Book Title: Visheshavashyak Bhashyam Purvarddha
Author(s): Jinbhadra Gani Kshamashraman
Publisher: Rushabhdev Keshrimal Shwetambar Samstha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600320/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntapAthodhipuSTatamAntaHkaraNazrIjinabhadragaNikSamAzramaNadRbdhaM zrIkovyAcAryakRtaprAcInatamavivaraNavRtaM zrIvizeSAvazyakasUtram (prathamo bhAgaH) KEXXXXXXXXXXXXXXXX Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnu kovyAcAyIya vizepAvazyake RE // 2 // 299 bhIkovyApAyakRtavivaraNopetasya zrIvizeSAvazyakasya viSayAnukramaH / pRSThAMkaH gAthAMkaH pRSThAMkaH gAthAMkaH 1pIThikA 81 avAhadvavidhya 203 4 phalAdIni 9 dvArANi 2 84 prApyAprApyakAritA 249 6 phaladvAraM . 101 pratibodhakamallakASTAntI 265 6 yogadvAraM, pravrajyAdikramaH, namaskAramAdiH 11 108 sAmAnyavizeSagrahaNavAdaH 295 10 magale hetubhedAH anavasthAkAraNaM arthAnAntaratA 118 rAvagrahAdInAM kramasiddhiH zabdArthaH nikSepAH dravye pakAnekaparcA nikSepANAM 119 zratAzrutanizrita medAH pArthakyamaikyaM ca dravyaparyAyAA~ca 12-78 121 bahubahutarAdivicAraH 307 37 paMcazAnAni teSAM zabdArthaH 79-84 kramasiddhiH 88 122 avagrahasaMzayayonitA samyagmithyAthyozonAkSAne 331 40 pratyakSaparokSatAvibhAgaH 129 apagrahAdInAM kAlamAnaM 40 matizrutayobhinnatvaM 116 130 zabdAdInAM spRSTatAdIni indriyaviSayamAnaM 52 soiMdiyoSaladdhIti keI buddhiddiTentipUrvagatagAthArtha:139 136 mizrazabdabhavaNAdi, bhASAgrahaNanisargoM SaTsthAnapatitatA 146 balkazuMbAkSarAnakSara 144 zarIrANi, bhASAmedAH 378 mUketaravicAraH 147 bhASAyA myAptiH, jainasamudghAtaH 395 75 avaprahAcA medAH saMzayasyehAtAnirAsA medacatuSTayaM 192 152 IhAdaya ekArthAH 401 SHOSHIHIRIS HIGHLIG RECEKANAGARSHAK 306 373 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kovyAcAyIya vizepAvazyake viSayAnukramaH // 3 // // 3 // pRSThAMkaH gAthAMkaH 154 dravyAdibhirgatyAdibhizca vicAraH 413 160 samyaktvotpAde vyavahAranizcayo 426 165 bhASakadvAraM dravyapramANAdIni ca 442 168 zrutajJAnasyopakramo medAca 171 akSaramedAH upalabdhyanupalabdhyo akSaraparyAyAH jaghanyAdimedAH / 503 187 anakSaraM, saMzyasaMkSinau 529 192 samyagmithyAzrute 197 sAcAdizrutavicAraH 200 gamikAgamikabhedo 200 aMgAnaMgazrutaM 201 dravyAdibhirvicAraH, pazyattAsiddhiH 203 buddhiguNAH zravaNAnuyogavidhiH 205 avadhyAdIni 14 dvArANi, jaghanyakSetra trisamayaH panakA, utkRSTa zreNiSaTkaM, dravyAdInAM nibandhaH, kSetrasUkSmatA vargaNAsvarUpaM gurulaghuvicAraH dravya pRSThAMkaH gAthAMkaH kSetraniyamaH paramAvadhiH gatyAdibhedaH saMsthAnAnugAmukAvasthAnavRddhihAnispardhakapratipAtotpAtadravyaparyAyaniyame dezasarvAbAdhA 781 256 mAmazaiSidhyAyAH 262 manaHparyAyajJAna 266 kevalaM, dravyazrutaM 840 268 samudAyArthaH, anuyogArthaH, nandhA aniyamaH 849 281 AvazyakanikSepAH, paryAyAH, zrutaskandhayorapi 909 287 anuyogadvArANi tatprabhedAzca, AnupUrvI pramANaM vaktavyatA 299 oghanAmasUtrAlApakAH 304 uddezAdIni, teSAmapunaruktatAca 308 sUtralakSaNAdIni, vyAkhyAvidhiH 1019 316 madhyamaMgalacarcA 1029 318 upodghAtaniyuktimaMgalaM tadvyAkhyA ca (tIrthabhedAH)1073 326 niyuktipratikSA sAmAyikaniyuktipratikSA niyukti zabdArthaH HACHECAUSALMANUARGAUGUA 570 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kovvAcApIya vizepAvazyake viSayAnuH kramaH // 4 // // 4 // pRSThaki mAAMkaH 339 taponiyamajhAnavRkSAdirUparka 342 arthabhASaNAtraracane 343 zrutaM tatsAraca 1137 345 zAnakriyayoH sApekSatA 355 samyaktvathutAdInAM lAbhAlAbhau 1208 (pranthiH) 360 patyakAdyA dRSTAntAH 1230 365 prathamAdikaSAyodayetaralabhyAH, kaSAyavyutpattiH, aticAramUlacchedo 1258 372 cAritraM tabhedAH 378 upazamazreNiH 383 kaSAyamAhAtmyaM kSapakaNiH 1341 388 kevalotpatyAvaraNakSaye nayau 391 sarvavyAdidarzanaM 1357 392 jinapravacanotpatyAdIni dvArANi 1373 397 pravacanasUtrArthAnAmekAthikAni / 401 anuyogekAthikAni, anuyoge nikSepAH 1418 pRSThAMkA gAthAMkA 406 vatsagavAdInyudAraNAni 1426 415 bhASakavAttiko kASThAdidRSTAntAH 1441 418 gavAdInyudAharaNAni vyAkhyAne 1454 422 ayogyayogyaziSyalakSaNaM, zailaghanAdyA dRSTAntAzca 1461 426 uddezAdInyupodghAtadvArANi 527 uddezanikSepAH 1204 428 nirdeze nikSepA nayAzca 1539 433 nirgamanikSepAH 442 nirgame nayasArakulakaraRSabhabhavavAhAdiviMzati sthAnakaRSabhajanmanAmavRkSyAdisaMbodhanadAnAdijinaparyAyadheyAMsamarudevImarIciparivrAjakaveSabhArata. . jinAdipRcchAmarIcigarvaRSabhanirvANadurbhASaNakozikAdibhavAIdAdisthAnakasvapnApahArAbhiSekalekhazAlAmApanadAnalaukAntikadIkSopasargakevalavaktavya sAsamavasaraNagaNadharatatparivArAH 2018 475 gautamagaNadharavAdevajIvasiddhiH 1946 HEROHORIXNX 1288 SERIESACE0%te 2004 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaH zrIvItarAgAya // zrImajjinabhadragaNikSamAzramaNaviracitaM zrImatkoTayAcAryakRtavRttivibhUSitam / / ||vishessaavshykbhaassym // maMgalaM nataviSudhabadhUnAM kandamANikyabhAsazcaraNanasvamayUkhairullasadabhiH kirana yaH / akRta kRtajagacchrIrvezanAM mAnavebhyo, janayatu jinavIraHstheyasIM vaH sa lakSmIm // 1 // vikacaketakapatrasamaprabhA, munipvaakymhoddhipaalinii| pratidinaM bhavatAmamarArcitA, pravidadhAtu sukhaM zrutadevatA // 2 // bhavyAmburuhANi jJAnakaraiyoMdhitAni vaH santu / ajJAnadhvAntabhide jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyArkAH // // iha taiH sakalacaraNakaraNakriyAkalApAdhAratvenApavargaprAptihetumAvazyakaM vizeSeNa vyAcikhyAsubhiridamAdigAthAsUtramabhyadhAyi kayapavayaNappaNAmo vocchaM caraNaguNasaMgahaM sayalaM / AvassayANuogaM gurUvaesANusAreNaM // 1 // athavA''vazyakAnuyogAbhidhAnena svaparopakAritAmutpazyantaH santaH pUjyapAdAH ziSTasamayaparipAlanArtha vighnavinAyakopazAntaya mamgalArthamabhidheyapradarzanArtha cAdAvidamuktavantaH-'kayapavayaNappaNAmoM ityAdi / tatra ziSTAnAmayaM nyAyaH-yaduta ziSTAH kacidiSTe CAREORGANGACAR RASI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ PRASA vizeSAva: * pIThikA kovyAcArya vRttau // 2 // // 2 // vastuni pravRttimAdadhAnAH santaH iSTadevatAnamaskArapuraHsarAM pravRttimAdadhatItyataH ziSTasamayaparipAlanArtha, tathA'yamanantAtiparamakalyANatayA'tIva zreyAna , zreyAMsi ca bahuvinAni bhavanti, "zreyAMsi bahuvinAni, bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM, kApi yAnti vinaaykaaH||1||" iti vacanAta, ata etadupazAntaye maGgalArtha, tathA niramidheyaM kAkadantaparIkSAvadanAdaraNIyaM syAdityato'mi|gheyavattApratipAdanArtha c|| tatrAdyapAdena iSTadevatAnamaskAraM vighnopshmNcocuH| atra kazcid codyacakSuzrucodayiSurAha-kutaH punariha pravacana| meveSTadevatA, yenoktaM 'kayapavayaNappaNAmo' iti, nanUcyatA kayaarihaMtapaNAmoM' ityevamAdi, ucyate, prAyaH pravacanopadezenaivAgdirzimirvivakSitaguNopetAhadAdipaJcakanamaskAryasya saMprajJAyamAnatvAt / punarapyAha-evaM nAmaitadvighnopazamastahiM kathamasmAditi, pravacanasya zrutadevatArUpatvAt , tamamaskRtau ca vinapraNAzAta, uktaM ca-'na nAma kiJcidasAdhya guNavaddevatAprasAdasya' ityevamAdi / zeSapAdaistu prAyo'bhidheyamAhuriti smudaayaarthH| sAmpatamavayavArthaH pratAyate-tatra 'voccha miti kriyA 'vocchaM' vakSye, abhidhAsye ityuktaM bhavati, kimityata Aha-AvassayANuogaM' ti avazyaM karttavyamAvazyakaM, zAnadarzanacAritraprasAdhakapratiniyatakAlAnuSTheyayogaparamparApratisevanamityarthaH, etaduktaM bhavati-mukhavatrikApratyupekSaNAdArabhya sakalAhorAtrAntApyasapatnakarttavyatoktacakravAlasAmAcAryAcaraNamAvazyakamabhidhIyate, anuyogo-vakSyamANazabdArtho'rthAnvAkhyAnaM vA, vidhipratiSedhAbhyAM prarUpaNamityarthaH, AvazyakasyAnuyogaH AvazyakAnuyogastam, kiMviziSTaH san ? ityata Aha-'kayapavayaNappaNAmo ci kRto-vihito, nirvartita ityarthaH, pravacanamupadezo'rhadUcanamitiyAvat, procyante anenAsmAdasmin vA jIvAdaya iti pravacanam, athavA pragataM pradhAna prazastamAdau vA vacanaM pravacanam , 1 degnuSThAlayoga. 2 degsAmAcArIsamAca 3 nyAkhyAno vidhi CACASSAGARRIORA S AKARSA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A vizeSAva kovyAcArya vRttI // 3 // tathAhi-pragatamAhurjIvAdiSu padArtheSvantAdantamanekapA samyagvAcakatvenAvagADhatvAda, pradhAnaM zrImanmahAvIravardhamAnakhAmivacanapadIpA-12 bhivyaktatvAt , prazastaM prazastacetovRtterjanakatvAt, Adau vacanaM mAgvacanatvAt 'namastIrthAya' iti vacanAt, etad dvAdazAgaNipiTakam , pIThikA. yadvA pravaktIti pravacanaM tadupayogAnanyatvena catUrUpaH zrIzramaNasaGghabhaTTAraka ityarthaH, praNamanaM praNAmaH pUjA namaskAro vandanamiti // 3 // paryAyAH, kRtaH prakcanapraNAmo yena mayA so'haM kRtapravacanapraNAmaH, tenaitaduktaM bhavati-vihitArhadupadezopacAraH, tasya hi sakalapAralaukikavyavahArasAdhane'ntaraGgatvAt , "tappubviyA arihayA" ityevamAdivacanAt , kiMviziSTam 1 ata Aha-'caraNaguNasaMgahaMti 'car gatimakSaNayoriti, caryyate iti caraNaM, mumukSubhirAsevyata ityarthaH, athavA caryate-gamyate prApyate'nena saMsArodadheH paraM kUlamiti caraNaM, tacca rAtribhojanaviratiSaSThAni paJca mahAvratAnIti, Aha ca-"vayasamaNadhammasaMjama" ityevamAdi, tathA 'guNagaNa saMkhyAne guNyanta iti guNAH, te ca piNDavizukhAdaya iti, Aha ca-"piMDassa jA visohI" ityevamAdi, athavA caraNazabdenoktalakSaNakriyArUpaM | dezAdezamedato veSA cAritraM sambadhyate, guNazabdena tu darzanajJAne, saMgRhItiH saMgrahaH, caraNaM ca guNau ca caraNaguNAH teSAM saMgrahazcaraNa guNasaMgrahastaM, sa cAdhunaikadezamaMgrahopi sambhAvyata ityata Aha-'sayalaM'ti, kalA aMzA avayavA iti paryAyAH, saha kalAbhiH | sakalo-niHzeSaH, pAramArthikaguNAkADanena sampUrNa ityabhiprAyaH, kathaM', sAmAyikAdhyayana eva dvAdazAGgArthaparisamAptaH, vakSyati ca"sAmAiyaMpi tivihaM sammatta" ityevmaadi| kisAmunA nasaMgRhItamiti, atstN| tatraitatsyAd-yo dyAvazyakAnuyogaHsa caraNaguNasaMgraha eva, tasyAtattve taccAyogAt, tatazcApAthakaM vizeSaNamiti, ucyate, satyam , ayuktaM vizeSaNamiti cet, tantra, vyavacchedyasyAbhAve'pi kharU 1 guNa mAmantraNe (cu. u. seda) 2 guNagamaM cyAte (Adarza) RREKHA ARCARRRRRRRRRRAK Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttI dvArANi // 4 // pAnvAkhyAnatayA vizeSaNapravRttidarzanAd agniruSNa iti vacanAt , athavA nAmAvazyakAnuyogAdervyavacchedAyoktaM caraNaguNasaMgrahamiti ko | phalayogAdoSaH / sAmprataM khaparArthaprasAdhanamahAvidyAsAdhanodhatAnAM pUjyapAdAnAmapAntarAla eva vibhISikAprAyaH paracodayati-nanu cAyaM bhavataH dIni kathayato'pi na kenacit zrotavyaH, chayasthatve sati bhavatA svatantratayA prarUpyamANatvAt , asya pratividhAnamAha-'gurUvaesANusA. reNaM'ti gRNanti zAstrArthamiti guravaH-tIrthakaragaNadharAcAryAdayaH teSAmupadeza iti vigrahaH tadanusAreNa, tatpAratantryamagIkRtyetyarthaH, tadanena sampradAyasya prAmANyamAha, tadaprAmANye sarvAgamakriyAlopaprasaMgAt , nacAyaM duHsampradAya iti mAvanIyam , anyatra mahatA prapazcana // 4 // parihatatvAd / etaduktaM bhavati-yazchavasthaH svamanISikayA likhati tadapramANaM, yathA kAlidAsAdikAvye zailopavarNanamiti gaathaarthH||1|| vyAkhyAtaiSA gAthA madhyamabhaMgyA mayA jaDamatitvAt / prAstu bhAjanatvAdanekadhA carcanIyeti // 1 // uktaM c-'srvjnykevljnyaansaagroktmmlslilmvgaay| kiM puNyavAn na lamate guNavanti mahAcaratnAni // 2 // ityevmaadi||'tss phalamaMgala-ityAdi, ko'sya sambandhaH' iti cet, ucyate, ihAdyagAyAyAmAvazyakAnuyogo'bhidheyatayA vivakSito, nacAbhidheyA''khyAnamAtrameva mokSArthinAM izcalapakSapravRttihetuH, tasya SaSTitantrAdiSvapi zrUyamANatvAta , atotra viziSTaM phalAghabhidhitsurAhatamsa phala-joga-maMgala-samudAyatthA taheva dArAI / tanbheya-nirutta-kama-paoyaNAiM ca vaccAI // 2 // indva samAsaH, tatra 'tasya iti mAkmakAntasyAvazyakAnuyogasya 'phalaM' prayojanaM vAcyamiti yogaH, tadanAkhyAne prekSAvatAM pra-2 dRsyayogAta, tatraitat syAt-zAstraparisamAptau zrotA svayamevedaM jJAsyatyataH kimAdAvukteneti, na, tadanAkhyAne prekSAvatAM pravRttyayogAdityu-Ta 1 bhavataH sAmprataM kathayato'pi. 2 kamalazalibhama0. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau 145OESSAGE statvAt, Adau vyAkhyAte'pyasmin saMzaya eva, sa ca pAgapyAsIdataH AkhyAnAnAkhyAnakAlayoH kaH prativizeSaH 1 iti ced, phalayogAucyate-satyametat, kintu anAkhyAnakAlAt pUrvamaviziSTaH saMzaya AsId AkhyAnakAlAttu viziSyata iti zeSaH, tataH kimiti cet, dIni | ucyate, maMzayavizeSasya ca pravRttihetutvamasti, tathA darzanAt kRSIvale iva, apica-saMzayavizeSAt pravRttasya phalAvAptirapi sambhAvi- dvArANi | tetyalaM casUryA, prakRtamabhidadhmahe iti| tathA tasya yogaH prastAvo'vasaro vaktavya iti, evaM malaM vAcyaM / Aha-kiM punaH kAraNamidaM pazcAdupAdIyate iti !, ucyate, prayojanAdimatyasmin pratipanne sati maGgalakaraNasya yujyamAnatvAt, yadyevaM tataH ziSTapravRtternivRttiH, tatreSTaphalayogavAnayamiti kathamiva jJAtuM zakyate ?, ucyate-AdAvapi 'kayapavayaNappaNAmoM' ityanena maGgalAbhidhAnataH ziSTapravRsipra vRttaH,na ca punaruktadoSaH,tasya sAmAnyamagalatvenAsya vizeSamaNalatvAt,sAmAnyavizeSayozca kathaJcid bhedAdapIti / samudAyArthaH-pi8. NDArthaH 'sAvadyayogaviratiH' ityAdikaH, 'tahevati tathaiva yathaitasya phalAdayo vAcyAH evaM dvArANi-upakramAdIni vAcyAni, tathA 3 todA-dvArabhedAH SaDAdayo bAcyAH, evaM nizcitamuktaM niruktaM tad vAcyaM teSAmeva, yadvakSyati 'upakramaNamupakrama' ityevamAdi, tathaiteSAmevetthamupanyAse'kama' iti kramakaraNe prayojanaM vAcyaM, vakSyati-'nAnupakrAntaM nikSipyate' evamAdi, tathA prayojanaM caiSAM vAcyaM nagaradRSTAntena, atrApi dvandva eva samAsaH, caH samuccayArthaH, 'vAcyAni' vaktavyAni, prayojanaM zAstropakAra iti dvAragAthAsamudAyArthaH // 2 // sAmprataM 'yathoddezaM nirdeza' iti nyAyAvalambitayA phaladvAraM kathayati / atrAha para:-yanniSphalaM na tatprekSAvatAM prArambhaNIyaM, tadyathA-palAlaparimaInaM, vyatirekeNa kalamazAlidalanaM, tathA ca niSphalo'yamato'nArambhaNIyaH, prayojanavattvenArambhaNIyatvaM vyAptaM, tatazcetovyA|pako dharmoM nivarcamAno vyApyamAdAya nivartata iti vyApakAnupalabdhiprayogaH, atrocyate, niSphalatvAdityasiddho hetuH, tasya mokSA 20KHARCHANA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakAnuyoge hetuH AditA ca khyaphalasadbhAvAda, tathA cAhavizeSAva: nANakiriyAhiM mokkho tammayamAvassayaM jao tennN| tavvakkhANArambho kAraNao kajasiddhitti // 3 // kovyAcArya 'jANakiriyAhiM' ityAdi,jJAtiH-jJAnaM,yathAvasthitapadArthasvarUpAvabhAsanamiti bhAvaH,karaNaM-kriyA,yathAjJAnamanuSThAnamiti bhAvaH, vRttI 8 zAnaM ca kriyA ca jJAnakriye, tAbhyAM mokSaH-aSTaprakArakarmavicyutilakSaNo bhAvaH sAdhyate, darzanaM tu jJAna evAntarnihitatvAt na bhedenaabhy||6 // dhaayi| Aha-kimayamAbhyAM bhavannAvazyakavyAkhyAnArambhAd bhavati yena heturasiddhaH syAditi, evamityucyate, kasmAdityata Aha-tanmayaM' jJAnakriyAmayaM Avazyaka prAgnirUpitazabdArtha 'yato' yasmAt kAraNAt teNaM'ti tena kAraNena tadvyAkhyAnArambhaH jJAnakriyAtmakAvazyakAnuyogavyAkhyAnArambhaH,kutaH 1,etadbhAvabhAvitvAt jJAnakriyayoH,jJAnikriyAbhAvabhAvitvAcca mokSasyeti, tasmAnmokSArthinedAnIM bhambhAmAhatya saMsadi AvazyakAnuyogaH kAryaH, zAstrAttad, Aha ca-kAraNao kajasiddhi'tti kAkvA kAraNAt kAryasiddhiritikRtvA, atra ca (kAraNa)kAraNe kAraNopacAraH svakAraNajanyatve'pi paramArthatastatkAryatvAt , nArakadevAvadhAviva, anyathA vA kathaJcid vyAkhyeyaM, vizvatomukhatvAd bhASyakRdvacanasya, anyathA yataH kutazcid yatkiJcidutpadyateti vizvamadariddhaM syAt, mRtpiNDAdapi kaTakakeyUramaNimASikyakuNDalAyutpatteH, ataH sthitametat-hetorasiddheH phalavAneSa iti gAthArthaH // 3 // dvAram // atha yogadvArAbhidhitsayA''ha bhavvassa mokkhamaggAhilAsiNo ThiyagurUvaesassa / AIe joggamiNaM bAlagilANassa vAhAraM // 4 // 6 tatrehAnAdipAriNAmikamavyabhAvayuktaH satcavizeSo bhavya ucyate, bhavyo yogyo dalamiti paryAyAH, tasya bhavyasya, iyaM ca | SaSTI caturthyarthe draSTavyA, tathA prakramAd, tatra caivaM mavati-mavyAya, sa ca "neraiyAsuraegidivigalapazcidiyA tirikkhA ya / maNuyA vaMtara Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau dhyetA // 7 // joisa vemANI" ityevamAdyaviziSTacaturvizatidaNDakastho'pi bhavatItyAha-'mokSamArgAbhilASiNo' nirviNNasaMsAramapaJcAyetyarthaH,athavA bhanyo'nantavanaspatyAdirapi syAt ata Aha-mokSamArgAbhilASiNaH saMjina ityuktaM bhavati, sa cAviziSTo'pi syAdata Aha-sthitaH bhavyAdira| pariNataH kartavyatayA gurUpadezo yasya sa tathocyate, tasmai gunnvdaacaarykRtopdeshaayetybhipraayH| AdauM' prathamaM zeSAdhyinAdhyApanakAle da yogya-prAyogyaM, ucitatvAditi bhaavnaa| 'iNaM'ti idaM sUtrarUpamAvazyakamiti smbndhH| kasyeva kimityAha-bAlasya vA''hAraM-nava | arthakramaH nItAdiM mAtApitarAviti gamyate, tathA glAnasyevAhAraM peyAdi bhiSagvarA iti gamyate // 4 // kiMviziSTAya bhavyAya ? ityata Aha___ kayapaMcanamokkArassa dinti sAmAiyAiyaM vihiNA / AvAsayamAyariyA kameNa to sesayasuyaMpi // 5 // | // 7 // 'kRtapaJcanamaskArAya' upahitapazcanamaskAramaGgalAya, 'daMtitti dadati, kiMviziSTaM sUtrarUpamAvazyakamityata Aha-'sAmAiyAiyaM' sAmAyikamAdiryasya tat sAmAyikAdikaM, saMjJAyAM kan, kathaM dadatItyAha-'vidhinA prazastadravyakSetrakAlabhAvalakSaNena prazastadigabhimukhAya veti, ke ata Aha-'AcAryAH' dharmAcAryAdayaH, tathA ca-"paMcavihe Ayarie pannatte, taMjahA-dhammAyarie pavvAvaNAyarie uvadrAvaNA vAyaNA vakkhANAyarie" tata Urdhvamasmai kiM na kizciddadatItyAha-krameNa tataH zeSakamapi zrutamAcArAdi tAvadyAyatsamastazratodadheH paraM pAraMgata iti gAthAdvayArthaH // 5 // evaM tAvatsUtrapradAnakramamabhidhAyAdhunA'rthapradAnakramamabhighitsurAha teNeva yANuogaM kameNa teNeva yAhigAro'yaM / jeNa viNeyahiyatthAya therakappakkamo eso||6|| tenaiva-paJcanamaskArapUrvAt tattatsUtrapradAnalakSaNena krameNa, kiM?, anuyoga-sUtrArthAnvAravyAnaM, bhavyAyAcAryA dadatIti varttate / nanu cAnayoH kramayoH katamenAdhunA'dhikAraH' ityata Aha-tenaivaca-anenaivaca, anuyogakrameNetyuktaM bhavati, adhikAraH-adhikRtaM, 'aya' ROCARRCRACK Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva II miti yo'yamasmAbhiradhikriyate, sUtrAdhyayanakAlasyAtikrAntatvAt , kuta evamayaM kramaH / ityataM Aha-yena kAraNena 'vineyahitArthAya ra pravajyAdikovvAcArya ziSyajanAnugrahAya sthavirA nAma gacchavAsinasteSAM kalpa:-AcaraNavizeSa iti sthavirakalpastasmin kramaH-paripATI uttarottaraguNAntara vRttI prAptilakSaNeti, 'eSaH' iti vakSyamANaH iti gaathaarthH||6|| kiMviziSTo'sAvityata aah||8|| pabvajA-sikkhA-caya-matthaggAhaNaM ca aniao vaaso| niSphattIya vihAro sAmAyArI ThiIceva // 7 // iha hi prathamaM 'cacAri paramaMgANi dullahANi' ityevamAdiprapaJcazravaNato'mijAtaparamAdhigamasamyagdarzanatayA nirviSNasakalasaMsArAya manyasattvAya kSayopazamIbhUtacAritrAvRtAya prazastadravyAdiSu vidhinA'STaprakArakarmarogavirecanabhUtA bhagavadaIduktA pravrajyA dIyate, punazca 'sikva'zi zikSAmasau grAhyate, "sA puNa duvihA sikkhA-gaha AsevaNe ya nAyavvA / gahaNe suttAhijaNa AsevaNa tippakappAtI | // 1 // " punabAdhItazastraparikSAdhyayano'bhirucitakRtapadajIvanikAyaparipAlanaH parIkSitaguNaH san 'vata'tti paJcamahAvrateSu rAtribhojanavira| tiSaSTheSu upasyApyate 'bitiAdeseNaM sikkhAvaya'ti ko'rthaH 'pArasa saMvaccharAI sutnaM pADhijjai, pArasa ya varisAI atthagahaNaMti arthagrahaNaM kAryate, pArasa ya varisAI 'aNiyatovAsoti aniyatavAsaM vasati, samastadezadarzanaM karoti, nAnAdezaveSabhASA''caraNAdi jAnan sukhenaiva tattaddezajavineyagaNasvabhAvajJatayA savAhako bhavitumarhatIti,taca dezadarzana kurvan anyAnniSpAdayati ziSyatvena svayaM |ca niSpAdayati AcAryatvena, samastaguNabhRttvAd , ata Aha-'niSphattI yati punazcaivamasau niSpadyate-punazca pariNamati,sati vayasi ane4 naiva krameNAnyasmin yogye ziSye AcAryapade vyavasthApite satyatrAntare 'vihAroti vihAramasau pratipadyata ityarthaH, sa ca dvividho vihA ra-abhyudyatamaraNa vA abhyudytvihaarovaa|'saamaayaarisidvividhe'pi sAmAcArI vAcyA, tatrAye-"NipphAiyAya sissA sauNI jaha Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI Adau namaskAra: // 9 // aMDayaM payatteNaM / bArasa saMvacchariyaM so saMlehaM aha karei // 1 // cattAri vicittAI vigaInijjUhiyAI cttaari| saMvacchare ya donni u egatariyaM ca AyAmaM // 2 // nAivigiTTho ya tavo chammAse parimiyaM ca AyAmaM / anne'vi ya chammAse hoi vigir3ha tavokammaM // 3 // vAsaM koDIsahiyaM AyAmaM kaTu ANupuvvIe / girikaMdaraM tu gaMtuM pAyavagamaNaM aha karei // 4 // " abhyudyatavihAre tu jinakalpapratipacyAdau, sA caivam-"taveNa satteNa sutteNa, egatteNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA, jiNakappaM paDivajjao // 1 // paDhamA uvassayaMmI | biiyA bAhi taiyA caukkami / sunnaharammi cautthI aha paMcamiyA masANaMmi // 2 // satta ya se esaNAo, taMjahA-"saMsaTTamasaMsaTThA | uddhaDa taha hoi appalevA ya / uggahiyA paggahiyA ujjhiyadhammA ya sattamiyA // 1 // paMcasu gaho dosu abhiggaho bhattaM paMthA ya tatiH | | yAe' evamAdi, tathA 'ThitI ceva'tti tatra ca dvividhe'pi vihAre sthiti:-zrutasaMhananAdikA vaktavyeti, yata evamayaM kramo'taH teNeva | yAdhikAro'yamiti gAthArthaH // 7 // adhItapazcanamaskArAyedaM dadatItyuktaM, ata Aha AIe namokkAro jai pacchA''vAsayaM tao puvvaM / tassa bhaNie'Nuoge jutto Avassayassa to||8|| ___'yadi' ityabhyupagamapradarzanArthaH, tenaitaduktaM bhavati-yadi gurubhiH ziSyasya Adau namaskAro dIyate pazcAdAvazyakaM tataH tasmAt m-Adau 'tasya namaskArasya 'bhaNite' kRte 'anuyoge' arthAnvAkhyAne 'yukto' ghaTamAnaH 'Avazyakasya' SaDadhyayanasamudAyAtma| kasya zrutaskandhavizeSasya tataH pazcAdanuyogaH, kiM kAraNaM ?, itthameva paThanakramAt 'teNevayANuyogaM kameNa' iti vacanAditi gAthArthaH // 9 // AcArya Aha-naitadevaM, kAraNasadbhAvAt, tathAhi so savvasuakkhandhanbhantarabhUo jao tao tassa / AvAsayANuogAdigahaNagahio'Nuogovi // 9 // KARNAKERGRANAS Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau namaskArasya sarvazru| tAbhyanta ratA // 10 // ACARALARAM _ 'sa' namaskAraH sarvazrutaskandhAbhyantarabhUto yatastatastasyAvazyakAdyanuyogagrahaNena gRhIto'nuyogo'pIti gAthArthaH // 9 // AhakathaM punarasau sarvazrutaskandhAbhyantara ityetaduktaM bhavati, kaH punaratraivaM pratyayaH' ityata Aha| tassa puNo savvasuyabhaMtarayA paDhamamaMgalaggahaNA / jaM ca piho na paDhinai naMdIe so suykkhNdho||10|| 'tasyeti namaskArasya punaHzabda AgamikapratyayavizeSopadarzanArthaH, sarvazrutaskandhAbhyantaratA prathamamaGgalagrahaNAt pratIyata ityetaduktaM bhavati, sarvasyAH khalvAvazyakazrutaskandha.dimaGgalamAlAyA dhuryatvAt, 'jaMca'tti yasmAccAsau namaskAro na pRthag-AvazyakAdibhyo medena nanyAM paThyate zrutaskandhatvena, asti cAsAvataH 'tassa puNa savvasutakkhaMghanbhatarate'ti prtyyH| Aha paraH-kinti Na piho | paDhijjai gaMdIe so suyakkhaMdho ?, AvazyakazrutaskandhAdibhyaH, sUtrarUpatvAt dazavaikAlikAdizrutaskandhavat, ucyate, sarvazrutaskandhAditvena tadantarbhUtatvajJApanArthameveti bhAvitam // 10 // amumevArtha smarayan pratyayAntaramAha teNaM ciya sAmAiyasuttANugamAio namokkAraM / vakkhANeuM guravo vayaMti sAmAiyasuyatthaM // 11 // daarN| 'teNaMciya'ti ata eva sakalazruta(sya)namaskArapUrvakatvAdeva sAmAyikasUtrAnugamAdau namaskAraM vyAkhyAya 'guruvaH' zrImanto bhadrabAhusvAmimizrA 'vadanti'vyAkhyAnayanti sAmAyikasUtrasyArtham ,ataH 'AdIe namokkAro jai pacchA''vAsayaMtao puvva'mityAdi codyamacodyamiti gAthArthaH // 11 // dvAraM / atha maGgaladvAramAha bahuvigghAI seyAiM teNa kayamaMgalovayArehiM / ghettavvo so sumahAnihivva jaha vA mahAvijA // 12 // 'bahu' ityAdi gAthA kaNThayA, navaraM yeneti karttavyaM, yattadonityAbhisambandhAt // 12 // tacca maMgalaM zAstrasya kathyate ityata Aha SALOOSES Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | maMgalatrayaM vizeSAva koTyAcArya vRttI // 11 // taM maMgalamAIe majjhe pajjantae ya stthss| paDhamaM satthatthA'vigghapAragamaNAya niddiDhe // 13 // tasseva ya thejjatthaM majjhimayaM aMtimapi tasseva / abbocchittinimittaM sissapasissAivaMsassa // 14 // tanmaGgalamAdau zAstrasya kriyate, tathA madhye paryavasAne ceti / ekaikakaraNaprayojanamAha-prathamaM zAstrArthAvighnapAragamanAya nirdiSTa| miti gaathaarthH||13|| tasyaiva-zAstrArthasya prathamamaGgalakaraNaprasAdAdavighnena paraM pAramupAgatasya sataH sthairyArtha madhyamaM, nirdiSTamiti varta te, tathA'ntyamapi tasyaiva madhyamamaGgalakaraNAt tathAbhUtasya sataH avyavacchittinimittaM, kasyetyAha-ziSyapraziSyAdivaMzasya, nirdiSTamiti | vartate, nAtmArthameva zAstrAvagatiriSyata iti gaathaarthH||14|| yaduktaM 'taM maMgalamAIe' ityatrAha codakaH maMgalakaraNA satthaM na maMgalaM ahava maMgalassAvi / maMgalamao'NavatthA na maMgalamamaMgalattA vA // 15 // tatra zAsyante jIvAdayo'neneti zAstraM, tacchAstraM dharmitvenopAdIyate, na maMgalamiti sAdhyo dharmaH, dharmadharmisamudAyaH pakSaH, | kuta ityAha-maMgalakaraNAt ,ko'bhiprAyaH 1-maMgalakaraNAnyathAnupapatteH, amaGgalAvinAmRtatvAnmaMgalavidhAnasyetyuktaM bhavati, eSa eko doSaH, atha dvitIyadoSanidAnamAha-athavA (ca) maMgalasyApi maMgalamupAdIyate, tatazca nAmaMgalAvinAbhRtameva maMgalavidhAnamityata Aha-'ataH evaM ca sati-yadi maMgalAvinAbhUtameva maMgalavidhAnamiti bhAvanA, anavasthAnaM anAzvAso'virAma itiyAvata, prayogaHzAstramaMgalaM anyamaMgalasahAyaM sadAtmakArya karotu maMgalatvAt zAstravat, bhavati ca vizeSe pakSIkRte sAmAnya heturyathA'nityo varNAtmakaH zabdaH zabdatvAnmeSazabdavat, evamanyamaMgalamapi maMgalatvAcchAstramaMgalavat , evamanyadanyanmaMgalamapi mNgltvaacchaastrmNglvditynvsthaa| athaivamanivAritaprasarA'pyApatantIyaM nAbhyupeyate tatastRtIyadoSamAha-'na maMgalaM'ti na zAstramaMgalaM maMgalaM, prayogaH-yadanyamaMgalazUnyaM ta 405CARAKAKAL Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalacarcA // 12 // 4+4+ vizeSAva nmaMgalamapi sanmaMgalaM na bhavati, tadyathA zAstraM, anyamaMgalazUnyaM ca zAstramaMgalaM, tasmAdidaM maMgalamapi sanmaMgala na bhavatIti sthitaM, tataH koTyAcAryA kimaniSTamata Aha-'amaMgalattA vatti trailokye'pi sakalamaMgalAbhAva ityarthaH,anyamaMgalazUnyatvAt, tatve ca maMgalasyApyamaMgalatvAdama vRttau / gale ca maMgalAbhAvAt ,athavA amaMgalatA vA,'na maMgala'miti kRtvA naivamArabdhavyamiti, athavA maMgalakaraNAcchAstraM na maMgalamityeko doSaH, // 12 // | athaveha maMgalAtmakasyApi maMgalamato'navasthA, na cediyamiSyate svaSacanamAmANyatayA zAstramaMgalasyAnyasya vA kvacit svata eva maMgalatvapratiSThAnAditi, hanta prathamasya tathAbhAve pradveSaH kiMnibandhanaH ? iti vAcyaM, athedAnImAdyo doSo nigamyate-na cedanavasthA'bhI-1 yA kriyate tataH sthitametat-na maMgala zAstramiti sAmarthyAd gamyate, svato'maMgalarUpatvAda, maMgalAnmaMgalIbhavamAnatvAda, atheSyate'navasthA satata idamaparamAha-amaMgalatA vA aparasyAbhAve paurastyAbhAvAt tAvadyAvacchAstramaMgalAbhAve zAstrasyAmAvAditi codakagAthArthaH // 15 // aocyate-sarvametadAkAzaromanthanaM, tathA cAbhyapAyi-"nAmaMgalatvaM zAstrasya, nAnavasthApi budhyate / na cApi maMgalasyoktiniSphaletyetadAha ca // 1 // " "satthe'sthantarabhUyammi maMgale hoja kappaNA esA / satyammi maMgale kiM amaMgalaM kA'NavatthA vA ? // 16 // kAkvA 'satthe'tyaMtarabhUtami maMgale hoja kappaNA parikappaNA esA' yaduta maGgalakaraNAdityevamAdi, atra bhavato vayamayi sahAyA | ityabhiprAyaH, zeSastvatra carcaH svayameva kAryaH, natu kriyate granthavistarabhayAditi / athavA zAstrAntarabhUte maGgale'bhyupagamyamAne satyasmAbhiH 'hoja kappaNA esati syAdiyaM kalpanA-yujyateyaM parikalpanA bhavato yaduta maMgalakaraNAdityevamAdi, yAvatA 'satthaMmI'tyAdi, zAstrasya maMgalasvabhAvatve sati maMgalopAdAne ca zAstrAnAntare satIti bhAvanIyaM, 'kiM amaMgalaM ti kiM tadamaMgalaM? CACAUSE415204 + 4+4+4+43 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaka koTyAcArya vRttI // 13 // ACCOOLCANONLY yadevAnAMpriyeNotprekSitamiti prathamadoSaparihAraH / dvitIyadoSaparihAramAha-kA vA'navasthA nAma, tRtIyadoSaparihArastu mUlaccheda maMgalatattraeva, zAstrAnAntarabhUtamaMgalAbhyupagamAditi,yadyevaM kiM maMgalopAdAnamiti cet , ucyate-vakSyati,mA tvariSThAH, 'sIsamaimaMgalaparigga-4 yasArthakatA hatyame tadabhihANa miti vacanAditi gAthArthaH // sAmprataM sAhAyye pratipanne'pi samarthavAditayA durghaTamapi parAbhyupagama ghaTayanAha atyaMtare'vi sai maMgalammi naamNglaa'nnvtthaao| saparANuggahakAriM paIva iva maMgalaM jamhA // 17 // // 13 // maMgalatiyaMtarAlaM na maMgalamihatthao pasattaM te / jaivA savvaM satthaM maMgalamiha kiM tiyaggahaNaM? // 18 // satthe tihA vihatte tadantarAlaparikappaNaM ktto| savvaM ca nijaratthaM satthamaomaMgalamajuttaM // 19 // jaha maMgala sayaM ciya satthaM to kimiha mNglgghnnN| sIsamaimaMgalapariggahatthamettaM tadabhihANaM // 20 // iha maMgalaMpi maMgalabuddhIe maMgalaM jahA sAhU / maMgalatiyabuddhipariggahe'vi naNu kAraNaM bhnni||21|| arthAntare'pi sati maGgale yasyApi zAstrAdarthAntaraM magalamityuktaM bhavati nAmaGgalatA zAstrasya,nApi cAnavasthA, kasmAdityAhayasmAd maGgalaM svaparAnugrahakAri, etaduktaM bhavati-yathA maGgalamAtmani maGgalapariNAmaM karotyevaM zAstre'pi maGgalapariNAmaM kArayatIti | vakSyamANo'bhiprAyaH, paIva ivatti dRSTAntaH, yathA hi pradIpaH svAtmAnaM prakAzayati tathA gRharandhrAntarvarcighaTapiTakapiThararathastambhe| bhAdi ca, na punarAtmani prakAzayitavye'nyatpradIpAntaramapekSate yenAnavasthA syAt, na ca lavaNamalavaNaM sallavaNIkaroti ityatrApi viparyaya iti bhAvanIyaM, dezato dRSTAntAbhyupagamAt, anyathA 'AharaNe tase taddose cevuvannAse' ityAdeniviSayatvaM syAt, ata ucyate-"taM maGgalamAIe majjhe pajjaMtae ya satyasse"ti gAthArthaH // 17 / / atra punarapyAha codaka:-'maMgale'tyAdi, maGgalasya trayamAdi *OEXPERASAASAS Styr Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI // 14 // madhyAntamedAditi samAsaH tasyAntaramiti vigrahaH tad na maGgalam, iha-asmin maGgalapraghaTTe 'arthataH' arthagatyA 'pasattaM prasaktaM maMgalatattra'te' tava sUreH, kiM kAraNaM !, maGgalenAvyAptatvAdanabhimatazAstrAntaravat, idaM parijihIrSoH sUrermatamAzaGkayAha-yadivA-atha cedaM vizeSeNa yasArthakatA sarva zAstraM maGgalamiha ataH kiM tRtIyagrahaNaM ? yenocyate 'taM maMgalamAIe' ityevamAdi, apAntarAlAmaGgalatvaM vA pratipadyasva maGgalatrayagrahaNaM vA mA kRthA iti codkgaathaarthH||18|| gururAha-'satthetyAdi, zAstre sampUrNe maMgalAtmake buddhyA tridhA 'vibhakte' vicchi- 4 // 14 // nne sati tadantarAlaparikalpana' zAstrApAntarAlavibhajanaM kutaH? kasmAt ? yena tadavyAptastatrAmaMgalatA syAt , nanu suvivecitavaktArodhIdhanA bhavanti, nahi dharmiNyasati dharmA bhavitumarhanti, prayogaH- yatsampUrNa tredhA vivakSyate tasyApAntarAlAbhAvaH, tadyathA modaka | sya, tathA ca zAstramiti tadasambhavaH, atazcApAntarAladvayAsambhavaH, 'savvaM cetyAdi, pacchadaM kaMThaM, sarva zAstraM maMgalaM nirjarArthatvAt tapovaditi gAthArthaH // 19 // evaM tAvaccodyadvayaM parihRtaM, atha yaduktaM prathamaM codyaM pariharatA 'satthammi maMgale kiM amaMgalaM'ti tadadhikatyAdhunA vipratipannamatizcodaka Aha-'jaItyAdi, yadi maMgalaM svata eva zAstramiSyate anavasthAdibhayAt ato kimiha-zAstre maMgala-* grahaNaM, yenocyate 'taM maMgalamAIe' ityevamAdi', kaM hi tattatropAdIyamAnamatizayamAdatta ityuktaM bhavati, AcAryaH pazcAdardhamAha-ziSya|sya matiH ziSyamatiH tasyA maMgalaparigrahaH so'rtho yasyAbhidhAnasya tattathA ziSyamatimaMgalaparigrahArthameva ziSyamatimaMgalaparigrahArtha mAtra, tadabhidhAna-maMgalAbhidhAnaM, etaduktaM bhavati-nArthAntarabhUtamidamupAdIyate, kintu maMgalametadityevaM jJApyate, maMgalarUpe'pyasmin | taddhiyA khalu vyavaharantaM vyavahAriNamidaM vyavahArayati, kathaM nu nAmAmuto maMgalamidamityevaM ziSyo'bhigRhNIyAd , ato bhinnamaMgalopAdAnamiti yAvaditi gAthArthaH // 20 // kiM maMgalamapi atavujhyA gRhyamANaM maMgalakArya na karoti', ucyate, na karoti, tathA ca GACASSECONOGRA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya maMgalazabdArthaH vRttI // 15 // // 15 // SOGORSESHOREAU 'ihe'tyAdi, 'iha' loke maMgalamapi sadvastu maMgalabuddhyA'bhigRhyamANamabhinandyamAnaM vA maMgalaM bhavati, na viparyaye, udAharaNamAhayathAsAdhuH, sAdhurhi maMgalabhUto'pi saMstabuddhyA'bhigRhyamANaH prazastacetovRtte vyasya maMgalakArya karoti, na puNo maMgalaMpi amaMgalabuddhIe maMgalaM bhavati, yathA sAdhureva kAluSyopahatacetovRtterabhavyasya, nanu caivaM 'amaMgalaMpi maMgalabuddhIe maMgalaM, jahA asAhU' vyatirekasAmarthyAt, na, asAdhoH svato maMgalazUnyatvAda, tathAhi-satyamaNimeva satyamaNitayA'bhigRhya vipaNau gauravamApnoti, netaraM, nanu yadi 'sIsamaimaMgalapariggahatthametaM tadabhihANa'miti sthitaM, tata ekameva tarhi maMgalamastu, kiM tritayaparikalpanayetyata Aha-maMgalatrayabuddhiparigrahe'pi nanu kAraNaM bhaNitaM 'paDhamaM satthatthAvigdhapAragamaNAya niddiDha'mityevamAdi, punarapyAha-ekameva maMgalaM zAstrArthAvinapAragamanAdiphalaM bhaviSyatIti, ucyate, yathA hi-sAdhumaMgalaM maMgalabuddhigrahaNApekSaM sadAtmakArya karoti, evaM zAstramapyAdimaMgalabuddhi| parigrahaNApekSamevAtmakArya karoti, evaM madhyAntayorapItyataH sakalApAyazuddhaM maMgalamupAdeyamiti gAthArthaH // 21 // maMgalaM zAntirvinakalApavidrAvaNamiti paryAyaH, athAsya tattvaM zabdArtharUpamabhidhitsurAha maMgijae'dhigammai jeNa hi teNa maMgalaM hoi / ahavA maMgo dhammo taM lAi tayaM smaadtte||22|| ahavA nivAyaNAo mNglmitttthtthpgipccyo| satthe siddhaM jaM jaha tayaM jahAjogamAojaM // 2 // maM gAlayai bhavAo va maMgalamiha evmaaineruttaa| bhAsaMti satthavasao nAmAi caunvihaM taM ca // 24 // tatra maGgergatyarthassAlacpratyayAntasya maGgalamiti rUpaM bhavati, tatazca 'maGgayate' kimuktaM bhavati ?-adhigamyate-anena maGgAlena hitaM hA prApyate yena kAraNena tena kAraNena maGgalaM bhavati, athaveti prakArAntarasAdarzanArthaH, maGga iti dharmasyA''khyA 'lA AdAne tatazca maGgaM FROMKILLERRENCE Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgala | zabdArthaH // 16 // vizeSAva lAtIti maGgalaM-dharmamAdatte, dharmopAdAnaheturityarthaH, iti gAthArthaH // 22 // ahavetyAdi,athavA nipAtanAnmaGgalaM kriyate, kathamikoTyAcArya | tyAha-iSTArthaprakRtipratyayataH,tatra iSTo yathA vivakSito'thoM yAsAM prakRtInAM tA iSTArthAH prakRtayaH, tadyathA-'maki maNDane 'man jJAne' 'madI harSe 'muda modakhamagatiSu 'maha pUjAyAM' ityevamAdi, pratyayastAsAmalac iti, tatazca maGgalamiti rUpaM bhavati,tenaitaduktaM bhavatimakyate-alaMkriyate'nena zAstramiti maGgalaM, evaM manyate-bAyatenAnenAva vighno na bhavatItyevaM pratIyata iti bhAvanA, tathA mAdyanti-hahai pyanti, tathA muditA bhavanti,evaM zerate-anena vinAmAvato niSpakampA bhavantIti, tathA gamyate-antaM nIyate'neneti maGgalaM, evaM mahya nte'neneti maGgalamevamAdi, evaM zAstre-vyAkaraNe siddha-pratiSThitamupalabdhaM vA yan maGgalaM yathA yena prakRtipratyayavidhAnena tadyathAyoga| yathAbhipretArthamAyojyaM AyojanIyaM, svavidyAparijJAnaphalatvAt zAstrAdhyayanasyeti / athavA nipAtanAnmaGgalaM,kiMviziSTAd-iSTArthoM prakRtipratyayau yasmin tattathA tasmAda, kimata Aha-'satthe ityAdi, pacchadaM pUrvavat, athavA nipAtanAd maGgalaM, kimuktaM bhavatItyAha| iSTArthaprakRtipratyayopAdAnAta, zeSa prAgvat , athavA nipAtanAnmaGgalaM, yadA caivaM tadA 'ihatthe'tyAdi sarva paThanIyaM bhAvanIyaM ceti gAthArthaH |||23||'mNge'tyaadi, mAMgAlayatibhavAdveti maGgalaM, gAlanaM-apanayanaM bhavaH-saMsAraH,zAstrasya vA mA bhRd gAlo-vighno bhaviSyatIti, galanaM gAlo nAza ityarthaH, mArgalayanAdvA maGgalaM,sa ca samyagdarzanAdiH,upasaMjihIrSurAha-iha-asmin prastAve evamAdi nairuktAH-zabdavido bhASante-vyAcakSate zAstravazato-vyAkaraNAnusAreNa, kriyadatra punarvyAkhyAsyAmaH // sAmprataM 'tattvaparyAyabhedairvyAkhye ti medata Aha-'nAmAi caunvihaM taM ceti gaathaarthH||24|| tatra nAmamaGgalaM sthApanAmaGgalaM dravyamaGgalaM bhAvamaGgalaM cetyato nAmalakSaNAbhidhitsayA tAvadidamAha SACREATUS Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya panA vRttI SAGORSSEISUKOHOX pajjAyANabhidheyaM ThiamaNNatthe tayasthaniravekkhaM / jAicchiaMca nAmaM jAvadavvaM ca pAeNaM // 25 // nAmasthAjaM puNa tayatthasunna tayabhippAraNa tArisAgAraM / kIraha va nirAgAraM ittaramiyaraM va sAThavaNA // 26 // jaha maMgalamiha nAma jIvAjIvobhayANa desIo / rUDhaM jalaNAINaM ThavaNAe sotthiAINaM // 27 // lakSaNaM iha paryAyAH-abhinnArthapratipAdakAH indraH zakraH purandaro maghavAn vajrapANirityAdayo'bhidheyapariNAmAstairanabhidheyamiti paryAyAnabhidheyaM, kiMbhUtamiti ceta-sthitaM bhRtakadArake yadindranAma-indrasaMjJeti sAmarthyAd gamyate,kathaM sthitamityAha-'sthitamanyArthe' pratiSThitamanyasmin piNDe, paramArthato devAdhidevasthAnAt , athavA sthitamanvarthe-pratiSThitamanvarthasaMjJAnivandhanavatIndrAthe, indanAd indra itikRtvA, ata evAha-'tadarthanirapekSaM indrArthanirapekSa,saMjJAvyavahArAyAropyamANatvAt ,idaM nAmno lakSaNaM, athavA yAdRcchikaM nAma,anya-14 IG // 17 // trAvartamAnatvAta, Disthavat , vivakSayA devadattAdyapyanvarthazUnyatvAt , tathA yAvadravyamAvi ca yat, kiM yAvadravyabhAvyeva 1, netyAhaprAyeNa-prAyazo bAhulyamaGgIkRtya kasyacidapAntarAla evApanIyamAnatvAt , yattu sUtropadiSTaM 'nAma Avakahiyati tatpratiniyatajanapadasaMjJAmevAGgIkRtya, yathottarAH kurava ityAdi // 25 // 'ja'mityAdi, yatpunaH, punaHzabdo nAmasthApanAyA lakSaNabhedapratipAdanArthaH, | yatpunarvastu tadarthazUnyaM sadbhAvArthazUnyaM sat tadabhiprAyeNa-bhAvendrAbhiprAyeNa kriyate-sthApyate, kASThapustacitrakakSinikSepAdAviti | gamyate, kathaM tadabhiprAyeNetyAha-tArisAgAraM nirAkAraM prAyeNa vA, vAzabdasya bhinnakramatvAt , kiyantaM kAlamityAha-itvaraM stokaM kAlaM'itaraM vati yAvatkathitaM kAlaM, tatretvarakAlamiha syAd, itaraM tu devalokAdau, tiSThatIti sthApanetikRtvA, 'sA ThavaNa'tti 8 tadvastu sthApanA, sthApanA cAsau maGgalaM ca sthApanAmaGgalamiti gAthArthaH // 26 // ubhayatrodAharaNamAha-'jahe'tyAdi, yathA maGgalamiha 4060*******SHIRTS ASSISK Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyalakSaNaM vizeSAva kovyAcArya vRttI 18 // // 18 // nAma rUDhaM-saMjJA pravRttA jvalanAdInAM dezItastasya jIvasya, maMgalamiti nAma sindhuviSaye'gneH, ajIvasya lATadeze davarakavalanasya, ubhayasya vandanamAlAyAH, sthApanAyAH svastikAdeH sthApanAmaMgalatA rUTeti gAyArthaH // 27 // dravyalakSaNamAha davae duyae doravayavo vigAro guNANa saMdAvo / davvaM bhavvaM bhAvassa bhUabhAvaM ca jaM joggaM // 28 // Agamao'Nuvautto maMgalasadANuvAsio vattA / tannANaladdhisahio'vi novauttotti to davvaM // 29 // jai nANamAgamo to kaha davvaM davvamAgamo kaha nnu| AgamakAraNamAyA deho saho ya to davvaM // 30 // 'vavate 'davvaM'ti sarvapadeSu sambandhaH, kimuktaM bhavati ? 'dudra gatau tatazca dravatIti dravyaM, khaparyAyAn pAti rakSati ceti mAvaH, tathA drUyata iti-khaparyAyairgamyate mucyate ceti bhAvanA, 'vivakSAtazca kArakANI ti, tathA 'doravayavo'tti 'dru' iti sattA tasyA avayavo vikAro vA, tathA guNyanta iti guNAH, saMkhyAyanta ityarthaH, teSAM saMdravaNaM saMdrAvaH, samudAyabhavanamityarthaH, tatazca rUpAdisamudAyo dravyamiti bhAvanIya, tathA bhavya-yogyaM bhAvasya-bhAvinaH paryAyasya yattad dravyamiti varttate, tathA "bhUtabhAvaM ceti | bhUto bhAvo yasya tattathA taca, cazabdAt puraskRtapazcAtkRtabhAvaM veti gRhyate, tathA 'jaM jogga'ti iha tu vizeSeNa bhavyamadhikriyate, yogyaM yadityarthaH, dravyaM ca tanmaMgalaM ceti dravyamaGgalamiti gAthArthaH // 28 // tacca dvedhA-AgamanoAgamamedAt, tatra AgamatastAvadAha'AgetyAdi, 'AgamataH' AgamamAzritya, AtmadehazabdAnadhikRtyetyabhiprAyaH, dravyamaMgalamiti gamyate, ko'sAvityata Aha-a nupayukto vakteti sambandhaH,upayogazUnyo maMgalAdhyetA,jJAnazUnyaH prajJApaka itiyAvat , kiMviziSTa ityata Aha-'maMgalazabdAnuvAsito maMgalazabdArthajJAnAvaraNakSayopazamasaMskArAnuraJjitamanAH, tajjJAnalandhimAnityarthaH, nanu yadi tajjJAnalandhimAn kimiti tarhi dravyamaM CARRORESARKARI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 19 // CAORCAMENDANCE |galamayamityata Aha-'tannANaladdhisahio'vi' maMgalajJAnAvaraNakSayopazamavAnapi nopayuktastatreti, yasmAdevaM 'to tataH dravyamiti 18 dravye ekA| gAthArthaH // 29 // tatraitatsyAt-ko'yamAgamo yamAzrityAyaM dravyamaMgalamiti, atrocyate, jJAnaM, codaka Aha-'jaItyAdi, yadi jJAna- nekatAsAmAgamastataH kathaM dravyaM, yenAyamAgamato dravyamaMgalaM syAt, dravyaM cet kathamAgamo', dravyasya dravyatvAdAgamasya ca jJAnatvAt, ta mAnyavizetasmAdAgamato dravyamaMgalamiti virudaM, ucyate, Agamasya-kAryarUpasya kAraNaM-mulaM, kimata Aha-AtmA dehaH zabdaca, 'to' tatoSavAdenayAH dravyamAgamaH, dehAdiSu tadupacAratayA kAraNe kAryopakSayAditi gAthArthaH // 30 // adhunA ko nayaH kimAgamato dravyamaMgalamicchatItya-13 syAM jijJAsAyAmidaM sUtram // 19 // ego maGgalamegaM NegA gAI gamanayassa / saMgahanayassa ekaM savvaM ciya maGgalaM loe // 31 // ekko (ka) nicaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmannaM / nissAmannattAo natthi viseso khapuppha va // 32 // cUo vaNassaicciya mUlAiguNotti tassamUho vva / gummAdao'vi evaM sabve na vaNassaivisiTTA // 33 // sAmannAu viseso anno'Nanno va hoja ? jai aNNo / so natthi khapuSpaMpivaNaNNo sAmannameva tayaM // 34 // na visesatyaMtarabhUaM atthi sAmaNNamAha vvhaaro| uvalaMbhavvavahArAbhAvAo kharavisANaM va // 35 // cyAIehiMto ko so aNNo vaNassaI nAma ? / natthi visesatyaMtarabhAvAo so svapuppha va // 36 // jaM NegamavavahArA loavvavahAratapparA so ya / pAeNa visesamao to te taggAhiNo do'vi // 37 // tesiM tullamayatte ko Nu visesobhihANao anno? tullattevi ihaM negamassa vatthaMtare meo|| 38 // CAMARACTECE Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvakA vRttI jo sAmaNNaggAhI sa negamo saGgahaM gao ahavA / iyaro vavahAramio jo teNa samANaniddeso // 39 // dravye ekAkoTyAcArya naigamanayasya hi 'ego'Nuvautto egaM davvamaMgalaM, NegA aNuvauttA NegAI davvamaMgalAI sAmAnyavizeSasaGgrAhitvAt , 'loe nekatAsA | vasAmi jaMbuddIve vasAmI' (anu0) tyAdivacanAt ,saMgrahanayasya tu sarvasminnapi loke ekameva dravyamaMgalaM, sarveSAM maMgalatvasAmAnyAvyatirekAd, vyatireke cAtattvaprAptaH, sAmAnyasya ca bhuvane'pyekatvAditi gAthArthaH // 31 // Aha ca-'ekko' ityAdi, eka-ekasaMkhyo pavAde nayAH hai| petamasahAyatvAt, ekamapi kSaNikaM syAdityata Aha-'nityaM' anapAyi, nityamapyAkAzavat sAvayavaM syAt , niravayavatve pataMgasyodayAstamayAyoga ityata Aha-'niravayavaM' niraMzaM pUrvAparakoTizUnyatvAt , niravayavamapyaNuvata sakriya syAdata Aha-'akriyaM' 15 // 20 // parispaMdarahitaM, yatazcaikamakriyaM ca sarvagaM ca sakalalokAvAptasattAkaM ca, evaM ca kRtvedamevehAsti, nAnyadvastvantaraM anavabuddhyamAnatvAt , tathAhi-'nissAmannattAoM' sAmanavirahiyattAo, 'Natthi viseso khapuSpaM va' vizeSo-ghaTAdiH, tasmAdasyaikameva maMgalaM, sarveSAM maMgalasAmAnyAnugamAditi gAthArthaH // 32 / / athaitad vijighaTayiSurvyavahArazcodayati-naikamidaM, kintvanekAni, kathaM ?, yathA vanaspatirityAkArite vRkSagulmalatAvitAnavirudhAdaya eva vizeSAH pratIyante, evaM maMgalamityukte tadvizeSAneva pratipatsyAmahe ityataH kimevaM zUnya ivAsmin jagatIdamabhihitaM, yaduta 'nissAmannattAo' ityevamAdi, saMgraha Aha-nanu yata eva vanaspatirityAkArite vRkSAdayaH pratIyante, ata eva te tadanantarAstatpratyayahetutvAt hastarovAMgulayaH, kiM yadi nAma hasta ityAkArite'GgulayaH pratIyante | kimetAvatAtra tadvyatirikte tabuddhiranubhUyate / yenaivaM bhavatA gayaMta iti arthatanmatamevAsthAya suhRd bhUtvA mUriramumevArthamAha|'cao'ityAdi, iha cUto vRkSavizeSa: vizeSatayA parikalpyamAno vanaspatireva-sAmAnyameveti pratijJA, mUlakandaskandhatvakpatrapravA AUCRACTRICA ***** Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnyavizeSe nayAH // 21 / vizeSAva lAdiguNatvAd cUtAdisamUhavat, siddhazca dRSTAnta Avayoriti, evaM gulmo'pi, tata eva hetostadvadeveti, Aha ca-gulmAdayo'pi vizeSA koTyAcArya evaM-yathoktaM, na vanaspaterviziSTAH, na bhinnA ityarthaH, mede mRdAdimayatvaprasaMgAt // 32 // atha vyavahAraM pratikUlaM jJAtvA saMgraha upacayavRttI mAha-'sAmetyAdi, prathamavikalpe dUSaNaM-yadyanyo nAstyasau niHsAmAnyatvAt khapuSpavat, athAnanyaH sAmAnyamevAsau tadananyatvAt // 21 // tatsvAtmavat , sAmAnye vA'tipakSapAtitayA vizeSopacAraH kriyate, nacopacAreNArthatattvaM cintyate, vastusthitisthitatvAd dhIdhanAnAM, ta smAdekameva tad dravyamaMgalamiti gAthArthaH // 33 // evaM saMgraheNa svapakSa ukte vyavahAranaigamAvAhatuH-nanu tvayA'pyevaM vanaspatirbakulacampakAzokapunnAganAgAgrasarjArjunAdibhyo'rthAntaro vA kalpyetAnarthAntaro vA ?, arthAntarazcet nAsti vanaspatirvizeSArthAntarabhAvAnnivizeSatvAt khapuSpavat kharaviSANavadeva vA, anarthAntarazcet ta evAsau, tadanantaratvAt tanmUrtivat, vizeSeSu vA'tyanurAgitayA vanaspa tirityupacAraH kriyate,na copacAreNArthatattvaMcintyate,vastusthitisthitatvAd buddhivibhavAnAM // 34 // tathA caitanmatamAsthAyAdhunA mUrirAhazNetyAdi, 'Na visesehiMto atyaMtarabhUtaM sAmaNNaM vaNassaI'tti, ka evamAhetyAha-vyavahAraH vizepasAmAnyayoHvyavanAddharaNAcca vyavahAraH, tathA naigamAMzazca, ekagrahaNe grahaNaM tajjAtIyAnAmitikRtvA, tajjAtIyatvaM ca vizeSAbhyupagamAvizeSAt, kuta ityAha-ubalambhAbhAvAd, atyantAnupalabdherityarthaH,kharaviSANavaditi dRSTAntaH, tathA vyavahArAbhAvAt , zeSaM tadeveti gAthArthaH // 35 // tathAhi-'ye'tyAdi. 'cyAIehiMto ko so aNNo vaNassaI nAma' yo vraNalepAdAvupayujyate, 'tamhA Natthi so visesatyaMtarabhAvAo-visesehito (saMtarUvehiMto) atyaMtarataNaokhapuSpavat-AgAsakusumaM veti gaathaarthH||36|| kiM punarimAvevaM pratipannAvityata Aha-'ja'mityAdi, yato naigamavyavavahArau lokasaMvyavahArapravaNau, saca tyAgAdAnAdivyavahAraHprAyeNa vizeSarityatastau vizeSagrAhiNAviti gaathaarthH||37|| AAAAAAERONACHCAREKAR Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI // 22 // SASSASSACHUSS atrAha-tasimityAdi,tayoH-naigamAMzavyavahArayoH tulyamatatve-prabhRtadravyamaMgalAbhyupagamataH sadRzAbhiprAyatve ko nu vizeSo'- RjusUtranyo, na kazcidityabhiprAyaH, kiM sarvathA netyAha-'abhidhAnataH' abhidhAnatastvastItyabhiprAyaH, tulyatve'pi-samAnatAyAmapi nayaH iha-dravyamaMgalAdhikAre naigamasya vyavahAreNa saha vastvantare sAmAnyavizeSAbhyupagamalakSaNe bhedo boddhavyaH, arthato'pIti vAkyazeSaH, yathA vA vastvapekSayA sarvanayAnAM dravyaparyAyAstikanayadvaye'varodhastathA'nayorapi vizeSamAtratAyAmiti gAthArthaH // 38 // 'jo ityaadi,8|| 22 // ko'sya sambandhaH?, athavA tesiM tulyamatatvakhyApanena sAmAnyavizeSadvayagrAhiNo naigamasya dvi (bhedatvena sAmAnyagrAhiNastasya saMgraha gatatvena vizeSagrAhiNo vyavahAre pravezAdi)ti ||aah-evmetaavev vastusanto, nAyaM, parikalpitatvAditi, atrocyate, naitadevamupariSTAt | vizeSAbhidhAnAditi gaathaarthH||39|| ujjusuassa sayaM saMpayaM ca jaM maGgalaM tayaM ekaM / nAtItamaNuppannaM maGgalamiTuM parakaM ca // 40 // nAtIyamaNuppanna parakIyaM vA poannaabhaavaa| diluto svarasiGgaM paradhaNamahavA jahA viphalaM // 41 // Rju-akuTilaM sUtrayatIti RjusUtrastasya RjusUtrasya, kimata Aha-yanmaMgalaM tadekaM-asahAya, kiMviziSTamityata Aha-khakaM |-AtmanInamaparAyatta, kiM nayAntaradarzanenApi 1, netyAha-'sAmprataM vartamAnakSaNabhAvyeva, atraivAnabhimatapratiSedhamAha-'nAtItama| Nuppanna nAtItAnutpatrakSaNabhAvyapItyarthaH, 'maGgalamiSTaM maMgalamabhirucitaM, dvitIyAnabhimatapratiSedhamAha-'parakkaM vA' parakIyaM vA, arthApattigamyo'picArtha ucyate, ziSyamatiparikarmaNArthatvAdasya zAstrArambhasya, trividhAzca ziSyAH kecidudghaTitajJAH kecinmadhyamadhiyaH kecita apazcitavecAra iti gaathaarthH||40|| amumevArtha yathAyogaM prayogadvAreNAha-'ne'tyAdi, nAtItAnutpannaM RjusUtrasyAsti, CONGRAM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdAdayo nayAH // 23 // vizeSAva: prayojanAbhAvAt-prayojanAkaraNAta , 'diluto kharasigaM kharaviSANavata , 'paradhaNamahavA jahA viphalaM'ti, athavA paradhanavad, koTyAcAya yathA paradhanaM prayojanAkaraNAnmama nAsti evamatItAnutpannamapIti, 'parakIyaM veti parakIyamapi nAsti prayojanAkaraNAt , didvato vRttI kharaviSANamiti gAthArthaH // 41 // iti RjusUtraH / zabdAdayastvAgamato dravyamaMgalamiti na patipadyante, kasmAt ?23 // jANaM nANuvautto'Nuvautto vA na jANaI jamhA / jANato'Nuvauttotti biti saddAdayo'vatthu // 42 // heU viruddhadhammattaNA hi jIvo vva ceannaarhio| na ya so maGgalamiTuM tayatthasunnotti pAvaM va // 43 // 'jamhA' iti, yasAt 'jAnan' avabudhyamAno, maMgalamiti gamyate, nAnupayukto-na jJAnazUnyo bhavati,jJasya jJAnAntarIyakatvAt , tathA'nupayukto vA tatra 'na jAnIte nAvabudhyate, taditi gamyate, yamAt 'jANae aNuvautteti bruvate zabdAdayaH-zabdasamabhirUDaivaMbhUtAH 'avastu' asaditi gAthArthaH // 42 // hetumAha-heU'ityAdi, viruddhadharmAdhyAsitattvAcetanArahitajIvavat , etaduktaM bhavati-yathA jIvazcetanArahitazcetyetadavastu, viruddhatvAd , eva mAgamato'pi dravyamaMgalamiti, yadi jJo'nupayukto na anupayukto zo na, mAtA me bandhyAvaditi bhAvanA, api ca-nacAsAvanupayukto maMgalamiSTaM, tadarthazUnyatvAt-maMgalArthazUnyatvAt , pApavat ,tasmAdamI bhAva| maMgalagrAhiNa eva, uktamAgamato dravyamaMgalamiti gaathaarthH|| 43 // athamaGgalapayatthajANayadeho bhavvassa vA sajIvo'vi / noAgamao davvaM Agamarahiotti jaM bhnniaN||44|| ahavA no desammi noAgamao tdegdesaao| bhUyassa bhAviNo vA''gamassa jaM kAraNaM deho // 45 // jANayabhavvasarIrAirittamiha davvamaMgalaM hoi / jA maMgallA kiriA taM kuNamANo aNuvautto // 46 // SAMACOCCASSESAMRACT SHOCKNOKRANESS Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya noAgama vRttI // 24 // jaM bhUyabhAvamaMgalapariNAma tassa cA jayaM jogg| jaMvA sahAvasohaNavannAiguNaM suvaNNAI // 47 // taMpi ya hu bhAvamaMgalakAraNao maMgalaMti niddiDha / noAgamao davvaM nosaddo savvapaDisehe // 48 // dravyamaMgalaM na 'noAgamao davvaM'ti noAgamato dravyamaMgalamucyate, tacca tredhA sUtroktaM 'jANayasarIradavvamaMgala mityevamAdi sarvamuccAraNIyaM, | AdyaM tAvadAha-'maGgalapayatthajANayadeho vavagayacutacAviyetyAdiguNaviziSTa iti vAkyazeSaH, tathA 'bhavvasa vA sajIvo'videha 4 iti varttate, ekamatItakAlanayAnuvRttyA, aparaM tu eSyatkAlanayA'nuvRttyA, madhughRtaghaTadRSTAntAditi bhAvaH, gAthApAdatrayasyApi bhAvArthamAha| 'Agamarahitotti jaMbhaNiyaMti AgamarahitatvAditi yaduktaM bhavati, kuta evaM cet , ucyate, nozabdasya sarvapratiSedhavacanatvAditi 4| gAthArthaH ||44||athveti prakArAntarArthaH, tatazca 'no' iti NokAraH 'desamitti dezavacano vA vakSyate, tatazca 'noAgamato davvamaMgala' | miti ko'rthaH 1 ityAha-'tadegadesAo'tti maMgalajJAnaikadezAt, kiM?, ayaM deho noAgamato dravyamaMgalamiti prakramaH, kutaH? ityata P Aha-bhUtassa vRttasya bhAvino vA vaya'vRttyA Agamasya-maMgalajJAnalakSaNasya yad-yasmAtkAraNaM-nimittaM dehaH-zarIraM, etaduktaM hai| | bhavati-maMgalajJAnaM kArya kAraNaM dehaH, kAraNaM ca kAryasyaikadeze varttate yato'taH 'noAgamato' ityAgamaikadezataH, kAraNasya ca kAyakadezatAyAmudAhRtiH-'natthi puDhavIvisiTTo ghaDotti jaM teNa jujjai annnnnno|jN puNa ghaDotti pubdhi nAsI puDhavI tao anno||1|| atha beSemaMgalajJAnAkhyamatijJAnasya samavAyikAraNaM AtmA, na tu zarIraM, ataH kathaM zarIrasya kAryaikadezateti, ucyate, saMsArizarIrasaMsAryAtmano| rekAntena vibhAgAbhAvAt, uktazca-"anno'nnANugayANaM imaM ca taM catti vibhayaNamajuttaM / jaha khIrapANiyANa" ityevamAdi / atha vakSyati'AgamakAraNamAtA deho saddo'tti vacanAt zarIramevAgamato dravyamaMgalamuktamAsIdihApi ca tadevetyavizeSAt paunaruktyadoSa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ noAgama dravyamaMgalaM vRttI // 25 // vizeSAva iti, tanna, tatra maMgalalandhyAdhArasya vivakSitatvAva, anayostu tacchnya yoriti gAthArthaH // 45 // atha-'jANe tyAdi, puvvaddha kaMThaM, kovyAcArya katamadityAha-yA mAGgalyA kriyA mukhavastrikAdipratyupekSaNA lakSaNA tAM kurvannanupayuktazca 'anupayogo dravya'miti vacanAt Agama- to'nupayuktadravyamaMgalavata,vyatiriktatvaM tvasya tayorjJAnApekSitvAdasya tu kriyApekSitvAditi gaathaarthH||46||ath kriyApekSayaivaitadAha 'ja'mityAdi,yad-AtmazarIravastu bhUto-vRttaHbhAvarUpaH-kriyAmaMgalapariNAmo yasya tattathA,'noAgamato davvaM ti noAgamato drvy||25|| | maMgalaM, 'nosahosavvapaDiseheti nozabdasya sarvapratiSedhatvAt,jJAnapakSe jJazarIradravyamaMgalavat , tathA 'tassavA' bhAvamaMgalapariNAmassa dAjoggaM, zeSaM prAgvata, tathA javA svabhAvenaiva zobhanavarNAdiguNaM, kizca tadityAha-suvarNam, AdizabdAnmarakatavajendranIlavaiDUryapa-1 | arAgAdiparigrahaH, tatkimityata Aha-tadapi ca bhAvamaMgalakAraNatvAnmaGgalameveti nirdiSTaM 'jJazarIramavyazarIravyatiriktaM dadhyakSatasuva dIti vacanAditi gaathaadvyaarthH||47-48|| tadevamuktaM dravyamaMgalaM, atha bhAvamaMgalaM, "bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto | hi vai smaakhyaatH| sarvajJairindrAdivadindanAdikriyAnubhavAt // 1 // " bhAvato maMgalaM 2 athavA bhAvazcAsau maMgalaM ceti,tad dvibhedaM, A| gamanoAgamamedAt , tatra maMgalasuyauvautto Agamao bhAvamaMgalaM hoi / noAgamao bhAvo suvisuddhokhaaiyaaiio||49|| ahavA smmiNsnnnaanncrittovogprinnaamo| noAgamao bhAvo nosaho missbhaavNmi||50|| ahaveha namukArAinANakiriAvimissapariNAmo / noAgamao bhaNNai jamhA se Agamo dese (so)||51|| maMgalaM ca tat zrutaM ceti ra maMgalajJAnamityarthaH tasminnupayukto 2, vakteti gamyate,Agamato bhAvamaMgalaM bhavati, jJAtustanmayatvAta, UGOLASS***** SOHARASHTRA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya tr vRttI // 26 // UARC nanu kathamiha maMgalopayogamAtrAttanmayatA', nAgnijJAnopayukto mANavako'gnireva bhavitumarhati, tadarthakriyAprasAdhakatvAdityami mAvamaMgala prAyaH', ucyate-upayogo jJAnaM saMvedanamiti paryAyAH, tatazca 'arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA' iti sarvapravAdinAmavisaMvAdasthAnaM, yathA ko'yaM ?, ghaTaH, kimayamAha , ghaTa iti, kimasya jJAnaM 1, ghaTa iti, tathA'gniriti ca yajjJAnaM tadavya // 26 // tirikto jJAtA tallakSaNo'bhigRhyate, anyathA tajjJAne satyapi nopalabheta, atanmayatvAt, pradIpahastAndhavat puruSAntaravadvA, na cAnAkAraM | tajjJAnaM, padArthAntaravadvivakSitapadArthasyApyaparicchedaprasaMgAta , bandhAdyabhAvazca jJAnAjJAnasukhaduHkhapariNAmasyAnyatvAdAkAzasyeva, na cAnalaH sarva eva khasattAM bibhradAtmakArya karoti, bhasmacchannena vyabhicArAt, na cAsau nAgniriti, lokAdipratIteriti / 'noAgamatoti noAgamato bhAvamaMgalamiti, kimityAha-bhAvaH, kiMviziSTa ? ityAha-suvizuddhaH-paTIyAn , ko'sAvityAha-kSAyikAdiH, tatra kSAyikazcAritraM darzanaM ca, AdizabdAdaupazamiko darzanacAritrAdi, sarvapratiSedhavacanatvAt nozabdasyeti, athavA''gamavaja jJAnacatuSTayamiti gaathaarthH||49|| 'ahavA sammaIsaNaNANacarittovayogapariNAmo' (jo), sa na Agama eva,cAritrAdisadbhAvAt , nApyanAgamaH, jJAnasyApi sadbhAvAt , ato'sau noAgamato bhAvamaMgalaM, yataH 'nosaddo mIsabhAvammI ti gaathaarthH||50|| athaveti prakArAntarArthaH, iha-noAgamato bhAvamaMgalAdhikAre namaskaraNaM namaskAraH, arhadAdipraNatirityarthaH, sa AdiryeSAM stotrAdInAM te hai namaskArAdayasteSu jJAnaM-upayogo namaskArAdinAnaM kriyA-zirasi karakamalamukulavidhAnAdikA, namaskArAdijJAnaM ca kriyA ca* namaskArAdijJAnakriye tAbhyAM vimizra iti vigrahaH, punarvizeSaNasamAsaH, sa kimityata Aha-noAgamato bhaNyata iti, kasmAdityAha -yasmAt 'se' asya-etAvataH pariNAmasya Agamo-namaskArajJAnopayogaH ekdesho'vyvbhuutH| tadevaM maMgalacatuSTayamAveditamiti gA tur Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya nikSepapArtha kya // 27 // // 27 // *RUSOLOSOSASTOS Site thaarthH||51|| tadevaM maMgalasya bhedato vyAkhyAyAM kRtAyAM kazcid abhidhAnasyAkAradravyAvinAbhUtatvAd 'jassa NaM jIvassa vA ajI| vassa vetyevamAdivacanAt , AkArasya cAbhidhAnadravyatA''liMgitatvAd 'yat sthApyata' iti vacanAt , dravyasyApi cAbhidhAnAkArarUpatvAta 'dravatI'tyevamAdivacanAt trayasyApi ca bhAvazUnyatvenAvizeSAd vizeSamapazyabAha'abhihANaM davvattaM tayatthasunnattaNaM ca tullaaii| ko bhAvavajiANaM nAmAINaM paiviseso? // 52 // AgAro'bhippAo buddhI kiriyA phalaM ca paaenn| jaha dIsaha ThavaNiMde na tahA nAme na dabide // 23 // bhAvassa kAraNaM jaha davvaM bhAvo a tassa pjjaao| uvaogapariNaimao na tahA nAma navA tthvnnaa||54|| iha bhAvo cciya vatthu tayatthasunnehiM kiM tha sesehiM ? / nAmAdaovi bhAvA jaMtevi hu vtthupjaayaa||55|| iha nAmasthApanAdravyeSu 'ahihANa miti nAma 'davvattaMti dravyatA,AdyantagrahAnmadhyavartinI ca karaNirupagRhyate, tathA tadarthazUnyatvaM ceti catvAryapi vastuni tulyAni-sadRzAni, ataH ko bhAvavarjitAnAM-tadarthazUnyAnAM nAmAdInAM-nAmasthApanAdravyANAM prativizeSaH-anyo'nyaM bhedo, na kazcidityabhiprAyaH, ekaikasmin bhAvarahitatritayasadbhAvAditi codakagAthArthaH // 52 // sAmmatame| vamavizeSe'pi yo vizeSastamabhidhitsurAcArya Aha-AkAro-jvalatkulizadhAraNalocanasahasrakuNDalakirITazobhitasiMhAsanAdhyA| sitazacIsannidhAnajanitAtizayo dehasaundaryabhAvaH, kartuzca sadbhutendrAbhiprAyaH draSTuzca tadAkAradarzanAt tadbuddhiH kriyA copasevananamanastutikRtirUpA phalaM ca putrotpatyAdilakSaNaM prAyeNa yathA dRzyate sthApanendre loke na tathA nAmendre nApi ca dravyendra ityayaM tAvadvizeSo, nAmadvyAbhyAM sthApanAyAH spaSTatvAccAdau sthApanAmeda ukta iti gaathaarthH||53|| atha nAmasthApanAbhyAM dravyasya bhedamAha--'yatheti X34X08**SUKAMASI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau // 28 // SAKARACKERA yena prakAreNa 'dravya miti dravyendro 'bhAvasya kAraNaM bhAvasya nivandhanaM tathA bhAvazca tasya paryAyo yathA, sa ca-mAva upayogAtmaka nikSepapArthapariNatimayazca, na tathA, ka ityata Aha-na tathA nAma nApi ca sthApanA, asambhavAt , nAmnastvitarAbhyAM medaH pArizeSyAditi gAthArthaH // 54 // tadevaM medavyAkhyApakSe samarthite bhUyo'pyapareNa karaNenAha codakA, athavaitat tritayaM ghaTitaM satpunarapi vighaTayannAha'iha' ityAdi / 'iha' maMgalAdhikAre 'bhAvo ciya vatyu' pariNatimAn kiM tha sesehiM 1, kutaH ? ityAha-tadarthazUnyatvAt / 4 // 28 // maMgalArthazUnyatvAt bhAvArthazUnyatvAdvA pApavat, mAvo vastu tallakSaNatvAt tatprayojanatvAdityuktaM bhavati, ucyate, naitadevamasiddhatvAditi, Aha ca-'nAmAdayo'pi bhAvA' nAmAdayo mAvavizeSA iti bhAvanIya,kutaH ityAha-yad-yasmAt te'pi vastuparyAyAH, tathAhiaviziSTa indrazabda AkArite sati nAmAdibhedacatuSTayaM pratIyate, ato'mISA maMgalaparyAyatvena tadarthAzUnyatvamato'siddho hetuH, tairapi hi tatprApaNAditi, yadyevaM punarapyekameva maMgalamiti, tanna, kathaJcidabhede'pi nAmAdyapAdhibhedabhinnatvAdamISAmiti gaathaarthH||55|| ahavA nAmaM ThavaNA davvAiM bhaavmNglNgaaii| pAeNa bhaavmNglprinnaamnimittbhaavaao||56|| ___'athave'tyanenAmISAM prakArAntareNa svAtantryamAha-nAmasthApanAdravyANi mAvamaMgalAGgAni, bhedAH kAraNAni vA, kutaH 1, prAyeNa 3 mAvamaMgalakAraNatvAditi gaathaarthH||56|| udAharaNamAha jaha maMgalAbhihANaM siddhaM vijayaM jiNiMdanAmaM ca / soUNa pecchiUNa ya jiNapaDimAlakkhaNAINi // 27 // yathA maMgalamityabhidhAnaM siddhAdi nAma ca zrutvA dRSTvA ca jinapratimAlakSaNapaMktisthApanAM AdizabdAdanagArapadAdIti gAthArthaH // 57 // tathA dravyodAharaNamAha SARKARIHARANG Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttau // 29 // // 29 // CAUSAISOLYCAUSASUSASTI parinivvuyamuNidehaM bhavvajaijaNaM suvannamallAI / daTThUNa bhAvamaGgalapariNAmo hoi pAeNaM // 58 // 4 pRthagnAmAkiM puNa tamaNegaMtiyamacantaM ca na jao'bhihANAI / tabvivarIaM bhAve teNa viseseNa taM pujjaM // 59 // dInAmanaiahavA vatthubhihANaM nAmaM ThavaNA ya jo tyaagaaro| kAraNayA se davvaM kabjAvannaM tayaM bhAvo // 60 // kAntika'parI'tyAdi, parinirvatamunideha siddhazilAtalagataM 'bhavyayatijanaM' bhaviSyatsAdhuvRndaM 'suvarNamAlyAdi' dravyAdi ca tAdi dRSTrA, punaH kriyAbhidhAnaM bhinnAbhidheyatvakhyApanArtha, 'bhAvamaGgalapariNAmo hoi pAeNaM' sanimittatvAdapi tathApariNAmasyeti gAthArthaH // 58 // kiM bhAvamaGgAlavat tAnyapi pUjanIyAni ? ityata Aha-'kiM puNe'tyAdi, spaSTA // 59 // ata evametad bhedasiddhiH,athavaikava| stunyeva catuSTayamAyojyamata ityAha-'ahave' tyAdinA, athavA vastuno yadabhidhAnaM tannAma yathordhvakuNDaloSThAyatavRttagrIvAlakSaNo ghaTa | iti, sthApanA tu yastadAkAra UrdhvAdiH, bhAvikapAlApekSayA 'se' tasya kAraNatA dravyaM, tadeva kAryApannaM mRtpiNDAvasthAyAH zekharI| bhUtaM sadbhAva ucyate, bhavanaM bhAva itikRtvA, tadevaM sarva vastu catUrUpAvinAbhUtaM dRSTaM, evameva samyagdarzanavyavasthAnAt sarvanayasamUhAtmakatvAditi gAthArthaH // 60 // vipakSe vivAdalakSaNaM bAdhAmAha vatthusarUvaM nAmaM tappaccayaheuo sadhammavva / vatthu nANabhihANA hojA'bhAvo vivaayco||61|| saMsayavivajayA vA'NajhavasAo'havA jdicchaae| hojasthe paDivattI na vatthudhammo jayA nAmaM // 2 // vatthussa lkkhlkkhnnsNvvhaaraavirohsiddhiio| abhihANAhINAo buddhI saho ya kiriyA y||6|| AgAro ciya mishvtthukiriyaaphlaabhihaannaaii| AgAramayaM savvaM jamaNAgAraM tayaM natthi // 64 // CRORORSCRIKACANCIAS Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya SAKACO CHARA nAmAdinayavAdAH vRttI // 30 // // 30 // **** na parANumayaM vatthu AgArAbhAvao vapuSpaM va / uvalaMbhavvavahArAbhAvAo nANagAraM ca // 65 // davvapariNAmamittaM mottUNA''gAradarisaNaM kiM tN?| uppAyavvayarahiaMdavvaM ciya nimviyAraM taM // 66 // AvinbhAvatirobhAvamettapariNAmakAraNamaciMtaM / nicaM bahurUvaMpiya naDovva vesNtraavnno||67|| piMDo kAraNamiLaM payaM va pariNAmao tahA savvaM / AgArAi na vatthu nikkAraNao khapuSpaM va // 8 // bhAvatyaMtarabhUaM kiM davvaM nAma ? bhAva evAyaM / bhavanaM paikkhaNaM ciya bhAvAvattI vivattI ya // 69 // na ya bhAvo bhAvantaramavekkhae kintu heuniravekkhaM / uppajjA tayaNantaramavei tamaheuaMceva // 7 // piNDo kanaM paisamayabhAvAo jaha dahiM tahA savvaM / kajAbhAvAo nasthi kAraNaM svaravisANaM va // 1 // evaM vivayaMti nayA micchAbhinivesao proppro| iyamiha savvanayamayaM jinnmymnnvjmcctN||72|| nAmAibhedasahatthabuddhipariNAmabhAvao niyayaM / jaM vatthumatthi loe caupajjAyaM tayaM savvaM // 73 // 'vatthu'ityAdi, vasantyasmin guNaparyAyA iti vastu-ghaTAdilakSaNaM, tasya vastunaH svarUpaM, kiM tad ?, ata Aha-'nAma' abhidhAnaM, kutaH 1 ityAha-'tatpratyayahetutvAt vastupratyayahetutvAt , dRSTAntamAha-svadharmAdaya iva-rUpAdaya iva, siddhazvAvayoheturghaTazabdAt paTAdivyavacchedena ghaTapratipacyanubhUtena ca svagrahaNamanarthakaM dRSTAntasyobhayavaikalyadoSanivAraNArthatvAd, Aha-evaM dhvanipariNAmaM nAma vivakSitavastupratipatihetutvAt tatsvadharmA iva, tanna, teSAmapi rUpAdInAM dhvanipariNAmarUpatvAt , zabdabrahmamAtratvAd | dharmadharmiNoriti, zeSaM tu nyAyAnusAritayA svadhiyA'nusaraNIyam / atha vipakSe bAdhAdarzanArthamAha-'vatthu na hojje'tyatrAbhisambandhaH, ***KAANS Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau ROSSANAKA tenaitaduktaM bhavati, itthaM caitadaGgIkarttavyaM, anyathA vastu vastveva na syAt 'aNamihANAditi abhidhAnarahitatvAdavAcyo'bhAva iva, a-15 nAmAdinamidhAnarahitA zukuzukevetyarthaH, tatraitatsyAt-saGgItimAtra tatpratyayaheturnAbhidhAnaM, akRtasaGketasyAbhidhAnazravaNe'pi vAcyArthApratipatteH, yavAdAH ucyate, na, rUpAdiSvapi tatsamAnatvAt , tatazca sa evAnabhilApadoSa iti gAthArthaH // 61 // api ca vizeSopalambhArthamAha-saMsayaityAdi / 'saMzayaviparyayA'viti yadA na vastudhammo nAma tadA ghaTa ityukte vaktrA zrotuH saMzayaH syAt-kimayamAha ? iti, viparyayAdvA paTa eva pratipatteH, athavA'nadhyavasAyaH syAt-cittavyAmohaH syAd , athavA yadRcchayA-aniyamalakSaNayA syAdarthe-paTalakSaNe pratipattiriti gAthArthaH // 62 // apica-'vatthusse'tyAdi, 'vastuno' jIvAdeH, kimata Aha-'abhihANAhINAo'tti abhidhAnA| yattAH,kAH? ityAha-lakSyaM ca lakSaNaM ca saMvyavahArazceti lakSyalakSaNasaMvyavahArAsteSAmavirodhena-aviparyayeNa siddhayaH-pratiSThA iti vigrahaH, tatra lakSyaM jIvaH lakSaNamupayogaH saMvyavahAro'dhyeSaNapreSaNAdiH, tathA buddhinizcayAnurUpA 'saho yatti zabdasAmAnyaM, abhidhAnaM tu pativiziSTAkArA saMjJeti, tathA kriyA cotkSepaNAdikA, kim ?-abhidhAnAdhInA iti, zabda eva vastu san tadAyattAtmalAbhatvAditarasya tu zukazukAtvAd api cAyaM vyavahAraH zabdavatA kriyetAzabdavatA veti ?, nAzabdavatA avAcyAbhAvamyApi tatprasaMgAta ,itareNa cedasmadiSTA siddhiriti zabdanaya iti gAthArthaH // 63 // AkAranaya Aha-'AgAro ciya'ityAdi,Akriyata ityAkAro, niraMzo bhAva iti | | bhAvaH, asau AkAra eva,evakAreNAnabhimatapratiSedhamAha,kimata Aha-'matI'tyAdi, dvandvaH, kathaM matestAvadAtmaguNatvAt tasyAzca jJeyA-15 lambanatvenAkAravattvAt ,anAkAravatve cAnabhigatapadArthavadabhimatasyApi paricchedAyogAt ,pItAdi padArthAdarzanAdAvapyatadAkAratvAt nIla-1 syedaM saMvedanaM na pItasyetyaprApterityarthaH, zabdazcAkAravAn paudgalikatvAt ,vastvapi ghaTAdyAkAravat , pratyakSasiddhe,kriyA'pi kriyAvato'na RECRORATKICE Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -404 vizeSAva koTyAcArya vRttI // 32 // rthAntaratvAt tasya cAdhyakSasiddhatvAt ,phalamapyAkAraH kAraNaparyAyatvAt ,abhidhAnamapyAkAraH zabde'ntarbhAvAt ,ata Aha-pacchadraM kaNThayam naamaadin||4|| prayogaH-'na'ityAdi,na parAnumataM vastvityatra hi paraM zabdamAha, dravyabhAvanayayorapyabhimatatvopadarzanArtha, 'AkArAbhAvato' ttiyavAdAH asadAkAratvAt khapuSpavat , atraiva pakSe hetvantaramAha-upalambhAbhAvAta , na hi zRGgagrAhikayA sat pareNetthaM darzayituM pAryata iti bhAvaH, tathA vyavahArAbhAvAditi, tadeva vikalpadvayaM yadabhyadhAyi Ayeneti, vidhipratiSedhAbhyAM zAstrapravRttiriti svapakSe tadastitvasthitiM pratijA| nImahe-AkArasyaivAbhyupagamAd ghaTavaditi,Aha ca-nANagAraM ca vastu,kintu sAkAraM sattvAd dadhivadityAkAranaya iti gAthArthaH // 65 // dravyanaya Aha-ko hi nAma cetanAvAnitthamabhidadhyAt,tathAhi-'davve'tyAdi,dravyaM anAdimadutprekSitaparyAyazRGkhalAdhAraM mRdA| didharmamAtratirobhAva(ghaTAdi)dharmamAtrAvirbhAvapariNAmaH,dravyasya pariNAmo dravyapariNAmaH,dravyapariNAma eva dravyapariNAmamAtra,mAtrazabdaH | pratisamayamutprekSitavicitrAvasthApratiSedhArthaH,tat muktvA-hitvA kiM tadAkAradarzanaM anyad yaducyate-'AkAro ciya'evamAdi,nanu dravyameva tat, kiMviziSTaM ?-utpAdavyayarahitaM yato nirvikAraM-avasthitaM pUrvAparakoTiviSamuktaM kAraNamAtramutphaNaviphaNakuNDalitAkArasamanvitasarpadravyavat, 'kiM hi tatrApUrvamutpannaM vidyamAnaM vA vigata'miti vacanAditi gaathaarthH||66|| athaitatsyAd, ahidravye utphaNAdikAryasya pratyakSasiddhatvAt kAryatvAcca sambandhizabdatvena ca kAryavyapadezapravRtterna kAraNamAtraM vastviti, ucyate, naitad ,asyAvirbhAvatirobhAvamAtra eva kAryopacArAd , upacArasya cAvastutvAd , Aha ca-'AvinbhAva' ityAdi,AvirbhAvazca tirobhAvazca to tAveva tanmAtraM tadeva pariNAmaH tasya kAraNaM yato dravya,pradIpa iva dhvAntaghaTayoriti, tasmAtraitaditi, prakRtaM Aha--yadyevaM kasmAttakasvamAvatvAdanantakAlabhAvinorapyanayohalayaiva kAraNaM na bhavatItyata Aha-'acintyam' acintyasvabhAvaM kramatastathAvRtteH, Aha-evaM ba SACRACROCEXPRERAKAR Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI // 33 // vizeSAva0 hurUpatvAda, pAgavasthAtyAgenottarAvasthAdhiSThAnatayA kasmAdanityaM na bhavatItyata Aha-nityaM bahurUpamapi ca sat, yato banenaivAnAdi-5 nAmAdinakovyAcArya matA'virbhAvatirobhAvAdhyAsena bahurUpeNa bhavanIyaM, ka ivetyAha-naTa iva, kiMviziSTo naTa ityAha-veSAntarApanno, yathA hi naTo nAyaka- yavAdAH viSakakapirAkSasAdipAtravizeSAnanugacchan paramArthavRttyA sa evAsau evamatrApIti gaathaarthH||67|| api ca-ko'yamavadAtadhiyAmapyasadAkAragrahastathAhi-'piMDoM ityAdi / piNDo-mRtpiNDaH kAraNamiSTaM-kAraNamAtramabhyupagamyate, pariNAmitvAtpayovat , siddhazca IN // 33 // dRSTAntaH, 'savvanti yathA piNDastathA savai mRtsthAsakozakuzUlAdi trailokyaM veti svapakSasiddhiH, paradUSaNamAha-AkArAdi na vastu, niSkAraNatvAt kAraNamAtrAnabhyupagamAt khapuSpavaditi, svAtantryakhyApanArtha caitaditi paunaruktyayogaH, tathA caiSo'tra vyavahAro -dravyeNAdravyeNa ceti,saiva ca rabhiketi [nItiH] dravyanaya iti gAthArthaH // 68 // bhAvanayaH prAha-'bhAva' ityAdi, bhavanAni bhRtayo | bhavantIti ceti bhAvAH, tebhyo'rthAntarabhUtaM kiM dravyaM nAma yenocyate-dravyapariNAmamAtramityevamAdi, nanu bhAva evAyaM muhurmuhuru-12 nmaMktimAsAdayatIti, etaduktaM bhavati-yadi hi kizcidanAdikAlInamavasthitaM sadvastvantarArambhe vyApriyeta tato nyAyyA syAdiya kalpanA-yAvatA 'bhavaNaM paDikkhaNaM ciya'tti bhavanaM pratikSaNamevAnubhUyate,kimuktaM bhavatItyAha-bhAvAvattiH bhAvodbhutirvipattiavinAzazca,etaduktaM bhavati-pUrvakakSaNo nivarttate uttarastUtpadyate, 'Aragge sarisavokmA' iti vacanAditi gaathaarthH||69|| yadyasatkAraNaM kuta uttarotpattiH iti cet, athavA yadaGgIkRtya kAryakSaNa udeti tatkAraNam ? iti cet,ata Aha-'nava' ityAdi, navaH'bhAva'kAryakSaNala* kSaNaH 'bhAvAntaraM kAraNakSaNalakSaNaM 'apecate' aGgIkaroti, kintu 'hetunirapekSaM kAraNakSaNavyApAravimukhaM 'utpadyate' samAvirbhavati, 'pujo natthi aNAgateti vacanAt , tathA tadanantaramapaiti' utpattyanantaraM vigacchati, 'saMskRtaM (yat sat tat kSaNika miti vacanAt, SHRISTORICASARACTICS C401SCASUALAX Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ B vizeSAva titaditi tatkArya kSaNarUpaM,kiM sahetukI,netyAha-ahetuta eva-nirhetukameva,ata evoktaM-"NivvuyA Neva ciTThati,Aragge sarisakovamA iti, 6 nAmAdinakoTyAcArya atra hi bhUri vaktavyaM tattu granthAntarebhyo bhAvanIyamiti gAthArthaH // 70 // apica-ko'yaM zAstrakheditadhiyAM dravyamAtragrahaH, tathAhi- yavAdAH vRttau 'piMDo' ityAdi, piNDo-mRtpiNDaH kArya, natu kAraNamityabhiprAyaH, pratisamayabhavanAt yathA dadhIti dRSTAntaH,'jhaTityeva kathaM yuvetirI vacanAt, tathA sarvamiti prAgvat, anabhimataM pratiSedhamAha-'nathi kAraNaM kajjAbhAvAto' ko'syArthaH 1-piNDe pratisamayabhavanAbhyupagamA- x // 34 // // 34 // bhAvAta kharaviSANavaditi, api cAyaM lokavyavahAro bhAvAdvA bhavedabhAvAdveti seva nItiriti bhAvanaya iti gAthArthaH // 72 // athopa| saMjihIrgharAha-evaM' mityAdi, evaM-uktena vidhinA vivadanti, vividhapakSagrAhakA bhavantItyarthaH, ke ?