Book Title: Agam Suttani Satikam Part 05 Bhagvati
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003309/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala dasaNassa bhAgamayunANi (saTIka) bhAgaH-5 saMzodhaka sampAdaka roparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda-kSamA lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAga-5 bhagavatIaGgasUtraM-1 -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ Wan Agama zruta prakAzana ke : saMparka sthala :"Agama ArAdhanA kendra'' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, bhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) baroo Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtra bhagavatyaGgasUtrasya viSayAnukramaH zatakAni 1 - 10, mUlAGkAH-1....493 mUlAGkaH | viSayaH | pRSTAGka: mUlAGkaH viSayaH 21 zataka-1 1-25 | uddezakaH-1 calanaH |-33 | uddezakaH-2 dukhaM -45 | uddezakaH-3 kAGkSApradoSaH -51 uddezakaH-4 karmaprakRtiH -68 uddezakaH-5 pRthvI -78 | uddezakaH-6 yAvantaH -84 | uddezakaH-7 nairayikaH -93 uddezakaH-8 bAlaH |-101 / uddezakaH-9 gurutvaM |-104 | uddezakaH-10 calataH 0 zataka-2 |-117 | uddezakaH-1 skandakaH |-118 | uddezakaH-2 samudghAtaH -121 | uddezakaH-3 pRthvI |-122 | uddezakaH-4 indriyaM -137 / uddezakaH-5 anyatIrthikaH -138 uddezakaH-6 bhASA -139 / uddezakaH-7 devaH |-140 uddezakaH-8 camaracaJcA -141 / uddezakaH-9 samayakSetraM -150 | uddezakaH-10 astikAyaH 0 zatakaM-3 |-169 uddezakaH-1 camaravikurvaNA |-177 | uddezakaH-2 camarotpAt -183 | uddezakaH-3 kriyA |-188 | uddezakaH-4 yAnaM 5 -190 | uddezakaH-5 strI 6 |-192 | uddezakaH-6 nagaraM 44 |-200 | uddezakaH-7 lokapAlaH 59 |-204 | uddezakaH-8 devAdhipatiH 69 -205 | uddezakaH-9 indriyaM 74 |-206 | uddezakaH-10 pariSad 85 0 zatakaM-4 92 /-209 / uddezakaH-1-4 lokapAla vimAnaM| 21 99 /-210 | uddezakaH-5-8 lokapAla rAjadhAnI | 21 104/211 | uddezakaH-9 nairayikaH 112-214. uddezakaH-10 lezyA 117/0 zatakaM 5 | 117-219 / uddezakaH-1 raviH 138-222 | uddezakaH-2 vAyuH 139/-224 | uddezakaH-3 jAlagranthikA 140-240 | uddezakaH-4 zabdaH 141-243 uddezakaH-5 chadmasthaH 152-252 | uddezakaH-6 AyuH 152-261 | uddezakaH-7 pudgalaH 153/-263 | uddezakaH-8 nirgranthIputraH 156-270/ uddezakaH-9 rAjagRhaH 157/-271 | uddezakaH-10 candramA 1630 zatakaM-6 163-276 | uddezakaH-1 vedanA | 180-277 | uddezakaH-2 AhAraH 191-285 uddezakaH-3 mahAAzravaH 197/-290 | uddezakaH-4 sapradezakaH UI m| m3 uruur 6 07 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH mUlAGkaH viSayaH - 299 uddezaka: 5 tamaskAyaH -301 uddezaka:- 6 bhavyaH | 312 uddezakaH - 7 zAlI |-316 uddezakaH-8 pRthvI - 319 uddezaka:- 9 karma - 326 uddezakaH- 10 anyayuthikaH O zataka-7 -338 uddezakaH-1 AhAraH -344 uddezaka :- 2 viratiH -350 uddezaka:- 3 sthAvaraM - 352 uddezakaH 4 jIvaH - 354 uddezaka:- 5 pakSI -360 uddezaka:- 6 AyuH 1-364 uddezaka:- 7 anagAraH - 370 uddezakaH-8 chadmasthaH -376 uddezaka:- 9 asaMvRtaH - 380 uddezakaH - 10 anyatIrthikaH O zataka-8 -388 uddezakaH- 1 pudgalaH -396 uddezakaH - 2 AziviSaH - 399 | uddezakaH 3 vRkSaH -400 uddezaka:-4 kriyA pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH 284 - 404 uddezakaH - 5 AjIvikaH 290-409 uddezaka:-6 prAsukaAhAraH uddezakaH - 7 adattAdAnaM 292 - 411 296-421 uddezakaH-8 pratyanIkaM 301-429 uddezaka:- 9 prayogabandhaH 303 - 437 | uddezakaH - 10 ArAdhanA 305 zatakaM 9 306-439 uddezaka :- 1 jambU 313-443 | uddezakaH - 2 jyotiSkaH 319 - 444 uddezakaH - 3-30 antadvIpaH 322-450 | uddezakaH - 31 asoccA 323-459 | uddezakaH - 32 gAMgeyaH 324-470 uddezakaH - 33 kuNDagrAmaH 330-472 uddezakaH - 34 puruSadhAtakaH 333/0 zatakaM - 10 336-476 uddezakaH - 1 dizA 344 - 481 | uddezakaH - 2 saMvRta anagAraH 349 - 486 | uddezakaH - 3 AtmaRddhiH 350 - 487 uddezakaH - 4 zyAmahastI 362 - 489 | uddezakaH-5 devaH 388-492 uddezakaH - 6 samA 391 - 493 | uddezakAH - 7-34 antardIpaH 3 pRSThAGkaH 391 397 403 407 419 445 454 454 456 458 460 469 488 524 527 527 530 534 536 538 542 543 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtrasya bhagavatIaGgasUtraM-1 saTIkaM [aparanAma - vyAkhyAprajJaptayaGgasUtraM] zataka - 1....10 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala epha. -5.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya AcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -5.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -5.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthodvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tata ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samadAyavartI pa.pUjya vaiyAvRjyakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kevalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita zikhyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jena pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jena je. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 5 bhagavatI aGgasUtraM saTIkaM ( aparanAma - vyAkhyA prajJaptyaGgasUtra-saTIkaM) (mUlam + abhayadevasUriviracitA vRttiH) // 2 // // 1 // sarvajJamIzvaramanantamasaGgamagryaM, sArvvIyamasmaramanIzamanIhamiddham / siddhiM zivaM zivakaraM karaNavyapetaM, zrImajinaM jitaripuM prayataH praNaumi // natvA zrIvarddhamAnAya, zrImate ca sudharmmaNe / sarvAnuyogavRddhebhyo, vA sarvavidastathA // etaTTIkAcUrNI jIvAbhigamAdivRttilezAMzca / saMyojya paJcamAGgaM vivRNomi vizeSataH kiJcit / / vyAkhyAtaM samavAyAkhyaM caturthamaGgam, athAvasarAyAtasya 'vivAhapannatti' ttisaJjJitasya paJcamAGgasya samunnatajayakuJjarasyeva lalitapadapaddhatiprabuddhajanamanoraJjakasya upasarganipAtAvyavasvarUpasya ghanodArazabdasya liGgavibhaktiyuktasya sadAkhyAtasya sallakSaNasya devatAdhiSThitasya suvarNamaNDitoddezakasaya nAnAvidhAdbhutapravaracaritasya SaTatriMzatpraznasahasrapramANasUtradehasya caturanuyogacaraNasya jJAnacaraNanayanugalasya dravyAstikaparyAyAstikanayadvitayandamuzalasya nizcayavyavahAranayasamunnatakumbhadvayasya prastAvanAvacanaracanAprakANDazuNDAdaNsya nigamanavacanAtucchapucchasya kAlAdyaSTaprakArapravacanopacAracAruparikarasya utsargApavAdasamucchaladatucchaghaNTAyugalaghoSasya yazaHpaTahapaTupratiravApUrNadikacakravAlasya syAdvAdavizadAGkuzavazIkRtasya vividhahetuhetisamUhasamanvitasya mithyAtvAjJAnAviramaNalakSaNaripubaladalanAya zrImanmahAvIramahArAjena niyuktasya balaniyuktakakalpagaNanAyakamatiprakalpitasya muniyodhairanAbAdhamadhigamAya pUrvamunizilpikalpitorbahupravaraguNatve'pi hrasvatayA mahAtAmeva vAJchitavastusAdhanasamarthayorvRtticUrNinADikayostadanyeSAMcajIvAbhigamAdivividhavivaraNadavarakalezAnAM saMghaTTanena bRhattarA ata evAmahatAmapyupakAriNI hastinAyakAdezAdiva gurujanavacanAtpUrvamunizilpi - kulotpanairasmAbhirnADikeveyaM vRttirArabhyate, iti zAstraprastAvanA / // 3 // zatakaM - 9 / atha 'vivAhapannatti 'ttikaH zabdArtha ?, ucyate, vividhA jIvAjIvAdipracuratarapadArthaviSayAH A-abhividhinA kathaJcinnikhilajJeyavyAptayA maryAdayA vA parasparAsaMkIrNalakSaNAbhidhAna rUpayA ? khyAnAni bhagavato mahAvIrasya gautamAdivineyAn prati praznatapadArthapritapAdanAni Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/-/ vyAkhyAstAH prajJApyante-prarUpyante bhagavatA sudharmmasvAmi jambUnAmAnamabhiyasyAm 1 / athavA vividhatayA vizeSeNa vA AkhyAyanta iti vyAkhyAH- abhilApyapadArthavRttayastAH prajJApyante yasyAm 2 / vyAkhyAnAm-arthapratipAdanAnAM prakRSTAH jJaptayo- jJAnAni yasyAM sA vyAkhyAprajJapti 3 / athavA vyAkhyAyAH- arthakathanasya prajJAyAzca taddhetubhUtabodhasya vyAkhyAsu vA prajJAyA Apti-prApti AttirvA AdAnaM yasyAH sakAzAdasau vyAkhyAprajJAptivyAkhayAprajJAttirvA 4-5 / vyAkhyAprajJAdvA-bhagavataH sakAzAdAtirAttirvA gaNadharasya yasyAH sA tathA 6 / 6 athavA vivAhA-vividhA vA pramANAbAdhitAH prajJA Apyante yasyAH; vivAhA cAsau vibAdhA cAsau vA prajJaptizca-arthaprajJaptizcArtha prarUpaNA vivAhaprajJaptirvivAhaprajJApti vibAdhaprajJAptirvibAdhaprajJaptirvA 7-8-9-10 / iyaM ca bhagavatItyapi pUjyatvenAbhidhIyate iti / iha vyAkhyAtAraH zAstravyAkhyAnArambhe phalayogamaGgalasamudAyArthAdIni dvArANi varNayanti, tAni ceha vyAkhyAyAM vizeSAvazyakAdibhyo'vaseyAni / zAstrakArAstu vighnavinAyakopazamananimittaM vineyajanapravarttanAya ca (maGgalaM ) ziSTajanasamayasamAcaraNAya vA maGgalAbhidheyaprayojanasambandhAnudAharanti, tatra ca sakalakalyANakAraNatayA'dhikRtazAsya zreyobhUtatvena vighnaH saMbhavatIti tadupazamanAya maGgalAntaravyapohena bhAvamalamupAdeya, maGgalAntarasyAnaikAntikatvAdanAtyantikatvAc, bhAvamaGgalasya tu tadviparItatayA'bhilaSitArthasAdhanasamarthatvena pUjyatvAt, Aha ca // 1 // - "kiM puNa tamaNegatiyamaJcaMtaM ca Na jao'bhihANAI / tavvivarIyaM bhAve teNa viseseNa taM putraM // bhAvamaGgalasya ca tapaHprabhRtibhedabhinnatvenAnekavidhatye'pi parameSThipaJcakanamaskArUpaM vizeSeNopAdeyaM, parameSThinAM maGgalatvAlokottamatvazaraNyatvAbhidhAnAt, Aha ca "cattAri maMgala" mityAdi, tannamaskArasya ca sarvapApapraNAzakatvena sarvavighnopazamahetutvAt Aha ca "eSa paJcanamaskAraH, sarvapApapraNAzanaH / maGgalAnAM ca sarveSAM prathamaM bhavati maGgalam // - // 1 // ata evAyaM samastazrutaskandhAnAmAdAvupAdIyate, ata eva cAyaM teSAmabhyantaratayA'bhidhIyate, yadAha- 'so savvasuyakkhaMdha' byaMtarabhUo"tti, ataH zAstrasyAdAveva parameSThipaJcakanamaskAramupadarzayannAha -: zatakaM-1 uddezakaH-1 : mU. (1) namo arahaMtANaM namo siddhANaM namo AyariyANaM namo uvajjhAyANaM namo (loe) savvasAhUNaM / vR. tatra nama iti naipAtikaM padaM dravyabhAsaGkocArtham, Aha ca - "nevAiyaM payaM davvabhAvasaMkoyaNa payattho" 'namaH' karacaraNamastakasupraNidhAnarUpo namaskAro bhavatvityarthaH / kebhya ityAha'arhadbhayaH' amaravaravinirmitAzokAdimahAprAtihAryarUpAM pUjAmarhantItya- rhantaH, yadAha119 11 "arihaMti vaMdaNanamaMsaNANi arihaMti pUyasakkAraM / siddhigamaNaM ca arahA arahaMtA teNa vuccaMti // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -1, varga:-, uddezakaH-1 atastebhyaH, iha ca caturthyarthe SaSThI prAkRta zailIvazAt / avidyamAnaM vA rahaH- ekAntarUpo dezaH antazcamadhyaM giriguhAdInAM sarvaveditayA samastavastustomagatapracchannatvasyAbhAvena yeSAM te araho'ntaraH atastebhyo'raho'ntarbhayaH / athavA avidyamAno rathaH syandanaH sakalaparigrahopalakSaNabhUto'ntazca vinAzo jarAdyupalakSaNabhUto yeSAM te arathAntA atastebhyaH / athavA 'arahaMtANaM'ti kvacidapyAsaktimagacchadbhayaH kSINarAgatvAt / athavA arahayadbhayaH prakRSTarAgAdihetubhUtamanojJetaraviSayasaMparke'pi vItarAgatvAdikaM svaM svabhAvamatyajadbhaya ityarthaH / - 'arihaMtANaMti pAThAntaraM tatra karmArihantRbhyaH, Aha ca - "aTThavihaMpiya kammaM aribhUyaM hoi sayalajIvANaM / taM kammamariM haMtA arihaMtA teNa vuccati // 'aruhaMtANa' mityapi pAThAntaraM tatra 'arohadbhayaH' anupajAyamAnebhyaH, kSINakarmmavIjatvAt, Aha ca 119 11 119 11 "dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH / karmmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH // namaskaraNIyatA caiSAM bhImabhavagahanabhramaNabhItabhUtAnAmanupamAnandarUpaparamapadapurapathapradarzakatvena paramopakAritvAditi / 'namo siddhANaM' ti, sitaMbaddhamaSTaprakAraM karmendhanaM dhmAtaM-dagdhaM jAjvalyamAna zukladhyAnAnalena yaiste niruktavidhinA siddhAH / athavA 'Sidhu gatau' iti vacanAt sedhanti sma-apunarAvRttyA nirvRtipurImagacchan / athavA 'Sidhu saMrAddhI' itivacanAt siddhayanti sma niSThitArthA bhavanti sma, athavA 'SidhUJ zAstre mAGgalye ca' itavacanAt sedhanti sma-zAsitAro'bhUvan maGgalyarUpatAM cAnubhavanti smeti siddhAH / / athavA siddhAH-nityAH, aparyavasAnasthitikatvAt, prakhyAtA vA bhavyairupalabdhaguNasadohatvAt, Aha 119 11 - "dhyAtaM sitaM yena purANakarmma, yo vA gato nirvRtisaudhamUrdhni / khyAto'nuzAstA pariniSThitArtho, yaH so'stu siddhaH kRtamaGgalo me // atastebhyo namaH, namaskaraNIyatA caiSAmavipraNAzijJAdarzanasukhavIryAdiguNayuktatayA svaviSayapramodaprakarSotpAdanena bhavyAnAmatIvopakArahetutvAditi / 'namo AyariyANaM'ti, A-maryAdayA tadviSayavinayanarUpayA caryante-sevyante jinazAsanArthopadezakatayA tadAkAGkSibhirityAcAryA, uktaJca - 119 11 "suttatthaviU lakkhaNajutto gacchassa meDhibhUo ya / gaNatattivippamukko atyaM vAei Ayario / / athavA AcAro-jJAnAcArAdi paJcadhA A-maryAdayA vA cAro - vihAra AcArastatra svayaMkaraNAt prabhASaNAt pradarzanAccetyAcAryA, Aha ca Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/1 // 1 // "paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA pyaasNtaa| AyAraM daMsaMtA AyariyA teNa vuccaMti / / athavA A-ISad aparipUrNA ityarthaH, cArA-herikA yete AcArAH, cArakalpA ityrthH| yuktAyuktavibhAganirUpaNanipuNA vineyAH atasteSusAdhavo yathAvacchastrArthopadezakatayA ityAcAryA atastebhyaH, namasyatA caiSAmAcAropadezakatayopakAritvAt / / 'namo uvajjhAyANaM'ti upa-samIpamAgatyAdhIya 'iGa adhyayane' itivacanAtpaThyate iNa gatA' vitivacanAdvA adhi-Adhikyena gamyate, 'iksmaraNe itivacanAdvAsmaryatesUtratojinapravacanaM yebhyaste upAdhyAyAH, yadAha - // 1 // "bArasaMgo jiNakkhAo, sajjhAo kahio buhehiM taM uvaisaMti jamhA uvajhAyA teNa vuccaMti // -athavA upAdhAnamupAdhi-saMnidhistenopAdhinA upAdhau vA Ayo-lAbhaH -zrutasya yeSAmupAdhInAMvA-vizeSaNAnAM prakramAcchebhavanAnAmAyo-lAbhoyebhyaH |athvaa upAdhireva-saMnidhireva Ayam-iSTaphalaM daivajanitatvena ayAnAm-iSTaphalAnAM samUhastadekahetutvAdyeSAm / / athavA AdhInAM-manaHpIDAnAmAyo-lAbha AdhyAyaH adhiyAM vA-naJaH kutsArthatvAt kubuddhInAmAyo'dhyAyaH 'dhyai cintAyAm' ityasya dhAtoH prayogAnnaJaH kutsArthatvAdeva ca dudhyAna vA'dhyAyaH upahataAdhyAryaHadhyAyovAyaisteupAdhyAyA atastebhyaH, namasyatAcaiSAMsusaMpradAyAyAtajinavacanAdhyApanato vinayanena bhvyaanaamupkaaritvaaditi| 'namosavvasAhUNa'miti, sAdhayanti jJAnAdizaktibhirmokSamiti sAdhavaH samatAMvA sarvabhUteSu dhyAyantIti niruktinyAyAtsAdhavaH, ydaah||1|| "nivvANasAhae joe, jamhA sAheti saahunno| samA ya savvabhUesu, tamhA te bhaavsaahunno|| sAhAyakaMvA saMyamakAriNAMdhArayantIti sAdhavaH, niruktereva, sarvecatesAmAyikAdivizeSaNAH pramattAdayaH pulAkAdayo vA jinakalpikapratimAkalpikayathAlandakalpikaparivAhAravizuddhikalpikasthavirasthitakalpi (kAsthitakalpi)kasthitAsthitakalpika pAtItabhedAH pratyekabuddha- svayambuddhabuddhabodhitabhedAH bhAratAdibhedAH suSamaduSSamAdivizeSitA vA sAdhavaH sarvasAdhavaH, sarvagrahaNaMca sarveSAMguNavatAmavizeSanamanIyatApratipAdanArtham, idaMcArhadAdipadeSvapi boddhavyaM, nyAyasya samAnatvAditi / athavA-sarvebhyo jIvebhyo hitAH sAsteicate sAdhavazca sArvasya vA-arhato na tu buddhAdeH sAdhavaH sArvasAdhavaH, sarvAn vA zubhayogAn sAdhayanti-kurvanti sArvAn vA-arhataH sAdhayantitadAjJAkaraNAdArAdhayanti pratiSThApayanti vA durnayanirAkaraNAditi sarvasAdhavaH sArvasAdhavo vA athavA-zravyeSu-zravaNArheSu vAkyeSu, athavA savyAni-dakSiNAnyanukUlAniyAni kAryANi teSu sAdhavo nipuNAH zravyasAdhavaH savyasAdhavo vA'tastebhyaH / _ namo loe savvasAhuNaM'ti kvacitpAThaH, tatra sarvazabdasya dezasarvatAyAmapi drshnaadprishesssrvtopdrshnaarthmucyte| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-1 "loke' manuSyaloke na tu gacchadau ye sarvasAdhavastebhyo nama iti| eSAM ca namanIyatA mokSamArgasAhAyakakaraNenopakAritvAt, Aha c||1|| "asahAe sahAyattaM kareMti me saMyamaM kareMtassa / eeNa kAraNeNaM namAmi'haM savvasAhUNaM // nanuyadyayaMsaGakSepeNa namaskArastadA siddhasAdhUnAmeva yuktaH, tadgrahaNe'nyeSAmapyarhadAdInAM grahaNAt, yato'rhadAdayona sAdhutvaM vyabhicaranti, athavistareNa tadA RSabhAdivyaktisamuccAraNato'sau vAcyaH syAditi, naivaM / yatonasAdhumAtranamaskAre'haMdAdinamaskAraphalamavApyate, manuSyamAtranamaskAre rAjAdinamaskAraphalavaditi karttavyo vizeSato'sau, prativyakti tu nAsau vAcyo'zakyatvAdeveti nanu yathApradhAnanyAnamaGgIkRtya siddhAdirAnupUrvIyuktA'tra, siddhAnAM sarvathA kRtakRtyatvena sarvapradhAnatvAt, naivam, arhadupadezena siddhAnAMjJAnamAnatvAdarhatAmevaca tIrthapravarttanenAtyantopakAritvAdityarhadAdirevasA, nanvevamAcAryAdi prApnoti, kvacitkAle AcAryebhyaH sakAzAdarhadAdInAM jJAyamAnatvAt, ata eva ca teSAmevAtyantopakAritvAt, naivam, AcAryANAmupadezadAnasAmarthyamahadupadezata eva, na hi svatantrA AcAryAdaya upadezato'rthajJApakatva pratipadyante, ato'rhanta eva paramArthena srvaarthjnyaapkaaH| tathA arhatpariSadrUpA evAcAryAdayo'tastAn namaskRtyAhannamaskaraNamayuktam, uktNc||1|| "neya koivi parisAe paNamittA paNamae ranno"tti / / evaM tAvatparameSThino namaskRtyAdhunAtanajanAnAM zrutajJAnasyAtyantopakAritvAt tasya ca dravyabhAvazrutarUpatvAtbhAvazrutasya ca dravyazrutahetukatvAtsaJjJA'kSararUpaM dravyazrutaMnamaskurvannAha mU. (2) naMmo baMbhIe liviie| vR.lipi-pustakAdAvakSaravinyAsaH, sAcASTAdazaprakArA'pizrImannAbheyajinena svasutAyA brAhmInAmikAyA darzitA tato brAhmItyabhidhIyate, Aha ca - lehaM livIvihANaM jiNeNa baMbhIi daahinnkrennN"| / ityato brAhmItisvarUpavizeSaNaM liperiti|| nanuadhikRtazAstrasyaiva maGgalatvAtkiM maGgalena ?, anavasthAdidoSaprApteH, satyaM, kintu ziSyamatimaGgalaparigrahArthaM maGgalopAdAnaM ziSTasamayaparipAlanAya vetyuktameveti, abhidheyAdayaH punarasya sAmAnyena vyAkhyAprajJaptiriti nAmnaivoktA iti te punarnocyante, tata eva zrotRpravRttyAdISTaphalasiddheH / tathAhi-iha bhagavatA'rthavyAkhyA abhidheyatayA uktAH, tAsAMca prajJApanA bodho vA'nanta-raphalaM, paramparaphalaM tu mokSaH, sa cAsyA''ptavacanatvAdeva phalatayA siddho, na hyAptaH sAkSAt pAramparyeNa vA yannastra mokSAGgaM tapratipAdayitumutsahe, anAptatvaprasaGgAt, tathA'yameva sambandho yadutAsya zAsyedaM prayojanamiti / tadevamasya zAsyaikazrutaskandharUpasya sAtirekAdhyayanazatasvabhAvasya uddezakasahasrI (10000) pramANasya SaTatriMzaprazna (36000) sahasraparimANasyaaSTAzItisahasrAdhikalakSadvaya (288000) pramANapadarAzermaGgalAdIna darzitAni / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/2 atha prathame zate granthAntaraparibhASayA'dhyayane dazoddezakA bhavanti, uddezakAzcaadhyayanArthadezAbhidhAyino'dhyayanavibhAgAH // uddizyante-upadhAnavidhinA ziSyasyAcAryeNa yathA-etAvantamadhyanabhAgamadhISve-tyevamuddezAstaevoddezakAH, tAMzca sukhadharaNasmaraNAdinimittamAdyAbhidheyAbhidhAnadvAreNa saMgrahItumi-mAMgAthAmAhamU. (3) rAyagiha calaNa dukkhe kaMkhapaose ya pagaMi puddhviio| jAvaMte neraie bAle gurue ya clnnaao|| vR. adhikRtagAthArtho yadyapi vakSyamANoddezakadazakAbhigame svayamevAvagamyate tathA'pi bAlAnAM sukhAvabodhArthamabhidhIyate tatra 'rAyagiheti luptasaptamyekavacanatvAdrAjagRhenagarevakSyamANoddezakadazakasyArtho bhagavatA zrImahAvIreNa darzita iti vyAkhyeyam, evmnytraapiissttvibhktynttaa'vseyaa| 'calaNa'tti calanaviSayaH prathamoddezakaH 'calamANe calie'ityAdyarthanirNayArtha ityartha :1 'dukkhe'ttiduHkhaviSayodvitIyaH 'jIvobhadanta ! svayaMkRtaMduHkhaMvedayatI'tyAdipraznanirNayArtha ityarthaH 2 // 'kaMkhapaose'tti kAGkSA-mithyAtvamohanIyodayasamuttho'nyAnyadarzanagraharUpo jIvapariNAmaH sa eva prakRSTo doSo-jIvadUSaNaM kAGkSApradoSastadviSayastRtIyaH, "jIvena bhadanta kAGkSAmohanIyaM karma kRtamityAdyarthanirNayArtha ityarthaH 3 / / cakAraH samuccaye, 'pagai'tti prakRtayaH-karmabhedAzcaturthoddezasyArthaH, 'kati bhadanta ! karmaprakRtayaH?' ityAdizcAsau 4 // 'puDhavIo'ttiratnaprabhAdipRthivyaH paJcamevAcyAH, 'kati bhadanta! pRthivyaH?' ityAdi ca sUtramasya 5 / 'jAvaMte'tti yAvacchabdopalakSitaH SaSThaH 'yAvato bhadanta !' avakAzAntarAtsaryaM ityAdisUtrazcAsau 6 // neraiettinairayikazabdopalakSitaHsaptaH, nairayiko bhadanta! nirayeutpadyamAna ityAdi ca ttsuutrN7| 'bAletti bAlazabdopalakSito'STamaH, ekAntabAlobhadanta! manuSya' ityAdisUtrazcAsau 8 / 'gurue'tti gurukaviSayo navamaH, 'kathaM madanta ! jIvA gurukatvamAgacchanti?' ityAdi ca sUtramasya 9 / caH samuccayArthaH, 'calaNAo'tti bahuvacananirdezAccalanAdyAdazamoddezakasyArthA / tatsUtraM caivam-'anyayUthikA bhadanta !' evamAkhyAnti-calad acalitamityAditi prathamazatoddezakasaGgrahaNigAthArtha H / tadevaM zAstroddeze kRtamaGgalAdikRtyo'pi prathamazatasyAdau vizeSato maGgalamAha mU. (4) namo suyss| vR. 'namo suyassa'ttinamaskAro'stu zrutAya dvAdazAGgIrUpAyAhapravacanAya, nanviSTadevatAnamaskAromaGgalArthobhavati, naca zrutamiSTavatetikathamayaMmaGgalArtha iti?,atrocyate, zrutamiSTadevataiva arhatAM namaskaraNIyatvAt, siddhavat, namaskurvanti ca shrutmrhnto| 'namastIrthAyeti bhaNanAt, tIrthaMca zrutaM saMsArasAgarottaraNAsAdhAraNakAraNatvAt, tadAdhAratvenaivaca saGghasya tIrthazabdAbhidheyatvAt, tatA siddhAnapi maGgalArthamarhanto namaskurvantyeva / // 3 // "kAUNa namokkAraM siddhANamabhiggahaM tu so giNhe" iti vacanAditi // evaM tAvaprathamazatoddezakAbhidheyArthalezaH prAgdarzitaH, tatazca 'yathoddezaM nirdeza' iti Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH - 1 nyAyamAzrityAditaH prathamoddezakAryaprapaJco vAcyaH, tasya ca guruparvakramalakSaNaM sambandhamupadarzayan bhagavAn sudharmmasvAmI jambUsvAminamAzrityedamAha mU. (5) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nayare hotthA, vaNNao, tassa NaM rAyagihassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAe guNasilae nAmaM ceie hotthA, seNie rAyA, cellaNA devI vR. atha kathamidamavasIyate yaduta-sudharmmasvAmI jambUsvAminamabhi saMbandhagranthamuktavAniti ?, ucyate, sudharmmasvAmivAcanAyA evAnuvRttatvAt, Aha ca "titthaM ca suhammAo niravaccA gaNaharA sesA " sudharmmasvAminazca jambUsvAmyeva pradhAnaH ziSyo'tastamAzrityevaM vAcanA pravRtteti, tathA SaSThAGge upodhghAta evaM dRzyate yathA kila sudharmmasvAminaM prati jambUnAmA prAha "jai NaM bhaMte! paMcamassa aMgassa vivAhapannattIe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM ayamaThThe pannatte, chaThThassa NaM bhaMte! ke aTThe pannatte ?" tti, tata evamihApi sudharmaiva jambUnAmAnaM pratyupodaghAtamavazyamabhihitavAnityavasIyata iti / ayaM copodghAtagrantho mUlaTIkAkRtA samastaM zastramAzritya vyAkhyAto'pyasvAbhiH prathamoddezakamAzritya vyAkhyAsyate, pratizataM pratyuddezakamupodaghAtasyeha zAstre'nekadhA'bhidhAnAditi, ayaM ca prAg vyAkhyAto namaskArAdikograntho vRttikRtA na vyAkhyAtaH kuto'pi kAraNAditi / 'te kAle 'ti te iti prAkRta zailIvazAttamasmin yatra tannagaramAsIt, NaMkAro'nyatrApi vAkyAlaGkArArthoyathA 'imANaMbhaMte! puDhavI' tyAdiSu 'kAle' adhikRtAvasarpiNIcaturthavibhAgalakSaNa iti, 'teNaM' ti tasmin yatrAsau bhagavAn dharmakathAmakarot 'samae NaM' ti samaye - kAlasyaiva viziSTe vibhAge, athavA tRtIyaiveyaM, tatastena kAlena hetubhUtena tena samayena hetubhUtenaiva 'rAyagihe 'tti ekAraH prathamaikavacanaprabhavaH 'kayare Agacchai dittarUve" ityAdAviva, tatazca rAjagRhaM nAma nagaraM 'hottha' tti bhavat / nanvidAnImapi tannagaramastItyataH kathamuktamamavaditi ?, ucyate, varNakagranthoktavibhUtiyuktaM tadaivAbhavat na tu sudharmmasvAmino vAcanAdAnakAle, avasarpiNItvAtkAlasya tadIyazubhabhAvAnAM hAnibhAvAt / 'vannao' tti iha sthAnake nagaravarNako vAcyaH, granthagauravabhayAdiha tasyAlikhitatvAt, sa caivam-"riddhatthimiyasamiddhe" RddhaM purabhavanAdibhirvRddhaM stimitaM-sthiraM svacakraparacakrAdibhayavarjitatvAt samRddhaM-dhana dhAnyAdivibhUtiyuktatvAt, tataH padatrayasya karmmadhArayaH, 'pamuiyajaNajAvae' pramuditAH hRSTAH pramodakAraNavastUnAM sadbhAvAjjanA nagaravAstavyalokA jAnapadAzcajanapadabhavAstatrAyAtAH santo yatra tat pramuditajanajAnapadamityAdiraupapAtikAt savyAkhyAno'tra dRzyaH / 'tassa NaM'ti SaSThayAH paJcamyarthatvAttasmAdrAjagRhAnnagarAt 'bahiya'tti bahistAt 'uttarapuracchime'tti uttarapaurastye 'disIbhAe' tti dizAM bhAgo digrUpo vA bhAgo gaganamaNDalasya digbhAgastatra 'guNasilakaM' nAma 'ceiyaM' ti citerlepyAdicayanasya bhAvaH karmma veti caityaM-sajjAzabdatvAddevabimbaM tadAzrayatvAttadgRhamapi caityaM tacceha vyantarAyatanaM na tu bhagavatAmarhatamAyatanaM 'hottha' tti babhUva, iha ca yanna vyAkhyAsyate tavprAyaH sugamatvAdityavaseyamiti / * mU. (6) te NaM kAle NaM te NaM samae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre / Aigare titthagare sahasaMbuddhe parusuttame purisasIhe purisavarapuMDarIe purisavaragaMdhahatthIe 11 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/6 loguttame loganAhe logappadIve logapajoyagare abhayadae cakkhudae maggadae saraNadae dhammadesae dhammasArahIe dhammavaracAuraMtacakkavaTTI appaDihayavaranANasaNadhare viyaTTachaume jiNe jANae buddhe bohae mutte moyae saLnUsavvadarisI sivamayalamaruyamanaMtamakkhayamavvAbAhamapunarAvattayaM siddhigainAmadheyaM ThANaM saMpAviukAme jAva samosaraNaM / vR. 'samaNe'tti 'zramu tapasi khede ceti vacanAt zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH, athavA sahazobhanena manasAvartata iti samanAH, zobhanatvaMcamanasovyAkhyAtaM stavaprastAvAt, manomAtrasattvasyAstavatvAt, saMgataMvA-yathA bhavatyevamaNatibhASatesamovAsarvabhUteSusanaNati-anekArthatvAddhAtUnAM pravartata iti samaNo niruktivazAd bhavati, 'bhagavaM'ti bhagavAn-ezvaryAdiyuktaH pUjya ityarthaH / 'mahAvIre'tti vIraH 'sUravIra vikrAntAvitivacanAt ripunirAkaraNato vikrAntaH, saca cakravatyAdirapisyAdato vizeSyate-mahAMzcAsau durjayAntarariputiraskaraNAdvIrazcetimahAvIraH, etacca devairbhagavato gauNaM nAma kRtaM, yadAha-"ayame bhayabheravANaM khaMtikhame parisahovasaggANaM / devehiM (se nAma) kae (samaNe bhagava) mhaaviiretti,"| Adikare'ttiAdau-prathamataH zrutadharmam-AcArAdigranthAtmakaMkaroti-tadarthapraNAyakatvena praNayatItyevaMzIla AdikaraH, AdikaratvAccasau kiMvidhaityAha-titthayare'tti tarantitena saMsArasAgaramiti tIrtha-pravacanaM tadavyatirekAcceha saGghastIrtha tatkaraNazIlatvAttIrthakaraH, tIrthakaratvaM cAsya nAnyopadezapUrvakamityata Aha___'sahasaMbuddhe' tti, saha-AtmanaivasArddhamananyopadezata ityarthaH, samyaga-yathAvabuddho-heyopAdeyopekSaNIyavastuttvaM viditavAniti sahasaMbuddhaH / sahasaMbuddhatvaMcAsya na prAkRtasya sataH, puruSottamatvAdityata Aha / 'purisottamo'tti, puruSANAMmadhye tena tenarUpAdinA'tizayenodgatatvAdUrdhvavatitvAduttamaH puruSottamaH, atha puruSottamatvamevAsya siMhAdyupamAnatrayeNa samarthayannAha - 'purisasIhe'tti, sihaM iva siMhaH puruSazcAsau siMhazcetipuruSasiMhaH, lokena hi siMhe zoryamatiprakRSTamabhyupagatamataH zaurye sa upamAnaM kRtaH, zauryaM tu bhagavato bAlye pratyanIkadevena bhAgyamAnasyApyabhItatvAt kulizakaThinamuSTiprahAraprahatipravarddhamAnArazarIrakubjatAkaraNAcceti, tathA 'purisavarapuMDarIe'tti, varupuNDarIkaM-pradhAnadhavalasahapatraM puruSa eva varapuNDarIkamiveti puruSavarapuNDarIkaM, dhavalatvaM cAsya bhagavataH sarvAzubhamalImasarahitatvAt sarvaizca zubhAnubhAvaiH zuddhatvAt, athavA puruSANAM-tatsevakajIvAnAM varapuNDarIkamiva-varacchatramivayaHsantApAtapanivAraNasamarthatvAt bhUSAkAraNatvAcca sa puruSavarapuNDarIkamiti, tathA - _ 'purisavaragaMdhahatyi'ti puruSa eva varagandhahastI puruvaragandhahastI, yathA gandhahastino gandhenApi samastetarahastino bhajyante tathA bhagavatastaddezaviharaNena ItiparacakradurbhikSaDamaramarakAdIniduritAni nazyantIti puruSavaragandhahastItyucyata ityata upamAtrayAtpuruSottamo'sau / na cAyaM puruSottama eva, kintu?, lokasyApyuttamo, 'lokanAthatvAd', etadevAha 'loganAhe'tti, lokasya-sajjJibhavyalokasya nAthaH-prabhurlokanAthaH, nAthatvaM ca yogakSemakAritvaM, yogakSemakRnnAtha' iti vacanAt, taccAsyAprAptasya samyagdarzanAderyogakaraNena labdhasya ca paripAlaneneti, lokanAthatvaM ca yathA'vasthitasamastavastustomapradIpanAdevetyata Aha - Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-1 'logapaIve'tti lokasya-viziSTatiryagnarAmararUpasyA''ntaratimiranirAkaraNena prakRSTaprakAzakAritvAtpradIpa iva pradIpaH, idaM vizeSaNaM draSTa lokamAzrityoktam, atha zyaM AmAzrityAha / / logapaJjoyagare'tti, lokasya-lokyataiti lokaH anayAvyutpattyA lokAlokasvarUpasya samastavastustomasvabhAvasyAkhaNDamArtaNDamaNDalamiva nikhilabhAvasvabhAvAvabhAvasasamarthakevalAlokapUrvakapravacanaprabhApaTalapravartanena pradyotaM-prakAzaM karotItyevaMzIlo lokapradyotakaraH - uktavizeSaNopetazca 'mihirahariharahiraNyagarbhAdirapi tattIrthikamatena bhavatIti ko'sya vizeSa ityAzaGkAyAM tadvizeSAbhidhAnAyAha-' ___ 'abhayadae'tti, na bhayaM dayate-dadAti prANApaharaNarasike'pyupasargakAriNi prANinItyabhayadayaH, abhayA vA-sarvaprANibhayaparihAravatI dayA-anukampA yasya so'bhayadayaH, hariharamihirAdayastu naivamitivizeSaH, na kevalamasAvapakAriNAM tadanyeSAM vA'narthaparihAramAtraM karoti api tvarthaprAptimapi karotIti darzayannAha 'cakkhudaye'tti, cakSuriva cakSu-zrutajJAnaM zubhAzubhArthavibhAgopadarzakatvAt, ydaah||1|| "cakSuSmantasya eveha, ye zrutajJAnacakSuSA / samyak sadaiva pazyanti, bhAvAn heyetraanraaH|| ... taddayata iticakSurdayaH, yathAhilokekAntAragatAnAMcaurairviluptadhanAnAMbaddhacakSuSAMcakSurudghATanena cakSurdatvA vAJchitamArgadarzanenopakArI bhavati, evamayaMmapi saMsArAraNyavartinAM rAgAdicauraviluptadharmadhanAnAM kuvAsanA''cchaditasajJAnalocanAnAMtadapanayanenazrutacakSurdattvA nirvANamAnyacchannupakArItidarzayannAha / 'maggadae'tti,mArga-samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaMparamapadapurapathaM dayata iti mArgadayaH, yathA hi loke cakSurudghATanaM mArgadarzanaMca kRtvA caurAdiviluptAna nirupadravaM sthAnaM prApayan paramopakArI bhavatItyevamayamapIti darzayannAha - "saraNadae'ttizaraNaMtrANaMnAnAvidhopadravopadrutAnAMtadrakSAsthAnaM, taccaparamArthato nirvANaM taddayata iti zaraNadayaH, zaraNadAyakatvaM cAsya dharmadazanayaivetyata Aha 'dhammadesae'tti, dharma-zrutacAritrAtmakaM dezayatIti dharmadezakaH, 'dhammadaye ti pAThAntaraM, tatra ca dharma-cAritrarUpaM dayata iti dharmAdayaH, yathA rathasya sArathI rathaM rathikamazvAMzca rakSati evaM bhagavAn cAritradharmAGgAnAM-saMyamAtmapravacanAkhyAnAMrakSaNopadezAddharmasArathirbhavatIti, tIrthAntarIyamatenAnye'pi dharmasArathayaH santIti vizeSayannAha ___ 'dhammavaracAuraMtacakkavaTTI ti, trayaH samudrAzcaturthazca himavAnetecatvAro'ntAH-pRthivyAntAH eteSu svAmitayA bhavatIti cAturantaH sacAsau cakravartIca cAturantacakravartIvarazcAsaucAturantacakravartIca varacAturantacakravartI-rAjAtizayaH, dharmaviSayevaracAturantacakravartI dharmavaracAturantacakravartI, yathAhi pRthivyAM zeSarAjAtizAyIvaracAturantavacakravartIbhavati tathA bhagavAndharmaviSaye zeSapraNetRNAM madhye sAtizayatvAttathocyata iti, athavA dharma eva varamitaracakrApekSayA kapilAdidharmacakrApekSayA vA caturantaM-dAnAdibhedena caturvibhAgaM catasRNAM vA naranArakAdigatInAmantakAritvAccaturantaM tade cAturantaM yaccakrabhAvArAticchedAt tena vartituM zIlaM yasya sa tathA, etacca dharmadezaktvAdivizeSaNakadambakaM prakRSTajJAnAdiyoge sati bhavatItyAha - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/6 'appaDihayavaranANadaMsaNadhare'ttiapratihate-kaTakuvyAdibhirarakhalite avisaMvAdake vA ataeva kSAyikatvAdvAvare-pradhAne jJAnadarzane kevalAkhyevizeSasAmAnyabodhAtmike dhArayatiyaH satathA, chadmavAnapyevaMvidhasaMvedanasaMpadupetaH kaizcidabhyupagamyate, saca mithyopadezitvAnnopakArI bhavatIti nizchadmatApratipAdanAyA'syAha, athavA-kathamasyApratihatasaMvedanatvaM saMpannam ?, atrocyate, AvaraNAbhAvAd, enamevAsyA''vedayannAha - "viyaTTachaume'tti vyAvRttaM-nivRttamapagataM chadma-zaThatvamAvaraNaM vA yasyAsau vyAvRttachadmA, chadmAbhAvAzcAsya rAgAdijayAjAta ityata Aha - 'jiNe'tti, jayati-nirAkaroti rAgadveSAdirUpAnarAtIniti janaH, rAgAdijayazcAsya rAgAdisvarUpatajjayopAyajJAnapUrvaka eva bhavatItyetadasyAha 'jANae'tti,jAnAtichAdmasthikajJAnacatuSTayenetijJAyakaH, jJAyaka ityanenAsya svArthasaMpatyupAya uktaH, adhunAtu svArthasaMpattipUrvakaM parArthasaMpAdakatvaM vizeSaNacatuSTayenAha - 'buddhe'tti,buddhojIvAditattvaMbuddhavAntathA bohae'ttijIvAditattvasya pareSAMbodhayitA 'tathA 'mutte'tti mukto bAhyAbhyantaragranthibandhanena muktatvAt, tathA 'moyae'tti pareSAM karmabandhanAmnocayitA / atha muktAvasthAmAzritya vizeSaNAnyAha- . savvannUsavvadarisI'ti, sarvasyavastustomasyavizeSarUpatayAjJAyakatvenasarvajJaH,sAmAnyarUpatayA punaH sarvadarzI, na tu muktAvasthAyAM darzanAntarAmimatapuruSavadbhaviSyajaDatvam, etacca padadvayaM kvacinna dRzyati iti, tthaa| 'sivamayala mityAdi, tatra 'zivaM sarvA''bAdhArahitatvAd 'acalaM' svAbhAvikaprAyo-gikacalanahetvabbhAvAd / 'arujam' avidyamAnarogaMtanibandhanazarIramanasorabhAvAt / 'anantam anantArthaviSayajJAnasvarUpatvAt akSayam anAzaMsAdyaparyavasitasthitikatvAt akSataMvA paripUrNatvAtpaurNamAsIcandramaNDalavat 'avyAbAdhaM pareSAmapIDAkAritvAt 'apunarAvattiyaMti krmbiijaabhaavaadbhvaavtaarrhitN| 'siddhigainAmadheyaM ti sidhyanti-niSThitArthA bhavanti tasyAM sA siddhi sA cAsau gamyamAnatvAdatizca siddhigatistadeva nAmadheyaM-prazastaM nAma yasya tttthaa| 'ThANaM'ti tiSThati-anavasthAnanibandhanakarmAbhAvena sadA'vasthito bhavati yatra tatsthAnaMkSINakarmaNojIvasya svarUpaM lokAgraMvA,jIvasvarUpavizeSaNAnitulokAgrasyA''dheyadharmANAmAdhAre'dhyAropAdavaseyAni, tadevaMbhUtaM sthAnaM / saMpAviukAme'ttiyAtumanAH,natutaprAptaH, tatprAptasyAkaraNatvena vivakSitArthAnAMprarUpaNA'sambhavAt, prAptukAm iti ca yaducyate tadupacArAd, anyathA hi nirabhilASA eva bhagavantaH kevalino bhavanti-'mokSe bhaveca sarvatra, nispRho munisattamaH' iti vcnaaditi| 'jAvasamosaraNaM ti, tAvadbhagavadvarNako vAcyo yAvatsamavasaraNaM-samavasaraNavarNaka iti, saca bhagavadvarNaka evam-"bhuyamoyagabhiMganekajjalapahaThThabhamaragaNaniddhanikuruMbaniciya-kuMciyapayAhiNAvattamuddhasirae"bhujamocako-ralavizeSaH bhRGga:-kITavizeSo'GgAravizeSovAnailaM-nIlIvikAraH kajjalaM-maSI prahaSTabhramaragaNaH-pratItaH etaeva snigdhaH-kRSNacchayo nikurambaH-samUhoyeSAMte tathA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-1 teca te nicitAzca-nibiDAH kuJcitAzca-kuNDalIbhUtAH pradakSiNAvartAzca mUrddhati zirojA yasya sa tathA, evaM zirojavarNakAdi "ratuppalapattamauyasukumAlakomalatale" iti pAdatalavaraNa-kAntaH zarIravarNako bhAgavato vAcyaH, pAdatalavizeSaNasya cAyamartha-raktaM-lohitam utpalapatravatkamaladalavat mRdukam-astabdhaM sukumAlAnAM madhye komalaMcatalaM-pAdatalaM yasya sa tthaa| tathA-"aTThasahassavarapurisalakkhaNadhareAgAsagaeNaMcakkeNaMAgAsagaeNaMchatteNaMAgAsagayAhiMcAmarAhiM AgAsaphalihAmaeNaMsapAyapIDheNaMsIhAsaNeNaM' AkAzasphaTikamatisvacchasphaTikavizeSastanmayana upalakSita iti gamyaM, 'dhammajjhaeNaM paurao pakDDijamANeNaM' devairiti gamyate 'caudasahiM samaNasAhasasIhiM chattIsAe ajjiyAsahassIhiM saddhiM saMparivuDe' sAhIzabdaH sahaparyAyaH sArdhaMsaha, teSAM vidyamAnatayA'pisArddhamiti syAdata ucyate-saMparikRtaH-parikarita iti| ___ 'puvvANupudi caramANe' na pazcAnupUvyArdinA 'gAmANugAmaM dUijjamANe' grAmazca pratItaH anugrAmazca-tadantaraM grAmo grAmAnugrAmaM tad 'dravan' gacchan 'suhaMsuheNaM viharamANe jeNeva rAyagihe nagare jeNeva guNasilae ceie teNeva uvAgacchai uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM ogiNhai ogihittA saMjameNaM tavasA appANaMbhAvemANe vihritti| samavasaraNavarNakovAcyaH, tathA'surakumArAH zeSabhavanapatayovyantarAjyotiSkAvaimAnikA devA divya)zca bhagavataH samIpamAgacchanto varNayitavyAH / mU. (7) parisA niggayA, dhammo kahio, parisA pddigyaa| vR. "parisA niggaya"ttirAjagRhAdrAjAdiloko bhagavatovandanArthanirgataH, tannirgamazcaivam "taeNaMrAyagihenagaresiMdhADagatigacaukkacaccaracaummuhamahApahapahesubahujaNoannamannassa evamAikkhai4-evaM khalu devANuppiyA! samaNe bhagavaMmahAvIreihaguNasilae ceie ahApaDirUvaM uggahaMogiNhittA saMjameNaMtavasAappANaM bhAvemANe viharai, teseyaM khalutahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaMnAmagoyassavisavaNayAekimaMgapuNavaMdananamaMsaNayAe? ttikaTThabahaveuggAuggaputtA" ityAdirvAcyo yAvadbhagavantaM namasyanti paryupAsate ceti, evaM rAjanirgamo'ntaHpuranirgamazca tatparyupAsanA cauppaatikvdvaacyaa| _ 'dhammo kahio'tti, dharmakatheha bhagavato vAcyA, sAcaivaM-'taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre seNiyasasaranno cillaNApamuhANayadevINaMtIseyamahatimahAliyAeparisAe bvavavabhAsAnugAmiNIe sarassaIe dhamNaM parikahei, taMjahA-atthiloe atthi aloe evaM jIvA ajIvA baMdhe mokkhe' ityAdi / tthaa||1|| "jaha naragA gammaMtIje narayA jAya veyagA nre| sArIramANasAiMdukkhAI tirikkhajoNIe // ityAdi 'paDigayA parisa'tti lokaH svasthAnaM gataH, pratigamazca tasyA evaM vAcyaH-'tae NaM sA mahaimahAliyA mahacca parisA' mahA'timahatI Alapratyayasya svArthikatvAdatizayAtizayagurvI mAhatyA parSat-prazastA pradhAnapariSat, mahArcAnAM vA-satpUjAnAM mahArcA vA parSat mahArcaparSaditi . 'samaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtiedhamma soccAnisamma haTTatuTThA samaNaMbhagavaMmahAvIraM tikkhutto AyAhiNayapayAhiNaM karei karettA vaMdai namasai 2 / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/1/7 evaM vayAsI-sa - suyakkhAe NaM bhaMte! niggaMthe pAvayaNe, natthi NaM anne kei same vA mAhaNe vA erisaM dhammamAikkhittae, evaM vaittA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva dizaM paDigaya'tti / mU. (8) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUtI nAmaM anagAre goyama sagotteNaM sattussehe samacauraMsasaMThANasaMThie vajrarisahanArAyasaMghayaNe kaNagapulagaNidhasapamhagore / uggatave dittatave tattatave mahAtave orAle dhore dhoraguNe dhoratavassI dhorabaMbhacevAsI ucchravADhasarIresaMkhittaviulateyalese coddasapuvvI caunANovagae savvakkharasannivAI samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uDuMjANU ahosire jhANakoThThovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / 16 vR. tena kAlena tena samayena zramaNasya bhagavato mahAvIrasya 'jeTTe' tti prathamaH 'aMtevAsi 'tti ziSyaH, anena padadvayena tasya sakalasaGghanAyakatvamAha - 'iMdabhUi'tti, indrabhUtiriti mAtApitRkRtanAmadheyaH 'nAmaM'tivibhaktipariNAmAnnAmnetyarthaH, antevAsI kila vivakSayA zrAvako'pi syAdityata Aha / 'anagAre' tti, nAsyAgAraM vidyata ityanagAraH, ayaM cAvagItagotro'pi syAdityata Aha'goyamasotteNaM'tti saptahastocchrayaH, ayaM ca lakSaNahIno'pi syAdityata Aha samacauraMsasaMThANasaMThie 'tti, samaM nAbherupari adhazca sakalapuruSalakSaNopetAvayavatayA tulyaM tacca taccaturasraM ca pradhAnaM samacaturanam, athavA samAH- zarIralakSaNoktapramANAvisaMvAdinyazcatano'nayo yasya tatsamacaturamnam, anayastviha caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA iti, anyetvAhuHsamA-anyUnAdhikAH catomna'pyanayo yatra yatsamacatumnam, ayazca paryaGkAsanopaviSTasya jAnunorantaram Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaraM dakSiNaskandhasya vAmajAnunazcAntaraM vAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAnta- ramiti, anye tvAhuH - vistArotsedhayoH samatvAt samacaturanaM tacca tat saMsthAnaM ca - AkAraH samacaturasaMsthAnaM tena saMsthito- vyavasthito yaH sa tathA, ayaMcahInasaMhanano'pi syAdityata Aha- 'vajjarisahanArAyasaMghayaNe' tti, iha saMhananam - asthisaJcayavizeSaH, iha vajrAdInAM lakSaNamidam / // 1 // "risaho ya hoi paTTo vajraM puNa kIliyaM viyANAhi / ubhao makkaDabaMdho nArAyaM taM viyANAhi / / tatra vajraM ca tat kIlikAkIlikASThasaMpuTopamasAmarthyayuktatvAt RSabhazca lohAdimayapaTTabaddhakASThasaMpuTopamasAmRrthyAnvitatvAd vajrarSabhaH sa cAsau nArAcaM ca ubhayato markaTabandhanibaddhakASThasaMpuTopamasAmathyorpetatvAd vajrarSabhanArAcaM ( tacca) tat saMhananam - asthisaJcayavizeSo'nupamasAmarthyayogAd yasyAsau vajrarSabhanArAcasaMhananaH, anye tu kIlikAdimattvamasthAmeva varNayanti, ayaM ca nindyavarNo'pi syAdityata Aha kaNayapulayanihasapamhagore kanakasya suvarNasya 'pulagaM' ti yaH pulako -lavastasya yo nikaSaHkaSapaTTake rekhAlakSaNaH, tathA 'pamha' tti padmapakSmANi - kezarANi tadvadgauro yaH sa tathA, vRddhavyAkhyA tu- kanakasya na lohAderya pulakaH - sAro varNAtizayastatpradhAno yo nikaSo-rekhA tasya yatpakSmabahalatvaM tadvadgauro yaH sa tathA, athavA kanakasya yaH pulako drutatve sati bIndustasya nikaSo Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH-1 17 varNataH sahazo yaH sa tathA, 'pamha'tti padmaM tasya ceha prastAvAtkezarANi gRhyante tataH padmavadgIro yaH sa tathA, tataH padadvayasya karmadhArayaH, ayaM ca viziSTacaraNarahito'pi syAdityata Aha - ___"uggatave'tti, ugram-apradhRSyaMtaH-anazanAdi yasya sa ugratapAH, yadanyena prAkRtasAna zakyate cintayitumapitadvidhena tapasAyukta ityarthaH / "dittatavetti, dIptaM-jAjvalyamAnadahana iva karmavanagahanadahanasamarthatayA jvalitaM tapo-dharmadhyAnAdi yasya sa tathA / 'tattatave'tti, taptaMtapoyenAsau taptatayAH, evaM hi tena tattapastaptaM yena karmANi saMtApya tena tapasA svAtmA'pi taporUpaH saMtApito yato'nyasyAspRzyamiva jaatmiti| 'mahAtave'tti aashNsaadossrhittvaaprshsttpaaH| 'orAle'tti bhImaugrAdivizeSaNaviziSTatapaHkaraNAtpArzvasthAnAmalpasattvAnAM bhayAnaka ityarthaH,anye tvAhuH-'orAletti bhIma ugrAdivizeSaNa viziSTatapaHkaraNAtpArzvasthAnAmalpasattvAnAM bhayAnaka ityarthaH, anye tvAhuH-'orAle'tti udaarH-prdhaanH| ___'ghore'ttighoraHatinidhRNaH, parISahendriyAdiripugaNavinAzamAzritya nirdaya ityarthaH,anye tvAtmanirapekSaM ghoramAhuH, 'ghoraguNe'tti, ghorA-anyairduranucarA guNA-mUlaguNAdayo yasya sa tathA / 'ghoratavassi'tti ghoraistpobhistpsviityrthH| 'ghorabaMbhaceravAsi'tti, dhoraM-dAruNamalpasattvairduranucaratvAdyadbrahmacaryaM tatra vastuMzIlaM yasya sa tathA, 'ucchUDhasarIre'tti, ucchUDham-ujjhitamivojjhitaM zarIraM yena tatasaMskAratyAgAtsa tthaa| __ "saMkhittaviulateyalese'tti, saMkSiptA-zarIrAntarlInatvena hrasvatAM gatA vipulA-vistIrNA anekayojanapramANakSetrAzritavastudahanasamarthatvAttejolezyA-viziSTatapojanyalabdhivizeSaprabhavA tejojvAlA yasya sa tathAmUlaTIkAkRtA tu 'ucchUDhasarIrasaMsittaviulateyalesa'tti karmadhArayaM kRtvA vyaakhyaatmiti| 'caudasapubbitti caturdaza pUrvANi vidyante yasya tenaiva teSAM racitatvAdasau caturdazapUrvI, anena tasya zrutakevalitAmAha, scaavdhijnyaanaadiviklo'pisyaadtaah| 'caunANovagae'tti, kevalajJAnavarjajJAnacatuSkasamanvita ityarthaH, uktavizeSaNa-dvayayukto'pikazcinna samagrazrutaviSayavyApijJAno bhavati caturdazapUrvavidAM SaTsthAnakapatitatvena zravaNAdityata Aha - "savvakkharasanivAi'tti, sarvecate'kSarasannipAtAzca-tatsaMyogAHsarveSAMvA'kSarANAM sannipAtAH sarvAkSarasannipAtAste yasya jJeyatayA santi sa sarvAkSarasannipAtI, zravyANi vA-zravaNasukhakArINiakSarANi sAGgatyena nitarAMvadituM zIlamasyeti zravyAkSarasaMnivAdI, sacaivaMguNaviziSTo bhagavAn vinayarAziriva sAkSAditikRtvA shissyaacaartvaacc| ___ 'samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte viharatI' ti yogaH' tatra dUraM ca-viprakRSTaM sAmantaM ca-saMnikRSTaM tanniSedhAdadUrasAmantaM tatra, nAtidUre nAtinikaTa ityarthaH, kiMvidhaH saMstatra virahatItyAha / 'uTuMjANu'tti, urvaMjAnunI yasyAsAvUrddhajAnuH zuddhapRthivyAsanavarjanAdaupagrahika niSadyAyA abhAvoccotkuTukAsana ityarthaH / 'ahosire'tti adhomukhaH norddhatiryagvA vikSiptaSTi, kintu niyatabhUbhAganiyamitadRSTiriti 1512 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/8 bhAvaH / 'jhANakoTTovagae'tti, dhyAna-dharma zuklaM vA tadeva koSThaH-kuzUlodhyAnakoSThastamupagataHtatra praviSTo dhAnakoSThopagataH, yathA hi koSThake dhAnyaM prakSiptamaviprasRtaM bhavati evaM sa bhagavAn dhyAnato'viprakIrNendriyAntaHkaraNavRttiriti / _ 'saMjameNaM'ti saMvareNa tavasa'tti anazanAdinA, cazabdaH samuccayArtho lupto'tra draSTavyaH, saMyamatapograhaNaMcAnayoH pradhAnamokSAGgatvakhyApanArthaM, pradhAnatvaMcasaMyamasya navakarmAnupAdAnahetutvena tapasazcapurANakarmanirjaraNahetutvena, bhavati cAbhinavakarmAnupAdAnAt purANakarmakSapaNAccasakalakarmakSayalakSo mokSa iti| 'appANaM bhAvemANe viharai'tti, AtmAnaM vaasyNstisstthtiityrthH|| mU. (9) tae NaM se bhagavaM goyame jAyasaGke jAyasaMse jAyakouhalle uppannasaDDe uppannasaMsae uppanakouhalle saMjAyasaDDhesaMjAyasaMsaesaMjAyakAuhalle samuppannasaDDhe samuppannasaMsaesamuppannakouhalle uThAe uThei uThAe uThettA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 tA vaMdai namasai ra ttA nacAsanne nAidUre sussUsamANe namasamANe abhimuhe viNaeNaM paMjaliuDe pajjuvAsage evaM vayAsI se nUNaM bhaMte ! calamANe calie 1, udIrijamAe udIrie 2, veijjamANe veie 3, pahijjamANe pahINe 4, chijjamANe chinne 5, bhijamANe bhinne 6, vaDDamANe daDDhe 7, mijjamANe mae 8, nijarijjamANe nijinne 9? haMtA goyamA! calamANe calie jAva nijarijjamANe nijinnnne| vR. 'tataH' dhyAnakoSThopagataviharaNAnantaraM Namiti vAkyAlaGkArArtha 'sa' iti prastutaparAmarzArthaH, tasya tu sAmAnyoktasya vizeSAvadhAraNArthamAha-'bhagavaMgAyame'tti, kimityAha_ 'jAyasaDDe' ityAdi, jAtazraddhAdivizeSaNaHsanuttiSThatItiyogaH, tatrajAtA-pravRttAzraddhAiccha vakSyamANArthatattvajJAnaM prati yasyAsau jAtazraddhaH, tathA jAtaH saMzayo yasya sa jAtasaMzayaH, saMzayasta anavadhAritArthaH jJAnaM, sacaivaM tasya bhagavato jAtaH-bhagavatA hi mahAvIreNa 'calamANe calie'ityAdau sUtre calanarthazcalito nirdiSTaH, tatra ca ya eva calan sa eva calita ityktaH , tatazcaikArthaviSayAvetau nirdezau, calanniti ca vartamAnakAlaviSayaHcalitaiti cAtItakAlaviSayaH, ato'tra saMzayaH-kathaM nAma ya evArtho vartamAnaH sa evAtIto bhavati?,viruddhatvAdanayoH kAlayoriti, tthaa| ___ 'jAyakouhalletti, jAtaM kutUhalaMyasya sa jAtakutUhalo, jAtItsukya ityarthaH, kathametAn padArthAn bhagavAn prajJApayiSyatIti, tathA 'uppannasaTTe'tti utpannA-prAgabhUtA satI bhUtA zraddhA yasyasautpannazraddhaH,athajAtazraddha ityetAvadevAstukimarthamutpannazraddhaityabhidhIyate?,pravRttazraddhatvenaivotpannazraddhatvasya utpannazraddhaiti, hetutvapradarzanaM cocitameva, kAvyAlaGkAratvAttasya, yathAhuH"pravRttadIpAmapravRttabhAskarAM, prakAzacandrAM bubudhe vibhAvarIm" iha yadyapi pravRttadIpatvAdevApravRttabhAskaratvabhagavataM tathA'pyapravRttabhAskaratvaM pravRttadIpatvAderhetutayopanyastamiti / 'uppannasaMsae uppanakouhalle'ttiprAgvat, tathA saMjAyasaDe'ityAdi padaSaTkaM prAgvat / navaramiha saMzabdaHprakarSAdivacano, yathA "saMjAtakAmo balabhidvibhUtyAM, mAnAt prajAbhiH pratimAnanAcca / " (saMjAtakAmaH-) enTraizvarye prakarSeNa jAtecchaH kArtavIrya iti / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-1 anye tu 'jAyasaDDe' ityAdi vizeSaNadvAdazakamevaM vyAkhyAnti-jAtA zraddhA yasya praSTuM sa jAtazraddhaH, kimiti jAtazraddhaH ? ityata Aha-yasmAjAtasaMzayaH, idaM vastvevaM syAdevaM veti, atha jAtasaMzayo'pi kathamityata Aha-yasmAjjAtakutUhalaH kathaM nAmAsyArthamavabhotsye? ityabhiprAyavAniti, etacca vizeSaNatrayamavagarahApekSayA draSTavayam, evamutpannasaMjAtasamutpannazraddhatvAdaya IhApAyadhAraNAbhedena vAcyAH, anye tvAH-jAtazraddhatvApekSayotpannazraddhatvAdayaH samAnArthA vivakSitArthasya prakarSavRttipratipAdanAya stutimukhena granthakRtoktAH, nacaivaMpunaruktaMdoSAya, ydaah||1|| "vaktA harSabhayAdibhirAkSiptamanAH stuvaMstathA nindn| yatpadamasakRd brUte punaruktaM na doSAya !" iti 'uThAe uThei'tti utthAnamutthA-urdhvaMva vartanaM tayA utthayA 'uttiSThati' uryo bhavati, 'uDhei' ityukte kriyArambhamAtramapi pratIyate yathA vaktumittiSThate iti tatastadvayavacchedAyoktamutthayeti, 'uThAe udvitta'tti upAgacchatItyuttarakriyA'pekSayA utthAnakriyAyAH pUrvakAlatA'bhidhAnAya utthayotyAyeti katvApratyayena nirdizatIti / 'jeNeve'tyAdi, iha prAkRtaprayogAdavyayatvAdvA yeneti yasminneva digbhAgezraNamo bhagavAn mahAvIrovartate teNeva'tti tasminneva digbhAgeupAgacchati, tatkAlApekSayAvarttamAnatvAdAgamanakriyAyA vartamAnavibhaktyA nirdezaH kRtaH, upAgatavAnityarthaH, upAgamya ca zramaNaM 3 karmatApannaM / "tikkhutto'tti trIn vArAn trikRtvaH / 'AyAhiNapayAhiNaM karei'tti AdakSiNAddakSiNahastAdArabhya pradakSiNaH-parito bhrAmyato dakSiNa eva AdakSiNapradakSiNo'tastaM karotIti 'vaMdaItti 'vandate' vAcA stauti 'namaMsai'tti 'namasyati' kAyena prnnmti| 'naccAsanne'tti, 'na' naiva 'atyAsannaH' atinikaTaH, avagrahaparihAsat, nAtyAsanne vA sthAne, vartamAna itigamyaM, 'nAidUre'tti 'na' naiva atidUraH' ativiprakRSTa, anaucityaparihArAt, nAtidUre vA sthAne / / 'sussUsamANe'tti bhagavadvacanAni shrotumicchn| 'abhimuhe'tti, abhi-bhagavantaM lakSyIkRtya mukhamasyetyabhimukhaH, tathA 'viNaeNaM'ti vinayena hetunA 'paMjaliuDe'tti prakRSTaH-pradhAno lalATataTaghaTatatvenAJjalihastanyAsavizeSaH kRtoHvihito yena so'grayAhitAdidarzanAt praanyjlikRtH| 'pajjuvAsamANe'tti paryupAsInaH' sevamAnaH, anena ca vizeSaNakadambakena zravaNavidhirupadarzitaH, Aha c||1|| "niddAvigahAparivajjiehi guttehi paMjaliuDehiM / bhattibahumAnapuvvaM uvauttehiM suNeyavvaM / / ___ 'evaM vayAsitti 'evaM vakSyamANaprakAraMvastu avAdIt' uktavAn-'se' iti taddyaduktaM pUjyaiH 'calaccalita'mityAdi, 'nUnaM' ti evamarthe, tatra tatrAsyaivaM vyAkhyAtatvAt, athavA 'se' itizabdo mAgadhadezIprasiddho'thazabdArthe varttate, athazabdastu vAkyopanyAsArthaH parapraznArthovA, yadAha-"atha prakriyApraznAnantaryamaGgalopanyAsaprativacanasamuccayeSu' / 'nUna'miti nizcitaM bhaMte'tti gurorAmantraNaM, tatazca he bhadanta !-kalyANarUpa ! sukharUpa! iti vA 'bhadi kalyANe sukhe ca' iti vacanAt, prAkRtazailyA vA bhavasyasaMsArasya bhayasya vA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/9 bhIterantahetutvAdbhavAnto bhayAnto vA tasyAmantraNaM he bhavAnta! he bhayAnta! vA, bhAn vA-jJAnAdibhirdIpyamAna ! "bhA dIptau' iti vacanAt, bhrAjamAna ! vA-dIpyamAna ! 'bhrAjR dIptau' iti vacanAt ayaMcaAdita Arabhya bhaMte'ttiparyanto grantho bhagavatA sudharmasvAminA paJcamAGgasya prathamazatasya prathamoddezakasya smbndhaarthmbhihitH| athAnena sambandhenAyAtasya paJcamAGgaprathamazataprathamoddezakasyedamAdisUtram / 'calamANe calie'ityAdi, atha kenAbhiprAyeNa bhagavatA sudharmasvAminA paJcamAGgasya prathamazataprathamoddezakasyArthAnukathanaM kurvataivamarthavAcakaM sUtramupanyastaM nAnyAnIti?, atrocyate __ iha caturdA puruSArtheSu mokSArakhyaH puruSArtho mukhyaH, sarvAtizAyitvAt, tasya ca mokSasya sAdhyasya sAdhanAnAM ca samyagdarzanAdInAM sAdhanatvenAvyabhicAriNAbhuyaniyamasya zAsanAcchaM sadbhiriSyate, ubhayaniyamasatvevaM-samyagdarzanAdIni mokSasyaivasAdhyasya sAdhanAni nAnyasyArthasya, mokSazca teSAmeta sAdhanAnAM sAdhyo nAnyeSA miti, saca mokSo vipakSakSayAt, tadvipakSazca bandhaH, saca mukhyaH karmabhirAtmanaH sambandhaH, teSAM tu karmaNAM prakSaye'yamanukrama uktaH 'calamANe' ityAdi tatra 'calamANe'tticalat-sthitikSayAdudayabhAgacchad vipAkAbhimukhIbhavadyatkarmeti prakaraNagamyaM taccalitam-uditamiti vyapadizyate, calanakAlo hi udayAvalikA, tasyaca kAlasyAsaGkhayeyasamayatvAdAdibhadhyAntayogitvaM, karmapudgalAnAmapyanantAH skandhA anantapradezAH, tatazca te krameNa pratisamayameva calanti, tatra yo'sAvAdyazcalanasamayastasmiMzcaladeva taccali-tamucyate, kathaM punastadvatmAnaM sadatItaM bhvtiiti| atrocyate-yathA paTa utpadyamAnakAle prathamatantupraveze utpadyamAna evotpanno bhavatIti, utpadyamAnatvaMcatasya prathamatantupravezakAlAdArabhyapaTa utpadyate ityevaM vyapadezadarzanAtprasiddhameva, utpannatvaM tUpapattyA prasAdhyate, tathAhi-utpattikriyAkAla eva prathamatantupraveze'sAvutpannaH, yadi punarnotpanno'bhaviSyattadA tasyAH kriyAyA vaiyarthyamabhaviSyat, niSphalatvAd, utpAdyotpAdanArthA hi kriyAH bhavanti, yathA ca prathame kriyAkSaNe nAsAvRtpannastathottareSvapi kSaNeSvanutpanna evAsau prApnoti, ko hyuttarakSaNakriyANAmAtmanirUpavizeSo? yenaprathamayA notpannastaduttarAbhistUtpAdyate, ataH sarvadaivAnutpattiprasaGgaH, dRSTA cotpattiH antyatantupraveze paTasya darzanAda, ataH prathamatantupravezakAla eva kiJcidutpannaM paTasya, yAvaccotpannaM na taduttarakriyayotpAdyate, yadi punarutpAdyate tadA tadekadezotpAdana eva kriyANAM kAlAnAM ca kSayaH syAt, yadi hi tadaMzotpAdananirapekSA anyAH kriyA bhavanti tadottarAMzAnukramaNaM yujyate nAnyathA, tadevaM yathA paTa utpadyamAna evotpannastathaivAsaGkhyAtasamayaparimANatvAdudayAvalikAyA AdisamayAtprabhRti caladeva karmacalitaM, kathaM yatoyadi hi tatkarmacalanAbhimukhIbhUtamudayAvalikAyAAdisamayaevanacalitaMsyAttadA tasyAdyasyacalanasamayasya vaiyarthya syAt, tatrAcalitatvAt, yathA ca tasmin samayena calitaM tathA dvitIyAdisamayeSvapinacalet, kohi teSAmAtmanirUpavizeSo? yenaprathamasamayenacalitamuttareSu calatIti, ataH sarvadaivAcalanaprasaGgaH,asticAntyasamaye calanaM, sthiteH parimitatvena karmAbhAvAbhyupagamAd, ata AvalikAkAlAdisamaya eva kiJciccilitaM, yacca tasmiMzcalitaM taccottareSu samayeSu na calati, yadi tu teSvapi tadevAdyaM calanaM bhavettadA tasminneva calane sarveSAmudayA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-1 valikAcalanasamayAnAM kSayaH syAt, yadi hi tatsamayacalananirapekSANyanyasamayacalanAni bhavanti tadottaracalanAnukramaNaM yujyeta nAnyathA, tadevaM caladapi tatkarma calitaM bhavatIti / tathA 'udIrijamANe udIrie'tti, udIraNA nAma anudayaprAptaM cireNA''gAminA kAlena yadvedayitavyaM karmadalikaMtasya viziSTAdhyavasAyalakSaNena karaNenAkRSyodaye prakSepaNaMsAcAsaGghayeyasamayavartinI, tayA ca punarudIraNayA udIraNaprathamasamaya evodIryamANaM karma pUrvoktapaTadRSTAntenodIritaM bhavatIti 2 / tathA veijjamANe veie'-tti, vedanaM-karmaNobhogaH,anubhavaityarthaH, tacca vedanaM sthitikSayAdudayaprAptasya karmaNa udIraNAkaNena vodayamupanItasya bhavati, tasya ca vedanAkAlasyAsaGkhayesamayatvAdAdhasamaye vedyamAnameva veditaM bhavatIti 3 / / tathA 'pahijjamANe pahINe' tti, prahANaMtu-jIvapradezaiH saha saMzliSTasya karmaNastebhyaH patanam, etadapyasaGkhyesamayaparimANameva, tasyatuprahANasyAditAkaraNaM, taccApavartanAbhidhAnena karaNavizeSeNa karoti, tadapi ca chedanamasaGkhayeyasamayaparimANameva, tasya tu prahANasyAdisamaye prahIyamANaM karma prahINaM syAditi 4 / ___tathA 'chijjamANe chinne'tti, chedanaM tu-karmaNo dIrghakAlAnAM sthitInAM hrasvatAkaraNaM, taccApavartanAbhidhAnena karaNavizeSeNa karoti, tadapicachedanamasaGkhayeyasamayameva, tasya tvAdisamaye sthititastacchidyamanaM karmA chinnamiti 5 / __tathA bhijjamANe bhinne'ttibhedastu-karmaNaH zubhasyAzubhasya vA tIvrarasasyApavartanAkaraNena mandatAkaraNaM, mandasya codvartanAraNenatIvratAkaraNaM, so'picAsaGghayeyasamayaeva, tatazcatadAdyasamaye rasato bhidyamAnaM karma bhinnamiti 6 / / tathA 'DajjhamANe daDe'tti, dAhastu-karmadalikadArUNAM dhyAnAgninA tadrUpApanayanamakarmatvajananamityarthaH, yathA hi kASThasyAgninA dagdhasya kASTharUpApanayanaMbhasmAtmanAca bhavanaM dAhastathA karmaNo'pIti, tasyApyantarmuhUrttavarttitvenAsaGkhayesayasyAdisamaye dahyamAnaM karma dagdhamiti 7 / tathA mijjamANemaDe'tti, niyamANamAyuHkarma mRtamiti vyapadizyate, maraNaMhyAyuHpudgalAnAM kSayaH, taccAsaGkhyeyasamayavarttibhavati, tasya ca janmanaHprathamasamayAdArabhyAvIcikamaraNenAnukSaNaM maraNasya bhAvAnniyamANaM mRtamiti 8 / tathA nijarijamANenijiNNe'tti, nirjIyamANaM-nitarAmapunarbhAvena kSIyamANaM karma nijIrNakSINamiti vyapadizyate, nirjaraNasyAsaGkhayeyasamayabhAvitvenataprathamasamaya evapaTaniSpattidRSTAntena nirjIrNatvasyopapadyamAnattvAditi, paTasRSTAntazca sarvapadeSu sabhAvaniko vAcyaH 9 / / tadevametAnnava praznAn gautamena bhagavatA bhagavAn mahAvIraH pRSTaH sannuvAca-'haMte' tyAdi, atha kasmAd bhagavantaM gautamaH pRcchati?, viracitadvAdazAGgatayA viditasakalazrutaviSayatatvena nikhilasaMzayAtItatvena ca sarvajJakalpatvAttasya, Aha c||1|| "saMkhAIe u bhave sAhaijaM vA paro u pucchejjA / Na yaNaM aNAisesI viyANaI esa chaumattho / / -naivam, uktaguNatve'vi chadmasthatayA'nAbhogasambhavAt, yadAha - For Private Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/9 // 1 // "na hi nAmAnAbhogazchadmasthasyeha ksycinnaasti| yasmAjjJAnAvaraNaM jJAnAvaraNaprakRti karma / iti athavAjAnatavatasyapraznaHsaMbhavati,svakIyabodhasaMvAdanArthamajJalokabodhanArthaMziSyANAM vA svavacasi pratyayotpAdanArthaM sUtraracanAkalpasaMpAdaranArthaM veti / tatra 'haMtA goyame ti, hanteti komalAmantraNArthaM, dIrghatvaMcamAgadhadezIprabhavamubhayatrApi, 'calamANe ityAdeH pratyuccAraNaMtucaladeva calitamityAdInAM svaanumttvprdrshnaarthm| vRddhAH punarAhuH-'haMtA goyamA' ityatra 'hante'ti etametaditi abhyupagamavacanaH, yadanumataM tatpradarzanArthaM 'calamANe' ityAdi pratyuccAritamiti, ihacayAvatkaraNalabhyAnipadAnisupratItAnyeva // evametAnA nava padAni karmAdhikRtya vartamAnAtItakAlasAmAnAdhikaraNyajijJAsayA pRSTAni nirNItAni ca, arthatAnyeva calanAdIni parasparataH kiM tulyArthAni bhinnArthAni veti pRcchaM nirNaya ca darzayitumAha mU. (10)eeNaMbhaMte! nava payA kiMegaTThAnAnAdhosA nAnAvaMjaNA udAhu nANaThThA nAnAghosA nAnAvaMjaNA?, goyamA! calamANe calie 1 udIrijamANae udIrie 2 veijamANe veie 3 pahijjamANe pahINe 4 te eeNaM cattAri payA egaTThA nAnAghosA nAnAvaMjaNA uppannapakkhassa, chijjamANe chinne bhijamANe bhinne daDDa-(Dajjha)-mANe daDDhe mijjamANe maDe nijarijjamANe nijiNNe ee NaM paMca payA nANaTThA nAnAghosA nAnAvaMjaNA vigayapakkhassa / vR. vyaktaM, navaram 'egaTTatti ekArthAni' ananyaviSayANi ekaprayojanAni vA 'nANAghosa'ttiihaghoSAH-udAttAdayaH 'nANAvaMjaNa'ttiiha vyaJjanAni-akSarANi udAhuttiutAhonipAto vikalpArthaH 'nANaha'tti bhinnAbhidheyAni, iha ca caturbhaGgI padeSu dRSTA, tatra kAnicidekArthAni ekavyaJjanAni yathA kSIraM kSIramityAdIni 1, tathA'nyAni ekArthAni nAnAvyaJjanAni yathA kSIraM paya ityAdIni2,tathA'nyAnyenekArthAnyeka vyajjanAniyathAkAvyamAhiSANikSIrANi-3 tathA'nyAni nAnArthAni nAnAvyaJjanAni yathA ghaTapaTalakuTAdIni 4 / tadevaM caturbhaGgIsaMbhave'pi dvitIyacaturthabhaGgako praznasUtre gRhItau, paridRzyamAnanAnAvyaJjanatayA tadanyayorasambhavAt, nirvacanasUtretucalanAdIni catvAri padAnyAzritya dvitIyaH, chidyamAnAdInitupaJca padAnyAzritya cturthiti|nnu calanAdInAmarthAnAMvyaktabhedatvAt kathamAdyAni catvAri padAnyekArthAni? ityAzaGkayAha-'uppannapakkhassa'tti utpannamuptAdo, bhAveklIbektapratyayavidhAnAt, tasya pakSaH-parigraho'GgIkAraH 'pakSa parigrahe' itidhAtupAThAditi utpannapakSaH, ihaca SaSThayAstRtIyArthatvAd utpannapakSaNa-utpAdAGgIkAreNa-utpAdAkhyaM paryAyaM parigRhya ekArthAnyetAnyucyante, athavA 'utpannapakSasya utpAdAkhyavastuvikalpasyAbhidhAyakAnIti zeSaH, sarveSAmeSAmutpAda mAzrityaikArthakAritvAdekAntarmuhUrtamadhyabhAvitvena tulyakAlatvAccaikArthikatvamiti bhAvaH, sa punarutpAdAkhyaH paryAyo viziSTaH kevalotpAd eva, yataH karmacintAyAM karmaNaH prahANeH phaladvayaM kevalajJAnamokSaprAptI, tatraitAni padAni kevalotpAdaviSayatvAdekArthAnyuktAni, yasmAt kevalajJAnaparyAyo jIvena na kadAcidapi prAptapUrva yasmAcca pradhAnastatastadartha eva puruSaprayAsaH tasmAtsa eva Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-1 kevalajJAnotpattiH- paryAyo'bhyugataH eSAM ca padAnAmekAryAnAmapi satAmayamarthaH sAmarthya prApti kramaH yaduta-pUrvaMtacalati-udetItyarthaH uditaMca vedyate, anubhUyata ityarthaH, tacca dvidhA-sthitikSAdudayaprAptamudIraNayA codayamupanItaM, tatazcAnubhavAnantaraM tat prahIyane, dattaphalatvAjjIvAdapayAtItyarthaH, etacca TIkAkAramatena vyAkhyAtam, anye tu vyAkhyAnti-sthitibandhAdyavizeSitasAmAnyakarmAzrayatvAdekArthikAnyetAni kevalotpAdapakSasya ca sAdhakAnIti, catvAri calanAdInisthitibandhAdyavizeSitasAmAnyakarmAzrayatvAdekArthikAnyetAni kevalotpAdapakSasyacasAdhakAnIti, catvAri calanAdIni padAnyekArthikAnItyukte zeSANyanekArthakAnIti sAmarthyAdavagatamapi sukhAvabodhAya sAkSAtpratipAdayitumAha-'chijjamANe' ityAdi, vyaktaM / navaraM nANa?'tti nAnArthAni, nAnArthatvaM tvevaM-chidyamAnaM chinnamityetatpadaM sthitibandhAzrayaM, yataH sayogikevalI antakAle yoganirodhaMkartukAmo vedanIyanAmagotrAkhyAnAM tisRNAMprakRtInAM dIrghakAlasthitikAnAM sarvApavartanayA''ntarmohUrtikaM sthitiparimANaM karoti / tathA 'bhidyamAnaM bhinna' mityetatpadamanubhAgabandhAzrayaM, tatra ca tasmin kAle sthitidhAtaM karoti tasminneva kAle rasaghAtamapi karoti, kevalaM rasaghAtaH sthitikhaNDakebhyaH kramapravRttebhyo'nantaguNAbhyadhikaH, ato'nena rasaghAtakaraNena pUrvasmAdbhinnArtha padaM bhavati / tathA 'dahyamAnaM dagdha'mityetatpadaM pradezabandhAzrayaM, pradezabandhastvanantAnAmanantapradezAnAM skandhAnAM karmatvApAdanaM, tasya ca pradezabandhakarmaNaH satkAnAMpaJcahrasvAkSaroccAraNakAlaparimANayA'saGkhyAtasamayayA guNazreNIracanayApUrvaracitAnAM zailezyavasthAbhAvimucchinnakriyadhyAnAgninAprathamasamayAdArabhya yAvadantyasamayastAvapratisamayaMkrameNAsaGakhyeyaguNavRddhAnAM karmapudgalAnAM dahanaM-dAhaH, anenacadahanArthenedaM pUrvasmAtpadAdbhinnArthaM padaM bhavati, dAhazcAnyatrAnyathA 'niyamANaM mRta'mityanenAyuHkarmaivoktaM, yataH karmaiva tiSThajjIvatItyucyate, karmaiva ca jIvAdapagacchat mriyata ityucyate, tacca maraNaM sAmAnyenoktamapi viziSTamevAbhyupagantavyaM, yataH saMsAravartIni maraNAni anekazo'nubhUtAniduHkharUpANiceti kiM taiH ?, iha punaH pade'punarbhavamaraNamantyaM sarvakarmakSayasahacaritamapavargahetubhUtaM vivakSitamiti / tathA 'nirjIryamANaM nijIrNa'mityetatpadaM sarvakarmAbhAvaviSayaM, yataH sarvakarmanirjaraNaM na kadAcidapyanubhUtapUrvaMjIveneti, ato'nena sarvakarmAbhAvarUpanirjarArthena pUrvapadebhyo bhinnaarthtvaadbhinnaarthNpdNbhvti|athaitaanipdaani vizeSato nAnArthAnyapi santisAmAnyataH kasyapakSasyAbhidhAyakatayA pravRttAnItyasyAmAzaGkAyAmAha - ___vigayapakkhassa'tti, vigataM vigamo-vastuno'vasthAntarApekSayA vinAzaH, sa eva pakSovastudharma, tasya vA pakSaH-parigraho vigatapakSastasya vigatapakSasya vAcakAnIti zeSaH, vigatatvaM vihAzeSakAbhAvo'bhimato, jIvena tasyAprAptapUrvatayA'tyanatamupAdeyatvAt, tadarthatvAcca puruSaprayAsasyeti, etAna caivaM vigatArthAni bhavanti, chidyamAnapade hi sthitikhaNDanaM vigama uktaH, midyamAnapade tvanubhAvabhedo vigamaH, dahyamAnapade tvakarmatAbhavanaM vigamaH, mriyamANapade punarAyuHkarmAbhAvo vigamaH, nirjIryamANapade tvazeSakarmAbhAvo vigamaH uktaH, tadevametAni vigatapakSasya Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/10 pratipAdakAnItyucyante / evaMcayatpaJcamAGgAdisUtropanyAse prerita, yaduta-kenAbhiprAyeNedaMsUtramupanyastamiti, tat kevalajJAnotpAdasarvakarmavigamAbhidhAnarUpasUtrAbhiprAyavyAkhyAnena nirnniitmiti| etatsUtrasaMvAdisiddhasenAcAryo'pyAha - // 1 // "uppajjamANakAlaM uppaNNaM vigayayaM vigacchaMtaM / daviyaM paNNavayaMto tikAlavisayaM visesei // iti "utpadyamAnakAla mityanenAdyasamayAdArabhyotpattyantasamayaM yAvadutpadyamAnatvasyeSTatvAdvartamAnabhaviSyatkAlaviSayaM dravyamuktam, utpannamityanena tvatItakAlaviSayam evaM vigataM vigacchadityanenApIti, tatazcotpadyamAnAdi prajJApayan sa bhagavAn dravyaM vizeSayati, kathaM ?, trikAlaviSayaM yathA bhvtiitisNvaadgaathaarthH|anyetukrmetipdsy sUtre'nabhidhAnAccalanAdipadAni sAmAnyena vyAkhyAnti, na kammapeikSayaiva / tathAhi-'calamANe calie'tti, iha calanam-asthiratvaparyAyeNa vastuna utpAdaH / 'veijjamANe veie'tti 'vyejamAna kampanamAnaM 'vyejitaM' kampitam, 'ena kampane' iti vacanAt, vyejanamapi tadrUpApekSayotpAda eva / 'udIrijamANe udIrie'tti, ihodIraNaM sthirasya sataHpreraNaM, tadapi calanameva, "pahijjamANe pahINe'tti 'prahIyamANaM' prabhrazyat paripatadityarthaH 'prahINaM prabhraSTaMparipatitamityarthaH, ihApiprahANaM calanameva, calanAdInAMcaikArthatvaMsarveSAMgatyarthatvAt 'uppannapakkhassa'tti calatvAdinA paryAyeNotpannatvalakSaNapakSasyAbhidhAyakAnyetAnIti / tathA chedabhedadAhamaraNanirjaraNAnyakarthAinyapivyAkhyeyAni, tadvayAkhyAnaMcapratItameva, bhinnArthatA punareSAmevaM-kuThArAdinA latAdiviSayazchedaH, tomarAdinA zarIrAdiviSayo bhedaH, agninA dArvAdiviSayo dAhaH, maraNaM tu prANatyAgaH, nirjarA tu atipuraanniibhvnmiti| 'vigayapakkhassatti bhinnAryAnyapi sAmAnyato vinAzAbhidhAyakAnyetAnItyarthaH, na ca vaktavyaM-kimetaizcalanAdibhiriha nirUpitaiH?,atattvarUpatvAdeSAm, atattvarUpatvasyAsiddhatvAt, tadasiddhizca nizcayanayamatenavastusvarUpasya prajJApayitumArabdhatvAt, tathAhi-vyavahAranayazcalitameva calitamitimanyate, nizcayastucaladapicalitamiti,atraca bahuvaktavyaMtaccavizeSAvazyakAdihaivAbhidhAyAsyamAnajamAlicaritAdvA'vaseyamiti // ihAdye praznottarasUtradvaye mokSatattvaM cintitaM, mokSaH punarjIvasya jIvAzca nArakAdayazcaturvizatividhAH, ydaah||1|| "neraiyA 1 asurAI 10 puDhavAI 5 beMdiyAdao 3 cev| piMciMdiyatiriya 1 narA 1 vaMtara1 joisiya 1 vemANI 1 (24) // ___ -tatra nArakAMstAvat sthityAdibhizcintayannAhamU. (11) neraiyANaM bhaMte! kevaikAlaM ThiIpannattA?, goyamA! jahanneNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiMThiI pannattA 1|neriyaannNbhNte! kevaikAlassaANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA?, jahA UsAsapae 2 / neraiyA NaMbhaMte AhAraTThI?, jahA pannavaNAe paDhamae AhAruddesae tahA bhANiyavvaM 3 / vR.nirgatamayam-iSTaphalaM karmayebhyaste nirayAsteSu bhavAnairayikA nArakAsteSAM nairayikANAM "bhaMte'ttibhadanta! 'kevaikAlaM tikiyAMzcAsau kAlazceti kiyatkAlastaMkiyatkAlaM yAvat 'Thiitti Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -1, varga:-, uddezaka:- 9 25 2. AyuH karmavazAnnarake'vasthAnaM 'pannatta 'tti ' prajJaptA' prarUpitA ? bhagavadbhiranyatIrthakaraizceti praznaH 'goyame' tyAdi nirvacanaM vyaktameva, navaraM 'dasa vAsasahassAiM ' ti prathamapRthivIprathamaprastaTApekSayA 'tettIsaM sAgarovamAI' ti saptamapRthivyapekSayeti, madhyamA tu jaghanyApekSayA samayA- dyadhikA sAmarthyagamyeti // anantaraM nArakANAM sthitiruktA, te cocchasAdimanta ityuccha-sAdinirUpaNAyAha 'neraiyANa' mityAdi vyaktaM, navaraM kevaikAlassatti prAkRtazailyA kiyatkAlAt kiyatA kAlenetyarthaH, 'ANamaMti'tti Ananti 'ana prANane ' iti dhAtupAThAt makArasyAgamikatvAt, 'pANamaMti' tti prANanti, vAzabdau samuccayArthI, etadeva padadvathaM krameNArthataH spaSTayannAha 'UsasaMti vA nIsasaMti va 'tti yadevoktamAnanti tadevoktamucchasantIti, tathA yadevoktaM prANanti tadevoktaM nizvasantIti, athavA Anamanti prANamantIti 'NamuprahRtve' ityetasthAnekArthatvena zvasanArthatvAt, anyetvAhuH-'Ananti vA prANantivA' itiyanenAdhyAtmakriyA parigRhyate, 'ucchavasanti vA nizvasanti vA' ityanena ca bAhyeti / 'jahA UsAsapae 'tti' etasya praznasya nirvacanaM yathA ucchvAsapade prajJApanAyAH saptamapade tathA vAcyaM taccedam- 'goyamA ! sayayaM saMtayAmeva ANamaMti vA pANamaMti vA Usasanti vA nIsasaMti vA' iti, tatra 'satatam anavaratam, atiduHkhitA hi te, atiduHkhavyAptasya ca nirantaramevocchavasanizvAsau dRzyete, satatatvaM ca prAyovRttyA'pi syAdityata Aha- 'saMtayAmeva 'tti santatameva naikasamaye'pi tadviraho'stIti bhAvaH, dIrghatvaM ceha prAkRtatvAt, AnamantItyAdeH punaruccAraNaM ziSyavacane AdaropadarzanArthaM, gurubhirAdriyamANavacanA hi ziSyAH santoSavanto bhavanti, tathA ca paunaHpunyena praznazravaNArthanirNayAdiSu ghaTante loke cAdeyavacanA bhavanti, tathA ca bhavyopakArastIrthAbhivRddhizceti / atha teSAmevAhAraM praznayannAha 'NeraiyANami' tyAdi vyaktaM, navaram 'AhA 'tti AhAra - marthayante prArthayanta ityevaMzIlAH arthovA-prayojanameSAmastItyarthinaH, AhAreNabhojanenArthina AhArArthinaH, AhArasya bhojanasya vA'rthina AhArArthinaH, 'jahA pannavaNAe 'tti 'AhAraTThI' ityetatpadaprabhRti yathA prajJApanAyAzcaturthopAGgasya 'paDhamae' tti Adye 'AhArauddesae' tti AhAra-padasyASTAviMzatitamasyoddezakaH padazabdalopAccAhAroddezakaH tatra bhaNitaM 'tahA bhANiyavvaM 'ti tena prakAreNa vAcyamiti / tatra ca nArakAhAravaktavyatAyAM bahUni dvArANi bhavanti, tatsaGgrahArtha pUrvo- ktasthityucchasalakSaNadvAradvayadarzanapUrvikAM gAthAmAha / mU. (12) ThiI ussAhAre kiM vA''hAreti savvao vAvi katibhAgaM ? savvANi va kIsa va bhujjo pariNamaMti // vR. 'ThiigAhA' vyAkhyA, sthitirnArakANAM vAcyA, ucchvAsazca, tau coktAveva / tathA 'AhAre' tti AhAraviSayo vidhirvAcyaH, sa caivam- 'neraiyANaM bhaMte! AhAraThThI ?, haMtA AhAraTThI 3 / neraiyANaM bhaMte! kevaikAlassa AhAraTTe samuppajjai ?, 'AhArArtha" AhAraprayojana mAhArArthitvamityarthaH, 'goyamA ! neraiyANaM duvihe AhAre pannatte' abhyavahArakriyetyarthaH 'taMjahAAbhoganivvattie ya anAbhoganivvattie ya' tatrAbhogaH - abhisandhistena nirvarttitaH kRta AbhoganirvarttitaH, AhArayAmItIcchapUrvaka ityarthaH, anAbhoganirvarttitastu AhArayAmIti Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/12 viziSTecchamantareNApi, prAvRTkAle pracurataraprazravaNAdyabhivyaGgayazItapudgalAdyAhAravat, 'tatthaNaM je se anAbhoganivvatti se NaM aNusamayamavirahie AhAraTThe samuppajjai' 'aNusamayaM ti pratikSaNaM satatA- titIvrakSudvedanIyakarmodayata ojaAhArAdinA prakAreNeti, 'avirahie' tti cukkaskhalitanyAyAdapi na virahitaH, athavA pradIrghakAlopabhogyAhArasya sakRdgrahaNe'pi bhogo'nusamayaM syAdato grahaNasyApi sAtatyapratipAdanArthamavirahitamityAha - 'tatthaNaM je se Abhoganivvattie seNaM asaMkhejjasamaie aMtomuhuttie AhAraTThe samuppajjai' asaGkhyAtasAmayikaH palyopamAdiSarimANo'pi syAdata Aha 'aMtomuhuttie' tti, idamuktaM bhavatiAhArayAmItyabhilASa eteSAM gRhItAhAradravyapariNAmatIvrataraduHkhajananapurassaramantarmuhUrttAnnivarttata iti 4 / 'kiM vA''hAreMti'tti, kiMsvarUpaM vA vastu nArakA AhArayanti ? iti vAcyaM, vAzabdaH samuccaye, tatredaM praznanirvacanasUtram- 'neraiyA NaM bhaMte! kimAhAramAhAreti ?, goyamA ! davvao anaMtapaesiyAI' anantapradezavanti pudgaladravyANItyarthaH, tadanyeSAmayogyatvAt, 'khettao asaMkhejjapaesAvagADhAI' nyUnatarapradezAvagADhAni hina tadgrahaNaprAyogyAni, anantapradezAvagADhAni tu na bhavantyeva, sakalalokasyApyasaGkhyeyapradezaparimANatvAt, 'kAlao annataraThThiiyAI' jaghanyamadhyamotkRSTasthitikAnItyarthaH sthitizcAhArayogyaskandhapariNAmenAvasthAnamiti 'bhAvao vannamaMtAI gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI AhAriti 5 / 26 jAIM bhAvao vannamaMtAiM AhAriti tAI kiM egavannAI AhAreMti ? jAva ki paMcavannAI AhAreMti ?, goyamA ! ThANamaggaNaM paDuJca egavannAiMpi AhAriMti jAva paMcavannAiMpi AhAriti, vihANamaggaNaM paDucca kAlavannAIpi AhAreMti jAva sukkillAiMpi AhAreMti' tatra 'ThANamaggaNaM paDucca' tti tiSThantyasminniti sthAnaM sAmAnyaM yathaikavarNaM dvivarNamityAdi, 'vihANamaggaNaM paDuca' tti vidhAnaM-vizeSaH kAlAdiriti 6 / 'jAI vannao kAlavannAI' AhAreti tAI kiM egaguNakAlAI AhAreti jAva dasaguNakAlAI AhAreti saMkhejjaguNakAlAI asaMkhejjaguNakAlAI anaMtaguNakAlAI AhAreMti ?, goyamA ! ekaguNakAlAiMpi AhAreti jAva anantaguNakAlAiMpi AhAreMti 7 / evaM jAva sukkilAI 11, evaM gaMdhaovi 13 rasaovi 18 // jAI bhAvao phAsamaMtAI ThANamaggaNaM paDucca no egaphAsAI AhAreMti no duphAsAiMpi AhAreMti no tiphAsAiMpi AhAreti' ekasparzAnAmasammavAdanyeSAM cAlpapradezikatAsUkSmapariNAmAbhyAM grahaNAyogyatvAt, 'cauphAsAIpi AhAreti jAva aTThaphAsAiMpi AhAreti' bahupradezikatAbAdarapariNAmAbhyAM grahaNayogyatvAditi, 'vihANamaggaNaM paDucca kakkhaDAiMpi AhAreMti jAva lukkhAiMpi AhAreti 19 / jAI phAsao kakkhaDAiMpi AhAreti tAI kiM egaguNakakkhaDAI AhAreti 20 / evaM aTThavi phAsA bhANiyavvA jAva anaMtaguNalukkhAiMpi AhAreti 27 / jAI bhaMte ! anaMtaguNalukkhAiM AhAreti tAI kiM puTThAI AhAreMti apuTThAI AhAreMti ?, goyamA ! puTThAI AhAreMti no apuThThAI AhAreMti 28' / 'puTThAI' ti Atmapradezasparzavanti, tatpunarAtmapradezasparzanamavagADhakSetrAdvahirapi bhavati ata ucyate-'jAI bhaMte ! puThThAI AhAreMti tAI kiM ogADhAI AhAreMti aNogADhAI AhAreMti ?, Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-1 27 goyamA! ogADhAiMno aNogAThAI 'avagADhAnI'ti AtmapradezaiH sahaikakSetrAvagADhAnItyartha 29 jAI bhaMte! ogADhAiMAhAreMtitAI kiM anaMtarogADhAIAhAreMtiparaMparogADhAiMAhAreti goyamA ! anaMtarogADhAiM AhAreMti no paraMparogADhAI AhAreMti' 'anantarAvagADhAnI'ti yeSu pradezeSTAtmA'vagADhasteSveva yAnyavagADhAni tAnyanantarAvagADhAni antarA'bhAvenAvagaDhattvAt, yAni ca tadanantaravartIni tAnyavagADhasambandhAtparamparAvagADhAnIti 30 / _ 'jAiM bhaMte ! anaMtarogADhAI AhAreMti tAI kiM aNUiM AhAreMti bAyarAiM AhAreMti?, goyamA! aNUiMpiAhAreMti bAyarAiMpiAhAreMti' tatrANutvaMbAdaratvaMcApekSikaMteSAmevAhArayogyAnAM skandhAnAMpradezavRddhayA vRddhAnAmavaseyam 31 / jAI bhaMte ! aNUiMpi AhAreMti bAyarAiMpi AhAreMti tAI kiM uTuMpi AhAreMti ? evaM ahevi tiriyaMpi?, goyamA ! uDvapi AhAreMti evaM ahevi tiriyapi 2 / jAI bhaMte ! uDDapi AhAreMti ahevi tiriyapi AhAreMti tAI kiM AI AhAreMti majjhe AhAreMti pajjavasANe AhAreMti?, goyamA ! tihAvi' ayamartha-AbhoganirvartitasyAhArasyAntarmohUrtikasyAdimadhyAvasAneSu sarvatrAhArayantIti 33 / 'jAiM bhaMte ! AI majjhe avasANevi AhAreMti tAI kiM savisae AhAreMti avisae AhAreMti ?, goyamA ! savisae no avisae AhAreti' tatra svaH-svakIyoviSayaH spRSTAvagADhAnanta-rAvagADhAkhyaH svaviSayastasminnAhArayanti 34 / ____ 'jAIbhaMte! savisae AhAreMti tAI kiM ANupuTviM AhAreMtiaNANupudiAhAreMti?, go0! ANupubbiM AhAreti noaNANupudiAhAreti tatrAnupUrvyAyathA''sannaM, nAtikramya 35 / 'jAiM bhaMte ! AnupubbiM AhAreMti tAI kiM tidisiMAhAreMti jAva chaddisiM AhAreMti? goyamA! niyamA chaddisiM AhAreti' iha nArakANAM lokamadhyavartitvena SaNNAmapyU'didizAmalokenAnAvRtatvAt SaTsu dikSvAhAragrahaNamasti tata uktaM-niyamAt SaDdizi, diktrayAdivikalpAstu lokAntavartiSupRthivIkAyikAdiSu dizAMtrayasyadvayasya ekAsyAzcAlokenAvaraNe bhvntiiti|ydypivrnntH paJcavarNAnItyAdhuktaMtathApiprAcuryeNayadvarNagandhAdiyutAni dravyANyAhArayantitadarzayati-'osanna kAraNaMpaDucca'ttibAhulyalakSaNaMkAraNamAzritya, tatra caprakRtyazubhAnubhAva eva kAraNamiti, 'vannao kAlanIlAI gaMdhao dubbhigaMdhAI rasao tittakaDuyarasAiM phAsao kakkhaDaguruyasIyalukkhAI' etAnicaprAyo mithyAISTaya evAhArayanti, natubhaviSyattIrthakarAdaya iti / atha tAni yathAsvarUpANyeva nArakA AhArayantyanyathA vetyasyAmAzaGkAyAmabhidhIyate'tesipi porANe vannaguNe gaMdhaguNe rasaguNe phAsaguNe vippariNAmaittA paripIlaittA parisADaittA parividdhaMsaittA vipariNAmAdayovinAzArthatvenaikArthA evadhvanayaH anne yaapuvvevanaguNe gaMdhaguNe rasaguNe phAsaguNe uppAettAAyasarIrogADhe poggale savvappaNayAe AhAramAhAreMti' 'savvappaNayAe'tti sarvAtmanA sarvairAtmapradezairityarthaH 36 / / vyAkhyAtaM sUtre saGgragAthAyAH kiM vA''hAreMti'tti padam / atha 'savvao vA' iti vyAkhyAyate-tatra "sarvataH' sarvapradezai rayikA AhArayantIti, vA'pIti vacanAdabhIkSNamAhArayantItyapi vAcyaM, taccaivam-"neraiyANaM bhaMte ! savvao AhAreMti savvao pariNAmeti savvao UsasaMti savvao nIsasaMtiabhikkhaNaM AhAreMti abhikakhaNaMpariNAmeti abhikkhaNaMUsasaMti Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/12 abhikkhaNaM nIsasaMti Ahacca AhAreti 4 ?, haMtA goyamA ! neraiyA savvao AhAreMti / 'savvao'tti sarvAtmapradezaiH 'abhikkhaNaM' ti anavarataM paryAptatve sati 'Ahacce' ti kadAcit na sarvadA aparyAptakAvasthAyAmiti / tathA 'kaibhAgaM 'ti AhAratayopAttapudgalAnAM katithaM bhAgamAhArayanti iti vAcyaM taccaivam'neraiyANaM bhaMte! je poggale AhArattAe girhati teNaM tesiM poggalANaM seyAlaMsi kaibhAgamAhAreMti kaimAgaM AsAyaMti ?, go0 ! asaMkhejjaimAgaM AhAreMti anaMtamAgaM AsAiMti' 'seyAlaMsi' tti eSyatkAle, grahaNakAlottarakAlamityarthaH, 'asaMkhejjaibhAgamAhAreti' ityatra kecidvayAcakSategavAdiprathamavRhadagrAsagrahaNa iva kAMzcidragRhItAsaGkeyabhAgamAtrAn pudgalAnAhArayanti tadanye tu patantIti anye tvAcakSate-R jusUtranayadarzanAtsvazarItayA pariNatAnAmasaGkhyeyabhAgamAhArayanti, RjusUtro hi gavAdiprathamabRdgrAsagrahaNa iva gRhItAnAM zarIratvenApariNatAnAmAhAratAM necchati, zarIratayA pariNAnAmapi keSAJcide viziSTAhArakAryakAriNAM tAmabhyupagacchati, zuddhanayatvAttasyeti anye punaritthamabhidadhi-'asaMkhejjaibhAgamAhAreMti' tti zarIratayA pariNamanti, zeSAstu kiTTIbhUya manuSyAbhyavahRtAhAravanmalIbhavanti, na zarIratvena pariNamantItyarthaH / 'anaMtabhAgaM AsAiMti'tti AhAratayA gRhItAnAmanantabhAgamAsvAdayanti tadrasAdIn rasanAdIndriyadvAreNopalabhante ityarthaH 28 'savvANi va'tti dAraM, tatra sarvANyevAhAradravyANyAhArayantIti vAcyaM, vAzabdaH samuccaye, taccaivam- 'neraiyANaM bhaMte! je paggale AhArattAe pariNameMti te kiM savve AhAreMti no savve Ahareti ?, goyA ! savve aparisesie AhAreMti' iha viziSTagrahaNagrahItA AhArapariNAmayogyA eva grAhyAH, ujjhitazeSA ityarthaH, anyathA pUrvAparasUtrayorvirodhaH syAt, iSTA caivaM vyAkhyA, yadAha"jaM jaha sutte bhaNiyaM taheva jai taM viyAlaNA natthi / kiM kAliyAnuogo diTTho diTThippahANehiM // 'kIsa va bhujjo 2 pariNamaMti' tti dvAragAthApadaM, tatra 'kIsa' tti padAvayave padasamudAyopacArAt 'kIsattAe' tti dRzyaM, kiMsvatayA-kiMsvabhAvatayA kI dhzatayA vA kena prakAreNa kiMsvarUpatayetyartha vAzabdaH samuccaye, 'bhujjo' tti 'bhUyo bhUyaH punaH punaH pariNamanti AhAradravyANIti prakRtamityetadatra vAcyaM taccaivam / 'neraiyA NaM bhaMte ! je poggale AhArattAe geNhaMti te NaM' tesiM poggalA kIsattAe bhujo bhujjo pariNamaMti?, go0 soiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe aNiTThattAe akaMtattAe apiyattAe amaNunnattAe amaNAmattAe aNicchiyattAe abhijjhiyattAe ahattAe no uDDattAe dukkhattAe no suhattA eesi bhujjo bhujjo pariNamaMti' tatra 'aniSTatayA' sadaiva teSAM sAmAnyenAvallabhatayA, tathA 'akAntatayA' sadaiva tadbhAvenAkamanIyatayA, tathA 'apriyatayA' sarveSAmeva dveSyatayA, tathA 'amanojJatayA' kathayA'pyamanoramatayA, tathA 'amano'gamyatayA' cinta-yA'pi amanogamyatayA, tathA 'anIpsitatayA' AptumaniSTatayA ekArthAvaiite zabdAH, 'ehijjhiya-tAe 'tti abhidhyeyatayA tRpteranutpAdakatvena punaH punarapyabhilASanimittatayA, ahRdyatvenetyanye, azubhatvenetyarthaH, 'ahattAe 'tti gurupariNAmatayA ' ne uttAe 'tti no laghupariNAmatayeti saGgrahagAthArthaH / idaM ca saGgrahaNigAthAvivaraNasUtraM kvacit sUtrapustaka eva dRzyata iti // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH-1 atha nairayikA''hArAdhikArAttadviSayameva praznacatuSTayamAha mU. (13) neraiyANaMbhaMte! puvvAhAriyA poggalA pariNayA 1?, AhAriyA AhArijjamANA poggalA pariNayA 2?, aNAhAriyA AhArijissamANA poggalA pariNayA 3?, aNAhAriyA aNAhArijissamANA poggalA pariNayA? 4/ goyamA! neraiyANapuvvAhAriyA poggalA pariNayA 1, AhAriyA AhArijjamANA poggalA pariNayA pariNamaMti ya 2, aNAhAriyA AhArijissamANA poggalA no pariNayA pariNamissaMti 3, aNAhAriyA aNAhArijissamANA poggalA no pariNatA no pariNamissaMti 4 / vR. 'puvvAhAriya'ttiye pUrvamAhRtAH-pUrvakAla ekIkRtAH saMgRhItA itiyAvatabhyavahRtA vA 'poggale ti skandhAH 'pariNaya'tti te 'pariNatAH' pUrvakAle zarIreNa saha saMpRktAH pariNati gatA ityarthaH, itiprathamaHpraznaH 1, ihaca sarvatra prshntvNkaakupaatthaadvgmyte|tthaa 'AhAriya'tti pUrvakAle AhRtAH' saMgRhItAabhyavahRtAvA, AharijjamANa'ttiyeca vartamAnakAle 'AhriyamANAH' saGagRhyamANA abhyavahriyamANA vA pudgalAH 'pariNaya'tti te pariNatA iti dvitIyaH 2 / ____tathA 'aNAhAriya'ttiye'tItakAle'nAhRtAH 'AhArijissamANe'ttiyecAnAgatekAle AhariSyamANAH pudgalAste pariNatA iti tRtIyaH 3 / tathA 'aNAhAriyAaNAhArijissamANA' ityAdiatItAnAgatAharaNakriyAniSedhAccaturthaH 4 / iha ca yadyapi catvAra eva praznA uktAstathA'pyete triSaSTiH saMbhavanti, yataH pUrvAhRtA AhriyamANA AhariSyamANA anAhRtA anAhiyamANAanAhariSyamANAzcetiSaTpadAnIha sUcitAni, teSu caikaikapadAzrayaNena SaD, dvikayoge paJcadaza, trikayoge viMzatiH, catuSkayoge paJcadaza, paJcakayoge SaT, SaDyoge eka iti / atrottaramAha-'goyame' tyAdi vyaktaM, navaraM ye pUrvamAhRtAste pUrvakAla eva pariNatAH, grahaNAnantarameva pariNAmabhAvAt 1 / ye punarAhRtA AhiyamANAzca te pariNatAH, AhRtAnAM pariNAmabhAvAdeva, pariNamantica AhriyamANAnAM pariNAmabhAvasya vartamAnatvAditi 2 / vRttikRtAtudvitIyapraznottaravikalpaevaMvidho dRSTaH-yadutaAhRtAAhariSyamANAH pudgalAH pariNatAH pariNaMsyanteca, yato'yaM tenaivaM vyAkhyAtaH-yaduta ye punarAhRtA AhariSyante punasteSAM kecitpariNatAH pariNatAzcaye saMpRktAH zarIreNa saha, yetuna tAvatsaMpRcyante kAlAntaretusaMpRkSyante tepariNasyanta iti |ye punaranAhRtA AhariSyantepunasteno pariNatAH, anAhatAnAM saMparkAbhAvena pariNAmAbhAvAt, yasmAttvAhariSyante tataH pariNaMsyante, AhRtasyAvazyaM pariNAmabhAvAditi 3 / caturthastvatItabhaviSyadAharaNakriyAyA abhAvena pariNAmAbhAvAdavaseya iti 4 / etadanusAreNaiva prAgdarzitavikalpAnAmuttarasUtrANi vAcyAnIti / / atha zarIrasaMparkalakSaNapariNAmAtpudgalAnAMcayAdayo bhavantIti tadarzanArthaM praznayannAha mU. (14) neraiyANaMbhaMte! puvvAhAriyA poggalA ciyApuccha, jahA pariNayAtahA ciyAvi, evaM ciyA uvaciyA udIriyA veiyA nijinnA, gAhA ___ vR. 'neraiyANa mityAdicayAdisUtrANi pariNAmasUtrasamAnItikRtvA'tidezato'dhItAnIti, tathAhi-'jahA pariNayA tahA ciyAvI'tyAdi, iha ca pustakeSu vAcanAbhedo dRzyate tatra na saMmohaH Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-19/14 kAryaH, sarvatrAbhidheyasya tulyatvAt, kevalaM pariNatasUtrAnusAreNa praznasUtrANi vyAkaraNAni ca matimatA'dhyeyAnIti, tatra 'citAH' zarIre cayaM gatAH, 'upacitAH' punarbahuzaH pradezasAmIpyena zarIre citA eveti, udIritAstusvabhAvato'nuditAnpudgalAnudayaprApte karmadalike karaNavizeSeNa prakSipya yAn vedayate, udIraNA lakSaNaMcedam-"jaMkaraNeNAkaDDiya udae dijjai udIraNA esA tathA 'veditAH' svena rasavipAkenapratisamayamanubhUyamAnAH aprismaaptaashessaanubhaavaaiti|tthaa nirjI' kAtsyenAnusamayamazeSatadvipAkahAniyuktA iti| _ 'gAha'tti pariNatAdisUtrANAM saMgrahaNAya gAthA bhavati, sA ceyam - mU. (15) pariNaya ciyA uvaciya udIriyA veiyA ya nijinnaa| ekke kami padami cauvvihA poggalA hoti| vR. pariNayetyAdi vyAkhyAtArthA, navaram-ekaikasminpadepariNatacipacitAdau caturvidhAH AhRtAH 1 AhRtA AhriyamANAzca2 anAhRtAAhariSyamANAzca 3anAhRtAanAhariSyamANAzca 4, ityevaM catUrUpAH pudgalA bhavanti, praznanirvacanaviSayAH syuriti / pudgalAdhikArAdevemAmaSTAdazasUtrImAha mU. (16) neraiyANaM bhaMte ! kaivihA poggalA bhijaMti ?, goyamA ! kammadavvavaggaNamahikicca duvihA poggalA bhijaMti, taMjahA-aNU ceva bAyarA ceva 1 / neraiyANaM bhaMte ! kativihA poggalA cijaMti?, goyamA! AhAradavvavaggaNamahikicca duvihA poggalA cijaMti, taMjahA-aNUMceva bAyarA ceva 2 / evaM uvacijaMti 3 / nera0 ka0 po0 udIreti ? go0 ! kammadavvavaggaNamahikica duvihe poggale udIreMti, taM0-aNUMceva bAyarA ceva, sesAvi evaM ceva bhANiyavvA, evaM vedeti 5 nijareMti 6 uyaSTiMsu7 uvvarTeti 8 uvvaTTissaMti 9 saMkAmiMsu 10 saMkAmeti 11 saMkAmissaMti 12 nihattisuM 13 nihatteti 14 nihattissaMti 15 nikAyaMsu 16 nikAyaMti 17 nikAissaMti 18 savvesuvi kammadavvavaggaNamahikicca gAhA vR. 'neraiyANaMbhaMte! kaivihApoggalA bhijjaMtI' tyAdivyaktaM, navaraM bhijaMti'titIvramanadamadhyatayA'nubhAgabhedena bhedavanto bhavanti, udvartanakaraNApavarlakaraNAbhyAM mandarasAstIvarasAH tIvrarasAstumandarasA bhavantItyarthaH uttaram 'kammadavvavaggaNamahikicca'tti samAnajAtIyadravyANAM rAzirdravyavargaNA, sA caudArikAdidravyANAmapyastItyata AhakarmarUpA dravvargaNA karmadravyANAM vAvargaNAkarmadravyavargaNAtAmadhikRtya-tAmAzritya, karmadravyavargaNAsatkAityarthaH karmadravyANAmeva ca mandetarAnubhAvacintA'sti na dravyAntarANAmitikRtvA karmadravyavargaNAmadhikRtyetyuktam - 'aNUM ceva bAyarA ceva'tti cevazabdaH samuccAyArthaH tatazcANavazva bAdarAzca, sUkSmAzca sthUlAzcetyarthaH, sUkSmatvaM sthUlatvaM caiSAM karmadravyApekSayaivAvagantavyaM nAnyApekSayA, yata audArikAdidravyANAMmadhye karmadravyANyeva suukssmaanniiti| evaMcayopacayodIraNavedananirjarAHzabdArthabhedena vAcyAH, kintu cayasUtre upacayasUtreca AhAradavvavaggaNamahikicce'ti yaduktaMtatrAyamabhiprAyaHzarIramAzritya cayopacayau prAgvyAkhyAto, taucAhAradravyebhya eva bhavato nAnyataH, ata AhAradravyavargaNAmadhikRtyetyuktamiti, udIraNAdayastu karmadravyANAmeva bhavantyatastatsUtreSUktaM Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -1, vargaH, uddezaka:- 9 karmmadravyavargaNAmadhikRtyeti / 'uyaTTisu'tti apavarttitavantaH, ihApavartanaMkarmmaNAM sthityAderadhyavasAyavizeSeNa hInatAkaraNam, apavarttanasya copalakSaNatvAdudvarttanamapIha dRzyaM tacca sthityAdevRddhikaraNasvarUpaM, 'saMkAmeMsu' tti saMkramitavantaH, tatra saMkramaNaM mUlaprakRtyabhinnAnAmuttaraprakRtInAmadhyavasAyavizeSeNa parasparaM saMcAraNaM, tathA cAha 119 11 119 11 "mUlaprakRtyabhinnAH saMkramayati guNata uttarAH prakRtIH / nanvAtmA'mUrttatvAdadhyavasAyaprayogeNa // -aparastvAha "mottUNa AuyaM khalu daMsaNamohaM carittamohaM ca / sesANaM pagaINaM uttaravihisaMkamo bhaNio / / etadeva nidarzyate yathA kasyacitsadvedyamanubhavato'zubhakarmapariNatirevaMvidhA jAtA yena tadeva sadvedyamasadvedyatayA saMkrAmatIti, evamanyatrApi yojyamiti / 'nidhatteMsu' ttinidhattAn kRtavantaH, iha ca vizliSTAnAM parasparataH pudgalAnAM nicayaM kRtvA dhAraNaM rUDhizabdatvena nidhattamucyate, udvarttanApavarttanavyatiriktakaraNA nAmaviSayatvena karmmaNo'vasthAnamiti / 'nikAiMsu'tta nikAcitavantaH, nitarAM baddhavanta ityarthaH, nikAcanaM caiSAmeva pudgalAnAM parasparavizliSTAnAmekIkaraNamanyo'nyAvagAhitA agniprataptapratihanyamAnazUcIkalApasyeva, sakalakaraNAnAmaviSayatayA karmaNo vyavasthApanamitiyAvat / 'bhijaMtI' tyAdipadAnAM saMgrahaNI yathA / mU. (17) bheiyaciyA uvaciyA udIriyA veiyA ya nijinnA / uyaTTaNasaMkAmaNanihattaNanikAyaNe tiviha kAlo // 31 vR. 'bheiya' ityAdigAthA gatArthA, navaram - apavarttanasaMkramanidhattanikAcanapadeSu trividhaH kAlo nirdeSTavyaH, atItavarttamAnAnAgatakAlanirdezena tAni vAcyAnItyarthaH, ihacApavarttanAdInAmiva bhedAdInAmapi trikAlatA yuktA, nyAyasya samAnatvAt, kevalamavivakSaNAnna tannirdezaH sUtre kRta iti / atha pudgalAdhikArAdidaM sUtracatuSTayamAha mU. (18) neraiyANaM bhaMte! je poggale teyAkammattAe geNhaMti te kiM tItakAlasamae geNhaMti paDuppannakAlasamae geNhaMti ? aNA0 kA0 samae geNhaMti ?, goyamA ! no tIyakAlasamae geNhaMti paDuppannakAlasamae geNhaMti no aNA0 samae giNhaMti 1 / neraiyANaM bhaMte! je poggalA teyAkammattAe gahie udIreti te kiM tIyakAlasamayagahie poggale udIreti paDuppannakAlasamae dheppamANe poggale udIreti gahaNasamayapurakkhaDe poggale udIreti goyamA ! atIyakAlasamayahie poggale udIreti no paDuppannakAlasamae dheppamANe poggale udIreti no gahaNasamayapurakUkhaDe poggale udIreti 2, evaM vedeti 3 nijjareMti / vR. 'neraiyANa' mityAdi vyaktaM, navaraM 'teyAkambhattAe' tti tejaH zarIrakArmmaNazarIratayA, tadrUpatayetyarthaH, 'atItakAlasamae' tti kAlarUpaH samayo na tu samAcArarUpaH kAlo'pi samayarUpo na tu varNAdisvarUpa iti paraspareNa vizeSaNAt kAlasamayaH atItaH kAlasamayaH atItakAlasya cotsarpiNyAdeH samayaH-paramanikRSTo'zo'tItakAlasamayastatra / paDuppanna' ttipratyutpanno- varttamAnaH, kAtyAdI atItAnagatakAlaviSaya- grahaNapratiSedho viSayAtItatvAt, viSayAtItattvaM Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 bhagavatIaGgasUtraM 1/-19/18 ca tayorvinaSTAnutpannatvenAsattvAditi, pratyutpanna-tve'pyabhimukhAn gRhyAti nAnyAn / 'gahaNasamayapurakkhaDe'tti grahaNasamayaH puraskRto-vartamAnasamayasya purovartI yeSAM te grahaNasamayapuraskRtAH, prAkRtatvAdevaM nirdezaH,anyathA puraskRtagrahaNasamayAiti syAd,grahISyamANA ityarthaH 1, udIraNA ca pUrvakAlagRhItAnAmeva bhavati, grhnnpuurvktvaadudiirnnaayaaH| ___ ata uktam-atItakAlasamayagRhItAnudIrayantIti, gRhyamANAnAM grahISyamANAnAM cAgRhItatvAdudIraNA'bhAvastata uktaM-'no paDuppanne' tyAdi 2 / vedanAnirjarAsUtrayorapyeSaivopapattiriti 3-4 / / atha karmAdhikArAdevayamaSTasUtrI mU. (19) neraiyANaM bhaMte ! jIvAo kiM caliyaM kammaM baMdhaMti acaliyaM kammaM baMdhati ?, goyamA ! no caliyaM kammaM baMdhati acaliyaM kammaMbaMdhaMti / neraiyANaM bhaMte ! jIvAo kiM caliyaM kammaM udIreMti acaliyaM kammaM udIreti / goyamA ! no caliyaM kammaM udIreti acaliyaM kammaM udIreti 2 / evaM vedeti 3 uyaTTeti4 saMkAmeti 5nihatteMti 6 nikAyeMti 7, sabbesu acaliyaMno cliyN| neraiyANaM bhaMte! jIvAo kiM caliyaM kammaM nijati acaliyaM kammaM nijareMti?, goyamA caliyaM kammaM niJjareMtino acaliyaM kammaM nijareti 8, gAhA vR. 'neraiyANa'mityAdiLaktA ca navaraM 'jIvAo kiM caliya'ti jIvapradezebhyazcalitaMteSvanavasthAnazIlaM taditarattvacalitaM tadeva baghnAti, ydaah||1|| "kRtsnairdezaiH svakadezasthaM rAgAdipariNato yogym| baghnAti yogahetoH karma snehAkta iva ca malam ||iti evamudIraNAvedanA'pavarttanAsaMkramaNanidhattanikAcanAni bhAvyAni, nirjarAtupudgalAnAM niranubhAvIkRtAnAmAtmapradezebhyaH sAtanaM, sA ca niyamAcalitasya karmaNo nAcalitasyeti, iha snggrhnniigaathaa| mU. (20) baMdhodayavedoyaTTasaMkame taha nihttnnnikaaye| acaliyaM kammaM tu bhave caliyaMjIvAu ninyjre| vR. 'baMdhodaye' tyAdi vitArthA, kevalamudayazabdenodIraNA gRhIteti / uktA nArakavaktavyatA, atha caturvizatidaNDakakramAgatAmasurakumAravaktavyatAmAha mU. (21)ThiIAhAroyabhANiyavvo, ThitI-jahAThitipade tahAbhANiyavvA, savvajIvANaM AhAro'vi jahA pannavaNAe paDhame AhAruddesae tahAbhANiyavvo, etto ADhatto-neraiyANaM bhaMte AhAraTThI? jAva dukkhattAe bhujo bhujo pariNamaMti, goyamA ! asurakumArANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiIpannattA?, jahanneNaM dasa vAsasahassAiMukkoseNaM sAtiregaM sAgarovamaM, asurakumArANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlassa ANamaMti vA pANamaMti vA ?, goyamA ! jahanneNaM sattaNhaM thovANaM ukkoseNaM sAiregassa pakkhassa ANamaMti vA pANamaMti vA, asurakumArANaMbhaMte! AhAraTThI?, haMtA AhAraTThI, asurakumArANaM bhaMte! kevaikAlassa AhAraTTe samuppajjai ?, goyamA ! asurakumArANaM duvihe AhAre pannatte, taMjahA-Abhoganivvattie ya anAbhoganivvattie ya, tattha NaM je se anAbhoganivvattie se aNusamayaM avirahie AhAraTThe Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH-1 33 samuppajjai, tatthaNaM jese AbhoganivvattiesejahanneNaMcautthabhattassa ukkoseNaMsAiregassa vAsasahassassa AhAraDhe samuppajai, asurakumArANaM bhaMte ! kibhAhArabhAhAreMti?, goyamA ! davvao anaMtapaesiyAiMdavvAiMkhittakAlabhAvapannavaNAgameNaM sesaMjahA neraiyANaMjAvateNaMtesiMpoggalA kIsattAe bhujo bhujo pariNamaMti?, goyamA ! soiMdiyattAe 5 surUvattAe suvannattAe iTTattAe icchiyattAe bhijjiyattAe uddhRttAe no ahattAe suhattAe no duhattAe bhujo bhujo pariNamaMti, asurakumArANaMpuvAhAriyA puggalA pariNayA asurakumArAbhilAvejahAneraiyANaMjAvano acaliyaM kammaM nijrNti| nAgakumArANaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM ThitI pannattA?, goyamA! jahanneNaM dasa vAsasahassAha ukkoseNaM desUNAI do paliovamAI, nAgakumArANaM bhaMte ! kevaikAlassa ANamaMti vA pA0?, goyamA ! jahanneNaM sattaNhaM thovANaM ukkoseNaM muhattapattassa ANamaMti vA pA0, nAgakumArANaM AhAraTThI?, haMtA AhAraTThI, nAgakumArANaMbhaMte! kevaikAlasasa AhAraTTe samuppajjai?, goyamA ! nAgakumArANaM duvihe AhAre pannatte, taMjahA-Abhoganivvattie ya anAbhoganivvattie ya, tattha NaM je se anAbhoganivvattie se anusamayamavirahie AhAraTTe samuppajjai, tattha NaM je se Abhoganivvattie se jahanneNaM cautthabhattassa ukkoseNaM divasapuhuttassa AhAraTTe samuppajjai, sesaM jahA asurakumArANaM jAva no acaliyaM kammaM nijaraMti / evaM suvannakumArAvi jAva thaNiyakumArANaMti / puDhavikkAiyANaMbhaMte! kevaIyaMkAlaM ThiI pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM bAvIsaMvAsasahasassAiM, puDhavikkAiyA kevaikAlassa ANamaMti vA0 pA0?, go vemAyaANamaMti vA0 pA0?, puDhavikkAiyAAhAraTThI?, haMtA AhAraTThI, puDhavikkAiyANaM kevaikAlassa AhAraTThe samuppajjai ?, goyamA! anusamayaM avirahie AhAraDhe samuppajjai, puDhavikkAiyA kimAhAreti!, goyamA! davvao jahA neraiyANaM jAva nivvAdhAeNaM chaddisiM vAdhAyaM paDucca siya tidisiM siya cauddisiM siya paMcadisiM, vannao kAlanIlapItalohiyahAlidsukillANi, gaMdhao surabhigaMdha 2 rasao titta 5 phAsao kakkhaDa 8 sesaM taheva, nANattaM kaibhAgaM AhAreti? kaibhAgaM phAsAiMti goyamA! asaMkhijjaibhAgaM AhArenti anaMta bhAgaM phAsAiMti jAvatesiM poggalA kIsattAe bhujo bhuJjo pariNamaMti?, goyamA! phAsiMdiyavemAyattAe bhujo bhujo pariNamaMti, sesaM jahA neraiyANaM jAva no acaliyaM kammaM nijaraMti // evaM jAva vaNassaikAiyANaM / navaraM ThiI vaNNeyavvA jA jassa, ussAso vemaayaae| beiMdiyANaMThiIbhANiyavvAUsAso vemAyAe, beiMdiyANaM AhAre puccha, goyamA! Abhoganivvattie ya anA bhoganivvattie yataheva, tattha NaMje se Abhoganivvattie se NaM asaMkhejasamae aMtomuhuttie vemAyAe AhAraTTe samuppajjai, sesaM taheva jAva anaMtabhAgaM AsAyaMti, beiMdiyANaM bhaMte ! je poggale AhArattAe geNhaMti te kiM savve AhAreMti no savve AhAraMti ?, goyamA ! beiMdiyANaM duvihe AhAre pannatte, taMjahA-lomAhAre pakkhevAhAre ya, je poggale lomAhArattAe giNhaMtitesavve aparisesieAhAreti, je poggale pakkhevAhArattAegiNhati tesiNaM poggalANaM 1513 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/21 asaMkhijjaibhAgaM AhAreMti anegAiM ca NaM bhAgasahassAiM anAsAijamANAI aphAsijjamANAI viddhaMsamAgacchaMti, eesiNaM bhaMte ! poggalANaM anAsAijjamANANaM aphAsAijamANANa ya kayare kayare appA vA bahuyA vAtullAvA visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA puggalA anAsAijjamA aphAsAijamANA anaMtaguNA, beiMdiyANaM bhaMte! je poggalA AhArattAegiNhaMtiteNaMtesiMpuggalA kIsattAebhujo bhujo pariNamaMti?, goyamA! jibhidiyaphAsiMdiyavemAyattAebhujobhujo pariNamaMti, beiMdiyANaM bhaMte ! puvvAhAriyA puggalA pariNayA taheva jAva caliyaM kammaM nijrNti| teiMdiyacauridiyANaM nANattaM ThiIe jAva negAiM ca NaM bhAgasahassAI anAdhAijamANAI anAsAijamANAiM viddhaMsamAgacchaMti, eesiNaM bhaMte ! poggalANaM anAdhAijamANAiM3 puccha, goyamA! savvatthovA poggalA anAdhAijamANA anAsAijamANA anaMtaguNA aphAsAijamANA anaMtaguNA, teiMdiyANaM dhANidiyajibhidiyaphAsiMdiyavemAyAe bhujo 2 prinnmNti| cauridiyANaM cakkhidiyadhANiMdiyajibhidiyaphAsiMdiyattAe bhuJjo bhuJjo prinnmNti| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMThiIbhaNiUNaMUsAsovemAyAe, AhAroanAbhoganivvattie anusamayaM avirahio, Abhoganintio jahanneNaM aMtomuhuttassa ukkoseNaM chaTThabhattassa, sesaM jahA cauridiyANaMjAva caliyaM kammaM nijareti // evaM maNussANavi navaraM Abhoganivvattie jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM uTThamabhattassa soiMdiyavemAyattAe bhujo bhujo pariNamaMti sesaM jahA cauridiyANaM, taheva jAva nijareti / vANamaMtarANaMThiIe nANattaM, pariNamaMtiavasesaMjahAnAgakumArANaM, evaMjoisiyANavi, navaraM ussAsojahanneNaM muhattapattassa ukkoseNavimuhattapattassa, AhArojahanneNaMdivasaputtassa ukkoseNavi divasapuhuttassa sesaM thev| vemANiyANaMThiIbhANiyavvA ohiyA, UsAsojahanneNaMmuhattapuhuttassa ukkoseNaMtettIsAe pakkhANaM, AhAro AbhoganivvattiojahanneNaMdivasaputtassa ukkoseNaMtettIsAe vAsasahassANaM, sesaMcaliyAiyaM taheva jAva nijareMti / vR. 'asurakumArANa'mityAdi, tatrAsurakumAravaktavyatA nArakavaktavyatAvanneyA, yataH 'ThiiUsAsAhAre' tyAdigAthoktAni sUtrANi 40 pariNayacie'ityAdigAthAgRhItAni 6 'bheiyacie' ityAdigAthAgRhItAni 18 'baMdhodaye' tyAdigAthAgRhItAni 8, tadevaM dvisaptatiH-sUtrANi nArakaprakaraNoktAnitrayoviMzatAvasurAdiprakaraNeSusamAni, navaraMvizeSo'yam-'ukkoseNaM sAiregaM sAgarovama' miti yaduktaM tadvalisajJAmasurakumArarAjamAzrityoktaM, yadAha-"camara 1 balira sAra 1 mahiyaM ti, 'sattaNDaM thovANaM ti saptAnAM stokAnAmuparIti gamyate, stokalakSaNaM caivmaacksste||1|| "heTThassa aNavagallas, niruvakiTThassa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vucci|| // 2 // sattapANUNi se thove, satta thovANi se lave / lavANaM sattahattarie, esa muhutte viyaahie| idaM jaghanyamucchasAdimAnaM jaghanyasthitikAnAzrityAvagantavyam, utkRSTaM cotkRSTasthitikAnAzrityeti / / 'cautthabhattassa'tti caturthabhaktamityekopavAsasya saJjJA tatastasyopari, ekatra Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH - 1 dine bhuktvA'horAtraM cAtikramya tRtIye bhuJjata iti bhAvaH / nAgakumAravaktavyatAyAm 'ukkoseNaM desUNAI do paliovamAiM' ti yaduktaM taduttarazreNimAzrityAvaseyaM, yadAha-'"dAhiNa divaDapaliyaM do desUNuttarillANaM" iti / 'muhuttapahuttassa' tti, muhUrtta uktalakSaNa eva, pRthaktvaM tu dviprabhRtirAnavabhyaH saGkhyAvizeSaH samaye prasiddhaH / evaM 'suvannakumArANavi' tti nAgakumArANAmiva suparNakumArANAmapi sthityAdi vAcyam, idaM ca kiyaddUraM yAvadvAcyam ? ityAha- 'jAva thaNiyakumArANaM'ti yAvatkaraNAd vidyutkumArAdiparigrahaH, eSAM cehAyaM kramo'vaseyaH / 35 // 1 // "asura 1 nAga 2 suvannA 3 vijU 4 aggI ya 5 dIva 6 udahI ya 7 / disi 8 vAU 9 thaNiyAviya 10 dasa bheyA bhavaNavAsINaM // atha bhavanapativaktavyatA'nantaraM daNDakakramAdeva pRthivyAdInAM sthityAdi nirUpayannAha'puDhavI'tyAdi vyaktamAvanaspatisUtrAt, navaram-'aMtomuhutta 'nti muhUrttasyAntarantarmuhUrta, bhinnamuhUrttamityarthaH, 'ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAiM ' ti yaduktaM tat kharapRthivImAzrityAvagantavyaM, yadAha // 1 ||"snnhaa ya 1 suddha 12 vAluya 14 maNosilA 16 sakkarA ya 18 kharapuDhavI 22 / egaM bArasa coddasa solasa aThThAra bAvIsA // iti - 'vemAyAe'tti viSamA vividhA vA mAtrA - kAlavibhAgo vimAtrA tayA, idamuktaM bhavativiSamakAlA pRthivIkAyikAnAmucchasAdikriyA-iyatkAlAditi na nirUpayituM zakyate, 'jahA neraiyANa' mityatidezAt, 'khettao asaMkhejjapaesogADhAI kAlao annayaraThijhyAI' ityAdi dRzyaM, 'nivvAghAeNaM chaddisiM' ti vyAghAta AhArasya lokAntaniSkuTeSu saMbhavati nAnyat, tato niSkuTebhyo' nyatra SaTsu dikSu, kathaM ? - catasRSu pUrvAdidikSu Urdhvamadhazca pudgalagrahaNaM karoti, 'vAghAyaM paDucca'tti vyAghAtaM pratItya, vyAghAtazca niSkuTeSu tatra ca 'siya tidisiM' ti syAt - kadAcittisRSu dikSu AhAragrahaNaM bhavati, kathaM ?, yadA pRthivIkAyiko'ghastane uparitane vA koNe'vasthitaH syAttadA'- dhastAdalokaH pUrvadakSiNayozcAloka ityevaM tisRNAmalokenA''vRtatvAttadanyAsu tisRSu pudgalagrahaNam, evamuparitanakoNe'pi vAcyaM, yadA punaradha upari cAloko bhavati tadA catasRSu (dikSu), yadA tu pUrvAdInAM SaNNAM dizAmanyatarasyAmaloko bhavati tadA paJcasviti, 'phAsao kakkhaDAi~' ti iha karkazAdayo rUkSAntAH sparzA dRzyAH / 'sesaM taheva'tti zeSaM-bhaNitAvazeSaM tathaiva yathA nArakANAM tathA pRthivIkAyikAnAmapi, taccedam-"jAI bhaMte ! lukkhAI AhAreti tAiM kiM puTThAI apuTThAI ?, jai puTThAI kiM ogADhAI anogAThAI ? " ityAdi / 'nANattaM' ti nAnAtvaM bhedaH punaH pRthivIkAyikAnAM nArakApekSayA''hAraM pratIdaM yathA 'kaibhAga'mityAdi tatra 'phAsAiMti' tti sparzaM kurvanti sparzayanti-sparzanendriyeNAhArapudgalAnAM katibhAgaM spRzantItyarthaH, athavA sparzenAsvAdayanti prAkRta zailyA phAsAyaMti, sparzena vA''dadati-gRhNanti upalabhandaiti 'phAsAiMti', idamuktaM bhavati yathA rasanendriyaparyAptiparyAptakA rasanendriyadvAreNAhAramupabhuJjAnA AsvAdayantIti vyapadizyante evamete sparzanendriyadvAreNeti / 'sesaM jahA neraiyANaM' ti, taccaivam- 'puDhavikAiyANaM bhaMte! puvvAhAriyA poggalA pariNayA Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/21 'ityAdi, prAgvacca vyAkhyeyamiti // evaM 'jAva vaNassaikAiyANaM'ti, anena pRthivIkAyikasUtrAmivApkAyikAdisUtrANi samAnItyuktaM, sthitau punarvizeSo'ta evAha - navaraM 'ThiIvaNNeyavvA jA jassa'tti, tatra jaghanyA sarveSAmantarmuhUrtam, utkRSTA tvapAM sapta varSasahasrANi tejasAmahorAtratrayaM vAyUnAM trINi varSasahasrANi vanaspatInAM dazeti, uktA ceyaM pRthivyaadikrmenn||1|| "bAvIsAiMsahassA 1 satta sahassAiM 2 tinni'horattA 3 / vAe tinni sahassA 4 dasa vAsasahassiyA rukkhe 5 // 'beiMdiyANaM Thii bhaNiUNaUsAsovemAyAe'ttivaktavya iti zeSaH, sthitizca dvIndriyANAM dvAdazavarSANi, dvIndriyANAmAhArasUtre yaduktam-'tatthaNaMje se Abhoganivvattie seNaMasaMkhejjasamaie aMtomuhuttie vemAyAe AhAraTTe samuppajjaitti, tasyAyamarthaH-asaGkhyAtasAmayika AhArakAlobhavati, sacAvasarpiNyAdirUpo'pyastItyata ucyte-aantmohuurtikH, tatrApivimAtrayA antarmuhUrte samayAsaGkhyAtatvasyAsaGkhyeyabhedatvAditi / 'beiMdiyANaM, duvihe AhAre pannatte, lomAhAre pakkhevAhAre ya'tti, tatra lomAhAraH khalvodAto varSAdiSu yaH pudgalapravezaH samUtrAdgamyataiti, prakSepAhArastu kAvalikaH, tatra prakSepAhAre bahavo'spRSTA eva zarIrAdantarbahizcavidhvaMsante sthaulyasaukSyAbhyAm, ataevAha-'jepoggale pakkhevAhArattae giNhaMtI' tyAdi anegAiMcaNaMbhAgasahassAiMti asaGkhyeyA bhAgAityarthaH, 'anAsAijamANAI'ti rasanendriyataH 'aphAsAijamANAItisparzanendriyataH 'kayare' ityAdi yatpadaM tadevaM dRzyam-'kayare kayarehiMtoappAvA bahuyA vAtullA vA visesAhiyAva' tti vyaktaMca 'savvatthovA poggalA anAsAijamANe'tyAdi, ye'nAsvAdyamAnAH kevalaM rasanendriyaviSayAste stokAH, aspRzyamANAnAmanantabhAgavarttina ityarthaH, yetvaspRzyamANAH kevalaM sparzanaviSayAste'nantaguNA rasanendriyaviSayebhyaH skaashaaditi| 'teiMdiyacauriMdiyANaM nANattaMThiIe'tti, taccedam-'jahanneNaMaMtomuhutataM ukkoseNaMteiMdiyANaM egUNapannAsaM rAiMdiyAiM cauriMdiyANaM chammAsA' tathA''hAre'pi nAnAtvaM, tatra ca 'teiMdiyANaM bhaMte! je poggale AhArattA geNhaMti' ityata Arabhya tAvatsUtraM vAcyaM yAvat 'aNegAiMcaNaMbhAgasahassAiMaNAdhAijjamANAI' ityAdi, ihaca dvIndriyasUtrApekSayA'nAdrAyamANAnItyatiriktamato nAnAtvam, evamalpabahutvasUtre pariNAmasUtre c| caturindriyasUtreSutupariNAmasUtre cakkhidiyattAghANiMdiyattAe' ityadhikamiti nAnAtvamiti paJcendriyatiryaksUtre 'ThiiMbhaNiUNaM tijahanneNaMaMtomuhattaM ukkoseNaMtinnipaliovamAIti, ityetadrUpAsthitiM bhaNitvA ussAsoti ucchvAsovimAtrayAvAcyaiti, tathA tiryapaJcendriyANAmAhArArtha prati yaduktam-'ukkoseNaM chaTThabhattassa'tti taddevakurUttarakurutiryakSu labhyate / manuSyasUtre yaduktam 'aSTamabhaktasye ti taddevakurvAdimuthunakanarAnAzritya samavaseyamiti 'vANamaMtarANamityAdi, vAnamantarANAM sthitau nAnAtvam, 'avasesaM'ti sthiteravazeSamAyuSkavarjamityarthaH,prAguktamAhArAdi vastu yathA nAgakumArANAMtathA 6zya, vyantarANAM nAgakumArANAM caprAyaH samAnadharmatvAt, tatravyantarANAM sthitirjaghanyena daza varSasahAmaNi, utkarSeNatupalyopamiti Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -1, varga:-, uddezakaH-1 37 'joisiyANaMpI'tyAdi, jyotiSkANAmapi sthiteravazeSaM tathaiva yathA nAgakumArANAM, tatra jyotiSkANAM sthitirjadhanyena palyopamASTabhAgaH utkarSeNa palyopamaM varSalakSAdhikamiti, navaram 'ussAsa'tta kevalamucchasasteSAM na nAga kumArasamAnaH kintu vakSyamANaH, tathA cAha - 'jahanneNaM muhuttapuhuttasse' tyAdi, pRthakatvaM dviprabhRtirA navabhyaH, tatra yajjaghanyaM muhUrttapRthaktvaM taddivatrA muhUtAH, yaccotkRSTaM tadaSTau nava veti, AhAro'pi vizeSita eva, tathA cAha- 'AhAro' ityAdi, 'vemANiyANaM ThiI bhANiyavvA' / 'ohiya'tti aughikI-sAmAnyA, sA ca palyopamAdikA trayastriMzatsAgaropamAntA, tatra jaghanyA saudharmamAzritya utkRSTA cAnuttaravimAnAnIti, ucchvAsapramANaM tu jaghanyaM jaghanyasthitikadevAnAzritya itarattUtkRSTasthitikAnAzrityetyarthaH, atra gAthA - 11911 "jassa jai sAgarAI tassa ThiI tattiehiM pakkhehiM / UsAso devANaM vAsasahassehiM AhAro / / tti tadetAvatA granthenoktA caturviMzatidaNDakavaktavyatA, iyaM ca keSucitsUtrapustakeSu evaM ThiI AhAro' ityAdinA'tidezavAkyena darzitA, sA ceto vivaraNagranthAdavaseyeti / uktA nArakAdidharmavaktavyatA, iyaM cArambhapUrviketi ArambhanirUpaNAyAhamU. (22) jIvA NaM bhaMte ! kiM AyAraMbhA parAraMbhA tadubhayAraMbhA anArambhA ?, goyamA ! atthegaiyA jIvA AyAraMbhAvi parAraMbhAvi tadubhayAraMbhAvi no anAraMbhA atthegaiyA jIvA no AyAraMbhA no parAraMbhA no tadubhayAraMbhA anAraMbhA / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai- atthegaiyA jIvA AyAraMbhAvi ? evaM paDiuccAreyavvaM, goyamA ! jIvA duvihA pannattA, taMjahA - saMsArasamAvannagA ya asaMsArasamAvannagA ya, tattha NaM je te asaMsArasamAvannagA te NaM siddhA, siddhA NaM no AyAraMbhA jAva anArambhA, tattha NaM je te saMsArasamAvannagA te duvihA pannattA, taMjahA- saMjayA ya asaMjayA ya / tattha NaM je te saMjayA te duvihA pannattA, taMjahA - pamattasaMjayA ya appamattasaMjayA ya, tattha gaMje te appamatta saMjayA te NaM no AyAraMbhA no parAraMbhA jAva anAraMbhA, tattha NaM je te pamattasaMjayA te suhaM jogaM paDucca no AyAraMbhA no parAraMbhA jAva anAraMbhA, asubhaM jogaM paDucca AyAraMbhAvi jAva no anAraMbhA, tattha NaM je te asaMjayA te aviratiM paDuca AyAraMbhAvi jAva no anAraMbhA, se teNaThTheNaM goyamA ! evaM vuccai-atthegaiyA jIvA jAva anAraMbhA / / neraiyANaM bhaMte ! kiM AyAraMbhA parAraMbhA tadubhayAraMbhA anAraMbhA ?, goyamA ! neraiyA AyAraMbhAvi jAva no anAraMbhA, se keNadvegaM bhante evaM vuccai ?, goyamA ! aviratiM paDucca, se teNaTTeNaM jAva no anAraMbhA / evaM jAva asurakumArANavi jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA, maNussA jahA jIvA, navaraM siddhavirahiyA bhANiyavvA, vANamaMtarA jAva vemANiyA jahA neraiyA / salessA jahA ohiyA, kaNhalesassa nIlalesassa kAulesassa jahA ohiyA jIvA, navaraM pamattaappamattA na bhANiyavvA, teulesassa pamhalesassa sukkalesassa kAulesassa jahA ohiyA jIvA, navaraM pamattaappamattA na bhANiyavvA, teulesassa pamhalesassa sukkalesassa jahA ohiyA jIvA, navaraM siddhA na bhANiyavvA / vR.Arambho-jIvopaghAtaH, upadravaNamityarthaH, sAmAnyena vA'' zravadvArapravRtti, tatra cAtmA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/1/22 namArabhante AtmanA vA svayamArabhanta ityAtmArambhAH, tathA paramArabhanate pareNa vA''rambhayatIti parArambhAH, tadubhayam-AtmapararUpaM, tadubhayena vA''rambhanta iti tadubhayArambhAH, AtmaparobhArambhavarjitAstvanArambhA iti praznaH, atrottaraM sphuTameva, navaram astizabdasyAvyayatvena bahutvArthatvAd 'asti' vidyante santItyarthaH, athavA'sti ayaM pakSo yaduta 'egaiya'tta ekakA eke kecanetyartha jIvAH, AtmArambhA apItyAdAvapizabda uttarapadApekSayA samuccaye, sa cAtmArambhatvAdidharmANA - mekAzrayatApratipAdanArtha bhinnAzrayatApratipAdanArtho vA ekAzrayatvaM ca kAlabhedenAvagantavyaM, tathAhikadAcidAtmArambhAH kadAcitparArambhAH kadAcittadubhayArambhAH, ata eva no anArambhAH, bhinnAzrayatvaM tvevam-eke jIvA asaMyatA ityarthaH AtmArambhA vA parArambhA vetyAdi / athaikasvabhAvatvAjjIvAnAM bhedamasaMbhAvayannAha 'se keNaTTeNaM' ti atha kena kAraNenetyarthaH, 'duvihA pannatta' tti mayA'nyaizca kevalibhiH, anena samastasarvavidAM matAbhedamAha, matabhede tu virodhivacanatayA teSAmasatyavacanatApattiH, pATalIputrasvarUpabhidhAyakaviruddhavacanapuruSa- kadambakavaditi, pramattasaMyatasya hi zubho'zubhazca yogaH syAt saMyatatvAtpramAdaparatvAcca ityata Aha- 'subhaM jogaM paDucca' tti zubhayogaH-upayuktatayA pratyupekSaNAdikaraNa, azubhayogastu tadevAnupayuktatayA, Aha ca 38 // 1 // tathA "savvo pamattajogo samaNassa u hoi AraMbho" / tti ataH zubhAzubhau yogAvAtmA (nA) rambhAdikAraNamiti / 'aviraiM paDucca' tti, dahAyaM bhAvaH yadyapyasaMyatAnAM sUkSmaikendriyAdInAM nAtmArambhakAditvaM sAkSAdasti tathA'pyaviratiM pratItya tadasti teSAM na hi te tato nivRttAH, ato'saMyatAnAmaviratistatra kAraNamiti, nivRttAnAM tu kathaJcidAtmAdhArambhakatve'pyanArambhakatvaM, yadAha - "puDhavI AukkAe teUvAUvaNassaitasANaM / paDilehaNApamatto chaNhaMpi virAhao hoi // 119 11 "jA jayamANassa bhave virAhaNA suttavihisamaggassa / sAho nijaraphalA ajjhatthavisohijuttassa / / 'se teNaTTeNaM'ti atha tena kAraNenetyarthaH / athAtmArambhakatvAditavameva nArakAdicaturvizatidaNDakairnirUpayannAha - 'neraiyANa' mityAdi vyaktaM, navaraM 'maNusse' tyAdau ayamartha-manuSyeSu saMyatAsaMyatapramattAprantabhedAH pUrvoktAH santi tataste yathA jIvAstathA'dhyetavyAH kintu saMsArasamApannAH, itare ca te na vAcyAH, abhavavartittvAdeva teSAmiti, etadevAha 'siddhavirahie' ityAdi vyantarAdayo yathA nArakAstathA'dhyeyAH, asaMyatatva - sAdharmyAditi / AtmArambhakatvAdibhirddharmairjIvA nirUpitAH te ca salezyAzcAlezyAzca bhavanti salezyAMstAMstaireva nirUpayannAha-'salesA jahA ohiya'tti, lezyA-kRSNAdidravyasAnnidhyajanito jIvapariNAmo, yadAha 119 11 "kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabda prayujyate // tatra 'salezyAH' lezyAvanto jIvAH 'jahA ohiya'tti yathA nArakAdivizeSaNavarjitA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH-1 39 jIvA adhiitaaH| 'jIvA NaM bhaMte ! kiM AyAraMbhA parAraMbhetyAdinA daNDakena tathA salezyA jIvA api vAcyAH, salezyAnAmasaMsArasamApannatvasyAsambhavena saMsArasamApanetyAdivizeSaNavarjitAnAM zeSANAM saMyatAdivizeSaNAnAM teSvapi yujyamAnatvAt, tatra cAyaM pAThakramaH-'salesA NaM bhaMte ! jIvA kiM AyAraMbhe'tyAdi tadeva sarvaM, navaraM-jIvasthAne salezyA iti vAcyamiti, ayameko daNDakaH, kRSNAdilezyAbhedAttadanyeSaT, tadevametesapta, tatra 'kaNhalesasse'tyAdi, kRSNalezyasyanIlalezyasya kApotalezyasyacajIvarAzerdaNDako yathA audhikajIvadaNDakastathA'dhyetavyaH-pramattApramattavizeSaNavarjaH, kRSNAdiSu hi aprazastabhAvalezyAsu saMyatatvaM nAsti, yaccocyate-"puvvapaDivaNNao puNa annayarIe u lesAe"tti, tavyalezyAM pratItyeti mantavyaM, tatastAsu pramattAdyabhAvaH, tatra sUtroccAraNamevam "kaNhalesANaM bhaMte ! jIvA kiM AyAraMbhA parAraMbhA tadubhayAraMbhA anAraMbhA 4?, goyamA AyAraMbhAvijAva no anAraMbhA, se keNatuNaM bhaMte! eva vuccai?, goyamA! aviraiM paDucca" evaM nIlakApotalezyAdaNDakAvapIti, tathA tejolezyAdejIvarAzerdaNDakAH 3yathAaudhikAjIvAstathA vAcyAH, navaraM teSu siddhA na vAcyAH, siddhAnAmalezyatvAt, taccaivam-'teuvessANaM bhaMte ! jIvA kiMAyAraMbhA4?, goyamA! atthegaiyA AyAraMbhAvijAva noanAraMbhA, atthegaiyA noAyAraMbhA jAvaanAraMbhA, se keNaTeNaMbhaMte! evaM vuccai?, goyamA! duvihA teulessA pannattA, taMjahAsaMjayA ca asaMjayA ye'tyaadi| bhavahetubhUtamArambhaM nirUpya bhavAbhAvahetubhUtaM jJAnAdidharmakadambakaM nirUpayannAha mU. (23) ihabhavie bhaMte! nANeparabhavie nANetadubhayabhavienANe?, goyamA! ihabhavievi nANe parabhavievi nANe tadubhayabhavievi nANe / dasaNaMpi evameva / ihabhavie bhaMte ! caritte parabhavie caritte tadubhayabhavie caritte?, goyamA ! ihabhavie carite no parabhavie carite no tadubhayabhavie critte| evaM tave saMjame / vR. 'ihabhavie'ityAdi vyaktaM, navaram-iha bhave vartamAnajanmani yadvarttate na tu bhavAntare tadehabhavikaM, kAkupAThAcceha praznatA'vaseyA, tena kimaihabhavikaM jJAnamuta 'parabhavie'tti parabhavevartamAnAnantarabhAvinyanugAmitayA yadvarttate tatpArabhavikam, Ahozvit 'tadubhayabhavie'tti tadubhayarUpayoH-ihaparalakSaNayorbhavayoryadanugAmitayA vartate tattadubhayabhavikam, idaM caivaMnapArabhavikAdbhidyata iti paratarabhave'pi yadanuyAti tadgrAhyam, ihabhavavyatiriktatvena paratarabhavasyApi parabhavatvAt, hrasvatAnirdezazceha sarvatra prAkRtatvAditi praznaH, nirvacanamapi sugamaM, navaram 'ihabhavie'tti aihabhavikaM yadihAdhItaM nAnantarabhave'nuyAti, pArabhavikaM yadanantarabhave'nuyAti, tadubhayabhavikaM tu yadihAdhItaM parabhave cAnuvartata iti / ___ 'dasaNaMpi evameva'tti darzanamahi samyaktvamavaseyaM, mokSamArgAdhikArAt, yadAha "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" yatratujJAnadarzanayorevagrahaNaM syAttatra darzanaM sAmAnyAvabodharUpamavaseyamiti / evameveti jJAnavatpraznanirvacanAbhyAMsamavaseyaM, cAritrasUtre nirvacane vizeSaH, tathAhi-cAritramaihabhavikameva, na hi cAritravAniha bhUtvA tenaiva cAritreNa punazcAritrI bhavati, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/1/23 yAvajjIvatA'-vadhikatvAttasya, kiJcacAritriNaH saMsAre sarvaviratasya dezaviratasya ca deveSvevotpAdAt tatra ca virateratyantamabhAvAt mokSagatAvapi cAritrasaMbhavAbhAvAt, cAritraM hi karmakSapaNAyAnuSThIyate mokSeca tasyAkiJcitkaratvAt yAvajjIvamiti pratijJAsamApteH tadanyasyAzcAgrahaNAd anuSThAnarUpatvAt cAritrasya zarIrAbhAve ca tadayogAd, ata evocyate- 'siddhe nocarittI noacarittI' 'no acarittI' ti cAviraterabhAvAditi / 40 anantaraM cAritramuktaM, tacca dvidhA tapaHsaMyamabhedAditi, tayornirUpaNAyAtidezamAha- 'evaM tave saMjame'tti praznanirvacanAbhyAM cAritravattapaHsaMyamau vAcyau, cAritrarUpatvAttayoriti / nanu satyapi jJAnAdermokSahetutve darzana eva yativyaM, tasyaiva mokSahetutvAt, yadAha 119 11 "bhaTTeNa carittAo suThuyaraM daMsaNaM gaheyavvaM / sijjhaMti caraNarahiyA daMsaNarahiyA na sijjhaMti // -iti yo manyate taM zikSayituM praznayannAha mU. (24) asuMvaDe NaM bhaMte! anagAre kiM sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANamaMtaM karei ?, goyamA ! no iNaThThe samaTTe / se keNaTTeNaM jAva no aMtaM karei ?, goyamA asaMvuDe anagAre AuyavajjAo satta kammapagagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei hassakAlaThiiyAo dIhakAliTThiyAo pakarei maMdANubhAvo tivvANubhAvAo pakarei appapaesaggAo bahupaesaggAo pakarei AuyaM ca NaM kammaM siyabaMdhai siya no baMdhai assAyAveNijjaM caNaM smaM bhujo bhujjouvaciNAi aNAiyaM caNaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM aNupariyaTTai, se eeNaTTeNaM goyamA ! asaMvuDe anagAre no sijjhai 5 / saMvuDe NaM bhaMte! anagAre sijjhai 5 ?, haMtA sijjhai jAva aMtaM karei, se keNaTTeNaM ?, goyamA ! saMvuDe anagAre AuyavajjAo satta kammapagaDIo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo pakarei dIhakAlaThiIyAo hassakAlaThThiiyAo pakarei tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarei bahuppaesaggAo appapaesaggAo pakarei, AuyaM ca gaM kammaM na baMdhai, assAyAveyaNijjaM ca NaM kammaM no bhujjo bhujjo uvaciNAi, anAiyaM ca NaM anavadaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMkasArakaMtAraM vIivayai, se eeNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai-saMvuDe anagAre sijjhai jAva aMtaM karei // vR. 'asaMvuDe Na' mityAdi vyaktaM, navaram 'asaMvuDeNaM' ti 'asaMvRtaH' anirutthAzravadvAraH 'anagAre' tti avidyamAnagRhaH, sAdhurityarthaH 'sijjhai 'tti 'sidhyati' avAptacaramabhavatayA siddhigamanayogyo bhavati 'bujjhai'tti sa eva yadA samutpannakevalajJAnatayA svaparaparyAyopetAnnikhi-lAn jIvAdipadArthAn jAnAti tadA budhyata iti vyapadizyate 'muccai' tti sa eva saMjAtakevalabodho bhavopagrAhikarmmabhiH pratisamayaM vimucyamAno mucyata ityucyate 'parinivvAi' tti sa eva teSAM karmapudgalAnAmanusamayaM yathA yathA kSayamApnoti tathA tathA zItIbhavan parinirvAtIti procyate 'savvadukkhANamaMtaM karei' tti sa eva caramabhavAyuSo'ntimasamaye kSapitAzeSakarmAMzaH sarvaduHkhAnAmantaM karotIti bhaNyate iti praznaH, uttaraM tu kaNThyaM, navaraM 'no iNaTTe samaThThe' tti 'no' naiva 'iNaTTe' tti 'ayam' anantaroktatvena pratyakSaH 'artha' bhavaH 'samartha' balavAn, vakSyamANadUSaNamudgaraprahArajarjaritatvAt / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH-1 'AuyavajjAo' tti yasmAdekatra bhavagrahaNe sakRdevAntarmuhUrttamAtrakAle evAyuSo bandhastata uktamAyurvarjA iti 'siDhilabaMdhaNabaddhAo'tti zlathabandhanaM-spRSTatA vA baddhatA vA nidhattatA vA tena baddhAH - AtmapradezeSu saMbandhitAH pUrvAvasthAyAmazubhatarapariNAmasya kathaJcidabhAvaditi zithilabandhanabaddhAH, etAzcAzubhA eva draSTavyAH, asaMvRtabhAvasya nindAprastAvAt, tAH kimityAha'dhaNiyabaMdhaNabaddhAo pakareMti' tti gADhatarabandhanA baddhAvasthA vA nidhattAvasthA nikAcitA vA 'prakaroti' prazabdasyAdikarmArthatvAtkarttumArabhate, asaMvRtatvasyAzubhayogarUpatvena 41 gADhataprakRtibandhahetutvAt, Aha ca- 'jogA payaDipaesaM 'ti, paunaHpunyabhAve tvasaMvRtatvasya tAH karotyeveti, tathA hsvakAlasthitikA dIrghakAlasthitikAH prakaroti, tatra sthiti-upAttasya karmmaNo'vasthAnaM tAmalpakAlAM mahatIM karotItyarthaH, asaMvRtatvasya kaSAyarUpatvena sthitabandhahetutvAt, Aha ca - "ThiimaNubhAgaM kasAyao kuNai "tti / tathA 'maMdANubhAve-'tayAdi, ihAnubhAvo vipAko rasavizeSa ityarthaH, tatazca mandAnubhAvAHparipelavarasAH satIrgADharasAH prakaroti, asaMvRtatvasya kaSAyarUpatvAde, anubhAgabandhasya ca kaSAyapratyayatvAditi, 'appapaese' tyAdi, alpaM stokaM pradezAgraM karmadalikaparimANaM yAsAM tAH tathA tA bahupradezAgrAH prakaroti, pradezabandhasyApi yogapratyayatvAd, asaMvRtatvasya ca yogarUpatvAditi, 'AuyaM ce 'tyAdi, AyuH punaH karmma syAt kadAcidbadhnAti syAt kadAcid na bandhAti, yasmAtribhAgAdyavazeSAyuSaH parabhavAyuH prakurvvanti, tena yadA tribhAgAdistadA bandhnAti, anyadA na bandhAtIti tathA 'asAe'tyAdi asAtavedanIyaM ca duHkhavedanIyaM karma punaH 'bhUyo bhUyaH' punaH punaH 'upacinoti' upacitaM karoti, nanu karmasaptakAntavartitvAdasAtavedanIyasya pUrvoktavizeSaNebhya eva tadupacayapratipatteH kimetadgrahaNena ? iti, atrocyate, asaMvRto'tyantaduHkhito bhavatIti pratipAdanena bhayajananAdasaMvRtatvaparihArArthamidamityaduSTamiti / 'aNAiyaM'ti avidyamAnAdikam ajJAtikaM vA avidyamAnasvajanam RNaM vA'tItam RNajanyaduHsthatA'tikrAnta duHsthatAnimittatayeti RNAtItam, aNaM vA'NakaM pApamatizayenetaMgatamanAtItam, 'aNavayaggaM'ti, 'avayaggaM' ti dezIvacano'ntavAcakastatastanniSedhAd aNavayaggam, anantamityarthaH athavA'vanatam - Asannamagram - anto yasya tattathA tanniSedhAd anavanatAgram, etadeva varNanAzAdavanatA(navatA ) gramiti, athavA'navagatam - aparicchinnamagraM parimANaM yasya tattathA, ata eva 'dIhamaddhaM'ti 'dIrghAddhaM' dIrghakAlaM 'dIrghAdhvaMvA' dIrghamArgaM 'cAuraMta 'nti caturantaMdevAdigatibhedAt, pUrvAdidigabhedAcca caturvibhAgaM tadeva svArthikANpratyayopAdAnAccAturantaM 'saMsArakaMtAraM 'ti bhavAraNyam 'aNupariyaTTA' tti punaH punarbhamatIti / asaMvRtasya tAvadidaM phalaM, saMvRtasya tu yatsyAttadAha- 'saMvuDe Na 'mityAdi vyaktaM, navaraM saMvRtaH-anagAraH pramattApramattasaMyatAdi, sa ca caramazarIraH syAdacaramazarIro vA, tatra yazcaramazarIrastadapekSayedaM sUtraM yastvacaramazarIrastadapekSayA paramparayA sUtrArtho'vaseyaH nanu pAramparyeNAsaMvRtasyApi sUtroktArthasyAvazyambhAvo, yataH zuklapAkSikasyApi mokSo'vazyaMbhAvI, tadevaM saMvRtAsaMvRtayoH phalato bhedAbhAvaeveti, atrocyate, satyaM, kintu yatsaMvRtasya pAramparyaM tadutkarSataH saptASTabhavapramANaM, yato vakSyati-'jahanniyaM caritArAhaNaM ArAhittA sattaThThabhavaggahaNehiM sijjhai 'tti, yaccAsaMvRtasya Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 bhagavatI aGgasUtraM 1/-/1/24 pAramparyaM tadutkarSato'pArddhapudgalaparAvarttamAnamapi syAd, virAghanAphalatvAttasyeti, 'vIivayai' ti vyativrajati vyatikrAmatItyarthaH / anagAraH saMvRtatvAtsidhyatItyuktaM yastu tadanyaH sa viziSTaguNavikalaH san kiM devaH syAnna vA ? iti praznayannAha - mU. (25) jIve NaM bhaMte! assaMjae avirae appaDihayapaJcakkhAyapAvakamme io cue peccA deve siyA ?, goyamA ! atthegaie deve siyA atthegaie no deve siyA / se keNaThTheNaM jAva io cue peccA atthegai deve siyA atthegaie no deve siyA ? goyamA! je ime javA gAmAgara nagaranigama rAyahANi kheDakabbaDa maDaMbadoNamuha paTTaNAsama sannivesesu akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasItAtavaMdasamasaga aNhANagaseyajallamalapaMkaparidAheNaM appataraM vA bhujjataraM vA kAlaM appANaM parikilesaMti appANaM parikilesittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu vANamaMtaresu devalogesu devattAe uvavattAro bhavaMti kerisANaM bhaMte! tesiM vANamaMtarANaM devANaM devalogA pannattA ?, goyamA ! se jahAnAmaeihaM maNussalogaMmi asogavane i vA sattavannavane i vA caMpayavane i vA cUyavane i vA tilagavane ivA lAuyavane i vA niggohavane i vA chattovavane i vA asaNavane i vA saNavane i vA ayasivane i vA kusuMbhavaNe i vA siddhatthavame i vA baMdhujIvagavane i vA niccaM kusumiyamAiyalavaiyathavaiyagulaiyagocchiyajamaliyajuvaliyaviNamiyapaNamiyasuvibhattapiMDimaMjarivaDeMsagaredhare sirIe atIva atIva uvasobhemANe uvasobhemANe ciTThai, evAmeva tesiM vANamaMtarANaM devANaM devalogA jahanneNaM dasavAsasahassaTTitIehiM ukkoseNaM paliovamaTTitIehiM bahUhiM vANamaMtarehiM devehiM taddevIhi ya AiNNA vitikiNNA uvatthaDA saMthaDA phuDA avagADhagADhasirIe atIva atIva uvasobhemANA ciTThati / erisagA NaM goyamA ! tesiM vANamaMtarANaM devANaM devalogA pannattA, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai jIve NaM asaMjae jAva deve siyA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati vaMdaittA namaMsaittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati / vR. 'jIveNamityAdi, vyaktaM, navaram 'asaMjae' tti asAdhuH saMyamarahito vA, 'avirae' tti prANAtipAtAdiviratirahitaH vizeSeNa vA tapasi rato yo na bhavati so'virataH, 'appaDihae' tyAdi, pratihataM - nirAkRtamatItakAlakRtaM nindAdikaraNena pratyAkhyAtaMca varjitamanAgatakAlaviSayaM pApakarmaprANAtapAtAdi yena sa pratihatapratyAkhyAtapApakarmA tanniSedhAdapratihatapratyAkhyAtapApakarmA, anenAtItAnAgatapApakarmAniSedha uktaH, asaMyato'viratazcetyanena varttamAnapApAsaMvaraNamabhihitam, athavA 'na' naiva 'pratihataM ' tapovidhAnena maraNakAlAd ArAtkSapitaM pratyAkhyAtaM ca maraNakAle'pyAzravanirodhena pApakarma yena sa tathA, athavA 'na' naiva pratihataM samyagdarzanapratipattitaH pratyAkhyAtaM ca sarvaviratyaGgIkaraNataH pApakarmajJAnAvaraNAdyazubhaM karma yena sa tathA / 'io' tti itaH prajJApakapratyakSAttiryagbhavAnmanuSyabhavAdvA cyuto - mRtaH 'pecca' tti janmAntare devaH syAt ? iti praznaH | 'je ime jIve 'tti ye ime pratyakSAsannAH paJcendriyatiryaJco manuSyA vA 'gAme' tyAdi grAmAdiSvadhikaraNabhUteSu tatra grAmojanapadaprAyajanAzritaH sthAnavizeSa -, Akaro lohAdyutpattisthAna nakaraMkararahitaM nigamo-vaNigjanapradhAnaM sthAnaM rAjadhAnI- yatra rAjA svayaM vasati kheTaM dhUliprAkAraM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 9, varga:, uddezaka:- 9 43 karbaTaM-kunagaraM maDambaM sarvato dUravartti sannivezAntaraM droNamukhaM - jalapathasthalapathopetaM pattanaMvividhadezAgatapaNyasthAnaM, taJca dvidhA - jalapattanaM sthalapattanaM ceti, ratnabhUmirityante, AzramaM - tApasAdisthAnaM sannivezo-ghoSAdi, eSAM dvandvastatasteSu, athavA grAmAdayo ye sannivezAste tathA teSu / 'akAmataNhAe'tti akAmAnAM nirjarAdyanabhilASiNAM satAM tRSNA-tRDU akAmatRSNA tayA, evamakAmakSudhA, 'akAmabaMbhaceravAseNaM' ti akAmAnAM - nirjarAdyanabhilASiNAM satAm akAmo vA- nirabhiprAyo brahmacaryeNa syAdiparibhogAbhAvamAtralakSaNena vAso-rAtrau zayanamakAmabrahmacaryavAso'tastena, 'akAmaaNhANagaseyajallamapaMkaparidAheNaM' ti akAmA ye'snAnakAdayastebhyo yaH paridAhaH sa tathA tena, tatra svedaH prasvedaH yAti ca lagati ceti jallo- rajomAtraM malaH - kaThinIbhUtaM raja eva paGko mala eva svedenArdrIbhUta iti / 'appataro vA bhuJjataro vA kAlaM' ti prAkRtatvena vibhaktivipariNAmAdalpataraM vA bhUyastaraM vA bahutaraM kAlaM yAvat, vAzabdau devatvaM pratyalpetarakAlayoH samatA'bhidhAnArthI, kevalaM devatve sAmAnyataH satyapi alpatarakAlakAmanirjarAvatAmaviziSTaM tatsyAd itareSAM tu viziSTamiti, 'appANaM parikilesaMti'tti vibAdhayanti / 'kAlamAse' tti kAlo - maraNaM tasya mAsaH prakramAdavasaraH kAlamAsastatra 'kAlaM kicca 'tti mRtvA 'vANamaMtaresu'tti vanAntareSu-vanavizeSeSu bhavA (a) varNAgamakaraNAd vAnamantarAH, anye tvAhuH-vaneSu bhavA vAnAste ca te vyantarAzceti vAnavyantarAsteSAmete vAnamantarA vAnavyantarA vA'tasteSu 'devalokeSu' devAzrayeSu 'devattAe uvavattAro bhavaMti ' tti ye ime ityatra yacchabdopAdAnAtte devatayopapattAro bhavantIti draSTavyam / 'tesiM'ti ye devalokeSvakAmanirjarAvanto devatayotpadyante teSAmiti 'se jahAnAmae'tti 'se'tti atha 'yathA' yena prakAreNa nAmeti saMbhAvane vAkyAlaGkAre vA 'e' ityAmantraNArtho'laGkArArtha eva vA 'ihaM' ti iha martyaloke 'asogavaNei va 'tti azokavanam, itizabda upapradarzane, anusvAralopaH `sandhizca prAkRtatvAt, 'vA' iti vikalpArthaH, athavA 'asogavane' ityatra prathamaikavacanakRta ekAraH, ivazabdastu vAkyAlaGkAre, azokAdayastu prasiddhA eva navaraM 'sattavanna' tti saptaparNa saptacchada ityarthaH 'kusumiya'tti saMjAtakusumaM 'mAiya'tti mayUritaM saMjAtapuSpavizeSamityarthaH, 'lavaiya'tti lavakitaM saMjAtapallavalamaGkuravadityarthaH, 'thavaiya'tti stabakitaM saMjAtapuSpastabakamityarthaH, 'gulaiya'tti saMjAta- gulmakaM, gulmaM ca latAsamUhaH, 'gucchiya'tti saMjAtagucchaM, gucchazca patrasamUhaH, yadyapi ca stabaka-gucchayoravizeSo nAmakoze'dhItastathA'pIha puSpapatrakRto vizeSo bhAvanIyaH, 'jamaliya'tti yamalatayA-samazreNitayA tattarUNAM vyavasthitatvAt saMjAtayamalatvena yamalitaM, 'juvaliya'tti yugalatayA tattarUNAM saMjAtatvena yugalitaM, 'viNamiya'tti vizeSeNa puSpaphalabhareNa namitamitikRtvA vinamitaM, 'paNamiya'tti tenaiva namayitumArabdhatvAtpraNamitaM prazabdasyAdikarmArthatvAditi, tathA 'suvibhaktAH' ativibhaktAH suniSpannatayA piNDayo-lumbyo maJjaryazca pratItAstA evAvataMsakAzekharakAstAn dhArayati yattatsuvibhaktapiNDImaJjaryavataMsakadharaM, tataH kusumitAdInAM karmadhAraya iti / 'sirIe'tti zriyA-vanalakSmayA 'uvasobhemANe 'tti iha dvirvacanamAbhIkSNaye bhRzatve ityarthaH, 'Ainna' tti kacitpradeze devAnAM devInAMca vRndairAtmIyAtmIyA''vAsamaryAdAnullaGghanena Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/1/25 vyAptAH,AGazabdo'tramaryAdAvRtti, tathAkvacittu 'viiinna'tti tairevavRndairnijAvAsasImollaGghanena vyAptAH, vizabdo vizeSavAcI, uvatthaDa'tti upastIrNAH, upazabdaH sAmIpyArthaH, stRJca AcchadanArthasta-tazcotpatadbhirnipatadbhizcAnavaratakrIDAsaktairuparyuparicchaditAH, saMthaDa'tti saMstIrNA, saMzabdaH parasparasaMzleSArthaH, tatazca kvacittaireva krIDamAnairanyo'nyasparddhayA samantatazcalabhirAcchaditA iti, 'phuDa'tti 'spRSTAH' AsanazayanaramaNaparibhogadvAreNa paribhuktAH sphuTA vAprakAzA vyantarasuranika-rakiraNavisaranirAkRtAndhakAratayA, 'avagADhagADha'tti gADhaM-bADhamavagADhAstaireva sakalakrIDAsthAnaparibhoganihitamanobhiragho'pivyAptAH, gADhAvagADhA itivAcye prAkRtatvAdavagADhagADhAH, ihaca devatvayogyasyajIvasyAbhidhAnenatadayogyaH sAmarthyAdavasIyataeveti atthegaie no deve siyA' ityetasyAdAvuktasya pakSasya nirvacanaM kRtaM draSTavyamiti / ___athoddezakanigamanArthamAha-'sevaM bhaMte sevaMbhaMtetti, yanmayA pRSTaMtadbhagavadbhiH pratipAditaM tadevamitthameva bhadanta! nAnyathA, anena bhagadvacane bahumAnaMdarzayati, dvirvacanaMceha bhaktisaMbhramakRtamiti, evaM kRtvA bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati ceti / zatakaM-1 uddezakaH-1 samApta -zatakaM-1 uddezakaH-2:vR. vyAkhyAtaH prathamoddezakaH, atha dvitIya Arabhyate, asya caivaM saMbandhaH-prathamoddezake calanAdidharmakaM karma kathitaM tadeveha nirUpyate, tathoddezakArthasaGagrahiNyAM 'dukkhe'tti yaduktAM tadihocyate, tatprastAvanArthaM ca pUrvoktameva granthaM smarannAha mU. (26) rAyagihe nagare samosaraNaM, parisA niggayA jAva evaM vayAsI-jIve NaM bhaMte ! sayaMkaDaM dukkhaM vedei ?, goyamA! atthegaiyaM veei atthegaiyaM no veei, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaiatthegaiyaM vedei atthegaiyaMno veei ?, goyamA! udinnaM veeianudinnaM no veei, se teNaDheNaM evaMduccai-atthegaiyaM veei atyaMgatiyaM vo veei / evaM cauvvIsadaMDaeNaM jA vemaannie| jIvANaMbhaMte! sayaMkaDaMdukkhaM veenti?, goyamA! atthegaiyaM veyanti atthegaiyaMnoveyanti, se keNaTeNaM?, goyamA ! udinnaM veyanti no aNudinnaM veyanti, se teNaTeNaM, evaM jAva vemANiyA jIveNaM bhaMte ! sayaMkaDaM AuyaM veei ? goyamA! atthegaiyaM veei atthegaiyaM no veei jahA dukkheNaM do daMDA tahA AueNavi do daMDagA egttpuhuttiyaa| egatteNaM jAva vemANiyA puhutteNavi taheva / vR. 'rAyagihe'ityAdi pUrvavat, 'jIve NamityAdi tatra 'sayaMkaDaM dukkhaMti yatparakRtaM tanna vedayatItipratItamevAtaH svayaMkRtamitipRcchatisma 'dukkhaM'tisAMsArikaMsukhamapivastutoduHkhamiti duHkhahetutvAd 'duHkhaM karma vedayatIti, kAkupAThAtpraznaH, nirvacanaMtuyadudIrNaMtadvedayati, anudIrNasya hi karmaNo vedanameva nAsti tasmAdudIrNaM vedayati nAnudIrNaM, naca bandhAnantaramevodeti ato'vazyaM vedyamapyekaM vedayatyekaM na vedayati ityevaM vyapadizyate, avazyaM vedyameva ca karma "kaDANa kammANa na mokkho atthi" iti vacanAditi / evaM 'jAva vemANie' ityanena caturviMsatidaNDakaH sUcitaH, sa caivam / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-2 'neraie NaM bhaMte ! sayaMkaDa'mityAdi / evamekatvana daNDakaH, tathA bahutvenAnyaH, sa caivam'jIvA NaM bhaMte! sayaMkaDaM dukkhaM vedeMtI' tyAdi tathA 'neraiyA NaM bhaMte ! sayaMkaDaM dukkha mityAdi, nanvekatve yo'rtho bahutve'pi sa eveti kiM bahutvapraznena ? iti atrocyate kvacidvastuni ekatva - hutvayorarthavizeSo dRSTo yathA samyaktvAdeH ekaM jIvamAzritya SaTSaSTisAgaropamANi sAdhikAni sthitikAla ukto nAnAjIvAnAzritya punaH sarvAddhA iti, evamatrApi saMbhavediti saGkAyAM bahutvaprazno na duSTaH avyutpannamatiziSyavyutpAdanArthatvAdveti / 45 athAyuH pradhAnatvAnnArakAdivyapadezasyAyurAzritya daNDakadvayam etasya ceyaM vRddhoktabhAvanAyadA saptamakSitAvAyurbaddhaM punazca kAlAntare pariNAmavizeSAttR tIyadharaNIprAyogyaM nirvarttitaM vAsudevena tattAdRzamaGgIkRtyocyate-pUrvabaddhaM kazcinna vedayati, anudIrNatvAttasya, yadA punaryatraiva baddhaM tatraivotpadyate tadA vedayatItyucyate, tathaiva tasyoditatvAditi / atha caturviMzatidaNDakamAhAradibhirnirUpayannAha mU. (27) neraiya NaM bhaMte! savve samAhArA savve samasarIrA savve samussAsanIsAsA ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai-neraiyA no savve samAhArA no savve samasarIrA no savve samussAsanissAsA ?, goyamA ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA - mahAsarIrA ya appasarIrAya, tattha NaM je te mahAsarIrA te bahutarAe poggale AhAreti bahutarAe poggale pariNAmeti bahutarAe poggale ussasaMti bahutarAe poggale nIsasaMti abhikkhaNaM AhAreti abhikkhaNaM pariNAmeti abhikkhaNaMUsasaMti abhikkhaNaMnIsasaMti, tattha NaM je appasarIrA te NaM appatarAe puggale AhAreti appatarAe puggale pariNAmeti appatarAe poggale ussasaMti appatarAe poggale nIsasaMti Ahacca AhAreti Ahacca pariNAmeti Ahacca ussasaMti Ahacca nIsasaMti, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai-neraiyA no savve samAhArA jAva no savve samussAsanissAsA / neraIyANaM bhaMte! savve samakammA ?, goyamA ! no iNaThThe samaTTe, se keNaThTheNaM ?, goyamA ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA- puvvovavannagA ya pacchevavannagA ya, tattha NaM je te puvvovavannagA te NaM appakammatarAgA, tattha NaM je te SacchevavannagA te NaM mahAkammatarAgA, se teNaTTeNaM goyamA ! neraiyA NaM bhaMte! savve samavannA ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM taheva ? goyamA je te puvvovavannagA te NaM visuddhavannatarAgA, tattha NaM je te pacchevavannagA te NaM avisuddha - vannatarAgA taheva se teNaTTeNaM evaM0 / neraiyA NaM bhaMte! savve samalessA ?, goyamA ! ne iNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM jAva no savve samalessA ?, goyamA ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA- puvvovavannagA ya pacchevavannagA ya, tattha NaM je te puvvovavannagA te NaM visuddhalessatarAgA, tattha NaM je te pacchevavannagA te NaM avisuddha - satarAgA, se teNaTTeNaM neraiyA NaM bhaMte! savve samaveyaNA ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM ?, goyamA ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA-sannibhUyA ya asannibhUyAya, tattha NaMje te sannibhUyA te NaM mahAveyaNA, tattha NaM je te asannibhUyA te NaM appaveyaNatarAgA, se teNaTTeNaM goyamA !0 neraiyA savve samakiriyA ?, goyamA ! no iNaTTe samaTThe, se keNaTTeNaM ?, goyamA ! neraiyA tivihA pannattA, taMjahA sammadiThThI micchadiThThI sammAmicchadiThThI, tattha NaM je te sammadiThThI tesi NaM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/2/27 cattAri kiriyAo pannattAo, taMjahA- AraMbhiyA 1 pari0 2 mAyA0 3 appaJca0 4, tatthaNaM je te micchadiThThI tesi NaM paMca kiriyAo kajjuMti - AraMbhiyA jAva micchadaMsaNavattiyA, evaM sammAmicchadiThThINaMpi, se teNaTTeNaM goyamA !0 neraiyA NaM bhaMte! savve samAuyA savve samovavannagA ?, goyamA ! no iNaTTe samaThThe, sekeNaTheNaM ?, goyamA ! neraiyA cauvvihA pannattA, taMjahA-atthegaiyA samAuyA samovavannagA 1 atthegaiyA samAuyA visamovavannagA 2 atthegaiyA visamAuyA samovavannagA 3 atthegaiyA visamAuyA visamovavannagA 4 se teNaTTeNaM goyamA ! 0 asurakumArA NaM bhaMte ! savve samAhArA savve samasarIrA, jahA neraiyA tahA bhANiyavvA, navaraM kammavannalessAo parivaNNeyavvAo, puvvovavannagA mahAkammatarAgA avisuddhavannatarAgA avisuddhalesatarAgA, pacchevavannagA pasatthA, sesaM taheva, evaM jAva thaNiyakumArANaM / puDhavikkAiyANaM AhArakammavannalessA jahA neraiyANaM / puDhavikkAiyA NaM bhaMte! savve samaveyaNA ?, haMtA samaveyaNA, se keNaTTeNaM bhaMte! samaveyaNA goyamA ! puDhavikAiyA savve asannI asannibhUyA anidAe veyaNaM vedeMti se teNaTTeNaMo puDhavikkAiyA NaM bhaMte! savve samakiriyA ?, haMtA samakiriyA, se keNaTTeNaM ?, goyamA ! puDhavikkAiyA savve mAI micchadiTThI tANaM niyayAo paMca kiriyAo kajjuMti, taMjahA- AraMbhiyA jAva micchadaMsaNavattiyA, se teNaThTheNaM, samAuyA samovavannagA, jahA neraiyA tahA bhANiyavvA, jahA puDhavikkAiyA tahA jAva cauriMdiyA / paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA nANattaM kiriyAsu, paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte! savve samakiriyA ?, gA0, no ti0, se keNaTTeNaM, go0 paMciMdiyatirikkhajoNiyA tivihA pannattA, taMjahA sammadiTThI micchadiTThI sammAmicchadiTThI, tattha NaM je te sammadiTThI te duvihA pannattA, taMjahA - assaMjayAya saMjayAsaMjayAya, tattha NaM je te saMjayAsaMjayA tesiNaM tinni kiriyAo kAMti, taMja- AraMbhiyA pariggahiyA mAyAvattiyA. asaMjayANaM cattAri, micchadiTTINaM paMca, sammAmicchadiTThINaM paMca, maNussA jahA neraiyA nANattaM je mahAsarIrA te bahutarAe poggale AhAreti Ahacca AhAreti je appasarIrA te appatarAe AhAreti abhikkhaNaM AhAreti sesaM jahA neraiyANaM jAva veyaNA / maNussA NaM bhaMte! savve samakiriyA ?, goyamA ! no tiNaTTe samaTTe, sekeNaTTeNaM ?, goyamA maNussA tivihA pattA, taMjahA sammadiTThI micchadiTThI sammAmicchadiThThI, tattha NaM jaM te sammadiTThI te tivihA pannattA, taMjahA- saMjayA assaMjayA saMjayAsaMjayA ya, tattha NaM je te saMjayA te duvihA pannattA, taMjahA- sarAgasaMjayA ya vIyarAgasaMjayA ya, tattha NaM je te vIyarAgasaMjayA te NaM akiriyA, tattha NaM je te sarAgasaMjayA te duvihA pannattA, taMjahA- pamattasaMjayA ya apamattasaMjayA ya, tattha NaM je te appamattasaMjayA tesiNaM egA mAyAvattiyA kiriyA kajjai, tattha NaM je te pamattasaMjayA tesiNaM do kiriyAo kajjuMti, taM0 - AraMbhiyA ya mAyAvattiyA ya, tattha NaM je te saMjayAsaMjayA tesi NaM AillAo tinni kiriyA okajjuMti, taM0 AraMbhiyA 1 pariggahiyA 2 mAyAvattiyA 3, asaMsajayANaM cattAri kiriyAo kajjuMti - AraM0 1 pari0 2 mAyAvatti0 3 appacca0 4 micchadi- TThINaM paMca, Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-2 AraMbhi01 pari0 2 mAyA03 appacca04 micchadaMsaNa0 5 sammAmicchadiTThINaM paMca 6 vANamaMtarajotisavemANiyA jahA asurakumArA, navaraM veyaNAe nANattaM-mAyimicchadiTThIuvavanagA ya appavedaNatarA amAyisammadiTThIuvavannagA yamahAveyaNatarAgA bhANiyavvA, jotisvemaanniyaa| ___ salessANaMbhaMte! neraiyA savve samAhAragA?, ohiyANaM salessANaM sukkalessANaM, eesi NaM tiNhaM ekko gamo, kaNhalessANaM nIlalessANaMpieko gamo navaraM vedaNAe mAyimicchadiTThIuvavanagA ya amAyisammadiTThIuvava0 bhANiyavvA / maNussA kiriyAsu sarAgavIyarAgapamattApamattAna bhANiyavvA / kAulesAevieseva gamo, navaraM neraie jahAohiedaMDaetahAbhANiyavvA, teulessA pamhalessA jassa asthi jahA ohio daMDao tahA bhANiyavvA navaraM maNussA sarAgA vIyarAgA ya na bhANiyavvA, gAhA vR. 'neraie' ityAdi vyaktaM, navaraM 'mahAsarIrAya appasarIrAye'tyAdi, ihAlpatvaM mahattvaM cApekSikaM,tatrajaghanyam alpatvamaGgulAsaGkhayeyabhAgamAtratvam, utkRSTaMtumahatvaMpaJcadhanuHzatamAnatvam, etacca bhavadhAraNIyazarIrApekSayA, uttaravaikriyApekSayAtujaghanyamaGgulasaGkhyAtabhAgamAtratvam, itarattu dhanuHsahamAnatvamiti, etena ca kiM samazarIrA ityatra prazne uttaramuktaM, zarIraviSamatA'bhidhAne satyAhArocchasayorvaiSamyaM sukhapratipAdyaM bhavatIti zarIrapraznasya dvitIyasthAnoktasyApi prathama nirvcnmuktm| ___ athAhArocchasapraznayornirvacanamAha-'tattha Na mityAdi ye yato mahAzarIrAste tadapekSayA bahutarAnapudgalAnaAhArayanti, mahAzarIratvAde, dRzyate hi loke bRhaccharIro bahvAzI svalpazarIrazvAlpabhojI, hastizazakavat, bAhulyApekSaMcedamucyate, anyathA bRhaccharIro'pikazcidalpamaznAti alpazarIro'pikazcibhUribhuGkate, tathAvidhamanuSyavat, napunarevamiha, bAhulyapakSasyaivAzrayaNAt, tecanArakA upapAtAdisaadyAnubhavAdanyatrAsadvedyodayavartitvenaikAntena yathA mahAzarIrA duHkhitAstIvrAhArabhilASAzca bhavantIti 'bahutarAga poggale pariNAmeti'tti, AhArapudgalAnusAritvApariNAmasya bahutarAnityuktaM, pariNAmazcApRSTo'pyAhArakAryamitikRtvoktaH / tathA bahutarAe poggaleussasaMti'ttiucchvAsatayA gRhNanti, nissasaMti'ttiniHzvAsatayA vimuJcanti, mahAzarIratvAdeva, zyatehibRhaccharIrastajjAtIyetarApekSayA bahUcchasaniHzvAsaiti, duHkhito'pitathaiva, duHkhitAzca nArakA itibhutraaNstaanucchsntiiti|tthaa''haarsyaiv kAlakRtaM vaiSamyamAha-'abhikkhaNaM AhAreti'tti, abhIkSNaM-paunaHpunyena yo yato mahAzarIraH sa tadapekSayA zIghrazIghratarAhAragrahaNaityarthaH, 'abhikkhaNaMUsasaMti abhikkhaNaMnIsasaMti' etehimahAzarIratvena duHkhitataratvAd 'abhIkSNam' anavaratamucchasAdi kurvntiiti| tathA-'tatthaNaMjete'ityAdi, yete, iha 'ye' ityetAvataivArthasiddhau yatte ityucyate tadbhASAmAtrameveti, 'appasarIrA appatarAe poggale AhAreMti'tti, ye yato'lpazarIrAste tadAhAraNIya pudgalApekSayA'lpatarAn pudgalanAhArayanti, alpazarIratvAdeva, Ahacca AhAreMti'tti kadAcidAhArayanti kadAcinnAhArayanti, mahAzarIrAhAragrahaNAntarAlApekSayA, bahutarakAlAntarAlatayetyarthaH, Ahacca UsasaMtinIsasaMti'ttietehyalpazarIratvenaivamahAzarIrApekSayA'lpataraduHkhatvAd Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/2/27 Ahatya-kadAcitsAntaramityarthaH ucchvAsAdi kurvanti, yacca nArakAH santatamevocchasAdi kurvantIti prAguktaM tanmahAzarIrApekSayetyavagantavyamiti, athavA'paryAptakAle'lpazarIrAH santo lomAhArapekSayA nAhArayanti ucchvAsa aparyAptakatvena ca nocchvasanti, anyadA tvAhArayanti ucchvasanti cetyata AhatyAhArayanti AhatyocchasantItyuktaM, 'se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccaineraiyA savve no samAhAre' tyAdi nigamanamiti / samakarmasUtre-'puvvovavannagA ya pacchevavannagA ya'tti 'pUrvotpannAH ' prathamataramutpannAstadanye tu pazcAdutpannAH, tatra pUrvotpannAnAmAyuSastadanyakarmaNAM ca bahutaravedanAdalpakarmatvaM, pazcAdutpannAnAM ca nArakANAmAyuSkAdInAmalpatarANAM veditatvAt mahAkarmmatvam, etacca sUtraM samAnasthitikA ye nArakAstAnaGgIkRtya praNItam, anyathA hi ratnaprabhAyAmutkRSTasthiternArakasya bahunyAyuSi kSayamupagate palyopamAvazeSe ca tiSThati tasyAmeva ratnaprabhAyAM dazavarSasahasrasthitirnArako'nyaH kazcidutpanna itikRtvA prAgutpannaM palyopamAyuSkaM nArakamapekSya kiM vaktuM zakyaM mahAkarmeti ? | evaM varNasUtre pUrvotpannasyAlpaM karma tatastasya vizuddho varNa, pazcAdutpannasya ca bahukarmatvAdavizuddhataro varNa iti / / evaM lezyAsUtre'pi, iha ca lezyAzabdena bhAvalezyA grAhyAH,' bAhyadravyalezyA tu varNadvAreNaivokteti / 48 'samaveyaNa'tti 'samavedanAH' samAnapIDAH 'sannibhUya'tti saJjJA- samyagdarzanaMtadvantaH saJjJinaH saJjJino bhUtAH saJjJitvaM gatAH saJjJibhUtAH, athavA'saJjJinaH saJjJino bhUtAH saJjJibhUtAH ccipratyayayogAt, mithyAdarzanamapahA samyagdarzanajanmanA samutpannA itiyAvat teSAM ca pUrvakRtakarmavipAkamanusmaratAmaho mahaddukhasaGkaTamidamakasmAdasmAkamApatitaM na kRto bhagava - darhatpraNItaH sakaladuHkhakSayakaro viSayaviSamaviSayaparibhogavipralabdhacetobhirddharma ityayo mahaddukhaM mAnasamupajAyate'to mahAvedanAste, asaJjJibhUtAstu mithyAdRSTayaH, te tu svakRtakarmaphalamidamityevamajAnanto'nupataptamAnasA alpavedanAH syurityeke, anye tvAhuH saJjJinaH saJjJipaJcendriyAH santo bhUtA-nArakatvaM gatAH saJjJibhUtAH, te mahAvedanAH, tIvrAzubhAdhyavasAyenA - zubhatarakarmabandhanena mahAnarakeSUtpAdAt, asaJjJibhUtAstvanubhUtapUrvAsaJjJibhavAH, te pAsaJjJitvA devAtyatAzubhAdhyavasAyAbhAvAdranaprabhAyAmanatitIvravedananarakeSUtpAdAdalpavedanAH, athavA 'saJjJibhUtAH' paryApta kIbhUtAH, asaJjJinastu aparyAptakAH, te ca krameNa mahAvedanA itare ca bhavantIti pratIyata eveti / 'samakiriya'tti, samAH- tulyAH kriyAH - karmmanibandhanabhUtA ArambhikyAdikA yeSAM te samakriyAH, 'AraMbhiya'tti ArambhaH pRthivyAdyupamarda sa prayojanaM kAraNaM yasyAH sA''rambhikI 1, 'pariggahiya'tti, parigraho-dharmopakaraNavarjavastusvIkAro dharmopakaraNamUrccha ca sa prayojanaM yasyAH sA pArigrahikI 2, 'mAyAvattiya'tti, mAyA-anArjavaM upalakSaNatvAtkrodhAdirapi ca sA pratyayaHkAraNaM yasyAH sA mAyApratyayA 3, 'appakkhANakiriya'tti apratyAkhyAnena-nivRttmAvena kriyA-karmabandhAdikarahaNamapratyAkhyAnakriyeti 4 'paMca kiriyAo kajjuMti' tti kriyante, karmakartari prayogo'yaM tena bhavantItyarthaH, 'micchadaMsaNavattiya'tti mithyAdarzanaM pratyayo heturyasyAH sA mithyAdarzanapratyayA, nanu mithyAtvAviratikaSAyayogAH karmabandhahetava iti prasiddhi iha tu ArambhAdayaste'bhihitA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-2 49 iti kathaM na virodhaH ?, ucyate, ArambhaparigrahazabdAbhyAM yogaparigraho, yogAnAM tadrUpatvAt, zeSapadaistuzeSabandhahetuparigrahaH pratIyata eveti, tatra samyagdRSTInAMcata sraeva, mithyAtvAbhAvAt, zeSANAM tu paJcApi, samyagmithyAtvasya mithyAtvenaiveha vivakSitatvAditi / _ 'savve samAuyA' ityAdipraznasya nirvacanacaturbhaGgayA bhAvanA kriyate, nibaddhadazavarSasahasrapramANAyuSoyugapaccotpannA iti prathamabhaGgaH 1, teSveva dazavarSasahasrasthitiSunarakeSvekeprathamataramutpannA aparetupazcAditi dvitIyaH,2 anyairviSamamAyurnibaddhaM kaizciddazavarSasahasrasthitiSukaizciccapaJcadazavarSasahasrasthitiSu utpatti punaryugapaditi tRtIyaH 3, kecitsAgaropamasthitayaH kecittu dazavarSasahalasthitaya ityevaM viSamA yuSoviSamameva cotpannA iti caturthaH 4, iha snggrhgaathaa||1|| "AhArAIsusamA kamme vanne taheva lesaae| viyaNAe kiriyAe aauyuvvtticubhNgii|| 'asurukumArANaMbhaMte!' ityAdinA'surakumAraprakaraNamAhAradipadanavakopetaM sUcitaM, tacca nArakaprakaraNavanneyam, etadevAha-'jahA neraiyA'ityAdi, tatrAhArakasUtre nArakasUtrasamAne'pi bhAvanA vizeSeNa likhyate-asurakumArANAmalpazarIratvaM bhavadhAraNIyazarIrApekSayA jaghanyato'mulAsaGkhyeyabhAgamAntvaM, mahAzarIratvaMtUtkarSataH saptahastapramANatvam, uttaravaikriyApekSayAtvalpazarIratvaM jaghanyato'mulAsaGkhayeyabhAgamAnatvaM, mahazarIratvaM tUtkarSato yojanalakSamAnamiti, tatraite mahAzarIrAbahutarAnpudgalAnAhArayanti, manobhakSaNAlakSaNAhArApekSA, devAnAMhyasausyAtpradhAnazca, pradhAnApekSayAcazAstrai nirdezovastUnAM vidhIyate, tato'lpazarIragrAhyAhArapudgalApekSayAbahutarAMste tAnAhArayantItyAdi prAgvat, abhikSNamAhArayanti abhIkSNamucchasanti ca ityatra ye catuthadiruparyAhArayanti stokasaptakAdecoparyucchasanti tAnAzrityAbhIkSNamityacyate, utkarSato ye sAtirekavarSasahasyopari AhArayanti sAtirekapakSasya coparyucchasanti tAnaGgIkRtya eteSAmalpakAlInAhArocchavAsatvena punaH punarAhArayantItyAdivyapadezaviSayatvAditi, tathA'lpazarIrA alpatarAn pudgalAnAhArayanti ucchvAsanti ca alpazarIratvAdeva, yatpunasteSAM kAdAcitkatvamAhArocchasayostanmahAzarIrAhArocchavAsAntarAlApekSayAbahutamAntarAlatvAt, tatra hi antarAle te nAhArAdi karvanti tadanyatra karvantItyevaM vivakSaNAditi, mahAzarIrANAmapyAhArocchasayorantArAlamasti kintu tadalpamityavivakSaNAdevAbhIkSNamityuktaM, siddhaM ca mahAzarIrANa teSAmAhArocchasayoralpAntaratvam alpazarIrANAM tu mahAntaratvaM / yathAsaudharmadevAnAM saptahastamAnatayAmahAzarIrANAMtayorantaraMkrameNavarSasahasradvayaMpakSadvayaM ca, anuttarasurANAM ca hastamAnatayA alpazarIrANAM trayaziMdvarSasahasrANi trayastriMzadeva ca pakSA iti, eSAMca mahAzarIrANAmabhIkSNAhArocchasAbhidhAnenAlpasthitikatvamavasIte, itareSAMtuviparyayo vaimAnikavadeveti, athavA lomAhArApekSayA'bhIkSNam-anusamayamAhArayanti mahAzarIrAH paryAptakAvasthAyAm, ucchvAsastuyathoktamAnenApibhavan paripUrNabhavApekSayApunaH punarityucyate, aparyAptakAvasthAyAM tvalpazarIrA lomAhArato nAhArayanti ojAhArat evAharaNAt iti kadAcitte AhArayantItyucyate,ucchvAsAparyAptakAvasthAyAMcanocchasantyanyadAtUcchavasantIlyateAhatyocchavasantIti Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/2/27 __ "kammavannalessAo parivanneyavvAo'tti kAdIni nArakApekSayA viparyayeNa vAcyAni, tathAhi-nArakAye pUrvotpannAste'lpakarmakazuddhataravarNazubhataralezyA uktAH asurAstuyepUrvotpannAste mahAkarmANo'zuddhavarNA azubhataralezyAzceti, katham ?, ye hi pUrvotpannA asurAste'tikandapadadhmAtacittatvAnnArakAnanekaprakArayA yAtanayA yAtayantaH prabhUtamazubhaM karma saMcinvantItyato'bhidhIyante te mahAkarmANaH, athavA ye baddhAyuSaste tiryagAdiprAyogyakarmaprakRtibandhanAnmahAkANaH tathA'zubhavarNA azubhalezyAzcate, pUrvotpannAnAMhi kSINatvAt zubhakarmaNaHzubhavadiyaH-zubhovarNolezyAcahnasatIti, pazcAdutpannAstvabaddhAyuSo'lpakarmANobahutarakarmaNAmabandhanAd zubhakarmaNAmakSINatvAcca zubhavarNAdayaH syuriti| vedanAsUtraM ca yadyapi nArakANAmivAsurakumArANAmapi tathA'pi tadbhAvanAyAM vizeSaH, sacAyam-ye sajjJibhUtAste mahAvedanAH, cAritravirAdhanAjanyacittasantApAt, athavA sajjJibhUtAH sajJipUrvabhavAH paryAptA vA te zubhavedanAmAzritya mahAvedanA itare tvalpavedanA iti / evaM nAgakumArAdayo'pi 9 aucityena vaacyaaH| 'puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! AhArakammavannalessA jahA neraiyANaM'ti catvAryapi sUtrANi nArakasUtrANIya pRthivIkAyikAbhilApenAdhIyanti ityarthaH, kevalamAhArasUtre bhAvanaivaM-pRthivIkAyikAnAmAgulAsaGkhayeyabhAgamAtrazarIratve'pyalpazarIratvam itaraccetaAgamavacanAdavaseyam puDhavIkAie puDhavikkAiyassa ogAhaNaThyAe cauTThANavaDie'tti, teca mahAzarIrA lobhAhArato bahutarAnpudgalAnAhArayanti ucchvAsanticaabhIkSNaMmahAzarIratvAdeva, alpazarIrANAmalpAhArocchasatvamalpazarIratvAdeva, kAdAcitkatvaM ca tayoH paryAptaketarAvasthApekSamavaseyam / tathA karmAdisUtreSu pUrvapazcAdutpannAnAM pRthivIkAyikAnAM karmavarNalezyAvibhAgo nArakaiH samaeva, vedanAkriyostunAnAtvamata evAha-'asannitti mithyASTayo'bhanaskA vA 'asannibhUya'tti asajJibhUtAasajJinAMyAjAyate tAmityarthaH, etadeva vyanakti- anidAe'ttianirdhAraNayA vedanAMvedayanti, vedanAmanubhavanto'pina pUrvopAttAzubhakarmapariNatiriyamiti mithyAISTatvAdavagacchanti, vimanaskatvAdvAmattamUrchitAdivaditi bhaavnaa| _ -'mAImicchadihitti mAyAvanto hi teSu prAyeNotpadyante, yvaah||1|| "ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyaya mAillo / saDhasIloya sasallo tiriyAuM baMdhae jiivo|| tataste mAyina ucyante, athavA mAyehAnantAnubandhikaSAyopalakSaNam ato'nantAnubandhikaSAyodayavanto'ta iva mithyAdRSTayo-mithyAtvodayavRttaya iti / 'tANaM niyaiyAo'tti teSAM pRthivIkAyikAnAM naiyatikyo-niyatA na tu triprabhRtaya iti, paJcaivetyarthaH / "se teNaTeNaM samayiriya'tti nigamanaM, 'jAva cauridiya'tti, iha mahAzarIratvamitaracca svasvAvagAhanA'nusAreNAvaseyam, AhArazca dvIndriyAdInAM prksseplkssnno'piiti| _ 'paMciMdiyatirikkhajoNiyAjahAneraiya'ttipratItaM,navaramiha mahAzarIrAabhIkSNamahArAyanti ucchvasanticeti yaducyatetatsaGkhyAtavarSAyuSo'pekSyetyasaveyaM, tathaivadarzanAta, nAsaGkhyAtavarSAyuSaH, teSAM prakSepAhArasya SaSThasyopari pratipAditatvAt, alpazarIrANAM tvAhArocchasayoH Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zataka-1, varga:-, uddezakaH-2 kAdAcitkatvaM vacanaprANANyAditi, lobhAhArApekSayA tu sarveSAmapyabhIkSNamitighaTataeva, alpazarIrANAM tu yatkAdAcitkatvaM tadaparyAptakatve lomAhArocchasayorabhavanena paryAptakatve ca tdbhaavenaavseymiti| tathA krmsuutreytpuurvotpnnaanaamlpkrmtvmitressaaNtumhaakrmtvNtdaayusskaaditdbhvvedykmpikssyaa'vseym|tthaa varNalezyAsUtrayoryatpUrvotpannAnAMzubhavarNAdyuktaM tattAruNyAtpazcAdutpannAnAM cAzubhavarNAdi bAlyAdavaseyaM, loke tathaiva darzanAditi / tathA 'saMjayAsaMjaya'tti desaviratAH sthUlAt prANAtipAtAdernivRttatvAditarasmAda-nivRttatvAcceti / ___ 'maNussA jahA neraiya'tti tathA vAc iti gamyaM, 'nANattaMti nAnAtvaM bhedaH punarayaM, tatra 'maNussA NaMbhaMte! savve samAhAragA?' ityAdi praznaH, 'no iNaDhe samaDhe' ityAdhuttaraM jAva duvihA maNussA pannattA, taMjahA-mahAsarIrA ya appasarIrA ya, tattha NaM je te mahAsarIrA te bahutarAe poggale AhAreMti, evaM pariNAmeMti UsasaMti nIsasaMti' / ihasthAnenArakasUtre abhikkhaNaMAhAreMtI'tyadhItam, ihatu Ahacce' tyadhIyate,mahAzarIrA hi devakurbAdimithunakAH, tecakadAcidevAhArayanti kAvalikAhAreNa, 'aThThamabhattassa AhAro'tti vacanAt, alpazarIrAstvabhIkSNamalpaM ca, bAlAnAM tathaiva darzanAt saMmUrchimamanuSyANAmpazarIrANAma navaratamAhArasammavAcca, yacceha pUrvotpannAnAMzuddhavarNAdi tattAruNyAtsaMmUrchimApekSayA veti| ___'sarAgasaMjaya'tti akSINAnupazAntakaSAyAH 'vIyarAgasaMjaya'tti upazAntakaSAyAH kSINakaSAyAzca, 'akiriya'tti vItarAgatvenArambhAdInAmabhAvAdakriyAH, "egAmAyAvattiya'tti apramattasaMyatAnAmekaiva mAyApratyayA 'kiriyA kajjai'tti kriyate-bhavati kadAciduDDAhArakSaNa - pravRttAnAmakSINakaSAyattvAditi, 'AraMbhiya'tti pramattasaMyatAnAM ca 'sarva pramattayoga Arambha' itikRtvA-''rambhikI syAt, akSINakaSAyatvAcca mAyApratyayeti / 'vANamaMtarajoisavemANiyA jahA asurakumAra'tti, tatra zarIrasyAlpatvamahattve svAvagAha- nAnusAreNA vseye| tathA vedanAyAmasurakumArAH sannibhUyAyaasannibhUyAya, sannibhUyA mahAveyaNAasannibhUyA appaveyaNA' ityevamadhItAH, vyantarA apitathaivAdhyetavyAH, yato'surAdiSu vyantarAnteSu deveSu asajJina utpadyante, yato'traivoddezake vakSyati-'asannI NaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresutti,tecAsurakumAraprakaraNoktayukteralpavedanA bhavantItyavaseyaM, yattuprAguktaMsajJinaH samyagdRSTayo'sajJinastivatareititavRddhavyAkhyAnusAreNaiveti, jyotiSkavaimAnikeSutvasajJino notpadyante'to vedanApade teSvadhIyate 'duvihA jotisiyA mAyimicchadiTThI uvavannagAye' tyAdi tatra mAyimithyAdRSTayo'lpavedanA itira ca mahAvedanAH zubhavedanAmAzrityeti, etadeva darzayannAnavaraM 'veynnaae'ityaadi| atha caturviMzatidaNDakameva lezyAbhedavizeSaNamAhArAdipadainirUpayan daNDakasaptakamAha _ 'salessANaM bhaMte ! neraiyA savve samAhAraga'tti anenAhArazarIrocchasakarmavarNalezyAvedanAkriyopapAtAkhyapUrvoktana vapadopetanArakAdicaturvizatipadadaNDako lezyApadavizeSitaH sUcitaH tadanyecakRSNalezyAdivizeSitAHpUrvoktanavapadopetA evayathAsambhavanArakAdipadAtmakAH SaD daNDakAH suucitaaH| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/2/27 tadevameteSAM saptAnAM daNDakAnAM sUtrasaGkSepArthaM yo yathA'dhyetavyastaM tathA darzayannAha'ohiyANa'mityAdi, tatraughikAnAM pUrvoktAnAM nirvizeSaNAnAM nArakAdInAM tathA salezyAnAmadhikRtAnAmeva zuklalezyAnAM tu saptamadaNDakavAcyAnAmeSAM trayANAmeko gamaH- sadhzaH pAThaH, salezyaH zuklezyazcetyevaMvidhavizeSaNakRta eva tatra bhedaH, audhikadaNDakasUtravadanayoH sUtramiti hRdayaM, tathA 'jassatthi' ityetasya vakSyamANapadasyeha sambandhAdyasya zuklalezyA'sti sa eva taddaNDake'dhyetavyaH, teneha paJcendriyatiryaJco manuSyA vaimAnikAzca vAcyAH, nArakAdInAM zuklalezyAyA abhA- vAditi, 'kiNhalesanIlalesANaMpi ego gamo' audhika evetyarthaH / vizeSamAha-'navaramaM veyaNA' ityAdi, kRSNalezyAdaNDake nIlalezyAdaNDake ca vedanAsUtre "duvihA neraiyA pannattA - sannibhUyA ya asannibhUyA ya'tti audhikadaNDakAdhItaM nAdhyetavyam, asaJjJinAM prathamapRthivyAmevotpAd, 'asannI khalu paDhama' miti vacanAt, prathamAyAM ca kRSNanIlalezyayorabhAvAt tarhi kimadhyetavyamityAha- 'mAyimicchadiTThiuvavannagA ye' tyAdi, tatra mAyino mithyAdhSTayazca mahAvedanA bhavanti, yataH prakarSaparyantavarttinIM sthimazubhAM te nirvarttayanti, prakRSThAyAM catasyAM mahatI vedanA saMbhavati, itareSAM tu viparIteti / tathA manuSyapade kriyAsUtre yadyapyadhikadaNDake 'tivihA maNussA pannattA, taMjahA- saMjayA 3, tattha NaM je te saMjayA te duvihA pannattA, taMjahA sarAgasaMjayA ya vIyarAgasaMjayA ya, tattha NaM je te sarAgasaMjayA te duvihA patrattA, taMjahA - pamattasaMjayA ya appamattasaMjayA ya'tti paThitaM, tathA'pi kRSNanIlalezyAdaNDakayornAdhyetavyaM, kRSNanIlalezyodaye saMyamasya niSiddhatvAt yaccocyate 'puvvapaDivannao puNa annayarIe u lessAe 'tti tatkRSNAdidravyarUpAM dravyalezyAmaGgIkRtya na tu kRSNAdidravyasAcivyajanitAtmapariNAmarUpAM bhAvalezyAm, etacca prAguktamiti / 52 etadeva darzayannAha - 'maNusse' tyAdi, tathA kApotalezyAdaNDako'pi nIlAdilezyAdaNDakavadadhyetavyo, navaraM nArakapadevedanAsUtre nArakA aughikadaNDakavadeva vAcyAH, te caivam neraiyA duvihA pannattA, taMjahA - sannibhUyAya asannibhUyAya'tti, asaJjJinAM prathamapRthivyutpAdena kApotalezyAsambhavAdata Aha- 'kAulessANavI 'tyAdi / tathA tejolezyA padmalezyA ca yasya jIvavizeSasyAsti cAdyAsti eva, bhavanapatipRthivyAmbuva-naspativyantarANAmAdyAzcatasnaH, paJcendriyatiryagmanuSyANAM SaD, jyotiSAM tejolezyA, vaimAnikAnAM tisraH prazastA iti, Aha ca - "kiNhAnIlAkAUteulesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohammIsANa teulesA muNeyavvA // kappe saNakumAre mAhiMde ceva baMbhaloge ya / eesu pamhalesA teNa paraM sukkalessA u // "puDhavI AuvaNassaibAyarapatteya lesa cattAri gabbhayatiriyanaresu challesA tinni sesANaM // // 1 // kevalamaudhikadaNDake kriyAsUtre manuSyAH sarAgavItarAgavizeSaNA adhItAH iha tu tathAna vAcyAH, tejaHpadmalezyayorvItarAgatvAsambhavAt zuklalezyAyAmeva tatsambhavAt, pramattApramattAstUcyanta iti, etadeva darzayannAha - 'teulesA pamhalese' tyAdi / // 2 // // 3 // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-2 mU. (28) dukkhAue udinne AhAre kammavannalessA ya / samaveyaNasamakiriyA samAue ceva boddhavvA / vR. 'gAha'tti, uddezakAditaH sUtrArthasaGgrahagAthAgatArthA'pisukhabodhArthamucyate-duHkhamAyuzcodIrNaM vedayatItyekatvabahutvAbhyAM daNDakacatuSTayamuktaM, tathA 'AhAre'tti neraiyA kiM samAhArA ityAdi, tathA 'kiM samakammA?' tathA 'kiM samavannA ?' samavannA?' tathA 'kiM samalesA?' tathA 'kiM samaveyaNA?' tathA 'kiM samakiriyA ?' tathA 'kiM samAuyA samovavannaga'tti gaathaarthH| prAk salezyA nArakA ityuktamathalezyA nirUpayannAha mU. (29) kai NaM bhaMte ! lessAo pannattAo?, goyamA! challessAo pannattA, taMjahAlesANaM bIyao uddesao bhANiyavvo jAva iddddii| vR. tatrAtmana karmapudgalAnAM lezanAt-saMzleSaNAllezyA, yogapariNAmazcaitAH, yoganirodhe lezyAnAmabhAvAt, yogazya zarIranAmakarmapariNativizeSaH / 'lessANaM bIo uddesao'tti prajJApanAyAM lezyApadasya caturuddezakasyeha dvitIyoddezako lezyAsvarUpAvagamAya bhaNitavyaH, prathama iti kvacidRzyate so'papATha iti / atha kiyaDUraM yAva dityAha-'jAva iDDI' RddhivaktavyatAM yaavt|| sa cAyaM sakSepataH-'kiNaMbhaMte!' lesAo pannattAo?, goyamA! chalesAo pannattAo, taMjahA-kaNhalesA 6, evaM sarvatra prazna uttaraMca vAcyaM / 'neraiyANaM tinni kaNhalessA 3, tirikkhajoNiyANaM 6, egidiyANaM4, puDhaviAuvaNa-ssaINaM 4, teuvAubeiMdiyateiMdiyacauridiyANaM 3, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM 6' ityAdi bahu vAcyaM yaavt| "eesiNaM bhaMte ! jIvANAM kaNhalessANaM jAva sukkalessANaM kayarezahito appaDDiyA vA mahaDDiyA vA?, goyamA! kaNhalessehiMto nIlalesA mahaDDiyA, nIlalesehiMto kAvoyalese' tyaadi| athapazavaH pazutvamaznuvate ityAdivacanavipralambhAyo manyate'nAdAvapi bhave ekadhaiva jIvasthAvasthAnamiti tadvodhanArthaM praznayannAha mU. (30) jIvassa NaM bhaMte ! tItaddhAe AdiTThassa kaivihe saMsArasaMciTThaNakAle pannate goyamA! caubihe saMsArasaMciTThaNakAlepannatte, taMjahA-neraiyasaMsArasaMciTThakAle tirikkha0maNussa0 devasaMsArasaMciTThaNakAle ya pnntte| neraiyasaMsArasaMciTThaNakAleNaMbhaMte! kativihe pannate?, goyamA! tivihe pannatte, taMjahAsunnakAle asunnakAle misskaale| tirikkhajoNiyasaMsAra puccha, goyamA ! duvihe pannatte, taMjahA-asunnakAle ya missakAle ya, maNussANa ya devANa ya jahA neriyaannN| eyassaNaMbhaMte! neraiyasaMsArasaMciTThaNakAlassa sunassakAlassaasunnakAlassa mIsakAlassa ya kayarerahito appA vA bahue vA tulle vA visesAhie vA?, goyamA ! savva0 asunnakAle missakAle anaMtaguNe sunnakA0 anaM0 guNe / / tiri0 jo0 bhaMte ! savva0 asunnakAle missakAle anaMtaguNe, maNussadevANa ya jahA neriyaannN| eyassa NaM bhaMte ! neraiyassa saMsArasaMciTThaNakAlassa jAva devasaMsArasaMciTThaNajAvavise Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/2/30 sAhie vA ?, goyamA ! savvatthove maNussasaMsArasaMciTThaNakAle, neraiyasaMsArasaMciTThaNakAle asaMkhejaguNe, devasaMsArasaMciTThaNakAle asaMkhejjaguNe, tirikkhajoe anaMtaguNe / vR. 'jIvassaNa'mityAdi vyaktaM, navaraM kiMvidhasya jIvasya? ityAha-'AdiSTasya' amuSya nArakAderityevaM vizeSitasya 'tItaddhAe'ttianAdAvatItekAle 'katividhaH' upAdhibhedAtkatibhedaH saMsArasya-bhavAdbhavAntare saMcaraNalakSaNasya saMsthAnam-avasthitikriyA tasya kAlaH-avasaraH saMsArasaMsthAnakAlaH, amuSya jIvasyAtItakAle kasyAM kasyAM gatAvavasthAnamAsIt ? ityarthaH, atrottaraM-caturvidha upAdhibhedAditi bhAvaH, tatra nArakabhavAnugatasaMsArAsthAnakAlastridhAH-zUnyakAlo'zUnyakAlo mizrakAlazceti, tirazcAM zUnyakAlo nAstIti teSAM dvividhaH, manuSyadevAnAM trividho'pyasti, Aha c||1|| "sunnAsunno mIso tiviho sNsaarcitttthnnaakaalo| tiriyANa sunnavajjo sesANaM hoi tivihovi // tatrAzUnyakAlastAvaducyate, azUnyakAlasvarUpaparijJAne hi satItarau sujJAnau bhaviSyata iti, tatra vartamAnakAle saptasu pRthivISu ye nArakA vartante teSAM madhyAdyAvanna kazcidudvarttate na cAnya utpadyate tAvanmAtrA eva te Asate sa kAlastAnnArakAnaGgIkRtyAzUnya iti bhaNyate, Aha c||1|| "AiTThasamaiyANaM neraiyANaM najAva ekkovi| uvvaTTai anno vA uvavajjai so asunno u|| mizrakAlastuteSAmevanArakANAMmadhyAdekAdaya uddhRtAHyAvadeko'pizeSastAvanmizrakAlaH, zUnyakAlastuyadAta evAdiSTasAmayikA nArakAH sAmastyenodvRttA bhavantinaiko'piteSAMzeSo'sti sa zUnyakAla iti, Aha c||1|| "uvvaTTeekaMmivi vA mIso dharai jAva ekkovi| nilleviehiM savvehi vaTTamANehiM sunno u|| idaMca mizranArakasaMsArAvasthAnakAlacintAsUtraMna tameva vArttamAnikanArakabhavamaGgIkRtya pravRttam, apitu vArttamAnikanArakajIvAnAM gatyantaragamane tatraivotpattimAzritya, yadi punastameva nArakabhavamaGgIkRtyedaM sUtraM syAttadA'zUnyakAlApekSayA mizrakAlasyAnantaguNatA sUtroktAnasyAt, Aha ca // 1 // "eyaM puNa te jIve paDucca suttaM na tbmvNcey| jai hojja tabbhavaM to anantakAlo naM saMbhavai / kasmAt ? iti ced ucyate, ye vArttamAnikA nArakAste svAyuSkakAlasyAnte udvartante asaGkhyAtameva catadAyuH, ata utkarSatodvAdazamauhUrtikAzUnyakAlApekSayA mizrakAlasyAnantaguNatvAbhAvaprasaGgAditi, Aha c||1|| "kiM kAraNamAiTThA neraiyA je imammi smymmi| te ThiikAlassaMte jamhA savve khavijaMti // " iti 'savvatthoveasunnakAle'tti nArakANAmutpAdodvartanAvirahakAlasyotkarSato'pi dvAdazamuhUrtapramANatvAt, 'mIsakAle anaMtaguNe'tti mizrAkhyo vivakSitanArakajIvanirlepanA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-2 kAlo'zUnyakAlApekSayA'nantaguNo bhavati, yato'sau nAraketareSvAgamanagamanakAlaH, sa ca trasavanaspatyAdisthitikAlamizritaH sannantaguNo bhavati, trasavanaspatyAdigamanAgamanAnAmanantatvAt, saca nArakanirlepanAkAlo vanaspatikAyasthiteranantabhAge vartata iti, uktNc||1|| "thovo asunnakAlo so ukkoseNa baarsmuhutto| tatto ya anaMtaguNo mIso nillevaNAkAlo / / // 2 // AgamaNagamaNakAlo tasAitarumIsio anNtgunno| ___ aha nillevaNakAlo anaMtabhAge vnnddhaae| 'sunnakAle anaMtaguNetti sarveSAM vivakSitanArakajIvAnAM prAyo vanaspatiSvanantAnantakAlamavasthAnAt, etadeva vanaspatiSvanantAnantakAlAvasthAnaMjIvAnAMnArakabhavAntarakAla utkRSTo dezitaH samaya iti, uktNc||1|| "suno ya anaMtaguNo so puNa pAyaM vaNassaigayANaM / evaM ceva ya nArayabhavaMtaraM desiyNjettheN| "tirikkhajoNiyANaM savvatthove asunnakAle'tti, sa cAntarmuhUrtamAtraH, ayaM ca yadyapi sAmAnyena tirazcAmuktastathA'pi vikalendriyasaMmUrchimAnAmevAvaseyaH, teSAmevAntamarmuhUrtamAnasya virahakAlasyoktatvAt, yadAha-"bhinnamuhuttovigalidiesu sammucchimesuvisa eva" ekendriyANAM tUdvarttanopapAtavirahAbhAvenAzUnyakAlAbhAva eva, Aha c||1|| "ego asaMkhabhAgo vaTTai uvvttttnnovvaayNmi| __eganigoe niccaM evaM sesesuvi sa eva // . pRthivyAdiSupunaH 'anusamayamasaMkhejjattivacanAdvirahAbhAvaiti, missakAle anaMtaguNe'tti nArakavat zUnyakAlastu tirazcAM nAstyeva, yato vArttamAnikasAdhAraNavanaspatInAMtata uddhRttAnAM sthAnamanyannAsti, 'maNussadevANaMjahA neraiyANaM'ti, azUnyakAlasyApidvAdazamuhUrtapramANatvAt, atra gaathaa||1|| "evaM narAmarANavi tiriyANaM navari natthi sunnddhaa| jaM niggayANa tesiM bhAyaNamannaM tao natthi // iti ___ 'eyasse'tyAdi vyktm| kiM saMsAra evAvasthAnaM jIvasya syAduta mokSe'pi? iti zaGkAyAM pRcchamAha mU. (31) jIveNaMbhaMte! aMtakiriyaMkarejA?, goyamA! atthegatiyA karejA atthegatiyA no karejA, aMtakiriyApayaM neyavvaM / vR. 'jIveNa mityAdi vyaktaM, navaram 'aMtakiriyaM'ti antyA ca sA pararyantavartinI kriyA cAntyakriyA, antasya vAkarmAntasya kriyA antakriyA, kRtsnakarmakSayalakSaNAM mokSaprAptimityarthaH 'aMtakiriyApayaM neyavvaM ti, tacca prajJApanAyAM viMzatitamaM, taccaivam / 'jIveNaM bhaMte! aMtakiriyaM karejjA?, goyamA! atthegaie karejA atthegaieno karejA, evaM neraie jAva vemANie' bhavyaH kuryAnnetara ityarthaH / 'neraiyA NaM bhaMte ! neraiesu vaTTamANe aMtaM karejjA ?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe'ityAdi Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/2/31 navaraM 'maNussesu aMtaM karejA' manuSyeSu vartamAno nArako manuSyIbhUta ityartha / karmalezAdantakriyAyA abhAve kecijjIvA deveSUtpadyante'tastadvizeSAbhidhAnAyAha mU. (32) aha bhaMte ! asaMjayabhaviyadavvadevANaM 1 avirAhiyasaMjamANaM 2 virAhiyasaM0 3 avirAhiyasaMjamAsaMja04 virAhiyasaMjamAsaM05 asannINaM 6 tAvasANaM 7 kaMdappiyANaM 8 caragaparivvAyagANaM 9 kibvisiyANaM 10 tericchiyANaM 11 AjIviyANaM 12 AbhiogiyANaM 13 saliMgINaM dasaNavAvannagANaM 14 eesiNaM devalogesu uvavajjamANANaM kassa kahiM uvavAe pannatte? ___ go 0! assaMjayabhaviyadavvadevANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM uvarimagevijaesu?, avirAhiyasaMjamANaM jahanneNaM sohamme kappe ukkoseNaM savvaTThasiddhe vimANe 2, virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkosaNaM sohamme kappe 3, avirAhiyasaMjamA02 NaMjaha0 sohamme kappe ukkoseNaM accue kappe 4, virAhiyasaMjamAsaM0 jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM jotisiesu 5, asatrINaM jahanneNaM bhavaNAvAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu 6, avasesA savve jaha0 bhavaNavA0 ukkosagaMvocchami-tAvasANaMjotisiesu, kaMdappiyANaM sohamme, caragaparivvAyagANaMbaMbhaloekappe, kibvisiyANaMlaMtagekappe, tericchiyANaMsahassAre kappe, AjIviyANaMacuekappe, AbhiogiyANaM acue kappe, saliMgINaM daMsaNavAvannagANaM uvarimagevejjaesu 14 / / - vR. 'ahabhaMte' ityAdivyaktaM, navaram athetiparipraznArthaH 'asaMjayabhaviyadavvadevANaM'ti iha prajJApanATIkA likhyate-asaMyatAH-caraNapariNAmazUnyAH bhavyAH-devatvayogyAataeva dravyadevAH, samAsazcaivaM-asaMyatAzcate bhavyadravyadevAzceti asaMyatabhavyadravyadevAH, tatraite'saMyatasamyagdRSTayaH kiletyeke, yataH kiloktm||1|| "aNuvvayamahavvaehi ya bAlatavo'kAmanijjarAe y| devAuyaM nibaMdhai sammaddiTTI ya jo jiivo|| etaccAyuktaM, yato'mISAmutkRSTata uparimagraiveyakeSUpapAt uktaH,samyagdRSTInAMtudezaviratAnAmapinatatrAsau vidyate, dezaviratazrAvakANAmacyutAdUrdhvamagamanAt, nApyetenihnavAH, teSAmihaiva bhedenAbhidhAnAt, tasmAnmithyAdRSTaya evAbhavyA bhavyAvAasaMyatabhavyadravyadevAH zramaNaguNadhAriNo nikhilasAmAcAryanuSThAnayuktA dravyaliGgadhAriNo gRhyante, te hyakhilakevalakriyAprabhAvat evoparimauveyakeSUtpadyantaiti,asaMyatAzca te satyapyanuSThAnecAritrapariNAmazUnyatvAt, nanu kathaM te'bhavyA bhavyA vA zramaNaguNadhAriNo bhavanti? iti, atrocyate, teSAM hi mahAmithyAdarzanamohaprAdurbhAve satyapi cakravarttiprabhRtyanekabhUpatipravarapUjAsatkArasanmAnadAnAnasAdhUnsamavalokyatadarthaMpravrajyAkriyAkalApAnuSThAnaM prati zraddhA jAyate, tatazca te yathoktakriyAkAriNa iti / tathA 'avirAhiyasaMjamANaM'ti pravrajyAkAlAdArabhyAbhagnacAritrapariNAmAnAM saMjvalanakaSAyasAmarthyAt pramattaguNasthAnakasAmarthyAdvA svalpamAyAdidoSasambhave'pyanAcaritacaraNopaghAtAnAmityarthaH, tathA virAhiyasaMjamANaM'ti uktaviparItAnAm, 'avirA-hiyasaMjamAsaMjamANaM'ti pratipattikAlAdArabhyAkhaNDitadezaviratipariNAmAnAMzrAvakANAM, 'virAhiyasaMjamA saMjamANaM'ti uktavyatirekiNAm 'asannINaM'ti manolabdhirahitAnAmakAmanirjarAvatAM, tathA 'tAvasANaM'ti Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 1 // zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-2 __ 57 patitapatrAdyupabhogavatAM bAlatapasvinAM, tathA 'kandappiyANaM ti kandarpa-parihAsaH sa yeSAmasti tena vAyecarantite kandarpikAH kAndarpikAvA-vyavahAratazcaraNavanta evakandarpakaukucyAdikArakAH, tthaahi||1|| "kahakahakahassa hasanaM kaMdappo anihuyA ya ullAvA / kaMdappakahAkahaNaM kaMdappuvaesa sNsaay|| // 2 // bhumanayaNavayaNadasaNacchadehiM karapAyakannamAIhiM / taM taM karei jaha jaha hasai paro attaNA ahsN|| vAyA kukkuio puNa taM jaMpai jeNa hassae anno / nAnAvihajIvarue kuvvai muhatUrae ceva // ityAdi, "jo saMjaovi eyAsuappasatthAsu bhAvaNaM kuNai / so tabvihesu gacchai suresu bhaio crnnhiinno|| atasteSAM kandarpikANAM, 'caragaparivvAyagANaM ti carakaparivrAjakAghATibhaikSyopajIvinastridaNDinaH, athavA carakAH-kaccheTakAdayaH parivrAjakAstu-kapilamunisUnavo'tasteSAM, 'kibvisiyANaM'ti kilbiSaM-pApaMtadastiyeSAM te kilbiSikAH, teca vyavahAratazcaraNavanto'pi jJAnAvarNavAdinaH, ythoktm||1|| "nANassa kevalINaM dhammAyariyassa savvasAhUNaM / mAI avannavAI kivvisiyaM bhAvaNaM kunni||" atasteSAM, tathA 'tericchiyANaM'ti 'tirazcAM' gavAzcAdInAM dezaviratibhAjAm 'AjIviyANaM'ti pASaNDivizeSANAM nAgnyadhAriNAM, gozAlakaziSyANAmityanye, AjIvanti vA ye'vivekilokato labdhipUjAkhyAtyAdibhistapazcaraNAdIni te AjIvikA'stitvenAjIvikA atasteSAM, tathA AbhiogiyANaM'tiabhiyojanaM-vidyAmantrAdibhipareSAM vazIkaraNAghabhiyogaH, saca dvidhA, ydaah||1|| "duviho khalu abhiogo davve bhAve ya hoi naayvyo| davvaMmi hoMti jogA vijA maMtA ya bhaavNmi|| iti so'stiyeSAMtena vAcarantiyete'bhiyogikAAbhiyogikAvA, teca vyavahAratazcaraNavanta eva mantrAdiprayoktAraH, ydaah||1|| "kouyabhUIkamme pasiNApasiNe nimittmaajiivii| iDDirasasAyaguruo ahiogaM bhAvaNaM kuNai // " iti 'saliMgINa'ti rajoharaNAdisAdhuliGgavatAMkiMvidhAnAmityAha-'dasaNavAvanagANaM'tidarzanaMsamyaktvaM vyApannaM-bhraSTaM yeSAM te tathA teSAM, nihrvaanaamityrthH|| ___"eesi NaM devaloesu uvavajjamANANaM'ti, anena devatvAdanyatrApi kecidutpadyanta iti pratipAditaM, 'virAhiyasaMjamANaM jahanneNaM bhavaNaIsu ukkoseNaM sohamme kappe'tti, iha kazcidAhavirAhitasaMyamAnAmutkarSeNa saudharme kalpe iti yaduktaM tatkathaM ghaTate?, draupadyAH sukumAlikAbhave virAdhitasaMyamAyAIzAneutpAdazravaraNAtiti, atrocyate, tasyAH saMyamavirAdhanA uttaraguNaviSayA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/2/32 bakuzatvamAtrakAriNI na tu mUlaguNavirAdhaneti, saudharmotpAdazca viziSTatarasaMyamavirAdhanAyAM syAt, yadi punarvirAdhanamAtramapi saudharmotpattikArakaM syAttadA bakuzAdInAmuttaraguNAdipratisevAvatAM kathamavyutAdiSUtpatti syAt ?, kathaJcidvirAdhakatvAtteSAmiti / 'asannINaM jahanneNaM bhavaNavAsIsu ukkoseNaM vANamaMtaresu 'tti iha yadyapi 'camarabaliM sAramahiya 'mityAdivacanAdasurAdayo maharddhikAH 'paliovamamukkasaM vaMtariyANaM ti iti vacanAcca vyantarA alparddhikAstathA'pyata eva vacanAdavasIyate - santi vyantarebhyaH sakAzAdalparddhayo bhavanapatayaH kecaneti / 58 asaJjJI deveSUtpadyata ityuktaM sa cAyuSA iti tadAyurnirUpayannAha mU. (33) kativihe NaM bhaMte! asanniyAue pannatte ?, goyamA ! caubvihe asanniAue pannatte, taMjahA-neraiyaasanniAue tirikkha0 maNussa0 deva0 / asannI NaM bhaMte! jIve kiM neraiyAuyaM pakarei tiri0 maNu0 devAuyaM pakarei ?, haMtA goyamA ! neraiyAuyaMpi pakarei tiri0 maNu0 devAuyaMpi pakarei, neraiyAuyaM pakaremANe jahantreNaM dasavAsasahassAiM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM pakareti tirikkhajoNAyauyaM pakaremANe jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM pali ovamassa asaMkhejjaibhAgaM pakarei, maNussAuevi evaM ceva, devAuyaM jahA neraiyA / eyassa NaM bhaMte! neraiyaasanni Auyassa tiyi0 maNu0 devaasanni Auyassa kayare kayare jAvavisesAhie vA?, goyamA ! savvatthove deva asanniAue, maNussa0 asaMkhejjaguNe, tiriya0 asaMkhejjaguNe, neraie0 asaMkhejjaguNe / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti / vR. 'kavi Na 'mityAdi vyaktaM, navaram 'asanniAu 'tti asaJjJI san yatparabhavayogyamAyurbandhAti tadasaJjJIyAyuH, neraiya asanni Aue 'tti nairayikaprAyogyamasaJjJIyAyunairayikAsaJjJIyAyuH, evamanyAnyapi / etaccAsaMjJyAyuH saMbandhamAtreNApi bhavati yathA bhikSoH pAtram, atastatkRtatvalakSaNasaMbandhavizeSanirUpaNAyAha- 'asannI' - tyAdi vyaktaM, navaraM 'pakaraei' tti bandhAti 'dasavAsasahassAiM 'ti ratnaprabhAprathamaprataramAzritya 'ukkoseNaM paliovamassa asaMkhijjaibhAgaM 'ti ratnaprabhAcaturthapratare madhyamasthitikaM nArakamAzrityeti, katham ?, yataH prathamaprastaTe daza varSANAM sahasrANi jaghanyA sthitirutkRSTA navati sahasrANi dvitIye tu daza lakSANi jaghanyA itarA tu navatirlakSANi, eSaiva tRtIye jaghanyA itarA tu pUrvakoTI, eSaiva caturthe jaghanyA itarA tu sAgaropamasya dazabhAgaH evaM cAtra palyopamAsaveyabhAgo madhyamA sthitirbhavati, tiryaksUtre yaduktaM 'paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM' ti tanmithunakatirazco'dhikRtyeti / 'maNussAue vi evaM ceva' tti jaghanyato'ntarmuhUrttamutkarSataH palyopamAsaGghayeyabhAga ityarthaH tatra cAsaGkeyayabhAgo mithunakanarAnAzritya / 'devA jahA neraiyA' tti, devA iti saJjJiviSayaM devAyurupacArAttathA vAcyaM 'jahA neraiya'tti yathA'saJjJiviSayaM nArakAyuH, tacca pratItameva, navaraM bhavanapativyantarAnAzritya tadavaseyamiti 'eyarasaNaM bhaMte!' ityAdinA yadasaJjJAyuSo'lpabahutvamuktaM tadasya hrasvadIrghatvamAzrityeti zatakaM -9 uddezakaH-2 samAptaH * Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-3 zatakaM-1 uddezakaH-3 vR. dvitIyoddezakAntimasUtreSvAyurvizeSo nirUpitaH, sa ca mohadoSe sati bhavatItyato mohanIyavizeSaM nirUpayannAdau ca saGgrahagAthAyAM yaduktaM 'kaMkhapaosetti tadarzayannAha mU. (34)jIvANaMbhaMte! kaMkhAmohaNije kamme kaDe?, haMtA kdde||se bhaMte! kiM deseNaM dese kaDe ? 1 deseNaM savve kaDe ? 2 savveNaM dese kaDe ? 3 savveNaM savve kaDe ? 4 / goyamA! no deseNaM dese kaDe 1 no deseNaM savve kaDe 2 no sabveNaM dese kaDe 3 savveNaMsavve kaDe 4 // neraiyANaM bhaMte ! kaMkhAmohaNijje kamme kaDe ?, haMtA kaDe, jAva savveNaM savve kaDe 4 / evaM jAva vemANiyANaM daMDao bhaanniyvyo| vR. 'jIvANa'mityAdivyaktaM, navaraMjIvAnAMsambandhiyat 'kaMkhAmohaNijjettimohayatIti mohanIyaM karma tacca cAritramohanIyamapi bhavatIti viziSyate-kAGkSA-anyAnyadarzanagrahaH, upalakSaNatvAccAsyazaGkAdiparigrahaH, tataH kAGkSayA mohanIyaMkAyamohanIyaM, mithyAtvamohanIyamityarthaH, 'kaDe'tti kRtaM kriyAniSpAdyamitipraznaH, uttaraMtu 'haMtA kaDe'tti akRtasya karmatvAnupapatteH / iha ca vastunaH karaNecaturbhaGgIdRSTA, yathA dezena hastAdinA vastuno dezasyAcchadanaM karoti athavA hastAdidezenaiva samastasya vastunaH 2 athavA sarvAtmanA vastudezasya 3 athavA sarvAtmanA sarvasya vastunaH 4 ityetAM kAsAmohanIyakaraNaM prati praznayannAha-'se'tti tasya karmaNaH bhadanta! 'kim' iti prazne 'dezena' jIvasyAMzena 'dezaH' kAsAmohanIyasya karmaNo'zaH kRtaH ? ityeko bhaGgaH 1, atha 'dezena' jIvAMzenaiva sarvaM kAjhAmohanIyaM kRtam ? iti dvitIyaH 2 uta 'sarveNa' sarvAtmanA dezaH kAGkSAmohanIyasya kRtaH? iti tRtIyaH3 utAho! 'sarveNa sarvAtmanA sarvaM kRtam iti caturthaH 4 / atrottaraM-'savveNaMsavvekaDe'ttijIvAsvAbhAvyAtsarvasvapradezAvagADhatadekasamayabandhanIyakarmapudgalabandhane sarvajIvapradezAnAMvyApAraityataucyate-sarvAtmanA sarvaM tadekakAlakaraNIyaM kAGkSAmohanIyaM karma 'kRtaM karmatayA baddham, ata eva ca bhaGgatrayapratiSedha iti, ata evoktam "egapaesogADhaM savvapaesehiM kammuNo joggaM / baMdhaijahuttaheuM"ti, 'egapaesogADhaM'ti jIvApekSayA karmadravyApekSayA ca ye eke pradezAsteSvavagADhaM, sarvajIvapradezavyApAratvAca tadekasamayabandhanArha sarvamiti gamyam athavA sarva yatkiJcit kAGakSAmohanIyaM tatsarvAtmanA kRtaM na dezeneti / jIvAnAmiti sAmAnyoktau vizeSo nAvagamyata iti vizeSAvagamAya nArakAdidaNDakena praznayannAha-'neraiyANa'mityAdi bhAvitArthameva / kriyAniSpAdyaM karmoktaM, takriyA ca trikAlaviSayA'tasyAM darzayannAha mU. (35)jIvANaM bhaMte! kaMkhAmohaNijjaM kammaMkariMsu?, haMtA karisutiMbhaMte! kiM deseNaM desaM karisu?, eeNaM abhilAveNaM daMDao bhANiyavyo jAva vemANiyANaM, evaM kareMti etthavi daMDao jAva vemANiyANaM, evaM karessaMti, etthavi daMDao jAva vemaanniyaannN| evaMcie ciNiMsuciNaMticiNissaMti, uvacie uvaciNiMsu uvaciNaMti uvaciNissaMti, udIreMsu udIreMti udIrissaMti, vedisu vedaMti vedissaMti, nijareMsunijareMti nijarissaMti, gAhA! Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/3/35 vR. 'jIvA NamityAdi vyaktaM, navaraM 'karisutti atItakAle kRtavantaH, uttaraMtu hanta ! akAryuH, tadakaraNe'nAdisaMsArAbhAvaprasaGgAt / evaM kareMti' samprati kurvanti, evaM karissaMti' anena ca bhaviSyatkAlatA karaNasya darziteti // kRtasya ca karmaNazcayAdayo bhavantIti tAn darzayannAha "evaMcie'ityAdivyaktaMnavaraMcayaH-pradezAnubhAgAdevarddhanam upacayastadeva paunaHpunyena, anye tvAhuH-cayanaM-karma-pudgalopAdAnamAtram upacayanaMtu citasyAbAdhAkAlaM muktvA vedanArthaM niSekaH, sa caivam-prathamastitau bahutaraM karmadalikaM niSiJcati tato dvitIyAyAM vizeSahInam evaM yAvadutkRSTAyAM vizeSahInaM niSiJcati, uktNc||1|| "mottUNa sagamabAhaM paDhamAi ThiIi bahutaraM davvaM / sesaM visesahINaMjAvukkosaMti svvaasiN|| udIraNam-anuditasya karaNavizeSAdudayapravezanaM, vedanam-anubhavanaM, nirjaraNaMjIvapradezebhyaH krmprdeshaanaaNshaatnmiti| iha ca sUtrasaGgrahagAthA bhavati, sA ca gAhAmU. (36) kaDaciyA uvaciyA udIriyA vediyA ya nijinnaa|| Aditie caubhedA tiyabhedA pacchimA tinni / vR. 'kaDacie'tyAdi, bhAvitArthA ca, navaram 'Aitie'tti kRtacitopacitalakSaNe 'caubheya'tti sAmAnyakriyAkAlatrayakriyAbhedAt, 'tiyabheya'ttisAmAnyakriyAvirahAt, pacchima'tti udIritaveditanirjIrNA mohapudgalA itizeSaH, 'tini'ttitrayastrividhA ityrthH| nanvAghe sUtratraye kRtacitopacitAnyuktAniuttareSu kasmAnodIritaveditanirjIrNAni? iti, ucyate, kRtaMcitamupacitaM cakarma ciramapyavatiSThataiti karaNAdInAM trikAlakriyAmAtrAtiriktaM, cirAvasthAnalakSaNakRtatvAdyAzritya kRtAdInyuktAni, udIraNAdInAMtunacirAvasthAnamastIti trikAlavartinA kriyAmAtreNaiva taanybhihitaaniiti| jIvAH kAzmohanIyaMkarmavedayantItyuktam, athatavedanakAraNapratipAdanAya prastAvayannAha mU. (37) jIvANaMbhaMte! kaMkhAmohaNijaMkammaM vedeti ?, haMtA vedeti / kahannaM bhaMte! jIvA kaMkhAmohaNijjaM kammaM vedeti ?, goyamA! tehiM tehiM kAraNehiM saMkiyA kaMkhiyA vitigicchiyA bhedasamAvannA kalusasamAvannA, evaM khalu jIvA kaMkhAmohaNijjaM kammaM vedeti| vR. 'jIvA NaM bhaMte ! ityAdi vyaktaM, navaraM nanu jIvAH kAGkSAmohanIyaM vedayantIti prAga nirNItaM kiM punaH praznaH?, ucyate, vedanopAyapratipAdanArtham, uktaM c||1|| "puvvamaNiyaMpi paccha jaMbhaNNai tattha kAraNaM atthi| paDiseho ya aNunA heuvisesovlNbhotti|| 'tehiM tehiM'ti taistairdarzanAntarazravaNakutIrthikasaMsgAdibhirvidvatprasiddhaiH, dvirvacanaM ceha vIpsAyAM, kAraNaiH-zaGkAdihetubhiH, kimityAha-zaGkitAH-jinoktapadArthAn prati sarvato dezato vA saMjAtasaMzayAH kAGikSatAH-dezataH sarvato vA saMjAtAnyAnyadarzanagrahAH 'vitigicchiya'tti vicikitsitAH-saMjAtaphalaviSayazaGkAH bhedasamApannAiti-kimidaM jinazAsanamAhozvididamityevaM jinazAsanasvarUpaM prati matedvaidhIbhAvaM gatAH, anadhyavasAyarUpaM vA matibhaGgaM gatAH, athavA yata Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-3 eva zaGkitAdivizeSaNAataevamatedvaidhIbhAvaMgatAH 'kaluSasamApannAH' naitadevamityevaM mativiparyAsaM gatAH / evaM khalu'ityAdi, 'evam' ityuktena prakAreNa 'khalu'tti vAkyAlaGkAre nizcaye'vadhAraNe vaa|ttccjiivaanaaN kAGkhAmohanIyavedanamitthamevAvaseyaM, jinapraveditatvAt, tasyaca satyatvAditi tatsatyatAmeva darzayannAha mU. (38) se nUnaM bhaMte! tameva saccaMnIsaMkaMjaMjiNehiM paveiyaM?, haMtA goyamA! tameva saccaM nIsaMkaMjaM jiNehiM pveditN| vR. 'se nUna'mityAdi vyaktaM, navaraM 'tadeva' na puruSAntaraiH praveditaM, rAgAdyupahatatvena tapaveditasyAsatyatvasambhavAt, 'satyaM' sUnRtaM, tacca vyavahArato'pi syAdata Aha-'nizaGkam avidyamAnasandehamiti / atha jinapraveditaM satyamityabhiprAyavAn yAzo bhavati taddarzayannAha mU. (39) se nUnaM bhaMte! evaM maNaM dhAremANe evaM pakaremANe evaM ciTThamANe evaM saMvaremANe ANAe ArAhae bhavati?, haMtA goyamA! evaM maNaM dhAremANe jAva bhavai / vR. 'se nUna'mityAdi vyataM, navaraM 'nUnaM nizcitam 'evaM maNaM dhAremANe'tti 'tadeva satyaM nizaGkaM yajjinaiH pravedita'mityanena prakAreNa mano-mAnasamutpannaM sat dhArayan-sthirIkurvan 'evaM pakaremANe tiuktarUpeNAnutpannaMsat prakurvan-vidadhAnaH 'evaM ciTThamANe'tti uktanyAyenamanazceSTayan nAnyamatAni satyAnItyAdicintAyAM vyApArayan ceSTamAno vA vidheyeSu tapodhyAnAdiSu ___evaM saMvaremANe'tti uktavadeva manaH saMvRNvan-matAntarebhyo nivartayan prANAtipAtAdIn vApratyAcakSANojIva itigamyate, 'ANAe'ttiAjJAyAH-jJAnAdyAsevArUpajinopadezasya 'ArAhae'tti ArAdhakaH- pAlayitA bhavatIti / atha kasmAttadeva satyaM yajjinaiH praveditam ? iti, atrocyate, yathAvadvastupariNAmAbhidhA-nAditi tameva darzayannAha mU. (40) se nUnaM bhaMte! atthitaM asthitte pariNamai nitthittaM natthitte pariNamai ?, haMtA goyamA ! jAva pariNamai |jnnnnN bhaMte ! atthittaM atthitte pariNamai natthitaM natthitte pariNamaitaM kiM payogasA vIsasA goyamA! payogasAvitaM viissaavitN| jahA te bhaMte ! atthittaM asthitte pariNamai tahA te natthittaM natthitte pariNamai? jahA te natthittaM natthitte pariNamaDa tahA te atthitaM atthitte pariNamai?.haMtA goyamA jahA me atthittaM atthitte pariNamai tahA me natthittaM natthitte pariNamai, jahA me natthittaM natthitte pariNamai tahA me asthittaM asthitte prinnmi| senUnaMbhaMte! asthittaMasthitte gaNijaMjahA pariNamaidoAlAvagA tahAteihagamaNijjeNavi do AlAvagA bhANiyavvA jAva jahA me atthittaM atthitte gamaNijaM / vR. 'senUnamityAdi atthittaMasthittepariNamaitti, astitvaM-aGgulyAdeH aGgulyAdibhAvena sattvam, uktnyc||1|| "sarvamasti svarUpeNa, pararUpeNa naastic| ___ anyathA sarvabhAvAnAmekatvaM saMprasajyate // tacceha RjutvAdiparyAyarUpamavaseyam, aGgulyAdidravyAstitvasyakathaJcijutvAdiparyAyAvyatiriktatvAt astitve-aGgulyAderevAGgulyAdibhAvenasattvevakratvAdiparyAyeityarthaH pariNamati' Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 bhagavatI aGgasUtraM 1/-/3/40 tathA bhavati, idamuktaM bhavati - dravyasya prakArAntareNa sattA prakArAntarasattyA varttate yathA mRddavyasya piNDaprakAreNa sattA ghaTaprakArasattAyAmiti / 'natthittaM natthitte pariNamai' tti nAstitvam aGgulyAderaGguSThAdibhAvenAsattvaM taccAGguSThAdibhAva eva, tatazcAGgulyAdernAstitvamaGguSThAdyastitvarUpamaGgulyAdernAstitve aGguSThAdeH paryAyAntareNAstitvarUpe pariNamati, yathA mRdo nAstitvaM tantvAdirUpaM mRnnAstitvarUpe paTe iti, athavA'stitvamiti - dharmadharmiNorabhedAt sadvastu astitve-sattve pariNamati, tatsadeva bhavati, nAtyantaM vinAzi syAd, vinAzasya paryAyAntaragamanamAtrarUpatvAt, dIpAdivinAzasyApi tamisrAdirUpatayA pariNAmAt tathA 'nAstitvam' atyantAbhAvarUpaM yat kharaviSANAdi tat 'nAstitve' atyantAbhAva eva vartate nAtyantamasataH sattmasti, kharaviSANasyeveti, uktaM ca- "nAsato jAyate bhAvo nAbhAvo jAyate stH|" athavA'stitvamiti dharmyabhedAt sad 'astitve' sattve varttate, yathA paTaH paTatva eva, nAstitvaM cAsat 'nAstitve' asattve varttate, yathA apaTo'paTatva eveti / atha pariNAmahetudarzanAyAha- 'jaM na 'mityAdi 'atthittaM atthitte pariNamai' tti paryAyaH paryAyAntaratAM yAtItyarthaH 'natthittaM natthitte pariNamai' tti vastvantarasya paryAyastatparyAyAntaratAM yAtItyarthaH, 'paogasa' tti sakArasyAgamikatvAt 'prayogeNa' jIvavyApAreNa 'vIsasa' tti yadyapi loke vizvasAzabdojarAparyAyatayA rUDhastathA'pIha svabhAvArtho dhzyaH, iha prAkRtatvAd 'vIsasAe 'tti vAcye 'vIsasA' ityuktamiti, atrottaram -'paogasAvitaM ' ti prayogeNApi tad-astitvAdi, yathAkulAlavyApArAnmRtpiNDo ghaTa tayA pariNamati, aGguliRjutA vAvakratayeti, apiH samuccaye, visasAni taMtti yathA zubhrAbhrama zubhrAbhratayA, nAstitvasyApi nAstitvapariNAme prayogavizrasayoretAnyevodAharaNAni, vastvantarApekSayA mRtpiNDAderastitvasya nAstitvAt, satsadeva syAditi vyAkhyAnAntare'pyetAnyevodAharaNAni pUrvottarAvasthayoH sadrUpatvAditi, yadapi - 'abhAvo'bhAva eva syAd' iti vyAkhyAtaM tatrApi prayogeNApi tathA vinasayA'pi abhAvo'bhAva eva syAt prayogAdeH sAphalyamiti vyAkhyeya- miti / athoktahetvorubhayatra samatAM bhagavadabhimatatAM ca darzayannAha - 'jahA te' ityAdi, 'yathA' prayogavizrasAbhyAmityarthaH 'te' iti tava matena athavA sAmAnyenAstitvanAstitvapariNAmaH prayogavizrasAjanya uktaH, sAmAnyazca vidhi kacidatizayavati vastunyanyathA'pi syAd atizayavAMzca bhagavAniti tamAzritya pariNAmAnyathAtvamAzaGkamAna Aha- 'jahA te' ityAdi, 'te' iti tava sambandhi astitvaM, zeSaM tathaiveti / athoktasvarUpasyaivArthasya satyatvena prajJApanIyatAM darzayitumAha-' se nUna' mityAdi, astitvamastitve gamanIyaM sadvastu sattvenaiva prajJApanIyamityartha, 'do AlAvaga' tti 'se nUnaM bhaMte! atthittaM atthittegamaNijja'mityAdi 'paogasAvi taM vIsasAvi taM' ityetadanta ekaH, pariNAmabhedAbhidhAnAta, 'jahA te bhaMte! atthittaM atthitte gamaNijja' mityAdi 'tahA me atthittaM atthitte gamaNijja' mityetadantastu dvitIyo'stitvanAstitvapariNAmayoH samatA'bhidhAyIti / evaM vastuprajJApanAviSayA samabhAvatAM bhagavato'bhidhAyAya ziSyaviSayAMtAM darzayannAhamU. (41) jahA te bhaMte! ettha gamaNijjaM tahA te ihaM gamaNijaM, jahA te ihaM gamaNijjaM tahA te Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH-3 63 etthaM gamaNijjaM?, haMtA! goyamA!, jahA me etthaM gamaNijaMjAva tahA me etthaM gamaNijjaM / vR. 'jahA te'ityAdi 'yathA' svakIyaparakIyatA'napekSatayA samatvena vihitamitipravRttyA upakArabuddhayA vA 'te' tava bhadanta ! etya'ti etasmin mayi saMnihite svaziSye gamanIyaM-vastu prajJApanIyaM tathA' tenaiva samatAlakSaNaprakAreNa upakAradhiyAvA 'ihaMti 'iha' asmin gRhipASaNDikAdaujane gamanIyaM? vastuprakAzanIyamitipraznaH |athvaa etthaM tisvAtmaniyathAgamanIyaM sukhapriyatvAditathA 'iha' parAtmani, athavAyathApratyakSAdhikaraNArthatayA 'ettha'mityetacchabdarUpaM gamanIyaM tathA 'iha'mityetacchabdarUpamiti?, samAnArthatvAd dvyorpiiti| kAGkSAmohanIyakarmavedanaM saprasaGgamuktam, atha tasyaiva bandhamabhidhAtumAha mU. (42) jIvANaM bhaMte ! kaMkhAmohaNijaM kammaM baMdhaMti ?, haMtA baMdhaMti / kahaM NaM bhaMte ! jIvA kaMkhAmohaNijjaM kammaMbaMdhaMti?, goyamA! pamAdapaJcayA joganimittaM c| se NaM bhaMte ! pamAe kiMpavahe ?, goyamA ! jogappavahe / se NaM bhaMte ! sarIre kiMpavahe ?, goyamA! jiivppvhe| evaM sati asthi uTThANe ti vA kamme ti vA bale i vA vIrie i vA purisakkAraparakkamei vA vR. 'jIvANaM bhaMte ! kaMkhe'tyAdi 'pamAyapaccaya'tti 'pramAdapratyayAt' pramattatAlakSaNAddhetoH pramAdazcamadyAdi, athavA pramAdagrahaNena mithyAtvAviratikaSAyalakSaNaMbandhahetutrayaMgRhItam, iSyate capramAde'ntarbhAvo'sya, ydaah||1|| "pamAo yamuNiMdehiM, bhaNio atttthbheyo| annANaM saMsaoceva, micchanANaM thevy| // 2 // rAgo doso maibmaMso, dhammamiya annaayro| jogANaM duppaNIhANaM, aTTahA vjjiyvvo||tti tathA yoganimittaMca yogAH-manaHprabhRtivyApArAHte nimittaM-heturyatratattathAbandhantIti, kriyAvizeSaNaMcedam, etenaca yogAkhyazcaturthakarmabandhaheturuktaH, cazabdaH smuccye|athprmaadaaderev hetuphalabhAvaM darzanAyAha __ 'seNa'mityAdi 'pamAe kiMpavahe ttipramAdo'sa kasmAt pravahati-pravartata iti kiMpravahaH pAThAntareNa kiMprabhavaH ?, 'jogappavahe'tti yogo-manaHprabhRtivyApAraH, tatpravahatvaM ca pramAdasya madyAdyAsevanasya mithyAtvAditrayasya ca manaHprabhRtivyApArasadbhAve bhAvAta, 'vIriyappavahe'tti vIryaM nAma vIryAntarAyakarmakSayakSayopazamasamuttho jIvapariNAmavizeSaH, 'sarIrappavahe'tti vIrya dvidhA-sakaraNamakaraNaMca,tatrAlezyasyakevalinaH kRtyorjeyazyayoH kevalaM jJAnadarzanaM copayuJAnasya yo'sAvaparispando'pratidho jIvapariNAmavizeSastadakaraNaM tadiha nAdhikriyate, yastu manovAkkAyakaraNasAdhanaH salezyajIvakartRko jIvapradezaparispandAtmako vyApAro'sau sakaraNaM vIryaM tacca zarIrapravahaM, zarIraM vinA tadabhAvAditi / 'jIvappavahe'tti iha yadyapizarIrasya karmApi kAraNaMnakevalamevajIvastathA'pikarmaNo jIvakRtatvenajIvapradhAnyAtjIvapravahaMzarIramityuktam atha prasaGgato gozAlakamataM niSedhayannAha-evaM saItti, "evam' uktanyAyena jIvasya kAjAmohanIyakarmabandhakatve sati 'asti vidyate natunAsti, yathA gozAlakamate nAstijIvAnA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 bhagavatIaGgasUtra 1/-/3/42 mutthAnAdi, puruSArthAsAdhakatvAt, niyatita eva puruSArthasiddheH, yadAha "prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rtha so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vaa| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavatina bhAvino'sti naashH|| iti evaM hi aprAmANikAyA niyaterabhyupagamaH kRto bhavati adhyakSasiddhapuruSakArApalApazca syAditi / 'uThANe i vatti utthAnamiti veti vAcye prAkRtatvAtsandhilopAbhyAmevaM nirdezaH, tatra 'utthAnam' urvIbhavanam 'iti' upapradarzane vAzabdo vikalpe samuccaye vA 'kamme i vattikarma-utkSepaNApakSepaNAdi 'baleiva'ttibalaM-zArIraHprANaH 'vIriei vattivIrya-jIvotsAhaH purisakkAraparakkameiva'ttipuruSakArazcapauruSAbhimAnaH parAkramazca sa eva sAdhitAbhimataprayojanaH puruSakAraparAkramaH athavApuruSakAraH-puruSakriyAsAcaprAyaH strIkriyAtaHprakarSavatIbhavatIti tatsvabhAvatvAditi vizeSeNa tadgrahaNaM, parAkramastu zatrunirAkaraNamiti kAsAmohanIyasya vedanaM bandhazca sahetuka uktaH, atha tasyaivodIraNAmanyacca tadgatameva darzayannAha mU. (43) se nUnaM bhaMte! appaNA ceva udIrei appaNA ceva garaiha appaNA ceva saMvarai?, haMtA! goyamA! appaNA cevataM caiva uccAreyavvaM 3 / jaMtaMbhaMte ! appaNA ceva udIrei appaNA ceva garahei appaNA ceva saMvarei taM kiM udinnaM udIrei 1 aNudinnaM udIrei 2 aNudinnaM udIraNAbhaviyaM kammaM udIrei 3 udayANaMtarapacchakaDaM kammaM udIrei4?, goyamA! noudiNNaM udIrei 1 no aNudinaM udIrei2 aNudinaMudIraNAbhaviyaM kammaM udIrei 3 No uyANaMtarapacchakaDaM kammaM udIrei 4 / jaMtaMbhaMte! anudinnaM udIraNAbhaviyaM kammaudIreitaMki uTThANeNaM kammeNaMbaleNaM vIrieNaM purisakkAraparakkameNaM anudinaMudIraNAbhaviyaMka0 udI0? udAhutaManuTThANeNaM akammeNaM abaleNaM avIrieNaMapurisakkArapakkameNaM anudinnaMudIraNAbhaviyaM kammaMudI0?, goyamA! taM0 aTThANeNavi kamme0 bale0vIrie0 purisakkAraparakkameNavi anudinnaMudIraNAbhaviyaMkammaMudIrei, notaManuThANeNaM akammeNaM abaleNaM avIrieNaM apurisakkAra0 aNudinnaM udI0 bha0 ka0 udI0, evaM sati asthi uThANe i vA kamme i vA bale ivA vIrie ivA purisakkAraparakkame i vaa| se nUnaM bhaMte ! appaNA ceva uvasAmei appaNA ceva garahai appaNA caiva saMvarai ?, haMtA goyamA! ettha vi taheva bhANiyabvaM, navaraM aNudinnaM uvasAmei sesA paDiseheyavvA tini ||jNtN bhaMte ! aNudinnaM uvasAmei taM kiM uTThANeNaMjAva purisakkAraparakkameti vA, se nUnaM bhaMte ! appaNA ceva vedei appaNA ceva garahai?, etthavi sacceva parivADI, navaraM uddinnaM veei no anudinaM veei, evaMjAva purisakkAraparikkame ivaa|| se nUNaM bhaMte ! appaNA ceva nijareti appaNA ceva garahai, etthavi sacceva parivADI navaraM udayAnaMtarapacchakaDaM kammaM nijarei evaM jAva parikkamei vaa| vR. 'appaNAceva'tti 'Atmanaiva' svayamevajIvaH,anena karmaNobandhAdiSumukhyavRttyA''tmana evAdhikAraH ukto, nAparasya, Ahaca-"aNumettovinakassaibaMdho paravatthupaccayA bhaNio"tti 'udIreiti'karaNavizeSeNAkRSyabhaviSyatkAlavedyaM karmakSapaNAyodayAvalikAyAMpravezayati Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH - 3 tathA 'garahai'tti Atmanaiva garhate nindatItyatItakAlakRtaM karma svarUpataH tatkAraNagarhaNadvAreNa vA jAtavizeSabodhaH san / tathA 'saMvarai' tti saMvRNoti na karoti varttamAnakAlikaM karma svarUpatastaddhetusaMvaraNadvAreNa veti, garhAdau ca yadyapi gurvAdInAmapi sahakAritvamasti tathA'pi na teSAM prAdhAnyaMjIvavIryasyaiva tatra kAraNatvAt, gurvAdInAM ca vIryollAsanamAtra eva hetutvAditi / athodIraNAmevAzrityAha- 'jaM taM bhaMte !' ityAdi vyaktaM, navaram athodarIyatItyAdipadatrayoddeze'pi kasmAt 'taM kiM udinaM udIrei' ityAdinA''dyapadasyaiva nirdezaH kRtaH ?, ucyate-udIraNAdike karmavizeSaNacatuSTaye udIraNAmevAzritya vizeSaNasya sadbhAvAd itarayostu tadabhAvAd, evaM tarhi uddezasUtre garhate saMvRNotItyetat padadvayaM kasmAdupAttam ? uttaratrAnirdekSyamANatvAttasyeti, ucyate-karmaNa udIraNAyAM garhAsaMvaraNe prAya upAyAvityabhidhAnArtham, evamuttarattApi vAcyamiti praznArthazcehottaravyAkhyAnAdboddhavyaH, tatra 'noudinnaM udIreitti 1 udIrNatvAdeva, udIrNasyApyudIraNe udIraNA'virAmaprasaGgAt / 'no aNudinnaM udIrei' tti 2 ihAnudIrNaM - cireNa bhaviSyadudIraNam abhaviSyadudIraNaM ca tannodIrayati tadviSayodIraNAyAH sampratyanAgatakAle cAbhAvAt / 'anudinnaM udIraNAbhaviyaM kammaM udIrei' tti 3 anudIrNaM svarUpeNa kintvanantarasamaya eva yadudIraNAbhavikaM tadudIrayati, viziSTayogyatAprAptatvAt, tatra bhaviSyatIti bhavA saiva bhavikA udIraNA bhavikA yasyeta prAkRtatvAd udIraNAbhavikam, anyathA bhavikodIraNamiti syAt, udIraNAyAM vA bhavyaM yogyamudIraNAbhavyamiti / 65 'noudayAnaMtarapacchakaDa'nti 4 udayenAnantarasamaye pazcAtakRtam-atItatAM nItaM yattattathAtadapi nodIrayati, tasyAtItatvAt atItasya cAsattvAd asatazcAnudIraNIyatvAditi / iha ca yadyapyudIraNAdiSu kAlasyabhAvAdInAM kAraNatvamasti tathA'pi prAdhAnyena puruSa- vIryasyaiva kAraNatvamupadarzayannAha - 'jaMta' mityAdi vyaktaM, navaram utthAnAdinodIrayatItyuktaM, tat ca yadApannaM tadauha-'evaM sai'tti 'evam' utthAnAdisAdhye udIraNe satItyarthaH, zeSaM tathaiva / / kAGkSAmohanIyasyodIraNoktA, atha tasyaivopazamanamAha - 'se nUna' mityAdi, upazamanaM mohanIyasyaiva, yadAha"mohassevovasamo khAovasamo cauNha ghAINaM / 119 11 udayakkhayapariNANA aTThaNhavi hoMti kammANaM // upazamazcodIrNasya kSayaH anudIrNasya ca vipAkataH pradezatazcAnanubhavanaM, sarvathaiva viSkambhitodayatvamityarthaH, ayaM cAnAdimithyAdhTeraupazamikasamyaktvalAbhe upazamazreNigatasya ceti, 'anudinaM uvasAmeti tti udIrNasya tvavazyaM vedanAdupazamanAbhAva iti / udIraNaM sadvedyate iti vedanasUtraM, tatra 'udinnaM veei' tti anudIrNasya vedanAbhAvAt, athAnudIrNamapi vedayati tarhi udIrNAnudIrNayoH ko vizeSaH syAt ? iti / veditaM sannijIryata iti nirjarAsUtraM, tatra 'udayAnaMtarapacchakaDaM'ti udeyanAntarasamaye yatpazcAtkRtam-atItatAM gamitaM tattathA tat 'nirjarayati' pradezebhyaH zAtayati, nAnyad, ananubhUtarasatvAditi / udIraNopazamavedanAnirjaraNasUtroktArthasaGgahagAthA119 11 "taIeNa udIreMti uvasAmeti ya puNovi bIeNaM / veiMti nijjaraMti ya paDhamacautthehiM savve'vi / / 55 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 bhagavatI aGgasUtraM 1/-/3/43 atha kAGkSAmohanIyavedanAdikaM nirjarAntaM sUtraprapaJcaM nArakAdicaturviMzatidaNDa kairniyojayannAha mU. (44) neraiyANaM bhaMte ! kaMkhAmohaNijjaM kammaM veei ?, jahA ohiyA jIvA tahA neraiyA, jAva thaNiyakumArA / puDhavikkAiyANaM bhaMte! kaMkhAmohaNijjaM kammaM veiMti, haMtA veiMti, kahannaM bhaMte! puDhavikkA0 kaMkhAmohaNijjaM kammaM vedeti ?, goyamA ! tesiNaM jIvANaM No evaM takkA i vA saNNA ivA paNNA i vA maNe i vA vaiti vA amhe NaM kaMkhAmohaNijjaM kammaM veemo, veeMti puNa te / se nUnaM bhaMte! tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM, sesaM taM ceva, jAva puriskAraparikkamei vA / evaM jAva cauriMdiyANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA ohiyA jIvA / vR. iha ca 'jahA ohiyA jIvA' ityAdinA 'haMtA veyaMti, kahannaM bhaMte! ' neraiyANaM kakhAmohaNijjaM kammaMveyaMti?, goyamA ! tehiM tehiM kAraNehiM' ityAdisUtraM nirjarAsUtrAntaM stanitakumAraprakaraNAnteSu prakaraNeSu sUcitaM, teSu ca yatra yatra jIvapadaM prAgadhItaM tatratatra nArakAdipadamadhyeyamiti paJcendriyANAmeva zaGkitatvAdayaH kAGkSAmohanIyavedanaprakArA ghaTante naikendriyAdInAm, atasteSAM vizeSeNa tadvedanaprakAradarzanAyAha 'puDhavikkAiyANa' mityAdi vyaktaM, navaram- 'evaM takkA iva 'tti evaM vakSyamANollekhena tarkoMvimarza, strIliGganirdezazca prAkRtatvAt, 'sannAi va 'tti saJjJA arthAvagraharUpaM jJAnaM, 'paNNA i va'tti prajJA- azeSavizeSaviSayaM jJAnameva, 'maNe i va 'tti manaH smRtyAdizeSamatibhedarUpaM, 'vai i va'tti vAgU- vacanaM, 'sesaM taM caiva' tti zeSaM tadeva yathA audhikaprakaraNe'dhItaM taccedam- 'haMtA goyamA tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM / se nUnaM bhaMte ! evaM maNaM dhAremANe' ityAdi tAvadvAcyaM yAvat 'se nUnaM bhaMte ! appaNA ceva nijjarei appaNA ceva garahai' ityAdeH sUtrasya 'purisakkAra parakkamei va'tti padam / 'evaM jAva cauridiya'tti pRthivIkAyaprakaraNavadapkAyAdiprakaraNAni caturindriyaprakaraNAntAnyadhyeyAni tiryakpaJcendriyaprakaraNAdIni tu vaimAnikaprakaraNAntAni audhikajIvaprakaraNavattadabhilApenAdhyeyAnIti, ata evAha- 'paMcedie' tyAdi / bhavatu nAma zeSajIvAnAM kAGkSAmohanIyavedanaM nigranthAnAM punastanna saMbhavati jinAgamAvadA- tabuddhitvAtteSAmiti praznayannAha mU. (45) atthi NaM bhaMte! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijjaM kammaM veei ?, haMtA atthi, kahannaM bhaMte! samaNA niggaMthA kaMkhAmohaNijjaM kammaM veei ?, goyamA ! tehiM 2 nANaMtarehiM daMsaNaMtarehiM caritaMtarehiM liMgaMtarehiM pavayaNaMtarehiM pAvayaNaMtarehiM kappaMtarehiM maggaMtarehiM mataMtarehiM bhaMgaMtarehiM nayaMtarehiM niyamaMtarehiM pamANaMtarehiM saMkiyA kaMkhiyA vitigicchiyA bheyasamAvannA kalusasamAvannA, evaM khalu samaNA niggaMthA kaMkhAmohaNijjaM kammaM veiMti / se nUnaM bhaMte ! tameva saccaM nIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM, haMtA goyamA ! tameva saccaM nIsaMkaM, jAva purisakkArapakkamei vA sevaM bhaMte / vR. 'atthiNa 'mityAdi kAkA'dhyeyam 'asti' vidyate'yaM pakSaH yaduta 'zramaNAH ' vratinaH apizabdaH zramaNAnAM kAGkSAmohanIyasyAvedanasaMbhAvanArthaH, te ca zAkyAdayo'pi bhavantItyAha Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH - 3 'nirgranthAH'sabAhyAbhyantaragranthAnnirgatAH sAdhava ityarthaH, 'nANaMtarehiM' ti ekasmAJjJAnAdanyAni jJAnAni jJAnAntarANi tairjJAnavizeSairjJAnavizeSeSu vA zaGkitA ityAdibhi saMbandhaH, evaM sarvatra, teSu caivaM saGkAdayaH syuH-yadi nAma paramANvAdisakalarUpidravyAvasAnaviSayagrAhakatvena saGkhyAtItarUpANyavadhijJAnAni santi tatkimapareNa manaH paryAyajJAnena ?, tadviSayabhUtAnAM manodravyANAmavadhinaiva dRSTatvAt, ucyate cAgame manaH paryAyajJAnamiti kimatra tatvamiti jJAnataH zaGkA, iha samAdhiHyadyapi manoviSayamapyavadhijJAnamasti tathA'pi na manaHparyAyajJAnamavadhAvantarbhavati, bhinnasvabhAvatvAt, tathAhi-manaHparyAyajJAnaM manomAtradravyagrAhakamevAdarzanapUrvakaM ca avadhijJAnaM tu kiJcinmanovyatiriktadravyagrAhakaM kiJciJcobhayagrAhakaM darzanapUrvakaM ca na tu kevalamanodravyagrAhakam ityAdi bahu vaktavyamato'vadhijJAnAtiriktaM bhavati manaHparyAyajJAnamiti / tathA darzanaM-sAmAnyabodhaH, tatra yadi nAmendriyAnindriyanimittaH sAmAnyArthaviSayo bodho darzanaM tadA kimekazcakSurdarzanamanyastvacakSurdarzanam, athendriyAnindriyabhedAd bhedastadA cakSuSa iva zrotrAdInAmapi darzanabhAvAt SaDindriyanoindriyajAni darzanAni syurna dve eveti, atra samAdhisAmAnyavizeSAtmakatvAdvastunaH kvacidvizeSatastannirdezaH kvacicca sAmAnyataH, tatra cakSudarzanamacakSurdarzanaM cetyuktaM tadindriyANAmaprAptakAritvaprAptakAritvavibhAgAt, manastvaprAptakAritve'pi prAptakArIndriyavargasya tadanusaraNIyasya bahutvAttaddarzanasyAcakSurdarzanazabdena grahaNamiti / athavA darzanaM samyaktvaM tatra ca zaGkA- "micchattaM jamudinnaM taM khINaM anudiyaM ca uvasaMtaM" / ityevaMlakSaNaM kSAyopazamikam, aupazamikamapyevaMlakSaNameva, yadAha 119 11 "khINammi uinnammI aNudijjaMti ya sesamicchatte / aMtomuhuttamettaM uvasamasammaM lahai jIvo // tato'nayorna vizeSaH uktazcAsAviti, samAdhizca kSayopazamo hi udIrNasya kSayo'nudIrNasya ca vipAkAnubhavApekSayopazamaH, pradezAnubhavatastUdayo'styeva, upazame tu pradezAnubhavo'pi nAstIti, uktaM ca 119 11 " 67 "veei saMtakammaM khaovasamiesu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo puNa vedei na saMtakammaM ti // tathA cAritraM - caraNaM tatra yadi sAmAyikaM sarvasAvadyaviratilakSaNaM chedopasthApanIyamapi tallakSaNameva, mahAvratAnAmavadyaviratirUpatvAt, tatko'nayorbhedaH ? uktazcAsAviti / atra samAdhi RjujaDavakrajaDAnAM prathamacaramajinasAdhUnAmAzvAsanAya chedopasthApanIyamuktaM, vratAropaNe hi manAk sAmAyikA zuddhAvapi vratAkhaNDanAccAritriNo vayaM cAritrasya vratarUpatvAditi buddhi syAt, sAmAyikamAtre tu tadazuddhau bhagnaM nazcAritraM cAritrasya sAmAyikamAtratvAdityevamanA- zvAsasteSAM syAditi, Aha ca 119 11 "riuvakkajaDA purimeyarANa sAmAie vayAruhaNaM / maNayasamuddhevi jao sAmaie huMti hu vayAI // iti tathA liGgaM-sAdhuveSaH, tatra ca yadi madhyamajinairyathAlabdhavarUpaM liGgaM sAdhUnAmupadiSTaM tadA kimiti prathamacaramajinAbhyAM sapramANadhavalavasanarUpaM tadevoktaM ?, sarvajJAnAmavirodhi Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/3/45 vacanatvAditi, atrApi RjujaDavakrajaDaRjuprajJaziSyAnAzritya bhagavatAM tasyopadezaH, tathaiva teSAmupakArasambhavAditi samAdhiH / tathA pravacanamatrAgamaH, tatra ca yadi madhyamajinapravacanAni caturyAmadharmapratipAdakAni kathaMprathametarajinapravacane paJcayAmadharmapratipAdake? sarvajJAnAmaviruddhavacanatvAt, atrApi samAdhicaturyAmo'pitattvataH paJcAyAmaevAsau, caturthavratasya parigrahe'ntarbhUtatvAt, yoSA hinAparigRhItA bhujyate iti nyAyAditi / tathA pravacanamadhIte vetti vA prAvacanaH-kAlApekSayA bahvAgamaH puruSaH, tatraikaH prAvanika evaM kurute anyastvevamiti kimatratattvamiti, samAdhizceha-cAritramohanIyakSayopazamavizeSeNa utsargApavAdAdibhAvitatvena ca prAvacanikAnAM vicitrA pravRttiriti nAsau sarvathA'pi pramANam, AgamAviruddhapravRttereva pramANatvAditi / __ tathA kalpo-jinakalpikAdisamAcAraH, tatra yadi nAma jinakalpikAnAM nAgnyAdirUpo mahAkaSTaH kalpaH karmakSayAyatadA sthavirakalpikAnAMvastrapAtrAdiparibhogarUpoyathAzaktikaraNAtmako'kaSTasvabhAvaH kathaM karmakSayAyeti,ihacasamAdhi-dvAvapi karmakSayahetU, avasthAbhedenajinoktatvAt, kaSTAkaSTayozca viziSTakarmakSayaM prtykaarnntvaaditi| __tathA mArgaH, pUrvapuruSakramAgatA sAmAcArI, tatra keSAJcidbhizcaityavandanAnekavidhakAyotsargakaraNAdikA''vazyakasamAcArI tadanyeSAM tu na tatheti kimatra tattvamiti, samAdhizcagItArthAzaThapravartitA'sau sarvA'pina viruddhA, AcaritalakSaNopetatvAt, aacritlkssnnNcedm||1|| "asaDheNa samAinaM jaM katthai keNaI asAvajaM / na nivAriyamannehiM bahumaNumayameyamAyariyaM // . tathA mataM,-samAna evAgame AcAryANAmabhiprAyaH, tatra ca siddhasenAdivAkaro manyatekevalinoyugapadjJAnadarzanaMca, anyathA tadAvaraNakSayasya nirarthakatA syAt, jinabhadragaNikSamAzramaNastubhinnasamayejJAnadarzane, jIvasvarUpatvAt, tathA tadAvaraNakSayopazame samAne'pikrameNaiva matizrutopayogau, nacaikataropayogeitarakSayopazamAbhAvaH, tatkSayopazamasyotkRSTataH SaTSaSTisAgaropama-pramANatvAdataH kiM tattvamiti,iha samAdhi-yadevamatamAgamAnupAti tadeva satyamiti mantavyamitaratpunarupekSaNIyama,athacAbahuzrutenanaitadavasAtazakyatetadaivaMbhAvanIyama-AcAryANAMsaMpradAyAdidoSAdayaM matabhedaH, jinAnAM tu matamekamevAviruddhaM ca, rAgAdivirahitvAt, Aha c||1|| "aNuvakayaparANuggahaparAyaNA jaM jiNA jugappavarA / jiyarAgadosamohA ya NaNNahAvAiNo tennN|| tathA bhaGgAH-dvayAdisaMyogabhaGgakAH, tatra ca dravyato nAma ekA hiMsA na bhAvata ityAdi caturbhaGgayuktA, naca tatra prathamo'pi bhaGgoyujyate, yataH kila dravyato hiMsA-IsimityA gacchataH pipIlikAdivyApAdanaM, na ceyaM hiMsA, tallakSaNAyogAt, tthaahi||1|| "jo u pamatto puriso tassa u jogaM paDucca je sttaa| ___ vAvajaMtI niyamA tesiM so hiMsao hoi||iti uktAceyamataH zaGkA, naceyaMyuktA, etadgAthoktahiMsAlakSaNasya dravyabhAvahiMsAzrayatvAt, dravyahiMsAyAstu maraNamAtratayA rUDhatvAditi / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 1, varga:-, uddezakaH - 3 tathA nayA-dravyAstikAdayaH, tatra yadi nAma dravyAstikamatena nityaM vastu paryAyAstikanayamatena kathaM tadevAnityaM ? viruddhatvAt, iti zaGkA, iyaM cAyuktA, dravyApekSayaiva tasya nityatvAt, paryAyApekSayA cAnityatvAt, dRzyate cApekSayaikatraikadA viruddhAnAmapi dharmANAM samAvezo, yathA janakApekSayA ya eva putraH sa eva putrApekSayA piteti / tathA niyamaH - abhigrahaH, tatra yadi nAma sarvavirati sAmAyikaM tadA kimanyena pauruSyAdiniyamena ? sAmAyikenaiva sarvaguNAvApteH uktazcA sauiti zaGkA, iyaM cAyuktA, yataH satyapi sAmAyike yuktaH pauruSyAdiniyamaH, apramAdavRddhihetutvAditi, Aha ca 119 11 , "sAmAie vi hu sAvajjacAgarUve u guNakaraM eyaM / apamAyavuDDijaNagattaNeNa ANAo vinneyaM // ti 69 tathA pramANaM-pratyakSAdi, tatrAgamapramANam-Adityo bhUmerupari yojanazatairaSTAbhiH saMcarati cakSupratyakSaM ca tasya bhuvo nirgacchato grAhakamiti kimatra satyamiti sandehaH / atra samAdhi-na hi samyak pratyakSamidaM, dUrataradezato vibhramAditi / zatakaM-1 uddezakaH-3 samAptaH -: zatakaM-1 uddezakaH-4: vR. anantaroddezake karmmaNa udIraNavedanAdyuktamiti tasyaiva bhedAdAn darzayituM tathA dvAragAthAyAM 'pagai' tti yaduktaM taccAbhidhAtumAha mU. (46) kati NaM bhaMte! kammappagaDIo pannattAo ? goyamA ! aTTha kammappagaDIo pnnnnttaao| kammappagaDIe paDhamo uddeso neyavvo jAva aNubhAgo sammatto / vR. 'kai 'mityAdi vyaktaM, navaraM 'kammapagaDIe' tti prajJApanAyAM trayoviMzatitamasya karmaprakRtyabhidhAnasya padasya prathamoddezako netavyaH, etadvAcyAnAM cArthAnAM saGgrahagAthA'stItyata Aha-gAhA, sA ceyammU. (47) kai payaDI kaha baMdhai kaihi va ThANehi baMdhaI payaDI / kai vedei ya payaDI aNubhAgo kaiviho kassa // vR. 'kaI'tyAdi, tatra 'kaippagaDI' ti dvAraM, taccaivam- 'kaiNaM bhaMte! kammappagaDIo pannattAo goyamA ! aTTha, taMjahA - nANAvaraNijja' mityAdi / 'kaha baMdhaI' tyAdi dvAramidaM caivam- 'kahannaM bhaMte ve aTTha kammapagaDIo baMdhai ?' goyamA ! nANAvaraNijassa kammassa udaeNaM daMsaNamohaNijjaM kammaM niggacchai' vipAkAvasthAM karotItyarthaH / daMsaNamohaNijassa kammassa udaeNaM micchattaM niggacchai, micchatteNaM udinneNaM evaM khalu jIve aTThakammappagaDIo baMdhai' ityAdi, na caivamihetaretarAzrayadoSaH, karmabandhapravAhasyAnAditvAditi / 'kaihi va ThANehi' tti dvAraM, taccaivam- 'jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM kaihiM ThANehiM baMdhai ? goyamA ! dohiM ThANehiM, taMjahA - rAgeNa ya doseNa ya' ityAdi / 'kai veei ya'tti dvAramidaM caivam- 'jIve NaM bhaMte! kai kammappagaDIo veei ? goyamA ! atthegaie veei atthegatie no Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/4/47 veei, je veeisete atttth'ityaadi| 'jIveNaMbhaMte! nANAvaraNijjaM kammaveei? goyamA! atyaMgaie veei atyaMgatie no veeI' kevalino'vedanAt, 'neraieNaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM veei ? goyamA ! niyamA veei'ityaadi| 'anubhAgo kaiviho kassa'tti kasya karmaNaH katividho rasaH ? iti dvAram, idaM caivam "nANAvaraNijjassa NaM bhaMte ! kammassa kativihe aNubhAge pannatte? goyamA ! dasavihe aNubhAge pannatte, taMjahA-soyAvaraNe soyavinnANAvaraNe" ityAdi, dravyendriyAvaraNo bhAvendriyAvaraNazcetyarthaH // atha karmacintA'dhikArAnmohanIyamAzrityAha mU. (48)jIveNaMbhaMte! mohaNijjeNaMkaDeNaM kammeNaMudinneNaMuvaThThAejjA? haMtA uvaTThAejjA se bhaMte ! kiM vIriyattAe uvaThThAejjA avIriyattAe uvaThThAejjA ? go0 ! cIriyattAe uvaThThAejAno avIriyattAe uvahAejjA, jaivIriyattAeuvaThThAejA kiMbAlavIriyattAeuvaThThAejA paMDiyavIriyattAe uvaTThAejA bAlapaMDiyavIriyattAe uvaThThAejjA?, goyamA ! bAlavIriyattAe uvaTThAejA No paMDiyavIriyattAe uvaTThAejANo bAlapaMDiyavIriyattAe uvtttthaaejaa| jIve NaM bhaMte ! mohaNijeNaM kaDeNaM kammeNaM udinneNaM avakkamejA ? haMtA avakkameJjA, se bhaMte ! jAva bAlapaMDiyavIriyattAe avakkamecA 3?, goyamA ! bAlavIriyattAe uvakkamejA no paMDiyavIriya-ttAe uvakkamejA, siya bAlapaMDiyavIriyattAe avakkamejA / jahA udineNaM do AlAvagA tahA uvasaMteNavi do AlAvagA bhANiyavvA, navaraM uvaTThAejA paMDiyavIriyattAe avakkamejA baalpNddiy-viiriyttaae| se bhaMte ! kiM AyAe avakkamai aNAyAe avakkamai ? goyamA ! AyAe avakkamai no aNAyAe avakkamai, mohaNijjaM kammaM veemANe se kahameyaMbhaMte! evaM? goyamA ! pubbise eyaM evaM royai iyANiM se eyaM evaM no royai evaM khalu evaM // vR. 'mohaNijjeNaM'ti mithyAtvamohanIyena 'udinneNaM'tiuditena uvaThThAejatti upatiSThet' upasthAnaM-paralokakriyAsvabhyupagamaMkuryAdityarthaH, vIriyattAe'ttivIryayogAdvIrya-prANI tadbhAvo vIryatA, athavA vIryamevasvArthikapratyayAdvIryatA vIryANAM vAbhAvovIryatA, tayA, 'avIriyattAe'tti avidyamAnavIryatayA vIryAbhAvenetyarthaH, 'no avIriyattAe'tti vIryahetukatvAdupasthAnasyeti / 'bAlavIriyattAe'ttibAlaH-samyagarthAnavabodhAtsadbodhakAryaviratyabhAvAccamithyASTistasya yA vIryatA-pariNativizeSaH sA tathA tyaa| paMDiyavIriyattAe'ttipaNDitaH-sakalAvadyavarjakastadanyasya paramArthato ninitvenApaNDtitvAd, ydaah||1|| "tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNagrAtaH sthAtum / / iti, sarvavirata ityrthH| 'bAlapaMDiyavIriyattAe'ttibAlo deze viratyabhAvAtpaNDito dezaeva viratisadbhAvAditi bAlapaNDito-dezavirataH, iha mithyAtve udite mithyASTitvAnjIvasya bAlavIryeNaivopasthAnaM syAnnetarAbhyAm, etdevaah-'goyme'tyaadi| upasthAnavipakSo'pakramaNamatastadAzrityAha-'jIveNamityAdi avakkameja'tti apakrAmet' Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH-4 71 apasarpet, uttamaguNasthAnakAd hInataraM gacchedityarthaH, 'bAlavIriyattAe avakkameja' tti mithyAtvamohodaye samyaktvAt saMyamAddezasaMyamAdvA 'apakrAmeta' mithyAddaSTirbhavediti / 'no paMDiyavIrittAe avakkamejja' tti, nahi paNDitatvApradhAnataraM guNasthAnakamasti yataH paNDitavIryeNApasarpet, 'siya bAlapaMDiyavIriyattAe avakkamejja' tti syAt- kadAciccAritramohanIyodayena saMyamAdapagatya bAlapaNDitavIryeNa dezavirato bhavediti / vAcanAntare tvevam- 'bAlavIriyattAe no paMDivIrittAe no bAlapaMDiyavIriyattAe 'tti, tatra ca mithyAtvamohodaye bAlavIryasyaiva bhAvAditaravIryadvayaniSedha iti / udIrNavipakSatvAdupazAntasyetyupazAntasUtradvayaM tathaiva, navaram 'uvaThThAejjA paMDiyavIriyattA 'tti udIrNAlApakApekSayopazAntAlApakayorayaM vizeSaH prathamAlApake sarvathA mohanIyenopazAntena satopatiSTheta kriyAsu paNDitavIryeNa, upazAntamohAvasthAyAM paNDitavIryasyaiva bhAvAditarayozcAbhAvAt / vRddhaistu kAJcidvAcanAmAzrityedaM vyAkhyAtaM - mohanIyenopazAntena satA na mithyATirjAyate, sAdhuH zrAvako vA bhavatIti / dvitIyAlAke tu 'avakkamejja bAlapaMDiyIriyattAe 'tti, mohanIyena hi upazAntena saMyatatvAdvAlapaNDitavIryeNApakrAman dezasaMyato bhavati, dezatastasya mohopazamasadbhAvAt natu mithyAdRSTi, mohodaya eva tasya bhAvAt, mohopazamasya cehAdhikRtatvAditi athApakrAmatIti yaduktaM tatra sAmAnyena praznayannAha - 'se bhaMte! ki' mityAdi, 'se' tti asau jIvaH, athArtho vA sezabdaH, 'AyAe 'tti AtmanA 'aNAyAe 'tti anAtmanA, parata ityarthaH 'apa- krAmati' apasarpati, pUrvaM paNDitatvarucirbhUtvA pazcAnmizrarucirmithyArucirvA bhavatIti, ko'sau ? ityAha-mohanIyaM karma mithyAtvamohanIyaM cAritramohanIyaM vA vedayan, udIrNamoha ityartha 'se'kahameyaM bhaMte!' tti atha 'kathaM' kena prakAreNa 'etad' apakramaNam ' evaM 'ti mohanIyaM vedayamAnasyeti, ihottaraM - 'goyame' tyAdi, 'pUrvam' apakramaNAt prAg 'asau' apakramaNakArI jIvaH 'etad' jIvAdi ahiMsAdi vA vastu ' evaM ' yathA jinairkutaM 'rocate' zraddhatte karoti vA, 'idAnIM ' mohanIyodayakAle 'saH' jIvaH 'etat' jIvAdi ahiMsAdi vA 'evaM' yathA jinairuktaM 'no rocate' na zraddhatte na karoti vA, 'evaM khalu' uktaprakAreNa etad apakramaNam, ' evaM ' mohanIyavedane ityarthaH / mohanIyakarmAdhikArAt sAmAnyakarma cintayannAha mU. (49) se nUnaM bhaMte! neraiyassa vA tirikkhajoNiyassa vA maNUsassa vA devassa vA je kaDe pAve kamme natthi tassa aveiyattA mokkho ?, haMtA goyamA ! neraiyassa vA tirikkha0 maNu0 devarasa vA je kaDe pAve kamme natthi tassa aveittA mokkho / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccatineraiyarasa vA jIva mokkho, evaMkha lu bhae goyamA ! duvihe kamme pannatte, taMjahA-paesakamme ya aNubhAgakamme ya, tattha NaM jaM taM paesakammaM taM niyamA veei, tattha NaM jaM taM aNubhAgakammaM taM atthegaiyaM veei atthegaiyaM no veei / nAyameyaM arahayA suyameyaM arahayA vinnAyameyaM arahayA imaM kammaM ayaM jIve ajjhovagamiyAe veyaNAe vedissai imaM kammaM ayaM jIve uvakkamiyAe vedaNAe vedissai, ahAkammaM ahAnikaraNaM jahA jahA taM bhagavayA diTTaM tahA tahA taM vippariNamissatIti, se teNaTTeNaM goyamA ! neraiyassa vA 4 jAva mokkho / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhagavatIagasUtraM 1/-/4/49 vR. 