________________
४१४
भगवतीअगसूत्रं ८/-1८/४१६ कम्मपयडीसु समोयरंति, तंजहा-नाणावरनिजे वेयनिजे मोहनिजे अंतराइए।
नाणावरनिज्जेणंभंते! कम्मे कति परीसहा समोयरंति?, गोयमा! दो परीसहासमोयरंति, तंजहा पन्नापरीसहे नाणपरीसहे य।
___ वेयनिजेणंभंते! कम्मेकति परीसहासमोयरंति?, गोयमा! एक्कारस परीसहासमोयरंति, तंजहा
वृ. 'कतिणमित्यादि, परीसह'त्तिपरीति-समन्तात्स्वहेतुभिरुदीरितामार्गाच्यवननिर्जरार्थं साध्वादिभिः सह्यन्त इति परीषहास्ते च द्वाविंशतिरिति 'दिगिंछ'त्ति बुभुक्षा सैव परीषहःतपोऽर्थःमनेषणीयभक्तपरिहारार्थं वा मुमुक्षुणा परिषह्यमाणत्वात् दिगिंछापरीसहेत्ति, एवं पिपासापरीसहोऽपि, यावच्छब्दलब्धंसव्याख्यानमेवंश्य-'सीयपरीसहे उसिणपरीसहे' शीतोष्णे परीषहौ आतापनार्थं शीतोष्णबाधायामप्यग्निसेवास्नानाद्यकृत्यपरिवर्जनार्थं वा मुमुक्षुणा तयोः परिषह्यमाणत्वात्, एवमुत्तरत्रापि, ‘दंसमसगपरीसहे' दंश मशकाश्च-चतुरिन्द्रियविशेषाः, उपलक्षणत्वाश्चैषां युकामत्कुणमक्षिकादिपरिग्रहः, परीषहता चैतेषां देहव्यथामुत्पादयत्स्वपि तेष्वनिवारणभयद्वेषाभावतः।
___ 'अचेलपरीसहे'चेलानां-वाससामभावोऽचेलंतच्च परीषहोऽचेलतायांजीर्णापूर्णमलिनादिचेलत्वेच लज्जादैन्याकाङ्क्षाधकरणेनपरिषह्यमाणत्वादिति, अरइपरीसहे' अरति-मोहनीयजो मनोविकारः सा च परीषहस्तन्निषेधनेन सहनादिति 'इत्थियापरीसहे' स्त्रियाः परीषहः २ तत् परीषहणंचतन्निरपेक्षत्वं ब्रह्मचर्यमित्यर्थः 'चरियापरीसहे' चर्या-ग्रामनगरादिषुसंचरणंततपरिषहणं चाप्रतिबद्धतयातत्करणं निसीहियापरीसहे नैषेधिकी-स्वाध्यायभूमिसून्यागारादिरूपातत्परिषहणं च तत्रोपसर्गेष्वत्रासः ‘सेज्जापरीहे' शय्या-वतिस्तत्परिषहणंच तज्जन्यदुःखादेरुपेक्षा।
'अक्कोसपरीसहे' आक्रोशो-दुर्वचनं वहपरीसहे' व्यधोवधेवा-यष्ट्यादिताडनंतत्परीषहणं चक्षान्त्यवलम्बनं 'जायणापरीसहे' याचा-भिक्षणंतत्परिषहणंचतत्रमानवर्जनम् ‘अलाभपरीसहे' अलाभः-प्रतीतस्तत्परिषहणंचतत्र दैन्याभावः रोगपरीसहे' रोगो-रुक्तत्परिषहणंच तत्पीडासहनं चिकित्सावर्जनंच तणफासपरीसहे' तृणस्पर्श-कुशादिस्पर्शस्तत्परिषहणंचकादाचित्कतृणग्रहणे तत्संस्पर्शजन्यदुःखाधिसहनं 'जल्लपरीसहे' जल्लो-मलस्तत्परिषहणंचदेशतः सर्वतोवास्नानोद्वर्त्तनादिवर्जनं 'सक्कारपुरक्कारपरीसहे' सत्कारो-वस्त्रादिपूजा पुरस्कारो-राजादिकृताभ्युत्थानादिस्तत्परिषहणं च तत्सद्भावे आत्मोत्कर्षवर्जनं तदभावे दैन्यवर्जनं तदनाकाङ्क्ष चेति ।
'पन्नापरीसहे' प्रज्ञा-मतिज्ञानविशेषस्तत्परिषहणंचप्रज्ञायाअभावे उद्वेगाकरणंतदभावे चमदाकरणं नाणपरीसहे' ज्ञान-मत्यादितत्परिषहणंचतस्य विशिष्टस्य सद्भावेमदवर्जनमभावे च दैन्यपरिवर्जनं, ग्रन्थान्तरे त्वज्ञानपरीषह इति पठ्यते, 'दसणपरीसहे' दर्शनं-तत्त्वश्रद्धानं तत्परिषहणं च जिनानां जिनोक्तसूक्ष्मभावानां चाश्रद्धानवर्जनमिति।
___ 'कइसु कम्मपयडीसु समोयरंति'त्ति कतिषु कर्मप्रकृतिषु विषये परीषहाः समवतारं । व्रजन्तीत्यर्थः ‘पण्णापरीसहे त्यादिप्रज्ञापरीषहेज्ञानावरणेमतिज्ञानावरणरूपेसमवतरति, प्रज्ञाया
अभावमाश्रित्य, तदभावस्य ज्ञानवरणोदयसम्भवत्वात्, यत्तु, तदभावे दैन्यपरिवर्जनंतत्सद्भावे च मानवर्जनं तच्चारित्रमोहनीयक्षयोपशमादेरिति, एवं ज्ञानपरीषहोऽपि नवरं मत्यादिज्ञानावरणेऽवतरति, पंचे'त्यादिगाथा।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org