-'nayA'-zabdAdayaH, kutaH | ityAha-'mithyAbhinivezato mithyAtvAbhimAnAdibhyaH 'paropparato mithaH,prayogazcAtra-mithyAdRSTayo nAmAdayaH,ekAMzagrAhitvenAsampUrNatvagrAhitvAt , gajamAtrabhitradezasaMsparzane bahuvidhavivAdamukharajAtyandhavRndavat , tasmAtsAvadhamidaM darzanamityabhiprAyaH, kiM tInavadyamityAha-idaM-anubhavapratyakSasiddhaM 'savvanayamayaM sarvanayavivAdAnAspadaM, kizca tadityAha-'jinamataM jinapravacanaM 'atyantaM sutarAm 'anavayaM' adoSam, prayogo-jinamataM tathyaM samastavastuparyAyAdhyAsitapadArthasaMgrAhitvAt cakSuSmataH samantAt samastahasti-13 darzanollApavaditi gAthArthaH // 72 // tathA ca-'nAmAtI'tyAdi, nAmAdayazca te medAzceti, bhedAH-paryAyAH, teSu nAmAdibhedeSu nAmAkAradravyabhAveSu, zabdArthe buddhiH sa eva pariNAmaH 2 tasya bhAvaH-utpattiH 2 tasmAt 'niyatam askhalitaM sadAkAlamiti yA-| vata, kimata Aha-yadvastvasti loke catuSparyAyaM tatsarvamiti-prayogaH-yatra zabdArthabuddhiH prasUyate tatra catuSparyAyatA yathA ghaTe, vi-| drA pakSe zazazRGkha, caturNAmapyanyo'nyAvinAmAva iti bhAvanIyam, 'AkAraviyuktaM nAma, AkAro nAmavarjitaH / zukazukAvadi'tyevamAdi AHASASI****** Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvara vacanAditi gAthArthaH // 73 // upasaMhAramAha 18 nAmAdikovyAcArya iya sabvameasaMghAyakAriNo bhinnalakkhaNA ete| uppAyAitiya piva dhammA paivatthumAujjA // 74 // dharma vastu | iya' ityevamAdi, 'iya' evaM 'ete'tti ye nAmAdayo dharmAH,kiMviziSTAH 1-'sarvabhedakAriNaH' sarvasaMghAtakAriNo nayAH,tatra sarva zamedakAriNo yathA maGgalamityAkArite prativastu abhidhAnAdimedAdAnantyamiSTito'dhyavasIyate, athavA sarvasyendrasya medkaarinnHsrv||35|| 37 medakAriNaH, pratimedaM spaSTataH pratIteH, evaM sarvasyendrasya saGghAtakAriNaH kecit ,samastabhAvAdhyAropeNaikatvapratipatteH, tathAhi-nAmendra evAbhidhAnAkAradravyabhAvAH pratIyante, ityevamAdi, bhinnalakSaNAzcaite bhinnapratyayahetutvAd ghaTapaTakaTazakaTA iva, kimivetyAha-16 utpAtAditrayamiva, utpAdavigamadhrauvyANIvetyarthaH, prativastu pratipadArtha AyojyAH' anusaraNIyA iti gaathaarthH||74|| idAnImayaM nAmAdinikSepaH sAmAnyato vizeSataca nayaiH parimRgyate iti, ata Aha nAmAitiyaM davaDhiyassa bhAvo ya pjjvnyss| saMgahavavahArA paDhamagassa sesA ya iyarassa // 7 // jaM sAmannaggAhI saMgiNhai teNa saMgaho niyayaM / jeNa visesaggAhI vavahAro to visesei // 7 // sahajjusuyA pajjAyavAyagA bhAvasaMgahaM beti / uvarimayA vivarIA bhAvaM bhidaMti to niyayaM // 77 // 'nAmAI' ityAdi, tatra nAmAdinikSepatrayaM dravyAstikasya mataM, tadarthazUnyatvAt tasya cAbhAvAvalambitvAd dravyAstikatvAda, | 'bhAvo ya pajjavaNayassa mata'tadarthAzUnyatvAd ,tathA saMgrahavyavahArau dvAvapi 'paDhamagassati prathamanayamatAvalambinau, zeSAstu-RjusU8| trAdayaH,itarasya-dvitIyasya matamAlambata iti vAkyazeSaH,etaccAcAryasiddhasenAbhiprAyeNa ucyate,na sUtrAbhiprAyeNa,tathAhi sUtre'bhi SUSASOLOSLUHUSUSOSASTO ********** Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vizeSAva hitaM-"ujjusuyassa ege aNuvautte [egaM davvaM] Agamato egaM davAvassayaM, puhattaM necchaI" ityato'sau dravyamicchan kathaM bhAvamAtra- nAmAdiSu koTyAcArya, grAhiNaM paryAyanayamAlambate iti gAthArthaH // 75 // uktamevAthai prapazcitajJavineyajanAnugrahArtha punarapyAha-yasmAt sAmAnyagrAhI saMgrahaH nayAH | saMgRhNAti tasmAtsaMgrahaH, tritayaM nAmAghekatvena, etaduktaM bhavati-yAvanti kAnicid bhuvanavivarabhAJji nAmAni tadekaM nAma, evaM sthApanA dravyabhAvadravyaM ceti, tathA yena vizeSagrAhI vyavahArastenAsau nAmAdi vizinaSTi-bhinasi, prabhUtAnIcchatItyarthaH, iti gAthArthaH // 76 // 'sesA| nandyau | u itarassa' tti vibhAvayiSurAha-'sahajju gAhA, zabdaRjusUtrau paryAyavAdinau bhAvasaMgrahaM brUtaH, paryAyazabdairbhAvamicchata ityarthaH, tathA uparitanau-samabhirUdvaivaMbhUtau etadviparItau, paryAyadhvanibhirasaMgrahAt, na tau bhAvamaGgalamindraM vA bhinnapravRttibhirdhvanibhirabhidhatta || // 36 // iti bhAvanA,'to' iti tasmAniyatamAsaMsAraM yAvadimau bhAvaM bhAvamaGgalAdikamartha,kiM ?,bhintaH,tathAhi-samarUDhasyAnyo'rtho maGgalazabdenocyate anyazca vighnavighAtakadityanena, evaMbhUtasya tu yadA sAdhurdharmopacayamAdatte tadA'sau vastu, tatkAryakaraNAt, anyadA tva vastu, tatkAryAkaraNAt stambhavat // evaM tAvat tattvabhedaparyAyairmaGgalamAkhyAtamiti gAthArthaH // 77 // maMgalamahavA nandI caubvihA maGgalaM va sA neyaa| davve tarasamudao bhAvammi ya pazca naannaaii||78|| 'maMgala'mityAdi, athavA noAgamato maGgalaM nandI, sA'pi ca catUrUpaiva maGgalamiva nAmAdibhedAt , tatra nAmasthApanA prAgvat , dravye-dravyaviSayA nandI tUryasamudAyo, yathoktaM "bhambhAmugundamaddalakaDaMbajhallarI" tyevamAdi, eSA ca prakramAt vyatirikteti gamyate, tathA bhAve ca-bhAvaviSayA noAgamato nandI, ketyata Aha-paJca jJAnAnIti gaathaarthH|| 78 // AbhiNibohiyanANaM suyanANaMceva ohinANaMca tahamaNapajjavanANaM kevalanANaMca paJcamayaM // 79 SAYISESSA AASAASAASIA* Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya paJcaka vRttI // 37 // GN5432043 atyAbhimuhoniaopohojo somao abhiniboho|socevaa''bhinniyohiamhv jahAjogamAudhaM // 8 // taM teNa tao tammi va so vA'bhiNibujjhae tao vA tN| taM teNa tao tammi va suNei so vA suaMteNa // 8 // teNAvahIyae tammi vA'vahANaM tao'vahI so y| majjAyA jaM tIe davvAi paropparaM muNai / / 82 // pajavaNaM pajjayaNaM pajjAo vA maNammi maNaso vA / tassa va pajAyAdinnANaM maNapajjavaM nANaM // 83 // kevalamegaM suddhaM sagalamasAhAraNaM aNantaM ca / pAyaM ca nANasado nAmasamANAhigaraNo'yaM / / 84 // "AbhiNibohiyanANaM' gAhA / bodhanaM bodhaH-sambodhaH, paJcAnAM jJAnAnAmapyAdyo varttate, kiMviziSTaH1-arthAbhimukha iti,tatra | ' gatAviti aryata iti arthaH tamartha pratyabhimukhaH,mavaNa ityarthaH,arthacalAyAtatayA tattvA(na)ntarIyakaprAdurbhUtiriti bhAvanA,sa caivamapaTu-17 tvAt kSayopazamasyAvinizcitatattvo'pi syAdata ucyate-niyato-nizcitaH-saMzayAdyapohena rUpamevedamiti pratyavadhAraNAtmakaH,evaM cAvagraho'pi 'nizcitamavagRhAtI'ti vacanAd, kAryata upalabdheH, tatraivata sthAva-niyatasyArthAbhimukhatA'vyabhicArAniyatagrahaNamevAstviti, tanna, dvicandrapratibhAsasyApi taimirikaM prati niyatatve satyapyAbhimukhatAyA abhAvAt,tatazca "atthAbhimuho niyato boho jo"ityevamAdibhASyagAthA,sa evaM "atthAbhimuho niyato boho jo" sa kimityata Aha-'somato'bhiniyohoti sa mata:-abhipretastIrthakaragaNadha| rAdInAmabhinibodhaH, 'socevAbhinibohiyati sa eva khArthikapratyayopAdAnAdAbhinibodhikam, 'ahava'tti athavA nAtra svArthiko | vivakSyate, kintu 'yathAyoga' yathAsambandham 'AyojyaM AyojanIyaM, tathAhi-'attha' ityAdi, arthAbhimukho nizcito bodho'bhinibo|paH, abhinivodhe bhavamAminibodhika, na yatsaMzayajJAnaM viparyayAdi vetyabhiprAyaH,abhinibodhena vA nivRtra-paTitamAbhinibodhikaM, na yadi ACTORICALCARRORSCRIBE 354A Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaka vizeSAvaparyayAdinAnaM saMzayAdi veti, athavArthAbhimukhaniyatabodhamayaM, na yadanabhyavasAyajJAnamitare veti, tatprayojanaM vA abhiniyodhaphalaM koTyAcArya vAminibodhikaM, na tvanabhinibodhakAryamiti guravo vyAcakSate, AbhinibodhikaM ca tat jJAnaM cetyAbhinivodhikajJAnamiti gAthArthaH // 8 // athavA-''ityAdi ||'tmbhinnibujhaaiici,ko'svaarthH, abhinibudhyate AtmA tadityAminibodhika-avagrahAdi, tasva // 38 // vasaMvedyatvenA''bhimukhyato nizrIyamAnatvAt , aminiyudhyate bA'nenAsAdasmin vetyAbhinivoSikaM,kiJca tat , kSayopazamaH, kAraNe kAryopacArAt, 'so vatti abhinibudhyate vA'sAvityAminibodhikaM, ko'sau !,AtmA, tadaminnatvAt , 'tatovA taMti tataH-asmAkAraNAdabhinibodhikamanena prakArAntareNa kArakavacAd vyutpattipakSamasyAha // atha zrutajJAnavyutpatti vivakSuH pazcArddhamAha-'suNeItti, asthAyamarthaH-bhRNoti tadityAtmeti zrutaM zrUyate vA'nenAsmAdasmin veti kSayopazama eva, 'so vatti zRNotyasAviti zrutamAtmaiva, bhAvanA mAmvat , 'suyaM teNaM'ti, yenaivaM tena kAraNena zrutaM, zrutaM ca tat jJAnaM ceti zrutajJAnamiti gAthArthaH // 81 // teNAvahIyate | ityaadi| avadhIyate-maryAdayA paricchidyate'neneti 'tamivatti avadhIyate'smin satItyavadhiH, 'avadhANaM tyavadhAnavA-maryAdayA |paricchedanaM vA, yena kAraNenaivaM 'tato'vahi ci tena kAraNenAvadhirityAkhyAyate,sa cAvadhiH-maryAdA yad-yasAcena-avadhinA,strIli nirdezastu prAkRtazailyA, 'dravyAdi dravyakSetrakAlabhAvAn parasparato 'muNati jAnAti, yattena parasparopanivandhanAdravyAdayo'vadhIyante / ato'vadhiriti bhAvaneti gAthArthaH // 82 // 'pajavaNa' mityAdi / tatra 'pajjavaNaM 'ava gatyAdiSviti vacanAt, avanaM avaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari:-sarvatobhAve, paryavanaM paryavaH-sarvataH paricchedanamiti bhAvaH, kva tadityAha-'maNammi maNaso batti manasi mAjhe manaso vA grAhyasya sambandhI paryavo manaHparyavo, manaHparyavazvAsau jJAnaM ca manaHparyavajJAnaM, athavA NAGARIA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva 'paJjayaNaM'ti 'aya vaya maya' ityAdi daNDakadhAtuH, ayanaM ayaH, ayanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pariH sarvatobhAve,paryayanaM paryayaH koTyAcArya sarvataH paricchedanamiti bhAvaH, kva tadityAha-'maNammi maNaso vati manasi grAjhe manaso vA grAhyasya sambandhI paryayo manaHparyayaH, vRttI punaH samAnAdhikaraNaH, athavA 'pajjAyoti 'iNa gatau Ayo lAmaH prAptiriti paryAyAH, pariH sarvatobhAve, samantAdAyaH paryAyaH, svAsAvityAha-'maNammi maNaso vatti manasi grAjhe manaso vA grAhyasya sambandhI paryAyo manaHparyAyaH, manaparyAyazcAsau jJAnaM // 39 // BAca manaHparyAyajJAnaM, evaM tAvatsAmAnAdhikaraNyamaGgIkRtyoktaM, atha vaiyadhikaraNyamaGgIkRtyocyate-manasaH paryavAH (paryayAH) paryAyAH | medA dharmA bAmavastvAlocanaprakArA ityarthaH, tatazca 'tassa vetyAdi pacchadaM, tasya vA dravyamanasaH sambandhiSu paryAyAdiSvadhikaraNabhUteSu teSAM vA sambandhi, AdizabdAt paryayaparyavayorgrahaH jJAna-paricchedanamidamanena cintitamiti manaHparyAyajJAnamiti vaiyadhikaraNyaM, ata eva vakSyati-'pAyaM ca gANasado nANasamANAhigaraNo'ya'miti gAthArthaH // 83 // 'kevala' mityAdi / kevalaM ekaM zuddhaM | sakalamasAdhAraNamanantaM cetyarthaH, zAnazabdazca sarvatrAbhinibodhikAdiSu samAnAdhikaraNo draSTavyaH, tadyathA-AbhinivodhikaM ca tajjJAnaM | cetyevaM sarvatra, prAyograhaNAdanyo'pi samAsaH syAt, sa ca manaHparyAyajJAna uktaH, evamanyatrApi ca sambhavataH sAditi gAthArthaH // 84 // nanu ca kena punaH kAraNenAdau matizrute upanyaste ? ityata Aha jaM sAmikAlakAraNavisayaparokkhattaNehiM tullAI / tanbhAve sesANi ya teNAIe maisuyAiM // 85 // maipuvvaM jeNa suyaM teNAIe maI visiTTho vA / maibheo ceva suyaM to maisamaNaMtaraM bhaNiyaM // 86 // kAlavivajayasAmittalAbhasAhammaojvahI ttto| mANasamitto chumtthvisybhaavaadisaamnnnnaa||7|| SASOSLASHISEASOSLASHES cetyarthaH, TRA: syAt / ACASEARCLERK ityata Ahe. Ni ya Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttI // 40 // // 40 // ante kevlmuttmjisaamittaavsaannlaabhaao| etthaM ca maisuyAI parokkhamiyaraM ca paJcakkhaM // 88 // 'ja'ityAdi / yad-yasmAttulye-samAne ete, kairityAha-svAmikAlakAraNaviSayaparokSatvaiH, tatra svAmitulyatA ekasvAmitvAt 'jatthe'tyevamAdivacanAta, kAlatulyatA sarvakAlAnucchedAtsamAnasthitikatvAdvA, kAraNatulyatendriyAnindriyanimittatvAt kSayopazamanimittatvAdvA, viSayatulyatA sarvadravyAdiviSayatvAt , parokSatvatulyatA paranimittatvAt , tathA tadbhAve ca-matizrutabhAve ca zeSANyavadhyAdIni yasmAt teNAdIe matisuyAI iti gaathaarthH|| 85 // atha matirAdau kimityata Aha-'matI'tyAdi / matiH pUrvamasyeti matipUrva yena kAraNena zrutaM-zrutajJAnaM tena kAraNenAdau matiH-matijJAnaM,abhyadhAyi bhadrabAhusvAmineti gamyate eveti,athavendriyAnindriyanimittatvAdubhayamapyaviziSTA matistatazca 'visiTTho matibhedo ceva sutaM'ti, viziSTa eva kazcinmatibhedaH zrutamabhidhIyate, paropadezamAtra medabhAgarhadvacanakAraNazceti bhAvanA, yena kAraNenaivaM to matisamaNaMtaraM bhaNiti gAthArthaH // 86 // 'kAla ityAdi / matizrutasamAnakAlatvAt mithyAdarzanaparigrahAca tadviparyayasAdhA svAmitvasAdhAva kvacillAbhakAlaikatvAcca tAbhyAM samanantaro'vadhiriti, tatazchadrasthasvAmisAmAnyAtpudgalamAtraviSayasAmAnyAt kSAyopazamikabhAvasAmAnyAt pratyakSAdisAmAnyAcca mAnasamiti gaathaarthH|| 87 // 'aMte'ityAdi / ante kevalamuttamatvAt , sarvazuddhatvAdityarthaH, tathA yatisvAmisAmAnyAt sarvAvasAnalAbhAcca / atra jJAnapaJcake matizrute parokSam, itaraca avaghyAditrayaM pratyakSaM, 'taM samAsao duvihaM panna, taMjahA-paJcakkhaM ca | parokkhaM ceti vacanAditi gaathaarthH|| 88 // atha pratyakSalakSaNamAha jIvo akkho atthavvAvaNabhoyaNaguNapiNao jennN| taM para vaha nANaM jaM paccakkhaM tayaM tivihaM // 89 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya pratyakSaparokSatA // 41 // // 41 // SAUSOLOSAKOSHUISURE akkhassa poggalakayA ja davvinviyamaNA parA teNaM / tehito jaM nANaM parokkhamiha tamaNumANaM va // 9 // kesiMci iMdiAI akkhAI taduvaladdhi pacakkhaM / tanno tAI jamaceaNAI jANaMti na ghaDo vva // 11 // uvaladdhA tatthA''yA tanvigame tduvlddhsrnnaao| gehagavakkhovarame'vi taduvaladdhA'NusariyA vA // 12 // iMdiyamaNonimittaM parokkhamiha sNsyaadibhaavaao| takkAraNaM parokkhaM jaheha sAbhAsamaNumANaM // 93 // honti parokkhAI maisuyAiM jIvassa prnimittaao| puvovaladdhasaMbandhasaraNao vA'NumANaM va // 94 // egaMteNa.parokkhaM liMgiyamohAiyaM ca paJcakkhaM / iMdiyamaNobhavaM jaM taM saMvavahArapaccakkhaM // 95 / / 'jIvoM ityAdi 'jIvo akkho tti ihAkSazabdena jIvo bhaNyate, atra hetumAha-'atthavvAvaNaguNaNNiojeNaM'ti, asyAya. marthaH-arthavyApanaguNAnvitatvAt, tenaitaduktaM bhavati-jJAnAtmanA aznute-vyApnotyAnityakSaH, athavA 'jIvo akkho'tti, kuta ityAha'atyabhoyaNaguNaNNio jeNaM'ti, arthabhojanaguNAnvitatvAt, tenaitaduktaM bhavati-pAlayati bhuGkte cetyarthaH, azerbhojanArthatvAt bhujezca pAlanAbhyavahArArthatvAt,ata:-'taM pai vadRi nANaM jaM paccakkhaM tayaMti,akSaM prati yadvarttate jJAnaM sAkSAtkAritayA tat pratyakSamiti saGgIyate,tacca trividhamavadhyAdIti gaathaarthH||89|| atha parokSalakSaNamAha-'akkhasse'tyAdi, akSasya jIvasya 'pudgalakRtAni'pudgalaiTi| tAniyad-yasmAt,kAni tAni ityAha-'dravyendriyamanAMsi,dravyendriyANi dravyamanazcetyarthaH,parA teNaM ti, tasmAt tAni parANItyarthaH, mUrtAmartayo_lakSaNyAd, atastebhyaH pudgalamayebhya indriyamanobhyo yajjJAnaM-rUpAdipadArthaparicchedanaM 'tat parokkhamiha'tti tadiha parokSamabhidadhmahe, asAkSAdutpatte mAdagnijJAnavaditi gaathaarthH||9|| evaM ca sthite-'kesiMcI' tyAdi, keSAMcid-vaizeSikAdI **********40* * Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva | nAmindriyANi-sparzanAdIni akSANi, nAkSo'kSANi, ataH tadupalabdhiH-indriyANAmavyavadhAnenopalabdhiH pratyakSamucyate, ucyatAM na doSa pratyakSakoTyAcArya iti cet, ata Aha-tantra, mithyAdarzanatvAt , kuta ityAha-tAni-indriyANi yad-yasmAdacetanAni jAnanti na ghaTavaditi dRSTA parokSatA jAnta iti gAthArthaH // 91 // nanuca pratyakSavirodhinIyaM pratijJA, indriyANAM sAkSAtkAreNAnubhavAt , ucyate, naivaM, bhrAntatvAdasyAnubha-|| // 42 // | vasya, tathAhi-'uvaladdhA' ityAdi, 'tatthati tasmin paudgalikendriyarandhra 'tena' dehakuTIrakendriyagavAkSakeNa, karaNabhUtenetyarthaH, kimata Aha-'uvaladdhA AyA'tti upalabdhA AtmA-jIvo vartate, kuta ityAha-tadvigame'pi-indriyarandhravigame'pIndriyAvaraNakSayopazamavigame'pi taduvaladdhasaraNAo'tti tadupalabdhArthAnusmaraNAt , kSayopazamaviziSTendriyopalabdhArthAnusmaraNAditi bhAvanA, dRSTAntamAha-gRhagavAkSoparame'pi-sthagane'pi sati tadupalabdhArthAnusmartRvat-gRhagavAkSopalabdhArthAnusmartRpuruSavat , etaduktaM bhavatiyathA gRhasthaH puruSo gavAkSeNopalabdhA, na tu gavAkSaH, tadvigame tadupalabdhArthAnusmaraNAda, evamatrApIti gaathaarthH|| 92 / / Aha-kasyedaM | darzanaM svatantrANIndriyANi upalabdhimanti, nanvetAvad mo-yadAtmana indriyamanonimittaM tatpratyakSaM, 'AtmA manasA yujyate, 8 mana indriyeNa, indriyamarthene ti vacanAt, atrocyate, cIrNa carasi gAndhAri, tathAhi-uktametat prAk 'akkhassa poggalakayA' ityAdi| gAthayeti // itazca-'iMdiyetyAdi / indriyamanonimittaM parokSaM, saMzayaviparyayAnadhyavasAyanizcayasadbhAvAd, dRSTAntamAha-yatheha sAbhAsamanumAnaM tatkAraNatvAt parokSamevamatrApIti, prayogau-yadindriyamanonimittaM tatparokSaM saMzayaviparyayAdisadbhAvAt , indriyamanonimittAsiddhAnakAntikaviruddhaviSayAnumAnAbhAsavat , evamindriyAdinimittaM parokSaM nizcayasadbhAvAdanumAnajJAnavat , yacca pratyakSaM na tatra saMzayAdayo yathA'vadhyAdiSu, na cAvadhyAdiSu nizcayabuddhiriti vyapadezo jJAnavizeSatvAditi gAthArthaH // 93 // sAmprataM vizeSa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI pratyakSaparokSatA // 43 // // 43 // SHORORSCORRORS pakSIkurvanAha-'hoti ityAdi / iha hi jIvasya-Atmano matizrute parokSe paranimittatvAdanumAnavat , athavA''tmana ete parone pUrvopalabdhasambandhasmaraNadvAreNa jAyamAnatvAt dhUmadarzanAdagnijJAnavat , tasmAdindriyapratyakSaM parokSaM paranimitcatvAt , avadhyAdi tu| pratyakSaM aparanimittatvAt // 94 // 'egaMteNa parokkha' mityAdi / Aha-nanu indriyapratyakSaM parokSamityutsUtramuktaM "paJcakkhaM duvihaM paNNataM, taMjahA-iMdiyapaccakkhaM ca noiMdiyapaJcakkha ce"ti vacanAt , ucyate, satyamevametat , kintu yadAtmana indriyamanobhirbAhyaliGga| pratyayamutpadyate tadekAntenendriyANAmAtmanazca parokSamanumAnatvAd dhUmAdagnijJAnavat ,avadhyAdi tvAtmanaH pratyakSamavyavadhAnenotpatteH indri yANAM dhUmajJAnavaditi mukhyaM, yatpunaH sAkSAdindriyamanonimittaM tatveSAmeva pratyakSamaliGgatvAdAtmano'vadhyAdivat Atmanastu parokSaM 'akkhassa poggalakayA' ityAdi samAsAditvAd , apica-teSAmapIdaM saMvyavahArataH pratyakSaM 'tanno tAi jamaceyaNAI ityAdi siddhatvAt , Aha-na sUtre vizeSyoktaM yathA saMvyavahArata idaM pratyakSamiti 'iMdiyapaccakkhaM ceti sAmAnyazravaNAt , satyaM, pradezAntare uktatvAta , 'parokkhaM duvihaM pannattaM-AbhiNibohiyanANaparukkhaM suyanANaparukkhaM ceti zravaNAta,na cAbhyAmananyadindriyanimittamasti yadaJjasendriyapra|tyakSaM syAt , nanu yat sAMvyavahArikamalaiGgikatvena sAkSAtkArodbhavaM tadaJjasA pratyakSamastu, yacAtmano laGgikaM indriyANAM ca dhRmAda31 nalajJAnamiva tattu matizrute bhaviSyata iti ko doSa', ucyate, naitadevaM, laiGgikasyendriyanimittatvAbhAvAd indriyasya pratyutpannamAtra| viSayatvAt , matizrutayozcendriyAnindriyanimittvAt , indriyapratyakSameva tarhi matizrutayoranyadastu iti cettanna, SaSThajJAnaprasaGgAt / Aha-evamindriyanimittaM parokSamiti zraddhadhmahe, manonimittaM na, ucyate, yathedaM paranimittatayA parokSamiti zraddhatse evamidamapi kasmAna zraddhIyate 1 iti, sUtre'nupadiSTatvAt 'iMdiyapakvaM ceti sAmAnyenAbhidhAnAditi ceta, sUrirAha-yadyevaM tattatra pratyakSamapi noktaM, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 44 // sAmAnyenaivAbhidhAnAt , Aha-evaM dvitIyAdayave vizeSya pratyakSamuktaM 'noindiyapaJcakkhaM ceti vacanAt , noindiyaM ca mana ityabhiprAyaH, matizruta| ucyate, na, sarvaniSedhavacanatvena nozabdasya tatrAvadhijJAnAdivizeSaNAva, tatraitat syAt-noindriya-manaH, tatazca tannimittamavadhyAdi yobhinnatvaM bhaviSyatIti noindriyanimittaM parokSamiti na zraddhadhmahe iti, etadapi nAsti, manaHparyApyA aparyAptakasyAvadhijJAnAbhAvena tadupayo| gAbhAvato'niSTApattiprasaGgAt 'cutemitti jANatI'tyasyAsambadhyamAnatvAt , siddhassa cAjJatvaprasaGgaH syAdamanaskatvAt , tasmAt sthi-6||44|| | tametad-yathendriyapratyakSaM parokSamuktaM matizrutayoH parokSatvena paThitatvAt , evaM matizrutaparokSavacanAdeva manonimittamapi tadantargatatvA| deva parokSamiti zraddhAtavyaM, matezcASTAviMzatibhedabhinnatvAt , anyathA'syApi SaSThatvaprasaGgAt , naca tadiSTamiti / sAmprataM gAthAkSarArthaH pratanyate-ekAntena parokSaM laiGgikamAtmanaH paranimittatvAd , avaghyAdi ca pratyakSamAtmano'paranimittatvAt , indriyAdijaMkathaM tarhi pratya-18 kSamityata Aha-saMvyavahAraH (rapratyakSaM) sAkSAdivendriyANAM tadutpatteH,anyathoktaM-'no iMdiyAvi uvaladdhimanti vigatesu visysNbhrnnaa'| | ityevamAdi, tadevaM jJAnapaJcakaM parokSaM pratyakSaM ceti lakSaNata uktamiti gAthArthaH // 95 // atha parokSAdhikAra eva parazcodayati-matizrata| yoH svAmikAlAdisAmAnyAdekatvamevAstu, mA bhRd bhedakalpanA, tathoktaM-'jattha'mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mai| nANaM ti, tathA cAha sAmittAivisesAbhAvAo maisuegayA nAma / lakkhaNabheAdikayaM nANattaM tayavisesevi // 96 // lakSaNabheA heuphalabhAvao bheya indiyvibhaagaa| vAgakkharamUgeyarabheA bheo maiyANaM // 97 // 'sAmi' ityAdi, svAmitvAdibhirvizeSAbhAvaH tasmAt kimata Aha-matizrutayorekatA ekatvaM, nAma iti nipAto, nipAtasya Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matithutala vizeSAva koTyAcArya POSTOLOSA vRttI // 55 // // 45 // ACCOMPORNSESAMACHAL cAnekArthatvAdayamarthaH-astviti, AcArya Aha-lakSaNabhedakRtaM AdizabdAt kAryakAraNabhAvAdikRtaM nAnAtvaM tayorboddhavyaM, 'tadavizeSe'pi svAmyAcavizeSe'pi sattAdyavizeSe'pi ghaTAkAzayoriveti, uktaM ca pUrvAcAryaiH-'lakkhaNe'tyAdi, gaathaarthH||96-97|| | kiMceha tadvastvasti yatkenacidanyadhammisambandhinA dharmeNa na tulyamitiya,thoktam-"jattha mainANaM tattha suyanANa,"mityAdivacanAdekatvamanayorastviti, nanu tatrApyanantaraM lakSaNabhedena medamabhidadhatoktaM 'tahavi puNo'tyAyariyA nANataM paNNavayaM'ti, kathamityataH sautra vidhimabhidhitsurAhajamabhinibujjhai tamabhinibohoja suNai taMsurya bhaNiyaM / saI suNai jai tao nANaM to nA''yabhAvo taM // 28 // sayakAraNaM jao so suyaM va takkAraNaMti to tammi / kIrai suovayAro suyaM tu paramatthao jiivo||9|| iMdiyamaNonimittaM je viNNANaM suyANusAreNaM / niyaatyuttisamatthaM taM bhAvasuyaM maI sesaM // 10 // jai suyalakkhaNameyaM to na tamegiMdiyANa saMbhavai / davvasuyAbhAvammivi bhAvasuyaM suttajaiNo vva // 10 // bhAvasuyaM bhAsAsoyaladdhiNo jujae na iyrss| bhAsAbhimuhassa jayaM soUNa va je havejAhi // 102 // jaha suhama bhAviMdiyanANaM dabidiyAvarohevi / taha davvasuyAbhAve bhAvasuyaM patthivAINaM // 103 // evaM savvapasaMgo na tadAvaraNANamakkhaovasamA / maisuyanANAvaraNakkhaovasamao maisuyAI // 104 // | 'jamabhiNI'tyAdi / yad-vastvaminibudhyate tathAkSayopazamabalAdAbhimukhyena 'tamabhinibodha'tti tad-vastvabhinivodhamabhidhIyate, kAraNa eva kAryopacArAd, abhinibodhasyAtmaguNatvAt , tathA 'ja suNai taM suyaM bhaNiyaMti, yacchRNoti-yadAkarNayati tat | SIR O MA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 vizeSAva koTyAcArya NOEN // 46 // zrutaM bhaNitaM-tat zrutajJAnamabhihitam, evamukte para Aha-nanu 'zabdaM zRNoti' zabdamAkarNayati, tataH kimata Aha-'jai taox matizrutala| nANaM' yadyasau zabdo jJAnaM 'to' tataH 'nAtmabhAvoM nAtmapariNAmastat-zrutaM prApnoti, AtmaguNazca tadAveditaM, kimetyevaM cet hai kSaNamedaH zabdasya zrUyamANatvAt , tasya pudgalaguNatvenAnAtmaguNatvAditi codakagAthArthaH // 98 // atrocyate-kAraNe kAryopacArAdadoSa iti, Aha ca-yato-yasAdasau-zabdo vaktrAbhidhIyamAnaH zrutanimitvaM varcate, zroturiti gamyate, tathA zrutaM vA-bhAvazrutaM vaktRgataM tatkAraNaM-bAhyazabdakAraNaM, yataH siddhamAlocya vyAkhyAnakaraNAdau tatastasmin-kAraNe kArya vA zabde 'kriyate' vidhIyate 'zrutopacAra' zrutAdhyAropa iti na kazciddoSa iti, paramArtha tvAi-paramArthataH punaH zrutaM jIva evetyAtmabhAvAdananyatvAditi gAthArthaH // 99 // | Aha-evamapi zRNotIti zrutamAtmabhAvazceti virudhyate, na, kartRsAdhanapakSe zRNotIti zrutamityAtmakhabhAvastadupayogAnanyatvAt , karmasAdhanapakSe tu prAguktaH zRNoti taditi zrutamiti dravyazrutam // 99 // atha kiM tadbhAvazrutamityata Aha-athavA prakArAntareNApi lakSaNabhedamabhidhitsurAha-'indiyetyAdi / indriyANi-sparzanAdIni manastu-antaHkaraNaM indriyaM ca manazceti indriyamanasI te | nimittaM yasya tattathA, 'yadvijJAna' yacchabdArthasaMvedanaM trikAlaviSayamAvirbhavati, kathamityata Aha-'zrutAnusAreNe' ti zrutagranthAnusAreNAntarjAlpAkAreNa zabdollekhena zabdArthAlocanadvAreNa ghaTa ityevaM tadbhAvazrutaM, na cAtrendriyasya vyApAro nAsti, zrotrendriyAdinimittatvAt , kevalamanovyApAratve'pi cAvirodhaH, etaccaivaM mUkasyApi syAt , tathA'vyaktadhvanizravaNAt, itarasyApi syAt , tathA | kriyAdarzanAta , kiMviziSTamityAha-nijazvAsAvarthazceti nijArthaH, abhilApya ityarthaH, tasminnuktiH-bhaNanamiti nijArthoktiH tasyAM samartha-pratyalaM, atrAha-indriyanimittaM zrutAnusAreNa cAvirbhavadapi kiM kiJcid bhAvazrutaM nijArthoktyasamartha bhavati yena vyavacchedA MOSAROSAURUSHOCALSAs Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya matizrutalakSaNabhedaH vRttI ACCRORSCOR // 47 // // 47 // rthamidaM vizeSaNAntaramucyate iti, ucyate nedaM vyavacchedArtha, svarUpAnvAkhyAnatvAt asya, itthaM jJAnasya sadA nijaa'rthoktyvybhicaaraat| yadatrAnyattaduddharatrAha-'mati sesaM'ti zeSa-yadindriyamanonimitvaM vijJAnamapyazrutAnusAreNa nijArthoktyasamartha sA matiH-tanmatijJAnaM, etaduktaM bhavati-sAmAnyArthAvagrahAdArabhya bahvAdigrahaNavazAcchabdAdijJAnaM sAMvyavahArikArthAvagrAhi ca matiH, sAmpratakAlInavastuviSayatvAt , yatra zabdamAtrApohaH sA matiH, yatra tvarthAlocanA tacchratamiti bhAvaneti gAthArthaH // 10 // codaka aah-'jii'| ityAdi, yadi mAvazrutalakSaNametadabhyupagamyate, yaduktabhanantaragAthAyAM 'to' tataH na tad-bhAvazrutamekendriyANAM-pRthivyAdInAM sambha| vati, na hyekendriyANAmakSaralabdhirasti yena zrutagraMthAnusArivijJAnayogAdete tadvantaH syuH, tathA ca satyaniSTaM 'savvajIvANaMpi ya Na'mityuktatvAt , ucyate, teSAM dravyazrutaM nAsti, kAraNAbhAvAt , tadabhAve bhAvazrutamapi mA bhUditi cedata Aha-dravyazrutAbhAve'pi ca teSAM bhAvazrutamazabdakAryAzabdakAraNa tadAvaraNakSayopazamamAtraM jIvatvanibandhanamastyeveti zeSaH, kasyevetyAha-suptayateriva, yathA hi suptasya sAdhoH sahakArikAraNAbhAvena dravyazrutaM nAsti, tathApi labdhirUpaM vidyate ityevaM teSAmapIti ko doSaH 1, etaduktaM bhavatiyathA payasi navanItaghRtamAtramanumIyate, uttarakAlaM spaSTIbhavamAnatvAt , evameteSvapyetad, yathA ca tatra tayoranyonyAnuvedhaH evameteSvapyanayoriti vallayAdau spaSTadarzanAt , atrAha-prAk zrUyate taditi zrutamityuktamiha ca suptayatau dravyazrutaniSedha uktaH, tadabhAve ca | zrutopayogasyApyabhAva iti, kimucyate-'suttajaiNo vva'tti, ucyate, iSTato vigrahAt, tathAhi-zRNotyasAviti zrutaM tena tasmin vA, | yadA ca yatra ca so'nyo veti, ataH kSayopazamasya vivakSitatvAdupayogasya cAvivakSitatvAt , suptayatau ca kSayopazamasadbhAvAt suSTacyate-'muttajaiNo batti gAthArthaH // 1.1 // sAmprataM sAdhitamartha dRSTAntadAAntikayovaiSamyApAdanena vighaTayannAha-'bhAvasuya' *CONOSAUKOS HOXHAMA RECAUG Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya X vRttI // 48 // 5 mityAdi // iha ca bhAvazrutaM 'yujyate' ghaTate, sAdhoriti gamyate, kutaH ? ityAha-bhASAlabdhimattvAt zrotralabdhimatvAcca, utthitasya matizrutala kAryadarzanAta, yat yat kiMviziSTamityAha-'bhAsAbhimuhassa jayaM bhavejjAhi soUNa vA saI jaM havejjAhi' prastutArthayojanAM kurvanAha-'na itarassa'tti naikendriyasya tad yujyate, kAryAdarzanAt , atona 'tamegeMdiyANa saMbhavati'ti gaathaarthH||102|| ucyatekAryAdarzanAdityasiddho hetuH, Aha ca-'jahe'tyAdi // 'yathA' yena prakAreNa sUkSmabhAvendriyajJAnamaNIyasI labdhIndriyapazcakAvRti- 4 // 48 // kSayopazamodbhavA jJAnazaktirasti, keSAmityAha-'patthivAINaM' pRthivyAyekendriyANAmityarthaH, kadetyata Aha-dravyendriyAvarodhe'pinivRtyupakaraNendriyAvRttAvapi, kutaH etaditi cet bakulAzokAdeH paMcendriyArthopabhogadarzanAt , matizcAyaM rUpAdivijJAnamAtratvAt , dArzantikopasaMhAramAha-tathA dravyazrutasya-nivRtyupakaraNadvayAnAvRtikalpasya bhAvazrutaM labdhIndriyapaJcakAvRtikSayopazamodbhavazaktikalpaM, atyantAspaSTAkSarAnusAryodhajJAnaM zraddhAtavyaM, keSAM cedanyeSAmazrutatvAta teSAmeva, ataH zrutagranthAnanusaraNe satyapyamISAM yacca yAvaccaitadasti iti nAtadvanta ime, na cAniSTaprAptiriti siddhamiti gAthArthaH // 103 // atrAha-'evaM'mityAdi, evaM-bhAvazrutavat , 'sarvaprasaGgaH' | || avadhyAdijJAnaprAptiprasaGgo, na caitadanupapatraM, "pazavazcApyanivRttakevalA" iti vacanAt , ucyate, 'na' iti naitadevaM, kiM kAraNamityA-18 ha-tadAvaraNAnAM-avadhyAditrayajJAnAvaraNAnAmakSayopazamAdakSayAcca, pazava ityAdyasya ca zaktimAtropavarNanAt , vyatirekamAha-matizrute | | tu syAtAM tadAvaraNakSayopazamasadbhAvAt , 'savvajIvANapi a NamityevamAdivacanAt , yathA jAtyandhasya kSayopazamamAtramavaziSyate natu | 8| sahakArikAraNamityevamatrApIti gAthArthaH // 104 // itazcAnayorbheda ityAha maipuvvaM suyamuttaM na maI suyapubviyA viseso'yaM / puvvaM pUraNapAlaNabhAvAo je maI tassa / / 105 // XSANSAR Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttau vizeSAvara pUrijaha pAvijA dii vA jaM mahaeN naamhnnaa| pAlijaha ya maIe gahiyaM iharA paNassenA // 10 // matizrutayoH kovvAcArya jANANaNmANANi ya samakAlAI jo mhsuyaaii|ton suyaM maipuvvaM mahaNANe vA suynaannN||107|| kAryakAraiha ladimahasuyAI samakAlAI natUbaogosiM / maipuvvaM suyamiha puNa suovogomippbhvo||18|| NatA // 49 // soUNa jA maI me sA suyapuSyatti teNa na viseso|saa vavvasuyappabhavA bhAvasuyAo maI natthi // 109 // || kajatayA na u kamaso kameNa kovA maI nivArei / jaM tatthAvatthANaM cuyassa suttovogaao||11|| dabbasuyaM maipuvvaM bhAsahajaM nAviciMtiyaM keii| bhAvasuyassAbhAvo pAvai tesiM na ya viseso||111|| davyasuyaM buddhIo sAvi tamo jamavisesao tamhA / bhAvasuyaM maipuvvaM davvasuyaM lakvaNaM tassa // 112 // suyaviNNANappabhavaM davvasuyamiyaM jamao viciMteuM / puvaM pacchA bhAsai lakvijai teNa bhaavsuaN||11|| 'matI'tyAdi, iha matipUrva zrutamukta, natu viparyaya ityayamanayorvizeSaH, kAryakAraNayoH kathaJcid medAda, tathA ca 'jaM matI tassa'ci yat-pasmAt kAraNAt matiH-matijJAnaM tasya-zrutajJAnakha, kim , ata Aha-'puvaMti pUrva, kutaH-'pU pAlanapUraNayoH' 55 pUraNapAlanamAvAditi gaathaarthH||105 // etadeva mAvayavAha-'pUrijatI'tyAdi, yad-yasmAt 'matie'ci matyA idaM, zrutamiti gamyate, kiM, ata Aha-pUrijaI parAvartanena poyata ityavaH, tathA prApyate-labhyate anyata idaM matyaiva anyo vedaM prApyata iti, hai evaM dIyate cAnyasmai matyaiva, nAmatyA, tathA zrotrA idaM gRhItaM sat pAlyate-parAvarcanAdinA'nusandhIyate matyaiva, candAddIyate vetyevamAdi, evaM caitad, itarathA-anyathA matipUrvatvAmAve prapazyet tad, ataH pUrvAparabhAvAd medo'nayoriti gaathaarthH||106|| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matizrutayoH | kAryakAra NatA // 50 // vizeSAva04 athemaM vijighaTayipuretadbhAve doSAntaramAviSkurvan para Aha-'NANANa'ityAdi prasiddhArthA, etaduktaM bhavati-matizrutayorAvaraNakSayo- kovyAcArya pazamaH krameNa vA bhavet yaugapadyena cA?, yogapadyena cet zrutaM matipUrvamiti sUtravirodhaH, samakAlotpatrayoH savyetaragoviSANa | yoriva pUrvAparabhAvAbhAvAt , krameNa cenmatijJAne zrutAjJAnaprasaGgaH, tadutpattau tadanutpaceH, tadanutpattau cetarasyAdyApyanivRtteH, itraani||50|| vRttizca kramapakSAditi gAthArthaH // 107 // ucyate-dhyAnthyavijRmbhitametad abhiprAyAparijJAnAt, tathAhi-dvividhe te-labdhirUpe copayogarUpe ceti, labdhimaGgIkRtya yogapadya dRSTatvAt savyetaragoviSANayorica, upayoga tvaGgIkRtya kramabhAvaH tathAsvAbhAvyAt , kevalajJAnadarzanayoriveti, Aha ca bhASyakAra:-'ihe tyAdi gatArthA, navaraM tathAhi-nAsaJcintya matyA zrutagranthAnusAri vijJAnaM prAdurastIti gAthArthaH // 108 // evaM ca matyupayogasyApi zrutapUrvakatvAdavizeSaH kileti, Aha ca codaka:-'soUNe'tyAdi, pAgadha gatArtha, AcArya Aha-'sA' matiH 'dravyazrutapamavA' kAraNadravyazrutajanitA, kiM tayA, sarvathaitAvad bamo-bhAvazrutAt sakAzAt matirnAsti / kiM sarvathA netyAha-'kajataye'tyAdi, 'kAryatayA phalatayA niSedho'yaM 'natu' naiva kramazo niSedha iti, Ajanma zrutamAtropayogaprasAda , kyA ca zrutopayogAt krameNa bhavantIM mati ko vA niSedhati !, na kazcidityarthaH, kiM kAraNamityAha-yasmAt kAraNAt 'zrutopayogAt' zrutacintanopayogAt 'cutasya' uparatasya sataH 'tatra' tasyAM mato 'avasthAna pratiSThA bhavatyanubhavasiddhatvAt , ataH | P'zrutaM matipUrva mityatra sUtre zrutopayogo'dhikriyata iti sthitamiti gAthAdvayArthaH // 109 // 110 // tadevaM sthite--'davvasuya' mityAdi, 'zrutaM matipUrvamityatra kecit vyAcakSate-dravyazrutaM matipUrva, na bhAvazrutaM, kiM kAraNaM', 'bhAsai ja NAvicitiya'ti, matyA asaJcintya bhASaNasyAsambhavAt , teSAM ko doSaH / ityata Aha-mAvazrutasyAbhAvaH prApnoti, teSAM evaM-vyAkhyAyinAM matyanantaraM zabda PRAKAASARA Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI matizrutayoniAjJAnate // 51 // STOGOOG // 51 // mAtrotthAnAda, tathA ca 'na vizeSoM na medo mavibhutayosteSAM mApnoti, mAvo jJAna abhAvo dravyazrutaM, bhAvAmAvayomeMdAbhidhAnasyAyujyamAnatvAt , "kiMvA nA'higae saddaviheteSa soviya na juyo| maha takAraNamo so viya maikAraNaM bhaNio // 1 // tamhA bhAvasurya ciya matipuvvaM jaMmatIe aciMteuM / no ali suyaggaMdhAmusAri mAgaMti maNiyamiNa" // 2 // ti gaathaarthH||111|| tathA cAha-'davvasuya'mityAcAdyapAdatrayamuktArya, dravyazrutaM yat tat parairmatipUrvakamamidhIyate, lakSaNaM cihaM gamakamiti yAvata , tasyAsmatpakSabhAvino mAvazrutasyeti gaathaarthH|| 112 // kuta etadityata Aha-suyaviNNANe tyAdi spaSTArthA, ante ceyaM yuktistatpUrvakatvAda, tatpUrvakatvaM ca 'mAsai jaMNAviciMtiya mityabhiprAyAta, tasmAdasti tat zrutaM yadasya kAraNamiti gAthArthaH // 113 // athAnuSaGgika-yathaiva matizrutayoH kAryakAraNabhAvamedAda medaH, evaM materapi samyagmidhyAdRSTikRto medaH zrutasya ceti, uktazca sUtrakRtA 'avisesiyA matI'tyAdhuccAraNIyam , etadevAha mASyakAra: avisesiyA maha ciya sammadihissa sA maiNNANaM / mahaannANaM micchaddihissa suryapi emeva // 11 // sadasadavisesaNAo bhavaheU jdicchiovlmbhaao|naannphlaabhaavaao micchaddihissa aNNANaM // 115 // 'avisesiyetyAdi, gatArthA, kiM punaH kAraNaM mithyAdRSTermatizruta ajJAnaM nanu yathA samyagdRSTirAbhyAM ghaTaM jAnIte vyavaharati caivamitaro'pItyataH kuta etadevamityata Aha-'sadasate'tyAdi, 'micchadihissa annANaM' mithyAdRSTematizrute ajJAnaM, kuta! ityata Aha-sadasatoravizeSAt puruSapratyayavat , tathAhi-asau santamapi puruSe devAdidharma na pratipadyate, asti puruSa eveti pratipatterekAntavAditvAt , tathA'santamapi puruSe paTAdidharmana pratipadyate astyevetyabhyupagamAdekAntavAditvAdeva, tathA bhavahetutvAta mithyAdarzana ROEACCAsakasa S Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ medakatomatizrutayo vizeSAva0 vat, tathA yahacchopalabdherunmattavat , tathA viratyamAvena jJAnaphalAmAvAdandhahastapradIpavat // 115 // tathA medamedAd meda ! ityAha- kovyAcArya / meyakayaM ca visesnnmtttthaaviisivihNgmeyaaii| iMdiyavibhAgao vA mahasuyameyo jomihiyaM // 116 // ma soiMdiovaladdhI hoi suyaM sesayaM tu minaannN| mottUNaM davvasuyaM akkharalaMbho ya sesesu // 117 // // 52 // 'meda'ityAdi / medakRtaM cAnayorvizeSaNaM-nAnAtvaM, tathAhi-matijJAnamaSTAviMzatividhaM, kathaM tad ucyate-"chaccauka cauvvIsaM cau | vaMjaNa haoNti aDhavIsaM tu| AdI ubhayatyAvi ya, samedapakkhAvago neyo||1||" tatazca zrutamanAnAviSTamanekaveti gaathaarddhaarthH| 'i| ndiyetyAyuttaragAthAsambandha iti gAthArtha // 116 // 'soiMdiyovaladdhI ityAdi, indro-jIvastasyedamindriyaM yate'neneti zrotraM zrotraM ca tadindriyaJceti zrotrendriya upalammanapalabdhiH-vijJAnaM zrotrendriyeNopalabdhiriti tRtIyAsamAsaH zrotrendriyasya vopalabdhiH zrovendriyopalabdhiriti SaSThIsamAsaH zrotrendriyeNopalandhiryasya vetyanyapadArthena zabdaH, tenaitaduktaM mavati-tRtIyASaSThIsamAsAmyAM mAvazrutamadhikriyate, bahuvrIhiNA tu dravyazrutamiti, basau zrotrendriyopalabdhiH zrutaM bhavati, iha ca vyavacchedaphalatvAt sarva vAkyaM sAvadhAraNakaM | mavati, iSTatabAvadhAraNavidhiriti nyAyaH, tathA coktam-"ayogaM yogamaparairatyantAyogameva ca / vyavacchinatti dharmasya, nipAto vyatirecakaH // 1 // vizeSaNavizeSAbhyAM, kriyayA ca sahoditaH / vivakSAtopayogepi, tasyArtho'yaM pratIyate // 2 // vyavacchedaphalaM vAkya, yathA caitro dhanurvaraH / pArtho dhanurgharo nIlaM, sarojamiti vA yathA // 3 // " tadihaivamavadhAraNamavagantavyaM zrutaM zrotre|ndriyopalandhireva azrotrendriyopalandhirna bhavatItyayogameva vyavacchinatti, zrotrendriyopalabdhistu zrutaM matirvA, tadyathA-caitro dhanurdhara ra evAdhanurdharo na mavati, dhanurdharastu caitraH asumAyudho veti prathamapAdavyAkhyeyamiti / 'sesayaM tu mainANaM'ti zeSaM yaccakSurindri Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI ROCRORSCAMERACOCK | yadicatuSTayopalabdhirUpaM vijJAna tanmatijJAnaM bhavatIti vartate, tuzabdo vizeSaNArthaH, tenaitaduktaM bhavati-zrotrendriyopalabdhirapi zrotretyAdi kAcinmatijJAnaM bhavati, tasyAmapyavagrahAdisadbhAvAt , Aha-evaM zrotrendriyopalabdheH zrutamatirUpatvAt , yaduktaM bhavati sA zrutajJAnaM pUrvagatataduktaM bhavati sA matijJAnaM, yaduktaM bhavati sA matijJAnaM taduktaM bhavati sA zrutajJAnamiti tadidaM zAntikaM kurvatAM vaitAlotthAnaM, gAthA nanvevamanayorabheda eva sikSyatItyabhiprAyaH, tanna, zrotrendriyopalabdhAvavagrahahApAyamAtrasya matitvAt , zrutagranthAnusAritayA zabdArthajJAnasya zrutatvAt , zabdadardareNAsya tvadacaso'pakarNanIyatvAt mugdhajanavismayAdhAyitvAditi / atra ca prathamapAde tuzabdau zrutamatyabhidhAyinI | zrotrendriyopalabdheriti bhAvanIya, ayaM tu dvitIyapAdAkSarArthaH / tadevaM sarvasyAH zeSendriyopalabdharmatijJAnatve utsargeNa prApte satyapavAda| mAha-'muktvA dravyazrutaM' muktvA pustakapatrakanyastAkSaraviSayAM zeSendriyopalabdhi, tasyAH zabdatvena zrutatvAt , zeSaM matijJAnaM vartate, iti 3 tRtIyapAdAkSarArthaH / tathA yazcAkSaralAbhaH,asAvapi yaH zrutAkSaralAbho, netaraH, materapi kathazcidakSararUpatvAt ,keSu ? ityAha-zeSeSu cakSurAdIndriyeSu,kathaM ?-'sItA sADIdIhaMcataNa' mityevaM yo bhavati,sa ca zrutaM bhavatIti varttate,yogyatvAdityabhiprAyaH,anyathA'mottaNaM davasurya, akkharalaMmaM ca sesesu mottUNa yA zrotrendriyopalabdhiH sA zrutaM syAt , saiva kevalA AdyA zrutaM syAdityarthaH, tathA vizeSendriyAkSaralAbhasya zrutatvaM na labhyeta, na caitadiSTamiSTatvAttasya, yadyevaM zeSendriyAkSaralAbho'pi zrutamato yadAdAvavadhAraNaM kRtaM zrutaM zrotrendriyopalabdhireveti, tanna ghaTAM prAJcati, zeSendriyAkSaralAbhasyAzrotrendriyopalabdhitvAt , ucyate, prAJcati, tasyApi zrotrendriyopaladhirUpatvAt , yadA ca yatra ca tasyAnyasya vA zravyatvenAbhilASaviSayatvAditi pUrvagatagAthAkSarArthaH // 117 // sAmpratamevamazrutavyAkhyAnaH parazcucodayiSurAha SEXSTORI Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 54 // soovaladdhI jai suyaM na nAma souggahAdao buddhI / aha buddhI to na suyaM ahobhayaM saMkaro nAma // 118 // pUrvagatokeI bentassa suyaM saddo suNao maitti, taM na bhave / ja savvo ciya saddo davvasuyaM tassa ko bheyo ? // 119 // datigAthAkiM vA nANe'higae saddeNaM jai ya sahavinANaM / gahiyaM to ko bheyo bhaNao suNao va jo tassa ? // 120 // | vyAkhyA bhaNao suNao va suyaM taM jamiha suyANusAri viNNANaM / doNhaMpi suyAIyaM jaM vinnANaM tayaM buddhii||121|| soiMdiovaladdhI ceva suyaM na u taI suyaM ceva / soiMdiovaladdhIvi kAi jamhA mainnANaM // 122 // // 54 // tusamuccayavayaNAo kAI soindiovaladdhIvi / mairevaM sai souggahAdao hunti maibheyA // 123 / / pattAigayaM suyakAraNaMti saho vva teNa davvasuyaM / bhAvasuyamaksvarANaM lAbho sesaM mainnANaM // 124 // jai suyamakkharalAbhona nAma soovaladdhireva suyaM / soovaladdhireva'kkharAiM suisaMbhavAutti // 125 // sovi ya suyakkharANa jo lAbho taM suyaM maI sesA |ji vA aNakvaracciya sA savvA,na pavattejjA // 126 // 'soovaladdhI tyAdi, yadi zrotrendriyopalabdhiH zrutaM tato na nAmeti-naiva zrotrendriyAvagrahAdayo buddhiH, teSAM zrotrendriyopalandhitvAt , tasyAzca zrutatvenaivAvadhAryamANatvAt , tathA-'soovaladdhI jai suyaM na nAma mai aTThavIsameyA tu' zrotrendriyopalabdhiH | zrutamevetyavadhAraNAt , 'aha buddhi' ti atha buddhiH zrotrendriyAvagrahAdayaH materaSTAviMzatimedabhinnatvAt 'to' tataH na zrotrendriyopalabdhiH zrutameva, tasyA matitvAdapi, athobhayaM sA zrutaM matizceti tataH saMkaro nAma saGkIrNameva tarhi tayoH svarUpaM syAtna cetsaGkaro'bhyupagamyate tadaikatvaM tayoriti ghoTArUDhasya vismRto ghoTa iti gaathaarthH|| 118 // atra kecana AcAryadezIyAH prauDhavAditayA KARSEX Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau // 55 // SOSSESSUAAROSA |zrotrendriyopalabdhehuvrIhyaGgIkaraNaikatvaparihArato dvitvamuktavantastanmatamupanyasyannAha-'keyI'tyAdi / kecana vyAkhyAnayanti-prajJA-pato . pakasya bruvataH sataH zabdaH zrotrendriyopalabdhilakSaNaH 'suyaMti zrutaM bhavati, tameva zabdaM 'suNao'zRNvataH zroturmatirityata evamasau tigAthAkilobhaya iti siddha,Aha-zobhanamevaitat kAlapUrvapakSatetyata Aha-'tannamattitadetanna mavati,kiMvAimAtreNI,na ityAha-yad yasmAt | | vyAkhyA | sarvaH zabdo bhASyamANaH zrUyamANazca dravyazrutaM vartate, atastasya 'ko bhedaH' ko vizeSo yenAsau vaktari zrutaM zrotaritu matiriti !, na kazciditi gAthArthaH // 119 // 'kiMve'tyAdi // athavA jJAnayormedAbhidhAnaprakrame kiM zabdena !, na kiJcidityabhiprAyaH, tasya pudg-5|| 55 // lamayatvAt , tatraitatsyAt na zrotrendriyopalabdhiH zabda eva vyutpAdyate'pi tu jJAne api tRtIyASaSThIsamAsasambhavAt , tatazca zrotrendriyopalabdhiH zabdajJAnamAgRhyata ityata Aha-yadi cAnekavyutpattisambhavAcchabdajJAnaM gRhyate dvitvaprasAdhanArtha zrotrendriyopalabdhizabdeneti, etaduktaM bhavati-yadi vaktuH zabdajJAnaM zrutamitarasya tu matiriti gRhItaM 'to' tatastasyeti zabdajJAnasya bhAvazrutalakSaNasya bruvataH | zRNvato vA yo vizeSo-yo bhedaH sa kaH ?, yenAnayoktazrotrostanmatizrute syAtAm , api ca-yadyevamabhyugamya parihAro dIyate tataH zroturapi thutyanantaramavyavadhAnena bruvataH saiva zabdotthApitA matiraviziSTA thutaM prasajati 'suNato matitti bhaNato sutaM'tyabhyupagamAta, | tasya ca zravaNAnantarameva vaktRtvasambhavAdityekatvaM matizrutayoriti ko'tizayaH kRtaH syAt , yadi ca sarvadaiva zRNvato matiH-mati| reva tataH 'AcAryapAramparyeNedaM zrutamAyAta'miti na vaktavyaM, sarvaiH zrutatvAt , tasmAnna puSkalo'yaM parihAra iti gAthArthaH // 12 // adhunaitatprakaraNopasaMhAravyAjena parameva vyutpAdayannubhayasyApi cobhayamabhidhitsurAha-tasmAt-'bhaNata' ityAdi // tasmAt bhaNato yat zrutagranthAnusAri jJAnaM tat zrutamevaM zroturapi, evaM dUyorapi yat zrutAtItaM vijJAnaM sA matiriti siddhAntAbhiprAya iti gaathaarthH||12|| CARRRRCH Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTyAcArya vRttI vizeSAva kaH punaratra puSkalaparihAra ityato'dhunA bhASyakAro mUlagAthAM vivivarISurAha-'sotiMdiyovaladdhI tyAdi // 'soiMdiovaladdhI buddhIti tyAdi, suyaM soiMdiyovaladdhI ceva, nau sA sotidiovaladdhI suyaM ceva, kutaH' ityAha-paccha , spaSTArthamiti gAthArthaH // 122 // | pUrvagAthA 'tusamuccayetyAdi bhAvitAthaiveti na vyAkhyAtA // 123 // 'pattAdI'tyAdi pUrvAdha kathitArtha "bhAvasuyaM tu akkharANaM sddtyruu||56|| 14 vANaM lAbho, sesaM jaM Arao hoi saddarUvarasagaMdhaphAsAvavohamettaM taM matinANaM"ti gaathaarthH||124|| Aha-'jatI'tyAdi // jai suya-18 56 // makkharalAbho sesiMdiyasaMbandhI zabdArtharUpa ityarthaH, to Na NAma sotovaladdhireva surya'asyApyadhikRtasya zrutatvAt , ucyate, zabdArtharU| pANAmakSarANi 'sotovaladdhireva' zrutisambhavAditi gAthArthaH // 125 // kiM yAvAn zeSendriyAkSaralAbhaH sa sarva zrutaM 1, netyAha 'sovi e'tyAdi // asAvapi ca zeSendriyAkSaralAbho yaH zrutAkSarANAM tacchrataM, azrutAkSaralAbhastu matireva, 'jaiva'tti atha cenmati| rekAntato'nakSaraiva tatazca sA matiH sarvA na pravarteta IhopAyadhAraNArUpeNa, tasyA akSarAtmakatvAt , yadIyamanakSaraiva syAdavagrahamAtrameva syAditi gAthArthaH // 126 // evaM tAvadanayA gAthayA zrutasya materbheda ukto'dhunA zrutasyaiva prasaGgataH svarUpamabhidadhatpUrvagatagAthAyA | 3. eva sambandhamAyAmAha dabbasuyaM bhAvasuyaM ubhayaM vA kiM kaha va hojatti / ko vA bhAvasuyaMso davAisuyaM pariNamejA ? // 127 // buddhiddiDhe atthe je bhAsai taM suyaM maIsahiyaM / iyaratthavi hoja suyaM uvaladdhisamaM jai bhaNejA // 128 // je suyabuddhihiDhe suyamaisahio pabhAsaI bhAve / taM ubhayasuyaM bhannai davvasuyaM je annuvutto||129|| iyaratthavi bhAvasue hoja tayaM tassama jai bhnnejaa| na ya taraha tattiya so jamaNegaguNaM tayaM tatto // 130 // ACARRANSAR Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI | buddhItipUgatagAthAvyAkhyA // 57 // | // 57 // CSORASULGUSTIGES saha uvaladdhIe vA uvaladdhisamaM tayA va jaMtullaM / jaM tassamakAlaM vA na savvahA tarai vottuM je||131|| keI buddhiDhei maisahie bhAsao suyaM tattha / kiM saddo mairubhayaM bhAvasuyaM ? sabbahA'juttaM // 132 // saddo tA davvasuyaM mairAbhiNibohiyaM na vA ubhayaM / juttaM ubhayAbhAve bhAvasuyaM katthataM kiNvaa?||13|| bhAsApariNaikAle maIeN kimahiyamaha'NNattaM vA ? / bhAsAsaMkappavisesamettao vA suyamajuttaM // 134 // iyaratthavi mainANe hoja suyaMti kiha taM suyaM hoi?| kiha va suyaM hoi maI slkkhnnaavrnnbheyaao||13|| aiva maI dabvasuyattameu bhAveNa sA virujjhejaa| jo asuyakkharalAbho taM mishiopbhaasejaa||136|| iyarammivi mainANe hoja tayaM tassama jai bhnnejaa| na ya tarai tattiyaM so jamaNegaguNaM tayaM ttto||137|| kiha mahasuoladdhA tIraMti na bhAsiuM bhuttaao| sabveNa jIvieNavi bhAsaha jamaNaMtabhAgaM so||138 / tIranti na vottuM je suovaladdhA bhuttbhaavaao| sesovaladdhabhAvA sAbhavabahuttao'bhihiyA // 139 // 'davvasuya' mityAdi gAthA spaSTArthA / etaduktaM bhavati-etasyAM gAthAyAM 'mottUNaM davvasuryanti vacanAdanenAvayavena dravyazrutamutam, akSaralAbhavacanAttu bhAvazrutaM, zrotrendriyopalabdhivacanAttu zabdastadvijJAnaM cetyubhayazrutamityataH pRcchati, kiM? kathaM ceti ? kiyA | vA bhAvazrutAMzo dravyazrutaM ? AdizabdAdubhayazrutaM vA pariNameteti sambandha iti gAthArthaH // 127 / / atrocyate-iha hi zrutajJAnI upayuktaH zrutabuddhyArthAn vijAnAtIti, tatazca-'buddhihiDe'tyAdi, buddhiH-zrutabuddhiH zrutamatirityarthaH dRSTA-upalabdhAH paryAlocitA viSayIkRtA itiyAvat buddhayA dRSTA buddhidRSTAstAn, kAnityAha-arthAn , abhilApyAn bhAvAnitiyAvat, etaduktaM bhavati-abhilApyAn bhA. CROSSACROCCASSASSEL Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 58 // vAn-manasi sphurataH sato 'yAn bhASate' yAn vakti tanmatisahita eveti vAkyazeSaH, 'taM sutaMti tat zrutamabhidhIyate, kutaH punarayaMTU |buddhItipUvAkyazeSo labhyata iti cet, navAcAryavacanAd , Aha ca-'matisahiyaM ti zrutaM matisahitamubhayazrutamityarthaH, etaccopayuktasyaiva, vigatagAthAevaM tAvadetat , yAna punaH prAk zrutabuddhyA''locitAnapi pazcAdabhyAsabalAdanupayukto vakti tad dravyazrutam, yA~stvAlocayatyeva kevalaM vyAkhyA | natu bhASate tad bhAvazrutam, etacca dvayamallabhyate, atra ca bhAvazrutasya upayuktasya anupayuktasya vA vakturanantatamo bhAgo dravyobhaya-18 zrutatvena pariNamati, 'savveNa AueNavi na pahuppai jeNa kAlo seti vacanAditi puurvaarddhaarthH| atha 'itaratthavI'tyAdi pacchaddhaM, ko'syAbhisambandhaH 1, ucyate, yAnupayukto'nupayuktazca bhASate tadubhayaM ca zrutaM cokteH, itaraditi bhAvazrutaM gamyate, tatra ca sambhavatIyamAzaGkA-kasmAdatrApyetad dvayaM na bhavatItyAha-itaratrApi-bhAvazrute uktalakSaNe itarasyApItyarthAd vibhaktipariNAmaH AdhArAdheyayorbhadopacArAdvA 'hojja' syAt zrutaM dravyazrutamubhayazrutaM vA, yadi kiM syAdityAha-upalambhanamupalabdhiH -zrutabuddhayAlocitArthaviSayasaMvedanaM 'tayA samaM tayA saha, etaduktaM bhavati-tatsaMvedanamevAtmapradezebhya unmUlya dhvaninA saha yadi saMkrAmayet-upayukto'nupayukto vA bhaNeta, upayaktiparimANaM vA-upalabdhisamakAlaM vA, yadaivopalabhate tadaiva yadi bhaassetetyrthH||128 // sarvathA yAvanmAnamupalabhate na tAvadupayukto'nupayukto vA vaktuM zaknoti, upalabdherbahutvAt parimitatvAccAyuSaH kramavartitvAcca vAcaH "ukkaiyovaitAI karei coisavi jeNa puvvaaii| aMtamuhutteNa cciya, sayapajjAehiM puvvadharo ||1||"tti gAthArthaH // 127 // enAM ca gAthAM matizrutayorbhedaH prakrAnta iti tadartha eva kecana vyAcakSate, vayaM tu tathA'pi vakSyAma iti / tatra tAvadabhihitArthAnusAreNaitAstisro bhASyagAthA:-'je suya' | ityAdi / 'iyaratyavI'tyAdi / 'saha' ityAdi / uktArthAH, navaraM 'tayA va jaMtullaM'ti, yathA zUlaM vedayaMstadevAbhidhatta iti bhAva Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhA baDItigatagAthAvyAkhyA vizeSAva || nIyaM / atha kathamanye enA gAthA matizrutamedArthe vyAkhyAnayanti ? taducyate-'buddhIdi?' tyAdi, asyA vyAkhyAnAntaram, iha bu- koTyAcArya ddhiH-Aminibodhikabuddhiradhikriyate tayA dRSTAH-cintitAstAnarthAn bhASate buddhisahita eveti vAkyazeSaH, 'taM suyaMti tacchratamabhivRttI dhIyate, kiMviziSTam / ityAha-'matisahiyaM' AbhinibodhikasahitamityabhiprAyaH, etatkila zutajJAnamanupayuktasya dravyazrutamiti bhAvanA, pArizeSyAditarat matijJAnam-AlocitAbhilApyapadArthaparyAlocanamAtrarUpamiti puurvaarddhaarthH| atrAha-atrApi kasmAdidaM na // 59 // bhavatIti, ucyate, 'itarattha'vI'tyAdi pacchaddhaM, itaratrApyuktalakSaNe matijJAne 'hoja suyaM bhavet zrutaM matijJAnopayogasaMvalitaM, yadi kiM syAdityAha-upalabdhisamaM yadi bhaNediti prAgvaditi gAthArthaH // 129-130-131 // atra vyAkhyAne bhAvazrutAbhAvaM darzayan |matau ca zrutabhaNane virodhamudbhAvayana bhASyakAra Aha-'keI vuddhIdiTTe' ityAdi / kecanAnubhavavAdinovyAcakSate-buddhidRSTAn-Abhini| bodhikajJAnAbhogitAn prAk punarmatisahitAn bhASate tadupayuktasya truvataH zrutaM bhavati, zrutajJAnamityarthaH, pUrvapakSAnuvAdaH, atrocyate'tatyatti tatraivaM kalpanAyAM na vidmaH katamadbhAvazrutaM ?, tathAhi-kiM zabdo bhASyamANaH kiM vA tatprerikA matirAhozvidubhayamiti trayo kalpanA, kiMcAta:-'bhAvasuyaM savvahA ajutta'miti gAthArthaH // 132 // tathAhi-saho' ityAdi / zabdastAvad dravyazrutamabhidhAnAt matistvAbhinivodhikaM suprasiddhatvAt , itaretarasApekSamubhayaM taditi cet , ucyate, na cobhayaM yuktaM, tattvena ubhysyaapyubhysvbhaav| tvenAvizeSAt, ata ubhayasya svataMtrasyAsvatantrasya vA abhAve bhAvazrutatvena tad bhAvabhutaM, kva zabdAdau ? kiM vA tat?, na kiMciditi ra | gaathaarthH||133 // tatraitat syAd-materbhASAsaMkalpanApariNAmataH zrutatve nAyamupAlambha ityata Aha-'bhAsA' ityAdi / 'mateH' anta navizeSasya 'bhASApariNatikAle' bhASAprArambhavelAyAM 'kimadhikaM' pUrvAvasthAyA rUpaM jAyate yenAsau jJAnAntaraM syAt , 'athAnya // 59 // SOLSTERSRUS XHOSOROS ASSASSISK *** Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaH ||thaatvN veti nirmalato vA'nyathAtvaM kiM bhASApariNatikAle materiti varttate , na kiMciditi gAthArthiH / apica-bhASyata iti bhASA ||baddhItipUkovyAcArya tasyAH-saMkalpavizeSa:-prArambhavizeSaH sa eva tanmAtra, mAtrazabdo manAgapi vikArabhavanapratiSedhArthaH, tataH zrutamayuktaM sA, edutaktaM vagatagAthAvRttI bhavati-antaravijJAnasyaikatvenAviziSTasya bAhyakriyAbhede'pi nAnyathAtvaM bhavitumarhati, atyantajAtibhedAbhAvAt, atyantajAtibhedA-1 | vyAkhyA 60 // bhyupagame ca dhAvanavalganAsphoTanAdividhAnata AnantyaM mateH syAt, evaM tAvad bhAvazrutAbhAvAkhyAnena pUrvAdhaM vyAkhyAtaM dRSitaJca, | | atha yadAha pazcAdadhai matijJAnameva sambandhayantaH pUrvapakSaM kRtvA-'itaratrApi matijJAne 'hojja suyaMtI' tyevamAdi tadazravyaM pratyanubhA- // 60 // | pya virodhamudbhAvayannAha-'iyaratthavI' tyAdi / 'iyaratthavi mainANe hojja surya'ti yaduktaM tatrocyate-nanu kathaM tanmatijJAnaM zrutaM bhavati ?, 4 navetyabhiprAyaH, matistad bhaviSyatItyAha-kathaM vA matiH zrutaM bhavati !, naivetyabhiprAyaH, kuta etadityAha-svalakSaNabhedAdAvaraNabhedA-15 cceti tasmAdvadhAkhyAtameva jyAya iti gAthArthaH // 135 // atha mavyAkhyAne nAsti bhavataH kathaJcitparitoSa ityata iyameva gAthA || zrutajJAnAbhilApaM muktvA dravyazrutavAgyogamAtrAdhyAropaM ca kRtvA'nyathA vyAkhyAyatAM na doSo'virodhAt, tadyathA-'buddhiddiDhe atthe je | bhAsai taM suyaM matIsahiyaM / AbhiNibohiuvauttassa itaraMti-matinANaM, tatthavi hojja davvasuya" mityAdi, prAgvaditi gaathaarthH| eta| deva vyAcikhyAsurAha-'ahava matI' tyAdi / athavA matiH dravyazrutatvametu, kAraNatvAt, Aha-yadyevaM bhAvazrutatvamapi tahyatu, tanna, yato 'bhAvena' bhAvathutatvena 'sA' matiH 'virudhyeta' vyAhanyeta, uktavat-"bhAvasuyAbhAvAo saMkarao NivvisesabhAvAo / puvvuttalakkhaNAo salakSaNAvaraNabheyAo ||1||"tti vacanAcca, yadyevaM bhAvazrutatvavat dravyazrutatvamapi tIsau maitu, ucyate, kiM ruSyasi ?, nahi krodho vikrIyamANaH kAkaNimapi labhate, nanu upazamyatA, 'jo asuyakkharalAbho taM matisahioM tadupayuktaH san prabhApetetyata dU Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttI hA buddhItipUrvavatagAthA IC AAORAKAR uktam-'ahava matIdavvasuyattameutti gaathaarthH||136|| pazcArghavyAkhyAmAha-'itaraMmivi'ityAdi,itaratrApi-matijJAne mavettad-dravya| zutaM yApalabdhisama bhaNedvAgyogeneti gamyate, 'naye'tyAdi prAgvat ,tasmAdiya gAthA na zrutamaGgIkRtya vyAkhyeyA,bhAvazrutAbhAvaprasaGgAt , yazcaivaM vyAkhyAyamAne viziSyate matidravyazrutalakSaNaM tadaGgIkRtya vyAkhyeyeti na kazciddoSa iti prakaraNArtha iti gAthArthaH // 137 // evamuktesa- vyAkhyA tyAha-'ki tyAdi, kathaM matizrutena copalabdhAH zakyante na bhASita miti, ucyate, 'bahutvAd bhUyastvAva, na ca gatAoM heturvizeSAbhighAnAt, sAmAnyena ca tAvadayamadhikriyate iti, tatraitatsyAt-bahupyabhidhAtuM zakyata eva, ucyate, satyaM, kiM tviha 'savveNAvi jIvi-10 // 61 // yeSa so NANI arNatamAgaM ceva jamhA bhAsai tamhA bhaNNai bahuttAuti gAthArthaH // 138 // sAmpratamupanyastahetovasarataH vizeSapratibhAgamAha-tIraMtI'tyAdi / sarve zrutopalabdhA bhAvAH pAryante na vaktuM, kutaH ityAha-'bahutvabhAvAt bahutvAdevetyavadhAraNIyaM, na tu | tatsvAbhAvyAdityabhiprAyaH, tathA 'sesovaladdhabhAvA sAbhavya'ti zeSaM upayuktAdanyanmatijJAnaM matyavadhimanaHparyAyakevalAni vA tairupalabdhAH zeSopalabdhAca te bhAvAzceti samAsaHte tu tatsvAbhAvyAt anabhilApyasvAbhAvyAt 'tIraMti na bottuM je' iti vartate, Aha-ime bahutvAdapi na zakyante'bhidhAtumiti kimekameva kAraNaM nocyate ? iti, ucyate,anabhilApyasvAbhAvye sati bahutvasyAprayojakatvAd ,ba| horapi drAdhIyasA kAlenAntadarzanAt ,tathA cAha-bahuttao jahA bhAsiuMna tIranti tathoktAHzeSopalabdhabhAvAH 'bahuttAo'tti vacanAt mateH zeSopalakSaNatvAccheSANAmapi cehArthagatiprApaNe vivakSyamANatvAt, punarapyAha-matyAdhupalabdhAnAmapi keSAzcidanabhilApyatvAt , kimucyate 'sesovaladdhabhAvA sAmavvati, ucyate,amISAM tu zrutaviSayeNaivAkSiptatayAbhidhAnazakyatayA samanujJAtatvAd, etaduktaM mayati-te'vagrahAditayA samprajJAyamAnA matiH akSarollekhena tu zrutamiti gaathaarthH|| 139 // Aha RAGNARARARIOS Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya | pUrvadharANAM padasthAnatA vRttI // 62 // // 62 // katto ettiyamettA bhAvasuyamaINa pajjayA jesiN| bhAsaI aNaMtabhAgaM ? bhaNNai jamhA suebhihiyaM // 14 // paNNavaNijA bhAvA aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa arNatabhAgo suynibddho||141|| jaM coddasapuvvadharA chaTThANagayA paropparaM honti teNa u aNaMtabhAgo paNNavaNijANa jaM suttaM // 142 // akkharalaMbheNa samA UNahiyA hoti maIvisesehiM / tevi ya maIvisese suyanANabhaMtare jANa // 14 // je akkharANusAreNa maIvisesA tayaM suyaM savvaM / je uNa suyaniravekkhA suddhaM ciya taM maInANaM // 144 // kei.abhAsijjantA suyamaNusaraovije miivisesaa|mnnNtite maicciya bhAvasuyAbhAvao tanno // 14 // kiha mahasuyanANaviU chaTThANagayA paropparaM hojjA ? / bhAsijjaMtaM mottuM jai savvaM sesayaM buddhI // 146 // 'katto'ityAdi / kuta etAvanto bhAvabhutamatyoH paryAyA:-upalabdhArthavizeSavizeSAH yeSAM sarveNApyAyuSA'nantabhAgamAtraM bhASata iti ?, bhannati yasmAt zrute bhaNitamiti gAthArthaH // 140 // 'pannavaNijjA'ityAdi / prajJApyanta iti prajJApanIyAH, vacanaparyAyatvena zrutajJAnagocarA ityarthaH, ke, bhAvAH-UdhistiryaglokaniviSTabhUbhavanavimAnagrahanakSatratArakArkendrAdayaH, kimata Aha-anantabhAga eva vartante, na saGghayeyabhAge nApyasaGkhayeyabhAga iti, keSAmityAha-anabhilApyAnAM, arthaparyAyatvena matyavadhimanaHparyAyagocarANAmityarthaH, anamilApyavasturAzerabhilApyavasturAziranantabhAge varttata iti bhAvaH, punazca prajJApanIyAnAM dravyANAmanantabhAgaM anantabhAgamAtraM zrutanibaddhaH-caturdazasu pUrveSu sAkSAd grathito bhagavadbhirgaNadharairiti gaathaarthH|| 141 / / kutaH pratyayaH ityata Aha'ja'mityAdi // yat-yasmAt caturdazapUrvadharAH padasthAnapatitAH parasparaM bhavanti, nyUnAdhikyeneti zeSaH, tathAhi-sakalAmilApyavastu MAHARASHTRA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 63 // // 63 // SACRORSCRISPASSES veditayotkRSTacaturdazapUrvavidaH pratiyogI uktaH, "aNaMtabhAgahINe vA asaMkhejjabhAgahINe vA saMkhejjabhAgahINe vA saMkhejjaguNahINe vA | pUrvadharANAM asaMkhejjaguNahINe vA aNaMtaguNahINe vA evaM abbhahiye'vi ato yena kAraNenaivaM tena yatsUtraM-caturdazapUrvalakSaNaM tatmajJApanIyAnAmana padasthAnatA ntabhAga eveti sthitamiti gAthArthaH // 142 // Aha-kevalinAmivAmISAmayaM tAratamyakRto vizeSo na yuktaH, yuktazceducyatAM kAraNamityata Aha-'akkhare'tyAdi // 'akSaralAbhena' caturdazapUrvasUtralakSaNena 'samA'tulyAH , caturdazapUrvadharatvAt , kaistu na samA ityAhanyUnAdhikA bhavanti uktavat 'mativizeSaiH'akSaralAbhagatabuddhivikalpaiH, taistairvyAkhyAnakaraNairityarthaH, kSayopazamavaicitryAt , kevalinAM tvavizeSaH kSAyikatvAt , iha ca mativizeSagrahaNAdAminibodhikavizeSAste mA bhUvannityato vizeSyate-tAnapi ca mativizeSAn tannyUnAdhikyanibandhanAn gamyAna zrutajJAnAntarbhAvina eva 'jAnIhi viddhi, yadyevaM 'te'vi ya mativisese suyaNANaM ceve'tyevameva praguNa| mastu, tanna, asyApi nyAyasya dRSTatvAdaGgAdivyapadezavat ,yathA hyaGgamevAGgAbhyantaramevaM zrutameva zrutAbhyantaramityuktaM bhavatIti bhAvaH,chandobhaGgabhayAdvA'bhyantaragrahaNamiti, athavA 'suyanANe'tyanena caturdazapUrvAkSaralAbhamadhikurute-'te'viya matIvisese suyanANaabbhantare jANa'tti tAnapi gamyAn paryAyAnetadadhikaraNAneva viddhi, zrutagranthAnusAritvAditi gAthArthaH // 143 // Aha-ki granthAnusAreNAvirbhavantaH zrutaM bhavanti ?, ucyate, kaH sandehastathAhi-'ja'ityAdi, spaSTArthA, navaraM kimasyAparamapi phalamiti, ucyate, yadadhastAdabhyadhAyi| "jaM tatthAvatthANaM cuyassa suyopayogAu"tti,tasyedamudAharaNamiti // 144 // evaM ca sthite-'keItyAdi,kecana prajJAbhimAnino'nubhava-16 pAdino vA manyante-zrutamanusarato'pi ye mativizeSAH prasphuranti te matireveti, kutaH 'abhAsijjanta'tti abhASyamANatvAt , 8 sarvAsAM nimittahetuSu prAyo darzana miti paJcamyarthe prathamA, manyatAmiti cet , tana, bhAvazrutasyAbhAvAt , tatsthAne matiparikalpanA-51 SROEARCH Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAvakA | diti gAthArthaH // 145 // apica-kiha matI'tyAdi, mAsijjaMtaM motuM jai savvaM sesayaM buddhI to kaha maisuyanAyaviU || parvadharANAM kovyAcArya chaTThANagayA paropparaM hojjA', naivetyarthaH, etaduktaM bhavati-ekasthAnapatitA eva syuriti, na anantaguNahIno vA'nantaguNAbhyadhiko SaTsthAnatA veti, mateH sadaivAdhikyAt , zrutasya tu sadaiva hInatvAt , taddhInatvaM ca bhASakasaMkhyeyavarSAyuSkatvena tatsaMkhyeyatvAditi parasthAnamaGgIkRtya, // 64 // | khasthAne'pi zrutajJAninA dvisthAnamAtraM 'saMkhejjabhAgahINe vA saMkhejjaguNahINe vA', tatazca (tat) 'jaM coisa puvvadharA' ityetacca na ghaTAM- // 64 // prAvati, tasmAdetadapi-keyI buddhIdive matisahie bhAsao suya'mityAdivyAkhyAnavadabhAvitAnuSThAnatvAdanAdaraNIyamiti gaathaarthH| | // 146 // tadevamiyaM pUrvagatagAthA zrutasvarUpAbhidhAyiprakAreNa vyAkhyAtA, adhunA prakRtArthena vyAkhyAyate, vayaM tu tathApi vakSyAma iti pAjhavipannatvAt , 'budidiThe atyaityAdi / asyAzcaturthena prakAreNa vyAkhyA-buddhihahihAyadhikaraNA sAmAnyena matiH zrutabuddhiH | parigRhyate 'diI upalabdhaM yad vastujAtaM, tat kimityata Aha-taM sutaM'ti tadvastujAtaM zrutamucyate, kAraNe kAryopacArAt, aah| yadyevamanabhilApyavastuno'pi zrutatvaprasaGgaH sAmAnyabuddhivivakSaNAt, tasyAzca tadviSayAdapItyata Aha-'je bhAsaitti asthAyama rtho yastujAtaM bhASate-pratipAdayati, iha ca vyavacchedaphalatvAd vAkyasya sarva tatsAvadhAraNakaM syAd iSTatazvAvadhAraNavidhirityata | evamavadhAryate-paddhApata evAvazyaM kadAciddezakAlanarAntarAdiSu,evaM ca sAmAnyabuddhyupalabdhAnAmabhilApaviSayatve satyabhASyamANAnAmapi zrutatvalAmataH zrutasya mahIyAn viSayo labdho bhavatIti bhAvanIya, vakSyati ca bhASyakAraH 'saMbhavamettaM gahiyaM Na u bhAsaNAmetta' / matidRSTabhASyamANAnAmapi mAvazrutaprasaGgAt , ata ucyate-'buddhiddiDhe atthe je bhAsai taM suyaM ti, tacca kiMviziSTamityAha-'matisahiya vimatisahiyaM sAmAnyabuddhisaMvaliyaM, etacca zrutopayuktasyaiva bhavatItyanena matisahiyamitigrahaNena niyamyate,ato'nyA abhilA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaH kovyAcArya vRttI yo indri POGOLOGUESSIS pyAnamilApyopalabdhyAtmikA jJAnazaktirmatijJAnamiti bhAvanA, tatazca yAdRzamupalabhate zrutaM tAdRzaM vaktyeva, tadvAcyasyaivaMrUpatvAt, matizrutanatvayaM matau vidhiriti, Aha ca-'iyaratthavIM tyAdi, pacchadaM pUrvavaditi gAthApiNDArthaH // asyA bhASyaM, tatra yavibhAga: sAmannA vA buddhI mahasuyanANAI tIeN je dihaa| bhAsai saMbhavamettaM gahiyaM na u bhAsaNAmettaM // 147 // maisahiyaM bhAvasuyaM taM niyayamabhAsao'vi mirnnaa| maisahiyaMti jamuttaMsuovauttassa bhaavsuyN||148|| je bhAsaha ceva tayaM suyaM tu na u bhAsao suyaM ceva / keI maievi diTThA jaM davvasuyattamuvayaMti // 149 // evaM dhaNipariNAmaM suyanANaM ubhayahA mainnANaM / jaM.bhinnasahAvAiM tAI taM bhinnarUvAI // 15 // iyaratti mahannANaM taovi jai hoi shprinnaamo|totmmivi kiM na suyaM bhAsaija novaladdhisamaM // 15 // abhilappANabhilappA uvaladdhA tassamaM ca no bhaNai / to hoja ubhayarUvaM ubhayasahAvaMtikAUNa // 152 // [4] jaM bhAsai taMpi jao na suyAdeseNa kintu samaIe / na suovala dvitullaMti vA jao novlddhismN||15|| - 'sAmanne'tyAdi, gatArthA tadanayA 'buddhiddidveatthe je bhAsati' ityetadyAkhyAtaM // 147 // zeSaM vyAcikhyAsarAha'matI tyAdi, 'taM abhAsatovi bhAvasurya NitataM' vyavasthApitamuktamityarthaH, kiMviziSTamityAha-'matisahiyaM matisahitamevaitad bhavatIti niyamyate, tathA cAha-pacchaddhaM 'matI'tyAdi, 'buddhiddiSTe atthe je bhAsai taM suyanti bhaNiUNa 'matisahiyAmiti yadaktaM tata kiM jJApayatoktamityata Aha-zrutopayuktasyaiva-zrutamatyupayuktasyaiva tadbhAvazrutamiti, viSayaviSayiNozcAtrAbhedo dRzyaH. atha yo'nyo viSayabhAga thAste tamadhikRtyAha-'matiranna'tti iti bhAvitArthamiti gAthArthaH // 148 // atheSTAvadhAraNamAha-'je bhAsaI GRESS Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matizruta yAvalka zuMbatvAdiH vizeSAva: tpAdi, kvacidgatArthA spaSTA veti // 149 // athopasajihIrSurAha--'evaM' mityAdi, dhvanipariNAmameva zrutamamilApyaviSayatvAt , koTyAcArya dhvanyadhvanipariNAmaM cetaradabhilApyAgocaratvAt , phalapradhAnAH samArambhA ityataH 'ja'mityAdi pacchadaM, spaSTam // 150 // atha vRttI mUlagAthApazcAda<Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvAda matizrutayoH valkazuMbatvAdiH bacau // 67 // ihaI jeNAhikao nANaviseso na davvabhAvANaM / na ya davvabhAvamettevi jujjae so'samaMjasao // 158 // koTyAcArya jaha baggA suMSattaNamuveMti sukhaM ca taM taoSNaNaM / na maI tahA dhaNitaNamuvei jaM jIvabhAvo sA // 159 // aha uvayAro kIraha pabhavai atyaMtaraMpi jaM ttto| taM tammayati bhaNNai to maipuvvaM jao bhaNiyaM // 16 // // 67 // bhAvasuyaM, teNa maI vaggasamA suMbasarisayaM taM ca / jaM ciMteUNa tayA to suyaparivADimaNusaraha // 16 // 'anne' ityAdi, anye manyante-matirhi valkapratimA kAraNatvAt , saiva zabdatayA sandarbhitA zabdena sahoccAritA zrutaM, yathA ta 4 da eva valkAstathAvidhAkArAntaraM prApitAH sumbamiti kAryatvAt , Aha-zobhanamevaitan manyantAM tat itthaM ko'parAdha ? iti, ucyate na, yata Aha-ayaM dRSTAnto yathA tairupanIyate iti sAmiprAya tathA na yuktiM saMsahate, na viSahata ityartha iti gAthArthaH // 154 // | kRtaH 1 ityAha-'bhAva'ityAdi, bhAvazrutasyAbhAvAt , tadabhAvazca dradhyazrutasyaiva bhAvAt , atha tatrApi bhAvazrutakalpanA kriyate ityataH | sa eva saGkaraH, tasmAt , na cetsakara iSyate tato nirvizeSabhAvastasmAcca, astu vizeSAbhAva iti cet , tanna, pUrvoktalakSaNAd abhinilaghudhyate ityAdeH tathA khalakSaNamedAt , jJAnasya paJcavidhatvAdAvaraNamedAceti gAthArthaH // 155 // uktavannAthAbhAvaH kattuM pAryata ityato'yaM dRSTAnto bhAvadravyazrutayoH yokSyata ityAha ca-'kappI tyAdi spaSTArthA, navaraM "kiM suyaviseseNaM ti kiM zrutayovizeSeNa ?, bhimanAmnoniyorvizeSAbhidhAnaprastAvatvAditi gAthArthaH // 156 // punarapi parAbhiprAyamevAha-'asute'tyAdi, azrutAkSarapariNAmA hai vA yA matiH-IhAdikA valkakalpanA tasyA, dravyazrutaM tu sumbasama, tatazca yokSyate'yaM dRSTAnta ityuktamata ucyate-'kiM puNa tesiM vise seNeti gaathaarthH||157 // kena kAraNena ityAha-'ihaI mityAdi pUrvArddha spaSTam , athaitAvanmAtraniyata evAsau bhaviSyatItyata CROEACCORNER Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI matizrutayoH valkazuMbatvAdiH // 68 // COMCAMMELAE+ Aha-na ca dravyabhAvamAtre'vi yujyate'sAvaJjasA dRSTAntaH asamaJjasato, dRSTAntadArTAntikayovaidhuryAditi gAthArthaH // 158 // tathAhi-'jahe'tyAdi, spaSTArthA // 159 // parAbhimAyamAha-'ahaM'ityAdi, "bhAvasuya'ityAdi, athopacAraH kriyate-matipUrva dravyazrutaM, tatazca 'davvabhAvamete so bhavissati', upacAranibandhanamAha-prabhavatyarthAntaramapi sat yad vastu yasmAd vastunastattanmaya| miti bhaNyate, yathA so'yaM rUpaka evamavasthAM gata iti, evaM saiva matirdravyazrutAvasthA prApiteti, AcArya Aha-yadyevaM 'to matipuvvaM jato bhaNiya bhAvasuyaMti, asthAyamarthaH-yata evamupacAravAdI bhavAn 'to' tataH varaM mRDha ! kAkvA 'maipuvvaM'matikAraNamiti bhaNitaM uktaM bhAvabhutaM, mAvazrutamevArSatvAd yathAzrutaM vyAkhyeyam // 16 // atha puruSazaktiparigrahAdvAcako bhavatIti nyAyapradarzanArthamAha| 'bhAve'tyAdi, tena matirvalkasamA kAraNatvAt sumbasadRzaM ca yattadbhAvazrutaM kAryatvAt , kutaH? ityAha-yasmAtsazcintya-jJAtvA matyA tayA pazcAt zrutaparipATImanusarati-ayanasyArtha ityevamiti gAthArthaH // 161 // anne aNakkharakkharavisesao maisuyAI bhindnti|jNminaannmnnkkhrmkkhrmiyrNc suyanANaM // 162 / / jai maharaNakkharacciya bhaveja nehAdao nirbhilppe| thANupurisAipajjAyavivego kiha Nu hojaahi?||163|| suyanissiyavayamAoaha sosuyaomaona buddhiio|ji sosuyavAvArotao kimannaM minnaannN?||164|| aha suyao'vivivegaM kuNaona tayaM suyaM suyaM ntthi| jojo suyavAvAroanno'vitaomaI jmhaa||16|| maikAlevi jai suyaM to jugavaM maisuovaogA te / aha nevaM egayaraM pavajao jujjae na suyaM // 16 // jai suyanissiyamakkharamaNusaraoteNa micukkNpi| suyanissiyamAvannaM tuhataMpi jamakkharappabhavaM // 167 // sexxx45x45 OEX + 3 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaH koTyAcArya paraprabodhaketaratvAd bhedaH vRttI // 69 // // 69 // COACHING jaitaMna suraNa tao jANai suyanissiyaM kahaM bhnniyN?| jaM suyakaovayAraM puTiva imhi tayaNavekkhaM // 168 / / puvvaM suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM / taM nissiyamiyaraM puNa aNissiyaM maicaukkaM taM // 169 // ubhayaM bhAvakkharao aNakkharaM hoja vNjnnkkhro| mainANaM suttaM puNa ubhayapi annkkhrkvro||17|| 'anne' ityAdi / anye anakSarAkSaravizeSato matizrute bhindanti, yasmAd kila matijJAnamanakSarameva vyaJjanazabdApoDhatvAt, zrutajJAnaM tvakSaravadanakSaravacceti, tatrAkSaravad bhAvato vyaJjanAkSaratazca anakSaravaducchvasitAdi, kobhiprAyasteSAmevaM vadatAmiti cet, ucyate, matau vyaJjanAkSarAyogAt zruta iveti bhAvanA, etacca pariphalgu, bhAvAkSaramaGgIkRtya matijJAnasyApyanakSarAkSararUpatvAt // 162 // itthaM | caitada, anyathA-'jatI'tyAdi, 'yadi matirakSarAnakSaraiva syAt,' yadi matiH sarvathA avarNavAdavijJAnarUpaiva syAt, tato nehAdayo mati| nirabhilApye'rthe anupravarteraniti, tadvarNAtmakatvAt, matezcAnakSaratvAt , Aha-yadyasyAmanakSarAyAmIhAdayo'pi na pravRttAH ka iva doSaH1, ucyate, sthANvAdivikalpAbhAvaH, sthANau puruSAdiparyAyavivekaH sthANudharmAdhyAropazca kathaM nu syAd yadIyamanakSaraiveti, tathAhi-yA'nakSarA na tasyAmasau, yathA'vagrahe tathA cehAdayastasmAnna teSvasAviti gaathaarthH||163|| tatraitatsyAt-matiH zrutanizritA azrutanizritA coktetyataH zrutAdevAkSararUpAdasau bhaviSyatItyataH kimakSararUpamatikalpanayA yena bAdhocyate yadItyAdinA ?, Aha codakAbhiprAyam-'suya' ityAdi, zratani:zritavadanAdatha manyase 'na' ityanantarAdhikRtaH sthANvAdiparyAyavivekaH zrutato mato, na tu buddheH IhAdikAyA iti, ucyate, yadyasau IhAdivyApAraH 'zrutavyApAraH' zrutapariccheda iti kalpyate tataH kimanyanmatijJAnaM avagrahAdanyaditi vAkyazeSaH, nivRttedAnImIhAdivA , tadvyApArasya zrutavyApArAbhyupagamAt, matizrutayozca bhedokteH kiM 1, na kiJciditi gAthArthaH / / 164 // anyena AUROLUKAMGARASTRAM Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matizruta yoHvalkazuMbatvAdiH // 7 // vizeSAva karaNena sUrirupatiSThanAha-'ahe tyAdi, atha zrutanizritavacanAdeva zrutato'pi 'viveka' sthANvAdiparyAyalakSaNaM 'kurvatoM vidadhataH na koTyAcArya | tat zrutaM, matikathocchedaprasaGgAt , kiM tarhi ?, matireveti, ucyate, zrutaM tarhi nAsti, zrutasya tarhi dIyatAM jalAJjalirityabhiprAyaH, kiM| vRttI | kAraNamityAha-yo yaH zrutavyApAro'nyo'pi asAvasau yasmAnmatiH, tvadarzanena sarva zrutaM matiH varNavijJAnarUpatvAdIhAdivat, matestva- nakSaratvAt, matizrutavarNa(nAnAtva) nAvabudhyate para ityabhiprAya iti gaathaarthH||165|| tadevaM zrutanizritavacanamAtrato vAkchalanena dAruNa // 7 // vyasanamApannasyApi parasyAsamIkSitAbhidhAyIti kRtvA atraiva doSAntarAbhidhitsayA sUrirupakramate-'matI'tyAdi, apica-zrutanizritavacanAt 'matikAle'pi' matiprAdurbhAvavelAyAmapi yadi zrutaM tato 'yugapad' akrameNa matizrutopayogaH te-taba devAnAMpriyasya prasataH tatazca pradezAntaroktavirodho na 'uvayogo siM'tISTatvAta, atha naivaM virodha iSyate, ekopayogasyaiveSyamANatvAditi, ucyate-yayevaM 'ekataraMti ekamupayoga 'prapadyataH' icchato 'yujyate' ghaTAM prAzcati, sthANyAdiparyAyavivekaM kurvato matirevAnyatrAnavakAzatvenAga|tikatvAt, anabhimatapratiSedhamAha-'na suyaMti na zrutamiha ghaTAmiyarti, tasyottarakAlaM ghaTamAnatvAditi gaathaarthH||166|| apica| yadyasmAkaM yathArthavAdinAM materakSaratvenehAdipravRttitaH sthANvAdiparyAyaparicchedaM vyAcakSANAnAM tvayA khalvayathArthavAdinA svamatamAsthAya materanakSaratva eva sati zrutanizritavacanAdasau zrutAnusAreNa bhavatIti codyate tatastavAnena nyAyena prakRtajJApakAd buddhicatuSTayamapi zrutanizritamApadyate, tatrApIhAdisadbhAvAd , IhAdivyApArasya ca zrutanizritatvena zrutavyApArAbhyupagamAd, Aha ca-'yatI'tyAdi, yadi ca bhavataH sthANvAdiparyAyavivekavidhAvIhAdivelAyAM zrutanizritaM tad 'jamakkharamaNusarau'tti yadakSarAnusaraNAd , tadvarNavijJAnAnantajArabhAvena, matistvanakSareti, vivAdAspadIbhRtametaditi bhAvanA, tena maticatuSkamapi autpattikyAdi zrutanizritamApannaM tavedAnI, iya HARASHARASHTRA SACROCCACAUCRACKA5 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kh 1255 '5 % ra paro'dyApIdamAha ta gathANusAreNa vizeSAva. tyapyukte ajJAnena dhASTodvA para Aha-kimityevamiti, AcArya Aha-taMpi jamakkharappabhavaM'ti, ko'syArthaH tatrApi saha matizrutakovyAcArya jatvena azravaNasaMskArAvi vino varNavijJAnAtmakaH khalvIhAdayo yasmAd vidyanta eveti, yatra yatrehAdivyApArastatra tatra zrutAnnizcaya | yoH valkavRttI ityabhyupagamaH, tato'trApIhAdivyApArasadbhAvAt zrutAnizcaya ityazrutanizritapratipattirapi bhrAntetyataH kathamAdau zrutaniHzritamazruta- zuMbatvAdiH nizritaM ca pratipadya zrutanizritAdasau bhaviSyatItyuktaM, tadevaM materanakSaratvavAdI paro'ndhanAga iva pade pade praskhalatIti gAthArthaH // 167 // tadevaM nyAyavAdinA nyAyena vilakSIkRto'pyasadgrAhamamuJcan paro'dyApIdamAha-'jatI'tyAdi, yadItyabhyupagamapradarzanArthaH, 'taM' thANupurisAdipajjAyaM Na 'suteNa' sutagaMthANusAreNa 'tato'tti so nANI 'jANaitti, vivecayatItyarthaH, 'to suyanissiyaM' 'k'| kena prakAreNa 'bhaNitam' uktam ?, avagrahAdisUtre sUtrakAreNeti sAmarthyAt gamyate, atastaM zrutopaSTambhena kurvataH sarva madIyaM yokSyate, 4 matistvanakSaraiveti, kA'tra skhalaneti codakagAthArddhArthaH // atra kSamAzramaNapUjyapAdA api gajanimIlikayoktavanto-bhavAneva praSTa-181 vyaH ya evamAha-zrutamanudhAvataH zrutanizritamiti, atha cedicchAkAreNa kathayitavyamiti, hanta ! prathamameva kasmAdevaM nopasanno'si ?, nanu'ja'mityAdi pacchaddhaM, yad-yasmAt zrutena kRta upakAraH-upaSTambho yasya tattathA, kadetyAha-pUrva-prAk, idAnIM punaH-utpA-12 dakAle tadanapekSaM, zrutAtItatvAditi gaathaarthH||168|| etadevAbhiprasannacodakAnugrahArthamAha-'puca'mityAdi, prAk zrutavisphAritadhi-18 yo'dhunA yattadatItamavagrahAdi tacchrutanizritamAha, itarat punarautpattikyAdibuddhicatuSTayamanizritaM sahajatvAditi, tatrApi kAcit zrutosApakArAdeva jAyate 'tivaggasuttatthagahiyapeyAlA' iti vacanAditi cet , ucyate, bAhulyasya vivakSitatvAt , svalpasya cAvivakSitatvAd yathAyogaM tadazrutanizritamityadoSaH, etaduktaM bhavati-yathAhi-yadyapi sAmAnyenAvagrahAdayaH zrutanizritA ukta(zrata)parikarmitamatigatA % % bhaNitam' uktama mati %%%%%%%% %% Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvAva mitizruta yoH valkazuMbatvAdiH // 72 // | eva zrutanizritA ucyante, na sahajabuddhicatuSTayagatA api, yathAyogaM grahaNAd evamihApIti, tasmAt sthitametadyaduta-'ubhaya'mikoTyAcArya hai| | tyAdi, 'matinANaM'ti AbhinibodhikajJAnaM kimata Aha-ubhayaM' ubhayarUpaM aNakkharaM akSaraM ceti bhAvanA, kathamityata Aha-'bhA- vRttau | vakkharaoviNNANakkharamahikicca, etaduktaM bhavati-avagrahajJAnApekSayA'nakSaraM nirvikalpakatvena sAmAnyamAtrapratibhAsataH sumugdhAkAra tvAt , IhAdijJAnApekSayA tu sAkSaraM, parAmarzapratyayatvena vizeSato varNavijJAnAtmakatvAt , atraiva yadaGgIkRtya mRdairanakSarA matiruktA // 72 // tannimittamAha-aNakkharaM hoja vaMjaNakkharatotti, vyaJjanAkSaraM pustakAdinyastamakArAdi zabdo vA tamAzritya syAdanakSarA matiH na kazciddoSaH, na hi matirdravyamatiH svAdarUDhatvAt , tadevaM bhAvAkSarata eva materdvitvamabhidhAya zrutasya tu bhAvamabhAvaM cAzrityAha'suttaM puNa'tti sUtraM punarbhAvadravyalakSaNaM pRthak pRthagubhayamapi,-kathamityAha 'aNakkharakkharautti, anakSarato'kSaratazca bhAvazrutamevaM dravyazrutamapi, navaramidamanakSaramucchvasitAdi // 169-170 // athAparavyAkhyAnavizeSopanyAsamAha saparappaJcAyaNao bheo mUeyarANa vaa'bhihio| mayaM mainANaM saparappaJcAyagaM suttaM // 171 // suyakAraNaMti sado suyamiha sayaparavibohaNaM kuNai / maiheyavo'vi hi paraM boheMti karAiciTThAo // 172 // na parappayohayAI jaM dovi sarUvao misuyaaii| takAraNAI doNhavi boheti taona bheo siM // 173 / / davvasuyamasAhAraNakAraNao paravibohayaM hojA / rUDhaMti va davvasuyaM suyaMti rUDhA na davvamaI // 174 // sA vA sahatthocciya tayAvi jaM tammi paccao hoi / kattAvi hu tadabhAve tadabhippAo kuNai cittuN||175|| 'sapara' ityAdi, iha kaizcidanayormedo'bhihitaH, kutaH 1-svaparapratyAyanataH, svapratyAyanena parapratyAyanena cetyarthaH, kayorive Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau SHORSA%ACEBOO bhedaH // 73 // tyAha-muketarayoriva, tathAhi-yasmAnmUkameva matijJAnaM aparapratyAyakatvAt , zrutaM tvamUkaM khaparapratyAyakatvAt , ayaM pUrvapatha iti paraprabodhake gaathaarthH|| 171 // atrAnayorAcAryaH paratastulyatApAdanenAmedamAha-'suyakAraNaMtI'tyAdi, iha parAvabodhacintAyAM zabdo'kSa taratvAd ravinyAso vA zrutamucyate upacAreNa, kimityata Aha-'suyakAraNaM'ti zrutakAraNatvAt , sa ca 'paravibohaNaM kuNaiti sa cetparavibodhanaM karoti tata etadapi pariphalgu, aprayojakatvAd , aprayojakatvaM ca materapyevaMjAtIyaprakArabhAvataH parapratyAyakatvAt , hi-ya-IPI | smAta karAdiceSTA api-hastamukhasaMyogAdikA matisambandhinyaH paraM bodhayanti, kutaH ? ityAha-'matihetavoti, matihetutvAt , || // 73 // tasmAna dravyazrutamaGgIkRtyAya bhedaH sAro bhavatIti gAthArtha, // 171 // evaM tAvat paratastulyatoktA, atha svato'pyAha-'na paretyAdi. nigamanaM cAha-'na pare'tyAdi, yasmAt dve api-matidhute na parabodhake, kathamityAha-kharUpataH sAkSAdityarthaH, vijJAnamayatvAdavadhyAdivata, 'tatoti tasmAtra bhedo'yamanayoriti, kintu 'takkAraNAI doNhavi bodhenti tAni ca tAni kAraNAni ca-dravyazrutakarAdiceSTAdIni dvayorapyanayorbodhayanti yataH kimucyate-'jaM mRyaM matinANa'mityevamAdi, nanUcyatAmubhayamapyubhayamanubhayaM veti uktavaditi gAthArthaH // 173 // evaM tAvatkarAdiceSTAyAH sAmAnyena matihetutvAGgIkaraNataH paroktaM vyabhicAryAcArya evAdhunA pAha-bhavedvA | dravyazrutamapyaGgIkRtyAnayorayaM mUketarakRto medo yadIyaM zabdArthahetutvato'pi nirmUlato dravyazrutatvenaiva vivakSyeta sAmathyana, kathamityatra bramaH-'davvasuyamityAdi, 'davvasuyaM paravibohayaM hojA', kutaH?-asAdhAraNakAraNatvAt , zruta utpAdye merIzabdanyAyena, na karAdivyApAro matijJAnameva, zabdArthahetutvAt tadapItyabhiprAyaH, athavA dravyazrutaM-jainazabdarAziH paravibodhakaM syAt, nirvANasAdhanAsAdhAraNavijJAnakArapatvAt , athavA dravyazrutaM zrutamiti rUDhaM yasmAt tasmAd yuktamidaM yaduta 'saparapaJcAyagaM sutta'ti, anabhimatapratiSedhamAha LAURAREA SAUX K Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI dezaH // 74 // SUSAR | uggahuIha avAoMadhAraNA eva huMti cttaari|aabhinnibohianaannss bheavtthuusmaasennN||178|| (ni. 2) | | avagrahAdiatthANaM uggahaNammi uggahotaha viAlaNe iihaa| vavasAyammi avAodharaNaM puNa dhAraNaM viti||179|| (ni.3 medani sAmaNNa'tyAkaggahaNamuggaho bheyamaggaNamahehA / tassAvagamo'vAo aviccuI dhAraNA tassa // 18 // sAmaNNavisesassavi keI uggahaNamuggahaM beti / jaM maharidaM tayaMti ca taM no bahudosabhAvAo // 181 // // 74 // IhA saMsayamettaM keI na tayaM tao jamannANaM / mainANaM sA cehA kahamannANaM taI juttaM ? // 182 // jamaNegatthAlaMbaNamapajjudAsaparikuMThiyaM cittaM / seyaiva savvappayao taM saMsayarUvamannANaM // 183 // taM ciya saMyatthaheUvavattivAvAratapparamamohaM / bhUyAbhUyavisesAyANaJcAyAbhimuhamIhA // 184 // keI tayaNNavisesAvaNayaNamettaM avAyamicchanti / sanbhUyatthavisesAvadhAraNaM dhAraNaM beti // 185 // kAsai tayannavairegamettao'vagamaNaM bhave bhuue| sanbhUyasamaNNayao tadubhayao kAsaina doso // 186 // savyo'vi ya so'vAo bhee vA hoMti paMca vtthuunni| AhevaM ciya cauhA maI tihA annahA hoi||187|| kASNuvaogammi ghiI puNovaogeya sA jovaao| tonatthi ghiI bhaNNai idaM tadeveti jA buddhI // 18 // naNu sAvAyambhahiyA jao ya sA vaasnnaavisesaao| jA ya avAyANantaramaviccuI sA ghiI nAma // 18 // taM icchantassa tuhaM vatthUNi ya paMca necchamANassa / kiM hoU sA'bhAvo bhAvo nANaM va taM kayaraM? // 19 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya avagrahAdi vRttI bhedani dezaH // 75 // // 75 // 560xOS ANGESNISAS 'rUDhA Na davyamati'tti na dravyamatI rUDhA-na karAdiceSTA dravyamatitvena prakhyAtA, ata idamapi yuktaM yaduktaM-'ja mayaM mainANaM'ti gaathaarthH|| 174 // rUDhA cedata Aha-sA vA ityAdi, sA-karAdiceSTA zabdArtha eva vartate, taddhetutvAcchandavat , kuta etadityAha-tathApi karAdiceSTayA mukhaM pratividhIyamAnayA 'jati yad-yasAt kAraNAt pratipattustasmin-zamdArthe pratyayo bhavati-ayaM bhoktumIhate ityevaM bodho bhavati, apica karcApi ca tadabhAve' mukharogAdau sati zabdAbhAve 'tadabhiprAya:' zabdArthadyotanAbhiprAyaH karoti | ceSTAmevaM karAdilakSaNAM natUnmatcatayetyato'nayA bhaGgayA yujyetA yevamanayorvizeSa iti gAthArthaH // 175 // sAmpratametatprakaraNopasaMhAravyAjena prakRtaM sArayavAha mahasuyanANaviseso bhaNio tallakkhaNAibheeNaM / puvvaM AbhiNiyohiyamuddidvaMtaM parUvessaM // 176 / / 'matI'tyAdi, evamanayobhaida uktaH, kathaM-tallakSaNAdimedena, tatskhalakSaNAdibhedenetyarthaH, atra ca jJAnapaJcake prAgAbhinibodhikamAdiSTaM bhadrabAhusvAminA tadidAnI prarUpayiSya iti gaathaarthH||176 // tatreyaM sambandhagAthA iMdiyamaNonimittaM taM suyanissiyamaheyaraM ca puNo / tatthekkekkaM caubheyamuggahoppattiyAIyaM // 177 // 'iMdite'tyAdi, indriyamanonimittamityanena prAguktAnuvAdamAha, 'ta'miti AdijJAnaM AbhinibodhikaM 'suyanissiyaM' bhavati, | 'tatreti vAkyopanyAsArthaH 'ekkekkaM suyanissiyamasuyanissiyaM ca caummeyaM catUrUpaM bhavati, kathamityata Aha-'uggahoppatiyAdIya'ti 'suyanissiyaM' avagrahAdi 'asuyanissiyaM' autpattikyAdIti gaathaarthH||177|| tatrAdita etAvat zrutanizritamavagrahAghabhighitsurAha niyuktikAraH ARO NAAMRACSCARSANCESS Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagrahAdi vRttau / // 76 // vizeSAva tujhaM bahuyarameyA bhaNNai maI hoi ghiibhuttaao| bhaNNai na jAibheo iTTho majjhaM jahA tujhaM // 191 // kovyAcArya sA bhinnalakkhaNAvihu ghiisAmanneNa dhAraNA hoi / jaha uggaho durUvo uggahasAmannao ekko // 192 // 'uggahoM ityAdi / avagrahaH-sAmAnyArthagrahaNaM IhA tadarthavizeSAlocanaM apAya:-prakrAntavinizcayaH cazabdo'vagrahAdInAM pRthak // 76 // | pRthak svAtantryapradarzanArthaH, tenaitaduktaM bhavati-avagrahAderIhAdayaH paryAyA na bhavantIti, avagatArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNA, evakAraH kra* madyotanArthaH, evamanenaiva krameNa bhavanti, AbhinibodhikajJAnasya bhidyanta iti bhedAH-vikalpAsta eva vastUni, kathaM ?-yato nAnavagR | hItamIyata ityevamAdi, kAkvA vA nIyate-evaM bhavantyAbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni 'samAsena' saMkSepeNa viziSTAvagrahAdisvarUpA6 pekSayA, vistarato'STAviMzatibhedabhinnatvAdasyeti gaathaarthH||178|| athAmISAM svarUpAbhighitsayA''ha-'atthANa' mityaadi| arthA| nAM-rUpAdInAM prathamaM darzanAnantaraM grahaNamavagrahaNaM yattadavagrahaM truvata iti sambandhaH, 'tathe tyAnantarye vicAraNaM-paryAlocanamarthAnAmiti varttate IhanamIhA tAM bruvata iti sambandhaH, avagahAduttIrNasyApAyAdadho'nvayavyatirekavaddharmaghaTanavyatirekAbhimukhatAmIhAM prAhuH, vizi8 To'vasAyo vyavasAya:-nirNayaH tasminnavAyamapAyaM vA bruvata iti sambandhaH, arthAnAmiti ca varcate, dhRtirdharaNaM arthAnAmiti vartate, | paricchinnasya vastuno'vicyutismRtivAsanArUpaM taddharagaM punardhAraNAM bruvate, punaHzabdo'pyevakArArthaH, bruvate ityanena zAstrapAratantrya | mAha,tIrthakaragaNadharoktAnusAritvAditi gAthArthaH // 179 // athaitadapyoghato bhASyakRdvivarISurAha-'sAmaNNe tyAdi / sAmAnyarUpaH 18|| sAmAnyaM, azeSavizeSavini Thitatvena sammugdhAkAra ityarthaH, aryata ityarthaH, sAmAnyAsau arthazceti sAmAnyArthaH, avagRhyate'nenetya vagrahaNa, ekasAmAyikamavacchedanamityarthaH, sAmAnyArthasyAvagrahaNamiti SaSThIsamAsaH tRtIyAsamAso vA, tatazrAyamarthaH-sAmAnyenArtha SARACKENARSA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhedani vizeSAva sthAvagrahaNaM sAmAnyArthAvagrahaNam, anirdezyArthAvagrahaNamiti mAvanA, tatkimata Aha-'avaggahoti tadavagrahaH prathamaH zrutanizrita-15 avagrahAdikoTyAcArya matijAnabheda ucyate, IhAM vyAcikhyAsurAha-'bhedamaggaNamaheha'tti, 'athe'tyanantaraM tasyaivAvagRhItasyArthasya ISadanyatarakSayopavRttI zamasamutthAnavalena medamArgaNaM, kimatra sthANudharmA vallyutsarpaNAdayo ghaTante Ahosvit ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmAH iti vizeSa vimarSaNa IhA bhaNyate, tadasmAdathazabdopAdAnAt kramAbhidhAnaprayojanamapi khyApitaM bhavati, anavagRhItasyAlocanA'yogAda, ata // 77 // evAha-'tassAvagamo'vAyoti, tasya-avagrahAdanantaramIhitasvArthasya avagamaH-paricchedaH ekapakSanikSepalakSaNaH avAyo bhaNyate // 77 // | apAyo vA, AlocanAnantaraM nirNayajJAnotpatyanubhUte, 'aviccutI dhAraNA tassati tasya evamavagrahAdikrameNekapakSaniloMcitasyA. rthasya yA avicyutiH-abhraMzaH puruSaH 2 puruSa evAyamiti yeyaM pratikRtiH sA dhAraNocyate caturtho bhedo, nirNayottarakAlabhAvitvAda. | idaM tAvat svarUpamAtraM, na cAmISAmekAdhikaraNatvaM yenocyeta 'niSpAditakriye karmaNyavizeSAdhAyi sAdhana'mityapi sAdhananyAyamatipatatIditi. anantadharmAtmake vastuni tatsahakArikAraNasannidhAnatastattaddharmAntaragrahaNAbhyupagamAditi gAthArthaH // 180 // atra cAvagrahAdArabhya vipratipattayaH santIti tA nirAcikIrSurAha-'sAmaNNe tyaadi| sAmAnyaM cAsau vizeSazca 2 tasyApi, na kevalaM sAmAnyArthasyetyapi|zabdaH, avagrahaNa-avacchedana kecana vyAkhyAtAraH, kimata Aha-'avaggahaNaM'ti avagrahatvamabhidadhatyatilabdhaprasaratvAta.: kiM kAraNamityAha- matiridaM tadaMti ca'tti yasmAdamuto'nantaramidaM taditi veti vimarSalakSaNA matiranudhAvatIti, etaduktaM bhavati-yadanantaramIDAdipravRttiH so'vagrahaH, tadyathA-vyaanAvagrahacaramasamayabhAvyekasAmayikamarthagrahaNaM, tathA ca zabdo'yamityasmAt anantaramIhAdi | pravartate kimayaM rUpAdivicchinnaH zabdaH zAGka: Ahozcit zAhU iti, tasmAdavagraha eSa iti, zAzveta kiM mahiSIzRGgobhavo mahi ROMANORTHERNAGAR RECOROSCALAMICIAS Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva pazRGgodbhava itIhA, mahiSIzRGgodbhavazcet kiM prasUtamahiSIzRGgodbhavaH 1 ityevamAdi, yata IhA na pravartiSyate, antagamanAt kSayopaza 18 avagrahAdikoTyAcArya mAbhAvato vA sa tvapAya iti pUrvapakSaH, sambhAvyata evAsyetthamavagrahatvamityata Aha-tanna, kutaH ityAha-bahudoSabhAvAt (tAMzca doSAn) bhedanivRttI vakSyAma iti gaathaarthH|| 181 ||'iihe'tyaadi / kecanAbhidadhati-IhA saMzayamAtraM, itazcetazca DolAyamAnapratyayarUpatvAt, mUrirAha 'na tayaMti na tad ghaTA pAzcati, kutaH 1 ityAha-taoti asau-saMzayaH yad-yasmAt ajJAna-anavabodho'pratipattimAtraM prv|| 78 // te, tataH kimata Aha-matijJAnAMzazca, IhA varttate 'uggaho Iha avAa dhAraNe' tyevamAdivacanAt , evaMcedataH 'kathaM' kena prakAre|NA'jJAna-anavabodhanaM 'taI asAvIhA yuktaM ca-ghaTate, itazcetazca DolAyamAnapratyayarUpatvAditicettanna, IhAyA DolAyamAnapratyayarU| patvAghaTanAditi gAthArthaH // 182 // tathA cehAsaMzayayorlakSaNamAha-'jami'tyAdi / 'taMciyetyAdi yaccittaM yanmanaH anekArthAlambana-anekArthapratibhAsAndolitaM na kiMcidadhyabasyati, ata evAha-'apajjudAsaparikuMThitaMti aparyudAsena-apratiSedhena avidhi nAceti sAmarthyAt gamyate, parikuNThiyaM-apaTUkRtaM, kimbahunA ?, zeta iva sarvAtmanA-svapitIva sarvaprakAraiH, sthANuH syAt puruSo vetye6 tAvanmAnaniyatatvena DolAyamAnarUpatvAt, tatkimityata Aha-tamannANaM'ti taccetaH ajJAnaM, kuta ityAha-saMsayarUvaM'ti saMsayarUpa tvAda, jJAnasya ca nizcayAtmakatvAditi gAthArthaH // 183 // taM ciya Ihe ti tadeva cittaM Ihocyate, kiMviziSTaM sadityAha-saMzcA sAvarthazca sadarthaH vivakSayA vallyutsarpaNAt tathA hetu:-anvayavyatirekadharmaghaTanAlocanalakSaNaH upapattiH sambhavAlocanaM, yathA-"araNyasameta savitA'stamAgato, na cAdhunA sambhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM ratipriyatamArinAmnA // 1 // " hetuzco papattizca hetUpapattI sadarthasya hetUpapattI sadarthahetUpapattI tAbhyAM vyApAraH sa tathocyate tasmiMstatparaM-tadekAntaniSThamiti samAsaH, ki XTROGLOSSUSANAX BREARROR Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagrahAdi CCUSSIOSAS vizeSAva0 P metAvatkalameva ?, netyAha -amohaM' avandhyaM bhAvyapAyajJAnatvAt prAyo'nvayadharmaghaTanAbhimukhatvAditi pUrvArddhAthaH / athavA kimukta 6 kovyAcArya bhavati 'taM ciya sadasthahetUpapattivAvAratappara' miti , ata Aha-'bhRtAbhUtavisesAdANaccAyAbhimuhaM yathAsaMkhya, yata evamataH 'amoha'ti prAgvaditi gAthArthaH // 184 // atha kecana IhottarakAlaM sthANau vyatirekAnvayAbhyAM nirNaye jAyamAne'pAyadhAraNe vyAcakSata ityataH pUrvapakSIkurvanAha-kaI'tyAdi, kaI avAyamicchati'tti sambandhaH, katamami(di)tyAha-tasya-sthANoryo'nyo vizeSaH-ziraHkaNDUyanAdiH // 79 // tadapanayanamAtra, tadadarzanamAtravijJAnamityarthaH, tathA sadbhuto yo'rthaH vizeSaH tatra vallyutsarpaNAdistadavadhAraNaM tu dhAraNAM 'bate' vadanti, kecana iti vartate, tatazcAvagrahehApAyAvadhAraNAnyeva zrutinizritamato maticAturvidhyapUraNe'nyaHprakAro doSa iti gaathaarthH||185|| AcArya Aha-'kassa' ityAdi gAthA sapAdA, tatra 'na doso'tti nAsmAkaM maticAturvidhyapUraNe'nyaH prakAro doSaH, api tu tavaivAkAya. yataH 'samvocciya so'vAu'tti sarva evAsau-anvayavyatirekAbhyAM jAyamAno nizcayaH apAya:-caturtho matyazo bhavati, na punastatra || dhAraNA'pi, yadi nAma 'katsai tadannavairegamattao'vagamaNaM bhave bhUte' tathA 'sabbhUtasamannayato kassaI tathA kasyacittadubhayata iti | sapAdagAthArthaH // 186 // itthaM caitadaGgIkarttavyamanyathA 'bhede ve'tyAdi, bhede vA'vAyasyeSyamANe 'bhavanti' saMpadyante paJca vastani. AminibodhikajJAnasyeti gamyate, tadyathA-'uggaho IhA avAyAvadhAraNAsatINi' smRterapyetadgatikatvenAparityAjyatvAta , avicyutista samAnakAlApAye tvayA prakSipteti bhAvaH, tadevaM bodhito'pi mUrkhatayA svamatamevAsthAya codaka Aha-evaM ciya cauhA matIbhavati yadIyana tyajyate, atyaktavyAceyaM bhavata yatastrighA'nyathA bhavati, matiH, kiM kAraNaM?