'neraiyassa ve' tyAdau nAsti mokSaH ityevaM saMbandhAtSaSThI, 'je kaDe'tti taireva yadvaddhaM pAve kamme'tti pApam' azubhaM nArakagatyAdi, sarvameva vA 'pApaM duSTaM, mokSavyAghAtahetutvAt, 'tassa'tti tasmAtkarmaNaH sakAzAt 'aveiyatta'tti tatkarmAnanubhUya, evaMkhalu'ttivakSyamANaprakAreNa 'khalu' vAkyAlaGkAre 'mae'tti mayA, anena ca vastupratipAdane sarvajJatvenAtmanaH svAtantrayaM pratipAdayati, 'paesakamme yattipradezAH-karmapudgalAjIvapradezeSvotaprotAstadrUpaMkarmapradezakarma aNubhAgakamme ya'tti anubhAgaH-teSAmeva karmapradezAnAM saMvedyamAnatAviSayo rasastadrUpaM karmAnubhAgakarma, tatra yatpradezakarma tanniyamAdvedayati, vipAkasyAnanubhavane'pikarmapradezAnAmavazyaM kSapaNAt, pradezebhyaH pradezAniyamAcchatayatItyarthaH, anubhAgakarma ca tathA bhAvaM vedayati vA na vA, yathA mithyAtvaM tatkSayopazamakAle'nubhAgakarmatayA na vedayati prdeshkrmtaatuvedytyeveti| ihaca dvividhe'pi karmaNi vedayitavye prakAradvayamasti, taccAhataiva jJAyate itidarzayannAha'jJAtaM' sAmAnyenAvagatam 'etad' vakSyamANaM vedanAprakAradvayam 'arhatA' jinena 'surya'ti 'smRtaM' pratipAditam anucintitaMvA, tatra smRtamiva smRtaM kevalitvena smaraNAbhAve'pijinasyAtyantamavyabhicArasAdhayAditi, viNNAyaM ti vividhaprakAraiH-dezakAlAdivibhAgarUpaitiM vijJAtaM, tadevAha'imaM kammaM ayaMjIve'tti, anena dvayorapi pratyakSatAmAha kevalitvAdarhataH, ajjhovagamiyAe'tti prAkRtatvAdabhyupagamaH-pravrajyApratipattito brahmacaryabhUmizayanakezaluJcanAdInAmaGgIkArastena nirvRttA Abhyupagamiko tayA 'veyaissaitti bhaviSyatkAlanirdeza- bhaviSyatpadArtho viziSTajJAnavatAmeva jJeyaH atIto vartamAnazcapunaranubhavadvAreNAnyasyApi jJeyaH saMbhavatItijJApanArthaH, 'uvakkamiyAe'tti upakramyate'nenetyupakramaH-karmavedanopAyastatra bhavA aupakramikI-svayamudIrNasyodIraNAkaraNena vodayamupanItasya karmaNo'nubhavastayA aupakramikyA vedanayA vedyissyti| tathAca ahAkammati yathAkarma-baddhakarmAnatikrameNa 'ahAnigaraNaM'tinikaraNAnAM-niyatAnAM dezakAlAdInAM karaNAnAM-vipariNAmahetUnAmanatikrameNa yathA yathA tatkarma bhagavatA dRSTaM tathA tathA vipariNaMsyatIti, itizabdo vAkyArthasamAptAviti // anantaraM karma cintitaM, tacca pudgalAtmakamiti paramANvAdipudgalAMzcintayannAha-athavA pariNAmAdhikArAtpudgalapariNAmamAha mU. (50) esaNaM bhaMte ! poggale tItamanaMtaM sAsayaM samayaMbhuvIti vattavvaM siyA?, haMtA goyamA! esaNaM poggale atItamanaMtaM sAsayaM samayaM bhuvIti vattavvaM siyaa| esaNaM bhaMte ! poggale paDuppannasAsayaM samayaM bhavatIti vattavvaM siyA?, haMtA goyamA ! taM ceva uccAreyavvaM / esa NaM bhaMte ! poggale anAgayamanaMtaM sAsayaM samayaM bhavissatIti vattavvaM siyA hantA goyamA! taMceva uccAreyavvaM / evaMkhaMdhaNavi tinniAlAvagA, evaMjIveNavi tiniAlAvagA bhANiyavvA vR. poggale'ttiparamANuruttaratra skandhagrahaNAt tIta'tiatItam, ihacasarve'dhvamAvakAlA ityanenAdhAre dvitIyA, tatazca sarvasminnatIta ityarthaH, 'aNaMtaM'ti aparimANam, anAditvAt, 'sAsayaM tisadA vidyamAnaM, nahiloko'tItakAlena kadAcicchUnya iti, 'samaya'tikAlaM bhuvitti abhUditi, etadvaktavyaM syAt ? sadbhUtArthatvAt / 'paDuppannaM'ti pratyutpannaM vartamAnamityarthaH, vartamAnasyApi zAzvatatvaM sadAbhAvAd, Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -1, varga:-, uddezakaH-4 73 evamanAgatasyApIti / anantaraM skandha uktaH, skandhazca svapradezApekSayA jIvo'pi syAditi jIvasUtraM, jIvAdhikArAzca prAyo yathottarapradhAnajIvavastuvaktavyatAmuddezakAntaM yAvadAha mU. (51) chaumatthe NaM bhaMte! maNUse atItamanaMtaM sAsayaM samayaM bhuvIti kevaleNaM saMjameNaM kevaleNaM saMvare0 kevaleNaM baMbhaceravAseNaM kevalAhiM pavayaNamAIhiM sijjhisu bujjhisu jAva savvadukkhANamaMtaM kariMsu ? goyamA ! no iNaTTe samaTTe / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai taM caiva jAva aMtaM kareMsu ? goyamA! je kei aMtakarA vA aMtimasarIriyA vA savvadukkhANamaMtaM kareMsu vA kareMti vA karissaMti vA savve te uppannanANadaMsaNadharA arahA jiNe kevalI bhavittA tao paccha sijjhaMti bujjhaMti muccaMti parinivvAyaMti savvadukkhANamaMtaM kareMsu vA kareti vA karissaMti vA, se teNaTTeNaM goyamA ! jAva savvadukkhANamaMtaM kareMsu0 / paDuppanne'vi evaM ceva navaraM sijjhati bhANiyavvaM, aNAgaevi evaM ceva, navaraM sijjhissaMti bhANiyavvaM, jahA chaumattho tahA Ahohiovi tahA paramAhohio'vi tinni tinni AlAvagA bhANiyavvA / kevalI NaM bhaMte ! maNUse tItamaNaMtaM sAsayaM samayaM jAva aMtaM kareMsu ? haMtA sijjhisu jAva aMtaM kareMsu, ete tinni AlAvagA bhANiyavvA chaumatthassa jahA navaraM sijjhisu sijjhiti sijjhissaMti / se nUnaM bhaMte! tItamanaMtaM sAsayaM samayaM paDuppannaM vA sAsayaM samayaM anAgayamanaMtaM vA sAsayaM samayaM je kei aMtakarA vA aMtimasarIriyA vA savvadukkhANamaMtaM kareMsu vA kareti vA karissaMti vA savveta uppannanANadaMsaNadharA arahA jiNe kevalI bhavittA tao paccha sijjhaMti jAva aMtaM karessaMti vA ? haMtA goyamA ! tItamanaMtaM sAsayaM samayaM jAva aMtaM karessaMti vA / se nUNaM bhaMte! uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevali alamatyutti vattavvaM siyA ? haMtA go0 ! uppannanAdaMsaNadhare arahA jiNe kevalI alamatyutti vattavvaM siyA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti vR. 'chaumatthe Na'mityAdi, iha chadmastho'vadhijJAnarahito'vaseyo, na punarakevalimAtram, uttaratrAvadhijJAnino vakSyamANatvAditi, 'kevaleNaM' ti asahAyena zuddhena vA paripUrNena vA'sAdhAraNena vA, yadAha - "kevalamegaM suddhaM sagalamasAhAraNaM anaMtaM ca" 'saMjameNaM' ti pRthivyAdirakSaNarUpeNa 'saMvareNaM'ti indriyakaSAyanirodhena 'sijjhisu' ityAdau ca bahuvacanaM prAkRtatvAditi / etaca gautamenAnenAbhiprAyeNa pRSTaM yaduta upazAntamohAdyavasthAyAM sarvavizuddhAH saMyamAdayo'pi bhavanti vizuddhasaMyamAdisAdhyA ca siddhiriti sA chadmasthasyApi syAditi / 'aMtakare' ti bhavAntakAriNaH, teca dIrghatarakAlApekSayA'pi bhavantItyata Aha- 'aMtimasarIriyA va'tti antimaM zarIraM yeSAmasti te'ntimazarIrikAH, caramadehA ityarthaH, vAzabdau samucyaye / 'savvadukkhANamaMtaM kareMsu' ityAdI 'sijjhisu sijjhaMtI' tyAdyapi draSTavyaM siddhayAdyavinAbhUtatvAt sarvaduHkhAntakaraNasyeti, 'uppannanANadaMsaNadhare 'ti utpanne jJAnadarzane dhArayanti ye te tathA, na tvanAdisaMsiddhajJAnAH, ata eva 'araha 'tti pUjArhA 'jiNa 'tti rAgAdijetAraH, te ca chadmasthA api bhavantItyata Aha-'kevalI 'ti sarvajJAH, 'sijjhaMtI' tyAdiSu caturSu padeSu varttamAnanirdezasya zeSopalakSaNatvAt 'sijjhisu sijjhati sijjhissaMtI' tyevamatItAdinirdezo draSTavyaH, ata eva 'savvadukkhANa' mityAdau paJcamapade'sau vihita iti / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/4/51 'jahA chaumattho' ityAderiyaM bhAvanA 'AhohieNaM bhaMte! maNUse'tItamanaMtaM sAsaya' mityAdi daNDakatrayaM, tatrAdhaH-parabhAvagheradhastAd yo'vadhiH so'dho'vadhistena yo vyavaharatyasI Adho'vadhikaH-parimitakSetraviSayAvadhikaH 'paramAhohio 'tti parama Adho'vadhikAdyaH sa paramAdho'vadhikaH, prAkRtatvAcca vyatyayanirdezaH, 'paramohio' tti kvacitpATho vyaktazca, saca samastarUpidravyA-saGkhyAyatalokamAtrAlokakhaNDAsaGkhyAtAvasarpiNIviSayAvadhijJAnaH, 'tinni AlAvaga tti kAlatrayabhedataH, 'kevalINa' mityAdi kevalino'pyete eva trayo daNDakAH vizeSastu sUtrokta eveti 'seNU 'mityAdiSu kAlatrayanirdezo vAcya eveti, 'alamatyutti vattvavaM siya'tti 'alamastu' paryAptaMbhavatu nAtaH paraM kiJcidjJAnAntaraMprAptavyamasyAstItyetadvaktavyaM 'syAt' bhavet, satyatvAdasyeti zatakaM -1 uddezakaH-4 samAptaH 74 -: zatakaM-1 uddezaka- 5 : vR. anantaroddezakasyAntimasUtreSvarhadAdaya uktAste ca pRthivyAM bhavantIti athavA pRthivIto'pyuddhRtya manujatvamavAptAH santaste bhavantIti pRthivIpratipAdanAyAha tathA 'puDhavi' tti yaduddezakasaGgrahiNyAmuktaM tatpratipAdanAya cAha mU. (52) kati NaM bhate ! puDhavIo pannattAo ?, goyamA ! satta puDhavIo pannattAo, taMjahA-rayaNappabhAjAva tamatamA / / imIseNaMbhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe kati nirayAvAsasayasahassA pannattA ?, goyamA ! tIsaM nirayAvAsasayasahassA pannattA, gAhA vR. tatra 'rayaNappabha'tti narakavarja prAyaH prathamakANDe indranIlAdibahuvidharanasambhavAt ratnAnAM prabhA dIptiryasyAM sA ratnaprabhA, yAvatkaraNAdidaM zyaM zarkarAprabhA vAlukAprabhA paGkaprabhA dhUmaprabhA tamaHprabheti, zabdArthazca ratnaprabhAvaditi, 'tamatama' tti tamastamaH prabhetyarthaH, tatra prakRSTaM tamastama- stamastasyaiva prabhA yasyAH sA tamastamaH prabhA / etAsu ca narakAvAsA bhavantIti tAn AvAsAdhikArAcca zeSajIvAvAsAn parimANato darzayannAha - 'imIse Na' mityAdi, 'asyAM' vineyapratyakSAyAM 'narayAvAsasayahasahassa' tti Avasanti yeSu te AvAsAH narakAzca te AvAsAzceti narakAvAsAsteSAM yAni zatasahAsraNi tAni tatheti / zeSapRthivIsUtrANi tu gAthA'nusAreNAdhyeyAni, ata evAha- 'gAha'tti0, sA ceyaMtIsA ya pannavIsA pannarasa daseva yA sayasahassA / mU. (53) tinegaM paMcUNaM paMceva anuttarA nirayA // vR. 'tIsA ya pannavIsA' ityAdi, sUtrAbhilApazca - sakkarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe kai nirayAvAsasayasahassA pannattA ?, goyamA paNavIsaM nirayAvAsasayasahassA pannattA' ityAdiriti mU. (54) kevaiyA NaM bhaMte asurakumArAvAsasayasahassA pannattA ?, evaM - mU. (55) causaTThI asurANaM caurAsIiM ya hoi nAgANaM / bAvattariM suvannANa vAukumArANa channauI / dIvadisAudahINaM vijjukumAriMdadhaNiyamaggINaM / chaNhaMpi juyalayANaM chAvattarimo sayasahassA // mU. (56) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-5 vR. chahaMpi juyalayANaM'ti dakSiNottaradigbhedenAsurAdinikAyo vibhedo bhavatIti yugalAnyuktAni, tatra SaTsuyugaleSu pratyekaMSaTsaptatirbhavanalakSANAmiti / eSAMcAsurAdinikAyayugalAnAM dakSiNottaradizorayaM vibhaagH||1|| "cautIsA caucatA aTTattIsaMca syshssaao| pannA cattAlIsA dAhiNao huMti bhvnnaaii|| 'cattAlIsa'tti dvIpakumArAdInAM SaNNAM pratyekaM catvAriMzadbhavanalakSAH / // 1 // "tIsA cattAlIsA cottIsaM ceva syshssaaii| chAyAlA chattIsA uttarao hotibhavaNAI / / 'chattIsa'tti dvIpakumArAdInAM SaNNAMpratyekaM SaTtriMzadbhavanalakSANIti / athAdhikRtoddezakArthasaGgrahAya gAthAmAhamU. (57) kevaiyANaMbhaMte! puDhavikkAiyAvAsasayasahassA pannattA?, goyamA! asaMkhejjA puDhavikkAiyAvAsasayasahassA pannattA, goyamA! jAvaasaMkhijAjotisiyavimANAvAsasayasahassA paNNattA / sohamme NaM bhaMte ! kappe kevaiyA vimAvAsasayasahassA pannattA?, goyamA ! battIsaM vimANAvAsasayasahassA pannattA, evaM / mU. (58) battIsaThThAvIsA bArasa aTTa cauro syshssaa| pannA cattAlIsA chacca sahassA sahassAre // mU. (59) ANayapANayakappe cattAri sayA''raNaccue tinni / satta vimANasayAiM causuvi eesukppesuN| mU. (60) ekkArasuttaraM hechimesu sattuttaraMsayaM ca mjjhime| sayamegaM uvarimae paMceva anuttaravimANA // mU. (61) puDhavi dviti ogAhaNasarIrasaMghayaNameva saMThANe / lessA diTThI nANe joguvaoge ya dasa tthaannaa|| vR. 'puDhavI'tyAdi, tatra puDhavIti luptavibhaktikatvAnirdezasya pRthivISu, upalakSatvAccAsya pRthivyAdiSujIvAvAseSviti draSTavyamiti / Thiitti 'sUcanAt sUtra mitinyAyAsthitasthAnAni vAcyAnIti zeSaH / evam 'ogAhaNe'ti avagAhanAsthAnAni, zarIrAdipadAni tu vyaktAnyeva, ekArAntaM ca padaMprathamaikavacanAntaMzyam, ityevametAni sthitisthAnAdIni daza vastUni ihoddezake vicArayitavyAnIti gAthAsamAsArthaH, vistarArthaM tu sUtrakAraH svayameva vakSyatIti / mU. (62) imIseNaMbhaMte! rayaNappabhAepuDhavIetIsAe nirayAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsi neraiyANaM kevaiyA ThitiThANA pannattA?, goyamA! asaMkhejjA ThitiThANA pannattA, taMjahA-jahaniyA ThitI samayAhiyA jahanniyAThiIdusamayAhiyAjAva asaMkhejasamayAhiyAjahaniyA ThiI tappAuggukkosiyA tthitii| imIseNaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIetIsAe nirayAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsijahanniyAe ThitIe vaTTamANAneraiyA kiMkohovauttAmANovauttAmAyovauttAlobhovauttA goyamA ! sabvevi tAva hojjA kohovauttA 1, ahavA kohovauttA ya mANovautte ya 2, ahavA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/5/62 kohovauttA ya mANovauttA ya 3, ahavA kohovauttA ya mAyovautte ya 4 ahavA kohovauttA ya mAyovauttA ya 5, ahavA kohovauttA ya lobhovautte ya 6, ahavA kohovauttA ya lobhovauttA ya 7 // ahavA kohovauttA ya ya mANovautte ya mAyovautte ya 1, kohovauttA yamANovautte ya mAyovauttA ya 2, kohovauttA yamANovauttA ya mAyovautte ya 3, kohovauttA ya mANovauttA ya mAyAuvauttA ya4 / evaM kohamANalobheNavi cau 4, evaM kohamAyAlobheNavi cau 4 evaM 12 / / paccha mANeNa mAyAe lobheNa ya koho bhaiyavvo, te kohaM amuMcatA 8, evaM sattAvIsaM bhaMgA neyavvA / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsi samayAhiyAe jahannaTThitIe vaTTamANA neraiyA kiM kohovauttA mANovauttA mAyovauttA lobhovauttA ?, goyamA ! kohovautte ya mANovautte ya mAyovatte ya lobhovautte, ya, kohovauttA ya mANovauttA ya mAyovauttA ya lobhovauttA ya // ahavA kohovautte ya mANovautte ya, ahavA kohovautte ya mANovauttA ya evaM asIti bhaMgA neyavvA / evaM jAva saMkhijjasamayAhiyA ThiI asaMkhejjasamayAhiyAe ThiIe tappAuggukkosiyAe ThiIe sattAvIsaM bhagA bhANiyavvA // vR. tatra ratnaprabhApRthivyAM sthitisthAnAni tAvatprarUpayannAha - 'imIse Na 'mityAdi vyaktaM, navaram 'egamegaMsi nirayAvAsaMsi'tti pratinarakAvAsamityarthaH 'ThitiThANa' tti AyuSo vibhAgAH 'asaMkhejja' tti saGkhyAtItAni kathaM ?, prathamapRthivyapekSayA jaghanyA sthitirdaza varSasahasrANi utkRSTA tu sAgaropamam, etasyAM caikaikasamayavRddhyA'saGkhyeyAni sthitisthAnAni bhavanti, asaGkhyeyatvAtsAgaropamasamayAnAmiti, eLaM narakAvAsApekSayA'pyasaGkhyeyAnyeva tAni kevalaM teSujaghanyotkRSTavibhAgo granthAntarAdavaseyo, yathA prathamaprastaTanarakeSu jaghanyA sthitirdazavarSasahasrANi utkRSTA tu navatiriti, evadeva darzayannAha 'jahanniyA ThitI' tyAdi, jaghanyA sthitirdazavarSasahAdikA ityekaM sthitisthAnaM, taJca pratinarakaM bhinnarUpaM, saiva samayAdhiketi dvitIyam, idamapi vicitram, evaM yAvadasaGghayeyasamayAdhikA sA, sarvAntimasthitisthAnadarzanAyAha- 'tappAuggukkosiya'tti, utkRSTA asAvanekavidheti vizeSyate tasyavivakSitanarakAvAsasya pAyogyA- ucitA utkarSikA tatprAyogyotkarSikA ityaparaM sthitisthAnam, idamapi citraM, vicitratvAdutkarSasthiteriti / 76 evaM sthitasthAnAni prarUpya teSveva krodhAdyupayuktatvaM nArakANAM vibhAgena darzayannidamAhaimIseNaM ityAdi, 'jahanniyAe ThiIe vaTTamANassa 'tti yA yatra nArakAvAse jaghanyA tasyAM varttamAnAH, kiM kohovautte tyAdi prazne 'savvevI' tyAdyuttaraM, tatra ca pratinarakaM jaghanyasthikAnAM sadaiva bhAvAt teSu ca krodhopayuktAnAM bahutvAtsaptaviMzatirbhaGgakA, ekAdisaGkhyAtamasamayAdhikajaghanyasthitikAnAM tu kAdAcitkatvAt teSu ca krodhAdyupayuktAnAmekatvAnekatvasambhavAdazItirbhaGgakAH, ekendriyeSu tu sarvakaSAyopayuktAnAM pratyekaM bahUnAM bhAvAdabhaGgakam, Aha ca 11911 "saMbhavai jahiM viraho asII bhaMgA tahiM karejjAhi jahiyaM na hoi viraho abhaMgayaM sattavIsA vA // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-5 oo __ ayaMca tatsattApekSo viraho draSTavyo, na tUtpAdApekSayA, yato ratnaprabhAyAM caturviMzatirmuhUrtA utpAdavirahakAla uktaH, tatazcayatrasaptaviMzatirbhaGgakA ucyantetatrApivirahabhAvAdazItiHprApnoti, saptaviMzatezcAbhAvA eveti / / tatra 'savvevi tAva hojja kohovautta'tti, pratinarakaM svakIyasvakIyasthityapekSayA jaghanyasthitikAnAM nArakANAM sadaiva bahUnAM sadbhAvAt nArakabhavasya ca krodhodayapracuratvAtsarva eva krodhopayuktA bhaveyurityeko bhaGgaH 1 / / ___'ahavA' ityAdinA dvitricatuHsaMyogabhaGgA darzitAH, tatra vikasaMyoge bahuvacanAntaM krodhamamuJcatA SaDbhaGgAH kAryAH, tathAhi-krodhopayuktazcamAnopayuktazca 1 tathA krodhopayuktAzca mAnopayuktAzca 2, evaM mAyayA ekatvabahutvAbhyAM dvau, lobhena ca dvau, evamete dvikasaMyoge SaT / trikasaMyoge tu dvAdaza bhavanti 12, tathAhi-krodhe nityaM bahuvacanaM mAnamAyayorekavacanamityekaH 1, mAnaikatve mAyAbahutveca dvitIyaH 2, mAnebahuvacanaM mAyAyAmekatvamiti tRtIyaH 3, mAnabahutve mAyAbahutvecacaturthaH 4, punaH krodhamAnalobhairitthameva catvAraH4, punaH krodhamAyA lobhairitthameva catvAraH 4, evamete dvAdaza 12 / catuSkasaMyoge tvaSTau, tathAhi-krodhe bahuvacanena mAnamAyAlobheSu caikavacanenaikaH, evameva lobhe bahuvacanena dvitIyaH, evametAvekavacanAntamAyayA jAtau, evameva bahuvacanAntamAyayA'nyau dvau, etamete catvAra ekavacanAntamAnena jAtAH, evameva bahuvacanAntamAnena catvAra ityevamaSTau, evamete jaghanyasthitiSu nArakeSu saptaviMzatirbhavanti, jaghanyasthitau hi bahavo nArakA bhavantyataH krodhe bhuvcnmev| _ 'samayAhiyAe jahannaTTiIe vaTTamANA neraiyA kiM kohovauttA' ityAdi praznaH, ihottaram'kohovautte ya' ityAdayo'zItibhaGgAH, iha samayAdhikAyAM yAvatsaGkhayeyasamayAdhikAyAM jaghanyasthitau nArakA nabhavantyapi, bhavati cedeko vA'neko veti tataH krodhAdiSvekatvena catvAro vikalpAH, bahutvena cAnye catvAra eva 4 / dvikasaMyoge caturvizati, tathAhi-krodhamAnayorekatvabahutvAbhyAM catvAraH 4, evaM krodhamAyayoH 4, evaM krodhalobhayoH 4, evaM mAnamAyayoH 4, evaM mAnalobhayoH 4, evaM mAyA lobhayoriti 4 dvikasaMyoge caturviMzati / trikasaMyoge dvAtriMzat, tathAhi-krodhamAnamAyAsvekatvenaikaH, eSvevamAyAbahutvena dvitIyaH, etametaumAnaikatvena, dvAvevAnyau tadbahutvena, evamete catvAraH krodhaikatvenacatvAra evAnye krodhabahutvenetyavamaSTau krodhamAnamAyAtrike jAtAH, tathaivAnye'STau krodhamAnalobheSu tathaivAnye'STau krodhamAyAlobheSu, tathaivAnye'STau mAnamAyAlobheSviti dvaatriNsht|| catuSkasaMyoge SoDaza, tathAhi-krodhAdiSvekatvenaiko lobhasya bahutvena dvitIyaH, evametau mAyaikatvena, tathA'nyau mAyAbahutvena, evametecatvAromAnaikatvena, tathA'nyecatvAra evamAnabahutvena, evamete'STau krodhaikatvena, evamanye'STau krodhabahutveneti SoDaza, evamete sarva evAzItiriti / ete ca jaghanyasthitau ekAdisaGkhyAtAntasamayAdhikAyAM bhavanti, asaGkhyAtasamayAdhikAyAstu jaghanyasthiterArabhyotkRSTasthitaM yAvatsaptaviMzatirbhaGgAsta eva, tatra nArakANAMbahutvAditi athAvagAhanAdvAraM tatra mU. (63) imIseNaMbhaMte! rayaNappabhAe puDhavIetIsAe nirayAvAsasayasassesuegamegaMsi nirayAvAsaMsi neraiyANaM kevaiyAogAhaNAThANA pannattA?, goyamA! asaMkhejAogAhaNAThANA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/5/63 pannattA, taMjahA-jahanniyA ogAhaNA, padesAhiyA jahanniyA ogAhaNA, duppesAhiyA jahaniyA ogAhaNA, jAva asaMkhijjapaesAhiyA jahanniyA ogAhaNA, tappAuggukkosiyA ogaahnnaa| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsijahaniyAe ogAhaNAe vaTTamANA neraiyA kiMkohovauttA?, asIibhaMgAbhANiyavvA jAva saMkhijapaesAhiyA jahanniyA ogAhaNA, asaMkhejapaesAhiyAe jahaniyAe ogAhaNAe vaTTamANANaM tappAuggukkosiyAe ogAhaNAe vaTTamANANaM neraiyANaM dosuvi sttaaviisNbhNgaa| imiseNaMbhaMte! rayaNa0 jAva egamegaMsi nirayAvAsaMsi neraiyANaM kai sarIrayA pannattA?, goyamA! tinni sarIrayA pannattA, taMjahA-veubvie teyae kmme| imIseNaM bhaMte! jAva veuvviyasarIre vaTTamANA neraiyA kiM kohovauttA? sattAvIsaM bhaMgA bhANiyavvA, eeNaM gamaeNaM tinni sarIrAbhANiyavvA / imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavie jAva neraiyANaM sarIrayA kisaMghayaNI pannattA?, goyamA ! chaNhaM saMghayaNANaM assaMghayaNI, nevaThThI neva chirA neva pahArUNi je poggalA aniTThA akaMtA appiyA asuhA amaNunnA amaNANA, etesiM sarIrasaMghAyattAe prinnmNti| imIseNaM bhaMte ! jAva chaNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNe vaTTamANANaM neraiyA kiM kohovauttA? sttaaviisNbhNgaa| imIseNaMbhaMte ! rayaNappabhA jAva sarIriyA kiMsaMThiyA pannattA?, goyamA! duvihA pannattA, taMjahA-bhavadhAraNijjA ya uttaraviuvviyA ya, tattha gaMje te bhavadhAraNijAte huMDasaMThiyA pannattA, tattha NaM je te uttaravauvviyA tevi huMDasaMThiyA pannatA / imIse NaM jAva huMDasaMThANe vaTTamANA neraiyA kiM kohovauttA? sattAvIsaM bhNgaa| imIseNaMbhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe neraiyANaM kati lessAo pannattA?, goyamA! egA kAulessA pnnnnttaa| imIseNaMbhaMte! rayaNappabhAejAva kAulessAe vaTTamANA sttiiviisNbhNgaa| vR. 'ogAhaNAThANa'tti avagAhante-Asate yasyAM sA'vagAhanA-tanustadAdhArabhUtaM vA kSetraM tasyAH sthAnAni-pradezavRddhayA vibhAgAH avagAhanAsthAnAni, tatra 'jahanniya'tti jaghanyA'GgulAsaGghayabhAgamAtrA sarvanarakeSu 'tappAuggukkosiyatti'tasya vivakSitanarakasya prAyogyA yA utkarSikA sA taprAyogyotkarSikA yathA trayodazaprastaTe dhanuHsaptakaM ralitrayamaGgulaSaTkaM ceti 'jahaniyAe'ityAdijaghanyAyAMtasyAmevacaikAdisaGkhyAtAntapradezAdhikAyAdhakAyAmavagAhanAyAM vartamAnAnAM nArakANAmalpatvAt krodhAdhupayukta eko'pi lbhye'to'shiitibhnggaaH| . ___'asaMkhejjapaese tyAdi,asaGkhyAtapradezAdhikAyAMtatyAyogyotkRSTAyAMcanArakANAMbahutvAt teSuca bahUnAM krodhopayuktatvena krodhe bahuvacanasya bhAvAt mAnAdiSu tvektvbhutvsmbhvaatsptviNshtibhnggaabhvntiiti| nanuye jaghanyasthitaya jaghanyAvagAhanAzca bhavanti teSAMjaghanyasthitikatvena saptaviMzatibhaGgakAH prApnuvanti jaghanyAvagAhanatvena cAzIriti virodhaH?, atrocyate, jaghanyasthitikAnAmapijaghanyAvagAhanAkAle'zItireva, utpattikAlabhAvitvena jaghanyAvagAhanAnAmalpatvAditi, yAcajaghanyasthitikAnAMsaptaviMzatisA jaghanyAvagAhanAtvamatikrAntAnAmiti bhAvanIyam zarIradvAre sattAvIsaMbhaMga'tti, anena yadyapivaikriyazarIresaptaviMzatirbhaGgakAuktAstathA'pi Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-5 79 yA sthityAzrayA avagAhanAzrayA ca bhaGgakaprarUpaNA sA tathaiva dRzyA, niravakAzatvAttasyAH, zarIrAzrayAyAzca sAvakAzatvAt, evamanyatrApi vimarzanIyamiti / 'eeNaM gameNaM tinni sarIrayA bhANiyavvatti, vaikriyazarIrasUtrapAThena trINi zarIrakANi vaikriyataisajakArmaNAni bhaNitavyAni, triSvapi bhaGgakAH saptaviMzatirvAcyetyarthaH, nanu vigrahagatau kevale ye taijasakArmaNazarIre syAtAM tayoralpatvenA-zItirapi bhaGgakAnAMsaMbhavatIti kathamucyate? tayoH saptaviMzatireveti, atrocyate, satyametat kevalaMvaikriyazarIrAnugatayosyayorihAzrayaNaM kevalayozcAnAzrayaNamitisaptaviMzatireveti, yacca dvayorevAdidezyatve trINItyuktaM taca trayANAmapi gmsyaatyntsaamyopdrshnaarthmiti|| saMhananadvAre 'chaNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNi tti, SaNNAM saMhananAnAM-vajrarSabhanArAcAdInAM madhyAdekatareNApi saMhananenAsaMhananAnIti, kasmAdevamityat Aha-'nevaTThI'tyAdi, naivAsthyAdIni teSAMsanti asthisaJcayarUpaMca saMhananamucyata iti, 'aniTTha'ttiiSyante smetISTAstaniSedhAdaniSTAH, aniSTamapi kiJcitkamanIyaM bhavatItyata ucyate-akAntAH, akAntamapi kiJcitkAraNavazAt prItaye bhavatItyAha- 'appiyA' aprItihetavaH, apriyatvaMteSAM kutaH?, yataH 'asubha'ttiazubhasvabhAvAH, te ca sAmAnyA api bhavantItyato vizeSyate-'amaNuNNa'tti na manasA-antaHsaMvedanena zubhatayA jJAyanta ityamanojJAH, amanojJatA caikadA'pi syAdata Aha-'amaNAma'tti na manasA abhyante-gamyante punaH punaH smaraNato ye te amano'mAH, ekArthikA vaite zabdAH aniSTatAprakarSapratipAdanArthA iti / etesiM sarIrasaMghAyattAe'tti saGghAtatayA, zarIrapUpasaJcayatayetyarthaH / saMsthAnadvAre 'kiMsaMThiya'ttikiMsaMsthitaM-saMsthAnaMyeSAMtAni kiMsaMsthitAni, bhavadhAraNijjatti bhavadhAraNaM-nijajanmAtivAhanaM prayojanaM yeSAMtAni bhavadhAraNIyAni, AjanmadhAraNIyAnItyarthaH, 'uttaraveubviya'tti pUrvavaikriyApekSayottarANi-uttarakAlabhAvIni vaikriyANi uttaravaikriyANi, 'huMDasaMThiya'tti srvtraasNsthitaani|| mU. (64) imIseNaMjAva kiM sammaddiTThI micchadiTThI sammAmicchadiTThI?, tinnivi / imIse NaM jAva sammaiMsaNe vaTTamANA neraiyA sattAvIsaM bhaMgA, evaM micchadasaNevi, sammAmicchadasaNe asIti bhNgaa| imIse NaM bhaMte ! jAva kiM nANI annANI?, goyamA! nANIvi annANIvi, tinni nANAI niyamA, tinni annaannaaiNbhynnaae| imIseNaMbhaMte! jAva AbhinibohiyanANe vaTTamANAsattAvIsaM bhaMgA, evaM tini nANAiM tinni annaannaaiNbhaanniyvvaaiN| imIse gaMjAva kiMmaNajogI vaijogI kAyajogI,? tinnivi / imIseNaMjAva maNajoe vaTTamANA kohovauttA?, sattAvIsaM bhaMgA / evaM vaijoe evaM kaayjoe| imIseNaMjAva neraiyA kiM sAgArovauttAanAgArovauttA?, goyamA! sAgarovauttAvi anAgArovauttAvi / imIse maM jAva sAgArovaoge vaTTamANA kiM kohovauttA?, sattAvIsaMbhaMgA evaM anAgArovauttAvi / imIse NaM jAvasAgArovaoge vaTTamANA kiM kohovauttA?, sattAvIsaM bhaMgA / evaM anAgArovauttAvi / imIse NaM jAvasAgArovaoge vaTTamANA kiM kohovauttA?, nANataM lesAsu gAhA vRSTidvAre 'sammAmicchAdasaNe asIibhaMga'tti mizraSTInAmalpatvAttadbhAvasyApi ca kAlato'lpatvAdeko'pi labhate ityazItibhaGgAH / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/5/64 jJAnadvAre 'tinni nANAiM niyama' tti ye sasamyaktvA narakeSUtpadyante teSAM prathamasamayAdArabhya bhavapratyayasyAvadhijJAnasya bhAvAt trijJAnina eva te, ye tu mithyAdRSTayaste saJjJibhyo' saJjJibhyazvotpadyante tatra ye saJjJibhyaste bhavapratyayAdeva vibhaGgasya bhAvAt tryajJAninaH, ye tvasaJjJibhyasteSAmAdyAdantarmuhUrtAtparato vibhaGgasyotpattiriti teSAM pUrvamajJAnadvayaM 80 119 11 pazcAdvibhaGgotpattAvajJAnatrayamityata ucyate - ' tinni annANAI bhayaNAe 'tti 'bhajanayA' vikalpanayA kadAciddadhve kadAcitstrINAtyarthaH, atrArthe gAthe syAtAm"sannI neraiesuM uralaparaccAyaNaMtare samae / vibhaMga ohiM vA aviggahe viggahe lahai // assannI naraesuM pajjatto jeNa lahai vibbhaMgaM / nANA tinneva tao annANA donni tinneva // // 2 // evaM tintriNANe tyAdi, AbhinibodhikajJAnavat saptaviMzatibhaGgakopetAni AdyAni trINi jJAnAni ajJanAni ceti, iha ca trINi jJAnAnIti yaduktaM tadAbhinibodhikasya punargaNanenAnyathA dve eva te vAcye syAtAmiti / 'tinni annANAI' ityatra yadi matyajJAnazrutAjJAne vibhaGgAtpUrvakAlabhAvinI vavakSyete tadA'zItirbhaGgA labhyante, alpatvAtteSAM, kintu jaghanyAvagAhanAste tato jaghanyAvagAhanAzrayeNaivAzItirbhaGgakAsetaSAmavaseyA iti / yogadvAre 'evaM kAyajoe 'tti, iha yadyapi kevalakArmaNakAyayoge'zItirbhaGgAH saMbhavanti tathA'pi tasyAvivakSaNAt sAmAnyAkAyayogAzrayaNAcca saptaviMzatirukteti / upayogadvAre 'sAgarovautta'tti, AkAro- vizeSAMzagrahaNazaktistena saheti sAkAraH, tadvikalo'nAkAraH sAmAnyagrAhItyarthaH / 'nANattaM lesAsu' tti, ratnaprabhApRthivIprakaraNavaccheSapRthivIprakaraNAnyadhyeyAni, kevalaM lezyAsu vizeSaH, tAsAM bhinnatvAd, ata eva taddarzanAya gAthAmU. (65) kAU ya dosu taiyAe mIsiyA nIliyA cautthIe / paMcamiyAe mIsA kaNhA tatto paramakaNhA / vR. 'kAU' ityAdi, tatra 'taiyAe mIsiya'tti vAlukAprabhAprakaraNe uparitananarakeSu kApotI adhastaneSu tu nIlI bhavatIti te yathAsambhavaM praznasUtre uttarasUtre cAdhyetavya ityarthaH, yacca sUtrAbhilApeSu narakAvAsasaGkhyAnAnAtvaM tat 'tIsA ya pannavIsA' ityAdinA pUrvapradarzitena samayaveyamiti, evaM sUtrAbhilApaH kAryaH 'sakkarappabhAe NaM bhaMte ! puDhavIe paNavIsAe nirayAvAsasayasahassesu ekamekkaMsi nirayAvAsaMsi kai lessAo pannattAo ?, goyamA ! egA kAulessA pannattA / sakkarappabhAe NaM bhaMte ! jAva kAulesAe vaTTamANA neraiyA kiM kohovauttA ?' ityAdi 'jAva sattAvIsaM bhaMgA' / evaM sarvapRthivISu gAthA'nusAreNa vAcyAH // mU. (66) causaTThIe NaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassesu egamegaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumArANaM kevaiyA ThiiThANA pannatatA ?, goyamA ! asaMkhejjA ThitiThANA pannattA, jahanniyA ThiI jahA neraiyA tahA / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -1, varga:-, uddezakaH -5 navaraM paDilomA bhaMgA bhANiyavvA-savvevi tAva hojja lobhovauttA, ahavA lobhovauttA ya. mAyovautte ya, ahavA lobhovauttA ya mAyovauttA ya, eeNaM gameNaM neyavvaM jAva thaNiyakumArANaM, navaraM nANattaM jANiyavvaM / 81 vR. asurakumAraprakaraNe 'paDilomA bhaMga'tti, nArakaprakaraNe hi krodhamAnAdinA krameNa bhaGganirdezaH kRtaH, asurakumArAdiprakaraNeSu lobhamAyAdinA'sau kArya ityarthaH, ata evAha 'sabvevi tAva hojja lohAvautta'tti, devA hi prAyo lobhavanto bhavanti tena sarve'pyasurakumArA lobhopayuktAH syuH, dvikasaMyoge tu lobhopayuktatve bahuvacanameva, mAyopayoge tvekatvabahutvAbhyAM dvau bhaGgakau, evaM saptaviMzatirbhaGgakAH kAryAH / 'navaraM nANattaM jANiyavvaM' ti nArakANAmasurakumArAdInAM ca parasparaM nAnAtvaM jJAtvA praznasUtrANi uttarasUtrANi cAdhyeyAnIti hRdayaM, tacca nArakANAmasurakumArAdInAM ca saMhananasaMsthAna- lezyAsUtreSu bhavati, taccaivam 'causaTThIe NaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassesu egamegaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumArANaM sarIragA kiMsaMghayaNI ?, goyamA ! asaMghayaNI, je poggalA iTThA kaMtA te tesiM saMghAya trAe pariNamaMti, evaM saMThANevi, navaraM bhavadhAraNijA samacauraMsasaMThiyA uttaraveuvviyA annayarasaMThiyA evaM lesAsuvi / navaraM kai lessAo pannattAo ?, goyamA ! cattAri, taMjahAkiNhA nIlA kAU teUlesA, causaTThIe NaM jA kaNhalesAe vaTTamANA kiM kohovauttA ?, goyamA savvevi tAva hojja lohovauttA' ityAdi, evaM 'nIlAkAuteUvi' nAgakumArAdiprakaraNeSu tu 'culasIe nAgakumArAvAsasayasahassesu' ityevaM 'causaThThI asurANaM nAgakumArANa hoi culasIi" ityAdervacanAt praznasUtreSu bhavanasaGkhyAnAnAtvamavagamya sUtrAbhilApaH kArya iti // mU. (67) asaMkhejjesu NaM bhaMte! puDhavikAiyAvAsasayasahassesu egamegaMsi puDhavikAiyAvAsaMsi puDhavikkAiyANaM kevatiyA ThitiThANA pannattA ?, goyamA ! asaMkhejjA ThitiThANA pannattA, taMjA - jahaniyA ThiI jAva tappAuggukkosiyA ThiI / asaMkhe NaM bhaMte! puDhavikAiyAvAsasayasahassesu egamegaMsi puDhavikAiyAvAsaMsi puDhavikkAiyANaM kevatiyA ThitiThANA pannattA ?, goyamA ! asaMkhejjA ThitiThANA pannattA, taMjahAjahanniyA ThiI jAva tappA uggukkosiyA tthiii| asaMkhejjesu NaM bhaMte! puDhavikkAiyAvAsasayasahassesu egamegaMsi puDhavikkAiyAvAsaMsi jahanniyAe ThitIe vaTTamANA puDhavikkAiyA kiM kohovauttA mANovauttA mAyovauttA lobhovauttA goyamA ! kohovauttAvi mANovauttAvi mAyovauttAvi lobhovauttAvi, evaM puDhavikkAiyANaM savvesuvi ThANesu abhaM gayaM / navaraM teulessAe asIti bhaMgA, evaM AukkAiyAvi, teukkAiyavAukkAiyANaM savrvvasuvi ThANesu abhaMgayaM / vaNassaikAiyA jahA puDhavikkAiyA / vR. 'evaM puDhavikkAiyANaM savvesu ThANesu abhaMgayaM 'ti, pRthivIkAyikA ekaikasmin kaSAye upayuktA bahavo labhyanta ityabhaGgakaM dazasvapi sthAneSu, navaraM 'teulesAe asII bhaMga' tti, pRthivIkAyikeSu lezyAdvAre tejolezyA vAcyA, sA ca yadA devalokAcyuto deva eko'neko vA pRthivIkAyikeSUtpadya tadA bhavati, tatazca tadaikatvAdibhavanAdazItirbhaGgakA bhavantitIti / |5 |6 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/5/67 iha pRthivIkAyakaprakaraNe sthitisthAnadvAraM sAkSAllikhitamevAsti, zeSANi tu nArakavadvAcyAni, tatraca 'navaraMnANattaMjANiyavvaM ityetasyAnavRtte nAtvamihapraznata uttaratazcAvaseyaM, taJca zarIrAdiSu saptasu dvAreSvidam-'asaMkhijjesuNaM bhaMte ! puDhavikAiyAvAsasayasahassesu jAva puDhavikAiyANaM kai sarIrA pannattA ?, goyamA ! tinni sarIrA, taMjahA orAlie teyae kammae eteSuca 'kohovauttAvimANovauttAvI' tyAdi vAcyaM, tathA asaMkhejjesuNaMjAva puDhavikAiyANaMsarIragA kiMsaMghayaNI?' ityAditathaiva, navaraM poggalAmaNunAamaNunAsarIrasaMghAyattAe pariNamaMti' evaM saMsthAnadvAre'pi, kintu uttare huMDasaMThiyA' etAvadevavAcyaM natu 'duvihAsarIragA pannattA, taMjahA-bhavadhAraNijjA yauttaraveubviyAya' ityAdi, pRthiviikaayikaanaaNtdbhaavaaditi| lezyAdvAre punarevaM vayaM-'puDhavikkAiyANaM bhaMte ! kai lessAo pannattAo?, goyamA ! cattAri, taMjahA-kaNhalesA jAva teulesA' etAsu ca tisRSvabhaGgakameva, tejolezyAyAM tvazItirbhaGgakAH, etacca prAgevoktamiti // dRSTidvAre idaM vAcyam-'asaMkhejjesu jAva puDhavikAiyA kiM sammAdiTThI micchadichI' sammAmicchadiTThI?, goyamA! micchadiTThI',zeSaM tathaiva / jJAnadvAre tathaiva, navaraM 'puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI?, goyamA ! no nANI annANI niyamA do annANI' yogadvAre'pi tathaiva, navaraM 'puDhavikkAiyANaM bhaMte ! kiM maNajogI vaijogI kAyajogI goyamA ! no maNajogI no vayajogI kaayjogii| ___ "evaM AukkAiyAvi'tti pRthivIkAyikavadapkAyikA api vAcyAH, te hi dazasvapi sthAnakeSvabhaGgakAH, tejolezyAyAMcAzItibhaGgakavanto, yatasteSvapi deva utpadyata iti| teukkAie' tyAdau savvesuThANesutti sthitisthAnAdiSu dazasvapyabhaGgaka, krodhAdhupayuktAnAmekadaivateSubahUnAM bhAvAt, ihadevAnotpadyanta ithatitejolezyA teSunAsti, tatastatsambhavAnAzItirapItyabhaGgakameveti, etaSu ca sUtrANi pRthivIkAyikasamAni kevalaM vAyukAyasUtreSu zarIradvAre evamadhyeyam . 'asaMkhejjesuNaM maMte! jAva vAukkAiyANaM kai sarIrApannattA?,goyamA! cattAri, taMjahAorAlie veuvvie teyae kammae'tti / 'vaNassaikAie' tyAdi, vanaspatayaH pRthivIkAyikasamAnAvaktavyAH, dazasvapisthAnakeSu bhaGgakAbhAvAt, tejolezyAMca tathaivAzItibhaGkasadbhAvAditi / nanu pRthivyambuvanaspatInAM ghaSTidvAre sAsvAdanabhAvena samyaktvaM karmagrantheSvabhyupagamyate, tata eva ca jJAnadvAre matijJAnaM zrutajJAnaMca, alpAJcaite ityevamazItibhaGgAH samyagdarzanAbhinibodhikazrutajJAneSu bhavantu, naivaM, pRthivyAdiSu sAsvAdanabhAvasyAtyantaviralatvenAvivakSitatvAt, tata evocyate-"ubhayAbhAvo puDhavAiesu vigalesu hoja uvavaNNo / " tti, 'ubhayaM' pratipadyamAnapUrvapratipannarUpamiti // mU. (68) beiMdiyateiMdiyacauMridiyANaMjehiM ThANehiM neratiyANaM asIibhaMgA tehiM ThANehiM asIiMceva, navaraM abbhahiyA sammatte AbhinibohiyanANe suyanANe ya, eehiM asIibhaMgA, jehiM ThANehi neratiyaNAM sattAvIsaMbhaMgA tesu ThANesu savvesu abhNgyN| paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA tahA bhANiyavvA, navaraM jehiM sattAvIsaM bhaMgA tehiM abhaMgayaM kAyavvaM jattha asIti tattha asIti cev| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-5 ___maNussANavijehiM ThANehiM neraiyANaM asItibhaMgA tehiM ThANehiM maNussANavi asItibhaMgA bhANiyavvA, jesu ThANesu sattAvIsA tesu abhaMgayaM, navaraM maNussANaM abbhahiyaM jahaniyA ThiI AhArae ya asIti bhNgaa| vANamaMtarajoisavemANiyA jahA bhavaNavAsI, navaraM nANattaM jANiyavvaM jaM jassa, jAva anuttarA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti| vR. 'beiMdie'tyAdAvevamakSaraghaTanA-'jehi ThANehiM neraiyANaM asIibhaMgA tehiM ThANehiM beiMdiyateiMdiyacauriMdiyANaM asIiM ceva'tti, tatraikAdisaGkhyAtAntasamayAdhikAyAMjaghanyasthitI 1 tathAjaghanyAyAmagAhanAyAMca 2 tatraivaca saddheyayAntapradezavRddhAyAM 3 mizradRSTau ca nArakANAmazItibhaGgakA uktAH, vikalendriyANAmapyeteSusthAneSu mizraSTivarjeSvazItireva, alpatvAtteSAm ekaikasyApikrodhAdhupayuktasya sambhavAt, mizraddaSTistu vikalendriyeSvekendriyeSucana saMbhavatIti na vikalendriyANAM tatrAzItibhaGgakasambhava iti, vRddhaistviha sUtre kuto'pi vAcanAvizeSAd yatrAzItistatrApyabhaGgakamiti vyaakhyaatmiti| ihaiva vizeSAbhidhAnAyAha-navaramityAdi, ayamarthaH-dRSTidvAre jJAnadvAre ca nArakANAM saptaviMzatiruktA, vikalendriyANAMtu abbhahiya'ttiabhyadhikA'nyA'zItibhaGgakAnAM bhavati, kva ?, ityAha-samyaktve, alpIyasAM hi vikalendriyANAM sAsvAdanabhAvena samyaktvaM bhavati, alpatvAccaiteSAmekatvasyApi sambhavenAzItibhaGgakAnAM bhavati, evamAbhinibodhike zrute ceti| tathA 'jehI' tyAdi, yeSu sthAnakeSu nairayikANAM saptaviMzatirbhaGgakAsteSu sthAneSu dvi tri caturindriyANAM bhaGgakAbhAvaH, tAni ca prAguktAzItibhaGgakasthAnaviziSTAni mantavyAni, bhaGgakAbhAvazca krodhAdhupayuktAnAmekadaiva bahUnAM bhaavaaditi| vikalendriyasUtrANicapRthivIkAyikasUtrANIvAdhyeyAni, navaramiha lezyAdvAre-tejolezyA nAdhyetavyA, dRSTidvAre ca 'beiMdiyA NaM bhaMte ! kiM sammaddiThI micchAdichI sammAmicchAdiThI ?, goyamA ! sammaddiTTIvi micchaddiTThIvi no sammAmicchAdichI, sammaiMsaNe vaTTamANA beiMdiyA kiM kohovauttA?' ityAdi prshnottrmshiitirbhnggkaaH| tathA jJAnadvAre-'beiMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ?, goyamA ! nANIvi annANIvi, jai NanabhI dunnANI mainANI suyanANI ya' zeSaM tathaivAzItizca bhaGgA iti / yogadvAre 'beiMdiyA NaM bhaMte ! kiM maNajogI vaijogI kAyajogI?, goyamA ! no maNajogI vaijogI kAyajogI ya' zeSaM tathaiva / evaM triindriycturindriysuutraannypi| 'paMcediye'tyAdi jahiMsattAvIsaMbhaMga'tti, yatra nArakANAMsaptaviMzatirbhaGgakAstatra paJcendriyatirazcAmabhaGgakaM, tacca jaghanyasthityAdikaM pUrvaM darzitameva, bhaGgakAbhAvazca krodhAdhupayuktAnAM bahUnAmekadaivateSu bhAvAditi, sUtrANi ceha nArakasUtravadadhyeyAni, navaraM zarIradvAre'yaM vizeSaH'asaMkhejjesu NaM bhaMte ! paMciMdayatirikkhajoNiyAvAsesu paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kevaiyA sarIrApannattA?,goyamA? cattAri, taMjahA-orAlie veubvieteyaekammae' sarvatra cAbhaGgakamiti tathA saMhananadvAre 'paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM kevaiyA saMghayaNApannattA?,goyamA!cha saMghayaNA paM0, taMjahA-vairosahanArAyaM jAva chevaTThati / evaM saMsthAnadvAre'pi cha saMThANA pannattA, taMjahA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/5/68 samacauraMse 6 / evaM lezyAdvAre - 'kai lesAo pannattAo ?, goyamA ! cha lessA pa0, taMjahAkiNhalessA' 6 / 'maNussANavi 'tti, yathA nairayikA dazasu dvAreSvabhihitAstathA manuSyA api bhaNitavyA iti prakramaH, tadevAha - 'jehI' tyAdi, tatra nArakANAM jaghanyasthitAvekAdisaGkhyAtAntasamayAdhikAyAM 1 tatA jaghanyAvagAhanAyAM 2 tasyAmeva saGkhyAtAntapradezAdhikAyAM 3 mizre ca 4 azItirbhaGgakA uktAH, manuSyANAmapyeteSvazItireva, tatkAraNaM ca tadalpatvameveti / 84 nArakANAM manuSyANAM ca sarvathA sAmyaparihArAyAha - 'jesu sattAvIsA' ityAdi, saptaviMzatirbhaGgakasthAnAni ca nArakANAM jaghanyasthityasaGkhyAtasamayAdhikajaghanyasthitiprabhRtIni, teSu ca jaghanyasthitau vizeSasya vakSyamANatvena tadvarjeSu manuSyANAmabhaGgakaM yato nArakANAM bAhulyena krodhodaya eva bhavati tena teSAM saptaviMzatirbhaGkakA uktasthAneSu yujyante, manuSyANAM tu pratyekaM krodhAdyupayogavatAM bahUnAM bhAvAnna kaSAyodaye vizeSo'sti, tena teSAM teSu sthAneSu bhaGgakAbhAva iti / ihaiva vizeSAbhidhAnAyAha-navaramityAdi, yeSu sthAneSu nArakANAmazItisteSu manuSyANAmapyazIti tathA 'jesu sattAvIsA tesu abhaMgaya' mityuktaM, kevalaM manuSyANAmidamabhyadhikaM yaduta jaghanyasthitau teSAmazItirna tu nArakANAM tatra saptaviMzatiruktetyabhaGgakam / tathA''hArakazarIre azItirAhArakazarIravatAM manuSyANAmalpatvAnnArakANAM tannAstyevetyetadapyabhyadhikaM manuSyANAmiti, iha ca nArakasUtrANAM manuSyasUtrANAM ca prAyaH zarIrAdiSu caturSu jJAnadvAra eva ca vizeSaH, tathAhi'asaMkhejesu NaM bhaMte' ! maNussAvAsesu maNussANaM kai sarIrA pannattA ?, goyamA ! paMca, taMjahAorA lie veuvvie AhArae teyae kammae, asaMkhejjesu NaM jAva orAliyasarIre vaTTamANA maNussA kiM kohovauttA 4, go0 ! kohovauttAvi 4, evaM sarvazarIrakeSu navaramAhArake'zItirbhaGgakAnAM vAcyA / evaM saMhananadvAre'pi navaraM 'maNussANaM bhaMte! kai saMghayaNA pannattA ?, goyamA ! chassaMghayaNA pannattA, taMjahA- vairosahanArAe jAva chevaThThe' / saMsthAnadvAre 'cha saMThANA pannattA, taMjahA - samacauraMse jAva huMDe' / lezyAdvAre 'cha lesAo, taMjahA - kiNhalessA jAva sukkalesA' / jJAnadvAre 'maNussANaM bhaMte ! kai nANANi ? goyamA ! paMca, taMjahA - AbhinibohiyaNANaM jAva kevalanANaM' / eteSu ca kevalavarjeSvabhaGgakaM, kevaletu kaSAyodaya eva nAstIti / 'vANamaMtare'tyAdi, vyantarAdayo dazasvapi sthAneSu yathA bhavanavAsinastathA vAcyAH, yatrA surAdInAmazItirbhaGkakAH yatra ca saptaviMzatistatra ca vyantarAdInAmapi te tathaiva vAcyAH, bhaGgakAstu lobhamAdau vidhAyAdhyetavyAH, tatra bhavanavAsibhiH saha vyantarANAM sAmyameva, jyotiSkAdInAM tu na tathaiva vAcyAH, bhaGgakAstu lobhamAdau vidhAyAdhyetavyAH, tatra bhavanavAsibhiH saha vyantarANAM sAmyameva, jyotiSkAdInAM tu na tatheti taisteSAM sarvathA sAmyaparihArasUcanAyAha- 'navaraM nANattaM jANiyavvaM jaM jassa'tti, 'yat' lezyAdigataM 'yasya' jyotiSkAdeH 'nAnAtvam' itarApekSayA bhedastadajJAtavyamiti, parasparato vizeSaM jJAtvaiteSAM sUtrANyadhyeyAnItibhAvaH / tatra lezyAdvAre - jyotiSkANAmekaiva tejolezyA vAcyA, jJAnadvAre trINi jJAnAni, ajJAnAnyapi trINyeva, asaJjJinAM tatropapAtAbhAvena vibhaGgasyAparyAptakAvasthAyAmapi bhAvAt / tathA vaimAnikAnAM lezyAdvAre tejolezyAdayastino lezyA vAcyAH / jJAnadvAre ca trINi jJAnAnyajJAnAni Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-5 ceti, vaimAnikasUtrANicaivamadhyeyAni-'saMkhejjesuNaMbhaMte! vemANiyAvAsasayasahassesuegamegaMsi vemANiyAvAsaMsi kevaiyA ThiiThANA pannattA?' ityevamAdIni / zatakaM-1 uddezakaH-5 samAptaH -zatakaM-1 uddezakaH-6:vR.atha SaSTho vyAkhyAyate, tasya cAyaM sambandhaH-anantaroddezake'ntimasUtreSu 'asaMkhejesu NaMbhaMte! jAva jotisiyavemANiyAvAsesu' tathA 'saMkhejjesuNaMbhaMte ! vemANiyAvAsasayasahassesu' ityetadaghItaM, teSu ca jyotiSkavimAnAvAsAH pratyakSA eveti tadgatadarzanaM pratItya tathA 'jAvaMte' iti yaduktamAdigAthAyAM tacca darzayitumAha mU. (69) jAvaiyAoyaNaMbhaMte! uvAsaMtarAo udayaMte sUrie cakkhupphAsaMhavvamAgacchati atthamaMteviya NaM sUrie tAvatiyAo ceva uvAsaMtarAo cakkhupphAsaM havvamAgacchati?, haMtA! goyamA ! jAvaiyAo NaM uvAsaMratAo udayaMte sUrie cakkhupphAsaM havvamAgacchati asthamaMtevi sUrie jAva havvamAgacchati / jAvaiyANaM bhaMte ! khittaM udayaMte sUrie AtAveNaM savvao samaMtA obhAsei ujjoei tavei pabhAsei, atthamaMteviyaNaM sUrie tAvAiyaM ceva khittaM AyAveNaM savvao samaMtA obhAsei ujjoei tavei pabhAsei ?, haMtA goyamA! jAvatiyaNNaM khettaMjAva pabhAsei / taMbhaMte ! kiM puDhe obhAsei apuDhe obhAsei ?, jAva chaddisiM obhAseti, evaM ujjovei tavei pabhasei jAva niyamA chddisiN| se nUNaM bhaMte! savvaMti savvAsaMti phusamANakAlasamayaMsi jAvatiyaM khettaM phusai tAvatiyaM phusamANe puDhetti vattavvaM siyA ?, hatA! goyamA! savvaMti jAva vattavvaM siyaa| taMbhaMte ! kiM puDhe phusai apuDhe phusai ? jAva niyamA chddisiN| vR. 'jAvaiyAoM' ityAdi, yatparimANAt 'uvAsaMtarAo'tti avakAzAntarAt' AkAzavizeSAdavakAzarUpAntarAlAdvA, yAvatyavakAzAntare sthita ityarthaH 'udayaMte'tti udayan udgacchan 'cakkhupphAsaMti, cakSuSo-dRSTeH sparzaiva sparzona tusparzaevacakSuSo'prAptakAritvAditicakSusparzastaM 'havvaM'ti zIghraM, sa ca kila sarvAbhyAntaramaNDale saptacatvAriMzati yojanAnAM sahasreSu dvayoH zatayostriSaSTau (47263) casAdhakAyAMvartamAna udayedRzyate, astasamaye'pyevam, evaMpratimaNDalaM darzane vizeSo'sti,sacasthAnAntarAdavaseyaH, 'savvaosamaMta'tti 'sarvataH' sarvAsudikSu 'samantAt' vidikSu, ekArthIvaito, 'obhAseI tyAdi sthAnAntarAdavaseyaH, 'savvaosamaMta"tti sarvataH' sarvAsu dikSu 'samantAt' vidikSu, ekArthovaito, 'obhAseI tyAdi 'avabhAsayati'ISaprakAzayati yathA sthUlataramevavastu dRzyate udaghotayati' bhRzaMprakazayati yathAsthUlameva dRzyate 'tapati' upanIzatItaM karoti yathA vA sUkSma pipIlikAdi dRzyate tathA karoti 'prabhAsayata' atitApayogAdvizeSato'panItazItaM vidhatte yathA vA sUkSmataraM vastu dRzyate tathA krotiiti|| etatkSetramevAzrityAha taMbhaMte'tyAdi taMbhaMte'tti-yatkSetramavabhAsayati yadudyotayatitapati prabhAsayatica tat' kSetraM kiM bhadanta! spRSTamavabhAsayatiaspRSTamavabhAsayati?,iha yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'goyamA ! puDhe obhAsei noapuTuM, taM bhaMte ! ogADhaM obhAsei anogADhaM obhAsei ?, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/6/69 goyamA! ogADhaM obhAseinoanogADhaM, evaM anaMtarogADhaM obhAsei paraMparogADhaM, taMbhaMte!, kiM aNuMobhAsa ibAyaraMobhAsai?,goyamA! aNuMpiobhAsai bAyaraMpiobhAsai, taMbhaMte ! urlDa obhAsai tiriyaM obhAsai ahe obhAsai?, goyamA! urddhapi 3, taMbhaMte ! AIobhAsai majjhe obhAsai aMteobhAsai?, goyamAnAnuAI3, taMbhaMte!, savisaeobhAsaiavasaeobhAsai goyamA ! savisae obhAsai no avisae, taM bhaMte ! AnupuTviM obhAsei anAnupuTviM obhAsai goyamA! Anupuci obhAsai noanAnupuTviM, taMbhaMte! kaidisiMobhAsai?, goyamA! niyamA chddisiN'ti| eteSAMcapadAnAM prathamoddezakenArakAhArasUtra vyAkhyA dRzyeti |yev obhAsai' ityanena saha sUtraprapaJca uktaHsaeva 'ujjoyaItyAdinA padatrayeNavAcyaiti darzayannAha-evaM ujjoveI tyaadi| spRSTaM kSetraM prabhAsayatItyuktam, atha sparzanAmeva darzayannAha-savvaMti'tti prAkRtatvAt 'sarvataH sarvAsudikSu savvAvaMti'ttiprAkRtatvAdeva sarvAtmanA sarveNa vA''tapenApatti-vyAptiryasya kSetrasya tatsarvApatti, athavA sarvaM-kSetram, itizabdo viSayabhUtaM kSetraM sarvaM na tu samastamevetyasyArthasyopapradarzanArthaH, tathA sarveNAtapenAto-vyAptiryasya kSetrasyatatsarvApam itizabdaH sAmAnyataH sarveNAtapena vyAptiryasya kSetrasya tatsapim, itizabdaH sAmAnyataH sarveNAtapena vyApti tupratipradezaMsarveNetyasyArthasyopapradarzanArthaH, athavA spRzataH-sUryasya sparzanAyAH kAlasamayaHspRzatakAla-samayastatra Atapeneti gamyate, yAvakSetraM spRzati sUrya iti prakRtaM tAvatkSetraM spRzyamAnaM spRSTamiti vaktavyaM syAditi praznaH, intetyAdhuttaraM, spRzyamAnaspRSTayozcaikatvaM prthmsuutraadvgntvymiti| sparzanAmevAdhikRtyAha mU. (70) loyaMte bhaMte ! aloyataM phusai aloyaMtevi loyaMtaM phusai?, haMtA goyamA! loyaMte aloyaMtaM phusai aloyaMtevi loyaMtaM phusai 3 / taMbhaMte ! kiM puDhe phusai apuDhe phusai ! jAva niyamA chaddisiM phusi| dIvaMte bhaMte ! sAgaraMtaM phusai sAgaraMtevi dIvaMtaM phusai?, haMtA jAva niyamA chaddisiMphusai evaM eeNaM abhilAveNaM udayaMte poyaMtaM phusai chidaMte dUsaMtaM chAyaMte AyavaMtaM jAva niyamA chaddisiM phusi| vR. 'loyaMte bhaMte ! aloyaMta'mityAdi, lokAntaH-sarvato lokAvasAnam, alokAntastu tdntreveti|ihaapi puDhe phusaI' ityAdisUtraprapaJco dRzyaH,ataevoktaM 'jAvaniyamAchaddisiMti etadbhAvanA caivaM-spRSTamalokAntaM lokAntaH spRzati, spRSTatvaM ca vyavahArato dUrasthasyApi dRSTaM yatha cakSusparzaityata ucyate-avagADham-AsannamityarthaH, avagADhatvaMcAsattimAtramapisyAdata ucyateanantarAvagADham-avayavadhAnenasaMbaddhaM, natuparamparA'vagADhaM-zrRGkhalAkaTikA ivaparampAsambaddhaM, taM cANuM spRzati, alokAntasya kvacidvivakSayA pradezamAtratvena sUkSmatvAt, bAdaramapi spRzati, kacidvivakSayaiva bahupradezatvena bAdaratvAt, tamUrdhvamadhastiryak ca spRzati, udidikSulokAntasyAlokAntasya ca bhAvAt, taM cAdau madhye'nte ca spRshti| katham?, adhastiryagUz2alokaprAntAnAmadimadhyAntakalpanAt, taMcasvaviSaye spRzatispRSTAvagADhAdI, nAviSaye'spRSTAdAviti,taMcAnupUrvAspRzati, AnupUrvIcehaprathamesthAnelokAntasta Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, . uddezakaH-6 to'nantaraM dvitIye sthAne'lokAnta ityevamasthAnatayA spRzati, anyathA tu sparzanaiva na syAt, taM ca SaTsu dikSu spRzati, lokAntasya pArzvataH sarvato'lokAntasya bhAvAt, iha ca vidikSu sparzanA nAsti, dizAM lokaviSkambhapramANatvAd vidizAM ca tatparihAreNa bhAvAditi / evaM dvIpAntasAragAntAdisUtreSu spRSTAdipadabhAvanA kAryA, navaraM dvIpAntasAgarAntAdisUtre 'chaddiMsiM' ityasyaivaM bhAvanA - yojanasahasrAvagADhA dvIpAzca samudrAzca bhavanti, tatazcoparitanAnadhastanAMzca dvIpasamudrapradezAnAzritya UrdhvAdhodigdvayasya sparzanA vAcyA, pUrvAdidizAM tu pratItaiva, samantatasteSAmavasthAnAt // 'udayaMte poyaMtaM 'ti nadyAdyudakAntaH 'potAntaM' nauparyavasAnam, ihApyucchrayApekSayA urddhadik- sparzanA vAcyA jalanimajjena veti / 'chiddaMte dUsaMta' nti chidrAntaH 'dUSyAntaM' vastrAntaM spRzati, ihApi SaDdiksparzanAbhAvanA vastrecchrayApekSayA, athavA kambalarUpavastrapoTTalikAyAM tanmadhyotpannajIvabhakSaNena tanmadhyarandhrApekSayA lokAntasUtravat SaDdiksparzanA bhAvayitavyA / 87 'chAyaMte AyavaMtaM'ti iha chAyAbhedena SaDUdigbhAvanaivam Atape vyomavarttipakSiprabhRtidravyasya yA chAyA tadanta AtapAntaM catasRSu dikSu spRzati tathA tasyA eva chAyAyA bhUmeH sakAzAttadravyaM yAvaducchrayo'sti, tatazca chAyAnta AtapAntamUrdhvamadhazca spRzati, athavA prAsAdavaraNDikAderyA chAyA tasyA bhitteravatarantyA ArohantyA vA'nta AtApAntamUrdhvamadhazca spRzatIti bhAvanIyam, athavA tayoreva chAyA''tapayoH pudgalAnAmasaGkhyeyapradezAvagAhitvAducchrayasadbhAvaH, tatsadbhAvAccordhvAdhovibhAgaH, tatazca chAyAnta AtapAntamUrdhvamadhazca spRzatIti / sparzanA'dhikArAdeva ca prANAtipAtAdipApasthAnaprabhavakarmasparzanAmadhikRtyAha mU. (71) atthi NaM bhaMte! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai ?, haMtA atthi / sA bhaMte ! kiM puTThA kajjai apuThThA kajai ?, jAva nivvAdhAeNaM chaddisiM vAghAyaM paDucca siya tidisiM siya caudisiM siya paMcadisiM / sA bhaMte ! kiM kaDA kajjai akaDA kajjai ?, goyamA ! kaDA kajjai no akaDA kajjai / sA bhaMte ! kiM attakaDA kajjai parakaDA kajjai tadubhayakaDA kajai ?, goyamA ! attakaDA kajjai no parakaDA kajjai no tadubhayakaDA kajjai / sA bhaMte! kiM AnupuvviM kaDA kaz2ai anAnupuvviM kaDA kajjai ?, goyamA ! AnupuvviM kaDA kajjai no anAnupuvviM kaDA kajjai, jAya kaDA jA ya kajjai jA ya kajjissai savvA sA AnupuvviM kaDA no anAnupuvviM kaDatti vattavvaM siyA / atthi NaM bhaMte! neraiyANaM pANAivAyakiriyA kajjai ?, haMtA atthi / sA bhaMte! kiM puTThA kaja apuThThAkajai jAva niyamA chaddisiM kajjai, sA bhaMte! kiM kar3A kajjai akaDA kajjai ?, taM caiva jAva no aNanAnupuvviM kaDatti vattavvaM siyA, jahA neraiyA tahA egidiyavajjA bhANiyavvA, jAva vemANiyA, egiMdiyA jahA jIvA tahA bhANiyavvA / jahA pANAivAe tahA musAvAe tahA adinnAdANe mehuNe pariggahe kohe jAva micchAdaMsaNasalle, evaM ee aTThArasa cauvIsaM daMDagA bhANiyavvA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti bhaMgavaM goyame samaNaM bhagavaM jAva viharati / vR. 'atthi' tti astyayaM pakSa :- 'kiriyA kajjai 'tti, kriyata iti kriyA-karma sA kriyatebhavati, 'puTTe' ityAdevyAkhayA pUrvavat / 'kaDA kajjai' tti kRtA bhavati, akRtasya karmaNo'bhAvAt, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/6/71 'attakaDA kajjaitti AtmakRtameva karma bhavati, nAnyathA / 'anAnupuTviM kaDA kajjai'tti pUrvapazcAdvibhAgo nAsti yatra tadanAnupUrvIzabdenocyata iti / _ 'jahA neraiyA tahA egidiyavajjA bhANiyavva'tti nArakavadasurAdayo'pi vAcyAH, ekendriyavarjA, te tvanyathA, teSAM hi dikpade nivvAdhAeNaMchaddisiM vAghAyaM paDucca siya tidisiM' ityAdevizeSAbhilApasya jIvapadoktasya bhAvAt, ata evAha egidiyAjahAjIvA tahAbhANiyavva'tti 'jAvamicchadaMsaNasalle' ihayAvatkaraNAt 'mANe mAyA lobhe pejje' anabhivyaktamAyAlobhasvabhAvamabhiSvaGgamAtraM prema 'dose' anabhivyaktakrodhamAnasvarUpamaprItimAtraM dveSaH 'kalahaH' rATi 'ababmakkhANe' asaddoSAviSkaraNaM 'pesunne' pracchannamasadoSAviSkaraNaM 'paraparivAe' viprakIrNaM pareSAM guNadoSavacanam 'arairaI' aratimohanIyodayaccittodvegastatphalA rati-viSayeSu mohanIyodayAccittAbhiratiraratirati, 'mAyAmose' tRtIyakaSAyadvitIyAzravayoH saMyogaH, anena casarvasaMyogA upalakSitAH, athavAveSAntarabhASAntarakaraNena yatparavaJcanaM tanmAyAmRSeti, mithyAdarzanaMzalyamiva vividhvythaanibndhn-tvaanmithyaadrshnshlymiti| ___evaM tAvadgautamadvAreNa karma prarUpitaM, tacca pravAhataH zAzvatamityataH zAzvatAneva lokAdibhAvAn rohakAbhidhAnamunipuGgavadvAreNa prarUpayituM prastAvayannAha mU. (72) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI rohe nAmaM anagAre pagaibhaddae pagaimaue pagaiviNIe pagaiuvasaMte pagaipayagukohamANamAyAlobhe miumaddavasaMpanne allINebhaddaeviNIesamaNassa bhagavao mahAvIrassaadUrasAmaMteuTuMjANUahosire jhANakoTThovagae saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai, taeNaM se rohe nAmaManagAre jAyasaDDhe jAva pajjuvAsamANe evaM vadAsI-puTviM bhaMte! loe paccha aloe pubbiM aloe paccha loe?, rohA ! loe ya aloe ya pudipete pacchapete dovi ee sAsayA bhAvA, aNananupubbI esA rohA puTviM bhaMte ! jIvA paccha ajIvA pubbiM ajIvA paccha jIvA?, jaheva loe ya aloe ya taheva jIvA ya ajIvA ya, evaM bhavasiddhiyA ya abhavasiddhIyA ya siddhI asiddhI siddhA asiddhA puTviM bhaMte ! aMDae paccha kukkuDI pubbiM kukkuDI paccha aMDae?, rohA! se NaM aMDae kao bhayavaM! kukkuDIo, sANaM kukkuDI kao?, bhaMte ! aMDayAo, evAmeva rohA ! se ya aMDae sAya kukkuDI, pubbiMpete pacchapete duvete sAsayA bhAvA, anAnupubbI esA rohA ! pub ibhaMte ! loyaMte paccha aloyaMte puvvaM aloyaMte paccha loyaMte?, rohA! loyaMte ya aloyaMte ya jAva anAnupubbI esA rohaa!| pubbiM bhaMte ! loyaMte paccha sattame uvAsaMtare puccha, rohA! loyaMte ya sattame uvAsaMtare puvviMpi dovi ete jAva anAnupuvvI esA rohA! evaMloyaMte yasattame yatanuvAe, evaM dhanavAe ghanodahi sattamA puDhavI, evaM loyaMte ekekeNaM saMjoeyavve imehiM ThANehi-taMjahA vR. 'pagaibhaddae'tti svabhAvata eva paropakArakaraNazIlaH 'pagaimaue'tti svabhAvata eva bhAvamArdavikaH, ata eva 'pagaiviNIe'ttitathA pagaiuvasaMte'ttikrodhodayAbhAvAt 'pagaipayaNukohamANamAyAlobhe' satyapikaSAyodaye tatkAryAbhAvAt pratanukrodhAdibhAvaH 'miumaddavasaMpane'tti Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-6 mRdu yanmArdavam-atyarthamahaGgha tijayastatsaMpannaH-prApto gurUpadezAd yaH sa tathA 'AlINe'tti gurusa-mAzritaH saMlInovA, 'bhaddae'ttianupatApako gurizikSAguNAt, 'viNIe'tti gurusevAguNAt 'bhavasiddhIyAya'ttigurusamAzritaH saMlInovA, 'bhaddae'ttianupatApako guruzikSAguNAt, viNIe'tti gurusevAguNAt 'bhavasiddhIyAya'ttibhaviSyatItibhavAbhavA siddhi-nivRtiryeSAMte bhavasiddhikAH, bhavyA ityarthaH, 'sattame uvAsaMtare'tti saptamapRthivyA adhovartAkAzamiti / sUtrasaGagrahagAthe-ke ? mU. (73) ovAsavAyaghanaudihi puDhavI dIvA ya sAgarA vaasaa| neraiyAI asthiya samayA kammAiM lessAo // vR. tatra 'ovAse'tti saprAvakAzAntarANi 'vAya'tti tanuvAtAHghanavAtAH 'ghaNaudahitti dhanodadhayaH sapta 'puDhavitti narakapRthivyaH saptaiva 'dIvAya'ttijambUdvIpAdayo'saGkhyAtAH asaGkhyeyA eva 'sAgarAH' lavaNAdayaH 'vAsa'ttivarSANi bharatAdIni saptaiva 'neraiyAi'tticaturviMzatidaNDakaH 'asthi,ya'tti astikAyAH paJca 'samaya'tti kAlavibhAgAH karmANyaSTau lezyAH SaT / mU. (74) diTThI daMsaNa nANA sanna sarIrAya joga uvoge| davvapaesA pajava addhA kiM puci loyaMte? // vR.dRSTayo-mithyASTayAdayastisraH, darzanAnicatvArijJAnAni paJca sajJAzcatasraH zarIrANi paJcayogAstrayaH upayogau dvau dravyANi SaTpradezAanantAH paryavAanantA eva addha'tti atItAddhA anAgatAddhA sarvAddhA ceti, 'kiM puci loyaMti'tti, ayaM sUtrAbhilApanirdezaH, tathaiva pazcimasUtrubhilApaM darzayannAha mU. (75) puTviM bhaMte ! loyaMte paccha savvaddhA / jahA loyaMteNaM saMjoiyA savve ThANA ete evaM aloyaMteNavi saMjoeyavvA savve / puTviM bhaMte ! sattame uvAsaMtare paccha sattame tanuvAe?, evaM sattamaM uvAsaMtaraM savvehiM samaM saMjoeyavvaM jAva savvaddhAe / pubbiM bhaMte ! sattame tanuvAe paccha sattame ghanavAe, eyapi taheva neyavvaM jAva savvaddhA, evaM uvarillaM ekkekaM saMjoyaMtaNe jo jo hiDillo taM taM uDDaMteNaM neyavvaMjAva atIyaanAgayaddhA paccha savvaddhA jAva anAnupubbI esA rohA sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti! jAva vihri|| vR. 'puTviM bhaMte ! loyaMte paccha savvaddhe'tti / etAni ca sUtrANizUnyajJAnAdivAdanirAsena vicitrabAhyAdhyAtmikavastusattA'bhidhAnArthAniIzvarAdikRtatvanirAsenacAnAditvAbhidhAnArthAnIti lokAntAdilokapadArthaprastAvAdatha gautamamukhena lokasthitiprajJApanAyAha-ayaM sUtrAbhilApaH mU. (76) bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM jAva evaM vayAsI-kativihA NaM bhaMte ! loyar3hitI paNNattA?, goyamA! aTThavihA loyaTTitI pannattA, taMjahA-AgAsapaiTThie vAe 1 vAyapai-TTie udahI 2 udahIpaiTThiyA puDhavI 3 puThavipaiTThiyA tasA thAvarA pANA 4 ajIvA jIva-paiTThiyA 5 jIvA kammapaiTThiyA 6 ajIvA jIvasaMgahiyA 7jIvA kammasaMgahiyA 8 / se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai ?-aTTavihA jAva jIvA kammasaMgahiyA ?, goyamA ! se jahAnAmae-kei purise vatthimADovei vatthimADovittA uppiM sitaMbaMdhai 2 majjheNaM gaThiMbaMdhai 2 uvarillaM gaMThiM mugai 2 uvarillaM desaM vAmei 2 uvarillaM desaM vAmettA uvarilaM desaMAuyAyassa pUrei 2 uppiMsitaMbaMdhai 2 majjhillaM gaMThiM muyai / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 bhagavatIagasUtraM 1/-/6/76 senUNaMgoyamA! se AuyAe tassa vAuyAyassa uppiM uvaritale ciTThai?, haMtA ciTThai, se teNaTeNaM jAva jIvA kammasaMgahiyA, se jahA vA kei purise vatthimADovei 2 kaDIe baMdhai 2 atthAhamatAramaporasiyaMsi udagaMsi ogAhejA, se nUNaM goyamA ! se purise tassa AuyAyassa uvarimatale ciThThai?, haMtA ciThThai, evaM vA avihA loyaTThiI pannattA jAvajIvA kammasaMgahiyA vR. AkAzapratiSThito vAyuH-tanuvAtaghanavAtarUpaH, tasyAvakAzAntaropari sthitatvAt, AkAzaM tu svapratiSThitameveti na tatpratiSThAcin kRteti / tathA vAtapratiSThita udadhighanodadhistanuvAtaghanavAtopari sthitatvAt 2 / tathA udadhipratiSThitA pRthivI, ghanodadhInAmupari sthitatvAt ratnaprabhAdInAM, bAhulyApekSayA cedamuktam, anyathA ISayAgbhArA pRthivI AkAzapratiSThitaiva / tathA pRthivIpratiSThitastrasasthAvarAH prANAH, idamapi prAyikameva, anyathA''kAzaparvatavimAnapratiSThitA api te santiti 4 / tathA'jIvAH-zarIrAdipudgalarUpAjIvapratiSThitAH, jIveSu teSAM sthitatvAt 5 / tathAjIvAH karmapratiSThitAH, karmasu-anudayAvasthakarmapudgalasamudAyarUpeSusaMsArijIvAnAmAzritatvAt, anye tvAhuH-jIvAH karmabhiH pratiSThitAH-nArakAdibhAvenAvasthitAH 6 / tathAajIvAjIvasaMgRhItAH, manobhASAdipudgalAnAMjIvaiH saMgRhItatvAt, athAjIvAHjIvapratiSThitAstathA'jIvA jIvasaMgRhItA ityetayoHko bhedaH ?, ucyate, pUrvasmin vAkye AdhArAdheyabhAva uktaH, uttare tu saMgrAhyasaMgrAhakabhAva iti bhedaH, yacca yasya saMgrAhyaM tattasyAdheyamapyarthApattitaH syAd yathA'pUpasya tailamityAdhArAdheyabhAvo'pyuttaravAkye dRzya iti7| tathA jIvAH karmasaMgRhItAH saMsArijIvAnAmudayaprAptakarmavazavartitvAt, ye ca yadvazAste tatra pratiSThitAH, yathA ghaTe rUpAdaya ityevamihApyAdhArAdheyatA zyeti / 'se jahAnAmae keitti, sa 'yathAnAmakaH' yatprakAranAmA, devadattAdinAmetyarthaH, athavA 'se' iti sa yathA' iti dRSTAntArtha 'nAma' iti saMbhAvanAyAm 'e' iti vAkyAlaGkAre, 'vatthiti basti' iti ADovei'ttiATopayet vAyunA pUrayet, 'uppiM siyaM baMdhaitti upari sitaM 'SiJbandhane' iti vacanAt ktapratyayasya ca bhAvArthatvAt karmArthatvAdvA bandhaM-granthimityartha 'bandhAti' karotItyarthaH,athavA 'uppiMsitti upari 'ta'miti basti se AuyAe'tti, so'pkAyastasya vAyukAyasya 'umpiti upari, uparibhAvazca vyavahArato'pi syAdityata Aha-uparitale sarvoparItyarthaH, yathA vAyurAdhArojalasya dRSTa evamAdhArAdheyabhAvo bhavati AkAzadhanavAtAdinAmiti bhAvaH, AdhArAdheyabhAvazca prAgeva sarvapadeSu vyaJjita iti / atthAhamatAramaporusiyaMsitti, astAdham-avidyamAnastAdham-agAdhamityarthaH, astAdhovA nirastAdhastalamivetyarthaH, ataevAtAraM-tarItumazakyaM, pAThAntareNApAraM-pAravarjitaM, puruSaHpramANamasyetipauruSeyaMta pratiSedhAdapauruSeyaMtataHkarmadhArayo'tastatra, makArazcehAlAkSaNikaH, "evaM vA' ityatra vAzabdo dRssttaantaantrtaasuucnaarthH| ___ lokasthityadhikArAdevedamAha-asthiNamityAdi, aneya tvAhuH-ajIvA jIvapaiDiyA' ityAdeH padacatuSTayasya bhAvAnArthamidamAha mU. (77) atthiNaMbhaMte! jIvA yapoggalA ya annamanabaddhA annamanapuTThA annamannamogADhA annamanasiNehapaDibaddhA annamannadhaDattAe ciTuMti ?, haMtA ! asthi / se keNaTeNaM bhaMte ! jAva ciTThati ?, goyamA ! se jahAnAmae-harade siyA puNNe puNNappamANe volaTTamANe vosaTTamANe Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-6 samabharadhaDattAe ciTThai, aheNaMkeipurise taMsi haradaMsiegaMmahaM nAvaM sayAsavaMsayachiDuMogAhejA senUrNagoyamA!sANAvA tehiMAsavadArehiM ApUsmANI 2 puNNApuNNappamANA volaTTamANA vosaTTamANA samabharadhaDattAe ciTThai?, haMtA ciTThai, se teNaTeNaM goyamA! atthiNaMjIvA ya jAva citttthti| vR. 'poggale tikarmazarIrAdipudgalAH 'annamannabaddhatti anyo'nyaMpudgalAnAMpudgalAzca jIvAzca jIvAnAM saMbaddhA ityarthaH, kathaM baddhAH ityAha-'annamannapuTThA' pUrvaM sparzanAmAtreNAnyo'nyaM spRSTAstato'nyo'nyaMbaddhAH, gADhataraM saMbaddhA ityarthaH, 'annamannamogADha'ttiparaspareNa lolIbhAvaM gatAH, anyo'nyaM snehapratibaddhA iti, atra rAgAdirUpaH snehaH, ydaah||1|| "snehA bhyaktazarIrasya reNunA zliSyate yathA gAtram / rAgadveSaklinnasya karmabandho bhavatyevam / / iti, ata eva 'annamannadhaDattAe'tti anyo'nyaM ghaTA-samudAyo yeSAM te'nyo'nyaghaTAstadbhAvastattA tayA'nyo'nyaghaTatayA / 'harae siya'tti 'hRdo' nadaH syAt bhavet 'puNNe'tti bhRto jalasya, sa ca kiJcinyUno'pi vyavahArat syAdat Aha-'puNNappamANe'tti pUrNapramANaH pUrNa vAjalenAtmanomAnaM yasyasa pUrNAtmamAnaH 'volamaTTamANe tivyapalo'yanatijalamaraNAcchadyamAnajala ityarthaH 'vosaTTamANe'tti jalaprAcuryAdeva vikazan-sphArIbhavan varddhamAna ityarthaH 'samabharaghaDattAe'ttisamona viSayamo ghaTaikadezamanAzritatvena bharo-jalasamudAyo yatrasa samabharaH sarvathAbhRto vA samabharaH, samazabdasya sarvazabdArthatvAt, samabharazcAsaughaTazceti samAsaH, samabharaghaTa iva samabharaghaTastadbhAvastattA tayA samabharaghaTatayA, sarvathAbhRtaghaTAkAratayetyarthaH / ... "ahe NaM' ti ahezabdo'thArtha athazabdazcAnantaryArthaH, Namiti vAkyAlaGkAre, 'mahaM'ti mahatIM 'sayAsavaM'ti Azravati-ISatkSaratijalaM yaiste AzravAH-sUkSmarandhrANi santo-vidyamAnAH sadAvA-sarvadAzatasaGkhyA vA''zravA yasyAMsA sadAzravAH zatAzravAvA'tastAm, evaM sayachiDaM' navaraMchidra-mahattaraMrandhram, 'ogAhejatti 'avagAhayet' pravezayed 'AsavadArehitiAzravacchidraiH 'ApUramANI'tti ApUryamANA jaleneti shessH| iha dvivacanamAbhIkSNaye, 'puNNe' tyAdi prAgvannavaraM 'vosaTTamANA' ityAdau vRddhairayaM vizeSa uktaH-'vosaTTamANA' bhRtA satIya yAtatraiva nimajjati socyate samabharaghaDattAe'ttihradakSiptasamabharaghaTavadhadasyAdhastyodakena saha tiSThatItyarthaH, yathA nauzca hradodakaMcAnyo'nyAvagAhena varttate evaM jIvAzca pudgalAzceti bhaavnaa| lokasthitAvevedamAha mU. (78) asthiNaM bhaMte ! sayA samiyaM suhame siNehakAye pavaDai?, haMtA asthi / se bhaMte kiM uDDe pavaDai ahe pavaDai tirie pavaDai ?, goyamA ! uDDevi pavaDai ahe pavaDai tirievi pavaDai, jahA se badare AuyAe annamannasamAutte ciraMpi dIhakAlaM ciThThai tahANaM sevi?, no iNaDhe samaDhe, seNaM khippAmeva viddhaMsamAgacchai / sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti| vR. 'sadA sarvadA 'samiyaMti saparimANaM na bAdarApkAyavadaparimitamapi, athavA 'sadA' .. iti sarvartuSu 'samita'miti rAtrau divasasyacapUrvAparayoH praharayoH, tatrApikAlasya snigdhetarabhAva Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 - bhagavatIaGgasUtraM 1/-/6/78 mapekSya bahutvamalpatvaM cAvaseyamiti, yadAha. // 1 // "paDhamacarimAu sisire gimhe addhaM tu tAsiM vjjettaa| pAyaM Thave siNehAirakkhaNaThThA pavese vaa||" lepitapAtraMbahirnasthApayetsnehAdirakSaNArthAyeti, sUkSmaH snehakAya' iti apkAyavizeSa ityarthaH 'uDDe'ttiUrdhvaloke vartulavaitADhyAdiSu 'ahe'ttiadholokagrAmeSu tiriyaM'ti tiryagloke 'dIhakAlaM ciTThaitti taDAgAdipUraNAt, 'viddhaMsamAgacchaitti svalpatvAttasyeti / zatakaM-1 uddezakaH-6samAptaH -zatakaM-1 uddezakaH-7:vR.atha saptama Arabhyate, tasyacaivaMsambandhaH-vidhvaMsamAgacchatItyuktaMprAk iha tutadviparyaya utpAdo'bhidhIyate, athAva lokthitiprAguktA ihApi saiva, tathA neraie'tti yaduktaM saGgrahiNyAM taccAvasarAyAtamihocyata iti, tatrAdisUtram mU. (79) neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajamANe kiM deseNaM desaM uvavajjai deseNaM savvaM uvavajjai savveNaM desaM uvavajjai savveNaM savvaM uvavajjai ?, goyamA ! no deseNaM desaM uvavajai no deseNaM savvaM uvavajjai no savveNaM desaM uvavajai savveNaM savvaM uvavajai / jahA neraie evaM jAva vemANie / vR. 'neraieNaMbhaMte! neraiesuuvavajjamANe'tti,nanUtpadyamAnaeva kathaMnArakaitivyapadizyate anutpannatvAt, tiryagAdiva iti, atrocyate, utpadyamAna utpanna eva, tadAyuSkodayAt, anyathA tiryagAdyAyuSkAbhAvAnnArakAyuSko'daye'pi yadi nArako nAsau tadanyaH ko'sau ? iti, 'kiM deseNaM desaM uvavajaitti dezena ca dezena ca yadutpAdanaM pravRttaM taddezenadezaM, chAndasatvAcAvyayIbhAvapratirUpaH samAsaH, evamuttaratrApi, tatrajIvaH kiM dezena' svakIyAvayavena dezena' nArakAvayavino'zatayotpadyate athavA dezena dezamAzrityotpAdayitveti zeSaH, evamanyatrApi / tathA 'deseNaM savvaM ti dezena ca sarveNa ca yat pravRttaM tadezenasarvaM, tatra dezena-svAvayavena sarvataH-sarvAtmanA nArakAvayavitayotpadyata ityarthaH,AhozcitsarveNa-sarvAtmanAdezato-nArakAMzatayotpadyate, athavA 'sarveNa' sarvAtmanA sarvato nArakatayeti praznaH 4, atrottaram-na dezenadezatayotpadyate, yato na pariNAmikAraNAvayavena kAryAvayavo nivartayate, tantunA paTApratibaddhapaTapradezavat, yathA hipaTadezabhUtena tantunApaTApratibaddhaHpaTadezona nirvatayatetathA pUrvAtayavipratibaddhana taddezenottarAvayavidezo na nirvvatyata iti bhaavH| tathA na dezena sarvatayotpadyate, aparipUrNakAraNattvAt, tantunA paTaiveti |tthaan sarveNa dezatayotpadyate, saMpUrNapariNAmikAraNattvAt, samastaghaTakAraNairghaTaikadezavat / 'savveNaM savvaM uvavajjaI' sarveNa tu sarva utpadyate, pUrNakAraNasamavAyAd, ghaTavaditi cUrNivyAkhyA, TIkAkArastvevamAha / kimavasthita evajIvo dezamapanIya yatrotpattavyaM tatra dezata utpadyate? 1, athavA dezena sarvata utpadyate? 2, athavA sarvAtmanA yatrotpattavyaM tasya deze utpadyate? 3, athavA sarvAtmanA sarvatra? 4iti| eteSupAzcAtyabhaGgaugrAhyo, yataH sarveNa-sarvAtmapradezavyApAreNelikAgatauyatrotpattavyaM Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH -7 93 tasya deze utyadyate, taddezenotpattisthAnadezasyaiva vyAptatvAt, kandukagatau vA sarveNa sarvatrotpadyate vimucyaiva pUrvvasthAnamiti etacca TIkAkAravyAkhyAnaM vAcanAntaraviSayamiti / utpAde cAhAraka ityAhArasUtram mU. (80) neraiya NaM bhaMte! neraiesu uvavajramANe kiM deseNaM desaM AhArei 1 deseNaM savvaM AhArei 2 savveNaM desaM AhArei 3 savveNaM savvaM AhArei ? 4, goyamA ! no deseNaM desaM AhArei no deseNaM savvaM AhArei savveNa vA desaM AhArei savveNa vA savvaM AhArei, evaM jAva vemANie 2 neraie NaM bhaMte ! neraiehiMto uvvaTTamANe kiM deseNaM desaM uvavaTTai ? jahA uvavajramANe taheva uvavaTTamANe'vi daMDago bhANiyavvo 3 / neraie NaM bhaMte! neraiehiMto uvavaTTamANe kiM deseNaM desaM AhAreha taheva jAva savveNa vA desaM AhA0 ? savveNa vA savvaM A0 1, evaM jAva vemANie nerai0 bhaMte ! nera0 uvavanne kiM deseNaM desaM uvavanne, eso'vi taheva jAva savveNaM savvaM uvavanne ?, jahA uvavajjamANe uvavaTTamANe ya cattAri daMDagA tahA uvavanneNaM uvavaTTeNavi cattAri daMDagA bhANiyavvA, savveNaM savvaM uvavanne savveNa vA desaM AhArei0 savveNa vA savvaM AhArei, eeNaM abhilAveNaM uvavannevi uvvaTTaNevi neyavvaM 8 / neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajjramANe kiM addheNaM addhaM uvavajjai ? 1 arddhaNaM savvaM uvavajjai? 2 savveNaM addhaM uvavajjai ? 3 savveNaM savvaM uvavajjai ? 4, jahA paDhamilleNaM aTTha daMDagA tahA addheNavi aTTha daMDagA bhANiyavvA / navaraM jahiM deseNaM desaM uvavajjai tahiM addheNaM addhaM uvavajjai iti bhANiyavvaM / evaM nANattaM, ete savvevi solasadaMDagA bhANiyavvA / vR. tatra 'dezena deza'miti AtmadezenAbhyavahAryadravyadezamityevaM gamanIyam / uttaram-'savveNa vA desamAhArei'tti, utpattyanantarasamayeSu sarvAtmapradezairAhArapudgalAn kAMzcidAdatte kAMzcidvimuJcati, taptatApikAgatailagrAhakavimocakApUpavad, ata ucyate- dezamAhArayatIti, 'savveNa vA savvaM ti sarvAtmapradezairutpattisaye AhArapudgalAnAdatte eva prathamataH tailabhRtataptatApikAprathamasamayapatitApUpavadityucyate-sarvamAhArayatIti / utpAdastadAhAreNa saha prAgdaNDakAbhyAmuktaH, athotpAdapratipakSatvAdvarttamAnakAlanirdezasA- dharmyAccodvarttanAdaNDakastadAhAradaNDakena saha 4 / tadanantaraM ca nodvarttanA'nutpannasya syAdityutpannatadAhAradaNDakau, utpannapratipakSatvAccodvadvRttatadAhAradaNDakAviti / pustakAntare tUtpAdatadAhAradaNDakAnantaramutpAde satyutpannaH syAdityutpannatadAhAradaNDakI, tatastUtpAdapratipakSatvAdadvarttanAyA udvarttanAtadAhAradaNDakau, udvarttanAyAM cauTTa tataH syAdityudvattatadAhAradaNDakau, kaNThyAzcaita iti / evaM tAvadaSTAbhirdaNDakairdezasarvAbhyAmutpAdAdi cintitam, athASTAbhirevArddhasarvAbhyAmutpAdAdyeva cintayannAha - 'neraieNa 'mityAdi 'jahA paDhamilleNaM'ti yathA dezena, nanu dezasya cArdhasya ca ko vizeSaH ?, ucyate, dezabhiAgAdiranekadhA, aMrddha tvekadhaiveti / utpattirudvarttanA ca prAyo gatipUrvikA bhavatIti gatisUtrANi - mU. (81) jIve NaM bhaMte! kiM viggahagatisamAvannae aviggahagatisamAvannae ?, goyamA ! miya viggahagaisamAvannae siya aviggahagatisamAvannage, evaM jAva vemANie / jIvA NaM bhaMte ! Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/7/81 kiM viggahagaisamAvannayA aviggahagaisamAvannagA?, goyamA! vigghgismaavnngaaviavigghgismaavnngaavi| neraiyANaMbhaMte! kiM viggahagatisamAvanyAaviggahagatisamAvannagA?, goyamA! savvevi tAva hojjA aviggahagatisamAvannagA / ahavA aviggahagatisamAvannagAya viggahagatisamAvanne ya 2 ahAva aviggahagatisamAvannagA ya viggahagaisamAvannagA y3| evaM jIvegiMdiyavajjo tiybhNgo| vR. 'viggahagaisamAvannae'tti vigraho-vakraM tapradhAnA gatirvigrahagati, tatra yadA vakreNa gacchati tadA vigrahagatisamApanna ucyate, avigrahagatisamApannastu RjugatikaH sthitovA, vigrahagatiniSedha-mAtrAzrayaNAt, yadicAvigrahagatisamApanna Rjugatika evocyatetadA nArakAdipadeSu sarvadevAvigrahagatikAnAMyadbahutvaMvakSyati tannasyAd, ekAdInAmapi teSUtpAdazravaNAt, TIkAkAreNa tu kenApyabhiprAyeNAvigrahagatisamApanna Rjugatika eva vyAkhyAta iti| 'jIvANaMbhaMte!' ityAdipraznaH, tatrajIvAnAmAnantyAta pratisamayaM vigrahagatimatAMtaniSedhavatAM ca bahUnAM bhAvAdAha-'viggahagaI'ityAdi / nArakANAM tvalpatvena vigrahagatimatAM kadAcidasambhavAtsambhave'picaikAdInAmapiteSAM bhAvAd vigrahagatipratiSedhavatAMcasadaiva bahUnAM bhAvAt Aha-'savvevi tAva hojja aviggahe'tyAdi vikalpatrayam, asurAdiSu etadevAtidezata Aha'eva'mityAdijIvAnAM nirvizeSANAmekendriyANAMcoktayuktyA vigrahagatisamApannattve tatpratiSedhe ca bahutvameveti na bhaGgatrayaM, tadanyeSu tu trayameveti, 'tiyabhaMgo'tti trikarUpo bhaGgastrikabhaGgo, bhaGgatrayamityarthaH / gatyadhikArAcyavanasUtram mU. (82) deve NaM bhaMte ! mahiDDie mahajjuIe mahabbale mahAyase mahAsukkhe mahAnubhAve aviukkaMtiyaMcayamANe kiMcivikAlaMhirivattiyaMdugaMchAvatiyaMparisahavattiyaM AhAraM no AhArei, aheNaM AhArei, AhArijjamANe AhAvirie pariNAmijjamANe pariNAmie pahINe ya Aue bhavai jattha uvavajai tamAuyaM paDisaMveei, taMjahA tirikkhajoNiyAuyaMvA maNussAuyaMvA?, haMtAgoyamA! devennNmhiddddiiejaavmnnussaauyNvaa| vR.'mahiDDie'ttimaharddhikovimAnaparivArAdyapekSayA mahajjuie'ttimahAdyutikaH zarIrAbharaNAdyapekSayA 'mahabbale'tti mahAbalaH zArIraprANApekSayA 'mahAyase'tti mahAyazAH bRhatprakhyAti mahesa-kkhe'ttimahezo-mahezvara ityAkhyA-abhidhAnaM yasyAsau mahezAkhyaH 'mahAsokkhe'tti kacit 'mahAnu-bhAve'tti mahAnubhAvaH' viziSTavaikriyAdikaraNAcintyasAmaya aviukkaMtiyaMcayamANe"tti cyava-mAnatA kilotpattisamaye'pyucyataityata Aha-vyutkrAnti-utpattistaniSedhAdavyutkrAntikam, athavA vyavakrAnti-maraNaMtanniSedhAdavyavakrAntikaMtadyathA bhavatyevaMcyavamAnojIvamAno, jIvanneva maraNakAla ityarthaH, 'aviukkaMtiyaMcayaMcayamANe'ttikaciH zyate, tatraca 'cayaM zarIraM cayamANe'tti tyajja na kiJcivi kAlaM'ti kiyantamapi kAlaM yAvannAhArayediti yogaH, kutaH? ityAha ____ 'hIpratyayaM lajjAnimittaM, sa hi cyavanasamaye'nukrAnta eva pazyatyutpattisthAnamAtmanaH, dRSTvA ca taddevabhavavisazaM puruSaparibhujyamAnIstrIgarbhAzayarUpaM jiheti, hriyA ca nAhArayati, tathA 'jugupsApratyayaM kutsAnimittaM, zukrAderutpattikAraNasya kutsAhetutvAt, parIsahavattiyaMti Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-7 iha prakramAt parISahazabdenAratiparISaho grAhyaH, tatazcAratiparISahanimittaM, dRzyate cAratipratyayAlloke'pyAhAragrahaNavaimukhyamiti, 'AhAra' manasA tathAvidhapudgalopAdAnarUpam, 'aheNaM'ti atha lajjAdikSaNAnantaramAhArayati bumukSAvedanIyasya ciraMsoDhumazakyatvAditi, 'AhArijjamANe AhArie'ityAdau bhAvArtha prathamasUtravat / anena ca kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAbhidhAnetadIyA''hArakAlasyAlpatoktA, tadanantaraM ca 'pahINe ya Aue bhavai'tti 'caH' samuccaye prakSINaM prahINaM vA''yurbhavati, tatazca yatrotpadyate manujatvAdI 'tamAuyaMtitasya-manujatvAderAyustadAyuH 'pratisaMvedayati' anubhavatIti?, 'tirikkhajoNiyAuyaM vA ityAdau devanArakAyuSoH pratiSedho, devasya tatrAnutpAdAditi / utpattyadhikArAdidamAha mU. (83) jIveNaM bhaMte gabbhaM vaktramANe kiM saiMdie vakkamai anidie vakkamai?, goyamA siya saiMdie vakkamai siya anidie vakkamai, sekeNaDheNaM?, goyamA! dabiMdiyAiM paDucca anidie vakkamai bhAviMdiyAiM paDucca saiMdie vakkamai, se tennttennN0|| jIve NaM bhaMte ! gabbhaM vakkamamANe kiM sasarIrI vakkamai asarIrI vakkamai?, goyamA! siya sasarIrI va0 siya asarIrI vakkamai0 se keNaTeNaM?, goyamA! orAliyaveuvviyaAhArayAI paDuca asarIrI ca0 teyAkammA0 pa0 sasa0 vakka 0se teNaTeNaM goyamA! / jIve NaM bhaMte ! gabbhaM vakkama-mANe tappaDhamayAe kimAhAramAhArei ?, goyamA ! mAuoyaM piusukkaM taMtadubhayasaMsirlDa kalusaM kivisaMtappaDhamayAe AhAramAhArei |jiivennNbhNte! gabbhagae samANe kimAhAramAhArei?, goyamA! jaM se mAyA nANAvihAo rasavigaIo AhAramAhArei tadekadeseNaM oymaahaarei| jIvassaNaMbhaMte! gabbhagayassa samANassaasthi uccArei vA pAsavaNei vAkhelei vA siMghANei vA vaMtei vA pittei vA ?, no iNaDhe samaDhe, sekeNaDheNaM?, goyamA ! jIveNaM gabbhagae samANae jamAhAreitaMciNAitaM soiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe ahiaTTimiMja-kesamaMsuromanahattAe, se tennttennN0| jIveNaM bhaMte ! gabhagae samANe pabhU muheNaM kAvaliyaM AhAraM AhArittae?, goyamA!no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM ?, goyamA ! jIve NaM gabbhagae samANae savvao AhArei savvao pariNAmei savvao ussasai sabbao nissasai abhikkhaNaM AhArei abhikkhaNaM pariNAmei abhikkhaNaM ussasai abhikkhaNaM nissasai Ahaca AhAreiAhaca pariNAmei Ahacha ussasai Ahacca nIsasai / mAujIvarasaharaNIputtajIvarasaharaNI mAujIvapaDibaddhAputtajIvaM phuDA tamhA AhArei tamhA pariNAmei, avarAvi ya NaM puttajIvapaDibaddhA mAujIvaphuDA tamhA ciNAi tamhA uvaciNAi se teNaTeNaM jAva no pabhUmuheNaM kAvaliyaM AhAraM aahaaritte| kaiNaM bhaMte ! mAiaMgA pannattA?, goyamA ! tao mAiyaMgA pannattA, taMjahA-maMse soNie matthuluMge / kai NaM bhaMte ! piiyaMgA pannattA ? goyamA ! tao piiyaMgA pannattA, taMjahA-aTTi aTTimiMjA kesmNsuromnhe| ammApiie NaM bhaMte ! sarIrae kevaiyaM kAlaM saMciThThai ?, goyamA ! jAvaiyaM se kAlaM Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 1/-/7/83 bhavadhAraNije sarIrae avvAvanne bhavai evatiyaM kAlaM saMciThThai, ahe NaM samae samae vokkasijjamANe 2 caramakAlasamayaMsi vocchinne bhavai / vR. 'gabbhaM vakkamamANe 'tti, garbha vyutkrAman garbha utpadyamAna ityarthaH 'davviMdiyAiM 'ti nirvRttyupakaraNalakSaNAni tAni hIndriyaparyAptau satyAM bhaviSyantItyanindriya utpadyate, 'bhAviMdiyAI ti labdhyupayogalakSaNAni tAni ca saMsAriNaH sarvAvasthAbhAvInIti / 'sasarIri' tti saha zarIreNeti sazarIrI, inasamAsAntabhAvAt, 'asarIri'tti zarIravAn zarIrI tanniSedhAdazarIrI 'vakkamai' tti vyutkrAmati, utpadyata ityarthaH, 'tappaDhamayAe 'tti tasyagarbhavyutkramaNasya prathamatA tavprathamatA tathA 'ki' mitita prAkRtatvAt katham ?, 'mAuoya'ti 'mAturojaH' jananyA ArttavaM, zoNitamityarthaH, 'piusukkaM' ti pituH zukram, iha yaditi zeSaH 'taM'ti AhAramiti yogaH, 'tadubhayasaMsiThThe 'ti tayorubhayaM tadubhayaMdvayaM tacca tat saMzliSTaM ca saMsRSTaM vA-saMsargavattadubhayasaMzliSTaM tadubhayasaMsRSTaM vA 'jaM se' tti yA tasya garbhasattvasya mAtA 'rasavigaIo tti rasarUpA vikRtI:- dugdhAdyA rasavikArAstAH 'tadegadeseNaM' ti tAsAM rasavikRtInAmekadezastadekadezastena saha oja AhArayatIti / 96 'uccArei va'tti uccAro-viSThA 'iti' upapradarzane 'vA' vikalpe khelo-niSThIvanaM 'siMghANaM' ti nAsikA zleSmA 'kesamaMsuromanahattAe' tti iha zmazrUNi kUrcakezAH romANi kakSAdikezAH / 'jIveNa' mityAdi, 'savvao' tti sarvAtmanA 'abhikkhaNaM' ti punaH punaH 'Ahacca' tti kadAcidAhArayati kadAcinnAhArayati, tathAsvabhAvatvAt, yatazca sarvata AharayatItyAdi tato mukhena na prabhuH kAvalikamAhAramAhurtumiti bhAvaH, atha kathaM sarvata AhArayati ? ityAha- 'mAujIvarasaharaNI'tyAdi, raso hiyate-AdIyate yayA sA rasaharaNI nAbhinAlamityarthaH, mAtRjIvasya rasaharaNI mAtRjIvarasaharaNI, kimityAha- 'puttajIvarasaharaNI' putrasya rasopAdAne kAraNatvAt, kathamevamityAhamAtRjIvasya rasaharaNI mAtRjIvarasaharaNI, kimityAha 'puttajIvarasaharaNI' putrasya rasopAdAne kAraNatvAt, kathamevamityAha-mAtRjIvapratibaddhA satI sA yataH 'puttajIvaM phuDa' tti putrajIvaM spRSTavatI, iha ca pratibaddhatA gADhasambandhaH, tadaMzatvAt spRSTatA ca sambandhamAtram, atadaMzatvAt, athavA mAtRjIvarasaharaNI putrajIvarasaharaNI ceti dve nADyau staH, tayozcAdyA mAtRjIvapratibaddhA putrajIvaspRSTeti, 'tamhe' ti yasmAdevaM tasmAnmAtRjIvapratibaddhayA rasaharaNyA putrajIvasparzanA- dAhArayati 'avarAviya'tti putrajIvarasaharaNyapi ca putrajIvapratibaddhA satI mAtRjIvaM spRSTavatI 'tamha' tti yasmAdevaM tasmAccinoti zarIram, uktaM ca tantrAntare 119 11 "putrasya nAbhau mAtuzca, hRdi nADI nibadhyate / yayA'sau puSTimApnoti, kedAra iva kulyayA // " iti garbhAdhikArAdevedamAha-'kaiNa' mityAdi 'mAiaMga' tti ArttavavikArabahulAnItyarthaH 'matthuluMga 'tti mastakabhejakam, anye tvAhuH - medaH phiphphisAdi mastuluGgamiti / 'piiyaMga 'tti paitRkAGgAni zukravikArabahulAnItyarthaH, 'aTThimiMja 'tti asthimadhyAvayavaH, kezAdikaM bahusamAnarUpatvAdekameva, ubhayavyatiriktAni tu zukrazoNitayoH samavikArarUpatvAt mAtApitroH sAdhAraNAke - zAdikaM bahusamAnarUpatvAdekameva, ubhayavyatiriktAni tu zukrazoNitayoH Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-7 samavikArarUpatvAt mAtApitroH saadhaarnnaaniiti| 'ammApiieNaM tiambApaitRkaM, zarIrAvayaveSu zarIropacArAd, uktalakSaNAnimAtApitragAnItyarthaH, 'jAvaiyaM se kAlaM'ti yAvantaM kAlaM 'se'tti tat tasya vA jIvasya 'bhavadhAraNIyaM' bhavadhAraNaprayojanaM manuSyAdibhavopagrAhakamityarthaH, 'avvAvanne'ttiavinaSTam, 'aheNaM tiupacayAntimasamayAdanantarametad ambApaitRkaM zarIraM 'vokkasijjamANe'tti vyavakRSyamANaM hIyamAnaM / garbhAdhikArAdevAparaM sUtram mU. (84) jIve NaM bhaMte ! gabhagae samANe neraiesu uvavajejA ?, goyamA ! atthegaie uvavajejjA atthegaie no uvavajejA, se keNaTeNaM?, goyamA ! se NaM sannI paMciMdie savvAhiM pajjattIhiM pajjattaevIriyaladdhIe veubviyaladdhIe parANIeNaMAgayaMsocA nisamma paesenicchubhai ni0 2 veubviyasamugdhAeNaM samohaNai samo0 2 cAuraMgiNiM sennaM viuvvai cAuraMgiNIsennaM viuvvettA cAuraMgiNIe senAe parANIeNaM saddhiM saMgAma saMgAmei / se NaM jIve atthakAmae rajakAmae bhogakAmae kAmakAmae atthakaMkhie rajjakaMkhie bhogakaMkhie kAmakaMkhie atthapivAsie rajjapivAsie bhogapivAsie kAmapivAsie taccitte tammane tallese tadajjhavasietattivvajjhavasANe tadaTThovauttetadappiyakaraNetabbhAvaNAbhAvieeyaMsi NaM aMtaraMsi kAlaM kareja neraiesu uvavajjai, se teNaTheNaM goyamA ! jAva atthegaie uvavajjejjA atthegaie no uvvjjejaa|| jIveNaMbhaMte! gabhagae samANe devalogesu uvavajjejjA ?, goyamA! atthegaie uvavajejjA atthegaie no uvavajejjA, se keNaTeNaM?, goyamA ! se NaM sannI paMciMdie savvAhiM pajjattIhiM pajjattae tahAruvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamaviAyariyaM dhammiyaM suvayaNaM socA nisamma tao bhavai saMvegajAyasaDhe tivvadhammANurAgaratte, se NaM jIve dhammakAmae puNNakAmae saggakAmae mokkhakAmae dhammakaMkhiepuNNakakhie saggamokkhakaM0 dhammapivAsie puNNasaggamokkhapivAsietaccitte tammaNe tallese tajjhavasietattivvajjhavasANe tadaTThovauttetadappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie eyaMsiNaM aMtaraMsi kAlaM kare0 devalo0 uva0, se teNaTeNaM goyamA !0 jIve NaM bhaMte ! gabbhagae samANe uttANae vA pAsillae vA aMbakhujae vA acchejha vA cidveja vA nisIejja vA tuyaTTeja vA mAUe suyamANIe suvai jAgaramANIe jAgarai suhiyAe suhie bhavai duhiyAe duhie bhavai ?, haMtA goyamA ! jIveNaM gabbhagae samANe jAva duhiyAe duhie bhavai, ahe NaM pasavaNakAlasamayaMsi sIseNa vA pAehiM vA Agacchai samamAgacchai tiriyamAgacchai vinihaaymaagcchi| vaNNavajjhANi ya se kammAiM baddhAiM puTThAiM nihattAI kaDAiM puTThaviyAI abhiniviTThAI abhisamannAgayAiM udinnAI no uvasaMtAI bhavaMti tao bhavai durUve duvbanne duggaMdhe dUrase dupphAse aniTTeakaMteappieasubheamaNunneamaNAme hINassaredINasareaniTThassare akaMtassare appiyassare asubhassare amaNunassare amaNAmassare aNAejavayaNe paJcAyAe yAvibhavai, vannavajjhANiya se kammAiMno baddhAiM pasatyaM neyavvaM jAva AdejavayaNaM paccAyAe yAvi bhavai / 517 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/7/84 sevaM bhaMte! sevaM bhNte!| vR. 'gabbhagae samANe'tti garbhagataH san mRtveti zeSaH 'egaie'tti sagarvarAjAdigarbharUpaH, sajJitvAdivizeSaNAni garbhasthasyApi narakaprAyogyakarmabandhasambhavAbhidhAyakatayoktAni, vIryalabdhyA vaikriyalabdhyA saMgrAmayatIti yogaH, athavA vIryalabdhiko vaikriyalabdhikazcasanniti, 'parANIeNaM'ti parAnIkaM zatrusainyaM soca'tti AkarNya 'nizamya' manasA'vadhArya 'paesenicchubhaitti (pradezAn) garbhadezAbdahi kSipati 'samohaNaitti samavahanti' samavahato bhavati tathAvidhapudgalagrahaNArthaM, saGgrAmasaGgrAyati' yuddhaMkaroti, atthakAmae'ityAdiarthe-dravyekAmo-vAJchAmAtraM yasyAsAvarthakAmaH, evamanyAnyapi vizeSaNAni, navaraM rAjya-nRpatvaM bhogA-gandharasasparzA kAmauzabdarUpe kAGkSA-gRddhi, AsaktirityarthaH, arthe kAGkSA saMjAtA'syetyarthakAzitaH, pipAseva pipAsA-prApte'pyarthe'tRpti, 'taccittettitatra-arthAdau cittaM-sAmAnyopayogarUpaM yasyAsau taccittaH, 'tammaNe'tti tatraiva-arthAdau mano-vizeSopayogarUpaM yasya sa tanmanAH, 'tallese'tti lezyA AtmapariNAmavizeSaH, 'tadajjhavasie'tti ihaadhyvsaayo'dhyvsitN|| tatra tacittAdibhAvayuktasya satastasmin-arthAdAvevAdhyavasitaM-paribhogakriyAsaMpAdanaviSayamasyetitadadhyavasitaH, 'tattivvajjhavasANe titasminneva-arthAdautIvramArambhakAlAdArabhya prakarSayAyiadhyavasAnaM-pratyatnavizeSalakSaNaMyasyasa tathA, 'tadaTThovautte'tti tadartham-arthAdinimittamupayuktaH-avahitastadarthopayuktaH, 'tadappiyakaraNe'tti tasminneva-arthAdAvarpitAni-AhitAni karaNAni-indriyANikRtakAritAnumatirUpANivAyena satathA, 'tabmAvaNAbhAviettaasakRdanAdau saMsAre tadbhAvanayA-arthAdisaMskAreNa bhAvito yaH sa tathA, 'eyaMsiNaM aMtaraMsitti 'etasmin' saGgrAmakaraNAvasare kaalN-mrnnmiti|| 'tahAruvassa'tti tathAvidhasya, ucitasyetyarthaH, zramaNasya' sAdhoH, vAzabdo devalokotpAdahetutvaMprati zramaNamAhanavacanayostulyatvaprakAzanArthaH, 'mAhaNassa'tti mA hana ityevamAdizati svayaMsthUlaprANAtipAtAdinivRttatvAdhaH sa mAhanaH,athavA brAhmaNo-brahmacaryasya dezataH sadbhAvAd brAhmaNo dezavirataH tasya vA 'aMtie'tti samIpe ekamapyAstAmanekam 'Aryam' ArAd yAtaM pApakarmabhya ityAryam, ataevadhArmikamiti, 'tao'ttitadantarameva 'saMvegajAyasaDDitti saMvegenabhavabhayena jAtA zraddhA-azraddhAnaM dharmAdiSu yasya sa tathA 'tibvadhammANurAgaratti'tti tIvro yo dharmAnurAgo-dharmabahumAnastenaraktaivayaHsatathA, 'dhammAkAmae'ttidharma-zrutacAritralakSaNaH puNyaMtatphalabhUtaM zubhakarmeti / 'aMbukhujae vatti AmraphalavatkujaH 'acchejati AsIta sAmAnyataH, etadeva vizeSataucyate-ciTTeJja'tti urddhasthAnena nisIeja'ttiniSadasthAnena 'tuyaTTeja'tti zayIta, 'samamA-gacchaItti,samam-aviSamaM samma'tipAThe "samyagaanupaghAtahetutvAdAgacchatimAturudarAda yonyA niSkAmati "tiriyamAgacchaittitirazcIno bhUtvAjaTharAgnirgantuM pravartateyaditadA vinighAtaM' maraNamApadyate, nirgmaabhaavaaditi| garbhAnirgatasya ca yatsyAttadAha-'vaNNavajjhANi yatti varNa-zlAdhA vadhyo-hantavyo yeSAM tAni varNavadhyAni, athavA varNAdvAhyAni varNabAhyAni azubhAnItyarthaH, cazabdo vAkyAntaratvadyotanArthaH, 'se'tti tasya garbhanirgatasya 'baddhAiMti sAmAnyato baddhAni puThAIti poSitAni ___ Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH, uddezakaH-7 gADhatarabandhataH 'nihattAiM'ti udvarttanApavartanakaraNavarjazeSakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH, athavA baddhAni, katham ? -yataH pUrvaM spRSTAnIti, 'kaDAI' ti nikAcitAni sarvakaraNAyogyatvena vyavasthApitAnItyarthaH, 'paTTaviyAI ti manuSyagatipaJcendriyajAtitrasAdinAmakarmAdinA sahodayatvena vyavasthApitAnItyarthaH, 'abhiniviTThAI' ti tIvrAnubhAvatayA niviSTAna, 'abhisamannAgayAI' ti udayAbhimukhIbhUtAnIti, tatazca 'udinnAI' ti 'udIrNAni svata udIraNAkaraNena voditAni / vyatirekamAha-'no uvasaMtAI' ti, aniSTAdIni vyAkhyA tAnyevaikArthAni vA, 'hINassare' tti alpasvaraH 'dInassare' tti dInasyeva - duHsthitasyeva svaro yasya sa dInasvaraH 'aNAdeyavayaNe paccAyAe yAvi'tti, ihaivamakSaraghaTanA- pratyAjAtazcApi samatpanno'pi cAnAdeyavacano bhavatIti / zatakaM -1, uddezakaH-7 samAptaH 99 -: zatakaM-1 uddezakaH-8: vR. garbhavaktavyatA saptamoddezakasyAnte uktA, garbhavAsazcAyuSi satItyAyurnirUpaNAyAha, tathA''digAthAyAM yaduktaM 'bAle' tti tadabhidhAnAya cASTamoddezakastatra ca sUcakasUtram mU. (85) rAyagihe samosaraNaM jAva evaM vayAsI- egaMtabAle NaM bhaMte! maNUse kiM neraiyAuyaM pakarei tirikkha0 maNu devA0 paka0 ?, neraiyAuyaM kiccA neraiesu uva0 tiriyAuyaM ki0 tiriesu uvava0 maNussAuyaM0 maNusse0 uva0 devAu0 ki0 devaloesu0 uvavajjai ? / goyamA ! egaMtabAle NaM maNusse neraiyAuyaMpi pakarei tiri0 maNu0 devAuyaMpi pakarei, neraiyAuyaMpi kiccA neraiesu uva0 tiri0 maNu0 devAuyaM kiccA tiri0 maNu0 devaloesu uvavajjai vR. 'egaMtabAle' ityAdi, 'ekAntabAlaH' mithyAdhaSTiravirato vA, ekAntagrahaNena mizratAM vyavacchinatti, yaccaikAntabAlatve samAne'pi nAnAvidhAyurbandhanaM tanmahArambhAdyunmArgadezanAditanukaSAyatvAdi akAmanirjarAditaddhetuvizeSavazAditi, ata eva bAlatve samAne'pyaviratasamyaSTirmanuSya devAyureva prakaroti na zeSANi / ekAntabAlapratipakSatvAdekAntapaNDitasUtraM, tatra ca - mU. (86) egaMta paMDie NaM bhaMte! maNusse kiM nera0 pakarei jAva devAuyaM kiccA devaloesu uvava0 ?, goyamA ! egaMtapaMDie NaM maNusse AuyaM siya pakarei siya no pakarei, jai pakarei no neraiyA0 pakarei no tiri0 no maNu0 devAuyaM pakarei, no neraiyAuyaM kiccA nera0 uva0 no tiri0 no maNussa0 devAuyaM kiJccA devesu uva0, se keNaTTeNaM jAva devA0 kiccA devesu uvavajjai goyamA ! egaMtapaMDiyassa NaM maNusassa kevalameva do gaIo pannAyaMti, taMjahA- aMtakiriyA ceva kappovavattiyA ceva, se teNaTTeNaM goyamA ! jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai / bAlapaMDieNaM bhaMte! maNUsse kiM neraiyAuyaM pakarei jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai goyamA ! no neraiyAuyaM pakarei jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai, se keNaTTeNaM jAva devAuyaM kiccA devesu uvavajjai ?, goyamA ! bAlapaMDie NaM maNusse tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AyariyaM dhammiyaM suvayaNaM soccA nisamma desaM uvaramai desaM no uvaramai desaM paJcakkhAi desaM no paJcakkhAi, se teNaTTeNaM desovaramadesapaccakkhANeNaM no neraiyAuyaM pakarei jAva Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TATA 100 bhagavatIaGgasUtraM 1/-18/86 devAuyaM kiccA devesu uvavajai, se teNaTeNaM jAva devesu uvvjji| vR. 'egaMtapaMDieNaM'tiekAntapaNDitaH-sAdhuH 'maNusse'ttivizeSaNaM svarUpajJApanArthameva, amanuSyasyaikAntapaNDitatvAyogAt, tadayogazcasarvavirateranyasyAbhAvAditi, egaMtapaMDieNaMmaNusse AuyaM siya pakarei siya no pakarei'tti, samyaktvasaptake kSapite na bandhAtyAyuH sAdhuH arvAk punarbandhAtItyata ucyate-syAprakarotItyAdi, 'kevalameva do gaIo' pannAyaMti'tti kevalazabdaH sakalArthaste sAkalyenaiva dvegatI 'prajJAyete' avabudhyete kevalinA, tayoreva sattvAditi aMtakiriyattinirvANaM kappovavattiya'tti kalpeSu-anuttaravimAnAntadevalokeSUpapatti saivakalpopapattikA, iha ca kalpazabdaH sAmAnyenaiva vaimAnikadevA''vAsAbhidhAyaka iti / ekAntapaNDitadvitIyasthAnavartitvAdvAlapaNDitasya ato bAlapaNDitasUtraM, tatra ca'bAlapaMDie NaM ti zrAvakaH 'desaM uvaramaitti vibhaktivipariNAmAddezAt 'uparamate' virato bhavati, tato 'desaM' sthUlaM prAmAtipAtAdikaM pratyAkhyAti' vrjniiytyaaprtijaaniite|aayurbndhsy kriyAH kAraNamiti kriyAsUtrANi paJca, tatra - mU. (87) purise NaM bhaMte ! kacchaMsi vA 1 dahaMsi vA 2 udagaMsi vA 3 daviyaMsi vA 4 valayaMsi vA 5 nUmaMsivA 6 gahaNaMsivA 7 gahaNaviduggaMsivA 8 pavvayaMsivA 9 pavvayaviduggaMsi vA 10 varNasivA 11 vanaviduggaMsi vA 12 miyavittIe miyasaMkappe miyapaNihANe miyavahAe gaMtA ee miettikAuM annayarassa miyassa vahAe kUDapAsaM uddaai| tato NaM bhaMte ! se purise katikirae pannatte?, goyamA ! jAvaMcaNaM se purise kacchaMsivA 12 jAva kUDapAsaM uddAi tAvaM caNaM se purise siya tiki0 siya cau0 siya paMca0, se keNaTheNaM siyatti0 siya ca0 siya paM0?, goyamA! je bhavie uddavaNayAe no baMdhaNayAeno mAraNa-yAe tAvaM ca NaM se purise kAiyAe ahigaraNiyAe pAusiyAe tihiM kiriyAhiM puDhe, je bhavie uddavaNayAevibaMdhaNayAevinomAraNayAetAvaMcaNaMsepurise kAiyAe ahigaraNiyAe pAusiyAe pAriyAvaNiyAe cauhi kiriyAhiM puDhe, je bhavie uddavaNayAevi baMdhaNayAevi mAraNayA evi tAvaM ca NaM se purise kAiyAe ahigaraNiyAe pAusiyAe jAva paMcahiM puDhe, se teNaTheNaM jAva pNckirie| vR. 'kacchaMsiva'tti kacche' nadIjalapariveSTite vRkSAdimatipradeze 'dahaMsiva'ttihade pratIte 'udagaMsi vatta udake-jalAzrayamAtre 'daviyaMsi vatti 'dravike' tRNAdidravyasamudAye 'valayaMsi va'tti valaye' vRttAkAranadyAdhudakakuTilagatiyuktapradeze nUmaMsiva'tti 'nUme' avatamase gahaNaMsi vatti 'gahane' vRkSavallIlatAvitAnavIrutsamudAye gahaNaviduggaMsiva'tti 'gahanavidurge' parvataikadezAvasthitavRkSavalyAdisamudAye 'pavvayaMsi vatti parvate 'pavvayaviduggaMsi vatti parvatasamudAye 'vaNaMsiva'tti vane' ekajAtIyavRkSasamudAye vanaviduggaMsiva'tti nAnAvidhavRkSasamUhe 'migavittIe'tti mRgaiH-hariNairvRtti-jIvikA yasya sa mRgavRttikaH, sa ca mRgarakSako'pi syAdityata Aha'miyasaMkappettimRgeSusaGkalpo-vadhAdhyavasAyaHchedanaM vAyasyAsaumRgasaGkalpaH, sacacalacittatayA'pi bhavatItyata Aha-'miyapaNihANe'ttimRgavadhaikAgracittaH 'migavahAe'ttimRgavadhAya 'gaMta'ttigatvA kacchadAvitiyogaH 'kUDapAsaMti kUTaMca-mRgagrahaNakAraNaMga dipAzazca-tadvandhanamitikUTapAzam Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-8 'uddAi' tti mRgavadhAyoddadAti, racayatItyarthaH / 'tao NaM'ti tataH kUTapAzakaraNAt 'kaikirie'tti katikriyaH ?, kriyAzca kAyikyAdikAH, 'je bhavie 'ttiyo bhavyo yogyaH kartetiyAvat 'jAvaM caNa' miti zeSaH, yAvantaM kAlamityarthaH, kasyAH karttA ityAha-'uddavaNayAe 'tti kUTapAzadhAraNatAyAH, tApratyayazceha svArthikaH, 'tAvaM ca NaM'ti tAvantaM kAlaM 'kAiyAe' tti gamanAdikAyaceSTarUpayA ' ahigaraNiyAe 'tti adhikaraNenakaTapAzarUpeNa nirvRttA yA sA tathA tayA 'pAusiyAe 'tti pradveSo mRgeSu duSTabhAvastena nirvRttA prAdveSikI tayA 'tihiM kiriyAhiM' ti kriyanta iti kriyAH- ceSTAvizeSAH, 'pAritAvaNiyAe 'tti paritApanaprayojanA pAritApanikI, sA ca baddhe sati mRge bhavati prANAtipAtakriyA ca ghAtite iti mU. (88) purise NaM bhaMte! kacchaMsi vA jAva vaNaviduggaMsi vA taNAiM Usaviya 2 agaNikAyaM nissarai tAvaM ca Na bhaMte! se purise katikirie ?, goyamA ! siya tikirie siya cauki0 siya paMca0 / 101 sekeNaTTeNaM ?, goyamA ! je bhavie ussavaNayAe tihiM, utsavaNayAevi nissiraNayAevi no dahaNayAe cauhiM, je bhavie ussavaNayAevi nissiraNayAevi dahaNayAevi tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM puTTe, se teNaM0 goyamA ! | vR. 'Usavie' tti utsarpa UsikkiUNetyartha urddhakRtyeti vA 'nisirai' tti nisRjati - kSipati yAvaditi zeSaH / mU. (89) purise NaM bhaMte! kacchaMsi vA jAva vaNaviduggaMsi vA miyavittIe miyasaMkappe miyapaNihANe miyavahAe gaMtA ee miyettikAuM annayarassa miyassa vahAe usuM nisirai, tato NaM bhaMte ! se purise kaikirie ?, goyamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie / sekeNaTTeNaM ?, goyamA ! je bhavie nissiraNayAe no viddhaMsaNayAevi no mAraNayAe tihiM, je bhavie nissiraNayAevi viddhaMsaNayAevi no mAraNayAe cauhiM, je bhavie nissiraNayAevi viddhaMsaNayAevi mAraNayAevi tAvaMca NaM se purise jAva paMcahiM kiriyAhiM puTTe, se teNaTTeNaM goyamA siya tikirie siya caukirie siya paMca kirie / vR. 'usuM' ti bANam 'AyayakaNNAyattaM' ti karNaM yAvadAyataH - AkRSTaH karNAyataH AyataMprayatnavad yathA bhavatItyevaM karNAyata AyakarNAyatastam ' AyAmetta 'tti 'Ayamya' AkRSya 'maggao'tti pRSThataH 'sayapANiNa 'tti 'svakapANinA' svakahastena 'puvvAyAmaNayAe 'tti pUrvAkarSaNeNa 'se NaM bhaMte ! purise'tti 'saH' zirazchettA puruSaH 'miyavereNaM' ti iha vairaM vairahetutvAd vadhaH pApaM vA vairaM vairahetutvAditi, atha zirazchetRpuruSahetukatvAdiSunipAtasya kathaM dhanurddharapuruSo mRgavadhena spRSTa ityAkUtavato gautamasya tadabhyupagamevArthamuttaratayA prAha-kriyamANaM dhanuH kANDAdi kRtamiti vyapadizyate ?, yuktistu prAgavat, tathA sandhIyamAnaM pratyaJcAyAmAropyamANaM kANDaM dhanurvA''ropyamANapratyaJcaM 'sandhitaM' kRtasandhAnaM bhavati ? tathA 'nirvRttyamAnaM' nitarAM varttulIkriyamANaM pratyaJcAkarSaNena nirvRttitaM vRttIkRtaM maNDalAkAraM kRtaM bhavati ?, tathA 'nisRjyamAnaM nikSipyamANaM kANDaM nisRSTaM bhavati ?, yadA ca nisRSTaM tadA nisRjyamAnatAyA dhanurddhareNa kRtatvAt tena kANDaM nisRSTaM bhavati, kANDanisargAcca mRgastenaiva Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bhagavatIagasUtraM 1/-/8/89 mAritaH, tatazcocyate-'je miyaM mArei' ityaaditi| mU. (90) purise NaM bhaMte ! kacchaMsi vA jAva annayarassa miyassa vahAe AyayakannAyayaM usuMAyAmettA ciTThijA, annayare purise maggao Agamma sayapAmiNA asiNA sIsaM chiMdejjA se ya usuMtAe ceva puvAyAmaNayAe taM viNdhejaa| se NaM bhaMte ! purise kiM miyavereNaM puDhe purisavereNaM puDhe ?, goyamA ! je miyaM mArei se miyavereNaMpuDhe, je purisaM mAreise purisavereNaMpuDhe, sekeNaTeNaMbhaMte! evaMvuccai jAva se purisavereNaM puDhe ?, senUNaMgoyamA! kajjamANe kaDe saMdhijjamANe saMdhie nivvattijjamANe nivvattienisirijamANe nisiTetti vattavvaM siyA? haMtA bhagavaM! kajjamANe kaDe jAva nisiDhetti vattavvaM siyA, se teNaTeNaM goyamA! je miyaM mArei se miyavereNaM puDhe, je purisaM mArei se purisavereNaM puDhe ||aNto chaNhaM mAsANaM marai kAiyAe jAva paMcahi kiriyAhiM puTTha, bAhiM chaNhaM mAsANaM marai kAiyAe jAva pAriyAvaNiyAe cauhiM kiriyAhiM puDhe / vR.ihaca kriyAH prakrAntAH, tAzcAnantarokte mRgAdivadhe yAvatyoyatra kAlavibhAge bhavanti tAvatIstatra darzayannAha / 'anto chaNha'mityAdi, SaNmAsAn yAvat prahArahetukaM maraNaM paratastu pariNAmAntarApAditamitikRtvA SaNmAsAdUrdhvaM prANAtipAtakriyA na syAditi hRdayam, etacca vyavahAranayApekSayA prANAtipAtakriyAvyapadezamAtropadarzanArthamuktam, anyathA yadAkadA'pyadhikRtaM prahArahetukaM maraNaM bhavati tadaiva prANAtipAtakriyA iti| mU. (91) purise NaM bhaMte ! purise sattIe samabhidhaMsejjA sayapANiNA vA se asiNA sIsaM chiMdejA tao NaM bhaMte! se purise katikirie? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise taM purisaM sattIe abhisaMdhei sayapANiNA vA se asiNA sIsaMchiMdaitAvaMcaNaM se purise kAiyAe ahigaraNi0 jAvapANAivAyakiriyAepaMcahi kiriyAhiM puDhe, AsannavahaeNa ya aNavakaMkhavattiemaM purisavereNaM puDhe / vR. 'sattIe'tti zaktyA-praharaNavizeSeNa 'samabhidhaMseja'tti hanyAt 'sayapANiNa'tti svakahastena 'se'ttitasya 'kAiyAe'tti 'kAyikyA' zarIraspandarUpayA AdhikaraNikyA' zaktikha vyApArarUpayA 'prAdveSikyA' manoduSpraNidhAnena 'pAritApanikyA' paritApanarUpayA 'prANAtipAtakriyayA' maarnnruupyaa| 'Asanne' tyAdi zaktyA'bhidhvaMsakaH asinA vA zirazchettA paJcabhi kriyAbhi spRSTaH, tathA puruSavaireNa ca spRSTaH, mAritapuruSavairabhAvena kimbhUtenetyAha-Asanno vadho yasmAdvairAttattathA tenAsanna-vadhakena, bhavati ca vairAdvadho vadhakasya tameva vadhyamAzrityAnyato vA tatraiva janmani janmAntare vA, ydaah||1|| vhmaarnnabmkkhaandaannprdhnvilovnnaaiinnN| savvajahanno udao dasaguNio ekkasikayANaM ||iti 'caH' samuccaye'navakAGkSaNA-paraprANanirapekSA svagatApAyaparihAranirapekSA vA vRtti-vartanaM yatraiva vaire tattathA tenAnavakAGkSaNavRttikeneti // kriyA'dhikAra evedamAha mU. (92) dobhaMte! purisAsarisayAsarittayA sarivvayA sarisabhaMDamattovagaraNAanamaneNaM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-8 saddhiM saMgAma saMgAmenti, tattha NaM ege purise parAiNai ege purise parAijai, se kahameyaM bhaMte! evaM ?, goyamA ! savIrie parAiNai avIrie praaijji| se keNaTeNaM jAva parAijai ?, goyamA ! jassa NaM vIriyavajjhAiM kammAiM no baddhAiM no puTThAiMjAvano abhisamannAgayAiMnoudinnAiMuvasaMtAiMbhavaMti seNaMparAiNai, jassaNaMvIriyavajjhAI kammAiMbaddhAiM jAva udinnAiMno uvasaMtAiMbhavaMti se NaM purise praaijji| se teNaDheNaM goyamA! evaM vuccaisavIrie parAiNai avIrie parAijjai / vR. 'sarisaya'tti sazakau kauzalapramANAdinA "sarittaya'tti 'sadhktva cau' sazacchavI 'sarivvaya'ttisagvayasau samAnayauvanAdyavasthau 'sarisabhaMDamattovagaraNa'ttibhANDaM-bhAjanaMmRnmayAdi mAtro-mAtrayAyukta upadhi saca kAMsyabhAjanAdibhojanabhaNDikA bhANDamAtrAvA-gaNimAdidravyarUpaH paricchadaH upakaraNAni-anekadhA''varaNapraharaNAdIni tataH sahazAni bhANDamAtropakaraNAni yayostau tthaa| anenasa samAnavibhUtikatvaMtayorabhihitaM, 'savIrie'ttisavIrya 'vIriyavajjhAIti vIrya vadhyaM yeSAM tAni tathA / / vIryaprastAvAdidamAha mU. (93) jIvANaMbhaMte! kiMsavIriyA avIriyA?, goyamA! savIriyAviavIriyAvi, se keNatuNaM?, goyamA ! jIvA duvihA pannattA, taMjahA-saMsArasamAvannagA ya asaMsArasamAvanagA ya, tatthaNaMjete asaMsArasamAvannagAteNaM siddhA, siddhANaMavIriyA, tatthaNaMjetesaMsArasamAvannagA teduvihA pannattA, taMjahA-selesipaDivannagAya aselesipaDivannagAya, tatthaNaMje te selesipaDivannagA teNaM laddhivIrieNaM savIriyA karaNavIrieNaM avIriyA, tattha NaMje te aselesipaDivanagA teNaM laddhivIrieNaM savIriyA karaNavIrieNaM savIriyAvi avIriyAvi, se teNaTheNaM goyamA ! evaM vuccai-jIvA duvihA paNNattA, taMjahA-savIriyAvi aviiriyaavi| neraiyANaMbhaMte! kiMsavIriyA avIriyA?, goyamA! neraiyA laddhivIrieNaM savIriyA karaNavIrieNaM savIriyAvi avIriyAvi, se keNaTTeNaM ?, goyamA ! jesi NaM neraiyANaM asthi uTThANe kamme balevIriepurisakkAraparakkameteNaMneraiyA laddhivIrieNavisavIriyA karaNavIrieNavi savIriyA, jesiNaM neraiyANaM nathi uThANe jAva parakkame te NaM neraiyA laddhivIrieNaM savIriyA karaNavIrieNaMavIriyA, seteNaTeNaM0, jahAneraiyAevaMjAva paMcidiyatirakkhajoNiyA, maNussA jahA ohiyA jIvA, navaraM siddhavajA bhANiyavvA, vANamaMtarajoisevamANiyA jahA neriyaa||s sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| vR. 'siddhA NaM avIriya'tti sakaraNavIryAbhAvAdavIryA siddhAH 'selesipaDivanagA yatti zIlezaH-sarvasaMvararUpacaraNaprabhustasyeyamavasthA zailezovA-merustasyevayA'vasthA sthiratAsAdhAtsA zailezI, sA ca sarvathA yoganirodhe paJcahasvAkSaroccArakAlamAnA tAM pratipannakA yete tathA, 'laddhivIrieNaM savIrie'ti vIryAntarAyakSayakSayopazamato yA vIryasya labdhi saiva taddhetutvAdvIryaM labdhivIryaM tena savIryA, eteSAM ca kSAyikameva labdhivIryaM / 'karaNavIrieNaM'ti labbhivIryakAryabhUtA kriyA karaNaM tadrUpaM karaNavIryaM, 'karaNavIrieNaM savariyAviavIriyAvi'tta tatra 'savIryA': utthAnAdikriyAvantaH avIryAstUtthAnAdikriyAvikalAH, Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 bhagavatIagasUtraM 1/-/8/93 te cAparyAptayAkAle'vagantavyA iti / 'navaraM siddhavajjA bhANiyavya'tti, audhikajIveSu siddhAH santi manuSyeSu tu neti manuSyadaNDake vIryaM prati siddhasvarUpaM nAdhyeyamiti / zatakaM-1 uddezakaH-8 samAptaH -zatakaM-1 uddezakaH-9:vR.aSTamoddezakAntevIryamuktaM, vIryAccajIvA gurutvAdyAsAdayantItigurutvAdipratipAdanaparaH tathA saGgrahaNyAM yaduktaM 'gurue'tti tatpratipAdanaparazca navamoddezakaH, tatra ca sUtram mU. (94) kahannaM bhaMte ! jIvA garuyattaM havvamAgacchanti?, goyamA ! pANAivAeNaM musAvAeNaM adinnA0 mehuNa0 pari0 koha0 mANa0 mAyA0 lobha0 pe0 dosa0 kalaha0 abbhakkhANa0 pesunna0 ratiarati0 paraparivAya0 mAyAmosamicchadaMsaNasalleNaM0 eva khalu goyamA! jIvA garuyattaM hvvmaagcchNti| kahanaM bhaMte ! jIvA lahuyattaM havvamAgacchaMti?, goyamA ! pANAivAyaveramaNeNaM jAva micchadaMsaNasallaveramaNeNaM evaM khalu goyamA! jIvA lahuyattaMhavvamAgacchanti, evaM saMsAraM AulIkareMti evaM parittIkareMti dIhIkareMti hassIkareMti evaM anupariyadRti evaM vIivayaMti-pasatthA cattAri appasatthA cttaari| vR. 'garuyattaMti 'gurukatvam' azubhakarmopacayarUpamadhastAdgamanahetubhUtaM 'laghukatvaM' gauravaviparItam, evam 'AlIkariti tti, ihaivaMzabdaH pUrvoktAbhilApasaMsUcanArthaH, sa caivam'kahannaM bhaMte ! jIvA saMsAraM AulIkareMti?, goyamA! pANAivAeNa'mityAdi, evamuttaratrApi, tatra 'AulIkareMti' pracurIkurvanti krmbhirityrthH| . ___'parittIkareMti'tti stokaM karvanti karmabhireva, 'dIhIkareMti'tti dIrgha pracurakAlamityarthaH, 'hassIrakeMti'tti alpakAlamityarthaH 'aNupariyaTuMti'tti paunaH-punyena bhramantItyarthaH, vIivayaMti'tti vyativrajantivyatikrAmantItyarthaH, 'pasatthAcattAritti laghutvaparItatvahasvatvavyativrajanadaNDakAH prazastAH mokSAGgatvAt, 'appasatthA cattAritti gurutvAkulatvadIrghatvAnuparivartanadaNDakAaprazastAH amokSAGgatvAditi // gurutvalaghutvAdhikArAdidamAha mU. (95) sattameNaM bhaMte ovAsaMtare kiM guruelahue guruyalahue aguruyalahue?, goyamA no gurue no lahue no guruyalahue aguruylhue| sattameNaM bhaMte! taNuvAe kiMgurue lahue guruyalahue aguruyalahue?, goyamA! no gurue no lahue guruyalahue no aguruylhue| evaM sattame ghanavAe sattame ghanodahI sattamA puDhavI, uvAsaMtarAiM savvAiM jahA sattame ovAsaMtare, (sesA) jahA taNuvAe, evaM-ovAsavAyadhaNaudahi puDhavI dIvA ya sAgarA vAsA / neraiyA NaM bhaMte ! kiM guruyA jAva agurulahuyA?, goyamA ! no guruyA no lahuyA guruyalahuyAvi agurulhuyaavi| se keNaTeNaM ?, goyamA ! veubviyateyAI paDucca no guruyA no lahuyA guruyalahuyA no agurulahuyA, jIvaM ca kammaNaM ca paDucca no guruyA no lahuyA no guruyalahuyA aguruyalahuyA, se Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-, uddezakaH-9 105 teNaTeNaM jAva vemANiyA, navaraM nANattaMjANiyavvaM sarIrehiM / dhammatthikAe jAvajIvatthikAe cautthapaeNaM / poggalatthikAeNaMbhaMte! kiM gurue lahue guruyalahue aguruyalahue?, goyamA ! no gurue no lahue guruyalahuevi aguruyalahuevi, se keNaTeNaM?, goyamA! guruyalahuyadavvAiM paDucca no gurue no lahue guruyalahue no aguruyalahue, aguruyalahuyadavvAiM paDucca no gurue no lahue no guruyalahue aguruyalahue, samayA kammANi ya cutthpdennN| kaNhalesA NaM bhaMte ! kiM guruyA jAva aguruyalahuyA ?, goyamA! no guruyA no lahuyA guruyalahuyAvi aguruyalahuyAvi, se keNaTeNaM?, goyamA! davvalesaM paDucca tatiyapadeNaM bhAvalesaM paDucca cautthapadeNaM, evaM jAva sukkalesA, diTThIdaMsaNanANaannANasaNNA cautthapadeNaM neyavvAo, heDillA cattArisarIrA nAyavvAtatiyapadeNaM, kammaya cautthayapaeNaM, maNajogo vaijogocautthaeNaM padeNaM, kAyajogo tatieNaM padeNaM, sAgArovaogo anAgArovaogo cautthapadeNaM, savvapadesA savvadavvA savvapajjavA jahApoggalatthikAo, tItaddhA aNAgayaddhA savvaddhA cautathaeNaM padeNaM / vR. iha ceyaM gurulghuvyvsthaa||1|| "nicchayao savvaguruMsavvalahuM vA na vijae davvaM / vavahArao u jujjai baayrkhNdhesun'nnesu|| // 2 // agurulahU cauphAso arUvidavvA ya hoMti nAyavvA / sesA u aTThaphAsA gurulahuyA nicchayaNayassa / / 'cauphAsa'ttisUkSmapariNAmAni aTThaphAsa'ttibAdarANi, gurulaghudravyaMrUpi, agurulaghudravyaM tvarUpi rUpi ceti, vyavahAratasatu gurvAdIni catvAryapi santi, tatra ca nidarzanAnigururlASTo'dhogamanAt, laghudhUmaH UrddhagamanAt, gurulaghurvAyustiryaggamanAt, agurUlaghvAkAzaM tatsvabhAvAtvAditi / etAni cAvakAzAntarAdisUtrANyetadAthA'nusAreNAvagantavyAni, tdythaa||1|| "ovAsavAyaghanaudahIpuDhavidIvA ya sAgarA vaasaa| neraiyAI asthiya samayA kammAi lesaao|| // 2 // diTThI daMsaNanANe sanni sarIrA ya joga uvaoge / davvapaesA pajjavatIyAAgAmisavvaddha // tti 'veuvviyateyAiM paDucca'tti nArakAdau vaikriyataijasazarIre pratItya gurukalaghukA eva, yato vaikriyataijasavargaNAtmake te, etAzca gurulaghukA eva, yadAha "orAliyaveubviyaAhAragateya gurulahU davvaM"ti, 'jIvaM ca kammaNaM ca paDucca'tti jIvApekSayA kArmaNazarIrApekSayA ca nArakA agurulaghukA eva, jIvasyArupitvenAgurulaghutvAt kArmaNazarIrasya ca kArmaNavargaNAtmakatvAt kArmaNavargaNAnAM cAgurulaghutvAt, Aha ca "kammagamaNabhAsAI eyAiM agurulahuyAI"ti / 'nANattaM jANiyavvaM sarI rehi'ti, yasya yAni zarIrANi bhavanti tasya tAni jJAtvA'surAdisUtrANyadhyeyAnItihRdayaM, tatrAsurAdidevA nArakavadvAcyAH, pRthivyAdayastuaudArikataijasepratItyagurulaghavojIvaMkArmaNaMcapratItyAgurulaghavaH iti, vAyavastu audArikavaikriyataijasAni pratItya gurulaghavaH, evaM paJcendriyatiryaJco'pi, For Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 bhagavatI aGgasUtraM 1/-/9/95 manuSyAstvaudArikavaikriyataijasAhArakANi pratItyeti / 'dhammatthikAe 'tti, iha yAvatkaraNAd 'ahammatthikAe AgAsatthikAe' tti dRzyaM 'cautthapaeNaM' ti ete 'agurulahu' ityanena padena vAcyAH, zeSANAM tu niSedhaH kAryo, dharmAstikAyAdInAmarUpitayA'gurulaghutvAditi / pudgalAstikAyasUtre uttaraM nizcayanayAzrayam, ekAntagurulaghunostanmatenAbhAvAt 'gurulahuyadavvAI' ti audArikAdIni catvAri agurulahuyadavvAI' ti kArmaNAdIni 3 / 'samayA kammANi ya cautthapaeNaM' ti samayAH - amUrtA karmANi ca kArmaNavargaNAtmakAnItyagurulaghutvameSAM / 'davvalesaM paDucca taiyapaeNaM ti dravyataH kRSNalezyA audArikAdizarIravarNa audArikAdikaM ca guruladhvitikRtvAguruladhvitya'nena tRtIyavikalpena vyapadezyA, bhAvalezyA tu jIvapariNatistasyAzcAmUrttatvAdaguruladhvityanena vyapadeza ityata Aha-'bhAvalesaM paDucca cautthapadeNaM'ti / 'diTThIdaMsaNe'tyAdi, dRSTayAdIni jIvaparyAyatvenAgurulaghutvAdagurulaghulakSaNena caturthapadena vAcyAni / ajJAnapadaMtviha jJAnavipakSatvAdadhItam, anyathA dvAreSu jJAnapadameva dRzyate / 'heTThillae'tti audArikAdIni 'taiyapaeNaM' ti gurulaghupadena, gurulaghuvargaNAtmakatvAt 'kammaya cautthapaeNaM' ti agurulaghudravyAtmakatvAt kArmaNazarIrANAM, manoyogavAgyAgaucaturthapadena vAcyI, tadravyANAmagurulaghutvAt, kAyayogaH kArmaNavarjastRtIyena, gurulaghutvAttadravyANAmiti / 'savvadavve' tyAdi, 'sarvadravyANi' dharmAstikAyAdIni 'sarvapradezAH ' teSAmeva nirvibhAgA aMzAH 'sarvaparyavAH' varNopayogAdayo dravyadhammA, ete pudgalAstikAyavad vyapadezyAH, gurulaghutvenA- gurulaghutvena cetyarthaH yataH sUkSmANyamUrttAni ca dravyANyagurulaghUni, itarANi tu gurulaghUni, pradezaparya- vAstu tattadravyasambandhitvena tattatsvabhAvA iti // gurulaghutvAdhikArAdidamAhamU. (96) se nUNaM bhaMte! lAghaviyaM appiccha amuccha agehI apaDibaddhayA samaNANaMniggaMthANaM pasatthaM ? haMtA goyamA ! lAghaviyaM jAva pasatthaM / " se nUNaM bhaMte! akohataM amANattaM amAyattaM alobhattaM samapANaM niggaMthANaM pasatthaM ?, haMtA goyamA ! akohattaM amANattaM jAva pasatthaM / se nUNaM bhaMte! kaMkhApadose khINe samaNe niggaMthe aMtakare bhavati aMtimasArIrie vA bahumohevi yaNaM puvviM viharittA aha paccha saMvuDe kAlaM kareti tao pacchAsijjhati 3 jAva aMtaM karei ?, haMtA goyamA ! kaMkhApadose khINe jAva aMta kareti / vR. 'lAghaviyaM'ti lAdhavameva lAghavikam - alpopadhikam 'appiccha' tti alpo'bhilASa AhArAdiSu 'amuccha' tti upadhAvasaMrakSaNAnubandhaH 'agehi' ta bhojanAdiSu paribhogakAle' nAsakti apratibaddhatA - svajanAdiSu snehAbhAva ityetatpaJcakamiti gamyaM, zramaNAnAM nirgranthAnAM 'prazastaM ' sundaram, athavA lAghavikaM prazastaM kathambhUtamityAha- 'appiccha' alpeccharUpamityarthaH, evamitarANyapi padAni / * uktA lAghavikasya prazastatA, tacca krodhAdyabhAvAvinAbhUtamiti krodhAdidoSAbhAvaprazastatA'bhidhAnArthaM krodhAdidoSAbhAvAvinAbhUtakAGkSApradoSakSayakAryAbhidhAnArthaM ca krameNa sUtre, vyakte Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -1, varga:-, uddezaka:- 9 107 ca, navaraM kAGkSA darzanAntaragraho gRddhirvA saiva prakRSTo doSaH kAGkSApradoSaH kAGkSApradveSaM vA, rAgadveSAvityarthaH / kAGkSApradoSaH prAguktaH, pradoSatvaM ca kAGkSAyAstadviSayabhUtadarzanAntarasya viparyastatvAditi darzanAntarasya viparyastatAM darzayannAha mU. (97) annautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhaMti evaM bhAseMti evaM pannaveti evaM parUvetievaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do AuyAI pakareti, taMjahA-ihabhaviyAuyaM ca parabhaviyAuyaM ca, jaM samayaM ihabhaviyAuyaM pakareti taM samayaM parabhaviyAuyaM pakareti jaM samayaM parabhaviyAuyaM pakareti taM samayaM ihabhaviyAjyaM pakareti, ihabhaviyAuyassa pakaraNayAe parabhaviyAuyaM pakarei, parabhaviyAuyassa pakaraNayAe ihabhaviyAuyaM pakareti, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do AuyAiM pakareti, taM0 - ihabhaviyAuyaM ca parabhaviyAuyaM ca / se kahamevaM bhaMte ? evaM khalu goyamA ! jaNNaM te annautthiyA evamAtikkaMti jAva parabhaviyAuyaM ca, je te ehamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva paruvemi-evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM egaM AuyaM pakareti, taM0 - iha bhaviyAuyaM vA parabhavayAuyaM vA, jaM samayaM ihabhaviyAuyaM pakareti no taM samayaM parabhaviyAuyaM pakareti, jaM samayaM parabhaviyAuyaM pakarei no taM samayaM ihabhaviyAuyaM pakarei, ihabhaviyAuyassa pakaraNatAe no parabhaviyAuyaM pakareti, parabhaviyAuyassa pakaraNatAe no ihabhaviyAuyaM pakareti / evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM egaM AuyaM pakareti, taM0 - ihabhaviyAuyaM vA parabhaviyAuyaM vA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame jAva viharati / vR. 'annutthie' ityAdi, anyayUthaM vivakSitasaGghAdaparaH saGghastadasti yeSAM te'nyayUthikAH, tIrthAntarIyA ityarthaH, 'evam' iti vakSyamANam 'AikkhaMti'tti AkhyAnti sAmAnyataH 'bhAsaMtitti vizeSataH 'pannaveMti'tti upapattibhiH 'parUveMti'ti bhedakathanataH, dvayorjIvayorekasya vA samayabhedenAyurdvayakaraNe nAsti virodha ityuktam 'ege jIve' ityAdi 'do AuyAI pakarei' tti jIvo hi svaparyAyasamUhAtmakaH, sa ca yadaikamAyuHparyAyaM karoti tadA'nyamapi karoti, svaparyAyatvAt, jJAnasamyaktvaparyAyavat, svaparyAyakarttR tvaM ca jIvasyAbhyupagantavyameva, anyathA siddhatvAdiparyAyANAmanutpAdaprasaGga iti bhAvaH, uktArthasyaiva bhAvanArthamAha - 'jami' tyAdi, vibhaktivipariNAmAd yasmin samaye ihabhavo vartamAnabhavo yatrAyuSi vidyate phalatayaitadihabhavAyuH, evaM parabhavAyurapi, anena cehabhavAyuHkaraNasamaye parabhavAyuHkaraNaM niyamitam, atha parabhavAyuHkaraNasamaye ihabhavAyuHkaraNaM niyamayannAha 'jaM samaya parabhaviyAuya 'mityAdi, evamekasamayakAryatAM dvayorapyabhidhAyaikakriyAkAryatAmAha 'iha bhaviyAuyasse'tyAdi, 'pakaraNayAe 'tti karaNena ' evaM khalu' ityAdi nigamanaM / 'jaNNaM te annautthiyA emAikkhaMtI' tyAdyanuvAdavAkyAsyAnte tat pratItaM na kevalamityayaM vAkyazeSo ddazyaH, 'je te evamAhaMsu micchaM te evamAhaMsu 'tti tatra 'AhaMsu' tti uktavantaH, yaccAyaM varttamAnanirdeze'dhikRte'tItanirdezaH sa sarvovarttamAnaH kAlo'tIto bhavatItyasyArthasya jJApanArthaH, mithyAtvaM cAsyaivam-ekenAdhyavasAyena viruddhayorAyuSorbandhAyogAt yaccocyate - paryAyAntarakaraNe paryAyAntaraM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/9/97 karoti, svaparyAyatvAditi, tadanaikAntikaM, siddhatvakaraNe saMsAritvAkaraNAditi / TIkAkAravyAkhyAnaM tvihabhavAyuryadA prakaroti-vedayate ityartha parabhavAyustadA prakaroti bandhAtityarthaH, ihabhavAyurupabhogena parabhavAyurbandhAtItyarthaH, mithyAcaitatparamataM, yasmAjAtamAtro jIva ihabhavAyurvedayate, tadaiva tena yadi parabhavAyurbaddhaM tadA dAnAdhyayanAdInAM vaiyarthyaH syAditi, etaccAyurbandhakAlAdanyatrAvaseyam, anyathA''yurbandhakAle ihabhavAyurvedayeta parabhavAyustu prakarotyeveti / / anyayUthikaprastAvAdidamAha mU. (98) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pAsAvaccile kAlAsavesiyaputte nAmaManagAre jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchati 2 tA there bhagavaMte evaM vayAsI-therA sAmAiyaM na jANaMti therA sAmAiyassa aTuM na yANaMti therA paccakkhANaM nayANaMti therA paJcakkhANassa aTuM na yANaMti therA saMjamaMna yANaMti therA saMjamassa aTuM nayANaMti therA saMvaraMna yANaMti therA saMvarassa aTuMNayANaMti therA vivegaMna yANaMti therAvivegassa aTThana yANaMtitherA viussaggaMNayANaMti therAviussaggassa aTuM na yaannNti6| tae NaM te therA bhagavaMto kAlAsavesiyaputtaM anagAraM evaM vayAsI-jANAmo NaM ajjo ! sAmAiyaM jANAmoNaM ajo! sAmAiyassa aTuMjAva jANAmoNaM ajjo ! viussagassa aTuM / tae NaM se kAlAsavesiyaputte aNagAre there bhagavaMte evaM vayAsI-jatiNaM ano! tubbhe jANaha sAmAiyaM jANaha sAmAiyassa aTuM jAva jANaha viussaggassa aTuM kiM bhe ajjo ! sAmAie kiM bhe ajjo sAmAiyassa aTTe? jAva kiM bhe viussagassa aTTe ?, taeNaMte therA bhagavaMto kAlAva-sesiyaputtaM anagAraMevaMvayAsI-AyANeajjo! sAmAieAyANe ajo! sAmAiyassaaDejAva viussaggassaaDhe taeNaM se kAlAsavesiyaputte anagAre there bhagavaMte evaM vayAsI-'jati bhe ajo! AyA sAmAie AyA sAmAiyassa aTTe evaMjAva AyA viussaggassaaDhe avahahu kohamANamAyAlobhe kimaTuMajjo ! garahaha ?, kAlAsa0 saMjamaTThayAe, se bhaMte ! kiM garahA saMjame agarahA saMjame?, kAlAsagarahA saMjame noagarahAsaMjame, garahAviNaMsavvaMdosaM paviNeti savvaM bAliyaMparinnAe, evaMkhuNe AyA saMjame uvahie bhavati, evaMkhuNe AyA saMjame uvacie bhavati, evaMkhuNe AyA saMjame uvaTThie bhavati, etthaNaM se kAlAsavesiyaputte anagAre saMbuddhe there bhagavaMte vaMdati namasati 2 evaM vayAsI eesiNaMbhaMte! payANaMpudi annANayAeasavaNayAe abohiyAeaNabhigameNaM adiTThANaM assuyANaM asuyANaM avinnAyANaM avvogaDANaM avvocchinnANaM anijUDhANaM anuvadAriyANaM eyamadvaM no saddahie no pattiie no roie iyANiM bhaMte ! etesiM payANaM jANaNayAe savaNayAe bohIeabhigameNaM diThThANaMsuyANaMmuyANaM vinnAyANaMvogaDANaM vocchinnANaM nijUDhANaM uvadhAriyANaM eyamadvaM saddahAmi pattiyAmi roemi evameyaM se jaheyaM tubbhe vdh| taeNate therAbhagavaMto kAlAsavesiyaputtaManagAraM evaM vayAsI-sadAhi aJjo ! pattiyAhi ajo! roehi ajo! sejaheyaM amhe vdaamo|tennN se kAlAsavesiyaputte anagAre there bhagavaMto vaMdai namasai 2 evaM vadAsI icchami NaM bhaMte ! tubbhaM aMtie cAujjAmA dhammAo paMcamahabvaiyaM sapaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajjittA NaM viharittae, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -1, varga:-, uddezaka:- 9 taeNa se kAlAsavesiyaputte anagAre there bhagavaMte vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA cAujjAmAo dhammAo paMcamahavvaiyaM sapaDikkamaNaM dhammaM uvasaMpajittA NaM viharai / tae NaM se kAlAsavesiyaputte anagAre bahUNi vAsANi sAmannapariyAgaM pAuNai jassaTThAe kIrai naggabhAge muMDabhAve aNhANayaM adaMtadhuvaNayaM acchattayaM anovAhaNayaM bhUmisejjA phalahasejjA kaTTasejjA kesaloo baMbhaceravAso paradharapasevo laddhAvaladdhI uccAvaya gAmakaMTagA bAvIsaM parisahovasaggA ahiyAsijaMti tamaTTha ArAhei 2 carimehaM ussAsanIsAsehiM siddhe buddhe mukke parinivvuDe sabvadukkhappahINe / 109 vR. 'pAsAvaccijje'tti pArzvapatyAnAM pArzvajinaziSyANAmayaM pAzrvApatyIyaH 'there' ti zrImanmahAvIrajinaziSyAH zrutavRddhAH 'sAmAiyaM' ti samabhAvarUpaM 'na yANaMti 'tti na jAnanti, sUkSmatvAttasya 'sAmAiyassa ahaM' ti prayojanaM karmAnupAdAnanirjaraNarUpaM, 'paJcakkhANaM' ti pauruSyAdiniyamaM, tadarthaMca-AzravadvAnirodhaM, 'saMjamaM' ti pRthivyAdisaMrakSaNalakSaNaM, tadarthaM ca - anAzravatvaM, 'saMvaraM'ti indriyanoindriyanivarttanaM, tadarthaM tu-anAzravadvAranirodhaM, 'saMjamaM' ti pRthivyAdisaMrakSaNalakSaNaM, tadarthaM ca-anAzravatvaM, 'saMvaraM 'ti indriyanoindriyanivarttanaM, tadarthaM tu-anAzravatvameva, 'vivegaM'ti viziSTabodhaM, tadarthaM ca - tyAjyatyAgAdikaM, 'viussaggaM' ti vyutsargaM kAyAdInAM tadarthaM cAnamiSvaGgatAm / ajjo !'tti he Arya ! okArAntatA sambodhane prAkRtatvAt, 'kiM bhe'tti kiM bhavAmityarthaH, 'AyA Ne'tti AtmA naH-asmAkaM mate sAmAyikamiti, yadAha - "jIvo guNapaDivanno nayassa davvaTThiyassa sAmaiyaM "ti, sAmayikArtho'pi jIva eva karmAnupAdAnadInAM jIvaguNatvAt jIvAvyatiriktatvAcca tadguNAnAmiti / evaM pratyAkhyAnAdyapyavagantavyam / 'jai bhe ajjo'tti yadi bhavatAM he AryA ! sthavirAH sAmAyikamAtmAtadA 'avahaDDa' tti apahRtya tyaktvA krodhAdIn kimarthaM garhadhve ? 'niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi' iti vacanAt krodhAdIneva athavA 'avajja'miti gamyate, ayamabhiprAyaH yaH sAmAyikavAn tyaktakrodhAdizca sa kathaM kimapi nindati ?, nindA hi kila dveSasambhaveti, atrottaraMsaMyamArthamiti, avadye garhite saMyamo bhavati, avadyAnumatervyavacchedanAt, tathA garhA saMyamaH, taddhetutvAt na kelalamasI garhA karmAnupAdAnahetutvAtsaMyamo bhavati, 'garahAvi' tti garheva ca sarvaM 'dosaM'ti doSaM-rAgAdikaM pUrvakRtaM pApaM vA dveSaM vA 'pravinayati' kSapayati, kiM kRtvA ? ityAha- 'savvaM bAliyaM' ti bAlyaM - bAlatAM mithyAtvamaviratiM ca 'parinnAe 'tti 'parijJAya'jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAyeti, iha ca garhAyAstadvatazcAbhedAdekartRkatvena parijJAyetyatra ktvApratyayavidhiraduSTa iti, 'evaM khu'tti evameva 'Ne' ityasmAkam 'AyA saMjame uvahie' tti upahitaH prakSipto nyasto bhavati, athavA''tmarUpaH saMyamaH 'upahitaH' prApto bhavati, 'AyA saMjameuvacie 'tti AtmA saMyamaviSaye puSTo bhavati AtmarUpo vA saMyama upacito bhavati, 'uvaTThie'tti 'upasthitaH' atyantAvasthAyI / 'eesi NaM bhaMte! payANaM'ityasya 'AdiTThANa' mityAdinA sambandhaH, kathamadhSTAnAmityAha'annANayAe'tti ajJAno-nirjJAnastasya bhAvo'jJAnatA tayA'jJAnatayA, svarUpeNAnupalambhAdityarthaH, etadeva kathamityAha-'asavaNayAe 'tti azravaNaH zrutivarjitastadbhAvastattA tayA 'abohIe 'tti Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/9/98 abodhi-jinadharmAnavAptiH, iha tu prakramAnmamahAvIrajinadharmAnavAptistayA, athavautpattikyAdibuddhayabhAvena, 'anabhigameNaM'ti vistarabodhAbhAvena hetunA 'adRSTAnAM sAkSAtsvayamanupalabdhAnAm 'azrutAnAm anyato'nAkarNitAnAm 'assuyANaM ti 'asmRtAnAM darzanAkarNanAbhAvenAnanudhyAtAnAm ___ata eva avijJAtAnAM" viziSTabodhAviSayIkRtAnAm, etadeva kuta ityAha-'avvokaDANaM'ti avyAkRtAnAM vizeSato gurubhiranAkhyAtAnAm, 'avvocchiNNANaM'ti vipakSAdavyavaccheditAnAm, 'anijjUDhANaM ti mahato granthAtsukhAvabodhAya saGkepanimittamanugrahaparagurubhiranuddhatAnAm, ata evAsmAbhiH 'anupadhAritAnAm' anavadhAritAnAm 'eyamaDhe'tti evaMprakAro'rtha athavA'yamarthaH 'no saddahie'ttina zraddhitaH 'no pattie'tti 'no' naiva pattiyaMti prItirucyatetadyogAt 'pattie'ttiprItaH-prItiviSayIkRtaH,athavAna pratItaH na pratyayito vA hetubhiH, 'no roie'tti na cikIrSitaH 'evameyaM se jaheyaM tubbhe vayaha'tti atha yathaitadvastu yUyaM vadatha evametadvastviti bhaavH| _ 'cAujjAmAu'tti caturmahAvratAt, pArzvanAthajinasya hi catvArimahAvratAni, nAparigRhItA strIbhujyate iti maithunasya parigrahe'ntarbhAvAditi, 'sappaDikkamaNaM' ti pArzvanAthadharmo hi apratikramaNaH, kAraNa eva pratikramaNakaraNAdanyathA tvakaraNAt, mahAvIrajinasya tu sapratikramaNaH, kAraNaM vinA'pyavazyaM pratikramaNakaraNAditi, 'devANuppiya'tti priyAmantraNaM 'mA paDibaMdha'timA vyAghAtaM kuruSveti gmym| ___'muMDabhAve'tti muNDabhAvo-dIkSitatvaM 'phalagaseja'tti pratalAtaviSkambhavatkASTharUpA 'kaTThaseja'tti asaMskRtakASThazayanaM kaSTazayyA vA'manojJA vasati 'laddhAlladhdhI'tti labdhaM calAbho'palabdhizca-alAbho'paripUrNalAbho vA labdhApalabdhiH 'uccAvaya'tti uccAvacAH anukUlapratikUlA asamaJjasA vA gAmakaMTaya'tti grAmasya-indriyasamUhasya kaNTakA iva kaNTakA-bAdhakAH zatravogrAmakaNTakAH,kaeteityAha-'bAvIsaMparIsahavasagga'tti parISahAH-kSudAdayasta evopasargAupasarjanAt dharmabhraMzanAt parISahopasargA, athavA dvAviMzatiparISahAH, tathA upasargA-divyAdayaH kAlasyavaizikaputraH pratyAkhyAnakriyayA siddhaiti tadviparyayabhUtApratyAkhyAnakriyAnirUpaNasUtram mU. (99) bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasati 2 evaM vadAsI-se nUnaM bhaMte ! seTThiyassa ya taNuyassa ya kivaNassa ya khattiyassa ya samA ceva apaJcakkhANakiriyA kajai?, haMtA goyamA! seTThiyassa ya jAva apaJcakkhANakiriyA knyji| sekeNaTeNaM bhaMte !?, goyamA! aviratiM paDucca se teNa0 goyamA! evaM vuccai-seTThiyassaya taNu0 jAva kjji|| vR. tatra bhaMte'tti he bhadanta ! 'iti' evamAmantrayeti zeSaH, athavA bhadanta ! itikRtvA, gururitikRtvetyarthaH, 'seTThiyassa'tti zrIdevatA'dhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitaziroveSTanopetapaurajananAyakasya taNuyassa'ttidaridrasya 'kivaNassa'ttiraGkasya |khttiysstti rAjJaH 'apaccakkhANakiriya'ttipratyAkhyAnakriyAyAabhAvo'pratyAkhyAnajanyo vA karmabandhaH, 'aviraItti icchayA anivRtti, sA hi sarveSAM samaiveti / apratyAkhyAnakriyAyAH- prastAvAdidamAha mU. (100) AhAkammaM bhuMjamANe samaNe niggaMthe kiM baMdhai kiM pakarei kiM ciNAi kiM Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-9 111 uvaciNAi?, goyamA! AhAkammaMNaM jamANe AuyavajAo satta kammappagaDIosiDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei jAva anupriytttti| sekeNaTeNaMjAvaaNupariyaTTai?, goyamA! AhAkammaMNaM jamANeAyAe dhammaMaikkamai AyAe dhamma aikkamamANe puDhavikkAyaM nAvakaMkhai jAva tasakAyaM nAvakaMkhai, jesipi ya NaM jIvANaMsarIrAiMAhAramAhAreitevi jIve naavkNkhi| seteNaTeNaMgoyamA! evaMvuccai-AhAkamma NaM bhuMjamAme AuyavajjAo satta kammapagaDIo jAva annupriytttti| phAsuesaNijjaM bhaMte ! bhuMjamANe kiMbaMdhai jAva uvaciNAi?, goyamA! phAsuesaNijaMNaM bhuMjamANe AuyavajAo satta kammapayaDIo dhaNiyabaMdhaNabaddhAosiDhilabaMdhaNabaddhAo pakarei jahA saMvuDe NaM, navaraM AuyaM caNaM kammaM siya baMdhai siya no baMdhai, sesaMtaheva jAva vIIvayai, se keNatuNaM jAva vIIvayai? goyamA ! phAsuesaNijjaM bhuMjamANe samaNe niggaMthe AyAe dhammaM no aikkamai, AyAe dhamma aNaikkamamANe puDhivikkAiyaM avakaMkhati jAvatasakAyaM avakaMkhai, jesiMpiyaNaM jIvANaM sarIrAiM AhArei te'vijI avakaMkhati se teNaTeNaM jAva vIIvayai / / vR. 'AhAkamma'mityAdi AdhayA-sAdhupraNidhAne yatsacetanamacenataM kriyate acetanaM vA pacyatecIyate vA gRhAdikaM vyUyate vA vastrAdikaMtadAdhAkarma 'kiM baMdhai'tti prakRtibandhamAzritya spRSTAvasthApekSayA vA 'kiM pakarei'tti sthitibandhApekSayA baddhAvasthApekSaYA vA 'kiM ciNAi'tti anubhAgabandhApekSayA nidhattAvasthA'pekSayA vA 'kiM uvcinnaai'tti|pdeshbndhaapekssyaa nikAcanApekSayA veti, 'AyAe'tti AtmanA dharma zrutadharmaM cAritradharmaM vA 'puDhavikAyaM 'nAvakaMkhai'tti nApekSate, nAnukampata ityrthH| AdhAkarmavipakSazca prAsukaiSaNIyamiti prAsukaiSaNIyasUtram / ___ anantarasUtre saMsAravyativrajanamuktaM, tacca karmaNo'sthiratayA praloTane sati bhavatItyasthirasUtram mU. (101) se nUnaM bhaMte ! athire paloTTai no thire paloddati athire bhajai no thire bhajai sAsae bAlaya bAliyattaM asAsayaM sAsae paMDie paMDiyattaM asAsayaM? haMtA goyamA ! athire paloTTai jAva paMDiyattaM asAsayaM sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti jAva viharati / vR.tatra 'athire'ttiasthAsnu dravyaM loSTAdi 'praloTati' parivartate adhyAtmacintAyAmasthiraM karmatasyajIvapradezebhyaH pratisamayacalanenAsthiratvAt 'praloTayati' bandhodayanirjaraNAdipariNAmaiH parivartate sthiraM zilAdinapraloTayati, adhyAtmacintAyAtusthirojIvaH, karmakSaye'pitasyAvasthitatvAt, nAsau 'praloTayati' upayogalakSaNasvabhAvAnna parivartate, tathA asthiraM bhaGgurasvabhAvaM tRNAdi bhajyate' vidalayati, adhyAtmacintAyAmasthiraMkarmatad 'bhajyate' vyapaiti, tathA sthiram' abhaGguramayaHzalAkAdina bhajyate, adhyAtmacintAyAMsthirojIvaHsacana bhajyate zAzvatatvAditi jIvaprastAvAdidamAha-sAsaebAlae'ttibAlako vyavahArataH zizurnizcayato'saMyatojIvaH saca zAzvatodravyatvAt, 'bAliyattaMti ihekapratyayasya svArthikatvAdbAlatvaM vyavahArataH zizutvaM nizcayatastvasaMyatatvaMtaccAzAzvataM pryaaytvaaditi| evaMpaNDitasUtramapi, navaraMpaNDitovyavahAreNa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/9/101 zAstrajJo jIvaH nizcayatastu saMyata iti / zatakaM-1 uddezakaH-9 samAptaH -zatakaM-1 uddezakaH-10:vR. anantaroddezako'sthiraM karmetyuktaM, karmAdiSu ca kutIrthikA vipratipadyante atastadvipratipattinirAsapratipAdanArthatathA saGgrahaNyAM calaNAuttiyaduktaMtatpratidanArthazcadazamoddezako vyAkhyAyate, tatra ca sUtraM mU. (102) annautthiyANaM bhaMte ! evamAikkhaMti jAva evaM parUveti-evaM khalu calamANe acalie jAva nijarijjamANe anijiNNe, do paramANupoggalA egayao na sAhaNaMti, kamhA do paramANupoggalA egatato na sAhaNaMti ?, doNhaM paramANupoggalANaM natthi siNehakAe, tamhA do paramANupoggalA egayao na saahnnNti| tini paramANupoggalA egayao sAhaNaMti, kamhA? tinni paramANupoggalA egayao sAhaNaMti, tiNhaM paramANupoggalANaM asthi siNehakAe, tamhA tinni paramANupoggalA egayao sA0, te bhijjamANA duhAvi tihAvi kajaMti, duhAkajjamANA egayao divaDDe paramANupoggale bhavati egayaovi divaDDe para0 po0 bhavati, tihA kajjamANA tinni pamANupoggalA bhvNti| ___ evaM jAva cattAri paMcaparamANupo0 egayao sAhaNaMti, egayao sAhaNittA dukkhattAe kajaMti, dukkhevi ya NaM se sAsae sayA samiyaM uvacijai ya avicijai ya, puTviM bhAsA bhAsA bhAsijjamANI bhAsA abhAsA bhAsAsamayavItikaMtaM ca NaM bhAsiyA bhAsA, jA sA pubbiM bhAsA bhAsA bhAsijjamANI bhAsA abhAsA bhAsAsamayavItikaMtaM ca NaM bhAsiyA bhAsA sA kiM bhAsao bhAsA abhAsao bhAsA?, abhAsaoNaM sA bhAsA no khalu sA bhAsao bhaasaa| puTviM kiriyA dukkhA kajjamANI kiriyA adukkhA kiriyAsamayavItikaMtaM ca NaM kaDA kiriyA dukkhA, jA sA pubbiM kiriyAdukkhA kajjamANI kiryA adukkhA kiriyAsamayavIikaMtaMca zaMkaDA kiriyA dukkhA sA kiM karaNaodukkhA akaraNaodukkhA?, akaraNaoNaM sAdukkhA no khalu sA karaNao dukkhA, sevaM vattavvaM siyA-akiccaM dukkhaM aphusaM dukkhaM akajjamANakaDaM dukkhaM akaTTha akaTTha pANabhUyajIvasattA devaNaM vedaMtIti vattavvaM siyaa| se kahameyaM bhaMte ! evaM?, goyamA! jaNaM te aNNautthiyA evamAtikkhaMti jAva vedaNaM vedeti, tavvaMsiyA, jete evamAhaMsumicchate evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA! evamAtikkhAmi, evaM khalu calamANe calie jAva nijarijamANe nijiNNe, do paramANupoggalA egayao sAhaNaMti, kamhA? do paramANupoggalA egayao sAhaNNaMti?, doNhaM paramANupoggalANaM asthi siNehakAe, tamhA do paramANupoggalA egayao sA0, te bhijjamANA duhA kajaMti, duhA kanjamANe egayao para0 poggale egayao pa0 poggale bhavaMti, tiNNi paramA0 egao Aha0, kamhA tinni paramANupoggale ega0 sA0?, tiNhaM paramANupoggalANaM asthi siNehakAe, tamhA tiNNi paramANupoggalAegayao sAhaNaMti, tebhijjamANA duhAvi tihAvi kajaMti, duhA kajjamANA egao paramANupoggale egayao dupadesiekhaMdhe bhavati, tihA kajjamANA tiNNi paramANupoggalA bhavaMti, evaMjAva cattAripaMcaparamANupo0 egao sAhaNittA 2 khaMdhattAekajaMti, khaMdheviyaNaM se asAsae Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-10 sayA samiyaM uvacijai ya avacijai ya / puTviM bhAsA abhAsA bhAsijjamANI bhAsA 2 bhAsAsamayavItikaMtaM ca NaM bhAsiyA bhAsA abhAsA jA sA pubbiM bhAsA abhAsA bhAsijjamANI bhAsA 2 bhAsAsamayavItikaMtaM caNaM bhAsiyA bhAsAabhAsA sA kiMbhAsao bhAsA abhAsao bhAsA?, bhAsaoNaMbhAsA no khalu sAabhAsao bhAsA / pubbiM kiriyA adukkhA jahA bhAsA tahA bhANiyavvA, kiriyAvi jAva karaNao NaM sA dukkhA no khalu sA akaraNao dukkhA / sevaM vattavvaM siyA kiccaM phusaMdukkhaM kajjamANakaDaM kaTTha 2 pANabhUyajIvattA vedaNaM vedeMtIti vattavvaM siyA / vR. 'calamANe acalie'tticalatkarmAcalitaM, calatA tenacalitakAryAkaraNAt, vartamAnasya cAtItatayA vyapadeSTumazakyatvAt, evamanyatrApi vAcyamiti / "egayaona sAhaNaMti'ttiekata ekatvenaikaskandhatayetyarthaH 'nasaMhanyete' na saMhato-milito syAtAM, 'natthi siNehakAe'ttisnehaparyavarAzisti, sUkSmatvAt, tryAdiyogetusthUlatvAtso'sti 'dukkhattAekajaMti'ttipaJca pudgalAHsaMhatyaduHkhatayA-karmatayA kriyante, bhavantItyarthaH, 'dukkhe'vi yaNaM ti karmApica se'tti tat zAzvatamanAditvAt 'saya'tti sarvadA 'samiyaMti samyaksaparimANaM vA 'cIyate' cayaM yAti 'apacIyate' apacayaM yAti / tathA 'puvvaM ti bhASaNAprAk 'bhAsa'tti vAgadravyasaMhati 'bhAsa'tti satyAdibhASA syAt, tatkAraNatvAt, vibhaGgajJAnitvena vA teSAM matamAtrametat nirupapattikamunmattakavacanavadato nehopapattiratyarthaM gaveSaNIyA, evaM sarvatrApIti, tathA 'bhAsijjamANI bhAsA abhAsa'tti nisRjyamAnavAgdravyANiabhASA, vartamAnasamayasyAtisUkSmatvena vyavahArAnaGgatvAditi, 'bhAsAsamayaviikvaMtaM caNaM tiihaktapratyayasya bhAvArthatvA vibhaktivi-pariNAmAcca bhASAsamayavyatikrameca bhAsiya'tti nisRSTA satI bhASA bhavati, pratipAdyasyAbhidheye pratyayotpAdakatvAditi, 'abhAzaoNaMbhAsa'tti abhASamaNAsya bhASA, bhASaNAtpUrvapazcAccatadabhyupagamAt, 'nokhalubhAsao'tti bhASyamANAyAstasyA anbhyupgmaaditi| tathA-'puvvaM kirie'tyAdi, kriyA kAyAdikA sAyAvanna kriyatetAvat 'dukkha'ttiduHkhahetuH, 'kajjamANa'tti kriyamANA kriyA 'na dukkhA' na duHkhahetuH, kriyAsamayavyatikrAnte ca kriyAyAH kriyamANatAvyatikramecakRta satI kriyA duHkheti, idamapitanmatamAtrameva nirupapattikam, athavA pUrvaM kriyA duHkhA, anabhyAsAt, kriyamANA kriyA na duHkhA, abhyAsAt, kRtA kriyA duHkhA, anutApa-zramAdeH, 'karaNao dukkha'tti karaNamAzritya karaNa kAle kurvata ityarthaH 'akaraNao dukkha'tti akaraNamAzrityAkurvata itiyAvat, 'no khalu sA karaNao dukkhatti' akriyamANatve duHkhatayA tasyA abhyupagamAt / 'sevaM vattavvaM siyA' athaivaM pUrvoktaM vastu vaktavyaM syAdupapannatvAdasyeti / athAnyayUthikAntaramatamAha-'akRtyam' anAgatakAlApekSayA'nirvartanIyaMjIvairiti gamyaM 'duHkham asAtaMtatkAraNaMvA karma, tathA'kRtatvAdevAspRzyam-abandhanIyaM, tathA kriyamANaMvartamAnakAle kRtaM cAtItakAle taniSedhAdakriyamANakRtaM, kAlatraye'pi karmaNo bandhaniSedhAd 518 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 1/-/10/102 akRtvA'kRtvA, AbhIkSNaye dvirvacanaM, duHkhamiti prakRtameva, ke ? ityAha-prANabhUtajIvasattvAH, prANAdilakSaNaM cedam 119 11 114 "prANA dvitricatuH proktAH, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA itIritAH // 'veyaNaM 'ti zubhAzubhakarmmavedanAM pIDAM vA 'vedayanti' anubhavanti, ityetadvaktavyaM syAt, etasyaivopapadyamAnatvAd, yAcchikaM hi sarvaM loke sukhaduHkhamiti, yadAha"atarkitopasthitameva sarvaM, citraM janAnAM sukhaduHkhajAtam / kAkasya tAlena yathA'bhidhAto, na buddhipUrvo'tra vRthA'bhimAnaH // 11911 'se kahameyaM' ti atha kathametad bhadanta ! 'evam ? ' anyayUthikoktanyAyena ? iti praznaH 'jaMNaM te aNutthiyA' ityAdyuttaraM, vyAkhyA cAsya prAgvat, mithyA caitadevaM yadi caladeva prathamasamaye calitaM na bhavettadA dvitIyAdiSvapi tadacalitameveti na kadAcanApi calet, ata eva varttamAnasyApi vivakSayA'tItatvaM na viruddham, etacca prAgeva nirNItamiti na punarucyate, yaccocyate-calitakAryAkaraNAdacalitameveti, tadayuktaM, yataH pratikSaNamutpadyamAneSu sthAsakozAdivastuSvantyakSaNabhAvi vastu AdyakSaNe svakArya na karotyeva, asattvAd, ato yadantyasamayacalita kAryaM vivakSitaM pareNa tadAdyasamayacalitaM yadi na karoti tadA ka iva doSo'tra ?, kAraNAnAM svasvakAryakaraNasvabhAvatvAditi yaccoktaM- dvau paramANUna saMhanyete, sUkSmatayA snehAbhAvAt, tadayuktam, ekasyApi paramANoH snehasambhavAt, sArddhapudgalasya saMhatatvena tairevAbhyupagamAcca, yata uktam- "tinni paramANupoggalA egayao sAhaNaMti te bhijjamANA duhAvi tihAvi kajjati, duhA kajamANA egao divaDDhe "tti, anena hi sArddhapudgalasya saMhatatvAbhyupagamena tasya sneho'bhyupagata evetyataH kathaM paramANvoH snehAbhAvena saGghAtAbhAva iti, yaccoktam - ekataH sArddha ekataH sArddha iti etadapyacAru, paramANoraddhakaraNe paramANutvAbhAvaprasaGgAt, tathA yaduktaM paJca pudgalAH saMhatAH karmatayA bhavanti, tadapyasaGgataM, karmaNo'nantaparamANutayA'nantarakandharUpatvAt, paJcANukasya ca skandhamAtratvAt, tathA karma jIvAvaraNasvabhAvamiSyate, tacca kathaM paJcaparamANuskandhamAtrarUpaM sadasaGkhyAtapradezAtmakaM jIvabhAvRNuyAditi / tathA yaduktaM karma ca zAzvataM tadapi asamIcInaM, karmmaNaH zAzvatatve kSayopazamAdyabhAvena jJAnAdInAM hAnerutkarSasaya cAbhAvaprasaGgAt, dRzyate ca jJAnAdihAnivRddhI, tatA yaduktaM karma sadA cIyate'pacIyate ceti, tadapyekAntazAzavatatve nopapadhi iti / yaccoktaM-bhASaNAtpUrvaM bhASA taddhetutvAt, tadayuktameva, aupacArikatvAt, upacArasya ca tattvato'vastutvAt kiM ca- upacArastAttvike vastuni sati bhavatIti tAttvikI bhASA'stIti sidhdham, yaccoktaM-bhASyamANA'bhASA, varttamAnasamayasyAvyAvahArikatvAt, tadapyasamyag varttamAnasamayasyaivAstitvena vyavahArAGgatvAd atItAnAgatayozca vinaSTAnutpannatayA'sattvena vyavahArAnaGgatvAditi, yaccoktaM-bhASAsamayetyAdi, tadapyasAdhu, bhASyabhANabhASAyA abhAve bhASAsamaya ityasyAbhilApasyAbhAvaprasaGgAt, yazca pratipAdyasyAbhidheye pratyayotpAdakatvAditi hetuH so'naikAntikaH, karAdiceSTAnAmabhidheyapratipAdakatve satyapi bhASAtvAsiddheH / tathA yaduktam abhASakasya Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-10 115 bhASeti, tadasaGgatataram, evaM hi siddhasyAcetanasya vA bhASAprAptiprasaGga iti / evaM kriyA'pi vartamAnakAla eva yuktA, tasyaiva sattvAditi, yaccAnabhyAsAbhyAsAdikaM kAraNamuktaM taccAnaikAntikam, anabhyAsAdAvapi yataH kAcitsukhAdirUpaiva, tathA yaduktamakaraNataH kriyA duHkheti, tadapi pratItibAdhitaM, yataH karaNakAla eva kriyA duHkhA vA sukhA vA dRzyate, na punaH pUrvaM pazcAdvA, tadasattvAditi / tathA yaduktam 'akicca' mityAdi yadRcchadamatAzrayaNAt, tadapyasAdhIyo, yato yadyakaraNAdevakarmaduHkhaM sukhaM vA syAt tadA vividhaihikapAralaukikAnuSThAnAbhAvaprasaGgaH syAt, abhyupagataM ca kiJcitpAralaukikAnuSThAnaM tairapi ceti, evametatsarvamajJAnavijRmbhitam, uktaM ca vRddhaiH||1|| "paratitthiyavattavvaya paDhamasae dasamayaMmi uddese / vibhaMgINAdesA maibheyA vAvA sA savvA / / // 2 // sabbhUyamasabbhUya bhaMgA cattAri hoti vibhaMge ummattavAyasarisaM to aNNANaMti niddiSThaM / sadbhUte-paramANau asadbhUtaM-ardhAdi 1, asadbhUte-sarvagAtmani sadbhUtaM caitanyaM 2, sadbhUteparamANau sadbhUtaM-niSpradezatvam 3, asadbhUte-sarvagAtmani asadbhUtaM kartRtvamiti 4 / 'ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmI" tyAdi tu pratItArthameveti, navaraM 'doNhaM paramANupoggalANaM atthi siNehakAe'tti ekasyApi paramANoH zItoSNasnigdharUkSasparzAnAmanyataradavirUddhaM sparzadvayamekadaivAsti, tatodvayorapitayoH snigdhatvabhAvAt snehakAyo'styeva, tatazcatau viSamasnehAtsaMhanyete, idaM ca paramatAnavRttyoktam, anyathA rUkSAvapi rUkSatvavaiSamye saMhanyete eva, ydaah||1|| "samaniddhayAe baMdho na hoi samalukkhayAevina hoi / vemAyanidhdhalukkhattaNeNa baMdho u khaMdhANaM // 'khaMdheviNaM se asAsae'tti upacayApacayikatvAt, ata evAha-'sayA samiya'mityAdi, 'puTviM bhAsAabhAsa'tti bhASyataitibhASAbhASaNAcca pUrvaMna bhASyate iti nabhASeti bhAsijjamANi bhAsA bhAsa'ttizabdArthopapatteH 'bhaasiyaaabhaas'ttishbdaarthviyogaat| 'puTviM kiriyAadukkha'tti karaNAtpUrvaM kriyaiva nAstItyasattvAdevacana duHkhA, sukhApinAsau, asattvAdeva, kevalaMparamatAnuvRttyA'duHkhetyaktaM 'jahA bhAsa'ttivacanAt, 'kajjamANi kiriyA dukkhA' sattvAt, ihApi yakriyamANA kriyA duHkhetyuktaM tatparamatAnavRttyaiva, anyathA sukhA'pi kriyamANaiva kriyA, tathA 'kiriyAsamayavitikkaMtaM ca Na' mityAdi dRzyamiti / kicaMdukkha'mityAdi, anena ca karmasattA''veditA, pramANasiddhatvAdasya, tathAhi-iha yadvayoriSTazabdAdiviSayasukhasAdhanasametayorekasya duHkhalakSaNaM phalamanyasyetarat na tadviziSTahetumantareNa saMbhAvyate, kAryatvAd, ghaTavat, yazcAsau viziSTo hetuH sa karmeti, Aha c||1|| "jo tulasAhaNANaM phale viseso na so viNA heuM / kajjattaNao goyama! ghaDo va heU ya se kammaM // punarapyanyayUthikAntaramatamupadarzayannAha mU. (103) annautthiyANaMbhaMte ! evamAikkhaMti jAva-evaM khalu egejIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakareMti, taMjahA-iriyAvahiyaM ca saMparAiyaM ca, [jaM samayaM iriyAvahiyaM pakarei taM ___ Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 bhagavatIaGgasUtraM 1/-/10/103 samayaM saMparAiyaMpakarei, jaMsamayaM saMparAiyaM pakareitaMsamayaM iriyAvahiyaMpakarei, iriyAvahiyAe pakaraNatAe saMparAiyaM pakarei saMparAiyapakaraNayAe iriyAvahiyaM pakarei, evaM khaluegejIve egeNaM samaeNaM do kiriyAopakareti, taMjahAiriyAvahiyaMca saMparAiyaM ca / se kahameyaM bhaMte evaM ?, goyamA ! jaMNaM te annautthiyA evamAikkhaMtitaM ceva jAvajete evamAhaMsumicchate evAmAhaMsu, ahaM puNa goyamA! evamAikkhAmi 4-evaM khalu ege jIve egasamayae eka kiriyaM pakarei ] parautthiyavattavvaM neyavvaM, sasamayavattavvayAe neyavvaM jAva iriyAvahiyaM saMparA iyaM vaa| vR.tatraca 'iriyAvahiyaMtiIryA-gamanaMtadviSayaH panthA-mArgaIryApathastatrabhavA aiyApathikI, kevalakAyayogapratyayaH karmabandhaityarthaH, saMparAiyaMcatti saMparaiti-paribhramatiprANI bhaveebhiriti saMparAyAH-kaSAyAstatpratyayA yA sA sAmparAyikI, kaSAyahetukaH karmabandha ityarthaH / 'parautthiyavattavvaM neyavvaMti iha sUtre'nyayUthikavaktavyaM svayamuccAraNIyaM, granthagauravabhayenAlikhitatvAttasya, taccedam-'jaM samayaM saMparAiyaM pakarei taM samayaM iriyAvahiyaM pakarei0 iriyAvahiyA pakaraNayAe saMparAiyaMpakarei saMparAiyapakaraNayAe iriyAvahiyaMpakarei, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM do kiriyAo pakarei, taMjahA-iriyAvahiyaM ca saMparAiyaM ceti / 'sasamayavattavvayAe neyavvaM' sUtramiti gamyaM, sAcaivam-'se kahameyaM bhaMte! evaM?, goyamA jannaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva saMparAiyaM ca je te eva mAhaMsu miccha te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi 4-evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM ega kiriyaM pakarei taMjahA' ityAdi pUrvoktAnusAreNAdhyeyamiti / ___ mithyAtvaM cAsyaivam-airyApathikI kriyA'kaSAyodayaprabhavA itarA tu kaSAyaprabhaveti kathamekasyaikadA tayoH saMbhavaH ?, virodhAditi // anantaraM kriyoktA, kriyAvatAM cotpAdo bhavatItyutpAdavirahaprarUpaNAyAha mU. (104) nirayagaI NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM pannattA?, goyamA! jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM bArasa muhuttA, evaM vakaMtIpayaM bhANiyavvaM nirvsesN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti jAva vihri| vR. 'vakkaMtIparya'ti vyutkrAnti-jIvAnAmutpAdastadarthaM padaM-prakaraNaM vyutkrAntipadaM tacca prajJApanAyAM SaSThaM, taccArthalezata evaM draSTavyaM-paJcendriyatiryaggatau manuSyagatau devagatau cotkarSato dvAdaza muhUttAH jaghanyatastvekasamaya utpAdaviraha iti, tthaa||1|| "cauvIsaI muhuttA 1 satta ahoratta 2 taha ya pannarasa 3 / mAso ya 4 do ya 5 cauro 6chammAsA 7 virahakAlo u|| // 2 // ukkosa rayaNAisu savvAsu jahannao bhave smo| emeva ya uvvaTTaNa saMkhA puNa suravarA tullA // sA ceym||1|| "ego ya do ya tinni ya saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / uvavajaMtevaiyA uvvaTuMtAvi emeva // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 zatakaM-1, vargaH-, uddezakaH-10 ___-tiryaggatau ca virahakAlo ythaa||1|| "bhinnamuhutto vigaliMdiyANa saMmucchimANa ya taheva / bArasa muhutta gabbhe ukkosa jahannao samao / / -ekendriyANAM tu viraha eva nAsti, manuSNatI tu||1|| "bArasa muhutta gabbhe muhutta saMmucchime cauvvIsaM / ukkosa virahakAlo dosuvi jahannao smo|| -devagatau tu||1|| "bhavaNavaNajoisohammIsANe cauvIsai muhuttA u / ukkosavirahakAlo paMcasuvi jahannao smo|| // 2 // navadina vIsa muhuttA bArasa dasa ceva dinmuhuttaao| bAvIsa addhaM ciya paNayAlaasIidivasasayaM / / // 3 // saMkhejjA mAsA ANayapANaesutaha AraNaccue vaasaa| saMkhejjA vinneyA gevejesu ao vocchN| // 4 // heTThima vAsasayAI majjhi sahassAi uvarime lakkhA / ___ saMkhejjA vinneyA jaha saMkheNaM tu tIsupi / / / // 5 // paliyA asaMkhabhAgo ukkoso hoi virahakAlo u / vijayAisu niddiThTho savvesu jahannao samao / / uvavAyavirahakAlo iya eso vaNNio u devesu / uvvaTTaNAvi evaM savvesu hoi vinnnneyaa|| // 7 // jahanneNa egasamao ukkoseNaM tu hoti chammAsA / viraho siddhigaIe uvvaTTaNavajjiyA niyamA / / zatakaM-1 uddezakaH-10 samAptaH zatakaM-1 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhaya devasUri viracitA bhagavatI agasUtrasya prathama zatakasya TIkA prismaaptaa| (zatakaM-2) vR. vyAkhyAtaM prathamaM zatamatha dvitIyaM vyAkhyAyate, tatrApi prathamoddezakaH, tasyacAyam abhisambandhaH-prathamazatAntimoddezakAntejIvAnAmutpAdaviraho'bhihitaH, iha tuteSAmeva ucchvAsAdi cintyata ityevaMsabambandhasyAsyedamupodaghAtasUtrAnantarasUtram ____-zatakaM-2 uddezakaH-1:mU. (105) UsAsakhaMdae viya 1 samugdhAya 2 puDhavaM 3 diya 4 annaasthibhAsA 5 y| devA ya 6 camaracaMcA 7 samaya 8 khitta 9 sthikAya 10 biiyse|| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/1/106 mU. (106) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmanagare hotthA, vaNNao, sAmI samosaDhe parisA niggayA dhammo kahio paDigayA prisaa| teNaM kAleNaM 2 jeThe aMtevAsI jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI-je ime bhaMte ! beiMdiyA teiMdiyA cauridiyA paMceMdiyA jIvA eesiNaM ANAmaM vA pANAmaM vA ussAsaM vA nIsAsaMvA jANAmo pAsAmo, je ime puDhavikkAiyA jAva vaNassaikAiyA egidiyA jIvA eesiNaMANAmaM vA pANAmaM vA ussAsaMvA nissAsaMvA na yANAmo na pAsAmo, eesi NaM bhaMte ! jIvA ANamaMti vA pANamaMti vA ussasaMti vA nIsasaMti vaa| haMtA goyamA! eeviyaNaMjIvA ANamaMti vA pANamaMti vA ussasaMti vA nIsasaMti vA / vR. 'je ime' ityAdi, yadyapyekendriyANAmAgamAdipramANAjIvatvaM pratIyate tathA'pi taducchasAdInAM sAkSAdanupalambhAjIvazarIrasya ca nirucchasAderapi kadAciddarzanAt pRthivyAdiSUcchasAdiviSayAzaGkA syAdititannirAsAya teSAmucchasAdikamastItyetasyA gamapramANa-prasiddhasya pradarzanaparamidaM sUtramavagantavyamiti / ucchvAsAdyadhikArAjjIvAdiSu paJcaviMzatau padeSUcchasAdidravyANAM svarUpanirNayAya praznayannAha mU. (107) kiNNaM bhaMte ! jIvA ANa0 pA0 u0 nI0?, goyamA ! dabbaoNaM anaMtapaesiyAiMdavvAiM khettao NaM asaMkhapaesogADhAiMkAlao annayaraThitIyAiM bhAvao vannamaMtAI gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI ANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA, jAI bhAvao vannamaMtAI ANa0 pANa0 Usa0 nIsa0 tAiM kiMegavannAiMANamaMti pANamaMti Usa0 nIsa0?, AhAragamoneyavvo jAva ticupNcdisi| kiNNaM bhaMte ! neraiyA A0 pA0 u0 nI0 taM ceva jAva niyamA chadisi A0 pA0 u0 nI0 jIvA egiMdiyA vAdhAyA ya nivvAdhAyA ya bhANiyavvA, sesA niyamA chadisiM / vAuyAeNaM bhaMte! vAuyAe ceva ANamaMti vA pANamaMti vA usasaMti vA nIsasaMti vA? haMtA goyamA ! jAva nIsasaMti vA / vR. 'kiNNaM bhaMte ! jIve'tyAdi, kimityasya sAmAnyanirdezatvAt 'kAni' kiMvidhAni dravyANItyarthaH / 'AhAragamo neyavvo'ttiprajJApanAyA aSTAviMzatitamAhArapadoktasUtrapaddhatirihAdhyeyetyarthaH, sA ceyam-'duvannAI tivannAiM jAva paMcavannAiMpi, jAI vannao kAlAI tAI kiM egaguNakAlAiMjAvaanaMtaguNakAlAiMpi' ityaadiriti||jiivaaegidie'tyaadi, jIvA ekendriyAzca 'vAghAyA ya nivvAghAyA ya'tti matublopAd vyAghAtanivyA_tavanto bhnnitvyaaH| iha caivaM pAThe'pi nivyA_tazabdaH pUrvaM draSTavyaH, tadabhilApasya sUtre tathaiva dRzyamAnatvAt, tatrajIvA nivyA_tAH savyAghAtAH sUtre eva darzitAH, ekendriyAstvevam-'puDhavikkAiyANaM bhaMte kaidisaM ANamaMti 4 ? goyamA ! nivvAghAeNaMchaddisiM vAghAyaM paDucca siya tidisimityAdi / evamakAyAdiSvapi, tatra nirvyAghAtena SaDdizaM SaDdizo yatrAnamanadau tattathA, vyAghAtaMpratItya syAtridizaM syAccaturdizaM syAtpaJcadizamAnamanti 4, yatasteSAM lokAntavRttAvalokena tryAdidicchasAdipudgalAnAMvyAghAtaH saMbhavatIti sesA niyamAchaddisiM'tizeSA nArakAditrasAH SaDdizamAnamanti, teSAM hi trasanADyantarbhUtatvAt SaDdizamucchasAdipudgalagraho'styeveti / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-1 athaikendriyANAmucchasAdibhAvAducchasAdezca vAyurUpatvAt kiM vAyukAyikAnAmapyucchasAdinA vAyunaiva bhavitavyamutAnyena kenApipRthivyAdInAmiva tadvilakSaNena? ityAzaGkayAM praznayannAha-'vAuyA eNa'mityAdi, athocchasasyApi vAyutvAdanyenocchasavAyunA bhAvyaMtasyApyanyenaivamanavasthA, naivamacetanatvAttasya, kiMca yo'yamucchasavAyuH sa vAyutve'pi na vAyusaMbhAvyaudArikavaikriyazarIrarUpaH tadIya pudgalAnAmAnaprANasajjJitAnAmaudArikavaikriyazarIrapudgalebhyo'nantaguNapradezatvena sUkSmataryaMtaccharIrAvyapadezyatvAt, tathA ca pratyucchasAdInAmabhAva iti nAnavasthA mU. (108) vAuyAe NaM bhaMte ! vAuyAe ceva aNegasayasahassakhutto uddAittA 2 tattheva bhuJjo bhujo paccAyAti?, haMtA goyamA! jAva paJcAyAti / se bhaMte kiM puDhe uddAti apuDhe uddAti?, goyamA! puDhe uddAi no apuDhe uddaai| sebhaMte! kiM sasarIri nikkhamai asarIrI nikkhamai?, goyamA! siya sasarIrI nikkhamai siya asarIrI nikkhamai / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai siya sasarIrI nikkhamai siya asarIrI nikkhamai ?, goyamA ! vAuyAyassa NaM cattAri sarIrayA pannattA, taMjahA-orAlie veuvie teyae kammae, orAliyaveubviyAI vippajahAya taiyakammaehiM nikkhamati / se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-siya sasarIrI siyaasarIrI nikkhmi| vR. 'vAukAe NaM bhaMte'iti, ayaM ca prazno vAyukAyaprastAvAdvihito'nyathA pRthivIkAyikAdInAmapi mRtvA svakAye utpAdo'styeva, sarveSAmeSAM kAyasthiterasaGkhyAtatayA'nantatayA coktatvAt, ydaah||1|| "assaGghosappiNIussappiNIo egidiyANa u cauNhaM / tAceva U anaMtA vaNassaIe u boddhavvA / / tatra vAyukAyo vAyukAya evAnekazatasahakRtvaH 'uddAitta'tti apahRtya' mRtvA tattheva'tti vAyukAya eva 'paccAyAi'tti 'pratyAjAyate' utpdyte| 'puDhe uddAi'tati spRSTaH svakAyazastreNa parakAyazastreNa vA 'apadravati' bhriyate no apuDhe'tti sopakramApekSamidaM, 'nikkhamaitti svakaDevarAnniHsarati, 'siya sasarIrI'tti syAt-kathaJcit 'orAliyaveubviyAI vippajahAye'tyAdi, ayamarthaHaudArikavaikriyApekSayA'zarIrI taijasakArmaNApekSayA tu sazarIrI niSkAmatIti / vAyukAyasya punaH punastatraivotpattirbhavatItyuktam, atha kasyacinmunerapi saMsAracakrApekSayA punaH punastatraivotpatti syAditi darzayannAha mU. (109) maDAI NaM bhaMte niyaMThe no niruddhabhave no niruddhabhavapavaMce no pahINasaMsAre no pahINasaMsAraveyaNijje no vocchinnasaMsAre No vocchinnasaMsAraveyaNije no niTThiyaDhe no niTThiyaTThakaraNijje punaravi ityattaM havvamAgacchati? haMtA goyamA! maDAI NaM niyaMThe jAva punaravi itthattaM havvamAgacchai / vR. 'maDAI NaM bhaMte ! niyaMThe' ityAdi, mRtAdI-prAsukabhojI, upalakSatvAdeSaNIyAdI ceti dRzyaM, 'nirgranthaH-' sAdhurityarthaH 'havvaM' zIghramAgacchatIti yogH| kiMvidhaH san ? ityAha Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/1/110 "no niruddhabhavetti aniruddhAtajanmA, caramabhavAprApta ityarthaH, ayaM ca bhavadvayaprAptavyamokSo'pi syAdityAha-'no niruddhabhavapavaMce'tti prAptavyabhavavistAra ityarthaH, ayaM ca devamanuSyabhavaprapaJcApekSayA'pi syAdityata Aha-'no pahINasaMsAre tti aprahINacaturgatigamana ityarthaH, yata evamata eva 'no pahINasaMsAraveyaNijje tti aprakSINasaMsAravedyakA , ayaM ca sakRccaturgatigamanato'pi syAditya Aha-'no vocchannasaMsAre'tti atruTitacaturgatigamanAnubandha ityarthaH, ata eva 'no vocchinnasaMsAraveyaNijjetti 'no' naiva vyavacchinnam-anubandhavyavacchedena caturgatigamanavedyaM karma yasya sa tathA, ata eva 'niTThayaDe'tti anisstthitpryojnH| __ ata eva 'no niTThiyaTThakaraNijje'tti 'no' naiva niSThitArthAnAmiva karaNIyAni-kRtyAni yasya sa tathA, yata evaMvidho'sAvataH punarapIti,anAdausaMsAre pUrvaMprAptamidAnIM punarvizuddhacaraNAvApteH sakAzAdasambhAvanIyam 'itthatthaM ti 'ityartham' enamartham-anekazastiryaGnaranAkinArakagatigamanalakSaNam itthatta'miti pAThAntaraMtatrAnena prakAreNetyaMtadbhAva itthatvaM, manuSyAditvamiti bhAvaH, anusvAralopazcaprAkRtatvAt, 'havvaM'tizIghram 'Agacchaitti prApnoti, abhidhIyatecakaSAyodayAtpratipatitacaraNAnAMcAritravatAM saMsArasAgaraparibhramaNaM, yadAha-"jai uvasaMtakasAo lhianNtNpunnovipddivaayN"ti|scsNsaarckrgtomunijiivHpraannaadinaanaamssttken kAlabhedena yugapacca vAcyaH syAditi bibhaNiSuH praznayannAha mU. (110) seNaMbhaMte! kiMvattavvaM siyA? goyamA! pANeti vattavvaM siyA bhUteti vattavvaM siyA jIvetti vattavvaM0 sattetti vattavvaM0 vinnUtti vattavvaM0 vedeti vattavyaM siyA pANe bhUe jIve satte vinnU veeti vattavvaM siyaa| se keNatuNaM bhaMte ! pANetti vattavvaM siyA jAva vedeti vattavvaM siyA?, goyamA ! jamhA A0 pA0 u0 nI0 tamhA pANetti vattavvaM siyA, jamhA bhUte bhavati bhavissati ya tamhA bhUetti vattavvaM siyA, jamhA jIve jIvai jIvattaM AuyaM ca kammaM uvajIvai tamhA jIvetti vattavvaM siyA, jamhA satte suhAsuhehiM kammehiM tamhA sattetti vattavvaM siyA, jamhA tittakaDuyakasAyaaMbilamahure rase jANai tamhA vinnUtti vattavvaM siyA, vedei ya suhRdukkhaM tamhA vedeti vattavvaM siyaa| se teNaTeNaM jAva pANetti vattavvaM siyA jAva vedeti vattavvaM siyaa| vR. 'seNamityAdi, tatra 'saH' nirgranthajIvaH kiMzabdaH prazne sAmAnyavAcitvAcca napuMsakaliGgena nirdiSTa: 'iti' evamanvarthayuktatayetyarthaH, vaktavyaH syAt, prAkRtatvAcca sUtre napusakaliGgatA'syeti, anvarthayuktazabdairucyamAnaH kimasau vaktavyaH syAt ? iti bhAvaH / atrottaraM-'pANetti vattavva'mityAdi, tatra prANa ityetattaM prati vaktavyaM syAt yadocchasAdi- mattvamAtramAzritya tasya nirdezaH kriyate, evaM bhavanAdidharmavivakSayA bhUtAdizabdapaJcakavAcyatA tasya kAlabhedena vyAkhyeyA, yadA tUcchasAdidharmairyugapadasau vivakSyate tadA prANo bhUto jIvaH sattvo vijJo vedayitetyetattaM prati vAcyaM syAt, athavA nigamanavAkyamevedamato na yugapatpakSavyAkhyA kAryeti / ___'jamhA jIve' ityAdi, yasmAt 'jIvaH' AtmA'sau 'jIvati' prANAn dhArayati, tathA 'jIvatvam' upayogalakSaNam AyuSkaM ca karma 'upajIvati' anubhavati tasmAjIva iti vaktavyaM syAditi / 'jamhAte subhAsubhehiMti saktaH-AsaktaH zakto vA-samarthaH sundarAsundarAsuceSTAsu, Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, varga:-, uddezakaH-1 121 athavA saktaH-saMbaddhaH zubhAzubhaiH krmbhiritii| mU. (111) maDAI NaM bhaMte ! niyaMThe niruddhabhave niruddhabhavapavaMce jAva niTThiyaTThakaraNijje no punaravi itthattaM havvamAgacchati ?, haMtA goyamA ! maDAI NaM niyaMThe jAva no punaravi itthattaM havvamAgacchati se NaM bhaMte ! kiMti vattavvaM siyA? goyamA ! siddhetti vattavvaM siyA buddhetti vattavvaM siyA muttetti vattavyaM0 pAragaetti va0 paraMparagaetti va0 siddhe buddhe mutte parinivvuDe aMtakaDe savvadukkhappahINetti vattavvaM siyaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharati / vR.anantaroktasyaivArthasya viparyayamAha- pAragae'tti pAragataH saMsArasAgarasya 'bhAvini bhUtavadi'tyupacArAditi 'paraMparAgae'ttiparamparayA-mithyAdhSTyAdiguNasthAnakAnAM manuSyAdisugatInAM vA pAramparyeNa gato bhavambhodhipAraM prAptaH paramparAgataH / ihAnantaraM saMyatasya saMsAravRddhihAnI ukte siddhatvaM ceti, adhunA tu teSAmanyeSAM cArthAnAM vyutpAdanArthaM skandakacaritaM vivakSuridamAha mU. (112) teNa kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre rAyagihAo nagarAo guNasilAo ceiyAo paDinikkhamai paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM vihri| teNaMkAleNaM teNaM samaeNaM kayaMgalAnAmaM nagarI hotthA vaNNao, tIseNaM kayaMgalAe nagarIe bahiyA uttarapuracchime disIbhAe chattapalAsae nAmaM ceie hottha vaNNao, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre uppannanANadaMsaNadhare jAva samosaraNaM parisA nigacchatti, tIse NaM kayaMgalAe nagarIe adUrasAmaMte sAvatthI nAmaMnayarI hotthA vannao, tatthaNaM sAvatthIe nayarIe gaddabhAlissa aMtevAsI khaMdae nAmaMkaccAyaNassagotte parivvAyageparivasai riuvvedajajuvvedasAmavedaahavvaNaveda itihAsapaMcamANaM nigghaMTuchaTTANaM cauNhaM vedANaM saMgovaMgANa sarasahassANaM sArae vArae dhArae pArae saDaMgavI sadvitaMtavisArae saMkhANesikkhAkappe vAgaraNechaMdi niruttejotisAmayaNe annesuyabahUsu baMbhaNNaesu parivvAyaesu ya nayesu supariniTThie yAvi hotthaa| tattha NaM sAvatthIe nayarIe piMgalae nAmaM niyaMThe vesAliyAsAvae parivasai, tae NaM se piMgalae nAmaMniyaMThe vesAliyasAvaeannayAkayAiMjeNeva khaMdae kaccAyaNassagotteteNeva uvAgacchai 2 khaMdagaM kaccAyaNassagottaM iNamakkhevaM pucchae-mAgahA! kiM saaMte loe anaMte loe 1 saaMte jIve anate jIve 2 saaMtA siddhI anaMtA siddhI 3 saaMte siddhe anaMte siddha 4 keNa vA maraNeNaM maramANe jIve vaDDati vA hAyativA 5?, etAvaMtAva AyakkhAhi buccamANe evaM / taeNaM se khaMdae kaccA0 gotte piMgalaeNaM niyaMTheNaM vesAlIsAvaeNaM iNamakkhevaM pucchie samANe saMkie kaMkhie vitigicchie bhedasamAvanne kalusamAvanne no saMcAie piMgalayassa niyaMThassa vesAliyasAvayassa kiMcivi pamokkhamakkhAiuM, tusiNIe saMciThThai, tae NaM se piMgale niyaMThe vesAlIsAvae khaMdayaM kaccAyaNassagottaM doccaMpi tacaMpi iNamakkhevaM pucche-mAgahA ! kiM saaMte loe jAva keNa vA maraNeNaM maramANe jIve vaDDai vA hAyati vA? etAvaM tAva AikkhAhi vuccamANe evaM, tateNaM khaMdae kaccA0 gotte piMgalaeNaM niyaMTheNaM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/1/112 vesAlIsAvaeNaM docaMpitaccapi iNamakkhevaM pucchie samANe saMkie kaMkhie vitigicchie bhedasamAvanne kalusamAvanne nosaMcAeipiMgalayassa niyaMThassa vesAlisAvayassa kiMcivi pamokkhamakkhAuM tusiNIe saMciThThai / / taeNaM sAvatthIe nayarIe siMghADaga jAvamahApahesu mahayA jaNasaMmadde i vA jaNabUhe i vA parisA nigcchi| tae NaM tassa khaMdayassa kaccAyaNassagottassa bahujaNassa aMtie eyamaDhaM socA nisamma imeyArUve abbhatthie ciMtie patthiemanogaesaMkappe samuppajjitthA-evaM khalusamaNebhagavaM mahAvIre kayaMgalAe nayarIe bahiyA chattapalAsae ceie saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai, taM gacchami NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi namasAmi, seyaM khalu me samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA namaMsittA sakkArettAsammANittA kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsittA imAiMca NaM eyArUvAI aTThAI heUiMpasiNAiM kAraNAiMpucchittaettikaTTaevaM saMpehei 2-jeNeva parivvAyAvasahe teNeva uvAgacchai 2 ttA tidaMDaMca kuMDiyaMca kaMcaNiyaMca karoDiyaM ca bhisiyaM ca kesariyaMca channAlayaMca aMkusayaM ca pavittayaM ca gaNettiyaM ca chattayaM ca vAhaNAo ya pAuyAo ca dhAurattAo ya geNhai geNhaittA parivvAyAvasahAo paDiniskhamai paDinikkhamaittA tidaMDakuMDiyakaMcaNiyakaroDiyabhisiyakesariyachantrAlayaaMkusayapavittagaNettiyahatthagaechattovAhaNasaMjutte dhAurattavatthaparihie sAvatthIe nagarIemajhamajjheNaM nigacchainigacchaittAjeNeva kayaMgalA nagarIjeNeva chattapalAsae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva pahArettha gmnnaae| goyamAiMsamaNebhagavaMmahAvIre bhagavaMgoyamaMevaMvayAsIdacchisiNaMgoyamA! puvvasaMgatiyaM, kahaM bhaMte!?, khaMdayaM nAma, se kAhaM vA kihaM vA kevacireNa vA?, evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM 2 sAvatthInAmanagarI hotthA vannao, tattha NaM sAvatthIe nagarIe gaddabhAlissa aMtevAsI khaMdae nAmaM kaccAyaNassagotte parivvAyae parivasai taM ceva jAva jeNeva mamaM aMtie teNeva pahArettha gamaNAe, se taM adUrAgate bahusaMpatte addhANapaDivanne aMtarApahe vtttti| ___ ajevaNaM dacchisi goyamA !, bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM vaMdai namasai 2 evaM vadAsI-pahU NaM bhaMte ! khaMdae kaccAyaNassagotte devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaittae?, haMtA pabhU, jAvaMcaNaM samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavao goyamassa eyamaTuM parikahei tAvaM ca NaM se khaMdae kaccAyaNassagotte taM desaM havvamAgate, taeNaM bhagavaM goyame khaMdae kaccAyaNassagote teNeva uvAgacchai 2 tAkhaMdayaM kaccAyaNassagottaMevaM vayAsI-he khaMdayA ! sAgayaM khaMdayA! susAgayaM khaMdayA! anurAgayaM khaMdayA! sAgayamanurAgayaM khaMdayA! se nUNaM tumakhaMdayA! sAvatthIe nayarIe piMgalaeyaM niyaMTheNaM vesAliyasAvaeNaM iNamakkhevaM pucchie-mAgahA! kiMsate loge anaMte loge? evaMtaMcevajeNeva ihaM teNeva havvamAgae, se nUNaM khaMdayA! aDhe samaDhe haMtA atthi, taeNaM se khaMdae kaccA0 bhagavaMgoyamaMevaM vayAsI-sekeNatuNaMgoyamA! tahArUve nANI vA tavassI vA jeNaM tava esa aDhe mamatAva rahassakaDe havvamakkhAe ? jao NaM tumaMjANasi, tae NaM se bhagavaM goyame khaMdayaM kaccAyaNassagottaM evaM vayAsI __-evaMkhalukhaMdayA! mamadhammAyariedhammovaesae samaNebhagavaMmahAvIre uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI tIyapaJcappannamaNAgayaviyANae savvannU savvadarisI jeNaM mamaM esa aDhe tava E Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, varga:-, uddezakaH-1 123 tAva rahassakaDe havvamakkhAe jaoNaM ahaM jANAmi khaMdayA! taeNaM se khaMdae kaccAyaNassagotte bhagavaM goyamaM evaM vayAsI gacchAmoNaMgoyamA! tavadhammAyariyaM dhammovadesayaMsamaNaMbhagavaMmahAvIraM vaMdAmonamaMsAmo jAva paJjuvAsAmo, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM, taeNaM se bhagavaMgoyame khaMdaeNaM kaccAyaNassagotteNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva pahArettha gamaNayAe ! teNaM kAleNaM2 samaNe bhagavaM mahAvIre viyaDamotIyAvi hotthA, taeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa viyaTTabhogiyassa sarIraM orAlaM siMgAraMkallANaM sivaMdhannaM maMgalaM sassirIyaM aNalaMkiyavibhUsiyaM lakkhaNavaMjaNaghauNovaveyaM sirIe atIva 2 uvasobhamANe citthtthaai| taeNaM se khaMdae kaccAyaNassagotte samaNassa bhagavao mahAvIrassa viyaTTabhogissa sarIraM orAlaM jAva atIva 2 uvasobhemANaM pAsai ttA hatuThThacittamANaMdie pIimaNe paramasomaNassie harisavasavisappamANahiyae jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2ttA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNappayAhiNaM karei jAva paJjuvAsai / khaMdayAti samaNe bhagavaM mahAvIre khaMdayaM kaccAya0 evaMvayAsI-senUNaMtumaMkhaMdayA! sAvatthIe nayarIe piMgalaeNaM niyaMTheNaM vesAliyasAvaeNaM iNamakkhevaM pucchie mAgahA ! kiM saaMte loe anaMte loe evaM taM ceva jAva jeNeva mama aMtie teNeva havvamAgae, se nUNaM khaMdayA! ayamaDhe samaDhe?, haMtA asthi jeviyate khaMdayA! ayameyArUve abbhatthie citie patthie maNogae saMkappe samuppajjitthAkiM saaMte loe aNaMte loe? tassaviyaNaM ayamar3he-evaM khalu mae khaMdayA! cauvvihe loe pannate, taMjahA-davvao khettao kAlao bhAvao / davvao NaM ege loe saaMte ?, khettao NaM loe asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNaM asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM pa0 atthi puNa saaMte 2, kAlao NaM loe na kayAvina AsI na kayAvina bhavati na kayAvina bhavissati pa0 asthipuNa saaMte 2, kAlaoNaM loeNa kayAvinaAsIna kayAvi na bhavati na kayAvi na bhavissati bhaviMsu ya bhavati ya bhavissai ya dhuve nitie sAsate akkhae avvae avaThThie nicce, natthi puNa se aMte 3 / bhAvaoNaM loeanaMtA vanna pajjavA gaMdha0 rasa0 phAsapajjavA anaMtA saMThANapajjavA anaMtA guruyalahuyapajjavA anaMtA aguruyalahuyapajjavA, nasthipuNa se aMte 4, settaM khaMdagA! davvao loe saaMte khettao loe saaMte kAlato loe anaMte bhAvao loe anaMte / jevi ya te khaMdayA! jAva saaMte jIve anaMte jIve, tassavi ya NaM ayamar3he-evaM khalu jAva davvao NaM ege jIve saaMte, khettao NaM jIve asaMkheJjapaesie asaMkhejapadesogADhe asthi puNa se aMte, kAlao NaM jIve na kayAvina AsijAva niccenasthipuNa se aMte, bhAvaoNaMjIveanaMtA nANapajjavA anaMtA daMsaNapa0 anaMtA carittapa0 anaMtA gurulahuyapa0 anaMtA agurulahuyapa0 natthi puNa se aMte, setta davvao jIve saaMte khettao jIve saaMte kAlao jIve anaMte bhAvao jIve anaMte / jeviyate khaMdayA puccha (imeyArUveciMtiejAvasaaMtA siddhI anaMtA siddhI, tassaviya NaM ayamaDhe khaMdayA !-mae evaM khalu caubbihA siddhI pa0, taM0 -davvao 4, davvao NaM egA siddhI) khettao NaM siddhI paNayAlIsaM joyaNasahassAiM donni ya auNApannajoyaNasae kiMci Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/1/112 visesAhie parikkheveNaM atthi puNa se aMte, kAlao NaM siddhI na kayAvina Asi, bhAvao siddhi anNtaa| jeviya te khaMdayA! jAva kiM anaMte siddhe taM ceva jAva davvao NaMege siddhe saaMte, khe0 siddhe asaMkhejapaesie asaMkhejjapadesogADhe, asthipuNa se aMte, kAlaoNaMsiddha sAdIe apajjavasienasthipuNa se aMte, bhA0 siddhe anaMtA nANapajavA anaMtA saNapajjavAjAva anaMtA agurulahuyapa0 natthi puNa se aMte, settaMdavvao siddhe saaMte khettao siddhe saaMte kA siddhe anaMte bhA0 siddhe anaMte / jevi ya te khaMdayA ! imeyArUve abbhatthie ciMtie jAva samuppaJjitthA-keNa vA maraNeNaM maramANe jIve vaDDati vA hAyati vA ?, tassavi ya NaM ayamaDhe evaM khalu khaMdayA !-mae duvihe maraNe pannate, taMjahA-bAlamaraNe ya paMDiyamaraNe y| se kiM taM bAlamaraNe?, 2 duvAlasavihe pa0, taM-valayamaraNe vasaTTamaraNe aMtosallamaraNe tabbhavamaraNe giripaDaNetarupaDaNe jalappavesejalaNappa0 visabhakkhaNesatthovADaNe vehANase giddhapaDhe iccheteNaM khaMdayA! duvAlasaviheNaM bAlamaraNeNaM maramANe jIve anaMtehiM neraiyabhavaggahaNehiM appANaMsaMjoei tiriyamaNudeva0 anAiyaMcaNaMaNavadaggaMdIhamaddhaMcAuraMtasaMsArakaMtAraM anupariyadRi, settaM maramANe vaDDai 2, settaM bAlamaraNe / se kiM taM paMDiyamaraNe?, 2 duvihe pa0, taM0 - pAovagamaNe ya bhattapaccakkhANe ya / se kiMtaMpAovagame?, 2 duvihe pa020-nIhArimeya anIhArime yaniyamAappaDikame, settaM pAovagamaNe / se kiMtaMbhattapaccakkhANe?, 2 duvihe paM0 taM0-nIhArime ya anIhArime ya, niyamA sapaDikkame, settaM bhattapaccakkhANe / iccete khaMdayA! duviheNaM paMDiyamaraNeNaM maramANe jIve anaMtehiM neraiyabhavaggahaNehiM appANaM visaMjoei jAva vIIvayati, settaM maramANe hAyai, settaM paMDiyamaraNe / iccheeNaM khaMdayA! duviheNaM maraNeNaM maramANe jIve vaDDai vA hAyati vaa| vR. 'uppannaNANadaMsaNadhare' iha yAvatkaraNAt 'arahA jiNe kevalI savvannU savvadarisI AgAsagaeNaM chatteNa mityAdi samavasaraNAntaM vaacymiti| ___gaddabhAlissa'ttigardAlAbhidhAnaparivrAjakasya riuvveyajajubveyasAmaveyaathavvaNaveya'tti, iha SaSThIbahuvacanalopadarzanAt RgvedayajurvedasAmavedAtharvaNavedAnAmiti dRzyam itihAsaH-purANaM sapaJcamo yeSAMtetathA teSAm 'cauNhaM veyANaM'ti vizeSyapadaM nigdhaMTuchaTThANaM'tinighaNdo nAmakozaH 'saMgovaMgANaM ti aGgAnizikSAdIniSaD upAGgAni-taduktaprapaJcanaparAH prabandhAH 'sarahassANaM'ti edamparyayuktAnAM 'sArae'tti sArako'dhyAnapanadvAreNa pravartakaH smArako vA'nyeSAM vismRtasya sUtrAdeH smAraNAt 'vArae'tti vArako'zuddhapAThaniSedhAt 'dhArae'tti kacitpAThaH tatra dhArako'dhItAnAmeSAMdhAraNAt 'pArae'tti pAragAmI 'SaDaGgaviditiSaDaGgAni-zikSAdIni vakSyamANAni, sAGgopAGgAnAmiti yaduktaM tdvedprikrjnyaapnaarthm| ___athavA SaDaGgavidityatratadvicArakatvaM gRhItaM 'vida vicAraNe iti vacanAditi napunaruktatvamiti sahitaMtavisAraetti kApilayazAstrapaNDitaH, tathA saMkhANe'tti gaNitaskandhesupariniSThita itiyogaH, SaDaGgavedakatvameva vyanakti-sikkhAkappe'ttizikSA-akSarasvarUpanirUpakaMzAstraMkalpazcatathAvidhasamAcAranirUpakaMzAstrameva tataH samAhAradvandvAt zikSAkalpe "vAgaraNettizabdazAstre Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-1 'chaMde'tti padyalakSaNazAstre nirutte'ttizabdavyutpattikArakazAstre 'jotisAmayaNe'ttijyotizAstre 'baMbhaNNaesutti brAhmaNasambandhiSu 'parivvAyaesuya'ttiparivrAjakasatkeSu nayeSu' nItiSudarzaneSvityarthaH / 'niyaMThe'tti nirgranthaH, zramaNa ityarthaH "vesAliyasAvaetti vizAlA-mahAvIra-jananI tasyA apatyamiti vaizAlikaH-bhagavAMstasya vacanaMzraNotitadrasikatvAditi vaizAlika-zrAvakaH, tadvacanAmRtapAnanirata ityartha 'iNamakkhevaMti enam 'AkSepaM' prazna pucche'tti pRSTavAn, 'mAgaha'tti magadhajanapadajAtatvAnmAgadhastasyAmantraNaM he mAgadha ! vaDDai'ttisaMsAravarddhanAt 'haayittisNsaarprihaanyeti| ___ "etAvaMtAve'tyAdi, etAvatpraznajAtaM tAvadAkhyAhi 'ucyamAnaH' pRcchayamAnaH, "evam' anenaprakAreNa, etasminnAkhyAte punaranyatprakSyAmItihRdayam / "saMkie' ityAdi, kimidamihottaramidaM vA? iti saMjAtazaGkaH, idamihottaraMsAdhu idaM ca na sAdhu ataH kathamatrottaraM lapaye? ityuttaralAbhAkAGkSavAn kAGkSitaH asminnuttare dattekimasya pratItirutpatsyate navA? ityevaM vicikitsitaH 'bhedasamAvanne' materbhaGga-kiMkartavyatAvyAkulatAlakSaNamApannaH 'kaluSamApannaH' nAhamiha kiJcijjAnAmItyevaM svaviSayaM kAluSyaM samApanna iti 'no saMcAei'tti na zaktoti 'pamokkhamakkhAiuMti pramucyate paryanuyogabaMdhanAdaneneti pramokSam-uttaram 'AkhyAtuM' vaktum / 'mahayA jaNasaMmadde i vA jaNavUhe ivA' ityatredamanyad dRzyam-'jaNabole ivAjaNakalakale ivAjaNummI ivA jaNukkaliyA ivA jaNasaMnivAe i vA bahujaNo annamannassa evAmAikkhai 4' / ___ evaM khalu devANuppiyA ! samaNe 3 Aigare jAva saMpAviukAme puvvAnupuTviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe kayaMgalAe nayarIe chattapalAsae ceie ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaMtavasAappANaMbhAvemANe viharai, taMmahapphalaM khalubhodevANuppiyA! tahArUvANaMarahaMtANaM bhagavaMtANaMnAmagoyassavisavaNayAe, kimaMgapuNa abhigamanavaMdaNanamaMsaNapaDipucchaNapajuvAsaNayAe egassaviAyariyassa dhammiyassa suvayaNassa savaNayAe? kimaMga puNa viulassa aTThassa gahaNayAe?, taM gacchamo NaM devANuppiyA ! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo namaMsAmo sakkAremo sammANemo kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM paJjuvAsAmo, eyaMNo peccabhavehiyAe suhAekhamAe nisseyasAe AnugAmiyattAe bhavissaittikaTThabahave uggA uggaputtA evaM bhogA rAiNNA khattiyA mAhaNA bhaDA johA mallaI lecchaI anne ya bahave rAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyaibbhaseDiseNAvaisatthavAhapabhiyao jAva ukkiTThasIhanAyabolakalayalaraveNaM samuddaravabhUyaMpiva karemANA sAvthIe nayarIe majhaM majheNaM nigacchaMti' / asyAyamarthaH-zrAvastyAM nagaryAM yatra 'mahaya'tti mahAn janasaMmardastatra bahujano'nyo'nyasyaivamAkhyAtIti vAkyArthaH, tatra janasaMmarda-uroniSpeSaH 'iti' upapradarzane 'vA' samuccaye pAThAntare zabda iti vAjanavyUhaH-cakrAdyAkArojanasamudAyaH bolaH-avyaktavarNodhvanikalakalaH-saovepalabhyamAnavacanavibhAgaH-Urmi-saMbAdhaH kallolAkAro vA janasamudAyaH utkalikA-samudAya eva laghutaraH janasannipAtaH-aparAparasthAnebhyo janAnAM mIlanaM / _ 'yathApratirUpa mityucitaM 'tathArUpANAM' saGgatarUpANAM 'nAmagoyassavi'tti nAmno yAIcchikasyAbhidhAnasya gotrasya ca-guNaniSpannasya 'savaNayAe' zravaNena 'kimaMgapuNa'ttikiMpunariti Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 bhagavatI aGgasUtraM 2/- /1/112 pUrvoktArthasya vizeSadyotanArtha aGgetyAmantraNe abhigamanam - abhimukhagamanaM vandanaM-stuti namasyanaMpraNamanaM pratipracchanaM-zarIrAdivArttApraznaH paryupAsanaM-sevA teSAm - abhigamanAdInAM bhAvastattA tayA AryasyetyAryapraNetRkatvAt dhArmikasya dharmapratibaddhatvAt, 'vaMdAmo' tti stumaH 'namasyAmaH' iti praNamAmaH 'satkArayAmaH' AdaraM kurmo vastrArcanaM vA sanmAnayAma ucitapratipattibhiH / kimbhUtam ? ityAha- kalyANaM- kalyANahetuM maGgalaM duritopazamanahetuM daivataM daivaM caityamiSTadevapratimA caityamiva caityaM 'paryupAsayAmaH' sevAmahe 'etaNNe' tta etat 'naH' asmAkaM 'pretyabhave' janmAntare 'hitAya' pathyAnnavat 'sukhAya' zarmaNe 'kSemAya' saGgatatvAya 'nizreyasAya' mokSAya 'AnugAmikatvAya' paramparAzubhAnubandhasukhAya bhaviSyati 'itikRtvA' itihetorbahavaH 'ugrAH' AdidevAvasthApitA''rakSakavaMzajAtAH 'bhogAH ' tenaivAvasthApitaguruvaMzajAtAH 'rAjanyAH ' bhagavadvayasyavaMzajAH 'kSatriyAH' rAjakulInAH 'bhaTAH' zauryavantaH 'yodhAH ' tebhyo viziSTatarAH mallakino lecchakinazca rAjavizeSAH 'rAjAnaH' nRpAH 'IzvarAH' yuvarAjAstadanye ca maharddhikAH 'talavarAH' pratuSTanarapativitIrNapaTTabandhavibhUSitA rAjasthAnIyAH 'mADambikAH' saMnivezavizeSanAyakAH 'kauTumbikAH' katipayakuTumbaprabhavorAjasevakAH / utkRSTizca- AnandamahAdhvani siMhanAdazca pratItaH bolazca varNavyaktivarjito mahAdhvani kalakalazca-avyaktavacanaH sa evaitallakSaNo yo ravastena samudraravabhUtamiva-jaladhizabdaprAptamiva tanmayamivetyara nagaramiti gamyata iti / etasyArthasya saGkSepaM kurvannAha-'parisA niggacchati' tti / 'taeNaM'ti 'tataH' anantaram 'imeyA-rUve 'tti 'ayaM' vakSyamANatayA pratyakSaH sa ca kavinocyamAno nyUnAdhiko'pi bhavatItyata Aha-etadeva rUpaM yasyAsAvetadrUpaH 'abmitthae'tti AdhyAtmika AtmaviSayaH 'ciMtie 'tti smaraNarUpaH 'patthie 'tti prArthita -- abhilASAtmakaH 'manogae 'tti manasyeva yo gato na bahi vacanenAprakAzanAtsa tathA 'saGkalpaH' vikalpaH 'samuppajjittha'tti samutpannavAn / 'seyaM'tti zreyaH-kalyANaM 'pucchittae 'tti yogaH 'imAI ca NaM' ti prAkRtatvAd 'imAn' anantaroktatvena pratyakSAsannAn cazabdAdanyAMzca 'eyArUvAI' ti 'etadrUpAn' uktasvarUpAn, athataiteSAmevAnantaroktAnAmarthAnAM rUpaM yeSAM praSTavyatAsAdharmyAtate tathA tAn 'arthAn' bhAvAn lokasAntatvAdIMstadanyAMzca 'heUI' ti anvayavyatirekalakSaNahedgamyatvAddhetavo- lokasAntatvAdayaeva tadanye cAtastAn 'pasiNAiM' ti praznaviSayatvAt praznA eta eva tadanye vA'tastAn 'kAraNAiM' ti kAraNamupapattimAtraM tadviSayatvAtkAraNAni eta eva tadanye vA'tastAni 'vAgaraNAI' ti vyAkriyasamANatvAdvayAkaraNAni eta eva tadanye vA'tastAni 'pucchittae' tti praSTuM 'tikaTTu' - itikRtvA'nena kAraNena 'evaM saMpehei' tti / 'evam' uktaprakAraM bhagavadnavandanAdikaraNamityarthaH 'saMprekSate' paryAlocayati 'parivvAyAvasahe'tti parivrAjakamaThaH 'kuNDikA' kamaNDalu 'kAJcanikA' rudrAkSakRtA 'karoTikA' mRdbhAjanavizeSaH 'bhRzikA' AsanavizeSaH 'kezarikA' pramArjanArthaM cIvarakhaNDaM 'SaDanAlakaM' trikASThikA 'aGkuzakaM' tarupallavagrahaNArthamaGkuzAkRti 'pavitrakam' aGgulIyakaM 'gaNetrikA' kalAcikA'SbharaNavizeSaH 'dhAurattAo' tti sATi iti vizeSaH, 'tidaMDe' tyAdi tridaNDakAdIni daza haste Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -2, vargaH, uddezakaH-1 gatAni sthitAni yasya sa tathA, 'pahArettha 'tti 'pradhAritavAn' saGkalpitavAn 'gamanAya' gantuM / 'goyamAi' tti gautama iti evamAmantreyati zeSaH, athavA'yItyAmantraNArthameva / ' se kAhe va'tti atha kadA vA ? kasyAM velAyAmityarthaH 'kiha va 'tti kena vA prakAreNa ? sAkSAddarzanataH zravaNato vA 'kevaccireNa va' tti kiyato vA kAlAt ?, 'sAvatthI nAmaM nayarI hottha' tti vibhaktipariNAmAdastItyarthaH, athavA kAlasyAvasarpiNItvAvyasiddhaguNA kAlAntara evAbhavannedAnImiti / 'adUrAigae' tti adUre AgataH, sa cAvadhisthAnApekSayA'pi syAt athavA dUrataramAgapeikSayA krozAdikamapyadUraM syAdata ucyate 'bahusaMpatte' ISadUnasaMprapto bahusaMprAptaH, sa ca vizrAmAdihetorArAmAdigato'pi syAdata ucyate- 'addhANapaDivanne' tti mArgapratipannaH / 127 kimukataM bhavati ? ' aMtApahe vaTTai' tti vivakSitasthAnayorantarAlamArge varttata iti / anena ca sUtreNa kathaM drakSyAmi ? ityasyottaramuktaM kathaM ?, yato'dUrAgatAdivizeSaNasya sAkSAdeva darzanaM saMbhavati, tathA 'ajjeva NaM dacchasi' ityanena kiyaccirAdityasyottaramuktaM, 'kAhe ' ityasya cottaraM sAmarthyagayaM, yato yadi bhagavatA madhyAhnasamaye iyaM vArttA'bhihitA tadA madhyAhnasyopari muhUrttAdyatikramaNe yA velA bhavati tasyAM drakSmasIti sAmathyAryuktam, adUrAgatAdivizeSaNasya hi taddezaprAptau muhUrttAdireva kAlaH saMbhavati na bahutara iti / 'agArAo'tti niSkramyetizeSaH 'anagAritAM' sAdhutAM 'pravrajituM' gantum, athavA vibhaktipariNAmAdanagAritayA 'pravrajituM' pravrajyAMpratipattum, 'abbhuTTheti tti AsanaM tyajati, yaccabhagavato gautamasyAsaMyataM pratyabhyutthAnaM tadbhAvisaMyatatvena tasya pakSapAtaviSayatvAd gautamasya cAkSINarAgatvAt, tathA bhagavadAviSkRtatadIyavikalpasya tatsamIpagamanatastakathanAd bhagavajjJAnAtizayaprakAzanena bhagavatyatIva bahumAnotpAdanasya cikIrSitatvAditi / 'he khaMdaya'tti sambodhanamAtraM 'sAgayaM khaMdaya'tti 'svAgataM' zobhanamAgamanaM tava skandaka ! mahAkalyANanidherbhagavato mahAvIrasya saMparkeNa tava, kalyANanibandhanatvAttasya, 'susAgayaM' ti atizayena svAgataM, kathaJcidekArtho vA zabdAvetau, ekArthazabdoccAraNaM ca kriyamANaM na duSTaM, saMbhramanimittatvAdasyeti, 'anurAgayaM khaMdaya ! 'tti rephasyAgamikatvAd 'anvAgatam' anurUpamAgamanaM skandaka! taveti dRzyaM, 'sAgayamanurAgayaM' ti zobhanatvAnurUpatvalakSaNadharmadvayopetaM tavAgamanamityarthaH 'jeNeva ihaM'ti yasyAmeva dizIdaM bhagavatsamavasaraNaM 'teNeva 'tti tasyAmeva dizi " atthe smtthe"ttiastyesso'rthH| 'aTThe samaTThe' tti pAThAntaraM, kAkvA cedamadhyeyaM, tatazcArthaH kiM 'samarthaH' saGgataH ? iti praznaH syAt, uttaraM tu 'haMtA atthi' sadbhUto'yamartha ityarthaH / 'nANI' tyAdi, asyAyamabhiprAyaH-jJAnI jJAnasAmarthyAjjAnAti tapasvI ca tapaH sAmathyaddivatAsAnni- dhyAjjAnAtIti praznaH kRtaH 'rahassakaDe'tti rahaH kRtaH pracchannakRto, hadaya evAvadhAritatvAt 'dhammAyarie 'tti kuta etat ? ityAha- 'dhammovaesae' tti, utpannajJAnadarzanadharo na tu sadA saMzuddhaH, arhadvandanAdyarhatvAt, jino rAgAdijetRtvAt, kevalI asahAyajJAnatvAt, ata evAtItapratyutpannAnAgatavijJAyakaH, sa ca dezajJo'pi syAdityAha / sarvajJaH sarvadarzI, 'viyaTTabhoi' tti vyAvRtte 2 sUrye bhuGkte ityevaMzIlo vyAvRttabhojI pratidinabhojItyarthaH, 'orAlaM'ti pradhAnaM 'siMgAraM' ti zrRGgAraH - alaGkArAdikRtA zobhA tadyogAt zrRGgAraM, Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/1/112 zrRGgAramiva zrRGgAramatizayazobhAvadityarthaH, 'kalyANaM' zreyaH 'zivam' anupadravamanupadravahetu 'dhanyaM' dharmadhanalabdhR tatra vA sAdhu tadvA'rhata 'maGgalyaM' maGgale-hitArthaprApake sAdhu mAGgalyam, alaGkRtaM mukuTAdibhirvibhUSitaM-vAdibhistanniSedhAdanalaGkRtavibhUSitaM, 'lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM ti lakSaNaMmAnonmAnAdi, tatra mAna-jaladroNamAnatA, jalabhRtakuNDikAyAM hi mAtavyaM puruSaH pravezyate tatpraveze ca yajjalaM tato nissarati tadyadi droNamAnaM bhavati tadA'sau mAnopeta ucyate, unmAnaM tvarddhabhAramAnatA, mAtavyaH puruSohi tulAropitoyadyarddhabhAramAno bhavati tadonmAnopeto'sAvucyate, pramANaM punaH svAGgulenATettarazatAGgulocchrayatA, ydaah||1|| "jaladoNamaddhabhAraM samuhAi samUsio u jo nava u / mANummANapamANaM tivihaM khalu lakkhaNaM evN|| vyaJjanaM-maSatilakAdikamathavA sahajaM lakSaNaMpazcAdbhavaM vyaJjanamiti, guNAH-saubhAgyAdayo lakSaNavyaJjanAnAM vAye guNAstairupapetaM yattattathA, upaapaitam ityetasya sthAne niruktivazAdupapetaM bhavatIti, 'sirIe'tti lakSmyA zobhayA vA // _ 'haTTatuTThacittamANaMdie'tti hRSTatuSTamatyarthaM tuSTaM hRSTaM vA-vasmitaM tuSTaM ca-santoSavaccittaM-mano yatra tattathA, tad hRSTatuSTacittaM yathA bhavati evam 'AnanditaH' ISanmukhasaumyatAdibhAvaiH samRddhimapagataH, tatazca 'naMdae'tti nanditastaireva samRddhataratAmupagataH 'pIimaNe'tti prIti-prINanamApyAyanaM manasi yasya sa tathA 'paramasomanassie'tti paramaM saumanasya'sumanaskatA saMjAtaM yasya sa paramasaumanasyitastadvA'syAstIti paramasaumanasyikaH 'harisavasavisappamANahiyae'tti harSavazena visarpad-vistAraMvrajana hRdayaM yasya sa tathA, ekArthikAni vaitAni pramodaprakarSapratipAdanArthAnIti 'davvao NaM ege loe saaMte'tti paJcAstikAyamayaikadravyatvAllokasya sAnto'sau, 'AyAmavikkhaMbheNaM'ti AyAmo-dairghyaM viSkambho-vistAraH parikkheveNaM tiparidhinA 'bhuviMsuya'ttiabhavat ityAdibhizca padaiH pUrvoktapadAnAmeva tAtparyamuktaM, 'dhuve'ttidhruvo'calatvAt sa cAniyatarUpo'pi syAdata Aha-niyae'tti niyata ekasvarUpatvAt, niyatarUpaH kAdAcitko'pi syAdata Aha'sAsae'tti zAzvataH pratikSaNaM sadbhAvAta, saca niyatakAlApekSayA'pi syAdityata Aha akkhae'tti akSayo'vinAzitvAt, ayaM ca bahutarapradezApekSayA'pi syAdityata Aha'avvae'tti avyayastapradezAnAmavyayatvAta, ayaM ca dravyatayA'pi syAdityAha-'avaTThie'tti avasthitaH paryAyANAmanantatayA'vasthitatvAt, kimuktaM bhavati?-nitya iti, 'vannapajjava'tti varNavizeSA ekaguNakAlatvAdayaH, evamanye'pigurulaghuparyavAstadvizeSAbAdaraskandhAnAm, agurulaghuparyavA aNUnAM sUkSmaskandhAnAmamUrtAnAMca, 'nANapajjavattijJAnaparyAyA jJAnavizeSAbuddhikRtA vA'vibhAgaparicchedAH, anantA gurulaghuparyAyA audArikAdizarIrANyAzritya, itaretukarmaNAdidravyANi jIvasvarUpaMcAzrityeti / ___'jevi ya te khaMdayA pucchatti anena samagra siddhipraznasUtramupalakSaNatvAccottarasUtrAMzazca sUcitaH, tacca dvayamapyevam-'jevi ya te khaMdayA imeyArUve jAva kiM saaMtA siddhI anaMtA siddhI tassaviyaNaM ayamaTTe, evaM khalu mae khaMdayA ! caubvihA siddhI pannattA, taMjahA-davvao khettao kAlao bhAvaotti, davvaoNaMegA siddhi'tti, iha siddhiryadyapi paramArthataH sakalakarmakSayarUpA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -2, varga:-, uddezaka:-9 129 siddhAdhArA''kAzadezarUpA vA tathA'pi siddhAdhArAkAzadezapratyAsannatveneSaTprAgbhArA pRthivI siddhiruktA, kiMcivisesAhie parikkheveNaM' ti kiJcinyUnagavyatadvayAdhike dve yojanazate ekonapaJcAzaduttare bhavata iti / 'valayamaraNe' tti valato- bubhukSAparigatatvena valavalAyamAnasya saMyamAdvA bhrasyato (yat) maraNaM tadvalanmaraNaM, tathA vazena-indriyavazena Rtasya pIDitasya dIpakalikArUpAkSiptacakSuSaH zalabhasyeva yanmaraNaM tad vazArttamaraNaM, tathA'ntaH zalyasya dravyato'nuddhR tatomarAdeH bhAvataH sAticArasya yanmaraNaM tadantaHzalyamaraNaM, tathA tasmai bhavAya manuSyAdeH sato manuSyAdAveva buddhAyuSo yanmaraNaM tattadbhavamaraNam, idaM ca naratirazcAmeveti / 'satthovADaNe'tti zastreNa-kSurikAdinA avapATanaM vidAraNaM dehasya yasmin maraNe tacchavapATanaM, 'vehANase' tti vihAyasi - AkAze bhavaM vRkSazAkhAdyudbandhanena yattanniruktivazAdvaihAnasaM, 'giddhapaTTe'tti gRdhaiH-pakSivizeSairgRddhairvA mAMsalubdha zrRgAlAdibhaH spRSTasya - vidAritasya karikarabharAsabhAdizarIrAntargatatvena yanmaraNaM tadgRghraspRSTaM vA gRddhaspRSTaM vA gRdhruva bhakSitapRSThasya - vidAritasya karikarabharAsabhAdizarIrAntargatatvena yanmaraNaM tadgRghraspRSTaM vA gRddhaspRSTaM vA gRdhaiva bhakSitapRSThasya tadgRghrapRSTham / 'duvAlasaviheNaM bAlamaraNeNaM' ti upalakSaNatvAdasyAnyenApi bAlamaraNAntaH pAtinA maraNena bhriyamANa iti 'vaDDhai vaDDai' tti saMsAravarddhanena bhRzaM varddhate jIvaH, idaM hi dvirvacanaM bhRzArthe iti / 'pAovagamaNe'tti pAdapasyevopagamanam - aspandatayA'vasthAnaM pAdapopagamanam, idaM ca caturvidhAhAraparihAraniSpannameva bhavatIti / 'nIhArime ya'tti nihariNa nirvRttaM yattannirhArimaMpratizraye yo mriyate tasyaitat, tatkaDevarasya nirdhAraNAt, aniharimaM tu yo'TavyAM mriyate iti / yaccAnyatreha sthAne iGgitamaraNamabhidhIyate tadbhaktapratyAkhyAnasyaiva vizeSa iti neha bhedena darzitamiti / mU. (113) ettha NaM se khaMdae kaccAyaNassa gotte saMbuddhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai 2 evaM vadAsI- icchami NaM bhaMte! tubbhaM aMtie kevalipannattaM dhammaM nisAmettae, ahAsuhaM devANuppiyA mA paDibaMdhaM / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre khaMdayassa kaccAyaNassagottassa tIse ya mahatimahAliyAe parisAe dhammaM parikahei, dhammakahA bhANiyavvA / tae NaM se khaMdae kaccAyaNassagotte samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhammaM soccA nisamma haTThatuTThe jAva hiyae uTThAe uTThei 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 evaM vadAsI / saddahAmi NaM bhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM, pattiyAmi NaM bhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM, roemi NaM bhaMte niggaMthaM pAvayaNaM, abbhuTTebhiNaM bhaMte! niggaMthaM pA0, evameyaM bhaMte! tahameyaM bhaMte! avitahameyaM bhaMte asaMdiddhameyaM bhaMte! icchiyameyaM bhaMte! paDicchiyameyaM bhaMte! icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte! se jaheyaM tubbhe vadahattikaTTu samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati 2 uttarapuracchimaM disIbhAyaM avakkamai 2 tidaMDaM ca kuMDiyaM ca jAva dhAurattAo ya egaMte eDei 2 / jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM 9 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/1/113 payAhiNaM karei kareittA jAva namaMsittA evaM vadAsI-Alitte NaM bhaMte ! loe paliteNaM bhalo0 A0pa0 bha0 lo0 jarAmaraNeNaya, se jahAnAmae-kei gAhAvatI AgAraMsi jhiyAyamANaMsije se tattha baMDe bhavai appasAre mollagarUe taMgahAya AyAe egaMtamaMtaM avkkmitti| esa me nitthArie samANe paccha purA hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAe bhavissai, evAmeva devANuppiyA ! majjhavi AyA ege bhaMDe iTTe kaMte pie maNunne maNAme theje vesAsie saMmae bahumae anumae bhaMDakaraMDagasamANe mA NaM sIyaM mA NaM uNhaM mA NaM khuhA mANaM pivAsAmANaMcorAmANaMvAlAmANaMdaMsAmANaM masagAmANaMvAiyapittiyasaMbhiyasaMnivAiyavivihA rogAyaMkA parIsahovasaggA phusaMtuttikaTTha esa me nityArie samANe paraloyassa hiyAe suhAe khamAe nIsesAe anugAmiyattAe bhvissi| taM icchAmi NaM devANuppiyA ! sayamevapavvAviyaM sayameva muMDAviyaM sayameva sehAviyaM sayameva sikkhAviyaM sayameva AyAragoyaraM viNayaveNaiyacaraNakaraNajAyAmAyAvattiyaM dhammamAikkhi ___taeNaMsamaNebhagavaMmahAvIre khaMdayaMkaccAyaNassagottaMsayamevapavvAveijAvadhammamAtikkhai, evaM devANuppiyA! gaMtavvaM evaM ciTThiyavvaM evaM nisItiyavvaM evaM tuyaTTiyavvaM evaM bhuMjiyavvaM evaM bhAsiyavvaM evaM uThAe 2 pANehiM bhUehiM jIvehiM sattehiM saMjameNaM saMjamiyavvaM, assiMcaNaM aTeno kiMcivi pamAiyavvaM / tae NaM se khaMdae kaccAyaNassagote samaNassa bhagavao mahAvIrassa imaM eyArUvaM dhammiyaM uvaesaM sammaM saMpaDivajati tamANAe taha gacchai taha ciTThai taha nisIyati taha tuyaTTai taha bhuMjai taha bhAsai taha uTThAe 2 pAmehiM bhUehiMjIvehiM sattehiM saMjameNaM saMjamiyavvamiti, assiM ca NaM aDhe no pmaayi| taeNaMsekhadae kaccAya0 anagAre jAte IriyAsamiebhAsAsamieesaNAsamie AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamie uccArAsavaNakhelasiMdhANajallapAriTThAvaNiyAsamie maNasamie vayasamie kAyasamie maNagutte vaigutte kAyagutte gutte guttidie guttabaMbhayArI cAI lajjU dhanne khaMtikhame jiiMdie sohie aniyANe appussue abahillesse susAmaNNarae daMte iNameva niggaMthaM pAvayaNaM purao kaauNvihri| vR. 'dhammakahA bhANiyavya'tti, sA caivm||1|| "jaha jIvA bajhaMtI muccaMtI jaha ya sNkilissNtii| jaha dukkhANaM aMtaM kareMti keI apaDibaddhA / // 2 // aTTaniyaTTiyacittA jaha jIvA dukkhasAgaramuveti / jaha veraggamuvagayA kammasamugaM vihADiMti // ityAdi, iha ca 'aTTaniyaTTiyacittA' Ata nivirtitaM citte yaiste tathA, ArtAdvAnivartitaM cittaM yaiste aattnivrtitcittaaH| 'saddahAmi tti nirgrantha pravacanamastItipratipadye pattiyAmi'ttiprIti pratyayaM vA satyamidamityevaMrUpaM tatra karomItyarthaH 'roemi'tti cikIrSAmItyarthaH 'abbhuDhemitti etdnggiikromiityrthH| atha zraddhAnAdyullekhaM darzayati-evametannairgranthaM pravacanaM sAmAnyataH, atha yathaitadhUyaM vadatheti Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-1 131 yogH| tahameyaM titathaiva tadvizeSataH 'avitahameyaM satyametadityarthaH 'asaMdiddhameya'tisandehavarjitametat 'icchiyameyaM tiiSTametat 'paDicchimeyaM tipratIpsitaMprAptumiSTam icchiyapaDicchiyaMti yugapadicchapratIpsAviSayatvAt tikaTTha'ttiitikRtveti, athavA 'evameyaMbhaMte!' ityAdInipadAni yathAyogamekArthAnyatyAdarapradarzanAyoktAni / 'Alitte NaM ti abhividhinA jvalitaH 'loe'tti jIvalokaH 'palitte NaM ti prakarSaNa jvalitaH evaMvidhazvAsau kAlabhedenApi syAdata ucyate-AdIptapradIpta iti, 'jarAe maraNeNaya'tti iha vahnineti vAkyazeSo ddazyaH 'jhiyAyamANaMsi'tti dhmAyamAne dhmAyati vA, dahyamAna ityarthaH 'appasAre'tti alpaM ca tatsAraM cetyalpasAram 'AyAe'tti AtmanA ekAntaM-vijanam antaMbhUbhAgaM paccha purA yatti vivakSitakAlasyapazcAt pUrvaMca sarvadaivetyarthaH 'thejje'tti sthairyadharmayogAt sthairyo vaizvAsiko vizvAsaprayojanatvAt saMmatastatkRtakAryANAM saMmatatvAt 'bahumataH' bahuzo bahubhyo vA'nyebhyaH sakAzAdbahuriti vA mato bahumataH 'anumataH' anuvipriyakaraNasya pazcAdapi mato'numataH 'bhaMDakaraMDagasamANe'ttibhANDakaraNDakam-AbharaNabhAjanaMtatsamAna AdeyatvAditi mA NaM sIta'mityAdau mAzabdo niSedhArtha Namiti vAkyAlaGkArArthaH, iha ca spRzatviti yathAyogaMyojanIyam, athavA mA enamAtmAnamiti vyAkhyeyaM, 'vAla'ttivyAlAH-zvApadabhujagAH 'mANaM vAiyapittiyasaMbhiyasannivAiya'ttiiha prathamAbahuvacanalopo dRzyaH 'rogAyaMka'tti rogAHkAlasahAvyAdhayaH AtaGkAstaeva sadyoghAtinaH parIsahovasagga'tti asyamANamityanena sambandhaH 'spRzantu'chupantu bhavantvityarthaH 'ttika?' ityabhisandhAya yaH pAlita itizeSaH, sa kim ? ityAha "taMicchAmi'ttitattasmAdicchAmi sayameva'ttisvayameva bhagavataivetyarthaH pravrAjitaM rajoharaNAdiveSadAnenAtmAnamiti gamyate, bhAvevAktapratyayastenapravrAjanamityarthaH, muNDitaMziroluJcanena 'sehAviyaMtisehitaM pratyupekSaNAdikriyAkalApagrAhaNataH zikSitaM sUtrArthagrAhaNataHtathA''cAra:zrutajJAnAdiviSayamanuSThAnaM kAlAdhyayanAdi gocaro-bhikSATanam etayoH samAhAradvandvastatastadAkhyAtamicchamItiyogaH, tathA vinayaH-pratItovainayikaMtatphalaM karmakSayAdicaraNaM-vratAdikaraNaMpiNDavizuddhayAdi yAtrA-saMyamayAtrA mAtrA-tadarthamevAhAramAtrA, tato vinayAdInAM dvandvaH, tatazca vinayAdInAM vRtti-vartanaM yatrAsau vinayavainayikacaraNakaraNayAtrAmAtrAvRttiko'tastaM dharmam 'AkhyAtam' abhihitamicchAmIti yogH|| ___ evaM devANuppiyA! gaMtavvaMtiyugamAtrabhUnyastaddaSTinetyarthaH 'evaM ciTThiyavvaM tiniSkramaNapravezAdivarjitesthAne saMyamAtmapravacanabAdhAparihAreNordhvasthAnenasthAtavyam, 'evaMnIsIiyavvaM ti, 'niSiktavyam' upaveSTavyaM saMdaMzakabhUmipramArjanAdinyAyenetyarthaH 'evaM tuyaTTiyavvaM'tizayitavyaM sAmAyikocAraNAdipUrvakam 'evaM bhuMjiyavvaM'ti dhUmAGgArAdidoSavarjanataH 'evaM bhAsiyavvaM'ti madhurAdivizeSaNopapannatayeti evamutthAyotthAya' pramAdanidrAvyapohena vibuddhaya 2 prANAdiSu viSaye yaH saMyamo-rakSA tena saMyaMtavyaM-yatitavyaM tamANAe'tti tad' anantaram 'AjJayA Adezena 'IriyAsamie'tti IryAyAM-gamane samitaH, samyakpravRttatvarUpaM hi samitatvam / _ 'AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamie'ttiAdAnena-grahaNena saha bhANDamAtrAyA-upakaraNaparicchadasyayA nikSepaNA-nyAsastasyAM samito yaH satathA 'uccAre'tyAdi, iha ca 'khela'ttikaNTha ____ ww Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 bhagavatIagasUtraM 2/-/1/113 mukhazleSmAsiGghAnakaMca-nAsikAzleSmA, 'maNasamie'tti saMgatamanaHpravRttikaH 'maNagutte'ttimanonirodhavAn 'gutte'ttimanoguptatvAdInAM nigamanam, etadeva vizeSaNAyAha-guttiMdie'tti 'guttabaMbhayArI'ti guptaM-brahmaguptiyuktaM brahma carita yaH sa tathA 'cAi'tti saGgatyAgavAn 'lajjutti saMyamavAn rajjuriva vA rajju-avakravyavahAraH 'dhanne'tti dhanyo-dharmadhanalabdhetyarthaH 'khaMtikhame'tti kSAntyA kSamate na tvasamarthatayA yo'sau kSAntikSamaH 'jitendriyaH' indriyavikArAbhAvAt, yacca prAgguptendriya ityuktaM tadindriyavikA- ragopanamAtreNApi syAditi vizeSaH 'sohie'tti zobhitaH zobhAvAn zodhito vA nirAkRtAticAratvAt, sauhRdaM maitrI sarvaprANiSu tadyogAtsauhRdo vA / _ 'aniyANe'ttiprArthanArahitaH 'appussue'tti alpautsukyaH' tvarArahitaH 'abahillesse'tti avidyamAnA bahi-saMyamAdahistAllezyA-manovRttiryasyAsAvabahirlezyaH 'susAmannarae'tti zobhane zramaNatverato'tizayena vAzrAmaNye rataH 'daMte'ttidAntaH krodhAdidamanAtdvayantovArAgadveSayorantArthaM pravRttatvAt 'iNameva'tti idameva pratyakSaM 'purao kAuMti agrevidhAya mArgAnabhijJo mArgajJanaramiva puraskRtya vA-pradhAnIkRtya 'viharati' Aste iti / mU. (114) taeNaMsamaNebhagavaMmahAvIre kayaMgalAonayarIochattapalAsayAoceiyAo paDinikkhamai 2 bahiyA jaNavayavihAraM viharati / taeNaM se khaMdae anagAro samaNassa bhagavao mahAvIrassa tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAiyAiM ekkArasa aMgAI ahijjai, jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 evaM vayAsI-icchamiNaM bhaMte ! tubbhehiM abmaNuNNAe samANe mAsiyaM bhikkhupaDimaM uvasaMpajjittA NaM vihritte| ahAsuhaM devANuppiyA! maapddibNdh|tennN se khaMdaeanagAre samaNeNaMbhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe haDhe jAva namaMsittA mAsiyaMbhikkhupaDimaM uvasaMpajjittANaM viharai, taeNaM se khaMdae anagAre mAsiyabhikkhupaDimaM ahAsuttaM ahAkappaMahAmaggaM ahAtacaM ahAsammakAeNa phAseti pAleti sobhetitIreti pUreti kiTTeti anupAlei ANAeArAhei saMmaMnukAeNa phAsittA jAva ArAhettA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaMjAva namaMsittA evaM vayAsI-icchamiNaMbhaMte! tubbhehiM abbhaNuNNAe samANedomAsiyaMbhikkhupaDimaMuvasaMpajittANaM viharittae ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM,taMceva, evaM temAsiyaMcAummAsiyaM paMcachasattamA, paDhamaM sattarAiMdiyaM doccaM sattarAiMdiyaMtacaM sattarAtidiyaM ahorAtidiyaM egarA0, taeNaM se khaMdae anagAre egarAiMdiyaM bhikkhupaDimaM ahAsuttaM jAva ArAhettA jeNeva samaNe0 teNeva uvAgacchati 2 samaNaM bhagavaM ma0jAva namaMsittA evaM vdaasii| icchAmiNaMbhaMte! tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe guNarayaNasaMvaccharaMtavokammauvasaMpaJjittA NaM viharittae, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM / taeNaMse khaMdaeanagAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaMabbhaNuNNAe samANejAvanamaMsittA guNarayaNasaMvaccharaMtavokammaM uvasaMpajjittANaMviharati, taM0-paDhamamAsaMcautthaMcautyeNa anikkhitteNaM tavokammeNaM diyAThANukkuDue sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe AyAvemANe rattiM vIrAsaNeNaMavAuDeNa y| evaM doccaM mAsaM chaTuMchaTTeNaM evaM tacaM mAsaM aTThamaMaTTameNaM cautthaM mAsaMdasamaMdasameNaM paMcamaM mAsaM bArasamaMbArasameNaM chaTuM mAsaM coddasamaMcoddasameNaM sattamaM mAsaM solasamaM 2 aTThamaM mAsaM aTThArasamaM 2 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -2, varga:-, uddezakaH-1 133 navamaM mAsaM vIsatimaM 2 dasamaM mAsaM bAvIsaM 2 ekkArasamaM mAsaM cauvvIsatimaM 2 bArasamaM mAsaM chavvIsatimaM 2 terasamaM mAsaM aTThAvIsatimaM 2 coddasamaM mAsaM tIsaimaM 2 pannarasamaM mAsaMbattIsatimaM 2 solasamaM mAsaM cottIsaimaM 2 anikkhitteNaM tavokammeNaM diyA ThANukkuDue sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe AyAmevANe rattiM vIrAsaNeNaM avAuDeNaM / tae NaM se khaMdae anagAre guNarayaNasaMvaccharaM tavokammaM ahAkappaM jAva ArAhettA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai 2 bahUhiM cautthachaTTaTThamadasamaduvAlasehiM mAsaddhamAsakhamaNehiM vicittehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe viharati / tae NaM se khaMdae aNagAre teNaM orAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM kallANeNaM siveNaM dhantreNaM maMgalleNaM sassirIeNaM udaggeNaM udatteNaM uttameNaM udAreNaM mahAnubhAgeNaM tavokammeNaM sukke lukkhe nimmaMse aTThicammAvaNaddhe kiDikiDiyAbhUe kise dhamaNisaMtae jAte yAvi hotthA, jIvaMjIveNa gacchai jIvaMjIveNa ciTThai bhAsaM bhAsittAvi gilAi bhAsaM bhAsamANe gilAti bhAsaM bhAsissAmIti gilAyati / se jahA nAmae- kaTTasagaDiyA i vA pattasagaDiyA i vA pattatilabhaMDagasagaDiyA ivA eraMDakaTThasagaDiyA i vA iMgAlasagaDiyA i vA uNhe diNNA sukkA samANI sasaddaM gacchai sasadda ciTThai evAmeva khaMdaevi anagAre sasaddaM gacchai sasaddaM ciTThai uvacite taveNaM avacie maMsasoNieNaM huyA saNeviva bhAsarAsipaDicchanne taveNaM teeNaM tavateyasirIe atIva 2 uvasobhemANe 2 ciTThai vR. 'ekkArasaaMgAI ahijai' tti iha kazcidAha - nanvanena skandakacaritAtprAgevaikAdazAGganiSpattiravasIyate, paJcamAGgAntarbhUtaM ca skandakacaritamidamupalabhyate iti kathaM na virodhaH ucyate, zrImanmahAvIratIrthe kila nava vAcanAH, tatra ca sarvavAcanAsu skandakacaritAtpUrvakAle ye skandakacaritAbhidheyA arthAste caritAntaradvAreNa prajJApyante, skandakacaritotpattI ca sudharmasvAminA jambUnAmAnaM svaziSyamaGgIkRtyAdhikRtavAcanAyAmasyAM skandhakacaritamevAzritya tadarthaprarUpaNA kRteti na virodhaH, athavA sAtizAyitvAdgaNadharANAmanAgatakAlabhAvicaratanibandhanamaduSTamiti, bhAvi- ziSyasantAnApekSayA'tItakAlanirdezo'pi na duSTa iti / 'mAsiyaM' ti mAsaparimANAM 'bhikkhupaDimaM' ti bhikSUcitamabhigrahavizeSam, etatsvarUpaM ca 119 11 "gacchA vinikkhamittA paDivajjai mAsiyaM mahApaDimaM / dattegabhoyaNassA pANassavi ega jA mAsaM // ityAdi nanvayamekAdazAGgadhArI paThitaH, pratimAzca viziSTazrutavAneva karoti, yadAha"gacche cciya nimmAo jA puvvA dasa bhave asapuNNA / navamassa taiyavatthU hoi jahanno suyAhigamo // " iti kathaM na virodhaH ?, ucyate, puruSAntaraviSayo'yaM zrutaniyamaH tasya tu sarvavidupadezena pravRttatvAnna doSa iti / 'ahAsuttaM' ti sAmAnyasUtranatikrameNa 'ahAkappaM' ti pratimAkalpAnatikrameNa tatkalpavastvanatikrameNa vA 'ahAmaggaM 'ti jJAnAdimokSamArgAnatikrameNa kSAyopazamikabhAvAnatikrameNa vA 'ahAtaccaM 'ti yathAtattvaM tattvAnatikrameNa mAsikI bhikSupratimeti zabdArthAnati 119 11 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bhagavatI aGgasUtraM 2/-/1/114 laGghanenetyarthaH ' ahAsammaM' ti yathAsAmyaM samabhAvAnatikrameNa 'kAeNaM'ti na manorathamAtreNa 'phAsei 'tti ucitakAle vidhinA grahaNAt 'pAlei' tti asakRdupayogena pratijAgaraNAt 'sohei' tti zobhayati pAraNakadine gurvAdidattazeSabhojanakaraNAt zodhayati vA'ticArapaGkakSAlanAt 'tIrei' tti pUrNe'pi tadavadhI stokakAlAvasthAnAt 'pUrei' tti pUrNe'pi tadavadhI tatkRtyaparimANapUraNAt / - 'kiTTei' tti kIrttayati pAraNakadine idaM cedaM caitasyAH kRtyaM tacca mayA kRtamityevaM kIrttanAt 'anupAlei' tti tatsamAptau tadanumodanAt, kimuktaM bhavati ? ityAha- AjJayA''rAdhayatIti evametAH sapta saptamAsAntAH, tato'STamI prathamA saptarAtrindivA saptAhorAtramAnAH evaM navamI dazamI ceti, etAstisro'pi caturthabhaktenApAnakeneti, uttAnakAdisthAnakRtastu vizeSaH, 'rAiMdiya'tti rAtrindivA, ekAdazI ahorAtraparimANA, iyaM ca SaSThabhaktena, 'egarAiya'tti ekarAtrikI, iyaM cASTamena bhavatIti / 'guNarayaNasaMvaccharaM' ti guNAnAM nirjarAvizeSANAM racanaM karaNaM saMvatsareNa-satribhAgavarSeNa yasmiMstapasi tad guNaratnasaMvatsaraM, guNA eva vA ratnAni yatra sa tathA guNaratnaH saMvatsaro yatra taduNaratnasaMvatsaraM tapaH, iha ca trayodaza mAsAH saptadazadinAdhikAstapaH kAlaH, trisaptatizca dinAni pAraNakakAla iti, evaM cAyam 119 11 "pannarasavIsacauvvIsa ceva cauvIsa pannavIsA ya / cavIsa ekkavIsA cauvIsA sattavIsA ya // tIsA tettIsAvi ya cauvvIsa chavIsa aThThavIsA ya / tIsA battIsAvi ya solasamAsesu tavadivasA // pannarasadasaTThachappaMcacaura paMcasu ya tinni tinnitti / paMcasu do do ya tahA solasamAsesu pAraNagA / / guNaratnasaMvatsara tapoyantramidam // // 2 // // 3 // iha ca yatra mAse'STamAditapaso yAvanti dinAni mAsa tapodi0 pA0 di0 na pUryante tAvantyagretanamAsAdAkRSya pUraNIyAni, adhi| kAni cAgretanamAse kSeptavyAni / 9 15 15 2 20 10 'cautthaM cauttheNaM' ti caturthaM bhaktaM yAvadbhaktaM tyajyate yatra taccaturtham, iyaM copavAsasya saJjJA, evaM SaSThAdikamupavAsadvayAderiti / 3 8 4 6 5 4 5 6 7 8 24 24 25 24 21 24 3 3 'anikkhitteNaM' ti avizrAntena 'diya'tti divA divasa ityathaH 'ThANukkuDue 'tti, sthAnam - Asanamu- kuTukamAdhAre putAlaganarUpaM yasyAsau sthAnotkaTukaH 'vIrAsaNeNaM' ti siMhAsanopaviSTasya bhUnyastapAdasyApa-nItasiMhA|sanasyeva yadavasthAnaM tadvIrAsanaM tena, 'avA- uDeNaya'tti prAvaraNAbhAvena ca / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m sh | sh | | | | sh zatakaM-2, varga:-, uddezakaH-1 135 9 / 27 'orAleNa'mityAdi 'orAlena' AzaMsAra10 / 30 hitatayA pradhAnena, pradhAnaM cAlpamapi syAdityAha-'vipu11 / 33 lena' vistIrNena bahudinatvAt, vipulaM ca gurubhirana nujJAtamapi syAdaprayalakRtaMvA syAdata Aha-'payatteNaM'ti 12 | 24 pradattenAnujJAtena gurubhi prayatena vA prayatnavatA-pramAda13 | 26 rahitenetyarthaH, evaMvidhamapi sAmAnyataH pratipanaM syaadi| 14 / 28 / 2 tyAha-'pragRhItena' bahumAnaprakarSAdIzritena, tathA 'kalyA15 / 30 Nena' nIrogatAkAraNena 'zivena' zivahetunA 'dhanyena' 16 / 32 / 2 / dharmadhanasAdhunA 'mAGgalyena' duritopazamasAdhunA 'sazrI 407 / 73 / keNa' samyakapAlanAtsazobhena udagreNa' unnataparyavasAnena uttarottaraM vRddhimatetyartha 'udAttena' unnatabhAvavatA 'uttameNaM ti Urdhva tamasaH-ajJAnAdyattattathA tena jJAnayuktenetyartha uttamapuruSAsevitatvAdvottamena 'udAreNa' audAryavatA nispRhatvAtirekAt, 'mahAnubhAgena' mahAprabhAveNa 'sukkittizuSkonIrasazarIratvAt 'lukkhe'ttibubhukSAvazena rUkSIbhUtatvAt asthIni cavinaddhAni yasya so'sthicavinaddhaH kiTikiTikA nirmAsAsthisambandhyupavezanAdikriyAsamutthaH zabdavizeSastAM bhUtaH-prApto yaH sa kiTikiTikAbhUtaH 'kRzaH' durbalaH 'dhamanIsantato' nADIvyAptomAMsakSayeNa dRzyamAnanADIkatvAt, 'jIvaMjIveNaM tianusvArasyAgamikatvAt 'jIvajIvena' jIvabalena gacchatinazarIrabalenetyarthaH 'bhAsaMbhAsitte'tyAda kAlatrayanirdezaH 'gilAi'ttiglAyati glAno bhavati / __ 'sejahA nAmae'tti se'tti yathArthaH yatheti dRSTAntArthaH nAmetisambhAvanAyAm 'iti' vAkyAlaGkAre 'kaTThasagaDiya'tti kASThabhRtA zakaTikA kASThazakaTikA 'pattasagaDiya'ttipalAzAdipatrabhRtA gantrI pattatilabhaMDagasagaDiya'tti patrayuktatilAnAMbhANDakAnAMcamRnmayabhAjanAnAMbhRtA gantrItyarthaH 'tilakaTThagasagaDiya'tti kvacitpAThaHpratItArthaH eraNDaka-TThasagaDiya'tti eraNDakASThamayI eraNDakASThabhRtA vA zakaTikA, eraNDakASThagrahaNaM ca teSAmasAratvena tacchakaTikAyAH zuSkAyAH satyA atizayena gamanAdau sazabdatvaMsyAditi, aGgArazakaTikA' aGgArabhRtAgantrI 'uNhe diNNAsukkA samANI'ti vizeSaNadvayaM kASThAdInAmArdrANAmeva saMbhavatIti yathAsambhavamAyojyamiti hutAzana iva bhsmraashiprticchnnH| 'taveNaM teeNaM ti tapolakSaNena tejasA, ayamabhiprAyaH-yathA bhasmacchanno'gnirbahirvRttyA tejorahito'ntarvRttyAtu jvalati,evaMskandako'piapacitamAMsazoNitatvAdahinistejAantastu zubhadhyAnatapasA jvalatIti // uktamevArthamAha mU. (115) teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nagare jAva samosaraNaMjAva parisA paDigayA, taeNaM tassa khaMdayassa ana0 annayA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve abbhatthie ciMtie jAva samuppajjitthA -evaM khalu ahaM imeNaM eyArUveNaM orAleNaM jAva kise dhamanisaMtae jAte jIvaMjIveNaM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/1/115 gacchAmijIvaMjIveNaM ciTThAmijAva gilAmijAva evAmeva ahaMpi sasadaM gacchAmi sasadaM ciTThAmi taM atthitA me uTThANe kamme bale vIrie purisakkAraparakkame taMjAva tA me asthi uhANe kamme bale vIrie purisakkAraparakkamejAva ya me dhammAyarie dhammovadesaedhammovadesae samaNe bhagavaMmahAvIre jine suhatthI viharai tAvatA meseyaMkalaM pAuppabhayAerayaNIe phulluppalaka-malakomalummilliyaMmi ahApAMDure pabhAe rattAsoyappakAsakiMsuyasuyamuhaguMjaddharAgasarise kamalAgarasaMDabohae uThThiyami sUre sahassarassiMmi dinayare teyasA jalaMte samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA jAva pajuvAsittA -samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe sayameva paMca mahabvayANi ArovettA samaNA yasamaNIoyakhAmettA tahArUvehi therehiM kaDAIhiM saddhiM vipulaM pavvayaMsaNiyaM 2 durUhittA meghadhanasannigAsaM devasannivAtaM puDhavIsilAvaTTayaM paDilehittA dabbhasaMthArayaM saMtharittA dabmasaMthArovagayassa saMlehaNAjosaNAjUsiyassa bhattapANapaDiyAikkhiyassa pAovagayassa kAlaM aNavakaMkhamANassa viharittaettikaTTha evaM saMpehei 2 tA kallaM pAuppabhAyae rayaNIe jAva jalaMti jeNeva samaNebhaga0 jAva paJjuvAsati, khaMdayAi samaNe bhagavaM mahAvIre khaMdayaMaNagAraMevaM vayAsI -senUNaMtavakhaMdayA! puvvarattAvarattakAlasa0 jAvajAgaramANassa imeyArUve abbhatthie jAva samuppajjitthA-evaM khalu ahaM imeNaM eyArUveNaM taveNaM orAleNaM vipuleNaM taM ceva jAva kAlaM anavakaMkhamANassa viharittaettikaTu evaM saMpeheti 2 kallaM pAuppabhAe jAva jalaMte jeNeva mama aMtie teNeva hvvmaage| se nUNaM khaMdayA! aDhe samaDhe?, haMtA atthi, ahAsahaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM // vR. 'puvvarattAvarattakAlasamayaMsi'tti pUrvarAtrazca-rAtreH pUrvo bhAgaH apararAtrazca-apakRSTA rAtri pazcimatadbhAga ityarthaH, tallakSaNo yaH kAlasamayaH kAlAtmakaH samayaH sa tathA tatra, athavA pUrvarAtrApararAtrakAlasamayaityatra rephalopAt 'puvvarattAvarattakAlasamayaMsi'ttisyAd, dharmajAgarikAM jAgrataH-kurvata ityarthaH, 'taMatthitAmettitadevamapyasti tAvanmama utthAnAdina sarvathA kSINamiti bhAvaH 'taM jAva tA me atthi'tti tat-tasmAdyAvattA iti bhASAmAtre 'me' mamAsti 'jAvaya'tti yAvacca 'suhatyi'tti zubhArthI bhavyAn prati suhastI vA purussvrgndhhstii| etacca bhagavatsAkSiko'nazanavidhirmahAphalo bhavatItyabhiprAyeNa bhagavanirvANe zokaduHkhabhAjanamA bhUvamaham ityabhiprAyeNa vA cintitamaneneti, 'kallami'tyAdi, 'kallaM'tizvaH prAduH-prAkAzye tataH prakAzaprabhAtAyAM rajanyAM 'phullotpalakamalakomalonmIlite' phullaM-vikasitaM taccatadutpalaMcaphullotpalaM tacca kamalazca-hariNavizeSaH phullotpalakamalautayoH komalam-akaThoramunmIlitaM-dalAnAM nayanayoconmIlanaMyasmiMstattathA tasmin 'atheti rajanIvibhAtAnantaraM pANDure prabhAte raktAzokaprakAzena kiMzukasya zukamukhasya guArddhasya carAgeNa sadhzoyaH satathA tasmin, tathA kamalAkarA-hadAdayasteSu SaNDAni-nalinISaNDAni teSAM bodhaka yaH sa kamalAkaraSaNDabodhakastasmin utthite' abhyudgatekasmin ? ityAha-sUre, punaH kimbhUte? ityAha-sahassarasimityAdi, kaDAIhiM'ti, iha padaikadezAtpadasamudAyo 6shysttHkRtyogyaadibhiritisyaat| tatra kRtA yogAH-pratyupekSaNAdivyApAra yeSAMsantitekRtayoginaH AdizabdAt priyadharmANo Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 2, varga:-, uddezaka:- 9 137 dRDhadharmmANa ityAdi gRhyata iti, 'viulaM 'ti vipulaM vipulAbhidhAnaM 'meghaghanasaMnigAsaM 'ti dhanameghasadRzaM-zAndrajaladasamAnaM kAlakamityartha 'devasaMnivAyaM' ti devAnAM saMnipAtaH-samAgamo ramaNIyatvAd yatra sa tathA taM 'puDhavisilApaTTayaM' ti pRthivIzilArUpaH paTTakaH AsanavizeSaH pRthivIzilApaTTakaH, kASThazilA'pi zilA syAdatastadvayavacchedAya pRthivIgrahaNaM, 'saMlehaNAjUsaNAjUsiyassa' tti saMlikhyate-kRzIkriyate'nayeti saMlekhanA - tapastasyA joSaNA - sevA tayA juSTaH sevito jUSito vA kSapito yaH sa tathA tasya 'bhattapANapaDiyAikkhiyassa'tti pratyAkhyAtabhaktapAnasya 'kAlaM 'ti maraNaM 'tikaDa' itikRtvA idaM viSayIkRtya / mU. (116) tae NaM se khaMdae anagAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNuNNAe samANe haTTatuTTha jAva hayahiyae uTThAe uTThei 2 samaNaM bhagavaM mahA0 tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 jAva namaMsittA sayameva paMca mahavvayAiM Aruhei 2 ttA samaNeya samaNIo ya khAmei 2 ttA tahArUvehiM therehiM kaDAIhiM saddhiM vipulaM pavvayaM saNiyaM 2 duruhei mehadhanasannigAsaM devasannivAyaM puDhavisilAvaTTayaM paDilehei 2 uccArapAsavaNabhUmiM paDilehei 2 dabbhasaMthArayaM saMtharai 2 ttApuratyAbhimuhe saMpaliyaMkanisanne karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu evaM vadAsi / namo'tthu NaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM jAva saMpattANaM, namo'tthu NaM samaNassa bhagavao ma jAva saMpAviukAmassa, vaMdAmi gaMbhagavaMtaM tattha gayaM ihagate, pAsau me bhayavaM tatthagae ihagayaMtikaDa vaMdai nama'sati 2 evaM vadAsI puvvipi mae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie savve pANAivAe paJcakkhAe jAvajjIvAe jAva micchadaMsaNasalle paccakkhAe jAvajIvAe iyANiMpi ya NaM samaNassa bha0 maM0 aMtie savvaM pANAivAyaM paccakkhAmi jAvajjIvAe jAva micchadaMsaNasallaM paccakkhAmi, evaM savvaM asaNaM pANaM khA0 sA0 cauvvihaMpi AhAraM paJccakkhAmi jAvajjIvAe, jaMpi ya imaM sarIraM iTTaM kaMtaM piyaM jAva phusaMtuttikaTTu eyaMpiNaM carimehiM uzsAsanIsAsehiM vosirAmittikaDDa saMlehaNAjUsaNAjUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAovagae kAlaM aNavakaMkhamANe viharati / tae NaM se khaMdae aNa0 samaNassa bha0 maM0 tahArUvANaM therANaM aMtie sAmAiyamAdiyAI ikkArasa aMgAI ahijittA bahupaDipunnAI duvAlasavAsAI sAmannapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsittA saTTiM bhattAiM anasaNAe chedettA AloiyapaDikkaMte samAhipatte AnupuvIe kAlagae / mU. (117) tae NaM te therA bhagavaMto khaMdayaM aNa0 kAlagayaM jANittA parinivvANavattiyaM kAussaggaM kareti 2 pattacIvarANi giNhaMti 2 vipulAo pavvayAo saNiyaM 2 paJccoruhaMti 2 jeNeva samaNe bhagavaM ma teNeva uvA samaNaM bhagavaM ma vaMdaMti nama'saMti 2 evaM vadAsI evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI khaMdae nAmaM anagAre pagaibhaddae pagativiNIe pagatiuvasaMte pagatipayaNukohamANamAyAlobhe miumaddavasaMpanne allINe bhaddae vinIe, se NaM devANuppiehiM abbhaNuNNAe samANe sayameva paMca mahavvayANi ArovittA samaNe ya samaNIo ya khAmettA amhehiM saddhiM vipulaM pavvayaM taM ceva niravasesaM jAva AnupuvIe kAlagae ime ya se AyArabhaMDae / bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaMma0 vaMdati nama'sati 2 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyANaM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bhagavatIagasUtraM 2/-/1/117 aMtevAsI khaMdae nAmaM ana0 kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae? uvavanne?, goyamAi samaNe bhagavaM mahA0 bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-evaM khalu goyamA! mama aMtevAsI khaMdae nAmaM anagAre pagatibha0 jAva se NaM mae abbaNuNNAe samANe sayameva paMca mahavvayAiMAruhettAtaM ceva savvaM avisesiyaM neyavvaM jAva AlotiyapaDikkaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA acue kappe devattAe uvvnne| tatthaNaMatthegaiyANaM devANaMbAvIsaM sAgarovamAiMThitI pa0, tassaNaM khaMdayassavi devassa bAvIsaM sAgarovamAiM ThitI pannattA / se NaM bhaMte ! khaMdae deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThitIkha0 anaMtaraM cayaM caittA kahaM gacchihiti? kahiM uvavaJjihiti ? goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti bujjhihiti muccihiti parinivvAhiti sabvadukkhANamaMtaM karehiti / vR. 'evaM saMpehei'tti evam uktalakSaNameva saMprekSate pAlocayatisaGgatAsaGgatavibhAgataH 'uccArapAsavaNabhUmiM paDilehei'tti pAdapopagamanAdArAduccArAdestasya karttavyatvAduccArAdibhUmipratyupekSaNaMna nirarthakaM, saMpaliyaMkanisaNNe'tti padmAsanopaviSTaH 'sirasAvattaM'tizirasA'prAptam-aspRSTam, athavA zirasi Avarta AvRttirAvartana-paribhramaNaM yasyAsau saptamyalopAcchirasyAvatastaM, sadibhattAiMtipratidinaM bhojanadvayasya tyAgAtriMzatA dinaiHSaSTibhaktAnityaktAni bhavanti anasaNAe'ttiprAkRtatvAdanazanena cheitta'tti chittvA parityajya 'Aloiya-paDikkate'tti AlocitaMgurUNAM niveditaMyadaticArajAtaMtatpratikrAntam-akaraNaviSayIkRtaM yenAsAvAlocitapratikrAntaH athavA''locitazcAsAvAlocanAdAnAt pratikrAntazca mithyaadusskRtdaanaadaalocitprtikraantH| ____ 'parinivvANavattiyaMti parinirvANaMmaraNaMtatrayaccharIrasya pariThApanaMtadapiparinirvANameva tadevapratyayo-heturyasya sa parinirvANapratyayo'staM kahiMgae'ttikasyAM gatau 'kahiM uvavanne'ttika devalokAdau ? iti 'egaiyANaM ti ekeSAM na tu sarveSAm / 'AukkhaeNaM ti AyuSkakarmadalikanirjaraNena 'bhavakkhaeNaMti devabhavanibandhanabhUtakarmaNAMgatyAdInAM nirjaraNena ThitikkhaeNaM tiAyuSkakarmaNaH sthitervedanena 'anaMtaraM ti devabhavasambandhinaM cayanti zarIraM caitta'ttityaktvA, athavA 'cayaMti cyavaM-cyavanaM caitta'tti cyutvA kRtvA'nantaraM ka gamiSyati? ityevamanantarazabdasya sambandhaH kArya iti|| zatakaM-2 uddezakaH-1 samAptaH -:zatakaM.-2 uddezakaH-2:vR. atha dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-'keNa vA maraNeNa maramANe jIve vaDDaitti prAguktaM, maraNaMca mAraNAntikasamudghAtena samavahatasyAnyathA ca bhavatIti samudghAtasvarUpamihocyate, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (118) kati NaM bhaMte ! samugghAyA pannattA ?, goyamA! satta samugghAyA pannattA, taMjahA-vedaNAsamugdhyae evaM samugghAyapadaMchAumatthiyasamugghAyavajaMbhANiyavvaM, jAva vemANiyANaM kasAyasamugghAyA appaabhuyN| Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -2, varga:-, uddezakaH - 2 139 aNagArassa maM bhaMte ! bhAviyappaNI kevalisamugdhAya jAva sAsayamaNAgayaddhaM ciTThati, samugdhAyapadaM neyavvaM / vR. 'kai NaM bhaMte! samugghA 'tyAdi, tatra 'hana hiMsAgatyoH' iti vacanAd hananAni-ghAtAH sam-ekIbhAveut-prAbalyena tatazcaikIbhAvena prAbalyena ca ghAtAH samudaghAtAH, atha kena sahaikIbhAvaH ucyate, yadA''tmA vedanAdisamudghAtagato bhavati tadA vedanAdyanubhavajJAnapariNata eva bhavatIti vedanAdyanubhavajJAnena sahaikIbhAvaH, atha prAbalyena ghAtAH katham ?, ucyate, yasmAdvedanAdisamudghAtapariNato bahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSya udaye prakSipyAnubhUya nirjarayati, AtmapradezaiH saha zliSTAn zAtayatItyarthaH, ataH prAbalyena ghAtA iti / 'satta samugghAya' tti vedanAsamudghAtAdayaH, ete ca prajJApanAyAmiva draSTavyAH, ata evAha'chAumatthie' tyAdi, 'chAumatthiyasamugdhAyavajjaM ti 'kai NaM bhaMte! chAumatthiyA samugdhAyApannattA' ityAdisUtravarjitaM 'samugghAyapayaM' ti prajJApanAyAH SaTtriMzattamapadaM samudghAtArthamiha netavyaM, taccaivam'kai NaM bhaMte! samugdhAyA pannattA ?, goyamA ! satta samugdhAyA pannattA, taMjahA - veyaNAsamugghAe kasAyasamugghAe'ityAdi, iha saGgrahagAthA // 1 // "veyaNa 1 kasAya 2 maraNe 3 veuvviya 4 teyae ya 5 AhAre 6 / kevalie ceva 7 bhave jIvamaNussANa satteva // jIvapade manuSyapade ca sapta vAcyAH, nArakAdiSu tu yathAyogamityarthaH, tatra vedanAsamudghAtena samuddhata AtmA vedanIyakarmapudgalAnAM zAtaM karoti, kaSAyasamudghAtena kaSAyapudgalAnAM mAraNAntikasamudghAtenAyuHkarmmapudgalAnAM vaikurvikasamudghAtena samuddhato jIvaH pradezAn zarIrAdvahirniSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAntramAyAmatazca saGghayeyayojanAni daNDaM nisRjati nisRjya cayathAsthUlAn vaikriyazIranAmakarmmapudgalAn prAgbaddhAn zAtayati yathAsUkSmAMzcAdatte, yathoktam"veuvviyasamugdhAeNaM samohaNai 2 saMkhejjAI joyaNAI daMDaM nisirai 2 ahAbAyare poggale parisADei ahAsuhame poggale Aiyai "tti / evaM taijasAhArakasamudghAtAvapi vyAkhyeyau, kevalisamudghAtena tu samuddhataH kevalI vedanIyAdikarmapudgalAn zAtayatIti eteSu ca sarveSvapi samudghAteSu zarIrAjjIvapradezanirgamo'sti, sarve caite'ntarmuhUrttamAnAH, navaraM kevaliko'STasAmayikaH, ete cai kendriyavikalendriyANAmAditastrayo, vAyunArakANAM catvAraH, devAnAM paJcendriyatirazcAM ca paJca, manuSyANAM tu sapteti / zatakaM-2 uddezakaH-2 samAptaH -: zatakaM -2, uddezakaH-3: vR. atha tRtIyA Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH -dvitIyoddezake samudghAtAH prarUpitAH, teSuca mAraNAntikasamudghAtaH, tena ca samavahatAH kecitpRthivISUtpadyanta itIha pRthivyaH pratipAdyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (119) kati NaM bhaMte! puDhavIo pannattAo ?, jIvAbhigame neraiyANaM jo bitio uddeso so neyavvo / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 // 1 // bhagavatIaGgasUtraM 2/-/3/120 mU. (120) puDhaviM ogAhittA nirayA saMThANameva bAhallaM / vikkhaMbhaparikkhevo vaNNo gaMdho ya phAso y|| vR. 