-avagrahahApAyamAtratvAdetanmAtraM tvavadhRterayogAt , iti gaathaathH||187|| tathA-ko'Nu' ityAdi,iha sthANausthANutayA'vagRhIte satyantarmuhUrtAccopayogAt paribhraSTe sati yadAjnupayogaH-asmaraNaM bha TE Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI // 8 // GAISAISIAISASHA HISIASA vati tadA 'kA'Nuvayogami dhitI' dhAraNA nAma?,naiva kAcidityarthaH, anvayamukhopajAyamAnapratyayasya tvapAyatvenaiveSTatvAdatanidheti manyate, punarupayoge bhaviSyatItyetadapi na,kutaH? ityAha-punarupayoge ca sAmatiH yato'pAya eva maNyate 'to' tatastasmAt kAraNAnAsti-na vidyate dhRtiH-dhAraNA,matpakSasyAnabhyupagamyamAnatvAdanvayamukhenopajAyamAnAyAH khalvaniSyamANatvAditi pUrvapakSaH,atra 'bhaNyate' iti bhaNyate uttaraM 'bhede vA hoti paJca vatthUNi'tti vyavasthite iti vAkyazeSaH, kiM bhaNyate ? ityAha-'idaM tadeveti jA buddhi'tti pUrvopalabdhaM sthANyAdivastu vismRtaM satpunaradhyavasyata idaM tadeva prAradRSTamiti yA buddhiH||188|| 'naNu'ityAdi, nanu sA buddhirevaMbhUtA apAyAdabhyadhikA varttate, vRtta| tvAt tasya, tataH kimityata Aha-'sAdhiI nAma'tti sA casmRtyAkhyA dhAraNA bhaNyate, tathA yatazcAsau smRtyAkhyA dhAraNA 'vAsanAvize6 pAt' pratyakSIkRtavastvAhitasaMskAralakSaNAdAvirbhavati 'sA ghiI nAma'tti sA ca dhAraNA bhaNyate, vAsanArUpeti bhAvanA, tathA yA cApAyAnantara|rbhAvyavidhyutirantarmuhartakAlIyA 'sAdhitInAme tisAca dhAraNocyate, avicyutirUpati bhAvaneti gaathaarthH||189|| evaM cedataH kim / / 'ta'mityAdi, tAmapAyAbhyadhikAmicchatastava uktena prakAreNa paJca vastUni-bhedAH matijJAnasyeti gamyaM bhavanti,vAsanAyA AdhikyAt, | na ca tAnyuktAnIti, atha tA necchasi, svapakSasyaivAbhyupagamyamAnatvAditi, atastAM necchamANassa-appaDibajamANassa kiM hou sA dhAraNA abhAvo, Ahosvid bhAvaH kiM cAtaH, na tAvadabhAvo ananubhavaprasaGgAt ghaTAderapyabhAvaprasaGgAd anubhUyamAnatvAt ,bhAvazcet jJAnamajJAnaM vA ? nAjJAnaM bodhAtmakatvAt , jJAnaM cetpazcAnAM sA katamaditi vAcyaM ,na tAvadavagrahAditrayaM sA'nabhyupagamAt , nApi zrutAdicatu-12 STayamanabhyupagamAdeva, nApi jJAnAntaramanabhyupagamAdeva, pArizeSyAddhAraNA seti gaathaarthH||190|| tadevaM niruttarIkRto'pyanyena kAraNena prAha-'tuma'mityAdi, codao bhaNai-tujhaM bahutaramedA matI hoi, kiM kAraNamityAha-ghidabahucAo, avaggaho IhA avAyo SARASHTRA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TOBER vyaJjanAvagrahaH tasya jJAnatvaM vizeSAva aviccuti vAsaNA sutI ceva'tti prApteH, pavidhetyarthaH,sarirAha-maNyate na mama jAtibhedo-vyaktimeda iSTo vivakSitaH, avaggaho IhA kovyAcArya|8|| avAyo'vadhAraNA eva hoti patcArI'tyAdyamyupagamAt , 'jahA tujhaM ti yathA tava jAtibheda iSTo'pAyassa dvaividhyakalpanAt ||191||tthaahivRttau | 'sA' ityAdi, 'sA' dhRtibhinalakSaNA'pi satI traividhyena dhRtisAmAnyAvyatirekAdekaivetyanenaiva prakAreNa caturdA matiriti, tatraita syAt-smRtirUpatve sati dhAraNAyAH smRteratItaviSayatvAdvA mateH sAmpratakAlaviSayatA virudhyata iti, tanna, tAvanmAtrapariccheditayA // 81 // vartamAnavadadhikRtya pravRtteH,nirviSayatve cAnanubhUtaviSayAntaravadanutpattirevAsyAH syAditi,atrAha-kiM bhinnalakSaNamapi sAmAnyAGgIkaraNata ekamabhihita kizcida, ucyate-abhihita, 'jahe'tyAdi, pazcAdargha spaSTamiti gaathaarthH|| 192 // etadeva vyAcikhyAsurAha tatthoggaho durUvo gahaNaM jaM hoi vaMjaNatthANaM / vaMjaNao ya jamattho teNAIe tayaM vocchaM // 193 / / vaMjijai jeNatyo ghaDovva dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvgrnnidiysdaaiprinnydvvsNbNdho||194|| aNNANaM so bahirAiNaM va tkkaalmnnuvlNbhaao| na tadaMte tatto ciya uvalaMbhAo tao nANaM // 195 // takkAlammivi nANaM tatthathi taNuMti to tamavvattaM / bahirAINaM puNa so annANaM tadubhayAbhAvA // 19 // kahamavvattaM nANaM ca ? suttamattAisuhamabohobva / suttAdao sayaM ciya vinnANaM naavbujhNti||197|| lakkhijai taM siminnaaymaannvynndaannaaicitttthaahiN| jaM nAmaipuvAo vijaMte vynncitttthaao||198|| jagganto'vi na jANai chaumatyo hiyayagoyaraM savvaM / jaMta'jhavasANAI jamasaMkhejjAI divaseNaM // 199 // jaDa vaNNANamasaMkhejasamayasahAidavvasambhAve / kiha crmsmysdaaidmvvinnnnaannsaamtthN||20|| ASIOEMESSACCASES Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau // 82 // HESARCHSRKARI jaM savvahAna vIsuM savvesuvitaM na rennutellNv| pattayamaNicchato kahamicchasi samudae nANaM // 201 // vyaJjanAvasamudAe jai NANaM desUNe samudae kaha natthi ? / samudAe vA'bhUyaM kaha dese hoja taM sayalaM // 202 // * grahaH tasya tantU paDovagArI na samattapaDo ya samudiyA te u / savve samattapaDao taha nANaM savvasamaesu // 20 // jJAnatvaM 'tatthe tyAdi, tatretyupanyAsArthaH, avagraho dvidhaiva, anyasya grAhyasyAbhAvAt ,kathamityata Aha-grahaNaM yad bhaved vyaJjanAnAmarthAnAM ceti, SaSThI pRthak pRthagabhisambadhyate, yatazca prApyakAriSvindriyeSu vyajanato-vyaJjanAvagrahAd artha ityarthAvagraho bhavati tenAdau 'ta' 82 // | vyaJjanAvagrahaM vakSye, iti gAthArthaH // 193 // atha vyaJjanAvagrahaniruktamAha-vaMjijbaItyAdi, vyajyate'nenArthaH zabdalakSaNa iti vyaJjanam , ka iva kenetyAha-'ghaDovva dIveNa', 'taM ca'tti tacca vyaJjanaM kimucyate ? ityAha-upakaraNendriyasya kadambapuSpAdyAkRteH zabdAdipariNatadravyANAM ca yaH sambandho-yaH aGgAGgIbhAvaH tayorupazleSa iti bhAvanA, athavA vyaJjanena-zrotrendriyeNa vyaJjanAnAM-zabdAdipariNatadravyANAmavagraho vyaJjanAvagraha iti gaathaarthH|| 194 // tatraitat syAt-nirmUlata evedaM traTathati, kimasya zabdArthanirUpaNayA ? iti, Aha ca-'annANa' mityAdi, ajJAnamasau-vyaJjanAvagrahaH, tatkAlAnupalambhAt vyaJjanasambandhakAle-8 saMvedyamAnatvAd badhirAdInAmiva,ucyate,na-naitadevaM,yataH-'taonANa'ti asau jJAnaM vyaJjanAvagrahaH,tadante tajjJeyavastUpAdAnAdevopalambhAt , iha yasya jJeyavastUpAdAnAd vijJAnasyAnte tata evopalambho bhavati tad jJAnaM dRSTaM, yathArthAvagrahaparyante tata evehAsadbhAvAdavigraho jJAnamiti gaathaarthH|| 195 // na ca siddho heturyataH-'takkAlaMmivi nANa'mityAdi, 'tatkAle'pi vyaJjanasambandhakAle'pi 'jJAna' avabodhanaM 'tatra' tasminnanupahatendriye 'asti' vidyate, avyaktamiti vAkyazeSaH, aya kasmAdavyaktaM ? ityata Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva Aha-taNu'tti tanIya itikRtvA'vyaktaM-ekatejo'vayavaprakAzavat , 'totti tasmAdasiddho hetuH, dRSTAntavipatipattimAha-atyanta vyaJjanAvakovyAcArya badhiropahataghrANAdInAM tvasau vyaJjanopAdAnakAlaH ajJAnameveti, satyaM, kiM kAraNamityAha-tadubhayAbhAvAd-alpIyasyA api vijJAna grahaH tasya zakterabhAvAt , kAraNatvAbhAvAcca, kAkvA vA, tatraitatsyAt jJAnamavyaktaM cetyayuktaM viruddhatvAt prakAzatamo'bhidhAnavat // 196 // jJAnatvaM tathA cAha-'kathamityAdi, kathaM jJAnamavyaktaM ca ?, ucyate, anantarameva sahetudRSTAntasyoktatvAt , athavA suptamattAdeH suukssm||83|| bodhavat , tathAhi suptamattamUcchitAdayaH 'sayaM ciya'tti AtmanInamapi vijJAnaM nAvabudhyante-na saMvidanta iti gAthArthaH // 197 // Aha-13 ID // 83 // da evaM tatteSAM nAstIti, tanna, yataH-lakkhI 'tyAdi, lakSyate-anumIyate tat, svapnAyamAnabhASaNAt, tathA Aha(hU tavacanaceSTAbhyaH, AdizabdAjjaGghAkaNDUyanAdiceSTAbhyaH,samastapadaM caitat , kasmAdityAha-yasmAt nAmatipUrvA vADdAnAdiceSTAH pravartante, kAryatvAdagnyapUrvakadhUmavad, na ca tAH supto buddho vopalabhata iti gAthArthaH // 198 // 'jaggaMtovI tyAdi, apica-jAgradapi, AstAM kevalaH suptaH, na jAnIte chagasthaH 'sarvam' aparizeSaM 'hRdayagocaraM' manaAlambanaM, chadmasthatvAdeva, kasmAdityAha-yAnyadhyavasAnAni-cittavizeSalakSaNAni kevaligamyAni yad-yasmAdasaMkhyeyAni-saGgakhyAtItAni divasena-ekenAhA,na ca tAni na santi,kevaligamyatvAditi, evaM 3 yadevamastIti gamyate, kAyAdivyApArato gamyamAnatvAd , ito vyaJjanAvagrahajJAnamapIti prakRtamiti gAthArthaH // 199 // tadayamatra | bhAvanArthaH-prathamazabdapudgalapravezasamayAdArabhya vijJAnazaktirAvirbhavantyarthAvagrahajJAnatAmApuSNAti, anyathA tadanunmaGktireva syAt , tathAhi-'yadi vetyAdi, yadi ca bhavato vyaJjanAvagrahAjJAnavAdinaH asaMkhyeyasamayapraviSTazabdAdidravyasadbhAve 'annANa'nti asau ajJAnaM tataH pArizepyAcaramasamaye jJAnaM, tamanu kiha carimasamayapaviTThasaddAdidamvesu vinANasAmatthamatyAvaggahasaniyaM zrotuH CACRORECAAAAX Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vizeSAva: koTyAcArya vRttau / // 84 // In84 // syAt ,na kathacidityarthaH,etaduktaM bhavati-arthAkAhajJAnaM hi pratisamayAsaMkhyeyasamayapraviSTazandAdidravyasamUhe vAGgIkriyeta caramasa-da vyaJjanAvamayamAtrapraviSTazabdAdidravyeSu vA 1, kizcAtaH 1 // 20 // tatra paramatamAsthAyA''dyavijighaTayiSayedaM prAha-'ja'mityAdi, grahaH tasya yat-vastu 'sarvathA' sarvaprakAraiH 'Na vIsuti na pRthak pRthagiti, sarveSvapi samuditeSu tannAsti, reNutailavat , evaM cedataH pratyekaM jJAnatvaM pratisamayamanicchan jJAnaM kathamicchasi samudAye-asaMkhyeyasamayamIlane ?, tasmAt tatpratyekamapyasti tilatailavaditi gAthArthaH | // 201 // apica samudAyajJAnavAdin ! -'samuityAdi, yadi pratyekaM abhavat samudAye jJAnamabhyupeyate tatastaddezone samudAye | kathaM nAsti', astyevetyabhiprAyaH, pramANopapannatvAt , tathA vyaJjanAdAnasamayeSvapi jJAnamasti, jJAnopakAridravyopAdAnasamayasamudA| yaikadezatvAdarthAvagrahajJAnasamaya iveti, caramaM vikalpamadhikRtyAha-samudAye cAbhavadvivakSitaM vastu kathaM 'deze' caramasamayalakSaNe 'bhavet' syAt 'sakalam akhaNDam 1, nokadaivAkAzAnipatati, aMzasamUhatvAtsakalasya, naivetyarthaH, kutaH ? pramANopapattivirodhAt, | tathAhi-na caramasamayopAcadravyeSu jJAnamasti, samayamAtropAcatvAt , bhavati ca vizeSe pakSIkRte sAmAnyaM heturiti nyAyaH, vyaJjanAvagrahAdyasamaya ivetyupalakSaNaM, syAdetat-pratyakSavirodhinI pratijJeti, caramasamaya eva jJAnotpattyanubhavAt , tanna, caramasamaya eva samayasamayavijJAnotpattipratipattivirodhAt , caramatantau samastavantupaTapratipattivat , anumAnavirodhazca vyaJjanAdAnasamayeSvapi jJAnamastIti pramANIkRtatvAt // 202 // tasmAt-taMtU ityAdi, tanturekaH paTopakArI, tamantareNa tasyAyogAt , na samastapaTaH sa| tantustadekadezatvAt , cazabdAnApyapaTaH saH, kiM tarhi ', paTo'pyavayave samudAyopacArAt, kintu samuditAste tantavaH samastapaTosbhidhIyate, mukhyadArTAntikopasaMhAramAha-tathA jJAnaM sarvasamayeSu bhAvanIyamiti gAthArthaH // 203 // tadevaM taccamuktamaya paryAyaH, tatra SAMA Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva: kovyAcArya prApyApApyakAritA // 85 // SOSSASSASSASSISK vyaJjanAvagraho vyaJjanopAdAnaM kAraNamiti pryaayH| nayaNamaNovagji diyabheyAo vaMjaNoggaho cauhA / uvaghAyANuggahao jaM tAI pattakArINi // 204 // jujjai pattavisayayA pharisaNarasaNe na sottaghANesu / giNhaMti savisayamiyaM jaM tAI bhinnadesapi // 205 // pAvaMti saddagandhA tAI gaMtuM sayaM na giNhanti / te poggalamaiyA sakkiriyA vaauvhnnaao||206|| dhUmo vva saMharaNao dArANuvihANao viseseNaM / toyaM va niyaMvAisu paDighAyAo ya vAubva // 207 / / geNhaMti pattamatthaM uvghaayaannugghovlddhiio| bAhikhapUhunAsArisAdao kahamasaMbaddhe // 20 // loyaNamapattavisayaM maNovva jamaNuggahAisuNNaMti / jalasUrAloyAisu dIsaMti aNuggahavighAyA // 209 // Dajheja pAviuM ravikarAiNA pharisaNaM vako doso?|mnnnnej aNuggahaMpiva uvaghAyAbhAvao somme // 210 // gaMtuM na svadesaM pAsai pattaM sayaM va niyamo'yaM / patteNa u muttimayA uvaghAyANuggahA hojA // 21 // jai pattaM geNheja u taggayamaMjaNaraomalAIyaM / pecchena jaMna pAsai apattakAriM tao cakkhaM // 21 // gaMtuM neeNa maNosaMbajjhai jaggaova siminnevaa| siddhamidaM loyammivi amugatya gaomaNo meti // 21 // nANuggahovaghAyAbhAvAo loyaNaM va so iharA / toyajalaNAicintaNakAle jujjeja dohiMpi // 21 // davvaM bhAvamaNo vA vaena, jIvo ya hoi bhaavmnno| dehavvAvittaNao na dehabAhiM to jutto||215|| savvagautti va buddhI kattAbhAvAidosaotaM Na / savvAsavvaggahaNappasaMgadosAio vAvi // 21 // PROSESOROCHUSS Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya prApyApApyakAritA vRttI // 6 // davyamaNo viNNAyA na hoI gaMtuMca kiMtaokuNau / aha karaNabhAvao tassa teNa jIvo viyaannejaa||217|| karaNattaNao taNusaMThieNa jANija pharisaNeNa va / etocciya heUo na nIi bAhiM pharisaNaM va // 218 // najai uvadhAo se doballorakkhayAi liMgehiM / jamaNuggaho ya harisAiehiM to so ubhayadhammo // 219 // jai davvamaNo'tibalI pIlijA hidiniruddhavAuvva / tayaNuggaheNa harisAdau vva neyassa kiMtattha ? // 220 // iTThANihAhAranbhavahAre honti puddihaanniio|jh taha maNaso tAo poggalaguNautti ko doso ? // 221 // nIThaM Agasi vA na neyamAlaMbaitti niyamo'yaM / taNNeyakayA jeNuggahovaghAyA ya te natthi // 222 // so puNa sayamuvaghAyaNamaNuggahaM vA kareja ko doso| jamaNuggahovaghAyA jIvANaM pogglehiNto||223|| sumiNo na tahArUvo vabhicArAo alAyacakkaM va / vabhicAro ya sadasaNamuvaghAyANuggahAbhAvA // 224 // iha pAsutto pecchaha sadehamannatya na ya tao tattha / na ya taggayovaghAyANuggaharUvaM vibuddhassa // 22 // dIsaMti kAsai phuDa harisavisAdAdayo vibuddhassa / simiNANubhUyasuhadukkharAgadosAiliMgAiM // 226 / / na simiNaviNNANAo harisavisAsAdayo virujhNti| kiriyAphalaM tu tittiimdvhbNdhaadontthi||227|| siminne'visurysNgmkiriyaasNjnniyvNjnnvisggo| paDibuddhassavi kassai dIsai siminnaannubhuuiphlN|228|| soajjhavasANakaojAgarao'vijaha tivvmohss| tivvajjhavasANAohoi visaggotahA suminne|229|| surayapaDivattiraisuhagambhAhANAi iharahA hojaa| sumiNa samAgama(ya)juvaIeN na ya jao tAI to viphalA 230 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya prApyAprApyakAritA vRttI // 87 // XOLOSUHASIBUS naNu simiNaovi koI saccaphalo phalai jo jahA dittttho| nanu simiNammi nisiddhaM kiriyA kiriyAphalAiMca231 jaM puNa viNNANaM tapphalaM ca simiNe vibuddhmettss| simiNayanimittabhAvaM phalaM ca taM ko nivArei 1 // 232 // dehapphuraNaM sahasoiyaM ca simiNo ya kaaiyaaiinni| sagayAiM nimittAI subhAsubhaphalaM niveeMti // 23 // simiNamiva mannamANassa thINagiddhissa vNjnnoggyaa| hojavana usA maNaso sAkhalu soiMdiyAINaM 234 poggala-moyaga-dante pharusaga-caDasAlabhaMjaNe ceva / thINaddhiyassa ee AharaNA hoti nAyavvA // 235 // jaha dehatthaM ca jaMpai caMdaM gayaMti na ya saccaM / rUDhaM maNasovi tahA na ya rUDhI sacciyA savvA // 23 // visayamasaMpattassavi saMvijai vaMjaNoggaho mnnso| jamasaMkhenasamaio uvaogo jaM ca savvesu // 237 / samaesumaNodavvAiM giNDae vaMjaNaM ca dvaaiN| bhaNiya saMbaMdho vA teNa tayaM jujjae mnnso||238|| dehAdaNiggayassavi sakAyahiyayAiyaM viciNtyo| neyassavi saMbaMdhe vaMjaNamevaMpi se juttaM // 239 // gijjhassa vaMjaNANaM jaM gahaNaM vaMjaNoggaho sa mo| gahaNaM maNo na gijhaM, ko bhAgo vaMjaNe tassa // 240 // taddesacintaNe hoja vaMjaNaM jai taona samayammi / paDhame ceva tamatthaM geNheja na vaMjaNaM tamhA // 24 // samae samae giNhai davAiM jeNa muNai ya tamatthaM / jaM ciMdiopayoge'vi vaMjaNAvaggahetIte // 242 // hoi maNovAvAro paDhamAo ceva teNa samayAo / hoi tadatyaggahaNaM tadaNNahA na pavattejjA // 24 // neyAu ciya jaM so lahai sarUvaM paIvasadda vva / teNAjuttaM tassAsaMkappiyavaMjaNaggahaNaM // 244 // ACANCEROLAGAR Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApyApApyakAritA vizeSAva ___NayaNetyAdi / nayanamanasI varjayitvA vyaJjanAvagrahazcaturdhA, 'taMjahA-phAsiMdiyavaMjaNomgahe jibmidiya0 pANidiya0 soiMdikovyAcAye - yavaMjaNoggahe' indriyatve tulye keyaM mukhaparIkSikA ? iti cet, ucyate, 'uvaghAyANuggahato' yad-yasmAcAni sparzanAdIni 'prApyavRttI | kArINi' spRSTArthagrAhiNIti gAthArthaH // 204 // atrAha-'jujjatI'tyAdi / sparzanarasanayoH sA yujyate, anubhAvikatvAt , na zrotraghANa | yoH, gRhaNItaH svaviSayaM-AtmIyaM grAhyamitaM-asmAdindriyavivarAd 'mitradezamapi viprakRSTakSetravyavasthitamapi, re dhvaniH zrUyata // 88 // iti vacanAta, ataH kimucyate-'vaMjaNoggaho cauhaci gaathaarthH||205|| ucyate naitad, uddhAntatvAd bhavataH, tathAhi-'pAvaMtItyAdi / 'dhUmoM ityAdi / iha zabdhagandhAvanyata Agatya pApnutaH, ke? te-zrotraghrANe karmaNI, te tu zrotraghrANe gatvA viSayadezaM svayaM na gRNItaH tena te aprApyakAriNI syAtAM, abAhyakAraNatvAt sparzanavat , Aha-tAvapi kasmAt na prApnutaH / ityata-Aha-yad-yasmAttau pudgalamayatve sati sakriyau, kuta etadityAha-vAyuvahanAd dhUmavat , tathA sakriyau tau 'saMharaNatotti gRhAdiSu piNDIbhavanAd dhUmavadeva, tathA dvArAnuvidhAnato vizeSeNa, toyavat , tathA nitambAdimaskhalanAn marudvaditi gAthAdvayArthaH // 206 // 207 // tasmAda-geNhatI'tyAdi, zrotraghrANe prAptaM santamartha gRhaNItaH, upaghAtAnugrahopalabdheH, sparzanarasane iva, Aha-aprApyakAritve satIyaM bhaviSyatItyanaikAntiko heturiti, tantra, yataH-vAhijjetyAdi, pratijJA, rogahetutvAt AkAzavaditi, ato yaduktaM 'nayaNetyAdi tatsthitamiti gAthArthaH // 208 // atha kasmAdayaM naSoDhA ?, ucyate, nayanamanasoraprApyakAritvena vyajanopAdAnAyogAd , Aha ca-'loyaNa'mityAdi / 'loyaNa'mityAdi,aprApyakAri locanamAlambyakRtopaghAtAnugrahazUnyatvAt manovat ,tatraitatsyAd-asiddho heturyataH jalaghRtavanaspatIndumaNDalAlokane'nugraha upalabhyate sUrasitabhityAdyAlokane copaghAta iti gAthArthaH // 209 / / tadevamasiddhIbhUte santamartha gRhItAda, pratijJA, rogahetutvAdhyakAritvena vyajanopAdAnA asiddho he Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI So nayanamanasoraprApyakAritA // 89 // // 89 // COLOSA ASILOSKASSA hetAvAcArya Aha--'Dajhejja'ityAdi / cakSu ravikarAdinA pudgaladharmeNa 'prApya' AzliSya 'dagheta' bhasmIkriyeta vihvalIkriyeta vA| sparzanamivAnvayayyeva dRSTAntaH, ityataH ko doSo', naiva kazcid, dRSTasya bAdhitumazakyatvAt , tathA manyetAnugrahamapi cakSuH sparzanavadupaghAtAbhAvAt saumye jalaghRtavanaspatIndvAlokane sati, atrApi ko doSaH // 210 // kAmametat, kintu-'gaMtu' mityAdi / iha hi cakSurutplutya-gatvA rUpadezamAdityamaNDalAdilAJchitaM na pazyati-nAdatte, kiM ?, rUpameveti gamyate anyasyAzrutatvAt, tathA-'pattaM sayaM va' ti svayaM vA'nyataH khatantratayA AgataM sadrUpaM cakSurna gRhNAtyaJjanAdibhirvyabhicArAt , zrotrendriyaM zabdamiva, niyamo'yamiti-etadatra niyamyate vAco yuktyA, kAkvA pacchaddhamAha-'patteNa u' cakSurdeze 'muttimayA' ravikarAdinA 'upaghAtAnugraho' paritApAhAdau bhavetAM-syAtAM etatsvabhAvatvAt pudgalAnAM, vanaspatyAdayastu dUrasthA eva gRhyanta iti gaathaarthH||211 // apica'jatI' tyAdi / yadi tu prAptaM santamarthamakSi gRhNIyAt-tatastadgataM rajomalAdyapi gRhNIyAt , tasyaiva paramArthaprAptaH, yatazca na pazyatyata idamaprApyakArIti gAthArthaH // 212 // tatraitatsyAt-prApyakAri cakSuH AvaraNAt sparzanavat , na, manasA'naikAntikatvAt , aprApyakAri cakSurAvaraNAnmanovat , tathA ca manaH khalvaprApyakAri mAvisikSyA viSAdibhizcAbiyata iti, rUpAvaraNe'pi hyagrAhakaM cakSurvAhyAnugrahAbhAvAnmanovat , tathAhi-mano'prApyakAritve satyapi aindriyakeSu na kvacidanupravarttata iti, indriyAnugrahazUnyaM saditi, yasya cAbhiprAyaH khalvaprApyakAriNA cakSuSA bAhyAnugrahanirapekSeNApyanuvartitavyaM tasya manasA'pIndriyaiH prakAziteSvaprakAziteSu vA vizeSeNa sarvArtheSvanupravartitavyam, na cAnupravartate'tyantamadRSTAzrutAdiSviti / atha dvitIyazcodaka Aha-na cakSuSa iva manasaH aprApyakAritA, tato hetuzuddhAvapi na jyAyaH prAk sAdhanaM, sAdhyavikalatvAd dRSTAntasya, tathA ca-gaMtu'mityAdi / iha dehAd 'gantuM' nirga CARRORSAX Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1513 nayanamanasoraprApyakAritA vRttI // 9 // vizeSAvAtya zayana maruzakhara tya 'jJeyena' meruzikharasthapratimAdinA 'mana' antaHkaraNaM 'sambadhyate' AzleSamApnoti, kadetyAha-jAgrato vA svapne vA'nubhavakoTyAcArya siddhatvAta, na caitanmamaiva siddha, yataH siddhamidaM loke'pi, yata evaM vaktAro bhavanti-amutra me mano gatamiti gAthArthaH // 213 // tatra sAdhanavAdyAha-'nANuggaho'ityAdi / naitadevaM-na mano bahinissarati, AlambyakRtAnugrahopaghAtAbhAvAt locanavaditi, evaM caitat | 'so ihara'tti tat mano'nyathA-prApyakAritAyAM satyAM toyajvalanAvAlambya cintanakAle yujyeta dvAbhyAmapi-tApAhAdAbhyAM, viss||9 // yeNa sambaddhattvAda , sparzanAdivaditi gAthArthaH // 214 // atra hetvasiddhezvodanAmutpazyannapi sarirapAntarAla evedaM vikalpadvayamAha'davva' mityAdi / dravyamano vA brajet-meruzikharasthajinapratimAlambanArtha yAyAt bhavataH, bhAvamano vA ?, tataH kimiti cet, ata | Aha-jIva eva bhAvamano bhavati, manaHkriyApariNAmApannatvAt , amumevAzrityAha-'dehavyApitvAd dehimAtravRttitvAt na dehAd bahimaruzikharAdAvapi tatra 'jutto' tadbhAvamano yuktaM, prayogaH-jIvaH zarIrAd bahirnAsti atraiva tadguNopalabdheH zarIrasatvavaditi gAthA| rthaH // 215 // atrApAntarAle parAbhiprAyamAha-savva' ityAdi / syAd buddhiH-nabhovat sarvagato'yamAtmA, na dehavyApI, amRtatvAdA| kAzavaditi, AcArya Aha-'taM Nati tadetatra yuktyA ghaTate, kuta ityAha-karbabhAvAdidoSata iti, karturabhAvaH karbabhAvaH sa Adiryasya sa bhAvAdiH karvabhAvAdizvAsau doSazceti katrabhAvAdidoSastasmAt , ayamatra bhAvArtha:-yadyevaM na ta_yamAtmA kartA, sarvagatatvAdAkAzavadeva, na hyabhyupagamA eva bAdhAya bhavanti, hetumadanityamavyApi sakriyamanekamAzritaM liGga sAvayavaM paratantraM vyaktaM, viparItamavyaktamityato niSkriyatvAdakaveti cet tanna, tadakartRtve bhoktRtvAnupapatteH, bhoktRtvasya ceSTatvAt , prakRtikRtaM bhokSyate 'prakRtiH karoti puruSo bhuGkte' iti vacanAditi cet, tanna, acetanasya kartRtvAnupapatteghaTAdibhiratiprasaGgAt , acetanA ca prakRtiH 'caita Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 91 // nayanamanasoraprApyakAritA // 91 // ROCHAKALASSICASSOS nyaM puruSasya svaM rUpa'miti vacanAd ,ato'vazyaM bhoktRtvAt svayamAtmA karcetyabhyupagantavyaM, tacca sarvagatatve satyuktavannopapadyata iti pra karaNArthaH, AdizabdAtsukhaduHkhasaMsArAdirna bhavati sarvagatatvAdAkAzavad, evamAdi svadhiyotprekSaNIyamiti, Aha-kimetAvanmAtradoSata evaitad Ahosvidanyato'pItyata Aha-sarvagrahaNaprasaGgadopato vA, asyAyamarthaH-bhAvamanasaH prApyagrAhakatvAbhyupagamAt sarvagatatvena ca sakalatrailokyavyApitvAd ataHsarvapadArthagrahaNaprasaGgataH sarvasya sarvajJatAprAptidoSaH, sarvasya sarvagatatvena sarvaprAptatvAt pApyagrAhitvAbhyu| pagamAcca, na cet prAptamapi tatsarva gRhNAtyuktadoSAdata ucyate-'savvaggahaNapasaMgadosAtio va ti, ko'rthaH 1, kizcidapi mA gRNIyAt prAptatvAt sakalatrailokyavat , prAptatve tulye satyekaM na gRhNAtyaparaM tu gRhNAtIti vyaktamIzvaraceSTitaM, AdizabdAt sarvAsarvadarzanaprasaGgadoSatazceti sambadhyate, tanneti varttata iti gAthArthaH // 216 // yadyevaM dravyamanastarhi yAsyatItyata Aha-'danva' ityAdi / dravya| mano vijJAta na bhavati-dravyamana AlambakaM na bhavati, pudgalamayatvAt , pASANavata , ato gatvA'pi kiM tatkarotu, tasmin meruzikharajinapratimAsannidhAviti gamyate, nahi tattatra gataM sad bhagavantaM stutistotrAdibhiH stauti jaDatvAJcintAmaNiriveti, tasmAnna bhAvamanaso dravyamanasazca pavanAlatantunyAyena nirgama iti / atra parAbhiprAyamAha-atha manyase karaNabhAvataH-karaNalAtkAraNAt tasya-dravyamanasaH tena-dravyamanasA jIvo'jAnIyAd' avabudhyeta meroH zirasi jinapratimAbhiSeko vartate iti, prayogaH AtmA bahinirgatena manasA jAnAti karaNatvAt pradIpavat, iti gAthArthaH // 217 // ucyate-yadyevaM tataH-'karaNa'ityAdi, | karaNatvAt 'tanusaMsthitena' dehAdabahirbhUtena jAnIyAt sparzaneneva, abAhyakaraNatvAnmanaso'pIti bhAvanA, ata eva karaNatvAditi | hetorna nissarati dehAvahirmeruzikharAdiM prati sparzanendriyavat , pradIpastu bAhyakaraNamiti gAthArthaH // 218 // tAmidAnI hetva CAROKAR Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya SARAL vRttI // 92 // // 9. (tasyedAnI hetora)siddhimAha-'najatI'tyAdi, 'jJAyate' anumIyate 'upaghAtaH' upadravaH 'se' tasya dravyamanasaH, kairityAha-daurba nayanamanalyoraHkSatAdiliGgaH, AdizabdAdaticintAprasaktiH parigRhyate, yad-yasmAdanugrahazca harSAdibhiryasmAttena tataH, 'so' tat dravyamana soraprApyaubhayadharmakamataH "aNuggahovaghAtAbhAvAu'tti heturasiddho varttata iti gAthArthaH // 219 // amuM parijihIrSurAha-'jatI'tyAdi, kAritA | yadi dravyamano-manastvapariNatadravyapiNDo'niSTapudgalopacitatvena atibali sat 'pIDayet' abhihanyAditisAmarthyAd gamyate, ka iva 2,18 hRdi niruddhavAyuvata-hRddezAvaruddhakakkhaDamarudgranthivadityarthaH, tathA 'tadanugraheNa' iSTAtipracitapudgalasambhArAnugraheNa harSAdayo-harSapramo-16 dAhAdAdayo vA, yadi tataH jJeyasya-meruzikharasthapratimAdilakSaNasya kiM tatrAyAtaM ?, yenocyate-tadanenAlambyate, nanUktaM 'davvaM bhAvamaNo vA vajejattI'tyevamAdi nemAvasya tatkRtau, zrotrendriyasyeva dhvanineti, puruSasyAnena tau, na tvasya tau teneti-bhAveneti gAthArthaH // 220 // amumevArtha bhAvayabAha-'ihe'tyAdi, iSTo-devalokAdiH aniSTo-narakagatyAdigatastatazca iSTAniSTAhArAbhyavahArAta bhavataH puSTihAnI 'yathA' yena prakAreNa devanArakAderbhokturiti vAkyazeSaH, 'tathA' tena prakAreNa manturiti sAmarthyAd gamyate 'manasaH / sakAzAt 'te' puSTihAnI uktena prakAreNa, kiM kAraNamityAha-pudgalaguNatvAt tasya, 'jamaNuggahovaghAyA jIvANaM poggalehito ti vakSyamANatvAt , kathaM punaridaM dravyamano gamyate ? iti cet , ucyate-amuta eva-mantustApAhlAdopalabdheriti gAthArthaH // 221 // tasmAt-'nIu'mityAdi, idaM dravyamano dehAnirgatya Akramya vA na jJeyaM-mervAdizikharasthaM 'Alambate' gRhNAti, iti niyama evAyaMetAvaniyamyata ityuktaM bhavati, prApyakArIdaM na bhavatItyarthaH, kimetAvadeva ?, netyAha-tacca tat jJeyaM yattadanenAlambyate tena yau kRtau anugrahopaghAtau tau na sta iti niyamyata iti gAthArthaH // 222 / / kaH punarvidhiH 1 ityAha-'so puNe'tyAdi, tatpunaH dravyamanaH | AKALASAALKALAM A SS Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya ROM // 93 // karmavazagasya jantoH kathaJcitsvayamucchnAvasthIbhavadupaghAtamanugrahaM ca kuryAt , anubhavasiddhametat jIvAnAm etatpudgalabhAvabhAvitvAditi | nynmngaavaarthH||223 / / sAmpataM yaduktaM pUrvapakSagAthAyAM 'sumiNe vatti tadapAkurvanAha-'sumiNoM'ityAdi / 'khapnaH' prasuptAvasthAvi soraprApyazeSaH, na tathArUpo-na paramArthastathA yathopalabhyate, kiM kAraNamityAha-vyabhicArAd-visaMvAdAda , kiM vat ? ityAha-alAtacakravad, kAritA yayA hi' alAtamAzusaJcAritvena bhinnadezAvagAhyapyabhinnadezAvagAhanabhrAntyA cakramivopalabhyamAnaM bhrAntimabhramaNoparatau na kiJcita svabhAvasthatvAd ,evaM suptAvasthAyAM manastathopalabhate,tadvirame ca tatsarvamindrajAlapratimamitikRtvA ta eva darAsta eva ca meDhakA iti, na cAsiddho // 13 // heturyata Aha-vyabhicArazca svapnasya 'sadasaNa'tti svAtmano'nyatra meruzikharAdau darzanAt , sa tatraiva gata AsIditi cet , na, iha vyavasthitairihaivopalakSyamAnatvAt , dvayozcAtmanorasaMbhavAt,prabuddhasyedAnI vyabhicAramAha-upaghAtAnugrahAbhAvAcca-adhvAnajanitakhedAdyabhAvAditi gAthArthaH // 224 // Aha ca-'ihe tyAdi, gatArthA, navaraM tadgatamityavAnagatamityAdi bhAvanIyaM, tasmAdasatyA svapne manaHkriyeti gAthArthaH // 225 / / Aha codakaH-kiM neyamasya utthitasyAmutaH phaladarzanAt , tathAhi-'dIsaMti'tyAdi, 'dRzyante' upalabhyante kakhacitkhapnadraSTuH, na sarvasva, 'sphuTaM spaSTaM, ke ? ityata Aha-'harSaviSAdAdayaH' tatra harSaH-sulabdhaM mamAdyajanmeti pramodaH ahamasmin saMsAre alabdhajanmeti viSAdaH, AdizabdAdunmAdagrahamAdhyasthyAni parigRhyante, kiMviziSTasya sataH ? ityAha-'vibuddhasya' suptosthitasya sataH, kiMviziSTasya ? ityAha-khapnAnubhUtayoH sukhaduHkhayo rAgadveSAdau yAni 'liGgAni' tacihnAni, tathA cAnubhavaH-4 "khapne dRSTo mayA'dha tribhuvanamahitaH pArzvanAthaH zizutve, dvAtriMzadbhiH surendrarahamahamikayA snApyamAnaH sumerau / tasmAnmatto'pi dhanyaM nayanayugamidaM yena sAkSAt sa dRSTo, draSTavyo yo mahIyAnapaharani bhayaM dehinAM saMsmRto'pi // 1 // " iti harSaH "prAkAratraya AUCRACRODUCERCOM HEA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva0 tuNatoraNamaNipretpramAbhyAhatA, naSTAH kvApi rave karA drutataraM yasyAM pracaNDA api / tAM trailokyaguroH surezvaravatImAsthAyikAmedinI, nayanamanakovyAcArya , hA ! yAvat pravizAmi tAvadadhamA nidrA kSayaM me gatA // 2 // " iti viSAdaH, unmAdagrahI pratItArthI, atyantakAmodrekacoda- soraNApya nAjanitatvAt , mAdhyasthyaM tu muneriti gAthArthaH // 226 // 'na simI'tyAdi, na khapnavijJAnAt harSaviSAdAdayo virudhyanta kAritA iti bamaH, kAryasya kAraNAvyabhicAritvAt , jAgradvijJAnaharSAdivat , ke tarhi virudhyante ? ityata aah-kriyaa-merushikhrpraaptyaadi||94|| lakSaNA phalaM-kArya, tuzabdaH prApyakAritAbIjaM phalaM nAstIti vizeSaNArthaH, tRptiH-vyuparatilakSaNA madaH-surAdipAne, vadhaH-pIDA // 94 // ziracchedAdau bandho nigaDAdibhirAdizabdaH khabhedaprakhyApaka iti gAthArthaH // 227 // tatraitat syAt-'simityAdi, spaSTo'kSarArthaH, navaramayamasvAbhimAyaH-yatra vyaJjanavisargastatra yoSitsaGgamenApi bhavitavyaM, yathA viziSTamandAralatAgRhotsaGgAdhyAsini bhUbhAga iti, tathA ca svapne, tasmAdatrApi tena bhavitavyamiti kathaM na prApyakAri manaH ? iti // 228 // |atra 'nAsau tadavinAbhRta' ityanaikAntikatAM hetordarzayannAha-'soM ityAdi, saH-vyaJjanavisargo'dhyavasAyakRto na tvabalAsaMTaGkakRta ityabhiprAyastadaprAptaH, kimAlajAlacintanAdeva bhavatItyatra dRSTAntamAha-jAgrato'pi yathA tIvramohasya tIvrAdhyavasAnAd bhavati visarga| stAmantareNeti zeSaH, tathA svapna iti dArTAntikopasaMhAra iti gAthArthaH // 229 // tasAdasatyA svapnakriyeti, evaM caitat'surata' ityAdi, 'itarathA' tatsatyatve suratasamAgama(ta)yuvateH suratapratipattistakriyApatipattiH ratau ca sukhaM pratItameva keSAzcid garbhA-12 dhAnaM garbhasambandhaH AdizabdAddauhRdAdi parigRhyate, naca yatastAni tasyAstato viphalaH khapna iti kutaH prApyakAritA iti gAthArthaH // 230 // para Aha-'nanvi'tyAdi, nanu svapnopi kazcitsatyaphalo bhavati, kaH ? ityata Aha-yo yathA dRSTastathaiva ca phaladAyI OSRIERAALAISKOG SCARROR Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaH | devatAdhiSThAnAd, ucyate, nanu svapne niSiddhaM, svapnenayamito (nAyamiti) grUmaH, kimityata Aha-kriyA-meruzikharapravRttirUpA, tathA TU nayanamanakoTyAcArya |4| kriyAphalAni ca-zramakhedAdInIti gAthArthaH // 231 // kva punarvidhiH? ityAha-'jaM puNe'tyAdi, 'jaM puNa sumiNe vinnANaM tathAnubhava nANa tathAnamana- soraprApyavRttI | rUpaM taM ko nivAreitti sambandhaH, tathA vibuddhe tapphalaM ca-harisavisAdAdi taM ko nivArei' cazabdaH khyApanArthaH, tathA satya- kAritA // 95 // svapnasya ca bhAvini phale nimittabhAvaM ko nivArayati ?, na kazcit // 232 // kiM kAraNaM ?-yatastrividhaM nimittaM-kAyikavAcikama-| | nobhedAd, ata evAha-'deha' ityAdi, spaSTArthA // 233 // apRSTa evAdhunA sUrirAha-'simI'tyAdi, 'vA' ityathavA styAnarddhimataH // 95 // 4 puMsaH vyaJjanAvagrahatA bhavet, etacca sAmAnyena tAvat , kiMviziSTasya ? ityata Aha-svapnamiva manyamAnasya, Aha-yadyevaM siddhaM da sAdhyamasmAkam , AcArya Aha-'Na u sA maNasotti na punarasau manaso vyaJjanAvagrahateti, ata eva pUrvArdai ivagrahaNaM kRtaM, etaduktaM bhavati-nAsau khapno nidrAtvAnnApyasau vyaJjanAvagrahatA tasya zrotrendriyAdisambaddhatvAd , Aha ca-sA zrotrendriyAdInAmeva, | skhaluzabdasyaivakArArthatve sati bhinnakramatvAt // 234 // tasyAzcAmUnyudAharaNAni, tadyathA-'puggale'ityAdi, niSIthe vakSyAma iti, // 235 // tadevamanena granthena pUrvapakSagAthApUrvArddhamapAkRtaM, atha dvitIyamapAkurvan dRSTAntamAha-'jaha'ityAdi, 'yathA' yena prakAreNa dehAdanizcaritaM sat cakSurloko jalpati-candraM gatamiti, nirnibandhanameva rUDhaM, 'manasovi tahatti tathA manaso'pIhasthasyaiva bahi| nirgamanaM rUDham , evaM yAtviti cet na ca sarvA rUDhiH satyeti, 'vaTe vaTe vaizravaNa' ityAdilokarUDhervyabhicAradarzanAd rUDhimAtratvA d ato na manaso'sau aprApyagrAhakatvAt cakSuSa iveti sthitam // 236 // Aha-adyApi hetoragamakatvAt duSTA pratijJetyAha-'visaya' 3 ityAdi, 'viSayaM' meruzikharAdisthajinapratimAdi agnijalAdikaM vA 'asamprAptasyApi anAzliSTasyApi aprApya gRGgato'pIti bhAvanA, XOLSOSASUSASTERA CRORACREACTIOCOCCC Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya // 96 // AA 'saMvidhate' yokSyate, ko'sAvityAha-vyaJjanAvagrahoM dravyopAdAnaM 'manaso' dravyamanasaH, aparayA bhaGgayeti zeSaH, tenaitaduktaM bhavati- nayanamanayathA jIvasya zrotrendriyeNa prAyavyajanAdAnamipyate evaM jIvasyaiva noindriyeNa grAhyavastuvyaJjanAdAnamutpazyAmaH, kutaH 1 ityAha-'yat' soraprApya yasmAtsarva eva upayogaH sparzanAdimanojaH chamasthasya 'asaMkhyeyasAmayikaH' asaMkhyeyasamayaniSpattiruto bhagavadbhiH, 'cuyamANe na 4 kAritA bANaci vacanAt , yadi nAmaivaM tataH kiM 1, ata Aha-jaM ca savvesu samayesutti, yasmAcca dvayAdiSvasaMkhyeyamAneSu samayeSu, | kimata Aha-'maNoM ityAdi, 'manodravyANi' manodalikAni 'gRhNAti' Adatte, mantA iti zeSaH, tathApi kimata Aha-'davvAI // 96 // ca vaMjaNaM bhaNiyaM tvayaiva, sambandho vA grAhyabhrAhakayoH, ato yena kAraNanaivaM tena 'tayaM vyaJjanopAdAnaM 'yujyate' ghaTate manaso'-15 nayA majhyA, no cet na kvacidasAveSTavyaH, pratisamayadravyopAdAne'pyabhAvAt manasIveti nivRttedAnI vyaJjanAvagrahavArttati gAthArthaH | // 238 // atha prApyakAritvamaGgIkRtyAparayaiva bhaGgathA asya enaM para evAha-'dehA' ityAdi, dihyata iti dehastasmAddehAdanirgatasyApi, | meruzikharAdi pratIti sAmarthyAd gamyate, svaH kAyaHsvakAyaH tasmin hRdayAdi tat 'vicintayataH' samAlambataH, pratisamayopacIyamAnamanodravyairiti hRdayam , 'jJeyasyApi hRdayAdeH 'sambandhe' saMyoge, hRdi manodravyAbhizleSe satItiyAvat , 'vyaJjanaM' vyaJjanopAdAnaM evamapi' anayA'pi bhaGgayA se tasya manaso 'yuktaM' ghaTamAnaM,no cet ukta eva doSa iti pUrvapakSaH // 236 // atha prathamapakSamadhikRtyAcArya Aha'gajhasse tyAdi, ihAdyavikalpo'yukto, manasaH zrotrAdisAdhAyogAt, tathAhi-'grAhyasya' Alambyasya sambandhinAM vyaJjanAnAM yad grahaNaM sa vyaJjanAvagraho mataH sparzarasagandhazabdadravyANAmiveti jAnAti bhavAnapi, atra tu nAyaM nyAyo'sti, yataH 'grahaNaM maNo no gejha'ti 'na mano grAhyaM na mana AlambyaM, tasya medizikharAdhyAsitatvAt , kiM tarhi manaH' ityata Aha 'grahaNaM' gRhyate-pari ma.beyasyApi havA nocet ukta eva tathAhi-'grAhyasya yAyo'sti, yataH ' pari-1 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttau // 97 // SAVERAGNASAACHA pAsa cchidyate'neneti grahaNaM, kuta etat ? manaHzaktisAmarthyAt-patisamayopacIyamAnamanodravyakaraNaiH pratisamayameva bAhyArthaparicchedabhAvAta, 4 nayanamanana cAbaddhamUlatvAt kathamAdisamaye bahiH pravarteta ? iti codanIyaM, manaHparyAptyanugRhItatvena dakSatvAt , tadidameteSAM karaNatvenAdico parihatya nigamayannAha-ataH ko bhAgaH' ko'vasaraH 'vyaJjane' vyaJjanAvagrahabhavane ? tasya pratisamayopacIyamAnamanodravyarAzeH karaNa- kAritA tvAta, tatazca na vyaJjanAvagrahAbhAvo'pyanyatreti / yaccoktaM dvitIyavikalpe tatrApi svakAyadezasambandhamAtrAt prApyakAritvamavasAtuM na yuktaM, sarvasya manasastadabhinnatvAt , bhede sati prApyakAritvazabdArthopapatteH, ataH pArizeSyA bAhyavastvapekSayaiva prApyAprApyakAri- // 97 // cinteti kiM madhA khidyate bhavAniti codhadvayavyudAsaH // amumevArthamuttaravastuvyutpAdanArthamAha, apica-'tase'tyAdi / sa cAsau | dezazceti tadezaH svakAyadezaH hRdayAdiyadharmI tasya cintana-manasA mananamiti taddezacintanaM tasmistadezacintane, pratisamayopacIyamAnamanodravyairiti gamyate, 'hoja paMjaNaM' syAt vyaJjanaM taddezagrAhyadharmivyaJjanopAdAnaM, yadi kiM syAdityAha-'jati tao'|tti yadi tata manaHprayamasamaye 'tamartha hRdayArtha na gRhIyA, gRhAti ca, anyathA doSasadbhAvaprasaGgAt , tadevaM tatprathamagrahaNato dvitIyacodyasyApi spaSTatareNa vacanenAsAdhutAmupadaya nigamayabAha-tasmAna vyajanaM pratisamayopacIyamAnadravyarAzehUddezAvalambinaH, tasAdanyatrApi nAnyendriyeSu vyaJjanAbhAvaprasaGgaH, prayogaH-hRddezasambandhe'pi manaso vyaJjanAvagraho nAsti anupalambhakAlAsambhavAt sva| viSayasambandhe cakSuSa iva vyatirekeNa zrotraM, na cAprApyakAriNI cakSuHzrotre iti vyatirekAsiddhizcodanIyA asatpakSatvAdasyeti gAthArthaH // 241 // atha ko'sAvuttarabhAvArthaH? ityata Aha-samayetyAdi, 'hoItyAdi, asyAkSarayojanayA vyAkhyA-tatra 'jeNa'tti yena kAraNena manaHzaktimAn jIvaH 'samaye 2' samayaMra prati 'gRhNAti' Adace svIkaroti 'dravyANi manodalikAni, saIlo -SCANCCROLAGANA ttiyati gamyate, hoja baMjaNaM' syAd vyajAmAta taddezacintanaM tasmiMstAva Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI 98 // vizeSAva kApanamanodravyavargaNAbhya iti gamyate, tathA 'manute ca tamartha' paryAlocayati ca tamartha medikaM taiH yena samaye 2 iti varcate, eSa tAva nayanamanakoTyAcArya * | siddhAntAbhiprAyaH, tataH kimityata Aha-paDhamAo ceva teNa samayAo hoi maNovAvAroM'ti, tiSThatu sAMnyAsikaM tAvaditi vakSyAmaH soraprApya atha dvitIyamupanyasyottaramAha-jaM ciMdioyogevitti yaccendriyopayoge'pi-yasAcca zrotrendriyAdyupayogamAtre'pi satyasaMkhyeya kAritA // 98 // samayabhAvini prAk punaH pazcAt vyaJjanAvagrahetikrAnte sati, kimityata Aha-'hoi maNovAvAro' ti bhavati manaso vyApAra prabodhazaktiritiyAvat , kadA ced ucyate-arthAvagrahaNasamaya iti gamyate, 'jAhe huMti kareiti vacanAt , ayaM ca dvitIyaH siddhAntAbhiprAyastasmAna manasaH khalvasaMvedanakAlo'sti, yadi punarmanaso'pi vyaJjanAvagrahaH syAt tata indriyaM prati syAd , indriyavyaJjanAvagraheNa sahAnuzliSTiH syAditi bhAvanIyam ,tatazcendriyAnindriyaparikalpanamanarthakaM syAt , etaduktaM bhavati-yadi vyaJjanAvagrahe indriyamAtrasyaivopayogaH syAdarthAvagrahe tUmayostato manaso'navaSTambhAt syAdindriyAnindriyanimittatA, nAnyathA, tathA yadyasyAyaM syAdaSTAviM zatividhatA ca matehIyeta, nanvevaM syAt 29 evaM vA 32, indriyanirapekSasya manasaH pravartamAnasya prathamasamayabhAvini vyaJjanAvagrahe 8 prakSipte evaM 29, tathendriyajAzcatvAro manasA'pIndriyAnugatAzcatvAra evaM 32, ataH yena kAraNenAsya vyaJjanAbhyupagame'mI doSAH tata ta ucyate-prathamAdeva tato-manaHsamAdhAnasamayAd bhavati tadarthagrahaNaM-bhavati tadviSayAvagrahaNaM, ityamevendriyAnindriyanimittAdyupapatteH, itthaM caitad yatastat mano'nyathA-prathamasamayavyApArArthagrahaNamantareNa 'na pravarteta' na prasaret , kutaH ?-saGkalpamayatvAd , AlocanAtmakatvA|dityarthaH, avadhivaditi sAdharmyadRSTAntaH, ayaM cAtra piNDArthaH-yathA hi bhASako bhASayan gRhNAti bhASate cetyevaM mantA api manan 3 gRhAti manyate ca, na punaranyaH kazcit prakRtopaghAtakAryapi vyaJjanAdAnakAlo'sti prathamAdisamayAvagrahAdisadbhAvAt , upayogastu chadmastha SANSAURUS Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * viSayapari vRttI vizeSAva sya sarvatrAntarmuhUrtika eva, zrotrAdiSu prAya IhAntatvAt avadhyAdivapyevameva vizeSagrAhyapAyAntarmuhUrtapratipAdanavaditi jinabhaTAcAryapU nayanasya koTyAcArya jyapAdA iti gAthAvayArthaH // 242-243 // apica-niyA ityAdi, jJAyata iti kSeyaM tasmAt jJeyAdeva 'yad' yasmAt 'so maNo' | tanmano labhate svarUpaM prApnotyAvirbhAvaM, manute manyate vA mana ityasya kriyAzabdatvAt , kAviva ? ityAha-pradIpazabdAviva, tathAhi-15mANe hetuH prakAzayan prakAzakaH svarUpatAM labhate, abhidadhaccAbhidhAnaM svatattvamApnoti, kriyAzabdatvAnmanaAdInAM, atastasya manasaH asNklpi||99|| tAnAM-anAlocitAnAM vyaJjanAnAM nAsti grahaNamiti tadabhAvaH, prayogaH-manaso nAnAlocanAkAlo'sti jJeyAdAtmalAbhaprApteH pradIpahai zabdayorikha, yathA hi pradIpasyAnAlokanakAlo nAsti tamAmatighAtAdAtmalAbhaprApteH zabdasya ca nijAdAtmalAbhAt , tadvanmanaso 'pyasau nAsti manyAdAtmalAbhAt , vyatirekeNa zrotraM manaHparyAptikalpaM, tasmAnna sAdhyavikalo dRSTAntaH, itaH sthitametad vyavasthA| nAcca 'NayaNamaNovajidiyabhedAto vaMjaNoggaho cauha' ti pratiSThitamiti gAthArthaH / 244 // atraivaM vyavasthite prasaGgasAdhanavAdI parabodhazeSamAha jaha nayaNindiyamappattakAri savvaM na giNhae kamhA ? / gahaNAgahaNaM kiMkayamapattavisayattasAmane // 24 // visayaparimANamaniyayamapattavisayaMti tassa maNaso vv|mnnsovi visayaniyamona kamai jaosa svvtth|| atthaggahaNesu mujjhai santesuvi kevalAigammesu / taM kiMkayamaggahaNaM apattakArittasAmanne ? // 24 // kammodayaova sahAvaova naNu loyaNevi taM tullaM / tullo va uvAlaMbho eso saMpattavisae'vi // 248 // sAmatthAbhAvAo maNo vva visaya parao na giNhei / kammakkhaovasamao sANuggahaoya sAmatthaM // 249 // RotorORR SAROKAR Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C%A vizeSAva 'jatI'tyAdi / nayanendriyamAbhyAM hetudRSTAntAbhyAmaprApyakAri kasmAt sakalaM trailokyaM na gRhNAti dRSTAntammimana iva 1, ataH, kovyAcArya se pazcAI spaSTam / / 245 // tasmAt-'visayetyAdi / 'tassati tasya cakSuSo 'viSayaparimANaM' AlambanaparimANaM 'aniyatam' ||* viSayapari vRttau anantaM aprAptaviSayatvAt manasa iva, atrAcAryaH sAdhyavikalatAM dRSTAntasyodbhAvayannAha-manaso'pyaprApyagrAhiNo viSaye'yaM nAstyeva, | mANe hetuH // 10 // yasmAnna tatsarvatra krAmatIti // 246 / / tathAhi-'atthetyAdi / 'arthagahaneSu' arthagupileSu vastuSvAgamagamyeSu 'satvapi' vidyamAneSvapi kasyacinmano 'muhyati' kuNThIbhavati, tathA kevalAdigamyeSu ca, ato'hamapi bhavantaM pRcchAmi-tarika kRtaM manaso'grahaNaM 1, // 10 // | atIndriyandriyakANAM bhAvAnAM, kasmin satItyAha-aprApyakAritve sAmAnye grAhyAgrAhyeSviti gAthArthaH // 247 // evaM pRSTaH para | Aha-'kammo ityaadi| karmodayAt tatsvAbhAvyAdvAprApyakAritve sati grahaNAgrahaNaM, sUrirAha-nanu locane'pi tad-grahaNAgrahaNaM tulyaM kammodayayovva sabhAvauvvatti,tadevaM aprApyakArivAdinA prApyakArivAdyuktaprasaGgasAdhane parihate prApyakArivAdino'pyamuMdoSaM guNaM vAsbhidhitsurAha-tulyo vA eSa upAlambhaH sarvAsarvagrahaNalakSaNaH prApyakArivAdino'pi bhavataH, kasmin satItyAha-'saMpattavisayevitti | nayanamanasoH prApte'pyartha ityuktaM bhavati, tathAhi-na yAvatA nayanamabhisambadhyate tatsarvameva gRhyate aJjanarajomalazalAkAdibhirvyabhicArAt , manasA tvanavasthAnAna gRhyate, gRhyate ca sambaddhamapyanubhavAditi gaathaarthH||248|| atha sadbhAvamAha-'sAmatthe tyaadi| nayanaM viSayaparato na gRhNAti sAmarthyAbhAvAt manovat , sAdhitazca dRSTAntaH, sAmarthyAsAmarthyameva kutaH? ityAha-karmakSayopazamAt sAmarthya viSaye tasyaiva vA'kSayopazamAdasAmarthya viSaye, tathA rUpAlokamanaskArAnugrahAcca sAmarthya tasyaiva cAnanugrahAdasAmarthyamiti gAthArthaH // 249 // tadevaM codyazeSa parihatyAsminnevAdhikAre yat sUtrakAreNopadiSTaM 'baMjaNoggahassa parUvaNaM karissAmi paDibohagadiTTateNaM CHAUSSURES CARA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vyaJjanApUraNasUtravyA khyA // 10 // MROSALA | // 10 // mallagaditeNa ya, se jahA nAma e keyi ityAdi 2 jAva jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hotI'tyetacchuzodhayiSurAha toeNa mallagaMpiva vaMjaNamApUriyaMti ja bhaNiyaM / taM davvamiMdiyaM vA tassaMjogo va na viruddhaM // 25 // davvaM mANaM pUriyamidiyamApUriyaM tahA doNhaM / avaropparasaMsaggo jayA tayA giNhai tamatthaM // 251 // sAmannamaNiddesaM sarUvanAmAikappaNArahiyaM / jai evaM jaM teNaM gahie saddetti taM kiha Nu ? // 252 // saddetti bhaNai vattA tammattaM vA na sahabuddhIe / jai hoi sahabuddhI tAvAo ceva so hojA // 25 // jai sahabuddhimattayamavaggaho tabbisesaNamavAo / naNu saho nAsado na ya rUvAI viseso'yaM // 254 // thovamiyaM nAvAo saMkhAivisesaNamavAotti / tambheyAvekkhAe naNu thovamiyaMpi nAvAo // 25 // iya subahaNAvi kAleNa svvbheyaavhaarnnmsjhN| taMmmi haveja avAo sabbociya uggahonAma // 26 // kiM saddo kimasahottaNIhie saha eva kiha juttaM ? / aha puvamIhiUNaM sahottimayaM taI puvvaM // 27 // kiM taM puvvaM gahiyaM jamIhao saha eva vinnANaM / aha puvaM sAmaNNaM jamIhamANassa sahotti // 258 // atthoggahao puvvaM hoyavvaM tassa gahaNakAleNaM / puvvaM ca tassa vaMjaNakAlo so atthaparisuNNo // 25 // jai sahotti na gahiyaM na u jANai jaMka esa sahotti / tamajuttaM sAmaNNe gahie maggijai viseso||26|| savvattha desayaMto saddo sahotti bhAsao bhaNai / iharA na samayamette saddotti visesaNaM juttaM // 26 // ahava sue ciya bhaNiyaM jaha koi suNeja sahamavattaM / avvattamaNisaM sAmaNNaM kappaNArahiyaM // 26 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya vyaJjanApUraNasUtravyA khyA // 10 // // 102 // ahava maI puvaMciya so gahio vaMjaNoggahe tennN| jaM vaMjaNoggahammivi bhaNiyaM vinnnnaannmbbttN||26|| asthi tayaM avvattaM na uta giNhai syNpisobhnniy| nau aggahiyammi jujai sahotti bisesaNa buddhii||26|| atthotti visayagahaNaM jai tammivisonavaMjaNaM naam| atthoggahociyatao aviseso sNkrovaavi||265|| jeNasthoggahakAle gahaNehAvAyasaMbhavo natthi / to natthi sahabuddhI ahatthi nAvaggaho nAma // 26 // sAmaNNatayaNNavisesehAvajaNapariggahaNao se / atyoggahegasamaovaogabAhullamAvaNNaM // 267 // 'toyeNetyAdi / 'jaM maSiyaM yaduktaM strakAreNa, kiM tadityAha-vyaJjanamApUritamiti, kena kiMvadityAha- toyeneva 'mallaka' rAvaM tatra tat dravyaM indriyaM vA tayoH vA sambandha iti sarvathA'pyaviroSa iti gAthArthaH // 250 // kathamityata aah-dvmityaadi| yadA dravyaM vyaJjanamadhikriyate tadA 'jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoItti ko'rthaH' ityata Aha-'mANaM pUriyaM ti, tatpramANaM prabhU tIkRtvena svapramANamAnItam, tatsvaviSayavyaktau spaSTIkRtamitiyAvat, yadA tvindriyaM tadA 'jAhe taM vaMjaNaM pUriya hoItiko'rthaH? 4 ityata Aha-ApUritaM vyAptaM bhRtaM vAsitamityarthaH, tathA doNhIti dvayorapi mitho yadA sambandho'dhikriyate tadA 'jAhe te vaMjaNaM | pUriyaM hoIci aGgAGgImAvamAnItamanuSaktaM yadA bhavati, iyaM vynyjnaavgrhprismaaptiH|| 'tAhe iMti kareiti vyAcikhyAsurAha-tadA triprakAravyaJjanAvagrahotahakAlaM 'gRhAta' Alambate tamartha vyaJjanArthamindriyamanovyApAreNeti gaathaarthH||251|| humiti kurvan, kiMviziSTa taM gRhNAti 1 ityata Aha- 'sAmaNNa' mityAdi / 'sAmAnya rUpAdibhyo'vyavacchinnaM sa ca sAmAnyo gotvAdirapi vAcyo bhavatyata Aha-'anirdezya anabhilApya, anamilApyo'pi kaizvinirUpaNAnusmaraNavikalpaviziSTa evaM gRhyate ata Aha-'svarUpanAmA OMOMOM4+A+SANIOS Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva dikalpanArahitaM tatra svarUpakalpanA zabda iti nAmajAtiguNakriyAkalpanAstu prasiddhA eva,medAbhidhAnaM ca svarUpakalpanAyA antastava vyaJjanApUrakoTyAcArya jJApanArtha, etaduktaM bhavati-sakalavizeSAnavaguNThitatvenAnAkhyeyamityarthaH, kuta etat ? 'na uNaM jANai ke vesa saddAti'ti vacanAta , eva NasUtravyAvRttau da mukte satyAha codaka:-'jaha evaM ti yadyevaM tadetyevamAdi to 'jati jaM sutte bhaNiyaM, kiM tadityAha-'teNaM gahite saddetti, 'taNaM | khyA saddatti uggahite,Na uNaM jANai ke vesa saddetti, 'taM kahaNNu ti tat kathaM sUtramavirodhena yAsyati ?, evamavagrahaM vyaakhyaanytstve||103|| ti manyate // 252 // AcArya Aha, yataH-'sadetI'tyAdi / zanda iti-evaM bhaNati vaktA-avagrahaprajJApako, na zrotA, 'tammattaM' a- // 103 // thavA tena zrotrA zabdamAtramavagRhItaM, azeSavizeSavimukhamanAkhyeyaM vastumAtramityarthaH, kuta etaditi cet, itikaraNanirdezAta. anabhimatapratiSedhamAha-'Na saddabuddhie'tti na zabdo'yamitibukhyA tena tadavagRhItaM, ekasAmayikatvAt tasya, evaM caitadaGgIkartavyaM, || anyathA yadi syAt zabdabuddhiH-zabdo'yamiti dhIstasya tasmistataH ko'nyAyaH syAdityata Aha-tato'pAya evAsau syAt , tatazca 4 dApoDazamedamAtraM zrutanizritaM syAt , sarvatrArthAvagrahehayoH patitatvAditi gAthArthaH // 253 // yaduktaM prAk 'taM No bahudosabhAvAu'tti | tadidAnImavasarAyAtatvAducyate, atrAha paraH-nanu vivakSitAdhasamaya eva rUpAdivyapohena zabdo'yamiti pratyayo'vagrahabAnamastu, tadutta rottarakAlabhAvI tu zAso'yamityapAyaH, sati caivaM yathAzrutAkSaravyAkhyA labhyate-uttarAlApakasya ca sambandhayatA prApnoti, yadAha-18 'taNaM sahatti uggahite Na uNaM jANai ke vesa sadde taoIhaM pavisatI' tyevamAdi muzliSTamati syAt , idamAcAryaH pratyanubhASyAnavasthA-15 |nmtraah-'jtii'tyaadi| yadi bhavato bhagavadAjJAmatikramya zabdabuddhimAvaka-zabdo'yamiti vijJAnamavagrahaH zrutanizritAdyabhedaH tadvizeSaNaM ta zAho'yamiti tu vijJAnamapAyo varcate tat , nanu zabdo'yaM nAzabdo-yato naiva rUpAdiH, ayaM vizeSo vartate, tatazca na kazcid bhavato KORAKHARASHISHES Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OMOM vyaJjanApUraNasUtravyA khyA // 104 // vizeSAva: 'vagraho nAma, prathamamevApAyabhavanAt , 'saddabuddhimattayamavaggahe'syamyupagamAditi gAthArthaH // 254 // atra pare'syavAvagrahatAmanyasya cApAyatAM kovyAcArya darzayabAha-'thova'mityAdi / idaM zabdabuddhimAtrakaM stokatvAdalpavizeSatvAd nApAyaH,kintu avagraha iti bhAvanA,kastIpAyaH ? ityata Aha zaGkho'yamitivizeSaNaviziSTaM yat jJAnaM tadavAya iti, ucyate, yadi yad yat stokaM tanApAya evaM tarhi nivRttedAnIM bhavato'pAyajJAnasya vArtA stokatvAda, Aha ca-tabhedApekSAtaH-zAsabhedApekSAyAH, nanu idamapi zAGkho'yamiti jJAnaM bhavato nApAyaH, 'thovati stok||104|| tvAt , prayogaH-zAjazabdo'yamiti jJAnamapAyo na bhavati uttarottaravizeSAkAMkSitvAcchabdo'yamiti jJAnavad // 256 / / ata evAha'iya' ityaadi| evamabhihitabhAvaprayogabhAvanayA subahunA'pi kAlena sarveNApyAyuSA sarve ye zaGkhagatA bhedA-vizeSAstadavadhAraNaM asAdhya' azakyaM kattuM, yatkiviziSTamityata Aha-'yatra' bhedAvadhAraNe yatra bhedAkAMkSAnivRttau 'bhavet' saMpadyeta apAyaH-ekapakSanikSepakSamaH pratyayaH, anantatvAt tadbhedAnAM, tasmAt sarva eva pratyayo'vagraho nAma prasajati, sarvasya stokaviSayatvAta , na 'thovamiNaM nAvAyo', kiM tarhi 1, avagraha evetyabhyupagamAditi gAthArthaH // 256 // apica zabdabuddhimAtrakAvagrahavAdina !-'ki'mityAdi / 'kiM saddo kimasaddoM' iti evamantarmuhartamAnaM kAlaM 'anIhite' aparyAlocite anvayavyatirekAbhyAM zabda evAyaM na rUpAdiriti, 'kathaM kena prakAreNa yuktaM 1, nanvAdyasamaye'pAyajJAnamayuktamanIhitatvAt , kimiti mohamAzrito devAnAMpriyaH 1, tadevaM parasmai upAlambhaM dattvA tada bhimAyeNAha-atha manyase 'pUrva prAk 'IhiUNaM' IhitvA pazcAcchabda iti jJAnaM bhavati, yadyevamabhivAdyase, yataH 'taI' asau IhA SI 'pUrva prathamaM tAvacchabdajJAnAtsakAzAt siddhA, etAvanmayA bhavataH sakAzAllabdhaM, idAnIM pRcchAmi bhavantam // 257 // "kiM tamityAlidi. kiM tadIhAyAH prAggRhItaM yadIhamAnasya-AlocayataH zabda evAyamiti vijJAnamAdisamaya eva jAyate ityucyate, tadevaM kSubhita AHARASKARNOR OM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avyaktazabdagrahaNa vRttau carcA AGOROSOS // 10 // // 105 // vizeSAva disyottarapradAnAsAmarthya jJAtvA tanmukhavibhASayiSayArthAvagrahasAdhanamAha-atha prAk sAmAnyaM gRhItamiti vartate, yadIhamAnasya zabda koTyAcArya iti vijJAnaM jAyate prathamasamaya iti // 258 / / atha paraM ramayannAha-'attho'ityAdi, yadyevaM tatastasya grahaNakAlena arthAvagrahAt pUrvamAdau bhavitavyamanyatrAnavakAzatvAdarthAvagrahAnabhyupagamAcca, tataH kimiti cetpUrva ca-prAk tasyAvagrahasya vyaJjanakAla:-pudgalAdAnakAlaH, tato'pi kimityata Aha-sa cArthopalabdhizUnya indriyamAtravyApAratvAt , atastatrApi na sAmAnyamAtragrahaNaM, ucyate caitat tvayA-'puvvaM sAmaNNaM gahiyaM jamIhamANassa saho'tti vacanAt, tasmAt pArizeSyAdarthAvagraha eva sAmAnyagrahaNaM tatastadanvayavyatire kAlocanamIhA'ntarmuharta tato'pAyo'ntarmuhUrtameva tato dhAraNetyayaM pravRttikramaH kimanyayA kucintikayeti, tasmAta 'saddetti bhaNati Nvatta'tti sthitaM, prathamasamaye zabda ityevamagrahaNAditi paurvAparyamiti gAthArthaH // 259 // tadevaM prabodhito'pyanantarasUtrAvayavamadhika-18 tya vAsanAparItaH punarapyAha-'jaItyAdi / bho ! yadi humitikaraNasamaya eva tena prabodhyamAnazrotrA zabdo'yamiti na gRhItaM tadvastu 14 tataH 'Na uNa jANai ke vesa saddetti, "jati yatsUtre'padiSTaM tatkimityata Aha-'tadayuktam' aghaTamAnakaM tvayA''khyAtaM bhavati, na cai& tad, gaNadharavacanatvAt tasya, tasmAnmadabhiprAya eva zreyAn, tathA ca 'sAmAnye' zabdamAtre rUpAdivyavacchinne 'gRhIte' nizcite sa ti pazcAt 'mRgyate' anviSyate 'vizeSa' kimayaM zAGkha AhozvicchAGgaH 1 iti, na cedevaM sUtramasAdhu, arthazUnyatvAd bhavadabhiprAyaprAtilomyAditi gAthArthaH // 260 // ucyate-'savvatthetyAdi / 'sarvatra' sUtrAvayave pUrva uttare ca 'darzayan' prajJApayannavagrahasvarUpaM zabdaH zabda iti-evaM 'bhASako bhaNati' prajJApako bhaNati, natu zroteti, keyamanabhijJatA bhavataH, itthaM caitad, itarathA yadIdaM zrotRvacanaM syAva tato na samayamAtreNa vyaJjanAvagrahapUrNamAtrAcchando'yamiti vizeSaNaM yuktaM, tIrthakarAdibhiranuktatvAdasambhavAt , nibhAlyatA SOLIC Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S avyaktazabdagrahaNacarcA A // 106 // vizeSAva svayamapyakSiNI nimIlya kimahaM yuktavAdyayuktavAdI veti, na hi jAnAnairvastvapalApaH kartuM zakyata iti cet, nanu yadi bhavato'sadakovyAcArya grAhastato'yaM sAMvyavahAriko bhaviSyatIti mA tvariSThA iti gAthArthaH // 261 // atraiva sautraM parihAramAha-'athavetyAdi / athavA pa ThantamUrkha! zruta evaitat bhaNitaM yaduta mAgAvagrahaH, katamena sUtrAvayaveneti taducyate-Adhena, kazvAsAvityata Aha-'jaha koI suNejja s||106|| 8 mavvatta' taccedaM sUtra-"se jahA nAmae kei purise avvattaM sadaM suNejjA" punazca 'taNaM saddetti uggahie,na uNa meyamAi jAva tao NaM | |gharei saMkheja vA asaMkheja vA kAlaM"ti, satrAvyaktamiti kimuktaM bhavati ityata Aha-avyaktaM-aniddezya sAmAnyaM-kalpanAdira| hita humiti samaye'yaM zrotA'vagRhAtItyetacoktameveti, etadapi kutaH iti cedavagrahasyAnAkAropayoge'ntarbhUtatvAd , anAkAropayogasya | cAvyaktaviSayatvAt sAmAnyamAtraviSayatvAditi bhAvaneti gAthArthaH // 262 // sUrireva parAbhiprAyamAzizaGkayiSurAha-'ahave'tyAdi / atha cetsyAnmatirbhavataHprAgeva so'vyaktaHzabdo 'gRhItaH' upAtto 'vyaJjanAvagrahe 'vyaJjanAvagrahavelAyAM 'tena' zrotreti, kuta etat jJAyate ? ityata Aha-'jaM vaMjaNoggahaMmivi bhaNiyaM viSNANamavvattaM tvayaiveti smaryatAM, 'suttamattAdisuhumabohova'tti vacanAt , tathA syAd yathA| zrutameva satramastu AdyAlApakasyAvyaktagrahaNaviSayatvAditi gaathaarthH|| 263 // ucyate-'atthI' tyAdi / ayamatra paurvAparyAnu| viddho bhAvArtho bhAvanIyaH, tathAhi-asti tadavyaktaM zroturvyaJjanAvagrahe zAnaM, na tasyAsmAbhiridAnImapi bhavatkacagRhItairapalApaH kri| yate, kintu nanvAtmanInamapyasau zrotA tat gRhNAtItyetadapi smaryatAM bhaNitaM prAgasmAbhiH, tatazca 'suttAdayo sayaM ciya vinANaM nAvabujhaMti'ci vacanAt , 'na so teNa vaMjaNoggahe gahio'tti codynivRttiH| tatraitatsyAd-asau vyaJjanAvagrahe'vyaktatayA gRhIto'pi tacaramasamaye vyaktatayA grahISyata ityata Aha-'naca' naiva agRhIte'vyaktatayA sAmAnye na 'yujyate' ghaTA yAti, ketyAha-zabda RKAROGARAGAR OMOMOMORS Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya avyaktazabdagrahaNa vRttI carcA // 107 // ASOROS ASSEN // 107 // ityevaM vizeSaNaM-rUpAdivyavacchedanaM yA labhate buddhiH sA, Namiti lopAdA zabda ityevaM vizeSeNa rUpAdivyavacchedena zabda iti buddhiH vizeSabudiriti, tasyAstRtIyasthAnamAvitvAditi gAthArthaH // 264 // yadi punarvyaJjanAdAnakAle'pyavyaktagrahaH syAt ka iva tarhi doSaH syAdata Aha-'atthottI'tyAdi / artha iti viSayagrahaNaM-artha ityavyaktazabdAkhyArthasaMvedanamucyate, tatazca 'jati taMmivitti yadi tatrApi-vyaJjanAdAnakAle 'so'tti avyaktazabdagrahaH tato na vyaJjanaM nAma, nivRttedAnIM vyaJjanAgrahavArtetyabhiprAyaH, yato'rthAvagraha evAsau vartate, avyaktagrahaNAt , sUtraprAmANyAt tathA'pyasAvastyeveti cedata Aha-'avizeSaH' anAnAtvaM tayoritaretarA|vaSTabdhasvabhAvatvAditaretarasvAtmavaditi, na cedevaM saGkarastarhi, anyo'nyAsaktatvAnmecakamaNiprabhAvaditi gAthArthaH / yatazcaivamapyamI | doSA ato vyaktapakSo'pyasAdhuH, tathAhi-samuccayagrahaNehApAyAkhyakaraNatrayAdeva vyaktazabdabuddhirbhavati, nAnyatheti // 265 // ata:'jeNe tyAdi / 'yenArthAvagrahakAle' yenAvyaktadhvanizravaNavelAyAM grahaNehApAyasambhavo nAsti sAkalyeneti manyate utsiddhAntatvAt , 'to' tena kAraNena 'nAsti' na vidyate 'zabdabuddhiH zabdApAyaH, vyaJjanAvagrahacaramasamaya iti prakramaH, athAstyatra sA vyaJjanAdAna| kAla evAvyaktasya gRhItatvAditi tato nAsAvavagraho nAma, kiM tarhi ?-apAya evAsau syAt , na cAyamapAya:, avagrahAdyantareNAsyA| bhAvAt , kiM na te saMvedyante ? iti cet kAlasya sUkSmatvAdutpalapatrazatavyatibhedavaditi gaathaarthH||266||apic-saamnnnne' tyaadi| | 'se'tti se-asya humiti kartuH zrotuH arthAvagrahaikasamaye-humiti karaNasamaye upayogabAhulyamApannaM-prAptaM bhavatazcodakasya, kuta ityAha| 'sAmanne ti sAmAnya-zabdasAmAnyamupAtaviSayAvagrahaNaM taccAnye ca tadanye teSAM vizeSAstadanyavizeSAstadviSayA IhA tadanyavize hA, varjanaM ca heyAnA, parigrahaNaM copAdeyAnAmiti varjanaparigrahaNaM, tadanyavizeSehA ca vajanaparigrahaNaM ca tadanyavizeSehAvarjanaparigrahaNaM Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 108 // RRRRRRRESEX sAmAnyaM ca tadanyavizeSehAvarjanaparigrahaNaM ca sAmAnyatadanyavizeSehAvarjanaparigrahaNaM tasmAdetad bhavati, ataH 'saddetti bhaNai vatta'tti, sAmAnyavipunarapi vyavasthitamiti gaathaarthH||267|| vipratipattinirAsArtho'yamArambha ityata Aha zeSajJAne aNNe sAmaNNagahaNaM AhU bAlassa jaaymettss| samayammi ceva pariciyavisayassa visesavinnANaM // 26 // vAdAntaraM tadavatthameva tamapuvvadosao tammi ceva vA samaye / saMkhamahurAisubahuyavisesagahaNaM pasajjejA // 269 // atthoggaho na samayaM ahavA sabhaovaogabAhullaM / savvavisesaggahaNaM savvamaI vogaho gijjho // 27 // // 108 // ego vA'vAo ciya ahavA sojagahiyaNIhie patto / ukkamavaikkamA vA pattA dhuvamoggahAINaM // 271 // sAmaNNaM ca viseso so vA sAmaNNamubhayamubhayaM vA / na ya juttaM savvamiyaM sAmaNNAlaMbaNaM mottuM // 272 // 4 'anne' ityAdi / 'anye' pravAdinaH 'sAmAnyagrahaNam' avyaktazabdagrahaNam 'AhuH" bruvate, kasyetyAha-'bAlasya' uttAnazAyinaH zizoH, kiMviziSTasya ? ityAha-jAtamAtrasya, tatkSaNameva yonivini ThitasyetyarthaH, tasyAvyaktatvAt , vyaktasya kA vAtyAha-paricitaviSayasya tu 'samayaMmi ceva' AdyazabdazravaNasamaya eva 'vizeSavijJAna vizeSAvabodhanaM bhavati, tasya vyutpannatvAt , | tataH kila 'teNaM saddetti umgahie' ityevamAdi yathAzrutamevAstviti gAthArthaH // 268 // atra parasya prasaGgamudbhAvayannAha-'tade'tyAdi / 'taditi yattattairevamucyate tattadavasthameva dUSaNaM jvaladAste, kiM kAraNamityAha-'pUrvadoSataH prAguktadoSAnativRtteH, uktaM ca-"sA | mannatadannavisesaNehe" tyevamAdi prapaJcamAropaNIyam , athavA tadavasthameva 'tamapuvvadosato ti kriyate, tathA cApUrvadoSamudbhAvayannAhatasminneva vA samaye viziSTArthAvagrAhitvena vizeSagrAhiNi, kimata Aha-zAGkhasya madhuratvAdayo ye bahavo vizeSAsteSAM grahaNaM prasajyeta 15505 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAnyavi zeSajJAne vAdAntaraM vRttau // 109 // vizeSAva | bhavata evaMvAdinaH, etaduktaM bhavati-yadi paricitaviSayatvenAdyasamaye'rthAvagrahajJAnaM bAdhitvA zabdajJAna prAptamevaM paricitataraviSayatvena koTyAcArya | zabdajJAnamapi bAdhitvA prathamasamaya evaikadaiva madhuro'yamityapi prApta, tathA 2 paricayabhAvabhAvitvAt tattajjJAnasya, dRzyate ca puru pazaktestAratamyamiti, yadvA utkramasya bhavatA pakSIkRtatvAditi yuktirvAcyeti, bhavatyeva kasyaciditi cet, tanna, 'na uNaM jANai | // 109 // ke vesa sadde' tyasyAnAgamakatvaprasaGgAt , vimadhyamapuruSaviSayametaditi cet, nanu vastusthitiviSayameva kiM na tAvadaGgIkriyata | iti gAthArthaH // 269 // apica-samayaMmi ceva pariciyavisayavisesavinANavAiNo tuha-'atthoggaho na samaya' mityAdigAthAtrayam / 'arthAvagrahaH' sAmAnyArthAvagrahaH 'na samayaM na sAmayikaH prApnoti, virodhAghrAtatvAt , tathAhi-yadi tatra vizeSajJAnaM nAsau samayaniSpattiAvazeSajJAnasyAsaMkhyeyasamayaniSpattitvAt , samayaM cena tatra vizeSajJAnaM, tasyaikasamayaniSpannatvAt , 'ahava'tti, athavA kimasmAkaM virodhodbhAvanena ? 'samayamavaggaho' 'uggaho ekkaM samaya'ti vacanAd , ata ucyate-evamapi samayopayogabAhulyaM bhavataH, | sadA''dyasamaya evApAyAbhyupagamAt, tasya cAvagrahehAnAntarIyakatvAt , tataH ko doSaH syAdityAha-sarvavizeSagrahaNaM-samaya eva sarvamatijJAnagamyaviSayaparicchedanaM syAt , dvitIyasamaye tu zrutAvirbhAvaH syAt , 'zrutaM matipUrvaka'miti vacanAt , na cedevamekasamaye upayogabAhulyAdISyate ityata Aha-sarvA matiH avagraho grAhyaH-avagraha iti pratipattavyaH, IhAdInAmanabhyupagamAdekasAmayikatvAt , | 'samayaMmi ceva paricitavisayassa visesavinANeti vacanAdevametaditi gAthArthaH / ata evAha-'ego vA'vAyocciya'tti, athavaivameka hai evApAyo matiH, grAhya iti varttate, avagrahAdInAmanabhyupagamAdapAyo'ntarmuhUrttamiti ca virodhaH syAt , 'ahava'tti athavaivamayaM doSaH-'so' tti 'so paDhamasamayabhAvI avAyo aggahie sAmanne aNIhie ya ubhayo mukhaM patto' prApto bhavato, na caitatsambhavatyAkAzAdapatanAt, GASTUSSUUSAASTAS4963 SARORASARAL Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcA sAmAnyavi| zeSajJAne vAdAntaraM // 11 // // 11 // kala 'yA' ityathavA evaM sati prathamasamayApAyavAdinaH dhruvaM-nizcitaM avagrahAdemeMdacatuSTayasya utkramavyatikramau prAptau, tatra utkramaH-dhAraNApAyehA'vagrahaparipATI, uttarakAlabhAvina AdikAlabhAvitvamiti bhAvanA, ghA-a-I-a, prayogo-dhAraNaiva prAgastu uttarakAlamAvitvAd vyaJjanAvagrahacaramasamayazabdajJAnavat, siddhazca parasyAyaM dRSTAntaH-"samayaMmi ceva pariciyavisayassa visesavinANaM"ti svIkRtatvAda, evaM punarapAyaH punarIhetyevamAdi svadhiyA'bhyUdyamiti, vyatikramastu-itaretarollakanalakSaNaH, tathAhi-avagrahamatikramyehA, tAmatikramyApAyastamatikramya dhArati a, I, a, dhA, prAgjJAnamantareNottarakAlajJAnamastu mAvitAbhidhAnena vyavahArAd avyaktabAnamantareNa vyaktajJAnavat, na cAsiddho hetuH 'uggaho Iha avAo yadhAraNe tyevamAdikramasya gaNadharabhASitatvenAnyajanmanyapyevamevAvabudhyamAnatvAda, siddhazca dRSTAntaH, etaduktaM bhavati-pazcAnupUrvIbhavanaM utkramo'nAnupUrvIbhavanaM tu vyatikrama iti gAthArthaH / tathA yadi prathamasamayAvagRhyamANaM vizeSayataH 'sAmannaM ca visesoti / sAmAnyaM nAma vizeSaH, prathamasamaye sAmAnyasyaiva gRhyamANatvAt , aryApacyA ca vizeSaH sAmAnyamata Aha-'sovAsAmaNNaM' ti viparyayaH, yathA kambalI pAvRNoti yasya vaNigityaurabhriko nAma vaNik tathA vaNigauramrikA, prathamasamaya eva grahaNAt, ubhayaM vA-vizeSasAmAnyalakSaNaM, kimata Aha-'ubhayaM tyubhayaM ca, etaduktaMbhavati-vizeSaH sAmAnyaM ca, sAmAnyamapi tadvizeSazceti, Aha-sarvametat sundaraM kimanenaitAvatA vAksandarbheNetyata Aha-na ca yuktaM | sarvamidaM gondalasyAmalatvAt uktavat , kiM sarvathA netyAha-sAmAnyAlambanaM muktvA vyaJjanAvagrahacaramasamaya iti prakRtaM, tatazcAryAvagrahaH samayamasya ca prAk vyaJjanAvagraha iti sthitamiti gAthAtrayArthaH // 270-271-272 // mithyAtvavyAvRtyarthamayA ArammA ityata Aha Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya avagrahasyAlocanApUrva| tAkhaMDana vRttI // 11 // // 11 // SCALASALICROSHOP keha dihAloyaNapuvvamoggahaM veti tattha sAmaNNaM / gahiyamahatthAvaggahakAle saddetti nicchiNNaM // 27 // taM vaMjaNoggahAo puvvaM pacchA sa eva vA hojaa| puvvaM tadatyavaMjaNasaMbaMdhAbhAvao natthi // 27 // atthoggahovijaM vaMjaNoggahasseva caramasamayammi / pacchAvi to na juttaM parisesaM vaMjaNaM hojA // 27 // taMca samAloyaNamatthadarisaNaM jai na baMjaNaM totaM / aha vaMjaNassa to khmaaloynnmtthsunnnnss?||276|| AloyaNatti nAma haveja taM vaMjaNoggahasseva / hoja kahaM sAmaNNaggahaNaM tattha'tthasuNNammi ? // 277 / / gahiyaM va hou tahiyaM sAmaNNaM kahamaNIhie tammi / atyAvaggahakAle visesaNaM esa sahotti ? // 278 // atyAvaggahasamae vIsumasaMkhejasamaiyA do'vi / takkAvagamasahAvA IhAvAyA kahaM juttA ? // 279 // 5. khippeyarAimeo jamoggaho to visesaviNNANaM / jujai vigappavasao sahotti suyammi ja keI // 28 // kiyItyAdi / kecidvAdinaH 'iha' asmin prastAve kimata Aha-'uggahaM beti'tti 'avagraham' ekasAmayikamarthagrahaNaM 'bruvate vyAcakSate, kiMviziSTamata Aha-'AloyaNapuvvaM'ti AlocanApUrva, kilAnyairapyuktameva-asti hyAlocanAjJAnaM, prathamaM nirvikalpakam / (vAvadakAdivijJAnagrahasaMzuddhavastuja // 1 // mityataH) 'tatyaM tatrAlocane 'sAmAnyaM gRhItam' avyaktaH zabdo gRhItastena zrotreti gamyate, tataH kimityata Aha-'athe tyanantaraM, kvetyAha-'arthAvagrahakAle' vyaJjanAvagrahacaramasamaye ityuktaM bhavati, zabda ityevaM rUpA| divyapohena 'nicchinnaM nitiM tadvastvityataH 'se jahA nAmae kei purise avvattaM sadaM suNejjA teNaM saddetti uggahie' iti, evamapi yadi jayo na bhaviSyati tUSNIM tarhi codakenAsitavyaM, tannAma prekSAvatA bhASitavyaM yatrAtmalAbha labhate,anyathA kiMtayA''tmaviDambana HOROEACCN Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ U vizeSAva koTyAcA vRttI // 112 // SISAISISSEISTASSA yeti gAthArthaH // 27 // athaitadAlocanaM vyaJjanAvagrahAnna bhidyate, tasya cArthaparizUnyatve na zobhanaM codakaH pazcAd gaNayatIti | avagrahasyAsAdhayan sarirAha-ta' mityAdi / tad bhavatA utprekSitaM vyaJjanAvagrahAta puvvaM pacchA sa eva dA hojjA ?, anyAvasthAnAbhAvAt trayI locanApUrvakalpanA, kiMcAtaH ?, Aha-'puvvaM natthi'tti, vyaJjanAvagrahAt pUrva tAvattannAsti, kuta ityAha-arthavyaJjanasambandhAbhAvataH, nahi prasu 5 tAkhaMDanaM tAdidevadattAH (kizcidapyAlocayanti) nahi tadA khalvAlocanIyamastItyabhiprAyaH, zabdasyAzrutatvAd, ataH pUrvapakSo hyasaGgataH // 274 // pazcAtpakSastarhi saGgato bhaviSyatItyata Aha-'atthoggahovI'tyAdi / arthAvagraho'pyekasAmayiko mativizeSaH, yad-yasmAd // 112 // vyaJjanAvagrahasyaiva matyAdyakAraNasya 'caramasamaye paryantasamaye prAdurbhAvamAsAdayati 'to' tataH 'pazcAdapi pRSThato'pi vyaJjanAvagrahasya 'na yuktaM na ghaTate tadAlocanaM, tataH kimiti ceducyate yadyevaM tataH 'pArizeSa pArizeSyasiddhathA tadAlocanaM bhaved vyaJjanAvagrahaH syAnna kazciddoSo, nAmamAtravipratipatteriti gAthArthaH // 275 / / Aha-kriyatAM tarhi codakavargeNa vardhApanakamAcAryAbhiprAyAvisaMvAdalA| bhAt , marirAha-mA, kiM kAraNaM ?, virodhAt , kathaM virodha iti, atrocyate, tadAlocanamarthasya vA bhavet vyaJjanAnAM veti vikalpadvayaM, kiM cAtaH, tatra, prathamavikalpamanuvadannAha-taM cetyAdi / samAlocanaM-tadAlocanam, 'atthadarisaNaM' yadi sAmAnyArthopalambha iti yadyabhyupagamyate 'na vaMjaNaM to taMti 'to' tatastad vyaJjanaM na bhavati, arthadarzanasya sAmAnyagrAhitvenAzUnyatvAd, Alo. canArUpavyaJjanasya tu zUnyatvAt , 'puvvaM ca vaMjaNoggahakAlo so atthaparisuNNo'tti sAdhitatvAt , na hyagrahaNaM grahaNaM bhavati yena tvayA vardhApanakamArabhyate ityabhiprAyaH / dvitIyaM vikalpamurarIkRtyAha-'aha vaMjaNassa'tti atha manyase 'vyaJjanasya' vivakSitasya dravyaka-15 1 yadyapyatra 1137 varSIyakUrcapurIyajinavallabhapustake pATho'sti kiyAn tathApi gharSita iti na zakyate vAcayituM. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvAlApasya jadA lApasya jaM darisaNaM-jaM gahaNaM tatsamAlocanamityucyate to kahamAloyaNaM taditi pratijJA, kutaH ? ityAha-'atthasunnassetyartha- sA. koTyAcArya grahaNazUnyatvAdagrahaNAvasthAvaditi gaathaarthH|| 276 // Aha-kA punarasya sthAnAntaraprasiddhasyAlocanasya gatiriti, AcArya Aha- locanApUrvavRttI na jAne'hamapIdRzaM, tathApi bhavanta eva saMzayacchettAra iti cet ,yadyevaM tasmAt-'AloyaNa'tItyAdi, AlocanamityevaM nAma bhavet 4 tAkhaMDanaM dvitIyaM vyaJjanAvagrahasyaiva, svatantraitabAmnA ghaTamAnatvAt , tadidaM vardhApanakamiti cet na, yato bhavet kathaM sAmAnyagrahaNaM ? ttr||113|| vyaJjanAvagrahe'rthagrahaNazUnyatvAd , ataH kimucyate-tattha sAmannaM gahiyaM, aha atthAvaggahakAle sahotti nicchiNNaM, na hyaviziSTAzra- 113 // | yAzriterjayapatAkA hattuM zakyate iti bhAvArthaH / yaccoktaM 'asti hyAlocanAjJAnamityevamAdi tadarthAvagrahajJAnamAlocanaM tadavyatiritatvAditi gaathaarthH|| 277 // atha 'durbalaM vAdinaM dRSTvA'bhyupagamo'pi karttavya' iti nyAyapradarzanArthamAha-'gahita vetyAdi, gRhItaM vA bhavatu 'tahiti tatra vyaJjanAdAnakAle 'sAmAnya vastusAmAnyaM, kathamanIhite tasmin sAmAnye'ntarmuhUrttamAtraM kAlaM,arthAvagrahakAle ekasAmayika iti prakramAllabhyate, vizeSaNameva zabda iti // 278 // nanu-'atthe'tyAdi, arthAvagrahasamaye vyaJjanAvagrahAcaramasamayabhAvini 'vImuM' puDho 2 asaMkhejjasamayiyA do'vi, kiMviziSTAvityAha-'takkAvagamasabhAvA' jahAsaMkhaM, kAvityAhaIhAvAyau kathaM yuktau ? yena vyaJjanAvagrahacaramasamaye vyaktazabdagrahAdyathAzrutasUtravyAkhyAM kArayasi, nanUktam 'jai hojja saddabuddhI | to'vAo ceva so hojjatti tasmAd gamye sUtrArthe sati vyaJjanArthAvagrahehApAyadhAraNAkrama evAzrayaNIya iti samastaprakaraNArthaH | // 279 / / atha codyazeSamAzizaGkayiSurAha-'khippeyarAdI'tyAdi, 'jamoggaho'tti yad-yasmAdavagraho-matijJAnavizeSaH kSipreta-| rAdibhedaH pratipAditaH kvaciditi zeSaH, 'kSipramavagRhNAtI'tyAdivacanAd ato nAvazyamavagrahaH samayamAtraM, tanmAtratve'sya vizeSaNasya SAROKAR Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya avagrahe nizcayavyavahArau vRttI // 114 // // 114 // naiSphalyApatteH, bahityAdezva, tenaitaduktaM bhavati-sarvasyaiva zroturavizeSeNa prAptiviSayasthasya zaGkhameryAdidravyAbhisaraNe sati bahugrahaNAt | jJAyate zaGkhameryAdivizeSarUpeNAvagrahaNamavagrahaH bahuvidhAbahuvidhavizeSaNe'pi gambhIrAdivizeSagrahaNaM, yasmAdevamataH 'to'tti tasmAd 'vizeSavijJAnaM' zabdajJAnaM 'yujyate' ghaTate, kiMviziSTamata Aha-'saho'tti zabdo'yamiti, kutaH ? ityAha-vikalpavazataH' vikalpa vazAt , tathAhi-kvacitsAmAnyagrahaNaM zabdamAtratvAt , abahugrahaNAdityarthaH, kvacidvizeSagrahaNaM bahuvidhagrahaNAd evaMbhUtAdvikalpavazAt , kvetyAha-'suttammi' sUtre, asya pUrvapakSatAM darzayannAha-jaM keiti // 280 // yadevaM kecana vAdino yathAzrutasUtravyAcikhyAsayA''tmAnaM bahu manyante tadapAkurvannaSTayA dizA pAha sa kimoggahotti bhaNNai gahaNehA'vAyalakkhaNattevi ? / aha uvayAro kIrai to suNa jaha jujjae sovi|| sAmaNNamettagahaNaM necchaio samayamoggaho paDhamo / tatto'NaMtaramIhiyavatthuvisesassa jo'vAo // 282 // so puNarIhA'vAyAvekkhAo'vaggahotti uvyrio| essavisesAvekkhaM sAmaNNaM geNhae jeNaM // 28 // tatto'NaMtaramIhA tatto'vAo ya tavvisesassa / iya sAmaNNavisesAvekkhA jAvaMtimo bheo // 28 // savvatthehAvAyA nicchayao mottumAisAmaNNaM / saMvavahAratthaM puNa savvatthAvaggaho'vAo // 28 // taratamajogAbhAve'vAu ciya dhAraNA tadaMtammi / savvattha vAsaNA puNa bhaNiyA kAlantare'vi saI // 286 // sarotti sue bhaNitaM vigappao jai visesavinANaM / gihijja taMpi jujjai saMvavahAroggahe savvaM // 28 // khippeyarAibheo puvvoiyadosajAlaparihAro / jubai saMtANeNa ya saamnnnnvisesvvhaaro||288|| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva ___ 'sa ki' mityAdi / ayamatra paramArtho'sti-taditthaMbhUtaM vijJAnaM kinnu grahaNehApAyalakSaNatve'pIti, grahaNaM cehA cApAyazceti avagrahe koTyAcArya tallakSaNaM yasya tattathA tasya bhAvastattvaM tasmin , apizabdo'bhaNananimittArthaH,ato grahaNehApAyalakSaNatve'pi satIti sa vyaktaH zabdaH, nizcayavRttI 'ki'miti kSepArthaH, tatazcAyamarthaH svarakAkvA-kimavagraho bhaNyate tairdurAtmabhiriti ?, mRdukAkvA vA neyaM, tataH kimiti praznArthaH syAt , vyavahArau paro'pi cAcAryahakkApraznato vihvalatvAdAha-naiva, tataH prAguktArthasiddhireveti kiM bahunA ?, zrauto'pyarthaH sUtrasyAstIti khyaapynnaa||115|| cArya eva paraM zikSayannAha-'aheti pazcAdardham / atha manyase-upacAraH kriyate tasyaiva zabdasyAvagrahatve iti, tataH zRNu tUSNIbhU-18 115 // datvA yathA-yena prakAreNa yujyate so'pyupacAra iti gAthArthaH // 281 // 'sAmanne' tyAdi gAthAtrayaM, sAmAnyamAtragrahaNaM vastuto naizcayi | ko'yamavagrahaH prathamo-nirupacaritaH samayanivRttatvAt ,tato'nantaramIhitasya vastuvizeSasya yo'pAya:-avAyo yathA zabdo'yamiti,sa | kimityata Aha-'so puNa'tti so'vAyo puNotti-puNo dvitIyaM dharmamaGgIkRtya, kimata Aha-avagraha iti| evaM upacaritaH paribhASitaH, kena 8 nimittenetyata Aha-IhAvAyAvekkhAoM,etadeva bhAvayannAha-'essavisesAvekkhAo sAmanna-zabdamAtraM yena kAraNena tato'nantara mIhA jAyate,zabdatve sati kimayaM zAGkhazAGgoM veti ?, tato'pAya eva zabdavizeSasya zAla evAyamiti,evaM prabhRtaM kAlaM muhurmuhurbhAvanIyaM, |5|| Aha-'iya sAmAnnavisesAvekkhA kAyavvA',kiyatI bhuvaM yAvadityAha-yAvadantyo bhedo labdho bhavati yathAsambhavamiti bhAvaneti gAthAtrayA rthH||282-3-4|| ayamatra bhAvArtha:-'savve tyAdi 'sarvatra' viSayaparicchedane, kimata Aha-IhApAyau bhavataH, kiM vyavahAreNa ?, netyAha-'nizcayataH paramArthena, kiM sarvathaiva ?, netyAha-'nicchayato ti dvirAvaya'te, tatazca naizcayikamAdisAmAnyagrahaNaM muktvA yadA'lambanAvAdyAvIhApAyau tasyAvagrahatvAditi bhAvanIyaM, tadatra viziSTanyavahArapravRttyaGgamAha, saMvyavahArArtha punaH sarvatroparyuparidhAvane ROSCORC ESC Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva: kovyAcArya vRttI avagrahe nizcaya vyavahArau // 116 // / / 116 // SAURUSOOR CAMERASACARRC yo'pAyo-nizcaya ekapakSanikSepakSamaH so'vagraho bhavati hi,pravRtteH taratamayogAnudhAvanAt // 285 // tadabhAve tu kimityata Aha-'taretyAdi, taratamayogAbhAve yathAsambhavamiti sAmarthyAd boddhavyaM, kimata Aha-apAya eva, na tadanantaramIheti vAkyArthaH, ata evAha'dhAraNA' tadarthApracyutisaMjJitA 'tadante' apAyAnte bhavati, (itaraddhAraNAdvayaM) kasyAnte bhavatItyata Aha-vAsaNA puNa bhaNiyA' sarvatrApAntarAlabhAvini apAye'virodhitayA, kimiyameva ,netyAha-kAlAntarasmRtizceti // tadanena granthena prathamasamayabhAvyarthAvagraho naizcayiko'ntarmuhartadvayottarakAlabhAvI caupacArika ityuktamupacAravidhizca, tadevaM vibhakte'mumevAvagrahamaGgIkRtya syAdyathAzrutasUtravyAkhyA'se jahA nAmaye-kei purise avvattaM sadaM suNejjA teNaM saddetti uggahie Na uNaM jANai ke vesa sahe tato Iha' mityevamAdi,Aha bhASyakAra:saddotti sue bhaNitaM vigappao jai visesavinnANaM / gihija taMpi jujai saMvavahAroggahe savvaM // 287 // sambandhenavoktArtheti na pratanyate, navaraM vikalpata iti-vivakSayeti, ataH prAgupanyastacodyasyAnyaviSayatAmAha-'khippe'tyAdi / asya bhAvArtha:-kSipretarAdibhedaM yat pUrvoditadoSajAlaM samayopayogabAhulyApattizca tasyedAnImevaM sati parihAro yujyate naizcayikArthAvagrahavAdinastasya vyAvahArikArthAvagrahaviSayatvAditarasya tu sAmAnyamAtragrahaNAt , pUjyAstvAdyasamaya eva sarva kSipretarAdivizeSajAla pratipadyante, tathAbhUtApAyAkhyakAryadarzanAt , kila viziSTAt kAraNAd viziSTaM kArya jAyate, nAviziSTAt , sakalatrailokyezvaratvaprasaGgAt ,jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyapAdaistu noktaM sujJAnatvAd , utaratra tUktaM, sukhasaMdhyavahAryatvAt , tathaivaM sati 'saMtANeNa yatti santAnAca-sAmAnyavizeSalakSaNAlloke vyavahAro yujyate, idamuktaM bhavati-idaM taditi vA yo'dhyavasito'rthaH sa prAk sAmAnyApekSayA vizeSaH sa eva bAhyAkAMkSitavizeSApekSayA sAmAnyamevaM yAvadantyo bhedo'nAkAMkSA cetyuktametatprAgeveti, itthaM caitadaGgIkarttavyaM, anyathA vAstavApAyA Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 devAkAMkSAnivRttiH syAt , tathA ca sati nottaradharmajijJAsayA tattadvizeSapratipattirmavet , tathApi ca sati vyavahArAbhAvaH, kutaH 1, utta IhAdikoTyAcArya ratrAvagrahanivRttAvIhAnivRttirIhAnivRttAvapAyanivRtteH, Ihavottaratra bhaviSyatIti cet na, tasyA avagrahapUrvakatvAd avagrahasya ca sAmAnya- svarUpaM vRttau | grAhitvAdIhAyAzca tadvizeSavyApArarUpatvAdato'yameSTavya ityanena dvitIyatRtIyagAthayoH 'uggaho eka samaya'tItyevaM tAvad vyAkhyAtametadvyAkhyAnAccAvagrahaH parisamApta iti gAthArthaH // 288 // sAmpratamIhAM vyAcikhyAsurAha 8 // 117 // // 117 // iya sAmaNNaggahaNANaMtaramIhA sadatthavImaMsA / kimidaM saddo'saddo va ? ko hoja va saMkhasaMgANaM? // 289 // mahurAiguNattaNao saMkhassevatti jana saMgassa / vinnANaM sodAo aNugamavairegabhAvAo // 29 // tayaNaMtaraM tayatyAviJcavaNaM jo ya vAsaNAjogo / kAlaMtare ya ja puNaraNusaraNaM dhAraNA sA u // 29 // sesesuvi rUvAisu visaesuM hoti ruuvlkkhaaii| pAyaM paccAsannattaNeNamIhAivatthUNi // 292 // thaannupurisaai-kuttupplaai-sNbhiykrillmNsaaii| sappuppalanAlAi va samANarUvAivisayAI // 293 // evaM ciya sumiNAisu maNaso saddAiesu visaesu / hotidiyavAvArAbhAve'vi avaggahAIyA // 294 // 'iye'tyAdi, yathAvat svadhiyA'nusaraNIyam // 289 // apAyamAha-'mahurAdI'tyAdyapi (sugama) // 290 // dhAraNAmAha|'tayaNaMtare'tyAdyapi // 291 // tadevaM zabdasUtraM viSayavibhAgena vyavasthApya yaduktaM sUtrakAreNaiva 'evaM eeNaM abhilAveNaM avvanaM rUvaM hai rasaM gandhaM phAsaM ca' ityAdi, tadaGgIkRtyAha-'sesesudhvI'tyAdi, spaSTArthA, pratyAsannatvaM prAyaHsamAnadharmitvamiti // 292 // tathA ca-| thANvi'tyAdi, svadhiyA neyam // 293 // yaduktam "se jahA nAmae kei purise anya suviNaya'mityAdi, tacchodhayannAha-'evaM CAUSIUSAUSTAUSSTECH36 SCHOLASSISTENT Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagrahAdeH // 118 // vizeSAvA |ciye'tyAdi, bhAvitAthe, navaraM jAgrataH suptasya ca / / 294 // mUlagAthaivakArArtha sAkSAdadhunA prAhakoTyAcArya ukkamaoikkamao egAbhAve'vi vAna vatthussa / jaM sabbhAvAhigamotosavve niyamiyakamA ya // 295 // vRttI Ihijai nAgahiyaM najai nANIhiyaM na yAnAyaM / dhArijai jaM vatthu teNa kamo'vaggahAIo // 296 // // 118 // eto ciya te savve bhavaMti bhinnA ya Neva samakAlaM / na vaikkamo ya tesiM na annahA neysbbhaavo||297|| abbhatthe'vAo ciya katthai lakkhijaI imo puriso| annattha dhAraNacciya purovaladdhe imaM taMti // 298 // uppaladalasayaveha vva dubvibhAvattaNeNa paDihAi / samayaM va sukkasakkulidasaNe visayANamuvaladdhI // 299 // 'ukkamao ityaadi| bhAvitatvAnna viviyate // 295 // tathA cAha-IhijatI'tyAdi,kSuNNArtham // 296 // eto ciyetyAdi, 'a|taeva evaM kramaniyamAt te sarve svatantrA eva bhavanti, asaGkIrNatvAdapUrvApUrvavastuparyAyagrahaNAt , ata eva na samakAlaM, kramavRttikSayo| pazamajanyatvAt , na ca teSAMvyatikramaH,evaM kSayopazamAvibhUtisvAbhAvyAd ,ata eva na cAnyathA zabdAdi yasadbhAvaH,uktavaditi gAthArthaH | // 297 // Aha-anyathApyanubhUyate jJeyasadbhAvaH 1 iti, Aha ca-'abbhatthetyAdi / ahnica rAtrau ca anavaratamabhyaste'tiparicite dakvacidvastuni prathamasamaye evApAyo'nubhUyate, mayA tvayA veti vAkyazeSaH,yathA'yaM puruSaH, tathA'nyatra vastuni dhAraNaiva prathamamupalabhyate, | kiMviziSTe ?-pUrvopalabdhe,kathamityata Aha-idaM taditi yanmayA prAgupalabdhamAsIditi gAthArthaH // 298 / / ucyate,naitadevam ,asyAnyathAsizrutvAd Aha-'uppe tyAdi, iha duvibhAvattaNeNa paDihAi jugavamiva visayANamuvaladdhI,avagrahAderasaMvedanamiti yaduktaM bhavati,kvevetyAha-'uppaladalasayavehavva"sukkasakkulidasaNe vA', na caitadevaM, kAlasya sUkSmatvAdAzu saMcAritvAcca manasa ekatvAdaNutvAt manoveSTite RRRRRRRR LEASE Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya // 119 // SAUSUSIYASIG |ndriyaviSayamavRttarvimanaskendriyamAtravyApAre'pyupalambhAbhAvAt , 'yugapad jJAnAnutpattirmanaso liGga miti vacanAditi gAthArthaH // 299 // ||| | samAseNaM'ntyasya prayojanamAha | azrutanisoiMdiyAibheeNa chvihaa'vgghaado'bhihiaa| te hoMti cauvvIsaM caubvihaM vaMjaNoggahaNaM // 30 // zritAnAM bhinnatvaM aTThAvIsaibheyaM evaM suyanissiyaM samAseNaM / keI tu vaMjaNoggahavajje choNameyammi // 301 // assuyamissiyamevaM atttthaaviisivihNtibhaa(phaa)sNti| jmvgghodubheo'vgghsaamnnnnoghio||30|| // 119 // tabvairittAbhAvA jamhA na tamoggahAio bhinnaM / teNoggahAisAmaNNao tayaM taggayaM ceva // 30 // kiha paDikukkuDahINo jujhe ? viMbeNa'vaggaho IhA / kiM susiliTThamavAo dppnnsNkNtbiNbNti||30|| jaha uggahAisAmaNNao'vi soiMdiyAiNA bheo| taha uggahAisAmaNNaovi tamaNissiyAbhinnaM // 30 // aTThAvIsaimeyaM suyanissiyameva kevalaM tamhA / jamhA tammi samatte puNarassuyanissiyaM bhaNiyaM // 306 // 'soiMdiyAtI'tyAdi, 'soiMdiyAibhaeNa chabiheNa chavvihA avaggahAdayo-avaggahehApAyadhAraNAto bhaNiyAto hoti, cauvvIsaM 'cha caukkA cauvvIsaM'ti, tathA caunvihaM ca vaMjaNuggahaNam // 300 // evaM 'aTTe'tyAdi, 'samAseNaM ti madhyamayA pratipattyeti | gAthA rthaH / atra keSAJcinmatamAha-'keI tu' AyariyA 'eyaMmiti 'eyammi' sAmAnyena matijJAne, kiMviziSTe ? ityAha 'vaMjaNoggahavajje' vyaJjanAvagrahacatuSTayapatitatvena caturviMzatividhe 24 'choNa' prakSipya, kimata Aha-'asuyanissiyaM' uppatiyAdi 4, evaM 'aTThAvIsaivihaM pahAsaMti', kiM punaH kAraNaM vyaJjanAvagrahacatuSTayamamutaH pAtyate ? ityata Aha-'jamavaggaho dubhedo'vi Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A azrutanizritAnAM bhinnatvaM vRttI // 120 // vizeSAva avaggahasAmanao ekko ceva gaNijjai, sAmAnyavAditvAdasmAkamiti sArdhagAthArthaH // 302 // itazcaitadevam-'cau' ityAdi, koTyAcArya catvAro'vagrahAdayaH, tebhyo vyatiriktaM caturvyatiriktaM tasyAbhAvazcaturvyatiriktAbhAvastasmAt , yasmAnna tadautpattikyAdi avagrahAdibhyo bhina-arthAntaraM, yenaivaM tenAvagrahAdyastitvasAmAnyAt tadantargatameva-caturviMzatividhamatijJAnAntargatameveti gAthArthaH // 303 // ttrai||120|| tatsyAt-kathaM punaratrApyavagrahAdayaH ? ityata Aha-'kihe tyAdi, kathaM pratikukkuTahIno'yaM kukkuTo yudhyeta ?, bimbeneti cet avagrahaH ayamatra bhavati, IhA kA ? ityata Aha-'kiM biMbaM se susiliTuM kiM dappaNasaMkaMtaM udagakalaMdagasaMkantaM vati, ato'pAya Aha'dappaNasaMkaMtabiMba' sa hyaghAtavipralambhasadbhAvAd udake ca tadabhAvAt ,tasmAdevamaSTAviMzatibhedabhinnA matiH, pUrvapakSa itigaathaarthH||304|| atrAcArya Aha-'jahe tyAdi, yathA-yena prakAreNa 'uggahAtisAmanao'vi' uggahehAvAyadhAraNace tullevi 'chaNhaM caukkANaM ti | sAmarthyAdgamyate, punazca 'soiMdiyAtiNA' apAntarAlamedena bhedo-nAnAtvaM, tathAhi-eke sparzanendriyasambandhino yAvadanye tu manaHsambandhina iti, tathA kimityato dArTAntikopasaMhAramAha-'taha uggahAisAmannaovi ete'pyavagrahAdaya ime cA vagrahAdaya ityavizeSato'pi 'ta' uppattiyAibuddhicaukkaM 'aNissiyA' apAntarAlabhedanibandhanatayA 'bhinnaM' pRthagbhUtaM vartate, hI zrutanizritAditi prakramAd gamyate, ataH kimiti 1, ucyate-"jamavaggaho dubhedo'vaggahasAmaNNao ekko" tathA-"cauvairittAbhAvA jamhA Na tamoggahAdito bhiNaM / te'NuggahAisAmaNNao tadantaggayaM ceva // " nanu paurvAparyeNAlocya bhASyamANe kiM grahaNakaM kenacid gRhyate yena vyaJjanAvagrahacatuSkaM pAtayitvautvacikyAdibuddhicatuSTayaprakSepeNASTaviMzatividhatvaM mateH pUryate ? ityata evAha'aTThAvI'tyAdi, tasmAt zrutanizritamevASTAviMzatividhaM, nAnyena tadevamiti bhAvanA, apica-yasmAt 'tasmin' zrutanizrite 'samApte' CCORRECACANCIALGAOOR Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau // 121 // CHOCOLATSIOONISEX pAraGgate sati 'punaH' pazcAdazrutanizrita maNitaM mamavatA sUtrakAreNa / "settaM suyanissiyaM, se kiM taM assuyanissiya" mityAgamAt / matijJAnaathavA 'keI tu' amutaH prArabhya sArddhagAthAsUtraM paramataM, atrAcArya Aha-'cau' ityAdi gAthArthaH prAgvad vyAkhyeyaH, navaraM "tadanta-14 sasya bahAdaggayaM ceva-aTThAviMzativihaM matiNNANaM taggayaM ceva" kimetatprakSepAt tadevaM pUryyate , atadantargatena pUraNasya nyAyyatvAt / kathaM hai / yo medAH punaridametadantargatamityata Aha-'kihe tyAdi prAgvat // kiM sarvathaiva tadetadantargatamAhozcit kathacidityAha-'jahe'tyAdi prAgvat // / / 306 // tadevamasyApTAviMzatividhatvamAvedyAsyaivAnyayA vivakSayA bahutarabhedatvamAha // 121 // jaM bhubhuvihvippaanissiynicchiydhuveyrvibhinnaa| puNaruggahAdao totaM chattIsaM tisayabheyaM // 307 // nANAsahasamUhaM bahu pihaM muNai bhinnajAIyaM / bahuvihamaNegabheyaM ekkekkaM niddhmhuraaiN||308|| khippamacireNa taM ciya sarUvao jaM aNissiyamaliMgaM / nicchiyamasaMsayaM ja dhuvamacaMtaM na u kyaai||309|| ettocciya paDivakkhaM sAhijjA nissie visesovaa| paradhammehi vimissaM nissiyamaviNissiyaM iyrN||310|| - evaM bajjhanbhaMtaranimittavaicittao maibahuttaM / kiMcimmettaviseseNa bhijamANaM puNo'NaMtaM // 31 // .. 