'kaiNaMbhaMte! puDhavIo'ityAdi, ihacajIvAbhigamenArakadvitIyoddezakArthasaGgahagAthA "puDhavI ogAhittA nirayA saMThANameva bAhallaM / vikkhaMbhaparikkhevo vanno gaMdho ya phAso y|| sUtrapustakeSucapUrvArddhameva likhitaM, zeSANAM vivakSitArthAnAM yAvacchabdena sUcitatvAditi, tatra 'puDhavi'tti pRthivyo vAcyAH, tAzcaivam-'kai NaM bhaMte ! puDhavIo pannattAo?, goyamA! satta, taMjahA-rayaNappabhe' tyAdi, ogAhittA niraya'tti pRthivImavagAhya kiyaDhUre narakAH? iti vAcyaM, tatrAsyAM ratnaprabhAyAmazItisahAmrottarayojanalakSabAhalyAyAmuparyekaM yojanasahanamavagAhyAdho'pyekaM varjayitvA triMzannarakalakSANi bhavanti, evaM zarkarAprabhAdiSu yathAyogaM vAcyaM, 'saMThANameva'tti narakasaMsthAnaM vAcyaM, tatra ye AvalikApraviSTAste vRttAyAzcaturazrAzca, itare tu nAnAsaMsthAnAH, 'bAhallaM ti narakANAM bAhyaM vAcyaM, tacca trINi yojanasahasrANi, katham ?, adha ekaM madhye zuSiramekamuparica saGkoca ekmiti| vikhaMbhaparikkhevo'tti etau vAcyau, tatra saGkhyAtavistRtAnAM saGkhyAtayojana AyAmo viSkambhaH parikSepazca, itareSAM tvnytheti|tthaa varNAdayo vAcyAH, te cAtyantamaniSTA ityAdi bahu vaktavyaM yAvadayamuddezakAntaH, yaduta mU. (121) jAva kiMsavvapANA uvavannapuvvA?, haMtAgoyamA! asatiM aduvA anaMtakhuttA vR. 'kiM savvapANA?' ityAdi, asya caivaM prayogaH-asyAM ratnaprabhAyAM triMzannarakalakSeSu kiM sarve prANAdaya utpannapUrvA, atrottaram-'asaI tiasakRd-anekazaH, idaM ca velAdvayAdAvapi syAdato'tyantabAhulyapratipAdanAyAha-'aduva'tti athavA 'anaMtakhutto'tti 'anantakRtvaH' anntvaaraaniti| zatakaM-2 uddezakaH-3 samAptaH -:zatakaH-2 uddezakaH-4:vR. tRtIyoddezake nArakA uktAH, te ca paJcendriyA itIndriyaprarUpaNAya catuddizakaH, tasya cAdisUtram mU. (122) katiNaM bhaMte! iMdiyA pannattA?, goyamA! paMciMdiyA pannattA, taMjahA-paDhamillo iMdiyauddeso neyavyo, saMThANaM bAhallaM pohattaMjAva alogo| vR. paDhamilloiMdiyauddesaoneyavvo'ttiprajJApanAyAmindriyapadAbhidhAnasya paJcadazapadasya prathama uddezako'tra 'netavyaH' adhyetavyaH, tatra ca dvaargaathaa||1|| "saMThANaM bAhallaM pohattaM kipesogaaddhe| appAbahupuTThapaviThThavisaya anagAra AhAre // ihacasUtrapustakeSudvAratrayamevalikhitaM, zeSAstutadarthAyAvacchabdena sUcitAH, tatrasaMsthAnaM zrotrAdIndriyANAM vAcyaM, taccedaM-zrotrendriyaM kadambapuSpasaMsthitaM cakSurindriyaM masUrakacandrasaMsthitaM masUrakam-AsanavizeSazcandraH-zazI, athavA masUrakanacandro-dhAnyavizeSadalaM, ghrANendriyama Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, varga:-, uddezakaH-4 141 timuktacandrakasaMsthitam, atimuktacandrakaH-puSpavizeSadalaM, rasanendriyaM kSuraprasaMsthita sparzanendriyaM nAnAkAraM, 'bAhallaM'ti indriyANAM bAhalyaM vAcyaM, taccedaM-sarvANyaGgulAGkhayeyabhAgabAhalyAni / ___pohattaM tipRthutvaM, taccedaM-zrotracakSurghANAnAmaGgulAsaGkhayeyabhAgo jihvendriyasyAGgulapRthaktvaM sparzanendriyasya ca zarIramanaM, 'keipaesa'ttianantapradezaniSpannAni paJcApi ogADhe'ttiasaGkhyeyapradezAvagADhAni, 'appAbahutti sarvastokaM cakSuravagAhatastataH zrotraghrANarasanendriyANi krameNa saGkhyAta- guNAni tataH sparzanaM tvasaddheyayaguNamityAdi 'puTThapaviTTha'tti zrotrAdIni carrahitAni spRSTamarthaM praviSTaMca gRhNanti visaya'tti sarveSAMjaghanyato'GgulasyAsaGkhayeyabhAgoviSayaH, utkarSatastu zrotrasya dvAdaza yojanAni, cakSuSaH sAtirekaM lakSaM, zeSANAM ca nava yojanAnIti, 'anagAre'tti anagArasya samudghAtagatasya ye nirjarApudgalAstAna chadmastho manuSyaH pazyatIti, 'AhAra'tti nirjarApudgalAnnArakAdayo na jAnanti na pazyanti AhArayanti cetyevamAdi bahu vAcyam / atha kimanto'yamuddezakaH ? ityAha-'yAvadalokaH' alokasUtrAntaH, taccedam-'aloge NaMbhaMte! kiNNA phuDe kaihiM vA kAehiM phuDe ?, goyamA! nodhammatthikAeNaMphuDe jAvano AgAsatthikAraNaMphuDeAgAsatthikAyassadeseNaMphuDe AkAsasthikAyassapaesehiM phuDenopuDhavikAieNaM phuDe jAva no addhAsamaeNaM phuDe ege ajIvadavvadese agurulahue anaMtehiM agurulahuyaguNehiM saMjutte savvAgAse anaMtabhAgUne tti| nAloko dharmAstikAyAdinApRthivyAdikAyaiH samayena ca spRSTo-vyAptaH, teSAMtatrAsattvAt, AkAzAstikAyadezAdibhizca spRSTaH, teSAM tatra sattvAt, ekazcAsAvajIvadravyadezaH, aakaashdrvydeshtvaattsyeti| zatakaM-2, uddezakaH-4 samAptaH -zatakaM-2 uddezakaH-5:vR.anantaramindriyANyuktAni, tadvazAcca paricAraNA syAditi tannirUpaNAya paJcamoddezakasyedamAdisUtram mU. (123) annautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhaMtibhAsaMti pannaveti parUveMti, taMjahA-evaM khalu niyaMThe kAlagae samANe devabhUeNaM appANeNaM se NaM tattha no anne deve no annesiM devANaM devIo ahijuMjiya 2 pAriyArei 1 no appaNacciyAo devIo abhibhuMjiya 2 pariyArei 2 appaNAmeva appANaM viubviya 2 pariyArei 3 egevi ya NaM jIve egeNaM samaeNaM do vede vedei, taMjahA-isthivedaM purisavedaM ca, evaM parautthiyavattavvayA neyavvA jAvaisthivedaM ca purisavedaM ca / se kahameyaM bhaMte! evaM?, goyamA! jannaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva itthivedaM ca purisavedaM ca, je te evamAhaMsu micchaMte evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA! evamAtikkhAmi bhA0pa0 puru0-evaMkhalu niyaMThe kAlagae samANe annayaresudevaloesudevattAeuvavattArobhavantimahiDDiesu jAva mahAnubhAgesu dUragatIsu cirahitIesu, se NaM tattha deve bhavati mahiDDIe jAva dasa disAo ujjovemANe pabhAsemANe jAva pddiruuve| seNaM tattha anne deve annesiM devANaM devIo abhibhuMjiya 2 pariyArei 1 appaNacciyAo devIo abhibhuMjiya 2 pariyArei 2 no appaNAmeva appANaM viubviya 2 pariyArei 3, egeviya Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 NaM jIve egeNaM samaeNaM egaM vedaM vedei, taMjahA / itthivedaM vA purisavedaM vA, jaM samayaM itthivedaM vedei no taM samayaM purusaveyaM veei jaM samayaM parisaveyaM veei no taM samayaM itthiveyaM vedei, itthiveyassa udaeNaM no purisavedaM veei, purisaveyassa udaeNaM no itthiveyaM veei, evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM evaM vedaM vedei, taMjahA - itthIveyaM vA purisaveyaM vA purisaveyaM vA, itthI itthiveeNaM udinneNaM purisaM patthei, puriso purisaveeNaM udinneNaM itthaM patthe, dovi te annamannaM patyeti, taMjahA- itthI vA purisaM purise vA itthi / bhagavatI aGgasUtraM 2//5/123 vR. 'devabhUeNaM' ti devIbhUtenAtmanA karaNabhUtena no paricArayatIti yogaH, 'se NaM' ti asI nirgranthadevaH 'tatra' devaloke 'no' naiva 'anne' tti 'anyAn' AtmavyatiriktAn devAn surAn 1 tathA no anyeSAM devAnAM sambandhinIrdevIH 'abhibhuMjiya'tti 'abhiyujya' vazIkRtya AzliSya vA 'paricArayati' paribhuGkte no 'appaNacciyAo'tti AtmIyAH 'appaNAmeva appANaM viuvviya'tti strIpuruSarUpatayA vikRt, evaM ca sthite - 'parautthiyakttavvayA neyavva' tti evaM ceyaM jJAtavyA- 'jaM samayaM itthiveyaM veei taM samayaM purisaveyaM veei jaM samayaM purisaveyaM veei taM samayaM itthiveyaM veei, itthiveyassa veyaNayAe purisaveyaM veei purisaveyassa veyaNayAe itthIveyaM veei, evaM 'khalu ege'viya 'NaM' ityAdi / mithyAtvaM caiSAmevaM-strIrUpakaraNe'pi tasya devasya puruSatvAt puruSavedasyaivaikatra samaye udayo na strIvedasya, strIvedaparivRttyA vA strIvedasyaiva na puruSavedodayaH, parasparaviruddhatvAditi 'devaloesu 'tti devajaneSu madhye 'uvavattAro bhavaMti ' tti prAkRtazailyA upapattAro bhavantIti dRzyaM, 'mahiDDie'ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'mahajjuie mahAbale mahAyase mahAsokkhe mahAnubhAge hAravirAiyavacchekaDayatuDiyathaMbhiyabhue' truTikA -bAhurakSikA 'aMgayakuMDalamaTThagaMDakaNNa- pIThadhArI' aGgadAnibAhvAbharaNavizeSAn kuNDalAni karNAbharaNavizeSAn mRSTagaNDAni ca- ullikhita- kapolAni karNapIThAni-karNAbharaNavizeSAn dhArayatItyevaMzIlo yaH sa tathA - -'vicittahatthAbharaNe vicittamAlAmaulimauDe' vicitramAlA ca kusumanag maulomastake mukuTaM ca yasya sa tathA, ityAdi yAvat 'riddhIe juIe pabhAe chAyAe accIe teeNaM lesAe dasa disAo ujjIvemANe 'tti tatra Rddhi-parivArAdikA yuti - iSTArthasaMyogaH prabhA - yAnAdidIptiH chAyAzobhA arcciHzarIrastharatnAditejojvAlA tejaH-zarIrArci lezyA - dehavarNaH, ekArthAvaite, udghotayan prakAzakaraNena 'pabhAsemANe' tti 'prabhAsayan' zobhayan / iha yAvatkaraNAdidaM ddazyam- 'pAsAie' draSTR NAM cittaprasAdajanakaH 'darisaNijje' yaM pazyaccakSurna zrAmyati 'abhirUve' manojJarUpaH 'paDirUve 'tti draSTAraM 2 prati rUpaM yasya sa tatheti, ekenaikadaika eva vedo vedyate, iha kAraNamAha-' itthI itthiveNamityAdi / paricAraNAyAM kila garbhaH syAditi garbhaprakaraNaM, tatra mU. (124) udagagabbhe NaM bhaMte! udagagabbhetti kAlato kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM chammAsA / / tirikkhajoNiyagabbhe NaM bhaMte! tirikkhajoNiyagabbhetti kAlao kevacciraM hoti ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM aTTha saMvaccharAiM / maNussIgaNaM bhaMte! maNussIgabbhetti kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahaneNaM Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-5 143 aMtomuhattaM ukkoseNaM bArasa sNvcchraaii| vR. 'udagagabbheNaM' kvacit 'dagagabbheNaM ti dRzyate, tatrodakagarbha-kAlAntareNa jalapravarSaNahetuHpudgalapariNAmaH, tasya cAvasthAnaMjaghanyataH samayaH, samayAnantaramevapravarSaNAt, utkRSTatastu SaNmA-sAn, SaNNAM mAsAnAmupari varSaNAt, ayaM ca mArgazIrSapauSAdiSu vaizAkhAnteSu sandhyArAgameghotpA-dAdiliGgo bhavati, ydaah||1|| "pauSe samArgazIrSe sandhyArAgo'mbudAH sprivessaaH| nAtyarthaM mArgazire zItaM posse'tihimpaatH||" ityAdi / / mU. (125) kAyabhavatthe NaM bhaMte ! kAyabhavatthetti kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM cauvvIsaM sNvcchraaiN| mU. (126) maNussapaMceMdiyatirikkhajoNiyabIe NaM bhaMte ! joNiyabbhUe kevatiyaM kAlaM saMciTThai?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bArasa muhuttaa| vR. 'kAyabhavatthe NaM bhaMte'ityAdi, kAye-jananyudaramadhyavyavasthitanijadeha eva yo bhavojanma sa kAyabhavastatra tiSThati yaH sa kAyabhavasthaH, saca kAyabhavastha iti, etena paryAyeNetyarthaH, 'cauvvIsaM saMvaccharAiMti strIkAye dvAdaza varSANi sthitvA punarmRtvA tasminnevAtmazarIre utpadyate dvAdazavarSasthitikatayA, ityevaM caturviMzativarSANi bhavanti / kecidAhuH-dvAdazavarSANi sthitvA punastatraivAnyabIjena taccharIre utpadyate, dvAdazavarSasthitiriti / mU. (127) egajIveNaM bhaMte! joNie bIyabbhUe kevatiyANaM puttattAe havvamAgacchai?, goyamA ! jahanneNaM ikkassa vA doNhaM vA tiNhaM vA, ukkoseNaM sayapuhuttassa jIvANaM puttattAe hvvmaagcchti| vR. "egajIveNaM bhaMte'ityAdi, manuSyANAM tirazcAM ca bIjaMdvAdaza muhUrtAn yAvadyonibhUtaM bhavati, tatazcagavAdInAM zatapRthaktvasyApi bIjaMgavAdiyonipraviSTaMbIjameva,tatraca bIjasamudAye ekojIva utpadyate, sacateSAM bIjasvAminAM sarveSAMputro bhavatItyat uktam-'ukkoseNaMsayapuhuttasse'tyAdi / sayasahassapuhuttaMti matsyAdInAmekasaMyo'pizatasahasrapRthaktvaMgarbhe utpadyate niSpadyate cetyekasyaikabhavagrahaNe lakSapRthaktvaM putrANAM bhavatIti, manuSyayonau punarutpannA api bahavo na niSpadyanta iti| mU. (128)egajIvassaNaMbhaMte! egabhavaggahaNeNaM kevaiyAjIvA puttattAe havvamAgacchaMti goyamA! jahanneNaM ikko vA do vA tinni vA, ukkoseNaM sayasahassapuhattaMjIvANaMputtattAe havvamAgacchaMti, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-jAva havvamAgacchai ?, goyamA ! itthIe ya purisassa ya kammakaDAe joNIe mehuNavattie nAmaM saMjoe samuppajai, te duhao siNehaM saMciNaMti 2 tattha NaM jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sayasahassapuhattaMjIvANaMputtattAe havvamAgacchaMti, se teNaTTeNaM jAva hvvmaagcchi| vR. 'itthIe purisassaya' ityetasya mehuNavattie nAmasaMyogesamuppajati' ityanena sambandhaH, kasyAmasau utpadyate ? ityAha-'kammakaDAe joNIe'tti nAmakarmanivartitAyAM yonau, athavA karma-madanoddIpako vyApArastatkRtaMyasyAMsA karmakRtA'tastasyAM maithunasyavRtti-pravRttiyasminnasau Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/5/128 maithunavRttiko maithunaM vA pratyayo-heturyasminnasau svArthikekapratyaya maithunapratyayikaH 'nAma'ti nAma nAmavatorabhedopacArAdetannAmetyarthaH 'saMyogaH' saMparka, 'te' iti strIpuruSI 'duhao'tti ubhayataH 'snehaM retaHzoNitalakSaNaM 'saMcinutaH' sambandhayataH iti 'mehunnvttienaamsNjoe'ttipraaguktm| mU. (129) mehuNe NaM bhaMte ! sevamANassa kerisie asaMjame kajjai?, goyamA! se jahAnAmae kei purise rUyanAliyaM vA bUranAliyaM vA tatteNaM kaNaeNaM samabhidhaMsejjA erisaeNaM goyamA mehuNaM sevamANassa asaMjame kajai, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva vihrti| vR. atha maithunasyaivAsaMyamahetutAprarUpaNasUtram-'rUyanAliyaM vatti rUtaM-kappasivikArastadabhRtA nAlikA-zuSiravaMzAdirUpA rUtanAlikA tAm, evaMbUranAlikAmapi, navaraMbUraM-vanaspativizeSAvayavavizeSaH, 'samabhiddhaMseja'tti rUtAdisamabhidhvaMsanAt, iha cAyaM vAkyazeSo dRzya:evaM maithunaM sevamAno yonigatasattvAn mehanenAbhidhvaMsayet, ete ca kila granthAntare paJcendriyAH zrUyanta iti, 'erisae Na'mityAdi ca nigamanamiti / pUrvaM tiryamanuSyotpiAttarvicAritA, atha devotpattivicAraNAyAH prastAvanAyedamAha mU. (130) taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre rAyagihAo nagarAo guNasilAo ceiyAo paDinikkhamai 2 bahiyA jaNavayavihAraM viharati / teNaM kAleNaM 2 tuMgiyA nAmaM nagarI hotthA vaNNao, tIse NaM tuMgiyAe nagarIe bahiyA uttarapurachime disIbhAe pupphavatie nAmaM cetie hotthA, vaNNao, tattha NaM tuMgiyAe nayarIe bahave samaNovAsayA parivasaMti aDDA dittA vicchinnavipulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAiNNA bahudhaNabahujAyarUvarayayA AogapaogasaMpauttA vicchaDDiyavipulabhattapANA bahudAsIdAsagomahisagavelayappabhUyA bahujaNassaaparibhUyAabhigayajIvAjIvA uvaladdhapuNNapAvAAsavasaMvara nijjarakiriyAhikaraNabaMdhamokkhakusalA asahejadevAsuranAgasuvannajakkharakkhasakiMnarakiMpurisagarulagaMdhavvamahoragAdIehiM devagaNehiM niggaMdhAopAvayaNAoaNatikkamaNijjA niggaMtha pAvayaNe nissaMkiyA nikkaMkhiyA nivitigiccha laThThA gahiyaTThA pucchiyaThThA abhigayaTThA vinicchiyaTThA aTTimiMjapemmANurAgarattA ayamAuso! niggaMthe pAvayaNe aDhe ayaM paramaTTe sese aNaDhe usiyaphalihA avaMguyaduvArA ciyattaMteuragharappavesA bahUhiM sIlavvayaguNaveramaNapaJcakhANaposahovavAsehiM, cAuddasaTTamuddidvapuNNa-mAsiNIsu paDipugnaM posahaM sammaM anupAlemANe samaNe niggaMthe phAsuesaNijjeNaM asaNapANakhAima- sAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM osahabhesajjeNa ya paDilAbhamANA AhApaDiggahiehiM tavokammehi appANaM bhAvemANA vihrNti| vR. 'aDDa'tti ADhyAdhanadhAnyAdibhiH paripUrNA ditta'tti dIptAH-prasiddhAHsA vA-darpitAH 'vicchinnavipulabhavaNasayaNAsaNajAvAhaNAiNNA' vistIrNAni-vistAravanti vipulAni-pracurANi bhavanAni-gRhANi zayanAsanayAnavAhanairAkIrNAni yeSAM te tathA, athavA vistIrNAni-vipulAni bhavanAni yeSAM, te zayanAsanayAnavAhanAni cAkIrNAniguNavanti yeSAMtetathA, tatra yAnaM-gavyAdi vAhanaMtu-azvAdi, bahudhanabahujAyarUvarayayA bahu-prabhUtaM dhanaM-gaNimAdikaMtathAbahuevajAtarUpaMsuvarNa rajataM ca-rUpyaM yeSAM te tathA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-5 145 -AogapaogasaMpauttA' Ayogo-dviguNAdivRddhayA'rthapradAnaM prayogazca-kalAntaraM tI saMprayuktI-vyApAritoyaistetathA, 'vicchaDDiyaviulabhattapANA' viccharditaM-vividhamujjhitaMbahulokabhojanata ucchiSTAvazeSasambhavAt viccharditaM vA-vividhavicchittimadvipulaM bhaktaM ca pAnakaM ca yeSAMte tathA, 'bahudAsIdAsagomahisagavelagappabhUyA' bahavodAsIdAsA yeSAM tegomahiSagavelakAzca prabhUtA yeSAM te tathA, gavelakA-urabhrAH, 'bahujaNassa aparibhUyA bAhorlokasyAparibhavanIyAH -save tyAdau kriyAH-kAyikyAdikAH 'adhikaraNaM' gantrIyantrakAdi 'kusala tti AzravAdInAM heyopAdeyatAsvarUpavedinaH, 'asaheje'tyAdi, avidyamAnaM sAhAyyaMparAsahAyakam atyantasamartha-tvAdyeSAM te'sAhAyyAstecate devAdayazcetikarmadhArayaH, athavA vyastamevedaMtenAsAhAyyAApadyapidevAdisAhAyakAnapekSAH svayaM kRtaM karmasvayameva bhoktavyamityadInamanovRttaya ityarthaH athavA pASaNDibhi prArabdhAH samyaktvAvicalanaM prati na parasAhAyyamapekSante, svayameva tatpratidhAta-samarthatvAjinazAsanAtyantabhAvitatvAcceti / tatradevA-vaimAnikAH 'asure'tiasurakumArAH 'nAga'ttinAgakumArAH, ubhaye'pyamIbhavanapativizeSAH, suvaNNa'tti sadvarNAjyotiSkAHyakSarAkSasakiMnarakiMpuruSAH-vyantaravizeSAH 'garula'tti garuDadhvajAH suparNakumArAH-bhavanapativizeSAH gandharvA mahoragAzca-vyantaravizeSAH 'anatikamaNijjatti anatikramaNIyAH-acAlanIyAH, 'laddhaTTha'tti arthazravaNAt 'gahiyaTTha'tti arthAvadhAraNAt 'pucchiyadR'tti sAMzayikArthapraznakaraNAt 'abhigahiyaTTha'tti praznitArthasyAbhigamanAt 'vinicchiyaha'tti edamparyArthasyopalambhAd ata eva 'advimiMjapemmAnurAgarattA' asthIni cakIkasAni miA ca-tanmadhyavartI dhAturasthimijAstAH premAnurAgeNa-sarvajJapravacanaprItirUpakusummAdirAgeNa raktAivaraktAyeSAMtetathA, athavA'sthimiJAsujinazAsanagatapremAnurAgeNa raktA yete tathA, kenollekhena? ityAha ___ 'ayamAuso'ityAdi, ayamiti prAkRtatvAdidam 'Auso ttiAyuSmannitiputrAderAmantraNaM 'sese'tti zeSa-nirgranthapravacanavyatiriktaMdhanadhAnyaputrakalatramitrakupravacanAdikamiti, 'Usicaphalihattiucchritam-unnataM sphaTikamiva sphaTikaMcittaM yeSAM te ucchritasphaTikAH maunIndrapravacanAvAptayAparituSTamAnasAityarthaitivRddhavyAkhyA, anyetvAhuH-ucchritaH-argalAsthAnAdapanIyordIkRto natirazcInaH kapATapazcAdbhAgAdapanIta ityarthaH paridhaH-argalA yeSAM te ucchritaparidhAH, athavocchrito-gRhadvArAdapagataH parighoyeSAMteucchritaparighAH, audAryAtizayadatizayadAnadAyitvena bhikSukANAM gRhapravezanArthamanargalitagRhadvArA ityarthaH, 'avaMguyaduvAre tiaprAvRtadvArAH-kapATAdibhirasthagitagRhadvArAityarthaH, saddarzanalAbhenana kuto'pipASaNDikAdvibhyati, zobhanamArgaparigraheNodghATa-zirasastiSThantIti bhAva iti vRddhvyaakhyaa| anye tvAhuH-bhikSukapravezArthamaudAryAdasthagitagRhadvArA ityarthaH, 'ciyattaMteuragharappavesA' 'ciyatto'tti lokAnAM prItikara evAntaHpure vA gRhe vA pravezo yeSAM te tathA, atidhArmikatayA sarvatrAnAzaGkanIyAsta ityarthaH, anye tvAhu:-'ciyatto'tti nAprItikaro'ntaHpuragRhayoH pravezaHziSTajanapravezanaMyeSAMtetathA, anIAlutApratipAdanaparaMtyaM vizeSaNamiti, athavA 'ciyatto'tati 5101 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/5/130 tyakto'ntaHpuragRhayoH parakIyayoryathAkathaJcipravezo yaiste tathA, 'bahUhi'ityAdi, zIlavratAniaNuvratAniguNA-guNavratAni viramaNAni-aucityena rAgAdinivRttayaHpratyAkhyAnAni-pauruSyAdIni paudhaSaM-parvadinAnuSThAnaMtatropavAsaH-avasthAnaM pauSadhopavAsaH, eSAM dvandvo'tastairyuktA iti gamyam pauSadhopavAsa ityuktaM, pauSadhaM ca yadA yathAvidhaM ca te kurvanto viharanti taddarzayannAha'cAuddase'tyAdi, ihoddiSTA-amAvAsyA paDipunnaM posaha tiAhArAdibhedAccaturvidhamapi sarvataH 'vatthapaDiggahakaMbalapAyapuMchaNeNaM'tiiha patadgraha-pAtraMpAdaproJchanaM-rajoharaNaM 'pIDhe'tyAdipIThamAsanaM phalakam-avaSTambhanaphalakaM zayyAvasativRhatsaMstArako vA saMstArako-laghutaraH eSAM samAhAradvandvo'tastena 'ahApariggahiehiMti yathApratipannai punasiM biitaiH|| mU. (131) teNaM kAleNaM 2 pAsAvacijA therA bhagavaMtojAtisaMpannA kulasaMpannA balasaMpannA rUvasaMpannA vinayasaMpannA nANasaMpannAIsaNasaMpannA carittasaMpannA lajjAsaMpannA lAghavasaMpannA oyaMsI teyaMsIvacaMsIjasaMsI jiyakohAjiyamANAjiyamAyA jiyalobhAjiyaniddAjitiMdiyA jiyaparIsahA jIviyAsamaraNabhayavippamukkA jAva kuttiyaavnnbhuutaa| ___ bahussuyA bahuparivArA paMcahiM anagAsaehiM saddhiM saMparivuDA ahAnupuci caramANA gAmANugAmaM duijjamANA suhaMsuheNaM viharamANA jeNeva tuMgiyA nagarI jeNeva pupphavatIe ceie teNeva uvAgacchaMtara ahApaDirUvaM uggahaMugiNhittANaM saMjameNaMtavasAappANaMbhAvamANe vihrNti| vR.'thera'tti zrutavRddhAH 'rUvasaMpanna'ttiiharUpaM-suvihitanepathyaMzarIrasundaratAvAtena saMpannAyuktA rUpasaMpannAH 'lajjA0 lAghavasaMpanna'tti lajjA-prasiddhA saMyamo vAlAghavaM-dravyato'lpopadhitvaM bhAvato gauravatyAgaH, 'oyaMsI'ti 'ojasvino'mAnasAvaSTambhayuktAH 'teyaMsI ti 'tejasvinaH' zarIraprabhAyuktAH 'vaccaMsI'ti varcasvinaH' viziSTaprabhAvopetAH 'vacasvinovA viziSTavacanayuktAH 'jasaMsI ti khyAtimantaH, anusvArazcaiteSuprAkRtatvAt, 'jIviyAsamaraNabhayavippamukka'ttijIvitAzayAmaraNabhayenaca viprabhuktA yetetathA, iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'tavappahANA guNappahANA' guNAzca saMyamaguNAH, tapaHsaMyamagrahaNaMcehatapaHsaMyamayoH pradhAnamokSAGgatAbhidhAnArthaM, tathA 'karaNappahANA caraNappahANA' tatra karaNaM-piNDavizuddhayAdi caraNaM-vratazramaNadharmAdi 'niggahappahANA' nigrahaH-anyAyakAriNAMdaNDaH 'nicchayappahANA' nizcayaH-avazyaMkaraNAbhyupagamastatvanirNayovA 'maddavappahANA ajavappahANA' nanu jitakrodhAditvAnmAIvAdipradhAnatvamavagamyata eva tatviM mArdavetyAdinA? ucyate, tatrodayaviphalatoktA mArdavAdipradhAnatve tUdayAbhAva eveti, ___lAghavappahANA' lAghavaM-kriyAsu dakSatvaM khaMtippahANA muttippahANA evaM vijjAmaMtaveyabaMbhanayaniyamasaccasoyappahANA' 'cArupann' satprajJAH "sohI' zuddhihetutvena zodhayaH suhRdo vA mitrANijIvAnAmiti gamyam, 'aniyANAappussuyAabahillesAsusAmaNNarayAacchiddapasiNavAgaraNe ti acchidrANi-aviralAni nirdUSaNAnivApraznavyAkaraNAniyeSAM tetathA, tathA 'kuttiyAvaNabhUya'tti kutrikaM-svargamattyapAtAlalakSaNaMbhUmitrayaMtatsambhavaMvastvapikutrikaMtasaMpAdaka ApaNohaTTaH kutrikApaNastadbhUtAH samIhitArthasampAdanalabbhiyuktatvena sakalaguNopetatvena vAtadupamAH, 'saddhiM tisAddhaMsahetyartha saMparikRtAH' samyakaparivAritAHparikarabhAvanaparikaritAityarthapaJcabhizramaNazataireva mU. (132) tae NaM tugiyAe nagarIe siMghADagatigacaukkacaJcaramahApahapahesu jAva Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, varga:-, uddezakaH-5 147 egadisAbhimuhA nijAyaMti, tae NaM te samaNovAsayA imIse kahAe laddhaThThA samANA haTTatuTThA jAva saddAveMti 2 evaM vadAsI-evaM khalu devANuppiyA! pAsAyacejA therA bhagavaMto jAtisaMpannA jAva ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA NaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANA viharaMti, taM mahAphala khalu devANuppiyA! tahArUvANaM therANaMbhagavaMtANaM nAmagoyassavisavaNayAe kimaMgapuna abhigamanavaMdananamaMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe ? jAva gahaNayAe? taMgacchAmo NaM devANuppiyA! there bhagavaMte vaMdAmo namasAmojAva pajjuvAsAmo, eyaMNaMiha bhave vA parabhave vAjAva anugAmiyattAebhavissatItikaTuannamannassaaMtieeyamaTTha paDisuNeti 2jeNeva sayAiM2 gihAiMteNeva uvAgacchaMti 2 NhAyA kayabalikammA kayakouyamaMgalapAyacchittA suddhappAvesAImaMglAiMvatthAIpavarAiM parihiyA appamahagdhAbharamAlaMkiyasarIrAsaehiM 2 gehehito paDinikkhamaMti 2 tA egayao melAyaMti 2 pAyavihAracAreNaM tuMgiyAe nagarIe majjhaMmajjheNaM nigacchaMti / 2 jeNeva pupphavatIe ceie teNeva uvAgacchaMti 2 there bhagavaMte paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchaMti, taMjahA-sacittANaM davvANaM viusaraNayAe 1 acittANaM davvANaM aviusaraNayAe 2 egasADieNaM uttarAsaMgakaraNeNaM 3 cakkhupphAse aMjalippaggaheNaM 4 maNaso egattIkaraNeNaM 5 jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti 2 tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 jAva tivihAe pajjuvAsaNAe pjjuvaasNti| vR. 'siMghADaga'tta zrRGgATakaphalAkAraM sthAnaM trikaM-rathyAtrayamIlanasthAnaM catuSkaMrathyAcatuSkamIlanasthAnaM catvaraM-bahutararathyAmIlanasthAnaM mahApatho-rAjamArga panthA-rathyAmAtraM yAvatkaraNAd 'bahujaNasadde i vA' ityAdi pUrvaM vyAkhyAtamatra 6zyaM 'eyamaDheM paDisuNeti'tti abhyupagacchanti 'sayAiM 2'ti svakIyAni 2 'kayabalikammatti snAnAnantaraM kRtaM balikarma yaiH svagRhadevatAnAM te tthaa| 'kayakouyamaMgalapAyacchitta'tti kRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittAni duHsvapnAdivighAtArthamavazyakaraNIyatvAdyaiste tathA, anye tvAhuH-'pAyacchitta'ttipAdena pAdevA chuptAzcakSurdoSaparihArArthaMpAdacchuptAH kRtakautukamaGgalAzca te pAdacchuptAzceti vigrahaH, tatra kautukAnimaSItilakAdIni maGghalAnitu-siddhArthakadadhyakSatadUrvAGkurAdIni 'suddhappAvesAItizuddhAtmanAM vaiSyANiveSocitAni athavA zuddhAni ca tAni pravezyAni ca-rAjAdisabhApravezocitAni zuddhapravezyAni 'vatthAI pavarAiM parihiya'tti kvciddshyte| kvacicca 'vatthAiMpavaraparihiya'tti, tatraprathamapAThovyaktaH, dvitIyastupravaraM yathAbhavatyevaM parihitAH pravaraparihitAH 'pAyavihAracAreNaM'ti pAdavihAreNa na yAnavihAreNa yazcAro-gamanaM sa tathA tena 'abhigameNaM ti pratipattyA 'abhigacchanti' tat samIpaM abhigacchanti 'saccittANaM'ti puSpatAmbUlAdInAM 'viusaraNayAe'tti vyavasarjanayA' tyAgena 'accittANaM ti vastramudrikAdInAm 'aviusaraNayAe'tti atyAgena 'egasADieNaM'ti anekottarIyazATakAnAM niSedhArthamuktam / _ 'uttarAsaMgakaraNeNaM'ti uttarAsaGgaH-uttarIyasya dehe nyAsavizeSaH 'cakSusparze' dRSTipAte 'egattIkaraNeNaM'ti anekatvasya-anekAlambanatvasya ekatvakaraNam-ekAlambanatvakaraNamekatrIkaraNaM tena 'tivihAe pajjuvAsaNAe'tti, iha paryupAsanAtraividhvaM manovAkkAyabhedAditi // Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/5/133 mU. (133) tae NaM te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM tIse ya mahatimahAliyAe cAujjAmaMdhammaparikaheMtijahA kesisAmissa jAva samaNovAsiyattAe ANAe ArAhagebhavati jAva dhammo khio| taeNaM te samaNovAsayA therANaM bhagavaMtANaM aMtie dhamma soccA nisamma haTTa tuTThajAva hayahiyayAtikkhuttoAyAhiNappayAhiNaMkaratira jAvativihAe pajjuvAsaNAepajjuvasati 2 evaM vadAsI saMjameNaMbhaMte! kiMphale? taveNaMbhaMte ! kiMphale?, taeNaM te therA bhagavato te samaNovAsae evaM vadAsI-saMjame NaM ajjo ! aNaNhayaphale tave vodANaphale, tae NaM te samaNovAsayA there bhagavaMte evaM vadAsI-jatiNaM bhaMte! saMjame aNaNhayaphale tave vodANaphale kiMpattiyaMNaMbhaMte! devA devaloesu uvavajaMti // tattha NaM kAliyaputte nAma there te samaNovAsae evaM vadAsI-puvvataveNaM ajo! devA devaloesuuvavajaMti, tatthaNaM mehile nAmaMtheretesamaNovAsae evaM vadAsI-puvvasaMjameNaM ajo ! devA devaloesu uvavajjaMti / tattha NaM AnaMdarakhie nAma there te samaNovAsae evaM vadAsI-kammiyAe ajjo ! devA devaloesu uvavajaMti, tattha NaM kAsave nAma there te samaNovAsae evaM vadAsI-saMgiyAe ajo! devA devaloesu uvavajaMti, puvvataveNaM puvvasaMjameNaM kammiyAe saMgiyAe ajo! devA devaloesu uvvjNti| sacceNaM esaaDhe nocevaNaM AyabhAvavattavvayAe, taeNatesamaNovAsayAtherehiM bhagavaMtehiM imAI eyArUvAI vAgaraNAiM vAgariyA samANA haTTatuTThA there bhagavaMte vaMdati namasaMti 2 pasiNAI pucchaMti 2 aTThAI uvAdiyaMti 2 uTThAi uddheti 2 there bhagavaMte tikkhutto vaMdati namasaMti 2 therANaM bhagavaM0 aMtiyAo pupphavatiyAo ceiyAo paDinikkhamaMti 2 jAmeva disi pAunbhUyA tAmeva disiM paDigayA / / tae NaM te therA annayA kayAiM tuMgiyAo pupphavaticeiyAo paDinigacchai 2 bahiyA jaNavayavihAraM vihri|| ___ vR. 'mahaimahAliyAe'ttiAlapratyayasya svArthikatvAnmahAtimahatyAH 'aNaNhayaphale tti naAzravaHanAzravaH anAzravo-navakarmAnupAdAnaMphalamasyetyanAzravaphalaH saMyamaH 'vodANaphale tti 'dAplavane' athavA 'daipzodhane' iti vacanAdvyavadAnaM-pUrvakRtamavanagahanasya lavanaMprAkakRtakarmakacavarazodhanaM vA phalaM yasya tadvayavadAnaphalaM tapa iti / kiMpattiyaMti kaH pratyayaH-kAraNaM yatra tat kiMpratyayaM ?, niSkAraNameva devA devalokeSUtpadyante tapaHsaMyamayoruktanItyA tdkaarnntvaaditybhipraayH| _ 'puvvataveNaM'tipUrvatapaH-sarAgAvasthAbhAvitapasyA, vItarAgAvasthA'pekSayasarAgAvasthAyAH pUrvakAlabhAvitvAt, evaM saMyamo'pi ayathAkhyAtacAritramityarthaH, tatazca sarAgakRtena saMyamena tapasA ca devatvAvApti, rAgAMzasya karmabandhahetutvAt / 'kammiyAe'tti karma vidyate yasyAsau karmI tadbhAvastattA tayA karmitayA, anye tvAhuH-karmaNAM vikAraH kArmikA tayA'kSINena karmazeSeNa devatvAvAptirityarthaH, 'saMgiyAe'ttisaGgoyasyAstisasaGgI tadbhAvastattA tayA, sasaGgo hi dravyAdiSu saMyamAdiyukto'pi karma bandhAti tataH saGgitayA devatvAvAptiriti, Aha c||1|| "puvvatavasaMjamA hoti rAgiNo pacchimA araagss| __rAgo saMgo vutto saMgA kammaM bhavo tennN|| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-5 149 'sacce Na mityAdi satyo'yamarthaH, kasmAt ? ityAha-'no ceva Na'mityAdi naivAtmabhAvavaktavyatayA'yamarthaH, AtmabhAva eva-svAbhiprAya evana vastutattvaMvaktavyo-vacyo'bhimAnAdyeSAM te AtmabhAvavaktavyAsteSAM bhAva-AtmabhAvavaktavyatA-ahaMmAnitA tayA, na vayamahaMmAnitayaivaM brUmaH api tu paramArtha evAyamevaMvidha iti bhAvanA / / mU. (134) teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nAmaM nagare jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeDhe aMtevAsI iMdabhUtInAmaManagAre jAvasaMkhittaviulateyalesse chaTuMchaTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvamANe jAva viharati / taeNaM se bhagavaM goyame chaTTakkhamaNapAraNagaMsi paDhamANe porisIe sajjhAyaM karei bIyAe porisIe jhANaM jhiyAyai taiyAe porisIe aturiyamacavalamasaMbhaMte muhapottiyaM paDilehei 2 bhAyaNAiM vatthAiM paDilehei 2 bhAyaNAI pamajai 2 bhAyaNAI uggAhei 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 evaM vadAsI-icchAmi gaMbhaMte tubbhehiM abbhaNunAechaTTakkhamaNapAraNagaMsirAyagihe nagare uccanIyamajjhimAiMkulAiMgharasamudAnassa bhikkhAyariyAe aDittae, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM / taeNaM bhagavaMgoyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNunnAe samANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo guNasilAo ceiyAo paDinikkhamai 2 aturiyamacavalamasaMbhaMte jugaMtarapaloyaNAe diTThIe purao riyaM sohemANe 2 jeNeva rAyagihe nagare teNeva uvAgacchai 2 rAyagihe nagare uccanIyamajjhimAiMkulAiMgharasamudAnassa bhikkhAyariyaM aDai / tae NaM se bhagavaM goyame rAyagihe na0 jAva aDamANe bahujaNasadaM nisAmei-evaM khalu devANuppiyA! tuGgiyAe nagarIe bahiyA pupphavatIeceeipAsAvaccijjAtherAbhagavaMtosamaNovAsaehiM imAiMeyArUvAiM vAgaraNAiMpucchiyA-saMjameNaM bhaMte! kiMphale? taveNaM bhaMte! kiMphale?, taeNaM te therA bhagavaMto te samaNovAsae evaM vadAsI-saMjame NaM ajjo ! aNaNhaphale tave vodANaphale taM ceva jAva puvvataveNaM puvvasaMjameNaM kammiyAe saMgiyAe ajjo ! devA devaloesu uvavajjaMti, sacce NaM esamaDhe no cevaNaM AyabhAvavattavvayAe / sekahameyaM manne evaM?, taeNaMsamaNe0 goyame imIse kahAe laddhaDhe samANe jAyasaDDejAva samuppannakouhalle ahApajjattaM samudAnaM geNhai 2 rAyagihAo nagarAo paDinikkhamai 2 aturiyaM jAva sohemANe jeNeva guNasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvA0 sama0 bha0 mahAvIrassaadUrasAmaMtegamaNAgamaNAepaDikkamai esaNamaNesaNaM Aloei 2 bhattapANaMpaDidaMsei 2 samaNaM bha0 mahAvIraM jAva evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! ahaM tubbhehiM abbhaNuNNAe samANe rAyagihe nagare uccanIyamajjhimANi kulANi gharasamudANassa bhikkhAyariyAe aDamANe bahujaNasaI nisaamemi|| evaMkhalu devA0tuMgiyAe nagarIe bahiyA pupphavaIe ceie pAsAvaccijjA therAbhagavaMto samaNovAsaehiM imAiM eyArUvAiM vAgaraNAiM pucchiyA-saMjameNaM bhaMte ! kiMphale ? tave kiMphale ? taMceva jAva sacce NaM esamaDhe no cevaNaM AyabhAvavattavvayAe, taM pabhUNaM bhaMte ! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAiM eyArUvAiM vAgaraNAiM vAgarittae udAhu appabhU? samiyA NaM bhaMte ! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAiM eyArUvAiM vAgaraNAI Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 2/-/5/134 vAgarittae udAhu asamiyA ? AujjiyA NaM bhaMte! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAI eyArUvAiM vAgaraNAiM vAgarittae ? udAhu anAujjiyA ? paliujjayA NaM bhaMte! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAI eyArUvAI vAgaraNAI bAgarittae udAhu apaliujjiyA ?, puvvataveNaM ajjI ! devA devaloesu uvavajraMti puvvasaMjameNaM kammiyAe saMgiyAe ajjo ! devA devaloesu uvavajjaMti, sacce NaM esamaTTe no ceva NaM AyabhAvavattavvayAe, pabhU NaM goyamA ! te therA bhagavaMto tesiM samaNovAsayANaM imAiM eyArUvAiM vAgaraNAI vAgarettae / 150 no ceva NaM appabhU, taha ceva neyavvaM avisesiyaM jAva pabhU samiyaM AujjiyA paliujjiyA jAva sacce NaM esamaTTe no ceva NaM AyabhAvavattavvayAe, ahaMpiNaM goyamA ! evamAikkhAmi bhAsemi pannavemi parUvemi puvvataveNaM devA devaloesu uvavajraMti puvvasaMjameNaM devA devaloesu uvavajraMti kammiyAe devA devaloesu uvavajraMti saMgiyAe devA devaloesu uvavajraMti, puvvataveNaM puvvasaMjameNaM kammiyAe saMgiyAe ajjo ! devA devaloesu uvajjaMti, sacceNaM esamaTTe no ceva NaM AyabhAvavattavyayAe vR. 'aturiyaM' ti kAyikatvarArahitam 'acavalaM 'ti mAnasacApalyarahitam 'asaMbhaMte tti asaMbhrAntajJAnaH 'gharasamudAnassa' gRheSu samudAnaM bhaikSaM gRhasamudAnaM tasmai gRhasamudAnAya 'bhikkhAyariyAe 'tti bhikSAsamAcAreNa 'jugaMtarapaloyaNAe 'tti yugaM - yUpastapramANamantaraMsvadehasya 6STipAtadezasya ca vyavadhAnaM pralokayati yA sA yugAntarapralokanA tayA dRSTayA 'riyaM' ti IryAM gamanam // 'se kahameyaM manne evaM' ti atha kathametat sthaviravacanaM manye iti vitarkArtho nipAtaH 'evam' amunA prakAreNeti bahujanavacanaM 'pabhUNaM'ti 'prabhavaH' samarthAste 'samiyA NaM' ti samyagiti prazaMsArtho nipAtastena samyak te vyAkarttu varttante aviparyAsAsta ityarthaH samaJcantIti vA samyaJcaH samitA vA-samyakapravRttayaH zramitA vA - abhyAsavantaH 'Aujjiya'tti 'AyogikAH' upayogavanto jJAnina ityarthaH jAnantIti bhAvaH 'paliujjiya'tti pari-samantAd yogikAH parijJAnina ityartha parijAnantIti bhAvaH anantaraM zramaNaparyupAsanAsaMvidhAnakamuktam, atha sA yatphalA taddarzanArthamAha mU. (135) tahArUvaM bhaMte! samaNaM vA mAhaNaM vA pajjuvAsamANassa kiMphalA pajjuvAsaNA ?, goyamA ! savaNaphalA, se NaM bhaMte! savaNe kiMphale ?, nANaphale, se NaM bhaMte! nANe kiMphale ?, vinnANaphale, se NaM bhaMte! vinnANe kiMphale ?, paccakkhANaphale, se NaM bhaMte! paccakkhANe kiMphale ?, saMjamaphale, se NaM bhaMte! saMjame kiMphale ?, aNaNhayaphale, evaM aNaNhaye tavaphale, tave vodANaphale, vodANe akiriyAphale, se NaM bhaMte! akiriyA kiM phalA ?, siddhipajjavasANaphalA pannattA goyamA !, gAhA vR. 'tahArUva' mityAdi 'tathArUpam' ucitasvabhAvaM kaJcana puruSaM zramaNaM vA tapoyuktam, upalakSaNatvAdasyottaraguNavantamityarthaH, 'mAhanaM vA' svayaM hanananivRttatvAtparaM prati mA hanetivAdinam, upalakSaNatvAdeva mUlaguNayuktamiti bhAvaH, vAzabdau samuccaye, athavA 'zramaNaH ' sAdhuH 'mAhanaH ' zrAvakaH 'savaNaphale'ti siddhAntazravaNaphalA, 'nANaphale' tti zrutajJAnaphalaM zravaNAddhi zrutajJAnamavApyate, 'vinnANaphale 'tti viziSTajJAnaphalaM zrutajJAnAddhi heyopAdeyavivekakArivijJAnamutpadyata eva, 'paJcakkhANaphale 'tti vinivRttiphalaM, viziSTajJAno hi pApaM pratyAkhyAti, 'saMjamaphale 'tti kRtapratyAkhyAnasya hi saMyamo bhavatyeva / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -2, varga:-, uddezakaH-5 151 'aNaNhayaphale'tti anAzravaphalaH, saMyamavAn kila navaM karma nopAdatte, 'tavaphale 'tti anAzravo hi laghukarmatvAttapasyatIti, 'vodANaphale 'tti vyavadAnaM karmanirjaraNaM, tapasA hi purAtanaM karmanirjarayati, 'akiriyAphale 'tti yoganirodhaphalaM, karmanirjarAto hi yoganirodhaM kurute, 'siddhipajavasANaphale 'ti siddhilakSaNaM paryavasAnaphalaM sakalaphalaparyantavartti phalaM yasyAM sA tathA savaNe nANe ya vinnANe paJccakkhANe ya saMjame / aNaNhae tave ceva vodANe akiriyA siddhI / / mU. (136) vR. 'gAha' tti saGgrahagAthA, etallakSaNaM caitad-"viSamAkSarapAdaM vA 'ityAdi chandaH zAstraprasiddhamiti / / tatArUpasyaiva zramaNAdeH paryupAsanA yathoktaphalA bhavati, nAtathArUpasya / asamyagubhASittvAditi asamyagbhASitAmeva keSAJciddarzayannAha mU. (137) annautthiyA NaM bhaMte! evamAtikkhaMti bhAsaMti pannaveMti parUveMti-evaM khalu rAyagihassa nagarassa bahiyA vebhArassa pavvayassa ahe ettha NaM mahaM ege harae aghe pannatte aNe- gAI joyaNAiM AyAmavikkhaMbheNaM nANAdumasaMDamaMDitauddese sassirIe jAva paDirUve, tattha NaM bahave orAlA balAhayA saMseyaMti sammucchiMti vAsaMti tavvatiritte ya NaM sayA samio usiNae 2 AukAe abhinissavai / se kahameyaM bhaMte! evaM ?, goyamA ! jannaM te annautthiyA evamAtikkhaMti jAva je te evaM parUveti micchaM te evamAtikkhaMti jAva savvaM neyavvaM / jAva ahaM puna goyamA ! evamAtikkhAmi bhA0 paM0 pa0 evaM khalu rAyagihassa nagarassa bahiyA vebhArapavvayassa adUrasAmaMte, ettha NaM mahAtavovatIrappabhave nAmaM pAsavaNe pannatte paMcadhanusayANi AyAmavikkhaMbheNaM nANAdumasaMDamaMDiuddese sassirIe pAsAdIe darisaNijje abhirUve paDirUve tattha NaM bahave usiNajoNiyA jIvA ya poggalA ya udagattAe vakkamaMti viukkamaMti cayaMti uvavajraMti tavvatirittevi ya NaM sayA samiyaM usiNe 2 AuyAe abhinissavai / esa NaM goyamA ! mahAtavovatIrappabhave pAsavaNaM esa NaM goyamA ! mahAtavovatIrappabhavassa pAsavaNassa aTThe pannatte, sevaM bhaMte 2 tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati // vR. 'pavvayassa ahe'tti adhastAttasyopari parvata ityartha 'harae' tti hada: 'adhe' tti adhAbhidhAnaH, kvacittu 'harae' tti na dRzyate, adhetyasya ca sthAne 'appe 'tti dRzyate, tatra cApyaH - apAM prabhavo hrada eveti, 'orAla' tti vistIrNa - 'balAhaya' -tti meghAH - 'saMseyaMti' 'saMsvidyanti' utpAdAbhimukhIbhavanti 'saMmUrcchanti' utpadyante 'tavvairitte ya'tti hadapUraNAdatiriktazcotkalita ityarthaH 'AuyAe'tti apkAyaH 'abhinissavai' tti 'abhinizravati' kSarati 'micchaMte evamAikkhaMti' tti mithyAtvaM caitadAkhyAnasya vibhaGgajJAnapUrvakatvAt prAyaH sarvajJavacanaviruddhatvAdvayAvahArikapratyakSeNa prAyo'nyathopalambhAccAvagantavyam / 'adUrasAmaMte' tti nAtidUre nApyatisamIpa ityarthaH 'ettha NaM' ti prajJApakenopadarzyamAne 'mahAtavovatIrappabhave nAmaM pAsavaNe' tti Atapa ivAtapaH- uSNatA mahAMzcAsAvAtapazceti mahAtapaH mahAtapasyopatIraM-tIrasamIpe prabhava- utpAdo yatrAsau mahAtapopatIraprabhavaH, prazravati-kSaratIti prazravaNaH prasyandana ityarthaH, 'vakkamaMti' utpadyante 'viukkamaMti' vinazyanti, etadeva vyatyayenAha - cyavante ceti utpadyante ceti / uktamevArthaM nigamayannAha Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 bhagavatIagasUtraM 2/-/5/137 __'esaNa'mityAdi eSaH' anantaroktarUpaH eSa cAnyayUthikaparikalpitAghasaJomahAtapopatIraprabhavaH prazravaNaucyate, tathA 'eSaH' yo'yamanantaroktaH 'usiNajoNIe'tyAdi samahAtapopatIraprabhavasya prazravaNasyArthaH-abhidhAnAnvartha prajJaptaH iti // zatakaM-2 uddezakaH-5 samAptaH -:zatakaM-2 uddezakaH-6:vR.paJcamoddezakasyAnte'nyayUthikA mithyAbhASiNa uktAH, athaSaSThe bhASAsvarUpamucyate, tatra sUtram mU. (138) se nUnaM bhaMte ! maNNAmIti ohAriNI bhAsA, evaM bhAsApadaM bhANiyavvaM / vR. 'senUnaMbhaMte! maNNAmI ti ohAriNIbhAsa'ttisezabdo'thazabdArthesacavAkyopanyAse, 'nUnam' upamAnAvadAraNatarkapraznahetuSu' iha avadhAraNe 'bhadanta' itigurvAmantraNe manye' avabudhye iti, evamavadhAryate-avagamyate'nayetyavadhAraNI, avabodhabIjabhUtetyarthaH bhASyata iti bhASAtadyogyatayA pariNAmitanisRSTanisRjyamAnadravyasaMhatiriti hRdayam, eSa pdaarthH| ayaMpunakyiArtha-atha bhadanta! evmhNmnye'vshymvdhaarnniibhaasseti| evamamunAsUtrakrameNa bhASApadaM prajJApanAyAmekAdazaMbhaNitavyamiha sthAne, ihaca bhASA dravyakSetrakAlabhAvaiH satyAdibhizca bhedairanyaizca bahubhiH pryaayairvicaaryte| zatakaM-2 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-2 uddezakaH-7:vR. bhASAvizuddherdevatvaMbhavatIti devoddezakaH saptamaH samArabhyate, tasya cedamAdisUtram mU. (139) kativihA NaM bhaMte ! devA pannatA ?, goyamA ! cauvvihA devA pannattA, tNjhaa-bhvnnvivaannmNtrjotisvemaanniyaa| kahiNaM bhaMte ! bhavaNavAsINaM devANaM ThANA pa0 ?, goyamA! imIse rayaNappabhAe puDhavIe jahA ThANapade devANaM vattavvayAsAbhANiyavvA, navaraMbhavaNApa0, uvavAeNaMloyassaasaMkhejaibhAge, evaM vaimANiuddeso bhANiyavbo siddhagaMDiyA samattA-kappANa paiTThANaM bAhulluccattameva saMThANaM / jIvAbhigame jAva vemANiuddeso bhANiyavvo svvo| vR. 'kai NaM'ti kati devA jAtyapekSayeti gamyaM, katividhA devAH ? iti hRdayaM, 'jahA ThANapae'tti yathA-yatprakArA yAzI prajJApanAyA dvitIya sthAnapadAkhye pade devAnAM vaktavyatA 'seti tathAprakArA bhaNitavyeti, navaraM 'bhavaNA pannatta'tti kvacid dRzyate, tasya ca phalaM na samyagavagamyate, devavaktavyatA caivam- 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe uvariegaMjoyaNasahassaMogAhettA heTTAcegaM joyaNasahassaMvajettA majjheaThThahattare joyaNa sayasahasse, ettha NaM bhavaNavAsINaM ? devANaM satta bhavanakoDIo bAvattariM ca bhavaNAvAsasayasahassA bhavaMtIti makkhAya'ityAdi / tadgatamevAbhideyavizeSaM vizeSeNa darzayati-'uvavAeNaM loyassa asaMkhejaibhAge'tti, upapAto-bhavanapatisvasthAnaprAptyAbhimukhyaM tenopapAtamAzrityetyarthaH, lokasyAsaGkhyeyatame bhAge Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-7 varttante bhavanavAsina iti / "evaM savvaM bhANiyavvaM'ti 'evam' uktanyAyenAnyadipa bhaNitavyaM, taccedam-'samugghAeNaMloyassaasaMkhejjaibhAge'tti mAraNAntikAdisamudaghAtavarttino bhavanapatayo lokasyAsaGkhayeya eva bhAge vartante / tathA 'saTThANeNaM loyassa asaMkhejje bhAge' svasthAnasya-ukta bhavanavAsasAtirekakoTIsaptakalakSaNasya lokAsaGghayeyabhAgavartitvAditi, evamasurakumArANAm, evaM teSAmeva dAkSiNAtyAnAmaudIcyAnAm, evaM nAgakumArAdibhavanapatInAMyathaucityena vyantarANAMjyotiSkANAM vaimAnikAnAM ca sthAnAni vAcyAni, kiyaDUraM yAvadityAha 'jAva siddhe'tti yAvatsiddhagaNDikA-siddhasthAnapratipAdanaparaM prakaraNaM, sA caivam-'kahi NaM bhaMte ! siddhANaM ThANA pannattA?' ityAdi, iha ca devasthAnAdhikAre yatsiddhagaNDikA'bhidhAnaM tatsthAnAdhikArabalAdityavaseyaM, tathedamaparamapi jIvAbhigamaprasiddhaM vAcyaM, tadyathA-'kappANa paiTThANaM' kalpavimAnAnAmAdhAro vAcya ityarthaH, sacaivam___'sohammIsANesu NaM bhaMte ! kappesu vimANapuDhavI kiMpaiTThiyA pannattA ?, goyamA ! ghanodahipaiTThiyA pannattA' ityAdi, Aha c||1|| "ghanaudahipaiTThANA surabhavaNA hoti dosu kappesu / tisu vAupaiTThANA tadubhayasupaiTThiyA tisu y|| teNa paraM uvarimagA AgAsaMtarapaiTThiyA svve|"tti / tathA 'bAhalla'tti vimAnapRthivyAH piNDo vAcyaH, sa caivam-'sohammAsANesuNaM bhaMte ! kappesu vimANapuDhavI kevaiyaM bAhalleNaM pa0? goyamA ! sattAvIsaM joyaNasayAI'ityAdi, Aha c||1|| "sattAvIsa sayAI Aimakappesu puDhavibAhallaM / ekkikkahANi sese du duge ya duge caukke y|| graiveyakeSu dvAviMzatiryojanAnAM zatAni, anuttareSu tvekaviMzatiriti / 'uccattameva'tti kalpavimAnoccatvaM vAcyaM, tacaivam-'sohammIsAnesuNaM bhaMte ! kappesu vimANA kevaiyaM uccatteNaM pannattA?, goyamA ! paMcajoyaNasayAiM ityAdi, Aha c||1|| "paMcasauccatteNaM Aimakappesu hoti u vimaannaa| ekekkavuDDi sese du dugeya duge caukke y|| graiveyakeSu daza yojanazatAni anuttareSu tvekAdazeti, 'saMThANaM'ti vimAnasaMsthAnaM vAcyaM, taccaivam-"sohammIsAnesuNaM bhaMte ! kappesu vimANA kiMsaMThiyA pannattA?, goyamA! je AvaliyApaviThThA te vaTTA taMsA cauraMsA, je AvaliyAbAhirA te naannaasNtthiy'tti|| uktArthasya zeSamatidizannAha-jIvAbhigetyAdi, saca vimAnAnAMpramANavarNaprabhAgandhAdipratipAdanArthaH // iti dvitIyazate sptmH|| zatakaM-2 uddezakaH-7 samAptaH -zatakaM-2 uddezakaH-8:vR.atha devasthAnAdhikArAccamaracaJcAbhidhAnadevasthAnAdipratipAdanAyASTamoddezakaH, tasya cedaM sUtram Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 2/-/8/140 mU. (140) kahi NaM bhaMte! camarassa asuriMdassa asurakumAranno sabhA suhammA pannattA ?, goyamA ! jaMbUddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde vIIvaittA aruNavarassa dIvassa bAhirillAo veiyaMtAo aruNodayaM samuddaM bAyAlIsaM joyaNasahassAiM ogAhittA ettha NaM camarassa asuriMdarasa asurakumAraranno tigicchiyakUDe nAmaMuppAyapavvae pannatte, sattarasaekkavIse joyaNasae uDDuM uccatteNaM cattAri joyaNasae kosaMca uvveheNaM gotthubhassa AvAsapavvayassa pamANeNaM neyavvaM navaraM uvarillaM pamANaM majjhe bhANiyavvaM / 154 [ mUle dasabAvIse joyaNasae vikkhaMbheNaM majjhe cattAri cauvIse joyaNasate vikkhaMbheNaM uvariM sattatevIse joyaNasate vikkhaMbheNaM mUle tinnijoyaNasahassAiM donni ya battIsuttare joyaNasate kiMcivisesUNe parikkheveNaM majjhe egaM joyaNasahassaM tinni ya igayAle joyaNasate kiMcivisesUNe parikkheveNaM uvari donni ya joyaNasahassAiM donni ya chalasIte joyaNasate kiMcivisesAhie parikkheveNaM / ] jAva mUle vitthaDa majjhe saMkhitte uppiM visAle majjhe varavairaviggahie mahAmauMdasaMThANasaMThie savvarayaNAmae acche jAva paDirUve, se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNaM vanasaMDeNa ya savvao samaMtA saMparikkhitte, paumavaraveiyAe vanasaMDassa ya vannao, tassa NaM tigicchikUDassa uppAyapavvayassa uppiM bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte / - vaNNao tassa NaM bahusamaramaNijjassa bhUmimAgassa bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahaM ege pAsAyavaDiMsae pannatte aDDAijjAI joyaNasayAi uDDuM uccatteNaM paNavIsaM joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM, pAsAyavaNNao ulloyabhUmivannao aTTha joyaNAiM maNipeDhiyA camarassa sIhAsaNaM saparivAraM bhANiyavvaM, tassa NaM tigicchikUDassa dAhiNeNaM chakkoDisae paNapannaM ca koDIo paNatIsaM ca sayasahassAiM pannAsaM ca sahassAiM aruNode samudde tiriyaM vIivaittA ahe rayaNappabhAe puDhavIe cattAlIsaM joyaNasahassAiM ogAhittA ettha NaM camarassaasuriMdarasa asurakumAraranno camaracaMcA nAmaM rAyahANI paM0 / egaMjoyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jaMbUddIvappamANaM, pAgAro divaDDuM joyaNasayaM uDDuM uccatteNaM mUle pannAsaM joyaNAiM vikkhaMbheNaM uvariM addhaterasajoyaNA kavisIsagA addha-joyaNaAyAmaM kosaM vikkhaMbheNaM deNaM addhajoyaNaM uDDuM uccatteNaM egamegAe bAhAe paMca 2 dArasayA aDDAijAiM joyaNasayAiM 250 uDDuM uccatteNaM 125 addhaM vikkhaMbheNaM uvariyaleNaM solasajoyaNasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM pannAsaM joyaNasahassAiM paMca ya sattAnauyajoyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM savvappamANaM vemANiyappamANassa addhaM neyavvaM, sabhA suhammA, uttarapucchime NaM jiNagharaM / tato uvavAyasabhA harao abhiseya0 alaMkAro jahA vijayassa saMkappo abhiseyavibhUsaNA ya vavasAo accaNiya suhamAya siddhAyaNa gamovi ya NaM camara parivAra iDaDhattaM / 7 vR. 'asuriMdasma' tti asurendrasya sa cezvaratAmAtreNApi syAdityAha asurarAjasya, vazavarttyasuranikAyasyetyarthaH, 'uppAyapavvae' tti tiryaglokagamanAya yatrAgatyotpatati sa utpAtaparvata iti / ' gotthubhasse' tyAdi, tatra gostubho lavaNasamudramadye pUrvasyAM dizi nAgarAjAvAsaparvastasya cAdimadhyAnteSu viSkambhapramANamidam Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-8 // 1 // "kamaso vikkhaMbho se dasabAvIsAi joyaNasayAI 1 / sattasae tevIse 2 cattArisae yacauvvIse 3 // ihaiva vizeSamAha-navara mityAdi, tatazcedamApannam-'mUle dasabAvIsejoyaNasae vikkhaMbheNaM majhecattAricauvIse uvariMsattatevIse, mUle tinnijoyaNasahassAiMdonniyabattIsuttarejoyaNasae kiMcivisesUNe parikkheveNaM majjhe egaM joyaNasahassaM tinni ya iguyAle joyaNae kiMcivisesUNe parikkheveNaM uvari donni ya joyaNasahassAiM donni ya chalasIe joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM' pustakAntare tvetatsakalamastyeveti / 'varavairaviggahie'tti varavajrasyeva vigraha-AkRtiryasya sa svArthikekapratyaye sati varavajravigrahiko, madhye kSAma ityarthaH, etadevAha-'mahAmauMde'tyAdi mukundo-vAdyavizeSaH 'acche'tti svaccha AkAzasphaTikavat, yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'saNhe' zlakSNaH zlakSNapudgalanivRttatvAt 'laNhe' masRNaH 'ghaTTe' ghRSTa iva ghRSTaH kharazAnayA pratimeva 'maDhe' mRSTa iva mRSTaH sukumArazAnayA pratimeva pramArjanikayeva vA zodhitaH ata eva 'nirae' nIrajA rajorahitaH "nimmale' kaThinamalarahitaH 'nippaMke ArdramalarahitaH nikkaMkaDacchae' nirAvaraNadIptiH 'sappabhe' satprabhAvaH 'samariIe'-sakiraNaH 'saujjoe' pratyAsannavastUdadyotakaH pAsAIe 4, 'paumavaraveiyAe vanasaMDassa ya vaNNao-"tti, vedikAvarNako yathA___sANaMpaumavaraveiyA addhaMjoyaNaMuTuMuccatteNaM paMcadhanusayAI vikkhaMbheNaMsavvarayaNAmaI tigicchakUDauvaritalaparikkhevasamAparikkhe veNaM, tIseNaMpaumavaraveiyAeime eyArUvevaNNAvAse pannatte' 'varNakavyAsaH' varNakavistaraH 'vairAmayA nemA' ityAdi, 'nema'tti stambhAnAM mUlapAdAH vanakhaNDavarNakastvevam- 'se NaM vanasaMDe desUNAI do joyaNAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM paumavaraveiyAparikkhevasame parikkheveNaM, kiNhe kiNhAbhAse' ityaadi| ___'bahusamaramaNijjetti atyantasamo ramaNIyazcetyarthaH 'vannao'tti varNakastasya vAcyaH, sa cAyam-'sejahAnAmae AliMgapukkhareivA' AliMgapuSkaraM-murajamukhaMtadvatsamaityarthaH, muiMgapukkhare ivA saratale i vA karatale ivA AyaMsamaMDale i vA caMdamaMDale ive'tyAdi / _ 'pAsAyavaDiMsae'tti prAsAdo'vasaMtaka iva-zekharaka iva pradhAnatvAt prAsAdAvataMsakaH, 'pAsAyavaNNao'ttaprAsAdavarNako vAcyaH, sacaivam-'abbhuggayamUsiyapahasie' abhyudgatamabhrodgataM vA yathAbhavatyevamucchritaH, athavA makArasyAgamikatvAd abhyudgatazcAsAvucchritazcetyabhyudgatocchritaH, atyarthamucca ityarthaH, prathamaikavacanalopazcAtra dRzyaH, tathA prahasita ivaprabhApaTalaparigata prahasitaH prabhayAvAsitaH-zuklaH saMbaddho vA prabhAsitaiti, 'maNikaNagarayaNabhatticitte' maNikanakaralAnAM bhaktibhiH-vicchittibhizcitro vicitro yaH sa tathA, ityaadi| ___'ulloyabhUmivaNNao'ti ullocavarNakaH prAsAdasyoparibhaugavarNakaH, sa caivam-'tassa NaM pAsAyavaDiMsagassa imeyArUve ulloepannatte-IhAmigausabhaturaganaramagaravihagavAlaga-kinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticitte jAva savvatavaNijamae acche jAva paDirUve' bhUmivarNakastvevam-'tassaNaMpAsAyavaDiMsayassa bahusamaramaNijje bhUmibhAge pannatte, taMjahA-AliMgapukkhare ive'tyAdi, 'saparivAraM'ticamarasambandhisaparivArasiMhAsanopetaM, taccaivam-'tassaNaM siMhAsaNassa Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 2//8/140 avaruttareNaM uttareNaM uttarapuracchimeNaM ettha NaM camarassa causaTThIe sAmANiya- sAhassINaM causaTThIe bhaddAsaNasAhassI o pannattAo evaM puracchimeNaM paMcaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM paMca bhaddAsaNAI saparivArAI dAhiNapuracchimeNaM abmitariyAe parisAe cauvvIsAe devasAhassINaM cauvvIsaM bhaddAsaNasAhassIo - evaM dAhiNeNaM majjhimAe aTThAvIsaM bhaddAsanasAhassIo, dAhiNapaJccatthimeNaM bAhiriyAe battIsaM bhaddAsaNasAhassIo paccatthimeNaM sattaNhaM aniyAhivaINaM satta bhaddAsaNAI cauddisiM AyarakkhadevANaM cattAra bhaddAsaNasahassacausaTThIo'tti, 'tettIsaM bhoma' tti vAcanAntare dRzyate, tatra bhaumAni-viziSTasthAnAni nagarAkArANItyante, 'uvayAriyaleNaM' ti gRhasya pIThabandhakalpaM 'savvappamANaMcemANiyappamANassa addhaMneyavvaM 'ti, ayamarthaH yattasyAM rAjadhAnyAM prAkAraprAsAdasabhAdivastu tasya sarvasyocchrayAdipramANaM saudharmavaimAnikavimAnaprAkAraprAsAdasabhAdivastugatapramANasyArddhaca netavyaM, tathAhi 156 saudharmavaimAnikAnAM vimAnaprAkAro yojanAnAM trINi zatAnyuccatvena, etasyAstu sArddhaM zataM, tathA saudharmavaimAnikAnAM mUlaprAsAdaH paJca yojanAnAM zatAni tadanye catvArastatparivArabhUtAH sArddhe dve zate 4 pralokaM ca teSAM caturNAmapyanye parivArabhUtAzcatvAraH sapAdazatam 16 evamanye tatparivArabhUtAH sArddhA dviSaSTi 64 evamanye sapAdaikatriMzat 256, iha tu mUlaprAsAdAH sArddhe dve yojanazate evamarddhArddhahInAstadapare yAvadantimAH paJcadaza yojanAni paJca ca yojanasyASTAMzAH, etadeva vAcanAntare uktam 'cattAri parivADIo pAsAyavaDeMsagANaM addhaddhahInAo' tti eteSAM ca prAsAdAnAM catasRSvapi paripATISu trINi zatAnyekacatvAriMzadadhikAni bhavanti, etebhyaH prAsAdebhya uttarapUrvasyAM dizi sabhA sudharmA siddhAyatanamupapAtasabhA hrado'bhiSekasabhA'laGkArasabhA vyavasAyasabhA ceti, etAni ca sudharmasabhAdIni saudharmavaimAnikasabhAdibhyaH pramANato'rddhapramANAni, tatazcacchraya ihaiSAM SaTtriMzadyojanAni paJcAzadAyAmo viSkambhazcapaJcaviMzatiriti eteSAM ca vijayadevasambandhinAmiva 'anegakhambhasayasanniviTThA abbhuggayasukayavairaveiyA' ityAdivarNako vAcyaH / tathA 'dArANaM uppaM bahave aTTaTThamaMgalagA jhayA chattA' ityAdi, alaGkArazca sabhAdInAM vAcyaH, sarvaM ca jIvAbhigamoktaM vijayadevasambandhi camarasya vAcyaM yAvadupapAtasabhAyAM saGkalpazcAbhinavotpa nnasya kiM mama pUrvaM pazcAdvA karttuzreyaH ? ityAdirUpaH, abhiSekazcAbhiSekasabhAyAM mahaddharyA sAmAnikAdidevakRtaH, vibhUSaNA ca vastrAlaGkArakRtA'laGkArasabhAyAM, vyavasAyazca vyavasAyasabhAyAM pustakavAcanataH, arcanikA ca siddhAyatane siddhapratimAdInAM sudharmasabhAgamanaMca sAmAnikAdiparivAropetasya camarasya, parivArazca sAmAnikAdi, RddhimattvaM ca ' evaMmahiDDie' ityAdivacanairvAcyamasyeti / etad vAcanAntare'rthataH prAyo 'valokyata eveti / zatakaM-2 uddezakaH-8 samAptaH -: zatakaM -2 uddezakaH-9 : vR. camaracaJcAlakSaNaM kSetramaSTamoddezaka uktam, atha kSetrAdhikArAdeva navame samayakSetramucyata ityevaMsambandhasyAsyedaM sUtram Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-9 157 mU. (141) kimidaM bhaMte ! samayakhettetti pavuccati ?, goyamA ! aDDAijA dIvA do ya samuddAesaNaM evaie samayakhettetipayuccati, tatthaNaM ayaMjaMbUddIve 2 savvadIvasamuddANaMsavvabbhaMtare evaM jIvAbhigamavattavvayA neyavvA jAva abhitaraM pukkharaddhaM joisvihuunnN| vR. 'kimida'mityAdi tatra samayaH-kAlastenopalakSitaM kSetraM samayakSetraM, kAlo hi dinamAsAdirUpaH sUryagatisamabhivyaGgayo manuSyakSetra evana parataH, parato hinAdityAH saMcariSNava iti, 'evaM jIvAbhigamavattavvayA neyavva'tti, eSA caivam-'egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNa mityAdi 'joisavihUNaM ti, tatrajambUdvIpAdimanuSyakSetravaktavyatAyAM jIvAbhigamoktAyAM jyotiSkavaktavyatA'pyasti tatastadvihInaM yathA bhavatyevaM jIvAbhigamavaktavyatA netvyeti| vAcanAntare tu joisaaTTavihUNaM'ti ityAdi bahu 6zyate, tatra 'jaMbUddIveNaM bhaMte! kaicaMdA pabhAsiMsu vA 3? kati sUrIyA taviMsu vA 3? kai nakkhattA joyaM joiMsu va 3? ityAdikAni pratyekaM jyotiSkasUtrANi, tathA-se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccaijaMbUddIve dIve?, goyamA! jaMbUddIve NaM dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM lavaNassa dAhiNeNaM jAva tattha 2 bahave jaMbUrukkhA jaMbUvannA jAva uvasohemANA ciTuMti, seteNaTeNaMgoyamA! evaM vuccaijaMbUddIvdIve' ityAdInipratyekamarthasUtrANi ca santi / tatazcaitadvihInaM yathA bhavatyevaMjIvAbhigamavaktavyatayA neyaM asyoddezakasya sUtraM jAva imA gAha'tti saGgrahagAthA, saac||1|| "arahaMta samaya bAyara vijjU thaNiyA balAhagA agnii| Agara nihi nai uvarAga niggame vuddddhivynnNc|| asyAzcArthastatrAnena sambandhenAyAto-jambUdvIpAdInAM mAnuSottarAntAnAmarthAnAMvarNanasyAnte idamuktam-'jAvaMca NaM mAnusuttare pavvae tAvaM ca NaM assiloetti pavuccai' manuSyaloke ucyata ityarthaH tathA 'arahaMte'tti jAvaM ca NaM arahaMtA cakkavaTTI jAva sAviyAo maNuyA pagaibhaddayA vinIyA tAvaMcaNaM assiloetti pvucci| _ 'samaya'ttijAvaMcaNaMsamayAi vA AvaliyA ivA jAva assiloetti pavuccai, evaMjAvaM caNaMbAyare vijuyAre bAyare thaNiyasadde jAvaMcaNaM bahave orAlA balAhayA saMseyaMti, 'agani'tti jAvaM caNaMbAyare teuyAe jAvaM ca NaM AgarA i vA nihI ivA naI i vA 'uvarAga'tticaMdovarAgA ivA sUrovarAgAivA tAvaM caNaM assiloetti pavuccai' upraago-grhnnN| ___niggame vuDDivayaNaMca'ttiyAvacca nirgamAdInAM vacanaM-prajJApanaMtAvanmanuSyaloka itiprakRtaM, tatra 'jAvaMcaNaM caMdimasUriyANaMjAvatArArUvANaM aigamaNaM niggamaNaM vuDDI nivvuDDI Aghavijai tAvaMcaNaMassiloetti puvaccaitti, atigamanamihottarAyaNaM nirgamanaM-dakSiNAyanaM vRddhi-dinasya varddhanaM nivRddhi-tasyaiva hAniriti / zatakaM-2 uddezakaH-9 samAptaH -zatakaM-2 uddezakaH-10:vR. anantaraM kSetramuktaM taccAstikAyadezarUpamityastikAyAbhidhAnaparasya dazamoddezakasyAdisUtram Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhagavatIaGgasUtraM 2/-/10/142 mU. (142) kati NaM bhaMte ! asthikAyA pannattA?, goyamA! paMca asthikAyA pannattA, taMjahA-dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsasthikAe jIvatthikAe pogltthikaae| dhammatthikAeNaM bhaMte ! kativanne katigaMdhe katirase katiphAse?, goyamA! avanne agaMdhe arase aphAse arUve ajIve sAsae avaTThie logadabbe, se samAsao paMcavihe pannatte, taMjahAdavvao khettao kAlaobhAvao guNao, davvao gaMdhammatthikAeegedavve, khettaoNalogappamANamette, kAlaona kayAvina Asina kayAi natthi jAva nicce, bhAvaoavanne agaMdhe arase aphAse, guNao gmnngunne| ahammatthikAevi evaM ceva, navaraM guNao ThANaguNe, AgAsatthikAevi evaM ceva, navaraM khettao NaM AgAsatthikAe loyAloyappamANamette anaMte ceva jAva guNao avgaahnnaagunne| jIvatthikAe NaM bhaMte ! kativanne katigaMdhe katirase kaiphAse ?, goyamA ! avanne jAva arUvI jIve sAsae avaTThie logadavve, se samAsao paMcavihe pannatte, taMjahA-davvao jAva guNao, davvao NaM jIvasthikAe anaMtAI jIvadavvAiM, khettao logappamANamette kAlao na kayAi na AsijAva nicce, bhAvao puNa avanane agaMdhe arase aphAse, guNao uvoggunne| poggalatthikAeNaMbhaMte! kativaNNe katigaMdhe0 rase0 phAse?, goyamA! paMcavanne paMcarase dugaMdhe aTThaphAse rUvI ajIve sAsae avaTThie logadavve, se samAsao paMcavihe paNNatte, taMjahAdavvao khettao kAlao bhAvao guNao, davvao NaM poggalatthikAe anaMtAiMdavvAiM, khettao loyappamANamette, kAlaona kayAi naAsijAva nicce, bhAvao vaNNabhaMte gaMdha0 rasa0 phAsamaMte, guNao ghnngunne| vR. 'kai NamityAdi, astizabdena pradezA ucyante'tasteSAM kAyA-rAzayo'stikAyAH, athavA'stItyayaMnipAtaH kAlatrayAbhidhAyI, tato'stIti-santiAsanbhaviSyanti ca yekAyA:pradezarAzayaste'stikAyA iti, dharmAstikAyAdInAM copanyAse'yameva kramaH, tathAhi-dharmAstikAyAdipadasyamAGgalikatvAddharmAstikAyaAdAvuktaH, tadanantaraMcatadvipakSatvAdadharmAstikAyaH, tatazcatadAdhAratvAdAkAzAstikAyaH, tato'nantatvAmUrtatvasAdhamyA jIvAstikAyaH, tatastadupaembhakatvAtpudgalAstikAya iti / _ 'avanne'ityAdi, yataevAvarNAdirata eva arUpI' amUrttAnatunisvabhAvo, naJaH paryudAsavRttitvAt, zAzvato dravyataH avasthitaH pradezataH 'logadavve'tti lokasya-paJcAstikAyAmakasyAMzabhUtaMdravyaMlokadravyaM, bhAvata iti paryAyataH, 'guNao'tti kAryataH 'gmnngunne'ttijiivpudglaanaaNgtiprinntaanaaNgtyupssttmbhhetuurmtsyaanaaNjlmiveti| 'ThANaguNe'ttijIvapudgalAnAM sthitipariNatAnAM sthityupaSTambhaheturmatsyAnAM sthlmiveti| 'avagAhanAguNe'tti jIvAdInAmavakAzaheturbadarANAM kuNDamiva / "uvaogaguNe'tti upayogaH-caitanyaM sAkAranAkArabhedaM / 'gahaNaguNe'ttigrahaNaM-paraspareNa sambandhanaMjIvena vA audArikAdibhiH prkaarairiti| mU. (143) ege bhaMte! dhammatthikAyapadese dhammasthikAetti vattavvaM siyA?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe, evaM donivi tinnivi cattAri paMca cha satta aTTha nava dasa saMkhejA, asaMkhejA bhaMte ! Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -2, varga:-, uddezakaH - 10 dhammatthikAyappaesA dhammatthikAetti vattavvaM siyA ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe, egapadesUNeviya NaM bhaMte! dhammatthikAe 2 tti vattavvaM siyA ? no tiNaTTe samaTTe / 159 sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai ? ege dhammatthikAyapadese no dhammatthikAetti vattavvaM siyA jAva egapadesUNevi ya NaM dhammatthikAe no dhammatthikAetti vattavvaM siyA ? se nUnaM goyamA ! khaMDe cakke sagale cakke ?, bhagavaM ! no khaMDe cakke sagale cakke, evaM chatte camme daMDe dUse Auhe moyae, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai- ege dhammatthikAyapadese no dhammatthikAetti vattavvaM siyA jAva jagapadesUNeviya NaM dhammatthikAe no dhammatthikAetti vattavvaM siyA / se kiMkhAtie NaM bhaMte! dhammatthikAe tti vattavvaM siyA ?, goyamA ! asaMkhejA dhammatthikAyapae te savve kasiNA paDipunnA niravasesA egagahaNagahiyA esa NaM goyamA ! dhammatthikAetti vattavvaM siyA / / evaM ahammatthikAevi, AgAsatthikAevi, jIvatthikAyapoggalakAyAvi evaM ceva, navaraM tiNhaMpi padesA anaMtA bhANiyavvA // sesaM taM caiva // vR. 'khaMDaM cakke' ityAdi, yathA khaNDacakraM cakraM na bhavati, khaNDacakramityevaM tasya vyapadizyamAnatvAt, api tu sakalameva cakraM cakraM bhavati / evaM dharmAstikAyaH pradezenApya'nona dharmAstikAya iti vaktavyaH syAd, etacca nizcayanayadarzanaM vyavahAranayamataM tu-ekadezenonamapi vastu vastveva, yathA khaNDo'pi ghaTo ghaTa eva, chinnakarNo'pi zvA zvaiva, bhaNanti ca- 'ekadezavikRtamananyavadi'ti / 'se kiMkhAiMti' atha kiM punarityarthaH 'savve'vi' samastAH, te ca dezApekSayA'pi bhavanti, prakArakAtrtsnye'pi sarvazabdapravRtterityata Aha- 'kasiNa' tti kRtsnA na tu tadekadezApekSayA sarva ityarthaH, te ca svasvabhAvarahitA api bhavantItyata Aha- pratipUrNA- AtmasvarUpeNAvikalAH, te ca pradezAntarApekSayA svasvabhAvanyUnA api tathocyanta ityAha-'niravasesa' tti pradezAntarato'pi svasvabhAvenAnyUnAH, tathA 'egaggahaNagahiya'tti ekagrahaNena-ekazabdena dharmAstikAya ityevaMlakSaNena gRhItA ye te tathA, ekazabdAbhidheyA ityarthaH, ekArthA vaite zabdAH, 'paesA aNaMtA bhANiyavva' tti dharmAdharmayorasaGghayeyAH pradezA uktAH, AkAzAdInAM punaH pradezA anantA vAcyAH, anantapradezikatvAtrayANAmapIti / upayogaguNo jIvAstikAyaH prAgdarzitaH, atha taddezabhUto jIva utthAnAdiguNa iti darzayannAha mU. (144) jIve NaM bhaMte! sauTThANe sakamme sabale savIrie sapurikkAraparakkame AyabhAveNaM jIvabhAvaM uvadaMsetItti vattavvaM siyA ?, haMtA goyamA ! jIve NaM sauTThANe jAva uvadaMsetItti vattavvaM siyA / sekeNaTTeNaM jAva vattavyaM siyA ?, goyamA ! jIve NaM anaMtANaM AbhinibohiyanANapajavANaM evaM suyanANapajjavANaM ohinANapajjavANaM maNapajjavanANapa0 kevalAnANapa0 maiannANapa0 suya- annANapa0 vibhaMgaNANapaJjavANaM cakkhudaMsaNapa0 acakkhudaMsaNapa0 ohidaMsaNapa0 kevaladaMsaNapa0 - uvaogaM gacchai, uvaogalakkhaNe NaM jIve, se teNaTTeNaM evaM vuccai / goyamA ! jIveNaM sauTThANe jAva vattavvaM siyA / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 2/-/10/144 vR. 'jIveNa 'mityAdi, iha ca 'sauDDANe' ityAdIni vizeSaNAni muktajIvavyudAsArthAni 'AyabhAveNaM'ti AtmabhAvena - utthAnazayanagamanabhojanAdirUpeNAtmapariNAmavizeSeNa 'jIvabhAvaM ti jIvatvaM caitanyam 'upadarzayati prakAzayatIti vaktavyaM syAd ?, viziSTasyotthAnAderviziSTacetanApUrvakatvAditi / 160 'anaMtANaM Abhinibohie' tyAdi, 'paryavAH' prajJAkRtA avibhAgAH palicchedAH, te cAnantA AbhinibodhikajJAnasyAto'nantAnAmAbhinibodhikajJAnaparyavANAM sambandhinam, anantAbhinibodhikajJAnaparyavAtmakamityarthaH, 'upayogaM' cetanAvizeSaM gacchatIti yogaH, utthAnAdAvAtmabhAve varttamAn iti hRdayam, atha yadyutthAnAdyAtmabhAve varttamAno jIva AbhinibodhikajJAnAdyupayogaM gacchati tatkimetAvataiva jIvabhAvamupadarzayatIti vaktavyaM syAt ? ityAzaGkayAha 'uvaoge'tyAdi, ataupayogalakSaNaM jIvabhAvamutthAnAdyAtmabhAvenopadarzayatIti vaktavyaM syAdeveti / anantaraM jIvacintAsUtramuktam, atha tadAdhAratvenAkAzacintAsUtrANi - mU. (145) kativahe NaM bhaMte! AgAse pannatte ?, goyamA ! duvihe AgAse pa0 taMjahAloyAgAse ya alayAgAse ya / loyAgAse NaM bhaMte! kiM jIvA jIvadesA jIvapadesA ajIvA ajIvadesA ajIvapaezA goyamA ! jIvAvi jIvadesAvi jIvapadesAvi ajIvadesAvi ajIvapadesAvi je jIvA te niyamA egiMdiyA beMdiyA teiMdiyA cauriMdiyA paMceMdiyA aniMdiyA / je jIvadesA te niyamA egiMdiyadesA jAva aniMdiyadesA, je jIvapadesA te niyamA egiMdiyapadesA jAva aniMdiyapadesA / je ajIvA te duvihA pannattA, taMjahA-rUvI ya arUvI ya, je rUvI te cauvvihA pannattA, taMjahA - khaMdhA khaMdhadesA khaMdhapadesA paramANupoggalA, je arUvI te paMcavihA pannattA, taMjahAdhammatthikAe no dhammatthikAyassa dese dhambhatthikAyassa padesA adhammatthikAe no adhammatthikAyassa dese adhammatthikAyassa padesA addhAsamae / vR. tatra lokAlokAkAzayorlakSaNamidaM // 1 // "dharmmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tatkSetram / tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hyalokAkhyam // iti // 'logAgAse Na' mityAdau SaT praznAH, tatra lokAkAze'dhikaraNe 'jIva' tti saMpUrNAni jIvadravyANi 'jIvadesa' tti jIvasyaiva buddhiparikalpitA dvayAdayo vibhAgAH, 'jIvapaesa' tti tasyaiva buddhikRtA eva prakRSTA dezAH pradezA, nirvibhAgA bhAgA ityarthaH / 'ajIva'ttidharmAstikAyAdayo, nanu lokAkAze jIvA ajIvAzcetyukte taddezaprezAstatroktA eva bhavanti, jIvAdyavyatiriktatvAddezAdInAM tato jIvAjIvagrahaNe kiM dezAdigrahaNeneti ?, naivaM, niravayavA jIvAdaya iti matavyavacchedArthatvAdasyeti, atrottaraM - 'goyamA ! jIvAvI'tyAdi, (je jIvetyAdi) anena cAdyapraznatrayasya nirvacanamuktam / athAntyasya praznatrayasya nirvacanamAha - 'ruvIya'tti mUttA, pudgalA ityarthaH, 'arUvI ya'tti amUttA, dharmAstikAyAdaya ityarthaH, 'khaMdha' tti paramANupracayAtmakAH skandhAH 'skandhadezAH ' dvayAdayo vibhAgAH Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-10 161 'skandhapradezAH', tasyaiva niraMzAaMzAH 'paramANupudgalAH' skandhabhAvamanApannAH paramANava iti, tato lokAkAzerUpidravyApekSayA ajIvAviajIvadesAvi ajIvapaesAvi' ityetadarthataH syAd, aNUnAM skandhAnAMcAjIvagrahaNena grhnnaat| _ 'je arUvI te paMcavihe'tyAdi, anyatrArUpiNo dazavidhA uktAH, tadyathA-AkAzAstikAyastaddezastapradezazcetyevaM dharmAdharmAstikAyausamayazcetidaza, iha tu sabhedasyAkAzasyAdhAratvena vivakSitatvAttadAdheyAH sapta vaktavyA bhavanti, na ca te'tra vivakSitAH, vakSyamANakAraNAt, ye tu vivakSitAstAnAha-paJceti, kathamityAha - 'dhammatthikAe'ityAdi, iha jIvAnAM pudgalAnAM ca bahutvAdekasyApi jIvasya pudgalasya vA sthAne saGkocAditathAvidhapariNAmavazAdbahavo jIvAH pudgalAzca tathA taddezAstapradezAzca saMbhavantItikRtvA jIvAzca jIvadezAzca jIvapradezAzca, tathA rUpidravyApekSayA'jIvAzcAjIvadezAzcAjIvapradezAzcetisaMgatam, ekatrApyAzraye bhedavato vastutrayas sadbhAvAt,dharmAstikAyAdautudvitayamevayuktaM, yatoyadAsaMpUrNa vastu vivakSyate tadAdharmAstikAyAdItyucyate, tadaMzavivakSAyAM tu tatpradezA iti, teSAmavasthitarUpatvAt, taddezakalpanA tvayuktA, teSAmanavasthitarUpatvAditi, yadyapi cAnavasthitarUpatvaM jIvAdidezAnAmapyasti tathA'piteSAmekatrAzraye bhedena sambhavaH prarUpaNAkAraNam iha tu tannAstidharmAstikAyAderekatvAdasaGkocAdidharmakatvAcceti, ata eva dharmAstikAyAdidezaniSedhAyAha / 'nodhammatthikAyassa dese' tathA 'no adhammasthikAyassa dese'tti| cUrNikAro'pyAha-'arUviNo davyA samudayasaddeNaM bhannaMti, nIsesA, paesehiM vA nIsesA bhaninA, no deseNaM, tassa aNavaTThiyappamANattaNao, teNa na deseNa niddeso, jo puNa desasaddo eesu kao so savisayagayavavahAratthaM paradavvaphusaNAdigayavavahAratthaM ceti, tatra svaviSayedharmAstikAyAdiviSayeyo dezasya vyavahAro-yathAdharmAstikAyaH svadezenolokAkAzaM vyApnotItyadistadarthaM, tathA paradravyeNa-urdhvalokAkAzAdinA yaH svasya sparzanAdigato vyavahAro yathordhvalokAkAzena dharmAstikAyasya dezaH spRzyate ityaadistdrthHmiti| 'addhAsamaya'tti addhA-kAlastallakSaNaH samayaH-kSaNo'ddhAsamayaH, sacaika eva vartamAnakSaNalakSaNaH, atiitaanaagtyorsttvaaditi| kRtaM lokAkAzagatapraznaSaTkasya nirvacanam, athAlokAkAzaM prati praznayannAha mU. (146) alogAgAseNaM bhaMte ! kiMjIvA? pucchA taha ceva, goyamA! no jIvA jAva noajIvappaesAege ajIvadavvadese aguruyalahue anaMtehiM aguruyalahuyaguNehiM saMjutte savvAgAse anNtbhaaguunne| vR. 'pucchAtahaceva'tti yathAlokaprazne, tathAhi-'alokAkAseNaMbhaMte! kiMjIvAjIvadesA jIvappaesA ajIvA ajIvadesA ajIvappaesa'tti / nirvacanaM tveSAMSannAmapi niSedhaH, tathA 'ege ajIvadavvadese'ttialokAkAzasya dezatvaM lokAlokarUpAkAzadravyasya bhAgarUpatvAt 'agaruyalahue'tti gurulaghutvAvyapadezyatvAt 'anaMtehiM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 2/- /10/146 aguruyalahuyaguNehiM'ti 'anantaiH' svaparyAyaparaparyAyarUpairguNaiH, agurulaghusvabhAverityarthaH, 'savvAgAse anaMtabhAgUNe'tti lokAkAzasyAlokAkAzApekSayA'nantabhAgarUpatvAditi / mU. (147) dhammatthikAe NaM bhaMte! ke mahAlae pannatte ?, goyamA ! loe loyamette loyappamANe loyaphuDe loyaM ceva phusittANaM ciTThai, evaM ahammatthikAe loyAgAse jIvatthikAe poggalatthikAe paMcavi ekkAbhilAvA / vR. athAnantaroktAn dharmAstikAyAdIn pramANato nirUpayannAha - 'kemahAlae' ti luptabhAvapratyayatvAnnirdezasya kiM mahattvaM yasyAsau kimahattvaH ?, 'loe' tti lokaH, lokapramitatvAllokavyapadezAdvA, ucyate ca "paMcatthikAyamaiyaM loyaM " ityAdi / loke cAsau varttate, idaM cApraznitamapyuktaM, ziSyahitatvAdAcAryasyeti, 'lokamAtraH ' lokaparimANaH, sa ca kiJcinyUno'pi vyavahArataH syAdityata Aha-lokapramANaH, lokapradezapramANatvAttaThapradezAnAM sa cAnyo'nyAnubandhena sthita ityetadevAha - 'loyaphuDe' tti lokena-lokAkAzena sakalasvapradezaiH spRSTau lokaspRSTaH, tathA lokameva ca sakalasvapradezaiH spRSTA tiSThatIti / pudgalAstikAyo lokaM spRSTatha tiSThatItyanantaramuktamiti sparzanA'dhikArAdadholokAdInAM dharmAstikAyAdigatAM sparzanAM darzayannidamAha mU. (148) aheloe NaM bhaMte ! dhammatthikAyassa kevaiyaM phusati ?, goyamA ! sAtiregaM addhaM phusati / 162 tirayaloe NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! asaMkhejjaibhAgaM phusai / uDDalIe NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! desUnaM addhaM phusai // vR. 'sAtiregaM addhaM'ti lokavyApakatvAddharmAstikAyasya sAtirekasaptarajjupramANatvAcAdholokasya / asaMkhejjaibhAgaM 'ti asaGkhyAtayojanapramANasya dharmAstikAyasyASTAdazayojanazatapramANastiryagloko'saGkhyAta bhAgavarttIti tasyAsAvasaGghayeyabhAgaM spRzatIti / 'desonaM arddha' ti dezonasaptarajjupramANatvAdUrdhvalokasyeti / mU. (149) imA NaM bhaMte! rayaNappabhApuDhavI dhammatthikAyassa kiM saMkhejjaibhAgaM phusati ? asaMkhejjaibhAgaM phusai ? saMkhijje bhAge phusati ? asaMkhejje bhAge phusati ? savvaM phusati ?, goyamA ! no saMkhejjaibhAgaM phusati asaMkhejjaibhAgaM phusai no saMkhejje no asaMkhejje no savvaM phusati imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe ghanodahI dhammatthikAyassa pucchA, kiM saMkhejjaibhAgaM phusati ? jahA rayaNappabhA tahA ghanodahighanavAyatanuvAyA / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe uvAsaMtare dhammatthikAyassa kiM saMkhejjatibhAgaM phusati asaMkhejaibhAgaM phusai jAva savvaM phusai ?, goyamA ! saMkhejjaibhAgaM phusai no asaMkhejjai bhAgaM phusaino saMkhejje0 no asaMkhejje0 no savvaM phusai, uvAsaMtarAI savvAiM, jahA rayaNappabhAe puDhavIe vattavvayA bhaniyA evaM jAva ahesattamAe, jaMbUddIvAiyA dIvA lavaNasamuddAiyA samuddA / evaM sohamme kappe jAva IsipabbhArApuDhavIe, ete savve'vi asaMkhejjatibhAgaM phusati, sesA paDiseheyavvA // evaM dhammatthikAe, evaM loyAgAsevi, gAhA Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 zatakaM-2, vargaH-, uddezakaH-10 vR. 'imA NaM bhaMte' ityAdi, iha pratipRthivi paJca sUtrAni devalokasUtrAni dvAdaza graiveyakasUtrAni trIni anuttareSaprAgbhArAsUtre dve eM dvipaJcAzatsUtrAni dharmAstikAyasya kiM saGkhayeyaM bhAgaM spRzantItyAdyabhilApenAvaseyAni, tatrAvakAzAntarAni saGghayeyabhAgaM spRzanti, zeSAstvasaGkhayeyabhAgamiti nirvacanam, etAnyeva sUtrANyadharmAstikAyalokAkAzayoriti / mU. (150) puDhavodahIdhaNataNukappA gevejaNuttarA siddhii| saMkhejatibhAgaM aMtaresu sesA asaMkhejjA / ihoktArthaHsaGgrahagAthA bhaavitaathaiveti|| zatakaM-2 uddezakaH-10 samAptaH // 1 // zrIpaJcamAGge gurusUtrapiNDe, zataM sthitAnekazate dvitIyam / anaipuNenApi mayA vyacAri, sUtraprayogajJavaco'nuvRttyA / / iti / zatakaM-2 samAptam munidIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA bhagavatIagasUtre dvitIya zatakasya TIkA prismaaptaa| (zatakaM-3) vR. vyAkhyAtaM dvitIyazatamatha tRtIyaM vyAkhyAyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantarazate'stikAyA uktAH, ihatu tadvizeSabhUtasya jIvAstikAyasya vividhadharmA ucyante, ityevaMsambandhasyAsya tRtIyazatasyoddezakArthaHsaGgrahAyeyaM gAthAmU. (151) kerisaviuvvaNA camara kiriya jAnitthi nagara pAlA y| ahivai iMdiyaparisA tatiyammi sae dsuddesaa|| vR.tatra 'kerisaviuvvaNa'tti kIzI camarasya vikurvaNAzaktirityAdipraznanirvacanArthaH prathamauddezakaH 1, camara'tti camarotpAtAbhidhAnArtho dvitIyaH 2, kiriya'ttikAyikyAdikriyAdyarthAbhidhAnArthaHstRtIyaH 3, 'jANa'tti yAnaM devena vaikriyaM kRtaM jAnAti sAdhurityAdyarthaHnirNayArthaHzcaturthaH 4, 'itthi'tti sAdhurbAhyAn pudgalAn paryAdAya prabhuH stryAdirUpAni vaikriyAni kartumityAdyarthaHnirNayArthaH paJcamaH 5 / _ 'nagara'tti vArANasyAM nagaryA kRtasamudaghAto'nagAro rAjagRhe rUpAni jAnAtItyAdyarthaHnizcayaparaH SaSThaH 6, "pAlA ya'tti somAdilokapAlacatuSTayasvarUpAbhidhAyakaH saptamaH 7, 'ahivai'ttiasurAdInAMkatidevAadhipatayaH? ityAdyarthaHparo'STamaH, iMdiya'ttiindriyaviSayAbhidhAnArtho navamaH 9, parisa'tti camarapariSadabhidhAnArtho dazamaH 10 iti / tatra kIzI vikurvaNA? ityAdyarthaHsya prathamoddezakasyedaM sUtram -zatakaM-3, uddezakaH-1:mU. (152) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM moyA nAma nagarI hotthA vannao, tIse NaM moyAe nagarIe bahiyA uttarapurachime disIbhAgeNaM naMdaNe nAma cetie hotthA, vannao, teNaM kAleNaM 2 sAmI samosaDDhe, parisA nigacchai paDigayA parisA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bhagavatI aGgasUtraM 3/-/1/152 mahAvIrassa docce aMtevAsI aggibhUtInAmaM anagAre goyamagotteNaM sattussehe jAva pajjuvAsamANe evaM vadAsI camare NaM bhaMte! asuriMde asurarAyA ke mahiDDIe ? kemahajuttIe ? ke mahAbale ? kemahAyase kemahAsokkhe ? kemahAnubhAge ? kevaiyaM ca NaM pabhU viubvittae ?, goyamA ! camare NaM asuriMde asurarAyA mahiDDIe jAva mahAnubhAge se NaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM causaTTIe sAmAniyasAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM jAva viharai, evaMmahiDDIe jAva mahAnubhAge / evatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae se jahAnAmae-juvatI juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA, cakkassa vA nAbhI aragAuttA siyA, evAmeva goyamA ! camare asuriMde asurarAyA veuvviyasamugdhAeNaM samohaNai 2 saMkhejjAiM joyaNAiM daMDaM nisirai, taMjahA - rayaNANaM jAva riTThANaM ahAbAyare poggale parisADei 2 ahAsuhume poggale pariyAeti 2 dopi veuvviyasamugdhAeNaM samohaNati 2 / pabhU NaM goyamA ! camare asuriMde asurarAyA kevalakappaM jaMbUddIvaM 2 bahuhiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya AinnaM vitikinnaM uvatthaDaM saMthaDaM phuDaM avagADhAavagADhaM karettae / aduttaraM ca NaM goyamA ! pabhU camare asuriMde asurarAyA tiriyamasaMkhejje dIvasamudde bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya Ainne vitikinne uvatthaDe saMthaDe phur3e avagADhAvagADhe karettae / esa goyamA ! camarassa asuriMdassa asuraranno ayameyArUve visae visayamette vuie no cevaNaM saMpattIe vikuvviMsu vA vikuvvati vA vikuvvissati vA / vR. 'teNaM kAleNa'mityAdi sugamaM, navaraM 'kemahiDDie 'tti kena rUpeNa maharddhikaH ? kirUpA vA maharddhirasyeti kiMmaharddhikaH, kiyanmaharddhika ityanye, 'sAmAniyasAhassINaM' ti samAnayAindratulyA RddhayA carantIti sAmAnikAH 'tAyattIsAe' tti trayastriMzataH 'tAyattIsagANaM' ti mantrikalpAnAM, yAvatkaraNAdidaM dRzyaM 'cauNhaM logapAlANaM paMcaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM amiyAhivaINaM cauNhaM causaThThINaM AyarakkhadevasAhassINaM annesiM ca bahUNaM camaracaMcArAyahAnivatyavvANaM devANa ya devINa ya AhevaccaM porevaccaM sAmittaM bhaTTittaM ANAIsaraseNAvaccaM kAremANe pAlemANe mahayA''hayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAI bhogabhogAI bhuMjamANe' tti tatrAdhipatyam-adhipatikarma purovararttitvam-adhipatikarma purovarttitvam-agragAmitvaM svAmitvaM svasvAmibhAvaM bhartRtvaM- poSakatvam AjJezvarasya- AjJApradhAnasya sato yatsenApatyaM tattathA tatkArayan anyaiH pAlayan svayamiti tathA mahatA raveNeti yogaH / 'Ahaya'tti AkhyAnakapratibaddhAnIti vRddhAH, athavA 'ahaya'tti ahatAni - avyAhatAni nATyagItavAditAni, tathA tantrI - vINA talatAlAH - hastatAlAH talA vA hastAH tAlAH-kaMsikAH 'tuDiya'tti zeSatUryAni, tathA ghanAkAro dhvanisAdharmyAdayo mRdaGgo-mardalaH paTunA dakSapuruSeNa pravAdita ityeteSAM dvandvo'ta eSAM yo ravaH sa tathA tena 'bhoga bhogAiM' ti bhogArhAnzabdAdIn 'evaMma - hiDDie ' ti evaM maharddhika iva maharddhikaH iyanmaharddhika ityanye / 'se jahAnAmae' ityAdi, yathA yuvatiM yuvA hastena haste gRhNAti, kAmavazAdgADhataragrahaNato nirantarahastAGguliyatetyarthaH, dhSTAntAntaramAha - 'cakkasse' tyAdi, cakrasya vA nAbhi, kiMbhUtA ? - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-1 165 'aragautta'tti arakairAyuktA-abhividhinA'nvitAarakAyuktA siya'tti syAt' bhavet athavA'rakA uttAsitA-AsphAlitAyasyAM sA'rakottAsitA, 'evameva'tti nirantaratayetyarthaH prabhujambUdvIpaM bahubhirdevAdibhirAkIrNa kartumiti yogaH, vRddhastu vyAkhyAtaM-yathA yAtrAdiSu yuvatiyUno haste lagnA-pratibaddhA gacchati bahulokapracite deze, evaM yAni rUpAni vikurvitAni tAnyekasmin kartari pratibaddhAni, yathA vA cakrasya nAbhirekA bahubhirarakaiH pratibaddhA ghanA nizchidrA, evamAtmazarIrapratibaddhairasuradevairdevIbhizca pUrayediti / ____ 'veubviyasamugdhAeNaM'ti vaikriyakaraNAya prayatnavizeSeNa 'samohaNai'tti samupahanyate samupahato bhavati samupahanti vA-pradezAn vikSipatIti / tatsvarUpamevAha-'saMkhejjAI'ityAdi, daNDa iva daNDaH-UrdhvAdhaAyataH zarIrabAhalyo jIvapradezakarmapudgalasamUhaH tatraca vividhapudgalAnAdatta iti darzayannAha-tadyathA- ratnAnAM karketanAdInAma, ihaca yadyapi ratnAdipudgalAaudArikAvaikriyasamudaghAteca vaikriyA eva grAhyAbhavanti tathA'pIhateSAM ratnAdipudgalAnAmiva sAratApratipAdanAya ratnAnAmityAdhuktaM, tacca ratnAnAmivetyAdi vyAkhyeyam, anye tvAAhuH-audArikAapitegRhitAH santo vaikriyatayA pariNamantIti, yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'vairANaM veruliyANaM lohiyakkhANaM masAragallANaMhaMsagabmANaM pulayANaMsogaMdhiyANaMjotIrasANaMaMkANaMaMjaNANaMrayaNANaMjAyasavANaM aMjaNapulayANaM phaliyANaM'ti, kim ? ata Aha-'ahAbAyare'tti yathAbAdarAn-asArAn pudgalAn parizAtayati daNDanisagagRhItAn, yaccoktaM prajJApanATIkAyAM 'yathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudgalAn prAgbaddhAn zAtayatI'ti tatsamudaghAtazabdasamarthaHnArthaHmanAbhogikaM vaikriyazarIrakarmanirjaraNamAzrityeti, 'ahAsuhume'tti yathAsUkSmAn sArAn pariyAeti' paryAdatte, daNDanisargagRhItAn sAmastyenAdatta ityarthaH, 'docaMpi'ttidvitIyamapi vAraMsamudghAtaM karoti, cikIrSitarUpanirmANArthaM, tatazca 'pabhutti samarthaH 'kevalakappaMti kevalaH-paripUrNa kalpata iti kalpaH-svakAryakaraNasAmopetastataH karmadhArayaH,athavA 'kevalakalpaH' kevalajJAnasazaH paripUrNatAsAdhAt, saMpUrNaparyAyo vA kevalakalpa itizabdaH / 'Ainna'mityAdaya ekArthA atyntvyaaptidrshnaayoktaaH| 'aduttaraMcaNaM'tiathAparaMca, idaMcasAmathyArtizayavarNanaM visae'ttigocarovaikriyakaraNazakteH, ayaMca tatkaraNayukto'pi syAdityata Aha-'viuvvisuvA' vikurvitavAn vikurvati vA vikurviSyati vA, vikurva ityayaM dhAtuH sAmayiko'sti, vikurvnnetyaadipryogdrshnaaditi| mU. (153) jati NaM bhaMte ! camare asuriMde asurarAyA emahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, camarassa gaMbhaMte! asuriMdassaasuraranno sAmAniyA devA kemahiDDIyAjAva kevatiyaM caNaM pabhU vikuvittae?, goyamA! camarassa asuriMdassa asuraranno sAmAniyA devA mahiDDiyA jAva mahAnubhAgA, teNaMtattha sANaM 2 bhavaNANaM sANaM 2 sAmAniyANaMsANaM 2 aggamahisINaMjAva divvAiMbhogabhogAiM jamANA vihrNti| evaMmahiDDIyA jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae, se jahAnAmae-juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejA cakkassavA nAmIarayAuttA siyA evAmeva goyamA! camarassa asuriMdassaasuraranno egamege sAmAnie deve veuvviyasamugghAeNaM samohaNai 2 jAva doccaMpi veubviyasamugghAeNaM Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 bhagavatIaGgasUtraM 3/-19/153 samohaNati 2 pabhUNaMgoyamA! camarassa asuriMdassa asuraranno egamege sAmAnie deve kevalakappaM jaMbUddIvaM 2 bahUhi~ asurakumArehiM devehiM devIhi ya AinaM vitikinnaM uvatthaDaM saMthaDaM phuDaM avagADhAvagADhaM krette| _ aduttaraMcaNaMgoyamA! pabhUcamarassa asuriMdassa asurarannoegamegesAmAniyadevetiriyamasaMkhene dIvasamudde bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya Ainne vitikinne uvatthaDe saMthaDe phuDe avagADhAvagADhekarettae, esaNaMgoyamA! camarassaasuriMdassaasurarannoegamegassasAmAniyadevassa ayameyAsvevisae visayamete bahue nocevaNaMsaMpattIe vikubbisuvA vikucati vA vikubbissaMti vaa| jatiNaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asurano sAmAniyA devA evaMmahiDDiyA jAva evatiyaM ca NaM pabhU vikubvittae camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraranno tAyattIsiyA devA kemahiDDIyA ? tAyattIsiyA devA jahA sAmAniyA tahA neyavvA, loyapAlA taheva, navaraM saMkhejjA dIvasamuddA bhAniyavvA bahUhiM asurakumArehiM 2 Ainne jAva viuvvissaMti vA / jati NaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asuraranno logapAlA devA evaMmahiDDIyA jAva evatiyaMcaNaM pbhuuviuvitte| camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asurano aggamahisIo devIo kemahiDDIyAo jAva kevatiyaM ca NaM pabhU vikubvittae ?, goyamA ! camarassaNaM asuriMdassa asuraranno aggamahisIo mahiDDiyAojAva mahAnubhAgAo, tAoNaMtattha sANaM 2 bhavaNANaMsANaM 2 sAmAniyasAhassINaM sANaM 2 mahattariyANaM sANaM 2 parisANaM jAva emahiDDiyAo anaMjahA logapAlANaM aprisesN| sevaM bhaMte!2 ti| vR. 'navaraM saMkhejjA dIvasamuddatti lokapAlAdInAM sAmAnikebhyo'lpatararddhikatvenAlpataratvAdvaikriyakaraNalabdheriti / mU. (154) bhagavaM docce goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 jeNeva tacce goyame vAyubhUtianagAre teNeva uvAgacchati 2 tacaM goyamaM vAyubhUti anagAraM evaM vadAsi-evaM khalu goyamA! camare asuride asurarAyAevaMmahiDDIe taMcevaevaMsavvaMapuTThavAgaraNaMneyavvaM aparisesiyaM jAva aggamahisINaM vattavvayA smttaa| tae NaM se tacce goyame vAyubhUtI anagAre doccassa goyamassa aggibhUissa anagArassa evamAikkhamANassa bhA0pa0 parU0 eyamaTuMno saddahaino pattiyai no royaieyamaTuM asaddahamANe apattiyamANe aroemANe uThAe uDhei 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchi jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! docce goyame aggibhUtianagAre mama evamAtikkhai bhAsai panavei parUvei-evaM khalu goyamA! camare asuriMde asurarAyA mahiDDIe jAva mahAnubhAve se NaM tattha cottIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM evaM taM ceva savvaM aparisesaM bhAniyavvaM jAva aggamahisINaM vattavvayA samattA, se kahameyaM bhaMte ! ? -evaM goyamAdi samaNe bhagavaM mahAvIre tacaM goyamaM vAubhUtiM anagAraM evaM vadAsi-jannaM goyamA! doce go0 aggibhUianagAre tava evamAtikkhai 4-evaM khalu goyamA! camare 3 mahiDDie evaM taM ceva savvaM jAva aggamahisINaM vattavvayA samattA, sacce NaM esamaDhe, ahaMpiNaM goyamA! evamAtikkhAmi bhA0pa0 parU0, evaM khalu goyamA !-camare 3 jAva mahiDDie so ceva bitio Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-1 gamo bhAniyavvo jAva aggamahisIo, sacce NaM esamaTe, seva bhaMte 2, tacce goyame ! vAyubhUtI anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 jeNeva docce goyame aggibhUtI anagAre teNeva uvAgacchai 2 doccaMgo0 aggibhUti anagAraM vaMdai namasati 2 eyamadvaM sammaM vinaeNaM bhUjo 2 khaameti| vR. 'apuTThavAgaraNaM'ti apRSTe sati pratipAdanaM / mU. (155) taeNaM se tacce goyame vAubhUti anagAre docceNaM goyameNaM aggibhUtInAmeNaM anagAreNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre jAva paJjuvAsamANe evaM vayAsi-jati NaM bhaMte ! camare asuridai asurAyA evaMmahiTIejAva evatiyaMcaNaMpabhUvikubvittebalINaMbhaMte! vairoyaNiMde vairoyaNarAyA kemahiDDIe jAva kevaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae? goyamA! balINaM vairoyaNiMde vairoyaNarAyA mahiDDIejAva mahAnubhAga, seNaMtattha tIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaM saTThIe sAmAniyasAhassINaM sesaMjahAcamarassa tahAbaliyassavi neyavvaM, navaraM sAtiregaM kevalakappaM jaMbUddIvaMti bhAniyavvaM, sesaM taM ceva niravasesaM neyavvaM, navaraM nANattaM jAniyavvaM bhavaNehiM sAmAniehiM, sevaM bhaMte 2 tti tacce goyame vAyubhUti jAva viharati / bhaMtettibhagavaMdocce goyame aggibhUtIanagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraMvaMdai 2 evaM vadAsIjai NaM bhaMte ! balI vairoyaNiMde vairoyaNarAyA emahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU vikuvittae dharaNe NaM bhaMte ! nAgakumAriMde nAgakumArarAyA kemahiDDIe jAva kevatiyaM caNaM pabhU vikuvittae goyamA! dharaNeNaM nAgakumAride nAgakumArarAyA emahiDDIe jAva seNaM tattha coyAlIsAe bhavaNAvAsasayasahassANaMchaNhaM sAmAniyasAhassINatAyattIsAetAyattIsagANaMcauNhaM logapAlANaM chaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aniyAhivaINaM cauvIsAe AyarakkhadevasAhassINaM annesiMcajAva viharai, evatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae se jahAnAmae-juvatiMjuvANe jAvapabhU kevalakappaMjaMbUddIvaM 2 jAva tiriyaM saMkhejje dIvasamudde bahUhiM nAgakumArIhiM jAva viuvvissaMti vA / sAmAniyA tAyattIsalogapAlagga mahisIo ya taheva jahA camarassa, evaM dharaNe NaM nAgakumArarAyA mahiDDiejAva evatiyaM jahA camare tahA dharaNevi, navaraM saMkheje dIvasamudde bhAniyavvaM, evaM jAva thaniyakumArA vANamaMtarA joisiyAvi, navaraM dAhinille savve aggibhUtI pucchati, uttarille savve vAubhUti pucchai, bhaMtetti bhagavaM docce goyame aggibhUtI anagAre samaNaM bhagavaMma0 vaMdati namaMsati 2 evaM vayAsI-jatiNaM bhaMte ! joisiMde jotisarAyA evaMmahiDDIe jAva evatiyaM caNaMpabhUvikuvittae sakkeNaMbhaMte! deviMde devarAyA kemahiDDIejAva kevatiyaMcaNaMpabhUviuvittae goyamA! sakkeNaMdeviMde devarAyA mahiDDIejAvamahAnubhAge, seNaMtattha battIsAe vimANAvAsasayasahassANaMcaurAsIe sAmAniyasAhassINaMjAva cauNhaMcaurAsINaMAyarakkha diva)sAhassINaM annesiMca jAva viharai, evaMmahiDDIe jAva evatiyaMcaNaM pabhU vikuvittae, evaM jaheva camarassa taheva bhAniyavvaM, navaraMdo kevalakappe jaMbUddIve 2 avasesaMtaM ceva, esaNaMgoyamA! sakkassa deviMdassa devaranno imeyArUve visae viMsayametteNaM buie no cevaNaM saMpattIe viuvviMsu vA viuvvati vA viuvvissati vaa| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 3/-/1/155 vR. 'vairoyaNiMde 'tti dAkSiNAtyAsurakumArebhyaH sakAzAdviziSTaM rocanaM dIpanaM yeSAmasti te vairocanA-audIcyAsurAsteSu madhye indraH- paramezvaro vairocanendraH / 'sAiregaM kevalakappaM 'ti audIcyendratvena balerviziSTataralabdhikatvAditi / 'evaM jAva thaniyakumAra'tti dharaNaprakaraNamiva bhUtAnandAdimahAghoSAntabhavanapatIndraprakaraNAnyadhyeyAni teSu cendranAmAnyetadbhAthAnusArato vAcyAni 119 11 "camare 1 dharaNe 2 taha veNudeva 3 harikaMta 4 aggisIhe ya 5 / punne 6 jalakaMtevi ya 7 amiya 8 vilaMbe ya 9 ghose ya 10 // - ete dakSiNanikAyendrAH, itare tu "bali 1 bhUyAnaMde 2 veNudAli 3 harisaha 4 'ggimAnava 5 vasiTThe 6 / jalappa 7 amiyavAhaNe 8 pabhaMjaNa 9 mahAghose 10 // 168 eteSAM ca bhavanasaGkhyA "cautIsA 1 caucattA 2" ityAdipUrvoktagAthAdvayadavaseyA, sAmAnikAtmarakSasaGkhyA caivam 119 11 "causaTTI saTThI khala chacca sahassA u asuravajjANaM / sAmAniyA u ee caugguNA AyarakkhA u // agramahiSyastu pratyekaM gharaNAdInAM SaT, sUtrAbhilApastu dharaNasUtravatkAryaH, 'vANamaMtarajoisiyAvi' tti vyantarendrA api dharaNendravatsaparivArA vAcyAH, eteSu ca pratinikAyaM dakSiNottarabhedena indrasyAtAM tadyathA 119 11 "kAle ya mahAkAle 1 surUva paDirUva 2 punnabhadde ya / amaravai mAnibhadde 3 bhIme ya tahA mahAbhIme 4 // kiMnara kiMpurise 5 khalu sappurise ceva taha mahApurise 6 / aikAya mahAkAe 7 gIyaraI ceva gIyajase 8 // // 2 // eteSAM jyotiSkANAM ca trAyastriMza lokapAlAzca na santIti te na vAcyAH, sAmAnikAstu catuH sahasrasaGkhyAH, etaccaturguNAzcAtmarakSA agramahiSyazcatana iti, eteSu ca sarveSvapi dAkSiNAtyAnindrAnAdityaM cAgnibhUti pRcchati / udIcyAMzcandraM ca vAyubhUti / tatra ca dAkSiNAtyeSvAditye ca kevalakalpaM jambUdvIpaM saMstRtamityAdi, audIcyeSu ca candre ca sAtirekaM jambUdvIpamityAdi ca vAcyaM yaccehAdhikRtavAcanAyAmasUcitamapi vyAkhyAtaM tadvAcanAntara- mupajIvyeti bhAvanIyamiti, tatra kAlendrasUtrAbhilApa evam 'kAle NaM bhaMte ! pisAiMde pisAyarAyA kemahiDDIe 6 kevaiyaM ca NaM pabhU viuvvittae ?, gomA ! kAle NaM mahiDDI 6 se NaM tattha asaMkhejjANaM nagaravAsasayasahassANaM caunhaM sAmAniyasAhassINaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaM cauNhaM aggamahisINaM saparivArANaM annesiM ca bahUNaM pisAyANaM devANaM devINaya AhevaccaM jAva viharai, evaMmahiDDie 6 evatiyaM caNaM pabhU viuvvittae jAva kevalakappaM jaMbUddIvaM 2 jAva tiriyaM saMkhejje dIvasamudde' ityAdi, zakraprakaraNe 'jAva caunhaM caurAsINa' mityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyam- 'aTThaNhaM aggamahisINaM saparivArANaM cauNhaM logapAlANaM tinhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aniyAhivaINaM'ti / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-1 169 zakrasya vikurvaNoktA, atha tatsAmAnikAnAM sA vaktavyA, tatraca svapratItaM sAmAnikavizeSamAzritya taccaritAnuvAdastAn praznayannAha mU. (156) jai NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA evamahiDDIe jAva tavatiyaM ca NaM pabhU vikuvitte| ____ evaMkhalu devANuppiyANaM aMtevAsI tIsae nAmaManagAre pagatibhaddaejAva vinIechaTuMchaTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANe bahupaDipunnAiM aTTha saMvaccharAiM sAmannapariyAgaM pAunittAmAsiyAe saMlehaNAe attANaMjhUsettA sahi~ bhattAianasaNAechedettAAlotiyapaDikkate samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe sayaMsi vimANaMsi uvavAyasabhAe devasayanijaMsi devadUsaMtarie aMgulassa asaMkhejjaibhAgamettAe ogAhaNAe sakkassa deviMdassa devaranno sAmAniyadevattAe uvavanne, tae NaM tIsae deve ahuNovavannamette samANe paMcavihAe pajattIe pajjattibhAvaMgacchai, taMjahA-AhArapajjattIe sarIra0 iMdiya0 ANupANupajattIe bhAsAmaNapajjattIe, taeNataMtIsayaM devaM paMcavihAe pajattIe pajjattibhAvaMgayaM samANaM sAmAniyaparisovavannayA devA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTa jaeNaM vijaeNaM vaddhAviMti 2 evaM vadAsi ahoNaMdevANuppie! divvA deviDDI divvA devajuttI divve devAnubhAve laddhe patteabhisamanAgate, jArisiyA NaM devANuppiehiM divvA deviDDI divvA devajuttI dibve devAnubhAve laddhe patte abhisamannAgate tArisiyA NaM sakkeNaM deviMdeNaM devarannA divvA deviDDI jAva abhisamannAgayA, jArisiyA NaM sakkeNaM deviMdeNaM devarannA divvA deviDDI jAva abhisamannAgayA tArisiyA NaM devANuppiehiM divvA deviDDI jAva abhisamannA gyaa| se NaM bhaMte ! tIsae deve kemahiDDIe jAva kevatiyaM ca NaM pabhU viuvittae?, goyamA ! mahiDDIe jAva mahAnubhAge, seNaM tattha sayassa vimANassa cauNhaM sAmAniyasAhassaNaM cauNhaM aggamahisINaMsaparivArANaM tiNhaM parisANaM sattaNhaM aniyANaM sattaNhaM aniyAhivaINaM solasaNhaM AyarakkhadevasAhassINaMannesiMcabahUNaMvemAniyANaMdevANayadevINaya jAvaviharati, evaMmahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvvittae, se jahAnAmae juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejA jaheva sakkassa taheva jAva esa NaM goyamA ! tIsayassa devassa ayameyArUve visae visayamette buie no cevaNaM saMpattIe viuvviMsu vA 3 / jatiNaM bhaMte ! tIsae deve mahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvittae sakkassaNaM bhaMte! deviMdassa devaranno egamegassa sAmAniyassa devassa imeyArUve visayamette buie nocevaNaM saMpattIe viuvviMsu vA viuvditi vA viuvvissaMti vA tAyattIsAya logapAlaaggamahisIgaMjaheva camarassa navaraMdo kevalakappe jaMbUddIppe jaMbUddIve 2 annaM taM ceva / sevaM bhaMte 2 tti docce goyame jAva viharati / vR. 'evaM khalu'ityAdi, 'evam' iti vakSyamANanyAyena sAmAnikadevatayotpanna iti yogaH, 'tIsae'ttitiSyakAbhidhAnaH sayaMsi'ttisvake vimAne, paMcavihAe pajjattIe'tti paryApti-AhArazarIrAdInAmabhinivRtti, sA cAnyatra SoDhoktA, iha tu paJcadhA, bhASAmanaH paryAptayorbahuzrutA www Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 3/-/1/156 bhimatena kenApi kAraNenaikatvavivakSaNAt / 'laddhe' tti janmAntare tadupArjanApikSayA 'patte' tti prAptA devabhavApekSayA 'abhisamannAgae' tti tadbhogApekSayA 'jaheva camarassa' tti, anena lokapAlAgramahiSINAM 'tiriyaM saMkheje dIvasamudde 'tti vAcyamiti sUcitam // mU. (157) bhaMtetti bhagavaM tacce goyame vAubhUtI anagAre samaNaM bhagavaM jAva evaM vadAsIjati NaM bhaMte! sakke deviMde devarAyA e mahiDDIe jAva evaiyaM ca NaM pabhU viuvvittae IsAne NaM bhaMte deviMde devarAyA kemahiDDIe ? evaM taheva, navaraM sAhie do kevalakappe jaMbUdIve 2 avasesaM taheva vR. 'IsAne NaM bhaMte' ityAdi, IzAnaprakaraNam, iha ca 'evaM taheva 'tti anena yadyapi zakrasamAnavaktavyamIzAnendraprakaraNaM sUcitaM tathA'pi vizeSo'sti, ubhayasAdhAraNapadApekSatvAdatidezasyeti, sacAyam- 'seNaM aTThAvIsAe vimANAvAsasayahassANaM asIIe sAmAniyasAhassINaM jAva caunhaM asIINaM AyarakkhadevasAhassINaM 'ti // IzAnavakatavyatAnantaraM tatsAmAnikavaktavyatAyAM svapratItaM tadvizeSamAzritya taccaritAnuvAdataH praznayannAha mU. (158) jati NaM bhaMte ! IsANe deviMde devarAyA emahiDDIe jAva evatiyaM ca NaM pabhU viuvvittae // evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI kurudattaputte nAmaM pagatibhaddae jAva vinIe aTTamaMaTTameNaM anikkhitteNaM pAraNae AyaMbilapariggahieNaM tavokammeNaM uDuM bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhisu AyAvaNabhUmIe AyAvemANe bahupaDipunne chammAse sAmannapariyAgaM pAunittA addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhosittA tIsaM bhattAiM anasaNAe chedittA AloiyapaDikkaMte samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA IsAne kappe sayaMsi vimANaMsi jA ceva tIsae vattavvayA tA savveva aparisesA kurudattaputtevi, navaraM sAtirege do kevalakappe jaMbUddIve 2, avasesaM taM ceva, evaM sAmAniyatAyattIsa logapAla aggamahisINaM jAva esa NaM goyamA ! IsANassa deviMdassa devaranno evaM egamegAe aggamahisIe devIe ayameyArUve visae visayamette buie no ceva NaM saMpattIe viuvvisu vA 3 // 170 vR. 'uDDuM bAhAo pagijjhiya'tti pragRhya vidhAyetyarthaH / mU. (159) evaM saNakumArevi, navaraM cattAri kevalakappe jaMbUddIve dIve aduttaraM ca NaM tiriyamasaMkhejje, evaM sAmAniyatAyattIsalogapAla aggamahisINaM asaMkhejje dIvasamudde savve viuvvaMti, saNakumArAo AraddhA uvarillA logapAlA savvevi asaMkhejje dIvasamudde viuvviti, evaM mAhiMdevi, navaraM sAtirege cattAri kelakappe jaMbUddIve 2, evaM baMbhaloevi, navaraM aTTha kevalakappe, evaM laMtaevi, navaraM sAtirege aTTha kevalakappe, mahAsukke solasa kevalakappe, sahasAre sAtirege solasa, evaM pANaevi, navaraM battIsaM kevala0, evaM accuevi0 navaraM sAtirege battIsaM kevalakappe jaMbUddIve 2 annaM taM ceva, sevaM bhaMte 2 tti tacce goyame vAyubhUtI anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai nama'sati jAva viharati / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAI moyAo nagarIo naMdaNAo cetiyAo paDinikkhamai 2 bahiyA jaNavayavihAraM viharai // vR. 'evaM saNakumArevi 'tti, anenedaM sUcitam 'saNaMkumAreNaM bhaMte!' deviMde devarAyA kemahiDie 6 kevaiyaM ca NaM pabhU viuvvittae ?, goyamA ! saNakumAre NaM devaMde devarAyA mahiDDie 6, seNaM bArasaNhaM vimANAvAsasayasAhassINaM bAvattarIe sAmAniyasAhassINaM jAva cauNhaM bAvattarINaM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-1 171 AyarakkhadevasAhassINa' mityAdIti, 'aggamahisINaM ti yadyapi sanatkumArestrINAmutpattiAsti tathA'piyAH saudharmotpannAH samayAdhikapalyopamAdidazapalyopamAntasthitayo'parigRhItadevyastAH sanatkumAradevAnAM bhogAya saMpadyante itikRtvA'gramahiSya ityuktamiti / __ evaM mAhendrAdisUtrANyapi nAthAnusAreNa vimAnamAnaM sAmAnikAdimAnaM ca vijJAyAnusandhAnIyAni gaathaashcaitm||1|| "battIsa aTThavIsA 2 bArasa 3 aTTha 4 cauro 5 ya sayasahassA / AreNa baMbhaloyA vimANasaMkhA bhave esA // // 2 // pannAsaM 6 catta 7 chacceva 8 sahassA laMtasukkasahasAre / sayacauro ANayapANaesu9-10 tinnAraNaccuyao 11-12 / / __ -saamaanikprimaanngaathaa||1|| "caurAsIi asII bAvattari sattarI ya saTThI ya / pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasa sahassA / / iha ca zakrAdikAnpaJcaikAntaritAnagnibhUti pRcchatiH, IzAnAdIMzca tthaivvaayubhuutiriti| indrANAM vaikriya zaktiprarUpaNaprakramAdIzAnendreNaprakAzitasyAtmIyasyavaikriyarUpakaraNasAmArthyasya tejolezyAsAmarthyasya copadarzanAyedamAha mU. (160) teNaMkAleNaM teNaM0 rAyagihe nAmanagare hotthA, vanao, jAva parisApajjuvAsai teNaM kAleNaM 2 IsANe deviMde devarAyA sUlapANI vasabhavAhaNe uttaraDhalogAhivaI aTThAvIsavimANAvAsasayasahassAhivaI ayaMrabaravatthadhare AlaiyamAlamauDe navahemacArucittacaMcalakuMDalavilihijjamANagaMDejAvadasadisAounovemANe pabhAsemANeIsAne kappe IsAnavaDiMsae vimANe jaheva rAyappaseNaijejAva divvaM deviSTuiM jAva jAmeva disiMpAubbhUetAmeva disiMpaDigae bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namasati 2 evaM vadAsI-ahoNaM bhaMte! IsANe deviMde devarAyA mahiddIe IsANassa NaM bhaMte ! evaM vuccati sarIraMgatA? 2, goyamA ! se jahAnAmae-kUDAgArasAlA siyA duhao littA guttA guttaduvArA nivAyA nivAgaMbhIrA tIse NaM kUDAgAre jAva kUDAgArasAlAdiluto bhAniyavyo / IsAneNaM bhaMte ! devideNaM devarannA sA divvA devajuttI divve devAnubhAge kinnA laddhe kinnA patte kinnA abhisamannAgae ke vA esa Asi puvvabhave kinnAmae vA kiMgotte vA kayaraMsi vA gAmaMsi vA nagaraMsi vA jAva saMnivesaMsi vA kiMvA succA kiM vA daccA kiM vA bhocA kiMvA kiccA kiM vA samAyarittA kassa vA tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtie egamavi AyariyaM dhammiyaMsuvayaNaMsoccAnisammajannaMIsANeNaMdeviMdeNaMdevarannA sAdivvA deviDDIjAvaabhisamannAgayA evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM 2 iheva jaMbUddIve 2 bhArahe vAse tAmalittI nAmaM nagarI hotthA, vannao, tatthaNaM tAmalittIe nagarIe tAmalI nAma moriyaputte gAhAvatI hotyA, aDDe ditte jAva bahujaNassa aparibhUe yAvi hotthA, tae NaM tassa moriyaputtassa tAmilattassa gAhAvaiyassa annayA kayAipuvvarattAvarattakAlasamayaMsikuTuMbajAgariyaM jAgaramANassa imeyArUve ajjhathie jAva samuppajitthA-atthitA me purA porANANaMsucinnANaMsuparikaMtANaMsubhANaM kallANANaM kaDANaM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/1/160 kammANaM kallANaphalavittiviseso jeNAhaM hiranneNaM vaDDAmi suvanneNaM vaDDAmi dhaneNaM vaDvAmi dhanneNaM vaDDAmi puttehiM vaDDAmi pasUhiM vaDDAmi viuladhanakaNagarayaNamanimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNasaMtasArasAvatejjeNaM atIva 2 abhivddddaami| taM kinnaM ahaM puNa porANANaM sucitrANaM jAva kaDANaM kammANaM egaMtasokkhayaM uvehemANe viharAmi?, taM jAva tAva ahaM hiranneNaM vaDDAmi jAva atIva 2 abhivaDDAmi jAvaM ca NaM me mittanAtiniyagasaMbaMdhipariyaNo ADhAtipariyANAisakkArei sammANei kallANaM maMgalaM devayaMceiyaM vinaeNaM pajuvAsai tAva tA me seyaM kalaM pAuppabhAyAe rayaNIe jAva jalaMte sayameva dArumayaM paDiggahiyaM karettA viulaM asanaM pAnaM khAtimaM sAtimaM uvakkhaDAvettA mittanAtiniyagasayaNasaMbaMdhipariyaNaM AmaMtettA taM mittanAiniyagasaMbaMdhipariyaNaM viuleNaM asanapAnakhAtimasAtimeNaM vatthagaMdhamallAlaMkAreNa yasakkArettA sammANettA tasseva mittanAiniyagasaMbaMdhipariyaNassa purato jeTTaputtaM kuTuMbe ThAvettA taM mittanAtiniyagasaMbaMdhipariyaNaM jeTTaputtaM ca ApucchittA sayameva dArumayaM paDiggahaMgahAya muMDe bhavittA pANAmAe pavvajAe pavvaittae, pavvaie'vi yaNaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigihissaami|| kappai me jAvajjIvAe chaTuMchaTTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM uTuMbAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa viharittae, chaTThassavi yaNaM pAraNayaMsi AyAvaNabhUmItopaccorubhittA sayamevadArumayaMpaDiggahayaMgahAya tAmalittIe nagarIeuccanIyamajjhimAI kulAiMdharasamudAnassa bhikkhAyariyAe aDittA suddhodaNaM paDiggAhettA taM tisattakhutto udaeNaM pakkhAlettA taopacchA AhAraM AhArittaettikaTTa evaM saMpehei 2 kallaM pAuppabhAyAe jAva jalaMte sayameva dArumayaM paDiggahayaM karei 2 viulaM asanaM pAnaM khAimaM sAimaM uvkkhddaavei2| tao pacchA bahAe kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitesuddappAvesAiMmaMgallAiMvatthAI pavaraparihie appamahagghA bharaNAlaMkiyasarIre bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDavaMsi suhAsamavaragae tae NaM mittanAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNeNaMsaddhiMtaM viulaM asaNaM pANaMkhAtimaMsAimaM AsAdemANe vIsAemANe paribhAemANe paribhuMjemANe vihri| jimiyabhuttuttarAgae'viyaNaM samANe AyaMte cokkhe paramasuibhUetaM mittaMjAva pariyaNaM viuleNaM asanapANana 4-pupphavatthagaMdhamallAlaMkAreNaya sakkArei 2 tassevamittanAijAva pariyaNassa purao jeThaM puttaM kuTuMbe ThAvei 2 tA tasseva taM mittanAiniyagasayaNasaMbaMdhiparijaNaM jeTTaputtaM ca Apucchai 2 muMDe bhavittA pANAmAe pavvajAe pavvaie, pavvaievi ya NaM samANe imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai-kappai me jAvajjIvAe chaTuMchaTeNaM jAva AhArittaettika? imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhaittAjAvajIvAe chaTuMchaTTeNaM anikkhitteNaMtavokammeNaM uDhaaDhaM bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIe AyAvemANe viharai, chaTThassavi ya NaM pAraNayaMsi AyAvaNabhUmIo paccoruhai 2 sayameva dArumayaM paDiggahaM gahAya tAmalittIe nagarIe uccanIyamajjhimAiM kulAI gharasamudAnassa bhikkhAyariyAe aDai 2 suddhoyaNaM paDiggAhei 2 tisattakhutto udaeNaM pakkhAlei, tao pacchA AhAraM aahaarei| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-pANAmA pavvajjA 2?, goyamA ! pANAmAe NaM pavvajAe Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-1 173 pavvaie samANe jaMjattha pAsai iMda vA khaMdaM vA rudaM vA sivaM vA vesamaNaM vA ajaM vA koTaTakiriyaM vA rAyaM vA jAva satyavAhaM vA kAgaMvA sANaM vA pANaM vA uccaM pAsai uccaM paNAmaM karei nIyaMpAsai nIyaM paNAmaM karei, jaM jahA pAsati tassa tahA paNAmaM karei, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccaipANAmA jAva pavvajjA // taeNaM se tAmalI moriyaputte teNaMorAleNaM vipuleNaM payatteNaM paggahieNaMbAlatavokammeNaM sukke bhukkhejAva dhamanisaMtaejAva yAvi hotthA, taeNaMtassa tAmalittassa bAlatavasissaannayA kayAipuvvarattAvarattakAlasamayaMsi aniccajAgariyaMjAgaramANassaimeyArUveajjhithie ciMtie jAva samuppajjitthA-evaM khalu ahaM imeNaM orAleNaM vipuleNaM jAva udaggeNaM udatteNaM uttameNaM mahAnubhAgeNaM tavokammeNaM sukke bhukkhe jAva dhamanisaMtae jAe, taM atthi jA me uTThANe kamme bale vIriepurisakkAraparakkametAvatAme seyaMkalaMjAvajalaMtetAmalittIe nagarIe diTThAbhaTTe ya pAsaMDatthe yapuvvasaMgatieya gihatthe ya pacchAsaMgatieya pariyAyasaMgatie yaApucchittA tAmalittIe nagarIe majjhamajjheNaM niggacchittA pAuggaM kuMDiyamAdIyaM uvakaraNaM dArumayaM ca paDiggahiyaM egate eDittA tAmalittIe nagarIe uttarapuracchime disIbhAe niyattiniyamaDalaM AlihittA saMlehaNAjhUsaNAjhUsiyassa bhattApANapaDiyAikkhiyassa pAovagayassa kAlaM aNavakaMkhamANassa viharittaettikaTTa evaM saMpehei evaM saMpehettA kallaM jAva jalate jAva Apucchai 2 tAmalittIe egate eDei jAva bhattapANapaDiyAikkhie pAovagamaNaM nivanne / vR. 'jaheva rAyappaseNaijettiyathaiva rAjapraznIyAkhye'dhyayane sUriyAbhadevasya vaktavyatA tathaiva cehezAnendrasya, kimantetyAha-'jAva divvaM deviDDi miti, sA ceyamarthaHsopataH-sabhAyAM sudharmAyAmIzAne siMhAsane'zItyA sAmAnikasahaizcaturbhirlokapAlairaSTAbhi saparivArAbhiragramahiSIbhiH saptabhiranIkaiH saptabhiranIkAdhipatibhizcatasRbhizcAzItibhirAtmarakSadevasahasrANAmanyaizca bahubhirdevairdevIbhizca parivRto mahatA''hatanATyAdiraveNa divyAn bhogabhogAn bhuJjAno viharati sma, itazca jambUdvIpamavadhinA''lokayan bhagavantaM mahAvIraM rAjagRhe dadarza, dRSTvA ca sasaMbhramamAsanAduttasthau, utthAya ca saptASTAni padAni tIrthaHkarAbhimukhamAjagAma, tato lalATataTaghaTitakarakuDmalo vavande, vanditvA cAbhiyogikadevAn shbdyaanyckaar| evaM catAnavAdIt-gacchata bho rAjagRhaM nagaraM mahAvIraM bhagavantaM vandadhvaM yojanaparimaNDalaM ca kSetraM zodhayata, kRtvA caivaM mama nivedayata, te'pi tathaiva cakru, tato'sau padAtyanIkAdhipati devamevamavAdIt-bho ! bho ! devAnAM priya! IzAnAvataMsakavimAne ghaNTAmAsphAlayan ghoSaNAM kuru yaduta gacchatibho! IzAnendro mahAvIrasya vandanAya tato yUyaM zIghraM mahaddharyAtasyAntikamAgacchata, kRtAyAMcatena tasyAMbahavodevAH kutUhalAdibhistatsamIpamupAgatAH,taizca parivRto'sau yojanalakSapramANayAnavimAnArUDho'nekadevagaNaparivRto nandIzvare dvIpe kRtavimAnasarekSapo rAjagRhanagaramAjagAma, tato bhagavantaMtripradakSiNIkRtya caturbhiraDalairbhuvamaprAptaM vimAnaMvimucyabhagavatsamIpamAgatya bhagavantaM vanditvA paryupAste, sma, tato dharmaM zrutvaivamavAdIt-bhadanta ! yUyaM sarvaM jAnItha pazyatha kevalaM gautamAdInAM maharSINAM divyaM nATyavidhimupadarzayitumicchAmItyabhidhAya divyaM maNDapaM vikurvitavAn, tanmadhye manipIThikAM tatra ca siMhAsanaM, tatazca bhagavantaM praNamya tatropaviveza, Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhagavatIaGgasUtraM 3/-1/160 tatazcatasya dakSiNAdbhujAdaSTottaraMzataM devakumArANAMvAmAcca devakumArINAM nirgacchati sma, tatazca vividhAtodyasvagItadhvaniraJjita janamAnasaM dvAtriMzadvidhaM nATyavidhimupadarzayAmAseti / 'tae NaM se IsANe deviMde 2 taM divvaM deviDiM' yAvatkaraNAdidamaparaM vAcyaM yaduta 'divvaM devajuiM divvaM devAnubhAvaM paDisAharai sAharittAkhaNeNaMjAe egbhuue| tae NaM IsANe 3 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA namaMsittA niyagapariyAlasaMparibuDe'tti 'pariyAla'tti parivAraH / 'kUDAgArasAlAdiTuMto'tti kUTAkAreNa-zikharAkRtyopalakSitA zAlA yA sA tathA tayA dRSTAnto yaH satathA, sa caivaM-bhagavantaM gautama evamavAdIt-IzAnendrasya sA divyA devarddhi :kvagatA? (kvanupraviSTAH,) gautama ! (zarIraMgatA) zarIrakamanupraviSTA / ___ atha kenArthenaivamucyate?, gautama ! yathA nAma kUTAkArazAlA syAt, tasyAzcAdUremahAn janasamUhastiSThati, saca mahAbhrAdikamAgacchantaM pazyati, dRSTvAcatAMkUTAgArazAlAmanupravizati, evamIzAnendrasya sA divyAdevarddhi: (zarIraM gatA) zarIrakamanupraviSTeti / 'kinne tikena hetunA? "kiMvA dacce'tyAdi, iha dattvA'zanAdi bhuktvA'ntaprAntAdi kRtvA tapaHzubhadhyAnAdi samAcaryaca pratyupekSApramArjanAdi, 'kassa ve'tyAdivAkyasya cAnte puNyamupArjitamiti vAkyazeSo dRzyaH, 'jannaM'ti yasmAtpuNyAtNamityalaGkAre / 'atthitAme purAporANANa'mityAdi purA-pUrvaMkRtAnAmitiyogaH, ata eva 'porANANaM'ti purANAnAM sucinnANaM'ti dAnAdisucaritarUpANAM suparavaMtANaM'tisuSThu parAkrAntaM-parAkramastapaHprabhRtikaM yeSutAnitathA teSAM, zubhAnAmAvahatvena kalyANAnAmanarthopazamahetutveneti, kuto'sti ityAha-'jeNAha'mityAdi, pUrvoktameva kiJcitsavizeSamAha-viula dhanakaNagarayaNamaNimottiyasaM khasilappa vAlarattarayaNasaMtasArasAvaejjeNaMtiihaghanaM-gaNimAdiratnAni-karketanAdIni maNayaHcandrakAntAdyAH silApravAlAni-vidrumAni, anye tvAhuH-zilA-rAjapaTTAdirUpAH pravAlaM-vidrumaM raktaratnAni-padmarAgAdIni, etadrUpaM yat 'saMta'tti vidyamAnaM sAraM-pradhAnaM svApateyaM-dravyaM tattathA tena 'egaMta- sokkhayaMti ekAntena kSayaM, navAnAM zubhakarmaNAmanupArjanena, 'mitte'tyAdi, tatra mitrAni-suhRdo jJAtayaH-sajAtIyAH nijakA-gotrajAH sambandhinomAtRpakSIyAH zvazurakulInA vA parijano-dAsAdi 'ADhAittiAdriyate parijANaittiparijAnAti svAmitayA pANAmAe'tti praNAmo'sti vidheyatayA yasyAM sA prANAmA tayA, 'suddhoyaNaM'ti sUpakAzAdivarjitaM kUra 'tisattakhutto'tti trisaptakRtvaH, ekaviMzativarAnityarthaH, 'AsAemANe'tti ISatsvAdayan 'vIsAemANe'tti vizeSeNa svAdayan svAdyavizeSaM paribhAvamANe'tti dadat 'paribhujemANe'tti bhojyaM pribhujaanH| "jimiyabhuttuttarAgae'tti jimiya'tiprathamaikavacanalopAtjemitaH-muktavAn bhuttottaratti bhuktottaraM-bhojanottarakAlam 'Agae'ttiAgataH upavezanasthAne bhuktottarAgataH, kiMbhUtaH san ityAha-'AyaMte'ttiAcAntaH-zudadhodakayogena cokkha'tticokSaHlepasikkhAdyapanayanenAtaeva paramazucibhUta iti| 'jaMjattha pAsaittiyam-indrAdikaM yatra-deze kAle vA pazyati tasya tatra praNAmaM karotIti vAkyazeSozyaH 'khaMdaM vattiskandaMvA-kArtikeyaM rudaMvA' mahAdevaM sivaMya'ttivyantaravizeSam, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatarka-3, vargaH-, uddezaka:- 9 175 AkAravizeSo dRzyaH, AkAravizeSagharaM vA rudrameva, 'vesamaNaM va 'tti uttaradikpAlam 'ajaM va'tti AryAM prazAntarUpAM caNDikAM 'koTTakiriyaM vatti caNDikAmeva raudrarUpAM mahiSakuTTanakriyAvatImityarthaH, 'rAyaM vA' ityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyam - 'IsaraM vA talavaraM vA mADaMbiyaM vA koDuMbiyaM vA seTThi vA' iti, 'pANaM va' tti cANDAlaM 'ucca' ti pUjyam 'uccaM paNamati' atizayena praNamatItyarthaH 'nIyaM'ti apUjyaM 'nIyaM paNamati' anatyarthaM praNamatItyarthaH / etadeva nigamayannAha - 'jaM jahe' tyAdi yaM puruSapazvAdikaM yathA-yatprakAraM pUjyApUjyasvabhAvaM tasya- puruSAdeH tathA pUjyapUjyocitatayA / 'aniccajAgariyaM'ti anityacintAM 'diTTAbhaTThe ya'tti ddaSTAbhASitAn 'puvvasaMgatie 'tti pUrvasaGgatikAn gRhasthatve paricitAn 'niyattaniyamaMDalaM' ti nivarttanaM kSetramAnavizeSastatparimANaM nivarttanikaM, nijatanupramANamityante, 'pAovagamaNaM nivanne' tti pAdapopagamanaM 'niSpannaH' upasaMpanna Azrita ityarthaH / mU. (161) teNaM kAleNaM 2 balicaMcArAyahANI aniMdA apurohiyA yAvi hotthaa| tae NaM te balicaMcArA- yahAnivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaliM bAlatavassi ohiNA AhoyaMti 2 annamannaM saddAveti 2 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! balicaMcA rAyahANI aniMdA apurohiyA amhe NaM devANuppiyA ! iMdAhINA iMdAdhiTThiyA iMdAhINakajjA ayaM caNaM devANuppiyA ! tAmalI bAlatavassI tAmalittIe nagarIe bahiyA uttarapuracchime disIbhAe niyattaniyamaMDalaM AlihittA saMlehaNAjhUsaNAjhUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAovagamaNaM nivanne taM khalu devAppA! amhaM tAmaliM bAlatavassiM balicaMcAe rAyahANIe ThitipakappaM pakarAvettaettikaTTu annamannassa aMtei eyamahaM paDisurNeti 2 balicaMcAe rAyahANIe majjhaMmajjheNaM niggacchai 2 jeNeva ruyagiMde uppAyapavvae teNeva uvAgacchai 2 veuvviyasamugdhAeNaM samohaNaMti jAva uttaraveubviyAI ruvAiM vikuvvaMti, tAe ukkiTThAe turiyAe cavalAe caMDAe jaiNAechyAe sIhAe sigghAe divvAe uddhayAe devagatIe tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamuddANaM majjhaMmajjheNaM jeNeva jaMbUddIve 2 jeNeva bhArahe vAse jeNeva tAmalittI nagarI jeNeva tAmalIttI moriyaputte teNeva uvAgacchaMti 2 ttA tAmalissa bAlatavassissa uppiM sapakkhi sapaDidisiM ThiccA divvaM deviDDuiM divvaM devajutiM divvaM devAnubhAgaM divvaM battIsavihaM naTTavihiM uvadaMsaMti 2 tAmaliM bAlatavassiM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareti vaMdaMti vaMdaMti naMsaMti 2 evaM vadAsI / evaM khalu devAppiyA! amhe balicaMcArAyahANIvatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya devANuppiyaM vaMdAmo nama'sAmo jAva pajjuvAsAmo, amhANaM devANuppiyA ! balicaMcA rAyahANI aniMdA apurohiyA amhe'vi ya NaM devANuppiyA ! iMdAhINA iMdAhiTThiyA iMdAhINakajjA taM tubbheNaM devANuppiyA ! balicaMcArAyahANiM ADhAha pariyANaha sumaraha aTTaM baMdhai nidAnaM pakareha ThitikappaM pakareha, tate NaM tubbhe kAlamAse kAlaM kiJccA balicaMcArAyahANIe uvavajjissaha, tate NaM tubbhe amhaM iMdA bhavissaha, tae NaM tubbhe amhehiM saddhiM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharissaha tae NaM se tAmalI bAlatavassI tehiM balicaMcArAyahAnivatthavvehiM bahUhiM asurakumArehiM devehiM devIhi ya evaM vRtte samANe eyamahaM no ADhAi no pariyANei tusiNIe saMciTThai, tae NaM te Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/1/161 balicaMcArAyahAnivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaliM moriyaputtaM docaMpi tacaMpi tikkhutto AyAhiNa ppayAhiNaM kareMti 2 jAva amhacaNaM devANuppiyA balicaMcArAyahANI aniMdA jAva ThitipakappaM pakarei jAva doccaMpi tacaMpi evaM vutte samANe jAva tusiNIe saMciTThai, taeNatebalicaMcArAyahAnivatyavvayAbahave asurakumArAdevAyadevIoyatAmaliyAbAlatavassiNA aNADhAijjamANA apariyAnijjamANA jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM pddigyaa| vR. 'aniMda'ttiindrAbhAvAt 'apurohiya'ttizAntikarmakArirahitA, anindratvAdeva, purohito hIndrasya bhavati tadabhAve tu nAsAviti, 'iMdAhINa'tti indrAdhInA indravazyatvAt 'iMdAhiTThiya'tti indrAdhiSThitAstadyuktatvAt, ata evAha-'iMdAhINakajjattiindrAdhInakAryA ThitipakappaMtisthitauavasthAnebalicaJcAviSaye prakalpaH-saGkalpaH sthitiprakalpo'tastaM 'tAe ukkiTThAe'ityAdi, 'tayA' vivakSitayA utkRSTayA utkarSavatyAdevagatyetiyogaH tvaritayA Akula (ta)yAnasvabhAvajayetyarthaH, antarAkUtato'pyeSA syAdityata Aha 'capalayA'kAyacApalopetayA 'caNDayA'raudrayA tathAvidhotkarSayogena 'jayinyA' gatyantarajetRtvAt 'chekayA' nipuNayA upAyapravRttitaH 'siMhayA' siMhagatisamAnayA zramAbhAvena 'zIghrayA' vegavatyA 'divyayA' pradhAnayA uddhtayA' vastrAdInAmuddhatUtatvena, uddhatayA vAsadarpayA, 'sapakkhi'ti samAH sarve pakSAH-pAzvAH pUrvAparadakSiNottarA yatra sthAne tatsapakSam, ikAraH prAkRtaprabhavaH, samAH-sarvApratidizo yatratatsapratidik, 'battIsativihaM naTTavihiti dvAtriMzadvidhaM nATyavidhi, nATyaviSayavastunodvAtriMzadvidhatvAt, tacca yatA rAjapraznIyAdhyayanetathA'vaseyamiti ___ 'aTuM baMdhaha'tti prayojananizcayaM kurutetyarthaH 'nidAnaM' prArthaHnAvizeSam, etadevAhaThiipakapaMti praagvt| ___ mU. (162) teNaMkAleNaM 2 IsANe kappe aniMde apurohie yAvi hotthA, tateNaM se tAmalI bAlatavassI bahupaDipunnAIsahi~ vAsasahassAiMpariyAgaMpAunittAdomAsiyAe saMlehaNAe saMlehaNAe attANaMjhUsittAsavIsaM bhattasayaManasaNAechedittAkAlamAse kAlaM kiccAIsAnekappeIsAnavaDiMsae vimANe uvavAyasabhAe devasayanijaMsi devadUsaMtariye aMgulassaasaMkhejabhAgabhettAe ogAhaNAe IsANadevidavirahakAlasamayaMsi IsANadeviMdattAe uvvnne| taeNaM se IsANe deviMde devarAyA ahuNovavanne paMcavihAe pajjattIe pajjattIbhAvaM gacchati, taMjahAAhArapa0 jAva bhAsamaNapajjattIe, taeNatebalicaMcArAyahAnivatthavvayAbahave asurakumArA devA ya devIo ya tAmaliM bAlatavassiM kAlagayaM jAnittA IsANe ya kappe deviMdattAe uvavanna pAsittA AsuruttA kuviyA caMDikkiyA misimisemANA balicaMcArAya0 majjhamajheNaM niggacchaMti 2 tAe ukkiTThAe jAva jeNeva bhArahe vAse jeNeva tAmalittI (e) nayarI (e) jeNeva tAmalissa bAlatavassissa sarIrae teNeva uvAgacchaMtira vAme pAe suMbeNaMbaMdhaMti 2 tikkhutto muhe uddUhati 2 tAmalittIenagarIesiMghADagatigacaukkacaccara caummuhamahApahapahesuAkaDDhavikaddhiM karemANAmahayA 2 saddeNaM ugghosemANA 2 evaM vayAsi kesaNaM bho se tAmalI bAlatava0 sayaMgahiyaliMge pANAmAe pavvajAe pavvaie? kesaNaM bhate (bho) ! IsAne kappe IsAne deviMde devarAyAitikaTTu tAmalissa bAlatava0 sarIrayaM hIlaMti Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-1 177 niMdati khisaMti garihiMti avamannati tajjaMti tAleMti parivahati pavvahati AkaDDavikaDiM kareMti hIletA jAva AkaTTavikaTiM karettA egate eDaMti 2 jAmeva disiMpAunbhUyA tAmeva disiMpaDigayA vR. 'Asurutta'tti 'AsuruttAH' zIghraM kopavimUDhabuddhayaH, athavA sphuritakopacihnAH, 'kuviya'tti jAtakopodayAH 'caMDakkiya'tti prakaTitaraudrarUpAH 'misimisemANe'ti dedIpyamAnAH krodhajvalaneneti / 'suMbeNaM'ti rajjvA 'udgRhati'tti avaSThIvyanti niSThIvanaM kurvanti / AkaTTavikaTTi tiAkarSavikarSikAM 'hIleti'ttijAtyAdhudaghATanataH kutsanti nidaMti'tti cetasA kutsanti 'khisaMti'ttisvasamakSavacanaiH kutsanti 'garahaMti'ttilokasamakSaM kutsantyeva avamannaMti'ttiavamanyante avajJA''spadaMmanyante tajiMti'tti aGgulIzirazcAlanena 'tAleti' tADayanti hastAdinA 'parivati'tti sarvato vyathante-kadarthaHyanti 'pavvahaMti'tti pravyathante prkRssttvytaamivotpaadynti| mU. (163) tae NaM te IsANakappavAsI vahave vemAniyA devA devIo ya balicaMcArAyahAnivatthavvaehiM asurakumArehiM devehiM devIhi yatAmalissa bAlatavasissa sarIrayaMhIlijjamANaM niMdijjamANaM jAva AkaTTavikaTiM kIramANaM pAsaMti 2 AsuruttA jAva misimisemANA jeNeva IsANe deviMde devarAyA teNeva uvAgacchaMti 2 karayalapariggahiyaMdasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTThajaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti 2 evaM vadAsI __evaM khalu devANuppiyA! balicaMcArAyahAnivatthavvayA bahave asurakumArA devAya devIo ya devANuppie kAlagae jAnittA IsANe kappe iMdattAe uvavanne pAsettA AsuruttA jAva egaMte eDeMti 2 jAmeva disiM pAubbhUyA tAmeva disiM pddigyaa| tae NaM se IsAne deviMde devarAyA tesiM IsAnakappavAsINaM bahUNaM vemAniyANaM devANa ya devINa ya aMtie eyamaDhe socA nisamma Asurutte jAva misimisemANe tattheva sayanijjavaragae tivaliyaM bhiuDiM niDAle sAhaTu balicaMcArAyahANiM ahe sapakkhi sapaDidisiM samabhiloi, tae NaM sA balicaMcArAyahANI IsANeNaM deviMdeNaM devarannA ahe sapakkhi sapaDidisiM samabhiloiyA samANIteNaMdivvappabhAveNaMiMgAlabbhUyAmummurabhUyAchAriyabbhUyAtattakavellakanbhUyAtattAsamajoibhUyA jAyA yAvi hotthA, taeNaM te balicaMcArAyahAnivatthavvayA bahave asurakumArA devA ya devIo ya taM balicaMcaM rAyahANiM iMgAlabbhUyaM jAva samajotibbhUyaM pAsaMti 2 bhIyA tatthA ta(su)siyA uviggAsaMjA bhayA savvao samaMtAAdhAveti paridhAveMti 2 annamannassa kAyaM samaturaMgemANA 2 citttthti| taeNaM te balicaMcArAyahAnivatthavvayA bahave asurakumArA devAya devIo yaIsANaM deviMdaM devarAyaM parikuviyaM jAnittA IsANassa deviMdassa devaranno taM divvaM deviddhiM divvaM devajuiM divvaM devAnubhAgaM divvaM teyalesasaM asahamANA savve sapakkhi sapaDidisiM ThiccA karayalapariggahiyaM dasanahaMsirasAvattaMmatthae teyalessaMasahamANA sabvesapakkhi sapaDidisiMThiccA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTajaeNaM vijaeNaM vaddhAviMti 2 evaM vayAsI___ahoNaM devANuppiehiM divvA deviDDI jAva abhisamannAgatA taM divvA NaM devANuppiyANaM 5 ]12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/1/161 divvA deviDDIjAva laddhA pattA abhisamannAgayAtaMkhAmemiNaM devANuppiyA! khamaMtuNaMdevANuppiyA (khamaMtu) marihaMtuNaM devANuppiyA! nAi bhujo 2 evaMkaraNayAettikaTTaeyamaDheM sammavinaeNaMbhuJjo 2 khAmeti, tateNaMse IsANe deviMde devarAyA tehiM balicaMcArAyahANIvatthavvehiM bahUhiM asurakumArehi devehiM devIhi ya eyamaTuM sammaM vinaeNaM bhujo 2 khAmie samANe taM divvaM deviDiM jAva teyalesa paDisAhari, tappabhitiM caNaMgoyamA! te balicaMcArAyahAmivatthavvayA bahave asurakumArA devAya devIo ya IsANaM deviMdaM devarAyaM Ar3hati jAva pnyjuvaasNti| IsANassa deviMdassa devaranno ANAuvavAyavayaNaniddese ciTThati, evaM khalu goyamA! IsAneNaM deviMdeNa devarannA sA divvA deviDDI jAva abhismnnaagyaa| IsAnassaNaM bhaMte ! deviMdassa devaranno kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA?, goyamA ! sAtiregAiM do sAgarovamAiM ThitI pannattA / IsANe NaM bhaMte! deviMdedevarAyA tAo devalogAoAukkhaeNaM jAva kahiMgacchihiti? kahiM uvavajihiti go0 ! mahAvidehe vAse sijjhahiti jAva aMtaM kaaheti| vR. 'tatthevasayanijjavaragae'ttitatraivazayanIyavare sthita ityarthaH, tivaliyaM'titrivalikAM 'bhRkuTiM' dRSTivinyAsavizeSa, 'samajoibhUya'tti samA jyotiSA-agninA bhUtA samajyotirbhUtAH 'bhIya'ttijAtabhayAH 'uttattha'tti uttrastAH' bhayAjjAtotkampAdibhayabhAvAH 'susiya'tti zuSitA''nandarasAH 'uvvigga'tti tatyAgamAnasAH, kimuktaM bhavati ?-ityata Aha saMjAtabhayAH, 'AdhAvanti' ISaddhAvanti paridhAvanti' sarvatodhAvantIti samaturaMgemANatti samAzliSyantaH, anyo'nyamanupravizanta iti vRddhAH / 'nAi bhujo eMkaraNayAe'tti naivabhUya evaM karaNAya saMpatsyAmaheiti zeSaH, 'ANAuvavAyavayaNaniddese'ttiAjJA-karttavyamevedamityAdyAdezaH upapAtaH-sevA vacanam-abhiyogapUrvaka AdezaH nirdezaH-praznite kAryeniyatArthaHmuttaraMtata eSAM dvndvsttsttr| IzAnendravaktavyatAprastAvAttadvaktavyatAsaMbaddhamevoddezakasamAptiM yAvat sUtravRndamAha mU. (164) sakkassaNaMbhaMte ! deviMdassa devaratro vimANehiMto IsANassa deviMdassa devaranno vimANA IsiM uccayarA ceva IsiM unnayatarA ceva IsANassa vA deviMdassa devaranno vimANehito sakkassa deviMdassa devaranno vimANA nIyayarA ceva IsiM ninnayarA ceva? haMtA! goyamA! sakkassa taM ceva savvaM neyavvaM / se keNadveNaM?, goyamA! se jahAnAmaekarayale siyA dese ucce dese unnae dese nIe dese ninne, se teNaTTeNaM goyamA ! sakkassa deviMdassa devaranno jAvaIsiM ninnatarA cev| vR. 'uccatarAceva'tti uccatvaMpramANataH 'unnayatarAceva'ttiunnatatvaM guNataH, athavA uccatvaM prAsAdApekSam, unnatatvaM tu prAsAdapIThApekSamiti, yaccocyate-paMcasauccatteNaM Aimakappesu hoti u vibhANa'tti tatparisthUlanyAyamaGgIkRtyAvaseyaM, tena kiJciduccataratve'pi teSAM na virodha iti| 'dese ucce dese unnae'tti pramANato gunntshceti| mU. (165) pabhU NaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsAnassa deviMdassa devaranno aMtiyaM pAubbhavittae?, haMtA pabhU, se NaM bhaMte ! kiM ADhAyamANe pabhU anADhAyamANe pabhU?, goyamA! ADhAyamANe pabhU no anADhAyamANe pabhU, pabhUNaM bhaMte ! IsANe deviMde devarAyA sakkassa deviMdassa Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-1 179 devaranno aMtiyaM pAunbhavittae?, haMtA pabhU, se bhaMte ! kiM ADhAyamANe pabhUanADhAyamANe pabhU?, goyamA! ADhAyamANevi pabhU anADhAyamANevi pbhuu|| pabhUNaMbhaMte! sakke deviMde devarAyAIsANaM deviMdaM devarAyaMsapakkhisapaDidisiM samabhiloettae jahA pAdubbhavaNA tahA dovi AlAvagA neyavvA / pabhUNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA IsANeNaM deviMdeNaM devarannA saddhiM AlAvaM vA saMlAvaM vA karettae?, haMtA! pabhUjahA pAdubbhavaNA / asthiNaM bhaMte ! tesiM sakkIsANANaM deviMdANaM devarAINaM kiccAI karanijjAiM samuppajaMti? haMtA! asthi, se kahamidANiM pakareMti?, goyamA! tAhe cevaNaM se sakke deviMde devarAyA IsAnassa deviMdassa devaranno aMtiyaM pAubbhavati, IsAne NaM deviMde devarAyA sakkassa deviMdassa devarAyassa aMtiyaM pAubbhavai, iti bho! sakkA deviMdA devarAyA dAhiNaDDalogAhivai, iti bho! IsAnA deviMdAdevarAyA uttaraDhalogAhivai, iti bho! iti bhottite annamannassa kiccAiMkaranijAI paccanubbhavamANA vihrNti| vR. 'AlAvaMvA saMlAvaMva'tti 'AlApaH' saMbhASaNaMsaMlApastadevapunaH punaH / 'kiccAIti prayojanAni 'karanijAiMti vidheyAni / mU. (166) asthiNaM bhaMte! tesiM sakkIsANANaM deviMdANaM devarAINaM vivAdA samuppajjaMti haMtA ! asthi se kahamidAniMpakareMti ? goyamA tAhe ceva NaM te saksasAnA deviMdA devarAyANo saNaMkumAraM deviMdaM devarAyaM mnsiikreNti|| tae NaM se saNaMkumAre deviMde devarAyA tehiM sakkIsANehiM deviMdehiM devarAIhiM maNasIkae samANe khippAmeva sakkIsANANaM deviMdANaM devarAINaM aMtiyaM pAubbhavati, jaM se vadai tassa ANAuvavAyavayaNaniddese ciTThati / vR. 'se kahamiyAni kareMti'tti, atha katham 'idAnIm' asmin kAle kAryAvasaralakSaNe prakurutaH?, kAryANIti gamyam / 'itibho'tti iti' etatkAryamasti, bhozabdazcAmantraNe, 'iti bho iti bhotti'tti parasparAlApAnukaraNaM 'jaM se vayai tassa ANAuvavAyavayaNaniddese'tti yadAjJAdikamaso vadi tatrAjJAdike tiSThata iti vAkyArthaH, tatrAjJAdayaH pUrvaM vyAkhyAtA eveti / mU. (167) saNaMkumAreNaM bhaMte! deviMde devarAyA kiM bhavasiddhie abhavasiddhie sammaddiTTI micchadiTThI parittasaMsArae anaMtasaMsArae sulabhabohie dulabhabohie ArAhae virAhae carime acarime?, goyamA! saNaMkumAreNaM deviMde devarAyA bhavasiddhIenoabhavasiddhIe, evaM sammaTThiI parittasaMsArae sulabhabohie ArAhae carime pasatthaM neyavvaM / sekeNaTeNaM bhaMte! ?, goyamA! saNaMkumAre deviMde devarAyA bahUNaM samaNANaM bahUNaMsamaNINaM bahUNaM sAvayANaM bahUNaM sAviyANaM hiyakAmae suhakAmae patthakAmae AnukaMpie nisseyasie hiyasuhanissesakAmae, se teNaTeNaM goyamA! saNaMkumAreNaM bhavasiddhie jAva no acrime| saNaMkumArassaNaM bhaMte ! deviMdassa devaranno kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA?, goyamA! satta sAgarovamAniThitI pnnttaa| seNaMbhaMte! tAo devalogAo AukkhaeNaMjAvakahiM uvavajihiti goyamA! mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM karehiti, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !2 / vR. 'ArAhae'tti jJAnAdInAmArAdhayitA 'carame'tti carama eva bhavo yasyAprAptastiSThati, Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/9/167 devabhavo vA caramo yasya saH, caramabhavo vA bhaviSyati yasya sa caramaH / 'hiyakAmae'tti hitaMsukhanibandhanaM vastu 'suhakAmae'tti sukhaM-zarma 'patthakAmae'tti pathyaM-duHkhatrANaM, kasmAdevamityata Aha-'AnukaMpie'tti kRpAvAn, ata evAha-nisseyasiya'tti nizreyasaM-mokSastatra niyukta iva naiHzreyasikaH "hiyasuhanissesakAmae'tti hitaM yatsukham-aduHkhAnubandhamityarthaH tannizeSANAMsarveSAM kAmayate-vAJchati yaH sa tthaa| mU. (168) chaTTaTTamamAso addhamAso vAsAiM aTTha chmmaasaa| tIsagakurudattANaM tvbhttprinnpriyaao| vR. pUrvoktArthaHsaGgrahAya gAthe dve-'chaTTe' tyAdi, ihAdyagAthAyAM pUrvArddhapadAnAM pazcArddhapadaiH saha yathAsaGkhyaM sambandhaH kArya, tathAhi-tiSyakakurudattasAdhvoH krameNa SaSThamaSTamaM ca tapaH, tathA mAso'rddhamAsazca bhattapa-rinnattianazanavidhi, ekasyamAsikamanazanamanyasya cArddhamAsikamiti bhAvaH, tathaikasyASTa varSAni paryAyaH anyasya ca SaNmAsA iti / mU. (169) uccattavimANANaM pAubbhava pecchaNA ya saMlAve / kiMci vivAduppattI saNaMkumAre ya bhaviyattaM / vR.dvitIyAgAthA gtaarthaa| 'moyA samatta'ttimokAbhidhAnanagaryAmasyoddezakArthaHsyakIzI vikurvaNA? ityetAvadrUpasyoktatvAnmokaivAyamuddezaka ucyate / zatakaM-3 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-3 uddezakaH-2:vR. prathamoddezake devAnAM vikurvaNoktA, dvitIye tu tadvizeSANAmevAsurakumArANAM gatizaktiprarUpaNAyedamAha mU. (170) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare hotthAjAva parisA paJjuvAsai, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camare asuriMde asurarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi causaTThIe sAmAniyasAhassIhiM jAva naTTavihiM uvadaMsettA jAmeva disiM pAunbhUe tAmeva disiM paDigae / bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namaMsati 2 evaM vadAsI-asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe asurakumArA devA parivasaMti?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, jAva ahesattamAe puddhviie| sohammassa kappassa ahe jAva asthi NaM bhaMte ! IsipabbhArAe puDhavIe ahe asurakumArA devA parivasaMti !, no iNaDhe samaDhe / se kahiM khAi NaM bhaMte ! asurakumArA devA parivasaMti?, goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe asIuttarajoyaNasayasahassabAhallAe, evaM asurakumAradevavattavvayA jAva divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharati / asthi NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM ahe gativisae?, haMtA asthi| ___kevatiyaM ca NaM pabhU! te asurakumArANaM devANaM ahe gativisae pannatte?, goyamA! jAva ahesattamAe puDhavIe taccaM puNa puDhaviMgayA ya gamissaMti ya kiM pattiyannaM bhaMte ! asurakumArA devA tacaM puDhaviM gayA ya gamissaMti ya?, goyamA! puvvaveriyassa vA vedaNaudIraNayAe puvvasaMgaiyassa Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:-, uddezakaH-2 vA vedaNauvasAmaNayAe, evaM khalu asurakumArA devA taccaM puDhaviM gayA ya gamissaMti ya / atthi NaM bhaMte! asurakumArANaM devANaM tiriyaM gativisae pannatte !, haMtA asthi / kevatiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM tiriyaM gaivisae pannatte ?, goyamA ! jAva asaMkhejjA dIvamuddA naMdissaravaraM puNa dIvaM gayA ya gamissaMti y| kiM pattiyannaM bhaMte! asurakumArA devA naMdIsaravaradIvaM gayA ya gamissaMti ya ?, goyamA ! je ime arihaMtA bhagavaMtA eesi NaM jammamahesu vA nikkhamaNamahesu vANAnuSpayamahimAsu vA parinivvANamahimAsu vA, evaM khalu asurakumArA devA naMdIsaravaradIvaM gayA ya gamissaMti ya / 181 atthi NaM bhaMte! asurakumArANaM devANaM uDDuM gativisae ?, haMtA! atthi / kevatiyaM ca NaM bhaMte ! asurakumArANaM devANaM uDDuM gativisae ?, goyamA ! jAva'ccue kappe sohammaM puNa kappaM gayA ya gamissaMti ya / kiM pattiyannaM bhaMte! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya ?, goyamA! tesi NaM devANaM bhavapaccaiyaverAnubaMdhe, te NaM devA vikuvvemANA pariyAremANA vA Ayarakkhe deve vittAseMti ahAlahussagAI rayaNAI gahAya AyAe egaMtamaMtaM avakkAmaMti / atthi NaM bhaMte ! tesiM devANaM ahAlahussagAiM rayaNAI ?, haMtA atthi / se kahamiyANiM pakareMti ?, tao se pacchA kAyaM pavvahaMti / pabhUNaM bhaMte! te asurakumArA devA tattha gayA ceva samANA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAiM bhogabhogAi bhuMjamANA viharittae ?, no tiNaTTe samaTTe, te NaM tao paDiniyattaMti 2 ttA ihamAgacchaMti 2 jati NaM tAo accharAo ADhAyaMti pariyANaMti / pabhU, NaM bhaMte! te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae, ahannaMtAo accharAo no ADhAyaMti no pariyANaMti, no NaM pabhU te asurakumArA devA tAhiM accharAhiM saddhiM divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANA viharittae, evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA sohammaM kappaM gayA ya gamissaMti ya / vR. 'evaM asurakumAre' tyAdi, 'evam' anena sUtrakrameNeti sa caivam- 'uvari evaM joyaNasahassaM ogAhettA heTThA cegaM joyaNasahassaM vajjettA majjhe aTThahattare joyaNasayasahasse ettha NaM asurakumArANaM devANaM cosaTTiM bhavanAvAsasayasahassA bhavaMtIti akkhAya' mityAdi / 'viuvvemANA va 'tti saMrambheNa mahadvaikriyazarIraM kurvantaH 'pariyAremANA va 'tti paricArayantaH parakIyadevInAM bhogaM kartukAmA ityarthaH:, 'ahAlahussagAI' ti 'yathe 'ti yathocitAni laghusvakAniamahAsvarUpAni, mahatAM hi teSAM netuM gopayituM vA'zakyatvAditi yathAlaghusvakAni, athAlaghUnimahAnti variSThAnIti vRddhAH / 'AyAe'tti AtmanA svayamityarthaH 'egaMtaM' ti vijanam 'aMtaM'ti dezam / 'se kahamiyANi pakareMti'ttiatha kimidAnIM ratnagrahaNAnantaramekAntApakramaNakAle prakurvanti vaimAnikA ratnAdAtRNAmiti / 'tao se pacchA kAyaM pavvahaMti'tti tato ratnAdAnAt 'paccha' tti anantaraM ' se 'tti eSAM ratnAdAtRRNAsamurANAM 'kAyaM' dehaM 'pravyathante' prahArairmathnanti vaimAnikA devAH, teSAM ca pravyathikAnAM vedanA bhavati jaghanyenAntarmuhUrttamutkRSTataH SaNmAsAn yAvat / mU. (171) kevaikAlassa NaM bhaMte! asurakumArA devA uDDuM uppayaMti jAva sohammaM kappaM gayAya gamissaMtiya ?, goyamA ! anaMtAhiM ussappiNIhiM anaMtAhiM avasappiNIhiM sama- tikkaMtAhiM, Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 3/-/2/171 atthi NaM esa bhAve loyaccherayabhUe samuppajjai jannaM asurakumArA devA uDDuM uppayaMti jAva sohammo kappo, kiM nissAe NaM bhaMte! asurakumArA devA uDDuM uppayaMti jAva sohammo kappo se jahAnAmae-iha sabarA i vA babbarA i vA TaMkaNA i vA bhuttuyA i vA palhayA i vA puliMdA ivA egaM mahaM gaDuM vA khaDDuM vA duggaM vA dariM vA visamaM vA pavvayaM vA nIsAe sumahallamavi AsabalaM vA hatthibalaM vA johabalaM vA dhanubalaM vA Agaleti, evAmeva asurakumArAvi devA, Nannattha arihaMte vA arihaMtaceiyAni vA aNagAre vA bhAviyappaNo nissAe uDDuM uppayaMti jAva sohamma kappo / savvevi NaM bhaMte ! asurakumArA devA uDDuM uppayaMti jAva sohammo kappo ?, goyamA ! no iNaTTe samaTTe, mahiDDiyA NaM asurakumArA devA uDDuM uppayaMti jAva sohammo kappo / esavi NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA uDDuM uppaiyapuvviM jAva sohammo kappo ?, haMtA goyamA ! 2 / aho NaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA mahiDDIe mahajuIe jAva kahiM paviTThA ?, kUDAgArasAlAdihaMto bhAniyavvo / 182 vR. 'sabarA ivA' ityAdau zabarAdayo'nAryavizeSAH 'gahuMva' tti garttA 'duggaM va' tti jaladurgAdi 'dariM va 'tti darIM parvatakandarAM 'visamaM va 'tti viSamaM garttAtarvAdyAkulaM bhUmirUpaM / 'nissAe 'tti nizrayA''zritya 'ghanubalaM va' tti dhanurddharabalam 'Agaleti' tti Akalayanti jeSyAma ityadhyavasyantIti / 'nannattha' tti 'nanu' nizcitam 'atra' ihaloke, athavA 'arihaMte vA nissAe uDDuM uppayaMti' 'nAnyatra' tannizrayA'nyatra na, na tAM vinetyarthaH / mU. (172) camare NaM bhaMte! asuriMdeNaM asurarannA sA divvA deviDDI taM caiva jAva kinnA laddhA pattA abhisamannAgayA, evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbUddIve 2 bhArahe vAse viMjhagiripAyamUle bebhele nAmaM saMnivese hotthA, vannAo, tattha NaM bebhele saMnivese pUraNe nAmaM gAhAvatI parivasati aDDe ditte jahA tAmalissa vattavvayA tahA neyavvA, navaraM cauppuDayaM dArumayaM paDiggahayaM karettA jAva vipulaM asana pANaM khAimaM sAimaM jAva sayameva cauppuDayaM dArumayaM paDiggahayaM gahAya muMDe bhavittA dANAmAe pavvajjAe pavvaittae pavvaie'vi ya NaM samANe taM ceva, jAva AyAvaNabhUmIo paJccorubhai 2 ttA sayameva cauppuDaya dArumayaM paDiggahiyaM gahAya bebhele sannivese uccanIyamajjhimAiM kulAI gharasamudAnassa bhikkhAyariyAe aDettA jaM me paDhame puDae paDai kappai me taM paMthe pahiyANaM dalaittae jaM me doghe puDae paDai kappai me taM kAgasuNayANaM dalaittae jaM me tacce puDae paDai kappai me taM macchakacchabhANaM dalaittae jaM me cautthe puDae paDai kappai me taM appaNA AhArittaettikaTTu evaM saMpehei 2 / kallaM pAuppabhAyAe rayaNIe taM ceva niravasesaM jAva jaM se cautthe paDue paDai taM appaNA AhAraM AhArei, tae NaM se pUraNe bAlatavassI teNaM orAleNaM viuleNaM payatteNaM paggahieNaM bAlatavokammeNaM taM caiva jAva bebhelassa sannivesassa majjhamajjheNaM niggacchati 2 pAuyaM kuMDiyamAdIyaM uvakaraNaM cauppuDayaMca dArumayaM paDiggahiyaM egaMtamaMte eDei 2 bebhelassa sannivesassa dAhiNapuracchime disIbhAge addhaniyattaniyamaMDalaM AlihittA saMlehaNAjhUsaNAjhUsie bhattapANapaDiyAikkhie pAovagamaNaM nivanne / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ahaM goyamA ! chaumatthakAliyAe ekekArasavAsapariyAe chaTTaM Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:, uddezakaH-2 183 chaTTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe puvvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM duijjamANe jeNeva susamArapure nagare jeNeva asoyavanasaMDe ujjANe jeNeva asoyavarapAyave jeNeva puDhavisilAvaTTao teNeva uvAgacchAmi 2 asogavarapAyavassa heTThA puDhavisilApaTTayaMsi aTThamabhattaM parigiNhAmi, dovi pAe sAhaDavagdhAriyapANI egapoggalaniviTThadiTThI animisanayaNe IsiMpabbhAragaeNaM kAeNaM ahApanihiehiM gattehiM savviM diehiM guttehiM egArAiyaM mahApaDimaM uvasaMpajjittANaM viharAmi / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM camaracaMcArAyahANI aniMdA apurohiyA yAvi hotthA, tae NaM se pUraNe bAlatavassI bahupaDipunnAiM duvAlasavAsAiM pariyAgaM pAunittA mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsettA saTTiM bhattAiM anasaNA chedettA kAlamAse kAlaM kiccA camaracaMcAe rAyahANIe uvavAyasabhAe jAva iMdattAe uvavanne, tae NaM se camare asuriMde asurarAyA ahuNovavanne paMcavihAe pajjattIe pajjattibhAvaM gacchai, taMjahA- AhArapajattIe jAva bhAsamaNapajjattIe / taNaM se camare asuriMde asurarAyA paMcavihAe pattIe pajjattibhAvaM gae samANe uDDuM vIsasAe ohiNA Abhoei jAva sohammo kappo, pAsai ya tattha sakkaM deviMdaM devarAyaM maghavaM pAkasAsaNaM sayakkatuM sahassakkhaM vajjrapANiM puraMdaraM jAva dasa disAo ujjovemANaM pabhAsemANaM sohamme kappe sohammavaDeMsae vimANe sakkaMsi sIhAsaNaMsi jAva divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANaM pAsai 2 imeyArUve ajjhatthie ciMtie patthie manogae saMkappe samuppajjitthA -kesa NaM esa apatthiyapatthae duraMtapaMtalakkhaNe hirisiriparivajjie hINapunnacAuddase jannaM mamaM imAe eyArUvAe divvAe deviDDIe jAva divve devAnubhAve laddhe patte abhisamannAgae uppiM appussue divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharai, evaM saMpei 2 sAmAniyaparisovavannae deve saddAvei 2 evaM vayAsI kesa esa devAzuppiyA ! apatthiyapatthae jAva bhuMjamANe viharai ?, tae NaM te sAmAniyaparisovavannagA devA camareNaM asurideNaM asurarannA evaM vuttA samANA haTThaTThA jAva hayahiyayA karayalapariggahiyaM dasanahaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu jaeNaM vijaeNaM vaddhAveti 2 evaM vayAsI-esaNaM devANuppiyA ! sakke deviMde devarAyA jAva viharai, tae NaM se camare asuriMde asurarAyA tesiM sAmAniyaparisovavannagANaM devANaM aMtie eyamaTTaM soccA nisamma Asurutte ruTTe kuvie caMDikkie misimisemANe te sAmAniyaparisovavannae deve evaM vayAsI - anne khalu bho ! se sakke deviMde devarAyA anne khalu bho ! se camare asuriMde asurarAyA, mahiDIe khalu te sakke deviMde devarAyA, appaDDhie khalu bho ! se camare asuriMde asurarAyA, taM icchAmiNaM devANuppiyA ! sakkaM deviMdaM devarAyaM sayameva accAsAdettaettikaDDa usiNe usiNabbhUe yA vi hotthA, taeNa se camare asuride asurarAyA ohiM pauMjai 2 mamaM ohiNA Abhoei 2 imeyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre jaMbUddIve 2 bhArahe vAse susamArapure nagare asogavanasaMDe ujjANe asogavarapAyavassa ahe puDhavisilAvaTTayaMsi aTThamabhattaM paDigiNhittA egarAiyaM mahApaDimaM uvasaMpajjittANaM viharati / seyaM khalu samabhavaM mahAvIraM nIsAe sakkaMdeviMdaM devarAyaM sayameva accAsA dettaettikaDDa vaM saMpehei 2 sayanijjAo abbhuTThei 2 ttA devadUtaM parihei 2 uvavAyasabhAe puracchimilleNaM dAreNaM Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/2/172 niggacchai, jeNeva sabhA suhammA jeNeva coppAle paharaNakose teNeva uvAgacchai 2 tA phaliharayaNaM parAmusai 2 ege abIe phaliharayaNamAyAe mahayA amarisaM vahamANe camaracaMcAe rAyahANIe majhaMmajjheNaM niggacchai 2 jeNeva tigicchakUDe uppAyapavvae teNAmeva uvAgacchai 2 ttA veuvviyasamugghAeNaM samohaNai 2 tA saMkhejjAiM joyaNAI jAva uttaraveubviyarUvaM viuvvai 2 ttA tAe ukkiTThAe jAva jeNeva puDhavisilApaTTae jeNeva mama aMtei teNeva uvAgacchati 2 mama tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareti jAva namaMsittA evaM vayAsI icchAmiNaM bhaMte! tubbhaM nIsAe sakkaM deviMdaM devarAyaM sayameva accAsAdittaettika?uttarapuracchimedisibhAge avakkamai 2 veubviyasamugdhAeNaMsamohaNai2 jAvadoccaMpiveubviyasamugghAeNaM samohaNai 2 egaMmahaM ghoraM ghorAgAraM bhImaM bhImAgAraM bhAsuraM bhayANIyaM gaMbhIraM uttAsaNayaM kAlaDDarattamAsarAsisaMkAsaM joyaNasayasAhassIyaM mahAbodiviuvvai 2 apphoDei 2 vaggai 2 gajjai 2 hayahesiyaMkarei 2 hasthigulagulAiyaMkarei 2 rahaghaNaghaNAiyaMkarei2 pAyadaddaragaM karei 2 bhUmicaveDayaM dalayai 2 sIhanAdaMnadai 2 uccholei 2 paccholei 2 tipaiMchiMdai 2 vAmabhuyaM Usavei 2 dAhiNahatthapadesiNIe yaaMguTThaNaheNaya vitiricchamuhaM viDaMbei 2 mahayA 2 saddeNaM 2 kalakalaraveNaM karei ege abIe phaliharayaNamAyAe uDDhe vehAsaM uppaie, khobhaMte ceva aheloyaM kaMpemANe ca meyanitalaM AkarTa (sAkaDa) teva tiriyaloyaMphoDemANeva aMbaratalaM katthai gajaMto kattha vijjuyAyaMte katthai vAsaMvAsamANe katthairaugdhAyaMpakaremANe katthaitamukkAyaMpakaremANe vANamaMtaradeve vittAsemANe joisiedeveduhA vibhayabhANe 2 Ayarakkhe deve vipalAyamANe 2 phaliharayaNaM aMbaratalaMsi viyaTTamANe 2 viujjhAemANe 2 tAeukkiTThAejAve tiriyamasaMkhejANaMdIvasamuddANaM majhaM majheNaM vIyIvayamANe 2 jeNeva sohamme kappe jeNeva sohammavaDeMsae vimANe jeNeva sabhA sudhammAnA teNeva uvAgacchai 2 egaM pAyaM paumavaraveiyAe karei egaM pAyaM sabhAe suhammAe karei phaliharayaNeNaM mahayA 2 saddeNaM tikkhatto iMdakIlaM AuDei 2 evaM vayAsI kahi NaM bho ! sakke deviMde devarAyA ? kahi NaM tAo caurAsIi sAmAniyasAhassIo? jAva kahiNaM tAo cattAri caurAsIio AyarakkhadevasAhassIo? kahiNaM tAo anegAo accharAkoDIo ajahaNAmiajja mahebhi ajja vahemiajja mamaMavasAo accharAovasamuvaNamaMtuttikaTu taM aniLaM akaMtaM appiyaM asu0 amaNu0 amaNA0 pharusaM giraM nisirai, tae NaM se sakke deviMde devarAyA taM aniDhaM jAva amaNAmaM assuyapuvvaM pharusaM giraM socA nisamma Asurutte jAva misimisemANe tivaliyaM bhiuDiM niDAle sAhaTu camaraM asuriMdaM asurarAyaM evaM vadAsI-ha bho camarA! asuriMdA! asurarAyA! apatthiyapatthayA! jAva hINapunacAuddasA ajaMna bhavasi nAhi tesuhamatthIttika? tattheva sIhAsanavaragae vajaMparAmusai 2 taMjalaMtaM phuDaMtaMtaDataDataMukkAsahassAI vinimmuyamANaMjAlAsahassAiM pamuMcamANaM iMgAlasahassAiMpavikkhiramANaM 2 phuliMgajAlAmAlAsahassehiM cakkhuvikkhevadiTThipaDidhAyaMpakaremANaM huyavahaairegateyadippaMtaMjatiNavegaMphullakiMsuyasamANaM mahabbhayaM bhayaMkaraM camarassa asuriMdassa asuraranno vahAe vajaM nisiri| tate NaM se camare asuriMde asurarAyA taM jalaMtaM jAva bhayaMkaraM vajjamabhimuhaM AvayamANaM pAsai pAsaittA jhiyAti pihAi jhiyAyitvA pihAittAtaheva saMbhaggamauDaviDae sAlaMbahatthAbharame Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, vargaH, uddezakaH-2 uDDuMpAe ahosire kakkhAgayaseyaMpi va vinimmuyamANe 2 tAe ukkiTThAe jAva tiriyamasaMkhejjANaM dIvasamuddANaM majjhaM majjheNaM vIIvayamANe 2 jeNeva jaMbUddIve 2 jAva jeNeva asogavarapAyave jeNeva mama aMtie teNeva uvAgacchai 2 ttA bhIe bhayagaggarasare bhagavaM saraNamiti buyamANe mamaM dohavi pAyANaM aMtaraMsi vegeNa samovaDie / 185 vR. 'dANAmAe 'tti dAnamayyA, 'chaumatthakAliyAe' tti chadmasthakAla eva chadmasthakAlikA tasyAM 'dovi pAe sAhaDa' tti saMhatya - saMhRtau kRtvA, jinamudrayetyarthaH, 'vagghAriyapAni' tti pralambitabhujaH, 'IsiMpabbhAragaeNaM'ti prAgbhAraH - agratomukhabhavanatatvam 'ahApanihiehiM gattehiM' ti 'yatApranihitaiH' yathAsthitaiH / 'vIsasAe' tti svabhAvata eva / 'pAsai ya tattha 'tti pazyati ca tatra saudharmmakalpe 'madhavaM' ti madhA-mahAmeghAste yasya vaze santyasau madhavAnatastaM 'pAgasAsaNaM' ti pAko nAma balavAn ripustaM yaH zAsti - nirAkarotyasau pAkazAsano'tastaM 'sayakkauM' ti zataM kratUnAM pratimAnAmabhigrahavizeSANAM zramaNopAsakapaJcamapratimArUpANAM vA kArttikazreSThibhavApekSayA yasyAsau zatakraturatastaM 'sahassakkhaM 'ti sahasramakSNAM yasyAsau sahasrAkSo'tastam, indrasya kila mantriNAM paJca zatAni santi, tadIyAnAM cAkSNAmindraprayojanavyApRtatayendrasambandhitvena vivakSaNAttasya sahAkSatvamiti 'puraMdaraM 'ti asurAdipurANAM dAraNAt purandarastaM 'jAva dasa disAo' tti iha yAvatkaraNAt / dAhiNaDDulogAhivai battIsavimANasayasahassAhivaI erAvaNavAhaNaM suriMdaM arayaMbaravatthagharaM ' arajAMsi ca tAni ambaravastrAni ca - svacchatayA''kAzakalpavasanAni arajo'mbarAni tAni dhArayati yaH sa tathA tam, 'AlaiyamAlamauDaM' AlagitamAlaM mukuTaM yasya sa tathA taM 'navahemacArucittacaMcalakuNDalavilihijja mANagaMDaM' navAbhyAmiva hemnaH satkAbhyAM cArucitrAbhyAM caJcalAbhyAM kuNDalAbhyAM vilikhyamAnau gaNDau yasya sa tathA tam, ityAdi tAvadvAcyaM yAvat 'divveNaM teeNaM divvAe lesAe' tti, atha yatra yatparivAraM yatkurvANaM ca taM pazyati tathA darzayitumAha'apatthiyapatthae'tti aprArthiH taM prArthaH yate yaH sa tathA 'duraMtapaMtalakkhaNe 'tti durantAniduSTAvasAnAni ata eva prAntAni - amanojJAni lakSaNAni yasya sa tathA 'hInapunnacAuddase' tti hInAyAM puNyacaturdazyAM jAto hInapuNyacAturdazaH, kila caturdazI tithi puNyA janmAzritya bhavati, sAca pUrNA atyantabhAgyavato janmani bhavati ata AkrozatoktaM- 'hInapunnacAuddase' tti / 'mamaM ti mama 'asyAm' etadrUpAyAM divyAyAM devaddha satyAM, tathA divye devAnubhAge labdhe prApte abhisamanvAgate sati 'appiM 'ti mamaiva / - 'appussue'tti alpautsukyaH 'accAsAittae'tti 'atyAzAtayituM' chAyAyA bhraMzayitumiti 'usiNe'tti uSNaH kopasantApAt, kopasantApajaM coSNatvaM kasyacitsvabhAvato'pi syAdityAha-'usiNabbhUe'tti asvAbhAvikamauSNyaM prApta ityarthaH, 'ege' tti sahAyAbhAvAt, ekatvaM ca bahuparivArabhAve'vi vivakSitasahAyAbhAvadvayavahArato bhavatItyata Aha- 'abiie' tti advitIyo DimbharUpamAtrasyApi dvitIyasyAbhAvAditi / 'egaM mahaM' ti kahAM mahatIM bondImiti yogaH 'ghoraM 'ti hiMsrAM, katham? -yato 'ghorAkArAM' hiMsrAkRtiM 'bhImaM 'ti 'bhImAM' vikarAlatvena bhayajanikAM, katham ya-yato 'bhImAkArAM' bhayajanakAkRti 'bhAsuraM 'ti bhAsvarAM 'bhayANIyaM 'ti bhayamAnItaM yayA sA Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/2/172 bhayAnItA'tastAm, athavA bhayaM bhayahetutdAnIkaM tatparivArabhUtamulkAsphuliGgAdi sainyaM yasyAH sA bhayAnIkA'tastAM gaMbhIraM tigambhIrAM vikIrNAvayavatvAt 'uttAsaNayaMttiuttrAsanikAM trasI udvege' iti vacanAt smaraNenApyudvegajanikAM 'mahAboMdinti mahAprabhAvatanum 'apphoDei'tti karAsphoTaMkaroti pAyadaddaragaM'tibhUmeH pAdenAsphoTanam 'uccholei'ttiagratomukhAMcapeTAMdadAti 'paccholei'tti pRSThatomukhAMcapeTAM dadAti tivaI chiMdaiti malla iva raGgabhUmau tripadIcchedaM karoti 'Usavei'ttiucchataMkaroti viDaMbeittivivRtaMkaroti 'sAkaDaMteva'tti samAkarSayanniva viujjhAemANe'ttivyudrAjamAnaH-zobhamAno vijUmbhamANo vAvyudrAjayanvA'mbarataleparigharana-mitiyogaH 'iNdkiil'ttigopurkpaattyugsndhiniveshsthaanm| nAhite'ttinaiva tv| phuliMgajAle tyAdi sphuliGgAnAMjvAlAnAMca yA mAlAstAsAMca yAni sahAnitAni yathA taiH, cakSurvikSepazca-cakSurdhamaH dRSTipratighAtazca-darzanAbhAvaH cakSurvikSepaSTipratighAtaMtadapikurvat, 'api' vizeSaNasamuccaye hutavahe' tyAdi, hutavahAtirekeNa yattejastena dIpyamAnaM yattattathA jaiNavegaM'ti jayI zeSavegavadvegajayI vego yasya tattathA mahabmayaM'timahatAM bhayamasmAditi mahadbhayaM, kasmAdevamityata Aha-'bhayaGkaraM' bhykrtR| 'jhiyAi'ttidhyAyati kimetat? iticintayati, tathA pihAi'tti 'spRhayati' yadyevaMvidhaM praharaNaMmamApisyAdityevaMtadabhilaSatisvasthAnagamanaM vA'bhilaSati,athavA 'pihAitti akSiNI pidhatte-nimIlayati, 'pihAi jhiyAi'tti pUrvoktameva kriyAdvayaM vyatyayena karoti, anena ca tasyAtivyAkulatoktA, 'tahevattiyathAdhyAtavAMstathaiva tatkSaNaevatyarthaH, saMbhaggamauDaviDave'tti saMbhagno mukuTaviTapaH-zekharakavistAro yasya sa tthaa| 'sAlaMbahatthAbharaNe'tti saha Alambena-pralambena vartante sAlambAni tAni hastAbharaNAni yasyAdhomukhagamanavazAdasau sAlambahastAbharaNaH 'kakkhAgayaseyaMpiva'tti bhayAtirekAtkakSAgataM svedamiva muJcayana, devAnAM kila svedona bhavatIti saMdarzanArthaH pivazabdaH 'jhatti vegeNaM'tivegena samavapatitaH kathaM ? -'jhagiti' jhaTitikRtvA mU. (173) taeNaMtassa sakka ssadeviMdassadevarannoimeyAsaveajjhathiejAvasamuppajjitthAno khalu pabhU camareasuriMde asurarAyA no khalu samatthe camare asuriMde asurarAyA no khalu visae camarassa asuriMdassa asuraranno appaNo nissAe uTuMappaittA jAva sohammo kppo| nannattha arihaMte vA arihaMtaceiyAni vA anagAre vA bhAviyappaNo nIsAe uDDhe uppayati jAva sohammo kappo, taM mahAdukkhaMkhalu tahArUvANaMarahaMtANaMbhagavaMtANaManagArANayaacAsAyaNAettikaTTa ohiM pauMjati 2 mamaM ohiNA Abhoeti 2 hA hA aho hato'hamaMsittikaTTa tAe ukkiTThAe jAva divvAedevagatIe vajjassa vIhiManugacchamANe 2 tiriyamasaMkhejANaM dIvasamuddANaM majhaMmajjheNaMjAvajeNeva asogavarapAyavejeNeva mamaMaMtieteNeva uvAgacchai 2 mamaM cauraMgulamasaMpattaM vajaM pddisaahri| vR. 'pabhutti zaktaH 'samatthettisaGgataprayojanaH 'hAhA' ityAdeH saMskAro'yaM-hA hA aho hato'hamasmItikRtvA, vyaktaM caitat / mU. (174) aviyAiM me goyamA ! muTThivAeNaM kesagge vIitthA, tae NaM se sakke deviMde devarAyA vajaM paDisAharittA mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 vaMdai namasai 2 evaM Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH -2 vayAsI evaM khalu bhaMte! ahaM tubbhaM nIsAe camareNaM asuriMdeNaM asurarannA sayeva accAsAie, tae NaM mae parikuvieNaM samANeNaM camarassa asuriMdassa asuraratro vahAe vaje nisaTTe, tae NaM me imeyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA - no khalu pabhU camare asuriMde asurarAyA taheva jAva ohiM pauMjAmi devANuppie ohiNA Abhoemi hA hA aho hatomItikaTTu tAe ukkiTThAe jAva jeNeva devANuppie teNeva uvAgacchAmi devANuppiyANaM cauraMgulamasaMpattaM vajraM paDisAharAmi vajrapaDisAharaNaTTayAe NaM ihamAgae iha samosaDhe iha saMpatte iheva ajja uvasaMpajittA NaM viharAmi / 187 taM khAmemi NaM devANuppiyA ! khamaMtu NaM devANuppiyA ! khamaMtu marahaMtu NaM devANuppiyA ! nAibhujo evaM pakaraNayAettikaDDa mamaM vaMdai namaMsai 2 uttarapuracchimaM disIbhAgaM avakkamai 2 vAmeNaM pAdeNaM tikkhutto bhUmiM dalei 2 camaraM asuriMdaM asurarAyaM evaM vadAsI-mukko'si NaM bho camarA ! asuriMdA asurarAyA ! samaNassa bhagavao mahAvIrassa pabhAveNaM na hi te dANiM mamAo bhayamatthIttikaTTu jAmeva disiM pAubbhUe tAme va disiM paDigae // vR. 'aviyAI'ti, 'apica'ityabhyuccaye 'AI' ti vAkyAlaGkAre 'muTThivAeNaM' ti ativegena vajragrahaNAya yo muTerbandhana vAta utpanno'sau muSTivAtastena muSTivAtena 'kesagge' tti kezAgrAni 'vIitthA' vIjitavAn / 'ihamAgae' tti tiryagloke 'iha samosaDhe' tti susamArapure 'iha saMpatte' tti udyAne 'iheva'tti ihaivodyAne 'ajje 'ti 'adya' asminnahani athavA he Arya !- pApakarmabahirbhUta ! 'Arya !' vA svAmin ! / 'uvasaMpaJjittA NaM 'ti 'upasaMpadya' upasaMpanno bhUtvA 'viharAmi' vartte 'nAibhujjo' tti naiva bhUyaH evaM pakaraNayAe 'tti evaM prakaraNatAyAM varttiSya iti zeSaH, 'dANiM'ti idAnIM sampratItyarthaH / iha leSTvAdikaM pudgalaM kSiptaM gacchantaM kSepakamanuSyastAvadrahItuM na zaknotIti dRzyate, devastu kiM zaknoti ? yena zakreNa vajraM kSiptaM saMhataM ca, tathA vajraM cedgRhItaM camaraH kasmAnna gRhIta ityabhiprAyataH prastAvanopetaM praznottaramAha mU. (175) bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati 2 evaM vadAsi deve NaM bhaMte mahiDDIe mahajjutIe jAva mahAnubhAge puvvAmeva poggalaM khivittA pabhU tameva anupariyaTTittA gaM giNhittae ?, haMtA pabhU / sekeNaNaM bhaMte! jAva giNhittae ?, goyamA ! poggale nikkhitte samANe puvvAmeva sigghagatI bhavittA tato pacchA maMdagatI bhavati, deve NaM mahiDDIe puvviMpiya pacchAvi sIhe sIhagatI caiva turiyaturiyagatI ceva / se teNaTTeNaM jAva pabhU geNhittae / jati NaM bhaMte! deviMde mahiDDIe jAva anupariyaTTittA NaM geNhittae kamhA NaM bhaMte ! sakkeNaM deviMde NaM devarannA camare asuriMde asurarAyA no saMcAtie sAhatthiM geNhittae ?, goyamA ! asurakumArANaM devANaM ahe gativisae sIhe 2 ceva turie 2 ceva uDuM gativisae appe 2 ceva maMde maMde ceva vemAniyANaM devANaM uDDuM gativisae sIhe 2 ceva turie 2 ceva ahe gativisae appe 2 ceva maMde 2 ceva, jAvatiyaM khettaM sakke deviMde devarAyA uDDuM uppayati ekkeNaM samaeNaM taM vajje dohiM, jaM vajje dohiM taM camare tihiM, savvatthove sakkassa deviMdassa devaranno uDDaloyakaMDae aheloyakaMDae saMkhejjaguNe, jAvatiyaM khettaM camare asuride asurarAyA ahe ovayati ekkeNaM samaeNaM taM sakke dohiM jaM sakke dohiM taM vajre tihiM, savvatthove samarassa asuriMdassa asuraranno aheloyakaMDae uDDaloyakaMDae saMkhejjaguNe Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/2/175 evaM khalu goyamA ! sakkeNaM deviMdeNaM devarannA camare asuride asurarAyA no saMcAtie sAhatthiM gennhitte| sakkassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno uDaM ahe tiriyaM ca gativisayassa kayare 2 hiMto appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA ?, goyamA ! savvatthovaM khettaM sakke deviMde devarAyA ahe ovayai ekkeNaM samaeNaM tiriyaM saMkhejje bhAge gacchai urlDa saMkheje bhAge gcchi| camarassaNaMbhaMte ! asuriMdassa asuraranno uDuMahe tiriyaM ca gativisayassa kayare2 hito appe vA bahuevAtulle vA visesAhie vA?, goyamA! savvatthovaM khettaM camare asuriMde asurarAyA ur3e uppayati ekkeNaM samaeNaM tirayaMsaMkheje bhAge gacchai ahe saMkhejje bhAge gacchai, vajaM jahA sakkassa deviMdassa taheva navaraM visesAhiyaM kAyavvaM // sakkassaNaMbhaMte ! deviMdassa devaranno ovayaNakAlassa ya uppayaNakAlassa ya kayare2 hito appe vA bahue vA tulle vA visesAhie vA?, goyamA! savvatthove sakkassa deviMdassa devaranno uddhaM uppayaNakAle ovayaNakAle sNkhejgunne| camarassavi jahA sakkassa navaraM savvatthove ovayaNakAle uppayaNakAle sNkhejgunne| vajassa pucchA, goyamA ! savvatthove uppayaNakAle ovayaNakAle visesAhie / / eyassa NaMbhaMte! vajjassa vajAhivaissacamarassayaasuriMdassaasurarannoovayaNakAlassaya uppayaNakAlassa ya kayarerahito appevA 4?, goyamA! sakkassa ya uppayaNakAle camarassa yaovayaNakAle eeNaM donnivitullA savvatthovA, sakkassa ya ovayaNakAle vajjassa ya uppayaNakAle esaNaM doNhavitulle saMkhejjaguNe camarassa u uppayaNakAle vajassaya ovayaNakAle esaNaM doNhavi tulle visesaahie| vR. bhaMte !' ityAdi, 'sIhe'tti zIghro vegavAn, sa ca zIghragamanazaktimAtrApekSayA'pi syAdata Aha-'sIhagaIcevatti zighragatirevanAzIghragatirapi, evaMbhUtazca kAyApekSayA'pisyAdata Aha-turiya'ttitvaritaH-tvarAvAn, saca gateranyatrApisyAdityata Aha-'turiyagai'tti tvaritagati' mAnasautsukyapravartitavegavadgatiriti, ekArthA vaite zabdAH "saMcAie'tti zakitaH 'sAhatthi'nti svhsten| ____'gaivisae'tti, iha yadyapi gatigocarabhUtaM kSetraM gativiSayazabdenocyate tathA'pi gatireveha gRhyate, zIghrAdivizeSaNAnAM kSetre'yujyamAnatvAditi, sIhe'tti zIghrovegavAn, sacAnakAntiko'pi syAdata Aha-'sIheceva'ttizIghra eva, etadeva prakarSavRttipratipAdanAya paryAyAntareNAha-tvaritastvaritazcaiveti, appeappeceva'ttiatizayenAlpo'tistoka ityarthaH, maMdemaMdeceva'ttiatyantamandaH, etena ca devAnAM gatisvarUpamAtramuktam // etasmiMzca gatisvarUpe satizakravajracamarANAmekamAne UrdhvAdau kSetregantavyeyaH kAlabhedo bhavatitaMpratyekaMdarzayannAha- 'jAvaiya'mityAdi, athendrasyordhvAdhaH kSetragamane kAlabhedamAha-savvatthove sakkasse tyAdi, sarvastokaM svalpaMzakrasya urdhvalokagamane kaNDakaM-kAlakhaNDaMUrdhvaloka-kaNDakaM Uokagamane'tizIghratvAttasya, adholokagamane kaNDakaM-kAlakhaNDamagholokakaNDaka saGkhyAtaguNaM, UrdhvalokakaNDakApekSayA dviguNamityarthaH, adholokagamane zakrasya mandagatitvAt, dviguNatvaMca 'sakkassa uppayaNakAle camarassayaovayaNakAle eeNaMdonnivitullA' tathA 'jAvatiyaM Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-2 189 khettaMcamare 3ahe ovayaiikkeNaMsamaeNataMsakkodohiM tivakSyamANavacanadvayasAmarthyAllabhyamiti, 'jAvaiya'mityAdisUtradvayamadhaHkSetrApekSaM pUrvavadvayAkhyeyaM, 'evaM khalu' ityAdi ca nigamanam / __ atha zakrAdInAM pratyekaM gatikSetrasyAlpabahutvopadarzanAya sUtratrayamAha- 'sakkasse'tyAdi, tatra Urddhamadhastiryakca yo gativiSayo-gativiSayabhUtaM kSetramanekavidhaMtasyamadhye katarogativiSayaH katarasmAdativiSayAtsakAzAdalpAdi? iti praznaH, uttaraMtusarvastokamadhaHkSetrasamayenAvapatati, adhomandagatitvAcchakrasya, tiriyaMsaMkhejje bhAgegacchaitti kalpanayA kilaikena samayena yojanamagho gacchati zakraH, tatra ca yojane dvidhAkRte dvau bhAgau bhavataH, tayozcaikasmin dvibhAge mIlite trayaH saGkhayeyA bhAgA bhavanti atastA tiryag gacchati, sArddha yojanamityarthaH, tiryaggatau tasya zIghragatitvAt, 'uDDhe saMkhejje bhAge gacchaitti yAn kila kalpanayA trIn dvibhAgAMstiryaggacchati teSu caturthe'nyasmin dvibhAge mIlite catvAro dvibhAgarUpAH saGkhyAtabhAgAH saMbhavanti atastAnUddharvaM gacchati / atha kathaM sUtre saGkhyAtabhAgamAtragrahaNe satIdaM niyatabhAgavyAkhyAnaM kriyate?, ucyate, 'jAvaiyaM khettaM camare 3 ahe ovayai ekeNaM samaeNaM taM sakke dohiM', tathA 'sakkassa uppayaNakAle camarassa ovayaNakAle ete NaM donnivi tullA' iti vacanato nizcIyate zakro yAvadagho dvAbhyAM samayAbhyAM gacchati tAvadUrddhamekeneti dviguNamadhaHkSetrAdUrdhvakSetra, etayozcApAntarAlavarttitiryak-kSetramato'pAntarAlapramANenaiva tena bhavitavyamityadhaHkSetrApekSayA tiryakSetraM sArddha yojanaM bhavatIti vyAkhyAtaM, Aha ca cUnikAraH-'egeNaM samaeNaM ovayai ahe joyaNaM egeNeva samaeNaM tiriyaM divaTuM gacchai ur3e do joyaNAni skko'tti| _ 'camarassaNa'mityAdi 'savvatthovaM khettaMcamare 3 uTuMuppayaiekkeNaMsamaeNaM'ti, Urdhvagatau mandagatitvAttasya, tacca kila kalpanayA tribhAganyUnaM gavyatatrayaM, 'tiriyaMsaMkhejje bhAge'tti tasminneva pUrvokte tribhAganyUnagavyatatrayedviguniteyeyojanasya saGkhayeyA bhAgA bhavanti tAn gacchati, tiryagatau zIghrataragatitvAttasya, 'ahe saMkhejje bhAge gacchaiti pUrvokte tribhAgadvayanyUne gavyUtaSaTke tribhAganyUnagavyUtatraye mIlite ya saGgreyabhAgA bhavanti tAn gacchati, yojanadvayamityarthaH athakathaM saGkhyAtabhAgamAtropAdAne niyatasaGkhayeyabhAgatvaM vyAkhyAyate?, ucyate, zakrasyorddhagatezcamarasya codhogateH samatvamuktaM, zakrasya corddhagamanaM samayena yojanadvayarUpaMkalpitamatazcamarasyAdhogamanaM samayena yojanadvayamuktaM, tathA 'jAvaiyaMsakke 3 ur3e uppayai egemaMsamaeNaM taM vajaM dohiM jaM vajaM dohiM taM camare tihiMti vacanasAmarthyAt pratIyate zakrasya yadUrdhva gatikSetraM tasya tribhAgamAtrarUpaM camarasyorddhagatikSetramato vyAkhyAtaM tribhAganyUnatrigavyUtamAnaM taditi, UrdhvakSetrAdhogatikSetrayozcApAnatarAlavarti tiryakSetramitikRtvA tribhAgadvayanyUnaSaDagavyUtamAnaM tdvyaakhyaatmiti| yaccacUnikAreNoktaM 'camarouTuMjoyaNa mityAdi tannAvagataM, 'vajaM jahA sakkassa taheva'tti vajramAzritya gativiSayasyAlpabahutvaM vAcyaM yathA zakrasya tathaiva, vizeSadyotanArthaM tvAha-'navaraM visesAhiyaM kAyavvaM ti, taccaivam-'vajjassa NaM bhaMte ! ur3e ahe tiriyaM ca gaivisayassa kayare kayarehito appe vA 4?, goyamA ! savvatthovaM khettaM vaje ahe ovayai ekkeNaM samaeNaM tiriyaM visesAhie bhAgegacchai uDUMvisesAhie bhAge gacchaitti, vAcanAntaretuetatsAkSAdevoktamiti, Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/2/175 asyAyamarthaH-sarvastokaM kSetraM vajramadho vrajatyekena samayena, adho mandagatitvAttasya vajrasyasa, tajja kila kalpanayA tribhAganyUnaMyojana, tiryaktacca vizeSAdhikau bhAgaugacchati, zIghrataragatitvAt tau ca kila yojanasya dvau tribhAgau vizeSAdhikau satribhAgaMgavyUtatrayamityarthaH, tathoz2a vizeSAdhikaubhAgaugacchati,yau kila tiryagvizeSAdhikaubhAgaugacchatitAvevorddhagataukiJcidvizeSAdhikau, Urddhagatau zIghrataragatitvAtparipUrNa yojanamityarthaH, atha kathaM sAmAnyato vizeSAdhikatve'bhihite niyatabhAgatvaM vyAkhyAyate?, ucyate, 'jAvaiyaM camare 3 ahe ovayai ekkeNaM samaeNaM tAvaiyaM sake dohiM jaM sakke dohiM taM vaje tihiMti vacanasAmarthyAcchakAdhogatyapekSayA vajrasya tribhAganyUnAdhogatirlabdheti tribhAganyUnaM yojanamitisAvyAkhyAtA, tathA sakkassaovayaNakAle vajassa ya uppayaNakAle esaNaMdoNhavitulle itivacanAdavasIyate yAvadekena samayena zakro'dho gacchati tAvadvajramUvaM, zakrazcaikenAdhaH kila yojanaM evaM vajramUrddha yojanamitikRtvocaMyojanaM tasyoktaM, udhogatyozca tiryaggaterapAntarAlavartitvAttadapAntarAlavata'vasatribhAgagavyUtatrayalakSaNaM tiryggtiprmaannmuktmiti|| __ anantaraMgativiSayasya kSetrasyAlpabahutvamuktaM, athagatikalasya tadAha-sakkassaNa'mityAdi sUtratrayaM / sakrAdInAM gatikAlasya pratyekamalpabahutvamuktaM atha parasparApekSayA tadAha-'eyassaNaM bhaMte! vajasse'tyAdi, eeNaMbinnivi tulla'ttizakracamarayoHsvasthAnagamanaMprati vegasya samatvAdutpatanAvapatanakAlau tayostulyau paraspareNa, 'savvatthova'tti vakSyamANApekSayeti, tathA sakkasse' tyAdI 'esaNaM doNhavi tulle'tti ubhayorapitulyaHzakrAvapatanakAlo vajrotpAtakAlasya tulyaH vajrotpAtakAlazvazakrAvapatanakAlasya tulya ityarthaH, saMkhejaguNe'tti zakrotpAtacamarAvapAtakAlapekSayA evamanantarasUtramapi bhaavniiym|| mU. (176) taeNaM camare asuriMde asurarAyA vajja bhayavippamukke sakkeNaM devideNaM devaranA mahayA avamANeNaM avamAniesamANecamaracaMcAe rAyahANIe sabhAe suhammAecamaraMsisIhAsaNesi ohayamaNasaMkappe ciMtAsoyasAgarasaMpaviDhe karayalapalhatthamuhe aTTajjhANovagae bhUmigayadiTTIe jhiyAti, tate NaM taM camaraM asuriMdaM asurarAyaM sAmAniyaparisovavannayA devA ohayamaNasaMkappa jAva jhiyAyamANaM pAsaMti 2 karayala jAva evaM vayAsi kiNaM devANuppiyA! ohayamaNasaMkappAjAva jhiyAyaha? taeNaMsecamare asuriMde asura0 te sAmAniyaparisovavannaee deve evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! mae samaNaM bhagavaM mahAvIra nIsAe sakke deviMde devarAyA sayameva accAsAdie, taeNaM teNaM parikuvieNaM samANeNaM mamaM vahAe vaje nisiddhetaMbhadannaM bhavatu devANuppiyA! samaNassa bhagavao mahAvIrassajassamamhiMmanupabhAveNa akkiTTe avvahie aparitAvie ihamAgae iha samosaDDhe iha saMpatte iheva ajaM uvasaMpajittANaM viharAmi, taMgacchAmoNaMdevANuppiyA! samaNaM bhagavaMmahAvIraMvaMdAmonamaMsAmojAva pajavAsAmotikaTTha causaTThIe sAmAniyasAhassIhiM jAva savviDDIe jAva jeNeva asogavarapAyave jeNeva mama aMtie teNeva uvAgacchai 2 mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM jAva namaMsittA evaM vdaasi| evaM khalu bhaMte ! mae tujhaM nIsAe sakke deviMde devarAyA sayameva acAsAdie jAtaM bhadaM gaM bhavatu devANuppiyANaM mamhi jassa aNupabhAveNaM akkiDe jAva viharAmitaM khAmemiNaM devANuppiyA ___ Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:-, uddezakaH - 2 191 jAva uttarapuracchimaM disIbhAgaM avakkamai 2 ttA jAva battIsaibaddhaM naTTavihiM uvadaMsei 2 jAmeva disiM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae, evaM khalu goyamA ! camareNaM asurideNa asurarannA sA divvA deviDDI laddhA pattA jAva abhisamannAgayA, ThitI sAgarovamaM, mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM kAhiti // vR. 'ohayamaNasaMkappe 'tti upahato - dhvasto manasaH saGkalpo-darpaharSAdiprabhavo vikalpo yasya sa tathA, 'ciMtAsogasAgaramanupaviTThetti cintA-pUrvakRtAnusmaraNaM zoko dainyaM tAveva sAgara iti vigraho'tastaM 'karatalapalhatthamuhe "tti karate paryastaM - adhomukhatayA nyastaM mukhaM yena sa tathA, 'jassamamhi manubhAveNaM'ti yasya prabhAveNa ihAgato'smi bhavAmIti yogaH, kiMbhUtaH sannityAha'akiTTe' tti 'akRSTaH' avilikhitaH akliSTo vA - abAdhito nirvedanamityarthaH / etadeva kathamityAha-'avvahie'tti avyathitaH, atADitatve'pi jvalanakalpakulizasannikarSAtparitApaH syAdatastaM niSedhayannAha - 'aparitAvie 'tti, 'ihamAgae 'tyAdi vivakSayA pUrvavadvayAkhyeyaM, 'iheva ajje 'tyAdi, ihaiva sthAne 'adya' asminnahani 'upasaMpadya' prazAnto bhUtvA viharAmIti pUrvamasurANAM bhavapratyayo vairAnubandhaH saudharmagamane heturuktaH, atha tatraiva hetvantarabhidhAnAyAha mU. (177) kiM pattie NaM bhaMte! asurakumArA devA uDDuM uppayaMti jAva sohammo kappo ?, goyamA ! tesiNaM devANaM ahuNovavannagANa vA carimabhavatthANa vA imeyArUve ajjhatthie jAva samuppajjai- aho NaM amhehiM divvA deviDDI laddhA pattA jAva abhisamannAgayA jArisiyA NaM amhehiM divvA deviDDI jAva abhisamannAgayA tArisiyA NaM sakkeNaM deviMdeNaM devarannA divvA diviDDI jAva abhisamannAgayA jArisiyA NaM sakkeNaM deviMdeNaM devarannA jAva abhisamannAgayA tArisiyANaM amhehivi jAva abhisamannAgayA taM gacchAmo NaM sakkassa deviMdassa devaranno aMtiyaM pAubbhavAmo pAsAmo tAva sakkassa deviMdassa devaranno divvaM deviDDiM jAva abhisamannAgayaM pAsatu tAva amhavi sakke deviMde devarAyA divvaM deviDDi jAva abhisamannAgayaM / taM jANAmo tAva sakkassa deviMdassa devaranno divvaM deviDiM jAva abhisamannAgayaM jANau tAva amhavi skke devide devarAyA divvaM deviDiM jAva abhisamannAgayaM, evaM khalu goyamA ! asurakumArA devA uDDuM uppayaMti jAva sohammo kappo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti ! vR. 'kiM pattiyanna' mityAdi, tatra 'kiMpattiyaM' ti kaH pratyayaH kAraNaM yatra tat kiMpratyayam 'ahuNovavannANaM'ti utpannamAtrANAM 'carimabhavatthANa va 'tti bhavacaramabhAgasthAnAM ? cyavanAvasara ityarthaH // zatakaM - 3 uddezakaH-2 samAptaH -: zatakaM - 3 uddezakaH-3: vR. dvitIyoddezake camarotpAta uktaH, sa ca kriyArUpo'taH kriyAsvarUpAbhidhAnAya tRtIyoddezakaH, saca mU. (178) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare hotthA jAva parisA paDigayA / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/3/178 teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM jAva aMtevAsI maMDiyaputte nAmaM anagAre pagatibhaddae jAva pajjuvAsamANe evaM vadAsI -kati NaM bhaMte! kiriyA pannattA ?, maMDiyaputtA ! paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA -kAiyA ahigaraniyA pAusiyA pAriyAvaniyA pANAivAyakiriyA / kAiyA NaM bhaMte ! kiriyA kativihA pannattA ?, maMDiyaputtA ! duvihA pannattA, taMjahAaNuvarayakAyakiriyA ya duppauttakAyakiriyA ya / ahigaraniyA NaM bhaMte! kiriyA kativihA pannattA ?, maMDiyaputtA ! duvihA pannattA, taMjahA- saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya nivvattaNAhigaraNakiriyA ya / pAosiyA NaM bhaMte! kiriyA kativihA pannattA ?, maMDiyaputtA ! duvihA pannattA, taMjahA-jIvApAosiyA ya ajIvapAdosiyA ya / pAriyAvaniyA NaM bhaMte! kiriyA kaivihA pannattA ?, maMDiyaputtA ! duvihA pannattA, taMjahA - sahatthapAriyAvaniyA ya parahatthapAriyAvaniyA ya pANAivAyakariyA NaM bhaMte! kaivihA pannattA ?, maMDiyaputtA ! duvihA pannattA, taMjahA - sahatthapA0 parahatthapA0 kiriyA ya // vR. 'teNaM kAleNa' mityAdi tatra 'paMca kiriyAo' tti karaNaM kriyA karmabandhanibandhanA ceSTetyarthaH 'kAiya'tti cIyata iti kAyaH zarIraM tatra bhavA tena vA nirvRttA kAyikI 1, 'ahigaraniya'tti adhikriyate nakarAdiSvAtmA'nenetyadhikaraNaM anuSThAnavizeSaH bAhayaM vA vastu cakrakhaGgAdi tatra bhavA tena vA nirvRttetyAdhikaranikI 2, 'pAusiya'tti pradveSo matsarastatra bhavA tena vA nirvRttA sa eva vA prAdveSikI 3, 'pAritAvaniya'tti paritApanaM paritApaH- pIDAkaraNaM tatra bhavA tena vA nirvRttA tadeva vA pAritApanikI 4, 'pAritAvaniya'tti prANAtipAtaH prasiddhastadviSaya kriyA prANAtipAta eva vA kriyA prANAtipAtakriyA 5 / 'anuvarayakAyakiriyA ya'tti anuparataH aviratastasya kAyakriyA'nuparatakAyakriyA, iyamaviratasya bhavati, 'dupapauttakAyakiriyA ya'tti duSTaM prayukto duSprayuktaH sa cAsau kAyazca duSprayuktakAyastasya kriyA duSprayuktakAyakriyA, athavA duSTaM prayuktaM prayogo yasya sa duSprayuktastasya kAyakriyA duSprayuktakAyakriyA, iyaM pramattasaMyatasyApi bhavati, viratimataH pramAde sati kAyaduSTaprayogasya sadbhAvAt, 'saMjoyaNAhigaraNakiriyA ya'tti saMyojanaM halagaraviSakUTayantrAdyaGgAnAM pUrvanirvarttitAnAM mIlanaM tadevAdhikaraNayakriyA saMyojanAdhikaraNakriyA / 'nivvattamAhigaraNakiriyA ya'tti, nirvarttanaM-asizaktitomarAdInAM niSpAdanaM tadevAdhikaraNakriyA nirvarttanAdhikaraNakriyA, 'jIvapAosiyAya'ttijIvasya - AtmaparatadubhayarUpasyopari niSpAdanaM tadevAdhikaraNakriyA nirvarttanAdhikaraNakriyA, 'jIvapAosiyA ya'tti ajIvasyopari pradveSAdyA kriyA pradveSakaraNameva vA, 'sahatthapAritAvaniyA ya'tti svahastena svasya parasya tadubhayasya vA paritApanAd-asAtodIraNAdyA kriyA paritApanAkaraNameva vA sA svahastapAritApanikI / evaM parahastapAritApanikyapi, evaM prANAtipAtakriyA'pi / uktA kriyA, atha tajjanyaM karma tadvedanAM cAdhikRtyAha mU. (179) puvviM bhaMte! kiriyA pacchA vedaNA puvviM vedaNA pacchA kiriyA ?, maMDiyaputtA puvviM kiriyA pacchA vedaNA, no puvviM vedaNA pacchA kiriyA // atthi NaM bhaMte ! samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai ?, haMtA ! atthi / kahaM NaM bhaMte! sama Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:-, uddezakaH - 3 193 NANaM niggaMthANaM kiriyA kajjai ?, maMDiyaputtA! pamAyapaccayA joganimittaM ca, evaM khalu samaNANaM niggaMthANaM kiriyA kajjati / / vR. 'puvviM bhaMte!' ityAdi kriyA- karaNaM tajjanyatvAtkarmApi kriyA, athavA kriyata iti kriyAkarmaiva, vedanA tu karmaNo'nubhavaH, sA ca pazcAdeva bhavati, karmmapUrvakatvAttadanubhavasyeti / atha kriyAmeva svAmibhAvato nirUpayannAha - 'atthi Na' mityAdi, astyayaM pakSo yaduta kriyA kriyate-kriyA bhavati, pramAdapratyayAt tathA duSprayuktakAyakriyAjanyaM karmma, yoganimittaM ca thairyApathikaM karma // kriyAdhikArAdidamAha mU. (181) jIve NaM bhaMte! sayA samiyaM eyati veyati calati phaMdai ghaTTa khubbhai udIrai taM taM bhAvaM pariNamati ?, hantA ! maMDiyaputtA ! jIve NaM sayA samiyaM eyati jAva taM taM bhAvaM pariNa- mai jAvaM ca NaM bhaMte! se jIvesayA samitaM jAva pariNamai tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMte aMtaki- riyA bhavati ?, no tiNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai-jAvaM ca NaM se jIve sayA samitaM jAva aMte aMtakiriyA na bhavati ?, maMDiyaputtA ? jAvaM ca NaM se jIve sayA samitaM jAva pariNamati tAvaM ca se jIve AraMbhai sAraMbhai samAraMbhai AraMbhe vaTTai sAraMbhe vaTTai samAraMbhe vaTTai AraMbhamANe sAraMbhamANe samAraMbhamANe AraMbhe vaTTamANe sAraMbhe vaTTamANe samAraMbhe vaTTamANe bahUNaM pANANaM bhUyANaM jIvANaM sattANaM dukkhAvaNayAe soyAvaNayAe jUrAvaNayAe tippAvaNayAe piTTAvaNayAe pariyAvaNayAe vaTTai / se teNaTTeNaM maMDiyaputtA ! evaM vuccai-jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM eyati jAva pariNamati tAvaM caNaM tassa jIvassa aMte aMtakiriyA na bhavai / / jIva NaM bhaMte! sayA samiyaM no eyai jAva no taM taM bhAvaM pariNamai ?, haMtA maMDiyaputtA ! jIve NaM sayA samiyaM jAva no pariNamati / jAvaM ca bhaMte! se jIve no eyati jAva no taM taM bhAvaM pariNamata tAvaM ca NaM tassa jIvassa aMta aMtakiriyA bhavai ? haMtA ! jAva bhavati / se keNaTTeNaM bhaMte! jAva bhavati ?, maMDiyaputtA ! jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM no eyati jAva no pariNamai tAvaM ca NaM se jIve no AraMbhai no sAraMbhai no samAraMbhai no AraMbhe vaTTai no sAraMbhe vaTTai no samAraMbhe vaTTai anAraMbhamANe asAraMbhamANe asamAraMbhamANe AraMbhe avaTTamANe sAraMbhe avaTTamANe samAraMbhe avaTTamANe bahUNaM pANANaM 4 adukkhAvaNayAe jAva apariyAvaNayAe vaTTai / se jahAnAmae kei purise sukkaM taNahatthayaM jAyateyaMsi pakkhivejjA, se nUNaM maMDiyaputtA ! se sukke taNahatthae jAyateyaMsi pakkhitte samANe khippAmeva masamasAvijjai ? haMtA ! masamasAvijjai, se jahAnAmae-kai purise tattaMsi ayakavallaMsi udayabiMdU pakkhivejjA, se nUNaM maMDiyaputtA ! se udayabiMdU tattaMsi ayakavallaMsi pakkhitte samANe khippAmeva viddhaMsamAgacchai ?, haMtA ! viddhaMsamAgacchai, se jahAnAmae harae siya punne punnappamANe volaTTamANe vosaTTamANe samabharaghaDattAe ciTThati ?, haMtA ciTThati / ahe NaM kei purise taMsi harayaMsi evaM mahaM nAvaM satAsavaM sayacchiddaM ogAhejjA se nUNaM maMDiyaputtA! sA nAvA tehiM AsavadArehiM ApUremANI 2 punnA punnaSpamANA volaTTamANA vosaTTamANA 5 13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 3/-/3/181 samabharaghaDattAe ciTThati ! haMtA ! ciTThati, ahe NaM kei purise tIse nAvAe savvato samaMtA AsavadArAI pihei 2 nAvAussiMcaNaeNaM udayaM ussiMcijjA se nUNaM maMDiyaputtA ! sA nAvA taMsi udayaMsi ussiMcijjuMsi samANaMsi khippAmeva uDDuM udAi ?, haMtA ! udAijjA / evAmeva maMDiyaputtA! attattAsaMvuDassa anagArassa IriyAsamiyassa jAva guttabaMbhayAriyarasa AuttaMgacchamANsa ciTThamANassa nisIyamANassa tuyaTTamANassa AuttaMvatyapaDiggaha- kaMbalapAyapuMchaNaM geNhamANassa nikkhivamANassa jAva cakkhupamhanivAyamavi vemAyA suhumA IriyAvahiyA kiriyA kajjai, sA paDhamasamayabaddhapuTThA bitiyasamayavetiyA tatiyasamayanijjariyA sA baddhA puTThA udIriyA vediyA nijjinnA seyakAle akampaM vAvi bhavati, se teNaTTeNaM maMDiyaputtA! evaM budhati- jAvaM ca NaM se jIve sayA samiyaM no eyati jAva aMte aMtakiriyA bhavati // 194 vR. 'jIveNa 'mityAdi, iha jIvagrahaNe'pi sayoga evAsau grAhyaH, ayogasyaijanAderasambhavAt, 'sadA' nityaM 'samiyaM' ti sapramANaM 'eyai'tti ejate- kampate 'eja kampane' iti vacanAt 'veyai' tti 'vyejate' vividhaM kampate 'calai' tti sthAnAntaraM gacchati 'phaMdai'tti 'spandate' kiJciccalati 'spadi kiJciJcalane' iti vacanAt, anyamavakAzaM gatvA punastatraivAgacchatItyante 'ghaTTa' tti sarvadikSu calati padArthAntaraM vA spRzati 'khubmai'tti 'kSumyati' pRthivIM pravizati kSobhayati vA pRthivIM bibheti vA 'udIrai'tti prAbalyena prerayati padArthAntaraM pratipAdayati vA, zeSakriyAbhedasaGgrahArthaH mAha 'taM taM bhAvaM pariNamai' tti utkSepaNAvakSepaNAkuJcanaprasAraNAdikaM pariNAmaM yAtItyarthaH, eSAM caijanAdibhAvAnAM kramabhAvitvena sAmAnyataH sadeti mantavyaM na tu pratyekApekSayA, kramabhAvinAM yupagadabhAvAditi, 'tassa jIvassa aMte' tti maraNAnte 'aMtakiriya'tti sakalakarmakSayarUpA, 'AraMbha' tti Arabhate pRthivyAdInupadravayati 'sAriMbhai' tti 'saMrabhate' teSu vinAzasaGgalpaM karoti 'samAraMbhai'tti 'samArabhate' tAneva paritAyati, Aha ca 119 11 "saMkappo saMraMbho paritAvakaro bhavaM samAraMbho / AraMbhI uddavao savvanayANaM visuddhANaM // idaM ca kriyAkriyAvatoH kathaJcidabheda ityabhidhAnAya tayoH samAnAdhikaraNataH sUtramuktam, atha tayoH kathaJcidbhedo'pyastIti darzayituM pUrvoktamevArthaM vyadhikaraNata Aha- 'AraMbha' ityAdi, Arambhe-adhikaraNabhUte varttate jIvaH, evaM saMrambhe samArambhe ca, anantaroktavAkyArthaH dvayAnuvAdena prakRtayojanAmAha-ArambhamANaH saMrabhamANaH samArabhamANo jIva ityanena prathamo vAkyArtho'nUditaH Arambhe varttamAna ityAdinA tu dvitIyaH, 'dukkhAvaNayAe' ityAdI tAzabdasya prAkRtaprabhavatatvAt 'duHkhApanAyAM' maraNalakSaNaduHkhaprApaNAyAm athavA iSTaviyogAdiduHkhahetuprApaNAyAM varttata iti yogaH / tathA 'zokApanAyAM' dainyaprApaNAyAM 'jUrAvaNatAe' tti sokAtirekAccharIrajIrNatAprApaNAyAM 'tippAvaNayAe 'tti 'tepApanAyAM' 'tipa Tepa kSaraNArthI' itivacanAt zokAtirekAdevAzrulA lAdikSarajIrNatAprApaNAyAM 'piTTAvaNatA 'tti piTTanaprApaNAyAM tatazca paritApanAyAM- zarIrasantApe varttate, kvacitpaThyate 'dukkhAvaNayAe' ityAdi, tacca vyaktameva, yacca tatra 'kilAmaNayAe uddAvayAe' ityadhikamabhidhIyate tatra 'kilAmaNayAe' tti glAninayane 'uddAvaNayAe 'tti uttrAsane uktArthaH viparyayamAha Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:-, uddezakaH - 3 'jIveNa' mityAdi, 'no eyai' tti zailezIkaraNe yoganirodhAnno ejata iti, ejanAdirahitastu nArambhAdiSu varttate tathA ca na prANAdInAM duHkhApanAdiSu tatA'pi ca yoganirodhAbhidhAna zukladhyAnena sakalakarmadhvaMsarUpA'ntakriyA bhavati, tatra dRSTAntadvayamAha - ' se jahe 'tyAdi, 'tiNahatthayaM' ti tRNapUlakaM 'jAyateyaMsi'tti vahno 'masamasAvijjai' tti zIghraMdahyate, iha ca dRSTAntadvayasyApyupanayArthaH sAmarthyagamyo yathA- evamejanAdirahitasya zukladhyAnacaturthaH bhedAnalena karmadAhyadahanaM syAditi atha niSkriyasyaivAntakriyA bhavatIti naudRSTAntenAha / 195 'se jahAnAmae' ityAdi, iha zabdArthaH prAgvannavaram 'uddAi' tti udyAti jalasyopari varttate 'attattAsaMvuDassa' tti AtmanyAtmanA saMvRtasya pratisaMlInasyetyarthaH, etadeva 'iriyAsamiyarase' tyAdinA prapaJcayati 'AuttaM'ti AyuktamupayogapUrvakamityarthaH 'jAva cakkhupamhanivAyamavi' tti kiM bahunA AyuktagamanAdinA sthUlakriyAjAlenoktena ? yAvaccakSupakSmanipAto'pi, prAkRtatvAlliGgavyatyayaH, unmeSanimeSamAtrakriyA'pyasti AstAM gamAnidakA tAvaditi zeSaH 'vemAya'tti vividhamAtrA, antarmuhUttadirdezonapUrvakoTIparyantasya kriyAkAlasya vicitratvAt, vRddhAH punarevamAhuH yAvatA cakSuSo nimeSonmeSamAtrA'pi kriyA kriyate tAvatA'pi kAlena vimAtrayA stokamAtrayA'pIti, kvaci - dvimAtretyasya sthAne 'sapehAe' tti dRzyate tatra ca 'svaprekSayA' svecchayA cakSuH pakSmanipAto na tu parakRtaH 'suhuma' tti sUkSmabandhAdikAlA 'IriyAvahiya'tti IryApatho-gamanamArgastatra bhavA eryApathikI kevalayogapratyayeti bhAvaH 'kiriye 'ti karma sAtavedanIyamityarthaH 'kajjai' tti kriyate bhavatItyarthaH / upazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNaguNasthAnakatrayavarttI vItarAgo'pi hi sakriyatvAtsAtavedyaM karma bandhItiti bhAvaH, 'seti IryApathikI kriyA 'paDhamasamayabaddhapuTTha' tti (prathamasamaye)baddhA karmatApAdanAt spRSTA jIvapradezaiH sparzanAttataH karmadhAraya tatpuruSe ca sati prathamasamayabaddhaspRSTA, tatA dvitIyasamaye veditA - anubhUtasvarUpA, evaM tRtIyasamaye 'nirjIrNA' anubhUtasvarUpatvena jIvapradezebhyaH parizATiteti / etadeva vAkyAntareNAha-sA baddhA spRSTA prathame samaye dvitIye tu 'udIritA' udayamupanItA, kimuktaM bhavati ? - veditA, na hyekasmin samaye udIraNA udayazca saMbhavatItyevaM vyAkhyAtaM, tRtIye nu nirjIrNA, tatazca 'seyakAle' tti eSyatkAle 'akampaM vAvi'tti akarmA'pi ca bhavati, iha ca yadyapi tRtIya'pi samaye karmAkarma bhavati tathA'pi tatkSaNa evAtItabhAvakarmatvena dravyakarmatvAt, tRtIye nirjIrNaM karmeti vyapadizyate, caturthAdisamayeSutvakarmeti, 'attattAsaMvuDasse' tyAdinA cedamuktaMyadi saMyato'pi sAzravaH karma bandhAti tadA sutarAmasaMyataH, anena ca jIvanAvaH karmmajalapUryamANatayArthaH to'dhonimajjanamuktaM, sakriyasya karmabandhabhaNanAccAkriyasya tadviparItatvAtkarmabandhAbhAva uktaH, tathA ca jIvanAvo'nAzravatAyAmUrddhagamanaM sAmathyArdupanItamavaseyamiti atha yaduktaM zramaNAnAM pramAdapratyayA kriyA bhavatIti, tatra pramAdaparatvaM tadvipakSatvAttaditaratvaM saMyatasya kAlato nirUpayannAha mU. (182) pamattasaMjayassa NaM bhaMte! pamattasaMjame vaTTamANassa savvAvi ya NaM pamattaddhA kAlao kevacciraM hoi ?, maMDiyaputtA ! egajIvaM paDucca jahantreNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM desUNA Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/3/182 puvvakoDI, nAnAjIve paDucca savvaddhA / / appamattasaMjayassaNaMbhaMte! appamattasaMjamevaTTamANassa savvAviyaNaMappamattaddhA kAlao kevacciraM hoi ?, maMDiyaputtA ! egajIvaM paDucca jahanneNaM aMtomuhattaM ukko0 puvvakoDI desUNA, nAnAjIve paDucca savvaddhaM, sevaM bhaMte ! 2 tti| bhayavaM maMDiyaputte anagAre samaNaMbhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihri|| vR. 'savvAviyaNaMpamattaddhatti 'sarvA'pica sarvakAlasambhavA'pica pramattAddhA' pramattaguNasthAnakakAlaH 'kAlataH' pramattAddhAsamUhalakSaNaM kAlamAzritya 'kiyacciraM' kiyantaM kAlaM yAvadbhavatIti praznaH, nanu kAlata iti na vAcyaM, kiyacciramityanenaiva gatArthaHtvAt, naivaM kSetrata ityasya vyavacchedArthaHtvAt, bhavati hi kSetrataH kiyacciramityapi praznaH, yathA'vadhijJAnaM kSetrataH kiyacciraMbhavati?,trayastriMzatsAgaropamAni, kAlatastu sAtirekASaTSaSTiriti, ekkaM samayaMti, katham?, ucyate, pramattasaMyamapratipattisamayasamanantarameva maraNAt, 'desUNA puvvakoDi'ttikila pratyekamantarmuhUrtapramANe eva pramattApramattaguNasthAnake, te ca paryAyeNa jAyamAne dezonapUrvakoTiM yAvadutkarSeNa bhavataH, saMyamavato hi pUrvakoTireva paramAyuH, sa ca saMyamamaSTAsu varSeSu gateSveva labhate, mahAnti cApramattAntarmuhUtapeikSayA pramattantarmuhUrtAni kalpyante, evaM cAntarmuhUrttapramANAnAM pramattAddhAnAMsarvAsAMmIlanena dezonApUrvakoTI kAlamAnaM bhavati, anye tvAhuH-aSTavarSonAMpUrvakoTiM yAvadutkarSataH pramattasaMyatatA syAditi / evamapramattasUtramapi, navaraM 'jahanneNaM aMtomuhuttaM'ti kilApramattAddhAyAM vartamAnasyAntarmuhUrtamadhye mRtyuna bhavatIti, cUnikAramataMtupramattasaMyatavarja sarvo'pisarvavarato'pramatta ucyate, pramAdAbhAvAt, sa copazamazreNI pratipadyamAno muhUrtAbhyantare kAlaM kurvan jaghanyakAlo labhyata iti, dezonapUrvakoTItu kelinamAzrityeti 'nAnAjIve paDucca savvaddha' mityuktN| atha sarvAddhAbhAvibhAvAntaraprarUpaNAyAha mU. (183) bhaMte! ti bhagavaMgoyame samaNaM bhagavaMmahavIraM vaMdai namasai 2 tA evaM vayAsIkamhA NaM bhaMte ! lavaNasamudde cAddasaTThamuddiTTapunnamAsiNIsu atireyaM vadati vA hAyati vA?, jahA jIvAbhigame lavaNasamuddavattavvayA neyavvA jAva loyhitii| jannalavaNasamuddejaMbUddIvaM 2 no uppIletinocevaNaMegodagaMkarei loyaTTiI loyANubhAve sevaM bhaMte ! 2 tti jAva viharati / / vR. 'bhante'tti ityAdi atiregaMti tityantarApekSayA adhikataramityarthaH 'lavaNasamuddavattavvayA neyavva'tti jIvAbhigamoktA, kiyaDUraM yAvadityAha-'jAvaloyaTTiI'tyAdi, sAcaivamarthaHtaHkasmAd bhadantaM ! lavaNasamudrazcaturdazyAdiSvatirekeNa varddhate vA hIyate vA?, iha prazne uttaraMlavaNasamudrasya madhyabhAgedikSucatvAro mahApAtAlakalazAyojanalakSapramANAH santi, teSAMcAdhastane tribhAgevAyurmadhyamevAyudake uparitanetUdakamiti, tathA'nyekSudrapAtAlakalazAyojanasahasrapramANAzcaturazItyuttarASTazatAdhikasaptasahasrasaGkhyA vAcyAdiyuktatribhAgavantaH santi, tadIyavAtavikSobhavazAjjalavRddhihAnI aSTamyAdiSu syAtAM Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, varga:-, uddezakaH-3 197 tathA lavaNazikhAyA dazayojanAnAM sahasrANi viSkambhaH SoDazocchrayo yojanArddhamupari vRddhihAnI ityAdi, atha kasmAllavaNojambUdvIpaMnoslAvayati?,arhadAdiprabhAvAllokasthitiSA iti, etadevAha-'loyaTTiItti lokavyavasthA 'loyANubhAve'tti lokaprabhAva iti / / zatakaM-3 uddezakaH-3 samAptaH -zatakaM-3 uddezakaH-4 :vR. anantaroddezake kriyoktA, sA ca jJAnavatAM pratyakSeti tadeva kriyAvizeSamAzritya . vicitratayA darzayaMzcaturthoddezakamAha, tasya cedaM sUtram mU. (184) anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappa devaM viuvviyasamugghAeNaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaMjANai pAsai? goyamA! atthegaie devaM pAsai nojANaM pAsai 1 atthegai jANaMpAsai no devaMpAsai 2 atthegaie devapi pAsai jANaMpipAsai 3 attheie nodevaMpAsai nojANaM paasi4| anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA deviM veubviyasamugghAeNaM samohayaM jANarUveNaM jAyamANaM jANaipAsai?, goyamA! evaM cev||anngaarennNbhNte! bhAviyappAdevaMsadevIyaM veubviyasamugghAeNaM samohayaM jANarUveNaMjAyamANaMjANai pAsai?, goyamA! atthegaie devaM sadevIyaMpAsai nojANaM pAsai, eeNaM abhilAveNaM cattAri bhaMgA 4 / anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA rukkhassa kiM aMto pAsai bAhiM pAsai caubhaMgo / evaM kiM mUlaM pAsai kaMdaM pA0?, caubhaMgo, mUlaM pA0 khaMdaM pA0 caubhaMgo, evaM mUleNaM bIjaM saMjoeyavvaM, evaM kaMdeNavi samaM saMjoeyavvaM jAva bIyaM, evaM jAva puppheNa samaMbIyaM saMjoeyavvaM / anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA rukkhassa kiM phalaM pA0 bIyaM pA0?, cubhNgo|| vR. 'anagAre Na'mityAdi, tatra 'bhAviyappatti bhAvitAtmA saMyamatapobhyAmevaM vidhAnAmanagArANAM hi prAyo'vadhijJAnAdilabdhayo bhavantItikRtvA bhAvitAtmetyuktaM, 'viuvviyasamugghAeNaMsamohaya'ti vihitottaravaikriyazarIramityarthaH 'jANarUveNaM tiyAnaprakAreNazibikAdyAkAravatA vaikriyavimAnenetyarthaH 'jAyamANaM'ti yAntaM gacchantaM 'jANaitti jJAnena 'pAsai' tti darzanena?, uttaramiha caturbhaGgI, vicitrtvaadvdhijnyaansyeti|| - 'aMto'ttimadhyaMkASThasArAdi 'bAhitibahivartitvakpatrasaJcayAdi, evaMmUleNa'mityAdi, 'eva miti mUlakandasUtrAbhilApena mUlena saha kandAdipadAni vAcyAni yAvadvIjapadaM, tatra mUlaM 1 kandaH 2 skandhaH 3 tvak 4 zAkhA 5 pravAlaM 6 patraM 7 puSpaM 8 phalaM 9 bIjaM 10 ceti daza padAni, eSA ca paJcacatvAriMzadviksaMyogAH, etAvantyeveha cturbhnggiisuutraannydhyeyaaniiti| etadeva darzayitumAha-'evaM kaMdeNavI'tyAdi // 'devaM viuvviyasamugghAeNaM samohayaMti prAguktamato vaikriyAdhikArAdidamAha mU. (185) pabhU NaM bhaMte ! vAukAe egaM mahaM itthirUvaM vA purisarUvaM vA hatthirUvaM vA jANarUvaM vA evaM juggagillithillisIyasaMdamAniyarUvaM vA viuvittae?, goyamA ! no tiNaDhe samaTe, vAukkAeNaM vikuvvamANe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaM rUvaM vikubvai / pabhUNaM bhaMte ! vAukAe egaM mahaM paDAgAsaMThiyaM rUvaM viuvvittA anegAI joyaNAI gamittae?, haMtA! pbhuu| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/4/185 sebhaMte! kiMAyaDIe gacchai pariDDIe gacchai?, goyamA! AyaDDIega0 no pariDIega0 jahA AyaDDIe evaM caiva AyakammuNAvi AyappaogeNavi bhAniyavvaM / se bhaMte! kiM UsiodagaM gacchai payatodagaMga0?, goyamA! UsiodayaMpiga0 payodayaMpiga0 sebhaMte ! kiM egaopaDAgaM gacchai duhupaDAgaMgacchai ?, goyamA! egao paDAgaM gacchai no duhao paDAgaM gacchai, se NaM bhaMte! kiM vAukAe paDAgA?, goyamA ! vAukAeNaM se no khalu sA pddaagaa| vR. 'pabhUNa mityAdi, 'jANaM'tizakaTaM 'juggaM'ti gollaviSayaprasiddhaMjampAnaM dvihastapramANaM vedikopazobhitaM 'gellitti hastina upari kollararUpA yA mAnuSaM gilatIva 'thillI ti lATAnAM yadazvadupalyAnaMtadanyaviSayeSu thillItyucyate 'siya'ttizibikA kUTAkArAcchAditojampAnavizeSaH 'saMdamAniya'ttipuruSapramANAyAmojampAnavizeSaH 'egaMmahaMpaDAgAsaMThiya'timahatpUrvapramANApekSayA patAkAsaMsthitaM svarUpeNaivavAyoH patAkAkArazarIratvAd vaikriyAvasthAyAmapi tasya tadAkArasyaiva bhaavaadidi| _ 'AiDDie'ttiAtmaddharyA' AtmazaktyA''tmalabdhyAvA 'AyakammuNa'ttiAtmakriyayA 'AyappaogeNaM'ti na paraprayukata ityarthaH, 'UsiodayaM'ti, ucchRta-UrdhvaMm udaya-AyAmo yatra gamane taducchritodayam, UrdhvaMpatAkamityarthaH, kriyAvizeSaNaM cedaM, 'patodaya'ti patadudayaMpatitapatAkaM gacchati, UrdhvapatAkA sthApanA ceyam, patitapatAkAsthApanA tviyam-, 'egaopaDAgaM'ti ekataH-ekasyAM dizi patAkA yatra tadekataH patAkaM, sthApanA tviyam-, 'duhaopaDAgaM'ti dvidhApatAkaM, sthApanAtviyama mU. (186) pabhUNaMbhaMte! balAhageegaMmahaM itthirUvaMvAjAvasaMdamAniyarUvaMvA pariNAmettae haMtA pabhU / pabhU NaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM itthirUvaM pariNAmettA aNegAiMjoyaNAiMgamittae?, haMtA pabhU, se bhaMte ! kiM AyaDDIe gacchai pariDDIe gacchai ?, goyamA ! no AyaDDIe gacchati, pariDDIe ga0 evaM no AyakammuNA parakammuNA no AyapaogeNaM parappaogeNaM UsitodayaM vA gacchai payodayaM vA gacchai, se bhaMte ! kiM balAhae itthI ?, goyamA! balAhae NaM se no khalu sA itthI, evaM puriseNa Ase htthii| pabhUNaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA anegAiM joyaNAiMgamittae jahA itthirUvaMtahA bhAniyavvaM, navaraM egaocakkavAlaMpiduhaocakkavAlaMpi gacchai(tti) bhAniyavvaM, juggagillithillisIyAsaMdamAniyANaM taheva vR.rUpAntarakriyAdhikArAbalAhakasUtrAni-'balAhae'tti meghaH pariNAmettae'ttibalAhakasyAjIvatvena vikurvaNAyA asambhavAt pariNAmayitumityuktaM, pariNAmazcAsya vizrasArUpaH, 'no AyaDDIe'ttiacetanAtvAnmedhasya vivakSitAyAH zakterabhAvAnAtmA gamanamasti, vAyunA devena vA preritasya tu syAdapi gamanamato'bhidhIyate-'pariDDIe'tti, evaM 'purise Ase hatthi'tti strIrUpasUtramiva puruSarUpAzvarUpahastirUpasUtrANyadhyetavyAni, yAnarUpasUtre vizaSo'stIti taddarzayati-pabhUNaM bhaMte ! balAhae egaM mahaM jANarUvaM pariNAmettA' ityAdi 'patodayaMpi gacchai' ityetadantaM strIrUpasUtrasamAnameva, vizeSaH punarayam - 'se bhaMte ! kiM egaocakkavAlaM duhaocakkavAlaM gacchai ?, goyamA ! egaocakkavAlaMpi Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH -4 199 gacchai duhaocakkavAlaMpi gacchai'tti, asyaivottararUpamaMzamAha - navaraM 'egao' ityAdi, iha yAnaMzakaTaM cakravAlaM-cakraM, zeSasUtreSu tvayaM vizeSo nAsti, zakaTa eva cakravAlasadbhAvAt, tatazca yugyagillithillizibikAsyandamAnikArUpasUtrAni strIrUpasUtravadadhyeyAni, etadevAha - 'juggagillithillisIyAsaMdamAniyANaM taheva 'tti / pariNAmAdhikArAdidamAha mU. (187) jIve NaM bhaMte! je bhavie neraiesu uvavajjittae se NaM bhaMte! kiMlesesu uvavajjati goyamA! jallesAiM davvAiM pariyAittA kAlaM karei tallesesu uvavajjai, taM0- kaNhalesesu vA nIlalesesu vA kAlalesesu vA, evaM jassa jA lessA sA tassa bhAniyavavA jAva jIve NaM bhaMte ! je bhavie jotisiesu uvavajjittae ? pucchA, goyamA ! jallesAiM davvAiM pariyAitira ttA kAlaM karei tallesesu uvavajjai, taM0 teulessesu / jIve NaM bhaMte ! je bhavie vemAniesu uvavajittae se NaM bhaMte! kiMlessesu uvavajjai ?, goyamA ! jallessAiM davvAiM pariyAittA kAlaM karei tallesesu uvavajjai, taM0 teulessesu vA pahalesesu vA sukkalesesu vA // vR. 'jIve Na' mityAdi, 'je bhavie 'tti yo yogyaH 'kiMlesesu' tti kA kRSNAdInAmanyatamA lezyA yeSAM te tathA teSu kiMlezyeSu madhye, 'jallesAI' ti yA lezyA yeSAM dravyANAM tAni yallezyAni, yasyA lezyAyAH sambandhInItyarthaH, 'pariyAitta'tti paryAdAya parigRhya bhAvapariNAmena kAlaM karotimriyate tallezyeSu nArakeSUtpadyate, bhavanti cAtra gAthAH / 119 11 " savvAhiM lesAhiM paDhame samayaMmi pariNayAhiM tu / nokarasavi uvavAo pare bhave asthi jIvassa // aMtamuhuttaMmi gae aMtamuhuttaMmi sesae ceva / lessAhiM pariNayAhiM jIvA gacchanti paraloyaM // // 2 // caturviMzatidaNDakasya zeSapadAnyatidizannAha-'eva'mityAdi, 'eva' miti nArakasUtrAbhilApenetyarthaH 'jassa'tti asurakumArAderyA lezyA kRSNAdikA sA lezyA tasyA- surakumArAderbhanitavyeti / nanvetAvataiva vivakSitArthaH siddheH kimarthaM bhedenoktaM 'jAva jIve NaM bhaMte' (joisie) ityAdi ?, ucyate, daNDakaparyavasAnasUtradarzanArthaH m, evaM tarhi vaimAnikasUtrameva vAcyaM syAnna tu jyotiSkasUtramiti, satyaM / kintu jyotiSkavaimAnikaH prazastalezyA eva bhavantItyasya darzanArthaM teSAM bhedenAbhidAnaM, vicitratvAdvA sUtragateriti / / devapariNAmAdhikArAdanagArarUpadravyadevapariNAmasUtrAni mU. (188) anagAre NaM bhaMte! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU vebhAraM pavvayaM ullaMghettae vA palaMghettae vA ?, goyamA ! no tiNaTTe samaTTe / anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale pariyAittA pabhU vebhAraM pavvayaM ullaMghettae vA palaMghettae vA ?, haMtA pabhU / anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA jAvaiyAiM rAyagihe nagare rUvAiM evaiyAiM vikuvvittA vebhAraM pavvayaM aMto anuSpavisittA pabhU samaM vA visamaM karettae visamaM vA samaM karettae goyamA ! no iNaTTe samaTTe, evaM ceva bitio' vi AlAvago navaraM pariyAtittA pabhU / se bhaMte ! kiM mAI vikuvvati amAI vikuvvai ?, goyamA ! mAI vikuvvai no amAI Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bhagavatIagasUtraM 3/-/4/188 vikuvvati, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva no amAI vikuvvai ?, goyamA ! mAINaM paNIyaM pANabhoyaNaM bhoccA 2 vAmeti tassaNaMteNaM paNIeNaM pANabhoyaNeNaM aTThi advimiMjA bahalI-bhavaMti payaNue maMsasonie bhavati, jeviya se ahAbAyarA poggalA teviya se pariNamaMti, taMjahAsotiMdiyattAe jAva phAsiMdiyattAe ahiaTTimiMjakesamaMsuromanahattAe sukttAe soniyattAe, amAI NaM lUhaM pANabhoyaNaMbhoccA 2 no vAmei, tassaNaMteNaM lUheNaM pANabhoyaNeNaM aTThiadvimiMjA0 payaNu bhavati bahale maMsasonie, jeviya se ahAbAdarA poggalA teviya se pariNamaMti, taMjahAuccArattAe pAsavaNattAe jAva soniyattAe, se teNaTeNaM jAva no amAI vikumbi| mAINaM tassa ThANassa aNAloiyapaDikaMte kAlaM karei natthi tassa aaraahnnaa| amAI NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM karei atthi tassa aaraahnnaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti| vR. 'bAhirae'tti audArikazarIravyatiriktAn vaikriyAnityarthaH 'vebhAraM'tivaibhArAbhidhAnaM rAjagRhakrIDAparvataM 'ullaMdhittae ve'tyAdi tatrollaGghanaM sakRt pralaGghanaM punaH punariti, 'no iNaDhe samaDe'tti vaikriyapudgalaparyAdAnaM vinA vaikriyakaraNasyaivAbhavAt, bAhyapudgalaparyAdAne tu sati parvatasyollaGghanAdau prabhuH syAt, mahataH parvatAtikrAmiNaHzarIrasya sambhavAditi, 'jAvaiyAI'ityAdi yAvanti rUpAni pazupuruSAdirUpAni 'evaiyAIti etAvanti 'viuvvitta'tti vaikriyAni kRtvA vaibhAraM parvataM samaM santaM viSamaM viSamaM tu samaM kartumiti sambandhaH, kiM kRtvetyAha-'antaH' madhye vaibhaarsyaivaanuprvishy| 'mAyI'timAyAvAn, upalakSaNatvAdasya sakaSAyaH pramattaitiyAvat, apramattohina vaikriyaM kuruta iti, 'paNIya' ti praNItaM galatsnehabindukaM 'bhoccA bhoccA vAmeti' vamanaM karoti virecanAM vA karoti varNabalAdyarthaM, yathA praNItabhojanaM tadvamanaM ca vikriyAsvabhAvaM mAyitvAdbhavati evaM vaikriyakaraNamapIti tAtparyaM, 'bahalIbhavanti'ghanIbhavanti, praNItasAmarthyAt, 'payaNue'tti adhanam 'ahAbAyara'ttiyathocitabAdarAH AhArapudgalA ityarthaH pariNamanti zrotrendriyAditvena, anyathA zarIrasya dADharyAsambhavAt, 'lUhaM'ti rUkSam' apraNItaM 'novAmei'tti akaSAyitayA vikriyAyAmanarthiHtvAt, 'pAsavaNattAe iha yAvatkaraNAdidaMzyam-khelattAe siMghANattAe vaMtattAepittattAe pUyattAe'tti, rUkSabhojina uccArAditayaivAhArAdipudgalAH prinnmntianythaashriirsyaasaartaa'naaptteriti||ath mAyyamAyinoH phalamAha-'mAINaM'mityAdi, 'tassa ThANassa'tti tasmAtsthAnAdvikurvaNAkaraNalakSaNAtpraNItabhojanalakSaNAdvA, 'amAI Na'mityAdi, pUrvaM mAyitvAdvaikriyaM praNItabhojanaM vA kRtavAn pazcAjjAtAnutApo'mAyI san tasmAtsthAnAdAlocitapratikrAntaH san kAlaM karoti ystsyaastyaaraadhneti| zatakaM-3 uddezakaH-4 samAptaH -zatakaM-3 uddezakaH-5:vR.caturthoddezake vikurvaNoktA, paJcame'pi tAmeva vizeSata Aha mU. (189) anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU ega mahaM itthirUvaM vA jAva saMdamAniyarUvaM vA viuvvittae ? no ti0, anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, vargaH, uddezakaH-5 bAhirae poggale pariyAittA pabhU egaM mahaM itthirUvaM vA jAva saMdamAniyarUvaM vA viuvvittae ?, haMtA pabhU, anagAre NaM bhaMte! bhAvi, kevatiyAiM pabhU itthirUvAiM vikuvvittae ?, goyamA ! se jahAnAmae juvaI juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA cakkassa vA nAbhI aragA uttAsiyA evAmeva anagArevi bhAviyappA veuvviyasamugghAeNaM samohaNai jAva pabhUNaM goyamA ! anagAreNaM bhAviyappA kevalakappaM jaMbUddIvaM bahuhaM itthIrUvehiM AinnaM vitikinnaM jAva esa NaM goyamA ! anagArassa bhAvi0 ayameyArUve visae visayamette vuccai no ceva NaM saMpattIe vikuvviMsu vA 3, evaM parivADie neyavvaM jAva saMdamAniyA / se jahAnAmae kei purise asicammapAyaM gahAya gacchejjA evAmeva bhAviyappA anagAre vi asicammapAyahatthakiJccagaeNaM appANeNaM uDDuM vehAsaM uppaijjA ?, haMtA uppaijjA, anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA kevatiyAiM pabhU asicammapAyahatthakiJcagayAI ruvAI viuvvittae ?, goyamA ! se jahAnAmae-juvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejjA taM ceva jAva viuvviMsu vA 3 / se jahAnAmae kei purise egaopaDAgaM kAuM gacchejjA, evAmeva anagArevi bhAviyappA egaopaDAgahatthakiJccagaeNaM appANeNaM uDDuM vehAsaM uppaejjA ? haMtA goyamA ! uppaejjA, anagAre NaM bhaMte! bhAviyappA kevatiyAiM pabhU egaopaDAgAhatthakiccagayAI ruvAI vikubvittae ? evaM ceva jAva vikuvvisu vA 3 / evaM duhaopaDAgaMpi / se jahAnAmae- kei purise egaojaMnovaitaM kAuM gacchejjA, evAmeva aNa0 bhA0 egaojannovaiyakiJccagaeNaM appANeNaM uDDuM vehAsaM uppaejjA ? haMtA ! uppaejjA, anagAre NaM bhaMte bhAviyappA kevatiyAiM pabhU egaojaNNo vaiyakiJcagayAiM ruvAiM vikuvvittae taM ceva jAva vikuvviMsu vA 3, evaM duhaojannovaiyaMpi / 201 se jahAnAmae kei purise egao palhatthiyaM kAuM ciTThejA, evAmeva anagArevi bhAviyappA evaM ceva jAva vikuvvisu vA 3 evaM duhao paliyaMkaM pi / anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU egaM mahaM AsarUvaM vA hatthirUvaM vA sIharUvaM vA vagghavagadIviyaacchatarachaparAsararUvaM vA abhibhuMjittae ?, no tiNaTTe samaTThe, anagAre NaM evaM bAhirae poggale pariyAdittA pabhU / anagAre NaM bhaMte! bhA0 evaM mahaM AsarUvaM vA abhibhuMjittA anegAiM joyaNAI gamittae ? haMtA ! pabhU / se bhaMte! kiM AyaDDIe gacchati pariDDIe gacchati ?, goyamA ! AiDDIe gacchai no pariDDIe, evaM AyakammuNA no parakammuNA AyappaogeNaM no parappaogeNaM ussiodayaM vA gacchai payodagaM vA gacchai / se NaM bhaMte ! kiM anagAre Ase ? goyamA ! anagAre NaM se no khalu se Ase, evaM jAva parAsararUvaM vA / se bhaMte! kiM mAyI vikuvvati mAyI vikuvvati ?, goyamA ! mAyI vikuvvati no amAyI vikuvvati, mAINaM bhaMte! tassa ThANassa anAloiyapaDikkaMte kAlaM karei kahiM uvavajjati ?, goyamA ! annayaresu Abhiyogesu devalogesu devattAe uvavajjai, amAI NaM tassa ThANassa AloiyapaDikkaMte kAlaM karei kahiM uvavajjati ?, goyamA ! annayaresu aNAbhiogesu devalogesu devattAe uvavajjai, sevaM bhaMte 2 tti / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/5/189 vR. 'anagAreNa mityAdi, asicammapAyaMgahAyattiasicarmapAtraM-sphurakaH, athavA'sizcakhaDaHcarmapAtraMca-sphurakaH khaDakozakovAasicarmapAtraMtadgRhItvA asicammapAyahatthakiccagaeNaM appANeNaM ti asicarmapAtraMhaste yasya sa tathA kRtyaM-saGghAdiprayojanaMgataH-AzritaH kRtayagataH tataH karmadhArayaH, atastenAtmanA, athavA'sicarmapAtraM kRtvA haste kRtaM yenAsau asicarmapAtrahastakRtvAkRtastena, prAkRtatvAccaivaMpratItazca vaga'ttivRkaH dIviya'tti catuSpadavizeSaH 'acchatti RkSaH 'taracchatti vyAghravizeSaH 'parAsara'tti sarabhaH, ihAnyAnyapi zrRgAlAdipadAni vAcanAntare dRshynte| 'abhibhuMjittae'tti 'abhiyoktuM' vidyAdisAmarthyatastadanupravezena vyApArayituM, yacca svasyAnupravezanenAbhiyojanaM tadvidyAdisAmopAttabAhyapudgalAn vinAnasyAditikRtvocyate'nobAhiraepuggale apiryaaitt'tti| anagAreNaM se-ttianagAraevAsautattvato'nagArasyaivAzvAdhanupravezena vyaapriymaanntvaat| 'mAIabhibhuMjaitti kaSAyavAnabhiyuGga ityarthaH, adhikRtavAcanAyAM 'mAI viuvvaitti dRzyate, tatra cAbhiyogo'pi vikurvaNeti, mantavyaM, vikriyArUpatvAttasyeti, 'annayaresu'ttiAbhiyogikadevAacyutAntA bhavantItikRtvA'nyatareSvityuktaM, keSucidityarthaH, utpadyatecAbhiyojanabhAvAnAyuktaH sAdhurAbhiyogikadeveSu, karotica vidyAdilabdhyupajIvako'bhiyogabhAvanAM, ydaah||1|| . "maMtA jogaM kAuM bhUIkammaM tu jo pauMjeti / sAyarasaiDDiheuM abhiogaMbhAvaNaM kuNai / mU. (190) itthIasIpaDAgA jannovaie ya hoi boddhavve / palhatthiyapaliyaMke abhiogavikuvvaNA mAI // vR. 'itthI' tyAdisaGgrahagAthA gatArthA / zatakaM-3 uddezakaH-5 samAptaH -zataka-3 uddezakaH-6:vR. vikurvaNA'dhikArasaMbaddha eva SaSTha uddezakaH, tasya cAdisUtram mU. (191) anagAreNaMbhaMte! bhAviyappAmAI micchadiTThI vIriyaladdhIe veubviyaladdhIe vibhaMganANaladdhIe vANArasiM nagari samohae samohanittA rAyagiha nagare rUvAiM jANati pAsati haMtA jANai pAsai / se bhaMte ! kiM tahAbhAvaMjANa pA0 annahAbhAvaM jA0 pA0?, goyamA! no tahAbhAvaMjANa0 pA0 annahAbhAvaMjA0 pA0 sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vucca no tahAbhAvaMjA0 pA0 annahAbhAvaMjANa0 pA0?, goyamA ! tassaNaM evaM bhavati-evaM khalu ahaM rAyagihe nagare samohae samohanittA vANArasIe nagarIerUvAiMjANAmi pAsAmi, sese daMsaNe vivaccAse bhavati, se teNaTeNaM jAva paasti| ____ anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA mAI micchadiTThI jAva rAyagihe nagare samohae samohanittA vANArasIe nagarIe rUvAiM jANai pAsai?, haMtA jANai pAsai, taM ceva jAva tassaMNaM evaM hoievaMkhaluahaM vANArasIenagarIesamohae 2 rAyagihe nagare rUvAiMjANAmi pAsAmi, se se daMsaNe vivaccAse bhavati, se teNaTeNaMjAva annahAbhAvaMjANai paasi| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:-, uddezakaH-6 anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA mAI micchadiTThI vIriyaladdhIe veuvviyaladdhIe vibhaMganANaladdhIe vANArasiM nagariM rAyagihaM ca nagaraM aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM samohae 2 vANArasiM nagariM rAyagahaM ca nagaraM aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM jANati pAsati se bhaMte ! kiM tahAbhAvaM jANai pAsai annahAbhAvaM jANai pA0 ?, goyamA ! no tahAbhAvaM jANati pAsai annahAbhAvaM jANai pAsai, se keNaTTeNaM jAva pAsai ? goyamA ! tassa khalu evaM bhavati esa khalu vANArasI nagarI esa khalu rAyagihe nagare esa khalu aMtarA ege mahaM jaNavayavagge no khalu esa mahaM vIriyaladdhI veuvviyaladdhI vibhaMganANala0 iDDI juttI jase bale vIrie purisakkAraparakkame laddhe patte abhisamannAgae, se se daMsaNe vivaccAse bhavati, se teNaTTeNaM jAva pAsati // vR. 'anagAre Na' mityAdi, anagAro gRhavAsatyAgAd bhAvitAtmA svasamayAnusAriprazamAdibhiH mAyItyupalakSaNatvAtkaSAyavAn, samyagdRSTirapyevaM syAtyAha - mithyA STiranyatIrthiH ka ityarthaH, vIryalabdhyAdibhiH karaNabhUtAbhiH 'vANArasiM nagariM samohae' tti vikurvitavAn, rAjagRhe nagare rUpAni pazupuraSaprAsAdaprabhRtIni jAnAti pazyati vibhaGgajJAnalabdhyA 'no tahA bhAvaM'ti yathA vastu tathA bhAvaH - abhisandhiryatra jJAne tattathAbhAvaM athavA yathaiva saMvedyate tathaiva bhAvo-bAhyaM vastu yatra tattathAbhAvaM anyathA bhAvo yatra tadanyathAbhAvaM kriyAvizeSaNe ceme, sa hi manyate ahaM rAjagRhaM nagaraM samavahato vArANasyAM rUpANi jAnAmi pazyAmItyevaM 'se'tti tasyAnagArasyeti 'se'tti asau darzane viparyAso-viparyayo bhavati, anyadIyarUpANAmanyadIyatayA vikalpitatvAt, digmohAdiva pUrvAmapi pazcimAM manyamAnasyeti, kvacit 'se se daMsaNe vivarIe vivaccAse' tti dRzyate tatra ca tasya taddarzanaM viparItaM pUrvAmapi pazcimAM manyamAnasyeti, viparItaM kSetravyatyayenetikRtvA viparyAso - midhyetyarthaH / evaM dvitIyasUtramapi // mU. (192) anagAre NaM bhaMte! bhAviyappA amAI sammadiTThI vIriyaladdhIe veubviyaladdhIe ohinANaladdhIe rAyagihe nagare samohae 2 vANArasIe nagarIe ruvAiM jANai pAsai ?, haMtA, se bhaMte! kiM tahAbhAvaM jANai pAsai annahAbhAvaM jANati pAsati ?, goyamA ! tahAbhAvaM jANati pAsati no annahAbhAvaM jANati pAsati / se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA ! tassa NaM evaM bhavati evaM khalu ahaM rAyagihe nagare samohanittA vANArasIe nagarIe ruvAiM jANAmi pAsAmi, se se daMsaNe avivaccAse bhavati, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccati, bIo AlAvago evaM ceva navaraM vANArasIe nagarIe samohaNA neyavvA rAyagihe nagare ruvAiM jANai pAsai / anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA amAI sammadiTThI vIriyaladdhIe veuvviyaladdhIe ohinANaladdhIe rAyagihaM nagaraM vANArasinagariMca aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM samohae 2 rAyagihaM nagaraM vANArasiM ca nagariM taM ca aMtarA egaM mahaM jaNavayavaggaM jANai pAsai ?, haMtA jA0 pA0, se bhaMte! kiM tahAbhAvaM jANai pAsai annahAbhAvaM jANai pAsai ?, goyamA ! tahAbhAvaM jANai pA0, no annahA bhAvaM jA0 pA0 / se keNaTTeNaM ? goyamA ! tassa NaM evaM bhavati-no khalu esa rAyagihe nagare no khalu esa vANArasI nagarI no khalu esa aMtarA ege jaNavayavagge esa khalu mamaM vIriyaladdhI veuvviyaladdhI ohinANaladdhI iDDI juttI jase bale vIrie purisakAra parakkame laddhe patte abhisamannAgae se se daMsaNe avivaccAse bhavati se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccati tahAbhAvaM jANati pAsati no 203 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/6/192 annahA bhAvaMjANati paasti| anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA bAhirae poggale apariyAittA pabhU egaM mahaMgAmarUvaM vA nagararUvaMvA jAva sannivesarUvaM vA vikuvittae?, no tiNaDhe samaDhe, evaM bitioviAlAvago, navaraMbAhirae poggale pariyAittA pabhU / anagAre gaMbhaMte!bhAviyappA kevatiyAiMpabhUgAmarUvAI vikuvittae?, goyamA! se jahAnAmaejuvatiM juvANe hattheNaM hatthe geNhejjAtaMcevajAva vikubbisu vA 3 evaM jAva sannivasarUvaM vA / vR.tRtIyetu'vAnarasiMcanagariMrAyagihanagaraM aMtarAyaegaMmahaMjaNavayavaggaMsamohae'tti vANArasI rAjagRhaM tayoreva cAntarAlavarttinaM 'janapadavarga' dezasamUhaM samavahato vikurkhitavAn tathaiva ca tAni vibhaGgato jAnAti pazyati kevalaM no tathAbhAvaM, yato'sau vaikriyANyapi tAni manyate svAbhAvikAnIti, 'jase'tti yazohetutvAdyazaH, 'nagararUvaM vA' iha yAvatkaraNAdidaM dRzya'nigamarUvaM vA rAyahAnirUvaM vA kheDarUvaM vA maMDabarUvaM vA doNamuharUvaM vA paTTaNarUvaM vA AgarUvaM vA AsamarUvaM vA saMvAharUvaM vtti|| vikurvaNAdhikArAttattatsamarthaHdevavizeSaprarUpaNAya sUtrANi mU. (193) camarassaNaM bhaMte! asuriMdassa asuraranno kati AyarakkhadevasAhassI pa0? goyamA ! cattAri causaTThIo AyarakkhadevasAhassIo pannattAo, te NaM AyarakkhA vannao jahA rAyappaseNaijje, evaM savvesiM iMdANaM jassa jattiyA AyarakkhA bhAniyavvA / sevaM bhaMte 2 // 7. 'vannao'tti AtmarakSadevAnAM varNako vAcyaH, sa cAyama-'sannaddhabaddhavammiyakavayauppIliyasarAsaNayapaTTiyA piNaddhagevejjA baddhaAviddhavimalavaraciMdhapaTTA gahiyAuhapaharaNA tiNayAI tisaMdhiyAI vayarAmayakoDIni dhanUiM abhigijjha payao parimAiyakaMDakalAvA nIlapAniNo pIyapAniNo rattapAniNo evaM cArucAvacammadaMDakhaggapAsapAniNo nIlapIyarattacArucAvacammadaMDakhaggapAsavarAdharAAyarakkhA rakkhovagayAguttA guttapAliyAjuttAjuttapAliyA patteyaMpatteyaM samayao vinayaokiMkarabhUyA iva ciTuMti'tti asyAyamarthaH-saMnaddhAH-saMnihatikayA kRtasannAhAH baddhaH kazAbandhanataH varmitazca varmIkRtaH zarIrAropaNataH kavacaH-kaGkaTo yaiste tathA tataHsannaddhazabdena karmadhArayaH, tathotpIDitA pratyaJcAropaNena zarAsanapaTTikA-dhanuryaSTiyaste tathAathavA utpIDitA-bAhIbaddhAzarAsanapaTTikA-dhanurddharapratItAyaistetathA, tatApinaddhaMparihitaM graiveyakaM-grIvAbharaNaM yaiste tathA, tathA baddhogranthidAnena AviddhazcazirasyAropaNena vimalovarazca cihnapaTTo-yodhatAsUcako netrAdivastrarUpaH sauvarNo vA paTTo yaiste tathA, tathA gRhItAnyAyudhAni praharaNAya yaistetathA, athavAgRhItAnyAyudhAni-kSepyAstrAni praharaNAnica-taditarANI yaistetathA 'trinatAni' madhyapArzvadvayalakSaNe sthAnatraye'vanatAni, 'trisandhitAni' triSu sthAnake, kRtasandhikAni naikAGkikAnItyarthaH, vajramayakoTIni dhanUMSi abhigRhya padataH-pade muSTisthAnetiSThantIti sambandhaH, parimAtrikaH-sarvato mAtrAvAn kANDakalApo yeSAM te tathA, nIlapANaya ityAdiSu nIlAdi-varNapuGkhatvAnnIlAdayo bANabhedAH saMbhAvyante, cArucApapANaya ityatra cApaMdhanurevAnAropitajyamato na punaruktatA, carmapANaya ityatracarmazabdena sphuraka ucyate, daNDAdayaH pratItAH, uktamevArthasaGgrahaNenAha-'nIlapIe'tyAdi, athavAnIlAdInsarvAnevayugapatkeciddhAra Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:-, uddezakaH-6 yanti devazakteriti darzayannAha - 'nIlapIe'tyAdi, te cAtmarakSA na saJjJAmAtreNaivetyAha AtmarakSAH svAmyAtmarakSA ityarthaH, ta eva vizeSyante 'rakSopagatAH' rakSAmupagatAH satataM prayuktarakSA ityarthaH, etadeva kathamityAha - 'guptAH' abhedavRttayaH, tathA 'guptapAlikAH ' tadanyato vyAvRttamanovRttikAH maNDalIkAH 'yuktAH' parasparasaMbaddhAH 'yuktapAlikAH' nirantaramaNDalIkAH pratyekam-ekaikazaH samayataH- padAtisamAcAreNa vinayato - vinayena kiGkarabhUtA iva - preSyatvaM prAptA iveti, ayaM ca pustakAntare sAkSAdazyata eveti / 'evaM savvesimiMdANaM' ti evamiti camaravat sarveSAmindrANAM sAmAnikacaturguNA AtmarakSA vAcyAH, te cArthaHta evaM-sarveSAmindrANA sAmAnikacaturguNA AtmarakSAH, tatra catuHSaSTisahasrANi camarendrasyendrasAmAnikAnAM balestu SaSTi zeSabhavanapatIndrANAM pratyekaM SaT sahasrANi zakrasya caturazIti IzAnasyAzIti sanatkumArasya dvisaptati mAhendrasya saptati brahmaNaH SaSTiH lAntakasya paJcAzat zukrasya catvAriMzat sahasrArasya triMzAt prANatasya viMzatiH acyutasya daza sahasrANi sAmAnikAnAmiti, yadAha 119 11 // 2 // "causaTThI saTThI khalu chacca sahassA u asuravajjANaM / sAmAniyA u ee caugguNA AyarakkhA u / / caurAsIi asII bAvattari sattarI ya saTThI ya / pannA cattAlIsA tIsA vIsA dasa sahassA / / iti / / zatakaM-3 uddezakaH-6 samAptaH 205 -: zatakaM - 3 uddezakaH-7: vR. SaSThoddezake indrANAmAtmarakSA uktAH, atha saptamoddezake teSAmeva lokapAlAn darzayitumAha mU. (194) rAyagihe nagare jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI-sakkassa NaM bhaMte! deviMdassa devaranno kati logapAlA pannattA ?, goyamA ! cattAri logapAlA pannattA, taMjahA- some jame varuNe vesamaNe / eesi NaM bhaMte ! caunhaM logapAlANaM kati vimANA pannattA ?, goyamA ! cattAri vimANA pannattA, taMjahA- saMjhappabhe varasiTTe sayaMjale vaggU / kahiM NaM bhaMte! sakkassa deviMdissa devaranno somassa mahAranno saMjhappabhe nAmaM mahAvimANe pannatte ? goyamA ! jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramanijjAo bhUmibhAgAo uDDuM caMdimasUriyagahagaNanakkhattatArArUvANaM bahUiM joyaNAI jAva paMca vaDiMsayA pannattA, taMjahA- asoyavaDeMsae sattavannavaDiMsae caMpayavaDiMsae cUyavaDiMsae majhe sohammavaDiMsae, tassa NaM sohammavaDeMsayassa mahAvimANassa puracchimeNaM sohamme kappe asaMkhejjAI joyaNAiM vItivaittA ettha NaM sakkassa deviMdassa devaranno somassa mahAranno saMjhappabhe nAmaM mahAvimANe pannatte addhaterasa joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM uyAlIsaM joyaNasayasahassAiM bAvannaM ca sahassAiM aTThaya aDayAle joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM pa0 jA sUriyAbhavimANassa vattavvayA sA aparisesA bhAniyavvA jAva abhiseyo navaraM some deve / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 bhagavatIagasUtraM 3/-/7/194 saMjhappabhassaNaMmahAvimANassa ahe sapakkhi sapaDidisiM asaMkhejAiMjoyaNasayasahassAI ogAhittA ettha NaM sakkassa deviMdassa devarano somassa mahArano somA nAmaMrAyahANI pannattA egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM jaMbUddIvapamANa vemAniyANaM pamANassa addhaM neyavvaM jAva uvariyaleNaM solasa joyaNasahassAiMAyAmavikhaMbheNaM pannAsaM joyaNasahassAipaMca yasattAnaue joyaNasate kiMcivisesUNe parikkheveNaM pannatte pAsAyANaM cattAri parivADIo neyavvAo, sesA natthi / sakkassaNaMdeviMdassadevarano somassa mahAranno ime devAANAuvavAyavayaNaniddese ciTuMti, taMjahA-somakAiyAti vA somadevayakAiyAti vA vijukumArA vijjukumArIo aggikumArA aggikumArIo vAukumArA vAukumArIo caMdA sUrA gahA nakkhattAtArAkhvAjeyAvanne tahappagArA savve te tabbhattiyA tappakkhiyA tabbhAriyA sakkassa deviMdassa devaranno somassamahArano ANAuvavAyavayaNaniddese ciTThati / ____jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAiM imAiM samuppajaMti, taMjahA-gahadaMDAti vA gahamusalAti vA gahagajiyAti vA, evaM gahayuddhAti vA gahasiMghADagAti vA gahAvasavvAi vA abbhAti vA abbharukkhAti vA saMjjhAi vA gaMdhavvanagarAti vA ukkApAyAti vA disIdAhAti vA(nigdhAyAivA) gajiyAti vA vijuyAti vA paMsuvuTThItivAjUvette vAjakkhAlittattidhUmiyAi vAmahiyAi vA rayugdhyayAivAcaMdovarAgAti vA sUrovarAgAtivAcaMdaparivesAtivA sUraparivesAti vA paDicaMdAi vA paDisUrAti vA iMdadhaNUti vA udagamacchakapihasiyaamohApAINavAyAti vA paDINavAtAti vA jAva saMvaTTayavAtAti vA gAmadAhAi vA jAva sannivesadAhAti vA pANakkhayA jaNakkhayA dhaNakkhayA kulakkhayA vsnnbbhuuyaa| ___ anAriyAje yAvanne tahappagArA na te sakkassa deviMdassa devaranno somassa mahArano annAyA adiTThA asuyA amuyA avinnAyA tesiM vA somakAiyANaM devANaM, sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranoime AhAvaccA abhinnAyA hotthA, taMjahA-iMgAlae viyAlae lohiyakkhe sanicare caMde sUre sukke buhe bavahassatI rAhU / sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno sattibhAgaM paliovamaMThitI pannattA, ahAvaccAbhinnAyANaM devANaM egaM paliovamaMThiI pannattA, evamahiDDIe jAva mahAnubhAge some mhaaraayaa| vR. 'rAyagihe'ityAdi, 'bahUiMjoyaNAI' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'bahUiMjoyaNasayAI bahUiMjoyaNasahassAiMbahUI joyaNasayasahassAiMbahUojoyaNakoDIobahUojoyaNakoDAkoDIo uDaM dUraM vIivaittA ettha NaM sohamme nAmaM kappe pannatte pAINapaDINAyae udINadAhiNavicchinne addhacaMdasaMThANasaMThie accimAlibhAsarAsivannAhe asaMkhejAo joyaNa koDAkoDIo AyAmavikkhaMbheNaM asaMkhejjAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM ettha NaM sohammANaM devANaM battIsaM vimANAvAsasayasahassAiM bhavantIti akkhaayaa| teNaM vimANA savvarayaNAmayA acchA jAva paDirUvA, tassa maM sohammakappassa bahumajjhadesa-bhAe' iti, 'vIivaitta'tti vyativrajyavyatikramya 'jA sUriyAbhavimANassa'ttisUrikAbhavimAnaM rAjapraznIyopAGgoktasvarUpaMtadvaktavyateha vAcyA, tatsamAnalakSaNatvAdasyeti, kiyatIsAvAcyA? ityAha-'yAvadabhiSekaH' abhinavotpannasya Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-3, varga:-, uddezakaH-7 207 somasya rAjyAbhiSekaM yAvaditi, sA cehAtibahutvAnna likhiteti / 'ahe'iti tiryagloke 'vemAniyA Na pamANassa'tti vaimAnikAnAM saudharmavimAnasatkaprAsAdaprAkAradvArAdInAM pramANasyeha nagaryAmaddhaM jJAtavyaM 'sesA natthi'tti sudharmAdikAsabhA ihana santi, utpattisthAneSveva tAsAMbhAvAt, 'somakAiya'tti somasyakAyo-nikAyo yeSAmasti te somakAyikAH-somaparivArabhUtAH 'somadevakAiya'tti somadevatAH-tatsAmAnikAdayastAsAM kAyoyeSAmastitesomadevatAkAyikAHsomasAmAnikAdidevaparivArabhUtA ityarthaH, 'tArArUvatti tArakarUpAH 'tabmattiya'ttitatra-some bhakti-sevAbahumAnovA yeSAM tetadbhaktikAH 'tappakkhiya'tti somapAkSikAH somasya prayojaneSu sahAyAH 'tabbhAriya'tti 'tadbhAryA' tasya somasya bhAryA iva bhAryA atyantaM vazyatvAtpoSaNIyatvAccetitadbhAryA, tadbhArovAyeSAMvoDhavyatayA'stitetadbhArikAH ... 'gahadaMDa'tti daNDA iva daNDAH-tiryagAyatAH zreNayaH grahANAM-maGgalAdInAM tricaturAdInAM daNDA grahadaNDAH, evaM grahamuzalAdIni navaramUrddhayatAH zreNayaH, 'gahagajjiya'tti grahasaJcAlAdau garjitAni-stanitAni grahagarjitAni 'grahayuddhAni grahayorekatra nakSatre dakSiNottareNa samazrenitayA'vasthAnAni' 'grahasiGghATakAni grahANAM siGghATakaphalAkAreNAvasthAnAni 'grahApasavyAnigrahANAmapasavyagamAni pratIpagamanAnItyarthaH, abhrAtmakA vRkSA abhravRkSAH 'gandharvanagarAni' AkAze vyantarakRtAni nagarAkApratibimbAni, 'ulkApAtAH' sarekhAH soyotA vA tArakasyeva pAtAH 'digdAhAH' anyatamasyAM dizi adho'ndhakArA upari prakAzAtmakA dahyamAnamahAnagaraprakAzakalpAH 'jUvaya'tti zuklapakSe pratipadAdidinatrayaM yAvadyai-sandhyAchedA AviyanteteyUpakAH 'jakkhAlittaya'tti 'yakSoddIptAni' AkAze vyantarakRtajvalanAni, dhUmikAmahikayorvarNakRto vizeSaH, tatra dhUmikA-dhUmravarNA ghUsarA ityarthaH, mahikA tvApANDureti, 'raugghAya'tti dizAM rajasvalatvAni 'caMdovarAgA sUrovarAgA' candrasUryagrahaNAni 'paDicaMda'tati dvitIyacandrAH 'udagamacchatti indradhanuHkhaNDAni 'kavihasiya'tti anabhre yA vidyutsahasA tat kpihsitm| ___ anyetvAhuH-kapihasitaMnAmayadAkAzevAnaramukhasazasyavikRtamukhasyahasanam amoha'tti amodhA AdityodayAstasamayayorAdityakiraNavikArajanitAH AtAmrAH kRSNAH zyAmA vA zakaToddhisaMsthitA daNDA iti, 'pAINavAya'tti pUrvadigvAtAH 'paDINavAya'tti pratIcInavAtAH, yAvatkaraNAdidaM zyam-'dAhiNavAyAivAudINavAyAivA uDDavAyAivA ahovAyAi vA tiriyavAyAivA vidisIvAyAivA vAubmAmAivA vAukkaliyAivAvAyamaMDaliyAivA ukkaliyAvAyAi vA maNDaliyAvAyAi vA guMjAvAyAi vA jhaMjhAvAyAiva'tti, iha 'vAtodrAmAH' anavasthitavAtAH 'vAtotkalikAH' samudrotkalikAvat 'vAtamaNDalikA' vAtolyaH 'utkali-kAvAtAH' utkalikAbhiryevAnti 'maNDalikAvAtAH' maNDalikAbhirye vAnti 'guavAtAH' guantaH sazabdaM ye vAnti 'jhaJjhAvAtAH' azubhaniSThurAH 'saMvartakavAtAH' tRNAdisaMvartanasvabhAvA iti / __athAnantaroktAnAM grahadaNDAdInAM prAyikaphalAnidarzayannAha-'pANakkhaya'tti balakSayAH 'jaNakkhaya'tti lokamaraNAni, nigamayannAha-'vasaNabbhUyA anAriyA je yAvanne tahappagAra'tti, ihaivamakSaraghaTanA-nakevaMprANakSayAdaya eva,yecAnye etadvayatiriktAstaprakArAH-prANakSayAditulyAH 'vyasanabhUtAH' ApadrUpAH 'anAryA pApA-tmakAHnate'jJAtA iti yogaH 'annAya'ttianumAnataH Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 3/-/7/195 'adiTTha'tti pratyakSApekSayA 'asuya'tti paravacanadvAreNa 'amuya'tti asmRtA mano'pekSayA 'avinnAya'tti avadhyapekSayeti / 208 'ahAvacca'ttiyathA'patyAni tathA ye te yathA'patyA devAH putrasthAnIyA ityarthaH, 'abhinnAyA'iti abhimatA abhimatavastukAritvAditi 'hottha' tti abhavan, upalakSaNatvAccAsya bhavanti bhaviSyantIti draSTavyam, 'ahAvaccAbhinnAyANaM' ti yathA'patyamevamabhijJAtA- avagatA yathA'patyAbhijJAtAH, athavA yathA'patyAzca te'bhijJAtAzceti karmmadhArayaH, te cAGgArakAdayaH pUrvoktAH, eteSu ca yadyapi candrasUryayorvarSalakSAdyadhikaM palyopamaM tathA'pyAdhikyasyavivitatvAdaGgArakAdInAM ca grahatvena palyopamasyaiva sadbhAvAt palyopamamityuktamiti / mU. (195) kahiNaM bhaMte! sakkassa deviMdassa devaranno jamassa mahAranno varasiTTe nAmaM mahAvimANe pannatte ?, goyamA ! sohammavaDiMsayassa mahAvimANassa dAhiNeNaM sohamme kappe asaMkhe jAI joyaNasahassAiM vIivatittA ettha NaM sakkassa deviMdassa devaranno jamassa mahAranno varasiTTe nAmaM mahAvimANe pannatte addhaterasa joyaNasayasahassAiM jahA somassa vimANe tahA jAva abhiseo rAyahANI taheva jAva paasaaypNtiio| sakkarasa NaM deviMdassa devaranno jamassa mahAranno ime devA ANA0 jAva ciTThati, taMjahAjamakAiyAti vA jamadevakAiyAivA peyakAiyA i vA peyadevakAiyAti vA asurakumArA asurakumArIo kaMdappA nirayavAlA AbhiogA je yAvanne tahappagArA savve te tabbhattigA tappakkhiyA tabbhAriyA sakkassa deviMdassa devaranno jamassa mahAranno ANAe jAva ciTThati / jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAIM imAI samuppajjaMti, taMjahA - DiMbAti vA DamarAti vA kalahAti vA bolAti vA khArAti vA mahAyuddhAti vA mahAsaMgAmAti vA mahAsatthanivaDaNAti vA evaM purisanivaDaNAti vA mahArudhiranivaDaNAi vA dubbhUyAti vA kularogAti vA gAmarogAti vA maMDalarogAti vA nagararogAti vA sIsaveyaNAi vA acchiveyaNAivA kannanahadaMtaveyaNAi vA iMdagAhAi vA khaMdagAhAi vA kumAragAhA jakkhagA0 bhUyagA0 egAhiyAti vA beAhiyAti vA teyAhiyAti cAutthahiyAti vA uvveyagAti kAsA0 (khAsAivA) sAsAti vA sosetivA jarAi vAdAhA0 kacchakohAti vA ajIrayA paMDuragA harisAi vA bhagaMdarAi vA hiyayasulAti vA matthayasU0 jonisU0 pAsasU0 kucchisU0 gAmamArIti vA nagara0 kheDa0 kabbaDa0 doNamuha0 maDaMba0 paTTaNa0 Asama0 saMvAha0 saMnivesamArIti vA pANakkhayA dhaNakkhayA jaNakkhayA kula0 vasaNabhUyamaNAriyA je yAvanne tahappagArA na te sakkassa deviMdassa devaranno jamassa mahAranno annAyA0 5 tesiM vA jamakAiyANaM devANaM / sakkassa deviMdassa devaranno jamassa mahAranno ime devA ahAvaccA abhinnAyA hotthA, taMjahA vR. 'peyakAiya'tti 'pretakAyikAH' vyantaravizeSAH 'peyadevatakAiya'tti pretasatkadevatAnAM sambandhinaH 'kaMdappa'ttiye kandarpabhAvanAbhAvitatvena kAndarpikadeveSUtpannAH kandarpazIlAzca, kandarpazcaatikeliH, 'Ahiyoga'tti ye'bhiyogabhAvanAbhAvitatvenAbhiyogikadeveSUtpannA abhiyogavarttinazca, abhiyogazca- Adeza iti / DiMbAI va 'tti DimbA - vighnAH 'Damara'tti ekarAjya eva rAjakumArAdikRtopadravAH 'kalaha'tti vacanarATayaH 'bola' tti avyaktAkSaradhvanisamUhAH 'khAra'tti parasparamatsarAH Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:-, uddezakaH -7 'mahAyuddha' tti mahAyuddhAni vyavasthAvihInamahAraNAH 'mahAsaMgAma' tti savyavasthacakrAdivyUharacanopetamahAraNAH mahAzastranipAtanAdayastu trayo mahAyuddhAdikAryabhUtAH / 'dubbhUya'ttiduSTA- janadhAnyAdInAmupadravahetutvAdbhUtAH sattvAH yUkAmatkuNonduratiDuprabhRtayo durbhUtA itaya ityarthaH, indragrahAdayaH unmattatAhetavaH, ekAhikAdayo jvaravizeSAH, 'uvveyaga'tti udvegakA iSTaviyogAdijanyA udvegAH udvejakA vA lokodvegakAriNazcaurAdayaH 'kacchakoha' tti kakSANAM-zarIravayavavizeSANAM vanagahanAnAM vA kothAH kuthitatvAni zaTitAni vA kakSAkothAH kakSakothA vA / mU. (196) aMbe 9 aMbarise ceva 2, sAme 3 sabaletti yAvare 4 / ruddo 5-varudde 6 kAle 7 ya, mahAkAletti yAvare 8 // vR. 'amba' ityAdayaH paJcadazAsuranikAyAntarvarttinaH paramAdhArmikanikAyAH, tatra yo devo nArakAnambaratalenItvA vimuJcatyasau ambaityabhidIyate 1, yastu nArakAn kalpanikAbhi khaNDazaH kRtvA bhrASTrapAkayogyAn karotItyasAvambarISasya - bhrASTrasya sambandhAdambarISa evocyate 2, yastu teSAM zAtanAdi karoti varNatastu zyAmaH sa zyAma iti 3, 'sabaletti yAvare' tti zabala iti cAparo deva iti prakramaH, sa ca teSAmantrahRdayAdInyutpATayati varNatazca zabalaH karbura ityarthaH 4 / yaH zaktikuntAdiSu nArakAn protayati sa raudratvAdraudra iti 5, yastu yeSAmevAGgopAGgAni bhanakti so'tyantaraudratvAduparaudra iti 6, yaH punaH kaNDAdiSu pacati varNatazca kAlaH sa kAla iti 7, ' mahAkAletti yAvare' tti mahAkAla iti cAparo deva iti prakramaH, tatra yaH zlakSNamAMsAni khaNDayitvA khAdayati varNatazca mahAkAlaH sa mahAkAla iti 8 / mU. (197) asipatte 9 dhaNU 10 kuMbhe 11 vAlU 12 veyaraNItti ya 13 / kharassare 14 mahAghose 15, ee pannarasAhiyA / / 209 vR. 'asI ya'tti yo devo'sinA tAn chinatti so'sireva 9, 'asipatte' tti asyAkArapatravadanavanavikurvaNAdasipatraH 10, 'kuMbhe' tti kumbhAdiSu teSAM pacanAtkumbhaH 1, kvacitpaThyate 'asipatteghaNUM kuMbhe 'tti, tatrAsipatrakumbhau pUrvavat, 'ghaNu'tti yo dhanurvimuktArddhacandrAdibhirbANaiH karNAdInAM chedanabhedanAdi karoti sa dhanuriti 11, 'vAlu'tti kadambapuSpAdyAkAravAlukAsu yaH pacati sa vAluka iti 12 / 'veyaraNIti ya' vaitaraNIti ca deva iti prakramaH, tatra pUyarudhirAdibhRtavaitaraNyabhidhAnanadIvikurvaNAdvaitaraNIti 13, 'kharassara 'tti yo vajrakaNTakAkulazAlmalIvRkSamAropya nArakaM kharasvaraM kurvantaM kurvan vA karSatyasau kharasvaraH 14, 'mahAghosi'tti, yastu bhItAn palAyamAnAnnArakAn pazUniva vATakeSu mahAghoSaM kurvanniruNaddhi sa mahAghoSa iti 15 / 'ee pannara' tti evam ' uktanyAyena 'ete' yamayathA'patyadevAH paJcadaza AkhyAtA iti mU. (198) sakkassa NaM deviMdassa devaranno jamassa mahAranno sattibhAgaM paliovamaM ThitI pannattA, ahAvaJcAbhinnAyANaM devANaM egaM paliovamaMThitI pa0, evaMmahiDDie jAva jamemahArAyA 2 / 5 14 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhagavatIaGgasUtraM 3/-/7/199 mU. (199) kahi NaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaranno varuNassa mahAranI sayaMjale nAmaM mahAvimANe.pannatte?, goyamA! tassaNaM sohammavaDiMsayassa mahAvimANassa paccatthimeNaM sohamme kappe asaMkhejjAiMjahA somassa tahA vimANarAyahANIo bhAniyavvA jAva pAsAyavaDiMsayA navaraM nAmaNANattaM / sakkassaNaM varuNassa mahAranno ime devA ANA0 jAva ciTThati, taM0-varuNakAiyAti vAvaruNadevayakAiyAivAnAgakumArA nAgakumArIoudahikumArA udahikumArIothaniyakumArA thaniyakumArIo je yAvanne tahappagArA savve te tabbhattiyA jAva citttthti|| jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassadAhiNeNaMjAiMimAiMsamuppajaMti, taMjahA-ativAsAtivA maMdavAsAti vAsuvuThThIti vA duvbuTThIti vA udabhyeyAti vA udappIlAi vA udavAhAti vA pavvAhAti vA gAmavAhAti vA jAva sannivesavAhAti vA pANakkhayA jAva tesiMvA varuNakAiyANaM devANaM sakkassa NaM deviMdassa devaranno varuNassa mahAranno jAva ahAvaccA bhinnAyA hotthA, taMjahA-kakkoDae kaddamae aMjaNe saMkhavAlae puMDe palAse moejae dahimuhe ayaMpule kaayrie| sakkassa deviMdassa devaranno varuNassa mahAranno desUNAI do paliovamAiM ThitI pannattA, ahAvaccAbhinnAyANaM devANaM egaMpaliovamaMThitI pa0 evaMmahiDDIe jAva varuNe mahArAyA 3 / vR. 'ativAsa'tti atizayavarSA vegavadvarSaNAnItyarthaH, 'mandavAsa'tti zanairvarSaNAni 'suvuTTittidhAnyAdiniSpattihetuH 'duvbuTTittidhAnyAdyaniSpattihetuH 'udabbheya'tti udakodbhedAH giritaTAdibhyo jalodbhavAH 'udappIla'tti udakotpIlAH-taDAgAdiSu jalasamUhAH 'udavAha'tti apakRSTAnyalpAnyudakavahanAni, tAnyeva prakarSavantipravAhAH, iha prANakSayAdayo jalakRtA draSTavyAH 'kakkoDae'ttikarkoTakAbhidhAno'nuvelandharanAgarAjAvAsabhUtaH parvatolavaNasamudreaizAnyAM dizyasti tannivAsI nAgarAjaH karkoTakaH, 'kaddamae'tti AgneyyAM tathaiva vidyuprabhaparvatastatra kardamako nAma nAgarAjaH 'aMjaNe'tti velambAbhidhAnavAyukumArarAjasyalokapAlo'anAbhidhAnaH 'saMkhavAlae'tti dharaNAbhidhAnanAgarAjasya lokapAlaH zaGkhapAlaka nAma / zeSAstu puNDrAdayo'pratItA iti|| mU. (200) kahi NaM bhaMte ! sakkassa deviMdassa devaranno vesamaNassa mahAranno vaggUnAmaM mahAvimANe pannate?, goyamA! tassaNaM sohammavaDiMsayassa mahAvimANassa uttareNaMjahAsomassa vimANarAyahAnivattavvayA tahA neyavvA jAva paasaayvddiNsyaa|| sakkassa NaM deviMdassa devaranno vesamaNassa mahAranno ime devA ANAuvavAyavayaNanidese ciTThati, taMjahA-vesamaNakAiyAti vA vesamaNadevakAiyAti vA suvannakumArA suvannakumArIo dIvakumArA dIvakumArIo disAkumArA disAkumArIo vANamaMtarA vANamaMtarIo je yAvanne tahappagArA savve te tabbhattiyA jAva ciTThati / jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM jAI imAiM samuppajaMti, taMjahA-ayAgarAi vA tauyAgarAi vA taMbayAgarAi vA evaM sIsAgarAi vA hiranna0 suvanna0 rayaNa0 vayarAgarAi vA vasuhArAti vA hiranavAsAti vA suvanavAsAti vA rayaNa0 vaira0 AbharaNa0 patta0 puppha0 phala0bIya0 malla0vanna0 cunna0 gaMdha0 vatthavAsAi vA hiranavuTThIi vA su0ra0va0 A0pa0 pu0pha0 bI0va0 cunna0 gaMdhavuTThI vatthavuTThIti vA bhAyaNavuTThIti vA khIravuTThIti vA suyAlAti vA Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 3, varga:-, uddezakaH - 7 dukkAlAti vA appagghAti vA mahagghAti vA subhikkhAti vA dubhikkhAti vA kayavikkayAti vA sannihiyAti vA saMnicayAti vA nihIti vA nihANAti vA ciraporAmAiM pahINasAmiyAti vA pahINaseuyAti vA (pahINamaggani vA) pahINagottAgArAi vA ucchinnasAmiyAti vA ucchinnaseuyAti vA ucchinnagottAgArAti vA siMghADagatigacaukkacaccaracaummuhamahApahapahesu nagaraniddhamaNesu vA susANagirikaMdarasaMtiselova - TThANabhavaNagihesu saMnikkhittAiM ciTThati / sakkassa deviMdassa devaranno vesamaNassa mahAranno natAiM annAyAiM adiTThAI asuyAI avinnAyAI tesiM vA vesamaNakAiyANaM devANaM, sakkassa deviMdassa devaranno vesamaNassa mahAranno ime devA ahAvaJccAbhinnAyA hotthA, taMjahA-punnabhadde mAnibhadde sAlibhadde sumaNabhadde cakke rakkhe punnarakkhe savvANe savvajase savvakAme samiddhe amohe asaMge, sakkassa NaM deviMdassa devaranno vesamaNassa mahAranno do paliovamAni ThitI pannattA, ahAvaccAbhinnAyANaM devANaM egaM paliovamaM ThitI pannattA, emahiDDIe jAva vesamaNe mhaaraayaa| sevaM bhaMte 2 // 211 vR. 'vasuhArAiva' tti tIrthaH karajanmAdiSvAkAzAdravyavRSTi 'hirannavAsa 'tti hiraNyaM rUpyaM ghaTitasuvarNamityante, varSo'lpataro vRSTistu mahatIti varSavRSTayorbhedaH mAlyaM tu grathitapuSpAni varNacandanaM cUrNo-gandhadravyasambandhI gandhAH- koSThapuTapAkAH 'subhikkhAi va 'tti sukAle duSkAle vA bhikSukANAM bhikSAsamRddhayaH durbhikSAstUktaviparItAH 'saMnihi' (yAi) tti ghRtaguDAdisthApanAni 'saMnicaya (yAi) tti dhAnyasaJcayAH 'nihIi va' tti lakSAdipramANadravyasthApanAni 'nihANAI va 'tti bhUmigatasahasrAdisaGkhyadravyasya saJcayAH / kiMvidhAna ? ityAha- 'ciraporANAI' ti cirapratiSThitatvena purANAni cirapurANAni ata eva 'pahINasAmiyAI' ti svalpIbhUtasvAmikAni 'pahINaseuyAiM ti prahINAH - alpIbhUtAH sektAraHsecakaH- dhana prakSeptAro yeSAM tAni tathA, prahINamArgAni vA, 'pahINagottAgArAI 'ti prahINaM-viralIbhUtamAnuSaM gotrAgAraM tatsvAmigotragRhaM yeSAM tAni tathA - - 'ucchinnasAmiyAI' ti nisattAkIbhUtaprabhUni 'nagaraniddhamaNesu'tti 'nagaranirddhamaneSu' nagarajalanirgamaneSu 'susANagirikandarasaMtiselovaTThANabhavaNagihesu' tti gRhazabdasya pratyekaM sambandhAt zmazAnagRhaM- pitRvanagRhaM girigRhaM-parvatoparigRhaM kandaragRhaM-guhA zAntigRhaM- zAntikarmasthAnaM zailagRhaMparvatamutkIrya yatkRtaM upasthAnagRhaMAsthAnamaNDapo bhavanagRhaM-kuTumbivasanagRhamiti / zatakaM - 3 uddezakaH-7 samAptaH -: zatakaM - 3 uddezakaH-8: mU. (201) rAyagihe nagare jAva pajjuvAsamANe evaM vadAsI - asurukumArANaM bhaMte! devANaM kati devA AhevaccaM jAva viharaMti ?, goyamA ! dasa devA AhevaccaM jAva viharaMti, taMjahA- camare asuriMde asurarAyA some jame varuNe vesamaNe balI vairoyaNiMde vairoyaNarAyA some jame varuNe vesamaNe / nAgakumArANaM bhaMte! pucchA, goyamA ! dasa devA AhevaccaM jAva viharaMti, taMjahA-dharaNe nAgakumAridai nAgakumArarAyA kAlavAle kolavAle selavAle saMkhavAle bhUyAnaMde nAgakumAriMdai nAgakumArarAyA kAlavAle kolavAle saMkhavAle selavAle, jahA nAgakumAriMdANaM eyAe vattavvayAe Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bhagavatI aGgasUtraM 3/-/8/201 neyavvaM evaM imANaM neyavvaM / suvannakumArANaM veNudeve veNudAlI citte vicitte cittapakkhe vicittapakkhe vijjukumArANaM harissahapabha 1 suppabha 2 pabhakaMta 3 suppabhakaMta 4, aggikumArANaM aggisIhe aggimANava teu teusIhe teukaMte teuppabhe dIvakumArANaM punnavisiTTharUyasurUyarUyakaMtarUyappabhA udahikumArANaM jalakaMte jalappabha jalajalarUyajalakaMtajalappabhA / disAkumArANaM amiyagati amiyavAhaNa turiyagati khippagati sIhagati sIhavikkamagati vAukumArANaM velaMba pabhaMjaNa kAla mahAkAlA aMjaNa riTThA dhaniyakumArANaM ghosa mahAghosa AvattaviyAvattanaMdiyAvattamahAnaMdiyAvattA, evaM bhAniyavvaM jahA asurakumArA so0 1 kA0 2 ci0 3 pa0 4 te0 5 ru0 6 ja0 7 tu0 8 kA0 9 A0 10 / pisAyakumArANaM pucchA, goyamA ! do devA AhevaccaM jAva viharaMti, taMjahA vR. devavaktavyatApratibaddha evASTamoddezakaH, sa ca sugama eva, navaraM 'so 1 kA 2 ci 3 ppa 4 te 5rU67 tu 8 kA 9 A 10' ityanenAkSaradazakena dakSiNabhavanapatIndrANAM prathamalokapAlanAmAni sUcitAni, vAcanAntare tvetAnyeva gAthAyAM sA ceyam ? 119 11 some ya 1 kAlavAle 2 citta 3 ppabha 4 teu 5 taha rue caiva 6 / jala taha 7 turayagaI ya 8 kAle 9 Autta 10 paDhamA u // evaM dvitIyAdayo'pyabhya'hyAH, iha ca pustakAntare'yamartho dRzyate-dAkSiNAtyeSu lokapAleSu pratisUtraM yau tRtIyacaturthI tAvaudIcyeSu caturthaH tRtIyAviti / mU. (202) kAle ya mahAkAle suruvapaDirUva punnabhaddeya / amaravai mAnibhadde bhIme ya tahA mahAbhIme // kiMnarakiMpurise khalu sappurise khalu tahA mahApurise / atikAya mahAkAe gIyaratI ceva gIyajase // mU. (203) mU. (204) ete vANamaMtarANaM devANaM / jotisiyANaM devANaM do devA AhevaccaM jAva viharaMti, taMjahA - caMde ya sUre ya / sohammIsAnesu NaM bhaMte! kappesu kai devA AhevaccaM jAva viharaMti ? goyamA ! dasa devA jAva viharaMti, taMjahA-sakke deviMde devarAyA some jame varuNe vesamaNe, IsAne deviMde devarAyA some jame varuNe vesamaNe, esA vattavvayA savvesuvi kappesu, ee ceva bhAniyavvA, je ya iMdA te ya bhAniyavvA sevaM bhaMte 2 // vR. sAvattavvayA savvevi kappesu ee ceva bhAniyavva' tti, 'eSA' saudharmezAnoktA vaktavyatA sarveSvapi kalpeSu-indranivAsabhUteSu bhanitavyA sanatkumArAdIndrayugmeSu pUrvendrApekSayottarendrasambandhinAM lokapAlAnAM tRtIyacaturthaH yorvyatyayo vAcya ityarthaH / tathaita eva somAdayaH pratidevalokaM vAcyA na tu bhavanapatIndrANAmivAparApare, 'je ya iMdA te ya bhAniyavvA' zakrAdayo dazendrA vAcyAH, antime devalokacatuSTaye indradvayabhAvAditi // zatakaM - 3 uddezakaH-8 samAptaH -: zatakaM - 3 uddezaka:- 9: vR. devAnAM cAvadhijJAnasadbhAve'pIndriyopayogo'pyastItyata indriyaviSayaM nirUpa Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 zatakaM-3, vargaH-, uddezakaH-9 yannavamoddezakamAha mU. (205) rAyagihe jAva evaM vadAsI-kativihe NaM bhaMte! iMdiyavisae pannatte?, goyamA paMcavihe iMdiyavisae pannatte, taM0-sotidiyavisaejIvAbhigamejotisiyauddeso neyavvoapariseso vR. 'rAyagihe' ityAdi, jIvAbhigame joisiyauddesao neyavvotti, sacAyam-'soiMdiyavisae jAva phAsiMdiyavisae / soiMdiyavisae NaM bhaMte ! poggalapariNAme kativihe pannatte?, goyamA! duvihe pannatte, taMjahA-submisaddapariNAme ya dubmisaddapariNAmeya' zubhAzubhazabdapariNAma ityarthaH / cakkhidiyavisae pucchA, goyamA! duvihe pannatte, taMjahA-surUvapariNAme yadurUvapariNAme ya, ghANiMdiyavisaepucchA goyamA ! duvihe pannatte, taMjahA-subbhigaMdhapariNAmeya dubmigaMdhapariNAmeya, evaM jibhidiyavisae surasapariNAme ya durasapariNAme ya, phAsiMdiyavisae suhaphAsapariNAme ya duhaphAsapariNAme ya' ityAdi, vAcanAntare ca 'iMdiyavisae uccAvayasubmiNo'tti dRzyate tatrendriyaviSayaM sUtraM darzitameva, uccAvayasUtraM tvevm| __ "se nUnaM bhaMte ! uccAvaehiM saddaparimAmehiM pariNamamANA poggalA pariNamaMtIti vattavvaM siyA?,haMtA, goyamA!' ityAdi, 'subbhiNo'tti, idaM sUtraMpunarevam-'se nUnaMbhaMte! subbhisaddapoggalA dubbhisaddattAe pariNamaMti? haMtA goyamA !' ityaadiiti|| zatakaM-3 uddezakaH-9 samAptaH -zatakaM-3 uddezakaH-10:mU. (206) rAyagihe jAva evaM vayAsI-camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asuraranno kati parisAo pannattAo?, goyamA ! tao parisAo pannattAo, taMjahA-samitA caMDA jAyA, evaM jahAnupuvIe jAva'cuo kappo, sevaM bhaMte 2 // vR. prAgindriyANyuktAni, tadvantazca devA ita devavaktavyatApratibaddho dazama uddezakaH, sa casugamaeva, navaraM samiya'tti samikAuttamatvena sthiraprakRtitayAsamavatI svaprabhorvAkopautsukyAdibhAvAn zamayatyupAdeyavacanatayeti zamikA zamitA vA-anuddhatA, 'caMDa'tti tathAvidhamahattvAbhAveneSatkopAdibhAvAccaNDA, 'jAya'tti prakRtimahattvavarjitatvenAsthAnakopAdInAM jAtatvAjjAtA, eSAcakrameNAbhyantarAmadhyamA bAhyA ceti, tatrAbhyantarA samutpannaprayojanenaprabhuNA gauravArhatvAdAkAritaiva pArvesamAgacchatitAMcAsauarthaHpadaMpRcchati, madhyamAtUbhayathA'pyAgacchati alptrgaurvvissytvaat| abhyantarayA cAdiSTamarthaHpadaM tayA saha prabandhAti-granthibandhaM karotItyarthaH, bAhyA tvanAkAritaivAgacchati alpatamagauravaviSayatvAt, tasyAzcArthaHpadaMvarNayatyeva, tatrAdyAyAMcaturviMzatirdevAnAMsahasrANidvitIyAyAmaSTAviMzati tRtIyAyAMdvAtriMzaditi, tathA devIzatAnikrameNAdhyuSTAni trIni sADhe ca dve iti, tathA taddevAnAmAyuH krameNArddhatRtIyAni palyopamAni dve sArddha ceti devInAM tu sArddhamekaM tadarddha ceti / evaM balerapi navaraM devapramANaM tadeva catuzcatuHsahasrahInaM, devImAnaM tu zatenazatenAdhikamiti, AyurmAnamapitadeva navaraM palyopamAdhikamiti, evamacyutAntAnAmindrANAM pratyekaMtiH parSadobhavanti, nAmatodevAdipramANataH sthitimAnatazca kvacitkiJcadbhedenabhedavatyastAzca Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jIvAbhigamAdavaseyA iti // bhagavatI aGgasUtraM 3/-/10/206 zatakaM - 3 uddezakaH- 10 samAptaH zatakaM - 3 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA bhagavatI aGgasUtre tRtIyaM zatakasya TIkA parisamAptA / zatakaM 4 vR. tRtIyazate prAyeNa devAdhikAra ukto'tastadadhikAravadeva caturthaH zataM, tasya punaruddezakArthAdhikArasaGgrahAya gAthA mU. (207) cattAri vemANehiM cattAri ya hotirAyahANIhiM / neraie lessAhi ya dasa uddesA cautthasae / -: zatakaM - 4, uddezakAH 1-2-3-4: mU. (208) rAyagihe nagare jAva evaM vayAsI-IsANassa NaM bhaMte ! deviMdassa devaranno kati logapAlA pannattA ?, goyamA ! cattAri logapAlA pannattA, taMjahA- some jame vesamaNe varuNe / eesi NaM bhaMte! logapAlANaM kati vimANA pannattA ?, goyamA ! cattAri vimANA pannattA, taMjahA-sumaNe savvaobhadde vaggU suvaggU / kahi NaM bhaMte ! IsANassa deviMdassa devaranno somassa mahAranno sumaNo nAmaM mahAvimANe pannatte ?, goyamA ! jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva IsANe NAmaM kappe pannatte, tattha NaM jAva paMcavaDeMsayA pannattA, taMjahA - aMkavaDeMsae phalihavaDiMsae rayaNavaDeMsae jAyarUvavaDiMsae majjheya tattha IsANavaDeMsae, tassa NaMIsANavaDeMsayassa mahAvimANassa puracchimeNaM tiriyamasaMkhejjAI joyaNasahassAiM vItivatittA ettha NaM IsANassa 3 somassa 2 sumaNe nAmaM mahAvimANe pannatte addhaterasajoyaNa jahA sakkarasa vattavvayA tatiyasae tahA IsANassavi jAva accaniyA samattA / cauNhavi logapAlANaM vimANe 2 uddesao, causu vimANesu cattAri uddesA apariselA, navaraM Thitie nANattaM / mU. (209) 'Adiduya tibhAgUNA paliyA dhaNayassa hoti do ceva / do satibhAgA varuNe paliyamahAvaccadevANaM / / ' bR. cattArItyAdi vyaktArthA 'aJccaniya'tti siddhAyatane jinapratimAdyarcanamabhinavotpannasya somAkhyalokapAlasyeti // zatakaM - 4 uddezakAH-1,2,3,4 samAptAH -: zatakaM - 4 uddezakAH-5, 6,7,8: mU. (210) rAyahAnisuvi cattAri uddesA bhAniyavvA jAva evamahiDDIe jAva varuNe mahArAyA vR. 'rAyahANIsu cattAri uddesayA bhAniyavvA' te caivam 'kahiM NaM bhaMte! IsANassa deviMdassa Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 // 3 // zatakaM-4, vargaH-, uddezakaH-5, 6, 7, 8 devaranno somassa mahArano somAnAmaMrAyahANI pannattA?, goyamA! sumaNassa mahAvimANassa ahe sapakkhi' ityAdipUrvoktAnusAreNa jIvAbhigamoktavijayarAjadhAnIvarNakAnusAreNa caikaika uddezako'dhyetavya iti, nanvetA rAjadhAnyaH kila somAdInAM zakrasyezAnasya ca sambandhinAM lokapAlAnAM pratyekaM tata ekAdaze kuNDalavarAbhidhAne dvIpe dvIpasAgaraprajJaptyAM zrUyante, uktaM hi ttsnggrhinnyaam||1|| "kuMDalanagarasa abhiMtarapAse hoMti raayhaanniio| solasa uttarapAse solasa puNa dakkhiNe pAse // // 2 // jA uttareNa solasa tAo IsANalogapAlANaM / sakkassa logapAlANa dakkhiNe solasa hvNti| etAzca somaprabhayamaprabhavaizramaNaprabhavaruNaprabhAbhidhAnAnAM parvatAnAM pratyekaM catasRSu dikSu bhavanti, tatra vaizramaNanagarIrAdau kRtvA'bhihitam "majjhe hoi cauNhaM vesamaNapabho naguttamo selo| raikarayapavvayasamo uvvehuccttvikkhNbhe|| // 4 // tassa ya naguttamassa ucauddisiM hoti raayhaanniio| jaMbUddIvasamAo vikkhaMbhAyAmao taao| // 5 // puvveNa ayalabhaddA samukkasA rAyahAni daahinno| avareNa U kuberA dhaNappabhA uttare pAse / / // 6 // eeNeva kameNaM varuNassavi hoMti avarapAsaMmi / varuNappabhaselassavi cauddisiM raaynnaahiio| // 7 // puvveNa hoi varuNA varuNapabhA dakSiNe disiibhaae| avareNa hoi kumuyA uttarao puMDaragiNIyA / / // 8 // eeNeva kameNaM somassavi hoti avarapAsaMmi / somappabhaselassavicauddisiM raayhaanniio|| // 9 // puvveNa hoi somA somappabha dakkhiNe disiibhaae| sivapAgArA avareNa hoi naliNAma uttro| // 10 // eeNeva kameNaM aMtakarassaviya hoMti avareNaM / samavittippabhaselassa cauddisiM raayhaanniio| // 11 // pubveNa U visAlA ativvisAlA u dAhiNe pAse / sejjappabhA'vareNaM amuyA puNa uttare pAse / / iti, iha ca granthe saudharmAvataMsakAdIzAnAvataMsakAccAsaddheyayA yojanakoTI~tikramya pratyekaMpUrvAdidikSusthitAni yAni sandhyApramAdInisumanaHprabhRtInica vimAnAniteSAmadho'saGkhyAtA yojanakoTIravagAhya pratyekamekaikA nagaryuktA tataH kathaM na virodhaH iti?,atrocyate, anyAstA nagaryo yAH kuNDale'bhidhIyante etAzcAnyA iti, yathA zakrezAnAgramahiSINAM nandIzvaradvIpe kuNDaladvIpe ceti zatakaM-4 uddezakAH-5,6,7,8 samAptAH Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 -: zatakaM - 4 uddezaka- 9: vR. anantaraM devavaktavyatoktA'tha vaikriyazarIrasAdharmyAnnArakavaktavyatApratibaddho navamoddezaka ucyate, tatredamAdisUtram mU. (211) neraie NaM bhaMte! neratiesu uvavajjai aneraie neraiesu uvavajjai pannavaNAe lessAe tatio uddesao bhAniyavvo jAva nANAiM / vR. 'neraieNa 'mityAdi, 'lessApae' tti saptadazapade 'taio uddesao bhAniyavbo' ttikvacid dvitIya iti dRzyate sa cApapATha iti, sa caivam- 'goyamA ! neraie neraiesu uvavajjai no aneraie neraiesu uvavajjai' ityAdi, ayaM cAsyArthaH- nairayiko nairayikeSUtpadyate na punaranairayikaH, kathaM punaretat ?, ucyate, yasmAnnArakAdibhavopagrAhakamAyurevAto nArakAdyAyuH prathamasamayasaMvedanakAla eva nArakAdivyapadezo bhavati RjusUtranayadarzanena yata uktaM nayavidbhiRjusUtrasvarUpanirUpaNaM kurvadbhiH // 1 // // 2 // bhagavatI aGgasUtraM 4/-/9/211 "palAlaM na dahatyagnirbhidyate na ghaTaH kacit / na zUnyAnnirgamo'stIha, na ca zUnyaM pravizyate // nArakavyatiriktazca narake nopapadyate / narakAnnArakazcAsya, na kazcidvipramucyate // ityAdIti, 'jAva nANAI 'tti, ayamuddezako jJAnAdhikArAvasAno'dhyetavyaH, sa cAyam'kaNhalesse NaM bhaMte! jIve kayaresu nANesu hojjA ?, goyamA ! dosu vA tisu vA causu vA nANesu hojA, dosu hojamANe AbhinibohiyasuyanANesu hojjA' ityAdi / / zatakaM - 4, uddezaka:- 9 samAptaH -: zatakaM - 4 uddezaka:- 10: vR. lezyAdhikArAttadvata eva dazamoddezakasyedamAdisUtram mU. (212) se nUnaM bhaMte! kahalessA nIlalessaM pappa tAruvattAe tAvannattAe evaM cauttho uddesao pannavaNAe ceva lessApade neyavvo jAva - vR. 'se nUna' mityAdi, 'tArUvattAe 'tti tadrUpatayA-nIlalezyAsvabhAvena, etadeva vyanakti'tAvannattAe'tti tasyA ivanIlalezyAvA iva varNo yasyAH sA tadvarNAM tadbhAvastattA tayA tadvarNatayA, 'evaM cauttho uddesao' ityAdivacanAdevaM draSTavyam- 'tAgaMdhattAe tArasattAe tAphAsattAe bhujjo 2 pariNamati ? haMtA goyamA ! kaNhalesA nIlalesaM pappa tArUvattAe 5 bhujjo 2 pariNamati' ayamasya bhAvArthaH yadA kRSNalezyApariNato jIvo nIlalezyAyogyAni dravyAni gRhItvA kAlaM karoti tadAnIlalezyApariNata utpadyate 'jallesAI davvAiM pariyAittA kAlaM karei tallese uvavajjai' tti vacanAt, ataH kAraNameva kAryaM bhavati, 'kaNhalesA nIlalesaM pappe 'tyAdi tu kRSNanIlalezyayorbhedaparamupacArAduktamiti / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai kiNhalesA nIlalesaM pappa tArUvattAe 5 bhujo 2 pariNamai goyamA ! se jahAnAmae-khIre dUsiM pappa (takramityarthaH) suddhe vA vatthe rAgaM pappa tArUvattAe bhujjo 2 pariNamai, se eeNaNaM goyamA ! evaM vuccai kaNhalesA' ityAdi, etenaivAbhilApena nIlalezyA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 4, varga:-, uddezakaH - 10 217 kApotI kApotI taijasIM taijasI padmAM padmAzuklAM prApya tadrUpatvAdinA pariNamatIti vAcyaM, atha kiyaddUramayamuddezako vAcyaH ? ityAha- 'jAve' tyAdi / mU. (213) pariNAmavannarasagaMdhasuddha apasatthasaMkaliThThaNhA / gatipariNAmapadesogAhavaggaNAThANamappabahuM // vR. 'pariNAme' tyAdidvAragAthoktadvAraparisamAptiM yAvadityarthaH, tatra pariNAmo darzita eva, tathA 'vanna'tti kRSNAdilezyAnAM varNo vAcyaH, sacaivam- 'kaNhalesA NaM bhaMte e kerisiyA vantreNaM pannatte ? ' tyadi, uttaraM tu kRSNalezyA kRSNA jImUtAdivat nIlalezyA nIlA bhRGgAdivat kApotI kApotavarNA khadirasArAdivat taijasI lohitA zazakaraktAdivat padmA pItA campakAdivat zuklA 2 zaGkhAdivaditi / tathA 'rasa'tti rasastAsAM vAcyaH, tatra kRSNA tiktarasA nimbAdivat nIlA kaTukarasA nAgaravat kApotI kaSAyarasA apakvabadaravat tejolezyA amlamadhurApakvAmrAdiphalavat padmalezyA kaTukaSAyamadhurarasA candraprabhAsurAdivat zuklalezyA madhurarasA guDAdivat, 'gaMdha'tti lezyAnAM gandho vAcyaH, tatrAdyAstisro durabhigandhAH antyAstu taditarAH 'suddha' tti antyAH zuddhA AdyAstvitarAH 'appasattha'tti AdyA aprazastA antyAstu prazastAH 'saMkiliTTha' tti AdyAH saGkliSTA antyAstvitarAH 'uNha' tti antyA uSNAH snigdhAzca AdyAstu zItA rUkSAzca 'gati' tti AdyA durgatihetavo'ntyastu sugatihetavaH 'pariNAma' tti lezyAnAM katividhaH pariNAmaH ? iti vAcyaM / tatrAsau jaghanyamadhyamotkRSTabhedAttridhA utpAtAdibhedAdvA tridheti 'paesa' tti AsAM pradezA vAcyAstatra pratyekamanantapradezikA etA iti 'ogAha' tti avagAhanA AsAM vAcyA tatraitA asaGghayAtapradezAvagADhAH 'vaggaNa'ttivargaNA AsAMvAcyAH, tatra vargaNAH kRSNalezyA - diyogyadravyavargaNAH, tAzcAnantA audArikAdivargaNAvat, 'ThANa'tti tAratamyena vicitrAdhyavasAyanibandhanAni kRSNAdidravyavRndAni tAni cAsaGkeyayAni adhyavasAyasyAnAnAmasaGkhyAtatvAditi, 'appabahu' ti lezyAsthAnAnAmalpabahutvaM vAcyaM taccaivam- 'eesi NaM bhaMte! kaNhalessAThANANaM jAva sukkalesAThANANa ya jahannagANaM davvaTTayAe 3 kayarerahiMto appA vA 4 / goyamA ! savvatthovA jahannagA kAulessAThANA davvaTTayAe jahannagA nIlalessAThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA jahannagA kaNhalesAThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA jahannagA teulesAThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA jahannagA pamhalesAThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA jahannagA sukkalessAThANA davvaThThayAe asaMkhejjaguNA' ityAdIni // mU. (214) sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti // zatakaM - 4 uddezakaH-10 samAptaH svataH subodhe'pi zate turIye, vyAkhyA mayA kAcidiyaM viddabdhA / dugdhe sadA svAdutame svabhAvAt, kSepo na yuktaH kimu zarkarAyAH / zatakaM - 4 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA bhagavatI aGgasUtre caturthaH zatakasya TIkA parisamAptA / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/1/215 (zatakaM-5) vR.caturthaHzatAnte lezyA uktAH, paJcamazatetuprAyo lezyAvanto nirUpyante ityevaMsambdhasyAsyoddezakasaGgrahAya gAtheyam -zatakaM-5, uddezakaH1:mU. (215)caMparavi 1 anila 2 gaMThiya 3 sadde 4 chaumAyu 5-6 eyaNa 7 niyaMThe 8 / rAyagihaM 9 caMpAcaMdimA 10 ya dasa paMcamaMmi se|| vR. 'caMpe'tyAdi, tatra campAyAM raviviSayapraznanirNayArthaH prathama uddezakaH 1 'anila'tti vAyuviSayapraznanirNayArtho dvitIyaH 2 gaMThiya'ttijAlagranthikAjJAtajJApanIyArthaHnirNayaparastRtIyaH 3 'saddetti zabdaviSayapraznanirNayArthaHzcaturthaH 4 'chauma'tti chadmasthavaktavyatArthaH paJcamaH 5 / 'Au'tti AyuSo'ltvAdipratipAdanArthaH SaSThaH 6 "eyaNa'tti pudgalAnAmejanAdyarthaHpratipAdakaH saptamaH 7'niyaMThe'tti nirgranthIputrAbhidhAnAnagAravihita vastuvicArasAro'STamaH 8'rAyagiha tirAjagRhanagaravicAraNaparonavamaH 9 caMpAcaMdimA yatticampAyAMnagaryAMcacandramaso vaktavyatArtho dazamaH 10 / mU. (216) teNaM kAleNaM 2 caMpAnAmaM nagarI hotthA, vannao, tIseNaM caMpAe nagarIe punna bhadde nAme ceie hotthA vannao, sAmI samosaDhe jAva parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavaomahAvIrassajeTTha aMtevAsI iMdabhUtInAmaManagAre goyamagotteNaMjAvaevaMvadAsI-jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA udINapAdINamuggaccha pAdINadAhiNamAgacchaMti, pAdINa- dAhiNamuggaccha dAhiNapaDINamAgacchaMti, dAhiNapaDINamuggaccha paDINaudINamAgacchaMti padINaudINaM uggaccha udIcipAdINamAgacchaMti?, hatA! goyamA ! jaMbUddIveNaM dIve sUriyA udIcipAINamuggaccha jAva udiicipaaiinnmaagcchNti|| vR. tatra prathamoddezake kiJcillikhyate- 'sUriya'tti dvau sUryo, jambUdvIpe dvayoreva bhAvAt 'udINapAINaM'ti udageva udIcInaMprAgeva prAcInaM-udIcInaMcatadudIcyA AsannatvAt prAcInaMca tatyAcyA pratyAsannatvAd udIcInaprAcInaMdigantaraM kSetradigapekSayA pUrvottaradigityarthaH 'uggacchatti udgatya krameNa tatrodgamanaM kRtvetyarthaH 'pAINadAhiNaM'tiprAcInadakSiNaMdigantaraMpUrvadakSiNamityarthaH 'AgacchaMti'tti AgacchataH krameNaivAstaM yAta ityarthaH, iha codgamanamastamayaM ca draSTalokavivakSayA'vaseyaM, tathAhi-yeSAmadhzyau santau zyau tau syAtAM te tayorudgamanaM vyavaharanti yeSAMtu zyau santAvazyau staste tayorastamayaM vyavaharantItyaniyatAvudayAstamayI Aha c||1|| "jaha 2 samae 2 purao saMcarai bhakkharo gynne| taha taha iovi niyamA jAyai rayaNIya bhAvatyo / // 2 // evaM ca sai narANaM udayasthamaNAiM hot'niyyaaii| sai desabhee kassai kiMcI vavadissae niymaa| // 3 // saiceva ya niddiTTho rUddamuhutto kameNa svvesiN| kesiMcIdANiMpiya visayapamANe ravI jesiN|| ityAdi, anenaca sUtreNasUryasya catasRSudikSugatiruktA, tatazcayemanyante sUryapazcimasamudraM Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 5, varga:-, uddezaka:-9 pravizya pAtAlena gatvA punaH pUrvasamudramudetItyAdi tanmataM niSiddhamiti / iha ca sUryasya sarvato gamane'pi pratiniyatatvAttatprakAzasya rAtridivasavibhAgo'stItitaM kSetrabhedena darzayannAha 219 mU. (217) jayANaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 dAhiNaDDhe divase bhavati tadA NaM uttaraDe divase bhavati jadA NaM uttaraDDevi divase bhavati tadA NaM jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchipaJccatthimeNaM rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jayA NaM jaMbUddIve 2 dAhiNaDDhevi divase jAva rAtI bhavati / jadA NaM bhaMte ! jaMbU0 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM divase bhavati tadA NaM paJcatthimeNavi divase bhavati jayA NaM paJccatthimeNaM divase bhavati tadA NaM jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jadA NaM jaMbU 0 maMdarapuracchimeNaM divase jAva rAtI bhavati, jadA jaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 dAhiNaDDe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati tadA NaM uttaradevi ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati jadA NaM uttaraddhe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati tadA NaM jaMbUddIve 2 maMdarassa puracchimapaccatthimeNaM jahanniyA duvAlasamuhuttA rAtI bhavati ?, haMtA goyamA jadA NaM jaMbU0 jAva duvAlasamuhuttA rAtI bhavati / jadA NaMjaMbU0 maMdarassa puracchimeNaM ukkosae aTThArasa jAva tadA NaM jaMbUddIve 2 paJccatthimeNavi ukko0 aTThArasamuhutte divase bhavati jayA NaM paJcatthimeNaM ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavati tadA NaM bhaMte! jaMbUddIve 2 uttara0 duvAlasamuhuttA jAva rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jAva bhavati jayA NaM bhaMte ! jaMbU0 dAhiNaDDe aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavati tadA NaM uttare aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavati jadA NaM uttare aTTArasamuhuttAnaMtare divase bhavati tadA NaM jaMbU 0 maMdarassa pavvayassa puracchimapaJccatthimeNaM sAtiregA duvAlasa muhuttA rAtI bhavati ?, haMtA goyamA ! jANaM jaMbU 0 jAva rAtI bhavati / jadA NaM bhaMte! jaMbUddIve 2 puracchimeNaM aTThAramuhuttANaMtare divase bhavati tadA NaM paJcatthimeNaM aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavati jadA NaM paJcatthimeNaM aTThArasamuhuttAnaMtare divase bhavati tadA NaM jaMbU0 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM sAiregA duvAlasamuhuttA rAtI bhavati haMtA goyamA ! jAva bhavati / evaM ete kameNaM osAre yavvaM sattarasamuhutte divase terasamuhuttA rAtI bhavati sattaramuhuttAnaMtare divase sAtiregA terasamuhuttA rAtI solasamuhutte divase coddasamuhuttA rAI solasamuhuttAnaMtare divase sAtiregacoddasamuhuttA rAtI pannarasamuhutte divase pannarasamuhuttA rAtI bhavati pannarasamuhuttAnaMtare divase sAtiregA pannarasamuhuttA rAtI coddasamuhutte divase solasamuhuttA rAtI coddasamuhuttAnaMtare divase sAtiregA solasamuhuttA rAtI terasamuhutte divase sattarasamuhuttA rAtI terasamuhuttAnaMtare divase sAtiregA solasamuhuttA rAtI terasamuhutte divase sattarasamuhuttA rAtI terasamuhuttAnaMtare divase sAtiregA sattarasamuhuttA rAtI / jayA NaM jaMbU0 dAhiNaDDhe jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati tayA NaM uttaraDDhevi, jayA NaM uttaraDDhe tayA NaM jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAtI bhavati haMtA goyamA ! evaM ceva uccAreyavvaM jAva rAI bhavati / jayA NaM bhaMte ! jaMbU0 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM jahannae duvAlasamuhutte divase bhavati Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/1/217 tayANaM paJcatthimeNavi0 tayA NaM jaMbU0 maMdarassa uttaradAhiNeNaM ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAtI bhavati?, haMtA goyamA! jAva rAtI bhavati // vR. 'jayA Na'mityAdi, iha sUryadvayabhAvAdekadaiva digdvaye divasa uktaH, iha ca yadyapi dakSiNArddha tathottarArddha ityuktaM tathA'pi dakSiNabhAge uttarabhAge ceti boddhavyaM, arddhazabdasya bhAgamAtrArthaHtvAt, yato yadi dakSiNArddha uttarArddha ca samagra eva divasaH syAttadAkathaMpUrveNApareNa carAtri syAditivaktuMyujyeta, arddhadvayagrahaNena sarvakSetrasya gRhItatvAt, itazca dakSiNArdhAdizabdena dakSiNAdidigbhAgamAtramevAvaseyaM natva ato yadA'pidakSiNottarayoH sarvotkRSTo divasobhavati tadA'pi jambUdvIpasya dazabhAgatrayapramANameva tApakSetraM tayoH pratyekaM syAd, dazabhAgadvayamAnaM ca pUrvapazcimayoH pratyekaM rAtrikSetraM syAt / tathAhi-SaSTyA muhUrta H kila sUryo maNDalaM pUrayati, utkRSTadinaM cASTAdazabhirmuhUrtarUktaM, aSTAdazaca SaSTerdazabhAgatritayarUpA bhavanti, tathAyadA'STAdazamuhUrto divasobhavati tadA rAtri - dazamuhUrttA bhavati, dvAdazaca SaSTerdazabhAgadvayarUpAbhavantIti, tatra cameruprati nava yojanasahanAni catvArizatAniSaDazItyadikAninavacadaza bhAgAyojanasyetyetatsarvotkRSTadivasedazabhAgatrayarUpaM tApakSetrapramANaM bhavatikatham?, mandaraparikSepasya kiJcinyUnatrayoviMzatyuttaraSaTzatAdhikaikatriMzaghojanasahanamAnasya dazabhirbhAge hRte yallabdhaM tasya triguNitatve etasya bhaavaaditi| ___ tathAlavaNasamudraM praticaturnavatiryojanAnAMsahasrAniaSTau zatAnyaSTaSaSTadhikAnicatvArazca dazabhAgA yojanasyetyetadutkRSTadine tApakSetrapramANaM bhavatikatham?, jambUdvIpaparidheH kiJcinyUnASTAviMzatyuttarasatadvayAdhikaSoDazasahasropetayojanalakSatrayamAnasya dazabhirbhAge hRte yallabdhaM tasya trigunitatve etasyabhAvAditi |jghnyraatrikssetrprmaannNcaapyevmev, navaraMparidherdazabhAgo dviguNaH kArya, tatrAdyaMSaD yojanAnAMsahasrANitrINizatAnicaturvizatyadhikAniSaTca dazabhAgAyojanasya dvitIyaM tu triSaSTi sahANi dve paJcacatvAriMzadadhike yojanAnAM zate SaT ca dazabhAgA yojanasya sarvalaghau ca divase tApakSetramanantaroktarAtrikSetratulyaM rAtrikSetraMtvanantaroktatApakSetratulyamiti, AyAmatastu tApakSetra jambUdvIpamadhye paJcacatvAriMzadyojanAnAM sahasrANIti, lavaNe ca trayastriMzatsahasrANitrInizatAnitrayAziMdadhikAni tribhAgazca yojanasya ubhayamIlane tvaSTasaptatiH sahAmraNi trIni zatAni trayaziMdadhikAni yojntribhaagshceti| ___"ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavaitti iha kila sUryasya caturazItyadhika maNDalazataM bhavati, tatra kila jambUdvIpamadhye paJcaSaSTimaNDalAni bhavanti, ekonaviMzatyadhikaM ca teSAM zataM lavaNasudrasya madhye bhavati, tatraca sarvAbhyantare maNDale yadAvarttate sUryastadA'STAdazamuhUrto divaso bhavati, katham?, yadA sarvabAhye maNDale vartate'sau tadA sarvajaghanyo dvAdazamuhUrto divaso bhavati, tatazca dvitIyamaNDalAdArabhya pratimaNDalaM dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAM dinasya vRddhau tryazItyadhikazatatame maNDale SaD muhUrtA varddhanta ityevamaSTAdazamuhUrto divaso bhavati, ata eva dvAdazamuhUrtA rAtrirbhavati, triNshnmuhuurttvaadhoraatrsy| ___'aTThArasamuhuttAnaMtare'tti yadA sarvAbhyantaramaNDalAnantare maNDale vartate sUryastadA muhUrtekaSaSTibhAgadvayahInASTAdazamuhUrto divaso bhavati, sa cASTAdazamuhUrtAdivasAdanantaro' Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-1 STAdazamuhUrtAnantaramitivyapadiSTaH, sAtiregA duvAlasamuhuttA rAi'tti dvAbhyAM muhUrtekaSaSTibhAgAbhyAmadhikA dvAdazamuhUrtA rAI bhavaitti rAtripramANaM bhavatItyarthaH, yAvatA bhAgena dinaM hIyate tAvatA rAtrirvaddhate, triMzanmuhUrttatvAdahorAtrasyeti / / 'evaM eeNaM kameNaM' evamityupasaMhAre 'etena' anantaroktena 'jayA NaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 dAhiNaDDe' ityanenetyarthaH, 'osAreyavvaM'ti dinamAnaM hrasvIkArya, tadeva darzayati-sattarase'tyAdi, tatra sarvAbhyantaramaNDalAnantaramaNDalAdArabhyaikatriMzattamamaNDalArddha yadA sUryastadA saptadazamuhUrto divaso bhavati, pUrvoktahAnikrameNa trayodazamuhUrtAca rAtririti / _ sattarasamuhuttAnaMtare'tti muhUrtekaSaSTibhAgadvayahInasaptadazamuhUrtapramANo divasaH, ayaM ca dvitIyAdArabhya dvAtriMzattamamaNDalAH bhavati, evamanantaratvamanyatrApyUA, 'sAiregaterasamuhuttA rAi'tti muhUrtekaSaSTibhAdvayena sAtirekatvam, evaM sarvatra 'solasamuhutte divase'tti dvitIyAdArabhyaikaSaSTitamaNDale SoDazamuhUtrto divasobhavati, 'pannarasamuhatte divase'tti dvinavatitamamaNDalArddha vartamAne sUrye, 'coddasamuhutte divase'tti dvAviMzatyuttarazatatame maNDale, "terasamuhutte divase'tti sArdhadvipaJcAzaduttarazatatamemaNDale, 'vArasamuhuttedivase'ttitryazItyadhikazatatamemaNDale sarvabAhya ityarthaH / kAlAdhikArAdidamAha mU. (218) jayANaMbhaMte! jaMbU0 dAhiNaDDhevAsANaM paDhame samae paDivajai tayANaM uttaraDevi vAsANaM paDhame samae paDivajjai jayA NaM uttaraDevi vAsANaM paDhame samae paDivajjai tayANaM jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcatthimeNaM aNaMtarapurakkhaDasamayaMsi vAsANaM pa0 sa0pa0?, haMtA goyamA! jayA NaM jaMbU02 dAhiNaDDhe vAsANaM pa0 sa0 paDivajai taha ceva jAva pddivjji| jayA NaM bhaMte ! jaMbU0 maMdarassa0 puracchimeNaM vAsANaM paDhame sa0 paDivajjai tayANaM paJcatthimeNavi vAsAmaM paDhame samae paDivajjai, jayA NaM paccatthimeNavi vAsANaM paDhame samae paDivaJjai tayA NaM jAvamaMdarassa pavvayassa uttaradAhiNeNaM anaMtarapacchAkaDasamayaMsivAsANaMpa0 sa0 paDivanne bhavati haMtA goyamA! jayANaMjaMbU0 maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM, evaM ceva uccAreyavvaMjAva paDivanne bhvti| evaM jahA samaeNaM abhilAvo bhanio vAsANaM tahA AvaliyAevi 2 bhANiyavvo, ANApANuNavi 3 thoveNavi4 lavaNavi 5 mahatteNavi 6 ahoratteNavi7 pakkheNavi 8 mAseNavi 9 uUNAvi 10, eesiM savvesiM jahA samayassa abhilAvo tahA bhaanniyvvo| jayA NaM bhaMte! jaMbU0 dAhiNaDDe hemaMtANaM paDhame samae paDivajjati jaheva vAsANaM abhilAvo taheva hemaMtANavi 20 gimhANavi 30 bhANiyabvo jAva uU, evaM ee tinnivi, eesiM tIsaM AlAvagAbhAniyavvA / jayANaM bhaMte! jaMbU0 maMdarassa pavvayassa dAhiNaDDe paDhame ayaNe paDivAi tayANaM uttaraDevi paDhame ayaNe paDivajjai, jahA samaeNaM abhilAvo tahevaayaNeNavibhAniyavvo jAva anaMtarapacchAkaDasamayaMsi paDhame ayaNe paDivanne bhavati, jahA ayaNeNaM abhilAvo tahA saMvacchareNavibhANiyavvo, jueNavivAsasaeNavivAsasahasseNavi vAsasayasahasseNavipuvvaMgeNavi puvveNavi tuDiyaMgeNavi tuDieNavi, evaM puvve 2 tuDie 2 aDaDe 2 avave 2 hUhUe 2 uppale 2 paume 2 naliNe 2 acchaniure 2 aue 2 naue 2 paue 2 cUliyA 2 sIsapaheliyA 2 paliovameNavi saagrovmennvibhaanniyvyo|| Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 222 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/1/218 jayA NaM bhaMte ! jaMbUddIve 2 dAhiNaDhe paDhamA osappiNI paDivaJjai tayA NaM uttaraDevi paDhamAosappiNI paDivAi, jayANaM uttaraDDevi paDivajjaita dANaMjaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcatthimeNa nevatthi osappiNI nevatthi ussappiNI avaTThie NaM tattha kAle pannatte? samaNAuso!, haMtAgoyamA!taMceva uccAreyavvaMjAvasamaNAuso!, jahAosappiNIeAlAvao bhanio evaM ussppinniievibhaanniyvvo| vR. 'jayANaMbhaMte! jaMbUddIve2 dAhiNaDDevAsANaM paDhamesamaepaDivajjai' ityAdi, 'vAsANaM'ti caturmAsapramANavarSAkAlasyasambandhI prathamaH' AdhaH 'samayaH' kSaNaH pratipadyate' saMpadyatebhavatItyarthaH, 'anaMtarapurakkhaDasamayaMsittianantaro-nirvyavadhAnodakSiNArddhavarSAprathamatApekSayAsacAtIto'pi syAdata Aha-puraskRtaHpurovartI bhaviSyannityarthaH, samayaH-pratItaH, tataH padatrayasyakarmadhArayo'tastatra, 'anaMtarapacchAkaDasamayaMsittipUrvAparavidehavarSAprathamasamayApekSayAyo'nantarapazcAtkRto'tItaH samayastatra dakSiNottarayorvarSAkAlaprathamasamayo bhavatIti // evaM jahA samaeNa'mityAdi, AvalikA'bhilApazcaivas-'jayANaMbhaMte! jaMbUddIve2 dAhiNaDDevAsANaMpaDhamAAvaliyApaDivajati tayANaM uttaraDevi, jayANaM uttaraDDhevAsANaM paDhamAvaliyA paDivaJjati tayANaMjaMbUddIve2 maMdarassa pavvayassa puracchimapaJcatthimeNaM anaMtarapurakkhaDasamayaMsi vAsANaM paDhamA AvaliyA paDivAi haMtAgoyamA!, ityAdi / evamAnaprANAdipadeSvapi,AvalikAdyarthaH punarayam-AvalikAasaGkhyAtasamayAtmikA AnaprANaH-ucchvAsanizvAsakAlaH stokaH-saptaprANapramANaH lavastusaptastokarUpaH muhUrtapunarlavasaptasaptatipramANaH, RtustumAsadvayamAnaH, 'hemaMtANaM'tizItakAlasya 'gimhANa vatti uSNakAlasya 'paDhame ayaNe'tti dakSiNAyanaM zrAvaNAditvAtsaMvatsarasya 'jueNavi'tti yugaMpaJcasaMvatsaramAnaM 'puvvaMgeNavi' tti pUrvAGga catura-zItivarSalakSANAM 'puvveNavi'tti pUrvaM pUrvAGgameva caturazItivarSalakSeNagunitaM, evaM catura-zItivarSalakSagunitamuttarottaraMsthAnaM bhavati, caturnavatyadhikaM cAGkazatamantimesthAne bhvtiiti| 'paDhamA osappini'ttiavasarpayatibhAvAnityevaMzIlA'vasarpiNI tasyAHprathamovibhAgaH-prathamAvasarpiNI ussapini'tti utsarpayatibhAvAnityevaMzIlAutsarpiNIti mU. (219) lavaNeNaMbhaMte! samudde sUriyAudIcipAINamuggacchajaccevajaMbUddIvassa vattavvayA bhaniyA sacceva savvA aparisesiyA lavaNasamudassavibhANiyavvA, navaraM abhilAvo imo neyavvojayANaMbhaMte! lavaNesamuddedAhiNaDDe divase bhavatitaMcevajAvatadANaMlavaNesamudde puracchimapaJcatthimeNaM rAI bhavati, eeNaM abhilAveNaM neyavvaM / jadA NaM bhaMte ! lavaNasamudde dAhiNaDDe paDhamAossappiNI paDivaJjai tadA NaM uttaraDevi paDhamAossappiNI paDivajjai, jadA NaM uttaraDhe paDhamAosappiNI paDivajjai tadA NaM lavaNasamudde puracchimapaJcasthimeNaM nevatthi osappiNI 2 samaNAuso!?, haMtA goyamA! jAva smnnaauso!|| ghAyaIsaMDe NaM bhaMte ! dIve sUriyA udIcipAdINamuggaccha jaheva jaMbUddIvassa vattavvayA bhaNiyA sacceva ghAyaisaMDassavi bhAniyavvA, navaraM imeNaM abhilAveNaM savve AlAvagA bhANiyavvA / jayANaMbhaMte! ghAyaisaMDe dIve dAhiNaDDe divase bhavati tadA maMuttaraDevijayANaM uttaraDevi tadA maMdhAyaisaMDe dIve maMdarANaM pavvayANaM puracchimapaJcatthimeNaM rAtI bhavati?, haMtA goyamA! evaM ceva jAva rAtI bhavati / jadA NaM bhaMte ! ghAyadasaMDe dIve maMdarANaM pavvayANaM puracchimeNa divase Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, varga:-, uddezakaH-1 223 bhavati tadANaM paJcatthimeNavi, jadANaM paJcatthimeNavi tadANaM dhAyaisaMDe dIve maMdarANaM pavvayANaM uttareNaM dAhiNeNaM rAtI bhavati?, haMtA goyamA! jAva bhavati / __ evaM eeNaM abhilAveNaM neyavvaM jAva jayA NaM bhaMte ! dAhiNaDDe paDhamA ossa0 tayA NaM uttaraDDe jayA NaM uttaraDDe tayA NaM dhAyadasaMDe dIve maMdarANaM pavvayANaM puracchimapaJcatthimeNaM nasthi osa0 jAva? samaNAuso!, haMtA goyamA! jAva samaNAuso!, jahA lavaNasamuddassa vattavbayA tahA kAlodassavi bhANiyavvA, navaraM kAlodassa nAmaMbhAniyavvaM / abhitarapukkharaddheNaMbhaMte! sUriyA udIcipAINamuggaccha jaheva dhAyaisaMDassa vattavvayA taheva abhitarapukkharaddhassavi bhANiyavvA navaraM abhilAvo jAva jANeyavvojAva tayA NaM abhitarapukkharaddhe maMdarANaM puracchimapaJcasthimeNaM nevatthi osa0 nevatthi ussappiNI avaTThieNaM tatya kAle pannatte samaNAuso ! sevaM bhaMte 2 // zatakaM-5 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-5 uddezakaH-2:vR. prathama uddezake dikSu divasAdivibhAga uktaH, dvitIye tu tAsveva vAtaM pratipipAdayiSutibhedAMstAvadabhidhAtumA mU. (220) rAyagihe nagare jAva evaM vadAsI-asthi NaM bhaMte ! IsiM purevAtA patthAvA0 maMdAvA0 mahAvA0 vAyaMti? haMtA asthi, atthi NaM bhaMte ! puracchimeNaM IsiM purevAyA patthAvAyA maMdAvAya mahAvAyA vAyaMti? haMtA asthi / evaM pacchatthimeNaM dAhiNeNaM uttareNaM uttarapuracchimeNaM purachimadAhiNeNaM dAhiNapaJcatthimeNaM pcchimuttrennN|| jayA NaM bhaMte ! puracchimeNaM isiM purevAyA patthAvAya maMdAvA0 mahAvA0 vAyaMti tayA NaM paJcatthimeNavi IsiM purevAyA jayA NaM paJcatthimeNaM isiM purevAyA tayA NaM puracchimeNavi?, haMtA goyamA! jayA NaM puracchimeNaM tayA NaM paJcatthimeNavi IsiMjayA NaM paJcatthimeNavi IsiM tayA NaM puracchimeNavi IsiM, evaM disAsu vidisaasu|| ___ asthiNaM bhaMte ! dIvicayA IsiM?, haMtA asthi / asthi NaM bhaMte ! sAmuddayA IsiM?, haMtA asthi / jayA NaM bhaMte! dIviccayAIsiM tayANaM sA sAmuddayAvi IsiMjayA NaM sAmuddayA IsiM tayA NaM dIviccayAvi IsiM?, no iNaDhe smddhe| se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccati jayA NaM dIvicayA IsiM no NaM tayA sAmuddayA IsiM jayA NaM sAmuddayA IsiM no NaM tayA dIviccayA IsiM?, goyamA ! tesiNaM vAyANaM annamannassa vivacAseNaM lavaNe samudde velaM nAtikkamai se teNaTeNaM jAva vAyA vaayNti| atthiNaM bhaMte ! IsiM purevAyA patthAvAyA maMdAvAyA mahAvAyA vAyaMti?, haMtA atthi| kayA NaM bhaMte! IsiMjAva vAyaMti?, goyamA ! jayA NaM vAuyAe ahAriyaM riyaMti tayA NaM IsiM jAva vAyaM vAyaMti / asthiNaM bhaMte! IsiM0? haMtA asthi, kayANaMbhaMte! IsiM purevAyA patthA0?, goyamA! jayA NaM vAuyAe uttarakiriyaM riyai tayANaM IsiM jAva vaayNti| asthiNaM bhaMte ! IsiM0?, haMtA asthi, kayA NaM bhaMte ! IsiM purevAyA patthA0?, goyamA! Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bhagavatI aGgasUtraM 5/-/2/220 jayA NaM vAukumArA vAukumArIo vA appaNo vA parassa vA tadubhayassa vA aThThAe vAukAyaM udIreti tayA NaM IsiM purevAyA jAva vAyaMti / vAukAe NaM bhaMte! vAukAyaM ceva ANamaMti pANa0 jahA khaMdae tahA cattAri AlAvagA neyavvA aNegasayasahassa0 puDhe uddAti vA, sasarIrI nikkhamati // vR. 'rAyagihe ' ityAdi, 'atthi' tti astyayamartho yaduta vAtA vAntIti yogaH, kIdhzAH ? ityAha-'IsiM purevAya'tti manAk satrehavAtAH 'patthAvAya'tti pathyA vanaspatyAdihitA vAyavaH 'maMdAvAya'tti mandAH zanaiH saMcAriNo'mahAvAtA ityarthaH 'mahAvAya'tti uddaNDavAtA analpA ityarthaH 'puracchimeNaM' ti sumeroH pUrvasyAM dizItyarthaH evetAni digavidigapekSayA'STau sUtrAni / , uktaM digabhedena vAtAnAM vAnam, atha dizAmeva parasparopanibandhena tadAha - "jayA Na' mityAdi, iha ca dve dikasUtre dve vidikasUtre iti / atha prakArAnteNa vAtasvarUpanirUpaNasUtraM, tatra 'dIviccaga 'tti dvaipyAdvIpasambandhinaH 'sAmuddaya'tti samudrasyaite sAmudrikAH 'annamannavivaccAseNaM'ti anyo'nyavyatyAsena yadaike ISatpurovAtAdivizeSeNa vAnti tadetare na tathAvidhA vAntItyarthaH, 'velaM nAikkamai' tti tathAvidhavAtadravyasAmarthyAdvevelAyAstathAsvabhAvatvAcceti / atha vAtAnAM vAne prakArAntareNa vAtasvarUpatrayaM sUtratrayema darzayannAha - 'atthiNa'mityAdi, iha ca prathamavAkyaM prastAvanArthaH miti na punaruktamityAzaGkanIyaM, 'ahAriyaM riyaMti' tti rItaM rIti svabhAva ityarthaH tasyAnatikrameNa yathArItaM 'rIyate' gacchati yadA svAbhAvikyA kriyA gatilakSaNA yatra gamane taduttarakriyaM, tadyathA bhavatItyevaM rIyategacchati, iha caikasUtreNaiva vAyuvAnakAraNatrayasya vaktuM zakyatve yatsUtratrayakaraNaM tadvicitratvAtsUtragateriti mantavyaM, vAcanAntare tvAdyaM kAraNaM mahAvAtavarjitAnAM, dvitIyaM tu mandavAtavarjitAnAM tRtIyaM tu caturNAmapyuktamiti / vAyukAyAdhikArAdevedamAha-'vAyukAeNa' mityAdi, 'jahA khaMdae' ityadi, tatra prathamo darzita eva, 'anege'tyAdirdvitIyaH, sacaivam- 'vAuyAe NaM bhaMte ! vAuyAe ceva anegasayasahassakhutto uddAittA 2 tattheva bhujjo 2 paccAyAi ?, haMtA goyamA !, 'puTThe uddAi' tti tRtIyaH, sa caivam- 'se bhaMte ! kiM puTThe uddAi apuThThe uddAi ?, goyamA ! puTThe uddAi no apuThThe, 'sasararI' tyAdi : caturthaH, sa caivam- 'se bhaMte! kiM sasarIrI nikkhamai asarIrI nikkhamai ?, goyamA ! siya sasarIrI 'tyAdi / vAyukAyazcintitaH atha vanaspatikAyAdIn zarIratazcintayannAha mU. (221) aha bhaMte! odaNe kummAse surA ee NaM kiMsarIrAti vattavvaM siyA ?, goyamA odaNe kummAse surAe yaje ghaNe davve ee NaM puvvabhAvapannavaNaM paDucca vaNassaijIvasarIrA tao pacchA satthAtIyA satthapariNAmiA aganijjhAmiyA agaNajjhasiyA (aganiseviyA) aganipariNAmiyA aganijIvasarIrA vattavvaM siyA, surAe ya je dave davve ee NaM puvvabhAvapatravaNaM paDucca AusIvasarIrA, tao pacchA satthAtIyA jAva aganikAyasarIrAti vattavvaM siyA / ahannaM bhaMte! ae taMbe taue sIsae uvale kasaTTiyA ee NaM kiMsarIrAi vattavvaM siyA ? goyamA ! ae taMbe taue sIsae uvale kasaTTiyA, ee NaM puvvabhAvapannavaNaM paDuca puDhavijIvasarIrA tao pacchA satthAtIyA jAva aganijIvasarIrAti vattavvaM siyA / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 zatakaM-5, vargaH:, uddezakaH-2 ahannaM bhaMte ! aTThI advijjhAme camme cammajjhAme rome 2 siMge 2 khure 2 nakhe 2 ete NaM kiMsarIrAti vattavvaM siyA ?, goyamA! aTThI caMme rome siMge khure nahe eeNaM tasapANajIvasarIrA aTThijjhAmecammajjhAme romajjhAme siMga0 khura0 nahajjhAme eeNaMpuvvabhAvapannavaNaM paDucca tasapANajIvasarIrA tao pacchA satthAtIyA jAva aganijIva0tti vattavvaM siyaa| aha bhaMte ! iMgAle chArie bhuse gomae esaNaM kiMsarIrA vattavvaM siyA?, goyamA ! iMgAle chArie bhuse gomae ee NaM puvva bhAvapannavaNaM paDucca egidiyajIvasarIrappaogapariNAmiyAvi jAvapaMciMdiyajIvasarIrappaogapariNAmiyAvitao pacchA satyAtIyAjAva aganijIvasarIrAti vattavvaM siyA // vR. 'ahe tyAdi, eeNaM'tietAniNamityalaGkAre 'kiMsarIra'ttikeSAMzarIrAni kiMzarIrAni ? 'surAeyaje ghaNettisurAyAMdvedravyesyAtAM-ghanadravyaMdravadravyaMca, tatrayaddhanadravyaM puvvabhAvapannavaNaM paDucca'tti atItaparyAyaprarUpaNAmaGgIkRtya vanaspatizarIrAni, pUrvaM hi odanAdayo vanaspatayaH, 'taopacchatti vanaspatijIvazarIravAcyatvAnantamagnijIvazarIrANItivaktavyaM syAditisambandhaH, kimbhUtAnisanti? ityAha-'satyAtIya'tti zastreNa-udUkhalamuzalayantrakAdinAkaramabhUtenAtItAniatikrAntAnipUrvaparyAyamiti zastrAtItAni 'satthapariNAmiya'ttizastreNa pariNAmitAni-kRtAni navaparyAyAni zastrapariNAmitAni / tatazca 'aganijjhAmiya'tti vahninA dhyAmitAni-zyAmIkRtAni svakIyavarNatyAjanAt, tathA 'aganijjhUsiya'tti agninA zoSitAni pUrvasvabhAvakSapaNAt, agninA sevitAnivA 'juSI prItisevanayoH' ityasya dhAtoHprayogAt, 'aganipariNAmiyAIti saMjAtAgnipariNAmAni uSNayogAditi, athavA 'satthAtItA'ityAdau zastramagnireva, 'aganijjhAmiyA'ityAditu tadvayAkhyAnameveti, 'uvale'ttiiha dagdhapASANaH 'kasaTTiya'ttika (Sapa): advijjhAmi'tti asthicataddhayAmaM ca-agninAdhyAmalIkRtam-ApAditaparyAyAntaramiyarthaH, iMgAle ityAdi, aGgAraH' nicalitendhanaM 'chArietti kSArakaM bhasma 'bhuse'ttibusaM goyama'tti chagaNam, iha cabusagomayau bhUtaparyAyAnuvRttyA dagdhAvasthau grAhyau anyathA'gnidhyAmitAdivakSyamAnivizeSaNAnAmapanupapatti syAditi / etepUrvabhAvaprajJApanAMpratItyaikendriyajIvaiH zarIratayA prayogeNa-svavyApAreNapariNAmitA ye te tathA ekendriyazarIrANItyarthaH, 'api' samucye, yAvatkaraNAd dvIndriyajIvazarIraprayogapariNAmitAapItyAdi dRzya, dvIndriyAdijIvazarIrapariNatatvaMca yathAsambhavamevanatusarvapadeSviti, tatra pUrvamaGgAro bhasma caikendriyAdizarIrarUpaM bhavati, ekendriyAdizarIrANAmindhanatvAt, busaMtu yavogadhUmaharitAvasthAyAme kendriyazarIraM, gomayastu tRNAdyavasthAyAmekendriyazarIraM, dvIndriyAdInAM tugavAdibhirbhakSaNe dvIndriyAdizarIramiti / / pRthivyAdikAyAdhikArAdapkAyarUpasya lavaNodadheH svarUpamAha mU. (222) lavaNe NaM bhaMte ! samudde kevatiyaM cakkavAlavikhaMbheNaM pannatte?, evaM neyavvaM jAvalogadvitI logAnubhAve, sevaM bhaMte! 2 tti bhagavaMjAva vihri|| vR. 'lavaNeNa mityAdi, evaM neyavvaM'tiuktAbhilApAnuguNatayA netavyaMjIvAbhigamoktaM [5015 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 5/-/2/222 lavaNasamudrasUtraM, kimantamityAha 'jAva loge' tyAdi, taccedam- 'kevaiyaM parikkheveNaM ?, goyamA ! do joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM pannarasa sayasahassAiM ekkAsIyaM ca sahassAiM sayaM ca iguNayAlaM kiMcivisesUNaM parikkheveNaM pannatte' ityAdi / etasya cAnte 'kamhANaM bhaMte! lavaNasamudde jaMbUddIvaM dIvaM no uvvIlei' ityAdI prazne 'goyamA jaMbuddIve 2 bharaheravaesuvAsesu arahaMtA cakkavaTTI' tyAderuttaragranthasyAnte 'logaTThii' ityAdi draSTavyamiti zatakaM-5 uddezakaH-2 samAptaH 226 -: zatakaM - 5 uddezakaH-3 : vR. anantaroktaM lavaNasamudrAdikaM satyaM samyagjJAnipratipAditatvAt, mithyAjJAnipratipAditaM tvasatyamapi syAditi darzayaMstRtIyoddezakasyAdisUtramidamAha mU. (223) annautthiyA NaM bhaMte ! evamAtikkhaMti bhA0 pa0 evaM pa0 se jahAnAmae jAlagaMThiyA siyA AnupuvvigaDhiyA anataragaDhiyA paraMparagaDhiyA annamannagaDhiyA annamannaguruyattAe annamannabhAriyattAe annamannaguruyasaMbhAriyattAe annamannaghaDattAe jAva ciTThati, evAmeva bahUNaM jIvANaM bahusu AjAtisayasahassesu bahUiM AuyasahassAI AnupuvviMgaDhiyAI jAva ciTThati, ege'viyaNaM jIve egeNaM samaeNaM do AuyAiM paDisaMvedayati, taMjahA-ihabhaviyAuyaMca parabhaviyAuyaM ca, jaM samayaM ihabhaviyAuyaM paDisaMvedei taM samayaM parabhaviyAuyaM paDisaMvedei jAva se kahameyaM bhaMte ! evaM ? goyamA ! jannaM te annautthiyA taM caiva jAva parabhaviyAuyaM ca, je te evamAhaMsu taM micchA, ahaM puNa goyamA ! evamAtikkhAmi jAva parUvemi0 annamannaghaDattAe ciTThati, evAmeva egamegassa jIvassa bahUhiM AjAtisahassehiM bahUI AuyasahassAiM AnupuvviMgaDhiyAiM jAva ciTThati, ege'viya jIve egeNaM samaeNaM egaM AuyaM paDisaMvedei, taMjahA ihabhaviyAuyaM vA parabhaviyAuyaM vA, jaM samayaM ihabhaviyAuyaM paDisaMvedei no taM samayaM para0 paDisaMvedeti jaM samayaM pa0 no taM samayaM ihabhaviyAuyaM pa0, ihabhaviyAuyassa paDisaMveyaNAe no parabhaviyAuyaM paDisaMvedei parabhaviyAuyassa paDisaMveyaNAe no ihabhaviyAuyaM paDisaMvedeti / evaM khalu ege jIve egeNaM samaeNaM evaM AuyaM pa0 taMjahA ihabha0 vA parabha0 vA // vR. 'annautthiyA Na' mityAdi, 'jAlagaMThiya'tti jAlaM - matsyabandhanaM tasyeva granthayo yasyAM sAjAlagranthikA - jAlikA, kiMsvarUpA sA ? ityAha- 'AnupUviMgaDhiya'tti AnupUrvyA-paripATyA grathitA - gumphitA AdyucitagranthInAmAdau vidhAnAd antocitAnAM krameNAnta eva karaNAt, etadeva prapaJcayannAha - 'anaMtaragaDhiya'tti prathamagranthInAmanantaraM vyavasthApitairgranthibhi saha grathitA anantaragrathitA, evaM paramparaiH vyavahitaiH saha grathitA paramparagrathitA, kimuktaM bhavati ? - 'annamannagaDhiya'tti anyo'nyaM - paraspareNa ekena granthinA sahAnyo granthiranyena ca sahAnya ityevaM grathitA anyo'nyagrathitA, evaM ca 'annamannagaruyattAe' tti anyo'nyena granthanAd gurukatA - vistIrNatA anyo'nyagurukatA tayA, 'annamannabhAriyattAe 'tti anyo'nyasya yo bhAraH sa vidyate yatra tadanyo'nyamArikaM tadbhAvastattA tayA, etasyaiva pratyekoktArthaH dvayasya saMyojanena tayoreva prakarSamabhidhAtumAha 'annamannaguruyasaMbhAriyattAe' tti anyo'nyena gurukaM yatsambhArikaM ca tattathA tadbhAvastattA Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH - 3 tayA, 'annamannaghaDattAe'tti anyo'nyaM ghaTA-samudAyaracanA yatra tadanyo'nyaghaTaM tadbhAvastattA tayA 'ciTThai'tti Aste, iti dRSTAnto'tha dAntika ucyate- 'evAmeva 'tti anenaiva nyAyena bahUnAM jIvanAM sambandhIni 'bahUsu AjAisahassesu' tti anekeSu devAdijanmasu pratijIvaM kramapravRtteSvadhikaraNabhUteSu bahUnyAyuSkasahasrANi tatsvAmijIvAnAmAjItAnAM ca bahuzatasahasrasaGghayatvAt, AnupUrvIgrathitAnItyAdi pUrvavadvayAkhyeyaM navaramiha bhArikatvaM karmapudgalApekSayA vAcyam // athaiteSAmAyuSAM ko vedanavidhi - ? ityAha 'ege'viye' tyAdi, eko'pi ca jIva AstAmanekaH, ekena samayenetyAdi prathamazatakavat, atrottaraM - 'je te evamAhaMsu' ityAdi, mithyAtvaM caiSAmevam-yAni hi bahUnAM jIvanAM bahUnyAyUMSi jAlagranthikAvattiSThanti tAni yathAsvaM jIvapradezeSu saMbaddhAni syurasaMbaddhAni vA ?, yadi saMbaddhAni tadA kathaM bhinnabhinnajIvasthitAnAM teSAM jAlagranthikAkalpanA kalpayituM zakyA ?, tathA'pi tatkalpane jIvAnAmapi jAlagranthikAkalpatvaM syAttatsaMbaddhatvAt, tathA ca sarvajInAM sarvAyuH saMvedanena sarvabhavabhavanaprasaGga iti / atha jIvAnAmasaMbaddhAnyAyUMSi tadA tadvazAddevAdijanmeti na syAdasaMbaddhatvAdeveta, yaccoktameko jIva ekena samayena dve AyuSI vedayati tadapi mithyA, AyurdvayasaMvedane yugapadbhavadvaya- prasaGgAditi / 'ahaM puNa goyame' tyAdi, iha pakSe jAlagranthikA - saGkalikAmAtram, 'egamegasse' tyAdi, ekaikasya jIvasya na tu bahUnAM bahudhA SvAjAtisahasreSu kramavRttiSvatItakAlikeSu tatkAlApekSayA satsu bahUnyAyuHsahasrANyatItAni varttamAnabhavAntAni anyabhavikamanyabhavikena pratibaddhamityevaM sarvAni parasparaM pratibaddhAni bhavanti na punarekabhava eva bahUni 'ihabhaviyAuyaM va' tti varttamAnabhavAyuH 'parabhaviyAuyaM va 'tti parabhavaprAyogyaM yadvarttamAnabhave nibaddhaM tacca parabhavagato yadA vedayati tadA vyapadizyate 'parabhaviyAuyaM vatti / / AyuH- prastAvAdidamAha 227 mU. (224) jIve NaM bhaMte! je bhavie neraiesa uvavajjittae se NaM bhaMte! kiM sAue saMkamai nirAue saMkamai ?, goyamA ! sAue saMkamai no nirAue saMkamai / se NaM bhaMte! Aue kahiM kaDe kahiM samAinne ?, goyamA ! purime bhave kaDe purime bhave samAinne, evaM jAva vemAniyANaM daMDao / se nUnaM bhaMte! je jaMbhavie joNiM uvavajjittae se tamAuyaM pakarei, taMjahA- neraiyAuyaM vA jAva devAuyaM vA ?, haMtA goyamA ! je jaMbhavie joNi uvavajittae se tamAuyaM pakarei, taMjahAneraiyAuyaM vA tiri0 maNu0 devAuyaM vA, neraiyAuyaM pakaremANe sattavihaM pakarei, taMjahA- rayaNappabhApuDhavineraiyAuyaM vA jAva ahesattamApuDhavineraiyAuyaM vA, tirikkhajoNiyAuyaM pakaremANe paMcavihaM pakarei / taMjahA egiMdiyatirikkhajoniyAuyaM vA, bhedo savvo bhANiyavvo, maNussAuyaM duvihaM, devAuyaM cauvvihaM, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! // vR. 'jIve NamityAdi, 'se NaM bhaMte 'tti atha tadbhadanta ! 'kahiM kaDe' tti kva bhave baddhaM 'samAinne' tti samAcaritaM taddhetusamAcaraNAt, 'je jaMbhavie joni uvavajittae 'tti vibhaktipariNAmAdyo yasyAM yonAvutpattuM yogya ityarthaH 'maNussAuyaM duvihaM' ti saMmUrcchimagarbhavyutkrAntikabhedAdddvidhA 'devAuyaM cauvvihaM'ti bhavanapatyAdibhedAditi / zatakaM - 5 uddezakaH 3 samAptaH Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhagavatIagasUtraM 5/-/4/225 ___-zatakaM-5 uddezaka:-4 :vR.anantaroddeze'nyayUthikachadmasthamanuSyavaktavyatoktA, caturthe tumanuSyANAM chadmasthAnAM kevalinAM ca prAyaH socyate ityevaMsaMbandhasyAsyedamAdisUtram mU. (225) chaumattheNaMbhaMte! maNusse AuDijjamANAiMsaddAiMsuNei, taMjahA-saMkhasaddAni vA siMgasa0 saMkhiyasa0 kharamuhisa0 poyAsa0 paripiriyAsa0 paNavasa0 paDahasa0 bhaMbhAsa0 horaMbhasa0 bherisaddAni vA jhallarisa0 daMduhisa0 tayAni vA vitayAni dhaNAni vA jhusirAni vA?, haMtA goyamA ! chaumatthe NaM maNUse AuDijjamANAiM saddAiM suNei, taMjahA-saMkhasaddAni vA jAva jhusirAni vaa| tAiM bhaMte ! kiM puTThAiM suNei apuTThAiMsuNei ?, goyamA ! puTThAiM suNei no apuTThAI suNei, jAva niyamA chaddisiM suNei / chaumatthe NaM maNusse kiM AragayAiM saddAiM suNei pAragayAiM saddAI suNei ?, goyamA ! AragayAiM saddAiMsuNei no pAragayAI saddAiM sunnei| jahANaMbhaMte! chaumatthe maNusse AragayAiMsaddAiMsuNeino pAragayAiMsaddAiMsuNei tahANaM bhaMte ! kevalI maNusse kiM AragayAiMsaddAiMsuNei pAragayAiM saddAiMsuNei ?, goyamA! kevalI NaM AragayaM vA pAragayaM vA savvadUramUlamaNatiyaM tadaM jANei pAsei, se keNatuNaM taM ceva kevalI NaM AragayaM vA pAragayaM vA jAva pAsai?, goyamA ! kevalI NaM puracchimeNaM miyaMpijANai amiyaMpi jA0 evaM dAhiNeNaM paJcatthimeNaM uttareNaM uDaM ahe miyaMpi jANai amiyaMpi jA0 savvaM jANai kevalI savvaM pAsai kevalI savvaojANai pAsai savvakAlaM jA0pA0 savvabhAve jANai kevalI savvabhAve pAsai kevlii| anaMte nANe kevalissa anaMte daMsaNe kevalissa nivvuDe nANe kevalissa nivvuDe daMsaNe kevalissa se teNaTeNaM jAva pAsai // vR.'chaumatthe Na'mityAdi, 'AuDijjamANAiMti 'juDa bandhane' itivacanAd 'AjoDyamAnebhyaH' AsaMbadhyamAnebhyo mukhahastadaNDAdinA saha zaGkhapaTahajhallAdibhyo vAdyavizeSebhya AkuTyamAnebhyo vA emya evayejAtAHzabdAste AjoDyamAnAAkuTyamAnAevavocyante'tastAnAjoDyamAnAnAkuTyamAnAnvA zabdAn zrRNoti, iha caprAkRtatvena zabdazabdasya napuMsakanirdezaH athavA 'AuDijjamANAiMti 'AkuTyamAnAni' paraspareNAbhihanyamAnAni saddAiMti zabdAni zabdadravyAni zaGkhAdayaH pratItAH navaraM 'saMkhiya'tti zaGkhikA hasvaH zaGkhaH 'kharamuhitti kAhalA poyA' mahatI kAhalA paripiriya'tti kolikapuTakAvanaddhamukho vAdyavizeSaH 'paNava'tti bhANDapaTaho laghupaTaho vA tadanyastu paTaha iti 'bhaMbha'tti DhakkA 'horaMbha'tti rUDhigamyA 'bheritti mahADhakkA 'jhallari'tti valayAkArovAdyavizeSaH 'duMduhittidevavAdyavizeSaH,athoktAnuktasaGgrahadvAreNAha-'tatAni ve'tyAdi, 'tatAni' vINAdivAdyAni tajjanitazabdA api tatAH evamanyadapi padatrayaM, navaramayaM vishesssttaadiinaam||1|| "tataM vINAdikaM jJeyaM, vitataM ptthaadikm| dhanaM tu kAMzyatAlAdi, vaMzAdizuSiraM matam // " iti Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 zatakaM-5, vargaH, uddezakaH-4 'puTThAI suNeha' ityAdi tu prathamazate AhAradhikAravadavaseyamiti / 'AragAyAIti ArAdbhAgasthitAnindriyagocaramAgatAnityarthaH 'pAragayAiM tiindriyaviSayAtparato'vasthitAniti, 'savvadUramUlamanaMtiyaMti sarvathA dUraM-viprakRSTaM mUlaM ca-nikaTaM sarvadUramUlaM tadyogAcchabdo'pi sarvadUramUlo'tastam atyarthaM dUravarttinamatyantAsannaM cetyarthaHantikam-AsannaM tanniSedhAdanantikam, najo'lpArthaHtvAnnAtyantamantikamadUrAsannamityarthaH, tadyogAcchabdo'pyanantiko'tastam, athavA 'savva'tti anena 'savvao samaMtA' ityupalakSitaM, dUramUlaM'tianAdikamitihRdayam, 'anaMtiyaMti anantikamityarthaH, 'miyaMpi'tti parimANavad garbhajamanuSyajIvadravyAdi, 'amiyaMpi'tti anantamasaGkhayeyaM vA vanaspatipRthivIjIvadravyAdi 'savvaM jANai'ityAdi dravyAdyapekSayoktam / atha kasmAt sarvaM jAnAti kevalItyAdhucyate ? ityata Aha-'anaMte'ityAdi, anantaM jJAnamanantArthaHviSayatvAt, tathA 'nibbuDe nANe kevalissa'tti 'nivRtaM' nirAvaraNaMjJAnaM kevalinaH kSAyikatvAt zuddhamityarthaH, vAcanAntare tu 'nibbuDe vitimire visuddhe'tivizeSaNatrayaM jJAnadarzanayorabhidhIyate, tatra ca 'nirvRta' niSThAgataM 'vitimiraM' kSINAvaraNamata eva vizuddhamiti atha punarapichadmasthamanuSyamevAzrityAha mU. (226) chaumatthe NaM bhaMte ! maNusse haseja vA ussuyAeja vA ?, haMtA saheja vA ussuyAeja vA, jahA NaM bhaMte ! chaumatthe maNuse haseja jAva ussu0 tahANaM kevalIvi haseja vA ussuyAeja vA?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! jAva no NaMtahA kevalI haseja vA jAva ussuyAeja vA?, goyamA ! jannaM jIvA carittamohaniJjassa kammassa udaeNaM hasaMti vA ussuyAyaMti vA seNaMkevalissa natthi, seteNaTTeNaMjAva noNaMtahA kevalI haseja vA ussuyAeja vaa| . jIveNaMbhaMte! hasamANe vA ussuyamANevA kaikammapayaDIo baMdhai?, goyamA! sattavihabaMdhae vA aTTavihabaMdhae vA, evaM jAva vemAnie, pohattiehiM jIvegiMdiyavajo tiya bhNgo| chaumatthe NaM bhaMte! maNUse nidAeja vA payalAeja vA!, haMtA nidAeja vA payalAeja vA, jahA haseja vA tahA navaraM darisaNAvaranijassa kammassa udaeNaM nidAyaMti vA payalAyati vA, seNaM kevalisa natthi, annaM taM ceva / jIve NaM bhaMte ! niddAyamANe vA payalAyamANe vA kati kammapayaDIo baMdhai ?, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA, evaM jAva vemAnie, pohattiesujIvegiMdiyavajo tiyabhaMgo vR. 'chaumatthe'tyAdi, 'ussuyAejatti anutsuka utsuko bhavedutsukAyeta, viSayAdAnaM pratyautsukyaM kuryAdityarthaH, "janajIvattiyasmAt kAraNAjIvaH 'seNaM kevalissa natthi'ttitatpunacAritramohanIyaM karma kevalino nAstItyarthaH, "evaM jAva vemAnie'tti, evamiti jIvAbhilApavannArakAdirdaNDako vAcyo yAvadvaimAnika iti / sa caivam-'neraie NaM bhaMte ! hasamANe vA ussuyamANe vA kai kammapayaDIo baMdhai ?, goyamA! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA' ityAdi, iha ca pRthivyAdInAM hAsaH prAgbhavikatatpariNAmAdavaseya iti, 'pohattiehiM ti pRthaktvasUtreSu-bahuvacanasUtreSu jIvANaM bhaMte! hasamANA vA ussuyamANA vA kai kammapayaDIo baMdhati?, goyamA ! sattavihabaMdhagAviaTTavihabaMdhagAvi' ityAdiSu jIvegidie'tyAdijIvapadamekendriyapadAnicapRthivyAdIni varjayitvA'nyeSvekonaviMzatI Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/4/226 nArakAdipadeSu 'trikabhaGgaH' bhaGgatrayaM vAcyaM, yato jIvapade pRthivyAdipadeSu ca bahutvAjjIvAnAM saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakAzcetyevameka eva bhaGgako lbhyte| nArakAdiSu tutrayaM, tathAhi-sarva eva saptavidhabandhakAH syurityekaH 1, athavA saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakazcetyevaM dvitIyaH 2, athavA saptavidhabandhakAzcASTavidhabandhakAzcetyevaM tRtIyaH 3 iti| atraiva chadmasthakevalyadhikAre idamaparamAha-'chaumatthe'tyAdi, 'nidAeja vatti nidrAMsukhapratibodhalakSaNAM kuryAt nidrAyeta 'payalAeja vatti pracalAm-urddhasthitanidrAkaraNalakSaNAM kuryAt prclaayet| kevalyadhikArAtkevalino mahAvIrasya saMvidhAnakamAzrityedamAha mU. (227) harINaMbhaMte! harinegamesI sakkadUe itthIgabhaMsaMharaNamANe kiMgabhAogabhaM sAharai 1 gabbhAo joNiM sAharai 2 joNIo gabbhaM sAharai 3 joNIo joNiM sAharai 4?, goyamA ! no gabbhAo gabbhaM sAharai no gabhAo joNiM sAharai no joNIo joNiM sAharai parAmusiya 2 avvAbAheNaM avvAbAhaM joNIo gabbha saahri| pabhUNaMbhaMte! harinegamesI sakkassaNaMdUeitthIgabbhanahasiraMsivAromakUvaMsivAsAharittae vA nIharittae vA ?, haMtA pabhU, no cevaNaMtassa gabbhassa kiMciviAbAhaM vA vibAhaM vA uppAejjA chavicchedaM puNa karejA, esuhumaM caNaM sAharija vA nIharija vaa|| . vR. 'harI'tyAdi, iha cayadyapimahAvIrasaMvidhAnAbhidhAyakaMpadaMna dRzyate tathA'piharinaigameSIti vacanAttadevAnumIyate, harinaigameSiNA bhagavato garbhAntare nayanAt, yadi punaH sAmAnyato garbhaharaNavivakSA'bhaviSyattadA 'deve NaM bhaMte !' ityavakSyaditi, tatra hari-indrastatsambandhitvAt harinaigameSIti, nAma, sakkadUe'tti zakradUtaH zakrAdezakArI padAtyanIkAdhipatiryenazakrAdezAdbhagavAn mahAvIro devAnandAgarbhAttriMzalAgarbhe saMhRta iti, 'itthIgamaMtistriyAH sambandhI garbhasajIvapudgalapiNDakaHstrIgarbhastaM 'saMharemANe tianyatranayan, iha caturbhaGgikA, tatra 'garbhAd' garbhAzayAdavadheH 'garbha' garghAzayAntaraM 'saMharati' pravezayati 'garbha sajIvapudgalapiNDalakSaNamitiprakRtamityekaH 1, tathA garbhAdavadheH 'yoni' garbhanirgamadvAraM saMharati yonyodarAntaraM pravezayatItyarthaH 2, tathA 'yonIto yonidvAreNa garbha saMharati garbhAzayaMpravezayatItyarthaH 3, tathA yonItaH' yoneH sakAzAdyoni 'saMharati' nayita yonyodarAnniSkAzya yonidvAreNaivodarAntaraM pravezayatItyarthaH 4 / eteSuzeSaniSedhenatRtIyamanujAnannAha-'parAmusie'tyAdi, 'parAmRzya 2' tathAvidhakaraNavyApAreNa saMspRsya 2 strIgarbham 'avyAbAdhamavyAbAdhena' sukhaMsukhenetyarthaH 'yonItaH' yonidvAreNa niSkAzya 'garbha' garbhAzayaM 'saMharati' garbhamiti prakRtaM, yacceha yonIto nirgamanaM strIgarbhasyoktaM tallokavyavahArAnuvartanAt, tathAhi-niSpanno'niSpanno vA garbha svabhAvAdyonyaiva nirgacchatIti / ayaM ca tasya garbhasaMharaNe AcAra uktaH, atha tatsAmarthya darzayannAha-'pabhUNa mityAdi, 'nahasiraMsitti nakhAgre 'sAharittae'tti saMhartu-pravezayituM 'nIharittae'tti vibhaktipariNAmena nakhazirasoromakUpAdvA 'nihartu niSkAzayitum 'AbAhaMti ISadbAdhAM vibAha'tiviziSTabAdhAM 'chavicchedaM'tizarIracchedaMpunaH kuryAt, garbhasya hichavicchedamakRtvA nakhAgrAdIpravezayitumazakyatvAt Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH:, uddezakaH-4 231 'esuhumaMca NaM'ti itisUkSmamiti evaM ladhviti / anantaraMmahAvIrasya sambandhigarbhAntarasaGkramaNalakSaNamAzcaryamuktam, atha tacchiSyasambandhi tadeva darzayitumAha mU. (228) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI aimutte nAmaM kumArasamaNe pagatibhaddae jAva vinIe, tae NaM se aimatte kumArasamaNe annayA kayAi mahAvuTTikAyaMsi nivayamANaMsi kakkhapaDiggaharayaharaNamAyAe bahiyA saMpaTThie vihArAe, taeNaM se aimutte kumArasamaNe vAhayaM vahamANaM pAsai 2 maTTiyAe pAliMbaMdhai nAviyA me 2 nAvioviva nAvamayaM paDiggahagaM udagaMsi kaTTa pavvAhamANe 2 abhiramai, taM ca therA adakkhu, jeNeva samaNe bhagavaM0 teNeva uvAgacchaMti 2 evaM vadAsI evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI atimutte nAmaM kumArasamaNe se NaM bhaMte ! atimutte kumArasamaNe katihiM bhavaggahaNehi sijjhihitijAvaaMtaM karehiti?, ajo samaNe bhagavaMmahAvIre te there evaM vayAsI evaMkhalu ajo! mama aMtevAsI aimutte nAmaMkumArasamaNe pagatibhaddae jAva vinIe seNaM aimutte kumArasamaNe imeNaMceva bhavaggahaNeNaM sijjhihiti jAva aMtaM karehiti, taMmA NaM ajo! tubbhe atimuttaMkumArasamaNaMhIleha niMdaha khiMsaha garahaha avamannaha, tubbheNaMdevANuppiyA! atimuttaM kumArasamaNaMagilAe saMgiNhaha agilAe uvagiNhaha agilAe bhatteNaMpANeNaM vinayeNaMveyAvaDiyaM kareha, aimatteNaM kumArasamaNe aMtakare ceva aMtimasarIrie cev|| taeNaM te therA bhagavaMto samaNeNaM bhagavayA ma0 evaM vuttA samANA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti namasaMti aimuttaM kumarasamaNaM agilAe saMgiNhaMtitti jAva gheyAvaDiyaM kareMti // va.'teNa'mityAdi, kumArasamaNe'ttiSaDvarSajAtasya tasya pravrajitatvAta, Ahaca-"chavvarisopavvaio nigaMthaM roiUNapAvayaNaMti, etadevacAzcaryamiha, anyathA varSASTakAdArAnna pravrajyA syAditi, 'kakkhapaDiggaharayaharaNamAyAe'ttikakSAyAMpratigrahakarajoharaNaMcAdAyetyarthaH 'nAviyA me'tti 'naukA' dronikA 'me' mameyamiti vikalpayanniti gamyate 'nAvio viva nAvaMti nAvika iva-nauvAhaka iva 'nAvaM' droNIm 'ayaMti asAvatimuktakamuni pratigrahakaM pravAhayannabhiramate, evaMcatasyaramaNakriyAbAlAvasthAbalAditi, addakkhutti adrAkSu dRSTavantaH,tecatadIyAmatyantAnucitAMceSTAM dRSTvA tamupahasanta iva bhagavantaM pprcchuH| etadevAha-'evaM khalu'ityAdi, 'hIleha'ttijAtyAdhughaTTanataH 'niMdaha'tti manasA khiMsaha'tti janasamakSaM garahaha'tti tatsamakSam avamannahattitaducitapratipattyakaraNena paribhavaha'ttikvacitpAThastatra paribhavaH-samastapUrvoktapadAkaraNena 'agilAe'tti 'aglAnyA' akhedena 'saMgiNhaha'tti 'sagRhNIta' svIkuruta 'uvagiNhaha'tti 'upagRhNIta' upaSTambhaM kuruta, etadevAha-'veyAvaDiyaMti vaiyAvRttyaM kurutAsyeti zeSaH, aMtakareceva'ttibhavacchedakaraH,saca dUratarabhave'vi syAdataAha'aMtimasararie ceva'tta caramazarIra ityrthH| yathA'yamatimuktako bhagavacchiSyo'ntimazarIro'bhavat evamanye'ntimazarIro'bhavat evamanye'pi yAvantastacchiSyA antimazarIrAH saMvRttAstAvato darzayituM prastAvanAmAha Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 5/-/4/229 mU. (229) teNaM kAleNaM 2 mahAsukkAo kappAo mahAsaggAo mahAvimANAo do devA mahiDDIyA jAva mahAnubhAgA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM pAubbhUyA, tae NaM te devA samaNaM bhagavaM mahAvIraM maNasA vaMdaMti nama'saMti maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM pucchaMti-kati NaM bhaMte! devANuppiyANaM aMtevAsIsayAI sijjhihiMti jAva aMtaM karehiMti ?, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre devehiM maNasA puTTe tesiM devANaM maNasA ceva imaM etArUvaM vAgaraNaM vAgareti evaM khalu devANuppiyA ! mama satta aMtevAsIsayAiM sijjhihiMti jAva aMtaM karehiMti / tae NaM te devA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM maNasA puTTeNaM maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgariyA samANA haTTatuTThA jAva hayahiyA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti NamaMsaMti 2 ttA manasA ceva sussUsamAmA nama'samAmA abhimuhA jAva pajjuvAsaMti / teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUtI nAmaM anagAre jAva adUrasAmaMte uDDuMjANU jAva viharati, tae NaM tassa bhagavao goyamassa jhANaMtariyAe vaTTamANassa imeyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA, evaM khalu do deva mahiDDIyA jAva mahAnubhAgA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM pAubbhUyA taM no khalu ahaM te deve jANAmi kayarAo kappAo vA saggAo vA vimANAo kassa vA atthassa aThThAe ihaM havvamAgayA ? 232 taM gacchAmi NaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmi nama'sAmi jAva pajjuvAsAmi imAiM ca NaM eyArUvAiM vAgaraNAI pucchissAmitti kaTTu evaM saMpaheti 2 uTThAe uTTheti 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahA0 jAva pajjuvAsati, goyamAdi samaNe bhagavaM ma0 bhagavaM goyamaM evaM vadAsI-se nUnaM tava goyamA ! jhANaMtariyAe vaTTamANassa imeyArUve ajjhatthie jAva jeNeva mama aMtie teNeva havvamAgae se nUnaM goyamA atthe samatthe ?, haMtA atthi, taM gacchAhi NaM goyamA ! ee ceva devA imAI eyArUvAiM vAgaraNAI vAgarehiMti / tae NaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNunnAe samANe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai nama'sati 2 jeNeva te devA teNeva pahArettha gamaNAe, tae NaM te devA bhagavaM goyamaM ejramANaM pAsaMti 2 haTThA jAva hayahiyayA khippAmeva abbhuTTeti 2 khippAmeva paccuvAgacchaMti 2 jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchaMti 2 ttA jAva namaMsittA evaM vayAsI evaM khalu bhaMte! amhe mahAsukkAto kappAto mahAsaggAto mahAvimANAo do devA mahiDDiyA jAva pAubbhUtA tae NaM amhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo nama'sAmo 2 maNasA ceva imAiM eyArUvAiM vAgaraNAI pucchAmo / kati NaM bhaMte! devANuppiyANaM aMtevAsIsayAiM sijjhihiMti jAva aMtaM karehiMti ?, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre amhehiM maNasA puDhe amhaM maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgareti-evaM khalu devANu0 mama satta aMtevAsIsayAI jAva aMtaM karehiMti / tae NaM amhe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM maNasA caiva puTTeNaM maNasA ceva imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgariyA samANA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo nama'sAmo 2 jAva pajjuvAsAmottikaDa bhagavaM gotamaM vaMdaMti namaMsaMti 2 jAmeva disiM pAu0 tAmeva disiM pa0 / vR. ' te 'mityAdi, 'mahAzukrAt' saptamadevalokAt 'jhANaMtariyAe 'tti antarasya-vicchedasya karaNamantarikA dhyAnasyAntarikA dhyAnAntarikA - ArabdhadhyAnasya samAptirapUrvasyAnArambhaNamityarthaH Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-4 atastasyAM vartamAnasya 'kappAo'tti devalokAt 'saggAo'tti svargAda, devalokadezAtprastaTAdityarthaH, vimANAo'ttiprastaTaikadezAditi, vAgaraNAiMtivyAkriyantaitivyAkaraNAH-praznArthA adhikRtA eva kalpavimAnAdilakSaNAH / devaprastAvAdidamAha mU. (230) bhaMtetti bhagavaMgoyame samaNaMjAva evaM vadAsI-devANaMbhaMte! saMjayAti vattavvaM siyA?, goyamA! no tiNaDhe samaDhe, abbhakkhANameyaM, devANaM bhaMte ! asaMjatAti vattavvaM siyA? goyamA ! no tiNaDhe0, niThuravayaNameyaM, devA NaM bhaMte ! devA NaM bhaMte ! saMjayAsaMjayAti vattavvaM siyA?, goyamA! notiNaDhe samaDhe, asabbhUyameyaM devANaM, se kiM khAtiNaMbhaMte ! devAti vattavvaM siyA?, goyamA ! devANaM nosaMjayAti vattavvaM siyA / / vR. 'devA Na'mityAdi, 'se kiM khAi NaM bhaMte ! devAi vattavvaM siya'tti 'se' iti athArthaH kimiti praznArthaH khAitti punararthaH NaM vAkyAlaGkArArthaH devA iti yadvastu tadvaktavyaM syAditi / 'nosaMjayAi vattavvaM siya'tti nosaMyatA ityetadvaktavyaM syAt, asaMyatazabdaparyAyatve'pi nosaMyatazabdasyAniSThuravacanatvAnmRtazabdApekSayA paralokIbhUtazabdavaditi / mU. (231) devA NaM bhaMte ! kayarAe bhAsAe bhAsaMti?, kayarA vA bhAsA bhAsijjamANI visissati?, goyamA! devA NaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsaMti, sAvi ya NaM addhamAgahA bhAsA bhAsijjamANI visissati // vR. devAdhikArAdevedamAha-'devANa'mityAdi visissai'ttiviziSyateviziSTA bhavatItyarthaH, 'addhamAgaha'tti bhASA kila SaDvidhA bhavati, ydaah||1|| "prAkRtasaMskRtamAgadhapizAcabhASA ca saurasenI c| SaSTho'tra bhUribhedo deshvishessaadpbhrNshH|| tatra mAgadhabhASAlakSaNaM kiJcitkiJcicca prAkRtabhASAlakSaNaM yasyAmasti sArddha mAgadhyA iti vyutpattyA'rddhabhAgadhIti / kevalichadmasthasya vaktavyatAprastAva evedamAha mU. (232) kevalI NaM bhaMte ! aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANati pAsai ?, haMtA ! goyamA! jANati pAsati / jahANaMbhaMte! kevalI aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANati pAsati tahANaMchaumatthevi aMtakaraM vA aMtimasarIriyaM vA jANati pAsati?, goyamA! notiNaDhe samaDhe, socA jANati pAsati, pamANato vA, se kiMtaM socA NaM?, kevalissa vA kevalisAvayassa vA kevalisAviyAe vA kevaliuvAsagassa vA kevaliuvAsiyAe vA tappakkhiyassa vA tappakhiyasAvagassa vA tappakkhiyasAviyAe vA tappakkhiyauvAsagassa vA tappakkhiyauvAsiyAe vA se taM socaa| __vR. 'kevalI'tyAdi, yathAkevalIjAnAtitathAchadmasthonajAnAti, kathaJcitpunarjAnAtyapIti, etadevadarzayannAha- 'socce tyAdi kevalissa'tti kevalinaH' jinasyAyamantakarobhaviSyatItyAdi vacanaM zrutvA jAnAtIti, 'kevalisAvagassa vatti janasya samIpe yaH zravaNArthI san zrRNoti tadvAkyAnyasau kevalizrAvakaH tasya vacanaM zrutvA jaanaati| sahi kila jinasya samIpe vAkyAntarAni zrRNvan ayamantakaro bhaviSyatItyAdakamapi vAkyaM zrRNuyAt tatazca tadvacanazravaNAjjAnAtIti, 'kevaliuvAsagassa'tti kelinamupAste yaH Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/4/233 zravaNAnAkAGkSItadupAsanAmAtraparaH sannasau kevalyupAsakaH tasya vacaH zrutvA jAnati, bhAvanA prAyaH prAgvat, 'tappakkhiyassa'tti kevalipAkSikasya svayaMbuddhasyetyarthaH, iha ca zrutveti vacanena prakIrNakaMvacanamAtraMjJAnamimittatA'vaseyaM, natvAgamarUpaM, tasyapramANagrahaNena grahISyamANatvAditi mU. (233) se kiMtaMpamANe?, pamANe cauvihe pannatte, taMjahA-paJcakkheanumAne ovamme Agame, jahA anuogAdAre tahA neyavvaM pamANaM jAva teNa paraM no attAgame no anaMtarAgame prNpraagme| vR. 'pamANe'tti pramIyate yenArthaHstatpramANaM pramitirvA pramANaM paJcakkhe'tti akSa-jIvam akSAni vendriyAni prati gataM pratyakSam 'anumANe'tti anu-liGgagrahaNasambandhasmaraNAdeH pazcAnmIyate'nenetyanumAnam 'ovamme'ttiupamIyate-sadhzatayA gRhyatevatsvanayetyupamAsaivaaupamyam 'Agame'tti Agacchati gurupAramparyeNetyAgamaH, eSAM svarUpaM zAstralAghavArthaHmatidezata Aha 'jahe'tyAdi, evaM caitatsvarUpam-dvividhaMpratyakSamindriyanoindriyabhedAt, tatrendripratyakSapaJcadhAzrotrAdIndriyabhedAta, noindriyapratyakSa tridhA-avadhyAdibhedAditi, trividhamanumAnaM-pUrvavaccheSavad - dRSTasAdharmyavacceti, tatrapUrvavat pUrvoyalabdhAsAdhAraNalakSaNAnmAtrAdipramAtuHprApteputrAdiparijJAnaM, zeSavatyatkAryAdiliGgAtparokSArthaHjJAnaMyathAmayUro'tara kekAyitAditi, yAsAdharmyavatyathaikasya kArSApaNAderdarzanAdanye'pyevaMvidhA eveti pratipattirityAdi, aupamyaM yathA gaurgavayastathetyAdi, Agamastu dvidhA-laukikalokottarabhedAt, tridhA vA suutraarthobhybhedaat| anyathA vA tridhA-AtmAgamAnantarAgamaparamparAgabhedAt, tatrAtmAgamAdayo'rthaHtaHkrameNa jinagaNadharatacchiSyApekSayA draSTavyAH, sUtratastugaNadharatacchiSyapraziSyApekSayeti, etasya prakaraNasya sImAM kurvanAha-"jAve'tyAdi, 'teNa paraM'ti gaNadharaziSyANAM sUtrato'nantarAgamo'rthaHtastu paramparAgamaH tataH paraM praziSyANAmityarthaH // kevalItaraprastAva evedamaparamAha mU. (234) kevalI NaM bhaMte ! carimakammaM vA carimanijjaraM vA jANati pAsati?, haMtA goyamA! jANati pAsati / jahANaM bhaMte ! kevalI carimakammaM va jahA NaM aMtakareNaM AlAvago tahA carimakammeNavi apariseseo neyvyo| vR. 'kevalI NamityAdi, caramakarma yacchailezIcaramasamaye'nubhUyate caramanirjarA tu yattato'nantarasamaye jIvapradezebhyaH prishtttiiti| mU. (235) kevalINaMbhaMte! paNIyaMmaNaM vA vaiMvA dhArejjA?, haMtA dhArejjA, jahANaM bhaMte kevalI paNIyaM maNaMvA vaiMvA dhArejjAteNaMvemAmiyAdevAjANaMtipAsaMti?, goyamA! atyaMgatiyA jANaMti pA0 atyaMgatiyA na jANaMti na pA0, se keNaTeNaM jAva najANaMti na pAsaMti?, goyamA vemAmiyA devA duvihA pannattA, taMjahA-mAimicchAdichiuvavanagA ya amAisa- mmadihiuvannayA ya, tattha NaM je te mAimicchAdiTThIuvavanagA te na yANaMti na pAsaMti, tatthaNaje te amAIsammadiTThIuvavannagA teNaMjANaMti pAsaMti, sekeNaTeNaM evaM00 amAIsammadiTThI jAva pA0?, goyamA amAI sammadiTThI duvihA pannattA-anaMtarovavannagA ya paraMparovavannagA ya, tattha anaMtarovavannagAna jA0 paraMparovavannagA jANaMti, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM0 paraMparovavannagA jAva jANaMti?, goyamA paraMparovavannagA duvihA pannattA-pajjattagA ya apajattagA ya, pajattA jA0 apajattA na jA0, evaM Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-4 235 anaMtaraparaMparapajjattaapajjattA ya uvauttA anuuvattA, tattha NaM je te uvauttA te jA0 pA0 se teNaTTeNaM taM caiv| vR. 'paNIya'nti praNItaM zubhatayA prakRSTaM dhAreja'ttidhArayedvayApArayedityarthaH / "evaM anaMtare'tyAdi, asyAyamarthaH-yathA vaimAnikA dvividhA uktAH, mAyimithyAdRSTInAM cajJAnaniSedhaH, evamamAyisamyagdRSTayo'nantaropapannaparamparopapannakabhedena dvidhAvAcyAH,anantaropapannakAnAM ca jJAnaniSedhaH, tathA paramparopapannakA api paryAptakAparyAptakabhedena dvidhA vAcyAH, aparyAptakAnAMcajJAnaniSedhaH, tathA paryAptakA upayuktAnupayuktabhedena dvidhAvAcyAH,anupayuktAnAM ca jnyaannissedhshceti| mU. (236)pabhUNaMbhaMte! anuttarovavAiyAdevAtatthagayAcevasamANA ihagaeNaM kevaliNA saddhiM AlAvaM vA saMlAvaM vAkarettae?, haMtA pabhU, sekeNadveNaMjAva pabhUNaM anuttarovavAiyA devA jAva karettae?, goyamA ! jannaM anuttarovavAiyA devA tatthagayA ceva samANA aTuM vA heu vA pasiNaM vA vAgaraNaM vA kAraNaM vApucchaMtitaeNaMihagae kevalI aTThavAjAva vAgaraNaM vA vAgareti se teNaTeNaM / jannaM bhaMte ! ihagae ceva kevalI aTuM vA jAva vAgareti tannaM anuttarovavAiyA devA tatthagayA ceva samAmA jA0 pA0?, haMtA! jANaMti pAsaMti, se keNaTeNaM jAva pAsaMti?, goyamA ! tesiNaM devANaM anaMtAo maNodavvavaggaNAo laddhAo pattAo abhisamannAgayAo bhavaMti se teNaTeNaM jannaM ihagae kevalI jAva paa0|| vR. vAcanAntare tvidaM sUtraM sAkSAdevopalabhyate 'AlAvaM vatti sakRjalpaM 'saMlAvaM vatti muhurmuhurjalpaM mAnasikameveti 'laddhAo'tti tadavadherviSayabhAvaM gatAH 'pattAo'tti tadavadhinA sAmAnyataHprAptAH paricchinnA ityarthaH 'abhisamannAgayAo'tti vizeSataH paricchinnAH, yatasteSAmavadhijJAnaM saMbhinlokanADIviSayaM, yacca lokanADIgrAhakaM tanmanovargaNAgrAhak bhavatyeva, yato yo'pilokasaGkhayeyabhAgaviSayo'vadhiso'pimanodravyagrAhIyaHpunaH saMbhinnalokanADIviSayo'sau kathaM manodravyagrAhI na bhaviSyati?, iSyate ca lokasaGkhyeyabhAgAvadhermanodravyagrAhitvaM, yadAha"saMkheja manodavve bhAgo logapaliyassa boddhvvo"tti|| mU. (237) anuttarovavAiyANaM bhaMte ! devA kiM udinnamohA uvasaMtamohA khINamohA?, goyamA! no udinnamohA uvasaMtamohA no khiinnmohaa|| vR.anuttarasurAdhikArAdidamAha-'anuttare tyAdi, udinnamoha'tti utkaTa-vedamohanIyAH 'uvasaMtamoha'tti anutkaTavedamohanIyAH, paricAraNAyAH kathaJcidapyabhAvAt, natu sarvathopazAntamohAH, upazamazreNesteSAmabhAvAt, 'no khINamoha'ttikSapakazreNyA abhAvAditi pUrvatanasUtre kevalyadhikArAdidamAha mU. (238) kevalI NaM bhaMte ! AyANehiM jA0 pA0?, goyamA ! no tiNaDhe sa0 se keNaTeNaM jAva kevalI NaM AyANehiM na jANai na pAsai?, goyamA! kevalINaM puracchimeNaM miyaMpi jANai amiyaMpi jA0 jAva nivvuDe daMsaNe kevalissa se teNa0 / vR. 'kevalI'tyAdi, 'AyANehiM'ti AdIyate-gRhyate'rthaH ebhirityAdAnAni-indriyAni tairna jAnAti kevalitvAt / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/4/239 mU. (239) kevalI NaM bhaMte ! assiM samayaMsi jesuAgAsapadesesu hatyaM vA pAyaM vA bAhuM vA uruM vA ogAhittANaM ciTThati pabhU NaM bhaMte ! kevalI seyakAlaMsivi tesu ceva AgAsapadesesu hatthaM vA jAva ogAhittANaM ciTTittae?, goyamA! No ti0, se keNaTeNaM bhaMte! jAva kevalI NaM assiM samayaMsijesuAgAsapadesesu hatyaM vA jAva ciTThati no NaM pabhUkevalI seyakAlaMsivi tesu ceva AgAsapaesesu hatthaM vA jAva ciTTittae?, go0 ! kevalissa NaM vIriyasajogasaddavvayAe calAiM uvakaraNAI bhavaMti calovagaraNaTTayAe yaNaM kevalI assiM samayaMsi jesuAgAsapadesesu hatyaM vA jAva ciTThati no NaM pabhUkevalI seyakAlaMsivi tesuceva jAva ciTThittae, se teNaTeNaMjAva yuccai-kevalI NaM assiM samayaMsi jAva citttthitte| vR. 'assiM samayaMsitti asmin vartamAne samaye ogAhittANaM'ti avagAhya' Akramya 'seyakalaMsivitti eSyatkAle'pi vIriyasajogasaddavvayAe'ttivIrya-vIryAntarAyakSayaprabhavAzakti tapradhAnaM sayoga-mAnasAdivyApArayuktaM yatsad-vidyamAnaM dravyaM-jIvadravyaM tttthaa| vIryasadbhAve'pi jIvadravyasya yogAnvinA calanaM na syAditi sayogazabdena sadadravyaM vizeSitaM, saditi vizeSaNaMcatasya sadA sattAvadhAraNArthaM, athavA svam-AtmA tadrUpaMdravyaM svadravyaM tataH karmadhArayaH, athavA vIryapradhAnaH sayogo-yogavAn vIryasayogaH sa cAsau sadravyazcamanaHprabhRtivargaNAyukto vIryasayogasavyastasya bhAvastattAtayA hetubhUtayA 'calAiMti asthirAni 'uvakaraNAiMti aGgAni 'calovagaraNachAyAe'tti calopakaralakSaNo yo'rthaHstadbhAvazcalopakaraNArthaHtA tayA, cazabdaH punararthaH / mU. (240) pabhUNaM bhaMte ! coddasapubbI ghaDAo ghaDasahassaM paDAo paDasahassaM kaDAo 2 rahAo 2 chattAo chattasahassaM daMDAo daMDasahassaM abhinivvadettA uvadaMsettae?, haMtA pabhU, se keNaTeNaM pabhU coddasapubbI jAva uvadaMsettae ?, goyamA ! cauddasapuvvassa NaM anaMtAI davvAI ukkariyA bhaeNaMbhijjamANAiMladdhAiMpattAiMabhisamannAgayAiM bhavaMti, seteNaTeNaMjAva uvadaMsittae sevaM bhaMte ! sevaM bhNte| vR.kevalyadhikArAtzrutakevalinamadhikRtyAha-ghaDAoghaDasahassaM'tighaTAdavagherghaTaMnizrAM .. kRtvA ghaTasahasraM 'abhinivvaTTittA vidhAyA zrutasamutthalabmivizeSeNopadarzayituMprabhuritipraznaH, 'ukkariyAbheeNaM'ti, ihapudgalAnAM bhedaH paJcadhAbhavati, khaNDAdibhedAt, tatrakhaNDabhedaHkhaNDazo yo bhavati loSTAderiva pratarabhedo'bhrapaTalAnAmiva cUrnikAbhedastilAdicUrNavat anutaTikAbhedo'vaTataTabhedavat utkArikAbheda eraNDabIjAnAmiveti, tatrotkArikAbhedena bhidyamAnAni / 'laddhAiMti labdhivizeSAdgrahaNaviSayatAM gatAni "pattAiMti tata eva gRhItAni 'abhisamannAgayAiMti ghaTAdirUpeNa pariNamayitumArabdhAni, tatastairghaTasahanAdi nirvarttayati, AhArakazarIravata, nivartayacadarzayatijanAnAM, iha cotkArikAbhedagrahaNaMtadbhinnAnAmevadravyANAM vivakSitaghaTAdiniSpAdanasAmarthyamasti naanyessaamitikRtveti|| ___ zatakaM-5 uddezakaH-4 samAptaH -:zatakaM-5 uddezakaH-5:vR.anantaroddezakecaturdazapUrvavido mahAnubhAvatoktA, sacamahAnubhAvatvAdevachadmastho'pi Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-5 237 setsyatIti kasyApyAzaGkA syAdatastadapanodAya paJcamoddezakasyedamAdisUtram mU. (241) chaumatthe NaM bhaMte ! maNUse tIyamanaMtaM sAsayaM samayaM kevaleNaM saMjameNaM jahA paDhamasae cautthuddese AlAvagA tahA neyavvA jAva alamatthutti vattavvaM siyaa| vR. 'chaumatthe Na'mityAdi, 'jahA paDhamasae'ityAdi, tatra ca chadmasthaH Adho'vadhikaH parAdho'vadhikazca kevalena saMyamAdinA na siddhayatItyAdyarthaHparaMtAvanneyaM yAvadutpannajJAnAdidharaH kevalI alamastviti vaktavyaM syAditi, yaccedaM pUrvAdhItamapIhAdhItaM tatsambandhavizeSAt, sa punaruddezakapAtanAyAmukta eveti| mU. (242) annautthiyANaM bhaMte ! evamAtikkhaMti jAva parUveti savve pANA savve bhUyA savve jIvAsavve sattA evaMbhUyaM vedaNaM vedeti se kahameyaMbhaMte! evaM?, goyamA! jante annautthiyA evamAtikkhaMtijAva vedetijete evamAhaMsumicchA teevamAhaMsu, ahaMpuNa goyamA! evamAtikkhAmi jAva parUvemi atthegaiyA pANA bhUyA jIvA sattA evaMbhUyaM vedaNaM vedetiatthegaiyA pANA bhUyA jIvA sattA anevaMbhUyaM vedaNaM vedeti| se keNaTeNaM atyaMgatiyA? taM ceva uccAreyavvaM, goyamA ! je NaM pANA bhUyA jIvA sattA jahA kaDA kammAtahA vedaNaM vedeti teNaM pANA bhUyA jIvA sattA evaMbhUyaM vedaNaM vedeti, jeNaM pANA bhUyA jIvA sattA jahA kaDA kammA no tahA vedaNaM vedeti te NaM pANA bhUyA jIvA sattA anevaMbhUyaM vedaNaM vedaMti, se teNaDheNaM taheva / neraiyANaM bhaMte ! kiMevaMbhUyaM vedaNaM vedeti anevaMbhUyaM vedaNaM vedaMti?, goyamA ! neraiyANaM evaMbhUyaM vedaNaM vedeti anevaMbhUyaMpi vedaNaM vedNti| se keNaTeNaMtaMceva?, goyamA! jeNaM neraiyANaM evaMbhUyaM vedaNaM vedeti anevaMbhUyaMpi vedaNaM vedNti| se keNaTeNaM taM ceva?, goyamA ! jeNaM neraiyA jahA kaDA kammA tahA veyaNaM vedeti te NaM neraiyA evaMbhUyaM vedaNaM vedeti jeNaM neratiyA jahA kaDA kammA no tahA vedaNaM vedeti teNaM neraiyA anevaMbhUyaM vedaNaM vedeti, se teNaTeNaM, evaM jAva vemAniyA saMsAramaMDalaM neyavvaM / vR. svayUthikavaktavyatA'nantaramanyayUthikavaktavyatAsUtraM, tatra ca 'evaMbhUyaM veyaNa'ti yathAvidhaM karma nibaddhamevaMprakAratayotpannAM 'vedanAM' asAtAdikarmodayaM 'vedayanti' anubhavanti, mithAtvaM caitadvAdinAmevaM-na hi yathA baddhaM tathaiva sarvaM krmaanubhuuyte| AyuHkarmaNo vyabhicArAt, tathAhi-dIrghakAlAnubhavanIyasyApyAyuHkarmaNo'lpIyasA'pi kAlenAnubhavobhavati, kathamanyathA'pamRtyuvyapadezaHsarvajanaprasiddhaH syAt ?, kathaMvA mahAsaMyugAdau jIvalakSANAmapyekadaiva mRtyurupapadyateti?, 'anevaMbhUyaMpittiyathAbaddhaM karma naivaMbhUtAanevaMbhUtA atastAM, zrUyante hyAgame karmaNaHsthitighAtarasaghAtAdaya iti, 'evaMjAva vemAniyA saMsAramaMDalaM neyavvaM'ti evam' uktakrameNa vaimAnikavasAnaM saMsArijIvacakravAlaM netvymityrthH| mU. (243) jaMbUdadIveNaMbhaMte! bhArahe vAse imIse osa0 kai kulagarA hotthA?, goyamA satta evaM titthayarA titthayaramAyaropiyaro paDhamA sissiNIocakkavaTTImAyaroisthirayaNaMbaladevA vAsudevA vAsudevamAyaro piyaro, eesiM paDisattUjahA samavAe parivADI tahA neyavvA, sevaM bhaMte 2 jAva vihri|| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhagavatIagasUtraM 5/-/5/243 vR. atha ceha sthAne vAcanAntare kulakaratIrthaHkarAdivaktavyatA dRzyate, tatazca saMsAramaNDalazabdena pAribhASikasaMjJayA seha sUciteti saMbhAvyata iti / zatakaM-5 uddezakaH-5 samAptaH -zatakaM-5 uddezakaH-6:vR.anantaroddezake jIvanAM karmavedanoktA, SaSThetu karmaNa evabandhanibandhanavizeSamAha, tasya cAdisUtramidam mU. (244) kahannaM bhaMte! jIvA appAuyattAe kammaMpakareti?, goyamA! tihiM ThANehiM, taMjahA-pANe aivAettA musaM vaittA tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM anesanijjeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhettA, evaM khalu jIvA appAuyattAe kmmNpkei| __ kahannaM bhaMte ! jIvA dIhAuyattAe kammaM pakareMti ?, goyamA ! tihiM ThANehi-no pANe ativAittAno musaMvaittA tahArUvaMsamaNaM vA mAhaNaMvA phAsuesanijeNaMasanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhettA evaM khalu jIvA dIhAuyattAe kammaM pkreNti|| kahannaM bhaMte ! jIvA asubhadIhAuyattAe kammaMpakareMti?, goyamA! pANe aivAittA musaM vaittA tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA hIlittA niMdittA khiMsittA garahittA avamannittA annayareNaM amaNuneNaMapItikAreNaM asanapAnakhAimasAimeNaMpaDilAbhattAevaMkhalujIvAasubhadIhAuyattAe kmmNpkreNti| kahannaM bhaMte! jIvA subhadIhAuyattAe kammaM pakareMti?, goyamA ! no pANe aivAittAno musaMvaittA tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA vaMdittA namaMsittA jAva paJjuvAsittA annayareNaM maNunneNaM pIikAraeNaMasanapAnakhAimasAimeNaMpaDilA bhettA evaM khalujIvAsubhadIhAuyattAekammaMpakareMti vR. 'kahanna'mityAdi, appAuyattAe'ttialpamAyuryasAvalpAyuSkastasya bhAvastattA tasyai alpAyuSkatAyai alpajIvitavyanibandhanamityarthaH, alpAyuSkatayA vA, 'karma' AyuSkalakSaNaM "prakurvanti' baghnanti ?, 'pANe aivAetta'tti 'prANAn' jIvAn 'atipAtya vinAAzya 'musaM vaitta'tti mRSAvAdamuktvA 'tahArUvaM'ti tathAvidhasvabhAvaM bhaktidAnocitapAtra mityrthH| "samaNaMvattizrAmyate-tapasyatItizramaNo'tastaM 'mAhaNaM vattimAhanetyevaM yo'nyaM prati vaktisvayaMhanananivRttaH sannasaumAhanaH,brahmavA brahmacaryakuzalAnuSThAnaM vA'syAstItibrAhmaNo'tastaM, vAzabdau smuccye| _ 'aphAsueNaM tinapragatA asavaH-asumanto yasmAttadaprAsukaMsajIvamityarthaH 'anesanijjeNaM ti eSyata ityeSamIyaM-kalpyaMtaniSedhAdaneSaNIyaMtena, azanAdinA-prasiddhena paDilAbhetta'tti 'pratilambhya' lAbhavantaM kRtvA, atha nigamayannAha___ "eva'mityAdi, 'evam' uktalakSaNena kriyAtrayeNeti, ayamatra bhAvArthaH-adhyavasAyavizeSAdetattrayaM jaghanyAyuHphalaM bhavati, athavehApekSikI alpAyuSkatA grAhyA, yataH kila jinAgamAbhisaMskRtamatayomunayaH prathamavayasaMbhoginaM kaJcanamRtadhTvA vaktArobhavanti-nUnamanena bhavAntare kiJcidazubhaM prAnighAtAdivA sevitamakalpyaM vA munibhyo dattaM yenAyaM bhogyapyalpAyuH saMvRtta iti, aneya tvAhuH-yo jIvo jinasAdhuguNapakSapAtitayA tatpUjArthaM pRthivyAghArambheNa svabhANDAsa Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 5, varga:-, uddezakaH-6 tyotkarSaNAdinA''dhAkarmAdikaraNena ca prANAtipAtAdiSu varttate tasya vadhAdiviratiniravadyadAnanimittAyuSkApekSayeyamalpAyuSkatA'vaseyA / atha naivaM nirvizeSaNatvAtsUtrasya, alpAyuSkatvasya ca kSullakabhavagrahaNarUpasyApi prANAtipatAdihetuto yujyamAnatvAd ataH athamabhidhIyate savizeSaNaprANAtipAtAdivarttI jIva ApekSikI cAlpAyuSkatA iti ?, ucyate, avizeSaNatve'pi sUtrasya prANAtipAtAdervizeSaNamavazyaM vAcyaM, yata itastRtIyasUtre prANAtipAtAdi evAzubhadIrghAyuSkatA vakSyati, na hi sAmAnyahetau kAryavaiSamyaM yujyate, sarvatrAnAzvAsaprasaGgAt / tathA 'samaNovAsayassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphAsueNaM 2 asaNaM 4 paDilA bhemANassa kiM kajjai ?, goyamA ! bahutariyA nijjarA kajjai appatare se pAve kamme kajjai' tti vakSyamANavacanAdavasIyate-naiveyaM kSullakabhavagrahaNarUpA'lpAyuSkatA, na hi svalpapApabahunirjarAnibandhanasyAnuSThAnasya kSullakabhavagrahaNanimittA saMbhAvyate, janapUjAdyanuSThAnasyApi tathAprasaGgAt nanvevaM dharmArthaM prANAtipAtamRSAvAdAprAsukadAnaMca karttavyamApannamiti, atrocyate, ApadyatAM nAma bhUmikApekSayA ko doSaH ?, yato yatidharmAzaktasya gRhasthasya dravyastavadvAreNa prANAtipAtAdikamuktameva pravacane, dAnAdhikAre zrUyate dvividhAH zramaNopAsakAH- saMvignabhAvitA lubdhakadRSTAntabhAvitAzca bhavanti, yathoktam 119 11 "saMviggabhAviyANaM loddhayadiTTaMtabhAviyANaM ca / mottUNa khettakAle bhAvaM ca kahiMti suddhuMchaM // " tatra lubdhakadhSTAntabhAvitA AgamArthAnabhijJatvAdyathAkathaJciddadati, saMvignAvitAstvAgamajJatvAtsAdhusaMyamabAdhAparihAritvAttadupaSTambhakatvAcIcityena, Agamazcaivam 119 11 "saMtharaNaMmi asuddhaM doNhavi geNhaMtadiMtayANa'hiyaM / AuradiThThateNaM taM caiva hiyaM asaMtharaNe / / " (tathA) nAyAgayANaM kappanijjANaM annapANAINaM davvANa mityAdi, athavehAprAsukadAnamalpAyuSkatAyAM mukhyaM kAraNaM, itare tu sahakArikAraNe iti vyAkhyeyaM prANAtipAtanamRSAvAdanayordAnavizeSaNatvAt, tathAhi prANAnatipAtyAdhAkarmAdikaraNato mRSoktvA yathA bhoH sAdho ! svArtha: midaM siddhaM bhaktAdi kalpanIyaM cAto nAneSaNIyamiti zaGkA kAryeti, tataH pratilabhya tathA karma kurvantIti prakrama iti, gambhIrArthaM cedaM sUtramato'nyathA'pi yathA''gamaM bhAvanIyamiti / atha dIrghAyuSkatAkAraNAnyAha - 'kahanna' mityadi, bhavati hi jIvadayAdimato dIrghamA - yuryato'trApi tathaiva bhavanti dIrghAyuSaM dRSTvA vaktAro - jIvadayAdi pUrvaM kRtamanena tenAyaM dIrghAyuH saMvRttaH, tathA siddhameva vadhAdiviratedIrghamAyustasya devagatihetutvAt, Aha ca"anuvvayamahavvaehi ya bAlatavo'kAmanijjarAe ya / 119 11 devAuyaM nibaMdhai sammadiTThI ya jo jIvo // " 239 devagatau ca vivakSayA dIrghamevAyuH, dAnaM cAzrityehaiva vakSyati "samaNovAsayassa NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA 2 phAsueNaM 2 asaNa 4 meNaM paDilAbhemANassa kiM kajjai ?, goyamA ! egaMtaso nijjarA kajjaitti, yacca nirjarAkAraNaM tadviziSTadIrghAyuH kAraNatayA na viruddhaM mahAvratavaditi, vyAkhyAnAntaramapi pUrvavadeveti / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 bhagavatIagasUtraM 5/-/6/244 athAyuSa eva dIrghasya sUtradvayenAzubhazubhatvakAraNAnyAha-'kahanna'mityAdi, prAgvannavaraM zramaNAdikaMhIlanAdikaraNataH pratilabhyetyakSaraghaTanA, tatrahIlanaM-jAtyAdhughaTTanataH kutsA nindanaMmanasA khiMsanaM-janasamakSaM garhaNaM-tatsamakSam 'apamAnanaM' anabhyutthAnAdikaraNaM 'anyatareNa' bahUnAmekatamena 'amanojJena' svarUpato'zobhanena kadannAdinA, ata evAprItikArakeNa, bhaktimatastvamanojJaM manojJameva manojJaphalatvAt, iha ca sUtre'zanAdi prAsukAprAsukAdinA na vizeSitaM, hIlanAdikartu prAsukAdivizeSaNasya dAnasya phalavizeSaM pratyakAraNatvena matsarajanitahIlanAdivizeSaNAnAmeva ca pradhAnatayA tatkAraNatvena vivkssnnaat| -vAcanAntare tu 'aphAsueNaM anesanijeNaM'ti zyate tatra ca prAsukadAnamapi hIlanAdivizeSitamazubhadIrghAyuHkAraNaM, aprAsukadAnaM tu vizeSata ityupadarzayatA aphAsueNa' ityAdhuktamiti, prANAtipAtamRSAvAdanayordAnavizeSaNapakSavyAkhyAnamapi ghaTataeva, avajJAdAne'pi prANAtipAtAdedRzyamAnatvAditi, bhavaticaprANAtipAtAderazubhadIrghAyuH, teSAMnarakagatihetutvAt, ydaah||1|| "micchaghiTTimahAraMbhapariggaho tivvalobha nissiilo| narayAuyaM nibaMdhai pAvamaI roprinnaamo||" narakagatau ca vivakSayA dIrghamevAyuH / viparyavasUtraprAgiva, navaraMihApiprAsukAprAsukatayAdAnaM na vizeSitaM, pUrvasUtraviparyatvAd asya, pUrvasUtrasya cAvizeSaNatayApravRttatvAt, nacaprAsukAprAsukadAnayoH phalaMpratinavizeSo'sti, pUrvasUtrayostasya pratipAditatvAt, tasmAdiha prAsukaiSaNIyasya dAnasya kalpyAprAptAvitarasya cedaM phalamavaseyaM, vAcanAntare tu 'phAsueNamityAdi :zyata eveti, iha ca prathamamalpAyuHsUtraM dvitIyaM tadvipakSastRtIyamazubhadIrghAyuHsUtraM caturthaM tu tadvipakSa iti|| anantaraM karmabandhakriyoktA, atha kriyAntarANAM viSayanirUpaNAyAha mU. (245) gAhAvaissaNaMbhaMte! maMDaM vikkiNamANassa kei bhaMDaavaharejjA? tassaNaMbhaMte taMbhaMDaM anugesamANassa kiM AraMbhiyA kiriyA kajjai pariggahiyA0 mAyA0 apa0 micchA0?, goyamA! AraMbhiyA kiriyA kajjai pari0 mAyA0 apacca0 micchAdasaNakiriyAsiya kajjaisiya nokji| aha se bhaMDe abhisamannAgae bhavati, tao se pacchA savvAo tAo pynnuiibhvNti| gAhAvatissaNaMbhaMte! taMbhaMDaM vikkiNamANassa katae bhaMDe sAtijejA?,bhaMDeya se anuvaNIe siyA, gAhAvatissaNaMbhaMte! tAo bhaMDAo kiMAraMbhiyA kirayAkajaijAvamicchAdasaNakiriyA kajjai ? kaiyassa vA tAo bhaMDAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajjai jAva micchAdasaNakiriyA kajjai ? goyamA ! gAhAvaissa tAo bhaMDAo AraMbhiyA kiriyA kajjai jAva apaJcakkhAniyA micchAdasaNavattiyA kiriyA siya kajjai siya no kajjai, katiyassaNaM tAo savvAo payaNuI bhavaMti / gAhAvatissaNaM bhaMte ! bhaMDaM vikkiNamANassa jAva bhaMDe se uvaNIe siyA? katiyassa NaM bhaMte ! tAo bhaMDAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajati ?, gAhAvaissa vA tAo bhaMDAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajati ?, goyamA! kaiyassa tAo bhaMDAo heDillAo ___ Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 5, varga:, uddezakaH-6 241 cattAri kiriyAo kajaMti micchAdaMsaNakiriyA bhayaNAe gAhAvatissa NaM tAo savvAo payaNuIbhavaMti / gAhAvatissa NaM bhaMte! bhaMDaM jAva dhaNe ya se anuvaNIe siyA ? evaMpi jahA bhaMDe uvanIe tahA neyavvaM, cauttho AlAvago dhaNe se uvanIe siyA jahA paDamo AlAvago bhaMDe ya se anuvaNIe siyA tahA neyavvo, paDhamacautthANaM ekko gamo bitiyataiyANaM ekko gamo / aganikAe NaM bhaMte ! ahuNojjalite samANe mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva mahAvedanatarAe ceva bhavati, aheNaM samae 2 vokkasajjamANe 2 carimakAlasamayaMsi iMgAlabhUe mummurabhUte cAriyabhUe tao pacchA appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva appavedanatarAe ceva bhavati ?, haMtA goyamA ! aganikAeNaM aTThanuja lie samANe taM ceva // vR. 'gAhAvaisse' tyAdi, gRhapati- gRhI "micchAdaMsaNakirayA siya kajjai" ityAdi, mithyAdarzanapratyayA kriyA syAt - kadAcit kriyate bhavati syAnno kriyate kadAcinna bhavati, yadA mithyASTirgRhapatistadA'sau bhavati yadA tu samyagdhaSTistadA na bhavatItyarthaH / atha kriyAsveva vizeSamAha- 'ahe 'tyAdi, 'athe 'ti pakSAntaradyotanArthaH ' se bhaMDe' tti tadbhANDaM 'abhisamannAgae'tti gevaSayatA labdhaM bhavati 'tao 'tti samanvAgamanAt 'se' tti tasya gRhapateH 'pazcAt' samanvAgamAnantarameva 'savvAo' tti yAsAM sambhavo'sti tA ArambhikyAdikriyAH 'pataNuIbhavaMti 'tti pratanukIbhavanti hrasvIbhavanti apahRtabhANDagaveSaNakAle hi mahatyastA Asan prayatnavizeSaparatvAdgRhapatestallAbhakAle tu prayatnavizeSasyoparatatvAttA hasvIbhavantIti / 'kaie bhaMDa sAijjej' tti krayiko- grAhako bhANDaM 'svAdayet' satyaGkAradAnataH svIkuryAt 'anuvaNIe siya'tti krayikAyAsamarpitatvAt, 'kaiyassa NaM tAo savvAo pataNuIbhavaMti 'tti aprAptabhANDatvena tadgatakriyANAmalpatvAditi, gRhapatestu mahatyo, bhANDasya tadIyatvAt krayikasya bhANDe samarpite mahatyastAH, gRhapatestu pratanukAH 2 / idaM bhANDasyAnupanItopanItabhedAtsUtradvayamuktam, evaM dhanasyApi vAcyaM, taMtra prathamamevam'gAhAvaissa NaM bhaMte ! bhaMDaM vikkiNamANassa kaie bhaMDe sAijejjA ? dhaNe ya se anuvaNIe siyA, kaiyassa NaM bhaMte! tAo dhaNA kiM AraMbhiyA kiriyA kajjaI 5 ?' gAhAvaissa ya tAo dhaNAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajjai 5 1, goyamA ! kaiyassa tAo dhaNAo heTThillAo cattAri kiriyAo kajjuMti, micchAdaMsaNakiriyA bhayaNAe, gAhAvatissa NaM tAo savvAo patanuIbhavaMti, dhane'nupanIte krayikasya mahatyastA bhavanti, dhanasya tadIyatvAt, gRhapatestu tAstanukAH, dhanasya tadAnImatadIyatvAt evaM dvitIyasUtrasamAnamidaM tRtIyamata evAha'eyaMpi jahA bhaMDe ubanIe tahA neyavvaM' ti dvitIyasUtrasamatayetyarthaH 3 / caturthaM tvevamadhyeyam- 'gAhAvaissa NaM bhaMte ! bhaMDaM vikkiNamANassa kaie bhaMDe sAijjejjA dhaNe ya se uvanIe siyA, gAhAvaissa NaM bhaMte ! tAo dhaNAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajjai 5 ? kaiyassa vA tAo dhaNAo kiM AraMbhiyA kiriyA kajjai 5 ?, goyamA ! gAhAvaissa tAo 5 16 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bhagavatIagasUtraM 5/-/6/245 dhaNAo AraMbhiyA 4 micchAdasaNavattiyA kiriyA siya kajjai siya no kajjai, kaiyassa NaM tAo savvAo payaNuIbhavaMti' dhane upanIte dhanapratyayatvAttAsAM gRhapatermahatyaH, krayikasya tu pratanukAH dhanasya tadAnImatadIyatvAt, evaM ca prathamasUtrasamamidaM caturthaHmityetadanusAreNa ca suutrpustkaakssraannynugntvyaani| kriyA'dhikArAdidamAha-'aganI'tyAdi, ahuNojalie'tti dhunojjvalitaH' sadyaHpradIptaH 'mahAkammatarAe'tti vidhyAyamAnAnalApekSayA'tizayena mahAnti karmAni-jJAnAvaraNAdIni bandhamAzritya yasyAsI mahAkarmataraH, evamanyAnyapi, navaraM kriyA-dAharUpA Azrayo-navakarmopAdAnahetuH vedanA-pIDA bhAvini tatkarmajanyA parasparazarIrasaMbAdhajanyA vA 'vokkasijjamaNe'tti 'vyavakRSyamANaH' apakarSa gacchan 'appakammatarAe'tti aGgArAdyavasthAmAzritya, alpazabdaH stokArthaH, kSArAvasthAyAM tvbhaavaarthH|| kriyA'dhikArAdevedamAha mU. (246) purise NaM bhaMte ! ghaNuM parAmusai ghaNuM parAmusittA usuM parAmusai 2 ThANaM ThAi ThANaM ThiccA AyatakannAyayaM usuM kareMti AyayakanAyayaM usukaret uDaM vehAsaM usuMubvihai 2 tato NaM se usuMuDDe vehAsaM uvihie samANe jAiM tattha pANAiM bhUyAiMjIvAiM sattAiM abhihaNai vatteti lesseti saMdhAei saMghaTTe paritAvei kilAmei ThANAo ThANaM saMkAmei jIviyAo vavarovei taeNaM bhaMte ! se purise katikirie? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise ghaNuM parAmusai 2 jAva ubvihai tAvaM ca NaM se purise kAtiyAejAva pANAtivAyakiriyAepaMcahi kiriyAhiM puDhe, jesiMpiyaNaMjIvANaMsarIrehiM dhaNU nivvattiete'viyaNaMjIvA kAiyAe jAvapaMcahi~ kiriyAhiM puDhe, evaMdhaNupuDhe paMcahiM kiriyAhiM, jIvA paMcahiM, hArU paMcahiM, usUpaMcahiM, sare pattaNe phale hArU pNchiN,| vR. 'puriseNa'mityAdi 'parAmusai'tti parAmRzati' gRhNAti 'AyayakannAyayaMtiAyataHkSepAya prasAritaH karNAyataH-karNaM yAvadAkRSTastataH karmadhArayAd AyatakAyataH atastaM, 'ircha' bANaM 'uDe vehAsaM'ti umiti vRkSazikharAdyapekSayA'pi syAdata Aha-vihAyasi' ityAkAze 'ubvihai'tti UrdhvaM vijahAti' UrdhvakSipatItyarthaH, 'abhihaNaittiabhimukhamAgacchatohanti 'vatteittivartulIkaroti zarIrasaGkocApAdanAt 'lesei'tti zleSayati' AtmanizliSTAn karoti 'saMdhAeitianyo'nyaMgAtraiH saMhatAnkaroti saMghaTTe'ttimanAkspRzati paritAvei'tti samantataH pIDayati 'kilAmei'tti mAraNAntikAdisamudghAtaM nayati 'ThANAo ThANaM saMkAmei' svasthAnAtsthAnAntaraM nayati 'jIviyAo vavarovei'tti cyutajIvitAn krotiiti| 'kiriyAhiM puDhe'tti kriyAbhi spRSTaH, kriyAjanyena karmaNA baddha ityarthaH, 'dhaNu'tti dhanu:daNDaguNAdisamudAyaH, nanu puruSasya paJca kriyA bhavantu, kAyAdivyApArANAMtasya dRzyamAnatvAt, dhanurAdinirvatakazarIrANAM tu jIvAnAM kathaM paJca kriyAH?, kAyamAtrasyApi tadIyasya tadAnImacenatvAt, acetanakAyamAtrAdapi bandhAbhyupage siddhAnAmapi taprasaGgaH, tadIyazarIrANAmapi prANAtipAtahetutvena loke viprivrttmaantvaat| kiJca-yathA dhanurAdIni kAyikyAdikriyAhetutvena pApakarmabandhakAraNAni bhavanti tajjIvAnAmevaM pAtradaNDakAdIni jIvarakSAhetutvenapuNayakarmanibandhanAni syuH, nyAnasyasamAnatvAd Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-6 243 iti, atrocyate, aviratipariNAmAd bandhaH, aviratipariNAmazca yathA puruSasyAsti evaM dhanurAdinirvarttakazarIrajIvAnAmapIti, siddhAnAM tu nAstyasAviti na bandhaH, pAtrAdijIvAnAM tu na puNyabandhahetutvaM, taddhetorvivekAdesteSvabhAvAditi, kiJca sarvajJavacanaprAmANyAdyathoktaM tattathA zraddheyameveti, iSuritizarapatraphalAdisamudAyaH / mU. (247) ahe NaM se usuM appaNo guruyattAe bhAriyattAe gurusaMbhAriyattAe ahe vIsasAe paccovayamANe jAiM tattha pANAiM jAva jIviyAo vavarovei tAvaM ca NaM se purise katikirie goyamA ! jAvaM ca NaM se usuM appaNo guruyayAe jAva vavarovei tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva cauhiM kiriyAhiM puTTe, josiMpi ya NaM jIvANaM sarIrehiM dhaNU nivvattie tevi jIvA cauhiM kiriyAhiM, dhaNUpuTTe cauhiM, jIvA cauhiM, NhArU cauhiM, usU paMcahiM, sare pattaNe phale NhArU paMcahiM, jevi ya se jIvA ahe paccovamANassa uvaggahe ciTThati tevi ya NaM jIvA kAtiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM puTThA // vR. 'ahe NaM se usU' ityAdi, iha dhanuSmadAdInAM yadyapi sarvakriyAsu kathaJcinnimittabhAvo'stitathA'pi vivakSitabandhaM pratyamukhyapravRttikatayA vivakSitavadhakriyAyAstaiH kRtatvenAvivakSamAccheSakriyANAM ca nimittabhAvamAtreNApi tatkRtatvena vivakSaNAccatastA uktAH, bANAdijIvazarIrANAM tu sAkSAd vadhakriyAyAM pravRttatvAtpaJceti // atha samyakprarUpaNAdhikArAnmithyAprarUpaNAnirAsapUrvakaM samyakaprarUpaNAmeva darzayannAha mU. (248) annautthiyA NaM bhaMte! evamAtikkhaMti jAva parUveMti se jahAnAmae-juvatiM juvANe hattheNaM hatthe gehejjA cakkassa vA nAbhI aragA uttAsiyA evAmeva jAva cattAri paMca joyaNasayAiM bahusamAinne maNuyaloe maNussehiM, se kahameyaM bhaMte ! evaM ?, goyamA ! jannaM te annautthiyA jAva maNussehiM je te evamAhaMsu micchA0, ahaM puNa goyamA ! evamAtikkhAmi jAva evAmeva cattAri paMca joyaNasayAiM bahusamAinne nirayaloe neraiehiM // vR. 'annautthie'tyAdi, 'bahusamAinne' tti atyantamAkIrNaM, mithyAtvaM ca tadvacanasya vibhaGgajJAnapUrvakatvAdavaseyamiti / mU. (249) neraiyA NaM bhaMte! kiM egattaM pabhU viuvvittae pahuttaM pabhU viuvvittae ?, jahA jIvAbhigame AlAvago tahA neyavvo jAva durahiyAse // vR. 'neraiehiM' ityuktamato nArakavaktavyatAsUtram 'egattaM' ti ekatvaM praharaNAnAM 'puhuttaM' ti 'pRthaktvaM' bahutvaM praharaNAnAmeva 'jahA jIvAbhigame' ityAdi, AlApakazcaivam- 'goyamA ! egattaMpi pahU viuvvittae puhuttaMpi pahU viuvvittae, egattaM viuvvamANe egaM mahaM moggararUvaM vA musuMDhirUvaM vA' ityAdi, 'puhuttaM viuvvamANe moggararUvAni vA' ityAdi, tAI saMkhejjAI no asaMkhejjAI evaM saMbaddhAI 2 sarIrAiM viuvvaMti viuvvittA annamannassa kArya abhihaNamANA 2 veyaNaM udIreti ujjalaM viulaM pagADhaM kakkasaM kaDuyaM pharusaM niDuraM caMDaM tivvaM dukkhaM duggaM durahiyAsaM' ti, tatra 'ujvalAM' vipakSalezenApyakalaGkitAM 'vipulAM zarIravyApikAM 'pragADhAM' prakarSavatIM 'karkazAM' karkazadravyopamAmaniSTAmityarthaH, evaM kaTukAM paruSAM niSThurAM ceti 'caNDAM' raudrAM 'tIvrA' jhagiti zarIravyApikAM 'duHkhAm' asukharUpAM 'durgA' duHkhAzrayaNIyAm, ata eva duradhisahyAmiti Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bhagavatIagasUtraM 5/-/6/249 iyaM ca vedanA jJAnAdhArAdhanAviraheNa bhavatItyArAdhanA'bhAvaM darzayitumAha mU. (250) AhAkammaM anavajetti maNaM pahArettA bhavati, se NaM tassa ThANassa anAloiyapaDikkate kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA, seNaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM kareiatthitassa ArAhaNA, eeNaMgameNaM neyavvaM-kIyagaDaMThaviyaMraiyaMkaMtArabhattaMdubhikkhabhattaM valiyAbhattaM gilANabhattaM sejjAyarapiMDaM raaypiNddN| AhAkammaM aNavajetti bahujaNamajjhe bhAsittA sayameva pari jittA bhavati se NaM tassa ThANassa jAva asthi tassa ArAhaNA, eyapi taha ceva jAva raaypiNddN| AhAkammaM aNavajetti sayaM annamannassa anuppadAvettA bhavati, seNaM tassa evaM taha ceva jAva rAyapiMDi / AhAkambha NaM aNavajetti bahujaNamajhe pannavatittA bhavati se NaM tassa jAva asthi ArAhaNA jAva raaypiNddN|| vR. 'AhAkamme'tyAdi, 'aNavajjetti 'anavadya'miti nirdoSamiti 'manaMpahAretta'ttimAnasaM 'pradhArayitA' sthApayitA bhavati, raiyagaM'timodakacUrNAdipunarmodakAditayAracitamaudhezikabhedarUpaM 'kaMtArabhattaMti kAntAram-araNyaM tatra bhikSukANAM nirvAhArthaM yadvihitaM bhaktaM tatkAntArabhaktaM, evamanyanyapi, navaraM vAdalikA-meghadurninaM / ___'gilANabhattaM'ti glAnasya nIrogatArthaM bhikSukadAnAya yatkRtaM bhaktaM tad glAnabhaktaM, AdhAkarmAdInAM sadoSatvenAgame'bhihitAnAM nirdoSatAkalpanaM tata eva svayaM bhojanamanyasAghubhyo'nupradAnasabhAyAMnirdoSatAbhaNanaMca viparItazraddhAnAdirUpatvAnmithyAtvAdi, tatazcajJAnAdInAM virAghanA sphuttaiveti|| ___ AdhAkAdIMzca padArthAnAcAryAdayaH sabhAyAM prAyaH prajJApayantItyAcAryAdIn phalato darzayannAha mU. (251) AyariyauvajjhAeNaMbhaMte! savisayaMsigaNaMagilAesaMgiNhamANe agilAe uvagiNhamANe katihiM bhavaggahaNehi sijjhati jAvaM aMtaM karoti? goyamA! atthegatieteNevabhavaggahaNeNaMsijjhatiatyaMgatiedocceNaMbhavaggahaNeNaMsijjhati taccaM puNa bhavaggahaNaM naatikkmti|| vR.'Ayariye'tyAdi, 'AyariyauvajjhAeNaM tiAcAryeNa sahopAdhyAyaAcAryopAdhyAyaH 'savisayaMsitti 'svaviSaye' arthaHdAnasUtradAnalakSaNe 'gaNaM'tiziSyavarga 'agilAe'ttiakhedena saMgRhNan svIkurvan 'upagRhNan' upaSTambhayan, dvitIyaH tRtIyazca bhavo manuSyabhavo devabhavAntarito dRzyaH, cAritravato'nantaro devabhava eva bhavati na ca tatra siddhirastIti // parAnugrahasyAnantaraphalamuktaM, atha paropaghAtasya tadAha mU. (252) jeNaM bhaMte! paraM alieNaM asanbhUteNaM abbhakkhANeNaM abbhakkhAti tassaNaM kahappagArA kammA kajaMti?, goyamA!jeNaMparaMalieNaMasaMtavayaNeNaMabbhakkhANeNaMabbhakkhAti tassa NaM tahappagArA ceva kammA kajaMti / jatthevaNaM abhisamAgacchaMti tatthevaNaMpaDisaMvedeti tato se pacchA vedeti sevaM bhaMte 2 ti|| vR. 'jeNa'mityAdi, alieNaM ti 'alIkena bhUtanihnavarUpepAlitabrahmacaryasAdhuviSaye'pi nAnena brahmacaryamanupAli tamityAdirUpeNa 'asabbhUeNaM"ti abhUtodbhAvanarUpeNa acaure'pi Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-6 245 cauro'yamityAdinA, athavA 'alIkena' asatyena, taccadravyato'pi bhavati lubdhakAdinAmRgAdIn pRSTasya jAnato'pi nAhaM jAnImItyAdi / ataevAha-asadbhUtena duSTAbhisandhitvAdazobhanarUpeNa acaure'picauro'yamityAdinA 'abbhakkhANeNaM'ti AbhimukhyenAkhyAnaM-doSAviSkaraNamabhyAkhyAnaM tena 'abhyAkhyAti' brUte 'kahappagAra'tti kathaMprakArAni kiMprakArANItyarthaH, 'tahappagAra'tti abhyAkhyAnaphalAnItyarthaH / 'jatthevaNa mityAdi, yatraivamAnuSatvAdI 'abhisamAgacchati' utpadyate tatraivapratisaMvedayatyabhyAkhyAnaphalaM karma tataH pazcAdvedayati-nirjarayatItyarthaH / / zatakaM-5 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-5 uddezakaH-7:vR. SaSThoddezakAntyasUtre karmapudgalanirjaroktA, nirjarA ca calanamiti saptame pudgalacalanamadhikRtyedamAha mU. (253) paramANupoggaleNaM bhaMte! eyati veyatijAvataMtaMbhAvaM pariNamati?, goyamA siya eyati veyati jAva pariNamati siya no eyati jAva no pariNamati / dupadesieNaM bhaMte ! khaMdhe eyati jAva pariNamai?, goyamA ! siya eyati jAva pariNamati siya no eyati jAva No pariNamati, siya dese eyati dese no eyati / tippaesieNaM bhaMte! khaMdhe eyati0 goyamA ! siya eyati 1 siya no eyati, 2 siya dese eyati no deso eyati 3 siya dese eyati no desA eyaMti 4 siya desA eyaMti no dese eyati 5 / cauppaesie NaM bhaMte khaMdhe eyati0? goyamA ! siya eyati siya no eyati siya dese eyati no dese eyati siya dese eyati no desA eyaMti siya desA eyaMti no dese eyati siya desA eyaMti no desA eyaMti jahA cauppadesio tahApaMcapadesio tahA jAva anaMtapadesio // vR. 'paramANu'ityAdi, 'siya eyaitti kadAcidejate, kAdAcitkatvAtsarvapudgaleSvejanAdidharmANAM / dvipradezike trayo vikalpAH-syAdejanaM 1 syAdanejanaM 2 syAdRzenaijanaM dezenAnejanaM ceti 3, dvayaMzatvAttasyeti / tripradezise paJca-AdyAstrayasta eva dvayaNukasyApi tadIyasyaikasyAMzasya tathAvidhapariNAmenaikadezatayA vivakSitatvAt, tathA dezasyaijanaM dezayozcAnejanamiticaturthaH, tathA dezayorejanaMdezasyacAnejanamiti paJcamaH / evaM catuHpradezike'pi navaraMSaT, tatra SaSTho dezorejanaM dezayoreva cAnejanamiti / mU. (254) paramANupoggale NaM bhaMte ! asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejjA ?, haMtA! ogaahejaa| se NaM bhaMte ! tattha chijjeja vA bhijeja vA?, goyamA! no tiNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM kamati, evaM jAva asNkhejjpesio| anaMtapadesieNaM bhaMte ! khaMdhe asidhAraM vA khuradhAraM vA ogAhejA ?, haMtA! ogaahejaa| seNaMtattha chijjejja vAbhijjejavA?, goyamA! atyaMgatie chijjeja vA bhijeja vAatthegatie no chijjeja vA no bhijjeja vA, evaM aganikAyassamajhamajheNaMtahiM navaraM jhiyAejAbhANitavvaM, Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bhagavatIagasUtraM 5/-/7/154 evaM pukkhalasaMvaTTagassa mahAmehassamajhaMmajjheNaM tahiM ullesiyA, evaM gaMgAe mahANadIe paDisoyaM havvamAgacchejjA, tahiM vinihAyamAvajejA, udagAvattaM vA udagabiMdu vA ogAhejA se NaM tattha priyaavjejaa| vR.pudgalAdhikArAdevedaM sUtravRndam-'paramANu ityAdi, ogAhejattiavagAhetaAzrayeta 'chiyeta' dvidhAbhAvaM yAyAt 'bhidyeta' vidAraNabhAvamAnaM yAyAt, 'no khalu tattha satthaM kamaitti paramANutvAdanyathA prmaannutvmevnsyaaditi| 'atthegaiechijjejattitathAvidhabAdarapariNAmatvAt 'atthegaie nochijjejattisUkSmapariNAmatvAt 'ulle siy'ttiaano bhavet 'vinihAyamAvajejatti pratiskhalanamApadyeta pariyAvajjejatti payyArpadyeta' vinazyet // - mU. (255) paramANupoggaleNaM bhaMte! kiMsaaDhe samajjhe sapaese? udAhuaNaDDe amajjhe apaese?, goyamA! aNaDDe amajjhe apaese no saaDDe no samajhe no spese| dupadesie NaM bhaMte ! khaMdhe kiM saaddhe samajhe sapadese udAhu aNaddhe amajjhe apadese?, goyamA! saaddhe amajjhe sapadese no aNaddhe no samajhe no apdese| tipadesieNaM bhaMte! khaMdhe pucchA, goyamA! aNaddhe samajhe sapadese no saaddhe no amajjhe no apadese, jahA dupadesio tahA je samA te bhAniyavvA, je visamA jahA tipaesio tahA bhaanniyvvaa| saMkhejapadesie NaM bhaMte ! khaMdhe kiM saaDDe 6? pucchA, goyamA ! siya saaddhe amajjhe sapadese siya aNaDDe samajjhe sapadese jahA saMkhejapadesio tahA asaMkhejapadesio'vi anNtpdesio'vi|| vR. 'dupaesie' ityAdi, yasyaskandhasyasamAH pradezAH sasA?yasyatuviSamAHsasamadhyaH, saddheyapradezikAdistuskandhaH samapradezikaH itarazca, tatrayaH samapradezikaHsasArdo'madhyaH, itarastu viparIta iti // mU. (256) paramANupoggale NaM bhaMte ! paramANupoggalaM phusamANe kiM deseNaM desaM phusai 1 deseNaM dese phusai 2 deseNaM savvaM phusai 3 desehiM desaM phusati 4 desehiM dese phusai 5 desehiM savvaM phusai6 savveNaMdesaMphusati7 savveNaM dese phusati 8 savveNaM savvaMphusai9?, goyamA! no deseNaM desaMphusai no deseNaM dese phusati no deseNaM savvaM phusai no desehiM desaM phusati no desehiM dese phusai no desehiM savvaM phusati no savveNaM desaMphusai no savveNaM dese phusati savveNaM savvaM phusai / evaM paramANupoggale dupadesiyaMphusamANe sattamaNavamehiM phusati, paramANupoggale tipaesiyaM phusamANe nippacchimaehiM tihiM phu0, jahA paramANupoggale tipaesiyaMphusAvioevaMphusAveyavvo jAva anNtpesio| dupaesieNaMbhaMte! khaMdhe paramANupoggalaM phusamANepucchA, tatiyanavamehiM phusati, dupadesiyaM phusamANo paDhamataiyasattamaNavamehiM phusai, dupadesaotipadesiyaM phusamANo Adillaehi ya pacchillaehi ya tihiM phusati, majjhamaehiM tihiM vipaDiseheyavvaM, dupadesio jahA tipadesiyaM phusAvito evaM phusAveyavbo jAva anaMtapaesiyaM / tipaesie NaM bhaMte ! khaMdhe paramANupoggalaM phusamANe pucchA, tatiyachaTTanavamehiM phusati, Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-7 247 tipaesiodupaesiyaMphusamANo paDhamaeNaMtatieNaMcautthachaTThasattamanavamehiM phusati, tipaesio tipaesiyaM phusamANo sabvesuvi ThANesu phusati, jahA tipaesio tipadesiyaM phusAvito evaM tipadesio jAva anaMtapaesieNa saMjoeyavvo, jahA tipaesio evaM jAva anaMtapaesio bhaaniyvvo|| vR. 'paramANupoggale NaM bhaMte !' ityAdi, 'kiM deseNaM desa'mityAdayo nava vikalpAH , tatra dezena svakIyena dezaM tadIyaM spRzati, dezenetyanena dazaM dezAn sarvamityevaM zabdatrayapareNa trayaH, evaM dezairityanena 3, sarveNetyanena ca traya eveti 3 / __atra ca sarveNa sarvamityeka eva ghaTate, paramANorniraMzatvena zeSANAmasambhavAt, nanu yadi sarveNa sarvaMspRzatItyucyate tadA paramANvorekatvApatteH kathamaparAparaparamANuyogena ghaTAdiskandhaniSpatti? ita, atrocyate, sarveNa sakspRzatIti ko'rthaH?, svAtmanA tAvanyo'nyasya lagato, na punararddhAdyazena, arddhAdidezasya tayorabhAvAt, ghaTAdyabhAvApattistu tadaiva prasajyeta yadA tayore katvApatti, na ca tayoH sA, svarUpabhedAt / / ___ 'sattamanavamehiM phusai'ttisarveNa dezaMsarveNa sarvamityetAbhyAmityarthaH, tatra yadA dvipradezikaH pradezadvayAvasthito bhavati tadA tasya paramANuH sarveNa dezaMspRzati, paramANostadezasyaiva viSayatvAt, yadAtudvipradezikaH pariNAmasaukSyAdekapradezasthobhavatitadAtaMparamANuH sarveNa sarvaMspRzatItyucyate, 'nipacchimaehiM tihiM phusaiti tripradezikamasau spRzaMstribhirantyaiH spRzati, tatra yadA tripradezikaH pradezatrayasthito bhavati tadA tasya paramANuH sarveNa dezaM spRzati paramANostadezasyaiva viSayatvAt, yadA tu tasyaikatra pradeze dvau pradezau anyatraiko'vasthitaH syAttadA ekapradezasthitaparamANudvayasya paramANoHsparzaviSayatvenasarveNadezauspRzatItyucyate, nanudvipradezike'piyukto'yaM vikalpastatrApi pradezadvayasya spRzyamAnatvAt?, naivaM, yatastatra dvipradezamAtra evAvayavIti kasya dezau spRzati?, tripradeziketutrayApekSayA dvayasparzane eko'vaziSyate tatazca sarveNa dezau tripradezikasya spRzatIti vyapadezaH sAdhuH syAditti, yadA tvekapradezAvagADho'sau tadA sarveNa sarvaM spRzatIti syAditi / _'dupaesieNa'mityAdi, taiyanavamehiMphusai'ttiyadAdvipradezikaH dvipradezasthastadAparamANu dezena sarvaMspRzatIti tRtIyaH, yadA tvekapradezAvagADho'sautadA sarveNa srvmitinvmH| 'dupaesio dupaesiya mitayAdi, yadA dvipradeziko pratyekaM dvipradezAvagADhau tadA dezena dezamiti prathamaH, yadA tveka ekatrAnyastu dvayostadA dezena sarvamititRtIyaH, tathA sarveNa dezamiti saptamaH, navamastu pratIti eveti, anayA dizA'nye'pi vyAkhyeyA iti||pudglaadhikaaraadev pudgalAnAMdravyakSetrabhAvAn kAlatazcintayati, tatra mU. (257) paramANupoggale NaM bhaMte ! kAlato kevacciraM hoti?, goyamA! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM, evaM jaavanNtpesio| egapadesogADhe NaMbhaMte ! poggale see tammi vA ThANesu annaMmi vA ThANe kAlao kevaciraM hoi?, goyamA ! jaha0 egaM samayaM ukko0 AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM, evaM jAva asNkhejpdesogaaddhe| egapadesogADhe NaM bhaMte ! poggale niree kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM, evaM jAva asNkhejpdesogaaddhe| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/7/257 egaguNakAlaeNa NaM bhaMte ! poggale kAlao kevaciraM hoi ?, goyama ! jaha0 egaM samayaM u0 asaMkhenaM kAlaM evaM jAva anaMtaguNakAlae, evaM vannagaMdharasaphAsa0 jAva anaMtaguNalukkhe, evaM suhumapariNae poggale evaM bAdarapariNae poggle| saddapariNae NaM bhaMte ! puggale kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! ja0 egaM samayaM u0 AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM, asaddapariNae jahA eggunnkaale| paramANupoggalassaNaM bhaMte! aMtaraMkAlao kevaciraM hoi?, goyamA! jahanneNaM egasamayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kaalN| duppaesiyassa NaM bhaMte ! khaMdhAsa aMtaraM kAlao kevacira hoi ?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM / duppaesiyassa NaM bhaMte ! khaMdhassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM, evaM jAva anaMtapaesio / egapaesogADhassa NaM bhaMte! poggalassa seyassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi?, goyamA! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM, evaMjAva asNkhejjpesogaaddhe| egapaesogADhassaNaM bhaMte ! poggalassa nireyassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi?, goyamA jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejjaibhAgaM, evaMjAva asaMkhejjapaesogADhe / vanagaMdharasaphAsamuhamapariNayabAyarapariNayANaM etesiM jaM ceva saMciTThaNA taM ceva aMtaraMpi bhaanniyvvN| saddapariNayassa NaM bhaMte ! poggalassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kaalN| asaddapariNayassaNaM bhaMte ! poggalassa aMtaraM kAlao kevaciraM hoi?, goyamA! jahanneNaM egaM samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM / vR. 'paramANu'ityAdi dravyacintA 'ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM'ti asaMkhyeyakAlAtparaH pudgalAnAmekarUpeNa sthityabhAvAt 'egapaesogADhe NamityAdi kSetracintA, 'see'tti 'saijaH' sakampaH 'tammivAThANe'ttiadhikRta eva 'annammiva'ttiadhikRtAdanyatra 'ukkoseNaMAvaliyAe asaMkhejjaibhAgaM'ti pudgalAnAmAkasmikatvAccalanasya na nirejatvAdInAmivAsaGkhayeyakAlatvaM, 'asaMkhejjapaesogADhe'ttianantapradezAvagADhasyAsambhavAdasaGkhyAtapradezAvagADha ityuktaM, 'niree'tti 'nirejaH' nissprkmpH| ___ 'paramANupoggalasse'tyAdi, paramANorapagate paramANutve yadaparamANutvena vartanamAparamANutvapariNateH tadantaraM-skandhasambandhakAlaH, sacotkarSato'saGkhyAta iti| dvipradezikasyatuzeSaskandhasambandhakAlaH paramANukAlazcAntarakAlaH, sacateSAmanantatvAt pratyekaM cotkarSato'saGkhayeyasthitikatvAdanantaH,tathAyonirejasyakAlaH sasaijasyAntaramitikRtvoktaM saijasyAntaramutkarSato'saGkhyAtakAla iti, yastu saijasya kAlaH sa nirejasyAntaramitikRtvoktaM nirejasyAntaramutkarSata AvalikAyA asaGkhyAto bhAga iti| ekaguNakAlakatvAdInAMcAntaramekaguNakAlakatvAdikAlasamAnameva, napunardviguNakAla Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 5, varga:-, uddezakaH-7 tvAdInAmanantatvena tadantarasyAnantatvaM, vacanaprAmANyAt / sUkSmAdipariNatAnAM tvavasthAnatulyamevAntaraM, yato yadevaikasyAvasthAnaM tadevAnyasyAntaraM taccAsaGkeyayakAlamAnamiti / 'sahe' tyAdi tu sUtrasiddham // mU. (258) eyassa NaM bhaMte! davvaTThANAuyassa khettaTThANAuyassa ogAhaNaTThANAuyassa bhAvaTThANAuyassa kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthove khettaTThANAue ogAhaNaTThANAue asaMkhejjaguNe davvaTThANAue asaMkhejjaguNe bhAvaTThANAue asaMkhejjaguNe vR. 'eyassa NaM bhaMte ! davvaTThANAuyassa' tti dravyaM - pudgaladravyaM tasya sthAnaM-bhedaH paramANudvipradezikAdi tasyAyuH-sthiti, athavA dravyasyANutvAdibhAvena yatsthAnaM tadrUpamAyuH dravyasthAnAyustasya 'khittaTThANAuyassa' tti kSetrasya - AkAzasya sthAnaM-bhedaH pudgalAvagAhakRtastasyAyuHsthiti, athavA kSetre - ekapradezAdI sthAnaM yatpudgalAnAmavasthAnaM tadrUpamAyuH kSetrasthAnAyuH, evamavagAhanAsthAnAyuH bhAvasthAnAyuzca, navaramavagAhanA niyataparimANakSetrAvagAhitvaM pudgalAnAM bhAvastukAlatvAdi, nanu kSetrasyAvagAhanAyAzca ko bhedaH ?, ucyate, kSetramavagADhameva, avagAhanA tu vivakSitakSetrAdanyatrApi pudgalAnAM tatparimANAvagAhitvamiti / 'kayare' ityAdi kaNThyaM / khettogAhaNadavve bhAvaTThANAuyaM ca appabahuM / khet savvatthove se sA ThANA asaMkhejjA / / mU. (259) || 9 || vR. eSAM ca paraspareNAlpabahutvavyAkhyA gAthAnusAreNa kAryA, tAzcemA:khettogAhaNadavve bhAvaThThANAuappabahuyatte / dhovA asaMkhaguniyA tinni ya sesA kahaM neyA // zvetAmuttattAo teNa samaM baMdhapaJccayAbhAvA / to poggalANa thovo khettAvaTThANakAlo u / / annakakhettagayassavi taM ciya mANaM ciraMpi saMbhavai / // 2 // // 3 // 118 11 11411 // 6 // // 7 // 112 11 // 9 // 119011 249 ogAhaNanAse puNa khettannattaM phuDaM hoi // ogAhaNAvabaddhA khettaddhA akkiyAvabaddhA ya / na u ogAhaNakAlo khettaddhAmettasaMbaddho // jamhA tattha'nnattha ya sacciya ogAhaNA bhave khette / tamhA khettaddhAo'vagAhaNaddhA asaMkhaguNA / / saMkoyavikoeNa va uvaramiyAe'vagAhaNAevi / tattiyamettANaM ciya ciraMpi davvANa'vatthANaM // saMghAyabheyao vA davvovarame puNAi saMkhette / niyamA tadhvvogAhaNAe nAso na saMdeho // ogAhaddhA davve saMkoyavikoyao ya avabaddhA / na udavvaM saMkoyaNavikoyamitteNa saMbaddhaM // jamhA tattha'nnattha va davvaM ogAhaNAe taM ceva / davvaddhA'saMkhaguNA tamhA ogAhaNaddhAo // saMghAyameyao vA davvovarame'vi pajjavA saMti / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 taM kasiNaguNavirAme puNAi davvaM na ogAho // saMghAya bheyabaMdhAnuvattiNI niccameva davvaddhA / guNakAla saMghAya bheyametta'ddhasaMbaddho // jamhA tattha'nnattha ya davve khettAvagAhaNAsuM ca / te ceva pajjavA saMti to tadaddhA asaMkhaguNA // Aha aneito'yaM davvovarame guNANa'vatthANaM / guNaviSpariNAmaMmi ya davvaviseso ya'negaMto // vipparimayaMmi davve kammiM guNapariNaI bhave jugavaM / kammivi puNa tadavatthe hoI puNa guNA parINAmI guNavipparINAmo // bhanna saccaM kiM puNa guNabAhullA na savvaguNanAso / davvassa tadannatte'vi bahutarANaM guNANa ThiI // ayamarthaH- kSetrasyAmUrttatvena kSetreNa saha pudgalAnAM viziSTabandhapratyayasya- snehAderabhAvAnnaikatra te ciraM tiSThantIti zeSaH, yasmAdevaM tata ityAdi vyaktaM / 1199 11 // 12 // // 13 // 1198 11 bhagavatI aGgasUtraM 5/-/7/259 119411 athAvagAhanAyurbahutvaM bhAvyate-iha pUrvArddhana kSetrAddhAyA adhikA avagAhanAddhetyuktam, uttarArddhena tvavagAhanAddhAto nAdhikA kSetrAddheti / kathametadevamiti ?, ucyate, avagAhanAyAmagamanakriyAyAM ca niyatA kSetrAddhAH vivakSetrAddhAyA abhAve'pi tasyA bhAvAditi atha nigamanam 'jamheM' tyAdi / atha dravyAyurvahutvaM bhAvyate - saGghocena vikocena coparatAyAmapyavagAhanAyAM yAvanti dravyAni pUrvamAsaMstAvatAmeva ciramapi teSAmavasthAnaM saMbhavati, anenAvagAhanAnivRttAvapi dravyaM na nivarttata ityuktaM, atha dravyanivRttivizeSe'vagAhanA nivarttata evetyucyate - saGghAtena pugdalAnAM bhedena vA teSAmeva yaH saGkSiptaH-stokAvagAhanaH skandho na tu prAktanAvagAhanaH tatra yo dravyoparamodravyAnyathAtvaM tatra sati, na ca saGghAtena sa saGkSiptaH skandho bhavati, tatra sati sUkSmataratvenApi tatpariNateH zravaNAt, niyamAtteSAM dravyANAmavagAhanAyA nAzo bhavati, kasmAdevamityata ucyateavagAhanAddhA dravye'vabaddhA-niyatatvena saMbaddhA kathaM ?, saGkocAdvikocAcc, saGkocavikocAdi parihRtyetyarthaH, avagAhanA hi dravye saGkocavikocayorabhAve sati bhavati tatsadbhAve ca na bhavatItyevaM dravye'vagAhanA niyatatvena saMmbaddhetyucyate drumatve khadiratvamiveti uktaviparyaya mAha-na punadravyaM saGkocavikoca mAtre satyapyavagAhanAyAM niyatatvena saMbaddhaM, saGkocavikocAbhyAmavAganAnivRttAvapi dravyaM na nivarttata ityavagAhanAyAM tanniyatatvenAsaMbaddhamityucyate, khadiratve drumatvavaditi / atha nigamanam / atha bhAvAyurbahutvaM bhAvyate - saGghAtAdinA dravyoparame'pi paryavAH santi, yathA mRSTapaTe zuklAdiguNAH, sakalaguNoparame tu na tadravyaM na cAvagAhanA'nuvarttate, anena paryavANAM ciraM sthAnaM dravyasya tvaciramityuktam, atha kasmAdevamiti ?, ucyate- saGghAtabhedalakSaNAbhyAM dharmAbhyAM yo bandhaH - sambandhastadanuvarttanI - tadanusAriNI, saGghAtAdyabhAva eva dravyAddhAyAH sadbhAvAtadbhAve cAbhAvAt, na punarguNakAlaH saGghAtabhedamAtrakAlasaMbaddhaH, saGghAtAdibhAve'pi guNAnAmanuvarttanAditi Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-7 atha nigamanam-'dravyavizeSaH' dravyapariNAmaH / anantaramAyuruktam, athAyuSmata ArambhAdinA caturvizatidaNDakena prarUpayannAha mU. (260) neraiyA NaM bhaMte ! kiM sAraMbhA sapariggahA udAhu anAraMbhA apariggahA ?, goyamA! neraiyA sAraMbhAsa pariggahA no anAraMbhA no apariggahA / se kemaTeNaMjAva apariggahA goyamA! neraiyA NaM puDhavikAyaMsamAraMbhaMti jAva tasakAyaM samAraMbhaMti sarIrA pariggahiyA bhavaMti kammA pariggahiyA bhavaMti sacittAcittamIsayAiM davvAiM pari0 bha0 , se teNaDheNaM taM ceva / asurakumArANaM bhaMte! kiM sAraMbhA 4? pucchA, goyamA! asurakumArA sAraMbhA sapariggahA no anAraMbhA apa0 / se keNaTeNaM0?, goyamA ! asurakumArA NaM puDhavikAyaM samAraMbhaMti jAva tasakAyaM samAraMbhaMti sarIrA pariggahiyA bhavaMti kammA pariggahiyA bhavaMti bhavaNA pari0 bhavaMti devA devIo maNussA maNussIo tirikkhajoniyA tirikkhajoniNIo pariggahiyAo bhavaMti AsaNasayaNabhaMDamattovagaraNA pariggahiyA bhavaMti saccittAcittamIsayAiM davvAiM pariggahiyAI bhavaMti se teNaTeNaM taheva evaM jAva thnniykumaaraa| egidiyA jahA neriyaa| beiMdiyA NaMbhaMte! kiMsAraMbhA sapariggahAtaMcevajAvasarIrApariggahiyA bhavaMti bAhiriyA bhaMDamattovagaraNA pari0 bhavaMti sacittAcitta0 jAva bhavaMti evaM jAva curidiyaa| paMcediyatirikkhajoniyA NaM bhaMte ! taM ceva jAva kammA pari0 bhavanti TaMkA kUDA selA siharI pabbhArA pariggahiyA bhavaMti jalathalabilaguhAleNA pariggahiyA bhavaMti ujjharanijjharacillalapallalavappiNA pariggahiyA bhavaMta agaDataDAgadahanadIovAvipukkhariNIdIhiyAguMjAliyA sarAsarapaMtiyAosarasarapaMtiyAAbilapaMtIyAo pariggahiyAo bhavaMti ArAmujANAkANaNA vanAI vanasaMDAI vanarAIo pariggahiyAo bhavanti devaulasabhApa- vAthUbhAkhAtiyaparikhAo pariggahiyAobhavaMti pAgAraTTAlagacariyadAragopurApariggahiyA bhavaMti pAsAdagharasaraNaleNaAvaNA pariggahitAbhavaMti siMghADagatigacaukkacaccaracaummuhamahApahA pariggahiyA bhavaMti sagaDarahajANajuggagillithillisIyasaMdamAniyAopariggahiyAobhavaMti lohIlohakaTAkahaDucchyApariggahiyA bhavaMti bhavaNA pariggahiyA bhavaMti devA devIomaNussA maNussIo tirikkhajonio tirikkhajoNiNIo AsaNasayaNakhaMbhabhaMDasacittAcittamIsayAiMdavvAiMpariggahiyAiMbhavaMti se teNaTeNaM0, jahA tirikkhajoniyA tahA mnnussaannvibhaanniyvvaa|| vANabhaMtarajotisavemAniyA jahA bhavaNavAsI tahA neyvvaa|| vR. 'neraie'tyAdi, bhaMDamattovagaraNa'tti iha bhANDAni-mRnmayabhAjanAni mAtrAnikAMsyabhAjanAni upakaraNAnilauhIkaDucchukAdIni, ekendriyANAM parigraho'pratyAkhyAnAdavaseyaH, 'bAhirayA bhaMDamattovagaraNa'tti upakArasAdhAvIndriyANAM zarIrarakSArthatatkRtagRhakAdInyavaseyAni 'TaMka ttichinnaTaGkAH kuDa'ttikUTAnizikharAni vAhastyAdibandhanasthAnAni vA 'sela'ttimuNDaparvataH 'sihara'ttizikhariNaH-zikharavanto giraya- 'pabbhAra ti ISadavanatA giridezAH 'leNa'ttiutkIrNaparvatagRhAH 'ujjhara'ttiavajharaH-parvatataTAdudakasyAdhaHpatanaM 'nijjhara'tti nirjhara-udakasya zravaNaM 'cillala'tti cikkhallamizrodako jalasthAnavizeSaH 'pallala'tti prahlAdanazIlaH sa eva 'vappiNa'tti Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/7/260 kedAravAn taTavAn vA dezaH kedAra evetyanye / 'agaDa'tti kUpaH 'vAvi'tti vApI caturasro jalAzayavizeSaH 'pukkharini'tti puSkariNI vRttaH sa eva puSkaravAn vA 'dIhiya'tti sAriNyaH 'guMjAliya'tti vakrasAriNyaH 'sara'tti sarAMsisvayaMsaMbhUtajalAzayavizeSAH 'sarapaMtiyAo'tti saraHpaGkatayaH 'sarasarapaMtiyAo'tti yAsu saraHpaGkitaSu ekasmAtsaraso'nyasminnanyasmAdanyatra evaM saJcArakapATakenodakaM saMcarati tAH saraHsaraHpaGkatayaH bilapaGktayaH-pratItAH 'ArAma'ttiAramantiyeSudamAdhavIlatAdiSumpatyAdIni te ArAmAH 'ujjANa'tti 'udyAnAni' puSpAdimavRkSasaGkulAni utsavAdI bahujanabhogyAni 'kANaNa'tti 'kAnanAni' sAmAnyavRkSasaMyuktAni nagarAsannAni 'vaNa'ttivanAninagaraviprakRSTAni 'vanasaMDAIti vnssnnddaaH-ekjaatiiyvRksssmuuhaatmkaaH| ___ 'vanarAi'tti vanarAjayo-vRkSapaGktayaH 'khAiya'tti 'khAtikAH' uparivistIrNAghaHsaGkaTakhAta-rUpAH pariha'ttiparikhAHadha uparicasamakhAtarUpAH 'aTTAlaga'ttiprAkaroparyAzrayavizeSAH 'cariya'tti carikA' gRhaprAkArAntarohastyAdipracAramArga 'dAra'ttidvAraMkhaDakkikA 'gouratti 'gopuraM' nagarapratolI 'pAsAya'tti prAsAda devAnAM rAjJAM ca bhavanAni, athavA utsedhabahulAH prAsAdAH 'ghara'ttigRhAni sAmAnyajanAnAMsAmAnyAnivA "saraNa'tti 'zaraNAni' tRNamayAvasarikAdIni 'AvaNa'tti 'ApaNA'haTTAH caturmukhaM-caturmukhadevakulakAdi 'mahApaha'tti rAjamArga 'sagaDe'tyAdi prAgvat 'lohitti 'lauhi' maNDakAdipacanikA lohakaDAhittikavellI 'kaDucchuya'tti pariveSaNAdyartho bhAjanavizeSaH 'bhavaNa'tti bhvnptinivaasH|| eteca nArakAdayazchadmasthatvena hetuvyavahArakatvAddhetava ucyante iti tadbhedAnnirUpayannAha mU. (261)paMca heU pannattA, taMjahA-heuMjANai heuMpAsai heuMbujjhai heuMabhisamAgacchati heuMchaumatthamaraNaM marai paMceva heU paM0 taMjahA-heuNA jANai jAva heuNA chaumatthamaraNaM mri| paMca heU pannattA, tejahA-heuM na jANai jAva heuM annANamaraNaM marai // paMca heU pannattA, taMjahAheuNA na jANati jAva heuNA annANa maraNaM mrti|| . paMca aheu pannattA, taMjahA-aheuM jANai jAva aheuM kevalimaraNaM marai // paMca aheU pannattA, taMjahA-aheuNA jANaijAva aheuNA kevalimaraNaM mri||pNc aheU pannattA, taMjahAaheuNA na jANai jAva aheuNA chaumatthamaraNaM marai / sevaM bhaMte 2 ti|| vR. 'paMca heu'ityAdi, iha hetuSuvartamAnaH puruSo hetureva tadupayogAnanyatvAt, paJcavidhatvaM cAsya kriyAbhedAdityata Aha 'heuM jANaitti hetuM' sAdhyAvinAbhUtaM sAdhanizcayArthaM jAnAti' vizeSataH samyagavagacchati samyagdRSTitvAt, ayaM paJcavidho'pi samyagdRSTimantavyo mithyAdRSTeH sUtradvayAtparato vakSyamANatvAdityekaH, evaM hetuM pazyati sAmAnyata evAvabodhAditi dvitIyaH, evaM hetuM 'budhyate' samyak zraddhatta iti bodheH samyakzraddhAnaparyAyatvAditi tRtIyaH, tathA hetum 'abhisamAgacchati' sAdhyasiddhau vyApAraNataH samyakprApnotIti caturthaH,tathA "heuMchaumatthetyAdi, hetuH-adhyavasAnAdirmaraNakAraNaM tadyogAnmaraNamapi heturatastaM hetumadityarthaH chadmasthamaraNaM, na kevalimaraNaM, tasyAhetukatvAt, nApyajJAnamaraNametasya samyagajJAnitvAt ajJAnamaraNasya ca vakSyamANatvAdityekaH, evaM hetuMpazyati sAmAnyataevAvabodhAditi dvitIyaH, evaM hetuM budhyate' samyak national Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-7 zraddhattaiti bodheH samyakzraddhAnaparyAyatvAditi tRtIyaH, tathA hetum abhisamAgacchati' sAdhyasiddhau vyApAraNataH samyak zraddhatta prApnotIti caturthaH, tathA heuM chaumatthe'tyAdi, hetuH-adhyavasAnAdimaraNakAraNaM tadyogAnmaraNamapi heturatastaM hetumadityarthaH chadmasthamaraNaM, na kevalimaraNaM, tasyAhetukatvAt, nApyajJAnamaraNametasya samyagajJAnitvAt ajJAnamaraNasya ca vakSyamANatvAt mriyatekarotIti pnycmH| ___ prakArAntareNa hetUnevAha-paMce' tyAdi, 'hetunA' anumAnotthApakena jAnAti-anumeyaM samyagavagacchati samyagdRSTitvAdekaH, evaM pazyatIti dvitIyaH, evaM 'budhyate' zraddhatta iti tRtIyaH, evam 'abhisamAgacchati' prApnotIti caturthaH, tathA'kevalitvAt 'hetunA' adhyavasAnAdinA chadmasthamaraNaMmriyateiti paJcamaH ||ath mithyASTimAzritya hetUnAha-'paMce'tyAdi, paJca kriyAbhedAt hetavo hetuvyavahAritvAt, tatra hetu liGganajAnAti, naJaH kutsArthaHtvAdasamyagavaiti mithyASTitvAt 1, evaM na pazyati2, evaM nabudhyate 3, evaM nAbhisamAgacchati4, tathA hetum' adhyavasAnAdihetuyuktamajJAnamaraNaM mriyate' karotimithyASTitvenAsamyagjJAnatvAditi 5||hetuunev prakArAntareNAha'paMce'tyAdi, 'hetunA' liGgena na jAnAti-asamyagavagacchati, evamanye'pi ctvaarH| athoktavipakSabhUtAnahetUnAha-paMcetyAdi, pratyakSajJAnitvAdinA'hetuvyavahAritvAdahetavaHkevalinaH, te ca paJca kriyAbhedAt tadyathA-'ahetuM jANaitti ahetu-na hetubhAvena sarvajJatvenAnumAnAnapekSatvAdbhUmAdikaMjAnAti svasyAnanumAnotthApakatayetyarthaH ato'sAvahetureva, evaMpazyatItyAdi, tathA ahetuM kevalimaraNaMmaraitti ahetuM' nirhetukaM anupakramatvAt kevalimaraNaM 'niyate' karotItyaheturasau paJcama iti| prakArAntareNAhetUnevAha-paMce' tyAditathaiva navaram ahetunA' hetvabhAvena kevalitvAjjAnAti yo'sAvahetureva, evaM pazyatItyAdayo'pi 3, 'aheuNA kevalimaraNaMmaraitti ahetunA' upakramAmAvena kevalimaraNaM mriyate, kevalino nirhetukasyaiva tasya bhaavaaditi|| ahetUneva prakArAntareNAha-paMca aheU ityAdi, 'ahetavaH ahetuvyavahAriNaH, teca paJca jJAnAdibhedAt, tadyathA- 'aheuMnajANaitti, 'ahetuM' nahetubhAvenasvasyAnumAnAnutthApakatayetyarthaH 'najAnAti nasarvathA'vagacchati, kathaJcidevAvagacchatItyarthaH, najodezapratiSedhArthaHtvAt jJAtuzcAvadhyAdijJAnavatvAt kathaJcijJAnamuktaM, sarvathAjJAnaM tu kevalina eva syAditi, evamanyAnyapi 3, tathA aheuMchaumatthamaraNaMmaraittiaheturadhyavasAnAderupakramakAraNasyAbhAvAt chadmasthamaraNamakevalitvAt na tvajJAnamaraNamavadhyAdijJAnavattvena jJAnitvAttasyeti // ahetUnevAnyathA''ha'paMce'tyAdi, tathaiva navaram 'ahetunA' hetvabhAvena na jAnAti kthnycidevaadhyvsytiiti| gamanikAmAtramevedamaSTAnAmapyeSAM sUtrANAM, bhAvArthaM tu bahuzrutA vidantIti // zatakaM-5, uddezakaH-7 samAptaH -:zatakaM-5 uddezakaH-8:vR. saptame uddezake pudgalAH sthitito nirUpitAH, aSTame tu ta eva pradezato nirUpyante, ityevaMsambandhasyAsyedaM prastAvanAsUtram mU. (262) teNaM kAleNaM 2 jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM 2 samaNassa 3 jAva Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 254 bhagavatIagasUtraM 5/-18/262 aMtevAsI nArayaputte nAmaM anagAre pagatibhahae jAva viharati, teNaM kAleNaM 2 samaNassa 3 jAva aMtevAsI niyaMThiputte nAmaMana0 pagatibhaejAva viharati, taeNaM se niyaMThIputteana0 jeNAmeva nArayaputte anagAre teNeva uvAgacchai 2 nArayaputtaM ana0 evaM vayAsI-savvA poggalA te ajo! kiM saaDDA samajjhA sapaesA udAhu aNaDDA amajjhA apaesA?, ajjotti nArayaputte anagAre niyaMThiputtaM anagAraM evaM vayAsI-savvapoggalA me ajjo ! saaDDA samajjhA sapadesA no aNaDDA amajjhA appesaa| taeNaMse niyaMThiputte anagAre nArayuputtaMa0 evaM vadAsi-jatiNaM te ajo! savvapoggalA saaDDA samajjhA sapadesa no aNaDvA amajjhAapadesa kiMdavvAdeseNaM ajo! savvapoggalA saaDDA samajhA sapadesA no aNaDDA amajjA apadesA? khettAdeseNaM ajo! savvapoggalA saaDDA samajhA sapaesA tahevaceva, kAlAdeseNaMtaMceva, bhAvAdeseNaM ajo! taMceva, taeNaM se nArayaputte anagAre niyaMThiputtaManagAraM evaM vadAsI-davvAdeseNavi me ajjo! savvapoggalA saaDDA samajjhA sapadesA no aNaDDAamajjhAapadesAkhettAeseNavisavve poggalA saaDDAtaha ceva kAlAdeseNavi, taMceva bhAvAdeseNa vi| taeNaM se niyaMThIputte ana0 nArayaputtaM anagAraMevaM vayAsI jatiNaM he ajo! davvAdeseNaM savvapoggalAsaaDDA samajjhAsapaesA no aNaDDA amajjhA apaesA, evaM te paramANupoggalevi saaDDe samajjhe sapaese no aNaDDhe amajhe apaese, jatiNaM ajjo ! khettAdeseNavi savvapoggalA saa03 jAva evaM te egapaesogADhevi poggale saa-he samajhe sapaese, jati NaM ajjo ! kAlAdeseNaM savvapoggalA saaDDA samajjhA sapaesA, evaM te egasamayaThitIevi poggale 3 taM ceva, jati NaM ajjo ! bhAvAdeseNaM savvapoggalA saaDDA samajjhA sapaesA 3 / . evaM te egaNukAlaevi poggale saa0 3 taM ceva, aha te evaM na bhavati to jaM vayasi davvAdeseNavi savvapoggalA saa0 3 no aNaDDA amajjhA apadesA evaM khettAdeseNavi kAlA0 bhAvAdeseNavi tannaM micchA, tae NaM se nArayaputte anagAre niyaMThIputtaM a0 evaM vayAsI-no khalu vayaM devA0 eyamaDhe jANAmo pAsAmo, jatiNaM devA0 no gilAyaMti parikahittae taM icchAmiNaM devA0 aMtie eyamaTuM socA nisamma jAnittae, taeNaM se niyaMThIpatte anagAre nArayaputtaManagAraM evaM vayAsI-davvAdeseNavi me ajo savve poggalA sapadevAsi apadesAvi anaMtA khettAdeseNavi evaM ceva kAlAdeseNavi bhAvAdeseNavi evaM cev| je davvao appadese se khettao niyamA appadese kAlao siya sapadese siya apadese bhAvao siya sapadese siya apadese / je khettao appadese se dabbao siya sapadese siyaapadese kAlao bhayaNAe bhAvao bhynnaae| jahA khettao evaM kAlao bhaavo||jedvvo sapadese se khettao siya sapadese siya apadese, evaM kAlao bhAvaovi, je khettao sapadese se davvato niyamA sapadese kAlao bhayaNAe bhAvao bhayaNAe jahA dabbao tahA kAlao bhaavovi| eesiNaMbhaMte ! poggalANaMdavvAdeseNaM khettAdeseNaM kAlAdeseNaMbhAvAdeseNaM sapadesANaya apadesANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, nArayaputtA! savvatthovA poggalA bhAvAdeseNaM apadesA kAlAdeseNaM apadesA asaMkhejjaguNA davvAdeseNaM apadesA asaMkhenaguNA khettAdeseNaM Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-8 255 apadesA asaMkhejaguNAkhettAdeseNaMcevasapadesA asaMkhejaguNA davvAdeseNaMsapadesA visesAhiyA kAlAdeseNaM sapadesA visesAhiyA bhAvAdeseNaM sapadesA visesaahiyaa| taeNaMse nArayaputteanagAre niyaMThIputtaManagAraMvaMdai namasai niyaMThiputtaManagAraMvaMdittA namaMsittA eyamadvaMsammaM viNaeNaM bhujo 2 khAmeti ra ttA saMjameNaMtavasAappANaMbhAvamANe viharai vR.'teNa mityAdi, 'davvAdeseNaM tidravyaprakAreNadravyataityarthaH paramANutvAdyAzrityetiyAvat 'khettAdeseNaM ti ekapradezAvagADhatvAdinetyarthaH 'kAlAdeseNaM ti ekAdisamayasthitikatvena 'bhAvAdeseNaM ti ekaguNakAlakatvAdinA 'savvapoggalAsapaesAvI'tyAdi, iha ca yatsaviparyasA dipudgalavicAre prakrAntesapradezApradezAevateprarUpitAH tatteSAM prarUpaNe sArddhatvAdiprarUpitameva bhavatItikRtvetyavaseyaM, tathAhi-sapradezAHsAddhAsamadhyAvA, itaretvanarddhA amadhyAzceti, 'anaMta'tti ttprimaannjnyaanpnprNttsvruupaabhidhaanm| atha dravyato'pradezasya kSetrAdayAzrityApradezAditvaM nirUpayannAha-'je davvao appaese'ityAdi, yo dravyato'pradezaH-paramANuHsaca kSetrato niyamAdapradezo, yasmAdasau kSetrasyaikatraiva pradeze'vagAhate pradezadvayAdyavagAhe tu tasyApradezatvameva na syAt, kAlatatsu yadyasAvekasamayasthitikastadA'pradezo'nekasamayasthitikastu sapradeza iti, bhAvataH punaryayekaguNakAlakAdistadA'- pradezo'nekaguNakAlakAdistu sapradeza iti| nirUpitodravyato'pradezo'tha kSetrato'pradezaM nirUpayannAha-'je khettao appaese ityAdi, yaH kSetrato'pradezaH sa dravyataH syAtsapradezaH, dvayaNukAderapyekapradezAvagAhitvAt, syAdapradezaH, paramANorapyekapradezAvagAhitvAt, kAlaobhayaNAe'tti kSetrato'pradezoyaHsa kAlatobhajanayA'pradezAdirvAcyaH, tathAhi-ekapradezAvagADhaH ekasamayasthitikatvAdapradezo'pi syAt anekasamayasthitikatvAcca sapradezo'pisyAditi 'bhAvaobhayaNAe'tti kSetrato'pradezo yo'sAvekaguNakAlakatvAdapradezo'pi syAt anekaguNakAlakAditvAcca sapradezo'pi syAditi / ____ atha kAlApradezaM bhAvApradezaM ca nirUpayannAha-'jahA khettao evaM kAlao bhAvao'tti yathA kSetrato'pradeza uktaM evaM kAlato bhAvatazcAsau vAcyaH, tathAhi-'je kAlao appaese se davvao siya sappaese siya appaese' / evaM kSetrato bhAvatazca, tathA-'je bhAvao appaese se davvao siya sappaese siyaappaese' evaM kSetrataH kaaltshceti| ukto'pradezo'tha sapradezamAha-'je davvao sappaese'ityAdi, ayamarthaH-yo dravyato dvayaNukAditvena sapradezaHsakSetrattaH syAtsapradezodvayAdipradezAvagAhitvAtsyAdapradezaekapradezAvagAhitvAt, evaM kAlatobhAvatazca, tathAyaHkSetrataH sapradezo dvayAdipradezAvagAhitvAt sa dravyataH sapradeza eva, dravyato'pradezasya dvayAdipradezAvagAhitvAbhAvat kAlato bhAvAtazcAsau dvidhA'pi syAditi, tathA yaHkAlataH sapradezaH sa dravyataHkSetrato bhAvatazca dvidhA'pisyAt, tathAyo bhAvataH sapradezaH sa dravyakSetrakAlairdvidhA'pi syAditi sapradezasUtrANAM bhAvArthaH iti / athaiSAmeva dravyAditaH sapradezApradezAnAmalpabahutvavibhAgamAha-'eesi Na'mityAdi sUtrasiddhaM, navaramasyaiva sUtroktAlpabahutvasya bhAvanArthaM gAthAprapaJco vRddhokto'bhidhIyate Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 119 11 // 2 // // 3 // 118 11 // 5 // // 6 // // 7 // 112 11 118 11 // 10 // // 11 // // 12 // // 13 // 1198 11 // 17 // bhagavatI aGgasUtraM 5/-/8/262 vocchaM appAbahuyaM davvekhettaddhabhAvao vAvi / apaesasappaesANa poggalANaM samAseNaM // davveNaM paramANU khetteNegappaesamogADhA / kAleNegasamaiyA apaesA poggalA hoMti / [varNAdibhirityarthaH] bhAveNaM apaesA egaguNA je havaMti vannAI / te cciya thovA jaM guNabAhallaM pAyaso davve // etto kAlAseNa appaesA bhave asaMkhaguNA / kiM kAraNaM puNa bhave bhannati pariNAmabAhallA | bhAveNaM apaesA je te kAleNa haMti duvihAvi / duguNAdaovi evaM bhAveNaM jAva'naMtaguNA // kAlApaesayANaM evaM ekkekkao havati rAsI / ekkkaguNaTThANammi egaguNakAlayAIsu // AhAnaMtaguNattaNamevaM kAlApaesayANaMti / jamaNaMtaguNaTThANesu hoMti rAsIvi hu anaMtA / / mannai egaguNAni anaMtabhAgaMmi jaM anaMtaguNA / teNAsaMkhaguNa ciya havaMti nAnaMtaguniyattaM // evaM vA bhAvamiNaM paDucca kAlApaesayA siddhA / paramANupoglAisa davvevi hu esa ceva gamo emeva hoi khette egapaesAvagAhaNAIsuM / ThANaMtarasaMkaMtiM paDucca kAleNa maggaNayA // saMkoyavikoyaMpi hu paDuca ogAhaNAe emeva / taha suhumabAyaranireyaseyasAipariNAmaM // evaM jo savvo cciya pariNAmo puggalANa iha samaye / taM taM paDucca esiM kAleNaM appaesattaM // kAleNa appaesA evaM bhAvApaesaehiMto / hoMti asaMkhijjaguNA siddhA pariNAmabAhallA | eto davvAseNa appaesA havaMti'saMkhaguNA / puNate ? paramANU kahate bahuyatti ? taM suNasu / // 15 // aNu 1 saMkhejapaesiya 2 asaMkha 3 'naMtapaesiyA ceva 4 / cauro cciya rAsI poggalANa loe anaMtANaM // tatthAnaMtehiMto sutte'naMtappaesiehiMto / // 16 // jeNa paesaThThAe bhaniya aNavo anaMtaguNA / / saMkhejjatime bhAge saMkhejjapaesiyANa vaTTaMti / navaramasaMkhejjapaesiyANa bhAge asaMkhaime // Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-8 257 // 18 // // 19 // // 20 // // 21 // // 22 // // 23 // // 24 // // 25 // // 26 // saivi asaMkhejjapaesiyANa tesiM asNkhbhaagtte| __ bAhullaM sAhijjai phuDamavasesAhiM raasiihiN|| jeNekkarAsiNo cciya asaMkhabhAgeNa sesarAsINaM / teNAsaMkhejaguNA aNavo kAlApaesehiM / / etto asaMkhaguniyA evaMti khettApae siyA samae / jaMto te savvevi ya apaesA khettao aNavo / dupaesiyAiesuvi paesaparivaDDiesu ThANesu / labbhai ikkiko ciya rAsI khettaapesaannN|| etto khettAeseNa ceva sapaesayA asNkhgunnaa| egapaesogADhe mottuM sesaavgaahnnyaa|| te puNa dupaesogAhaNAiyA savvapoggalA sesA / teya asaMkhejjaguNA avagAhaNaThANabAhullA // davveNa hoMti etto paesA poggalA visesahiyA / kAleNa ya bhAveNa ya emeva bhave visesahiyA // bhAvAIyA vuTTI asaMkhaguniyA jmppesaannN| to sappaesayANaM khettaaivisesprivuddddii| mIsANa saMkamaM pai sapaesA khettao asNkhgunnaa| bhaniyA saThThANe puNa thovacciya te gaheyavvA // khettetaNa sappaesA thovA davvabhAvao ahiyaa| sapaesappAbahuyaM sahANe atthao evaM / / paDhamaM apaesANaM vIyaM puNa hoi sappaesANaM / taiyaM puNa mIsANaM appabahuM-atthao tinni|| ThANe ThANe vaDDai bhAvAINaM jamappaesANaM / taMciya bhAvAINaM paribhassati sappaesANaM // ahavA khettAINaM jamappaesANa hAyae kmso| taMciya khettAINaM parivaDDai sappaesANaM / / avaroparappasiddhA vuDDI hAnI ya hoi dohNpi| apaesasappaesANa poggalANaM slkkhnno|| teceva te cauhivi jamuvacarijjati poggalA duvihA / teNa u vaDDI hAnI tesiM annonnsNdiddhaa|| eesiM rAsINaM nidarisaNamiNaM bhaNAmi paccakkhaM / vuDDIe savvapoggala jAvaM tAvANa lkkhaao| ekaMca do ya paMca ya dasa ya sahassAIM appaesANaM / bhAvAINaM kamaso cauNhavi jahovaiTThANaM // // 27 // // 28 // // 29 // // 30 // // 31 // // 32 // // 33 // // 34 // 1517 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 5/-/8/262 // 36 // nauI paMcAnauI aTThAnauI taheva navanavaI / evaiyAiM sahassAiM sappaesANa vivarIyaM // eesiM jahasaMbhavamatthovaNayaM karijja rAsINaM / sabbhAvao ya jAnija te anaMte jiNAbhihie / / dravye prAyeNa dvayAdiguNA anantaguNAntAH kAlakatvAdayo bhavanti ekaguNakAlakAdayastvalpA iti bhAvaH // 3 // ayamarthaH yo hi yasmin samaye yadvarNagandharasasparzasaGghAtabhedasUkSmatvabAdaratvAdipariNAmAntaramApannaH sa tasmin samaye tadapekSayA kAlato'pradeza ucyate, tatra caikasamayasthitirityante, pariNAmAzca bahava iti pratipariNAmaM kAlApradezasaMbhavAttadbahutvamiti / 4 // etadeva bhAvyate- bhAvatoye'pradezA ekaguNakAlatvAdayo bhavanti te kAlato dvividhA api bhavanti-sapradezA apradezAzcetyarthaH, tathA bhAvena dviguNAdayo'pyanantaguNAntAH, 'eva' miti dvividhA api bhavanti, tatazca ekaguNakAlAd dviguNakAlAdiSu guNasthAnakeSu madhye ekaikasmin guNasthAnake kAlApradezAnAmekaiko rAzirbhavati, tatazcAnantatvAd guNasthAnakarAzInAmanantA eva kAlApradezarAzayo bhavanti / / 5-6 // 258 // 35 // atha prerakaH- evamiti-yadi pratiguNasthAnakaM kAlApradezarAzayo'bhidhIyanta iti, atrottaram - ayamabhiprAyaH- yadyapyanantaguNakAlatvAdInAmanantA rAzayastathA'pyekaguNakAlatvAdInAmanantabhAga eva te varttanta iti na tadadddvAreNa kAlApradezAnAmanantaguNatvaM api tvasaGkhyAtaguNatvameveti // 7-8 | evaM tAvat 'bhAvaM' varNAdipariNAmam 'imaM' uktarUpamekAdyanantaguNasthAnavarttinamityarthaH pratItya kAlApradezikAH pudgalAH siddhAH, kAlApradezatA vA pudgalAnAM 'siddhA pratiSThitA, 'dravye'pi' dravyapariNAmamapyaGgIkRtya paramANvAdiSu 'eSa eva' bhAvapariNAmokta eva gamaH - vyAkhyA // 9 // 'evameva' dravyapariNAmavad bhavati 'kSetre' kSatramadhikRtya ekapradezAvagADhAdiSu pudgalabhedeSu sthAnAntaragamanaM pratItya kAlena kAlApradezAnAM mArgaNA // 10 // yathA kSetrataH evamavagAhanAdito'pItyetaducyate avagAhanAyAH saGkocaM ca pratItya kAlApradezAH syuH, tathA sUkSmabAdara sthirAsthirazabdamanaH karmAdipariNAmaM cava pratItyeti // 11 'esiM' ti pudgalAnAmityarthaH / / 12-13-14-15 / / anantebhyaH anantapradezikaskandhebhyaH pradezArthaH tayA paramANavo'nantaguNAH sUtra uktAH, sUtraM cedam "savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA davvaTTayAe te ceva paesaTTayAe anaMtaguNA paramANupoggalAdavvaTTayAe paesaThThayAe anaMtaguNA, saMkhejjapaesiyA khaMdhA davvaThThayA saMkhejjaguNA te ceva paesaTTayAe asaMkhejjaguNA asaMkhejjapaesiyA khaMdA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA te ceva paesaTTayAe asaMkhejjaguNa "tti / saGghayeyatame bhAge saGkhyAtapradezikAnAmasaGghayeyatame cAsaGkhyAtapradezikAnAmaNavo varttante, uktasUtrapramANyAditi // 16-17 // rAsIhiM saGkheyapradezikAnantapradezakAbhidhAnAbhyAm, vA'bhaviSyanniti // 18 // 'na zeSarAzyo' riti, kAlataH asyAyamarthaH anantapradezikarAzeranantaguNAste, saGghayAtapradezikarAzestu saGkhyAtabhAge, saGkhyAtabhAgasya ca vivakSayA nAtyantamalpatA, kAlataH sapradezeSva Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 5, varga:-, uddezakaH-8 pradezeSu ca vRttimatAmaNUnAM bahutvAt, kAlapradezAnAM ca sAmayikatvenAtyantamalpatvAt kAlApradezebhyo'saGkhyAtaguNatvaM dravyApradezAnAmiti / etadbhAvanAca vakSyamANasthApanAto'vaseyA / / 19-20-21-22-23-24-25 // 259 'mizrANA'mityapradezasapradezAnAM mIlitAnAM saGkramaM prati - apradezebhyaH sapradezeSvalpabahutvavicAre saGkrame kSetrataH sapradezA asaGghayeyaguNAH kSetrato'pradezebhyaH sakAzAt, svasthAne punaH kevalasapradezacintAyAM stokA eva te kSetrataH sapradezA iti // 26 // etadevocyate - arthaH ta iti vyAkhyAnApekSayA arthaH to vyAkhyAnadvAreNa trINyalpabahutvAni bhavanti, sUtre tvekameva mizrAlpabahutvamuktamiti // / 27 // yathA kila kalpanayA lakSaM samastapudgalAsteSu bhAvakAla dravyakSetrato'pradezAH krameNa ekadvipaJcadazasahasrasaGkhyAH, sapradezAstu navanavatyaSTanavatipaJcanavatinavatisahasrasaGkhyAH, tatazca bhAvApradezebhyaH kAlApradezeSu sahasraM varddhate tadeva bhAvasapradezebhyaH kAlasapradezeSu hIyata ityevamanyatrApIti / / 28-29-30-31 // caturbhiriti-bhAvakAlAdibhirupacaryantAM iti- vizeSyante // 32 // kalpanayA yAvantaH sarvapudgalAstAvata lakSa iti / / 33 / anantaraM pudgalA nirUpitAste ca jIvopagrAhiNa iti jIvAMzcintayannAha mU. (263) bhantetti bhagavaM goyame jAva evaM vayAsI-jIvA NaM bhaMte! kiM vaDRti hAyaMti avaTTiyA ?, goyamA ! jIvA no vahuMti no hAyaMti avtttthiyaa| neraiyA NaM bhaMte! kiM vaGkaMti hAyaMti avaTTiyA?, goyamA ! neraiyA vaDRtivi hAyaMtivi avaTTiyAvi, jahA neraiyA evaM jAva vemANiyA / siddhA NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! siddhA vaDuMti no hAyaMti avtttthiyaavi| jIvA NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM avaTThiyA ? savvaddhaM / neraiyA NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM vahU'ti ?, goyamA ! ja0 evaM samayaM ukko0 AvaliyAe asaMkhejatibhAgaM, evaM hAyati, neraiyA NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM avaTThiyA ?, goyamA ! jahanneNaM evaM samayaM ukko0 cauvvIsaM muhuttA, evaM sattasuvi puDhavIsu vahU'ti hAyaMti bhAniyavvaM, navaMra avaTThiesa imaM nANattaM, taMjahA- rayaNappabhAe puDhavIe aDatAlIsaM muhuttA sakkara0 codhsa rAtiMdiyANaM vAlu0 mAsaM paMka0 do mAsA dhUma0 cattAri mAsA tamAe aTTha mAsA tamatamAe bArasa mAsA / asurakumArAvi vahuti hAyaMti jahA neraiyA, avaTTiyA jaha0 ekaM samayaM ukko0 aTThacattAlIsaM muhuttA, evaM dasavihAvi, egiMdiyA vaDhativi hAyaMtivi avaTThiyAvi, eehiM tihivi jahantreNaM ekka samayaM ukko0 AvaliyAe asaMkhejjatibhAgaM, beiMdiyA vaDuMti hAyaMti taheva, avaTThayA ja0 ekka samayaM ukko0 do aMtomuhuttA, evaM jAva cauridiyA, avaMsesA savve vahuti hAyaMti taheva, avaTThiyANaM nAmattaM imaM taM0-saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoniyANaM do aMtomuhuttA, gabbhavakkaMtiyANaM cauvvIsaM muhuttA, saMmucchimamaNussANaM aTThacattAlIsaM muhuttA, gabbhavakkaMtiyamaNussANaM cauvvIsaM muhuttA / vANamaMtarajotisamohammIsANesu aTTacattAlIsaM muhuttA, saNakumAre aTThArasa rAtiMdiyAI cattAlIsa ya muhu0 mAhiMde cauvIsaM rAtiMdiyAiM vIsa ya mu0 baMbhaloe paMcacattAlIsaM rAtiMdiyAI, laMtae nauti rAtiMdiyAI, mahAsukke saTThi rAtiMdiyasataM, sahassAre do rAtiMdiyasayAI, ANaya Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bhagavatI aGgasUtraM 5/-/8/263 pANayANaM saMkhejjA mAsA, AraNaccuyANaM saMkhejjAiM vAsAI, evaM gevejjadevANaM vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiyANaM asaMkhijjAI vAsasahassAIM, savvaTTasiddheya pali ovamassa saMkhejjatibhAgo, evaM bhANiyavvaM / vaDRti hAyaMti jaha0 ekkaM samayaMu0 AvaliyAe asaMkhejjatibhAgaM, avaTThiyANaM jaM bhaNiyaM / siddhANaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM vahU'ti ?, goyamA ! jaha0 ekkaM samayaM ukko0 aTTha samayA, kevatiyaM kAlaM avaTTiyA ?, goyamA ! jaha0 ekkasamayaM ukko0 chammAsA / jIvANaM bhaMte! kiM sovacayA sAvacayA sovacayAvacayA niruvacayaniravacyA ?, goyamA jIvA no sovacayA no sAvacayA no sovacayasAvacyA niruvacayaniravacayA / egiMdiyA tatiyapae, sesA jIvA cauhivi padehivi bhAniyavvA, siddhA NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! siddhA sovacayA no sAvacayA no sovacayasAvacayA niruvacayaniravacayA / jIvANaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM niruvacayaniravacayA ?, goyamA ! savvaddhaM, neratiyA NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM sovacayA ?, goyamA ! jaha0 evaM samayaM u0 AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM kevatiyaM kAlaM sAvacayA ? evaM ceva / kevatiyaM kAlaM sovacayasAvacayA ?, evaM ceva / kevatiyaM kAlaM niruvacayaniravacayA ?, goyamA ! ja0 ekkaM samayaM ukko0 bArasamu0 egiMdiyA savvo sovacayasAvacyA savvaddhaM sesA savve sovacayAvi sAvacayAvi sovacayasAvacayAvi niravacayaniravacayAvi jahantreNaM egaM samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejatibhAgaM avaTThiehiM vakkatikAlo bhANiyavvo siddhA NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM sovacayA ?, goyamA ! jaha0 ekkaM samayaM ukko0 aTTha samayA, kevatiyaM kAlaM niravacayaniravacayA ?, jaha0 ekkaM u0 chammAsA / sevaM bhaMte 2 // vR. 'jIvANa' mityAdi, 'neraiyA NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM avaTThiyA ?, goyamA ! jahantreNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM cauvIsamuhuttaM 'ti, kathaM ?, saptasvapi pRthivISu dvAdaza muhUrttAn yAvanna ko'pyutpadyate udvarttate vA, utkRSTato virahakAlasyaivaMrUpatvAt, anyeSu puranadvAdazamuhUrtteSu yAvanta utpadyante tAvanta evodvarttanta ityevaM caturviMzatimuhUrttAn yAvannArakANAmekaparimANatvAdavasthitatvaM vRddhihAnyorabhAva ityarthaH, evaM ratnaprabhAdiSu yo yatrotpAdodvarttanAviraha kAlazcaturviMzatimuhUrttAdiko vyutkrAntipade'bhihitaH sa tatra teSu tattulyasya samasaGkhyAnAmutpAdodvarttanAkAlasya mIlanAd dvigunitaH sannavasthitakAlo'STacatvAriMzanmuhUrttAdikaH sUtrokto bhavati, virahakAlazca pratipadamavasthAnakAlArddhabhUtaH svayamabhyUhA iti / 'egiMdiyA vahuMtivi' tti teSu virahAbhAve'pi bahutarANAmutpAdAdalpatarANAM codvarttanAt, 'hAyaMtivi'tti bahutarANAmudvarttanAdalpatarAmAM cotpAdAt, 'avaTThiyAvitti tulyAnAmutpAdAdudvarttanAcceti, 'etehiM tihivi' tti eteSu triSvapi ekendriyavRdvayAdiSvAvalikAyA asaGkhayeyo bhAgastataH paraM yathAyogaM vRddhayAderabhAvAt, 'do aMtomuhutta' tti ekamantarmuhUrta virahakAlo dvitIyaM samAnAnAmutpAdodvarttakAla iti / 'ANayapANayANaM saMkhejjA mAsA AraNacchuyANaM saMkhejjA vAsa' tti, iha virahakAlasya saGkhyAtamAsavarSarUpasya dvigunitatve'pi saGkhyAtatvamevetyataH saGkhyAtA mAsA ityAdyuktam, 'evaM Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-8 261 geveJjadevANaM'ti iha yadyapi graiveyakadhastanatraye saGkhyAtAni varSANAM zatAni madhyame sahasrANi uparime lakSAni viraha ucyate tathApi dvigunite'pica saGkhyAtavarSatvaM na virudhyate, vijayAdiSu tvasaGkhyA-takAlovirahaH sa ca dviguNoto'pi sa eva, sarvArthaHsiddhe palyopamasaGkhyeyabhAgaH so'pi dvigunitaH saGkhayeyabhAga eva syAdataeva uktaM 'vijayavejayaMtajayaMtAparAjiyANaM asaMkhejjAI vAsasahassAI' ityaadiiti| jIvAdIneva bhaGgayantareNAha-'jIvANa'mityAdi, 'sopacayAH' savRddhayaH prAktaneSvanyeSAmutpAdAt 'sApacayAH' prAktanebhyaH keSAJcidudvartanAtsahAnayaH 'sopacayasApacayAH' utpAdodvarttanAbhyAM vRddhihAnyoyugapadbhAvAt 'sApacayAH' prAktanebhyaH keSAJcidudvartanAtsahAnayaH 'sopacayasApacayAH' utpAdodvarttanAbhyAM vRddhihAnyoryugapadbhAvAt, nirupacayanirapacayAH utpAdodvarttanayorabhAvena vRddhihAnyorabhAvAt, nanUpacayo vRddhirapacayastu hAni, yugapaddvayAbhAvarUpaJcAvasthitatvaM, evaM ca zabdabhedavyatirekeNa ko'nayoH sUtrayorbhedaH?, ucyate, pUrvaM parimANa mAtramabhipretam / iha tu tadanapekSamutpAdodvarttanAmAtraM, tatazceha tRtIyabhaGkake pUrvoktavRddhayAdivikalpAnAM trayamapi syAt, tathAhi-bahutarotpAde vRddhirbahuttarodvarttane ca hAni, samotpAdodvartanayozcAvasthitatvamityevaM bheda iti / "egidiyA taiyapae'tti sopacayasApacayA ityarthaH, yugapadutpAdodvarttanAbhyAM vRddhihAnibhAvAt, zeSabhaGgakeSu tu te na saMbhavanti, pratyekamutpAdodvartanayostadvirahasya cAbhAvAditi / 'avaTThiehiMti nirapacayanirapacayeSu 'vakkaMtikAlo bhAniyavyo'tti virahakAlo vaacyH|| zatakaM-5 uddezakaH-8 samAptaH - zatakaM-5 uddezakaH-9:vR. idaM kilArthaHjAtaM gautamo rAjagRhe prAyaH pRSTavAn bahuzo bhagavatastatra vihArAditi rAjagRhAdisvarUpanirNayaparasUtraprapaJca navamoddezakamAha mU. (264) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM jAva evaM vayAsI-kimidaM bhaMte ! nagaraM rAyagihaMti pavuccai?, kiM puDhavI nagaraM rAyagihaMti pavuccai, AU nagaraM rAyagihaMti pavuccai ? jAva vaNassai ?, jahA eyaNuddesai paMciMdiyatirikkhajoniyANaM vattavvayA tahA bhAniyavvaM jAva sacittAcitamIsayAiM davvAiM nagaraM rAyagihaMti pavuccai? goyamA! puDhavIvi nagaraM rAyagihaMti pavuccai jAva saccattAcittamIsiyAiM davvAiM nagaraM rAyagihaMti pvucci| se keNaTeNaM?, goyamA ! puDhavI jIvAtiya ajIvAtiya nagaraM rAyagihaMti pavuccaI jAva sacittAcittamIsiyAI davvAiM jIvAtiya ajIvAtiya nagaraM rAyagihaMti pavuccati se teNaTeNaM taM cev|| vR. teNa'mityAdi, 'jahA eyaNuddesae'tti ejanoddezako'syaiva paJcamazatasya saptamaH, tatra paJcendriyatiryagvaktavyatA 'TaGkAkUDA selA siharI'tyAdikA yoktA sA iha bhanitavyeti / atrottaraM-'puDhavIvinagara'mityAdi, pRthivyAdisamudAyorAjagRhaM, na pRthivyAdisamudAyAdhte rAjagRhazabdapravRtti, puDhavI jIvAiyaajIvAiyanagaraM rAyagihaMti pavuccaittijIvAjIvasvabhAvaM rAjagRhamitipratItaM, tatazca vivakSitA pRthivI sacetanAcetanatvena jIvAzcAjIvAzceti rAjagRhamiti Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/9/264 procyata iti / pudgalAdhikArAdidamAha mU. (265) se nUNaM bhaMte ! diyA ujjoe rAti aMdhayAre ?, haMtA goyamA! jAva aMdhayAre / se keNadveNaM0?, goyamA ! diyA subhA pogagalA subhe poggalapariNAme rAtiM asubhA poggalA asubhe poggalapariNAme se teNaDheNaM0 / neraiyA NaM bhaMte ! kiM ujjoe aMdhayAre?, goyamA! neraiyANaM no ujjoe aMdhayAre, se kepaTTeNaM0?, goyamA! neraiyANaM asuhA poggalA asubhe poggalapariNAme se tenntunnN0| ___asurakumArANaMbhaMte! kiM ujjoe aMdhayAre?, goyamA! asurakumArANaM ujjoe noaMdhayAre se keNaTeNaM?, goyamA ! asurakumArANaM subhA poggalA subhe poggalapariNAme, se teNadveNaM evaM vuccai, evaM jAva thaniya kumArANaM, puDhavikAiyA jAva teiMdiyA jahA neraiyA / cauridiyANaMbhaMte! kiM ujjoe aMdhayAre?, goyamA! ujjoeviaMdhayArevi, sekeNaTeNaM0 goyamA! cauridiyANaMsubhAsubhA poggalAsubhAsubhe poggalapariNAme, seteNaTeNaMevaMjAvamaNussANaM vANamaMtarajotisavemAniya jahA asurakumArA / / vR. 'se nUna'mityAdi, 'divA subhA poggala tti 'divA' divase zubhAH pudgalA bhavanti, kimuktaM bhavati? -zubhaH pudgalapariNAmaH sacArkakarasamparkAt, 'ratti'ti rAtrau 'neraiyANaM asubhA poggala'tti tatkSetrasya pudgalazubhatAnimittabhUtaravikarAdiprakAzakavastuvarjitatvAt, 'asurakumArANaM subhA poggala'tti tadAzrayAdInAM bhAsvaratvAt / __'puDhavikAie' ityAdi, pRthivIkAyikAdayastrIndriyAntAyathA nairayikA uktAstathA vAcyAH, eSAM hi nAstyudadyoto'ndhakAraM cAsti, pudgalAnAmazubhatvAt, iha ceyaM bhAvanA-eSAmetatkSetre satyapiravikarAdisaMparkeeSAM cakSurindriyAbhAvena dRzyavastunodarzanAbhAvAcchubhapudgalakAryAkaraNenA zubhAH pudgalA ucyante tatazcaiSAmandhakArameveti / ___ 'cauridiyANaM subhAsubhe poggala tti eSAM hi cakSusadbhAve ravikarAdisadbhAve dRzyArthAvabodhahetutvAcchubhAH pudgalAH, ravikarAyabhAve tvarthAvabodhAjanakatvAdazubhA iti| mU. (266) asthiNaMbhaMte! neraiyANaMtatthagayANaM evaM pannAyati-samayAti vA AvaliyAti vA jAva osappiNIta vA ussappiNIti vA, no tiNaDhe samaDhe / se keNaDheNaM jAva samayAti vA AvaliyAti vA osappiNIti vA ussappiNIti vA ?, goyamA! ihaMtesiMmANaM ihaMtesiMpamANaM ihaM tesiM pannAyati, taMjahA samayAti vA jAva ussappiNIti vaa|| se teNaDheNaMjAva no evaM pannAyae, taMjahA-samayAti vA jAva ussappiNIti vA, evaMjAva paMcediyatirikkhajoniyANaM, atthiNaM bhaMte ! maNussANaM evaM pannAyati, taMjahA-samayAti vA jAva ussappiNIti vA?, haMtA! atthi| se keNaTeNaM0? goyamA! iMha tesiM mANaM ihaM tesiM pamANaM ihaM ceva tesiM evaM pannAyati, taMjahA-samayAti vA jAva ussappiNIti vA se teNa0, vANamaMtarajotisavemAniyANaM jahA neriyaannN| vR.pudgalA dravyamiti taccintA'nantaraMkAladravyacintAsUtram-'tattha gayANaM tinarakesthitaiH SaSThayAstRtIyArthaHtvAt, 'evaM pannAyati'ttiidaM hivijJAyate 'samayAiva'tti samayA iti vA 'ihaMte Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-5, vargaH-, uddezakaH-9 263 siM'ti 'iha' mAnuSyakSetre 'teSAM samayAdInAM 'mAnaM' parimANam, AdityagatisamabhivyaGgayatvAttasya, Adityagatezaca manuSyakSetra evabhAvAt narakAdau tvamAditi, 'ihaMtesiMpamANaM'ti iha' manuSyakSetre teSAM-samayAdInAM pramANaM-prakRSTaM mAnaM sUkSmamAnamityarthaH, tatra muhUrtastAvanmAnaM tadapekSayA lavaH sUkSmatvAtpramANaM tadapekSayA stokaH pramANaM lavastu mAnamityevaM neyaM yAvatsamaya iti| tatazca 'ihaM tesi'mityAdi, 'iha' martyaloke manujaisteSAM-samayAdInAM sambandhi 'evaM' vakSyamANasvarUpaMsamayatvAdyeva jJAyate, tadyathA-'samayAiti ve'tyAdi, ihacasamayakSetrAdbahirvarttinAM sarveSAmapi samayAdyajJAnamavaseyaM, tatra samayAdikAlasyAbhAvena tadvayavahArAbhAvAt, tathA paJcendriyatiryaJco bhavanapativyantarajyotiSkAzca yadyapi kecit manuSyaloke santi tathApite'lpAH prAyastadavyahAriNazca itare tu bahava iti tadapekSayA te na jAnantItyucyata iti / kAlanirUpaNAdhikArAdrAtrindivalakSaNavizeSakAlanirUpaNArthaHmidamAha mU. (267) teNaM kAleNaM 2 pAsAvaccijA therA bhagavaMto jeNeva samaNe bhagaMva mahAvIre teNeva uvAgacchaMti 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte ThiccA evaM vadAsI-se nUnaM bhaMte asaMkhejje loe anaMtA rAtiMdiyA uppajiMsu vA uppajaMti vA uppajissaMti vA vigacchiMsu vA vigacchaMti vA vigacchissaMti vA parittA rAtiMdiyA uppajiMsu vA 3 vigacchiMsuvA 3?, haMtA ajo asaMkheje loe anaMtA rAtidiyA taM ceva, se keNaTTeNaM jAva vigacchissaMti vA? se nUnaM bhaMte ! ajjo ! pAseNaM arahayA purisAdAnIeNaM sAsae loe vuie anAdIe aNavadagge paritte parivuDe heTThA vicchinne majjhe saMkhitte uppiM visAle ahe paliyaMkasaMThie majjhe varavairaviggahite uppiM uddhamuiMgAkArasaMThie(ta)sica NaM sAsayaMsi logaMsianAdiyaMsiaNavadaggaMsiparittaMsiparivaDaMsiheTThA vicchinnaMsimajhesaMkhittaMsi uppiM visAlaMsiahe paliyaMkasaMThiyaMsi majjhe varavairaviggahiyaMsi uppiM uddhamuiMgAkArasaMThiyaMsianaMtA jIvaghaNA uppajjittA 2 nilIyaMti parittA jIvaghaNA uppajjittA 2 nilIyaMti se nUnaM bhUe uppanne vigae pariNae ajIvehiM lokkati palokkai, je lokkai se loe?, haMtA bhagavaM!, se teNaTTeNaM ajo! evaM vuccai asaMkhene taM caiv| tappabhitiMcaNaMtepAsAvacejA therAbhagavato samaNaM bhagavaM mahAvIraM paJcabhijANaMti savvannU savvadarisI, taeNaM tetherA bhagavaMto samaNaMbhagavaM mahAvIraM vaMdaMti namasaMti 2 evaM vadAsi-icchAmi NaM bhaMte ! tubbhaM aMtie cAujjAmAo dhammAo paMcamahavvaiyaM sappaDikkamaNaM dhamma uvasaMpajjittA NaM viharittae, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaMkareha, taeNaM te pAsAvaccijA therA bhagavaMto jAva carimehiM ussAsanissAsehiM siddhAjAva savvadukkhappahINA atthegatiyA devA devaloesuuvavannA vR. 'teNaM kAleNa'mityAdi, tatra 'asaMkhejje loe'ttiasaGkhyAte'saGkhyAtapradezAtmakatvAt loke-caturdazarajjvAtmake kSetralokeAdhArabhUte 'anatArAiMdiya'ttianantaparimANAnirAtrindivAniahorAtrAni uppajjiMsuvA' ityAdi utpannAni vA utpadyantevA utpatsyantevA, pRcchAtAmayamabhiprAyaHyadi nAmAsaGkhyAto lokastadA tatrAnantAni tAni kathaM bhavitumarhanti ?, alpatvAdAdhArasya mahattvAccAdheyasteti, tathA parittA rAiMdiya'tti parIttAni-niyataparimANAni nAnantAni, ihAyamabhiprAyaH-yadyanantAni tAni tadA kathaM parIttAni ? ita virodhaH, atra hantetyAdhuttaraM, atra cAyamabhiprAyaH-asaGkhyAtapradeze'pi loke'nantA jIvA vartate tathAvidhasvarUpatvAd / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 bhagavatIaGgasUtraM 5/-/9/267 ekatrAzraye sahasrAdisaGkhyapradIpaprabhA iva, te caikatrai samayAdike kAle'nantA utpadyante vinazyanti ca, saca samayAdikAlasteSu sAdhAraNazarIrAvasthAyAmananteSu pratyekazarIrAvasthAyAM ca parItteSu pratyekaM vartate, tatsthitilakSaNaparyAyarUpatvAttasya, tathA ca kAlo'nantaH parIttazca bhavatIti, evaMcAsaGghayeye'pi lokerAtrindivAnyanantAni parIttAni ca kAlatraye'piyujyanta iti etadeva praznapUrvakaMtatsaMmatajinamatenadarzayannAha- senUna mityAdi, bhe'ttibhavatAMsambandhinA 'ajjo'tti he AryA ! 'purisAdAnIeNaM'ti puruSANAMmadhye AdAnIyaH-AdeyaH puruSAdAnIyastena 'sAsae'tti pratikSaNasthAyI, sthira ityarthaH, 'buie'tti uktaH, sthirazcotpattikSaNAdArabhya syAdityata Aha-'anAie'ttianAdikaH, sacasAnto'pi syAdbhavyatvavadityAha-'anavayagge'ttianavadanaHanantaH paritte'tti parimitaH pradezataH, anena lokasyAsaGgyeyatvaM pArzvajinasyApi saMmatamiti drshitm| tathA 'parivuDe'tti alokena parivRtaH 'heTTA vicchinne'tti saptarajuvistRtatvAt 'majjhe saMkhitte'tti ekarajuvistAratvAt 'uppiM visAle'tti brahmalokadezasya paJcarajjuvistAratvAt, etadevopamAnataH prAha-'ahe paliyaMkasaMThie'tti uparisaGkIrNatvAdhovistRtatvAbhyAM 'majjhe varavairaviggahie'tti varavajravadvigrahaH-zarIramAkAro madhyakSAmatvena yasya sa tathA, svArthiHkazcekapratyayaH, 'uppiM uddhamuiMgAgArasaMThie'ttiUo na tu tirazcIno yo mRdaGgastasyAkAreNa saMsthito yaH sa tathA, mallakasaMpuTAkAra ityarthaH, 'anaMtA jIvaghaNa'tti 'anantAH' parimANataH sUkSmAdisAdhAraNa-zarIrANAM vivakSitatvAt, santatyapekSayA vA'nantAH, jIvasantatInAmaparyavasAnatvAt jIvAzca te ghanAzcAnantaparyAyasamUharUpatvAdasaGghayeyapradezapiNDarUpatvAcca jIvaghanAH, kimityAha-'uppajitteti utpadyotpadya 'vilIyante' vinazyanti, tathA 'parIttA' pratyekazarIrA anapekSitAtItAnAgatasantAnatayAvAsaGkSiptAH, jIvadhanA ityAdi tathaiva, anena ca prazne yaduktam 'anaMtA rAiMdiyA'ityAdi tasyottaraM sUcitaM, yato'nantaparIttajIvasambandhAtkAlavizeSAapyanantAH parIttAzca vyapadizyante'to virodhaH parihRto bhavatIti / atha lokameva svarUpata Aha ___ 'se (nUna) bhUe'ttiyatrajIvaghanAutpadya 2 vilIyantesa lokobhUtaH-sadbhUtobhavanadharmayogAt, sacAnutpattiko'pi syAdyathA nayamatenAkAzamata Aha-utpannaH, evaMvidhazcAna-zvaro'pi syAd yathA vivakSitaghaTAbhAva ityata Aha-vigataH,sa cAnanvayo'pikila bhavatItyata Aha-pariNataHparyAyAntarAni Apanno na tu niranvayanAsena naSTaH / ___ atha kathamayamevaMvidho nizcIyate? ityAha-'ajIvehi ti ajIvaiH' pudgalAdibhiH sattAM bibhradbhirutpadyamAnairvigacchadbhiH pariNamadbhizca lokAnanyabhUtaiH 'lokyate' nizcIyate pralokyate' prakarSeNa nizcIyate, bhUtAdi dharmako'yamiti, ata eva yathArthaHnAmA'sAviti darzayannAha-'je lokkai se loe'tti yo lokyate-vilokyate pramANena sa loko-lokazabdavAcyo bhavatIti, evaM lokasvarUpAbhidhAyakapArzvajinavacanasaMsmaraNena svavacanaM bhagavAn samarthiHtavAniti / 'sapaDikkamaNaM'ti AdimAntimajinayorevAvazyaMkaraNIyaH sapratikramaNo dharmo'nyeSAMtukadAciatikramaNaM, Aha ca Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 5, varga:-, uddezaka:- 9 119 11 "sapaDikkamaNo dhammo purimassa ya pacchimassa ya jinassa / majjhimANa jiNANaM kAraNajAe paDikkamaNaM // 'ti // anantaraM 'devaloesu uvavannA / ityuktamato devalokaprarUpaNasUtram- 'kativihANa''mityAdi mU. (268) kativihA NaM bhaMte! devalogA pannattA ?, goyamA ! cauvvihA devalogA pannattA, taMjahA-bhavaNavAsIvANamaMtarajotisiyavemAniyabhedeNa, bhavaNavAsI dasavihA vANamaMtarA aTThavihA joisiyA paMcavihA vemAniyA duvihA / mU. (269) kimiyaM rAyagihaMti ya ujjoe aMdhayAra samae ya / pAsaMtivAsi pucchA rAtiMdiya devalogA ya / sevaM bhaMte ! 2tti // mU. (270) zatakaM - 5 uddezakaH-9 samAptaH 265 -: zatakaM - 5 uddazekaH-10: vR. anantaroddezakAnte devA uktA iti devavizeSabhUtaM candraM samuddizya dazamoddezakamAha, tasya cedaM sUtram - mU. (271) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAnAmaM nayarI jahA paDhamillo uddesao tahA neyavvo esovi, navaraM caMdimA bhAniyavvA // vR. 'teNaM kAleNa' mityAdi, etacca candrAbhilApena paJcamazatakaprathamoddezakavanneyamiti // zatakaM - 5 uddezakaH-10 samAptaH zrIrohaNAdreriva paJcamasya, zatasya dezAniva sAdhuzabdAn / vibhidya kuzyeva budhopadiSTayA, prakAzitAH sanmanivanmayA'rthAH // 1 // zatakaM 5 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUriviracitA bhagavatI aGgasUtre saptamazatakasya TIkA parisamAptA / zatakaM -6 vR. vyAkhyAtaM vicitrArthaM paJcamaM zataM, athAvasarAyAtaM tathAvidhameva SaSThamArabhyate, coddezakArthaHsaGgrahaNI gAtheyam mU. (272) veyaNa 1 AhAra 2 mahassave ya 3 sapaesa 4 tamue ya 5 / bhavie 6 sAlI 7 puDhavI 8 kamma 9 annautthI 10 dasa uTThagaMmi sae // vR. 'veyaNe'tyAdi, tatra 'veyaNa' tti mahAvedano mahAnirjara ityAdyarthaHpratipAdanaparaH prathamaH 1 'AhAra'tti AhArAdyarthAbhidhAyako dvitIyaH 2 'mahassave ya'tti mahAzrayavasya pudgalA badhyante ityAdyarthAbhidhAnaparastRtIyaH 3 'sapaesa' tti sapradezo jIvo'pradezovA ityAdyarthAbhidhAyakazcaturthaH 4 'tamueya'ttitamaskAyArthaHnirUpaNArthaHpaJcamaH 5 / 'bhavie'tti bhavyonArakatvAdinotpAdasya yogyastadvaktavyatA'nugataH SaSThaH 6 'sAli' tti zAlyAdidhAnyavaktavyatA''zritaH saptamaH 7 'puDhavi'tti tasya Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/1/272 ratnaprabhAdipRthivIvaktavyatA'rtho'STamaH 8 'kamma'tti karmabandhAbhidhAyako vanamaH 9 'annautthi'tti anyayUthikavaktavyatArtho dazamaH 10 iti / -zatakaM-6 uddezakaH-1:mU. (273) senUnaMbhaMte! jemahAvedaNe se mahAnijarejemahAnijare semahAvedaNe, mahAvedaNassa yaappavedaNassa ya se seeje pasatthanijjarAe?, haMtA goyamA! jemahAvedaNe evaM ceva / chaTThasattamAsu NaM bhaMte ! puDhavIsu neraiyA mahAveyaNA?, haMtA mahAveyaNA, te NaM bhaMte ! samaNehito niggaMthehito mahAnijjaratarA ?, goyamA ! no tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai je mahAvedaNe jAva pasatthanijjarAe? ' goyamA se jahAnAmae-duve vatthA siyA, ege vatthe kamarAgarate ege vatthe khaMjaNarAgarate, eesiNaM goyamA! doNhaM vatthANaM kayare vatthe dudhoyatarAe ceva duvAmatarAe ceva duparikammatarAe ceva kayare vA vatthe sudhoyatarAe ceva suvAmatarAe ceva suparikammatarAe ceva?, je vA se vatthe kaddamarAgaratteje vA se vatthe khaMjaNarAgarate?, bhagavaM! tattha NaMje se vatthe kaddamarAgaratte se NaM vatthe dudhoyatarAe ceva duvAmatarAe ceva dupparikammatarAe ceva / evAmeva goyamA! neraiyANaMpAvAiMkammAiMgADhIkayAiMcikkaNIkayAI(a)siliTThIkayAI khilIbhUyAiMbhavaMti saMpagADhaMpiyaNaM te vedaNaM vedemANAno mahAnijjarA no mahApajjavasANA bhavaMti, se jahA vA kei purise ahigaraNiM AkoDemANe mahayA 2 saheNaM mahayA 2 ghoseNaM mahayA 2 paraMparAdhAeNaM no saMcAei tIse ahiMgaraNIe keI ahAbAyare poggale parisADittae evAmeva goyamA ! neraiyANaM pAvAI kammAiM gADhIkayAiM jAva no mahApajjavasANAiM bhvNti| bhagavaM! tattha je se vatthe khaMjaNarAgaratte se NaM vatthe sudhoyatarAe ceva suvAmatarAe ceva suparikammatarAeceva, evAmeva goyamA! samaNANaM niggaMthANaMahAbAyarAiMkammAiMsiDhilIkayAI niTThiyAI kaDAI vippariNAmiyAiMkhippAmeva viddhatthAI bhavaMti, jAvatiyaM tavatiyaMpiNaM te vedaNaM vedemANe mahAnijjarAmahApajjavasANA bhvNti| se jahAnAmae kei purisesukkataNahatthayaMjAyateyaMsi pakkhivejjA senUnagoyamA! sesukketaNahatthaejAyateyaMsipakkhittesamANe khippAmevamasamasAvijjati haMtA msmsaavijnyti| evAmeva goyamA! samaNANaMniggaMthANaMahAbAyarAiMkammAiMjAvamahApajjavasANAbhavaMti, se jahAnAmae kei purise tattaMsi ayakavallaMsi udagabiMdU jAva haMtA viddhaMsamAgacchai, evAmeva goyamA! samaNANaM niggaMthANaMjAva mahApajjavasANA bhavaMti, seteNaTeNaMje mahAvedaNe se mahAnijjare jAva nijraae| __ vR. 'se nUnaM bhaMte ! je mahAvayaNe' ityAdi, 'mahAvedanaH' upasargAdisamudbhUtaviziSTapIDaH 'mahAnirjaraH' viziSTakarmakSayaH, anayozcAnyo'nyAvinAbhUtatvAvirbhAvanAya jemahAnijare' ityAdi pratyAvarttanamityekaH praznaH, tathA mahAvedanasya cAlpavedanasyacamadhye sazreyAnyaH 'prazastanirjarAkaH' kalyANAnubandhanirjara ityeSa ca dvitIyaH praznaH, praznatA ca kAkupAThAdavagamyA, hantetyAdhuttaraM, iha ca prathamapraznasyottare mahopasargakAle bhagavAn mahAvIro jJAtaM, dvitIyasyApi sa evopsrgaanupsrgaavsthaayaamiti| Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-1 267 yo mahAvedanaH sa mahAnirjara iti yaduktaM tatra vyabhicAraM zaGkamAna Aha-'chaTThI'tyAdi, 'dudhoyatarAe'tti duSkarataradhAvanaprakriyaM 'duvAtamatarAe'tti 'durvAmyatarakaM' dustyAjyatarakalaGka 'duSparikammatarAe'tti kaSTakarttavyatejojananabhaGgakaraNAdiprakriyam, anena ca vizeSaNatrayeNApi dustyAjyatarakalaGkaM 'dupparikammatarAe'tti kaSTakarttavyatejojananabhaGgakaraNAdiprakriyam, anena ca vizeSaNatrayeNApi durvizodhyamityuktaM, 'gADhIkayAIti AtmapradezaiH saha gADhabaddhAni sanasUtragADhabaddhasUcIkalApavat 'cikkaNIkayAiMti sUkSmakarmaskandhAnAM sarasatayA parasparaM gADhasambandhakaraNato durbhedIkRtAni ttaavidhmRtpinnddvt|| (a)siliTThikayAItinidhattAni sUtrabaddhAgnitaptalohazalAkAkalApavat 'khilIbhUtAni' anubhUtivyatiriktopAyAntareNa kSapayitumazakyAni nikAcitAnItyarthaH, vizeSaNacatuSTayenApyetena durvizodhyAni bhavantItyuktaM bhavati, evaM ca 'evAmeve' tyAdyupanayavAkyaM sughaTanaM syAd, yatazca tAnidurvizodhyAni syustataH 'saMpagADha'mityAdi nomahApajjavasANA bhavaMti'tti, anena mahAnirjarAyA abhAvasya nirvANAbhAvalakSaNaM phalamuktamiti nAprastutatvamityAzaGkanIyamiti / tadevaM yo mahAvedanaH sa mahAnirjara iti viziSTajIvApekSamavagantavyaM na punarikAdikliSTakarmajIvApekSaM,yadapiyo mahAnirjaraH samahAvedana ityuktaM tadapiprAyikaM, yato bhavatyayogI mahAnirjaro mahAvedanastu bhajanayeti / 'ahigarani'tti adhikaraNIyatra lohakArAayodhanena lohAni kuTTyanti AuDemANe'tti akuTTayan 'saddeNaM'ti ayodhanaghAtaprabhaveNa dhvaninA puruSahuGkRtirUpeNa vA 'ghoseNaM'ti tasyaivAnunAdena 'paraMparAghAeNaM'ti paramparA-nirantaratA tapradhAno ghAtaH-tADanaM paramparAghAtastena uparyuparighAtenetyarthaH, ahAbAyare'ttisthUlaprakArAn, 'evAmeve tyAdyupanaye 'gADhIkayAI'ityAdivizeSaNacatuSkeNa duSparizATanIyAni bhavantItyuktaM bhavati, 'sudhoytraae'ityaadi| anena suvizodhyaM bhavatItyuktaM syAt, 'ahAbAyarAItisthUlataraskandhAnyasArANItyarthaH 'siDhilIkayAItizlathIkRtAni mandavipAkIkRtAni 'niTTiyAiMkayAiMtinissattAkAnivihitAni 'vipariNAmiyAiMti vipariNAmaM nItAni sthitidhAtarasaghAtAdibhiH, tAni ca vedanA uktA, sA ca karaNato bhavatIti karaNasUtraM, tatra mU. (274) kativihe NaM bhaMte ! karaNe pannatte?, goyamA ! cauvihe karaNe pannatte, taMjahAmanakaraNe vaikaraNe kAyakaraNe kammakaraNe / neraiyANaM bhaMte! kativihe karaNe pannatte?, goyamA caubbihe pannatte, taMjahA-manakaraNe vaikaraNekAyakaraNe kammakaraNe4, paMciMdiyANaMsavvesiMcauvihe karaNe pannatte / egiMdiyANaMduvihe-kAyakaraNeya, vigaleMdiyANaM 3-vaikarame kAyakaraNe kammakaraNe neraiyANaMbhaMte! kiM karaNao asAyaM veyaNaM veyaMti akaraNao asAyaM veyaNaM vedeti?, goyamA ! neraiyANaM karaNao asAyaM veyaNaM veyaMti no akaraNao asAyaM veyaNaM veyaMti / se keNaTeNaM 0?, goyamA! neraiyANaMcauvihe karaNe pannatte, taMjahA-maNakaraNe vaikaraNe kAyakaraNe kammakaraNe, icceeNaM cauviheNaM karaNeNaM neraiyA karaNao asAyaM veyaNaM veyaMti no akaraNao, se tennttennN0| asurakumArANaM kiM karaNao akaraNao?, goyamA! karaNao no akaraNao, se keNa Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/1/274 TeNaM0?, goyamA! asurakumArANaM caubvihe karaNe pannate, taMjahA-manakaraNe vayakaraNe kAyakaraNe kammakaraNe, icceeNaMsubheNaM karaNeNaM asurakumArANaM karaNao sAyaM veyaNaM veyaMti no akaraNao, evaM jAva thaniyakumArANaM / puDhavikAiyANaM evAmeva pucchA, navaraM iccheeNaM subhAsubheNaM karaNeNaM puDhavikAiyA karaNao vemAyAeveyaNaM veyaMti no akaraNao, orAliyasarIrA savve subhAsubheNaM vemAyAe / devA subheNaM sAyaM // vR. 'kammakaraNaM ti karmaviSayaM karaNaM-jIvavIryaM bandhanasaGkamAdinimittabhUtaM karmakaraNaM 'vemAyAe'tti vividhamAtrayA kadAcitsAtAM kadAcidasAtAmityarthaH / mU. (275) jIvA NaM bhaMte ! kiM mahAveyaNA mahAnijjarA 1 mahAvedaNA appanijarA 2 appavedaNA mahAnijarA 3 appavedaNA appanijarA 4?, goyamA! atthegatiyA jIvA mahAvedaNA mahAnijarA 1 atyaMgatiyA jIvA mahAveyaNA appanijarA 2 atthegatiyA jIvA appavedaNA mahAnijarA 3 atthegatiyA jIvA appavedaNA appnijraa4| se keNaDheNaM0?, goyamA! paDimApaDivannae anagAre mahAvedaNe mahAnijjare chaTThasattamAsu puDhavIsu neraiyA mahAvedaNA appanijjarA selesiM paDivannae anagAre appavedaNe mahAnijjare anuttarovavAiyA devA appavedaNA appanijjare anuttarovavAiyA devA appavedaNA appanijarA, sevaM bhaMte 2 tti| mU. (276) mahavedaNe ya vatthe kahamakhaMjaNamae ya ahigrnnii| taNahatthe ya kavalle karaNa mahAvedaNA jIvA / / vR. 'mahAveyaNe' ityAdi saGgrahagAthA gatArthAH / / zatakaM-6 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-6 uddezakaH-2:vR.anantaroddezako yaetesavedanAjIvA uktAsteAhArakA apibhavantItyAhAroddezakaH mU. (277) rAyagihanagaraMjAvaevaM vayAsI-AhArusojo pannavaNAe so savvoniravaseso neyavvo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| vR.saca prajJApanAyAmiva dRzyaH, evaMcAsau- neraiyANaMbhaMte! kiMsaccittAhArA 1 accittAhArA 2 mIsAhArA 3?, goyamA ! no saccittAhArA 1 accittAhArA 2 no mIsAhArA 3' ityAdi / / zatakaM-6 uddezakaH-2 samAptaH - zatakaM-6 uddezakaH-:-3 vR. anantaroddezake pudgalA AhAratAzcintitAH, iha tu bandhAdi ityevaMsambandhasya tRtIyoddezakasyAdAvarthaHsaGgrahagAthAdvayammU. (278) bahukammavatthapoggalapayogasAvIsasA ya saadiie| kammaTTitIthisaMjaya sarma iTThI ya sannI y|| vR. 'bahukamme'tyAdi, 'bahukammattimahAkarmasarvataH pudgalA badhyanta ityAdi vAcyaM, 'vatthe poggalA payogasA vIsasA yatti yathA vastre pudgalAH prayogato vizrasAtazca cIyante kimevaM Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-3 jIvAnAmapIti vAcyaM, 'sAie'tti vastrasya sAdipudgalacayaH, evaM kiMjIvAnAmapyasau ? ityAdi praznaH, uttaraM ca vAcyaM 'kammaTTiItti karmasthitirvAcyA, 'thii'tti kiM strI puruSAdirvA karma banghAti ? iti vAcyaM, 'saMjaya'tti kiM saMyatAdi ? "sammadiTTitti kiM samyagdRSTayAdi ?, evaM sjnyii| mU. (279) bhaviya daMsaNa pajjatte bhAsavaparatta nANajoge ya / avaogAhAragasuhumacarimabaMdhI ya appabahuM / vR. bhavyo darzanI paryAptako bhASakaH parItto jJAnI yogI upayogI AhArakaH sUkSmaH caramaH 'baMdheya'tti etAnAzritya bandho vAcyaH, 'appabahuM tieSAmeva strIprabhRtInAM karmabandhakAnAMparaspareNAlpabahutA vAcyeti / tatra bahukarmadvAre mU. (280) se nUnaM bhaMte ! mahAkammassa mahAkiriyassa mahAsavassa mahAvedaNassa savvao poggalA bajhaMti savvao poggalA cijaMti savvao poggalA uvacijaMti sayA samiyaM ca NaM poggalA bajhaMti sayA samiyaMpoggalA cijaMti sayA samiyaM poggalA uvacijaMti sayA samiyaM ca gaMtassa AyAdurUvattAeduvannattAe dugaMdhattAedurasattAe duphAsattAe anidvattAe akaMta0 appiya0 asubha0 amaNunna0 amaNAmattAe anicchiyattAeabhijjhiyattAe ahattAe no uddhRttAe akaMta0 appiya0 asubha0 amaNuna0 amaNAmattAe anicchiyattAe abhijjhiyattAe ahattAe no uddatAe dukkhattAe no suhattAe bhujo 2 pariNamaMti? haMtA goyamA ! mahAkammassa taM ceva / se keNatuNaM0?, goyamA! se jahAnAmae-vatthassa ahayassa vA dhoyassa vA taMtugayassa vA AnupuvvIe paribhujamANassa savvao poggalA vajhaMti savvao poggalAcijaMtijAva pariNamaMti se tenntunnN0| se nUnaM bhaMte ! appAsavassa appakammassa appakiriyassa appavedaNassa savvao poggalA bhijaMti savvao poggalA chijaMti savvao poggalA viddhaMsaMti savvao poggalA parividdhaMsaMti sayA samiyaM poggalA bhijati poggalA chijjati viddhassaMti parividdhassaMti sayA samiyaMcaNaM tassa AyA surUvattAe pasatthaM neyavvaM jAva suhuttAe no dukkhattAe bhujo 2 pariNamaMti?, haMtA goyamA jAva prinnmNti| se keNaDheNaM0?, goyamA! se jahAnAmae-vatthassa jalliyassa vA paMkiyassa vA mailliyassa vArailliyassa vA AnupuvvIeparikammijamANassa suddhaNaM vAriNA dhovemANassa poggalA bhijaMti jAva pariNamaMti se tennttttennN0|| vR.'mahAkammasse'tyAdi, mahAkarmaNaH sthityAdyapekSayA mahAkriyasya' alaghukAyikyAdikriyasya 'mahAzravasya' bRhanmityAtvAdikarmabandhahetukasya 'mahAvedanasya' mahApIDasya 'sarvataH' sarvAsu dikSu sarvAn vAjIvapradezAnAzritya badhyante AsaGkalanataH cIyante-bandhanataH upacIyanteniSekara- canataH, athavA badhyante-bandhanataH cIyante-nidhattataH upacIyante nikAcanataH 'sayA samiyaMti 'sadA sarvadA, sadAtvaM ca vyavahArato'sAtatye'pi syAdityata Aha-'samitaM' santataM 'tassaAya'tti yasya jIvasya pudgalA badhyante tasyAtmA bAhyAtmA shriirmityrthH| 'anikRttAe'tti icchAyA aviSayatayA 'akaMtattAe'tti asundaratayA 'appiyattAe'tti Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 6/-/3/280 apremahetutayA 'asubhattAe 'tti icchAyA aviSayatayA 'akaMtattAe' tti asundaratayA 'appiyattAe 'tti apremahetutayA 'asubhattAe 'tti amaGgalyatayetyarthaH 'amaNunnattAe' ttina manasA bhAvato jJAyate sundaro'yamityamanojJastadbhAvastattA tayA, 'amaNAmattAe 'tti na manasA amyate gamyate saMsmaraNato'mano'bhyastadbhAvastattA tayA, prAptumavAJchitatvena, 'anicchiyattAe'tti anIpsitatayA prAptumanabhivAJchitatvena 'abhijjhiyattAe 'tti bhidhyA - lobhaH sA saMjAtA yatra so bhidhyito na bhidhyito'bhidhyitastadbhAvasatattA tayA 'ahattAe' tti jaghanyatayA / 270 'no uDDattAe' tti na mukhyatayA 'ahayassa va'tti aparibhuktasya 'dhoyassava' ti paribhujyApi prakSAlitasya ' taMtugayassa va 'tti tantrAt turIvemAderapanItamAtrasya, 'bajjhatI' tyAdinA padatrayeNeha vastrasya pudgalAnAM ca yathottaraM sambandhaprakarSa uktaH, 'bhijjraMti' tti prAktanasambandhavizeSatyAgAt 'viddhaMsaMti'tti tato'dhaH pApAt 'parividdhaMsaMti 'tti nizeSatayA pAtAt 'jalliyassa' tti 'yallisya' yAnalaganadharmopetamalayuktasya 'paMkiyassa'tti Ardhamalopetasya 'mailliyassa' tti kaThinamalayuktasya 'railliyassa' tti rajoyuktasya 'parikammijjamANassa' tti kriyamANazodhanArthopakramasya // mU. (281) vatthassa NaM bhaMte! poggalovacae kiM payogasA vIsasA ?, goyamA ! paogasAvi vIsasAvi / jahA NaM bhaMte! vatthassa NaM poggalovacae paogasAvi vIsasAvi tahA NaM jIvANaM kammovacae kiM paogasA vIsasA ?, goyamA ! paogasA no vIsasA / sekeNaTTeNaM0 ?, goyamA ! jIvANaM tivihe paoge pannatte, taMjahA- maNappaoge vai0 kA0 icceteNaM tiviheNaM paogeNaM jIvANaM kammovacae paogasA no vIsasA, evaM savvesiM paMceMdiyANaM tivihe paoge bhAniyavve 0 puDhavikAiyANaM egaviNaM paogeNaM evaM jAva vaNassaikAiyANaM, vigaliMdiyANaM duvihe paoge pannatte, taMjahA- vaipaoge ya kAyappaoge ya, iceteNaM duviheNaM paogeNaM kammovacae paogasA no vIsasA, se eeNaTTeNaM jAva no vIsasA evaM jassa jo paogo jAva vemAniyANaM // vR. vastretyAdidvAre 'paogasA vIsasA ya'tti chAndasatvAt, 'prayogeNa' puruSavyApAreNa 'vizrasayA' svabhAveneti / 'jIvANaM kammovacae paogasA no vIsasa' tti prayogeNaiva, anyathA'yogasyApi bandhaprasaGgaH / / mU. (282) vatthassa NaM bhaMte! poggalovacae kiM sAdIe sapajjavasie 1 sAdIe apajjavasite 2 anAdI sapajja0 3 aNA0 apa0 4?, goyamA ! vatthassa NaM poggalovacae sAdIe sapajjavasie no sAdIe apa0 no aNA0 sa0 no aNA0 apa0 / jahA NaM bhaMte ! vatthassa poggalovacae sAdIe sapajja0 no sAdIe apa0 no aNA0 sapa0 no aNA0 apa0 tahANaM jIvANaM kammovacae pucchA, goyamA ! atthegatiyANaM jIvANaM kammovacae sAdIe sapajjavasie atthe0 anAdIe sapajjavasie atthe0 anAdIe apajjavasie no ceva NaM jIvANaM kammovaca sAdIe apa0 / sekeNa0 ?, goyamA ! IriyAvahiyAbaMdhayassa kammovacae sAdIe sapa0 bhavasiddhiyassa kammocae anAdI sapajjavasie abhavasiddhiyassa kammovacae anIdIe apajjavasie, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuJcati atthe0 jIvANaM kammovacae sAdIe no ceva NaM jIvANaM kammovacae Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-3 271 sAdIe apajjavasie, vattheNaM bhaMte ! kiM sAdIe sapajjavasie caubhaMgo?, goyamA! vatthe sAdIe sapajjavasie avasesA tinni vipaDiseheyavvA / jahA bhaMte ! vatthe sAdIe sapajjavasie no sAdIe apajja0 no anAdIe sapa0 no anAdIe apajjavasie tahANaM jIvANaM kiM sAdIyA sapajjavasiyA? caubhaMgo pucchA, goyamA! atthegatiyA sAdIyA sapajjavasiyA cattArivi bhaaniyvvaa| se keNaTeNaM0?, goyamA ! neratiyA tirikkhajoniyA maNussA devA gatirAgatiM paDucca sAdIyA sapajjavasiyA siddhA gatiM paDuccasAdIyA apajjavasiyA, bhavasiddhiyAladdhiM paDucca anAdIyA sapajjavasiyA abhavasiddhiyA saMsAraM paDucca anAdIyA apajjavasiyA, se tennttennN0|| vR. sAdidvAre 'IriyAvahiyabaMdhayasse'tyAdi, IryApatho-gamanamArgastatra bhavamairyApathikaM, kevalayogaprayogapratyayaMkarmetyarthaH tadvandhakasyopazAntamohasyakSINamohasyasayogikevalinazcetyarthaH, aipithikakarmaNo hiabaddhapUrvasya bandhanAtsAditvaM, ayogyavasthAyAMzrenipratipAtevA'bandhanAt saparyavasitatvaM, 'gatirAgaI paDucca'tti nArakAdigatau gamanamAzritya sAdayaH- AgamanamAzritya saparyavasitA ityarthaH 'siddhA gaiM paDucca sAiyA apajjavasiya'tti, ihaakssepprihaaraavevm||1|| "sAIapajjavasiyA siddhA na ya nAma tIyakAlaMmi / Asi kayAivi sunnA siddhI siddhehiM siddhate / / // 2 // savvaM sAi sarIraM na ya nAmAdi maya dehasabbhAvo / ___ kAlANAittaNao jahA va rAiMdiyAINaM / / // 3 // savvo sAI siddho na yAdimo vijaI tahA taM ca / siddhI siddhAya sayA niTThiA rohpucchaae|tti 'taM ca'tti tacca siddhAnAditvamiSyate, yataH 'siddhI siddhA ye'tyAdIti / 'bhavasiddhiyA laddhi'mityAdi, bhavasiddhikAnAM bhavyatvalabdhi siddhatve'paitItikRtvA'nAdi saparyavasitA ceti mU. (283) kati NaM bhaMte ! kammappagaDIo pannattAo?, goyamA! aTTha kammappagaDIo pannattA, taMjahA-nANAvaranijaM darisaNAvaranijaM jAva aNtraaiyN| ___ nANAvaranijassa NaM bhaMte ! kammassa kevatiyaM kAlaM baMdhaThitI pannattA?, goyamA ! jaha0 aMtomuhattaM ukko0 tIsaM sAgarovamakoDAkoDIo tinni ya vAsasahassAiM abAhA, abAhUniyA kammahitI kammaniseo, evaM darisaNAvaranijaMpi, vedanijaM jaha0 do samayA ukko0 jahA nANAvaranijaM, mohanijaM jaha0 aMtomuhattaM ukko0 sattari saagrovmkoddaakoddiio| satta ya vAsasahassANi abAdhA, abAhUniyA kammaThiI kammanisego, AugaM jahanneNaM aMtomuhattaM ukko0 tettIsaM sAgarovamAni puvvakoDitibhAgamabbhahiyAni, (puvvokoDitibhAgo abAhA, abAhUniyA) kammahitI kammaniseo, nAmagoyANaM jaha0 aTTha muhuttA ukko0 vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo donni ya vAsasahassAni abaahaa| abAhUniyA kammahitI kammaniseo, aMtarAtiyaM jahA nANAvaranijaM // vR. karmasthitidvAre 'tinni ya vAsasahassAI abAhA, abAhAUniyA kammaThiI kammanisegoti bAdha-loDane bAdhata itibAdhA-karmaNaudayaH nabAdhAabAdhA-karmaNobandhasyodaya Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/3/283 sya cAntaraM abAdhayA-uktalakSaNayAUnikAabAdhonikA karmasthiti karmAvasthAnakAla uktalakSaNaH karmaniSeko bhavati, tatra karmaniSeko nAma karmadalikasyAnubhavanArthaM racanAvizeSaH, tatra ca prathamasamaye bahukaM niSiJcati dvitIyasamaye vizeSahInaM tRtIyasamaye vizeSahInamevaM yAvadutkRSTasthitikaM karmadalikaM tAvadvizeSahInaM niSiJcati, tathA coktm||1|| "mottUNa sagamabAhaM paDhamAi ThiIi bahutaraM davvaM / sese visesahINaMjA ukkosaMti svvaasiN|| idamuktaM bhavati-baddhamapi jJAnAvaraNaM karma trIni varSasahasrANi yAvadavedyamAnamAste, tatastadUno'nubhavanakAlastasya, saca varSasahasratrayanyanAstriMzatsAgaropamakoTIkoTImAna iti| anye tvAhuH-abAdhAkAlo varSasahatrayamAno, bAdhAkAlazca sAgaropamakoTIkoTItriMzallakSaNaH, tadvitayamapicakarmasthitikAlaH, sacAbAdhAkAlavartijataH karmaniSekakAlo bhavati, evamanyakarmasvapyabAdhAkAlo vyAkhyeyo, navaramAyuSi trayaziMtsAgaropamAni niSekaH, pUrvakoTItribhAgazcAbAdhAkAla iti| __'veyaNijjaM jahanneNaM do samaya'tti kevalayogapratyayabandhApekSayA vedanIyaM dvisamayasthitikaM bhavati, ekatra badhyate dvitIye vedyate, yaccocyate 'veyaNiyassa jahannA bArasa nAmagoyANaaTTha(u)muhutta'tti tatsakaSAyasthitibandhamAzrityeti veditavyamiti // mU. (284) nANAvaraNijjaMNaM bhaMte ! kammaM kiMitthI baMdhai puriso baMdhai napuMsao baMdhai ? noitthI nopuriso nonapuMsao vaMdhai?, goyamA! itthIvi baMdhai purisovibaMdhai napuMsaovibaMdhai noitthI nopuriso nonapuMsao siya baMdhai siya no baMdhaievaM AugavajAo satta kammappagaDIo Auge NaMbhaMte ! kammaM kaMitthI baMdhai puriso baMdhai napuMsao baMdhai0? pucchA goyamA! itthI siya baMdhai siya no baMdhai, evaM tinnivi bhAniyavvA, noitthI nopuriso nonapuMsao na baMdhai / nANAvaraNijjaM NaM bhaMte ! kammaM kiM saMjae baMdhai asaMjae0 evaM saMjayAsaMjae baMdhai nosaMjayanoasaMjaenosaMjayAsaMjae baMdhati? goyamA! saMjaesiya baMdhati siya nobaMdhati asaMjae baMdhai saMjayAsaMjaevi baMdhai nosaMjaenoasaMjaenosaMjayAsaMjae na baMdhati, evaM AugavajAo sattavi, Auge heDillA tinni bhayaNAe uvarille na bNdhi| nANAvaraNijaMNaMbhaMte! kammaMkiM sammadiTThI baMdhai sammAmicchadiTThI baMdhai, evaM AugavajAo sattavi, AUe heDillA do bhayaNAe sammAmicchadiTThI na bNdhi| nANAvaraNijaM kiM sannI baMdhai asannI baMdhai nosannInoasannI baMdhai?, goyamA! sannI siya baMdhai siya no baMdhai asannI baMdhainosannInoasannI na baMdhai, evaM vedanijAugavajAo cha kammappagaDIo, vedanijjaM heDillA do baMdhaMti, uvarille bhayaNAe, AugaM heDillA do bhayaNAe, uvarillo na bNdhi| nANAvaraNijjaM kammaM kiM bhavasiddhIe baMdhai abhavasiddhIe baMdhai nobhavasiddhIenoabhavasiddhIe baMdhati?, goyamA ! bhavasiddhIe bhayaNAe abhavasiddhIe baMdhati nobhavasiddhIenoabhavasiddhIe na baMdhai, evaM AugavajAo sattavi, AugaM heDillA tinni bhayaNAe uvarille na baMdhai, evaM vedaNijjavajAo sattavi, vedaNijjaM hehillA tinni baMdhaMti kevaladasaNI bhynnaae| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-3 273 nANAvaraNijjaM kammaM kiM paJjattao baMdhai apajattao baMdhai nopajattaenoapajjattae baMdhai goyamA ! pajjattae bhayaNAe, apajjattae baMdhai, nopajjattaenoapajattae na baMdhai, evaM AugavajAo, AugaM heDillA do bhayaNAe uvarille Na bNdhi| nANAvaraNijaMkiMbhAsaebaMdhaiabhAsae0?, goyamA! dovibhayaNAe, evaM vedaniyavajjAo satta, vedanijaM bhAsae baMdhai abhAsae bhynnaae| nANAvaraNijaM kiM paritte baMdhai aparitte baMdhai noparittenoaparitte baMdhai ?, goyamA ! parittebhayaNAe aparitte baMdhainoparittenoaparittenabaMdhai, evaM AugavajAosatta kammappagaDIo, Aue parittovi aparittovi bhayaNAe, noparittonoaparitto na bNdhi| nANAvaraNijjaM kammaM kiM AbhinibohiyanANIbaMdhaisuyanANIohinANImaNapajjavanANI kevalanANI baM0?, goyamA! hehillA cattAri bhayaNAe kevalanANI nabaMdhai, evaM vedanijavajAo sattavi, vedaNijaM heDillA cattAri baMdhaMti kevalanANI bhynnaae| nANAvaranijaM kiM matiannANI baMdhai suya0 vibhaMga0?, goyamA! (savvevi) AugavajAo sattavi baMdhaMti, AugaM bhynnaae| nANAvaraNijaM kiM maNajogI baMdhai vaya0 kAya0 ajogI baMdhai ?, goyamA ! hehillA tinni bhayaNAe ajogI na baMdhai, evaM vedanijavajjAo, vedanijaM heDillA baMdhaMti ajogI na baMdhai nANAvaraNijaM kiM sAgArovauttebaMdhaianAgArovauttebaMdhai?, goyamA! aTThasuvi bhayaNAe nANAvaraNijjaM kiM AhAe baMdhai anAhArae baMdhai ?, goyamA ! dovi bhayaNAe, evaM vedanijAAugavajANaM chaNhaM, vedanijaMAhArae baMdhati anAhArae bhayaNAe, Aue AhArae bhayaNAe, anAhArae na bNdhti| __ nANAvaraNijjaM kiM suhume baMdhai bAyare baMdhai nosuhumenovAdare baMdhai ?, goyamA ! suhume baMdhai bAyare bhayaNA nosuhumenobAdare na baMdhai, evaM AugavajAo sattavi, Aue suhume bAyare bhayaNAe nosuhumenobAyare na baMdhai / nANAvaraNijjaM kiM carime acarime baM0?, goyamA ! aTTavi bhynnaae| vR. strIdvAre 'nANAvaraNijjaM NaM bhaMte ! kammaM kiM itthI baMdhai'ityAdi praznaH, tatra na strI na puruSo na napuMsako vedodayarahitaH, sa cAnivRttibAdarasamparAyaprabhRtiguNasthAnakavartI bhavati, tatra cAnivRttivAdarasamparAyasUkSmasamparAyau jJAnAvaraNIyasya bandhako saptavidhaSaDvidhabandhakatvAt, upazAntamohAdistvabandhaka ekavidhabandhakatvAt ata uktaM syAdvadhnAti syAnna bandhAtIti / _ 'AugeNaMbhaMte'ityAdipraznaH, tatra stryAditrayamAyuH syAdvaghnAti syAnna bandhAti, bandhakAle badhnAti abandhakAle tu na badhnAti, AyuSaH sakRtevaikatra bhave bandhAt, nivRttayAdivedastu na banghAti, nivRttivAdarasamparAyAdiguNasthAnakeSvAyurvandhasya vyvcchinntvaat| saMyatadvAre nANAvaraNijja'mityAdi, saMyataH' AdyasaMyamacatuSTayavRttirjJAnAvaraNaMbadhnAti, yathAkhyAtasaMyatastUpazAntamohAdirna baghnAti ata uktaM 'saMjae siyetyAdi, asaMyato mithyAhaTayAdi saMyatAsaMyatastu dezaviratastau cabandhItaH, niSiddhasaMyamAdibhAvastu siddhaH, sacana vaghnAti, hetvabhAvAdityarthaH, 'Auge heTTillA titribhayaNAe'tti saMyato'saMyataH saMyatAsaMyatazcAyurvandhakAle baghnAti anyadA tu neti bhajanayetyuktaM, 'uvarille na baMdhai'tti saMyatAdiSUparitanaH siddhaH sa 518 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/3/284 cAyurna vnaati| samyagdRSTidvAre 'sammaTTiI siya'tti samyagdRSTiH vItarAgastaditarazca syAttatra vItarAgo jJAnAvaraNaM na bandhAti ekavidhabandhakatvAt itarazcabaghnAtitisyAdityuktaM, mithyASTimizraSTI tubandhIta eveti, 'Aue hechillA do bhayaNAe'tti samyagdRSTimithyAdRSTIAyuH syAdvanIta ityarthaH, tathAhi-samyagdRSTirapUrvakaraNAdirAyurna bajAti itarastu AyurbandhakAle tadvaghnAti anyadAtuna baghnAti, evaM mithyASTirapi, mizraSTistvAyurna baghnAtyeva tadvandhAdhyavasAyasthAnAbhAvAditi ___ sajJidvAre 'sannI siya baMdhai'tti 'saJI' manaH- paryAptiyuktaH, sa ca yadi vItarAgastadA jJAnAvaraNaM na baghnAti yadi punaritarastadA baghnAti tataH syAdityuktam, 'asannI baMdhaitti manaHparyAptivikalo baghnAtyeva 'nosannInoasannitti kevalI siddhazca na baghnAti, hetvabhAvAt, 'veyanijaM hechillA do baMdhaMti'tti saJI ca vedanIyaM baghnItaH, ayogisiddhavarjAnAMtadvandhakatvAt, 'uvarille bhayaNAe'tti uparitano nosajJInoasaJI, sa ca sayogAyogakevalI siddhazca, tatra yadi sayogikevI tadA vedanIyaM badhnAti yadi punarayogikevalI siddho vA tadA na baghnAti ato bhajanayetyuktam, 'AugaMhechillA do bhayaNAe'tti saJIasaJjIvAyuH syAdvaghnItaH, antarmuhUrtameva tadvandhanAt, 'uvarille na baMdhai'tti kevalI siddhazcAyurna baghnAtIti / bhavasiddhikadvAre 'bhavasiddhie bhayaNAe'tti bhavasiddhiko yo vItarAgaH sa na baghnAti jJAnAvaraNaMtadanyastubhavyo vaghnAtItibhajanayetyuktaM 'no bhavasiddhienoabhavasiddhie'tti siddhaH, sa ca na baghnAti, jJAnAvaraNaM tadanyastu bhavyo vaghnAtIti bhajanayetyuktaM 'no bhavasiddhienoabhavasiddhie'tti siddhaH, sa ca na vaghnAti, 'AuyaM do hechillA bhayaNAe'tti bhavyo'bhavyazcAyubandhakAle baghnIto'nyadAtuna vaghnIta ityato bhajanayetyuktam, 'uvarille na baMdhaitti siddho na bnaatiityrthH| ___darzanadvAre 'hehillA tinni bhayaNAe'tti cakSuracakSuravadhidarzaninoyadichadmasthavItarAgAstadA na jJAnAvaraNaM vaghnanti, vedanIyasyaiva bandhakatvAtteSAM, sarAgAstu baghnanti ato bhajanayetyuktam, 'uvarille na baMdhai'tti kevaladarzanI bhavasthaH siddho vA na bandhAti, hetvabhAvAdityarthaH, 'veyanijaM heDillA tinni baMdhaMti'tti AdyAstrayo darzaninazchadmasthavItarAgAH sarAgAzca vedanIyaM baghnantyeva, 'kevaladasaNI bhayaNAe'tti kevaladarzanI sayogikevalI baghnAti ayogikevalI siddhazca vedanIyaM na baghnAtIti bhajanayetyuktam / paryAptakadvAre 'pajjattae bhayaNAe'tti paryAptako vItarAgaH sarAgazca syAttatra vItarAgo jJAnAvaraNa nabadhnAti sarAgastu baghnAtitato bhajanayetyuktaM, 'nopajjattaenoapajjattaenabaMdhaitti siddho na baghnAtItyarthaH, 'AugaM heDillA do bhayaNAe'tti paryAptakAparyAptakAvAyustadvandhakAle baghnIto'nyadAneti bhajanA, 'uvarille ne ti siddho na baghnAtItyarthaH / / bhASakadvAre 'dovi bhayaNAe'tti bhASako-bhASAlabdhimAMstadanyastvabhASakaH, tatra bhASako vItarAgo jJAnAvaraNIyaM na baghnAti sarAgastu baghnAti abhASakastvayogI siddhazca na baghnAti pRthivyAdayo vigrahagatyApannAzca baghnantIti 'dovi bhayaNAe'ityuktaM, 'veyanijaM bhAsae baMdhaitti sayogyavasAyanasyApi bhASakasya savedanIyabandhakatvAt 'abhAsae bhayaNAe'ttiabhASakastvayogI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, varga:-, uddezakaH-3 275 siddhazca na baghnAti pRthivyAdikastu baghnAtIti, bhjnaa| parIttadvAre parItte bhayaNAe'tti parIttaH'pratyekazarIro'lpasaMsArovA saca vItarAgo'pi syAtU na cAsau jJAnAvaraNIyaM baghnAti sarAgaparIttastu baghnAtIti bhajanA, 'aparitte baMdhaitti 'aparIttaH' sAdhAraNakAyo'nantasaMsAro vA, sa ca baghnAti, noparittenoaparitte na baMdhaitti siddho nabanAtItyarthaH 'AuyaMparIttoviaparittovi bhayaNAe'tti pratyekazarIrAdiAyurvandhakAla evAyurbandhAtIti na tu sarvadA tato bhajanA, siddhastu na baghnAtyevetyata Aha-'no paritte'ityAdi / jJAnadvAre 'hihillA cattAri bhayaNAe'tti AbhinibodhikajJAniprabhRtayazcatvAro jJAnino jJAnAvaraNaM vItarAgAvasthAyAM na baghnantIti sarAgAvasthAyAM tu baghnantIti bhajanA, 'veyanijaM hehillA cattArivi baMdhaMti' tti vItarAgANAmapi chadmasthAnAM vedanIyasya bandhakatvAt, 'kevalanANI bhayaNAe'tti sayogikevalinAM vedanIyasya bandhanAdayoginAM siddhAnAM caabndhnaadbhjneti| yogadvAre 'hechillA tinnibhayaNAe'ttimanovacanakAyayogino ye upazAntamohakSINamohasayogikevalinaste jJAnAvaraNaM na baghnanti tadanye tu baghanantIti bhajanA 'ajogI na baMdhai'tti ayogI kevalI siddhazca na baghnAtItyarthaH 'veyaNijjaM heDillA baMdhaMti'tti manoyogyAdayo vaghnanti sayogAnAM vedanIyasya bandhakatvAt, 'ayogI nabaMdhaitti ayoginaH sarvakarmaNAmabandhakatvAditi upayogadvAre 'aTThasuvibhayaNAe'ttasAkAranAkAroupayogau sayogAnAmayogAnAMcasyAtAM tatropayogadvaye'pi sayogA jJAnAvaraNAdi prakRtIryathAyogaM baghnanti ayogAstu neti bhajaneti ___ AhArakadvAre 'dovi bhayaNAe'tti AhArako vItarAgo'pi bhavati na cAsau jJAnAvaraNaM baghnAtisarAgastuvanAtIti AhArako bhajanayAvaghnAti, tathA'nAhArakaH kevalI vigrahagatyApanazca syAttatra kevalI na baghnAti itarastu baghnAtIti anAhArako'pi bhajanayeti / 'veyaNijjaM AhArae baMdhai'tti ayogivAnAM sarveSAM vedanIyasya bndhktvaat|| 'anAhArae bhayaNAe'tti anAhArako vigrahagatyApannaH samudghAtagatakevalI ca vaghnAti ayogi siddhazca na baghnAtIti bhajanA, 'Aue AhArae bhayaNAe'ttiAyurbandhakAla evAyuSo bandhanAt anyadAtvabandhakatvAdbhajaneti 'anAhAraena bNdhti'ttivigrhgtigtaanaampyaayussksyaabndhktvaaditi|| sUkSmadvAre 'bAyarebhayaNAe'tti vItarAgabAdarANAM jJAnAvaraNasyAbandhakatvAtsarAgabAdarANAM ca bandhakatvAdbhajaneti, siddhasya punarabandhakatvAdAha-'no suhume' ityAdi, 'Aue suhume bAyare bhayaNAe'tti bandhakAle bandhanAdanyadA tvabandhanA bhajaneti / / caramadvAre 'aTThavi bhayaNAe'tti, iha yasya caramo bhavo bhaviSyati sa caramAH, yasya tu nAsau bhaviSyati so'caramaH, siddhazcAcaramaH, caramabhavAbhAvAt, tatra caramo yathAyogamaSTApi banAti ayogitvetunetyevaM bhajanA, acaramastusaMsArI aSTApibadhnAti siddhastunetyevamatrApi bhjneti|| mU. (285) eesiNaMbhaMte! jIvANaMithivedagANaMpurisavedagANaM napuMsagavedagANaMaveyagANa ya kayare 2 appA vA 4 ?, goyamA ! savvatthovA jIvA purisavedagA itthivedagA saMkhenaguNA avedagA anaMtaguNA napuMsagavedagA anNtgunnaa| eesiM savvesiMpadANaM appabahugAI uccAreyavvAiMjAvasavvatthovA jIvA acarimA carimA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/3/285 anaMtaguNA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // vR. athAlpabahuttvadvAraM, tatra 'itthIveyagA saMkhejjaguNe'ti yato devanaratiryakpuruSebhyaH tastriyaH kra meNa dvAtriMzatasaptaviMzatitriguNA dvAtriMzatsaptaviMzatitrirUpAdhikAzca bhavantIti, 'aveyagAanaMtaguNa'tti anivRttivAdarasamparAyAdayaH siddhAzcAvedA atasteSAmanantatvAt strIvedabhyo'nantaguNA bhavanti, 'napuMsagaveyagA anaMtaguNattianantakAyikAnAM siddhebhyo'naMtaguNAnAmiha gnnnaaditi| ___ "eesisavvesi'mityAdi, eteSAM pUrvoktAnAM saMyatAdInAMcaramAntAnAM caturdazAnAM dvArANAM tadgatabhedApekSayA'lpabahutvamuccArayitavyaM, tadyathA-'eesi NaM bhaMte 1 saMjayANaM asaMjayANaM saMjayAsaMjayANaM nosaMjayanoasaMjayanosaMjAyasaMjayANaM kayera kayarehito appA vA bahuyA vA 4 goyamA ! savvatthovA saMjayA saMjayAsaMjayA asaMkhejjaguNA nosaMjayanoasaMjayanosaMjayAsaMjayA anaMtaguNAasaMjayAanaMtaguNA' ityAdiprajJApanAnusAreNa vAcyaM yAvaccaramAdyalpabahutvaM, etadevAha'jAva savvatthovA jIvA acarime'tyAdi, atrAcaramA abhavyAH caramAzca ye bhavyAzcaramaM bhavaM praapsynti-setsyntiityrthH| te cAcaramebhyo'nantaguNA-, yasmAdabhavyebhyaH siddhA anantaguNA bhanitAH, yAvantazca siddhAstAvanta eva caramAH, yasmAdyAvantaH siddhA atItAddhAyAM tAvanta eva setsyntynaagtaaddhaayaamiti|| zatakaM-6 uddezakaH-3 samAptaH -zatakaM-6 uddezakaH-4:vR.anantarodezakejIvo nirUpito'tha caturtho'zake'pi tameva bhaGgayantareNa nirUpayannAha mU. (286) jIve NaM bhaMte ! kAlAeseNaM kiM sapadese apadese ?, goyamA ! sapadese / neratie NaM bhaMte ! kAlAdeseNaM kiM sapadese apadese?, goyamA ! siya sapadese siya apadese, evaM jAva siddhe / jIvA NaM bhaMte ! kAlAdeseNaM kiM sapadesA apadesA?, goyamA ! niyamA spdesaa| neraiyA NaM bhaMte ! kAlAdeseNaM kiM sapadesA apadesA?, goyamA! savvevi tAva hojjA sapadesA 1 ahavA sapaesA ya apadese ya 2 ahavA sapadesA ya apadesA ya 3, evaM jAva thniykumaaraa| puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiM sapadesA apadesA?, goyamA! sapadesA vi apadesAvi evaM jAva vaNapphaikAiyA, sesA jahA neraiyA tahA jAva siddhaa| AhAragANaM jIvegeMdiyavajjo tiyabhaMgo, anAhAragANaM jIvegiMdiyavajA chabbhaMgA evaM bhAniyavvA-sapadesA vA 1 apaesA vA 2 ahagA sapadese ya appadese ya 3 ahavA sapadese ya apadesA ya 4 ahavA sapadesA ya apadese ya 5 ahavA sapadesA ya apadesA ya 6, siddhehiM tiyabhaMgo, bhavasiddhiyA abhavasiddhiyAjahAohiyA, no bhavasiddhiyanoabhavasiddhiyA jIvasiddhehi tiyabhaMgo, sannIhiM jIvAdiotiyabhaMgo, asannIhiM egiMdiyavajo tiya bhaMgo, neraiyadevamaNuehiM chanbhaMgo, nosanninoasannijIvamaNuyasiddhehiM tiya bhNgo| salesA jahA ohiyA, kaNhalessAnIlalessA kAulessA jahA AhArao navaraM jassa asthi eyAo, teulessAe jIvAdio tiyabhaMgo, navaraMpuDhavikAiesuAuvaNapphatIsu chanbhaMgA, Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-4 277 pamhalesasukkalessAe jIvAdiohio tiyabhaMgo, alesIhiM jIvasiddhehiM tiyabhaMgo maNusse chabhaMgA, sammaddiTTihiM jIvAitiyabhaMgo, vigaliMdiesu chaTabhaMgA, micchadiTThihiM egiMdiyavajjo tiyabhaMgo sammAmicchadiTTihiM chaTabhaMgA, saMjaehiM jIvAio tiyabhaMgo, asaMjaehiM egiMdiyavajjo tiyabhaMgo, saMjayAsaMjaehiM tiyabhaMgo jIvAdio / nosaMjayano asaMjayanosaMjayAsaMjaya jIvasiddhehiM tiyabhaMgo, sakasAIhiM jIvAdio tiyabhaMgo, egidie abhaMgakaM, kohakasAIhiM jIvaegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, devehiM chabbhaMgA, mAnaka sAImAyAkasAI jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo / neratiyadevehiM chabbhaMgA, lobhakasAIhiM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, neritaesu chabbhaMgA, akasAIjIvamaNuehiM siddhehiM tiyabhaMgo, ohiyanANe AbhinibohiyanANe suyanANe jIvAdio tiyabhaMgo vigaliMdiehiM chabbhaMgA / ohinANe maNa0 kevalanANe jIvAdio tiyabhaMgo, ohie annANe matiannANe suyaannANe egiMdiyavajjo tiyabhaMgo, vibhaMganANe jIvAdio tiyabhaMgo / sajogI jahA ohio manajogI vayajogI kAyajogI jIvAdio tiyabhaMgo navaraM kAyajogI egiMdiyA tesu abhaMgakaM / ajogI jahA alesA, sAgArovautte anAgArovautte jIvaegiMdiyavajjo tiyabhaMgo saveyagA ya jahA sakasAI, itthaveyagapurisaveyaganapuMsagaveyagesu jIvAdio tiyabhaMgo, navaraM napuMsagavede egiMdiesa abhaMgayaM, aveyagA jahA akasAI / sasarIrI jahA ohio, orAliyaveuvviyasarIrANaM jIvaegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, AhAragasarIre jIvamaNuesu chabbhaMgA, teyagakammagANaM jahA ohiyA, asarIrehiM jIvasiddhehiM tiyabhaMgo / AhArapajjattIe sarIrapattIe iMdiyapajjatIe ANApANupaJjattIe jIvaegiMdiyavajjo tiyabhaMgo, bhAsamanapajjattIe jahA sannI, AhAra apajjattIe jahA anAhAragA, sarIra apajattIe iMdiyaapajjattI ANApANaapajjattIe jIvegiMdiyavajjo tiybhNgo| neraiyadevamaNuehiM chabbhaMgA, bhAsAmaNa apajattIe jIvAdio tiyabhaMgo, neraiyadevamaNuehiM chabbhaMgA // vR. 