'ja'mityAdi, yad-yasmAt punaravagrahAdayo bavityAdisetarAH santo dvAdaza 12 bhavantyatastanmatijJAnaM SaTtriMzatrizatabhedaM bhavati / |336, aSTAviMzatermedAnAM ekaikasya dvAdazabhirguNanAditi gaathaarthH||307|| athAdyabhedavyAcikhyAsayA''ha-iha zrotA AcAryAntarAbhiprAyeNArthAvagrahasamaye, atha tvetadAcAryAbhiprAyastato'ntarmuharcena 'bahuM muNaitti bahu manyate-bahu avagRhNAti, kiM, 'nAnAzabdasamahaM' DipaTahamRdaGgaveNusammizra kiMviziSTamata Aha-'bhinajAtIyaM anyAnyaprakAraM, ata evAha-'pihaMti pRthagavyaktikaM, tathA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matijJAnasya bahAdayo medAH vRttI // 122 // vizeSAva bahuvidhamanekamedamavagRhAtyeva ekaikasnigdhamadhurAdiguNopetam // 308 // "khippamityAdi, kSipramavagRhNAti, kimuktaM bhavatItyata Aha-'akovyAcArya | cireNa tUrNamityarthaH, tathA 'taM ciya sarUvao 'ja'miti yattadevAvagRhNati 'svarUpataH' svarUpamAtrata eva tadanizrita, kimuktaM bhavatItyAha 'aliGga na patAkayeva devakulaM,tayA yadasaMzayamavagRhNAti tanizcita,tathA yadavazyamavagRhNAtyeva,natu kadAcit , tad dhruvamucyate // 309 // ita razabdaM vyAcikhyAsurAha-ettociyetyAdi, ata eva padasamUhAt pratipakSaM sAdhayedyAvadadhuvaM, tathAhi-abaDhavagRhNAti shbdmaatrmekjaa||122|| tIyamityarthaH, abahuvidhamekaparyAyameva, 'akSipraM cireNa, nizritaM liGgAd, anizcitaM sandigdhaM, adhruvaM kadAcideva, athavA nizritAnizritayoraparaM vizeSamAha-nizrite-nizritasya vizeSoM meda itarasmAt, kiMviziSTaH 1 ityAha-nizritaM paradhamairvimizraM avagrahaNamucyate, tadyathA-gAmeva sAraGgadhabhairavagRhNataH, anizritamavagRhNAti gAmeva godhamairiti, evaM sarvatrAyojanIyamiti gAthArthaH // 310 // upasaMjihIhArAha-eva'mityAdi, 'evaM' anayA dizA matibahutvaM bhAvanIyaM, kutaH -bAhyAbhyantaranimittabhedAt , tatra bAhyanimittavaicitryaM AlokaviSayagataspaSTavimadhyAvyaktAlpamahatvasavikarSamedAda, abhyantaravaicitryaM tu AvaraNakSayopazamopayogopakaraNendriyanAnAtvAt , eteSAmapi mandamandatarAdibhedAd etadeva ISadmedAd bhidyamAnamanantaM syAt / ataH prAguktaM niyuktigAthAdvayaM vyAkhyAtamiti prakaraNArthaH M // 311 // atraivedAnIM vizeSopalambhArthamidamAha iha saMsayAdaNaMtabbhAvAo'vaggahAdayo'nANaM / aNugaNamivAha na saMsayAisambhAvao tesuN||312|| nanu saMdiddhe saMsayavivajayA saMsaoha hAvi / vaccAso vA nissiyamavaggahoNajjhavasiyaM tu // 313 // iha sajjhamoggahAINa saMsayAittaNaM tahavi nAma / anbhuvagaMtuM bhaNNai nANaM ciya saMsayAIyA // 314 // Rann % 25A5%20% pAnamAha Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI avagrahasaMzayayonitA samyagdRSTi| mithyAhaTayorjJAnA // 123 // zAne vatthussa desagamagattabhAvao paramayappamANaM va / kiha vatyudesaviNNANaheyavo muNasutaM vocchaM // 315 // iha vatthumatthavayaNAipajayANaMtasattisaMpannaM / tassegadesaviccheyakAriNo saMsayAIyA // 31 // aha cenna savvadhammAvabhAsayA to na nANamiha te| naNu ninnao'vi taddesamettagAhitti annaannN||||317|| jai evaM teNa muhaM annANI kovi natthi saMsArI / micchaviTThINaM te annANaM naannmiyresiN||18|| sadasadavisesaNAo bhvheujhicchiovlmbhaao| nANaphalAbhAvAo micchaddihissa aNNANaM // 319 // ega jANaM savvaM jANai savvaM ca jANamegaMti / iya sabvamayaM savvaM sammadihissa jaM vatthu // 320 // je saMsayAdigammA dhammA vatthussa tevi pjjaayaa| tadahigamattaNao te nANaM ciya saMsayAIyA // 32 // pajjAyamAsayaMto ekkaMpi tao poynnvsaao| tattiyapajjAyaM ciya taM giNhai bhAvao vatthu // 322 // niNNayakAle'vi jao na tahArUvaM vidanti te vatthu / micchaTTiI tamhA savvaM ciya tesimaNNANaM // 323 // kaTThayaraM vannANaM vivajao ceva micchaddiTThINaM / micchAbhiNivesAo savvattha ghaDe vva paDabuddhI // 324 // ahavA jahiMdanANovaogao tammayattaNaM hoi / taha saMsayAibhAve nANaM naannovogaao||32|| tullamiyaM micchassavi sosmmttaaibhaavsunnotti| uvayogammiAvi to tassa niccmnnaannprinnaamo||326|| jaM ninnaovaoge'vi tassa vivriiavtthupddivttii| to saMsayAikAle katto nANovaogo se 1 // 327 // ahavA jaha suyanANAvasare sAmaNNadesaNaM bhaNiyaM / taha mainANAvasare savvamainiruvaNaM kuNati // 328 // // 123 // ORRES SAA%25A5% Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva 4%A kovyAcArya vRttI // 124 // 5 esA sammANugayA savvA nANaM vivajae iyaraM / avisesiA maicciya jamhA nihimAIe // 329 // 4 avagrahasaMzavivarIavatthugahaNe jaM so sAhaNavivajayaM kuNai / to tassa'nnANaphalaM sammabihissa nANaphalaM // 330 // yayorjJAnatA jaha sovi tassa dhammokiM vivarIyattaNaMtitaM na bhve| dhammovijaosavvona sAhaNaM kiMtu jojoggo||331|| samyagdRSTijoggAjoggavisesaM amuNato so vivajayaM kuNai / sammaTThiI uNa kuNai tassa saTThANaviNiogaM // 332 / / | mithyAha'ihe tyAdi, ihAvagrahAdayo jJAnaM, kutaH ? ityAha-saMsayAdaNaMtabhAvAoMti, Atmadharmatve sati saMzayAdyanantarbhUtatvAt , Tayo nA jJAne hetvanaikAntikatvanirAsArtha ca hetuvizeSaNaM dRSTAntamAha-anumAnamiveti, atra labdhAvasaro'sakRtparAjito'pi dhASTarthAt para Aha'na' naitadevaM, teSvavagrahAdiSu saMzayAdisadbhAvAditi gaathaarthH|| 312 // kathamityata Aha-NaNu'ityAdi, nanvityakSamAyAM 'sandigdhe' sandigdhApAyahetAvavagRhyamANe saMzayo nimrAntaM, evaM ca sandihAnasya viparyayo'pi syAdata uktaM saMzayaviparyayau, hastaprAptAviti // 12 // | zeSaH, athavA kimityukte ihApi saMzayaH, dolAyamAnapratyayarUpatvAdumayasiddhasaMzayavat , 'vA' ityathavA yatparadhamainizritamityavagrahaNaM 8 taM vaccAso' viparyaya ityarthaH, na hi nRtyan viparyayo bhavati, kintvayamevetyabhiprAyaH, avagrahaH punaranadhyavasitaM-anadhyavasAyo varttate, sarvato vimukhatvAdato'kiJcitkaraM matijJAnaM, doSazatasahasrajarjaratvAt tathAvidhabhAjanavaditi pUrvapakSaH // 316 // mUrirAha-'ihe tyA| di, iha-asmin vicAre 'sAdhyaM sAdhanIyamavagrahAdInAmuktapakAraM saMzayAditvaM samyagdRSTisambandhinAmityAkUtaM, tathApi nAma 'anbhuvagaMtuM' abhyupagamya tadamISAM bhaNyate uttaraM, nanu satyamajJAnaM saMzayAdayaH, para Aha-kimatra praSTavyaM ?, AcArya Aha-'nANaM ciya' nANameva, ke ', 'saMzayAdayaH' sNshyvipryyaandhyvsaayaaH|| 314 // kutaH 1 ityAha-'vatthusse tyaadi| 'vastuno' gavAdeH svapara %EOSE Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagrahasaMza samyagdRSTi| mithyAhaTayorjAnA jJAne vizeSAva paryAyApekSayA'nantadharmAtmakasya 'dezagamakatvabhAvAt' dezagamakatvAt 'paramatapramANamiva' nirNayajJAnavaditi, tatraitat syAd-ito'siddho kovyAcArya | hetuH, tathA ca praznadvAreNAha-kathaM vastudezavijJAnahetavaH 1, saMzayAdaya iti gamyate, AcArya Aha-zRNu tadvakSye iti gAthArthaH // 315 // 1 dAihe'tyAdi / 'iha' trailokye 'vastu' gavAdi, arthaparyAyA ucyante zandaviparItavRttAH, na cAnabhilApyA eva pratipAditAH, abhilApya tvAdapi keSAMcid , AdizandaHsvaparaparyAyatvAvarodhArthaH, vacanaparyAyAstu zabdAdimovasazabdA(gatA ghoSAdayaH, AdizabdaH pUrvavata arth||125|| vacanAdi paryAyAzca te anantAzceti samAsaH, ta eva zaktayastatsampanna tIrthakaragaNadharairAveditamiti sAmarthyAd gamyate, yadi nAmaivaM tataH prakRtopayogaH kaH ? ityata Aha-tasyaivaMvidhasya vastunaH 'ekadezavicchedakAriNaH' ekadezAvalambino'vagrahAdayo'nyathA tadanutthAnameva tamAnirviSayatvAt khakusumarUpAdhavagrahaNavat, ataH saMzayAdayo jJAnameveti siddham // 316 // 'ahe tyAdi, atha cenna sarvadharmAvabhAsakA-na | kAtsnye na gavAdisarvadharmagrAhiNaH 'to' tataH na jJAnamiSTaM 'te' saMzayAdayaH, AcArya Aha-nanu nirNayo'pi bhavato muditamU(bhiSiktaH 'taddezamAtragrAhI ti gavAdipiNDadezamAtragrAhIti ajJAnaM prasajate, nirNayo'pyajJAnaM ekadezagrAhitvAt saMzayAdivaditi, athaikadezaviSayatve'pi nirNayasyaiva prAmANyaM, na teSAmiti, nanu bhUmyAliGganamArabhyaM bhavatA tatprasAdhana iti gaathaarthH||317|| paro'tra vilakSIbhUta Aha-'jatI tyAdi, yadyevaM bhavataH saMzayo'pi jJAnaM tena tavedAnImajJAnI nAsti kazcitsaMsAre, chadmasthasya saMsAre saMzayArUDhatvAta tasya ca jJAnatvAt , na tacca yaduktaM bhavatA'hayA aNNANato kiyetyevamAdi, taccAsambaddhaM syAt , AcArya Aha-kimidamavijJAtAbhidhAnamArabhyate bhavatA 'naNu micchaddiTThINaM' 'te' saMsayAdIyA aNNANaM, tatazca hanyatAmajhAninaH kriyeti kAvAsambaddhateti, itareSAM punaHsamyagdRSTInAM jJAnameva, anadhyavasAyo'pi jJAnaM sAmAnyamAtragrahaNAditi gAthArthaH // 318 // kiM punaH kAraNaM mithyAdRSTInAM tadazA CASCORSATISHA // 125 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagrahasaMzayayonitA samyagdRSTi | mithyAha TathorDAnAjJAne vizeSAva04 namityata Aha-sadasate'tyAdi, mAvitAthaiveti // 319 // itareSAM punaste kimiti jJAnaM mavantItyucyate-je egaM jANai se | koTyAcArya | savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANaI' ityAgamaprAmANyAd, Aha ca bhASyakAra:- 'ega'mityAdi, 'eka' paramANuM jAnan vRttI | tatsattAnibandhanaparyAyairatatsavAnivandhanaparyAyaizca 'sarvam anyUna lokAlokaM jAnAti, tatparijJAnanAntarIyakatvAdekasya, sarva ca jaan||126|| | kaM, ekaparijJAnanAntarIyakatvAdasya, evaM samyagdRSTeH sarva vastu sarvAtmakaM 'khaparasavAbhAvAbhAvopAdAnApodyaM hi vastuno vastutvamiti abhyupagamAt, yasmAdevaM tasmAd 'gANamitaresiM'ti gAthArthaH // 320 // 'je' ityAdi, ye saMzayAdigamyA dharmAH sAmAnyaM pazya| to vizeSAnapazyataH smaratazca vizeSA-UrdhvatAsAmAnyAdayaste'pi vastunaH paryAyAstadgrahaNe'pi te jJAnaM, upariSTAt jJAnaM na bhaviSyatIti cenmA bhavatu, ko doSaH, atastadadhigamakatvAd-vastvaMzaikagamakatvAt jJAnameva saMzayAdayaH samyagdRSTeriti // 321 // ayamatra spaSTo vidhirityAha-pajAyeMtyAdi, 'taoM asau ghaTopayuktaH samyagdRSTirekamapi aGguligaNitaM paryAyamAzrayan asadbhAvasthApanayA paramANu gRhan dakSiNadigvAhyAtaramadhyavartinaM, kutaH1-prayojanakzAt ,kenacit kAraNeneti bhAvanA, kimata Aha-taMgiNhaItti tadasau vastu-ghaTAdyavayavi 'gRhNAti' viSayIkaroti,tAvatparyAyameva yAvadbhiH paryAyairbAdyAbhyantaravarcibhiH paramANubhistabhivRttaM,tasya tadgrahaNamanta| reNAzrayaNAyogAva, vatsavyapekSasya tathA'vasthAnAt, prayogaH-yo yatra yatsavyapekSo vyavasthitastatra tadAkarSaNa itareSAmapyAkarSaNaM bhavatIti boddhavyaM, tadyathA-kanakakalAprabandhe'nyatamakaTikAgrahaNa itarAsAmiti, tathA caikaparyAya iti, evaM paramANujagato vanA, Aha-dRSTAnte|'nubhUyate etatra dAntika iti,ucyate,viziSTazrutadharAnubhavikatvAdabhinandanIyametadanyajanmAntaraphalatvAd ,ata evAha-'bhAvataH paramArthata iti, etaduktaM bhavati-samyagdRSTarevAnyatamanizraye'pyanyanizcayo bhavatItyAhubhagavanta iti gaathaarthH||322|| itarasya viparyayamAha WAAROSLOGOSLUHAUSHALA RECORRRRROR // 16 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau // 127 // PR 'niNNaye tyAdi, nirNayakAle ghaTo'yamiti apAyakAle'pi 'yato yasAt na tathArUpaM 'vidanti' jAnanti 'te' mithyAdRSTayo 'vstu| avagrahasaMza| yathA'yaM ghaTaHkhadravyAdibhirastItadravyAdimistu nAstIti, tasAt sarvameva nirNayAdi teSAmajJAnamajJAnaphalatvAd bhASAcatuSTayAnRtavadi- yayorjAnatA |ti gaathaarthH||323|| athavA na tejJAnamAtreNa mucyanta ityAha-'kaDe'tyAdi, kaSTataraM vA-duHsahataraM vAjJAnaM mithyAdRSTInAM, kathamityAha- samyagdRSTi'vivajjaoceya savvavatthusu' kutaH ityAha-mithyAbhinivezAt ghaTe paTabuddhivad,tasAdetadevamiti gaathaarthH||324||'ahe tyAdi, athavA | mithyAhayathendrajJAnopayogato vaktuH 'tanmayatvam' indropayogamayatvaM bhavati,tathA 'saMzayAdibhAve' saMzayAghavagrahaNe sati'nANaM'te samyagdRSTeH kutaH vAyojJAnA| ityAha-jJAnopayogAta , yathendropayogAd bhAvendratvamevaM saMzayAdibhAve'pi jJAnopayogAbhiprAyAjjJAnameva samyagdRSTeriti piNDArthaH iti gA-14 thaarthH||325|| Aha-tulla'mityAdi, mithyAdRSTerapi tulyamadaH, tasyApi jJAnopayogAbhiprAyAvizeSAd , ucyate-'so' ityAdi spaSTam | // 127 // // 326 // tathA hi-'ja'mityAdi, spaSTArthatyataH 'kaTThayaraM va'nANaM'ti sthitaM // 327 // 'athaveM'tyAdi, athavA'sya praghaTTasyAparaH sambandhaH, | yathA zrutajJAnAvasare sAmAnyadezanaM maNitaM, ajJAnasyApyabhidhAnAditi bhAvanIyam , tathA matijJAnAvasare'smin sarvasyA mateH sNshyvipryyaa-||4 nadhyavasAyanirNayAtmikAyAH 'nirUvaNaM kuNaI' bhASyakAro'bhedopacArAditi gAthArthaH // 328 // kathamityata Aha-'esA ityAdi, te spaSTArthA // 329 // vivarIte'tyAdi, yasAnmidhyAdRSTiH viparItavastugrahaNe-anyathAvastupatipattau sAdhanaviparyayaM karoti, snAnAde-12 mokSaM pratipadyate, tatasya mithyAdRSTeH sarva jJAnamajJAnaphalaM, samyagdRSTastu jJAnaphalaM, tat jJAnaM "samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH" | iti pratipatteH "saMyogasiddhIye"tyAdimatipattezca, 'utpadyeta hi sAvasthe'tyAdipratipattezceti gAthArthaH // 330 // Aha-'iya savvamayaM | savvaM sammadidvissa jaMvatyu ti vacanAd yathA mokSo jJAnadarzanacAritrAtmakaH evaM mithyAtvAjJAnAviratyAtmako'pyataH kasyacidevamasau AHARAS Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4315 vizeSAvA mavatu kasyacittvevam , ataH-"dehassaya medaMmi, dunivi tullA bhavissAmo" tasmAna yo lAlayatIndriyANi tasyAmRtaM sravati hastagataM 6 avagrahasaMzakoTyAcA hai| pramAdAt, Aha ca-'jaItyAdi, yadi 'so' vivarIyabhAvo 'tassa' mokkhassa 'dhammo sabhAvo jahA ghaDassa paDo to kiM vivarIya | caNaM' micchaddiTTIssa micchacANNANAviraidhaNassa, na kiJcidityarthaH, viparItAviparItadharmAkhabhAvAd vastunaH / AcArya Aha-| 'tanna bhave tadetatra bhavati, yataH-dharmo'pi yataH sarvo na 'sAdhanaM kAraNaM bhavitumarhati, kintu yo yogyaH-anuguNo dharmaHsa mokSasya | da mithyaah||128|| | sAdhana, ata evoktaM 'je jattiyA u heU bhavasse'tyevamAdi, ata:-'jogge'tyAdi, ato'sau mithyAdRSTiH mithyAtvopahatamAnasatvAt / TayoAnAyogyAyogyavizeSamajAnan viparyayaM karoti, atattva eva tattvabuddhiM karoti, apuNyairadhikRtatvAt zalabhaka iveti, samyagdRSTirapyevameva | kariSyati manoratha iti cet tad reNa, Aha ca-'sammaddiTTI u Na kuNai tassa saTThANaviNiogaM' tayoH yogyAyogyoH, kiM kAraNaM ?, vi-18 zeSajJatvAd, uktaM ca-"zivamastu kuzAstrANAM vaizeSikaSaSTitantrabauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAd bhagavatyanurajyate cetH||1|| tathA-"mi-16 // 128 // cchuNhAmihayANaM chAyaM maviyANa keNa hu kareMto / saMmattadayAmUlo jai jiNavarapAyavo na hoto // 1 // " ityevamAdi, athavA samyagdRSTiH punanidarzanacAritratrayaM mokSakAraNatvena vijJAya karoti svasthAnaviniyogam uktaM ca-"kAle sikkhai nANaM jiNabhaNiyaM paramabhattirAeNaM / dasaNapabhAvagANi asikkhai satthAI kAlammi // 1 // kAle ya bhattapANaM gavesae sayaladosaparisuddhaM / AyariyAdINa'TThA pavayaNamAyAsu uvautto // 2 // evaM samAyaranto kAle kAlaM visuddhprinnaamo| asavanajogakArI salAhaNijjo ya bhuvaNammi // 3 // sayalasu| rAsurapaNamiajiNagaNaharabhaNiyakiriyavihikusalo / ArAhiUNa sammattanANacaraNAI paramAI // 4 // sattaTThabhavaggahaNa'bhaMtarakAlammi | kevalaM nANaM / uppADiUNa gacchai vihuyamalo sAsayaM mokkhaM // 5 // tattha ya jarajammaNamaraNarogavaNhacchuhAbhayavimukko / sAiapajjava Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva0 sANaM kAlamaNaMtaM suhaM lahai // 6 // ityAdi / 'ahavA sammaddiTTI uNa kuNaI tasya yogyAyogyasyopalambhe sati 'saTThANaviNiyoga' bhava13 mokSahetvoriti gamyate, tatazca yaduktaM-"je jattiyA u heU bhavasse"tyevamAdi, tadubhayavivakSayA, kevalaparamasamyagdRSTivivakSAyAM tvasa-| avagrahAdI koTyAcAye | nAM kAlahai tyA rAgadveSapravRttau sarveSAM hetUnAM nirvANArAdhakatvAt , uktaM ca-"icceyAI cattAri bhAsajAyAI bhAsamANe ArAhae virAhae 1.goyamA! mAna MsammahidI uvautte bhAsamANe ArAhae, no virAhae" ityevamAdIti gAthArthaH // 332 // sAmpratamabhihitasvarUpANAmavagrahAdInAM kaalpr||129|| mANamabhidhitsurAha // 129 // uggaho ekkaM samayaM IhAvAyA muhuttamaMtaM (mddhN)tu|kaalmsNkhN saMkhaMca dhAraNA hoi nAyavvA // 333 // (ni.4) atthoggaho jahanno samayaM sesoggahAdao vIsuM / aMtomuhuttamegaM tu vAsaNA dhAraNaM mottuM // 334 // sottAINaM pattAivisayayA puvvamatthao bhaNiyA / iha kaMThA sahANe bhaNNai visayappamANaM ca // 33 // 'uggahoM ityAdi, tatrAbhihitalakSaNo naizcayikatvena jaghanyo'rthAvagraha ekaM samayaM bhavatIti sambandhaH, paramanikRSTazca kAlavizeSaH18 |samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditotpalapatrazatavyatibhedodAharaNAt paTTazATikApATanadRSTAntAcAvaseyaH, vyaJjanAvagrahasAMvya| vahArikArthAvagrahau tu pRthagantarmuharttakAlaM bhavata iti jJAtavyau, IhA cApAyazca IhApAyau, prAkRtazailyA bahuvacanaM, uktaM ca-"bahavayaNeNa | duvayaNaM chadvivihattIeN bhannai cautthI / jaha hatthA taha pAyA namo'tthu devAhidevANaM // 1 // " ityevamAdi, tAvIhApAyau muhUrtAdha jJAtavyau bhavataH, ghaTikAdvayapramANaH kAlo'bhidhIyate muhUrta tasyAdha muhUrtAddha, tuvizeSaNArthaH, tenaitaduktaM bhavati-vyavahArata idaM muhartArdhamuktaM paramArthatastu antamuhUrttamavaseyaM, anye tu paThanti, 'muhuttamantaM tu tatrApi muhUrtAntariti bhavati, ayamatrArthaH-antarmadhyakaraNe,ture SAGARRECTRICAAG CAROLICARREARS Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya zabdAdI nAM spRSTa vRttI tAdi // 130 // // 130 // vakArArthatvAdavadhAraNe, tenaitaduktaM bhavati-IhApAyau muhUrttAntarantarmuhUrtamevetyarthaH, kalanaM kAlastaM kAlaM, na vidyate saGghayA iyantaH pakSamAsarcayanasaMvatsarAdaya ityevaMbhRtA yasyAsAvasaMkhyaH, palyopamAdilakSaNa ityarthaH, taM kAlamasaMkhya, tathA viparyayeNa saMkhyaM, cazabdA-2 |dantarmuhUrta ca, dhAraNA caturtho matibhedaH bhavati jJAtavyA, etaduktaM bhavati-avicyutismRtI antarmuharcA, vAsanArUpA tu tadAvaraNakSayopazamAkhyA itarayoH kAraNabhUtA'saMkhyeyavarSAyuSAmasaMkhyeyaM saMkhyeyavarSAyuSAM saMkhyeyamiti niyuktigAthArthaH // 333 // etad vyAcikhyAsurbhASyakAra Aha-'attho'ityAdi, vyAkhyAtAthaiveti // 334 // sAmpratamindriyANAM prApyakAritvAdinirUpaNArtha puDhe suNei saI' ityasyAH | samavasaraH, atrAvasare prAha-na tvatikrAntametat "nayaNamaNovajidiyabhedAu" ityevamAdinA granthena, kimiti bhUyo'pi agrato vyavasthitamiti ?, atra bhAvArthamAha bhASyakAra:-'sotAdINa'mityevamAdi,zrotrAdInAM prApyAdiviSayatetyetatmAgvadanusaraNIyaM,prAgvyaJjanAva| grahatattvAdinirUpaNaprastAve'rthato bhaNitA bhASyakAreNa mayA prapazcitA, taccAturvidhyaprarUpaNArtha, tataH kimityata Aha-iha paJcame gAthA| sUtre kaNThAda-sautreNa nyAyena svasthAnatvAd bhaNyate bhadrabAhusvAminA,kimityetAvadeva ?, netyAha-viSayapramANaM ca zrotrAdInAmiho cyate iti gAthArthaH // 335 // tAmAha| puDhaM suNei sadaM rUvaM puNa pAsaI apuTuM tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuDhe viyAgare // 336 // (ni.5) puDhe reNuMva taNummi baddhamappIkayaM paesehiM / chikkAI ciya giNhai sahadavvAiM ja tAI // 337 // bahumuhumabhAvugAIja paDuyayaraM ca sottaviNNANaM / gaMdhAI davAI vivarIyAI jao tAI // 338 // pharisANaMtaramattappaesamIsIkayAI gheppati / paDayaraviNNANAI jaM ca na ghANAikaraNAI // 339 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CRO vizeSAva0 koTyAcArya vRttau | tAdi // 131 // __'puDha'mityAdi, puDhe-AliMgiyaM reNuM va taNuMmi zRNoti gRhNAtyupalabhata iti paryAyAH, kaM ?-zabdyate'neneti zabdaH taM, zabdaprA. yogyAM,dravyasaMhatimityarthaH,tasya bahumukSmabhAvukatvAt zrotrendriyasya cAnyendriyagaNataH paTutaratvAt ,tathA rUpyata iti rUpaM tadrUpaM punaH18 13 zabdAdIpazyati-gRhNAti upalabhate 'apuDhe aspRSTamevAnAliGgitameva, kiM kAraNaM , cakSuSaH amApyakAritvAt , punaHzabdasya vizeSaNArthatvAt | aspRSTamapi yogyadezasthaM nAyogyadezasthamapi saudharmAdIti, gandhyata iti gandhastaM, rasyata iti rasastaM, spRzyate iti sparzastaM ca, cazabdau pUraNArthoM, baddhaM-AtmIkRtamAtmapradezastoyavadAzliSTamityarthaH, 'puDhe tu' pUrvavat , prAkRtazailyA cetthamAha 'baddhapuDhe tu',arthatastu 'puTThabaddha miti dRzyaM, anuguNatvAt , atrAha-yad baddhaM gandhadravyAdi tat spRSTaM bhavatyeveti spRSTagrahaNaM na karttavyaM, tanna, sakalazrotRsAdhAraNatvAcchAstrArambhasya, apazcitajJAnugrahArthamarthApattigamyArthAbhidhAne'pyadoSAt , athavA spRSTaM ca tad baddhaM ceti vizeSaNasamAsAGgIkaraNAdadoSaH, tatra spRSTaM gandhAdi vizeSyaM varcate, baddhamiti tu vizeSaNam , Aha-evamapi spRSTagrahaNamatiricyate, baddhasya spRSTatvAvyabhicArAdubhayapadavyabhicAre ca vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo yathA nIlotpalamiti,na cehobhayapadavyabhicAraH ekapadavyabhicArAd ucyate, ekapadavyabhicAre'pi vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTa eva, yathA'p dravyaM pRthivI dravyamiti, tatra apadravyaM niyamAt dravyaM punara vA'nab veti, tadvadatrApi, bhAvArthastvayaM-spRSTAnantaramAtmapradezairAgRhItaM gandhAdi bAdaratvAt abhAvukatvAdalpadravyarUpatvAt ghrANAdInAM cApaTutvAt , gRhNAtivinizcinoti ghrANendriyAdigaNa ityevaM 'vyAgRNIyAt ' pratipAdayediti niyuktigAthAsamudAyArthaH // 336 // avayavArthastu bhASyakAra Aha-'puDhe'mityAdi 'bahu'ityAdi 'pharise'tyAdi, gAthAtrayaM bhAvitArtham // 337-38-39 // 'rUvaM puNa pAsatI apuTuMtu' ityeta| dvizeSato vyAcikhyAsurAha NROEACCANESAMACHAR Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttI 18 indriya viSaya mAnaM // 132 // // 132 // appattakAri nayaNa maNo ya nayaNassa visayaparimANaM / AyaMguleNa lakkhaM airittaM joyaNANaM tu // 340 // naNu bhaNiyamussayaMgulapamANao jIvadehamANAI / dehapamANaM ciya taM na u iMdiyavisayaparimANaM // 341 // jaM teNa pNcdhnnusynraaivisyvvhaarvoccheo| pAvai sahassaguNiyaM jeNa pamANaMgulaM tatto // 342 // iMdiyamANe'vi tayaM bhayaNijjaM jaM tigAuAINaM / jibhidiyAimANaM saMvavahAre virujjhejA // 34 // taNumANaM ciya teNa havija bhaNiya suevitaM ceva / eeNa dehamANAI nArayAINa mijaMti // 344 // lakkhehiM ekkavIsAeN sAiregehiM pukkharaddhammi / udaye pecchaMti narA sUraM ukkosae divase // 34 // nayaNidiyassa tamhA visayapamANaM jahA suebhihiyaM / AussehapamANaMgulANa ekkeNa'viNa juttaM // 346 // suttAbhippAo'yaM payAsaNijje tayaM na u payAse / vakkhANao viseso nahi saMdehAdalakkhaNayA // 347 // bArasahiMto sottaM sesAI navahiM joyaNehito / giNhaMti pattamatthaM etto parao na giNhaMti // 348 // davANa maMdapariNAmayAeN parao na iNdiyblNpi| avaramasaMkhejjaMgulabhAgAo nayaNavajANaM // 349 // saMkhejaibhAgAo nayaNassa maNassa na visayapamANaM / poggalamittanibaMdhAbhAvAo kevalasseva // 350 // 'appatte'tyAdi, nayanamanasI aprApyakAritvAd rUpaM na spRSTameva gRhNataH, yaduktaM-'viSayapramANaM ca tadidAnI pratAyate, 'NayaNasse'tyAdi, ayamatra prakramaH-atra trividhamaGgulamuktaM, AtmAGgulamucchyAGgulaM pramANAGgulaM ceti, tatrAdyaM "je NaM jayA maNUsA tesiM jaM hoi mANarUvaM ti / taM bhaNiyamihAyaMgulamaNiyatamANaM puNa imaM tu // 1 // dvitIyaM tu-"paramANU tasareNU rahareNU aggayaM ca vAlassa Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyatadviSayayomAnavicAraH // 133 // vizeSAva likkhA jayA ya javo aduguNavivaDiyA kmso||2||" tRtIyaM tu-"ussehaMgulamarga havai pamANaMgulaM sahassaguNaM / taM ceva duguNiyaM khalu kovyAcArya | vIrassAyaMgulaM bhaNiyaM // 3 // AyaMguleNa vatthu ussehapamANao miNasu dehaM / NagapudavivimANAI miNasu pamANaMguleNaM tu // 4 // " evaM vRttI | sthite 'nayanasya cakSurindriyasya 'viSayaparimANaM' prasarpaNaparimANaM kiyati deze vyavasthita rUpamAlambate / iti gAthArthaH // 340 // // 13 // hai| idAnI cintyata iti vAkpazeSaH, katamenAkuleneti cet, ata Aha-'AtaMguleNaM'ti tasyaiva viSNukumArasya vaikriyazaktimato yada kulaM tenAtmAlena atirikto yojanalakSa ityarthaH, iha ca yaduktamAtmAkulena tatraivaM niyamo veditavyaH-AtmAGgulenaiveti,sthitapakSatvA| diti gAthArthaH // 340 // atra 'ussehapamANao miNe dehati smRtvA dehaM cendriyaviSayaparimANayorupalakSaNArthamavabudhyamAnaH para Aha|'naNu ityAdi, nanu bhaNitaM-uktaM anyatra, 'ucchyAGgulapramANataH' ucchyAGgulena 'dehapamANaM'ti nArakAdizarIrapramANe sAdhyate, | AdizabdAdindriyaviSayapramANamindriyapramANaM cAnukRpyate,ekajAtIyatvAt , tatrasthasyopalakSaNatvAd ,ataH kimucyate-AtmAolenAsya locanasyaitAvAn viSaya iti, nanUcyatAM-ucchyAGguleneti, gururAha-'dehapramANameva' dehapramANapatrakameva tatvena mIyata iti tatroktaM, anabhimatapratiSedhamAha-natvindriyaviSayaparimANaM-natvindriyaviSayapramANamapi,tasyAtmAGgulameyatvenAvastutvAd ,ataH kimayaM deha etadupalakSaNatvenAvabudhyate ? iti gaathaarthH||341|| tatraitatsyAt-kimiti na dehavadindriyaviSayaparimANamapyucchyAGgulena mIyate ityata Aha'ja'mityAdi, yad-yasmAtena-ucchyAGgulena dehavadindriyaviSayaparimANamapi mIyata iti Se tataH paJcadhanu zatAyAmabharatasvAmisambandhyAtmAGgulavistAraniSpannayojanadvAdazaguNaskandhAvArasya puryA vA dvAdazayojanasahasrapramANo vistAraHmApnoti, kRtaH:-bharatAtmAkulasya hai pramANAkulatvAt ,tasya cocchyAkulatve sahasraguNatvAd ,ucchyAkulena cendriyaviSayo mIyate iti manorathAbhyupagamAt ,tatazcAtoyazAlodara 4OESCAREERS CONSCIOLE NCREAK Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya indviyatadviSayayonivi cAraH // 134 // // 134 // SMS GACASS gatamahAravabherIpratADane'pi keSAMcittacchandAzravaNaM syAt , 'bArasahiMto socati siddhAntAbhyupagamAd ,ata Aha-jaM teNa paMcadhaNusayanarANa visayavavahAravoccheo pAvaI kutaH? ityAha-'jeNa tatto-ussehaMgulAo sahassaguNiyaM pamANaMgulaM hoitti,bhAvitamiti,tat-tasmAd dehapramANaM | ciyatamityevamAdi sthitamiti gaathaarthH||342||apic-"ussehpmaannto miNe deha"ti bodhyam , 'iMdiyetyAdi,indriyANi-kAyaji hAghrANanayanazrotrasaMjJitAni teSAM mAnaM indriyamAnaM tasminnapIndriyamAne sAdhye karttavye vAtayaM' ucchyAGgulaM bhAjya-vikalpanIyaM,kadAciyApAryate kadAcinneti bhAvanA, kAyendriye vyApAryate,na zeSeSvityabhiprAyaH, kutaH ityata Aha-yad-yasmAt 'trigavyatAdInAM' tryAdigavyUtAdhucchritAnAM jihvendriyAdimAnaM pRthaktvAdilakSaNaM yaduktamArSe tatsaMvyavahAre kalpataruphalAdanalakSaNe 'virudhyeta' na ghaTate | yadhucchyAGgulena tadapi pramIyeta, tanmukhasyAtmAGgulAnurUpatvenAtivizAlatvAt , jihvAyAzvocchyAGgulameyatvena vastuto na kiJcid, Aha-tasmAcanmukhavadasAvapi tadaGgulameyA asmadAdInAmapi ceti gaathaarthH|| 343 // ataH pArizeSyAt-'taNu' ityAdi, tenetyucchyAGgalena zrutaM-anuyogadvArANi, zeSaM spaSTamataH keyaM kalpanA ,upalakSaNametaditi gaathaarthH|| 344 // tadevaM nayanasyAtmA lenaitAvati viSaye 100000 prasAdhite sati punarapi siddhAntapaurvAparyajJAnAbhimAnI para AtmAnaM viDambayannAha-'lakkhehiM ityAdi,, tatra 'pukkharaddhamiti puSkaradvIpasyA mAnuSottaraparvatArvAgbhAgAsavartino narA 'udaya' gabhastyudgamavelAyAM 'sUram' AdityaM pazyanti' pralokayanti 'utkRSTe divase' karkaTasaMkrAntI,dakSiNAyana ityarthaH, kiyare vyavasthitAH ? ityAha-yojanalakSarekaviMza| tyA sAtirekairvyavasthitAH, anubhavasiddhatvAt ,maratakSetra iva, "sIyAlIsa sahassA do ya sayA joyaNANa tevaDhA / egavIsa sahibhAgA kakkaDamAimmi peccha narA // 1 // " iti vacanAt ,uktaM caitat-"egavIsaM khalu lavakhA cautIsaM ceva taha shssaaii| taha paMca sayA COMSASRCCC MOREOGRAM Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K vizeSAva0 koTyAcArya indriyatadviSayayonivicAraH vRttI // 135 // 13 SROCRUGALREACHECK bhaNiyA sattatIsAe~ airittA // 1 // iti nayaNavisayamANaM pukkharadIvaddhavAsimaNuANaM / puvveNa ya avareNa ya pihaM pihaM hoi nAyavvaM // 2 // sIyAlIsasahassA do ya sayA joyaNANamiccAI / jaha jaMbudIvayANaM avaDiyaM ceva viSNeyaM // 3 // jaha jaha samaye 2 purao saMcarai bhakkharo carimo (gynne)| taha taha iovi niyamAjAyai syaNIi bhaavttho||4|| evaM ca sai narANaM udayatthamaNANi hota'niyayANi / sai desabhee kassai kiMcI vavaissaI niymaa||5|| sai ceva ya niddiTTho bhadda muhutto kameNa savvesiM / kesiMcIdANiM ciya visayapamANe rakhI jesiM ||6||kesiNcii sAvitto mAyAe (majjhaNhe) Agao ravI jesiM / saMcarai muhutteNaM jAvaiyaM taM nisAmeha // 7 // lakkhadugaM chattIsasahassacchassayA | ya sAhIyA / ukkosadiNamiravI carayaM'tamuhutta evaiyaM // 8 // ukkose cciya divase jaMbUdIvaMmi jo ravI carai / so paJcasahassA khalu aTThAvanna ciya sadvibhAgAsAhiyA nvrN||9||(pnycshssaa dosayaigavabhisagacattabhAgahiyA)savvaM puNa'ssa bhaNiyaMtAvakkhe jiNehiM savvehiM / puvvA| varehiM taM ciya, sIyAlIsAi duguNaM tu // 10 // paNayAlIsasahassA uttarao tAvakhetaparimANaM / jA meruphalihakaMDa, dAhiNao se pa| vakkhAmi // 11 // tettIsasahassa tini ya, sayA ya tettIsayA annuunnaao| joyaNatibhAga eko,lavaNaM pati tAvakhe se // 12 // iyarassa u savvaM ciya pukkharaaddhassa caramamANussa / tAvakkhettaM bhaNiyaM taM ciya duguNaM jao bhaNiyaM // 13 // bAyAlIsaM lakkhA auNattari ceva | taha sahassAI / cauhattarIya sesA, dasabhAgA satta ya havaMti // 14 // tAvakkhettA cauro havaMti bhANUNa donni do masiNaM / sesaM savittharaM| jANa sUrapaNNattio savvaM // 15 // " ata uktaM-'lakkhehI'tyevamAdi, 'nayaNidiye'tyevamAdi, tasmAnnayanendriyasya viSayapramANaM-ava| kAzapramANe 'yathA' zrute-anuyogadvAre'bhihitaM tathA tat trayANAmekenApi na yuktaM,dvayoratimahattvAdekasya tu pramANAGgalasya dviguNasAdhikatvAditi gAthAdvayArthaH // 345-346 // gururAha-'mutte'tyAdi, 'ayaM sUtrAbhiprAyaH' iyaM sUtravivakSA-yaduta prakAzanIye viSaye A R -4-E% Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K utsRSTami vizeSAva kovyAcArya vRttau // 136 // SARKAR parvatAdau taccakSurindriyamanupravartate, 'AyaMguleNa samatiri joyaNalakkhaMti, 'Na u payAse'tti na punaH prakAzake'rthe savilakSaNe, ataH kimucyate-'ussehappamANagulANamegeNa'vi na jut'ti, kathamayaM sUtrAbhiprAyo'ntargato jJAyate ! ityata Aha-'vyAkhyAnataH' zrabhASApaurvAparyamIlanAt 'vizeSo' vivakSAyAH parijJAnaM mavati, na hi 'sandehAda' sAkSAdayamartho na zrUyata iti lakSaNAt 'alakSaNatA' asama- vicAraH asatA sUtrasya syAt, uktaM ca-"ja jaha sutte maNiyaM taheva jai taM viyAlaNA natthi / kiM kAliyANuogo diho dihippahANehiM ! // 1 // // 347 // atha zeSANAM viSayapramANamAha-bAretyAdi, zrotraM meghamAlArasitAdidhvanimAdvAdazabhyo yojanebhyo gRhNAti, // 136 // zeSa spaSTam // 348 // kuta etadityAha-'davvANe'tyAdi, gAthA sugama, 'avaraM ti etadutkRSTamuktam, atha jaghanyamAha-aGgulAsaMkhyeyamAgAdAgataM ghrANAdi gRhAti, kimavizeSeNa netyAha-nayanavarjAnAm // 349 // tasya kA vAHtyata Aha-'saMkhe'tyAdi, | atisanikRSTasyAnupalambhAt ,manasastvidaM nAsti,mUrcAmapravRtteH,kevalavad, vyatirekeNa manaHparyAyAvadhI iti, nanvevaM pUrvAparavirodhaH"maNasovi visayaniyamo jakkamai jao sa savvatya"ci vacanAt , tana, nirvyAghAtamanasaH pakSIkRtatvAt , Aha-matizrutayoH kathamubhayanibandhe sati !, ucyate, matizrutavRttireva mano, na ca tayorapi dezaniyamo'stIti gAthArthaH // 350 // 'puDhe sui samityutamata Aha-kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni dhvanidalAni zRNotyutAnyAnyeva tadvAsitAnyAhozcit tanmizrANIti, ucyate-na | tAvatkevalAni, teSAM vAsakatvAllokasya ca tadyogadravyAkulatvAt , mizrANi tu syuH, paraM tadvAsitAnyanyAni vetyata AhabhAsAsamaseDhIosaiMjaMsuNaimIsayaM suNai / vIseDhI puNa sadaM suNei niyamA parAghAe // 351 // (ni06) 5 seDhI paesapaMtI vadato savvassa chadisi taao| jAsu vimukkA ghAvaha bhAsA samayammi paDhamammi // 352 // | Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sok utsRSTamizrabhASAvicAraH vizeSAva0 bhAsAsamaseDhiThimao tabbhAsAmIsiyaM suNai sadaM / tadavvabhAviyAI aNNAI suNai vidisattho // 35 // kovyAcArya aNuseDhIgamaNAo pddighaayaabhaavo'nimittaao| samayaMtarANavasthANao ya mukkAIna suNe // 354 // vRttau 'bhAsA ityAdi, tatra bhASyata iti bhASA, vaktrA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatirityarthaH, tasyAH samazreNayaH-samAkAzapa Draya iti bhASAsamazreNayaH, samagrahaNaM vizreNivyavacchedArtha, tA ito-gata iti 'bhASAsamazreNigataH' bhASAsamazreNIsthita ityarthaH, / 137 // ko'sau 1, zrotA iti gamyate, 'zabdam' uktazabdArtha, yaM puruSazabdAdikaM 'zRNoti' upalabhate' yattadonityAbhisambandhAta taM, kiMvi| ziSTaM zRNotItyata Aha-'mIsaya'ti mizrakam , utsRSTadravyabhAvitApAntarAlasthazabdapudgalasaMvalitamityarthaH, 'vIseDhI puNa'tti vizreNiH punaH, ita iti varttate, tenaitaduktaM bhavati-vizreNivyavasthitaH punaH zrotA, zabdamiti punaH zabdagrahaNamakAri parAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdatvakhyApanArtha, kimata Aha-zRNoti 'niyamAt niyamena parAghAte sati, parAghAtitAnyeva zRNoti, netarANi, teSAmanuzreNIgamanAd pratighAtAbhAvAcca / athavA 'bhAsAsamaseDhIyaM bhAsAsamazreNyAmitaM zabdamiti, zeSaM prAgvaditi, 'vIseDhI puNa'tti atra tu vizreNistha eva vizreNirucyate, pade'pi padAvayavaprayogapradarzanAd bhImasenaH senaH satyabhAmA bhAmeti yathA, ityevaM gandhAdidravyANyapi mizrANyAdatte anuzreNigamanatve aniyamo, bAdaratvAdvAtAyanareNuvanniyamo'pyeke iti gAthArthaH // 351 // (c) 'seDhI ityAdi, iha zreNirAkAzapaGkirabhidhIyate, ekavacanaM ca jAtyapekSaM, yata Aha-sarvasya vakturvadataH sataH SaTsu dikSu pUrvAparottarahai dakSiNordhvAdhaHprabhRtiSu (0dhorUpAsu) tA bhavanti, lokamadhyavarNitve satIti gamyate, 'jAsvi'tyAdi spaSTam // 352 // itagrahaNaM vyAcikhyAsurAha-'bhAse tyAdi, 'bhASAsamazreNistho bhASAsamazreNItaH ityuktaM bhavati, ko'sau ?-zrotA, 'tanbhAsAmIsiya'ti tasya | // 137 // CASCORSASCUS *HUSUS S ES Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau // 138 // -vakturbheryAdervA bhASA tayA mizritaM zRNoti / pazcAdadhaM vyAcikhyAsurAha-'tahavvetyAdi bhAvitArtham // 353 // nanu tAni ki-1 grahaNanisa| mityata Aha-'aNu' ityAdi, teSAmanuzreNigamanAt , anuzreNigamane'pi kasyacit skhalanato'pi vizrotogamanaM bhavatItyata Aha- yoryogau kA pratighAtAbhAvAd asambhavAt , sa kimityata Aha-nimittAbhAvAt sUkSmatvAt api ca samayAntarAnavasthAnAca, kimata Aha-'mukkAI / nirantaratA vaktrA na zRNoti 'vidisatthoti gaathaarthH||354|| bhASAdhikArasya prastutatvAdAha-kena punaryogenAmISAM vAgdravyANAmAdAnamutsarga ca karoti ? kathaM cetyata Aha niyuktikAra:giNhai ya kAieNaM nisirai taha vAieNa joeNaM / egaMtaraM ca giNhai nisirai egaMtaraMceva // 355 // (ni. 7) | // 138 // gihijja kAieNaM kiha nisirai vAieNa joeNaMko vAyaM vAjogo ki vAyA kAyasaMraMbho ? // 356 // vAyA na jIvajogo poggalapariNAmaorasAi vv| na ya tAe nisirijaisa ciyanisirijae jamhA / / 357 / / aha so taNusaMraMbho nisiraha to kAieNa vattavvaM / taNujogavisesacciya maNavaijogatti jmdoso||358|| kiM puNa taNusaMraMbheNa jeNa muMcaisa vAio jogo| maNNai yasa mANasiotaNujogo ceva ya vibhtto||359|| taNujogo ciya maNavaijogA kAraNa dvvghnnaao| ANApANavva na ce tao'vi jogaMtaraM hojaa||360|| tulle taNujogatte kIsa va jogaMtaraM tao na kao? / maNavaijogA va kayA ? bhaNNai vavahArasiddhatthaM // 361 // kAyakiriyAiritaM nANApANapphalaM jaha vaIe / dIsai maNaso ya phuDaM taNujogabhaMtaro to so||362|| ahavA tnnujogaahiavidvvsmuuhjiivvaavaaro| so vaijogo bhaNNai vAyA nisirijae teNaM // 363 // SUCCE5%AROR Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya GOLARSA grahaNanisagayoryogaunirantaratA // 139 // // 139 // taha tnnuvaavaaraahiamnndvsmuuhjiivvaavaaro| so maNajogo bhaNNai maNNai neyaM jao teNaM // 364 // jaha gAmAo gAmo gAmaMtaramevamega egaao| egaMtaraMti bhaNNai samayAoNaMtaro samao // 36 // keI egaMtariyaM maNNaMtegaMtaraMti tesiM ca / vicchinnAvaliruvo hoi dhaNI suyaviroho ya // 366 // Aha sue ciya nisirai saMtariyaM na u niraMtaraMbhaNitaM / egeNa jao giNhai samayeNegeNa so muyai // 36 // aNusamayamaNaMtariyaM gahaNaM bhaNiyaMjao vimukkho'vi| jutto nirantaro ciya,bhaNai kahaM saMtarobhaNio1368 gahaNAvekkhAeNtao nirantaraMjammi jAI ghiyaaii| navitammi ceva nisirai jaha paDhame nisiraNaM ntthi|369| nisirijai nAgahiyaM gahaNaMtariyaMti saMtaraM teNaM / na niraMtaraM na samayaM na jugavamiha hoMti pajjAyA // 370 // gahaNaM mokkho bhAsA samayaM gahanisiraNaM ca dosmyaa| hoti jahaNNaMtarao taMtarasa va biiysmymmi||371|| gahaNaM mokkho bhAsA gahaNavisaggA ya hoMti ukkosN| aMtomuhuttamettaM payattabheeNa bheyo siM // 372 // gahaNavisaggapayattA paropparavirohiNo kahaM samae ? / samae do uvaogA na hoja kiriyANa ko doso?||373|| 'geNhatI tyAdi, tatra kAyena nivRttaH kAyikastena kAyikena, yogo vyApAraH karma kriyetyanAntaraM, sarva eva hi vaktA kAyakriyayA zabdadravyANyAdatte, co'vadhAraNe, sa ca bhinnakramaH, kAyikenaiva, nisRjati-vyutsRjati 'muJcati' 'tathe' tyAnantaryArthaH, ukti gvAcA nirvRtto vAcikaH tena vAcikena yogena, kathaM gRhNAti niHsRjati vA? kimanusamayamuta ananusamayamityata Aha-ekAntarameva gRhAti, nisRjatyekAntaraM ceva, etaduktaM bhavati-pratisamayaM gRhNAti muzcati ceti, kathaM , yathA grAmAdanyo grAmo aAmAntaraM ALASAOUSASUREMES C C Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 grahaNanisa cau. vizeSAva puruSAdvA puruSaH puruSAntaram , anantaro'pi san , evamekaikasmAtsamayAdekaika evaikAntaraH anantarasamayo nirdiSTaH, sthApanA, iti gAyAkoTyAcArya hai samudAyArthaH // 355 // atra pUrvArddhamadhikRtya codaka Aha-'giNhI tyAdi, iha bhASA-bhASAdravyANi gRhIyAt kAmaM kAyikena gayoryogau PAyogena, karaNarUpeNa, tasyAtmavyApAratvAt , kintu na kAmamityata Aha-kathaM nisRjati ?, vAcikena yogena nisRjatItyuktaM kiM| nirantaratA // 14 // vA !, naivetyabhiprAyaH, tasya nisRjyamAnatvena karmatvAt kiM vA'nena Rjunoktena ? anyatpRcchAmaH-ko vA'yaM vAgyogo nAma yena nisRjatItyuktam , 'kiM vAgati kiM vAgeva nisargavyApArApanA satI vAgyogaH uta kAyasaMrambhastannisargaheturvAgyoga iti dvayI gatiH, kizcAtaH-yadyAyaH pakSA,tana,tasyA yogatvAnupapatteH // 356 // Aha ca-'vAyA ityAdi, iha vAkkevalA acchinnA na jIvavyApAraH,hetu // 14 // dRSTAntau sugamau, vyatirekeNa jIvatkAyavyApAraH, api ca-'na ya tAeti na ca tayA vAcA nisRjyate, kAyayogenaiva, kiM kAraNaM ?, tasyA eva nisRjyamAnatvAt , nahi kamaiva karaNaM syAdityabhiprAya iti gAthArthaH // 357 // dvitIyaM vikalpamadhikRtya tata Aha-'a he'tyAdi, athAsau vAgyogastanusamArambha:-kAyavyApAraH, tataH kAyikenaiva nisRjatItyevaM vaktavyaM bhadrabAhusvAminA, bhASyakRduttaraSI mAha-sarvametadasAdhu abhiprAyAparijJAnAt , tathAhi-'nanu yogavizeSAveva' tanuyogApAntarAlabhedAveva manovAgyogAviti siddhAntaH, hA 'yat' yasmAt evamato'yamadoSaH, iti gAthArthaH // 358 // yadyevamucchinnA tarhi 'maNeNaM vAyAe kAraNaM'ti karaNatrayacAraNetyata | Aha-'kiM puNe tyAdi, 'kiM puNa'ti, tatazcetyarthaH, tatazcAtmanaH zarIravyApAre sati yena rUpeNa vAgdravyANAmupAdAnaM karoti sa. kAyikaH, ata uktaM 'geNDai ya kAiyeNaM'ti / tathA 'taNu'ityAdi dvitIyaH, ata uktaM-'nisirai taha vAieNa joeNaM ti, tathA 'mapNai ya vaNusaraMmeNa jeNa sa u mANasio bhannaI' atastanuyoga eva sAmAnyaH san 'vibhakto vibhAjitaneghA upAdhimedAditi gAthA SMSSC Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya grahaNanisagayoryogau|nirantaratA vRttI // 14 // // 14 // ROEACHEREGARCAN rthH|| 359 // pramANayamAha-taNu'isyAdi, pAdatrayaM sugama, vyatirekeNAbhAvaH / sAmpratamAcArya eva parotprekSitAM bAdhAmAha-'na ceti na cet kAyavyApArarUpatve'pi tAvasAvityata Aha-tao'vi' asAvapi prANApAno yogAntaraM caturtha syAd bhavataH, ataH kimucyate bhavatA ubhayasandhyaM 'paDikamAmi tihiM jogehI tyevamAdIti gAthArthaH // 360 / / tadevaM sarveSAmiti kAyayogatve ukte para Aha-tulla'ityAdi, prANApAnayostulye-samAne manovAgyogAbhyAM tanuyogatve kimiti cAsau prANApAnuryogAntaraM caturtha na kRtaM ?, maNavaijogA va kayA jogAntaraM, tulle taNujogate ussAsanissAseNa samaM eko vA yogo'stu catvAro vetyabhiprAyaH, gururuttaramAha'bhannai vavahArasiddhatthaM etAvevAsmAt pRthak kRtAviti gaathaarthH||36|| tathAhi-'kAye'tyAdi,kAyakriyAyAH atirikta-adhika kAyakriyAtiriktaM, na prANApAnoH phalaM, dRzyata iti sambandhaH, yathA kasyAH ityata Aha-yathA vAco-giraH, tathAhi-vAci parapratyAyanaM phalamAlokyate,navidaM prANApAnAvanyatra hRdayAdighaTTanAt , tathA manasazcasphuTaM kAyakriyAtiriktaM phalaM dRzyate, yasmAdevaM tasmAta tanuyogAbhyantara evAsau prANApAnuH, tulye tanuyogatve'pIti prakramAllabhyata iti suSThUcyate-'paDikkamAmi tihiM yogehiM ti gaathaarthH||362|| 'ahave'tyAdi, athavA'yamevArtho'nyathA nirdizyate-kAyayogAhRtAni yAni vAgdravyANi teSAM yaH samUhaH tatsA vidyAdyo jIvavyApAraH paramatyAyanaphalo dhvanitayA sa vAgyogo bhaNyate, tena kiM kriyate ? ityAha-tena vAga nisRjyate parapratyAyanArthamiti gaathaarthH||363|| 'tahe tyAdhanayA dizA spaSTaM // 364 // atha pazcArddhavyAcikhyAsayA''ha-'jahe'tyAdi, bhAvitavat , tadevaM vyAkhyAyamAne yaduktaM sUtre 'aNusamayamavirahitaM nirantaraM geNhaI tadapyArAdhitaM syAtmasRNazabdazravaNaM ceti gAthArthaH // 365 // anyathA tu viparyaya iti, Aha ca-keyItyAdi, kecana vyAkhyAtAraH. egaMtati yaduktaM niyuktikatA tanmanyante-vyAkhyAnayanti, kathamityata Aha-'egaM ACCOLCARALA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI grahaNanisagayoryogaunirantaratA // 142 // // 14 // SCUSSAULA tarati ekaikenAntarita-vyavahitamekAntaraM tathA dRSTatvAdekAntaropavAsavat sthApanA-pramo gramo pramo, tataH ko doSaH ? ityAha- teSAM caivaM mantRNAM 'vicchinnAvalirUvo hoi dhaNI', kuta etat , grahaNAntaritattvAnnisargasya nisargAntaritatvAcca grahaNasya, grahaNasamaye'zravaNAt, kimetAvAneva teSAM doSaH 1 iti, netyAha-'suyavirodhoM' zrImanmahAvIravarddhamAnasvAmimatAnusAribhagaSadAcAryazyAmasvAmipraNIta prajJApanA''dhyayanaprasiddhAjJAlaGghanaM ca, 'aNumasayamavirahiyaM geNhatI'ti tadvacanAt , tathA hIdaM sUtraM pratisamayagrahaNapratipAda| katvAt pratisamayanisargapratipAdakamapi boddhavyaM masRNazabdAnubhavAt , atha brUyurbhavato'pyevaM vyAkhyAtustaduktAjJAkhaNDanameva sUtrAntaravirodhAditi, 'saMtaraM nisirai no nirantaraM, egeNaM samaeNaM giNhai egeNaM samaeNaM muzcatI'ti sUtraprazravaNAt , tathA hIdaM sUtraM sAntaranisargapratipAdakatvAt sAntaragrahaNapratipAdakamapi vijJAtavyaM, na ca skhalitazabdazravaNAnubhavaH, stokatvena sUkSmatvAdapAntarAlakAlasyeti gaathaarthH||366|| athaitatsUtraM gAthayopanibadhnan para Aha-'Aha suye ciyetyAdi, gatArthA, navaraM 'so'tti vaktA // 367 // atha | sUtradvayamapi viSayavibhAge'dhyavatiSThApayiSurAha-'aNusamaya'mityAdi, samayaM anu-pazcAdanusamayaM, kimuktaM bhavatItyata Aha-nAnta- | | ritamanantaropavAsavadityanantaritamavyavahitamitiyAvat grahaNaM-vAgdravyopAdAnaM 'bhaNitaM' uktaM prathamasUtre bhagavatA AryazyAmena, | 'yataH' yamAt , tataH kimityata Aha-'vimokSo'pi nisargo'pi teSAM 'yukto ghaTamAnakaH 'niraMtara eva' anusamayamavirahitameveti-| yAvaditi, ko'rthaH 1, kuta etat , prathamasamaye grahaNAt dvitIyAdiSu nisargagrahaNAdantya eva nisargAta , itazcaitadevaM, dvisAmayikasyaiva jaghanyasya grahaNanisargasyoktatvAt , sthAnormumoMrvetyabhiprAyaH, evamukte sati dvitIyamatrazravaNabhramanmatizcodako bhaNati-coei 'kathaM 1 kayA vivakSayA 'sAntaraH savyavadhAnaH 'bhaNitaH tenaiva mukhena pratipAdito dvitIyasUtre tena, nisarga iti gamyata iti gaathaarthH||368|| 84555555 205 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya grahaNanisa vRttI // 143 // RAKARSE gururAha-gahaNetyAdi, 'taoti nanvasau nisargaH sAntaro bhaNitaH, tena dvitIyasUtre grahaNApekSayA kAkA AdyamAdyaM grahaNamaGgI-17 kRtya, natu samayApekSayA, tayA niraMtaratvAdeva, grahaNavat, kathametadevamityata Aha-'niraMtaraM' paisamayaM 'jami' paDhamAisamae 'jAI da- gayoryogIliyAI 'gahiyANi' AdattANi tAI natu 'tami ceva' gahaNasamaye 'nisiraI' muMcai, kaH pratyayaH' ityata Aha-jaha paDhame samaye ni- nirantaratA siraNaM natthi evaM duyAisamaesuvi tatsamayopAttAnAmiti bhAvanIyaM, etaduktaM bhavati-prathamasamayopAttAnAM na tatraiva nisargaH, api PItu dvitIye, evaM dvitIyasamayopAttAnAM na tatraiva, api tu tRtIya ityevamAdi sAntaranisargasiddhistasAt grahaNApekSayA'sau dvitIyasUtre | tathokta iti gAthArthaH // 369 // tatraitatsyAd-yathA grahaNApekSayA sAntaro nisargaH, evaM nisargApekSayA'pi sAntaraM grahaNaM, nAnisRSTaM // 143 // punargRhyata ityato-'vicchinnAvalirUvo vatthuhitIe dhaNI hoI', tanna, nisargasya grahaNaparatantratvAt dvitIyasamayavat , kuta etadityata Aha-'nisI'tyAdi, nAgRhItaM dhuryasamaye dvitIyasamaye nisRjyate ityekAntaH, anisRSTaM tu gRhyata Adisamaya ityanekAntaH, yenaivaM tena kimityata Aha-'saMtaraM teNa ti, tena kAraNena sAntaraM nisajanamuktaM bhagavatA dvitIyasUtrAdyavayaveneti prakramaH, kuta? ityata Aha-'gahaNaMtariya ti grahaNAntaritamitikRtveti bhAvArthakathanaM, sarvatrAdhaHpaGktau khatantragrahaNavyavahitamitikRtvetyabhiprAyaH, tatazca 'gahaNAvekkhAe tatto'tti vyavasthitaM 'no niraMtaraM'ti, dvitIya sUtrAvayavaM zuzodhayiSurAha-'no niraMtaraMti, kimuktaM bhavatItyAha 'na | nirantaraM ti, na samakaM na yugapaditi paryAyA ete bhavanti, ka eSAM bhASitAnAmarthaH ? iti cet , ucyate, na grahaNakakAlaM nisRjati, | kiM tarhi 1, dvitIye samaye iti, athavA 'no niraMtaraM'ti, asthAyamarthaH-'na paDhamasamaye ceva nisirai, kiMtu 'saMtaraMti uktaM prAk, evamanvayavyatirekataH sUtrAcaM gataM, egeNaM samaeNaM giNhai egeNaM muzcatItyasya korthaH ? iti cet , ucyate, AdhacaramasamayayorekAnta E0%A5% Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ grahaNanisa vizeSAva grahaNanisargasadbhAvAta 'egeNaM samaeNaM geNDai egeNaM samayeNaM muMcatI'tyevamAdi yantrakamadhya bhAvanIyamityata evaM gRhyatA aNusamayamavirahiyaM | kovyAcArya niraMtaraM geNhai saMtaraM nisiraha no nirantara mityevamAdIti gAthArthaH // 370 // sAmprataM grahaNAdevividha kAlapramANamabhidhitsuH prAha- yoryogau 'gahaNa'mityAdi, gRhyata iti grahaNaM tadekaM samayaM bhavati, mokSo'pi-bhASA'pi jaghanyataH, tatraitatsyAta-mokSasya nisargasvabhAvatvAta ni- nirantaratA // 144 // sargasya ca bhASAtvAnmokSagrahaNe bhASAgrahaNamatiricyate ? iti, ucyate, na vyatiricyate, bhASyamANA bhASA, na grahaNamAtraM na mokSamAtraM nApyubhayamAtra, pratyekasya mAnamabhidhAyobhayasyAha-gahanisiraNaM vatti grahaNanisagauM ca dvau samayau bhavato jaghanyaM-sarvastokatayA, kasya ?, mumUrSoH dvitIyasamaye tiSThAsoveti gAthArthaH // 371 // utkRSTaM grahaNanisarjanamAha-gahaNa'mityAdi, grahaNaM mokSo bhASA graha // 144 // NavisargAzceti pRthak prakarSaNAntarmuhUrta bhavanti, tathA ca dvau pratyekapakSau apara ubhayapakSaH aparo bhASApariNAmapakSa iti, sarvatra ca purupAntare eteSAM-grahaNAdInAM kAlabhedo bhavati, alpamahAprayatnabhedAditi gAthArthaH // 372 // yaduktamAdyantyasamayayorekAntena grahaNanisargAdeva, madhyamasamayeSu tUbhayaM, tatrAha-gahaNa'mityAdi, spaSTArthA, ekasamaye kriyAdvayamasti aviruddhatvAt karmasaMghAtasATakriyAvat yugapadagulyAkAzasaMyomavibhAgakriyAvadA, sthAnavidhau vA manAdikriyAvaditi gAthArthaH // 373 / / gRhNAti kAyikenetyuktaM, sa caudArikAdimedAt paJcadheti mA maMsthAH paJcavidhenApi, api tvaudArikavaikriyAhArakeNeti, Aha ca tivihammi sarIrammI jIvapaesA havaMti jiivss| jehi ugeNhai gahaNaM to bhAsai bhAsao bhAsaM ||(ni. 8) hU~ orAliveubviyaAhArao geNhaI muyai bhAsaM / saJcaM saccAmosaM mosaM ca asaccamosaM ca // 375 // (ni. 9) hai| RRRRRIGAAAAAA%% Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya vRcau kevalisamu dghAtasamatAnirAsa: ROESCANA / 145 // // 145 // GOOGS4064 HASEGUROS sacA hiyA sayAmiha saMto muNao guNA payatyA vaa| tavivarIA mosA mIsA jA tadubhayasahAvA // 376 // aNahigayA jA tIsuvi sado ciya kevalo asacamusA / eyA sabheyalakvaNa sodAharaNA jahA sutte||377|| 'tiviDamI'tyAdi, trayo vidhA yasya tattathA tasmin , zIryata iti zarIraM tasmin , jIvatIti jIvaH tasya pradezA bhavantIti. kasyetyata Aha-'jIvasya AtmanaH, nanu ca SaSThIdvayazravaNAt punaruktadoSaH 1, tanna, jIvasya pradezA bhavantItyucyamAne iyaM SaSThI mede vartipyata iti vyAmohanivRttyartha jIvasyAtmabhUtA bhavantIti punarapyAha, "bhedAbhedavartinI ca SaSThI"ti pANinIyAH, tatazcAnena niSpradezAtmavAdAsAdhutvamAha, sati tasmin karacaraNotrIvAdyavayavasaMsargAbhAvaH prApnoti, tathAhi-pAdatalasaMyuktAtmapradezasya tAlasambandhyAtmapradezamedo'medo veti vAcyaM, bhedazcet kathamapradezaH amedazcedekatvatona bhedopalambhaH syAt ,yadvAti-Adatte, tazabdasya vizeSaNArthatvAnna sarvadeva 'grahaNa'miti gRhyata iti grahaNaM zabdadravyanivahamityarthaH 'to' tato gRhItvA 'bhASate' vakti, bhASata iti bhASakaH kriyAviSTa ityarthaH, anena niSkriyAtmavAdavyudAsamAha, sati tasmin bhASaNAbhAvaprasaMgaH, tasya tattvAdapracyavamAnatvAta pracyutau ca svAtmahAne, kAmityAha-bhASyata iti bhASA tAM bhASAM, Aha-'to bhAsai bhAsao' ityanenaiva gatArthatvAnnaitaduccAraNaM karttavyamiti, tantra, bhASyamANaiva bhASA, na prAk na pazcAt ityasyArthasya jJApayitumabhipretatvAditi gAthArthaH // 374 // atha kiM tata ? ityAha-'orAlie'tyAdi, spaSTA // 375 // satyAdikAyA lakSaNamAha-'sacA' ityAdi, sadbhyo hitA-ArAdhanI pratyAyanaphalA veti satyA, santaH ke ucyante' ityata Aha-santo munayo-yatayazca teSAM hitA satyA, ihaparalokArAdhanItyarthaH, guNA vA-malocaraguNAH padArthA vA-jIvAdayaH, tadviparItA tu mRSA, mizrA tUmayasvabhAveti gaathaarthH|| 376 ||'annhii tyAdi, visRssvpyptitaa| S EX Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CHISISHIGA vizeSAvara anumayasvabhAvA, AsAM bhAvArthamaGgIkRtyAtidezamAha-etAzcatasro'pi bhAvAH samedalakSaNasodAharaNA yathA sUtre dazavaikAlike uktA- bhASAyAlo kovyAcArya stathaiva jJAtavyAH, tatra medAH 'jaNavaya saMmaya ThavaNe'tyevamAdi vaktavyam , yAvad 'voyaDa avvoyaDA ceveti gaathaarthH|| 377 // kavyAptiH vRttau bhASAdhikArasyaivAnuvartamAnatvAdAha-dvAdazabhyo yojanebhyaH parato na zrUyate, dravyANAM mandapariNAmatvAdityuktam , atha kiM viSayapara-2 to'pi dravyANAM gatirasti, yathA ca viSayAbhyantarato nairantaryeNa tadvAsanAsAmarthyamasti tadvat kiM parato'pIti, ucyate, asti kessaaN||146|| // 146 // * cidAlokAntAt , Aha-yadyevaMIP kaIhiMsamaehiM logobhAsAe nirantaraMtu hoi phuddo| logassaya kaibhAe kaibhAohoi bhaasaae|| (ni010 cauhi samayehi logobhAsAe niraMtaraMtu hoi phuddo|logss ya carimaMte carimaMto hoi bhAsAe ||379||(ni. 11/ ___ koI maMdapayatto nisirai sayalAI sahadavvAI / anno tivvapayatto so muMcai bhidiuM tAI // 380 // gaMtumasaMkhejAo avagAhaNavaggaNA abhinnaaii| bhijjaMtI dhaMsaMti ya saMkhijje joaNe gaMtu // 381 // bhinnAiM suhamayAe aNataguNavaDiAI logaMtaM / pAvaMti pUrayaMti ya bhAsAeN niraMtaraM loga // 382 // 'katihI'tyAdi, 'katibhiH' kiyatsaMkhyaiH 'samayaiH paramanikRSTakAlavizeSaiH 'loka' caturdazarajjvAtmakaH kSetraloka bhASayA hai| nirantarameva bhavati 'spRSTo vyAptaH, tathA lokasya ca-asyaiva katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH iti, // 378 // atrocyate-- 'cauhItyAdi, pUrvArddha prAgvat , navaraM tuzabdo na sarvathaiva,api tu 'kayA'pi', yadvakSyate bhASyakAra:-'koyI'tyevamAdi prapaJcenAti, ISHUSHUSHUAIRISH Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IIdal vizeSAva tathA lokasya ca kSetracaramAntaH,prAktanAntaH asaMkhyeyabhAmo bhavati bhASAyA gaNitamapekSyacaramAnte-prAktane asaMkhyabhAge, samastaloka- bhASAyA lokovyAcArya vyApinyA iti gaathaussaarthH|| 379 // 'koyItyAdi, kazciduraHkSatopetatvena mandaprayatno niHsRjati sakalAni-adalitAni za- dAkavyAptiH vRttau bdadravyaskandhadalAni, anyastu bhASakaH tIvraprayatno nirujakaraNatvAt sa tu tAni 'muzcati' prerayati 'bhittvA' paramANutayA kRtvA / // 147 // | // 38 // atra sUtram-'jAI bhaMte ! abhiNNAI nissaratI"tyAdi sarvamuccAraNIyaM 'tAI tu tAni kimata Aha-'gaMtu'mityAdi, // 147|| SIl tAni 'abhinnAni nisRSTAni gatvA'saMkhyeyAH khalvavagAhanAvargaNA 'bhidyante' anantazo bhidA pratipadyante, dhvaMsaM cApadyante, zabdapa riNAmamapi jahatItyarthaH, kiM lokAntaM yAtvA 1, netyAha-saMkhyeyAni yojanAni gatveti gAthArthaH // 381 // bhinneSu kA vArtetyata * Aha-'bhinnAnI'tyAdi, bhinAnyatipaTutAlvoSThapuTayantrakeNa nirdalitAni sUkSmatayA-atipracuratayA'nantaguNavarddhitAni vAsakatvAt hai lokAntaM prApnuvantyAdyasamaya eva, SaTsu dikSviti vAkyazeSaH, kimetAvacchaktInyeva ?, netyAha-'pUrayanti ca vyApnuvanti ca 'bhASayA' | parAghAtavAsanAvAsitasakalalokApannavAgadravyapaTalaiH, nirantaramiti kriyAvizeSaNaM, itaH-itaH pUraNAt , kaM, 'loka' kSetralokamiti, etacca sAmAnyenoktaM samayAniyamanAditi gAthArthaH // 382 // sAmpratam yaduktam-'carahiM samaehiMityAdi, tatrAnAdezaM pUrvapakSIkurvanAha jaiNasamugghAyagaieN keI bhAsaMti cauhiM samaehiM / pUrai sayalo logo aNNe uNa tIhiM smehiN||38|| paDhamasamae ciya jao mukkAiM jati chaddisiM taaii| vitiyasamayammi te cciya chaiMDA hoti chammaMthA // 384 // maMthaMtarehiM taie samaye punnehiM pUrio logo| cauhiM samaehiM pUraha logaMte bhAsamANassa // 385 // RRORSCORALLELA Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya // 14 // ESO disiviDiyassa paDhamotigame te ceva sesayA tinni| vidisiDiyarasa samayA pNcaatigmmmijNdonnnni|386|| | bhASAbAhacausamayamajhagahaNe tipaMcagahaNaM tulaaimjjhss| jaha gahaNe pakhaMtaggahaNaM cittA ya suttagaI // 387 // * kazarIrANi katthA desaggahaNaM katthai gheppaMti nirvsesaaii| ukkamakamajuttAI kAraNavasao niuttAI // 388 // bhASAmedAzca causamayaviggahe sati mahallabaMdhamitisamaojaha vaa| monu tipaMcasamayetaha causamao iha nibaddho // 389 // hoi asaMkhejaime bhAge logassa paDhamabiiesu / bhAsA asaMkhabhAgo bhayaNA sesesu samayesu // 39 // // 148 // ApUriyammi loge doNhavi logassa taha ya bhaasaae| carimante carimanto carime samayammi savvattha // 39 // na samugdhAyagaIe mIsayasavaNaM mayaM ca daMDammi / jai to'vi tIhiM pUrai samaehiM jao praaghaao||39|| jANe na parAghAMo sa jIvajogo ya teNa cusmo| heU hojAhi tahiM icchA kammaM sahAvo vA // 393 // khaMghovi vIsasAe na parAghAoya teNa cusmo| aha hoja parAghAohavija tosovi tismio||394|| egadisamAisamae daMDa kAUNa cauhiM pUreha / anne bhaNaMti taMpi ya nAgamajuttiksvamaM hoi // 395 // "jaithe' tyAdi / jainasamudghAtagatyA kecana bhASante caturbhiH samayaiH sakalalokaH pUryate, 'prathame samaye daMDa' mityevamAdyanayetyabhiprAyaH, tatraitat syAd-mAvantAM ko nivArayate iti ?, ucyate, siddhAntaH, tathAhi-eSAmevaMvAdinAmUrdhvAdhodigve daNDamAtragamanA catasuSu dikSu mizrazabdazravaNamAdisamaye na prApnoti, uktaM caitadavizeSeNa niyuktikRtA-'bhAsAsamaseDhIo sadaM jaM suNai mIsayaM su|gii| atha sAmAnyoktita eva vyAkhyAnato'rthapratipacirdaNDa eva mizrazandazravaNaM, na zeSadiviti, nanvevamapi vimirApUryata iti Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI dghAtasamatAnirAsa: // 149 // vizeSAva0 syAt, prathamadaNDasamayAnantaraM dvitIyasamaya eva parAghAtasAmarthyAccatasRSu dikSu manyAnasiddhitaskRtIyasamaya evApAntarAlapUraNAt , I koTyAcArya nanvakSiNI nimIlyAlocyatAmevaditi, tatraitatsyAt-jainasamudghAtagatyoktamato nAyaM doSaH, doSazcedatrApi tribhirApUraNaM prasajati, kila| prathamasamaye daNDamAtragamanAt , tanna, siddhAntAparijJAnAt, tathAhi-jainasamudghAtaM svarUpeNApUraNAdaparAghAtasAmarthyAnna dvitIyasamaye // 149 // manthAnasiddhiryena bhavata ivAtra samayatrayApUraNaM bhavet , "daNDaM prathame samaye kapATamatha cottare tathA samaye / manyAnamatha tRtIye" sakarmakajIvavyApAratvAditi vacanAt , bhASAyAM tu dvitIyasamaya eva manthAnaM anuzreNIgamanAcaturdizaM parAghAtadravyAntarakhAsakatvAca, | acittamahAskandhaH kasmAjjainasamudghAtavacaturmirApUrayatIti cet, ucyate, acintyatvAdvizrasApariNAmasya parAghAtAbhAvAt kramapariNA| mitvAditi gAthArddhArthaH / sAmprataM sthitapakSavAdimatamAha-'puratI' tyAdi gAthApazcAda, 'pUryate' vyApyate 'sakala' sampUrNo 'loka' | caturdazarajju(bA)halyaH, anye punarabhidadhati-tribhiH samayairiti gAthArthaH // 383 // kiM vAgmAtreNa !, netyAha-'paDhame tyAdi / iha lokamadhyasthitavakturyataH prathamasamaya eva muktAni tAnyAlokAntAt padsu dikSu yAnti jIvasUkSmapudgalAnuzreNIgamanAt , tataH ki| mityata Aha-dvitIyasamaye ta eva pada daNDAH SaT manyAno bhavanti, caturdizamekaikazo'nuzreNyA chatvarIbhavanta iti vAkyazeSaH, iha cAnyo'nyacchatvarAnugamo'pi na virudhyate sUkSmatvAditi gAthArthaH // 384 // tato'pi kimityata Aha-'maMthamityAdi pUrvArdhArthaH / sAmprataM sUtrakArAbhiprAyeNAha-caturmi: samayairlokaH pUryate lokAnte bhASamANasya,kathaM 1, nADyA bahizcatasRNAM dizAmanyatarasyAM dizi bruhai vataH prathamasamaye'ntarnADImanupravizanti trayo'nye prAgvadaNDAdikrameNa,ayamatrAbhiprAya:-'sayaMbhuramaNapacchimaperaMtaThio bhAsao paDhama| samaye daMDa nisirai, so ya AyAmao rajjU bAhalleNa cacAri aMgulANi tirazcInamalokaskhalita itikRtveti bhAvanIyaM, to vitiya ROBACROREA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva samaye tAo daMDAo sabao paraSAyasAmatyeNa unaho coisarajjUsitaM savvao rajjuvittharaM cauraMgulabAhallaM chapparaM pasara gADi- kevalisamakoTyAcArya majhe, pUrvAparatirazcInamityarthaH,io'vi tiriyaM parAghAtao ceva dAhiNuttaratiricchayaM, majjhamAgaM paDucca rajjumetavicchiSNaM varlDa chapparaM | ghAtasama tAtAnirAsa: pasarai, vajramadhyatvAllokasya, tato taie nADimajjhatiricchaTThiyachapparAto savvao tayaNuseDhIe dAhiNuttarapuvvAvareNa sayalaM nADi // 150 // bharemANaM chapparaM pasarai, etaduktaM bhavati-lokasya brahmalokamadhye cauddisi durajjuo maMtho, ahovi cauddisi (du) rajjuo maMtho,zeSe tu pradezahAnyA sa iti,caturthasamaye tvetadapAntarAlapUraNAt sakalalokavyAptiriti ||385||aah ca-'disI'tyAdi gatArtha pUrvArddham ,anyA | // 150 // |cAryAbhiprAyamevAha-vidisiTTiyasse tyAdi, vidigvyavasthitasya jalpataH samayAH paJca bhavanti, lokApUraNamaGgIkRtya, kiM kA raNamityAha-'aigamami' nADIpraveze yad-yasmAd dvau samayau, gacchato'nuzreNigamanAditi gAthArthaH // 386 // yadyevaM krimanekavikahailpasambhave sati sUtrakAreNa catuHsamayagrahaNamakAri ?, ucyate-'cau' ityAdi / caturNA samayAnAM samAhArazcatuHsamayaM, catuHsa-16 mayaM ca tanmadhyaM ca tripaJcasamayApekSayeti catuHsamayamadhyaM tasya grahaNaM tasmin sati, kimata Aha-tripaJcagrahaNaM kRtameva draSTavyamiti | vAkyazeSaH, dRSTAntamAha-jahA tulAmajjhassa gahaNe AipajjaMtagahaNaM, api ca citrA gatibhaMgavataH sUtrasya lakSyate // 387 // tathAhikvacitpradeze dezagrahaNaM yathA'traiva, kvacit gRhyante niravazeSANi pakSAntarANi, utkramakramayuktAni 'kAraNavazAt' madhyagrahaNAdilakSaNAta 'niyuktAni' baddhAni sUtrANi bhavantIti tantranItiriti gaathaarthH||388|| atraiva pradezAntarasaMvAdinaM dRssttaantmaah-'cu'ityaadi| yathA vA bhagavatyAM 'mahallabaMdhammi' mahallabaMdhoddezake sarvatra catuHsAmayike sati 'trisamayaH' trisAmayiko vigrahaH pratipAditaH, tahehAvi mottuM tipaJcasamaye causamayo lokApUraNaprakAro nibaddha iti ko doSaH' iti gAthArthaH // 389 / / atha yaduktaM 'lokasya ca Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva0 katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH / ityetad vyAcikhyAsurAha-hoI tyAdi / 'lokasya caturdazarajjuvAhalyasya 'bhavati' sa-kivalisamakoTyAcArya mpadyate 'asaMkhyeyatame bhAge' stokavibhAge kSetragaNitena-kSetragaNitamaGgIkRtya,kaH' ityata Aha-bhASAyA api vyApinyA asaMkhyeyatama 8 dghAtasama5 eva bhAgaH, kadetyata Aha-prathamadvitIyasamayayoH, majanA tu zeSasamayeSu, iyamatra bhAvanA-trisAmayikavyAptau prathamasamaye catuHsamaya ta tAnirAsa: / 151 // | vyAptau ca prathamadvitIyayoH, tRtIye tu sakalanADImaraNAt saMkhyeyabhAge saMkhyeyabhAgaH, paJcasAmayikavyAptau tu prathamadvitIyatRtIyeSu |'hotI'tyAdigAthA''dyapAdatrayAnuvRttirityAdhaniyuktigAthApazcAbharthaH // 390 // atha dvitIyaniyuktigAthApazcArddhArthamAha-'ApUriyaM- // 15 // mI tyAdi sugamA, navaraM 'sarvatre ti sarvapakSAntareSviti gAthArthaH // 391 / / tadidAnImanAdezadUSaNaM sAkSAdAha-'na' ityAdi / na kevahai| lisamudghAtabhaGgathA catusamayApUraNaM saiddhAntikAH dhantumarhanti, kimiti !, yataH tatra na prathamasamaye 'chadisiM mIsayasavaNaM labbhaI', | uktaM ca sUtrakRtA, vyAkhyAnato'rthapratipattiH 'mataM ca daMDammi, jaItti nanu tathApi tribhirApUryata iti syAt , kiM kAraNamityAha| yataH-dvitIyasamaya eva catasRSvapi dikSu parAghAtasAmarthyAnmanthAnasiddhistadanantaraM ca vyAptariti gAthArthaH // 392 // nanu ca yathA | jinasamudghAtaH parAghAte'satyapi catuHsAmayikaH, evamayamapItyetadAzaGkayAha-'jaiNe'tyAdi, jaine parAghAto nAsti, svarUpeNApUraNAd , yena kAraNenaivaM tena 'causamayo so hou, sajIvajogo yati, yatazcAsau sajIvayogaH-sakarmajIvavyApAraH tena catu:samayaH kramavRttitvAt , 'vA' ityathavA tatra jainasamudghAte caturbhiH samayairbhavati, bhavet 'hetuH' kAraNaM 'icchA' evameva tasyecchA syAyenAdyasamaya UrdhvAdho daNDamAtrameva nisRjati, karma vA svabhAvo veti, zabdadravyANAM tu anuzreNigamanaparAghAtasvabhAvamAtrAdanyo na heturastIti gAthArthaH // 393 // acittamahAskandhe kasmAt prathamasamayAnantaraM kapATamAtramityata Aha-khaMdho'vI'tyAdi prAya uktAthaiveti // 34 // WONOSOROGASKARAR RUARCHAEOCAL Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva: anAdezAntarameva pUrvapakSIkurvanAha-ege' ityAdi / anne bhaNati 'Adisamaye prathamasamaye ekadikka daMDaM kRtvA caturmiH pUrayati, AminivAkoTyAcArya etaduktaM bhavati-Urdhva dizA atirabhasena daNDaM karoti, dvitIyasamaye tu tatra manthAnamaghodizi ca daNDamatitaralatvAt , tRtIye tadanta *dhikaikArthAH rAlApUraNamiti, Aha-sAvyeveyaM kalpaneti, tana, yataH-taMpici tadapyevaM parikalpanaM nAgamakSama, kvacidazrutatvenAnArSatvAt , // 152 // nApi ca yuktikSama, sarvato'nuzreNigamanabhAjAmekatodikkaM gacchavAM yuktyamAvAt , vaktRmukhapreraNAnukUlyaM cet, tana, teSAmAkAzapaTa // 152 // lasthAnAM preryamANatvAt , tatra ca SaDdizamanuzreNisadbhAvAt ,apica evaM caturvizreNyanukUlAvasthAne vizreNIgamanapasaGgo'pi syAt , tathA catuHsamayAniyamaca paDahAdizabdAnA, vaktRprayatnAbhAvAditi gAthArthaH // 395 // tadevamAbhinibodhikaM tattvato medatazca carcitaM,idAnIM || tu paryAyato nAnAdezajavineyajanAnugrahArtha carcayavAha sUtrakAraH- . IhAapoha viimNsaa,mggnnaaygvesnnaa|snnnnaasiimii paNNA, savvaM AbhiNibohiyaM // 396 // (ni0 hoi apoho'vAo saI ghiI savvameva mai paNNA / IhA sesA savvaM idamAbhiNiyohiyaM jANa // 397 // maha-pannA-bhiNiyohiya-buddhIo hoMti vayaNapajjAyA / jA uggahAisaNNA te savve atyapajAyA // 398 // sabvaM vAbhiNiyohiyamihoggahAivayaNeNa saMgahiyaM / kevalamatthavisesaM paha bhinnA uggahAIyA // 399 // uggahaNamoggahotti ya avisiTThamavaggaho tayaM savvaM / IhA jaM maicaTThA maivAvAro tayaM savvaM // 40 // avagamaNamavAutti ya atyAvagamo tayaM havai savvaM / dharaNaM ca dhAraNatti yataM savvaM gharaNamatthassa // 401 // 'Ihe tyAdi, IhanamIhA-sadarthadharmAlocanaM, apohanamapoho nirNayaH, 'vimarSaH' apAyAt pUrva IhAyAcocaratra zavadharmA ghaTante OMkAsamA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ASESOR vizeSAva iti vimarSaH mArgaNA tvanvayadharmaprArthanA, 'gaveSaNA' heyadharmaprArthanA, saMjJAnaM saMjJA vyaJjanAvagrahAduttarakAlabhAvI pratyayaH, smRtistu sma-[dU AbhinivAkovyAcArya raNaM-prAgupalabdhapratyabhijJAnaM, mananaM matiH kathaJcidarthaparicchittAvapi apUrvasUkSmataradharmAlocanarUpA buddhiH, prajJAnaM prajJA-viziSTatarakSayo dhikaikArthAH vRttI tapazamAhitaprabhRtavastugatayathAvasthitadharmAlocanarUpA matirevetyarthaH / ete vizeSAH, sAmAnyamAha-sarvametadAbhinivodhikamiti gAthArthaH // 153 // // 396 // ato yadyad abhidhIyate tadAha-'hoi'ityAdi, sugamA, navaraM matiprajJe sarvameva matijJAnaM, zeSabhedAstvIhA, sarva caita- // 153 // nmatijJAnAna bhidyate, vacanArthaparyAyatvAditi // 397 // tathAhi-'matI'tyAdi, matyAdivacanacatuSTayaM vacanaparyAyAH sampUrNavastuvAcakatvAt , yAstvavagrahAdisaMjJAH sarve'rthaparyAyAH, athavA sarva evAmilApA vacanaparyAyAH, itare vitare sarvavastUnAM, evaM matAvapIti gAthArthaH // 398 // 'savvaM ve'tyAdi, athavA iha-asmin prastAve'vaggahAdivayaNeNaMti pRthakpRthagavagrahAdInAmanyatamenApIti 'savvaM AbhiNibohiyaM saMgahiya'ti samastaM matijJAnamAkroDitamityarthaH, kayA ? cet, ucyate-guNasaMjJayA' anvarthasaMjJayA vacanavyu| tpatyetiyAvata , sA ceyam-avagrahaNamavagrahaH, tathAhi-sAmAnyArthAvagrahavacanenehApAyadhAraNAH saMgRhItAH, maticeSTApAyAvicyutirUpatvAta , paGkajavacaneneva nIlotpalotpalamRNAlanAlanAlikakalhArakamalAdayaH, sarvatrAnvarthAvizeSAt // 399 // tathA cAha-'ugga haNa'mityAdi, ayamatra bhAvArtha:-avagrahaNamavagraha ivikRtvA yathA'sau sAmAnyasya tathehAdayo'pi yasya yAvatazcArthasya tataH ahA visiha sarva sAmAnyena 'tayaM IhAdi savvamavaggahotti sthitaM, evaM IhA dvitIyo matimedo yat-yasmAnmaticeSTArUpo vartate, ato ma| tivyApAraH, tatrAvagrahAdi sarva varcate, sarva tadIhA vartata ityabhiprAya iti gaathaarthH||400|| tathA--'avagamaNa'mityAdi, avagamanaM / apAyo yena vartate ataH arthAvagamastatsarvamavagrahehAdhAraNAdi varcate, tathA dharaNaM dhAraNetikRtvA, cau pUraNArthoM, ataH tadavagrahAdi sarva ONGCRORSCASSESEX IS Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya dravyAdito mativicAraH // 154 // // 15 // dhAraNA, kutaH teSu yato 'gharaNamatthassa athiti vakseso, ato'bhyadhAyi-savvaM vA''bhiNibohiyamihoggahAdivayaNe saMgahiyama- nvarthasaMjJA vizeSAt , kevalaM-navaraM atyavisesaM pati-arthavizeSApekSayA rUDhimaGgIkRtya ekadravyopadezanI saMjJAmaGgIkRtyetiyAvat bhinnA- nikRSTamUrtayaH avagrahAdayo bhavanti, paGkajavaditi prathamagAthAyAH paurvaapaarthH||401|| yaduktaM sUtrakAreNa-'taM samAsao cauvvihaM |paNNatta'mityevamAdi athaivamAha taM puNa caunvihaM neyameyao teNa je tduvutto| AdeseNaM savvaM davAicaubvihaM muNai // 402 // Aesotti pagAro ohAdeseNa svvdvvaaii| dhammatthiAiyAI jANaina u savvabheeNaM // 40 // khettaM logAlogaM kAlaM savvaddhamahava tivihaMti / paMcodaiyAIe bhAve jaM neyamevaiyaM // 40 // Aesotti va suttaM suovaladdhesu tassa mainANaM / pasaraha tanbhAvaNayA viNAvi suttANusAreNaM // 405 // 'taM puNe tyAdi, tat punarAbhinibodhikajJAnaM 'caturvidhaM catUrUpaM, kiM svarUpato?, netyAha-'jJeyabhedataH' upAdhibhedAt , kimityata Aha-tena yad-yasmAd 'upayuktaH' arpitAntaHkaraNo matijJAnI 'sarva' niravazeSaM dravyAdi,kiMviziSTamityAha-'caunvihaM caturbhedaM | 'muNati jAnIte, kathamityAha-'AdeseNaM ti gaathaarthH||402||ko'ymaadesho nAmetyata Aha-'Adesa' ityAdi, Adeza iti prakAra ucyate, sa caughAdezo vizeSAdezazca, tatra 'ohAdeseNa' sAmAnyAdezena sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni 'jAnAti' avabudhyate, yathaivamevaMviziSTo dharmAstikAya isyevamAdi, dvitIyapratiSedhamAha-na punaH sarvabhedena 'na u savvapajjavehiMti vacanAt , kevaligamyatvAditi gaathaarthH||403|| evam-'khetta'mityAdi, svadhiyA bhAvanIyaM, kimityetAvadevetyata Aha-jaM neyaM evaiya'ti gaathaarthH||404|| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 155 // TOESSARKARNEARNERAL 'AesoM ityAdi, athavA Adeza iti sUtraM tena sUtrAdezena AbhiNibohiyanANI savvadavvAI jANAi,Na u sabamedeNaM, Aha-yadi OM dravyAdito sUtrAdezena kayamAbhinibodhikajJAneneti, ucyate, nanUktaM prAk, kimuktamityata Aha-suovaladdhesu tassa matiNANaM' kriyAkalApAdiSu | mitivicAraH prasarati, tadbhAvanayA vinApi sUtrAnusAreNeti gAthArthaH // 405 // tadevamidaM tattvAdibhirnirUpyedAnIM navabhiranuyogadvArairanyathA nirUpayitumAha // 155 // saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ca khitta phusnnaay| kAlo ya aMtaraMbhAga bhAva appAbahuMceva ||406||(ni. 13) | saMtati vijamANaM eyassa payassa jA parUvaNayA / gaiyAiesu vatthusu saMtapayaparUvaNA sA u // 407 // jIvassa ca ja saMtaM jamhA taM tehiM tesu vA payati / to saMtassa payAI tAI tesuM parUvaNayA // 408 // gai-iMdie ya kAe joe vee kasAya-lesAsu / sammattanANadaMsaNasaMjayauvaogaAhAre // 409 // (ni. 14) / bhAsagaparittapajjattasuhumasaNNIya bhaviyacarame ya / puvvapaDivannae vA paDivajaMte ya mggnnyaa||410||(ni. 15) / egidiyajAIo sammAmiccho ya joyasavvannU / aparittA ya abhavvA acarimAya ee sayA suNNA // 411 // viyalA avisuddhalesA maNapajjavaNANiNo aNAhArA / assapaNI aNagArovaogiNo puvapaDivannA // 412 // sesA puvvapavaNNA niyamA paDivajamANayA bhaiyA / bhayaNA puvvapavaNNA akasAyAveyayA hoMti // 41 // 'saMtapade'tyAdi, tatra prathamadvAraM 'saMtapadaparUvaNayatti,' sacca utpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNA 2 tadbhAvaH satpadamarUpaNatA, WACHOLOCAUSSEROS Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTyAcArya bha vizeSAvA sA'sya karcavyA, keSu 1-gatimAIesu pratidvAreviti vakSyati, yadA sadviSayaM padamiti zeSaM prAgvat , kharaviSANapadaprarUpaNA'pyastIti | mato satpa ca sadgrahaNam / athavA santi ca tAni padAni ca-gatyAdIni satpadAni teSvasya prarUpaNateti satpadaprarUpaNatA, prathamaM dvAraM, tathA | dAdIni vRttI matijJAnidravyapramANaM cAkhyeyaM, kiyantyasmin trailokye tAni', kiyanto baiMkasamaye- matijJAnapratipattAra iti, caH samuccayArthaH, 'khittamiti kiyati kSetre idaM sambhavati ? tatra vakSyati-"sacovariM ahe paJca", kimityadhaH paJca ? iti cet samyagdRSTeH saptamIto // 156 // // 156 // gamanAgamanapatiSedhAt / 'phusaNA ya' kiyat kSetraM matijJAninaH spRzanti ?, kSetrasparzanayoH kaH prativizeSa iti cet , ucyate, ekasasapradezaH, caH prAgvat , kAlaca sthityAdi, tathA antaraM pratipattyAdau, tathA 'bhAgaH' matijJAninaH zeSajJAninAM katibhAge vartante iti, | tathA 'bhAva' kasmin bhAve ete vartante iti, tathA'lpabahutvaM cAkhyeyaM matijJAninA, bhAgadvArAdevAyamartho labdha iti cet , tanna, da iha svasthAna evaM pUrvapatipanapratipadyamAnApekSayA'lpabahutvacintAdhikArAditi dvaargaathaarthH||406 ||saamprtmaadydvaarvyaacikhyaasye| damAha-saMtatI' tyAdi gatArthA // 407 // 'jIvassa ce tyaadi| athavA 'jIvasya' nirdiSTasvarUpasya yatsat AbhinivodhikaM nAmetya- 2 bhiprAyaH, tat yasmAttargatyAdibhiH karaNabhUtaisteSu vA'dhikaraNabhRteSu 'padati'tti padyate gamyate'nugamyata itiyAvat , tataH kimityata Aha-toci tasmAt 'saMtasya sataH padAni tAni satpadAni teSu prarUpaNatA satpadaprarUpaNateti // 308 // Aha ca-gatI' tyAdi / tatrAbhinivodhikamasti nAstIti, ucyate, asti, yadyasti kvAsti?, 'gati'tti gatI, sA caturvidhA nArakartiryagnarAmarabhedAt , etasyAminibodhikasya pUrvapratipamA vidyante, tairasyA azUnyatvAbhidhAnAt , "AbhinibohiyanANI NaM bhaMte ! neraie" evamAdivacanAt, pratipadyamAnakAMstvaGgIkRtyAniyamo vivakSitakAle vyabhicArAdapi, ko'nayorvizeSaH? iti cet , ucyate, atra vyavahAranizcayau, tatra * REAK sta nAstIti pAna tAni satyApu 'padati **** Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAdIni vRttI // 157 // vizeSAva vyavahArasya pratipadyamAnako'ntarmuharca, itarasya tvekaM samayaM, zeSasamayeSu pUrvapatipanna eveti, 'iMdie yati indriyANyadhikRtyedaM mRkoTyAcArya gyate, tAnyekAdIni pazcAntAni, tatrAsya paJcendriyA niyamataH pUrvapratipannAH santyeva, itare tu mAjyA nArakA iveti bhAvanA, catuni- hIndriyAstu pUrvapatipannAH sambhavanti, natu pratipadyamAnAH, zravaNAmAvAt , ekendriyAstUmayapratiSiddhAH, eteSAM gatyantamavipi me||157|| denopanyAsaH indriyavizeSopAdhimedAda, evaM sarvatra bhAvanIyaM / 'kAya' iti pRthivIkAyo yAvat vasakAyaH,sakAye pazcendriyeSviva, zeSakAyevekendriyeSviveti / yogA-manovAkkAyalakSaNAH, tatra samuditeSu pazcendriyeSviva, kevalakAyayoge tvekendriya iva anyatra kArmaNAt / vedAH-zrInapuMsakAkhyAH, samuditeSu paJcendriyA iva / kaSAyAH krodhAdayaH, punarekaikazcaturSA-anantAnubandhyapratyAkhyAnanAmadheyapratyA khyAnAvaraNasajvalanamedAda , AyeSvekendriyA iva, saMkliSTapariNAmatvAt, dvAdazasu pazcendriyA iva / 'lessA yati Sad lezyAH kapNAdyAH, tatroparitanISu pazcendriyA iva,AdyAsu vikalendriyA iva / 'sammatta'ci samyagdRSTiH, kiM pUrva pratipannaH pratipadyamAnako veti, atra vyavahAranizcayau, tatra vyavahArasya samyagdRSTiH pUrvapratipanno, na pratipadyamAnakaH, samyaktvamatizrutAnAM yugapallAbhabhAvAt AminibodhikamatipattyanavasthAnAca, itarasya pUrvapratipannaH pratipadyamAnakazca samyagdRSTiH, AminibodhikalAbhasya samyagdarzanasahacaritatvAta | samyaktvapratipattisamaye ca samyakjhattipatteH, kriyAkAlaniSThAkAlayoramedAda, mede ca kriyAbhAvAvizeSAda pUrvavadvastuto'nutpattiprasaGgAt , na cetthaM pratipattyanavasthetyanantaraM pUrvapratipannakatvasadbhAvAt / 'nANeti nANaM paMcavihaM matizrutAvadhimanaHparyAyakevalamedAta, atrApyAha vyavahAraH-matizrutAvadhimanaHparyAyajJAninaH pUrvapratipannA eva, natu pratipadyamAnakAH, matyAdilAbhasya samyagdarzanasahAyatvAta, kevalI | tUmayapratiSiddhastasya dhAyopazcamikamAvAnAdhAratvAt , matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnavantastu vivakSitakAle pratipadyamAnakA bhavanti, ta %AAORAKHANACACHER Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva06 atipateH, natvitare, teSAmajJAnitvAt , nizcayanayamatena tu matizrutAvadhijJAninaH pUrvapratipannA niyamataH santi,pratipadyamAnA api,sarvatrA- matau satpakoTyAcArya | bhimukhe sati jJAnAbhyupagamAt samyagdarzanasahacAritvAt matyAdilAbhasya kriyAkAlaniSThAkAlayoramedAra , manaHparyAyajJAninastu pUrvapratipa- dAdIni nnA eva,na pratipadyamAnakAH,tasya bhAvayaterevotpatteH,kevalinAM tUmayAbhAva iti, matyAdyajJAnavantastu na pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnakAH, // 158 // pratipatikriyAkAle matyAdyajJAnAbhAvAt kriyAkAlaniSThAkAlayozca bhedAta ajJAnabhAve ca pratipattikriyA'bhAvAditi / 'daMsaNaM ci,taccaturkI // 158 // | cakSuracakSuravadhikevalabhedAt ,tatra ye cakSurdarzanito'cakSurdarzaninazca te darzanalabdhimaGgIkRtya pUrvapratipannAH santyeva, itare tu bhAjyA ityaviruddhametat,cakSurdarzanAcakSurdarzanopayogaM tvaGgIkRtya pUrvapratipannA eva santi, netare, viruddhatvAt ,viruddhatvaM cAsyAnAkAropayogatvAd anAkAropayoge ca labddhyutpattipratiSedhAt, uktaM ca-'savvAo laddhIo sAgArovayogovauttassa uppajjati' vakSyate copayogadvAra etaditi,avadhi-4 darzaninastu prAkpratipannA eva, kevalinastu ubhyviklaaH| 'saMjaya'tti saMyataH prApratipanna ev| 'uvaoga'tti, sa sAkAro'nAkArazca, sAkAropayoginaH pUrvapratipannA niyamataH santyeva, itare tu bhAjyAH, anAkAropayoginastu prAk pratipannA eva / 'AhAra'tti AhArakAH pUrvapratipannA niyamataH santi, itare bhAjyAH, anAhArakAstvapAntarAlagatau pUrvapatipannAH sambhavanti, na vitare / 'bhAsaga'tti bhASAlabdhimato bhASakAste bhASamANA abhASamANA vA pUrvapatipannA niyamataH santi, itare bhAjyAH, tallabdhizUnyAzcobhayavikalAH / 'parittaiti parIttAH-pratyekazarIriNaste prAk pratipannA niyamataH santItare tu bhaajyaaH,saadhaarnnaastuubhyviklaaH| 'pajatta'tti, ye padbhiH paryAptibhiH paryAptAste niyamataH pUrvapratipannAH, itare tu bhAjyAH, aparyAptakAstu SaTparyAptyapekSayA pUrvapratipannAH sambhavanti, navitare / 'suhumati, sUkSmA ubhayavikalAH, bAdarAH pUrvapratipannAH santi niyamAditare tu bhaajyaaH| 'saNNi'tti, tatreha dIrghakA 505 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI X*X60 mato satpa dAdIni SANSAR // 159 // // 159 // ASSOCIA****** likopadezena saMjJino'bhigRhyante, te ca bAdaravat , asaMjhinastu prAkpratipannAH sambhavanti sAsvAdanAH, na vitare / 'bhavati bhavasi- ddhikAH sAmAnyA ete saMjJina iva, abhavasiddhikA ubhyshuunyaaH| 'carame tti caramo bhavo bhaviSyati yeSAM te abhedopacArAcaramAste pUrvapratipannA niyamataH, itare bhAjyAH,acaramA ubhayavikalAH,uttarAddhaM vyAkhyAtameveti kRtA satpadaprarUpaNeti, dvAram / adhunA''bhinibodhikajIvadravyapramANaM nirUpyate-tatra vivakSitakAle pratipattimaGgIkRtya-siya santi siya Na, jai saMti jahaneNaM ekko vA do| | vA tinni vA, ukkoseNaM khetapaliovamAsaMkhejatibhAgo, evaM puvvapaDivannAI jahanneNaM ukkoseNaM so ceva samahio, dAraM / 'khettaM ti nAnAjIvAnaGgIkRtya sarva eva matijJAnino lokAsaMkhyeyabhAgavRttayaH,ekajIvastvilikAgatyordhvamanuttarasureSu gacchan Agacchan vA saptaca| IzabhAgavRttiH, adhastu SaSThapRthivyAmutpadyamAnaH udvartamAno vA paJcasu saptabhAgeSviti, samyagdRSTeradhaH saptamyupapAtodvartanA'yogAt , | parityaktenotpatyudartanAt , 'phusaNA' yatrAvagADhastan kSetraM sparzanA tu bahirapi paramANorikha / 'kAlo yatti tatropayogamaGgIkRtya | ekasyAnekeSAM cAntarmuhUrta kAlo bhavati jaghanyata utkRSTatazceti, labdhi tvaGgIkRtyaikasya jIvasya jaghanyenAntarmuhUrta 'ukkoseNaM chAvahi-15 sAgarA visesAhiyA dovAre vijayAisu gayassa'havA tinni'ccue' ityevamAdi,tata UrdhvamapracyutenaivApavargaH,nAnAjIvAMstvaGgIkRtya sarvakAlamevAsti AbhinibodhikAdhArA'zUnyatvAllokasya / 'aMtaraMti ekajIvApekSayA'ntaraM jaghanyato'ntarmuhUrta, labdhvedaM saMtyajya bhUyo'pi | prApaNAt , kSayopazamavaicitryAt , utkRSTastUpApudgalaparAvartaH, kasyacidAzAtanAdibahulatvAt , uktaM ca-"titthayarapavayaNasuya"mityAdi, nAnApekSayA tvantarAlAbhAva iti / 'bhAga'iti matijJAninaH zeSajJAninAmajJAninAM cAnantabhAge vartanta iti / 'bhAva'tti, ime mati. jJAninaH kSAyopazamika bhAve / 'appAbahuM cevatti, iha hyAbhinibodhikajJAnapratipadyamAnapUrvapratipannakApekSayA'lpabahutvavibhAgo'ya Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva: koTyAcArya vRttI // 16 // mityataH sadbhAve sati sarvastokA pratipadyamAnakAH, itare tu jaghanyapadinastebhyo'saMkhyeyaguNAH, utkRSTapadinastu vizeSAdhikA ityava-| jJAnotpAde | yvaarthH||409-10|| sAmprataM yeSu sthAneSu na santi tAnyupoddharayabAha-egidiyetyAdi, ekendriyaH ekendriyajAtIyaH,kAyadvAre pRthi- se vyavahArani| vyAdayaH, tathA 'sammAmiccho ya jo ya savaNNutti, gatau siddha indriyadvAre'tIndriyaH kAyAdidvArevakAyaH ayogaH alezyaH kevala- yavicAraH jJAnI kevaladarzanI nosaMyato noparIco noparyAptako nosUkSmo nosaMjJI nomavyo, yazcAparIco'bhavyo'caramazcaite-ekendriyAdayaH 'sadA sarvadA zUnyA aneneti gaathaarthH||411|| 'viyalA ityAdi, gatArthA // 412 // navaramanAkAropayogino na pratipadyamAnakAH, asya // 16 // lbdhitvaat||412||'sesaa ityAdi,zeSAH-uktavyatirekiNonArakAdayogatyAdiSviti sAmarthyAgamyate, pUrvapatipanA niyamataHsantye|va,pratipadyamAnakAstu mAjyAH,'bhayaNe tyAdi pacchaddhamasyAyamarthaH,akaSAyA avedakA oSikAH pUrvapratipannAH khalvasya bhavanti,kathaM', bhajanayA, etaduktaM bhavati-upazAntakSINavItarAgau prAmavipannau na kevalIti majaneti gaathaarthH||413|| yaduktam-'sammacanANadasaNe'tyevamAdi, atra nayavicAraH, tau ca dvau vyavahAraniSayau, tatra* sammattanANarahiyassa nANamuppajaitti vvhaaro| necchaiyanao bhAsaha uppanai tehiM sahiassa // 414 // vavahAramayaM jAyaM na jAyae bhAvao kayaghaDo vv| ahace kayapi kanjai kajau nicaM na ya samattI // 415 // kiriyAvephallaM ciya pubvamabhUyaM ca dIsae hotaM / dIsaha dIho ya jao kiriyAkAlo ghaDAINaM // 416 // nAraMbhe ciya dIsaha na sivAdaddhAe dIsaha tadaMte / iya na savaNAikAle nANaM juttaM tadaMtammi // 417 // necchAo nAjAyaM jAyaabhAvattao svapuSphaMva / haca ajAyaM jAyai jAyau to kharavisANaMpi // 41 // OMOMOMOMOMOM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI GANGAROO // 16 // Dortortortortortor nivakiriyAidosA naNu tullA asai kahataragA vaa| puvvamabhUyaM ca na te dIsaha kiM khrvisaannNpi||419||||dvaanotpaade paisamauppaNNANaM paropparavilakkhaNANa subrnnN| dIho kiriyAkAlo jahadIsaha kiM ttha kuMbhassa // 420 // vyavahAraaNNAraMbhe aNNaM kaha dIsaha jaha ghddopddaarNbhe?| sivakAdao na ghaDao, kiha dIsaiso tadadvAe 1 // 42 // nizcayavianti ciyaAraddhojahadIsai tammi ceva ko doso?| akayaM va saMpai gae kiha kIraha kiha va esmmi?||422|| paisamayakanakoDIniraviksvo ghddgyaahilaasosi|pismykjkaalN yUlamai ghddmmilaaesi||42|| ko carimasamayaniyamo? paDhame ciya to na kIrae karja / nAkAraNaMti kajjataM cevaM tammi se samae // 424 // // 161 // uppAevina nANaM jahatosokassa hoi uppaao?| tammi ya jai aNNANaM to nANaM kammi kaalmmi?||425|| kovasavaNAikAlo? uppAo jammi hoja se naannN| nANaM ca taduppAo ya do'vi carimammi samayammi 426 | 'sammatte'tyAdi, samyaktvaM ca jJAnaM ca samyaktvajJAne tAbhyAM rahitaH-zUnya iti samyaktvajJAnarahito, mithyAdRSTirityarthaH, tasya 'jJAnamutpadyate' jJAnaM prasUyate iti evaM vyavahAro nayaH pratipadyate, asatkAryavAditayA mithyAdRSTipratipacyabhyupagamAt kriyAkAlaniSThAkAlayorbhedAta, itaraM prati kA vAHtyAha-naizcayikanayo bhASate-'utpadyate' prasUyate jJAnaM, kiMviziSTasyetyata Aha-tAbhyAM samyaktvajJAnAbhyAM 'sahitasya' yuktasya, samyagdRSTerityarthaH, satkAryavAditayA samyagdRSTipratipatyabhyupagamAditi smudaayaarthH|| 414 // avayavArthamAha-'vavahAre'tyAdi, vyavahAranayamatamidaM-yaduta 'jAyaMti, jAtaM-bhUtaM kRtamutpannaM na jAyate, notpadyata ityarthaH, eSA pratijJA, hetumAha-'bhAvaoti vidyamAnatvAt ,dRSTAntamAha-kRtaghaTavat 1, vyatirekeNa tvakRtaghaTa udAharaNaM, vipakSe bAdhAmAha-'aha ceti atha Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya jJAnotpAde vyavahAranizcayavi cAraH // 162 // | // 162 // ROSEGREGATO cetkRtamapi kriyate-jAtamapi janyate tataH 'kajjau niI janyatAM sadAkAlaM, prayogA-vivakSitasamaye takriyatAM jAtatvAt pAzcAtyasamayavat , tatazca nityakriyAprasaGgaH 2, ata evAha-'Naya sammattI naiva caivaM kAryaparisamAptiH,tasya niSpannAbhyupagamAt ,niSpannasya | ca bhUyo'pi kriyamANatvAt , 'kayaMpi kIrai' ityabhyupagamAd 3, ataH seyamAbhinibodhikapratipattyanavastheti gAthArthaH // 415 // | apica-evaM caturthazcAyaM doSaH-'kiriyetyAdi, yadi hi kRtamapi kriyate tato ghaTe utpAdye kriyAyAH-cakrabhramaNarUpAyAH vaiphalyaM | syAt , pUrvapUrvavyApArasyAkizcitkaratvAt 4, apica-evamadhyakSavirodhadoSazca paJcamaH, kuta ityAha-yad-yasmAt pUrva-mRtpiNDAvasthAyAM | 'abhUtaM' avidyamAnaM 'dRzyate' upalabhyate 'bhavat utpadyamAnaM, pazcAd ghaTAdIti vAkyazeSaH, itazca sajjAyata iti pakSaH kSatikRdityAha'dIsatI'tyAdi 'dRzyate' upalabhyate 'dI?'drAdhIyAn , co dUSaNodbhAvanArthaH, yataH yasmAt kriyAkAlo-nivarttanAkAlo 'ghaTAdInAM' | ghaTapaTAdInAM tvayA'pIti zeSa iti gAthArthaH // 416 / / tathAhi-'nAraMbhe ciyetyAdi, nArambha eva-mRtkhananAdipUrvasevAlakSaNe | dRzyate-upalabhyate, viziSTAvasthAyAM drakSyate ityata Aha-'na sivAdaddhAeM'na zivakasthAsakozakuzUlAvasthAyAmityarthaH, yadyevaM na draSTavyo'sAviti tana, yato dRzyate tadante-kuzUlAvasthAnta ityabhiprAyaH, prakRtaM bhAvayannAha-'iya' evaM ghaTAdivastuvat 'na zravaNAdikAle na pratyahaM sAdhusamIpazravaNakAle 'jJAnaM yuktaM' samyaktvAdi ghaTate, yena pratipadyamAnakapratipatiH sAdhIyasI syAt , uktadoSapasaMgAd, kiMtarhi 1, 'tadante' zravaNAdiniSThAkAle, jJAna yuktamiti varttate,prAgabhAvAt pazcAca bhAvAt kriyAkAlaniSThAkAlayormedAditi vyvhaarH||417|| evamukte-necchAoM ityAdi, nizcaye bhavo naizcayikaH sa Aha-yathA 'jAtaM na jAyate bhAvato kayaghaDovva' iti Se,evamahamapica-ajAtamapi na jAyate,akRtasyAkaraNAva,tathAhi-nAjAtaM jAyata iti pratijJA,abhAvatvAt khapuSpavaditi,ayamapi Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvakA |bAdhAmAha-athacedanAtamati jAyate jAyatAM tataH kharaviSANamapIti,ataH kimucyate-jAtaM na jAyata iti gaathaarthH||418|| apica asatkA satkA jJAnotpAde kovyAcArya ryavAdina! 'nicce'tyAdi / nanu ityakSAntau 'asaItti avidyamAnasyotpattau 'tulyAH samAnAH, ke ? ityata Aha-nityakriyAdidoSAH, vyavahAravRttau kulAlasyAsadghaTakaraNe sucireNApi kArakANAM svAbhidhAnatAghaTanAyogAt , kiMtulyA eva ?, netyAha-'kaSTatarA vA duSparihAryatarA vA, nizcayavi atyantAbhAvarUpatvAt kharaviSANavat, vidyamAne tu paryAyavizeSArpaNAt-paryAyavizeSavivakSaNAt syAdapi kriyAvyapadezaH-AkAzaM // 16 // cAraH kuru pAdaM pRSThaM vA kurviti,nAyaM kharaviSANo nyAyaH samastIti, yadi ca prAgabhavat satpazcAt syAt tataH kiM te kharaviSANamapi puvvaa-10 da bhUya santamapi pazcAnna bhavad dRzyate ? yenocyate-puvamabhUtaM ca dIsae huMta' tIti gaathaarthH||419|| na ca dIrghakriyAkAladarzanamavidya // 163 // mAnotpattisAdhanaM, tasyAnyaviSayatvAt ,tathA ca-'patI'tyAdi / samayaM samayaM prati utpannA pratisamayotpannAsteSAM,keSAmiti cet, mRtakhananasaMharaNapiTakarAsabhapRSThAropaNAvatAraNAmbhAsecanAparimardanabhramaccakramastakAropaNamRtpiNDazivakasthAsakozakuzUlAdikAryANAmiti gamyate, kiMviziSTAnAmityAha-parasparavilakSaNAnAM subahUnAmityuktavat parigaNanA'pekSayA'pAntarAlabhedApekSayA ca, dIrghaH kriyAkAlo'|ntarmuhartAdipramANo yadi dRzyate kulAle vyApriyamANe sati tannanu 'kiMtha kuMbhassa'tti kimatra ghaTasyAyAtaM yenocyate 'dIsati dIho kA yetyevamAdi, tasya vivakSitakriyAkAlAntyakSaNamAtrotpattitvAditi gAthArthaH // 420 // ataH-'annAraMbhe ityAdi / athavA yadudaktaM-'nAraMbha iti,atrAha-anyAramme'nyad ghaTalakSaNaM vastu kathaM dRzyate ?, naiva,kiM kAraNaM ?-tasya tato'nyatvAt , paTArambhe ghaTavat ,tathA |ca zivakAdayaH, AdizabdAt mRtsaMharaNasthAsakAdayaH parigRhyante, na ghaTo'bhidhIyate, ataH kathaM dRzyatAM 'sa' ghaTaH 'tadaddhAyAM' zi| vakAdyatpattikSaNeSviti gaathaarthH||421|| evaM ca kRtvA,athavA yaduktaM 'dIsaha tadaMteti tadaGgIkRtyAha-'aMticiyetyAdi / pUrvA SARKARINAKALA LICRORSCACANCE Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnotpAde vyavahAranizcayavi vRttI cAra: // 16 // vizeSAva0 ImavabuddhArtha, yadyadanta Aramyate tatcadanta evopalabhyate, yathA mRtpiNDAyante kuzUla:, mRtpiNDAbante cAyamArabhyate iti tadanta evopa- kovyAcArya , labdhiyA'yyeti, evaM ca kriyamANa eva kRtaH kriyamANasamayasya niraMzAt , anyathA 'akayaM ve tyAdi, akayaM 'saMpati'tti yadi sampra pAti samaye na kRtaM tataH 'gate' vRtte kriyAkAle kathaM kriyatAM', kathaM vA eNye, tayovinaSTAnutpannatvenAsattvAta, tathAhi-vasta kriyaa||16|| virAme vA kriyeta tatkiyAnutpattau vA 1, kriyAnutpattau cenna kriyate kathaM kriyAvirAme'pi kriyeta, kriyAnutpattitadvirAmakAlayorarthato'minnatvAt , athavA kriyAvirAme cet kriyate sa mAgapyAsIditi kasmAttadaiva na kRtamiti gAthArthaH // 422 // tatraitatsyAtsampatisamaya:-kriyamANakAlo'nantarastu kRtakAlaH, na ca kriyamANamasti avastutvAt , ataH khalvakRtaM kriyata iti, atredamasi pRSTavyaH-tadante hi kArya kriyayA vA kriyetAkriyayA vA?, kriyayA cet kathamasAvanyatrAnyatra.ca kRtaM !, nahi khadiraviSayasya chedanasya palAze cchidupajAyate iti bhAvaH, apica-evaM kriyoparame kRtamiti kRtvA kriyAkAlaH kAryasya pratyuta vighnahetuH syAt , tatazca kAraNamevAkAraNamiti virodhaH, akriyayA cet sarvakRtaprasaGgaH, kriyAvidhAnAnarthakyAt , tatazca tUSNImAsInasya mokSa iti kiM svAdhyAyAdikriyAbhiriti / apica-yaduktaM-'nAraMbhecciya dIsaitti,tatra nanu yadAramyate tad dRzyata eva, yadyevaM kiM na mayA'pi dRzyate !, | ucyate, yataH-'patI tyAdi / pratisamayabhavanazIlA kAryakoTayaH, koTIgrahaNamasaMkhyeyopalakSaNArtha, tAsu nirapekSa iti samAsaH, san ghaTe gato'bhilASo yasya sa ghaTagatAbhilASo ghaTArthIbhUta ityabhiprAyaH asi tvaM ataH pratisamayamAvikAryakAlamasambaddhaM sthUramatitvAt ghaTe lagayasi, nAdyApyutpadyate ityabhiprAyAt, yadutpadyate tasyAnavabodhAt ,ato jAtaM jAyata iti prakrama iti gaathaarthH||423|| atra vyavahAra Aha-ko ityAdi / yadi sat jAyate tataH kazcaramasamayaniyamo yena prathamasamaya eva na dRzyate, vivakSitakAryamiti, EGORRORRORSCOR Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SROE vizeSAva koTyAcArya vRttau Abhini| bodhikapramANAdi // 165 // 165 // nizcaya Aha-nAkAraNaM kArya prasUyate sadA sadasavaprasaGgAva, tataH kimityata Aha-taccAsyAntya eva samaye bhavati, nAvAdiSvastIti | gaathaarthH|| 424 // apica-kriyAkAlaniSThAkAlamedavAdina !