'jIveNa' mityAdi, 'kAlA seNaM' ti kAlaprakAreNa kAlamAzrityetyarthaH 'sapaese 'tti savibhAgaH 'niyamA sapaese tti anAditvena jIvasyAnantasamayasthikatvAt sapradezatA, yo hyekasamayasthiti so'pradezaH dvayAdisamayasthitastu sapradezaH, iha cAnayA gAthayA bhAvanA kAryA 119 11 "jo jassa paDhamasamae vaTTati bhAvassa so u apadeso / annamma vaTTamANo kAlAeseNa sapaeso // " nArakastu yaH prathamasamayotpannaH so'pradezaH dvayAdisamayotpannaH punaH sapradezo'ta uktaM 'siyasappaese siya appaese' eSa tAvadekatvena jIvAdi siddhAvasAnaH SaDviMzatidaNDakaH kAlataH sapradezatvAdinA cintitaH, athAyameva tathaiva pRthaktvena cintyate- 'savvevi tAva hojja sapaesa' tti upapAtavirahakAle'saGkhyAtAnAM pUrvotpannAnAM bhAvAtsarve'pi sapradezA bhaveyuH tathA pUrvotpanneSu madhye yadaiko'pyanyo nAraka utpadyate tadA tasya prathamasamayotpannatvenApradezatvAt zeSANAM ca Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 bhagavatI aGgasUtraM 6/-/4/286 dvayAdisamayotpannatvena sapradezatvAd ucyate- 'sappaesA ya apaese ya'tti / evaM yadA bahava utpadyamAnA bhavanti te tadocyante 'sapaesA ya appaesA ya'tti, utpadyante caikadaikAdayo nArakAH, yadAha119 11 "ego va do va tinni va saMkhamasaMkhA va egasamaeNaM / uvavajjantevaiyA uvvaTTaMtAvi emeva // " 'puDhavikAiyANa' mityAdi, ekendriyANAM pUrvotpannAnAmutpadyamAnAnAM ca bahUnAM sambhavAt 'sapaesAvi appaesAvI' tyucyate, 'sesA jahA neraie' tyAdi, yathA nArakA abhilApatrayeNoktAstathA zeSAdvIndriyAdayaH siddhAvasAnA vAcyAH, sarveSAmeSAM viharasadbhAvAdekAdyutpattezceti / evamAhArakAnAhArakazabdavizeSitAvetAvekatvapRthaktvadaNDakAvadhyeyau / adhyayanakramazcAyam-'AhArae NaM bhaMte! jIve kalAseNaM kiM sapaese 2 ?, goyamA ! siya sappaese siya appaese' ityAdi svadhiyA vAcyAH, tatra yadA vigrahe kevalisamudghAtevA'nAhArako bhUtvA punarAhArakatvaM pratipadyate tadA tatprathamasamaye'pradezo dvitIyAdiSu tu sapradeza ityata ucyate- siya sappaese siya appaese' tti, evamekatve sarveSvapi sAdibhAveSu, anAdibhAveSu tu 'niyamA sappaese 'tti vAcyaM / pRthaktvadaNDake tvevamabhilApo dRzyaH- AhArayA NaM bhaMte! jIvA kAlAeseNaM kiM sappaesA appaesA?,goyamA! sappaesAvi appaesAvi' tti tatra bahUnAmAhArakatvenAvasthitAnAM bhAvAtsapradezatvaM tathA bahUnAM vigrahagateranantaraM prathamasamaye AhArakatvasambhavAdapradezatvamapyAhArakANAM labhyata iti sapradezA api apradezA apItyuktaM, evaM pRthivyAdayo'pyadhyeyAH, nArakAdayaH punarvikalpatrayeNa vAcyAH, tadyathA / 'AhArayA NaM bhaMte! neraiyA kiM sappaesA appaesA ?, goyamA ! savve'vi tAva hojja sappaesA 1 ahavA sappaesA ya appaese ya 2 ahavA sappaesA ya appaesA yeti 3, etadevAhaAhAra gANaM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo' jIvapadamekendriyapadapaJcakaM ca varjayitvA trikarUpo bhaGgaHtrikabhaGgo-bhaGgatrayaM vAcyamityarthaH, siddhapadaM tviha na vAcyaM teSAmanAhArakatvAt, anAhArakadaNDakadvayamapyekmanusaraNIyaM, tatrAnAhArako vigrahagatyApannaH samudghAtagatakevalI ayogI siddho vA syAt, sa cAnAhArakatvaprathamasamaye'pradezaH dvitIyAdiSu tu sapradezastena syAt sapradeza ityAdyucyate pRthaktvadaNDake vizeSamAha - 'anAhAragA Na 'mityAdi, jIvAnekendriyAMzca varjayantIti jIvaikendriyavarjA, tAn varjayitvetyarthaH, jIvapade ekendriyapadeca 'sapaesAya appaesA ye' tyevaMrUpa eka eva bhaGgako, bahUnAM vigrahagatyApannAnAM sapradezAnAmapradezAnAM ca lAbhAt, nArakAdInAM dvIndriyAdInAM ca stokatarANAmutpAdaH, tatra caikadvayAdInAmanAhArakANAM bhAvAt SaDbhaGgikAsambhavaH, tatra dvau bahuvacanAntau anye tu catvAra ekavacanabahuvacanasaMyogAt, kevalaikavacanabhaGgakAviha na staH, pRthaktvasyAdhikRtatvAditi / 'siddhehiM tiyabhaMgo'tti sapradezapadasya bahuvacanAntasyaiva sambhavAt, 'bhavasiddhI ya abhavasiddhI ya jahA ohiya'tti, ayamarthaH aughikadaNDakavadeSAM pratyekaM daNDakadvayaM, tatra ca bhavyo'bhavyo vA jIvo niyamAtsapradezaH, nArakAdistu sapradezo'pradezo vA, bahavastu jIvAH sapradezA eva, nArakAdyAstu Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -6, , vargaH-, uddezakaH-4 279 tribhaGgavantaH, ekendriyAH punaH sapradezAzcApradezAzcetyekabhaGga eveti, siddhapadaM tu na vAcyaM, siddhAnAM bhavyAbhavyavizeSaNAnupapatteriti / tathA 'nobhavasiddhiyanoabhavasiddhiya'tti etadvizeSaNaM jIvAdidaNDakadvayamadhyeyaM, tatra cAbhilApaH-'nobhavasiddhIeno abhavasiddhie NaM bhaMte! jIve sappaese appaese ?' ityAdi, evaM pRthaktvadaNDako'pi kevalamiha jIvapadaM siddhapadaM ceti dvayameva, nArakAdipadAnAM nobhavyanoabhavyavizeSaNasyAnupapatteriti, iha ca pRthaktvadaNDake pUrvoktaM bhaGgakatrayamanusarttavyamata evAha'jIvasiddhehiM tiyabhaMgo' tti / saJjJiSu yau daNDakau tayordvitIyadaNDake jIvAdipadeSu bhaGgatrayaM bhavatItyata Aha'sannIhi'ityAdi, tatra saJjJino jIvAH kAlataH sapradezA bhavanti cirotpannAnapekSya utpAdavirahAnantaraM caikasyotpattau taprAthamyo sapradezAzcApradezazceti syAt, bahUnAmutpattiprAthamye tu sapradezAzcApradezAzceti syAt, tadevaM bhaGgakatrayamiti, evaM sarvapadeSu, kevalametayordaNDakayorekendriyavikalendriyasiddhapadAni na vAcyAni teSu saJjJivizeSaNasyAsambhavAditi, 'asannIhiM' ityAdi, ayamarthaH-asaJjJiSu-asaJjJiviSaye dvitIyadaNDake pRthivyAdipadAni varjayitvA bhaGgakatrayaM prAgadarzitameva vAcyaM, pRthivyAdipadeSu hi sapradezAzcApradezAzcetyeka eva, sadA bahUnAmutpattyA teSAmapradezabahutvasyApi sambhavAt, nairayikAdInAM ca vyantarAntAnAM saJjJinAmapyasaJjJitvamasaJjJibhya utpAdAdbhUtabhAvatayA'vaseyaM, tathA nairayikAdiSvasaJjJitvasya kAdAcitkatvainaikattvabahutvasambhavAtSaD bhaGgA bhavanti, te ca darzitA eva / etadevaha- 'neraiyadevamaNue' ityAdi, jyotiSkavaimAnikasiddhAstu na vAcyAsteSAmasaJjJitvasyAsambhavAt, tathA nosaJjJinoasaJjJivizeSaNadaNDakayordvitIyadaNDake jIvamanujasiddhapadeSuktarUpaM bhaGgakatrayaM bhavati, teSu bahUnAmavasthitAnAM lAbhAdutpadyamAnAnAM caikAdInAM sambhavAditi, etayozca daNDakayorjIvamanujasiddhapadAnyeva bhavanti, nArakAdipadAnAM nosaJjJInoasaJjJItivizeSaNasyAghaTanAditi, salezyadaNDakadvaye aughikadaNDakavajjIvanArakAdayo vAcyAH, salezyatAyAM jIvatvavadanAditvena vizeSAnutpAdakatvAt kevalaM siddhapadaM nAdhIyate siddhAnAmalezyatvAditi / kRSNalezyA nIlalezyAH kApotalezyAzca jIvanArakAdayaH pratyekaM daNDakadvayenAhArakajIvAdivadupayujya vAcyAH, kevalaM yasya jIvanArakAderetAH santi sa eva vAcyaH, etadevAha'kaNhalese'tyAdi, etAzca jyotiSkavaimAnikAnAM na bhavanti siddhAnAM tu sarvA na bhavantIti tejolezyAdvitIyadaNDake jIvAdipadeSu ta eva trayo bhaGgAH pRthivyabvanaspatiSu punaH SaD bhaGgAH yata eteSu tejolezyA ekAdayo devAH pUrvotpannA utpadyamAnAzca labhyanta iti sapradezAnAmapradezAnAM caikatvabahutvasambhavaiti, etadevAha - 'teulesAe' ityAdi, iha nArakatejovAyuvikalendriyasiddhapadAni na vAcyAni, tejolezyAyA abhAvAditi, padmalezyAzuklalezyayordvitIyadaNDake jIvAdiSu padeSu ta eva trayo bhaGgakAstadevAha 'pamhalese' tyAdi, iha ca paJcendriyatiryagmanuSyavaimAnikapadAnyeva vAcyAni, anyeSvanayorabhAvAditi, alezyadaNDakayorjIvamanuSyasiddhapadAnyevocyante, anyeSAmalezyatvasyAsambhavAt, tatra ca jIvasiddhayorbhaGgakatrayaM tadeva, manuSyeSu tu SaD bhaGgAH, alezyatAM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/4/286 pratipannAnAM pratipadyamAnAnAM caikAdInAM manuSyANAM sambhavena sapradezatve'pradezatve caikatvabahutvasambhavAditi, idmevaah-'alesiihiN'ityaadi| samyagdRSTidaNDakayoH samyagdarzanapratipattiprathamasamaye'pradezatvaMdvitiyAdiSu tusapradezatvaM, tatra dvitIyadaNDake jIvAdipadeSutrayo bhaGgAHtathaiva, vikalendriyeSutuSaDyatasteSusAsAdanasamyagdRSTaya ekAdayaH pUrvotpannA utpadyamAnAzca labhyante'taH sapradezatvApradezatvayorekatvabahutvasambhava iti| etadevAha-'sammadiTThIhI'tyAdi, ihaikendriyapadAni vAcyAni, teSusamyagdarzanAbhAvAditi, 'micchaTThiIhiM' ityAdi, mithyAdRSTidvitIyadaNDake jIvAdipadeSututrayo bhaGgAH-mithyAtvaM pratipannA bahavaH samyaktvabhraMze tatpratipadyamAnAzcaikAdayaH sambhavantItikRtvA, ekendriyapadeSu punaH sapradezAzcApradezAzcetyeka eva, teSvavasthitAnAmutpadyamAnAnAM ca bahUnAmeva bhAvAditi, iha ca siddhA na vAcyAH, teSAM mithyAtvAbhAvAditi, samyagmithyASTibahutvadaNDake 'sammAmicchaTThiIhiM chabbhaMgA' ayamarthaH-samyagmithyASTitvaM pratipannakAH pratipadyamAnAzcaikAdayo'pi labhyanta ityatasteSu SaD bhaGgA bhavantIti, iha caikendriyavikalendriyasiddhapadAni na vaacyaanysmbhvaaditi| _ 'saMjaehiM'ityAdi, 'saMyateSu' saMyatazabdavizeSiteSu jIvAdipadeSu trikabhaGgaH, saMyama pratipannAnAM bahUnAM pratipadyamAnAnAM caikAdInAM bhAvAt, iha ca jIvapadamanuSyapade eva vAcye, anyatra saMyatatvAbhAvAditi, asaMyatadvitIyadaNDake-'asaMjaehI'tyAdi, ihAsaMyatatvaMpratipannAnAM bahUnAM saMyatatvAdipratipAtena tatpratipadyamAnAnAM caikAdInAM bhAvAdbhaGgakatrayaM, ekendriyANAM tu pUrvoktayuktyAsapradezAcApradezAzcaika eva bhaGgaH iti, iha siddhapadaM nAdhyeyamasambhavAditi / saMyatAsaMyatabahutvadaNDake 'saMjayAsaMjaehiM' ityAdi, iha dezaviratiMpratipannAnAMbahUnAM saMyamAdasaMyamAdvA nivRtya tAM pratipadyamAnAnAM caikAdInAM bhAvAdbhaGgakatrayasbhavaH, iha jIvapaJcendriyatiryagmanuSyapadAnyevAdhyeyAni, tadanyatra sNytaasNyttvsyaabhaavaaditi|| 'nosaMjae'tyAdau saiva bhAvanA, navaramihajIvasiddhapade eva vAcyeataevoktaM jIvasiddhehiM tiybhNgo'tti| 'sakasAIhiM jIvAiotiyabhaMgo'tti, ayamarthaH-sakaSAyANAM sadA'vasthitatvAtte sapradezA ityeko bhaGgaH, tathopazamazreNItaH pracyavamAnatve sakaSAyatvaM pratipadyamAnA ekAdayo labhyante tatazca sapradezAzcApradezazca tathA sapradezAzcApradezAzcetyaparabhaGgakadvayamiti, nArakAdiSu tupratItameva bhaGgakatrayam, 'egidiesuabhaMgaya'ti abhaGgaka-bhaGgakAnAmabhAvo'bhaGgakaMsapradezAzcApradezAzcetyeka eva vikalpa ityarthaH, bahUnAmavasthitAnAmutpadyamAnAnAM ca teSu lAbhAditi, iha ca siddhapadaM nAdhyeyamakaSAyitvAt, evaM krodhAdidaNDakeSvapi, 'kohakasAIhiM jIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo'tti, ayamarthaH-krodhakaSAyidvitIyadaNDake jIvapade pRthivyAdipadeSu ca sapradezAzcApradezAzcetyeka eva bhaGga zeSeSu trayaH, nanu sakaSAyijIvapadavatkathamiha bhaGgatrayaM na labhyate ?, ucyate, iha mAnamAyAlobhebhyo nivRttAH krodhaM pratipadyamAnA bahava evaM labhyante, pratyeka tadrAzInAmanantatvAt, na tvekAdayo yathopazamazreNItaH pracyavamAnAH sakaSAyitvaM pratipattAraiti ___ 'devehiM chabbhaMga'tti devapadeSu trayodazasvapi SaD bhaGgAH, teSu krodhodayavatAmalpatvenaikatve bahutveca sapradezApradezatvayoH sambhavAditi, mAnakaSAyimAyAkaSAyidvitIyadaNDake neraiyadevehi chabbhaMga'tti nArakANAM devAnAM ca madhye'lpA eva mAnamAyodayavanto bhavantIti pUrvoktanyAyAt Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH - 4 SaD bhaGgA bhavantIti, 'lohakasAIhiM jIvegeMdiyavajjo tiyabhaMgo' tti etasya krodhasUtravadbhAvanA, 'neraiehi chabbhaMga'tti nArakANAM lobhodayavatAmalpatvAtpUrvoktAH SaD bhaMgA bhavantIti, Aha ca"kohe mANe mAyA boddhavA suragaNehiM chabbhaMgA / mANe mAyA lobhe neraiehiMpi chabbhaMgA // " 119 11 281 devA lobhapracurA narakAH krodhapracurA iti, akaSAyidvitIyadaNDake jIvamanuSyasiddhapadeSu bhaGgatrayamanyeSAsambhavAt, etadevAha - 'akasAI' ityAdi / 'ohiyanANe AbhinibohiyaNANe suyanANe jIvAIo tiyabhaMgo' tti, aughikajJAnaMmatyAdibhiravizeSitaM tatra matizrutajJAnayozca bahutvadaNDake jIvAdipadeSu trayo bhaGgAH pUrvoktA bhavanti, tatroghikajJAnamatizrutajJAninAM sadA'vasthitatvena sapradezAnAM bhAvAt, sapradezA ityekaH, tathA mithyAjJAnAnmatyAdijJAnamAtraM matyajJAnAnmatijJAnaM zrutAjJAnAcca zrutajJAnaM pratipadyamAnAnAmekAdInAM lAbhAtsapradezAzcApradezazca tathA sapradezAzca apradezAzceti dvAvityevaM trayamiti / 'vigaleMdiehiM chabbhaMga'tti dvitricaturindriyeSu sAsAdanasamyaktvasambhavenAbhinibodhikAdijJAninAmekAdInAM sambhavAtta eva SaD bhaGgAH, iha ca yathAyogaM pRthivyAdayaH siddhAzca na vAcyAH, asambhavAditi, evamavadhyAdiSvapi bhaGgatrayabhAvanA, kevalamavadhidaNDakayorekendriyavikalendriyAH siddhAzca na vAcyAH, manaH paryAyadaNDakayostu jIvA manuSyAzca vAcyAH, , kevaladaNDakayostu jIvamanuSyasiddhA vAcyAH, ata eva vAcanAntare dRzyate ' vinneyaM jassa jaM atthi 'tti / 'ohie annANe' ityAdi, sAmAnye'jJAne matyajJAnAdibhiravizeSite matyajJAne zrutAjJAne ca jIvAdiSu tribhaGgI bhavati ete hi sadA'vasthitatvAtsapradezA ityekaH, yadA tu tadanye jJAnaM vimucya matyajJAnAditayA pariNamanti tadaikAdisbhavena sapradezAzcApradezazcetyAdibhaGgadvayamityevaM bhaGgatrayamiti, pRthivyAdiSu tu sapradezAzcApradezAzcetyeka evetyata Aha- 'egiMdiyavajjo tiyabhaMgo' tti, iha ca traye'pi siddhA na vAcyAH, vibhaGge tu jIvAdiSu bhaGgatrayaM tadbhAvanA ca matyajJAnAdivat, kevalamihaikendriyavikalendriyAH siddhAzca na vAcyA iti, 'sajoI jahA ohio 'tti sayogI jIvAdidaNDakadvaye'pi tathA vAcyo yathaudhiko jIvAdiH, -- - sa caivam-sayogI jIvo niyamAtsapradezo nArakAdistu sapradezo'pradezo vA bahavastu jIvAH sapradezA eva, nArakAdyAstu tribhaGgavantaH, ekendriyAH punastRtIyabhaGgA iti iha siddhapadaM nAdhyeyaM, 'maNajoI' ityAdi, manoyogino yogatrayavantaH saJjJina ityarthaH, vAgyogina ekendriyavarjA, kAyayoginastu sarve'pyekendriyAdayaH, eteSu ca jIvAdiSu trividho bhaGgaH, tadbhAvanAca manoyogyAdInAmavasthitatve prathamaH, amanoyogitvAdityAgAcca manoyogitvAdyutpAdenApradezatvAbhe'nyabhaGgakadvayamiti navaraM kAyayogino ye ekendriyAsteSvabhaGkakaM, sapradezA apradezAzcetyeka eva bhaGgaka ityarthaH, eteSu ca yoga trayadaNDakeSu jIvAdipadAni yathAsambhavamadhyeyAni siddhapadaM ca na vAcyamiti 'ajogI jahA alesa' tti daNDakadvaye'pyalezyasamavaktavyatvAtteSAM tato dvitIyadaNDake'yogiSu jIvasiddhapadayorbhaGgakatrayaM manuSyeSuca SaDbhaGgIti / / 'sAgAre' tyAdi sAkAropayukteSvanAkAropayukteSu ca nArakAdiSu trayo bhaGgAH, jIvapade pRthivyAdipadeSu ca sapradezAszcApradezAzcetyeka eva, tatra cAnyataropayogAdanyataramagamane prathametarasamayeSvapradezatvasapredazatve bhAvanIye, siddhAnAM Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/4/286 tvekasamayopayogitve'pi sAkArasyetarasya copayogasyAsakRtprAptayA sapradezatvaM sakRtprAptayA cApradezatvamavaseyam, evaMcAsakRdavAptasAkAropayogAnbahUnAzritya sapradezA ityeko bhaGgaH, tAneva sakRdavAptasAkAropayogaMcaikamAzritya dvitIyaH, tathAtAnevasakRdavAptasAkAropayogAMzcabahUnadhikRtya tRtIyaH, anAkAropayoge tvasakRtprAptAnAkAropayogAnAzrityaprathamaH,tAnevasakRprAptAnAkAropayogaM caikamAzritya dvitIyaH, ubhayeSAmapyanekatve tRtIya iti| 'saveyagA jahA sakAsAi'tti savedAnAmapi jIvAdipadeSu bhaGgakatrayabhAvAt, ekendriyeSu caikabhaGgasadbhAvAt, ihaca vedapratipannAnbahUna zrenibhraMze ca vedaMpratipadyamAnakAdInapekSya bhaGgakatrayaM bhAvanIyam, 'itthIveyage'tyAdi, iha vedAvedAntarasaGkrAntau prathame samaye'pradezatvamitareSu ca sapradezatvamavagamya bhaGgakatrayaM pUrvavadyojyaM napuMsakavedadaNDakayostvekendriyeSveko bhaGgaH sapradezAzcApradezAzcetyevaMrUpaHprAguktayuktareveti, strIdaNDakapuruSadaNDakeSudevapaJcendriyatiryagmanuSyapadAnyeva, napuMsakadaNDakayostu devavarjAni vAcyani, siddhapadaM ca sarveSvapi na vAcyamiti / "aveyagA jahA akasAitti jIvamanuSyasiddhapadeSu bhaGgakatrayamakaSAyivadvAcyamityarthaH 'sasarIrIjahA ohio'tti audhikadaNDakavatsazarIridaNDakayorjIvapade sapradezataiva vAcyA'nAditvAtsazarIratvasya, nArakAdiSutubahutve bhaGgakatrayamekendriyeSu tRtIyabhaGga iti / ___'orAliyaveuvviyasarIrANaMjIvegiMdiyavajjo tiyabhaMgo'tti audArikAdizarIrisattveSu jIvapade ekendriyapadeSu ca bahutve tRtIyabhaGga eva, bahUnAM pratipannAnAM pratipadyamAnAnAM cAnukSaNaM lAbhAt, zeSeSu bhaGgakatrayaM, bahUnAM teSu pratipannAnAM tathaudArikavaikriyatyAgenaudArikaM vaikriyaM ca pratipadyamAnAnAmekAdInAM lAbhAt, ihaudArikadaNDakayonarikA devAzca na vAcyAH, vaikriyadaNDakayostu pRthivyaptejovanaspativikalendriyA na vAcyAH, yazca vaikriyadaNDake ekendriyapade tRtIyabhaGgo'bhidhIyatesavAyUnAmasaGkhyAtAnAMpratisamayaM vaikriyakaraNamAzritya, tathA yadyapi paJcendriyatiryaJco manuSyAzca vaikriyalabdhimanto'lpetathA'pi bhaGgakatrayavacanasAmarthyAdbahUnAM vaikriyAvasthAnasambhavaH, tathaikAdInAM tatpratipadyamAnatA caavseyaa| 'AhArage'tyAdi, AhArakazarIre jIvamanuSyayoH SaD bhaGgakAH pUrvoktA eva, AhArakazarIriNAmalpatvAt, zeSajIvAnAMtu tanna saMbhavatIti, 'teyage'tyAdi, taijasakArmaNazarIre samAzritya jIvAdayastathA vAcyA yathaughikAsta eva, tatra cajIvAH sapradezA eva vAcyAH, anAditvAttaijasAdisaMyogasya, nArakAdayastu tribhaGgAH, ekendriyAstutRtIyAbhaGgAH, eteSuca sazarIrAdidaNDakeSu siddhapadaM nAdhyeyamiti, 'asarIre' tyAdi azarIreSu jIvAdiSu sapradezatAditvena vaktavyeSu jIvasiddhapadayoH pUrvoktA tribhaGgI vAcyA, anytraashriirtvsyaabhaavaaditi| __'AhArapajjattIe' ityAdi, iha ca jIvapade pRthivyAdipadeSu ca bahUnAmAhAradiparyAptIH pratipannanAM tadaparyAptityAgenAhAraparyAptyAdibhiH paryAptibhAvaM gacchatAM ca bahUnAmeva bhAvAtsapradezAzcApradezAzcetyeka eva bhaGgaH, zeSeSu tutrayo bhaGgA iti, bhAsAmaNe'tyAdi, iha bhASAmanasoH paryAptiASAmanaHparyApti, bhASAmanaHparyAptayostu bahuzrutAbhimatena kenApi kAraNenaikatvaM vivakSitaM, tatazca tayA paryAptakA yathA sajJinastathA sapradezAditayAvAcyAH, sarvapadeSu bhaGgakatra-yamityarthaH, paJcendriyapadAnyeva ceha vAcyAni, paryAptInAM cedaM svarUpamAhuH-yena karaNena bhuktamAhAraM khalaM rasaM Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-4 ca kartuM samartho bhavati tasya karaNasya niSpattirAhAraparyAptiH, karaNaM zaktiriti paryAyau, tathA zarIraparyApti ma yena karaNenaudArikavaikriyahArakANAM zarIrANAM yogyAni dravyAni gRhItvaudArikAdibhAvena pariNamayati tasya karaNasya nirvRtti zarIraparyAptiriti, tathA yena karaNenaikAdInAmindriyANAM prAyogyAni dravyAni gRhItvA''tmIyAn viSayAn jJAtuM samartho bhavati tasya karaNasya nirvRttirindriyaparyAptiH, tathA yena karaNenAnaprANaprAyogyAnidravyANyavalambyAnaprANatayA niHsraSTuM samartho bhavatitasya karaNasya nirvRttirAnaprANaparyAptiriti, tathAyena karaNena satyAdibhASAprAyogyAni dravyANyavalambyAvalambya caturvidhayA bhASayA pariNamya bhASAnisarjanasamartho bhavati tasya karaNasya niSpattirbhASAparyAptiH, tathA yena karaNena caturvidhamanoyogyAni dravyAni gRhItvA mananasamartho bhavati tasya karaNasya nisspttirmnHpryaaptiriti| 'AhAraappajjattIe'ityAdi, iha jIvapade pRthivyAdipadeSu ca sapradezAcApradezAzcetyeka eva bhaGgako'navarataM vigrahagatimatAmAhArAparyAptimatAMbahUnAMlAbhAt, zeSeSuca SaDbhaGgAH pUrvoktA evAhAraparyAptimatAmalpatvAt, 'sarIraapajjattIe'ityAdi, ihajIveSvekendriyeSucaivaeva bhaGgo'nyatra tu trayaM, zarIrAdyaparyAptakAnAM kAlataH sapradezAnAM sadaiva lAbhAt apradezAnAM ca kadAcidekAdInAM ca lAbhAt, nArakadevamanuSyeSu ca ssddeveti| "bhAse'tyAdi, bhASAmanaHparyAptayA'paryAptakAste yeSAM jAtito bhASAmanoyogyatve sati tadasiddhiH, te ca paJcendriyA eva, yadi punarbhASAmanaso'bhAvamAtreNa tadaparyAptakA abhaviSyaMstadaikendriyA apite'bhaviSyaMstatazca jIvapade tRtIya eva bhaGgaH syAt, ucyateca-'jIvAio tiyabhaMgo'tti, tatra jIveSu paJcendriyatiryakSuca bahUnAM tadaparyAptiM pratinnAnAM pratipadyamAnAnAM caikAdInAM lAbhAt pUrvoktameva bhaGgatrayaM, 'neradayadevamaNuesu chabbhaMga'tti nairayikAdiSu mano'paryAptikAnAmalpataratvena sapradezAnAmekAdInAMlAbhAttaevaSaDbhaGgAH, eSucaparyAptyaparyAptidaNDakeSusiddhapadaM nAdhyeyamasambhavAditi pUrvoktadvArANAM saGgrahagAthA-- mU. (287) sapadesA AhAragabhaviyasanilessA diTThI sNjyksaae| nANe joguvaoge vede ya sriirpjjttii|| vR. 'sapaese'tyAdi, sapaesa'ttikAlatojIvAH sapradezAH itarecaikatvabahutvAbhyAmuktAH, 'AhAragatti AhArakA anAhArakAzcatathaiva, bhaviya'ttibhavyA abhavyA ubhayaniSedhAzcatathaiva, 'sannitti sajJino'sajJino dvayaniSedhavantazca tathaiva, 'lesa'tti salezyAH kRSNAdilezyAH alezyAzca tathaiva, didvitti dRSTi samyagadRSTayAdikA 3 tadvantastathaiva 'saMjaya'tti saMyatA asaMyatA mizrAyaniSedhinazca tathaiva , / -'kasAya'tti kaSAyiNaH krodhAdimantaH 4 akaSAyAzca tathaiva, 'nANe'tti jJAninaH AbhinibodhikAdijJAninaH 5 ajJAnino matyajJAnAdimantazca 3 tathaiva, 'joga'tti sayogAH, manaAdiyoginaH ayoginazca tathaiva, 'uvaoge'tti sAkAranAkAropayogAstathaiva, 'veda'tti savedAH strIvedAdimantaH3avedAzcatathaiva, sasarIra'ttisazarIrAaudArikAdimantaH 5azarIrAzcatathaiva, pajjatti'tti AhArAdiparyAptimantaH 5 tadaparyAptakAzca 5 tathaivoktA iti / jIvAdhikArAdevAha - Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/4/288 mU. (288) jIvA NaM bhaMte ! kiM paccakkhANI apaJcakkhANI paccakkhANApaJcakkhANI ?, goyamA ! jIvA pacakhANIvi apaJcakkhANIvi paccakkhANApaccakkhANIvi / savvajIvANaM evaM pucchA, goyamA ! neraiyA apaccakkhANI jAva cauridiyA, sesA do paDiseheyavvA, paMceMdiyatirikkhajoniyA no paJcakkhANI apaJcakkhANIvi paccakkhANApaccakkhANIvi, maNussA tinnivi, sesA jahA neratiyA // jIvANaM bhaMte ! kiM paccakkhANaM jANaMti apaccakkhANaM jANaMti paccakkhANApaccakkhANaM jANaMti?, goyamA ! je paMceMdiyA te tinnivi jANaMti avasesA paccakkhANaM na jANaMti 3 / jIvA NaM bhaMte ! kiM paccakkhANaM kuvaMti apaccakkhANaM kuvvaMti paccakkhANApaccakkhANaM kuvvaMti?, jahA ohiyA tahA kuvvnnaa|| jIvANaMbhaMte! kiMpaccakkhANanivvattiyAuyA apaccakkhANani0 paccakkhANApaJcakkhANani0 goyamA ! jIvA ya vemAniyA ya paccakkhANanivvattiyAuyA tinnivi, avasesA apnyckkhaannnivvttiyaauyaa| vR. 'jIvA Na'mityAdi, 'paJcakkhAni'tti sarvaviratAH 'apaccakkhAni'tti aviratAH 'paccakkhANApaccakkhAni tti dezaviratA iti 'sesA do paDiseheyavvA' pratyAkhyAnadezapratyAkhyAne pratiSedhanIye, aviratatvAnnArakAdInAmiti / / pratyAkhyAnaM ca tajjJAne sati syAditi jJAnasUtraM, tatra ca 'je paMciMdiyA te tinnivitti nArakAdayo daNDakoktAH paJcendriyAH pratyAkhyAnAditrayaM na jaanntymnsktvaaditi| kRtaMcapratyAkhyAnaM bhavatIti tatkaraNasUtraM, pratyAkhyAnamAyurvandhaheturapi bhavatItyAyuHsUtraM, tatra ca 'jIvA ye' tyAdi, jIvapade jIvAH pratyAkhyAnAditrayanibaddhAyuSkA vAcyAH, vaimAnikapade cAvaimAnikAapyevaM, pratyAkhyAnAditrayavatAM teSUtpAdAt, 'avasesa'ttinArakAdayo'pratyAkhyAnanivRttAyuSo, yatasteSu tatvenAviratA evotpadyanta iti / mU. (289) paJcakkhANaM 1 jANai 2 kuvvati 3 tinneva aaunivvttii4| sapadesusaMmi ya emee daMDagA curo|| mU. (290) sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti / vR. uktArthaHsaGgrahagAthA-paccakkhANa'mityAdi, pratyAkhyAnamityetadarthaH eko daNDakaH, evamanye tryH| zatakaM-6 uddezakaH-4 samAptaH --zatakaM-6 uddezakaH-5:vR.anantaroddezake sapradezAjIvA uktAH,atha sapradezameva tamaskAyAdikaM pratipAdayituM paJcamoddezakamAha __ mU. (291) kimiyaM bhaMte ! tamukkAetti pavuccai kiM puDhavI tamukkAetti pavuJcati AU tamukkAetti pavuccati? goyamA! no puDhavI tamukkAetti pavuccati AU tamukkAetti pavuccati / se keNaTeNaM0?, goyamA! puDhavikAeNaM atthegatie subhe desaM pakAsetiatthegaie desaM no pakAsei, Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, varga:-, uddezakaH-5 285 se tennttennN0| tamukkAe NaM bhaMte ! kahiM samuTThie kahiM saMniTThie ?, goyamA ! jaMbuddIvassa 2 bahiyA tiriyamasaMkheje dIvasamujhe vIIvatittAaruNavarassa dIvassa bAhirillAovetiyantAoaruNo yaM samuha bAyAlIsaM joyaNasahassAni ogAhittA uvarillAo jalaMtAo ekapadesiyAe seDhIe itthaNaMtamukkAe samuTTie, sattarasa ekkavIsejoyaNasaeuTuMuppaittA taopacchA tiriyaMpavittharamANe 2 sohammIsANasaNaMkumAramAhide cattArivi kappe AvarittANaM urdapi ya NaM jAva baMbhaloge kappe riThThavimANapatthaDaM saMpatte ettha NaM tamukkAeNaM sNnihie| tamukkAe NaM bhaMte ! kiMsiMThie pannatte?, goyamA ! ahe mallagamUlasaMThie uppiM kukkaDagapaMjaragasaMThie pannatte / / tamukkAeNaM bhaMte! kevattiyaM vikhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM pannatte?, goyamA! duvihe pannatte, taMjahA-saMkhejavitthaDe ya asaMkhejavitthaDe ya, tatthaNaMje se saMkhejavitthaDe se NaM saMkhejAiM joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM asaMkhejjAiMjoyaNasahassAiM parikkheveNaM pa0, tattha gaMjese asaMkhijjavitthaDe seNaMasaMkhejjAiM joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaMasaMkhejAiMjoyaNasahassAI parikkheveNaM pnnttaaii| tamukkAe NaM bhaMte ! kemahAlae pa0?, goyamA ! ayaM NaM jaMvudhave 2 savvadIvasamudhaNaM savvabhaMtarAe jAva parikkheveNaM pnntte| deve NaM mahiDDIe jAva mahAnubhAve iNAmeva 2 ttika? kevalakappaM jaMbuddhIvaM 2 tihiM accharAnivAehiM tisattakhutto anupariyaTTittANaM havvamAgacchijjA se NaM devatAe ukkiTThAeturiyAe jAva devagaIe vIIvayamANe 2 jAva ekAhaM vA duyAhaMtA tiyAhaM vA ukkoseNaM chammAse vItIvaejjA atthegatiyaM tamukAyaM vItIvaejjA atthegatiyaM no tamukAyaM vItIvaejjA, tamahAlae NaM goyamA ! tamukkAe pnntte| atthiNaM bhaMte ! tamukAe gehAti vA gehAvaNAti vA?, no tiNaDhe samaTTe, asthiNaM bhaMte!, tamukAe gAmAti vA jAva saMnivesAti vA?, no tiNaDhe samaDhe / atthiNaM bhaMte ! tamukkAe orAlA balAhayA saMseyaMti saMmucchaMti saMvAsaMti vA ?, haMtA asthi, taM bhaMte ! kiM devo pakareti asuro pakareti nAgo pakareti?, goyamA! devovipakareti asurovi pakareti nAgovi pakareti ___ asthiNaM bhaMte ! tamukAe bAdare thaniyasahe bAyare vijue?, haMtA asthi, taM bhaMte ! kiM devo pakareti? 3, tinnivipakareti atthiNaM bhaMte! tamukAe vAyare puDhavikAe vAdare aganikAe?, no tiNaDhe samaDhe nannatya viggahagatisamAvannaeNaM / atdhi NaM bhaMte ! tamukAe caMdimasUriyagahagaNanakkhattatArArUvA?, no tiNaDhe samaDhe, paliyassato puna atthi| __ asthi NaM bhaMte ! tamukAe caMdA bhAti vA sUrA bhAti vA?, no tiNaDhe samaDhe, kAdUsaniyA puNa sA / tamukAeNaM bhaMte! kerisae vanneNaM pannate?, goyamA! kAle kAlAvabhAse gaMbhIralomaharisajaNaNebhIme uttAsaNaeparamakiNhe vanneNaM pannatte, deveviNaM atthegatiejeNaMtappaDhamayAe pAsittA NaMkhubhAejA ahe NaM abhisamAgacchejA tao pacchA sIhaM 2 turiyaM 2 khippAmeva vItIvaejjA tamukAyassa NaM bhaMte ! kati nAmadhejjA pannattA?, goyamA ! terasa nAmadhejjA pannattA, taMjahA-tameti vA tamukAeti vA aMdhakArei vA mahAMdhakArei vA logaMdhakArei vA logatamissei Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 bhagavatIagasUtraM 6/-/5/291 vAdevaMdhakAreti vA devatamisseti vA devAranneti vA devavUheti vA devaphaliheti vA devapaDikkhometi vA aruNodaeti vA smudde| tamukAe NaM bhaMte ! kiM puDhavIpariNAMme AupariNAme jIvapariNAme poggalapariNAme ?, goyamA ! no puDhavipariNAme AupariNAmevi jIvapariNAmevi poggalapariNAmevi / tamukAe NaM bhaMte ! savve pANA bhUyA jIvA sattA puDhavikAiyattAe jAva tasakAiyattAe uvavannapuvvA ?, haMtA go0! asatiM aduvA anaMtakhutto no cevaNaM bAdarapuDhavikAiyattAe bAdaraaganikAiyattAe vA vR. 'kimiya'mityAdi, 'tamukkAe'tti tamasAM-tamizrapudgalAnAM kAyo-rAzistamaskAyaH saca niyata eveha skandhaH kazcidvivakSitaH,sacatAddazaH pRthvIrajaHskandho vA syAdudakarajaHskandho vA na tvanyastadanyasyAtAddazatvAditi pRthivyaviSayasandehAdAha-'kiM puDhavI'tyAdi, vyaktaM, 'puDhavikAeNa'mityAdi, pRthivIkAyo'styekakaH kazcicchumo-bhAsvaraH, yaH kiMvidhaH? ityAhadezaM vivakSitakSetrasya prakAzayati bhAsvaratvAnmaNyAdivat, tathA'styekakaH pRthavIkAyo dezapRthivIkAyAntaraM prakAzyamapi na prakAzayatyabhAsvaratvAdandhopalavat, naivaM punarapkAyastasya sarvasyApyaprakAzakatvAt, tatazca tamaskAyasya srvthaivaaprkaashktvaadpkaayprinnaamtaiv| "egapaesiyAe'tti eka eva ca na dvayAdaya uttarAdharyaM prati pradezo yasyAM sA tathA tayA, samamittitayetyarthaH, naca vAcyamekapradezapramANayeti, asaGkhyAtapradezAvagAhasvabhAvatvena jIvAnAM tasyAM jIvAvagAhAbhAvaprasaGgAt, tamaskAyasya ca stibukAkArApkAyikajIvAtmakatvAt bAhalyamAna-sya capratipAdayiSyamANatvAditi, 'itthaNaM'ti prajJApakAlekhyalikhitasyAruNodasamudrAderadhikaraNa-topadarzanArthaHmuktatvAt, 'ahe'ityAdi, adhaH-adhastAnmallakamUlasaMsthitaH-zarAvabujasaMsthAnaH, samajalAntasyopari saptadaza yojanazatAnyekaviMzatyadhikAni yAvadvalayasaMsthAnatvAt "kevaiyaM vikkhaMbheNaM'ti vistAreNa kvacid 'AyAmavikkhaMbheNaM'ti dRzyate, tatra cAyAmauccatvamiti / 'saMkhejavitthaDe' ityAdi, saGkhyAtayojanavistRtaH, AditaArabhyordhvaMsaddhyeyayojanAni yAvattato'saGkhyAtayojanavistRta upari tasya vistAragAmitvenoktatvAt, 'asaMkhez2AiM joyaNasahassAiMparikkheveNaM'ti saGkhyAtayojanavistRtatve'pi tamaskAyasyAsaGkhyAtatamadvIpararikSepatobRhattaratvAtparikSepasyAsaGkhyAtayojanasahapramANatvam, AntaravahiparikSepavibhAgastunoktaH, ubhayasyApyasaGkhyAtatayA tulytvaaditi| ___'deveNa'mityAdi, atha kiMparyantamidaM devasya mahaddharyAdikaM vizeSaNam ? ityAha-jAva iNAmeve'tyAdi, iha yAvacchabda edampayarthaH, yatodevasya mahaddharyAdivizeSaNAni gamanasAmarthyaprakarSapratipAdanAbhiprAyeNaiva pratipAditAni 'iNAmevattikaDe' idaMgamanamevam-atizIghratvAvedakacappuTikArUpahastavyApAropadarzanaparam, anusvArAzravaNaMcaprAkRtatvAdvirvacanaMca zIghratvAtizayopadarzanaparamiti-upadarzanArthaH 'kRtvA vidhAyeti, 'kevalakappaMti kevalajJAnakalpaMparipUrNamityarthaH, vRddhavyAkhyAtu-kevalaH-saMpUrNa kalpata iti kalpaH-svakAryakaraNasamartho vasturUpaitiyAvat, kevalazcAsau kalpazceti kevlklpstN| _ 'tihiM accharAnivAehiM ti tisRbhizcappuTikAbhirityarthaH 'tisattakhutto'tti triguNAH sapta trisapta trisaptavArAMstrisaptakRtva ekaviMzativArAnityarthaH 'havvaM tizIghram 'atthegaiya'mityAdi, Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -6, varga:-, uddezakaH-5 287 saGkhyAtayojanamAnaM vyativrajeditaraM tu neti / 'orAlA balAhaya'tti mahAnto meghAH 'saMseyaMti 'tti saMsvidyante tajJjanakapudgalasnehasampatyA saMmUrcchanti tatpudgalamIlanAttadAkAratayotpatteH / 'taM bhaMte' tti tat saMsvedanaM saMmUrchanaM varSaNaM ca / 'bAyare vijuyAre 'tti, iha na bAdaratejaskAyikA mantavyAH, ihaiva teSAM niSetsyamANatvAt, kintu devaprabhAvajanitA bhAsvarAH pudgalAsta iti, 'nannattha viggahagaIsamAvanneNaM'ti na iti yo'yaM niSedho bAdarapRthivItejasoH so'nyatra vigrahagatisamApannAnavigrahatyaiva bAdare te bhavataH, pRthivI hi bAdarA ratnaprabhAdyAsvaSTAsu pRthivISu girivamAneSu, tejastu manujakSetra eveti, tRtIyA ceha paJcamyarthe prAkRtatvAditi, 'paliyassao puNa atthi' tti paripArzvataH punaH santi tamaskAyasya candrAdaya ityarthaH, 'kAdUsaniyA puNa sA' iti nanu tpArzvatazcandrAdInAM sadbhAvAttapramA'pi tatrAsti satyaM, kevalaM kam - AtmAnaM dUSayati tamaskAyapariNAmena pariNamanAt kadUSaNA saiva kadUSanikA, dIrghatA ca prAkRtatvAt, ataH satyapyasAvasatIti, 'kAle 'tti kRSNa- 'kAlAvabhAse' tti kAlo'pi kazcit kuto'pi kAlo nAvabhAsata ityata Aha- kAlAvabhAsaH kAladIptirvA 'gaMbhIralobhaharisajaNaNe' tti gambhIrazcAsau bhISaNatvAdromaharSajananazceti gambhIraromaharSajananaH, romaharSajanakatve hetumAha 'bhIme 'tti bhISmaH 'uttAsaNae' tti utkampahetuH, nigamayannAha - 'parame 'tyAdi, yata evamata evAha- 'deveviNa 'mityAdi, 'tappaDhamayAe' tti darzanaprathamatAyAM 'khubhAeja' tti 'skabhnIyAt' kSubhyed, 'aheNa'mityAdi atha'enaM' tamaskAyam 'abhisamAgacchet' pravizettato bhayAt 'sIhaM' ti kAyayaterativegena 'turiyaM turiyaM' ti manogaterativegAt kimuktaM bhavati ? kSiprameva, 'vIivaeja' tti vyativrajediti // 'tameti ve'tyAdi, tamaH andhakArarUpatvAt ityetat 'vA' vikalpArthaH, tamaskAya iti vA'ndhakArarAzirUpatvAt, andhakAramiti vA tamorUpatvAt, mahAndhakAramiti vA mahAtamorUpatvAt, lokAndhakAramiti vA lokamadhye tathAvidhasyAnyasyAndhakArasyAbhAvAt, evaM lokatamizramiti vA, devAndhakAramiti vA devAnAmapi tatrodyotAbhAvenAndhakArAtmakatvAt, evaM devatamizramiti vA, devAraNyamita vA, balavaddevabhayAnnazyatAM devAnAM tathAvidhAraNyamiva zaraNabhUtatvAt, devavyUha iti vA devAnAM durbhedatvAdvayUha iva-cakrAdivyUha iva devavyUhaH, devaparigha iti vA devAnAM bhayotpAdakatvena gamanavighAtahetutvAt, devapratikSoma iti vA tatkSobhahetutvAt, aruNodaka iti vA samudraH, aruNodakasamudrajalavikAratvAditi / pUrvaM pRthivyAdestamaskAyazabdavAcyatA pRSTA atha pRthivyapkAyaparyAyatAM pRthivyapakAyI ca jIvapudgalarUpAviti tatparyAyatAM ca praznayannAha - 'tamukkAeNa' -mityAdi, bAdaravAyuvanaspatayasAzca tatrotpadyante'pakAye tadutpattisambhavAnna tvitare'svasthAnatvAt, ata uktaM 'no neva Na' mityAdi / tamaskAyasAdRzyAtkRSNarAjiprakaraNam mU. (292) kati NaM bhaMte! kaNharAIo pannattAo ?, goyamA aTTha kaNharAIo pnnttaao| kahi NaM bhaMte! eyAo aTTha kaNharAIo pannattAo ?, goyamA ! uppiM saNakumAramAhiMdANaM Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/5/292 kappANaM hiTuM baMbhaloe kappe riTe vimANe patthaDe, ettha NaM akkhADagasamacauraMsasaMThANasaMThiyAo aTTha kaNharAtIo pannattAo, taMjahA-puracchimeNaM do paJcatthimeNaM do dAhiNeNaM do uttareNaM do, puracchimabhaMtarA kaNharAIdAhiNaM bAhiraM kaNharAtiM puTThA dAhiNabhaMtarA kaNharAtI paJcatthimabAhiraM kaNharAiM puTThA paJcatthimabhaMtarA kaNharAI uttarabAhiraM kaNharAtiM puTThA uttaramabhaMtarA kaNharAtI puracchimabAhiraM kaNharAtiM puTThA, do puracchimapaJcatthimAo bAhirAo kaNharAtIo chalaMsAo douttaradAhiNavAhirAo kaNharAtIotaMsAo dopuracchimapaJcatthimAoabhiMtarAokaNharAtIo cauraMsAo do uttaradAhiNAo ababhiMtarAo kaNharAtIo curNsaao| mU. (293) 'puvvAvarA chalaMsA taMsA puNa dAhiNuttarA bjjhaa| abbhaMtara caurasA savvAvi ya knnhraatiio|' mU. (294) kaNharAIo NaM bhaMte ! kevatiyaM AyAmeNaM kevatiyaM vikhaMbheNaM kevatiyaM parikkheveNaM pannattA?, goyamA! asaMkhejAiMjoyaNasahassAiMAyAmeNaMasaMkhejAiMjoyaNasahassAI vikkhaMbheNaM asaMkhejAiMjoyaNasahassAiM parikkheveNaM pnnttaao| kaNharAtIo NaM bhaMte ! kemahAliyAo pannattA?, goyamA ! ayannaM jaMbudhave 2 jAva addhamAsaM vItIvaejjA atthegatiyaM kaNharAtI vItIvaejjA atthegaiyaM kaNharAtIM no vItIvaejA, emahAliyAo NaM goyamA ! kaNharAtIo pnnttaao| asthiNaM bhaMte! kaNharAtIsu gehAti vA gehAvaNAti vA?, notiNaDhe samaDhe / asthiNaM bhaMte kaNharAtIsu gAmAti vA0?,no tiNaDhe samaDhe / asthi NaM bhaMte ! kaNha0 orAlA balAhayA saMmucchaMti 3?, haMtA asthi, taMbhaMte ! kiM devo pa03?, go0 devo pakareti no asuro no nAgo ya / asthi NaM bhaMte ! kaNharAIsu vAdare thaniyasahe jahA orAlA thaa| __ asthi NaM bhaMte ! kaNharAIe vAdare AukAe bAdare aganikAe bAyare vaNapphaikAe?, no tiNaDhe samatu, nannattha viggahagatisamAvannaeNaM / atthiNaM0 caMdimasUriya 4 pa0?, no tiNa0 asthi NaM kaNha0 caMdAbhAti vA 2 ?, no tiNaDhe samaDhe / kaNharAtIo NaM bhaMte ? kerisiyAo vaneNaM pannattAo?, goyamA! kAlAo jAva khippAmeva viitiivejjaa| kaNharAtIoNaM bhaMte! kati nAmadhejA pannattA? goyamA! aTTa nAmadhejA pannattA, taMjahAkaNharAtitti vA meharAtIti vA madhAiti vA mAdhavatIti vA vAyaphaliheti vA vAyapa-likkhobhei vA devaphalihei vA devapalikkhabheti vA / kaNharAtIo NaM bhaMte ! kiM puDhavipariNAmAo AupariNAmAo jIvapariNAmAo puggalapariNAmAo?, goyamA ! puDhavIpariNAmAo no AupariNAmAo jIvapariNAmAo vi pugglprinnaamaaovi| kaNharAtIsuNaM bhaMte ! savve pANA bhUyA jIvA sattA uvavannapuvvA ?, haMtA goyamA ! asaI aduvA anaMtakhutto no ceva NaM vAdara AukAiyattAe bAdaraaganikAiyattAe vA bAdaravaNapphatikAiyattAe vaa| vR. 'kaNharAIo'tti kRSNavarNapudgalarekhAH 'havvaM'tisamaMkileti vRttikAraH prAha akkhADage'tyAdi, iha AkhATakaH-prekSAsthAne AsanavizeSalakSaNastatsaM sthitAH, 'no asuro'ityAdi, asuranAgakumArANAM tatra gamanAsambhavAditi / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-5 289 'kaNharAItivattipUrvavat, megharAjItivAkAlamegharekhAtulyatvAt, madhetivAtamizratayA SaSThanArakapRthavItulyatvAt, mAghavatIti vA tamizratayaiva saptamanarakapRthivItulyatvAt, 'vAyaphaliheiva'tti vAto'tra vAtyA tadvadvAtamizratvAt parighazca durlaGghayatvAt sA vaatprighH| 'vAyaparikkhobheivattivAto'trApivAtyA tadvadvAtamizratvAtparikSobhazcaparikSobhahetutvAt sAvAtaparikSobhaiti, 'devaphaliheiva'tti kSobhayati devAnAMparigheva-argaleva durlaGghayatvAvaparigha iti 'devapalikkhobhei vatti devAnAM parikSobhahetutvAditi / / mU. (295) etesiNaMaTThaNhaMkaNharAINaM aTThasuuvAsaMtaresuaTThalogatiyavimANApannattA, taMjahA-1 accI 2 accimAlI 3 vairoyaNe 4 pabhaMkare 5 caMdAbheddasUrAbhe7 sukkA bhe 8 supatiTThAbhe majjhe 9 riTThAbhe / kahiNaM bhaMte! accIvimANe pa0?, goyamA! uttarapuracchimeNaM, kahiNaM bhaMte! accimAlIvimANe pa0?, goyamA ! puracchimeNaM, evaM parivADIe neyavvaMjAva kahiNaMbhaMte! riTe vimANe pannatte?, goyamA ! bahumajjhadesabhAge / eesuNaM aTThasu logaMtiyavimANesu aTThavihA logaMtiyadevA paravasaMti, tNjhaa|| vR. 'aTThasuuvAsaMtaresuttidvayorantaramavakAzAntaraMtatrAbhyantarottarapUrvayorekaMpUrvayordvitIyaM abhyantarapUrvadakSiNayostRtIyaM dakSiNayozcaturthaM abhyantaradakSiNapazcimayoH paJcamaM pazcimayoH SaSThaM abhyantaparazcimottarayoH saptamaM uttarayoraSTamaM, 'logaMtiyavimANa'tti lokasya-brahmalokasyAntesamIpebhavAni lokAntikAni tAnicatAni vimAnAniceti samAsaH, lokAntikA vA devAsteSAM vimAnAnIti samAsaH, iha cAvakAzAntaravartiSvaSTAsu arciprabhRtiSu vimAneSu vAcyeSu yat kRSNarAjInAM madhyabhAgavati riSThaM vimAnaM navamamuktaM tadvimAnaprastAvAdavaseyam / mU. (296) sArassayamAicA vaNhI varuNA ya gahatoyA y| tusiyA avvAbAhAaggiccA ceva riTThA y|| vR. 'sArassayamAiccANa'mityAdi, iha sArasvatAdityayoH samuditayoH sapta devAH sapta ca devazatAni parivAra ityakSarAnusAreNAvasIyata / mU. (297) kahiNaMbhaMte! sArassayA devA parivasaMti?, goyamA! acivimANe parivasaMti, kahiNaMbhaMte! AdiccA devA parivasaMti?, goyamA! accimAlivimANe, evaM neyavvaMjahAnupuvvIe jAva kahi NaM bhaMte ! riTThA devA parivasaMti?, goyamA! riTThavimANe // sArassayamAicANaM bhaMte ! devANaM kati devA kati devasayA pannattA?, goyamA ! satta deva satta devasayA parivAro pannatto, vaNhIvaruNANaM devANaM causa devA caudhsa devasahassA parivAro pannatto, gaddatoyatusiyA NaM devANaM satta devA satta devasahassA pannattA, avasesANaM nava devA nava devasayA pnnttaa| mU. (298) "paThamajugalammi satta u sayAni bIyami coisshssaa| taie sattasahassA nava ceva sayAni sesesu // vR.evamuttatrApi, 'avasesANaM'ti avyaabaadhaagneyrisstthaanaam| mU. (299) logaMtigavimANA NaM bhaMte ! kiMpatiTThiyA pannattA?, goyamA ! vAupaiTThiyA pannattA, evaM neyavvaM / / 'vimANANaM patiTThANaM bAhalluccattameva saMThANaM / ' baMbhaloyavattavvayA neyavvA 15 [19] Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bhagavatI aGgasUtraM 6/-/5/299 (jahA jIvAbhigame devuddesae) jAva haMtA goyamA ! asatiM aduvA anaMtakhutto / no ceva NaM devittAe logaMtiyavimANesu NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA ?, goyamA ! aTTha sAgarovamAiM ThitI pannattA / logaMtiyavimANehiMto NaM bhaMte! kevatiyaM abAhAe logaMte pannatte ?, goyamA ! asaMkhejAI joyaNasahassAiM abAhAe logaMte pannatte / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! vR. 'evaM neyavvaM'ti pUrvoktapraznottarAbhilApena lokAntakavimAnavaktavyatAjAtaM netavyaM, tadeva pUrvoktena saha darzayati- 'vimANANa' mityAdi gAthArddhaM tatra vimAnapratiSThAnaM darzitameva, bAhalyaM tu vimAnAnAM pRthivIbAhalyaM tacca paJcaviMzatiryojanazatAni, uccatvaM tu sapta yojanazatAni, saMsthAnaM punareSAM nAnAvidhamanAvalikApraviSTatvAt, AvalikApraviSTAni hi vRttatryamracaturasrabhedAt trisaMsthAnAnyeva bhavantIti / 'baMbhaloe' ityAdi, brahmaloke yA vimAnAnAM devAnAM ca jIvAbhigabhoktA vaktavyatA sA teSu 'netavyA' anusarttavyA kiyaddaram ? ityata Aha- 'jAve' tyAdi, sA ceyaM lezataH - 'loyaMtiyavimANA NaM bhaMte! kativannA pannattA ? goyamA ! tivannA paM0 lohiyA hAliA sukkillA, evaM pabhAe niccAloyA gaMdheNaM iTThagaMdhA evaM iTThaphAsA evaM savvarayaNamayA tesu devA samacauraMsA allamahugavannA pamhalesa / ' loyaMtiyavimANesu NaM bhaMte! savve pANA 4 puDhavikAiyattAe 5 devattAe uvavannapuvvA ?, 'haMte' tyAdi likhitameva, 'kevatiyaM'ti chAndasatvAt kiyatyA 'abAdhayA' antareNa lokAntaH prajJapta iti // zatakaM -6 uddezakaH-5 samAptaH -: zatakaM - 6 uddezaka:- 6: vyAkhyAto vimAnAdivaktavyatA'nugataH paJcamohezakaH, atha SaSThastathAvidha eva vyAkhyAyate, tatra mU. (300) kati NaM bhaMte! puDhavIo pannattAo ?, goyamA ! satta puDhavIo pannattAo, taMjahA-rayaNappabhA jAva tamatamA, rayaNappabhAdINaM AvAsA bhAniyavvA jAva ahesattamAe, evaM je jattiyA AvAsA te bhAniyavvA jAva kati NaM bhaMte! anuttaravimANA pannattA ?, goyamA ! paMca anuttaravimANA pannattA, taMjahA - vijae jAva savvaTTasiddhe / vR. 'kai Na' mityAdi sUtram, iha pRthivyo narakapRthivya ISayAgbhArAyA anadhikariSyamANatvAt, iha ca pUrvoktamapi yat pRthivyAdyuktaM tattadapekSamAraNAntikasamudghAtavaktavyatA'bhidhAnArthaH miti na punaruktatA / mU. (301) jIve NaM bhaMte! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohae samohanittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu annayaraMsi nirayAvAsaMsi neraiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! tatthagate ceva AhArejja vA pariNAmejja vA sarIraM vA baMdhejjA ?, goyamA ! atthegatie tatthagae ceva AhAreja vA pariNAmejja vA sarIraM vA baMdheja vA, atthegatie tao paDiniyattati, tato paDiniyattittA ihamAgacchati 2 doccaMpimAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohaNai 2 imIse rayaNappabhae puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu annayaraMsi nirayAvAsasaMsi neraiyattAe Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-6 291 uvavajjittae, tato pacchA AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdhejA evaM jAva ahesattamA puDhavI ___jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohae 2 je bhavie causaTThIe asurakumArAvAsasayasahassesu annayaraMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumArattAe uvavajjittae jahA neraiyA tahA bhAniyavvA jAva thniykumaaraa| jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohae 2 je bhavie asaMkhejesu puDhavikAiyAvAsasayasahassesuannayaraMsi puDhavikAiyAvAsaMsi puDhavikAiyattAe uvavajittae seNaMbhaMte! maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM kevatiyaM gacchejjA kevatiyaM pAuNejjA?, goyamA! loyaMtaM gacchejjA loyaMtaM pAunijA, se NaM bhaMte ! tatthagae ceva AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdhejjA ?, goyamA! atthegatie tatthae ceva AhAreja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdheja atthegatie tao paDiniyattati 2 tA iha havvamAgacchai 2 ttA doghaMpi mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohaNati 2 tA maMdarassa pavvayassa puracchimeNaM aMgulassa asaMkhejabhAgamettaM vA saMkhejjatibhAgamettaM vA vAlaggaMvA vAlaggapuhuttaM vA evaM likkhaMjUyaMjavaMaMgulaM jAvajoyaNakoDiM vAjoyaNakoDAkoDiM vAsaMkhejesu vA asaMkhejjesu vA joyaNasahassesu logate vA egapadesiyaM seDhiM mottUNa asaMkhejjesu puDhavikAiyAvAsasayasahassesuannayaraMsi puDhavikAiyAvAsaMsipuDhavikAiyattAeuvavajjettAtaopacchA AhArejja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdhejA jahA puracchimeNaM maMdarassa pavvayassa AlAvao bhaNio evaM dAhiNeNaM paJcatthimeNaM uttareNaM uDDhe ahe, jahA puDhavikAiyA tahA egidiyANaM savvesiM, ekkekassa cha AlAvayA bhaanniyvvaa| jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohae 2 ttA je bhavie asaMkhejjesu beMdiyAvAsasayasahassesu annayaraMsi beMdiyAvAsaMsi beiMdiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! tatthagae ceva jahA neraiyA, evaM jAva anuttrovvaaiyaa| jIve NaM bhaMte ! mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohae 2 je bhavie evaM paMcasu anuttaresu mahatimahAlaesa mahAvimANesu annayaraMsi anuttaravimANaMsi anuttarovavAiyadevattAe uvavajjittae, seNaM bhaMte ! tatthagae ceva jAva AhArejja vA pariNAmeja vA sarIraM vA baMdhejja / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte vR. 'tatthagae ceva'tti narakAvAsaprApta eva 'AhAreja vA' pudgalAnAdadyAt 'pariNAmeja vattiteSAmeva khalarasavibhAgaM kuryAt 'sarIraMvAbaMdheja' ttitairevshriirNnisspaadyet| atthegaie'tti yastasminneva samudghAte mriyate tato paDiniyattati' tato-narakAvAsAtsamudghAtAdvA iha samAgacchaitti svazarIre 'kevaiyaM gacchejja'tti kiyadUraM gacched ? gamanamAzritya - ___ -'kevaiyaMpAuNeja'tti kiyadadUraMprApnuyAt ? avasthAnamAzritya, 'aMgulassaasaMkhejjaibhAgamettaM ve'tyAdi, iha dvitIyA saptamyarthe draSTavyA, aGgulaM iha yAvatkaraNAdidaM dRzya-vihatthiM vA rayaNi vA kucchiM vA ghaNuMvA kosaMvA joyaNaMvAjoyaNasayaMvAjoyaNasahassaMvAjoyaNasayasahassaM vA' iti 'logate ve'tyatra gatveti shessH| tatazcAyamarthaH-utpAdasthAnAnusAreNAGgulAsaGkhayeyabhAgamAtrAdike kSetresamudghAtatogatvA, katham? ityAha-"egapaesiyaMseDhiM mottUNa'tti yadyapyasaGkhayeyapradezAvagAhasvabhAvojIvastathA'pi naikapradezazreNIvartyasaGkhyapradezAvagAhanena gacchati tathAsvabhAvatvAdityatastAM muktvetyuktamiti zatakaM-6 uddezakaH-6 samAptaH Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/7/302 -zatakaM-6 uddezakaH-7:vR. SaSThodezake jIvavaktavyatoktA saptame tu jIvavizeSayonivaktavyatAdirarthaH ucyate, tatra cedaM sUtram mU. (302) ahaNaMbhaMte! sAlINaM vIhINaM godhUmANaMjavANaMjavajavANaM eesiNaM dhannANaM koTThAuttANaMpallAuttANaM maMcAuttANaMmAlAuttANaM ullittANaM littANaMpihiyANaM mudhyiANaMlaMchiyANaM kevatiyaM kAlaM joNI saMciTThai?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni saMvaccharAiM teNa paraMjoNI pamilAyai teNa paraMjonipaviddhaMsai teNaparaMbIe abIe bhavati teNa paraMjoNIvocchede pannatte samaNAuso! -ahabhaMte! kalAyamasUratilamuggamAsaniSphAvakulatthaAlisaMdagasatINapimaMthagamAdINaM eesiNaM dhannANaM jahA sAlINaM tahA eyANavi, navaraM paMca saMvaccharAI, sesNtNcev| aha bhaMte ! ayasikusuMbhagakodhvakaMguvaragarAlagakodUsagasaNasarisavamUlagabIyamAdINaM eesiNaM dhannANaM, eyAnivi taheva, navaraM satta saMvaccharAI, sesaMtaM caiva // vR. 'aha bhaMte'ityAdi, 'sAlINaM'ti kalamAdInAM 'vIhaNaM ti sAmAnyataH 'javajavANaM'ti yavavizeSANAm 'etesi Na-mityAdi, uktatvena pratyakSANAM, 'koTThAuttANa'tti koSThe-kuzUle AguptAni-taprakSepaNena (saMrakSaNena)saMrakSitAni koSThAguptAni teSAM 'pallAuttANaM'ti iha palyovaMzAmiyodhAnyAdhAravizeSaH 'maMcAuttANaM mAlAuttANa'mityatra maJcamAlayorbheda:- 'akkuDe hoi maMco mAlo ya gharovariM hoti' 'olittANaMti dvAradeze pidhAnena saha gomayAdinA'valiptAnAM 'littANaM'ti sarvato gomayAdinaiva liptAnAM 'pihiyANaM'ti sthagitAnAM tathAvidhAcchAdanena 'mudhyiANaM timRttikAdimudrAvatAM laMchiyANaM tirekhAdikRtalAJchanAnAM, jonittiaGkurotpattihetuH 'teNa paraM'ti tataH paraM 'parimalAyaitti pramlAyati varNAdinA hIyate 'paviddhaMsai'tti kssiiyte| evaM ca bIjamabIjaM ca bhavati-uptamapi nAGkuramutpAdayati, kimuktaM bhavati?-'teNa paraM joNIvocchee pannatte'tti / 'kalAya'tti kalAyA vRttacanakA ityanye 'masUra'tti bhilaGgAHcavalakA evAnye 'saINa'tti tuvarI 'palimaMthaga'tti vRtacanakAH kAlacanakA ityanye 'ayasitti bhaGgI 'kusuMbhaga'ttilaTTA varaga'ttivaraTTo, 'rAlaga'tti kaoNvizeSaH 'kodUsaga'tti kodravavizeSaH 'saNa'tti tvakapradhAnanAlodhAnyavizeSaH 'sarisava'tti siddhArthaHkAH 'mUlagabIya'tti muulkbiijaanishaakvishessbiijaaniityrthH| anantaraM sthitiruktA'taH sthitereva vizeSANAM muhUrtAdInAM svarUpAbhidhAnArthaHmAha mU. (303) egamegassa NaM bhaMte ! muhuttassa kevatiyA UsAsaddhA viyAhiyA?, goyamA! asaMkhejANaMsamayANaM samudayasamitisamAgameNaMsAegA Avaliyatti pavuccai, saMkhejAAvaliyA UsAo saMkhejjA AvaliyA nissAo vR.'UsAsaddhAviyAhiya'ttiucchvAsAddhAitiucchvAsapramitakAlavizeSAH 'vyAkhyAtAH' uktAbhagavadbhiriti, atrottaram 'asaMkhejje tyAdi, asaGkhyAtAnAMsamayAnAMsambandhinoyesamudAyAvRndAni teSAM yAH samitayo-mIlanAni tAsAM yaH samAgamaH-saMyogaH samudAyasamitisamAgamastena yatkAlamAnaM bhavatIti gamyatesaikA''valiketiprocyate, "saMkhejjAAvaliya'tti kila SaTpaJcAza Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-7 dadhikazatadvayenAvalikAnAMkSullakabhavagrahaNaMbhavati, tAnica saptadaza sAtirekAni ucchvAsanizvAsakAle, evaM ca saGkhyAtA AvalikA ucchvAsakAlo bhavati / mU. (304) haTThassa aNavagallasa, niruvakiTThassa jNtunno| ege UsAsanIsAse, esa pANutti vuccati / / vR. 'hadusse'tyAdi, 'dRSTasya' tuSTasya anavakalpasya' jarasA'nabhibhUtasya nirupakliSTasya' vyAdhinAprAksAmprataM cAnabhibhUtasya jantoH' manuSyAdereka ucchvAsena saha niHzvAsa ucchvAsanizvAsaH ya iti gamyate eSa prANa ityucyate / mU. (305) sattapANUiM se thove sattaM thovAi se lve| lavANaM sattahattarie esa muhUtte viyAhie / vR. 'satte' tyAdi gAthA, 'satta pANU' iti prAkRtatvAt saptaprANA ucchvAsani-zvAsA ya iti gamyate sa stoka ityucyata iti varttate, evaM sapta stokA yesa lavaH,lavAnAM saptasaptatyA eSaHadhikRto muhUrto vyAkhyAta iti / mU. (306) tinni sahassA satta ya sayAiM tevattariMca uusaasaa| esa muhutto diTTho savvehiM anNtnaanniihiN|| vR. 'tinni sahassA' gAhA asyA bhAvArtho'yam-saptabhirucchAsaiH stokaH stokAzca lave sapta tatolavaH saptabhirgunitojAtaikonapaJcAzat, muhUrteca saptasaptatirlavA iti sA ekonapaJcAzatA gunitete jAtaM yathoktaMmAnamiti / mU. (307) eeNaM muhattapamANeNaMtIsamuhatto ahoratto, pannarasaahorattA pakkho do pakkhA mAse do mAsA uU tini uue ayaNe do ayaNe saMvacchare paMcasavaccharie juge vIsaM jugAI vAsasayaMdasa vAsasayAjJavAsasahassaMsayaM vAsasahassAIvAsasayasahassaMcaurAsIta vAsasayasahassAni se ege puvvaMge caurAsItI puvvaMgasayasahassAM se ege puvve,| evaM tuDie 2 aDaDe 2 avave 2 hUhUe 2 uppale 2 paume 2 naliNe 2 acchaniure 2 aue 2 paue ya 2 naue ya 2 cUliyA 2 sIsapahelayA 2 etAva tAva ganie etAva tAva ganiyassa visae, teNa paraM? ovmie| se ki taM ovamie ?, 2 duvihe pannatte, taMjahA-paliovame ya sAgarovame ya, se kiM taM paliovame? se kiM taM sAgarovame? | vR. 'etAvatAva ganiyassa visae'ttietAvAn-zIrSaprahelikAprameyarAziparimANaH tAvaditi kramArthaH ganitaviSayo-ganitagocaraH ganitaprameya ityarthaH / ovamiya'tti upamayA nirvRttAmaupamikaM upamAmantareNa yat kAlapramANamanatizayinA grahItuM na zakyate tadaupamikamiti bhAvaH / / atha palyopamAdiprarUpaNAya paramANvAdisvarUpamabhidhitsurAhamU. (308) sattheNa sutikkheNavi chettuM bhettuMca jaM kira na skaa| taM paramANuM siddhA vayaMti Adi pmaannaannN|| vR. 'sattheNe'tyAdi, chettumitikhaGgAdinA dvidhA kartu bhettuM' sUcyAdinA sacchidraM kartuM 'vA' vikalpe kileti ityarthaH na tu siddhAH- siddhiM gatAsteSAM vadanasyAsambhavAditi, 'Adi' prathama Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/7/308 'pramANAnaM' vakSyamANotzlakSNazlakSNikAdInAmiti, yadyapica naizcayikarapamANorapIdameva lakSaNaM tathA'pIha pramANAdhikArAdvayAvahArikaparamANulakSaNamidamavaseyam // mU. (309) anaMtANaM paramANupoggalANaM samudayasamitisamAgameNaM sA egA ussaNhasaNhiyAti vA sahasaNhiyAti vA uDDareNUti vA tasareNUti vArahareNUti vA vAlaggei vA likkhAti vAjUyAti vAjavamajjheti vAaMguletivA, aTTa ussaNhasaNhiyAosAegAsaNhasaNhiyA aTTha sahasaNhiyAo sA egA uDDhareNU aTTha uDhareNUo sA egA tasareNU aTTha tasareNUo sA egA rahareNU aTTha rahareNUo se ege devakuruuttarakurugANaM maNUsANaM vAlagge evaM harivAsarammagahemavaerannavayANapucavidehANaMmaNUsANaM aTTha vAlaggA sA egA likkhA aTThalakUkhAosAegA juuyaa| aTTha jUyAo se ege javamajjhe aTTaThThajavamajjhAo se ege aMgule, eeNaM aMgulapamANeNaM ca aMgulAni pAdo bArasa aMgulAI vihatthI cauvvIsaM aMgulAI rayaNI aDayAlIsaM aMgulAI kucchI channauti aMgulAni se ege daMDeti vA dhanUti vA jUeti vA nAliyAti vA akkheti vA musaleti vA, eeNaM dhanuppamANeNaM do dhanusahassAiM gAuyaM cattAri gAuyAiM joyaNaM / eeNaMjoyaNappamANeNaM je palle joyaNaM AyAmavikkhaMbheNaMjoyaNaM uDaM uccatteNaM taMtiuNaM savisesaM pariraeNaM, seNaM egAhiyabehAyateyAhiya ukkosaM sattarattapparUDhANaM saMbhaTTe saMnicie bharie vAlaggakoDINaM, seNaM vAlagge no aggI dahejA no vAU harejA no kutthejA no parividdhaMsejA no pUtittAe havvamAgacchejjA, tato NaM vAsasae 2 egamegaM vAlaggaM avahAya jAvatieNaM kAleNaM se palle khINe nIrae nimmale niTThie nilleve avahaDe visuddhe bhavati, setaM paliovame / gAhA vR. atha pramANAntaralakSaNamAha-'anaMtANa'mityAdi, 'anantAnAM' vyAvahArikaparamANupudgalAnAM samudayAH-dvayAdisamudayAsteSAM samitayomIlanAni tAsAM samAgamaH-pariNAmavazAdekIbhavanaM samudayasamitisamAgamastena yA parimANamAtreti gamyate, sA ekA'tyantaM zlakSNA zlakSNazlakSNA saivazlakSNazlakSNikA ut-prAbalyena zlakSNazlakSNikA utazlakSNazlakSNikA 'iti' upadarzana vA samuccaye, etecautzlakSNazalakSNikAdayo'GgulAntAdazapramANabhedA yatottaramaSTaguNAH santo'pi pratyekamanantaparamANutvaM na vyabhicarantItyata uktam_ 'ussaNhasaNhiyAi ve'tyAdi, 'saNhasaNhiya'tti prAktanapramANApekSayA'STaguNatvAd uddharaNvapekSayA tvaSTamabhAgatvAt zlakSNazlakSNikA ityucyate, 'uDDhareNu'tti u dhastiryakcalanadharmopalabhyo reNuH UddhareNuH 'tasareNu'tti tryasyati-paurastyAdivAyuprerito gacchatiyo reNuH sa trasareNuH 'rahareNu'tti rathagamanotkhAto reNU rathareNuH, vAlAgralikSAdayaH pratItAH 'rayanitti hastaH 'nAliya'tti yaSTivazeSaH 'akkhe'tti zakaTAvayavavizeSaH 'taM tiuNaM savisesaM pariraeNaM'ti tad yojanaMtriguNaMsavizeSaM, vRttaparidheH kiJcinyUnaSaDbhAgAdhikatraguNatvAt, 'seNaM ekkAhiyabehiyatehiya'ttiSaSThIbahuvacanalopAd ekAhikadvayAhikatryAhikAnAm ukkosa'ttiutkarSataH saptarAtraprarUDhAnAM bhRto vAlAgrakoTInAmiti sambandhaH, tatraihikyo muNDite zirasi ekenAlA yAvatyo bhavantIti, evaM zeSAsvapi bhAvanA kaaryaa| kathambhUtaH ? ityAha-saMmRSTaH' AkarNabhRtaH saMnicitaH pracayavizeSAniviDaH, kiMbahunA ?0 evaM bhRto'sau yena te NaM'ti tAni vAlAgrAni 'no kuttheja'tti na kuthyeyuH pracayavizeSAcchuSirA Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, varga:-, uddezakaH -7 bhAvAdvAyorasambhavAcca nAsAratAM gaccheyurityarthaH, ata eva 'no parividdhaMsejja' tti na parividhvaMserankatipayaparizATamapyaGgIkRtya na vidhvaMsaM gaccheyuH, ata eva ca 'no pUittAe havvamAgacchejja' tti na pUtitayA - na pUtibhAvaM kadAcidAgaccheyuH 'taoNaM'ti tebhyo vAlAgrebhyaH 'egamegaM vAlaggaM avahAya'tti ekaikaM vAlAgramapanIya kAlo mIyata iti zeSaH, tatazca 'jAvaieNa 'mityAdi, yAvatA kAlena sa palyaH 'khINe'tti vAlAgrAkarSaNAtkSayamupagata AkRSTadhAnyakoSThAgAravat, tathA 'nIrae' tti nirgatarajaHkalpasUkSmataravAlAgro'pakRSTadhAnyayarajaH koSThAgAravat, tathA 'nimmale 'tti vigatamalakalpasUkSmataravAlAgraH pramArjanikApramRSTakoSThAgAravat, tathA 'niTThiya'tti apaneyadravyApanayamAzritya niSThAM gataH viziSTaprayatnapramArjitakoSThAgAravat, tathA 'nilleva' tti atyantasaMzleSAttanmayatAgatavAlAgrApahArAdapanItabhittyAdigata dhAnyalepakoSThAgAravat, atha kasmAnnirlepaH ? ityata Aha'avahaDe'tti nizeSavAlAgralepApahArAt ata eva 'visuddhe' tti rajomalakalpavAlAgravigamakRtazuddhatvApekSayA lepakalpavAlAgrApaharaNena vizeSataH zuddho vizuddhaH, ekArthAzcaite zabdAH, vyAvahArikaM cedamaddhApalyopamaM, idameva yadA'saGghayeyakhaNDIkRtaikaikavAlAgrabhRtapalyAdvarSazate 2 khaNDazo'poddhAraH kriyate tadA sUkSmamucyate, samaye samaye'poddhAre tu dvidhaivoddhArapalyopamaM bhavati, tathA taireva pAlAgrairye spRSTAH pradezAsteSAM pratisamayApoddhAre yaH kAlastadvayAvahArikaM kSetrapalyopamaM, punastairevAsaGghayeya-khaNDIkRtaiH spRSTAspRSTAnAM tathaivApoddhAre yaH kAlastatsUkSmaM kSetrapalyopamam // eesiM pallANaM koDAkoDI haveja dasaguniyA / taM sAgarovamassa u ekkassa bhave parimANaM // mU. (310) 295 mU. (311) eeNaM sAgarovamapamANeNaM cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamasusamA 1 tinni sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamA 2 do sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamadUsamA 3 egA sAgarovamakoDAkoDI bAyAlIsAe vAsasahassehiM UniyA kAlo dUsamasusamA 4 ekkavIsaM vAsasahassAI kAlo dUsamA 5 ekkavIsaM vAsasahassAiM kAlo dUsamadUsamA 6 / punaravi ussappiNIe ekkavIsaM vAsasahassAiM kAlo dUsamadUsamA 1 ekkavIsaM vAsasahassAiM jAva cattAri sAgarovamakoDAkoDIo kAlo susamasusamA, dasa sAgarovamakoDAkoDIo kAlo osappiNI dasa sAgarovamakoDAkoDI kAlo ussappiNI vIsaM sAgarovamakoDAkoDIo kAlo osappiNI ya ussappiNI ya // vR. evaM sAgaropamamapi vijJeyamiti / kAlAdhikArAdidamAha mU. (312) jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve imIse osappiNIe susamasusabhAe samAe uttamaTThapattAe bharahassa vAsassa kerisae AgArabhAvapaDoyAre hotyA ?, goyamA ! bahusamaramanijje bhUmibhAge hotthA, se jahAnAmae - AliMgapukkhareti vA evaM uttarakuruvattavvayA neyavyA jAva AsayaMti sayaMti, tIse NaM samAe bhArahe vAse tattha 2 dese 2 tahiM 2 bahave orAlA kuAlA jAva kusavikusavisuddharukkhamUlA jAva chavvihA maNussA aNusajjitthA pannattA0 taM0-pamhagaMdhA 1 miyagaMdhA 2 amamA 3 teyatalI 4 sahA 5 sanicAri 6 / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! // bR. 'jaMbuddIveNa' mityAdi, 'uttamaTTapattAe' ttiuttamAn tatkAlApekSayotkRSTAnarthAn AyuSkA-dIn prAptA uttamArthaHprAptA uttamakASTAM prAptA vA prakRSTAvasthAM gatA tasyAm 'AgArabhAvapaDoyAre'tti Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/7/312 AkArasya-AkRterbhAvAH-paryAyAH, athavA''kArAzca bhAvAzca AkArabhAvAsteSAM pratyavatAra:avataraNamAvirbhAva AkArabhAvapratyavatAraH 'bahusamaramanijjatti bahusamaH-atyantasamo'ta eva ramaNIyo yaH sa tathA, 'AliMgapukkhare'tti murajamukhapuTaM, lAghavAya sUtramatidizannAha ___ "eva'mityAdi, uttarakuruvaktavyatA ca jIvanAbhigamoktaivaM zyA-'muiMgapukkharei vA saratalei vA' sarastalaM sara eva 'karataleivA' karatalaM karaevetyAditi / evaM bhUmisamatAyAbhUmibhAgagatatRNamaNInAM varNapaJcakasya surabhigandhasya mRdusparzasya zubhazabdasya vApyAdInAM vApyAdhanugatotpAtaparvatAdInAmutpAtaparvatAdyAzritAnAMhaMsAsanAdInAMlatAgRhAdInAM zilApaTTakAdInAM ca varNako vAcyaH, tadanye caitad dRzyam-'tattha NaM bahave bhArayA maNussA maNussIo ya AsayaMti sayaMti ciTuMti nisIyaMti tyttuNtii'tyaadi| 'tattha tatthe' tyAdi, tatra tatra bhAratasya khaNDe khaNDe 'dese dese' khaNDAMze khaNDAMze tahiM tahiti dezasyAnte, 2, udhalakAdayo vRkSavizeSAH yAvatkaraNAt 'kayamAlA naTTamAlA' ityAdi dRzyaM, 'kusavikusavisuddharukkhamUla'ttikuzAH-darbhA vikuzA-balvajAdayaH tRNavizeSAstairvizuddhAnitadapedAnivRkSamUlAnitadadhobhAgAyeSAMtetathA, yAvatkaraNAt mUlamaMto kaMdamaMto' ityAdi dRzyam, 'anusajjittha'tti anusaktavantaH pUrvakAlAtkAlAntaramanuvRttavantaH pamhagaMdha'tti padmasamagandhayaH 'miyagaMdha'tti mRgamadagandhayaH 'anusaktavantaH' pUrvakAlAt kAlAntaramanuvRttavantaH 'pamhagaMdhatti padmasamagandhayaH 'miyagaMdha"ttimRgamadagandhayaH 'amama'tatimamakArarahitAH 'teyatali'tti tejazca talaMca-rUpaM yeSAmasti te tejastalinaH 'saha'tti sahiSNavaH samarthA saniMcAre'tti zanaiH-mandamutsukatvAbhAvAccarantItyevaMzIlAH zanaizcAriNaH / zatakaM-6 uddezakaH-7 samAptaH -zatakaM-6 uddezakaH-8:vR. saptamoddezake bhAratasya svarUpamuktamaSTame tu pRthivInAM taducyate, tatra cAdisUtram mU. (313) kai NaM bhaMte ! puDhavIo pannattAo?, goyamA ! aTTha puDhavIo pannattAo, taMjahA-rayaNappabhA jAva isIppabbhArA / asthiNaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe gehAti vA gehAvaNAti vA ?, goyamA! no tiNaDhe smddhe| ___ atthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe ahe gAmAti vA jAva saMnivesAti vA ? no tiNaDhe samaDhe / asthi NaM bhaMte! imIse rayamappabhAe puDhavIe ahe urAlA balAhayA saMseyaMti saMmucchati vAsaM vAsaMti?, haMtA atthi, tinnivi pakareMti devovi pakareti asurovi pa0 nAgovi pa0 / asthiNaM bhaMte! imIse rayaNa0 bAdare thaniyasahe?, haMtA asthi, tinnivipakareMti / asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNa0 ahe bAdare aganikAe?, goyamA ! no tiNaDhe samaDhe, nannattha viggahagatisamAvannaeNaM / atthiNaM bhaMte ! imIse rayaNa0 ahe caMdima jAva tArArUvA?, no tiNaDhe smddhe| atthiNaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe caMdAbhAti vA 2?, no iNaDhe samaDhe / evaMdoccAevipuDhaviebhAniyavvaM, evaMtaccAevibhAniyavvaM, navaraMdevovipakareti asurovi pakareti no nAgo pakareti, cautthAevi evaM navaraM devo ekko pakareti no asuro0 no nAgo pakareti, evaM heDillAsu savvAsu devo ekko pakareti / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -6, varga:-, uddezakaH-8 297 atthi NaM bhaMte! sohammIsANANaM kappANaM ahe gehAi vA 2 ?, no iNaTTe samaTTe / atthi NaM bhaMte ! urAlA balAhayA ? haMtA atthi, devo pakareti asurovi pakarei no nAo pakarei, evaM thaniyasadevi / atthi NaM bhaMte ! bAyare puDhavikAe bAdare aganikAe ?, no iNaTTe samaTTe, nannattha viggahagatisamAvannaeNaM / atthi NaM bhaMte! caMdima0 ?, no tiNaTTe samaTTe / atthi NaM bhaMte ! gAmAi vA ?, no tiNaTTe sa0 / atthi NaM bhaMte ! caMdAbhAti vA ?, no tiNaTTe samaTTe / evaM saNakumAramAhiMdesu navaraM devo ego pakareti / evaM baMbhaloevi / evaM baMbhalogassa uvariM savvahiM devo pakareti, pucchiyavvoya, bAyare AukAe bAyare aganikAe bAyare vannassaikAe annaM taM ceva / gAhA vR. 'kai Na 'mityAdi, 'bAdare aganikAe' ityAdi, nanu yathA bAdarAgnermanuSyakSetra eva sadbhAvAnniSedha ihocyate evaM bAdarapRthivIkAyasyApi niSedho vAcyaH syAt pRthivyAdiSveva svasthAneSu tasya bhAvAditi, satyaM, kintu neha yadyatra nAsti tattatra sarvaM niSidhyate manuSyAdivad vicitratvAt sUtragaterato'sato'pIha pRthivIkAyasya na niSedha uktaH, apkAyAyuvanaspatInAM tviha ghanodadhyAdibhAvena bhAvAnniSedhAbhAvaH sugama eveti, 'no nAo' tti nAgakumArasya tRtIyAyAH pRthivyA adhogamanaM nAstItyata evAnumIyate / 'no asuro no nAgo' tti, ihApyata iva vacanAccaturthyAdInAmadho' surakumAranAgakumArayorgamanaM nAstItyanumIyate, saudharmezAnayostvadho'suro gacchati camaravat na nAgakumAraH azaktatvAt, ata evAha- 'devo pakare'ityAdi, iha ca bAdarapRthivItejasorniSedhaH sugama evAsvasthAnatvAt, tathA'bvAyuvanaspatInAmaniSedho'pi sugama eva, tayorudadhipratiSThitatvenAbvanaspatisambhavAd vAyozca sarvatra bhAvAditi / 'evaM saNaMkumAramAhiMdesu 'tti ihAtidezato bAdarAbvanaspatInAM sambhavo'numIyate saca tamaskAyasadbhAvato'vaseya iti / 'evaM baMbhaloyassa uvariM savvahiM' ti acyutaM yAvadityarthaH, parato devasyApi gamo nAstIti na tatkRtabalAhakAderbhAvaH 'pucchiyavvo ya'tti bAdaro'pkAyo'gnikAyo vanaspatikAyazca praSTavyaH, 'annaM taM ceva 'tti vacanAnniSedhazca, yato'nena vizeSoktAdanyatsarvaM pUrvoktameva vAcyamiti sUcitaM, tathA graiveyakAdISatprAgbhArAnteSu pUrvoktaM sarvaM gehAdikamadhikRtavAcanAyAmanuktamapi niSedhato'dhyeyamiti // atha pRthivyAdayo ye yatrAdhyetavyAstAM sUtrasaGgrahagAthayA''ha mU. (314) tamukAe kappapaNae aganI puDhavI ya agani puDhavIsu / AuteUvaNassai kappuvarimakaNharAIsu / / vR. 'tamukAya'gAhA, 'tamukAe 'tti tamaskAyaprakaraNe prAgukte 'kappapaNae' tti anantaroktasaudharmAdidevalokapaJcakeca 'aganI puDhavI ya'tti agnikAyapRthivIkAyAvadhyatavyau- 'asthipaM bhaMte! bAdare puDhavikAeM bAdare aganikAe ?, no iNaThThe samaThThe, nannattha viggahagatisamAvannaeNaM' itynenaabhilaapen|| tathA 'agani'tti agnikAyo'dhyetavyaH 'puDhavIsu' tti ratnaprabhAdipRthivIsUtreSu, 'atthi Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bhagavatIaGgasUtraM 6/-18/314 gaMbhaMte! imIse rayaNappabhAe puddhviieahebaadreagnikaae'ityaadybhilaapeneti|tthaa 'AuteUvaNassai'ttiapkAyatejovanaspatayo'dhyetavyAH-'asthi NabhaMte!' bAdareAukAe bAyareteukkAe bAyare vaNassaikAe?, no iNaTeNa samaDhe' ityAdinA'bhilApena, keSu? ityAha-'kappuvarima'tti kalpapaJcakoparitanakalpasUtreSu, tathA 'kaNharAIsutti prAgukte kRSNarAjIsUtraiti, ihaca brahmalokoparitanasthAnAmadhoyo'bvanaspatiniSedhaH sayAnyabvAyupratiSThitAni teSAmadhaAnantaryeNa vAyoreva bhAvAdAkAzapratiSThitAnAmAkAzasyaiva bhAvAdavagantavyaH, agnestvsthsthaanaaditi| anantaraM bAdarApkAyAdayo'bhihitAste cAyurbandhe sati bhavantItyAyurbandhasUtram mU. (315) kativihe NaM bhaMte ! AuyabaMdhae pannattA ?, goyamA! chavvihe AuyabaMdhe pannatte, taMjahA-jAtinAmanihattAue 1 gatinAmanihattAue 2 ThitinAmanihattAue 3 ogAhaNAnAmanihattAue 3 paesanAmanihattAue 5 anubhAganAmanittAue 6 daMDao jAva vemAniyANaM / jIvANaMbhaMte! kiMjAinAmanihattAjAvaanubhAganihattA?, goyamA! jAtinAmanihattAvi jAva anubhAganAmanihattAvi, daMDaojAva vemAniyANaM / jIvANaMbhaMte! kiMjAinAmanihattAuyA jAva anubhAganAmanihattAuyA?, goyamA! jAinAmanihattAuyAvijAva anubhAganAmanihattAuyAvi, daMDao jAva vemAniyANaM / evaM ee duvAlasa daMDagA bhAniyavvA / jIvANaM bhaMte ! kiM jAtinAmanihattA 1 jAinAma-nihattAuyA 2?,12 / jIvANaMbhaMte! kiMjAinAmaniuttA 3jAtinAmaniuttAuyA4 jAigoyanihattA 5 jAigoyanihattAuyA 6 jAtigoyaniuttA 7 jAigoyaniuttAuyA 8 jAinAmagoyanihattA 9 jAinAmagoyanihattAuyA 10 jAinAmagoyaniuttA 11? jIvANaM bhaMte ! kiMjAinAmagoyaniuttAuyA 12 jAva anubhAganAmagoyaniuttAuyA?, goyamA! jAinAmagoyaniuttAuyAvijAva anubhAganAmagoyaniuttAuyAvi daMDao jAva vemaaniyaannN|| vR.tatra 'jAtinAmanihattAue'ttijAtiekendriyajAtyAdipaJcadhA saiva nAmeti-nAmakarmaNa uttaraprakRtivizeSo jIvapariNAmo vA tena saha nidhattaM-niSiktaM yadAyustajAtinAmanidhattAyuH, niSekazca karmapudgalAnAM pratisamayamanubhavanArthaM racaneti 1, 'gatinAmanidhattAue'tti gatinarakAdikA caturdhA zeSatathaiva 2, 'ThiinAmanidhattAue'tti sthitiriti yatsthAtavyaMkvacidvivakSitabhavejIvenAyuHkarmaNAvAsaiva nAmaH-pariNAmodharmasthitinAmaH tena viziSTaMnidhattaM yadAyurdalikarUpaM tat sthitinAmanidhattAyuH 3 / / athavehasUtrejAtinAmagatinAmAvagAhanAnAmagrahaNAjAtigatyavagAhanAnAMprakRtimAtramuktaM, sthitipradezAnubhAganAmagrahaNAttu tAsAmeva sthityAdaya uktAsteca jAtyAdinAmasambandhitvAnnAma karmarUpA eveti nAmazabdaH sarvatra karmArtho ghaTata iti sthitirUpaM nAma-nAmakarma sthitinAma tena saha nidhattaM yadAyustasthitinAmanidhattAyuriti 3, 'ogAhaNAnAmanidhattAue'ttiavagAhateyasyAM jIvaH sA'vagAhanA-zarIraM audArikAdi tasyA nAma-audArikAdizarIranAmakarmetyavagAhanAnAma avagAhanArUpo vA nAmaHpariNAmo'vagAhanAnAma tena saha yannidhattamAyustadavagAhanAnAmanidha ttAyuH 4, 'paesanAmanihattAue'tti pradezAnAM-AyuHkarmadravyANAM nAma-tathAvidhA pariNatipradeza ___ Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, varga:-, uddezakaH-8 299 nAmaH pradezarUpaMvA nAma-karmavizeSaityarthaHpradezanAmatena saha nidhattamAyustapradezanAmanidhattAyuriti ___'anubhAganAmanidhattAue'tti anubhAga-AyurdravyANAmeva vipAkastallakSaNa eva nAmapariNAmo'nubhAganAmaH anubhAgarUpaM vA nAmakarma anubhAganAma tena saha nidhattaM yadAyustadanubhAganAmanidhattAyuriti 6 / atha kimarthaMjAtyAdinAmakarmaNA''yurvizeSyate?,ucyate, AyuSkasyaprAdhAnyopadarzanArthaM yasmAnnArakAdyAyurudaye si jAtyAdinAmakarmaNAmudayo bhavati, nArakAdibhavopagrAhakaMcAyureva, ysmaaduktmihaiv| 'neraie NaM bhaMte ! neraiesu uvavajjai aneraie neraiesu uvavajjai ?, goyamA ! neraie neraiesuuvavajjaino aneraie neraiesuuvavajjaItti, etaduktaMbhavati-nArakAyuHprathamasamayasaMvedana eva nArakA ucyante tatsahacAriNAMca paJcendriyajAtyAdinAmakarmaNAmapyudaya iti, iha cAyurbandhasya SaDvidhatve upakSipte yadAyuSaH SaDvidhatvamuktaM tadAyuSo bandhAvyatirekAdbaddhasyaivacAyurvyapadezaziSyatvAditi / 'daMDao'tti 'neraiyANaM bhaMte ! kativihe AuyabaMdhe pannate' ? ityaadi|maanikaantshcturvishtidnnddko vAcyo'ta evAha-'jAva vemAniyANaM'ti / / atha karmavizeSAdhikArAttadvizeSitAnAM jIvAdipadAnAM dvAdaza daNDakAnAha-'jIvANaM bhaMte !' ityAdi, 'jAtinAma nihatta'tti jAtinAma nidhattaM-niSiktaM viziSTabandhaM vA kRtaM yaiste jAtinAmanidhattAH 1 evaM gatinAmanidhattAH 2, yAvatkaraNAt 'ThitinAmanihattA 3 ogAhaNAnAmanihattA 4 paesanAmanihattA 5 anubhAganAmanihattA 6' iti dRzya, vyAkhyA tathaiva / navaraMjAtyAdinAmnAMyAsthitiryeca pradezAyazcAnubhAgastatsthityAdinAmaavagAhanAnAmazarIranAmeti, ayameko daNDako vaimAnikAntaH 1, tathA 'jAtinAmanihattAu'tti jAtinAmnA saha nidhattamAyurcastejAtinAmanidhattAyuSaH, evamanyAnyapi padAni, ayamanyo daNDakaH2, evamete 'duvAlasa daMDaga'ttiamunA prakAreNa dvAdaza daNDakA bhavanti, tatradvAvAdyau darzitAvapisaGkhyApUraNArthaM punadarzayati-jAtinAmanidhattA ityAdirekaH, 'jAinAmanihattAuyA' ityAdiddhitIyaH 2 / 'jIvANaM bhaMte! kiMjAinAmaniuttA'ityAdistatIyaH 3, tatra jAtinAma niyuktaM-nitarAM yuktaM saMbaddhaM nikAcitaM vedena vA niyuktaM yaiste jAtinAmaniyuktAH, evamanyAnyapi 5, 'jAinAmaniuttAuyA' ityAdizcaturthaH, tatrajAtinAmnAsaha niyuktaM-nikAcitaMvedayitumArabdhavA''yuryaiste tathA, evamanyAnyapi 5, 'jAigoyanihattA' iyAdi paJcamaH, tatra jAteH-ekendriyAdikAyA yaducitaM gotraM-nIcurgotrAdi tajjAtigotraM tannidhattaM yaistejAtigotranidhattA, evamanyAnyapi 5, jAigoyanihattAuyA yaityAdi SaSThaH, tatra jitAgotreNa saha nidhattamAyuryaistejAtigotranidhattAyuSa evamanyAnyapi 5 'jAigoyaniuttA'ityAdisaptamaH 7 tatra jAtigotraM niyuktaM yaiste tathA, evamanyAnyapi 5 / __-'jAigoyaniuttAuyA' ityAdiraSTamaH 8 tatra jAtigotreNa saha niyuktamAyuryaiste tathA evama-nyAnyapi 5, 'jAtinAmagoyanihattA' ityAdirnavamaH 9 tatra jAtinAma gotraM ca nidhattaM yaiste tathA, evamanyAnyapi 5 / 'jIvA NaM bhaMte ! kiM jAinAmagoyanihattAuyA ?' ityAdirdazamaH 10 tatra jAtinAmnA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/8/315 gotreNa ca saha nidhattamAyuryaiste tathA, evamanyAnyapi 5, 'jAinAmagoyaniuttA'ityAdirekAdazaH 11 tatra jAtinAma gotraMca niyuktaM yaiste tathA, evamanyAnyapi 5, 'jIvANaM bhaMte ! kiMjAinAmagoyaniuttAuyA ityAdidizaH 12, tatra jAtinAmnA gotreNa ca saha niyuktamAyuryaiste tathA, evamanyAnyapi 5 / iha ca jAtyAdinAmagotrayorAyuSazca bhavopagrAhe prAdhAnyakhyApanArthaM yatAyogaM jIvA vizeSitAH, vAcanAntare cAdyA evASTau daNDakA dRzyanta iti / pUrvaM jIvAH svadharmataH prarUpitAH, atha lavaNasamudraM svadharmata eva prarUpayannAha mU. (316) lavaNe NaM bhaMte! samujhe kiM ussiodae patthaDodae khubhiyajale akhubhiyajale goyamA! lavaNe NaM samuhe usiodae no patthaDodae khubhiyajale no akhubhiyajale etto ADhattaM jahA jIvAbhige jAva se teNa0 goyamA! bAhirayA NaM dIvasamudhA punnA punnappamANA volaTTamANA vosaTTamANA samabharaghaDattAe ciTThati saMThANao egavihivihANA vitthArao anegavihivihANA duguNAduguNappamANaojAva assiM tiriyaloe asaMkhejjA dIvasamudha sayaMbhuramaNapajjavasANA pannattA samaNAuso! dIvasamuddA NaM bhaMte ! kevatiyA nAmadhejehiM pannattA?, goyamA ! jAvatiyA loe subhA nAmA subhA rUvA subhAgaMdhA sabhArasAsabhA phAsAevatiyANaMdIvasamudhanAmadhejehiM pannattA, evaM neyavvA subhA nAmA uddhAro pariNAmo savvajIvA NaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!| vR. 'lavaNeNa mityAdi, ussiodae'tti 'ucchritodakaH' UrdhvavRddhigatajalaH,tadvRddhizca sAdhikaSoDazayojanasahasrANi 'patthaDodae'tti prastRtodaka samajala ityarthaH 'khubhiyajale'tti velAvazAt, velA camahApAtAlakalazagatavAyukSobhAditi, 'ettoADhatta'mityAdi, itaH sUtrAdArabdhaM sadyathAjIvAbhigametathA'dhyetavyaM, taccedam-'jahANaMbhaMte! lavaNasamuhe ussiodae no patthaDodae khubhiyajale noakhubhiyajale tahANaMbAhiragA samuddA kiMussiodagA 4?, goyamA! bAhiragA samudhano ussiodagA patthaDodagA nokhubhiyajalAakhubhiyajalA punnA punnappamANA volaTTamANA vosaTTamANA samabharaghaDattAe citttthti| ____ atthiNaM bhaMte ! lavaNasamuhe bahave orAlA balAhayA saMseyaMti saMmucchaMti vAsaM vAsaMti?, haMtA asthi |jhaannN bhaMte ! lavaNe samuhe bahave orAlA 5 tahANaMbAhiresuvi samuhesuorAlA 5 noiNaDhe samaDhe / sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai-bAhiragANaM samudha punnA jAva ghaDattAe ciTuMThaMti?, goyamA! bAhiraesuNaMsamuddesubahaveudagajoNIyAjIvA poggalAyaudagattAe vakkamaMtiviukkamaMti cayaMti uvavajaMti' zeSaM tu likhitamevAsti, vyaktaM cedmiti| ___ 'saMThANao'ityAdi, ekena vidhinA' prakAreNa cakravAlalakSaNena vidhAna-svarUpasya karaNaM yeSAM te ekavidhividhAnAH, vistArato'nekavidhividhAnAH, kutaH ? ityAha-'duguNe' tyAdi, iha yAvatkaraNAdidaMzyam-'pavittharamANA2 bahuuppalapaumakumuyanaliNasubhagasogaMdhiyapuMDarIyamahApuMDarIyasatapattasahassapattakesaraphullovaiyA' utpalAdInAM kezaraiH phullaizcopapetA ityarthaH 'ubbhAsamANavIiya'tti, (avabhAsamAnavIcayaH sAmAnyavAtasya sarvatra bhAvAt pAtAlakalazAnAmanyatrAbhAve'pi nAsaMgatirvIcInAM) "subhA nAma'tti svastikazrIvatsAdIni 'subhA rUva'tti zukla Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -6, varga:-, uddezakaH-8 301 pItAdIni devAdIni vA 'subhAgaMdha' tti surabhigandhabhedAH gandhavanto vA karpUrAdayaH 'subhA rasa' tti madhurAdayaH rasavanto vA zarkarAdayaH 'subhAphAsa 'tti mRduprabhRtayaH sparzavanto vA navanItAdayaH 'evaM neyavvA subhAnAma'tti evamiti - dvIpasamudrAbhidhAyakatayA netavyAni zubhanAmAni pUrvoktAni, tathA 'uddhAro' tti dvIpasamudreSUddhAro netavyaH, sa caivam- 'dIvasamuddA NaM bhaMte! kevaiyA uddhArasamaeNaM pannattA ?, goyamA ! jAvaiyA aDDAijjANaM uddhArasAgarovamANaM uddhArasamayA evaiyA dIvasamuddAuddhArasamaeNaM pannattA' yenaikaikena samayena ekaikaM vAlAgramuddhiyate'sAvuddhArasamayo'tastena / tathA 'pariNAmo'tti pariNAmo netavyo dvIpasamudreSu, sa caivam -'dIvasamuA NaM bhaMte! kiM puDhavipariNAmA AupariNAmA jIvapariNAmA poggalapariNAmA ?, goyamA ! puDhavIpariNAmAvi AupariNAmAvi jIvapariNAmAvi poggalapariNAmAvI' tyAdi / tathA 'savvajIvANaM' ti sarvajIvAnAM dvIpasamudreSUtpAdo netavyaH, sa caivam- 'dIvasamuddesu NaM bhaMte! savve pANA 4 puDhavikAiyattAe jAva tasakAiyattAe uvavannapuvvA ?, haMtA goyamA ! asaI aduvA anaMtakhutto 'ti // zatakaM -6 uddezakaH-8 samAptaH -: zatarka- 6 uddezaka:- 9: vR. dvIpAdiSu jIvAH pRthivyAditvenotpannapUrvA ityaSTamoddezake uktaM, navame tUtpAdasya karmabandhapUrvakatvAdasAveva prarUpyata ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (317) jIve NaM bhaMte! nANAvaraNajjaM kammaM baMdhamANe kati kammappagaDIo baMdhati ?, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA, baMdhuheso pannavaNAe neyavvo vR. 'jIveNa' mityAdi, 'sattavihabaMdhae' AyurbandhakAle 'aTThavihabaMdhae 'tti AyurbandhakAle 'chavvihabaMdhae 'tti sUkSmasamparAyAvasthAyAM mohAyuSorabandhakatvAt / 'baMdhuddeso' ityAdi, bandhoddezakaH prajJApanAyAH sambandhI caturviMzatitamapadAtmako'tra sthAne 'netavyaH' adhyetavyaH, sa cAyam- 'neraie NaM bhaMte! nANAvaranijjaM kammaM baMdhamANe kai kammapagaDIo baMdhai ?, goyamA ! aTThavihabaMdhage vA sattavihabaMdhage vA evaM jAva vemAnie, navaraM maNusse jahA jIve' ityAdi // jIvAdhikArAdevajIvamadhikRtyAha mU. (318) deve NaM bhaMte ! mahiDDIe jAva mahAnubhAe bAhirae poggale apariyAittA pabhU egavannaM egarUvaM viuvvittae ?, goyamA ! no tiNaTTe0 / deve NaM bhaMte ! bAhirae poggale pariyAittA pabhU ?, haMtA pabhU, se NaM bhaMte! kiM ihagae poggale pariyAittA viuvvati tatthagae poggale pariyAittA vikuvvati annatthagae poggale pariyAittA viuvvati ?, goyamA ! no ihagae poggale pariyAittA viuvvati, tatthagae poggale pariyAittA vikuvvati, no annatthagae poggale pariyAittA viuvvati, evaM eeNaM gameNaM jAva egavannaM egarUvaM 1 egavannaM aNegarUvaM 2 anegavannaM egarUvaM 3 anegavannaM anegarUvaM 4 caubhaMgo / deve NaM bhaMte ! mahiDDIe jAva mahAnubhAge bAhirae poggale apariyAittA pabhU kAlayaM poggalaM Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 bhagavatIaGgasUtraM 6/-/9/318 nIlagapoggalattAe pariNAmettae nIlagaM poggalaM vA kAlagapoggalattAe pariNAmettae?, goyamA no tiNaDhe samaDhe, pariyAittA pabhU / se NaM bhaMte ! kiM ihagae poggale taM ceva navaraM pariNA-metitti bhAniyavvaM, evaM kAlagapoggalaM lohiyapoggalattAe, evaM kAlaeNaM jAva sukkilaM, evaM NIlaeNaM jAva sukillaM, evaM lohiyapoggalaM jAva sukkilattAe, evaM hAlieNaM jAva sukkilaM / evaMeyAeparivADIe gaMdharasaphAsa0 kakkhaDaphAsapoggala mauyaphAsapoggalattAe 2 evaM do garuyalahuya 2 sIyausiNa 2 niddhalukkha 2, vannAi savvattha pariNAmei, AlAvagA ya do do poggale apariyAittA priyaaittaa| vR. 'deveNamityAdi, 'egavannaM tikAlAghekavarNam 'ekarUpam' ekavidhAkArasvazarIrAdi, 'ihagae'ttiprajJApakApekSayA ihagatAn prajJApakapratyakSAsannakSetrasthitAnityarthaH 'tatthagae'ttidevaH kila prAyo devasthAna eva vartata iti tatragatAn- devalokAdigatAn 'annatthagae'tti prajJApakakSetrAdevasthAnAccAparatrasthitAn, tatra ca svasthAna eva prAyovikurvate yataH kRtottaravaikriyarUpa eva prAyo'nyatra gacchatIti no ihagatAn pudgalAn paryAdAya ityAdhuktamiti / 'kAlayaMpoggalaM nIlapoggalattAe'ityAdau kAlanIlalohitahAridrazuklalakSaNAnAMpaJcAnAM varNAnAM daza dviksNyogsuutraannydhyeyaani|| ___"evaM eyAe parivADIe gaMdharasaphAsa'tti iha surabhidurabhilakSaNagandhadvayasyaikameva, tiktakaTukaSAyAmlamadhurarasalakSaNAnAM paJcAnAMrasAnAMdaza dvikasaMyogasUtrANyadhyeyAni, aSTAnAM ca sparzAnAM catvAri sUtrAni, parasparaviruddhena karkazamRdvAdinA dvyenaikaiksuutrnisspaadnaaditi| devAdhikArAdidamAha mU. (319) avisuddhaleseNaM bhaMte ! deve asamohaeNaM appANaeNaMavisuddhalesaM devaM deviM annayaraMjANatipAsati 1? notiNaDhe samaDhe, evaMavisuddhaleseasamohaeNaMappANeNaMvisuddhalesaM devaM 3,2 / avisuddhalese samohaeNaM appANeNaM avisuddhalasaM devaM 3 / / avisuddhalese deve samohaeNaM appANeNaM visuddhalesaM devaM 3, 4 / avisuddhalese samohayA asamohaeNaM appANeNaM avisuddhalesaM devaM 3, 5 avisuddhalese samohayA0 visuddhalesaM devaM 3, 6 visuddhalese asamo0 avisuddhalesa devaM 3, 1 / visuddhalese asamohaeNaM visuddhalesaMdevaM 32 / visuddhalese NaM bhaMte ! deve samohaeNaM avisuddhalesaM devaM 3 jANai0 , haMtA jANai0, evaM visuddha0 samo0 visuddhalesaM devaM 3 jANai?, haMtA jaanni4|| visuddhalese samohayAsamohaeNaM avisuddhalesaM devaM 3, 5|visuddhlese samohayAsamohaeNaM visuddhalesaM devaM 3, 6 / evaM heDillaehiM ahiM na jANai na pAsai uvarillaehiM cauhiM jANai pAsai / sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!|| vR. 'avisuddhe'tyAdi, avisuddhaleseNaM tiavisuddhalezyo-vibhaGgajJAnodevaH 'asamohaeNaM appANeNaM'ti anupayuktenAtmanA ihAvizuddhalezyaH 1 asamavahatAtmA devaH 2 avizuddhalezyaM devAdikam 3, ityasya padatrayasyadvAdazavikalpAbhavanti, tadyathA-'avisuddhaleseNaMdeveasamohaeNaM appANeNaM avisuddhalessaMdevaM 3 jANai pAsai?, no iNaDhe samaDe' ityeko vikalpaH 11 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -6, varga:-, uddezaka:- 9 303 'avisuddhalese asammohaeNaM visuddhalesaM devaM 3 no iNaTTe samaTThe' iti dvitIyaH 2 / avisuddhale se samohaeNaM avisuddhalesaM devaM0 no iNaTThe samaTTe' iti tRtIyaH 3 / 'avisuddhalese samohaeNaM visuddhalesaM devaM0, no iNaTThe samaTThe' iti caturthaH 4 / 'avisuddhale se samohayAsamohaeNaM appANeNaM avisuddhalesaM devaM 3, no iNaTTe samaTTe' iti paJcamaH 5 / 'avisuddhale se samohayAsamohaeNaM visuddhalesaM devaM 3, no iNaTTe samaTTe' iti SaSThaH 6 / 'visuddhale se' asamoharaNaM appANeNaM avisuddhalesaM devaM 3 no iNaTTetti saptamaH 7 / visuddhalese asamohaeNaM visuddhalesaM devaM 3, no iNaTThe samaTThe' tti aSTamaH 8 etairaSTabhirvikalpairna jAnAti, tatra SaDbhimithyASTitvAt, dvAbhyAM tvanupayuktatvAditi / 'visuddha se samohaNaM avisuddhalesaM deva 3 jANai ?, haMtA jANai' iti navamaH 9 / 'visuddhale se samohaNaM visuddhalesaM devaM 3 jANai ? haMtA jANai' iti dazamaH 10 / visuddhalese samohayAsamohaeNaM appANeNaM avisuddhalesaM devaM 3 jANai 2 ?, haMtA jANaitti ekAdaza 11 / 'visuddhalese samohayAsamohaeNaM appANeNaM visuddhalesaM devaM 3 jANai 2'tti dvAdaza 12 / ebhiH punazcaturbhirvikalpaiH samyagdhaSTitvAdupayuktatvAnapayuktatvAcca jAnAti, upayogAnupayogapakSe upayogAMzasya samyagajJAnahetutvAditi / etadevAha evaM heTThillaihiM' ityAdi, vAcanAntare tu sarvamevedaM sAkSAd dRzyata iti // zatakaM -6 uddezakaH-9 samAptaH -: zatarka-6 uddezakaH - 10: vR. prAgavizuddhalezyasya jJAnAbhAva uktaH, atha dazamohezake'pi tameva darzayannidamAhamU. (320) annautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhaMti jAva parUveMti jAvatiyA rAyagihe nayare jIvA evaiyANaM jIvANaM no cakkiyA kei suhaM vA duhaM vA jAva kolaTThigamAyamavi niSphA- vamayamavi kalamamAyamavi ! evaM ?, goyamA ! jannaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva micchaM te evamAhaMsu ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi savvaloevi ya NaM savvajIvANaM no cakkiyA koI suhaM vA taM ceva jAva uvadaMsittae / se keNaTTeNaM ?, goyamA ! ayannaM jaMbUhIve 2 jAva visesAhie parikkheveNaM pannatte, deveNaM mahiDDIe jAva mahAnubhAge egaM mahaM savile vaNaM gaMdhasamuggagaM gahAya taM avadhaleti taM avAlettA jAva iNAmeva kaTTu kevalakappaM jaMbudhIvaM 2 tihiM accharAnivAehiM tisattakhutto anupariyaTTittA NaM havvamAgacchejjA / se nUnaM goyamA ! se kevalakappe jaMbuddIve 2 tehiM ghANapoggalehiM phuDe ?, haMtA phuDe, cakiyA NaM goyamA ! keti tesiM ghANapoggalANaM kolaTThiyAmAyamavi jAva uvadaMsittae ?, no tiNaTTe samaTTe, se teNaTTeNaM jAva uvadaMsettae // vR. 'annautthI' tyAdi, 'no cakkiya'tti na zaknuyAt 'jAva kolaTThiyamAyamavi' tti AstAM bahu bahutaraM vA yAvat kuvalAsthikamAtramapi tatra kuvalAsthikaM - badarakulakaH 'nipphAva'tti vallaH 'kala' tti kalAya: 'jUya'tti yUkA 'ayanna' mithyAdirdaSTAntopanayaH, evaM yathA gandhapudgalAnA matisUkSma-tvenAmUrttakalpatvAt kuvalAsthikamAtrAdikaM na darzayitaM zakyate evaM sarvajIvAnAM sukhasya Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 6/-/10/320 304 duHkhasya ceti // jIvAdhikArAdevedamAha mU. (321) jIve NaM bhaMte! jIve 2 jIve ?, goyamA ! jIve tAva niyamA jIve jIvevi niyamA jIve / jIve NaM bhaMte! neraie neraie jIve ?, goyamA ! neraie tAva niyamA jIve puNa siya neraie siya aneraie, jIve NaM bhaMte! asurakumAre asurakumAre jIve ?, goyamA ! asurakumAre tAva niyamA jIve jIve puNa siya asurakumAre siya no asurakumAre, evaM daMDao bhAniyavvo jAva vemAniyANaM / jIvati bhaMte! jIve jIve jIvati ?, goyamA ! jIvati tAva niyamA jIve jIve puNa siya jIvati siya no jIvati, jIvati bhaMte! neraie 2 jIvati ?, goyamA ! neraie tAva niyamA jIvati 2 puNa siya neraie siya aneraie, evaM daMDao neyavvo jAva vemAniyANaM / bhavasiddhIe NaM bhaMte! neraie 2 bhavasiddhIe ?, goyamA ! bhavasiddhIe siya neraie siya aneraie neraies viya siya bhavasiddhIe siya abhavasiddhIe, evaM daMDao jAva vemAniyANaM // vR. 'jIve NaM bhaMte ! jIve jIve jIve ?' iha ekena jIvazabdena jIva eva gRhyate dvitIyenaca caitanyamityataH praznaH, uttaraM punarjIvacaitanyayoH paraspareNAvinAbhUtatvAjjIvazcaitanyeva caitanyamapi jIva evetyevamarthaHmavagantavyaM, nArakAdiSu padeSu punarjIvatvamavyabhicAri jIveSu tu nArakAditvaM vyabhicArItyata Aha / 'jIve NaM bhaMte! neraie'ityAdi / jIvAdhikArAdevAha - 'jIvati bhaMte! jIve jIve jIvai' tti, jIvati prANAn dhArayati yaH sa jIvaH uta yo jIvaH sa jIvati ? iti praznaH, uttaraM tu yo jIvati satAvanniyamAjjIvaH, ajIvasyAyuH karmmAbhAvena jIvanAbhAvAt, jIvastu syAjjIvati syAnna jIvati, siddhasya jIvanabhAvAditi, nArakAdistu niyamAjjIvati, saMsAriNaH sarvasya prANadhAraNadharmakatvAt jIvatIti punaH syAnnArakAdiH syAdanArakAdiriti, prANadhAraNasya sarveSAM sadbhAvAditi jIvAdhikArAttadgatamevAnyatIrthiHkavaktavyatAmAha- mU. (322) annautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhaMti jAva parUveMti evaM khalu savve pANA bhUyA jIvA sattA egaMtadukkhaM veyaNaM veyaMti, se kahameyaM bhaMte! evaM ?, goyamA ! jannaM te annautthiyA jAva micchaM te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi atthegaiyA pANA bhUyA jIvA sattA egaMtadukkhaM veyaNaM veyaMti Ahacca sAyaM / atthegatiyA pANA bhUyA jIvA sattA egaMtasAyaM veyaNaM veyaMti Ahacca assAyaM veyaNaM veyaMti, atthegaiyA pANA bhUyA jIvA sattA vemAyAe veyaNaM veyaMti Ahacca sAyamasAyaM / sekeNaTTeNaM0 ?, goyamA ! neraiyAegaMtadukkhaMveyaNaM Ahacca sAyaM, bhavaNavaivANamaMtarajoisavemAniyA egaMtasAyaM vedaNaM veyaMti Ahacca asAyaM, puDhavikkAiyA jAva maNussA vemAyAe veyaNaM veyaMti Ahacca sAyamasAyaM, se teNaTTeNaM0 // vR. 'annautthiyA'ityAdi, 'Ahacca sAyaM' ti kadAcitsAtAM vedanAM, katham ? iti ceducyate"uvavAeNa va sAyaM neraio devakammuNA vAvi" / 'AhaJcca asAyaMti devA AhananapriyaviprayogAdiSvasAtAM vedanAM vedayantIti, 'vemAyAe 'tti vividhayA mAtrayA kadAcitsAtAM kadAcidasAtAmityarthaH Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-6, vargaH-, uddezakaH-10 305 jIvAdhikArAdevedamAha mU. (323) neraiyANaMbhaMte! je poggale attamAyAeAhAreMtite kiMAyasarIrakhettogADhe poggale attamAyAe AhAreMti anaMtarakhettogADhe poggale attamAyAe AhAreMti paraMparakhettogADhe poggale attamAyAe AhAreti?, goyamA! AyasarIrakhettogADhe poggale attamAyAe AhAreti no anaMtarakhettogADhe poggale attamAyAe AhAreti no paraMparakhettogADhe, jahA neraiyA tahA jAva vemANiyANaM dNddo| vR. 'neraiyA Na mityAdi 'attamAyAe'tti AtmanA AdAya-gRhItvetyarthaH 'AyasarIrakhettogADhe'tti svazarIrakSetre'vasthitAnityarthaH 'anaMtarakhettogADhe'tti AtmazarIrAvagAha kSetrApekSayA yadanantaraM kSetraMtatrAvagADhAnityarthaH, 'paraMparAkhettogADhe'tti AtmakSetrAnantarakSetrAdyatparaM kSetraMtatrAvagADhAnityarthaH / 'attamAyAe'ityuktamata AdAnasAdhAt / mU. (324) kevalI NaM bhaMte ! AyANehiM jANati pAsati?, goyamA ! no tiNaDhe0 / se keNaTeNaM?, goyamA! kevalI NaM puracchimeNaM miyaMpijANai amiyaMpijANai jAva nivvuDe daMsaNe kevalissa se tennttennN0| vR. 'kevalI Na'mityAdi sUtraM, tatra ca 'AyANehiMti indriyaiH / mU. (325) jIvANa suhaM dukkhaM jIve jIvati taheva bhaviyA ya / egaMtadukkhaveyaNa attamAyA ya kevlii| vR. dazamoddezakArthaHsaGgrahAya gAthA-'jIvANa'mityAdi gatArthaH / / mU. (326) sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!| zatakaM-6 uddezakaH-10 samAptaH // 1 // pratItya bhedaM kila nAlikeraM, SaSThaM zataM mnmtidntbhnyji| tathA'pi vidvatsabhasacchilAyAM, niyojya nItaM svaparopayogam zataka-6 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA __ bhagavatIagasUtre SaSThasyazatakasya TIkA prismaaptaa| (zatakaM-7) vR.vyAkhyAtaMjIvAdyarthaHpratipAdanaparaMSaSThaMzatam, athajIvAdyarthaHpratipAdanaparameva saptamazataM vyAkhyAyate, tatra cAdAvevodezakArthaHsaGgrahagAthAmU. (327)AhAra 1 virati 2 thAvara 3 jIvA 4 pakkhI ya 5 Au 6 anagAre 7 / chaumattha 8 asaMvuDa 9 anautthi 10 dasa sattamaMsi se|| vR. 'AhAra' tyAdi, tatra 'AhAra'tti AhArakAnAhArakavaktavyatArthaHprathamaH1 virai'tti pratyAkhyAnArtho dvitIyaH 2 'thAvara'tti vanaspativaktavyatArthaHstRtIyaH 3 'jIva'tti saMsArijIva15 20 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 bhagavatIaGgasUtraM7/-/-/327 prajJApanArthaHzcaturthaH 4 'pakkhI yatti khacarajIvayonivaktavyatArthaH paJcamaH 5 / ___ 'Au'ttiAyuSkavaktavyatArthaHSaSThaH 'anagAra'ttianagAravaktavyatArthaHsaptamaH 7 chaumattha'tti chadmasthamanuSyavaktavyatArtho'STamaH 8 'asaMvuDa'tti asaMvRtAnagAravaktavyatArtho navamaH 9 annautthiya'tti kAlodAyiprabhRtiparatIrthiHkavaktavyatArtho dazamaH 10 iti / -zatakaM-7uddezakaH-1:mU. (328) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaMjAvaevaMvadAsI-jIveNaM bhaMte! kaMsamayamanAhArae bhavai ?, goyamA! paDhame samae siyaAhArae siya anAhArae bitie samae siya AhArae siya anAhArae tatiesamae siyaAhArae siyaaNAhArae cautthe samae niyamAAhArae, evNdNddo| jIvA ya egiMdiyA ya cautthe samae sesA tatie sme| jIveNaMbhaMte! 'kaMsamayaMsavvappAhAraebhavati?, goyamA! paDhamasamayovavannae vA caramasamae bhavatthe vA ettha NaM jIve NaM savvappAhArae bhavai, daMDao bhAniyavvo jAva vemaaniyaannN|| vR. 'kaM samayaM aNAhArae'tti parabhavaM gacchan kasmin samaye'nAhArako bhavati ? iti praznaH, uttaraMtuyadAjIva RjugatyotpAdasthAnaM gacchatitadAparabhavAyuSaHprathama evasamayeAhArako bhavati, yadAtuvigrahagatyA gacchati tadA prathamasamayevakre'nAhArako bhavati, utpattisthAnAnavAptau tadAhAraNIyapudgalAnAmabhAvAd, ata Aha ___'paDhame samae siya AhArae siyaaNAhArae'tti, tathAyadaikena vakreNa dvAbhyAMsamayAbhyAmutpadyate tadA prathame'nAhArako dvitIye tvAhArakaH, yadA tu vakradvayena tribhiH samayairutpadyate tadA prathame dvitIye cAnAhAraka ityata Aha - 'bIyasamaye siyaAhArae siyaanAhArae'tti, tathAyadA vakradvayena tribhiH samayairutpadyate tadA''dyayoranAhArakastRtIye tvAhArakaH, yadA tu vakratrayeNacaturbhiH sayamairutpadyatesamayatraye'nAhArakazcaturthe tu niyamAdAhAraka itikRtvA -- -'taie samae siya' ityAdhuktaM, vakratrayaM cetthaM bhavati-nADyA bahirviMdigavyavasthitasya sato yasyAdholokAdUrdhvaloke utpAdo nADyA bahireva dizi bhavati so'vazyamakene samayena vizrenitaH samazreNIMpratipadyate dvitIyena nADIpravizati tRtIyenorddhalokaMgacchaticaturthena lokanADIto nirgatyotpattisthAne utpadyate, ihacAdye samayatrayevakratrayamavagantavyaM, smshrennyaivgmnaat| anye tvAH-vakracatuSTayamapi saMbhavati, yadA hi vidizo vidizyevotpadyate tatra samayatrayaM prAgvat caturthe samaye tu nADIto nirgatya samazreNiM pratipadyate paJcamena tUtpattisthAnaM prApnoti, tatra cAdye samayacatuSTaye vakracatuSTayaM syAt, tatra cAnAhAraka iti, idaM ca sUtre na darzitaM, praayennetthmnutptteriti| ___ "evaMdaMDao'ttiamunA'bhilApenacaturvizatidaNDakovAcyaH, tatracajIvapadeekendriyapadeSu capUrvoktabhAvanayaivacaturthe samayeniyamAdAhAraka iti vAcyaM, zeSeSutRtIyasamaye niyamAdAhAraka iti, tatra yo nArakAditrasastraseSvevotpadyate tasya nADyA bahistAdAgamanaM gamanaM ca nAstIti tRtIyasamaye niyamAdAhArakatvaM, tathAhi___ yo matsyAdirbharatasya pUrvabhAgAdairavatapazcimabhAgasyAdho nerakeSUtpadyate sa ekena samayena Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-1 307 bharatasya pUrvabhAgAtpazcimaMbhAgaM yAti dvitIyena tutata airavatapazcimaMbhAgaMtatastRtIyena narakamiti, atra cAdyayoranAhArakastRtIye tvAhArakaH, etadeva darzayati-'jIvA egidiyA ya cautthe samaye sesA tiysme'tti| 'kaM samayaM savvappAhArae'tti kasmin samaye sarvAlpaH-sarvathA stoko na yasmAdanyaH stokataro'stisaAhAro yasya sa sarvAlpAhAraH ya eva sarvAlapAhArakaH, 'paDhamasamayovavannae'tti prathamasamaya utpannasya prathamovA samayo yatratat prathamasamayaMtadutpanna-utpattiryasya satathA, utpatteH prathamasamaya ityarthaH, tadAhAragrahaNahetoH zarIrasyAlpatvAtsarvAlpAhAratA bhvtiiti| 'caramasamayabhavattheva'tticaramasamaye bhavasya-jIvitasya tiSThati yaH sa tathA, AyuSazcaramasamaya ityarthaH, tadAnI pradezAnAM saMhatatvenAlpeSu zarIrAvayaveSu sthitatvAtsarvAlpAhArateti anAhArakatvaM ca jIvAnAM vizeSato lokasaMsthAnavazAbhavIti lokaprarUpaNasUtram mU. (329) kiMsaMThieNaM bhaMte! loe pannatte?, goyamA! supaiTThagasaMThie loe pannatte, heTThA vicchinne jAva uppiM udduNmuiNgaagaarsNtthie| tesiM NaM sAsayaMsi logaMsi heTThA vicchinnaMsi jAva uppiM uDaMmuiMgAgArasaMThiyaMsi uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI jIvevi jANai pAsai ajIvevi jANai pAsai tao pacchA sijjhati jAva aMtaM karei / vR. 'supaiTThagasaMThie'tti supratiSThakaM zarayantrakaM tacceha uparisthApitakalazAdikaM grAhyaM, tathAvidhenaiva lokasAdRzyopapatteriti, etasyaivabhAvanArthaHmAha-'heTThAvicchinne' ityAdi, yAvatkaraNAt 'majjhe saMkhitteuppiM visAle ahe paliyaMkasaMThANasaMThie majjhevaravayaraviggahie'ttidRzya, vyAkhyA cAsya prAgvaditi ||anntrN lokasvarUpamuktaM, tatra yatkevalI karotI taddarzayannAha-'taMsI'tyAdi 'aMtaM karei'tti, atra kriyoktA, atha tadvizeSameva zaramaNopAsakasya darzayannAha mU. (330) samaNovAsagassaNaMbhaMte! sAmAiyakaDassasamaNovAsae acchamANassa tassa NaMbhaMte! kiMIriyAvahiyA kiriyA kajai ? saMparAiyAkiriyA kajai?, goyamA! no IriyAvahiyA kiriyA kajjai saMparAiyA kiriyA kajjai, se keNaDheNaM jAAva saMpa0 go0 samaNovAsayassa NaM sAmAiyakaDassa samaNovAsae acchamANssa AyA ahigaraNI bhavai AyAhigaraNavattiyaM caNaM tassa no IriyAvahiyA kiriyA kajjara saMparAiyA kiriyA kajajaI, se teNaTeNaM jAva saMparAiyA vR. 'samaNe'tyAdi, 'sAmAiyakaDassa'tti kRtasAmAyikasya, tathA 'zramaNopAzraye' sAdhuvasatA-vAsInasya-tiSThataH 'tassaNa ntiyo yathArthaHstasya zramaNopAsakasyaiveti, kilAkRtasAmAyikasya tathA sAdhyAzraye'navatiSThamAnasya bhavati sAmparAyikI kriyA, vizeSaNadvayayoge punarairyApathikI yuktA niruddhakaSAyatvAdityAzaGkA ato'yaM prshnH| uttaraM tu 'AyAhikaraNIbhavati'tti AtmA-jIvaH adhikaraNAni-halazakaTAdIni kaSAyAzrayabhUtAniyasya santi so'dhikaraNI, tatazca AyAhikaraNavattiyaMcaNaM tiAtmano'dhikaraNAni AtmAdhikaraNAni tAnyeva pratyayaH-kAraNaM yatra kriyAkaraNe tadAtmAdhikaraNapratyayaM sAmparAyikI kriyA kriyata iti yogaH / mU. (331) samaNovAsagassa NaM bhaMte ! puvvAmeva tasapANasamAraMbhe paJcakkhAe bhavati Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 7/-/1/331 puDhavisamAraMbha apaJcakkhAe bhavai se ya puDhaviM khaNamANe'nnayaraM tasaM pANaM vihiMsejjA se NaM bhaMte! taM vayaM aticarati ?, no tiNaTTe samaTTe, no khalu se tassa ativAyAe AuTTati / samaNovAsayassa NaM bhaMte! puvvAmeva vaNassaisamAraMbhe paccakkhAe se ya puDhaviM khaNamANe annayarassa rukkhassa mUlaM chiMdejjA se gaM bhaMte! taM vayaM aticarati, ! no tiNaTTe samaThThe, no khalu tassa aivAyAe AuTTati / 308 vR. zramaNopAsakAdhikArAdeva 'samaNovAsage' tyAdi prakaraNam, tatra ca 'tasapANasamAraMbhe 'tti trasavadhaH 'no khalu se tassa ativAyAe AuTTai' tti na khalu asau 'tasya' trasaprANasya 'atipAtAya' vadhAya 'Avarttate' pravartate iti na saGkalpavadho'sau saGkalpavadhAdeva ca nivRtto'sI, na caiSa tasya saMpanna iti nAsAvaticarati vrataM / mU. (332) samaNovAsae NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesanijeNaM asaNapANakhAimasAimeNaM paDilAbhemANe kiM labbhai ?, goyamA ! samaNovAsae NaM tahArUvaM samaNaM vA jAva paDilAbhemANe tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA samAhiM uppAeti, samAhikAraeNaM tameva samAhiM paDilabhai / samaNovAsae NaM bhaMte! tahArUvaM samaNaM vA jAva paDilAbhesANe kiM cayati ?, goyamA ! jIviyaM cayati duccayaM cayati dukkaraM kareti dullahaM lahai bohiM bujjhai tao pacchA sijjhati jAva aMtaM kareti / vR. 'kiM cayai ?' kiM dadAtItyarthaH 'jIviyaM cayai'tti jIvitamiva dadAti, annAdi dravyaM yacchan jIvitasyaiva tyAgaM karotItyarthaH, jIvitasyevAnnAdidravyasya dustyajatvAt, etadevAha - 'duccayaM cayai' tti dustyajametat, tyAgasya duSkaratvAt, etadevAha - duSkaraM karotIti, athavA kiM tyajatikiM virahayati ?, ucyate, jIvitamiva jIvitaM karmmaNo dIrghA sthitiM 'duccayaM' ti duSTaM karmmadravyasaJcayaM 'dukkaraM' ti duSkaramapUrvakaraNato granthibhedaM, tatazca 'dullaMbhaM labhai' tti anivRtikaraNaM labhate, tatazca 'bohiM bujjhai' tti 'bodhiM samyagdarzanaM 'budhyate' anubhavati / iha ca zramaNopAsakaH sAdhUpAsanAmAtrakArI grAhyaH, tadapekSayaivAsya sUtrArthasya ghaTamAnatavAt, 'tao paccha' tti tadanantaraM siddhayatItyAdi prAgvat anyatrApyuktaM dAnavizeSasya bodhiguNatvaM, yadAha-"anukaMpa'kAmanijjarabAlatave dAnavinae" tyAdi, tathA "keI teNeva bhaveNa nivvuyA savvakammao mukkA / keI taiyabhaveNaM sijjhissaMti jinasagAse // " - anantaramakarmatvamuktamato'karmmasUtram 11 9 11 mU. (333) atthi NaM bhaMte! akammassa gatI pannAyati ?, haMtA atthi / kahannaM bhaMte! akammassa gatI pannAyati ?, goyamA ! nissaMgayAe niraMgaNayAe gatipariNAmevaM baMdhaNacheyaNayAe niraMdhaNayAe puvvapaogeNaM akammassa gatI pannattA / kahannaM bhaMte ! nissaMgayAe niraMgaNayAe gaipariNAmeNaM baMdhaNacheyaNayAe niraMdhaNayAe puvyappaogeNaM akammassa gatI pannAyati ? se jahAnAmae - kei purise sukkaM tuMbaM nicchiDDuM niruvahayaMti AnupuvvIe parikammemANe 2 dabbhehi ya kusehi ya veDhei 2 aTThahiM maTTiyAlevehiM liMpai 2 uNhe datayati bhUtiM 2 sukkaM samANaM Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-1 atthAhamatAramaporasiyaMsi udagaMsi pakkhivejjA / se nUnaMgoyamA! setuMbe tesiMaTThaNhaMmaTTiyAlevANaM guruyattAebhAriyattAe gurusaMbhAriyattAe salilatalamativaittA ahe dharanitalapaiTThANebhavai?, haMtAbhavai, aheNaMsetuMbe aTThaNhaMmaTTiyAlevANaM parikkhaeNaM dharanitalamativaittA uppiM salilatalapaiTThANe bhavai ?, haMtA bhavai evaM khalu goyamA ! nissaMgayAe niraMgaNayAe gaipariNAmeNaM akammassa gaI pannAyati / kahannaM bhaMte ! baMdhaNachedaNayAe akammassa gaI pannattA?, goyamA! se jahAnAmae-kalasiMbaliyAi vA muggasiMbaliyAi vA mAsasiMbaliyAi vA siMbalisiMbaliyAi vA eraMDamiMjiyAi vA uNhe dinnA sukkA samANI phuDittANaM egaMtamaMtaM gacchai, evaM khalu goyamA ! / ___kahannaM bhaMte! niraMdhaNayAe akammassa gatI?, goyamA! se jahAnAmae-dhUmassa iMdhaNavippamukkassa uDe vIsasAe nivvAghAeNaM, gatI pavattati, evaM khalu goyamA!0 kahannaM bhaMte ! puvvappaogeNaM akammassa gatI patnattA?, goyamA ! se jahAnAmae-kaDassa kodaMDavippamukkassa lakkhAbhimuhI nivvAghAeNaM gatI pavattai, evaM khalu goyamA ! nIsaMgayAe niraMgaNayAe jAva puvvappaogeNaM akammassa gatI pnnttaa|| vR. 'gaIpannAyaittigatiprajJAyateabhuyapagamyate itiyAvat nissaMgayAe'tti 'nisaGgatayA' karmalApagamena 'niraMgaNayAe'ttinIrAgatayA mohApagamena gatipariNAmeNaM'tigatisvabhAvatayA'lAbudravyasyeva 'baMdhaNaccheyaNayAe'tti karmabandhanachedanena eraNDaphalasyeva 'nirandhaNatAe'tti karmendhanavimocanena ghUmasyeva 'puvvapaogeNaM ti sakarmatAyAM gatipariNAmavattvena bANasyeveti / etadeva vivRNvannAha- 'kahanna' mityAdi, 'niruvahayaMti vAtAdyanupahataM 'dabbhehi yatti dabhaiH samUlaiH 'kusehiya'tti kuzaiH-dabhaireva chinnamUlaiH 'bhUiMbhUinti bhUyo bhUyaH 'atthAhe'tyAdi, iha makArauprAkRtaprabhavAvataH astAghe'ta evAtAre'taeva 'apauruSeye apuruSapramANe 'kalasiMbaliyAi vA' kalAyAbhidhAnadhAnyaphalikA siMbali'tti vRkSavizeSaH 'eraMDamiMjiyA' eraNDaphalam 'egaMtamaMta gacchai'tti eka ityevamanto-nizcayo yatrAsAvekAnta eka ityarthaH atastamanataM bhUbhAgaM gcchti| iha ca bIjasyagamane'pikalAyasiMbalikAdestaduktaMtattayorabhedopacArAditi, 'uDvIsasAe'tti UrdhvaM visayA' svabhAvena 'nivvAghAeNaM'ti kaTAdyAcchAdanAbhAvAt / akammarNo vaktavyatoktA, athAkarmaviparyayabhUtasya sa karmaNo vaktavyatAmAha mU. (334) dukkhI bhaMte ! dukkheNaM phuDe adukkhI dukkheNaM phuDe ?, goyamA ! dukkhI dukkheNaM phuDe no adukkhI dukkheNaM phuDe / dukkhINaM bhaMte ! neratie dukkheNa phuDe adukkhI neratie dukkheNaM phuDe ?, goyamA ! dukkhI neraie dukkheNaM phuDe no adukkhI neratie dukkheNaM phuDe, evaM daMDao jAva vemAniyANaM / evaM paMca daMDagA neyavvA-dukkhI dukkheNaM phuDe 1 dukkhI dukkhaM pariyAyai 2 dukkhI dukkhaM udIrei 3 dukkhI dukkhaM vedeti 4 dukkhI dukkhaM nijareti 5 // vR. 'dukkhI bhaMte ! dukkheNa phuDe'tti duHkhanimittatvAt duHkhaM-karma tadvAn jIvo duHkho bhadanta ! duHkhena-duHkhahetutvAt karmaNA-spRSTo baddhaH 'no adukkhI'tyAdi, 'no' naiva aduHkhIakarmA duHkhena spRSTaH siddhasyApi tatprasaGgAditi / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/1/334 'evaM paMcadaMDakA neyavya'tti 'evam' ityanantaroktAbhilApena paJca daNDakA netavyAH, tatra duHkhI duHkhena spRSTa ityeka ukta eva 1, 'dukkhI dukkhaM pariyAyaI ti dvitIyaH, tatra 'duHkhI' karmavAn 'duHkhaM' karma 'paryAdadAti' sAmastyenopAdatte, nidhattAdi karotItyarthaH 2, 'udIrei'tti tRtIyaH 3, 'veeitti caturthaH 4, 'nijarei'tti paJcamaH 5 / ___ udIraNavedananirjaraNAni tu vyAkhyAtAni prAgiti / karmabandhAdhikArAtkarmabandhacintAnvitamanagArasUtraM, anagArAdhikArAcca tatpAnaka- bhojanasUtrAni mU. (335) anagArassaNaMbhaMte! anAuttaMgacchamANassa vAciTThamANassavAnisiyamANassa vAtuyaTTamANassa vA anAuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM geNhamANassa vA nikkhivamANassa vA tassaM NaM bhaMte ! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai ? saMparAiyA kiriyA kajjai ?, go0 no IriyAvahiyA kiriyA kaJjati saMparAiyA kiriyA kjti|| sekeNadveNaM0?, goyamA! jassaNaMkohamANamAyAlobhA vocchinnAbhavaMti tassaNaMIriyavahiyA kiriyA kajjaino saMparAiyA kiriyA kajjai, jasasaNaMkohamAnamAyAlobhAavocchinnA bhavaMti tassaNaM saMparAya kiriyA kajjai noIriyA vahiyA, ahAsuttaM rIyamANassa IriyAvahiyA kiriyA kajjai ussuttaM rIyamANassa saMparAiyA kiriyA kajjai, seNaM ussuttameva riyati, se teNaTeNaM0 vR. tatra ca 'vocchinne ti anuditAH / mU. (336) aha bhaMte! saiMgAlassa saghUmassa saMjoyaNAdosaduTTassa pANabhoyaNassa ke adve pannate ?, goyamA ! je NaM niggaMthe vA niggaMthI vA phAsuesanijaM asanapAna 4 paDigAhittA mucchie giddhe gaDhie ajjhovavanne AhAraM AhAreti esaNaMgoyamA! saiMgAle pAnabhoyaNe, jeNaM niggaMthe vA niggaMthI vA phAsuesanijaM asanapAna 4 paDigAhittA mahayA 2 appattiyakohakilAmaM karemANe AhAramAhAreiesaNaMgoyamA! sadhUme pANabhoyaNe, jeNaM niggaMthe vA 2 jAvapaDiggahettA guNuppAyaNaheuM annadavveNa saddhiM saMjoettA AhAramAhArei esa NaM goyamA ! saMjoyaNAdosaduDhe pANabhoyaNe, esaNaM goyamA! saiMgAlassa saghUmassa saMjoyaNAdosaduTThassa pANabhoyaNassa aTTe pa0 aha bhaMte ! vItiMgAlassa vIyaghUmassa saMjoyaNAdosavippamukkassa pANabhoyaNassa ke aTe pannatte?, goyamA! jeNaM niggaMtho vA jAva paDigahettA amucchie jAva AhAreti esa NaMgoyamA vItiMgAle pAnabhoyaNe, jeNaM niggaMthe niggaMthI vA 2 jAva paDigAhettA no mahayA appattiyaM jAva AhArei, esaNaM goyamA ! vIyaghUme pAnabhoyaNe, jeNaM niggaMthe niggaMthI vA 2 jAva paDigAhettA jahAladdhaM tahA AhAramAhArei esa NaM goyamA! saMjoyaNAdosavippamukke pAnabhoyaNe, esa NaM goyamA! vItiMgAlassa vIyaghUmassa saMjoyaNAdosavippamukkassa pANabhoyaNassa aTTe pnntte| vR. 'saiMgAlassa'tti cAritrendhanamaGgAramiva yaH karoti bhojanaviSayarAgAgni so'GgAra evocyate tena saha yadvarttate pAnakAdi tat sAGgAraM tasya 'saghUmassa'tti cAritrendhanaghUmahetutvAt dhUmo-dveSastena saha yatpAnakAdi tat sadhUmaM tasya 'saMjoyaNAdosaduTThassa'tti saMyojanA-dravyasya guNavizeSaNArthaM dravyAntareNa yojanaM saiva doSastena duSTaM yattattathA tsy| ___ 'je NaM'ti vibhaktipariNAmAdyamAhAramAhArayatIti sambandhaH 'mucchie'tti mohavAn doSAnabhijJatvAt 'giddhe'tti tadvizeSAkAGkSAvAn 'gaTThie'tti tadgatasnehatantubhiH saMdarbhitaH Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-1 311 'ajjhovavanne'tti tadekAgratAM gataH 'AhAramAhArei'tti bhojanaM karoti 'esaNaM'ti 'eSaH' AhAraH sAGgAraMpAnabhojanaM, 'mahayAappattiyaMtimahadaprItikam aprema 'kohakilAmaMtikrodhAtklama:zarIrAyAsaH krodhaklamo'tastaM, 'guNuppAyaNaheuMti rasavizeSotpAdanAyetyarthaH, vIiMgAlassatti vIto gato'GgAro-rAgo yasyamAttadvItAGgAraM, mU. (337) ahabhaMte! khettAtiktassa kAlAtivaMtassa maggAtikaMtassa pamANAtikaMtassa pANabhoyaNassa ke aDhe pannatte?, go0 jeNaM niggaMthe vA niggaMthI vA phAsuesanijaMNaM asaNaM 4 anuggae sUrie paDiggAhittA uggae sUrie AhAramAhAreti esa NaM goyamA ! khittAtikate pANabhoyaNe jeNaMniggaMthAvAra jAvasAimaMpaDhamAe porisIepaDiggAhettA pacchimaMporisiMuvAyaNAvettA AhAraM AhArei esa NaM goyamA ! kAlAtikaMte pAnabhoyaNe, je NaM niggaMtho vA 2 jAva sAimaM paDigAhittA paraM addhajoyaNamerAe vIikkamAvaittA AhAramAhArei esa NaM goyamA! maggAtikkate pANabhoyaNe, jeNaM niggaMtho vA niggaMthI vA phAsuesanijaM jAva sAimaMpaDigAhittA paraMbattIsAe kukkuDiaMDagapamANamettANaM kavalANaM AhAramAhArei / esaNaMgoyamA! pamANAikkaMte pANabhoyaNe, aTThakukkuDiaMDagappamANamette kavale AhAramAhAreNAme appAhAre duvAlasakukkuDiaMDagappamANamette kavale AhAramAhAremANe avaDDomoyariyA solasakakuDiaMDagappamANamette kavale AhAramAhAremANedubhAgappattecauvvIsaMkukkuDiaMDagappamANe jAva AhAramAhAremANe omodarie battIsaM kukkuDiaMDagamette kavale AhAramAhAremANe pamANappatte etto ekkeNavi gAseNaM UNagaM AhAramAhAremANe samaNe niggaMthe no pakAmarasabhoI iti vattavvaM siyA, esaNaM goyamA! khettAdikkaMtassa kAlAtiktassa maggAtikaMtassa pamANAtikaMtassa pANabhoyaNassa aTTe pannatte / / vR. 'khettAikkaMtassa'tti kSetraM-sUryasambandhi tApakSetraM dinamityarthaH tadatikrAntaM yattat kssetraatikraantNtsy| 'kAlAiktassa'ttikAlaM-divasasya praharatrayalakSaNamatikrAntaMkAlAtikrAntaM tasya, 'maggAikkaMtassa'tti arddhayojanamatikrAntasya 'pamANAikaMtassa'tti dvAtriMzatkavalalakSaNamatikrAntasya, 'uvAiNAvitta'tti upAdApayya-prApayyetyarthaH paraM 'addhajoyaNamerAe'ttidvAtriMzatkavalalakSaNamatikrAntasya, 'uvAiNAvitta'tti upAdApayya-prApayyetyarthaH paraM 'addhajoyaNamerAe'tti arddhayojanala-kSaNa-maryAdAyAH parata ityarthaH "vItikkamAvetta'tti upAdApayya-prApayyetyarthaH / ____ 'kukkuDiaMDagapamANamettANaM tikukkuTyaNDakasya yatpramANaM-mAnaMtataparimANaM-mAnaM yeSAM te tathA, athavA kukuTIva-kuTIramiva jIvasyAzrayatvAt, kuTI-zarIraM kutsitA azuciprAyatvAt kuTI kukuTI tasyA aNDamivANDakaM-udarapUrakatvAdAhAraH kukuTyaNDakaM tasya pramANato mAtrAdvAtriMzattamAMzarUpA yeSAM te kukkuTyaNDakapramANamAtrA atstessaamymbhipraayH|| yAvAn yasya puruSasyAhArastasyAhArasya dvAtriMzattamo bhAgastat puruSApekSayA kavalaH, idameva kavalamAnamAzritya prasiddhakavalacatuHSaSTayAdimAnAhArasyApipuruSasya dvAtriMzatA kavalaiH pramANaprAptatopapannAsyAt, nahisvabhojanasyArddha bhuktavataH pramANaprAptatvamupapadyate, prathamavyAkhyAnaM tupraayikpkssaapekssyaa'vgntvymiti| 'appAhAre'ttialpAhAraH sAdhurbhavatItigamyam, athavA'STI Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 7/-/1/337 kukkuTyaNDakapramANamAtrAn kavalAnAhAram 'AhArayati' kurvati sAdhau 'alpAhAraH' stokAhAraH, caturthAzarUpatvAttasya, evamuttaratrApi 'AhAremANe' ityetatpadaM prathamaikavacanAntaM saptamyekavacanAntaM vA vyAkhyeyam / 312 'avaDDomoyariya'tti avamasya Unasyodarasya karaNamavamodarikA, apakRSTaM kiJcidUnamarddha yasyAM sA'pArddhA dvAtriMzatkavalApekSayA dvAdazAnAmapArddharUpatvAt apArddhA cAsAvavamodarikA ceti samAsaH sA bhavatItyevaM saptamyantavyAkhyAnaM neyaM, prathamAntavyAkhyAnaM tu dharmmadharmiNorabhedAdapArddhAvamaudarikaH sAdhurbhavatItyevaM netavyaM, 'dubhAgappatte' tti dvibhAgaH - arddha tatprApto dvibhAgaprApta AhAro bhavatIti gamyaM, dvibhAgo vA prApto'neneti dvibhAgaprAptaH sAdhurbhavatIti gamyam / 'omoyariya'ttiavamodarikA bhavati dharmmadharmmiNorabhedAdvA'vamodarikaH sAdhurbhavatIti gamyaM, 'pakAmarasabhoi' tti prakAmaM atyarthaM rasAnAM madhurAdibhedAnAM bhogI-bhoktA prakAramarasabhogIti mU. (338) aha bhaMte! satthAtIyassa satthapariNAmiyassa esiyassa vesiyassa samudAniyassa pANabhoyaNassa ke aTThe pannatte ? goyamA ! je NaM niggaMthe vA niggaMdhI vA nikkhittasatthamusale vavagayamAlAvannagavilevaNe vavagayacuyaiyattattadehaM jIvavippajaDhaM akayamakAriyamasaMkappiyamaNAhUyamakIyakaDamaNui navakoDIparisuddhaM dasaMdosavippamukkaM uggamuppAyasesaNAsuparisuddhaM vItiMgAlaM vItadhUmaM saMjoyaNAdosavippamukkaM asurasuraM acavacavaM aduyamavilaMbiyaM aparisADI akkhovaMjaNavaNANulevaNabhUyaM saMyamajAyAmAyAvattiyaM saMjamabhAravahaNaTTayAe bilamiva pannagabhUeNaM appANeNaM AhAramAhAreti esa NaM goyamA ! satthAtIyassa satthapariNAmiyassa jAva pANabhoyaNassa ayamaTTe pannatte / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti / / vRM. 'satthAtItassa 'tti zaztrAd - agnyAderatItaM uttIrNaM zastrAtItam, evaMbhUtaM ca tathAvidhapRthukAdivadapariNatamapi syAdata Aha- 'satthapariNAmiyassa' tti varNAdInAmanyathAkaraNenAcittIkRtasyetyarthaH, anena prAsukatvamuktam, 'esiyassa' tti eSaNIyasya gaveSaNAvizuddhayA vAgaveSitasaya 'vesiyassa' ttivizeSeNa vividhairvA prakAraireSitaM vyeSitaM grahaNaiSaNAgrAsaiSaNAvizodhitaM tasya, athavA veSo - muninepathyaM sa hetulAbhe yasya tadvaiSikam AkAramAtradarzanAdavAptaM na tvAvarjanayA, anena punarutpAdanAdoSApohamAha, 'sAmudAniyassa' tti tatastato bhikSArUpasya, kiMbhUto nirgranthaH ? ityAha'nikkhittasatthamusale 'tti tyaktakhaGgAdizastramuzalaH 'vavagayamAlAvannagavilevaNe'tti vyapagatapuSpamAlAcandanAnulepanaH, svarUpavizeSaNe ceme na tu vyavacchedArthe, nirgranthAnAmevaMrUpatvAdeveti, 'vavagayacuyacaiyacattadehaM' ti vyapagatAH- svayaM pRthagbhUtA bhojyavastusaMbhavA AgantukA vA kRmyAdayaH cyutA-mRtAH svata eva parato vA'bhyavahAryavastvAtmakAH pRthivIkAyikAdayaH 'caiya'tti tyAjitA-bhojyadravyAtpRthakkAritA dAyakena 'catta 'tti svayameva dAyakena tyaktA-bhakSyadravyAtpRthakka tA 'dehA' abhedavivakSayA dehino yasmAt sa tathA tamAhAraM, vRddhavyAkhyA tu vyapagataH - oghatazcetanAparyAyAdapetaH cyutaH- jIvanakriyAto bhraSTaH cyAvitaH svata evAyuSkakSayeNa bhraMzitaH tyaktadeha :parityaktajIvasaMsargajanitAhAraprabhavopacayaH, - tata eSAM karmmadhArayo'tastaM, kimuktaM bhavati ? ityAha- 'jIvavippajaDhaM' ti prAsukamityarthaH Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-1 313 'akayamakAriyamasaMkappiyamaNAhUyamakIyagaDamaNuTuiM' akRta-sAdhvarthaHmanirvartitaM dAyakena, evamakAritaM dAyakenaiva, anena vizeSaNadvayenAnAdhAkarmikaupAttaH 'asaGkalpitaM' svArthaM saMskurvatA sAdhvarthaHtayA na saGkalpitam, anenApyanAdhAkarmika eva gRhItaH, svArthaHmArabdhasya sAdhvarthaM niSThAM gatasyApyAdhAkarmikatvAt, na ca vidyate AhUtaM-AhvAnamAmantraNaM nityaM madgRhe poSamAtramannaM grAhyamityevaMrUpaM karmakarAdyAkAraNaM vA sAdhvarthaM sthAnAntarAdannAdyAnayanAya yatra so'nAhUtaHanityapiNDo'nabhyAhRto vetyarthaH, spardhA vA''hUtaM tanniSedhAdanAhUto, dAyakenAsparddhayA dIyamAnamityarthaH, anena bhAvato'pariNatAbhidhAnaeSaNAdoSaniSedha ukto'tastam 'akrItakRtaM' krayeNa sAdhudeyaM na kRtam, anuddiSTam-anauddezikaM, 'navakoDIparisuddhaM'ti iha koTayo vibhAgA stAzcemAH bIjAdikaM jIvaM na hanti na ghAtayatighnantaM nAnumanyate 3, evaM na pacati 3 na krINAti 3 ityevaMrUpAH, 'dasadosavippamukkaM ti doSAH-zaGkitabhrakSitAdayaH 'uggamupAyaNesaNAsuparisuddhaMti udgamazca-AghAkarmAdi SoDazavidhaH utpAdanAca-dhAtrIdUtyAdikA SoDazavidhaiva udgamotpAdane etadviSayA yA eSaNA-piNDavizuddhistayA suSThu parizuddho yaH sa udgamotpAdanaiSaNA- suparizuddho'tastam, anena coktAnuktasaGgrahaH kRtaH, vItAGgArAdIni kriyAvizeSaNAnyapi bhavanti prAyo'nena ca graasaissnnaavishuddhiruktaa| 'asurasuraM'taanukaraNazabdo'yamemacavacavamityapi, 'aduyaMtiazIghram avilaMbiyaM'tinAtimantharaM 'aparisADiMti anavayavojjhanam 'akkhovaMjaNavaNAnulevaNabhUyaMti akSopAJjana ca-zakaTaghUmrakSaNaM vraNAnulepanaM ca-kSatasyauSadhena vilepanaM akSopAJjanavraNAnulepane te iva vivakSitArthaHsiddhirasAdinirabhiSvaGgatAsAdhAdayaH so'kSopAJjanavaNAnulepanabhUto'tastaM, kriyAvizeSaNaM vA, 'saMjamajAyAmAyAvattiya'ti saMyamayAtrA-saMyamAnupAlanaM saiva mAtrA-AlambanasamUhAMzaH saMyamayAtrAmAtrA pratyayo yatra sa tathA'tastaM saMyamayAtrAmAtrApratyayaM vA yathA bhavati, etadeva vaakyaantrennaah| 'saMyamabhAravahaNaTTayAe'tti saMyama eva bhArastasya vahana-pAlanaMsaevArthaHsaMyamabhAravahanArthaH stadbhAvastattAtasyai, 'bilamiva pannagabhUeNaMappANeNaM'tibile iva-ran iva 'pannagabhUtena' sarpakalpena AtmanA karaNabhUtenAhAramuktavizeSaNam 'AhArayati' zarIrakoSThake prakSipati, yathA kila bile sarpaAtmAnaM pravezayati pAvanisaMspRzan evaMsAdhurvadanakandarapAnisaMspRza-nnAhAreNa tadasaJcAraNato jaTharabile AhAraM pravezayatIti / __"esaNaM'ti eSaH'anantaroktavizeSaNaAhAraH zastrAtItAdivizeSaNasya pAnabhojanasya arthaH-abhidheyaH prajJapta iti // zatakaM-7 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-7 uddezakaH-2:vR.prathamoddezake pratyAkhyAnino vaktavyatoktA dvitIye tu pratyAkhyAnaM nirUpayannAha mU. (339) se nUnaM bhaMte ! savvapANehiM savvabhUehiM savavajIvehiM savvasattehiM paccakkhAyamiti vadamANassa supaccakkhAyaMbhavatidupaccakkhAyaMbhavati?, goyamA! savvapANehiMjAva savvasattehiM Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/2/339 paJcakkhAyamiti vadamA Nassa siya supaccakkhAyaM bhavati siya dupaccakkhAyaM bhavati / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai savvapANehiM jAva siya dupaccakkhAyaM bhavati?, goyamA! jassa NaM savvapANehiM jAva savvasattehiM paccakkhAyamiti vadamANassa no evaM abhisamannAgayaM bhavati ime jIvA ime ajIvA ime tasA ime thAvarA tassa NaM savvapANehiM jAva savvasattehiM paccakkhAyamiti vadamANassa no supaccakkhAyaM bhavati dupaccakkhAyaM bhavati / evaMkhalu se dupaccakkhAIsavvapANehiM jAva savvasattehiM paccakkhAyamiti vadamANo no saccaM bhAsaMbhAsai mosaMbhAsaM bhAsai, evaM khalu se musAvAI savvapANehiM jAva savvasattehiM tivihaM tiviheNaMasaMjayavirayaMpaDihayapaJcakkhAyapAvakamme sakirie asuvaMDe egaMtadaMDe egaMtabAleyAvibhavati, jassaNaM savvapANehiM jAvasavvasattehiM paJcakkhAyamiti vadamANassa evaM abhisamannAgayaM bhavai / ime jIvA ime ajIvA ime tasA ime thAvarA, tassa NaM savvapANehiM jAva savvasattehiM paccakkhAyamiti vadamANassa supaJcakkhAyaM bhavati no dupaJcakkhAyaM bhavati, evaM khalu se supaccakkhAI savvapANehiM jAva savvasattehiM paJcakkhAyamiti vayamANe saccaM bhAsaM bhAsada no mosaM bhAsaM bhAsai, evaM khalu se saccavAdI savvapANehiM jAva savvasattehiM tivihaM tiviheNaM saMjayavirayapaDihayapaJcakkhAyapAvakamme akirie saMvuDe egaMtapaMDieyAvi bhavati / se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai jAva siya dupaccakkhAyaM bhavati / vR. 'se nUna'mityAdi, 'siya supaccakkhAyaM siya dupaccakkhAyaM'iti pratipAdya duSpratyAkhyAnatvarNanaM kRtaM tadyathAsaGkhyanyAyatyAgena yathA''sannatAnyAyamaGgIkRtyeti draSTavyaM, 'no evaM abhisamannAgayaM bhavati'tti 'no' naiva 'evam' iti vakSyamANaprakAramabhisamanvAgataM-avagataM syAt, 'no supaccakkhAyaM bhavati'ttijJAnAbhAvena yathAvadaparipAlanAt supratyAkhyAnatvAbhAvaH, 'savvapANehiti sarvaprANeSu4 'tivihaMti trividhaM kRtakAritAnumatibhedabhinnaM yogamAzritya 'tiviheNaM titrividhena manovAkkAyalakSaNena karaNena / 'asaMjayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakamme'tti saMyato-vadhAdiparihAre prayataH viratovadhAdernivRttaH pratihatAni-atItakAlasambandhIni nindAtaH pratyAkhyAtAnicAnAgatapratyAkhyAnena pApAni karmAniyena satathA, tataH saMyatAdipadAnAM karmatavidhArayastatastaniSedhAd asaMyataviratapratihatapratyAkhyAtapApakarmA, ata eva 'sakirie tti kAyikyAdikriyAyuktaH sakarmabandhano vA'ta eva 'asaMvuDe'tti asaMvRtAzravadvAraH, ata eva 'egaMtadaMDe'tti ekAntena-sarvathaiva parAn daNDatItyekAntadaNDaH, ata eva 'ekAntabAlaH' sarvathA bAlizo'jJa ityrthH| pratyAkhyAnAdhikArAdeva tadbhedAnAha mU. (340) kativihe NaM bhaMte ! paccakkhANe pannatte?, goyamA! duvihe paccakkhANe pannatte, taMjahA-mUlaguNapaJcakkhANe ya uttaraguNapaJcakkhANe y| mUlaguNapaccakkhANeNaMbhaMte! kativihe pannatte?, goyamA! duvihe pannatte, taMjahA-savvamUlaguNapaJcakkhANe ya desamUlaguNapaccakkhANe ya, savvamUlaguNapaccakkhANe NaM bhaMte ! kativihe pannatte goyamA! paMcavihe pannatte, taMjahA-savvAopANAivAyAoveramaNaMjAva savvAopariggahAo vermnnN| desamUlaguNapaccakkhANe NaM bhaMte ! kaivihe pannatte ?, goyamA ! paMcavihe pannatte, taMjahA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . zatakaM - 7, varga:-, uddezakaH - 2 thUlAo pANAivAyAo veramaNaM jAva dhUlAo pariggahAo veramaNaM / uttaraguNapaccakkhAmeNaMbhaMte! kativihe pannatte ?, goyamA ! duvihe pannatte, taMjahA- savyuttaraguNapaccakkhANe ya desuttaraguNapaccakkhANe ya / savyuttaraguNapaccakkhANe NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! dasavihe pannatte, taMjahA / vR. kativiheNa'mityAdi, 'mUlaguNapaccakkhANe ya'tti cAritrakalpavRkSasya mUlakalpA guNAHprANAtipAtaviramaNAdayo mUlaguNAstadrUpaM pratyAkhyAnaM nivRttirmUlaguNaviSayaM vA pratyAkhyAnaMabhyupagamo mUlaguNapratyAkhyAnam / uttaraguNapaJcakkhANe yatti mUlaguNApekSayottarabhUta guNA vRkSasya zAkhA ivottaraguNAsteSu pratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM / 'savvamUlaguNe' tyAdi, sarvathA mUlaguNapratyAkhyAnaM sarvamUlaguNapratyAkhyAnaM dezato mUlaguNapratyAkhyAnaM dezamUlaguNapratyAkhyAnaM, tatra sarvamUlaguNapratyAkhyAnaM sarvaviratAnAM, dezamUlaguNapratyAkhyAnaM tu dezaviratAnAm / mU. (341 ) anAgaya 1 maikkaMtaM 2 koDIsahiyaM 3 niyaMTiyaM 4 ceva / sAgAra 5 manAgAraM 6 parimANakaDaM 7 niravasesaM 8sAkeyaM 9 ceva addhAe 10 paccakkhANaM bhave dasahA // vR. 'anAgaya' gAhA, anAgatakaraNAdanAgataM paryuSaNAdAvAcAryAdivaiyAvRttyakaraNenAntarAyasadbhAvAdArata eva tattapaHkaraNamityarthaH, Aha ca 119 11 "ho hI pajjosavaNA mama ya tayA aMtarAiyaM hojjA / guruveyAvacceNaM 1 tavassi 2 gelannayAe vA 3 // so dAi tavokammaM paDivajjai taM anAgae kAle / eyaM paccakkhANaM anAgayaM hoi nAyavvaM // // 2 // - iti, evamatikrAntakaraNAdatikrAntaM, bhAvanA tu prAgvata, uktaM ca"pajjosavaNAi tavaM jo khalu na karei kAraNajjAe / guruveyAvacceNaM 1 tavassi 2 gelannayAe vA 3 // so dAi tavokammaM paDivajjai taM aicchie kAle / eyaM paJccakkhANaM atikaMtaM hoi nAyavvaM // ti, koTIsahitamiti-mIlitapratyAkhyAnadvayakoTi caturthAdi kRtvA'nantarameva caturthAdeH karaNamityarthaH, avAci ca // 2 // "paTThavaNao u divaso paccakkhANassa niTThavaNao ya / jahiyaM sameMti donni u taM bhannai koDisahiyaM tu / / " 'niyaMTitaM ceva'nitarAM yantritaM niyantritaM, pratijJAtadinAnauda glAnatvAdyantarAyabhAve'pi niyamAtkarttavyamiti hRdayaM, yadAha 119 11 119 11 // 2 // 315 "mAse mAse ya tavo amugo diNaMmi evaio / gilANa va kAyavvo jAva UsAso / / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 // 2 // eyaM paccakkhANaM niyaMTiyaM dhIrapurisapannattaM / ins nagArA anissiyappA apaDibaddhA | 'sAkAra' miti Akriyanta ityAkArAH - pratyAkhyAnApavAdahetavo mahattarAkArAdayaH sahAkArairvarttata iti sAkAram, avidyamAnAkAramanAkAraM yadviziSTaprayojanasambhavAbhAve kAntAradurbhikSAdI mahattarAdyAkAramanuccArayadbhirvidhIyate tadanAkAramiti bhAvaH kevalamanAkAre'pyanAbhogasahasAkArAvuccArayitavyAveva, kASThAGgulyAdermukhe prakSepaNato bhaGgo mA bhUditi, ato'nAbhogasahasAkArApekSayA sarvadA sAkArameveti, 'parimANakRta' miti ityAdibhi kRtaparimANam, abhAni ca119 11 "dattIhi va kavalehi va gharehi bhikkhAhiM ahava davvehiM / 1 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/2/341 jo bhattapariccAyaM kareti parimANakaDameyaM // " - 'niravazeSaM' samagrAzanAdiviSayaM, bhanitaM ca" savvaM asaNaM savvaM ca pANagaM savvakhajjapejjavihiM / pariharai savvabhAveNeyaM bhaniyaM niravasesaM // sAeyaM ceva' tti ketaH-cihnaM saha ketena varttate saketaM, dIrghatA ca prAkRtatvAt, saGketayuktatvAdvA saGketam-aGguSThasahitAdi, yadAha 119 11 "aMguTThagaMThIgharaseUsAsathibugajoikkhe / bhaniyaM sakeyameyaM dhIrehiM anaMtaNANIhiM || 'addhA 'tti addhA kAlastasyAH pratyAkhyAnaM-pauruSyAdikAlasya niyamanam, Aha ca119 11 "addhApaccakkhANaM jaM taM kAlappamANacheNaM / purimaDDaporusIhiM muhuttamAsaddhamAsehiM // mU. (342) desuttaraguNapacaccakhANe NaM bhaMte! kaivihe pannatte ?. goyamA ! sattavihe patratte. taMjahA-disivvayaM.1 uvabhogaparIbhogaparimANaM 2 anatthadaMDaveramaNaM 3 sAmAiyaM 4 desAvagAsiyaM 5 posahovavAso 6 atihisaMvibhAgo 7 apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNArAhaNatA / vR. 'uvabhogaparibhogaparimANaM' ti upabhogaH sakRdbhogaH, sa cAzanapAnAnulepanAdInAM, paribhoga-stu punaH punarbhogaH, sa cAsanazayanavasanavanitAdInAm / 'apacchimamAraNaMtiyasaMlehaNAjhUsaNArAhaNaya'tti pazcimaivAmaGgalaparihArArthaH mapazcimA maraNaM-prANatyAgalakSaNam, iha yadyapi pratikSaNamAvIcImaraNamasti tathApi na tadgRhyate, kiM tarhi ?, vivakSitasarvAyuSkakSayalakSaNaM iti, maraNamevAnto maraNAntastatra bhavA mAraNAntikI saMlikhyatekRzIkriyate'nayA zarIrakaSAyAdIti saMlekhanA - tapovizeSalakSaNA tataH karmmadhArayAd apazcimamAraNAntikasaMlekhanA tasyA joSaNaM sevanaM tasyArAdhanam - akhaNDakAlakaraNaM tadbhAvaH apazcimamAraNAntikasaMlekhanAjoSaNArAdhanatA / iha ca sapta divratAdayo dezottaraguNA eva, saMlekhanA tu bhajanayA, tathAhi sA dezotaraguNavato dezottaraguNaH, Avazyake tathA'bhidhAnAt, itarasya tu sarvottaraguNaH sAkArAnAkArAdipratyAkhyAnarUpatvAditi saMlekhanAmavigaNayya sapta dezottaraguNA ityuktam, asyAzcaiteSu pATho dezottaraguNadhAriNA'pIyamante vidhAtavyetyasyArthaH sya khyApanArthaH iti / / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, varga:-, uddezakaH-2 317 athoktabhedena pratyAkhyAnena tadviparyayeNa cajIvAdipadAni vizeSayannAha mU. (343) jIvANaM bhaMte ! kiM mUlaguNapaJcakkhANI uttaraguNapaJcakkhANI apaJcakkhANI goyamA ! jIvA mUlaguNapaJcakkhANIvi uttaraguNapaJcakkhANIvi apnyckkhaanniivi| neraiyA NaM bhaMte ! kiM mUlaNaguNapaJcakkhANI0 pucchA ?, goyamA ! neraiyA no mUlaguNapaJcakkhANI no uttaraguNapaJcakhANI apaccakkhANI, evaM jAva curiNdiyaa| paMciMdiyatirikkhajoniyAmaNussAyajahAjIvA, vANamaMtarajoisiyavemAniyA jahAneraiyA eesiNaM bhaMte ! mUlaguNapaJcakkhANI uttaraguNapaccakkhANI apaJcakkhANI ya kayare 2 hiMtojAva visesAhiyA vA?, goyamA! savatthovAjIvAmUlaguNapaJcakkhANI uttaraguNapaJcakkhANI asaMkhejaguNA apaccakkhANI anNtgunnaa| eesiNaMbhaMte! paMciMdiyatirikkhajoniyANaMpucchA, goyamA! savvatthovAjIvA paMcediyatirikkhajoniyA mUlaguNapaJcakkhANI uttaraguNapacchakkhANI asaMkhejjaguNA apaJcakkhANI asNkhijgunnaa| eesiNaM bhaMte ! maNussANaM mUlaguNapaJcakhANINaM0 pucchA, goyamA! savvatthovA maNussA mUlaguNapaccakkhANI uttaraguNapaJcakkhANI saMkhejaguNA apaJcakkhANI asaMkhejaguNA / jIvA NaM bhaMte ! kiM savvamUlaguNapaJcakkhANI desamUlaguNapaJcakkhANI apaccakkhANI?, goyamA ! jIvA savvamUlaguNapaccakkhANI desamUlaguNapaJcakkhANI apaccakkhANIvi / neraiyANaM pucchA, goyamA! neraiyA no savvamUlaguNapaJcakkhANI no desamUlaguNapaJcakkhANI apaJcakkhANI, evaM jAva cauridiyA ___paMciMdiyatirikkhapucchA, goyamA! paMciMdiyatirikkha0 nosavvamUlaguNapaJcakkhANI desamUlaguNapaJcakkhANI apaJcakkhANIvi, maNussA jahA jIvA, vANamaMtarajoisavemAniyA jahA neraiyA eesiNaMbhaMte! jIvANaMsavvamUlaguNapaJcakkhANINaMdesamUlaguNapaJcakkhANINaMapaJcakkhANINa yakayarezahitojAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovAjIvA savvamUlaguNapaJcakkhANI desamUlaguNapaccakkhANI asaMkhenaguNA apaJcarakhANI aNaMtaguNA / evaM appAbahugAni tinnivi jahA paDhamillae daMDae, navaraM savvatthovA paMciMdiyatirikkhajoniyA desamUlaguNapaccarakhANI apaccakkhANI asNkhejjgunnaa| jIvA NaM bhaMte ! kiM savvuttaraguNapaccakkhANI desuttaraguNapaJcakkhAmI apaJcakkhANI?, goyamA! jIvA savvuttaraguNapaJcakkhANIvi tinnivi, paMciMdiyatirikkhajoniyA maNussA ya evaM ceva, sesA apaJcakkhANI jAva vemAniyA / eesiNaMbhaMte! jIvANaM savvuttaraguNapaJcakkhANI appAbahugAni tinniva jahA paDhame daMDae jAva mnnuusaannN| jIvANaMbhaMte! kiM saMjayA asaMjayAsaMjayAsaMjayA?, goyamA! jIvA saMjayAviasaMjayAvi saMjayAsaMjayAvi tinnivi, evaM jaheva pannavaNAe taheva bhAniyavvaM, jAva vemAniyA, appAbahugaM taheva tiNhavi bhAniyavvaM / jIvA NaM bhaMte ! kiM paJcakkhANI apaJcakkhANI paccakkhANApaccakkhANI?, goyamA ! Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 bhagavatI aGgasUtraM 7/-/2/343 jIvA paJcakkhANIvi evaM tinnivi, evaM maNussANavi tinnivi, paMciMdiyatirikkhajoniyA AillavirahiyA sesA savve apaccakkhANI jAva vemANiyA / eesi NaM bhaMte! jIvANaM paJccakkhANINaM jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA jIvA paJcakkhANI paJcakkhANApaccakkhANI asaMkhejja- guNA apaccakkhANI aNaMtaguNA, paMceMdiyatirikkhajoniyA savvatthovA paccakkhANApaccakkhANI apaJccakkhANI asaMkhejjaguNA, maNussA savvatthovA paccakkhANI paccakkhANApaccakkhANI saMkhejjaguNA apacakkhANI asaMkhejjaguNA / / vR. 'jIvA Na'mityAdi, 'paMciMdiyatirikkhajoniyA maNussA ya jahA jIva' tti mUlaguNapratyAkhyAnina uttaraguNapratyAkhyAnino'pratyAkhyAninazca, navaraM paJcendriyatiryaJco dezata eva mUlaguNapratyAkhyAninaH, sarvaviratesteSAmabhAvAt, iha coktaM gAthayA 119 11 "tiriyANaM cAritaM nivAriyaM aha ya to puNo tesiM / suvvai suvvai bahuyANaM ciya mahavvayArovaNaM samae // " - parihAro'pi gAthayaiva "na mai0 mahavvayasabbhAve'vi caramapariNAmasaMbhavo tesiM / na bahuguNApi jahA kevalasaMbhUipariNAmo // " tti atha mUlaguNapratyAkhyAnAdimatAmevAlpatvAdi cintayati- 'eesi Na' mityAdi, 'savvatthovA jIvA mUlaguNapaccakkhANI' ti dezataH sarvato vA ye mUlaguNavantaste stokAH, dezasarvAbhyAmuttaraguNavatAmasaGkhyeyaguNatvAt, iha ca sarvavirateSu ye uttaraguNavantaste'vazyaM mUlaguNavantaH, mUlaguNavantastu syAduttaraguNavantaH syAttadvikalAH, ya eva ca tadvikalAsta eveha mUlaguNavanto grAhyAH, te cetarebhyaH stokA eva, bahutarayatInAM dazavidhapratyAkhyAnayuktatvAt, te'pi ca mUlaguNebhyaH saGkhyAtaguNA eva nAsaGkhyAtaguNAH, sarvayatInAmapi saGkhyAtatvAt / // 2 // dezavirateSu punarmUlaguNavadbhayo bhinnA apyuttaragunino labhyante, te ca madhumAMsAdivicitrAbhigrahavazAdbahutarA bhavantItikRtvA dezaviratottaraguNavato'dhikRtyottaraguNavatAM mUlaguNavadbhyo'saGkhyAtaguNatvaM bhavati, ata evAha - 'uttaraguNapaJcakkhANI asaMkhejjaguNa'tti, 'apaccakkhANI anaMtaguNa' tti manuSyapaJcendriyatiryaJca eva pratyAkhyAnino'nye tvapratyAkhyAnina eva, vanaspatiprabhRtikatvAtteSAmanantaguNatvamiti / manuSyasUtre 'apaJcakkhANI asaMkhejjaguNe' ti yaduktaM tatsaMmUrcchimamanuSyagrahaNenAvaseyamitareSAM saGkhyAtatvAditi / 'evaM appabahugAni tinnivi jahA paDhamillae daMDae' tti tatraikaM jIvAnAmidameva, dvitIyaM paJcendriyatirazcAM, tRtIyaM tu manuSyANAm, etAni ca yathA nirvizeSaNamUlaguNAdipratibaddhe daNDake uktAni evamiha trINyapi vAcyAni, vizeSamAha - 'navara' mityAdi, 'paMceMdiyatirikkhajoniyA maNussA ya evaM ceva'tti yathA jIvAH sarvottaraguNapratyAkhyAnAdaya uktA evaM paJcendriyatiryaJco manuSyAzca vAcyAH, iha ca paJcendriyatiryaJco'pi sarvottaraguNapratyAkhyAnino bhavantItyavaseyaM, dezaviratAnAM dezataH sarvottaraguNapratyAkhyAnasyAbhimatatvAditi / mUlaguNapratyAkhyAniprabhRtayazca saMyatAdayo bhavantIti saMyatAdisUtram - tinnivi' tti jIvAstrividhA apItyarthaH, 'evaM jaheve' tyAdi, 'evam' anenAbhilApena yathaiva prajJApanAyAM tathaiva Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-2 319 sUtramidamadhyeyaM, taccaivam-'neraiyANaM bhaMte ! kiM saMjayA asaMjayA saMjayAsaMjayA?, goyamA ! no saMjayA asaMjayA no saMjayAsaMjayetyAdi / ____'appA'ityAdi, alpabahutvaMsaMyatAdInAMtathaiva yathAprajJApanAyAmuktaM tiNhavi'tti jIvAnAM paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca, tatra sarvastokAH saMyatA jIvAH, saMyatAsaMyatA asaGgreyaguNAH, asaMyatAstvanantaguNAH, paJcendriyatiryaJcastu sarvastokAH saMyatAsaMyatAHasaMyatA asaGkhayeyaguNAH, manuSyAstu sarvastokAH saMyatAH saMyatAsaMyatAH saMGghayeyaguNAH asaMyatA asaMGkhayeyaguNA iti| __ saMyatAdayazcapratyAkhyAnyAditvesati bhavantItipratyAkhyAnyAdisUtram-nanuSaSThazatecaturthoddezake pratyAkhyAnyAdayaH prarUpitA iti kiM punastatprarUpaNena?, satyametat kintvalpabahutvacintArahitAstatra prarUpitA iha tu tadyuktAH smbndhaantrdvaaraayaataashceti| jIvAdhikArAttacchAzvatatvasUtrAni-tatra ca mU. (344) jIvANaMbhaMte ! kiM sAsayA asAsayA?, goyamA! jIvA siya sAsayA siya asaasyaa| sekeNaTeNaMbhaMte! evaM vuccai-jIvA siya sAsayA siya asAsayA?, goyamA!, davvaTThayAe sAsayA bhAvaTThayAe asAsayA, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-jAva siya asaasyaa| neraiyA NaM bhaMte ! kiM sAsayA asAsA?, evaM jahA jIvA tahA neraiyAvi, evaM jAva vemAniyA jAva siya sAsayA siya asAsayA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! // vR. 'davvaTThayAe'tti jIvadravyatvenetyarthaH 'bhAvaTThayAe'tti nArakAdiparyAyatvenetyarthaH / / zatakaM-7 uddezakaH-2 samAptaH -zataka-7 uddezakaH-3 :vR.jIvAdhikArapratibaddha eva tRtIyoddezakastatsUtram mU. (345) vaNassaikAiyA NaM bhaMte ! kiMkAlaM sabbappAhAragA vA savvamahAhAragA vA bhavaMti ?, goyamA! pAusavarisArattesuNaM bhaMte ! kiMkAlaM savvappAhAragA vA savvamahAhAragA vA bhavaMti?, goyamA! pAusavarisArattesuNaM etthaNaMvaNassaikAiyA savvamahAhAragAbhavaMtitadAnaMtaraM caNaMsaraetayAnaMtaraMcaNaM hemaMte tadAnaMtaraMcaNaM vasaMte tadAnaMtaraMcaNaM gimhe suNaM vaNassaikAiyA savvappAhAragA bhvNti| jaiNaM bhaMte ! gimhAsu vaNassaikAiyA savvappAhAragA bhvNti| kamhANaM bhaMte ! gimhAsa bahavevaNassaikAiyA pattiyA pupphiyA phali harigarerijjamANA sirIeaIvaaIva uvasobhemANA uvasobhemANA ciTuMti ?, goyamA ! gimhA su NaM bahave usiNajoniyA jIvA ya poggalA ya vaNassaikAiyattAe vakkamati viukkamati cayaMti uvavajaMti, eLaM khalu goyamA! gimhAsu bahave vaNassaikAiyA pattiyA puSphiyA jAva ciTThati / vR. 'vaNassaikAiyANaMbhaMte!'ityAti, kiMkAlaM'tikasmin kAle pAuse'tyAdi prAvRDAdau bahutvAjjalasnehasya mahAhAratoktA, prAvRT zrAvaNAdivarSArAtro'zvayujAdi 'saradeti zarat mArgazIrSAdistatra cAlpAhArA bhavantIti jJeyaM / / grISme sarvAlpAhAratoktA'ta evaca zeSeSvapyalpAhAratA krameNa draSTavyeti, 'haritagarerijja Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/3/345 mANe ti haritakAzca te nIlakA rerijjamAnAzca-dedIpyamAnA haritakarerijyamAnAH 'sirie'tti vanalakSmyA 'usiNajoniya'tti uSNameva yoniryeSAM te ussnnyonikaaH| __ mU. (346) se nUnaMbhaMte! mUlA mUlajIvaphuDA kaMdA kaMdajIvaphuDAjAva bIyA bIyajIvapuDA haMtA goyamA! mUlA mUlajIvaphuDA jAva bIyA biiyjiivphuddaa| jatiNaMbhaMte! mUlA mUlajIvaphuDAjAvabIyA bIyajIvaphuDAkamhANaMbhaMte! vaNassaikAiyA AhAreMti kamhA pariNAmeti?, goyamA! mUlA mUjIvaphuDA puDhavijIvapaDibaddhA tamhA AhAreti tamhA pariNAmeti kaMdA kaMdajIvaphuDA mUlajIvapaDibaddhA tamhA AhArei tamhA pariNAmei / evaM jAva bIyA bIyajIvaphuDA phalajIvapaDibaddhA tamhA AhArei tamhA prinnaamei|| vR. 'mUlA mUlajIvaphuDa'ttimUlAnimUlajIvaiH spRSTAni vyAptAnItyarthaH, yAvatkaraNAt 'khaMdhA khaMdhajIvaphuDA evaM tayA sAlA pavAlA pattA puSphA phala'tti dRshym| . 'jaiNa'mityAdi, yadibhadanta ! mUlAdInyevaM mUlAdijIvaiH spRSTAnitadA 'kamha'tti kasmAt' kena hetunA kathamityarthaH vanaspataya AhArayanti?, AhArasya bhUmigatatvAt mUlAdijIvAnAMca mUlAdivyAptyaivAvasthitatvAt keSAJcicca parasparavyavadhAnena bhUmerdUravarttitvAditi, atrottaraM, mUlAni mUlajIvaspRSTAni kevalaM pRthivIjIvapratibaddhAni 'tamha'tti 'tasmAt' tatpratibandhAddhetoH pRthivIrasaM mUlajIvA aahaaryntiiti| ___ kandAH kandajIvaspRSTAH kevalaM mUlajIvapratibaddhAH tasmAt' tatpratibandhAt mUlajIvopAttaM pRthivIrasamAhArayantItyevaM skandhAdiSvapi vAcyam / mU. (347) aha bhaMte ! Alue mUlae siMgabere hirilI sirili sissirilI kiTThiyA chiriyA chIrivirAliyA kaNhakaMde vajjakaMde sUraNakaMde khelUDe addae bhaddamutthA piMDahaliddA lohI nIhU thIhU thirUgA muggakannI assakannI sIhaMDhI muMsuMDhI je yAvanne tahappagArA savve te anaMtajIvA vivihasattA? haMtA goyamA ! Alue mUlae jAva anaMtajIvA vivihsttaa|| vR. 'Alue' ityAdi, etecAnantakAyabhedA lokarUDhigamyAH, 'tahappagAra'tti tathAprakArAH' AlukAdisadhzAH 'anaMtajIva'ttianantAjIvAyeSute tathA vivihasatta'tti vividhA-bahuprakArA varNAdibhedAt sattvA yeSAmanantakAyikavanaspatibhedAnAM te tathA ___ -athavaikasvarUpairapijIvaireSAmanantajIvitA syAdityAzaGkAyAmAha-vicitrakarmatayA'nekavidhAH sattvA yeSu te tathA, 'vivihasatta'tti kvacid dRzyate tatra vicitrA vidhayo-bhedA yeSAM te tathA te sattvA yeSu te tathA / / jIvAdhikArAdevedamAha mU. (348) siyabhaMte! kaNhalese neraie appakammatarAe nIlalese neraie mahAkammatarAe haMtA siyaa| sekeNaTeNaM evaM vuccai-kaNhalese neraie appakammatarAe nIlalese neraiemahAkammatarAe goyamA! ThitiM paDucca, se teNaTeNaM goyamA! jAva mhaakmmtraae| siya bhaMte ! nIlalese neraie appakammatarAe kAulese neraie mahAkammatarAe ?, haMtA siyA, se keNaDheNaM bhaMte ! evaM vuccati-nIlalese appakammatarAe kAulese neraie mahAkammatarAe goyamA! ThitiM paDucca, se teNaTeNaM goyamA! jAva mhaakmmtraae| evaM asurakumArevi, navaraM teulessA abbhahiyA evaM jAva vemAniyA, jassa jai lesAo Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-3 tassatattiyA bhAniyavvAo, joisiyassa nabhannai, jAva siyabhaMte! pamhalese vemAnie appakammatarAe sukkalese vaimAnie mahAkammatarAe?, haMtA siyA, sekeNaTeNaM0 sesaMjahA neriyssjaavkmmtraae|| vR, 'siya bhaMte ! kaNhalese neraie'ityAdi, 'ThitiM paDucca'tti, atreyaM bhAvanA-saptamapRthivInArakaH kRSNalezyastasya ca svasthitau bahukSapitAyAM taccheSe vartamAne paJcamapRthivyAM saptadazasAgaropamasthitirikonIlalezyaHsamutpannaH, tamapekSyasa kRSNalezyo'lpakarmAvyapadizyate, evamuttarasUtrANyapi bhAvanIyAni / 'joisiyassana bhannaitti ekasyA eva tejolezyAyAstasya sadbhAvAt saMyogo nAstIti salezyA jIvAzca vedanAvanto bhavantIti vedanAsatrANi mU. (350) se nUnaMbhaMte! jA vedaNA sA nijarA jA nijarA vedaNA?, goyamA! no tiNaDhe samaTe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jA veyaNA na sA nijarAjA nijjarA na sA veyaNA?, goyamA kamma vedaNA nokamma nijarA, se teNaTeNaM goyamA! jAva na sA vednnaa| neraiyANaM bhaMte ! jA vedaNA sA nijarA jA nijarA sA veyaNA?, goyamA ! no tiNaDhe samaDhe, sekeNatuNaM bhaMte! evaM vuccai neraiyANaM jA veyaNA na sA nijarAjA nijarAna sA veyaNA?, goyamA ! neraiyANaM kamma vedaNA nokamma niJjarA, se teNaTeNaM goyamA ! jAva na sA veyaNA, evaM jAva vemaaniyaannN| se nUnaM bhaMte ! jaM ve sutaM nijariMsujaM nijariMsutaM veda'su?, no tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jaMvedaMsu no taM niz2areMsujaM nijaresu no taM vedaMsu?, goyamA! kammaM veda'su nokamma nijariMsu, se teNaDheNaM goyamA! jAva no taM vedeMsu, neraiyA NaM bhaMte ! jaM ve sutaM nijariMsu ? evaM neraiyAvi evaM jAva vemaaniyaa| se nUnaM bhaMte ! jaM vedeti taM nijareMti jaM nijariti taM vedeti?, goyamA! no tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jAva no taM vedeti ?, goyamA! kammaM vedeti nokammaM nijareMti, se teNadveNaM goyamA ! jAva no taM vedeti, evaM neraiyAvi jAva vaimaaniyaa| se nUnaM bhaMte ! jaM vedissaMtitaM nijarissaMtijaM niz2arissaMtitaM vedissaMti?, goyamA! no tiNaDhe samaDhe, sekeNaTeNaMjAva notaM vedessaMti?, goyamA! kammaM vedissaMtinokammaM nijarissaMti, se teNaTeNaM jAva no taM nijarissaMti, evaM neraiyAvi jAva vemaaniyaa| se nUnaM bhaMte!je vedanAsamae se nijarAsamaejenijjarAsamae se vedaNAsamae?, notiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai je veyaNAsamae na se nijarAsamae je nijarAsamae na se vedaNAsamae?, goyamA ! jaM samayaM vedeti no taM samayaM nijareMti jaM samayaM nijareMti no taM samayaM vedeti, annammi samae vedeti annammi samae nijareMti anne se vedaNAsamae anne se nijarAsamae, se teNaTeNaM jAvana se vedaNAsamae na se nijraasme| neraiyANaM bhaMte! je vedaNAsamae se nijarAsamaejenijjarAsamae se vedaNAsamae?, goyamA no tiNaDhe samaDhe, se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai neraiyANaM je vedaNAsamae na se nijarAsamae je 5/21 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 bhagavatIagasUtraM 7/-/3/350 nijarAsamae na se vedaNAsamae?, goyamA! neraiyANaMjaM samayaM vedeti no taM samayaM nijaretijaM samayaMnijaraMtinotaMsamayaM vedetiannammi samae vedeti annammisamaeniz2areMtiane se vedaNAsamae anne se nijjarAsamae, se teNaTeNaMjAva na se vedaNAsamae evaM jAva vemaaniyaa|| vR. 'kammaveyaNa'ttiudayaMprAptakarmavedanA dharmadharmiNorabhedavivakSaNAt, 'nokammaMnijare'ti kAbhAvo nirjarA tasyA evaMsvarUpatvAditi 'nokammaM nijareMsutti veditarasaM karma nokarmA tnnij'ritvntH| karmabhUtasya karmaNo nirjaraNAsambhavAditi / / pUrvakRtakarmaNazca vedanA tadvattA ca kathaJcicchAzvatatve sati yujyata iti tacchAzvatatvasUtrAni, tatra ca mU. (350) neraiyA NaM bhaMte ! kiM sAsayA asAsayA ?, goyamA ! siya sAsayA siya asAsayA / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai neraiyA siya sAsayA siya asAsayA ?, goyamA ! avvocchittiNayaTThayAe sAsayA vocchittiNayaTThayAe asAsayA se teNaDheNaM jAva siya sAsayA siya asaasyaa| evaM jAva vemAniyA jAva siya asAsayA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti // vR. 'avvocchittiNayaTTayAe'tti avyavacchittipradhAno nayo'vyavacchittinayastasyArthodravyamavyavacchittinayArthaHstadbhAvastattAtayA'vyavacchittinayArthaHtayA-dravyamAzritya zAzvatA ityrthH| 'vocchittiNayaTThayAe'ttivyavacchittipradhAnoyo nayastasyayo'rthaH-paryAyalakSaNastasya yo bhAvaH sA vyavacchittinayArthaHtA tayA 2-paryAyAnAzritya azAzvatA nArakA iti|| zatakaM-7 uddezakaH-3 samAptaH -zatakaM-7 uddezakaH-4:vR.tRtIyoddezake saMsAriNaH zAzvatAdisvarUpato nirUpitAzcaturthoddezake tutAnevabhedato nirUpayannAha mU. (351) rAyagihe nagare jAva evaM vadAsI-kativihANaM bhaMte ! saMsArasamAvanagA jIvA pannattA?, goyamA ! chavvihA saMsArasamAvannagA jIvA pannattA, taMjahA-puDhavikAiyA evaM jahA jIvAbhigame jAva sammattakiriyaM vA micchattakiriyaM vA / sevaM bhaMte sevaM bhNtetti| vR. 'kativihANa'mityAdi, evaMjahAjIvAbhigame tti evaMcatatratatsUtram-'puDhavikAiyA jAvatasakAiyA, se kiMtaM puDhavikAiyA?, puDhavikAiyA duvihA pannattA,taMjahA-suhumapuDhavikAiyA bAyarapuDhavikAiyA'ityAdi, antaH punarasya 'ege jIve egeNaM samaeNaM eka kiriyaM pkrei'| taMjahA-sammattakiriyaMvA micchattakiriyaMvAata evoktaM jAvasammatte'tyAdi, vAcanAntara tvidaM dRzyatemU. (352) jIvA chavviha puDhavI jIvANa ThitI bhvdvitiikaae| nillevaNa anagAre kiriyA sammattamicchattA / / vR. "jIvA chaviha puDhavI jIjANa ThitI bhavahitI kaae| nillevaNaanagAre kiriyA sammatta micchattA // " iti, Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-4 323 tatraca SaDvidhA jIvA darzitA eva, 'puDhavittiSaDvidhA bAdarapRthvI zlakSNA 1 zuddhA 2 vAlukA 3 manaHzilA 4 zarkarA 5 kharapRthivI 6 bhedAt, tathaiSAmeva pRthivIbheda- jIvAnAM sthitirantaharttAdikA yathA yogaM dvAviMzativarSasahasrAntA vaacyaa| tathA nArakAdiSubhavasthitirvAcyA, sAca sAmAnyato'ntarmuhUrtAdikAtrayastriMzatsAgaropamAntA, tathA kAyasthitirvAcyA, sAca jIvasya jIvakAye saddhimityevamAdikA, tathA nirlepanA vAcyA, sAcaivaM-pratyutpannapRthivIkAyikAH samayA pahAreNa jaghanyapade'saGkhyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante, evamutkRSTapade'pi, kintu jaghanyapadAdutkRSTapadasa yayagunityAdi / 'anagAre'tti anagAravaktavyatA vAcyA, sA ceyam-avizuddhalezyo'nagAro'samavahatenAtmanA'vizuddhalezyaM devaM devImanagAraM jAnAti?, nAyamarthaH (samarthaH) ityAdi / 'kiriyA samatta micchatte'ti evaM dRzyaH-anyayUthikA evamAkhyAnti-eko jIva ekena samayena dve kriye prakaroti samyaktvAkriyAM mithyAtvakriyAMceti, mithyA caitadvirodhAditi / zatakaM-7 uddezakaH-4 samAptaH -zatakaM-7 uddezakaH-5:vR. caturthe saMsAriNo bhedata uktAH, paJcame tu tadvizeSANAmeva yonisaGgrahaM bhedata Aha mU. (353) rAyagihejAva evaM vadAsI-khahayarapaMciMdiyatirikkhajoniyANaMbhaMte! kativihe gaMjoNIsaMgahe pannate?, goyamA! tivihe joNIsaMgahe pannatte, taMjahA-aMDayA poyayA saMmucchimA, evaM jahA jIvAbhigame jAva no cevaNaM te vimANe viitiivejjaa| evaMmahAlayANaM goyamA ! te vimANA pnnttaa| vR. 'khahayare'tyAdi, joNIsaMgahe'ttiyoni-utpattiheturjIvasyatayA saGgrahaH-anekeSAmekazabdA- bhilApyatvaM yonisaGgrahaH, 'aMDaya'tti aNDAjAyante aNDajAH-haMsAdayaH, 'poyaya'tti potavadvastravajjarAyuvarjitatayA zuddhadehAyonivizeSAjAtAH potAdivavA-bohitthAjjAtAH potA iva vAvastrasaMmArjitAivajAtAH potajAH-valgulyAdayaH 'saMmucchima'tti saMmUrchanayonivizeSadharmeNa nirvRttAH saMmUrchimAH vhikaadyH|| "evaM jahA jIvAbhigame'tti evaM ca tatraitatsUtram-'aMDayA tivihA pannattA, taMjahA-itthI purisA napuMsayA, evaM poyayAvi, vattha NaMje te saMmucchimA te savve napuMsagA'ityAdi, etadantasUtraM tvevam-'asthi NaMbhaMte ! vimANAI vijayAI jayaMtAI vejayaMtAI aparAjiyAiM?, haMtA asthi, te gaMbhaMte! vimANA kemahAlayA pannattA?, goyamA! AvaiyaM ca NaM sUrie udeijAvaiyaMcaNaMsUrie atthamei yAvatA'ntareNetyarthaH evaMrUvAiMnava uvAsaMtarAiMatthegaiyassa devassa ege vikkame siyA NaM deve tAe ukkiTThAe turiyAe jAva divvAe devagaIe vIIvayamANe 2 jAva egAhaM vA duyAhaM vA ukkoseNaM chammAse vIIvaejatti, zeSaM tu likhitamevAste, tadeva ca paryantasUtratayA yAvatkaraNena drshitmiti| mU. (354) joNIsaMgraha lesA diTThI nANe ya joga uvoge| uvavAyaThitisamugdhAya-cavaNajAtIkulavihIo sevaM bhaMte sevaM bhaMte ti| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/5/354 vR. vAcanAntare tvidaM dRzyate joNisaMgahalesA diTThI nANe ya joga uvoge| uvvaa-ytthiismugghaaycvnnjaaiikulvihiio| tatra yonisaGgraho darzita eva, lezyAdIni tvartho darzyante-eSAM lezyAH SaD dRSTayastistraHjJAnAni trIni AdhAnibhajanayA ajJAnAni tutrInibhajanayaivayogAstrayaH upayogau dvau upapAtaH sAmAnya tazcatasRbhyo'pi gatibhyaH sthitirantarmuhUrttAdikA palyopamAsaGkhayeyabhAgaparyavasAnA samudghAtAH kevalyAhArakavAH paJcatathA cyutvA te gaticatuSTaye'pi yAnti tathaiSAM jAtau dvAdaza kulakoTIlakSA bhvntiiti| zatakaM-7 uddezakaH-5 samAptaH ___-zatakaM-7 uddezakaH-6:vR.anantaraMyonisaGgrahAdirarthaH uktaH, sacAyuSmatAMbhavatItyAyuSkAdinirUpaNArthaH SaSThaH mU. (355) rAyagihe jAva evaM vadAsI-jIveNaM bhaMte! je bhavie neraiesu uvavajjittae se NaM bhaMte ! kiM ihagae neraiyAuyaM pakareti uvavajamANe neraiyAuyaM pakarei uvavanne neraiyAuyaM pakarei ? goyamA ! ihagae neraiyAuyaM pakarei no uvavajjamANe neraiyAuyaM pakarei no uvavanne neraiyAuyaM pakarei ?, evaM asurakumAresuvi evaM jAva vemaanniesu| jIveNaMbhaMte! jebhavie neraiesuuvavajittaeseNaMbhaMte! kiMihagae neraiyAuyaM paDisaMvedeti uvavajamANe neraiyAuyaM paDisaMvedeti uvavanne neraiyAuyaM paDisaMvedeti?, goyamA! neraie no ihagae neraiyAuyaM paDisaMvedei uvavajjamANe neraiyAuyaM paDisaMvedei uvavannevi neraiyAuyaM paDisaMvedeti evaM jAva maaniesu| jIve NaM bhaMte ! je bhavie neraiesu uvavajjittae se NaM bhaMte ! kiM ihagae mahAvedaNe? uvavanne mahAvedaNe?, goyamA ! ihagae siya mahAveyaNe siya appavedaNe uvavajANesiyamahAvedaNe siya appavedaNe ahe NaM uvavanne bhavati tao pacchA egaMtadukkhaM veyaNaM veyati Ahaca saayN| jIveNaMbhaMte! je bhavie asurakumAresuuvavajjittae pucchA, goyamA! ihagaesiyamahAvedaNe siya appavedaNe uvavajamANe siya mahAvedaNe siyaappavedeNe ahe NaM uvavanne bhavai tao pacchA egaMtasAyaM veyaNaM vedeti Ahacca asAyaM, evaM jAva thniykumaaresu| jIveNaMbhaMte! je bhavie puDhavikAesuuvavajjittae pucchA, goyamA! ihagaesiyamahAveyaNe siya appaveyaNe, evaM uvavajamANevi, ahe NaM uvavanne bhavati tao pacchA vemAyAe veyaNaM veyati evaM jAva maNussesu, vANamaMtarajoisiyavemAniesu jahA asurkumaaresu| vR.tatra ca egaMtadukkhaM veyaNaM'ti sarvathA duHkharUpAMvedanayakAnubhUtim Ahacca sAyaMti kadAcitsukharUpAM narakapAlAdInAmasaMyogakAle, 'egaMtasAyaMti bhavapratyayAt 'Ahacca asAyaMti prhaaraadyupnipaataat| mU. (356) jIvA NaM bhaMte ! kiM AbhoganivvattiyAuyA anAbhoganivvattiyAuyA ?, goyamA! no AbhoganivvattiyAuyA aNanabhoganivvattiyAuyA, evaMneraiyAvi, evaMjAvavemAniyA Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -7, vargaH, uddezakaH-6 325 mU. (357) atthi NaM bhaMte! jIvA NaM kakkasaveyanijjA kammA kAMti ?, haMtA atthi, kahannaM bhaMte! jIvA NaM kakkasaveyanijjA kammA kajjuMti ?, goyamA ! pANAivAeNaM jAva micchAdaMsaNasalleNaM, evaM khalu goyamA ! jIvANaM kakkasaveyanijjA kammA kajjuMti ?, atthi NaM bhaMte! neraiyANaM kakkasaveyanijjA kammA kajjraMti, evaM ceva evaM jAva vemAniyANaM atthi NaM bhaMte! jIvANaM akakkasaveyanijjA kammA kajjuMti ?, hantA atthi, kahannaM bhaMte! sakakkasaveyanijjA kammA kati ?, goyamA ! pANAivAyaveramaNeNaM jAva pariggahaveramaNeNaM kohavivegeNaM jAva micchAdaMsaNasallavivegeNaM, evaM khalu goyamA ! jIvANaM akakkasaveyanijjA kammA kajaMti atthi NaM bhaMte! neraiya akakkasaveyanijjA kammA kajjuMti ?, goyamA ! no tiNaTTe samaTTe, evaM jAva vemAniyA, navaraM maNussANaM jahA jIvANaM / vR. 'kakkasaveyanijjAkamma'tti karkazaiH - raudraduHkhairvedyaMte yAni tAni karkazavedanIyAni skandakAcAryasAdhUnAmiveti 'akakkasaveyanijje 'ti akarkazena sukhena vedyante yAni tAnyakarkazavedanIyAni bharatAdInAmiva, 'pANAivAyaveramaNeNaM' ti saMyamenetyarthaH, nArakAdInAM tu saMyamAbhAvAttadabhAvo'vaseyaH / mU. (358) atthi NaM bhaMte! jIvANaM sAyAveyanijjA kammA kajjuMti ?, haMtA atthi, kahannaM bhaMte! jIvANaM sAtAveyanijjA kammA kajjuMti ?, goyamA ! pANANukaMpAe bhUyANukaMpAe jIvANukaMpAe sattANukaMpAe bahUNaM pANANaM jAva sattANaM adukkhaNayAe asoyaNayAe ajUraNayAe atippaNayAe apiTTaNayAe apariyAvaNayAe evaM khalu goyamA ! jIvANaM sAyAveyanijjA kammA kajjuMti, evaM neraiyANavi, evaM jAva vemAniyANaM / atthi NaM bhaMte! jIvANaM assAyaveyanijjA kammA kajjuMti ?, haMtA atthi / kahannaM bhaMte ! jIvANaM assAyAveyanijjA kammA kajjraMti ?, goyamA ! paradukkhaNayAe parasoyaNayAe parajUraNayAe paratippaNayAe parapiTTaNayAe parapariyAvaNayAe bahUNaM pANANaM jAva sattANaM dukkhaNayAe soyaNayAe va pariyAvaNayAe evaM khalu goyamA ! jIvANaM assAyAveyanijjA kammA kajjuMti, evaM neraiyANavi, evaM jAva vemAniyANaM / / vR. 'adukkhaNayAe 'tti duHkhasya karaNaM duHkhanaM tadavidyamAnaM yasyAsAvaduHkhanastadbhAvastattA tayA aduHkhanatayA aduHkhakaraNenetyarthaH, etadeva prapaJcyate-'asoyaNayAe' tti dainyAnutpAdanena 'ajUraNayAe 'tti zarIrApacayakArizokAnutpAdanena 'atippaNayAe'tti azrulAlAdikSaraNakAraNazokAnutpAdanena 'apiTTaNayAe 'tti yaSTayAditADanaparihAreNa 'apariyAvaNayAe' tti zarIraparitApAnutpAdanena / duHkhaprastAvAdidamAha mU. (359) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe dUsamadUsamAe samAe uttamakaTThapattAe bharahassa vAsas kerisae AgArabhAvapaDoyAre bhavissati ?, goyamA ! kAlo bhavissai hAhAbhUe bhaMbhAbhUe kolAhalabbhUe samayAnubhAveNa ya NaM kharapharusaghUlimailA duvvisahA vAulA bhayaMkarA vAyA saMvaTTagA ya vAiMti, iha abhikkhaM ghUmAiMti ya disA samaMtA raussalA reNukalusatamapaDalanirAlogA samayalukkhayAe ya NaM ahiyaM caMdA sIyaM mocchaMti ahiyaM sUriyA tavaissaMti aduttaraM ca NaM abhikkhaNaM bahave arasamehA virasamehA khAramehA khaTTamehA aggimehA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bhagavatI aGgasUtraM 7/-/6/359 vijumehA visamehA asanimehA appavanijjodagA vAhirogavedaNodIraNApariNAmasalilA amaNunnapAniyagA caMDAnilapahayatikkhadhArAnivAyapaura vAsaMvAsihiMti / jeNaM bhAra vAse gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamAgayaM jaNavayaM cauppayagavelagae khahayare ya pakkhisaMde gAmArannapayAranirae tase ya pANe bahuppagAre rukkhagucchagummalayavallitaNapavvagaharitosahipavAlaMkuramAdae yata NavaNassaikAe viddhaMsehiMti pavvayagiriDoMgara ucchala bhaTTimAdIe veyaDDhagirivajje verAvehiMti salilibila-gaDDa-dug-visamaMninnunnayAI ca gaMgAsiMdhuvajjA samIkarehiMti / tIse NaM bhaMte! samAe bharahavAsassa bhUmIe kerisae AgArabhAvapaDoyAre bhavissati ?, goyamA! bhUmI bhavissati iMgAlabbhUyA mummurabhUyA chAriyabhUyA vattakavellayabhUyA tattasamajotibhUyA dhUlibahulA reNubahulA paMkabahulA paNagabahulA calanibahulA bahUNaM dharanigoyarANaM sattANaM donikkamA ya bhavissati // vR. 'jaMbuddIve Na 'mityAdi, 'uttamakaTThapattAe 'tti paramakASThAprAptAyAm, uttamAvasthAyAM gatAyAmityarthaH, paramakaSTaprAsAyAM vA, 'AgArabhAvaDoyAre' tti AkArabhAvasya AkRtilakSaNaparyAyasya pratyavatAraH-avataraNam AkArabhAvapratyavatAraH 'hAhAbhUe' tti hAhAityetasya zabdasya duHkhArttalokena karaNaM hAhocyate tadbhUtaH - prApto yaH kAlaH sa hAhAbhUtaH 'bhaMbhAbhUe' tti bhAM bhAM ityasya zabdasya duHkhArttagavAdibhiH karaNaM bhaMbhocyate tadbhUto yaH sa bhaMbhAbhUtaH, bhambhA vA bherI sA cAntaH zUnyA tato bhambheva yaH kAlo janakSayAcchUnyaH sa bhambhAbhUta ucyate / 'kolAhalabhUe 'tti kolAhala ihArttazakunisamUhadhvanistaM bhUtaH prAptaH kolAhalabhUtaH 'samayAnabhAveNa ya NaM'ti kAlavizeSasAmartheyana ca NamityalaGkAre 'kharapharusaghUlimaila' tti kharaparuSAH-atyantakaThorA dhUlyA ca malinA ye vAtAste tathA 'duvvisaha 'tti duHsahA 'vAula' tti vyAkulA asamaJjasA ityarthaH 'saMvaTTaya'tti tRNakASThAdInAM saMvarttakAH 'iha 'tti asmin kAle 'abhikkhaM'ti abhIkSNaM 'ghUmAhiMti ya disaM' tti ghUmAyiSyante-ghUmamudvamiSyanti dizaH, punaH kiMbhUtAstAH ityAha / 'samaMtA raussala'tti samantAt sarvato rajasvalA - rajoyuktA ata eva 'reNukalusatamapaTalanirAlogA' reNunA-ghUlyA kaluSA- malinA reNukaluSAH tamaH paTalena andhakAravRndena nirAlokAHnirastaprakAzA nirastadRSTiprasarA vA tamaH paTalanirAlokAH, tataH karmadhArayaH, 'samayalukkhapAe NaM' kAlarUkSatayA cetyarthaH 'ahiya' nti arasA - amanojJA manojJarasavarjitajalA ye meghAste tathA 'verasameha'tti viruddharasA meghAH, etadevAbhivyajyate - 'khArameha 'tti sarjAdikSArasamAnarasajalopetameghAH 'khattameha' tti karISasamAnarasajalopetameghAH / 'khaTTameha'tti kacidRzyate tatrAmlajalA ityarthaH 'aggimeha' tti agnivaddAhakArijalA ityarthaH 'vijumeha' tti vidyutpradhAnA eva jalavarjitA ityarthaH vidhunnipAtavanto vA vidyunnipAtakAryakArijalanipAtavantovA 'visameha' tti janamaraNehatujarlA ityarthaH 'asanimeha' tti karakAdinipAtavantaH parvatAdidAraNasamarthaHjalatvenavA vajrameghAH 'appavanijjodaga'tti apAtavyajalAH 'ajavanijjodae' tti kvacid dRzyate tatrAyApanIyaM na yApanAprayojanamudakaM yeSAM ayApanIyodakAH 'vAhirogavedaNodIraNApariNAmasalila'tti vyAdhayaH-sthirAH kuSThAdayo rogAH sadyoghAtinaH zUlAdayastajjanyAyA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-6 327 vedanAyA yodIraNA saiva pariNAmo yasya salilasya tattathA tadevaMvidhaM salilaM yeSAM te tathA'ta evaamnojnypaaniiykaaH| __ 'caMDAnilapahayatikkhadhArAnivAyapauraM'ti caNDAnilena prahatAnAM tIkSNAnAM-vegavatInAM dhArANAMyonipAtaHsapracuroyatra varSe satathA'tastaM 'jeNaM tiyena varSeNa karaNabhUtenapUrvoktavizeSaNA meghA vidhvaMsayiSyantItisambandhaH 'jaNavayaMti manuSyalokaM cauppayagavelae'ttiiha catuSpadazabdena mahiSyAdayo gRhyante gozabdena gAvaH elakazabdena tu urabhrAH 'khahayare'tti khacarAMzca, kAn ? ityAha-'pakkhisaMghettipakSisaGghAtAn, tathA 'gAmArannapayAranirae'tti grAmAraNyayoryapracArastatra niratA yete tathA tAn, kAn ? ityAha ___'tase pANe bahuppayAre'ttidvIndriyAdInityarthaH, 'rukkhe'tyAdi, tatra vRkSAH-cUtAdayaH gucchAHvRntAkIprabhRtayaH gulmAnavamAlikAprabhRtayaHlatA-azokalatAdayaHvalyo-vAluGkIprabhRtayaH tRNAnivIraNAdIni parvagA-ikSuprabhRtayaH haritAni dUrvAdIniauSadhyaH-zAlyAdayaHpravAlAH-pallavAGkurAH aGkurAH-zAlyAdibIjasUcayaH tatovRkSAdInAMdvandvastataste AdiryeSAM tetathA tAMzca, AdizabdAt, kadalyAdivalayAni padmAdayazca jalajavizeSA grAhyAH, kAnevaMvidhAn ? ityAha-'taNavaNassaikAie'ttibAdaravanaspatInityarthaH 'pavvae'tyAdi, yadyapi parvatAdayo'nyatraikArthaHtayArUDhAstathApIha vizeSo dRzyaH, tathAhi-parvatananAt-utsavavistAraNAtparvatAH-krIDAparvatA ujjayantavaibhArAdayaH gRNanti-zabdAyante jananivAsabhUtatveneti girayaH-gopAlagiricitrakUTaprabhRtayaH, DuGgAnAMzilAvRndAnAMcauravRndAnAMcAstitvAt DuGgArAH-ziloccayamAtrarUpAH 'uccha(ttha)la'tti ut-unnatAni sthalAni ghUlyacchrayarUpANyuccha (ttha)lAni, kvaciducchabdo na dRzyate, bhaTThittipAMzvAdivarjitA bhUmayastata eSAM dvadvanstataste AdiryeSAM te tathA tAna, AdizabdAta praasaadshikhraadiprigrhH| 'virAvehiti'tti vidrAvayiSyanti, 'salile'tyAdi salilabilAnica-bhUminanirjharAgazcizvabhrAnidurgAni ca-khAtavalayaprAkArAdidurgamAni viSamAnica-viSamabhUmipratiSThitAni nimnonnatAni ca-pratItAni dvndvo'tstaani| ___'tattasamajoibhUya'tti taptena-tApena samAH-tulyAH jyotiSA-vahninA bhUtA-jAtA yA sA tathA 'ghUlIbahule'tyAdau ghUlI-pAMzuH reNuH-vAlukA paGkaH-kardamaH panakaH-prabalaH kamavizeSaH, calanapramANaH kardamazcalanItyucyate, 'dunnikama'tti duHkhena nitarAMkramaH-kramaNaMyasyAM sA durnikramA ___ mU. (360) tIse NaM bhaMte ! samAe bhArahe vAse maNuyANaM kerisae AgArabhAvapaDoyAre bhavissati?, goyamA ! maNuyA bhavissaMti durUvA duvannA dugaMdhA durasA duphAsA aniTThA akaMtA jAva amaNAmA hInassarA dInassarA aniTThassarA jAva amaNAmassarA anAdejavayaNapaJcAyAyA nillajjA kUDakavaDakalahavahabaMdhaveraniyarAmajAyAtikkamappahANA akajanicujjatAguruniyoyavinayarahiyAya vikalarUvAparUDhanahakesamaMsuromA kAlAkharapharusajhAmavannA phuTTasirA kavilapaliyakesA bahuNhAru(ni)saMpinaddhaduiMsanijarUvA saMkuDiyavalItaraMgapariveDhiyaMgamaMgAjarApariNatabva theraganarA paviralaparisaDiyadaMtaseDhI ubbhaDaghaDamuhA visamanayaNA vaMkanAsA vaMgavalI vigayabhesaNamuhA kacchUkasArAbhibhUyA - -kharatikkhanakhakaMDUiyavikkhayataNU dahukiDibhasiMjhaphuDiyapharusaccavI cittalaMgA Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/6/360 TolAgativisamasaMdhibaMdhaNaukuDuadvigavibhattadubbalakusaMghayaNakuppamANakusaMThiyA kuruvA kuThANAsaNakusejakubhoiNo asuiNo anegavAhiparipIliyaMgamaMgA khalaMtavejhalagatI nirucchAhA sattaparivajjiyA vegayaciTThA naTTateyA abhikkhaNaM sIyauNhakharapharusavAyavijjhaDiyA maliNapaMsurayaguMDiyaMgamaMgAbahukohamANamAyA bahulobhA asuhadukkhabhogIosannaM dhammasannasamma-ttaparibhaTThA ukkoseNaMrayanippamANamettA solasavIsativAsaparamAusoputtanattupariyAlapaNayabahulA gaMgAsiMdhUo mahAnadIo veyaDhaMca pavvayaM nissAe bAvattariMniodA bIyaMbIyAmettA bilavAsio bhavissaMti teNaMbhaMte! maNuyA kimAhAramAhAreMti?, goyamA! teNaMkAleNaMteNaMsamaeNaM gaMgAsiMdhUo mahAnadIo rahapahavittharAo akkhasoyappamANamettaMjalaM vojjhihiMti seviyaNaMjale bahumacchakacabhAinne nocevaNaMAuyabahule bhavissati, taeNatemaNuyA suruggamaNamuhattaMsiyasUratthamaNamuhattaMsi yabilehito 2 niddhAittAmacchakaccabhe thalAiM gAhehiMti sIyAyavatattaehiM macchakacchaehiM ekkavIsaM vAsasahassAI vidhi kappemANA vihrissNti| teNaMbhaMte! maNuyAnissIlA nigguNA nimmerA nippaJcakhANaposahovavAsA osannaMmaMsAhArA macchAhArA khoddAhArA kunimAhArA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiMti? kahiM uvavajjihiMti goyamA! osannaM naragatirikkhajoniesu uvavajaMti, teNaMbhaMte! sIhA vagghA vagAdIviyA acchA taracchA parassarA nissIlA taheva jAva kahiM uvavajihiMti? ___ goyamA! osannaM naragatirikkhajoniesu uvavaJjihiMti, te NaM bhaMte ! DhaMkA kaMkAvilakA maDhugA sihI nissIlA taheva jAva osannaM naragatirikkhajoniesu uvavajihiti / sevaMbhaMte! sevaM bhaMte ! ti|| vR. 'durUvattiduHkhabhAvA 'aNAejavayaNapaJcAyAya'tti anAdeyavacanapratyAjAte yeSAM te tathA, pratyAjAtaM tu janma, 'kUDe'tyAdau kUDaM-bhrAntijanakadravyaM kapaTa-vaJcanAya veSAntarAdikaraNaM 'guruniogavinayarahiyA ya'tti guruSu-mAtrAdiSu niyogena-avazyaMtayA yo vinayastena rahitA ye tetathA, caHsamuccaye 'vikalarUva'tti sampUrNarUpAH 'kharapharusajjhAmavanna'tti kharaparuSAH sparzato'tIvakaThorAHdhyAmavarNA-anujjvalavarNAstataH karmadhArayaH 'phuTTasira'tti vikIrNazirojA ityarthaH 'kavilapaliyakesa'tti kapilAH palitAzca-zuklAH kezA yeSAM te tathA 'bahuNhArusaMpiNaddhaduiMsanijarUva'tti bahusnAyubhiH saMpinaddhaM-baddhamata eva duHkhenadarzanIyaMrUpaM yeSAMtetathA 'saMkuDiyavalItaraMgapariveDhiyaMgamaMgA' saGkuTitaM valIlakSaNataraGgaiH pariveSTitaM cAGgaM yeSAM te tathA, ka iva? ityata Aha 'jarApariNayavva therayaNara'tti jarAparigatasthaviranarA ivetyarthaH, sthavirAzcAnyathA'pi vyapadizyanta iti jarApariNatagrahaNaM, tathA parivalaparisaDiyadaMtaseDhI' praviralA dantaviralatvena parizaTitAcadantAnAM keSAJcitpatitatvena bhagnatvena vA dantazreniryeSAM te tathA 'ubbhaDaghaDamuha'tti udbhaTaM-vikarAlaMghaTakamukhamivamukhaMtucchadazanacchadatvAdyeSAMte tathA ubbhaDaghADAmuhattikvacittatra udbhaTe-spaSTe ghATAmukhe-zirodezavizeSau yeSAM te tathA 'vaMkavalIvigayabhesaNamuha'tti varSaM-varka pAThAntareNa vyaGga-salAJchanaM valibhirvikRtaMca-bIbhatsaM bheSaNaM-bhayajanakaM mukhaM yeSAM te tathA kacchUkasarAbhibhUyA'kacchU:-pAmA tayA kazaraizca-khazarairabhibhUtA-vyApta yete tthaa| Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-6 329 ata eva 'kharatikkhanakhakaMDuiyavikkhayataNu'ttikharatIkSNanakhAnAM kaNDUyitena vikRtAkRtavraNA tanuH-zarIraM yeSAMte tathA, 'da(kiDibhasiMjhaphuDiyapharusacchavi'tti dadrukiDimasimAni kSudrakuSThavizeSAstapradhAnA sphuTitA paruSAca chavizarIratvagveSAMtetathA, ataeva 'cittalaMga'tti karburAvayavAH, 'Tole'tyAdi, TolagatayaH-uSTrAdisamapracArAH pAThAntareNa TolAkRtayaH-aprazastAkArAH viSabhAni hrasvadIrghatvAdinAsandhirUpAnibandhanAniyeSAMteviSamasandhibandhanAH utkuTukAniyathAsthAnamaniviSTAni asthikAni-kIkasAni vibhaktAnIva ca-dRzyamAnAntarAlAnIva yeSAM te utkuTukAsthikavibhaktAH athavotkuTukasthitAstathAsvabhAvatvAdvibhaktAzca-bhojana vizeSarahitA yete tathA, durbalA-balahInAH kusaMhanananAH-sevArtasaMhananAH kupramANAH-pramANahInAH kusNsthitaaHduHsNsthaanaaH| tata eSAM 'Tolage'tyAdipadAnAM karmadhArayaH, ata eva 'kurUva'tti kurUpAH 'kuTThANAsaNakusejjakubhoiNo'tti kutsitAzrayaviSTaraduHzayanadurbhojanAH 'asuiNo'ttiazucayaH snAnabrahmacaryAdivarjitatvAt, azrutayovA zAstravarjitAH, 'khalaMtavijjhalagai'ttikhalantI-skhalantI vihvalA ca-ardavitardA gatiryeSAM te tathA anekavyAdhirogapIDitatvAt 'vigayaceTThAnadvateya'tti vikRtaceSTA naSTatejasaJcetyarthaH 'sIe'tyAdizItenoSNena kharapuruSavAtenaca vijjhaDiya'tti mizritaM vyAptamityarthaH malinaM ca pAMzurUpeNa rajasA dravyarajasetyarthaH 'ugguMDiya'tti uddhUlitaM cAGga 2 yeSAM te tathA 'asuhadukkhabhAgi'tti duHkhAnubandhiduHkhabhAgina ityrthH|| ___'osannaM'ti bAhulyena 'dhammasanna'tti dharmazraddhA'vasannA galitA samyaktvabhraSTA 'rayanipamANametta'tti ratneH-hastasya yatpramANaM-aGgulacaturvizatilakSaNaM tena mAtrA-parimANaM yeSAM te ratnipramANamAtrAH 'solavIsaivAsaparamAuso'tti iha kadAcit SoDaza varSAni kadAcicca viMzativarSAni paramAyurveSAM te tathA 'puttanattupariyAlapamayabahula tti putrAH-sutAH naptAraH-potrA dauhitrAzca etallakSaNo yaH parivArastatra yaH praNayaH-snehaH sa bahulo-bahuryeSAM te tathA_ -pAThAntare 'puttanattuparipAlaNabahula'tti tatra ca putrAdInAM paripAlanaM bahulaM-bAhulyena yeSAMte tathA, anenAlpAyuSkatve'pi bahvapatyayA teSAmuktA'lpenApikAlena yauvanasadbhAvAditi, 'nissAe'tti nizrAya-nizrAMkRtvetyarthaH 'nioya'tti nigodAH-kuTumbAnItyarthaH 'bIya'tibIjamiva bIjaMbhaviSyatAMjanasamUhAnAM hetutvAt 'bIyametta'ttibIjasyeva mAtrA-parimANaM yeSAM te bIjamAtrAH svalpAH svarUpata ityrthH| 'rahapaha'tti rathapathaH-zakaTacakradvayapramito mArga 'akkhasoyappamANametta'ti akSazrotaHcakradhuraH pravezarandhaM tadeva pramANamakSazrotaHpramANaM tena mAtrA-parimANamavagAhato yasya tattathoktA 'vojjhihiMti, seviyaNaMjale' vakSyataH 'AUbahule'ttibahvapkAyamityarthaH 'niddhAhiti'tti niddhA'viSyanti' nirgamiSyanti 'gAhehiMti'tti 'grAhayiSyanti' prApayiSyanti sthaleSusthApayiSyantItyarthaH 'vittiM kappemANe'ti jIvikAM kurvntH|| 'nissIla'tti mahAvratANuvratavikalAH 'nigguNa'tti uttaraguNavikalAH 'nimmera'ttiavidyamAnakulAdimaryAdAH 'nipaccakhANaposahovavAsa'tti asatpauruSyAdiniyamA avidyamAnASTamyAdiparvopavAsAzcetyarthaH 'osannaM'ti prAyo mAMsAhArAH, katham ? ityAha-matsyAhArA yataH, tathA Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 bhagavatI aGgasUtraM 7/-/6/360 'khoddAhAra' tti madhubhojinaH bhUkSodena vA''hAro yeSAM te kSodAhArAH 'kunimAhAre 'ti kuNapaHzabastadraso'pi vasAdi kuNapastadAhArAH / 'te NaM' ti ye tadAnI kSINAvazeSAzcatuSpadAH kecana bhaviSyanti ' accha' tti RkSAH 'taraccha' tti vyAghravizeSAH 'parassara'tti zarabhAH, 'DhaMka' tti kAkA: 'mahuga' tti madgavo jalavAyasAH 'sihi' tti mayUrAH // zatakaM -7 uddezakaH-6 samAptaH -: zatakaM -7 uddezakaH - 7 : vR. anantaroddezake narakAdAvutpattiruktA, sAcAsaMvRtAnAm, athaitadviparyayabhUtasyaM saMvRtasya yadbhavati tatsaptamoddezake Aha mU. (361) saMvuDassa NaM bhaMte! aNagArassa AuttaM gacchamANassa jAva AuttaM tuyaTTamANassa AuttaM vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM geNhamANassa vA nikkhivamANassa vA tassa NaM bhaMte! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajai saMparAiyA kiriyA kajjai ?, goyamA ! saMvuDassa NaM anagArassa jAva tassa NaM IriyAvahiyA kariyA kajjai no saMparAiyA kiriyA kajjaitti / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai-saMvuDassa NaM jAva no saMparAiyA kiriyA kajjai ?, goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlobhA vocchinnA bhavaMti tassa NaM iriyAvahiyA kiriyA kajjai, taheva jAva ussuttaM rIyamANassa saMparAiyA kiriyA kajjai, se NaM ahAsuttameva rIyai, se teNaTTeNaM goyamA ! jAva no saMparAIyA kiriyA kajjai // vR. 'saMvuDe' tyAdi / / saMvRtazca kAmabhogAnAzritya bhavatIti kAmabhogaprarUpaNAya / mU. (362) rUvI bhaMte! kAmA arUvI kAmA ?, goyamA ! rUvI kAmA samaNAuso ! no arUvI kAmA / sacittA bhaMte! kAmA acittA kAmA?, goyamA ! sacittAvi kAmA acittAvikAmA / jIvA bhaMte ! kAmA ajIvA kAmA?, goyamA ! jIvAvi kAmA ajIvAvi kAmA / jIvANaM bhaMte! kAmA ajIvANaM kAmA?, goyamA ! jIvANaM kAmA no ajIvANaM kAmA, kativihA NaM bhaMte! kAmA pantrattA ?, duvihA kAmA pannattA, taMjahA saddA ya rUvA ya, rUvI bhaMte! bhogA arUvI bhogA ?, goyamA ! rUvI bhogA no arUvI bhogA, sacittA bhaMte bhogA acittA bhogA ?, goyamA ! sacittAvi bhogA acittAvi bhogA, jIvA NaM bhaMte! bhogA ? pucchA, goyamA ! jIvAvi bhogA ajIvAvi bhogA, jIvANaM bhaMte! bhogA avIjANaM bhogA ?, goyamA ! jIvANaM bhogA no ajIvANaM bhogA, kativihA NaM bhaMte ! bhogA pannattA ?, goyamA ! tivihA bhogA pannattA taMjahA- gaMdhA rasA phAsA / kativihANaM bhaMte! kAmabhogA pannattA ?, goyamA ! paMcavihA kAmabhogA pannattA, taMjahAsaddA rUvA gaMdhA rasA phAsA / jIvANaM bhaMte! kiM kAmI bhogI ?, goyamA ! jIvA kAmIvi bhogIvi / se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jIvA kAmIvi bhogIvi ?, goyamA ! soiMdiyacakkhidiyAiM paDucca kAmI ghANiMdiyajibbhidiyaphAsiMdiyAiM paDucca bhogI, se teNaTTeNaM goyamA ! jAva bhogIvi / neraiyA NaM bhaMte! kiM kAmI bhogI ?, evaM ceva evaM jAva thaniyakumArA / puDhavikAiyANaM pucchA, goyamA ! puDhavikAiyA no kAmI bhogI, se keNaTTeNaM jAva bhogI Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-7 331 goyamA ! phAsiMdiyaM paDucca se teNaTeNaMjAva bhogI, evaM jAva vaNassaikAiyA, beiMdiyA evaM ceva navaraM jibhidiyaphAsiMdiyAiM paDucca bhogI, teiMdiyAvi evaM ceva navaraM ghANiMdiyajibbhidiyaphAsiMdiyAiM paDucca bhogI, cauridiyANaM pucchA goyamA! cauridiyA kAmIvi bhogIvi, se keNaTTeNaM jAva bhogIvi?, goyamA ! cakkhidiyaM paDucca kAmI ghANiMdiyajibhidiyaphAsiMdiyAI paDucca bhogI, se teNaDheNaM jAva bhogIvi, avasesA jahA jIvA jAva vemaaniyaa| esiNaM bhaMte ! jIvANaM kAmabhogINaM nokAmINaM nobhogINaM bhogINa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA jIvA kAmabhogI nokAmInobhogI anaMtaguNA bhogI anNtgunnaa|| vR. 'rUvI'tyAdi sUtravRndamAha-tatra rUpaM-mUrttatA tadasti yeSAM te rUpiNaH, tadviparItAstvarUpiNaH, kAmyante-abhilaSyante eva na tu viziSTazarIrasaMsparzadvAreNopayujyante ye te kAmAHmanojJAH zabdAH saMsthAnAni varNAzca, atrottaraM-rUpiNaH kAmA no arUpiNaH, pudgaladharmatvena teSAM mUrttatvAditi, 'sacitte'tyAdi, sacittA api kAmAH samanaskaprAnirUpApekSayA, acittA api kAmA bhavanti, zabdadravyApekSayA'sajJijIvazarIrarUpApekSayA ceti| __'jIve'tyAdi, jIvA api kAmA bhavanti jIvazarIrarUpApekSayA, ajIvA api kAmA bhavanti zabdApekSayA citraputrikAdirUpApekSayA ceti / 'jIvANamityAdi, jIvAnAmeva kAmA bhavanti kAmahetutvAt, ajIvAnAM na kAmA bhavanti teSAM kaamaasmbhvaaditi| ___ 'rUvi'mityAdi, bhujyante-zarIreNa upabhujyante iti bhogAH-viziSTagaMdharasasparzadravyAni 'rUviM bhoga'tti rUpiNo bhogA no arUpiNaH pudgaladharmatvena teSAM mUrttatvAditi / 'sacitte'tyAdi, sacittA api bhogA bhavanti gandhAdipradhAnajIvazarIrANAM keSAJcitsamanaskatvAt, tathA'cittA api bhogA bhavanti kessaanycidgndhaadivishissttjiivshriiraannaammnsktvaat| 'jIvAvi bhoga'tti jIvazarIrANAM viziSTagandhAdiguNayuktatvAt, 'ajIvAvi bhoga'tti ajIvadravyANAM viziSTagandhAdiguNopetatvAt, 'ajIvAvi bhoga'ttiajIvadravyANAM vishissttgndhaadigunnopettvaaditi| ___ 'savvatthovA kAmabhogi'tti te hi caturindriyAH paJcendriyAzca syuste ca stokA eva, 'no kAmInobhogi'tti siddhAstecatebhyo'nantaguNA eva, 'bhogi'ttiekadvitrIndriyAsteca tebhyo'nantaguNA vnsptiinaamnntgunntvaaditi| bhogAdhikArAdidamAha mU. (363) chaumattheNaMbhaMte! maNUse je bhavie annayaresudevaloesudevattAe uvavajjittae, se nUnaM bhaMte! se khINabhogI no pabhUuTThANeNaM kammeNaM baleNaM vIrieNaM purisakkAraparakkameNaM viulAI bhogabhogAiM bhuMjamANe vihritte| __se nUnaM bhaMte! eyamaTuMevaM vayaha?, goyamA! no iNaDhe samaDhe, pabhUNaM uTThANeNavikammeNavi baleNavi vIrieNavi purusakkAraparakkameNavi annayarAivipulAI bhogabhogAiM jamANe viharittae, tamhA bhogI bhoge paricayamANe mahAnijare mahApajjavasANe bhavai 1 / ____ Ahohie NaM bhaMte ! maNusse je bhavie annayaresu devaloesu evaM ceva jahA chaumatthe jAva mahApaJjavasANe bhavati 2 / paramAhohieNaMbhaMte! maNusseje bhavieteNeva bhavaggahaNeNaM sijjhittae Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 bhagavatI aGgasUtraM 7/-/7/363 jAva aMtaM karettae ?, se nUnaM bhaMte! se khINabhogI sesaM jahA chaumatthassa 3 / kevalI NaM bhaMte! maNusse je bhavie teNeva bhavaggahaNeNaM evaM jahA paramAhohie jAva mahApajjavasANe bhavai 4 // vR. 'chaumatthe Na' mityAdi sUtracatuSkaM tatra ca 'se nUnaM bhaMte! se khINabhogi 'tti ' se tti 'asau' manuSyaH 'nUnaM' nizcitaM bhadanta ! ' se 'tti kathamarthaH kaMthaMzabdazca paripraznArthaH 'khINabhogi'tti bhogo jIvasya yatrAsti tadbhogi zarIraM tatkSINaM taporogAdibhiryasya saH kSINabhogI kSINatanurdurbala itiyAvat, 'no pabhu' tti na samarthaH / 'uTThANeNaM'ti Urddhabhavanena 'kammeNaM' ti gamanAdinA 'baleNaM' ti dehaprANena 'vIrieNaM' ti jIvabalena 'purisakkAraparakkameNaM' ti puruSAbhimAnena tenaiva ca sAdhitasvaprayojanenetyarthaH 'bhogabhogAI' ti manojJazabdadIn / 'se nUnaM bhaMte! eyamahaM evaM vayaha' atha nizcitaM bhadanta ! etam- anantaroktamarthaH mevamanaiva prakAreNa vadatha yUyam ? iti praznaH, pRcchato'yamabhiprAyaH- yadyasau na prabhUstadA'sau bhogabhojanAsamarthaH tvAnna bhogI ata eva na bhogatyAgItyataH kathaM nirjarAvAn ? kathaM vA devalokagamanaparyavasAno'stu ?, uttaraM tu 'no iNaTThe samaTThe'tti, kasmAd ?, yataH 'pabhU NaM se' tti sa kSINabhogI manuSyaH 'annatarAI' ti ekatarAn kAMzcitkSINazarIrasAdhUcitAn evaM cocitabhogamuktisamarthaHtvAbhogitvaM tatpratyAkhyAnAcca tattyAgitvaM tato nirjarA tato'pi ca devalokagatiriti 'Ahohie NaM' ti " Agho'vadhikaH niyatakSetraviSayAvadhijJAni 'paramAhohie NaM' ti paramAdho'vadhikajJAnI, ayaM ca caramazarIra eva bhavatItyata Aha- 'teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhittae'ityAdi / / anantaraM chadmasthAdijJAnavaktavyatoktA, atha pRthivyAdyajJAnivaktavyatocyate mU. (364) je ime bhaMte ! asanniNo pANA, taMjahA- puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA chuTTA ya egatiyA sA, ee NaM aMdhA mUDhA tamaMpaviTThA tamapaDalamohajAlapaDiccannA akAmanukaraNaM vedaNaM vedaMtIti vattavvaM siyA ?, haMtA goyamA ! je ime asannaNo pANA jAva puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA chaTTA ya jAva vedaNaM vedeMtIti vattavvaM siyA / atthi NaM bhaMte! pabhUvi akAmanikaraNaM vedaNaM vedaMti ?, haMtA goyamA ! atthi, kahannaM bhaMte pabhUvi akAmanikaraNaM vedaNaM vedeti ?, goyamA ! je NaM no pabhU vinA dIveNaM aMdhakAraMsi ruvAI pAsittae jeNaM no pabhU purao ruvAI anijjhAittA NaM pAsittae je NaM no pabhU maggao ruvAI aNavayakkhittA NaM pAsittae / jenopabhUpAsao ruvAiM anAloittA NaM pAsittae je NaM no pabhU uDDuM ruvAiM anAloetANApAsittae jeNaM no pabhU ahe ruvAiM anAloyaettA NaM pAsittae esa NaM goyamA ! pabhUvi akAmanikaraNaM vedaNaM vedeti / atthi NaM bhaMte! pabhUvi pakAmanikaraNaM vedaNaM vedeti ?, haMtA atthi, kahannaM bhaMte ! pabhUvi pakAmanikaraNaM vedaNaM vedaMti ?, goyamA ! je NaM no pabhU samuddassa pAraM gamittae je NaM no pabhU samuddassa pAragayAiM rUvAiM pAsittae je NaM no pabhU devalogaM gamittae je NaM no pabhU devalogagayAI ruvAI pAsittae esa NaM goyamA ! pabhUvi pakAmanikaraNaM vedaNaM vedeti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-7 __ vR. 'je ime'ityAdi, 'egaiyA tasa'tti 'eke' kecana na sarve saMmUrchimA ityarthaH 'aMdha'tti aMdhA ivAndhA-ajJAnAH 'mUDha'tti mUDhAH tattvazraddhAnaM prati eta evopamayocyante 'tamaMpaviThTha'tti tamaH praviSTAivatamaHpraviSTAH 'tamapaDalamohajAlapaDicchannattitamaHpaTalamivatamaHpaTalaM-jJAnAvaraNaM moho-mohanIyaM tadeva jAlaM mohajAlaM tAbhyAM praticchannA / AcchAditA yete tathA / 'akAmanikaraNaM'tiakAmo-vedanAnubhAve'nicchA'manaskatvAtsa evanikaraNaM-kAraNaM yatra tadakAmanikaraNam ajJAnapratyayamiti bhAvastadyathA bhavatItyevaM 'vedanAM' sukhaduHkharUpAMvedanaM vA-saMvedanaM 'vedayanti' anubhvntiiti| athAsajJivipakSamAzrityAha-'atthI'tyAdi, astyayaM pakSo yaduta 'pabhUvi'tti prabhurapi sajJitvena yathAvadrUpAdijJAne samartho'pyAstAmasajJitvenAprabhurityapizabdArthaH 'akAmanikaraNam' anicchApratyayamanAbhogAt, anyetvAhuH- akAmena-anicchayA nikaraNaM' kriyAyA-iSTArthaHprAptilakSaNAyA abhAvo yatra vedane tattathA tadyathA bhavatItyevaM vedanAM vedayantIti praznaH, uttaraM tu 'je NaM ti yaH prANI sajJitvenopAyasadbhAvena ca heyAdInAM hAnAdau samartho'pi 'no pahu'tti na samartho vinA pradIpenAndhakAre rUpAni 'pAsittae'tti draSTum, eSo'kAmapratyayaM vedanAMvedayatIti sambandhaH, 'purao'ttiagrataH 'anijjhAettANaM'ti aniddharyAya' cakSuravyApArya 'maggao'tti pRSThataH 'anavayakhittA NaM'ti 'anavekSya' pazcAdbhAgamanavalokyeti / __ akAmanikaraNaMvedanAMvedayatItyuktam, atha tadviparyayamAha-'asthiNa mityAdi, 'prabhurapi' sajitvena rUpadarzanasamartho'pi pakAmanikaraNaM tiprakAmaH-IpsitArthAprAptitaH pravarddhamAnatayA prakRSTo'bhilASaH sa eva nikaraNaM-kAraNaM yatra vedane tattathA, anye tvAhuH-prakAme-tIvrAbhilASe sati prakAmaMvAatyarthaH nikaraNam-iSTArthaHsAdhakakriyANAmabhAvo yatra tatprakAmanikaraNaM tadyathA bhavatItyevaM vedanAM vedayatati praznaH, uttaraM tu 'je Na mityAdi, yo na prabhuH samudrasya pAraM gantu tadgatadravyaprAptyarthe satyapitathAvidhazaktivaikalyAt, ataeva cayo naprabhuH samudrasya pAragatAni rUpAni draSTuM, sa tadgatAbhilASAtirekAt prakAmanikaraNaM vedanAM vedayatIti / zatakaM-7 uddezakaH-7 samAptaH -:zatakaM-7 uddezakaH-8:vR. saptamoddezakasyAnte chAdmasthikaM vedanamuktamaSTame tvAdAveva chadmasthavaktavyatocyate, tatra cedaM sUtram mU. (365) chaumatthe NaMbhaMte! maNUse tIyamanaMtaM sAsayaM samayaM kevaleNaM saMjameNaM evaM jahA paDhamasae cautthe uddesae tahA bhAniyavvaM jAva alamatthu / / vR.'chaumatthe NamityAdi, etacca yathA prAg vyAkhyAtaM tathA draSTavyam / / atha jIvAdhikArAdidamAha mU. (366) se nUnaM bhaMte ! hathissa ya kuMthussa ya same ceva jIve ?, haMtA goyamA ! hathissa kuMthussa ya, evaM jahA rAyappaseNaije jAva khuDDiyaM vA mahAliyaM vA se teNaTeNaM goyamA! jAva same ceva jIve // ___ vR. 'se nUNa'mityAdi, 'evaM jahA rAyappaseNaijjetti, tatra caitatsUtramevaM-same ceva jIve, se Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/8/366 nUnaM bhaMte! hatthIo kuMthUappakammatarAe ceva appakiriyatarAe cevaappAsavatarAe ceva kuMthuo hatthI mahAkammatarAe ceva 3?, haMtA goyamA ! kamhANaMbhaMte! hatthissayakuMthussayasamecevajIve?,goyamA! sejahAnAmae-kUDAgArasAlA siyA duhao littA guttA guttaduvArA nivAyA nivAyagaMbhIrA ahe NaM keI purise paIvaM ca joiMca gahAya taM kUDAgArasAlaM aMto 2 anupavisei 2 tIse kUDAgArasAlAe savvao samaMtA ghaNaniciyanirantaranicchiDDAiMduvAravayaNAI piheti tIse ya bahumajjhadesabhAetaM paIvaM palIvejjA, se ya paIve kUDAgArasAlaM aMto 2 obhAsati ujjoei tavai pabhAsei no cevaNaM kUDAgArasAlAe bAhiM, tae NaM se purise taM paIvaM iDDareNaM pihei, taeNaM se paIve iDDarassa aMto 2 obhAsei nocevaNaM iDDurasa bAhiM, evaM gokilaM jaeNaM gaMDavANiyAe pacchipiDaeNaM ADhaeNaM addhADhaeNaM patthaeNaM addhapatthaeNaM kulaveNaM addhakulaveNaM caubbhAiyAe aTThabhAiyAe solasiyAe battIsiyAe custttthiyaae| taeNaM se purise taM paIvaM dIvagacaMpaNaeNaM pihei, tae NaM se paIve taM dIvagacaMpaNayaM aMto 2 obhAsai no ceva NaM dIvagacaMpaNayassa bAhiM no ceva NaM causaTThiyAe bAhiM jAva no ceva NaM kUDAgArasAlAe bAhiM, evAmeva goyamA ! jIvevi jArisiyaM puvvakammanibaddhaM bodiM nivvattei taM asaMkhejjehiM jIvapaesehiM sacittIkarei' zeSaM tu likhitmevaasti| asya cAyamarthaH-kUTAkAreNa-zikharAkRtyA yuktA zAlA kUTAkArazAlA 'duhao littA' bahirantazca gomayAdinA liptA 'guptA' prAkArAdyAvRtA 'guttaduvArA' kapATAdiyuktadvArA 'nivAyA' vAyupravezarahitA, kila mahadgRhaprAyo nivAtaMna bhavatItyata Aha-nivAyagaMbhIrA' nivAtavizAletyarthaH 'paIvaM' tailadazAbhAjanaM joiMti agni ghaNanicayanirantaraM nicchiDDAiMduvAravayaNAiMpiheti' dvArANyeva vadanAni-mukhAni dvAravadanAni pidhatte, kIzAni kRtvA ? ityaah| ghananicitAni kapATAdidvArapidhAnAnAM dvArazAkhAdiSu gADhaniyojanena tAni ca tAni nirantaraM kapATAdInAmantarAbhAvena nizchidrAni ca-nIrandhrAni dhananicitanirantaranizlidrAni 'iDareNaM'tigantrIDhaJcanakena 'gokilaMjaeNaM tigocaraNArthaM mahAvaMzamayabhAjanavizeSeNaDallayetyarthaH 'gaMDavAniyAe'tti 'gaNDapAnikA' vaMzamayabhAjanavizeSa eva yo gaNDena-hastena gRhyate DallAto laghutaraH pacchipiDaeNaM tipacchikAlakSaNapiTakenaADhakAdIni pratItAninavaraM 'caubbhAiya'tti ghaTakasya-rasamAnavizeSasya caturthaHbhAgamAtro mAnavizeSaH 'aTThabhAiyA' tasyaivASTamabhAgamAtro mAnavizeSaH evaM solasiyA' SoDazabhAgamAnA 'battIsiyA' tasyaivadvAtriMzadbhAgamAtrA catuSpaSTikA' tasyaivacatuHSaSTitamAMzasvabhAvApalamiti tAtparya 'dIvagacaMpaeNaM'tidIpakacampakena dIpAcchAdanena kozikenetyarthaH, etacca sarvamapi vAcanAntare sAkSAllikhitameva dRzyata iti| jIvAdhikArAdidamAha mU. (367) neraiyANaM bhaMte ! pAve kamme je ya kaDe je ya kajjai je ya kajissai savve se dukkhe je nijinne se suhe?, haMtA goyamA! neraiyANaM pAve kamme jAva suhe, evaMjAva vemAniyANaM vR. 'neraiyANa'mityadi, 'savve se dukkhe'ttiduHkhahetusaMsAranibdhanatvAdduHkhaM 'je nijinne se suhe'tti sukhasvarUpamokSahetutvAdayannirjIrNa karma tatsukhamucyate // nArakAdayazca sajJina iti sajJA Aha Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -7, varga:-, uddezakaH-8 335 mU. (368) kati NaM bhaMte ! sannAo pannattAo ?, goyamA ! dasa sannAo pannattAo, taMjahA-AhArasannA 1 bhayasannA 2 mehuNasannA 3 pariggahasannA 4 kohasannA 5 mANasannA 6 mAyAsannA 7 lobhasannA 8 logasannA 9 ohasannA 10, evaM jAva vemAniyANaM / neraiyA dasavihaM veyanijjaM paccanubhavamANA viharaMti, taMjahA-sIyaM usiNaM khuhaM pivAsaM kaMDuM parajjhaM jaraM dAhaM bhayaM sogaM / / vR. 'katiNa' mityAdi, tatra saJjJAnaM saJjJA- Abhoga ityarthaH manovijJAnamityante saMjJAyate vA'nayeti saJjJA vedanIyamohanIyodayAzrayA jJAnadarzanAvaraNakSayopazamAzrayA ca vicitrAhArAdiprAptaye kriyaivetyarthaH, sA copAdhibhedAdbhidyamAnA dazaprakArA bhavati, tadyathA 'AhArasanne 'tyAdi, tatra kSudvedanIyodayAt kAvalikAdyAhArArthaM pudgalopAdAnakriyaiva saMjJAyate'nayA tadvAnityAhArasaJjJA, tathA bhayamohanIyodayAdbhayodbhrAntadRSTivadanavikAraromAJcobhedAdikriyaiya saJjJAyate'nayeti bhayasaJjJA, tathA puMvedAdyudayAnmaithunAya strayAdyaGgAlokana prasannavadanasaMstambhitoruvepathuprabhRtilakSaNA kriyaiva saJjJAyate 'nayeti maithunasaJjJA tathA krodhodayAdAvezagarbhA prarUkSanayanadantacchadasphuraNAdiceSTaiva saJjJAyate'nayeti krodhasaJjJA, tathA mAnodayAdahaGkArAtmikotsekakriyaiva saJjJAyate'nayeti mAnasaJjJA, tathA mAyodayenAzubhasahaklezAdanRtasaMbhASaNAdikriyaiva saJjJAyate'nayeti mAyAsaJjJA, tathA lobhodayAllAlasAnvitAsacittetaradravyaprArthaH naiva saJjJAyate'nayeti lobhasaJjJA / tathA matijJAnAvaraNakSayopazamAcchabdAdyarthaH gocarA sAmAnyAvabodhakriyaiva saJjJAyate vastvanayeti odhasaJjJA, evaM zabdAdyarthaH gocarA vizeSAvabodhakriyaiva saJjJAyate 'nayeti lokasaJjJA, tatazcaudhasaJjJA darzanopayogI lokasaJjJA tu jJAnopayoga iti, vyatyayaM tvanye, anye punaritthamabhidaghati-sAmAnyapravRttirodhasaJjJA lokaSTistu losaJjJA, etAzca sukhapratipattaye spaSTarUpAH paJcendriyAnadhikRtyoktAH, ekendriyAdInAM tu prAyo yatoktakriyAnibandhanakarmodayAdirUpA evAvagantavyA iti / jIvAdhikArAt- 'neraiye 'tyAdi, 'parajjha' tti pAravazyam / prAg vedanoktA sA ca karmmavazAt tacca kriyAvizeSAt sA ca mahatAmitareSAM ca samaiveti darzayitumAha mU. (369) se nUnaM bhaMte! hatthissa ya kuMthussa ya samA ceva apaccakkhANakiriyA kajjati haMtA goyamA ! hatthassa ya kuMthussa ya jAva kajjati / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai jAva kajjai ?, goyamA ! aviratiM paDucca, se teNaTTeNaM jAva kajjai / vR. 'se nUnaM bhaMte ! hatthisse' tyAdi, anantaramaviratiruktA sA ca saMyatAnAmapyAdhAkarmmabhojinAM kathaJcidastItyataH pRcchati / mU. (370) AhAkammannaM bhaMte ! bhuMjamANe kiM baMdhai ? kiM pakarei ? kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi ? evaM jahA paDhame sae navame uddesae tahA bhAniyavvaM jAva sAsae paMDie paMDiyattaM asAsayaM, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte tti // vR. 'ahe 'tyAdi, 'sAsae paMDie paMDiyattaM asAsayaM' ti ayamarthaH - jIvaH zAzvataH paNDitatvamazAzvataM cAritrasya bhraMzAditi // zatakaM-7 uddezakaH-8 samAptaH Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIagasUtraM 7/-/9/371 -zatakaM-7 uddezakaH-9:vR. pUrvamAdhAkarmabhoktRtvenAsaMvRtavaktavyatoktA, navamoddezako'pi tadvaktavyatocyate, tatra cAdisUtram mU. (371) asaMvuDe gaMbhaMte! anagAre bAhirae poggale apariyAittApabhUegavannaMegarUvaM viuvittae?, no tiNaDhe samaDhe / asaMvuDe NaM bhaMte ! anagAre bAhirae poggale pariyAittA pabhU egavannaM egarUvaM jAva haMtA pbhuu| se bhaMte ! kiM ihagae poggale pariyAittA viubbai tatthagae poggale pariyAittA viubvati annatthagae poggale pariyAittA vikubvai?, goyamA ! ihagae poggale pariyAittA vikuvvai no tatthagae poggale pariyAittA vikuvvai no annatthagae poggale jAva vikuvvti| evaMegavannaM anegarUvaMcaubhaMgo jahAchaTTasae navame uddesae tahAihAvibhAniyavvaM, navaraM anagAre ihagayaM ihagae ceva poggale pariyAittA vikuvvai, sesaM taM ceva jAva lukkhapoggalaM niddhapoggalattAe pariNAmettae?, haMtA pabhU, se bhaMte ! kiM ihagae poggale pariyAittA jAva no annatthagae poggale pariyAittA vikuvvai / / vR. 'asaMvuDe Na'mityAdi, 'asaMvRtaH' pramattaH 'ihagae'tti iha pracchako gautamastadapekSayA ihazabdavAcyo manuSyalokastatazca 'ihagatAn' naralokavyavasthitAn 'tatthagae'tti vaikriyaM kRtvA yatra yAsyati tatra vyvsthitaanityrthH| ____ annatthagae'tti uktasthAnadvayavyatiriktasthAnAzritAnityarthaH 'navaraM'ti ayaM vizeSaH'ihagae'itiihagataH anagAra iti ihagatAn pudgalAnitica vAcyaM, tatratudevaiti tatragatAniti coktmiti| anantaraM pudgalapariNAmavizeSa uktaH, sa saGgrAme savizeSo bhavatIti saGgrAmavizeSavaktavyatAbhaNanAya prastAvayannAha mU. (372) nAyameyaMarahayA suyameyaM arahayA vinAyamevaM arahayA mahAsilAkaMTae sNgaamer| mahAsilAkaMTae NaM bhaMte ! saMgAme vaTTamANe ke jaitthA ke parAjaitthA?, goyamA ! vajI videhaputte jaitthA, navamallaI navalecchaI kAsIkosalagA aTThArasavi gaNarAyANo praajitthaa| taeNaM se konie rAyA mahAsilAkaMTakaMsaMgAmaM uvaDiyaMjAnittA koDubiyapurise saddAvei 2 evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA / udAiM hatthirAyaM paDikappeha hayagayarahajohakaliyaM cAuraMgiNiMseNiM sannAheha 2 tAmama eyamANattiyaM khippAmeva pnycppinnh| taeNaMtekoDuMbiyapurisA koNieNaM rannA evaM vuttA samANA haTTatuTTha jAva aMjaliM kaTTa evaM sAmI! tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNaMti 2 khippAmeva cheyAyariyovaesamatikappaNAvikappohiM suniuNehiM evaM jahA uvavAie jAva bhImaM saMgAmiyaM aujjhaM udAiM hatthirAyaM paDikappeti hayagaya jAva sannAheti 2 jeNeva kUNie rAyA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchaittA karayala0 kUNiyassaranno tamANattiyaM pccppinnNti| taeNaM se kUNie rAyA jeNeva majjaNadhare teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA majaNagharaM anupavisai majjaNagharaM anupavisittA hAe kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte savvAlaMkA Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH, uddezaka:- 9 ravibhUsie sannaddhabaddhavammiyakavae uppAliyasarAsaNapaTTie piNaddhagevejje vimalavarabaddhaciMdhapaTTe gahiyAuhappaharaNe sakoriMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM caucAmaravAlavItiyaMge maMgalajayasaddakayAloe evaM jahA uvavAie jAva uvAgacchittA udAiM hatthirAyaM durUDhe / taNaM se kUNie rAyA harotthayasukayaraiyavacche jahA uvavAie jAva seyavaracAmarAhiM uddhavvamANIhiM uddhavvamANIhiM hayagayarahapavarajohakaliyAe cAuraMgiNIe senAe saddhiM saMparivuDe mahayA bhaDacaDagaraviMdaparikkhitte jeNeva mahAsilAe kaMTae saMgAme teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA mahAsilAkaMTayaM saMgAmaM oyAe, purao ya se sakke deviMde devarAyA egaM mahaM abhejjakavayaM vairapaDirUvagaM viuvvittANaM ciTThati, evaM khalu do iMdA saMgAmaM saMgAmeti, taMjahA-deviMde ya maNuiMde ya, egahatthiNAvi NaM pabhU kUNie rAyA parAjinittae, tae gaM se kUNie rAyA mahAsilAkaMTakaM saMgAmaM saMgAmemANe navamallai navalecchai kAsIkosalagA aTThArasavi gaNarAyANo hayamahiyapavaravIraghAiyaviyaDiyaciMdhaddhayapaDAge kicchapANagae diso disiM paDisehitthA / sekeNaNaM bhaMte! evaM vRcai mahAsilAkaMTae saMgAme ?, goyamA ! mahAsilAkaMTae NaM saMgAme vaTTamANe je tattha Ase vA hatthI vA johe vA sArahI vA taNeNa vA patteNa vA kaTTeNa vA sakkarAe vA abhihammati savve se jANai mahAsilAe ahaM abhihae ma0 2, se teNaTTeNaM goyamA ! mahAsilAkaMTae saMgAme / mahAsilAkaMTae NaM bhaMte! saMgAme vaTTamANe kati jaNasayasAhassIo vahiyAo ?, goyamA ! caurAsIiM jaNasayasAhassIo vahiyAo / te NaM bhaMte! maNuyA nissIlA jAva nippaccakkhANaposahovavAsA sA ruTThA parikuviyA samaravahiyA anuvasaMtA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gayA kahiM uvavannA ?, goyamA ! osannaM naragatirikkhajoniesu uvavannA // vR. 'nAyameya' mityAdi, jJAtaM sAmAnyataH 'etat' vakSyamANaM vastu 'arhatA' bhagavatA mahAvIreNa sarvajJatvAt, tathA 'suyaM'ti smRtamiva smRtaM spaSTapratibhAsabhAvAt, vijJAtaM vizeSataH, kiM tat ? ityAha- 'mahAsilAkaMTae saMgAme 'tti mahAzilaiva kaNTako jIvitabhedakatvAt mahAzilAkaNTakastatazca yatra tRNazalAkAdinA'pyabhihatasyAzvahastyAdermahAzilAkaNTakenevAbhyAhatasya vedanA jAyate sa saGgrAmo mahAzilAkaNTaka evocyate, dvirvacanaM collekhasyAnukaraNe, evaM ca kilAyaM saGgrAmaH saJjAtaH 337 campAyAM kUNiko rAjA babhUva, tasya cAnujau hallavihallAbhidhAno bhrAtarI secanakAbhidhAnagandhahastinisamArUDhau divyakuNDaladivyavasanadivyahAravibhUSitau vilasantau dRSTvA padmAvatyabhidhAnA kUNikarAjasya bhAryA matsarAddantino'pahArAya taM preritavatI, tena tau taM yAcitau tau ca tadbhayA - dvaizAlyAM nagaryAM svakIyamAtAmahasya ceTakAbhidhAnasya rAjJo'ntikaM sahastikau sAntaHpuraparivArau gatavantau, kUNikena ca dUtapreSaNato mArgitau, na ca tena preSitau tataH kUNikena bhANitaM yati na preSayasi tau ! tadA yuddhasajjo bhava, tenApi bhAnitam - eSa sajjo'smi / " tataH kUNikena kAlAdayo daza svakIyA bhinnamAtRkA bhrAtaro rAjAnazceTakena saha saGgrAmAyAhUtAH, tatraikaikasya trIni 2 hastinAM sahasrAni, evaM rathAnAmazvAnAM ca, manuSyANAM tu pratyekaM 5 22 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 tisraH 2 koTayaH, kUNikasyApyevameva / enaM ca vyatikaraM jJAtvA ceTakenApyaSTAdaza gaNarAjA militAH, teSAM ceTakasya ca pratyekamevameva hastyAdiparimANaM, tato yuddhaM saMpralagnaM, ceTakarAjazca pratipannavratatvena dinamadhye ekameva zaraM muJcati, amodhabANazca saH, tatra ca kUnikasainye garuDavyUhaH, ceTakasainye ca sAgaravyUho viracitaH, tatazca kUNikasya kAlodaNDanAyako yuddhayamAnastAvadgato yAvacceTakaH, tatastenaikazaranipAtenAsI nipAtito, bhagnaM ca kUNikabalaM, gate ca dve api bale nijaM nijamAvAsasthAnam evaM ca dazasu divasesu ceTakena vinAzitA dazApi kAlAdayaH, ekAdaze tu divase ceTakajayArthaM devatArAdhanAya kUNiko'STamabhaktaM prajagrAha / tataH zakracamarAvAgatau, tataH zakro babhANa- ceTakaH zrAvaka ityahaM na taM prati praharAmi navaraM bhavantaM saMrakSAmi, tato'sau tadrakSArthaM vajrapratirUpakamabhedyakavacaM kRtavAn, camarastu dvau saGgrAmI vikurvitavAn-mahAzilAkaNDakaM rathamuzalaM ceti // 'jaitya'tti jitavAn 'parAjaittha' tti parAjitavAn hAritavAnityarthaH ' vajji'tti 'vajrI' indraH 'videhaputte ' tti konikaH, etAveva tatra jetArau nAnyaH kazciditi 'nava mallai' tti mallakinAmAno rAjavizeSAH 'nava lecchai' tti lecchakinAmAno rAjavizeSA eva 'kAsIkosalaga' tti kAzI-vANArasI janapadospi kAzI tatsambandhina AdyA nava kozalA - ayodhyA tajjanapado'pi kozalA tatsambandhino nava dvitIyAH, 'gaNarAyANo 'tti samutpanne prayojane ye gaNaM kurvanti te gaNapradhAnA rAjAno gaNarAjAH sAmantA ityarthaHH, te ca tadAnIM ceTakarAjatya vaizAlInagarInAyakasya sAhAyyAya gaNaM kRtavanta iti / bhagavatI aGgasUtraM 7/-/9/372 atha mahAzilAkaNTake saGgrAme camareNa vikurvite sati kUNiko yadakarottaddarzanArthaHmidamAha - 'tae 'mityAdi, tato mahAzilAkaNTakasaGgrAmavikurvvaNAnantaramudAyinAmAnaM 'hasthirAyaM' ti hastipradhAnaM 'paDikappeha' tti sannaddhaM kuruta 'paJccappiNaha'tti pratyarpayata nivedayatetyarthaH, 'haTThatuTTha' iha yAvatkaraNAdevaM dRzyam -'haTThatuTThacittamANaMdiyA naMdiyA pIimaNA' ityAdi, tatra hRSTatuSTaMatyarthaM tuSTaM hRSTaM vA vismitaM tuSTaM ca-toSavaJcittaM mano yatra tattathA tad hRSTatuSTacittaM yathA bhavati ityevamAnanditA-ISanmukhasaumyatAdibhAvaiH samRddhimupagatAH, tatazca nanditAH samRddhitaratAmupagatAH prIti - prINanaM - ApyAyanaM manasi yeSAM te prItimanasaH 'aMjali kaTTu 'tti / idaM tvevaM dRzyam- 'karayalapariggahiyaM dasaNhaM sirasAvattaM matthae aMjaliM kaTTu' tatra zirasA' prAptaM - asaMspRSTaM mastake'JjaliM kRtvetyarthaH 'evaM sAmI ! tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM paDisurNeti tti evaM svAminUM ! tatheti AjJayA ityevaMvidhazabdabhaNanarUpo yo vinayaH sa tathA tena vacanaM rAjJaH sambandhi 'pratizRNvanti' abhyupagacchanti 'cheyAyarioesamaikappaNAvigappehiM ti cheko-nipuNo ya AcArya-zilpopadezadAtA tasyopadezAd yA mati-buddhistasyA ye kalpanAvikalpAH - kRtibhedAste tathA taiH pratikalpayantIti yogaH 'suniuNehiM' ti kalpanAvikalpAnAM vizeSaNaM narairvA sunipuNaiH / 'evaM jahA uvavAie 'ti tatra cedaM sUtramevam- 'ujjalanevatthahanvaparivacchiyaM' ujjvalanepathyenanirmalaveSeNa 'havvaM 'ti zIghra paripakSitaH parigRhItaH parivRto yaH sa tathA taM, susajjaM 'vammiyasannaddhabaddhakavaiyauppIliyavacchakacchagevejjagabaddhagalagavarabhUsaNavirAiyaM' varmmani niyuktAvArmmi kAstaiH Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-9 339 sannaddhaH-kRtasannAhovArmikasaMnaddhaH baddhA kavacikA-sannAhavizeSoyasyasa baddhakavacikaH utpIDitAgADhIkRtA vakSasi kakSA-hRdayarajjuryasyasatathA graiveyakaMbaddhaMgalakeyasyasatathA varabhUSaNairvirAjito yaH sa tathA tataH karmadhArayo'tastam 'ahiyateyajuttaM viraiyavarakaNmapUrasalaliyapalaMbAvacUlacAmaroyarakayaMdhayAraM' viracate varakarNapUre-pradhAnakarNAbharaNavizeSau yasya sa tathA salalitAni pralambAni avacUlAni yasyasa tathA cAmarotkareNa kRtamandhakAraM yatrasa tathA tataHkarmadhArayo'tastaM _ 'cittaparicchoyapacchayaM' cittaparicchoko-laghuH pracchado-vastravizeSo yasya sa tathA'tastaM 'kaNagaghaDiyasuttagasubaddhakacchaM' kanakaghaTitasUtrakeNa suSThu baddhA kakSA-urobandhanaM yasya sa tathA taM 'bahupaharaNAvaraNAbhariyajujjhasajhaM' bahUnAM praharaNAnA(masyAdInA)mAvaraNAnAMca-sphurakaMkaTakAdInAM bhRto yuddhasajjazcayaHsatathA'tastaM sachattaMsajjhayaM saghaMTe' 'paMcAmeliyaparimaMDi-yAbhirAmaM' paJcabhirApIDikAbhaH-cUDAbhiH parimaNDito'bhirAmazca-ramyoyaHsa tathA'tastam 'osAriyajamalajulayaghaMTa' avasAritaM-avalambitaMyamalaM-samaMyugalaM-dvayaMghaNTayoryatra sa tathA'tastaM vijjupiNaddhaM va kAlamehaM' bhAsvarapraharaNAbharaNAdInAMvidyutkalpatA kAlatvAcca galasya meghasamateti uppAiyapavvayaM va sakkhaM' autpAdikaparvatamiva sAkSAdityarthaH 'mattaM mehamiva gulugulaMtaM manapavaNaja- iNavegaM' manaHpavanajayIvegoyasyasatathA'tastaM, zeSaMtulikhitamevAsti, vAcanAntare tvidaMsAkSAllikhitameva dRzyata iti| 'kayabalikamme'ttidevAnAMkRtabalikA kayakouyamaMgalApAyacchitte'ttikRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittAnIva duHsvapnAdivyapohAyAvazyaM karttavyatvAt prAyazcittAniyena sa, tathA, tatra kautukAni-maSIpuNDrAdIni maGgalAni-siddhArthaHkAdIni 'sannaddhabaddhavammiyakavae'tti sannaddhaH saMhananikayA tathA baddhaH kazAbandhanato varmitoHvarmatayA kRto'Gge nivezanAt kavacaH-kaGkaTo yenasatathA, tataH karmadhArayaH, 'uppIliyasarAsaNapaTTie'tti utpIDitA-guNasAraNena kRtIvapIDA zarAsanapaTTikA-dhanurdaNDo yena sa tathA, utpIDitA vA-bAhI baddhA zarAsanapaTTikA-bAhupaTTikA yena sa tathA, 'piNaddhageveJja vimalavarabaddhaciMdhapaTTe'tti pinaddhaM-parihitaM graiveyaka-grIvAbharaNaM yena sa tathA vimalavaro baddhazcihnapaTTo-yodhacihnapaTTo yena sa tathA, tataH krmdhaaryH| 'gahiyAuhapaharaNe'ttigRhItAniAyudhAni-zastrAnipraharaNAya-pareSAMprahArakaraNAya yena sa tathA, athavA''yudhAni-akSepyazastrAnikhagAdIni praharaNAni tu-kSepyazastrAni nArAcAdIni tatogRhItAnyAyudhapraharaNAniyena sa tathA, 'sakoriMTamalladAmeNaM'tisaha koriNTapradhAnaiH-koriNTakAbhidhAnakusumagucchaiAlyadAmabhi-puSpamAlAbhiryattattathA tena, 'caucAmaravAlavIiyaMge'tti caturNAM cAmarANAM vAlairvIjitamaGgaM yasya satathA, maMgalajayasaddakayAloe'tti maGgalo-mAGgalyojayazabdaH kRto-janairvihita Aloke-darzane yasya sa tathA __ "evaM jahA uvavAie jAva' ityanenedaM sUcitam-'anegagaNanAyagadaMDanAyagarAIsaratalavaramAiMbiyakoDuMbiyamaMtimahAmaMtigaNagadavAriyaamaccaceDapIDhamaddaNagaranigamasetusenAvaisatthavAhadUyasaMghipAla saddhiM saMparibuDedhavalamahAmehaniggaevivagahagaNadippaMtarikkha-tArAgaNANamajjhe sasivva piyadaMsaNe naravaI majjhaNadharAo paDinikkhamai majjaNadharAo paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNAmeva udAI hatthirAyA teNAmeva uvAgacchaitti Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 7/-/9/372 tatrAneke ye gaNanAyakAH-prakRtimahattarAH daNDanAyakAH-tantrapAlAH rAjAno - mANDalikAH IzvarA -yuvarAjAH talavarAH parituSTanarapatipradattapaTTanabandhavibhUSitA rAjasthAnIyA mADambikA:chinnamaDambAdhipAH kauTumbikAH- katipayakuTumbaprabhavo'valagakAH mantriNaH pratItAH mahAmantriNomantrimaNDalapradhAnAH gaNakAH- jyotiSikAH bhANDAgArikA ityanye dauvArikAH-pratIhArAH amAtyArAjyAdhiSThAyakAH ceTAH-pAdamUlikAH pIThamardAH- AsthAne AsanAsInasevakAH vayasyA ityarthaH nagaramiha sainyanivAsiprakRtayaH nigamAH- kAranikA vanijo vA zreSThinaH zrIdevatA'dhyAsitasauvarNapaTTavibhUSitottamAGgAH senApatayo nRpatinirUpitacaturaGgasainyanAyakAH sArthaH vAhAH pratItAH dUtA-anyeSAM rAjAdezanivedakAH sandhipAlAH-rAjyasandhirakSakAH / eteSAM dvandvastatastaiH, iha tRtIyAbahuvacanalopo draSTavyaH 'saddhiM 'ti sArddhaM sahetyarthaH, na kevalaM tatsahitatvameva api tu taiH samitisamantAt parivRtaH parikarita iti, 'hArotthayasukayaraiyavacche' hArAvastRtena- hArAvacchAdanena suSThu kRtaratikaM vakSaH-uro yasya sa tathA, 'jahA ceva uvavAie'tti tatra caivamidaM sUtram- 'pAlaMbapalaMbamANapaDasuyauttarijje' ityAdi tatra prAlambenadIrgheNa pralambamAnena-jhumbamAnena paTena suSThu kRtamuttarIyaM- uttarAsaGgo yena sa tathA, 'mahayA bhaDacaDagaravaMdaparikkhitte'tti mahAbhaTAnAM vistAravatsaGkhena parikarita ityarthaH 'oyAe 'tti 'upayAtaH' upAgataH 'abhejjakavayaM'ti paraparaharaNAbhedyAvaraNaM 'vairapaDirUvagaM 'ti vajrasadRzam 'egahatthiNAvitti ekenApi gajenetyarthaH 'parAjinittae'tti parAnabhibhavitumityarthaH / 'hayamahiyapavaravIradhAiyavivaDiyaciMdhaddhayapaDAge'tti hatAH - prahAradAnato mathitA - mAnanirmathanataH pravaravIrAH - pradhAnabhaTA ghAtitAzca yeSAM te tathA, vipatitAzcihnadhvajAH cakrAdicihnapradhAnadhvajaH patAkAzcatadanyA yeSAM te tathA tataH karmmadhArayo'tastAn, 'kicchapANagae 'tti kRcchragataprANAn-kaSTapatiprANAnityarthaH 'diso disiM''ti dizaH sakAzAdanyasyA dizi abhimatadikUtyAgAddigantarAbhimukhenetyarthaH, athavA digevApadig nAzanAbhiprAyeNa yatra pratiSedhane taddigapadik tadyathA bhavatyevaM, 'paDisehitya'tti pratiSedhitavAn yuddhAnnivarttitavAnityarthaH // 340 mU. (373) nAyameyaM arahayA suyameyaM arahayA vinnAyameyaM arahayA rahamusale saMgAme, rahamusale NaM bhaMte! saMgAme vaTTamANe ke jaitthA ke parAjaitthA ?, goyamA ! vajjI videhaputte camare asuriMde asurakumArarAyA jaitthA nava mallaI nava lecchaI parAjaitthA / taNaM se kUnie rAyA rahamusalaM saMgAM uvadviyaM sesaM jahA mahAsilAkaMTae navaraM bhUyAnaMde hatthirAyA jAva rahamusalasaMgAmaM oyAe, purao ya se sakke deviMde devarAyA, evaM taheva jAvaciTThati, maggao ya se camare asuride asurakumArarAyA evaM mahaM AyA saM kiDhiNapaDirUvagaM ciuvvittANaM ciTThai, evaM khalu tao iMdA saMgAmaM saMgAmeti, taMjahA-deviMde ya maNuiMde ya asurrideya, egahatthiNAvi NaM pabhU kUnie rAyA jaittae taheva jAva diso disiM paDisehitthA / se keNaTTeNaM bhaMte ! rahamusale saMgAme 2 ?, goyamA ! rahamusale NaM saMgAme vaTTamANe ege rahe anAsae asArahie amArohae samusale mahayA jaNakkhayaM jaNavahaM jaNappamaddaM jaNasaMvaTTakappaM ruhirakaddamaM karemANe savvao samaMtA paridhAvitthA se teNaTTeNaM jAva rahamusale saMgAme / rahamusale NaM bhaMte ! saMgAme vaTTamANe kati jaNasayasAhassIo vahiyAo ?, goyamA ! channautiM jaNasaya Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-9 '341 sAhassIo vhiyaao| teNaM bhaMte ! maNuyA nissIlA jAva uvavannA?, goyamA! tattha NaM dasa sAhassIo egAe macchIe kuJchisi uvavannAo, ege devalogesu uvavanne, ege sukule paccAyAe, avasesA osannaM naragatirikkhajoniesu uvvnnaa| mU. (374) kamhANaMbhaMte! sakke deviMda devarAyA camare asuridai asurakumArarAyA kUniyassa rano sAhez2a dlitthaa| goyamA! sakkedeviMdedevarAyApuvvasaMgatiecamare asuriMde asurakumArarAyA pariyAyasaMgatie, evaM khalu goyamA ! sakke deviMde devarAyAcamare yaasuriMde asurakumArarAyA kUniyassaranno sAhilaM dlitthaa| mU. (375) bahujaNe NaM bhaMte ! annamansa evamAikkhaMti jAva paruti evaM khalu bahave maNussA annayaresu uccAvaesu saMgAmesu abhimuhA ceva pahayA samANA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti, se kahameyaM bhaMte ! evaM?, goyamA ! jannaM se bahujaNo annamannassa evaM Aikkhati jAva uvavattAro bhavaMti je te evamAhaMsumicchaMte evamAhaMsu ahaM puNa goyamA! evamAikkhAmi jAva pruuvemi| evaM khalu goyamA! teNaMkAleNaM teNaMsamaeNaM vesAlI nAmanagarI hotthA, vannao, tatthaNaM vesAlIe nagarIe varuNe nAmaM nAganattue parivasai aDDejAva aparibhUe samaNovAsae abhigayajIvA jIvA jAvapaDilAbhemANechaTuMchaTTeNaM anikkhitteNaMtavokammeNaMappANaMbhAvemANe viharati, taeNaMte varuNe nAganattue annayA kayAi rAyAbhiogeNaM gaNAbhiogeNaMbalAbhiyogeNaMrahamusale saMgAme ANatte samANe chaTThabhattie aTThamabhattaM anuvaTTeti aTThamabhattaM anuvaTTetA koDuMbiyapurise saddAvei 2 evaM vadAsI khippAmeva bho devANuppiyA! cAugghaMTeAsarahaMjuttAmeva uvaThThAveha hayagayarahapavara jAva sannAhettA mama eyamANattiyaM pnycppinnh| taeNaM se koDubiyapurisA jAva paDisuNettA khippAmeva sacchattaM sajjhayaM jAva uvaTThAveMti hayagayaraha jAva sannAheti 2 jeNeva varUNe nAganattuejAva paJcappiNaMti, taeNaM se varuNe nAganattue jeNeva majjhaNaghare teNeva uvAgacchatijahA kUNiojAvapAyacchitesavvAlaMkAravibhUsiesanaddhabaddha sakoreMTamalladAmeNaM jAva dharijamANeNaM anaMgagaNanAyaga jAva dUyasaMdhipAla saddhiM saMparivuDe majaNadharAo paDinikkhamati paDinikkhamittAjeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai uvAgacchaittA cAugghaMTaM AsahaM durUhai 2 hayagayaraha jAva saMparivuDe mahayA bhaDacaDagara0 jAva parikkhitte jeNeva rahamusale saMgAme teNeva uvAgacchairattA rahamusalaM saMgAmaM oyaao| tae NaM se varuNe nAgaNattue rahamusalaM saMgAmaM oyAe samANe ayamoyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai-kappati me rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANassaje pubbiM pahaNai se paDihamittae avasese no kappatIti, ayameyArUvaM abhiggahaM abhigeNhai abhigeNhaittA rahamusalaM saMgAma saMgAmeti, taeNaMtassa varuNassa nAganattuyassarahamusalaMsaMgAma saMgAmemANassa ege purise sarisae sarisattae Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/9/375 sarisavvae sarisabhaMDamattovagaraNe raheNaM paDirahaM havvamAgae, tae NaM se purise varuNaM nAganattuyaM evaM vyaasii| pahaNa bho varuNA! nAgaNattuyA ! pa02, taeNaM se varuNe nAganattue taMpurisaM evaM vadAsIno khalu me kappai devANuppiyA! pubbiM ahayassa pahanittae, tumaMcevaNaM puvvaM pahaNAhi, taeNaM se purise varuNaM nAganattueNaM evaM vutte samANe Asurutte jAva misimisemANe ghaNu pAmusai 2 usuM parAmusai usuM parAmusittA ThANaM ThAti ThANaM ThiccA AyayakannAyayaM usuMkareiAyayakannAyayaM usuM karettA varuNaM nAganattuyaM gADhappahArI kre|| taeNaM se varuNe nAganattue teNaM puriseNaM gADhappahArIkae samANe Asurutte jAva misimisemANe ghaj parAmusai ghaNu parAmusittA usuM parAmusai usuM parAmusittA AyayakannAyayaM usuM karei AyayakannAyayaM0 2 taM purisaMegAhaccaM kUDAhacaMjIviyAo vvrovi|| taeNaM se varuNe nAganattue teNaMpuriseNaMgADhappahArI kae samANe atthAme abale avIrie apurisakkAraparakkame adhAranijjamitikaTTha turae nigiNhai turae nigihittA rahaM parAvattei rahaM parAvattittArahamusalAo saMgAmAo paDinikkhamatiraegaMtamaMtaMavakkamai egaMtamaMtaMavakkamittA turae nigiNhai 2 rahaM Thavei 2 tA rahAo paccoruhai rahAo 2 rahAo turae moei turae moettA turaevisajei 2 ttA 2 dabbhasaMthAragaMsaMtharai 2 dabbhasaM0 durUhai2 puracchAbhimuhe saMpaliyaMkanisanne karayala jAva kaTTha evaM vayAsI-- namotthuNaM arihaMtANaMjAvasaMpattANaMnamo'tyuNaM samaNassa bhagavaomahAvIrassaAigarassa jAva saMpAviukAmassa mama dhammAyariyassa dhammovadesagassa vaMdAmiNaM bhagavantaM tatthagayaM ihagae pAsau me se bhagavaMtatthagae jAva vaMdati namasati 2 evaM vyaasii| pubipi mae samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie thUlae pANAtivAe paccakkhAe jAvajjIvAe evaMjAva thUlae pariggahe paccakkhAejAvajjIvAe, iyANiMpiNaMarihaMtassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM savvaM pANAtivAyaM paJcakkhAmi jAvajjIvAe evaMjahA khaMdao jAva eyaMpiNaM caramehiM UsAsanIsAsehiM vosirissAmittika? sannAhapaTTamuyai sannAhapaTTamuittA salluddharaNaM kareti salluddharaNaM karettA AloiyapaDikkaMte samAhipatte AnupubIe kaalge| tae NaM tassa varuNassa nAganattuyassa ege piyabAlavayaMsae rahamusalaM saMgAmaM saMgAmemANe egeNaMpuriseNaMgADhappahArIkae samANe atthAme abalejAvaadhAranijamitikaTuvaruNaMNanaganattuyaM rahamusalAo saMgAmAo paDinikkhamamANaM pAsai pAsaittAturae nigeNhai turae nigeNhittA jahA varuNe jAva turae visajjeti paDasaMthAragaM durUhai paDasaMthAragaMdurUhittA puratthAbhimuhe jAva aMjaliM kaTu evaM vayAsI jAiMNaMbhaMte! mama piyabAlavayassassavaruNassa nAganattuyassasIlAIvayAiMguNAiMveramaNAI paccakkhANaposahovavAsAiMtAiNaMmamaMpi bhavaMtuttikaTThasannAhapaTTamuyai 2 salluddharaNaMkareti salluddharaNaM karettA AnupuvvIe kAlagae, tae NaM taM varuNaM nAgaNattuyaM kAlagayaM jAnittA ahAsannihiehiM vANamaMtarehiMdevehiMdivve surabhigaMdhodagavAse buTTedasaddhavannekusumenivADiedivveyagIyagaMdhavvaninAde kae yAvi hotthaa| Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-9 tae NaM tassa varuNassa nAganattuyassa taM divvaM deviDhi divvaM devajutiM divvaM devAnubhAgaM sunittAya pAsittAya bahujaNo annamannassa evamAikkhai jAva parUveti-evaM khalu devANuppiyA! bahave maNussA jAva uvavattAro bhavaMti // vR. 'sAruDha'tti saMruSTAH manasA parikuviya'ttizarIre samantAddarzitakopavikArAH 'samaravahiya'ttisaGgrAme hatAH 'rahamusale'tti yatra ratho muzalena yuktaH parighAvan mahAjanakSayaM kRtavAn asau rathamuzalaH 'maggao'tti pRSThataH 'AyasaM'ti lohamayaM 'kiDhiNapaDirUvagaM'tikiThinaMvaMzamayastApasambandhIbhAjanavizeSastapratirUpakaM tadAkAraMvastu 'anAsae'tti azvarahitaH 'asArahie'tti asArathikaH 'anArohae'tti anArohakaH' yodhavarjitaH 'mahatAjaNakkhayaMti mahAjanavinAzaM 'jaNavaha'tijanavadhaMjanavyathAM vA 'jaNapamaddeti lokacUrNanaM 'jaNasaMvaTTakappaM ti janasaMvartaivalokasaMhAra iva jnsNvrklpo'tstm| ___ 'egedevalogesu uvavanne egesukulapaccAyAe'titi etatsvataeva vkssyti| 'puvvasaMgaie'tti kArtikazreSThayavasthAyAM zakrasya kUnikajIvo mitramabhavat pariyAyasaMgaie'tti pUraNatApasAvasthAyAM camarasyAsau tApasaparyAyavartI mitramAsIditi / _ 'janaM se bahujaNo annamannassa evamAikkhaI' ityatraikavacanaprakame 'je teevamAhaMsu' ityatra yo bahuvacananirdezaH sa vyaktyapekSo'vaseyaH 'ahigayajIvAjIve'ityatra yAvatkaraNAt 'uvaladdhapunnapAvA' ityAdidRzyaM paDilAbhemANe'tti,idaMca 'samaNe niggaMthephAsueNaMesanijjeNaMasaNapANakhAimasAimeNaM vatthapaDiggahakaMbalaraoharaNeNaM pIDhaphalagasejjAsaMthAraeNaM paDilAbhamANe viharai' ityevaM dRzyaM, 'cAugghaMTe'ti ghaNTAcatuSTayopetam 'AsarahaMti azvavahanIyaM rathaM 'juttAmeva'tti yuktameva rathasAmagrayeti gamyaM sajjhaya'mityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM / 'saghaMTesapaDAgaMsatoraNavaraMsaNaMdighosaMsakiMkiNIhemajAlaperaMtaparikkhittaM sakiGkiNIkenakSudraghaNTikAyuktena hemajAlena paryanteSu parikSipto yaH sa tathA taM 'hemavayacittatenisakaNaganiuttadAruyAga' haimavatAni-himavadgirijAtAni citrAni-vicitrAni tainizAni-tinizAbhidhAnavRkSasambandhIni sa hi dRDhobhavatIti tadrahaNaM kanakaniyuktAni niyuktakanakAni dArUni yatra sa tathA taM 'susaMviddhacakkamaMDaladhurAgaM' suSThu saMviddhe cakre yatra maNDalA ca-vRttA dhUryatra sa tathA taM 'kAlAyasasukayanemijaMtakamma' kAlAyasena-lohavizeSeNa suSTu kRtaM nemeH-cakramaNDalamAlAyA yantrakarma-bandhanakriyA yatra sa tathA tam - 'AinnavaraturayasusaMpauttaM jAtyapradhAnAzvaiH suSThusaMprayuktamityarthaH, 'kusalanaraccheyasArahisusaMpaggahiyaM' kuzalanararUpo yazchekasArathi-dakSaprAjitA tena suSThu saMpragRhIto yaH sa tathA taM0 'sarasayabattIsayatoNaparimaMDiyaM' zarANAMzataMpratyekaM yeSutezarazatAstaiAtriMzatAtoNaiH-zaradhibhi parimaNDitoyaH satathAtaM0 'sakaMkaDavaDeMsagaM' saha kaGkaTaiH-kavacairavataMsaizca-zekharakaiH zirastrANabhUtairya satathAtaM0 'sacAvasarapaharaNAvaraNabhariyajohajuddhasajjaM' saha cApazarairyAnipraharaNAni-khaDgAdInI AvaraNAni ca-sphurakAdIni teSAM bhRto'ta eva yodhAnAM yuddhasajjazca-yuddhapraguNo yaH sa tathA taM, 'cAugghaMTaM AsarahaM juttAmeva tti vAcanAntare tu sAkSAdevedaM dRzyata iti / ___ 'ayameyArUvaM'tti prAkRtatvAdidam etadrupaM vakSyamANarUpaM 'sarisae'ti sazakaH-samAnaH 'sarisattae'tti sazatvak 'sarisavvae'ttisagvayAH 'sarisabhaMDamattovagaraNe'ttisazIbhANDamAtrA Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/9/375 praharaNakozAdirUpA upakaraNaMca-kaGkaTAdikaM yasya sa tathA, 'paDirahaMti rathaM prati 'Asurutte'tti Azu-zIghraM ruptaH-kopodayAdvimUDhaH 'rUpa lupa vimohane' iti vacanAt, sphuritakopaliGgo vA, yAvatkaraNAdidaMzyaM ruThe kuviecaMDikkie'ttitatra 'ruSTaH' uditakrodhaH 'kupitaH' pravRddhakopodayaH 'cANDikyitaH' saJjAtacANDikyaH prakaTitaraudrarUpa ityarthaH 'misimisImANe'tti krodhAgninA dIpyamAna iva ekArthiHkAvate zabdAH kopprkrssprtipaadnaarthHmuktaaH| 'ThANaM'tipAdanyAsavizeSalakSaNaM ThAti'tti karoti 'AyayakannAyayaMtiAyataH-AkRSTaH sAmAnyena sa eva karNAyataH-AkarNamAkRSTa AyatakAyatastam, 'egAhaccaMti ekA hatyA-hananaM prahAro yatrajIvitavyaparopaNetadekAhatyaM tadyathA bhavati, 'kUDAhaccaM tikUTeivatathAvidhapASANasaMpuTAdau kAlavilambAbhAvasAdhAdAhatyA-AhananaMyatratat kUTAhatyam 'atthAme'tti asthAmA' sAmAnyataH zaktivikalaH 'abale'tti zarIrazaktivarjitaH 'avIrie'tti mAnasazaktivarjitaH 'apuriskAraparakkametti vyaktaM navaraM puruSakAraH-puruSAbhimAnaH sa eva niSpAditasvaprayojanaH parAkramaH 'adhAranijaM tiAtmano dharaNaM kartumazakyam 'itikaTTha'ttiitikRtvA itihetorityarthaH 'turae nigiNhaitti azvAn gacchato niruNaddhItyarthaH 'egaMtamaMtaMti 'ekAntaM' vijanam 'anaMta' bhUmibhAga 'sIlAiMti phalAnapekSAH pravRttayaH tAzcaprakramAcchubhAH 'vayAI'tiahiMsAdIni 'guNAI tiguNavratAni 'veramaNAiMti sAmAnyena rAgAdiviratayaH paccakkhANaposahovavAsAiMti pratyAkhyAna-pauruSyAdiviSayaMpauSadhopavAsa--parvadinopavAsaH 'gIyagaMdhavvaninAe'ttigItaM-gAnamAtraM gandharva-tadeva murajAdidhvanisanAthaM tallakSaNo ninAdaH-zabdo giitgndhrvninaadH|| mU. (376) varuNeNaM bhaMte ! nAganatue kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae kahiM uvavanne ?, goyamA! sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvavanne, tatthaNaM atthegatiyANaM devANaM cattAri paliovamAni ThitI pannattA, tattaNaM varuNassavi devassa cattAri paliovamAiMThitI pnnttaa| se NaM bhaMte ! varuNe deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM jAva mahAvidehe vAse sijjhihitijAva aMte karehiti varuNassaNaMbhaMte! nAganattuyassapiyabAlavayaMsae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae? kahiM uvavanne? goyamA ! sukule paJcAyAte / se NaM bhaMte ! taohiMto aNaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchahiti kahiM uvavajahiti?, goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM kreNti| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| vR, 'kAlamAse'tti maraNamAse mAsasyopalakSaNatvAt kAladivase ityAdyapi draSTavyaM 'kahiM gae kahiM uvavannetti praznadvaye 'sohamme' tyAdyekamevottaraMgamanapUrvakatvAdutpAdasyotpAdAbhidhAnena gamanaM sAmarthyAdavagatamevetyabhiprAyAditi / 'AukkhaeNaM' AyuHkarmadalikanirjaraNena 'bhavakkhaeNaM'ti devabhavanibandhanadevagatyAdikarmanirjaraNena 'ThiikkhaeNaM'ti AyuSkAdikarmaNAM sthitinirjrnneneti| zataka-7 uddezakaH-9 samAptaH -zataka-7 uddezakaH-10:vR. anantaroddezake paramatanirAsa ukto dazame'pi sa evocyate ityevaMsambandhasyAsyedaM sUtram Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -7, vargaH, uddezakaH - 10 345 mU. (377) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare hotthA vaNNao, guNasilae ceie vannao, jAva puDhavisilApaTTae vannao, tassaM NaM guNasilayassa ceiyassa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti, taMjahA - kAlodAI selodAI sevAlodAI udae nAmudae tammudae annavAlae selavAlae saMkhavAlae suhatthI gAhAvaI / tae NaM tesiM annautthiyANaM annayA kayAiM egayao samuvAgayANaM sannividvANaM sannisannANaM ayameyArUve miho kahAsamullAve samuppajjitthA evaM khalu samaNe nAyaputte paMca atthikAe pannaveti, taMjahA-dhammatthikAyaM jAva AgAsatthikAyaM / tattha NaM samaNe nAyaputte cattAri asthikAe ajIvakAe pannaveti, taMjahA dhammatthikAyaM adhammatthi kAyaM AgAsatthikAyaM poggalatthikAyaM, egaM ca samaNe nAyaputte jIvatthikAyaM arUvikAyaM jIvakAyaM pannaveti / tattha NaM samaNe nAyaputte cattAri atthikAe arUvikAe pannaveti, taMjahA-dhammatthikAyaM adhammatthikAyaM AgAsatthikAyaM jIvatthikAyaM, egaMca NaM samaNe nAyaputte poggalatthikAyaM rUvikAyaM ajIvakAyaM pannaveti, se kahameyaM manne evaM / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva guNasilae ceie samosaDhe jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUInAmaM anagAre goyamagotteNaM evaM jahA bitiyasae niyaMThuddesae jAva bhikkhAyariyAe aDamANe ahApajjattaM bhattapANaM paDiggahittA rAyagihAo jAva aturiyamacavalamasaMbhaMtaM jAva riyaM sohemANe tesiM annautthiyANaM adUrasAmaMteNaM vIivayati / tae NaM te annautthiyA bhagavaM goyamaM adUrasAmaMteNaM vIivayamANaM pAsaMti pAsettA annamannaM saddAveMti annamannaM saddAvettAM evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! amhaM imA kahA avippakaDA ayaM ca NaM goyame amaMha adUrasAmaMteNaM vIivayai taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM goyamaM eyamaTTha pucchittaettikaTTu annamannassa aMtie eyamahaM paDisuNeti 2 ttA jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchaMti teNeva uvAgacchittA te bhagavaM goyamaM evaM vayAsI evaM khalu goyamA ! tava dhammAyarie dhammovadesae samaNe nAyaputte paMca atthikAe pannaveti, taMjA-dhammatthikAyaM jAva AgAsatthikAyaM, taM ceva jAva rUvikAyaM ajIvakAyaM pannaveti se kahameyaM bhaMte! goyamA ! evaM / -- tae NaM se bhagavaM goyame te annautthie evaM vayAsI-no khalu vayaM devANuppiyA ! atthibhAvaM natthitti vadAmo natthibhAvaM atthitti vadAmo, amhe NaM devANuppiyA ! savvaM atthibhAvaM atthIti vadAmo savvaM natthibhAvaM natthIti vayAmo, taM ceya sA khalu tubbhe devANuppiyA ! eyamaThThe sayameva paccuvekkhahattikaTTu te annautthie evaM vayAsI evaM 2 jeNeva guNasilae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre evaM jahA niyaMThuddesa jAva bhattapANaM paDidaMseti bhattapANaM paDidaMsettA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai 2 naccAsanne jAva pajjuvAsati / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre mahAkahApaDivanne yAva hotthA, kAlodAI ya taM detaM havvamAgae, kAlodAIti samaNe bhagavaM mahAvIre kAlodAiM evaM vayAsI-se nUnaM kAlodAI annayA kayAI egayao sahiyANaM samuvAgayANaM sannividvANaM taheva jAva se kahameyaM manne evaM / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIagasUtraM7/-/10/377 se nUnaM kAlodAIatthe samaDhe?, haMtAatthitaM, sacceNaMesamaDhe kAlodAI ahaM paMcatthikArya panavemi, taMjahA-dhammatthikAyaMjAvapoggalasthikAya, tatthaNaMahaMcattAriasthikAeajIvasthikAe ajIvatayA pannavemi taheva jAva egaM ca NaM ahaM poggalatthikAyaM rUvikAyaM pannavemi, tae NaM se kAlodAI samaNaM bhagavaM mahAvIraMevaM vadAsI-eyaMsiNaMbhaMte! dhammasthikAyaMsiadhammatthikAryasi AgAsatthikAyaMsi arUvikAryasi ajIvakAyaMsi cakkiyA kei Asaittae vA 1 saittae vA 2 ciTThaittae vA 3 nIsIittae vA 4 tuyaTTittae vA 5 ?, no tiNaDhe0, kAlodAI egaMsi NaM poggalatthikAryasi rUvikAyaMsi ajIvakAyaMsi cakkiyA kei Asaittae vA saittae vA jAva tuyaTTittae vaa| eyaMsiNaM bhaMte ! poggalasthikAyaMsi rUvikAyaMsi ajIvakAyaMsi jIvANaM pAvA kammA pAvakammaphalavivAgasaMjuttA kajaMti!, no iNaDhe samaDhe kaalodaaii!| eyaMsiNaM jIvatthikAryasi arUvikAyaMsi jIvANaM pAvA kammA pAvaphalavivAgasaMjuttA kajaMti?, haMtA kajaMti, ettha NaM se kAlodAI saMbuddhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-icchAmiNaM bhaMte ! tubhaM aMtiyaM dhammaM nisAmettae evaM jahA khaMdae taheva pavvaie taheva ekkArasa aMgAIjAva vihri| vR.'teNa mityAdi, egayaosamuvAgayANaM tisthAnAntarebhyaekatrasthAnesamAgatAnAmAgatya ca'sanniviThThANaM'ti upaviSTAnAm, upavezanaMcotkuTukatvAdinA'pisyAdataAha-sannisannANaM'ti saMgatatayA niSannAnAM sukhAsInAnAmiti yAvat 'asthikAe'tti pradezarAzIn 'ajIvakAe'tti ajIvAzca-te acetanAH kAyAzca-rAzayo'jIvakAyAstAn 'jIvatthikAya'mityetasya svarUpavizeSaNAyAha-'arUvikAya'ti amUrttamityarthaH / ___'jIvakAya'ti jIvanaM jIvo-jJAnAdhupayogastapradhAnaH kAyo jIvakAyo'tastaM, kaizcijjIvAstikAyo jaDatayA'bhyupagamyate'tastanmatavyudAsAyedamuktamiti, 'sekahameyaM manne evaM ?' ti atha kathamedastikAyavastu manya iti vitarkArthaH 'evam' amunA'cetanAdivibhAgena bhavatIti, eSAM samullApaH, 'imA kahA avippakaDa'tti iyaM katha-eSA'stikAyaktavyatA'pyAnukUlyena prakRtA-prakrAntA, athavAna vizeSeNaprakaTA-pratItA aviprakaTA, 'aviuppakaDa'tti pAThAntaraMtatraavidvaprakRtAH avijJaprakRtAathavAna vizeSataut-prAbalyatazcaprakaTAavyutprakaTA 'ayaMcatti ayaMpunaH "taMceyasAiti yasmAdvayaMsarvamastibhAvamevAstIti vadAmaH tathAvidhasaMvAdadarzanena bhavatAmapi prasiddhamidaM tat-tasmAt 'cetasA' manasA 'vedasattipAThAntare jJAnena pramANAbAdhitatvalakSaNena 'eyamaTThati amumastikAyasvarUpalakSaNamarthaM svayameva 'pratyupekSadhvaM' paryAlocayateti, 'mahAkahApaDivanne'ttimahAkathAprabandhena mahAjanasya tattvadezanena, eyaMsiNaM'ti etasmin uktasvarUpe 'cakkiyA kei'tti zaknuyAt kazcit // "eyaMsiNaM bhaMte! poggalatthikAyaMsi'ityAdi, ayamasya bhAvArthaH-jIvasambandhIni pApakANya'zubhasvarUpaphalakSaNavipAkadAyIni pudgalAstikAye na bhavanti, acetanatvenAnubhavavarjitvAttasya, jIvAstikAyaevaca tAnitathA bhavanti anubhvyukttvaattsyeti|praakkaalodaayiprshndvaarenn karmavaktavyatoktA, aghunA tu tatpraznadvAreNaiva tAnyeva yathA pApaphalavipAkAdIni Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-10 347 bhavanti tathopadidarzayiSuH 'ettha NaM se' ityAdi saMvidhAnakazeSabhaNanapUrvakamidamAha ___ mU. (378) tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAi rAyagihAo guNasilae ceie paDinikkhamati bahiyA jaNavayavihAraM vihri| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare guNasile nAmaMceie hotyA, taeNaM samaNe bhagavaMmahAvIreannayAkayAi jAvasamosaDheparisApaDigayA, taeNaMsekAlodAIanagAre annayA kayAi jaNeva samaNe bhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI asthiNaM bhaMte ! jIvANaM pAvA kammA pAvaphalavivAgasaMjuttA kajaMti?, haMtA athi| kahannabhaMte! jIvANaMpAvA kammApAvaphalavivAgasaMjuttAkajaMti?, kAlodAIsejahAnAmae keipurisemaNunnaM thAlIpAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAulaM visasaMmissaMbhoyaNaM jejjA tassaNaMbhoyaNassa AvAe bhaddaebhavati tao pacchA pariNamamANe pari0 durUvattAe dugaMdhattAe jahA mahAsavae jAva bhujo 2 pariNamati evAmeva kAlodAIjIvANaM pANAivAe jAva micchAdasaNasalle tassaNaM AvAe bhaddae bhavai tao paccA vipariNamamANe 2 durUvattAe jAva bhujo 2 pariNamati / evaM khalu kAlodAI jIvANaM pAvA kammA pAvaphalavivAga0 jAva kajaMti / asthi NaM bhaMte ! jIvANaM kallANA kammA kallANaphalavivAgasaMjuttA kajaMti?, haMtA asthi, kahannaM bhaMte! jIvANaM kallANA kammA jAva kajaMti?, kAlodAI ! se jahAnAmae kei purise maNunnaM thAlIpAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAkulaM osahamissaM bhoyaNaM bhuMjejA, tassa NaM bhoyaNassa AvAe no bhaddae bhavai, tao pacchA pariNamANe 2 surUvattAe suvannattAe jAva suhattAe no dukkhattAe bhujjo 2 pariNamati evAmeva kAlodAI! jIvANaM pANAivAyaveramaNe jAva pariggahaveramaNe kohavivege jAva micchAdasaNasallavivege tassa NaM AvAe no bhaddae bhavai tao pacchA pariNamamANe 2 surUvattAe jAva no dukkhattAe bhujo 2 pariNamai, evaM khalu kAlodAI! jIvANaMkallANA kammA jAva kajaMti vR. 'asthi Na'mityAdi, astIdaM vastu yaduta jIvAnAM pApAni karmAni pApo yaH phalarUpo vipAkastatsaMyuktAni bhavantItyarthaH 'thAlIpAgasuddhaM ti sthAlyAM-ukhAyAM pAko yasya tat sthAlIpAkam, anyatra hi pakkamapakvaM vAna tathAvidhaM syAditIdaM vizeSaNaM, zuddhaM-bhaktadoSavarjitaM, tataHkarmadhArayaH, sthAlIpAkena vAzuddhamitivigrahaH, 'aTThArasavaMjaNAulaM'tiaSTAdazabhirlokapratItairvyaJjanaiH-zAlanakastakrAdibhirvA AkulaM-saGkIrNayattattathA, athavA'STAdazabhedaMca tadvayaJjanAkulaM ceti, atra bhedapadalopena samAsaH, aSTAdaza bhedaashcaite||1|| "sUo 1 daNo 2 javanaM 3 tinni ya maMsAI 6 goraso 7 jUso 8 / bhakkhA 9 gulalAvaniyA 10 mUlaphalA 11 hariyagaM 12 DAgo 13 // // 2 // hoI rasAlU ya 14 tahA pANaM 15 pANIya 16 pANagaM 17 cev| aTThArasamo sAgo 18 niruvahao loio piNddo|| tatramAMsatrayaM-jalajAdisatkaM 'jUSo' mudgatandulajIrakakaTubhANDAdirasaH bhakSyAni khaNDakhAdyAdIni 'gulalAvaniyA' guDarpappararpaTikA lokaprasiddhA guDadhAnA vA, mUlaphalAnyekameva padaM 'haritakaM' jIrakAdi 'DAko' vAstulakAdibharjikA 'rasAlUH' majjikA, tallakSaNaM cedm||1|| "do ghayapalA mahupalaM dahiyassaddhADhayaM miriyavIsA / dasa khaMDagulapalAI esa rasAlU nivijogo|| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 bhagavatIaGgasUtraM 7/-/10/378 'pAna' surAdi 'pAnIyaM jalaM pAnakaM drAkSApAnakAdizAkaH-takrasiddha iti, AvAya' 'tti ApAtastaprathamatayA saMsarga : 'bhaddae'ttimadhuratvAnmanoharaH 'durUvattAe'tti dUrUpatayA hetUbhUtayA 'jahA mahAsavae'tti SaSThazatasya tRtIyoddezako mahAzravakastatra yathedaM sUtraM tathehApyadhyeyam, 'evAmeva'tti viSamizrabhojanavat / 'jIvA NaM bhaMte ! pANAivAe'ityAdau bhavatItizeSaH 'tassa NaM'ti tasya prANAtipAtAdeH 'tao pacchA vipariNamamANe'tti 'tataH pazcAt' ApAtAnantaraM 'vipariNamat' pariNAmAntarAni gacchat prANAtipAtAdi kArye gAraNopacArAt prANAtipAtAdihetukaM karmeti 'dUrUvattAe'tti dUrUpatAhetutayA pariNamati dUrUpatAM krotiityrthH| ___'osahamissaM'tiauSadhaM-mahAtiktakaghRtAdi 'evAmeva'tti auSadhamizrabhojanavat 'tassa NaM'tiprAnitApAtaviramaNAdeH 'AvAenobhaddae bhavati'ttiindriyapratikUlatvAt, pariNamamANe'tti prANAtipAtaviramaNAdiprabhavaM puNyakarma pariNAmAntarAni gacchat / anantaraM karmAni phalato nirUpitAni, atha kriyAvizeSamAzritya tatkartRpuruSadvayadvAreNa karmAdInAmalpabahutve nirapayati mU. (379) do bhaMte ! purisA sarisayA jAva sarisabhaMDamattovagaraNA annamanneNaM saddhiM aganikAyaMsamAraMbhaMti tattha NaMege purise aganikAyaM ujAletiege purise aganikAyaMnivvAveti, eesi NaM bhaMte ! doNhaM purisANaM kayare 2 purise mahAkammatarAe ceva mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva mahAveyaNatarAecevakayare vA purise appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva?, je se purise aganikAyaM ujjAlei je vA se purise aganikAyaM nivvAveti? kAlodAI ! tattha NaM je se purise aganikAyaM ujjAlei se NaM purise mahAkammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva, tatthaNaMje se purise aganikAyaM nivvAvei seNaMpurise appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe cev| sekeNaTeNaMbhaMte! evaM vuccai-tatthaNaMje se purise jAva appaveyaNatarAe ceva?, kAlodAI tattha NaMje se purise aganikAyaM ujjAlei se NaM purise bahutarAgaMpuDhavikAyaM samAraMbhati bahutarAgaM AukkAyaM samAraMbhatiappatarAyaM teUkAyaM samAraMbhati bahutarAgaMvAUkAyaM samAraMbhati bahutarAgaM vaNassaikAyaM samAraMbhati bahutarAgaM tasakAyaM smaarNbhti| tatthaNaMje se purise aganikAyaMnivvAveti se NaM purise appatarAgaMpuDhavikkAyaM samAraMbhai appatarAgaM AukkAyaM samAraMbhai bahutarAgaM teuvAyaM samAraMbhati appatarAgaM vAukkAyaM samAraMbhai appatarAgaMvaNassaikAyaMsamAraMbhai appatarAgaMtasakAyaMsamAraMbhati se teNatuNaM kAlodAI! jAva appaveyaNatarAe ceva // - vR. 'do bhaMte!' ityAdi, 'aganikAyaM samAraMbhaMti'tti tejaHkAyaM samArabhete upadravayataH, tatraika ujjvAlanenAnyastu vidhyApanena, tatrojvAlane bahutaratejasAmutpAde'pyalpatarANAMvinAzo'pyasti tathaiva darzanAt, ata uktaM 'tattha NaM ege' ityAdi. 'mahAkammatarAe ceva'tti atizayena mahatkarma-jJAnAvaraNAdikaM yasya sa tathA, caivazabdaH samuccaye, evaM 'mahAkiriyatarAe ceva'tti navaraM kriyA-dAharUpA 'mahAsavatarAe ceva'tti bRhatka Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349 zatakaM-7, vargaH-, uddezakaH-10 marmabandhahetukaH 'mahAveyaNatarAe ceva'tti mahatI vedanA jIvAnAM yasmAtsa tthaa| anantaramagnivaktavyatoktA, agnizca sacetanaH sannavabhAsate, evamacittAapipudgalAH kimavabhAsante? iti praznayannAha mU. (380) asthi NaM bhaMte ! acittAvi poggalA obhAsaMti ujjoveti taveti pabhAseMti haMtA atthi| kayare NaM bhaMte ! acittAvi poggalA obhAsaMti jAva pabhAseMti? kAlodAI ! kuddhassa anagArassa teyalessA nisaTThA samANI dUraM gaMtA dUraM nipatai desaMgaMtA desaM nipatai jahiM jahiM caNaM sA nipatai tahiM tahiM ca NaM te acittAvi poggalA obhAsaMti jAva pbhaasNti| eeNaM kAlodAI! te acittAvi poggalA obhAsaMtijAva pabhAseMti, taeNaM se kAlodAI anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namaMsati 2 bahUhiM cautthachaTThama jAva appANaM bhAvemANe jahA paDhamasae kAlAsavesiyaputte jAva savvadukkhappahINe / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti| vR. 'atthi NamityAdi, 'acittAvi'tti sacetanAstejaskAyikAdayastAvadavabhAsanta evetyapizabdArthaH, 'obhAsaMti'tti saprakAzA bhavanti 'ujjoiMti'ttivastUdadyotayanti tavaMti'tti tApaM kurvanti 'pabhAsaMti'tti tathAvidhavastudAhakatvena prabhAvaM labhante 'kuddhassa'tti vibhaktipariNAmAkruddhena 'dUraM gantA dUraM nivayaitti dUragAminIti dUre nipatatItyarthaH / athavA dUre gatvA dUre nipatatItyarthaH, 'desaM gaMtA desaM nivayaitti abhipretasya gantavyasya kramazatAderdeze-tadarbhAdau gamanasvabhAve'pi deze tadarDAdaunipatatItyarthaH, ktvApratyayapakSo'pyevameva, 'jahiMjahiMca'tti yatra yatra dUrevA taddeze vAsA tajolezyA nipatati 'tahiM tahiM tatra tatra dUre taddeze vA 'te'tti tejoleshyaasmbndhinH| zatakaM-7 uddezakaH-10 samAptaH ziSTopadiSTayaSTayA padavinyAsaM zanairahaM kurvan / saptamazatavivRtipataM lacitavAn vRddhapuruSa iva // zatakaM-7 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUriviratA ___ bhagavatIagasUtre saptamazatakasya TIkA parisamAptA / (zatakaM-8) vR. pUrvaM pudgalAdayo bhAvAH prarUpitA ihApi ta eva prakArAntareNa prarUpyanta ityevaM saMbaddhamathASTamazataM vivriyate, tasya coddezasaGgrahArthaMH 'puggale'tyAdigAthAmAhamU. (381)poggala 1 AsIvisa 2 rukkha 3 kiriya 4 AjIva 5 phAsuga 6 madatte 7 / paDinIya 8 baMdha 9 ArAhaNA ya 10 dasa aTThamaMmi se| vR. 'poggala'tti pudgalapariNAmArthaH prathama uddezakaH pudgala evocyate evamanyatrApi 1, 'AsIvisa'tti AzIviSAdiviSayo dvitIyaH 2 'rukkha'tti saGkhyAtajIvAdivRkSaviSayastRtIyaH3 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 bhagavatIaGgasUtraM 8/-1-1381 'kiriya'tti kAyikyAdikriyAbhidhAnArthaHzcaturthaH 4 'AjIvati AjIvikavaktavyatArthaH paJcamaH 5 'phAsuga'tti prAsukadAnAdiviSayaH SaSThaH 6 'adatte'tti adattAdAnavicAraNArthaH saptamaH 7 'paDinIya'tti gurupratyanIkAdyarthaHprarUpaNArtho'STamaH 8 'baMdha'tti prayogabandhAdyabhidhAnArtho navamaH 9 'ArAhaNa'tti dezArAdhanAdyartho dazamaH 10 // zataka-8 uddezakaH-1:mU. (382) rAyagihe jAva evaM vayAsI-kaivihA NaM bhaMte ! poggalA pannattA?, goyamA tivihA poggalA pannattA, taMjahA-paogapariNayA mIsasApariNayA viissaaprinnyaa| vR. 'paogapariNaya'tti jIvavyApAreNa zarIrAditayA pariNatAH "mIsasApariNaya'tti mizrakapariNatAH-prayogavinasAbhyAM pariNatAH prayogapariNAmamatyajanto vinasayA svabhAvAntaramApAditAmuktakaDevarAdirUpAH, athavaudArikAdivargaNArUpA vinasayA niSpAditAH santo yejIvaprayogeNaikendriyAdizarIraprabhRtipariNAmAntaramApAditAste mishrprinntaaH|| nanuprayogapariNAmo'pyevaMvidhaeva tataH kaeSAM vizeSaH?, satyaM, kintu prayogapariNateSu vinasA satyapi na vivakSitA iti / 'vIsasApariNaya'tti svabhAvapariNatAH / artha "paogapariNayANa'mityAdinA granthena navabhirdaNDakaiH prayogapariNatapudgalAn nirUpayati, tatra ca mU. (383) paogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA pannattA?, goyamA ! paMcavihA pannattA, taMjahA-egidiyapaogapariNayA beiMdiyapaogapariNayA jAva paMciMdiyapaogapariNayA egidiyapaogapariNayANaMbhaMte! poggalA kaivihA pannattA?, goyamA! paMcavihA, taMjahA-puDhavi kAiyaegiMdiyapayogapariNayA jAva vnnssikaaiyegiNdiypyogprinnyaa| puDhavikkAiyaegidiyapaogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA pannattA ?, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA-suhamapuDhavikkAiyaegidiyapaogapariNayA bAdarapuDhavikkAiyaegiMdiyapayogapariNayA, AukkAiyaegidiyapaogapariNayA evaM ceva, evaMdupayao bhedojAva vaNassaikAiyA y| beiMdiyapayogapariNayA NaM pucchA, goyamA! anegavihA pannattA, taMjahA-, evaM teiNdiycuridiypogprinnyaavi| paMciMdiyapayogapariNayANaM pucchA goyamA ! caubvihA pannattA, taMjahA-neraiyapaMciMdiyapayogapariNayA tirikkha0, evaM maNussa0 devapaMciMdiya0 / neraiyapaMciMdiyapaoga0 pucchA, goyamA! sattavihA pannattA, taMjahA-rayaNappabhApuDhavineraiyapayogapariNayAvi jAva ahesattamapuDhavineraiya pNciNdiypyogprinnyaavi| tirikkhajoniyapaMciMdiyapaogapariNayA NaM pucchA, goyamA ! tivihA pannattA, taMjahAjalacarapaMciMdiyatirikkhajoniya0 thalacaratirikkhajoniyapaMciMdiya0 khahacaratirikkhapaMciMdiya0, jalayaratirikkhajoniyapaogapucchA, goyamA! duvihA pannattA, taMjahA-samucchimajalayara0 gabbhavakaMtiyajalayara0, thalayaratirikkha0 pucchA, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA-cauppayathalayara0 parisappatha- layara0, cauppayathalayara0 pucchA, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA saMmucchimacauppayathalayara0 gbbhvkkNtiycuppythlyr| Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-1 351 evaM eeNaM abhilAveNaMparisappA duvihA pannattA, taMjahA-uraparisappA ya bhuyaparisappA ya, uraparisappAduvihA pannattA, taMjahA-saMmucchAyagabbhavatiyAya, evaMbhuyaparisappAvi, evaMkhahayarAvi maNussapaMciMdiyapayogapucchA, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA saMmucchimamaNussa0 gbbhvkkNtiymnnuss0| devapaMciMdiyapayogapucchA, goyamA! caubvihA pannattA, taMjahAbhavaNavAsidevapaMciMdiyapayoga0 evaMjAva vemaaniyaa| bhavaNavAsidevapaMciMdiyapucchA, goyamA ! dasavihA pannattA, taMjahA-asurakumArA jAva thniykumaaraa| evaM eeNaM abhilAvaNaM aTThavihA vANamaMtarA pisAyA jAva gaMdhavvA / joisiyApaMcavihA pannattA, taMjahA-caMdavimANajotisiyajAvatArAvimANajotisiyadeva0 vemAniyA davihA pannattA, taMjahA-kappovavanna0 kappAtItagavemAniyA0, kappovagA duvAlasavihA pannattA, taMjahA-sohammakappovaga0 jAva accuykppovgvemaaniyaa| kappAtIta0, go0! duvihA pannattA, taMjahAgevejakappAtItave0 anuttarovavAiyakappAtItave0, gevejjakappAtItagA navavihA pannattA, taMjahA-heTThima 2 gevejjagakappAtItaga0 jAva uvarima 2 gevijagakappAtIya0 / anuttarovavAiyappAtItagavemAniyadevapiMciMdayapayogapariNayA NaM bhaMte ! poggalA kaivihA pa0, goyamA ! paMcavihA pannattA, taMjahA-vijayaanuttarovavAiya0 jAva pariNa0 jAva savvaTThasiddhaanuttarovavAiyadevapaMciMdiya jAva prinnyaa| suhumapuDhavikAiyaegidiyapayogapariNayANaMbhaMte! poggalA kaivihA pannattA?, goyamA duvihA pannattA, pajjattagasuhamapuDhavikAiya jAva pariNayAyaapajjattasuhumapuDhavikAiyava pariNayA ya, bAdarapuDhavikAiyaegidiya0 jAva vaNassaikAiyA, ekkekkA duvihA poggalA-suhumA ya bAdarA ya pajjattagA apajjattagA ya bhANiyavvA beMdiyapayogapariNayANapucchA, goyamA! duvihA pannattA, taMjahA pajattabeMdiyapayogapariNayA ya apajjattaga jAva pariNayA ya, evaM teiMdiyAvi evaM curidiyaavi| rayaNappabhApuDhavineraiya0 pucchA, goyamA! duvihA pannattA, taMjahA-pajjattagarayaNappabhApuDhavi jAva pariNayA ya apajjattagajAvapariNayA ya, evaMjAva ahesttmaa| saMmucchimajalayaratirikkhapucchA, goyamA! duvihA pannattA, taMjahA-pajattaga0 apajjattaga0 evaM gabbhavakkaMtiyAvi, saMmucchimacauppayathalayarA evaM ceva gabbhavakkaMtiyA ya, evaM jAva saMmucchimakhahayaragabbhavatiyA ya ekeke pajjattagA ya apajattagAya bhAniyavvA / saMmucchimamaNussapaMciMdiyapucchA, goyamA! egavihApannattA, apjttgaacev|gbbhvkkNtiymnnusspNciNdiypucchaa, goyamA! duvihA pannattA, tNjhaa-pjjttggbbhvkkNtiyaaviapjttggbbhvkkNtiyaavi| ___ asurakumArabhavaNavAsidevANaMpucchA, goyamA! duvihA pannattA, taMjahA-paJjattagaasurakumAra0 apajattagaasura0, evaM jAvathaniyakumArApajjattagA apajattagAya, evaMeeNaMabhalAveNaMduyaeNaM bhedeNaM pisAyA ya jAva gaMdhavvA, caMdA jAva tArAvimANA0, sohammakappovagA jAva accuo, Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 yAni dNddgaa| bhagavatIaGgasUtraM 8/-/1/383 hiTi-mahiDimagevijakappAtIyajAvauvarimauvarimagevija0, vijayaanuttaro0 jAva aparAjiya0 savvaTThasiddhakappAtIyapucchA, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA-pajjattasavvaTThasiddhaanuttaro0 apajattagasavvaTTha jAva pariNayAvi, 2 dNddgaa| je apajattA suhamapuDhavIkAiyaegidiyapayogapariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappayogapariNayA je pajattA suhuma0 jAva pariNayA te orAliyateyAkammagasarIrappayogapariNayA evaMjAva cauridiyA pajjattA, navaraMje pajjattabAdaravAukAiyaegidiyapayogapariNayAteorAliyaveubviyateyAkammasarIrajAva pariNatA, sesaMtaMceva, je apajjattarayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyapayogapariNayA te veubviyateyAkammasarIrappayogapariNayA, evaM paJjattayAvi, evaM jAva ahesattamA je apajjattagasaMmucchimajalayareNA pariNayA te orAliyateyAkammAsarIra jAva pariNayA evaM pajattagAvi, gabbhavakkaMtiyA apajjattayA evaM ceva pajjattayANaM evaM ceva navaraM sarIragAnicattAri jahA bAdaravAukkAiyANaM paJjattagANaM, evaM jahA jalacaresucattAri AlAvagAbhaniyA evaM cauppayauparaparisappabhuyaparisappakhahayaresuvi cattAri AlAvagA bhaaniyvvaa| je saMmucchimamaNussapaMciMdiyapayogapariNayAte orAliyateyAkammAsarIra jAva pariNayA, evaM gabbhavakkaMtiyAvi apajjattagAvi pajattagAvi evaM ceva, navaraM sarIragAnipaMca bhAniyavvAni, je apaJjattA asurakumArabhavaNavAsi jahA neraiyA taheva evaM pajjattagAvi, evaM duyaeNaM bhedeNaM jAva thaniyakumArA evaM pisAyA jAva gaMdhavvA caMdA jAva tArAvimANA, sohammo kappo jAva accuo heTThima 2 gevejajAvauvarima 2 geveja0 vijayaanuttarovavAie javA savvadRsiddhaanu0 ekkekeNaM duyao bhedo bhAniyavvo jAva je pajjattasavvaTThasiddhaanuttarovavAiyA jAva pariNayA te veuviyateyAkammAsarIrapayogapariNayA, daMDagA 3 / ___ je apajattA suhumapuDhavikAiyaegidiyapayogapariNatA te phAsiMdiyapayogapariNayA je pajjattA suhapuDhavikAiyA evaM ceva, je apajjattA bAdarapuDhavikkAiyA evaM ceva, evaM paJjattagAvi, evaM caukkaeNaM bhedeNaM jAva vaNassaikAiyA, je apajjattA beiMdiyapayogapariNayA te jibmidiyaphAsiMdiyapayogapariNayAje paJjattA beiMdiyA evaM ceva, evaMjAva cauridiyA navaraM ekekaM iMdiyaM vaDDeyavvaMjAva apajattA rayaNappabhApuDhavineraiyA paMciMdiyapayogapariNayA te soiMdiyacakkhidiyaghAnidiyajibhidiyaphAsiMdiyapayogapariNayAevaM savve bhAniyavvA, tirikkhajoniyamaNussadevA jAva je pajjattA savaThThasiddhaanuttarovavAiya jAva pariNayA te soiMdiyacakviMdiya jAva prinnyaa4| __ je apajjattA suhumapuDhavikAiyaegidiyaorAliyateyakammAsarIrappayogapariNayA te phAsiMdiyapayogapariNayAje pajjattA suhuma0 evaMcevabAdara0 apajjattA evaM ceva, evaM paJjattagAvi, evaM eeNaM abhilAveNaM jassa jaiMdiyAni sarIrAni ya tAni bhAniyavvAni jAva je ya pajattA savvaTThasiddhaanuttarovavAiyajAva devapaMciMdiyaveubviyateyAkammAsarIrapayopariNayAte soiMdiyacakkhiMdiya jAva phAsiMdiyapayogapariNayA 5 / je apaJjattA suhumapuDhavikAiyaegiMdiyapayogapariNayA te vannao kAlavanapariNayAvi nIla0 lohiya0 hAlidda0 sukilla0 gaMdhao subbhigaMdhapariNayAvi dunbhidhapariNayAvi rasao tittarasa- pariNayavi kaDuyarasapariNayAvi kasAyarasapa0 aMbilarasapa0 mahurarasapa0 phAsao Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-1 kakkhaDaphAsapari0 jAva lukkhaphAsapari0 saMThANao parimaMDalasaMThANapariNayAvi vaTTa0 taMsa0 cauraMsa0 AyatasaMThA-NapariNayAvi, je pajattA suhamapuDhavi0 evaM ceva evaMjahANupuvvIe neyavvaM jAva je pajjattA savvaTTha-siddhaanuttarovavAiya jAva piraNayAvi te vannao kAlavantrapariNayAvi jAva aayysNtthaannprinnyaavi6| je apajjattA suhumapuDhavi0 egidiyaorAliyateyAkammAsarIrappayogapariNayA te vannao kAlavanapari0 jAva AyayasaMThANapari0 je pajjattA suhumapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahANupuvvIe neyavvaM jassa jai sarIrAni jAva je pajjattA savvaTThasiddhaanuttarovavAiyadevapaMciMdiyaviuvviyeyAkammAsarIrAjAva piNayA te vannao kAlavanapariNayAvi jAva AyatasaMThANapariNayAvi7 je apajjattA suhumapuDhavikAiyaegidiyaphAsiMdiyapayogapariNayA te vannao kAlavannapariNayA jAva AyayasaMThANariNayAvi je pajjattA suhumapuDhavi evaM ceva evaM jahANupuvIe jassa jai iMdiyAni tassa tattiyAni bhaniyavvAni jAva je paJjattA savvaTThasiddhaanuttarajAvadevapaMciMdiyasoiMdiya jAva phAsiMdiyapayogapariNayAvi te vannao kAlavannapariNayA jAva aayysNtthaannprinnyaavi8| je apajattA suhumapuDhavikAiyaegiMdiyaorAliyateyAkammAphAsiMdiyapayogapariNayA te vannao kAlavanapariNayAvi jAva AyatasaMThANapa0 je pajjattA suhumapuDhavi0 evaM ceva, evaM jahAnupubIe jassajai sarIrAniiMdiyAni yatassa tai bhAniyavvA jAvaje pajjatatA savvaTThasiddhaanuttarovavAiyA jAva devapaMciMdiyaveuvviyateyAkammA soiMdiya jAva phAsiMdiyapayogapari0 te vannao kAlavannapari0 jAva AyasaMThANapariNayAvi evaM ee nava daMDagA 9 // vR. ekendriyAdisarvArthaHsiddhadevAntajIvabhedavizeSitaprayogariNatAnAM pudgalAnAMprathamo daNDakaH, tatra ca 'AukkAiyaegidiya evaM ceva'tti pRthivIkAyikaikendriyaprayogapariNatA iva apkAyikaikendriyaprayogapariNatAvAcyAityarthaH evaMduyaotti pRthivyapkAyaprayogapariNateSviva dviko-dvipariNAmo dvipAdo vA bhedaH-sUkSmabAdaravizeSaNaH kRtastestathA te jaH kAyikaikendriyaprayogapariNatAdiSu vAcya ityarthaH, 'anegaviha'tti pulAkakRmikAdibhedatvAd dvIndriyANAM, trIndriyaprayogapariNatAapyanekavidhAH kunthupipIlikAdibhedatvAtteSAM, caturindriyaprayogapariNatA apyanekavidhA eva makSikAmazakAdibhedatvAtteSAm, etadeva sUcayannAha-'evaM teiNdii'tyaadi| _ 'suhumapuDhavikAie'ityAdi sarvArthasiddhadevAntaH paryAptakAparyAptakavizeSaNo dvitIyo daNDakaH, tatra 'ekkakke'tyAdi ekaikasmin kAye sUkSmabAdarabhedAdvividhAH pudlA vAcyAH, teca pratyekaM paryAptakAparyAptakabhedAtpunardvividhA vAcyA ityarthaH / _ 'je apajjattA suhumapuDhavI'tyAdiraudArikAdizarIravizeSaNastRtIyo daNDakaH, tatra ca 'orAliyateyAkammasarIrapaogapariNaya'tti audArikataijasakArmaNazarIrANAM yaH prayogastena pariNatA yete tathA, pRthivyAdInAM hi etadeva zarIratrayaM bhavatItikRtvA tatprayogapariNatA eva te bhavanti, bAdaraparyAptakavAyUnAM tvAhArakavarjazarIracatuSTayaM bhavatItikRtvA''ha-navaraM jepajjatte tyAdi / "evaM gabbhavatiyAviapajjattaga'tti vaikriyAhArakazarIrAbhAvAd garbhavyutkrAntikAapyaparyAptakA 15 23 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/1/383 manuSyAstrizarIrA evetyrthH| 'je apajjattA suhumapuDhavI'tyAdirindriyavizeSaNazcaturtho daNDakaH 4 / 'je apajjattA suhumapuDhavI'tyAdiraudArikAdizarIrasparzAdIndriyavizeSaNaH paJcamaH 5 / 'je apajjattA suhumapuDhavI'tyAdi varNagandharasasparzasaMsthAnavizeSaNaH SaSThaH 6 / evamaudArikAdizarIravarNAdibhAvavizeSaNaH saptamaH 7 / indriyavarNAdivizeSaNo'STamaH 8 // zarIrendriyavarNAdivizeSaNo navama 9 iti| ata evAha ete nava dnnddkaaH|| mU. (384) mIsApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kativihA pannatA!, goyamA ! paMcavihA pannattA, taMjahA-egiMdiyamIsApariNayA jAva paMciMdiyamIsApariNayA egidiyamIsApariNayANaM bhaMte ! poggalA kativahA pannattA ?, goyamA! / evaM jahA paogapariNaehiM nava daMDagA bhaniyA evaMmIsApariNaehivinavadaMDagAbhAniyavvA, taheva savvaMniravasesaM, navaraMabhilAvomIsApariNayA bhAniyavvaM, sesaMtaMceva, jAvaje pajjattA savvaThThasiddhaanuttara jAva AyayasaMThApaNapariNayAvi // vR.mizrapariNateSvapyeta eva nava daNDakA iti| mU. (385) vIsasApariNayA NaM bhaMte ! poggalA kativihA pannattA?, goyamA! paMcavihA pannattA, taMjahA-vannapariNayA gaMdhapariNayArasapariNayA phAsapariNayAsaMThANapariNayAjevanapariNayA te paMcavihA pannattA, taMjahA-kAlavannapariNayA jAva sukillvnprinnyaa| je gaMdhapariNayA te duvihA pannattA, taMjahA-subbhigaMdhapariNayAvi dubbhigaMdhapariNayAvi, evaM jahA pannavaNApade taheva niravasesaM jAva se saMThANao AyagatasaMThANapariNayA te vannao kAlavanapariNayAvi jAva lukkhphaasprinnyaavi|| vR. atha vizrasApariNatapudlAMzcintayati-'vIsasApariNayA Na'mityAdi, 'evaM jahA pannavaNApae'tti tatraivamidaM sUtraM-'je rasapariNayA te paMcavihA pannattA, taMjahA-tittarasapariNayA evaMkaDuya0 kasAya0 aMbila0 mahurarasapariNayA, je phAsapariNayAteaTThavihA pa00-kakkhaDaphAsapariNayAevaMmauya0 garuya0 lahuya0 sIya0usiNa niddha0 lukkhaphAsapariNayA ya' ityAdi athaikaM pudgaladravyamAzritya pariNAmaM cintayannAha mU. (386) ege bhaMte ! dabbe kiM payogapariNae mIsApariNee vIsasApariNae?, goyamA! payogapariNae vA mIsApariNae vA vIsasApariNae vaa| jai payogapariNae kiM maNappayogapariNae vaippayogapariNae kAyappayogapariNae?, goyamA! maNappayogapariNae vA vaippayogapariNae vA kAyappaogapariNae vaa| jaimaNappaogapariNaekiMsaccamaNappaogapariNaemosamaNapapayoga0 saccAmosamaNappayo0 asaccAmosamaNappayo0?, goyamA! saccamaNappayogapariNae0 mosamaNappayoga0 saccAmosamaNappa0 asaccAmosamaNappa0, jaisaccamaNappaogapa0 kiM AraMbhasaccamaNappayo0 anAraMbhasaccamaNappayogapari0 sAraMbhasaccamaNappayoga0 asAraMbhasaccamaNa samAraMbhasaccamaNappayogapari0 asamAraMbhasaccamaNappayo-gapariNae?, goyamA! AraMbhasaccamaNappaogapariNae vAjAva asamAraMbhasaccamaNappa Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-1 yogapariNae vaa| jai mosamaNappayogapariNae kiM AraMbhamosamaNappayogapariNae vA? evaM jahA sacceNaM tahA moseNavi, evaM saccAmosamaNappaogapariNaevi, evaM asaccAmosamaNappayogeNavi / jai vaippayogapariNae kiM saccavaippayogapariNae mosavayappayogapariNae ? evaM jahA maNappayogapariNae tahA vayappayogapariNaevi jAva asamAraMbhavappayogapariNae vaa|| jai kAyappayogapariNae kiM orAliyasarIrakAyappayogapariNae orAliyamIsAsarIrakAyappayo0 veubviyasarIrakAyappa0 veubviyamIsAsarIrakAyappayogapariNaeAhAragasarIrakAyappaogapariNae AhArakamIsAsarIrakAyappayogapariNae kammAsarIrakAyappaogapariNae ?, goyamA ! orAliyasarIrakAyappaogapariNae vA jAva kammAsarIrakAyappaogapariNae vA, jai oraaliysriirkaayppogprinne| kiM egidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae evaM jAva paMciMdiyaorAliya jAva pari0?, goyamA! egiMdiyaorAliyasarIrAyappaogapariNae vA bediyajAva pariNae vA paMciMdiya jAva pariNae vA, jai egidiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM puDhavikkAiyaegidiya jAva pariNae jAva vaNassaikAyaiyaegidiorAliyasarIrarakAyappaogapariNae kaM puDhavikkAiyaegiMdiya jAva pariNae jAva vaNassaikAyaiyaegaMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae vA?, goyamA! puDhavikAiyaegidiyapayogajAva pariNae vA jAva vaNassaikAiyaeniMdiya jAva prinnevaa| jaipuDhavikAiyaegidiyaorAliyasarIrajAva pariNae kiMsuhumpuDhavikAiyajA pariNae vAyarapuDhavikkAiyaegidiya jAva pariNae?, goyamA! suhumapuDhavikkAiyaegidiya jAva pariNae bAyarapuDhavikkAiya jAva pariNae, jai suhamapuDhavikAiya jAva pariNae kiM pajattasuhumapuDhavi jAva pariNaeapajjattasuhamapuDhavIjAva pariNae?, goyamA! pajattasuhamapuDhavikAiyajAva pariNae vA apajjattasuhumapuDhavikAiyajAva pariNae vA, evaM bAdarAvi, evaMjAva vaNassaikAiyANaM caukkao bhedo| beiMdiyateiMdiyacauridiyANaM duyao bhedo paJjattagA ya apaJjattagA ya / jai paMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae kiM tirikkhajoniyapaMciMdiyaorAliyasarIrakAyappaogapariNae maNussapaMciMdiya jAva pariNae ?, goyamA ! tirikkhajoniya jAva pariNae vA maNussapaMciMdiyajAva pariNaevA, jai tirikkhajoniyajAva pariNae kiM jalacaratirikkhajoniya jAva pariNae vA thalacarakhahacara0, evaM caukkao bhedo jAva khahacarANaM / jai maNussapaMciMdiya jAva pariNae kiM saMmucchimamaNussapaMciMdiya jAva pariNae gabbhavatiyamaNussa jAva pariNae? goyamA ! dosuvi, jai gabbhavakkaMtiyamaNussa jAva pariNae kiMpajattagabhaMvakkaMtiyajAva pariNae apajjattagabbhavakkaMtiyamaNussapaMciMdiyaorAliyasarIrakAyappayogapariNae ?, goyamA ! pajattagabbhavatiya jAva pariNae vA apajjattagabbhavakkaMtiya jAva pariNae / jaiorAliyamIsAsarIrakAyapaogapariNae ki egidiyaorAliyamIsAsarIrakAyappaogapariNae beiMdiyajAvapariNae jAva paMceMdiyaorAliya jAva pariNae?, goyamA! egidiya Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bhagavatI aGgasUtraM 8/-/1/386 orAliya evaM jahA orAliyasarIrakAyappayogapariNaeNaM AlAvago bhanio tahA orAliyamIsA sarIrakAyappaogapariNaevi AlAvago bhAniyavvo, navaraM bAyaravAukvAiyagabbhavakkatiyapaMciMdiyatirikkhajoniyagabbhavakkaMtiyamaNussANaM, eesi NaM pajattApajjattagANaM sesANaM apajjattagANaM 2 / jai veubviyasarIrakAyappayogapariNae kiM egiMdiyaveubviyasarIrakAyappaogapariNae jAva paMciMdiyaveuvviyasarIra jAvapariNae ?, goyamA ! egiMdiya jAva pariNae vA paMciMdiya jAva pariNae, jai egiMdiya jAva pariNae kiM vAukAiyaegiMdiya jAva pariNae avAukvAiyaegiMdiya jAva pariNae ?, goyamA ! AukvAiyaegiMdiyajAva pariNae no avAukkAiya jAva pariNae, evaM eeNa abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veuvviyasarIraM bhaniyaM tahA ihavi bhAniyavvaM jAva pattasavvaTTasiddhaanuttarovavAtiyakappAtIyavemAniyadevapaMciMdiyaveuvviyasarIrakAyappaogapariNae vA apajattasavvaTTasiddhakAyappayogapariNae vA 3 / jai veuvviyamIsAsarIrakAyappayogapariNae kiM egiMdiyamIsAsarIrakAyappaogapariNae vA jAva paMciMdiyamIsAsarIrakAyappayogapariNae ?, evaM jahA veuvviyaM tahA mIsagaMpi, navaraM devaneraiyANaM apajattagANaM sesANaM paJjattagANaM taheva jAva no pajjattasavvaTTasiddhaanuttaro jAva paoga0 apajjattasavvaTThasiddhaanuttarovavAtiyadevapaMciMdiyaveuvviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae 4 / as AhAragasarIrakAyappaogapariNae kiM maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae amaNussAhAraga jAva pa0 ?, evaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDipattapamattasaMjayasammaddiTThipajattagasaMkhejjavAsAuya jAva pariNae no aniDDipattapamattasaMjayasammaddiTTipajjattasaMkhejjavAsAjya jAva pa05 / jui AhAragamIsAsarIrakAyappayogapa0 kiM maNusAsAhAragamIsAsarIra0 ? evaM jahA AharigaM taheva mIsagaMpi niravasesaM bhANiyavvaM 6 | jai kammAsarIrakAyappaogapa0 kiM egiMdiyakammAsarIrakAyappaogapa0 jAva paMciMdiyakammAsarIra jAva pa0 ?, goyamA ! egiMdiyakammAsarIrakAyappao0 evaM jahA ogAhaNa saMThANe kammagassa bhedo taheva ihAvi jAva pattasavvavasiddhaanuttaro vavAiya jAva devapaMciMdiyakammAsarIrakAyappayogapariNae apajjattasavvaTTasiddha aNu0 jAva pariNae vA0 7 / jai mIsApariNae kiM maNamIsApariNae vayamIsApariNae kAyamIsApariNae ?, goyamA maNamIsApariNae vayamIsA0 kAyamIsApariNae vA, jai maNamIsApariNae kiM saccamaNamIsApariNae vA mosamaNamIsApariNae vA jahA paogapariNae tahA mIsApariNaevi bhAniyavvaM niravasesaM jAva pajjattasavvaTThasiddhaanuttarovavAiya jAva devapaMciMdiyakammAsarIragamIsApariNae vA apajattasavvavasiddhaanu0 jAva kammAsarIramIsApariNae vA / jai vIsasApariNae kiM vannapariNae gaMdhapariNe rasapariNae phAsapariNae saMThANapariNae goyamA ! vannapariNae vA gaMdhapariNae vA rasapariNae vA phAsapariNae vA saMThANapariNae vA, jai vantrapariNae kiM kAlavannapariNae nIla jAva sukkillavannapariNae ?, goyamA ! kAlavannapariNae jAva sukkillavannapariNae, jai gaMdhapariNae kiM subbhigaMdhapariNae dubbhigaMdhapariNae ? goyamA ! Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-1 357 subbhigaMdhapariNae dubbhigaMdhapariNae, jairasapariNae kiM tittarasapariNae? 5, pucchA, goyamA ! tittarasapariNae jAva mahurarasapariNae, jai phAsapariNae kiM kakkhaDaphAsapariNaejAva lukhaphAsapariNae ? goyamA ! kakkhaDaphAsapariNae jAva lukkhaphAsapariNae, jai saMThANapariNae pucchA, goyamA! parimaMDalasaMThANapariNae vA jAva AyayasaMThANapariNae vaa|| vR. 'ege'ityAdi, 'maNapaogapariNaettimanastayA pariNatamityarthaH 'vaippayogapariNae'tti bhASAdravyaM kAyayogena gRhItvA vA-yogena nisRjyamAnaM vAkaprayogapariNatamityucyate 'kAyappaogapariNae'tti audArikAdikAyayogena gRhItamaudArikAdivargaNAdravyamaudArikAyatayA pariNataM kAyaprayogapariNatamityucyate, 'saramaNe'tyAdi sadbhUtArthaHcintananibandhanasya manasaH prayogaH satyamanaH prayoga ucyate, evamanye'pi navaraM mRSA-asadbhUto'rthaH satyamuSA-mizro yathA paJcasu dArakeSujAteSudaza dArakA jAtA iti, asatyamRSA-satyamRSAsvarUpamatikrAnto yathA dehItyAdi, 'AraMbhasacce' tyAdi, Arambho-jIvopaghAtastadviSayaM satyamArambhasatyaM tadviSayo yo manaHprayogastena pariNataM yattattathA, evamuttatrApi navAmanArambho-jIvAnupaghAtaH 'sAraMbha'tti saMrambho-vadhasaGkalpaH samArambhastu paritApa iti| 'orAlie'tyAdi, audArikazarIrameva pudgalaskandharUpatvenopacIyamAnatvAd kAya audArikazarIrakAyastasya yaH prayogaH audArikazarIrasya vA yaH kAyaprayogaH sa tathA, ayaM ca paryAptakasyaiva veditavyastena yatpariNataM tattathA, 'orAliyamissAsarIrakAyappayogapariNaya'tti audArikamutpattikAle sampUrNa sat mizraMkArmaNeneti audArikamizraM tadevaudArikamizrakaMtallakSaNaM zarIramaudArikamizrakazarIraM tadeva kAyastasya yaH prayogaH audArikamizrakazarIrasya vA yaH kAyaprayogaH sa audArikamizrakazarIrakAyaprayogastena pariNataM yattattathA, ayaM punaraudArikamizrakazarIrakAyaprayogo'paryAptakasyaiva veditavyaH, yata aah||1|| "joeNa kammaeNaM AhAreI anNtrNjiivo| teNa paraM mIseNaMjAva sarIrassa nipphattI // " evaM tAvat kArmaNenaudArikazarIrasya mizratA utpattimAzritya tasya pradAnatvAt, yadA punaraudArikazarIrI vaikriyalabdhisaMpanno manuSyaH paJcendriyatiryagyonikaH paryAptabAdaravAyukAyiko vA vaikriyaM karoti tadA audArikakAyayoga eva vartamAnaHpradezAn vikSipya vaikriyazarIrayogyAn pudgalAnupAdAya yAvad vaikriyazalIraparyAptayA na paryAptiM gacchati tAvadvaikriyeNaudArikazarIrasya mizratA, prArambhakatvena tasya pradhAnatvAt, evamAhArakeNApyaudArikazarIrasya mizratA veditavyeti, 'veubviyasarIrakAyappaogapariNae'tti iha vaikriyazarIrakAyaprayogo vaikriyaparyApta ksyeti| _ 'veubviyamIsAsarIrakAyappaogapariNae'tti, iha vaikriyamizrakazarIrakAyaprayogo devanArakeSUtpadyamAnasyAryAptakasya, mizratAceha vaikriyazarIrasya kArmaNenaiva, labdhivaikriyaparityAge tvaudArikapravezAddhAyAmaudArikopAdAnAya pravRtte vaikriyaprAdhAnyAdaudArikeNApi vaikriyasya mizrateti 'AhAragasarIrakAyappayogapariNae'ttiihAhArakazarIrakAyaprayogaAhArakazarIranivRttI satyAM tadAnIM tasyaiva pradhAnatvAt / 'AhAragamIsAsarIrakAyappayogapariNae'ttiihAhArakamizrazarIrakAyaprayogaAhArakasyau Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bhagavatIagasUtraM 8/-/1/386 dArikeNa mizratAyAM, sa cAhArakatyAgenaudArikagrahaNAbhimukhasya, etaduktaMbhavati-yadA''hArakazarIrI bhUtvA kRtakAryaH punarapyaudArikaM gRhNAti tadA''hArakasya pradhAnatvAdaudArikapravezaM prati vyApArabhAvAnna parityajati yAvatsarvathaivAhArakaM tAvadaudArikeNa saha mizrateti, nanu tattena sarvathA'muktaM pUrvanirvartitaM tiSThatyeva tatkataM gRhNAti ?, satyaM tiSThati tat tathA'pyaudArikazarIropAdAnArthaM pravRtta iti gRhNAtyevetyacyata iti|| 'kammAsarIrakAyappaogapariNae'ttiiha kArmaNazarIrakAyaprayogovigrahe samudghAtagatasya ca kevalinastRtIyacaturthaHpaJcamasamayeSu bhavati, uktaM ca-"kArmaNazarIrayogI caturthaHke paJcame tRtIyece"ti, evaM prajJApanATIkAnusAreNaudArikazarIrakAyaprayogAdInAMvyAkhyA, zatakaTIkA'nusArataH punarmizrakAyaprayogANAmevaM-audArikamizra audArika evAparipUrNo mizra ucyate, yathA guDamizraM daghi, na guDatayA nApi dadhitayA vyapadizyate tat tAbhyAmaparipUrNatvAt, evamaudArikaM mizra kArmaNenaiva naudArikatayA nApi kArmaNatayA vyapadeSTu zakyamaparipUrNatvAditi tasyaudArikamizravyapadezaH, evaM vaikriyAhArakamizrAvapIti, navaraM 'bAyaravAukkAie'ityAdi / yathaudArikazarIrakAyaprayopariNate sUkSmapRthivIkAyikAdi pratItyAlApako'dhItastathaudArikamizrazarIrakAyaprayogapariNate'pi vAcyo, navaramayaM vizeSaH-tatra sarve'pi sUkSmapRthivIkAyikAdayaH paryAptAparyAptavizeSaNAadhItA ihatubAdaravAyukAyikA garbhajapaJcendriyatiryagmanuSyAzca paryAptakAparyAptakavizeSaNA adhyetavyAH, zeSAstvaparyAptakavizeSaNA eva, yato bAdarabAyukAyikAdInAMparyAptakAvasthAyAmapivaikriyArambhaNata audArikamizrazarIrakAyaprayogo labhyate, zeSANAM punrpryaaptkaavsthaayaameveti|| ___'jahAogAhaNasaMThANe'ttiprajJApanAyAmekaviMzatitamapade, tatracaivamidaMsUtra-'jai vAukkAiyaegidiyaveuvviyasarIrakAyappayogapariNae kiM suhumavAukkAiyaegidiya jAva pariNae bAdaravAukkAiyaegidiya jAvapariNae?,goyamA!nosuhumajAvapariNaebAyarajAvapariNae iyAdIti 'evaM jahA ogAhaNasaMThANe'tti tatra caivamidaM sUtraM-'goyamA ! no amaNussAhAragasarIrakAyappaogapiNae maNussAhAragasarIrakAyappaogapariNae' ityAdi / evaMjahAogAhaNAsaMThANe kammagassa bheo'tti sa cAyaM bhedaH-'beiMdiyakammAsarIrakAyappaogapariNae vA evaM teiMdiyacauridiya' ityaadiriti| atha dravyadvayaM cintyannAha mU. (387) dobhaMte! davvA kiMpayogapariNayAmIsApariNayAvIsasApariNayA?, goyamA paogapariNayA vA 1 mIsApariNayA vA 2 vIsasApariNayA vA 3 ahavAege paogapariNae ege mIsApariNae 4 ahavege paogapa0 ege vIsasApari05 ahavA ege mIsApariNae ege vIsasApariNae evaM 6 / __ jai paogapariNayA kiM mappayogapariNayA vaippayoga0 kAyappayogapariNayA?, goyamA maNappayo0 vaippayogapa0 kAyappayogapariNayA vA ahavege maNappayogapa0 ege vayappayogapa0, ahavegemaNappayogapariNae kAyapa0, ahavegevayappayogapa0 egekAyappaogapari0, jaimaNappayogapa0 kiM saccamaNappayogapa04 / goyamA ! saccamaNappayogapariNayA vA jAva asaccAmosamaNappayogapa0 1 ahavA ege Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-1 359 saccama NappayogapariNae ege mosamaNappaogapariNae 1 ahavA ege saccamaNappaogapa0 ege saccamosaNappaogapariNae 2 ahavA ege saccamaNappayogapariNayA ege asaccAmosamaNappaogapariNae 3 ahavAege mosamaNappayogapa0 ege saccAmosamaNappayogapa04 ahavAege mosamaNappayogapa0 ege asaccAmosamaNappayogapa0 5 ahavAegesaccAmosamaNappaogapa0 ege asccaamosmnnppogp06| jai saccamaNappaogapa0 kiM AraMbhasaccamaNappayogapariNae jAva asamAraMbhasaccamaNappayogapa0?, goyamA! AraMbhasaccamaNappayogapariNayAvAjAvaasamAraMbhasaccamaNappayogapariNayA vA, ahavA ege AraMbhasaccamaNappayogapa0 ege NAraMbhasaccamaNappayogapa0 evaM eeNaM gamaeNaM duyasaMjoeNaM neyavvaM, savve saMyogA jattha jattiyA uTTeti te bhAniyavvA jAva savvaTThasiddhagatti / jai mIsApa0 kiM maNamIsApari0 evaM mIsApari0 vi0| jai vIsasApariNayA kiM vanapariNayA gaMdhapa0 evaM vIsasApariNayAvi jAva ahavA ege cauraMsasaMThANapari0 ege AyayasaMThANapariNae vaa| - tinnibhaMte ! davvA kiM payopariNayA mIsApa0 vIsasApa0?, goyamA ! payogapariNayA vA mIsA pariNayA vA vIsasApariNayA vA 1 ahavA ege payogapariNae do mIsApa0 1 ahavege payogapariNae do vIsasApa0 2 ahavA do payogapariNayA ege mIsasApariNae 3 ahavA do payogapa0 ege vIsasApa0 4 ahavA ege mIsApariNae do vIsasApa05 ahavA4 do mIsasApa0 ege vIsasApa06 ahavA ege payogapa0 ege mIsApari0 ege viissaap07| ___ jai payogapa0 kiM maNappayogapariNayA vaippayogapa0 kAyappayogapa0 ?, goyamA ! maNappayogapariNayAvAevaM ekkagasaMyogoduyAsaMyogotiyAsaMyogobhAniyavvo, jaimaNappayogapari0 kiM saccamaNappayogapariNae 4?, goyamA ! saccamaNappayogapariNayA vA jAva asatrAmosamaNappayogapariNae vA 4, ahavA ege saccamaNappayogapariNae do mosamaNappayogapariNayA vA, evaM duyAsaMyogo tiyAsaMyogo bhAniyavvo, etthavi taheva jAva ahavA ege taMsasaMThANapariNae vA ege cauraMsasaMThANariNae vA ege AyayasaMThANapariNae vaa| cattAribhaMte ! davvA kiM paogapariNayA3?, goyamA! payogapariNayA vA mIsApariNayA vAvIsasApariNayA vA, ahavAegepaogapariNaetinnimIsApariNayA 1 ahavAegepaogapariNae tinni vIsasApariNayA 2 ahavA do payogapariNayAdo mIsApariNayA3 ahavAdopayogapariNayA do vIsasApariNayA 4 ahavA tinni paogapariNayA ege mIsasApariNayA 5 ahavA tinni paogapariNayA ege vIsasApariNae 6 ahavA ege mIsasApariNae tinni vIsasApariNayA 7 ahavA do mIsApariNayA do vIsasApariNayA 8 ahavA tinni mIsApariNayA ege vIsasApariNae 9ahavA ege paogapariNae do vIsasApariNayA (egemIsApariNae) 1 ahavAege payogapariNae do mIsApariNayA ege vIsasApariNae 2 ahavA do payogapariNayA ege mIsApariNae ege vIsasApariNae 3 / jai payogapariNayA kiM maNappayogapariNayA 3 / evaM eeNaM kameNaM paMca cha satta jAva dasa saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ya davvA bhAniyavvA (ekkagasaMjogeNa) duyAsaMjoeNaM tiyAsaMjoeNaM jAva dasasaMjoeNaM bArasasaMjoeNaM uvajuMjiUNaM Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/9/387 jattha jattiyA saMjogA uDeti te savve bhAniyavvA, ee puNa jahA navamasae pavesaNae bhanihAmi tahA uvajuJjiUNa bhAniyavvA jAva asaMkhejA anaMtA evaM ceva, navaraM ekaMpadaM abbhahiyaM, jAva ahavA anaMtA parimaMDalasaMThANapariNayA jAva anaMtA aayysNtthaannprinnyaa|| vR. 'dobhaMte!' ityAdi, iha prayogapariNatAdipadatrayeekatve trayo vikalpAH, dvikayoge'pi traya evetyevaM SaT, evaM manaH-prayogAditraye'pi, satyamanaHprayogapariNatAdIni tu catvAri padAni teSvekatve catvAri dvikayoge tu SaT evaM sarve'pi daza, ArambhasatyamanaHprayogapariNatAdIni ca SaTpadAni, teSvekatveSaD dvikayoge tupaJcadaza srve'pyekviNshti6|| sUtreca ahavAegeAraMbhasaccamaNappaogapariNae'ityAdinehadvikayogeprathama eva bhaGgako darzitaH, zeSAMstadanyapadasambhavAMzcAtidezena punadarzayatoktam-'evaMeeNaMgameNaM ityAdi evametena gamenArambhasatyamanaHprayogAdipadapradarzitena dvikasaMyogenanetavyaMsamastaMdravyadvayasUtraM, dvikasaMyogasya caikatvavikalpAbhidhAnapUrvakatvAdekatvavikalpaizceti dRzyaM, tatra ca yatrArambhasatyamanaH prayogAdipadasamUhe yAvanto dvikasaMyogA uttiSThante sarvete tatra bhanitavyAH, tatra cArambhasatyamanaH prayogA darzitA eva, ArambhAdipadaSaTkavizeSiteSu punaritthameva triSu mRSAmanaHprayogAdiSu, caturyu ca satyavAkprayogAdiSu tu pratyekamekatve SaD viklpaaH| dvikasaMyoge tu paJcadazetyevaM pratyekamevameva sarveSvapyekaviMzati, audArikazarIrakAyaprayogAdiSutu saptasupadeSvekatve saptadvikayoge tvekaviMzatirityevamaSTAviMzatiritievamekendriyAdipRthivyAdipadaprabhRtibhi pUrvoktakrameNaudArikAdikAyaprayogapariNatadravyadvayaMprapaJcanIyaM, kiyabaraM yAvat? ityAha-'jAvasavvaTThasiddhaga'tti, etaccaivaM-'jAvasavvaTThasiddha anuttarovavAiyakappAtItagavemAniyadevapaMceMdiyakammAsarIrakAyappaogapariNayA kiM paJjattasavvaTThasiddhajAvapariNayAapajjatta savvaTThasiddhajAvapariNayAvA?,goyamA! pajjattasavvaThThasiddhajAva pariNayAvAapajjattasavvaTThasiddha jAvapariNayAvA?, ahavAege pajjatta savvaTThasiddha jAva pariNae egeapajatta savvaTThasiddha jAva prinne'tti| ____ evaMvIsasApariNayAvittievamiti-prayogapariNatadravyadvayavatpratyekavikalpaidvikasaMyogaizca vizrasApariNate api dravye varNagandharasasparzasaMsthAneSu paJcAdibhedeSu vAcye, kiyaGkaraM yAvat ? ityAha-'jAva ahavege'ityAdi, ayaM ca paJcabhedasaMsthAnasya dazAnAM dvikasaMyogAnAM dazama iti / ___ atha dravyatrayaM cintayannAha-'tinnI' tyAdi, iha prayogapariNatAdipadatraye ekatve vikalpAH dvikasaMyoge tuSaT, katham ?,Adyasyaikatve zeSayoH krameNa dvitve dvau tathA''dyasya dvitve zeSayoH krameNaikatve'nyau dvau 4 tathA dvitIyasyaikatve tRtIyasya ca dvitve'nyaH 5 tathA dvitIyasya dvitve tRtIyasyacaikatve'nyaH 6ityevaMSaT, trikayogetvekaevetyevaMsarve daza, evaMmanaHprayogAdipadatraye'pi, ata evAha 'evamekkagasaMjogo' ityAdi, satyamanaHprayogAdini tu catvAri padAnItyata ekatve catvAro dvikasaMyoge tu dvAdaza, katham?, Adyasyaikatvena zeSANAM trayANAM krameNAnekatvena trayo labdhAH, punaranye traya AdyasyAnekatvena zeSANAM trayANAM krameNaikatvena 6, tathA dvitIyasyaikatvena zeSayoH krameNAnekatvena dvau, punardvitIyasyAnekatvenazeSayoH krameNaivaikatvena dvAveva tRtIya caturthaHyorekatvA ___ Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-1 361 naketvAbhyAmekaH punarviparyayeNaika ityevaM dvAdaza trikayogetu catvAra ityevaM sarve'pi viMzatiriti sUtretukAMzcidupadarzya zeSAnatidezataAha-'evaM duyAsaMjogo'ityAdi, etthavitaheva'tti atrApidravyatrayAdhikAre tathaiva vAcyaM sUtraM yathA dravyadvayAdhire uktaM, tatraca manovAkkAyaprabhedato yaH prayogapariNAmo mizratApariNAmo varNAdibhedatazca vizrasApariNAma uktaH sa ihApi vAcya iti bhAvaH, kimantaM tatsUtraM vAcyam ? ityAha-'jAve'tyAdi, iha ca parimaNDalAdIni paJca padAni teSucaikatve paJca vikalpAH dvikasaMyogetuviMzati, katham?,AdyasyaikatvezeSANAMca krameNAnekatve tathA''dyasyAnekatvezeSANAMtukrameNaivaikatve evaM dvitIyasyaikatve'nekatvecazeSatrayasyacAnekave ekatve ca SaTtathA tRtIyasyaikatve ca dvayozcAnekatve ekatvecacatvAraH tathA caturthaHsyaikatve'nekatve ca paJcamasya cAnekatve ekatve ca dvAvityevaM sarve'pi viNshtiH| trikayoge tu daza atraca 'ahavA ege taMsasaMThANe'ityAdinA trikayogAnAM dazamo darzita iti| atha dravyacatuSkamAzrityAha-'cattAri bhaMte !' ityAdi, iha prayogapariNatAditraye ekatve trayo dvikasaMyoge tu nava, katham?, Adyasyaikatve dvayozca krameNa tritve dvau, tathA''dyasya dvitve dvayorapikrameNaiva dvitve'nyau dvau, tathA''dyasya tritve dvayozcakrameNaivaikatve'nyau dvau, tathA dvitIyasyaikatve'nyasya tritve tathA dvayorapi dvitve tathA dvitIyasya tritve'nyasya caikatve trayo'nye ityevaM sarve'pi nava trayayoge tu traya eva bhavantItyevaM sarve'pi paJcadaza iti| 'jai paogapariNayA kiMmaNappaoge'tyAdinAcoktazeSaM dravyacatuSkaprakaraNamupalakSitaM, tacca pUrvoktAnusAreNa saMsthAnasUtrAntamucitabhaGgakopetaMsamastamadhyeyamiti |ath paJcAdidravyaprakaraNAnyatidezatodarzayannAha-evaM eeNa'mityAdi, evaMcAbhilApaH-'paMcabhaMte! davvA kiMpaogapariNayA 3?, goyamA! paogapariNayA 3ahavA ege paogapariNae cattAri mIsApariNayA' ityAdi, iha ca dvikasaMyoge vikalpA dvAdaza, katham ?, ekaM catvAri ca 1 dve trIni ca 2 trIni dve ca 3 catvAryekaM ca 3 ityevaM catvAro vikalpA dravyapaJcakamAzrityaikatra dvikasaMyoge padatrayasya trayo dvikasaMyogAste ca caturbhirgunitA dvAdazeti, trikayoge tu SaT, katham?, trINyekamekaM ca 1 ekaM trINyekaMca 2 ekamekaMtrInica 3 dve dve ekaMca 4 dve ekaM dve ca 5 ekaM dvedve ca 6 ityevaM SaT, 'jAva dasasaMjoeNaM'ti iha yAvatkaraNAccatuSkAdisaMyogAH sUcitAH, tatraca dravyapaJcakApekSayA satyamanaprayogAdiSu caturyu padeSu dvikatrikacatuSkasaMyogA bhavanti / tatra ca dvikasaMyogAzcaturviMzati 24, katham ?, caturNAM padAnAM SaT dvikasaMyogAH, tatra caikaikasminpUrvoktakrameNa catvArovikalpAHSannAMca caturbhiguNane (ca) caturviMzatiriti, trikasaMyogA api caturviMzati, kaMtham ?, caturNAM padAnAM trikasaMyogAzcatvAraH, ekaikasmin pUrvoktakramaNa SaD vikalpAH, caturNAM ca SaDbhirguNane caturviMzatiriti, catuSkasaMyoge tu catvAraH, katham ?, Adau, dve triSucaikaikaM 1 tathA dvitIyasthAne dvezeSeSu caikaikaM 2 tathA tRtIye sthAne dvezeSeSucaikaikaM 3 tathA caturthe dve zeSeSu caikaikam 4 ityevaM catvAra iti, ekendriyAdiSu tu paJcasu padeSu dvikacatuSkapaJcakasaMyogA bhavanti, tatra ca dvikasaMyogAzcatvAriMzat / / ___katham?, paJcAnAMpadAnAMdazadvikasaMyogAekaikasmiMzcadvikasaMyoge pUrvoktakrameNa catvAro Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/1/387 vikalpA dazAnAM ca caturbhirguNane catvAriMzaditi, trikasaMyoge tussssttiH| katham?, paJcAnAM padAnAMdaza trikasaMyogAH ekaikasmiMzca trikasaMyoge pUrvoktakrameNa SaD vikalpAH dazAnAM ca SaDbhirguNane SaSTiriti / catuSkasaMyogAstu viMzatiH, katham ?, paJcAnAM padAnAM tu catuSkasaMyoge paJca vikalpA ekaikasmiMzca pUrvoktakrameNa catvAro bhaGgAH paJcAnAM caturbhirguNane viMzatiriti, paJcakasaMyoge tveka eveti, evaSaTkAdisaMyogA api vaacyaaH| navaraMSaTkasaMyogaArambhasatyamanaHprayogAdipadAnyAzritya saptakasaMyogastvaudArikAdikAyaprayogamAzritya aSTakasaMyogastu vyantarabhedAn navakasaMyogastu graiveyakabhedAn dazakasaMyogastu bhavanapatibhedAnAzritya vaikriyazarIrakAyaprayogApekSayA vyantarabhedAnnavakasaMyogastugraiveyakabhedAn dazakasaMyogastu bhavanapatibhedAnAzritya vaikriyazarIrakAyaprayogApekSayA samavaseyaH, ekAdazasaMyogastusUtrenoktaH, pUrvoktapadeSutasyAsambhavAt, dvAdazasaMyogastu kalpopapannadevabhedAnAzritya vaikriyazarIra-kAyaprayogApekSayA veti| _ 'pavesaNa'ttinavamazatakasatkatRtIyoddezake gAGgeyAbhidhAnAnagArakRtanarakAdigatapravezanavicAre, kiyantitadanusAreNadravyAni vAcyAni? ityAha-'jAvaasaMkhene tiasaGkhyAtAntanArakAdivaktavyatAzrayaM hi tatsUtram, iha tu yo vizeSastamAha-'anaMtA ityAdi, etedevAbhilApato darzayannAha-'jAva anNte'ityaadi| athaiteSAmevAlpabahutvaM cintayannAha mU. (388) eesi NaM bhaMte ! poggalANaM payogapariNayANaM mIsApariNayANaM vIsasApariNayANa yakayare 2 hiMtojAva visesAhiyAvA?, goyamA! savvatthovA poggalApayogapariNayA mIsApariNayA anaMtaguNA vIsasApariNayA aNantaguNA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti|| vR. "eesi Na'mityAdi, 'savvatthova puggalA paogapariNaya'tti kAyAdirUtayA, jIvapudgalasambandhakAlasya stokatvAt, 'mIsApariNayAanaMtaguNa'ttikAyAdiprayogapariNatebhyaH sakAzAnmizrakapariNatAanantaguNAH, yataH prayogakRtamAkAramaparityajantovizrasayAye pariNAmAntaramupAgatA muktakaDevarAdyavayavarUpAste'nantAnantAH, vizrasApariNatAstu tebhyo'pyanantaguNAH, paramANvAdInAM jiivaagrhnnpraayogyaannaampynnttvaaditi|| zatakaM-8 uddezakaH-1 samAptaH - zataka-8 uddezakaH-2:vR.prathame pudgalapariNAma ukto, dvitIye tusa evAzIviSadvAreNocyate ityevaMsambandhasyAsyAdisUtram mU. (389) kativihA NaM bhaMte ! AsIvisA pannattA ?, goyamA ! duvihA AsIvisA pannattA, taMjahA-jAtiAsIvisA ya kammaAsIvisA ya, jAiAsIvisA NaM bhaMte ! kativihA pannattA ? goyamA ! caubvihA pannattA, taMjahA-vicchuyajAtiAsIvise maMDukkajAtiAsIvise uragajAtiAsIvise maNussajAtiAsIvise, Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM 8, varga:-, uddezakaH-2 vicchuyajAti AsIvisassa NaM bhaMte! kevatie visae pannatte / goyamA! pabhUNaMvicchuyajAtiAsIvise addhabharahappamANamettaM bodiM viseNaM visaparigayaM visaTTamANaM pakarettae, visae se visaTTayAe no ceva NaM saMpattIe kareMsu vA kareti vA karissaMti vA 1, maMDukkajAti AsIvisapucchA, goyamA ! pabhU NaM maMDukkajAti AsIvise bharahappamANamettaM boMdiM viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karessaMti vA 2, evaM uragajAti AsIvisassavi navaraM jaMbuddIvappamANamettaM boMdiM viseNaM visaparigayaM sesaM taM ceva jAva karessaMti vA 3, maNussajAti- AsIvisassavi evaM ceva navaraM samayakhettappamANamettaM bodiM viseNa visaparigayaM sesaM taM caiva jAva karessaMti vA 4 / 363 jai kammaAsIvise kiM neraiyakammaAsIvise tirikkhajoniyakamma AsIvise maNustakamma AsIvise devakammAsIvise ?, goyamA ! no neraiyakammAsIvise tirikkhajoniyakammAsIvisevi maNussakammA0 devakammAsI0, jai tirikkhajoniyakammAsIvise kiM egiMdiyatirikkhajoniyakammasIvise jAvaM no cauridiyatirikkhajoniyakammAsIvise paMciMdiyatirikkhajoniyakammAsIvise, jai paMciMdiyatirikkhajoniyajAvakammAsIvise kiM saMmucchima paMceMdiyatirikkhajoniyajAvakammAsIvise gabbhavakkatipaMciMdiyatirikkhajoniyakmAsIvise ?, evaM jahA veuvviyasarIrassa bhedo jAva pajjattAsaMkhejjavAsAuyagabbhavakkatiyapaMciMdiyatirikkhajoniyakammAsIvise no apajjattAsaMkhejjavAsAuyajAvakammasIvise / jai maNussakammAsIvise kiM saMmucchi maNussakammAsIvise gambhavakkaMtiyamaNussakammAsIvise ?, goyamA ! no saMmucchimamaNustakammAsIvise gabbhavakkaMtiyamaNussakammAsIvise evaM jahA veuvviyasarIraM jAva pajjattAsaMkhejjavAsAuyakammabhUmagagabbhavakkaMtiyamanUsakammAsIvise no apajjattA jAva kammasIvise / jai devakammAsIvise kiM bhavaNavAsIdevakammAsIvise jAva vemAniyadevakammAsIvise goyamA ! bhavaNavAsIdevakammAsIvise vANamaMtara0 jotisiya0 vemAniyadevakammAsIvise, jai bhavaNavAsidevakammAsIvise se kiM asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvise jAva thaniyakumAra jAva kammAsIvise ?, goyamA ! asurakumArabhavaNavAsidevakammAsIvisevi jAva dhaniyakumAraAsIvisevi, jai asurakumAra jAva kammAsIvise kiM pajata asurakumAra jAva kammAsIvise apajjatta asurakumArabhavaNavAsikammAsIvise? goyamA ! no pajatta asurakumAra jAva kammAsIvise apajatta asurakumAra bhavaNavAsikammAsIvise evaM dhaniyakumArANaM, jai vANamaMtaradevakammAsIvise kiM pisAyavANamaMtara0 evaM savvesiMpi apajattagANaM, joisiyANaM savvesiM apajattagANaM / jai vemAniyadevakammAsIvise kiM kappovagavemAniyadevakammasIvise kappAtIyemAniyadevakammAsIvise ?, goyamA ! kappovagavemAniyadevakammAsIvise no kappAtIyavemAniyadeva jAva kammAsIvise, jai kappovagavemAniyadevakammAsIvise kiM sohammakappova0 jAva kammAsIvise accuyakappo vA jAva kammAsIvise ?, goyamA ! sohammakappovagavemAniyadevakammAsIvisevi jAva sahassArakappovagavemAniyadevakammAsIvise, no ANayakappovaga jAva no accuyakappovagavemAniyadeva0 / jai sohammakappovaga jAva kammAsIvise kiM pajjattasohammakappovagavemAniya0 appajjattaga Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/389 sohammaga0?, goyamA! no paJjatta sohammakappovagavemAniya0 apajatta sohamvavagavemAniyadevakammAsIvise, evaM jAva no pajjattAsahassArakappovagavemAniya jAva kammAsIvise, apajjatta sahassAra-kappovagajAvakammAsIvise / / vR. 'kaivihe'tyAdi, 'AsivasattiAzIviSAH daMSTrAviSAH 'jAiAsIvisatti jAtyAjanmanA''zIviSAjAtyAzIviSAH 'kammaAsIvvi'tti karmaNA-kriyayA zApAdinopaghAtakaraNenAzIviSAH karmAzIviSAH, tatra paJcendriyatiryaJco manuSyAzca karmAzIviSa paryAptakA eva, ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNataH khalvAzIviSA bhavanti, zApapradAnenaiva vyApAdayantItyatha etecAzIviSalabbhisvabhAvAt sahasrArAntadeveSvevotpadyante, devAstveta evayedevatvenotpanAste'paryAptakAvasthAyAmanustabhavatayA kAzIviSA iti, uktaJca zabdArthaHbhedasambhavAdi bhaassykaarenn||1|| "AsIdADhA taggayamahAvisA''sIvitta duvihbheyaa| te kammajAibheeNa negahA cauvihavigappA / / " 'kevaie'tti kiyAn 'visae'tti gocaro viSayasteti gamyam 'addhabharahappamANamettaMti arddhabharatasya yat pramANaM-sAtirekatriSaSTyadhikayojanazatadvayalakSaNaM tadeva mAtrA-pramANaM yasyAH sA tathA tAM 'bodita tanuM viseNaM ti viSeNa svakIyAzIprabhaveNa karaNabhUtena 'visaparigayaMti viSaMbhAvapradhAnatvAnirdezasya viSatAMparigatA-prAptA viSaparigatA'tastAm, ataeva visaTTamANi'ti vikasantI-vidalantI 'karettae'tti kartuM visae se'tti gocaro'sau, athavA 'se' tasya vRzcikasya 'visaTTayAe'tti viSamevArtho viSASTanasadbhAvastattA tasyA viSArthaHtAyAH-viSatvasya tasyAM vA 'no naivetyarthaH 'saMpattIe"tti saMpattyA evaMvidhabondisaMprAptidvAreNa 'karisutti akArghavRzcikA iti gamyate, iha caikavacanaprakrame'pi bahuvacananirdezo vRzcikAzIviSANAM bahutvajJApanaSTam, evaM kurvanti kariSyantItyapi, trikAlanirdezazcAmISAM kAlikatvajJApanArthaH, 'samayakkhetta'tti 'samayakSetraM mnussykssetrm| 'evaM jahAveubviyasarIrassa bheu'tti yathA vaikriyaM bhaNatA jIvabhedo bhanitastathehApi vAcyo'sAvityarthaH,sa-'goyamA! no saMmucchimapaMciMdiyatirikkhajoniyakammAsI visegabbhavatiyapaMciMdiyatirikkhajoniyakammAsIvise, gabbhavakkaMtiyapaMciMdiyatirikkha joniyakammAsIvise kiM saMkhejjavAsAuyagabbhavatiya paMciMdiyatirikkhajoniyakammAsaviseasaMkhejjavAsAuyajAva kammAsIvise?, goyamA! saMkhejjavAsAuyajAva kammAsIvise no asaMkhejjavAsAuya jAva kammAsIvise, jai saMkhejja jAva kammAsIvise kiM pajjattasaMkheja jAva kammAsIvise apajjattasaMkhejja jAva kammAsIvise?, goyamA!' zeSaM likhitmevaasti|| ____etaccoktaM vastu ajJAno na jAnAti, jJAnyapi kazciddaza vastUni kathaJcinna jAnAtIti darzayannAha mU. (390) dasa ThANAiMchaumatthe savvabhAveNaM najANaina pAsai, taMjahA-dhammatthikAyaM1 adhammatthikAyaM 2 AgAsasthikAyaM jIvaM asarIrapaDibaddhaM 4 paramANupoggalaM 5 sadaM 6 gaMdhaM 7 vAtaM 8 ayaM jiNe bhavissai vAna vA bhavissai 9 ayaM savvadukkhANa aMtaM karessati vA na vA Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-2 365 karessai 10 // eyAniceva uppannanANadasaNaghare arahA jiNe kevalI savvabhAveNaM jANai pAsai, taMjahAdhammatthikAyaM jAva karessaMti vA na vA kressNti| vR. 'dase'tyAdi, 'sthAnAni vastUniguNaparyAyAzritatvAta, chadmasthaihAvadhyAdhatizayavikalo gRhyate, anyathA'mUrttatvena dharmAstikAyAdInajAnannapi paramANvAdijAnAtyevAsau, mUrttatvAttasya, samastamUrttaviSayatvAccAvadhivizeSasya / atha sarvabhAvenetyuktaM tatazca tat kathaJcijAnannapyanantaparyAyatayA na jAnAtIti, satyaM, kevalamevaMdazeti saGkhyAniyamo vyarthaH syAt, ghaTAdInAMsubahUnAmarthAnAmakevalinA sarvaparyAyatayA jJAtumazakyatvAt, sarvabhAvena ca sAkSAtkAreNa-cakSupratyakSeNetihRdayaM, zrutajJAnAdinAtvasAkSAtkAreNa jaanaatypi| 'jIvaM asarIrapaDibaddhaM'tidehavimuktaM siddhamityarthaH, 'paramANupuggalaM'tiparamANuzcAsau pudgalazceti, upalakSaNametattena dvayaNukAdikamapi kazcinnajAnAtIti, ayamiti-pratyakSaH ko'pi prANI jino-vItarAgo bhaviSyati na vA bhaviSyatIti navamam 9 'aya'mityAdi ca dazamam / ___ uktavyatirekamAha-'eyANI' tyAdi, 'savvabhAveNaM jANai'tti sarvabhAvena sAkSAtkAreNa jAnAti kevalajJAneneti hRdayam / / jAnAtItyuktamato jJAnasUtram .mU. (391) kativihe NaM bhaMte ! nANe pannatte?, goyamA ! paMcavihe nANe pannatte, taMjahAAbhinibohiyanANe suyanANe ohinANe maNapajjavanANe kevlnaanne| se kiM taM AbhinibohiyanANe?, AbhinibohiyanANe caubvihe pannatte, taMjahA-uggaho IhA avAo dhAraNA, evaM jahA rAyappaseNaie nANANaM bhedo taheva ihavi bhAniyavvo jAva settaM kevlnaanne| annANeNaMbhaMte! kativihe pannatte?, goyamA! tivihe pannatte, taMjahAmaiannANe suyaannANe vibhNgnnaanne| se kiMtaMmaiannANe?, 2 caubbihe pannatte, tNjhaa-ugghojaavdhaarnnaa| se kiMtaM uggahe 1 duvihe pannatte taMjahA-atthoggahe ya vaMjaNoggahe ya, evaM jaheva AbhinibohiyanANaM taheva, navaraM egaTThiyavajaM jAva noiMdiyadhAraNA, settaM dhAraNA, settaM maiannANe / se kiM taM suyaannANe?, 2 jaM imaM annAniehi micchaddiTThiehiM jahA naMdIe jAva cattAri vedA saMvovaMgA, settaM suyannaanne|| ___ se kiM taM vibhaMganANe ?, 2 anegavihe pannatte taMjahA-gAmasaMThie nagarasaMThie jAva saMnivesasaMThie dIvasaMThie samuddasaMThie vAsasaMThie vAsaharasaMThie pavvayasaMThie rukkhasaMThie thUbhasaMThae hayasaMThie gayasaMThie narasaMThie kiMnarasaMThie kiMpurisaMThie mahAragagaMdhavvasaMThie usabhasaMThie pasupasayavihagavAnaraNANAsaMThANasaMThie pnntte| jIvA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI?, goyamA ! jIvA nANIvi annANIvi, je nANI te atthegatiyAdunnANI atthegatiyA tinnANI atthegatiyA caunANI atthegatiyA eganANIje dunnANI teAbhinibohiyanANI yasuyanANI ya je tinnANI teAbhinibohiyanANI suyanANIohinANI Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/391 ahavA AbhinibohiyanANI suyanANI maNapajjavanANI je caunANI te AbhinibohiyanANI suyanANIohinANImaNapajavanANIje eganANI niyaNA kevalanANI, je annANI te atthegatiyA duannANI atyaMgatiyA tiannANIje duannANI te maiannANI ya suyaannANI yajetiyaannANI te maiannANI suyaannANI vibhNgnaannii| neraiyANaM bhaMte! kiM nANI annANI?, goyamA! nAnivi annANIvi, je nANI te niyamA tinnANI, taMjahA-Abhinibohi0 suyanA0 ohinA0 je annANI te atthegatiyA duannANI atyaMgatiyA tiannANI, evaM tinni annANAni bhynnaae| asurakumArANaM bhaMte! kiM nANI annANI?, jaheva neraiyA taheva tinni nANAni niyamA, tini annANAni bhayaNAe, evaMjAva thaniyaku0 / puDhavikkAiyA NaM bhaMte! kiM nANI annANI?, goyamA ! no nANI annANI, je annANI te niyamA duannANI-maiannANI ya suyaannA0, evaM jAva vnnssikaa0| beiMdiyANaM pucchA, goyamA ! nANIvi annANIvi, je nANI te niyamA dunnANI, taMjahAAbhinibohiyanANI ya suyanANI ya, je annANI te niyamA duannANI AbhinibohiyaannANI suyaannANI, evaM teiMdiyacauridiyAvi, paMciMdiyatirikkhajo0 pucchA, goyamA! nANIviannANIvi, je nANI te atthe0 dunnANI atthe0 tinnA0 evaM tinni nANAni tinni annANAni ya bhynnaae| maNussA jahA jIvA taheva paMca nANAni tinni annANAni bhynnaae| vANamaMta0 jahA ne0 joisiyavemAniyaNaM tinni nANA tinni annANA niymaa| siddhANaM bhaMte ! pucchA, goyamA! nANI no annANI, niyamA eganANI kevlnaannii| vR.tatraca AbhinibohiyanANettiarthAbhimukho'viparyayarUpatvAtniyato'saMzayarUpatvAdbodhaH-saMvedanamabhinibodhaHsaeva svArthiHkekapratyayopAdAnAdAbhinibodhikaM, jJAtirjJAyatevA'neneti jJAnam, AbhinibodhikaMca tajJAnaMceti AbhinibodhikajJAnam indriyaanindriynimittobodhiti| 'suyanANe'ttizrUyatetaditi zrutaM-zabdaH sa eva jJAnaM bhAvazrutakAraNatvAt kAraNe kAryopacArAtzrutajJAnaM, zrutAdvA-zabdAtjJAnaM zrutajJAnam-indriyamanonimittaH shrutgrnthaanusaariibodhiti| _ 'ohinANe'ttiavadhIyate-adho'dho vistRtaMvastuparicchidyate'nenetyavadhisa evajJAnam avadhinA vA-maryAdayA mUladravyANyeva jAnAti netarANIti vyavasthayA jJAnamavadhijJAnaM / 'manapajjavaNANe'ttimanasomanyamAnamanodravyANAMparyavaH-paricchedomanaHparyayaHsaevajJAnaM manaHparyavajJAnaM manaHparyAyANAM vA-tadavasthAvizeSANAM jJAnaM mnHpryaayjnyaanm| 'kevalanANe'ttikevalamekaMmatyAdijJAnanirapekSatvAt zuddhaMvAAvaraNamalakalaGkarahitatvAt sakalaM vA-tatprathamatayaivAzeSatadAvaraNAbhAvataH sampUrNotpatteH asAdhAraNaM vA'nanyasahazatvAt anantaM vA jJeyAnantatvAt yathAtha'vasthitAzeSabhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsIti bhAvanA tacca tat jJAnaM ceti kevljnyaanm| 'uggaho'tti sAmAnyArthaHsya-azeSavizeSanirapekSasyAniradezyasyarUpAde-ava iti-prathamato grahaNaM-paricchedanamavagrahaH 'Iha'tti sadarthaHvizeSAlocanamIhA 'avAo'tti prakrAntArthaHvinizcayo'vAyaH 'dhAraNe'ti avagatArthaHvizeSadharaNaM dhAraNA 'evaM jahe'tyAdi, 'evam' uktakramaNa Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-2 367 yathA rAjapraznakRte dvitIyopAGge jJAnAnAM bhedo bhanitastathaivehApi bhanitavyaH, sacaivam ___ 'sekiMtaM uggahe?, uggahe duvihe pannatte, taMjahA-atthoggahe yavaMjaNoggahe ya'ityAdiriti, yacca vAcanAntare zrutajJAnAdhikAre yathA nandyAmaGgaprarUpaNetyabhidhAya 'jAva bhaviyaabhaviyA tatto siddhA asiddhA ye'tyuktaM tasyAyamarthaH-zrutajJAnasUtrAvasAne kila nandyAM zrutaviSayaM darzayatedamabhihitam-'icceyaMmiduvAlasaMge ganipiDa anaMtA bhAvA anaMtA abhAvA jAva anaMtA bhavasiddhiyA anaMtA abhavasiddhiyAanaMtA siddhAanaMtAasiddhApannatte'ti, asyaca sUtrasya yA sngghgaathaa||1|| "bhAvamabhAvA heUmaheu kAraNamakAraNA jiivaa| ajjIva bhaviyA'bhaviyA tatto siddhA asiddhA ya / / " ityevaMrUpAtasyAH khaNDamidametadantaM zrutajJAnasUtramihAdhyeyamiti ||jnyaanvipryystvjnyaanmiti tatsUtram-tatraca 'annANe'tti naJaH kutsArthaHtvAt kutsitaM jJAnamajJAnaM, kutsitatvaM ca mithyAtvasaMvalitatvAt, ukcaJca- / // 1 // "avisesiyA maicciya sammaddihissa sA mainnANaM / maiannANaM micchaddihissa suryapi emeva / / " 'vibhaMganANe'ttiviruddhAbhaGgA-vastuvikalpAyasmiMstadvibhaGgataccatajjJAnaMcaathavA virUpo bhaGgaH-avadhibhedo vibhaGgaH sacAsau jJAnaM ceti vibhaGgajJAnam, ihacakutsA vibhaGgazabdenaiva gamiteti na jJAnazabdo naJA vishessitH| 'atthoggaheya'ttiarthyata ityarthaHstasyAvagrahaHarthAvagrahaH-sakalavizeSanirapekSAnirdezyArthaHgrahaNamekasAmayikamitibhAvArthaH, 'vaMjaNoggahe yattivyajyate'nenArthaH pradIpenevaghaTaitivyaJjanaM taccopakaraNendriyaMzabdAdiparaNatadravyasaGghAtovA, tatazca vyaanena-upakaraNendriyeNa vyaanAnAMvAzabdAdipariNatadravyANAbhavagraho vyaJjanAvagrahaH, atrArthAvagrahasya sulakSyatvAt sakalendriyArathavyApakatvAcca prathamamupanyAsaH, evaMjeheva'tyAdi, yathaivAbhinibodhikajJAnamadhItaMtathaiva matyajJAnamapyadhyeyaM, tccaivm-| ___ 'se kiM taMvaMjaNoggahe?,2 caubihe pannatte, taMjahA-soiMdiyavaMjaNoggahe dhANiMdiyavaMjagoggahe jibhidiyavaMjaNoggahe phAsiMdiyavaMjaNoggahe' ityAdi, yazceha vizeSastamAha-'navaraM egaTThiyavajaM ti ihAbhinibodhikajJAne' "uggiNhaNayA avadhAraNayA savaNayA avalaMbaNayA mehe' tyAdIni paJca paJcaikArthiHkAnyavagrahAdInAmadhItAni, matyajJAnetuna tAnyadhyeyAnItibhAvaH, 'jAva noiMdiyadhAraNa'tti idamantyapadaM yAvadityarthaH / 'jaMimaMannAniehitiyadidam ajJAnikaiH nirjJAnaH, tatrAlpajJAnabhAvAdadhanavadazIlavadvA samyagdRSTayo'pyajJAnikAH procyante'taevAha-mithyASTibhiH, 'jahAnaMdIe'tti, tatraivametatsUtram'sacchaMdabuddhimaivigappiyaM taMjahA-bhArahaM rAmAyaNa mityAdi, tatrAvagrahehe buddhiH avAyadhAraNeca matiH, svacchandena-svAbhiprAyeNatattvataH sarvajJapraNItArthAnusAramantareNa buddhimatibhyAM vikalpitaM svacchandabuddhimativikalpitaM-svabuddhikalpanAzilpanirmitamityarthaH 'cattAriya veya'ttinAma Rk yajuH atharvA ceti 'saMgovaMga'tti ihAGgAni-zikSAdIni SaT upAGgAni ca-tadvayAkhyAnarUpAni 'gAmasaMThie'ttigrAmAlambanatvAdgrAmAkAram, evamanyAnyapi, navaraM vAsasaMThie'tti bharatAdivarSA Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/391 kAraM 'vAsaharasaMThie 'tti himavadAdivarSadharaparvatAkAraM 'hayasaMThie' azvAkAraM, 'pasaya'tti pasayasaMThie tatra pasayaH- ATavyo dvikhurazcatuSpadavizeSaH, evaM ca nAnAvidhasaMsthAnasaMsthitamiti / anantaraM jJAnAnyajJAnAni coktAni, atha jJAnino'jJAninazca nirUpayannAha - 'jIvANaM bhaMte' ityAdi, iha ca nArakAdhikAre 'je nANI te niyamA tinnANI'ti samyagdRSTinArakANAM bhavapratyayamavadhijJAnamastItikRtvA te niyamAttrijJAninaH, 'je annANe atthegatiyA duannANI atthegatiyA tiannANI 'ti, katham ?, ucyate, asaJjJinaH santo ye nArakeSUtpadyante teSAmaparyAptakAvasthAyAM vibhaGgAbhAvAdyamevAjJAnadvayamiti te dvayajJAninaH ye tu mithyASTisaJjJibhya utpadyanta teSAM bhavapratyayo bhavapratyayo vibhaGgo bhavatIti te tryajJAninaH / etadeva nigamanayannAha evaM tinni annANAni bhayaNAe 'tti / 'beiMdiyANa' mityAdi, dvIndriyAH kecit jJAnino'pi sAsvAdanasamyagadarzanabhAvenAparyAptakAvasthAyAM bhavantItyata ucyate 'nANIvi annANIvitti / anantaraM jIvAdiSu SaDviMzatipadeSu jJAnyajJAninazcintitAH, atha tAnyeva gatIndriyakAyAdidvAreSa cintayannAha mU. (392) nirayagaiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ?, goyamA ! nANIvi annANIvi, tinni nANAIM niyamA tinni annANAI bhayaNAe / tiriyagaiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ?, goyamA ! do nANA do annANA niyamA / maNussagaiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ?, goyamA ! tinni nANAiM bhayaNAe do annANAiM niyamA, devagatiyA jahA nirayagatiya saddhagatiyA NaM bhaMte! jahA siddhA / saiMdiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ?, goyamA ! cattAri nANAiM tinni annANAiM bhynnaae| egiMdiyA NaMbhaMte! jIvA kiM nANI0 ?, jahA puDhavikAiyA beiMdiyateiMdiccauridiyANaM do nANA do annANA vA niymaa| paMciMdiyA jahA saiMdiyA / aniMdiyA NaMbhaMte! jIvA kiM nANI0 ?, jahA siddhA / sakAiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA ! paMca nANANI tinni annANAI bhayaNAe / puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA no nANI annANI niyamA duannANI, taMjahAmatinnANI ya suyaannANI ya, tasakAiyA jahA sakAiyA / akAiyA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI0 jahA siddhA 3 / / suhumA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI0 ? jahA puDhavikAiyA / bAdarA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI0 ? jahA sakaddhavA / nosuhumAnobAdarA NaM bhaMte ! jIvA0 jahA siddhA 4 // pajjattA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI0 ?, jahA sakAiyA / pajattA NaM bhaMte ! neraiyA kiM nANI0 ?, tinni nANA tinni annANA niyamA jahA neraie evaM jAva thaniyakumArA / puDhavikAiyA jahA egiMdiyA, evaM jAva cauriMdiyA / pajattA NaM bhaMte ! paMciMdiyatirekkhajoniyA kiM nANI annANI ?, tinni nANA tinni annANA bhayaNAe / maNussA jahA sakAiyA / vANamaMtarA joisiyA vemAniyA jahA neraiyA / apajattA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI0 2?, tinni nANA tinni annANA bhayaNAe / apajattA NaM bhaMte! neratiyA kiM nANI annANI ?, tinni nANA niyamA tinni annaNA bhayaNAe, evaM jAva Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-2 369 thaNiyakumArA / puDhavikkAiyA jAva vaNassaikAiyA jahA egidiyaa| bediyANa pucchA, do nANA do annANA niyamA, evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoniyANaM / apajattagANaM bhaMte ! maNussA kiM nANI annANI?, tinninANAIbhayaNAedoannANAiMniyamA, vANamaMtarA jahA neraiyA, appajattagA joisiyavemAniyA NaM tinni nANA tinni annANA niymaa| no paJjattagA no apajjattagA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI0?, jahA siddhA 5 / nirayabhavatthA NaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI?, jahA nirygtiyaa|tiriybhvtthaannN bhaMte! jIvA kiM nANI annANI?, tinni nANA tinni annANA bhynnaae|mnnussbhvtyaa NaM0 jahA sakAiyA / devabhavatthA NaM bhaMte ! jahA nirayabhavatthA / abhavatthA jahA siddhaa| bhavasiddhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI0?, jahA sakAiyA, abhavasiddhiyANaM pucchA, goyamA! no nANI annANI tinni annaannaaiNbhynnaae| nobhavasiddhiyAno abhavasiddhiyANaM bhaMte jIvA0 jahA siddhAdhA 7 / sannINaM pucchA jahA saiMdiyA, asannI jahA beiMdiyA, nosannInoasannI jahA siddhA 8 // vR. 'nirayagaiyA NaM'mityAdi, gatyAdidvArAni caitaani||1|| "gaiiMdie ya kAe suhame pajjattae bhavatthe ya / bhavasiddhie ya sannI laddhI uvaogajoge ya / / // 2 // lesA kasAya vee AhAre nANagoyare kaale| . aMtara appabahuyaM ca pajjavA ceha daaraaiN||" tatraca niraye gati-gamanaM yeSAM te nirayagatikAsteSAm, iha ca samyagdRSTayo mithyASTo vA jJAnino'jJAninovA ye paJcendriyatiryagmanuSyebhyo narake utpattukAmA antaragatau vartante te nirayagatikA vivakSitAH, etatprayojanatvAdgatigrahaNasyeti, tinni nANAIniyama'ttiavadherbhavapratyayatvenAntaragatAvapi bhAvAt 'tinni annANAI bhayaNAe'tti asajJinAM narake gacchatAM dve ajJAne aparyAptakatve vibhaGgasyAbhAvAt sajJinAM tu mithyASTInAM trINyajJAnAni bhavapratyayavibhaGgasya sadbhAvAd atastrINyajJAnAni bhajanayetyucyata iti / "tiriyagaiyA NaM'ti tiryakSu gatiH-gamanaM yeSAM te tiryaggatikAsteSAM tadapAntarAlavartinAM 'do nANa'tti samyagdRSTayo hyavadhijJAne prapatite eva tiryakSu gacchanti tena teSAM ve eva jJAne 'do annANetti mithyAdRSTayo'pi hi vibhaGgajJAne pratipatiteeva tiryakSu gacchantitena tessaaNdveajnyaaneiti| 'maNussagaiyANa'mityAdau, 'tinninANAiMbhayaNAe'ttimanuSyagatau hi gacchantaH kecijJAnino'vadhinA sahaiva gacchanti tIrthaHGkaravat kecicca tadvimucyateSAMtrInivA dvevA jJAnesyAtAmiti, ye punarajJAnino manuSyagatAvutpattukAmAsteSAM pratipatita eva vibhaGge tatrotpatti syAdityata uktaM 'do annANAI niym'tti| ___'devagaiyA jahA nirayagaiya'tti devagato ye jJAnino yAtukAmAsteSAmavadhirbhavapratyayo devAyuHprathamasamaya evotpadyate'tasteSAM nArakANAmivocyate, 'tinni nANAiM niyama'tti, ye tvajJAninaste'sajJibhya utpadyamAnA dvayajJAninaH, aparyAptakatve vibhaGgasyAbhAvAt sajjJibhya 151241 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8/-/2/392 utpadyamAnAstvajJAnino bhavapratyayavibhaGgasya sadbhAvAd atasteSAM nArakANAvimocyate- 'tinna annANAI bhynnaae'tti| 'siddhigaiyANa' mityAdi, yathA siddhAH kevalajJAnina eva evaM siddhigatikA api vAcyA iti bhAvaH, yadyapi ca siddhAnA siddhigatikAnAM cAntaragatyabhAvAnna vizeSo'sti tathA'pIha gatidvArabalAyAtatvAtta darzitAH, evaM dvArAntareSvapi parasparAntarbhAve'pi tattadvizeSApekSayA'paunaruktyaM bhAvanIyamiti / athendriyadvAre 'saiMdiye' tyAdi, 'sendriyAH 'indriyopayogavantaste ca jJAnino'jJAninazca, tatra jJAninAM catvAri jJAnAni bhajanayA syAt dve syAt trINI syAccatvAri, kevalajJAnaM tu nAsti teSAm, atIndriyajJAnatvAttasya, dvayAdibhAvazca jJAnAnAM labdhyapekSayA, upayogApekSayA tu sarveSAmekadaikameva jJAnam, ajJAninAM tu trINyajJAnAni bhajanayaiva syAt dve syAttrINIti, 'jahA puDhavikAiya'tti ekendriyA mithyAdRSTitvAdajJAninaste ca dvayajJAnA evetyarthaH / 'beiMdiye 'tyAdi, eSAM dve jJAne, sAsAdanasteSUtpadyata itikRtvA, sAsAdanazcotkRSTataH SaDAvalikAmAno'to dve jJAne teSu labhyeta iti / 'aniMdiya'tti kevalinaH / kAyadvAre - 'sakAiyANa' mityAdi, saha kAyena - audArikAdinA zarIreNa pRthivyAdiSaTkAyAnyatareNa vA kAyena ye te sakAyAsta eva sakAyikAH, te ca kevalino'pi syuriti sakAyikAnAM samyagdhzAM paJca jJAnAni mithyAddazAM tu trINyajJAnAni bhajanayA syuriti / 'akAiyA NaM ti nAsti kAyaH-uktalakSaNo yeSAM te'kAyAsta evAkAyikAH siddhAH / 370 sUkSmadvAre - 'jahA puDhavikAiya' tti dvayajJAninaH sUkSmA mithyASTitvAdityarthaH 'jahA sakAiya'ttibAdarAH kevalino'pi bhavantItikRtvA te sakAyikavadbhajanayA paJcajJAninastrayajJAni - nazca vAcyA iti / paryAptakadvAre 'jahA sakAiya'tti paryAptakAH kevalino'pi syuriti te sakAyikavatpUrvoktaprakAreNa vAcyAH / paryAptakadvAra eva caturviMzatidaNDake paryAptanArakANAM 'tinni annANA niyama 'tti aparyAptakAnAmevAsaJjJinArakANAM vibhaGgAbhAva iti paryAptakAvasthAyAM teSAmajJAnatrayameveti / ' evaM jAva cauriMdiya' tti dvIndriyatrIndriyacaturindriyAH paryAptakA dvayajJAnina evetyarthaH / 'pajjattA NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhe' tyAdi, paryAptakapaJcendriyatirazcAmavadhirvibhaGgo vA keSAJcitsyAtkeSAJcitpunarneti trIni jJAnAnyajJAnAni vA dve vA jJAne ajJAne vA teSAM syAtAmiti | 'beiMdiyANaMdo nANe 'tyAdi, aparyAptakadvIndriyAdInAM keSAJcitsAsAdanasamyagdarzanasya sadbhAvAd dvejJAne keSAJcitpunastasyAsadbhAvAdde evAjJAne / aparyAptakamanuSyANAM punaH samyagdhzAmavadhibhAve trIni jJAnAni yathA tIrthaH karANAM, tadabhAve tu dvejJAne, mithyAdhzAMtu dveevAjJAne, vibhaGgasyAparyAptakatve teSAmabhAvAt, ata evoktaM 'tinni nANAI bhayaNAe do annANAI niyama' tti / 'vANamaMtare' tyAdi, vyantarA aparyAptakA nArakA iva trijJAnA dvayajJAnAtryajJAnA vA vAcyAH, teSvapyasaJjJibhya utpadyamAnAnAmaparyAptakAnAM vibhaGgAbhAvAt zeSANAM cAvadhervibhaGgasya vA bhAvAt 'joisie' tyAdi, eteSu hi saJjJibhya evotpadyante, teSAM cAparyAptakatve'pi bhavapratyayasyAvadhervibhaGgasya cAvazyambhAvAt trIni jJAnAnyajJAnAni vA syuriti / 'nopajjattagano apajattaga' tti siddhAH / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH:, uddezakaH-2 371 bhavasthadvAre-'nirayabhavatthA Na'mityAdi, nirayabhave tiSThantIti nirayabhavasthAHprAptotpattisthAnAH, te ca yathA nirayagatikAstrijJAnA dvayajJAnAstryajJAnAzcoktAstathA vAcyA iti / bhavasiddhikadvAre-'jahAsakAiya'ttibhavasiddhikAH kevalino'pItitesakAyikadbhajanayA paJcajJAnAH tathA yAvatsamyaktvaM na pratipannAstAvadbhajanayaiva vyajJAnAzca vAcyA iti / abhavasiddhikAnAMtvajJAnatrayaMbhajanayA syAtsadA mithyASTitvAtteSAmata uktaM 'no nANI annANI'tyAdIti sajJidvAre-'jahA saiMdiya'tti jJAnAni catvAri bhajanayA ajJAnAni ca trIni tathaivetyarthaH 'asannIjahAbeiMdiya'tti aparyAptakAvasthAyAMjJAnadvayamapisAsAdanatayAsyAt, paryAptakAvasthAyAM tvajJAnadvayamevetyarthaH / labdhidvAre labdhibhedAn darzayannAha mU. (393) kaivihANaM bhaMte! laddhI pannattA?, goyamA! dasavihA laddhI pannattA, taMjahAnANaladdhI 1 daMsaNaladdhI 2 carittaladdhI 3 carittAcarittaladdhI 4 dAnaladdhI 5 lAbhaladdhI 6 bhogaladdhI 7 uvabhogaladdhI 8 vIriyaladdhI 9 iMdiyaladdhI 10 / nANaladdhI NaM bhaMte ! kaivihA pannattA ?, goyamA ! paMcavihA pannattA, taMjahAAbhinibohiyanANaladdhI jAva kevlnaannlddhii| annANaladdhI NaM bhaMte ! kativihA pannattA ?, goyamA ! tivihA pannattA, taMjahAmaiannANaladdhI suyaannANaladdhI vibhNgnaannlddhii| daMsaNaladdhINaMbhaMte! kativihA pannattA?, goyamA! tivihA pannattA, taMjahA-sammaiMsaNaladdhI micchAdasaNaladdhI smmaamicchaadsnnlddhii| carittaladdhI gaMbhaMte ! kativihA pannattA?, goyamA ! paMcavihA pannattA, taMjahA-sAmAiyacarittaladdhI chedovaTTAvaniyaladdhI parihAravisuddhaladdhIsuhamasaMparAgaladdhIahakkhAyacarittaladdhI carittAcarittaladdhINabhaMte! kativihA pannattA?, goyamA! egAgArA pannattA, evaMjAva uvabhogaladdI egAgArA pnnttaa| vIrIyaladdhI NaM bhaMte ! kativihA pannattA?, goyamA ! tivihA pannattA, taMjahA-bAlavIriyaladdhI paMDiyavIriyaladdhI baalpNddiyviiriylddhii| iMdiyaladdhINaM bhaMte ! kativihA pannattA?, goyamA! paMcavihA pannattA, taMjahA soiMdiyaladdhI jAva phaasiNdiylddhii| nANaladdhiyANaMbhaMte! jIvA kiMnANI annANI?, goyamA! nANI no annANI, atyaMgatiyA dunnANI, evaM paMca naannaaiNbhynnaae| tassa aladdhIyANaMbhaMte! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA nonANI annANI, atthegatiyA duannANI tinni annaannaanibhynnaae|aabhinibohiynaannlddhiyaa NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA ! nANI no annANI, atthegatiyA dunnANI cattAri naannaaiNbhynnaae| tassa aladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA! nANIvi annANIvi, je nANI te niyamA eganANI kevalanANI, je annANI te atthegaiyA duannANI tinni annANAI bhayaNAe / evaM suyanANaladdhIyAvi, tassa aladdhIyAvi jahA AbhinibohiyanANassa lddhiiyaa| ohinANaladdhIyA NaM pucchA, goyamA ! nANI no annANI, atthegatiyA tinnANI atthegatiyA caunANI, je tinnAni te AbhinibohiyanANI suyanANI ohinANI, je caunANI te Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/393 AbhinibohiyanANI suya0 ohi0 mnnpjjvnaannii| tassa aladdhIyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI0, goyamA ! nANIvi annANIvi / evaM ohinANavajjAiM cattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe / maNapaJjavanANaladdhiyA NaM pucchA, goyamA! nANI no annaannii| atthegatiyA tinnANI atyaMgatiyA caunANI, je tinnANIteAbhinibohiyanANIsuyanANI maNapajjavaNANI, je caunANI te AinibohiyanANI suyanANI ohinANI maNapaJjavanANI, tassa aladdhIyANaM pucchA, goyamA! nANIvi annANIvi, maNapaJjavanANavajAiMcattAriNanamAI, tinni annANAiM bhynnaae| kevalanANaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA! nANI no annANI, niyamA eganANI kevalanANI, tassa aladdhiyANaM pucchA, goyamA ! nANIvi annAnivi, kevalanANavajAiM cattAri nANAI tinni annANAI bhynnaae| annANaladdhiyA NaM pucchA, goyamA! no nANI annANI, tinni annANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM pucchA, goyamA! nANI no annANI, paMca nANAiMbhayaNAejahA annANassa laddhiyA aladdhiyA ya bhaniyA evaM maiannANassa suyaannANassa ya laddhiyA aladdhiyA ya bhAniyavvA / vibhaMganANaladdhiyANAM tinni annANAiM niyamA, tassa aladdhiyANAM paMca nANAiM bhayaNAe do annANAiM niymaa|| ... saNaladdhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA! nANIvi annANIvi, paMca nANAiM tinni annANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA tassa aladdhiyA nthi| sammaiMsaNaladdhiyANaM paMca nANAiMbhayaNAe, tassaaladdhiyANaM tini annANAiMbhayaNAe, micchAdasaNaladdhiyA NaM bhaMte ! pucchA, tinni annaNAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMca nANAI tinni ya annANAI bhayaNAe, sammAmicchAdasaNaladdhiyA ya aladdhiyA jahA micchAdasaNaladdhI aladdhI taheva bhAniyavvaM // carittaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI anANI?, goyamA ! paMcana nANAiM bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajAiM cattAra nANAiM tinni ya annANAiM bhayaNAe, sAmAiyacarittaladdhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ?, goyamA ! nANI kevalavajAiM cattAri nANAiMbhayaNAe, tassaaladdhiyANaM paMca nANAiMtiniya annANAiMbhayaNAe, evaMjahA sAmAiyacarittaladdhiyA ya bhaniyA evaM jahA jAva ahakkhAyacarittaladdhiyA aladdhiyA ya bhAniyavvA, navaraM ahakkhAyacarittaladdhiyA paMca nANAiMbha0, carittAcarittaladdhiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ?, goyamA! nANI no annANI, atthegaiyA dunnANI atthegatiyA tinnANI, je dunnANI teAbhinibohiyanANI ya suyanANI ya, je tinnANI te Abhi0 suyanA0 ohinA0, tassa ala0 paMca nANAI tinni annANAiMbhayaNAe 4 / / dAnaladdhiyaNaM paMca nANAiMtinni annANAiMbhayaNAe, tassaa0 pucchA, goyamA! nANI no annANI, niyamA eganANI kevalanANI / evaM jAva vIriyassa laddhI aladdhI ya bhaaniyvvaa| bAlavIriyaladdhiyANaM tinni nANAiM tinni annANAI bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMca Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 8, varga:-, uddezakaH -2 nANAiM paMDiyavIriyaladdhiyANaM paMca nANAiM bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM maNapajjavanANavajjAiM nANAiM annANAni tinni ya bhayaNAe / bAlapaMDiyavIriyaladdhiyANaM bhaMte! jIvA0 tinni nANAiM bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM paMca nANAiM tinni annAyAiM bhayaNAe / 373 iMdiyaladdhiyANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI ?, goyamA ! cattAri nANAiM tinni ya annANAiM bhayaNAe, tassa aladdhiyANaM pucchA, goyamA ! nANI no annANI niyamA eganANI kevalanANI, soiMdiyaladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA, tassa aladdhiyANaM pucchA, goyamA ! nANIvi annANIvi, je nANI te atthegatiyA dunnANI atthegatiyA egannANI je dunnANI te AbhinibohiyanANI suyanANI je eganANI te kevalanANI, je annANI te niyamA duannANI, taMjahA- maiannANI ya suyaannANI ya, cakkhidiyaghANiMdiyANaM laddhiyANaM aladdhiyANa ya jaheva soiMdiyassa, jibbhidiyaladdhiyANaM cattAri nANAiM tinni ya annANAni bhayaNAe / tassa aladdhiyANaM pucchA, goyamA ! nANIvi annANIvi je nANI te niyamA eganANI kevalanANI, je annANI te niyamA duannANI, taMjahA - maiannANI ya suyaannANI ya, phAsiMdiyaladdhiyANaM aladdhiyANaM jahA iMdiyaladdhiyA ya aladdhiyA ya // vR. 'kativihANa' mityAdi, tatra labdhiH - Atmano jJAnAdiguNAnAM tattatkarmakSayAdito lAbhaH, sAca dazavidhA, tatra jJAnasya-vizeSabodhasya paJcaprakArasya tathAvidhajJAnAnAvaraNakSayakSayopazamAbhyAM labdhirjJAnalabdhi, evamanyatrApi, navaraMca darzanaM rucirUpa AtmanaH pariNAmaH, cAritraM cAritramohanIyakSayakSayopazamopazamajo jIvapariNAmaH, tathA caritraM ca tadacaritraM ceti caritrAcaritraMsaMyamAsaMyamaH, taccApratyAkhyAnakaSAyakSayopazamajo jIvapariNAmaH / dAnAdilabdhayastu paJcaprakArAntarAyakSayakSayopazamasambhavAH, iha ca sakRdbhojanamazanAdInAM bhogaH, paunaHpunyena copabhojanamupabhogaH, sa ca vastrabhavanAdeH, dAnAdIni tu prasiddhAnIti / tathA indriyANAM - sparzanAdInAM matijJAnAvaraNakSayopazamasambhUtAnAmekendriyAdijAtinAmakarmodayaniyamitakramANAM paryAptakanAmakarmAdisAmarthyasiddhAnAM dravyabhAvarUpANAM labdhirAtmanItIndriyalabdhiH // atha jJAnalabdherviparyabhUtA'jJAnalabdhirityajJAnalabdhinirUpaNAyAha'annANaladdhI' tyAdi / 'sammaddaMsaNe' tyAdi, iha samyagdarzanaM mithyAtvamohanIyakarmANuvedanopazama 2 kSaya 2 kSayopazama 3 samuttha AtmapariNAmaH, mithyAdarzanamazuddhamithyAtvadalikodayasamuttho jIvapariNAmaH, samyagmidhyAdarzanaM tvarddhavizuddhamithyAtvadalikodayasamuttha AtmapariNAma eva // 'sAmAiyacarittaladdhi' tti sAmAyikaM- sAvadyayogaviratirUpaM etadeva caritraM sAmAyikacaritraM tasya labdhi sAmAyikacaritralabdhi, sAmAyikacaritraM ca dvidhA -itvaraM yAvatkathikaM ca, tatrAlpakAlamitvaraM, tacca bharatairAvateSu prathamapazcimatIrthaH karatIrtheSvanAropitavratasya zikSakasya bhavati, yAvatkathikaM tu yAvajjIvikaM, tacca madhyamavaidehikatIrthaHGkaratIrthAntargatasAdhUnAmavaseyaM, teSAmupasthApanAyA abhAvAt, nanvitarasyApi yAvajjIvitayA pratijJAnAt tasyaiva copasthApanAyAM parityAgAt kathaM na pratijJAlopaH ?, atrocyate, aticArAbhAvAt, tasyaiva sAmAnyataH sAvadyayoganivRttirUpeNAvasthitasya zuddhayantarApAdanena saJjJAmAtravizeSAditi / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/393 'cheovaTThAvaniyacarittaladdhi'tti chede-prAktanasaMyamasya vyavacchede sati yadupasthApanIyaMsAdhAvAropaNIyaM tacchedopasthApanIyaM, pUrvaparyAyacchedena mahAvratAnAmAropaNamityarthaH, tacca sAticAramanaticAraMca, tatrAnaticAramitvarasAmAyikasya zikSakasyAropyate, tIrthAntarasAntI vA, yathA pArzvanAthatIrthAvarddhamAnasvAmityarthaM saGkrAmataH paJcayAmadharmaprAptI, sAticAraMtumUlaguNaghAtino yadvatAropaNaM, tacca taccaritraM ca chedopasthApanIyacaritraM tasya labdhizchedopasthApanIyacaritralabdhiH _ 'parihAravisuddhiyacarittaladdhi'tti parihAraH-tapovizeSastena vizuddhiryasmiMstatparihAravizuddhikaM, zeSaM tathaiva, etacca dvividhaM-nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaMca, tatranirvizamAnakAstadAsevakAstadavyatirekAttadapinirvizamAnakam, AsevitavivakSitacAritrakAyAstunirviSTakAyAstaeva nirviSTakAyikAstadavyatirekAttadapi nirviSTakAyikamiti, ihaca navako gaNo bhavati, tatra catvAraH parihArikA bhavanti, apare tu tadvaiyAvRttyakarAzcatvAra evAnuparihArikAH, ekastu kalpasthito vAcanAcAryo gurubhUta ityarthaH, eteSAM ca nirvizamAnakAnAmayaM prihaarH||1|| "parihAriyANa u tavojahanna majjho taheva ukkoso| sIuNhavAsakAle bhanio dhIrehiM patteyaM // // 2 // tattha jahanno gimhe cauttha chaTuMtu hoi mjjhimo| aThThamamiha ukkoso etto sisire pavakkhAmi / // 3 // sisire u jahannAIchaTThAI dasamacarimagA hoti / vAsAsu aTThamAiMbArasapajjantao nei|| // 4 // pAraNage AyAmapaMcasu gaha dosa'bhiggaho bhikkhe| kappaTThiyA ya paidiNa kareMti emeva aayaam| iha saptasveSaNAsumadhye Adhayoragraha eva, paJcasupunargrahaH, tatrApyekatarayA bhaktamekatarayA ca pAnakamityevaM dvayorabhigraho'vagantavya iti| 'evaM chammAsatavaM cariuM parihArigAanucaraMta / anucarage parihAriyapayaTThie jAva chammAsA / / // 6 // kappaTThiovi evaM chammAsatavaM karei sesA u| anuparihArigabhAvaM vayaMti kappaThiyattaM ca / / // 7 // eveso aTThArasamAsapamANo u vannio kppo| saMkhevao viseso suttA eyassa naayvvo|| // 8 // kappasamattIi tayaM jiNakappaM vA uti gacchaM vaa| paDivajjamANagA puNa jiNassagAse pvjNti|| // 9 // titthayarasamIvAsevagassa pAse va no ya annss| eesiMcaraNaM parihAravisuddhiyaM tNtu|| anyaistu vyAkhyAtaM-parihArato mAsikaM caturlaghvAdi tapazcarati yastasya parihArikacaritralabdhirbhavatIti, idaM ca parihAratapo yathA syAttathocyate Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-2 119 11 375 "navamassa taiyavatthauM jahanna ukkosa UNagA dasa u / suttatthabhiggahA puNa davvAi tavo rayaNamAtI // " ayamarthaH yasya jaghanyato navamapUrvaM tRtIyaM vastu yAvadbhati utkarSatastu daza pUrvAni nyUnAni sUtrato'rthaH to bhavanti, dravyAdayazcAbhigrahA ratnAvalyAdinA ca tapastasya parihAratapo dIyate, taddAne na nirupasargArthaM kAyotsargo vidhIyate, zubhe ca nakSatrAdau tatpratipatti, tathA gurustaM brUteyathA'haM tava vAcanAcArya ayaM ca gItArthaH sAdhuH sahAyaste, zeSasAdhavo'pi vAcyAH, yathA / "esa evaM paDivajjai na kiMci Alavai mA ya Alavaha / attaTThaciMtagassa u vAghAo bhe na kAyavvo / " 119 11 tathA kathamahamAlApAdirahitaH saMstapaH kariSyAmItyevaM bibhyatastasya bhayApahAraH kAryaH, kalpasthitazca tasyaitatkaroti 119 11 "kiikammaM ca paDicchai parinna paDipucchayaMpi se dei / soviya gurumuvaciTThai udaMtamavi pucchao kahai / / " iha parijJA-pratyAkhyAnaM pratipRcchA tvAlApakaH, tato'sau yadA glAnIbhUtaH sannutthAnAdi svayaM karttuM na zaknoti tadA bhaNati utthAnAdi karttumicchAmi, tato'nuparihArakastUSNIka eva tadabhipretaM samastamapi karoti, Aha ca 11911 "udveja nisIejjA bhikkhaM hiMDeja bhaMDagaM pehe / kuviyapiyabaMdhavassa va karei iyarovi tusiNIo / " tapazca tasya grISmaziziravarSAsu jaghanyAdibhedena caturthAdidvAdazAntaM pUrvoktameveti / 'suhumasaMparAyacarittaladdhi'tti saMparaiti paryaTati saMsAramebhiriti samparAyAH kaSAyAH sUkSmAlobhAMzAvazeSarUpAH samparAyA yatra tat sUkSmasamparAyaM zeSaM tathaiva, etadapi dvidhA-vizuddhayAmAnakaM saGklizyamAnakaMca, tatra vizuddhayamAnakaM kSapakopazamakazrenidvayamArohato bhavati 1 saGklizyamAnakaM tUpazamazreNItaH pracyavamAnasyeti 2 / 'ahakkhAyacarittaladdhI'ti yathA yena prakAreNa AkhyAtaM - abhihitamakaSAyatayetyarthaH tathaiva yattadyathAkhyAtaM, tadapi dvividham-upazamakakSapaka zrenibhedAta, seSaM tathaiveti / evaM 'carittAcaritte'tyAdau, 'egAgAra' tti mUlaguNottaraguNAdInAM tadbhedAnAmavivakSaNAt dvitIyakaSAyakSayopazamalabhyapariNAmamAtrasyaiva ca vivakSaNAccaritrAcaritralabdherekAkAratvamavaseyam evaM dAnalabdhyAdInAmapyekAkAratvaM, bhedAnAmavivakSaNAt / 'bAlavIriyaladdhI'tyAdi, bAlasya asaMyatasya yadvIryaM asaMyamayogeSu pravRttinibandhanabhUtaM tasya yA labbhizcAritramohodayAdvIryAntarAyakSayopazamAcca sA tathA, evamitare api yathAyogaM vAcye, navaraM paNDitaH saMyato, bAlapaNDitastu saMyatAsaMyata iti / 'tassa aladdhiyA NaM' ti tasya jJAnasya alabdhikAH- alabdhimantaH jJAnalabdhirahitA ityarthaH 'AbhinibohiyanANe'tyAdi, AbhinibodhikajJAnalabdhikAnAM catvAri jJAnAni bhajanayA, kevalino nAstyAbhinibodhikajJAnamiti, matijJAnasyAlabdhikAstu ye jJAninaste kevalinaste caikajJAnina eva, ye tvajJAninaste'jJAnadvayavanto'jJAnatrayavanto vA, evaM zrute'pi / 'ohinA Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/393 NaladdhI'tyAdi avadhijJAnalabdhikAstrijJAnAH kevalamanaHparyAyAsadbhAve caturmAnA vA kevalAbhAvAt, avadhijJAnasyAlabdhikAstuyejJAninastedvijJAnAmatizrutabhAvAt, trijJAnAvAmatuzrutamanaH paryAyabhAvAt, ekajJAnA vA kevalabhAvAt, yetvajJAninaste dvayajJAnAmatyajJAnazrutAjJAnabhAvAt, tryajJAnA vA'jJAnatrayasyApi bhaavaat| _ 'manapajjave'tyAdi, manaHparyavajJAnalabdhikAstrijJAnAavadhikevalAbhAvAt, caturjJAnA vA kevalasyaivAbhAvAt, manaH-paryavajJAnasyAlabdhikAstu ye jJAninaste dvi jJAnA AdyadvayabhAvAt, trijJAnA vA''dhatrayabhAvAt, ekajJAnA vA kevalasyaiva bhAvAt, ye tvajJAninaste dvayajJAnA AdyAjJAnadvayabhAvAt, tryajJAnA vA'jJAnatrayasyApi bhAvAt / 'kevalanANe'tyAdi, kevalajJAnalabdhikA ekajJAninasteca kevalajJAnina eva, kevalajJAnasyAlabdhikAstuye jJAninasteSAmAdyaMjJAnadvayaM tattrayaMmatizrutAvadhijJAnAnimati zrutamanaHparyAyajJAnAni vA kevalajJAnavarjAni catvAri vA jJAnAni bhavanti, ye tvajJAninasteSAmAdyajJAnadvayaM tattrayaM vA bhavatItyevaM bhjnaa'vseyeti| _ 'annANaladdhiyANa'mityAdi, ajJAnalabdhikAajJAninasteSAMcatrINyajJAnAni bhajanayA, dve ajJAne trIni vA'jJAnAnItyarthaH, ajJAnAlabdhikAstu jJAninasteSAM ca paJca jJAnAni bhajanayA pUrvopadarzitayAvAcyAni, 'jahAannANe'tyAdi, ajJAnalabdhikAnAMtrINyajJAnAni bhajanayoktAni matyajJAnazrutAjJAnalabdhikAnAmapi tAni tathaiva, tathA'jJAnAlabdhikAnAM paJca jJAnAni bhajanayoktAni, matyajJAnazrutAjJAnAlabdhikAnAmapi paJca jJAnAni bhajanayaiva vaacyaaniiti| __ "vibhaMge'tyAdi, vibhaGgajJAnalabdhikAnAM tu trINyajJAnAni niyamAt, tadalabdhikAnAM tu jJAninAM paJca jJAnAni bhajanayA, ajJAninAM ca dve ajJAne niyamAditi / / 'daMsaNaladdhI'tyAdi, 'darzanalabdhikaH' zraddhAnamAtralabdhikAHityarthaHteca samyakazraddhAnavantojJAnanastaditare tvajJAninaH, tatrajJAninAM paJcajJAnAni bhajanayA, ajJAninAMtutrINyajJAnAni bhajanayaiveti / tassaaladdhiyA natthi'tti tasya darzanasya yeSAmalabdhiste na santyeva, sarvajIvAnAM rucimaatrsyaastitvaaditi| ___ 'sammaiMsaNaladdhiyANaM tisamyagdRSTInAM, 'tassaaladdhiyANa'mityAdi, 'tasyAlabdhikAnAM' samyagdarzanasyAlabdhimatAM mithyASTInAMca trINyajJAnAnibhajanayA, yatomizraSTInAmapyajJAnameva, taattviksdbodhhetutvaabhaavaanmishrsyeti| "micchAdasaNaladdhiyANaM'timithyASTInAM, tassaaladdhiyANa'mityAdi, tasyAlabdhikAnAM' mithyAdarzanasyAlabdhimatAM samyagdRSTInAM cakrameNa paJca jJAnAni trINyajJAnAni ca bhjnyeti| ___'carittaladdhI'tyAdi caritralabdhikA jJAnina eva, teSAM ca paJca jJAnAni bhajanayA, yataH kevalyapi cAritrI / cAritrAlabdhikAstu ye jJAninasteSAM manaHparyavavarjAni catvAri jJAnAni bhajanayAbhavanti,katham?,asaMyatatveAdyaM jJAnadvayaMtattrayaMvA, siddhatvecakevalajJAnaM, siddhAnAmapi caritralabdhizUnyatvAd, yataste nocAritriNonoacAritriNa iti, yetvajJAninasteSAMtrINyajJAnAni bhjnyaa| 'sAmAie'tyAdi, sAmAyikacaritralabdhikAjJAninaeva,teSAMcakevalajJAnavarjAnicatvAri jJAnAnibhajanayA, sAmAyikacaritrAbdhikAstuyejJAninasteSAMpaJcajJAnAni bhajanA, chedopasthApanI Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 377 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-2 yAdibhAvena siddhabhAvena vA, ye tvajJAninasteSAM trINyajJAnAni bhjnyaa| ___ evaM chedopasthApanIyAdiSvapi vAcyam, etadevAha-'eva'mityAdi, tatra chedopasthApanIyAdicaritratrayalabdhayo jJAnina eva, teSAM cAdyAni catvArijJAnAni bhajanayA, tadalabdhayo yathAkhyAtacAritralabdhayazca ye jJAninasteSAM paJca jJAnAni bhajanayA, ye tvajJAninasteSAmajJAnatrayaM bhajanayaiva, yathAkhyAtacAritralabdhikAnAM tu vizeSo'sti atastaddarzanAyAha___'navaraM ahakkhAye' tyAdi, sAmAyikAdicAritracatuSTayalabdhimatAM chadmasthatvena catvAryeva jJAnAni bhajanayA, yathAkhyAtacAritralabdhimatAM chadmasthetarabhAvena paJcApi bhajanayA bhavantIti teSAM tathaiva taanyuktaaniiti| _ 'carittAcaritte'tyAdau, 'tassa aladdhiya'tti caritrAcaritrasyAlabdhikAH zrAvakAdanye, te ca ye jJAninaste SAM paJca jJAnAni bhajanayA, ye tvajJAninasteSAM trINyajJAnAni bhajanayaiva // 'dAnaladdhI'tyAdi, dAnAntarAyakSayakSayopazamAddAne dAtavye labbhiryeSAM te dAnalabdhayaH, te ca jJAnino'jJAninazca, tatra yejJAninasteSAM paJca jJAnAni bhajanayA, kevalajJAninAmapi dAnalabdhiyuktatvAt, yetvajJAninasteSAMtrINyajJAnAni bhajanayaiva, dAnasyAlabdhikAstu siddhAste cadAnAntarAyakSaye'pi dAtavyAbhAvAt sampradAnAsattvAdAnaprayojanAbhAvAcca dAnAlabdhaya uktAste ca niyamAtkevalajJAnina iti / lAbhabhogopabhogavIryalabdhIH setarA atidizannAha-"eva'mityAdi, iha cAlabdhayaH siddhAnAmevoktanyAyAdavaseyAH, nanu dAnAdyantarAyakSayAtkevalinAMdAnAdayaH sarvaprakAreNakasmAnna bhavanti? iti, ucyate, prayojanAbhAvAt, kRtakRtyAhi te bhagavanta iti|| ___ 'bAlavIriyaladdhiyANa'mityAdi, bAlavIryalabdhayaH-asaMyatAH teSAMcajJAninAMtrInijJAnAni ajJAninAM ca trINyajJAnAni bhajanayA bhavanti, tadalabdhikAstu saMyatAH saMyatAsaMyatAzca te ca jJAnina eva, eteSAM ca paJca jJAnAni bhajanayA / 'paMDiyavIriye'tyAdau, 'tassa aladdhiyANaM'ti asaMyatAnAMsaMyatAsaMyatAnAM siddhAnAMcetyarthaH, tatrAsaMyatAnAmAdyaM jJAnatrayamajJAnatrayaMca bhajanayA, saMyatAsaMyatAnAM tu jJAnatrayaM bhajanayaiva bhavati, siddhAnAM tu kevalajJAnameva, manaHparyAyajJAnaM tu paNDitavIryalabdhimatAmeva bhavati tAnyeSAmata uktaM 'maNapajjave'tyAdi, siddhAnAM ca paNDitavIryAlabdhikatvaM paNDitavIryavAcye pratyupekSaNAdyanuSThAne pravRttyabhAvAt, 'bAlapaMDie'ityAdau, tassa aladdhiyANaM'ti ashraavkaannaamityrthH| ___ 'iMdiyaladdhiyANa'mityAdi, indriyalabdhikA ye jJAninasteSAM catvAri jJAnAni bhajanayA, kevalaMtunAsti, teSAM kevalina evetyekameva tessaaNjnyaanmiti| 'soiMdiya'ityAdi, zrotrendriyalabdhaya indriyalabdhi punaH kevalina evetyekameva teSAM jJAnamiti / 'soiMdiya'ityAdi, zrotrendriyalabdhaya indriyalabdhikA ivavAcyAH,teca ye jJAninaste'kevalitvAdAdyajJAnacatuSTayavantobhajanayAbhavanti, ajJAninastubhajanayAtryajJAnAH, zrotrendriyAlabdhikAstu ye jJAninasteAdyadvijJAninaH, te'paryAptakAHsAsAdana samyagdarzino vikalendriyAH ekajJAninovA kevala jJAninaH, tehizrotrendriyAlabdhikA indriyopayogAbhAvAt, ye tvajJAnitaste punarAdyAjJAnadvayavanta iti| 'cakikhaMdie'ityAdi, ayamarthaH-yathA zrotrendriyalabdhimatAMcatvArijJAnAnibhajanayatrINi Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 bhagavatIagasUtraM 8/-/2/393 cAjJAnAni bhajanavaiya tadalabdhikAnAMcadvejJAnedvecAjJAneekaMcajJAnamuktamevaMcakSurindriyalabdhikAnAM ghrANendriyalabdhikAnAMca tadalabdhikAnAM ca vAcyaM, tatracakSurindriyalabdhikAghrANendriya labdhikAzca ye paJcendriyAsteSAM kevalavarjAni catvAri jJAnAni trINi cAjJAnAni bhajanayaiva, ye tu vikalendriyAzcakSurindriyaghrANendriyalabdhikAsteSAMsAsAdanasamyagdarzana bhAveAdyajJAnarUpaM tadabhAve tvAdyamevAjJAna dvayaM, cakSurindriyaghrANendriyAlabdhikAstu yathAyogaM trivyekendriyAH kevalinazca, tatradvIndriyAdanAM sAsAdana bhAveAdyajJAnadvaya sambhavaH, tadabhAvetvAdyAjJAnadvayasambhavaH, kevalinAM tvekaM kevljnyaanmiti| jibmidiya ityAdau, 'tassa aladdhiya'tti jihvA labdhivarjitAH, te ca kevalina ekendriyAzcetyata Ahe- "nANIvItyAdi, ye jJAninaste niyamAtkevalajJAninaH ye'jJAninaste niyamAdvyajJAninaH ekendriyANAMsAsAdanabhAvato'pi samyagdarzanasyAbhAvAdvibhaGgAbhAvAcceti sAsAdanabhAvato'pi samyagdarzanasyAbhAvAda vibhnggaabhaavaacceti| ___ 'phAsiMdiya'ityAdi, sparzenendriyalabdhikAH kevalavarjajJAnacatuSkavanto bhajanayA tathaivAjJAnatrayavantovA, sparzendriyAlabdhikAstu kevalina eva, indriyalabdhalabdhimanto'pyevaMvidhA evetyata uktaM 'jahA iMdie'ityAdi // upayogadvAre mU. (394) sAgArovauttA NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI?, paMca nANAiM tini annaannaaiibhynnaae| AbhinibohiyanANasAkArovauttANaMbhaMte! cttaarinaannaaiibhynnaae| evaM suyanANa- saagrovuttaavi| ohinANasAgArovauttA jahA ohinANaladdhiyA, maNapaJjavanANasAgArovauttA jahA manapajavanANaladdhiyA, kevalanANasAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA, maiannANasAgArovauttANaM tinni annANAI bhayaNAe, evaM suyaannANasAgArovauttAvi, vibhaMganANasAgArovauttANaM tinni annANAI niymaa| anAgArovauttANaM bhaMte! jIvA kiM nANI annANI?, paMca nANAiM tini annANAiMbhayaNAe / evaM cakkhudaMsaNaacakkhudaMsaNaanAgArovauttAvi, navaraM cattAri nANAI tinni annANAI bhayaNAe, ohidaMsaNaanagArovauttANaMpucchA, goyamA! nANIviannANIvi, jenANI teatthegatiyA tinANI atthegatiyA caunANI, je tinnANI te Abhinibohiya0 suyanANI ohinANI, je caunANI teAbhinibohiyanANIjAva manapajjavanANI, je annANI teniyamAtiannANI, taMjahAmaiannANI suyaannANI vibhaMganANI, kevaladasaNaanAgArovauttA jahA kevalanANaladdhiyA sajogINaMbhaMte! jIvA kiMnANIjahA sakAiyA, evaMmaNajogI vaijogI kAyajogIvi, jogIvi, ajogI jahA siddhA / / salessA NaM bhaMte ! jahA sakAiyA, kaNhalessA NaM bhaMte ! jahA saiMdiyA, evaM jAva pamhalesA, sukkalessA jahA salessA jahA siddhaa| sakasAINaMbhaMte!jahA saiMdiyA evaMjAva lohakasAI, akasAIgaMbhaMte! nANAIbhayaNAe savedagANaM bhaMte ! jahA saiMdiyA, evaM itthivedagAvi, evaM purisaveyagA evaM napuMsakave0, avedagA jahA aksaaii| AhAragANaM bhaMte ! jIvA jahA sakasAI navaraM kevalanANaMpi, anAhAragANaM bhaMte! jIvA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-2 kiM nANI annANI?, maNapajavanANavajAinAmAiM annANApi ya tini bhynnaae| vR. 'sAgArovautte'tyAdi, AkAro-vizeSastena sahayo bodhaH sa sAkAraH, vizeSagrAhako bodha ityarthaH, tasminnupayuktAH-tatsaMvedakA ye te sAkAropayuktAH, te ca jJAnino'jJAninazca, tatra jJAninAM paJca jJAnAni bhajanayA-syAd dve syAtrIni syAccatvAri syAdekaM, yacca syAdekaM yacca syAve ityAdhucyate tallabdhimAtraGgIkRtya, upayogApekSayA tvekadA ekameva jJAnamajJAnaM veti, ajJAninAMtu trINyajJAnAni bhajanayaiveti / atha sAkAropayogabhedApekSamAha-'AbhiNI'tyAdi, 'ohinANasAgAre'tyAdi, avadhijJAnasAkAropayuktA yathA'vadhijJAnalabdhikAH prAguktAH syAt trijJAninomatizrutAvadhiyogAt syAccatuAnino mati zrutAvadhimanaHparyavayogAttathA vaacyaaH| 'manapajjave'tyAdi, manaHparyavajJAnasAkAropayuktAyathA manaHparyavajJAnalabdhikAHprAguktAH syAtrijJAnino matizrutamanaHparyavayogAtsyAccaturjAninaH kevalavarjajJAnayogAttathA vAcyA iti 'anagArovauttANa'mityAdi, avidyamAna AkAro yatra tadanAkAraM-darzanaM tatrapayuktAHtatsaMvedanakA yete tathA, teca jJAnino'jJAninazca, tatra jJAninAMlabdhyapekSayA paJca jJAnAni bhajanayA, ajJAninAM tu trINyajJAnAni bhajanayaiva / "eva mityAdi, yathA'nAkAropayuktA jJAnino'jJAninazcoktAH evaMcakSurdarzanAdyapayuktAapi, 'navaraM'tivizeSaH punarayaM-cakSurdarzanetaropayuktAH kevalino na bhavantIti teSAM catvAri jJAnAni bhjnyeti| yogadvAre-'sajogI Na'mityAdi, 'jahA sakAiya'tti prAgukte kAyadvAre yathA sakAyikA bhajanayA paJcajJAnAstyajJAnAzcoktAstathAsayogAapivAcyAH evaM manoyogyAdayo'pi, kevalino'pi manoyogAdInAM bhAvAt, tathA mithyAdhzAM manoyogAdimatAmajJAnatrayabhAvAcca, 'ajogI jahA siddha'tti ayoginaH kevalalakSaNaikajJAnina ityrthH| lezyAdvAre-'jahA sakAiya'tti salezyAH sakAyikavadbhajanayA paJcajJAnAstrayajJAnAzca vAcyAH, kevalino'pi zuklalezyAsambhavena salezyatvAt, 'kaNhalese'tyAdi, 'jahAsaiMdiya'tti kRSNalezyAzcaturjJAninastrayajJAninazca bhajanayetyarthaH, 'sukkalesA jahA salesa'tti paJcajJAnino bhajanayA tryajJAninazcetyarthaH / alessA jahA siddhatti ekajJAnina ityrthH|| kaSAyadvAre-'sakasAIjahA saiMdiya'ttibhajanayA kevalavarjacaturjAninastrayajJAninazcetyarthaH, 'akasAINamityAdi, akaSAyiNAMpaJca jJAnAni bhajanayA, katham?, ucyate, chadmastho vItarAgaH kevalI cAkaSAyaH, tatra ca chadmasthavItarAgasyAcaM jJAnacatuSkaM bhajanayA bhavati, kevalinastu paJcamamiti vedadvAre-'jahA saiMdiya'tti savedakAH sendriyavadbhajanayA kevalavarjacatuAninastrayajJAninazca vAcyAH, avedagA jahA akasAi'ttiavedakAakaSAyivadbhajanayApaJcajJAnAvAcyAH, yato'nivRttibAdarAdayo'vedakA bhavanti, teSuca chadmasthAnAMcatvArijJAnAni bhajanayA kevalinAM tu pnycmmiti| AhArakadvAre-'AhArage'tyAdi, sakaSAyA bhajanayAcaturjJAnAstrayajJAnAzcoktAHAhArakA apyevameva, navaramAhArakANAM kevalamapyasti, kevalina AhArakatvAdapIti, 'anAhAragA NamityAdi, manaHparyavajJAnamAhArakANAmeva, AdyaM punanitrayamajJAnatrayaMca vigrahebhavati, kevalaM Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/394 ca kevalisamudghAtazailezIsiddhAvasthAvasvanAhArakANAmapi syAdata uktaM 'manapajjave'tyAdi / atha jJAnagocaradvAre mU. (395) AbhinibohiyanANassa NaM bhaMte ! kevatie visae pannate?, goyamA ! se samAsao cauvihe pannatte, taMjahA-davvao khettao kAlao bhAvao, davvao NaM AbhinibohiyanANIAeseNaMsavvadavvAiMjANaipAsai, khettao AbhinibohiyanANIAeseNaMsavvakhetaM jAnii pAsai, evaM kAlaovi, evaM bhaavovi| suyanANasaNaM bhaMte! kevatie visae pannate?, goyamA ! se samAsao caubbihe pannatte, taMjahA-davvao 4, davvao NaM suyanANI uvautte savvadavvAiM jANati pAsati, evaM khettaovi kAlaovi, bhAvao NaM suyanANI uvautte savvabhAve jANati pAsati / ohinANassaNaM bhaMte! kevatievisae pannate?, goyamA! se samAsaocauvihe pannatte, taMjahA-davvao 4, davvaoNaM ohinANI rUvidavvAiMjANai pAsai jahA naMdIe jAva bhaavo| manapajjavanANassa NaM bhaMte ! kevatie visae pannatte?, goyamA ! se samAsao cauvihe pannatte, taMjahA-davvao4, davvao NaM ujjumatI anaMte anaMtapadesie jahA naMdIe jAva bhAvao kevalanANassa NaM bhaMte ! kevatie visae pannatte?, goyamA ! se samAsao caubihe pannatte, taMjahA-davvao khettao kAlaobhAvo, davvaoNaM kevalanANI savvadavvAIjANai pAsai evaM jAva bhaavo| maiannANasaNaMbhaMte! kevatie visae pannatte?, goyamA! se samAsaocauvihe pannatte, taMjahA-davvao khettao kAlao bhAvao, davvao NaM maiannANI maiannANaparigayAiM davvAI jANai, evaM jAva bhAvao maiannANI maiannANaparigae bhAve jANai paasi| suyaannANassa NaM bhaMte ! kevatie visae pannate?, goyamA ! se samAsao caubihe pannatte, taMjahA-davvao4, davvaoNaMsuyaannANI suyaannANaparigayAiMdavvAiMAghaveti pannaveti parUvei, evaM khettao kAlao, bhAvaoNaM suyaannANI suyaannANaparigae bhAve AghavetitaMceva vibhaMganANassa NaM bhaMte ! kevatie visae pannatte?, goyamA ! se samAsao caubihe pannatte, taMjahA-davvao4, davvaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigayAiM davvAiMjANai pAsai, evaM jAva bhAvaoNaM vibhaMganANI vibhaMganANaparigae bhAve jANai paasi| vR. 'kevaie'ttikiMparimANaH 'visae'ttigocara grAhyo'rthaH itiyAvat, taMca bhedaparimANatastAvadAha-se'ityAdi, 'saH'AbhinibodhikajJAnaviSayastadvA''bhinibodhikajJAnaM 'samAsataH'sajhepeNaprabhedAnAM bhedeSvantarbhAvanetyarthaH caturvidhazcaturvidhaMvA, dravyatoHdravyANidharmAstikAyAdInyAzritya kSetrato-dravyAdhAramAkAzamAtraMvA kSetramAzritya kAlataH-addhAMdravyaparyAyAvasthiti vA samAzritya bhAvataH-audayikAdibhAvAn dravyANAM vA paryAyAn samAzritya 'davvao NaM'ti dravyamAzrityAbhinibodhikajJAnaviSayadravyaMvA''zritya yadAminibodhikajJAnaMtatra 'AeseNaM'ti AdezaH-prakAraH sAmAnyavizeSarUpastatracAdezena-oghatodravyamAtratayA natutadgatasarvavizeSApekSayetibhAvaH, athavA 'Adezena' zrutaparikarmitatayA sarvadravyAni' dharmAstikAyAdIni jAnAti' avAyadhAraNApekSayA'vabudhyate, jJAnAsyAvAyadhAraNArUpatvAt, 'pAsaitti pazyati avagrahehA Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-2 ___381 381 pekSayA'vabudhyate, avagrahehayordarzanatvAt, Aha ca bhASyakAraH-. // 1 // "nANamavAyadhiIo daMsaNamiTuMjaho gghehaao| taha tattaruI sammaM roijjaijeNa taM nANaM / / " tathA-"jaMsAmannaggahaNaM daMsaNameyaM visesiyaM nANaM" avagrahehe ca sAmAnyArthaHgrahaNarUpeavAyadhAraNeca vizeSagrahaNasvabhAve iti, nanvaSTAviMza tibhedamAnamAbhinibodhikajJAnamucyate / / yadAha-"AbhinibohiyanANe aThThAvIsaM havaMti payaDIo"tti / iha ca vyAkhyAne zrotrAdibhedena SaDabhedatayA'vAyadhAraNayodazavidaM matijJAnaM prAptaM, tathA zrotrAdibhedenaiva SaDbhedatayA'rthAvagrahaIhayo ya'janAvagrahasya ca caturvidhatayA SoDzavidhaM cakSurAdidarzanamitipraptamiti kathaM na virodhaH?, satyametat, kintvavikSayitvA matijJAnacakSurAdidarzanayorbheda matijJAnamaSTAviMzatidhocyate iti pUjyA vyAcakSata iti, "khettao'tti kSetramAzriratyAbhinibodhikajJAnaviSayakSetravA''zritya yadAbhinibodhikajJAnaMtatra 'AdeseNaM tioghataH zrutaparikarmitatayA vA savvaMkhettaM tilokAlokarUpam, evaMkAlato bhaavtshceti,aahcbhaassykaar:||1|| "Aesotti pagAro oghAdeseNa svvdvvaaiN| dhammatthikAiyAIjANai na u svvbhaavennN|| // 2 // khettaM logAlogaM kAlaM savvaddhamahava tivihNpi| __paMcodaiyAIe bhAve janneyamevaiyaM / Aesotti va suttaM suovaladdhesu tassa mainANaM / pasarai tabbhAvaNayA viNAvi suttANusAreNaM / / iti idaMcasUtranandyAmihaivavAcanAntare napAsaittipAThAntareNAdhItam, evaMcanandiTIkAkRtA vyAkhyAtam-"Adeza:-prakAraH, saca sAmAnyato vizeSataca, tatradravyajAtisAmAnyAdezena sarvadravyAni dharmAstikAyAdIni jAnAti, vizeSato'pi yathA dharmAstikAyo dharmAstikAyasya deza ityAdi, na pazyati sarvAn dharmAstikAyAdIn, zabdAdIMstuyogyadezAvasthitAn pazyatyapIti," 'uvautte'tti" bhAvazrutopayukto nAnupayuktaH, sahi nAbhidhAnAdabhidheyapratipattisamarthobhavatIti vizeSaNamupAttaM, 'sarvadravyAni' dharmAstikAyAdIni 'jAnAti' vizeSato'vagacchati, zrutajJAnasya tatsvarUpatvAt, pazyatica zrutAnuvarttinA mAnasena acakSurdarzanena, sarvadravyANi cAbhilApyAnyeva jaanaati| pazyati cAbhinnadazapUrvadharAdiH zrutakevalI, tadAratastu bhajanA, sA punarmativizeSato jJAtavyeti, vRddhaiH punaH pazyatItyatredamuktaMnanupazyatIti kathaM?, kathaMcana, sakalogacaradarzanAyogAt atrocyate, prajJApanAyAM zrutajJAnazyattAyAH pratipAditatvAdanuttaravimAnAdInAM cAlekhyakaraNAt sarvathA cAdRSTasyAlekhyakaraNAnupapatteH, evaM kSetrAdiSvapi bhAvanIyamiti, anye tu 'na pAsaitti paThantIti, nanu 'vaoNaM suyanANI uvautte savvabhAve jANai' iti yaduktamiha tat "sue caritte na pajjavA savve"tti / anena ca saha kathaM na virudhyate ucyate, iha sUtre sarvagrahaNena paJcaudayikAdayobhAvA gRhyante, tAMzca sarvAnjAtitojAnAti, Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bhagavatIagasUtraM 8/-/2/395 athavA yadyapyabhilApyAnAM bhAvAnAmanantabhAgaevazrutanibaddhastathApi prasaGgAnuprasaGgataH sarve'pyabhilApyAH zrutaviSayA ucyanteatastadapekSayA sarvabhAvAnajAnAtItyuktam, anabhilApyabhAvApekSayA tu "sue carittena pajjavA savve" ityuktamiti na virodhaH / 'davvao NamityAdi, avadhijJAnI rUpidravyAni pudgaladravyANItyarthaH,tAnicajaghanyenAnantAni taijasabhASAdravyANAmapAntarAlavartIni, yata uktaM-"teyAbhAsAdavvaNaaMtarAetthalabhatipaTThavao"tti, utkRSTatastu sarvabAdarasUkSmabhedabhinAni jAnAti vizeSAkAreNa, jnyaantvaattsy| pazyati sAmAnyAkAreNAvadhijJAnino'vadhidarzanasyAvazyambhAvAt, nanvAdau darzanaM tato jJAnamiti kramastatkimarthaHmenaM parityajya prathamaM jAnAtItyuktam ?, atrocyate, ihAvadhijJAnAdhikArAt,pradhAnyakhyApanArthaHmAdaujAnAtItyuktam, avadhidarzanasyatvavadhivibhaGgasAdhAraNatvenApradhAnatvAtpazcAtpazyatIti, athavA sarvAevalabdhayaH sAkAropayogopayuktasyotpadyantelabdhizcAvadhijJAnamiti sAkAropayogopayuktasyAvadhijJAnalabdhirjAyate ityetasyArthaHsya jJApanArthaM sAkAropayogAbhidhAyakaM jAnAtIti prathamamuktaM tataH krameNopayogapravRtteH pshytiiti| ___'jahAnaMdIe'tti, evaMcatatredaMsUtra-khettaoNaMohinANIjahanneNaMaMgalassaasaMkhejjaibhAgaM jANai pAsai' ityAdi, vyAkhyA punarevaM-kSetrato'vadhijJAnI jaghanyenAGgulasyAsaGkhayeyabhAgamutkRSTato'saGgyeyAnyaloke zaktimapekSya lokapramANAni khaNDAni jAnAti pazyati, kAlato'vadhijJAnIjaghanyenAvalikAyAasaGkhayeyaM bhAgamutkRSTato'saGkhayeyA utsarpiNyavasarpiNIratItA anAgatAzcajAnAti pazyati, tadgatarUpidravyAvagamAt, atha kiya(raMyAvadiha nandIsUtraM vAcyam ityAha - 'jAvabhAvao'ttibhAvAdhikAraM yAvadityarthaH, sacaivaM-bhAvato'vadhijJAnIjaghanyenAntAn bhAvAnAdhAradravyAnantatvAjAnAti pazyati, na tu pratidravyamiti, utkRSTato'pyanantAn bhAvAn jAnAti pazyati ca, te'pi cotkRSTapadinaH sarvaparyAyANAmanantabhAga iti, 'ujjumaitti mananaM matiH saMvedanamityarthaH RjcI-sAmAnyagrAhiNI mati Rjumati-ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanA manodravyaparicchittirityarthaH, athavA RjvI matiryasyAsAvRjumatistadvAneva gRhyate, 'anaMte'tti 'anantAn' aparimitAn 'anaMtapaesie'ttianantaparamANvAtmakAn / ___ 'jahAnaMdIe'tti, tatracedaMsUtramevaM-'khaMde jANaipAsaittitatra skandhAn' viziSTaikapariNAmapariNatAn saJjibhiH paryAptakaiH prAnibhirarddhatRtIyadvIpasamudrAntarvatibhirmanastvena pariNAmitAnityarthaH, jANai timanaHparyAyajJAnAvaraNakSayopazamasya paTutvAtsAkSAtkAreNa vizeSabhUyiSThaparicchedAtjAnAtItyucyate, tadAlocitaMpunararthaM ghaTAdilakSaNaMmanaHparyAyajJAnaM svarUpAdhyakSatonajAnAti kintu tatpariNAmAnyathA'nupapatyA'taH pazyatItyucyate, ukca bhASyakAreNa-"jANai bajjhe'numANAo"tti, itthaM caitadaGgIkartavyaM, yato mUrtadravyAlambanamevedaM, mantArazcAmUrttamapi dharmAstikAyAdikaM manyeran, nacatadanena sAkSAtkartuzakyate, tathA caturvidhaMcacakSurdarzanAdidarzanamuktamato bhinnAlambanamevedamavaseyaM, tatraca darzanasambhavAtpazyatItyapina duSTam, ekapramAtrapekSayA tadanantarabhAvitvAccopanyastamityalamativistareNa / 'tecevau viulamaI abbhahiyatarAe vitimiratarAe visuddhatarAe jANai pAsaI tAneva Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-2 383 skandhAn vipulAvizeSagrAhiNI mati rvipulamati-ghaTo'nena cintitaH saca sauvarNa pATaliputrako'dyatano mahAnityAdyadhyavasAyahetubhUtA manodravyavijJaptiH, athavA vipulA matiryasyAsau vipulamatistadvAneva, 'abhyadhikatarakAn' RjumatidRSTaskandhApekSayA bahutarAn dravyArthaH tayA varNAdibhizca vitimiratarA iva-atizayena vigatAndhakArA iva ye te vitimiratarAsta eva vitimiratarakA atastAnU, ata eva 'vizuddhatarakAn' vispaSTatarakAn jAnAti pazyati ca / tathA 'khettao NaM ujjumaI ahe jAva imIse rayaNappabhAe puDhavIe uvarimaheTThillai khuDDAgapayare uDUM jAva joisassa uvarimatale tiriyaM jAva aMtomaNussakhette aDDAijjesu dIvasamuddesu pantrarasasu kammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvagesu sannINaM paMciMdiyANaM pajjattagANaM manogae bhAve jANai pAsai' tatra kSetrata RjumatiraghaH-adhastAd yAvadamuSyA ratnaprabhAyAH pRthivyA uparimAdhastyAn kSullakapratarAn tAvat kiM ? - manogatAn bhAvAn jAnAti pazyatIti yogaH, tatra rucakAbhidhAnAttiryagUlokamadhyAdagho yAvannava yojanazatAni tAvadamuSyA ratnaprabhAyA uparimAH kSullakapratarAH, kSullakatvaM ca teSAmagholokapratarApekSayA, tebhyo'pi ye'ghastAdagholokagrAmAn yAvatte'dhastanAH kSullakapratarA Urddha yAvajjyotiSazca jyotizcakasyoparitalaM / -'tiriyaM jAva aMtomaNussakhette ' tti tiryaG yAvadandarmanuSyakSetraM manuSyakSetrasyAntaM yAvadityarthaH, tadeva vibhAgata Aha- ' aDDAijjesu' ityAdi, tathA 'taM ceva viulamaI aDDAijjehiM aMgulehiM amahiyatarAgaM viulatarAgaM visuddhatarAgaM vitimiratarAgaM jANai pAsai 'tti tatra 'taM ceva'tti iha kSetrAdhikArasya pradhAnyAttadeva manolabdhisamanvitajIvAdhAraM kSetrabhigRhyate, tatrAbhyadhikatarakamAyAma- viSkambhAvAzritya vipulatarakaM bAhalyamAzritya 'vizuddhatarakaM' nirmalatarakaM vitimiratarakaMtu timirakalpatadAvaraNasya viziSTatarakSayopazamasadbhAvAditi, tathA'kAlao NaM ujjumaI jahanneNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNavi paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM jANai pAsai aIyaM anAgayaM ca taM caiva vipulamaI visuddhatarAgaM vitimiratarAgaM jANai pAsai' / kiyannandI sUtramihAdhyeyam ? ityAha- 'jAva bhAvao'tti bhAvasUtraM yAvadityarthaH tacaivaM'bhAvao NaM ujjumaI anaMte bhAve jANai pAsai savvabhAvANaM anaMtabhAgaM jANai pAsaI, taM ceva vipulamaI visuddharAgaM vitimiratarAgaM jANai pAsai' tti / 'kevalanANasse' tyAdi, 'evaM jAva bhAvao'tti 'evam' uktanyAyena yAvadbhAvat ityAdi tAvatkevalaviSayAbhidAyinandIsUtramihAdhyeyamityarthaH, taccaivaM 'khettaoNaM kevalanANI savvakhettaM jANai pAsai' iha ca dharmAstikAyAdisarvadravyagrahaNenAkAzadravyasya grahaNe'pi yatpunarupAdAnaM tattasya kSetratvena rUDhatvAditi, 'kAlao NaM kevalanANI savvaM kAlaM jANai pAsai, bhAvao NaM kevalI savvabhAve jANai pAsai' // 'maiannANasse' tyAdi, 'maiannANaparigayAI' ti matyajJAnenamithyAdarzanasaMvalitenAvagrahAdinautpattikyAdinA ca parigatAni - viSayIkRtAni yAni tAni tathA, jAnAtyapAyAdinA pazyatyavagrahAdinA, yavAtkaraNAdidaM dRzyaM - 'khettaoNaM maiannANI maiannANaparigayaM khettaM jANai pAsai, kAlao NaM maiannAni maiannANaparigayaM kAlaM jANai pAsaiti / 'suyaannANe'tyAdi, 'suyaannANaparigayAI 'ti zrutAjJAnena - mithyASTiparigRhItena Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/395 samyakzrutena laukikazrutena kuprAvacanika zrutena vA yAni parigatAni - viSayIkRtAni tAni tathA 'Aghavei'tti AgrAhayati arthApayati vA AkhyApayati vA pratyAyayatItyarthaH 'prajJApayati' bhedataH kathayati 'prarUpayati' upapattitaH kathayatIti, vAcanAntare punaridamadhikamavalokyate- 'daMseti nidaMseti uvadaMseti' tti tatra ca darzayati upamAmAtratastacca yathA gaustathA gavaya ityAdi, nidarzayati hetuSTAntopanyAsena upadarzayati upanayaniganAbhyAM matAntaradararzanena veti / 'davvao maM vibhaMganAni'tyAdI 'jANai' tti vibhaGgajJAnena 'pAsai'tti avadhidarzaneneti / mU. (396) nANI NaM bhaMte! NanaNIti kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! nANI duvihe pannatte, taMjahA- sAie vA apajjavasie sAie vA sapajjavasie, tattha NaM saM je sAie sapajjavasie se jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM chAvaTThi sAgarovamAiM sAtiregAI / AbhinibohiyaNANI NaM bhaMte ! Abhinibohiya0 evaM nANI AbhinibohiyanAmI jAva kevalanANI / annANI maiannANI suyaannANI vibhaMganANI, eesiM dasaNhavi saMciTThaNA jahA kAyaThiIe // aMtaraM savvaM jahA jIvAbhigame / / appAbahugAni tinni jahA bahuvattavvayAe / kevatiyA NaM bhaMte ! AbhinibohiyanANapajjavA pannattA ?, goyamA ! anaMtA AbhinibohiyanANapajjavA pannattA / kevatiyA NaM bhaMte! suyanANapajjavA pannattA ?, evaM ceva evaM jAva kevalanANassa / evaM maiannANassa suya annANassa, kevatiyA NaM bhaMte! vibhaMganANapajjavA pannattA goyamA ! anaMtA vibhaMganANapajjavA pannattA / eesi NaM bhaMte ! AbhinibohiyanANapajjavANaM suyanANa0 ohinANa0 maNapajjavanANa0 kevalanANapajavANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA manapajjavanANapajjavA ohinANapajjavA anaMtaguNA suyanANapaJjavA anaMtaguNA AbhinibohiyanANapaJjavA anaMtaguNA kevalanANapajjayA anaMtaguNA / eesi NaM bhaMte! maiannANapajjavANaM suyaannANa0 vibhaMganANapajavANa ya kayare 2 jAva visesAhiyAvA ?, goyamA! savvatthovA vibhaMganANapajjavA suyaannANapajjavA anaMtaguNA maiannANapajjavA anaMtaguNA / eesi NaM bhaMte! AbhinibohiyanANapajjavANaM jAva kevalanANapa0 maiannANapa0 suyaanANapa0 vibhaMganANapa0 kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA maNapajjavanANapajavA vibhaMganANapajjavA anaMtaguNA ohinANapaJjavA anaMtaguNA suyaannANapaJjavA anaMtaguNA suyanANapajjavA visesAhiyA maiannANapajavA anaMtaguNA AbhinibohiyanANapajjavA visesAhiyA kevalanANapajjavA anaMtaguNA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti // vR. atha kAladvAre 'sAie' ityAdi, ihAdyaH kevalI dvitIyastu matyAdimAn, tatrAdyasya sAdyaparyyavasiteti zabdata eva kAlaH pratIyata iti // dvitIyasyaiva taM jaghanyetaraM bhedamupadarzayitumidamAha - 'tattaNaM je se sAie' ityAdi, tatra ca 'jahanneNaM aMtomuhuttaM'ti AdyaM jJAnadvayamAzrityoktaM, tasyaiva jaghanyato'ntarmuhUrttamAtratvAt, tathA 'ukkoseNaM chAvaTThi sAgarovamAI sAiregAI' ti yaduktaM tadAdyaM jJAnatrayamAzritya, tasya hi utkarSeNaitAvatyeva sthiti, sA caivaM bhavati Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-2 385 // 1 // "do vAre vijayAisu gayassa tinnaccue ahava taaii| airegaM narabhaviyaM nAnAjIvANa savvaddhaM // " 'Abhinibohiye'tyAdi sUcAmAtram, evaM caitadRSTavyam-'AbhinibohiyanANI NaM bhaMte ! AbhinibohiyanANitti kAlao kevacciraM hoi?'tti 'evaM nANI AbhinibohiyanANI'tyAdi, ayamarthaH-"eva'mityanantaroktena 'Abhinibohie'tyAdinAsUtrakrameNa jJAnyAbhinibodhikajJAnizrutajJAnyavadhijJAnimanaHparyavajJAnikevalajJAnyajJAnimatyajJAnizrutAjJAnavibhaGgajJAninAM saMciTThaNe'ti avasthitikAlo yathA kAyasthitau prajJApanAyA aSTAdaze pade'bhihitastathA vAcyaH, tatra jJAninAM pUrvamukta evAvasthitikAlaH, yaccapUrvamuktasyApyatidezataH punarbhaNanaM tadekaprakaraNapatitatvAdityavaseyam, AbhinibodhikajJAnAdidvayasya tujaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTatastu sAtirekAni SaTpaSTiH sAgaropamAni, avadhijJAninAmapyeva, navaraM jaghanyato vizeSaH, sa cAyam-'ohinANI jahanneNaM ekkaM samayaM' kathaM ?, yadA vibhaGgajJAnI samyaktvaM pripadyate tataprathamasamaya eva vibhaGgamavadhijJAnaM bhavati tadanantarameva ca tat pratipatati tadA ekaM smymvdhirbhvtiityucyte| 'manapajjavanANI NaM bhaMte ! pucchA, goyamA! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM desunA pUrvakoTI kathaM? saMyatamyApramattAddhAyAM vartamAnasya manaHparyavajJAnamutpannaM tata utpattisamayasamayanantarameva vinaSTaMcetyevamekaM samayaM, tathA caraNakAla utkRSTo dezonA pUrvakoTI, tatpratipattisamanantarameva ca yadA manaHparyavajJAnamutpannamAjanma cAnuvRttaM tadA bhavati manaHparyavasyotkarSato dezonA pUrvakoTIti ___kevalanANI NaM pucchA, goyamA ! sAie apajjavasie, annANI maiannANI suyaannANI gaMpucchA, goyamA! annANImaiannANIsuyaannANIyativihepatratte,taMjahAanAievAapajjavasie abhavyAnAM 1 anAievA sapajjavasiebhavyAnAM2 sAievAsapajjavasiepratipati-tasamyagdarzanAnAM 3, 'tattha NaMje se sAie sapajjavasiese jahanneNaMaMtomuhattaM" samyaktvapratipati-tasyAntarmuhUrtopari samyaktvapratipattI, 'ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtA ussappiNIosappiNIo kAlao khettao avaTuMpoggalapariyaTuMdesUNaM' samyaktvAdraSTasya vanaspatyAdiSvanantA utsarpiNya-vasarpiNIrativAhya punaHprAptasamyagdarzanasyeti / 'vibhaMganANINabhaMte! pucchA, goyamA!jahanneNaMekkaM samayaM utpattisamayAnantaramavapratipAte ukkoseNaMtettIsaMsAgarovamAiMdesUnapuvvakoDiabma-hiyAI dezonAMpUrvakoTiM vibhaGgitayA manuSyeSu jIvitvA'ptiSThAnAdAvutpannasyeti / antaradvAre-'aMtaraMsavvaM jahAjIvAbhigame'ttipaJcAnAM jJAnAnAM trayANAMcAjJAnAnAmantaraM sarvaM yathA jIvAbhigame tathA vAcyaM, taccaivam-AbhinibohiyanANassa NaM bhaMte ! aMtaraM kAlao kevacciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM jAva avaDaMpoggalapariyaTTi desUNaM, suyanAniohinAmImaNapajjavanANINaM evaM ceva, kevalanAnissa pucchA, goyamA ! natthi aMtaraM, maiannAnissa suyaannAnissa ya pucchA, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM chAvaThiM sAgarovamAiMsAiregAiM / vibhaMganAnissapucchA, goyamA! jahanneNaMaMtomuhuttaM ukkoseNaMvaNassaikAlo tti| alpabahutvadvAre-'appAbahugAni tinnijahA bahuvattavvayAe'ttialpabahutvAni trInijJAninAM [525 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8/-/2/396 paraspareNAjJAninAMca jJAnyajJAninAMca yathA'lpabahutvavaktavyatAyAM prajJApanAsambandhinyAmabhihitAni tathA vAcyAnIti, tAni caivam- 'eesi NaM bhaMte! jIvANaM AbhinibohiyanANINaM 5 kayare 2 hiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA jIvA maNapaJjavanANI ohinANI asaMkhejjaguNA AbhinibohiyanANI suyanANI dovi tullA visesAhiyA kevalanANI anaMtaguNA' ityekam 1 / 'eesi NaM bhaMte! jIvANaM maiannANINaM 3 kayare 2 hiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jIvA vibhaMganANI maiannANI suyaannANI dovi tullA anaMtaguNA' iti dvitIyam 2 / 'eesiNaM bhaMte! jIvANaM AbhinibohiyanANINaM 5 maiannANINaM 3 kayare 2 hiMto jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA jIvA maNapajjavaNANI ohinANI asaMkhejjaguNA AbhinibohiyanANI suyanANI ya dovitullA visesAhiyA vibhaMganANI asaMkhejjaguNA kevalanANI anaMtaguNA maiannANI suyaannANI dovi tullAanaMtaguNa' tti, tatra jJAnisUtre stokA manaH paryAyajJAnino yasmAddhiprAptAdisaMyatasyaiva tadbhavati, avadhijJAninastu catasRSvapi gatiSu santIti tebhyo'saGghayeyaguNAH, AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAninazcAnyo'nyaM tulyAH, avadhijJAnibhyastu vizeSAdhikAH, yataste'vadhijJAnino'pi manaHparyAyajJAnino'pi avadhimanaHparyAyajJAnino'pi avadhyAdirahitA api paJcendriyA bhavanti sAsvAdanasamyagdarzanasadbhAve vikalendriyA apica matizrutajJAnino labhyanta iti, kevalajJAninastvanantaguNAH, siddhAnAM sarvajJAnibhyo'nantaguNatvAt / ajJAnisUtre tu vibhaGgajJAninaH stokAH, yasmAt paJcendriyA eva te bhavanti, tebhyo'nantaguNA matyajJAninaH zrutAjJAninaH, yato matyajJAninaH zrutAjJAninazcaikendriyA apIti na tebhyaste'nantaguNAH, parasparatazca tulyAH / tathA mizrasUtre stokA manaH paryAyajJAninaH, avadhijJAninastu tebhyo'saGkeyayaguNAH, AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAninazcAnyo'nyaM tulyAH prAktanebhyazca vizeSAdhikAH, iha yukti pUrvokteva, AbhinibodhikajJAnizrutajJAnibhyo vibhaGgajJAnino'saGkeyayaguNAH, katham ucyate, yataH samyagdhaSTibhyaH suranArakebhyo mithyAdhTayaste'saGghayeyaguNA uktAstena vibhaGgajJAnina AbhinibodhikajJAniHzrutajJAnibhyo'saGkhyeyaguNAH, kevalajJAninastu vibhaGgajJAnibhyo'nantaguNAH, siddhAnAmekendriyavarjasarvajIvebhyo'nantaguNatvAt, matyajJAninaH zrutAjJAninazcAnyo'nyaM tulyAH, kevalajJAnibhyastvanantaguNAH, vanaspatiSvapi teSAM bhAvAt teSAM ca siddhebhyo'pyanantaguNatvAditi atha paryAyadvAre - 'kevaiyA' ityAdi, AbhinibodhikajJAnasya paryavAH --vizeSadharmmA AbhinibodhikajJAnaparyavAH, teca dvividhAH svaparaparyAyabhedAt, tatra ye'vagrahAdayo mativizeSAH kSayopazamavaicitryAtte svaparyAyAste cAnantaguNAH, katham ?, ekasmAdavagrahAderanyo'vaggrahAdiranantabhAgavRddhayA vizuddhaH 1 anyastvasaGghayeyabhAgavRddhyA 2 aparaH saGkhyeyabhAgavRddhayA 3 anyataraH saGkhyeyaguNavRddhayA 4 tadanyo'saGkhyeyaguNavRddhayA 5 aparastvanantaguNavRddhayA 6 iti, evaM ca saGkhyAtasya saGkhyAtabhedatvAdasaMkhyAtasya cAsaGkhyAta bhedatvAdanantasya cAnantabhedatvAdanantA vizeSA bhavanti, athavA tajJeyasyAnantatvAt pratijJeyaM ca tasya bhidyamAnatvAt athavA matijJAnamavibhAgaparicchedairbuddhyA chidyamAnamanantakhaNDaM bhavatItyevamanantAstatparyavAH, tathA ye 386 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-2 387 padArthAnantaparyAyAste tasya paraparyAyAste ca svaparyAyebhyo'nantaguNAH, pareSAmanantaguNatvAditi, nanu yadi te paraparyAyAstadA tasyeti na vyapadeSTuM yuktaM, parasambandhitvAt, atha tasya te tadA na paraparyAyAste vyapadeSTavyAH, svasambandhitvAditi, atrocyate, yasmAttatrAsambaddhAste tasmAtteSAM paraparyAyavyapadezaH, yasmAccateparityajyamAnatvena tathA svaparyAyANAMsvaparyAyA ete ityevaM vizeSaNahetutvena ca tasminnupayujyante tasmAttasya paryavA itivyapadizyante, yathA'sambaddhamapi dhanaM svadhanaM upayujyamAnatvAditi, Aha c||1|| "jai te parapajjAyA na tassa aha tassa na prpjjaayaa| jaMtaMmi asaMbaddhA to prpjjaayvveso|| // 2 // cAyasapajjAyavisesaNAiNA tassa jamuvajujaMti / sadhaNamivAsaMbaddhaM havaMti to paJjavA tassa ||tti / 'kevaiyANaMbhaMte! suyanANe' tyAdau, evaM ceva'ttianantAH zrutajJAnaparyAyAH prajJaptA ityarthaH, teca svaparyAyAH paraparyAyAzca, tatra svaparyAyAye zrutajJAnasya svato'kSara zrutAdayo bhedAstecAnantAH kSayopazamavaicitryaviSayAnantyAbhyAM zrutanusAriNAMbodhAnAmanantatvAt avibhAga-palicchedAnantyAcca, paraparyAyAstvanantAH sarvabhAvAnAMpratItA eva, athavA zrutaM-granthanusArijJAnaM zrutajJAnaM, zrutagranthazcAkSarAtmakaH,akSarANi cAkArAdIni, teSAMcaikaikamakSaraM yathAyogamudAttAnudAttasvaritabhedAtsAnunAsikaniranunAsikabhedAt alpaprayalamahAprayatlabhedAdimizca saMyuktasaMyogA-saMyuktasaMyogabhedAt dvayAdisaMyogabhedAdabhidheyAnantyAca bhidyamAnamanantabhedaM bhavati, teca tasya svaparyAyAH, paraparyAyAzcAnye'nantA eva, evaM cAnantaparyAyaM tat, Aha ca- / . // 1 // "ekkekkamakkharaM puNa saparapajjAyabheyao bhinnaM / taM savvadavvapajjAyarAsimANaM muNeyavvaM / / // 2 // jelabbhai kevalo se savannasahio ya pjjve'gaaro| . te tassa sapajjAyA sesA parapajjavA tassa" tti ___ evaM cAkSarAtmakatvenAkSaraparyAyopetatvAdanantAH zrutajJAnasya paryAyA iti, "evaM jAva'ttikaraNAdidaMzya-'kevaiyANaMbhaMte ! ohinANapajjavA pannattA?, goyamA! anaMtAohinANapajjavA pnnttaa| kevaiyA NaM bhaMte! maNapajjavanANapajjavA pannattA?, goyamA! anatA maNajjavanANapajjavA pnnttaa| kevaiyANaMbhaMte! kevalanANapajjavApannattA?,goyamA ! anaMtA kevalanANapajjavA pannattA' iti, tatrAvadhijJAnasya svaparyAyA ye'vadhijJAnabhedAH sabhavapratyayakSAyopazamikabhedAt nArakatiryagamanuSyadevarUpatatsvAmibhedAd asaGkhyAtmedatadviSayabhUtakSetrakAlabhedAd anantabhedatadviSayadravyaparyAyabhedAdavibhAgapalicchedAcca tecaivamanantA iti, manaHparyAyajJAnasya kevalajJAnasya ca svaparyAyA ye svAmyAdibhedena svagatA vizeSyAste cAnantA anantadravyaparyAyaparicchedApekSayA'vibhAgapalicchedApekSayA veti, evaM matyajJAnAditraye'pyanantaparyAyatvamUhyamiti / atha paryavANAmevAlpabahutvanirUpaNAyAha___ 'eesiNa'mityAdi, iha ca svaparyAyApekSayaivaiSAmalpabahutvamavaseyaM, svaparyAyApekSayA tu sarveSAM tulyaparyAyatvAditi, tatra sarvastokA manaHparyAyajJAnaparyAyAstasya manomAtraviSayatvAt, taMsa For Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/2/396 tebhyo'vadhijJAnaparyAya anantaguNAH, manaHpayAyajJAnApekSayA'vadhijJAnasya dravyaparyAyato'nantaguNaviSayatvAt, tebhyaH zrutajJAnaparyAyAanantaguNAH, tatastasya rUpyarUpidravyaviSayatvenAntaguNaviSayatvAt, tato'pyAbhinibodhikajJAnaparyAyA anantaguNAH, tatastasyAbhilApyAnabhilApyadravyAdiviSayatvenAnantaguNaviSayatvAt, tataHkevalajJAnaparyAyA anantaguNAH, sarvadravyaparyAyAviSayatvAttasyeti / evamajJAnanasUtre'pyalpabahutvakAraNaM sUtrAnusAreNohanIyaM, mizrasUtre tu stokA manaparyAyajJAnaparyavAH, ihopapattiprAgvat, tebhyovibhaGgajJAnaparyavAanantaguNAH,manaHparyAyajJAnApekSayA vibhaGgasyabahutamaviSayatvAt, tathAhi-vibhaGgajJAnamUvadhi uparimagraiveyakAdArabhya saptamapRthivyante kSetre tiryakcAsaGkhyAtadvIpasamudrarUpe kSetre yAnirUpidravyAni tAni kAnicijjAnAtikAMzcittatparyAyAMzca, tAnicamanaH-paryAyajJAnaviSayApekSayA'nantaguNAnIti, tebhyo'vadhijJAnaparyavA anantaguNAH, avadheH sakalarUpidravyapratidravyAsaGkhyAtaparyAyaviSayatvena vibhaGgApekSayA anantaguNaviSayatvAt, tebhyo'pi zrutAjJAnaparyavAanantaguNAH, zrutAjJAnasya zrutajJAnavadoghAdezena samastamUrtAmUrtadravyasarvaparyAyaviSayatvenAvadhijJAnApekSayA'nantaguNaviSayatvAt, tebhyaH tebhyo'pi matyajJAnaparyavAanantaguNAH, yataH zrutajJAnamabhilApyavastuviSayameva, matyajJAnaMtutadanantaguNAnabhilApyavastuviSayamapIti, tato'pi matijJAnaparyavA vizeSadhikAH, keSAJcidapi matyajJAnAviSayIkRtabhAvAnAM viSayIkaraNAt, taddhimatyajJAnApekSayA sphuTataramiti, tato'pi kevalajJAnaparyavA anantaguNAH, sarvAddhAbhAvinAM samastadravyaparyAyANAmananyasAdhAraNAvabhAsanAditi // zatakaM-8 uddezakaH-2 samAptaH -zatakaM-8 uddezakaH-3:vR. anantaramAbhinibodhikAdikaM jJAnaM paryavataH prarUpitaM, tena ca vRkSAdayo' jJAyante'tastRtIyoddezake vRkSavizeSAnAha mU. (397) kaivihA NaM bhaMte ! rukkhA pannattA ?, goyamA ! tivihA rukkhA pannattA, taMjahA-saMkhejajIviyA asaMkhejjajIviyA anNtjiiviyaa| se kiMtaMsaMkhejjajIviyA?, saMkhe0 anegavihA pannattA, taMjahA-tAle tamAle takkalitetali jahA pannavaNAe jAva nAlierI, je yAvanne tahappagArA, settaM sNkhejjiiviyaa| se kiM taM asaMkhejajIviyA ?, asaMkhejjajIviyA duvihA pannattA, taMjahA-egaDiyA ya bhubiiygaay| se kiMtaM egaTTiyA?,2 anegavihA pannattA, taMjahA-niMbaMdhajaMbU0 evaM jahA pannavaNApae jAva phalA bahubIyagA, settaM bahubIyagA, settaM asNkhejjjiiviyaa| se kiMtaManaMtajIviyA?, aMtajIviyA anegavihA pannattA, taMjahA-Alue mUlae siMgabere, evaM jahA sattamasae jAva sIuNhe siuMDhI, je yAvanne ta0 settaM anaMtajIviyA // vR. 'kaI'tyAdi, 'saMkhejjajIviya'tti saGkhyAtA jIvA yeSu santi te saGkhyAtajIvikAH, evamanyadapipadadvayaM, 'jahA pannavaNAe'tti yathAprajJApanAyAMtathA'tredaM sUtramadhyeyaM, tatra caivametat Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 // 2 // zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-3 // 1 // tAle tamAle takkali tetali sAle yasAlakallANe / sarale jAyai keyai kaMdali taha cammarukkhe y|| bhuyarukkhe hiMgurukkhe lavaMgarukkhe ya hoi boddhavve / pUyaphalI khajUrI boddhavvA nAlierIya // 'je yAvanne tahappagAre'ti ye cApyanye tathAprakArA vRkSavizeSAste saGkhyAtajIvikA iti prakramaH / 'egaTThiyA ya'tti ekamasthikaM-phalamadhye bIjaM yeSAM te ekAsthikAH 'bahubIyagA ya'tti bahUni bIjAni phalamadhye yeSAM te bahubIjakAH-anekAsthikAH 'jahA pannavaNApae'tti yathA prajJApanAkhye prajJApanAprathamapade tathA'tredaM sUtramadhyeyaM, tccaivN||1|| "nibNbjNbukosNbsaalaNkollpiiluslluuyaa| sallaimoyaimAluya baulapalAse karaMje ya / / " ityAdi / -tathA "se kiM taM bahubIyagA?, bahubIyagA anegavihA pannattA, tNjhaa||1|| atthiyateMdukaviDhe aMbADamagAuluMgabille y| AmalagaphaNasadADima AsoDhe uMbaravaDe y||" ityAdi / antimaMpunaridaMsUtramatra-"eesiMmUlivAasaMkhejjajIviyAkaMdAvikhaMdhAvitayAvisAlAvi pavAlAvi, pattA patteyajIviyA pupphA anegajIviyA phalA bahubIyaga"tti, etadantaMcedaM vAcyamiti darzayannAha-'jAve tyAdi / atha jIvAdhikArAdidamAha mU. (398) aha bhaMte ! kumme kummAvaliyA gohe gohAvaliyA goNe goNAvaliyA maNusse maNussAvaliyA mahise mahisAvaliyA eesiNaM duhA vA tihA vA saMkhejahAvi chinnANaM je aMtarA teviNaM tehiM jIvapaesehiM phuDA?, haMtA phuddaa| purise NaM bhaMte ! (jaM aMtaraM) te aMtare hattheNa vA pAdeNa vA aMguliyAe vA salAgAe vA kaTTeNa vA kaliMceNa vA AmusamANe vA saMmusamANe vA AlihamANe vA vilihamANe vA annayareNa vA tikkheNaM satthajAeNaM AcchidamANe vA viJchidamANe vA aganikAeNaM vA samoDahamANe tesiM jIvapaesANaM kiMci AbAhaM vA vibAhaM vA uppAyai chavicchedaM vA karei ?, no tiNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM sNkmi|| vR. 'ahe tyAdi, kumme tti kUrma kacchapaH kummAvaliya'tti kUrmAvalikA' kacchapapaGktiH 'gohe'tti godhA sarIsRpavizeSaH jaMaMtara'nti yAnyantarAlani 'teaMtare'tti tAnyantarAni kaliceNa vattikSudrakASTharUpeNa 'AmusamANeva'ttiAmRzanISatspRzannityarthaH 'saMmusamANeya'tti saMmRzan sAmastyena spRzannityarthaH 'AlihamANe vatti Alikhan ISat sakRdvA''karSan 'vilihamANe vatti vilikhan nitarAmanekazo vA karSan / __AcchiMdamANe vatti ISat sakRdvA chindan 'vicchidamANe vatti nitarAmasakRdvA chindan 'samoDahamANe'tti samupadahan 'AbAhaM vatti ISadbAdhAM 'vAbAhaM vatti vyAbAdhAM-prakRSTapIDAm / kUrmAdijIvAdhikArAttadutpattikSetrasya ratnaprabhAdezcaramAcaramavibhAgadarzanAyAha-- mU. (399) kati NaM bhaMte ! puDhavI o pannattAo?, goyamA! aTThapuDhavIo pannattAo, taMjahA-rayaNappabhA jAva ahe sattamA puDhavi IsipabbhArA / imA NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavI kiM Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bhagavatI aGgasUtraM 8/-/3/399 carimA acarimA ?, carimapadaM niravasesaM bhAniyavvaM jAva vemAniyA NaM bhaMte! phAsacarimeNaM kiM carimA acarimA ?, goyamA ! caribhAvi acarimAvi / sevaM bhaMte ! 2 // vR. 'kai Na'mityAdi, tatra 'imA NaM bhaMte! rayaNappabhApuDhavI kiM carimA acarimA ? ' iti, atha keyaM camAcaramaparibhASA ? iti, atrocyate, caramaM nAma prAntaM paryantavarti, ApekSikaM ca caramatvaM, yaduktam- "anyadravyApekSayedaM caramaM dravyamiti, yathA pUrvazarIrApekSayA caramaM zarIra " miti, tathA acaramaM nA aprAntaM madhyavartti, ApekSikaM cacaramatvaM, yaduktam- " -"anyadravyApekSayedaMcaramaM dravyaM, yathA'ntyazarIrApekSayA madhyazarIramiti, iha sthAne prajJApanAdazamaM padaM vAcyaM, etadevAha'carime' tyAdi, tatra padadvayaM darzitameva, zeSu tu darzyate- 'carimAI acarimAI carimaMtapaesA acarimaMtapaesA ?, goyamA ! imA NaM rayaNappabhApuDhavI no carimA no acarimA no carimAI no acarimAiM noca rimaMtapaesA no acarimaMtapaesA niyamA acarimaM caramAni na ya carimaMtapaesA ya acarimaMtapaesA ya' ityAdi, tatra kiM carimA acarimA ? ityekavacanAntaH praznaH 'carimAiM acarimAI' iti bahuvacanAntaH praznaH, 'carimaMtapaesA acarimaMtapaesa' tti carimANye - vAntavartitvAdantAzcarimAntAsteSAM pradezA iti samAsaH, tathA'caramamevAnto- vibhAgo'caramAntastasya pradezA acaramAntapradezAH, goyamA ! no carimA no acarimA caramatvaM hyetadApekSikam, apekSaNIyasyAbhAvAcca kathaM carimA bhaviSyati ?, acaramatvamapyapekSayaiva bhavati tataH kathamanyasyApekSaNIyasyAbhAve'caramatvaM bhavati ?, yadi hi ratnaprabhAyA madhye'nyA pRthivI syAttadA tasyAzcaramatvaM yujyate, na cAsti sA, tasmAnna caramAsau, tathA yadi tasyA bAhyato'nyA pRthivI syAttadA tasyA acaramatvaM yujyate na cAsti sA tasmAnnAcaramA'sAviti, ayaM ca vAkyArtho'tra-kimiyaM ratnaprabhA pazcimA uta madhyamA ? iti tadetadvitayamapi yathA na saMbhavati tathoktam / atha 'no carimAiM no acarimAiM' ti kathaM ?, yadA tasyAzcaramavyapadezo'pi nAsti tadA caramANIti kathaM bhaviSyati ?, evamacaramANyapi, tathA 'no carimaMtapaesA no acarimaMtapaesa' tti, atrApi caramatvasyAcaramatvasya cAbhAvAttatpradezakalpanAyA apyabhAva evetyata uktaM-no carimAntapradezA noacarimAntapradezA ratnaprabhA iti, kiM tarhi 'niyamAt' niyamenAcaramaMca caramAni ca, etaduktaM bhavati- avazyaMtayeyaM kevalabhaGgavAcyA na bhavati, avayavAvayavirUpatvAdasaGghayeyapradezAvagADhatvAdyathoktanirvacanaviSayaiveti / tathAhi ratnaprabhA tAvadanena prakAreNa vyavasthiteti vinayejanAnugrahAya likhyate, evamanavasthitAyAM yAni prAnteSu vyavasthitAni tadadhyAsitakSetrakhaNDAni tAni tathAvidhaviziSTaikapariNAmayuktatvAccaramAni, yatpunarmadhye mahad ratnaprabhAkrAntaM kSetrakhaNDaM tadapi tathA vidhapariNAmayuktatvAcaramaM tadubhayasamudAyarUpA ceyamanyathA tadabhAvaprasaGgAt, padezaparikalpanAyAM tu caramAntapradezAzcAcaramAntapradezAzca, kathaM ?, ye bAhyakhaNDapradezAste caramAntapradezAH ye ca madyakhaNDapradezAste'caramAntapradezA iti, anena caikAntadurNayanirAsapradhAnena nirvacanasUtreNAvayavAvayavirUpaM vastvityAha, tayozca bhedAbheda iti / evaM zarkarAdiSvapi, atha kiyaddUraM tadvAcyam ? ityAha'jAve'tyAdi, ye vaimAnikabhavasambhavaM sparzaM lapsyante punastatrAnutpAdena muktigamanAtte vaimAnikAH sparzacarameNa caramAH, ye tu taM punarlapsyante te tvacaramA iti // zatakaM - 8 uddezakaH-3 samAptaH Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-4 391 -:zataka-8 uddezakaH-4:vR.anantaroddezake vaimAnikA uktAste ca kriyAvanta iti caturthoddezake tA ucyante, tatra ca 'rAyagihe'ityAdisUtram mU. (400) rAyagihe jAva evaM vayAsI-katiNaM bhaMte! kiriyAo pannattAo? goyamA! paMca kiriyAo pannattAo, taMjahA-kAiyA ahigrniyaa| evaM kiriyApadaM niravasesaMbhAniyavvaMjAvamAyAvattiyAo kiriyAo visesAhiyAo, sevaM bhaMte ! 2 tti bhagavaM goyme0|| vR. "evaM kiriyApayaMti, 'evam etena krameNa kriyApadaM prajJApanAyA dvAvizatitamaM, taccaivaM-'kAiyA ahigaraniyA pAosiyA pAriyAvaniyA pANAivAyakiriyA' ityAdi, antima punaridaMsUtramatra 'eyAsiNaMbhaMte! AraMbhiyANaM pariggahiyANaMappaccakkhAniyANaMmAyAvattiyANaM micchAdasaNa vattiyANa ya kayarerahito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA? goyamA ! savvatthovA micchAdasaNavattiyAo kiriyAo' mithyAzAmeva tadbhAvAt, 'appaccakkhANakiriyAo visesAhiyAo' mithyAzAmaviratasamyagdRzAM ca tAsAM bhAvAt, 'pariggahiyAo visesAhiyAo' pUrvoktAnAM dezaviratAnAM ca tAsAM bhAvAt, 'AraMbhiyAo kiriyAo visesAhiyAo' pUrvoktAnAM pramattasaMyatAnAM ca tAsAM bhAvAt, 'mAyAvattiyAo visesAhiyAo' pUrvoktAnAmapramattasaMyatAnAMcatabhAvAditi, etadantaMcedaMvAcyamitidarzayannAha'jAve'tyAdi, iha gaathe|||| "micchApaccakkhANe prigghaarNbhmaaykiriyaao| "mictApatamata kamaso micchA avirayadesapamattappamattANaM / " // 2 // micchittavattiyAo micchaddiTThINa ceva to thovA / sesANaM ekkeko vaDDairAsI tao ahiyaa||iti zataka-8 uddezakaH-4 samAptaH -zatakaM-8 uddezakaH-5:vR. kriyAdhikArAtpaJcamoddezake parigrahAdikriyAviSayaM vicAraM darzayannAha mU. (401) rAyagihe jAva evaM vayAsI-AjIviyA NaM baMte ! there bhagavaMte evaM vayAsIsamaNovAsagassaNaMbhaMte? sAmAiyakaDassasamaNovassae acchamANassa kei bhaMDe avaharejjA seNaM bhaMte ! taM bhaMDaM anugavesamANe kiM sayaM bhaMDaM anugavesai parAyagaMbhaMDaM anugavesai?, goyamA! sayaM bhaMDaM anugavesatinoparigayaMbhaMDaM anugavesei, tassaNaMbhaMte! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapaJcakkhANaposahovavAsehiM se bhaMDe abhaMDe bhavati?, haMtA bhvti| sekeNaM khAiNaMaTeNaM bhaMte! evaM vuccai sayaMbhaMDaM anaNugavesaino parAyagaMbhaMDaanugavesai goyamA! tassaNaM evaM bhavati-no me hiranne no me suvane no me kaMse no me dUse no me viulaghaNakaNagarayaNamanimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNamAdIe saMtasArasAvadejje, mamattabhAve puNa se aparinnAe bhavati, se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-sayaM bhaMDaM anugavesai no parAyagaM bhaMDaM anugavesai / samaNovAsagassaNaMbhaMte! sAmAiyakaDassa samaNovassae acchamANassa keti jAyaM carejA Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 bhagavatIagasUtraM 8/-/5/401 seNaM bhaMte ! kiMjAyaM caraiajAyaM carai?, goyamA! jAyaM carai no ajAyaM carai, tassaNaM bhaMte ! tehiM sIlavvayaguNaveramaNapaccakkhANaposahovavAsehiM sAjAyA ajAyA bhavai ?, haMtA bhavai, se keNaM khAiNaM aTeNaM bhaMte! evaM vuccai-jAyaM carai no ajAyaM cri| goyamA! tassaNaM evaM bhavai-no me mAtA no me pitA no me bhAyA no me bhaginI no me bhaJjA no me puttA no me ghUyA no me suNhA, pejjabaMdhaNe puNa se avocchinne bhavai, se teNaTeNaM goyamA! jAva no ajAyaM cri|| vR. 'rAyagihe' ityAdi, gautamobhagavantamevamavAdIt-'AjIvikAH' gozAlakaziSyA bhadanta 'sthavirAn'nirgranthAn bhagavataH 'evaM vakSyamANaprakAramavAdiSuH, yaccatetAnpratyavAdiSustadgautamaH svayamevapRcchannAha samaNovAsagassa NamityAdi, 'sAmAiyakaDassa'ttikRtasAmAyikasya-pratipannAghazikSAvratasya, zramaNopAzraye hi zrAvakaH sAmAyikaM prAyaH pratipadye ityata uktaM zramaNopAzraye AsInasyeti, 'kei'tti kazcitpuruSaH 'bhaMDaM'ti vastrAdikaM vastu gRhavarti sAdhUpAzraya varti vA 'avaharejattiapaharet se'ttisazramaNopAsakaH 'taMbhaMDaM'tid-apahRtaMbhANDam 'anugavesamANe'tti sAmAyikaparisamAptyanantaraM gaveSayan 'sabhaMDaM'ti svakIyaM bhANDaM 'parAgaya'ti parakIyaM vA ?, pRcchato'yamabhiprAyaH- svasambandhitvAttastkIyaM sAmAyikapratipattau ca parigrahasya pratyAkhyAtatvAdasvakIyamataH praznaH, atrottaraM-'sabhaMDaM'ti svabhANDaM, 'tehiMti vairvivakSitairyathAkSayopazamaM gRhItairityarthaH, 'sIle'tyAdi, tatrazIlavratAni-aNuvratAniguNA-guNavratAni viramaNAni-rAgAdiviratayaH pratyAkhyAnaM-namaskArasahitAdi pauSadhopavAsaH-parvadinopavasanaM tata eSAM dvandvo'tastaiH, iha ca zIlavratAdInAMgrahaNe'pisAvadyayogaviratyAviramaNazabdopAttayA prayojanaMtasyAevaparigrahasyAparigrahatAnimittatvena bhANDasyAbhANDatAbhavanahetutvAditi sebhaMDe abhaMDe bhavai'tti tat' apahRtaM bhANDamabhANDaM bhavatyasaMvyavahAryatvAt // 'sekeNaM ti atha kena 'khAiNaM ti punaH 'aTeNaM tiarthena hetunA evaM bhavai'tti evaMbhUto manaHpariNAmobhavati nome hiranne ityAdi, hiraNyAdiparigrahasya dvividhaM trividhenapratyAkhyAtatvAt, uktAnuktArthAnusaGgraheNAha-'no me' ityAdi dhanaM-ganimAdi gavAdi vA kanakaM-pratItaM ratlAnikarketanAdInimaNayaH-candrakAntAdayaH mauktikAni zaGkhAzcapratItAH zilApravAlAni-vidrumANi, athavA zilA-muktAzilAdyAH pravAlAni-vidrumAniraktaratnAni-padmarAgAdInitata eSAMdvandvastato vipulAni-dhanAdinyAdiryasya sa tattathA 'saMta' tti vidyamAna "sAra"tti pradhAnaM 'sAvaejja'tti svApateyaM dravyam, etasyaca padatrayasya karmadhArayaH,atha yadi tadabhANDamabhANDa, bhavati tadA kathaM svakIyaM tadgaveSayati? ityAzaGkayAha-'mamatte'tyAdi, parigrahAdiviSayemanovAkkAyAnAMkaraNakAraNe tena pratyAkhyAte mamatvabhAvaH punaH-hiraNyAdiviSaye mamatApariNAmaH punaH 'aparijJAtaH' apratyAkhyAto bhavati, anumaterapratyAkhyAtatvAt, mamatvabhAvasya cAnumatirUpatvAditi / - 'kei jAyaM careja'tti kazcid upapatirityarthaH 'jAyAM' bhAryAM 'caret' seveta, 'suNha'tti snuSAputrabhAryA 'pejabaMdhaNe'ttipremaiva-prItirevabandhanaM premabandhanaMtatpunaH "se' tasya zrAddhasyAvyavacchinnaM bhavati, anumaterapratyAkhyAtatvAt premAnubandhasya cAnumatirUpatvAditi // mU. (402) samaNovAsagassaNaM bhaMte! puvAmeva thUlae pANAivAe apaccakkhAe bhavai se Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-5 393 gaMbhaMte! pacchA paccAikkhamANe kiM kareti?, goyamA ! tIyaM paDikkamai paDuppannaM saMvarei anAgayaM paccakkhAtitIyaM paDikkamamANe kiM tivihaM tiviheNaM paDikkamati 1 tivihaMduviheNaM paDikkamati 2tivihaM egaviheNaM paDikkamati 3 duvihaM tiviheNaM paDikkamati 4 duvihaM duviheNaM paDikkamati 5 duvihaM egaviheNaM paDikkamati 6 ekkavihaM tiviheNaM paDikkamati 7 ekkavihaMduviheNaM paDikkamati 8 ekkavihaM egaviheNaM paDikkamati 9 / goyamA! tivihaM tiviheNaM paDikkamati tivihaMduviheNa vApaDikkamatitaMceva jAva ekkavihaM vA ekkaviheNaM paDikkamati, tivihaMvAtiviheNaMpaDikkamamANe na kareti na kAraveti kareMtaM nAnujANai maNasA vayasA kAyasA 1, tivihaMduviheNaM paDi0 na ka0 na kA0 kareMtaM nAnujANai maNasA vayasA 2, ahavA na kareina kA0 kareMtaM nAnujA0 maNasA kAyasA 3, aha na karei 3 vayasA kAyasA 4 tivihaM egaviheNaM paDi0 na kareti 3 maNasA 5, ahavA na karei 3 vayasA 6, ahavAna karei 3 kAyasA 7, duvihaM ti0pa0 na karei na kA0 maNasA vayasA kAyasA 8, ahavA na karei kareMtaM nAnujANai maNa0 vaya0 kAya0 9, ahavA na kAravei kareMtaM nAnujA0 maNasA vayasA kAyasA 10, du0 du0pa0 na ka0 nakA0 ma0va011, ahavA na ka0 nakA0ma0 kAyasA 12, ahavA na ka0 na kA0 vayasA kAyasA 13, ahavA na karei kareMtaM nAnujANaimaNasA vayasA 14 ahavAna kare0 kareMtanAnujANaimaNasA kAyasA 15, ahavA nakareti kareMtanAnujANati vayasA kAyasA 16, ahavA na kAraveti kareMtaM nAnujANatimaNasA vayasA 17, ahavA na kAravei kareMtaMnAnujANaimaNasA kAyasA 18, ahavAna kAraveti kareMtaM nAnujANai vayasA kAyasA 19, duvihaM ekkaviheNaM paDikkamamANe na kareti na kAraveti maNasA 20, ahavA na kareti na kAraveti vayasA 21, ahavA na kareti na kAraveti kAyasA 22, ahavA na kareti kareMtaM nAnujANai maNasA 23, ahavA na karei karetaM nAnujANai vayasA 24, ahavA na karei kareMtaM nAnujANai kAyasA 25, ahavA na kAravei kAravei kareMtaM nAnujANai maNasA 26 / ahavA na kAravei kareMtaM nAnujANai vayasA 27 ahavA na kAraveinu kareMtaM nAnujANai kAyasA 28, egavihaM tiviheNaM paDi0 na kareti maNasA vayasA kAyasA 29, ahavA na kAravei maNa0 vaya0 kAyasA 30,ahavA kareMta nAnujA0 maNasA031, ekkavihaMduviheNaM paDikkamamANe na kareti maNasA vayasA 32, ahavA na kareti maNasA kAyasA 33, ahavA na karei vayasA kAyasA 34, ahavAna ahavA kareMtaM nAnujA0 maNasA vayasA 38/ ahavA karataM nAnujA0 maNasA kAyasA 39, ahavA karataM nAnu jANai vayasA kAyasA 40, ekkavihaM egaviheNaM paDikkamamANe na kareti maNasA 41, ahavA na kareti vayasA 42, ahavA na kareti kAyasA 43, ahavA na kAraveti maNasA 44, ahavA na kAraveti vayasA 45, ahavA na kAravei kAyasA 46, ahavA kareMtaM nANujANai maNasA 47 ahavA kareMtaM nAnujA0 vayasA 48 ahavA kareMtaM nAnujANai kAyasA 49 / paDuppannaM saMvaremANe kiM tivihaM tiviheNaM saMvarei ?, evaM jahA paDikkamamANeNaM egUNapannaM bhaMgA bhaniyA evaM saMvaramANeNavi eguNapannaM bhaMgA bhAniyavvA / anAgayaM paJcakkhamANe kiM kiM tivihaM tiviheNaM paJcakkhAi ? evaM te ceva bhaMgA egUNapannA Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/5/402 bhAniyavvAjAvaahavA kareMtanAnujANai kaaysaa||smnnovaasgssnnNbhNte! puvAmevathUlamusAvAe apaccakkhAe bhavai se NaM bhaMte ! pacchA paccAikkhamANe evaM jahA pANAivAyassa sIyAlaM bhaMgasayaM bhaniyaMtahAmusAvAyassavibhAniyavvaM evaM adinnAdANassavi, evaM thUlagassa mehuNassavithUlagassa pariggahassavi jAva ahavA kareMtaM nANujANai kaaysaa| ee khalu erisagA samaNovAsagA bhavaMti, no khalu erisagA AjIviyovAsagA bhvNti| vR. 'samaNovAsayassaNaM'ti tRtIyArthaHtvAt, SaSThayAH zramaNopAsakenetyarthaH sambandhamAtravivakSayA vA SaSThIyaM, 'puvvAmeva'tti prAkkAlameva samyaktvapratipattisamanantaramevetyarthaH 'apaJcakkhAe'ttina pratyAkhyAto bhavati, tadA dezaviratipariNAmyAjAtatvAt, tatazca seNaM'tizramaNopAsakaH 'pazcAt' prANAtipAtaviratikAvale paccAikkhamANe'tti pratyAcakSANaH prANAtipAtamiti gamyate kiM karoti? iti prshnH| vAcanAntaretu apaccakkhAe' ityasya sthAne paccakkhAe'ttidRzyate paccAikkhamANe' ityasya casthAne 'paccakkhAvemANe'tti dRzyate, tatraca pratyAkhyAtA svayameva pratyAkhyApayaMzcaguruNA hetukartA prANAtipAtapratyAkhyAnaM guruNA''tmAnaM grAhayannityarthaH iti, 'tIta'mityAdi, "tItam' atItakAlakRtaMprANAtipAtaM 'pratikrAmati'tatonindAdvAreNa nivarttata ityarthaH paDuppannaM'tipratyutpannaMvartamAnakAlInaM prANAtipAtaM 'saMvRNoti' na karotItyarthaH 'anAgataM' bhaviSyatkAlaviSayaM 'prtyaakhyaati'nkrissyaamiityaadiprtijaaniite| 'tivihaM tiviheNa'mityAdi, ihacanava vikalpAstatra gaathaa||1|| "tinni tiyA tini duyA tinni ya ekkA havaMti jogesu| tiduekkaM tiduekkaM tiduekkaM ceva krnnaaii||" -eteSu ca vikalpeSvekAdayo vikalpA labhyante, Aha c||1|| "ego tini yatiyagA do navagA taha ya tinni nava nvy| ____bhaMganavagassa evaM bhaMgA egUNapannAsaM // tatra 'tivihaM tiviheNaM'ti 'trividhaM triprakAraM karaNakAraNAnumatibhedAt prANAtipAtayogamiti gamyate, 'trividhena' manovacanakAyalakSaNena karaNena pratikrAmati, tato nindanena viramati, "tivihaM duviheNaM'ti trividhaM vadhakaraNAdibhedAt 'dvividhena' karaNena manaHprabhRtInAmekataravarjitatadvayena, 'tivihaM egaviheNaM ti trividhaM tathaiva ekavidhena' manaHprabhRtInAmekatamena karaNeneti 'duvihaM tiviheNaM'dvividhaMkRtAdInAmanyatamadvayarUpaM yogaM 'trividhena' manaHprabhRtikaraNena, evamanye'pi, 'tivihaM tiviheNaMpaDikkamamANe' ityAdi, 'nakaroti' nasvayaMvidaghAtiatItakAle praannaatipaatN| ___ manasA hA hato'haM yena mayA tadA'sau na hata ityevamanudhyAnAt, tathA 'na' naiva kArayati manasaiva yathA hA na yuktaM kRtaM yadasau pareNa na ghAtita iti cintanAt, tathA 'kurvantaM' vidaghAnamupalakSaNatvAtkArayantaMvAsamanujAnantaMvA paramAtmAnaM prANAtipAtaM 'nAnujAnAti'nAnumodayati, manasaiva vadhAnusmaraNena tadanumodanAt, evaM na karoti na kArayati kurvantaM nAnujAnAti vacasA, tathAvidhavacanapravartanAt, evaMna karotinakArayati kurvantaM nAnujAnAti kAyena tathAvidhAGgavi Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-5 kArakaraNAditi, na ceha yathAsaGkhyannAyo na karoti manasA na kArayati vacasA nAnujAnAti kAyenetyevaMlakSaNo'nusaraNIyo, vaktRvivakSA'dhInatvAtsarvanyAyAnAMvakSyamANavikalpAyogAcceti, evaM trividhaM trividhenetyatra vikalpe eka eva vikalpaH tadanyeSu punardvitIyatRtIyacaturtheSu trayaH 2 paJcamaSaSThyornava navasaptame trayaH aSTamanavayamayornava nveti| ___ evaM sarve'pyekonapaJcAzat, evamiyamatItakAlamAzritya kRtA karaNakAraNAdiyojanA, athavaivameSA'tItakAle manaHprabhRtInAM kRtaM kAritamanujJAtaM vA vadhaM krameNa na karoti na kArayati nacAnujAnAti tannindena tadanumodananiSedhatastato nivartata ityarthaH, tannindanasyAbhAve hi tadanumodanAnivRtteH kRtAdirasau kriyamANAdirivasyAditi, vartamAnakAlaM tvAzritya sugamaiva, bhaviSyakAlApekSayA tvevamasau-na karotimanasAMtaMhaniSyAmItyasyacintanAt, na kArayatimanasaivatamahaM ghAtayiSyAmItyasyacintanAt, nAnujAnAtimanasAbhAvinaMmanasA bhAvinaMvadhamanuzrutya harSakaraNAt, evaM vAcA kAyena ca tayostathAvidhayoH karaNAditi, athacaivameva bhaviSyatkAle manaHprabhRtinA kariSyamANaM kAriSyamANamanumaMsyamAnaM vA vaghaM krameNa na karotina kArayati na cAnujAnAti tato nivRttimabhyupagacchatItyarthaH, sarveSAMcaiSAM mIlane saptacatvAriMzadadhikaM bhaGgakazataM bhavati / iha ca trividhaM trividheneti vikalpamAzrityAkSepaparihArau vRddhaaktaavevm||1|| "na kareiccAitiyaM gihiNo kaha hoi desavirayassa? / bhannai visayassa bahiM paDiseho anumiievi|| // 2 // keI bhaNaMti gihiNo tivihaM tiviheNa natthi saMvaraNaM / taMna jao niddiha iheva sutte viseseuM / / // 3 // to kaha nijjuttIe 'numainisehotti? so svisyNmi| . sAmananne va'nnattha u tivihaM tiviheNa ko doso|| iha ca 'savisayaMmi'tti svaviSaye yathAnumatirasti 'sAmanne vatti sAmAnye vA'vizeSe pratyAkhyAne sati 'annattha utti vizeSe svayaMbhUramaNajaladhimatsyAdau / // 1 // "puttAisaMtainimittamettamegArasiM pvnnss| japaMti kei gihiNo dikkhAbhimuhassa tivihaMpi / / " yathA ca trividhaM trividhenetyatrAkSepaparihArau kRtau tathA'nyatrApi kAryau yatrAnumateranupravezo'stIti / atha kathaM manasA karaNAdi ?, ucyate, yathA vAkkAyayoriti, Aha c||1|| "Aha kahaM puNa maNasA karaNaM kArAvaNaM anumaI ya / jai vaitaNujogehiM karaNAI taha bhavemaNasA / / // 2 // tayahINattA vaitaNukaraNAINaM ca ahava maNakaraNaM / sAvajjajogamaNaNaM pannattaM viiyraagehiN|| // 3 // kArAvaNa puNa maNasA ciMtei kareu esa sAvajaM / ciMteI ya kae uNa suTu kayaM anumaI hoi // iti iha ca paJcasvaNuvrateSu pratyekaM saptacatvAriMzadadhikasya bhaGgazatasya bhAvAd bhaGgakAnAM sapta zatAni paJcatriMzadadhikAni bhavantIti / yat sthavirAAjIvikaiH zramaNopAsakagataM vastu pRSTAH Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/5/402 gautamenaca bhagavAMstattAvaduktam, athAnantaroktazIlAHzramaNopAsakA eva bhavanti napunarAjIvikopAsakAH AjIvikAnAM gunitvenAbhimattA apIti darzayannAha-ee khalu' ityAdi, "ete khalu' eta eva paridRzyamAnA nirgranthasatkA ityarthaH 'erisaga'ttiIzakAH prANAtipAtAdiSvatItapratikramaNAdimantaH, 'no khalu'ttinaiva 'erisaga'tti uktarUpAuktArthAnAparijJAnAt 'AjIviovAsayatti gozAlakaziSyazrAvakAH / arthatasyaivArthaHsya vizeSataH samarthaHnArthaHmAjIvikasamayArthaHsya tadupAsakavizeSasvarUpasya cAbhidhAnapUrvakamAjIvikopAsakApekSayA zramaNopAsakAnutkarSayitumAha mU. (403) AjIviyasamayassa NaM ayamaDhe pannatte akkhINapaDibhoiNo savve sattA se haMtA chettA bhettA luMpittA vilupittA uddavaittA AhAramAhAreMti, tattha khalu ime duvAlasa AjivIyovAsagA bhavaMti, taMjahA-tAle 1 tAlapalaMbe 2 uvihe 3 saMvihe 4 avavihe 5 udae 6 nAmudae 7 namudae 8 anuvAlae 9 saMkhavAlae 10 ayaMvule 11 kAyarae 12 / / icete duvAlasamAjIviyovAsagA arihaMtadevatAgAammApiusussUsagApaMcaphalapaDiktA, taMjahA-uMbarehiM vaDehiM borehiM satarehiM pilakhUhi, palaMDulhasaNakaMdamUlavivajjagA anilaMchiehiM aNakkabhinnehiM goNehiM tasapANavivajiehiM cittehiM vittiM kappemANe viharaMti, eevi tAva evaM icchaMti, kimaMga puNaje ime samaNovAsagA bhavaMtijesiMno kappaMti imAiMpannarasa kammAdAnAiMsayaM karettae vA kAravettae vA kareMtaM vA annaM na smnujaannette| taMjahA-iMgAlakamme vaNakamme sADIkamme bhADIkamme phoDIkamme daMtavAnije lakkhavAnijje kesavAnije rasavAnije visavAnijejaMtapIlaNakamme nillaMchaNakammedavaggidAvaNayA saradahatalAyaparisosaNayA asatIposaNayA, icchete samaNovAsagA sukkA sukkAbhijAtIyA bhaviyA bhavittA kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhvNti|| vR. 'AjIvie'tyAdi, AjIvikasamayaH-gozAlakasiddhAntaH tasya 'ayamaDhe'tti idamabhidheyam-'akkhINaparibhoiNo savve satta'tti akSINaM-akSINAyuSkamaprAsukaM paribhuJjata ityevaMzIlA akSINaparibhoginaH, athavA inpratyayasya svArthiHkatvAdakSINaparibhogA-anapagatAhArabhogAsaktaya ityarthaH 'sarve sattvAH' asaMyatAH sarvemAninaH, yadyevaMtataH kim? ityAha-'se haMtetyAdi, se'ttitataH 'haMta'ttihatvAlaguDAdinAabhyavahArya prAnijAtaM chittvA'asiputrikAdinA dvidhA kRtvA 'bhittvA' zUlAdinA bhinnaM kRtvA 'luptvA' pakSAdilopanena 'vilupya' tvaco vilopanena 'apadrAvya'vinAzyAhAramAhArayanti, 'tattha'tti 'tatra' evaM sthite'saMyatasattvargehananAdidoSaparAyaNe ityarthaH AjIvikasamaye vA'dhikaraNabhUte dvAdazeti vizeSAnuSThAnatvAt pariganitA AnandAdizramaNopAsakavadanyathA bahavaste, 'tAle'tti tAlAbhidhAna ekaH, evaM tAlapralambAdayo'pi, 'arihaMtadevayAga'tti gozAlakasyatatkalpanayA'rhatvAt, 'paMcaphalapaDikkaMtattiphalapaJcakAnnivRttAH, udumbarAdIni ca paJca padAni paJcamIbahuvacanAntAni pratikAntazabdAnusmaraNAditi, anilaMchiehiMti avarddhitakaiH 'anakkabhinnehiti anstitaiH| "etevi tAva evaM icchaMti' ete'pi tAvadviziSTayogyatAvikalA ityarthaH evamicchantiamunA prakAreNa vAJchanti dharmamiti gamyam, 'kimaMga puNe'tyAdi, kiM punarye ime zramaNopAsakA Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-5 397 bhavanti te necchantIti gamyam ?, icchantyeveti, viziSTataradevagurupravacanasamAzritatvAtteSAM, 'kammAdANAiMti kAni-jJAnAvaramAdInyAdIyante yaistAni karmAdAnAni, athavA karmAni ca tAnyAdAnAni ca-karmAdAnAni karmahetava iti vigrhH|| 'iMgAle'tyAdi, aGgAraviSayaMkarmaaGgArakarma-aGgArANAMkaraNavikrayasvarUpam,evamagnivyApArarUpaM yadanyadapISTakApAdAkAdikaM karmatadaGgArakarmocyate, aGgArazabdasya tadanyopalakSaNatvAt, 'vaNakamme'tti vanaviSayaM karma vanakarma-vanacchedanavikrayarUpam, evaM bIjapeSaNAdyapi, 'sADIkamme'tti zakaTAnA vAhanaghaTanavikrayAdi 'bhADIkamme tti bhATyA-bhATakena karmaanyadIyadravyANAM zakaTAdibhirdezAntaranayanaM gogRhAdisamarpaNaM bhATIkarma 'phoDIkamme'tti sphoTi-bhUmeH sphoTanaM halakuddAlAdibhiH saiva karma sphottiikm| _ 'daMtavANijje'tti dantAnAM-hasrAstiviSANAnAm upalakSaNatvAdeSAMcarmacAmarapUtikezAdInAM vANijyaM-krayavikrayo dantavANijyaM 'lakkhavANijjati lAkSAyA Akare grahaNato vikrayaH, etacca trasasaMsaktinimittasyAnyasyApi tilAdevyasya yadvAnijyaM tasyopalakSaNaM, 'kesavANijje tti kezavajIvAnAM gomahiSIstrIprabhRtikAnAM vikrayaH 'rasavANijjetti madyAdirasavikrayaH 'visavAnijjetti viSasyopalakSaNatvAcchastravANijyasyApyanenAvarodhaH / _ 'jaMtapIlanakamme'ttiyantreNa tilekSvAdInAMyatpIDanaMtadeva karmayantrapIDanakarma 'nillaMchaNakamme'tti nilAJchanameva-varddhitakakaraNameva karma nilAJchanakarma 'davaggidAvamaya'tti davAgneHdavasyadApana-dAne prayojakatvamupalakSaNatvAddAnaMcadavAgnidApanaMtadevaprAkRtatvAd 'davaggidAvaNayA' 'saradahatalAzayavizeSasya parizoSaNaM yattattathA, tadevaprAkRtatvAttasvArthiHkatApratyaye saradahatalAyaparisosaNayA" 'asaIposaNaya'ttidAsyAH poSaNaM tadbhATIgrahamaNaya, anenacakurkuTamArjArAdikSudrajIvapoSaNamapyAkSiptaM dRshymiti| 'iccete'tti iti' evaMprakArAH 'ete nirgranthasatkAH 'sukka'ttizuklA abhinnavRttA amatsariNaH kRtajJAH sadArambhiNo hitAnubandhAzca 'sukkAbhijAiya'tti 'zuklAbhijAtyAH' zuklapradhAnAH / mU. (404) kativihANaM bhaMte (devA) devalogA pannattA?, goyamA! cauvvihA devattAe uvavattAro taMjahA-bhavaNavAsivANamaMtarajoisavemAniyA, sevaM bhaMte 2 // vR.anantaraMdevatayopapattArobhavantItyuktamathadevAneva bhedata Aha-'kativihANa'mityAdi __zatakaM-8 uddezakaH-5 samAptaH -zatakaM-8 uddezakaH-6:vR.paJcamezramaNopAsakAdhikAra uktaH, SaSThe'pyasAvevocyate, ityevaMsambandhasyAsyedaM sUtram mU. (405) samaNovAsagassa NaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA phAsuesanijeNaM asanapAnakhAimasAimeNaM paDilAbhemANassa kiM kajjati?, goyamA ! egaMtaso nijarA kajjai natthi ya se pAve kamme kjjti| samaNovAsagassaNaM bhaMte ! tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA aphasueNaM anesanijeNaM asanapAnajAvapaDilAbhemANassa kiM kajai?, goyamA! bahutariyA se nijjarA kajai appatarAe se pAve Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8/-/6/405 398 kamme kajai / samaNovAsagassa NaM bhaMte! tahArUvaM assaMjayaavirayapaDihayapaJcakkhAyapAvakammaM phAsueNa vA aphAsueNa vA esanijjreNa vA anesanijeva vA asanapAna jAva kiM kajjai ?, goyamA ! egaMtaso se pAve kamme kajjai natthi se kAi nijarA kajjai // vR. 'samaNe' tyAdi, 'kiM kajjai' tti kiM phalaM bhavatItyarthaH, 'egaMtaso 'tti ekAntena tasya zramaNopAsakasya, 'natthi ya se tti nAsti caitad yat 'se' tasya pApaM karma 'kriyate' bhavati aprAsukadAne iveti, 'bahutariya 'tti pApakarmmApekSayA 'appatarAe' tti alpataraM nirjarApekSayA, ayamarthaH - guNavate pAtrAyAprAsukAdidravyadAne cAritrakAyopaSTambho jIvaghAto vyavahAratastaccAritrabAdhA ca bhavati, tatazca-cAritrakAyopaSTambhAnnirjarA jIvaghAtAdezca pApaM karmma, tatra ca svahetusAmarthyAtpApApekSayA bahutarA nirjarA nirjarApekSayA cAlpataraM pApaM bhavati, iha ca vivecakA manyante - asaMstaraNAdikAraNata evAprAsukAdidAne bahutarA nirjarA bhavati nAkAraNe, yat uktam 119 11 "saMtharaNaMmi asuddhaM doNhavi geNhaMtadiMtayANa'hiyaM / AuradiTTaMteNaM taM caiva hiyaM asaMtharaNe // " iti, anye tvAhuH-akAraNe'pi guNavatpAtrAyAprAsukAdidAne pariNAmavazAdabahutarA nirjarA bhavatyalpataraM ca pApaM karmeti, nirvizeSaNatvAt sUtrasya pariNAmasya ca pramANatvAt, Aha ca119 11 "paramarahassamisINaM samattaganipiDagajhariyasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalaMbamANANaM // yaccocyate 'saMtharaNaMmi asuddha 'mityAdinA'zuddhaM dvayorapi dAtRgRhItrorahitAyeti tadgrAhakasya vyavahArataH saMyamavirAghanAt dAyakasya ca lubdhakadhSTAntabhAvitatvenAvyutpannatvena vA dadataH zubhAlpAyuSkatAnimittatvAt, zubhamapi cAyuralpamahitaM vivakSayA, zubhAlpAyuSkatAnimittatvaM cAprAsukAdidAnasyAlpAyuSkatAphalapratipAdakasUtre prAk carcitaM, yatpunariha tattvaM tatkevaligamyamiti tRtIyasUtre 'assaMjayaaviraye' tyAdinA'guNavAn pAtravizeSa uktaH, 'phAsueNa vA aphAsueNa vA' ityAdinA tu prAsukAprAsukAderdAnasya pApakarmaphalatA nirjarAyA abhAvazcoktaH, asaMyamopaSTambhasyobhayatrApi tulyatvAt, yazca prAsukAdau jIvaghAtAbhAvena aprAsukAdau ca jIvaghAtasadbhAvena vizeSaH so'tra na vivakSitaH, pApakarmmaNo nirjarAyA abhAvasyaiva ca vivakSitatvAditi, sUtratrayeNApi cAnena mokSArthaH meva yaddAnaM taccintinaM, yatpunaranukampAdAnamaucityadAnaM vA tanna cintitaM, nirjarAyAstatrAnapekSaNIyatvAd, anukampaucityayoreva cApekSaNIyatvAditi, uktaJca"mokkhatthaM jaM dANaM taM pai eso vihI samakkhAo / anukaMpAdANaM puNa jiNehiM na kayAi paDisiddhaM / / " iti dAnAdhikArAdevadamAha 119 11 mU. (406) niggaMthaM ca NaM gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anuppaviTTaM keI dohiM piMDehiM uvanimaMtejjA- egaM Auso ! appaNA bhuMjAhi egaM gherANaM dalayAhi, se ya taM piNDaM paDiggahejjA, therA ya se anugavesiyavvA siyA jattheva anugevasamANe there pAsijjA tatthevANuppadAyavve siyA no ceva NaM anugavesamANe dhere pAsijjA taM no appaNA bhuMjejjA no annesiM dAvae egaMte anAvAe Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 399 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-6 acitte bahuphAsue thaMDille paDilehettA pamajittA parihAveyavve siyaa| niggaMthaM caNaMgAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anuppavilu keti tihiM piMDehiM uvanimaMtejAegaMAuso! appaNA bhuMjAhi do therANaMdalayAhi, seyate paDiggahejA, therAya se anugaveseyavvA sesaMtaMcevajAva pariTThAveyavve siyA, evaM jAva dasahiM piMDehiM uvanimaMtejA navaraM ega Auso! appaNA bhuMjAhi nava therANaMdalayAha sesaMtaM ceva jA pariTThAveyavve siyaa|| niggaMthaM caNaM gAhAvai jAva kei dohiM paDiggahehiM uvanimaMtejjA egaMAuso ! appaNA paDibhuMjAhi egaMdherANaM dalayAhi, se yataM paDiggahejA, taheva jAvataM no appaNA paDibhuMjejjA no annesiM dAvae sesaM taM caiva jAva pariTTaveyavve siyA, evaM jAva dasahiM paDiggahehiM, evaM jahA paDiggahavattavvayA bhaniyA evaM gocchagarayaharaNacolapaTTagakaMbalalaThThIsaMthAragavattavvayAyabhAniyavvA jAva dasahiM saMthAraehiM uvanimaMtejA jAva pariTThAveyavve siyaa|| vR. 'niggaMthaMce'tyAdi, ihacazabdaH punararthaHstasya caivaMghaTanA-nirgranthAya saMyatAdivizeSaNAya prAsukAdidAne gRhapaterekAntena nirjarA bhavati, nirgranthaH punaH 'gRhapatikulaM'gRhigRhaM 'piMDavAyapaDiyAe'ttipiNDasyapAto-bhojanasya pAtre gRhasthAnipatanaMtatrapratijJA-jJAnaM buddhi piNDapAtapratijJA tayA, piNDasya pAto mama pAtre bhavatvitibuddhayetyarthaH, "uvanimaMtejatti bhikSo ! gRhANedaM pinndddvymity-bhiddhyaadityrthH| tatraca 'ega mityAdi, seya'ttisapunarnirgranthaH 'taMtisthavirapiNDaM 'therAyasettisthavirAH punaH 'tasya'nirgranthasya 'siya'ttisyubhavantItyarthaH, 'dAvae'tti dadyAtdApayedvAadattAdAnaprasaGgAt, gRhapatinA hi piNDo'sau vivakSitasthavirebhya eva datto nAnyasmai iti, egate'ttijanAlokavarjite 'anAvAe'tti janasaMpAtavarjite 'acitte'tti acetane, nAcetanamAtreNaivetyata Aha ___'bahuphAsue'tti bahudhA prAsukaM bahuprAsukaM tatra, anena cAcirakAlakRte vikRte vistIrNe dUrAvagADhe trasaprANabIjarahiteceti saGgrahItaMdraSTavyamiti, seyatettisaca nirgranthaH 'tau sthavirApiNDau 'paDiggAhejatti prtigRhiiyaaditi| nirgranthaprastAvAdidamAha mU. (407) niggaMtheNa ya gAhAvaikulaM piDavAyapaDiyAe paviTeNaM annayare akiJcaThANe paDisevie, tassaNaM evaM bhavati-iheva tAva ahaM eyassa ThANassa Aloemi paDikkamAmi niMdAmi pacchAtherANaMaMtiyaM visohemiakaraNayAe abbhuDhemiahArihaMpAyacchittaMtavokammaMpaDivajAmi, tao pacchAtherANaMaMtiyaMAloessAmijAvatavokamma paDivajjissAmi, seyasaMpaTTio asaMpatte therA ya puvvAmeva amuhA siyA se NaM bhaMte ! kiM ArAhae virAhae?, goyamA ! ArAhae no virAhae / seya saMpaTThie asaMpatte appaNA ya puvvAmeva amuhA siyAseNaMbhaMte! kiMArAhae virAhae?, goyamA ! ArAhae no virAhae?, goyamA ! ArAhae no virAhae 2, seya saMpaTThie asaMpatte appaNA ya puvAmeva therAya kAlaM karejA seNaMbhaMte ! kiMArAhae virAhae?, goyamA! ArAhae no virAhae 3, se ya saMpaTThie asaMpatte appaNA ya puvvAmeva kAlaM karejjA seNaMbhaMte ! kiM ArAhae virAhae?, goyamA! ArAhae no virAhae4, seyasaMpaTThiesaMpattetherAya samuhAsiyAseNaMbhaMte ! kiM ArAhae virAhae?, goyamA! ArAhae no virAhae, se ya saMpaTThie saMpatte appaNA ya, evaM Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/6/407 saMpatteNavi cattAri AlAvagA bhAniyavvA jaheva asaMpatteNaM / niggaMdhaNa yabahiyA viyArabhUmiM vihArabhUmiMvA nikkhaMteNaM annayare akiccaTThANepaDisevie tassa NaM evaM bhavati-iheva tAva ahaM evaM etthavi ete ceva aTTha AlAvagA bhAniyavvA jAva no viraahe| niggaMtheNa ya gAmAnugAmaM dUijjamANeNaM annayare akiccaTThANe paDisevie tasa NaM evaM bhavati iheva tAva ahaM etthavi te ceva aTTha AlAvagA bhAniyavvA jAva no viraahe| niggaMthIeya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anupaviTThAe anyare akiccaTThANe paDisevie tIseNaM aMtiyaM AloessAmi jAva paDivajjissAmi, sAyasaMpaTThiyA asaMpattA pavattiNIya amuhA jahA niggaMthassa tinnigamA bhaniyA evaM niggaMthIevitiniAlAvagA bhAniyavvAjAva ArAhiyA no viraahiyaa| sekeNatuNaM bhaMte! evaM vuccai-ArAhae no virAhae?, goyamA! se jahA nAmae-kei purise egaM mahaM unnAlomaM vA gayalomaM vA saNalomaM vA kappAsalomaM vA taNasUyaM vA duhA vA tihA vA saMkhejahA vA chiMdittA aganikAyaMsi pakkhivejjA se nUnaM goyamA ! chijjamANe chinne pakkhippamANe pakkhitte dajjhamANe daDDetti vattavvaM siyA?, haMtA bhagavaM! chijjamANe chinne jAva daDvetti vattavvaM siyA, se jahA vA kei purise vatthaM ahataM vA ghotaM vA taMtuggayaM vA maMjiTThAdoNIe pakkhivejA se nUnaMgoyamA! ukkhippamANe ukkhitte pakkhippamANe pakkhitte rajamANe rattetti vattavvaM siyA? | hatA bhagavaM! ukkhippamANe ukkhittejAva rattetti vattavvaM siyA, se teNaTeNaM goyamA! evaM buccai-ArAhae no viraahe| vR. 'niggaMtheNa ye'tyAdi, iha cazabdaH punararthaHstasya ghaTanA caivaM-nirgranthaM kazcit piNDapAtapratijJayApraviSTaM piNDAdinopanimantrayettena ca nirgranthena punaH akiccaTThANe'ttikRtyasyakaraNasyasthAnaM-AyaH kRtyasthAnaM tanniSedhaH akRtyasthAnaM-mUlaguNAdipratisevArUpo'-kAryavizeSaH 'tassaNaM titasya nirgranthasya sajAtAnutApasya evaM bhavati' evaMprakAraMmanobhavati eyassa ThANassa'tti vibhaktipariNAmAd 'etatsthAnam' anantarAsevitam 'AlocayAmi' sthApanA-cAryanivedanena 'pratikramAmi mithyAduSkRtadAnena 'nindAmi' svasamakSaM svasyAkRtyasthAnasya vA kutsanena 'gaheM' gurusamakSaM kutsanena viuTTami'tti vitroTayAmi-tadanubandha chinadmi 'vizodhayAmi' prAyazcittapaGgaM prAyazcittAbhyupagamena 'akaraNatayA' akaraNena 'abhyuttiSThAmi' abhyutthitobhavAmIti ahArihaMti 'yathArha' yathocitam, etacca gItArthaHtAyAmeva bhavati nAnyathA, 'aMtiyaMtisamIpaM gata iti zeSaH 'therA amuhA siya'ttisthavirAH punaH 'amukhAH nirvAcaH syurvAtAdidoSAt, tatazca tasyAlocanAdipariNAme satyapi nAlocanAdi saMpadyata ityataH praznayati 'se NamityAdi, 'ArAhae'tti mokSamArgasyArAdhakaH zuddha ityarthaH bhAvasya zuddhatvAt, saMbhavati cAlocanApariNatau satyAM kathaJcittadaprAptAvyArAdhakatvaM, yata uktaM mrmmaashrity||1|| "AloyaNApariNao sammaM saMpaDio gurusgaase| jai marai aMtare cciya tahAvi suddhotti bhaavaao|" sthavirAtmabhedena ceha dve amukhasUtre, dve kAlagatasUtre, ityevaM catvAri asaMprAptasUtrAni 4, saMprAptasUtrANyapyevaM catvAryeva 4, evametAnyaSTaupiNDapAtArthaMgRhapatikulepraviSTasya, evaM vicArabhUmyA Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-6 401 dAvaSTa 8, evaM grAmagamane'STau, evametAni caturviMzatiH sUtrAni evaM nirgranthikAyA api caturviMzati sUtrANIti / athanAlocita eva kathamArAdhakaH ? ityAzaGkAmuttaraM cAha - 'sekeNaTTeNa' mityAdi, 'taNasUrya va' tti tRNAgraM vA 'chijramANe chinne' tti kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedena pratikSaNaM kAryasya niSpatteH chidyamAnaM chinnamityucyate, evamasAvAlocanApariNatau satyAmArAdhanApravRtta ArAdhaka eveti / 'ahayaM va'tti 'ahataM' navaM 'ghoyaM 'ti tRNAgraM vA 'chijjamANe chinne' tti kriyAkAla niSThAkAlayorabhedena pratikSaNaM kAryasya niSpatteH chidyamAnaM chinnamityucyate, evamasAvAlocanApariNatau satyAmArAghanApravRtta ArAdhaka eveti / 'ahayaM va'tti 'ahataM' navaM 'ghoyaM' ti prakSAlitaM ' taMtuggayaM 'ti tantrodgataM tUrivemAderuttIrNamAtraM 'maMjITThAdoNIe' tti maJjiSThArAgabhAjane / ArAdhakazca dIpavaddIpyata iti dIpasvarUpaM nirapayannAha mU. (408) paIvassa NaM bhaMte! jhiyAyamANassa kiM padIve jhiyAti laTThI jhiyAi vattI jhiyAi telle jhiyAi dIvacaMpae jhiyAi joti jhiyAi ? goyamA ! no padIve jhiyAi jAva no padIvacaMpae jhiyAi joi jhiyAi / agArassa NaM bhaMte! jhiyAyamANassa kiM AgAre jhiyAi kuDDA jhiyAi kaDaNA jhi0 dhAraNA jhi0 balaharaNe jhi0 vaMsA0 malla jhi0 vaggA jhiyAi chittarA jhiyAi chANe jhiyAti joti jhiyAti goyamA ! no agAre jhiyAti no kuDDA jhiyAti jAva no chANe jhiyAti joti jhiyAti // mU. (409) jIve NaM bhaMte! orAliyasarIrAo kati kirie ?, goyamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie siya akirie / neraie NaM bhaMte! orAliyasarIrAo katikiriyA (e) ?, goyamA ! siya tikirie siya caukirie siya pNckirie| asurakumAre NaM bhaMte! orAliyasarIrAo katikirie ? evaM ceva, evaM jAva vemAnie, navaraM maNusse jahA jIve / jIve NaM bhaMte! orAliyasarIrehiMto katikirie ?, goyamA ! siya tikirie jAva siya akirie / neraie NaM bhaMte ! orAliyasarIrehiMto katikirie ?, evaM eso jahA paDhamo daMDao tahA imovi apariseso bhAniyavvo jAva vemAnie, navaraM maNusse jahA jIve / jIvA NaM bhaMte! orAliyasarIrAo katikiriyA ?, goyamA ! siya tikiriyA jAva siya akiriyA, neraiyA NaM bhaMte! orAliyasarIrAo katikiriyA ?, evaM esovi jahA paDhamo daMDao tahA bhAniyavvo, jAva vemAniyA, navaraM maNussA jahA jIvA / jIvA gaMbhaMte! orAliyasarIrehiMto katikiriyA ?, goyamA ! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakariyAvi akiriyAvi, neraiyA NaM bhaMte! orAliyasarIrehiMto kaikiriyA ?, goyamA ! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakiriyAvi evaM jAva vemAniyA, navaraM maNussA jahA jIvA / jIve NaM bhaMte! veuvviyasarIrAo katikirie ?, goyamA ? siya tikirie siya caukirie siya akirie, neraie NaM bhaMte! veuvviyasarIrAo katikirie ?, goyamA ! siya tikirie siya caukirie evaM jAva vemAnie, navaraM maNusse jahA jIve, evaM jahA orAliyasarIrANaM 5 26 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 bhagavatIagasUtraM 8/-/6/409 cattAridaMDakA tahA veubviyasarIreNavi cattAridaMDagA bhAniyavvA, navaraM paMcamakiriyA nabhannai, sesaMtaM ceva, evaM jahA veubviyaM tahA AhAragaMpi teyagaMpi kammagaMpi bhAniyavvaM, ekkeke cattAri daMDagAbhAniyavvAjAvavemAniyANaMbhaMte! kammagasarIrehiMto kaikiriyA?, goyamA! tikiriyAvi caukiriyAvi sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! // vR. 'padIvasse'tyAdi, 'jhiyAyamANassa'ttimAyato mAyamAnasya vA jvalata ityarthaH: 'padIve'tti pradIpo dIpayaSTyAdisamudAyaH 'jhiyAi'tti mAyati mAyate vA jvalati 'laDhiAtti dIpayaSTi 'vatti'tti dazA 'dIvacaMpae'tti dIpasthaganaMka 'joitti agniH| jvalanaprastAvAdidamAha-aggArassa Na mityAdi, iha cAgAraM-kuTIgrahaM 'kuDDu'tti bhittayaH 'kaDama'ttitraTTikAH dhAraNa'ttibalaharaNAdhArabhUtesthUNe balaharaNe'ttidhAraNayoruparivarttitiryagAyatakASThaM 'mobha'itiyaprasiddhaM 'vaMsa'tti vaMzAzchittvarAdhArabhUtAH malla'ttimallA:-kuDyAvaSTammabhanasthANavaH valaharaNAdhAraNAzritAnivAchittvarAdhArabhUtAni udadhiyatAnikASThAni 'vAga'tti valkA-vaMzAdibandhanabhUtA vaTAditvacaH chittara'tti chitvarAni-vaMzAdimayAni chAdanAdhArabhUtAni kiliAni 'chANe'ti chAdanaM darbhAdimayaM pttlmiti| itthaMcatejasAMjvalanakriyAparazarIrAzrayetiparazarIramaudArikAdyAzrityajIvasya nArakAdezva kriyA abhidhAtumAha-'jIve Na'mityAdi, 'orAliyasarIrAo'tti audArikazarIrAtaparakIyamaudArikazarIramAzritya katikriyo jIvaH ? iti praznaH, uttaraM tu 'siya tikirie'tti yadaiko jIvo'nyapRthivyAdeH sambandhyaudArikazarIra-mAzritya kAyaM vyApArayati tadA trikriyaH, kAyikyadhikaranikIprAdveSikInAMbhAvAta, etAsAMcaparaspareNAvinAbhUtatvAt, syAttrikriyaityuktaM napunaH syAdekakriyaHsyAdikriyaiti,avinAbhAvazcatAsAmevam-adhikRtakriyAhyavItarAgasyaiva netarasya, tthaavidhkrmbndhhetutvaat|| avItarAgakAyasya cAdhikaraNatvena pradveSAnvitatvena ca kAyakriyAsadbhAve itarayoravazyaMbhAvaH, itarabhAveca kAyikIsadbhAvaH, uktaJca prajJApanAyAmihArthe-"jassaNaMjIvassa kAiyA kiriyA kajjai tassa ahigaraniyA kiriyA niyamA kajjai, jassa ahigaraniyA kiriyA kajjai tassavikAiyA kiriyA niyamA kajjaI" ityAdi, tathA''dhakriyAtrayasadabhAve uttarakriyAdvayaM bhajanayA bhavati,yadAha-"jassa NaM jIvassa kAiyA kiriyA kajjai tassa pAriyAvaniyA siya kajjai siya no kajjai" ityAdi, tatazca yadA kAyavyApAradvAreNAdyakriyAtraya eva vartate na tu paritA-payatinacAtipAtayati tadA trikriyaevatyato'pisyAttrikriyaityuktaM, yadAtuparitApayati tadAcatuSkriyaH, AdyakriyAtrayasya tatrAvazyaMbhAvAt, yadAtvatipAtayatitadA paJcakriyaH,AdyakriyAcatuSkasya tatrAvazyaMbhAvAt, uktaJca-"jassa pAriyAvaniyA kiriyA kajjai tassa kAiyA niyamA kajjaI"tyAdIti, ata evAha-'siya caukirie siya paMcakirie'tti, tathA 'siya akiriyatti vItarAgAvasthAmAzritya, tasyA hi vItarAgatvAdeva na santyadhikRtakriyA iti| 'neraieNamityAdi, nArako yasmAdaudArikazarIravantaMpRthivyAdikaMspRzatiparitApayati vinAzayati ca tasmAdaudArikAt syAttrikriya ityAdi, akriyastvayaM na bhavati, avItarAgatvena kriyANAvazyaMbhAvitvAditi, evaM ceva'tisyAttrikriyaityAdisarveSvasurAdipadeSuvAcyamityarthaH, Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM 8, varga:-, uddezakaH-6 403 'maNusse jahA jIve 'ti jIvapade iva manuSyapade'kriyatvamapi vAcyamityarthaH, jIvapade manuSyasiddhApekSayaivAkriyatvasyAdhItatvAditi, 'orAliyasarIrehiMto' tti audArikazarIrebhya ityevaM bahutvApekSo'yamaparo daNDakaH, evametau jIvasyaikatvena dvI daNDakI, evameva ca jIvasya bahutvenAparI dvau, evamaudArikazarIrApekSayA catvAro daNDakA iti / 'jIveNa'mityAdi, jIvaH parakIyaM vaikriyazarIramAzritya katikriyaH ?, ucyate, syAttrikriya ityAdi, paJcakriyazceha nocyate, prANAtipAtasya vaikriyazarIriNaH kartumazakyatvAd, aviratimAtrasya cehAvivakSitatvAd, ata evoktaM- 'paMcamakiriyA na bhannai'tti, 'evaM jahA veubviyaM tahA AhArayaMpi teyagaMpi kammagaMpi bhAniyavvaM'ti, anenAhArakAdizarIratrayamapyAzritya daNDakacatuSTayena nairayikAdijIvAnAM trikriyatvaM catuSkriyatvaM coktaM paJcakriyatvaM tu nivAritaM, mArayitumazakyatvAttasyeti, atha nArakasyAdholokavarttitvAdAhArakazarIrasya ca manuSyalokavarttitvena tatkriyANAmaviSayatvAt kathamAhArakazarIramAzritya nArakaH syAttrikriyaH syAccatuSkriya iti 0 atrocyate, yAvatpUrvazarIramavyutsRSTaM jIvanirvarttitapariNAmaM na tyajati tAvatpUrvabhAvaprajJApanAnayamatena nirvarttakajIvasyaiveti vyapadizyate ghRtaghaTanyAyenetyato nArakapUrvabhavadeho nArakasyaiva taddezena ca manuSyalokavarttinA'sthyAdirUpeNa yadAhArakazarIraM spRzyate paritApyate vA tadAhArakadehAnnArakastrikriyazcatuSkriyo vA bhavati, kAyikIbhAve itarayoravazyaMbhAvAt, pAritApanikIbhAve cAdyatrayasyAvazyaMbhAvAditi / evamihAnyadapi vi (tadviSayamavagantavyaM, yacca taijasakArmmaNazarIrApekSayA jIvAnAM paritApakatvaM tadaudArikAdyAzritatvena tayoravaseyaM, svarUpeNa tayoH paritApayitumazakyatvAditi // zatakaM-8 uddezakaH-6 samAptaH -: zatakaM-8 uddezakaH-7: vR. SaSThoddezake kriyAvyatikara ukta iti kriyAprastAvAt saptamoddezake pradveSakriyAnimittako'nyayadhikavivAdavyatikara ucyate, ityevaM sambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (410) teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nagare vannao, guNasilae ceie vanao, jAva puDhavisilAvaTTao, tassa NaM guNasilassa ceiyassa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti, teNaM kAleNaM 2 samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare jAva samosaDhe jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAtisaMpannA kulasaMpannA jahA bitiyasae jAva jIviyAsAmaraNabhayavippamukkA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte uhuMjANU ahosirA jhANakoTThovagayA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANA jAva viharati / tae NaM te annautthiyA jeNeva therA bhagavaMto teNeva uvAgacchaMti 2 ttA te there bhagavaMte evaM vayAsItubbhe NaM ajjo ! tivihaM tiviheNaM assaMjayaavirayaappaDihaya jahA sattamasae bitie uddesae jAva egaMtabAle yAvi bhavaha, tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajjho ! amhe tivihaM tiviheNaM assaMjayaaviraya jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo / .. taNaM te annautthiyA te dhere bhagavaMte evaM vayAsI-tubbhe NaM ajjo ! adinnaM geNhaha adinnaM bhuMjaha adinnaM sAtijjaha, tae NaM te tubbhe adinnaM geNhamANA adinnaM bhuMjamANA adinnaM sAtijJjamANA Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/7/410 tivihaM tiviheNaM assaMjayaaviraya jAva egaMtabAlA yAvibhavaha, taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo! amhe adinnaM geNhAmo adinnaM bhuMjAmo adinnaM sAtijAmo ?, jae NaM amhe adinnaM geNhamANA jAva adinnaM sAtijamANA tivihaM tiviheNaM assaMjaya jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo? tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-tumhA NaM ajo ! dijamANe adinne paDiggahejamANe apaDiggahie nissarijamANe anisaTTe, tubbheNaM ajjo ! dijjamANaM paDiggahagaM asaMpattaM etthaNaM aMtarA kei avaharijjA, gAhAvauissaNaMtaMbhaMte! no khalu taMtujha, taeNa tujhe adivaMgeNhaha jAva adinnaM sAtijaha, taeNaMtujheadinnaMgeNhamANAjAvaegaMtabAlA yaavibhvh| taeNaMte therA bhagavaMtote annautthie evaMvayAsI-no khalu ajo! amhe adinnaMgiNhAmo adinnaM bhuMjAmo adinaM sAtijAmo amhe NaM ajo! dinnaM geNhAmo dinnaM jAmo dinnaM sAtijAmo, taeNaMamhe dinnaM geNhamANA dinnaMbhuMjamANAdinasAtijamANAtivihaM tiviheNaMsaMjayavirayapaDihaya jahA sattamasae jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo! tumhe dinnaM geNhaha jAva dinnaM sAtijjaha, jaeNaMtujhe dinnaM geNhamANA jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhvh| tae NaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-amhe NaM aJjo ! dijamANe dine paDiggahejamANe paDiggahie nisirijamANe nisaTTe jeNaM amhe NaM ajo ! dijjamANaM paDiggahagaM asaMpattaM ettha NaM aMtarA kei avaharejjA amhANaM taM No khalu taM gAhAvaissa, jae NaM amhe dinnaM geNhAmo dinnaM bhuMjAmo dinnaM sAtijAmo tae NaM amhe dinnaM geNhamANA jAva dinnaM sAtijamANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tujhe NaM ajo! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM assaMjaya jAva egaMtabAlA yaavibhvh| tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajo! amhe tivihaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo! taeNaMte therAbhagavaMtote annautyieevaMvayAsI-tujheNaM ajjo adinnaM geNhaha 3, taeNaMtu ajjho tubbhe adinnaM ge0 jAva egaMta0, tae NaM te annautthiyA te tere bhagavaMte evaM vayAsa-keNa kAraNeNaM ajo! amhe adinaM geNhAmo jAva egaMtabA0? taeNaM te there bhagavaMte te annautthie evaM vayAsI-tujheNaMajjo! dijjamANe adinetaMceva jAvagAhAvaissa NaM no khalutaMtujhe, taeNaM tujhe adinnaM geNhaha, taMcevajAvaegaMtabAlA yAvi bhavaha, taeNaM te annau0 te there bha0 evaM va0-tujhe NaM ajjo! tivihaM tiviheNaM assaMjaya jAva egaMtabA0 bhavaha, tae NaM te therA bha0 te annautthie evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM amhe tivihaM tiviheNaMjAva eyaMtabAlA yAvi bhavAmo? taeNaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-tujheNaM ajo! rIyaM rIyamANA puDhaviM pecceha abhihaNaha vatteha leseha saMghAeha saMghaTTeha paritAveha kilAmeha uddaveha tae NaM tujhe puDhaviM peJcemANe jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNaM asaMjayaaviraya jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha, taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-no khalu ajo! amhe rIyaMrIyamANA puDhaviM peccemo abhihaNAmojAva uvaddavemo amhe NaM ajo! rIyaMrIyamANA kAyaM vA joyaM vA riyaM Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-7 vA paDucca desaMdeseNaM vayAmo paesaMpaeseNaM vayAmo te NaM amhe desaMdeseNaM vayamANA paesaMpaeseNaM vayamANA no puDhaviM peccemo abhihaNAmo jAva uvaddavemo / taeNaM amhe puDhavi apeJcemANA aNabhihaNemANA jAva anuvaddavemANA tivihaM tiviheNaM saMjaya jAva egaMtapaMDiyA yAvi bhavAmo, tujheNaM ajo! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM assaMjaya jAva bAlA yAvi bhvh| tae NaM te annautthiyA there bhagavaMte evaM vayAsI-keNa kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo?, taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsItujhe NaM aJjo ! rIyaM rIyamANA puDhaviM pe0 jAva uddaveha, tae NaM tujhe puDhaviM peccemANA jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha / tae NaM te annautthiyA te there bhagavaMte evaM vayAsI-tujhe NaM ajjo ! gamamANe agate vItikkamijamANe avItikaMte rAyagihaM nagaraM saMpAviukAme asaMpatte, taeNaM te therA bhagavaMto te annautthie evaM vayAsI-no khalu ajjo ! amhaMgamamANe agae vIikkamijjamANe avItikkate rAyagihaM nagaraMjAvaasaMpatte, amhANaM aJjo! gamamANe gae vItikkamijamANe vItikaMte rAyagihaM garaM saMpAviukAme saMpatte tujhe NaM appaNA ceva gamamANe agae vItikkamijjamANe avItikte rAyagihaM nagaraMjAva asNptte| taeNaMte therAbhagavaMto annautthieevaM paDihaNenti paDihanittA gaippavAyaM nAmaajjhayaNaM pnnvNisu| vR. 'teNamityAdi, tatra 'ajjo'ttihe AryAH! "tivihaM tiviheNaM'titrividhaM karaNAdikaM yogamAzritya trividhena manaH-prabhRtikaraNena 'adinnaM sAijaha'tti adattaM svadadhve anumanyadhva ityarthaH 'dijjamANe adinne' ityAdi dIyamAnamadattaM, dIyamAnasya vartamAnakAlatvAd dattasya cAtItakAlavartitvAd vartamAnatItayozcAtyantabhinnatvAddIyamAnaM dattaM na bhavati dattameva dattamiti vyapadizyate, evaM pratigRhyamANAdAvapi, tatra dIyamAnaMdAyakApekSayA pratigRhyamANaM grAhakApekSayA 'nisRjyamAna' kSipyamANaM pAtrApekSayeti 'aMtare'tti avasare, ayamabhiprAyaH-yadi dIyamAnaM pAtre'patitaM saddattaM bhavati tadA tasya dattasya sataH pAtrapatanalakSaNaM grahaNaM kRtaM bhavati, yadA tu taddIyamAnamadattaM tadA pAtrapatanalakSaNaM grahaNamadattasyeti prAptamiti, nirgranthottaravAkye tu 'amhe NaMajjo! dijjamANe dinne' ityadi yaduktaMtatra kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAddIyamAnatvAderdattatvAdi smyseymiti| ___athadIyamAnamadattamityAderbhavanmatatvAyUyamevAsaMyatatvAdiguNAityAvedanAyAnyayUthikAn prati sthavirAH prAhuH-'tujheNaM ajo! appaNAceve'tyAdi, 'rIyaMrIyamANa'tti 'rItaM' gamanaM 'rIyamANAH'gacchanto gamanaM kurvANA ityarthaH 'puDhaviM pecceha' pRthivImAkramathetyarthaH 'abhihaNaha'tti pAdAbhyA- mAbhimukhyena hatha 'vatteha'tti pAdAbhidhAtenaiva 'varttayatha' zlakSNatAM nayatha 'leseha'tti 'zleSayatha' bhUmyAMzliSTAM kurutha saMghAeha'tti 'saGghAtayatha' saMhatAMkurutha 'saMghaTTeha'tti 'saMjhaTTayatha" spRzatha 'paritAveha'tti 'paritApayatha' samantAjjAtasantApAM kurutha 'kilAmeha'tti klamayathamAraNAntika-samudaghAtaM gamayathetyarthaH uvaddaveha'ttiupadravayatha mArayathetyarthaH 'kAyaMva'tti 'kArya' Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bhagavatIagasUtraM 8/-/7/410 zarIraM pratItyo-cArAdikAyakAryamityarthaH 'jogavatti 'yoga' glAnavaiyAvRtyAdivyApAraMpratItya 'riyaM vA paDucca'tti 'RtaM' satyaM pratItya-akAyAdijIvasaMrakSaNaM saMyamAzrittyathaH 'desa deseNaM vayAmI'ttiprabhUtAyAH pRthivyAye vivakSitA dezAstairvajAmo nAvizeSeNa, IryAsamitiparAyaNatvena sacetanadezaparihArato'-cetanadezaivrajAmaityarthaH, evaM paesaMpaeseNaM vayAmo' ityapinavaraM dezobhUmermahatkhaNDaM pradezastu-laghutaramiti / athoktaguNayogena nAsmAkamivaiSAM gamanamastItyabhiprAyataH sthavirAH yUyameva pRthivyAkramaNAdito'saMyatatvAdiguNA iti pratipAdanAyAnyayUthikAn pratyAhuH-'tujhe NaM ajao' ityAdi 'gaippavAyaMtigatiprodyate-prarUpyateyatratadgatipravAdaM gatervA-pravRtteH kriyAyAH prapAtaH-prapatanasambhavaprayogAdipvartheSu vartanaM gatiprapAtastatpratipAdakamadhyayanaM gatiprapAtaM tat prajJApitavanto, gtivicaarprstaavaaditi|| mU. (411) kaiviheNaMbhaMte! gaippavAe pannate?, goyamA! paMcavihe gaippavAe pannatte, taMjahA-payogagatI tatagatI baMdhaNacheyaNagatI uvavAyagatI vihAyagatI, etto Arabma payogapayaM niravasesaMbhAniyavvaM, jAva settaM vihaaygii| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti| vR. atha gatiprapAtameva bedato'bhidhAtumAha-'kaivihe Na'mityAdi, 'paogagati'tti iha gatiprapAtabhedaprakrame yadgatibhedabhaNanaMtadgatidharmatvAtprapAtasya gatibhedabhaNane gatiprapAtabhedA eva bhaniyA bhavantItinyAyAdavaseyaM, tatra prayogasya satyamanaHprabhRtikasya paJcadazavidhasya gatiHpravRttiprayogagatiH, tatagai'ttitatasya-grAmanagarAdikaMgantuM pravRttatvenataccAprAptatvena tadanantarAlapathe vartamAnatayA prasAritakramatayAcavistAraMgatasya gatistatagati, tato vA'vadhibhUtagrAmAdernagarAdau gati prAkRtatvena ttgii| asmiMzca sthAne itaH sUtrAdArabhya prajJApanAyAM SoDasaMprayogapadaM 'settaM vihAyagaI etatsUtraM yAvadvAcyametadevAha-'etto' ityAdi, taccaivaM-'baMdhaNacheyaNagaI uvavAyagaIvihAyagaI ityAdi, tatra bandhanacchedanagati-bandhanasya karmaNaH sambandhasya vA chedane-abhAve gatirjIvasya zarIrAt zarIrasya vA jIvAdvandhanacchedanagati, upapAtagatistu trividhA-kSetrabhavanobhavabhedAt, tatra nArakatiryaganaradevasiddhAnAM yat kSetre upapAtAya-utpAdAya gamanaM sA kSetropapAtagati, yA ca nArakAdanAmeva svabhave upapAtarUpAgatisAbhavopapAtagati, yacca siddhapudgalayorgamanamAtresA nobhavopapAtagati, vihAyogatistu spRzadgatyAdikA'nekavidheti / zatakaM-8 uddezakaH-7 samAptaH -:zataka-8 uddezakaH-8:vR.anantaroddezake sthavirAnpratyanyayUthikAHpratyanIkA uktAH, aSTametugurvAdipratyanIkA ucyante, ityevaMsambandhasyAsyedaM sUtram mU. (412) rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI-gurU NaM bhaMte ! paDucca kati paDiNIyA pa0 goyamA! tao paDinIyA pa0, taMjahA AyariyapaDiNIe uvajjhAyapaDiNIe therpddinniie| gaiMNaMbhaMte! paDuccakatipaDiNIyA pannattA?, goyamA! taopaDiNIyApa0, ihalogapaDiNIe paralogapaDiNIe duhologpddinniie|smuuhnnN bhaMte! paDucca kati paDiNIyA pannattA?, goyamA Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 // 2 // zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-8 tao paDiNIyA pa0, taMjahA kulapaDiNIe gaNapaDiNIe sNghpddinniie| anukaMpaM paDucca pucchA, goyamA ! tao paDiNIyA pannatA, taMjahA-tavassipaDiNIe gilANapaDiNIe sehpddinniie| suyannaM bhaMte ! paDucca pucchA, goyamA ! tao paDiNIyA pannattA, taMjahA-suttapaDiNIe atthapaDiNIe tadubhayapaDiNIe / ___ bhAvaM NaM bhaMte ! paDucca pucchA, goyamA ! tao paDiNIyA pannattA, taMjahA-nANapaDiNIe dasaNapaDiNIe crittpddinniie|| vR. 'rAyagihe'ityAdi, tatra 'gurUNaM'ti 'gurUn' tattvopadezakAnpratItya-Azritya pratyanIkamiva-pratisainyamiva pratikUlatayA ya ta pratyanIkAH, tatrAcAryaH-arthavyAkhyAtA upAdhyAyaHsUtradAtA sthavirastu jAtizrutaparyAyaH, tatra jAtyA SaSTivarSajAtaH zrutasthaviraH-samavAyagharaH paryAyasthaviro-viMzativarSaparyAyaH, etapratyanIkatA caivm||1|| "jaccAIhi avannaM bhAsai vaTTai na yAvi uvvaae| ahio chiddappehI pagAsavAI annnnulomo|| ahavAvi vae evaM uvaesa parassa deMti evaM tu / dasavihaveyAvacce kAyavva sayaM na kuvvaMti // 'gaiMNa mityAdi, 'gati' mAnuSyatvAdikAMpratItya tatrehalokasya-pratyakSasya mAnuSatvalakSaNaparyAyasya pratyanIka indriyArthaHpratikUlakAritvAt paJcAgnitapasvivadihalokapratyanIkaH, paralokojanmAntaraM tatpratyanIkaH-indriyArthaHtatparaH, dvidhAlokapratyanIkazcacauryAdibhirindriyArthaHsAdhanaparaH 'samUhannaM bhaMte !' ityAdi, 'samUha' sAdhusamudAyaM pratItya tatra kulaM-cAndrAdikaM tatsamUho gaNaH-koTikAdistatsamUhaH saGghaH, pratyanIkatAcaiteSAmavarNavAdAdibhiriti, kulaadilkssnnNcedm||1|| "ettha kulaM vineyaM egAyariyassa saMtaI jaau| tiNha kulANa miho puNa sAvekkhANaM gaNo hoi|| // 2 // savvovi nANadasaNacaraNaguNavihUsiyANa samaNANaM / samudAo puNa saMgho gnnsmudaaottikaauunnN|| 'anukaMpa'mityAdi, anukampA-bhaktapAnAdibhirUpaSTambhastAMpratItya, tatratapasvI-kSapakaH glAno-rogAdibhirasamarthaHzaikSaH-abhinavapravrajitaH, etehyanukampanIyA bhavanti, tadakaraNAkAraNAbhyAM ca prtyniikteti| ___ 'suyanna'mityAdi, zrutaM sUtrAditatra sUtra-vyAkhyeyam arthaH-tadvayAkhyAnaMniyuktyAditadubhayaMetadvitayaM, tatpratyanIkatA c||1|| "kAyA vayA ya te ciyateceva pamAya appamAyA y| mokkhAhigAriyANaMjoisajoNIhiM kiM kajjaM // " __ -ityAdi dUSaNodbhAvanaM |'bhaav'mityaadi, bhAvaH-paryAyaH, sacajIvAjIvagataH, tatra jIvasya prazasto'prazastazca, tatra prazastaH-kSAyikAdiraprazasto vivakSayaudayikaH, kSAyikAdi punarjJAnAdirUpo'to bhAvAn For Prive Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 bhagavatIaGgasUtraM 8/-14/412 jJAnAdIn prati pratyanIkaH teSAM vitathaprarUpaNato dUSaNato vA, ythaa||1|| "pAyayasuttanibaddhaM ko vA jANai paNIya keNeyaM / kiMvA caraNeNaM tu dANeNa viNA u hvitti||" etecapratyanIkAapunaHkaraNenAbhyutthitAHzuddhimarhantizuddhizcavyavahArAditivyavahAraprarUpaNAyAha mU. (413) kaiviheNaM bhaMte ! vavahAre pannate?, goyamA! paMcavihe vavahAre pannattetaMjahAAgame suttaMANA dhAraNA jIe, jahA se tattha Agame siyA AgameNaM vavahAraM paTThavejA, no ya se tattha Agame siyA jahA se tattha sute siyA sueNaM vavahAraM paTTavejjA, no vA setattha suesiyA jahA se tattha ANA siyA ANAe vavahAraM paTTavejA, no ya se tattha ANA siyA jahA se tattha dhAraNA siyA dhAraNAeNaM vavahAraM paTTavejjA, no ya se tattha dhAraNA siyAjahA se tattha jIe siyA jIeNaM vavahAraM paTTavejA, icceehiM paMcahiM vavahAraM paTTavejA, taMjahA AgameNaM sueNaM ANAe dhAraNAe jIeNaM, jahA 2 se Agame sue ANA dhAraNA jIe tahA 2 vavahAraM pttttvejaa| se kimAhubhaMte!, AgamabaliyA samaNA niggaMthA icchetaM paMcavihaM vavahAraMjayA 2 jahiM 2 tahA 2 tahiM 2 anissiovasitaM sammaMvavaharamANe samaNe niggaMthe ANAe ArAhae bhvi| vR. 'kaiviheNa mityAdi, vyavaharaNaM vyavahAro-mumukSupravRttinivRttirUpaH ihatutannibandhanatvAt jJAnavizeSo'pi vyavahAraH, tatrAgamyante-paricchidyante arthA anenetyAgamaH-kevalamanaH paryAyAvadhipUrvacaturdazakadazakanavakarUpaH, tathA zrutaM zeSamAcAraprakalpAdi, navAdipUrvANAMca zrutatve'pyatIndriyArtheSu viziSTajJAnahetutvena sAtizayatvAdAgamavyapadezaH kevalavaditi, tathA''jJA-yadagItArthaHsyapurato gUDhArthaHpadairdezAntarasthagItArthaHnivedanAyAtIcArAlocanaMitarasyApi tathaiva zuddhidAnaM, tathA dhAraNA-gItArthaHsaMvignena dravyAdyapekSayA yatrAparAghe yathA yA vizuddhi kRtA tAmavadhAraya yadaguptamevAlocanadAnatastatraiva tathaivatAmeva prayuGkte iti vaiyAvRtyakarAdervA gacchopagrahakAriNo'zeSAnucitasya prAyazcittapadAnAM pradarzitAnAMdharaNamiti, tathAjItaMdravyakSetrakAlabhAvapuruSapratisevAnuvRtyA saMhananadhRtyAdiparihAnimavekSya yat prAyazcittadAnaM yo vA yatra gacche sUtrAtiriktaH kAraNataH prAyazcittavyavahAraH pravartito bahubhiranyaizcAnuvartita iti / AgamAdInAM vyApAraNe utsargApavAdAvAha-"jahe'tyAdi, yatheti yathAprakAraH kevalAdInAmanyatamaH 'se' tasya vyavahartuM sa coktalakSaNo vyavahAraH 'tatra' teSu paJcasu vyavahAreSu madhye tasmin vA prayAzcittadAnAdivyavahArakAle vyavahartavye vA vastuni viSaye 'AgamaH'kevalAdi 'syAt' bhavet tAddazeneti zeSaH Agamena 'vyavahAra' prAyaztittadAnAdikaM 'prasthApayet' pravartayet nazeSaiH Agame'piSaDvidhe kevalenAvandhyabodhativAttasya, tadabhAvemanaHparyAyeNa, evaM pradhAnatarAbhAve itrenneti| atha 'no' naiva cazabdo yadizabdArthaH 'se' tasya sa vA tatra vyavaharttavyAdAvAgamaH syAt, 'yathA' yatprakAra se' tasya tatravyavaharttavyAdau zrutaMsyAt tAddazena zrutena vyavahAraprasthApayediti, 'icceehiM'ityAdi nigamanaM sAmAnyena, 'jahA jahA se' ityAdi tu vishessnigmnmiti| Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-8 409 etairvyavahartuphalaM praznadvAreNAha-se ki'mityAdi, atha kiM he bhadanta !-bhaTTAraka AhuH' pratipAdayanti? ye 'AgamabalikAH' uktajJAnavizeSabalavantaHzramaNA nirgranthAH kevaliprabhRtayaH 'icceyaM tiityetadvakSyamANaM,athavA ityevamiti-evaMpratyakSaM paJcavidhaMvyavahAraMprAyazcittadAnAdirUpaM 'sammaM vavaharamANe'tti saMbadhyate, vyavaharan pravarttayannityarthaH, kathaM ?-'sammati samyak, tadeva katham? ityAha-'yadA 2' yasmin 2 avasare 'yatra2' prayojane vA kSetre vAyovaucitastaM tamiti zeSaH tadA 2 kAle tasmin 2 prayojanAdau, kathambhUtam ? ityAha-anizritaiH-sarvAzaMsArahitairupAzritaH-aGgIkRto'nizritopAzritastam, athavA nizritazca-ziSyatvAdipratipannaH upAzritazcasa eva vaiyAvRtyakaratvAdinA pratyAsannatarastau, athavA nizcitaM-rAgaH upAzritaM ca-dveSaste, athavA nizritaM ca-AhArAdilipsA upAzritaM ca-ziSyapratIcchakakulAdyapekSA te na sto yatra tattatheti kriyAvizeSaNaM, sarvathA pakSapAtarahitatvena yathAvadityarthaH, iha puujyvyaakhyaa||1|| "rAgoya hoi nissA uvassio dosaaMjutto, ahavaNa AhArAI dAhI majjhaMtu esa nissA u| sIso paDicchao vA hoi uvassA klaadiiyaa||" iti AjJAyAjinopadezasyArAdhako bhavatIti, hanta ! Ahureveti guruvacanaM gamyamiti, anye tu'se kimAhubhaMte!' ityAdyevaM vyAkhyAnti-athakimAhurbhadanta! AgamabalikAHzramaNA nirgranthAH paJcavidhavyavahArasya phalamiti zeSaH, atrottaramAha-'icceya'mityAdi / mU. (414) kaivihe NaM bhaMte ! baMdhe pannate ?, goyamA ! duvihe baMdhe pannatte, tNjhaaiiriyaavhiyaabNdheysNpraaiybNdhey| IriyAvahiyannaMbhaMte! kammakineraiobaMdhaitirikkhajonio baMdhai tirikkhajoniNI baMdhai maNusso baMdhai maNussI baM0 devo baM0 devI baM0?, goyamA! no neraio baMdhai notirikkhajoNIo baMdhaino tirikkhajoniNI baMdha no devo baMdhai no devI baMdhai puvvapaDivannae paDucca maNussA ya maNussIo ya baM0 paDivajjamANae paDucca maNusso vA baMdhai 1 maNussI vA baMdhai 2 maNussA vA baMdhaMti 3 maNussIo vA baMdhaMti 4 ahavA maNusso ya maNussIya baMdhai 5 ahavA maNusso ya maNussIo ya baMdhanti 6 ahavA maNussA ya maNussI ya baMdhaMti 7 ahavA maNussA yamaNussIo ya bN0| .. tabhaMte! kiM itthI baMdhai purisobaMdhai napuMsago baMdhati itthIo baMdhantipurisAbaM0 napuMsagA baMdhanti noitthInopurisononapuMsao baMdhai?, goyamA! no itthI baMdhai no puriso baM0 jAva no napuMsagA baMdhanti puvvapaDivannae paDucca avagayavedAbaMdhati, paDivajjamANae ya paDucca avagayavedo vA baMdhati avagayavedA vA bNdhNti| jaibhaMte! avagayavedo vA baMdhai avagayavedA vA baMdhaMti te bhaMte! kiM itthIpacchAkaDo baM0 purisapacchAkaDo baM02 napuMsakapacchAkaDo baM03 itthIpacchAkaDAbaMdhati 4 purisapacchAkaDAvi baMdhaMti 5 napuMsagapacchAkaDAvi baM06 udAhu isthipacchAkaDo ya purisapacchAkaDo ya baMdhati 4 udAhu itthIpacchAkaDoyanapuMsagapacchAkaDoyabaMdhai4 udAhu purisapacchAkaDoyanapuMsagapacchAkaDo yabaMdhai 4 udAhuisthipacchAkaDoyapurisapacchAkaDoya napuMsagapacchAkaDo ya bhAniyavvaM 8, evaM ete chavvIsaMbhaMgA 26 jAva udAhu itthIpacchAkaDA ya purisapa0 napuMsakapa0 baMdhati? Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 bhagavatIagasUtraM 8/-10/414 ____ goyamA ! itthipacchAkaDovi baMdhai 1 purisapacchAkaDovi baM0 2 napuMsagapacchAkaDovi baM03 itthIpacchAkaDAvibaM0 4 purisapacchAkaDAvibaM05 napuMsakapacchAkaDAvibaM06ahavA itthIpa-cchAkaDA purisapacchAkaDo ya baMdhai 7 evaM ee ceva chavvIsaM bhaMgA bhAniyavvA, jAva ahavA isthi-pacchAkaDAyapurisapacchAkaDAya napuMsagapacchAkaDAya bNdhNti| taMbhaMte! kiMbaMdhI baMdhai baMdhissai 1 baMdhI baMdhaina baMdhissai 2 baMdhI nabaMdhaibaMdhissai3 baMdhI nabaMdhaina baMdhissai 4 nabaMdhI baMdhai baMdhissai 5 na baMdhI baMdhaina baMdhissai 6 nabaMdhIna baMdhai baMdhissai 7 nabaMdhI na baMdhai na baMdhissai 8? goyamA !bhavAgarisaM paDucca atthegatie baMdhI baMdhai baMdhissai atthegatie baMdhI baMdhai na baMdhissai, evaM taM ceva savvaM jAva atthegatie na baMdhI na baMdhai na baMdhissai, gahamAgarisaM paDucca atyaMgatiebaMdhI baMdhaibaMdhissaievaMjAva atthegatienabaMdhI baMdhaibaMdhissai, nocevaNaMnabaMdhI baMdhainabaMdhissai, atthegatienabaMdhInabaMdhaibaMdhissai atyaMgatie nabaMdhI nabaMdhaha nabaMdhissaha taMbhaMte! kiM sAiyaM sapaJjavasiyaM baMdhai sAiyaM apajjavasiyaMbaMdhai anAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai anAiyaM apajjavasiyaMbaMdhai?, goyamA! sAiyaMsapajjavasiyaMbaMdhainosAiyaMapajjavasiyaM baMdhai no anAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai no anAiyaM apjjvsiyNbNdhi| taMbhaMte ! kiM deseNaM desaMbaMdhai deseNaM savvaM baMdhai savveNaM desaMbaMdhai savveNaM savvaM baMdhai?, goyamA ! no deseNaM desaMbaMdhai no deseNaM savvaMbaMdhaino sabveNaM desaMbaMdhai savveNaM savvaM baMdhai / / vR.AjJArAdhakazca karmakSapayatizubhaMvAtadvaghnAtIti bandaM nirUpayannAhA-'kaI tyAdi, 'baMdhe'tti dravyato nigaDAdibandho bhAvataHkarmabandhaH, ihacaprakramAtkarmabandho'dhikRtaH 'IriyAvahiyAbaMdhe yattiIryA-gamanaMtapradhAna- panthA-mArgaIryApathastatrabhavamairyApathikaM-kevalayogapratyayaM karmatasyayobandhaHsatathA, sacaikasya vedanIyasya, 'saMparAiyabaMdheya'ti saMparaiti-saMsAraMparyaTati ebhiriti samparAyAH-kaSAyAsteSu bhavaM sAmparAyikaM karma tasya yo bandhaH sa sAmparAyikabandhaH kaSAyapratyaya ityarthaH, sa cAvItarAgaguNasthAnakeSu sarveSviti / 'noneraio'ityAdi, manuSyasyaivatadvandho, yasmAdupazAntamohakSINamohasayogakevalinAmeva tadvandhanamiti, 'puvapaDivannae'ityAdi, pUrva-prAkkAlepratipannamairyApathikabandhakatvaMyaistepUrvapratipannakAstAn, tadvandhakatvadvitIyAdisamayavartina ityarthaH, teca sadaiva bahavaH puruSAH striyazca santi ubhayeSAMkevalinAMsadaivabhAvAdata uktaM maNussAyamaNussIoyabaMdhaMti'tti, paDivajamANae'tti pratipadya-mAnakAnepithikakarmabandanaprathamasamayavartina ityarthaH, eSAMcavirahasambhavAdekadA manuSyasya striyAzcaikaikayoge ekatvabahutvAbhyAM catvAro vikalpAH, dvikasaMyoge tathaiva catvAraH, evamete sarve'pyaSTau, sthApanA ceyameSAm-pu01 strI puM30 strI 3 / __etadevAha-'maNusse vA ityAdi, eSAM ca puMstvAdi tattalliGgApekSayA na tu vedApekSayA, kSINopazAntavedatvAt / atha vedApekSaM strItvAdyadhikRtyAha 'taM bhaMte ! ki'mityAdi, 'no itthI'ityAdi ca padatrayaniSedhenAvedakaH praznitaH, uttare tu SannAM padAnAM niSedhaH saptamapadoktastu vyapagatavedaH, tatra ca pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAca bhavanti, tatra pUrvapratipannakAnAM vigatavedAnAM sadA bahutvabhAvAt Aha- 'puvvapaDivanne'tyAdi, Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM 8, vargaH-, uddezakaH-8 411 pratipadyamAnakAnAM tu sAmayikatvAd virahabhAvenaikAdisambhavAdvikalpadvayamata evAha'paDivajramANe 'tyAdi / apagatavedamairyApathikabandhamAzritya strItvAdi bhUtabhAvApekSayA vikalpayannAha - 'jaI'tyAdi, 'taM bhaMte! ' tadA bhadanta ! tadvA karmma 'itthIpacchAkaDe' tti bhAvapradhAnatvAnnirddezasya strItvaM pazcAtkRtaM - bhUtatAM nItaM yenAvedakenAsI strIpazcAtkRtaH evamanyAnyapi, ihaikakayoge ekatvabahutvAbhyAM SaD vikalpAH dvikayoge tu tathaiva dvAdaza trikayoge punastathaivASau, ete ca sarve SaDaviMzati, iyaM caiSAM sthApanA- strI 1 0 1 0 1 strI 3 pu0 3 na0 3 / sUtre na caturbhaGgayaSTabhaGgInAM prathamavikalpA darzitAH sarvAntimazceti athairyApathikarmabandhanamevakAlatrayeNa vikalpayannAha-'taM bhaMte!' ityAdi, 'tad' eryApathikaM karma 'baMdhI' ti baddhavAn baghnAti mantsyati cetyeko vikalpaH, evamanye'pi sapta, eSAM ca sthApanA / uttaraM tu 'bhave' tyAdi, bhave anekatropazamAdizreniprAptayA AkarSa-eryApathika ka rmANugrahaNaM bhavAkarSastaM pratItya 'astyaikaH' bhavatyekaH kazcijjIvaH prathamavaikalpikaH, tathA hi pUrvabhave upazAntamohatve satyairyApathikaM karmma baddhavAn varttamAnabhave copAzAntamohatve baghnAti anAgate copazAntamohAvasthAyAM bhantsyatIti 1 dvitIyastu yaH pUrvasmin bhave upazAntamohatvaM labdhavAn varttamAne ca kSINamohatvaM prAptaH sa pUrvaM baddhavAn varttamAne ca baghnAti zailezyavasthAyAM punarna bhansyatIti 2, tRtIyaH pUrvajanmani upazAntamohatve baddhavAn tatpratipatito na baghnAti anAgate copazAntamohatvaM pratipatsyate tadA bhansyatIti 3, caturthaH stu zailezIpUrvakAle baddhavAn zailezyAM ca na baghnAti na ca punarbhantsyatIti 4, paJcamastu pUrvajanmani nopazAntamohatvaM labdhavAniti na baddhavAn aghunA labdhamiti baghnAti punarapyeSyatkAle upazAntamohAdyavasthAyAM bhantsyatIti paJcamaH 5, SaSThaH punaH kSINamohatvAdi na labdhavAniti na pUrvaM baddhavAn aghunA tu kSINamohatvaM labdhamiti baghnAti zailezyavasthAyAM punarna bhantsyatIti SaSThaH 6, stamaH punarbhavyasya, sa hyanAdau kAle na baddhavAn aghunA'pi kazcinna baghnAti kAlAntare tu bhanatsyatIti 7, aSTamastvabhavyasya 8, sa ca pratIta eva / 'gahaNAgarisa'mityAdi, ekasminneva bhave eryApathikakarmapudgalAnAM grahaNarUpo ya AkarSo'sau grahaNAkarSastaM pratItyAstyekaH kazcijjIvaH prathamavaikalpikaH, tathAhi -upazAntamohAdiryadA eryApathikaM karma badhdhvA baghnAti tadA'tItasamayApekSayA baddhavAn varttamAnasamayApekSayA cabaghnAti anAgata- samayApekSayA 2, tRtIyastUpazAntamohatve baddhavAn tavpratipatitastu na baghnAti punastatraiva bhave upazamazreNIM pratipanno bhansyatIti, ekabhave copazama zreNI dvirvAraM prApyata eveti 3, caturthaH punaH sayogitve baddhavan zailezyavasthAyAM na baghnAti na ca bhansyatIti 4, paJcamaH punarAyuSaH pUrvabhAge upazAntamohatvAdi na labdhamiti na baddhavAn aghunA tu labdhamiti baghnAti tadaddhAyA eva caiSyatsamayeSu punarbhantsyatIti 5 / SaSThastu nAstyeva, tatra baddhavAn baghnAtItyanayorupapadyamAnatve'pi na bhantsyatIti ityasyAnupapadyamAnatvAt, tathAhi - AyuSaH pUrvabhAge upazAntamohatvAdi na labdhimiti na baddhavAn tallAbhasamaye ca baghnAti tato'nantarasamayeSu ca bhansyatyeva na tu na bhantsyati, samayamAtrasya Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8//8/414 bandhasyehAbhAvAt, yastu mohopazamanirgranthasya samayAnantaramaraNenairyApathikakarmabandhaH samayamAtro bhavati nAsI SaSTha vikalpahetuH, tadanantarairyApathikakarmabandhAbhAvasya bhAvAntaravartitvAdgRhaNAkarSasya ceha prakrAntatvAt, yadi punaH sayogicaramasamaye baghnAti tato'nantaraM na bhanatsyatIti vivakSyeta tadA yatsayogicaramasamaye baghnAtIti tadbandhapUrvakameva syAnnAbandhapUrvakaM, tatpUrvasamaye tasya bandhakatvAt, evaM ca dvitIya eva bhaGgaH syAnna punaH SaSTha iti 6, saptamaH punarbhavyavizeSasya 7, aSTamastvabhavyasyeti 8 / 412 iha ca bhavAkarSApekSeSvaSTasu bhaGgakeSu 'baMdhI baMdhai baMdhissai' ityatra prathame bhaGge upazAntamohaH, 'baMdhI baMdhai na baMdhissai' ityatra caturthe zailezIgataH, 'na baMdhI na baMdhai baMdhissai' ityatra saptame bhavyaH, 'na baMdhI na baMdhai na baMdhissai' ityatrASTame'bhavyaH, grahaNAkarSApekSeSu punareteSveva prathame upazAntamohaH kSINamoho vA, dvitIye tu kevalI, tRtIye tUpazAntamohaH, caturthe zailezIgataH paJcame upazAntamohaH kSINamoho vA, SaSThaH zUnyaH, saptame bhavyo bhAvimohopazamo bhAvimohakSayo vA, aSTame tvabhavya iti / athairyApathikabandhameva nirUpayannAha - 'ta' mityAdi, 'tata' eryApathikaM karmma 'sAiyaM sapajjavasiyaM mityAdi caturbhaGgI tatra cairyApathikakarmaNaH prathama bhaGge bandho'nyeSa tadasambhavAditi' 'ta' mityAdi, 'tat' eryApathikaM karmma 'deseNaM detaM' ti 'dazena' jIvadezena 'deza' karmmadezaM baghnAtItyAdi caturbhaGgI, tatra ca dezena karmmaNo dezaH sarvaM vA karmma sarvAtmanA vA karmmaNo dezo na badhyate, kiM tarhi sarvAtmanA sarvameva badhyate, tathAsvabhAvatvAjjIvasyeti / atha sAmparAyikabandhanirUpaNAyAha mU. (415) saMparAiyannaM bhaMte! kammaM kiM neraiyo baMdhai tirikkhajoNIo baMdhai jAva devI baMdhai ?, goyamA ! neraiovi baMdhai tirikkhajoNIovi baMdhai tirikkhajoniNIvi baMdhai maNussovi baMdha maNussIvi baMdhai devovi baMdhai devIvi baMdhai / taM bhaMte ! kiM itthI baMdhai puriso baM0 taheva jAva noitthInopurisononapuMsao baMdhai ?, goyamA ! itthIvi baM0 purisovi baMdhai jAva napuMsagovi baMdhai ahavee ya avagayavedo ya baMdhai ahavee ya avagayaveyA ya baMdhai / jai bhaMte! avagayavedo ya baMdhai avagayavedA ya baMdhanti taM bhaMte! kiM itthIpacchAkaDo baMdhai purisapacchAkaDo baMdhai ? evaM jaheva avagayavedo ya baMdhai avagayavedAya baMdhanti taM bhaMte ! kiM itthIpacchAkaDo baMdhai purisapacchAkaDo baMdhai ? evaM jaheva iriyAvahiyAbaMdhagassa taheva niravasesaM jAva ahavA itthIpacchAkaDA ya purisapacchAkaDA ya (baMdhai) napuMsagapacchAkaDA ya baMdhati / taM bhaMte! kiM baMdhI baMdhai baMdhissai 1 baMdhI baMdhai na baMdhissai 2 baMdhI na baMdhai baMdhissai 3 baMdhI na baMdhaina baMdhissai 4 ?, goyamA ! atthegatie baMdhI baMdhai baMdhissai 1 atthegatie baMdhI baMdhai na baMdhissai 2 atthegatie baMdhI na baMdhai baMdhissai 3 atthegatie baMdhI na baMdhai na baMdhissai taM bhaMte! kiM sAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai ? pucchA taheva, goyamA ! sAiyaM vA sapajjavasiyaM baMdhai agAiyaM vA sapajjavasiyaM baMdhai aNAiyaM vA apajjavasiyaM baMdhai No ceva NaM sAiyaM apajjavasiyaM baMdha / taM bhaMte! kiM deseNaM desaM baMdhai evaM jaheva iriyAvahiyAbaMdhagassa jAva savveNaM savvaM baMdhi / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 413 - zatakaM-8, vargaH:, uddezakaH-8 . vR. 'saMparAiyaM Na'mityAdi, 'kiM neraio' ityAdayaH sapta praznAH, uttarAni ca saptaiva, eteSucamanuSyamanuSavarjAH paJcasAmparAyikabandhakAevasakaSAyatvAt, manuSyamanuSyautusakaSAyitve sati sAmparAyikaM banIto na punaranyadeti / / sAmparAyikabandhamevastryAdyapekSayA nirUpayannAha-'taMbhaMte! kiMitthI'tyAdi, iha yAstryAdayo vivakSitaikatvabahutvAHSaT sarvadA sAmparAyikaMbajanti, apagatavedazca kadAcideva, tasyakAdAcikatvAt, tatazca stryAdayaH kevalA baghnanti apagatavedasahitAzca, tatazca yadA'pagatavedasahitAstadocyate athavaite stryAdaya baghnanti apagatavedazca, tasyaikasyApi sambhavAt, athavaite stryAdayo baghnanti apagatavedAzca, teSAM bahUnAmapi sambhavAt, apagatavedazca sAmparAyikabandhako vedatraye upazAnte kSINe vA yAvadyathAkhyAtaM na prApnoti tAvallabhyata iti, iha ca pUrvapratipannapratipadyamAnakavivakSA na kRtA, dvayorapyekatvabahutvayovina nirvizeSatvAt, tathAhi-apagatavedatve sAmparAyikabandho'lpakAlIna eva, tatraca yo'pagatavedatvaMpratipannapUrvasAmparAyikaMvaghnAtyasAveko'neko vA syAt, evaM prtipdymaanko'piiti| athasAmparAyikakarmabandhameva kAlatrayeNa vikalpayannAha-'taMbhaMte! ki mityAdi, iha ca pUrvokteSvaSTAsu vikalpeSvAdyAzcatvAra eva saMbhavanti netare, jIvAnAM sAmparAyikakarmabandhasyAnAditvena 'nabaMdhI'tyasyAnupapadyamAnatvAt, tatraprathamaH sarva eva saMsArIyathAkhyAtAsaMprAptopazamakakSApakAvasAnaH, sa hi pUrvaM baddhavAn vartamAnakAle tu baghnAti anAgatakAlApekSayA tu bhansyati 1, dvitIyastu mohakSayAtpUrvamatItakAlApekSayA baddhavAn vartamAnakAle tu badhnAti bhAvimohakSa-yApekSayAtunabhansyati2, tRtIyaH punarupazAntamohatvAtpUrvaMbaddhavAnupazAntamohatve na baghnAti tasmAcyutaH punarbhantasyatIti 3, caturthaHstu mohakSayAtpUrvaM sAmparAyikaM karma baddhavAn upazAnta mohatvenabadhnAti tasmAcyutaHpunarbhansyatIti3, caturthaHstumohakSayAtpUrvaM sAmparAyikaM karma baddhavAn mohakSe na baghnAti na ca bhansyatIti / sAmparAyikakarmabandhameLAzrityAha 'taM'mityAdi, 'sAiyaMvA sapajjavasiyaMbaMdhaittiupazAntamohatAyAzcyutaH punarupazAntamohatAM kSINamohatAM vA pratipatsyamAnaH, 'aNAiyaM vA sappajjavasayaM baMdhaittiAditaHkSapakApekSamidam, 'aNAiyaM vAapajjavasiyaMbaMdhai'ttietaccAbhavyApekSaM, 'no cevaNaM sAiyaM apajjavasiyaMbaMdhaitti, sAdisAmparAyikabandho hi mohopazamAcyutasyaiva bhavati, tasya cAvazyaM mokSayAyitvAtsAmparAyikabandhasya vyavacchedasambhavaH, tatazca na sAdiraparyavasAnaH saampraayikbndho'stiiti| anantaraM karmavaktavyatoktA, atha karmasveva yathAyogaMparISahAvatAraM nirUpayitumicchu: karmaprakRtIH parISahAMzca tAvadAha mU. (416) kai NaM bhaMte ! kammapayaDIo pannattAo?, goyamA ! aTTha kammapayaDIo pannattAo, taMjahA-nANAvaranijaM jAva aMtarAiyaM / karaNaM bhaMte! parIsahApannattA?, goyamA!bAvIsaMparIsahA pannattA, taMjahA-digiMchAparIsahe pivAsAparIsahe jAva daMsaNaparIsahe / ee NaM bhaMte ! bAvIsaM parIsahA katisu kammapagaDIsu samayoraMti ?, goyamA ! causu Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 bhagavatIagasUtraM 8/-18/416 kammapayaDIsu samoyaraMti, taMjahA-nANAvaranije veyanije mohanije aNtraaie| nANAvaranijjeNaMbhaMte! kamme kati parIsahA samoyaraMti?, goyamA! do parIsahAsamoyaraMti, taMjahA pannAparIsahe nANaparIsahe y| ___ veyanijeNaMbhaMte! kammekati parIsahAsamoyaraMti?, goyamA! ekkArasa parIsahAsamoyaraMti, taMjahA vR. 