-'uppAye'vI'tyAdi, utpAde'pina jJAna-matijJAnaM yadi tato'sau kasyotpAdo bhavatu , kiM kharaviSANasya ?, jJAnotpAdasamaye vA yadyajJAnaM, kriyAkAla eva yadi vastu na niSThitamityarthaH,.'to' tataH kasmin samaye jJAnamastu, anutpAdasamaya iti cet, sa prAgapyabhUdityuktaM,ataH kRtaM kriyata iti gaathaarthH|| 425 / / yaccAbhyadhAyi 'iyaNa savaNAdI'tyevamAdi, tadadhikRtyAha-'ko vetyAdi, ko vA zravaNAdikAla utpAdo viziSTo yasmin bhavet 'se' tasya zro| tuniM matijJAnaM yenAyamupAlambhaH syAt , 'iya' ityevamAdi, yattUktaM-yuktaM 'tadantaMmiti tatsAdhveva, yato jJAnaM ca niSThA ca-tadutpAdazca-kriyA ca ete dve api caramasamaye bhavato "bhUtiryeSAM kriyA saive"ti vacanAd, etaduktaM bhavati-kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAta utpAdakAla eva jJAnaM, na zravaNAdikAle,nApi tadvirame, iti kenocyate-'jAtaM na jAyate bhAvato kayaghaDobba',vyavahAreNa ceta so'yaM pratipadaM daSita iti gaathaarthH|| 426 // athAnuktaM bhASakadvAramAha bhAsAsaladdhio labhai bhAsamANo abhAsamANo vA / puvapaDivannaovA ubhayapi aladdhie natthi // 427 // 'bhAsA' ityAdi, bhASAlandhimAn labhate, bhavatyapi pratipadyamAnaka ityarthaH, kasyAmavasthAyAmityAha-bhASayan abhASayan vA, tathA pUrvapratipatrako vA bhavet niyamena, alabdhike tUbhayamapi nAsti, tasya pRthivyAditvAditi gAthArthaH // 427 // kRtA bhASya|kRtA'pi satpadaprarUpaNateti // dravyapramANamidAnIm kimihaabhinniyohiynaannijiivdvyppmaannmigsme| paDivajjejjaMtu navA paDivajja jhnnoego||42|| ACCOROLICCORRCOCIA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya AbhinibodhikAmANAdi vRttI // 166 // // 166 // khettapaliovamAsaMkhabhAga ukkosao pvjjejaa| puvvapavanA dosuvi pliyaasNkhejiibhaago||429|| khettaM haveja codasabhAgA sattovariM ahe paMca / iliAgaIeN viggahagayassa gamaNe'havA''gamaNe // 430 // AgamaNaMpi nisiddhaM carimAo ei jaM tirikkhesu / suranAragA ya sammaddiTThI jaM yati mnnuesu||431|| avagAhaNAirittaMpi phusai bAhiM jahA'NuNo'bhihiyaM / egapaesaM khettaM sattapaesA ya se phusaNA // 432 // ahavA jatthogADhotaM khettaM vignahe mayA phusnnaa| khettaM ca dehamettaM saMcarao hoi se phusaNA // 43 // hoti asaMkhejaguNA nANAjIvANa khettphusnnaao| egassa aNegANa va uvogNtomuhuttaao||434|| laddhIvi jahanneNaM egassevaM parA imA hoi / aha sAgarovamAiM chAvahiM sAtiregAiM // 435 // do vAre vijayAIsu gayassa tinnakacue ahava taaii| airegaM narabhaviyaM nANAjIvANa savvaddhaM // 436 // egassa jahanneNaM antaramantomuhattamukkosaM / poggalapariadRddhaM desUNaM dosabahulassa // 437 // jamasunnaM tehiM tao nANAjIvANamantaraM natthi / mainANI sesANaM jIvANamaNaMtabhAgammi // 438 // bhAve khaovasamie mainANaM natthi sesbhaavesu| thovA mainANaviU sesA jIvA aNaMtaguNA // 439 // neha'tthao viseso bhAga'ppabahaNa teNa tssev| paDivajamANapaDivannagANamappAbahuM juttaM // 440 // thovA pavajamANA asaMkhaguNiyA pavannaya jahaNNA / ukkosae pavannA hoMti visesAhiyA ttto||44|| ahavA mainANINaM sesayanANIhiM naannrhiehiN| kajja sahobhaehi ya ahavA gacAibheeNaM // 442 // SSC Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 'kimihe tyAdi, kimihAbhinivodhikajJAnapariNAmApanAnAmAtmadravyANAM parimANamekaikasmin samaye ?, ucyate-pratipadyerana | kovyAcArya|4|vA, pratipattau tu jaghanyenaika iti gaathaarthH|| 428 // utkRSTata Aha-'khette'tyAdi, puvvaddhaM kaNTha, pUrvapratipatrakAnAha-pUrvapratipanna-IN | Abhini bodhikAvRttI kAstu dvayorapi-jaghanyotkRSTapadayoH palyopamAsaMkhyeyabhAga iti gaathaarthH||429 / / dAraM // 'khetta'mityAdi, matijJAnaM kiyati kSetre mANAdi bhaved ?, UrdhvamilikAgatyA gacchataH sarvArthasiddhiM,tato vA pratyAgacchato matijJAninaH caturdazabhAgAH sapta, adhaH paJca SaSThayAM gacchato| // 167 vA pratyAgacchata iti gAthArthaH / / 430 // na cAdho'pi sapta sambhavanti, yataH-'AgamaNa' mityAdi, apizabdAd gamanamapi, zeSaM spaSTam / navaraM maNuesu na,tiriesu' ityabhiprAyaH / dAraM // 431 // avagAhaNe'tyAdi,athave'tyAdi, gAthAdvayaM spaSTaM // 432-433 // | nAnAjIvAnagIkRtyAha-'hotI tyAdi, puvvaddhaM, dAraM // 'egasse' tyAdi, ekasya matijJAnino'nekeSAM copayogo'vicyutyA'ntarmuharta eveti gaathaarthH|| 434 // labdhimaGgIkRtyAha-labdhirapi jaghanyena ekasyeti-ekajIvApekSayA evamevetyantarmuhUrtameva, atha parA tvekasya jIvasya labdhiriyaM 'ahe'tyAdi sopArddhA gAthA spaSTA // 436 // dAraM // 'egasse' tyAdi, sakRnmatijJAnamavApya tyaktvA ca punarantarmuhurtAdAsAdayed , utkRSTatastvantaramupArddhapudgalaparAvoM manAgnyUnaH, taccAzAtanAdipracuratayA'puNyabhAjaH kasyaciditi gaathaarthH|| 437 // evamekasya, nAnAjIvA~stvaGgIkRtyAha-'jamityAdi pUrvArdai spaSTam / dAraM / 'matI'tyAdyapi pazcArddham / dAraM // // 438 // 'bhAve' ityAdi, pUrvArddha kaMThaM / dAraM ||'thovaa' ityAdi, iha stokA matijJAninaH sakalajIvAnAmanantabhAgapaThitatvAt , Aha ca-sesA jIvA tebhyaH anantaguNA iti gaathaarthH|| 439 // etacca keSAMcinmatameva, yata Aha-'neha' ityAdi, nehArthato 8 bhedo lakSyate bhAgAlpabahutvadvArayoH, ataH sthitapakSamAha-tenAsyaiva-matijJAnasya alpabahutvaM yuktaM apaunaruktyAt, keSAmityAha ROLPARASAR // 16 // CAMEROECAMEREKAX Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI zrutasyAnantA:prakRtayaH // 168 // // 16 // prtipdymaankprtipnnaapekssyetyrthH| iti gAthArthaH // 440 // tathAhi-'thovA' ityAdi, mateH sampati samaye pratipadyamAnAH stokAH 'jahaneNaM eko vA doNNi vA tiNNi vA ukkoseNaM asaMkhejAIti sAmarthyagamyaM, punarebhyo jaghanyapadavartino ye pUrvapratipannAste. 'saMkhyeyaguNitAH bahutvAt , punarebhyo'pi ca ukkosapadavattiNo puvvapaDivannayA visesAhiyatti gaathaarthH|| 441||'ahve'tyaadi, athaveti sthitapakSAntarapradarzanArthaH, mainANINaM sesayanANIhiM saha kajja appAbahuyaM',kiM jJAnasahitaH,netyAha-nANarahiehiM' tatrApi sa evArtha iti bhAvanA, athavA 'nANarahiehiM saha mainANINaM kajjaM appAbahuye' atha 'ubhayehi yatti samuccayavikalpaH, athaveti-athavA | | gatyAdibhedena yathAsambhavaM, tatra stokA matimanto narA ityevamAdi svadhiyA bhAvanIyamiti gAthArthaH // 442 // evam lakkhaNavihANavisayANuogadArehiM vaNiyA buddhI / tayaNaMtaramuddiTTa suyanANamao parUvissaM // 44 // 'lakkhaNe'tyAdi, lakSaNaM-abhinibudhyata ityevamAdi vidhAnaM-avagrahAdi viSayo-dravyAdi anuyogadvArANi-satpadAdInIti, zeSa | spaSTamiti // samAptaM matijJAnam / etadanantaramuddiSTaM zrutaM tatmarUpayiSya iti gAthArthaH // 443 // taccAnekaprakRtisvabhAvaM, tAzcaitAHpatteyamakkharAiM aksarasaMjoga jattiyA loe|eviyaa suyanANe payaDIo hoMti naayvvaa||444|| (ni017) saMjuttAsaMjuttANa taannmekkkhraaisNjogaa| hoti aNaMtA tatthavi ekkekko'nnNtpjjaao||445|| saMkhijakkharajogA hoMti aNaMtA kahaM ? jamabhidheyaM / paMcatthikAyagoyaramanno'nnavilakSaNamaNaMtaM // 446 // aNuo paesavuDDIeN bhinnarUvAI dhuvmnnNtaaii| kamaso davAI (iha) havaMti bhinnaabhihaannaaiN||447|| teNAbhihANamANaM abhidheyANaMtapajjavasamANaM / jaM ca suyammivi bhaNiyaM aNaMtagamapajjayaM suttaM // 448 // SECRECANCHAR Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya NOKSEW ASOS zrutasyAnantA prakRtayaH / 169 // // 16 // 'patteya'mityAdi, ekamekaM prati pratyekaM akSarANi-akArAdInyanekamedabhAji, etaduktaM bhavati-eko'kAro'STAdazavidhastadyathAisvo dIrghaH plutaH, ekaika udAttAnudAttasvaritamedaH,punarekaikaH sAnunAsikaniranunAsikamedAd dedheti, trayaH padakA aSTAdaza, evamikArAdayo'pi sambhavataH, tathA'kSarANAM saMyogAH 2, saMyogA yAdisambandhAH, 'yAvanto' yAvatpramANA loke, vAGmayavA yAmityarthaH, da etAvatyaH kA, etAvatyAH' etAvatpramANAH 'prakRtayaH' aMzAH zrutajJAne' zrutajJAnaviSayA mavanti jJAtavyAH etatsvarUpaM bubhutsumiriti | gAthauSArthaH // 444 // bhASyakRdAha-saMjutte'tyAdi, 'tANaM'ti akArAdInAmakSarANAM, kiMviziSTAnAmityAha-saMyuktAnA-anyasa- mpRktAnAmasaMyuktAnA-anyAsambaddhAnAM ca,kimata Aha-'bhavanti' sampadyante 'anantAH' aparyantAH,ke, ityAha-'ekAkSarAdisaMyogA' ekAkSarasaMyoga AdiyeSAM te'mI ekAkSarAdisaMyogAH, tatra saMyuktaikAkSarasaMyogA: pyU (zrI) asaMyuktaikAkSarasaMyogastu ghaTaH,dvikasaMyogasta ppa (patna) ghaTakaH ityevamAdi, eteSAM cAnantyamabhidheyasyAnantatvAditi garbhArthaH, kiM niSparyAyAH 1, netyAha-tatrApyekaiko dvikAdisaMyogo'nantaparyAyaH-anantadharmasvabhAvaH, ghaTakArasaMyogasyAnyenAnyena svabhAvena paramANutadnatrailokyAbhyAM vyatiricyamAnatvAt , itthaM caitada,anyathA tayoraikyApattiH syAd, ekaikena svabhAvena vyAvarttamAnatvAdekAtmana iva, evaM saMghATAkArAdisaMyogA api vAcyA iti gAthArthaH // 445 // sAmAnyazrutimaGgIkRtyAha-saMkheja'ityAdi, nanu ca saMkhyeyA akSarasaMyogA bhavanti saMkhyeyatvAdakSarANAmato'nantAH katham , ucyate, yad-yasmAdabhidheyaM-akSarasaMyogavAcyaM paJcAstikAyagocaraM, pazcAstikAyapramANamityuktaM bhavati, kiviziSTaM tadityAha-anyo'nyavilakSaNaM, kiM saMkhyeyAdiguNopetaM !, netyAha-anantaM, etaduktaM bhavati-saMkhyeyatve satyapyakSarANAmabhidheyavazAdAnantyaM labhyate, teSAM tathA tathA saMyoge tattadbhaNanena saMyogavicchedAt , vAcyamedAd vacanabhedo, vacanaM saMyogAH, narmadAvAripUra iti A S*** AUTOSHA RE Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 prakRtyabhidhAneza|ktiH zrute 14 medAH // 170 // vizeSAva | yatheti gAthArthaH // 446 // etadeva bhAvayatrAha--'aNvi'tyAdi, 'aNutaH paramANorArabhya 'pradezavRkSyA' dvivyAdilakSaNayA 'bhinnakovyAcArya rUpANi' bhinavyaktikAni 'dhruvaM nizcitaM 'anantAni' aparyantAni 'yad' yasmAt 'kramazaH' paripATayA dravyANi bhavanti, kiMviziSTAvRttI | nItyAha-bhinnAbhidhAnAni, parasthAnasya sthAnApekSayeti zeSaH, parasthAnamaGgIkRtya paramANudvayaNukAdivyapadezabhAJji bhavanti, svasthAnaM tva gIkRtyANuH paramANuH ekAMzo'bhedo nirbheda itiyAvat , na caitAnyekAthikAnyeva, samabhirUDhAbhiprAyeNApi vastvabhyupagamAt // 447 // // 170 // hai yenaivaM tena kimityata Aha-tene tyAdi, tenAkArAdisaMyogopasaMkhyAnamabhidheyagatAnantaparamANvAdiparyAyatulyaM, yacca sUtre'pyuktamana |ntagamaparyAyaM sUtra-'aNaMtA gamA arNatA pajjavA' iti vacanAt , tasmAt suSTracyate-'saMjuttAsaMjuttANa'mityevamAdi // 448 // yata 6 evametAH sAmAnyaprakRtayo'nantA ataHkatto mevaNNeuMsattI suynaannsvvpyddiio?|coddsvihnikkhevNsuynaanne aavivocchaami||449||(ni.18) payaDitti jo tadaMso heU vA tassa tassabhAvo vA / te yANaMtA savve tao na tIraMti vottaM je // 450 // jAvaMto vayaNapahA suyANusAreNa kei lambhaMti / te savve suyanANaM te yANaMtA mivisesaaH|| 451 // ukkosasuyannANIvi jANamANo'vi te'bhilappe'vi / na tarai savve vottuM na pahappai jeNa kAlo se // 42 // nANammi sue coddasavihaM casaddeNa taha ya annANe / avisaddeNubhayammivi kiMci jahAsaMbhavaM vocchaM // 453 // hai akkhara saNNIsammasAiyaM khalu sapajavasiyaM ca / gamiyaM aMgapavilR sattavi eesapaDivakkhA ||454||(ni019) SHUSHUGHULA CLASSROSAROKAMSUSA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya GAOECOM / 171 // 'katto me ityAdi, kuto mama varNayituM zaktiH zrutajJAnasya sarvAH prakRtIH1, tAsAM bahutvAt , uktaM ca-"je akkharANusAreNa 13 akSarazrutaM mativisesA tayaM suyaM savvaM / tevi ya matIvisese suyaNANamantare jANa // 1 // ukkosayapuvvadharovi bhaNatiNahu te tu so'bhilappevi / kamavattiNI ya vAyA kAlo ya pahuppae Na ya se // 2 // " yatazcaivamataH caturdazavidhanikSepaM 'zrutajJAne' zrutajJAnaviSayaM, cazabdAt zrutAjJAna // 17 // viSayaM ca, apizabdAdubhayaviSayaM ca, tatra zrutajJAne-samyakzrute, zrutAjJAne-asaMjhimithyAzrute ubhayazrute-darzanaparigrahavizeSAdakSarAnakSarazrute veti 'vakSye' abhidhAsye iti gAthaughArthaH // 449 // 'payaDi' gAhAvyAkhyA prakRtiriti sUtrAlApakaH, kimuktaM bhavati ?yaH 'tadaMza' sUtrAMzaH sA prakRtirucyate, athavA tasya-zrutasya yo hetuH-bAhyaH AlokAdirAntaro pA kSayopazamAdiH so'yaM 'tatsva. bhAvo vA' zrutasvabhAvo vA dhvanitAlakSaNaH, saiSA, te ca tadaMzAH anantAH, ataH sarve na zakyante vaktuM, parimitatvAdAyuSa ityevamAdIti gAthArthaH // 450 // tathA ca-'jAvanto' ityAdi, yAvanto vacanapathAH zrutAnusAreNa kecana labhyante te sarve zrutamityetadAveditaM | mAG matizrutabheda iti, te ca zrutamatiparyAyAH // 451 // ityataH-'ukkosa' ityAdi, kSuNNA // 452 // evamavasthite vyAkhyAnasya prastutatvAta kizcinikSepamAha-'nANamI'tyAdi, vyAkhyAtArthe / / 453-454 // 'akvaretyAdi, dvArANi caturdazeti AdyadvAraM vyAcikhyAsurAha na kkharai aNuvaoge'vi akkharaM so ya ceyaNAbhAvo / avisuddhanayANa mayaM suddhanayANakkharaM ceva // 45 // uvaoge'vi ya nANaM suddhA icchaMti jaM na tvirhe| uppAyabhaMgurA vA jaM tesiM savvapajjAyA // 456 // abhilappAvi ya atthA savve davaTThiyAe jaM niccA / pajAyeNAniccA teNakkhara akkharA ceva // 457 // AUCROESARKARSALARAK Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcAye | akSarazrutaM // 172 // // 172 // evaM savvaM ciya nANamakkharaM jamavisesiyaM sutte / avisuddhanayamaeNaM ko suyanANe paiviseso // 458 // jaivihusavvaM ciya nANamakkharaM tahavi rUDhio vnno| bhaNNai akkharamiharA na kharai savvaM sbhaavaao|| vaNijai jeNa'stho cittaM vaNeNa vAhavA davvaM / vaNijai dAijaha bhaNNai teNa'kkharaM vnnnno|| akkharasaraNeNa sarA vaMjaNamavi vaMjaNeNa atthassa / atthe ya kharai na ya jeNa khijaI akkharaM teNa // 46 // suddhAvi saraMti sayaM sAraMti ya vaMjaNAI jaM teNaM / hoMti sarA na kayAivi tehiM viNA vaMjaNaM saraha // 462 // baMjivai jeNa'tyo ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM to taM / atthaM pAyeNa sarA vaMjaMti na kevalA jeNaM // 463 // 'Na kkharatI'tyAdi / 'kSara saJcalane' kSaratIti dharaM tasya navA pratiSedhe'kSaraM, anupayoge'pi na kSaratIti bhAvArthaH, tasya satatamavasthitatvAt ,saca kaH ? ityata Aha-sa cAkSarapariNAmaH, cetanAbhAvaH-cetanAsattA, keSAM nayAnAM matenetyAha-'avizuddhanayamatena' naigamasaMgrahavyavahArAbhiprAyeNa dravyArthikamUlaprakRtitvAta zuddhanayAnAM tu-RjusUtrAdInAM parameveti gaathaarthH||465|| kuta etadityAha|'uvaoga ityAdi / yat-yasmAt zuddhanayA upayoga eva sati jJAnamicchanti,nopayogavirahe, ghaTAderapi tatprasaGgAt , 'vA' ityathavA ya teSAM sarva eva mAvA utpAdabharA vartanta iti gaathaarthH||456|| evaM tAvadamilApahetorvijJAnasyAkSaratA'nakSaratA coktA, idAnIma| milApyArthAnAmapyenAmAha-'abhI tyAdi / sambandhoktArthA, navaramapizabdAditare ceti // 457 // idAnImakSarakSutAdhikArAdiha va. rNo'pyakSaramabhidhIyate arthavijJAnavaditi jJApanArtha cocaM kArayati-'eca'mityevamAdi / evaM 'avisuddhanayamaeNaM' ityatra sambandhaH | | atra cAnvarthasaMjJApradhAnanayamateneti draSTavyaM, kiM-sarvameva jJAnaM matyAdyakSaraM vartate, itazca 'ja'miti yad-yasmAdavizeSitaM sUtre uktaM OSAKAUX*USA********* Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSarazrutaM // 173 // vizeSAva P'savvajIvANapi ya NaM akkharassa arNatamAgo niccugghADiyaoti, bhAvArtha prakaTayannAha, ataH-ko suyaNANe bhAvasuyalakkhaNerthe vA koTyAcArya | vizeSo yenocyate-Na kharai aNuvayogevi akkharaM so ya ceyaNAbhAvoti, gaathaarthH||458|| ucyte-'jtii'tyaadi| yadyapyavizuddhanavRttI hai yamatena sarvameva jJAnamakSaramarthazva, tathApi rUditaH-ekadravyopadezinyA saMjJayA varNa evAkSaraM bhaNyate, zrutarUpatvAt , paGkajavat , itarathA tvarthamadhikRtya sarva svatattvAna dharatItyakSaramiti kimaneneti gaathaarthH||459|| athAsya zrutarUpasya varNasya nirbhedamAha-'vaNNI' tyaadi| // 173 // 8 'vaNyate' prakAzyate 'yena' karaNabhUtenArtha:-abhidheyaH, kena kiMvadityAha-varNeneva citraM-RSabhasvAmicaritAdi rAjapaTTakAdinA sa varNaH 'ahavA' ityathavA 'dravyaM godravyAdi yathA zuklAdinA guNena varNyate-darzyate evaM yena guNakalpena arthaH godravyAdikalpo dRzyate sa varNaH, athavA davaM vaNijjai jeNa teNa so vanno bhannai, sa cAkSaramiti gAthArthaH // 460 // sa coktazabdArtho varNo dvedhA-svarato vyaJjanatazcati, ataH svaratastAvadAha-'akkhareM tyAdi / ihAkSarazabdena vyaJjanAnyAhuH, 'sva zabdopatApayo' tatazcAkSarasvaraNAt svarAH, vyaJjanasaMzabdanAdityarthaH, etaduktaM bhavati-vyaJjanamaukharyaprayojakakartatvapratipattavarNaH svaro'bhidhIyate, vakSyati cAnantaragAthayA, tathA vyanaktIti vyaJjanaM, tad vyaJjanamapyabhidhIyate 'vyaJjanena' prakaTIkaraNena, kasyetyAha-'arthasya bAhyasya mokSAdeH, etaduktaM bhavati-arthavyaJjanAdvarNo vyaJjanamapyabhidhIyate, vakSyate ca dvitIyagAthayA / atha sAmAnyAkSarasya niruktamAha-arthAn kSaratyakSaraM svayaM cana kSaratItyakSaraM ogha iti gaathaarthH||461|| 'suddhAvI' tyAyuktasambandhA, 'ja'miti yena kAraNena 'svayaM AtmanA sAkSA* tkAreNa zuddhA api-kevalA avyaJjanA apItiyAvat , svaranti-zabdayanti, bAhyaM vastviti vAkyazeSaH, tadyathA-'AI U' ityevamAdika ki ku tathA yena ca kAraNena vyaJjanAni svaranti santi svaracaM svaradhvamiti bhANayanti tena svarA bhavanti,tathA ca na kadAca HERIONALISARKARk SAROKAR Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAsadAra // 174 // vizeSAva nApi taivinA vyaJjanaM 'svarati' zabdayati, nirarthakatvAt ,athavA caitanyAkhyAkSarasvaraNAt svarAH, tathAhi-bhaNanAdantarvijJAnAbhivyakti- koTyAcArya * riti gAthArthaH // 462 // 'vaMjijjatI'tyAdi, vyajyate yenArtho mokSAdiH pradIpeneva ghaTa iti tena tad vyaJjanamucyate, apica 'artha viziSTaM 'prAyazo' bAhulyataH svarAH kevalA na vyaJjayanti yena, tathAhi-nApanItavyaJjanamupanItasvaraM ca vAkyaM vivakSitArthapratyAyanA nayAlaM dRzyate, tadyathA-'samyagdarzanajJAnacAritrANI'ti aaaaaAaAiAi, prAyograhaNaM svarANAM kevalAnAM svaatmmaatraabhidhaa||174|| nAnumatipradarzanArtha, tatazcAkSaraM varNaH svaro vyaJjanamiti paryAyAH iti gaathaarthH||463|| sAmprataM medato vyAkhyAmAha taM saNNAvaMjaNaladdhisaNNiyaM tivihamakkharaM tattha / subahulivibheyaniyayaM snnnn'kkhrmkkhraagaaro||464|| vaMjijai jeNatyo ghaDovva dIveNa baMjaNaM to taM / bhaNNai bhAsijjaMtaM savvamakArAitakkAlaM // 465 // jo akkharovalaMbho sA laddhI taM ca hoi viNNANaM / iMdiyamaNonimittaM jo yAvaraNakkhaovasamo // 466 // davvasuyaM saNNAvaMjaNakkharaM bhAvasuttamiyaraM tu / maisuyavisesaNammivi motUNaM dabvasuttaMti // 467 // davvasuyaM saNNakkharamakkharalaMbhotti bhAvasuyamuttaM / soovaladdhivayaNeNa vaMjaNaM bhAvasuttaM ca // 468 // 'taM sanne'tyAdi / tad-akSaraM trividhaM-saMjJAvyaJjanalabdhibhedAt , tatra saMjJAkSaraM subahubhedalipiniyatatvAcitraM, sa cAkSarAkAro yathA arddhacandrAkRtiSTa(.)kAra ityevamAdIti gAthArthaH // 464 // dAraM / vyaJjanAkSaraM tvakArAdi hakArAntaM bhASyamANaM saducyata ityAha |'vajI tyAdi gatArthA // 465 // dAraM // 'joM ityAdi / yo'kSaralAbhastallabdhyakSaraM, taccendriyamanonimittaM vijJAnaM zrutagranthAnusAri pravRttizIla, upayoga ityarthaH, tathA yazca tadAvaraNakSayopamazamo, landhirityarthaH, tallabdhyakSaramevametatritayamiti gAthArthaH // 466 // RSARREARRIORS Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSaralAbha vizeSAva koTyAcArya rItiH // 175|| // 175 CRORSCOREA | dAraM // 'dava' mityAdi / iha saMjJAvyaJjanAkSare dravyazrutaM itarattu labdhyakSararUpaM mAvazrutaM, evaM ca sthite paurvAparya ghaTayannAha-mati- thutamede'pi yaduktaM 'muktvA dravyazruta miti tatra 'dabve'tyAdi,saMjJAkSaraM dravyazrutaM kAraNatvAt ,ataH 'akkharalaMbho yati yaduktaM tadbhAvazrutaM vijJAnamayatvAt , zrotrendriyopalabdhivacanenobhayasamAsamAjA, 'vaMjaNa'tti vyaJjanAkSaraM bhAvazrutaM coktamiti gaathaarthH|| 467-68 // etacca kathaM labhyate iti ?, ucyate paccakkhamiMdiyamaNehiM lagabhai liMgeNa ca'kkharaM koi / liMgamaNumANamaNNe sArikkhAI pabhAsaMti // 469 // sArikkha-vivakkho-bhaya-muvamA''gamameva sabvamaNumANaM / kiMcimmattaviseseNa vAna taM paMcahA ThAi // 47 // bhAyaahiassatarA gaviA daTThUNa bhAyabiti naulA / mAyapiUNaM saraNaM gavayassa ya suttao saggo (tAle) iMdiyamaNonimittapi nANumANAhi bhijae kintu / nAvikkhai liMgaMtaramii paccakkhovayAro stha // 472 // jaite aniyayamANaM aNumANaM tivihmnnuvlddhiie| acaMta? sarisara viccuya3khapupphara kaNamAsara pamhuDe3(tAle) nApuNaruttA na samattaliGgasaMgAhiyA na ya guNA ya / niyamiyaparimANAe kiMca visesovaladdhIe 1 // 474 // nAhigayA'NuvaladdhI na vA vivakkhotti vA tosvvaa| sakkhAiggahaNeNa vA na u jutto tivihaniyamose // jeNatidUrasamIvANuvaladdhI lakkhaNassahINattA / suhumaabhibhvnnvtttthaannsmaannhaaraadnnuvlddhii||476|| (tAle) 'paccakkha'mityAdi / tacca labdhyakSaraM kazcittamAtA pratyakSaM labhate, etaduktaM bhavati-tacca kasyacidindriyamanobhyAM pratyakSarUpatayA cotpadyate, 'liMgeNa ca'tti anumAnajJAnatayA cetyarthaH, liMga kimityata Aha-'liMgamaNumANaM'ti liGgaM hanumAnamucyate, ROACANCHAR Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva rItiH vRttI // 176 // dhUme'(mA)gnijJAnopacArAt,pratyakSahetau ghaTe pratyakSopacAravad ,evaH sAmAnyaH sthitpthH||469|| paramatamAzizaGkayiSurAha-anye sUrayaHlA | sAdRzyAdi prabhASante ityanumAnam , tadyathA-sArikkheM tyAdi / 'sArikvaMti sAdRzyAnumAnamapratyakSe'pi bhrAtu naM smRtirUpatvAt , vipakSAnumAnamahernakulajJAnamevamAdi, ubhaya ityazvatarAt svarAzvayorityevamAdi, upamAnaM gogavaya ityevamAdi, AgamAt svargA-15) dAvityucyate, evaM sarvametadanumAnaM nopanyastAnumAnAd vyatiricyate, sambandhAdanyataH pratipatteH, na cet sambandhAdanyataH pratipatti // 176 // | dvitIyastarhi doSa iti, kizcidbhedenAsyAsmAd bhinnatvAdadoSa iti cet, Aha-kiJcidbhedena ca bhidyamAnaM na tat pazvadhA sthAsya-18 tIti gAthArthaH // 470-71 // apica-'iMdie'tyAdi, indriyamanonimittamapi labdhyakSaraM nAnumAnAd bhidyate, AstAM sAdRzyAdIti, | yadyevaM pratyakSavyapadezaH kathamityupacArAd, Aha ca-kiMtvindriyamanasoranyalliGgAntaraM nApekSata iti pratyakSopacAraH kevalaM, na tat sAkSA| dutpatteriti gAthArthaH // 472-73 // apica-iyamanumAnasya kizcidvizeSopalabdhiH-'nApuNa' ityAdi / nApunaruktA, sAdRzyopamAnayomitho'bhedAt sarvatra sAdRzyAvizeSAca, tathA na samastaliGgavizeSopasaMgrAhiNI, na ceyaM guNAya, ataH kimanayA niyamitapazcavidhapramANayetthaM vizeSopalabdhyA parikalpitayA , kasyacidarthasyAsiddherekamevAstu taditi gaathaarthH||474|| yA ceyaM kvacid tri| vidhAnupalabdhiH parikalpyate, tadyathA-atyantAnupalabdhiH kharaviSANAderiva,tathA sAmAnyAnupalabdhiH-mahAmASarAziprakSiptamASakaNAderiva, tathA vismRtyanupalabdhirayamasAvityanupasthAnamasmaraNataH, iyam-'nAhigate'tyAdi, iyamanupalabdhilabdhyakSarAdhikAre 'nAdhikRtA' na prastutA, kiM tarhi ?-uktadvayamevAdhikRtaM, atha manuSe vipakSa itikRtvA matA, upalabdheranyA anupalabdhiriti vyutpatteH, kSaNamAha-tataH sarvAnupalabdhirvAcyA bhavatA, atisaMnikRSTAviprakRSTabhedaminnatvAttasyAH, yadvA AdigrahaNena vAcyA, na punayukta Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva: koTyAcArya kendriyA| dInAM ladhyavarAsiddhiH // 177 // // 177 // SACRORSARSAGARRESSES evaM trividhaniyamaH-triparigaNanamasyA anuplbdhestsmaadetdpycaaru| ityakSarasya tattvamedaparyAyaiAlyA samAptA / akkharalaMbhosaNINa hoja purisaaivnnnnvinnnnaannN| katto assaNNINaM bhaNiyaM ca suyammitesipi // 47 // jaha ceyaNNamakittimamassaNNINaM tahohanANaMpi / thovati novalanbhai jIvattamibiMdiyAINaM // 478 // jaha vAsaNNINamaNakvarANa asai nrvnnnnvinnnnaanne|lddhkkhrNti bhaNNai kiMpitti tahA asaNNINaM // 479 // sAmpatamakSarazrutAdhikArAdeva yaduktam-'akkharaladdhIyassa ladiakkharaM samuppajjaiti tadadhikRtya codakadvAreNopatiSThate-'akkhara'ityAdi, nanu cAkSaralAmaH saMjhinA paryAptakAnAM bhavet , kAma, yaH kiMviziSTaH ityAha-yaH puruSAdInAM varNavijJAnopayoga ityarthaH, AdizabdAt khyAdigrahaNaM, keSAM tu na bhavatItyAha-kRto'saMjJinAM-ekendriyAdInAM', teSAmamanaskatvAt , paropadezajatvAcAsya, tataH kimityata Aha-bhaNitaM ca zrute teSAmapyasaMjJinA lagbhyakSarAvirbhavanamiti gamyate, 'phAsiMdiyakkhara rasaNiMdiyakkharaM pANidiya kharaM sotiMdiyakkharaM ceti vacanAt , kathaM taditi gaathaarthH|| 477 / / atra dRSTAntadvAreNottaramAha--'jahe'tyAdi, yathaikendriyAdyasaMjinA 'caitanyaM cicchaktiH 'akRtrimaM' sAMsiddhikamaviziSTaM zraddhIyate 'tahati tathA'saMjJinAmUhAjJAnamapyaviziSTataraM labdhyakSararUpa kasmAt sadapi na zraddhIyate iti ?, yadyevaM kasmAnopalabhyate ? ityata Aha-thovaM'ti aNIya itikRtvA, viziSTena rUpeNeti zeSaH, | kiMvadityAha-jIvatvamiva, keSAmityAha-'iMdiyAdINaM' ekendriyAdInAM, AdipadalopAditi gaathaarthH|| 478 // dRSTAntAntaramAha-'jaha vetyAdi, yathA vA saMjhinAmevAkSarAnabhijJAnAM gopAlAdIna asati naravarNaviSaye vijJAne labdhyakSaramiti bhaNyate,kRtaH, RRRRRRRR Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttau khaparapayAyAH // 178 // // 178 // tavarNazravaNatastadarzanato vA gaurapyAkAritA satI svanAma jAnIte sabalAhaM bahulA ceyamityabhiprAyaH, dArzantikamAha-kipiti | kiMcidyacca yAvacca 'tathA' tena prakAreNa 'asaMjJinA' ekendriyAdInAM pRthivyavAdInAM labdhyavaramastIti bobyaM, saMbAvyaJjanAkSarayo. | stvihAprastAvaH paropadezajatvAditi, landhyavaraM tvasti asyendriyakSayopazamarUpatvAdasya ca sakalasaMsArimANisAdhAraNatvAd alpabahutve | vicArAt , tadevaM sarveSAM labdhirastIti gAthArthaH // 479 // tadetadapi parizodhyedAnImekaikamadharamanubrahArtha yathAvatkathayabAha ekkekkamakkharaM puNa saparapajjAyameyo bhinnaM / taM savvadavvapajAyarAsimANaM muNeyabvaM // 480 // je labhai kevalo se savannasahio va pajavejyAro / te tassa sapajjAyA sesA parapajjayA savve // 48 // jaha te parapajAyA na tassa, aha tassa na parapajAyA / jaM tammi asaMbaddhA to prpjjaayvveso||482|| cAyasapajjAyavisesaNAiNA tassa jamuvaujjati / saghaNamivAsaMbaddhaM bhavanti to pajavA tassa // 483 // saghaNamasaMbaddhapi huceyaNapiva nare jahA tassa / uvaujaitti saghaNaM bhaNNai taha tassa pajjAyA // 484 // jaha saNanANacarittagoyarA savvadanvapajAyA / saddheyaneyakiriyAphalovaogitti bhinnAvi // 485 // jaiNo sapajjayA iva sakajaniphAyagatti saghaNaM va / AyANacAyaphalA taha sabvesipi vaNNANaM // 486 // ega jANa savvaM jANai savvaM ca jANamegaMti / iya savvamajANato nAgAraM savvahA muNai // 487 // jesu anAesu taona najAe najae ya nAesu / kiha tassa te na dhammA' ghaDassa rUvAidhammavva ? // 488 // nahi navaramakkharaM savvadavvapajjAyamANamaNNaMpi / jaM vatthumatthi loe taM savvaM savvapajAyaM // 489 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AONOR khaparaparyAyA: | // 179 // vizeSAvATa ihaksarAhigAro paNNavaNijA ya jeNa tbbiso| te ciMtijjaMtevaM kahabhAgo savvabhAvANa ! // 49 // koTyAcArya paNNavaNijjA bhAvA vaNNANa sapajayA to thovA / sesA parapajAyA to'NantaguNA nirabhilappA // 491 // vRttI naNu savvAgAsapaesapajjAyA vaNNamANamAiha / iha sampadavvapajAyamANagahaNaM kimatthaMti // 492 // thovaMti na niviTThA iharA dhmmtthiyaaipjaayaa| ke saparapajjayANaM havaMtu kiM hotu vA'bhAvo // 49 // / 179 // kimaNaMtaguNA bhaNiyA ? jamagurulahupajjayA paesammi / ekkekkaMmi aNaMtA paNNattA vIyarAyehiM // 494 // tatthAvisesiyaM nANamakkharaM iha suyakkharaM pagayaM / taM kiha kevalapajjAyamANatulaM hvijaahi|| 495 // sayapajjavehiM taM kevaleNa tullaM na hoja na parehiM / saparapajjAehi utullaM taM kevaleNeva // 496 // avisesakevalaM puNa sayapajjAehiM caiva tattullaM / jaM neyaM pahataM savvabhAvavvAvAraviNiuttaM // 497 // . 'ekkakke' tyAdi, iha punastadekaikamakSaramakArAdi saMjJAmilApyavijJAnAtmakamiti mAvanA,svaparyAyamedaminnaM paraparyAyamedami|nnaM ca sat kiMpramANaM jJAtavyamityata Aha-sarvANi yAni dravyANi-dharmAstikAyAdIni tatparyAyatulyatvena sarvAtmakamiti gAthAjAH // 480 // ke punaste ! ityata Aha-'je labhatI'tyAdi, 'yAn' sAnunAsikAdIn sambaddhAn 'lamate' prApnoti kevalaH' asaMyuktaH 'akAraH' akArAkhyo varNaH, tathA zeSavarNasahito vA-anyavarNasaMyogadAreNa te sambaddhAstasyAkArasya svaparyAyA ucyante, astitvasambandhAt ,te cAnantAH, kathaM 1, abhilApyavAsanimittamedAt tasya ca paramANuvaNukAdibhedenAnantatvAt ,vanezva tathA tathAbhighAyakatvapariNAme sati tadarthapratipAdakatvAt , saMketasya ca zabdArthAnAdimatsambandhato yujyamAnatvAditi, 'sesA' iti zeSAstvi SAROKARALAR XALASIAS Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R vizeSAva koTyAcArya KEKASHISHA svaparapoyA: vRttI // 18 // // 180 // ASIONAIS kArAdisambandhino ghaTAdisambandhino vA sarve paraparyAyAH nAstitvasambandhAd,ete caitebhyo'saccAdanantaguNA iti bhAvanIyam ,evamAkArAdayo'pi bhAvanIyA iti gAthArthaH // 481 // evamukte satyAha-'jatI tyAdi, yadi te ghaTaikArAdidharmAH paraparyAyAH tataH parabhUtatvAnna tasya te, tatsvAmiparyAyivat , 'aha tassati atha te tasya na tarhi paraparyAyAH jAtmabhUtatvAt svaparyAyakalApavat , tatazca virodhaH?,tana,abhiprAyAparijJAnAt ,tathAhi-yat-yasmAcasmin akAre asambaddhA-vyAvRttena rUpeNa vRttAste ghaTAdisvaparyAyAstataH kAraNAt paraparyAyavyapadezasteSAmiti, nimittabhedena tadatadyapadezaH, anyathaikatvaM syAt , tathAhi-dvividhAH paryAyiNaH paryAyAci-| tyante-sambaddhAzcAsambaddhAca, tatra tAvadakAre ghaTAdiparyAyAstadastitvaparyAyeNAsambaddhAH nAstitvaparyAyeNa tu sambaddhAH, evaM ghaTAdAvapya-12 | kAraparyAyAH, iha cAkAre ghaTasvaparyAyANAmastitvaparyAyeNAsambandhAGgIkaraNAt paraparyAyavyapadezaH, anyathA dhakAraparyAyA eva ghaTAdi| paryAyA iti, tatraitatsyAt-yata evAkAre te'stitvenAsambaddhAH nAstitvena tu sambaddhAH ata eva te tasya na bhavantItyabhidadhmahe, 'jai te parapajjAyA Na tassa'tti, atrocyate-yata eva tasya te na santIti vizeSya bemo, na tu sarvathaiva na santi, tathAtve varaviSANaprakhyatvaprasaGgAt , ata eva te tasya paraparyAyA eva syuH, nacaitadevamakAraghaTayorekatvaprasaGgAt , athavA yathaiva hi te tasya na santIti vizeSya mo-na sarvathaiva na santi, svapakSadhatiprasaGgAt , tathaiva astitvasambandhamAnaM ghaTagatamaGgIkRtya te'sya paraparyAyAstasyeti| kRtvA, nAstitvamAtraM tvetadgatamaGgIkRtya svaparyAyA eva te'syetikRtvA, athavA yata eva te'syetyetvaM SaSThayA mo ata eva te'kArasya | paryAyAH, vizeSaNavizeSyasambandhAt, ghaTarUpAdivat , evamukte para bAha-vayamapi vizeSya mo yayeha ghaTasya rUpAdayaH SaSThayA pratI-| | yante tathA naivamete ghaTaparyAyAH, kiM tarhi , te'sya na santItyetAkmAvakaM brUmaH, tathA ca bhavatApi nAstitvaparyAyoGgIkRta eva S IROER Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTyAcArya vRttau // 18 // | abhAvarUpAcInatvAdapi vastusattAyAH, tatava nAstitvena ghaTaparyAyasambandhinA sahAkArasya kA sambandhaH,tasyAbhAvatvAta kharaviSANavaditi dRSTAntadAAntikayovaidhuryam , atredamekamuttaraM-yadyakArasya tadabhAvAdasambandho na,yadyakArasya parabhAvAbhAvaH paryAyo na, hanta / tarhi khaparaparyA | yavicAra: pratiSedhAbhAve vidhiprAptito bhAvasambandhaprAptyA akAraghaTayorekatvaprasaMgaH prAptaH, athavA dvitIyamuttaraM-na vaidhurya pratiSedhasya sadviSayatvAta , hai tathAhi-te'sya na santIti,kimuktaM bhavati ,ta ete khaparyAyatvena na santi, tathA te'sya santIti,kimuktaM bhavati ?,tasya ghaTasya paryAya // 18 // tvena santi, evaM ghaTasthApi svaparyAyatayA santi paraparyAyatayA na santIti, kiM ceha kasya sarvAtmanA bhavet ? nahi ghaTasya rUpAdayaH | khatattvenaiva bhavanti, pArimANDalyasya guNitvAt , teSAM ca guNatvAt , guNaguNinotra pRthagvyapadezAt, apica-nAstitvaparyAyo'pi na sarvathaivAbhAvaH, paryAyAntareNa vyapadezAt prAgabhAvavat , tathAhi-mRtpiNDazivakasthAsakozakuzUlAdi mRtparyAyo bhAvaH san ghaTAkArabhAvamAtravizeSaNAt, pAgutpatyabhAvo maNyate, ghaTAkAroparamavizeSaNAdvA kapAlAdiparyAyaH pradhvaMsAbhAvaH, etaduktaM bhavati-paryAyAnta-18 rApanAste na santi, na tu sarvathaivAbhAvaH, tasyAnamilApyatvAt , kharaviSANAdayaH khalvabhAvatve sati kasmAdabhilapyante / iti cet, ucyate, te'pi ca kRtasaMketairvivakSumiramilApyArthAbhAvapratyAyanArthamapadizyante, na tu teSAM sarvathaivAbhAvaH kharaviSANamiti zabdamAtrasAkSAtkaraNAd ,ata etAvantamartha hadi vyavasthApyAha-jaM tammI'tyAdi gaathaarthH||482|| pramANamAha-cAyeMtyAdi, puvvaddhaM, a. sAkSaraghaTanA-tassa-akArassa -jamhA te 'uvaujjati' svarUpaM poSayanti, kathaM ?, 'cAyeNa' tRtIyAyAH pratyekAbhisambandhAt, tathA 'sapanAyavisesaNeNa ye' AdizandaH khamedaprakhyApakaH, pramANadvayaM caivaM-paraparyAyA apyakArasya paryAyAH, tyAgena puSTijanaH nAdAtmano netrAdirogavat, tadatyAgopayoge ca kha iti vyapadecAyogAva, tathA te'sya paraparyAyA api santaH sAmAnyataH paryAyAH, Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vizeSAva khaparaparyAyavicAraH koTyAcArya vRttI // 182 // | // 182 // khaparyAyavizeSaNopayogAta ghaTasya rUpAdaya iva parasparavizeSakAH,yathA hi ghaTasa rUpANUnAM rasAdhaNukalApaH khalvabhAvarUpatayA vizeSaka: paryAyAzca ta oghataH, evamakArasya khaparyAyANAM sakalatrailokyaparyAyarAzaya iti, evamAkArAnAkArAkSarAnavarazrutAdiSvapi vAcyaM / iti gAthAyAH prAgardArthaH / yadyevamasambaddhAH kimasthAmI bhaNyante ? iti, ucyate, asaMbaddhA apyasyaite paryAyA iti pratijJA, upayujya| mAnatvAditi hetuH, sAkSAd dRSTAntamAha-'saghaNamivAsaMbaddhaMti prakaTArtha, ato-'bhavantI'tyAdi nigamanamiti gAthArthaH // 483 // amumeva bhAvayamAha-'saghaNa'mityAdi, gatArthA, navaraM caitanyaM vyatirekeNa vaktavyaM, 'taha tassa te pajAyA bhavanti, uvaujjatitti kAuM' iti // 484 // dRSTAntAntaramevAha-'jaheM'tyAdi, 'jaiNoM'ityAdi, yatheti prakArArthaH, yateH-sAdhoLapadizyanta iti vAkyazeSaH, ke ? ityAha-'sarvadravyaparyAyAH sakalapadArthakhabhAvAH, kIdRkSAH 1 ityata Aha-'bhinnAviti anAtmabhUtA api, kimityata Aha-'dasaNanANacaritcagoyaratikAuM darzanAdergocarIbhavanto-viSayamAvaM labhanta iti gaathaarthH|| 485 // kalAdime'mISAM gocarIbhavantItyata Aha-'saddheyatti yasmAt kecittatra zraddheyaphalopayogino varcante, yathA santi paJcAstikAyA vigatado| SeNa bhagavatoktatvAt ,tathA kecijjJeyaphalopayogino yathaikaiko'saMkhyeyapradezAtmakaH sambhavataH,tathA kecit kriyAphalopayogino yathA | 'varlDa samacauraMsa'mityevamAdi, kuta ityata Aha-svakAryaniSpAdakatvAt mokSaprasAdhakatvAt , kiMvadityAha-sapajjayA iva ti jJAnAdiparyAyA iva, ayamatra sAra:-zraddheyAdiparaparyAyAnantareNa zraddhAnAdyabhAvaH, viSayAbhAvAdviSayiNo'pyabhAvaH, paraparyAyAnanta| reNa khaparyAyAbhAva ityuktaM bhavati, svadhanamiveti ca bhigo dRSTAntaH, dArzantikamAha-'AdANe tyAdi, sugamamiti gAthArthaH // 486 // na ceyaM khamanISikA, ArSAktatvAt , ata Aha-'ekka'mityAdi, ekaM vastu jAnan khaparaparyAyAnuvedhena sarva vastu jA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 vizeSAva koTyAcArya khaparaparyA yavicAraH S // 18 // // 1835 ACASSAMARORE nAti, sarvaparijJAnabhAvabhAvitvAdekajJAnasya, sarva ca jAnannekaM, ekaparijJAnanAntarIyakatvAt sarvajJAnasyeti, evaM sarvamajAnan nAkAraM sarvathA 'muNaI' jAnAtIti gAthArthaH // 487 // tathA cAha-jesu' ityAdi, yeSu paraparyAyeSvajJAteSvakAro na jJAyate, atAdRzzatvAda, kathaM te-paraparyAyA na tasya-akArasya dharmAH 1, kintu dharmA eva, svasthIbhUyAkSiNI nimIlya cintayaitat kimevamuta neti, prayogazca-akArasya sakalaM trailokyaM paryAyaH, tajjJAne tajjJAnAttadajJAne cAjJAnAda , sarvarUpAdhAtmaghaTavat , tathA cAha-'ghaDassa rUvAdidhammavvati gAthArthaH // 488 // akSarameva zevaMvidhamityAzaGkAyAmidamAha-'Na hI tyAdi, na kevalamakSarameva sakaladha vikiAzajIvapudgalAstikAyaparyAyarAzipramANaM, kintu ! yatsat , tadevaM-'jo erga jANatI tyasya sUtrasya sAmAnyapravRtteriti gA| thArthaH // 489 // yadyevaM kimakSaramevAGgIkRtyAyaM prayAsa ityAha-'ihe'tyAdi, 'iha prakrame'kSarAdhikAro yataH tathA 'prajJApanIyA eva' abhilApyA eva paryAyAH yena tadviSayaH' akSarasya sAmAnyavarNasya viSayo vAcyaH, ataH 'te' prajJApanIyAH paryAyAH 'cintyante' mRgyante, evaM akArAkSarasya sarvaparyAyaparimANajJApanena pRcchati-yadyevaM katibhAgaH 'sarvabhAvAnAM sarvaparyAyANA, abhilApyA iti zeSaH | // 490 // ucyate-'panna ityAdi, 'varNAnAm' akSarANAM prajJApanIyA bhAvA' abhilApyA dharmAH 'svaparyAyA' khalvAtmaparyAyAH yatastataH 'stokA' svalpAH, yatazca zeSAH paraparyAyAstato'nantaguNAH, etebhyo varNAnAmanamilApyAH paryAyA iti, etaduktaM bhavati| sarvasya sato vastunaHsvaparyAyAH stokAH,paraparyAyAstvanantAH, anyatrAkAzAt ,tasya hi sarvato'nantatvAdviparyaya iti gAthArthaH // 49 // evaM carcite satyAha paraH-NaNu'ityAdi, 'nanvi'tyasyAyAM 'vannamANamAiDe'ti 'varNapramANaM' varNaparyAyapramANamAveditaM. satra iti sAmA gamyate, kiM tadityAha-'sarvAkAzapradezaparyAyA' sakalalokAlokagatAkAzapradezaparyAyarAzipramANamityarthaH, uktaM ca COCALCCES Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 vaparaparyAyavicAra: vRttau // 184 // vizeSAvA dasavvAgAsapaesamgaM savvAgAsapadesehI tyevamAdi, ata evaM sthite 'iha' zrutAdhikAre 'savvadavvapajAyamANagahaNa kimartha, varNasyeti ga- kovyAcArya myate, yenocyate na hi navaramakSaraM sambadavvetyevamAdi, etaduktaM bhavati-na sUtre evaM paThayate "savvadavvapaesagga"miti gAthArthaH // 492 / / atrottaramAha-'thova'mityAdi, iha sUtre caturastikAyaparyAyAH stokA iti 'na nirdiSTA' na paThitAH sAkSAt , artha vastu nirdiSTA eva, "je egaM jANatI"tyevamAdi, ata eva sUtraprAmANyAd itthaM caitadaGgIkartavyaM, yaduta te gRhItA ityAha,iha caanythaa||184|| hai tadasaMgrahe dharmAstikAyAdikhaparyAyAH svaparaparyAyANAM varNasambandhinAM ke bhavantu, vyatiriktAH santa iti vAkyazeSaH, tathAhi-kiM | svaparyAyAH santu vacanagocarA iva, AhosvitparaparyAyAH santvAkAzavaparyAyA iva, varNaparaparyAyAH, pUrvatra zrutAstikAyacatuSTayayorekatvaprasaMgaH, itaratra tu spaSTaM paraparyAyatvaM, evamukte AcArya evAzizaGkayiSurAha-'ki hoMtu vA'bhAvo'tti kimabhAvamApadyatAM', para Aha-kAmaM, tatra, teSAM satparyAyatvAt , tasmAtparaparyAyakoTayAmevaiteSAmavarodha iti gAthArthaH // 493 // anyena prakAregAha|'kimatyAdi, nanu ca kimityAkAzapradezA anantaguNitA maNitAH 'sanvAgAsapadesaggaM savvAgAsapadesehiM aNaMtaguNiya'ti, ucyate 'ja'mityAdi prakaTArtham // 49 // punarapyaparayA bhaGgathA pAha-tatthetyAdi, 'tatre tyadhikaraNasaptamI, tatazca 'tatre'ti 'savyAgAsapadesaggaM & savvAgAsapadesehiM aNaMtaguNiyaM pajjavakkharaM niSphajaI tyasmin stre 'nAgamakharaM'ti jJAnamazcaraM pratipAditaM, kiMviziSTamityAha-'a. | vizeSitaM sAmAnyena,avizeSitatvAt ,tat (0vAbhidhAnAccedaM)kevalAkSaramiti gamyate,tataH kimityata Aha-'iha' dvAre sutakkharaM 'prakRtaM' a|dhikRtaM tato'pi kimityata Aha-'ta' suyakkharaM 'kathaM' kena prakAreNa kevalAkSaraparyAyatulyaM bhavet ?,ucyate.nanvatrApi 'sabAgAsa'mityAdisUtre aparyavasitazrutAdhikArAdakArAdyeva gamyata iti sthitapakSaH / atha Se 'sabajIvANapi ya je akabarassa amaMtamAgo niccugghADi SCORRECACANCE ROES Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 yao" ityatra sUtrAntare sarvajIvagrahaNAt tat na zrutAkSaraM caturdazapUrvavidA sampUrNatvAt , tasmAtkevalAkSarametaditi,yadyevaM kevalasyApi na | paryAkovyAcArya | sarvajIvAnAmanantamAgastiSThati sarvajJasadbhAvAd , ato na tatkevalAkSaramapIti kasyAsAvanantamAgo'stu , atha manuSe avizeSeNa sarva TAyavicAraH jIvagrahaNe satyapi prakaraNAdapizabdAdvA kevalino vihAyAnyeSAmanantabhAgI gamyate, ucyate, ata eva kina zrutAtmakamakSaramaGgIkRtya samastadvAdazAMgavido'pi vihAyAnyeSAmasmadvidhAnAmanantabhAga iti gamyate !, tasmAtsvaparaparyAya bhedAdubhayamapyaviruddhamiti vakSyAma // 185 // // 185 // iti gaathaarthH||495|| tadevamarthataH parihRtya kaNThataH pariharabAha-'saya' ityAdi, 'tad varNAkSaraM 'svaparyAyaiH svaparyAyAnaGgIka-| | tya kevalena tulyaM na bhavet ,kAmametat , etatparyAyANAM sarvaparyAyarA(zya)nantabhAgatvAt , kevalasya ca sarvadravyaparyAyapramANatvAt , tathA 8 MIna paraiH na paraparyAyarAzinetyarthaH tat kevalena tulyaM bhavet , tasya sarvaparyAyAnantabhAgonatvAt , ubhayamaMgIkRtyAha-ubhayathA tu ta | tulyaM kevalajJAnenaiva viziSTeneti zeSaH, viziSTaM gucyate svaparaparyAyabhedopakalpitamiti gaathaarthH||496|| evaM sthite satyAha-a5 vI tyAdi / 'avizeSakevalaM punaH' avizeSeNa sarvopalabdhikevalaM puna:-avivakSitasvaparaparyAyavikalpaM kevalaM punaH svaparyAyaireva tattulyaM hai 'savvAgAsapadesagga'lakSaNAkSarapramANaM vartate, ayamatra bhAvArtha:-iha yadyena jJAnena jJAyate tattasya paryAyo bhaNyate viSayaviSayiNorame | dopacArAjjIvadehavat , medavivakSAyAM tu paraparyAyA eva,tenAmunA prakAreNAdyasya jJAnacatuSTayasya svaparyAyAH santi stokAca, paraparyAhayAH santi bhUyAMsazca, kevalaM tvavikalpakaM sarvajJatvAt , svaparyAyA evAviziSTasyetyarthaH / tathA cAha-yad-yasAtpaJcAstikAyAnaMgI kRtya 'ta' avizeSakevalaM 'savvabhAva'tti sarvAtmanA 'vyApAraviniyuktaM' vyApAra vyApRtamanusamayamiti zeSaH, na caivaM zrutAkSara|miti gAthArthaH // 497 // anyathA hi CARRORGASARA) SRORS Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcAyata akSarAnantamAga vyAkhyA vRttI // 186 // // 186 // +5+5++5+5+5+5%%%%%%% vatthusahAvaM pai taMpi saparapajjAyameyao bhinnaM taM jeNa jIvabhAvo bhinnA ya tao ghaDAIyA // 498 // avisesiyapi sutte akkharapajjAyamANamAiha / suyakevalakkharANaM evaM doNhapi na viruddhaM // 499 // tassa u aNaMtabhAgo niccugghADoya svvjiivaannN| bhaNiyo suyammi kevlivjaannNtivihbheovi||500|| so puNa savvajahano ceyaNNaM nAvarijai kayAI / ukkosAvaraNammivi jalayacchannakkabhAso vva // 501 // thINaddhisahiyanANAvaraNodayao sa patthivAINaM / beiMdiyAiyANaM parivaDDai kamavisohIe // 502 // ukkoso ukkosayasuyaNANavio to'vasesANaM / hoi vimajho majjhe chaTThANagayANa pAeNaM // 50 // 'vatthu ityAdi,athavA'dhunA vizeSakevalamaGgIkRtya viSayavibhAgamAha-vastusvabhAvaM prati-Alambya piNDamAzritya tadapi kevalaM svaparaparyAyamedAbhyAM bhinaM varttate jIvasvabhAvatvAt varNavat ,te cAsya paraparyAyAstulyA iti jinabhaTAcAryapUjyAH, tathA cAha-tayena kevalaM jIvakhabhAvastatazca tatparicchedAH svaparyAyAstathA bhimAzca tataH ghaTadharmAdharmAkAzAdayaste ca paraparyAyAH,anyathA saGkarastadekatvaM vA syAditi | gaathaarthH||498|| yaduktaM vakSyAma iti tadabhidhIyate-'avisesiyaMpI'tyAdi, evaM padavizeSitaM 'sUtre 'sabAgAsa'mityAdau yadakSaraparimANamAdiSTaM tadviziSTakevalazrutAkSarayoraviruddhaM iti gAthArthaH / / 499 // 'tassa u' ityAdi, 'tasya ti sAmAnyasya "tivihabheovici jaghanyamadhyamotkRSTa iti gAthArthaH // 50 // 'sa' ityAdi, sa punaH akSaralAbhaH sarvastokaH 'caitanya jIvatvanibandhanaM nAtriyate kadAcit kasyaciditi gaathaarthH||501|| sa kasya bhavatItyAha-thI'tyAdi, styAnar3ivedanIyodayasahitAjJAnadarzanAvaraNodayAdutkayAt pRthivyAdInAM sa bhavati, tato'sau 'beiMdiyetyAdi spaSTaM // 502 // sAmpratamutkRSTamAha-'ukkosa'ityAdi, uskoso akkhara Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 anakSarazrutaM vizeSAva koTyAcArya vRttI // 18 // // 187 // MOVIEOMUSAL AM lAmo samastacaturdazapUrvavidaH, vimadhyamamAha-to'vasesAvaM majjhe vimajho hoI' kiMviziSTAnAmityAha-chaTThANagayANa' SasthAnapatitAnA, taccedam-'arNatabhAgahINe vA asaMkhejjabhAgahINe vA saMkhejjabhAgahINe vA saMkhejjaguNahINe vA asaMkhejjaguNahINe vA agaMtaguNahINe vA' 'prAyeNa bAhulyamaGgIkRtya, vivakSayA'nyeSAmapi tadutkRSTasadmAvAdityuktamakSarazrutam // 503 // anakSarabhutAbhidhitsayA prAha____ rUDhIya taM suyaM suvvaitti ceTTA na suvvai kyaai| ahigamayA vaNNA iva jamaNussArAdao teNaM // 504 // UsasiyaM nIsasiyaM nicchuDhaM khAsiaMca chIyaM ca / nissiMghiyamaNusAraM aNakkharaM cheliyAI y||505||(ni020) UsasiyAI davvasuyamettamahavA suovauttassa / savyo ciya vAvAro suyamiha to kina ceTTAvi 1 // 506 // ___'Use'tyAdi,pratItAthaiva // 504 / / bhASyakRdAha-ucchvasitAdi dravyazrutamAtraM kAraNatvAd , atha caitat zrutameva,yataH zrutopayuktasya sarva eva vyApAraH zrutamitIha paThitaH,para Aha-yadyevaM 'to kiM na karAdiceTThAvi' zrutaM,zrutopayogAvizeSAt 1 // 505 // ucyate-'rUDhI'tyAdi, rUDhayA 'tad' ucchvasitAdi zrutamucyate, ceSTA punarna kadAcit zrUyate, dRzyatvenAzravyatvAt , anusvArAdayastarhi kasmAt zrutamityata Aha-varNA ivArthAdhigamakatvAdanuskhArAdayo'pi zrutaM // uktamanakSarazrutamiti gaathaarthH||506|| saMjJizrutAbhidhitsayA vyutpattiM tAvadAha saNNissa suyaM jaM taM saNNisuyaM soya jassa sA saNNA / hoi tihA kAliyaheudihivAovaeseNaM // 507 // jaha saNNAsaMbaMdheNa saNiNo teNa saNiNo savve / egidiyAiyANavijaM sapaNA dasavihA bhnniyaa||908|| BUSCORUSAUGOSLAG Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 18 // SUSUCCESARK thovA na sohaNA'viya jaM sA to nAhikIrae ihaI / karisAvaNeNa dhaNavaM na rUvavaM muttimetteNaM // 509 // saMzyasajJijaha bahudabvo dhaNavaM pasattharUvo ya rUvavaM hoi / mahaIe sohaNAe.ya taha saNNI nANasaNNAe // 10 // zrute iha dIikAligI kAligittisaNNA jayA sudIhaMpi / saMbharaha bhUyamissaM ciMtei ya kaha Nu kAyavvaM? // 51 // kAliyasaNNitti tao jassa taI so ya jomnnojogge| khaMgheNaMte ghettuM mannai talladdhisaMpaNNo // 512 // 18 // 188 // rUve jahovaladdhI cakkhumao daMsie payAseNaM / taha chabvihovaogo maNadavvapayAsie atthe // 513 // avisuddhacakkhuNo jaha nAipayAsammi ruuvvinnnnaannN| asaNNiNotahatthe thovmnnodvvlddhimo||514|| jaha mucchiyAiyANaM avvattaM savvavisayaviNNANaM / egidiyANa evaM suddhayaraM beMdiyAINaM // 15 // tulle cheyagabhAve jaM sAmatthaM tu cakkarayaNassa / taM tu jahakkamahINaM na hoi sarapattamAINaM // 516 // iya maNovisaINaM jA paDuyA hoi uggahAIsu / tulle ceyaNabhAve assaNNINaM na sA hoi // 517 // je puNa saMciMteuM iTThANiTesu visyvtthuusuN| vadati niyati ya sadehaparipAlaNAheuM // 51 // pAeNa saMpae cciya kAlammina yAidIhakAlaNNA / te heuvAyasaNNI nicceTThA hoMti assaNNI // 519 // sammaTThiI saNNI saMte nANe khaovasamiyammi / assaNNI micchattammi dihivAovaeseNa // 520 // vayanANI kiMsapaNIna hoi hoivkhovsmnaannii|snnnnaa saraNamaNAgayaciMtAya nasAjiNe jamhA 521 // micchohiyaahiyvibhaagnaannsnnnnaasmnnnniokoii|diishso kimasaNNI saNNA jamasohaNA tss||522|| SACROSSANA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 189 KOLKAHASARAS jaha dubvayaNamavayaNaM kuNyisIlaM asIlamasaIe / bhaNNai taha nANaMpihu micchadihissa aNNANaM // 52 // L saMjhyasaMkSisadasadavisesaNAo bhvheujdicchiovlNbhaao| nANaphalAbhAvAo micchaddihissa aNNANaM // 24 // oho na heueN heona kAlammi bhaNNaI snnnnii| jaha kucchiyattaNAo taha kAlo didvivAyammi // 25 // paMcaNhamUhasaNNA heUsaNNA biiMdiyAINaM / suranArayaganbhunbhavajIvANaM kAligIsaNNA // 26 // // 18 // chaumasthANaM saNNA sammaviTThIe hoi suyanANaM / maibAvAravimuSakA saNNAIA u kevaliNo // 527 // motUNa heukAliyasammattakamaM jahuttaravisuddhaM / kiM kAliovaeso kIrai AieN suttammi 1 // 28 // saNitti asaNittiya savvasue kAliovaeseNaM / pAyaM saMvavahAro kIraha teNAie sakao // 529 // 'saNNisse'tyAdi, saMjinaH zrutamiti saMjizrutaM,saca saMjhI yasyAsau saMjJA bhavati,sA ca trividhA-dIrghazabdalopAddIrghakAlikyupadezena hetuvAdopadezena raSTivAdopadezena ceti samudAyagAthArthaH // 507 // asyAM vyutpattAvatiprasaMgacodyamAha-'jatI'tyAdi, yadi | saMjJAsambandhena saMjhino bhavantIti beSe tena sarve pANinaH saMzina eva prAptAH, ekendriyANAmapi prajJApanAyAM dazavighasaMjJAbhidhAnAd, 'AhArAdi 4 krodhAdi 4 ohasamA logasaNNA' ataH kimucyate tenaivAryazyAmena-"asaNNINaM bhaMte ! asaNNiti kAlao kevacira hoi "ti gaathaarthH||508|| ucyate-'thovA'ityAdi, 'ihe'tyasyAM vyutpatcau, zeSaM spaSTa, nahi kArSApaNamAtradhanavAMstadvAnucyate, mUrtimAn vA rUpavAniti, aprasiddheH // 509 // kintu-'jahe tyAdi, yaha bahudravyo dhanavAnityucyate,prazastamUrtisambandhAcca rUpavAniti,evamiha mahatI zobhanA ca saMjJAdhikriyate saMjJAnaM saMjJA-manovijJAnamityarthaH, tatsambandhAt saMjhina iti gaathaarthH||510||saac kiM SHORSECORALA HTRA Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya saMzyasaMni vRttI // 19 // 8 // 19 // viziSTehAdhikriyate ? ityata aah-'ihNgaahaa|ihaadipdlopaaddiirghkaalikii kAlikItyucyate,kAlikI cAsau saMjJAca puMbadbhAvAt kAlikasaMjJeti, yayA sudIrghamapi kAlamanusmarati bhUtameSyantaM cAnucintayati kathaM nu tat karttavyamiti gAthArthaH // 511 // bahuvrIhiNA mIlayamAha-'kAliye'tyAdi, spaSTArthA, navaraM 'talladdhisaMpaNNoti manovijJAnAvaraNakSayopazamAdisameta iti // 512 // asya ca'rUve jahe'tyAdi, spaSTAthaiva // 513 // viparyayamadhikRtyAha 'avisuddhe'tyAdi, yathA kAcakAmalAdyupahatalocanasya nAtiprakAze rUpavijJAnamaspaSTaM bhavati, evamasaMjJinaH paJcandriyasammUchenajasyArthavijJAnaM syAt , nikRSTatarakSayopazamatayA'tyalpamanodravyagrahaNazaktitvAditi gAthArthaH // 514 // ekendriyAdisammUrchanajAnAmAha-'jahe'tyAdi,yatheha mattasuptamUJchitAdInAM puMsAmavyaktaM sakalazandAdiviSaya| vijJAnamanubhUyate evamekendriyANAM prakRSTAvaraNodayAd, etadeva dvIndriyAdInAM, yadi nAma vizuddhataramindriyavRddhibhAktvAt , idamatra pau parya-ekendriyavikalendriyAsaMjJisaMkSipaJcendriyANAM kramavRddhamiti / tatraitat syAd-caitanyatulyatAyAM ko'yamupalabdhavizeSa iti 1, | // 515 / / atrocyate-sAmarthyamedAd , sa ca kSayopazamAnantyAt, tathAhi--'tulla'ityAdi, spaSTArthA // 516 // 'iya' ityAdi, dAgantikaH pratItArtha eva // 517 / / navaraM manoviSayiNaH-SaTparyAptibhAjinaH / tadevaM kAlikopadezena saMjinaM prapaJcya hetuvAdopadezenAha'jaM puNe'tyAdi, // 'pAyeNe'tyAdi, "iTAnihANi visayavasthUNi-chAyAtavAdINi / nicceTThA hoMti assaNNI" etadapekSayA sthAvarA iti gAthAdvayArthaH // 518-19 // 'samma'gAhA // dRSTidarzanaM vadanaM vAdaH, darzanavAdamaGgIkRtya samyagdRSTiH,ka ityata Aha-saMjI, kva satItyAha-sati jJAne-matizrutalakSaNe kSAyopazamike, etadviparyayamAha-'asaNNI'tyAdi, spaSTam // 520 // evamukte pradezAntaroktaM smRtvA Aha-khaya'ityAdi, puvbaddhaM kaNThathaM, uttaramAha-saMjJA hi nAma smaraNamanAgatAdicintocyate sA 'jine' bhagavati kevalini OM55454 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMzyasaMjJi vizeSAva kovyAcArya vRttau // 19 // | // 191 // SHORSHAREGNANCE nAstIti kathaM tadyogAdasau tadvAn bhavediti gaathaarthH||521|| punarapyAha-'miccho' ityAdi,nanu ca mithyAdRSTirapi kazcid hitAhitavibhAgaviSayavijJAnopetatvAt kazcitsaMjJIti dRzyate, sa kimasaMjJI ?, yenocyate 'sammadihI saNNI' yAvatpadatrayaM, ucyate, saMjJA yatta-| syAzobhaneti gaathaarthH||522|| azobhanaM cAvastvityata Aha-'jahe'tyAdi, subodhArthA // 523 / / apica-'sadasade'tyAdi, prAgvat // 524 // kathaM cAnyasthAnamAganyavyapadezArhaH syAt ?,kathamityAha 'Uhe tyAdi, Uha' ityoghasaMjJAvAnekendriyaH 'na hetute'tti na hetuvAdopadezena, tathA 'heuuti heturUpopadezasaMzyapi 'na kAlaMmiti na dIrghakAlikopadezena bhaNyate saMjJI-ucyate saMjJI 'yathA'yena prakAreNAsambhavalakSaNena, kiM kAraNamityAha-'kutsitatvAd ayogyatvAt , tathA kimityata Aha-'tathA' tena prakAreNa 'kAlo tti dIrghakAlikopadezena saMjJI 'vihivAyammiti na dRSTivAdopadezena saMjJItyucyate, ato'sAvajJAnIti prakrama iti gAthArthaH // 525 / / keSAM kA saMjJeti vizeSeNAha-'paJcaNhe'tyAdi,pazcAnA-pRthivyAdInAmoghasaMjJA-avyaktasaMjJA'vyaktacaturindriyatvAt ,hetusaMjJA tu dvIndri| yAdInAmAsaMmRchanajapaJcendriyebhyo'manaskatvAt , surAdInAM tu kAlikI samanaskatvAditi gaathaarthH||526|| iha ca 'chau'ityAdi, sa myagdRSTInAM chaasthAnAM yA saMjJA dRSTivAdopadezenetyabhiprAyaH sA teSAM zrutajJAnaM bhavati, mativyApArAliGgitatvAt , kevalinastu mativyA5 pAravirahAta saMjJA'tItA iti gAthArthaH // 527 // evamukte satyAha-'mottUNe'tyAdi, muktvA hetukAlikadRSTivAdakrama yathottaravizuddhaM | 'ki' kasmAt kAlikopadezaH sUtre Adau kriyate !, yena kAraNenoktaM tadanuvRtyA 'hoti tihA kAliyahetudivivAdovadeseNaM ?' ti gA. | thaarthH||528|| ucyate-prayojanavazAt , tathAhi-'sapaNI'tyAdi, sarvatra zrute saMjJAsaMjJivelAyAM prAyaH kAlikopadezena saMvyavahAraH kriyate, yena kAraNena tena vizuddhikrama bAdhitvApi sa kAlikopadezena saMjhI kRto dhurIti gAthArthaH // 529 // tadevaM sapratipakSamA SAROKAR Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya // 192 // yadvAradvayamabhidhAya tRtIyamabhidadhadAha 6 samyagmiaMgANaMgapaviTTha sammasuyaM loiyaM tumicchasuyaM / Asajja u sAmittaM loiyalouttare bhayaNA // 530 // dhyAzrute * sammattapariggahiyaM sammasuyaM, taM ca paMcahA sammaM / uvasamiyaM sAsANaM svayasamajaM veyayaM khaiyaM // 531 // uvasAmagaseDhIgayassa hoha uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo asvaviyamiccho lahai sammaM // 532 // // 192 // vINammi uiNNammi ya aNudijjaMte ya sesamicchatte / aMtomuhuttamettaM uvasamasamma lahai jIvo // 533 // uvasamasammattAo cayao micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 534 // micchattaM jamuiNNaM taM khINaM aNuiyaM ca upasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veijjaMtaM khaovasamaM // 535 // veyayasammattaM puNa savvoiyacaramapoggalAvatyaM khINe dasaNamohe tivihammivi svAiyaM hoi // 536 // codasa dasa ya abhinne niyamA sammatta sesae bhayaNAmaiohivivajjAse'vihoi micchaMna uNa sese // 537 // tattAvagamasahAve saha sammasuyANa ko piviseso|jh nANadasaNANaM bheo tulle'vaSohammi // 538 // nANamavAyadhiIo vNsnnmitttthjhogghehaao|th tattaI samma roijjaijeNa taM nANaM // 539 // 'aMge tyAdi / aGgAnaGgapraviSTaM-AcArAvazyakAdi samyak zrutaM,prakRtyeti vaakyshessH| pratipakSadvAramAha-laukikaM punarbhAratAdi mithyAzrutaM,prakRtyaiveti zeSaH,svAmyapekSayA tuprAha-Azritya tu 'khAmitvaM' AdhAralakSaNaM laukike lokottareca bhajanA-laukikaM mi-1 dhyAzrutaM maveditaradA,evaM lokocaramapi,mithyAdRSTiparigrahAt mithyAzrutamityevamAdi,parasthAnaviniyogAn ||530||aah ca-'sammatta' SPISESSAN OXIRIR Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI | samyagmi| dhyAzrute // 19 // / 193 // GOLOSOSASTRESS mityAdi / iha mAratAdyapi samyaktvaparigRhItaM samyak zrutaM bhavati,itaradapi mithyAzrutaM mithyAtvaparigrahAdityanuktamapi sAmarthyAd gamyate, | tacca samyaktvaM paJcadhA bhaNitaM bhagavadbhistadyathA-upazamanamupazamastatastena vA nivRttamaupazamikaM 1, tathA 'sAsANaM'ti 'sAsAya|NasaMmattaM tatra tattvazraddhAnarasAsvAdanAt AsvAdanaM mithyAdarzanAbhimukhyAdAzAtayatIti vetyAzAtanaM, saha tena sAzAtanastasya samyastvaM sAzAtanasamyaktvaM,ISattattvarasAsvAdanaM vA AsvAdanaM saha tena sAsvAdanaM,AzAtayatIti vetyAzAtanastena saha yattatsAzAtanaM,suparzasAyAM zobhanAsvAdanaH svAsvAdanaH, svAya(sya)zAtanaH-svA(ya)zAtanastasyeti 2 tathA kSayazcopazamazca kSayopazama tAbhyAM nivRttaM kSAyopazamikaM 3 tathA vedyata iti vedakaM 4 kSayeNa nirvRttaM kssaayikN5||531|| ayaM tAvatpiNDArthaH, athAvayavArtha prtnvnnaah-'uvsaamge'tyaadi| | upazamayatItyupazamakastasya zreNiH-aSTAviMzatividhamohanIyarAzizakalAnAmanukramazamanaM tAM gatastasya bhavati' sampadyate aupazamikameva samyaktvaM darzanasaptakopazamAt, kimasyaiva ?,netyAha-yo vA pratipattA akRtatripuJjaH-anaGgIkRtamithyAtvetarobhayatrayavibhAgaH san 'la bhate prApnoti 'samma ti samyaktvaM, tatraivaM kSAyikamapi labhate' ityata Aha-'akSapitamithyAtva' akSapitamithyAdarzano yaH, kathaM | punarasau puJjatrayaM karotIti cet, ucyate-iha kazcitpravAhato'nAdimithyAdRSTistathAvidhadharmAcAryasAmagrIsamavadhAne satyapUrvakaraNenAbhimukhIbhavan tato mithyAtvapuJjakAn mizrapuJjakaM karoti, madanakodravapuJjakAdivArdhavizuddhatatpuJjaka, tato'pi ca samyaktvapuJjakamarddhavizuddhakodravapuJjakAdiva sarvopadhAvizuddhatatpuJjakaM, tatastRtIyaM samyaktvapuJjakaM viziSTavipAkato vedayan jantuH samyagdarzanI bhaNyate, ayamatra bhAvArtha:-'tadyatheha pradIpasya,svacchAmrapaTalaigRham / na karotyAvRti kAzcidevametad verapi // 1 // ekapuJjI dvipuMjI ca, tripuJjIvADananukramAta / darzanyubhayavAMzcaiva, midhyAdRSTizva kIrtitaH ||1||vedyn pudgalAn zuddhAn vayaM nayati darzanI / tatkSaye vedakatvena, mithyA SOXYROSTLUSAUSSURES Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagmidhyAzrute // 194 // vizeSAva | tvasyaiva vedakaH // 2 // yastripuJjI sa samyaktvameva muske vipaaktH| dvipujyapi ca miyAkhyaM, ekapuJjyapi cetarat // 3 // " // 532 // kovyAcArya pradezAnumavastu antarmuhUrtakAlAnubhavasAdhAraNaH, amumevArtha spaSTayabAha-- vINammI tyAdi / iha 'udIrNe udayaM prApte mithyAtve kSINe sati-AtmapradezavipAkavedanayA nirUpAkhyatAmAnIta eva sati, kiM', upazamasamyaktvaM lamate jIva iti kriyA, kimetAvanmAtrakeNaiva // 194 // | guNena ?, netyAha-'aNudijaMte ya sesamicchatteti tatra upayuktAdyadanyattaccheSamiti nyAyaH, tatazca zeSamithyAtve ca mandapariNAmatayA 'anudIryamAne anudayabhAji sati viSTambhitodaya itiyAvat , kiyantaM kAlaM yAvadityAha-antarmuhUrtamAtra, antarmuhUrtamevAntamaharcamAtra, tata Urdhva bhrazyatyeva,yatazcAyamakRtatripuJjI labhate ata idaM na pudgalAnubhavarUpaM,adhyavasAyamAtramityarthaH,atra coSaradezadAvAnaladRSTAnto mAvanIya iti gaathaarthH||533|| sAsvAdanamAha-uvasameM ityAdi / asmAdeva cyavato mithyAtvaM cAdyApyaprApnuvato'pA ntarAle prodgatAnantAnuvandhitaH paDAvalikaM kAlaM sAsvAdanaM, tadanenaitatkathayati-na tatsattAmAtrAnubandhinI mithyAtvaprAptiriti, etaduktaM Paa mavati-asmAdeva prazyanto dvIndriyAdiSUtpadyante, nAnyasmAd, anyato jhaTiti mithyAtvaprAptyA SaDAvalikAkAlAbhAvAt iti gAthArthaH | // 534 // vAyopazamikamAha-'micchatta' mityAdi / mithyAtvaM nAma mithyAtvamohanIyaM karma tat 'yadudIrNa' yadudbhutazaktikaM, udayAvalikAyAM vyavasthitamityarthaH 'tatkSINaM tatpralayamupagataM, 'anuditaMca' anudIrNaca upazAntaM, upazAntaM nAma viSTambhitodarAmapanItamithyAtvasvabhAvaM, viSTammitodayaM zeSamithyAtvamapanItamithyAtvasvabhAvaM madanakodravodAharaNatripuJjanyAyazodhitaM samyaktvameva, Aha-iha viSTammitodayasya mithyAtvasyAnudIrNatA yuktA, na punaH samyaktvasya, vipAkena vedanAt , ucyate, satyamevametat , kintu apanItamithyAtvasvabhAvatvAt svarUpeNAnudayAcasyApyanudIrNopacAra iti, yadvA'nudIrNatvaM mithyAtvasyaiva yojyate, natu samyaktvasya, kathaM mi 5444446 SAGAR Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya / 195 // Motorr attorit dhyAtvaM', yadudIrNa tatkSINaM, zeSakaM tu anudIrNa upazAntaM ceti cazabdasya vyavahitaH prayogaH, tatazcAnudIrNa mithyAtvaM upazAntaM 18 samyagmi|ca samyaktvaM, gRhyate, bhAvArthaH prAgvat ,tadevaM 'mizrIbhAvapariNataM kSayopazamasvabhAvamApannaM 'vedyamAnaM' anubhUyamAnaM mithyAtvaM pra-18|| dhyAzrute dezAnumavena samyaktvaM vipAkena, kSayopazamAbhyAM nivRttamitikRtvA kSAyopazamikaM samyaktvamucyate / Aha-idaM samyaktvamaudayiko mAvo mohanIyodayamedavAdato'sya na yuktaM thAyopazamikatvamiti, na, abhipAyAparijJAnAt , samyaktvaM hi sAMsiddhikamAtmapariNAma // 195 / / rUpaM jJAnavat natu krodhAdivatkarmANusamparkajaM, tathAhi-tAvati mithyAtvadhanapaTale kSINe tathA'nubhavato'pi svacchAbhrakalpAn samyaktvA6 DstathAvidhasavitAkAzavat sahaja evAsau tatpariNAma iti, kSayopazamaniSpannazvAyaM, tamantareNAbhAvAt , na chudIrNakSayAnudIrNopazamavya| tirekeNAsya bhAvaH, krodhAdibhAvaH punarupadhAnasAmarthyApAditasphaTikamaNikRSNatAvad sahaja iti, Aha-yadi pariNAmaH samyaktvaM tato | mizrImAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikamityetadvirudhyate, mohanIyamedayoreva mizrIbhAvapariNatayorvedyamAnatvAt na virudhyate, tathA| vidhapariNAmahetutvena tayoreva samyaktvopacArAt , aparastvAha-aupazamikAdasya kiMkRto vizeSa iti, ucyate, vedanA'vedanAkRtaH, tathAhi-asmin prAk zamitamanusamayamudeti,pradezAnubhavalakSaNaM sthitikAlamaGgIkRtya tathA vedyate, kSIyate ca sthagitamapi kodravadRSTAntAt, na tvayamaupazamike prakAro'styudayaviSTambhaNAmAtratvAd ,viSTamdhAhAravaditi gAthArthaH / / 535 // caturthamAha-'veyaye tyAdi / tatra vedayatIti vedaka:-anubhavitA tasyAnarthAntaratvAdvedakaM samaJcayatIti samyak tadbhAvaH samyaktvaM vedakasamyaktvaM, athavA 'kRtyalyuTo bahula' miti vacanAt vedyata iti vedakaH iti bhavatyAhArakavat, kutaH1-'kRtakRtyaluDi' tiprazleSAcadvedakasamyaktvaM, punaHzabdasya | vizeSaNArthatvAt kSAyikazreNImamiprapatrasya bhavatIti zeSaH, kiMviziSTamiti', atrocyate-'aNamicchamIsesu khaviesusamyaktvada AROKAR Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vizeSAvaka namohanIyamanusamayamudIyauMdaryAnubhavataH payataca niSThitodIraNIyasya ca soMditicaramapoggalAvatyati caramAzeSodIritapudaga- 4 samyagmikovyAcArya lAnubhUtimAtravata itigAthArdhArthaH / Aha-vAyopazamikavedakayorna vizeSaH, anumavasyAvizeSAda, ucyate, asti uditAnuditaviSaya- dhyAzrute vRco | tvAdarghamokturivAnyasAccaramAvazeSakavalopabhokturiti, tathAhi-pUrva samyaktvaM yogyatayA varSikavat vyavasthApitam , atra tu crmgraas||196|| |mAtra, athavoditAnuditaviSayamiti, tathA mizratAyAstatra vivakSitatvAt ,atra tUdayamAtratvAditi medaH, tathA'pIdaM kSAyopazamikavizeSa // 196 // | eva aupazamikAditrayAtmakasamyaktvAmidhAnAva, anyathaudayikamapi syAt, tasmAdapetamidhyAsvabhAvatvAdatropazamaH, pratisamayAnubhUPtezca kSayopazama itikRtvedaM kSAyopazamikavizeSa eveti, evaM 'khINe' syAdi paJcamaM spaSTArthamiti gAthArthaH // 536 // idAnIM zrute'sya niyamamAha-'cohaseM tyAdi / iha caturdaza pUrvANi daza cAminAnyadhIyAno 'niyamAt niyamena 'sammatta'tti samyagdRSTireva, caturdazamyaH pUrvebhyaH prArabhyAdazabhyaH sampUrNebhyo niyamAtsamyaktvaparigraha ityabhiprAyaH, zeSake zrute-etadArata AsAmAyikAd bhajanA, samyaktvaparigraho vA syAditaro vetyarthaH, prAsaGgikamAha-matyavaghyorviparyAse'pi kvacid bhavati mithyAtvaparigraho, na punaH zeSe vijJAnadvaye-manaHparyAyakevalalakSaNa iti gaathaarthH||537|| AcArya eva vaktavyatAzeSamadhikRtya codayabAha-'ta tyAdi / tatvAvagamasvabhAve tulye sati samyaktvazrutayoH kA prativizeSo yena samyaktvavizeSaNaM zrutamucyate 'samyaktvaparigrahAcchrata miti, ucyate, dRSTAntasiddhametat tathAhi-yathA jJAnadarzanayormedo dRSTastulye'vabodhasAmAnye // 538 // kathaM tadAha-'nANetyAdi / apAyadhRtI jJAnaM vacanaparyAyatvena | vizeSAvabodhAt ,tathA'vagrahehe tu darzanamiSTaM,arthaparyAyatvena sAmAnyAvarodhAt ,tathA kimityata Aha-tathA 'tattvaruciH' bhagavadaItmaNItapadArthAbhigamaH samyagabhidhIyate, saiva yena 'rocyate' ApAdyate tattu jJAnaM, zrutamityarthaH, atra ca rucijJAnayorekakAlaM kSayopazamAvirbhA SAGARORAKA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrate sAdyantAdimedAH // 197 // vizeSAva0 ve'pi prabandhata upakAryopakArakabhAvaH trikASThikAyA ivAviruddhaH, na cetyamitaretarAzrayo doSaH, evaM guNatvena dRSTatvAditi gaathaarthH|| koTyAcArya | // 539 // sAmpataM caturthapaJcamadvAre sapratipakSe yugapadabhidadhadAhavRttI acchittinayasseyaM aNAipajjaMtamatthikAya vva / iyarassa sAisaMtaM gaipajjAehiM jIvo vva // 540 // davvAiNA va sAiyamaNAiyaM saMtamaMtarahiyaM vA / davammi egapurisaM paDucca sAiM sanihaNaM ca // 24 // // 197 // codasapuvI maNuo devatte taM na saMbharai savvaM / desammi hoi bhayaNA saTThANabhave'vi bhayaNA u / / 542 // micchabhavaMtarakevalagelanapamAyamAiNA naaso| Aha kimatthaM nAsai ? kiM jIvAo tayaM bhiNNaM? // 543 // jaha bhinna tanmAvevi to tao tassabhAvarahiotti / aNNANicciya nica aMdhavva samaM paIveNa // 544 // taM tA niyamA jIvo jIvo na tadeva kevalaM jamhA / taM ca tadaNNANaM vA kevalanANaM va so hojA // 545 // taM jaha jIvo nAse taNNAso hou savvaso ntthi| jaM so upaaybbydhuvdhmmaa'nnNtpjjaao||546|| savvaM ciya paisamayaM uppajai nAsae ya niccaM ca / evaM ceva ya suhadukkhabaMdhamokkhAisambhAvo // 547 // ahavA suttaM nibyANabhAviNo'NAiyaM sapajjataM / jIvattaM piva niyayaM sesANamaNAipajjaMtaM // 548 // khette bharaheravayA kAle u samAu doNNi tattheva | bhAve puNa paNNavagaM paNNavaNije va Asajja / / 549 // uvaogasarapayattA thANavisesA ya hoMti paNNavae / gaiThANabheyasaMghAyavaNNasahAibhAvesu // 550 // davve nANApurise khetti videhAI kAli jo tesu / khayauvasamabhAvammi ya suyamANaM vaddae sayayaM // 551 // ACROSSASSACASSESASS Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau // 198 // 'acchittIM tyAdi / iha ca zrutajJAnaM nayAbhyAM parIkSyate, tau ca dravyaparyAyAstiko, tatra tAvadavyavacchittinayasyedaM zrutamanA | zrute sAdyaupayavasitaM akSayAdidharmatvAt paJcAstikAyA iva, 'itarasya tu' vyavacchitniyasya sAdisAnta, sAdisaparyavasAnamityarthaH, pratisamayo- tAdibhedAH tpattimattvAt gatiparyAyairjIvavat iti gAthArthaH // 540 // athavedaM dvAracatuSTayaM dravyAdidvAreNAha-'davvAdItyAdi / athavA dravyakSetrakAlabhAvaiH sAdhanAdi cintyate-'sAntaM' saparyavasitaM 'aMtarahitaM vA aparyavasitaM vA sAdisapa0 idamuddezamAtraM, sAmprataM dravyamadhikRtyAha-'dravya' iti dvAraparAmarzaH, eka puruSadravyamadhikRtya sAdi 'sanidhanaM ca saparyavasitaM ceti gAthArthaH // 541 // kathamityata Aha-'codase tyAdi / codasapuvvI maNuo devatta uvavapNo taM suyaM na saMbhAi, kiM sarvathA 1, netyAha-'sarva' kRtsnamakhaNDamazeSamitiyAvat , tathA cAha-'desammi' deze-sUtrAdhai sUtramAtrAdau "bhavati' saMpadyate 'bhajanA' vikalpanA, smaratyapItikRtvA,kimasya vargamevAGgIkRtya bhajaneti !, netyAha-svasthAnabhave'pi bhajanaiva iti gAthArthaH // 542 / / kathamityata Aha-'micchabhave' tyA4 di / ihaiva janmani mithyAtvAvAptau sAdisaparyavasitaM syAt , tathA bhavAntare, na ca svasthAnabhavacintAbAdhena codanamAdheyaM, sAmA-2 nyenAsyAbhidhAnAt , tathA kevalotpattau glAnatve pramAdAdinA ca 'bhraMzo' nAzaH asya syAt // 543 // Aha-kimartha tadanuvRttibhAjaH | puruSasya nazyati ? kiM jIvAttadanyat ? 'jatI tyAdi / 'yadi bhinnaM' yadyarthAntaraM 'to tao'tti to so jIvo 'tabbhAvevi' su yabhAvepi 'tassabhAvarahio suyapagAsabhAvarahiottikAuM aNNANicciya NicaM,dRSTAntamAha-pradIpahastAndhavat ,ananyatve jJatvaM yuktaM, | prakAzakatve sati bAhyAnugrahAcakSuSmataH pradIpaprakAzopalabdhivat // 544 // gururuttaramAha-taM te tyAdi / tattAvat zrutaM niyamAjjIva eva, ajIvo na bhavati, 'jIvastu na tadeva kevalaM' jIvona zrutamAtra kevalaM, kasmAdityAha-yasmAdasau bhavet 'tadvA' zrutaM, vA uttarApekSaH, KARANE SCARRING Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrute sAdyantAdibhedAH vizeSAva0 koTyAcArya vRttI // 199 // // 199 // RRRRRRRRRES tathA 'tadajJAnaM vA zrutAjJAnaM vA, vAzabdAdavadhirvA, tathA kevalajJAnaM vA, vAzabdAnmanaHparyAyajJAnaM veti gaathaarthH||545|| tasmAtattAvajjIva evetyukte satyAha-'taM jaI tyAdi / 'taM suyaM jati jIvoM to 'tannAse' sutaNAse hou jIvassa, anarthAntarabhUtatvAt , ucyate, 'hou' ti dvirAvaya'te, bhavatu kathazcittaparyAyaviziSTasya nAzaH, kintu 'savvaso natthi' sarveNa-sarvAtmanA nAsti, tannAze'sya nAza iti prakRtaM, yadasAvutpAdavyayadhuvadhA vartate, tathAhi-yasminneva samaye vinazyati tasminneva 'samaye utpadyate, nApi ca nazyati, trisvabhAvatvAdaGgulidravyavat , tathA'nantaparyAyazca, yadasau kvacijjJAnI kvacidanAnI ca, jJAnAjJAnayozcAnantaparyAyatA tatpadasthAnakasyoktatvAt ,kimAtmaivaivaM ?, netyAha-savvaM ciye'tyAdi / sarvameva pratisamayaM paryAyata utpadyate nazyati ceti nityaM ca dravyataH, kazcetthaM guNa ityAha-evameva sukhAdisadbhAvaH, tathAhi-naikAntanitye sukhAdisadbhAvaH, tasya sahakArikAraNajanyatvAt , tatkRtopakArApekSAnapekSatve cAnityatvatadvaiyarthyAdidoSakoTIkoTiprasaGgAt , evaM svadhiyA duHkhAdAvapyAyojanIyamiti, nApyekAntAnitye avikAritvAjjanmAnantaramRtavat , sthitAsthitavikalpadvayAdveti, asmatpakSe tu sakalajanaprakaTo'yamiti prathamo bhaGga iti gaathaarthH||546-7|| dvitIyabhaGgasya zUnyatvAt tRtIyamAha-'ahavetyAdi / ahavA suttaM-micchAsuyaM nivvANabhAviNo jIvassa aNAdIyaM bhavyasvavat, sa| paryavasAnaM tu samyaktvaprAptaH, caturthamAha-jIvatvamiva niyataM 'sesANaM' anirvANabhAvinA-abhavyAnAmanAdyaparyavasAnaM ceti dravyata|zcaturbhaGgIti gAthArthaH // 548 // 'khetta' ityAdi / kSetre vicAryamANe bharatairAvatAnyaGgIkRtyedaM sAdisaparyavasitaM, kAle tu bhakte ca 'bha raheravatesu do samAu paDucca osappiNIussappiNIu sAdisapajjavasiyaM' bhAve punarvicArye 'pannavarga'ti prajJApakopayogamAzritya prajAnIyAn vA bhAvAnAzritya sAdisaparyavasitam // 549 // kathamityAha-'uvaoge'tyAdi, 'upayoga' ityupayogAtmakatvAt zrutasya jJApa KAROBARockeBRECRes Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +5+5 vRttI gamikAgasike aMgapraviSTatare | // 20 // vizeSAvA ca kSaNikatvAt sAdisaparyavasitaM, svaro-dhvaniH prayatnA-tAlvAdivyApAraH sthAnavizeSAstvaSTau urAdayaH bhavantyante prajJApake'nityatvakoTyAcArya hai| paryAyAH, abhidheyagatAnAha-gateH aNoranityatAmaGgIkRtya sAdisaparyavasitaM zrutaM ThANe tasyaiva sthitiH bhedo'nyena saMghAto'nyenaiva 4aa varNaH-kRSNAdiH zabdo-madhuramandAdiH AdizabdAdrasAdigrahaH, 'bhavesuti gati(prabhRti) paryAyeSvityarthaH, pratyekAbhisambandhAlliGgA di(prigrhH)| sAmprataM dravyAdidvAreNaivAnAdyaparyavasitamAha-'davveM ityAdi / dravye'dhikRte nAnApuruSAnaGgIkRtya anaadypryvsitNt||20|| daviyogaM ca kSetre videhAnaGgIkRtya kAlo yaH tatra sa eva anutsapiNyavasapiNIsaMjJakaH kSAyopazamikaM bhAvamaGgIkRtya abhidheyaM satataM-anAdyaparyavasitamiti gaathaarthH||550-1|| sAmprataM SaSThaM dvAraM sapratipakSamAha bhaMgagaNiyAI gamiyaM jaM sarisagamaM ca kAraNavaseNaM gAhAi agamiyaM khalu kAliyasuya diTThivAe y||552|| 'bhanetyAdi / bhaGgakagaNitAdisaMkulaM gamikaM,gamabahulaM gamikameka(gama)mityarthaH, (yat zrutaM sadRzagamaM ca kAraNavazena sadRzena vidhyAdinA kAraNena tad gamikamityarthaH) etacca prAyo dRSTivAde, tathA gAthAzlokAdipratibaddhamagamikaM, khalu alaGkArArthaH, etacca prAyaH kAlikazrutaM, yata Aha-'dRSTivAde'ca, kizcidgAthAghasamAnagranthamiti gaathaarthH|| 552 // sAmprataM saptamaM sapratipakSaM dvAramAha gaNaharatherakayaM vA AesA mukkavAgaraNao vA / dhuvacalavisesao vA aMgANaMgesu nANattaM // 553 // jaivi ya bhUtAvAe savvassa vaogayassa oyAro / nijjUhaNA tahAvi hu dummehe pappa itthI ya // 554 // tucchA gAravabahulA caliMdiyA dubbalA ghiIe ya / iya aisesajjhayaNA bhUyAvAo ya no sthINaM // 555 // +4+4+4+43oke Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 201 // SACROBARAHA uvautto suyanANI savvadavvAiM jANai jahatyaM / pAsai ya kei so puNa tamacakkhuddasaNeNaMti // 556 // gamikAgatesimacakkhuiMsaNasAmaNNAo kahaM na minaannii| pAsai? pAsaha va kahaM suyanANI? kiMkao bheo?||557||15 mike aMgamaibheyamacakkhuiMsaNaM ca vajjittu pAsaNA bhnniyaa| paNNavaNAe u phuDA teNa sue pAsaNA juttA // 558 // praviSTetare jaha navahA mainANaM saMtapayaparUvaNAiNA gamiyaM / taha neyaM suyanANaM jaM teNa samANasAmittaM // 559 // 'gaNahare'tyAdi, gaNadharAH-bhagavanto gautamasvAmyAdayaH tatkRtamaGgapraviSTamabhidhIyate, AcArAdyAdRSTivAdAt, sthavirAstu // 201 // | bhadrabAhusvAmyAdayazcaturdazapUrvavidaH tadRbdhaM tu anaGgapraviSTamAvazyakAdi, idamanayo nAtvam , athavA yadAdezAd-Adezena tripRcchotthaM tadaGgapraviSTaM, sthavirakRtaM aGgavAya, utsRSTavyAkaraNamAtropasaMhataM vA, athavA dhruvacalavizeSAt, tathAhi-sarvatIrtheSu niyata| maGgabhaviSTa, aniyatamitaraditi // 553 // evaM vibhakte satyAha-nanu dRSTivAda evaikAdazAGgAGgavAdyArthaparisamApteH pUrva kRtAni pUrvANi cetyanvarthatasteSveva samastavAGmayAvatArAnaikAdazAGgAdiniya'heNa kazcidanugrahaH satveSu gaNabhRdAdInAmupalabhyate, ucyate-'jai|vie' tyAdi gatArthA // 554 // kiM punaH kAraNaM strIbhyo na dRSTivAdo dIyate ? ityata Aha-'tucchA' ityAdi / iha svabhAvenaiva strI tucchA bhavati,nyUnabhAjanatvAt'aho ahaM dRSTivAdamapi paThAmi'ityahaGkArataH puruSaparibhavanazIlatayA'pacIyamAnatvAt mAnitayA tathA | ca durgatipatanAd, anugrahArtha ca bhagavatpravRtteH, ata evAha-gAravabahulA stokenaiva mAdyatItikRtvA, calendriyA na strI tapasvinI syAda, calendriyazcAsyAyogyo bhagavadbhiH vyavasthApitaH, dhRtyA ca durbalA bhavati, klIvatvAt , 'iya' evaM kRtvA'tizayAdhyayanAni| utthAnasamutthAnazrutAdIni dRSTivAdazca na strIbhyo dIyate iti / yatazcAnugrahArtha vAbhyo'pi kizcid deya ata ekAdazAGgAdipRthakkara Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamikAgamike aMgapraviSTetare // 202 // vizeSAva: digaM saphalamiti gAthArthaH // 555 // yaduktaM sUtrakAreNa-'taM samAsato caubviha paNNacaM, taMjahA-davvao khittao kAlao bhAkoTyAcArya | vao, davvaoNaM suyaNANI uvautte savvadavvAI jANai, na pAsatI'tyevaM kSetrAdAvapIti, etadadhunA prAha-'uva' ityAdi / iha 'upavRttau | yuktaH sarvataH saMkroDitAvadhAnaH 'zrutajJAnI' sAdhuH sarva dravyAdi jJeyaM, dravyataH pazcAstikAyAn kSetraM lokAlokaM kAlaM sarvAddhaM | bhAvAnaudayikAdIn guruladhvAdIn vA 'jAnAti' avabudhyate 'yathArtha' yAvat evaM caivaM cedaM varcata iti / na tu pazyatyasambhavAt , // 202 // manaHparyAyajJAnivat / iha ca zabdArthajJAnodbhativelAyAM yato vizeSa eva paricchidyate ato jAnAtyeva, na pazyati, zrutamanaHparyAya yoH pazyattAyA anabhidhAnAt , pAThAntaraM vA 'pAsaItti, tadeva pUrvapakSIkurvanAha-kecana abhidadhati yathA jAnAtyevaM pazyatyapIti, ke|| nAbhiprAyeNa te evamAhurityata Aha-'so puNa suyanANI taM pAsati acakkhudaMsaNeNaM'ti, ayamabhiprAyaH-iha matijJAnI zru tajJAnI bhavatyeva, matijJAninazcakSurdarzanaM acakSudarzanaM coktameva, darzanajJAnarUpatvAt(tasya) 'dasaNamiTTha tahoggahehAtti vacanAt , tatazca |matijJAnI cakSurdarzanena pazyati zrutajJAnI tvacakSurdarzanena pazyati, kasteSAM doSaH? ityAha-'tesi' mityAdi / teSAmevaM paThatAM ma|tijJAnizrutajJAninoH parasparAbhinnatvena 'acakkhuiMsaNasAmannAoM ti acakSurdarzanasya sAmAnyAt-zeSendriyopalabdheH sAdhAraNatvAta 'kathaM ? kena prakAreNa kayA yuktyA na matijJAnI pazyati ?, acakSurdarzanenApIti vAkyazeSaH,tathA pazyati vA kathaM zrutajJAnI ?,acakSurdarzaneneti vAkyazeSaH, nirbhartsayannAha-nanu 'kiMkRto bhedaH' kiMkRto'yaM vizeSaH 1 yenAyamanena pazyatyayaM tvanena neti,tadetaduktaM | bhavati-'jai suyanANI acakkhudaMsaNeNa passati kahaM mainANIvi teNa na pAsati ?, jai ya na mainANI teNa pAsati tato kiM suya- | | nANI teNa pAsaitti vuccaI' tasmAt 'jANai na pAsaitti sthitaM, sthApanA 'maI' gAhA knntthyaa| tadevamidaM prarUpya prakArAntareNA UCCES Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva dapi prarUpayannAha-'jahe' tyAdi prAgvat // 556-59 // uttaragAthAsambandhamAha buddhiguNAkoTyAcArya savvAisayanihANaM taM pAeNaM jao parAhINaM / teNa viNeyahiyatthaM gahaNovAo imo tassa // 560 // TakaM anuyo AgamasatthaggahaNaM jaM buddhiguNehiM aTThahiM diTuM / beti suyanANalaMbhaM taM puvvavisArayA dhIrA (ni0 21)| gabhedAH sAsijjaDa jeNa tayaM satthaM taM cAvisesiya nANaM / Agama eva ya satthaM AgamasatthaM tu suyanANaM // 562 // // 203 // // 203 // tassAyANaM gahaNaM diDhaM jaM maiguNehiM satthammi / beti tayaM suyalAbhaM guNA ya sussUsaNAIyA // 563 // sussUsai paDipucchai suNei giNhai ya Ihae vaavi| tatto apohae vA dhArei karei vA samma (ni022) sussusaI u souM suyamicchai saviNao gurumuhaao| paDipucchai taM gahiyaM puNo'vi nIsaMkiyaM kunni||56|| | suNai tadatthamahIuM gahaNehA'vAyadhAraNA tassa |.smm kuNai suyANaM annaMpi tao suyaM lahai // 566 // . sussUsai vA jaM jaM guravo japaMti pubvabhaNio ya / kuNai paDipucchiUNaM suNei suttaM tadatthaM vA // 567 / / mUyaM huMkAraM vA bADhakkAra paDipuccha vImaMsA / tatto pasaMgapArAyaNaM ca pariNi? sattamae ||568||(ni023) . suttattho khalu paDhamobIo nijjuttimIsao bhnnio| taioya niravaseso esa vihI hoi aNuoge (ni.24) bhaNiyaM parokkhamahuNA paccakkhaM taM ca tivihmohaaiN| puvvoiyasaMbaMdhaM tatthAvahimAio vocchaM // 570 // _ 'sabveM'tyAdi,spaSTArthA // 56 // 'Agama gAhA / AgamanaM-AgamaH, ADo'bhividhimaryAdArthatvAt abhividhinA maryAdayA vA AAORSEEN ESS Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X vRttI E vizeSAva: gamaH-pariccheda ityAgamaH,saca kevalamatyavadhi(manaHparyaya)lakSaNo'pi bhavati ata Aha-zAsyate'neneti zAstra-zrutaM,AgamagrahaNaM tu paSTita buddhiguNAkoTyAcArya mantrAdivyavacchedArtha teSAmanAgamatvAt, samyakaparicchedAtmakatvAyogAt zAstratayA ca rUDhatvAt , tatazca AgamazcAsau zAstraM ca Agama-STaka anuyo | zAstraM tasya grahaNamiti samAsaH,gRhItirgrahaNaM, yad buddhiguNaiH-vakSyamANalakSaNaiH karaNabhUtairaSTAbhidRSTaM bruvate zrutajJAnasya lAbhaH zrutajJAna- gamedAH lAbhastaM tadeva grahaNaM truvate, ke ?, pUrveSu 'vizAradAH' vipazcito 'dhIrAH' vratAnupAlanasthirA ityarthaH, iti gaathaarthH||561|| 'saasijjtii||204|| // 204 // | tyAdi, gAthAdvayaM prAyo bhAvitAthai // 562-563 // te cAmI buddhigunnaaH-'sussuustii'tyaadi| vinayapraNataH san gurumukhAcchrotumicchatI|ti zuzrUSati 1 punaH pRcchati zrutaM niHzaMkArthamiti pratipRcchati 2 punaH kathitaM sacchRNoti 3 gRhNAti-Adatte 4 AdAya cehate-kimevamuta | evamiti 5 apizabdAtparyAlocayan kizcitsvabuddhyA'pyutprekSate,tataH tadanantaramapohate,evamevaitadyathA''hurguravaH6punastamarthamAgRhItaM dhA| rayati7karoti samyak taduktamanuSThAnamitiTataduktAnuSThAnamapi ca zrutamAptiheturbhavatyeva,tadAvaraNakSayopazamAdinimittatvAt tasyeti / athavA | yadyadAjJApayanti guravastatsamyaganugrahaM manyamAnaH zrotumicchati zuzrUpati, pUrvasandiSTazca sarvakAryAgi kurvan punaH pRcchati pratipRcchati, | punarAdiSTaH samyak zRNoti, zeSaM prAgvaditi gaathaarthH|| 564 // 'sussUsatI'tyAdi, 'suNatI'tyAdi, gatArtha, navaraM 'suNaI'. &Ati zrutajJAnam // 565-566 // dvitIyaM vyAkhyApakSamadhikRtyAha-'sussUsatI tyAdi gatArthA // 567 // buddhiguNAnabhidhAya sAsampataM zravaNavidhimabhidhitsurAha-'mU' mityAdi / mUkamiti prathamaM mUkaM zRNuyAt , prAthamikatvenAvijJAtaparamArthatvAt , dvitIyazra vaNe huMkAraM ca dadyAt , kSetrIbhUtatvAt , tRtIye bADhakAraM kuryAt , uparitanasyApi zravaNena tuSTatvAt , caturthe vyutpannataratvena sarvathA vA niSThitatvAt 'pratipRcchAM' pUrvAparavirodhalakSaNAM kuryAt , paJcame mImAMsAM kuryAt , pramANairiti gamyate, tataH SaSThe taduttarottaraguNaprasaGga Borrortott ALSCRE Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTyAcArya vRttI avadhijJAna prakRtayaH // 205 // // 205 // RRR pAragamanaM cAsya syAt , saptamake tu pariniSThA, guruvadanubhASaNAditi gAthArthaH // 568 // sAmprataM vyAkhyAkaraNavidhimAha-'suttatyo ityAdi / sUtrasyArthaH sUtrArthaH, sUtrArtha eva kevalo vyAkhyAyate yatrAnuyoge sa sUtrArthaH-sUtrArthamAtrapratipAdanaparaH sUtrArthaH, khalvityavadhAraNe, evaMbhUta evAdyo'nuyogaH karttavya iti, dvitIyastu niyuktimizrakaH karttavya iti bhaNitorhadAdibhiH, tRtIyastu niravazeSoyathAzaktyA naigamAdinayajAlaprapaJcataH kAryo,vyutpannatvAt ziSyANAM, eSa ca tridhA prAktanasaptakAvirodheneti // 569 // samAptaM zrutajJAnam / atha pratyakSe Aya pratyakSamabhidhitsurAha-'bhaNiya' mityAdi / uktaM parokSam, atha pratyakSaM, tacca tridhA avadhyAdi, tatra prAguktaprastAvamAdito'vadhi vakSye iti gAthArthaH // 570 // tatrasaMkhAIyAo khalu ohInANassa svvpyddiio|kaaii bhavapaJcaiyA khaovasamiyAo kAo'vi // 571 // katto me vaNNeuM sattI ohissa savvapayaDIo ? / cauddasavihanikkhevaM iDDIpatte ya vocchAmi (ni.24-25) tassa jamukosayakhettakAlasamayappaesaparimANaM / taNNeyaparicchinnaM taM ciya se payaDiparimANaM // 573 // saMkhAIyamaNataM ca teNamaNaMtapayaDiparimANaM / pecchai poggalakArya jamaNaMtapaesapajjAyaM // 574 // bhavapaccaiyA nArayasurANa pakkhINa vA nabhogamaNaM / guNapariNAmanimittA sesANa khovsmiyaao||575|| ohI khaovasamie bhAve bhnniobhvothodie| tokiha bhavapaccaio bottuM jutto'vahI doNhaM? // 576 // sovihu khaovasamaokiMtu sa eva kkhovsmlaabho|tmmisi hoavassaMbhaNNai bhvpcotoso||577|| SLUCHOSASSASSA Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya 156045% vRttI // 206 // udaya-kkhaya-kvaovasamo-vasamAjaM ca kammuNo bhnniyaa| davvaM vittaM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca saMpappa // 578 // avadhijJAna iya savvapayaDimANaM kaha kamavasavaNNavattiNI vAyA / vocchiti savvaM sabvAuNAvi saMkhijjakAleNaM? // 579 // prakRtayaH 'saMkhetyAdi,saMkhyAnaM saMkhyA tAmatItAH saMkhyAtItAH,asaMkhyeyA ityarthaH,kI,yasAllokAsaMkhyeyabhAgAdAramya pradezaparivRjhyA asaMkhyeyalokapradezaparimANaM kSetraM pazyati,kAlataH AvalikA'saMkhyeyabhAgAdArabhya samayapravRjhyA asaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayaparimANaM x // 206 // kAlamAlokayati,ato'bhyadhAyi-jJeyopAdhivazAt saMkhyAtItAH,tAzcaivamanantA api syurityata Aha-'khalvi'ti,khaluzabdasya vizeSaNArtha| tvAt kSetrakAlavivakSayaivAsaMkhyeyAH,dravyabhAvavivakSayA tvanantAH,tathAhi-taijasavAgdravyApAntarAlavaya'nantapradezikAt skandhAdArabhya vicitravRddhyA sarvapudgalAstikAyaviSayaM vakSyati, tathA prativastugatAsaMkhyeyaviSa(paryA)yamAnaMca vakSyati, bhAvato'nantA api, jJeyabhedAta , kasyA,avadhijJAnasya-mAgnirUpitazabdArthasya,kAH,sarvAzca tAH prakRtayazceti 2,prakRtayo bhedAHsvabhAvA aMzAiti paryAyAH,AsAM madhye kAzcana prakRtayo bhavapratyayAH kSAyopazamikyaH kAzcana iti gaathaarthH||571|| athAsAM yathAvatpratipAdanasAmarthyamAtmano'pazyan idamAha-'kattomeM ityAdi, kuto mama varNayituM zaktiravadheH sarvAH prakRtI: tathApi prArabdhatvAt tathApyasya caturdazavidhaM nikSepamavadhyAdikaM vakSye prAptadIMzca // 572 / / prathamaniyuktigAthArthamAha-'tasse'tyAdi, tasthAvadheH teyAbhAsAdavyANamaMtarAlAo jamukkosayakhettappaesaparimANaM, | kAlasamayaparimANaM ca, zeSaM prAgvadanusatavyam , 'saMkhyAtI'tyAdi, uktArthA, pazcArghavyAcikhyAsurAha-'bhave'tyAdi, gatArthA // 573-5 // etatpUrvArddhamaGgIkRtya codyam-'ohI'tyAdi, spaSTArthA // 576 // ucyate-'so'vI'tyAdi, asAvapi nArakAdikSayopazamAdeva prasUyate, yadyevaM 'doNhaM bhavapaccaio devANa ya raiyANa yattIdaM kayam, etadAzaMkyAha-kintu sa eva kSayopazamalAbhasteSAM tasmin Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SOLASSA II vizeSAva | bhave sati bhavatyavazyaM maNyate bhavapratyayastato'sau nArakadevAvadhiH, vyavahitakAraNe'vyavahitakAraNopacArAt // 577 // tathA 'udaya'tyAdi, avadhyAdyAH koTyAcArya ||| prasiddhArthA ato yadyavadhyAvaraNakSayopazamo bhavamAsAdya (bhavatIti tanimittakAvadherapi bhavapratyayatvaM) syAt ko doSaH 1 // 578 // pratipattayaH vRttI dvitIyam lagAthAbhASyam-'iya' ityAdi, subodhyA // 579 // so'yaM caturdazavidho nikSepa ityAdiohI khettaparimANe, saMThANe ANugAmie~ / avaTTie~ cale tivva-madaMpaDivAuppayAiyaM // 580 // // 207 // // 207 // nANadaMsaMNavibhaMge, "dese khitte gaiI iyeM / iDDIpattANuoge ya, emeyA paDivattio // 581 // gaipajjaMtA coisa riddhI casamucciyatti pNcdsii| ohipayaMpi va mottuM seyaramaNugAmiyaM kAuM // 582 // keI codasabheyaM bhaNaMti ohitti na payaDI jamhA / payaDINa ya nikkhevo jaM bhaNio codasavihotti // 583 // 'ohI' tyAdi 'nANe tyAdi dvAragAthAdvayaM, tatrAvadhirityavadhernAmAdibhedasya svarUpamabhidhAtavyaM, tathA'vadhizabdo dvirAvaryaMta iti vyAkhyAtavyaM, tathA (khettaparimANaviSayo'vadhirvaktavyaH, saMsthAnaviSayazca, athavA 'arthAdvibhaktipariNAma' iti dvitIyaiveyaM, tatazvAvadherjaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinna kSetraparimANaM vaktavyaM, tathA saMsthAna, anugamanazIlo'nugAmukaH samatipakSo vAcyaH, ekArAntaH prathamAnta itikRtvA, yathA 'katare Agacchatti, tathA'vasthito'vadhirvAcyaH, dravyAdiSu kiyantaM kAlamapratipatitaH san landhita upayogatazcAsta iti, calo vaktavyaH,cala:-anavasthitaH, sa ca varddhamAnaH kSIyamANo veti dvedhA, 'tIvramanda' iti tIvo mando madhyamazcAvadhivaktavyaH, tatra tIvro-vizuddhaH mandazca avizuddhaH, itarastUmayaprakRtiH, pratipAdotpAdA' viti ekakAle dravyAdyapekSayA'vadhervaktavyau, ta-18 ANSIOLOCALCCAREK 3 03 SSA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI SUORAUSS vizeSAva thA jJAnadarzanavibhaGgA vAcyAH-kimatra jJAna ? kiM vA darzanaM 1 ko vA vibhaGgaH ? iti, parasparatazcAmISAmapi alpabahutvaM cintyami-8 avadhinikovyAcAryA |ti, dese'tti kasya dezaviSayaH sarvaviSayo veti, khetta' iti kSetraviSayo'vadhirvaktavyaH, sambandhAsambandhasaMkhyeyAsaMkhyeyApAntarAlakSetradvA- kSepAH | reNetyarthaH, 'gatI iyatti atretizabdaH Adyarthe, tatazca gatyAdidvAramAlA'vadhau vaktavyeti, tathA prAptaya'nuyogazca karttavyaH, evamanena prakAreNaitAH-anantaroktAH 'pratipattayaH'paricchittaya ityarthaH, tatazcAvadhiprakRtaya evaM pratipattihetutvAt pratipattaya ityucyante, iti // 208 // // 208 // dvAragAthAdyapiNDArthaH // 580-581 // kathaM punarasyAyaM nikSepazcaturdazadhetyAha bhASyakAra:-'gatItyAdi / avadhyAdyA gatiparyantAzcaturdaza nikSepAH, (Rddhizca ca samuccitatvAta paJcadazI, athavA'vadhiriti padaM vihAyAnugAmukaM ca sapratipakSamarthataH kRtvA // 582 // kimityata Aha-'keI tyAdi, kecana evaM caturdazavidhaM nikSepaM pUrayanti, yasmAnnAvadhiH prakRtiH prakRtimattvAt , prakRtInAmeva ca nikSepo yasmAccaturdazavidha ukto mUlagAthAyAmRddhistu casamucitaiveti, aviruddhaM caitadapIti gAthArthaH / / 583 // tatra yaduktaM-'gatipajantA coisa'tti tatrAdyadvAravyAcikhyAsayA''ha niyuktikAraH| nAma ThavaNadavie khette kAle bhave ya bhAve ya / eso khalu ohissA nikkhevo hoi sattaviho // 584 // avahitti jassa nAmaM jaha majjAyA'vahitti loyammi / ThavaNA'vahinikkhevo hoi jaha'kkhAivinnAso // 585 // ahavA nAma tasseva jamabhihANaM sapajao tassa / ThavaNA''gAraviseso taddavvakkhettasAmINaM / / 586 // davvohI uppajjai jattha tao jaM ca pAsae teNaM / ja vovagAri davvaM dehAI tanbhave hoi // 587 // PIREXHESURAREA AK4064 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI GORAKH avadhinikSepAH // 209 // // 209 // khette jatyuppajai kahijae pecchae va dvaaii| evaM ceva ya kAle na u pecchA khittakAle so // 588 // jammi bhave uppaja vahaipecchaha vajaM bhavohI so| emeva ya bhAvohI vahai ya tao khaovasame // 589 // 'nAma'mityAdi, atrApyAbadvAravyAcikhyAsayAha bhASyakAra:-'avadhI' tyAdi / yasya jIvAdervastuno'vadhiriti nAma kriyate, yathA maryAdAyAH, tadvastu loke'vadhiriti nAmAvadhiH, sthApanAvadhiH bhavatyavadhenikSepo yathA'kSAdevinyAsa iti gAthArthaH // 585 // ahave' tyAdi yadvA tasyaiva nAmAvadheH yadabhidhAnaM cacanaparyAyarUpaM sa nAmAvadhistasya svaparyAyatvAta, sthApanA'vadhistvAkAravizeSaH, keSAmityata Aha-sadvyakSetrasvAminAM, dravyataH panakAdiH, kSetrato jambUdvIpAdi, svAminaH kUrmasutAderiti gAthArthaH // 586 // dravyAvadhimAha- 'davvohI tyAdi / dravyAvadhirucyate- yatrAsau dravye utpadyate yadvA tena pazyati yadvA'syotpitsohAdhu| paSTammakaM sa dravyAvadhiriti gaathaarthH|| 587 / / kSetrAvadhimAha-'khetta' ityAdi / kSetre yatrotpadyate bharatAdau kathyate pazyati vA dravyANi sa kSetrAvadhiH, evaM yatra kAle duSSamasuSamAdau utpadyate kathyate pazyati vA so'yaM, kimayamimau pazyati ?, netyAha, natu pazyati kSetrakAlAvasau amUrtatvAt , varcanAdirUpaM kAlaM pazyet , pudgalAzritatvAta tasyeti gaathaarthH|| 588 // 'ja'mityAdi / yatra nArakAdAvaudayike bhava utpadyate utpanno vArthAntaratayA varttate pazyati vA yaM bhavaM sa mavAvadhiH, 'emeva ya bhAvohi' ti evaM | bhAvAvadhirapi yatra bhAva utpadyate pazyati vA yaM bhAvaM, vartate vA'sau svarUpataH kSayopazama iti // 589 // ohitti dAraM gayaM // dvitIyadvArasambandhamAha ohissa khettamANaM jahaNNamukkossa majisamaM tattha / pAraNa tapAIe jaM teNa jahannayaM vocchaM // 59 // SACRORECARROCRAC ANE Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya avadheghanyakSetra // 21 // // 21 // jAvaiyA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA ohIkhettaM jahaNNaM tu||591 // jo joyaNasAhasso maccho niyae sarIradesammi / uvavajjato paDhame samae saMvivaha AyAma // 592 // payaramasaMkhijjaMgulabhAgataNuM macchadehavicchiNaM / bIe, taie sUI saMkhiviDaM hoi to paNao // 593 // uvavAyAo taie samae je dehamANameyassa / jaNNeyadavvabhAyaNamohikkhittaM jahannaM taM // 594 // kiMmaccho'timahallokiM tisamayaovara kIsa vAsuhumo gahiokIsa va paNao kiMva jhnnnnaavgaahnno|| maccho mahallakAo saMvitto jo ya tIhi samaehiM / so kira payattaviseseNa sahamogAhaNaM kuNai // 596 saNhayarA saNhayaro suhumo paNao jahaNNadeho y| subahuvisesavisiTTho saNhayaro savvadehesu // 597 // paDamabiietisaNho jamaityUlo cautthayAIsu / taiyasamayammi joggo gahio to tisamayAhAro // 598 // keI do zasasamayA tahao paNagattaNovavAyammi / aha tisamao AhArao ya suhumo ya paNao ya 599 / uvavAe ceva tao jo jahaNNo na sesasamayesu / to kira tadehasamANa-mohikhittaM jahaNNaM tu // 600 // .. 