'katiNamityAdi, parIsaha'ttiparIti-samantAtsvahetubhirudIritAmArgAcyavananirjarArthaM sAdhvAdibhiH sahyanta iti parISahAste ca dvAviMzatiriti 'digiMcha'tti bubhukSA saiva parISahaHtapo'rthaHmaneSaNIyabhaktaparihArArthaM vA mumukSuNA pariSahyamANatvAt digiMchAparIsahetti, evaM pipAsAparIsaho'pi, yAvacchabdalabdhaMsavyAkhyAnamevaMzya-'sIyaparIsahe usiNaparIsahe' zItoSNe parISahau AtApanArthaM zItoSNabAdhAyAmapyagnisevAsnAnAdyakRtyaparivarjanArthaM vA mumukSuNA tayoH pariSahyamANatvAt, evamuttaratrApi, 'daMsamasagaparIsahe' daMza mazakAzca-caturindriyavizeSAH, upalakSaNatvAzcaiSAM yukAmatkuNamakSikAdiparigrahaH, parISahatA caiteSAM dehavyathAmutpAdayatsvapi tessvnivaarnnbhydvessaabhaavtH| ___ 'acelaparIsahe'celAnAM-vAsasAmabhAvo'celaMtacca parISaho'celatAyAMjIrNApUrNamalinAdicelatveca lajjAdainyAkAGkSAdhakaraNenapariSahyamANatvAditi, araiparIsahe' arati-mohanIyajo manovikAraH sA ca parISahastanniSedhanena sahanAditi 'itthiyAparIsahe' striyAH parISahaH 2 tat parISahaNaMcatannirapekSatvaM brahmacaryamityarthaH 'cariyAparIsahe' caryA-grAmanagarAdiSusaMcaraNaMtatapariSahaNaM cApratibaddhatayAtatkaraNaM nisIhiyAparIsahe naiSedhikI-svAdhyAyabhUmisUnyAgArAdirUpAtatpariSahaNaM ca tatropasargeSvatrAsaH 'sejjAparIhe' zayyA-vatistatpariSahaNaMca tjjnyduHkhaaderupekssaa| 'akkosaparIsahe' Akrozo-durvacanaM vahaparIsahe' vyadhovadhevA-yaSTyAditADanaMtatparISahaNaM cakSAntyavalambanaM 'jAyaNAparIsahe' yAcA-bhikSaNaMtatpariSahaNaMcatatramAnavarjanam 'alAbhaparIsahe' alAbhaH-pratItastatpariSahaNaMcatatra dainyAbhAvaH rogaparIsahe' rogo-ruktatpariSahaNaMca tatpIDAsahanaM cikitsAvarjanaMca taNaphAsaparIsahe' tRNasparza-kuzAdisparzastatpariSahaNaMcakAdAcitkatRNagrahaNe tatsaMsparzajanyaduHkhAdhisahanaM 'jallaparIsahe' jallo-malastatpariSahaNaMcadezataH sarvatovAsnAnodvarttanAdivarjanaM 'sakkArapurakkAraparIsahe' satkAro-vastrAdipUjA puraskAro-rAjAdikRtAbhyutthAnAdistatpariSahaNaM ca tatsadbhAve AtmotkarSavarjanaM tadabhAve dainyavarjanaM tadanAkAGkSa ceti / 'pannAparIsahe' prajJA-matijJAnavizeSastatpariSahaNaMcaprajJAyAabhAve udvegAkaraNaMtadabhAve camadAkaraNaM nANaparIsahe' jJAna-matyAditatpariSahaNaMcatasya viziSTasya sadbhAvemadavarjanamabhAve ca dainyaparivarjanaM, granthAntare tvajJAnaparISaha iti paThyate, 'dasaNaparIsahe' darzanaM-tattvazraddhAnaM tatpariSahaNaM ca jinAnAM jinoktasUkSmabhAvAnAM caashrddhaanvrjnmiti| ___ 'kaisu kammapayaDIsu samoyaraMti'tti katiSu karmaprakRtiSu viSaye parISahAH samavatAraM / vrajantItyarthaH 'paNNAparIsahe tyAdiprajJAparISahejJAnAvaraNematijJAnAvaraNarUpesamavatarati, prajJAyA abhAvamAzritya, tadabhAvasya jJAnavaraNodayasambhavatvAt, yattu, tadabhAve dainyaparivarjanaMtatsadbhAve ca mAnavarjanaM taccAritramohanIyakSayopazamAderiti, evaM jJAnaparISaho'pi navaraM matyAdijJAnAvaraNe'vatarati, pNce'tyaadigaathaa| Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH:, uddezakaH-8 415 mU. (417) paMceva AnupuvvI cariyA sejjA vahe ya roge y| taNaphAsa jallameva ya ekArasa vednijNmi|| vR. 'paMceva AnupuvvI'tikSutpipAsAzItoSNadaMzamazakaparISahA ityarthaH, eteSuca pIDaiva vedanIyotthAtadaghisahanaMtu cAritramohanIyakSayopazamAdisambhavaM, adhisahanasya cAritrarUpatvAditi mU. (418) saNamohaNijje NaM bhaMte ! kamme kati parIsahA samoyaraMti, goyamA ! ege dasaNaparIsahe samoyarai, carittamohaNije gaMbhaMte ! kamme kati parIsahA samoyaraMti?, goyamA! ege daMsaNaparIsahe samoyarai, carittamohaNijjeNaMbhaMte! kamme kati parIsahA samoyaraMti?, goyamA satta parIsahA samoyaraMti, taMjahA vR. "ege daMsaNaparIsahe samoyarati'tti yato darzanaM tattvazraddhAnarUpaM darzanamohanIyasya kSayopazamAdau bhavati udaye tuna bhavatItyatastatra darzanaparISahaH samavataratIti / mU. (419) aratI acela itthI nisIhiyA jAyaNA ya akkose| sakArapurakAre carittamohaMmi sattete // vR. 'araI tyAdi gAthA, tatra cAratipariSaho'ratimohanIye tajjanyatvAt, acelaparISaho jugupsAmohanIye lajjApekSayA, strIparISahaH puruSavedamohe stryapekSayAtupuruSaparISaha-strIvedamohe, tattvataH stryAdhabhilASarUpatvAttasya, naiSedhikIparISaho bhayamohe upasargabhayApekSayA, yAcAparISaho mAnamohetadduSkaratvApekSayA,AkrozaparISahaHkrodhamohekrodhotpatyapekSayA, satkArapuraskAraparISaho mAnamohe madotpatyapekSayA samavatarati, sAmAnyatastu sarve'pyete caaritrmohniiyesmvtrntiiti| mU. (420) aMtarAie NaM bhaMte ! kamme kati parIsahA samoyaraMti?, goyamA ! ege alAbhaparIsahe smoyri| sattavihabaMdhagassaNaMbhaMte! kati parIsahA pannatA?, goyamA! bAvIsaMparIsahA paNmattA, vIsaMpuNavedei, jaM samayaMsIyaparIsahaM vedetinotaMsamayaMusiNaparIsahaM vedeijaMsamayaMusiNaparIsahaM vedeinotaMsamayaMsIyaparIsahaM vedei, jaMsamayaMpariyAparIsaha vedetinotaMsamayaMnisIhiyAparIsahaM vedeti jaM samayaM nisIhiyAparIsahaM vedei notaM samayaM cariyAparIsahaM vedei / aTThavihabaMdhagassaNaM bhaMte ! kati parIsahA pannattA?, goyamA! bAvIsaM parIsahA pannattA, taMjahA-chuhAparIsahe pivAsAparIsahe sIyapa0 daMsapa0 masagapa0 jAva alAbhapa0, evaM aTThavihabaMdhagassa vi sattavihabaMdhagassa vi| chavihabaMdhagassaNaM bhaMte ! sarAgachaumatthassa kati parIsahA pannattA?, goyamA! coddasa parIsahA pannattA bArasapuNa vedei, jaMsamayaMsIyaparIsahaM vedeiNataMsamayaM usiNaparIsahaM vedeijaM samayaM usiNaparIsahaM vedei no taM samayaM sIyaparIsahaM vedei, jaM samayaM cariyAparIsahaM vedeti no taM samayaM senAparIsahaM vedei jaM samayaM sejjAparIsahaM vedeti no taM samayaM cariyAparIsahaM vedei / egavihabaMdhagassaNaMbhaMte! vIyarAchaumatthassa kati parIsahA pannatA?, goyamA! evaM ceva jaheva chavvihabaMdhagassa nnN| ___ egavihabaMdhagassa NaM bhaMte ! sajogibhavatthakevalisa kati parisahA pannatA ?, goyamA! ekkArasa parIsahA pannattA, navapuNa vedei, sesaMjahA chvihbNdhgss| Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 bhagavatIagasUtraM 8/-18/420 abaMdhagassaNaMbhaMte! ajogibhavatthakevalissa katiparIsahApannattA?, goyamA! ekArasa parIsahA pannattA, nava puNa vedei, jaMsamayaMsIyaparIsahaM vedetinotaMsamayaM usiNaparIsahaM vedeijaM samayaM usiNaparIsahaM vedeti no taM samayaM sIyaparIsahaM vedei, jaM samayaM cariyaparIsahaM vedei no taM samayaM sejjAparIsahaM vedetijaM samayaM sejAparisahaM vedei no taM samayaMcariyAparIsahaM vedei // vR. 'egealAbhaparIsahe samoyaratittialAbhaparISahaevAntarAye samavatarati, antayAraM ceha lAbhAntarAyaM, tadudaya eva lAbhAbhAvAt, tadadhisahanaMca cAAritramohanIyakSayopazama iti // atha bandhasthAnAnyAzrityaparISahAn vicArayannAha- 'sattavihe'tyAdi, saptavidhabandhakaH-AyurvajazeSakarmabandhakaH 'jaMsamayaMsIyaparIsaha'mityAdi, yatrasamayezItaparISahaM vedayatenatatroSNaparIsahaM,zItoSNayoH paraspakamatyantavirodhenaikadaikatrAsambhavAt, atha yadyapi zItoSNayorekadaikatrAsambhavastathA'pyAtyantike zIte tatAvidhAgnisannidhau yugapadevaikasya puMsa ekasyAM dizi zItamanyasyAMcoSNamityevaMdvayorapizItoSNaparISahayorastisambhavaH, naitadevaM, kAlakRtazItoSNAzrayatvAdadhikRtasUtrasyaivaMvidhavyatikarasya vA prAyeNa tpsvinaambhaavaaditi| tathA 'jaMsamayaMcariyAparIsaha mityAditatracaryA-grAmAdiSusaMcaraNanaiSedhikIca-grAmAdiSu pratipannamAsakalpAdeH svAdhyAyAdinimittaM zayyAto vivikta taropAzraye gatvA niSadanam, evaM cAnayorvihArAvasthAnarUpatvena parasparavirodhAnnaikadA sambhavaH, atha naiSedhikIvacchayyA'picaryayA saha viruddhetinatayorekadAsambhavastataizcakonaviMzatereva parISahANAmutkarSeNaikadA vedanaMprAptamiti, naivaM,yatogrAmAdigamanapravRttauyadA kazcidautsukyAdanivRttatatpariNAma eva vizrAmabhojanAdyarthaHmitvarazayyAyAMvartatetadobhayamapyaviruddhameva, tattvatazcaryAyAasamAptatvAAzrayasyacAzrayaNAditi, yadyevaM tarhi kathaM SavidhabandhakamAzritya vakSyati - 'jaMsamayaMcariyAparIsahaMveetinotaMsamayaMsejjAparisahaM veei'ityAdIti?,atrocyate, SaDvidhabandhako mohanIyasyA vidyamAnakalpatvAt sarvatrautsukyAbhAvena zayyAkAle zayyAyAmeva varttate na tu bAdararAgavadautsukyena vihArapariNAmAvicchedAccaryAmapi, atastadapekSayA tayoH parasparavirodhAdhugapadasambhavaH, tatazca sAdhveva 'jaM samayaM carie tyaadiiti| 'chavihabaMdhe'tyAdi, SavidhabandhakasyAyurmohavarjAnAMbandhakasya sUkSmasamparAyasyetyarthaH, etadevAha-'sarAgachaumatthasse'tyAdi, sUkSmalobhANUnAMvedanAtsarAgo'nutpannakevalatvAcchadmasthastataH karmadhArayo'tastasya 'coddasaparIsaha'ttiaSTAnAM mohanIyasambhavAnAMtasya mohAbhAvenAbhAvAtdvAviMzataH zeSAzcaturdazaparISahA iti, nanu sUkSmasamparAyasya caturdazAnAmevAbhidhAnAnmohanIyasambhavAnAmaSTAnAsambhavA ityuktaM, tatazca sAmarthyAdanivRttibAdarasaMparAyasya mohanIyasambhavAnAmaSTAnAmapi sambhavaH prAptaH, kathaM caitad yujyate? yato darzanasaptakopazame bAdarakaSAyasya darzanamohanIyodayAbhAvena darzanaparISahAbhAvAsaptAnAmeva sambhavo nASTAnAM, atha darzanamohanIyasattApekSayA'sAvapISyata itya,STAveva tarhi upazamakatve sUkSmasamparAyasyApimohanIyasattAsadbhAvAtkathaM tadutthAHsarve'piparISahAnabhavanti iti, nyAyasya samAnatvAditi, atrocyate, yasmAddarzanasaptakopazamasyoparyeva napuMsakavedAdhupazamakAle'nivRttibAdarasamparAyo bhavati, na cAvazyakAdivyatiriktagranthAntaramatena darzanatrayasya Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM 8, varga:-, uddezakaH-8 bRhati bhAge upazAnte zeSe cAnupazAnte eva syAt, napuMsakavedaM cAsau tena sahopazamayitumupakramate, tatazca napuMsakavedopazamAvasare'nivRttibAdarasamparAyasya sato darzanamohasya pradezata udayo'sti na tusattaiva, tatastavpratyayo darzanaparISahastasyAstIti tatazcASTAvapi bhavantIti, sUkSmasamparAyasya tu mohasattAyAmapi na parISahahetubhUtaH sUkSmo'pi mohanIyodayo'stIti na mohajanyaparISahasambhavaH, Aha ca || 9 || "mohanimittA aTThavi bAyararAge parIsahA kiha nu / kiha vA suhumasarAge na hoMti uvasAmae savve // -AcArya Aha // 2 // sattagaparao ciyajeNa bAyaro jaM ca sAvasesaMmi / maggillaMbhi purille laggai to daMsaNassAvi // labbhai paesakammaM paDucca suhumodao tao aTTha / tassa bhaniyA na suhume na tassa suhumodao'vi jao / / // 3 // yacca sUkSmasamparAyasya sUkSmalobhakiTTikAnAmudayo nAsau parISahaheturlobhahetukasya parISahasyAnabhidhAnAt, yadi ca ko'pi kathaJcidasau syAttadA tasyehAtyantAlpatvenAvivakSeti 417 'egavihabaMdhagassa' tti vedanIyabandhakasyetyarthaH, kasya tasya ? ityata Aha- 'vIyarAgachaumatthassa' tti upazAntamohasya kSINamohasya cetyarthaH evaM ceve' tyAdi caturdaza prajJaptA dvAdaza punarvedayatItyarthaH, zItoSNayozcaryAzayyayozca paryAyeNa vedanAditi / anantaraM parISahA uktAsteSu coSNaparISahastaddhetavazca sUryA ityataH sUryavaktavyatAyAM nirUpayannAha mU. (421) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti majjhaMtiyamuhuttaMsi mUle ya dUre ya dIsaMti atthamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti ?, haMtA goyamA jaMbuddIve NaM dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi dUre ya taM caiva jAva atthamaNamuhuttaMsi dUre ya bhUle ya dIsaMti / jaMbUddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA uggamaNa muhuttaMsi majjhaMsiya muhuttaMsiya atthamaNa muhuttaMsiya savvattha samA uccatteNaM? haMtA goyamA ! jaMbuddIve NaM dIve sUriyA uggamaNa jAva uccatteNaM jaiNaM bhaMte! jaMbuddIve2 sUriyA uggamaNa muhuttaMsi ya majjhaMtiya atthamaNamuhuttaMsi mUle jAva uccatte se keNaM khAi aTTeNaM bhaMte! evaM vuccai jaMbuddIve NaM dIve suriyA uggamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti jAva atthamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti ?, goyamA lesApaDidhAeNaM uggamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti lesAbhitAveNaM majjhaMtiyamuhuttaMsi mUle ya dUre ya dIsaMti lessApiDaghAeNaM atthamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle yadIsaMti, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai-jaMbuddIve NaM dIve sUriyA ugagamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsanti jAva atthamaNa jAva dIsaMti / jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM gacchaMti paDuppannaM khettaM gacchaMti anAgayaM khettaM gacchaMti ?, goyamA ! no tIyaM khettaM gacchaMti paDuppannaM khettaM gacchaMti no anAgayaM khettaM gacchati, 5 27 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 bhagavatIaGgasUtraM 8/-12/421 jaMbuddIveNaMdIvesUriyA kiMtIyaM khetaMobhAsaMtipaDuppannakhetaMobhAsaMtianAgayaMkhettaMobhAsaMti, taMbhaMte ! kiM puDhe obhAsaMti apuDhe obhAsaMti ?, goyamA! puDhe obhAsaMti no apuDhe obhAsaMti jAva niyamA chaddisiM / jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM ujjoveMti evaM ceva jAva niyamA chaddisiM, evaM taveti evaM bhAsaMti jAva niyamA chdisiN| jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyANaM kiM tIe khette kiriyA kaJjai paDuppanne khette kiriyA kajai anAgae khete kiriyA kajjai ?, goyamA ! no tIe khette kiriyA kajjai paDuppanne khete kiriyA kaJjai no anAgae khete kiriyA kajjai, sA bhaMte ! kiM puTThA kajjati apuTThA kajjai ?, goyamA! puTThA kajjai no apuTThA kajjati jAva niyamA chadisi / jaMbudIveNaMbhaMte! dIvesUriyA kevatiyaMkhettaMuTuMtavaMti kevatiyaM khettaMahe tavaMti kevatiyaM khettaM tiriyaM tavaMti ?, goyamA ! egaMjoyaNasayaM uDaM tavaMti aTThArasa joyaNasayAiM ahe tavaMti sIyAlIsa joyaNasahassAiM donni tevaDhe joyaNasae eka vIsaM ca saTThiyAe joyaNassa tiriyaM tvNti| ___ aMtoNaM bhaMte! mAnusuttarassa pavvayassaje caMdimasUriyagahagaNanakkhattatArArUvAteNaM bhaMte devA kiMuddovavannagA jahA jIvAbhigametaheva niravasesaMjAva ukkoseNaM chmmaasaa| bahiyANaMbhaMte mANusattarassa jahA jIvAbhigamejAva iMdaTThANeNaMbhaMte! kevatiyaMkAlaM uvavAeNaM virahie pannatte goyamA ! jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM chammAsA / sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!|| vR. 'jaMbuddIve ityAdi, dUreya mUle yadIsaMti'tti dUre ca' draSTasthAnApekSayA vyavahite deze 'mUle ca' Asanne draSTapratItyapekSayA sUryau zyete, draSTA hi svarUpato bahubhiryojanasahanaivayavahitamudgamAstamaya yoH sUryaM pazyati, AsannaM punarmanyate, sadbhUtaM tu vipra karSa santamapina pratipadyata iti / 'majjhaMtiyamuhuttasimUle yadUreya dIsaMti'ttimadhyo-madhyamo'ntovibhAgogaganasya divasasya vA madhyAntaH sa yasya muhUrtasyAsti sa madhyAntikaH sa cAsau muhUrtazceti madhyAntikamuhUrtastatra 'mUle ca' Asanne deze draSTasthAnapekSayA dUreca' vyavahite deze draSTupratItyapekSayA sUryau 6zyete, draSTA hi madhyAhne udayAstamanadarzanApekSayA''sannaM raviM pazyati yojanazatASTakenaiva tadAtasya vyavahitattvAt, manyate punarudayAstamayapratItyapekSayA vyvhitmiti| "savvattha samA uccatteNaMti samabhUtalApekSayA sarvatroccatvamaSTau yojanazatAnItikRtvA, 'lesApaDighAeNaM'tejasaH pratighAtena dUrataratvAt taddezasyatadaprasaraNenetyarthaH, lezyApratighAte hi sukhadRzyatvena dUrastho'pi svarUpapeNa sUrya AsannapratatiM janayati, 'lesAbhitAveNaM titejaso'bhitApena, madhyAhnehiAsatrataratvAtsUryastejasApratapati,tejaHpratApeca duIzyatvena pratyAsanno'pyasau duurprtiitijnytiiti| ___ 'no tIyaM khettaM gacchati'tti atItakSetrasyAtikrAntatvAt, 'paDuppannaM'ti vartamAnaM gamyamAnamityarthaH, 'no anAgaya'ti gamiSyamANamityarthaH, iha ca yadAkAzakhaNDamAdityaH svatejasA vyApnoti tat kSetramucyate, 'obhAsaMti'tti 'avabhAsayataH' ISadudadyomityarthaH, iha ca yadAkAzakhaNDamAdityaHsvatejasAvyApnotitat kSetramucyate, obhAsaMti'tti avabhAsayataH' ISadudhyotayataH 'puDhe'ti tejasA spRSTa 'jAva niyamA chaddisiMti iha yAvatkaraNAdidaM ddazya-taM bhaMte ! kiM ogADhaM Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 419 zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-8 obhAsai anogADhaM obhAsai ?, goyamA ! ogADhaM obhAsAi no anogADha' mityAdi 'taM bhaMte! katidisiM obhAsei ?, goyamA !' ityetadantamiti / 'ujjoveti' tti 'udghotayataH' atyarthaM dyotayataH 'tavaMti'tti tApayataH uSNaMrazmitvAttayoH 'bhAsaMti' tti bhAsayataH zobhayata ityarthaH / uktamevArthaM ziSyahitAya prakArAntareNAha - 'jaMbU' ityAdi, 'kiriyA kajjai' tti avabhAsanAdikA kri yA bhavatItyarthaH 'puTTha' tti tejasA spRSTAt-sparzanAd yA sA spRSTA 'egaM joyaNasayaM uDDa tavaMti'tti svasvavimAnasyopari yojanazatapramANasyaiva tApakSetrasya bhAvAt 'aTThArasa joyaNasayAI ahe tavaMti 'tti, kathaM ?, sUryAdaSTAsu yojanazateSu bhUtalaM bhUtalAca yojanasahe'- dholokagrAmA bhavanti tAMzca yAvadudadyotanAditi, 'sIyAlIsa 'mityAdi, etacca sarvotkRSTadivase cakSuspazapeikSayA'vaseyamiti / anantaraM sUryavaktavyatoktA, atha sAmAnyena jyotiSkavaktavyAmAha- 'aMtoNaM bhaMte ' ityAdi, 'jahA jIvAbhigame taheva niravasesaM 'ti tatra cedaM sUtramevaM- ' kappovavannagA vimANovavannagA cArovavvanagA cAraTTiiyA gairaiyA gaisamAvannagA ?, goyamA ! te NaM devA no uDDovavannagA no kappovavannagA vimANovavannagA cArovavannagA' jyotizcakracaraNopalakSitakSetropapannA ityarthaH 'no cAraTThiiyA'iha cAro-jyotiSAmavasthAnakSetraM 'no' naiva cAre sthitiryeSAM te taSA ata eva 'gairaiyA' ata eva 'gaisamAvannagA'ityAdi, kiyaddUramidaM vAcyam ? ityAha 'jAva ukkoseNaM chammAsa'tti idaM caivaM draSTavyam- 'iMdaTThANe NaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM virahie uvAvaeNaM' goyamA! jahantreNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM chammAsa' tti, 'jahI jIvAbhigame tti, idamapyevaM tatra - 'jaM caMdimasUriyagahagaNa nakkhattarAtArArUvA te NaM bhaMte! devA kiM uDDovavannagA ?' ityAdi praznasUtram, uttaraM tu 'goyamA ! te NaM devA no uDDovavannagA no kappovavannagA vimANovavannagA no cArovavannagA cAraTThiiyA no gairaiyA no gaisamAvannage'tyAdIti / zatakaM - 8 uddezakaH-8 samAptaH -: zatakaM - 8 uddezaka:- 9: vR. aSTamoddezake jyotiSAM vaktavyatoktA, sA ca vaizrasikIti vaisikaM proyogikaM ca bandhaM pratipipAdayiSurnavamoddezakamAha, tasya cedamAdisUtram mU. (422) kaivihe NaM bhaMte! baMdhe pannatte ?, goyamA ! duvihe baMdhe pannatte, taMjahApayogabaMdhe ya vIsasAbaMdhe ya // vR. 'kaivihe Na' mityAdi 'baMdhe 'ti bandhaH - pudgalAdiviSayaH sambandhaH 'paogabaMdhe ya'tti jIvaprayogakRtaH 'vIsasAbaMdhe ya'tti svabhAvasaMpannaH / mU. (423) vIsasAbaMdhe NaM bhaMte! kiMtivihe pannatte ?, goyamA ! duvihe pannatte, taMjahAsAiyavIsasAbaMdhe anAivIsasAbaMdhe ya / anAiyavIsasAbaMdhe NaM bhaMte! kativihe pannatte ?, goyamA tivihe pannatte, taMjahA-dhammatthikAya annamanna anAdIyavIsasAbaMdhe adhammatthikAyaannamannaanAdIyavIsasAbaMdhe AgAsatthikAya annamanna anAdIyavIsasAbaMdhe / dhammatthikAyaannamannaanAdIyavIsasAbaMdhe NaM bhaMte! kiM desabaMdhe savvabaMdhe ?, goyamA ! desabaMdhe no savvabaMdhe, evaM ceva adhammatthikAyaanmannaanAdIyavIsasAbaMdhevi, evamAgAsatthikAya Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 bhagavatIagasUtraM 8/-/9/423 annmnn-anaadiiyviissaabNdhe| dhammatthikAyaannamannaanAiyavIsasAbaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA! savvaddhaM, evaM adhammatthikAe, evaM aagaastthikaaye| sAdIyavIsasAbaMdheNaMbhaMte! kativihe pannate?,goyamA! tivihe pannate, taMjahA-baMdhaNapaccaie bhAyaNapaccaie prinnaampnycie| se kiMtaMbadhaNapaccaie?, 2 janaM paramANupuggalAdupaesiyAtipaesiyAjAvadasapaesiyA saMkhejjapaesiyA asaMkhejjapaesiyA, anaMtapaesiyANaMbhaMte! khaMdhANaMvemAyaniddhayAevemAlukkhayAe vemAyaniddhalukkhayAe baMdhaNapaccae NaM baMdhe samuppajjai jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kAlaM, settaM bNdhnnpccie| se kiM taM bhAyaNapaccaie?, bhA02 jannaM junnasurAjunnagulajunnataMdulANaM bhAyaNapaccaieNaM baMdhe samuppajjai jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhenaM kAlaM, settaM bhaaynnpnycie| se kiMtaMpariNAmapaJcaie?, pariNAmapaccaie jannaMabbhANaM abbharukkhANaM jahAtatiyasae jAva amohANaM pariNAmapaJcaie NaM baMdhe samuppajjai jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM chammAsA, settaM pariNAmapaJcaie, settaM sAdIyavIsasAbaMdhe, settaM viissaabNdhe| vR.yathAsattinyAyamAzrityAha-'vIsase'tyAdi, 'dhammasthikAyaannamannaanAIyavIsasAbaMdhe yatti dharmAstikAyasyAnyo'nya-pradezAnAMparaspareNayo'nAdiko vizrasAbandhaH satathAevamuttaratrApi 'desabaMdhe'tti dezatodezApekSayA bandho dezabandho yathA saGkalikAkaTikAnAM, 'savvabaMdhe'tti sarvataH sarvAtmanA bandhaH sarvabandho yathA kSIranIrayoH 'desabandhe no savvabaMdhe'ttidharmAstikAyasya pradezAnAM parasparasaMsparzena vyavasthitatvAddezabandha evana punaH sarvabandhaH, tatra hi ekasya pradezasya pradezAntaraiH sarvathA bandhe'nyo'nyAntarbhAvanaikapradezatvameva syAt nAsaGkhayeyapradezatvamiti // 'savvaddhaM'ti sarvAddhAM-sarvakAlaM 'sAiyavIsasAbaMdhe yatti sAdiko yo vizrasAbandhaH sa tathA, 'baMdhaNapaccaie'tti badhyate'neneti bandhanaM-vivakSitasnigdhatAdiko guNaH sa eva pratyayoheturyatrasatathAevaMbhAjanapratyayaH pariNAmapratyayazca, navaraMbhAjana-AdhAraH pariNAmo-rUpAntaragamanaM 'jannaMparamANupuggale'tyAdau paramANupudgalaH paramANureva 'vemAyaniddhayAe'ttiviSamA mAtrAyasyAM sA vimAtrAsAcAsau snigdhatA ceti vimAtrasnigdhatA tayA, evamanyadapi padadvayam, idmuktNbhvti||1|| "samaniddhayAe bandho na hoi samalukkhayAevi na hoi| vemAyaniddhalukkhattaNeNa baMdho u khaMdhANaM // " / ayamarthaH-samaguNasnigdhasya samaguNasnigdhena paramAmudvayaNukAdinA bandho na bhavati, samaguNarUkSasyApi samaguNarUkSeNa, yadA punarvimA mAtrA tadA bhavati bandhaH, viSamamAtrAnirUpaNArthaM cocyte||1|| "niddhassa niddheNa duyAhieNaM, lukkhassa lukkheNa duyaahiennN| niddhassa lukkheNa uvei baMdho, jahannavajo visamo samo vA / / " iti baMdhaNapaJcaieNaM ti bandhanasyabandhasya pratyayo-heturuktarUpavimAtrasnigdhatAdilakSaNo bandhanameva vA vivakSitasnehAdi pratyayo bandhanapratyastena, ihaca bandhanapratyayaneti sAmAnya vimAtra Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatarka-8, varga:-, uddezaka:- 9 snigdhatayetyAdayastu tadbhedA iti / 'asaMkhejjaM kAlaM' ti asaGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIrUpaM 'junasure' tyAdi tatra jIrNasurAyAH styAnIbhavalakSaNo bandhaH, jIrNaguDasya jIrNatandulAnAM ca piNDI bhavanalakSaNaH mU. (424) se kiM taM payogabaMdhe ?, payogabaMdhe tivihe pannatte, taMjahA - anAie vA apajjavasie sAie vA apajjavasie sAie vA sapajjavasie, tattha NaM je se anAie apajjavasie se gaM aTThaNhaM jIvamajjhapaesANaM // tatthavi NaM tiNhaM 2 anAie apajjavie sesANaM sAie, tattha NaM je se sAdIe apajjavasie se NaM siddhANaM tattha NaM je se sAie sapajjavasie se NaM cauvvihe pannatte, taMjahA- AlAvaNabaMdhe alliyAvaNabaMde sarIrabaMdhe sarIrappayogabaMdhe / se kiM taM AlAvaNabaMdhe ?, AlAvaNabaMdhe jannaM taNabhArANa vA kaTTabhArANa vA pattabhArANa vA palAlabhArANa vA vellabhArANa vA vettalayAvagavarattarajjuvallikusadabbhamAdiehiM AlAvaNabaMdhaM samuppajjai jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, settaM aalaavnnbNdhe| 421 se kiM taM alliyAvaNabaMdhe ?, alliyAvaNabaMdhe cauvvihe pannatte, taMjahA -lesaNAbaMdhe uccayabaMdhe samuccayabaMdhe sAhaNaNAbaMdhe, se kiM taM lesaNAbaMdhe ?, lesaNAbaMdhe jannaM kuTTANaM koTTimANaM khaMbhANaM pAsAyANaM kaTThANaM cammANaM ghaDANaM paDANaM kaDANaM chuhAcikkhillasilesalakkhamahusitthamAiehiM lesaNaehiM baMdhe samuppajjai jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, settaM lesaNAbaMdhe / se kiM te uccayabaMdhe ?, uccayabaMdhe jannaM taNarAsINa vA kaTTarAsINa vA pattarAsINa vA tusarAsINa vA bhusarAsINa vA gomayarAsINa vA avagararAsaNa vA uccatteNaM baMdhe samuppajjai jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, settaM uccayabaMdhe / se kiM taM samuccayabaMdhe ?, samuccayabaMdhe jannaM agaDataDAganadIdahavAvIpukkhariNIdIhiyANaM guMjAliyANaM sarANaM sarapaMtiANaM sarasarapaMtiyANaM bilapaMtiyANaM devakulasabhApavvathUbhakhAiyANaM pharihANaM pAgAraTTAlagacariyadAragopuratoraNANaM pAsAyagharasaraNaleNaAvaNANaM siMghADagatiyacaukkacaccaracaummuhamahApahamAdINaM chuhAcikkhillasilesasamuccaeNaM baMdhaM samuccae NaM baMdhe samuppajjai jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkosemaM saMkhejjaM kAlaM, settaM samuccayabaMdhe / se kiM taM sAhaNaNAbaMdhe ?, sAhaNaNAbaMdhe duvihe pannatte, taMjahA-desasAhaNaNAbaMdhe ya savvasAhabaMdhe se kiM taM desasAhaNaNAbaMdhe ?, desasAhaNaNAbaMdhe jannaM sagaDarahajANajuggagillithillisIyasaMdamAniyAlohIlohakaDAhakaDucchu AsaNasayaNakhaMbhabhaMDamattovagaraNamAINaM desasAhaNaNAbaMdhe samuppajjai jahaneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, settaM desasAhaNaNAbaMdhe, se kiM taM savvasAhaNaNAbaMdhe?, savvasAhaNaNAbaMdhe se NaM khIrodagamAINaM, settaM savvasAhaNaNAbaMde, settaM sAhaNaNAbaMdhe, settaM alliyAvaNabaMdhe / se kiM taM sarIrabaMdhe ?, sarIrabaMdhe duvihe pannatte, taMjahA - puvvappaogapuccaie ya paDuppannapaogapaccaie ya, se kiM taM puvvappayogapaccaie ?, puvvapa ogapaJccaie jannaM neraiyANaM saMsAravatthANaM savvajIvANaM tattha 2 tesu 2 kAraNesu samohaNamANANaM jIvappadesANaM baMdhe samuppajjai settaM puvvappayogapaJcaie, se kiM taM paDuppannappayogapaccaie ?, 2 jannaM kevalanANassa anagArarasa kevalisamugdhAeNaM samohayassa tAo samugghAyAo paDiniyattemANassa aMtarA maMthe vaTTamAmassa teyAkammANaM baMdhe samuppajjai, kiM kAraNaM ?, tAhe se paesA egattIgayA ya bhavaMtitti, settaM paDuppannappayogapaccaie, settaM sarIrabaMdhe / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 bhagavatIagasUtraM 8/-/9/424 se kiM taM sarIrappayogabaMdhe ?, sarIrappayogabaMdhe paMcavihe pannatte, taMjahA-orAliyasarIrappaogabaMdhe veubviyasarIrappaogabaMdhe AhAragasarIrappaogabaMde teyAsarIrappayogabaMdhe kmmaasriirppyogbNdhe| orAliyasarIrappayogabaMdhe gaMbhaMte! kativihe pannate?, goyamA! paMcavihe pannatte, taMjahA-egiMdiyaorAliyasarIrappayogabaMdhe beMdiyao0 jAva paMciMdiyaorAliyasarIrappayogabaMdhe / egidiyaorAliyasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kativihe pannate ?, goyamA ! paMcavihe pannatte, taMjahA-puDhavikkAiyaegidiya0 evaM eeNaM abhilAveNa bhedojahAogAhaNasaMThANe orAliyasarIrassa tahA bhAniyavvo jAva paJjattagabbhavatiyamaNussapaMciMdiyaorAliyasarIrappayogabaMdheya apajjattagabbhavatiyamaNUsa0 jAva bNdhey| orAliyasarIrappayogabaMdheNaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM?, goyamA! vIriyasajogasaddavvayAepamAdapaccayA kammaMcajogaMcabhavaMcaAuyaMca paDuccaorAliyasarIrappayoganAmakammassa udennNoraaliysriirppyogbNdhe|| egidiyaorAliyasarIrappayogabaMdheNaMbhaMte! kassa kammassa udaeNaM?, evaM ceva, puDhavikkAiyae-gidiyaorAliyasarIrappayogabaMdhe evaM ceva, jAva vaNassaikAiyA, evaM beiMdiyA evaM teiMdiyA evaM cauridiyatirikkhajoniya0, paMciMdiyaorAliyasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM?, evaM ceva, maNussapaMciMdiyaorAliyasarIrappayogabaMdheNaMbhaMte! kassa kammassa udaeNaM?, goyamA! vIriyasajogasaddavvayAe pamAdapaccayA jAva AuyaM ca paDucca maNussapaMciMdiya-orAliyasarIrappayoganAmAe kammassa udennN| ___orAliyasarIrappayogabaMdeNaMbhaMte! kiMdesabaMdesavvabaMdhe?, goyamA! desabaMdhevisavvabaMdhevi, egaMdiyaorAliyasarIrappayogabaMdheNaMbhaMte! kiM desabaMdhesavvabaMdhe?, evaM ceva, evaM puDhavikAiyA, evaMjAva maNussapaMciMdiyaorAliyasarIrappayogabaMde NaMbhaMte ! kiM desabaMdhe savvabaMdhe?, goyamA! desabaMdhevi svvbNdhevi| orAliyasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi?, goyamA! savvabaMdhe eka samayaM, desabaMdhejahanneNaM ekaMsamayaMukkoseNaMtinnipaliovamAiMsamayaUNAI, egidiyaorAliyasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! savvabaMdhe eka samayaM desabaMdhe jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAiM samaUNAI, puDhavikAiyaegidiyapucchA, goyamA! savvabaMdhe ekkaM samayaM desabaMdhe jahanneNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAiMsamaUNAI, evaM savvesiM savvabaMdo eka samayaM desabaMdo jesinasthi veuvviyasarIraM tesiM jahanneNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM tisamayaUNaM ukkoseNaM jA jassa ThitI sA samaUNA kAyavvA, jesiM puNa asthi veubviyasarIraM tesiM desabaMdho jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaMjA jassa ThitI sA samaUNA kAyavvA jAva maNussANaM desabaMdhe jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM tinni paliovamAI smyuunnaaii| " orAliyasarIrabaMdhatareNaM bhaMte! kAlao kevaccira hoi?, goyamA! savvabaMdhataraMjahanneNaM khuDDAgaMbhavaggahaNaM tisamayaUNaMukkoseNaMtettIsaMsAgarovamAiMpuvakoDisamayAhiyAI, desabaMdhaMtaraM jahanneNaMeksamayaMukkoseNaM tettIsaMsAgarovamAiMtisamayAhiyAiMegidiyaorAliyapucchAgoyamA savvabaMdhataraMjahanneNaMkhuDDAgaMbhavaggahaNaM tisamayaUNaMukkoseNaMbAvIsaMvAsasahassAiMsamayAhiyAI, Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-9 desabaMdhaMtaraMjahanneNaMeka samayaMukkoseNaMaMtomuhattaM, puDhavizkAiyaegidiyapucchAgo0! savvabaMdhaMtaraM jaheva egiMdiyassa taheva bhAniyavvaM, desabaMdhaMtaraMjahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM tinni samayA jahA puDhavikkAiyANaM, evaM jAva cauridiyANaM vAukkAiyavajANaM, navaraM savvabaMdhaMtaraM ukkoseNaM jA jassa ThitI sA samayAhiyA kAyavvA, vAukkAiyANaM savvabaMdhaMtaraMjahanneNaMkhuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM ukkoseNaM tinni vAsasahassAI samayAhiyAI, desabaMdhaMtaraM jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM, paMciMdiyatirikkhajoniyaorAliyapucchA, savvabaMdhaMtaraM jahanneNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM ukkoseNaM puvvakoDI samayAhiyA, desabaMdhaMtaraM jahA egidiyANaM tahA paMciMdiyatirikkhajo0, evaM maNussANavi niravasesaMbhAniyavvaM jAva ukkoseNaM aNtomuhuttN| jIvassaNaMbhaMte! egidiyattenoegidiyattepunaraviegiMdiyatte egidiyaorAliyasarIrappaogabaMdhaMtaraM kAlao kevaccira hoi?, goyamA ! savvabaMdhataraM jahanneNaM do khuDAgabhavaggahaNAI tisamayaUNAI ukkoseNaM do sAgarovamasahassAI saMkhejjavAsamabbhahiyAI, desabaMdhaMtaraM jahanneNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM samayAhiyaM ukkoseNaM do sAgarovamasahassAiMsaMkhajjavAsamabbhahiyAI, jIvassa gaMbhaMte! puDhavikAiyattenopuDhavikAiyattepunaravi puDhavikAiyatte puDhavikAiyaegidiyaorAliyasarIrappayogabaMdhaMtaraMkAlaokevacciraM hoi?, goyamA! savvabaMdhaMtaraMjahanneNaM dokhuDDAI bhavaggahaNAI tisamayaUNAiMukkoseNaM anaMtaMkAlaM anaMtA ussappiNIosappiNIo kAlao khettao anaMtA logA asaMkhejA poggalapariyaTTA teNaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjaibhAgo, desabaMdhaMtaraM jahanneNaM khuDDAgabhavaggahaNaM samayAhiyaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM jAvaAvaliyAe asNkhejibhaago| jahA puDhavikAiyANaM evaM vaNassaikAiyavajjANaMjAvamaNussANaM, vaNassaikAiyANaMdonni khuDDAI, evaM ceva ukkoseNaM asaMkhijaM kAlaM asaMkhijjAo ussappiniosappiNIo sakAlao khettao asaMkhejjA logA, evaM desabaMdhaMtaraMpi ukkoseNaM puddhviikaalo| eesiNaM bhaMte ! jIvANaM orAliyasarIrassa desabaMdhagANaM savvabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA jIvA orAliyasarIrassa savvabaMdhagA abaMdhagA visesAhiyA desabaMdhagA asNkhejgunnaa| vR. 'paogabaMdhe'tti jIvavyApArabandhaH sa ca jIvapradezAnAmaudArikAdipudgalAnAM vA 'anAievA ityAdayo dvitIyavarjAstrayo bhaGgAH, tatraprathamabhaGgodAharaNAyAha-'tatthaNaMjese'ityAdi, asya kilajIvasyAsaGghayeyapradezikasyASTau ye madhyapradezAsteSAmanAdiraparyavasitobandho, yadA'pi lokaM vyApya tiSThati jIvastadA'pyasau tathaiveti, anyeSAM punarjIvapradezAnAM viparivarttamAnatvAnAstyanAdiraparyavasito bandhaH, eteSAmuparyante catvAraH, evamete'STau / ___ evaMtAvatsamudAyato'STAnAMbandha uktaH, atha teSvekaikenAtmapradezena sahayAvatAM paraspareNa sambandho bhavati tadarzanAyAha-'tatthaviNa'mityAdi, tatrApi teSvaSTAsujIvapradezeSumadhye trayANAM trayANAmekaikena sahAnAdiraparyavasito bandhaH, tathAhi-pUrvoktaprakAreNAvasthitAnAmaTAnAmuparitanapratarasyayaH kazcidvivakSitastasyadvau pArzvavartinAvekazcAdhovartItyete trayaHsaMmbadhyante zeSastveka uparitanastrayazcAdhastanAnasaMbadhyante vyavahitatvAt, evamaghastanapratarApekSayA'pIti cUnikAravyAkhyA, TIkAkAravyAkhyA tu duravagamatvAtparihRteti, 'sesANaM sAie'tti zeSANAM Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8/-/9/424 madhyAmASTAbhyo'nyeSAM sAdirviparivarttamAnatvAt, etena prathamabhaGga udAhRtaH, anAdisaparyavasita ityayaM tu dvitIyo bhaGga iha na saMbhavati, anAdisaMbaddhAnAmaSTAnAM jIvapradezAnAmaparivarttamAnatvena bandhasya saparyavasitatvAnupapatteriti / atha tRtIyo bhaGga udAhriyate- 'tattha NaM je se sAie' ityAdi, siddhAnAM sAdiraparyavasito jIvapradezabandhaH, zailezyavasthAyAM saMsthApitapradezAnAM siddhatve'picalanAbhAvAditi / atha caturthaH bhaGga bhedata Aha- 'tattha NaM je se sAie' ityAdi, 'AlAvaNabaMdhe 'tti AlApyate - AlInaM kriyataebhirityAlApanAnirajjvAdIni tairbandhastRNAdInAmAlApanabandhaH 'alliyAvaNabaMdhe 'tti alliyAvaNaM-dravyasya dravyAntareNa zleSAdinA''lInasya yatkaraNaM tadrUpo yo bandhaH sa tathA 'sarIrabaMdhe' tti samudghAte sati yo vistAritasaGkocitajIvapradezasambandhavizeSavazAttaijasAdizarIrapradezAnAM sambandhavizeSaH sa zarIrabandhaH, zarIribandha ityanye, tatra zarIriNaH samudghAte vikSiptajIvapradezAnAM saGkocane yo bandhaH sa zarIribandha iti, 'sarIrappaogabaMdhe 'tti zarIrasyaaudArikAderyaHprayogeNa-vIryAntarAyakSayopazamAdijanivyApAreNa bandhaH tatpudalopAdAnaM zarIrarUpasya vA prayogasya yo bandhaH sa zarIraprayogabandhaH / 424 - 'taNabhArANa va 'tti tRNabhArAstRNabhArakAsteSAM 'vette 'tyAdi vetralatA - jalavaMzakambA 'vAga' tti valkaHvaratrA-carmmamayI rajjuH-sanAdimayI vallI-trapuSyAdikA kuzA-nirmUladarbhA darbhAstu samUlAH, AdizabdAccIvarAdigrahaH, 'lesaNAbaMdhe 'tti zleSaNA - zlathadravyeNa dravyayoH sambandhanaM tadrUpo yo bandhaH sa tathA, 'uccayabaMdhe' tti uccayaH - Urddha cayanaM- rAzIkaraNaM tadrUpo bandha uccayabandhaH, 'samuccayabaMdhe 'tti saGgataH-uccayApekSayA viziSTatara uccayaH samuccayaH sa eva bandhaH samuccayabandhaH, 'sAhaNaNAbaMdhe 'tti saMhananaM - avayavAnAM saGghAtanaM tadrUpo yo bandhaH sa saMhananabandhaH, dIrghatvAdi ceha prAkRtazailIprabhavamiti, 'kuTTimANaM' ti manibhUmikAnAM 'chuhAcikkhille' tyAdau 'silesa' tti zleSovajralepaH 'lakkha'tti jatu 'mahusitya'tti madanam, AdizabdAd guggularAlAkhalyAdigrahaH 'avagararAsINa va'tti kacavararAzInAm 'uccaeNaM' ti UrdhvaM cayanena 'agaDatalAganaI' ityAdi prAyaH prAg vyAkhyAtameva / 'desasAhaNaNAbaMdhe ya'ttidezena dezasya saMhananalakSaNo bandhaH-sambandhaH zakaTAGgAdInAmiveti dezasaMhanana bandhaH, 'savvasAhaNaNA baMdheya'tti sarveNa saMhanana lakSNo bandhaH- sambandhaH kSIranIrAdInAmiveti sarvaMhananabandhaH 'jannaM sagaDarahe 'tyAdi, zakaTAdIni ca padAni prAg vyAkhyAtAnyapi ziSyahitAya punavyArkhayAyante tatra ca 'sagaDa' tti gantrI 'raha' tti syandanaH 'jANa' tti yAnaM laghugantrI 'jugga' tti yugyaM gollaviSayaprasiddhaM dvihastapramANaM vedikopazobhitaM jampAnaM 'gilli' tti hastina uparikollaraM yanmAnuSaM gilatIva 'thilli'tti aDDapallANaM 'sIya'tti zibikA kUTAkAreNAcchAdito jampAnavizeSaH 'saMdamAniya'tti puruSapramANo jampAna vizeSaH 'lohi' tti maNDakAdipacanabhAjanaM 'lohakaDAhe' ti bhAjanavizeSa eva 'kaDucchayu 'tti pariveSaNabhAjanam AsanazayanastambhAH pratItAH 'bhaMDa' tti mRnmayabhAjanaM 'matta' tti amatraM bhAjanavizeSaH 'uvagaraNa'tti nAnAprakAraM tadanyopakaraNamiti / 'puvyappa ogapaJcaie ya'tti pUrvaH prAkkAlAsevitaH prayogo-jIvavyApAro vedanAkaSAyAdisamudghAtarUpaH pratyayaH-kAraNaM yatra zarIrabandhe sa tathA sa eva pUrvaprayogapratyayikaH, paJcuppannapa Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-9 ogapaccaieya'ttipratyutpannaH-aprAptapUrvo vartamAna ityarthaH prayogaH-kevalisamudghAtalakSaNavyApAraH pratyayo yatra sa tathA sa eva prtyutpnnpryogprtyyikH| 'neraiyAINa'mityAdi, 'tattha tattha'tti anena samudghAtakaraNakSetrANAM bAhulyamAha, 'tesu tesuttianena samudghAtakAraNAnAM vedanAdInAM bAhulyamuktaM samohaNamANANaM'tisamudhdhanyamAnAnAM samudghAtaM zarIrAbahirjIvapradezaprakSepalakSaNaMgacchatAM 'jIvapaesANaM'tiihajIvapradezAnAmityuktAvapi zarIrabandhAdhikArAttAtsthAyattadvayapadeza iti nyAyena jIvapradezAzritataijasakArmaNazarIrapradezAnAmiti draSTavyaM, zarIribandha ityatra tu pakSe samudghAtena vikSipya saGkocitAnAmupasarjanIkRtataijasAdizarIrapradezAnAM jIvapradezAnAmeveti 'baMdhe'tti racanAdivizeSaH, 'jannaM kevale tyAdi, kevalisamudghAtena daNDa 1 kapATa 2 mathikaraNA3ntarapUraNa 4 lakSaNena samupahatasya' vistAritajIvapradezasya 'tataH' samudghAtAt 'pratinivartamAnasya' pradezAn saMharataH, samudghAtapratinivartamAnatvaM ca paJcamAdiSvanekeSu samayeSu syAdityato vizeSamAha-'aMtarAmaMthe vaTTamANassa'tti nivartanakriyAyA antare-madhye'vasthitasya paJcamasamaya ityarthaH, yadyapi ca SaSThAdisamayeSutaijasAdizarIrasaGghAtaH samutpadyate tathA'pyabhUtapUrvatayA paJcamasamaya evAsau bhavati zeSeSutu bhUtapUrvatayaivetikRtvA 'aMtarAmaMthevaTTamANasse tyuktamiti, teyAkammANaMbaMde samuppajjaittitaijasakArmaNayoH zarIrayoH 'bandhaH' saGghAtaH samutpadyate 'kiM kAraNaM' kuto hetoH?, ucyate _ 'tAhe'tti tadA samuddhAtanivRttikAle 'se'tti tasya kevalinaH 'pradezAH' jIvapradezAH 'egattIgaya'tti ekatvaM gatAH-saMghAtamApannA bhavanti, tadanuvRtyAca taijasAdizarIrapradezAnAMbandhaH samutpadyata iti prakRtam, zarIribandha ityatra tu pakSe 'teyAkammANaM baMdhe samuppajjai'tti taijasakArmaNAzrayabhUtatvAttaijasakArmaNAH zarIripradezAsteSAMvandhaH samutpadyata iti vyAkhyeyam, 'vIriyasajogasaddavvayAe'tti vIrya-vIryAntarAyakSayAdikRtA zakti yogAH-manaHprabhRtayaH saha yogairvartata iti sayogaH santi-vidyamAnAni dravyAni-tathAvidhapudgala yasya jIvasyAsau sadvyaH vIryapradhAnaH sayogo vIryasayogaH sa cAsau sadvyazceti vigrahastadbhAvastattA tayA vIryasayogasadvyatayA, savIryatayA sayogatayA sadvyatayA jIvasya, tathA 'pamAyapaccaya'tti pramAdapratyayAt' pramAdalakSaNakAraNAt tathA 'kammaM ca tti karma ca ekendriyajAtyAdikamudayavarti 'jogaM ca tti 'yogaM ca' kAyayogAdikaM bhavaM ca'tti 'bhavaM ca tiryagbhavAdikamanubhUyamAnam 'AuyaM ca tti 'AyuSkaM ca' tiryagAyuSkAdhudayavarti paDucca'tti 'pratItya' Azritya / 'orAlie'tyAdiaudArikazarIraprayogasampAdakaM yannAmatadaudArikazarIraprayoganAmatasya karmaNa udayenaudArikazarIraprayogabandho bhavatIti zeSaH, etAni ca vIryasayogasadvyatAdIni padAnyaudArikazarIraprayoganAmakarmodayasya vizeSaNatayA vyAkhyeyAni, vIryasayogasadvyatayA hetubhUtayA yo vivakSitakarmodayastenetyAdinA prakAreNa, svatantrAnivaitAnyaudArikazarIraprayagabandhasya kAraNAni, tatra ca pakSe yadaudArikazarIraprayogabandhaH kasya karmaNa udayena? iti pRSTe yadanyAnyapi kAraNAnyabhidhIyante tadvivakSitakarmodayo'bhihitAnyeva sahakArikAraNAnyapekSyeha kAraNatayA'vaseya ityasyArthaHsya jJApanArthaHmiti / / "egidie'tyAdau 'evaM ceva'tti anenAdhikRtasUtrasya pUrvasUtrasa-matAbhidhAne'pi orAliyasarIrappaoganAmAe' ityatra pade 'egidiyaorAliyasarIra Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8/-/9/424 ppaoganAmAe' ityayaM vizeSo dRzyaH, ekendriyIdArikazarIraprayobandhasyehAdhikRtatvAt, evamuttaratrApi vAcyamiti / 'desabaMdhe'vi savvabaMdhe'vi 'tti tatra yathA'pUpaH snehabhRtataptatApikAyAM prakSiptaH prathamasamaye ghRtAdi gRhNatyeva zeSeSu tu samayeSu gRhNAti visRjati ca evamayaM jIvo yadA prAktanaM zarIrakaM vihAyAnyadgRhNati tadA prathamasamaye utpattisthAnagatAn zarIraprAyogyapudlAn gRhNAtyevetyayaM sarvabandhaH, tato dvitIyAdiSu samayeSu tAn gRhNAti visRjati cetyevaM dezabandhaH, tatazcaivamaudArikasya dezabandho'pyastIti sarvabandho'pyastIti / 426 'savvabaMdhaM ekkaM samayaM ti apUpadhSTAntenaiva tatsarvabandhakasyaikasamayatvAditi, 'desabaMdhe'ityAdi, tatra yadA vAyurmanuSyAdirvA vaikriyaM kRtvA vihAya ca punaraudArikasya samayamekaM sarvabandhaM kRtvA punastasya dezabandhaM kurvannekasamayAnantaraM mriyate tadA jaghanyata ekaM samayaM dezabandho'sya bhavatIti, 'ukkoseNaM tinni paliovamAI samayauNAI' ti, kathaM ?, yasmAdaudArikazarIriNAM trIni palyopamAnyutkarSataH sthitiH teSu ca prathamasamaye sarvabandhaka iti samayanyUnAni trIni palyopamAnyutkarSata audArikazarIriNAM dezabandhakAlo bhavati / 'egiMdiyaorAlie'tyAdi, 'desabaMdhe jahantreNaM ekkaM samayaM 'ti, kathaM?, vAyuraudArikazarIrI vaikriyaM gataH punaraudArikapratipattau sarvabandhako bhUtvA dezabandhakazcaikaM samayaM bhUtvA mRtaH ityevamiti, 'ukkoseNaM bAvIsa'mityAdi, ekendriyANAmutkarSato dvAviMzatirvarSasahasrAni sthitistatrAsau prathamasamaye sarvabandhakaH zeSakAlaM dezabandha ityevaM samayonAni dvAviMzatirvarSasahasrANyekendriyANAmutkarSato dezabandhakAla iti / 119 || 'puDhavikkAie'tyAdi, 'desabaMdhe jahantreNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM tisamayaUNaM' ti, katham ?, audArikazarIriNAM kSullakabhavagrahaNaM jaghanyato jIvitaM, tacca gAthAbhirnirUpyate"donni sayAiM niyamA chappannAiM pamANao hoMti / AvaliyapamANeNaM khuDDAgabhavaggahaNameyaM // paNasaTThi sahassAiM paMceva sayAiM taha ya chattIsA / khuDDAgabhavaggahaNA havaMti aMtomuhatteNaM // sattarasa bhavaggahaNA khuDDAgA huMti ANupANaMmi / terasa ceva sayAiM paMcAnauyAiM aMsANaM // ihoktalakSaNasya 65536 muhUrttagatakSullakabhavagrahaNarAzeH sahasratrayazatasaptakatrisaptilakSaNena 3773 muhUrttagatocchasarAzinA bhAge hRte yallabhyate tadekatrocchase kSullakabhavagrahaNaparimANaM bhavati, tacca saptadaza, avaziSTastUktalakSaNo'zarAzirbhavatiti, ayamabhiprAyaH yeSAmaMzAnAM tribhiH sahasraiH saptabhizca trisaptatyadhikazataiH kSullakabhavagrahaNaM bhavati teSAmaMzAnAM paJcanavatyadhikAni trayodaza zatAni aSTAdazasyApi kSullakabhavagrahaNasya tatra bhavantIti, tatra yaH pRthivIkAyikasimayena vigraheNAgataH sa tRtIyasamaye sarvabandhakaH zeSeSu dezabandhako bhUtvA AkSullakabhavagrahaNaM mRtaH, mRtazca sannavigrehanAgato yadA tadA sarvabandhaka eva bhavatIti, evaM ca ye te vigrahasamayAyastairUnaM kSullakamityucyate / // 2 // // 3 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH, uddezakaH-9 427 'uddheseNaM bAvIsa mityAdi bhAvitameveti, 'desabaMdho jesiM natthI' tyAdi, ayamarthaHaptejovanaspatidvitricaturindriyANAM kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM jaghanyato dezabandho yatasteSAM vaikriyazarIraM nAsti, vaikriyazarIre hi satyekasamayojaghanyata audArikadezabandhaH pUrvoktayuktyA syAditi, 'ukkoseNaMjAjasse' tyAdi tatrApAMvarSasahasrANi saptotkarSataH sthiti, tejasAmahorAtrANi trINi, vanaspatInAM varSasahasrANi daza dvIndriyANAM dvAdaza varSANi trIndriyANAmekonapaJcAzadahorAtrANicaturindriyANAMSaNmAsAH, tata eSAMsarbandhasamayonA utkRSTato dezabandhasthitirbhavatIti _ 'jesiM puNe'tyAdi, tecavAyavaH paJcendriyatiryaco manuSyAzca, eSAMjaghanyena dezabandha ekaM samayaM, bhAvanA ca prAgiva, 'ukkoseNa mityAdi tatra vAyUnAM trIni varSasahAni utkarSataH sthiti, paJcendriyatirazcAMmanuSyANAMca palyopamatrayam, iyaMca sthiti sarvabandhasamayonA utkRSTato dezabandhasthitireSAM bhavatItyatidezato manuSyANAM dezabandhasthitau labdhAyAmapyantimasUtratvena sAkSAdeva teSAM tAmAha-'jAva mnnussaann'mityaadi| ukta audArikazarIraprayogabandhasya kAlo'tha tasyaivAntaraMnirUpayannAha- 'orAlie'tyAdisa sarvabandhAntaraM jaghanyata) kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM, kathaM ?, trisamayavigraheNaudArikazarIrariSvAgatastatra dvausamayAvanAhArakastRtIyasamaye sarvabandhakaH kSullakabhavaMcasthitvAmRtaodArikazarIrariSvevotpannastatraca prathamasamaye sarvabandhakaH, evaMca sarvabanthasya sarvabandhakaH kSullakabhavaMca sthitvAmRtaodArikazarIriSvevotpannastatracaprathamasamayesarvabandhakaH, evaMca sarvabandhasyasarvabandhasya cAntaraMkSullakabhavo vigrahagatasamayatrayonaH, ukkoseNa mityAdi, utkRSTatastrayastriMzatsAgaropamAni pUrvakoTeH samayAbhyadhikAni sarvabandhAntaraM bhavatIti, kathaM?, manuSyAdiSvavigraheNAgatastatraca prathamasamaya eva sarvabandhako bhUtvApUrvakoTiMca sthitvA trayaziMtsAgaropamasthitirikaH sarvArthaHsiddhakovAbhUtvAtrisamayena vigraheNaudArikazarIrIsaMpannastatracavigrahasyadvau samayA-vanAhArakastRtIye casamayesarvabandhakaH,audArikazarIrasyaivaca yau tau dvAvanAhArasamayau tayorekaH pUrvakoTIsarvabandhasamayasthAne kSiptastatazca pUrNA pUrvakoTI jAtA ekazca samayo'tiriktaH, evaM ca sarvabandhasya sarvabandhasya cotkRSTamantaraM yathoktamAnaM bhvtiiti| _ 'desabaMdhaMtara'mityAdi, dezabandhAntaraMjaghanyenaikaM samayaM, kathaM?, dezabandhako mRtaH sannavigraheNaivotpannastatra ca prathama eva samaye sarbandhako dvitIyAdiSu ca samayeSu dezabandhakaH saMpannaH, tadevaMdezabandhasyadezabandhasyacAntaraMjaghanyata ekaHsamayaH srvbndhsmbndhiiti| 'ukkoseNamityAdi, utkRSTastratayastriMzatsAgaropamAni trisamayAdhikAni dezabandhasya dezabandhasyAntaraMbhavatIti, kathaM dezabandhako mRta utpannazca trayastriMzatsAgaropamAyuH sarvArthaHsiddhAdau, tatazca cyutvA trisamayena vigraheNaudArikazarIrI saMpannastatraca vigrahasyasamayadvaye'nAhArakastRtIyecasamaye sarvabandhakastato dezabandhako'jani, evaM cotkRSTamantarAlaM dezabandhasya dezabandhasya ca yathoktaM bhavatIti / __ audArikabandhasya sAmAnyato'ntaramuktamatha vizeSatastasya tadAha-egidie'tyAdi, ekendriyasyaudArikasarvabandhAntaraM jaghanyataH kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM, kathaM ?, trisamayena vigraheNapRthivyAdiSvAgatastatraca vigrahasya samayadvayamanAhArakastRtIyecasamaye sarvabandhakastataH kSullakaM bhavagrahaNaM trisamayonaM sthitvA mRtaH avigraheNa ca yadotpadya sarvabandhaka eva bhavati tadA sarvabandhayoryathoktamantaraM bhavatIti / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 8/-/9/424 'ukkoseNa'mityAdi, utkRSTaH sarvabandhAntaraM dvAviMsatirvarSasahasrANi samayAdhikAni bhavanti, katham ?, avigraheNa pRthavIkAyikeSvAgataH prathama eva ca samaye sarvabandhakastato dvAviMzativarSasahAnaNi sthitvA samayonAni vigrahagatyA trisamayayA'nyeSu pRthivyAdiSUtpannastatra ca samayadvayamanAhArako bhUtvA tRtIyasamaye sarvabandhakaH saMpannaH, anAhArakasamayayozcaikI, dvaviMzativarSasahasreSu samayoneSu kSiptastatpUraNArthaM, tatasca dvAviMzatirvarSasahasrANi samayazcaikendriyANAM sarvabandhayorutkRSTamantaraM bhavatIti / 'desabaMdhaMtara 'mityAdi tatraikendriyaudArikadezabandhAntaraM jaghanyenaikaM samayaM kathaM ?, dezabandhako mRtaH sannavigraheNa sarvabandhako bhUtvA ekasmin samaye punardezabandhaka eva jAtaH, evaM ca dezabandhayorjaghanyata ekaH samayo'ntaraM bhavatIti / 'ukkoseNaM aMtomuhuttaM 'ti, kathaM ?, vAyuraudArikazarIrasya dezabandhakaH san vaikriyaM gatastatra cAntarmuhUrtta sthitvA punaraudArikazarIrasya sarvabandhako bhUtvA dezabandhaka eva jAtaH, evaM ca dezabandhayorutkarSato'ntarmuhUrttamantaramiti / 428 'puDhavikAie 'tyAdi, 'desabaMdhaMtaraM jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM tinni samaya'tti, kathaM?, pRthivIkAyiko dezabandhako mRtaH sannavigrahagatyA pRthivIkAyikeSvevotpannaH ekaM samayaMca sarvabandhako bhUtvA punardezabandhako jAtaH evamekasamayo desabandhayorjaghanyonAntaraM, tathA pRthivIkAyiko dezabandhako mRtaH san trisamayavigraheNa teSvevotpannastatra ca samayadvayamanAhArakaH tRtIyasamaye ca sarvabandhaka bhUtvA punardezabandhako jAtaH, evaM catrayaH samayA utkarSato dezabandhayorantaramiti / athApkAyikAdInAM bandhAntaramatidezata Aha-'jahA puDhavikAiyANa' mityAdi, atraiva ca sarvathA samatAparihArArthaH mAha 'navara'mityAdi, evaM cAtidezato yallabdhaM taddarzyate-apkAyikAnAM jaghanyaM sarvabandhAntaraM kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM utkRSTaM tu sapta varSasahasrANi samayAdhikAni, dezabadhAntaraM jaghanyamekaH samaya utkRSTaM tu trayaH samayAH, evaM vAyuvarjAnAM tejaH prabhRtInAmapi, navaramutkRSTaM sarvabandhAntaraM svakIyA svakIyA sthiti samayAdhikA vAcyA / athAdideze vAyukAyikavarjAnAmityanenAtidiSTabandhAntarebhyo vAyubandhAntarasya vilakSaNatA sUciteti vAyubandhAntaraM bhedenAha- 'vAukkAiyANa' mityAdi, tatra ca vAyukAyikAnAmutkarSeNa dezabandhAntaramantarmuhUrtataM, kathaM ?, vAyuraudArikazarIrasya dezabandhakaH san vaikriyabandhamantarmuhUrta kRtvA punaraudArikasarvabandhasamayAnantaramaudArikadezabandhaM yadA karoti tadA yathoktamantaraM bhavatIti 'paMciMdiye' tyAdi, tatra sarvabandhAntaraM jaghanyaM bhAvitameva utkRSTaM tu bhAvyate-paJcendriyatiryaGa avigraheNotpannaH prathama eva ca samaye sarvabandhakastataH samayonAM pUrvakoTiM jIvitvA vigrahagatyA trisamayayA teSvevotpannastatra ca dvAvanAhArakasamayau tRtIye ca samaye sarvabandhakaH saMpannaH, anAhArakasamayayozcaikaH samayonAyAM pUrvakoTyAM kSiptastatpUraNArthaH mekastvadhika ityevaM yathoktamantaraM bhavatIti, dezabandhAntaraM tu yathaikendriyANAM taccaivaM jaghanyamekaH samayaH, kathaM ?, dezabandhako mRtaH sarvabandhasamayAnantaraM dezabandhako jAta ityevaM, utkarSeNa tvantarmuhUrtaM ?, kathaM?, audArikazarIri desabandhakaH san vaikriyaM pratipannastatrAntarmuhUrttamantaramiti, evaM manuSyANAmapIti, etadevAha - 'jahA paMciMdie' tyAdi / , audArikabandhAnantaraM prakArAntareNAha - 'jIve' tyAdi, ekendriyatve 'noegiMdiyatte' tti Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-9 429 dvIndriyatvAdI punarekendriyatve sati yatsarvabandhAntaraM tajjaghanyena dve kSullakabhavagrahaNe trisamayone, katham ?, ekendriyasimayayA vigrahagatyotpannastatra ca samayadvayamanAhArako bhUtvA tRtIyasamaye sarvabandhako jAtaH, evaM ca sarvabandhayoruktamantaraM jaatmiti| 'ukkoseNaM dosAgarovamasahassAiMsaMkhejavAsamabmahiyAiMti, katham?,avigraheNaikendriyaH samutpannastatraca prathamasamaye sarvabandhako bhUtvA dvAviMzatiM varSasahasrANijIvitvA mRtasakAyikeSu cotpannaH, tatrasa saGkhyAtavarSAbhyadhikasAgaropamasahasradvayarUpAmutkRSTasakAyikakAyasthitimativAhya ekendriyeSvevotpadya sarvabandhakojAta ityevaM sarvabandhayoryathoktamantaraM bhavati, sarvabandhasamayahInaekendriyotkRSTabhavasthitesakAyasthitau prakSepaNe'pi saGkhyAtasthAnAnAM saGkhyAtabhedatvena sngkhyaatvrssaabhydhiktvsyaavyaahttvaaditi| 'desabaMdhaMtaraMjahanneNaMkhuDDAgaMbhavaggahaNaM samayAhiya'ti, katham?, ekendriyo dezabandhakaH san mRtvA dvIndriyAdaSu kSullakabhavagrahaNamanubhUyAvigraheNa cAgatya prathamasaye sarvabandhako bhUtvA dvitIye dezabandhakobhavati, evaMcadezabandhAntaraM kSallakabhavaHsarvabandhasamayAtiriktaH, 'ukkoseNa'mityAdi sarvabandhAntarabhAvanoktaprakAreNa bhAvanIyamiti / athapRthivIkAyikabandhAntaraM cintayannAha-'jIvasse'tyAdi, 'evaMceva'ttikaraNAt 'tisamayaUNAI'tizyam, 'ukkoseNaManaMtaM kAlaM'ti, ihakAlAnantatvaMvanaspatikAyasthitikAlApekSayA'nantakAlamityuktaM tadvibhajanArthaHmAha-'anaMtAo' ityAdi, ayamabhiprAyaH-tasyAnantasya kAlasya samayeSu avasarpiNyutsarpiNIsamayairapahiyamANeSvanantAavasarpiNyutsa-piNyo bhavantIti, 'kAlao'ttiidaMkAlApekSayAmAnaM, 'khettaotti kSetrApekSayApunaridam-'anaMtA loga'tti, ayamarthaHtasyAnantakAlasya samayeSu lokAkAzapradezairapahriyamANeSvanantA lokA bhavanti, atha tatra kiyantaH pudgalaparAvartA bhavanti? ityata Aha ____ 'asaMkheje' tyAdi pulaparAvarttalakSaNaM sAmAnyena punaridaM-dazabhiH koTIkoTIbhiraddhApalyopamA-nAmekaM sAgaropamaMdazabhiH sAgaropamakoTIkoTIbhiravasarpiNI, utsarpiNyapyevameva, tA avasarpiNyutsapiNyo'nantAH pudgalaparAvartaH, etadvizeSalakSaNaMtuihaiva vakSyatIti, pudgalaparAvartAnAmevAsa-vayAtatvaniyamanAyAha-'Avalie'tyAdi, asaGkhyAtasamayasamudAyazcAvaliketi ___'desavaMdhaMtaraM' jahanneNa mityAdi, bhAvanA tvevaM-pRthivIkAyiko dezabandhakaH sanmRtaH pRthivIkAyikeSu kSullakabhavagrahaNaM jIvitvA mRtaH san punaravigraheNa pRthivIkAyikeSvevotpannaH, tatracasarvabandhasamayAnantaraM dezabandhako jAtaH, evaMca sarvabandhasamayenAdhikamekaM kSullakabhavagrahaNaM deshbndhyorntrmiti| 'vaNassaikAiyANaM donnikhuDDAI'tivanaspatikAyikAnAMjaghanyataH sarvabandhAntaraM dvekSullake bhavagrahaNe evaM ceva'ttikaraNAtrisamayone itizyam, etadbhAvanAca vanaspatikAyikastrisamayena vigraheNotpannaH tatra ca vigrahasya samayadvayamanAhArakastRtIye samayeca sarvabandhako bhUtvA kSullakabhavaM ca jIvitvA punaH pRthivyAdiSu kSullakabhavameva sthitvA punaravigraheNa vanaspatikAyikeSvevotpannaH prathamasamayeca sarvavandhako'sAvitisarvabandhayostrisamayone dve kSullakabhavagrahaNe antaraMbhavati iti 'ukkoseNa mityAdi, ayaMca pRthivyAdiSu kAyasthitikAlaH 'evaM desabaMdhaMtaraMpi'tti yathA Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 bhagavatIagasUtraM 8/-/9/424 pRthivyAdInAM dezabandhAntaraM jaghanyamevaM vanaspaterapi, tacca kSullakabhavagrahaNaM samayAdhikaM, bhAvanA cAsya pUrvavat, ukkoseNaMpuDhavikAlo'tti utkarSeNavanaspaterdezabandhAntaraM pRthivIkAlaH' pRthivIkAyasthitikAlo'saGkhyAtAvasarpiNyutsarpiNyAdirUpa iti / athaudArikadezabandhakAdInAmalpatvAdinirUpaNAyAha-"eesI'tyAdi, tatra sarvastokAH sarbandhakAsteSAmutpattisamayaeva bhAvAt, abandhakA vizeSAdhikAH, yato vigrahagatau siddhatvAdau catebhavanti, tecasarvabandhakApekSayA vizeSAdhikAH, dezabandhakA asaGkhyAtaguNAH, dezabandhakAlasyAsaGkhyAtaguNatvAt, etasya ca sUtrasya bhAvanAM vizeSato'gre vakSyAma iti| atha vaikriyazarIraprayobandhanirUpaNAyAha mU. (425) veuvviyasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! duvihe pannatte, taMjahA-egidiyaveubviyasarIrappayogabaMdhe ya paMciMdiyaveubviyasarIrappayogabaMdhe y| jai egidiyaveubviyasarIrappayogabaMdhe kiM vAukkAiyaegidiyasarIrappayogabaMdhe ya avAukkAiyaegidiya0 evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veubviyasarIrabhedo tahA bhAniyavvo jAva pajjattasavvaTThasiddhaanuttarovavAiyakappAtIyavemAniyadevapaMciMdiyaveubviyasarIrappayogabaMdheya apajjattasavvaTThasiddhaanuttarovavAiyajAva pyogbNdhey| veubviyasarIrappayogabaMdheNaMbhaMte! kassa kammassa udaeNaM?, goyamA! vIriyasajogasahavvayAejAvaAuyaMvA laddhiM vApaDucca veubviyasarIrappayoganAmAe kammassa udennNveubviysriirppyogbNdhe| __ vAukkAiyaegidiyaveubviyasarIrappayoga0 pucchA, goyamA! vIriyasajogasaddavvayAeceva jAvaladdhiMcapaDucca caaukkaaiyegidiyveubviyjaavbNdho| rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiyaveubiyasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM?, goyamA ! vIriyasayogasaddavvayAe jAva AuyaM vA paDucca rayaNappabhApuDhavi0 jAva baMdhe, evaMjAva ahesttmaae| tirikkhajoniyapaMciMdiyaveubviyasarIrapucchA, goyamA ! vIriya0 jahA vAukkAiyANaM, maNussapaMciMdiyaveubviya0 evaM ceva, asurakumArabhavaNavAsidevapaMciMdiyaveubviya0 jahArayaNappabhApuDhavineraiyA evaMjAva thaniyakumArA, evaM vANamaMtarA evaMjoisiyA evaM sohammakappovagayA vemAniyA evaM jAva accuyagevejakappAtIyA vemAniyA, evaM ceva anuttarovavAiyakappAtIyA vemANIyA evaM cev| ubviyasarIrappayogabaMdheNaMbhaMte! kiM desabaMdhesavvabaMdhe?, goyamA! desabaMdhevisavvabaMdhevi, vAukkAiyaegidiya evaM ceva rayaNappabhApuDhavinaraiyA evaM ceva, evaM jAva anuttrovvaaiyaa|| veubviyasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kAlao kevaccira hoi?, goyamA! savvabaMdhe jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM do samayA, desabaMdhejahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiMsamayUNAI vAukkAiegidiyaveubbiyapucchA, goyamA ! savvabaMdhe eka samayaM desabaMdhe jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM aNtomuhuttN| rayaNappabhApuDhavineraiya pucchA, goyamA! savvabaMdhe ekkaM samayaM desabaMdhe jahanneNaM dasavAsasahassAI tisamayaUNAI ukkoseNaM sAgarovamaM samaUNaM, evaM jAva ahesattamA, navaraM desabaMdhe Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 431 zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-9 jassa jA jahanniyA ThitI sA samaUNA kAyavvA jassa jAva ukkosA sA samayUNA / paMciMdiyatirikkhajoniyANamaNussANa yajahAvAukkAiyANaM / asurakumAranAgakumAra0 jAvaanuttarovavAiyANaMjahA neraiyANaMnavaraMjassajAThiIsAbhAniyavvAjAvaanuttarovavAiyANaM savvabaMdhe eksamayaMdesabaMdhejahanneNaM ekatIsaMsAgarovamAMtisamaUNAiMukkoseNaMtettIsaMsAgarovamAI smuunnaaii| veubviyasarIrappayogabaMdhataraMNaM bhaMte ! kAlao kevaccira hoi?, goyamA! savvabaMdhaMtaraM jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo jAva AvaliyAe asaMkhejaibhAgo, evaM desbNdhNtrNpi|| vAukkAiyaveubviyasarIrapucchA, goyamA! savvabaMdhaMtaraMjahanneNaMaMtomuhattaMukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM, evaM desbNdhtrNpi| ___tirikkhajoniyapaMciMdiyaveubviyasarIrappayogabaMdhatarapucchA, goyamA! savvabaMdhataraMjahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM puvakoDIpuhuttaM, evaM desabaMdhaMtaraMpi, mnnuusssvi| jIvassaNaMbhaMte! vAukAiyattenovAukAiyattepunaravivAukAiyatte vAukAiyaegidiya0 veubviyapucchA goyamA! savvabaMdhataraM jahannenaM aMtomuhattaMukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassaikAlo, evaM desbNdhNtrNpi| jIvassa NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavineraiyatte norayaNappabhApuDhavi0 pucchA, goyamA ! savvabaMdhaMtaraMjahanneNaMdasa vAsasahassAiMaMtomuhuttamamahiyAiMukkoseNaMvaNassaikAlo, desabaMdhaMtaraM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM vaNassaikAlo, evaMjAvaahesattamAe, navaraMjA jassa ThitIjahaniyA sAsavvabaMdhaMtaraMjahanneNaM aMtomuttamabbhahiyA kAyavvA, sesaMtaMceva, paMciMdiyatirikkhajoniyamaNussANa ya jahA vAukkAiyANaM / asurakumAranAgakumAra jAva sahassAradevANaM eesiMjahArayaNappabhApuDhavineraiyANaM navaraMsavvabaMdhaMtare jassajA ThitIjahanniyA sA aMtomuhuttamanbhahiyA kAyavvA, sesaMtaM ceva / jIvassaNaM bhaMte ! ANayadevatte noANayapucchA, goyamA! savvabaMdhaMtaraMjahanneNaM aTThArasa sAgarovamAI vAsapuhuttamamahiyAiM ukkosenaM anaMtaM kAlaM vaNassaikAlo, desabaMdhaMtaraM jahanneNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassaikAlo, evaM jAva accue navaraM jassa jA ThitI sA savvabaMdhaMtaraM jaha0 vAsapuhuttamabbhahiyA kAyavvA sesaMtaM ceva / gevejakappAtIyapucchA, goyamA! savvabaMdhaMtaraMjahanneNaMbAvIsaMsAgarovamAiMvAsapahRtamabhahiyAiMukkoseNaManaMtaM kAlaMvaNassaikAlo, desabaMdhataraM jahanneNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM vnnssikaalo| jIvassaNaMbhaMte! anuttarovavAtiyapucchA, goyamA! savvabaMdhaMtaraMjahanneNaMekatIsaMsAgarovamAI vAsapuhuttamamahiyAiMukkoseNaM saMkhejjAiMsAgarovamAiM, desabaMdhaMtaraMjahanneNaMvAsapuhuttaMukkoseNaM saMkhejAiM saagrovmaaiN| eesi NaM bhaMte ! jIvANaM veubviyasarIrassa desabaMdhagANaM savvabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kayare2 hitojAva visesAhiyA vA ?, goyamA! savvatthovAjIvA veubviyasarIrassa savvabaMdhagA desabaMdhagA asaMkhenaguNA abaMdhagA anNtgunnaa| AhAragasarIrappayogabaMdheNaM bhaMte ! kativihe pannate?, goyamA! egAgAre pnnte| jai Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 bhagavatI aGgasUtraM 8/-/9/425 egAgAre pannatte kiM maNussAhAragasarIrappayogabaMdhe kiM amaNussAhAragasarIrappayogabaMdhe ?, goyamA maNussAhAragasarIrappayogabaMdhe no amaNussAhAragasarIrappayogabaMdhe, evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva pittamattasaMjayasammaddiTThipajjattasaMkhejjavAsAuyakammamUmigagavbhavakaMtiyamaNussAhAragasarIrappayogabaMdhe No aniDDipattapamatta jAva AhAragasarIrappayogabaMdhe AhAragasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ?, goyamA ! vIriyasayogasaddavvayAe jAva lahiM paDuca AhAragasarIrappayoganAmAe kammassa udaeNaM AhAragasarIrappayogabaMdhe AhAragasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kiM desabaMdhe savvabaMdhe ?, goyamA ! desabaMdhevi savvabaMdhevi / AhAragasarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! savvabaMdhe ekkaM samayaM TesabaMdhe jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM / AhAragasarIrappayogabaMdhaMtare NaM bhaMte ! kAlo kevaciraM hoi ?, goyamA ! savvabaMdhaMtaraM jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo osappiniussappiNIo kAlao khettao anaMtA loyA avaDapoggalapariyahaM deNaM, evaM desabaMdhaMtaraMpi / eesi NaM bhaMte ! jIvANaM AhAragasarIrassa desabadhagANaM savvabaMdhagANa abaMdhagANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA jIvA AhAragasarIrassa savvabaMdhagA desabaMdhagA saMkhejjaguNA abaMdhagA anaMtaguNA 3 / / vR. tatra 'egiMdiyaveuvvie' tyAdi vAyukAyikApekSamuktaM, 'paMciMdie 'tyAdi tu paJcendriyatiryaGganuSyadevanArakApekSamiti / 'vIriye 'tyAdau yAvatkaraNAt 'pamAyapaccayA kammaM ca jogaM ca bhavaM ce'ti draSTavyaM 'laddhiM va'tti vaikriyakaraNalabdhi vA pratItya, etacca vAyupaJcendriyati-ryaGanuSyAnapekSyoktaM, tena vAyukAyAdisUtreSu labdhi vaikriyazarIrabandhasya pratyayatayA vakSyati, nArakadevasUtreSu punastAM vihAya vIryasayogasadravyatAdIn pratyayatayA vakSyatIti // 'savvabaMdhe jahanneNaM ekkaM samayaM 'ti, kathaM ?, vaikriyazarIriSUtpadyamAno labdhito vA tat kurvan samayamekaM sarvabandhako bhavatItyevamekaM samayaM sarvabandha iti, 'ukkoseNaM do samaya 'tti, kathaM?, audArikazarIri vaikriyatAM pratipadyamAnaH sarvabandhakobhUtvA mRtaH punarnArakatvaM devatvaM vA yadA prApnoti tadA prathamasamaye vaikriyasya sarvabandhaka evetikRtvA vaikriyazarIrasya sarvabandhako bhUtvA mRtaH punarnArakatva devatvaM vA yadA prApnoti tadA prathamasamaye vaikriyasya sarvabandhaka evetikRtvA vaikriyazarIrasya sarvabandhaka utkRSTataH samayadvayamiti, 'desabaMdhe jahantreNaM ekkaM samayaM ti, kathaM ?, audArikazarIrI vaikriyatAM pratipadyamAnaH prathamasamaye sarvabandhako bhavati dvitIyasamaye dezabandhako bhUtvA mRta ityevaM dezabandho jaghanyata ekaM samayamiti, 'ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI samayaUNAI' ti, kathaM ?, deveSu nArakeSu cotkRSTasthitiSUtpadyamAnaH prathamasye sarvabandhako vaikriyazarIrasya tataH paraM dezabandhakastena sarvabandhaka- samayenonAni trayastrizatsAgaropamANyutkarSato dezabandha iti // 'vAukkAie'tyAdi, 'desabaMdhe jahantreNaM ekaM samayaM 'ti, kathaM ?, vAyuraudArikazarIri san vaikriyaM gatastataH prathamasamaye sarvabandhako dvitIyasamaye dezabandhako bhUtvA mRta ityevaM jaghanyenaiko dezabandhasamayaH 'ukkoseNaM aMtomuhuttaM ' ti vaikriyazarIreNa sa eva yadA'ntarmuhUrttamAtramAste tadotkarSato dezabandho'ntarmuhUrtta, labdhivaikriyazarIriNo jIvato'ntarmuhUrttAtparato na vaikriyazarIrAvasthAnamasti, Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 8, varga:-, uddezaka:- 9 punarIdArika zarIrasyAvazyaM pratipatteriti // 'rayaNappabhe'tyAdi, 'desabaMdhe jahanneNaM dasa vAsasahassAiM ti0 samayaUNAiM' ti, kathaM ?, trisamaya-vigraheNa ratnaprabhAyAM jaghanyasthitirnArakaH samutpannaH tatra ca samayadvayamanAhArakastRtIye casamaye sarvabandhakastato dezabandhako vaikriyasyatadevamAdyasamayatrayanyUnaM varSasahasradazakaM jaghanyato dezabandhaH, 'ukkoseNaM sAgarovamaM samayaUNaM' ti, kathaM?, avigraheNa ratnaprabhAyAmutkRSTasthitirnArakaH samutpannaH, tatra ca prathamasamaye sarvabandhako vaikriyazarIrasya tataH paraM dezabandhakastena sarvabandhasamayenonaM sAgaropamamutkarSato dezabandha iti, evaM sarvatra sarvabandhaH samayaM dezabandhazca jaghanyo vigrahasamayatrayanyUnonijanijajaghanyasthitipramANo vAcyaH, sarvabandhasamayanyUnotkRSTasthitipramANazcotkRSTadezabandha iti, etadevAha - 'evaM jAve'tyAdi, paJcendriyatiryaGganuSyANAM vaikriyasarvabandha ekaM samayaM dezabandhastu jaghanyata ekaM samayamutkarSeNa tvantarmuhUrtam - etadevAtidezenAha-'paMciMdiye tyAdi, yacca / "aMtamuhuttaM niraesu hoi cattAri tiriyamaNuesu / devesu addhamAso ukkosa viuvvaNAkAlo / " iti vacanasAmadhyAdantarmuhUrttacatuSTayaM teSAM desabandha ityucyate tanmatAntaramityavaseyamiti ukta vaikriyazarIraprayogabandhasya kAlaH, atha tasyaivAntaraM nirUpayannAha - 'veuvviye' tyAdi, 'savvabaMdhaMtaraM jahanneNaM ekkaM samayaM 'ti, kathaM?, audArikazarIrI vaikriyaM gataH prathamasamaye sarvabandhako dvitIye, dezabandhako bhUtvA mRto deveSu nArakeSu vA vaikriyazarIriSvavigraheNotpadyamAnaH prathamasamaye sarvabandhako dvitIye dezabandhako bhUtvA mRto deveSu nArakeSu vA vaikriyazarIriSvavigraheNotpadyamAnaH prathamasamaye sarvabandhaka ityevamekaH samayaH sarvabandhAntaramiti, 'ukkoseNaM anaMtaM kAlaM 'ti, kathaM ?, audArikazarIrI vaikriyaM gato vaikriyazarIriSu vA devAdiSu samutpannaH saca prathamasamaye sarvabandhako bhUtvA dezabandhaM ca kRtvA mRtaH tataH paramanantaM kAlamaudArikazarIriSu vanaspatyAdiSu sthitvA vaikriyazarIra-vatsUtpannaH, tatra ca prathamasamaye sarvabandhako jAtaH, evaM ca sarvabandhayoryathoktamantaraM bhavatIti, 'evaM desabaMdhaMtaraMpi tti, jaghanyenaikaM samayamutkRSTato'nantaM kAlamityarthaH, bhAvanA cAsya pUrvoktAnusAreNeti / 119 11 433 'vAukkAie'tyAdi 'savvabaMdhaMtaraM jahantreNaM aMtomuhuttaM ti, kathaM ?, vAyuraudArikazarIrI vaikriyamApannaH, tatra ca prathamasamaye sarvabandhako bhUtvA mRtaH punarvAyureva jAtaH, tasya cAparyAptakasya vaikriyazaktirnAvirbhavatItyantarmuhUrttamAtreNAsau paryAptako bhUtvA vaikriyazarIramArabhate, tatra cAsau prathamasamaye sarvabandhako jAta ityevaM sarvabandhAntaramantarmuhUrtamiti, 'ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM'ti, kathaM ?, vAyuraudArikazarIrI vaikriyaM gataH, tatprathamasamaye ca sarvabandhakastato dezabandhako bhUtvA mRtastataH paramaudArikazarIriSu vAyuSu palyopamAsaGkhyeyabhAgamativAhyAvazyaM vaikriyaM karoti, tatra ca prathamasamaye sarvabandhakaH, evaM ca sarvabandhayoryathoktamantaraM bhavatIti, 'evaM desabaMdhaMtaraMpi'tti, asya bhAvanA prAgiveti / 5 28 1 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/9/425 "tirikkhe'tyAdi, 'savvabaMdhaMtaraMjahanneNaMaMtomuhuttaM'ti, kathaM?, paJcendriyatiryagyoniko vaikriyaM gataH tatra ca prathamasayame sarvabandhakastataH paraM dezabandhako'ntarmUharttamAtraM tata audArikasyasarvabandhakobhUtvA samayaM dezabandhako jAtaH punarapi zraddheyamutpanna vaikriyaM karomItipunarvaikriyaM kurvataH prathamasamaye sarvabandhaH,evaM ca sarvabandhayoryathoktamantaraM bhavatIti, 'ukkoseNaM puvvakoDipusRttaMti, kathaM?, pUrvakoTyAyuH paJcendriyatiryagyoniko vaikriyaM gataH, tatra caprathamasamaye sarvabandhakaratato dezabandhako bhUtvA kAlAntare mRtastatra pUrvakoTyAyuH paJcendriyatiryakSvevotpannaHpUrvajanmanA saha saptASTau vA vArAn, tataH saptame'STamevA bhave vaikriyaM gataH, tatra ca prathamasamaye sarvabandhaM kRtvA dezabandhaM karotIti, evaM ca sarvabandhayorutkRSTaM yathoktamantaraM bhavatIti, 'evaM desabaMdhataMpi'tti, bhAvanA cAsya sarvabandhAntaroktabhAvanAnusAreNa karttavyeti / vaikriyazarIrabandhAntarameva prakArAntareNa cintayannAha-'jIvasse'tyAdi, savvabaMdhaMtaraMjahanneNaM aMtomuhuttaM'ti, kathaM?, vAyurvaikriyazarIraMpratipannaH, tatra caprathamasamayesarvabandhako bhUtvA mRtastataH pRthivIkAyikeSUtpannaH tatrApi kSullakabhavagrahaNamAtra sthitvA punarvAyutiH, tatrApi katipayAn kSullakabhavAn sthitvA vaikriyaMgataH, tatra caprathamasamaye sarvabandhakojAtastatazcavaikriyasya sarvabandhayorantaraMbahavaH kSullakabhavAsteca bahavo'pyantarmuhUrta, antarmuhUrtebahUnAM kSullakabhavAnAMpratipAditatvAt, tatazca sarvabandhAntaraM yathoktaM bhavatIti, 'ukkoseNaM anaMtaM kAlaM vaNassaikAlo'tti, kathaM ?, vAyurvaikriyazarIrIbhavanmRto vanaspatyAdiSvanantaM kAlaM sthitvA vaikriyazarIraMpunaryadA lapsyate tadA yathoktamantaraM bhaviSyatIti, 'evaM desabaMdhaMtaraMpi'tti, bhAvanA cAsya prAguktAnusAreNeti // ratnaprabhAsUtre savvabaMdhaMtara'mityAdi, etadbhAvyate-ratnaprabhAnArako dazavarSasahasrasthitika utpattau sarvabandhakaH tata uddhRtastu garbhajapaJcendriyeSvantarmuhUrta sthitvA ratnaprabhAyAM punarapyutpannaH tatra ca prathamasamaye sarvabandhaka ityevaM suutoktN jaghanyamantaraM sarvabandhayoriti, ayaM ca yadA'pi prathamotpattau trisamayavigraheNotpadyate tadApi na daza varSasahasrANi trisamayanyUnAni bhavanti, antarmuhUrtasyamadhyAtsamayatrayasya tatraprakSepAt, naca taprakSepe'pyantarmuhUrtasyAntarmuhUrttatvavyAghAtastasyAnekabhedatvAditi, 'ukkoseNaM vaNassaikAlo tti, kathaM?, ratnaprabhAnAraka utpattau sarvabandhakaH tatauddhRtazcAnantaM kAlaM vanaspatyAdiSusthitvA punastatraivotpadyamAnaH sarvabandhaka ityevamutkRSTamantaramiti, desabaMdhaMtaraMjahanneNaMaMtomuhuttaMti, kathaM?, ratnaprabhAnArako dezabandhakaH san mRto'ntamuhUrtAyuH paJcendriyatiryakatayotpadya mRtvA ratnaprabhAnArakatayotpannaH, tatraca dvitIyasamaye dezabandhaka ityevaM jaghanyaM dezabandhAntaramiti, 'ukkoseNa'mityAdi, bhAvanA prAguktAnusAreNeti / zarkarAprabhAdinArakANAMvaikriyazarIrabandhAntaramatidezataH saGakSepArthaHmAha-evaMjAve'tyAdi, dvitIyAdipRthivISucajaghanyA sthiti krameNaikaMtrIni saptadaza saptadaza dvAviMzatizca sAgatopamANIti paMciMdie'tyAdau 'jahAvAukAiyANaM tijaghanyenAntarmuhUrtamutkRSTataH punaranantaM kAlamityarthaH asurakumAradayastu sahasrArAntA devA utpattisamayesarvabandhaMkRtvA svakIyAMcajaghanyastitimanupAlya paJcendriyatiryakSu jaghanyenAntarmuhUtrtAyuSkatvena samutpadya mRtvA ca teSveva sarvabandhakA jAtAH, evaM ca teSAM vaikriyasya jaghanyaM sarvabandhAntaraMjaghanyA tatsthitirantarmuhUrtAdhikA vaktavyA, utkRSTaM tvanantaM kAlaM, yathA ratnaprabhAnArakANAmiti, etaddarzanAyAha Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 zatakaM -8, varga:-, uddezaka:- 9 'asurakumAre' tyAdi, tatra jaghanyA sthitirasurakumArAdInAM vyantarANAM ca daza varSasahasrANi jyotiSkANAM palyopamASTabhAgaH saudharmAdiSu tu 'paliyamahiyaM do sAra sAhiyA sattadasa ya coddasa ya varSasahasrANi jyotiSkANAM palyopamASTabhAgaH saudharmAdiSu tu 'paliyamahiyaM do sAra sAhiyA sattadasa ca coddasa ya satarasa ya' ityAdi / AnatasUtre 'savvabaMdhaMtara'mityAdi, etasya bhAvanA AnatakalpIyo deva utpattau sarvabandhakaH, sa cASTAdazasAgaropamAni tatra sthitvA tatazcyuto varSapRthaktvaM manuSyeSu sthitvA punastatraivotpannaH prathamasamaye cAsau sarvabandhaka ityevaM sarvabandhAntaraM jaghanyamaSTAdaza sAgaropamAni varSapRthaktvaM manuSyeSu sthitvA punastatraivotpannaH prathamasamaye cAsau sarvabandhaka ityevaM sarvabandhAntaraM jaghanyamaSTAdaza sAgaropamAni varSapRthaktvAdhikAnIti, utkRSTaM tvanantaM kAlaM kathaM ?, sa eva satasmAcyuto'nantaM kAlaM vanaspatyAdiSu sthitvA punastatraivotpannaH prathamasamaye cAsau sarvabandhaka ityevamiti, 'desabaMdhaMtaraM jahantreNaM vAsupuhuttaM'ti, kathaM?, sa eva dezabandhakaH saMzrayato varSapRthaktvaM manuSyatvamanubhUya punastatraiva gatastasya ca sarvabandhAnantaraM dezabandha ityevaM sUtroktamantaraM bhavati, iha ca yadyapi sarvabandhasamayAdhikaM varSapRthaktvaM bhavati tathA'pa tasya varSapRthaktvAdanarthAntaratvavivakSayA na bhedena gaNanamiti / evaM prANatAraNAcyutagraiveyakasUtarANyapi jJeyAni / atha sanatkumArAdisahasrArAntA devA jaghanyato navadinAyuSkebhyaH AnatAdyacyutAntAstu navamAsAyuSkebhyaH samutpadyanta iti jIvasamAse'bhidhIyate, tatazca jaghanyaM tatsarvabandhAntaraM tattadadhikatajjaghanyasthitirUpaM prApnotIti, satyametat, kevalaM matAntaramevedamiti // anuttaravimAnasUtretu 'ukkoseNa'mityAdi, utkRSTaM sarvabandhAntaraM dezabandhAntaraM ca saGkhyAtAni sAgaropamAni yato nAntakAlamanuttaravimAnacyutaH 'saMsarati, tAni ca jIvasamAsamatena dvisaGkhyAnIti / atha vaikriyazarIradezabandhakAdInAmalpatvAdinirUpaNAyAha- 'eesI'tyAdi, tatra sarvastokA vaikriyasarvabandhakAstatkAlasyAlpatvAt, dezabandhakA asaGkhyAtaguNAstatkAlasya tadapekSayA' saGkhyeyaguNatvAt, abandhakAstvanantaguNAH siddhAnAM vanaspatyAdInAM ca tadapekSayA'nantaguNatvAditi athAhAraka zarIraprayoga bandhamadhikRtyAha - 'AhAre' tyAdi, 'egAgAre' tti ekaH prakAro naudAriyAdibandhavadekendriyAdyanekaprakAra ityarthaH, 'savvabaMde ekkaM samayaM ti Adyasamaya eva sarvabandhabhAvAt, 'desabaMdhe jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM 'ti, kathaM?, jaghanyata utkarSatazcAntamuhUrttamAtramevAhArakazarIrI bhavati, parata audArikazarIrasyAvazya grahaNAt, tatra cAntarmuhUrte Adyasamaye sarvabandhaH uttarakAlaM ca dezabandha iti / 2 athAhArakazarIraprayogabandhasyaivAntaranirUpaNAyAha-'AhAre' tyAdi, 'savvabaMdhaMtaraM jahanneNaM aMtomuhuttaM 'ti, kathaM ?, manuSya AhArakazarIraM pratipannastatprathamasamaye ca sarvabandhakastato'ntamuhUrttamAtraM sthitvaudArikazarIraM gatastatrApyantarmuhUrtta sthitaH punarapi ca tasya saMzayAdi AhArakazarIrakaraNakAraNamutpannaM tataH punarapyAhArakazarIraM gRhNAti tatra ca prathamasamaye sarvabandhaka eveti evaM ca sarvabandhAntaramantarmuhUrtaM dvayorapyantarmuhUrtayorekatvavikSaNAditi, 'ukkoseNaM anaMtaM kAlaM'ti, kathaM ?, yato'nantakAlAdAhArakazarIraM punarlabhata iti, kAlAnantyameva vizeSeNAha Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 bhagavatI aGgasUtraM 8/-/9/425 'anaMtAo ussappiNIo ossappiNIo kAlao khettao anaMtA loga' tti, etadvayAkhyAnaM ca praagvt| atha tatra pudgalaparAvarttaparimANaM kiM bhavati ? ityAha 'avahuMpoggalapariyaTTaMdesUNaM'ti, 'apArdham' apagatArddhamarddhamAtramityarthaH 'pudgalaparAvartta' prAguktasvarUpam, apArddhamapyarddhataH pUrNaM syAdata Aha-dezonamiti / evaM desabaMdhaMtaraMpi'tti jaghanyenAntarmuhUrttamatkarSataH punarapArddha pudgala - parAvartta dezonaM, bhAvanA tu pUrvoktAnusAreNeti / athAhAraka zarIradezabandhakAdInAmalpatvAdinirUpaNAyAha- 'eesi Na' mityAdi, tatra sarvastokA AhArakasya sarvabandhakAstatsarvabandhakAlasyAlpatvAt, dezabandhakAH saGkhyAtaguNA staddezabandhakAlasya bahutvAt, asaGkhyAtaguNAstu te na bhavanti, yato manuSyA api saGkhyAtAH kiM punarAhArakazarIradezabandhakAH ?, abandhakAstvanantaguNAH, AhArakazarIraM hi manuSyANAM tatrApi saMyatAnAM teSAmapi keSAJcideva kadAcideva ca bhavatIta, zeSakAle te zeSasattvAzcAbandhakAH, tatazca siddhavanaspatyAdinAmantaguNatvAdanantaguNAsta iti / atha taijasazarIraprayogabandhamadhikRtyAha mU. (426) teyAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kativihe pannatte ?, goyamA paMcavihe pannatte, taM jahA - egiMdiyateyAsarIrappayogabaMdhe beiMdiya0 teiMdiya0 jAva pNciNdiyteyaasriirppyogbNdhe| egiMdiyateyAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kaivihe pannatte ? evaM eeNaM abhilAveNaM bhedo jahA ogAhaNasaMThANe jAva pajjattasavvaTThasiddha anuttarovavAiyakappAtIyavemAniyadevapaMciMdiyateyAsarIrappayogabaMdhe ya apajjattasavvaTThasiddhaanuttarovavAiyajAvabaMdhe ya / teyAsarIrappayogabaMde NaM bhaMte! kassa kammassa udaeNaM ?, goyamA ! vIriyasajogasaddavvayAe jAva AuyaM ca paDucca teyAsarIrappayoganAmAe kammassa udaeNaM teyAsarIrappayogabaMdhe / teyAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kiM desabaMdhe savvabaMdhe ?, goyamA ! desabaMdhe no savvabaMdhe / teyAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! duvihe pannatte, taMjahAanAie vA apajjavasie anAie vA sapajjavasie / teyAsarIrappayogabaMdhaMtare NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! anAiyassa apajjavasiyassa natthi aMtaraM, anAiyassa sapajjavasiyassa natthi aMtaraM / eesiNaM bhaMte! jIvANaM teyAsarIrassa desabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA jIvA teyAsa rIrassa abaMdhagA desabaMdhagA anaMtaguNA 4 / vR. 'teye' tyAdi, 'no savvabaMdhe' tti taijasarIrasyAnAditvAnna sarvabandho'sti, tasya prathamataH pudgalopAdAnarUpatvAditi / 'anAie vA apajjavasie' ityAdi, tatrAyaM taijasazarIbandho'nAdiraparyavasito'bhavyAnAM anAdi saparyavasitastu bhavyAnAmiti / atha taijasazarIraprayogabandhasyaivAntaranirUpaNAyAha- 'teye 'tyAdi, 'anAiyasse'tyAdi, yasmAtsaMsArastho jIvastaijasazarIrabandhena dvayarUpeNApi sadA' vinirmukta eva bhavati tasmAdyarUpasyApyasya nAstyantaramiti / atha taijasazarIradezabandhakAbandhakAnAmalpatvAdinirUpaNAyA'eesI' tyAdi, tatra sarvastokAstaijasazarIrasyAbandhakAH siddhAnAmeva tadabandhakatvAt, dezabandhakAstvanantaguNAstaddeza- bandhakAnAM sakalasaMsAriNAM siddhebhyo'nantaguNatvAditi / Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -8, varga:-, uddezaka:- 9 437 atha kArmmaNazarIraprayogabandhamadhikRtyAha mU. (427) kammAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! aTThavihe pannatte taMjahA-nANAvaranijjakammAsarIrappayogabaMdhe jAva aMtarAiyakammAsarIrappayogabaMdhe / nANAvaranijjakammAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kassa kammassa udaeNaM ?, goyamA ! nANapaDiNIyayAe nANaniNhavaNayAe nANaMtarAeNaM nANappadoseNaM nANaccAsAdaNAe nANavisaMvAdaNAjogeNaM nANAvaranijjakammAsarIrappayoganAmAe kammassa udaeNaM nANAvara-nijjakammAsarIrappayogabaMdhe darisaNAvaranijjakammAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ?, goyamA ! daMsaNapaDiNIyayAe evaM jahA nANAvaranijjaM navaraM daMsaNanAma ghettavvaM jAva daMsaNavisaMvAdaNAjogeNaM darisaNAvaranijjakammAsarIrappayoganAmAe kammassa udaeNaM jaavppogbNdhe| sAyAveyanijjakammAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kassa kammassa udaeNaM ?, goyamA ! pANANukaMpayAe bhUyANukaMpayAe evaM jahA sattamasae dasamoddesae jAva apariyAvaNayAe sAyAveyaniJjakammAsarIrappayoganAmAe kammassa udaeNaM sAyAveyanikammA jAva baMdhe / assAyAveyanijjapucchA, goyamA ! paradukkhaNayAe parasoyaNayAe jahA sattamasae dasamoddesae jAva pariyAvaNayAe assAyAveyanijjakammA jAva payogabaMdhe / mohanijjakammAsarIrappayogapucchA, goyamA ! tivvakohayAe tivvamANayAe tivvamAyAe tivvalobhAe tivvadaMsaNamohanijayAe tivvacarittamohanijjayAe mohnijjkmmaasriirjaavpyogbNdhe| neraiyAuyakampAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! mahAraMbhayAe mahApariggahayAe kuNimAhAreNaM paMciMdiyavaheNaM neraiyAuyakammAsarIrappayoganAmAe kammassa udaeNaM neraiyAuyakammAsarIra jAva payogabaMdhe / tirikkhajoniyAuyakammAsarIrappaogapucchA, goyamA ! mAilliyAe niyaDillayAe aliyavayaNeNaM kUDalakUDamANeNaM tirikkhajoniyakammAsarIrajAvapayogabaMdhe / maNussAuyakammAsarIrapucchA, goyamA ! parAibhaddayAe pagaiviNIyayAe sANukkosayAe amacchariyAe maNussAuyakammA jAvapayogabaMdhe / devAuyakammAsarIrapucchA, goyamA ! sarAgasaMmeNaM saMjamAsaMjameNaM bAlatavokammeNaM akAmanijjarAe devAuyakammAsarIra jAvapayogabaMdhe / subhanAkammAsarIrapucchA, goyamA ! kAyaujjuyayAe bhAvuJjyayAe bhAsujjuyayAe avisaMvAdajogeNaM subhanAmakammAsarI rajAvappayogabaMdhe // asubhanAmakammAsarIrapucchA, goyamA ! kAyaaNujjuyayAe bhavaaNujjuyayAe bhAsaaNujuyayAe visaMvAyaNAyogeNaM asubhanAmakammAjAva payogabaMdhe / uccAgoyakammAsarIrapucchA, goyamA ! jAtiamadeNaM kula amadeNaM bala amadeNaM rUva amadeNaM tava amadeNaM suyaamadeNaM lAbhaamadeNaM issariyaamadeNaM uccAgoyakammAsarIrajAva payogabaMdhe, nIyAgoyakammAsarIrapucchA, goyamA ! jAtimadeNaM kulamadeNaM balamadeNaM jAva issariyamadeNaM nIyAgoyakammAsarIrajAvapayogabaMdhe / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8/-/9/427 aMtarAiyakammAsarIrapucchA, goyamA ! dAnaMtarAeNaM lAbhaMtarAeNaM bhogaMtarAeNaM uvabhogaMtarA - eNaM vIriyaMtarAeNaM aMtarAiyakammAsarIrappayoganAmAe kamssa udaeNaM aNtraaiykmmaasriirpyogbNdhe| 438 nANAvaranijjakammAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kiM desabaMdhe ?, goyamA ! desabaMdheno savvabaMdhe, evaM jAva aMtarAiyakammA0 / nANAvaranijjakammAsarIrappayogabaMdhe NaM bhaMte! kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! nANA0 duvihe pannatte, taMjahA - anAie sapajjavasie anAie apajjavasie vA evaM jahA teyagassa saciTThaNA taheva evaM jAva aMtarAiyakammassa / nANAvaranijja - kammAsarIrappayogabaMdhaMtare NaM bhaMte! kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! anAiyassa evaM jahA teyagasarIrassa aMtaraM taheva evaM jAva aMtarAiyassa / eesi NaM bhaMte! jIvANaM nANAvaranijjassa kammassa desabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kayare 2 jAva appA bahugaM jahA teyagassa, evaM AuyavajjaM jAva aMtarAiyassa / Auyassa pucchA, goyamA ! savvatthovA jIvA Auyassa kammassa desabaMdhagA abaMdhagA saMkhejjaguNA 5 / bR. 'kammAsarIre' tyAdi, 'nANapaDiNIyayAe 'tti jJAnasya - zrutAdestadabhedAt jJAnavatAM vA yA pratyanIkatA - sAmAnyena pratikUlatA sA tathA tayA, 'mANaniNhavaNayAe 'tti jJAnasya - zrutasya zrutagurUNAM vA yA nihnavatA - apalapanaM sA tathA tayA / 'nANaMtarAeNaM'ti jJAnasya-zrutasyAntarAyaH tadgrahaNAdau vighno yaH sa tathA tena, 'nANapaoseNaM' ti jJAnezrutAdau jJAnavatsu vA yaH pradveSaH - aprIti tadgrahaNAdau vighno yaH sa tathA tena, 'nANapaoseNaM' ti jJAne - zrutAdI jJAnavatsu vA yaH pradveSaH - aprIti sa tathA tena, 'nANa'ccAsAyaNAe 'tti jJAnasya jJAninAM vA yA'tyAzAtanA - hIlanA sA tathA tayA / 'nANavisaMvAyaNAjogeNaM' ti jJAnasya jJAninAM vA visaMvAdanayogo-vyabhicAradarzanAya vyApAro yaH sa tathA tena, etAni ca bAhyAni kAraNAni jJAnAvaraNIyakArmmaNazarIrabandhe, athA''ntaraM kAraNamAha- 'nANAvaranijja' mityAdi, jJAnAvaraNIyahetutvena jJAnAvaraNIyalakSaNaM yatkArmmaNazarIraprayoganAma tattathA tasya karmmaNa udayeneti / 'daMsaNapaDiNIyayAe 'tti iha darzanaM cakSurdarzanAdi, 'tivvadaMsaNamohanijjayAe 'tti tIvramidhyAtatvayetyarthaH / 'tivvacarittamohanijjayAe 'tti kaSAyavyatiriktaM nokaSAyalakSaNamiha cAritramohanIyaM grAhyaM, tIvrakrodhatayetyAdinA kaSAyacAritramohanIyasya prAguktatvAditi / 'mahAraMbhayAe'tti aparimitamakRSyAdyArambhatayetyarthaH, 'mahAraMbhapariggahayAe 'tti aparimANaparigrahatayA 'kuNimAhAreNaM'ti mAsaMbhojaneneti 'mAillAyae' tti paravaJcanabuddhivattayA 'niyaDillAyae'nikRti-vaJcanArthaM ceSTA mAyApracchAdanArthaM mAyAntaramityeke atyAdarakaraNena paravaJcanamityetadvattayA, 'pagaibhaTyAe 'tti svabhAvataH parAnanutApitayA 'sANakkosayAe 'ti sAnukampatayA 'amacchariyayAe 'tti matsarikaH- paraguNAnAmasoDhA tadbhAvaniSedho'matsarikatA tayA / 'subhanAmakamme' tyAdi, iha zubhanAma devagatyAdikaM 'kAyaujjuyayA 'tti kAyarjukatayA parAvaJcanaparakAyaceSTayA 'bhAvujjuyayAe' tti bhAvarjukatayA parAvaJcanaparamanaHpravRtyetyarthaH, 'bhAsujju Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-9 yayAe'tti bhASarjukatayA bhASA''rjavenetyarthaH 'avisaMvAyaNAjogeNaM'ti visaMvAdanaM-anyathApratipannasyAnyathAkaraNaM tadrUpo yogo-vyApArastena vA yogaH-sambandho visaMvAdanayogsanniSedhAdavisaMvAdanayogastena, iha ca kAyarjukatAditrayaM vartamAnakAlAzrayaM, avisaMvAdanayogastvatItavAnalakSaNakAladvayAzraya iti / 'asubhanAmakamme' tyAdi, iha cAzubhanAma narakagatyAdikam / 'kammAsarIrappayagavaMdhe NaM'mityAdi, kArmaNazarIraprayogabandhaprakaraNaM taijasazarIraprayogavandhaprakaraNavatneyaM, yastu vizeSo'sAvucyate-'savvatthovA Auyassa kammassa desabaMdhaga'tti, sarvastokatvameSAmAyurvandhaddhAyAH stokatvAdavandhdhAyAstu bahugaNatvAt, tadavandhakAH saGkhyAtaguNAH, nanvasaGkhyAtaguNAstadavandhakAH kasmAnnoktAH? tadavandhAddhAyA asaGkhyAtajIvitAnA-zrityAsavayAtaguNatvAta, ucyate, idamanantakAyikAnAzritya sUtraM, tatracAnantakAyikAH saGkhyAta-jIvitA eva, te cAyuSkasyAbandhakAstaddezabandhakebhyaH saGkhyAtaguNA eva bhavanti / yadyabandhakAH siddhAdayastanmadhye kSipyante tathA'pi tebhya- saGkhyAtaguNA eva te, siddhAdyavandhakAnAmanantAnAmapyananantakAyikAyurvandhakApekSayA'nantabhAgatvAditi / nanu yadAyuSo'vandhakAH santo bandhakA bhavanti tadA kathaM na sarvabandhasambhavasteSAm ?, ucyate, na hi AyuHprakRtirasatI satirnivadhyate audArikAdizarIravaditi na sarvavandhasambhava iti / prakArAntareNaudArikAdi cintayannAha mU. (428) jassaNaM bhaMte ! orAliyasarIrassa savvabaMdhe se NaM bhaMte ! veubviyasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae?, goyamA! no baMdhae abaMdhae, AhAragasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae?, goyamA! no baMdhae abaMdhae, teyAsarIrassa kiM baMdhae abaMdhae?, goyamA ! baMdhae no abaMdhae, jaibaMdhai kiM desabaMdhae savvabaMdhae?, goyamA! desabaMdhae no savvabaMdhae, kammAsarIrassa kiM baMdhae abaMdhae?, jaheva teyagassa jAva desabaMdhae no svvbNdhe| __jassaNaM bhaMte! orAliyasararassa desabaMdhe se NaM bhaMte! veubviyasarIrassa kiMbaMdhae abaMdhae goyamA! no baMdhae avaMdhae, evaM jaheva savvabaMdheNaM bhaniyaMtaheva desabaMdhaNavi bhAniyabaM jAva kmmgssnnN| jassa NaM bhaMte ! veubviyasarIrassa savvabaMdhae se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae?, goyamA! no baMdhae abaMdhae, AhAragasarIrassa evaMceva, teyagassa kammagassa yajaheva orAlieNaM samaM bhaniyaMtaheva bhAniyavvaM jAva desabaMdhae no svvbNdhe| jassa NaM bhaMte ! veubviyasarIrassa desabaMdhe se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae?, goyamA! no baMdhae abaMdhae, evaMjahA savvabaMdheNaM bhaniyaMtaheva desabaMdheNavibhAniyavvaM jAva kmmgss| jassa NaM bhaMte ! AhAragasarIrassa savvabaMdhe se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae?, goyamA! no baMdhae abaMdhae, evaM veuvviyassavi, teyAkammANaM jaheva orAlieNaM samaM bhaniyaMtaheva bhAniyavvaM / jassaNaM bhaMte! AhAragasarIrassa desabaMdhe seNaM bhaMte! orAliyasarIra0 evaM jahAAhAra Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/9/428 gasarIrassa savvabaMdheNaM bhaniyaMtahA desabaMdheNavi bhAniyavvaMjAva kmmgss| jassa NaM bhaMte ! teyAsarIrassa desabaMdhe se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhai abaMdhae goyamA ! baMdhae vA abaMdhae vA, jai baMdhae kiM desabaMdhae savvabaMdhae?, goyamA! desabaMdhae vA savvabaMdhae vA, veubviyasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae? evaM ceva, evaM AhAragasarIrassavi, kammagasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae ?, goyamA ! baMdhae no abaMdhae, jai baMdhae kiM desabaMdhae savvabaMdhae?, goyamA! desabaMdhae no svvbNdhe| ___jassa NaM bhaMte ! kammagasarIrassa desabaMdhe se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa jahA teyagassa vattavvayA bhaniyA tahA kammagassavibhAniyavvAjAvateyAsarIrassa jAvadesabaMdhae no savvabaMdhae vR. 'jasse' tyAdi, nobaMdhaetti, nokasamaye audArikavaikriyaborbandho vidyataitikRtvA no bandhaka iti / evamAhArakasyApi / taijasasya punaH sadaivAvirahitatvAdvandhako dezabandhakena, sarvabanthastu naastyevtsyeti|evN kArmaNazarIrasyApi vAcyamiti / evamaudArikasarvabandhamAzritya zeSANAM bandhacintArthaH anantaraM daNDaka ukto'thaudArikasyaiva dezabandhakamAzrityAnyamAha 'jassaNa mityAdi, atha vaikriyasya sarvavandhamAzritya zeSANAMbandhacintArtho'nyo daNDakaH, tatraca 'teyagassa kammagassajaheve'tyAdi, yathaudArikazarIrasarvabandhakasyataijasakArmaNayordezabandhakatvamuktamevaM vaikriyazarIrasarvabandhakasyApi tayordezandhakatvaM vAcyamiti bhAvaH / vaikriyadezabandhadaNDaka AhArakasya sarvabandhadaNDako dezabandhadaNDakazca sugama eva / taijasadezabandhakadaNDaketu 'baMdhae vA abaMdhaeva'tti taijasadezabandhaka audArikazarIrasya bandhako vA syAdabandhako vA, tatra vigrahe vartamAno'bandhako'vigrahasthaH punarbandhakaH sa evotpattikSetraprAptiprathamasamayesarvabandhaka dvitIyAdautudezabandhaka iti, evaMkArmaNazarIradezabandhakadaNDake'pi vaacymiti| athaudArikAdizarIradezabandhakAdInAmalpatvAdinirUpaNAyAha mU. (429) eesiNaMbhaMte! savvajIvANaMorAliyaveubviyaAhAragateyAkammAsarIragANaM desabaMdhagANaM savvabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA jIvA AhAragasarIrassa savvabaMdhagA 1 tassa ceva desabaMdhagA saMkhejjaguNA 2 veubviyasarIrassa savvabaMdhagA asaMkhejaguNA 3 tassa ceva desabaMdhagA asaMkhejaguNA 4 teyAkammagANaM duNhavi tullA abaMdhagA anaMtaguNA 5 / -orAliyasarIrassa savvabaMdhagA anaMtaguNA 6 tassa ceva abaMdhagA visesAhiyA 7 tassa ceva desabaMdhagA asaMkhejaguNA 8 teyAkammagANaM desabaMdhagA visesAhiyA 9 veuvviyasarIrassa abaMdhagA visesAhiyA 10 AhAragasarIrassa abaMdhagA visesAhiyA 11 / sevaM bhaMte ! 2 / vR. "eesI'tyAdi, tatra sarvastokA AhArakazarIrasya sarvabandhakAH yasmAtte caturdazapUrvadharAstathAvighaprayojanavanta eva bhavanti, sarvabandhakAlazca samayameveti, tasyaivaca dezabandhakAH saGkhayeyaguNAH, dezabandhakAlasya bahutvAt, vaikriyazarIrasya sarvabandhakA asaGghakhyeguNA-, teSAM tebhyo' saGkhyAtaguNatvAt, tasyaivaca dezabandhakA asaGghayayaguNAH, sarvabandhAddhApekSayAdezabandhAddhAyA asaGkhyAtaguNatvAt, athavA sarvabandhakAH pratipadyamAnakAH dezabandhakAstu pUrvapratipannAH, pratipadyamAnakebhyazca pUrvapratipannAnAM bahutvAt / Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-9 441 vaikriyasarvabandhakebhyodezabandhakA asaGkhyayaguNAH, taijasakArmaNayorabandhakA anantaguNAH, yasmAtte siddhAsteca vaikriyadezabandhakebhyo'nantaguNA eva, vanaspativarjasarvajIvebhyaH siddhAnAmanantaguNatvAditi, audArikazarIrasya sarvabandhakA anantaguNAste ca vanaspatiprabhRtIn pratItya pratyetavyAH, tasyaiva cAbandhakA vizeSAdhikAH, ete hi vigrahagatikAH siddhAdayazca bhavanti, tatra ca siddhAdInAmatyantAlpatvenehAvivakSA, vigrahagatikAzca vakSyamANanyAyena sarvabandhakebhyo bahutarA iti tebhyastadabandhakA vizeSAdhikA iti| tasyaiva caudArikasya dezabandhakA asaGkhyAtaguNAH, vigrahAddhApekSayA dezabandhAddhAyA asaGkhyAtaguNatvAt, tejasakArmaNayordezabandhakA vizeSAdhikAH, yasmAtsarve'pi saMsAriNastaijasakArmaNayordezabandhakA bhavanti, tatraca ye vigrahagatikAaudArikasarvabandhakA vaikriyAdibandhakAzca te audArikadezabandhakebhyo'tiricyanta iti te vizeSAdhikA iti, vaikriyazarIrasyAbandhakA vizeSAdhikAH, yasmAdvaikriyasya bandhakAH prAyo devanArakA eva zeSAstu tadabandhakAH siddhAzca, tatra ca siddhAstaijasAdidezabandhakebhyo'tiricyante iti te vizeSAdhikA uktaaH| __AhArakazarIrasyAbandhakA vizeSAdhikA yasmAnmanuSyANAmevAhArakazarIraM vaikriyaM tu tadanyeSAmapi, tota vaikriyabandhakebhya AhArakabandhakAnAM stokatvena vaikriyAbandhakebhya AhArakAbandhakA vizeSAdhikA iti| -ihAlpabahutvAdhikAre vRddhA gAthA evaM prpnycitvntH||1|| orAlasavvabaMdhA thovA abbaMdhayA visesahiyA / tatto ya desabaMdhA asaMkhaguniyA kahaM neyA / / // 2 // paDhamaMmi savvabaMdho samae sesesu desabaMdho u / siddhAINa abaMdho viggahagaiyANa ya jiyANaM // // 3 // iha puNa viggahie cciya paDucca bhaniyA abaMdhagA ahiyA / siddhA anaMtabhAgaMmi savvabandhANavi bhavanti / / // 4 // ujuyAya egavaMkA egavaMkA duhaovaMkA gaI bhave tivihaa| paDhamAi savvabaMdhA savve bIyAi addhNtu|| // 5 // taiyAi taiyabhaMgo labbhai jIvANa savvabaMdhANaM / iti tinni savvabaMdhA rAsI tinevaya abaMdhA / / // 6 // rAsippamANao te tullA'baMdhA ya savvabaMdhA ya / saMkhApamANao puNa abaMdhagA puNa jahabbhahiyA / / // 7 // je egasamaiyA te eganigodaMbhi chaddisiM eMti / dusamaiyA tipayariyA tisamaIyA sesalogAo / / // 8 // tiriyAyayaM cauddisi payaramasaMkhappaesabAhallaM / ur3epuvvAvaradAhiNuttarAyayA ya do payarA / / // 9 // je tipayariyA te chaddisiehito bhavaMta'saMkhaguNA / sesAvi asaMkhaguNA khettaasNkhejjguniyttaa| Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 119011 1199 11 // 12 // // 13 // 1198 11 // 15 // // 16 // // 17 // 119211 // 19 // // 20 // // 21 // // 22 // // 23 // 1138 11 // 25 // // 26 // bhagavatI aGgasUtraM 8/-/9/429 evaM visesa ahiyA abaMdhayA savvabaMdhaehiM to / tisamaiyaviggahaM puNa paDucca suttaM imaM hoi // causamayaviggahaM puNa saMkhejjaguNA abaMdhagA hoMti / eesiM nidarisaNaM ThavaNArAsIhiM vocchAmi / / paDhamo hoi sahassaM dusabhaiyA dovi lakkhamekvekkaM / tisamaiyA puNa tinnivi rAsI koDI bhavekvekkA // esiM hasaMbhavamatthovaNayaM karejja rAsINaM / to asaMkhaguniyA vocchaM jaha desabaMdhA se // ego asaMkhabhAgo vaTTa uvavaTTaNovavAyammi / eganigoe niccaM evaM sesesuvi sa eva // aMtomuhuttamettA ThiI nigoyANa jaM viniddiTThA / pallavaMti nigoyA tamhA aMtomuhutteNaM // tesiM ThitisamayANaM viggahasamayA havaMti jaibhAge / evatibhAge savve viggahiyA sesajIvANaM // savveviya viggahiyA sesANaM jaM asaMkhabhAgaMmi / saMkhaguNA desavaMdhayA'baMdhaehiMto / / ve uvviya AhAragateyAkammAI paDhiyasiddhAI / tahavi viseso jo jattha tattha taM taM bhaNIhAmi // ve uvviyasavvabaMdhA thovA je paDhamasamayadevAI | tasseva desabaMdhA asaMkhaguniyA kahaM ke vA // tesiM ciya je sesA te savve savvabaMdhae mottuM / hoti abaMdhANaMtA tavvajjA sesajIvA je // AhArasavvabaMdhA thovA do tinni paMca vA isa vA / saMjaguNA dete te huttaM sahassANaM // tavvajjA savvajiyA abaMdhayA te havaMta'naMtaguNA / dhovA abandhayA teyagassa saMsAramukkA je // sesA ya desabaMdhA tavvajjA te haMvata'NaMtaguNA / evaM kammagabheyAvi navari nANattamAummi // dhovA AuyabaMdhA saMkhejjaguNA abaMdhayA hoMti / teyAkammANaM savvabaMdhagA nattha'NAittA // assaMkhejjaguNA Augassa kimabaMdhagA na bhannaMti / jamhA asaMkhabhAgo uvvaTTai egasamaeNaM // bhannai egasamaio kAlo uvvaTTaNAi jIvANaM / baMdhaNakAlo puNa Augassa aMtomuhutto u // Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-9 443 // 27 // jIvA ThiIkAle AuyabaMdhaddhamAie laddhaM / evaibhAge Aussa baMdhayA sesajIvANaM / / // 28 // jaM saMkhejatibhAgo ThiikAlassAubaMdhakAlo u / tamhA'saMkhaguNA se abaMdhayA bNdhehiNto|| // 29 // saMjogappabahuyaM AhAragasavvabaMdhagA thovA / tasseva desabaMdhA saMkhaguNA te ya puvyuttaa|| // 30 // tatto veuvviyasavvabaMdhagA darisiyA asaMkhaguNA / jamasaMkhA devAI uvavajaMtegasamaeNaM / / // 31 // tasseva desabaMdhA asaMkhaguniyA havaMti puvvuttA / teyagakammAbaMdhA anaMtaguniyA ya te siddhA / // 32 // tatto u anaMtaguNA orAliyasavvabaMdhagA hoti / tasseva tato'baMdhA ya desabaMdhA ya puvuttA / / // 33 // tatto teyagakammANaM desabaMdhA bhave visesahiyA / tecevorAliyadesabaMdhagA hoMtime va'nne / / // 34 // je tassa savvaMbaMdhA abaMdhagaje ya neraiyadevA / eehiM sAhiyA te puNAi ke savvasaMsArI // // 35 // veubviyassa tatto abaMdhagA sAhiya viseseNaM / teceva ya neraiyAivirahiyA siddhsNjuttaa| // 36 // AhAragassa tatto abaMdhagA sAhiyA viseseNaM / te puNa ke ? savvajIvA AhAragaladdhie mottuM // ihaudArikasarvabandhAdInAmalpatvAdibhAvanA)sarvabandhAdisvarUpaMtAvaducyate-iha RjugatyA vigrahagatyA cotpadyamAnAnAM jIvAnAmutpattikSetraprAptiprathamasamaye sarvabandho bhavati, dvitIyAni tudezabandhaH, siddhAdInAmityatrAdizabdAdvaikriyAdibandhakAnAMcajIvAnAmaudArikasyAvanda iha ca siddhAdInAmabandhakatve'pyatyantAlpatvenAvivakSaNAdvaigrahikAneva pratItya sarvabandhakebhyo'bandhakA vizeSAdhikA uktA iti / / 1-2 // etadevAha-sAdhAraNeSvapi sarvabandhabhAvAtsarvabandhakAH siddhebhyo'nantaguNAH, yata evaMtataH siddhAsteSAmanantabhAgevartante, yadi ca siddhAapiteSAmanantabhAgevartantetadA sutarAMvaikriyabandhakAdaya iti pratIyanta, eva tatazca tAn vihAyaiva siddhapadamevAdhItamiti // 3 // ___ atha sarvabandhakAnAmabandhakAnAM ca samatAbhidhAnapUrvakamabandhakAnAM vizeSAdhikatvamupadarzayitumAha-RjvAyatAyAM gatau sarvabandhakA evAdyasamaye bhavantyevamekasteSAM rAziH, ekavakrayA ye utpadyante teSAM ye prathame samaye te'bandhakA dvitIye tu sarvabandhakA ityevaM teSAM dvitIyo rAzi, sa caikavakrAbhidhAnadvitIyagatyotpadyamAnAnAmarddhabhUto bhavatIti, dvivakrayA gatyA ye punarutpadyantete Adhe samayadvaye'bandhakAstRtIyetusarvabandhakAH, ayaMca sarvabandhakAnAM tRtIyo rAziH, saca dvivakrAbhidhAnatRtIyagatyotpadyamAnAnAMtribhAgabhUto bhavati, tRtIyasamayabhAvitvAttasya, Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/9/429 evaM ca trayaH sarvabandhakAnAM rAzayaH traya eva cAbandhakAnAM, samayabhedena rAzibhedAditi, evaMcate rAzipramANa-tastulya yadyapi bhavanti tathA'pi saGkhyAtapramANato'dhikA abandhakA bhavanti / / 4-5-6 // tecaivam-ye ekasamayikA RjugatyotpadyamAnakA ityarthaH te ekasminnigode-sAdhAraNazarIre lokamadhyasthiteSaDbhyo digbhyo'nuzreNyA''gacchanti,yepanurdvisamayikA ekavakragatyotpadyamAnA ityarthaH tetripratarikAH-prataratrayAdAgacchanti, vidizovakreNA''gamanAt, pratarazcavakSyamANasvarUpa, yepunastrisamayikAH-samayatrayeNa vakradvayenacotpadyamAnakaste zeSalokAtprataratrayAtiriktalokAdAgacchantIti // 7 // prataraprarUpaNAyAha-lokamadhyagataikanigodamadhikRtyatiryagAyatazcatasRSudikSuprataraHkalpyate, asaGkhayeyapradezabAhalyo-vivakSitanigodotpAdakAlocitAvagAhanAbAhalyaityarthaHtanmAtrabAhalyAveva 'udde'ti U dholokAntagatau pUrvAparAyato dakSiNottarAyatazceti dvau pratarAviti // 8 // athAdhikRtamalpabahutvamucyate-ye jIvAstripratarikA ekavakrayA gatyotpattimantaste SadigbhyaH-RjugatyA SaDbhyo digbhyaH sakAzAdbhavantyasaGkhyeyaguNAH, zeSAapitetrisamayikAH zeSolAkAdAgatAste'pyasakhyeyaguNA bhavanti, kutaH ?, kSetrAmaGkhyaganitatvAd, yataH SaDadikkSetrAtriprataramasaGkhayeyaguNaM tato'pi zeSaloka iti // 9 // tataH kim ? ityAha-vakradvayamAzrityedaM sUtramityarthaH // 10 // prathama RjugatyutpannasarvabandhakarAzisahaMparikalpitaM, kSetrasyAlpatvAt, dvisamayotpannAnAM dvau rAzI, eko'vandhakAnAmanyaH sarvabandhakAnAM, tau ca pratyekaMlakSamAnau, tatkSetrasya bahutaratvAt, ye punastribhiHsamayairutpadyante teSAMtrayorAzayaH, tatra cAdyayoH samayayorabandhakau dvaurAzI tRtIyastu sarvabandhako rAziH,tecatrayo'pi pratyekaM koTImAnAstakSetrasya bahutamatvAditi, tadevaM rAzitraye'pi sarvabandhakAH sahasraM lakSaMkoTIcetyevaMsarvastokAH, abandhakAstulakSaMkoTIdvayaMcetyevaM vizeSAdhikAsta iti // 12 // anena ca gAthAdvayenodvartanAbhaNanAdvigraha samaya sambhavaH, antarmuhUttantei parivartanAbhaNanAccanigoda-sthitisamayamAnamuktaM, tatazca aymrthH-||13-14|| teSAmeva vaikriyabandhakAnAM sarvabandhakAn muktvA ye zeSAste sarve vaikriyasya dezabandhakA bhavanti, tatra ca sarvabandhakAn muktvelena kathamityasya nirvacanamuktaM, ye zeSA ityanena tu ke vetyasyeti, abandhakAstu tasyAnantA bhavanti, teca ke?,te tadvarjA-vaikriyasarvadezabandhakavarjAH zeSajIvAste caudArikAdibandhakAH devAdayazca vaigrahikA iti // 21 // 'tadvarjA' AhArakabandhavarjA sarvajIvA abandhakA ityAhArakAbandhasvarUpamuktaM, te ca pUrvebhyo'nantaguNA bhavanti / / 22-24 / / saGkhyAtaguNA AyuSkAbandhakA iti yaduktaM tatra praznayanAha-eko'saGkhayabhAgo nigodajIvAnAMsarvadodvartate, saca baddhAyuSAmeva, tadanyeSAmudvartanA'bhAvAt, tebhyazcayezeSAste'baddhAyuSaH, te ca tadapekSayA'saGkhyAtaguNA evetyevamasaGkhyaguNA AyuSkAbandhakAH syuriti // 25 atrocyate, nigodajIvabhavakAlapekSayAteSAmAyurbandhakAlaH saGkhyAtabhAgavRttirityabandhakAH Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-9 saGkhyAtaguNA eva / etadevabhAvyate-nigodajIvAnAM sthitikAlo'ntarmuhUrtamAnaH, saca kalpanayA samayalakSaM, tatra 'AyurbandhAddhayA' AyurbandhakAlenAntarmuhUrtamAnenaiva kalpanayA samayasahasralakSaNena bhAjite sati yallabdhaM kalpanayA zatarUpaM etAvati bhAge vartante AyurbandhakAH 'sesajIvANaM'ti zeSajIvAnaMtadabandhakAnAmityarthaH, tatra kila lakSApekSayAzataM saGghayeyatamo bhAgo'tobandhakebhyo'ndhakAH saGghayeyaguNA bhavantIti / / 26-27 // etadeva bhAvyate / / 28 // samApto'yaM bndhH|| zatakaM-8 uddezakaH-9 samApta -zatakaM-8 uddezakaH-10:vR.anantaroddezake bandhAdayo'rthA uktAH, tAMzca zrutazIlasaMpannAH puruSA vicArayantIti zrutAdisaMpannapuruSaprabhRtipadArthaHvicAraNArtho dazama uddezakaH, tasya cedamAdisUtram mU. (430) rAyagihe nagare jAva evaM vayAsI-annautthiyANaM bhaMte ! eva mAikkhaMti jAva evaM parUveti-evaMkhalu sIla seyaM 1 suyaM seyaM 2 suyaM seyaM 3 sIla seyaM 4, se kahameyaMbhaMte! evaM?, goyamA! jannaM te annautthiyA evamAikkhaMtijAvaje te evamAhaMsumicchA te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA! evamAikkhAmi jAva paruvemi / evaM khalu mae cattAri purisajAyA pannattA, taMjahA-sIlasaMpanne nAmaM ege no suyasaMpanne 1 suyasaMpanne nAmaM ege no sIlasaMpanne 2 ege sIlasaMpannevi suyasaMpannevi 3 ege no sIlasaMpanne no suyasaMpanne 4 / tattha NaMje se paDhame purisajAe se NaM purise sIlavaM asuyavaM, uvarae avinAyadhamme, esa NaM goyamA! mae purise desArAhae pannatte / tattha NaMje se docce purisajAe seNaM purise asIlavaMsuyavaM, anuvarae vinAyadhamme, esaNaM goyamA! mae purise desavirAhae pnnte| tattha NaM je se tacce purisajAe se NaM purise sIlavaM suyavaM, uvarae vinAyadhamme, esa NaM goyamA ! mae purise savvArAhae pnntte|| tatthaNaMje se cautthe purisajAe seNaMpurise asIlavaM asutavaM, anuvarae avinnAyadhamme, esaNaM goyamA ? mae purise savvavirAhae pannatte / vR. 'rAyagihe' ityAdi, tatraca evaM khalu sIla seyaM 1 suyaM seyaM 2 suyaMseyaM 3 sIla seyaM4' ityetasya cUrNyanusAreNavyAkhyA-'evaM' lokasiddhanyAyena 'khalu nizcayena ihAnyayUthikAH kecit kriyAmAtrAdevAmISTArthaHsiddhimicchanti na ca kiJcidapi jJAnena prayojanaM, nizceSTatvAt, ghaTAdikaraNapravRttAvAkAzAdipadArthaHvat, paThayate c||1|| "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // " // 1 // tathA-"jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI na hucaMdaNassa / evaM khunANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI nahu sogiie||" atasteprarUpayanti-zIlaM zreyaH prANAtipAtAdiviramaNadhyAnAdhyayanAdirUpA kriyaiva zreyaH Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/10/430 atizayena prazasyaM zlAdhyaM puruSArthaHsAdhakatvAt, zreyaM vA-samAzrayaNIyaM puruSArthaHvizeSArthiHnA, anye tu jJAnAdeveSTArthaHsiddhimicchanti na kriyAtaH, jJAnavikalasya kriyAvato'pi phalasiddhayadarzanAt, adhIyate c||1|| "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAtpravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAt // " // 1 // tathA-paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciThThai svvsNje| annANI kiM kAhI kiMvA nAhI cheyapAvayaM // " ataste prarUpayanti-zrutaM zreyaH, zrutaM-zrutajJAnaM tadeva zreyaH-atiprazasyamAzrayaNIyaM vA puruSArthaHsiddhihetutvAtnatu zIlamiti, anyetujJAnakriyAbhyAmanyo'nyanirapekSAbhyAM phalamicchanti, jJAnaM kriyAvikalamedopasarjanIbhUtakriyaM vA phaladaM kriyA'pi jJAnavikalA upasarjanIbhUtajJAnA vA phaladeti bhAvaH, bhaNanti c||1|| "kiJcidvedamayaM pAtraM, kiJcitpAtraM tapomayam / ___ AgamiSyati tatpAtraM, yatpAtraM tArayiSyati // " ataste prarUpayanti-zrutaM zreyaH tathA zIlaM zreyaH 3, dvayorapi pratyekaM puruSasya pavitratAnibandhanatvAditi, anye tu vyAcakSate-zIlaM zreyastAvanmukhyavRtyA tathA zrutaM zreyaH-zrutamapi zreyo gauNavRtyA tadupakAritvAdityarthaH ityekIyaM mataM, anyadIyamataM tu zrutaM zreyastAvattathA zIlamapi zreyo gauNavRtyA tadupakAritvAdityarthaH, ayaM cArthaH iha sUtre kAkupAThAllabhyate, etasya ca prathamavyAkhyAne'nyayUthikamatasya mithyAtvaM,pUrvoktapakSatrayasyApiphalasiddhAvanaGgatvAt samudAyapakSasyaiva ca phalasiddhikaraNatvAt, Aha c||1|| ___ "nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikro| tiNhaMpi samAoge mokkho jinasAsaNe bhnio|" -tapaHsaMyamau ca zIlameva, tthaa||1|| "saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, na hu egacakkeNa raho pyaai| aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviThThA / " iti, dvitIyavyAkhyAnapakSe'pi mithyAtvaM, saMyogataH phalasiddheISTatvAd, ekaikasya pradhAnetaravivakSayA'saGgatatvAditi, ahaM punargautama ! evamAkhyAmi yAvArUpayAmItyatra zrutayuktaM zIlaM zreyaH ityetAvAn vAkyazeSo dRzyaH, atha kasmAdevaM?, atrocyate 'evaM'mityAdi, evaM vakSyamANanyAyena-'purisajAya'tti puruSaprakArAH 'sIlavaMasuyavaM'ti ko'rthaH ?, 'uvarae avinAyadhamme'tti 'uparataH' nivRttaH svavuddhayA pApAt 'avijJAtadharmA' bhAvato'-nadhigatazrutajJAno bAlatapasvItyarthaH, gItArthAnizcitatapazcaraNanirato'gItArthaH ityanye, 'desArA-hae'ttideza-stokamaMzaMmokSamArgasyArAdhayatItyarthaH samyagbodharahitatvAt kriyAparatvAcceti, 'asIlavaM suyavaM'ti, ko'rthaH ? -'aNuvarae vinAyadhamme'tti pApAdanivRtto vijJAtadharmA caavirtismy-gdRssttiritibhaavH| 'desavirAhae'tti dezaM-stokamaMzaM jJAnAditrayarUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgarUpaMcAritraM Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-10 447 virAghayatItyarthaH,prAptasya tasyApAlanAdaprAptervA, 'savvArAhae'ttisa-triprakAramapimokSamArgamArAdhayatItyarthaH, zrutazabdena jJAnadarzanayoH sagRhItatvAt, na hi mithyASTirvijJAtadharmA tattvato bhavatIti, etena samuditayoH zIlazrutayoH zreyastvamuktamiti 'savvArAhae'tyuktam / athArAdhanAmeva bhedata Aha mU. (431) kativihA NaM bhaMte ! ArAhaNA pannattA ?, goyamA ! tivihA ArAhaNA pannattA, taMjahA-nANArAhaNA daMsaNArAhaNA crittaaraahnnaa| nANArAhaNANaMbhaMte! kativihA pannattA?, goyamA! tivihA pannattA, taMjahA-ukkosiyA majjhimA jahannA / dasaNArAhaNA NaM bhaMte !0, evaM ceva tivihAvi / evaM crittaaraahnnaavi|| jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA nANArAhaNA tassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA jassa ukkosiyA dasaNArAhaNA tassa ukkosiyA nANArAhaNA?, goyamA ! jassa ukkosiyA nANArAhaNA tassa dasaNArAhaNA ukkosiyA vA ajahannaukkosiyA vA, jassa puNa ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassa nANArAhaNA ukkosA vA jahannA vA ajahannamanukkosA vaa|| jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA nANArAhaNA tassa ukkosiyA carittArAhaNA jassukkosiyA carittArAhaNA tassukkosiyA nANArAhaNA, jahA ukkosiyA nANArAhaNA yadaMsaNArAhaNAyabhaniyA tahA ukkosiyA nANArAhaNA ya carittArAhaNA ya bhAniyavvA / jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassukkosiyA carittArAhaNA jassukkosiyA carittArAhaNA tassukkosiyA saNArAhaNA?, goyamA ! jassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassa carittArAhaNA ukkosA vA jahannA vA ajahannamaNukkosA vA jassa puNa ukkosiyA carittArAhaNA tassa daMsaNArAhaNA niyamA ukkosaa| ukkosiyaM NaM bhaMte ! nANArAhaNaM ArAhettA katihiM bhavaggahaNehiM sijhaMti jAva aMtaM kareMti?, goyamA! atthegaie teNeva bhavaggaharINaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti atthegatie dogheNaM bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti. atthegatie kappovaesu vA kappAtIesu vA uvavajaMti, ukkosiyaM NaM bhaMte ! daMsaNArAhaNaM arAhettA katihiM bhavaggahaNehiM evaM ceva, ukkosiyannaM bhaMte ! carittArAhaNaM ArAhettA, evaM ceva, navaraM atthegatie kappAtIyaesu uvavajaMti / __ manjhimiyaM NaM bhaMte ! nANArAhaNaM ArAhettA katihiM bhavaggahaNehiM sijhaMti jAva aMtaM kareMti?, goyamA! atthegatie docceNaM bhavaggahaNeNaM sijjhai jAva aMtaM kareMti taccaM puNabhavaggahaNaM nAikkamai, majjhamiyaMNaMbhaMte! daMsaNArAhaNaM ArAhettA evaM ceva, evaM mjjhimiyNcrittaaraahnnNpi| jahanniyannaMbhaMte ! nANArAhaNaM ArAhettA katihiM bhavaggahaNehiM sijhaMti jAva aMtaM kareMti goyamA! atthegatie tacceNaM bhavaggahaNeNaM sijjhaijAva aMtaM karei sattaTThabhavaggahaNAiMpuNa nAikkamai // evaM daMsaNArAhaNaMpi, evaM carittArAhaNaMpi / vR. 'RtivihA Na'mityAdi, 'ArAhaNa'tti ArAdhanA-niraticAratayA'nupAlanA, tatra jJAnaMpaJcaprA29 zrutaMvA tasyArAdhanA-kAlAdhupacArakaraNaM darzana-samyaktvaMtarayArAdhanA-nirazaGkitayAditajArAnupAlanaM cAritraM-sAmAcikAdi tadArAdhanA-niraticAratA, 'ukkosiya'tti utkarSA jJAnArAdhanA vAnalyAnuSTAneSu prakRSTaprayatnatA 'majjhima'tti teSveva madhyamaprayatnatA 'jahanna'tti tjvevaalptmaapcntaa| Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 bhagavatIaGgasUtraM 8/-/10/431 evaM darzanArAdhanA cAritrArAdhanA ceti| athoktA''rAdhanAbhedAnAmeva parasparopanibandhamabhidhAtumAha-'jassa Na'mityAdi, 'ajahannukkosA vattijaghanyAcAsau utrakSAca-utkRSTAjaghanyotkarSAtanniSedhAdajaghanyotkarSAmadhyametyarthaH, utkRSTajJAnArAdhanAvato hi Adhe dve darzanArAdhane bhavato na punastRtIyA, tthaasvbhaavtvaattsyeti| _ 'jassa puNe' tyAdi utkRSTadarzanArAdhanAvato hi jJAnaM prati triprakArasyApi prayatnasya sambhavo'stIti triprakArA'pi tadArAdhanA bhajanayA bhvtiiti| utkRSTajJAnacAritrArAdhanAsaMyogasUtre tUttaraM-yasyotkRSTA jJAnArAdhanAtasyacAritrArAdhanA utkRSTA madhyamAvAsyAt, utkRSTajJAnArAghanAvato hicAritraprati nAlpatamaprayatnatA syAttatsvabhAvAttasyeti, utkRSTadarzanacAritrArAghanAsaMyogasUtre tUttaraM-'jassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA'ityAdi, yasyotkRSTA darzanArAdhanA tasya cAritrAdhanA trividhA'pi bhajanayA syAt, utkRSTadarzanArAdhanAvato hi cAritraM prati prayalasya trividhsyaapyviruddhtvaaditi| utkRSTAyAMtucAritrArAdhanAyAmutkRSTaivadarzanArAdhanA, prakRSTacAritrasya prkRssttdrshnaanugttvaaditi||athaaraadhnaabhedaanaaN phalapradarzanAyAha-'ukkosiyaMNa mityAdi, 'teNeva bhavagga-haNeNaM sijjhai'tti utkRSTAM jJAnArAdhanAmArAdhya tenaiva bhavagrahaNena siddhayati, utkRSTacAritrArAdhanAyAH sadbhAve, 'kappovaesuva'tti 'kalpopageSu' saudharmAdidevalokopageSudeveSumadhye upapadyate, madhyamacAritrArAghanAsadbhAve, "kappAtIesu vatti graiveyakAdideveSUtpadyate, madhyamotkRSTacAritrArAghanAsadbhAve iti, tathA "ukkosiyaM NaM bhaMte ! daMsaNArAhaNa'mityAdi, 'evaM ceva'tti karaNAt 'teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhai'ityAdidRzya, tadbhavasiDyAdicatasyAMsyAt, cAritrArAdhanAyAstatrotkRSTAyAmadhyamAyAzvoktatvAditi, tathA 'ukkosiyaMNaM bhaMte ! cArittArAhaNa'mityAdau 'evaM ceva'tti karaNAt 'teNeva bhavaggahaNeNa mityAdi dRzya, kevalaM tatra 'atyaMgaiekappovagesu ve'tyabhihitamiha tu tanna vAcyaM utkRSTa cAritrArAdhanAvataHsaudharmAdi kalpeSvagamanAdvAcyaM punaH atthegaie kappAtIesu uvavajjai'tti siddhigamanAbhAve tasyAnuttarasureSu gamanAt, etadeva darzayatoktaM 'nvr'mityaadi| madhyamajJAnArAghanAsUtre madhyamatvaMjJAnArAghanAyA adhikRtabhavaeva nirvANAbhAvAt, bhAve punarutkRSTatvamavazyambhAvItyavaseyaM, nirvANAnyathA'nupapatteriti, 'docceNaM ti adhikRtamanuSyabhavApekSayA dvitIyena manuSyabhavena 'taccaM puNa bhavaggahaNaM'ti adhikRtamanuSyabhavagrahaNApekSayA tRtIyaM manuSyabhavagrahaNaM, etAzca cAritrArAghanAsaMvalitA jJAnAdhArAdhanA iha vivkssitaaH| kathamanyathA jaghanyajJAnArAdhanAmAzritya vakSyati 'sattaTThabhavaggahaNAiMpuNa nAikkamaitti, yatazcAritrArAdhanAyAevedaM phalamuktaM, yadAha-"aTThabhavAucarittetti zrutasamyaktvadeza-viratibhavAstvasaGkhayeyA uktAH, tatazcaraNArAdhanArahitA jJAnadarzanArAdhanA asaGkhayeyabhavikA api bhavanti natvaSTabhavikA eveti // anantaraMjIvapariNAma ukto'tha pudgalapariNAmAbhidhAnAyAhamU. (432) kativihe NaM bhaMte ! poggalapariNAme pannatte?, goyamA ! paMcavihe poggala Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 449 zatakaM-8, varga:-, uddezakaH-10 pariNAme pannate, taMjahA-vanapariNAme 1 gaMdhapa0 2 rasapa03 phAsapa04 saMThANapa0 5 / vanapariNAme NaM kaivihe pannate ?, goyamA ! paMcavihe pannatte, taMjahA-kAlavannariNAme jAva sukillvnprinnaame| eeNaMabhilAveNaMgaMdhapariNAme duvihe rasapaNAmapaMcavihe phAsapariNAme aTThavihe, saMThANapa0 bhaMte ! kaivihe pannatte ?, goyamA ! paMcavihe pannatte, taMjahA-parimaMDalasaMThANapariNAme jAva aayysNtthaannprinnaame|| vR-'kaiviheNa mityAdi, vanapariNAme'tti yatpudgalo varNAntaratyAgAdvarNAntaraM yAtyasau varNapariNAmaiti, evamanyatrApi, 'parimaMDalasaMThANapariNAmettiiha parimaNDalasaMsthAnaM valayAkAraM, yAvatkaraNAcca 'vaTTasaMThANapariNAme taMsasaMThANapariNAme cauraMsasaMThANapariNAme'tti dRzyam / pudgalAdhikArAdidamAha mU. (433) ege bhaMte ! poggalatthikAyapaese kiM davvaM 1 davvadese 2 davvAi 3 davvadesA 4 udAhu davvaM ca davvadese ya 5 udAhu davvaM ca davvadesA ya 6 udAhu davvAi cadavvadese ya7 udAhu davvAiMca davvadesAya 8?, goyamA! siyadavvaM siya davvadese nodavvAIno davvadesA no davvaMca davvadese ya jAva no davvAiMca davvadesA y| do bhaMte ! poggalatthikAyapaesA kiM davvaM davvadese pucchA taheva, goyamA ! siya davvaM 1 siya davvadese 2 siya davvAiM 3 siya davvadesA 4 siya davvaM ca davvadese ya 5 no davvaM ca davvadesA ya 6 sesA pddiseheyvyaa| tinnibhaMte ! poggalasthikAyapaesA kiM davvaM davvadese0? pucchA, goyamA! siya davvaM 1 siya davvadese 2 evaM satta bhaMgA bhANiyavvA, jAva siya davvAiMca davvadese ya no dvvdesaay| cattAri bhaMte ! poggalasthikAyapaesA kiM davvaM? pucchA, goyamA ! siya davvaM 1 siya davvadese 2 aTThavi bhaMgA bhANiyavvA jAva siya davvAiMca davvadesA ya 8 / jahi cattAri bhaNiyAevaMpaMcacha sttjaavasNkhejaa| anaMtA bhaMte! poggalasthikAyapaesA kiM davvaM0?, evaM ceva jAva siya davvAiM ca davvadesA y|| vR. 'ege bhaMtepoggalasthikAye' ityAdi, pudgalAstikAyasya-ekAguNAkAdipudgalarAzeH pradezo-niraMzo'zaH pudgalAstikAyapradezaH-paramANuH dravyaM-guNaparyAyayogidravyadezo-dravyAvayavaH, evamekatvabahutvAbhyAM pratyeka vikalpAzcatvAraH, dvikasaMyogA api catvAra eveti praznaH utaraMtu syAhavyaM dravyAntarA-sambandhe sati, syAdravyadezo dravyAntarasambandhe sati, zeSavikalpAnAM tupratiSedhaH, paramANorekatvena bahutvasya dvikasaMyogasya cAbhAvAditi / 'do bhaMte!' ityAdi, ihASTAsu bhaGgakeSu madhye AdhAH paJca bhavanti, nazeSAH, tatra dvau pradezI syAivyaM, kathaM ?, yadA tau dvipradezikaskandhatayA pariNatau tadA dravyaM 1, yadA tudvayaNukaskandhabhAvagatAveva tau dravyAntarasambandhamupagatau tadA dravyadezaH 2, yadA tutau dvAvapi bhedena vyavasthitI tadA dravye 3, yadAtutAvevadvayaNukaskandhatAmanApadya dravyAntareNa sambandhamupagatau tadAdravyadezAH 1529 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8/-/10/433 yadA punastayorekaH kevalatayA sthito dvitIyazca dravyAntareNa sambaddhastadA dravyaM ca dravyadezazcati paJcamaH, zeSavikalpAnAM tu pratiSedho'sambhavAditi / 450 'tinnibhaMte!' ityAdi, triSu pradezeSvaSTamavikalpavarjAH sapta vikalpAH saMbhavanti, tathAhiyadA trayo'pi tripradezikaskandhatayA pariNatAstadA dravyaM 1, yadA tu tripradezikaskandhatApariNatA eva dravyAntarasambandhamupagatAstadA dravyadezaH 2, yadA punasta trayo'pi bhedena vyavasthitA dvau vA dvayaNukIbhUtAvekastu kevala eva sthitastadA 'davvAI' ti 3, yadA tu te trayo'pi skandhatAmanAgatA eva dvau vA dvaNukIbhUtAvekastu kevala evetyevaM dravyAntareNa saMbaddhAstadA 'davvadesA' iti 4, yadA tu teSAM katayA pariNatAvekazca dravyAntareNa saMbaddhaH athavaikaH kevala eva sthito dvau tu dvayaNukatayA pariNabhya dravyAntareNa saMbaddhau tadA 'davvaM ca davvadese ya'tti 5, yadA tu teSAmekaH kevala eva sthito dvau ca bhedena dravyAntareNa saMbaddhau tadA 'davvaM ca davvadesAya'tti 6, yadA punasteSAM dvau bhedena sthitAvekazca dravyAntareNa saMbaddhAstadA 'davvAiM ca davvadese ya'tti 7, aSTamavikalpastu na saMbhavati, ubhayatra triSu pradezeSu bahuvacanAbhAvAt, pradezacatuSTayAdau tvaSTamo'pi saMbhavati, ubhayatrApi bahuvacanasadbhAvAditi mU. (434) kevatiyA NaM bhaMte! loyAgAsapaesA pannattA ?, goyamA ! asaMkhejjA loyAgAsapaesA pannattA // egamegassa NaM bhaMte! jIvassa kevaiyA jIvapaesA pannattA ?, goyamA ! jAvatiyA logAgAsapaesA egamegassa NaM jIvassa evatiyA jIvapaesA pannattA / vR. anantaraM paramANvAdivaktavyatoktA, paramANvAdayazca lokAkAzapradezAvagAhino bhavantIti tadvaktavyatAmAha - 'kevaiyA Na' mityAdi, 'asaMkheja'tti yasmAdasaGkSeyayapradeziko lokAstasmAttasya pradezA asaGghayeyA iti / pradezAdhikArAdevedamAha - 'egamegasse' tyAdi, ekaikasya jIvasya tAvantaH pradezA yAvanto lokAkAzasya, kathaM ?, yasmAjjIvaH kevalisamudghAtakAle sarvaM lokAkAzaM vyApyAvatiSThati tasmAllokAkAzapradezapramANAsta iti / jIvapradezAzca prAyaH karmmaprakRtibhiranugatA iti tadvaktavyatAmabhidhAtumAha mU. (435) kati NaM bhaMte ! kammapagaDIo pannattAo ?, goyamA ! aTTha kammapagaDIo pannattAo, taMjahA - nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM / neraiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo ?, goyamA ! aTTa, evaM savvajIvANaM aTThakammapagaDIo ThAveyavvAo jAva vemANiyANaM / nANAvaraNijassa NaM bhaMte! kammassa kevatiyA avibhAgapalicchedA pannattA ?, goyamA ! anaMtA avibhAgapalicchedA pannattA, neraiyANaM bhaMte ! nANAvaraNijassa kammassa kevatiyA avibhAgapaliccheyA pannattA ?, goyamA ! anaMtA avibhAgapalicchedA pannattA, evaM savvajIvANaM jAva vemANiyANaM pucchA, goyamA ! anaMtA avibhAgapalicchedA pannattA, evaM jahA nANAvaraNijjassa avibhAgapalicchedA bhaNiyA tahA aTThaNhavi kammapagaDINaM bhANiyavvA jAva vemANiyANaM / aMtarAiyassa / egamegassa NaM bhaMte! jIvassa egamege jIvapaese nANAvaraNijassa kammassa kevaiehiM avibhAgapalicchadehiM AveDhie pariveDhie siyA ?, goyamA ! siyA AveDhiyapariveDhie Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-10 451 siya no AveDhiyapariveDhie, jai AveDhiyapariveDhie niyamA anaMtehiM, egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa egamegejIvapaese nANAvaraNijassa kammassa kevaiehiM avibhAgapalicchedehiM AveDhie pariveDhite?, goyamA! niyamA anaMtehiM, jahA neraiyassa evaMjAva vemANiyassa, navaraMmaNUsassa jahA jiivss| egamegassaNaMbhaMte! jIvassa egamege jIvapaese darisaNAvaraNijassa kammassa kevatiehiM evaMjaheva nANAvaraNijassa tahevadaMDago bhANiyavvo jAva vemANiyassa, evaM jAva aMtarAiyassa bhANiyavvaM / navaraM veyaNijassa Auyassa nAmassa goyassa eesiM cauNhavi kammANaM maNUsassa jahA neraiyassa tahA bhANiyavvaM sesaMtaMceva / vR. 'kaiNa'mityAdi, 'avibhAgapaliccheda'tti paricchidyanta iti paricchedA-aMzAsteca savibhAgA api bhavantyato vizeSyante avabhAgAzca te paricchedAzcetyavibhAgaparicchedAH, niraMzA aMzA ityarthaH, tecajJAnAvaraNIyasya karmaNo'nantAH, kathaM?, jJAnAvaraNIyaM yAvato jJAnasyAvibhAgAnbhedAnAvRNoti tAvanta eva tasyAvibhAgaparicchedAH, dalikApekSayA vA'nantatatpara-mANurUpAH 'avibhAgapalicchedehiMti tatparamANubhi 'AveDhie pariveDhie'tti AveSTitapariveSTito'tyantaM pariveSTita ityarthaH AveSTaya pariveSTita iti vA 'siya no AveDhiyapariveDhie'tti kevalinaM pratItya tasya kSINajJAnAvaraNatvena tatpradezasya jnyaanaavrnniiyaavibhaagplicchedairaavessttnprivessttnaabhaavaaditi| _ 'maNUsassajahA jIvassa'tti siyaAveDhiyetyAdivAcyamityarthaH, manuSyApekSayA''veSTitapariveSTitatvasya taditarasya csmbhvaat| evaM darzanAvaraNIyamohanIyAntarAyeSvapi vAcyaM, vedanIyAyuSkanAmagotreSu punarjIvapada eva bhajanA vAcyA siddhApekSayA, manuSyapade tu nAsau, tatra vedanIyAdInAM bhAvAdityetadevAha-'navaraM veyaNijjasse'tyAdi / atha jJAnAvaraNaM zeSaiH saha cintyate mU. (436) jassaNaM bhaMte ! nANAvaraNijaM tassa darisaNAvaraNijaMjassa daMsaNAvaraNijjaM tassa nANAvaraNijjaM ?, goyamA ! jassa NaM nANAvaraNijaM tassa daMsaNAvaraNijaM niyamA asthi jassaNaMdarisaNAvaraNijaM tassavi nANAvaraNijjaM niyamA atthi| jassa NaM bhaMte ! nANAvaraNijaM tassa veyaNijaM jassa veyaNijjaM tassa nANAvaraNilaM ?, goyamA! jassa nANAvaraNijaMtassaveyaNijaM niyamAasthijassapuNaveyaNijaMtassanANAvaraNizaM siya asthi siya ntyi| jassa NaM bhaMte ! nANAvaraNijaM tassa mohaNijaM jassa mohaNijjaM tassa nANAvaraNijaM?, goyamA! jassa nANAvaraNijaM tassa mohaNijjaM siya atthi siya natthi, jassa puNa mohaNijjaM tassa nANAvaraNijjaM niyamA atyi| jasaNaMbhaMte!NANAvaraNijaMtassa AuyaMevaMjahA veyaNijjeNasamaMbhaNiyaMtahAAueNavi samaMbhANiyavvaM, evaM nAmeNavi evaM goeNi samaM, aMtarAieNa samaMjahA darisaNAvaraNijjeNaM samaM Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 8/-/10/435 452 taheva niyamA paropparaM bhANiyavvANi 1 / jassa NaM bhaMte! darisaNAvaraNijjaM tassa veyaNijjaM jassa veyaNijjaM tassa darisaNAvaraNijjaM jahA nANAvaraNijjaM uvarimehiM sattahiM kammehiM samaM bhaNiyaM tahA darisaNAvaraNijaMpi uvarimehiM chahiM kammehiM samaM bhANiyavvaM jAva aMtarAieNaM 2 / jassaNaM bhaMte! veyaNijjaM tassa mohaNijjaM jassa mohaNijjaM tassa veyaNijjaM ?, goyamA ! jassa veyaNijjaM tassa mohaNijjaM siya atthi siya natthi, jassa puNa mohaNijjaM tassa veyaNijjaM niyamA atthi / jassa NaM bhaMte! veyaNijjaM tassa AuyaM ?, evaM eyANi paropparaM niyamA, jahA AueNa samaM evaM nAmeNavi goeNavi samaM bhANiyavvaM / jassa NaM bhaMte! veyaNijjaM tassa aMtarAiyaM? pucchA, goyamA ! jassa veyaNijjaM tassa aMtarAiyaM siya atthi siya natthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa veyaNijjaM niyamA atthi 3 / jassaNaM bhaMte! mohaNijjaM tassa AuyaM jassa AuyaM tassa mohaNijjaM ?, goyamA ! jassa mohaNijjaM tassa AuyaM niyamA atthi jassa puNa AuyaM tassa puNa mohaNijjaM siya atthi siya natthi, evaM nAmaM goyaM aMtarAiyaM ca bhANiyavvaM 4 / jassa NaM bhaMte! AuyaM tassa nAmaM0 ? pucchA, goyamA ! dovi paropparaM niyamaM, evaM gotteNavi samaM bhANiyavvaM / jassa NaM bhaMte! AuyaM tassa aMtarAiM0 ?, goyamA ! jassa AuyaM tassa aMtarAiyaM siya atthi siya natthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa AuyaM niyamA 5 / jassa NaM bhaMte ! nAmaM tassa goyaM jassa NaM goyaM tassa NaM nAmaM ?, pucchA, goyamA ! jassa NaM nAmaM tassa NaM niyamA goyaM jassa NaM goyaM tassa niyamA nAmaM, goyamA ! dovi ee paropparaM niyamA, jassa NaM bhaMte ! nAmaM tassa aMtarAiyaM0 ? pucchA, goyamA ! jassa nAmaM tassa aMtarAiyaM siya atthi siya natthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa nAmaM niyamA atthi 6 / jassa NaM bhaMte! goyaM tassa aMtarAiyaM0 ? pucchA, goyamA ! jassa NaM goyaM tassa aMtarAiyaM siya atthi siya natthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa goyaM niyamA atthi 7 // vR. 'jassaNa' mityAdi, 'jassa puNa veyaNijjaM tassa nANAvaraNijjaM siya atthi siya natthi' tti akevalinaM kevalinaM ca pratItya, akevalino hi vedanIyaM jJAnAvaraNIyaM cAsti, kevalinastu vedanIyamasti na tu jJAnAvaraNIyamiti / 'jassa nANAvaraNijjaM tassa mohaNijjaM siya atthi siya natthi' tti akSapakaM kSapakaM ca pratItya, akSapakasya hi jJAnAvaraNIyaM mohanIyaM cAsti, kSapakasya tu mohakSaye yAvat kevalajJAnaM notpadyate tAvajjJAnAvaraNIyamasti na tu mohanIyamiti / evaM ca yathA jJAnAvaraNIyaM vedanIyena samamaghItaM tathA''yuSA nAmnA gotreNa ca sahAdhyeyaM, uktaprakAreNa bhajanAyAH sarveSu teSu bhAvAt, 'aMtarAeNaM ca samaM' jJAnAvaraNIyaM tathA vAcya yathA darzanAvaraNaM, nirbhajanamityarthaH, etevAha- 'evaM jahA veyaNijjeNa samamityAdi, 'niyamA paropparaM Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 453 zatakaM-8, vargaH-, uddezakaH-10 bhANiyavvANi'tti ko'rthaH ? -'jassa nANAvaraNijjaM tassa niyamA aMtarAiyaM jassa aMtarAiyaM tassa niyamA nANAvaraNijja'mityevamanayoH parasparaM niyamo vAcya ityrthH| ___athadarzanAvaraNaM zeSaiHSaGbhiH saha cintayannAha-'jassetyAdi, ayaMca gamojJAnAvaraNIyagamasama eveti / 'jassaNaM bhaMte ! veyaNijja"mityAdinA tu vedanIyaM zeSaiH paJcabhiH saha cintyate, tatra ca 'jassa veyaNijjaM tassa mohaNijjaM siya asthi siya natthi'tti akSINamohaM kSINamohaM ca pratItya, akSINamohasya hi vedanIyaMmohanIyaMcAsti, kSINamohasya tuvedanIyamastinatumohanIyamiti evaM eyANiparopparaM niyama'ttiko'rthaH? yasya vedanIyaM tasya niyamAdAyuryasyAyustasya niyamAdvedanIyamityevamete vAcyeityarthaH, evaMnAmagotrAbhyAmapivAcyaM, etadevAha-jahAAueNe tyAdi, antarAyeNa tu bhajanayA yato vedanIyaM antarAyaM cAkevalinAmasti kevalinAM tu vedanIyamastina tvantarAyaM, etadeva darzayatoktaM 'jassa veyaNijjaM tasya aMtarAiyaM siya atthi siya ntthi'tti| atha mohanIyamanyaizcaturbhi saha cintyate, tatra yasya mohanIyaM tasyAyurniyamAdakevalina iva, yasya punarAyustasya mohanIyaM bhajanayA, yato'kSINamohasyAyurmohanIyaM cAsti kSINamohasya tvAyureveti, "evaM nAmaMgoyaM aMtarAiyaM ca bhANiyavvaM ti, ayamarthaH-yasya mohanIyaM tasya nAma gotramantarAyaMcaniyamAdasti, yasyapunarnAmAditrayaMtasya mohanIyaM syAdastyakSINamohasyeva, syAnnAsti kssiinnmohsyeveti| athAyuranyaistribhiHsaha cintyate-'jassaNaMbhaMte! Auya'mityAdi, doviparopparaMniyama'tti ko'rthaH ?-'jassa AuyaM tassa niyamA nAma jassa nAmaM tassa niyamA AuyaM' ityarthaH, evaM gotreNApi, 'jassa AuyaM tassa aMtarAiyaM siya atthi siya natthi"tti yasyAyustasyAntarAyaM syAdasti akevalivat syAnnAsti kevalivaditi / _ 'jassa NaM bhaMte ! nAmaM'ityAdinA nAmAnyena dvayena saha cintyate, tatra yasya nAma tasya niyamAdgotraM yasya gotraM tasya niyamAnAma, tathA yasya nAma tasyAntarAyaM syAdastyakevalivat syAnAsti kevalivaditi / evaM gotrAntarAyayorapi bhajanA bhaavniiyeti| mU. (437) jIveNaMbhaMte ! kiM poggalI poggale?, goyamA! jIve poggalIvi poggalevi, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jIve poggalIvi poggalevi?, goyamA ! se jahAnAmae chatteNaM chattI daMDeNaM daMDI ghaDeNaM ghaDI paDeNaM paDI kareNaM karI evAmeva goyamA ! jIvevi soiMdiyacakkhiMdiyaghANiMdiyajibhidiyaphAsiMdiyAiM paDucca poggalI, jIvaM paDucca poggale, se teNadveNaM goyamA ! evaM vuccai jIve poggalIvi pogglevi| neraieNaMbhaMte! kiM poggalI0?, evaM ceva, evaM jAva vemANie navaraMjassa jai iMdiyAI tassa taivi bhaanniyvvaaiN| siddhe NaMbhaMte ! kiM poggalI poggale?, goyamA! no poggalI poggale, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva poggale?, goyamA ! jIvaM paDucca, se teNaTeNaM goyamA ! evaM puccai siddhe no poggalI poggale / sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti|| vR. anantaraM karmoktaM tacca pudgalAtmakamatastadadhikArAdidamAha-'jIve Na'mityAdi, 'poggalIvitti pudgalAH-zrotrAdirUpA vidyante yasyAsau pudgalI, 'puggalevitti 'pudgala iti Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bhagavatI aGgasUtraM 8/-/10/437 saJjJA jIvasya tatastadyogAt pudgala iti / etadeva darzayannAha - 'se keNaTTeNa "mityAdi // zatakaM - 8 uddezakaH- 10 samAptaH sadbhaktyAhutinA vivRddhamahasA pArzvaprasAdAgninA, tannAmAkSaramantrajaptividhinA vighnendhanaploSitaH / sampanne'nadhazAntikarmmakaraNe kSemAdahaM nItavAn, siddhi zilpivadetadaSTamazata- vyAkhyAnasanmandiram // zatakaM - 8 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhaya devasUriviracitA bhagavatI aGgasUtre aSTamazatakasya TIkA parIsamAptA / zatakaM 9 vR. vyAkhyAtamaSTamazatamatha navaramamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - aSTamazate vividhAH padArthA uktAH, navame'pita eva bhaGgayantareNocyante, ityevaMsambandhasyoddezakAryaH saMsUcikeyaM gAthAmU. (438) jaMbuddIve 1 joisa 2 aMtaradIvA 30 asocca 1 gaMgeya 32 / kuMDaggAme 33 purise 34 navamaMmi sae cauttIsA // vR. 'jaMbuddIve' ityAdi, tatra 'jaMbuddIve' tti tatra jambUdvIpavaktavyatAviSayaH prathamoddezakaH 1, 'joisa' tti jyotiSkaviSaya dvitIyaH 2, 'aMtaradIva' tti antaradvIpaviSayA aSTAviMzatiruddezakaH 30, 'asocca'tti azrutvA dharma labhetetyAdyarthaH pratipAdanArthaH ekatriMzattamaH 31, 'gaMgeya'tti gAGgeyAbhidhAnagAravaktavyatArtho dvAtriMzattamaH 32, kuMDaggAme' tti brAhmaNakuNDagrAmaviSayayastriMzattamaH 33, 'purise' tti puruSaH puruSaM ghnannityAdivaktavyatArthaHzcatustriMzattama 34 iti // -: zatakaM - 9 uddezakaH-1: mU. (439) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mahilAnAmaM nagarI hotthA vannao, mANabhadde ceie vannao, sAmI samosaDhe parisA niggayA jAva bhagavaM goyame pajjuvAsamANe evaM vayAsI -kahiNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve ? kiMsaMThie NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve / evaM jaMbuddIva pannattI bhANiyavvA jAva evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIve 2 coddasa salilA sayasahassA chappannaM ca sahassA bhvNtiitimkkhaayaa| sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti // vR. 'kahiNaM bhaMte' ityAdi, kasmin deze ityarthaH 'evaM jaMbuddIvapannattI bhANiyavva' tti, sA ceyam- 'kemahAlae NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve kimAgArabhAvapaDoyAre NaM bhaMte! jaMbuddIve dIve pannatte kasminnAkArabhAve pratyavatAro yasya sa tathA 'goyamA ! ayannaM jaMbuddIve dIve savvadIvasamuddANaM savvabdhaMtarae savvakhuDDAe vaTTe tillapUyasaMThANasaMThie vaTTe rahacakkavAlasaMThANasaMThie vaTTe pukkharakanniyAsaMThANasaMThie vaTTe paDipunnacaMdasaMThANasaMThie pannatte egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNa 'mityAdi, kimanteyaM vyAkhyA ? ityAha- 'jAve' tyAdi / 'evAmeva'tti uktenaiva nyAyena pUrvAparasamudragamanAdinA 'sapuvvAvareNaM' ti saha pUrveNa Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-1 455 nadIvRndenAparaMsapUrvAparaMtena 'coddasa salilA sahayasahassA chappannaMcasahassA bhavaMtItimakkhAya'tti iha 'salilAzatasahasrANi nadIlakSANi, etatsaGkhyA caivaM-bharatairAvatayogaGgAsindharaktAraktavatyaH pratyekaM caturdazabhirnadInAM sahasrairyuktAH, tathA haimavatairaNyavatayoH rohidrohitAMzA suvarNakUlA rUpyakUlAH pratyekamaSTAviMzatyA hanairyuktAH, tathA harivarSaramyakavarSayorhariharikAntAnarakAntAnArIkAntAH pratyekaMSaTpaJcAzatA haphreyuktAHsamudramupayAnti, tathA mahavidehe zItAzItodepratyekaM paJcabhirlakSaibhatriMzatAca sahanairyuktesamudramupayAta iti, sarvAsAMcamIlane sUtroktaMpramANaM bhavati vAcanAntare punaridaM dRzyate-'jahA jaMbUddIvapannattIe tahA neyavvaM joisvihuunnNjaav||1|| khaMDAjoyaNa vAsA pavvaya kUDA ya tittha seddhiio| vijayaddahasalilAu ya piMDae hoti sNghnnii||ti| tatra 'joisavihUNaM'ti jaMbUdvIpaprajJaptyAM jyotiSkavaktavyatA'stiM tadvihInaM samastaM jambUdvIpaprajJaptisUtramasyoddezakasya sUtraMjJeyaM, kiMparyavasAnaMpunastad ? ityAha-'jAvakhaMDe'tyAdi, tatra 'khaMDe'tti jambUdvIpo bharatakSetrapramANAni khaNDAni kiyanti syAt ?, ucyate, navatyadhikaM khaNDazataM, 'joyaNa'tti jambUdvIpaH kiyanti yojanapramANAni khaNDAni syAt ?, ucyte||1|| 'satteva ya koDisayA NauyA chppnnsyshssaaiN| caunauiMca sahassA sayaM divaDhaMca sAhIyaM / / iti, // 2 // gAuyamegaM pannarasa dhanussayA taha dhanUNi pnnrsaa| sardvi ca aMgulAI jaMbu dIvassa gaNiyapayaM // gaNitapadamityevaMprakArasya gaNitasya sajJA 'vAsa'tti jambUdvIpe bharatahemavatAdIni sapta varSANi kSetrANItyarthaH, "pavvaya'tti jambUdvIpe kiyantaH parvatAH ?, ucyante, SaD varSadharaparvatA himavadAdayaHeko mandaraH ekazcitrakUTaH eka eva vicitrakUTaH, etaucadevakuruSu, dvauyamakaparvatau, etau cottarakuruSu, dvezatekAJcanakAnAm, eteca zItAzItodayoH pArzvato, viMzati vakSaskArAH, catustriMzaddIrghavijayA parvatAzcatvAro vartulavijayAoH, evaM dvezate ekonasaptatyadhike parvatAnAM bhavata / 'kUDa'tti kiyantiparvakUTAni?,ucyate, SaTpaJcAzadvarSagharakUTAni pannavatirvakSaskArakUTAnitrINi SaDuttarANi vijayArddhakUTAnAMzatAninavacamandarakUTAni, evaMcatvArisaptaSaSTyadhikAni kUTazatAni bhvnti| 'tityattijambUdvIpe kiyantitIrthAni?,ucyate, bharatAdiSucatustriMzatikhaNDeSumAgadhavaradAmaprabhAsAkhyAni trINi trINi tIrthAni bhavanti, evaM caikaM dvayuttaraM tIrthaHzataM bhavatIti / 'seDhIo tti vidyAdharazreNayaH AbhiyogikazreNayazca kiyantyaH?, ucyate, aSTaSaSTi pratyekamAsAM bhavanti, vijayArddhaparvateSu pratyekaM dvayordvayorbhAvAt, evaM ca SaTtriMzadadhikaM zreNizataM bhvtiiti| vijaya'tti kiyanticakravartivijetavyAni bhUkhaNDAni?,ucyate, catastriMzat, etAvanta eva rAjaghAnyAdayo'rthA iti / daha'tti kriyanto mahAhadAH?, ucyate, padmAdayaH SaD daza ca nIlavadAdaya uttarakurudevakurumadhyavarttina ityevaMSoDaza / 'salila'ttinadyastatpramANaMcadarzitameva, piMDaehotisaMgahaNi tti uddezakArthAnAM piNDake-mIlake viSayabhUte iyaM saGgrahaNIgAthA bhavatIti / zatakaM-9 uddezakaH-1 samAptaH Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 -: zatakaM - 9 uddezakaH-2: vR. anantaroddezake jambUdvIpavaktavyatoktA dvitIye tu jambUdvIpAdiSu jyotiSkavaktavyatA'bhidhIyate, tasya cedamAdisUtram bhagavatI aGgasUtraM 9/-/2/440 mU. (440) rAyagihe jAva evaM vayAsI - jambuddIve NaM bhaMte! dIve kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA pabhAseti vA pabhAsissaMti vA ?, evaM jahA jIvAbhigame jAva vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'evaM jahA jIvAbhigame 'tti tatra caitatsUtramevam- 'kevatiyA caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsiMti vA pabhAsissaMti vA 3 ? kevatiyA sUriyA taviMsu vA tavaMti vA tavissaMti vA? kevaiyA nakkhattA joyaM joiMsu vA 3 ? kevaiyA mahaggahA cAraM cariMsu vA 3 ? kevaiyAo tArAgaNakoDAkoDIo sohiMsu vA 3 ?' zobhAM kRtavatya ityarthaH / 'goyamA ! jaMbuddIve dIve do caMdA pabhAsiMsu vA 3 do sUriyA taviMsu vA 3 chappannaM nakkhattA jogaM josuvA 3 chAvattaraM gahasayaM cAraM cariMsu vA 3' bahuvacanamiha chAndasatvAditi / mU. (441) 'egaM ca sayasahassaM tettIsaM khalu bhave sahassAiM / nava ya sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDINaM // ' sobhaM sobhiMsu somiMti sobhissaMti / / mU. (442) vR. 'egaM ca sayasahassaM tettIsaM khalu bhave sahassAiM ' zeSaM tu sUtrapustake likhitamevAste / mU. (443) lavaNe NaM bhaMte! samudde kevatiyA caMdA pabhAsiMsu vA pabhAsiMti vA pabhAsissaMti vA 3 evaM jahA jIvAbhigame jAva tArAo // dhAyaisaMDe kAlode pukkharavare abbhitarapukkharaddhe massakhette, eesu savvesu jahA jIvAbhigame jAva - 'egasasIparivAre tArAgaNakoDAkoDINaM / pukkharaddhe NaM bhaMte! samudde kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA ?, evaM savvesu dIvasamuddesu jotisiyANaM bhANiyavvaM jAva sayaMbhUramaNe jAva sobhaM sobhiMsu vA somaMti vA sobhissaMti vA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti // vR. 'lavaNe NaM bhaMte!' ityAdI 'evaM jahA jIvAbhigame' tti tatra cedaM sUtramevaM- 'kevaiyA dhaMdA pabhAsiMsu vA 3 kevatiyA sUriyA taviMsu vA 3' ityAdi praznasUtraM pUrvavat, uttaraM tu 'goyamA ! lavaNe NaM samudde cattAri caMdA pabhAsiMsu vA 3 cattAri sUriyA tarvisu vA 3 bArasottaraM nakkhattasayaM jogaM joiMsu vA 3 tina bAvannA mahaggahasayA cAraM cariMsu vA 3 donni sayasahassA sattaTThi ca sahassA navasayA tArAgaNakoDikoNINaM sohaM sohiMsu vA 3' sUtraparyantamAha- 'jAva tArAo' tti tArakAsUtraM yAvattacca darzitameveti / 'ghAyaisaMDe' ityAdau yaduktaM 'jahA jIvAbhigame' tadevaM bhAvanIyaM - 'dhAyaisaMDe NaM bhaMte ! dIve-kevatiyA caMdA pabhAsiMsu vA 3 kevatiyA sUriyA taviMsu vA 3 ?' ityAdipraznAH pUrvavat, uttaraM tu 'goyamA ! bArasa caMdA pabhAsiMsu vA 3 bArasa sUriyA taviMsu vA 3, evaM - 'cauvIsaMsasiraviNo nakkhattasayA ya tinni chattIsA / 119 11 egaM ca gahasahassaM chappannaM dhAyaIsaMDa / ' aTTheva sayasahassA tini sahassAiM satta ya sayAiM / dhAyaisaMDe dIve tArAgaNakoDikoDINaM // // 2 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 zatakaM - 9, varga:-, uddezaka:- 2 sohaM sohiMsu vA 3' / 'kAloe NaM bhaMte! samudde kevatiyA caMdA' ityAdi praznaH, uttaraM tu 'goyamA ! - 119 11 'bAyAlIsaM caMdA bAyAlIsaM ca dinayarA dittA / kAlodahiMmi ee caraMti saMbaddhalesAgA // nakkhattasahassa evaM egaM chAvattaraM ca sayamannaM / chacca sayA channauyA mahAgahA tinni ya sahassA / / aThThAvIsaM kAlodahiMmi bArasa ya taha sahassAiM / nava ya sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDINaM // sohaM sohiMsu vA 3 / tathA 'pukkharavaradIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyA caMdA' ityAdi praznaH, uttaraM tvetadgAthA'nu sAreNAvaseyaM 119 11 // 2 // // 3 // iha ca yadbhramaNamuktaM na tatsarvAMzcandrAdityAnapekSya, kiM tarhi ? puSkaradvIpAbhyantarArddhavarttinI dvisaptatimeveti 119 11 // 2 // 119 11 tathA-'abmitarapukkharaddhe NaM bhaMte! kevatiyA caMdA ? ' ityAdi praznaH, uttaraM tu'bAvattariM ca caMdA bAvattarimeva dinayarA dittA / pukkharavaradIvaDe caraMti ee pabhAsiMtA / / tinni sayA chattIsA chacca sahassA mahaggahANaM tu / nakkhattANaM tu bhave solAI duve sahassAI // aDayAla sayasahassA bAvIsaM khalu bhave sahassAiM / do ya saya pukkharaddhe tArAgaNakoDikoDINaM // sobhaM sobhi'isu vA 3 / tathA - 'maNussakhette NaM bhaMte! kevaiyA caMdA ? ' ityAdi praznaH, uttaraM tu'battIsaM caMdasayaM battIsaM caiva sUriyANasayaM / sayalaM maNussaloyaM caraMti ee payAsiMtA // ekkArasa ya sahassA chappiya solA mahAgahANaM tu / chacca sayA channauyA NakkhattA tinniya sahassA // // 2 // // 3 // 119 11 'coyAlaM caMdasayaM coyAlaM ceva sUriyANa sayaM / pukkharavaraMmi dIve bhamaMti ee payAsiMtA // ' // 2 // cattAri sahassAiM battIsaM ceva hoMti nakkhattA / chacca sayA bAvattari mahAgahA bArasasahassA // channaui sayasahassA coyAlIsaM bhave sahassAiM / cattAri sayA pukkhari tArAgaNakoDikoDINaM // sohaM sohiMsa vA / Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 bhagavatIagasUtraM 9/-/2/443 // 3 // aDasIi sayasahassA cAlIsa sahassa mnnuylogNmi| sattaya sayA aNUNA taaraagnnkoddikoddiinnN|| -ityAdi, kimantamidaMvAcyam? ityAha-jAve'tyAdi, asycsuutraaNshsyaayNpuurvo'shH||1|| 'aThThAsIiMca gahA aTThAvIsaMca hoi nkkhttaa| egasasIparivAro etto tArANa vocchaami| chAvaThi sahassAiM nava ceva sayAiMpaMca sayarAiM ti| 'pukkharode NaM bhaMte ! samudde kevaiyA caMdA' ityAdau prazne idamuttaraM dasya-saMkhejjA caMdA pabhAsiMsu vA 3' ityAdi, "evaM savvesu dIvasamuddesutti pUrvoktena praznena yathAsambhavaM saGkhyAtA asaGkhyAtAzcacandrAdaya ityAdinAcottareNetyarthaH, dvIpasamudranAmAni caivaM-puSkarodasamudrAdanantaro varuNavaro dvIpastatovaruNodaH samudraH, evaM kSIravarakSIrodaughRtavaraghRtodau kSodavarakSododaunandIzvaravaranandIzvarodau aruNAruNodau aruNavarAruNavarodau aruNavarAvabhAsAruNavarAvabhAsodau kuNDalakuNDalodaukuNDalavarakuNDalavarodaukuNDalavarAvabhAsakuNDalavarAvabhAsodau rucakarucakodo rucakavararucakavarodau rucakavarAvabhAsarucakavarAvabhAsodauityAdInyasaGkhyAtAni, yato'saGkhyAtA dvIpasamudrA iti|| zatakaM-9-uddezakaH 2-samAptaH -zatakaM-9 uddezakaH3-30:vR.dvitIyoddezake dvIpavaravaktavyatoktA, tRtIye'piprakArAmantareNa saivocyate, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (444) rAyagihe jAva evaM vayAsI-,kahi NaM bhaMte! dAhiNillANaM egoruyamaNussANaM egoruyadIve nAmaMdIve pannatte?, goyamA! jaMbuddIvedIvemaMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa puracchimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM uttarapuracchimeNaMtinijoyaNasayAI ogAhittA ettha NaM dAhiNillANaM egoruyamaNussANaM egoruyadIve nAmaMdIve pannatte, taMgoyamA! tinijoyaNasayAiMAyAmavikkhaMbheNaM navaekonavannejoyaNasae kiNcivisesuunnNprikkhevnnNpnntte| seNaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vanasaMDeNaM savvao samaMtA saMparikkhitte doNhavi pamANaM vannaoya, evaM eeNaM kameNaMjahAjIvAbhigamejAva suddhadaMtadIvejAva devalogapariggahiyA NaM te maNuyA pannattA smnnaaso!| evaMaTThAvIsaMaMtaradIvA saeNaMra AyAmavikhaMbheNaMbhANiyavvA, navaraMdIvera uddesao evaM savvevi aTThAvIsaM uddesagA bhANiyavvA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti|| vR. 'rAyagihe'ityAdi, 'dAhiNillANaM tiuttarAntaradvIpavyavacchedArthaHm evaMjahAjIvAbhigame'tti, tatra cedamevaM sUtraM 'cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa uttarapuracchimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tinnijoyaNayasAiMogAhittA ettha NaMdAhiNillANaM egoruyamaNussANaMegoruyanAma dIve pannatte, tinni joyaNasayAiM AyAmavikkhaMbheNaM navaegUNapanne joyaNasae kiMcivisesUNe Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-3-30 parikkheveNaM seNaMegAepaumavaraveiyAeegeNayavanasaMDeNaMsavvaosamaMtAsaMparikkhitte' ityAdi, ihaca vedikAvanakhaNDakalpavRkSamanuSyamanuSyIvarNako'bhidhIyate, tathA tanmanuSyANAMcaturthaHbhaktAdAhArthaH utpadyate, te ca pRthivIrasapuSpaphalAhArAH, tatpRthivI ca rasataH khaNDAditulyA, te ca manuSyA vRkSagehAH, tatra ca gehAdyabhAvaH, tanmanuSyANAM ca sthiti palyopamAsaGkhayeyabhAgapramANA, SaNmAsAvazeSA-yuSazcatemithunakAniprasuvate, ekAzItaMcadinAni te'patyamithunakAnipAlayanti, ucchvasitAdinA ca te mRtvA deveSUdyante, ityAdayazcArthA abhidhIyante iti| __ -vAcanAntare tvidaM dRzyate-'evaMjahAjIvAbhigame uttarakuruvattavvayAe neyavvo, nANattaM aTThaghaNusayAussehocausaTThI piTThakaraMDayAaNusajjaNA nasthiti, tatrAyamarthaH-utrakuruSumanuSyANAM trINi gavyUtAnyutsedha ukta iha tvaSTau dhanuHzatAni, tathA teSu manuSyANAM dve zate SaTpaJcAzadadhike pRSThakaraNDakAnAmukte iha tu catuHSaSTiriti, tathA- 'uttarakurAeNaM bhaMte ! kurAe kaivihA maNussAanusajjaMti?,goyamA! chavvihA manussAanusajjaMti, taMjahA-pamhagaMdhA miyagaMdhAamamA teyalI sahA saniMcArI'ityevaM manuSyANAmanuSaJjanAtatroktA iha tusA nAsti, tathAvidhamanuSyANAM tatrAbhAvAt, evaM ceha trINi nAnAtvasthAnAnyuktAni, santi punaranyAnyapi sthityAdIni, kintu tAnyabhiyuktena bhavAnIyAnIti, ayaM cehaikorukdvii-poddeshkstRtiiyH| __ atha prakRtavAcanAmanusRtyocyate-kimantamidaMjIvAbhigamasUtramiha vAcyam ? ityAha'jAve tyAdi yAvat zuddhadandadvIpaH' zuddhadantAbhidhAnASTAviMzatitamAntaradvIpavaktavyatAMyAvat, sA'pi kiyabaraM yAvadvAcyA ? ityAha ___"devalokapariggahe'tyAdi, devalokaH parigraho yeSAM te devalokaparigrahAH devagatigAminaH ityarthaH, iha caikaikasminnantaradvIpe ekaika uddezakaH, tatra caikorukadvIpoddezakAnantaramAmAsikadvIpoddezakaH, tatra caivaM sUtraM 'kahiNaM bhaMte! dAhiNillANaMAbhAsiyamaNUsANaM AbhAsie nAmaMdIve pannatte?, goyamA jaMbuddIve dIve cullahimavaMtassa vAsaharapavvayassa dAhiNapuracchimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM tinni joyaNasayAiMogAhittA ettha NaM dAhiNillANaM AbhAsiyanAmaMdIve pannatte' zeSamekorukadvIpavaditi caturthaH / evaM vaiSANikadvIpoddezako'pi navaraM dakSiNAparAccaramAntAditi paJcamaH 5 / evaMlAGgalikadvIpoddezako'pi, nvrmuttraapraaccrmaantaaditisssstthH6|evN hayakarNadvIpoddezako navaramekorukasyottaraMpaurastyAccaramAntAllavaNasamudraM catvAri yojanazatAnyavagAhya caturyojanazatAyAmaviSkambhohayakarNadvIpo bhvtiitisptmH7|evNgjkrnndviipoddeshko'pi, navaraMgajakarNadvIpa AbhAsikadvIpasya dakSiNapaurastyAccaramAntAllavaNasamudramavagAhya catvAri yojanazatAni hayakarNadvIpasamo bhavatItyaSTamaH 8 / evaM gokarNadvIpoddezako'pi, navaramasau vaiSANikadvIpasya dakSiNAparAccaramAntAdita navamaH 9 / evaM zaSkulIkarNadvIpoddezako'pi, navaramasau lAlikadvIpasyottarAparAccaramAntAditi dazamaH 10 / ___ -evamAdarzamukhadvIpameNDhamukhadvIpAyomukhadvIpagomukhadvIpA hayakarNAdInAM caturNAM krameNa pUrvottarapUrvadakSiNadakSiNAparAparottarebhyazcaramAntebhyaH paJca yojanazatAni lavaNodadhimavagAhya Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9/-/3-30/444 paJcayojanazatAyAmaviSkambhA bhavanti, tatpratipAdakAzcAnye catvAra uddezakA bhavantIti 14 / eteSAmevAdarzamukhAdInAM pUrvottarAdibhyazcaramAntebhyaH SaD yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya SaDyojanazatAyAmaviSkambhAH krameNAzvamukhadvIpahastimukhadvIpasiMhamukhadvIpavyAghramukhadvIpA bhavanti, tatryatipAdakAzcAnye catvAra uddezakA bhavantIti 18 eteSAmevAzvamukhAdInAM tathaiva sapta yojanazatAni lavaNasamudragAhya saptayojanazatAyAmaviSkambhA azvakarNadvIpahastikarNadvIpakarNadvIpakarNaprAvaraNadvIpAH prAvaraNadvIpA bhavanti, taThapratipAdakAzcApare catvAra evoddezakA iti 22 eteSAmevAzvakarNAdInAM tathaivASTayojanazatAni lavaNasamudramavagAhyASTayojanazatAyAmaviSkambhA ulkAmukhadvIpameghamukhadvIpavidyunmukhadvIpavidyuddantadvIpA bhavanti, tatpratipAdakAzcAnye catvAra evoddezakA iti 26 / eteSAmevolkAmukhadvIpAdInAM tathaiva nava yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya navayojanazatAyAviSkambhAH ghanadantadvIpalaSTadantadvIpagUDhadantadvIpa zuddhadantadvIpA bhavanti, tatpratipAdakAzcAnye catvAra evoddezakA iti, evamAdito'tra triMzattamaH zuddhadantoddezakaH 30 iti // zatakaM - 9 uddezakAH - 3-30 samAptAH 460 zatakaM - 9 uddezaka:- 31 vR. uktarUpAzcArthA kevalidharmAd jJAyante taM cAzrutvA'pi ko'pi lAbhata ityAdyarthaH pratipAdanaparamekatriMzattamamuddezakamapyAha, tasya cedamAdisUtram mU. (445) rAyagihe jAva evaM vayAsI - asoccA NaM bhaMte! kevalissa vA kevalisAvagassa vA kevalisAviyAe vA kevaliuvAsagassa vA kevaliuvAsiyAe vA tappakkhiyassa vA tappatikkhayasAvagassa vA tappakkhiyasAviyAe vA tappakkhiyauvAsagassa vA tappakkhiyauvAsiyAe vA kevali - pannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ?, goyamA ! asoccA NaM kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA atthegatie kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe atthegatie kevalipannattaM dhammaM no labhejA savaNayAe / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai - asocdyA NaM jAva no labhejjA savaNayAe ?, goyamA ! jassa NaM nANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai se NaM asoccAkevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipannattaM dhammaM labheja savaNayAe, jassa NaM nANAvaraNijANaMkammANaM khaovasame nokaDe bhavai se NaM asoccA NaM kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe kevalipannattaM dhammaM no labhejjA savaNayAe, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai-taM ceva jAva no labheja savaNayAe / asoccA NaM bhaMte! kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalaM bohiM bujjhejjA ?, goyamA ! asocA NaM kevalissa vA jAva atyegatie kevalaM bohiM bujjhejjA atthegatie kevalaM bohiM no vujjhejA / sekeNaTTeNaM bhaMte ! jAva no bujjhejjA ? goyamA ! jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai se NaM asoccAkevalissa vA jAva kevalaM bohiM bujjhejjA, jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai se NaM asoccAkevalissa vA jAva kevalaM bohiM no Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-31 461 bujhejjA, se teNaDeNaM jAva no bujhejaa| ___asocA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalaM muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pavvaejA ?, goyamA! asocA NaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegatie kevalaM muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pavvaijA atthegatie kevalaM muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM no pvvejjaa| se keNaTeNaM jAva no pavvaejjA ?, goyamA ! jassa NaM dhammaMtarAiyANaM kammANaM khaovase kaDe bhavati seNaM asocAkevalissavAjAva kevalaM muMDe bhavittAagArAoanagAriyaMpavvaejA, jassaNaM dhammaMtarAiyANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavati seNaM asocAkevalissa vA jAva muMDe bhavittA jAva no pavvaejA, se teNatuNaM goyamA! jAva no pvvejjaa| asoccA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejjA?, goyamA! asocANaM kevalissavAjAva uvAsiyAe vAatyaMgatie kevalaMbaMbhaceravAsaM AvasejA atthegatie kevalaM baMbhaceravAsaMno AvasejjA, sekeNaTeNaMbhaMte! evaM vuccai jAva no AvasejA?, goyamA! jassaNaM carittAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai seNaM asocAkevalissa vA jAva kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejA, jassa NaM carittAvaraNijANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai se NaM asoccAkevalissa vA jAva no AvasejjA, se teNaTeNaM jAva no aavsejaa| ___ asocANaM bhaMte! kevalissavAjAva kevaleNaMsaMjameNaM saMjamejA?, goyamA! asocANaM kevalissajAva uvAsiyAe vAjAva atthegatie kevaleNaM saMjameNaM saMjamejA atthegatie kevaleNaM saMjameNaM no saMjamejA, se keNaTeNaM jAva no saMjamejA ?, goyamA ! jassa NaM jayaNAvaraNijANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai se NaM asoccA NaM kevalissa vA jAva kevaleNa saMjameNaM saMjamejA jassa gaMjayaNAvaraNijjaNaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai se NaM asocAkevalissa vA jAva no saMjamejA, se teNaDheNaM goyamA! jAva atthegatie no sNjmejaa| ___asocANaM bhaMte! kevalissa vAjAva uvAsiyAe vA kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA?, goyamA asocANaM kevalissa jAva atthegatie kevaleNaM saMvareNaM saMvarejA atthegatie kevaleNaM jAva no saMvarejjA, sekeNaTTeNaMjAva no saMvarejjA?, goyamA! jassaNaM ajjhavasANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai se NaM asocAkevalissa vA jAva kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, jassa NaM ajjhavasANAvaraNijANaM kammANaM khaovasame nokaDe bhavai seNaM asocAkevalissa vA jAvano saMvarejA, se teNaTeNaM jAva no saMvarejjA / asoccA NaM bhaMte ! kevalisa jAva kevalaM AbhinibohiyanANaM uppADejA ?, goyamA ! asocANaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegatie kevalaM AbhinibohiyanANaM uppADejA atthegaie kevalaM AbhinibohiyanANaM no uppADejA, se keNaTeNaMjAva no uppADejA ?, goyamA jassaNaMAbhinibohiyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasamekaDe bhavaiseNaM asoccAkevalissa vA jAva kevalaM AbhinobohiyanANaM uppADejA, jassaNaM AbhinibohiyanANaM no uppADejA se teNatuNaM jAva no uppaaddejaa| Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9/-/31/445 asoccANaM bhaMte! kevali0 jAva kevalaM suyanANaM uppADejjA evaM jahA AbhinibohiyanANassa vattavvayA bhaNiyA tahA suyanANassavi bhANiyavvA, navaraM suyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame bhANiyavve / evaM ceva kevalaM ohinANaM bhANiyavvaM, navaraM ohinANAvaraNijANaM kammANaM khaovasame bhANiyavve, evaM kevalaM maNapajjanANaM uppADejjA, navaraM maNapajjavaNanaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame bhANiyavve / 462 asocA NaM bhaMte! kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalanANaM uppADejA, evaM ceva navaraM kevalanANAvaraNijANaM kammANaM khae bhANiyavve, sesaM taM ceva, se teNaTTeNaM goyamA evaM vuccai jAva kevalanANaM uppADejjA / asoccANaM bhaMte! kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNayAe kevalaM bohiM bujjhejjA kevalaM muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pavvajjA kevalaM baMbhaceravAsa AvasejjA kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA kevalaM AbhinibohiyanANaM uppADejjA jAva kevalaM maNapajjavanANaM uppADejjA kevalanANaM uppADejjA ?, goyamA ! asoccANaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegatie kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe atthegatie kevalipannattaM dhammaM no labhejjA savaNayAe atthegatie kevalaM bohiM vujjhejjA atthegatie kevalaM bohiM no bujjhejjA atyegatie kevalaM muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pavvajjA atyegatie jAva no pavvaejjA atthegatie kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejjA atthegatie kevalaM baMbhaceravAsaM no AvasejjA atthegatie kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA atthegatie kevaleNaM saMjameNaM no saMjamejjA evaM saMvareNavi, atthegatie kevalaM AbhinibohiyanANaM uppADejjA atthegatie jAva no uppADejjA, evaM jAva maNapajjavanANaM, atthegatie kevalanANaM uppADejjA atyegatie kevalanANaM no uppADejA / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai asocANaM taM caiva jAva atthegatie kevalanANaM no uppADejA ?, goyamA ! jassa NaM nANAvaraNijANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai 1 jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai 2 jassa NaM dhammaMtarAiyANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai 3 evaM carittAvaraNijANaM 4 jayaNAvaraNijANaM 5 ajjhavasANAvara NijjANaM 6 AbhinibohiyanANAvaraNijjANaM 7 jAva maNapajjavanANAvaraNijANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai 10 jassa NaM kevalanANAvaraNijjANaM jAva khae no kaDe bhavai 11 / - seNaM asoccAkevalissa vA jAva kevalipannattaM dhammaM no labhejjA savaNayAe kevalaM bohiM no bujhejA jAva kevalanANaM no uppADejjA, jassa NaM nANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame bhavati jassa NaM darisaNAvaNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai jassa NaM dhammaMtarAiyANaM evaM jAva jassa NaM kevalanANAvaraNijANaM kammANaM khae kaDe bhavai se NaM asoccAkevalissa vA jAva kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe kevalaM bohiM bujjhejjA jAva kevalanANaM uppADejA / / vR. 'rAyagihe ' ityAdi, tatra ca 'asocca' tti azrutvA - dharmmaphalAdipratipAdakavacanamanAkarNya prAkkRtadharmmAnurAgAdevetyarthaH 'kevalissa va 'tti 'kevalinaH ' jinasya 'kevalisAvagassa va'tti kevala yena svayameva pRSTaH zrutaM vA yena tadvacanamasau kevalizrAvakastasya 'kevaliuvAsagassa Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 463 zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-31 va'tti kevalina upAsanAM vidaghAnena kevalinaivAnyasya kathyamAnaM zrutaM yenAsau kevalyupAsakaH 'tappakkhiyassa'tti kevalinaH pAkSikasya svayaMbuddhasya 'dhammati zrutracAritrarUpaM labhejjattiprApnuyAt 'savaNayAe'tti zravaNatayA zravaNarUpatayA shrotumityrthH| __ 'nANAvaraNijjANaM'ti bahuvacanaM jJAnAvaraNIyasya matijJAnAvaraNAdibhedenAvagrahamatyAvaraNAdibhedena ca bahutvAt, iha ca kSayopazamagrahaNAtmatyAvaraNAdyeva tad grAhyaM natu kevalAvaraNaM tatra kSayasyaivabhAvAt, jJAnAvaraNIyasyakSayopazamazca girisaridupalagholanAnyAyenApikasyacitsyAt, tatsadbhAve cAzrutvA'pi dharma labhate zrotuM, kSayopazamasyaiva tllaabhe'ntrnggkaarnntvaaditi| 'kevalaMbohi'tizuddhaM samyagdarzanaM 'bujhejattibuddhayetAnubhavedityarthaH yathA pratyekabuddhAdi, evamuttaratrApyudAharttavyaM, 'darisaNAvaraNijANaM'ti iha darzanAvaraNIyaM darzamohanIyamabhigRhyate, bodheH samyagdarzanaparyAyatvAt tallAbhasya ca tatkSayopazamajanyatvAditi / 'kevalaMmuMDe bhavittAAgArAoanagAriyaMti kevalAM' zuddhAMsampUrNAMvA'nagAritAmiti yogaH 'dhammaMtarAiyANaM ti antarAyo-vighnaH so'stiyeSutAnyantarAyikANidharmasya-cAritrapratipattilakSaNasyAntarAyikANidharmAntarAyikANi teSAM vIryAntarAyacAritramohanIyabhedAnAmityarthaH, 'cArittAvaraNijjANaM'ti, iha vedalakSaNAnicAritrAvaraNIyAni vizeSato grAhyANi, maithunaviratilakSaNasya brahmacaryavAsasya vishesststessaamevaavaarktvaat| 'kevaleNaM saMjameNa saMjameja'tti iha saMyamaH pratipannacaritrasya tadaticAraparihArAya yatanAvizeSaH, 'jayaNAvaraNijjANaM'tiiha tuyatanAvaraNIyAnicAritravizeSaviSayIvIryAntarAyalakSaNAnimantavyAni 'ajjhavasANAvaraNijjANaM'ti saMvarazabdena zubhAdhyavasAyavRttervikSitatvAt tasyAzca bhAvacAritrarUpatvena tadAvaraNakSayopazamalabhyatvAt adhyavasAnAvaraNIyazabdeneha bhaavaacaaritraavrnniiyaanyuktaaniiti| pUrvoktAnevArthAna punaH smudaaynaah-'asoccaannNbhNte!'ityaadi||athaashrutvaivkevlyaadivcnN yathA kazcit kevalajJAnamutpAdayettathA darzayitumAha- . - mU. (446) tassaNaM bhaMte! chaTuMchaTTeNaM anikhitteNaM tavokammeNaM urlDa bAhAo pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa pagatibhaddayAe pagaiuvasaMtayAe pagatipayaNukohamANamAyAlobhayAemiumaddavasaMpannayAe allIvaNayAe bhaddayAe vinIyayAe annayA kayAi subheNaM ajjhavasANeNaM subheNaM pariNAmeNaM lessAhiM visujjhamANIhiM 2 tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa vibhaMge nAmaMannANe smuppji| seNaMteNaMvibbhaMganANeNaMsamuppaneNaMjahanneNaMaMgulassaasaMkhejjaibhAgaMukkoseNaMasaMkhejAI joyaNasahassAI jANai paasi| seNaM teNaM vinmaMganANeNaM samuppanneNaM jIvevi jANai ajIvevi jANai pAsaMDatthe sAraMbhe sapariggahe saMkilissamANevi jANai visujjhamANevi jANai se NaM puvAmeva sammattaM paDivAi saMmattaM paDivajittA samaNadhamma roeti samaNadhammaM roettA carittaM paDivAi carittaM paDivajittA liMgaMpaDivaJjai, tassaNaMtehiM micchattapaJjavehi parihAyamANehiM 2 sammaiMsaNapajjavehiM parivaDDamANehiM Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 bhagavatIagasUtraM9/-/31/446 2 se vibbhaMge annANe sammattapariggahie khippAmeva ohI parAvattai // vR. 'tasse'tyAdi tassattiyo'zrutvaiva kelajJAnamutpAdayettasyakasyApi chaTuMchaTeNa'-mityAdi ca yaduktaM taprAyaH SaSThatapazcaraNavato bAlatapasvino vibhaGgaH-jJAnavizeSa utpadyata iti jJApanArthaHmiti, 'pagijjhiya'tti pragRhya dhRtvetyarthaH 'pagatibhaddayAe' ityAdIni tu prAgvanat, 'tayAvaraNi-jANaM'ti vibhaGgajJAnAvaraNIyAnAm 'IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa'tti ihehA-sadarthAbhimukhA jJAnaceSTA apohastu-vipakSanirAsaH mArgaNaMca anvayadharmAlocanaMgaveSaNaM tu-vyatirekadharmA-locanamiti seNaM'tiasau bAlatapasvI jIvevijANaitti kathaJcidevanatu sAkSAt mUrtagocaratvA-ttasya 'pAsaMDatthe'ttivratasthAn 'sAraMbhesapariggahe'ttisArambhAn saparigrahAn sataH, kiMvidhAn jAnAti? ityAha_ 'saMkilissamANevijANaittimahatyA saGklizyamAnatayAsaGklizyamAnAnapijAnAti 'visujjhamANevi jANaitti alpIyasyA'pi vizuddhayamAnatayA vizuddhamAnAnapi jAnAti, ArambhAdimatAmevaMsvarUpatvAt, seNaM'tiasau vibhaGgajJAnI jIvAjIvasvarUpapASaNDasthasaGaklizyamAnatAdijJAyakaH san 'puvAmeva ticAritrapratipatteH pUrvameva 'sammattaM tisamyagabhAvaM samaNadhammati sAdhudharma 'roeiti zraddhatte cikIrSati vA 'ohI parAvattaitti avadhirbhavatItyarthaH, ihacayadyapi cAritrapratipattimAdAvabhidhAyasamyaktvaparigRhItaMvibhaGgajJAnamavadhirbhavatItipazcAduktaM tathA'picAritrapratipatteH pUrvaM samyaktvapratipattikAla eva vibhaGgajJAnyAvadhibhAvodraSTavyaH, samyaktvacAritrabhAve vibhnggjnyaansyaabhaavaaditi| athainameva lezyAdibhirnirUpayannAha mU. (447) se NaM bhaMte ! katilessAsu hojjA ?, goyamA ! tisu visuddhalessAsu hojA, taMjahA-teulessAe pamhalessAe sukklessaae| seNaMbhaMte! katisunANesu hojA?, goyamA! tisuAbhinibohiyanANasuyanANaohinANesu hojaa| se NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA ajogI hojA?, goyamA! sajogI hojA no ajogI hojA, jai sajogI hojA kiM maNajogI hojjA vaijogI hojA kAyajogI hojyA?,goyamA! maNajogI vA hojjA vaijogI vA hojA kAyajogI vA hojA __ seNaM bhaMte ! kiM sAgarovautte hojA anAgArovautte hojA?, goyamA! sAgArovautte vA hojA anAgArovautte vA hojaa| seNaM bhaMte! kayaraMmi saMghayaNe hojA?, goyamA! vairosabhanArAyasaMghayaNe hojaa| seNaM bhaMte ! kayaraMmi saMThANe hojA?, goyamA! chaNhaM saMThANANaM annayare saMThANe hojaa| seNaMbhaMte! kayaraMmi uccatte hojA?, goyamA! jahanneNaMsattarayaNI ukkoseNaM paMcaghanusatie holaa| se NaM bhaMte ! kayaraMmi Aue hojA?, goyamA ! jahanneNaM sAtiregaTThavAsAue ukkoseNaM puvvakoDiAue hojjaa| seNaMbhaMte ! kiM savedae hojjA avedae hojjA?, goyamA! savedae hojjA no avedae hojjA, Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 9, varga:-, uddezakaH - 31 465 jai savedae hojjA kiM itthIveyae hojjA purisavedae hojjA napuMsagavedae hojjA purisanapuMsagavedae hojjA ?, goyamA ! no itthivedae hojjA purisavedae vA hojjA no napusaMgavedae hojjA purisanapuMsagavedae vA hojjA / se bhaMte! kiM sakasAI hojjA akasAI hojjA ?, goyamA ! sakasAI hojA no akasAI hojjA, jaI sakasAI hojjA se NaM bhaMte ! katisu kasAesu hojjA ?, goyamA ! causu saMjalaNakohamANamAyAlobhesu hojjA / tassa NaM bhaMte! kevatiyA ajjhavasANA pannattA ?, goyamA ! asaMkhejjA ajjhavasANA pannattA, te NaM bhaMte! pasatthA appasatthA ?, goyamA ! pasatthA no appasatthA / se NaM bhaMte ! tehiM pasatthehiM ajjhavasANehiM vaTTamANehiM anaMtehiM neraiyabhavaggahaNehiMto appANaM visaMjoie anaMtehiM tirikkhajoNiyajAva visaMjoei aNaMtehiM maNussabhavaggahaNehiMto appANaM visaMjoei aNaMtehiM tirikkhajoNiyajAva visaMjoei aNaMtehiM maNussabhavaggahaNehiMto appANaM visaMjoei aNaMtehiM devabhavaggahaNehiMto appANaM visaMjoei / oviya se imAo neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevagatinAmAo cattAri uttarapayaDIo tAsiM ca NaM uvaggahie aNaMtANubaMdhI kohamANAyAlobhe khavei aNaM0 2 apaccakakhANakasAe kohamANamAyolebha khavei aNaM0 2 apaccakkhANakasAe kohamANamAyAlobhe khavei appa0 2 paccakkhANAvaraNakohamANamAyAlobhe khavei pacca0 2 saMjalaNakohamANamAyAbhe kavei saMja0 2 paMcavihaM nANAva0 navavivaMha darisaNAva0 paMcavihamaMtarAiyaM tAlamatthakaDaM ca NaM mohaNijjaM kaDa kammarayavikaraNakaraM apuvvakaraNaM aNupaviTThassa aNaMte aNuttare nivvAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipunne kevalavaranANadaMsaNe samuppanne / vR. 'se NaM bhaMte !' ityAdi, tatra 'se NaM' ti sa yo vibhaGgajJAnI bhUtvA'vadhijJAnaM cAritraM ca pratipannaH 'tisu visuddhalessAsu hoja 'tti yato bhAvalezyAsu prazastAsveva samyaktvAdi pratipadyate nAviddhAviti / 'tisu Abhinibohie' tyAdi, samyaktvamatizrutAvadhijJAninAM vibhaGgavinivarttanakAle tasya yugapadubhAvAdAdhe jJAnatraya evAsau tadA varttata iti / 'no ajogI hojja'tti avadhijJAnakAle'yogitvasyAbhAvAt, 'maNajogI' tyAdi caikatarayogapradhAnyApekSayA'vagantavyaM / 1 'sAgArovautte ve'tyAdi, tasya hi vibhaGgajJAnAnnivarttamAnasyopayogadvaye'pi varttamAnasya samyaktvAvadhijJAnapratipattirastIti, nanu 'savvAo laddhIo sAgArova ogovauttassa bhavaMtI'tyAgamAdanAkAropayoge samyaktvAvadhilabdhivirodhaH ? naivaM, pravarddhamAnapariNAmajIvaviSayatvAt tasyAgamasya, avasthitapariNAmApekSayA cAnAkAropayoge'pi labdhilAbhasya sambhavAditi / 'vairosabhanArAyasaMghayaNe hoja 'tti prAptavyakevalajJAnatvAttasya, kevalajJAnaprAptizca prathamasaMhanana eva bhavatIti, evamuttaratrApIti / 5 30 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/31/447 'saveyae hojjattivibhaGgasyAvadhibhAvakAlenavedakSayo'stItyasau saveda eva, noithiveyae hojjatti striyA evaMvidhasya vyatikarasya svabhAvat evAbhAvAt 'purisanapuMsagaveyae'tti varddhitakatvAditve napuMsakaH purussnpuNskH| ___'sakasAI hojjatti vibhaGgAvadhikAle kaSAyakSayasyAbhAvAdta 'caususaMjalaNakohamANamAyAlobhesuhojjattisa hyavadhijJAnatApariNatavibhaGgajJAnazcaraNaMpratipannaH uktaH, tasyacatatkAle caraNayuktatvAtsaJcalanA eva krodhAdayo bhavantIti / ____ 'pasattha'ttivibhaGgasyAvadhibhAvo hi nAprazastAdhyavasAnasya bhavatItyata uktaM-prazastAnyadhyavasAyasthAnAnIti / 'anaMtehiMti 'anantaiH' anantAnAgatakAlabhAvibhiH "visaMjoeitti visaMyojayati, tatrAptiyogyatAyA apanodAditi / 'jAo'viya'ttiyApica 'neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevagatinAmAo'ttietadabhidhAnAH 'uttarapayaDIo'tti nAmakarmAbhidhAnAyA mUlaprakRteruttarabhedabhUtAH 'tAsiMcaNaM'ti tAsAM ca nairayikagatyAdhuttaraprakRtInAM cazabdAdanyAsAM ca 'uvaggahie'tti aupagrahikAn-upaSTambhaprayojanAnanantAnubandhinaHkrodhamAnamAyAlobhAnkSapayati, tathA'pratyAkhyAnAdIMzca tathAvidhAneva kSapayatIti, 'paMcavihaM nANAvaraNijz2a'ti matijJAnAvaraNAdibhedAt 'navavihaM daMsaNAvaraNijati cakSurdarzanAdyA-varaNacatuSkasya nidrApaJcakasya ca mIlanAnavavidhatvamasya paMcavihaM aMtarAiyaMti dAnalAbha- bhogopabhogavIryavizeSitatvAditi paJcavidhatvamantarAyasya, tatra kSapayatIti sambandhaH kiM kRtvA? ityata Aha 'tAlamatthakaDaMcaNaM mohaNijjaMkaTuttimastakaM-mastakazUcI kRtaM-chinnaM yasyAsau mastakakRttaH, tAlazcAsau mastakakRttazca tAlamastakakRttaH,chAndasatvAccaivaM nirdezaH, tAlamastakakRttaiva yattattAlamastakakRttam, ayamarthaH-chinnamastakatAlakalpaMca mohanIyaM kRtvA, yathA hi chinnamastakastAlaH kSINo bhavati evaM mohanIyaM ca kSINaM kRtveti bhAvaH, idaM coktamohanIyabhedazeSApekSayA draSTavyamiti, athavA'tha kasmAdanantAnubandhyAdisvabhAvetatra kSapitesati jJAnAvaraNIyAdikSapayatyeva? iti, ata Aha . 'tAlamatthe' tyAdi, tAlamastakasyeva kRtvaM-kriyA yasya tattAlamastakakRtvaM tadevaMvidhaMca mohanIyaM 'kaTu'tti itizabdasyeha gamyamAnatvAditikRtvA-itihetostatra kSapite jJAnAvaraNIyAdi kSapayatyeveti, tAlamastamohanIyayozca kriyAsAdharmameva, yathA hi tAlamastakavinAzakriyA'vazyambhAvitAlavinAzA evaM mohanIyakarmavinAzakriyA'pyavazyambhAvizeSakarmavinAzeti, aahc||1|| "mastakasUcivinAze tAlasya yathA dhruvo bhavati naashH| ___ tadvatkarmavinAso'pi mohanIyakSaye nityam // " __tatazca karmarajovikaraNakaraM-tadvikSepakam apUrvakaraNam-asahazAdhyavasAyavizeSamanupraviSTasya, anantaMviSayAnantyAt anuttaraMsarvottamatvAnivyArghAtaM kaTakuTyAdibhirapratihananAt nirAvaraNaM sarvathA svAvaraNakSayAt kRtsnaM sakalArthaHgrAhakatvAt pratipUrNa sakalasvAMzayuktatayotpannatvAt kevalavarajJAnadarzanaM kevalamabhidhAnato varaM jJAnAntarApekSayA jJAnaM ca darzanaM ca Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 467 zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-31 jJAnadarzanaM samAhAradvandvastataH kevalAdInAM karmadhArayaH / iha ca kSapaNAkramaH-- // 1 // aNamicchamIsasammaM aThTha napuMsisthiveyachakkaM ca / pumaveyaM ca khaveI kohAIe ya sNjlnne||" ityAdigranthAntaraprasiddho, nacAyamihAzritoyathA kathaJcitkSapaNAmAtrasyaiva vivakSitatvAditi mU. (448) se NaM bhaMte ! kevalipannattaM dhamma Adhaveja vA panaveja vA paraveja vA?, no tiNaDhe samaDhe, Nannattha egannAeNa vA egavAgaraNeNa vaa|| seNaM bhaMte ! pavvAveja vA muMDAvejavA?, no tiNaDhe samaDhe, uvadesaM puNa karejA, seNaM bhaMte sijhati jAva aMtaM kareti?, haMtA sijjhati jAva aMtaM kreti| vR. 'AghavejjattiAgrAhayecchiSyAnardhApayedvA-pratipAdanataH pUjAMprApayet 'pannavejatti prajJApayebhedabhaNanato bodhayedvA 'parUvejja'tti upapattikathanataH 'nannattha eganAeNa vatti na iti yo'yaM niSedhaH so'nyatraikajJAtAd, ekamudAharaNaM varjayitvetyarthaH, tathAvidhakalpatvAdasyeti, 'egavAgaraNeNava'tti ekavyAkaraNAdekottarAdityarthaH 'pavvAvejAva'ttipravrAjayedrajoharaNAdidravyaliGgadAnataH muMDAvejjavattimuNDayecchiroluJcanataH 'uvaesaMpuNa karejattiamuSya pArzve pravrajetyAdikamupadezaM kuryaat| mU. (449) se NaM bhaMte! kiM uddhaM hojA ahe hojA tiriyaM hojjA ?, goyamA! urlDa vA hojjA ahe vA hojjA tiriyaM vA hojA, urlDa hojjamANe saddAvai viyaDAvai gaMdhAvai mAlavaMtapariyAesu vaTTaveyaDapavvaesu hojjA, sAharaNaM paDucca somanasavane vA paMDagavane vA hojA, ahe hojamANe gaDDAe vA darIe vA hojA, sAharaNaM paDucca pAyAle vA bhavaNe vA hojA, tiriyaM hojjamANe pannarasasu kammabhUmIsu hojdA, sAharaNaM paDucca aDDAije dIvasamudde tadekkadesabhAe hojaa| teNaM bhaMte ! egasamaeNaM kevatiyA hojjA ?, goyamA ! jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM dasa, se teNaTeNaMgoyamA! evaM vuccaiasocANaM kevalissavAjAvaatyaMgatiekevalipannattaM dhammaM labhejA savaNayAe atthegatie kevalanANaM no uppaaddejaa| pR. 'saddAvaI'tyAdi, zabdApAtiprabhRtayo yathAkramaM jambUdvIpaprajJaptyabhiprAyeNa haimavataharivarSaramyakairaNyavateSu kSetrasamAsAbhiprAyeNa tu haimavatairNyavataharivarSaramyakeSu bhavanti, teSu ca tasya bhAva AkAzagamanalabdhisampannasya tatra gatasya kevalajJAnotpAdasadbhAve sati, 'sAharaNaM paDucca'tti devena nayanaM prtiity| ___somanasavane'tti saumanasavanaMmerau tRtIya paMDagavane'ttimeraucaturthaH 'gaDDAeva'ttigarte-nimne bhUbhAge'dholokagrAmAdau 'darie vatti tatraiva nimnatarapradeze pAyAle vatti mahApAtAlakalaze valayAmukhAdau 'bhavaNe vatti bhavanavAsidevanivAse / ___ 'pannarasasukammabhUmIsutti paJca bharatAni paJca airavatAni paJca mahAvidehA ityevaMlakSaNAsu karmANikRSivANijyAdIni tatpradhAnA bhUmayaH karmabhUmayastAsu aDDAije' tyAdi arddha tRtIyaM yeSAM te'rddhatRtIyAsteca te dvIpAzceti samAsaH, arddhatRtIyadvIpAzca samudrauca tatparimitAvarddhatRtIyadvIpasamudrAsteSAMsa cAsau vivakSito dezarUpo bhAgaH-aMzo'rddhatRtIyadvIpa-samudratadekadezabhAgastatra Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/31/450 anantaraM kevalyAdivacanAzravaNe yatsyAttaduktamatha tacchravaNe yatsyAttadAha mU. (450) socANaM bhaMte ! kevalisa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipannattaM dhammalabhejA savaNayAe?, goyamA! soccANaM kevalissa vA jAva atthegatie kevalipannattaM dhamma evaM jAva ceva asoccAe vattavvayA sA ceva soccAevi bhANiyavvA, navaraM abhilAvo soceti, sesaMtaM ceva niravasesaMjAva jassa NaM maNapajjavanANavaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai jassaNaM kevalanANAvaraNijjANaM kammANaMkhae kaDe bhavai / se NaM soccAkevalissa vA jAva uvAsiyAe vA kevalipannattaM dhamma labbhai savaNayAe kevalaMbohiM bujjhejAjAva kevalanANaM uppADejA, tassaNaMaTThamaMaTThameNaM anikkhitteNaMtavokammeNaM appANaM bhAvemANassa pagaibhaddayAe taheva jAva gavesaNaM karemANassa ohiNANe samuppajai, seNaM teNaM ohinANeNaM samuppanneNaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM asaMkhejAiM aloe loyappamANamettAIkhaNDAIjANai pAsai / seNaM bhaMte! katisulessAsuhojjA?, goyamA! chasulesAsuhojjA, taMjahA-kaNhalesAe jAva sukklesaae| se NaM bhaMte ! katisu nANesu hojA?, goyamA ! tisu vA causu vA hojjA, tisu hojjamANe tisu AbhinibohiyanANasuyanANaohinANesu hojjA, causu hojjA mANe Abhi0 suya0 ohi0 maNapa0 hojaa| seNaM bhaMte ! kiM sayogI hojA ayogI hojjA ?, evaM jogovaogo saMghayaNaM saMThANaM uccattaM AuyaM ca, eyANi savvANi jahA asoccAe taheva bhaanniyvvaanni| seNaM bhaMte ! kiM savedae0? pucchA, goyamA! savedae vA hojjA avedae vA, jai avedae hojjA kiM uvasaMtaveyae hojjA khINaveyae hojA?, goyamA ! no uvasaMtavedae hojA khINavedae hojA, jai savedae hojA kiM itthIvedae hojjA purisaveie hojjA napuMsagavedae vA hojjA purisanapuMsagavedae hojA?, pucchA, goyamA! itthIvedae vA hojA purisavedae vA hojA purisanapuMsagavedae hojaa| seNaMbhaMte ! kiM sakasAI hojA akasAI vA hojA?, goyamA! sakasAI vA hojjA akasAI vA hojA, jaI akasAI hojA kiM uvasaMtakasAI hojA khINakasAI hojjA ?, goyamA no uvasaMtakasAI hojjA khINakasAI hojjA, jaI sakasAI hojjA / seNaM bhaMte ! katisukasAesu hojjA ?, goyamA! causu vA dosuvA ekkami vA hojA, causu hojjamANe causu saMjalaNakohamANamAyAlobhesu hojA, tisu hojamANe tisu saMjalaNamANamAyAlobhesu hojA, dosu hojjamANe dosu saMjalaNamAyAlobhesu hojA, egaMmi hojamANe egaMmi saMjalaNe lobhe hojjaa| tassaNaMbhaMte! kevatiyAanjhavasANA pannatA?, goyamA! asaMkhejA, evaMjahA asocAe taheva jAva kevalavaranANadasaNe samuppajjai, seNaM bhaMte ! kevalipannatte dhammaM Aghaveja vA pannaveja vA paraveja vA?, haMtA Aghaveja vA pannaveja vA paraveja vaa| seNaMbhaMte ! pavvAveja vA muMDAveja vA?, haMtA goyamA! pavvAveja vA muMDAveja vA, tassa Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -9, varga:-, uddezakaH - 31 469 NaM bhaMte! sissAvi pavvAveja vA muMDAveja vA ?, haMtA pavvAveja vA muNDAveja vA, tassa NaM bhaMte! pasissAvi pavvAvejja vA muMDAveja vA ?, haMtA pavvAvejja vA muMDAveja vA / se NaM bhaMte! sijjhati bujjhati jAvaM aMtaM karei ?, haMtA sijjhai vA jAva aMtaM karei tassa NaM bhaMte! sissAvi sijjhati jAva aMtaM karenti ?, haMtA sijjhati jAva aMtaM karenti, tassa NaM bhaMte ! pasisvAvi sijjhaMti jAva aMtaM karanti, evaM ceva jAva aMtaM karenti / se NaM bhaMte! kiM uDDuM hojjA jaheva asoccAe jAva tadekkadesabhAe hojjA / te NaM bhaMte ! egasamaeNaM kevatiyA hojjA ?, goyamA ! jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM aTThasayaM 108, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai-soccANaM kevalissa vA jAva kevaliuvAsiyAe vA jAva atthegatie kevalanANaM uppADejjA atthegatie no kevalanANaM uppaaddejjaa| sevaMbhaMte ! 2 tti // vR. 'soccANa' mityAdi, atha yathaiva kevalyAdivacanAzravaNAvAptabodhyAdeH kevalajJAnamutpadyate na tathaiva tacchravaNAvAptabodhyAdeH kintu prakArAntareNeti darzayitumAha 'tassa Na'mityAdi, 'tassa'tti yaH zrutvA kevalajJAnamutpAdayettasya kasyApyarthAt pratipannasamyagdarzanacAritraliGgasya 'aTThamaM aTThameNa' mityAdi ca yaduktaM tatprAyo vikRSTatapazcaraNavataH sAghoravadhijJAnamutpadyata iti jJApanArthaH miti, 'loyappamANamettAI' ti lokasyaya yatapramANaM tadeva mAtrA - parimANaM yeSAM tAni tathA / athainameva lezyAdibhirnirUpayannAha 'se NaM bhaMte !' ityAdi, tatra 'se NaM' ti so'nantaroktavizeSaNo'dhijJAni 'chasulesAsu hoja 'tti yadyapi bhAvelezyAsu prazastAsveva tisRSvapi jJAnaM labhate tathA'pi dravyalezyAH pratItya SaTsvapi lezyAsu labhate samyaktva zrutavat, yadAha - 'sammattasuyaM savvAsu labbhai' tti tallAbhe cAsau SaTsvapi bhavatItyucyata iti, 'tisuva' tti avadhijJAnasyAdyajJAnadvayAvinAbhUtatvAdadhikRtAvadhijJAnI triSu jJAneSu bhavediti, 'causu vA hojja' tti matizrutamanaH paryAyajJAnino'vadhijJAnotpattau jJAnacatuSyabhAvAccaturSu jJAneSvadhikRtAvadhijJAnI bhavediti / 'saveyaevA' ityAdi, akSINavedasyAdhijJAnotpattau savedakaH sannavadhijJAnI bhavet, kSINavedasaya cAvadhijJAnotpattAvavedakaH sannayaM syAta, 'no uvasaMtaveyae hojja' tti upazAntavedo'yamavadhijJAnI na bhavati, prAptavyakevalajJAnasyAsya vivakSitatvAditi / 'sakasAI vA' ityAdi, yaH kaSAyAkSaye satyavadhiM labhate sa sakaSAyI sannavadhijJAnI bhavet, yastu kaSAyakSaye'sAvakaSAyIti 'causu ve 'tyAdi, yadyakSINakaSAyaH sannavidhaM labhate tadA'yaM cAritrayuktatvAccaturSu saJjavalanakaSAyeSu bhavati, yadA tu kSapaka zreNivarttitvena saJjavalanakrodhe kSINe'vadhiM labhate tadA triSu saJjavalanamAnAdiSu, yadA tu tathaiva saJjavalanakrodhamAnayoH kSINayostadA dvayoH, evamekatreti / zatakaM - 9 uddezakaH - 31 samAptaH -: zatakaM - 9 uddezakaH-32: vR. anantaroddezake kevalyAdivacanaM zrutvA kevalajJAnamutpAdayedityuktam, iha tu yena kevalivacanaM zrutvA tadutpAditaM sa darzyate, ityevaMsaMbaddhasya dvAtriMzattamoddezakasyedamAdisUtram Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/32/451 mU. (451) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nagare hotthA vannao, dUtipalAse ceie, sAmI samosaDhe, parisA niggayA, dhammo kahio, parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM pAsAvaccijje gaMgee nAmaM anagAre jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchaittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte ThiccA samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI saMtaraM bhaMte ! neraiyA uvavajaMti niraMtara neraiyA uvavajjati ?, gaMgeyA ! saMtaraMpi neraiyA uvavajaMti niraMtaraMpi neraiyA uvavajaMti, saMtaraMbhaMte! asurakumArAuvavajaMti niraMtaraMasurakumArA uvavajaMti?, gaMgeyA! saMtaraMpi asurakumArA uvavajaMti niraMtaraMpi asurukamArA uvavakhaMti evaM jAva thnniykumaaraa| saMtaraM bhaMte ! puDhavikAiyA uvavajaMti niraMtaraM puDhavikAiyA uvavajaMti ?, gaMgeyA ! no saMtaraM puDhavikAiyA uvavajaMti niraMtaraM puDhavikAiyA uvavajaMti, evaM jAva vaNassaikAiyA, beiMdiyA jAva vemANiyA ete jahA neriyaa| vR.'teNa mityAdi, saMtaraM'tisamayAdikAlApekSayAsavicchedaM, tatra caikendriyANAmanusamayamutpAdAt nirantaratvamanyeSAM tUtpAde virahasyApi bhAvAt sAntaratvaM nirantaratvaM sAvicchedaM, tatra caikendriyANAmanusamayamutpAdAt nirantaratvamanyeSAM tUtpAdevirahasyApi bhAvAtsAntaratvaM nirantaratvaM ca vaacymiti| mU. (452) saMtaraMbhaMte! neraiyA uvavaDhaMti niraMtaraM neraiyAuvavaTTati?, gaMgeyA! saMtaraMpi neraiyA uvavadvRti niraMtaraMpi neraiyA uvavadvRti, evaM jAva thnniykumaaraa| saMtaraM bhaMte ! puDhavikkAiyA uvavahati ? pucchA, gaMgeyA! no saMtaraM puDhavikkAiyA uvvaTuMti niraMtaraM puDhavikkAiyA uvvadRti, eva jAva vaNassaikAiyA no saMtaraM niraMtaraM uvvada'ti / saMtaraM bhaMte ! beiMdiyA uvvaTuMti niraMtaraM beiMdiyA uvvaTuMti?, gaMgeyA! saMtaraMpi beiMdiyA uvvadRti niraMtaraMpi beiMdiyA uvvaTuMti, evaM jAva vaannmNtraa| saMtaraM bhaMte ! joisiyA cayaMti? pucchA, gaMgeyA! saMtaraMpi joisiyA cayaMti niraMtaraMpi joisiyA cayaMti, evaM jAva vemaanniyaavi| vR.utpannAnAMcasatAmudvartanA bhavatItyatasyAMnirUpayannAha-saMtaraMbhaMte! neraiyAuvavaTuMtI'tyAdi // udvRttAnAM ca keSAJcidgatyantare pravezanaM bhavatItyatastannirUpaNAyAha____ mU. (453) kaivihe NaM bhaMte ! pavesaNae pannatte?, gaMgeyA ! cauvihe pavesaNae pannatte taMjahA-neraiyapavesaNae tiriyajoNiyapavesaNae maNussapavesaNae devpvesnne| neraiyapavesaNaeNaMbhaMte! kahavihe pannatte?, gaMgeyA! sattavihe pannatte, taMjahA-rayaNappabhApuDhavineraiyapavesaNae jAva ahesttmaapuddhvineriypvesnne| egeNaM bhaMte! neraie neraiyapavesaNaeNaM pavisaNamANe kiM rayaNappabhAe hojA sakkarappabhAe hojA jAva ahosattamAe hojjA?, gaMgeyA! rayaNappabhAe vA hojA jAva ahesattamAe vA hojjA / dobhaMte! neraiyA neraiyapavesaNaeNaM pavisamANA kiM rayaNappabhAe hojA jAva ahesattamAe Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, varga:-, uddezakaH-32 471 hojA?, gaMgeyA! rayaNappabhAe vA hojA jAva ahesattamAe vA hojA, ahavA ege rayaNappabhAe ege sakkarappabhAe hojjA ahavA ege rayaNapbhAe ege vAluyappabhAe hojA jAva ege rayaNappabhAe ege ahesattamAe hojA, ahavA ege sakkarappabhAe ege vAluyappabhAe hojjA jAva ahavA ege sakkarappabhAe ege ahesattabhAe hojA, ahavA ege vAluyappabhAe ege paMkappabhAe hojjA evaM jAva ahavA ege vAluyappabhAe ege ahesattamAe hojA, evaM ekkekA puDhavI chaDDeyavvA jAva ahavA ege tamAe ege ahesattamAe hojjaa| tinnibhaMte! neraiyA neraiyapavesaNaeNaMpavisamANA kiMrayaNappabhAe hojAjAva ahesattabhAe hojA?, gaMgeyA! rayaNappabhAe vA hojA jAva ahesattamAe vA hoJjA, ahavA ege rayaNappabhAe do sakkarappabhAe hojA jAva ahavA ege rayaNappabhAe do ahesattamAe hojjA 6 ahavA do rayaNappabhAe ege sakkarappabhAe hojjA jAva ahavA do rayaNappabhAe ege ahesattamAe hojA 12 ahavA ege sakkarappabhAe do vAluyappabhAe hojA jAva ahavA ege sakkarappabhAe ege ahesattamAe hojjA 17 ahavA do sakkarappabhAe ege vAluyappabhAe hojA jAva ahavA do sakkarappabhAe ege ahesattamAe hojA 22 evaM jahA sakkarappabhAe vattavvayA bhaNiyA tahA savvapuDhavINaM bhANiyavvA jAva ahavA do tamAe ege ahesattamAe hojA, 4-4-3-3-2-2-1-1 (42) / ahavA ege rayaNappabhAeegesakkarappabhAeegevAluyappabhAe hojA 1 ahavAegerayaNappabhAe ege sakkarappabhAe ege paMkappabhAe hojjA 2 jAva ahavA ege rayaNappabhAe ege sakkarappabhAe ege ahesattamAe hojA 5 ahavA ege rayaNappabhAe egevAluyappabhAe ege paMkappabhAe hojA ahavA ege rayaNappabhAe ege vAluyappabhAe ege dhUmappabhAe hojA 7 evaM jAva ahavA ege rayaNappabhAe ege vAluya ppabhAe ege ahesattamAe hojjA 9 / ___ahavA ege rayaNappabhAe ege paMkappabhAe ege dhUmappabhAe hojjA 10 jAva ahavA ege rayaNappabhAe ege paMkappabhAe ege ahesattamAe hojjA 12 ahavAege rayaNappabhAeegedhUmappabhAe ege tamAe hojjA 13 ahavA ege rayaNappabhAe ege ghUmappabhAe ege ahesattamAe hojjA 14 ahavA ege rayaNappabhAe ege tamAe ege ahesattamAe hojA 15 ahavA ege sakkarappabhAe ege vAluyappabhAeege paMkappabhAe hojjA 16 ahavAege sakkarappabhAe ege vAluyapabhAe ege ghUmappabhAe hojjA 17 jAva ahavA ege sakkarappabhAe ege vAluyappabhAe ege ahesattamAe hojA 19 / ___ ahavA ege sakkarappabhAe ege paMkappabhAe ege ghUmappabhAe hojjA 20 jAva ahavA ege sakkara0 ege paMka0 ege ahesattamAe hojjA 22 ahavA ege sakkarappabhAe ege ghUmappabhAe ege tamAe hojA 23 ahavA ege sakkarappabhAe ege ghUmappa0 ege ahesattamAe hojA 24 ahavA ege sakkarappabhAe ege tamAe ege ahesattamAe hojA 25 ahavA ege vAluyappamAe ege paMkappabhAe ege ghUmappabhAe hojjA 26 ahavA ege vAluyappabhAe ege paMkappabhAe ege tamAe hojjA 27 / __ ahavA ege vAluyappabhAe ege paMkappabhAe ege ahesattamAe hojjA 27 ahavA ege vAluyappabhAe ege ghUmappabhAe ege tamAe hojA 29 ahavA ege vAluyappabhAe ege ghUmappabhAe ege ahesattamAe hojjA 30 ahavA ege vAluyappabhAe ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 31 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 bhagavatIagasUtraM9/-/32/453 ahavAege paMkappabhAe ege ghUmappabhAeegetamAe hojjA 32 ahavAege paMkappabhAe ege ghUmappabhAe ege ahesattamAe hojjA 33 ahavA ege paMkappabhAe ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 34 ahavA ege ghUmappabhAe ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 35 / cattAri bhaMte ! neraiyA neraiyapavesaNaeNaM pavisamANA kiM rayaNappabhAe holA ? pucchA, gaMgeyA! rayaNappabhAe vA hojA jAva ahesattamAe vA hojjA 7, ahavA ege rayaNappabhAe tinni sakkarappabhAe hojA ahavA ege rayaNappabhAe tini vAluyappabhAe hojA evaM jAva ahavA ege rayaNappabhAe tinni ahesattamAe hojjA 6 ahavA do rayaNappabhAe do sakkarappabhAe hojA evaMjAva ahavA do rayaNappabhAe do ahesattamAe hojjA 12, ahavA tinni rayaNappabhAe ege sakkarappabhAe hojA, evaMjAva ahavA tinnirayaNappabhAe ege ahesattamAe hojjA 18, ahavA ege sakkarappabhAe tini vAluyappabhAe hojA, evaM jaheva rayaNappabhAe uvarimAhiM samaMcAriyaMtahA sakkarappabhAevi uvarimAhiM samaM cAreyavvaM 5, evaM ekkekAe samaMcAriyavvaMjAvaahavAtinitamAeegeahesattamAe hojA 12-6-3-(63) / ahavAege rayaNappabhAeege sakkarappabhAe do vAluyappabhAe hojA ahavAege rayaNappabhAe ege sakkara0 do paMka0 hojjA evaM jAva ege rayaNappabhAe ege sakka0 do ahesattamAe hojjA 5 ahavA ege rayaNa0 do sakkara0 ege vAluyappabhAe hojjA evaM jAva ahavA ege rayaNa0 do sakkara0 ege ahesattamAe hojjA 10 ahavA do rayaNa0 ege sakkara0 ege vAluyappabhAe hojjA, evaM jAva ahavA do rayaNa0 ege sakkara0 ege ahesattamAe hojjA 15 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 do paMkappabhAe hojjA evaM jAva ahavA ege rayaNappabhAe ege vAluya0 do ahesattamAe hojA 4 evaM eeNaM gamaeNaM jahA tiNhaM tiyajogo tahA bhANiyavvojAva ahavA do ghUmappabhAe ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 105 / ___ ahavA ege rayaNappabhAe ege sakkarappabhAe ege vAluyappabhAe ege paMkappabhAe hojjA 1 ahavA ege rayaNappabhAe ege sakkara0 ege vAluya0 ege ghUmappabhAe hojA 2 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege vAluya0 ege tamAe hojjA 3 ahavA ege rayaNappabhAe ege sakkarappabhAe ege vAluyappabhAe ege ahesattamAe hojjA 4 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 egepaMka0 ege ghUmappabhAe 5 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege paMkappabhA0 ege tamAe hojA 6 ahavA ege rayaNaH ege sakkara0 ege paMka0 ege ahesattamAe hojA 7 ahavA ege rayaNappabhAe ege sakkara0 ege ghUma0 ege tamAe hojjA 8 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege ghUma0 ege ahesattamAe hojjA 9 / ___ ahavA ege rayaNa0 ege sakkarappabhAe ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 10 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege paMka0 ege ghUmappabhAe hojjA 11 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege paMka0 ege tamAe hojjA 12 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege paMka0 ege ahesattamAe hojjA 13 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege ghUma0 ege tamAe hojjA 14 ahavA ege rayaNappabhAe ege vAluya0 ege ghUma0 ege ahesattamAe hojjA 15 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 16 ahavA ege rayaNa0 ege paMka0 ege ghUma0 ege tamAe hojA 17 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 9, varga:, uddezakaH - 32 ahavA ege rayaNa0 ege paMka0 ege ghUma0 ege ahesattamAe hojjA 18 / ahavA ege rayaNa0 ege paMka0 ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 19 ahavA ege rayaNa0 ege ghUma0 ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 20 ahavA ege sakkara0 ege vAluya0 ege paMka0 ege ghUmappabhAe hojjA 21 evaM jahA rayaNappabhAe uvarimAo puDhavIo cAriyAo tahA sakkarappabhAevi uvarimAo cAriyavvAo jAva ahavA ege sakkara0 ege ghUma0 ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 30 / ahavA ege vAluya0 ege paMka0 ege ghUma0 ege tamAe hojjA 31 ahavA ege vAluya0 ege paMka0 ege ghUmappabhAe ege ahesattamAe hojjA 32 ahavA ege vAluya0 ege paMka0 ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 33 ahavA ege vAluya0 ege ghUma0 ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 34 ahavA ege paMka0 ege ghUma0 ege tamAe ege ahesattaH mAe hojjA 35 / 473 vR. 'kaivihe Na' mityAdi, 'pavesaNa 'tti gatyantarAduvRttasya vijAtIyagatau jIvasya pravezanaM, utpAda ityarthaH, 'egebhaMte! neraie' ityAdI sapta vikalpAH / 'do bhaMte! neraie'tyAdAvaSTAviMzatirvikalpAstatra ratnaprabhAdyAH saptApi pRthivIkrameNa paTTAdau vyavasthApyAkSasaJcAraNayA pRthivInAmekatvadvikasaMyogAbhyAM te'vaseyAH, tatraikaikapRthivyAM nArakadvayotpatti, lakSaNaikatve sapta vikalpAH pRthivIdvaye nArakadvayotpattilakSaNadvikayoge tvekaviMzatirityevamaSTAviMzati 'evaM ekkekkA puDhavI chaDDeyavve 'ti akSasaJcAraNApekSayedamuktamiti 'tinni bhaMte ! neraie'tyAdau caturazItirvikalpAH, tathAhi - pRthivInAmekatve sapta vikalpAH, dvikasaMyoge tu tAsAmeko dvAvityanena nArakAtopAdavikalpena ratnaprabhayA saha zeSAbhi krameNa cAritAbhirlabdhAH SaD, dvAveka ityanenApi nArakotpAdavikalpane SaDeva, tadete dvAdaza 12, evaM zarkarAprabhayA paJca paJceti daza evaM vAlukAprabhayA'STau paGkaprabhayA SaT ghUmaprabhayA catvAraH tamaH prabhayA dvAviti, dvikayoge dvicatvAriMzat, trikayoge tu tAsAM paJcatriMzadvikalpAste cAkSasaJcAraNayA gamyAstadevamete sarve'pi caturazItiriti / 7 / 42 / 35 // 84 // 'cattAri bhaMte ! neraiyA' ityAdau dazottare dve zate vikalpAnAM, tathAhi - pRthivInAmekatve sapta vikalpAH, dvikasaMyoge tu tAsAmekastraya ityanena nArakotpAdavikalpena ratnaprabhayA saha zeSAbhiH krameNa cAritAbhirlabdhAH SaT, dvau dvAvityanenApi SaT, traya eka ityanenApi SaDeva, tadevamete'STAdaza, zarkarAprabhayA tu tathaiva triSu pUrvoktanArakotpAdavikalpeSu paJca paJceti paJcadaza, evaM vAlukAprabhayA catvAravazcatvAra iti dvAdaza, paGkaprabhayA trayastraya iti nava, ghUmaprabhayA dvau dvAviti SaT, tamaHprabhayaikaika iti trayaH, tadevamete dvikasaMyoge triSaSTiH 63 / tathA pRthivInAM trikayoge eka eko dvau cetyevaM nArakotpAdavikalpe ratnaprabhAzarkarAprabhAbhyAM sahAnyAbhi krameNa cAritAbhirlabdhAH paJca, eko dvAvekazcetyevaM nArakotpAdavikalpAMntare'pi paJca, dvAveka ekazcetyevamapi nArakotpAdavikalpAntare paJcaiveti paJcadaza 15, evaM ratnaprabhAvAlukAprabhAbhyAM sahottarAbhi krameNa cAritAbhirlabdhA dvAdaza 12 // evaM ratnaprabhApaGkaprabhAbhyAM nava, ratnaprabhAghUmaprabhAbhyAM SaT, ratnaprabhAtamaH prabhAbhyAM trayaH, Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 474 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/32/452 zarkarAprabhAvAlukAprabhAbhyAM dvAdaza 12, zarkarAprabhApaGkaprabhAbhyAM nava, zarkarAprabhAghUmaprabhAbhyAM SaT, zarkarAprabhAtamaHprabhAbhyAM trayaH, vAlukAprabhApaGkaprabhAbhyAM nava, vAlukAprabhAghUmaprabhAbhyAMSaT, vAlukAprabhAtamaHprabhAbhyAM trayaH, paGkaprabhAghUmaprabhAbhyAM SaT, paGkaprabhAtamaHprabhAbhyAM trayaH, ghUmaprabhadibhistu traya iti| tadevaM trikayoge paJcottaraM zataM catuSkasaMyoge tu paJcatriMzaditi, evaM saptAnAM triSaSTeH paJcottarazatasya paJcatriMzatazca mIlane dve zate dazottare bhavata iti|| mU. (453 vartate) paMca bhaMte ! neraiyA neraiyappavesaNaeNaM pavisamANA kiM rayaNappabhAe hojA? pucchA, gaMgeyA! rayaNappabhAe vA hojjA va ahesattabhAe vA hojjA ahavA ege rayaNa0 cattAri sakkarappabhAe hojA jAva ahavAege rayaNa cattAriahesattamAe hojjA ahavAdorayaNa0 tinni sakkarappabhAe hojA evaMjAva ahavAdo rayaNappabhAe tiniahesattamAe hojA ahavA tinni rayaNa0 dosakkarappabhAe hojA evaMjAvaahesattamAe hojA ahavA cattAri rayaNa0 ege sakkarappabhAe hojA evaM jAva ahasA cattAri rayaNa0 ege ahesattamAe hojjA ahavA ege sakkara0 cattAri vAluyappabhAe hojjA evaM jahA rayaNappabhAe samaMuvarimapuDhavIo cAriyAotahA sakkarappabhAevi samaMcAreyavvAo jAva ahavA cattAri sakkarappabhAe ege ahesattamAe hojA / evaMekkekkAe samaMcAreyavvAojAva ahavA cattAritamAe egeahesattamAe hojA ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 tinni vAluyappabhAe hojA evaM jAva ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 tanni ahesattamAe hojjA ehavA ege rayaNa0 do sakkara0 do vAluyappabhAe hojA evaMjAva ahavA egerayaNa0 ege sakkara tinni ahesattamAehojjA ahavA ege rayaNa0 dosakkara tini vAluyappabhAe hojA evaMjAva ahavA evaMjAva ahavA ege rayaNa0 do sakkara0 do ahesattamAe hojA ahavA do rayaNappabhAe ege sakkarappabhAe do vAluyappabhAe hojA evaM jAva ahavA do rayaNappabhAe ege sakkarappabhAe do ahesattamAe hojjA ahavA ege rayaNa tinni sakkara0 ege vAluyappabhAe hojjA evaMjAva ahavA ege rayaNa tinni sakkara0 ege ahesattamAe hojA ahavA do rayaNa0 do sakkara0 ege vAluyappabhAe hojjaa| evaM jAva ahesattamAe ahavA tinni rayaNa0 ege sakkara0 ege vAluyappabhAe hojjA evaM jAva ahavA tinnirayaNa0 ege sakkara0 ege ahesattamAe hojA ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 tinni paMkappabhAe hojjA, evaM eeNaM kameNaM jahA caumhaM tiyAsaMjogo bhaNito tahA paMcaNhavi tiyAsaMjogo bhANiyavbo navaraM tattha ego saMcArijai iha doni sesaM taM ceva jAva ahavA tinni ghUmappabhAe ege tamAe ege ahesattamAe hojA ahavA ege rayaNa0 ege sakkara ege vAluya0 do paMkappabhAe hojaa| ___ evaM jAva ahavA ege rayaNa0 ege sakra0 ege vAluya do ahesattamAe hojjA 4, ahavA ege rayaNa0ege sakkA0 do vAluya0 ege paMkappamAe hojjA evaMjAvaahesattamAe 8, ahavA ege rayaNa0 ege sakarappamAe ege vAluya0 ege paMkappamAe hojjA! evaM jAva ahavA ege rayaNa0 do sakkara0 ege vAluya ege ahesattamAe hojjA 12 ahavA Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-32 475 do rayaNa0 ege sakkara0 ege vAluya0 ege paMkappabhAe hojA evaM jAva ahavA do rayaNa0 ege sakkara0 ege vAluya0 ege ahesattamAe hojA 16 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege paMka0 do ghUmappabhAe hojjA evaM jahA cauNDaM caukkasaMjogo bhaNio tahA paMcaNhavi caukkasaMjogo bhaanniyvyo| navaraM abbhahiyaM ego saMcAreyavyo, evaM jAva ahavA do paMka ege ghUma0 ege tamAe ege ahesattamAe hojjA ahavAege rayaNa0 ege sakkara0 egevAluya0 ege paMka0 ege ghUmapyabhAe hojjA 1 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege vAluya0 ege paMka0 ege tamAe hojA 2 ahavA ege rayaNa0 jAva ege paMka0 egeahesattamAe hojA 3ahavAegerayaNa0 ege sakkara0 ege vAluyappabhAe ege ghUmappabhAe ege tamAe hojjA 4 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege vAluya0 ege ghUmAe ege ahesattamAe hojjA 5 / ahavAegerayaNa0 ege sakkara0 ege vAluya0 ege tamAeege ahesattamAe hojjA 6 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege paMka0 ege ghUma0 ege tamAe hojjA 7 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege paMka0 ege ghUma0 ege ahesattamAe hojjA 8 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege paMka0 ege tama0 ege ahesattamAe hojA 9 ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 ege ghUma0 ege tama0 ege ahesattamAe hojjA 10 ___ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege paMka0 ege ghUma0 ege tamAe hojjA 11 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege paMka0 ege dhUma0 ege ahesattamAe hojjA 12 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege paMka0 ege ghUma0 ege ahesattamAe hojjA 13 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 ege gUma0 ege tama0 ege ahesattamAe hojjA 14 ahavAegerayaNa0 ege paMka0 jAvaege ahesattamAe hojA 15 / ahavA ege sakkara0 ege vAluya0 jAva ege tamAe hojjA 16 ahavA ege sakkara0 jAva ege paMka0 ege ghUma0 ege ahesattamAe hojjA 17 ahavAege sakkara0 jAva ege paMka0 egetamAe egeahesattamAe hojjA 18ahavAege sakkara0 egevAluya0 egeghUma0 egetamAeegeahesattamAe hojA 19 ahavA ege sakkara0 ege paMka0 jAva ege ahesattamAe hojjA 20 ahavA ege vAluya0 jAva ege ahe sattamAe hojjA 21 // __vR. 'paMca bhaMte! neraiyA' ityAdi, pUrvoktakrameNa bhAvanIyaM, navaraMsaGakSepeNa vikalpasaGkhyA dayate-ekatve sapta viklpaaH| dvikasaMyoge tucaturazIti, kathaM?, dvikasaMyoge saptAnAM padAnAmekavizaMtibhaGgAH, paJcAnAM canArakANAM dvidhAkaraNe'kSasaJcAraNAvagamyAzcatvAro vikalpA bhavanti, tadyathA-ekazcatvArazca, dvautrayazca, trayo dvau ca, catvAra ekazceti, tadevamekaviMzatizcaturbhirguNitA caturazItirbhavatIti / trikayogetu saptAnAM padAnAMpaJcatriMzadvikalpAH, paJcAnAMcatritvena sthApaneSaDvikalpAstadyathA-eka ekastrayazca, eko dvau dvauca, dvAveko dvauca, ekastraya ekazca, dvau dvAvekazca, traya eka ekazceti, tadevaM paJcatriMzataH SaDbhirguNane dasottaraM bhaGgazatadvayaM bhavati / ___catuSkasaMyogetu saptAnAMpaJcaviMzadvikalpAH, paJcAnAMcatUrAzitayAsthApanecatvArovikalpA Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/32/453 stdythaa-1112|1121 / 121112111 / tadevaMpaJcatriMzatazcaturbhirguNane catvAriMzadadhikaMzataM bhavatIti, paJkayoge tvekaviMzatiriti, sarvamIlane cacatvAri zatAni dviSaSTadhikAni bhavantIti // mU. (453 vartate) chabbhaMte ! neraiyA bhaneraiyappavesaNaeNaM pavisamANA kiM rayaNappabhAe hojjA pucchA, gaMgeyA! rayaNappabhAe vA hojA? jAva ahesattamAe vA hojjA 7ahavAege rayaNa paMca sakkarappabhAe vA hojA ahavA ege rayaNa paMca vAluyappabhAe vA hojA jAva ahavA ege rayaNa paMca ahesattamAe hojA ahavA do rayaNa0 cattAri sakkarappabhAe hojA jAva ahavA do rayaNa cattAri ahesattamAe hojjA ahavA tinna rayaNa tinni skkr| ___ evaM eeNaM kameNaMjahA paMcaNhaMduyAsaMjogo tahAchaNhavibhANiyavvo navaraMeko abmahio saMcAreyavvo jAva ahavA paMca tamAe ege ahesattamAe hojA, ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 cattAri vAluyappabhAe hojjA ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 cattAri paMkappabhAe hojA / evaMjAva ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 cattAri ahesattamAe hojjA ahavA ege rayaNa0 do sakkara0 tinni vAluyappabhAe hojjA / evaM eeNaM kameNaM jahA paMcaNhaM tiyAsaMjogo bhaNiotahAchaNhavibhANiyavvo navaraM ekko ahio uccAreyavvo, sesaM taM ceva 34 / caukkasaMjogovi taheva, paMcagasaMjogovi taheva, navaraM ekko abbhahio saMcAreyavvo jAva pacchimo bhaMgo ahavA do vAluya0 ege paMka0 ege ghUma0 ege tama0 ege ahesattabhAe hojjA ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 jAva ege tamAe hojjA 1 ahavA ege rayaNa0 jAva ege ghUma0 ege ahesattamAe hojA 2 ahavA ege rayaNa0 jAva ege paMka0 ege tamAe ege ahesattamAe hojjA 3 ___ahavA ege rayaNa0 jAva ege vAluya0 ege ghUma0 jAva ege ahesattamAe hojA 4 ahavA ege rayaNa0 ege sakka'0 ege paMka0 jAva ege ahesattamAe hojjA 5 ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 jAva ege ahesattamAe hojA 6 ahavA ege sakkarappabhAe ege vAluyappabhAe jAva ege ahesattamAe hojA / vR. 'chabmaMte neraiye'tyAdi / ihaikatve sapta, dvikayoge tu SannAM dvitve paJca viklpaastdythaa-115|24|33| 42 / 51 / taizca saptapadadvikasaMyogaekaviMzaterguNanAt paJcottaraM bhaGkazataM bhavati, trikayoge tuSannAM tritve daza viklpaastdythaa-1114|123|213|132 / 222 / 312 / 141 1231 / 321411 / etaizcapaJcatriMzataHsaptapadatrikasaMyogAnAMguNanAttrINizatAni paJcAzadadhikAni bhavanti catuSkasaMyoge tuSannAM catUrAzitayA sthApane daza viklpaastdythaa-11113|1122 / 1212 / 2112 / 1131 / 1221 / 2121113111221113111 / / paJcatriMzatazca saptapadacatuSkasaMyogAnAMdazabhirguNanAtrINizatAnipaJcAzadadhikAni bhavanti, paJcakasaMyoge tuSannAM paJcadhAkaraNe paJca vikalpAstadyathA-11112 / 11121 / 11211 / 12111121111|sptaanaaNc padAnAM paJcakasaMyoge ekaviMzatirvikalpAH, teSAMcapaJcabhirguNane ____ Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 477 gatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-32 paJcottaraM zatamiti, SaTkasaMyoge tu sptv| te ca sarvamIlane nava zatAni caturvizatyuttarANi bhavantIti // mU. (453 vartate) satta bhaMte ! neraiyA neraiyapavesaNaemaM pavisamANA pucchA, gaMgeyA ! rayaNappabhAe vA hojA jAva ahe sattamAe vA hojA7, ahavA egerayaNappabhAecha sakkarappabhAe hojaa| evaM eeNaM kameNaMjahAchaNhaMduyAsaMjogo tahA sattaNhavibhANiyavvaMnavaraMego abbhahio saMcArijai / sesaMtaM ceva, tiyAsaMjogo caukkasaMjogo paMcasaMjogo chakkasaMjogo ya chaNhaM jahA tahA sattaNhavi bhaanniyvvN| navaraM ekkeko abbhahio saMcAreyavvojAvachakkagasaMjogo ahavAdo sakkara0 egevAluya0 jAva ege ahesattamAe hojjA ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 jAva ege ahesattamAe hojjA / vR. 'satta bhaMte !' ityAdi, ihaikatve sapta, dvikayoge tu saptAnAM dvitve SaD viklpaastdythaa-16|25|34|4352161| Sabhizca saptapadadvikasaMyogaekaviMsaterguNanAt SaDaviMsatyuttaraM bhaGgakazataM bhavati, trikayoge tu saptAnAM tritve paJcadaza vikalpAstadyathA-115 / 124 / 214 / 133 / 223 / 313 / 142 / 332 / 322 / 412 / 151 / 241 1331 / 4211511 etaizca paJcatrizataH saptapadatrikasaMyogAnAM guNanAt paJca zatAni paJcaviMzatyadhikAni bhavantIti, catuSkayogetu saptAnAM catUrAzitayA sthApane eka eka ekazcatvArazcetyAdayo viMzativikalpAH te ca vakSyamANAzca pUrvoktabhaGgakAnusAreNAkSasaJcAraNAkuzalena svayamevAvagantavyAH, viMzatyAca paJcatriMzataH saptapadacatuSkasaMyogAnAM guNanAtsaptazatAni vikalpAnAM bhavanti, paJcakasaMyoge tu saptAnAM paJcatayA sthApane eka eka eka ekayazcetyAdayaH paJcadaza vikalpAH, etaizca saptapadapaJcakasaMyogaekaviMzaterguNanAtrANi zatAni paJcadazottarANi bhvnti| SaTkasaMyoge tu saptAnAM SoDhAkaraNe pakakA dvau cetyAdayaH 111112 SaD vikalpAH / saptAnAMca padAnAMSaTkasaMyoge sapta vikalpAH. teSAMcaSabhirguNane dvicatvAriMzadvikalpA bhavanti, saptakasaMyoge tveka eveti, sarvamIlane ca saptadaH zatAni SoDazottarANi bhavanti / / mU. (453 vartate) aTTa bhaMte neratiyA neraiyapavesaNaeNaM pavisamANA pucchA, gaMgeyA ! rayaNappabhAe vA hojA jAva ahesattabhAe vA hojA ahavA ege rayaNa satta sakkarappabhAe hojjA evaM yAsaMjogo jAva chakkasaMjogo yajahA sattaNhaM bhaNio tahA aTTahavi bhaanniyvyo| navaraM ekkeko abbhahio saMcAreyavvo sesaMtaMcevajAvachakkasaMjogassa ahavA tinni sakkara0 ege vAluya0 jAva ege ahesattamAe hojja ahavA ege rayaNa0 jAva ege tamAe do ahesattamAe hojjA ahavA ege rayaNa0 jAva do tamAe ege ahesattamAe hojA / evaM saMcAreyavva jAva ahavA do rayaNa0 ege sakkara0 jAva ege ahesattamAe hojjA / / pR. 'aTTha bhaMte!'ityAdi, ihaikatve sapta viklpaaH| dvikasaMyoge tvaSTAnAM dvitve ekaH saptetyAdayaH sapta vikalpAH pratItA eva, taizca saptapadadvikasaMyogaikaviMzaterguNanAcchataM saptacatvAriMzadadhikAnAM bhvtiiti| Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 bhagavatIagasUtraM 9/-/32/453 trikasaMyoge tvaSTAnAM tritve eka ekaH SaDa ityAdaya ekaviMzatirvikalpAH, taizca saptapadatrikasaMyoge paJcatriMzato guNane sapta zatAni paJcatriMzadadhikAni bhvnti| ___ catuSkasaMyoge tvaSTAnAM caturddhAtve eka eka ekaH paJcetyAdayaH paJcatriMzadvikalpAH, taizca saptapadacatuSkasaMyogAnAM paJcatriMzato guNanedvAdazazatAni paJcaviMzatyuttarANibhaGgakAnAM bhavantIti paJcakasaMyoge tvaSTAnAM paJcatve eka eka eka ekazcatvArazcetyAdayaH paJcatriMzadvikalpAH, taizca saptapadapaJcakasaMyogaikaviMzaterguNane sapta zatAni paJcatriMzadadhikAni bhvntiiti| SaTkasaMyoge tvaSTAnAM SoDhAtve paJcaikakAstrayazcetyAdayaH 11113 ekaviMzatirvikalpAH taizca saptapadaSaTkasaMyogAnAM saptakasya guNane saptacatvAriMzadadhikaM bhaGgakazataM bhavatIti, saptasaMyoge punaraSTAnAM saptaghAtve sapta vikalpAH pratItA eva, taizcaikaikasya saptakasaMyogasya guNane saptaiva vikalpAH, eSAM ca mIlane trINi sahasrANi vyuttarANi bhvntiiti|| mU. (453 vartate) nava bhaMte ! neratiyA neratiyapavesaNaeNaM pavisamANA kiMpucchA, gaMgeyA rayaNappabhAe vA hojA jAva ahesattamAe vA hojjA ahavA ege rayaNa0 aTTha sakkarappabhAe hojjA evaMduyAsaMjogo jAva sattagasaMjogo ya jahA aTTaNhaM bhaNiyaMtahA navaNhaMpi bhANiyavvaM / navaraMekkeko abbhahio saMcAreyavyo, sesaMtaMcava pacchimo mAlavago ahavA tinnirayaNa0 ege sakkara0 ege vAluya0 jAva ege ahesattamAe vA hojjA / / vR. 'nava bhaMte !' ityAdi, ihApyekatve saptaiva / dvikasaMyogetunavAnAM dvitve'STau vikalpAHpratItA eva, taizcaikaviMzateH saptapadadvikasaMyogAnAM guNane'STaSaSTyadhikaM bhaGgakazataM bhavatIti / trikasaMyogetunavAnAM dvAvekakautRtIyazca saptakaH 117ityevamAdayo'STAviMzatirvikalpAH, taizca saptapadatrikasaMyogapaJcatriMzato guNane navazatAnyazItyuttarANi bhaGgakAnAM bhavantIti / catuSkayogetunavAnAMcaturdhAtve trayaekakAHSaTcetyAdayaH 1116SaTapaJcAzadvikalpAH, taizca saptapadacatuSkasaMyogapaJcatriMzato guNane sahaM nava zatAni SaSTizca bhaGgakAnAM bhvntiiti| paJcakasaMyoge tu navAnAM paJcadhAtve catvAra ekakAH paJcakazcetpAdayaH 11115 saptati-0 vikalpAH, taizca saptapadapaJcakasaMyogaekaviMzaterguNane sahaM catvAri zatAni saptatizca bhaGgakAnAM bhvntiiti| SaTkasaMyogetunavAnAMSoDhAtve paJcaikakAzcatuSkakazcetyAdayaH 111114SaTpaJcAzadvikalpAbhavanti, taizca saptapadaSaTkasaMyogasaptakasya guNane zatatrayaM dvinavatyadhikaM bhaGgakAnAM bhavantIti saptapadasaMyoge punarnavAnAM saptatve ekakAHSatrikazcetyAdayo 1111113'STAviMzativikalpA bhvntiiti| ___ taizcaikasya saptakasaMyogasya guNane'STAviMzatireva bhaGgakAH, eSAMcasarveSAMmIlanepaJcasahasrANi paJcottarANi vikalpAnAM bhvntiiti|| __mU. (453 vartate) dasa bhaMte ! neraiyA neraiyapavesaNaeNaM pavisamANA pucchA, gaMgeyA ! rayaNappabhAe hojA jAva ahesattamAe vA hojA7ahavAegerayaNappabhAe navasakkarappabhAe hojaa| ___ Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 9, varga:-, uddezakaH - 32 479 evaM duyAsaMjogo jAva sattasaMjogo ya jahA navaNhaM navaraM ekkekko abbhahio saMcAreyavvo sesaM taM caiva apacchimaalAvago ahavA cattAri rayaNa0 ege sakkarapabhAe jAva ege ahesattamAe hojjA / / vR. 'dasa bhaMte !' ityAdi, ihApyekatve saptaiva / dvikasaMyoge tu dazAnAM dvidhAtve eko nava cetyevamAdayo nava vikalpAH, taizcaikaviMzateH saptapadadvikasaMyogAnaM guNane ekonanavatyadhikaM bhaGgakazataM bhavatIti / trikayoge tu dazAnAM trighAtve eka eko'STau cetyevamAdayaH SaTtriMzadvikalpAH, taizca saptapadatrikasaMyogapaJcatriMzato guNane dvAdaza zatAni SaSTyadhikAni bhaGgakAnAM bhavantIti / catuSkasaMyoge tu dazAnAM caturdhAtve ekakatrayaM saptakazcetyevamAdayazcaturazItirvikalpAH, taizca saptapadacatuSkasaMyogapaJcatriMzato guNena ekonatriMzacchatAni catvAriMzadadhikAni bhaGgakAnAM bhavantIti / paJcakasaMyoge tu dAzAnAM paJcaghAtve catvAra ekakAH SaTkazcetyAdayaH SaDaviMzatyuttarazatasaGkhyA vikalpA bhavantitaizca saptapadapaJcakasaMyogaikaviMzaterguNane SaDUviMzati zatAni SaTcatvAriMzadadhikAni bhaGgakAnAM bhavantIti / SaTkasaMyoge tu dazAnAM SoDhAtve paJcaikakAH paJcakazcetyAdayaH SaDviMzatyuttara zatasaGkhyA vikalpA bhavanti, taizca saptapadaSaTkasaMyogasaptakasya guNane'STau zatAni dvayazItyadikAni bhaGgakAnAM bhavantIti / saptakasaMyoge tu dazAnAM saptadhAtve SaDekakAzcatuSkazcetyevamAdayazcaturazItirvikalpAH / taizcaikasya saptakasaMyogasya guNane caturazItireva bhaGgakAnAM bhavanti, sarveSAM caiSAM mIlane'STa sahasrANi aSTottarANi vikalpAnAM bhavantIti // mU. (453 vartate) saMkhejjA bhaMte! neraiyA neraiyappavesaNaeNaM pavisamANA pucchA, gaMgeyA ! rayaNappabhAe vA hojjA jAva ahesattamAe vA hojjA 7 ahavA ege rayaNa0 saMkhejjA sakkarappabhAe hojjA / evaM jAva ahavA ege rayaNa0 saMkhejjA ahesattamAe hojA ahavA do rayaNa0 saMkhejjA sakkarappabhAe vA hojjA evaM jAva ahavA do rayaNa0 saMkhejjA ahesattamAe hojA ahavA tinni rayaNa0 saMkhejjA sakkarappabhAe hojjA / evaM eeNaM kameNaM ekkeko saMcAreyavvo jAva ahavA dasa rayaNa saMkhejjA sakkarappabhAe hojjA evaMjAva ahavA dasa rayaNa0 saMkhejjA ahesattamAe hojjA ahavA saMkhejjA rayaNa0 saMkhejjA sakkarappabhAe hojjA jAva ahavA saMkhejjA rayaNappabhAe saMkhejjA ahesattamAe hojjA ahavA ege sakkara0 saMkhejjA vAluyappabhAe hojjA / evaM jahA rayaNappabhAe uvarimapuDhavIehiM samaMcAriyA evaM sakkarampabhAevi uvarimapuDhavIehiM samaM cAreyavvA, evaM ekkekkA puDhavI uvarimapuDhavIehiM samaM cAreyavvA jAva ahavA saMkhejjA tamAe saMkhejjA asattamAe hojjA ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 saMkhejjA vAluyappabhAe hojjA ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 saMkhejjA paMkappabhAe hojjA jAva ahavA ege rayaNa0 ege sakkara0 saMkhejA ahesattamAe hojjA ahavA ege rayaNa0 do sakkara0 saMkhejjA vAluyappabhAe hojjA ahavA ege Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 bhagavatIagasUtraM 9/-/32/453 rayaNa0 do sakkara0 saMkhejA ahesattamAe hojA ahavAege rayaNa0 saMkhenA vAluyappabhAe hojjA / evaM eeNaM kameNaM ekkeko saMcAreyavvo ahavA ege rayaNa0 saMkhejA sakkara0 saMkhejA vAluyappabhAe hojA jAva ahavAege rayaNa0 saMkhejjA vAluya0 saMkhejjAahesattamAe hojjA ahavA do rayaNa saMkhejjA sakkara0 saMkhejjA vAluyappabhAe hojjAjAva ahavA do rayaNa0 saMkhejA sakkara0 saMkhejjA ahesattamAe hojA ahavA tinni rayaNa0 saMkhejA sakkara0 saMkhejA vAluyappabhAe holA / evaM eeNaM kameNaM ekkeko rayaNappabhAe saMcAreyavvo jAva ahavA saMkhejjA rayaNa saMkhejjA sakkara0 saMkhejjA vAluyappabhAe hojA jAva ahavA saMkhejjA rayaNa0 saMkhejA sakkara0 saMkhejA ahesattamAe hojjA ahavA ege rayaNa0 ege vAluya0 saMkhejA paMkappabhAe hojA jAvaahavAeghae rayaNa0 egevAluya0 saMkhejA ahesattamAe hojjA ahavA ege rayaNa0 do vAluya0 saMkhejA paMkappabhAe hojjA evaM eeNaM kameNaM tiyAsaMjogo caukkasaMjogo jAva sattagasaMjogo ya jahA dasaNhaM taheva bhANiyavyo pacchimo AlAvago sattasaMjogassa ahavA saMkhejA rayaNa saMkhejA sakkara0 jAva saMkhejA ahesattamAe hojaa|| vR. 'saMkhejjA bhaMte!' ityAdi, tatra saGkhyAtA ekAdazAdayaH zIrSaprahelikAntAH / ihApyekatvesaptaivadvikasaMyogetusaGkhyAtAnAM dvighAtveekaH saGkhyAtAzcetyAdayodazasaGkhyAtAH saGkhyAtAzcetyetadantA ekAdaza vikalpAH, ete coparitanapRthivyAmekAdInAmekAdazAnAM padAnAmuccAraNeaghastanapRthivyAMtu saGkhyAtapadasyaivoccAraNesatyavaseyAH, yetvanye uparitanapRthivyAM saGkhyAtapadasyAghastanapathivyAMtvekAdInAmekAdazAnAM padAnAmuccAraNelabhyanteteiha na vivakSitAH, pUrvasUtrakramAzrayaNAt, pUrvasUtreSu hi dazAdirAzInAM dvaividhyakalapa- nAyAmuparyekAdayo laghavaH saGkhyAbhedAH pUrvaM nyastA adhastu navAdayo mahAntaH evamihApyekAdaya upari sngkhyaatraashishcaaghH| -tatraca saGkhyAtazarAzeraghastanasyaikAdyAkarSaNe'pi saGkhyAtatvamavasthitameva pracuratvAt, na punaH pUrvasUtreSu navAdInAmivaikAditayA tasyAvasthAnamityato nehAdha ekAdibhAvaH, apitu saGkhyAtasambhavaeveti nAdhikavikalpavivakSeti, tatraralaprabhA ekAdibhiH saGkhyAtAntairekAdazabhi padaiH krameNa vizeSitA saGkhyAtapadavizeSitAbhizeSAbhi saha krameNa cAritASaTaSaSTirbhaGgakAlabhate evameva zarkarAprabhA paJcapaJcAzataM vAlukAprabhA catuzcatvAriMzataM paGkaprabhA trayastriMzataM ghUmaprabhA dvAviMzatiM tamaHprabhA tvekaadsheti| evaM ca dvikasaMyogavikalpAnAM zatadvayamekatriMzadadhikaM bhavati / trikayoge tu vikalpaparamANamAtrameva darzayate ratnaprabhA zarkarAprabhA vAlukAprabhA ceti prathamakiyogaH, tatra caika ekaH saGkhyAtAzcetiprathamavikalpastataHprathamAyAmekasminneva tRtIyAyAM saGkhyAtapada eva sthite dvitIyAyAM krameNAkSavinyAse ca dvayAdyakSabhAvena dazamacAre saGkhyAtapadaM bhavati, evamete pUrveNa sahaikAdaza, tato dvitIyAyAM tRtIyAyAMca saGkhyAtapada eva sthite prathamAyAM tathaiva dvayAdyakSabhAvena dazamacAre saGkhyAtapadaM bhavati, evaM caite daza, samApyate ceto'kSavinyAso'ntyapadasyaprAptatvAt, evaM caite sarve'pyekatra trikasaMyogeekaviMzati, anayAcapaJcatrizataH sapdapadatrikasaMyogAnAM guNane sapta zatAna paJcatriMzadadhikAni bhavanti, catuSkasaMyogeSu Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-32 481 punarAdyAbhizcatasRbhiH prathamazcatuSkasaMyogaH, tatracAdyAsutisRSvevaikacaturthyAtusaGkhyAtA ityeko vikalpastataH pUrvoktakrameNa tRtIyAyAM dazamacAre saGkhyAtapadaM, evaM dvitIyAyAM prthmaayaaNc| tataetesarve'pyekatracatuSkayogeekatriMzat, anayAcasaptapadacatuSkasaMyogAnAMpaJcatriMzato guNane sahasraM paJcAzItyadhikaM bhavati, paJcakasaMyogeSutvAdyAbhiH paJcabhiH prathamaH paJcakayogaH, tatra cAdyAsucatasRSvekaikaH paJcamyAMtusaGkhyAtAityeko vikalpaH tataH pUrvoktakrameNacaturthyAdazamacAre saGkhyAtapadaM, evaM shessaasvpi| tataete sarve'pyekatra paJcakayoge ekacatvAriMzat, asyAzca pratyekaM saptapadapaJcakasaMyogAnAmekaviMzatelAbhAdaSTa zatAni ekaSaSTayadhikAni bhavanti / SaTkasaMyogeSutupUrvoktakrameNaikatra SaTkasaMyoge ekapaJcAzadvikalpA bhavanti, asyAzca pratyekaM saptapadaSaTkayoge saptakalAbhAtrINi zatAni saptapaJcAzadadhikAni bhvnti| saptakasaMyogetupUrvoktabhAvanayaikaSaSTirvikalpAbhavanti, sarveSAMcaiSAM mIlanetrayastriMzacchatAni saptatriMzadadhikAni bhavanti // mU. (453 vartate) asaMkhejA bhaMte! neraiyA neraiyapavesaNaeNaM pucchA, gaMgeyA! rayaNappabhAe vA hojjA jAva ahesattamAe hojA, ahavA ege rayaNa0 asaMkhejA sakkarappabhAe hojjA / evaM duyAsaMjogo jAva sattagasaMjogo ya jahA saMkhijANaM bhaNio tahA asaMkhejANavi bhANiyavvo, navaraM asaMkhejAo abbhahio bhaanniyvyo| sesaMtaMcevajAva sattagasaMjogassa pacchimo mAlAvago ahavA asaMkhejArayaNa asaMkhejjA sakkara0 jAva asaMkhejjA ahesattamAe hojjA / / / vR. 'asaMkhejjA bhaMte !' ityAdi, saGkhyAtapravezanakavadevaitadasaGkhyAtapravezanakaM vAcyaM, navaramihAsaGkhyAtapadaM davAdazamadhIyate, tatra caikatve saptaiva / dvikasaMyogAdautuvikalpapramANavRddhirbhavati,sAcaivaM-dvikasaMyogedvezate dvipaJcAzadadhike trikasaMyoge'STau zatAni paJcottarANi 805 / catuSkasaMyoge tvekAdaza zatAni navatyadhikAni 1190 / paJcakasaMyoge punarnava zatAni paJcacatvAriMzadadhikAni 945 / SaTkasaMyoge tutrINi zatAni dvinavatyadhikAni 392 / saptakasaMyogepunaH saptaSaSTiH, eteSAMcasarveSAMmIlaneSaTtriMzacchatAniaSTapaJcAzadadhikAni bhvntiiti| atha prakArAntareNa nArakapravezanakamevAha mU. (453 vartate) ukkoseNaM bhaMte ! neraiyA neratiyapavesaeNaM pucchA, gaMgeyA! savvavitAva rayaNappabhAe hojAahavA rayaNappabhAeya sakkarappabhAeya hojA avArayaNappabhAeyavAluyappabhAe yahojA jAva ahavA rayaNappabhAe ya ahesattamAe hojA ahavA rayaNappabhAe ya sakkarappabhAe ya vAluyappabhAe ya hojjA evaM jAva ahavA rayaNa0 sakkarappabhAe ya ahesattamAe ya hojA 5 ahavA 15131] Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 bhagavatIagasUtraM 9/-/32/453 rayaNa vAluya0 paMkappabhAeya hojA jAva ahavA rayaNa vAluya0 ahesattamAe hojA4 ahavA rayaNa0 paMkappabhAe ghUmAe hojA evaM rayaNappamaM amuyaMtesu jahA tiNhaM tiyAsaMjogo bhaNio bhaNio tahA bhANiyavvaM jAva ahavA rayaNa0 tamAe ya ahesattamAe ya hojA 15/ ___ ahavArayaNappabhAe sakkarappabhAevAluya0 paMkappabhAeyahojAahavArayaNappabhAesakkarappabhAe vAluya0 ghUmappabhAe ya hojA jAva ahavArayaNappabhAe sakkarappabhAe vAluya0 ahesattamAe yahojjA 4 / ahavArayaNa sakkara0 paMka0 ghUmappabhAe ya hojjA evaM rayaNappamaM amuyaMtesujahA cauNhaM caukkasaMjogo tahA bhANiyavvaM jAva ahavA rayaNa0 ghUma0 tamAe ahesattamAe hojA ahavA rayaNa sakkara0 vAluya0 paMka0 ghUmappabhAe ya hojjA 1 ahavArayaNappabhAe jAvapaMka0 tamAe ya hojjA 2 ahavA rayaNa0 jAva paMka0 ahesatmAe ya hojjA 3 ahavA rayaNa0 sakkara0 vAluya0 ghUma0 tamAe ya hojjA 4 / evaM rayaNappabhaMamuyaMtesujahA paMcaNhaM paJcakasaMjogo tahAbhANiyavvaMjAvaahavArayaNa0 paMkappabhA0 jAva ahesattamAe hojjA ahavA rayaNa sakkara0 jAva ghUmappabhAe pamAe ya hojjA 1 ahavArayaNa0 jAvaghUma0 ahesattamAe yahojA 2 ahavArayaNa sakara0 jAva paMka0 tamAeya ahesattamAe ya hojA 3 ahavA rayaNa0 sakkara0 vAluya0 ghUmappabhAe tamAe ahesattamAe hojA 4 ahavA rayaNa0 sakkara0 paMka0 jAva ahesattamAe ya hojjA 5 ahavA rayaNa vAluya0 jAva ahesattamAe hojjA 6 ahavA rayaNappabhAe ya sakkara0 jAva ahesattamAe ya hojjA 7 // eyassa NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavineraiyapavesaNagassa sakkarappabhApuDhavi0 jAva ahesattamApuDhavineraiyapavesaNagassa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, gaMgeyA ! savvatthove ahesattamApuDhavineraiyapavesaNae tamApuDhavineraiyapavesaNae asaMkhejaguNe evaM paDilomagaMjAva rayaNappabhApuDhavineraiyavesaNae asNkhejgunne|| vR. 'ukkoseNa'mityAdi, utkarSA-utkRSTapadino yenotkarSata utpadyante 'te savvevitti ye utkRSTapadinaste sarve'pi ralaprabhAyAM bhaveyuH sadbhAminAM tatsthAnAnAM ca bahutvAt / iha prakrame dvikayoge SaD bhaGgakA strikayoge paJcadaza catuSkasaMyoge viNshti| paJcakasaMyoge paJcadaza SaDyogeSaT saptakayoge tveka iti| atha ratnaprabhAdiSveva nArakapravezanakasyAlpatvAdinirUpaNAyAha-'eyassa NamityAdi, tatrasarvastokaM saptamapRthivInArakapravezanakaM, tadgAminAM zeSApakSayAstokatvAt, tataH SaSThayAmasaGkhyAtaguNaM, tadgAminAmasaGkhyAtaguNatvAt, evmuttrtraapi| atha tiryagyonikapravezanakaprarUpaNAyAha mU. (454) tirikkhajoNiyapavesaNae NaM bhaMte ! kativihe pannatte?, gaMgeyA ! paMcavihe pannatte, taMjahA-egiMdiyatirikkhajoNiyapavesaNae jAva pNcediytirikkhjonniypvesnne| egebhaMte!tirikkhajoNietirikkhajoNiyapavesaNaeNaMpavisamANe kiMegidiesuhojjA jAva paMciMdiesu hojjA?, gaMgeyA! egidiesu vA hojA jAva paMciMdiesu vA hojjaa| Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-32 483 do bhaMte ! tirikkhajoNiyA pucchA, gaMgeyA! egidiesu vA hojA jAva paMciMdiyaesuvA hojA, ahavA ege egidiesu hojA ege beiMdiesu hojjA evaM jahA neraiyapavesaNae tahA tirikkhajoNiyapavesaNaevibhANiyavva jAva asNkhejaa| ___ ukkosA bhaMte ! tirikkhajoNiyA pucchA, gaMgeyA ! savvevi tAva egidiesu hojA ahavA egidiesuvA beiMdiesuvA hojA, evaMjahA neratiya cAriyA tahA tirikkhajoNiyAvicAreyavvA, egidiyA amuJchatesuduyAsaMjogotiyAsaMjogo caukkasaMjogo paMcasaMjogo uvauvajiUNabhANiyavvo jAva ahavA egidiesu vA beiMdiya jAva paMciMdiesu vA hojjA / eyassa NaM bhaMte ! egidiyatirikkhajoNiyapavesaNagassa jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyapavesaNayassa kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, gaMgeyA! savvatthovA paMciMdiyatirikkhajoNiyapavesaNae cauridiyatirikkhajoNiya visesAhie teiMdiya0 visesAhie beiMdiya0 visesAhie egidiyatirikkha0 visesaahie|. vR. 'tirikkhe'tyAdi, ihaikastiryagyonika ekendriyeSu bhavedityuktaM, tatra ca yadyapyekendriyeSvekaHkadAcidapyutpadyamAno na labhyate'nantAnAmeva tatrapratisamayamutpattestathA'pidevAdibhya uddhRtya yastatrotpadyate tadapekSayaiko'pi labhyate, etadeva ca pravezanakamucyate yadvijAtIyebhya Agatya vijAtIyeSu pravizati sajAtIyastu sajAtIyeSu praviSTa eveti kiM tatra pravezanakamiti, tatra caikasya krameNaikendriyAdiSu paJcasu padeSUtpAde paJca vikalpAH, dvayorapyekaikasminnutpAde paJcaiva, dvikayoge tu daza, etadeva sUcayatA ahavA ege egidiesu' ityAdhuktam / __ atha saGakSepArthaM tryAdInAmasaGkhyAtaparyantAnAM tiryagyonikAnAM pravezanakamatidezena darzayannAha-'evaM jahe'tyAdi, nArakapravezanakasamAnamidaM sarvaM, paraM tatra saptasu pRthivISvekAdayo nArakA utpAditAH tiryaJcastu tathaiva paJcasu sthAneSU,tpAdanIyAH, tato vikalpanAnAtvaM bhavati, taccAbhi- yuktena pUrvoktanyAyena svayamavagantavyamiti, iha cAnantAnAmekendriyANAmutpAde'. pyanantapadaM nAsti pravezanakasyoktalakSaNasyAsaGkhyAtAnAmeva lAbhAditi, sabvevitAva egidiesu hoja'tti ekendriyANAmatibahUnAmanusamayamutpAdAt, 'duyasaMjogo' ityAdi, iha prakrame dvikasaMyogazcaturddhA trikasaMyogaH SoDhA catuSkasaMyogazcaturdA paJcakasaMyogastveka eveti / _ 'savvathovA paMciMdiyatirikkhajoNiyapavesaNae'tti paJcendriyajIvAnAM stokatvAditi, tatazcaturindriyAdipravezanakAni paraspareNa vizeSAdhikAnIti // mU. (455) maNussapavesaNae NaM bhaMte ! kativihe pannate ?, gaMgeyA ! duvihe pannatte, taMjahA-saMmucchimamaNussapavesaNae gabbhavakkaMtiyamaNussapavesaNae y| egebhaMte! maNussemaNussapavesaNaeNaM pavisamANe kiM samucchimabhaNussesuhojA gabbhavaRtiyamaNussesu hojA?, gaMgeyA! saMmucchimamaNussesu vA hojjA gabbhavatiyamaNussesu vA hojA / __do bhaMte ! maNussA0 pucchA, gaMgeyA! saMmucchimamaNussesu vA hojA gabbhavakkaMtiyamaNussesu vA hojA ahavA ege saMmucchimamaNussesu vA hojjA ege gabbhavakaMtiyamaNussesu vA hojA, evaM eeNaM kameNaM jahA neraiyapavesaNae tahA maNussapavesaNaevibhANiyavve jAva dasa / For Paivate & Personal use only www.Lainelibrary.org Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/32/455 saMkhejjA bhaMte! maNussApucchA, gaMgeyA! saMmucchimamaNussesu vA hojAgabmavakkaMtiyamaNussesu vA hojjA ahavA ege saMmucchimamaNussesu hojjA saMkhejjA gabbhavacaMtiya maNussesu vA hojjA ahavA do saMmucchimamaNussesu hojjA saMkhejA gabbhavakkaMtiyamaNussesu hojA evaM ekke ussAritesu jAva ahavA saMkhejjA saMmucchimamaNussesu hojjA saMkhejA gabbhavakkaMtiyamaNussesu holA / ___ asaMkhejA bhaMte ! maNussA pucchA, gaMgeyA!savvevi tAva saMmucchimamaNussesu hojjA ahavA asaMkhejA saMmucchimamaNussesu ege gabbhavakkaMtiyamaNussesu hojjA ahavA asaMkhejjA saMmucchimamaNussesu do gabbhavatiyamaNussesu hojA evaMjAva asaMkhejA saMmucchimamaNussesu hojA saMkhejjA gabbhavatiyamaNussesu hojjA // ukkosA bhaMte ! maNussA pucchA, gaMgeyA! savvevi tAva saMmucchimamaNussesu hojA ahavA saMmucchimamaNussesuya gabbhavatiyamaNussesuvA hojaa| eyassaNaMbhaMte! saMmucchimamaNussapavesaNagassa gabbhavatiyamaNussapavesaNagassa yakayare 2 jAva visesAhiyA?, gaMgeyA! savvatthovA gabbhavakkaMtiyamaNussapavesaNae saMmucchimamaNussapavesaNae asNkhejjgunne| vR.manuSyapravezanakaMdevapravezanakaMcasugama, tathA'pi kiJcillikhye-manuSyANAMsthAnakadvaye saMmUrchimagarbhajalakSaNe pravizatIti dvayamAzrityaikAdisaGkhyAtAnteSu pUrvavadvikalpAH kAryA, tatra cAtidezAnAmantimaM saGkhyAtapadamiti tadvikalpAn sAkSAdRrzayannAha 'saMkhejjetyAdi, iha dvikayogepUrvavadekAdazavikalpAH,asahyAtapadetupUrvaMdvAdaza vikalpA uktA iha punarekAdazaiva, yato yadi saMmUrchimeSu garbhajeSu cAsaGkhyAtatvaM syAttadA dvAdazo'pi vikalpo bhavet, na caivaM, iha garbhajamanuSyANAM svarUpato'pyasaGkhyAtAnAmabhAvena ttprveshnke'sngkhyaataasmbhvaad| ato'saGkhyAtapade'pi vikalpaikAdazakadarzanAyAha- 'asaMkhejjA' ityaadi| 'ukkosAbhaMte' ityAdi, 'savvevitAvasaMmucchimamaNussesuhojjattisaMmUrchimAnAmasaGkhyAtAnAM bhAvena pravizatAmapyasaGgyAtAnAM sambhavastatazca manuSyapravezanakaM pratyutkRSTapadinasteSu sarve'pi bhavantIti, ata eva sNmuurchimmnussyprveshnkmitraapekssyaa'sngkhyaatgunnmvgntvymiti| mU. (456) devapavesaNae NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, gaMgeyA ! cauvihe pannatte, taMjahA-bhavaNavAsidevapavesaNae jAva vemaanniydevpvesnne| egebhaMte! devapavesaNaeNaMpavisamANe kiMbhavaNavAsIsuhojjA vANamaMtarajoisiyavemANiesu hojA?, gaMgeyA! bhavaNavAsIsu vA hojjA vANamaMtarajoisiyavemANiesuvA hojaa| do bhaMte! devA devapavesaNae pucchA, gaMgeyA! bhavaNavAsIsuvA hojA vANamaMtarajoisiyavemANiesu vA hojjA ahavA ege bhavaNavAsIsu ege vANamaMtaresu hojjA evaM jahA tirikkhajoNiyapavesaNae tahA devapavesaNaevibhANiyavve jAva asNkhejtti| ukkosAbhaMte! pucchA, gaMgeyA! savvevitAvajoisiesuhojAahavAjoisiyabhavaNavAsIsu yahojA ahavA joisiyavANamaMtaresuyahojA ahavAjoisiyavemANiesuyahojjAahavAjoisiesu ya bhavaNavAsIsu ya vANamaMtaresu ya hojjA ahavA joisiesu ya bhavaNavAsisu ya vemANiesu ya Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 485 zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-32 hojA ahavAjoisiesuvANamaMtaresuvemANiesuya hojA ahavAjoisiesuyabhavaNavAsIya vANamaMtaresu ya vemANiesuya hojA / eyassa NaM bhaMte ! bhavaNavAsidevapavesaNagassa vANamaMtaradevapavesaNagassa joisiyadevapavesaNagassa vemANiyadeyapavesaNagassa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, gaMgeyA! savvatthove vemANiyadevapavesaNae bhavaNavAsidevapavesaNae asaMkhejjaguNe vANamaMtaradevapavesaNaeasaMkhejaguNe joisiyadevapavesaNae sNkhejgunne| vR. devapravezanake 'savvevi tAva joisiesu hojja'tti jyotiSkagAmino bahava iti teSUtkRSTapadino devapravezanakavantaH sarve'pi bhavantIti / mU. (457) eyassaNaM bhaMte ! neraiyapavesaNagassa tirikkha0 maNussa0 devapavesaNagassa kayare kayare jAva visesAhie vA? gaMgeyA! savvatthovemaNussapavesaNae neraiyapavesaNae asaMkhejaguNe devapavesaNae asaMkhejaguNe tirikkhajoNiyapavesaNae asNkhejgunne| ___'savvatthove vemANiyadevappavesaNe'tti tadgAminAM tatsthAnAnAM cAlpatvAditi / vR. atha nArakAdipravezanakasyaivAlpatvAdi nirUpayannAha-'eyassa Na'mityAdi, tatra sarvastokaM manuSyapravezanakaM, manuSyakSetra eva tasya bhAvAt, tasya ca stoktvaat| nairayikapravezanakaM tvasaGkhyAtaguNaM, tadgAminAmasaGkhyAtaguNatvAt, evamuttaratrApIti / __anantaraM pravezanakamuktaM tatpunarutpAdodvartanArUpamiti nArakAdInAmutpAdamudvartanAM ca sAntaranirantaratayA nirapayannAha mU. (458) saMtaraMbhaMte! neraiyA uvavajaMti niraMtaraM neraiyA uvavajaMti saMtaraM asurakumArA uvavajati niraMtaraM asurakumArA jAva saMtaraM vemANiyA uvavajaMti niraMtaraMvemANiyA uvavajaMti saMtaraM neraiyA uvavasRti niraMtaraM neratiyA uvavaTRti jAva saMtaraM vANamaMtarA uvavadvRti naraMtaraM vANamaMtarA uvavadati saMtaraMjoisiyA cayaMti niraMtaraM joisiyA cayaMti saMtaraM vemANiyA cayaMti niraMtaraM vemANiyA cyNti| gaMgeyA! saMtaraMpineratiyA uvavajaMti niraMtaraM neratiyAuvavajaMtijAvasaMtaraMpithaNiyakumArA uvavajaMti niraMtara thaNiyakumArAuvavajaMti nosaMtaraMpipuDhavikkAiyA uvavajaMti niraMtaraM puDhavikkAiyA uvavajaMti evaM jAva vaNassaikAiyA sesA jahA neraiyA jAva saMtaraMpi vemANiyA uvavajaMti niraMtaraMpi vemANiyA uvvjNti| ___ saMtaraMpi neraiyA uvavahati niraMtaraMpineraiyA uvavaTuMti evaM jAva thaNiyakumArA no saMtaraM puDhavikkAiyA uvavarddati niraMtaraM puDhavikkAiyA uvavarlDati evaM jAva vaNassaikAiyA sesA jahA neraiyA, navaraM joisiyavemANiyA cayaMti abhilAvo, jAva saMtaraMpi vemANiyA cayaMti niraMtaraM vemANiyA cyNti| saMto bhaMte ! neratiyA uvavajaMti asaMto bhaMte ! neraiyA uvavajaMti?, gaMgeyA! saMto neraiyA uvavajaMti no asaMto neraiyA vavajaMti, evaMjAva vemANiyA Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9/-/32/458 saMto bhaMte! neratiyA uvavahaMti asaMto neraiyA uvavahaMti ?, gaMgeyA ! saMto neraiyA uvavaTTaMti no asaMto neraiyA uvavaTTaMti, evaM jAva vemANiyA, navaraM joisiyavemANiesu cayaMti bhANiyavvaM / saMto bhaMte! neraiyA uvavadvaMti asaMto bhaMte! neraiyA uvavaTTaMti saMto asurakumArA uvavaTTaMti jAva sato vemANiyA uvavajjaMti asato vemANiyA uvavajjaMti sato neratiyA uvavaTTaMti asato neraiyA uvavaTTaMti saMto asurakumArA uvavaTTaMti jAva saMto vemANiyA cayaMti asato vemANiyA cayaMti ? 486 gaMgeyA! sato neraiyA uvavajraMti no asao neraiyA uvavaTTaMti sao asurakumArA uvavacaMti no asato asurakumArA uvavajjraMti jAva sao vemANiyA uvavajraMti no asato vemANiyA uvavajraMti sato neratiyA uvavaTTaMti no asato neraiyA uvavajjaMti jAva sato vemANiyA cayaMti no asato vemANiyA0 / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai sato neraiyA uvavajraMti no asato neraiyA uvavaaMti jAva sao vemANiyA cayaMti no asao vemANiyA cayaMti ?, se nUnaM bhaMte! gaMgeyA ! pAseNaM arahayA purisAdAnIeNaM sAsae loe buie anAdIe aNavayagge jahA paMcamasae jAva je lokkai se loe, se teNaTTeNaM gaMgeyA ! evaM vuccai jAva sato vemANiyA cayaMti no asato vemANiyA cayaMti / sayaM bhaMte ! evaM jANaha udAhu asayaM asoccA ete evaM jANaha udAhu soccA sato neraiyA uvavajraMti no asato neraiyA uvavajjaMti jAva sao vemANiyA cayaMti no asao vemANiyA cayaMti ?, gaMgeyA ! sayaM ete evaM jANAmi no sayaM, asoccA ete evaM jANAmi no soccA sato neraiyA uvavajraMti no asao naeraiyA uvavajraMti jAva sato vemANiyA cayaMti, no asato vemANiyA cayaMti, sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai taM ceva jAva no asato vemANiyA cayaMti ?, gaMgeyA ! kevalI NaM puracchimeNaM miyaMpi jANai amiyaMpi jANai dAhiNeNaM evaM jahA sagaDDaddesae jAva nivvuDe nANe kevalissa, se teNaTTeNaM gaMgeyA ! evaM vuccai taM caiva jAva no asato vemANiyA cayaMti / sayaM bhaMte! neraiyA neraiesu uvavajjanti asayaM neraiyA neraiesu uvavajraMti ?, gaMgeyA ! sayaM neraiyA neraiesu uvavajraMti no asayaM neraiyA neraiesu uvavajraMti ?, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai jAva uvavajraMti ?, gaMgeyA ! kammodaeNaM kammaguruyattAe kammabhAriyattAe kammagurusaMbhAriyattAe asubhANaM kammANaM udaeNaM asubhANaM kammANaM vivAgeNaM asubhANaM kammANaM phalavivAgeNaM sayaM neraiyA neraiesuuvavajraMti no asayaM neraiyA neraiesuuvavajraMti, se teNadvegaM gaMgeyA ! jAva uvavajraMti sayaM bhaMte! asurakamArA pucchA, gaMgeyA ! sayaM asurakumArA jAva uvavajraMti no asayaM asurakumArA jAva uvavajjaMti, se keNadveNaM taM ceva jAva uvavajjaMti ?, gaMgeyA ! kammodaeNaM kammovasameNaM kammavigatIe kammavisohIe kammavisuddhIe subhANaM kammANaM udaeNaM subhANaM kammANaM vivAgeNaM subhANaM kammANaM phalavivAgeNaM sayaM asurakumArA asurakumArattAe jAva uvavajraMti no asayaM asurakumArA asurakumArattAe uvavajjraMti se teNaTTeNaM jAva uvavajjraMti evaM jAva thaNiyakumArA sayaM bhaMte! puDhavikkAiyA0 pucchA, gaMgeyA ! sayaM puDhayikAiyA jAva uvavajraMti no asayaM Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-32 487 pucchA jAva uvavajaMti, se keNaDeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva uvavajaMti ?, gaMgeyA ! kammodaeNaM kammaguruyattAe kammabhAriyattAe kammagurusaMbhAriyattAe subhAsubhANaM kammANaM udaeNaMsubhAsubhANaM kammANaM vivAgeNaM subhAsubhANaM kammANaM phalavivAgeNaM sayaM puDhavikAiyA jAva uvavajaMti no asayaM puDhavikAiyA jAva uvavajaMti, se teNaTeNaM jAva uvavajaMti / evaMjAva maNussA, vANamaMtarajoisiyA vemANiyA jahA asurakumArA, se teNaTeNaM gaMgeyA evaM vuccai sayaM vaimANiyA jAva uvavajaMti no asayaM jAva uvavajaMti / vR. 'saMtaraM bhaMte !' ityAdi, atha nArakAdInAmutpAdAteH sAntarAditvaM pravezanakAtpUrva nirUpitamevetikiM punastanirUpyate? iti, atrocyate,pUrvanArakAdInAMpratyekamutpAdasyasAntaratvAdi nirUpitaM, tathaivodvarttanAyAH, iha tu punArakAdisarvajIvabhedAnAM samudAyataH samuditayoreva cotpAdodvartanayostannirUpyata iti||athnaarkaadiinaamev prakArAntareNotpAdodvarttane nirapayannAha ____ 'saobhaMte' ! ityAdi, tatraca 'saoneraiyAuvavajaMti'tti "santaH' vidyamAnAdravyArthaHtayA, nahi sarvathaivAsat kiJcidutpadyatesa asattvAdeva kharaviSANavat, sattvaM ca teSAM jIvadravyApekSayA nArakaparyAyApekSayAvA, tathAhi-bhAvinArakaparyAyApekSayA dravyato nArakAH santonArakA utpadyante, nArakAyuSkodayAdvAbhAvanArakA eva naarktvenotpdyntiti|athvaa 'sao'ttivibhaktipariNAmAt satsuprAgutpanneSvanyesamutpadyantenAsatsu, lokasya zAzvatatvena nArakAdInAM sarvadaiva sdbhaavaaditi| ___ 'senUnaM bhaMte! gaMgeyA'ityAdi, anena ca tatsiddhAntenaiva svamataM poSitaM, yataH pArvenArhatA zAzvato loka ukto'to lokasya zAzvatatvAtsanta eva satsveva vA narakAdaya utpadyante cyavante ceti sAdhvevocyata iti| ___atha gAGgeyo bhagavato'tizAyinI jJAnasampadaM sambhAvayan vikalpayannAha-'sayaM bhaMte !' ityAdi, svayamAtmanA liGgAnapekSamityarthaH 'evaM'ti vakSyamANaprakAraM vastu 'asayaM'ti asvayaM paratoliGgata ityarthaH, tathA asocca'tti azrutvA''gamAnapekSam etevaM'tietadevamityarthaH 'soca'tti puruSAntaravacanaM zrutvA''gamataityarthaH 'sayaMetevaM jANAmittisvayametadevaMjAnAmi, paramArthiHkapratyakSasAkSAtkRtasamastavastustomasvabhAvatvAnmama 'sayaM neraiyA neraiesu uvavajaMti'tti svayameva nArakA utpadyante nAsvayaM-nezvarapAratantryAdeH, yathA kaishciducyte||1|| "ajJo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchetsvagaMvA zvabhrameva vA // " iti Izvarasya hi kAlAdikAraNakalApavyatiriktasya yuktibhirvicAryamANasyAghaTanAditi, 'kammodaeNaM ti karmaNAmuditatvena, na ca karmodayamAtreNa nArakeSUtpadyante, kevalinAmapi tasya bhAvAd, ata Aha-'kammaguruyattAe'tti karmaNAMgurukatA karmagurukatA tayA 'kammabhAriyattAe'tti bhAro'sti yeSAM tAni bhArikANi tadbhAvo bhArikatA karmaNAM bhArikatA karmabhArikatA tayA cetyarthaH, tathA mahadapi kiJcidalpabhAraM dRSTaM tathAvidhabhAramapica kiJcidamahadityata Aha-'kammagurusaMbhAriyattAe'ttiguroH sambhArikasya cabhAvo gurusambhAritA, gurutA sambhArikatAcetyarthaH, karmaNAM gusambhArikatA karmagurusambhArikatAtayA, atiprakarSAvasthayetyarthaH, etaccatrayaMzubhakammapikSayA'pi Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 bhagavatI aGgasUtraM 9/-/32/458 syAdata Aha 'asubhANa' mityAdi, udayaH pradezato'pi syAdata Aha- 'vivAgeNaM' ti vipAko yathAbaddharasAnubhUti, sacamando'pi syAdata Aha- 'phalavivAgeNaM' ti phalasyevAlAbukAdervipAkovipacyamAnatA rasaprakarSAvasthA phalavipAkastena / asurakumArasUtre 'kammodaeNaM' ti asurakumArocitakarmmaNAmudayena, vAcanAntareSu 'kammovasameNaM' ti dhzyate, tatra cAzubhakarmmaNAmupazamena sAmAnyataH 'kammavigaIe' tti karmmaNAmazubhAnAM vigatyA - vigamena sthitimAzritya 'kammavisohIe' tti rasamAzritya 'kammavisuddhIe 'tti pradezApeyA, ekArthA vaite zabdA iti / pRthvIkAyikasUtre 'subhAsubhANaM 'ti zubhAnAM zubhavarNagandhAdInAm azubhAnAM teSAmekandriyajAtyAdInAM ca / mU. (459) tappabhiiMca NaM se gaMgeye anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM paJcabhijANai savvannu savvadarisI / taNaM se gaMgeye anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei karettA vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI / icchAmi NaM bhaMte! tujjhaM aMtiyaM cAujjAmAo dhammAo paMcamahavvaiyaM evaM jahA kAlAsavesiyaputto taheva bhANiyavvaM jAva savvadukkhappahINe / / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / vR. 'tappabhiiMca 'tti yasmin samaye'nantaroktaM vastu bhagavatA pratipAditaM jJAnasya tattathA, cazabdaH punararthe samuccaye vA '' se 'tti asau 'paJcabhijANai 'tti pratyabhijAnAti sma, kiM kRtvA ? ityAha-sarvajJaM sarvadarzinaM, jAtapratyayatvAditi / / zatakaM - 9 uddezaka- 32 samAptaH -: zatakaM - 9 uddezakaH-33: vR. gAGgeyo bhavadupAsanAtaH siddhaH anyastu karmavazAdviparyayamapyavApnoti yathA jamAlirityeddarzanAya trayaziMttamoddezakaH, tasya cedaM prastAvanAsUtram mU. (460) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mAhaNakuMDaggAme nayare hotthA vannao, bahusAlae cetie vannao, tattha NaM mAhaNakuMDaggAme nayare usabhadatte nAmaM mAhaNe parivasati aDDe ditte vitte jAva aparibhUe riuvedajajuvedasAmaveda athavvaNaveda jahA khadaMo jAva annesu ya bahusu baMbhanna su naesu supariniTThie samaNovAsae abhigayajIvAjIve uvaladdhapunnapAve jAva appANaM bhAvemANe viharati / tassa NaM usabhadattamAhaNassa devAnaMdA nAmaM mAhaNI hotthA, sukumAlapANipAyA jAva piyadaMsaNA surUvA samaNovAsiyA abhigayajIvAjIvA uvaladdhapunnapAvA jAva viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe, parisA jAva pajjuvAsati, tae NaM se usabhadatte mAhaNe imIse kahAe laddhaTThe samANe haTTha jAva hiyae jeNeva devAnaMdA mAhaNI teNevauvAgacchati 2 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 9, varga:-, uddezakaH - 33 devAnaMdaM mAhaNiM evaM vayAsI evaM khalu devANuppie! samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare jAva savvannU savvadarisI AgAsagaeNaM cakkeNaM jAva suhaMsuheNaM viharamANe bahusAlae ceie ahApiDarUpaM jAvaviharati, taM mahAphalaM khalu devANuppie ! jAva tahArUvANaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassavi savaNayAe kimaMga puNa abhigmnvNdnnmNsnnpddipucchnnpjjuvaasnnyaae| egassava Ayariyassa dhammiyassa suvaNassa savaNayAe kimaMga puNa viulassa aTThassa gahaNayAe / -taM gacchAmo NaM devANuppie! samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdAmo nama'sAmo jAva pajjuvAsAmo, eyannaM ihabhave ya parabhave ya hiyAe suhAe khamAe nissesAe AnugAmiyattAe bhavissai / taeNaM sA devAnaMdA mAhaNI usabhadatteNaM mAhaNeNaM evaM vRttA samANI haTTajAva hiyayA karayalajAvakaTTu usabhadattassa mAhaNassa eyamaTTaM vinaeNaM paDisuNei, tae NaM se usabhadatte mAhaNe koDuMbiyapurise saddAvei koDuMbiya purise saddAvettA evaM vayAsi khippAmeva bho devANuppiyA ! lahukaraNajuttajoiyasamakhuravAlihANasamalihiyasiMgehiM jaMbUnayAmayakalAvajutta (ssa) parivisiTThehiM rayayAmayaghaMTAsuttarajjuyapavarakaMcaNanatthapaggahoggAhiyaehiM nIluppalakayAmelaehi pavaragoNajuvANaehiM nANAmaNiyaNaghaMTiyAjAlaparigayaM sujAyajugajottarajjuyajugapasatthasuviracitanimmiyaM pavaralakkhaNovaveyaM dhammiyaM jANappavaraM juttAmeva uvaTThaveha 2 mama eyamANattiyaM paJccappiNaha / taNaM te koDuMbiya purisAusabhadatteNaM mAhaNeNaM evaM vRttA samANA haTTha jAva hiyayA karayala0 evaM sAmI ! tahatti ANAe vinaeNaM vayaNaM jAva paDisuNettA khippAmeva lahukaraNajuttajAva dhammiyaM jANappavaraM juttAmeva uvaTThavettA jAva tamANattiyaM paJcappiNaMti / tae NaM se usabhadatte mAhaNe NhAe jAva appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIre sAo gihAo paDinikkhamati sAo gihAo paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTTANasAlA jeNeva dhammie jANappavare teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA dhammiyaM jANappavaraM durUDhe / taNaM sA devAnaMdA mAhaNI aMto aMteuraMsi vhAyA kayabalakammA kayakouyamaMgalapAyacchittA kiMca varapAdapattaneuramaNimehalAhAraviraiyauciyakaDagakhuDDAyaekAvalIkaMThasuttau 489 ratthagevejjasoNisuttaganANAmaNirayaNabhUsaNavirAiyaMgI cINaMsuyavatthapavaraparihiyA dugullasukumAlauttarijjA savvouyasurabhikusumavariyasirayA varacaMdaNavaMdiyA varAbharaNabhUsiyaMgI kAlAgurUdhUvadhUviyA sirisamANavesA jAva appamahagghAbharaNAlaMkiyasarIrA bahUhiM khujjAhiM cilAiyAhiM vAmaNiyAhiM vaDahiyAhiM babbariyAhiM isigaNiyAhiM joNhiyAhiM cArugaNiyAhiM pallaviyAhiM lhAsiyAhiM lausiyAhiM ArabIhiM damilIhiM siMghalIhiM puliMdIhiM pukkhalIhiM muruMDIhiM sabarIhiM pArasIhi nANAdesIhiM videsaparipaMDiyAhiM iMgitaciMtitapatthiyaviyANiyAhiM sadesanevatthagahiyavesAhiM kusalAhiM vinIyAhi yaceDiyA cakkavAla varisaghara therakaMcuijja mahattaraga vaMdapakkhittA aMteurAo niggacchati aMteurAo niggacchittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva dhammie Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33/460 490 jANappavare teNeva uvAgacchai teNeva uvAcchittA jAva dhammiyaM jANappavaraM duruDhA / taNaM se usabhadatte mAhaNe devAnaMdAe mAhaNIe saddhiM dhammiyaM jANappavaraM duruDhe samANe NiyagapariyAlasaMparivuDe mAhaNakuMDaggAmaM nagaraM majjhaMmajjheNaM niggacchai niggacchaittA jeNeva bahusAlae ceie teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchaittA chattAdIe titthakarAtIsae pAsai cha02 dhammiyaM jANappavaraM Thavei 2 ttA dhammiyAo jANaMppavarAo paJccoruhai gha0 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchati / taMjahA-sacittANaM davvANaM viusaraNayAe evaM jahA bitiyasae jAva tivihAe pajjuvAsaNayAe pajjuvAsati, tae NaM sA devAnaMdA mAhaNI dhammiyAo jANappavarAo paccorubhati dhammiyAo jANappavarAo paccorubhittA bahUhiM khujjAhiM jAva mahattaragavaMdaparikkhittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaM abhigacchai / taMjahA--sacittANaMdavvANaM viusaraNayAe acittANaM davvANaM avimoyaNayAe vinayoNayAe gAyalaTThIe cakkhuphAse aMjalipaggaheNaM maNassa egattIbhAvakaraNeNaM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgchai teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM karei 2 ttA vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA usabhadattaM mAhaNaM purao kaTTuThiyA ceva saparivArA sussUsamANI namaMsamANI abhimuhA vinaeNaM paMjaliuDA jAva pajjuvAsai / vR. 'teNaM kAle 'mityAdi, 'aDDe' tti samRddhaH ditte ' ttidIptaH - tejasvI to vA-darpavAn 'vitte'tti prasiddhaH, yAvatkaraNAt 'vicchinnaviulabhavaNasayaNAsaNajANavAhaNAinne' ityAdi dRzyaM 'hiyAe' tti hitAya pathyAnnavat 'suhAe' tti sukhAya zarmmaNe 'khamAe' tti kSamatvAya saGgatatvAyetyarthaH 'AnugAmiyattAe 'tti anugAmikatvAya zubhAnubandhAyetyarthaH 'haTTha' iha yAvatkaraNAdevaM dRzyaM'haTThatuTThacittamANaMdiyA' hRSTatuSTam - atyarthaM tuSTaM hRSTaM vA - vismitaM tuSTaM toSavaccittaM yatra tattathA, tadyathA bhavatyevamAnaMditA - ISanmukhasaumyatAdibhAvaiH samRddhimupagatA / tatazca nanditA - smRddhitaratAmupagatA 'pIimaNA' prIti - prINanaM - ApyAyanaM manasi yasyAH sAprItimanAH 'paramasomanassiyA' paramasaumanasyaM - suSThusumanaskatA saJjAtaM yasyAH sA paramasaumanasyitA 'harisavasavisappamANahiyayA harSavazena visaprapad vistArayAyi hRdayaM yasyAH sA tathA 'lahukaraNajuttajoie' ityAdi, laghukaraNaM - zIghrakriyAdakSatvaM tena yuktau yaugikau ca - prazastayogavarttIprazastasaddazarUpatvAdyau tau tathA, samAH khurAzca pratItAH 'vAlihANa 'tti vAlaghAne -pucchau yayaustau tathA, samAni likhitAni ullikhitAni zrRGgANi tathA samAH khurAzca-pratItAH 'vAlihAtti vAlaghAne -pucchau yayostau tathA, samAni likhitAni ullikhitAni zrRGgANi yayaustItathA / tataH karmadhArayo'stAbhyAM laghukaraNayuktayaugikasamakhuravAlighAnasamalikhitazrRGgakAbhyAM, goyuvabhyAMyuktameva yAnapravaramupasthApayateti sambandhaH, punaH kiMbhUtAbhyAm ? ityAha-jAmbUnadamayau - suvarNanirvRttau yau kalApIkaNThAbharaNavizeSau tAbhyAM yukau prativiziSTau ca - pradhAnau javAdibhiryau tau tathA tAbhyAM jAmbUnadamayakalApayuktaprativiziSTakAbhyAM rajatamayyau - rUpyavikArau ghaNTeyayostI tathA, sUtrarajjuke--kArpAsikasUtradavarakamayyau varakAJcane-pravarasuvarNamaNDitatvena pradhAnasuvarNe Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 ye naste-nAsikArajjU tayoH pragraheNa-razminA'vagRhItakI-baddhau yau tau tthaa| tataHkarmadhArayo'tastAbhyAM rajatamayaghaNTasUtrarajjukavarakAJcananastApragrahAvagRhItakAbhyAM, nIlotpalaiH-jalajavizeSaiH kRto-vihitaH 'Amela'tti ApIDa:-zekharo yayostau tathA tAbhyAM nIlotpalakRtApIDakAbhyAM pavaragoNajuvANaehiti pravaragoyuvAbhyAMnAnAmaNiralAnAMsatkaMyad ghaNTikApradhAnaM jAlaM-jAlakaM tena parigataM-parikSiptaM yattattathA, sujAtaM-sujAtadArumayaM yad yugaM-yUpastatsujAtayugaMtacca yaukarajjukAyugaMca-yotkrAbhidhAnarajjukAyugmaM sujAtayugayokrarajjukAyugeteprazaste-atizubhe suviracite-sughaTitenirmite-nivezite yatra yat sujaatyugyokrrjjukaayugprshstsuvircitnirmitm| 'eva'mityAdi, evaM svAmin! tathetyAjJayAityevaMbruvANA ityarthaH 'vinyen'aalikrnnaadinaa| 'tae NaM sA devAnaMdA mAhaNI'tyAdi, iha ca sthAne vAcanAntare devAnandAvarNaka evaM zyate-'aMto aMteuraMsi NhAyA' 'antaH' madhye'ntaHpurasya snAtA, anena ca kulInAH striyaH pracchannAH snAntIti drshitN| 'kayabalikammA' gRhadevatAH pratItya kayakouyamaMgalapAyacchittA' kRtAni kautukamaGgalAnyeva prAyazcittAnyavazyaMkAryatvAt yayA sA tathA, tatra kautukAnimaSItilakAdIni maGgalAnisiddhArthaka- dUrvAdIni 'kiJca'tti kiJcAnyad 'varapAdapattaneuramaNimehalAhAraviraiyauciyakaDagakhuDDayaegA- valIkaMThasuttauratthageveasoNisuttagaNANAmaNirayaNabhUsaNavirAiyaM gI' varAbhyAM pAdaparAptanupurAbhyAM maNimekhalayA hAreNaviracitai ratitairvA ucitaiH-yuktaiH kaTakaizca 'khuDDAga'tti aGgulIyakaizca ekAvalyAca-vicitramaNikamayyAkaNThasUtreNaca-uraHsthenaca rUDhigamyena graiveyakeNa capratItena uraHsthagraiveyakeNa vA zroNisUtrakeNa ca-kaTIsUtreNa nAnAmaNiratnAnAM bhUSaNaizca virAjitamaGga-zarIraM yasyAH sA tthaa| 'cINaMsuyavatthapavaraparihiyA' cInAMzukaM nAma yadvastrANAMmadhyepravara tatparihitaM-nivasanIkRtaMyayAsAtathA 'dugullasukumAlauttarijjA' dukUlo-vRkSavizeSastadvalkAjjAtaMdukUlaM-vastravizeSastat sukumAramuttarIyam-uparikAyAcchAdanaM yasyAH sA tathA_ 'savvouyasurabhikusumavariyasirayA' saGghartukasurabhikusumairvRttA-veSTitAH zirojAyasyAH sA tathA varacaMdaNavaMdiyA' varacandanaMvanditaMlalATenivezitaMyayAsA tathA varAbharaNabhUsiyaMgIti vyaktaM 'kAlAgurughUvaghUviyA' ityapi vyaktaM 'sirIsamANavesA' zrIH-devatA tayA samAnanepathyA, itaH prakRtavAcanA'nuzriyate 'khujAhiM'ti kubjikAbhirvakrajaGghAbhirityarthaH 'cilAiyAhiM'ti cilAtadezotpannAbhiH, yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'vAmaNiyAhiM' hrasvazarIrAbhiH 'vaDahiyAhiM' maDahakoSThAbhiH 'babbariyAhiM paosiyAhaM IsigaNiyAhiM vAsagaNiyAhiM joNhiyAhiM palhaviyAhiM lhAsiyAhiM lausiyAhiM ArabIhiM damilAhiM siMhalIhiM puliMdIhiM pakkanIhiM bahalIhiM muruMDIhiM sabarIhiM pArasIhiM nANAdesavidesaparipiMDiyAhiM' nAnAdezebhyo-bahuvidhajanapadebhyo videze-taddezApekSayA dezAntare paripiNDitA yAstAstathA 'sadesanevatthagahiyavasAhiM' svadezanepathyamiva gRhIto veSo Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33/460 yakAbhistAstathA tAbhiH - 'iMgiyaciMtiyapatthiyaviyANiyAhiM' iGgitena - nayAnAdiceSTayA cintitaM ca pareNa prArthiH taM ca-abhilaSitaM vijAnanti yAstAstathA tAbhiH 'kusalAhiM viNIyAhiM' yuktA iti gamyate 'ceDiyAcakkavAlavarisagharatherakaMcuijjamahattarayavaMdaparikkhittA' ceTIcakravAlenArthAtsvadezasambhavena varSadhAraNAM - vardhitakakaraNena napuMsakIkRtAnAmantaH puramahallakAnAM 'therakaMcuija' tti sthavira - kaJcukinAM-antaHpuraprayojananivedakAnAM pratIhArANAM vA mahattarakANAMca - antaHpurakAryacintakAnAM vRndena parikSiptA yA sA tathA / idaM ca sarvaM vAcanAntare sAkSAdevAsti - 'saccittANaM davvANaM viusaraNayAe' tti puSpatAmbUlAdidravyANAM vyutsarjanayA tyogenetyarthaH 'acittANaM davvANaM avimoyaNayAe' tti vastrAdInAmatyAgenetyarthaH 'maNassa egattIbhAvakaraNeNaM' anekasya sata ekatAlakSaNabhAvakaraNena 'ThiyA ceva'tti UrdhvasthAnasthitaiva anupaviSTetyarthaH / mU. (461) tae NaM sA devAnaMdA mAhaNI AgayapaNhAyA papphuyaloyaNA saMvariyavalayabAhA kaMcuyaparikkhittiyA dhArAhayakalaMbagaMpiva samUsaviyaromakUvA samaNaM bhagavaM mahAvIraM animisAe diTThI dehamANI ciTThati / bhaMte tti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati vaMdittA narmasittA evaM vayAsIkinnaM bhaMte! esA devAnaMdA mAhaNI AgayapaNhavA taM ceva jAva romakUvA devAnuppie animisAe diTThIe dehamANI ciTThai ?, goyamAdi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM eva vayAsI evaM khalu goyamA ! devANaMdA mAhaNI mama ammagA, ahannaM devAnaMdAe mAhaNIe attae, tae NaM sA devAnaMdA mAhaNI teNaM puvvaputtasiNehAnurAeNaM AgayapaNhayA jAva samUsaviyaromakUvA mama animisAe diTThIe dehamANI 2 ciTThai / bR. 'AgayapaNhaya'tti 'AyAtaprazravA' putrasnehAdAgatastanamukhastanyetyarthaH 'papphuyaloyaNA' praplutalocanA putradarzanAt pravarttitAnandajalena saMvariyalayabAhA' saMvRtI - harSAtirekAdatisthUrIbhavantI niSiddhI valayaiH - kaTakairbAhU - bhujI yasyAH sA tathA 'kaMcuyaparikhittiyA' kaJcukovArabANaH parikSiptovistArito harSAtirekasthUrIbhUtazarIratayA yayA sA tathA 'dhArAhayakayaMbagaMpiva samUsaviyaromakUvA' meghadhArAbhyAhatakadambapuSpamiva samucchasitAni romANi kUpeSu - romarandhreSu yasyAH sA tathA 'dehamANI'ti prekSamANA, AbhIkSNaye cAtra dviruktiH // mU. (462) tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre usabhadattassa mAhaNassa devAnaMdAe mAhaNIe tIse ya mahatimahAliyAe isiparisAe jAva parisA paDigayA / taNaM se usabhadatte mAhaNe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammaM soccA nisamma haTTe uTThaeuTTe uDAe uTThettA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA evaM vadAsI - evameyaM bhaMte! tahameyaM bhaMte ! jahA khaMdao jAva seyaM tujjhe vadahatti kava uttarapuracchimaM disIbhAgaM avakkamai uttarapu0 2ttA sayameva AbharaNamallAlaMkAraM omuyai samayame0 2ttA sayameva paMcamuTThiyaM loyaM kareti samayame0 2ttA jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 493 zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 tikhutto AyAhiNaM payAhiNaM jAva namaMsittA evaM vayAsI AlitteNaMbhaMte! loe palitteNaMbhaMte! loe AlittapaliteNaMbhaMte! loe jarAe maraNeNa ya, evaM eeNaM kameNaM imaM jahA khaMdao taheva pavvaio jAva sAmAiyamAiyAiM ekkArasa aMgAI ahijai jAva bahUhiM cautthachaTTahamadasamajAva vicittehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe bahUI vAsAiM sAmannapariyAgaM pAuNai 2 mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUseti mAsa0 2 saTThi bhattAI anasaNAe chedeti salui 2 ttA jassaTThAe kIrati naggabhAvo jAva tamaDhaM ArAhai jAva tamaTuM ArAhettA taeNaM so jAva svvdukkhpphiinne| taeNaM sA devAnaMdA mAhaNI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammaM socA nisamma haTTatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuttoAyAhiNapayAhiNaMjAvanamaMsittA evaMvayAsI-evameyaM bhaMte ! tahameyaM bhaMte ! evaM jahA usabhadatto taheva jAva dhammAikkhiyaM / taeNaMsamaNebhagavaMmahAvIre devAnaMdemAhaNiM sayamevapavvAveti saya 2 sayameva ajjacaMdanAe ajjAe sIsiNittAe dlyi| taeNaMsA ajjhacaMdaNA ajjA devAnaMdamAhaNiM sayamevapavvAveti sayameva muMDAvetisayameva sehAveti evaM jaheva usabhadatto taheva ajjacaMdanAe ajjAe imaM eyArUvaM dhammiyaM uvadesaM samma saMpaDivajjai tamANAetaha gacchai jAva saMjameNaM saMjamati, taeNaMsA devAnaMdA ajjA ajjacaMdanAe ajjAe aMtiyaM sAmAiyamAiyAIekkArasa aMgAI ahijai sesaMtaMceva jAva svvdukkhpphiinnaa| vR. 'bhaMte'tti bhadanta ! ityevamAmantraNavacasA''mantrayetyarthaH 'goyamAi'tti gautama iti evamAmantryetyarthaH athavA gautama iti nAmoccAraNam ahe tiAmantraNArtho nipAtaH hebhoityAdivat 'attae'tti AtmajaH-putraH 'puvvaputtasiNehANurAeNaM'ti pUrva-prathamagarbhAdhAnakAlasambhavo yaH putrasnehalakSaNo'nurAgaH sapUrvaputrasnehAnurAgastena 'mahatimahAliyAetti mahatIcAsAvatimahatI ceti mahAtimahatI tasyai, Alapratyayazceha prAkRtaprabhavaH, 'isiparisAe'tti pazyantItiRSayojJAninastadrUpA parSat-parivAra RSiparSattasyai / / ___-yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'muniparisAe jaiparisAe anegasayAe anegasayaviMdaparivArAe' ityAdi, tatra munayo-vAcaMyamA yatayastu-dharmakriyAsuprayatamAnAHanekAni zatAni yasyAH sA tathA tasyai anekazatapramANAni vRndAni-parivAro yasyAH sA tathA tsyai| -'tae NaM sA ajjacaMdanA aje' tyAdi, iha ca devAnandAyA bhagavatA pravrAjanakaraNe'pi yadAryacandanayA punastatkaraNaM tattatraivAnavagatAvagamakaraNAdinA vizeSAdhAnamityavagantavyamiti 'tamANAe'tti tdaajnyyaa-aarycndnaajnyyaa|| mU. (463) tassa NaM mAhaNakuMDaggAmassa nagarassa paJcatthimeNaM etya NaM khattiyakuMDaggAme nAma nagare hotthA vannao, tattha NaM khattiyakuMDaggAme nayare jamAlInAmaM khattiyakumAre parivasati aDDe dittejAva aparibhUe uppiMpAsAyavaragae phuTTamANehiM muiMgamatthaehiM battIsatibaddhehinADaehiM nANAvihavarataruNIsaMpauttehiM uvanaccijjamANe uvanacijjamANe uvagijjamANe 2 uvalAlijjamANe uva0 2 pAusavAsAttasaradahemaMtavasaMtagimhapajaMte chappiuU jahA vibhaveNaM mANamANe 2 kAlaM Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33 / 463 gAlemANe iTThe saddapharisarasarUvagaMdhe paMcavihe mANussae kAmabhoge paJcaNubbhavamANe viharai / tae NaM khattiyakuMDaggAme nagare siMghADagatiyacaukkacaccarajAva bahujaNasaddai vA jahA uvavAie jAva evaM pannavei evaM parUvei - evaM khalu devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre Aigare jAva savvannU savvadarisI mAhaNakuMDaggAmassa nagarassa bahiyA bahusAlae ceie ahApaDirUvaM jAva viharai, taM mahapphalaM khalu devANuppiyA! tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM jahA uvavAie jAva egAbhimuhe khattiyakuMDaggAmaM nagaraM majjhaMmajjheNaM niggacchaMti niggacchittA jeNeva mAhaNakuMDaggAme nagare jeNeva bahusAlae ceie evaM jahA uvavAie jAva tivihAe pajjuvAsaNAe pajjuvAsaMti / tae NaM tassa jamAlissa khattiyakumArassa taM mahayA jaNasaddaM vA jAva jaNasannivAyaM vA suNamANassa vA pAsamANassa vA ayameyArUve ajjhatthie jAva samuppajjitthA - kinnaM ajja khattiyakuMDaggAme nagare iMdamahei vA khaMdamahei vA muguMdamahei vA NAgamahei vA jakkhamahei vA bhUyamahei vA kUvamahei vA taDAgamahei vA naImahei vA dahamahei vA pavvayamahei vA rukkhamahei vA ceiyamahei vA thUbhamahei vA jannaM ee bahave uggA bhogA rAinnA ikkhAgA nAyA koravvA khattiyA khattiyaputtA bhaDA bhaDaputtA jahA uvavAie jAva satthavAhappabhiie NhAyA kayabalikammA jahA uvavAie jAva niggacchaMti ?, evaM saMpehei evaM saMpehittA kaMcuijjapurisaM saddAveti kaMcu0 2 evaM vayAsI - kiNhaM devANuppiyA ! ajja khattiyakuMDaggAme nagare iMdamahei vA jAva niggacchaMti ? tae NaM se kaMcuijjapurise jamAligA khattiyakumAreNaM evaM vutte samANe haTThatuTTe samaNassa bhagavao mahAvIrassa AgamaNagahiyaviNicchae karayala0 jamAliM khattiyakumAraM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei vaddhAvettA evaM vayAsI - no khalu devANuppiyA ! ajja khattiyakuMDaggAme nayare iMdamahei vA jAva niggacchai, evaM khalu devANuppiyA ! aja samaNe bhagavaM mahAvIre jAva savvannU savvadarisI mAhaNakuMDagAmassa nayarassa bahiyA bahusAlae ceie ahApaDirUvaM uggahaM jAva viharati, tae NaM ee bahave uggA bhogA jAva appegaiyA vaMdaNavattiyaM jAva niggacchaMti / taNaM se jamAliyakhattiyakumAre kaMcuijjapurisassa aMtie eyamahaM soccA nisamma haTTatuTTa0 koDuMbiyapurise sahAvei koDuMbiyapurise saddAvaittA evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiyA ! cAugghaMTaM AsarahaM juttAmeva uvaTThaveha uvaTThavettA mama eyamANattiyaM pacappiNaha, tae NaM te koDuMbiyapurisA jamAliNA khattiyakumAreNaM evaM vRttA samANA jAva paJccappiNaMti / tae NaM se jamAliyakhattiyakumAre jeNeva majjaNadhare teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA hAe kayabalikamme jahA uvavAie parisAvannao tahA bhANiyavvaM jAva caMdaNAkinnagAyasarIre savvAlaMkAravibhUsie majjaNagharAo paDinikkhamai majjaNagharAo paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva cAugghaMTe Asarahe teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA cAugghaMTaM AsarahaM duruhei cAu0 2 ttA sakoraMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM mahayA bhaDacaDakara pahakaravaMdaparikkhitte khattiyakuMDaggAmaM nagaraM majjhaMmajjheNaM niggacchai niggacchittA jeNeva mAhaNakuMDaggAme nagare jeNeva bahusAlae ceie teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA turae nigiNhei turae 2 ttA rahaM Thavei rahaM ThavettA rahAo paccoruhati rahA 2 ttA pupphataMbolAuhamAdIyaM vAhaNAo ya visajjei 2 ttA egasADiyaM Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 zatakaM-9, varga:-, uddezakaH-33 uttarAsaMgaMkarei uttarAsaMgaMkarettA AyaMte cokkhe paramasuibbhUe aMjalimauliyahatye jeNevasamaNe bhagavaMmahAvIreteNeva uvAgacchaitemeva uvAgacchittAsamaNaM bhagavaMmahAvIraM tikkhuttoAyAhiNapayAhiNaM karei 2 tikkhutto 2 jAva tivihAe paJjuvAsaNAe pajjuvAsai / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIraM jamAlissa khattiyakumArassa tIse ya mahatimahAliyAe isijAvadhammakahA jAva parisA paDigayA, taeNaM te jamAlI khattiyakumAre samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtie dhamma soccA nisamma haTTa jAva uThAe uDhei uTThAe uThettA samaNaM bhagavaMmahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA evaM vayAsI saddahAmiNaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM pattayAmiNaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM roemiNaMbhaMte! niggaMthaM pAvayaNaM abbhuTTemiNaM bhaMte ! niggaMthaM pAvayaNaM evameyaM bhaMte! tahameyaM bhaMte ! avitahameyaM bhaMte! asaMdiddhameyaMbhaMte! jAva sejaheyaM tujhevadaha, janavaraMdevANuppiyA! ammaapiyroaapucchaami| taeNaM ahaMdevANuppiyANaMaMtiyaM muMDe bhavittAagArAoanagAriyaMpavvayAmi, ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM // vR. 'phuTTamANehiMti atirabhasA''sphAlanAtphuTadbhiriva vidaladbhirivetyarthaH 'muiMgamatyaehi timRdaGgAnAM-mardalAnAM mastakAnIvamastakAni-uparibhAgAH puTAnItyarthaH mRdaGgamastakAni 'battIsatibaddhehiti dvAtriMzatA'bhinetavyaprakAraiH pAtrarityeke baddhAni dvAtriMzadbaddhAni taiH 'uvanaccijamANe'tti upanRtyamAnaH tamupazritya nartanAt 'uvagijjamANe'tti tadguNagAnAt 'uvalAlijjamANe'tti upalAlyamAna IpsitArthaHsampAdanAt 'pAuse'tyAdi, tatraprAvRT zrAvaNAdi varSArAtro'zvayujAdizarat mArgazIrSAdi hemanto mAghAdi vasantaHcaitrAdi grISmojyeSThAdi, tatazca prAvRT ca varSArAtrazca zaracca hemantazca vasantazceti prAvRDvarSA rAtrazaraddhemantavasantAste ca te grISmaparyantAzceti karmadhArayo'tastAna SaDapi 'RtUn' kAlavizeSAn 'mANamANe'tti mAnayan tadanubhAvamanubhavan 'gAlemANe'tti 'gAlayan' ativAhayan // "sighADagatigacaukkacacara' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'caummuhamahApahapesu'tti, 'bahujaNasaddeiva'ttiyatrazrRGgATakAdau bahUnAMjanAnAMzabdastatra bahujano'nyo'nyasyaivamAkhyAtIti vAkyArthaH, tatraca bahujanazabdaH parasparAlApAdirUpaH, itizabdovAkyAlaGkAre vAzabdo vikalpe, 'jahA uvavAie'tti tatra cedaM sUtramevaM lezataH-'janavUhei vA janabolei vA janakalakaleti vA janummIivAjanukkaliyAivAjanasanivAeivAbahujaNoannamanassaevamAikkhaievaM bhAsaitti, asyAyamarthaH ___ 'janavyUhaH' janasamudAyaH bolaHavyaktavarNodhvani kalakalaH-saevopalabhyamAnavacanavibhAgaH Urmi-sambAdhaH utkalikA-laghutaraHsamudAyaHsaMnipAtaH-aparAparasthAnebhyojanAnAmekatramIlanaMAkhyAtisAmAnyataHbhASate vyaktaparyAyavacanataH, etadevArtha dvayaMparyAyataHkrameNAhaevaMprajJApayati evaMprarUpayatIti, ahApaDirUvaM iha yAvatkaraNAdidaM ddazyam-'uggahaMogiNhati ogiNhittA saMjameNaM tavasAappANaMbhAvemANe'tti, jahA uvavAie'tti, tadeva lezato darzyate 'nAmagoyassavisavaNayAe kimaMgapuNaabhigamanavaMdananamaMsaNapaDipucchaNapajjuvAsaNayAe Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 bhagavatIagasUtraM 9/-/33/463 egassaviAyariyassa suvayaNassa savaNayAe ? kimaMga puNa viulassa aTThasa gahaNayAe?,taM gacchAmo NaM devANuppiyA ! samaNaM 3 vaMdAmo eyaM Ne pecca bhave hiyAe 5 bhavissaittikaTTha bahave uggA uggaputtAevaMbhogA rAinAkhattiyA bhaDAappegaiyAvaMdaNavattiyaM evaMpUyaNavattiyaMsakkAravattiyaM (sammAnavattiyaM) kouhalavattiyaMappegatiyAjIyameyaMtikaTThaNhAyA kayabalikammA'ityAdi evaM jahA uvavAie' tatra caitadevaM sUtraM 'teNAmeva uvAgacchati teNAmeva uvAgacachittA chattAie titthayarAtisae pAsaMti jANavAhaNAI ThAIti'ityAdi / _ 'ayameyArUve'tti ayametadrUpo vakSyamANasvarUpaH 'ajjhathie'tti AdhyAtmikaHAtmAzritaH, yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-ciMtie'ttismaraNarUpaH patthie tiprArthiHtaH-labdhuMprArthiHtaH 'manogae'tti abahiprakAzitaH 'saMkappe'tti vikalpaH iMdamaheivattiindramaha-indrotsavaH 'khaMdamahei va'tti skandamaha:-kArtikeyotsavaH 'muguMdamahei vatti iha mukundo vAsudevo baladevo vA 'jahA uvavAie'tti tatra cedamevaM sUtraM-'mAhaNA bhaDAjohA mallaI lecchaI anne yabahave rAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyaibbhaseTThiseNAvaittitatra 'bhaTAH zUrAH 'yodhAH' sahasayodhAdayaH, mallaI lecchaI rAjavizeSAH 'rAjAnaH' sAmantAH 'IzvarAH' yuvarAjAdayaH talavarAH' rAjavallabhAH 'mADambikAH' saMnivezavizeSanAyakAH 'koDumbikAH' katipayakuTumbanAyakAH 'ibhyAH' mahAdhanAH 'jahAuvavAie'ttianenacedaM sUcitaM-'kayakouyamaMgalApayacchittA sirasAkaMThemAlAkaDA ityAdi, zirasA kaMThecamAlA kRtA-dhRtAyaistetaSA prAkRtatvAccaivaMnirdezaH, 'AgamaNagahiyaviNicchae'ttiAgamane gRhItaH kRto vinizcayonirNayo yena sa tathA 'jaeNaM vijaeNaM vaddhAveitti jaya tvaM vijayasva tvamityevamAzIrvacanena bhagavataH samAgamanasUcanena tamAnandena varddhayatIti bhAvaH / ___'appegatiyA vaMdaNavattiyaM jAva niggacchaMti' iha yAvatkaraNAdidaM zyam-'appegaiyA pUyaNavattiyaM evaM sakkAravattiyaM sammAnavattiyaM kouhallavattiyaM asuyAI suNissAmo suyAI nissaMkiyAiM karissAmo muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pavvaissAmo appegaiyA hayagayA evaMgayarahasibiyAsaMdamANiyAgayAappegaiyApAyavihAracAriNo purisavaggurAparikkhittA mahattA ukkaTThisIhaNAyabolakalakalaraveNaM samuddaravabhUyaMpi va karemANA khattiyakuMDaggAmassa nagarassa mjhmjjhennN'ti| ___cAugghaMTeti caturghaNTopetam 'AsarahaM tiazvavAhyarathaM juttAmeva'tti yuktameva jahA uvavAieparisAvannao'ttiyathA kauNikasyaupapAtikeparivAravarNaka uktaHsatathA'syApItyarthaH, sacAyam- 'anegagaNanAyagadaMDanAyagarAIsaratalavaramADaMbiyakoDuMbiyamaMtimahAmaMtigaNagadovAriyaamaJcaceDapIDhamaddanagaranigamaseTThisatthavAha dUyasaMdhivAlasaddhi saMparivuDe'tti, tatrAneke ye gaNanAyakAH-prakRtimahattarAH daNDanAyakAH-tantrapAlakAH rAjAnomANDalikAH IzvarA-yuvarAjAnaH talavarAH parituSTanarapatipradattapaTTabandhavibhUSitA rAjasthAnIyAHmADambikAH-chinamaDambA dhipAH koDumbikAH katipayakuTumbaprabhavaH avalagakAHsevakAH mantriNaH-pratItAHmahAmantriNomantrimaNDalapradhAnAH hastisAdhanoparikA iti ca vRddhaaH| gaNakAH-gaNitajJAH bhANDAgArikAiticavRddhAHdauvArikAH pratIhArAHamAtyA-rAjyA Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 497 dhiSThAyakAH ceTAH-pAdamUlikAH pIThamaddAH-AsthAne AsanAsInasevakAH vayasyAityarthaH nagaraMnagaravAsikaprakRtayaH nigamAH-kAraNikAH zreSThinaH-zrIdevatA'dhyAsitasauvarNapa-dRvibhUSitottamAGgA senApatayaH-sainyanAyakAH dUtAH-anyeSAM rAjAdezanivedakAH sandhipAlA-rAjyasandhirakSakAH, eSAMdvandvastatastaiH, iha tRtIyAbahuvacanalopo draSTavyaH 'sArddha'saha, na kevalaM sahitatvamevApi tutaiH samiti-samantAtparivRtaH-parikarita iti 'caMdaNukkhittagAyasarIre'tticandanopaliptAGgadehA ityarthaH 'mahayAbhaDacaDagarapahakaravaMdaparikkhitte'tti 'mahaya'tti mahatA vRhatA prakAreNeti gamyate, bhaTAnAM prAkRtatvAnmahAbhaTAnAMvA 'caDagara'tticaTakaravanto-vistaravantaH 'pahakara'tti samUhAsteSAM yadvandaM tena parikSipto yaH sa tathA 'pupphataMbolAuhamAiyaMti ihAdizabdA-cchekharacchatracAmarAdiparigrahaH 'AyaMte'ttizaucArthaH kRtajalasparza'cokhe'tti AcamanAdapanI-tAzucidravyaH 'paramasuibbhUe'tti ata evAtyarthaH zucIbhUtaH 'aMjalimaliyahatthe'tti aJjalinA mukulamiva kRtau hastau yena sa tathA // mU. (464) tae NaM se jamAlI khattiyakumAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe haTTatuDhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA tameva cAugghaMTaM AsarahaMdurUhei durUhittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo vahusAlAo ceiyAo paDinikkhamai paDinikkhamittA sakoraMTajAva dharijamANeNaM mahayA bhddcddgrjaavprikkhitte| jeNeva khattiyakuMDaggAme nayare teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA khattiyakuMDaggAmaM nagaraM majhamajjheNaM jeNeva sae gihe jeNeva vAhiriyA uvaTTANasAlA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA turae nigiNhai turae nigiNhittA rahaM Thavei rahaM ThavettA rahAo paccoruhai rahAo paccoruhittA jeNeva abhitariyA uvaTThANasAlA jeNeva ammApiyaro teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA ammApiyaro jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei vaddhAvettA evaM vayAsI evaM khalu ammatAo! mae samaNassa bhagavao mahAvIrassaaMtiyaM dhamme nisaMte, seviya me dhammeicchiepaDicchie abhiruie, taeNataMjamAliM khattiyakumAraM ammApiyaroevaMvayAsi-dhannesi NaM tumaMjAyA! kayatthesiNaMtumaM jAyA! kayapugnesiNaM tumaMjAyA! kayalakkhaNesiNaMtumaMjAyA jannaM tume samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhamme nisaMte sevi ya dhamme icchie paDicchie abhiruie, tae NaM se jamAlI khattiyakumAre ammApiyaro doccaMpi evaM vyaasii| evaMkhalumaeammatAosamaNassabhagavaomahAvIrassa aMtie dhammenisaMtejAvaabhiruie, taeNaM ahaM ammatAo! saMsArabhauvigge bhIe jammajarAmaraNeNaM taM icchAmiNaM amma! tAo! tujhehiM abbhaNunAe samANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pavvaittae / taeNaM sA jamAlissa khattiyakumArassa mAtA taM aniDhaM akaMtaM appiyaM amaNunnaM amaNAmaM asuyapuvvaM giraM socAM nisamma seyAgayaromakUvapagalaMtavilInagattA sogabharapaveviyaMgamaMgI nitteyA dInavimanavayaNA karayalamaliyavva kamalamAlA takhaNaoluggadubbalasarIralAyannasunnanicchAyA gayasirIyA pasiDhilabhUsaNapaDatakhunniyasaMcunniyadhavalavala15 32 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/33/464 yapabmaTThauttarijA mucchAvasaNaTThacetaguruI sukumAlavikinnakesahatthA parasuNiyattavva caMpagalayA nivvattamahe vva iMdalaTThIvimukkasaMdhibaMdhaNA koTTimatalaMsi dhasatti savvaMgehiM sNnivddiyaa| taeNaM sAjamAlissa khattiyakumArassamAyAsasaMbhamoyattiyAe turiyaM kaMcanabhiMgAramuhaviniggayasIyalavimalajaladhArAparisiMcamANanivvaviyagAyalaMTThI ukkhevayatAliyaMTavIyaNagajaNiyavAeNaM saphusieNaM aMteuraparijaNeNaM AsAsiyA samANI royamANI kaMdamANI soyamANI vilavamANI jamAliM khattiyakumAraM evaM vyaasii| tumaMsiNaMjAyA! amhaM ege putte iDe kaMte pie maNunne maNAme theje vesAsiyA saMmae bahumae anumae bhaMDakaraMDagasamANe rayaNe rayaNabbhUe jIviUsaviye hiyayAnaMdijaNaNe uMbarapupphamiva dullabhe savaNayAe kimaMga puNa pAsaNayAe?, taM no khalu jAyA! amhe icchAmo tujhaMkhaNamavi vippaogaM, taM acchAhi tAva jAyA ! jAva tAva amhe jIvAmo, tao pacchA amhehiM kAlagaehiM samANehiM pariNayavaye vaDDiyakulavaMsataMtukajaMminiravayakkhesamaNassa bhagavao mahAvIrassaaMtiyaM muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pvvihisi| taeNaM se jamAlI khattiyakumAro ammApiyaro evaM vayAsI tahAvINaM taM amma! tAo! jannaM tujhe mama evaM vadaha tumaMsiNaMjAyA! amhaM ege putte iDhe kaMtetaM ceva jAva pavvaihisi, evaM khalu amma! tAo ! mANussae bhave anegajAijarAmaraNarogasArIramANussae kAmadukkhaveyaNavasaNasatovaddavAbhibhUe aghue anitie asAsae saMjjhabbharAgasarise jalabubbudasamANe kusaggajalabiMdusannibhesuviNagadasaNovame vijulayAcaMcale anicce saDaNapaDaNaviddhaMsaNadhamme puTviM vA pacchA vAavassavippajahiyavve bhavissai, se kesaNaMjANi amma! tAo! ke puTviMgamaNayAe kepacchAgamaNayAe ?,taMicchAmiNaM ammatAo! tujjhehiMabbhaNunnAesamANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva pavvaittae / tae NaM taM jamAliM khattiyakumAraM ammApiyaro evaM vayAsI imaMcatejAyA! sarIragaMpavisiharUvalakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM uttamabalavIriyasattajuttaM vinnANaviyakkhaNaM sasohaggaguNasamussiyaM abhijAyamahakkhamaM vivihavAhirogarahiyaM niruvahayaudattalaTTha paMciMdiyapaDupaDhamajovvaNatthaM anegauttamaguNehiM saMjuttaM taM aNuhohi tAva jAva jAyA ! niyagasarIrarUvasohaggajovvaNaguNe, tao pacchA anubhUyaniyagasarIrarUvasohaggajovvaNaguNe amhehiM kAlagaehiM samANehiM pariNayavaye vaDiyakulavaMsataMtukajaMmi niravayakkhe samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM muMDe bhavittA AgArAoanagAriyaM pavvaihisi, taeNaM se jamAlI khattiyakumAre ammApiyaro evaM vayAsI-- tahAviNaM taM ammattAo ! janaM tujhe mamaM evaM vadaha-imaMcaNaM te jAyA! sarIragaMtaM ceva jAva pavvaihisi, evaM khalu ammatAo! mANussagaM sarIraM dukkhAyayaNaM vivihavAhisayasaMniketaM aTThiyakaDhuTThiyaMchirANhArujAlaoNaddhasaMpiNaddhaM maTTiyabhaMDaMvadubbalaM asuisaMkiliTuManiTThaviyasavva kAlasaMThappiyaM jarAkuNimajajjaragharaM va saDaNapaDaNaviddhaMsaNadhammaM puTviM vA pacchA vA avassavippajahiyavvaM bhvissi| se kesa NaM jANati ? ammatAo! ke pubviM taM ceva jAva pavvaittae / tae NaM taM jamAliM Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 khattiyakumAraM ammApiyaro evaM vayAsI-imAoyate jAyA! vipulakulabAliyAo sarittayAo sarivvayAo sarisalAvannarUvajovvaNaguNovaveyAo sarirasaehiMtoakulehitoANiyalliyAo kalAkusalasavvakAlalAliyasuhociyAo maddavaguNajuttaniuNaviNaovayArapaMDiyaviyakkhaNAo maMjulamiyamahurabhaNiyavihasiyavippekkhiyagativisAlaciTThiyavisAradAo avikalakulasIlasAliNIo visuddhakulavaMsasaMtANataMtuvaddhaNappaga(bbhu) bbhavappabhAviNIomaNANukUlahiyaicchiyAo aTTha tujjha guNavallahAo uttamAo niccaM bhAvANuttarasavvaMgasuMdarIo bhaariyaao| -taMbhuMjAhi tAva jAyA! etAhiM saddhiM viule mANussae kAmabhoge, tao pacchA bhuttabhogI visayavigayavocchinnakouhalle amhehiM kaalgehiNjaavpvvihisi|tennNsejmaaliikhttiykumaare ammApiyaro evaM vayAsI tahAviNaM taM amma! tAo ! jannaM tujhe mama evaM vayaha imAote jAyA vipulakulajAvapavvaihisi, evaM khalu amma ! tAo ! mANussayakAmabhogA asuI asAsayA vaMtAsavA pittAsavA khelAsavAsukkAsavAsoNiyAsavA uccArapAsavaNakhelasiMghANagavaMtapittapUyasukkasoNiyasamubhavA amaNunnadurUvamuttapUiyapurIsapunnA mayagaMdhussAsaasubhanissAsAuvveyaNagAbIbhatthA appakAliyA lahUsagA kalamalAhiyA zadukakhabahujaNasAhAraNA parikilesakicchadukkhasajjhA abuhajananiseviyA sadA sAhugaraNijjA anaMtasaMsAravaddhaNA kaDugaphalavivAgA cuDalivva amuccamA NadukkhANubaMdhiNo siddhigamaNavigghA, se kesa NaM jANati ammatAo ! ke puTviM gamaNayAe ke paccha gamaNayAe ?, taM icchAmiNaM ammatAo! jAva pvvitte| tae NaM taM jamAliM khattiyakumAraM ammApiyaro evaM vayAsI-ime ya te jAyA ! ajayapajjayapiupajjayAgae bahu hiranne ya suvanne ya kase yadUse yaviulaghaNakaNagajAvasaMtasAra-sAvaeje alAhi jAva AsattamAo kulavaMsAo pakAmaMdAuM pakAmaM bhottuMpakAmaM paribhAeuMtaM anuhohi tAva jAyA ! viulemANussae iDDisakkArasamudae, tao pacchA hUyakallANe vaDDiyakulataMtu jAva pavvaihisi / taeNaM se jamAlI khattiyakumAre ammApiyaro evaM vayAsI tahAviNaM taM ammatAo! jannaM tujhe mamaM eve vadaha-imaMcate jAyA! ajagapaJjagajAvapavvaihisi, evaM khalu ammatAo ! hiranne ya suvanne ya jAva sAvaejje aggisAhie corasAhie rAyasAhie maccusAhie dAiyasAhie aggisAmanne jAva dAiyasAmane aghuve anitie asAsae pubbiM vA pacchA vA avassavippajahiyavve bhavissai, se kesa NaMjANai taM ceva jAva pvvitte| taeNaM taMjamAliM khattiyakumAraM ammatAo jAhe no saMcAenti visayAnulomAhiM bahUhiM AghavamAhi ya pannavaNAhi ya sannavaNAhi ya vinavaNAhiya Aghavettae vA pannavettae vA sannavettae vA vinavettaevA tAhevisayapaDikUlAhiM saMjamabhayuvveyaNakarAhiM pannavaNAhiM panavemANA evaMvayAsI evaMkhalujAyA! niggaMthe pAvayaNe sacce anuttare kevalejahAAvassaejAvasavvadukkhANamaMtaM kareMti ahIva egaMtadiTThIe khuro iva egaMtadhArAe lohamayA javA cAveyavvA vAluyAkavale iva nissAe gaMgA vA mahAnadI paDisoyagamaNayAe mahAsamudde vA bhuyAhiM duttaro tikkhaM kamiyavvaM garuyaMlaMbeyavvaMasidhAragaMvataMcariyavvaM, nokhalu kappaijAyA! samaNANaMniggaMthANaMahAkammietti Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/33/464 vA uddesaei vA missajAei vA ajhoyaraei vA pUivai vA kIei vA pAmiccei vA acchenjei vA ani saTTei vA abhihaDei vA kaMtArabhattei vA dubhikkhabhattei vA gilANabhattei vA vadaliyAbhattei vA pAhuNagabhattei vA sejjAyarapiMDei vA rAyapiMDei vAmUlabhoyaNei vA kaMdabhoyaNeivA phalabhoyaNei vA bIyabhoyaNei vA hariyabhoyaNei vA bhuttae vA pAyae vaa| tumaMcaNaMjAyA! suhasamucieno cevaNaMdusamucite nAlaM sIyaM nAlaM uNhaM nAlaMkhuhA nAlaM pipAsA nAlaMcorA nAlaM vAlA nAlaMdaMsA nAlaMmasayA nAlaM vAiyapittiyaseMbhiyasanivAie vivihe rogAyaMke parIsahovasagge udinne ahiyAsettae, taM no khalu jAyA! amhe icchAmo tujhaM khaNamavi vippaogaMtaM acchAhi tAva jAyA! jAva tAvaamhe jIvAmo, tao pacchA amhehiMjAva pavvaihisi taeNaM se jamAlI khattiyakumAre ammApiyaro evaM vayAsI tahAviNaMtaM amma! tAo jannaM tujhe mamaM evaM vayaha-evaM khalu jAyA! niggaMthe pAvayaNe sacce anuttare kevale taM ceva jAva pavvaihisi, evaM khalu ammatAo! niggaMthe pAvayaNe kIvANaM kAyarANaM kApurisANaM ihalogapaDibaddhANaM paralogaparaMmuhANaM visayatisiyANaM duraNucare pAgayajaNassa, dhIrassa nicchiyassa vavasiyassa no khalu etthaM kiMcivi dukkara karaNayAe, taM icchAmiNaM amma! tAo! tujjhehiM abbhuNunAe samANe samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva pvvitte| taeNaMjamAliM khattiyakumAraMammApiyarojAhe no saMcAeMti visayAnulomAhi ya visayapaDikUlAhi ya bahUhi ya AghavaNAhi ya pannavaNAhi ya 4 Aghavettae vA jAva vinavettae vA he akAmae ceva jamAlissa khattiyakumArassa nikhamaNaM aNumannitthA // vR. 'saddahAmi'tti zraddadhe sAmAnyataH pattiyAmi'tti upapattibhi pratyemi prItiviSayaM vA karomi roemi'tti cikIrSAmi abbhuTTemi'ttiabhyuttiSThAmi evameyaM ti upalabhyamAnaprakAravat 'tahameyaMti AptavacanAvagatapUrvAbhimataprakAravat 'avitahameyaMtipUrvamabhiHmataprakArayuktamapi sadanyadA vigatAbhimataprakAramapi kiJcitsyAdataucyate-'avitathametat nakAlAntare'pi vigtaabhimtprkaarmiti| ___ 'amma! tAo'ttiheamba! he mAtarityarthaH hetAta! he-pitarityarthaH 'nisaMtettinizamitaH zruta ityarthaH 'icchie'tti iSTa : paDicchie'ttipunaH punariSTaH bhAvato vA pratipannaH 'abhiruie'tti svAdubhAvamivopagataH 'dhanne'si'tti dhanaM labdhA 'asi' bhavasi jAya'tti he putra! kRtlkssnnH|| 'anidvaM'ti AvAJchitAm 'akaMta'ti akamanIyAm 'appiyaMti aprItikarIm 'aNumannaM tina manasA jJAyate sundaratayetyamanojJA tAm 'amaNAmati na manasA amyate-gamyate punaH punaH saMsmaraNenetyamanojJAtAM 'seyAgayaromakUvapagalaMtavilINagattA' svedAnAgatena romakUpebhyaH pragalanti-kSaranti vilInAni ca-klinnAni gAtrANi yasyAH sA tathA 'sogabharapaveviyaMgamaMgI' zokabhareNa pravepitaM-prakampitamaGgamaGgaM yasyAH sA tathA 'nitteyA' nirvIryA 'dInavimaNavayaNA' dInasyeva vimanasa iva vadanaM yasyAH sA tathA takkhaNaoluggaduvbalasarIralAvannasunnanicchAya'tti tatkSaNameva-pravrajAmItivacanazravaNakSaNa eva avarUgNaM-mlAnaM durbalaM ca zarIraM yasyAH sA tathA, lAvaNyena zUnyA lAvaNyaMzUn, nizchAyAniSprabhA, tataH padatrayasya krmdhaaryH| Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 - zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 'gayasirIya'ttinizobhA pasiDhilabhUsaNapaDatakhunniyasaMcunniyadhavalavalayapabmaTThauttarijA' prazithilAni bhUSaNAni durbalatvAdyasyAH sA tathApatanti-kRzIbhUtabAhutvAdvigalanti khunniya'tti bhUmipatanAt pradezAntareSu namitAni saMcUrNitAnica-bhagnAni kAniciddhavalayavalayAni-tathAvighakaTakAni yasyAH sA tathA, prabhRSTaM vyAkulatvAduttarIyaM-vasanavizeSo yasyAH sA tathA, tataH padatrayasya karmadhArayaH, 'mucchAvasaNaTTaceyagarui'tti mUvizAnnaSTe cetasi gurcI-alaghuzarIrA yA sA tathA 'sukulamAlA vA vikIrNA kezA hastau ca yasyAH sA tathA / ' 'parasuniyattavva caMpagalaya'tti parazucchinneva campakalatA 'nivvattamahe vva iMdaliTTha'tti nivRttotsavevendrayaSTi: vimukkasaMghibaMdhaNa'ttizlathIkRtasandhibandhanA 'sasaMbhabhoyattiyAe turiyaMkaMcaNabhiMgAramuhaviNiggayasIyalajalavimaladhAraparisiMcamANanivvaviyagAyalaTThitti sasambhramaM vyAkulacittatayA apavartayati-kSipati yA sA tathA tayA sasambhramApavarttikayA ceTyeti gamye tvaritaM-zIghraM kAJcanabhRGgAramukhavinirgatAyA zItajalavimaladhArA tayApariSicyamAnA nirvApitAsvasthIkRtA gAtrayaSTiryasyAH sA tthaa| athavA sasambhramApavartitayA-sasambhramakSiptayA kAJcanabhRGgAramukhavinirgatazItalajalavimaladhArayetyevaMvyAkhyeyaM, luptatRtIyaikavacanadarzanAt, 'ukkhevagatAliyaMTavIyaNagajaNiyavAeNaM ti utkSepakovaMzalAdimayo muSTigrAhyadaNDamadhyabhAgaH tAlavRntaM-tAlAbhidhAnavRkSapatravRntaM tatpatracchoTa ityarthaH tadAkAraM vA carmamayaM vIjanakaMtu-vaMzAdimayamevAntagrAhyadaNDa etairjanito yo vAtaH sa tathA tena 'saphusieNaM'sodakabindunA 'royamANI' azruvimocanAt 'kaMdamANI' mahAdhvanikaraNAt 'soyamANI' manasA zocanAt 'vilavamANI' ArtavacanakaraNAt / ___'iTTe'ityAdi pUrvavat 'thejettisthairyaguNayogAtsthairya vesAsie'tti vizvAsasthAnaM 'saMmae'tti saMmatastatkRtakAryANAM saMmatatvAt 'bahumae'tti bahumataH-bahuSvapi kAryeSu bahuvA-analpatayA'stokatayAmatobahumataH 'anumae'tti kAryavyAghAtasya pazcAdapimato'numataH 'bhaMDakaraNDagasamANe' bhANDaM-AbharaNaM karaNDakaH-tadbhAjanaM tatsamAnastasyAdeyatvAt 'rayaNe'tti ratnaM manuSyajAtAvutkRSTatvAt rajano vA rajaka ityarthaH 'rayaNabhUe'tti cintAratnAdivikalpaH 'jIviUsavie'tti jIvitamutsUte-prasUta iti jIvitotsavaH sa eva jIvitotsavikaH jIvitaviSaye vA utsavo-mahaH sa iva yaH sa jIvitotsavikaH jIvitocchasika iti pAThAntaraM 'hiyayANaMdijaNaNe' manaHsamRddhikArakaH 'uMbare tyAdi, udambarapuSpaMhyalabhyaM bhavatyatastenopamAnaM 'savaNayAetti zravaNatAyai zrotumityarthaH / "kimaMgapuNa'ttikiMpunaH aMgetyAmantraNe acchAhitAvajAyA!jAvatAva amhejIvAmo'tti, ityatrA''svatAvad hetA! yAvadvayaMjIvAmaityaitAvataiva vivakSitasiddhauyatpunastAvacchabdasyoccAraNaM tadbhASAmAtrameveti 'vaDDiyakulavaMsataMtukajammi nirayavakkhe'tti 'vaDDiya'tti saptamyekavacanalopadarzanAdvarddhite-putrapautrAdibhivRddhimupanIte kularUpo vaMzo na veNurUpaH kulavaMzaH-santAnaH sa eva tanturdIghatvasAdhAta kulavaMzatantuH sa eva kArya-kRtyaM kulavaMzatantukAryaM tatra, athavA varddhitazabdaH karmadhArayeNa sambandhanIyastatrasati niravakAGkSaH nirapekSaH san sakalaprayojanAnAm 'tahAviNaMta'titathaiva nAnyathetyarthaH yaduktaM amhehiM kAlagaehiM pavvaihisi' tadAzrityA Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33/464 sAvAha - 'evaM khalu' ityAdi, evaM vakSyamANena nyAyena 'anegajAijarAmaraNarogasAriramANasaekAmadukkhaveyaNavasaNasaovaddavAbhibhUe' tti anekAni yAni jAtijarAmaraNarogarUpANi zArIrANi mAnasikAni ca prakAmaM-atyarthaM duHkhAni tAni tathA teSAM yadvedanaM, vyasanAnAM ca - cauryadyUtAdInAM yAni zatAni upadravAzca - rAjacauryAdikRtAstairabhibhUto ya sa tathA, ata eva 'adhuve 'tti na dhruvaH-sUryodayavanna pratiniyatakAle'vazyambhAvI 'aNitie' tti itizabdo niyatarUpopadarzanaparaH tatazcana vidyata iti yatrAsAvanitikaH - avidyamAnaniyatasvarUpa ityarthaH, IzvarAderapi dAridyAdibhAvAt, 'asAsae'tti kSaNanazvaratvAt, azAzvatatvamevopamAnairdarzayannAha - 'saMjJe' tyAdi, kimuktaM bhavati ? ityAha 'anicce'tti athavA prAg jIvitApekSayA'nityatvamuktamatha zarIrasvarUpApekSayA tadAha 'anicce' 'saDaNapaDaNaviddhaMsaNadhamme' ttizaTanaM kuSThAdinA'GgulyAdeH patanaM bAhvAdeH khaDgacchedAdinA vidhvaMsanaM-kSayaH eta eva dharmA yasya sa tathA 'puvviM vitti vivakSitakAlAtpUrvaM vA 'pacchA vi' tti vivakSitakAlAtpazcAdvA 'avassavippajahiyavve'tti avazyaM 'viprajahAtavyaH' tyAjyaH 'je kesaNaM jANai 'tti atha ko'sau jAnAtyasmAkaM, na ko'pItyartha, 'kepuvviM gamaNayAe 'tti kaH pUrvaM pitroH putrasya vA'nyatogamanAya paraloka utsahate kaH pazcAdgamanAya tatraivotsahate, kaH pUrvaM ko vA pazcAnpriyata ityarthaH / 'pavisiharUvaM' tti praviziSTarUpaM 'lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM' lakSaNam 'asthiSvarthaH sukhaM mAMse, tvaci bhogAH striyo'kSiSu / gatau yAnaM svare cAjJA, sarvaM sattve pratiSThitam // 1 // " ityAdi, vyaJjanaM-maSatilakAdikaM tayoryo guNaH - prazastatvaM tenopapetaM saGgataM yattattathA 'uttamabalavIriyasattajuttaM' uttamairbalavIryasattvairyuktaM yattattathA, tatra balaM - zArIraH prANo vIryaM - mAso'vaSTambhaH sattvaM - cittavizeSa eva yadAha - "sattvamavaiklavyakaramadhyavasAnakaraM ca athavA uttamayorbalavIryayoryatsatvaM-sattA tena yuktaM yattatthA 'sasohaggaguNasamUsiyaM tti samaubhAgyaM guNasamucchritaM cetyarthaH 'abhijAyamahakkhamaM'ti abhijAtaM - kulInaM mahatI kSamA yatra tattathA, tataH karmmadhArayaH, athavA'bhijAtAnAM madhye mahat-pUjyaM kSamaM - samarthaM ca yattattathA, 'niruvahayaudattalaTThapaMciMdiyapaDuM ti nirupahatAni - avidyamAnavAtAdyupaghAtAni udAttAni - uttamavarNAdiguNAni ata eva laSTAnimanoharANi paJcApIndriyANi paTUni ca - svaviSayagrahaNadakSANi yatra tattathA 'vivihavAhisayasaMnikeyaM'ti iha saMniketaM -sthAnam 'aTThiyakaTTuTThiyaM' ti asthikAnyeva kASThAni kAThinyasAdharmyAtatabhyo yadutthitaM tattathA / - 'chirANhArujAlaoNaddhasaMpiNaddhaM' ti zirA - nADyaH NhAru' tti snAyavastAsAM yajjAlaMsamUhastenopaddhaM saMpinaddhaM-atyarthaM veSTitaM yattattathA 'asuikiliTThe 'ti azucinA - amedhyena saGakliSTaM - duSTaM yattattathA 'aniTThaviyasavvakAlasaMThappayaM' ti aniSThApitA-asamApitA sarvakAlaMsadA saMsthApyatA-tatkRtyakaraNaM yasya sa tathA 'jarAkuNimajajjaradharaMva' jarAkuNapazca- jIrNatApradhAnazabojarjaragRhaMca-jIrNagehaM samAhAradvandvAjjarAkuNapajarjaragRhaM, tadevaM kim? ityAha-'saDaNe'tyAdi 'vipule 'tyAdi, vipulakulAzca tA bAlikAzceti vigrahaH kalAkuzalAzca tAH sarvakAla Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 503 zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 lAtikAzceti kalAkuzalasarvakAlalAlitAH tAzcatAH sukhocitAzcetivigraha-, mArdavaguNayukto nipuNo yo vinayopacArastatra paNDitavicakSaNA-atyantavizAradA yAstAstathA tataH karmadhArayaH, 'maMjulamiyamahurabhaNiyavihasiyavippekkhiyagaivilAsaviTThiyavisArayAo' maJjulaM-komalaMzabdataH mitaM-parimitaM madhuraM-akaThoramarthaHto yadbhaNitaM tattathA tacca vihasitaM ca viprekSitaM ca gatizca vilAsazca-netravikAro gativilAso vA-vilasantI gati visthitaMca-viziSTA sthitiritidvandvaH eteSu vizAradA yAstAstathA, 'avikalakulasIlasAliNIo' avikalakulAH-Rddhipa-ripUrNakulAH zIlazAlinyazca-zIlazobhinya iti vigrahaH / _ 'visuddhakulavaMsasaMtANataMtuvaddhaNapagabbhavayabhAviNIo' vizuddhakulavaMza eva santAnatantuH-vistaritantustadvarddhanena-putrotpAdanadvAreNa tavRddhau pragalbhaM-samarthaM yadvayo-yauvanaMtasya bhAvaH-sattA vidyate yAsAMtAstathA visuddhakulavaMsasaMtANataMtuvaddhaNapagabbhubbhavapabhAviNIo'tti pAThAntaraM tatra ca vizuddhakulavaMzasantAnatantuvarddhanA ye pragalbhAH-prakRSTagasteiSAM ya udbhavaHsambhUtistatrayaHprabhAvaH-sAmarthyaM sa yAsAmastitAstathA maNANukUlahiyaicchiyAo' mano'nukUlAzca tA hRdayenepsitAzceti karmadhArayaH 'aTTha tujjha guNavallabhAo'tti guNairvallabhA yAstAstathA 'visayavigayavocchinnakouhalletti, viSayeSu-zabdAdiSu vigata-vyavacchinnam-atyantakSINakautuhalaM yasya sa tthaa|| mANussagA kAmabhogatti, iha kAmabhogagrahaNena tadAdhArabhUtAni strIpuruSazarIrANyabhipretAni, 'uccAre' tyAdi, uccArAdibhyaH samudbhavoyeSAMtetathA 'amaNunadurUvamutta-pUyapurIsapunnA' amanojJAzca te durUpamUtreNa putikapurISeNa ca pUrNAzceti vigrahaH-, iha ca dUrUpaM-virUpaM pUtikaMca-kuthitaM, 'mayagaMdhussAsaasubhanissAsauvveyaNagA' mRtasyeva gandho yasya sa mRtagandhi sacAsAvucchasa mRtagandhyucchasastenAzubhanizvAsena codvegajanakAudvegakANo janasya yete tathA ucchvAsazca-mukhAdinA vAyugrahaNaM nizvAsastu-tannirgamaH 'vIbhaccha'tti jugupsotpAdakAH 'lahussaga'tti laghusvakAH-laghusvabhAvAH 'kalamalAhivAsadukkhabahujaNasAhAraNA' kalamalasyazarIrasatkAzubhadravyavizeSasyAdhivAsena-avasthAnenaduHkhA-dukharUpAyaye tetathA tathA bahujanAnAM sAdhAraNA bhogyatvena ye te tathA, tataH karmadhArayaH / _ 'parikilesakicchadukkhasajjhA' pariklezena-mahAmAnasAyAsena kRcchraduHkhena cagADhazarIrAyAsena ye sAdhyante-vazIkriyante yete tathA 'kaDugaphalavivAgA' vipAkaH pAko'pi syAdato zeSyate-phalarUpo vipAkaH phalavipAkaH kaTukaH phalavipAko yeSAM te tathA 'cuDalivva'tti pradIptatRNapUlikeva 'amuccamANe'tti iha prathamAvahuvacanalopo dRzyaH / 'imeyatejAyA ! ajayapajjayapiupajjayAgae' idaMcatava putra! Arya-pitAmahaHprAryakaHpituH pitAmahaH pitRprAryakaH-pituH prapitAmahastebhyaH sakAzAdAgataM yattattathA, athavA''ryakaprAryakapitRNAMyaH paryayaH-paryAyaH paripATirityarthaH tenAgataMyattattathA vipuladhaNakaNaga' ihayAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'rayaNamaNimottiyasaMkhasilappavAlarattarayaNamAie'tti tatra 'vipuladhaNe'ti pracuraM gavAdi 'kaNaga'tti dAnyaM 'rayaNa'ttikatanAdIni maNi tti candrakAntAdyAH mauktikAni saGghAzca Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33 /464 pratItAH 'sIlappavAla' tti vidrumANi 'rattarayaNa' tti padmarAgAstAnyAdiryasta tattathA 'saMtasArasAvaeje' tti 'saMta' tti vidyamAnaM svAyattamityarthaH 'sAra' tti pradhAnaM 'sAvaeja' tti svApateyaM dravyaM, tataH karmadhArayaH, kimbhUtaM tat ? ityAha 'alAhi'tti alaM-paryAptaM bhavati 'yAva'tti yatparimANam 'AsattamAo kulavaMsAo' tti AsaptamAt kulavaMzyAt-kulalakSaNavaMze bhavaH kulavaMzyastasmAt, saptamaM puruSaM yAvadityarthaH 'pakAmaM dAu'nti atyarthaM dInAdibhyo dAtum, evaM bhoktuM svayaM bhogena 'paribhAeuM' ti paribhAjayituM dAyAdAdInAM, prakAmadAnAdiSu yAvat svApateyamalaM tAvadastIti hRdayam 'aggisAhie' ityAdi, agnyAdeH sAdhAraNamityarthaH 'dAiyasAhie' tti dAyAdAH putrAdayaH etadeva dravyasyAtipAravazyapratipAdanArthaM paryAyAntareNAha - ' aggisAmanne' ityAdi, 'visayANulomAhiM' ti viSayANAM - zabdAdInAmanulobhAH - teSu pravRttijanakatvenAnukUlA viSayAnulomAstAbhiH 'AghavaNAhi ya'tti AkhyApanAbhi-sAmAnyato bhaNanaiH 'pannavaNAhiya'tti prajJApanAbhizca - vizeSakathanaiH 'sannavaNAhi ya'tti saJjJApanAbhiHzca- sambodhanAbhiH 'vinnavaNAhiya'tti vijJApanAbhizca - vijJaptikAbhi sapraNayaprArthaH naiH, cakArAH samuccayArthAH, 'Aghavittaeva 'tti AkhyAtum, evamanyAnyapi pUrvapadeSu krameNottarANi yojanIyAni, 'visayapaDikUlAhiM ti viSayANAM pratikUlAH- tatparibhoganiSedhakatvena pratilobhAyAstAstathA tAbhiH 'saMjamabhauvveyaNakarIhiM' ti saMyamAdbhayaM bhIti udvejanaM ca-calanaM kurvantItyevaMzIlA yAstAstathA tAbhiH / 'sacce' tti sadbhyo hitatvAt 'anuttare'tti avidyamAnapradhAnataram, anyadapi tathAvidhaM bhaviSyatItyAha- 'kevala 'tti kevalaM advitIyaM 'jahAvassae' tta evaM cedaM tatra sUtraM - 'paDipunne' apavargaprApakaguNairbhRtaM 'neyAue' nAyakaM mokSagamakamityarthaH naiyAyikaM vA nyAyAnapetatvAt 'saMsuddhe' sAmastyena zuddhaM 'sallagattaNe' mAyAdizalyakarttanaM 'siddhimagge' hitArthaH prAptyupAyaH 'muttimagge' ahitavicyuterupAyaH nijjANamagge' siddhikSetragamanopAyaH, 'nivvANamagge' sakalakarmavirahajasukhopAyaH 'avitahe' kAlAntare'pyanapagatatathAvidhAbhimataprakAram 'avisaMdhi' pravAheNAvyavacchinnaM 'savvadukkhappahINamagge' sakalAzarmakSayopAyaH 'etthaM ThiyA jIvA sijjhati bujjhaMti muccaMti parinivvAyaMti'tti --- 'ahIvegaMtadiDIe' aheriva eko'nto nizcayo yasyAH sA (ekAntA sA) dRSTi:buddhiryasmin nirgranthapravacane cAritrapAlanaM prati tadekAntadRSTikam, ahipakSe AmiSagrahaNaikatAnatAlakSaNA ekAntA-ekanizcayA dRSTi-g yasya sa ekAntaSTikaH 'khuro iva egaMtadhArAe' tti ekAntA-utsargalakSaNaikavibhAgAzrayA dhAreva dhArA-kriyA yatra tattathA, 'lohamaye' tyAdi, lohamayA yavA iva carvayitavyAH, nairgranthaM pravacanaM duSkaramiti hRdayaM, 'vAluye'tyAdi, vAlukAkavala iva nirAsvAdaM vaiSayikasukhAsvAdanApekSayA, pravacanamiti, 'gaMge' tyAdi, gaGgA vA - gaGgeva mahAnadI pratizrotasA gamanaM pratizrotogamanaM tadbhAvastatthA tayA, pratizrotogamanena gaGgeva dustaraM pravacanamiti bhAvaH, evaM samudropamaM pravacanamapi, tikkhaM kamiyavvaM 'ti yadetat pravacanaM tattIkSNaM khaGgAdi kramitavyaM, yathA hi khaGgAdi kramitamazakyamevamazakyaM pravacanamanupAlayitumitibhAvaH 'garuyaM laMbeyavvaM 'ti Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 505 'gurukaM mahAzilAdikaM lambayitavyam' avalambanIyaMrajvAdinibaddha hastAdinAdharaNIyaMpravacanaM, gurukalambanamiva duSkaraM taditi bhAvaH, 'asI'tyAdi, aserdhArA yasmin vrate AkramaNIyatayA tadasidhArAkaM vrataM' niyamaH 'caritavyam' AsevitavyaM, yadetatpravacanAnupAlanaMtadbahuduSkaramityarthaH atha kasmAdetasya duSkaratvam? atrocyate 'no'ityAdi, AdhAkarmikamiti, etadvA ajjhoyaraeivA' adhyavapUraka iti vA, tallakSaNaMcedaM svArthaM mUlAdrahaNe kRte sAdhvAdyarthaHmadhikatarakaNakSepaNamiti 'kaMtArabhatteiva'tti kAntAraM araNyaM tatra yadbhikSukA) saMskriyate tatkAntArabhaktam, ekamanyAnyapi, "bhottae vatti bhoktuM pAyaeva'ttipAtuMvA 'nAlaM' nasamarthaH zItAdyadhisoDhumiti yogaH, ihacaklacaprAkRtatvena dvitIyArtheprathamA dRzyA, 'vAla'ttivyAlAnzvApadabhujagalakSaNAn 'rogAyaMkettiiha rogAH kuSThAdayaH AtaGkA-AzughAtinaHsUlAdayaH 'kIvANaM'timandasaMhananAnAM 'kAyarANaM ticittAvaSTambhavarjitAnAm ata eva 'kApurisANaM'ti, pUrvoktamevArthaHmanvayavyatirekAbhyAM punarAha_ 'duranu'ityAdi, 'duranucaraM' duHkhAsevyaMpravacanamitiprakRtaM dhIrassa'ttisAhasikasyatasyApi 'nizcitasya' karttavyamevedamitikRtanizcayasya tasyApi 'vyasthitasya' upAyapravRttasya 'etthaM ti pravacane loke vA, duSkaratvaM ca jJAnopadezApekSayA' syAdata Aha-'karaNatayA' karaNena saMyamasya anuSThAnenetyarthaH / / mU. (465) tae NaM tassa jamAlissa khattiyakumArassa piyA koDuMbiyapurise saddAvei saddAvettA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA! khattiyakuMDaggAmaM nagaraM sabbhitarabAhiriyaM AsiyasaMmajiovalitaMjahA uvavAiejAva paJcappiNaMti, taeNaM se jamAlissa khattiyakumArassa piyA docaMpi koDuMbiyapurise saddAvei saddAvaittA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA! jamAlissa khattiyakumArassa mahatthaM mahagdhaM maharihaM vipulaM nikkhamaNAbhiseyaM uvaTTaveha, tae NaM te koDubiyapurisA taheva jAva pccppinnNti| taeNataMjamAliM khattiyakumAraM aMmmApiyaro sIhAsaNavaraMsi puratyAbhimuhaM nisIyAti nisIyAvettA aTThasaeNaM sovaniyANaMkalasANaMevaMjahA rAyappaseNaijejAva aTThasaeNaMbhomejANaM kalasANaMsaviTTIejAvaraveNaMmahayA mahayA nikhamaNAbhisegeNaM abhisiMcai nikkhamaNAbhisegeNaM abhisiMcittA karayala jAvajaeNaM vijaeNaM vaddhAventi, jaeNaM vijaeNaM vaddhAvettA evaM vayAsI bhaNajAyA! kiM demo! kiM payacchAmo? kiNA vA te aTTho?, taeNaMsejamAlI khattiyakumAre ammApiyaro evaM vayAsI icchAmiNaM amma! tAo ! kuttiyAvaNAo rayaharaNaM ca paDiggahaM ca ANiuM kAsavagaMca sadAviuM, taeNaM se jamAlissa khattiyakumArassa piyA koDubiyapurise saddAvei saddAvettA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppie ! sirigharAo tini sayasahassAiM gahAya dohi sayasahassehiM kuttiyAvaNAo rayaharaNaM ca paDiggahaM ca ANeha sayasahasseNaM kAsavagaM ca saddAveha, tae NaM te koDuMbiyapurisA jamAlissa khattiyakumArassa piuNA evaM vuttA samANA haTTatuTThA karayala jAva Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9//33/465 paDisuNettA khippAmeva siridharAo tinni sayasahassAiM taheva jAva kAsavagaM saddAveMti / tae NaM se kAsavae jamAlissa khattiyakumArassa piuNA koDuMbiyapurisehiM saGghAvie samANe haTTe tuTTe hAe kayabalikamme jAva sarIre jeNeva jamAlissa khattiyakumArassa piyA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA karayala0 jamAlissa khattiyakumArassa piyaraM jaeNaM vijaeNaM vaddhAvei jaeNaM vijaeNaM vaddhAvittA evaM vayAsI 506 saMdisaMtu NaM devANuppiyA ! jaM mae karaNijaM / taNaM se jamAlissa khattiyakumArassa piyA taM kAsavagaM evaM vayAsI tumaM devANuppiyA! jamAlissa khattiyakumArassa pareNaM jatteNaM cauraMgulavajje nikkhamaNapayoge aggakese paDikappehi taNaM se kAsave jamAlissa khattiyakumArassa piuNA evaM vRtta samANe haTThatuTTe karayala jAva evaM sAmI ! tahattANAe vinaeNaM vayaNaM paDisuNei 2 ttA surabhiNA gaMdodaeNaM hatthapAde pakkhAlei surabhiNA 2 suddhAe aTThapaDalAe pottIe muhaM baMdhai muhaM baMdhittA jamAlissa khattiyakumArassa pareNaM jatteNaM cauraMgulavajje nikkhamaNapayoge aggakese kappai / tae NaM sA jamAlassa khattiyakumArassa mAyA haMsalakkhaNeNaM paDasADaeNaM aggakese paDicchai aggakese paDicchittA surabhiNA gaMdhodaeNaM pakhAlei surabhiNA gaMdhodaeNaM pakkhAlettA aggehiM varehiM gaMdhehiM mallehiM aceti 2 suddhavattheNaM baMdhei suddhavattheNaM baMdhittA rayaNakaraMDagaMsi pakkhivati 2 hAravAridhArAsiMduvAra chinnamuttAvalippagAsAiM suyaviyogadUsahAiM aMsUiM viNimmuyamANI 2 evaM vayAsI esaNaM amhaM jamAlissa khattiyakumArassa bahUsu tihIsu ya pavvaNIsu ya ussavesu ya jannesu ya chaNesu ya apacchime darisaNe bhavissatItikaTTu osIsamagUle Thaveti, tae NaM tassa jamAlissa khattiyakumArassa ammApiyaro doccaMpi uttarAvakkamaNaM sIhAsaNaM rayAveti 2 doccaMpi jamAlissa khattiyakumArassa sIyApIyaehiM kalasehiM nANheti sIyApIyaehiM kalasehiM nANhettA pamhasukumAlAe surabhie gaMdhakAsAie gAyAiM lUheti surabhie gaMdhakAsAie gAyAiM lUhettA saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAiM anuliMpanti gAyAiM anuliMpittA nAsAnissAsavAyavojjhaM cakkhuharaM vannapharisajuttaM hayalAlApelavAtiregaM dhavalaM kaNagakhaciyaMtakammaM maharihaM haMsalakkhaNapaDasADagaM parihiMti 2 hAraM piNaddheti 2 addhahAraM piNaddheta 2 evaM jahA sUriyAbhassa alaMkAro taheva jAva cittaM rayaNasaMkaDukkaDaM mauDaM piNaddhaMti, kiM bahuNA ?, gaMthimaveDhimapUrimasaMghAtimeNaM cauvviheNaM malleNaM kapparukkhagaM piva alaMkiyavibhUsiyaM kareti / taNaM se jamAlissa khattiyakumArassa piyA koDuMbiyapurise saddAvei saddAvettA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA ! anegakhaMbhasayasannividvaM lIlaTThiyasAlabhaMjiyAgaM jahA rAyappaseNaijje vimANavannao jAva maNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhittaM purisasahassavAhaNIyaM sIyaM uvaTThaveha uvaTThavettA mama eyamANattiyaM paJcappiNaha, tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva paJcappiNaMti taNaM se jamAlI khattiyakumAre kesAlaMkAreNaM vatthAlaM kAreNaM mallAlaMkAreNaM AbharaNAlaMkAreNaM cavviNaM alaMkAreNaM alaMkArie samANe paDipunnAlaMkAre sIhAsaNAo abbhuTThei sIhAsaNAo Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 507 zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 abbhuDhettA sIyaM aNuppadAhiNIkaremANe sIyaM durUhai 2 sIhAsaNavaraMsi puratyAbhimuhe sannisanne taeNaM tassajamAlisa khattiyakumArassamAyANhAyA kayabali jAva sarIrA haMsalakkhaNaM paDasADagaMgahAyasIyaM aNuppadAhiNIkaremANI sIyaMdurUhaisIyaMdurUhittAjamAlisa khattiyakumArassa dAhiNepAsebhaddAsaNavaraMsisaMnisannA, taeNaMtassajamAlissa khattiyakumArassa ammadhAINhAyA jAva sarIrA rayaharaNaM ca paDiggahaM ca gahAya sIyaM aNuppadAhiNI karemANI sIyaM durUhai sIyaM durUhittA jamAlissa khattiyakumArassa vAme pAse bhaddAsaNavaraMsi sNnisnnaa| taeNaM tassa jamAlissa khattiyakumArassa piTThao egA varataruNI siMgArAgAracAruvesA saMgayagaya jAva rUvajovvaNavilAsakaliyA suMdarathaNa himarayayakumudakuMdeMduppagAsaMsakoreMTamalladAmaM dhavalaM AyavattaMgahAya salIlaM uvari dhAremANI 2 ciTThati, taeNaMtassa jamAlissa ubhaopAsiM duve varataruNIo siMgArAgAracArujAvakAliyAo nANAmaNikaNagharayaNavimalamaharihatavaNijjulavicittacittadaMDAocilliyAo saMkhaMkakuMdeMdudagarayaamayamahiyapheNapunapuMjasaMnikAsAo dhavalAo cAmarAo gahAya salIla vIyamANIo vIyamANIo ciTThati tae NaM tassa jamAlissa khattiyakumArassa uttarapuracchimeNaM egA varataruNI siMgArAgArajAva kaliyA setarayayAmayavimalasalilapunna mattagayamahAmuhAkitisamANaM bhiMgAraM gahAya citttthi| taeNaMtassajamAlissa khattiyakumArassa dAhiNapuracchimeNaMegAvarataruNI siMgArAgArajAva kaliyA cittakaNagadaMDaM tAlaveMTaMgahAya ciTThati, taeNaM tassa jamAlissa khattiyakumArassa piyA koDuMbiyapurise saddAveiko02 ttA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! sarisayaM sarittayaM sarivvayaM sarisalAvannarUvajovvaNaguNovaveyaM egAbharaNaM vasaNagahiyaniJjoyaM koDuMbiyavarataruNasahassaM sddaaveh| taeNaM te koDuMbiyapurisA jAva paDisuNettA khippAmeva sarisayaMsarittayaMjAva saddAveti, tae NaM te koDuMbiyapurisA jamAlissa khattiyakumArassa piuNA koDuMbiyapurisehiM sadAviyA samANAhatuTTha0 NhAyAkayabalikammA yakouyamaMgalapAyacchittAegAbharaNavasaNagahiyanijoyA jeNeva jamAlissa khattiyakumArassa piyA teNeva uvAgacchai te02 tA karayalajAva vaddhAvettA evaM vayAsI-saMdisaMtuNaM devANuppiyA! jaM amhehiM krnnijN| -taeNaMsejamAlissa khattiyakumArassapiyAtaMkoDuMbiyavarataruNasahassaMpievaMvadAsItujheNaM devANuppiyA! pahAyA kayabalikammA jAva gahiyaniJjogA jamAlissa khattiyakumArassa sIyaM parivahaha / tae NaM te koDuMbiyapurisA jamAlissa khattiyakumArassa jAva paDisuNettA NhAyA jAva gahiyaniJjogA jamAlissa khattiyakumArassasIyaM privhNti| taeNaM tassa jamAlissa khattiyakumArassa purisasahassavAhiNIM sIyaM durUDhassa samANassa tappaDhamayAe ime aTThamaMgalagA purao ahANupubbIe saMpaTThiyA, taM0-sotthiya sirivacchajAva dappaNA, tadAnaMtaraM ca NaM punnakalasabhiMgAraM jahA uvavAie jAva gagaNatalamaNulihaMtI purao ahAnupuvvIe saMpaTThiyA, evaM jahA uvavAie taheva bhANiyavvaM jAva AloyaM vA karemANA jaya 2 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33 /465 508 saddaM ca pauMjamANA purao ahAnupuvIe saMpaTTiyA / tadAnaMtaraM ca NaM bahave uggA bhogA jahA uvavAie jAva mahApurisavagguraparikkhittA jamAlissa khattiyassa purao ya maggao ya pAsao ya ahAnupuvvIe saMpaTTiyA / tae NaM se jamAlissa khattiyakumArassa piyA NhAyA kayabalikammA jAva vibhUsie hatthikhaMdhavaragae sakoreMTamalladAmeNaM chatteNaM dharijjamANeNaM seyavaracAmarAhiM uddhavvamANe 2 hayagayarahapavarajohakaliyAe cAuraMgiNIe seNAe saddhiM saMparivuDe mahayAbhaDacaDagara jAvaparikkhitte jamAlissa khattiyakumArassa piTThao 2 anugacchai / tae NaM tassa jamAlissa khattiyakumArassa purao mahaM AsA AsavarA ubhao pAsiM nAgA nAgavarA piTThao rahA rahasaMgellI / tae NaM se jamAlI khattiyakumArassa abbhuggayabhiMgAre pariggahiyatAliyaMTe Usaviyasetachatte pavIiyasetacAmaravAlavIyaNIe savviDDIe jAva nAditaraveNaM / tayAnaMtaraM ca NaM bahave laTThiggAhA kuMtaggAhA jAva putthayagAhA jAvavINagAhA, tayAnaMtaraM ca NaM aTThasayaM gayANaM aTThasayaM turayANaM aTThasayaM rahANaM tayAnaMtaraM ca NaM lauDa asikoMtahatthANaM bahUNaM pAyattANINaM purao saMpaTTiyeM, tayAnataraM caNaM bahave rAIsaratalavarajAvasatthavAhappabhiio purao saMpaTThiyA jAva nAditaraveNaM khattiyakuMDaggAmaM nagaraM majjhaMmajjheNaM jeNeva mAhaNakuMDaggAme nayare jeNeva bahusAlae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva pahArettha gamaNAe / tae NaM tassa jamAlisa khattiyakumArassa khattiyakuMDaggANaM nagaraM majjhamajjheNaM niggacchamANassa siMghADagatiyacaukkajAva pahesu bahave atthatthiyA jahA uvavAie jAva abhinaMdatA ya abhitthuNaMtA ya evaM vayAsI - jaya jaya naMdA dhammeNaM jaya jaya naMdA taveNa jaya jaya naMdA ! bhaddaM te abhaggehiM nANadaMsaNacarittamuttamehiM jiNAhi iMdiyAiM jiyaM ca pAlehi samaNadhammaM jiyavigdho'vi ya vasAhi taM deva ! siddhimajjhe nihaNAhi ya rAgadosamalle taveNa dhitidhaNiyabaddhakacche maddAhi aTThakammasattU jhANeNaM uttameNaM sukkeNaM appamatto harAhi yArAhaNapaDAgaM ca dhIra ! telokkaraMgamajjhe pAvaya vitimiramanuttaraM kevalaM ca nANaM gacchaya mokkhaM paraM padaM jiNavarovadiTTeNaM siddhimaggeNaM akuDileNaM haMtA parIsahacamUM abhibhaviya gAmakaMTakovasaggANaM dhammete avigghamatyuttikaTTu abhinaMdaMti ya abhidhuNaMtiya / tae NaM se jamAlI khattiyakumAre nayaNamAlAsahassehiM picchijjramANe 2 evaM jahA uvavAie kUNio jAva niggacchati niggacchittA jeNeva mAhaNakuMDaggAme nayare jeNeva bahusAlae ceie teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA chattAdIe titthagarAtisae pAsai pAsittA purisasahassavAhiNIM sIyaM Thavei 2 purisasahassavAhiNIo sIyAo paccoruhai / tae NaM taM jamAliM khattiyakumAraM ammApiyaro purao kAuM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA evaM vadAsI- evaM khalu bhaMte! jamAlI khattiyakumAre amhaM ege putte iTThe kaMte jAva kimaMga puNa pAsaNayAe se jahAnAmae - uppalei vA paumei vA jAva paumasahassapattai vA paMke jAe jale saMvuDDhe novalippati Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 509 paMkaraeNaM novalippai jalaraeNaM evAmeva jamAlIvi khattiyakumAre kAmehiM jAe bhogehiM saMvuDhe novalippai kAmaraeNaM novalippai bhogaraeNaM novalippai mittanAiniyaga-sayaNasaMbaMdhiparijaNeNaM esa NaM devANuppiyA ! saMsArabhaubvigge bhIe jammaNamaraNeNaM devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaei, taMeyannaM devANuppiyANaM amhe bhikkhaMdalayAmo, paDicchaMtu NaM devANuppiyA! siisbhikkhN| taeNaMsama0 3taMjamAliM khattiyakumAraMevaM vayAsI-ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM tae NaM se jamAlI khattiyakumAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe hadvatuDhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA uttarapuracchimaMdisIbhAgaMavakkamai 2 sayamevaAbharaNamallAlaMkAraM omuyai, tate NaM se jamAlissa khattiyakumArassa mAyA haMsalakkhaNeNaM paDasADaeNaM AbharaNamallAlaMkAraMpaDicchatipaDicchittA hAravArijAva viNimmuyamANA vi02 jamAliM khattiyakumAraM evaM vayAsI-ghaDiyavvaMjAyA! jaiyavvaMjAyA! parikkamiyavvaMjAyA! assiMcaNaM aTeno pamAyetavvaMtikaTTa jamAlissa khattiyakumArassa ammApiyaro samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA jAmeva disaMpAubbhUyA tAmeva disi pddigyaa| taeNaM se jamAlI khattiesayameya paMcamuTThiyaM loyaM kareti 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA evaMjahAusabhadattotaheva pavvaio navaraMpaMcahiM purisasaehiM saddhiM taheva jAva savvaMsAmAiyamAiyAI ekkArasaaMgAiMahijjai sAmAiyamA0 ahijettA bahUhiM cautthachaTTaTThamajAvamAsaddhamAsakhamaNehiM vicittehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe vihri|| vR. 'sabhitarabAhiriyaM'ti sahAbhyantareNa bAhirikayA ca-bahigina yattattathA 'AsiyasammajjiovalittaMti AsiktamudakenasaMmArjitaMpramArjanikAdinA upaliptaMca gomayAdinA yattattathA 'jahA uvavAie'tti evaM caitattatra-'siMghADagatiyacaukkacaccaracaummuhamahApahapahesu AsittasittasuiyasaMmaTTharatyaMtarAvaNavIhiyaM AsiktAni-ISasiktAnisiktAnica-tadanyAnyata eva zucikAni-pavitrANi saMmRSTAni kacavarApanayanena rathyAntarANi-rathyAmadhyAni ApaNavIthayazca-haTTamArgA yatra tattathA 'maMcAimaMcakaliyaM nAnAviharAgabhUsiyajhayapaDAgAipaDAgamaMDiyaM' nAnAvidharAgairucchritairdhvajaiH-cakrasiMhAdilAJchanopetaiH patAkAbhizca-taditarAbhiirati patAkAbhizca-patAkoparivartinIbhirmaNDitaM yattattathA ityAdi 'mahatthaM ti mahAprayojanaM 'mahagdhaM ti mahAmUlyaM 'maharihaM'ti mahAha~-mahApUjyaM mahatAM vA yogyaM 'nikkhamaNAbhiseyaMti niSkramaNA-bhiSekasAmagrIm 'evaM jahA raayppsennijeti| evaM caitattatra-'aTThasaeNaMsuvannamayANaMkalasANaMaTThasaeNaMrUppamayANaMkalasANaM aTThasaeNaM maNimayANaMkalasANaM aTThasaeNaM suvannarUppamayANaMkalasANaMaTThasaeNaMsuvannamaNimayANaMkalasANaM aTThasaeNaM ruppamaNimayANaM kalasANaM aTThasaeNaM suvannaruppamaNimayANaM kalasANaM aTThasaeNaM' 'bhomejANaM timRnmayAnAM savviDDIe'tti sarvvaddharyA-samastachatrAdirAjacihnarUpayA, yAvatkaraNAdidaM zyaM-savvajuIe'sarvadyutyA-AbharaNAdisambandhinyA sarvayukyA vA-uciteSTavastughaTanAlakSaNayA 'savvabaleNaM sarvasainyena 'savvasamudaeNaM paurAdibhI-lanena 'savvAyareNaM' sarvocitakRtyakaraNarUpeNa Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/33/465 'savvavibhUIe' sarvasampadA 'savvavibhUsAe' samastazobhayA 'savvasaMbhameNaM' pramodakRtItsukyena 'savvapupphagaMdhamallAlaMkAreNaM savvatuDiyasaddasaMninAeNa' sarcatUryazabdAnAM mIlane yaH saGgato ninAdo-mahAghoSaH sa tathA tena, alpeSvapi RddhayAdiSu sarvazabdapravRttiddaSTatyata Aha / / ___'mahayA ivIe mahayA juIe mahayA baleNaM mahayA samudaeNaM' 'mahayA varatuDiyajamagasamagappavAieNaM' yamakasamakaM yugapadityarthaH: "saMkhapaNavapaDahabherijhallarikharamuhihuDukkamurayamuiMgaduMduhinigghosanAiya'tti paNavo-bhANDapaTahaH bherI-mahatI DhakkA mahAkAhalA vA jhallarIalpocchrayAmahAmukhAcavinaddhAkharamukhI kAhalAmurajo-mahAmaIlaH mRdaGgo-maIlaH dundubhIDhakkAvizeSa evatataHzaGkhAdInAM nirghoSomahAprayalotpAditaHzabdonAditaMtu-dhvanimAtraMetasyalakSaNo yo ravaH sa tathA ten| "kiM demo'tti kiM dadmo bhavadabhimatebhyaH kiM payacchAmo ti bhavate eva, athavA dadmaH sAmAnyataH prayacchAmaH prakarSeNeti vizeSaH 'kiNA vatti kena vA 'kuttiyAvaNAo'tti kutrikaMsvargamartyapAtAlalakSaNaMbhUtrayaMtatsambhavivastvapi kutrikaMtatsampAdakoya ApaNo-haTTodevAdhiSThitatvenAsau kutrikApaNastasmAt 'kAsavagaM'tinApitaM 'siridharAo'tti bhANDAgArAt aggakese'tti agrabhUtAH kezAagrakezAstAn 'haMsalakkhaNeNaM' zuklena haMsacihnena vA paDasADaeNaM'ti paTarUpaH zATakaH paTazATakaH,zATako hi zaTanakArako'pyucyata ititadvyavacchedArtheH paTagrahaNam, athavA zATako vastramAtraM sa ca pRthalaH paTo'bhidhIyata iti paTazATakaH, 'aggehi'ti AyaiH' pradhAnaiH, etadeva vyAcaSTe-'varehiti 'hAravAridhArasiMduvAracchinnamuttAvalippagAsAItiiha 'siMduvAra'tti vRkSavizeSo nirguNDItI kecit tatkusumAni sinduvArANi tAni ca shuklaaniiti| ... "esaNaM'ti etat, agrakezavastu athavaitaddarzanamiti yogoNamityalaGkAre 'tihIsuya'tti madanatrayodazyAditithiSu 'pavvaNIsuya'ttiparvaNISuca kArttikyAdiSu ussavesuya'tti priyasaGgamAdimaheSu 'jannesuya'ttinAgAdipUjAsu 'chaNesuya'ttiindrotsavAdilakSaNeSu apacchimetti akArasyAmaGgalaparihArArthaHtvAtpazcimdarzanaM bhaviSyati etat kezadarzanamapanItakezAvasthasya jamAlikumArasya yaddarzanaM sarvadarzanapAzcAtyaM tadbhaviSyatIti bhAvaH, athavA na pazcimaM paunaHpunyena jamAlikumArasya darzanametaddarzane bhaviSyatItyarthaH / ___ 'docaMpi'tti dvitIyaM vAraM 'uttarAvakkamaNaM'ti uttarasyAM dizyapakramaNaM-avataraNaM yasmAttaduttarApakramaNam-uttarAbhimukhaM pUrvatupUrvAbhimukhamAsIditi sIyApIyaehiM tirUpyamayaiH suvarNamayaizcetyarthaH "pamhalasukumAlAe'ti pakSmavatyA sukumAlayA cetyarthaH 'gaMdhakAsAie"tti gandhapradhAnayA kaSAyaraktayAzATikayetyarthaH 'nAsAnIsAse'tyAdinAsAnizvAsavAtavAhyamatilaghutvAt cakSuhara-locanAnandadAyakatvAtcarodhakaMvAghanatvAt 'vanapharisajuttaM'tipradhAnavarNasparzamityarthaH hayalAlAyAH sakAzAt pelavaM-mRdu atikereNa-atizayena yattattathA kanakena khacitaM-maNDitaM antayoH-aJcalayoH karma-vAnalakSaNaM yattattathA 'hAra'ti aSTAdazasarika 'piNaddhati'pinahyataH pitarAvitizeSaH 'addhahAraM tinavasarikam 'evaMjahA sUriyAbhassaalaMkAro taheva'tti, scaivm| Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatarka -9, vargaH-, uddezakaH - 33 511 gAvaliM piNaddhaMti evaM muttAvaliM kaNagAvaliM rayaNAvaliM aMgayAI keUrAI kaDagAI tuDiyAI kaDisuttayaM dasamuddayANaMtayaM vacchasuttaM muraviM kaMTamuraviM pAlaMbaM kuMDalAI cUDAmaNi' ti tatraikAvalI-vicitramaNikamayI muktAvalI - kevalamuktAphalamayIkanakAvalI - sauvarNamaNikamayI ratnAvalI-ratnamayI aGgadaM keyUraM ca bAhvAbharaNavizeSaH, etayozca yadyapi nAmakoze ekArthaH toktA tathA'pIhA''kAravizeSAd bhedo'vagantavyaH, kaTakaM - kalAcikAbharaNavizeSaH truTikaM - bAhurakSikA dazamudrikAnantakaM- hastAGgulImudrikAdazakaM vakSaH sUtraM - hRdayAbharaNabhUtasuvarNasaGkalakaM 'vecchAsuttaM 'ti pAThAntaraM tatra vaikakSikAsUtram - uttarAsaGgaparidhAnIyaM saGkalakaM muravImurajAkAramAbharaNaM kaNThamukhI - tadeva kaNThAsannatarAvasthAnaM prAlambaM - jhumbanakaM, vAcanAntare tvayamalaGkAravarNakaH sAkSAllikhita eva dhyata iti, 'rayaNasaMkaDukkaDaM ti ratnasaGkaTaM ca tadutkaTaM ca- utkRSTaM ratnasaGkaTotkaTaM 'gaMthimaveDhimapUrimasaMghAimeNaM' ti iha granthimaM- granthananirvRttaM sUtragrathitamAlAdi veSTimaM - veSTitaniSpannaM puSpalambUsakAdi pUrimaM - yena vaMzazalAkAmayapaJjarakAdi kUrcAdi vA pUryate saGghAtimaM tu yatparasparato nAlasaGghAtanena saGghAtyate 'alaMkiyavibhUsiyaM' ti alaGkRtazcAsau kRtAlaGkAro'ta eva vibhUSitazca - saJjAtavibhUSazcetyalaGkRtavibhUSitastaM / vAcanAntare punaridamadhikaM 'daddaramalayasugaMdhigaMdhiehiM gAyAI bhuMkuMDeti 'tti dRzyate, tatra ca darddaramalayAbhidhAparvatayoH sambandhistadubhdUtacandanAdidravyayajatvena ye sugandhayo gandhikAgandhAvAsAste tathA, anye tvAhuH - darddaraH - cIvarAvanaddhaM kuNDikAdibhAjanamukhaM tena gAlitAstatra pakvA vA ye 'malaya'tti malayodbhavatvena malayajasya - zrIkhaNDasya sambandhinaH sugandhayogandhikAgandhAste tathA tairgAtrANi 'bhukuMDeMti' tti uddhRlayanti / 'anegakhaMbhasayasanniviTTaM'ti anekeSu stambhazateSu sanniviSTA yA sA tathA anekAni vA stambhazatAni saMniviSTAni yasyAM sA tathA tAM 'lIlaTThiyasAlibhaMjiyAgaM' ti lIlAsthitAH zAlibhaJjikAH - putrikAvizeSA yatra sA tathA tAM, vAcanAntare punaridamevaM dRzyate - 'abmuggayasuka - yavairaveiyatoraNavararaiyalIlaThThiyasAlibhaMjiyAgaM 'ti tatra cAbhyudgate - ucchrite sukRtava - javedikAyAH sambandhini toraNavare racitA lIlAsthitA zAlabhaJjikA yasyAM sA tathA tAM 'jahA rAyappaseNaijje vimANavannao'tti evamasyA api vAcya ityarthaH sa cAyam- 'IhAmiyausabhaturaganaramagaravihagavAlakinnararurusarabhacamarakuMjaravaNalayapaumalayabhatticittaM' IhAmRgAdibhibhaktibhi - vicchittamizcitrA - citravatI yA sA tathA tAM, tatra IhAmRgA - vRkAH RSabhAH vRSabhAH vyAlakAH- zvApadA bhujaGgA vA kinnarA-devavizeSAH ruravo - mRgavizeSAH sarabhAH - parAsarAH vanalatA - campakalasrAdikAH padmalatA - mRNAlikAH zeSapadAni pratItAnyeva 'saMbhuggayavairaveDa- yAparigayAbhirAmaM stambheSu udgatA- niviSTA yA vajravedikA tayA parigatA - parikaritA ata evAbhirAmA ca - ramyA yA sA tathA tAM 'vijjAharajamalajuyalajaMtajuttaMpiva' vidyAdharayoryad yamalaM-sama zreNIkaM yugalaM- dvayaM teneva yantreNa-saJcariSNupuruSapratimAdvayarUpeNa yuktA yA sA thA tAm, ArSatvAccaivaMvidhaH samAsaH / 'accIsahassamAliNIyaM' arccisahamAlAH - dIptisahasrANAmAvalyaH santi yasyAM sA tathA, svArthiH kakapratyaye ca arddhiH sahasramAlinIkA tAM, 'rUvagasahassakaliyaM' 'bhisamANaM' dIpyamAnAM Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33 / 465 'bhibbhisamANAM' atyarthaM dIpyamAnAM 'cakkhuloyaNalesaM' cakSu kartRlokane- avalokane sati lizatIvadarzanIyatvAtizayAt zliSyatIva yasyAM sA tathA tAM 'suhaphAsaM sassirIyarUvaM' sazobharUpakAM 'ghaMTAvalicaliyamahuramaNaharasaraM ' ghaNTAvalyAzcalite-calane madhuro manoharazca svaro yasyAM sA tathA tAM 'suhaM kaMtaM darisaNijjaM niuNoviyamisimisaMtamaNirayaNaghaMTiyAjAlaparikkhittaM' nipuNena-zilpinA opitaM - parikarmmitaM 'misimisaMtaM' cikacikAyamAnaM maNiratnAnAM sambandhi yad ghaNTikAjAlaM- kiGkiNIvRndaM tena parikSiptA parikaritA yA sA tathA tAM, vAcanAntare punarayaM varNakaH sAkSAd dhyata eveti / 'kesAlaMkAreNaM' ti kezA evAlaGkAraH kezAlaGkArastena, yadyapi tasya tadAnIM kezAH kalpitA iti kezAlaGkAro na samyak tathA'pi kiyatAmapi sadbhAvAttadbhAva iti, athavA kezAnAmalaGkAraH puSpAdi kezAlaGkArastena, 'vatthAlaMkAreNaM'ti vastralakSaNAlaGkAreNa 'siMgArAgAracAruvesa' tti zrRGgArasya- rasavizeSasyA gAramiva yazcAruzca veSo - nepathyaM yasyAH sA tathA, athavA zrRGgArapradhAna AkArazcAruzca veSo yasyAH sA tathA 'saMgate' tyAdau yAvatkaraNAdevaM dRzyaM - 'saMgayagayahaNiyabhaNiyaciTThiyavilAsasaMlAsasaMlAvullAvaniuNajuttovayArakusala 'tti tatra ca saGgateSu gatAdiSu nipuNA yukteSUpacAreSu kuzalA ca yA sA tathA, iha ca vilAsI netravikAro, yadAha"hAvo mukhavikAraH syAdbhAvazcittasamudbhavaH / vilAso netrajo jJeyo, vibhramo bhrUsamudbhavaH // 1 // " iti - tathA saMlApo -mithobhASA ullApastu kAkuvarNanaM, yadAha"anulApo muhurbhASA, pralApo'narthaH kaM vacaH / kAkvA varNanamullApaH, saMlApo bhASaNaM mithaH // 1 // " iti 'sundarathaNa' ityanena 'suMdarathaNajahaNavayaNakaracaraNaNayaNalAvannarUvajovvaNaguNovaveya'tti sUcitaM, tatra ca sundarA ye stanAdayo'rthAstairupetA yA sA tathA, lAvaNyaM ceha spRhaNIyatA rUpaM-AkRtiryauvanaM-tAruNyaM guNA - mRtusvaratvAdayaH 'himarayayakumuyakuMdeMduppagAsaM' ti himaM ca rajataM ca kumudaM ca kundazcenduzceti dvandvasteSAmiva prakAzo yasya tattathA 'sakoreMTamalladAmaM' ti sakoreNTakAni - koraNTapuSpagucchayuktAni mAlyadAmAni - puSpamAlA yatra tattathA 'naNAmaNikaNagarayaNavimalamaharihatavaNijjaujjalavicittadaMDAo' ti nAnAmaNikanakaratnAnAM vimalasya mahArhasya mahArghasya vA tapanIyasya ca satkAvujvalau vicitrau daNDakau yayoste tathA, athAtra kanakatapanIyayoH ko vizeSaH ? 512 119 11 ucyate, kanakaM pItaM tapanIyaM raktamiti, 'cilliyAo' tti dIpyamAne lIne ityeke 'saMkhaMkakuMdadagarayaamayamahiyapheNapuMjasaMnigAsAo' tti zaGkhAGkakundadakarajasAmamRtasya mathitasya sato yaH phenapuJjastasya ca saMnikAze-sahaze ye te tathA, iha cAGko ratnavizeSa iti, 'cAmarAo tti yadyapi cAmarazabdo napuMsakaliGgo rUDhastathA'pIha strIliGgatayA nirddiSTastathaiva kacidrUDhatvAditi 'mattagayamahAmuhAkiisamANaM' ti mattagajasya yanmahAmukhaM tasya yA''kRti - AkArastayA samAnaM yattattathA 'egAbharaNavasaNagahiyaNijjoya' tti ekaH - ekAdhza AbharaNavasanalakSaNo gRhIto Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 513 zatakaM-9, vargaH:, uddezakaH-33 niryogaH-parikaro yaiste tthaa| 'tappaDhamayAe'tti teSAM vivakSitAnAM madhye prathamatA taprathamatA tayA 'aTThamaMgalaga'tti aSTAvaSTAviti vIpsAyAM dvirvacanaM maGgalakAni-mAGgalyavastUni, anye tvAhuH- aSTasaGkhyAni aSTamaGgalakajJAni vastUni 'jAva dappaNaM'ti iha yAvatkaraNAdidaM zyaM-'naMdiyAvattavaddhamANagamaddAsaNakalasamacchatti tatra varddhamAnakaM-zarAvaM (vasaMpuTaM puruSArUDhapuruSa ityanye svastikapaJcakamityanye prAsAdavizeSamityanye 'jahA uvavAie'tti, anena ca yadupAttaM tadvAcanAntare sAkSAdevAsti, taccedaM / ___'divvA ya chattapaDAgA'divyeva divyApradhAnA chatrasahitA tathA 'sacAmarAdarasaraiyaAloyadarisaNjjA vAuchayavijayavejayaMtI ya Usiya'tti saha cAmarAbhyAM yA sA sacAmarA Adarzo racitoyasyAMsA''darzaracitA AlokaM dRSTagocaraM yAvaddazyate'tyuccatvenayAsA''lokadarzanIyA, tataH karmadhArayaH, 'sacAmarA daMsaNaraiyaAloyadarisaNijjatti pAThAntare tu sacAmareti bhinnapadaM, tathAdarzane-jamAledRSTipathe racitA-vihitA darzanaracitAdarzane vA sati ratidA-sakhapradAdarzanaratidAsAcAsAvAlokadarzanIyA ceti karmadhArayaH, kA'sau ? ityAha-vAtodbhUtA vijayasUcikA vaijayantI-pArzvato laghupatAkikAdvayayuktA patAkAvizeSA vAtodbhUtavijayavaijayantI ucchritA' uccA, kathamiva ? . gagaNatalamaNulihaMtIti gaganatala AkAzatalamanulikhtIvAnulikhantI atyuccatayeti jahA uvavAie'tti anena yatsUcitaM tadidaM-'tayAnaMtara ca NaM veruliyabhisaMtavimaladaMDaM' 'bhisaMta'tti dIpyamAnaM palaMbakoraMTamalladAmovasohiya caMdamaMDalanibhaMsamUsiyaM vimalamAyavattaMpavaraMsIhAsaNaM camaNirayaNapAyapIDhaM' 'sapAuyAjugasamAuttaM' svakIyapAdukAyugasamAyuktaM 'bahukiMkarakammagarapurisapAyattaparikkhittaM' bahavo ye kiGkarAH-pratikarmaprabhoH pRcchAkiraNaH karmakarAzca tadanyathAvidhAste ca te puruSAzceti samAsaH pAdAtaM ca-ptitasamUhaH bahukiGkarAdibhiH parikSiptaM yattattathA 'puraoahAnupubIesaMpaTThiyaM, tayAnaMtaraMcaNaMbahavelahiggAhAkuMtaggAhAcAmaraggAhApAsaggAhA cAvaggAhA potthayaggAhAphalagaggAhApIDhayaggAhAvINaggAhA kUvayaggAhA kutapaH-tailAdibhAjanavizeSaH 'haDappaggAhA' haDappo-drammAdibhAjanaMtAmbUlArthaMpUgaphalAdibhAjanaM vA purao ahAnupubIe sNptttthiyaa'| tayAnaMtaraM ca NaM bahave daMDiNo muMDiNo sihaMDiNo-zikhAdhAriNaH jaTiNo-jaTAdharAH picchiNo-mayUrAdipicchavAhinaH hAsakarA ye hasanti DamarakarA-viDavarakAriNaH davakarAHparihAsakAriNaHcATukarAH-priyavAdinaH kaMdappiyA kAmapradhAnakelikAriNaH kukuiyA-bhANDAH bhANDaprAyA vA vAyaMtAgAyaMtAya nacaMtAya hAsaMtAya bhAsaMtA yasAsiMtAya zikSayantaH 'sAviMtA ya idaM cedaM bhaviSyatItyevaMbhUtavacAMsi zrAvayantaH 'rukhaMtA ya' anyAyaM rakSantaH 'AlokaM ca karemANe' tyAdi tu likhitamevAsti iti, etacca vAcanAntare prAyaH sAkSAddazyata eva, tathedamaparaM ttraivaadhik| ___ 'tayAnaMtaraM ca NaM jacANaM varamallihANANaM caMcucciyalaliyapulayavikkamavilAsiyagaINaM 5733 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33 /465 harimelAmaula malliyacchANaM dhAsagaamilANacamaragaMDaparimaMDiyakaDINaM aTThasayaM varaturagANaM purao ahAnupuvIe saMpaThThiyaM, tayAnaMtaraM ca NaM IsiM daMtANaM IsiM mattANaM IsiM unnayavisAladhavaladaMtANaM kaMcaNakosIpaviTThadaMtovasohiyANaM aTThasayaM gayakalahANaM purao ahAnupuvIe saMpaTThiyaM / tayAnaMtaraM ca NaM sacchattANaM sajjhayANaM saghaMTANaM sapaDAgANaM satoraNavarANaM sakhikhiNIhemajAlaperaMtaparikkhittANaM sanandighosANaM hemavayavittatiNisakaNaganijuttadArugANaM susaMviddhacakkamaMDaladhurANaM kAlAyasasukayanemijaMtakammANaM AinnavaraturagasusaMpauttANaM kusalanaraccheyasArahisusaMpaggahiyANaM sarasabattIsatoNaparimaMDiyANaM sakaMkaDavaDesagANaM sacAvasarapaharaNAvaraNabhariyajuddhasajjANaM aTThasaMya rahANaM purao ahAnupuvvIe saMpaTThiyaM, tayAnaMtaraM ca NaM asisattikoMtatomarasUlalauDAbhiMDimAlaghaNubANasacaM pAyattANIyaM purao ahAnupuvIe saMpaTThiyaM / tayAnaMtaraMca NaM bahave rAIsaratalavarakoDuMbiyamADaMbiyaibmaseThThiseNAvaisatthavAhapabhiio appegaiyA hayagayA appegayA gayagayA appegaiyA rahagayA purao ahAnupuvvIe saMpaTThiya'tti tatra ca 'varamallihANANaM'ti varaM mAlyAdhAnaM - puSpabandhanasthAnaM ziraH kezakalApo yeSAM te varamAlyAdhAnAsteSAm, ikAraH prAkRtaprabhavo 'vAlihANa 'mityAdAviveti, athavA varamallikAvad zuklatvena pravaravicakilakusumavad dhrANaM nAsikA yeSAM te tathA teSAM kvacit 'taramallihAyaNANaM' ti dhzyate tatra cataro - vego balaM, tathA 'mala malla dhAraNe' tatazcata mallI-tarodhArako vegAdidhArako hAyanaHsaMvatsaro varttate yeSAM te taromallihAyanAH - yauvanavanta ityarthaH atasteSAM varaturagANAmitiyogaH 'varamallibhAsaNANaM' ti kvacidRzyate / 514 tatra tu pradhAnamAlyavatAmata eva dIptimatAM cetyarthaH 'caMcucciyalaliyapuliyavikkamavilAsiyagaINaM'ti 'caMcucciyaM' ti prAkRtatvena cacchuritaM - kuTilagamanam, athavA caJcu - zukacaJcustadvadvatayA uccitam - uccatA karaNaM padasyotpATanaM vA (zuka) pAdasyeveti caJcaccitaM taJca lalitaMkrIDitaM pulitaM ca-gativizeSaH prasiddha eva vikramazca viziSTaM kramaNaM kSetralaGghanamiti dvaMdvastadetapradhAnA vilAsitA - vizeSeNollAsitA gatiryaiste tathA teSAM kacididaM vizeSaNevaM dRzyate- 'caMcucciya- laliyapuliyacalacavalacaMcalagaINaM'ti tatra ca caJcuritalalitapulitarUpa calAnAMasthirANAM satAM caJcalebhyaH sakAzAccaJcalA - atIvacaTulA gatiryeSAM te tathA teSAM 'harimelamaulamalliyacchANaM ti harimelako vanaspativizeSastasya mukulaM- kuDmalaM mallikAca - vicakilastadvadakSiNI yeSAM zuklAkSANAmityarthaH, 'thAsaga amilANacAmaragaMDaparimaMDiya- karINaM' ti sthAsakA - darpaNAkArA asvAlaGkAravizeSAstairamlAnacAmarairgaNDaizca-amalinacAmaradaNDaiH parimaNDitA kaTiryeSAM te tathA teSAM kacitpunarevamidaM vizeSaNamevadhzyate 'muhabhaMDagaocUlagathAsagamilANacAmaragaNDaparimaMDiyakaDINaM' ti tatra mukhabhANDakaM - mukhAbharaNam avacUlAzca - pralambamAnapucchAH sthAsakAH - pratItAH 'milANa' tti paryANAni ca yeSAM santi te tathA matvarthIyalopadarzanAt camarI (cAmara) gaNDaparimaNDitakaTaya iti pUrvavat, tatazca karmmadhArayo'tasteSAM kvacitpunarevamidaM dhzyate- 'thAsaga ahilANacAmaragaMDapiramaMDiyakaDINaM ti tatra tu ahilANaM - mukhasaMyamanaM tatazca 'thAsaga ahilANa' ityatra matvarthIyalopenottarapadena saha karmmadhArayaH kArya, tathA 'IsiM daMtANaM' ti 'ISaddAntAnAM' manAgagrAhitazikSANAM gajakalabhAnAmiti Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 515 yogaH 'IsiMucchaMgaunnayavisAladhavaladaMtANaM ti utsaGgaH-pRSThadezaH ISadutsaGge unnatA vizAlAzca ye yauvanArambhavartitvAtte tathA te ca te dhavaladantAzceti samAso'tasteSAM 'kaMcaNakosIpaviThThadaMtovasohiyANaM tiiha kAJcanakozI-suvaraNamayIkholA, rathavarNaketu sajjhayANaMsapaDAgANaM' ityatra garuDAdirUpayukto dhvajaH taditarA tupatAkA 'sakhiMkhiNIhemajAlaperaMtaparikkhittANaM ti sakiGkiNIkaM-kSudraghaNTikopetaM yad hemajAlaM-suvarNamayastadAbharaNavizeSastena paryanteSuparikSiptA yete tathA, teSAM 'sanaMdighosANaMti iha nandI-dvAdazatUryasamudAyaH, tAni cemaani||1|| "bhaMbhA 1 mauMda 2 maddala 3 kaDaMba 4 jhallari 5 huDukka 6 kaMsAlA 7 / kAhala 8 talimA 9 vaMso 10 saMkho 11 paNavo 12 ya baarsmo|" iti 'hemavayacittatiNisakaNaganijuttadArugANaM'ti haimavatAni-himavadgirisambhavAni citrANi-vividhAni tainizAni-tinizAbhidhAnatarusambandhIni kanakaniyuktAni- suvarNakhacitAni dArukANi-kASThAni yeSu te tathA teSAM, 'susaMviddhacakkamaMDaladhArANaM ti suSThusaMviddhAnicakrANimaNDalAzvavRttAdhArAyeSAM tetathA teSAM 'susiliTThacittamaMDaladhurANaM'tikvaciddazyate tatra suSThu saMzliSTAH citravatkurvatyo maNDalAzca-vRttA dhArA yeSAM te tathA teSAM 'susiliTThacittamaMDaladhurANaM ti kvaciddazyate tatra suSThu saMzliSTAH citravatkurvatyo maNDalAzca-vRttAdhuro yeSAM te tathA teSAM 'kAlAyasasukayanemijaMtakammANaM'ti kAlAyasena-lohavizeSeNa suSTu kRtaM neme:cakramaNDanadhArAyA yantrakarma-bandhanakriyA yeSAM te tathA teSAm 'AinnavaraturagasusaMpauttANaM'ti AkIrNai-jAtyairvaraturagaiH suSTusaMprayuktAye tetatAteSAM 'kusalanaraccheyasArahisusaMpaggahiyANaM'ti kuzalanaraiH-vijJapuruSaizchekasArathimizca-dakSaprAjitRbhisuSThu saMpragRhItA yetetathA teSAM sarasayabattIsatoNaparimaMDiyANaM'ti zarazatapradhAnA yedvAtriMzattoNA-bhastrakAstaiH parimaNDitA yete tathA teSAM 'sakaMkaDavaDeMsagANaM ti saha kaGkaTa:-kavacairavataMsakaizca-zekharakaiH zirastrANairvA yete tathA teSAM 'sacAvasarapaharAvaraNabhariyajuddhasajjANaM'ti saha cApaiH zaraizca yAni praharaNAni-kuntAdIni AvaraNAni ca-sphurakAdIni teSAM bharitA yuddhasajjAzca-yuddhapraguNA ye te tathA teSAM, zeSaM tu prtiitaarthHmeveti| athAdhikRtavAcanA'nuzriyate-'tayAnaMtaraMcaNaMbahave uggA' ityAdi, tatra 'ugrAH'AdidevenArakSakatve niyuktAstadvaMzyAzca bhogAstenaivavyavahRtAstadvaMzyAzca 'jahA uvavAie'tti karaNAdidaM zyaM-rAinnAkhattiyAikkhAgA nAyA koravvA' ityAdi, tatra 'rAjanyAH' Adidevenaiva vayasyatayA vyavahRtAstadvaMzyAzcakSatriyAzcapratItAH 'ikSvAkavaH' nAbheyavaMzajAH 'jJAtAH' ikSvAkuvaMzavizeSabhUtAH 'koravya'tti kuravaH-kuruvaMzajAH, athakiyadantamidaMsUtramihAdhyeyam ? ityAha-'jAva mahApurisavaggurAparikkhitte'tti vAgurA-mRgabandhanaM vAgurevavAgurA sarvataH parivAraNasAdhAt puruSAzcate vAgurA ca puruSavAgurA mahatI cAsau puruSavAgurA ca mahApuruSavAgurA tayA parikSiptA ye te tathA 'mahaMAsa'tti mahAzvAH, kimbhUtAH? ityAha___'AsavarA azvAnAMmadhyevarAH 'AsavAra'ttipAThAntaraMtatra 'azvavArAH' azvArUDhapuruSAH 'ubhaopAsiM'tiubhayoH pArzvayoH 'nAga'ttinAgAhastinaH nAgavarA-hastinAMpradhAnAH 'rahasaMgellitti rathasamudAyaH 'abbhuggayabhiMgAre'tti abhyudgataH-abhimukhamutpATito bhRGgAro yasya sa tathA paggahiyatAliyaMTe pragRhItaMtAlavRntaMyaMpratisatathA Usaviyaseyacchatte ucchritazvetacchatraH Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 bhagavatIagasUtraM 9/-/33/465 'pavIiyaseyacAmaravAlavIyaNIe'pravIjitA zvetacAmaravAlAnAM satkA vyajanikA yaM athavA pravIjite zvetacAmare vAlavyajanike ca yaM sa tathA - _ 'jahA uvavAie'tti karaNAdidaM dRzyaM-'kAmatthiyA bhogatthiyA' kAmau-zubhazabdarUpe bhogAH-zubhagandhAdayaH 'lAbhatthiyA' dhanAdilAbhArthiHnaH iDisiya'tti rUDhigamyAH 'kiTTisiya'tti kilbiSikA bhANDAdaya ityarthaH kvacit kiTTisikasthAne 'kivvisiya'tti paThyate 'kAroDiyA' kApAlikAH kAravAhiyA' kAraMrAjadeyaM dravyaMvahantItyevaMzIlAH sakAravAhinasta eva kAravAhikAH karabAdhitAvA 'saMkhiyA'candanagarbhazaGkhahastAmAGgalyakAriNaHzaGkhavAdakAvA 'cakkiyA' cAkrikAHcakrapraharaNAH kumbhakArAdayo vA 'naMgaliyA' galAvalambitasuvarNAdimayalAGgalapratikRtidhAriNo bhaTTavizeSAH karSakA vA 'muhamaMgaliyA' mukhe maGgalaM yeSAmasti te mukhamaGgalikAH-cATukAriNaH 'vaddhamANA' skandhAropitapuruSAH 'pUsamANavA' mAgadhAH ijjhisiyA piMDisiyAghaMTiya'tti kvacid dRzyate, tatra caijyAM-pUjAmicchantyeSayanti vA yete ijyaiSAsta eva svArthiHkekapratyayavidhAnAd ijyaiSikAH, evaM piNDaiSikA api, navaraMpiNDo-bhojanaM, ghaNTikAstu ye ghaNTayA caranti tAM vA vAdayantIti, 'tAhiM'ti tAbhirvivakSitAbhirityarthaH, vivakSitvamevAha 'iTThAhiM' iSyante smetISTastAbhi, prayojanavazAdiSTamapi kiJcitsvarUpataH kAntaMsyAdakAntaM cetyata Aha kaMtAhi' kamanIyazabdAbhirityarthaH 'piyAhiM priyArthAbhiH 'maNunAhiM manasAjJAyante sundaratayA yAstA manojJA bhAvataH sundarA ityarthaH tAbhiH 'maNAmAhiM manasA'myante-gamyante punaHpunaryAsundaratvAtizayAttAmano'mAstAbhiH 'orAlAhiM udArAbhiH zabdato'rthaHtazca 'kallANAhiM' kalyANaprAptisUcikAbhiH sivAhiM upadravarahitAbhi zabdArdUdUSaNarahitAbhirityarthaH 'dhannAhiM' dhanalambhikAbhiH 'maMgallAhiM' maGgale-anarthaHpratidhAte sAdhvIbhiH "sassirIyAhiM' zobhAyuktAbhi 'hiyayagamaNijjAhiM' gambhIrArthaHtaH subodhAbhiHrityarthaH 'hiyayapalhAyaNijjAhiM' hRdayagatakopazokAdi- granthivilayanakarIbhirityarthaH 'miyamahuragaMbhIragAhiyAhiM' mitAH-parimitAkSarA madhurAH komalazabdAH gambhIrAmahAdhvanayoduravadhAryAmapyarthaM zrotRngrAhayantiyAstA grAhikAstataH padacatuSTayasya karmadhArayo'tastAbhi 'miyamahuragaMbhIrasassirIyAhiM'ti kvacid dRzyate / tatraca mitAH akSarato madhurAHzabdato gambhIrA-arthaHtodhvanitazcasvazrIH-Atmasampada yAsAM tAstathA tAbhi 'aTTasaiyAhiM' arthaHzatAni yAsu santi nA arthaHzatikAstAbhiH athavA saha-bahuphalatvaMarthaHtaH saiyAoaTThasaiyAo 'tAhiMapuNaruttAhiM vahUhi~ vAgbhirgIbhirekArthiHkAnivAprAya iSTAdInivAgvizeSaNAnIti anavarayaM' santatam 'abhinaMdaMtAyetyAditu likhitamevAste, tatracAbhinandayanto-jayajIvetyAdibhaNanto'bhivRddhimAcakSANAH 'jaya jayetyAzIrvacanaM bhaktisambhrame ca dvirvacanaM 'naMdAdhammeNaM'ti nanda' varddhasvadharmeNa evaM tapasA'pi, athavAjaya jaya vipakSa, kena? dharmeNa he nanda! ityevamakSaraghaTaneti 'jaya 2 naMdA! bhadaMte' jaya tvaM he jagannandikara! bhadraM tebhavatAditi gamayaM 'jiyavigyo'viya'tti jitavighnazca vasAhitaM deva! siddhamajjhettivasatvaM he deva ! siddhimadhye devasiddhimadhye vA 'nihaNAhi yetyAdi nirghAtaya ca rAgadveSamallau tapasA, kathambhUtaH n ? ityAha-dhRtireva dhanikaM atyarthaM baddhA kakSA (kacchoTA) yena sa tathA, mallo hi mallAntarajayasamartho bhavati gADhabaddhakakSaH sannitikRtvoktaM dhiidhaNiyetyAdi, tatha appamatto' Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 9, varga:-, uddezaka:- 33 517 ityAdi, 'harAhi' tti gRhANa ArAdhanA - jJAnAdisamyakapAlanA saiva patAkA jayaprAptanaTagrAhyA ArAdhanApatAkA tAM trailokyameva raGgamadhyaM - mallayuddhadraSTRmahAjanamadhyaM tatra, "haMtA parIsahacamUM ti hatvA parISahasainyaM, athavA 'hantA' ghAtakaH parISahacamvA iti vibhaktipariNAmAt zIlArthaHkatRnnantatvAdvA hantA parISahacamUmiti 'abhibhaviya'tti abhibhUya - jitvA 'gAmakaMTakovasaggANaM' ti indriyagrAmapratikUlopasargAnityarthaH NaM vAkyAlaGkAre athavA 'abhibhavitA' jetA grAmakaNTakopasargANAmiti, kiMbahunA ? - 'dhamme te ' ityAdi / 'nayaNamAlAsahassehiM'ti nayanamAlAH - zreNIbhUtajananetrapaGkayaH 'evaM jahA uvavAie 'tti anena yatsUcitaM tadidaM - 'vayaNamAsahaslehiM abhithuvvamANe 2 hiyayamAlAsahassehiM abhinaMdijramANe 2'janamanaHsamUhaiH samRddhimupanIyamAno jaya jIva nandetyAdiparyAlocanAditi bhAvaH 'maNorahamAlAsahassehiM vicchippamANe 2' etasya pAdamUle vatsyAma ityAdibhirjanavikalpairvizeSaNa spRzyamAna ityarthaH 'kaMtirUvasohaggajovvaNaguNehiM patthijramANe 2 ' kAntyAdibhirguNairhetubhUtaiH prArdhyamAno bhartRtayA svAmitayA vA janairiti 'aMgulimAsahassehiM dAijamANe 2' 'dAhiNahattheNaM bahUNaM naranArisahassANaM aMjalimAlAsahassAiM paDicchemANe 2 bhavaNabhittI (pantI) sahassAiM ' 'samaicchimANe 2' samatikrAmannityarthaH 'taMtIlatAlagIyavAiyaraveNaM' tantrI - vINA talAH - hastAH tAlAH- kAMsikAH talatAlA vA - hastatAlAH gItavAdite-pratIte eSAM yo ravaH sa tathA tena 'mahureNaM maNahareNaM' 'jaya 2 saddugghosa-mIsaeNaM' jayetizabdasya yad udghoSaNaM tena mizro yaH sa tathA tena tathA 'maMjumaMjuNA ghoseNaM' atikomalena dhvaninA stAvakalokasambandhinA nUpurAdibhUSaNasambandhinA vA 'appaDivujjhamANe'tti apratibuddhayamAnaH- zabdAntarANyanavadhArayan apratyuhyamAno vA - anapahiyamANamAnaso vairAgyagatamAnasatvAditi / 'kaMdaragirivivarakuharagirivarapAsAduddhadhaNabhavaNadevakulasiMghADagatigacaukkacaccara ArAmujjANakANaNasabhappavappadesadesabhAge' tti kandarANi - bhUmivivarANi girINAM vivarakuharANi - guhAH parvatAntarANi vA girivarAH - pradhAnaparvatAH prAsAdAH - saptabhUmikAdayaH UrddhadhanabhavanAniuccAviralagehAni devakulAni - pratItAni zrRGgATakatrikacatuSkacatvarANi prAgvat ArAmAHpuSpajAtipradhAnA vanakhaNDAH udyAnAni - puSpAdimavRkSayuktAni kAnanAni - nagarAd dUravartIni sabhA-AsthAyikAH prapA - jaladAnasthAni eteSAM ye pradezadezarUpA bhAgAste tathA tAnU, pradezA- laghutarA bhAgAH dezAstu mahattarAH, ayaM punardaNDakaH kvacidanyathA dRzyate - 'kaMdaradarikuharavivaragiripAyAraTTAlacariyadAragourapA sAyaduvArabhavaNadevakula ArAmujjAkANaNasabhapaesa' tti pratItArthaHzcAyaM, 'paDisuyAsasahassasaMkule karemANe' tti pratizrucchatasahasrasaGkulAn pratizabdalakSasaGkulAnityarthaH kurvan 2 nirgacchatIti sambandhaH 'hayahesiyahatthigulugulAiyarahaghaNaghaNAiyasaddamIsaeNaM mahayA kalakalaraveNa ya jaNassa sumahureNaM pUreMto'varaM samaMtA suyaMdhavarakusumacunnauviddhavAsareNumailaM NabhaM kareMte' sugandhInAM - varakusumAnAM cUrNAnAM ca 'uvviddha' Urddhagato yo vAsareNuH - vAsakaM rajastena malinaM yattattathA / 'kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvanivavaheNa jIvalogamiva vAsayaMte' kAlAgurugandhadravyavizeSaH pravarakundurukkaM - varacIDA turukkaMsilhakaM dhUpaH - tadanyaH etallakSaNo vA eSAmetasya Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 bhagavatI aGgasUtraM 9/-/33/465 vAyo nivahaH sa tathA tena jIvalokaM vAsayanniveti 'samaMtao khumiyacakavAlaM' kSubhitAni cakravAlAni - janamaNDalAni yatra gamane tattathA tadyatA bhavatyevaM nirgacchatIti sambandhaH 'paurajaNabAlavuDDapamuiyaturiyapahAviyaviulAulabolabahulaM nabhaM kareMte' paurajanAzca athavA pracurajanAzca bAlA vRddhAzta ye pramuditAH tvaritapradhAvitAzca - zIghraM gacchantasteSAM nagarassa majjhaMmajjheNaMti, zeSaM tu likhitamevAsta iti / 'paumei va' tti iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'kumudei vA nalii vA subhagei vA sogaMdhiei vA' ityAdi, eSAM ca bhedorUDhigamyaH, 'kAmehiM jAe' tti kAmeSu - zabdAdirUpeSu jAtaH 'bhogehiM saMvuDhe 'ti bhogA- gandharasasparzAsteSu madhye saMvRddho vRddhimupagataH 'novalippai kAmaraeNa' tti kAmalakSaNaM rajaH kAmarajastenakAmarajasA kAmaratena vA kAmAnurAgeNa 'mittanAI' ityAdi, mitrANi - pratItAni jJAtayaH - svajAtIyAH nijakA - mAtulAdayaH svajanAH - pitRpitR- vyAdayaH sambandhinaH- zvazurAdayaH parijano - dAsAdi, iha samAhAradvandvastatastena nopalipyate - snehataH sambaddho na bhavatItyarthaH 'hAravAri' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'dhArAsiMduvAracchinnamuttA- valipayAsAI aMsUNi 'ti / 'jaiyavvaM 'ti prApteSu saMyamayogeSu prayatnaH kArya 'jAyA !' he putra ! 'ghaDiyavvaM 'ti aprAptAnAM saMyamayogAnAM prAptaye ghaTanA kAryA 'parikkamiyavvaM 'ti parAkramaH kArya puruSatvAbhimAnaH siddhaphalaH karttavya iti bhAvaH, kimuktaM bhavati ? - ' assi ce 'tyAdi, asmiMzcArthe - pravrajyAnupAlanalakSaNe na pramAdayitavyamiti, 'evaM jahA usabhadatto' ityanena yatsUcitaM taditaM - 'teNAmeva uvAgacchai uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM pakarei 2 vaMdai namaMsai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI - Alitte NaM bhaMte ! loe' ityAdi, vyAkhyAtaM cedaM prAgiti / mU. (466) taeNaM se jamAlI anagAre annayA kayAiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchaittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati vaMdittA 2 evaM vayAsI - icchAmi NaM bhaMte! tujjhehiM abNunnAe samANe paMcahiM anagArasaehiM saddhiM bahiyA jaNavayavihAraM viharittae , taeNaMsesamaNebhagavaMmahAvIrejamAlissa anagArassaeyamaDuMno ADhAinoparijANAi tusiNIe saMciTThai taNaM sejamAlI anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM doccaMpi taccaMpi evaMvayAsI- icchAmi NaM bhaMte! tujjhehiMabbhaNunnAe samANe paMcahiM anagArasaehiM saddhiM jAva viharittae, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jamAlissa anagArassa doccaMpi taccaMpi eyamahaM No ADhAi jAva tusiNIe saMciTThai tae NaM se jamAlI anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai vaMdittA namaMsittA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo bahusAlAo ceiyAo paDinikkhamai paDinikkhamittA paMcahiM anagArasahiM saddhiM bahiyA jaNavayavihAraM viharai, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAvatthInAmaM nayarI hotthA vannao, koTTae ceie vannao, jAva vanasaMDassa, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaMcaMpA nAma nayarI hotthA vannao punnabhadde ceievannao, jAva puDhavisilAvaTTao / taNaM se jamAlI anagAre annayA kayAi paMcahiM anagArasaehiM saddhiM saMparivuDe puvvAnupuvviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva sAvatthI nayarI jeNeva koTThae ceie teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhati ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 519 tavasA appANaM bhAvamANe vihri| tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAvi puvvANupurdivaM caramANe jAva suhaM suheNaM viharamANejemeva caMpAnagarIjeNeva punnabhadde ceieteNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittAahApaDirUvaM uggahaM uggiNhati ahA02 saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihri| taeNaM tassa jamAlissaanagArassatehiM arasehi yavirasehi ya aMtehi ya paMtehi yalUhehi ya tucchehi ya kAlAikaMtehi ya pamANAikkatehi ya sItaehi ya pANabhoyaNehiM annayA kayAvi sarIragaMsi viule rogAtaMke pAubbhUe ujjale viule pagADhe kakkase kaDue caMDe dukkhe dugge tibve durahiyAse pittajjaraparigatasarIre dAhavakkaMtie yAvi viharI / taeNaM se jamAlI anagAre veyaNAe abhibhUe samANe samaNe niggaMthe sadAvei sadAvettA evaM vayAsI-tujhe NaM devANuppiyA! mama sejjAsaMthAragaM saMthareha / taeNaMte samaNA niggaMthA jamAlissaanagArassa eyamaTTha vinaeNaM paDisuNeti paDisuNettA jamAlissaanagArassa sejAsaMthAragaM saMthareti / taeNaM se jamAlI anagAre baliyataraM vedanAe abhibhUe samANe docaMpi samaNe niggaMthe saddAvei 2 ttA doccaMpi evaM vayAsI-mamannaM devANuppiyA ! seJjAsaMthArae kiM kaDe kajjai ?, evaM vutte samANe samaNA niggaMthA biMti-bho sAmI! kIrai, taeNate samaNA niggaMthAjamAliM anagAraM evaM vayAsINo khalu devANuppiyANaM sejjAsaMthArae kaDe kjjti| tae NaM tassa jamAlissa anagArassa ayameyArUve ajjhathie jAva samuppajjitthA-jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre evaM AikkhaijAva evaM parUvei-evaM khalu calamANe calie udIrijamANe udIrie jAva nijarijamANe nijinne taMNaM micchA imaM ca NaM paJcakkhameva dIsai sejAsaMthArae kajjamANe akaDe saMtharijamANe asaMtharie jamhANaM sejjAsaMthArae kajjamANe akaDe saMtharijamANe asaMtharietamhAcalamANeviacalie jAva nijarijjamANevianijinne, evaM saMpeheievaM saMpehettA samaNe niggaMthe saddAvei samaNe niggaMthe sadAvettA evaM vayAsI-jannaM devANuppiyA ! samaNe bhagavaM mahAvIre evaM AikkhaijAvaparUvei-evaM khalu calamANe calietaMcevasavvaMjAva nijarijjamANe anijinne| taeNaMjamAlissaanagArassa evaM AikkhamANassajAvaparUvemANassaatdhegaiyA samaNA niggaMthA eyamadvaM saddahati pattiyaMti royaMti atthegaiyA samaNA niggaMthA eyamadvaM no saddahati 3, tatya NaM je te samaNA niggaMthA jamAlissa anagArassa evamaTuM saddahati 3 te NaM jamAliM ceva anagAraM uvasaMpajittANaM vihrNti|| tattha Naje te samaNA niggaMthA jamAlissa anagArassa eyamaTuM no saddahati no pattiyaMtino royaMtiteNaMjamAlissa anagArassaaMtiyAokoTTayAoceiyAopaDinikkhamaMti2 puvvANupuTviM caramANe gAbhANugAmaMdUi0 jeNeva caMpAnayarI jeNeva punnabhadde ceie jeNeva samaNaM bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 ttA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareMti 2 ttA vaMdai namasai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM uvasaMpajjittA NaM vihrNti| Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 9//33/466 vR. 'no ADhAi 'tti nAdriyate tatrArthe nAdaravAn bhavati 'no parijANai'tti na parijAnAtItyarthaH bhAvidoSatvenopekSaNIyatvAttasyeti / 'arasehi yatti hiGgavAdibhirasaMskRtatvAdavidyamAnarasaiH 'virasehiya'tti purANatvAdvigatarasaiH 'aMtehi ya'tti arasatayA sarvadhAnyAntavartitabhirvallacaNakAdibhiH 'paMtehi ya'tti taireva bhuktAvazeSatvena paryuthitatvena vA prakarSeNAntavartitvAtprAntaiH 'lUhehi ya'tti rUkSaiH 'tucchehi ya'tti alpaiH 'kAlAikkaMtehi ya' tti tRSNAvubhukSAkAlAprAptaiH 'pamANAikkatehi ya'tti vubhukSApipAsAmAtrAnucitaiH 'rogAyaMke' tti rogo-vyAdhi sa cAsAvAtaGkazca kRcchrajIvitakArIti rogAtaGkaH 'ujjale' tti ujjvalo -vipakSalezenApyalaGkitatvAt 'tiule' ttitrInapi manaHprabhRtikAnArthAn tulayati-jayatIti tritulaH, kacidvipula ityucyate, tatra vipulaH sakalakAyavyApakatvAt 'pagADhe'tti prakarSavRtti 'kakkase' tti karkazadravyamiva karkazo'niSTa ityarthaH - 'kaDue 'tti kaTukaM nAgarAdi tadiva yaH sa kaTuko'niSTa eveti 'caMDe' tti raudraH 'dukkhe' tti duHkhahetuH 'dugge' ti kaSTasAdhya ityarthaH 'tivve'ttitIvraM - tiktaM nimbAdidravyaM tadiva tIvraH, kimuktaM bhavati 'durahiyAse 'tti duradhisahyaH 'dAhavakkaMtie'tti dAho vyutkrAntaH - utpanno yasyAsau dAhavyutkrAntaH sa eva dAhavyukrAntikaH 'sejjAsaMthAragaM' ti zayyAyai-zayanAya saMstArakaH zayyAsaMstArakaH / 520 'baliyataraM' ti gADhataraM kiM kaDe kajjai' tti kiM niSpanna uta niSpAdyate ?, anenAtItakAla - nirdezena varttamAnakAlanirdezena ca kRtakirvimANayorbheda uktaH, uttare'pyevameva, tadevaM saMstArakakartRsAdhubhirapi kriyamANasyAkRtatoktA, tatazcAsau svakIyavacanasaMstArakakartRsAdhuvacanayorvimarzAt prarUpitavAn-kriyamANaM kRtaM yadabhyupagamyate tanna saGgacchate, yato yena kriyamANaM kRtamityabhyupagataM tena vidyamAnasya karaNakriyA pratipannA, tathA ca bahavo doSAH, tathAhi - yatkRtaM takriyamANaM na bhavati, vidyamAnatvAccirantanaghaTavat / atha kRtamapi kriyate tataH kriyatAM nityaM kRtatvAt prathamasamaya iveti, na ca kriyAsamAptirbhavati sarvadA kriyamANatvAdAdisamayavaditi, tathA yadi kriyamANaM kRtaM syAttadA kriyAvaiphalyaM syAd akRtaviSaya eva tasyAH saphalatvAt, tathA pUrvamasadeva bhavadddzyate ityadhyakSavirodhazca, tathA ghaTAdikAryaniSpattau dIrgha kriyAkalo dhzyate, yato nArambhakAla eva ghaTAdikAryaM dRzyate nApi sthAsakAdikAle, kiM tarhi, takriyA'vasAne, yatazcaivaM tato na kriyAkAleSu yuktaM kAryaM kintu kriyA'vasAne eveti, Aha ca bhASyakAraH 119 11 // 2 // // 3 // // 4 // "jasseha kajjramANaM kayaMti teNeha vijamANassa / karaNakiriyA pavannA tahA ya bahudosapaDivattI // kamiha na kajamANaM tabbhAvAo ciraMtanaghaDovva / ahavA kayaMpi kIrai kIrau nicca na ya samattI // kiriyAvephallaMpi ya puvvamabhUyaM ca dIsae hutaM / dIsa dIho ya jao kiriyAkAlo ghaDAINaM // nAraM cidIsaina sivAdaddhAi dIsai tadaMte / to nahi kiriyAkAle juttaM kajjaM tadaMtaMmi // iti Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-33 521 _ 'atthegaiyA samaNA niggaMthA eyamaTuMno saddahati'ttiyecana zraddadhati teSAMmatamidaM-nAkRtaM abhUtamavidyamAnamityarthaH kriyate abhAvAt khapuSpavat yadi punarakRtamapi asadapItyarthaH kriyate tadAkharaviSANamapikriyatAmasattvAvizeSAt, apicakRtakaraNapakSe nityakriyAdayodoSAbhaNitAste caasatkaraNapakSe'pitulyA vartante, tathAhi-nAtyantamasat kriyate'sadbhAvAt kharaviSANamiva, athAtyantAsadapikriyate tadA nityaM tatkaraNaprasaGgaH, nacAtyantAsataH karaNe kriyAsamAptirbhavati, tathA'tyantAsataH karaNe kriyAvephalyaM ca syAdasatvAdeva kharaviSANavat, atha ca avidyamAnasya karaNAbhyupagame nityakriyAdayo doSAH kaSTatarakA bhavanti, atyantAbhAvarUpatvAt kharaviSANa iveti, vidyamAnapakSetu paryAyavizeSaNAparyayaNAt syAdapi kriyAvyapadezo yathA''kAzaM kuru, tathAca nityakriyAdayo doSAna bhavanti, napunarayaM nyAyo'tyantAsatikharaviSANAdAvastoti, yaccoktaM pUrvamasadevotpadyamAnaM dRzyata iti pratyakSavirodhaH', tatrocyate, yadi pUrvamabhUtaM sadbhavazyate tadA pUrvamabhUtaMsadbhavat kastvayAkharaviSANamapina dRzyate, yatroktaM-'dIrgha kriyAkAlo dRzyate, tatrocyate', pratisamayamutpannAnAM paraspareNeSadvilakSaNAnAMsubahvInAMsthAsakosAdInAmArambhasamayeSveva niSThAnuyAyinInAM kAryakoTInAM dIrgha kriyAkAlo yadi dRzyate tadA kimatra ghaTasyAyAtaM ? yenocyate-dRzyate dIrghazca kriyAkAlo ghaTAdInAmiti, yaccoktaM-'nArambhaeva dRzyate' ityAdi, tatrocyate, kAryAntarArambhe kAryAntaraM kathaM dRzyatAM paTArambhe ghaTavat ?, zivakasthAsakAdayazca kAryavizeSA ghaTasvarUpA na bhavanti, tataH zivakAdikAle kataM ghaTo dRzyatAmiti / kiMca-antyasamaya evaghaTaH samArabdhaH?, tatraivaca yadyasau dRzyate tadA ko doSaH?,evaM ca kriyamANa eva kRto bhavati, kriyamANasamayasya niraMzatvAt, yadi ca saMpratisamaye kriyAkAle'pyakRtaMvastutadA'tikrAntekathaM kriyatAM kathaMcA ethati?, kriyAyA ubhayorapi vinaSTatvAnutpannavenAsattvAdasambadhyamAnatvAt, tasmAt kriyAkAla eva kriyamANaM kRtamiti, Aha c||1|| "therANa mayaM nAkayamabhAvao kIrae khapupphaMva / ahava akayaMpi kIrai kIrau to khrvisaannNpi|| // 2 // nicakiriyAi dosA naNu tullA asai kaTTatarayA vA / puvvamabhUyaM na te dIsai kiM khrvisaannNpi|| // 3 // paisamauppannANaM paropparavilakkhaNANa subahUNaM / dIho kiriyAkAlo jai dIsai kiM ca kuMbhassa / / // 4 // annAraMbhe annaM kiha dIsau ? jaha ghaDo paDAraMbhe / sivagAdao na kuMbho kiha dIsau tdddhaae| aMte cciya Araddho jai dIsai taMmicevako doso? / akayaM ca saMpai gae kihu kIrau kiha va esaMmi? / -ityAdi bahu vaktavyaM tacca vizeSAvazyakAdavagantavyamiti |muu. (467) taeNaM se jamAlIanagAre annayA kayAvitAorogAyaMkAo vippamukkehaDhe tuDhe jAe aroe baliyasarIre sAvatthIo nayarIo koTThayAo ceiyAo paDinikkhamai 2 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 bhagavatIagasUtraM 9/-/33/467 puvvANupuTviM caramANe gAmANugAmaM dUiJjamANe jeNeva caMpA nayarI jeNeva punnabhadde ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa adUrasAmaMte ThiccA samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI jahANaMdevANuppiyANaMbahaveaMtevAsI samaNAniggaMthAchaumatthA bhavettAchaumatthAvakkamaNeNaM avakaMtAnokhalu ahaM tahAchaumatthe bhavittAchaumatthAvakamaNeNaM avakkamie, ahannaM uppannaNANadasaNadhare arahA jiNe kevalI bhavittA kevaliavakkamaNeNaM avkkmie| taeNaMbhagavaMgoyame jamAliM anagAraMevaM vayAsI-no khalu jamAlI! kevalissa nANe vA dasaNe vA selasi vA thaMbhaMsi vA thUbhaMsi vA Avarijai vA nivArijai vA, jaiNaM tumaMjamAlI! uppannanANadasaNadhare arahA jiNe kevalI bhavittA kevaliavakkamaNeNaM avakaMte to NaM imAI do vAgaraNAI vAgarehi-sAsae loe jamAlI ! asAsae loe jamAlI?, sAsae jIve jamAlI ! asAsae jIve jamAlI? tae NaM se jamAlI anagAre bhagavayA goyameNaM evaM vutte samANe saMkie kaMkhie jAva kalusasamAvannejAeyAvihotthA, no saMcAetibhagavaogoyamassa kiMcivipamokkhamAikkhittae tusiNIe saMciTThai, jamAlIti samaNe bhagavaM mahAvIre jamAliM aNagAraM evaM vayAsI asthi NaM jamAlI mamaM bahave aMtevAsI samaNA niggaMthA chaumatthA je NaM evaM vAgaraNaM vAgarittae jahANaM ahaM no ceva NaM eyappagAraMbhAsaMbhAsittaejahANaM tuNaM, sAsae loe jamAlI janna kayAvi nAsi na kayAvina bhavati na kadAvina bhavissai bhaviM ca bhavaiya bhavissai yadhuve natie sAsaeakkhae abbaeavaTThienicce, asAsaeloe jamAlI!jaoosappiNIbhavittA ussappiNI bhavai ussappiNI bhavittA osappiNI bhavai, sAsae jIve jamAlI ! jaM na kayAi nAsijAva nicce asAsaejIvejamAlIjanna neraie bhakttiAtirikkhajoNiebhavaitirikkhajoNie bhavittA maNusse bhavai maNusse bhavitA deve bhavai / taeNaM se jamAlIanagAre samaNassa bhagavaomahAvIrassa evamAikkhamaNassa jAva evaM parUvemANassaeyamaTuMno saddahai no pattieinoroeieyamaTuMasadahamANe apattiyamANearoemANe doccaMpisamaNassa bhagavao mahAvIrassaaMtiyAo AyAe avakkamaidoccaMpiAyAe avakkamitta bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhi~ micchattAbhinivesehi ya appANaM ca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANe vuppAemANe bahUyAiM vAsAiM sAmanapariyAgaMpAuNai 2 addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsei a0 2 tIsaM bhattAiM anasaNAe chedeti 2 tassa ThANassa anAloiyapaDikkate kAlamAse kAlaM kiccA laMtaekappe terasasAgarovamaThitiesudevakibvisiesudevesu devakibvisiyattAe uvvnne| vR.'chaumatthAvakkamaNeNaM tichadmasthAnAMsatAmapakramaNaM-gurukulAnirgamanaMchadmasthApakramaNaM tena, 'Avarijaitti ISadaviyate 'nivArijaitti nitarAM vAryate pratihanyata ityarthaH 'na kayAi nAsI'tyAdi tatra na kadAcinnAsIdanAditvAt na kadAcina bhavati sadaiva bhAvAt na kadAcina bhaviSyati aparyavasitatvAt, kiM tarhi ? 'bhuviMce'tyAditatazcAyaM trikAlabhAvitvenAcalatvAdhruvomedivat dhruvatvAdeva niyataH' Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 523 zatakaM-9, varga:-, uddezakaH-33 niyatAkAro niyatatvAdeva zAzvataH pratikSaNamapyasatvasyAbhAvat zAzvatatvAdeva 'akSayaH' nirvinAzaH, akSayatvAdevAvyayaH pradezApekSayA, avasthito dravyApekSayA, nityastadubhayApekSayA, ekArthA vaite shbdaaH| mU. (468) tae NaM se bhagavaM goyame jamAliM anagAraM kAlagayaM jANittA jeNeva samaNe bhagavaMmahAvIre teNeva uvAgacchaite02 samaNaM bhagavaMmahAvIraM vaMdati namasatira evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI kusisse jamAlinAmaManagAre seNaMbhaMte! jamAlIanagArekAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae kahiM uvvnne| goyamAdisamaNebhagavaMmahAvIre bhagavaMgoyamaMevaMvayAsI-evaMkhalugoyamA! mamaMaMtevAsI kusisse jamAlI nAma se NaM tadA mama evaM AikkhamANassa 4 eyamaTuMNo saddahai 3 eyamaTuM asaddahamANe 3 doccaMpimamaM aMtiyAoAyAe avakkamai 2 bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM taM ceva jAva devakidivasiyattAe uvvnne| vR. 'AyAe'tti AtmanA 'asabbhAvubbhAvaNAhiM'ti asadbhAvAnAM-vitathArthAnudbhAvanA-uprekSaNAni asadbhAvodbhAvanAstAbhiH 'micchattAbhinivesehi yatti mithyAtvAtmithyAdarzanodayAdye'bhinivezA-AgrahAstetathAtaiH 'vuggAhemANetti vyugrAhayaviruddhagrahavantaM kurvannityarthaH 'vuppAemANe'tti vyutpAdayan durvidgdhiikurvnnityrthH| mU. (469) kativihA NaM bhaMte ! devakivvisiyA pannattA?, goyamA ! tivihA devakivisiyA pannattA, taMjahA-tipaliovamaTTiiyA tisAgarovamaTTiiyAterasasAgarovamahiiyA, kahi NaM bhaMte ! tipaliovamadvitIyA devakidivasiyA parivasaMti ? goyamA! upiM joisiyANaM hiDiM sohammIsANesu kappesu ettha NaM tipiliovamahiiyA devakidivasiyA privsNti| kahiNaMbhaMte! tisAgarovamaTTiiyAdevakibvisiyAparivasaMti?, goyamA! uppiM sohammIsANANaM kappANaM hiTiM saNaMkumAramAhiMdesu kappesu ettha NaM tisAgarovamaTTiiyA devakibvisiyA parivasaMti, kahiNaM bhaMte ! terasasAgarovamahiiyA devakidivasiyA devA parivasaMti ?, goyamA! uppiM baMbhalogassa kappassa hiTTha laMtae kappe ettha NaM terasasAgarovamaTTiiyA devakidivasiyA devA parivasaMti / devakidivasiyANaMbhaMte! kesukammAdAnesu devakidivasiyattAe uvavattArobhavaMti? goyamA! jeimejIvAAyariyapaDiNIyAuvajjhAyapaDiNIyAkulapaDiNIyAgaNapaDiNIyA saMghapaDiNIyA AyariyauvajjhAyANaMayasakarAavanakarAakittikarAbahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhinivesehi ya appANaM ca 3 vuggAhemANA vuppAemANA bahUI vAsAiM sAmannapariyAgaM pAuNaMti pA02 tassa ThANassaanAloiyapaDikatekAlamAse kAlaMkiccAannayaresudevakiJcisiesu devakidivasiyattAe uvavattAro bhavataM, taM0-tipaliovamadvitIesuvA tisAgarovamahitIesuvA devakivvisiyANaMbhaMte! tAodevalogAo AukkhaeNaMbhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM anaMtaraM cayaM caittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajaMti?, goyamA! jAva cattAripaMca neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAI saMsAraM anupariyaTTittA tao paccha sijhaMti bujhaMti jAva aMtaM kareMti, atthegaiyA anAdIyaM anavadaggaMdIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakatAraM anupariyaTTati / Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 bhagavatIaGgasUtraM 9/-/33/469 jamAlINaM bhaMte! anagAre arasAhAre virasAhAre aMtAhAre lUhAhAre tucchAhAre arasajIvI virasajIvI jAva tucchajIvI uvasaMtajIvI pasaMtajIvI vivittajIvI?, haMtA goyamA! jamAlI NaM anagArearasAhAre virasAhAre jAva vivittjiivii|| jatiNaM bhaMte! jamAlIanagAre arasAhAre virasAhAre jAva vivittajIvI kamhANaM bhaMte! jamAlI anagAre kAlamAse kAlaM kiccA laMtae kappe terasasAgarovamaTTitiesu devakivvisiesu devesudevakibvisiyattAeuvavanne?, goyamA! jamAlINaManagAre AyariyapaDiNIeuvajjhAyapaDiNIeAyariyauvajjhAyANaM ayasakAraejAvavuppAemANe jAva bahUI vAsAiMsAmanapariyAgaM pAuNittA addhamAsiyAe saMlehaNAe tIsaM bhattAI anasaNAe chedeti tIsaM0 2 tassa ThANassa anAloiyapaDikkaMte kAlamAse kAlaM kiccA laMtae kappe jAva uvavanne / vR. 'kesukammAdAnesutti keSu karmahatuSusatsvityarthaH 'ajasakArage'tyAdau sarvadiggAminI prasiddhiryazastapratiSedhAdayazaH, avarNastvaprasiddhimAtram, akIrtipunarekadiggAminyaprasiddhiriti 'arasAhAre tyAdi, iha ca 'arasAhAre' ityAdyapekSayA 'arasajIvI' tyAdinapunaruktaMzIlAdipratyayArthena bhinnArthaHtvAditi, uvasaMtajIvi'tti upazAnto'ntarvRtyAjIvatItyevaMzIla upazAntajIvI, evaM prazAntajIvI navaraM prazAnto bahirvRtyA, 'vivittajIvi'tti iha viviktaH stryAdisaMsaktAsanAdivarjanataiti |ath bhagavatAzrImanmahAvIreNa sarvajJatvAdamuMtadvayatikaraMjAnatA'pi kimiti pravrAjito'sau ? iti, ucyate avazyambhAvibhAvAnAM mahAnubhAvairapi sarvajJatvAdamuM tadvayatikaraM jAnatA'pi kimita pravrAjito'sau ? iti, ucyate, avazyambhAvibhAvAnAM mahAnubhAvairapi prAyo lavayitumazakyatvAditthameva vA guNavizeSadarzanAd, amUDhalakSA hi bhagavanto'rhantona niSprayojanaM kriyAsu pravarttanta iti|| mU. (470) jamAlI NaM bhaMte ! deve tAo devaloyAo AukkhaeNaM jAva kahiM uvava . jai ?, goyamA ! cattAri paMca tirikkhajoNiyamaNussadevabhavaggahaNAiM saMsAraM anupariyaTTittA tao pacchA sijjhihiti jAva aMtaM kAheti / sevaM bhaMte 2 ti|| zatakaM-9 uddezakaH-33 samAptaH -zatakaM-9 uddezakaH-34:vR.anantaroddezake gurupratyanIkatayA svaguNavyAghAta uktazcatustriMzattametupuruSavyAghAtena tadanyajIvavyAghAta ucyata ityaivaMsaMbaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (471) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jAva evaM vayAsI-puriseNaM bhaMte ! purisaM haNamANe kiM purisaM haNai nopurisaM haNai ?, goyamA ! purisaMpi haNai nopurisevi haNati, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai purisaMpi haNai nopurisevi haNai ?, goyamA! tassa NaM evaM bhavai evaM khalu ahaMegaMpurisaMhaNAmi se NaM egapurisaMhaNamANe anegajIvA haNai, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai purisaMpi haNai nopurisevi haNati / purise NaM bhaMte ! AsaM haNamANe kiM AsaM haNai noAsevi haNai ?, goyamA ! AsaMpi Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, vargaH-, uddezakaH-34 525 haNai noAsevi haNai, se keNaTeNaM aTThotaheva, evaM hatyiM sIha vagdhaMjAva cilla lgN| purise NaM bhaMte ! annayaraM tasapANaM haNamANe kiM annayaraM tasapANaM haNai no annayare tasapANe haNai? goyamA! annayaraMpi tasapANaM haNai no annayarevi tasepANe haNai, se keNaDheNaM bhaMte evaM vuccai annayaraMvi tasaMpANaM no annayarevi tasepANe haNaiM? goyamA! tassaNaM evaM bhavai evaM khalu ahaM egaM annayaraM tasaM pANaM haNAmi seNaM egaM annayaraM tasaM pANaM haNemANe anege jIve haNai, se teNaTeNaM goyamA! taM ceva savvevi eka gmaa| purise NaM bhaMte ! isiM haNamANe kiM isiMhaNai noisiMhaNai ? goyamA isipi haNai no isiMpihaNai se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jAvanoisiMpihaNai?, goyamA! tassaNaM evaM bhavai evaM khalu ahaM egaMisiMhaNAmi, seNaM egaM isiM haNamANe anaMte jIve haNai se teNaDeNaM nikkhevao puriseNaM bhaMte! purisaMhaNamANe kiM purisavereNaM puDhe nopurisavereNaM puDhe?, goyamA! niyamA tAva purisavereNaM puDhe ahavA purisavereNaya nopusavereNa ya puDhe ahavA purisavereNa yanopurisaverehi puDhe, evaM AsaM evaM jAva cillalagaMjAva ahavA cillalagavereNa ya no cillalagaverehi ya puDhe, purise gaMbhaMte! isiMhaNamANe kiMisivereNaM puDhe noisiveraNaM?, goyamA! niyamA isivereNaya noisiverehi ya puDhe vR. 'teNamityAdi, 'nopurisaM haNaitti puruSavyatiriktaM jIvAntaraM hanti 'anege jIve haNaitti 'anekAn jIvAn' yUkAzatapadikAkRmigaNDolakAdIn tadAzritAn taccharIrAvaSTabdhAstadudhiraplAvitAdIMzca hanti,athavA svakAyasyAkuJcanaprasaraNAdineti, 'chaNaittikvacitpAThtatrApi sa evArthaH, kSaNaghAtohisArthaHtvAt, bAhulyAzrayaM cedaM sUtraM, tena puruSaghnantathAvidhasAmagrIvazAt kazcittameva hanti kazcidekamapi jIvAntaraM hantItyapi draSTavyaM, vakSyamANabhaGgakatrayAnyathA'nupapatteriti, ete savve ekkagamA' 'ete' hastyAdayaH ekagamAH' sahazAbhilApAH 'isiM'ti RSim 'anaMte jIve haNaitti RSi nannanantAn jIvAn hanti, yatastadghAte'nantAnAM ghAto bhavati, mRtasya tasya viraterabhAvenAnantajIvaghAtakatvabhAvAt, athavA RSirjIvAnbahUn prANinaH pratibodhayati, teca pratibuddhAHkrameNa mokSamAsAdayanti, muktazcAnantAnAmapi saMsAriNAmaghAtakA bhavanti, tadvadhe caitatsarvaM na bhavatyatastadvadhe'nantajIvavadho bhagavatIti, nikkhevao'tti nagamanaM 'niyamA purisavereNe'tyAdi, puruSasya hatatvAnniyamAtpuruSavadhapApena spRSTa ityeko bhaGgaH, tatra ca yadi prANyantaramapi hataM tadA puruSavaireNa nopuruSavaireNa ceti dvitIyaH, yadi tu bahavaH prANinohatAstatratadApuruSavaireNanopuruSavairaizceti tRtIyaH, evaM sarvatra trayam, RSipakSe tuRSivaireNa noRSivairaizcetvameka eva, nanuyomRto mokSaMyAsyatyavirato na bhaviSyati tasyarvadhe RSivairameva bhavatyataHprathamavikalpasambhavaH, atha caramazarIrasya nirupakramAyuSkatvAna hananasambhavastato'caramazarIrApekSayA yathoktabhaGgasambhavo, naivaM, yato yadyapicaramazarIro nirupakramAyuSkastathA'pi tadvadhAya pravRttasya yamunarAjasyeva vairamastyevetiprathamabhaGgakasambhava iti, satyaM, kintuyasya RSeH sopakramAyuSkatvAt puruSakRto vadho bhavati tamAzrityedaM sUtrapravRttaM, tasyaiva hananasya mukhyavRtyA purusskRttvaaditi| prAg hananamuktaM, hananaM cocchasAdiviyogo'taucchvAsAdivaktavyatAmAha Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 bhagavatIaGgasUtraM9/-/34/472 mU. (72) puDhavikAiyA NaM bhaMte! puDhavikAyaM caiva ANamaMti vA pANamaMti vA UsasaMti vAnIsasaMtivA?, haMtA goyamA! puDhavikkAie puDhavikkAiyaM ceva ANamaMtivAjAvanIsasaMtivA puDhavIkkAieNaMbhaMte! AukkAiyaMANamaMtivAjAvanIsasaMti?, haMtAgoyamA! puDhavikkAie AukkAiyaM ANamaMti vA jAva nIsasaMti vA, evaM teukkAiyaM vAukkAiyaM evaM vaNassaiyaM / AukAieNaM bhaMte! puDhavIkkAiyaMANamaMtivApANamaMtivA?, evaM ceva, AukkAieNaM bhaMte ! AukkAiyaM caiva ANamaMti vA?, evaM ceva, evaM teuvAUvaNassaikAiyaM / teUkkAi NaM bhaMte ! puDhavikkAiyaM ANamaMti vA ?, evaM jAva vaNassaikAie NaM bhaMte ! vaNassaikAiyaMceva ANamaMti vA thev| puDhavikkAie NaM bhaMte ! puDhavikAiyaM ceva ANamamANe vA pANamamANe vA UsasamANe vA nIsasamANe vA kaikirie?, goyamA! siya tikirie siya caukirie siya pNckirie| puDhavikkAieNaMbhaMte! AukkAiyaMANamamANe vA0? evaM ceva evaMjAva vaNassaikAiyaM, evaM AukAieNavi savvevi bhANiyavvA, evaM teukkAieNavi, evaM vAukkAieNavi, jAva vaNassaikAieNaMbhaMte ! vaNassaikAiyaM ceva ANamamANe vA? pucchA, goyamA! siya tikirie siya caukirie siya pNckirie| vR. 'puDhavikkAieNaM bhaMte'ityAdi, iha pUjyavyAkhyA yathA vanaspatiranyasyoparyanyaH sthitastattejograhaNaM karoti evaM pRthivIkAyikAdayo'pyanyo'nyasaMbaddhatvAttattadrUpaM prANApAnAdi kurvantIti, tatraika-:pRthivIkAyiko'nyaMsvasaMbaddhaM pRthivIkAyikamaniti-tadrUpamucchasaMkaroti, yathodarasthitakarpUraH puruSaH karpUrasvabhAvamucchasaM karoti, evamapkAyAdikAniti, evaM pRthivIkAyikasUtrANi paJca, evamevApkAyAdayaH pratyekaM paJca sUtrANi labhanta iti paJcaviMzati suutraannyetaaniiti| kriyAsUtrANyapi paJcaviMzatistatra 'siya tikirie'tti yadA pRthivIkAyikAdi pRthivIkAyikAdirUpamucchasaM kurvannapi na tasya pIDAmutpAdayati svabhAvavizeSAttadA'sau kAyikyAditrikriyaH syAt, yadAtutasya pIDAmutpAdayatitadA pAritApanikIkriyAbhAvAccatuSkriyaH, prANAtipAtasadbhAve tu paJcakriya iti|| mU. (073) vAukkAieNaMbhaMte! rukkhassamUlaM pacAlemANe vA pavADemANe vA katikirie goyamA! siya tikirie siya caukirie siya pNckirie| evaMkaMdaMevaMjAva mUlaMbIyaMpacAlemANevApucchA, goyamA! siyatikiriesiyacaukirie siya pNckirie| sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti| . vR.kriyAdhikArAdevedamAha--'vAukkAie NamityAdi, iha ca vAyunA vRkSamUlasya pracalanaM prapAtanaM vA tadA saMbhavatiyathA nadIbhityAdiSu prativyAanAvRttaM tatsyAditi / atha kathaM prapAtena trikriyatvaM paritApAdeH sambhavAt ?, ucyate, acetnmuulaapekssyeti| zatakaM-9 uddezakaH-34 samAptaH Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-9, varga:-, uddezakaH-34 527 // 1 // asammanovyomatalapracAriNA, zrIpArzvasUryasya visarpitejasA / dudhRSyasaMmohatamo'-pasAraNAd, vibhaktamevaM navamaM zataM mayA ! zatakaM-9 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA bhagavatIsUtre navamazatakasya TIkA parisamAtA / (zatakaM-10) vR.vyAkhyAtaM navamaMzatam, athadazamavyAkhyAyate, asyacAyamabhisambandhaH-anantarazate jIvAdayo'rthA pratipAditAH ihApi ta eva prakArAntareNa pratipAdyante, ityevaMsambandhasyAsyodezakArthaHsaGgrahagAtheyammU. (174)' disi 1 saMvuDaanagAre 2 AyaDDI 3 sAmahatthi 4 deve 5 sabhA 6 / uttara aMtaradIvA 28 dasamaMbhisayaMmicottIsA / / vR.'dise tyAdi, 'disatti dizamAzrityaprathamauddezakaH 1 saMvuDaanagAre'ttisaMvRtAnagAraviSayo dvitIyaH2 'AiDDittiAtmAdevodevIvAvAsAntarANivyatikrAmedityAdyarthAbhidhAyakastRtIyaH 3 'sAmahatyi'tti zyAmahastayabhidAnazrImanmahAvIraziSTapraznapratibaddha-zcaturthaH 4 / 'devitticamarAdyagramahiSIprarUNArthaH paJcamaH 5 sabha'tti sudharmasabhApratipAdanArthaH SaSThaH 6 'uttaraaMtaradIvitti uttarasyAM diziye'ntaradvIpAstapratipAdanArthA aSTAviMzatatiruddezakAH, evaM cAdito dazame zate catustriMzaduddezakA bhavantIti / - zatakaM-10 uddezakaH-1:mU. (75) rAyagihe jAva evaM vayAsI-kimiyaM bhaMte ! pAINatti pavuccaI?, goyamA ! jIvAceva ajIvA ceva, kimiyaM bhaMte! par3INAti pavuccaI?, goyamA! evaM cevaevaM dAhiNA evaM udINA evaM uDDA evaM ahovi| katiNaM bhaMte! disAo pannatAo?, goyamA! dasa disAo pannattAo, taMjahA-puracchimA 1 puracchimadAhiNA 2 dAhiNA 3 dAhiNapaJcatthimA 4 paJcatthimA 5 paJcatthimuttarA 6 uttarA 7 uttarapuracchimA 8 uDDA 9 aho 10 // eyAsi NaM bhaMte ! dasaNhaM disANaM kati nAmadhejA pannatA ?, goyamA ! dasa nAmadhejA pannattA, taMjahA iMdA 1 aggeyI 2 jamA ya 3 neratI 4 vAruNI 5 vAyavvA 6 somA 7 IsANIya 8 vimalA ya9tamA ya 10 boddhavvA / iMdANaM bhaMte ! disA kiMjIvA jIvadesA jIvapaesA ajIvA ajIvapadesA ajIvapaesA goyamA! jIvAvi 3taMceva jAva ajIvapaesAvi, je jIvA te niyamA egiMdiyA beiMdiyA jAva paMciMdiyA aniMdiyA, je jIvadesA te niyamA egiMdiyadesAjAvaaniMdiyadesA, jejIvapaesAte egidiyapaesA beiMdiyapaesA jAva aniMdiyapaesA / Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 bhagavatIagasUtraM 10/-/1/475 je ajIvA te duvihA pannattA, taMjahArUvIajIvA ya arUvIajIvA ya, je rUvIajIvA te caubvihA pannattA, taMjahA-khaMdhA 1 khaMdhadesA 2 khaMdhapaesA 3 prmaannupogglaa4| je arUvI ajIvA te sattavihA pannattA, taMjahA-nodhammatthikAe dhammatthikAyassa dese dhammatthikAyassa paesA noadhammatthikAe adhammasthikAyassa dese adhammatthikAyassa paesA noAgasatthikAe AgAsatthikAyassa dese AkAsatthikAyassa paesA addhaasme| aggeI NaM bhaMte ! disA kiM jIvA jIvadesA jIvapaesA ? pucchA, goyamA ! no jIvA jIvadesAvi 1 jIvapaesAvi 2 ajIvAvi 1 ajIvadesAvi 2 ajIvapaesAvi 3 / je jIvadesA te niyamA egiMdiyadesA ahavA egiMdiyadesA ya beiMdiyassa dese 1 ahavA egidiyadesAyabeiMdiyassa desA 2 ahavAegidiyadesAyabeiMdiyANayadesA 3ahavAegidiyadesA teiMdiyassa dese evaM ceva tiyabhaMgo bhANiyavvo evaMjAva aniMdiyANaMtiya bhaMgo, je jIvapaesA te niyamA egiMdiyapaesA ahavA egidiyapaesA ya beiMdiyassa paesA ahavA egidiyapadesA ya beiMdiyANa ya paesA evaM Aillavirahio jAva aniMdiyANaM / je ajIvA te duvihA pannattA, taMjahA-rUviajIvAya arUvIajIvA yaje rUvI ajIvA te cauvvihA pannattA, taMjahA-khaMdhA jAva paramANupoggalA 4, je arUvI ajIvA te sattavihA pannattA, taMjahA-no dhammatthikAe dhammatthikAyassa dese dhammatthikAyassa paesA evaM adhammatthikAyassavijAva AgAsasthikAyassa paesA addhaasme| vidisAsu nasthi jIvA dese bhaMgo ya hoi savvattha |jmaannN bhaMte! disA kiMjIvA jahA iMdA taheva niravasesA neraI ya jahA aggeyI vAruNIjahA iMdA vAyavvA jahA aggeyI somA jahA iMdA IsANI jahA aggeyI, vimalAe jIvA jahA aggeyI, ajIvA jahA iMdA, evaM tamAevi, navaraM arUbI chavvihA addhAsamayo na bhnnti|| vR. 'kimiyaM bhaMte ! pAINatti pavuccai'tti kimetadvastu yat prAgeva prAcInaM digvivakSAyAM 'prAcI vA prAcI pUrveti procyate, uttaraMtujIvAzcaiva bhavati-prAcyAMdizijIvA ajIvAzca sntiiti| 'iMde' tyAdi, indro devatA yasyAH saindrI agnirdevatAyasyAH sA''gneyI, evaMyamo devatA, yAmyA nitirdevatA nairRtI varuNodevatA vAruNIvAyurdevatAvAyavyAsomadevatAsaumyAIzAnadevatA aizAnI vimalatayA vimalA tamA-rAtristadAkAratvAttamA'ndhakAretyarthaH, atraaindrIpUrvAzeSAHkrameNa, vimalAtUrdhvAtamApunaradhodigiti,ihaca dizaHzakaToddhisaMsthitAH vidizastumuktAvalyAkArAH UrdhvAdhodizau ca rucakAkAre, Aha ca "sagaDuddhisaMThiyAo mahAdisAo havaMti cttaari| muttAvalIva cauro do ceva ya hoti ruyaganibhe // " iti 'jIvAvI'tyAdi,aindrI digjIvAtasyAMjIvAnAmastitvAt, evaMjIvadezAjIvapradezAzceti, tatA'jIvAnAM pudgalAdInAmastitvAdajIvAH dharmAstikAyAdidezAnAM punarastitvAdajIvadezAH evamajIvapradezAapIti, tatra yejIvAsta ekendriyAdayo'nindriyAzca kevalinaH,yetujIvadezAsta ekendriyAdInAm 6 / Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-10, vargaH-, uddezakaH-1 529 evaM jIvapradezA api, 'je asvI ajIvA te sattaviha'tti, kathaM ?, nodhammatthikAe, ayamarthaH-dharmAstikAyaH samasta evocyate, saca prAcIdigna bhavati, tadekadezabhUtatvAttasyAH, kintudharmAstikAyasya dezaH, sAtadekadezabhAgarUpeti 1, tathA tasyaiva pradezAH sA bhavati, asaGkhyeyapradezAtmakatvAttasyAH2, evamadhamAstikAyasyadezaHpradezAzca 3-4, evAmAkAzAstikAyasyApi dezaH pradezAzca 5-6, addhAsamayazceti7, tadevaM saptaprakArArUpyajIvarUpA aindrI digiti| 'aggeyINa mityAdapraznaH, uttare tujIvA niSedhanIyaH, vidizAmekapradezecajIvAnAmavagAhAbhAvAt, asaGkhyAtapradezAvagAhitvAtteSAM, tatra 'je jIvadesA te niyagA zagediyadesa'tti ekendriyANAM sakalalokavyApakatvAdAgneyyAM niyamAdekendriyadezAH santIti, 'ahave'tyAdi, ekendriyANAM sakalalokavyApakatvAdeva dvIndriyANAMcAlpatvena kacidekasyApitaraNa sambhavAducyate ekendriyANAM dezAzca dvIndriyasya dezazceti dvikayoge prathamaH, athavaikendriyapadaM tathaiva dvIndriyapade tvekavacanaM dezapade punarbahuvacanamiti dvitIyaH, ayaM ca yadA dvIndriyo dvayAdibhirdezaistAM spRzati tadA syAditi, athavaikendriyapadaM tathaiva dvIndriyapadaM dezapadaM ca bahuvacanAntamiti tRtIyaH, sthApanA-'egi0 desA 3 veI 1 dese egi0 desA 3 beiM 1 desA 3 egi0 desA 3 beiM0 3 desA 3 evaM trIndriyacaturindriyapaJcendriyAnindriyaiH saha pratyekaMbhaGgakatrayaM dRzyam, evaMpradezapakSo'pi vAcyo, navaramiha dvIndriyAdiSu pradezapadaM bahuvacanAntameva, yato lokavyApakAvasthAnindriyavarjajIvAnAM yatraikaH pradezastatrAsaGkhyAtAste bhavanti, lokavyApakAvasthAnindriyasya punaryadyapa pyekatra kSetrapradeze eka eva pradezastathA'pi tatpradezapade bahuvacanamevAgneyyAM tatpradezAnAmasaGkhyAtAnAmavagADhatvAd, ataH sarveSu dvikayogeSvAdyavirahitaM bhaGgakadvayameva bhavatItyetadevAha-' Aillavirihao'tti dvikabhaGga iti zeSaH / ___ 'vimalAe jIvA jahA aggeIe'tti vimalAyAmapi jIvAnAmanavagAhAt 'ajIvA jahA iMdAe'tti samAnavaktavyatvAt, 'evaM tamAvi'tti vimalAvattamA'pivAcyetyarthaH, atha vimalAyAmanindriyasambhavAttaddezAdayo yuktAstamAyAM tu tasyAsambhavAtkathaM te? iti, ucyate, daNDAdyavasthaM tamAzritya tasya dezo dezAH pradezAzca vivakSAyAM tatrApi yuktA eveti| atha tamAyAM vizeSamAha-'navara'mityAdi, 'addhAsamayo na bhannaitti samayavyavahAro hi saJjariSNusUryAdiprakAzakRtaH, sa ca tamAyA nAstIti tatrAddhAsamayo na bhaNyata ityarthaH / atha vimalAyAmapi nAstyasAviti kathaM tatra samayavyavahAraH ? iti, ucyate, mandarAvayavabhUtasphaTikakANDe sUryAdiprabhAsaGkrAntidvAreNatatra saJcariSNusUryAdiprakAzabhAvAditi anantaraMjIvAdirUpA dizaH prarUpitAH,jIvAzcazarIriNo'pi bhavantIti zarIraprarUpa-NAyAha mU. (176) katiNaMbhaMte! sarIrA pannattA?, goyamA! paMca sarIrApannattA, taMjahA-orAlie jAva kammae / orAliyasarIre NaM bhaMte ! kativihe pannatte?, evaM ogAhaNasaMThANaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva appAbahugaMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti| vR. 'kai NaM bhaMte !'ityAdi, 'ogAhaNasaMThANaM'ti prajJApanAyAmekaviMzatitamaM padaM, 534 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 bhagavatIagasUtraM 10/-/1/476 taccaivaM-paMcavihe pannatte, taMjahA-egidiyaorAliyasarIrejAvapaMciMdiyaorAliyasarIre' ityAdi, pustakAntare tvasya saGgrahagAthopalabhyate, sA ceym||1|| "kaisaMThANapamANaM poggalaciNaNA sriirsNjogo| davvapaesappabahuM sarIraogAhaNAe yA " tatra ca katIti kati zarIrANIti vAcyaM, tAni punaraudArikAdInipaJca, tathA saMThANaM'ti audArikAdInAM saMsthAnaM vAcyaM, yathA nAnAsaMsthAnamaudArikaM, tathA pamANaM'ti eSAmeva pramANaM vAcyaM, yathA-audArikaM jaghanyato'GgulAsaGkhayeyabhAgamAtramutkRSTatastusAtirekayojanasahanamAnaM, tathaiSAmeva pudgalacayo vAcyo, yathaudArikasya nivyAtina SaTsu dikSu vyAghAtaM pratItya syAtridizItyAdi, tathaiSAmeva saMyogo vaacyo| __ yathAyasyaudArikazarIraMtasya vaikriyaMsyAdastItyAdi, tathaiSAmeva dravyArthaHpradezArthaHtayA'lpabahutvaM vAcyaM, yathA 'savvatthovA AhAragasarIrA davvaTThayAe'ityAdi, tathaiSAmevAvagAhanAyA alpabahutvaM vAcyaM, yathA 'savvatthovA orAliyasarIrassa jahanniyA ogaahnnaa'ityaadi| zatakaM-10 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-10 uddezakaH-2:vR.anantaroddezakAnte zarIrANyuktAni zarIrI ca kriyAkArI bhavatIti kriyAprarUpaNAya dvitIya uddezakaH-, tasya cedamAdisUtram mU. (77) rAyagihe jAva evaM vayAsI-saMvuDassa NaM bhaMte ! anagArassa vIyIpaMthe ThiccA puraorUvAiMnijjhAyamANassa maggaorUvAiMavayakkhamANassa pAsao rUvAiMavaloemANassa urlDarUvAiMoloemANassa ahe rUvAiM AloemANassa tassaNaM bhaMte! kiMIriyAvahiyA kiriyA kaJjai saMparAiyA kiriyA kajjai? ___ goyamA! saMvuDassaNaM anagArassa vIyIpaMthe TiccAjAvatassaNaM no IriyAvahiyA kiriyA kaJjai saMparAiyA kiriyA kaJjai, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai saMvaDa0 jAva saMparAiyA kiriyA kajjai ?, goyamA ! jassa NaM kohamANamAyAlobhA evaM jahA sattamasae paDhamoddesae jAva se NaM ussuttameva rIyati, se teNaTeNaM jAva saMparAiyA kiriyA kjji| saMvuDassa NaM bhaMte ! anagArassa avIyIpaMthe ThicA purao rUvAiM ninjhAyamANassa jAva tassaNaM bhaMte! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai?, pucchA, goyamA! saMvuDa0 jAva tassaNaM IriyAvahiyA kiriyA kajjai no saMparAiyA kiriyA kajjai, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jahA sattamesae paDhamoddesae jAva se NaM ahAsuttameva rIyati se teNaTeNaMjAva no saMparAiyA kiriyA kajjai / vR. 'rAyagihe'ityAdi, tatra 'saMvuDassa'tti saMvRtasya sAmAnyena prANAtipAtAdyAzravadvArasaMvatopetasya vIIpaMthe Thicceti vIcizabdaH samprayoge, sa ca samprayogoIyorbhavati, tatazceha kaSAyANAM jIvasya ca sambandho vIcizabdavAcyaH tatazca vIcimataH kaSAyavato matupapratyayasya SaSThayAzcalopadarzanAt, athavA 'vicipRthagabhAve' iti vacanAdvivicya-pRthagbhUya yathA''khyAtasaMyamAta kaSAyodayamanapavAryetyarthaH / Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-10, vargaH-, uddezakaH-2 531 athavA vicintya rAgAdivikalpAdityarthaH, athavA virUpA kRti-kriyA sarAgatvAt yasminnavasthAne tadvikRti yathA bhavatItyevaM sthitvA paMthettimArge 'avayakkhamANassa'ttiavakA hnato'pekSamANasya vA, pathigrahaNasya copalakSaNatvAdanyatrApyAdhAre sthitveti draSTavyaM, 'no IriyAvahiyA kiriyA kajjai tina kevalayogapratyayA karmabandhakriyA bhavatisakaSAyatvAttasyeti __ 'jassaNaM kohamANamAyAlobhA' iha 'evaMjahe'tyAdyatidezAdidaM dRzyaM-'vocchinnAH bhavaMti tassaNaMIriyAvahiyA kiriyA kajjai, jassaNaMkohamANamAyAlobhAavorIyaMrIyamANassa saMparAiyA kiriyA kajjaitti vyAkhyA cAsya praagvditi| 'seNaMussuttameva'ttisapunarutsUtramevAgamAtikramaNataeva 'rIyaittigacchati / 'saMvuDasse'tyAdhuktaviparyayasUtraM, tatra ca 'avIi'tti avIcimataH' akaSAyasambandhavataH 'avivicya' vA apRthagbhUya yathA''khyAtasaMyamAt, avicintya vA rAgavikalpAbhAvenetyarthaH avikRti vAyathA bhavatIti anantaraM kriyokatA, kriyAvatAM ca prAyo yoniprAptirbhavatIti yoniprarUpaNAyAha mU. (478) kaivihA NaM bhaMte ! joNI pannattA ?, goyamA ! tivihA joNI pannattA, taMjahA-sIyA usiNA sItosiNA, evaM joNIpayaM niravasesaMbhANiyavvaM // vR. 'kativihA Na'mityAdi, tatra ca 'joNi'tti 'yu mizraNe' itivacanAd yuvantitaijakArmaNazarIravanta audArikAdizarIrayogyaskandhasamudAyena mizrIbhavanti jIvA yasyAM sA yoni, sAca trividhA zItAdibhedAt, tatra 'sIya'ttizItasparzA 'usiNa'ttiuSNasparzA sIosiNa ttidvisvabhAvA evaMjoNIpayaMniravasesaMbhANiyavyaMti yonipadaMcaprajJApanAyAMnavamaMpadaM, taccedaM _ 'neraiyANaM bhaMte! kiM sIyAjoNI usiNA joNI sIosiNA joNI?, goyamA ! sIyAvi joNI usiNAvi joNI no sIosiNA joNI'tyAdi, ayamarthaH-'sIyAvi joNi'tti AdyAsu tisRSu narakapRthivISu caturthAMcakeSucinnarakAvAseSu nArakANAM yadupapAtakSetraMtacchItasparzapariNatamiti teSAM zItA'pi yoni, 'usiNAvijoNi'ttizeSAsupRthivISu caturthaHpRthivInarakAvAseSu cakeSucinnArakANAM yadupapAtakSetraMtaduSNasparzapariNatamiti teSAmuSNA'pi yoni, no sIosiNA joNittinamadhyamasvabhAvAyonistathAsvabhAvatvAt, shiitaadiyoniprkrnnaarthHsnggrhstupraayennaivN||1|| "sIosiNajoNIyA savve devA ya gbbhvkkNtii| usiNA ya teukAe duha narae tiviha sesesu // " ___-'gabbhavakkaMti'tti grbhotpttikaaH|tthaa-'ktivihaannNbhNte! joNIpannattA?,goyamA! tivihAjoNI pannattA,taMjahA-saccittA acittA mIsiyA'ityAdi, saccittAdiyAniprakaraNArthaHsaGgrahastu praayennaivm||2|| "accittA khalu joNI neraiyANaM taheva devaannN| ___mIsA ya gamavAse tivihA puNa hoi sesesu / " satyapyekendriyasUkSmajIvanikAyasambhave nArakadevAnAM yadupapAtakSetraM tanna kenacijjIvena parigRhItamityacittA teSAM yoni, garbhavAsayonistu mizrA zukrazoNitapudgalAnAmacittAnAM, garbhAzayasyasacetanasyabhAvAditi, zeSANAMpRthivyAdInAM saMmUrchanajAnAMca manuSyAdInAmupapAtakSetre Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 bhagavatIaGgasUtraM 10/-/2/478 jIvena parigRhIte'parigRhIte ubhayarUpe cotpattiriti trividhA'pi yoniriti / tathA-'kativihANaMbhaMte! joNI pannattA?, goyamA ! tivihA joNI pannattA, taMjahA saMvuDajoNI viyaDAjoNI saMvuDaviyaDAjoNI'tyAdi, saMvRttAdiyoniprakaraNArthaHsaGgrahastu prAya evm||1|| "egiMdiyaneraiyA saMvuDajoNI taheva devA y| vigalidiesuviyaDA saMvuDaviyaDAya gbbhNmi||" ekendriyANAM saMvRtAyonistathAsvabhAvatvAt, nArakANAmapisaMvRtaiva, yato narakaniSkuTAH saMvRtagavAkSakalpAsteSu ca jAtAste varddhamAnamUrtayastebhyaH patanti zItebhyo niSkuTebhya uSNeSu narakeSu uSNebhyastu zIteSviti, devAnAmapi saMvRtaiva yato devazayanIye dUSyAntarito'. gulAsaGkhyAtabhAgamAtrAvagAhano deva utpadyata iti / tathA 'kativihANaMbhaMte! joNI pannattA? goyamA! tivihA joNI pannattA, taMjahA-kummunnayA saMkhAvattA vaMsIpatte'tyAdi, etadvaktavya- taasnggrhshcaivN||1|| saMkhAvattA joNI itthIrayaNassa hoti vineyaa| tIe puNa uppanno niyamA u viNassai gbmo|| // 2 // kummunnayajoNIe titthayarA cakkivAsudevAya / rAmAvi yajAyate sesAe sesagajaNo u|| anantaraM yoniruktA, yonimatAM ca vedanA bhavantIti tatprarupaNAyAha mU. (479) kativihA NaM bhaMte ! veyaNA pannattA?, goyamA ! tivihA veyaNA pannattA, taMjahA-sIyA usiNA sIosiNA, evaM veyaNApayaM niravasesaMbhANiyavvaM jAva neraiyANaM bhNte| kiMdukkhaM vedaNaM vadeti suhaM veyaNaM veyaMtiadukkhamasuhaM veyaNaM veyaMti?, goyamA! dukkhaMpi veyaNaM veyaMti suhaMpi veyaNaM veyaMti adukkhamasuhaMpi veyaNaM veyNti|| vR. 'kaivihA Na'mityAdi, 'evaM veyaNApayaM bhANiyavvaM ti vedanApadaM ca prajJApanAyAM paJcatriMzattamaM, tacca lezato darzyate-'neraiyANaM bhaMte ! kiM sIyaM veyaNaM veyaMti 3?, goyamA ! sIyaMpiveyaNaM veyaMti evaMusiNaMpino sIosiNaM' evamasurAdayo vaimAnikAntAH 'evaM caubvihA veyaNA davvao khettao kAlao bhAvao' tatra pudgaladravyasambandhAdravyavedanA narakAdikSetrasambandhAtkSetravedanA nArakAdikAlasambandhAtkAlavedanA zokakrodhAdibhAvasambandhAdbhAvavedanA, sarve sNsaarinnshcturvidhaampi| tathA 'tivihAveyaNA-sArIrAmANasAsArIramANasA' samanaskAstrividhAmapiasajJinastu zArIrImeva, tathA 'tivihA veyaNA sAyA asAyA sAyAsAyA' sarve saMsAriNa- strividhAmapi, tathA 'tivihAveyaNA-dukkhAsuhAadukkhamasuhA' sarve trividhAmapi, sAtAsAtasukhaduHkhayozcAyaM vizeSaH-sAtAsAte anukrameNodayaprAptAnAM vedanIyakarmapudgalAnAma- nubhavarUpe, sukhaduHkhe tu priidiirymaannvedniiyaanubhvruupe|| ____tathA 'duvihAveyaNA-abbhuvagamiyA uvakkamiyA' AbhyupagamikI yAsvayambhupagamyavedyate yathA sAdhavaH kezolluJcanAtApanAdibhirvedayanti aupakramikI tu svayamudIrNasyodIraNAkaraNena Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-10, vargaH:, uddezakaH-2 533 codayamupanItasya vedyasyAnubhavAt, dvividhAmapi paJcendriyatiryaJco manuSyAzca zeSAstvIpakramikImeveti, tathA 'duvihA veyaNA-nidAyaanidAya' nidA-cittavatI viparItA tvanideti,sajJinodvividhAmasajJinastvanidAmeveti / -iha ca prajJApanAyAM dvAragAthA'sti, sA ceyN||1|| "sIyA ya davva sArIrasAya taha veyaNA havai dukkhA / abbhuvagamuvakkimayA nidA ya anidA ya nAyavvA // " asyAzca pUrvArdhoktAnyeva dvArANyadhikRtavAcanAyAM sUcitAni yatastatrApyuktaM nidAya anidA ya vajjati // vedanAprastAvAdvedanAhetubhUtAM pratimAM nirUpayannAha mU. (480) mAsiyannaM bhaMte ! bhikkhupaDimaM paDivanassa anagArassa nicacaM vosaDhe kAye ciyattedehe, evaMmAsiyA bhikkhupaDimA niravasesA bhANiyabvA (jAvadasAhi) jAva ArAhiyA bhavai / vR. 'mAsiyanna'mityAdi, mAsaH parimANaMyasyAH sAmAsikI tAM 'bhikSupratimAM' sAdhupratijJAvizeSa 'vosaDhekAe'tti vyutsRSTe snAnAdiparikarmavarjanAt 'ciyatte dehe'tti tyakte vadhavandhAdhavAraNAt, athavA 'ciyatte' saMmate prItiviSaye dharmasAdhaneSu pradhAnatvAddehasyeti "evaM mAsiyA bhikkhupaDimA ityAdi |anencydtidissttNtdidN-'je keiparIsahovasaggA uppajjati, taMjahA-divvA vA mANusA vA tirikkhajoNiyA vA te uppanne sammaM sahaikhamai titikkhaiahayAseI tyAdi, tatra sahate sthAnAvicalanataH kSamate krodhAbhAvAt, titikSate dainyAbhAvAt krameNa vA manaHprabhRtibhi, kimuktaM bhavati?-adhisahata iti| mU. (481) bhikkhu ya annayaraM akiccaTThANaM paDisevittA se NaM tassa ThANassa anAloiyapaDikte kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA, seNaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei asthi tassa ArAhaNA, bhikkhUya annayaraM akiccaThANaM paDisevittA tassa NaM evaM bhavai pacchAvi NaM ahaM caramakAlasamayaMsi eyassa ThANassa AloessAmijAva pddivjissaami| seNaM tassa ThANassa anAloiyapaDikaMte jAva natthitassa ArAhaNA, seNaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM karei atthitassa arAhaNA, bhikkhUya annayaraM akiccaTThANaM paDisevittA tassa NaM evaM bhvi| jaitAva samaNovAsagAvi kAlamAse kAlaM kiccA annayaresudevaloesudevattAe uvavattAro bhavaMti kimaMgapuNaahaM annapanniyadevattaNaMpinolabhissAmittikaTThaseNaM tassa ThANassaanAloiyapaDikkate kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM karei atthi tassa aaraahnnaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti| vR.ArAhiyA bhavatItyuktamathArAdhanAH yathA na syAdyathA casyAttaddarzayannAha-'bhikkhUya annayaraMakiccaTThANa mityAdi, iha cazabdazcedityetasyArthe varttate, saca bhikSorakRtyasthAnAsenasya prAyeNAsambhavapradarzanaparaH, 'Disevitta'tti akRtyasthAnaM pratiSevitA bhavatIti gamyaM, vAcanAntare tvasya sthAne 'paDisevija ttidRzyate, seNaM tisabhiHzu tassa ThANassa'tti tatsthAnm 'aNapanniyadevattaNaMpino labhissAmi'tti aNapannikA-vyantaranikAyavizeSAstatsambandhidevatvamaNapannikadevatvaM tadapi nopalapya iti| zatakaM-10 uddezakaH-2 samAptaH Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 bhagavatIagasUtraM 10/-/3/482 ___-zatakaM-10 uddezakaH-3:dvitIyoddezakAnte devatvamuktam, atha tRtIye devasvarUpamabhidhIyate, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (482) rAyagihe jAva evaM vayAsI-AiDIe NaM bhaMte ! deve jAva cattAri paMca devAvAsaMtarAiMvItikaMte teNa paraM pariDDIe?, haMtA goyamA! AiDIeNaMtaMceva, evaM asurakumArevi, navaraM asurakumArAvAsaMtarAiM sesaMtaM ceva, evaM eeNaM kameNaM jAva thaNiyakumAre, evaM vANamaMtare joisavemANiya jAva teNa paraM priddddiie| appaDDieNaM bhaMte ! deve se mahaDDiyassa devassa majjhamajjheNaM vIivaijA?, no tiNaDhe samaDhe samiDDIeNaM bhaMte ! deve samaDDiyasa devassa majjhaMmajjheNaM vIivaejjA ?, no tiNaDhe samaDhe, pamattaM puNa viiivejaa| seNaMbhaMte! kiM vimohittApabhUavimohittApabhU?, goyamA! vimohettApabhUnoavimohettA pbhuu| sebhaMte! kiM puTviM vimohettA pacchA vIivaejjA puTviM vIivaettA paccha vimohejA?, goyamA puTviM vimohettA pacchA vIivaejjA no puTviM vIvaittA pacchA vimohejjA / mahiDDIe NaMbhaMte ! deve appaDDiyassa devassa majhamajheNaM vIivaejA? haMtA, viiivejjaa| seNaMbhaMte! kiM vimohittApabhUavimohettApabhU?, goyamA! vimohettAvipabhUavimohettAvi pabhU / se bhaMte! kiM pucviM vimohettA pacchA vIivaijA puTviM vIivaittA pacchA vimohejA?, goyamA puTviM vA vimohettA pacchA vIivaejjA puTviM vA vIivaettA pacchA vimohejaa| appiDieNaM bhaMte! asurakumAre mahaDDIyassa asurakumArassa majjhamajheNaM vIivaejjA ?, no iNaDhe samaDhe, evaM asurakumArevi tinni AlAvagA bhANiyavvA jahA ohieNaM deveNaM bhaNiyA, evaM jAva thaNiyakumArANaM, vANamaMtarajoisiyavemANieNaM evaM cev|| appaDie NaM bhaMte ! deve mahiDDiyAe devIe majjhamajheNaM vIivaejjA ?, no iNaDhe samaDhe, samaDDie NaM bhaMte ! deve samiDIyAe devIe majjhaMmajjheNaM0 evaM taheva deveNa ya devINa ya daMDao bhANiyavvo jAva vemANiyAe / appaDDiyA NaM bhaMte ! devI mahaDDIyassa devassa majjhamajjheNaM evaM esovitaiodaMDao bhANiyavvojAva mahaDDiyA vaimANiNIappaDDiyassa vemANiyassamajhaMmajjheNaM vIivaejA?, haMtA viiivejjaa| appaDDiyA NaM bhaMte! devI mahiDDiyAe devIe majhamajheNa vIivaejjA ?, no iNaDhe samaDhe, evaM samaDDiyA devI samaDDiyAe devIe, taheva, mahaDDiyAvi devI appaDDiyAe devIe taheva, evaM ekkeke tinnira AlAvagAbhANiyavvajAva mahaDiyA gaMbhaMte! vemANiNIappaDDiyAevemANiNIe majhamajjheNaM vIivaejjA ?, haMtA viiivejaa| sAbhaMte! kiM vimohittA pabhUtahevajAvapubiMvA vIivaittApacchA vimohejA eephtaaridNddgaa|| vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'AiDIeNaM'tiAtmaddharyA svakIyazaktyA, athavA''tmana eva RddhiryasyAsAvAtmarddhikaH "deve'ttisAmAnyaH 'devAvAsaMtarAItidevAvAsavizeSAn vIikkate'tti 'vyatikrAntaH' lacitavAn, kvacid vyativrajatIti pAThaH, 'teNa paraM'ti tataH paraM pariDDIe'tti Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 10, varga:-, uddezakaH - 3 535 paraddharyA pararddhiko vA 'vimohittA pabhu'tti 'vimohya' mahikAdyandhakArakaraNena mohamutpAdya apazyantameva taM vyatikrAmediti bhAvaH / 'evaM asurakumAreNavi tinni AlAvaga'tti alparddhikamaharddhikayorekaH samarddhikayoranyaH maharddhikAlparddhikayorapara ityevaM trayaH, 'ohieNaM deveNaM' ti sAmAnyena devena 1, evamAlApakatrayopeto devadevIdaNDako vaimAnikAnto'nyaH 2, evameva ca devIdevadaNDako vaimAnikAnta evAparaH 3, evameva ca devyordaNDako'nyaH 4 ityevaM catvAra ete daNDakAH / anantaraM devakriyoktA, sA cAtivismayakAriNIti vismayakaraM vastvantaraM praznayannAhamU. (483) Asassa NaM bhaMte! dhAvamANassa kiM khukhutti kareti ?, goyamA ! Asassa NaM dhAvamANassa hidayassa ya jagayassa ya aMtarA ettha NaM kabbaDae nAmaM vAe saMmucchai jeNaM Asassa dhAvamANassa khukhutti karei // vR. 'Asasse'tyAdi, 'hiyayassa ya jagayassa ya'tti hRdayasya yakRtazca - dakSiNakukSigatodarAvayavavizeSasya 'antarA' antarAle / anantaraM 'khukhu' tti prarUpitaM tacca zabdaH, sa ca bhASArUpo'pi syAditi bhASAvizeSAn bhASaNIyatvena pradarzayitumAha mU. (484) aha bhaMte ! AsaissAmo saissAmo ciTThissAmo nisiissAmo tuyaTTissAmo vR. 'aha bhaMte!' ityAdi, atheti paripraznArthaH 'bhaMte! 'ti bhadanta ! ityevaM bhagavantaM mahAvIramAmantraya gautamaH pRcchati - 'AsaissAmo' tti AzrayiSyAmo vayamAzrayaNIyaM vastu 'saissAmo' tti zayiSyAmaH 'ciTThissAmo'tti UrdhvasthAnena sthAsyAmaH 'nisiissAmo' tti niSetsyAma upavekSyAma ityarthaH 'tuyaTTissAmo'tti saMstArake bhaviSyAma ityAdikA bhASA kiM prajJApanI ? iti yogaH / mU. (485) AmaMtaNi ANavaNI jAyaNi taha pucchaNI ya pannavaNI / paccakkhANI bhAMsA bhAsA icchAnulomA ya // vR anena copalakSaNaparavacanena bhASAvizeSANamevaMjAtIyAnAM prajJApanIyatvaM pRSTamatha bhASAjAtInAM tatpRcchati - 'AmaMtaNi' gAhA, tatra AmantraNI he devadatta ! ityAdikA, eSA ca kila vastuno'vidhAyakatvAdaniSedhakatvAcca satyAdibhASAtrayalakSaNaviyogatazcAsatyAmRSeti prajJApanAdAvuktA, evamAjJApanyAdikAmapi / 'ANavaNi'tti AjJApanI kArye parasya pravarttanI yathA ghaTaM kuru 'jAyaNi 'tti yAcanIvastuvizeSasya dehItyevaMmArgaNarUpA tatheti samuccaye 'pucchaNIya 'tti pracchanI - avijJAtasya saMdigdhasya vA'rthaHsya jJAnArthaM tadabhiyuktapreraNarUpA 'pannavaNi' tti prajJApanI - vineyasyA-padezadAnarUpA yathA"pANavahAo niyattA bhavaMti dIhAuyA arogA ya / 119 11 mAI pannavaNI pannattA vIyarAgehiM // " 'paccakkhANIbhAsa' tti pratyAkhyAnI yAcamAnasyAditsA me ato mAM mA yAcasvetyAdi pratyAkhyAnarUpA bhASA 'icchAnuloma' tti pratipAdayituryA icchA tadanulomA - tadanukUlA icchAnulomA yathA kArye preritasya evamastu mamApyabhipretametaditi vacaH / mU. (486) anabhiggahiyA bhAsA bhAsA ya abhiggahaMbhi boddhavvA / saMsayakaraNI bhAsA voyaDamavvoyaDA ceva // Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM 10/-/3/486 pannavaNI NaM esAna esA bhAsA mosA ?, haMtA goyamA ! AsaissAmo taM caiva jAva na esA bhAsA mosA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti // vR. 'aNabhiggahiyA bhAsA'gAhA, anabhigRhItA - arthAnabhigraheNa yocyate DityAdivat 'bhAsA ya abhiggahaMmi boddhavvA' bhASA cAbhigraha boddhavyA-arthaH mabhigRhya yocyate ghaTAdivat, 'saMsayakaraNI bhAsa' tti yA'nekArthaH pratipattikarI sA saMzayakaraNI yathA saindhavazabdaH puruSalavaNavAjiSu varttamAna iti 'voyaDa' tti vyAkRtA lokapratItazabdArthA 'avvoyaDa' tti avyAkRtA - gambhIrazabdArthA manmanAkSara prayuktA vA'nAvirbhAvitArthA, 'pannavaNI NaM ti prajJApyate'rtho'nayeti prarajJApanI - arthaH kathanI vaktavyetyarthaH / 'na esA mosa' tti naiSA mRSA - nArthAnabhidhAyinI nAvaktavyetyarthaH, pRcchato'yamabhiprAyaHAzrayiSyAma ityAdikA bhASA bhaviSyatkAlaviSayA sA cAntarAyasambhavena vyabhicAriNyapi syAt tathaikArthaH viSayA'pi bahuvacanAntatayoktetyevamayathArthA tathA AmAntraNIprabhRtikA vidhipratiSebhyAM na satyabhASAvadvastuni niyatetyataH kimiyaM vaktavyA syAt ? iti uttaraM tu 'haMtA' ityAdi, idamatra hRdayamaAzrayiSyAma ityAdikA'navadhAraNatvAdvarttamAnayogenetyetadvikalpagarbhatvAdAtmani gurI caikArthaH mUtve'pi bahuvacanasyAnumatatvAprajJApanyeva, tathA''mantraNyAdikA'pi vastuno vidhipratiSedhA vidhAyakatve'pi yA niravadyapuruSArtha sAdhanI sA prajJApanyeveti / zatakaM - 10 uddezakaH - 3 samAptaH -: zatakaM - 10 uddezakaH - 4 : vR. tRtIyoddezake devavaktavyatoktA, caturthe'pyasAvevocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram - mU. (487) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAma nayare hotthA vannao, dUtipalAsae ceie, sAmI samosaDhe, jAva parisA paDigayA / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTTe aMtevAsI iMdabhUI nAmaM aNagAre jaba uDDuMjANU jAva viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI sAmahatthI nAmaM anagAre payaibhaddae jahA rohe jAva uDuMjANU jAva viharai, tae NaM te sAmahatthI anagAre jAyasaDDhe jAva uTThAe uTThettA jeNeva bhagavaM goyame teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA bhagavaM goyamaM tikkhutto jAva pajjuvAsamANe evaM vayAsI - atthiNaM bhaMte! camarassa asuriMdassa asurakumArassa tAyattIsagA devA ?, haMtA atthi, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai camarassa asuriMdassa asurakumArassa tAyattIsagA devA tA0 21, evaM khalu sAmahatthI ! / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve 2 bhArahe vAse kAyaMdI nAmaM nayarI hotthA vannao, tatthaNaM kAyaMdIe nayarIe tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA parivasai aDDA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA uvaladdhapunnapAvA viharati jAva tae NaM te tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsayA puvviM uggA uggavihArI saMviggA saMviggavihArI bhavittA tao pacchA pAsatthA pAsatthavihArI osannA osannavihArI kusIlA kusIlavihArI ahAchaMdA ahAchaMdavihArI bahUI 536 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthzatakaM-10, varga:-, uddezakaH-4 537 vAsAiM samaNovAsagapariyAgaM pAuNaMti 2 addhamAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUseti attANaM jhUsettA tIsaM bhattAiM aNasaNAe chedeti 2 tassa ThANassa anAloiyapaDikkatA kAlamAse kAlaM kiccA camarassa asuriMdassa asurakumAraranno tAyattIsagadevattAe uvvnnaa| jappabhiiMcaNaMbhaMte! kAyaMdagAtAyattIsaMsahAyA gAhAvaIsamaNovAsagAcamarassaasuriMdassa asurakumAraranno tAyattIsadevattAe uvavannA tappabhiiMcaNaM bhaMte! evaM vuccai camarassa asuriMdassa asurakumAraranno tAyattIsagA devA ?, tae NaM bhagavaM goyame sAmahatthiNA anagAreNaM evaM vutte samANe saMkie kaMkhie vitigicchie uThAe uDhei uThAe udvettA sAmahatthiNA anagAreNaM saddhiM jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI __ asthiNaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asuraranno tAyattIsagA devA tA02?, haMtA asthi, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai ?, evaM taM ceva savvaM bhANiyavvaM jAva tappabhiiM ca NaM evaM vuccai camarassa asuriMdassa asurakumAraranno tAyattIsagA devA 2?, no iNaDhe samaThe, goyamA! camarassa NaM asuriMdassaasurakumAraranno tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadheje pannatte, jaMna kayAi nAsI nakayAinabhavati na kayAIna bhavissaIjAvanicce avvocchittinayaTTayAe anne cayaMti anneuvvjNti| asthiNaMbhaMte! balissa vairoyaNiMdassa vairoyaNarantAyattIsagA devA? tA02?, haMtA asthi, se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai balissa vairoyaNidassa jAva tAyattIsagA devA tA02?, evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve 2 bhArahe vAse bibhele nAmaM saMnivese hotthA vannao, tattha NaM bibhele saMnivese jahA camarassa jAva uvavannA, jappabhiiMca NaM bhaMte ! te bibhelagA tAyattIsaM sahAyA gAhAvaisamaNovAsagA balissa vai0 sesaM taM ceva jAva nicce avvocchittiNayaTTayAe anne cayaMti anne uvvjNti| asthi NaM bhaMte ! dharaNassa nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno tAyattIsagA devA tA02?, haMtA atthi, se keNaTeNaM jAva tAyattIsagA devA 2?, goyamA ! dharaNassa nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno tAyattIsagANaM devANaM sAsae nAmadheje pannattejaMna kayAi nAsI jAva anne cayaMti anne uvavajaMti, evaM bhUyAnaMdassavi evaM jAva mhaaghosss| asthiNaMbhaMte! sakka ssa deviMdassa devarano pucchA, haMtA asthi, sekeNaTeNaMjAvatAyattIsagA devA 2?, evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ihevajaMbUddIve dIve bhArahe vAse pAlAsae nAmasaMnivese hotthA vannao, tattha NaMpAlAsae sannivesetAyattIsaMsahAyAgAhAvaIsamaNovAsayA jahA camarassa jAva viharaMti, tae NaM tAyattIsaM sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA pubipi pacchAvi uggA uggavihArI saMviggA saMviggavihArI bahUIvAsAiMsamaNovAsagapariyAgaM pAuNittA mAsiyAe saMlehaNAeattANaMjhUsei jhUsittA saDhi bhattAiMaNasaNAechedeti 2 AloiyapaDikkatA samAhipattA kAlamAse kAlaM kiccA jAva uvvnnaa| jappabhiyaM ca NaM bhaMte !pAlAsigA tAyattIsa sahAyA gAhAvaI samaNovAsagA sesaM jahA camarassa jAva uvavajjaMti / atthiNaM bhaMte IsANassa evaM jahA sakkassa navaraM caMpAe nayarIe jAva uvavannA, jappabhiiMcaNaM bhaMte! caMpijjA tAyattIsaM sahAyA, sesaMtaM ceva jAva anne uvavajjaMti / Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 bhagavatIaGgasUtraM 10/-/4/487 atthi NaM bhaMte ! saNaMkumArassa deviMdassa devaranno pucchA, haMtA asthi, se keNaTeNaM jahA dharaNassa taheva evaM jAva pANayassa evaM accuyassa jAva anne uvavajaMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte // vR. 'teNa'mityAdi, 'tAyattIsaga'tti trAyastriMzA-mantrivikalpAH 'tAyattIsaM sahAyA gAhAvaittitrayastriMzatparimANAH 'sahAyAH' paraspareNasAhAyakakAriNaH 'gRhapatayaH' kuTumbanAyakAH 'ugga'tiugrAudAttAbhAvataH 'uggavihAritti udAttAcArAHsadanuSThAnatvAt 'saMvigga ttisaMvignAHmokSapratipracalitAH saMsArabhIravo vA 'saMviggavihAri'tti saMvignavihAraH-saMvignAnuSThAnamasti yeSAM te tathA pAsatthi'tti jJAnAdibahirvartinaH pAsatthavihArI'ttiAkAlaM pArzvasthasamAcArAH _ 'osannittiavasannAiva-zrAntAivAvasannAAlasyAdanuSThAnAsamyakkaraNAt 'osannavihAra'ttiAjanma zithilAcArAityarthaH 'kusIla'ttijJAnAdyAcAravirAdhanAt 'kusIlavihAritti AjanmApijJAnAdyAcAravirAdhanAt 'ahAchaMda'ttiyathAkathaJcinnAgamaparatantratayAchandaH-abhiprAyo bodhaHpravacanArtheSu yeSAM te yathAcchandAH, tecaikadA'pi bhavantItyata Aha-'ahAcchaMdavihAri'tti AjanmApi yathAcchandA eveti / 'tappabhiiM ca NaM'ti yatprabhRti trayastriMzatsaGkhyopetAste zrAvakAstatrotpannAstatprabhRtina pUrvamiti // zatakaM-10 uddezakaH-4 samAptaH -:zatakaM-10 uddezakaH-5:vR. caturthoddezake devavaktavyatoktA, paJcame tu devIvaktavyatocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (488) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe nAmaM nagare guNasilae ceie jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaMteNaM samaeNaMsamaNassa bhagavao mahAvIrassa bahave aMtevAsI therA bhagavaMto jAisaMpannA jahA aTThame sae sattamuddesae jAva vihrNti| taeNaM te therA bhagavaMto jAyasaDDAjAva saMsayA jahA goyamasAmI jAva paJjuvAsamANA evaM vayAsI-camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asurakumAraranno kati aggamahisIo pannattAo?, ajjo! paMca aggamahisIo pannattAo, taMjahA-kAlI rAyI rayaNI vijumehA, tatthaNaMegamegAe devIe aTThaTThadevIsahassA parivAropannatto, pabhUNaMbhaMte! tAoegamegA devI annAiMaTTha-TudevIsahassAI parivAraM viuvittae?, evAmeva sapuvAvareNaMcattAlIsaMdevIsahassA, setNtuddie| pabhUNaM bhaMte ! camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAe camaraMsi sIhAsaNaMsi tuDieNaM saddhiM divvAiM bhogabhogAiM muMjamANe viharittae ?, no tiNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai no pabhU camare asuriMde camaracaMcAe rAyahANIe jAva viharittae?, ajo camarassaNaM asuriMdassaasurakumAraranno camaracaMcAe rAyahANIesabhAe suhammAemANavae ceiyakhaMbhevairAmaesugolavaTTasamuggaesubahUo jiNasakahAo saMnikkhittAo ciTThati, jAo NaM camarassa asuriMdassa asurakumAraranno annesiM ca bahUNaM asurakumArANaM devANa ya devINa ya aJcaNijjAo vaMdaNijAonamaMsaNijjAo pUyaNijjAosakkAraNijjAosammANaNijjAokallANaM maMgala devayaM ceiyaM paJjuvAsaNijjAo bhavaMti tesiM paNihAe no pabhU, se teNaTeNaM ajjo ! evaM buccai-no pabhU camare asuride jAva rAyA camaracaMcAe jAva vihritte| Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-10, vargaH-, uddezakaH-5 539 pabhUNaM ajo! camare asuriMde asurakumArarAyA camaracaMcAe rAyahANIe sabhAsuhammAe camaraMsi sIhAsaNaMsi causaTThIe sAmANiyasAhassIhiM sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe jAva annehiM ca bahUhiM asurakumArehiM devehi ya devIhi ya saddhiM saMparivuDe mahayAhaya jAva bhuMjamANe viharittae0 kevalaM pariyAriDDIe no cevaNaM mehaNavattiyaM // mU. (489) camarassa NaM bhaMte ! asuriMdassa asurakumAraranno somassa mahArano kati aggamAhisIopannattAo?, ajjo! cattAriaggamahisIopannattAo, taMjahAkaNagAkaNagalayA cittaguttA vasuMdharA, tattha NaM egamegAe devIe egamegaMsi devisahassaM parivAro pannatto, pabhU NaM tAo egamegAe devIe annaM egamegaM devIsahassaM pariyAraM viuvittae, evAmeva sapuvvAvareNaM cattAri devisahassA, settaM tuDie / pabhU NaM bhaMte ! camarassa asuriMdassa asurakumAraranno some mahArAyAsomAerAyahANIesabhAesuhammAe somaMsi sIhAsaNaMsituDieNaMavasesaMjahAcamarassa, navaraM pariyAro jahA sUriyAbhassa, sesaMtaM ceva, jAva no cevaNaM mehuNavattiyaM / camarassa NaM bhaMte ! jAva ranno jamassa mahAranno kati aggamahisIo?, evaM ceva navaraM jamAe rAyahANIe sesaM jahAsomassa evaMvaruNassavi, navaraM varuNAerAyaNAhIe, evaM vesamaNassavi navaraM vesamaNAe rAyahANIe sesaMtaMceva jAva mehuNavattiyaM / balissa NaM bhaMte ! vairoyaNiMdassa pucchA, ajjo ! paMca 2 aggamihIsIo pannattAo, taMjahA-subhA nisuMbhA raMbhA niraMbhA madaNA, tattha NaM egamegAe devIe aTTha sesaM jahA camarassa, navaraM balicaMcAe rAyahANIe pariyAro jahA mouddesae, sesaMtaMceva, jAva mehuNavattiyaM / balissaNaM bhaMte ! vairoyaNiMdassa vairoyaNaranno somassa mahArano kati aggamahisIo pannattAo?, ajo! cattAriaggamasihIo pannattAo, taMjahA-mINagA subhaddA vijayAasaNI, tattha NaM egamegAe devIe sesaM jahA camarasomassa, evaM jAva vesmnnss| dharaNassa NaM bhaMte! nAgakumAriMdassa nAgakumAraranno kati aggamahisIo pannattAo?, ajo cha aggamahisIo pannattAo, taMjahA-ilA sukkA sadArA sodAmaNI iMdA ghaNavijjuyA, tattha NaM egamegAe devIe cha cha devisahassA parivAro pannatto, pabhU NaM bhaMte ! tAo egamegAe devIe annAiMchacha devisahassAiMpariyAraM viuvittae evAmeva sapuvvAvareNaM chattIsaM devisahassAiM, settaM tuDie / pabhUNaM bhaMte ! dharaNe sesaM taM ceva, navaraM dharaNAe rAyahANIe dharaNaMsi sIhAsaNaMsi sao pariyAo saMse taM cev| dharaNassaNaMbhaMte! nAgakumAridassa kAlavAlassalogapAlassamahAranno katiaggamahisIo pannattAo?, ajo! cattAriaggamahisIopannattAo, taMjahA-asogA vimalAsuppabhAsudaMsaNA, tattha NaMegamegAe avasesaMjahAcamarassa logapAlANaM, evaM sesANaMtiNhavi / bhUyANaMdassaNaMbhaMte pucchA, ajjo ! cha aggamahissIo pannattAo, taMjahA-rUyA rUyaMsA surUyA ruyagAvatI ruyakatA ruyappabhA, tattha NaM egamegAe devIe avasesaM jahA dharaNassa, bhUyAnaMdassa NaM bhaMte ! nAgavittassa pucchA ajo! cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-suNaMdA subhaddA sujAyA sumnnaa| tatthaNaMegamegAedevIe avasesaMjahA camaralogapAlANaM evaM sesANaMtiNhavi logapAlANaM, je dAhiNillANiMdA tesiM jahA dharaNiMdassa, logapAlANaMpi tesiM jahA dharaNassa logapAlANaM, Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 bhagavatIaGgasUtraM 10/-/5/489 uttarillANaM iMdANaM jahA bhUyAnaMdassa, logapAlANavi tesiM jahA bhUyAnaMdassa logapAlANaM, navaraM iMdANaM savvesiM rAyahANIo sIhAsaNANi ya sarisaNAmagANi pariyaro jahA taiyasae paDhame uddesae, logapAlAMsavvesiM rAyahANIosIhAsaNANiya sarisanAmagANi pariyArojahA camarassa logaapaalaannNkaalss| kAlassaNaMbhaMte! pisAyiMdassapisAyaranno kati aggamahisIo pannattAo ajo! cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-kamalA kamalappabhA uppalA sudaMsaNA, tattha NaMegamegAe devIe egamegaMdevIsahassaMsesaMjahA camaralogapAlANaM, pariyArotaheva, navaraMkAlAe rAyahANIe kAlaMsi sIhAsaNaMsi, sesaMtaMceva, evaM mhaakaalssvi| suruvassa NaM bhaMte ! bhUiMdassa ranno pucchA, aJjo ! cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-rUvavatI bahurUvA surUvA subhagA, tatthaNaMegamegAe sesaMjahA kAlassa, evaM paDirUvassavi punabhaddassaNaM bhaMte ! jakkhidassa pucchA ajo! cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahApunnA bahuputtiyA uttamA tArayA, tattha NaM egamegAe sesaM jahA kAlassa, evaM paDirUvassavi / punnabhaddassa NaMbhaMte ! jakhiMdassa pucchA ajo! cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA punnA bahuputtiyA uttamA tArayA, tattha NaM egamegAe sesaMjahA kAlassa, evaM maannibhddssvi| bhImassaNaMbhaMte! rakkhasiMdassa pucchA, ajo! cattAri aggamahisIopannattAo, taMjahApauNA paumAvatI kaNagA rayaNappabhA, tattha NaM egamegA sesaMjahA kAlassa / evaM mahAbhImassavi kinnarassa NaM bhaMte ! pucchA aJjo ! cattAri aggamahisIo pannattAo, taMjahA-vaDeMsA ketumatI ratiseNA raippiyA, tattha NaM sesaMtaM ceva, evaM kiNpurisssvi| sappurisassaNaMpucchA ajo! cattAriaggamahisIo pannattAo, taMjahA-rohiNI navamiyA hirI puSpavatI, tattha NaM egamegA0, sesaMtaM ceva, evaM mahApurisassavi / atikAyassa NaM pucchA, ajo! cattAri aggamahisI pannattA, taMjahA-bhuyaMgA bhuyaMgavatI mahAkacchA phuDA, tattha NaM0, sesaM taM ceva, evaM mahAkAyassavi / gIyaraissa NaM bhaMte ! pucchA, ajjo ! cattAri aggamahisI pannattA, taMjahA-sudhosA vimalA sussarA sarassaI, tattha NaM0, sesaMtaM ceva, evaM gIyajasassavi, savvesiM eesiMjahA kAlassa, navaraM sarisanAmiyA orAyahANIo sIhAsaNANi ya, sesNtNcev| caMdassa NaM bhaMte ! joisiMdassa joisaranno pucchA, ajo cattAri aggamahisI pannattA, taMjahA-caMdappabhA dosiNAbhAaccimAlI pabhaMkarA, evaM jahAjIvAbhigamejoisiyauddesae taheva, sUrassavi sUrappabhA AyavAbhA acimAlI pabhaMkarA, sesaMtaM ceva, jahA no cevaNaM mehuNavattiyaM iMgAlassaNaM bhaMte ! mahaggahassa kati agga0 pucchA, ajo! cattAri aggamahisI pannattA, taMjahA-vijayA vejayaMtI jayaMtI aparAjiyA, tattha NaM egamegAe devIe sesaMtaMcevajahA caMdassa, navaraMiMgAlavaDeMsaevimANe iMgAlagaMsisIhAsaNaMsisesaMtaMceva, viyAlagassavi, evaMaTTAsItIevi mahAgaNANaMbhANiyabbaMjAvabhAvakeussa, navaraMvaDeMsagA sIhAsaNANiyasarisanAmagANi, sesNtNcev| sakkassaNaMbhaMte! deviMdassa devaranno pucchA, ajo! aTTha aggamahisI pannattA, taMjahA-paumA sivA seyA aMju amalA accharA navamiyA rohiNI, tattha NaM egamegAe devIe solasa solasa devisahassA parivAro pannatto, pabhU NaM tAo egamegA devI annAiM solasa devisahassapariyAraM viuvvittae, evAmevasapuvvAvareNaMaTThAvIsuttaraM devisayasahassaM parivAraM viuvittae, settaMtuDie Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 10, varga:-, uddezaka: 5 pabhU NaM bhaMte! sakke deviMde devarAyA sohamme kappe sohammavaDeMsae vimANe sabhAe suhammAe sakkasi sIhAsaNaMsi tuDieNaM saddhiM sesaM jahA camarassa, navaraM pariyAro jahA mouddesae / sakkassa NaM deviMdassa devaranno somassa mahAranno kati aggamahisIo ?, pucchA, ajo ! cattAri aggamahisI pannattA, taMjahA - rohiNI madaNA cittA somA, tattha NaM egamegA sesaM jahA camaralogapAlANaM, navaraM sayaMpabhe vimANe sabhAe suhammAe somaMsi sIhAsaNaMsi, sesaM taM ceva, evaM jAva vesamaNassa, navaraM vimANAiM jahA taiyasae / IsANassa NaM bhaMte! pucchA, ajjo ! aTTha aggamahisI pannattA, taMjahA - kaNhA kaNharAI rAmA rAmarakkhiyA vasU vasuguttA vasumittA vasuMdharA, tattha NaM egamegAe0, sesaM jahA sakkassa / IsANassa NaM bhaMte! deviMdassa somassa mahAranno kati aggamahisIo ?, pucchA, ajo ! cattAri aggamahisI pannattA, taMjahA - puDhavI rAyI rayaNI vijU, tattha NaM0, sesaM jahA sakkassa logapAlANaM, evaM bhaMtetti jAva viharai // vR. 'teNa' mityAdi, 'se taM tuDie' tti tuDikaM nAma vargaH, 'vairAmaesu' tti vajramayeSu 'golavahasamuggaesu' tti golakAkArA vRttasamudrakAH golavRttasamudgakAsteSu 'jiNasakahAo tti 'jinasakthIni' jinAsthIni 'accaNijAo' tti candanAdinA 'vaMdaNijjAo 'tti stutibhiH 'namaMsaNijjAo' praNAmataH 'pUyaNijjAo' puSpaiH 'sakkAraNijjAo' vastrAdibhiH 'sammANaNijjAo' pratipattivizeSaH kalyANamityAdibuddhayA 'pajuvAsaNijjAo' tti, 'mahayAhaya' iha yAvatkaraNAdidaM ddezyaM -'naTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyadhaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM divvAiM bhogabhogAI' ti tatra ca mahatA- vRhatA ahatAni --acchinnAni AkhyAnakapratibaddhAni vA yAni nATyagItavAditAni teSAM tantrIlatAlAnAM ca 'tuDiya'tti seSatUryANAM ca dhanamRdaGgasya ca - meghasamAnadhvanimarddalasya paTunA puruSeNa pravAditasya yo ravaH sa tathA tena prabhurbhogAn bhuJjAno viharttumityuktaM / tatraiva vizeSamAha - 'kevalaM parayAriDDIe'tti 'kevalaM' navaraM parivAraH - paricAraNA sa ceha strIzabdazravaNarUpasaMdarzanAdirUpaH sa eva Rddhi-sampat parivArarddhistayA parivAradvaryA vA kalatrAdiparijanaparicAraNAmAtreNetyarthaH 'no ceva NaM mehuNavattiyaM'ti naiva ca maithunapratyayaM yathA bhavati evaM bhogabhogAn bhuJjAno viharttu prabhuriti prakRtamiti / 'pariyAro jahA mouddesa' tti tRtIyazatasya prathamoddezake ityarthaH 'sao parivAro' tti dharaNasya svakaH parivAro vAcyaH, sa caivaM - 'chahiM sAmANiyasAhassIhiM tAyattIsAe tAyattIsaehiM annehiya vahUhiM nAgakumArehiM devehi ya devIhiya saddhiM saMparivuDe' tti 'evaM jahA jIvAbhigame' ityAdi anena ca yatsUcitaM tadidaM - 'tattha NaM egamegAe devIe cattAri 2 devisAhassIo parivAro pannatto, pahUNaM tAo egamegA devI annAI cattAri 2 devIsahassAiM parivAraM viuvvittae, evAmeva sapuvvAvareNaM solasa devisAhassIo pannattAo' iti 'settaM tuDiya' mityAdIti, 'evaM aTThAsItievi mahAgahANaM bhANiyavyaM'ti, tatra dvayorvaktavyatoktaiva zeSANAM tu lohitAkSazanaizcarAghuNikaprAghuNikakaNakakaNakaNAdInAM sA vAcyeti / 'vimANAiM jahA taiyasae' tti tatra somasyoktameva yamavaruNavaizramaNAnAM tu krameNa varasiTThe sayaMjale vaggutti vimANA 'jahA cautthasae' ttikrameNa ca tAnIzAnalokapAlAnAmimAni- 'sumaNe savvaobhadde vaggU suvaggU' iti // zatakaM - 10 uddezakaH-5 samAptaH 541 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 bhagavatI aGgasUtraM 10/-/6/490 -: zatakaM - 10 uddezakaH-6: vR. paJcamoddezake devavaktavyatoktA, SaSThe tu devAzrayavizeSaM pratipAyannAhamU. (490) kahi NaM bhaMte! sakkassa deviMdassa devaranno sabhA suhammA pannattA ?, goyamA ! jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM imIse rayaNappabhAe evaM jahA rAyappaseNaijje jAva paMca vaDeMsagA pannattA, taMjahA - asogavaDeMsae jAva majjhe sohammavaDeMsae, seNaM sohammavaDeMsae mahAvimANe addhaterasa ya joyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM / vR. 'kahiNa' mityAdi, 'evaM jahA rAyappaseNaijje' ityAdikaraNAdevaM dRzyaM - 'puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo uDDuM caMdamasUriyagahagaNanakkhattatArArUvANaM bahUiM joyaNAI bahUI joyaNasayAI evaM sahassAI evaM sayasahassAiM bahUo joyaNakoDIo bahUo joyaNakoDA - koDIo uDuM dUraM vIivaittA ettha NaM sohamme nAmaM kappe pannatte ityAdi, 'asogavaDeMsae' iha yAvatkaraNAdidadhzyaM'sattavannavaDeMsae caMpagavaDeMsae cUyavaDeMsae' tti, vivakSitAbhidheyasUcikA ceyamatidezagAthAmU. (491) evaM jaha sUriyAbhe taheva mANaM taheva uvavAo / sakkarasa ya abhiseo taheva jaha sUriyAbhassa // vR. 'evaM jaha sUriyAbhe 'evam' anena krameNa yathA sUrikAbhe vimAne rAjapraznakRtAkhyagranthokte pramANamuktaM tathaivAsmin vAcyaM, tathA yathA sUrikAbhAbhidhAnadevasya devatvena tatropapAta uktastathaivopapAtaH zakrasyeha vAcyo'bhiSekazceti, tatra pramANaM - AyAmaviSkambhasambandhi darzitaM, zeSaM punaridam- 'UyAlIsaM ca sayasahassAiM bAvannaM sahassAiM aTTha ya aDayAle joyaNasae parikkheveNaM'ti / upapAtazcaivaM- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sakke deviMde devarAyA ahuNovavannamette ceva samANe paMcavihAe pajjattIe pajattibhAvaM gacchai, taMjahA - AhArapajattIe 5' ityAdi / abhiSekaH punarevaM-'tae NaM sakke deviMde devarAyA jeNeva abhiseyasabhA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA abhiseyasamaM aNuppayAhiNIkaremANe 2 puracchimilleNaM dAreNaM anupavisai jeNeva sIhAsaNe teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA sIhAsaNavaragate puracchAbhimuhe nisanne / tae NaM tassa sakkassa 3 sAmAniyaparisovavannagA devA Abhiogie deve saddAveMti saddAvettA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANappiyA ! sakkassa 3 sAmANiyaparisovavannagA devA Abhiogie deve saddAveMti saddAvettA evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA ! sakkassa 3 mahatthaM maharihaM viulaM iMdAbhiseyaM uvaThThaveha' ityAdi, 'alaMkAra acaNiyA ya taheva 'tti yathA sUrikAbhasya tathaivAlaGkAraH arcanikA cendrasya vAcyA / mU. (492) alaMkAra accaNiyA taheva jAva Ayarakkhatti, do sAgarovamAiM tthitii| sake NaM bhaMte! deviMde devarAyA kemahiDDIe jAva kemahasokkhe ?, goyamA ! mahiDDIe jAva mahasokkhe, se NaM tattha battIsAe vimANAvAsasayasahassANaM jAva viharati evaMmahaDDie jAva mahAsokkhe sakke deviMde devarAyA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti / / vR. tatrAlaGkAraH - 'tae NaM se sakke deve tappaDhamayAe pamhalasUmAlAe surabhIe gaMdhakAsAIyAe gAyAI lUhei 2 saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAI anuliMpai 2 nAsAnIsAsavAyavojjhaM cakkhaharaM vannapharisajuttaM hayalAlApelavAtiregaM dhavalakaNagakhaciyaMtakamamaM AgAsaphAliyasamappabhaM divvaM devadUtajuyalaM niyaMseti 2 hAraM piNaddhetI'tyAdIti / Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-10, vargaH-, uddezakaH-6 543 anikAlezastvevaM-'taeNaM se sakke 3 siddhAyayaNaM puracchimilleNaM dAreNaM anuppavisai 2 jeNeva devacchaMdae jeNeva jinapaDimA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA jinapaDimANaM AloepaNAmaM karei2 lomahatthagaMgeNhai2 jiNapaDimAolomahatthaeNaMpamajjai2 jinapaDimAo surabhiNA gaMdhodaeNaM NhANeitti, 'jAva Ayarakakha'tti anikAyAH paro granthastAvadvAcyo yAvadAtmarakSAH,sacaivaMlezataH-'taeNaMsesakke 3sabhaMsuhammaManuppavisai2 sIhAsaNepuracchAbhimuhe nisIyai, taeNaMtassa sakkassa 3 avaruttareNaM uttarapuracchimeNaMcaurAsII sAmAniyasAhassIo nisIyaMti puracchimeNaM aTTha aggamahisIo dAhiNapuracchimeNaM abhitariyA parisA bArasa devasAhassIonisIyaMtidAhiNeNaMmajjhimiyAeparisAecoddasa devasAhassIodAhiNapaJcatthimeNaM bAhirIyAe parisAe solasa devasAhassIo paJcatthimeNaM satta aNiyAhivaINo, tae NaM tassa sakkassa 3 caudisiMda cattAriAyarakkhadevacaurAsIsAhassIo nisIyaMtI'tyAdIti, 'kemahaDDIe iha yAvatkaraNAdidaMzya 'kemahajjuie kemahAnubhAge kemahAyase kemahAbale ?"tti, 'battIsAe vimANAvAsasayasahassANaM' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'caurAsIe sAmAniyasAhassINaM tAyattIsAe tAyattIsagANaM aTThaNhaM aggamahisINaMjAvaannesiMcabahUNaMjAva devANaM devINaya AhevaccaM jAva kAremANe paalemaanne'tti|| zatakaM-10 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-10 uddezakaH-7:vR. SaSThoddezake sudharmasabhoktA, sA cAzraya ityAzrayAdhikArAdAzrayavizeSAnantaradvIpAbhidhAnAn meroruttaradigvartizikhariparvatadaMSTrAgatAn lavaNasamudrAntarvartino'TAviMzatimabhidhisuraSTAviMzatimuddezakAnAha mU. (193) kahinaM bhaMte ! uttarilAM egoruyamaNussANaM egoruyadIve nAmaMdIve pannatte?, evaM jahA jIvAbhigame taheva niravasesaMjAva suddhadaMtadIvotti, ee aTThAvIsaMuddesagA bhANiyavvA sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti jAva vihrti|| vR. 'kahi NaM bhaMte ! uttarillANa'mityAdi / 'jahA jiivaabhigme'itymtideshH-puurvoktdaakssinnaatyaantrdviipvktvytaa'nusaarennaavgntvyH|| zatakaM-10 uddezakaH-7 samAptaH // 1 // iti gurujanazikSApArzvanAthaprasAdaprasRtatarapatatradvandvasAmarthyamApya / dazamazatavicArakSmAdharAgraye'dhirUDhaH, zakunizizurivAhaM tucchbodhaanggko'pi|| zatakaM-10 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre abhayadevasUri viracitA dazama zatakasya TIkA pari smaaptaa| [5bhagavatIagasUtra-bhA. 1-samAptaH / Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 ////// zatakaM-11 thI 41 mATe juo che ''gAmanuttALi-saTI'' mA-6 H noMdha : pAMcamu aMgasUtra bhagavatI be vibhAgamAM che. bhAga-5 ane bhAga-6 jenA zataka 1 thI 10 bhAga-5mAM che. bAkInA badhAM bhAga-6 mAM che. *** // bhagavatI aGgasUtraM //// Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI cauda pUrvadhara zrI bharbAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri | (anAmI) sarve zrata thavIra maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agatyasiMha sUri zIlAMkAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?) droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi vIrabhadra | RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya-cUrNi -vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve RtAnurAgI pUjyapuruSone AnaMda sAgarasUrijI | caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paM. becaradAsa pa0 jIvarAjabhAI pa. bhagavAnadAsa pa0 rUpendrakumAra pi0 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 krama 5630 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) AgamasUtranAma - vRtti-kartA vRtti zloka pramANa zlokapramANa 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri 14250 4. samavAya 1667 | abhayadevasari 3575 5. bhagavatI 15751 | abhayadevasUri 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 / 8. antakRddazA 900 | abhayadevasUri 400 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 11. |vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika 1167 | abhayadevasUri 3125 13. rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 | malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. |jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 | 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri |23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 | vijayavimalayagaNi (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaratnasUri (avacUri) (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 / AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 28. tandula vaicArika 500 / vijayavimalagaNi (?) 500 |29. |saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 30. gacchAcAra* 175 | vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 600 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] 1000 40. krama / AgamasUtranAma *mUla | vRtti-kartA * vRtti zloka pramANa zlokapramANa 32. | devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) | 375 33. maraNasamAdhi 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) | 837 34. nizItha 821 | jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | bRhatkalpa 473 malayagiri+kSemakIrti 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 | malayagiri 34000 | saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 - ? - (cUrNi) 2225 38. jItakalpa * 130 siddhasenagaNi (cUrNi) |39. mahAnizItha 4548 Avazyaka 130 haribhadrasUri 22000 41. oghaniyukti ni.1355 droNAcArya (?)7500 | piNDaniyukti * ni, 835 malayagirisUri 7000 42. | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 43. uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 45. anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 nodha:(1) 6. 45 bhAgama sUtromA vartamAna aNe paDela 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI. u8 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtronA nAme hara prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 65 vRtti- noMchate abhe rela saMpAdana bhupanI cha. te sipAyanI 50 vRtti-cUrNi mA sAhitya mudrita samudrita avasthAmA 59 che 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi naviya caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. 4 me "AgamasuttANi" bhai bhUga 35 bhane "bhAgamahI5'mA akSaraza: gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja gIta -- jenA vikalpa rUpe che e 7732 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcattvanuM bhASya ame '"bAmasuttani''mAM saMpAdIta karyuM che. (5) soya ane pinka e baMne niryukti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM madhyanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prIo sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-vaizA-nitattva e traNenI pUrtti ApI che. jemAM yajJA ane nItattva e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA uddezaHnI ja vRtti no ullekha maLe che. vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nitti: 1 niryukti AcAra-niryukti krama 9. 2. sUtrakRta niyukti rU. |dhRtva-niryukti kra 4. vyavahAra-nivRtti * 5. dazAzruta0 niyukti [4] zlokapramANa krama niryukti 450 265 180 6. Avazyaka - niyukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniyukti 9. dazavaikAlika niyukti 1. 10. uttarAdhyayana-niryukti zlokapramANa 2500 1355 835 500 noMdha : (1) ahIM Apela zlo pramANa e gAthA saMkhyA nathI. 32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela zno pramANa che. 700 (2) * vRhattva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivrutti hAla mApya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttiAra maharSi e mAdhya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) sopa ane pinDaniryukti svataMtra mUttaJAAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana gAma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha niryuktimAMthI dazAzrutanya niyukti u52 pUrNi ane anya pAMca niryukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niyuvijJa spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niryunikartA tarIke madravAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] - vartamAna ANe 45mAgamamA 55 bhASyaM ) krama bhASya zlokapramANa| krama bhASya gAthApramANa nizISabhASya 7500 AvazyakabhASya * 483 2. | bRhatkalpabhASya | 7600 / 7. oghaniyuktibhASya * | 322 | 3. / vyavahArabhASya 6400 / 8. piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya / 3185 dazavaikAlikabhASya * jItakalpabhASya 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) 63 nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na ta saGghadAsagaNi hauvA 49ya che. amA2. saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe bhane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tanI vRtti sAthe samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya mm||2. AgamasuttANi bhAga-38 witIta thayuM. (3) AvazyakabhASya bhai puthA prbhaae| 483 sapyu bhA. 183 yA mULabhASya 35 cha bhane 300 uthA anya bhASyanI che.no samAveza Avazyaka sUtraM-saTIkaM mAM yo che. [OM vizeSAvazyaka bhASya bhUma4 prasidhdha pyu cha 550 te samaya AvazyakasUtra- 652nu bhASya nathI bhane adhya yano anusAra nI ma sa vRtti ma 20 vi129. to Avazyaka bhane jItakalpa meM bane 652 bhaNe cha. no atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tenI tenI vRtti mAM thayo 4 cha. 550 teno ta vizena. 5 mIne bhaNeda nathI. [oghaniyukti upara 3000 zloka pramANa mAgdano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI // 5. niyuktimA maNI yAnuM saMmAya cha (?) (s) zata aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me. 35 Agama sUtro 652 na. 6 mAgano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3pe bhASyagAthA sevA maNe che. (7) bhASyakartA tarI bhujya nAma saGghadAsagaNi sevA maNesa cha. tama4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 5L 6cd5 bhaNe cha. 32cix bhaassyn| utA ajJAta ja che. Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] vartamAna DANe 45 khAgabhabhAM upalabdha cUrNiH zlokapramANa krama 8300 9900 3114 1500 1879 28000 16000 15. nandI cUrNi 1200 16. krama cUrNi 1. AcArara-cUrNi 2. sUtrakRta- cUrNi 3. bhagavatI-cUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi 5. jaMbUdvIpaprajJapti - cUrNi 6. nizIthacUrNi 7. bRhatkalpacUrNi 8. vyavahAracUrNi cUrNi 9. dazAzrutaskandhacUrNi 10. paJcakalpacUrNi 11. jItakalpacUrNi 12. AvazyakacUrNi 13. dazavaikAlikacUrNi 14. uttarAdhyayanacUrNi anuyogadAracUrNi noMdha : (1) 7/ta 18 cUrNibhAMdhI nizItha, dazAzrutaskandha, jItakalpa se RNa cUrNi amArA jA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. zlokapramANa 2225 3275 1000 18500 7000 5850 1500 2265 (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta rUrti pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI jI se cUrNi e agatsyasiMhasUrikRta che tenuM prAzana pUbhya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize hIrAsAsa ayaDIyA azrArthacihna ubhuM Dare che. bhagavatI cUrNi to bhajeche, pAucha prAzIta dharma nathI. tebha4 vRhatkalpa, vyavahAra, padmatva e traNa hastaprato ame joI che paNa prakAzIta thayAnuM jANamAM nathI. ( 4 ) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattara nAma mukhyatve saMbhajAya che. DeTalAunA bhate amuka vRddinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "sAgama-paMthAMgI" kheDa yintya jANata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI vAto DeTasI thintya che. aMga- upAMga-prakIrNaka-cUlikA se upa bhAgabho upara mApya nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niyukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. khArIte jyAMDa bhASya, jyAMDa niyukti rahane jyAMDa cUrNina / samAve vartamAna aNe suvyavasthita paMcAMgI kheDa mAtra Avazyaka sUtra nI galAya. 2 naMdIsUtra bhAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipatti bho vagerenA para useja che. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7]. ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA :- ame saMpAdIta karela kAmasukha-saTI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/14 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake lAvAmAM prathama aMka kRtanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka pUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka dezava no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUnano che. A mUta gadya ke padya hoI zake. je gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane Atha/padya ne padyanI sTAIlathI ! - || goThavela che. " pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM () pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (9) nAvAra - mRta :/vRttA/madhyayanaddeza:/mUi pUrA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandamAM ja che. (2) mUtrakRta - zrutajya:/adhyayanaM/phaddeza:/mUi (3) sthAna - sthAna/adhyayana/mUlaM (4) samavAya - samavAya:/mUrta (5) bhagavatI - zataka/vargaH-aMtarazatakaM/uddezakaH/mUlaM ahIM zatakanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) vA (ra) saMtazatava kemake zatava 21, 22, 23 mAM rAta nA peTA vibhAganuM nAma : ja zAvela che. zata * rU3,34,35,36,40 nA peTA vibhAgane aMtarAtA athavA zatazatava nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakayA- zrutaskandhaH/vargaH/adhyayana/mUlaM pahelA thuta mAM dhyAna ja che. bIjA zrutajya no peTAvibhAga gha jAme che ane te nA peTA vibhAgamAM madhyavana che. upAsakadazA- adhyayana/mUlaM antakRddazA- varga:/adhyayana/mUlaM anuttaropapAtikadazA- varga:/adhyayana/mUlaM (10) praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayanaM/mUlaM mAtra ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene kAzavadAra ane saMvAda kahyA che. (koIka dvAra ne badale zrutajIbdha zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayana/mUlaM (12) pativa- mUrta () gajhala- mUi Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/mUlaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratipatti: pachI eka peTAvibhAga nodhanIya cha. 343 pratipatti -3-mAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva vA y||2 peTavilA 54 cha. tethI tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM merIta spaSTa mala pAudA cha, merI zamI pratipatti n| uddezakaH nava nathI 5 te peTavimA pratipattiH nA 47. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM padanA vii sis uddezakaH cha, is dvAra ke pakSa pada-28nA villAmA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM dA paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM mAgama 16-17ma prAbhRtaprAbhRta n| 5 pratipattiH nAma theTa vilaya che. 50 uddezakaH hi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM (19) nirayAvalikA - adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayana/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM ___mAma 18 thI 27 nirayAvalikAdi nAmathI the havA maNe cha 343 tene 64int in lal sUtra bhogAvedAcha.i[-1, nirayAvalikA, 4-2 kalpavataMsikA... vagaire. 049 (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mUlaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayanaM//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUlaM Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA 5. 6. 7. 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 11 3 5 147 24. 723 25. 169 26. 93 27. 114 28. 57 29. 13 30. 12 31. 4 32. 33. 34. 35. 36. 93 37. 231 38. 103 39. 107 40. 131 41. 41. 1 42. 2 43. 9 44. 9 45. 14 3 30 - catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMdula vaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha Avazyaka oghaniyukti piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI anuyogadvAra 63 63 71 70 142 142 172 172 161 139 133 133 137 82 307 664 1420 215 285 114 137 82 1528 92 1165 307 664 / / / / u 56 103 103 8 noMdha :- ukta thA saMkhyAno samAveza mUrNa mAM thaI ja jAya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA sama4vI nahIM. mUla zabda se abhI sUtra jane gAthA jane bhATe no khAyelo saMyukta anukrama che. gAthA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 21 1165 712 712 540 515 1731 1640 168 93 350 141 Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [12] [13] " [14]. [15] [1] [17] [10] -: amArA prakAzano - abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 1 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be. caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TakA - adhyAya-4 [18] [19] [20] [21] (22 [23]. [3] [28] [29]. [30] [31] [32] [33] [34] [35] Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvAdhigama sUtra abhinava - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] eksarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12 ] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13 ] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15 ] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThu uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20 ] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21 ] dasamaM uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM AgamasuttANi-22 ] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23 ] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25 ] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27 ] cautthaM paINNagaM Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] EEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEL T [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTuM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aTThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32 ] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36 ] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhadhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1 ] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaTuM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohaniRtti [AgamasuttANi-41/1 ] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDanijRtti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42 ] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazrita prakAzane pragaTa karela che. [1] mAyAra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sUyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [3] - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [84] samavAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1 cothuM aMgasUtra [5] vivAhapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra nAyAdhammakahA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThTha aMgasUtra [87] vAsahasA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [c8] maMta gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [10] 594AvAga29- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13]. [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [102] ujavAIya gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [103 rAyapraseNiya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [14] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [15] pannavaNAsura gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [106] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [17] caMdapannati - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra [10] jaMbuddIvapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [10] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [117] kapUvaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] pusphiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [113] vahidasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] pahelo paDyo [115] AurappaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] bIjo payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] trIjo payagno [117] bhattapariSNA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho paDyo [118] taMduveyAliya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo [118] saMthAraga - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho paDyo [12] gacchAyAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 [121] caMdAvexya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payatro-ra [122] gaNiviksa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] AThamo payajJo [123 devidatya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] navamo payagno [124] vIratyava gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo paDyo [125] nisIha gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] paheluM chedasUtra [12] buhatakappa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjuM chedasUtra [12] vavahAra - . gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyaphabaMdha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cothuM chedasUtra [12] jIyakappo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisIha- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThuM chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra (132 haniphphatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133] piMDanijutti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134] dasayAliya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] uttaraDjhayaNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [13] naMdIsutta - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgAmadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [13] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM / Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUla) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. nn -: saMpa stha: Agama ArAdhanA kendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, bahAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 9. Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuttANi bhAga-9 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga - 5-6 bhAga-7 [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivaraNa bhAga-8 bhAga-9 bhAga-10-11 bhAga - 12 bhAga - 13 bhAga- 14 AyAra sUtrakRta sthAna samavAya | bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) | jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya jIvAjIvAbhigama samAviSTA AgamAH bhAga- 15-16-17 nIzItha bhAga- 18-19-20 bRhatkalpa bhAga - 21-22 vyavahAra bhAga - 23 bhAga- 24-25 bhAga- 26 bhAga-27 bhAga- 28-29 bhAga - 30 prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, Atura pratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka | oghaniryukti, piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASyaM ar Private & Personal Use Only