'ohisse' tyAdi spaSTArthA // 590 // 'jAvaiyA' ityAdi / 'yAvatI' yAvatpramANA trIn samayAnAhArayatIti trisamayAhArakastasya, sUkSmanAmakarmodayAtsUkSmastasya, panakazcAsau jIvazca panakajIvaH, vanaspativizeSa ityarthaH, tasya, avagAhanti yasyAM prANinaH sA'vagAhanA, tanurityarthaH, 'jaghanyA' sarvastokA avadheH kSetraM avadhikSetraM 'jaghanyaM sarvastokaM sarvajaghanyaM, tuzabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH-avadhikSetraM jaghanyametAvadeveti // 591 // atra sAmpradAyikamartha bhASyakAra udbhAvayannAha-'jo' ityaadi| Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 21 // OSISAATIOSSASSI | jo joyaNasAhasso maccho Niyae sarIradesammi 'uvavajjato' uvavajjitukAmo karmavazAt, sa prathamasamaye kiM karotItyAha-paDhame da avadherjaghasamae 'saMkhivati' uvasaMharai AyAma, AtmamadezAnAM zarIrAta'dIrghAbhAvena, saMhRtya kimasau karotItyAha-payati prataraM-mUla- nyakSetra kakandakacakkalisaMsthAnamiti bhAvanA, kiMviziSTamityAha-'asaMkhejaMgulabhAgata''ti sarvato'GgulAsaMkhyeyabhAgazlakSNa, UrdhvatirazvInaM ca, kiMviziSTamityata Aha-matsyadehavistIrNa tad , antaHzarIrasambaddhatvAt , eSaH prathamasamayavyApAraH / tato 'vititeti // 211 // dvitIye samaye taM payaraM ubhayadisio saMhariu~ maI karei aMgulAsaMkhyeyabhAgavicchaDaM macchasarIrakuDiyamANAyAma, eSa tu dvitIyasamaya| vyApAraH, tRtIyasamayavyApAramabhidadhatpazcAImAha-'taie samaye taM sUci saMkhivituM, parabhavAyuSeti pracchanno'bhiprAyaH, avigrahagatyA tataH | svakAyadeze panaka utpdyte|| 'uvava yAo' ityAdi, asmAdupapAtasamayAt tRtIye samaye yad dehamAnametasya panakasya, tatkimityata / | Aha-'ohikUkhettaM jahannaM tu'tti tajjaghanyamavadhikSetraM, kiMsvarUpaM ?, 'tajjJeyadravyabhAjanaM' panakazarIrazeyadravyAdhAramiti gAthAtrayArthaH // 592-593-594 // atra kazcidAha- 'ki'mityAdi // kimiti matsyo'timahAn gRhyate ? ki 'tisamaio va 'tti, kiM cAsya tRtIyasamaye nijadehadeza utpAdaH 1 kimiti vA sUkSmaH 1 kimiti vA paNako ? jaghanyAvagAhanako veti // 595 // uttaramAha8|| 'maccho' ityAdi / sa eva hi mahAmatsyastribhiH samayairAtmAnaM savipan prayatnavizeSAt sUkSmAvagAhano bhavati, nAnya ityato mahad| grahaNamiti gaathaarthH||596|| 'kIsa vA suhuma ?" ityAdestAvaduttaramAha-'saNhataroM' ityAdi, lakSNAdapi zlakSNataratvena sUkSmaH panaka eva bhavati jaghanyadehaca, evaM subahuvizeSaNaviziSTaH lakSNataH zlakSNatamazca 'savvadehesu' sarvadehebhyaH sa eva bhavatIti gAthArthaH // 597 // kitisamayI tyasyedAnImacaramAha-'pahameM tyAdi / yasmAtprayamadvitIyasamayayoratizlakSNaH, caturthAdiSu cAtistharaH, SACROBAR Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva 4 avagherutkRSTa kovyaacaary| vRttau // 212 // tRtIyasamaye tu yogyo'takhisamayAhAkhahaNamiti gaathaarthH||598|| kaI tyAdi // evaM sthite kecana sUkSmadhiyo vyAcakSate-dvau jhapa. samayAvAyAmaviSkambhasaMhArakaraNalakSaNau gRhyete, tRtIyaH panakatvopapAte sUci saMharata iti sAmarthyAd gamyate, athaivaM sati trisAmayikatvaM labhyate yaduktaM niyuktikAreNa, AhArakazcAvigraheNotsAdAt , 'suhumo yAci pratyutAtisUkSmataraH panakaca prbhvotptteH|509| tathA ca-'uvavAe' ityAdi, upapAta evaM upapAtasamaya evAsau yato 'jaghanyoM jaghanyAvagAhano, na 'zeSasamayeSu dvitIyAdiSu ISanmahacAva, tataH kila tadehasamAnamevAvadhikSetraM jaghanyamiti, etacca na satyameva sUkSmadhIvacanaM, trisamayAhArakatvasya panakajIvavizeSaNatvAbhyupagamAt, matsyAyAmaviSkambhasaMharaNasamayadayasya ca panakasamayatvAyogAt , trisamayAhArakatvAkhyavizeSaNAnupapaciprasaGgAditi gAthArthaH // 600 // athotkRSTamAhasavvabahuagaNijIvA niraMtaraMjattiyaM bharijjaMsu / khettaM savvadisAgaM paramohI khettanihiTTho // 601 // (ni.31) abbAghAe savvAsu kammabhUmIsujaM tadAraMbhA / savvabahavo maNussA hoMtajiyajiNiMdakAlammi // 602 // ukkosayA ya suhumA jayA tayA savvabahugamagaNINaM / parimANaM saMbhavao taM chaddhA pUraNaM kuNai // 603 // ekkekkAgAsapaesajIvarayaNAe sAvagAhe ya / cauraMsaghaNaM payaraM seDhI chaTTho suyaaeso|| 604 // ghaNapayarasedigaNiyaM naNutullaMciya, vigappaNA kiis| chaddhA kIrai, bhaNNA purisprikkhevobheo||605|| niyayAvagAhaNAgaNijIvasarIrAvalI smNtennN| bhAmijjai ohinANidehapajjaMtao sA ya // 606 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadherutkRSTa vizeSAva0 koTyAcArya, vRttau // 21 // // 213 // STORRRRRRRRAHASE aigaMtUNa aloga logAgAsappamANamettAI / ThAi asaMkhejAI idamohikkhettamukkosaM // 607 // sAmathamettameyaM jai daTThavvaM haveja pecchejjA / na ya taM tatthAthi jao so rUvinibaMdhaNo bhaNio // 608 / / vaIto uNa bAhiM loyatthaM ceva pAsaI davvaM / suhumayaraM suhumayaraM paramohI jAva paramANu // 609 // bhaNiyaM jahaNNamukkosayaM ca khettaM vimajjhimaM sesaM / eyassa kAlamANaM vocchaM jaM jammi khettammi // 10 // 'svvetyaadi| sarvebhyo-vivakSitakAlAvasthAyibhyo'nalajIvebhya evaM bahavaH sarvabahavaH, na bhUtabhaviSyadbhyo, nApi ca zeSajIvebhyo'sambhavAt , agnayazca te jIvAzcAgnijIvAH, sarvabahavazca te'gnijIvAzca sarvabahvagnijIvAH, nirgatamantaraM yasmAt kSetrAttad nirantaraM | santatamavicchedena nairantaryeNetyarthaH 'yAvadyAvatpramANa kSetra(bi) bhRyurbabhrurvA, vyAptavanta ityarthaH, bhUtakAlanirdezazcAjitasvAmikAle eva prA yaH sarvabahavo'nalajIvA bhavantyasyAmavasapiNyAmityasyArthasya khyApanArthaH, sarvadizo gacchatIti sarvadiggaM-sarvA dizo vyApnoti, sarvadizamityarthaH, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, kSetraM anantaravyAvarNitaM prabhUtAnalajIvapramitamaGgIkRtya nirdiSTa' pratipAdito gaNadharAdibhiriti, tatazca paramAvadheH paryAyeNaitAvat kSetramidamityuktaM bhavati, athavA sarvabahvagnijIvA nirantaraM yAvat bhRtavanta kSetraM sarvadiggaM etAvati kSetre yAnyavasthitAni dravyANi tatparicchedasAmarthyayuktaH paramAvadhiH kSetramaGgIkRtya nirdiSTo, bhAvArthaH prAgvat , ayamakSarArthaH // 601 // sAmprataM sAmpradAyikamartha bhASyakAra Aha-'avvAghAe' ityAdi / avyAghAte-garbhavyutkrAntikapuruSotkRSTasampadyutake kAle sarvAsu karmabhUmiSu-sarvAsu dharmAcaraNapravRttiSu kSitiSu paJcasu bharatairavateSu videheSu cetyarthaH, 'yat' yasmAt 'tadArambhAH ' agnisamArambhAH sarvabahavo vivakSitAdhastyoparimebhyo bahavo 'manuSyAH ' puruSA' bhavanti' sampadyante, kazcAsau kAla ityAha Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva avagherutkRSTa koTyAcAryA vRttI // 21 // // 214 // 'ajitajinendrakAle assAmevAvasapiNyAM dvitIyatIrthakarakAla ityukaM bhavati, yadi nAmaivametat dataH prakRtopayogaH ka iti !, ucyate teSu ca nAnAvidhAnnisAdhyakAryodhakaraNanipuNeSu sarvabahavo'gnijIvA bhavantyamI, bAdarAzcaite, ioe 'ukkosa' ityAdi / suhumA 8| ya analajIvA 'ukkosayA' ukkosapadavattiNo jayA bhavaMti tadA sabbabahugamagaNINa parimANaM bhavati, bAdareSu sUkSmaprakSepAta , tataH kimityata Aha-'saMbhavao' yathAsambhavaM 'tatsarvabahvagnijIvaparimANaM poDhA pUraNaM karoti // 603 // tatra paJcAnAdezAH, ekastvAdezaH, kathamityata Aha-'ekkekkaM' ityAdi / cauraMsaghaNo kIrai, puNo so ohiNNANiNo deveNa vA dANaveNa vA savvao bhAmijjato | phusai tAvatiyamukkosayamohikhettaM' kathamityatrAha-'ekkevAgAsapaesajIvarayaNAe' atra doSadvayaM-kSetrAlpatvamutsiddhAntadoSazca, | ekapradeze jIvAnAmanavasthAnAdasaGkhyeyapradezAvagAhisvabhAvatvAt, dvitIyamatamAha-sAvagAhe, atrApyeko dopa ityanAdezaH, tathA 'pataraM'titatiyacautthA bhaNaMti-padaro kIrai, kathaM ?, 'ekkekkAgAsapaesajIvarayaNAe sAvagAhe ya' tti te eva dossaaH| paMcamacchaTThA bhaNaMti'seDhi'tti seDhI kIrai, kathamityAha 'ekeke tyetadevAvartate / SaSThamatamanujAnabAha-SaSThe zreNipakSe 'zrutAdezaH zrutAbhiprAyaH guNadvayayo| gAditi gAthArthaH // 604 // Aha-'ghaNa'ityAdi / nanu dhanAdigaNitasya tulyatvAnmA bhUt padvidhA kalpanA, etaduktaM bhavati-prati| pradezaghanaH pratipradezapratarAdibhiH sAdhaM na paramArthato bhidyate, evaM svAvagAhaghano'pi khAvagAhapratarAdibhiH sAdhaM na paramArthato bhidyate, kutaH 1, kSetrapradezasAmyAt , saMvRtavivRtanetrapaTaspRSTAkAzapradezakalApavad ato ghana eva kalpanAdvayenAstu, prataraH sUcI vetyabhiprAyaH, sUrirAha-'bhaNNaI' ti ucyate uttaraM, puruSaparikSepato bhedaH sarvatrAstItyadhyAhAraH, sa ca yathottaramasaMkhyeyaguNaH, tathAhi-tabahiH khAvagAhanAghano bhramyamANo yAvat spRzati tAvataH khAvagAhanApataro'sakhyeyaguNaM, tasAdapi zreNIti gAthArthaH // 605 // Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya // 215 // ORGAHARA 'niyaye'tyAdi gAthAdvayaM subodham , NavaraM khaMDAI phusiUNaM 'ThAti' tiSThati spRzatItyarthaH, na caivaM bhAvato'yuktayaM kalpaneti / / 4 avadhau kSetra| // 606-607 // asambhavo'yamiti cet, ucyate-sAmatthamityAdi spaSTA, navaraM rUpidravyaM cAloke nAstIti sAmarthyamAtrama kAlaprativaziSyata iti ||608||sopyogeymnykrtRkii gaathaa|| 'vaDato ityAdi pratItArtha // 609 / / idAnIM vimadhyamakSetrAbhidhitsayA baMdha: sambandhagAthAmAha-'bhaNiyamityAdi puvvaddhaM kaNThayaM 'etasya' vimadhyamasya kAlamAnaM vakSye, yadyasmin kSetre bhavati, etaduktaM bhavati 215 // | kiyati kSetropalambhe kiyAn kAlopalambhaH 1 kiyatkA lopalambhe ca kiyAn kSetropalambhaH ? iti gaathaarthH||610|| tatra| agulamAvaliyANaM bhAgamasaMkhija dosu saMkhijjA / aMgulamAvaliyaMto AvaliyAaMgulapuhuttaM ||611||(ni.32)/ hatthammi muhUtto divasaMto gAuyammi boddhvvo| joyaNadivasapuhuttaM pakkhaMto pnnnnviisaao||612|| (ni. 33)/ bharahammi addhamAso jaMbuddIvammi sAhiomAsovAsaMcamaNuyaloe vAsapuhuttaM ca ruygmmi||613||(ni. 34) / khettamasaMkhejaMgulabhAgaM pAsaMtameva kAleNaM / AvaliyAe bhAgaM bhUyamaNAgayaM ca jANAi // 614 // tattheva ya je davvA tesiM ciya je havati pajjAyA / iya khette kAlammi ya joejjA davapanjAe // 615 // saMkhejjaMgulabhAe AvaliyAevi muNai taibhAgaM / aMgulamiha pecchaMto Avaliyato muNai kAlaM // 616 // AvaliyaM muNamANo saMpuNNaM khettamaMgulapuhuttaM / evaM khette kAlaM kAle khettaM ca joejjA // 617 // saMkhijjammi ukAle dIvasamuddA'vi hoMti sNkhijjaa| kAlammi asaMkhije dIvasamuddA ya bhaiavvA 18.35) ORORSCORCAMS Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baMdha: ARGAAR vizeSAva0 kAle asaMkhae dIvasAgarA khuDyA asNkhejaa| bhayaNijjA ya mahallA khettaM puNa taM asaMkhejja // 619 // avadhau kSetrakovyAcArya 'aMgule'tyAdi // 'hatyammI tyaadi|| 'bharahammI'tyAdi // aGgulaM cAvalikA ca aGgulAvalike tayoragulAvalikayorbhAga kAlaprati 'asaMkhaM asaGkhayeyaM pazyatyavadhijJAnI, etaduktaM bhavati-akulAsaMkhyeyabhAgAvagAdAni yogyadravyANi pazyannAvalikAsaMkhyeyabhAgakA | lAbhyantare vRttAn bhAvinazca paryAyAn jAnAti, na kSetrakAlau sAkSAditi bhAvanA, tathA 'dosu saMkhena'tti yoraGgulAvalikayoH sN||216|| // 216 // khyeyau bhAgau pazyati, aGgulasaMkhyeyabhAgaM pazyannAvalikAyA api saMkhyeyameva bhAgaM pazyatItyarthaH, bhAvanA prAgvat, tathA'GgulaM saoilmpUrNa kSetrataH pazyan kAlataH AvalikAntaH pazyati, AvalikA dRzyamAnA sampUrNA kAlataH kSetrato'GgulapRthaktvaM darzayatyavadhijJA-2 ninaH, pRthaktvaM dviprabhRti AnavabhyaH, iti gAthArthaH // 611 // hasta iti hastaviSayaH kSetrato'vadhiH kAlato muhUrttAntaH, bhinnaM muharca-14 | mityarthaH, avadhyavadhimatorabhedopacArAdavadhiH pazyatItyuktaM, tathA divasAntaH kAlaM pazyataH kSetrato 'gavyUta iti gavyataviSayo bo vyaH, yojanaM tu pazyan divasapRthaktvaM pazyati, tathA pakSAntaH-bhinna pakSaM pazyan kSetrataH paJcaviMzatiyojanAni pazyati / tathA bharatakSetraviSaye'vadhAvardhamAsaH, ekaH pakSa ityarthaH,tathA jambUdvIpaviSaye'vadhau sAdhiko mAsaH, varSa ca manuSyalokaviSaye'vadhau, manuSyahailoko tRtIyadvIpasamudraparimANaH, varSapRthaktvaM ca-varSasahasraM vA rucakadvIpAkhyebAhyadvIpaviSaye'vadhAvavagantavyamiti gAthA (dvayA)rthaH | // 612-613 // bhASyakAra Aha-'khetta'mityAdi / aMgulAsaMkhejjabhAgaM kheta pAsaMto tameva-asaMkhejjabhAgaM AvaliyAe 'kAleNaM' 2 kAlaM aMgIkicca muNati atItamaNAgayaM ca, upacAreNa // 614 // yata Aha 'tattheva'ityAdi, 'saMkhejjetyAdi 'Avaliya'mityAdi, zeSa bhAvitaM sugama vA // 615-616-617 // kiMbahunA, saMkhyAyate ARIA Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya 15 dravyAdi vRttI // 217 // COOLCARECORRECA divasapakSamAsAdibhiriti saMkhyeyaH, sa caikavarSalakSaNo'pi bhavati tatazca tuzabdavizeSaNAt saMkhyeyo varSasahasrAt parato'bhigRhyate, ata evoktaM-"vAsasahassaM ca ruyagaMmi"ti, kalanaM kAlaH kalAsamUho vA tasmin saMkhyeye kAle'vadhijJAnagocare sati kSetratastasyaivAvadhe- 10 vRddhiniyamaH gocaratayA dvIpasamudrA api bhavanti saMkhyeyAH, apizabdAt mahAneko'pi tadekadezo'pi, kSetrapramANasyaiva prastutatvAt saMkhyAyAzcAprayojakatvAt , tathA kAle'saMkhyeye-palyopamAdau avadhiviSaye sati tasyaivAsaMkhyeyakAlaparicchedakasyAvadheH kSetrataH paricchedyatayA dvIpa-1 // 217 // samudrAstu 'bhaktavyAH ' vikalpayitavyAH, kathaM ?, kadAcidasaMkhyeyA eva, ihasthasya puso'saMkhyeyadvIpodadhiviSayAvadhijJAnotpatteH, kadAcit saMkhyeyA mahAntaH, kSetrapramANasya prastutatvAdityuktaM, kadAcittvekasyApyekadezaH svayaMbhUramaNatiryagavadheH, tasyA rajjupramANAmbhonidhisaMsthitatvAt , kAlAsaMkhyeyakalaghutvena ca tadekadezopalabdheH svayaMbhUramagaviSayamanuSyabAhyAvadhervA, yojanApekSayA tu sarveSvapi pakSeSu tulyameva kSetraM vivakSitakAlA'saMkhyeyakAkroDitatvAditi gAthArthaH // 618 // etAmeva bhajanAM vyAcaSTe bhASyakAra:. 'kAle ityAdi bhAvitavadanusatavyeti // 619 // evaM tAvat paristhUraM nyAyamaGgIkRtya kSetravRddhathA kAlavRddhiraniyatA kAlavRddhathA ca kSetra| vRddhiruktA // sAmprataM dravyakSetrakAlabhAvApekSayA yasya vRddhau yavRddhirbhavati na bhavati vA tadabhidhitsurAhakAle cauNha vuDDI kAlo bhaiyavvu khettavuDDIe / vuDDIe davvapajjava bhaiyavvA khittkaalaao|620| (ni. 36) kAle pavaDhamANe sabve davvAdao pavaTuMti / khette kAlo bhaio vaTuMti u davvapajAyA // 321 // bhayaNAe khetta-kAlA parivarlDatesu dabvabhAvesu / dave vaDDai bhAvo bhAve davvaM tu bhayaNijjaM // 22 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 21 // vizeSAva04 'kAle' ityAdi / kAle-AvalikAsaMkhyeyabhAgAdau varddhamAne sati 'cauNha vuDDI' niyamAt kSetrAdInAM vRddhiriti pratijJA, kutaH !, 4dravyAdi kovyAcArya kAlAt sUkSmasUkSmatarasUkSmatamatvAt kSetrAdeH, tathAhi-yadi nAma sthUrasya kAlasya vRddhistannanu kSetrasya sutarAmeva tayA bhavitavyaM, ta-1 vRddhiniyamaH vRttI dekasamayavRddhavAvitarasya pradezakoTIkoTIvRddhaH, 'navi asthi naviya hohiti ullAvoM' ityAdinyAyato'sadbhAva ucyate, ata eva vakSyati 'aGgulaseDhImette ussappiNIu asaMkhejje ti, evaM kSetravRddhau dravyavRddhidRzyA tasyArthazUnyatvAt , tadupalabdhau tadupalabdherityarthaH, evaM // 218 // dravyavRddhau paryAyavRddhiH, tasya paryAyAvinAbhUtatvAt , tadRSTau ca taddaSTeH, tathA 'kAlo bhaiyavvo khettavuDDIe'tti kSetravRddhau kAlo bhAjya iti pratijJA, kutaH1, pradezAntaroktavirodhaprasaGgAt , yadi hi niyamena kSetravRddhAvapi kAlavRddhirbhavet tato'saMkhyeyAmUtsapiNyavasarpiNISvatikrAntAsvekamaGgulamAtra labhyata itikRtvA, yaduktaM 'hatthaMmi puhuttaMto'tti tadvyAhanyate, evaM vaktavyaM syAt 'hatthaMmi asaMkhijjAo ussappiNio havaMti nAyavvA' / 'tathA vuDDI yadavvapajjava' cItyAdi, dravyaparyAyayovRddhau satyAM kSetrakAlau bhAjyAveva, yataH prAgupalabdha eva kSetramAtrAdAvanusamayaM tathA tathA kSayopazamAvirbhAvato'pUrvApUrvadvathaNukAdisUkSmapariNAmaviziSTaM pudgalAstikAyaM pazyati, ato dravyavRddhAvimau bhAjyau, na tu paryAyA bhAjyAH, api tu paryAyavRddhau dravyaM bhAjyaM, kadAcidvarddhate, dravyavRddhau paryAyavRddhadhuMvatvAt , kadAcitra barddhate, ekasminnevANau tatprabhUtataropalabdheriti gAthArthaH // 620 // 'kAle ityAdi 'bhayaNAe'ityAdi bhASyagAthAdvayaM gatArtha // 621-622 // uttaragAthAsambandhanArtha praznayati aNNo'NNanibaddhANaM jahaNNayAINa khittakAlANaM samayappaesamANaM kiM tullaM hoja hINahiyaM? // 23 // / suhumo ya hoi kAlo tatto suhumayaraM havai khettN| aMgulaseDhImitte osappiNio asaMkhejjA ||24||(ni.37) / SNSKRISRAEROOMOM %3A%A8%%%%%%%%%%% Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlasya sUkSmatA vizeSAva koTyAcArya vRttI // 219 / / // 219 // khettaM bahuyaramaMgulaseDhImitte paesaparimANaM / jamasaMkhejosappiNisamayasamaM thovao kAlo // 625 // kAlo khittaM davvaM bhAvo ya jahuttaraM suhamabheyA / thovAsaMkhANaMtAsaMkhA ya jamohivisayammi // 626 // sabvamasaMkhejaguNaM kAlAo khettamohivisayammi / avaropparasaMbaddhaM samayapaesappamANeNaM // 627 // khettapaesehiMto davvamaNaMtaguNiyaM paesehiM / davvehiMto bhAvo saMkhaguNo'saMkhaguNio vA // 28 // bhaNiyaM khettapamANaM tammANamiyaM bhaNAmi dvymo| taM kerisamAraMbhe pariNihANe vimajhe vA ? // 629 // 'aNNoNNe'tyAdi 'anyo'nyaM' mithaH nibaddhayoretAvatkSetropalamme ityevamAdiniyamitayojaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnayoH kSetrakAlayoravadhiviSayayoriti gamyate, kiM 1, samayamAnaM pradezamAnaM ca ke tulyaM syAdadhikaM vAzabdAddhInamiti ?, ucyate, sarvatra pratiyoginaH khalvAvalikAsaMkhyeyabhAgAdeH kAlAdasaMkhyeyaguNaM kSetraM // 623 // yata Aha-'suhumo ya'ityAdi / sUkSma eva bhavati kAlaH, utpalapatrazatavyatimedodAharaNasiddhatvAt , tato'pi sUkSmataraM kSetraM bhavati, yato'GgulazreNimAtre kSetre pratipradezaM samaye nhiya- | |mANe satyavasapiNyo'saMkhyeyAH samatigacchantItyataH stokaH kAlaH sthUratvAditi gAthArthaH // 624 // 'khitta'mityAdi bhASyagAthA |gatArthA // 625 // vizeSAbhidhAnArthamAha, atra ca-'kAlo' ityAdi / kAlAdayo yathottaraM sUkSmAH, kutaH ? ityAha-yataH 'stokAH' | alpAH, kiM sAmAnyenaiva ?, netyAha-stokA ete avadhiviSaya eva, tasmAt na sAmAnyeneti gAthArthaH // 626 // tathA-'savva'mityAdi odhivisayaM khecaM aMgulAsaMkhejjabhAgAdi kAlao-AvaliyaasaMkhejjabhAgAdilakkhaNao asaMkhejjaguNaM, kiMviziSTaM yadityAha | parasparasaMmbaddhaM jaM aMgulAvalikayorasaMkhyeyAdi, kenetyata Aha-samayamAnena pradezamAnena veti gaathaarthH||627|| evam- 'khetta'mi Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI ACC // 22 // | tyAdi, kSetrapradezebhyo'GgulAsaMkhyeyabhAgAdibhyaH dravyamanantaguNaM, kairityAha-pradezairaNubhirityarthaH, tathA dravyebhyo bhAvaH saMkhyeya-|||| avadhi guNaH 'do pajjave duguNiye tivacanAta , asaMkhyeyaguNo vA ekaikasmAdviti gAthArthaH // 628 // nigamayannAha-'bhaNiyamityAdi, uktaM | prasthApanAdi ca tredhA kSetraparimANamavadheH, dAraM uttaradvArasambandhanArthamAha-ata Urdhva dravyaM 'bhaNAmi vacmi, kiMviziSTaM ? 'tanmAnamitaM jagha|nyAdyavadhikSetrapramANamita, kimiti ?-avadhiviSayadravyAvadhikatvAdetanirUpaNAyAH, anyathA nAnenArthaH syAt ,' ata etadArambhakadravya | |220 // | svarUpajijJAsuH praznayati-tad' dravyamavadhijJAnagocaramaGgalAsaMkhyeyamAgAdyavagADi ca kIdRzaM' kIdakasvarUpaM 'Arambhe'prasthAne, tathA pariniSThAne' bhraMze, vimadhye ceti gAthArthaH // 629 / / AcArya uttaramAteyAbhAsAdavvANa atarA ettha labhai pttvo| gurulahu aguruyalahuyaM taMpi ya teNeva niTThAi // 630 // ni. 38 paTThavao nAmAvahinANassAraMbhao tyaaiie| ubhayAjogA pecchai teyAbhAsaMtare davvaM // 631 / / - gurulahu teyAsannaM bhAsAsannamaguruM ca paasejaa| AraMmeM jaM diTuM daTTaNaM paDaitaM ceva // 632 // teyAbhAsAjoggaM kimajoggaM vA tayaMtarAle jaM / orAliyAitaNuvaggaNA kameNaM tayaM sajjhaM // 63 // orAlaviuvvAhArateyabhAsANapANamaNakamme / aha davvavaggaNANaM kamo vivajAsao khette ||634||ni 39. kuiyaNNagovisesovalakSaNovammao viNeyANaM / davAivaggaNAhiM poggalakAyaM payaMseMti // 635 / / egA paramANUNaM eguttaravaDDiyA tao kamaso / saMkhejapaesANaM saMkhejjA vaggaNA hoMti // 636 // ORRECT Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau vargaNAsva ROLO // 22 // // 221 // tatto saMkhAIA saMkhAiyappaesamANANaM / tatto puNo aNaMtANaMtapaesANa gaMtuNaM // 637 / / orAliyassa gahaNappAoggA vaggaNA annNtaao| aggahaNappAoggA tasseva tao aNaMtAo // 638 // evamajoggA joggA puNo ajoggA ya vggnnaa'nnNtaa| veuvviyAiyANaM neyaM tivigappamikkekkaM // 39 // ekkekkassAIe pajaMtammi ya havaMti'joggAI / ubhayAjoggAI jao teyAbhAsaMtare paDhai // 14 // kammoriMdhuveyarasuNNeyaravaggaNA annNtaao| caudhuvaNaMtara taNuvaggaNA ya mIso thaa'citto||641||(ni.40) niccaM hoMti dhuvAo iyarA loe na hoMtivi kayAI / ekottaravuDDIe kayAi suNNaMtarAo'vi // 642 // jAo havaMti tAo suNNaMtaravaggaNatti bhaNNaMti / niyayaM niraMtarAo hoti asuNNaMtarAutti // 14 // dhuvaNaMtarAiM cattAri jaM dhuvAI aNaMtarAiM ca / bheyapariNAmao jA sarIrajoggattaNAbhimuhA // 644 // khaMdhadugadehajoggattaNeNa vA dehvggnnaautti| suhumo daragayayAyarapariNAmo mIsayakkhaMdho // 645 // jaiNasamugghAyagaIeN cauhiM samaehiM pUraNaM kuNai / logassa tehiM ceva ya saMharaNaM tassa paDilomaM // 646 // jaiNasamugghAyasacittakammapoggalamayaM mahAkhaMdhaM / pai tassamANubhAvo hoi acitto mhkkhNdho||647|| savvukkosapaeso eso keI na cAyamegaMto / ukkosapaeso jamavagAhaDio cauTThANo // 648 // aTThapphAso ya jao bhaNio, esoya jNcupphaaso| aNNe'vitao poggalabheyA saMtitti saddheyaM // 649 // egapaesogADhANa vaggaNegA paesavuDDIe / saMkhejogADhANaM saMkhenA vaggaNA tatto // 650 // FROCRACANCERICANKAR RE Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Cruise vizeSAva koTyAcArya vRttoM rUpaM // 222 // // 222 // tatto saMkhAIyA saMkhAIyappaesamANANaM / gaMtumasaMkhejAo joggAo kammuNo bhnniyaa||651|| tatto saMkhAIyA tasseva puNo havaMti joggaao| mANasadavvAINavi evaM tivigappamekkekkaM // 652 // egA samayaThiINaM saMkhejA saMkhasama yaThiiyANaM / hoti asaMkhejAo tao asaMkhejasamayANaM // 653 // egA egaguNANaM eguttarakhuDDiyA tao kamaso / saMkhenaguNANa tao saMkhejjA vaggaNA hoMti // 654 // saMkhAIyaguNANaM saMkhAIyA ya vaggaNA tatto / hoMti aNaMtaguNANaM davvANaM vaggaNA'NatA // 655 // vaNNarasagaMdhaphAsANa hoMti vIsaM samAsabheeNaM / gurulahuagurulahUNaM bAyarasuhumANa do vaggA // 656 // bhaNiyaM teyabhAsAvimajhadavvAvagAhaparimANaM / ohinnANAraMbho pariNiTThANaM ca taM jesuN||657|| gurulahudavAraddho gurulahudavAI picchiuM pacchA / iyarAI koi pecchai visujjhamANo kameNeva // 658 // agurulahusamAraddho uDDe vaDDai kameNa so nAho / baDhato ciya koI pecchai iyarAiM sayarAhaM // 659 // 'teyA' ityAdi / taijasaMca bhASA ca taijasabhASe tayordravyANi2 teSAM taijasabhASAdravyANAmantarAt-antare 'arthAdvibhaktipariNatiH' | athavA saptamyaiva pAThaH, 'etthati atrAnyadeva tadayogyaM dravyaM 'labhate' pazyati, kaH ? ityAha 'pahavaotti avadhijJAnaprArambhakaH| avadhijJAnapratipattA, kiMviziSTaM tadityAha-gurulahu agurulahuya'nti, asyArthaH-guru ca laghu ca gurulaghu na gurulaghu agurulahu, eta. duktaM bhavati-gurulaghuparyAyopetaM vA aguruladhviti, iha ca taijasadravyAsannaM gurulaghu bhASAdravyAsanamaguruladhviti, tadapi cAvadhijJAnaMtadAvaraNodayAt bhrasyat sattenaiva dravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti-pratipatati, apizabdena jJApayati-pratiprAtinyayaM nyAyo, na SOAMROSAROOG Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva | vagaMNAsva rUpaM vRttI // 223 // // 223 / / HISTORICOURIST | tvavazyamidaM pratipatatyeva, cazabdasyAsyaivakArArthatvenAvadhAraNArthatvAt , etadevaivaM niSThAM yAti, na zeSajJAnAnIti gAthArthaH 'paTThavaoM ityAdi gatArtham // 630-31-32 // amumathaM zrutvA ziSyaH praznayati-teyAbhAsA ityAdi / taijasabhASayoryadyogyaM-anukUlaM dravyaM | | tat 'kiM' katamaditi kathaya bhagavan!, tayorvA'ntarAle yadayogya katipradezaM vA taditi, atrocyate,'orAliyAItti paramANvaudArika| vaikriyAditanuvargaNAkrameNa sAdhyamidAnIM bhavataH anyathA tatpratipattyasambhavAd , ata uktaM bhagavatA-'orAle tyAdi / dravyavargaNA| kramaH, kSetratastvayameva viparyAso bhavati, sanyAsikaM caitatpadamiti smudaayaarthH||633-34|| Aha-kimetA vargaNAH prarUpyante ?, u cyate, ziSyAsammohArtha, tathA codAharaNam-'kutI' tyAdi / iha bharatakSetre magadhAjanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kuciko nAma dhana| patirabhavat , sa ca tAsAM gavAmatibAhulyAt sahasrAdisaMkhyAmitAnAM pRthakpRthaganupAlanArtha prabhUtAn gopAMzcakAra, te'pi ca parasparasa|mmilitAsu tAsu goSvAtmIyAH khalvajAnAnAH santo'kalahayat, tAMzca parasparato vivadamAnAnupalabhyAsau tadavyAmohArthamadhikaraNavyavacchittaye ca zuddhapazcavarNasaMyogavarNopalakSitAnAM gavAM pratigopaM vibhinnA vargaNA vyavasthApitavAn , evaM kucikarNasamaH zAstA gopasamebhyo vineyebhyo govargasadRzaM pudgalAstikAyaM paramANvAdivargaNAkrameNa vyavasthApitavAn , tadyathA-'egA' ityAdi gAthAo, iyamAsAM bhAvanA-iha vargaNAsamUho melakaH, tatra 'egapaesiyANaM egA, evaM jAvekkekkaparamANuvaDDIe saMkhijjapadesiyANaM saMkhejjA|o, tao eguttaravaDDIe ceva asaMkhejjapadesiyANaM asaMkhejjAo, evameguttaravaDDIra ceva arNatapaesiyANaM aNaMtAo, eyAo savvAo'vi orAliyassa aggahaNapAoggAo aisuhumattaNao, puNo joggAo tattatparamANuyoge bAdarapariNAmopapatteH, punarayogyAstatparamANumIlane sUkSmatvenAyogyatvAt , ito'pi cAyogyAstatparamANumIlanenAtibAdaratvAt punaryogyAstatparamANumIlanena sUkSma SAKRORISASSAIGRESAS *** * * Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vargaNAsva vizeSAva koTyAcArya vRttI // 224 // // 224 // RECRACHCARE tvAdityevamAdi yAvatkArmaNaM, sthApanA-jAva 10 saMkhejjANaM saM 15 asaM asaM 20 aNaM0 aNaM 25 jAva caudhuvaNaMtaravaggaNA, etAzcaivam-urAlaajona 3 / viuvva ajogga 3 / AhAraajogga 3 / teyaajogga 3 / bhAsAajogga 3 / ANuajogga 3 / maNaajogga 3 / kammaajogga 3 / dhuva0 / adhuva0 / sunna / pattayaH / sunna / bAyara0 / sunna / suhuma / sunna / acitt| | dhruvAdiSvaMkayojanaivaM-dhruva / 91192 / 93 / adhruva 94 / 9596 / (zUnya) 97499 / 101 / zUnyAMtara 102-103 / 104 / (nArya kramaH | karmaprakRtyanukArI) mizraM vakSyatyacittaM ca, tatra 'karmoparI'tyAderbhAvanA-karmAyogyAnantaradravyavargaNaikAdhikasUkSmataratvenAdyapariNAma| vatyAH khalvAramyaikaikottarAH svasthAnAnantaparamANUpacitatathAmUrtisvAbhAvyAt sUkSmasUkSmatarapariNAmavatyaH sakalalokavyApinyo vivakSitAnantakAjahadvattayo'nantAH dhruvapariNAmopetatvAt paJcAstikAyavannityAH-zAzvatA iti vargaNA dhruvavargaNAH, adhruvAstvetadviparItAH (bhASyAnanuyAyi pAThAntaramidamagrataH 'evamanenaiva vRddhikrameNe' tyAderAk, na cedaM bhUyasISu pratiSu dRzyate) // 635-40 // 'kamlovari' mityAdi / karmagrahaNena cAtrapadaikadezAzrayaNAt karmavargaNA AzrIyante, taduparyavyavahitA ekAdipradezavRddhayA'nantA dhruvavargaNA, dhruvatvaM ca sadAbhAvavizeSAvyabhicArAt , natvasaMkhyeyakAlAduparyavasthAnaM skandhAnAM kvacitpratipAditaM, taduparyekAdipradezavR yA anantA evetarAH adhuvavargaNA ityarthaH, adhruvatvaM caitAsAM kadAcittatsaMkhyAvivakSitAnantakajahadvRttayo na syurapi vargaNAH adhruvAzcetyAzrayaNAt , tadanantaramekAdipradezavRddhA anantAH zUnyavargaNAH, atraitAsAM sarvadA tattatsaMkhyAkasthAnAnAmantarA ekAntarasaMkhyAvizeSaH zUnya eva, ata eva caitAsAM Agame saMtaranirantaravaggaNeti paryAyazabdaH paThyate, tadanantaramekAdipradezavRddhathaiva vRddhaH, zUnyetaravagaNAnAmanantakAzcatvAraH paThayante, atra caivaM akSarANAmabhisambandhaH-zUnyAzcetarAzca zUnyetarAH, zUnyetarAzca tA vargaNAzca zUnyetaravarga ARS Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vagaNAsva // 225 // NAH, tAzca kiyantyo bhavanti ? ata Aha-anantAH, anantA api zUnyetaratvAbhyAM samuditAH satyo'nantAAhosvitprativyaktyanantAH vizeSAva koTyAcArya | kiMvAnyathetyata Aha-'caudhuvaNaMtarataNuvaggaNA ya' catasrazca tA dhruvAca caturbhuvA, dhruvagrahaNena cAtra zUnyavargaNA AgamaparipavRttI | ThitA gRhyante, yata uktam-"ukkosaMtaniraMtarAo uvariM ege rUve chuDhe paDhamadhuvasuNNavaggaNA hoI" tA eva yadekadezoccAraNAt , | adhUvAstu tdvipriitaaH| evamanenaiva vRddhikrameNa zUnyAni-vyavahitAnyantarANi yAsAM tAH zUnyAntarAH, tAzca loke kadAccinna bhavantyapi // 225|| vicitratvAdvisrasAgativazapudgalAstikAyagateH / 'eguttaravaDDIe' ityAdi (gAthA) dvayavyAkhyAnaM prakaTArtham / 'caudhuvaNaM'ti catuHsaMkhyApramitatvAccatvAri dhruvAH nityatvAt , anantarAH svasthAne'nantaparamANunivRttA api satya ekaikapradezavRddhatvAt , tathA bhedA| bhedapariNAmAbhyAM yA audArikAdizarIrayogyatvAbhimukhAH / 'khaMdhe' ityAdi / skandhaH mUrtidvayamUrtiryogyatvAbhimukhA vA'yA' iti dravya-| 4 vargaNAH / 'mIso'tti vyAcikhyAsurAha-'suhumoti sUkSma evArdhagatabAdarapariNAmastadabhimukho mizra ucyate / 641-642 643-644-645 / acittamahAskandhastvevaM bhavatItyAha-'jaINa' ityAdi / prathame samaye daNDamityevamAdyaSTasAmayika iti | gaathaarthH||646|| Aha-mahAskandhasyaivaM vizeSaNamanarthakaM acittatvAvyabhicAritvena vyavacchedyAbhAvAt , na, kevalisamudghAte sacittakarmapudgalalokavyApimahAskandhavyavaccheditvAt vizeSaNasya, tathAhi-'jaiNa' ityAdi sugamA // 647 // atra paramatamAha-'savvakkose' tyAdi / kecana vyAcakSate-ayameva sakalaskandhebhya utkRSTa pradezanivRttaH, tataH kimityAha-'na cAyamekAntona cAyaM niyama eva, duSpatiSThitatvAt , kaH pratyayaH ityAha-yasmAdutkRSTapradeziko'nyasmAt pratiyogino'vagAhanAsthitibhyAM catu:sthAno bhavatIti, uktaM prajJApanAyAm-"ukkosapaesiyANaM bhaMte ! khaMdhANaM kevaiyA pajjavA pagNatA ?, goyamA ! aNaMtA, se keNaTeNa OMOMOMOMOMOM DAAROISSEIHIRAH Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya guruladhvA| dicarcA // 226 // // 226 // USAJAOKSARICISI maMte ! evaM vuccai 1, goyamA ! ukkosapadesie khaMdhe ukkosapaesiyassa khaMdhassa davaTTayAe tulle ekaikadravyatvAt , padesaTTayAe tulle, " utkRSTapradezikasyaiva prastutatvAt , ogAhaNaTThayAe cauTANavaDie asaMkhejjatibhAgahINe vA saMkhejjaibhAgahINe vA saMkhejjaguNahINe vA asaMkhejjaguNavaNNagaMdharasaphAsapajjavehiM chaTThANavaDie" / tathA cAha-'aha' ityAdi / 'aTThapphAso ta jao bhaNio,' ukkosapaesoci aNuvaTTaI, vyatirekamAha-eSa cAcittamahAskandhaH yad-yasmAccatuHsparzaH, anyena tulya ityarthaH, tasmAna tatparavacanaM sAdhIyaH,tato'pi kimityAha-tato'nye'pi skandhA etabRhattarAH santIti zraddhayamityuktA dravyavargaNAH 648-649 / sAmprata viparyAsataH kSetra | idi vyAcikhyAsurAha-'egapaeso' ityAdi / ekapadezAvagAhisvabhAvAnAmekA vargaNA, sA cANukAdyananTANukA'pi syAt , tataH | dezavRddhayA saMkhyeyAvagAdAnAM saMkhyeyA iti gAthArthaH // 650 // 'tattoM ityAdi / tato'saMkhyeyAvagADhAnAmasaMkhyeyA yAtvA karmaNo prajyogyA bhavanti ||651||'tttoN ityAdi, tataH asaMkhyeyAstasyAyogyA bhavanti bAdaratvAt , evaM manaAdiSvapyArAt audArikA| diti kssetrvrgnnaaH||652|| kAlata Aha-'ekkA' ityAdi pratItAthava iti kAlavargaNAH // 653 // bhAvata Aha-'egA' ityAdi saMkhA' ityAdi spaSTArtha // 654-655 // navaramanantaguNAnyapi bhAvAdhArANi dravyANi bhavantIti tA apyanantAH / 'vaNNe'tyAdi // paMca vaNNA doni gaMdhA paMca rasA aTTha phAsA evaM vIsaM tathA' gurulaghu 'tti gurulaghuparyAyANAM bAdarANAM 'agurulavaNaM 'ti agurulaghuparyAyANAM sUkSmANAmetAveva dvau vargAviti // 656 // prakRtaM nigamayabAha-'bhaNiya' mityAdi spaSTArthA, | navaraM yeSu ca dravyeSu pariniSThAnaM tadapi bhaNitamiti // 657 // atra ca 'gurulahu ityaadi| 'gurulaghudravyArabdhaH' taijasapratyAsannArabdhaH ityaprakAzyAbhiprAyaH, kiM karoti Aha-gurulaghUni dravyANi dRSTvA audAdikAdInItyabhiprAyaH, kazcittu krameNa vizuddhayamAna itarANi Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya vRttau guruladhyAdicarcA // 227|| // 227 // agurulaghuni bhASAdIni pazyati, yastu na vizuddhayate sa teSveva kiyantamapi kAlamAste patati ceti gAthArthaH // 658 // tathA 'aguru ityaadi|bhaassaadrvyaarbdh Urdhvameva vardhate krameNa, nAdhaH, AdhastyeSvasya kA vAHtyAha-kazciditarANyapi pazyati, vardhamAnaH san paTutvA|diti gAthArthaH // 659 // ___gurulahumagurulahuM vA teyAbhAsaMtareti niddiDaM / orAlAIyANaM kiM gurulahumagurulahuyaM vA ? // 66 // || orAliyaveubviyaAhAragateya gurulahU dvvaa| kammagamaNabhAsAI eyAiM agurulhuyaaiN||661||(ni. 41)| guruyaM lahayaM ubhayaM nobhayamiti vAvahAriyanayassa / davvaM leTTuM dIvo vAU vomaM jahAsaMkhaM // 16 // nicchayao sabvaguruM sabbalahuM vA na vijae davvaM / bAyaramiha gurulahuyaM agurulahaM sesayaM savvaM // 663 / / jai guruyaM lahuyaM vA na savvahA dabvamatthi to kIsa / uDDamahovi ya gamaNaM jIvANaM poggalANaM ca ? // 664 // uDDu lahukammANaM bhaNiyaM gurukammaNAmaho gamaNaM / jIvA ya poggalAviya uDDAhogAmiNo pAyaM // 665 // annacciya gurulahuyA anno davvANa viiriyprinnaamo| anno gaipariNAmo nAvassaM gurulhnimitto||666|| paramalataNamaNUNaM jaM gamaNamahovi tattha ko heU ? / u8 dhUmAINaM thUlayarANaMpi kiM kajjaM? // 667 // kiM ca vimANAINaM nAhogamaNaM mahAgurUNaMpi / taNuyaradeho devo hakkhuvai va kiM mahAselaM ? // 668 // aha tassa vIriyaM taM to nAhogamaNakAraNaM guruyA / uDDagaikAraNaM vA lahuyA egaMtao juttA // 669 // viriyaM gurulahuyANaM jahAhiyaM gaivivajayaM kuNai / taha gaiThiipariNAmo gurulahuyAo vilaghei // 670 // Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcAye |guruladhvAdicarcA .vRttI // 228 // // 228 // HARRORSRAMANCHECCAN bhaNio vittaddhANaM suddhANaM ciya paropparanibaMdho / iha tANaM ciya bhaNNai dabveNa samaM nibaMdho'yaM // 671 // pucchA-'gurulaghu'ityAdi spaSTA // 660 // uttaramAha-'orAliye tyAdi spaSTaiva // 661 // navaramAdizabdAtprANApAnaH | parigRhyate, atra ca naya vicAraprastAvaH, tau ca vyavahAranizcayau, vyavahArata Aha-guruya'mityAdi vyavahAranayasya gurvAdi leSTvAdi yathAsaMkhyam / / 662 / / nizcayata Aha-'nicchayao' ityAdi, pucadraM kaNThatham , kiM tadyadastItyAha-vAdaraM guruladhvasti leSTvAdi, | zeSaM cAgurulaghu sUkSmam // 663 // vyavahArasya codhaM kurvanAha-'jaItyAdi, yadi sarvaguru sarvalaghu, vAzabdAdubhayaM ca dravyaM nAsti, | tataH kimiti jIvAnAmRrvAdhogamanaM pudgalAnAM ca ', ayamatrAbhiprAyaH-gurutvanibandhanamadhoyAnaM laghutvanibandhanaM cordhvayAnaM gurulaghunibandhanaM tirazcInaM agurulaghunibandhanaM ca vimAnAvasthAnamiti // 664 // tathAhi-'uDDa'mityAdi, gatArthA, navaraM prAyograhaNamAdityAdestirazcInagamanAva vimAnAnAM cAvasthAnAdAkAzasya stvasti(svastha)tve sati sakalavikalpAtiriktatvAt , tasAdyadadhoga| manakhabhAvaM tad guru itarat laghuiti dravyacatuSTayasiddhiM abodhi vyvhaarH||665|| ucyate-anyaiva ca kAcid gurutA laghutA anyazca dravyANAM devAdInAM vIryapariNAmo'nyazca gatipariNAmaH, tataH kimityAha-nAvazyaM gurunimitto laghunimitta ubhayanimitto vA, kaH ?| UrdhAghomAtragamanAdiprakAraH // 666 // kutaH 1-'parama ityAdi / yad-yasmAtparamalaghUnAmapyaNUnAm, apizabdasyAtra prayogAt, 'gamanaM' prApaNaM 'adhaH' adhastAt tatra 'ko hetuH kiM nimitaM , kiM kAryamitiyAvat , tathordhva dhUmAdInAmabhrANAmapi yad gamanaM tatra 'kiM kArya? ko heturityarthaH // 667 // tathA-'kiM cetyAdi / yadi ca gurutvamaghogamanasya hetuH syAt tataH kimiti ca vimAnAdInAM mahAgurUNAmapi nAghogamanam ?, etaduktaM bhavati-laghorapyadhogatipariNAmAdadhogamanaM, gurorapyUrdhvagatipariNAmArdhvagamanaM, sthitipariNA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA pAdatrayaM paThitvA, api tu vA manodravyalokapalyanibandhaH viriyamityAdi dRSTAntopasahAlA agurulaghuyaM ceti sthApitAmAta // 229 // - vizeSAvata mavizeSAcca vimAnAdyavasthAnaM, tathA-tanutaradeho deva utkSipati kiM mahAzailaM yadi gurutvamadhogatikAraNaM syAt 1, nanu mahIyasA mahIkovyAcArya dheNAsyAkramaNaM nyAyyamiti gAthArthaH // 668 // 'ahe'tyAdi / atha manyase tasya-laghodevasya 'tat'mahanmahIdhroddharaNaM vIrya to vRttI ityAdi pAdatrayaM paThitvA, api tu vIryamapi, tathAhi-vIryAt gurvapyuvaM yAti tatsvAbhAvyAcchailavat , laghvapi cAdhastAt tatsvAbhAvyA karatADitabASpavad , tasmAduktavat / / 669 / / 'viriya'mityAdi dRSTAntopasaMhAraH spaSTaH, tathAhi-evaM gatisthitipariNAmo gurulghu||229|| | te atikrAmati tasmAt sUkSmavAdaramedAt dvividhameva dravyamabodhi nizcayeneti 'gurulaghu agurulaghuyaM ceti sthApitamiti gAthArthaH // 670 // sAmpratamuttaragAthAsambandhanArthamAha-'bhaNio'ityAdi // uktaH kSetrakAlayoH zuddhayoreva parasparanibandhaH 'aGgalimAvali| yANaM' ityAdinA, iha tayorevAyaM dravyeNa sahocyata iti gAthArthaH // 671 / / tatrasaMkhejja maNodavve bhAgo logapaliyarasa boddhavvo / saMkhijja kammadavve loe thoUNayaM paliyaM // 72 // (ni 42) logapaliyANa bhAgaM saMkhaimaM muNai jo maNodavvaM / saMkhejje puNa bhAe pAsai jo kammuNo joggaM // 673 // sayalaM loyaM pAsaM pAsai pallovamaM sa desUNaM / suddhANa kimatthANe gahaNamihaM khettakAlANaM 1 // 674 // kammaddavvamaIo pecchaha dugamittiyaMti jaM bhaNiyaM / uvariMpi tao kamaso sAhijjA tayaNumANeNaM // 675 // teyAkammasarIre teyAdavveya bhAsadavve y| boddhavvamasaMkhejjA dIvasamuddA ya kaaloy||676|| (ni. 43) eyAI jao kammayadavvehito'tithUlayarayAI / teyAiyAI tamhA thovayarA khettakAlajya // 677 // SOLUCtOURCHAEOS CROSCARRICURESS Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 230 // 'sakheja'ityAdi 'maNodavveti manodravyaviSaye'vadhau prAdurbhUte sati logassa paliovamassa ya saMkhejjabhAgo boddhabbo' prame | manodravyayatveneti gamyate, etaduktaM bhavati-manodravyANi sAkSAtkurvan lokasya saMkhyeyamAgaM pazyati, palyopamasya ca, tadyathA hastazatAntA- lokapalyad bakulaM pazyan hastazatamiti bakulopAdhinAkAzaparicchittiriti bhAvanIyam, tathA 'kammadavya'ti kArmaNazarIrapAyogyAbaddhadravya- nibandha: viSaye cAvadhau 'saMkhejja'tti saMkhyeyA bhAgA lokapalyopamayoH pRthak pRthag boddhvyaaH| tathA 'loe'tti caturdazarajjvAtmakakSetralo // 230 // kaviSaye tvavadhau kAlataH stokanyUna-dezonaM palyopamaM prameyatvena gamyata eva, nanu ca ghoTArUDhasya vismRto ghoTaH, tathAhi-dravyopanibandhAdhikAre kimanayoreva kevalayorayamucyata iti ?, ucyate-karmadravyamatikramyaitAvantau kSetrakAlau pazyatIti jJApanArtham , etavRddhau |ca dravyavRddharityata eva ca kArmaNdravyoparyapi dhruvavargaNAdidravyapariNAmaM pazyataH kSetrakAlavRddhathA palyopamabharaNAdinA prakAreNa paramAvadhisambhavo'numeya iti gAthArthaH // 672 // 'loga'ityAdi 'sayala mityAdi 'kammetyAdi gatAtham navaraM 'dugamettiyaMti "loga thovRNagaM ca paliya'ti yaduktaM caramAvayave tatrApi dravyopanibandhaH sAmarthyapApita iti vAkyazeSaH, yatazcavaM tataH-'uvariMpI'tyAdi // 673-674-675 / / evam-'yA'ityAdi / tejovikArastaijasaM karma vikAraH kArmaNaM zarIrazandaH pratyekamabhisambadhyate, ta| tazca tejasabaddhazarIraviSaye'vadhau kArmaNabaddhazarIraviSaye cAvadhau tathA tejasAbaddhadravyaviSaye bhASAdravyaviSaye ca satyavadhau dravyataH kSetrataH, | kimityata Aha-'asaMkhejjA dIvasamuddA boddhavvA' prameyatvena 'kAlo yatti kAlazcAsaMkhyeyo boddhavyaH, sa ca palyopamAsaMkhyeya-12 bhAga iti niyamaH, atra ca padacatuSTaye'pyavizeSeNAsaGkhye yatve'bhihite'pyadidaM laghu bRhad bRhattaraM bRhattamaM ca bhAvanIyam , evaM krameNa sUkSmAdisvabhAvatvAd baddhAdabaddhasya sUkSmatvAt paTatantuvaditi gAthArtha // 676 // etAi'mityAdi / etAI teyAtiyAI cattAri vatthUNi Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAvadhe vizeSAva0 kovyAcArya na vRttI vyato. viSayaH // 23 // // 23 // ROSCARE jao kammadavvehiMto lANi 'tamha'tti tasmAt 'tthe'tyatra thovaM khettaM asaMkhejjadIvasamuddA kAlo'pi palyopamaasaMkhabhAgo' ataAi-'thovatarA khettakAlA' iti, karmadravyaviSaye tvavadhau anantarAtItamUlagAthAyAM lokapalyopamayoH pRthak pRthak saMkhyeyA bhAgA uktAH 'saMkhejjakammadavveti vacanAditi gAthArthaH // 677 // nanu ca jaghanyAvadhiprameyamabhidadhatA guruladhvagurulaghu vA pazyati, na sarvamevetyuktam , evamaGgulAsaMkhyAdivimadhyamAvadherapi niyata eva viSayastatrasthAgaMcideva darzanAdityuktaM, tatkimutkRSTAvadherapyetAvanmAtrameva sAmarthyamutAnyad , atrocyateegapaesogADhaM paramohI lahai kmmgsriirN| lahaiya aguruyalahuyaM teyasarIre bhavapuhuttaM // 678 // (ni. 44) egapaesogADhaM pecchai pecchai ya kammayataeNpi / agurulahudavvANi ya casaddao gurulahUiMti // 679 // teyasarIraM pAsaM pAsai so bhavapuhuttamegabhave / Negesu bahutarae sarija na u pAsae savve // 680 / / egapaesogADhe bhaNie kiM kammayaM puNo bhaNiyaM ? / egapaesogADhe diTTe kA kammae ciMtA // 681 // agurulahugahaNaMpi ya egapaesAvagAhao siddhaM / savvaM vA siddhamijo rUvagayaM lahai savvaMti // 682 // egogAde bhaNie saMsao sesae jahA''raMbhe / saNhayaraM picchaMto thUlayaraM na muNai ghaDAiM // 683 // jaha vA maNovio natthi daMsaNaM sesae tithUlevi / egogADhe gahie taha sese saMsaMo hojA // 684 // iya nANavisayavaicittasaMbhave saMsayAvaNoyatthaM / bhaNiejvegogADhe kei visese payaMsaMti // 685 / / egogADhaggahaNe'NugAdao kammayaMti jA savvaM / taduvari agurulahUiM casaddao gurulahUiMpi // 686 // CORSAGERSALISASI Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI // 232 // evaM vA savvAiM gahiyAI tesimeva niyamatyaM / savvaM rUvagayaMtiya eyaM ciya nAvaramao'tthi // 687 // | paramAvadhe___ 'ega'ityAdi, ekaH-asahAyaH prakRSTo dezaH aMzaH iti pradezaH ekazvAsau pradezazcetyekapradezaH 'avagADheti magnamekAdezAvagADhaM, | vyato| kiM tat 1, paramANudvayaNukAdIti gamyate, 'paramAvadhiH' utkRSTAvadhiH 'labhate' pazyati abhedopacArAt, kammagasarIraM ca paramAvadhi | viSayaH rlabhata iti dezato'nuvRttiH, evamukte satyAha-neha paramANudvayaNukAdi gamyate azrutatvAt, tatazca 'egapadesogADhaM paramohI labhai' kimata | | // 232 // Aha-'kammagasarIra'mityevamastu sAkSAcchruteH, ucyate, na, ekapradezAvagADhamiti vizeSaNAt, tasyaikapradezAvagAhitvAyogAt, tathA'labhati ya agurulaghuti labhate cAgurulaghudravyaM ekapradezAvagAdaM paramAvadhiriti dezata evAnuvRttiH, upalakSaNaM cedaM jAtyapekSatvAdeka-10 vacanasya, tatazca sarvANyamUni sarvapradezAvagADhAni labhate, cazabdAdagurulaghUni ca / tathA 'teyasarIre'tti taijasazarIraviSaye avadhAviha| janmasambandhini kAlato bhavapRthaktvamatItAnAgataM pazyati, kSetratastu asaMkhyeyAn dvIpasamudrAnityuktamanantaragAthAyAM, 'teyasarIre boddhavvA | | asaMkheyadIvasamuddA' iti vacanAt, etaccAtroktaM bhavati-taijasazarIropalabdhau yaH palyoSamAsaMkhyeyabhAga ukto'bhUt sa etAvAniti niya| mitaM bhavatIti gaathaarthH||678|| bhASyam- 'ega'ityAdi gatArthA // 679 // 'teya'ityAdi gatArtheva, navaraM 'egabhaveti / kimuktaM | bhavati ? vivakSitabhavotpanne'vadhau atItAnAgatabhavapRthaktvaM pazyatIti bhAvanIyam, anekabhavAnaGgIkRtyAha-anekeSu bhaveSUtpanne pUrvAvadhau sati bahutarAn bhavAn 'smaret'manasA Alambyeta, saMbharatyetat, natu pRthaktvAbhyantarAniva pazyet, yata Aha'Na u pAsatI savve ti natu pazyati sAkSAtkAreNa sarvAneva, api tu kAMzcidavadhijJAnaviziSTAn, itarAMstu smarati itaraidRSTatvAt prAgdRSTamanyatra sthitavat | || 000000000jii000000000| etaduktaM bhavati-pRthaktvameva pazyatyetat sAkSAtkaraNaviSayatvAt taijasazarIropalabhyasyeti Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya paramAvadhe ASKOLOS dravyato viSayaH vRttI // 233 // // 233 // S CONSENSO AGASCAR gAthArthaH // 680 // Ahevamapi-'ega'ityAdi / / prathamenavAvayavenaikapradezAvagADhe ukte kimiti bhUyaH kArmaNagrahaNaM ?, tathAhi| ekapradezAvagADhatvena sUkSme dRSTe 'kArmaNe asaMkhyeyapradezAvagAhitvena paristhUre kA 'cintA' katheti gaathaarthH||681|| api ca-'aguruityAdi // agurulaghugrahaNamapi tRtIyapAdoktaM prathamapAdoktena caritArthatvAnna karttavyaM, cazabdArtha cAzaMkyAha-sarva caitatsiddhaM labdhaM, ta ato'nyasmAdacanAdvakSyati-rUpagataM' mUrtajAtaM 'labhate' pazyati 'sarva'kRtsnaM, paramAvadhiriti gamyate iti, tasmAt ekapradezAvagADhamAtrakamevAstu, mA vA bhUditi gAthArthaH // 682 // atrocyate-'egoityAdi, ekapadesogADhevi suhume bhaNite sesate asaMkhejjapaesogADhe | saMsao hoi, dRSTAntamAha-'yathA' yena prakAreNa 'Aramme pArambhe' zlakSNatadravyaM pazyannapi tejobhASAntara iti gamyate, stharatarAna | manute ghaTAdIn , teSAmayogyatvAditi kasmAna kArmaNe cinteti gaathaarthH||683|| dvitIyamAha-'jaha ve'tyAdi / yathA vA manaHparyAyajJAnino nAsti 'darzana' sAkSAdupalambhanaM 'zeSake manastvapariNatadravyavyatirikta bAhye manye mandaramakarAkarAdau atisthare'pi tataH zeSe saMzayo mA bhUdato dvitIyAvayavasyApyabhidhAnamiti gAthArthaH // 684 // 'iya'ityAdi, evamavadheviSayavaicitryasambhave sati bhaNite'| pyAye'vayave saMzayApohArtha dvitIyAdipadopanyAsena kAMzcidvizeSAn pradarzayanti bhadrabAhusvAmimizrAH, iti gaathaarthH||685|| evamidaM parihatya prakArAntaramAha-'egoityAdi / athavaikapadezAvagADhagrahaNena sarvamaNukAdi gRhyate AkArmaNAt , tatazca 'egapaesogADhaM paramohI labhai jAva kammagasarI ti sthAt, 'tadupari karmopari agurulaghu-dhruvAdi labhate, 'kammovariM dhuveyara' iti vacanAt , cazabdAt gurulaghUnapyaudArikAdIni labhate, 'evaM ve'tyAdi evaM vA sarvANi gRhItAni labhate, vakSyamANaM tarhi punaruktamityata Aha-teSAmevAkhilAnAM | paramANvAdivargaNAnAM niyamArtha vakSyati-'sarva rUpagata'miti caitAvadeva,ataH paraM na tadviSayo'stIti gaathaarthH||686-87|| evaM tAva US** Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI paramAvaH kSetrakAlo // 234 // // 234 // tparamAvadhi dravyato'bhidhAyAdhunA kSetrakAlAbhyAmAhaparamohi asaMkhejjA logamittA samA asaMkhijA / svayaM lahai savvaM khettovamiyaM agnnijiivaa|| ni. 45 / khittamasaMkhejjAiM logasamAI samANakAlaM ca / davvaM savvaM rUvaM pAsai tesiM ca pajjAe // 689 // khettovamANamuttaM jamagaNijIvehiM kiM puNo bhaNiyaM ? / taM ciya saMkhAIyAI logamittAI niddi // 690 // ahavA davvaM bhaNiyaM iha rUvagayaMti khettakAladugaM / rUvANugayaM pecchai naya taM ciyataM jao'muttaM // 691 // paramohInANavio kevalamaMtomuhuttamitteNa / maNuyakkhaovasamio bhaNio tiriyANa vocchAmi // 692 // 'paramohI' tyAdi / 'paramohI asaMkhejAiM aloe logappamANAI khaMDAI khecao lahaI samAstu-utsapiNyavasappiNIrasaMkhyeyAH pazyati, dravyataH sarva rUpagataM, bhAvatastu vakSyamANAn paryAyAniti, atha yadidamukta-'asaMkhejA loyametta'tti, asya niyamArthamAhaupamAnamupamitamiti bhAve niSThApratyayaH kSetrasyopamitaM kSetropamitam , etaduktaM bhavati-utkRSTAvadhikSetropamAnamagnijIvA iti prAguktA eveti mUlagAthaughArthaH // 688 // atha sAkSepaparihAraM vistarArthamAha bhASyakAra:-'khetta' mityAdi uktArthA // 689 // atha mUlagAthA| pazcArdhasyAprastutatvamavabudhyamAna Aha-'khettovamANa'mityAdi / / jamagaNijIvehiM khenovamANaM tamuktaM, kva ?-anantaragAthAyAM 'egapaesogADha' mityasyAmAyana nyAyena, ataH kiM punarabhihitamadhikRtagAthApazcAdargha iti bhAvanIyaM, tatazcAdyamevArddhamastu, tanna, prativihitatvAt / atha bhASyaM parihAramAha-taM ciya-agaNijIvakhettovamANaM saMkhAdIyAI aloe loyappamANamettAI khaMDAI niddiTuM' niyuktikRtA pazcAdadhaM kurvateti gaathaarthH| 690 / parihArAntaramAha-'ahavetyAdi / athavA 'egapaesogAda' mityanayA gAthayA Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SO | paramAvadheH kSetrakAlo // 235 // vizeSAva | paurvAparyeNa dravyameva paramAvadherbhaNitaM, nigamanamapyetadeveti bhAvanIyaM, tataH kimityata Aha-ihatti ihAsyAmadhikRtagAthAyAM | koTyAcArya | 'khittakAladurgati 'paramohI asaMkhejjA loyamettA samA asaMkhejA' ityetat , rUvagayaMti lahai savvaMti mUlagAthAvayavaH, kosyArtha vRttI | ityataH prAha-rUpAnugataM-rUpopAdhi pazyati 'khettakAladurgati prakramaH, vipakSapatiSedhamAha-natu tadeva dravyaM pazyati, tasyAmUrttatvAt mRtiviSayatvAcAvadheriti bhAvanIyametadadvacanaM, mokSAGgatvAditi gAthArthaH // 691 // asya ca kRtino'ntarmuhUrtena kevlshrii||235|| sammAptirityata ucyate-'paramohI'tyAdi spaSTArthA // 692 // navaramuttarArdhanAnantaragranthAbhisambandha iti // | AhArateyalaMbho ukkoseNaMtirikkhajANIsagAuya jahaNNamohInaraesaya joynnkoso||693|| (ni.46) orAliya-veubviya-AhAraga-teyagAI niraesu / ukkoseNaM pecchai jAiM ca tadaMtarAlesu // 694 // bhaNio khaovasamio bhavapaccaio sa carimapuDhavIe / gAuyamukkoseNaM paDhamAe joyaNaM hoi // 695 // || cattAri gAuyAiM adhdhuTThAiM tigAuyaM ceva / aDDAijjA doNNi ya divaDDamegaM ca narapasu // 696 // ni. 47 ___ adbhuTThagAuyAI jahaNNayaM addhgaauyNtaaii| jaM gAuyaMti bhaNiyaM taM pai ukkosayajahaNNaM // 697 // I sakIsANA paDhamaM doccaM csnnNkumaarmaahiNdaa|tccN cabaMbhalaMtaga sukkasahassAraya cautthiM // 698 (ni.48) | ANayapANayakappe devA pAsaMti paMcami puDhaviM / taM ceva AraNaccuya ohiNNANeNa paasNti||699|| (ni.49) 5 chaTTi heTimamajjhimagevijjA sattami ca uvrillaa|sNbhinnnnlognaaliN pAsaMti aNuttarA devA |700|ni. 30 PRESENTASCHICHI ACAROLLARSA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAvadheH vRttI vizeSAvA|| eesimasaMkhijA tiriyaM dIvA ya sAgarA cev|bhuyyrN uvarimagA uhuMca sakappathUbhAI // 701 // ni.51 // koTyAcArya saMkhejja joyaNA khalu devANaM addhasAgare UNe / teNa paramasaMkhejjA jahaNNaya paNNavIsaM tu||702|| ni.52 hai| kSetrakAlo vemANiyavajjANaM sAmaNNamiNaM tahAviu viseso| uDamahe tiriyammi ya saMThANavaseNa vinnnneo||703| // 236 // paNavIsajoyaNAI dasavAsasahassiyA ThiI jesiN| duviho'vi joisANaM saMkhejja ThiI viseseNaM // 704 // // 236 // vemANiyANamaMgulabhAgamasaMkhaM jahaNNao hoi / uvavAe parabhavio tabbhavajo hoi to pacchA // 705 // || ukkoso maNuesuMmaNussatericchiesu ya jhnnnno| ukkosa logametto paDivAi paraM apaDivAI (ni. 53) || ___ 'AhAretyAdi / AhArakaM ca taijasaM ca AhArakataijase tayorlAbhaH AhArakajasalAmaH, kimuktaM bhavati-audArikavaikriyA| hArakatejodravyaparicchedaH, sa tUtkRSTena-prakarSeNa tiyagyoniSu, yoniyonimatAmabhedopacArAt tiryagyonikaviSayo ya ityarthaH tasyeti, || matsyAdInAM yo'vadhiriti bhAvanA, kSetrakAlau tvetadanusAreNAsya prameyatayA draSTavyau, uktaM ca-'mahato'pyekadezaH sambaddhAvadhyutpattermatsya| sye ti, uktAH kSAyopazamikyaH, sAmprataM bhavapratyayAH prakRtaya ucyante, tatrAlpatvAnnArakANAmAha-'gAuyamityAdi, narAn kAyantIti narakAH, te ca nArakAzrayAH, AzrayAyiNorabhedopacArAt, teSu narakeSu ca, etaduktaM bhavati-nArakAdhAro yo'vadhiH sa jaghanyaM-stokaM gavyUtamekaM sAkSAtkaroti, utkRSTatastu yojanam , idamaudhikaM, sAmudAyikatvAditi gaathaarthH||693 // 'orAliyetyAdi / audArikAdirIdravyANyayamutkRSTataH pazyati, tadayogyAni ceti gaathaarthH|| 694 // evam-'bhaNio' ityAdi / COSASSINSAUSKAS Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI mAha-avagA // 237 // adhuTTAI gAuyAyazyAmena- AASANSARKARARAM bhavapratyayaH saptamapRthivyAM gavya'tamutkRSTena, prathamAyAM tu yojanaM kSetrato, dravyakAlau tvetadanusAreNeti gAthArthaH // 695 // sAmprataM ratna- nArakAdInA |prbhaadisstkRpttetrmaah-'cttaariityaadi|ythaasngkhy mutkRSTaM saptasvapi // 696 / / jaghanyamAha-aDhuTTagAuyAI, (adhuTThAIyAI)jaghanya- mavadhimAnaM madhagavyutAntAni saptasvapi yathAsaGkhya, tathA cAbhyadhAyyAryazyAmena-'rayaNappabhApuDhavineraiyANaM bhaMte ! kevatiyaM khela ohiNA jANaMti pAsaMti ?, goyamA ! jahantreNa adhuTThAI gAuyAI, ukkoseNaM cattAri, evaM jAva carimAe jahaNNaNa addhagAuyaM, ukkoseNaM | 4. ukAsaNa // 237 // gaauyN"| nanu ca prAk saptamyAM gavya'tasyoktatvAt 'addhagAuyaMtAIti virudhyate ?, ityata Aha-jaM gAuyaMti bhaNiyaM' mUla| gAthAyAM tad gavyUtamutkRSTaM yojanaM prati-aGgIkRtya jaghanyaM varttate, svasthAne tu tadutkRSTameva, "jahanneNaM addhagAuyaM ukkoseNaM gAuyaM"tyAgamAditi gAthArthaH // 697 // 'sakkIsANe tyAdi / 'ANaye tyAdi // 'chaTTI' tyAdi // zakrazcezAnazca zakrezAnau tadupalakSitakalpadvayavAsisAmAnikadevA ityarthaH, te prathamAM pRthivIM yAvad, avadhinA pazyanti kSetrata iti kriyA dvitIyagAthAyAmiti, evamanayA bhAvanayA yAvaccaturthIm , evamAnataprANato AraNAcyutAvapi, avadhineti svarUpakathanaM, yadi nAma vizuddhatarAM vitimiratarAM ca, lokapuruSagrIvAnukAriNo aveyakAH, te AdhastyamadhyamAH SaSThIM pazyanti, uparitanAH saptamIm , anuttaravimAnapazcakavAsinaH sambhinnA cAsau lokanADI caratAM pazyanti, tatra sambhinnA catasRSvapi dikSu saparikarA kanyAcolakAnukAriNItyarthaH, dravyAdi tu eta|danusAreNa, gAthAtrayArthaH // 698-699-700 // etesi' mityAdi / eteSAM zakrezAnAdInAmasaMkhyeyAstiyak-tirazcInAH 'dvIpAH' | jambUdvIpAdayaH 'sAgarAH' lavaNAdayaH kSetrato'vadhiparicchedyA iti gamyate, tathA 'bahutaraM' bRhattaramuktadvIpodadhipramANam uparimA evoparimakAH-sanatkumArAdayaH pazyanti yAvad anuttarAH, UrdhvamAsvakalpasthUbhAt Adi zabdAd ghajAdiparigraha iti gAthArthaH // 701 // POLICONTRANCERCARROSAX Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 238 // vizeSAva 14 tadevaM vaimAnikAnAmavadhipramANamabhidhAyApareSAM sAmAnyenaivAha-saMkhejje'tyAdi // saMkhyeyAni yojanAni, khaluzabdasyAvadhAraNArthatve nArakAdInA koTyAcArya || sati ubhayathA prayoga darzayiSyAmaH, devAnAM-krIDAvatmANivizeSANAM ardhasAgare-ardhasAgaropame nyUne khaNDe AyuSi sati saMkhyeyAnyeva | 8 mavadhimAnaM vRttI yojanAni, tathA'rdhasAgare nyUna eva satyavadhikSetra, tataH kimityAha-'teNa paraM' sampUNArddhasAgaropamAdAvAyuSi satyasaMkhyeyAni // 238 // yojanAnyavadhikSetrapramANaM, devAnAmiti varttate, etacca vaimAnikavarjAnAM sAmAnyataH, vizeSatastUdhistiryasaMsthAnavizeSAt jJAtavyaM, tathA jaghanyakaM, devAnAmiti varttate, paJcaviMzatireva, tuzabdasyaivakArArthatvAt , etacca dazavarSasahasrasthitInAM bhavanapativyantarANAmavaseyaM, jyotiSkANAmanalpatarasthititvAtsaMkhyeyayojanAnyeva jaghanyamitaracAnaseyametAvajIvitAd ukko0 palyo01-100000 varSa, ja0 pa.. 8 // 702 // amumevArtha kiJcidAha-'vemANiyetyAdi / ayamatra bhAvaH-yayA dizA stokaH prabhUto vA tayA saMsthAnavizeSAdvakSyamANAd boddhavya iti gAthArthaH ||703||'pnnviise'tyaadi / 'paMcavIsajoyaNAI jahavaM khettappamANaM' zeSamuktArtham // 704 // vaimAnikAnAM jaghanyaM noktamityata Aha-'vemANiyANa mityAdi // vaimAnikAnAM pAramavikatvena kSAyopazamiko'GgulAsaMkhyeyabhAgameva syAdupapAtAdyasamaye, | dvitIyasamaye tu bhavapratyaya eveti gaathaarthH||705|| paramAvadhistu kasya syAdityata Aha-'ukkosa'ityAdi / utkRSTo'vadhivyAdi| viSayo manuSyeSveva syAt , natraye, kevalajJAnalAbhaprApakatvAt , tasya ca manuSyeSveva prApteH, tathA jaghanyo manuSyatiryakSveva syAt, na dvaye, tadapAntarAladravyadarzanAt , api ca-'ukkose'tyAdi, ukkoseNa loyaM daNaM paDivaejjA, paramekasmAdapi pradezopalambhAdapratipAtIti, ko'sya prastAvaH' iti cet, ucyate-prasaGgAgavAbhidhAnalakSaNa iti gAthArthaH // 706 // evaM 'khettaparimANe tti dAraM gayaM // saMsthAnadvAramAha OCCASSAG034 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya okes vRttI // 239 ASSISK STORA thibugAgAra jahanno vaTTo ukkosamAyao kiNcii|ajhnnnnmnnukkosoy khetto'nnegsNtthaanno||707| ni.54 nArakAdInA mavadhimAnaM paNao thibuyAgAro teNa jahannAvahI tayAgAroM / iyaro seDhiparikkhevao sadehANuvattIe // 708 // tappAgAre pallaga-paDahaga-jhallari-muiMga-puppha-jave |tiriamnnuesuohii nANAvihasaMThio bhnnio||ni.55|| // 239 // neraiyabhavaNavaNayarajoisakappAlayANamohissa / gevijjaNuttarANa ya hotAgiIo jahAsaMkhaM // 710 // tappeNa samAgAro tappAgAro sa cAyayattaMso / uDDAyao ya pallo uvariM ca sa kiMci saMkhitto // 711 // naccAyao samo'viya paDaho hihovariM paIo so| cammAvaNavicchiNNavalayarUvA ya jhallariyA // 712 // ur3Ayao muiMgo heTThA ruMdo tahovari tnnuo| pupphasihAvaliraiyA caMgerI pupphacaMgerI // 713 // javanAlautti bhaNio umbho sarakaMcuo kumaariie| aha sabvakAlaniyaokAyAikko'vi sesANaM // 714 // nANAgAro tiriyamaNuesu macchA sayaMbhUramaNebva / tattha valayaM nisiddhaM tassiha puNa taMpi hojAti // 715 // bhavaNavaivaMtarANaM urdu bahugo aho ya sesANaM / nArayajoisiyANaM tiriaM orAlio citto // 716|| 'thibugAgAre'tyAdi / jaghanyo vRttastibukAkAratvAt , utkRSTa AyataH kiJciditarastu nAnA 'khettaotti kSetravazAva, vakSyati ca 'tappAgAre'ityevamAdineti gaathaarthH||707|| 'paNa ityAdi / spaSTatvAnna vitanyate, sAmAnyatazcaitantra vizeSataH, vastu|| sthitivivakSayA tu yadi syAt syAt ko doSaH iti // 708 / / atha niyuktigAthApazcAdarghamAha niyuktikAra eva 'tappAgAre ityaadi| ROEMECHAR Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya AnugAmi katvetare vRttI // 24 // // 24 // XXXARA*** 709 // pUrvArdhe padAni sapta, kiMviSayANItyata Aha-niraiye'tyAdi sugamA // 710 // 'tappe'tyAdi // 711 // 'Nacce'tyAdi // 712 // 'uDDe'tyAdi // 713 // 'jave'tyAdi sugamam / / 714 // athAyaM sarvakAlam AbhavaM yAvanniyata eva, zeSANAM tu kAdAcitka iti, Aha / ca-'tiriyamaNuyANabhohI nANAvihasaMThio bhaNioti / asya bhASyam 'nANe'tyAdi sugamA, navaramiha tu-avadhAviti draSTavyam // 715 // iha ca 'bhavaNavaItyAdi bhavanavyantarANAmayamupari bahuH adhazca zeSANAM bahuH, nArakajyotiSkANAM tirazcInaM, manuSyatirazcAM | tu vicitra iti gAthArthaH // 716 // aNugAmio ya ohI neraiyANaM taheva devANaM / aNugAmI aNaNugAmI mIso ya maNussatericche ||ni.56|| 3 | aNugAmio'Nugacchai gacchaMtaM loyaNaM jahA purasaM / iyaro ya nANugacchai ThiyapaIvovva gacchaMtaM // 718 // ubhayasahAvo mIso deso jassANujAi no anno| kAsai gayassa gacchai egaM uvayammi(mmai) jahacchi // 719 // 3 'aNvi'tyAdi anugacchatItyAnugAmukaH tacchIlatvAllocanavat, tuzabdasyAvadhAraNArthatvAdanugAmuka eva, avadhiH, keSAmityAha| nArakANAM, 'tapaive'tyAnugAmuka evetyuktaM bhavati, keSAmityAha-devAnAM, tata eva hetostadvat , tathA AnugAmuka uktazabdArthaH anAnugAmuka uktasvarUpavyatiriktatvAt zRGkhalApratibaddhapradIpavat, tathA mizrazca-mizro'bhidhIyate dezAntaragatapuruSaikalocanopaghAtopamaH, etat vayaM keSu bhavatItyAha-manuSyatiryakSu, kathaM ?-devanArakavyatiriktAnubhAvAditi gaathaarthH||717|| 'aNu'ityAdi gatArtha / dvAram // |718-19 // athAvasthitadvAram ||-kimuktN bhavati ? avasthitiravasthAnaM, tadavadherAdhArAt upayogato labdhitazca cintyate, tatra OM0-5050555555 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya avadhyavasthAna // 24 // // 24 // tattheva guNA sataha thovovaAgaciTThai laddhIsa POLISASIERSIONS khittassa avaTThANaM tettIsaM sAgarA ukAleNaM / davve bhinnamuhutto pajavalaMbhe ya satta? ||720||ni. // 57 // | addhAe~ avaTThANaM chAvaTThI sAgarA u kAleNaM / ukkosagaM tu evaM ekko samao jahanneNaM ||721||ni. // 58 // AhAre uvaoge laddhIe vA havijja'vatthANaM / AhAro se khittaM tettIsaM sAgarA tattha // 722 // vijayAIsRvavAe jatthogADho bhavakkhao jAva / khette'vaciTThai tahiM davvesu ya dehasayaNesu // 723 // davve bhinnamuhattaM tattha'NNattha va havija khettammi / uvaogo na u parao sAmatthAbhAvao tassa // 724 // davve tattheva guNA saMcarao satta vaSTa vA samayA / aNNe puNa aTTha guNe bhaNaMti tappajjave satta // 72 // jaha jaha suhumaM vatthu taha taha thovovaogayA hoi / davva-guNa-pajjavesuM taha patteyaMpi nAyavvaM // 726 // tattha'Nattha ya khitte dabve guNa-pajjavo-vaoge ya / ciTThai laddhIsA puNa nANAvaraNakkhayovasamo // 727 / / so sAgarovamAiM chAvahiM hoja sAiregAI / vijayAisu do vAre gayassa narajammaNA samayaM // 728 // savvajahaNNo samao davvAisu hoi savvajIvANaM / sa puNa suranAragANaM havija kiha khettkaalesu?||729|| carimasamayammi samma paDivajjaMtassa jaM ciya vibhaMgaM / taM hoi ohinANaM gayassa bIyammi taM paDai // 730 // 'khettassetyAdi / 'kSetrasya' paJcAnuttaravimAnalakSaNasya sambandhi 'avasthAnam avicalabhAvenAsanaM, kSetrabhavanamityabhiprAyaH, kiyantaM kAlaM yAvadavadherbhavatItyAha-trayastriMzadeva sAgaropamANi bhavanti 'kAleneti kAlamAzritya, upayogatastu kiyantaM kAlami CONCENTORICALCOHORIE%% Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya avaghyavasthAna vRttI // 242 // // 242 // tyata Aha-'dravye mervAdau viSaye bhinamuhUrtoM muharcAntaryAvadavadhiravicalita Aste iti, tathA 'paryAyalAme ca' mervAdidravyaparyAyopalamme copayogata eva saptASTau vA samayAnavadheravasthAnam , etaduktaM bhavati-ekaguNopalabdhiretAvantaM kAlaM, punaranyatrAvazyaM saMkrama iti, anye tvAhuH-dravye'ntarmuhUrttaguNeSvaSTau paryAyeSu sapta yathAkramaMsUkSmatvAdupayogo'pyevameveti gaathaarthH||720||lbdhitH kiyantaM kAlamaya mAste ? ityata Aha 'addhe'tyAdi, addhAe'kAlato yatra kutracidavasthAnamavadherlandhimaGgIkRtya kiyantaM kAlaM yAvad bhavatItyAha-pakSaSTisAgaropamANi, tuzabdAnarajanmAdhikAni, nigamayannAha 'kAleNamukkosayaM tu evaM' landhyavasthAnaM, jaghanyamAha-ekaH samayo jaghanyenAvadhelabdhyavasthAnaM, kathamiti cedvakSyati bhASyakAra iti gAthArthaH ||72||'aahaar' ityAdi / / AhAro ityAdhArAdyaGgIkRtyAsyAvasthAnaM syAt tatrAsyAdhAraH kSetraM vijayAdi tatra kAlato'vasthAnaM-'tettIsaM sAgarA' iti, tadeva bhAvayannAha 'vijayetyAdi / vijayAdiSapapAte sati (yatrAbhavakSayamavagADhastatra kSetre'vadhiravatiSThate, dravyeSu ca) dehaparyaGkatUlyAdiSvityAdhAra iti gAthArthaH // 722-723 // upayogata Aha-davveM ityAdi tatrAnyatra vA kSetre upayogaH-tadvathApAro bhavet dravye dravyaviSaye, kiyantaM kAlaM yAvadityAha-bhinnamuhUtta, na parataH, sAmAbhAvAt / tathA 'dabveM' ityAdi / tatraiva mervAdau dravye guNe pItapItetarAdau 'saJcarato' vyApAramanubhavato'vadhiH, zeSaM spaSTam / / sAmAnyena dRSTAntamabhidhAya pazcAdadhena dAAntikamabhidadhadidamAha 'jaha jahe tyAdi // etadupayogataH, atha labdhita Aha 'tatthetyAdi sugamA / / 724-27 // 'soM ityAdi 'sa' tadAvaraNakSayopazamaH, zeSaM gatArtham // 'eko samayo jahaNNeNaM' ityasya vyAkhyA-'sava' ityAdi / sarvajaghanyo'vadhiH dravyAdiSu bhavatyekaM samaya, keSAmityAha-sarvajIvAnAM nArakatiryanarAmarANAmapi, apizabdalopAta,evamukte | satyAha-sapunaH samayaH suranArakayorbhavet 'kathaM' kena-bhAvanAkrameNa, naivetyabhiprAyaH, ka satItyAha-'khettakAlesuti, khettayo Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ro vizeSAva0 kovvAcArya vRttau dravyakSetrAdiSuvRddhihAnI // 24 // // 243 // ECREASEX sAgaropamA 33 kAlao 66 etAvalamANo'yaM kathamekaM samayaM syAdityarthaH, etaduktaM bhavati-naratirazcorayaM yuktaH pratipAdita upayogato'viruddhatvAt natvanayoriti, uktavaditi gAthArthaH / / 728-29 // ucyate, naitadevaM, siddhAntAbhiprAyAparijJAnAt , tathAhi-'carimetyAdi, iha sAmAnye devAderbhavacarimatvena sATasamaye yadasya vibhaMga tatsamyaktvaM labhamAnasyAvadhijJAnaM bhavati tataH-mayassa cutassa mahassa vA se iha vitiyasamaye bhrazyatIti ||dvaarm // 730 // atha caladvAram-calatIti calA-puraH prasarpati tIvratvAddhIravIrapuruSavaditastra viparyaya ityata Aha| vuDDI vA hANI vA cauvvihA hoi khettakAlANaM / davvesu hoi duvihA chavviha puNa pajjave hoi||ni.59 vahI vA hANI vA'NaMtAsaMkhijjasaMkhabhAgANaM / saMkhijjAsaMkhijANaMtaguNA ceti chanbheyA // 732 // paisamayamasaMkhijahabhAgahiyaM koi saMkhabhAgahiyaM / anno saMkhejaguNaM khittamasaMkhijaguNamaNNo // 73 // pecchai vivaDDamANaM hAyaMtaM vA taheva kAlaMpi / nANaMtavuDihANI pecchai jaM do'vi nANaMte // 734 // dabvamaNataMsahiyaM anantaguNavaDDiyaM ca pecchejjA / hAyaMtaM vA bhAvammi chavvihA vuDihANIo // 73 // buDIe ciya vuDI hANI hANIe na u vivjjaaso| bhAge bhAgo guNaNe guNo ya davAisaMjoe // 73 // kiha khettaasaMkhabhAgAi saMbhave saMbhavo na dabvevi ? / kiha vA davvANaMte pajjavasaMkhijabhAgAiM 1 // 737 // khettANuvattiNo poggalA guNA poggalANuvattI ya |saamnnnnaa viNNeyA na u ohinnaannvisymmi||738|| danvAiM sakhettAo'NaMtaguNA panavA sdvaao| niyayAhArAhINA tesiM vuDDI yahANI ya // 739 // CAPASATORIAUSIAI 24 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAnI vizeSAva04 nau niyayAhAravasA avahinibaMdho jao prittoso| cittotahaNNahAviya ANAgejho ya paaenn||740|| dravyakSetrAkoTyAcArya 'vuDDI vetyAdi' iha kSetraM ca kAlazca tI kSetrakAlau tayoH kSetrakAlayovadhiviSayayoH 'vRddhirvA' apUrvApUrvIzopalabdhirvA | diSuvRddhivRttI 'hAnirvA' upalabdhopalabdhasyAvyA(nA)vRttirvA, kimata Aha-'caturvidhA bhavati' catUrUpaiva bhavati, prathamamevAsaMkhyeyapradezasamayopalabdheH, tadyathA-'pacchANupuvvIe pADho-asaMkhejjaguNavaDDI vA saMkhejjaguNavaDDI vA saMkhejjabhAgavaDDI vA asaMkhejjabhAgavaDDI vA / ' evaM haani||244|| // 244 // rapi, tathA dravyeSu bhavati 'dvividhA' dvividhaiveti zeSapratiSedhaH, prathamamevAnantadravyopalabdheH, tadyathA-'pacchANupubIe ceva paDhaNA' aNaMtaguNAhiyaM vA hANI vA aNaMtabhAganbhahiyaM vA hANI vA, paryAye punaH SaDvidhA' SaDpaiva, zeSapratiSedhaH, tatprathamatayaiva samudAyamaGgIkRtyAnantaparyAyApalabdhestadyathA pazcAnupUjyaiva sthaapnaa-||evN hAnirapi boddhavyA, tadyathA-'aNaMtaguNavaDDI vA 1 asaMkhejjaguNavaDDI vA 2 saMkhejjaguNavaDDI vA 3 saMkhejjabhAgavaDDI vA 4 asaMkhejjabhAgavaDDI vA 5 aNaMtabhAgavaDDI vA 6, ityeSa gAthArthaH // 731 // Aha-nAtra bhAvArtha vidyaH kiM cAturvidhyAdi ?, ata Aha bhASyakAraH-'vuDDI vetyAdi padasthAnakasthApanayA bhAvitArthA / kimayamutkrama 6 iti cet, ucyate, asya vyApakatvopadarzanArthametadantargate ca caturdvisthAnake iti darzanArthamiti gAthArthaH // 732 // evaM nirUpya niyuktigAthAdyA vyAcikhyAsurAha-paI tyAdi ||asyaakssrghttnaa-koi'tti kazcidavadhijJAnI anusamayaM prAgupalabdhAtpanakopalakSita| kSetrAta, kimata Aha-asaMkhejjabhAgahiya khettaM pecchati vivaDDamANa, kutaH? vizudhyamAnatvena tIvratvAta, tadyathA-evaM koI saMkhabhAganbhahiyaM khettaM pecchai vivaDDamANaM, tadyathA tathA anno saMkhejjaguNaM kheta pecchai vivaDDamANaM, tadyathA jambUdvIpamA lokamAnaM vA, kimasyAyameva | 8 prakAro'nyo vetyAha-'hAyaMta vA'-pratisamayamanenaiva prakAreNa kSIyamANaM vA, pratilomamiti zeSaH / evaM jahA khettaM tahevakAlaMpi CARRORSCORRESS RERNAGARLASS Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya vRttI dravyakSetrA| diSuvRddhi +MORE hAnI // 245 // // 245 // |pecchai vivaDDamANaM hAyaMtaM vA, asyaiva niyamArthamAha-nAnaMtavRddhihAnI anayoH pazyati, kutaH? ityAha-yasmAd dvAvapImau nAnantau abaghiviSaya itigamyate // tRtIyaM pAdaM vyAcikhyAsurAha 'davvamaNataMsahiyaM ko'rthaH ? prAguktAtpanakadravyarAzeH punastadanantabhAgavRddhaM pazyati kazcit kazcittu tadevAnantaguNavarSitaM pazyet, samastalokamAtradraSTasambhavAt, evaM hAyaMtaM vA prAtikUlyeneti gamyate, | caturthapAdavyAcilyAsayA''ha-mAve ca SaDvidhe vRddhihAnI ityuktavad, iti mUlagAthArtho'pi bhASyakRtA vyAkhyAta iti // athAnayovRddhi| hAnyorlakSaNamAha 'buTTIe ciya vuDDI' tyAdi / atra 'dabvAisaMjoe ci kAlakhettadababhAvANaM ityuktaM bhavati, anyatarasya kasyacit, kimata Aha-vRddhau vRdirevAnyeSAM trayANAmuktatvAt 'kAle cauNha vuDDI' ti vacanAt, natu kasyacid vRddhAvanyeSAM hAniranuktatvAta , avasthAnaM tu syAdustavat, 'kAlo bhatiyavvo khettavuDDIe'ti vacanAditi vaakyaarthH| athavA vRddhAvevAnyatamasyetareSAM vRddhi tu hAniH, yakSyati 'nauvivajjAsotti vAkyArthaH, tathA 'hANI hANie'tti kasyaciddhAnau aparasyApi hAnireva, natu viparyAso natu vRddhirasambhavAda, avasthAnaM tu syAt , tathA 'bhAge bhAgo'tti ekasya bhAge varddhamAne satyapareSAmapi bhAga eva vardhate saMkheyA|saMkhyeyAnantalakSaNaH tathA saMkhyeyAsaMkhyeyalakSaNazca, natu tRtIye'pi sthAne, saMkhyeyalakSaNakSetrakAlabhAgavRddhAvapi dravyasyAnantaguNavRddhi darzanAt, ata eva pUjpAdaiH svaTIkAyAM prAyograhaNaM kRtamityevamAdi, tathA 'guNe guNo'tti saMkhyeyaguNavRddhireva asaMkhyeyaguNavRddhAvapi | saivetyarthaH, sthApanA iti gAthArthaH // 736 // tatraitatsyAt-kSetracatuHsthAnakavad dravyasyApi catu:sthAnakamastu, tatrasthatvAt , dravyadvisthAnakavaca paryAyANAmapyetadevAstu tannibandhanatvAd, Aha ca-kiha' ityAdi, kathaM kSetrasyAsaMkhyabhAgAdisambhave dravye'pi na tatsambhavo? yenocyate-'davvesu hoi dunviha'ci, nanUcyatAM-'danvesu hoi cauha'ttikathaM vA dravyAnantye sati paryAyANAM asaMkhyeyabhAgavRddhayAdicatuSTayaM YAROLIRA RESTAURALISATA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spardhakA vizeSAva0 sthApanA aNaMtagu0vR0 aNaM0bhA0vR0 madhyamabhidhIyate, bhAgaguNadvayaM tvAdyacaramaM tulyameva yenocyate 'chavihatti tannibandhanatvAttasyA iti kovyAcArya gaathaarthH||737|| tatra, yata iha gAthAyAM vizeSanyAyasyAGgIkRtatvAdityamupanyAsastathAhi-'khetta'ityAdi / kSetrAnuvartinaH kSetraparisaMkhyA vadhiH vRttI navantaH pudgalAH-skandhAdayastadAdheyatvAt, tathA guNAzca-paryAyAzca pudgalAnuvartina iti'sAmannA vinneyA' iti sAmAnyanyAyamaGgIkRtyai // 246 // // 246 // bamityuktaM bhavati, katha punarnavamityAha-na tvavadhiviSaye eta evaM // 738 // tatra svakSetrAnantaguNatvAd dravyANAM pudgalebhyazca paryAyANAmityAha-svakSetrAddhi dravyANyanantaguNAni, svadravyAdapi ca paryAyA anantaguNAH, ato'vadhiviSaye na kSetrAnuvartinaH pudgalA iti dvisthAnakameva, na ca dravyAnuvartinaH paryAyA iti padasthAnakameveti, atha sAmAnyanyAyasya nigamanamAha-ato nijAdhArAdhInA teSAM dra| vyaparyAyANAM vRddhiH hAnirvA vRddhirna hAnirvA, ahAnirvA vRddhiH, etaduktaM bhavati-tasmAtsAmAnyanyAyamaGgIkRtya yAvatI kSetrasya vRddhirvA | | hAnirvA tAvatyeva hi dravyasya tadAdhAratvAt ,yAvatI ca dravyasya tAvatyeva paryAyANAmiti gaathaarthH||739|| prakRtanyAyanigamanamAha|'na uityAdi na tu nijAdhAravazAdavadhinibandho yasmAdasau parItaH asaMkhyeyatvAt , kSetrakAlayorapi ca vijJeyaM, nAtrAnupapattizyodyA, tathA cAnyathA ca pravRtteH, AjJAgrAhyatvAcca, prAyograhaNaM yathAyogaM yuktyabhidhAnAditi, dvAram / / 740 // tIvramandAviti dvAramAhaphaDDAya asaMkhejjA saMkhejjA yAvi egjiivss|egpphdddduvoge niyamAsavvattha uvutto||741||(ni. 60) 8 | phaDDA ya ANugAmI aNANugAmI ya mIsayA cev|pddivaaii apaDivAI mIsA ya maNussatericche / 742 / (ni,61) / || jAlaMtaratthadIvappahovamo phaDagAvahI hoi / tivyo vimalo maMdo malImaso mIsarUvo ya // 743 // SOCIAAMKAROO CARRANG Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spardhakA vizeSAva koTyAcArya vRttau // 247 // uvaogaM egeNavi dito so phaDaehiM savvehiM / uvaujjai jugavaM ciya jaha samayaM dohiM nayaNehiM // 744 // kaha novaogabahuyA? bhaNNai na visesaosa saamnnnno| taggayavisesavimuhokhaMdhAvArovaogovva // 745 // aNugAmi-niyaya-suddhAI seyarAiM ca mIsayAI c| ekkekkaso vibhinnAI phaDDayAI vicittAI // 746 // niyayANugAbhiyANaM ko bheo?ko vatabvivakkhANaM / niyaoSNujAi niyamA niyao'niyaova annugaamii||747|| cayaicciya paDivAI aNANugAmI cuo puNo hoi| naratirigahaNaM pAo jaM tesu visohisaMkesA // 748 // gahaNamaNugAmiyAINa kiM kayaM tibvamaMdaciMtAe / pAyamaNugAmi niyayA tivvA maMdA ya iyare // 749 / / aNNe paDivAyuppAyadAra evANugAmiyAINi / naratiriyaggahaNeNaM ahavA dosuMpi na viruddhaM // 750 // phar3A yetyAdi / phaDAni-avadhijJAnajyotsnAnirgamasthAnAni jAlAntarasthapradIpopamatvAt , tAni caikajIvasya saMkhyeyAnyasaMkhyeyAnyapi ca bhavanti, kSAyopazamikavizeSAt , evaM ca sthite ekaphaDakopayoge niyamAt sarvairupayukto labhyate ekopayogatvAllocanavat , tatraitat syAt-prakramavirodhastIvramandadvArAbhidhAne phaDakAvadhiprarUpaNAditi, tanna, tIvramandatvAt phaDakAnAm / Aha ca granthakAra eva'phar3AyetyAdi / anugamanazIlAnyanugAmukAni, niyatAnItyabhiprAyaH, nAnugamanazIlAnyananugAmukAni, ghaMsasvAbhAvye satyapi tatraivAgatasya punarbhAvInItyabhiprAyaH, mizrANi caiveti ubhytraapyubhysvbhaavaaniitybhipraayH| AdhayoviparyayamAha-'paDivAi apaDivAi'tti pratipatanazIlAni pratipAtIni, taddezApekSayA dezAntarabhAvInitu bhavantItyathaH, apratipatanazIlAnyapratipAtIni, niyatAnyevetyarthaH, mizrANi comayasAmAnyAni cetyarthaH, etAni ca manuSyatiryakSu bhavanti, eteSveva vizuddhisaMklezasadbhAvAditi niyuktigAthAdvayArthaH / / 741 AAROHAMACHAR // 24 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhiH vizeSAva/6|| 742 // 'jaalNtrtthe'tyaadi| prAgaddhanAsya svarUpam / kaH punarayaM tIvrAdirityAha-yo vimalaH sa tIvra ucyate, malinastu mandaH, mi-RI spardhakAkovvAcArya zrastUmayasvabhAvaH, sadezatvAditi gAthArthaH // 743 // iha ca-'uvaoga' mityAdi prakaTArtham / / 744 // ttraah-'kh'mityaadi| kathaM nopayogaprAcuryamanekairupayujyamAnasya syAt ?, ucyate, ekopayogatvAdityuktatvAt , ekopayogo hyAtmA tatsvAbhAvyAt locanadvayava // 248 // // 24 // | diti, athavA'nekavastuviSayopayoge hyetat syAt, na cAyaM taddhA , ata Aha-bhaNyate atra prativacanaM, na tairupayogo jIvasya 'na vi zeSato' na bhedena, kiMtu 'sAmaNNoti 'sAmAnyaH' sAdhAraNaH, kutaH -'taggayavisesavimuho'tti tadgatavizeSavaimukhyAta locanadvayena skandhAvAropayogavat , yathA hi jAlagRhAntavA'litapradIpaprabhAnirgamaH ekaH, ekatvAdantaH pradIpasya, evamatrApyekatvAta | paricchetturasAvapi tadupayoga eka eveti gaathaarthH||745||dvitiiyaaN mUlagAthAM vyAcikhyAsurAha-'aNugAmI'tyAdi / aNugAminiyata| zuddhA iti vikalpAstrayaH, setarA iti traya eva, tatazca SaD vikalpAH, 'mIsayAI ca'tti 'aNugAmiaNaNugAmINi niyayANiyayANi | suddhAsuddhAI evaM vicitrANi, ekaikazo vibhinnatvAt , sthApanA ceyamagre, yadvA-'aNugAminiyayasuddhA' iti, eta eva visuddhAni, | setarAI ceti pratipakSabhUtAni evAzuddhe 'mIsayAI vatti ubhayasvabhAvAni eva, evaM vicitrANi, ekaikazo jaghanyAdibhedena vartamAnatvAditi, sthApanA ceyamagrataH, evamukte satyAha-niyaye tyAdi, 'niyayANugAmiyANaM' apratipAtyanugAminorityarthaH, ucyate, 'niyao'ttiyo niyatatvenApatipAtI:so'nuyAtyeva niyamAt, tatsvabhAvatvAllocanavat , anugAmukastu niyato'pi syAt , tatsvAbhAvyAllocanavat ,aniyato'pi syAt, kiyadapi yAtvA vidhvaMsagamanAdekalocanopaghAtavaditi gAthArthaH // 746-47 // vipakSe'dhunottaramAha|'cayaI-tyAdi / pratipAtI nAma aniyataH,sa niyamAt cyavata eva gacchataH, anyatra tu bhavatyasakRdayavadhijJAnotpatteH, anAnugAmukastu SEASEARCHA NA Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhyAbhyaM tarAvadhI // 249 // vizeSAva cyutaH san punarapi tatraivAyAtasya bhavati / pazcAdarddha vyAcikhyAsurAha-'nareM tyAdi gatArtham / codaka Aha-'gahaNa' mityaadi|| kovyAcArya tIvamandadvAre kimeSAM grahaH?, ucyate, etadgrahaNa evAnayoH svarUpokteH, Aha ca-'pAya'mityAdi spaSTam // 748-49 // 'aNNe | vRttau ityAdi / athavA'nye sUrayaH pratipAtyutpAdadvAra eva vakSyamANe'nugAmukAdInyavadhijJAnAnyAcakSate, na punaratra, kenedaM siddham ?,ata aah||249|| | 'naratiriyaggahaNeNaM naratiryagrahaNAt, tiryamAnuSyagrahaNAlliGgAdityarthaH, na caitadeva pramANa, yata Aha-athavA dvayorapi dvArayoste'nugAmukAdayona viruddhAH, Arthena nyAyeneti sAmarthyAt gamyate, etadabhidhAne tIvramandatvAbhidhAnAdityevamAdhubhayatrotprekSya vaktavya mitiH|| dvAram // 750 // atha pratipAtotpAdadvAram* bAhiralaMbhe bhajo davve khette ya kAlabhAve y| uppA-paDivAo'viya tadubhayaM cegasamayeNaM ||751||(ni. 62)| bAhirao egadiso phaDohI vAhavA asaMbaddho / davvAisu bhayaNijjA tatthuppAyAdao samaye // 752 // uppAo paDivAo ubhayaM vA hojja egsmennN| kahamubhayamegasamaye ? vibhAgaotaM na savvassa / / 753 / / dAvAnalo vva katthai laggai vijjhAi smymnntto| taha koi ohideso saMjAyai nAsae biio||754|| abhiMtaraladdhIe tu tadubhayaM natthi egasamaeNaM / uppApaDivAo'vi ya egayaro egasamayeNaM ni.||6|| ambhitaraladdhI sA jattha paivappabhavva svvtto| saMbaddhamohinANaM anbhaMtaraogvahInANI // 756 // uppAo vigamo vA dIvassa vAtassa nobhayaM samayaM / na bhavaNanAsA samayaM vatthussa jamegadhammeNaM // 727 // 44OMOMOMkA O4 +4 +4 45 46 44 +4+4+4 x Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAhyAmyatarAvadhI vizeSAva uppAyabvayadhuvayA samayaM dhammaMtareNa na viruddhaa| jaha riuvakkaMgulitA suranarajIvattaNAI vA // 758 // kovyAcArya uppajjai riuyAe nAsai vakkattaNeNa tassamayaM / nau tammi ceva riuyAnAso vakkattabhavaNaM ca // 759 // laddhattalAbhanAso jujjai lAbhoya tassa samaeNaM / jai tammi cevanAso niccaviNaDhe kuo bhavaNaM // 760 // | // 250 // // 250 // saJcuppAyAbhAvA tadabhAve ya vigamo bhave kss| uppAyavayAbhAve kA'vaThii ? savvahA suNNaM // 761 // davvAINaM tiNhaM puvvaM bhaNio propprnibNdho| iha davvassa guNeNaM bhaNNai davAsio jaM so|| 762 // 'bAhiralaMbhe ityAdi / 'bAhiralaMbhe bAhyAvadhiprAptau 'bhAjya' sevyaH, kaH ? ityAha-utpAdaH pratipAtastadubhayaM caikasama| yena, apizabdacazabdau pUraNasamuccayAoM, kvetyAha-dravye kSetre kAle bhAve ca, etaduktaM bhavati-kadAcidasyaikasamaye utpAda eva-vRddhireva | kadAcidvayaya eva kadAcittUbhayaM dAvadRSTAntena sadezatvAditi samudAyArthaH // 751 // lakSagamAha-'bAhiraoM ityAdi / bAhirao nAma egao dizo, ekayA dizA pratibaddha ityarthaH, phaDakAvadhirvA'sambaddha eva, athavA valayAkAratvAdasambaddhastatra-dravyAdau sevyA| vikalpanIyA vA utpAdAdayaH 'samakaM' yugapat , etaduktaM bhavati-sadezo'yaM tatazcaikAyataikato diggaM yadaiva tirazcInaM saGkocastadaivAgrato | vikAzaH, evaM prAyaH phaDakAvadhAvapi, valayAkAro'pyekayA dizA'sya zuSirapUraNamAdhatte, parayA tu tadvidhAnameva yadA utpAdavinAzI, yadA 6 tUtpAda eva tadA tanu saralayaM visarati, vyaye tu pRthu sattanUbhavati, vicitratvAditi gAthArthaH / / 752 // etadeva bhAvayannAha-'uppA-18 o ityAdi, pUrvAdhaM gatArtham , evamukte satyAha-'kahamubhayamegasamayetti utpAdavyayau bhinnakAlAvekaikasamaye yuktAvaviruddhatvAta, natUbhayamiti, ucyate, 'vibhAgato tanna savvassatti vibhAgataH-ekadezamaGgIkRtya tad-utpAdavyayobhayamavadheriti prakRtaM, na sarvasya HALISARASWAROO MORA Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NAGAP vizeSAva kovyAcArya vRttI sarasTa bAhyAbhyaMtarAvadhI // 25 // // 251 // nimUlata eva tadasyAbhidadhmahe, tathAhi-dAvAnalo vetyAdi / yathA dAvAnalaH kutracit-zuSkakuzastambAdau lagati tasminneva ca samaye'nyatra bhUtRNAdau vidhyAyati sadezatvAt , tathA kimityata Aha-'taha koi ohideso laggati-vaddhai vijjhAyai-bitio nAsaitti gAthArthaH // 753.54 // viparyayamadhikRtyAha-'abhitaraladvIe tu' ityAdi // abhyantarAvadhiprAptau turvizeSaNArthaH, kiM ?, 'tadubhayaM' | utyAdavyayobhayaM nAsti'na vidyate 'ekasamayena ekasmin samaye, adezAvadhitvena sarvAtmapradezAvadhitvAt , sambaddhAvadhitvAdityarthaH, kiM tastyisyaikasamayenetyAha-utpAdapratipAtAvanyatarAviti gAthArthaH // 755 // lakSaNamAha-'abhitaraladdhI'tyAdi pratItArthA // 756 // 'uppAoM' ityAdi tasyetyabhyantarAvadheH 'utpAdaH prAdurbhAvaH, tathA 'vigamovA' bhraMzovA 'samaya'ttiekaikasmin samaye bhavet , etaduktaM bhavati-ekasmin samaye utpAda eva syAdadezatvAt pradIpasyeva, evaM vyayo'pi, anabhimatapratiSedhamAha-na 'ubhayaM' utpAdavyayadvayamasyaikasamaye syAt, kiM kAraNamityAha-'ya'tti yasmAt 'vastunoM' dravyasya 'ekena dharmeNa' ekena svabhAvena 'samakaM' | helayaiva 'na bhavananAzau' notpAdavyayau syAtAM, nAGgulidravyaM yenaiva dharmeNarju bhavati tenaivarjutvena vyeti, virodhAt , dharmAntareNa tvekasamayamapi bhavet , yato yasminneva samaye tattathotpadyate, tasminneva cAnyathA vyeti, dravyatayA tvavasthitamevAste ityAha'uppAe'tyAdi pUrvArdhana dArzantikaH pazcAdana tu dRSTAntaH, yasminneva samaye RjutvotpAdastasminneva vakratvanAzo'GgulidravyatayA tvavasthitaiveti bhAvanIyaM sarvatra // 757-758|| tathA ca-'uppajjatI tyAdi / udetyakauTilyenAGgulidravyamiti zeSaH, nazyati kauTilyenaikadA tiSThati veti gamya te, atrAvirodhaH, natu tasminnevAkauTilyasamaye nAzo'kauTilyatAyAH, tathA bhAvivakratvabhavanaM vA, virodhAt , // 759 // tathA cAha-laddha' ityAdi / iha vastuno kauTilyAderlandhAtmalAbhasya sato nAzo yujyate, lAbhazca-khasvabhAvAvAptizca tasya kauTilyAdeH samayena, tatazca Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRcau ASHT vizeSAva04 yadi tasminneva-utpattisamaye nAzaH pratipAditaH tato 'nityavinaSTe nityamanAvirbhUte 'kuto bhavanaM kutaH svAtmalAbhaprAptiH1, 5 bAhyAmyakovyAcArya ata evamekena paryAyeNa vinAzotpAde // 760 // kiMmata Aha-savvuppAye'tyAdi // sarvasyAmUlAdutpatyabhAvastadabhAve ca vinAza: tarAvadhI | abhAvo bhavet kasya?, labdhAtmalAbhasya dhvaMsAttasya cAprApteH, tadabhAve ca sthityabhAvaH, tatazca sarvAbhAvastato'pyAyAtA'zeSasya jagataH // 252 // zUnyateti / dArzantikabhAvanA tvevam. uppajjai bajjheNaM NAsai abhaMtareNa tassamayaM / u taMmi ceva aMto nAso bajjhA hi bhavaNaM // 252 // vA // 1 // tamhA taM NobhayaM samayaM iti sthitam // 761 // uttaragAthAsambandhanArthamAha-'davvAINammityAdi sugamA, navaraM pUrvamiti 'saMkhejjamaNodanveM'ityevamAdinA // 762 // davAo asaMkheje saMkhejje yAvi pajjave lhi|do pajjave duguNie lahai ya egAoM dvaao|ni. 64 || egaM davvaM pecchaM khaMdhamaNuM vA sa pajjave tassa / ukkosamasaMkhijje saMkhijje pecchae koI // 764 // do pajjave duguNie savvajahaNNeNa pecchae te ya / vaNNAie ya cauro nANaMte pecchai kayAI // 765 // sAgAramaNAgArA ohi vibhaMgA jahaNNayA tullA / uvarimagevejesuM pareNa ohI asNkhejo|766| ni.65 | savisesaM sAgAraM taM nANaM nivvisesamaNagAraM / taM dasaNaMti tAI ohivibhaMgANa tullAiM // 767 // Arambha jahaNNAo uvarimagevejjagAvasANANaM |pro'vhinaannN ciya na vibhaMgamasaMkhayaM taM ca // 768 // 'davAoM'ityAdi, ihAvadhijJAnyekasmAt paramANvAderdravyAdasaMkhyeyAn paryAyAn nIlanIletarAdInekAdiguNakRSNAdIn vA guruladhvA R OL Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasarvAvadhiH 253 // dIn vA labhate utkRSTaH, madhyamaH saMkhyeyAn, jaghanyastu dvau paryAyau dviguNitau, caturo varNAdInityarthaH / iti gAthArthaH // 763 / / vizeSAva: kovyAcArya| ega vAmatyAdi pApa 'egaM davva'mityAdi, 'do pajjave'tyAdi subodhyam , navaraM nAnantAn prativyaktikaM, na samudAyamaGgIkRtya / dvAram // 764 -765 // atha "nANadaMsaNavibhata' itidvAratrayamabhidhIyate, kasya kiyAnavadhiriti , tatra gAthA-'sAgAretyAdi / jaghanya eva jaghanyakaH, sarvastoka ityrthH| tasmAt jaghanyakAdArabhya 'tulyau'sadRzau bhavataH, sarvatreti zeSaH, kAvityAha-'avadhivibhaGgo' avadhizca vibhaGgazca to, // 253 // kiMviziSTau yAvityAha-sAkArAnAkArI, etaduktaM bhavati-samyagdRSTeravadhiH, sa ca sAkAro bhavatyanAkArazca, mithyAdRSTervibhaGgo'sAvapi ca sAkAro'nAkArazca, to jaghanyAdArabhya sarvatra tulyau, kimavizeSeNa ?, netyAha-uparimoveyakeSu, turapizabdArthaH,tenaitaduktaM bhavatibhavanapatita Aramya uparimauveyakeSvapyayameva nyAyo yaduta-'sAgAramaNAgArA ohivibhaMgA jahaNNao Arambha tullA' paratastu kimityata Aha-parato'vadhireva, tatra mithyAdRSTayupapAtAsambhavAt , sa cAsaMkhyeya ityata Aha-sa cAsaMkhyeyo yojanApekSayA, devAnAM cArya prAyo nirUpita iti gAthArthaH ||766||'svises'mityaadi 'Arambhe'tyAdi gatArthe ||767-768||dvaarm|| sAmprataM dezadvArAbhidhAnAyAha| neraiya-deva-titthaMkarA ya ohissa'bAhirA hoti / pAsaMti savvao khalu sesA deseNa pAsaMtini. 66 / ohiNNANakkhettabhaMtaragA hoMti nArayAIyA / savvadiso'vahivisao tesiM dIvappabhovammo // 770 // abhiMtaratti bhaNie bhaNNA pAsaMti savva okIsa / oyaijamasaMtayadisoaMtovi tthionsmvtto||771|| niyayAvahiNo abhitaratti vA saMsayAvaNoyatthaM / to savvao'bhihANaM hou kimabhitaraggahaNaM // 772 // abhitaratti teNaM niyayAvahiNo'vaseyayA bhiyaa| bhavapacayAivayasA siddhe kAlassa niyamo'yaM // 773 // KASAMENTARIES PORACTRONICIRSS Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezasarvA vizeSAvA sesazciya deseNaM na u deseNeva sesayA kiMtu / deseNa savvaovi ya pecchanti narA tirikkhA ya // 774 // koTyAcArya 'neraiya'ityAdi ||nrkessu bhavA nArakAH krIDAbhAjo devAH tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH dvandvazca samAsaH, ca evakArArthatvAdavadhA- vadhiH vRttI raNArthaH, asya ca vyavahitaM prayoga darzayiSyAmaH, ta ete nArakAdayaH 'avadheH' avadhijJAnasya 'abAhyA bhavanti' avadhyupalabdhasya // 254 // kSetrasyAntarvarttante, sarvato'vabhAsakatvAt pradIpavadityukta bhavati, tatazcArthAdabAhyAvadhaya eva bhavanti, naiSAM bAhyAvadhirbhavatItyarthaH, tathA // 254 // 'pazyanti' Alokayanti 'sarvataH sarvAsu dikSu, khaluzabdo'pyevakArArthaH, sa cApyavadhAraNa eva, sarvAkhapi digvididivati, tatraita| tsyAd-ete'vadherabAhyA bhavantItyanenaiva pazyanti sarvadaH khalviti siddhatvAt dvitIyapadopAdAnaM na karttavyaM, gatArthatvAt, tanna, sandehApa| nodArthatvAt, tathAhi-valayAkArAvadhimanto'pyavadhijJAnopalabdhakSetrAntarbhavanto na sarvataH pazyanti digantarAlAdarzanAva , ata ucyatepazyanti sarvata eva, zeSAstu zeSAstiyanarA dezenetyekadezena pazyanti, atra ceSTato'vadhAraNavidhiH, zeSA eva dezataH pazyanti, na tu zeSA dezata eveti gAthArthaH // 769 // athavA'nyathA vyAkhyAyate-tatazca nArakadevatIrthakarA avadherabAhyA bhavantIti ko'rthaH 1, avadhijJAnavanto'mI bhavanti, ayamarthaH, ata idAnI saMzayaH-kimete dezataH pazyantItyata Aha-pazyanti sarvata eva, Aha-yadyevaM pazyanti sarvata | ityetAvadevAstu abhyantaragrahaNamanarthaka, saMzayodbhutihetutvAd asya ca tavyAvRttihetutvAt, tanna, etadgrahaNe satyapi abhyantaragrahaNasya niyatAvadhitvavizeSakatvAdato niyatAvadhayo'mI bhavanti sarvato'vabhAsavantazceti paurvAparyam / tatraitatsyAta-niyatAvadhitvamapyamISAmata eva siddhaM, bhavapratyayo nArakadevAnA( taccA0 a0 1 sU0)miti vacanAt , tIrthakRtAmapi pArabhaviko'vadhiriti prasiddhestatazca 'pAsaMtI'-18! tyAyevAstviti, tana, yataH bhavapratyayAdivacasA siddhe kAlasya niyamo'yaM, bhavakSayaM yAvadamI abhyantarAvadhayaH pazyanti ca sarvataH iti GASCALEGACARRIAGRAIGAR Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMbaddhAsaMbaddhAvavadhI // 255 // vizeSAva Tra punarapi paurvAparyamiti gaathaarthH||769|| AcaM vyAkhyAnaM kurvajAha bhASyakAra:-'ohi' ityAdi / avadhyabhyantarA nArakAdayo bhavanti koTyAcArya yataH sarvataH 'savvetyAdi spaSTam // 770 // codaka Aha-'ambhitara'mityAdi pUrvArddha spaSTa, sarirAha-jaM antovi Thiona savvao vRttau | oyaha', ko'sau ? asaMtatadizo valayAkAraH ekadizo veti bhAvaneti gAthAdvayArthaH // 771 // dvitIyaM vyAkhyAnaM kurvannAha-'niyaye tyAdi / athavA'bhyantara iti ko'rthaH 1, niyatAvadhayo, niyamenAmISAmavadhirbhavatItyAkUtaM, te ca kiM dezataH pazyanti uta neti sNshyaa||255|| | panodArtha pazyanti sarvata evetyAha, yadyevaM tataH sarvato'bhidhAnamevAstu kimaneneti, ucyate-'ambhitarattI' tyAdi / 'teneti tatastada hi abhyantarA iti ko'rthaH 1, niyatAvadhayo, niyamenAmISAmavadhirbhavatItyabhiprAyaprakaTanam , avazeSAstu-tiyaGmanuSyAH bhajitAH kadAcinniyatAvadhayaH kadAcidaniyatAvadhaya iti gAthArddhA'rthaH, bhavapratyayAdivacanAdevedaM siddhamiti cet, ata Aha-'bhave' tyAdi, gatArtham // 772-73 // caramAkyavaM vyAcikhyAsurAha-'sesaciye tyAdi, gatArthA // 774 // dvAram / atha kSetradvAram - saMkhejjamasaMkhejjo purisamabAhAe khettato ohii| saMbaddhamasaMbaddho logamalogeya sNbddho||775|| (ni. 67 // ohI purise koI saMbaddho jaha pabhA va dIvammi / dUraMdhayAradIvayadarisaNamiva koi vicchiNNo // 776 // saMkhijjamasaMkhijaM dehAo vittamaMtaraM kaauN| saMkhejAsaMkhejjaM pecchaha tadaMtaramabAhA // 777 // saMbaddhAsaMbaddho naraloyaMtesu hoi cubhNgo| saMbaddho u aloe niyamA purisevi saMbaddho // 778 // tatra 'saMkhenja' ityAdi, tatra kSetrato'vadhividhA bhavati, 'saMbaddhamasaMbaddhoti, kimuktaM bhavati ?-iha kazcidavadhiH puruSa-pUrNaH sukhaduHkhAnAmiti puruSaH tasmin puruSa-draSTari 'sambaddhaH' pratiSThitaH santatattvAt pradIpaprabhAvat , kazciccAsambaddhaH jhaTitasvAda , prakRSTata HALAGEba Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTyAcArya hai damovyAkulapradezavyavahitapadIpaprabhAsamuyotitakSetradarzanavad, tatra yastAvadasaMbaddhassa saMkhyeyo'saMkhyeyo vA, kathaM :-'purisamabAhAeMvizeSAva018 sarasapAhatamAnanAtA 4 saMbaddhAsaMbatti abAdhanamavAdhA'pAntarAlamityarthaH, puruSasyAbAdhA puruSAbAdhA tayA hetubhUtayA saha, ayamabhiprAya:-asambaddho'vadhiH kSetrataH dAvavadhI vRttI | saMkhyeyo vA asaMkhyeyo vA yojanApekSayA, evaM sambaddho'pi, tadanena svatantrAvadhicintanamAnaM kRtam , idAnImayamabAdhayA cintyate, // 256 // atra caturbhagI-saMkhyeyA abAdhA saMkhyeyo'vadhiH 1, saMkhyeyA abAdhA asaMkhyeyo'vadhiH 2 asaMkhyeyA abAdhA saMkhyeyo'vadhiH 3 asaMkhyeyA abAdhA asaMkhyeyo'vadhiriti 4, sambaddhe tu vikalpAbhAvaH, tathA 'logamaloge ya saMbaddhoti loke caturdazarajjvA // 256 / / tmake pazcAstikAyavati, aloke ca-kevalAkAzAstikAyAtmake, caH samuccaye, 'saMbaddhaH' lagnaH, kathaM ? 'loge'tti puruSe sambaddho loke ca, lokapramANAvadhiH, puruSe na loke, dezato'bhyantarAvadhiH, na puruSe loke zUnyo, na puruSe na loka iti bAhyAvadhiH, alokasambaddhastvAtmasambaddha eveti gAthArthaH // 775 / / 'ohI tyAdi 'saMkhejje' tyAdi 'saMbaddhe' tyAdi // 776-777-778 // uktArtha hai sthApanAdvAram / gatidvAradhunAgai neraiyAIyA heTThA jaha vaNNiyA taheva ihaM / iDDI esA vaNijjaitti to sesiyaao'vi||779||(ni. 68) | je paDivajjaMti mahaM te'vahinANaMpi samahiA aNNe / veyakasAyAIyA maNapajjavanANiNo ceva // 780 // sammA suraneraiyA'NAhArA je ya hoti pjjttaa| te cciya puvapavaNNA viyalA'saNNIya mottUNaM // 781 // Amosahi vipposahi khelosahi jallamosahIceva / saMbhinnasoya ujumaisavvosahiceva boddhvvo||(ni. 69) *** *** Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya AmISadhyAdyA: labdhaya: % vRcau // 257 // 257|| ** ** cAraNa AsIvisa kevalI ya maNanANiNo ya puvvadharA / arahaMtacakkavaTTI baladevA vAsudevA y||(ni. 70) saMpharisaNamAmoso muttapurIsANa vippuso vippo / anne viDiti viTThA bhAsaMti ya patti pAsavaNaM // 784 // ee anne ya baha jesiM sabve ya surabhao'vayavA / rogovasamasamatthA te hoMti taosahippattA // 785 // jo suNai savvao muNai savvavisae va svvsoehiN| suNai bahue va sadde bhinne sNbhinnsooso||786|| riju sAmaNNaM tammattagAhiNI rijumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM ghaDamettaM ciMtiyaM muNae // 787 // viulaM vatthuvisesaNa mANaM taggAhiNI maI viulA / citiyamaNusarai ghaDaM pasaMgao pajjavasaehiM // 788 // aisayacaraNasamatthA jaMghAvijAhiM cAraNA muNao / jaMghAhiM jAi paDhamo nIsaM kAuM ravikare'vi // 789 // eguppAeNa gao ruyagavaramio tao pddiniytto| bIeNaM naMdissaramihaM tao ei taieNaM // 79 // paDhameNa paMDagavaNaM bIoppAeNa naMdaNaM ei / taioppAraNa tao iha jaMghAcAraNo ho(e)i // 79 // paDhameNa mANusottaranagaM sa nandissaraM tu biieNa / ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihaI // 792 // paDhameNa nandaNavaNe bIoppAraNa paMDagavaNaMmi / ei ihaM taieNaM jo vijjAcAraNo hoi // 793 // AsI dADhA taggayamahAvisA''sIvisA duvihbheyaa| te kammajAibheeNa gahA cauvihavigappA // 794 // maNanANiggahaNeNaM viulamaI kevalI cunbheo| sammattanANadaMsaNacaraNehiM khayappasUehiM // 795 // ohinnANAvasare maNapajjavakevalANa kiM gahaNaM / laddhipasaMgeNa kayaM gahaNaM jaha sesaladdhINaM // 796 // %%A5%A5%25E0 **** %25% Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva | solasa rAyasahassA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti vAsudevaM agaDataDammI ThiyaM sNtN||ni.71|| AmabheSakovvAcArya ke ghettUNa saMkalaM so vAmagahatyeNa aMchamANANaM / a~jija viliMpijja va mahumahaNaM te na caaeNti||ni. 72 // 2 // dhyAdyAH labdhayaH do solA battIsA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti cakkavaSTiM agaDataDammI ThiyaM saMtaM // ni.73|| // 258 // // 258 // ghettUNa saMkalaM so vAmagahattheNa aMchamANANaM / a~jijja viliMpijja va cakkaharaM te na cAeMti ||ni. 74 // jaMkesavassau balaM taM duguNaM hoi cakkavahissa / tatto balA balavagA aparimiyabalA jiNavariMdA ni.75|| khIra-mahu-sappisAovamA u vayaNA tayAsavA hoti / kohayadhannasuniggalasuttatthA kohabuddhIyA // 802 // 3 jo suttapaeNa bahuM suyamaNudhAvai payANusArI so| jo atthapaeNa'tthaM aNusaraI sa bIyavuddhI u|| 803 // udaya-kkhaya-khauvasamo-vasamasamutthA bhuppgaaraao| evaM pariNAmavasA laddhIo hoMti jIvANaM // 804 // | keI bhAMti vIsaM laddhIo taM na jujjae jamhA / laddhitti jo viseso aparimiyA te ya jIvANaM // 805 // gaNaharateyAhArayapulAyavomAigamaNaladdhIo / evaM bahugAo'viya suvaMti na sNgihiiyaao|| 806 // AmosahI ya khele jalle vippe ya hoi sabve ya / koTe ya bIyavuddhI payANusArI ya saMbhinne // 1 // ujumai-viula kkhIre mahu-akkhINe viuvvi-caraNe ya / vijjAhara-arahaMtA cakkI bala-vAsu vIsaime // 2 // bhavasiddhiyANametA vIsaMpi havaMti ettha lddhiio| bhavasiddhiyANa mahilANa jattiyA jAu taM vocchaM // 3 // 441156842048-540 kA2454 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI AmISadhyAdyAH landhayaH // 259 // // 259 // OMOMOMOMOMOMOMOMOMOM jiNa-bala-cakkI-kesava-saMbhinne jaMghacaraNa-puvve y| bhaviyAivi itthIe eyAo na satta lddhiio||4|| rijumai-viulamaIo satta ya eyAo puvvbhnniyaao| laddhIo abhavvANaM hoMti narANaMpina kyaai||5|| abhaviyamahilANaMpi hu eyAo na hoMti bhnniylddhiio| mahakhIrAsavaladdhIvineya sesAu avirujjhaa||6||" bhavvAbhabvAivisesaNatthamahavA tayaMpi sviyaarN| bhavvAvi abhavvA viyajaM cakkaharAdao bhaNiyA // 807 // poggalapariyadRddhaM jaM naradevaMtaraM sue bhaNiyaM / to so bhavyo kAlo jamayaM nivvANabhAvINaM // 808 // bhaNio'vahiNo visao tahAvi tassaMgahaM puNo bhaNai / saMkhevaruINa hiyaM avvAmohatthamiTuM ca // 809 // davvAiM aMgulAvalisaMkhejjAIyabhAgavisayAI / pecchai caugguNAI jahaNNao muttimaMtAI // 810 // ukkosaM sNkhaaiylogpogglsmaanibddhaaii| paidavvaM saMkhAiyapajjAyAI ca svvaaiN|| 811 // ohivibhAge bhaNiyapi laddhisAmaNNaomaNonANaM / visayAivibhAgatthaM bhaNNai nANakkamAyAtaM // 812 // 'gaI'tyAdi / gatirnArakAdikA, AdizabdAdindriyAdiparigrahaH, adhastAdyathA matiprastAva uktA evamihApyavadhau, vizeSaM vakSyati bhASyakAraH, eSA ca Rddhirato'nena prastAvena zeSA apyAmarpoSadhyAdaya ucyante iti gaathaarthH||779 // 'je'ityAdi / ye matijJAnasya pratipadyamAnakAste'vadheriti, kimavizeSeNa ', netyAha-samadhikA anye avadheH pratipadyamAnakAstadyathA vedAtItAH zreNidvaye'vadheH pratipadyamAnakA bhavanti, matestu noktAH, samyaktvamAptAvetallAbhAt , evaM sarvatra bhAvanA, tathA kaSAyAtItAzca sUkSmasamparAyAdayaH tathA manaHparyAyajJAninazceti gAthArthaH // 780 // tathA-'sammA' ityAdi / aparivaDiyasammadiTThINo maNuyA nAragasuresu uvavajja Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva04 kovyAcArya AmazauMSadhyAdyAH labdhayaH vRttau // 260 // // 26 // *SHRSSCROLA mANA AhAragadvAre anAhArakamaGgIkRtya paDivajjamANayA, mateH punaramI noktAH, tathA ye ca bhavantyaparyAptakA avigrahopapAtAdau aparyA-14 sakadvAre zaktimaGgIkRtya, pUrvapratipanneSu kA vAtyata Aha-ta evAsya pUrvapratipannA ye mateH, kimavizeSaNa ?, netyAha-vikalendriyAn | asaMjino muktvA, teSAM tadviSayatvAdeveti gAthArthaH // 781 // prAguktasambandhaM gAthAdvayamAha-'saMpharisaNa'mityAdi bhASyagAthAH paJca pratItArthAH, navaraM yaH kila sarvataH zRNoti sa saMbhintazrotAH, yadvA zrotAMsi indriyANi sambhinnAnyekaikazaH sarvaviSayairasya parasparato veti sa sambhinnazrotAH, sambhinnAn vA parasparato lakSaNato vidhAnatazca subahUnapi zabdAn zRNoti sa saMbhinnazroteti // 784-88 // atha 'cAraNa' ti padam-'aisayetyAdi / atizayo-yathAvatzrutAbhyAsajanito vidyAdilAbhaH atizayena caraNe-gamane samarthAH| pratyalAH, ke ca te ? ityAha-'munayaH sAdhavo bhagavantaH, te ca dvividhA bhavanti, kathamityAha-'jaMghAvijjAhiM cAraNa'tti jaGghAcAraNA vijjAcAraNA ya, prathamasAmopavarNanAyAha-jaMghAbhyAM yAti prathamo-javAcAraNaH, kiM kRtvetyAha'nizrAM kRtvA' avalambanaM kRtvA | 'ravikarAnapi' AdityakiraNAnapi, meruzikharAdAviti gamyata iti gAthArthaH // 789 // kathamityata Aha-'eguityAdi / ataH eta| smAtkarmabhUmisthAnAd 'ekotpAdena' ekakrameNa 'gatoM yAti rucakavaradvIpaM, caityavandanArthamiti gamyate, tato rucakavarAt pratyAga| cchan dvitIyenotpAditena nandIzvaradvIpaM tadArAdvartinamAgacchati, tatastRtIyenAvaskandena iha eti yato gataH AsIditi gAthArthaH // 790 // | evaM tAvattiryaksAmarthyam,atha UrdhvamAha-'paDhameNe'tyAdi / prathamena krameNAmutaH paNDakavanaM yAti, meroH zikharamityarthaH, dvitIyena nandanavanaM, prathamAM mekhalAmityarthaH tRtIyena tvihatIti gAthArthaH // 791 // vidyAcAraNasAmarthyamapyAha-'paDhameNe'tyAdi / ayamapi prathamenAvaskandena mAnuSottaraM parvatameti, dvitIyena nandIzvarameti-yAtItyarthaH, tatparAvRttaH eti tato nandIzvarAd kRtacaityavandana iha-bharata XALAAM Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI OCALCORMA vizeSAva kSetrAdAviti gAthArthaH // 792 / / etattiryag, Urdhvamatha Aha-'paDhameNe'tyAdi / spssttaarthaa||793|| 'aasiityaadi| Asyo-daSTAH tAsu AmauMSakovvAcArya viSameSAmityAsIviSAH te dveSA-karmamedena jAtibhedena ca, tatra jAtibhedena caturvidhavikalpA vRzcikamaNDUkoragamanuSyajAtayo yathArthasa- dhyAdyA: labdhayaH | mbandhAt , karmavastu kriyAtastu tapazcaraNAdito'nyato vA guNato'nekavidhAstadyathA tiryazco manuSyAH devAzcAsahasrArAditi gAthArthaH // 26 // // 794 / / 'maNetyAdi / manojJAnigrahaNena vipulamatiH, prAguktamAsIt , svarUpajJApanArtha, 'kevalI ya' ti kevalI ca caturdA, kaiH ? // 26 // ityAha-samyaktvAdibhiH kSAyikairiti gAthArthaH // etadavastu manyamAna Aha 'ohItyAdi spaSTA, navaraM laddhI ete manaHparyAyakevale ata ukte, prasaGgAyAtatvAccAraNAdivat ! 'pugvadhara' ti pUrvANi dhArayantIti pUrvadharAH, ahaMdAdayastu pratItA iti niyuktigaathaadyaarthH||795-796|| sAmpratamatraiva vAsudevAdInAM mahApuruSANAM vIryAntarAyakSayopazamAdiprabhavaM sAmarthyamutkIya'te-'solase'tyAdi / gAthAH paJca / 'acchanti' AkarSanti 'muMjejja'tti bhuJjIta vilimpeta vA na cAyeMtyAkraSTuM, tataH-sAmAnyajanapadavalAd baladevA balavattarAH, jinavarendrAstvanantabalAH, samastavIryAntarAyakarmakSayAditi, zeSaM spaSTatvAnAkhyAtam / tadevametA labdhayaH "kila * saMkSepeNoktAH, sAmpratametadadhikArAnuvRttevimadhyamapramANopadarzanAya cAha bhASyakAraH- 'khIra' ityAdi / 'jo sutte' tyAdi / | // 802-3 // upasaMharabAha-'udayetyAdi // 804 // tadevamabhidhAya keSAMcinmatamAzizaGkayiSurAha-'keI' ityAdi / kecana prajJAbhidamAnino vyAcakSate yathA viMzatireva landhayaH, nAdhikA nyUnA vA, uktaM ca-ataH pUrvapakSataH 'kei bhaNaMti vIsaM laddhIo,' bhaNaMtu kAvAnupapattirityAha-tatra, labdheratizayatvAttasya ca jIveSvaparimitatvAditi gAthArthaH // 805 // api ca yadi satyameva viMzatilebdhayaH syustato'nyAsAmapi parigaNanaM syAt , tathA ca sati saMkhyAniyamo plAnyeta, gaNadharAdilandhiparityAgaprasaGgAt , tathA RONACASEAS T LAB Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvAca-gaNahare'tyAdi spaSTA / 806 // sUrirevAha-'bhavvA' ityAdi / atha cet bhavyAbhavyAdivizeSaNArthameva labdhInAM prarUpaNa- AmISakovyAcArya meM prayAsaH, etaduktaM bhavati-etA viMzatirbhavyAnAmeva, zeSAstvamacyAnAmiti, ucyate, tadapyevaM prarUpaNaM savicAram-anaikAntikam , hai dhyAdyAH anyatrApi samAnatvAt vyabhicArAcca, tathAhi-naitA bhavyAnAmeva, api tvabhavyAnAmapyuktavat , kathaM cA'nyatrApi samAnatvamityAha- labdhayaH & yad-yasmAt cakradharAdayaH bhavyA eva santo'bhavyA api, abhavyalabdhiSvapi madhye 'bhaNitAH' paThitAH stre to'nyatrApi smaa||262|| yatrApi smaa-4||262|| nam , Aha-kathaM punarjAyate bhavyA eva cakradharA iti !, ucyate-'poggaletyAdi / / yad-yaramAbaradevAntaraM zrute maNitaM kAlataH pudgalaparAvartasyApyarddha 'hoUNa cakkavaTTI puNovi aha hoi ettie ya gae'tito asau bhavyovarcate, kutaH ityAha 'yat' yasmAtkAlo'yaM-pud galaparAvardhipramANaH kAsvA nirvANabhAvinAM, bhavyAnAmityarthaH, abhavyAnAM tvantarakAlo vanaspatikAla iti gAthArthaH / / 807-8 // PupasaMharanAha-'bhaNio' ityAdi / ukto'vadheviSayaH 'ohI khetaparimANe' ityAdi dvAragAthAdvayana tathApi re'tisaMkSeparucayaH sattvA-18 staddhitAya tatsaMgrahaM bhUyo'pi vakti' bhaNati ca, arthAt sUtrakAraH avyAmohArthatvAd, iSTaM caitacchiSyAdihitatvAditi gaathaarthH||809|| 'dabvAI' ityAdi // iha ohiNANI jahaNNao muttimattAI dabvAI' pecchai kSetrakAlAbhyAM tu aGgulAbalikAsaMkhyeyabhAgAbhyantarataH bhAvato cauguNAI davAI 'do pajave duguNie ti vacanAt // 'ukkosa'mityAdi bhAvitArthA // tadanena ra duktaM taM samAsao cauvihaM paNNattati tadAkhyAtamiti avadhijJAnArthastatparisamAptaH // 'ohI'tyAdi / / 810-812 // maNapajjavanANa puNa jaNamaNapariciMtiyatthapAgaDaNaM / mANusakhettanibaddhaM guNapaccaiyaM carittavao (ni.76) puNasaddo u visese rUvinibaMdhAitullabhAve'vi / idamohinnANAo sAmivisesAiNA bhinnaM / / 814 // SHRSHASEROFES SARASWAR Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaHparyAyajJAnam vRttI // 263 // vizeSAva0 taM saMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihriddhimo|smykkhettmbhitr saNNimaNogayapariNANaM / / 815 // koTyAcArya muNai maNodavvAI naraloe so mnnijmaannaaii| kAle bhUyabhavisse paliyAsaMkhijabhAgammi // 816 // davvamaNopajjAe jANai pAsai ya taggae'NaMte / teNAvabhAsie uNa jANai yajjhe'NumANeNaM // 817 // // 263 // so ya kira acakkhuIsaNeNa pAsai jahA suyannANI / juttaM sue parokkhe paJcakkhe na u maNonANe // 818 // jai jujjae parokkhe paJcakkhe naNu visesao ghaDai / nANaM jai paJcakkhaM na dasaNaM tassa ko doso ? // 819 // 4 anne'vahiMdasaNao vayaMti na ya tassa taM sue bhaNiyaM / na ya maNapajja vadaMsaNamannaM ca cuppyaaraao||820|| ahavA maNapajjavadasaNassa mayamohidaMsaNaM saNNA | binbhaMgadaMsaNassa va naNu bhaNiyamidaM suyAIyaM // 822 // jeNa maNonANaviodo tiNNi va daMsaNAiM bhnniyaaii| jai ohiMdasaNaM hoja hoja niyameNa totiNNi ||822 / / anne u maNonANI jANai pAsaiya jo'vhismggo| iyaroyajANaicciya saMbhavamettaM sue'bhihiyaM // 823 / / anne jaM sAgAraM to taM nANaM na daMsaNaM tammi / jamhA puNa paJcakkhaM pecchai to teNa tannANI // 824 // bhaNNai paNNavaNAe maNapajjavanANapAsaNA bhaNiyA / to eva pAsae so saMdeho heuNA keNa ? // 825 // 'maNa'ityAdi / manaHparyAyajJAna-prAgnirUpitazabdArtham , punaHzabdo vizeSaNArthaH, idaM hi rUpidravyanivandhanakSAyopazamikapratyakSAdihai sAmAnye'pi satyavadhijJAnAt svAmyAdimedena viziSTamityarthamedeneti, svarUpamasyAha-janamanaHparicintitArthaprakaTanaM, mAnuSakSetram-ardha tRtIyadvIpasamudraparimANaM tannivadvaM 'guNapratyayam'asAdhAraNakSAntyAdiguNaprabhavam , idaM ca cAritravata eva syAd , etaduktaM bhavati-Ama Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaHparyAyajJAnam 5 // 264 // vizeSAva poSadhyAdiRdiprAptasyaiveti samudAyArthaH / 'punn'ityaadi| 'ta'mityAdi vyAkhyAtArtham // 813 15 // yadukta-taM samAsao cauvvihakovvAcAye mityetadAha-'muNaI' ityAdi / manyamAnAnyayaM jAnIte yogyAni kAle trividhe'pi, kiyatpramANe ?-palyopamAsaMkhyeyabhAge'tItAdau / vRttau paryAyata Aha-'dazvamaNoM' ityAdi / dravyAtmakaM mano dravyamanastasya paryAyA dravyamanaHparyAyAstAn 'jAnAti vizeSabhUyiSThaparicchedataH // 26 // sAkSAtkaroti spaSTAvabhAsitvAt , karatalAmalakavat , tathA pazyati ca sAmAnyena, kva sthitAnityAha-'tadgatAn' dravyamano'stitvaparyAyasambaddhAnityarthaH, kiyata ityAha-anantAn , anyAnapi bhAvAn , kiM sAkSAtkaroti !, netyAha-tena punadravyamanasA'vabhAsitAn bAhyAn mandaramakarAkarAdIn jAnAtyanumAnena, na sAkSAd, amRtavAdapi bAhyasyeti gaathaarthH||816-7|| Aha-anyatra pratipAditaM-"jANai NapAsati' ataH kimuktaM-'jANati pAsati ya' ? ityata Aha-'so ya kire' tyAdi / sa ca kila-manaHparyAyajJAnI acakSurdarzanenazeSendriyopalabdhirUpAvagrahAdimativyApAreNa tAn pazyati, ka ivetyAha-'yathA' yena prakAreNa zrutajJAnI acakSurdarzanena pazyatItyuktaM, vikalpata iti bhAvaH, evaM parihate satyAha-'yuktaM' ghaTamAnakaM 'zrute' jJAtasvabhAve mervAdAvacakSurdarzanena darzanamiti prakramaH, kimiti ? 4. parokSattvAttasya, 'na tu' naiva manaHparyAyajJAne jJAtasvabhAva eva yuktamacakSurdarzanenAvagrahAdirUpamativyApAreNa taddarzanaM, tasya pratyakSatvAditi gAthArthaH / / 818 // ucyate-'jai jujjae' ityAdi / yadi parokSe zrute yujyate acakSurdarzanena darzanaM tannanu pratyakSe'smin vizeSataH| sutarAM ghaTate avagrahAdilakSaNamativyApArAcakSurdarzanena darzanaM, tathAhi-'jJAna' manaHparyAyajJAnaM yadi pratyakSaM na darzanamacakSurdarzanaM tatastasya manaHparyAyavidaH ko doSo ?, naiva doSaH,tasyAnyaviSayatvAt , avadhijJAninazcakSurdarzanAcakSurdarzanavat, ata eva 'jANai pAsaI' yaduktamiti gAthArthaH / anye punarasya pazyattAmevaM samarthayantItyAha-anye tvAhu:-asau avadhidarzanena pazyati iti bruvatAM ko doSaH ? KIRAKAUna AAAAAAOS Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaHparyAyajJAnam vRttI // 265 // ityata Aha-'naca naiva tasya-manaHparyAyavidastat-avadhidarzanaM sUtre pratipAditaM,'na ya aNNaM ca'tti na ca anyat-catuSprakArAd darzanAdadhika vizeSAva kovyAcArya | manaHparyAyadarzanamasti, cakSuracakSuravadhikevaladarzanamiti sUtrapluteriti gAthArthaH // 819-20 // 'ahave'tyAdi // atha cenmanaHparyAyadarzanasyAvadhidarzanamiti saMjJA matA tasyAM sUtrazrutAviti, kasyevetyata Aha-'vibhaMgadaMsaNassa va' yathA vibhaGgadarzanasyAvadhidarzana mitisaMjJA, siddhazca dRSTAntaH, ucyate-bhaNiyaM nanvidaM tvayA zrutAtikrAntaM, kiM vAGmAtreNa ?, netyAha-'jeNe'tyAdi / yena manojJAnavido // 265 // bhagavatyAmAsIviSoddezake dve darzane pratipAdite cakSuracakSurdarzane, trijJAnitvAd , trINi vA catu nitve sati, tatazca yadyavadhidarzanaM syAnmanaHparyAyadarzanaM sUtrazrutau tataH syAnniyamena trINItyatastrayamevAvakSyaditi gAthArthaH // 821-22 // 'anne' ityAdi / anye tu manyante-ayaM jAnAti pazyati ceti, kaH ? ityata Aha-yo'vadhijJAnasamagraH, itarastu jAnAtyeva kevalaM trijJAnI, ataH sUtre sambhavamAtraM bhaNitaM nanyAdau 'jANati pAsatI ti gaathaarthH|| 823 // 'anne' ityaadi| apare abhidadhati, yad-yasmAnmanaHparyAyajJAnaM 'sAkAraM' savizeSa 'to' tatastajjJAnamucyate, tena ca jAnAtyeva, na tatra darzanaM, yasmAtpunastAneva skandhAn 'pratyakSaM pazyati' sAkSAtkaroti 'to' tatastena pratyakSadraSTutvena tajjJAnI bhaNyate, kSamAzramaNaTIkAyAM tviyam, anye tvAhuH-sAkAropayogAntaHpAtitvAnna darzanaM, dRzyate | macAnena pratyakSatvAdavadhivat , ityetadapi na darzanaM, dRzyate cAneneti viruddham , ubhayadharmAnvayAbhAvAdvA na kiJciditi gaathaarthH||824|| ucyate-'bhaNNaI tyAdi kaNThayA // 825 // satpadamarUpaNAdi tu svAmyanusAreNAvadherivAnusatavyamiti // samAptaM manaHparyAyajJAnam // CRORSCRECCACANNEL CHRONICROSAROGRESS Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya kevalajJAna // 266 // // 266 // ACCASSAGA atha kevalamucyateaha savvadavvapariNAmabhAvavinnatikAraNamaNaMtaM / sAsayamappaDivAI egavihaM kevalannANaM // 826 ni.77|| maNapajjavanANAo kevalamuddesasuddhilAbhehiM / puvvamaNaMtaramabhihiyamahasaddo'yaM tayathammi // 827 // savvaddavvANa paogavIsasAmIsasA jahAjoggaM / pariNAmA pajjAyA jammaviNAsAdI sabve // 828 // tesiM bhAvo sattA salakkhaNaM vA visesao tassa | nANaM viNNattIe kAraNaM kevalaNNANaM // 829 // kiM bahuNA ! savvaM sabvao sayA savvabhAvao neyaM / savvAvaraNAIyaM kevalamegaM payAsei // 830 // pajjAyao aNaMtaM sAsayamidaM ca sdovogaao| avvayao'paDivAI egavihaM savvasuddhIe // 831 // kevalanANeNa'tthe nAuM je tattha pnnvnnjogge| te bhAsai titthayaro vaijoga suyaM havai sesN||832||ni.78|| nAUNa kevaleNaM bhAsai na sueNa jaM suyaaiio| paNNavaNijje bhAsai nANabhilappe suyAIe // 833 // tatthavi jogge bhAsai nAjogge gaahyaannuvittiie| bhaNie va jammi sesaM sayamUhai bhaNai tammattaM // 834 // vaijogotaM na suyaM khaovasamiyaM suaMtaA na to| vinnANaM se khaiyaM saddo uNa dabbasuyamittaM // 835 / / | sesaM chaumatthANaM vinANaM jaM suyANusAreNaM / taM bhAvasuyaM bhaNNai khaovasamiovaogAo // 836 // bhaNNaMtaM vA na suyaM sesaM kAlaM suyaM suNetANaM / taM ceva suyaM bhaNNai kAraNakajjovayAreNa // 437 // NAGARCANCY Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 267 // *O*XXXS**** ahavA vaijogasuyaM sesaM sesaMti jaM guNanbhUyaM / bhAvasuyakAraNAo jamappahANaM tao sesN|| 838 // 4 kevalajJAnaM vaijogasuyaM tesiMti kei tesiMti bhAsamANANaM / ahavA suyakAraNao vaijogasuyaM suNetANaM // 839 // kevalanANaM nandI maMgalamiti ceha prismttaaii| ahuNA sa maMgalattho bhaNNai pagao'Nuogatti // 840 // 'athe' tyAdi, arthatyAnantaryArtho vakSyamANopapattibhyaH, zeSaM spaSTam , gAthAH SaT yAvaditi zeSaH // 826-827-828-829 // 267 // 1/830-831 // iha tIrthakRt samutpannakevalajJAnaH saddharmadezanAM karotIti dhvanidravyazrutaM, sa ca bhAvazrutAvinAbhAvIti tatsambhave'ni-8 TApattiriti mA bhUdavyutpannadhiyAM matimoho'ta ucyate-'kevale tyAdi spaSTArthA, navaraM 'vaijogati tasyAsau vAgyoga ucyate, zeSa chadmasthAnAM zrutaM bhavati, zrutAnusAraprabhavatvAt / / 832 // zeSaM bhASya kRdAha-'nAUNe'tyAdi / kevale naiva jJAtvA bhASate. nAsmadvidhavacchratena, tadatItatvAt , 'pannavaNajogA' prajJApanIyAstAna bhASate, netarAn , vAggocarAtikrAntatvAt / / 833 // 'tatthavI'tyAdi sugamA // 834 // 'vaI' ityAdi / tasyAsau dhvanirvAgyogamAtraM, natu zrutaM, zrutasya kSAyopazamikatvAt . na cAsau kSayopazamastamyAsti, etaduktaM bhavati-kSAyikaM tasya vijJAnaM, zabdastu dravyamAtram / / 835 // sutaM bhavau 'sesa'ti vyAcikhyAsurAha-'sesamityAdi sugamA, 'ahavA suyaM bhavati sesaM' kAlamityadhyAhAraH // 836 // tathA cAha-'bhaNNaMtaM ve' tyAdi / iha bhagavatA bhaNyamAnaM na zrutaM, zeSa tu | kAlaM zrutaM, tacca 'suNetANaM' gaNaharANamityarthaH, athavA 'taM ceva saddamettaM suyaM bhannaI' kathaM ?, vAgyoga eva zrutaM vAgyogazrutamitivinahaH, | kuta ityAha-kAraNe kAryopacArAd vRSTau tandulopacAravat / / 837 // 'ahave'tyAdi / 'vaijogasuyaM sesaM'ti ko'thaH ? ityAha-'sesaMti jaM | guNanbhUyaM', kuta etadevamityAha-'bhAve'tyAdi pacchaddhaM kaMThaM, athavA-'vaI' ityAdi, keti bhaNaMti 'vatijogasuyaM (havai) tesiM' 'tesiM'ti CSOLASCOSTOSEXXX Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAnaM 5 // 268 // vizeSAva04 | ko'rthaH ityata Aha-'bhAsamAgANaM tIrthakarANAM, natu 'titthagara' ityekavacanAbhidhAnAdevaM vacanabhedadoSaH, tanna 'acchaMdA jeNa bhuMjaMti, koTyAcArya na se cAitti vuccaItti nyAyasiddhatvAt , 'ahavA vaijoggasurya'ti vAgyoga eva zrutaM, keSAM, zRNvatAM zrutakAraNatvAditi gAthArthaH, tadevaM vRttI tattvAdibhirnirUpya gatyAdibhiridaM nirUpyate-tatra gatau siddhamanuSyayoH kevalamasti, indriyeSvatIndriyasya, evaM trasakAyAkAyayoH, sayogAyogayoH, avedakasya, akaSAyasya, zuklalezyAlezyayoH, samyagdRSTeH, kevalajJAninaH, saMyatanosaMyatanoasaMyatayoH, saakaaraa||268|| nAkAropayogayoH, AhArakAnAhArakayoH, bhASakAbhASakayoH, parIttanoparIttAparIttayoH, paryAptakanoparyAptakAparyAptakayoH, bAdaranobAdarayoH, nosaMjJinaH, bhavyanobhavyayoH, caramAcaramayoH, dravyapramANaM pratipadyamAnAnAmutkRSTato'STazataM, pUrvapratipannAH kevalino'nantAH, kSetra jaghanyato lokasyAsaMkhyeyabhAgaH utkRSTato lokaH, sparzanamapyevameva, kAlataH sAdyaparyavasitaM, nAsyAntaramasti, bhAgAlpabahutve prAgvat // 838-39 // athaitAvatkAlAdArabdhavyAkhyAnasya phalamAha-'kevala'mityAdi // kevalajJAnaM samAptaM, tatsamAptI nandI, tatsamAptAvapi maMgalaM samAptamiti // . atha samudAyArthadvAramabhidhitsurAha'kevalaM nANa' mityAdi // 'adhunA' sAmprataM,'sa' prakRtaH prastuto'nuyogo'bhidhIyate, kiMviziSTa ityAha-'maGgalArtha:' | majhyate hitamaneneti magalaM tasyArthaH, maGgalasAdhya ityrthH|| 840 // (itthaM. ni.79) sAmprataM sa iti sAmAnyenoktatvAdAcArya eva praznaM kArayannAha so mainANAINaM kayarassa?, suyassa, jaM na sesaaii| hoMti parAhINAI na ya parabohe samatthAI // 841 // SASAASAASAASASIR Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva. kovyAcArya anuyogazabdArthaH vRcau // 269 // // 269 // pAeNa parAhINaM dIvovva parappabohayaM jaM ca / suyanANaM teNa parappabohaNatthaM tdnnuogo|| 842 // sohigao ciya Avassayassa kayarassa kiMtha ciNtaae|tNciy suyaMti sAhai suyANuyogAbhihANeNa // 843 // 'so'ityAdi / so'nuyogaH jJAnapaJcakamadhye kasya ?, ucyate, zrutasya, tasyava gurvAyattatvAt parapratyAyakatvAcca / / 841 // tathAhi'pAepetyAdi |praayogrhnnN pratyekabuddhAdeH svayamapi bhAvAt , yena kAraNenaivaM tena tadanuyoga Arabhyate, kimartha?, paraprabodhArtha, tathAhi| sarva eva zAstrArammaH paraprabodhAyaivArabhyate, na punarAhopuruSikayA janaraJjanArtha vA?, yazaHkhyAtilAbhanirapekSatvAt mumukSUgAmiti gAthArthaH // 842 // evamukta satyAha-'sohigao ityAdi // 'sa' anuyogo'dhikRta evAvazyakasya 'kayappavayaNappaNAmo' ityAdinA ataH 'katarassa'tti kimatrAnayA cintayA? yenocyate-'so matinANAdINaM katarassa'tti ?, ucyate, iha 'sutANuyogAbhihANeNa suttassa'tti uttareNa tadAvazyakaM zrutameva, natvanyat kiJcikriyAdi ityetat 'sAdhayati' kathayati ko doSaH ?, tasmAt pratiSThitamidaM 'katarassa ?, suyassati gaathaarthH|| 843 // Aha-yadyevamanuyoga iti kaH zabdArthaH ? ityata Aha___ aNujoyaNamaNuogo suyassa niyaeNa jamabhiheeNaM / vAvAro vA jogo jo aNurUvo'NukUlo vA // 844 // ahavA jamatthao thovapacchabhAvehiM suyamaNuM tassa / abhihee vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho / / 845 // 'aNu ityAdi / anuyojanamanuyogaH, kimuktaM bhavatItyAha-suyassa niyayeNa jamabhidheyeNa saMbaMdhaNaM, 'vAvArovA yogo'tti 'vA' itya| thavA yogo yojanaM 'vAvAro'tti jamuktaM bhavati, tatazca yoga evAnuyogo'nuzabdalopAt , punarapi kimuktaM bhavatItyAha-yo'nurUpo'nukUlo vA strasyArthena saha yo vyApAraH so'nuyoga iti gAthArthaH // 84 // 'ahavetyAdi // athavA 'yat' yasmAdarthataH arthataH sakA. Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaka kovyAcArya vRttI nandIvyA|khyAnAniyama: // 27 // // 27 // SANS24NOLX zAt stokapazcAdbhAvAmyAM sUtraM aNu, tataH kimityata Aha-tasya-aNoH sUtrasyAbhidheye vyApAraH yogo'nuyogaH, tena vA'NunA yogo yaH so'Nuyoga iti gaathaarthH|| 845 // ataH 'Avassayassa aNuogoti sthitam / / atrAha Avassayassa jai so tatthaMgAINa aTTha pucchaao| hoi suyakkhaMdho ajjhayaNAI ca, na u sesA / / 846 // naNu naMdIvakkhANe bhaNiyamaNaMgaM ihaM kao saMkA ? / bhaNNaiakae saMkA tassAniyamaM ca dAei // 847 // nANAbhihANamattaM maMgalamiTuMna tIe vakkhANaM / ihamaTThANe jujjai, jaM sA vIsuM suykkhNgho|| 848 // iha sANuggahamuiyaM na u niyamo'yamahavA'pavAdo'yaM / dAijai kahaNAe kayAi purisAdavekkhAe // 849 // 'aav'ityaadi| yadyasAvAvazyakasya tacca zrutavizeSaH, tatrAGgAdInAmaSTau pRcchAH "AvassayaM NaM kiM aMga aMgAI suyakkhadho suyakhaMdhA ajjhayaNaM ajjhayaNAI uddeso uddesA"? uttaramAha-"taM AvassayaM suyakkhaMdho ajjhayaNAIca sesapaDiseho"tti gAthArthaH // 846 // apara Aha-'naNu'ityAdi // nanvityasUyAyAM 'nandI' jJAnapazcakakharUpAbhidhAyI granthaH tadvyAkhyAne idaM bhaNitamanaGgamaGgAnagAdhikAre iha kutaH zaGkA yenASTau praznAH prayujyante ? iti, bhaNyate, akRte Adau nandIvyAkhyAne 'zaGkA sandeho jAyate, apitu pRcchayan gurustasyAdau nandIvyAkhyAnasyAniyamaM darzayatIti gAthArthaH // 847 // Aha-maGgalArthamavazyameva nandIvyAkhyAnAt kathamaniyamapradarzanamiti, 'nANA ityAdi / ihAdau maGgalamiSTaM, kiM 1, jJAnAbhidhAnamAtram anabhimatapratiSedhamAha-na tasyA vyAkhyAnam , asthAnatvAdutsargeNetyabhiprAyaH, tathAhi pathi gacchannadhvagodadhi dRSTvA maGgalamiti gRhNAti, natu bhakSayatyapi, kimityAha-yadasau nandI pRthakzrutaskandha iti gAthArthaH // 848 // iha pAThe kimiti prapaJcata ukteti cet , ucyate, 'ihe'tyAdi / iha AvazyakArambhe 'sAnugraham anu Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vizeSAva koTyAcArya vRttI AvazyakasyanAmA // 27 // // 27 // 454545% grahArtham , 'uditam' uktaM jJAnapaJcakanyAkhyAnaM prapaJcataH, natu niyamo'yaM tadvyAkhyAne, apitvabhidhAnamAtrasyaiva niyamo, maGgalArthatvAt , athavA idamanyat parihArAntaram-apavAdo'yamiha nandIkathanena kathyate, kathamityAha-kadAcit puruSAdyapekSayA anyArambhe'nyadapyutkrameNAbhidhIyate samastadadhyupayogavadityato'STau pRcchA iti gaathaarthH|| 849 // atra ca AvassayasuyakkhaMdho nAma satthassa tassa je bheyA / tAI ajjhayaNAiM nAso AvassayAINaM // 850 // kajjo pihappihANaM jahatthamajahatthamatthasuNNaMti / nAme ceva paricchA gajjhaM jai hohii jahatthaM // 851 // nAmAIo nAso cauviho maMgalassa va sa neo| viNNeo ya viseso suttagao kiMci vucchAmi // 852 // Agamao davvAvAsayaM tamAvAsayaM payaM jassa / sikkhiyamiccAi tayaM tayaNuvautto nigadamANo / / 853 // sikkhiyamaMtaM nIyaM hiyayammi ThiyaM jiyaM duyaM ei / saMkhiyavaNNAi miyaM parijiyamentukkameNaMpi // 854 // jaha sikkhiyaM sanAmaM taha taMpi tahAThiyAi nAmasamaM / gurubhaNiyaghosasarisaMgahiyamudattAdao te y||855|| navi hINakkharamahiyakkharaM ca vocatya rayaNamAlavva / vAiddhakkharameyaM vaccAsiyavaNNaviNNAsaM // 856 // nakhaliyamuvalahalaMpiva amiliyamasarUvadhaNNamelovva vocatthagaMthamahavA amiliyapayavakkaviccheyaM // 857 // naya vivihasatthapallavavimissamaTThANachinnagahiyaM vA / viccAmeliya koliyapAyasamiva bherikaMtha vva // 858 // mattAiniyayamANaM paDipuNNaM chaMdasAhava'ttheNaM / nAkaMkhAisadosaM puNNamudattAighosehiM // 859 // kaMThohavippamukkaM navattaM bAlamUyabhaNiyaM va / guruvAyaNovayAtaM na coriyaM potthiyAo vA // 860 // Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI AvazyakasyanAmAdayaH // 272 // // 272 / / FREERASAIRSIOSEX Agamao'NuvautsovattA davvaMti siddhmaavaasN| kiMsikkhiyAisuyaguNavisesaNe phalamiha'bhahiyaM // 86 // jaha savvadosarahiyaMpi nigadao suttamaNuvauttassa / davvasuyaM davvAvAsayaM ca taha svvkiriyaao||862|| uvauttassa u khaliyAiyaMpi suddhassa bhAvao suttaM / sAhai taha kiriyAosavvAo nijrphlaao||86|| ahie kuNAlakaviNo hINe vijjAharAi diTuMtA / bAlAurAtibhoyaNabhesajjavivajjaA ubhae // 86 // caMdaguttapaputto u, biMdusArassa nnuo| asogasiriNo putto, andho jAyai kAgaNiM // 86 // . jo jahA vaTTae kAlo, taM tahA seva vaanraa!| mA vaMjula paribhaTTho, vAnarA ! paDaNaM sara // 866 // vijAhara rAyagihe uppaya paDaNaM ca hINadoseNa / kahaNosaraNAgamaNaM payANusArissa dANaM ca // 867 // cittakaDubhesajAI mA Na pIleja, UNae dei / pauNai na tehiM ahiyehiM marai bAlo tahAhAre // 868 // atyassa visaMvAo payabheAo tao caraNabheo / tatto mokkhAbhAvo mokkhAbhAve'phalA dikkhA // 869 // noAgamao jANayabhavvasarIrAirittamAvAsaM / loiyaloguttariyaM kuppAvayaNaM jahA sutte // 870 // louttare abhikkhaNamAsevAloyao udAharaNaM / sa rayaNadAhagavANiyanAeNa jaIhavAladdho // 871 // Agamao bhAvAvAsayaM tadatthovaogapariNAmo / noAgamao bhAve pariNAmo jANa kiriyAsu // 872 / / loiyalouttariyaM kuppAvayaNaM ca taM samAseNaM / louttaraM pasatyaM satthe teNAhigArojyaM / / 873 // 'Avassae' tyAdi, 'kajjo' ityAdi, zAstranAma AvazyakazrutaskandhastabhedAzcAdhyayanAni 'tamhA AvassayaM nikkhivi-| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kh+kh+ vRttau ++ ssAmi'ityevamAdi, Aha ca-nyAso nikSepaH, AvazyakAdInAM pRthak pRthak kAryaH, kiM kAraNaM?, yato nAma trividhaM bhavati, yathArthA'vizeSAva0 AvazyakakovyAcArya yathArthazUnyatAbhedAt , yathArtha zikhI, ayathArtha palAzaH,DityAdi tvarthazUnyam , ato nAmnyevAsthAsmAbhiH parIkSA karttavyA, tatazca syanAmAprAcaM yadi yathArtha syAt, tatraiva samudAyArthaparisamApteH,vivecitakAritvAd bhagavadarhacchAsanapratipannAnAmiti gaathaadvyaarthH||850-851|| dayaH atha medatattvaparyAyairabhidadhadAvazyakanikSepaM tAvadAha-'nAmAItyAdi, Avazyakasya hi caturvidho nAmAdinyAsaH sarva maGgalasyeva, tadyathA // 273 // // 273 // nAmAvazyakamityevamAdi, vijJeyazca vizeSo'sya sautra:-anuyogadvArepRktaH, tathA ca kazcidvizeSaM vakSyAmi, anugrahapravRttatvAditi gAthArthaH M // 852 // vatra nAmasthApane kSuSNAthai, dravyAvazyaka dvedhA-AgamanoAgamabhedAta , tatra 'Agamato' ityAdi praznayati-'AgamaoM' ityAdi, Agamato dravyAvazyakaM kiyat ?, ucyate, 'jassa NaM Avassaetti padaM zikSitaM ThitaM jita'mityevamAdi 'jAva No aNuppehAe', | tathA cAha bhASyakAraH-'tamAvAsayaM pada' mityAdi, spaSTam , etacca sAMnyAsikacodyavIjamityabhiprAya iti gAthArthaH // 853 // zikSi-13 tamiti kimuktaM bhavatItyAha-'sikkhi'mityAdi, antaM nItamadhItatvAva,zeSaM sugamamiti gAthArthaH // 854 // paJcAnAmapi padAnAM dRSTAntamAha-'jahe'tyAdi, yathA hi svanAma zikSitaM sthitaM jitaM mitaM paricitamevametadapItyasyAyamarthaH, vAcanAcAryAbhihitaghoSaiH sadRzaM gRhItaM ghoSasamamucyate, te codaattaadyH-udaattaanudaattsvritaaH||855|| 'navihINa'mityAdi anyUnAkSaramahInAkSaraM anadhikAdharamanatyakSaraM, tayA vAiddhAkSaramevaM bhaNaMti yaduta vaccAsitavannavinnAsaM, anyatrAnyatrApAditavarNa, ata idaM varNamAtrata eva vivakSyate, na padavAkyataH,tasyAnyaviSayatvAt , dRSTAntamAha 'voccattharayaNamAlavva' pratyantanivAsAbhirIprotaratnamAlAvata, etadviparyayeNa 'abvAiddhakharaMti gAyArthaH // 856 // 'na khaliya'nityAdi, na skhalitamupalAkulabhUmilAGgalavat , tathA na militaM, tatra militam-asamAna ++x xx CROMGADGAORMERAM Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasyanAmAdayaH vRttI // 274 // vizeSAva pada jAtIyadhAnyamelakavat saGkIrNa yannaiva tadamilitam , asyaiva dvitIyaM vyAkhyAnaM kurvannAha-voccatthagaMthamahava'tti athavA viparyastakoTyAcArya granthaM militaM viparyayeNa cAmilitaM, tRtIyaM vyAkhyAntaramAha-'ahava'tti dvirAvaya'te, athavA'militaH-asaMsaktaH padavAkyavicchedo yatra vadamilitapadavAkyavicchedamamilitamiti gAthArthaH // 857 // 'aviccAmeliya'tti padamAcikhyAsurAha-'naye'tyAdi' 'naya viccA 6 meliya'tti sambandhaH, kizca viccAmeliyam !,ata Aha-vividhasatthapallavavimissaM, yathA 'dhammo maMgalamukkiTThamata ekanavate kalpe matto // 274 // 'nye madaryAzca guNAH, na hyAbhyAmartha paricchidya pravarttamAne jIvA dvividhAH' ityevamAdi, tathA asthAnacchinnagrathitaM vA yathA-prAptarAjyasya rAmasya, rAkSasA nidhanaM gatAH" ityevamAdi, yadvA kolikapAyasavata , yadvA bherIkanthAvata, iti gAthArthaH // 858 // 'paDipunnanti duvihaM-suttao atthI ya' tatra khatrata:-'mattAI'ityAdi, mAMtrAdiniyatamAna ahavA chandasA-chandeNa paDipuNNaM sUtrataH, attheNa u paDipuNNaM kimata Aha-'attheNa' nAkAGkSAdisadoSaM, na kriyAdhyAhAraM yadapekSata ityarthaH, 'paDipuNNaghosa'ityetadAha-udAttAdighoSasambhRtatvAt pratipUrNapoSamiti gaathaarthH|| 859 // 'kaMTha'ityAdi kaThathA, navaraM vAzabdAtkarNAghATitaM, Aha-Agamato'nupayukto dravyAvazyakamityetAvavAbhilaSitArthasiddheH kimanena bhaNieNa 'jassaNaM Avassaetti paya'mityAdinA, Aha ca-'Agamao ityAdi gatArthA // 860-1 // 'jahe'tyAdi, yathoktaguNaviziSTamapi nigadataH sUtram-AvazyakAdipadamanupayuktasya dravyazrutaM dravyAvazyakaM ca, tathA sarvA gamanAgamanapratyupekSaNAdikriyA dravyaM dravyAvazyakaM ceti jJApanArtham / asya viparyayamAha-'ubauttasse'tyAdi, upayuktasya tvAvazyakAdipade skhalitAdidoSaduSTamapi paThataH zuddhasvabhAvatvAd bhAvataH sUtraM kathayati yathA tathA sarvAH kriyAH nirjarAphalAH kathayati upayuktasya, tasmAt upayoge dRDhaM yatnaH kAryaH prathamamiti gAthAdvayArthaH // 862-863 // 'ahie'ityAdi, atra ca 'hINakkhare / asthao ya ta satyavamAdi, yadvA kolAna jIvA dvividhAH Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAjI vizeSAva avAyadaMsaNatyamiNamo udAharaNaM-"bharahammi ya rAyagiha, seNiyarAyA jinniNdbhttigo| putto abhayakumAro, buddhieN caranbihAe~ da AvazyakakovyAcArya juto / / 1 / / aha annayA jiNiMdo, vIro tattheva guNasilujjANe / suravijjAharacAraNasaMdhuvvaMto samosario // 2 // dhammakahA- syanAmAavasANe, gacchaMtesu suracAraNAIsu / egassa egaakkharavissaraNe Na vahai vijjA ||3|totN maMDukkaMpiva upphiDasaMphiDaNayaM kare dayaH // 275 // mANaM / daNaM vijjAharamiNamo rAyA viciMtei // 4 // kiM manne esa evaM?, ahavA pucchAmi jiNavaraM gaMtuM / vIreNavi se kahiyaM pamhuI| // 275 // akkharaM segaM // 5 // taM ca suNettA abhao payANusArI tayaM bhaNai gantuM / bho ! vissariyaM tuhamegamakkharaM avahio sarasu // 6 // jai ya puNo mama sAmaNNasiddhimiha kuNasi to tuhaM ahayaM / lahami tayaM paDivanne kahio se sAhaNovAo / / 7 / / to so tasseve| gakkharassa lAmeNa rayatagirisihare / saMpatto varavijjAharaMgaNAkIDaNasuhilli // 8 // atthovaNato u ihaM, kAyavyo adhiya akkhare Uye / hoi viNAso sutne, atthe kiriyA'phaliyadikkhA // 9 // aNNe bhaNaMti sa tahA divo abhaeNa pucchio kahiyaM / paDha sayavijjaM paDhiyA laddhaM ca tamakkharaM teNa // 10 // pAThakramamaGgIkRtyedamapUrva kathitamityabhiprAyaH / ahie kuNAlamakkaDA taMjahA"rAyA sucaMdauco, pADaliputtami puravare Asi / putto si biMdusAro, tassavi putto asogasirI // 1 // nizcamasogAhiM tao visesao | dohi aggamahisIhi / rajjavaraputtarayaNujjalAhiM saha bhuMjatI bhoe // 2 // tassa ya egAe~ suo bAlo nAmeNa puNa kuNAlotti / hai| dinA se bAlamuttI ujjeNI tassa rAeNaM // 3 // aha annayA kayAI kuNAlabAlassa mAisavattIe / sahiyassa vAsabhavaNe kahiyaM hai varakaMcuijjeNaM // 4 // bhayavaM ! kuNAlabAlo baTTai airegaaTThavAsotti / teNavi lihio leho, sayameva adhIyao kumaro // 5 // tIeviya so gahio jayaNaMjaNabiMdurya agArassa / uvariM diNaM raNo, chaillayAe maNaM hariuM // 6 // paDiappio ya raNNo, STORRECRARANA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAvApayAvi anuvAio phmatteNaM / saMvattiUNa muddAe~ aMkio jIu ujjeNIM // 7 // bAyAvio ya teNa ya, Na lehao kahai AvazyakakovAcArya virohitti / sayameva vAiuM cintiyaM kuNAleNimaM tattha // 8 // moriyavaMsANa'mhaM, ANA appaDihayA tihuyaNami / tA kiM tAtassANaM hai syanAmApaDhamaM laMpijja ahameva 1 // 9 // bho ! bho ! ANeha lahuM, jalaMtajalaNAphuliMgabIbhatthaM / tattaM lohasalAgaM, jeNaM aMjemi acchINI // 10 // dayaH // 276 // to aMjiUNa tIe hAhAravabhariyadasadisAbhoyaM / jAo ya NayaNaviraheNa sylatymiyjiyloo|11|| to jANiUNa raNNA, // 276 // hai diyo se tucchajIvaNo gAmo / gaMdhavvaveyaNiuNo ya tatya so bhuMjatI bhoe||13|| to tassavi saMsArassa bhAvadoseNa dArao aao| to so aNajamANo gAyaMto vasumatiM bhamati // 13 // pADaliputtaM patto, kahiyaM raNo imeriso koi / uggAi kiMnaro iva, raNNA hakkArio to so||14|| rano purao gAyai, aMtario jamaNiyAe rammAe / tuTTeNa ya so bhaNio, rannA maggAhi kiM demi ? // 15 // so maNati-caMdaguttapavotto tu, biMdusArassa Nattuo / asogasiriNo putto, andho jAyai kAgaNIM // 16 // to uNa ranA puTTho ko'si & tuma teNa sAhiyaM savvaM / osAriyA ya potI, maNio ya puNo'vi kiM demi // 17 // / so bhaNati-kAgaNiM rAiNAvi tucchaMti , maggiya mnnio| maMtIhi ya se kahiye, rAyasue kAgaNI rajjaM // 18 // rAyAvi bhaNati andho, karesi rajjeNa kiM ? tao Aha / mama 3 puco uppaNNo saMpai ii rAiNA bhaNite // 19 // saMpati ciya se nAma, patiTThiyaM tassa rAyaputtassa / taM ceva ya se rajja raNNA pitisaMtiyaM, divaM // 20 // so ceva uvaNaotti / ahavA bhAvAhie imaM loiyaM udAharaNaM-"kAmiyasaraAsaSNe, vaMjularukkho mahAlao atthi|| tatva ya caDiUNa jale, jo paDai tirikkhao sNto||1|| so hoi kila maNUso, aha maNuo paDai hoi to devo| aha bitiyaMpi paDejjA, puvvillo ceva to hoi // 2 // evaM ca Thite saha vAnarIe tattheva vAnaro Ao / didaM ca tattha paDiyaM, naramihuNaM tAu rukkhA CAS SACROL NAGARISHCARRC Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasyanAmAdayaH // 277 // vizeSAva u // 3 // jAyaM ca devamihuNaM, paDiyANi duevi narajuyaM jaayN| so bhaNati puNa paDAmo, jA devajuyaM kila bhvaamo||4|| tIe varajuva- kovyAcArya tIe, paDio dharatIe so naro salile / jAo puNo'vi socceva makkaDo sirimaticchaMto // 5 // nArI ramA gahiyA, soviya vRttau hai maaiNdjaalpurisehiN| raNNo purao gacaMtaesu so vAnaro muko // 6 // taM daNaM varahArarayaNaparimaMDiyaM niyaM jubaI / patthei tIeN bhaNio, hai esa silogotti niuNAe // 7 // jo jahA vaTTara kAlo, taM tahA seva vaanraa!| mA vaMjula paDibhaTTho, dANarA ! paDaNaM sara // 8 // " u||277|| vaNao esa evetyadhikRtagAthApUrvArddhArthaH / atha bhAvahINAhie udAharaNaM, tathA cAha-'ubhayeti bhAvahINe bhAvahiye ya dRSTAntaH, kaH? ityata Aha-cAlAurAimoyaNamesajjavivajjao' etaduktaM bhavati-"tittakaDumesayAI mA NaM pIlejja UNaye deti, pauNai Na, tehiM ahiehi marati, glAna iti gamyate, evaM bAlo'pyAhAramaGgIkRtyeti gAthArthaH // 864 ||'cNdgutte'tyaadi,gaathaaH paJca // 865-69 // ityAgamato dravyAvazyakaM gataM, dvitIyabhedamadhikRtyAha-'noAgamato ityAdi / noAgamataH jJazarIradravyAvazyakaM "pariNivvuyamuNidehaM siddhasilAtalagayaM muNayanvaM / aNubhUyabhAvavekkhA, vai taDavaDio ghayaghaDoca // 1 // " tathA bhavyazarIradravyAvazyakaM | yaccharIramAvazyakamiti padaM jJAsyati yogyatvAt ghRtaghaTavadeva, ubhayavyatiriktaM tu trividhaM, kathamityAha-'loiya'tti je ime rAIsarAdi mukhAdiprakSAlanamuSasi kurvate, lokottaraM ca'je ime samaNaguNamukkajogI jAva ubhao kAlaM AvAsayassa uvaTThAyanti, ' tathA kuppAvaNiyaM tihaM tisaTThANaM pAvAduyasayANa koTTakiriyAdINaM uvalevaNasaMmajjaNAdi evaM jahA sutte aNuogadAreSu tathA vanneyavvaMti gAthArthaH // 870 // "vasaMtapure agIyasthasaMviggaparivAro tahAviho ceva gaNI gaccho ya parivasati, tattha ya ego sAhU divasadevasiyaM udaullAiaNesaNAdi paDigAhettA syaNIe mahayAmahayA saMvegeNAloeti, tassa puNa gaNI agIyatthattaNao pAyacchitaM +5+4+4+4+4+4+4+4+4 HR26466 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koTyAcArya AvazyakaparyAyAH vRcau // 278 // // 278 // HASIREEKSECRETROE deto imaM maNai-aho ! imo dhammasadio!, suhaM paDiseviuMdukkhaM AloiuM, ao asaDhattamao suddhoci, imaM ca daTuM anne maNatiAloijjai ceva ya, na ettha dosoci, vaccai kAlo, annayA tattha saMviggo sAhU Agato, teNa sA divasadevasiyA avihI diTThA, ciMtiyaM ca-'aho'peNa imeNa viNAsiJjanti, tato teNa kahANayaM kahiyaM-"girinagare koDIsaro nAma vANiyao mahallamollarayaNANaM gharaM bhariUNa palIvei, taM ca logo pasaMsai-vaisANaraM tippe hititti, evaM varisANi vaccaMti, annayA teNa taM tahA palIviyaM vAyakseNa ya savvaM nagaraM daI, tato rAiNA hakkAriUNa savvassaharaNo ko niddhADio ya savisayAutti // anno'vi mahurAe evaM ceva karei,so rAiNA suo, savvassaharaNo ceva kAuM visajjio, bhaNio ya-aTavimi kiM na palIvasi!, evaM bho! jahA teNa vaNieNa avasesA gehA daDDA evaM tumaM pasaMsaMto ee sAhuNo migasaMThANie savve jhAmittA pariccayasi, jAhe ya sogaNI Na ThAi tAhe teNa sAhuNo bhaNiyA-bho! bho! esa agIyatyo niddhammo ya, alameyassa vasavattitteNa, so tehiM tao niddhADio" Aha ca-'louttare' ityAdi / sa ityagItArthaH, zeSa spaSTam 871 // dravyAvazyakaM gatam, bhAvAvazyakamapi dveSA-Agamato noAgamatazca, taba pUrvAdhaM spaSTam / / dvAraM // noAgamato jJAnakriyApariNAmo, mizratvAditi gAthArthaH 872 // tadapi tredhA-'loiyaM tthaa| 'loiyaM puvaNhe bhArahaM avaraNhe rAmAyaNaM 'kuSpAvaNiyaM' ijyAcalyAdi, lokottaraM zAstre prazastaM, tenaiva cAyamadhikAra iti gAthArthaH // 873 // tassAbhinnatthAI supasatyAiM jahatthaniyayAiM / avvAmohAinimittaM Aha pajjAyanAmAI // 874 // AvassayaM avassaM karagijaM ghuvaniggado visohI ya / ajhayaNachakkavaggo nAo ArAhaNA mggo||875|| samaNeNa sAvaeNa ya avassakAyavvayaM havai jmhaa| aMto aho nisissa u tamhA AvassayaM nAma ||876|| CASEASESARKAR Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kotyAcA lA vizeSAva0 vRttau // 27 // PERS jadavassaM kAyavvaM teNAvassayamidaM guNANaM vA / AvAsayamAhAro A majjAyAbhivihivAI // 877 // zrutasya ni| A vassaM vA jIvaM karei jaM nANa-dasaNaguNANaM / saMnijjhabhAvaNacchAyaNehiM vA vAsayaM guNao // 878 // kSepAH paryA'tasse'tyAdinA paryAyata Aha gAthAH paJca, atra ca 'AvassayaM' ti avazyaMkaraNAdAvazyakaM, kizca tat ?, cakravAlasA. yAzca. mAcAryanuSThAnaM, 'dhruvanigrahaH' anAdikAlInakarmApanayanaM, evaM ca padAni nava daza veti, yatazcAhorAtrAntaH zramaNAdinA karttavyamata 6 // 279 // AvazyakaM, ApAzrayo vedaM guNAnAM, ADo maryAdAbhividhivacanatvAdApAzrayaM, tatazca prAkRtazailyA liGgavyatyayAdAvAsayaMti, guNAnAM / | vA vazyamAtmAnaM karotIti, yathA'ntaM karotItyantakaH, guNazUnyaM vA AtmAnamAvAsayati guNairiti, guNasAnidhyamAtmanaH karotI| tyarthaH, guNairvA AvAsakam-anuraJjakaM vastradhUpAdivaditi, guNairvA''tmAnamAcchAdayatIti 'vasa AcchAdane' itikRtvA // 874-78 / / | tadevaM bhedatattvaparyAyairAvazyakamukta, zrutaskandhapadayorapyatidezanaM tAvadAha evaM ciya sesAI viusA suyalakkhaNANusAreNa / kamaso battabvAiM tahA suyarakhaMdhanAmAI // 879 // Agamao davvasuyaM vattA suttovaoganiravekkho / noAgamao jANayabhavvasarIrAirittamidaM // 880 // pattAigayaM suttaM suttaM ca jamaMDajAi paMcavihaM / Agamao bhAvasuyaM suovautto tao'NaNNo // 881 // noAgamao bhAve loiya louttaraM purAbhihiyaM / sammattapariggahiyaM sammasuyaM micchamiyaraMti // 882 // Agamao bhAvasurya juttaM noAgame kahaM hoi / jai nAgamo na suttaM, jai suttamaNAgamo kiha Nu ? // 883 // uvaogo jammatte taM taM jai vA'gamo'vasesaM tu / noAgamotti evaM kimaNuvauttammi davvasurya ? |884.. CAROLORCARE E ASES Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya // 28 // avisuddhanayamaeNa va jailaddhisuyamaNuvauttevibhAvasuyaM ciya paDhao, kimaNuvauttassa dvvsuyN?||885|| zrutasya niAgamasuovaogo suddho ciya na crnnaaisNmisso| mIsevi vA vivakkhA suyassa crnnaaibhinnss||886|| zepAH paryAcaraNAisameyammi u uvaogo jo sue tao sme| noAgamotti bhaNNai nosado mIsabhAvammi // 887 // yAzca. savvanisehe doso savvasuyamaNAgamo psjejaa| hojA vA'NAgamao suyavajjamaNAgamasuyaM tu // 888 // | // 28 // desanisehe sayalaM noAgamao suyaM na paavejaa| bhinnapi va taM deso caraNAINaM pasajjejA // 889 // hoja va noAgamao suovautto'vi ja sa desammi / uvajuvai na u savve teNAyaM mIsabhAvammi // 890 // Aha naNu mIsabhAve nAbhihio abhihio ya nosaho / dese tadanabhAve dave kiriyAeN bhAve ya // 891 // saccamayaM desAIsu tahavatthavaseNa saddaviNiogo / amiyatthA ya nivAyA jujjai to mIsabhAve'vi // 892 // avisesiyasaMmissovaogadesutti vA suyaM kaauN| noAgamabhAvasue nosaddo hoja desevi // 893 / noAgamao koI saddasahAyamuvaogamicchati / naNu sutaramAgamattaM hi dababhAvAgame juttaM // 814 // aha nAgamotti sadonoAgamayA ya tdhiyttnno| Agamao davvasuyaM kiha saddo nAgamo jaiNo ? / / 895 // anne noAgamao sAmittANAsiyaM suyaM ti / jai na suyamaNuvaoge naNu suyaramaNAsiyaM natthi / / 896 // suya-sutta-gaMtha-siddhaMta-sAsaNe ANa-vayaNa uveso| paNNavaNa Agamovi ya egaTThA pajjayA sutte // 897 // 'evaM ciyetyAdi spaSTArthA, navaraM 'suyANusAreNaM' anuyogadvArAnusAreNeti gaathaarthH||879|| atha prapaJcataH zrutapadamucyate-taccaturdhA OMOMOMOMOM Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva // maGgalavat , nAmasthApane prAgvat , dravyazrutamAgamanoAgamabhedAd, AdhaM pratipAdayan gAthApUrvArddhamAha, dvitIyaM ca pazcAdha, pratItArthA 880 // kokhAcArya kiM tadidamityAha-pustakapatrakAdinyastam / "ahavA sutte paMcavihe patrace-aNDae boMDae vAlae vAgate kiTTise" iti, Ahaca-18 kSepAH paryAvRttI | 'suttaM ce tyAdi / tat dravyazrutaM vyatiriktamiti prakramaH / dvAraM / bhAvabhutaM dvedhA-AgamanoAgamamedAdeva, tatrAgamato bhAdazrutaM, kAti yAzca. | ityAha-'zrutopayuktoM' vaktA, tato'nanyatvAt / / dvAram / / 881 'bhAve bhAvaviSayaM noAgamato bhAvazrutaM, kimata Aha-loiyaM bhAratAdi, / 281 // // 28 // | lokocaraM cAcArAdi vAyopazamikavizeSAt , tacca prAgevoktaM, tacca samyaktvAdiparigrahAi tathojyate / atrAha-'Agamato' ityAdi / daha hi Agamato bhAvAvazyakazrutaM 'yuktaM' ghaTamAnakam , aviruddhatvAt jananyavandhyAvat , (kintu na) yuktamityAha-'no AgameM noAgamatastu kA bhavati', na kathaJcidvirodhAt jIvAcaitanyavat , tathA ko'yaM nobhAgamo nAma :-'jati' ityAdi, yadi 5 nojAgamo-na AgamaH tado 'na suttaM'ti na mAvazrutam , aya zrutaM kathaM noAgamo, jIvAcaitanyavaditi, tasmAdayuktametat dvitIyaM 31 | mAvazrutamiti gAthArthaH // 882-83 // syAt paThataH, 'uvaoga' ityAdi / 'upayogo' dattAvadhAnatA 'jaMmatte' tti yAvati 2 tatcad yadi cAgamo bhavatAmabhiprataH, avasesaM tu upayogAviSayIkRtaM zrutaM noAgamata iti, tatazca sarvapatipedhAt 'noAgamato bhAvazrutaM yojyate iti ced ucyate, evamanayA kalpanayA kiM-kasmAt anupayukta paThati-vaktari 'danvasurya' adhastAduktaM yenocyate 'no a|NuppehAe'ti, etaduktaM mavati-anupayogatvena tasyApi noAgamattvAd, anupayogatvena tatrApi labdhisadbhAvAdityabhiprAya iti gAthArthaH // 484 // athaitatparijihIrSoH sUrermatamAha codaka eva-'avIM tyAdi / yadi 'avizuddhanayamatena' dravyAstikanayamatena yadi vallandhisUtraM zrutaM sannoAgamarUvaM aNuvautte'vi vaktari paThati saji 'bhAvasuttaM ciya'ci mAvazrutameva vartata iti, ucyate, nanu | ACOCCALKARENA Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRcau vizeSAva0 tadevAvarttate. tathAhi-yadyevaM tataH paThato kimaNuvauttassa davvasuyaM, etaduktaM bhavati-tadapi bhAvazrutamevAstu, labdhisadbhAvAt , i. zrutasya nikoTyAcArya ti codyArthaH, ucyate-naitaccodhe, siddhAntAnabhiprAyAt , tathAhi-sarvapratiSedhavacana eva nozabda idaM syAt, na mizravacana iti, Aha ca- kSepAH paryA 'AgamasuovaogoM ityAdi / AgacchatItyAgamaH zrUyata iti zrutaM, AgamazcAsau zrutaM ca AgamazrutaM, tadviSaya upyogH| yAzca. | AgamazrutopayogaH, 'zuddha evaM' kevala eva, kimuktaM bhavati ityAha-'na caraNAdisanmizrI' na cAritradarzanAbhyAM saMvalitaH yadA // 282 // yadA // 282 // 'iSyate tadA' AgamatastAvat bhAvazrutamabhidhIyata iti zeSaH, jJAnadarzanacAritramisse'vi 've'tyathavA mizre'pyupayoge caraNAdimitrasya zrutasya vivakSA kriyate, tatazcAgamatastAvadevaM bhAvazrutaM bhavatIti gAthArthaH // 885-6 // noAgamataH punaH kathaM bhavatItyAha-'cara-2 NAI tyAdi / yaH punaH zrute upayogaH, kiMviziSTe zrute ? ityAha-'caraNAdisamete' caraNadarzanAbhyAmanuviddhe, sa kimityata Ahatato'sau 'samaya' siddhAnte noAgama 'iti' evaM bhaNyate, noAgamato bhAvazrutaM bhaNyata iti bhAvanA, kiM kAraNamityAha-yataH nozabdo' yaM mizrabhAve, mizravacano varttata iti, evaM caitad, anyathA'yaM sarvaniSedhavacano vA khayeSyate dezaniSedhavacano veti dvayI gatiH, kiMcA6 taH, tatra prathamavikalpe prasaGgamApAdayatrAha-savva' ityAdi / 'sarvaniSedhe' sarvapratiSedhavacane nozabde'bhyupagate bhavato 'doSaH' | aparAdhaH syAt , yata evaM sarva zrutamanAgamaH prasajyeta, Agamo na bhavatIti noAgamaH, tatmApteH zrutasya matyAdicatuSTayIbhavanamityamiprAyaH, anAgamasya vA zrutatvIbhavanamiti, Aha ca-'hojjA vA' bhavedvA, kaH kimityata Aha-'anAgamasuyaM tu' anAgamo-matyA. dicatuSTayalakSaNaH, uttvasya luptattvAt , zrutameva nAnyaH, kiMviziSTo ya ityAha-'sutavajja' nti zrutavajaH, kiM kAraNamityAha'anAgamato' anAgamAddhetoH, kSamAzramaNaTIkApIyaM / 'savvaNi gaahaa| niSedhavacanatve puna!zabdasya sarvaniSedho dezaniSedho vA ga NASARURGANG Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 SIOESRESE myate, tatra sarvaniSedhe tAvannoAgamato bhAvabhutamiti sarvazrutasyAnAgamatvaprasaGgaH syAt , azrutasya vA matyAdeH zrutatvaprasaGga iti gA-dAtasya nikoTyAcArya 6 thArthaH // 887-88 / / atha brUSe-na brUmo nozabdasya sarvapratiSedhavacanatvaM yena 'savvasuyamaNAgamo pasajjau' kiMtu deze, ata Aha- kSepAH paryA| 'desa'ityAdi / iha nozabde dezaniSedhe dezo'syAgamo na bhavatIti vAcake sati bhavataH sakalaM zrutaM 'noAgamatoM noAgamasvarUpeNa yAzca. // 283 // prApnuyAd, ekadeze anAgamatvAt / ipyate ca sarvatra noAgamatayA sarva zrutaM, jJAnadarzanacAritraparyAyAnuviddhatvAt / 'bhinnapi ve' // 283 // tyAdi vA ityathavA evaM sati api sambhAvanArthaH, tatazcAyamarthaH-caraNAdInAM bhinnaM sat niHkRSTaM sattat-zrutaM dezaH prasajyeta anenaiva prakAreNa, edapyasambhAvanIyaM, sambhAvyate vA bhinnadezaM dhAtvaMjanakapisavarNakavat , anyathA saMkaraikatvAdidoSaprasaGgAt , tasmAt pArizepyAnmizravacane'sminnoAgamato bhAvazrutamiti bhAvaH / 'hoja' ityAdi / 'vA' ityathavA aparayApi bhaGgathA ayaM nozabdo mizravacana | ityucyate, kahaM 1, 'hojja va NoAgamato suovauttovi' tti, etasyAkSaraghaTanA-zrutopayukto'pi san bhavennoAgamato bhAvazrutaM, upayogatadvatoramedAt , kathamityata Aha-'yat' yasmAt 'asauM' upayogavAn 'deze upayujyate' jJAnadarzanacAritrakalApaikabhAgazrutaikadeze pra Nihito bhavati, 'na usanve' ekasamaya itthamupayogAbhAvAt , yena kAraNenaivaM tenAyamanayA'pi bhaGagyA mizrabhAve bhavati, kvacidupayogAnu4 payogapravRtteH pUrvatra tu mizra ukta AsId bhavet no Agamato bhAvazrutaM caraNAdisamete iha tu ityevamato mahAn vizeSa iti gAthArthaH / / 889 90||'aahe.' tyaadi| nanu mizrabhAve nozabdona kvacidabhihitaH, abhihitazca dezAdau, tathAhi-vivakSayA nozabdo dezavacana ukto dravye ghaTAdau, yathA-dezenoghaTaH, yo ghaTaH sa deze noghaTo, natu sarvatra, aghaTaprasaGgAt , tatprasaMge caghaTAbhAvaprasaGgAt , sarvatraivamiti shuunytaapttiH| atha punardeze ghaTastata ekaghaTe ghaTabahutvaprasaGgaH, evaM paTAdiSvapIti vyavahArAbhAvaH, tathA tadanyabhAve noghaTaH paTAdistatsaMvyavahAra A RSARKESARSAX RORSCORRECORIAGES Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI yAzca. // 28 // vyapadezajJAnadarzanAta, dravye nozandaH ghaTaikadezavacanAdireSa vivakSayoktatvAta, kriyAyAM no pacati no paktavyamasti, tathA bhAve ca tasya nino zayyate no sthIyate iti gAthArthaH // 891 / / ucyate-'sacca' mityAdi / satyamayaM dezAdiSu paThito, na mizrabhAve, kintu tathA'- kSepAH paryApyarthavazena zabdaviniyogaH kriyate, apica-amitArthAzca nipAtAH, dyotyenArthenArthavacAd , yata eva tato yujyate ayaM mizrabhAve'pIti gAthArthaH / / 892 // astu vA'yaM bhavadanurodhena dezAdiniyata eva tathApi dezavacana eva tarhi bhaviSyatIti, Aha ca-'avise-EIRen siye tyAdi / avizeSitatvena sammizropayogaH tasya zutamekadeza itikRtvA, kimata Aha-noAgamato bhAvazrute sAdhye dezavacano'pi nozandaH syAt, ghaTagrIvAkhyaikadeze noghaTAbhidhAnavad , yathAhi-sAmAnyakaghaTasyaiko dezo noghaTa ityucyate, evaM jJAnAditrayAdhupayogAcchRtopayogo'pIti, noAgamato bhAvazrutamidam , ekadezavacanatvAditi gAthArthaH / / 893 / / atra ca-'no' ityAdi / | kecana noAgamato mAvazrutamicchanti 'upayogaM' praNidhAnaM, kiMviziSTamityAha-'zabdasahAyaM' zabdAnuviddhamityarthaH, zabdopayogayorakya, nopayogamAtra, atrocyate, nanu sutarAmevAgamato bhAvabhutatvaM, dravyabhAvAgamasaMyoge 'yukta' ghaTate, kutastatrAnAgamato, na hi tatropalasaMnipAto bhavatItyabhiprAyaH, idaM cukUTayiSoH parasya matamAzaGkate-'ahe'tyAdi / atha cecchabdo-dhvanivarNa Agama itikRtvA, tatazca tadadhikatvAt zabdAdhikatvAdupayogasya noAgamajApatiH-noAgamatava, upayogamAtrasya zabdasAhAyyAt , yadi noAgamato mAvazrutamityarthaH, ucyate, yadyasAvupayogasahAyaH zabda Agamo na tata Agamato dravyazrutaM kathaM tvayA'pyadhastAda 5 pratipathamiti zeSastasmAt 'Navi'tyAdi sthitam // 894-95 // 'aNNe ityAdi / anye sUrayo vyAcakSate-Agamato bhAvabhuta 3 svAmitvAzritamupayoga, tathA noAgamata ityatra tuzabdalopo draSTavyaH, tatazca noAgamataH punaH svAmitvAnAzritamanya ityAdyanuvarcate, Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttau // 285|| +4+4+4++4+34 4x4 4 5 ucyate, sambaddhamapyanupayogeNa 'surya'ti na bhAvAtam , adhIyAnasyAnupayuktatvAta , naNu sutarAmanAzritaM svAmini nAsti noAgamatoskandhanikSebhAvazrutaM, yadi sambaddhamapi dravyazrutaM pratipannamasambaddhaM tu kasmAt pratipadyate ? kva vA taditthaMbhUtamiti, tasmAdetadapi pari paparyAyAH phalviti gAthArthaH // 896 // tavaM tu sUtrayatIti sUtraM, paryAyazabdAnAha-'suye'tyAdi spaSTA // 897 // dvaarN| skandho'pi maGgala. baccaturdhA, dravyata Aha- . // 285 // khaMdhapae'Nuvautto vattA''gamao sa davakhaMdho u / noAgamao jANayabhavvasarIrAiritto'yaM // 898 // saccitto acitto mIso ya samAsao jahAsaMkhaM / dupayAi dupaesAio ya seNAidesAI // 899 // ahavA kasiNo'kasiNo aNegadavyo sa eva viNNeo / desA'vaciovacio aNegadamvo viseso'yaM // 10 // AgamabhAvakkhaMdho khNdhpytthovogprinnaamo| noAgamao bhAvammi nANa-kiriyA-guNasamUho // 901 // sAmAiyAiyANaM chapaha'jhayaNANa so smaaveso| noAgamotti bhaNai nosaho mIsabhAvammi // 902 // gaNa-kAe ya nikAe khaMdhe vagge taheva rAsIya / puMje piMDe niyare saMghAe Aula samUhe // 903 // 'khaMdhe'tyAdi, pUrvAddhaM spaSTam / / dvAram / / noAgamatastu trividha ityAha-'noAgamao'ityAdi, uttarArdhaspaSTaM, vyatiriktatraivi| dhyamAha-saccitto'ityAdi / sa cAyaM yathAsaMkhyaM dvipadAdirasaMkhyeyAtmapradezamAtraH narahayaskandhAdiH, dvipradezAdiHpratItaH, 'seNAtidesoya'ti, seNAe aggime khandhe seNAe majjhime khandhe' ityevamAdIti gAthArthaH // 898-99 // 'ahavetyAdi / athavA trividhaH skandhaH-kRtsno'kRtsno'nekadravyazca, tatra kRtsnaH sa eva dvipadAdiravataH, akRtsnaH sa eva dvipradezAdiravayavatvAt , tipadesiyAu Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArAH vizeSAvA dupadesio akasiNakhaMdhoM' ityevamAdi, tathA 'aNegadavyo'tti sacAnekadravyaH sAmAnyena jIvaccharIrapiNDaH deze nakhAdAvapacito-hIno TU dupadAsA akAsaNakhaSA ityapamA' arthAdhikovyAcAye jIvatayA, tathopazcitazca, yuktazcAyamasyAnyato vizeSa iti // 900 // bhAvaskandhamAha-'Agame tyAdi puvvaddhaM kaMThaM // dvAraM / / noAgamato vRttau jnyaankriyaasmuuhH||901|| kathamityAha-'sAmAI'ityAdi / 'soti NoAgamato bhAvaskandhaH, zeSa spaSTam // 902 // 'gaNetyAyekAthi kAni spaSTAni // uktaH skandho'pi, sAmprataM vyastasya sato'syAvazyakAdipadatrayasyaikavAkyatA kriyate, SaNNAM zrutavizeSANAM samudAyaH // 28 // // 286 // skandha ucyate, AvazyakaM ca tad zrutaskandhazcetyAvazyakazrutaskandha iti, zAstrAbhidhAnametaditi gaathaarthH||803|| Aha kiM puNa chakkajjhayaNaM ? jeNa chalatthAhigAraviNiuttaM / sAmAiyAiyANaM te ya ime cha jahAsaMkhaM // 904 // sAvajajogaviraI ukkittaNa guNavao ya pddivttii| khaliyassa niMdaNA vaNatigiccha guNadhAraNA ceva // 905 // dArakkamAgayANaM vIsuM vIsumihamohanipphanne |ajhynnaannN nAsaM vakkhAmo lAghavanimittaM // 906 // Avassayassa eso piMDatyo vaNNio samAseNaM / etto ekkekkaM puNa ajjhayaNaM vaNNayissAmi // 907 // 7 tattha'jjhayaNaM sAmAiyaMti samabhAvalakkhaNaM paDhamaM / jaM savvaguNAhAro vomaM piva savvadavvANaM // 908 // ahavA tambheyacciya sesA jaM dasaNAiyaM tivihaM / na guNo ya nANadaMsaNacaraNabhahio jao atthi // 909 // 'kiM puNe tyAdi / kiM punaH kAraNamidamAvazyakamadhyayanaSadkamiti !, Aha-yena paTmiAdhikArainiyuktaM sAmAyikAdInAM, te cAmI arthaadhikaaraaH-'saavjjetyaadi| sAmAyikAdhyayane sakalasAvadyayogaviratirAdhikAraH, dvitIye tvahatAM guNotkIrcanA, tRtIye guNavataH pratipattiH kRtikAdilakSaNA, zrutazIlaskhalananindanA caturthe, paJcame cAritrAtmano vragacikitsA, SaSTe tu bratAticA SARALASARAL RAS 4 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyoga| dvArAgi ROKAR // 287 // vizeSAva: retaropacitakarmavizaraNArthamanazanAdiguNadhAraNamiti gAthArthaH // 904-5 // Aha-uktamAvazyakazrutaskandhA'dhyayanAnItyato'dhyayananikoTyAcArya kSepo'pIheva karttavyo'vasaramAptatvAt zrutAnantaraM skandhavad , ucyate-'dArakkametyAdi / dvArANi-upakramAdIni teSAM kramastenAgatAnAM da pratyekaM 2 iha-zAstre oghaniSpanne nikSepe, zeSaM spaSTam / // 906 // upasaMharannAha-'Avassayasse'tyAdi / tavyAvarNanAcokta caturtha mUladvAraM 'tassa phalayogamaGgalasamudAyatthe ti, iti gaathaarthH||907|| paJcamamAha-tatthe tyAdi, spaSTA, navaraM prAthamyamasya / 287 // | sakalaguNAdhAratvAt // 908 // 'aha'tyAdi / athave ti prAthamyakAraNAntaropadarzanArthaH, 'tabhedA evaM' sAmAyikavizeSA eva 'zeSAH' adhyayanavizeSAH, yasmAt tatsAmAyikaM darzanAdi trividhaM 'sAmAiyapi tivihaM sammatta suyaM tahA caritaM ca'tti vacanAva na cAnyo guNaetadviraheNAstItyatastadAdhAratvAccedamAdyamiti gaathaarthH|| 909 // aNuogaddArAiM mahApurasseva tassa cattAri / aNuogotti tadattho dArAiM tassa u muhAI // 910 // akayaddAramanagaraM kaegadAraMpi dukkhasaMcAraM / caumUladdAraM puNa sapaDihAraM suhAhigamaM // 911 // sAmAiyamahapuramavi akayaddAraM tahegadAraM vA / durahigamaM caudAraM sapaDidAraM suhAhigamaM // 912 // tANImANi uvkkmnikkhevaannugmnysnaamaaiN| chattiduvigappAiM pbheyo'nnegmeyaaii||912|| tasya ca saamaayikaadhyynsy-'annuog'ityaadi| anuyogaH kaH? ityata Aha-tadarthaH-adhyayanArthastatpravezasthAnAni tu dvArANi, nacaitat parikalpanamanarthakaM, dRSTAntasiddhatvAd , yathA hi raMpu-'akayetyAdi / akRtadvAramanagaraM bhavati, santataprAkAravala3. yAdiveSTitatvAt tatraitat syAd-ekadAraM nagaraM bhaviSyatItyAha-kRtaikadvAramapi duHkhasAraM bhavati, saMprabhitramadajalakarIndroSTrarathavara CROLORDCCCCNBCN OGRAOSAES Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakramAdisvarUpam / vRttI // 288 // vizeSAva0 4 padAtikhIjanAdisaGkulatvAt kAryAtipAti ca syAt , caturmUladvAraM punaH sapatidvAraM sukhaniSkAzapravezaM syAt , dRSTatvAt // dArTAnti- koTyAcArya kopasaMhAramAha-'sAmAiye'tyAdi, spaSTA, // 910-12|| 'tANI'tyAdi pUvArddha / dvAram / 'chattI'tyAdyuttarArddha / dvAram / athaiteSAM niruktaM, tatra upa sAmIpye 'kramu pAdavikSepe' upakramaNamupakramo-dUrasthasya sato vastunastaistaiH prakAraiH samIpApAdanamityarthaH, nikSepaNaM | | nikSepaH 'kSipa preraNe' iti nizcitaH kSepo nikSepaH, mocanaM racanaM nyAsa itiyAvat , anugamyate'nenetyAdinA'nugamanaM vA anugamaH, // 288 // 4 aNuNo vA-sUtrasya gamo'NugamaH, anurUpArthagamanaM vA'nugamanaH, sUtrArthAnugamaH-sUtrAnusaraNamityarthaH, 'NI prApaNe vaktaiva sUtrArthaprApaNavyApAropayogAt nayatIti nayaH // 913 / / ata ucyate satthassovakkamaNaM uvakkamo teNa tammi va tovaa| satthasamIvIkaraNaM ANayaNaM nAsadesammi // 914 // nikkhippai teNa tahi tao va nikkhevaNaM va nikkhevo| niyao va nicchiovA khevo nAsotti ja bhnniyN| aNugammai teNa tahiM tao'NugamaNameva vaa'nnugmo| aNuNo'NurUvao vA jaM suttatthANamaNusaraNaM // 916 // sa nayai.teNa tahiM vA taohavA vatthuNo va jaM nayaNaM / bahuhA pajjAyANaM saMbhavao so nao nAma // 917 / / dArakkamo'yameva u nikkhippaDa jeNa nAsamIvatthaM |annugmmi nANatthaM nANugamo nayamayavihaNo // 918 // saMbandhovakkamao samIvamANIya nathanivakhevaM / satyaM tao'Nugammai naehiM nANAvihANehiM // 919 // gurubhAvovakkamaNaM kA parivADI kaitthamajjhayaNaM / bhAvammi kammi vaha kimidaM davvaM guNo kammaM 1 // jIvaguNojIvaguNo? kiM nANaM dasaNaM carittaM vA ? / paccakkhaM aNumANaM ovammamahAgamo vaa'vi?||921|| OMOMOM2064 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI / 289 // ROLAGANA loiyalouttario kiM suyamattho'havobhayaM hojaa| appaNao'NaMtarao paraMparaM vA''gamo kss?||922|| adhyayanasya ki dihivAiyaM kAliyaM va kiMvA suyatthaparimANaM / sasamaya-parasamayobhayasiddhaMtANa va ko vacco ? // 923 // upakramaH __ko va samaegadeso samudAyatyAhiyAra iha niyo| ajjhayaNovakkamaNaM kAyavamihevamAIhiM // 924 // 'satthasse'tyAdi, 'nikikhappaItyAdi, 'anvi'tyAdi, 'sa NayatI'tyAdi suprasiddhamiti / dvAram // amISAmitthaM kramAbhidhAne 31 // 289 // | kiM prayojanamityata Aha-'dAre'tyAdi // nAnupakrAntaM nikSipyate amuSTisthamokSaNavat, na cAnyastamanugamyate, nAnanugataM nayAvasaraM | bhavatIti gAthArthaH // 918 // yatazca-'saMbaMdhe'tyAdi / / sambandharUpa upakramaH sambandhopakramaH tasmAtsamIpamAnIya zAstraM prathamaM tataH punarvyastanikSepaM punaranugamyate nAnAvidhanayaH, ato'yameva kramo'ta etAvantamAlokyAha-'tassa phalajogamaMgale tyAdi // 919 // sAmpratamanupahArthamupakramasaGkepAdhikAropapradarzanamidaM gAthApaJcakamAha-'gurubhAvovakkamaNa' mityAdi, iha sAmAyikAdhyayanArtha bubhutsunA vineyena gurormAvopakramaH kartavyaH, kayA punarayaM majhyA suprasanaH syAt , tathA 'kA paripATI'kayA''nupUjyedaM katithamiti vAya, kva vA bhAve varcate ?, kiMcedaM dravyAdInAM, jIvaguNatve ca sati katamo jJAnAdeH 1, jJAnatve sati katamat pratyakSAdeH, Agamatve'pi ca sati laukiko lokottaro vA', laukikatve'pi sUtramartha ubhayI, sarvathA pratiSedhaH, lokottaratve sUtrArthobhayasvarUpaH, tatrApi 'appayaoMti kasya kaH AtmAgamaH anantarAgamaH paramparAgamo veti, tathA kimidaM dRSTivAdAdikamuta kAlikaM 1, kAlikatve'sya kiM sUtrArthapramANaM, khasamayo'sya vAcyaH, tatve'pi ko'sya samayaikadezaH samudAyArthatvenAdhikriyate, evamAdimI rUpairadhyayanopakramaNaM kArya, vyAkhyAnAGgatvAt gurubhAvopakramavat // 920-24 // tathA ca OMOMOMOM Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcAya nAmAdyA upakramAH AnupUrvIca vRttI // 29 // // 29 // HARISHABHAISASSION nAmAI chanbheo uvakkamo davvao sacittAI / tiviho ya puNo duviho parikamme vatthunAse ya // 925 // parikammaM kiriyAe vatthUNaM guNavisesapariNAmo / tadabhAve ya viNAso davAINaM jahAjogaM // 926 // khettamarUvaM niccaM na tassa parikammaNA na ya viNAso / AheyagayavaseNa u karaNaviNAsovayAro'tya // 927 // nAvAeN uvakkamaNaM hala-kuliyAIhiM vAvi khettassa / saMmajjabhUmikamme paMthatalAgAiyANaM ca // 928 // jaM vattaNAirUvo kAlo davvANa ceva pjjaao| to takaraNaviNAse kIrai kAlovayArostha // 929 // chAyAe~ nAliyAe va parikammaM se jahatyavinANaM / rikvAIcArehi va tassa viNAso vivajAso // 930 // jaM parahiyayAkUyAvadhAraNamuvakamo sa bhAvassa / tassAsubhassa maruiNigaNiyAmaccAdao'bhihiyA // 931 // sIso guruNo bhAvaM jamuvakkamae suhaM pasatthamaNo / sahiyatyaM sa pasattho iha bhAvovakkamohigao // 932 // ko vakkhANAvasare gurucittovakkamAhigAro'yaM / bhaNNai vaksvANaMgaM gurucittovakkamo paDhamaM // 933 // gurucittAyattAI vakkhANaMgAI jeNa svvaaiN| to jeNa suppasanna hoi tayaM taM tahA kajjaM // 934 // jo jeNa pagAreNaM tussai karaNaviNayANuvattIhiM / ArAhaNAeN maggo so ciya abvAhao tassa // 935 / / AgAriMgiyakusala jai seyaM vAyasaM vae vujaa| tahavi ya siM navi kUDe virahammi ya kAraNaM pucche // 936 // nivacchieNa guruNA bhaNio gaMgA kaomuhI vahai |sNpaaiyvN sIso jaha taha savvattha kAyavvaM // 937 // juttaM gurumayagahaNaM ko sesovakamovaogo'tya ! / gurucittapasAyatthaM te'vi jahAjogamAojjA // 938 // SAHARASHTRAILWARA AL Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI nAmAdyA upakramA: AnupUrvIca // 29 // // 29 // SARASWAS parikammanAsaNAo dese kAle ya jA jahA joggaa| tAo davvAINaM kjaahaaraaikjjesu||939|| uvahiyajoggahavvo dese kAle pareNa viNaeNaM / cittaNNU aNukUlo sIso sammaM suyaM lahai // 940 // ahavovakkamasAmaNNao mayA pagayaniruvaogAvi / aNNattha sovaogA evaM ciya savvanikkhevA // 941 // gurubhAvovakkamaNaM kayamajhayaNassa chavihamiyANi / / tattha'NupubvAIsuM idamajjhayaNaM samoyAre // 942 // aNupubbisamoyAro kajjo sAmAiyassa sNbhvo| niyamAvatAraNaM puNa kittnngnnnnaannupuvviisu||943|| 'NAmAdItyAdi / iha prathama upakramAkhyo dvAravizeSo dveSA-zAstrIya itarazca, tatretaraH SoDhA-nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAta, nAmasthApane prAgvat , dravyataH AgamanoAgamamedAt , tatra noAgame vyatiriktaH 'sacittAdI tiviho ti sacittadravyopakramaH acicadravyopakramaH mizradravyopakramazca, tatra sacittadravyopakramaH dvipadacatuSpadApadAnAM, punarekaiko deghA-parikarmaNi vastunAze ceti gaathaarthH||925 / parikarma kimucyate ! ityAha-'parikammamityAdi pubbaddhaM kapThaM, yathA kuSmANDaghRtarasAyanAdyupayogAt puruSasya varNavayo'vasthApana bhaNDasakalapotanAdibhirvA karNAdivArdhakyAdikaraNamiti, anye tu zAsraparijJAnagandharvanRtyAdikalAsampAdanamapi dravyopakramamityAcakSate, tana, bhAvatvAdasya, syAdapi ca AtmadravyasaMskAravivakSAyAmiti, evaM zukasArikAdAvapi bhAvanIyaM, catuSpadeSu istyAdiSu, apadeSu cAmrataruketakyAdiSu vRkSAyurvedAt, tatraitatsyAt-tarorvArdhakyAdyupakramaNaM yuktaM, kAlAntare svayaM bhAvitvAda, na tu puMso varNAdisampAdanaM, kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNAnupapatteH, tanna, kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNAnupapacyasiddheHvarSakha nAmakarmavipAkitvena khayamapi bhavanasvabhAvatvAt, vibhramavilAsAdInAM tu yUno'vasthAyAM darzanAt, ata uktaM-'pa sacittAdI tivihoti meM kimucyate ? ityAha-vyApakramaH dvipadacatuSpadA Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya nAmAdyA upakramA: AnupUrvIca vRttau // 292 // // 292 // SEXSHOXHOSA rikamma kiriyAe vatthUNaM guNavisesapariNAmoti', 'tadabhAve ca'vastvamAvApAdane ca vinAza upakramyate kAlAntarabhAvitvAt , Ahaanayorna vizeSaH, ubhayatra pUrvarUpaparityAgenottararUpAvasthAnAt , ucyate, naitat, ekatra pratyabhijJAdidarzanAt , anyatra tvadarzanAd, athavaikatra nAzasyava vivakSitatvAt, keSAmimAvityAha-dravyAdInAM, dravyasya dvipadApadacatuSpadalakSaNasya caitanyavataH khaDgadazanajihvAdibhiH acetanasya ca pabarAgamaNeH kSAramRtpuTapAkAdinA parikarma, vinAzastvayoghanaghAvAdimiH, mizritasya tasyaiva dvipadAderalaGkArAdisahitasya, AdizabdAt kSetrakAlaparigrahaH, khaDgaprahAragajabandhanAGkena bhedAdibhiriti gAthArthaH // 926 // evamukte satyAha-'khettamityAdi / kSetraM tvarUpitvAnnityamatastasya nemau, ucyate, satyaM, kiM tvAdheyadravyagativazenaiva karaNavinAzopacArAvatra, mazcAH krozanti yatheti / Aha-3 'nAvAeM'ityAdi, iha kSetra(sya)jalAdhArasya nAvuDupataraNDakAdibhirupakramaNaM kriyate, itarasya ca halAdibhiH, evaM saMmArjanabhUpanthataDAgA|| dikaraNena ca kSetropakrama iti gAthArthaH // 927-28 // 'jami'tyAdi / yataH kAlo hi varttanAdirUpo dravyaparyAyo vA candroparAgAdilakSaNo | * vA atastatkaraNavinAze kAlopacAraH kriyata iti gaathaarthH||929|| asya ca kAlasya-'chAyAe'ityAdi pratItArthA ||930||ath bhAvopakramasya tAvallakSaNamAha-jaM pretyaadi|| yatparahRdayAkUtAvadhAraNamabhilASitArthaparipuSTaye'sau bhAvasyopakramaH, sa dvedhA-Agamata upakramapadArthajJastatropayuktaH, noAgamato dvedhA-prazasto'prazastazca, tatra tasyAzubhasya bhAvopakramasya kharUpapratipAdakA marukiNigaNikA'mAtyAdayo dRSTAntA abhihitA iti gaathaarthH||931|| "pADaliputte kapilatti mAhaNI tIeN tini dhuuyaao| sA ciMtei-kahaM puNa eyAo hoja suhiyAo ||1||naao mae uvAo'ttha tIeN pariNAviyA dhuyA pddhmaa| sikkhAviyA taI bhavaNatalaMmi jaiyA Thio hoi||2|| tuha | bhattAro taiyA savvAyAseNa kaivi vaaraao| varaneureNa calaNeNa matthae deja daDhapaNDiM // 3 // tAevi taha kae so hA hA! dukhAviyati A4- 55% Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvA kovyAcArya vRttI brAhmaNI putrI dRSTAntaH // 29 // // 293 // va vynto| maliUNaM ADhaco tIe kamalovame clnne||4||to sAvasiuM gose sAhai mAUeN pucchiyaM tiie| tIe'vi NAu jAmAuyassa bhAvo uvAeNaM // 5 // bhaNiyA ya putti ! jaM jaM karesi viNayaM ca aviNayaM vAvi / taM taM te bhattAro amayaM va vayaM ca mnnehii||6|| tA teNa samaM puttiya! dullahalaMmaMmi mANuse jamme / muMjasu sacchaMdamatI bhoe eso tuhaM daaso||7|| vitiyAevi tahacciya, maNiyAe khIlapaNhidhikkAhiM / paripiTTiu bhattAro khaNamecaM jhikhiuM thakko // 8 // sAvi ya tIe bhaNiyA jaNaNIe putti ! tujjha bhattAro / parijhiMkhagao hohiti kae'kae vAvi kajaMmi // 9 // jhiMkhaNao cciya navaraM Na tu dhADehiti to'varAhe'vi / bhuMjasu tumaMpi bhoe niyatavaladdheNa varaeNaM // 10 // taiyAevi tahacciya ADhappaMte kusIladuhiyAe / abhimANaghaNavareNaM teNa hakkAsi jaM diNNA // 11 // bhIyA sA mahibaDhe paDiyA | sahasA puNovi uTheuM / ADhattA dAuM je, paNhI bhattArasIsaMmi // 12 // tatto puNovi hakkAe~ tharaharaMtI mahIyale paDiyA / jaNaNIeN vayaNakArI taheva kAuM samADhattA // 13 // to teNavi kharamiuDIbhImaniDAleNa rosrttcchN| YNaM gaheNa gahiyatti teNa tIe samaM diNNA // 14 // to teNa sAsuyArosapa(sarapagghaTThamANa)adhareNa / oyAreUNa bhavaNA cAhire thaMbhaye baddhA // 15 // sisiramAsasahasItatusAreNa bhinnasavvaMgA / heTThimanaraevva kahaMci jIviyA tatya rayaNIe // 16 / / mukkA ya sAsuyAe dharijjamANIvi rosapasareNaM / royaMtI jaNaNIe gayA samIvaMmi sA bhaNati // 17 // puttaga! jai tassuTThiyaNisaNNagassuTTiyA NisanA ya / hohisi tumaM tato se, bhocchisi | mattaM ca potaM ca // 18 // to mama vayaNAo tumaM aNuyattasu dasavihAe juttIe / mama jAmAuyameyaM aNuyattasu devadullahayaM // 19 // iyANi gaNiyatti--pADaliputte nayarammi devadacatti dAriyA asthi / vicchibhittimhaavimlghvlpaasaaydullliyaa||1|| savvAlaMkAragharI nnvjovvnnmaanntiynnmmhiyaa| koTThIyakANakuMTaya sacAgAronca paribhojjA // 2 // tIe ya ciMtiyamidaM majjha gihaM vivihalesa OM * COMCOLLE *5 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 purisANaM / aTThArasapagainbhaMtarANa ko so na jo ei ? // 3 // to NiyaNiyA dijAI maggehi samuccaraMtavannaDDA / viddhAlihaNasusikkhiyaci-15 bAmaNIputrI kovvAcArya meM takareNaM sabhAmittI // 4 // cittAviyA maNojjA, tIe ghaTakAralohakArehiM / tummAyakaTThabhArayaNivasedvisuyAticariyaDDA // 5 // sA Agayassa dRSTAntaH naravaSNadAyiNo paDhamagaM payatteNaM / dAijai jeNa tao, Najjai ko esa purisoti // 6 // so'vi ya taM daTTaNaM, visesao saMsatI niyaM| // 29 // jaaii| laTuM laTuMti imo ghaDakAro bhAmatI cakkaM // 7 // iya tassa taI bhAvaM, ciMdheNamimeNa jANiu kuslaa| aNuyattai tahaceva ya jaha so tuDo dhaNaM deha // 8 // 'amacceti ||-"mhuraae jauNaseNo rAyA cittappio ya se mantI / so annayA ya bAhiM viNiggato AsavAhaNiyaM // 1 // tattha ya goppayamajjhami muttiyaM vesareNa taM ca to| jhallamalaMtaM daTuM, cirakAlaM ciMtaI innmo||2|| hoi thirodagamitthaM | udaganivANaMti vAhiu~ turagaM / volINo sorAyA, maMtINavitaM viyANeuM // 3 // kArAviyaM talAyaM sahasaMbavaNudharammapAlIyaM / didvaiva tayaM ranA, dasamAo nvrivrisaao||4||pddipucchiyN varaNNA keNa khaNAviyamiyaM kayA kiMvA / kahiyaM cAgAriMgiyakusaleNa ya me amacceNaM // 5 // ramAvi vivihaciMtaNaNANAsaMkAye bhiiyhiyyennN| pUyAtthAmalayecciya, (pUyA dhAmadhaNehi ya) (uvahAro) se kao ghaNi // 6 // iti gaathaarthH||931|| sAmprataM prazastalakSaNamAha-'sIso ityAdi, 'ziSyaH'zrotA 'guroH' vyAkhyAtuH 'bhAvam' anaGgaM mano yadupakramate tadvatallInatayA'tIndriyaM sat yadiGgitAkAraGgatvena pratyakSamiva karoti, kiMviziSTamityAha-'zubhaM zubhabhAvahetutvAt zubhastaM, kiMviziSTaH san !-prazastamanAH, kimarthamityAha-svahitArtha, sa eva prazastaH iha ca sa evAdhikRta iti gAthArthaH // 932 / / evamukte satyAha-'ko' 18ityaadi| ko'dhyayanopakramAvasare'nenAdhikAraH, ucyate, prathamavyAravyAGgatvAdadhyayanopakramavat , edataduktaM bhavati-yathA'dhyayanopakra mAite vyAkhyAnaM kattuM na zakyate evaM gurozvetaHsamAdhAnamantareNa zrotrA'pi na zrotuM pAryata iti, Aha ca-'guru' ityAdi subodhyaa||934|| MERECEN T CMOSAROK Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kobAcArya **OK ico / 295 // tasmAt-'jo ityaadi| AgAriMgite tyAdi, ziSyavizeSaNamAdyapade iti // 935-36 // 'nivetyAdi subodhyA // 937 // kathAnakaMca! ca brAhmaNIputrI pratItam / yadyevam-'jutta' mityAdi / yuktamevaM guruSu bhAvopakramaNamiti, kiM zeSaiH1, ucyate, gurordravyAApakramo harati cetH| tathA dRSTAntaH hi- parikamme tyAdi / parikarma guDazuNThyAdinA dravyAdeH saMskaraNaM, nAzanaM tvamlabhAvAdeH deze ajAGgale viSaye jAGgale vA kAle ra grISmAdau tAH kuryAt guroH, tatazca 'ubahiye tyAdi sucarcamiti gaathaarthH||939-40|| 'ahavetyAdi / athavA dravyopakramAdaya upa // 295 // kramasAmAnyAdiha prarUpitAH santo'nyatra sopayogA bhaviSyantIti lAghavArtha, evameva srvnikssepaaH| tadevaM laukikopakramavyAvarNanaprasaMgena-'gurubhAvoM' ityAdi / gurubhAvopakramaNaM kRtamadhyayanasyedAnIM zAstrIyamupakramamaGgIkRtya kriyate, katividhamityAha-pavidhaM-poDhA AnupUrvI nAma pramANaM vaktavyatArthAdhikAraH samaksAra iti, paccha<< kaMThaM // 941-42 / / tathAhi-'aNvi'tyAdi / AnupUyA sAmAyikakhAvatAraH kAryaH, kathaM ', 'sambhavato yatra sambhavati, evaM sAmAnyenAbhidhAya vizeSamAha-niyamAvatAraNaM punarutkIrNanagaNanAnupUryoH"nAma ThavaNAdavite, khette kAle ya gaNaNa aNupuvvI / (ukkittaNa saMThANe) sAmAyArI ya bhAve ya // " ti gaathaarthH||94|| tabotkIrcanAnupUjyA sAmAyikamutkIya'te, gaNanAnupUA tu kathamiti cet, ucyate-sA trividhA, tadyathA-"punvANupuvvI pacchANupubvI aNANupuccI"ti, tatra puvvANupuviotaM paDhama pacchANupubvio chttN| jAyai gaNijamANaM aniyamiyamaNANupuvIe // 944|| egAdeguttarayA chaggacchagayA paropparanbhatthA / purimantimadugahINA parimANamaNANupuvvINaM // 945 // puvANupubdhi heTThA samayAbheeNa kuNa jahAjerse / uvarimatullaM purao naseja pu0vakkamo sese // 946 // 204CORRORAR ** ** Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ R vizeSAva0 'puvvA' ityAdi spaSTA / aNANupuvINaM ceyaM karaNagAthA-'egA' ityAdi / ekAdyA ekottarA AnupUrvIprakramamaGgIkRtya saMkhyA pUrvAnupUkoTyAcArya mAha-'chagacchagayA' SaTsamUhapratibaddhA, sA ca parasparAbhyastA, pUrvata uttareNa guNitA ityarthaH, yA aGkAvalI bhavati sA punaH 'puri-18 vRttI maMtimadugahINA kIraI' AnupUrvIpazcAdanupUrvitvAt tasya dvayasya, tatazca parimANamanAnupUrvINAM siddhayati, kathaM cet ?, ucyate, 'puvvaannu'| // 296 // ityAdi / spaSTA, navaramanupUrvyAnayanakaraNagAtheyaM-'puvvANupubvi heTThA samayAmeeNa kuNa jahAjeDaM / uvarimatullaM purao nasejja puvvakka 1 mo sese // 1 // ' tathAhi-puvvANupuvvI, sA ca kramAGkarUpA, tatazca heTThA kuNa-adhastAt nyaset jyeSThaM-pUrvamaDakaM, na kama vigaNayya ?, // 296 // | netyAha-'samayAbhedena' paGktyavinAzena, uktaM ca-"jahiyaMmi tu nikkhitte puNaravi so ceva hoi daayvyo| so hoi samayabhedo, vajjeyavvo payatteNaM // 1 // " tata uparimatulyaM purataH-agrataH nyaset , yAhagupari. lakSyata ityarthaH, pRSThataH kA vArtetyata Aha-pUrvakramaH zeSe, zeSAMzca pUrvakramaM yadAste tatparipATyA nyaset , siddhametatpramANaM 718, tatra yaduktaM parasparAbhyasteti tatredaM karaNagAthAdvayam-"do ekkasagAI donni u tinni dugA chatti cau cha cauvIsA / etevi paMca guNiyA, visuttaraM hoi sayamegaM // 1 // eyapi ya chagguNiya, satta sayA | | hoti vIsa abbhhiyaa| ee.ya.durUvUNA sacasayaTThArasA hoti // 2 // atra cAsammohArtha vitata eva dRzyate-'daMsaNaM nANaM caritaM 41 tattha daMsaNassa jeTTho gasthiti to nANassa heTThA NANajeho dijai, evameva samayAbhedAt , "purao uvarimatullo sese u puvvakka mo' tato nANe heDhe daMsaNe ThavijjamANe samayabhedo hoi uvarimatullaNasaNao, Tato kiM dasaNaheTThA NANaM dharijjatu ?, ucyate-evaM|pi samayabheya eva, ato cArittassa heTThA NANaM Thavijjau, puvvakamo sese 3 tato daMsaNaheTThA daMsaNevi ThavijjamANe so cciya doso, cAritrAdhazcAritranyAsamApteH atazcAritrAgho darzanam , uvarima punvakkamo 4, tato cArittahetu daMsaNe ThavijjamANe so ceva doso, to ARRORE EGAONG-SCA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 297 // CARRRRRRORAN | kiM dasaNaheTThA NANaM Thavijjau , ucyate, evaMpi so ceva doso, jJAnasyAdho jJAnadAnaprApterato jJAnasyAdho darzanaM dIyate, pubbakkamo pa nAmopakramaH 31 tato nANaheDhe daMsaNe dijjamANe so ceva doso, tato caraNaheDhANANaM Thavijjau, Thava0 puncA06 / atra catasraH anAnupUrvya iti gAthArthaH // 945-46 // dvAraM // nAmAhajaM vatthuNo'bhihANaM prajjayameyANusAri ta nAma / paibheyaM jaM namae paibheyaM jAi jaM bhaNiyaM // 947 // | // 297 // chavvihanAme bhAve khaovasamie suyaM samoyarai / jasuyatANAvaraNakkhaovasamaja tayaM savvaM // 948 // ___ 'ja'mityAdi yadvastunaH abhidhAnaM jJAnarUpAdiparyAyaprabhedAnusaraNasvabhAvaM tanAma, kimuktaM bhavatItyAha-Nam prahvatve iti bhedaMda | bhedaM prati yannamati-pratiprabhedaM yAti, yadvAcakatveneti bhaNitaM bhavati, taccaikAdi dazAntamataH-'chavihe' tyAdi / 'chavvihanAme' SaD bhAvA:-audayikaH 1 aupazamikaH 2 kSAyikaH 3 kSAyopazamikaH 4 pAriNAmikaH 5 sAnipAtikaH 6, ato bhAve'dhikRte 'khayova' / ityAdi, spaSTam / dvAram // 947-48 // atha pramANam. davvAicaunbheyaM pamIyae jeNa taM pamANaMti / idamajjhayaNa bhAvotti bhAvamANe samoyarai // 949 / / jIvANaNNattaNaoM jIvaguNe bohabhAvao nANe / louttarasuttatyobhayAgame tssbhaavaao||950|| suyao gaNahArINaM tassissANaM tahA'vasesANaM / evaM attANaMtaraparamparAgamapamANammi // 951 // attheNa u titthaMkaragaNaharasesANamevamevedaM / mUDhaNayati na saMpai nayappamANe'vayAro se ||952 // . AsI purA so niyao annuogaannmpuhttbhaavmmi| saMpai natthi puhutte hoja va purisaM samAsajja // 953 // ORGANISASI Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vezeSAva kovvAcArya pramANopakramaH // 298 // // 29 // RECARROR saMkhAmANe kAliyasuyaparimANe parittaparimANaM / suyao tadatyao puNa bhaNiyaM tamaNaMtapajjAyaM // 954 // 'davvAI' ityAdi / pramIyate'neneti pramANaM, taccatUrUpaM dravyAdiviSayatvAt , tatazcedamadhyayanaM dravyAditrayavyapohena bhAva itikRtvA mAvapramANe samavataratIti gaathaarthH||949|| nanu ca bhAvapramANaM tredhA-guNanayasaMkhyAmedAt , tatazca katamadetaditi, ucyate, guNapramANaM, nanu cedamapi dvedhA-jIvAjIvabhedAditi, ucyate, jIvaguNapramANamiti, Aha ca-'jIvANaNNa' mityAdi / AtmabhAvAnantaratvAt jIvaguNapramANa evAsya samavatAraH, nanu ca tadapi tredhA-jJAnadarzanacAritramedAdataH kvAsya samavatAraH 1 ityAha-bodhakhabhAvatvAt jJAne, nanu ca caturdhA jJAna-pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedAt, ucyate, Agame'sya samavatAraH, nanu cAsau dvedhA-laukikalokocaramedAda, ucyate-'loguttare'tti lokottare, nanu cAyaM tredhA-sUtrArthobhayarUpatvAt , ata Aha-'suttatyobhayAgame tti sUtrAgame'rthAgame ubhayAgame vA'sya samavatAraH, kiM kAraNamityAha-tatkhabhAvatvAt , // 950 // nanu ca sUtrAgamastrividhaH-AtmAnantaraparamparamedAda , evamarthAgamo'pyataH kathaM keSAM kaH? ityata Aha-suyaoM ityAdi / 'atyeNa u' ityAdi gAhada, tatra zrutamaGgIkRtya gaNadhAriNAM tathA tacchiSyANAM jambUsvAmyAdInAmavazeSANAM ca tacchiSyANAM prabhavAdInAm , 'evaM' anenaiva krameNa, kimata Aha-'jahAsaMkhaM 'atte' tyAdi, spaSTam / tathA evamevedamadhyayanamarthamaGgIkRtya tIrthakara-gaNadhara-jambUnAM kim 'atte' tyAdi anuvartate ||dvaarN // 'naya' iti mRDhanayamidamitikRtvA nAsyAdhunA'smin samavatAraH // 951-52 // tathA ca-'AsIM tyAdi / 'so'tti samotAro, zeSa| spaSTa, syAdA puruSamAzrityAsAvapIti gAthArthaH // 953 / / dvAraM // saMkhyA nAmasthApanAdravyakSetrakAlaupamyaparimANabhAvamedabhinnA, tatra'saMkhetyAdi / mRtrato niyataparimANaM "saMkhejjA akkharA" ityAdivacanAt, arthatastvanantam 'anantA gamA' ityAdi vacanAditi SHARMA Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vaktavyatA vizeSAva0 kovyAcA +4 vRcau rthAdhikArasamavatArAH | // 299 // +4 // 299 // REC + gAthArthaH // 954 // dvAraM // atha vaktavyatA, sA ca trividhA, svasamayavaktavyatAdimedAd, Aha ca samao jo siddhaMto so saparobhayagao tivihbheo| tattha imaM ajjhayaNaM sasamayavattavyayAniyayaM // 955 / / parasamao ubhayaM vA sammaddihissa sasamao jeNaM / to savvajjhayaNAI ssmyvttvvniyyaaii||956|| micchattamayasamUhaM sammattaM jaM ca taduvagArammi / vaha parasiddhaMto to tassa tao sasiddhato // 957 // sAvajajogaviraI ajjhayaNa'tthAhigAra iha so ya / bhaNNai samudAyattho sasamayavattavvayAdeso // 958 // ahuNA ya samoyAro jeNa samoyAriyaM paiddAraM / sAmaiyaM so'Nugao lAghavao no puNo vacco // 959 // 'samaoM ityAdi sugamA 955 // kena kAraNenetyata Aha-'para' ityAdi pUrvArddhamasakRd bhAvitabhAvArtha 'to' ityAdi spaSTam // 956 // api ca-'micchatte' tyAdi spaSTA // 957 // dvAram / (arthAdhikAraH) 'sAvajje ityAdi / ihAdhyayanArthAdhikAraH sAvadhayogaviratiH, sa ca sAvadyayogaviratilakSaNo'rthAdhikAraH samudAyArtho bhaNyate, asAvapi ca svasamayavaktavyataikadezaH saMpUrNAyA iti zeSaH | // 958 // dvAram / 'ahuNe tyAdi / sAmprataM samavatAraH, sa cAnugata iti sambandhaH, cakArazcoktavad bhinnakrama iti, sambhavataH pratidvAraM samavatAritatvAt tasya, tatraitatsyAt-punarapyetad granthAvartanena samavatAryatA, tantra, yato 'lAghavArtha' granthagauravaparihArAtha, na punarasau vAcyo'nyAyyatvAt , tadevamayaM kSayopazamata utkrAmitaH // 959 // ityupakramaH smaaptH| atha nikSepaH-kimartha punarayaM | maNyate ? ityata Aha bhaNNai dhippA ya suhaM nikkhevapayANusArao satyaM / oho nAma suttaM nikkhettavvaM tao'vassaM // 960 // 4 +4 +4 + 4 +4 ERE X Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oSAdayo vizeSAva0 kovyAcAye vRttI nikSepAHni yuktibhedAca // 30 // | // 30 // tortortoronto -oho ja sAmaNNaM suyAbhihANaM caunvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM Ao jhavaNA ya patteyaM // 16 // nAmAicaunbheyaM vaNNeUNaM suyANusAreNaM / sAmAiyamAujaM causuMpi kameNa bhAvesu // 962 // jeNa suhappajjhayaNaM ajjhappANayaNamahiyamayaNaM vA / bohassa saMjamassa va mokkhassa va jaM tamajjhayaNaM / / ajhINaM dijaMtaM avvocchittinayotthikAyavva / Ao nANAINaM jhavaNA pAvANa kammANaM // 964 // sAmAiyaMti nAma visesavihiyaM caubvihaM taM ca / nAmAI niruttIe suttapphAse ya taM vocchaM // 965 // iha jai kIsa nirutte tattha va bhaNieha bhaNNae kIsa / nikkhevamittamihaI tassa niruttIeN vkkhaannN|| to kIsa puNo sutte ? suttAlAvo tao na tannAmaM / iha uNa nAma natthaM taM vakkhAyaM niruttIe // 967 // iha puNa kIsa na bhaNNai ? nikkhevo imo sa nijjuttii| nijjuttI vakkhANaM nikkhevonAsametaM tu||968|| naNu nijjuttiaNugame bhaNiyA esAvi naasnijjuttii| saccamiyaM nijjuttI iyaM tu nikkhevamittassa // 969 // nikkhevamittamahavA atyaviyAro ya naasjuttiie| saddagao ya nirutte suttapphAsammi suttgo||970|| jo suttapayanAsosomuttAlAvayANa nikkhevo| iha pattalakSaNo so nikkhippaina puNa, kiM kajjaM // 971 // suttaM ceva na pAvai iha suttAlAvayANa ko'vasaro? suttANugame kAhii taNNAsaM lAghavanimittaM // 972 // iha jai pattovi tao na nassae kIsa bhaNNae ihaI / dAijai so nikkhevamettasAmaNNao navaraM // 973 // saMpayamohAINaM saMnikkhittANamaNugamo kajjo / so'Nugamo duvigappo neo nijjuttisuttANaM // 974 // SALESEARCH Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya oSAdinikSepAH vRttI // 30 // // 30 // nijjuttI tivigappA nAsovagghAyasuttavakvANaM / nikkhevassANugayA uddesAIhuvagghAo // 975 // 'bhaNNaI' ityAdi / 'bhaNyate' vyAkhyAyate vyAkhyAtrA 'gRhyate ca' AdIyate ca zrotrA 'surkha' aklezenaiva 'nikSepapadAnusArato nikSepAkhyAnuyogadvAropaSTambhena 'zAstraM sAmAyikAdhyayanAdi yatastataH 'avazyaM niyamena ogho nAma sUtraM ca nikSeptavyam, opanAmaniSpannastrAlApakamedena vividhitvAditi gAthArthaH // 960 // tatraughaniSpanna iti kimuktaM bhavatItyAha-'ohoM ityAdi // oSo yatsAmAnyaM zrutamityabhidhAnaM taccaturvidhaM, tadyathA-'ajjhayaNa'mityAdi padacatu| STayanyAsa iti gAthArthaH // 961 // 'nAmAdI'tyAdi / atra caikaikaM nAmAdinA caturmedaM vyAkhyAyAnuyogadvArAnusAreNa, kimata Aha-'sAmAyikaM' sAmAyikAdhyayanam 'AyojyaM vaktavyaM caturvapi 'krameNa AnupUrvyA 'bhAvesu'tti bhAvAdhyayane bhAvAkSINe bhAvAye bhAvadhapaNAyAM cetyarthaH, iti gaathaarthH||962|| ekaikasyAdhyayanAdeniruktamAha-'jeNe'tyAdi / yena kAraNena zubha-prazastaM adhyAtma-cetaH, tatazca zumaM adhyAtma janayatIti 'suhajjhappayaNa ppakAralopaHprAkRtazailyA, tato 'tamajjhayaNaM ti sambandhaH, athavA 'ajjhappANayaNa'ti pakArAkAraNakAralopAt , zeSaM prAgvat , 'vA' ityathavA 'adhika' vizeSeNa 'ayanaM' gamanaM prApaNaM, kasyetyAha-bodhasya saMyamasya vA, kAraNatvAnmokSasya veti gAthArthaH / / 963 // ajjhINa' mityAdi spaSTA ityayamoghaniSpanna uktH| 964 // sAmprataM nAmaniSpannaH, tatra-'sAmAiyetyAdi / sAmAyikamityetanAma vizeSavihitaM, na sAmAnyakRtaM, taccAsya vizeSanAma katividhamityata Aha-'caturvidha catUrUpaM, tacAsya varcate, kathamityata Aha-'nAmAdi' nAmasAmAyikAdi, idaM ca nikSepamAtra, nikSepazca kvcid| vyAkhyeya iti bhAvanIyaM, tataH kimata Aha-taM ti tadasya nAmAdinikSepaM 'voccha vakSye, kvetyAha-niruttIe'tti anugamAkhya AGROEHALKARNE Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAvA dvArapratidvAre, tathA sUtrasparza ca-anugamAkhyadvAravizeSa eva, suttaphAsagayaM nAmAdi sautraM nikSiptaM kRtvA tadvyAkhyAnAditi gAthArthaH || oghAdi. kovyAcAye | // 965 / / idAnImatigahanadvArakalApavivecanArtha codyaM kArayabAha-'ihe'tyAdi // iha-asminnavasaraprApte nAmaniSpanne'pi nikSepe yadi haiN| nikSepAH sAmAyikaM nAma prAptaM tataH 'kIsa nirutteti kimiti niruktau vakSyate !, atha tatredaM vakSyate iha kimiti bhaNyate ?, ucyate, 'nikkhe |vamettamihaI tassa'ti tasya-sAmAyikanAmAderiha-nAmaniSpane 'nikSepe' nikSepadvArAMze nikSepamAtramadhikriyate, tacca 'kRtameva' naam||302|| // 302 // sAmAyikamityevamAdivacanAt , 'niruttIe vakkhANaM'ti niruktau tu vyAkhyAnaM tasyAdhikriyate, nikSepavyAkhyAnayozca mahAn vizeSa iti gAthArthaH // 966 // Aha-yadyevaM 'to kIsa' ityAdi // yadi nikSepadAranyastaM sAmAyikanAma nirukto vyAkhyAyate tataH kimiti 'punaH' bhUyo dvitIyAM vArAM 'sUtre' sUtrasparzikAyAM tadvakSyate, yenocyate 'suttaphAse va taM vocche'ti, karomi bhadaMta! sAmAyikamiti hA prabandhena, tasmAt sarvametadasambaddhamiti, ucyate, na, abhiprAyAparijJAnAta , tathAhi-sUtrAlApakaH khalvasau truTimAtrasamAnanidazabhAvI, anabhimatapratiSedhamAha-'tazona taM nAmanti tannAma, 'sUtrAlApakavyAkhyA'sA, na tu nAmno vyAkhyA sA, tasyA niruktiviSayatvAt , | asambaddhatA pariharanAha-iha tu-nAmanikSepe sAmAyikanAma nyastaM, tadvyAkhyAnaM tu niruktau,ataH suvyavasthitamAdipratijJAgAthAsUtramiti dagAthArthaH // 967 // Aha-parihRtaM nAmaitat , tathApi-'ihe'tyAdi / 'iha puNa'tti ihaiva nikSepadAre tamAma nikSepamAtraM kRtvA lAghavArthama dhyayananAmArthanirUpaNamapi 'kIsa Na bhaNNai? kimiti na kriyata ityarthaH, ucyate, yat-yasmAdayaM-tannAmAdi nikSepo-nikSepadvAraM 'sA |Nijjutti'cisA niruktiH niyuktivartate, tato nikSepamA vyAkhyA'navasaraH, vyAkhyAvasaraH kaH, tathA cAha-'nijjuttI vAkhANaM' upodghAtasyeti zeSaH, nikSepastu'nyAsamAtraMracanAmAtramiti mahadantaramiti gaathaarthH||968|| atraivAnyena kAraNenAha-'naNu' ityaadi| OMOMOMOMOM Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttau oghAdinikSepAH // 303 // // 303 // nanveSA'pi-nyAsaniyuktiH nanveSA'pi nikSepasya vyAkhyA 'bhaNitA' pratipAditA, kvetyAha-'nijjuttiaNugama anugamAkhyadvArasyAdyamede, kaH pratyayaH iti cet, ucyate, yataH zrUyante gAyanto nikSepaniyuktayanugamo'nugato yadidamagho nikSiptam ,ata ihaiva nikSepArthavyAkhyA'pyastu, kimucyate tasya niyuktayAdau vyAkhyeti ?, ucyate, satyamiyaM niyuktiyA'sasya, nikSepasyetyarthaH, kiMtviyaM 'nAmAdinikSepamAtrasyaiva nAmAdinyAsasvarUpanirUpaNamAtrAthaiveyaM, na tu nikSepazabdArthanirUpaNArthApi, tasya niruktiviSayatvAditi gAvArthaH // 969 // punarapIdaM prakaraNaM viSayavibhAge vyavatiSThApayiSurAha-'nikkheva' ityAdi / athavA nikSepadvAre sAmAyikasya 'nikkhevamettaM' tattha aba bhAsijai, tathA tadarthavicAramAtraM tu 'nyAsaniryuktaM' nikSepaniyuktau yathA 'jassa jIvassa vetyevamAdi', niruktau tu zabdavicAraH, sUtrasparza ca sUtragata eva bhaviSyati, sUtrArthaparyAlocanArUpatvAt, natu sAmAyikanAmna iti // 970 / / nAmaniSpanno gataH, sutrAlApakaniSpannamAha-'jo' ityAdi / 'sutta'mityAdi |yH sUtrapadAnAM nAmAdinyAsaH so'yaM, saceha prAptAvasaro'pi na nikSipyate, Aha-kiM kajaM?, ucyate, iha sUtrAprAptestadAlApakAnAmavibhAgaH, yata evaM tasmAllAghavArtha sUtrAnugame nyAsaM kariSyata iti gAthArthaH | // 971-72 // atrApyAha-'ihe'tyAdi // iha yadyasau prApto'pi sannanyasyate kiM tenoktena ?, tadyathA-sUtrAlApakaniSpannazceti, ucyate, nikSepamAtramaGgIkRtyopadaryata eva, navaraM kevalaM, na tUpanyasyate, granthagauravaprasaGgAt , ityuktaH satrAlApakanikSepaH, taduktau ca nikSepa iti||973|| atha tRtIyadvArasambandhanArthamAha-'saMpaya'mityAdi // sAmpratamoghAdInAM nikSiptatvAdanugamaH kArya ityanugamaH prAptaH,sa cAnugamo dUdhA-sUtrAnugamo niyuktyanugamazceti gaathaarthH||974|| tatra tAvaniyuktyanugamatrividhaH-nikSepaniyuktyanugamaH upodghAtaniyuktyanugamaH sUtrasparzaniyuktyanugamazceti / Aha ca-'nijjuttItyAdi pUrvArddhamuktArtha,tatra 'nikSepasyAnugatA' nikSepamAtrasyAvasitA, **************** Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva sevAsya vyAkhyA ynnyaasmaatrmitikRtvaa| dvAram / tathoddezAdibhiriH'upodghAta' zAstrotpattiranugamyata itydhyaahaarH||975|tdythaa 8 uddezAdiSu kovyAcArya || uddese niddese ya niggame khetta kAla purise ya / kAraNa paccaya lakkhaNa nae samoyAraNA'Numae (ni.79) | punaruktatvevRttau kiM kaivihaM kassa kahiM kesu kaha kecciraM havai kaalN| kai saMtaramavirahiyaM bhavA''garisa phAsaNa niruttI (80) nirAsa: // 304 // 'uddesa' ityAdi / 'kimityaadi| // 304 // ajjhayaNaM uddesobhihiyaM sAmAiyaMti niddeso / sAmaNNavisiTThANaM abhihANaM satthanAmANaM // 978 dArovannAsAisu nikkheve ohanAmanipphanne / uddeso niddeso bhaNio iha kiM puNaggahaNaM ? // 979 / / iha vihiyANamaNAgayagahaNaM tattha'nahA kahaM kuNau ? / tesiM gahaNamakAuM dAranAsAikajAiM? // 980 // ahavA tatthuddeso niddesoviya kao iha tesiM | asthANugamAvasare vihANavakvANamAraddhaM // 28 // anne u visesamihaM bhaNati noddesabaddhameyaMti / jANAviyamajhayaNaM samAsadArAvayAreNaM // 982 // aMgAipaNhakAle kAliyasuyamANasamavayAre ya / tamaNuddesayabaddhaM bhaNiyaM ciya iha kimanbhahiyaM ? // 18 // naNu niggamo gau ciya attaannNtrprNpraagmo| tittharAIhiMto.AgayameyaM paraMparayA // 984 // iha tesiM ciya bhaNNai niddaso niggamo jahA taM ca / uvayAtaM tehiMto khettAivisesiyaM bahuhA // 985 // . ajjhayaNalakkhaNaM naNu khaovasamiyaM guNappamANe vA nANAgamAigahaNe bhaNiyaM kimihaM punnoghnnN?||986|| REASOLX SANSAR Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya | uddezAdiSu punaruktatve. nirAsa: // 305 // // 305 // ROCAREERASEARCISEX niddesamettamuttaM vakkhANijjai savittharaM tamiha / ahavA suyassa bhaNiyaM lakkhaNamiha taM cauNDaMpi // 987 // bhaNiyA nayappamANe bhaNNaMtIhaM nayA puNo kIsa ? / mUladAre ya puNo eesi ko Nu viNiogo ? // 988 // je ciya nayappamANe te ciya iha savittharA bhnniyaa| jaM tamuvakkamamettaM vakkhANamiNaM annugmotti||989|| ahavA tattha pamANaM ihaM sarUvAvahAraNaM tesiM / tatto vakkaMtA vA iha tadaNumayAvatAro'yaM // 990 // sAmAiyasamudAyatthamettavAvAratapparA ee / mUladdAranayA puNa suttapphAsovaogaparA // 991 // jIvaguNo nANaMti ya bhaNie iha kiMti kA puNo saMkAtaM ciya kiM jIvAo aNNamaNannaMti sNdeho||992|| bhaNie svaovasamiyaMti kiM puNo labbhae kahaM taMti? iha socciya ciMtijA kiha lambhaha sokhaovasamo1993 kiMbahuNA ! jamuvakkamanikkhevesu bhaNiyaM puNo bhaNai / atthANugamAvasare taM vakkhANAhigAratthaM // 19 // satyasamutthANatyo pAyeNovakkamo tahAdhyapi / satthassovagghAo ko eesiM paiviseso 1 // 995 // uddesamettaniyao uvakkamo'yaM tu tabvibohatthaM / pAeNovagghAo naNu bhaNijyaM jo'nnugmo||996|| nAsassa va saMbaMdhaNamuvakkamo'yaM tu suttavakkhAe / saMbaMdhovagyAo bhaNNai jasA tadaMtammi // 997 // 'ajhetyAdi / iha zAkhAdhyayanamiti sAmAnyAbhidhAnamuddeza ucyate, sAmAyikamiti ca vizeSoktinirdezaH / amumevArtha pazcAdadeMnAha-'sAmaNNetyAdi, tatra 'abhihANaM' ityabhidhAnaM uddezanirdezI, kayorityata Aha-'satthanAmANaM'ti zAstraM ca nAma ca zAstranAmanI tayoH, kiMviziSTayoH 1, sAmAnyaviziSTayoH, oghavizeSaviziSTayorityartha iti gaathaarthH||978|| Aha-yadyevaM RANSKRRIORARNA Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya CS 444 445 uddezAdiSu punaruktatvenirAsa: vRttI // 306 // // 306 // na vAcyametad dvAradvayaM, prAgeva gatArthatvAd , anuyogadvAraprArambhavelAyAmeva asya ca sAmAyikAdhyayanasya catvArItyAdhuktatvAt / / Aha ca codaka:-'dAra' ityAdi / dvAropanyAsAdAvetau bhaNito, 'asya ca sAmAyikAdhyayanasyeti vacanAt , oghanAmaniSpanna nikSepayocaitAvuktau, 'adhyayanaM sAmAyika miti vacanAt , ata iha-upodghAte kiM punaranayohaNamiti gAthAthaH // 979 // ucyate-'ihe tyAdi, ihopodghAtasvasthAnanihitayoH satostayoH sUtradvAropanyAsAdau anAgatagrahaNamakAri, itthaM caitad , anyathA kathaM karotu tayoradhyayana| sAmAyikarUpayoruddezanirdezayograhaNamakRtvA dvAropanyAsAdau 'kAryANi'upakramAdidvAranyAsAdIni, AkAzasyeveti pratItiH syAditi | gaathaarthH||980|| ahavetyAdi / athavA tatra dvAropanyAsAdau anayoHsUtramAtrataiva paThitA, iha tUpodghAtaniyuktau tayorvidhAnato lakSaNatazca vyAkhyAnaM prArabdhaM, kimiti ?,arthAnugamAvasaratvAt sAmpatakAlasya,tadanena kAlakrameNAdhyayanaM vyAkhyAtuM pAryate na helayaivetyetadAheti gaathaarthH||981|| 'anne u'ityAdi / anye tu vyAkhyAtAra iha upodghAte dvAropanyAsAdyuktayorapyanayorvizeSa bhaNanti, kiMviziSTamityAha| idamadhyayanaM noddezakamatibaddhamiti jJApitaM bhavati, kenetyAha 'samAsadvArAvatAreNa' aGgazrutaskandhAdhyayanasamAsadvArAvatAreNa, ihoddezanirdezAbhidhAnenetyartha iti gAthArthaH // 982 / / Aha-astvayaM nyAyya iti, tantra, paurvAparyAnavabodhAda, tathAhi-'aMgAdI tyAdi / 'aMgA| dipaNhakAle tamaNuddesayabaddhaM bhaNiyaM ciyataMNo uddeso No uddesatti vacanAt , tathA 'kAliyasuyasamoyAre jaM bhaNiyaM' arthAt 'na saMkhejjA uddesA' iha kimabhyadhikamajJAtaM jJApyate ?, saMsmAryata iti cet, na tvatiprasaGga iti gAthArthaH // 983 // tadevamAdyaM dvAradvayaM zodhitamidAnIM tRtIyazuddhaye pAha, Aha-'naNvi'tyAdi // 984 // nanvAgamadvAre nirgamokteH kimitIha bhUya ucyate , uttaramAha| 'ihetyAdi / iha nirgame upodghAte vA teSAmeva jinagaNadharANAM 'bhaNyate' prarUpyate, ka ityata Aha-nirdezaH, ka ete jinAdaya samAsadvArAvAktayorapyanayojita : // 982 // Aha- 44kh+%ES No3 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva iti, tathA 'nirgamoM niSkAso mithyAtvatamasaH, tacca sAmAyika yathA tebhyaH prasUtaM, kiMviziSTam / 'kSetrAdivizeSitaM' uddezAdiSu koTyAcArya dravyakSetrakAlapuruSakAraNapratyayAdiviziSTaM 'bahudhA' nAneti gAthArthaH // 985 // lakSaNamadhikRtyAha-'ajjhayaNa' mityAdi / punaruktatve nanvadhyayanalakSaNaM thAyopazamikamuktamevAsti iha kiM bhUyo lakSaNagrahaNaM 1, tathA guNapramANe vA 'NANamidaM bhaNiyaMdA nirAsaH // 307 // tatrApyAgamAdigrahaNe bhaNitamidamataH kimitIha lakSaNamiti gAthArthaH // 986 // ucyate-'nidesa' ityAdi / tasya lakSaNasyA // 307 // dhastAnirdezamAtramuktamiha tu tatsavistaraM vyAkhyAyata iti ko doSaH, athavA'dhastAda sutasAmAiyassa tallakSaNamuktam , iha tu caturgAmapi sAmAyikAnAmucyate, 'sammatta suyaM dese savve taha hoi sAmaiya'ti gAthArthaH // 987 // nayAnaGgIkRtyAha-'bhaNiyA' ityAdi dra 'guNanayeti vacanAt maNitA nayadvAre nayA iha kimucyante 1, tathA mUladvAre caturthe maNitAH, ko vA'nayorayorviniyogaH iti | gaathaarthH||988|| ucyate-'je' ityAdi / AdhastyA eveha savistaramucyante, dvitIyaM parihAramAha-yasmAttatra teSAmupakramaNamAtramuktamiha tu tairvyAkhyAnaM-kaH kimicchatItyevamAdIti gaathaarthH||989|| 'ahavetyAdi / athavA tatra mUladvAre pramANaM bhaNitaM yathA sapta te nayA iti, iha tu teSAmeva svarUpanirUpaNam , athavA tatropakrAntAnAmiha tadanumatAvatAro'yaM cintyata iti gAthArthaH // 990 // tathA'sAmAiyetyAdi / nayapramANoktA upodghAtoktAzca nayAH sAmAyikasamudAyArthamAtravyApAraparAH, na sUtrArthaviniyoginaH, mUladvAranayAstvevamiti gAthArthaH // 991 / / Aha-'jIvaguNoM' ityAdi pucchA, ucyate, sa eva hi guNo guNinorthAntaramanarthAntaraM veti sande hAt kimityAheti gAthArthaH // 992 // Aha-'bhaNie' ityAdi / SaDvidhanAmni kSAyopazamikametaditi bhaNite punaH kathaM labhyata iti Dil ko'sya vibhAgo, nanu tadAvaraNakSayopazamAllabhyata iti ko na jAnAti', ucyate, iha sa evAsya kathaM labhyata iti cintyata iti +4+4+4+4+4+4+4+5+5+5+5. RECERSTAR Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau sUtrasparzaniyuktiH sUtralakSaNaM ca // 30 // // 308 // SAGAR gAvAH // 993 // evamevaMjAtIyAnAM codyAnAM parihArajAtimAha-'kiM bahuNe'tyAdi spaSTam , navaramupakramanikSepayoruddezamAtraniyatatvAt // 994 // Aha-'satya'tyAdi / upakramopodghAttayoravizeSaH, zAstrasamutthAnArthAvizeSAt / / ucyate-'uddese'tyAdi / upakramo hi zAstrodezaniyataH, ayaM copodghAtaH prAyeNa taduddiSTavastuprabodhanArthaH, kimityata Aha-nanu bhaNito'yaM yato'nugamaH, etaduktaM bhavatinAmathutereva zabdArthamedaH pratIyate tayoriti vizeSa iti gaathaarthH||995-96|| 'nAse'tyAdi nyAsasya vA'dhyayanasambandhinaH sambandhanamupakramo varttate, AdyatvAt tasya cAnantaratvAt , ayaM tUpodghAtaH sUtravyAkhyAnavidheH sambandhanaM, prathamatvAt tasyAzca caramatvAta , tathAhi tadante sUtraM vyAkhyAyata iti pratItam // 997 // evamupodghAtaNijjutta'Nugamo mmtto| . saMpai suttapphAsiyanijjuttI jaM suyassa vakkhANaM / tIse'vasaro sA uNa pattAviNa bhaNNae ihaI // 998 // kiM? jeNAsai sutte kassa taI ?taM jayA kamappatte / suttANugame vocchii hohii tIe tayA bhAgo // 999 // a thANamidaM tIse jai to sA kIsa bhaNNae ihaI / iha sA bhaNNai nijjuttimettasAmannao navaraM // 1000 // teNedANi suttaM suttANugame'bhidheyamaNavajaM / akkhaliyAivisuddhaM salakkhaNaM lakkhaNaM cemaM // 1001 // appaggaMthamahatyaM yattIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM suttaM aTThahi ya guNehiM uvaveyaM // 1002 // nihosaM sAravaM ceva, heujuttamalaMkiyaM / uvaNIyaM sovayAraM ca, miyaM mahurameva ya // 1003 // appakkharamasaMdiddhaM sAravaM vissatomuhaM / atyobhamaNavajjaM ca suttaM savaNNubhAsiyaM // 1004 // 'saMpaItyAdi / sAmprataM sUtrasparzaniyuktyanugamaH, saca zrutavyAkhyAnalakSaNastasyAvasaraH, sa punariha prAptalakSaNo'pi na bhaNyate, kimi Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva tyata Aha-kiMjeNA' ityAdi / yenAsati sUtre kasyAsAviti, tathAhi-sUtraM spRzatIti sUtrasparzikA, tasya cehAdyApyabhAvAt kiM spRza sUtraspazanikovvAcArya viti, tatazca tatstraM 'yadA' yasmin kAle kramaprApte sUtrAnugame uccArayiSyati bhaviSyati tasyAstadA'vasara iti gaathaarthH||998-99|| 'a-18 yuktiH sUtravRcau tthaannmityaadi| yadyevaM kimiha socyate ?,ucyate, niyuktyanugamasAmAnyAta nikSepadvAre nikSepasAmAnyAta, suutraalaapknikssepvt||1000|| lakSaNaM ca samApto niyuktynugmH|| yena caivam-'teNa' ityAdi / tenedAnImanenaiva sambandhena sUtrasyAnugama-anusaraNamiti suutraanugmst||30|| // 309 // smin stramabhidheyam-abhighAtavyamavasaraprAptatvAt ,kiM yathAkathazcideva ?, netyAha-'anavA' nirdoSa, kimiti, 1, sarvajJapraNItatvAt , & sarvajJapraNItatvena ca bhavajaladhipotabhUtatvAt , bhavajaladhipotabhUtasya ca bhaktibahumAnAbhyAmuccAraNAt , kiMviziSTaM ca tadanavadyaM bhavatIPotyAha-'akkhaliyAivisuddhaM' ayamatra bhAvArtha:-vizuddhaM-sakaladoSavipramuktamanavadhaM bhavati, kiMsvarUpaM ca tadityAha-'akkhaliyAdi' 'akkhaliyaM amiliya'mityAdi, ete ca vastUguNAH, tacca kiMviziSTamityAha-'salakSaNaM' lakSaNavat , taccedaM lakSaNam-'appaggaMthamahatya mityaadi| praheNakagAthA, asyA vyAkhyA-alpIyobhirakSarairyanmahAntamartharAzimabhidhatte tadalpagranthaM mahArtha ca, yathedameva sAmA yikamiti, tathA dvAtriMzaddoSavirahitaM yacca sUtraM tallakSaNayuktamabhidhIyate, nirvAcyatvAt , te ceme doSAH, tadyathA-"aliyamuvaghAyajasAyaM niratyayamavatthayaM chalaM duhilaM nissAramahiyamUNaM puNaruttaM vAhayamajucaM // 1 // kamabhinnavayaNabhinnaM vihattibhiNNaM ca liMgabhiNNaM ca / aNamihiyamapayameva ya samAvahINaM vavahiyaM ca // 2 // kAlajatIcchavidosA samayaviruddhaM ca vayaNamettaM ca / atthAvattIdosoya hoi asamAsadosoya // 2 // uvamArUvagadoso niddespytthsNghidosoy| ee u suttadosA battIsaM hoti nAyavvA // 4 // " (Ava.ni. 881-2-3-4) vatrAnRtam-abhUtodbhAvanaM bhUtanidvavaca, abhUtodbhAvanaM yathA-pradhAnaM kAraNamIzvaraH kAraNamityevamAdi, bhUtanihabo yathA 'nAstyAtmA, zUnya OMOMOMOMOMOM45 CROLAGANICIRCLACK Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttI // 310 // | jagadi'tyevamAdi, upadhAtajanaka-saccopaghAtI, yathA-vedavihitA hiMsA hiMsAna mavati, nirarthaka varNakramanirdezavad dadarAdivat DityAdi-zastrasa-nivadvA, paurvAparyAyogAdapratisambandhArthamapArthakaM, yathA-daza dADimAni SaDapUpAH kuNDamajAjinaM palalapiNDastvara kITike dizamudIcI sparza yuktiH sUtranakasya pitA pratisIna ityevamAdi, vacanavighAto'rthavikalpopapazyA chalaM vAkchalaM, yathA-navakambalo devadatta ityevamAdi, drohasvabhAvaM lakSaNaM ca druhilaM, yathA-"yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jagat" ityevamAdi, kaluSaM vA druhilaM, yena puNyapApayoH samatA ApAdyate, yathA // 310 // "etAvAneSa puruSo, yAvAnindriyagocaraH" ityevamAdi, niHsAraM pariphalgu vedavacanavat , varNAdibhirabhyadhikamadhikaM, taireva hInaM nyUnam , athavA hetUdAharaNAdhikamadhikaM, yathA'nityaH zabdaH kRtakatvaprayatnAnantarIyakatvAbhyAM ghaTapaTavadityevamAdi, etAmyAmeva nyUna hIna, 8 yathA-anityaH zabdaH ghaTavad anityaH zabdaH kRtakatvAdityevamAdi, zabdArthayoH punarvacanaM punaruktamanyatrAnuvAdAt, tathA arthApanasya khazandena punarvacanaM ca, tathAhi-zabda punaruktamindra indra iti, arthapunaruktamindraH zakra iti, arthAdApannasya svazabdena punarvacanaM yathA(pIno)devadatto divA na bhute ityarthAdApannaM rAtrau bhuta iti, tatra yo brUyAt divAna muGkte rAtrau bhuta iti sa punaruktamAha, vyAhataM nAma 4 yatra pUrveNAparaM vihanyate yathA-"karma cAsti phalaM cAsti, karttA nAsti tu karmaNA"mityevamAdi, ayuktam-anupapattikSamaM yathA-"teSAM kaTataTabhraSTaigajAnAM mdbindubhiH| prAvartata nadI ghorA, hastyazvarathavAhinI ||1||"ityevmaadi 'kramabhinna'mityAdi, kramaminnaM yatra yathA|saMkhyamanudezo na kriyate, yathA-sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANAmAH sparzarasagandhavarNazabdA iti vaktavye sparzarUpazabdagandharasA iti yAdityevamAdi, 'vacanabhinnaM' vacanavyatyayo yathA-vRkSAveto puSpitAviti vaktavye vRkSAvete puSpitAvityevamAdi, 'vibhaktiminnaM vibhaktivyatyayaH yatheSa vRkSa iti vaktavye eSa vRkSamityAha, liGgavyatyayaH yatheyaM svIti.baktavye ayaM strItyAha, anabhihitam-anupa unaUOMOMOM Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SRIOR vRttI vizeSAva0||diSTaM khasiddhAnte, yathA-saptamaH padArtho dazamaM vA dravyaM vaizeSikasya, pradhAnapuruSAmyA adhikaM sAMkhyasya, catuHsatyAtiriktaM ca zAkyasye-lasUtraspani kovyAcAya | tyevamAdi, apadaM padyavidhAvanyacchando'dhikAre'nyacchando'bhidhAnaM yathA'ryApade baitAlIyAdipadAbhidhAnaM, svabhAvahInaM yadvastunaH khabhA yuktiH sUtravato'nyathAvacanaM,yathA-zIto'gniH mUrtimadAkAzamityevamAdi, vyavahitam-antarhitaM, tathAhi-yatra prakRtamutsRjyAprakRtaM vyAsato'bhidhAya lakSaNaM ca // 31 // | punaH prakRtamadhikriyate, yathA-hetukathAmadhikRtya suptiGantapadalakSaNaprapaJcamarthazAstraM vA'bhidhAya punarhetuvacanamityevamAdi, 'kAle tyAdi & // 31 // | 'kAladoSa' atItAdikAlavyatyayaH, yathA-rAmo vanamanupravizati badhyate karNa ityevamAdi / 'yatidoSaH' yativyatyayaH, yatiH-vicchedaH tasyAkaraNamasthAnakaraNaM vA yathA-sragdharAyAstrisaptakeSvakaraNamanyatra vA karaNamityevamAdi, 'chavidoSaH' chavivihInatA, chavilaGkAravizeSastejasvitA, samayaviruddhaM yat svasiddhAntaviruddhaM, yathA-sAMsyasyAsatkAraNe kArya, sadvaizeSikasyetyevamAdi, vacanamAtramahetukaM, yatheSTabhUdezalokamadhyAbhidhAnavat , aApattidoSo yatrArthAda niSTApattiyetheha brAhmaNo na hantavya iti, arthAdabrAhmaNaghAtApattiH, 'asamAsadoSaH' samAsavyatyayaH, yatra vA samAsavidhau satyasamAsavacanaM yathA-rAjJaH puruSo'yamityevamAdi, upamAdoSo-hInAdhikopamAnupamAbhidhAnaM, yathA | meruH sarSapopamaH sarSapo merUpamo, meruH samudropama ityevamAdi,rUpakadoSaH-svarUpAvayavavyatyayo yathA-parvatarUpAvayavAnAM parvate'nabhidhAnaM samudrAvayavAnAM cAbhidhAnamityevamAdi, anirdezyadoSo yatroddizyapadAnAmekavAkyabhAvo na kriyate, yatheha devadattaH sthAlyAmodanaM pacadatIti vaktavye pacatizabdAnabhidhAnaM, padArthadoSo yatra vastuparyAyavAcinaH padArthasyArthAntaraparikalpanamAzrIyate, yatheha dravyasvarUpaparyA yavAcinAM sattAdInAM dravyAdarthAntaraparikalpanamulUkasya, sandhidoSo vizliSTasaMhitatvaM vyatyayo veti, ebhirvimuktaM dvAtriMzaddoSarahitaM lakSaNayuktaM sUtraM, taditi vAkyazeSaH, dvAtriMzaddoSarahitaM yazceti vacanAcchandanirdezo gamyate // tathA'STAmizca guNairupetaM tat , lakSaNa-| AHARASHREE Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bolA kobAcArya sUtravyAkhyAlakSaNaM vRttI // 31 // **A 5 // 312 // GISIBIOESAKAL yuktamiti varcate,te ceme guNA:-'nihosa'mityAdi, nirdoSamuktavat sArava-bahuparyAyaM gozabdavat sAmAyikAbhidhAnavadvA hetuyuktaM upapatyupetaM alaGkRtaM upamAdibhiH upanItaM upanayopasaMhRtaM sopacAraM agrAmyAbhidhAnaM mitaM-varNAdiniyataparimANaM madhuraM zravaNahArIti lokaarthH||1001-3|| tathA-'appakkhare'tyAdi, asaMdigdhaM asaMzayaM na yathA saindhavAbhidhAne'zvalavaNapuTapuruSAbhidhAnAdisaMzayaH 'alpAkSaraM sArakhaccoktaM, anyaparipATyA cedamityacoya 'vizvatomukhaM' anekamukhaM, anusUtraM anuyogacatuSTayAbhidhAnAt , sAravattu-pratimukhamanekArthAbhidhAyakamiti, apunaruktaM, vaihihakArAdayo'narthakAH padacchidrapUraNAyaivopAdIyamAnAH stobhakA ityucyate, stomaka:-kSepakastadvirahAdastobhaka: anavadyaM agarhamityAdilakSaNaM ityalpagranthamahArthamityAdigrahaNakagAthArthaH // 1004 // sutte'Nugae suddhetti nicchie taha kae payacchee / suttAlAvayanAse nikkhitte suttaphAso u // 1005 // evaM suttANugamo suttAlAvagagao ya nikkhevo| suttapphAsiyanijuttI nayA ya vacaMti samayaM tu||1006|| suttaM payaM payatyo saMbhavao viggaho viyAro ya / dUsiyasiddhI nayamayavisesao neyamaNusuttaM // 1007 // payamatyavAyagaM joyagaM ca taM nAmiyAi paMcavihaM / kAraga-samAsa-taddhiya-niruttavacoviya pytyo||1008|| parayohahiova'tyo kiriyaa-kaargvihaannovco| pajjAyavayaNao'viya taha bhUyatthAbhihANeNaM // 1009 // paJcakkhaohavA so'NumANao lesao va suttassa / vacco va jahAsaMbhavamAgamao heuo ceva // 1.10 // pAyaM payaviccheo samAsavisao tayatthaniyamatyaM / payaviggahotti bhaNNai suddhapae so na saMbhavai // 1011 // . suttagayamatthavisayaM va dUsaNaM cAlaNaM mayaM tassa / sahatthaNNAyAo parihAro paJcavatthANaM // 1012 / / RUSHA***06*96 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamaNusuttamatthaM, savvanayamayAvayAraparisuddhaM / bhAseja niravasesaM, purisaMva paDucca jaM joggaM // 1.13 // vizeSAvaTa sUtravyA-- hoi kayattho vottuM, sapayaccheyaM suyaM suyaannugmo| suttAlAvaganAso, nAmAinnAsaviNiogaM // 1014 // lakhyAlakSaNaM koTyAcArya suttapphAsiyanijjuttiniogo sesao pytthaaii| pAyaM socciya negamanayAimayagoyaro hoi||1015|| pAyaM payaviccheo'vi suttaphAsovasaMhio jeNa / katthA tayasthakAragakAlAigaI tao ceva // 1016 / / // 313 // / 313 // aNuogahArANaM parUvaNaM tappaoyaNaM jaM ca / iya ceva parisamANiyamabvAmohatthamatthANe // 1017 // dAiyadAravibhAgo, saMkheveNeha vitthareNAvi / dArANaM viNioga, nAhii kAuM jahAjogaM // 1018 // saMpayamatthANugame, satthovagyAyavittharaM vocchaM / kayamaMgalovayAro, sotimahatthottikAUNaM // 1.19 // 'sutte' ityAdi, tadevaM sUtrAnugamataH sUtre anugate uccarite sati yathA 'karemi bhaMte ! sAmAiyamityevamAdi, tathA 'zuddha iti' | evaM vinizcite, tathA sUtrAnugamAdeva padacchede kRte, yathA karomi bhadanta ! ityevamAdi, tathA sUtrAlApakanikSepAt sUtrAlApakanyAse hai| ca nikSipta nAmakaraNamityAdinA saMbhavataH, tataH kimityata Aha-suttaphAso' ti tataH punaH sUtrasparzo vyApAryata iti // 1005 // tatazca-'eva' mityAdi / evaM 'sUtrAnugamaH' anugamadvitIyabhedaH, tathA sUtrAlApakakRtazca nikSepaH' nikSepatRtIyabhedaH, tathA 'sUtrasparzaniyuktiH niyuktyanugamatRtIyamedaH 'nayAzca mUladvAravihitA 'vrajanti' gacchanti 'samaka' yugapat , pratisUtramityadhyAhAraH // 1006 // ete caivaM vyAkhyAyamAne sati gacchantItyato vyAkhyAlakSaNamAha-'sutta'mityAdi / sUtramiti prathamamuktalakSaNaM sUtraM paThanIyaM, punaH padaccheda ityAdi dvAragAthAsUtraM kaNThayaM, navaramevaM jJeyamanusUtraM vyAkhyAnaM, nayamavAditi / padamadhikRtyAha-'padami CATEG ORY Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaH kovyAcArya vRttI sUtravyAkhyAlakSaNaM // 314 // // 314 // 20LARKAR | tyAdi / ihArthasya vAcakaM padaM bhavati ghotakaM ca, tatra vRkSastiSThatItyevamAdi vAcakaM, prAdayazcAdayazca prAyeNa dyotakaM, evaM sAmAnyena, na punarvizeSataH, vizeSataH prAha-tatpunarnAmikAdi paJcavidhaM, tatrAzva iti nAmikaM, khalviti naipAtikaM, parItyaupasargikaM, dhAvatItyAkhyAtikaM, saMyata iti mizram / padArthazcaturvidhastadyathA-kArakavAcyaH kArakaviSayo, yathA pacatIti pAcakaH, samAsaviSayo yathA rAjJaH puruSo rAjapuruSaH, taddhitaviSayo vasudevasyApatyaM vAsudevaH, niruktaviSayo bhramati ca rauti ca bhramara iti gaathaarthH||1007-8|| 'para'ityAdi / athavA | parabodhahitaH padArthavividho vAcyaH, tadyathA-kriyAkArakaviSayo yathA-ghaTa ceSTAyAmiti, ghaTate asAviti ghaTaH, tathA paryAyavacanato|'pi yathA ghaTaH kuTaH kumbhaH iti, tathA bhUtArthAbhidhAta zca UrdhvakuNDalauSThAyatavRttagrIvatvAd ghaTa iti yatheti gAthArthaH // 1009 // atraiva prakArAntaramAha-pacca'ityAdi / athavA'sau padArtho vAcyaH sUtrasya kathaM,-'pratyakSata' yathAzrutita eva, samyagdarzanAdIni mokSakAraNaM 'ahavA'NumANato so vaco suttassa' anumAna-arthApattiH, tatazca mithyAdarzanAdIni tu na, 'lesato vatti athavA | lezato'sau sUtrasya vAcyaH, kimuktaM bhavati ?-samastapadopAdAnAt, na vyastAnItyarthaH, tathA-'bacco vetyAdi, athavA yathAsaMbhavaM vAcyastadyathA-Agamato bhavyAmavyAbhidhAnAdivat , hetuto na sarvagato'yamAtmA. kartRtvAt kulAlAdivat, Aha-mRrto'pi syAcata eva hetostadvad ,ucyate, iSyata eva saMsArIti gAthArthaH // 1010 // 'pAya' mityAdi / iha bAhulyataH 'padavicchedaH' padavizleSaH 5 'samAsaviSayaH' samAsAvyabhicArI sadA'nekArtho bahuvrIhivizeSaNasamAsAdiprakAreNa atastadarthaniyamArthaH 'padavigraho bhaNyate padayoH padAnAM vA samAsaH kriyate, yathA rAjJaH puruSaH rAjapuruSaH zvetaH paTo'syeti zvetapaTaH, sa ca zuddhapade na saMbhavatyeveti gAthArthaH 4||1.11||'sutt'ityaadi // 'sUtragataM' sUtreNa nyAyena 'arthagataM' (viSaye) Arthena nyAyena yacchiSyacodakAbhyAM dRSaNamArabhyate taccA Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtravyA vRcau * // 315 // vizeSAvamA lanaM mataM, tasya 'zabdArthanyAyataH parihAraH pratyavasthAnaM matamiti, yathA karomi bhadanta ! sAmAyikamityatra gurvAmantrakoTyAcAryA Navacano bhadantazabda iti, atazcodyate-guruvirahe tadabhidhAnamayuktaM, anarthakatvAt , na, AcAryAbhAve'pi sthApanAcArya kriyopasthApana jJApanArthatvAt tad, yathArhatpratimopasevanaM, guruguNajJAnopayogAdvA vijJAtabhAvAcAryAmantraNavacanAdvA AcAryaguNanibandhanAd vinymuul||315|| dharmopadarzanAt khAtantryapratiSedhArtha veti gaathaarthH||1.12|| upasaMjihIrgharAha-'eca'mityAdi / evaM sUtraM sUtra prati sarvanayamatAvatAraparizuddhamartha bhASeta niravazeSa yo'syAIdbhiruktaH satyAM zaktI, puruSaM vA nayamatAnabhinaM pratItya yadyogya vastu tada-5 bhidadhyAditi gAthArthaH // 1.13 // iha ca-'hoItyAdi 'sutte'tyAdi subodhArtham // 1014-15, kintavAdyagAthAdyAvayavApavAdamAha-| | 'pAya' mityAdi / 'prAyaH' bAhulyataH 'padavicchedo'vi' ti sUtrAnugamo'pItyarthaH 'muttaphAsovasaMhido'tti sUtrasparza arthapratyAyanaphale upasaMhRtaH-upakSipto vartate, kena kAraNenetyAha-'jeNa katthaI tao,ceva' ti yena kvacit deze tata eva-padavicchedAta 'tadatya' ti tasya padasyArthastadarthastasmin gatiH-paricchedo bhavati, tathA kArakagatizca, tathA kAlagatiH, AdizabdaH khabhedapra-| khyApakaH, kAlazca vartamAno vRtta eSyaMzcetyanuyo dvarapraghaTTakaparisamAptiriti gAthArthaH // 1016 // ta tatsyAd-asthAnamasyeha, adhyayanaparisamAptiviSayatvAditi, tanna, yataH-'aNu'ityAdi / iha vyavadhAnabhayAdetatprarUpaNAdi asthAna evoktaM avyAmohArthatvAcca, tathAhi-'dAite'tyAdi spaSTA, tadevaM nandIanuyogadvArapraghaTTazca zodhita iti gaathaarthH||1017-18||||peddhbNdhosmtto||nmH zrutadevatAyai bhgvtyai|| atha yathAvivakSitamApUrayannAha bhASyakAra:-'saMpadamityAdi, 'sAmprataM' adhunA arthAnugameM arthAnugamadvAre sAmAnye sthitaH zAstrasyAdhikRtasyopodghAtavistara iti samAsastaM 'vocchaM' vakSye, kiMviziSTaH sannityata Aha-kRtamaGgalopaca SOXXUSUSISISI *** * kena kAraNenetyAha-jA kArakagatizca, tathA tatsyAd-asthAnamA * * * Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya niyukti&A maMgalacarcA vRttI // 316 // // 31 // SAHARSAHIROERESTERS san vihitatIrthakarAdinamaskAraH san, kimiti ?, tasya sakalAnuyogasAdhAraNatvenAtimahArthatvAt zreyobhRtatvAta, zreyaHpravRttau ca prAyo vighnasambhavAditi gAthArthaH // 1019 // Aha naNu maMgalaM kayaM ciya kiM bhujjo? aha kayaMpi kAyavvaM / dAre dAre kIrai to kIsa na maMgalaggahaNaM? // 1020 // naNu majjhammivi maMgalamAi8 taM ca mjjhmeyNti| satyamaNAraddhaM ciya evaM kattoccayaM majjhaM 1 // 1021 / / cauraNuogaddAraM jaM satthaM teNa tassa majjhamiNaM / sAhai maMgalagahaNaM sattharasaMgAI dArANi // 1022 // tahavi na majjhaM eyaM bhaNiyamihAvassayassa jaM majjhaM / taM maMgalamAiha idamajhayaNassa hojAhi // 1023 // bhaNiyaM ca pubvameyaM savvaM cira maMgalaMti kimaNeNaM ? / maMgalatiyabuddhipariggahaMpi kArAvio siiso||1024|| Avassayassa taM kayamiNaM tu nAvAsamettayaM kiMtu / savvANuoganijjuttisatthapAraMbha evAyaM // 1025 / / dasagAliyAinijjuttigahaNao bhaNiyamuvari vA jaM ca / sesesuvi ajjhayaNesu hoi eseva nijjuttii|| samAiyavakkhANe dasAliyAINa kohigAro'yaM / jaM pAyamuvagghAo tesiM sAmanna evAyaM // 1027 // iha tesiM tammi gae vIsuM vIsuM visesamittAyaM / ghecchii suhaM lahuMciya taggahaNaM laaghvtthmo||1028|| tamhA jeNa mahatthaM satthaM savvANuogavisayamiNaM / satyaMtarameva'havA teNa puNo maMgalaggahaNaM // 1029 // 'naNu'ityAdi // nanu maGgalamAdau kRtameva 'AbhiNiyohiyanANa'mityAdivacanAd ataH kiM bhUyastatkaraNaprayAsaH', atha kRtamapi kriyate tataH kimiti dvAre dvAre na kriyate', kriyatAM, kRtatvAdiheveti gAthArthaH // 1020 / / athAcAryadezIyastAvadAha Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 'naNu'ityAdi // nanu madhye'pi maGgalaM pratijJAtaM, 'majhe'tti vacanAt ,taccedamiti kA punaruktateti ?, mUlacodaka Aha-zAstrasyAyApyakoTyAcArya nArabdhatvAt kautastyametanmadhyaM ?, tathAhi-naiko'pyasyAdyApi varNa uccAryate, adhastAnmaGgalamAtrAbhidhAnAditi gAthArthaH // 1021 // niyukti maMgalacarcA vRttI dezIyo'pyanAbhogatayA dvAradvayamatikrAntamiti madhyamamavabudhyamAna Aha-'cau'ityAdi / caturanuyogadvArAtmakatvAcchAstrasya dvaardvyaa||317|| | tikrAntezcedaM madhyaM, madhyatvAccedamapi madhyamaGgalaM, yaccAbhyadhAyi bhavatA 'zAstrasyAdyApyanArabdhatvAditi tatra brUmaH 'sAhaiti yatpunaH | zAstre'nArabdhe'pi madhyamaGgalagrahaNaM karoti tat sAhai-kathayatyetad yaduta 'zAstrAGgAni zAstrAvayavAH 'dvArANi' anuyogadvArANi // 317 // | vartante, zAstrasvarUpamevetyarthaH, iti gAthArthaH 1022 / / maula Aha-tahavI'tyAdi, tadevamadhyayanamAtramaGgIkRtya bhavatyapi, na tu SaD vidhazrutaskandhaM, tathA cAha-'tathA'pi' evamapi naitanmadhyaM bhaNitaM, sakalazrutaskandhasyetyadhyAhAraH, yata 'ihAvassagassa'tti ihAva-12 |zyakazrutaskandhasya yanmadhyaM 'taM maMgalamAdiTuMti tanmadhyamaGgalamAdizyate, idaM tu kasyeti cedAha-idamadhyayanasyAsyaiva syAd upakra| manikSepayorgatatvAd anyathA "satthamaNArakhaM ciya evaM kattoccayaM majjhaM?" tasmAt "naNu maMgalaM kayaM ciya"ityAdi prakaraNArtha iti | gAthArthaH // 1023 // apica-'bhaNita'mityAdi // bhaNitaM ca prAgetat sarvamevAvizeSeNa zAstraM maGgalamiti, tasmAtki3. manyena madhyamaGgalakaraNaprayAsena ?, tatraitatsyAd-anena madhyamaGgalabuddhirAdhIyata iti, pAha-maGgalatrayabuddhiparigrahamapi ziSyaH kAritaH da prAgeva, tasmAt bhagavan ! idamavaziSyata iti gAthArthaH 1024 // asyedAnI darpa zAtayan siddhAntavAdyAha-"Avassae"tyAdi / 'Avazyakasya' Avazyakazrutaskandhasya tadAdimadhyAvasAnamaGgalaM kRtaM, idaM tu nAvazyakamAtramasmAbhiAravyAtumArabhyate, kintu OM sarvAnuyoganiyuktizAstraprArambha evAyaM, ata eva tadavitraM (gha) saMpAdanAya 'kayamaMgalovayAroM' ityAheti gAthArthaH // 1025 // kuta SAMACHARSA Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X vRttau svarUpaM // 318 // | etadevamityata Aha-'dase'tyAdi / dazakAlikAdiniyuktiprArambho'yamiti, vakSyati 'Avassayasse tyevamAdi, yatathopariSTAda-15 tIrthataritapyupodghAtasya parisamAptau bhaNitaM-yaduta 'sesesuvI'tyAdi gAthArthaH // 1026 / / atrApyAha-'sAmAiya'ityAdi / sAmAyikanyA- taraNIyAdi khyAne ko'mISAM bhAgo yenocyate 'dasagAliyassa tahe'tyevamAdi 1, ucyate, kimidamasakRjhaMkSase / 'ja'mityAdi spaSTaM, prA6 yograhaNaM dazakAlikasya zayyambhavasvAmino nirgatatvAt , tathA cAha-ihe'tyAdi // ihe ti sAmAnyopodghAte teSAM AvazyakAdInAM "5 // 318 // hai| 'tasmin' upodghAte 'gate' atikrAnte 'vIsuM vIsuMpatteyaM 2 visesamettAyaM vizeSamAnaM yathA'mukAdamukaM nirgatamiti grahISyati 'sukha' sukhena aprayAsena, tadapi laghu zIghrameva, ato lAghavAthamiha tadgrahaNaM, lAghavArtho'yamadhikAra iti gAthArthaH // 1027-28 // tamhA' ityAdi // tasmAda yena kAraNena mahArthamidaM upodghAtAravyaM zAstraM sarvAnuyogavyApakatvAd , yena vedaM zAstrAntaraM tena bhyo'pyasya maGgalagrahaNaM kriyate // 1029 / / tadyathAtitthayare bhagavaMte aNuttaraparakkame amiynaannii| tipaNe sugaigai gae siddhipahapaesae vaMde (ni. 81) // 1030 // 2 tijai-jaM teNa tahiM taoba titthaM tayaM ca dvmmi| sariyAINaM bhAgo niravAyo tammi ya psiddhe||1031|| tariyA taraNa tariyavvayaM ca siddhANi tArao puriso| vAhoDuvAi taraNaM taraNicaM ninnayAIyaM // 1032 // dehAitArayaM jaM vajjhamalAvaNayaNAisattaM ca / NegaMtANacaMtiyaphalaM ca to davvatityaM taM // 1033 // iha tAraNAiphalayaMti pahANapANAvagAhaNAIhiM / bhavatArayaMti keI, taM no jiivovghaayaao||1.34|| sUNaMgaM piva tamudUhalaM va na ya puNNakAraNaM NhANaM / na ya jaijogaM taM maMDaNaM va kAmaMgabhAvAo // 1035 // ARXARA******** Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI tIrthataritataraNIyAdi svarUpaM // 319 // ||319 // SOOSA4504149 dehovagAri vA teNa titthamiha vaahnaasnnaaiihiN| maha-majja-maMsa-vessAdaovi to titthamAvannaM // 1036 // bhAve titthaM saMgho suyavihiyaM tArao tahiM sAha / nANAitiyaM taraNaM tariyavvaM bhavasamuddo'yaM // 1037 // jaM nANadaMsaNacarittabhAvao tbvivkvbhaavaao| bhavabhAvao ya tArei teNa taM bhAvao tityaM // 1038 // taha koh-loh-kmmmydaahtnnhaa-mlaavnnynnaaii| egaMteNaJcataM ca kuNaha ya suddhiM bhvoghaao||1039|| dAhovasamAisu vA jatisuthiyamahava dsnnaaiisu| to titthaM saMghociya, ubhayaM va visesnnvissesN||1040|| kohaggidAhasamaNAdao va te ceva jassa tinnnn'thaa| hoi tiyatthaM titthaM, tamatthasaddo phalattho'yaM // 1041 / / ahavA sammaiMsaNanANacarittAI tinni jassa'tthA / taM titthaM puvvoiyamiha attho vtthupjjaao||1042|| iha sammaM saddhANovaladdhikiriyAsabhAvao jeNaM / titthamabhippeyaphalaM sammapariccheyakiriyavva // 1043 // NAbhippeyaphalAI tayaMgaviyalattaokutitthAI / viyalanayattaNo'viya, viphalAI viylkiriybb||1044|| ahava suhotAruttAraNAi dave cauvvihaM titthaM / evaM ciya bhAvammivi, tatthAibhayaM sarakkhANaM // 1045 // tacaNNiyANa bitiyaM, visayasuhakusatyabhAvaNAdhaNiyaM / taiyaM ca boDiyANaM, carimaM jaiNaM sivaphalaM tu|1046| naNu jaM duhAvayAraM dukkhuttAraM ca taM durhigmm| loyammi pUDayaM jaM suhAvayAraM suhuttAraM // 1047 // evaM tu davvatitthaM, bhAve dukkhaM hiyaM lahai jiivo| micchtt'nnaannaavirivisysuhbhaavnnaannugo|1048||* paDivaNNo uNa kammANubhAvaobhAvao paramasuddhaM / kiha mocchii jANato paramahiyaM dullahaM ca punno|1049|| ACRORMANCHEMIX Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *USA O tIrthataritaraNIyAdi svarUpaM vRttI // 320 // vizeSAvA aikakkhaDaM va kiriyaM rogI dukkhaM pavajae paDhamaM / paDivanno rogakavayamicchato muMcae dukkhaM // 1050 // . koTyAcArya iya kammavAhigahio saMjamakiriyaM pavajae dukkhaM / paDivanno kammakkhayamicchaMto muMcae dukkhaM // 1051 // 'titthagare bhagavaMte ityAdi / iha hi tIrthakaraNazIlAstIrthakarAstAn vanda iti kriyA, tatra ta plavanatarayorityasya 'pAttu | divaciricisicibhyasthagiti (u02-7) thak pratyaye anubandhalope ca kRte 'Rta iddhAto riti (pA03-1-110) itve kharatve 'hali ceti // 320 // WI(pA03-1-77) dIrghatve paragamane ca tIrtha iti sthiteM 'DukRJ karaNe ityasya careSTa (3-2-16) ityasAta sUtrAd TapratyayAdhikAre'nukbhartamAne 'kRSao hetutAcchIlyAnulomyeSviti (3-2-30) Tapratyaye'nubandhalope ca kRte guNe raparatve paragamane ca tIrthakara iti syAt , zeSa bhASya eva vyAkhyAsyAmaH, taccedam-'tijjatI'tyAdi / tatra tIrthakaraNAtIrthakarAH, atha tIrthamiti ko'rthaH ityata Aha-tijati teNa' ti tIryate'neneti tIrtha, ayamAtmA paraM pAraM prApyata ityarthaH, 'tahiM ti tIryate'sminniti vA, 'taovati tIryate asmAditi veti tIrtha, 'tayaM ca'tti tacca tIrtha nAmAdi yAvad vyatiriktaM 'davvammi' dravye'dhikRte, kimata Aha-saridAdInAM samo bhUbhAgo nirapAyazca dravyatIrtha, tatra [dravya]tIrthe siddhe sati kAni siddhAni sambandhizabdatayA prasiddhAni bhavantItyata Aha-taritA'ityAdi prtiitaarthaa||1030-2|| kiM punaH kAraNamidaM dravyatIrthamityata Aha-dehAdI tyAdi / yasmAdidaM dehAdimAtraM tArayati-paraM kUlaM nayati, na tvAtmAnaM, mokSasya paramArthena parakUlatvena vyavasthitatvAt , bAhyamalApanayanAdizaktatvAcca, etaduktaM bhavati-'taNhAiyaM vitaNhIkarei avaNei bAhiraM paMka, nAntaraM' tasya prANAtipAtAdimahApAtakapaJcakajanitatvAt , tasya ca tadvinivRttimantareNotpattinirodhAbhAvAt , prAgupAcasya ca viziSTakriyAsavyapekSAdhyavasAyajanyasya tatpratyanIkakriyAsahagatAdhyavasAyataHkSayopapatteH, alaMcasUryeti / tathA naikAntikaphalatvAca, tathA ROSSRUSSANASSAURUSA*** LOSTOG Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *** vRcau * * * * vizeSAva sAhi-anena kadAcittIryate kadAcicca mriyata iti, tIrNamapi ca punastIryata iti prasiddhaM, 'to' iti tato dravyatIrtha tana , svayamapica dra-1 tIrthataritakoya cArya vyatvAditi gaathaarthH||1033|| etadeva kenacidvizeSeNa mindat bhAvayatrAha-'ihetyAdi / iha kecidudakasUkarAH pralapanti utaraNIyAdi 'hANapANAvagAhaNAdIhiM vidhIe sevijjataM udayaM bhavAo'vi tAreI' kutaH 1 ityAha-'tAragAdiphaladaMti zarIrasaMtAraNAdiphalaM dRSTa-15 svarUpaM // 32 // metava, dRSTena parokSAnumAnAditi bhAvanA, tadetat na, kutaH ityAi-jIvopaghAtasadbhAvAditi gAthArthaH // 1034 // 'sUNa mityAdi / ayamiha paurvApayaNa prayogaH-snAnaM puNyAya na bhavati, jIvopaghAtanAntarIyakatvAt , jAlavadukhalavadvA, na ca dRSTamAtreNa parokSasiddhiniyAmakAbhAvAt , pratyakSasiddhaprANyupamardabAdhitatvAdityevamAdi svadhiyotprekSya asakRdraktavyaM, dalatvAt , athavA kiMbahunoktena , 'Na yetyAdi gAhApacchadaM spaSTaM, navaraM vyaktirekeNa jJAnam / 'dehoM ityAdi / atha ceddAhanAzanAdibhirdehovakArIti tIrtha syAt utaraM pazcArdunAha-madhvAdayo'pi tIrtha, dehopakAritvAvizeSAditi gaathaarthH||1.35-36|| dvaarm| 'bhAve'tyAdi / mAve-bhAvaviSayaM tIrtha, kA? ityata Aha-'saMghaH' sAdhvAdisamudAyo guNasaMghAtatvAt , kiMviziSTamata Aha-zrutavihita, uktazna-'titthaM bhaMte ! titthaM, ti| tyakare titthaM ?, goyamA ! arahA tAva (niyamA) titthaMkare, titthaM puNa cAubvanno samaNasaMgho" tatra saMghe tadvizeSaH sUrisAdhuH, jJAnAditrayaM tu taraNaM, taraNIyaM bhavodanvAniti / iha ca tIrthAdInAM parasparato'nyatA'nanyatA ca vivakSAto'vaseyA, tatra samyagdarzanAdipariNAmAnanyatvAt saMghastIrtha, tAraNAttadanta vitvAttadizeSa eva taritA (tArayitA) sAdhuH, svAtantryeNa samyagdarzanAdyanuSThAnAt , tasya ca karaNabhAvApannasya sAdhakatamatvena karaNatvAt taraNatvaM, taraNIyaM Atmana evaudayikAdisaMsArapariNAmastatparityAgAditi gAthArthaH | // 1037 // kimityayaM bhAvaH? ityAha-'ja' mityAdi / 'yasmAt bAnAdisvAbhAvyAtoH tadvipakSAt-mithyAtvAdilakSaNAt ARRRRRECORRA * * * * Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 322 // kakakakakakaraSIOES 'tArayati' uttArayati, tathA bhavasattAyAdha, atastad bhAvatIrthamiti, uktaJca-"rAgAdhammAH pramAdavyasanazatacaladdIrghakallolahelA, kro- tiirthtritgheaavaaddvaagnirptijnnmhaanRckraughraudrH| tRSNApAtAlakumbho bhavajaladhirayaM tIryate yena sadyastad jJAnAdisvabhAvaM kathitamiha sure-le taraNIyAdi ndrArcitarbhAvatIrtha / / iti gAthArthaH // 1038 // 'tahe tyAdi / 'tathe tyupapattyantarAkarSaNArthaH, krodhazca lobhazca karma ca krodhaloma- svarUpaM karmANi tanmayA dAhatRSNAmalAH krodhalobhakarmadAhatRSNAmalAH, krodhAtmako dAhaH paritAparUpatvAt . lobhAtmikA tRT AzaMsArUpatvAt , 8 // 322 / / karmAtmako malo malinasvabhAvatvAt , teSAmapanayanAnIti samAsaH, tAni ekAntena-niyamena atyaMta ca-sarvAtmanA karoti yataH zuddhi ca bhavaughAt 'teNa taM bhAvao titthaM ti gaathaarthH||1039|| triSu vA sthitatvAtristhamiti, Aha ca-'dAhe tyAdi / "dAhovasame taNhAe~ chayaNe malapavAhaNe ceva / jaM tisu vattai tittha, bhAvattho vannio ceva // 1 // " Ava0 1077 / ahavA daMsaNAdIsu tisu jaThiyaM 'to' tataH tristhaM bhaNyate, punazca titthaM syAt , tattu saMghaH eveti, ubhayaM vA tristhasaMghalakSaNaM vizeSaNavizeSyaM syAt , tadyathA-kaH saMghaH iti prazne tristhavizeSaNaviziSTo ya ityuttaraM, kaH tristha iti ca prazne saMghatvavizeSaNaviziSTo ya ityuttaramiti gAra thArthaH // 1040 // vyarthatvAstriphalatvAdvA titthamityAha-koha(ggI)tItyAdi gatArthA / viparyAyatvAdvA titthamityAi-'ahaveM | tyAdi gatArthA / pramANamAha-'ihe tyAdi / iha jainameva tIrthamabhipretenArthenArthavat , samyakzraddhAnopalabdhikriyAsadbhAvAt , samyakSariccheda kriyAvad , yathAhi-naipuNyavato vaidyasyAsAdhAraNazraddhAparijJAnakriyAbhizcikitsA abhipretArthA-arthavatI, evamidamapIti, vaidhaye'Na kUTavaidya iti gaathaarthH||1041-43|| tathAhi-'NA' ityaadi| na kuzzAsanAni dhAyopazamikatve satyabhipretaphalAnIti pratijJA, jJAnA| divikalatvAdvikalakriyAvada, pradhAnaihikavikalakriyAvat ,tathA vikalanayatvAdapi ca-ekanayAntarAdhiSThitatvAdapi ca vikalAni tAniekoSa RCE Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva trakoTyacArya // 323 // dharahitavivakSitadravyasaMghAtavaditi gaathaarthH||1044|| evaM tAvadravyamAvatIrthadvandaM carcitam / ahava suhoyAra' ityAdi ||suhoyaarN suhu-1 tIrthataritUtAraM // tacca' ityAdi sugamam / evamukte satyAha-'naNu' ityAdi sugamA, navaraM tasAdAdyabhaGgo jyAyAn nacarama iti, lokaprasiddhibA taraNIyAdi dhitatvAd, ucyate-'evaM mityaadi| evaM pUjitaM bhavati dravyatIrthameva, prathamabhaGgavyavasthitatvAt , bhAve tu bhAvamaGgIkRtya duHkhaM kayazci svarUpaM dvitaM saMsArasamudratarakANDaM 'labhate' prAmoti 'jIva' prANI, kiM kAraNamityAha-mithyAtvAnugatatvAd , uktaJca-"jaha jariyassa na // 323 // rUcai, skkrpittvsenn| taha jiNavayaNu na rucaI, jIvahu kammavaseNa // 1 // " tathA ajJAnAnugatatvAd, uktazca-"vivarIyadidvipasarA caMpakaphullaMti mani mntaa| aggI kIDapayaMgA, paDaMti annANadoseNa // 1 // " tathA aviratyanugatatvAd , ukkA-"pAvaTThANehiMto appaDivirao nirNkusojiivo| Nassai hisAu kariNIvimohio vaNagaIdo vva // 1 // " viSayasukhabhAvanAnugatatvAcca-AlajAlacintAvyAmRDhamanastvAJceti | gaathaarthH||1045-48|| abhilaSitamartha pratipAdayatrAha-'paDI'tyAdi / 'paDivanno puNa micchatAdINi jiNi ata evAha-'kammANubhAvaoM kathaM-bhAvataH paramArthena, jiNavayaNati sAmarthyAdgamyate, kiMviziSTamityAha-'paramazuddhaM' aliyAdidosarahiyaM, etaduktaM bhavati-bhAvatitthe uariya pabbaioti yaduktaM bhavati 'kiha mocchiI puNoM kaI uttarihI hai, kahaM uNNikkhamihitti bhaNiyaM hoDa, jANato paramamaidullahaM pacaja / laI sAmaNaM, sacaTTha bhavehiM nei nivvANaM / taM iha jAvajIvaM maNa ko jeNaM na nivvahaha // 1 // " aviya"iha mANusajammaM ciya, dulahaM jIvassa hoi sNsaare| kiM puNa paMcamahabvayaguNagaNamaNahAri sAmaNaM // 1 // " iti gaathaarthH||1049|| dRSTAntAntaramAha-'ati ityaadi|iye tyaadi| sucarca, tasAtsuSThu saMbhavati caramabhaGga iti // 1050-51 // evaM tIrtha nirUpya tIrthakaramAha-5 aNulomaheutassIlayAya je bhAvatityameyaM tu / kuvyaMti pagAsaMti ya, te titthayarA hiyatthakarA // 1052 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya tIrthakarAdi zabdArthaH // 324 // // 324 // kara siriyarUvasirimasammapaktA mayA bhgaamikkhaa| tetesimasAmaNNAsaMti joteNa bhgvNte||1053|| viriyaM paramo iha parezyo vA jao tadakamaNaM / so'Nuttaro varo siM aNuttaraparakamA to te // 1054 // amiyamaNaMtaM nANaM ta tesiM amiyaNANiNo to te / taM jeNa neyamANaM, taM cANaMtaM jao neyaM // 1055 / / tiNNA samaikvaMtA bhavaNNavaM kaM gaiM gayA tari / sugaINa gaI pattA, sugaigaigayA tosheti||1056|| sacciya sugaINa gaI siddhI siddhANa jo paho tiise| taddesayA pahANA siddhipahapaesayA to te // 1057 // siddhipaho puNa smmttnaanncrnnaaiivktrmaannaaii| bhavauvivakkhAo tiThANapaDikUlakiriyavva // 1058 // vaMdezabhivAdaye'bhitthuNAmi vA te tilogamaMgalle / sAmaNNavaMdaNamiNaM titthayarattAvisiTThANaM // 1059 / / patteyavaMdaNamio saMpai titthAhivassa vIrassa / suyanANatyappabhavo, saviseseNovagAritti // 1060 // tullaguNANaM parisaM, namiUNa jaheva sAmiyaM namai |th tullaguNe'vi jiNe namiuM titthAhivaM namai // 1061 // 'aNulome'tyAdi / 'ye' ityanirdiSTasvarUpAH paramapuruSavizeSAH 'tu' punaHzabdArtho, ye punarbhAvatIrthamidaM zramaNasaGghalakSaNaM 'kurvanti' niSpAdayanti tathA 'prakAzayanti' kevalajJAnajyotsnayojjvAlayanti ca, kathaM kurvantItyata Aha-anulomahetutAcchIlyatayA tatra 'kRyo hetutAcchIlyAnulomyeSSiti (pA.3-2-20) karoterhetau tAcchIlye Anulomye(ca)Tapratyayo bhavati, tatra hetau saddharmatIrthakriyAhetavaH yad yazaskarI vidyeti, tAcchIlye kRtino'pi santastIrthakaranAmakarmodayAd bhavyasattvAnukampAparatayA saddharmatIrthadezanAkaraNazIlAH kulakaranRpavat , Anulomye strIpuruSabAlavRddhakhavirajinakalpikAnAmutsargApavAdavidhAnAnurUpyataH saddharmatIrthAnulomakA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 riNo, vacanakaravat , itthaMbhUtAstIrthakarA ucyante, ata evAha-hitArthakarA' hitamartha kurvanti bhavyasatvAnAmiti hitArthakarAH, ni-1 zrIvIragaNakoTyacAyalA rvANakarA ityuktaM bhavati, tadevaM tIthakara iti padaM vyAkhyAtaM / athavA 'paGkadAhapipAsAnA' mityevamAdi, 'paGkastAvatpApa'mitye- dharavAcakavamAdi, tIrthakaraH punaH 'yaH kAlatrayavartibhirityevamAdIti gaathaarthH||1052|| 'bhagavaMtetti, atha ke'mISAM matA bhagAbhikhyAH vaMzanatimagasajJAH' ityata aah-'iisriyetyaadi|| tatra trividhAtizeSamayamaizvarya 1 nirupamA rUpasampat 2 zrIH-tapastejovibhRtiH3 yazaH pUrva pratijJA // 325 // acintyaguNAvibhUtiHbhuvanavyApi 4 dharmaH uttamakSamAdiH, azeSacAritramohanIyamalApagamAdakSata ityarthaH5prayatanaM prayatnaH-apramAdaH6, | // 325 // ta ete bhagasajJAH, zeSaM spaSTam // 1053 // 'viriya'mityAdi / azeSavIryAntarAyaprakSayAtparAkramo vIrya, zeSaM spaSTam / / amitetyAdispaSTA, bahuvrIhiH // 'tiNNe'tyAdi sugamA, navaraM taranti sma-tIrNAH // 'sacciyetyAdi / tasyA eva sugatInAM gateH siddheH panthAH2 pradhAnAHpragatAHprazastA Adau vA dezakA pradezakAH siddhipathasya pradezakAH siddhipthprdeshkaastaan| 'siddhI'tyAdi spaSTA // 1054-58 // 'vaMde' ityAdi / 'badi abhivAdanastutyoH' iti vande-abhivAdaye'bhiSTuve vA'hamityuktaM bhavati, sAmAnyavandanamidaM maGgalArtha, tIrthakaratvA(da)viziSTAnAmRSabhAdInAmiti mUlagAthArthaH // 1059 // uttaragAthAsambandhamAha-patteyetyAdi, 'tulletyAdi, sukho| neyam // 1060-1061 // vaMdAmimahAbhAgaMmahAmuNi mahAyasaM mahAvIraM |amrnrraaymhiyN titthayaramimassa titthassa (ni. 82) | bhAgociMtA sattI sa mahAbhAgo mahappabhAvotti / sa mahAmuNI mahaMtaM jaM muNai muNippahANo vA // 106 // 1 tihayaNavikkhAyajaso mahAjaso nAmao mhaaviiro| vikrato va kasAyAisattusenapparAjayao // 1064 // CRORENA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 326 // Iraha viseseNa va svavei kammAI gamayaha sivaM vA / gacchai ya teNa vIro sa mahaM vIro mahAvIro // 1065 // // zrIvIraganaamaranararAyamahiyaMti pUiyaM tehiM kimupa sesehiM / saMpai titthassa pahU maMgallamahovagAriM ca // 1066 // paravAcakaekkArasa'vigaNahare pavAyae pavayaNasta vNdaami|svvNgnnhrvNsNvaaygvNsN pvynnNc||1067||[ni.83] 13 vaMzanati pUrva pratijJA puno jaha'tthavattA suyavattAro tahA gaNaharAvi / pujjA pavAyagA pavayaNassa te bArasaMgassa / / 1068 // jahavA rAyA'NattaM rAyaniuttapaNao suhaM lahai / taha jiNavariMdavihiyaM gaNaharapaNao suhaM lhi||1069|| // 326 // jaha mUlasuyappabhavA pujA jiNagaNaharA tahA jehiM / tadulayamANIyabhidaMtesisokiha na pujjo // 1070 / / jiNagaNaharuggayassavisuyassako gahaNa-dharaNa-dANAI / kuNamANojA gaNaharavAyagavaMsona hojaahi||1071|| sIsahiyA vattAro gaNAhivA gaNaharA tayatthassa / suttassovajjhAyA vaMso tesi paraMparao // 1072 // pagayaM pahANavayaNaM pavayaNaM bArasaMgamiha tassa / jai vattAro pujA taMpi viseseNa to pujjaM // 1073 // te vaMdiUNa sirasA atyapuhattassa tehiM khiyss| suyanANassa bhagavaonijjuttiM kittaissAmi [ni. 84] | te titthayarAIe'bhivaMdiuM sukayamaMgalAyAro / nivigdhamao vocchaM, pagayamuvagghAyanijjuttiM // 1075 // attho suyassa visaotatto bhinnaMsuyaM puhuttNti| ubhayabhidaMsuyanANaM niyojaNaM tesi nijjuttii||1076|| atyassa va pihubhAvo puhulamatthassa vittharattaMti / iha suyavisesaNaM ciya atthapurattaM va se saNNA // 1077 / / Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vizeSAva0 koTyAcArya -- zrIvarigaNadharavAcakravaMzanatipUrva pratijJA - vRttI // 327 // // 327 // atthAo va puhattaM jassa tao vA puhattao jassa / jaMvA atyeNa pi atyapahattaMti tanbhAvo // 1078 // 'vandAmI'tyAdi sabhASyA gAthAH sukhoneyA iti, navaraM 'bhAgaH' acintyA zaktiH, athavA 'bhaja sevAyA'miti bhajanaM bhAgo, bhaktirityarthaH, mahAn bhAgo'syeti mahAbhAgaH-mahAtizeSabhajanam , athavA mahadbhiH-indrAdibhirbhAgo-bhajana seveti, 'mana jAne iti manyate'sAvityevamAdi, vande vandAmIti caprAkRte sarvatrobhayapadopadarzanArthamiti // 1062-66 // atha vakturmaGgalArtha vandanamabhighAyAdhunA suutrkrtRprbhRtiinaampyaah-'ekkaarsnyvii'tyaadi|| ekAdazeti saMkhyA, 'apiH' samuccaye, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti te gaNadharAstAn , prakaraNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAstAn , kasya ?-'pravacanasya' Agamasya, kiM , vandAmi, evaM tAvanmUlagaNadharavandanaM, tathA 'sarva' niravazeSA gaNadharA-AcAryAsteSAM pravAho vaMzastaM, tathA vAcakAH-upAdhyAyAsteSAM vaMzastaM, tathA 'pravacanaM ca AgamaMca vaMdAmIti-sambandhaH, tatraitatsyAd-vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM vandyateti !, ucyate, yathA arthasUtrapraNetArastIrthakaragaNadharA vandyAH evaM yairidamarthasUtrarUpaM pravacanamAnItaM tadvaMzo'pyAnayanadvAreNopakAritvAdandha eveti, pravacanaM tu sAkSAvRttyaivopakArIti gAthArthaH // 1067 // 'pujjo' ityAdi bhASyagAthAH pddetdnusaarennaanustvyaaH||1068-73|| prakRtamupadarzayannAha-'te' ityaadi| 'te titthetyAdi // te titthagarAdIe'bhivaMdiuM sirasA, sukRtamaGgalopacAra ityarthaH, kimata Aha-prakRtAmupodghAtaniyukti vakSye, kasyetyata Aha-zrutajJAnasya bhagavataH, svarUpaM caitat , kiMviziSTasyetyata Aha-taiH-tIrthakarAdibhiH kathitasya, punarapi kiMviziSTasyetyata Aha'atyapahattassati sUtrArthobhayarUpasya, arthAdvA pRthagbhUtasyetyevamAditi gAthArthaH // 1074-75|| sAMprataM-'atthapuhuttassa nijjutti ityetadvyAcikhyAsusaha-'atthoM ityAdi / arthyata ityarthaH, asAvarthaH zrutasya viSayo, vAcyatvAttasya, kaspetyata Aha-'zrutasya' zrutajJAna ROCARRORGANA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau // 328 // CRE sya vAcakatvAda, tatthAnena 'attha' ti vyAkhyAtaM, tacca zrutaM tato bhinaM, tatoAdarthAntaraM satkimityata Aha-'pahatta'tti pRthaktvamAkhyA- zrIvIragaNayate, viSayaviSayiNormedAt , tatazcArthazca pRthaktvaM ceti dvandvaH, iha cobhayamidaM suyanANaM'nti ubhayamidamarthapRthaktvalakSaNaM zrutajJAnaM bhagavada- gharavAcaka| bhidhIyate, niyuktistu kA abhidhIyate ? ityAha-'niyojanaM nizcita sambandhana tayorviSayaviSayiNoniyuktirabhidhIyata iti gAthArthaH 18 vNshnti4||1076||'atthss ve' tyAdi // 'vA' itthavA 'pRthu vistAra' iti, artho hi prAnirUpitazabdArthaH tasya 'pRthubhAvaH' vistarabhAvaH pRthu pUrva pratijJA | tvamucyate, ata evAha- 'atthassa vittharataM' ti, tatazca 'iha' vyAkhyAne 'suyavisesaNaM ciyatti zrutasyaiva bhagavato vizeSya- // 328 // hAsyedamarthavistaratvaM vizeSaNaM vartate, tadyathA-ghaTasya lakSaNaM kIrtayiSyAmi, kiMviziSTasya ?-rattassa, tatra raktasyeti vaktavye raktatvasyeti jAtaM, evamatrApi zrutajJAnasya niyuktiM vakSye, kiMviziSTasya ?-'atthapuhuttassa' ti tatrArthapRthoriti vaktavye'rthapRthutvasyetyucyate, arthavistarasyeti jAyate sthApanA niyuktizruta artha Ai Aha-evamatra ghaTa iva sAmAnAdhikaraNyaM na prApnoti, bhAvapratyayazravaNAd , ucyate, na | doSaH,prAkRtazailyA bhAvapratyayazravaNasyAnAdRtatvAd bahuvrIhirvA, arthapRtho vo yasmiMstadarthapRthu zrutaM tadbhAvo'rthapRthutvaM tasyArthapRthutvasya zruta| jJAnasya niyuktiM vakSya iti, 'atthapuhattaM va se saNNa'tti 'se' tasyArthapRthaktvaM vA saJjJA vartate, tatazvArthapRthaktvasaJjitasya-arthapRthaktvanAmnaH zrutasya niyuktiM vakSya iti gaathaarthH||1077|| 'atyAo tyaadi| arthAdvA sakAzAt 'pRthaktvaM' nAnAtvaM yasya zrutasya tadarthapRthaktvaM tasyeti, 'tao vA' asau vA'rthaH 'puhuttato bhedena vartate yasya tattathA tasyeti, ' jati yadvA, kimata Aha-arthena pRthu arthapRthu tadbhAvorthapRthatvaM tasya niyukti, kiM?, kIrtayiSyAmIti gaathaathH||1078|| kimavizeSeNa, na, tadvizeSANAmiti, Aha ca CASIOS Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CRORRESS * vizeSAva0 Avassayassa dasakAliyassa taha uttrjjhmaayaare| suyagaDe nijjuttiM vocchAmi tahAdasANaM ca (ni. 85) AvazyakA koTyAcArya 11 kappassa ya nijjuttiM vavahArasseva paramaniuNassa / sUriyapaNNattIe vocchaM isibhAsiyANaM ca (ni. 85) diniyuvRttI ktyAH / eesiM nijjuttiM vocchAmi ahaM jiNovaeseNa / AharaNaheukAraNapayanivahamiNaM samAseNaM (ni. 87) | pratijJA // 329 // heU aNugamavairegalakSaNo sjhvtthupjjaao| AharaNa didruto kAraNamuvavattimettaM tu // 1082 // // 329 // evaM payANa nivaho hekadAharaNakAraNatthANaM / ahavA payanivahocciya kAraNamAharaNaheUNaM // 1083 // iya savvasaMgahAIeN jeNamAvAsayaM ahikayaM ca / sAmAiyaM ca tassavi to paDhamaM tassa vocchAmi // 1084 // 'aavsse'tyaadi| kappassa yetyAdi / 'eesimityAdi pAThasiddham / / tRtIyagAthApazcArddhamAha-heU ityAdi / hinoti-gamayati jijJAsitadharmaviziSTAnAniti hetuH, sa cAnugamalakSaNaH, sakalasapakSavyApitvAd, vyatirekalakSaNazcaikAntena vipakSavyAvRttatvAt , kiM dvirUpa eva?, netyAha-sAdhyavastuparyAyaH, sisAdhayiSitadharmaviziSTadharmidharma ityarthaH, AharaNaM tu dRSTAntaH, sAdharmyataro dveSA, krameNa cemau bhASyakRtoktau, prayogakramasyAGgIkRtatvAt , sUtrakRtA tvAdAvAharaNamabhyadhAyi tathAvidhanyAyopadarzanArtha, tathAhi-astyasAvapi / nyAyo yatra hetumanabhidhAyApi dRSTAnta ucyate, tadyathA-gatilakSaNo dharmAstikAyo matsyajalavadityevamAdi, kacicca hetureva kevalo'bhidhIyate, yathA'sti dharmAstikAyaH jIvapudralayorgatyanyathA'nupapatteH, 'kAraNamupapattimAtraM yathA nirupamasukhaH siddhaH, jJAnAnAbAdhAprakarSAt , upapattimAtratA'syA''vidvadaGganAdilokaprasiddhopamAnAsaMbhavAt , tabAharaNArthAbhidhAyakaM padamAharaNapadaM, evaM hetvarthapadaM kAra. *** * Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SCREC vizeSAva0 kobAcArya vRttI // 330 // padaM, punazca industeSAM nivahaH-sakhAto yasyAM sA tathocyate tAmiti gaathaarthH||1079-82|| amumevArthamAha-evaM'mityAdi // evaM sAmAyikapadAnAM bahUnAM, kimarthAnAmityAha-hitUdAharaNakAraNArthAnAM) 'nivaha saGghAto yasyAM sA hetUdAharaNakAraNapadanivahA tAM vakSye, atha- niyuktiH vA AharaNaM ca hetuzca tau tayoH kAraNaM AharaNahetukAraNaM 2 cAsau padanivahazca 2 sa vidyate yasyAM sA tathocyata iti gaathaarthH||1083|| pratijJA evaM tAvadupanyastagAthAtrayamAkhyAya yathoddezaM nirdeza iti nyAyamAzrityAbhipretArthavivecanArthamuttaragAthA mbandhamAha-'iya' ityAdi / diparaMparA ca athavA Aha-azakyaiSA pratijJA, yugapadaktunazakyavAd, atrocyate-'iya'ityAdi sugamA, navaraM to tassa paDhama vocchAmi uvagghAya // 330 // nijjutti' nti // 1084 // | sAmAiyAnijjuttiM vocchaM uvaesiyaM gurujaNeNaM / AyariyaparaMparaeNaAgayaM aannuputthviie||1085|| ni.88|| jiNagaNaharagurudesiyamAyariyaparaMparAgayaM ttto| AyaM va paraparayA pacchA sayagurujaNuddiDha // 1086 / / ujjeNIo nIyA jaheDagAo purA paraMparayA / purisehiM kosaMvi tahA''gaeyaM paraMparayA // 1087 // davvassa paraMparao jutto bhAvasuyasaMkamo ktto| sahovi nAgao'yaM sa eva jinngnnhrubrio||1088|| - AgayamivAgayaM taM tatto jatto samunbhavo jassa / sa paraMparao yajao tamAgayamio tduvyaaro||1089|| 'sAmAietyAdi / sAmAyika vakSyamANazabdArtha tasya niyuktiH vakSyamANazabdArthaiva tasya niyuktistAM 'vocchaM' vakSye upasAmIpyena dezitAM 'gurujanena' tIrthakarAvalyAdilakSaNena, punazcopadezakAlAdArabhyAcAryapAraMparyeNAgatAM, sa ca paraMparako vaidhA-dravyato mAvataca, davva paraMparaoiTArNa, bhAvaoesacciya uvagghAyanijjuttI, kathamAyAvAmityAha-'AnupUA paripATayA,tathAhi-'jaMbUjhopabha na Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRgAvatI dRSTAntaH vizeSAva0 PveNaM tato sejaMbhaveNa ANIyA' ityevamAdi, athavA''cAryapAraMparyaNAyAtAM punazca svagurumirAkhyAtAmiti // davyaparaMparae udAharaNaMkovyAcArya | sAgeyaM nagaraM, jiyasattU rAyA, sayalarAyaMgapaDipuSNo, tassa puratyime disIbhAe ArAmamajjhe AyayaNaM, tattha surappio nAma jakkho vasai, sannihiyapADiherattaNeNa maMDalappasiddho, so ya varise varise citijai, maho ya se kIrai, cittio ya cicayaraM mArei, // 331 // * aha na cicijai jaNaM mArei, tato rAyA appabahuyaM AloeuM cittAvei, cittayarA ya palAyaMtA rabA nAyA, saMkaliyApADahuyAya kAuM ruddhA, gAmANi ya lihiuM kalase pakkhitvANi, tato varise 2 jassa nAma ucchalai so citteuM maraha, tattha ya egA dherI, tIse putto somaDao nAma sayalacittaseNionvariutti, vaccai kAlo, anayA ya kosaMbIodAraocittANa (vitrANa) nimittaM somadevo nAma Agao, tassa gihe oyario, sikkhai, vacAi kAlo, annayA ya sA therI vagarakkhasa (vArakkhama) vArayAgamaNasaMkAe ruyaMtI teNa bhaNiyA-kiM ammo ! syasi ?, sA bhaNai-putta! niyavAvAraM kuru, 'jo yaNaduhie.' gAhA, tIe kahiyaM, so bhaNai-ahaM cittisa, sA bhaNai-sarisaM ceva rovaNayaM, tumaMpi me puttotti, tao teNa sA bohiyA, tahA'haM eIe jatAe cittissaM jahA na marissaMti, tIe'vi paDivannaM, kayAi eyapi bhavaitti, tao tahiM ceva barise ucchalliyaM somadevADaya)ssa nAmayaM, kheDio vArao, tatto somadevo chaTThabhattaM kAUNa gato jakkhagiha, vhAyasuibhaeNANAhayaM vatthajuyalaM parihiya, aTThaguNAe ya polIe muhakamalamAvariyaM, NavayehiM NhavaNakalasehi majio jakkho, Nava yehiM kuccaehiM ugghuTTho, suIe mallae poMDavANayAe seDiyAe allesaM dhavalio, pavittodagarAyavaDagAdIhiM vaNNaehiM cittiUga pAesu piDio, bhaNito "phuDamaragayadalasAmala vibuddhavarakamalapacasarisaccha ! / jakkha ! tume khamiyabvo tumha kao jo mae doso // 1 // " jakkho'vi bhaNati-tuTTho varehi varaMti, teNa bhaNiyaM-sacANamabhayaM dehi, jakkho bhaNati-diNNaM ceva jaM. tuma na mautti, kimayeNa?, annaM SIOSASARAN Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRgAvatI vizeSAvAvarehi, so bhaNati-jai evaM to jassa saceyaNAceyaNassa dupayacauppayAiyassa egAvayavapi passejA tassAha viTThANayaM lihejA, kovyAcArya jakkheNa diNNo varo, tato so te cittagare kharaMTecA siddhakajoti kosaMciM gao / tattha ya sayANio nAma rAyA, so anayA hai| dRSTAntaH vRttau kiyAi suhAsaNagao yaM pucchai-jaM annesiM rAINaM atthitaM mamaM kiM natyi?, yeNa bhaNiya-cittasabhA, maNasA devANaM vAyAe ptthi||332|| vANaM, takkhaNamettameva ANattA cittakarA, tehiM sabhAovAsA vibhaittA cittiyA, tassa varadinagassa jo ranno anteurakIDA (paeso) // 33 // so paeso dinno, teNa tatthagayANurUvesu nimiesu kayA u migAvaIe jAlakIDagaMtareNa pAyaMguDhao diTTho, uvamANeNaM NAyaM jahA migAvaIetti, teNa tayaMguDhagANusAreNa devIe rUvaM nivvattiyaM, tIse pakami ummillaMte ego masiviMd UrUantare paDio, teNaM pucchido, Naya sA sohai, puNovi ummillijaMtesu paDio, evaM tinni vArA, pacchA teNa nAyaM-eeNa evameva bhaviyavvaM, tao cittasamA nimmAyA, tato rAyA cittasamaM paloeMto taM paesaM patto jattha sA devI lihiyA, tannivvaNaMteNa so biMda diho, taM daTTaNa ruTTho, eeNa mama pattI parisiyattikAUNa vajjho ANato, tao cittakaraseNI uvaDhiyA, sAmi ! esa varaladdhaotti, tao se khujAe muhaM dAiyaM, | teNa sA tayANurUvA lihiyA, tahavi teNa saMDAsao chiMdAvio nivisao ya ANato, so puNo'vi tasseva jakkhassa uvavAseNa |Thio, maNio ya-cAmeNa cittehisi, tao so sayANiyassa paosaM gao, teNa ciMtiyaM-pajoo eyassa pIdi pibejA, tao'NeNa migAvaIe rUvaM phalae citteUNa pajoyassa uvaTThAviyaM, teNa diDaM, pucchiyaM, teNa dao pesio, jai na paTThavesi tato emi, teNa asa kArio niddhamaNeNa niDho, teNa sihUM, imo'vi teNa dyavayaNeNa ruTTo sabvabaleNa kosaMviM ei, taM AgacchaMtaM soUNa ya sayANio appabalo atisAreNa mao, tAhe migAvaIe ciMtiyaM-mA imo bAlo mama putto viNassihitti, esa khareNa na sakkara, pacchA dao paTTha Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRgAvatI dRSTAnta: vRcau // 333 // vizeSAva0 kA vio, maNio-esa kumAro bAlo, amhehiM gatehiM mA sAmantarAiNA keNai anneNa vA pellijihitti, so bhaNati-ahaM bhalAmi, ko kovyAcArya 4 pellei , sA maNai-ussIsaye sappo joyaNae vejo ki kIrihiha , to nagarI dadaM karehi, to bhaNati-Ama karemi, tAe bhaNNai ujjeNIe iTTAo baliyAo, tAhiM kIrau, AmaMti, tassa ya coisarAiNo vasavattiNo, teNa te sabalA ThaviyA, purisaparaMparaeNa tehiM // 333 // ANiyAo iTTagAo kayaM (dada) nagaraM, tAhe tAe bhaNNai-iyANi dhannassa bharehi nagariM, teNa bhariyA, jAhe nagarI rohagasaJjA jAyA tAhe sA visaMvaiyA, ciMtiyaM ca NAe-ghanANaM te gAmAgaranagarajAvasaMnivesA jesu NaM sAmI viharai, jai ya sAmI iha ejjA tao ahaM | pabbaja geNhejA, tao bhagavaM viharato AgaMtUNa tattheva bAhiriyAe samosaDho, tao verA pasamaMti, miyAvaI niggayA ambhitariyAo, io ya-sAmI samosaDhotti souM ego paccaMtamAhaNataNao saMsayAvanno AgaMtUNa pacchaNNaM maNasA pucchai, tato sAmiNA bhaNio-vAyAe puccha devANuppiyA! bahave sattA saMbujhaMtitti, evamavi bhaNite teNa bhaNiyaM-bhagavaM !jA sA sA sA?, tattha bhagavayA bhaNiyaM-AmaMti, &bhaNie goyamasAmiNA bhaNiyaM-kimeeNa jA sA sA satti bhaNiyaM ?, ettha tIse uTThANapariyANiyaM savvaM bhagavaM parikahetitti / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAnAmAe nayarIe, tatthego suvanagAro itthIlolo, paMca suvannasayANi dAUNa jA pahANA kannA taM pariNei, OMA evaM teNa paMcasayA piMDiyA ekkekkAe tilagacodasaM aGgAbharaNaM karei, jaddivasaM ca jAe samaM bhoge bhuMjihii tadivasaM dei alaGkAraM, | sesakAlaM na dei, so issAluo taM gharaM na kayAi mokalaM muyai, na vA annassa alliuM dei, so annayA mittehiM pagae vAhito aNicchato balA NIo, taM ca vippagiTTha, tao tahiM gaotti nAUNa tAhiM cintiyaM-ki amhANaM eeNaM suvannaeNaMti, anja pairikaM hAmo samAlabhAmo AviddhAmo ya, vhAyAo pairikkamajaNavihIe tilagacodasageNaM alaMkAreNa alaGkAreUNa addAgaM gahAya pehamANIo ciTThati, %AAAAA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRgAvatI dRSTAntaH // 334|| vizeSAva0 | sovi ya avarattayeNa niyatto, pahANapattIe se aggalA avaNiyA, te pasAhiyaM dadruNa kasAyANalaDajjhamANeNaM tAlagaNaM mAriyA, kovyAcArya tAo annAo ya bhaNaMti-esa amha ekkakkiyaM mArehititti tamhA eyaM ettha adAgapuMja karemo, tatthegUNehiM paMcahi mahilAsaehiM vRttI paMca egUNAI addAgasayAI jamagasamagaM pakkhittAni, tattha so addAyapuMjo jAo, pacchA puNo'vi tAsiM pacchAdAvo jAo-kA gaI amha paimAriyANaM bhavissai ? loe ya usaNAo sahiyavvAo, tAhe tAhiM ghaNakavADaniraMtaraM chiDDAI ThaveUNa aggI // 334 // dino savvao samaMtao, teNa pacchAyANutAveNa sANukkosayAe ya tAe ya akAmanijarAe paccaMte maNUsA uvavaNNA, paMcavi sayA corA | jAyA, egami pavvae parivasaMti, so'vi ya kAlagao appaTTiitirikkhesu uvavanno, tattha jA sA paDhamaM mAriyA so'vi tiriesu uvapavaNNo tao uvvaTTiUNa baMbhaNakule ceDo AyAo, so ya paMcavariso, so'vi ya suvaNNakAro tirikkhehiMto uvvaTTiUNa taMmi ceva ya kule dAriyA jAyA, so ceDo tIse bAlaggAhI, sAvi ya asuhabhAvA niccameva ruvai, tao teNa udarapotha(ppa)yaM karateNa kahavi sA joNidAre | hattheNa AhayA, taha ceva ThiyA roviDaM, teNa nAyaM, jahA laddho mae uvAotti, evaM so niccakAlameva karei, so tehiM mAyApitIhiMNAo, tAhe haNiUNa dhADio, sA'vi apaDuppaNNA ceva viddAyA, so ya ceDo palAyamANo ciraNagaraviNaTThaduTThasIlAyAro jAo, gato egaM| corapalliM jattha tANi egUNagANi paMca corasayANi parivasaMti, sAvi pairikkaM hiMDaMtI egaM gAmaM gayA, so'vi gAmo tehiM corehiM 8 | pellio, sA ya aNNehiM gahiyA, sA tehiM paMcahipi corasaehiM paribhuttA, tesiM ciMtA jAyA-aho imA varAI ettiyANaM dharisaNaM sahai, jai annA se bitijjiyA labhejA to se vissAmo hojjA, tato tehiM kayAi tIse vitijjiyA ANiyA, jaddivasaM ca sA ANiyA 3 | tadivasaM ceva sA tIse chiddAI maggai, keNa puNa uvAeNa evaM mArejjA ?, te ya corA annayA uddhAiyA, tIevi sA bhaNiyA-halA peccha 2555NOR Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSaNava0 kovyAcArya vRttau // 335 // kUve kiMpi dIsaitti, tao sA ujjuyayAe daLumAraddhA, tIe tattheva chUDhA, corA AgayA pucchaMti, tIe bhaNNai-appaNo mahilaM kiM na mRgAvatI sAraveha ?, tehiM NAyaM-jahA eIe mAriyA, tao tassa baMbhaNaceDagassa hiyae ThiyaM, jahA esA sA mama pAvakammA bhagiNitti, ciMtei dRSTAntaH ya-bhagavaM mahAvIro sabvaNNU savvadarisI yatti vAdo subbai, tato esa ihAgao samosaraNe pucchai, tAhe sAmI bhaNNai-sacceva sA taba 4 | bhagiNI, ettha so saMvegamAvanno pnyctio|| eyaM ca kahANayaM souM savvA sA parisA payaNurAgA saMvuttA, tato sA migAvatI devI | jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM jAva rAyaM pajoyaM ApucchAmi tato tumha sagAse pavvayAmitti 4 // 335 // bhaNiUNaM pajjoyaM Apucchai, tao so pajjoo tIse mahaimahAliyAe sadevamaNuyAsuraparisAe lajjAe na tarai vAreuMti visajjiyA, tao migAvaI pajjoyassa udayaNaM kumAraM nikkhevanihitaM kAUNa pavvaiyA, pajoyassavi aTTha aMgAravaIpamuhAo devIoAucchiUNa | pvviyaao| tAni paMca sayANi teNa sAhuNA gaMtuM bohiyANi pacvAviyANi ya, evaM pasaMgaNaM bhaNiyaM, ettha imaM paraMparayeNa adhigAro, esa davyaparaMparaotti gaathaarthH||1085|| pazcAI vyAcikhyAsurAha-'jiNe tyAdi, 'ujjeNI'tyAdi bhAvitavat / / 1086-7 // atrAha'dabve tyAdi / 'dravyasya' iSTakAdeH 'paramparakaH' hastasaJcAreNa gamanaM 'yuktoM ghaTate, bhAvazrutasaMkramastu kutaH, tasyAtmaparyAya| tvenAnyatra saMkramAyogAt , tatraitat syAd-bhAvazrutahetordravyasyAgatastadupacArAdAgatavyapadezaH, tadapyasAdhu, yataH ayaM sa eva jiNagaNadharoccaritaH zabda ityevaM na AgataH, zrutyanantaramevoparamAditi gAthArthaH // 1088 // ucyate-'A'ityAdi / jassa jatto samubhavo tattata AgatamivAgataM, tadyathA-rUpakAt ghRtaM, ghaTAt tadvijJAnaM dArTAntikamAha, yatastatsAmAyikamihAgataM 'paramparataH' pAramparyeNetyasau paramparakA upacArAt, etaduktaM bhavati-sAmAyikamAcAryapAramparyapratyayatvAttasmAdAgatamityucyate, na cAyamAgatazabdo gami 450ARANASAN Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva. kovyAcArya vRttI // 336 // POLICE5AESCENCE kriyAvacanaH, kiM tarhi 1, utpativacano bodhavacano veti gAthArthaH // 1089 // niyuktinijjuttA te atthA jaM baddhA teNa hoi nijjuttii| tahavi ya icchAvei vibhaasiuNsuttprivaaddii||ni.89|| sAphalyaM jaM nicchayAijuttA sutte atthA imIeN vkkhaayaa| teNeyaM nijjuttI nijjutttthaabhihaannaao||1091|| sutte nijjuttANaM nijjuttIe puNo kimatthANaM / nijjuttevi na savve koi avakkhANie munni||1092|| // 33 // to suyaparivADi ciya icchAvei tamaNicchamANaMpi / nijjutte'vi tadatthe vottuM tadaNuggahaTThAe // 1093 // phalayalihiyapi maMkho paDhai pabhAsai tahA karAIhiM / dAei ya paivatthu suhabohatthaM taha ihaMpi // 1094 // ahavA suyaparivADI suovaeso'yameva jdvssN| soyavvaM nissaMkiya suyaviNayatthaM subohaMpi // 1095 // icchaha vibhAsiGa me suyaparivADi na suTu bujjhAmi / nAtimaI vA sIso gurubhicchAvei vonuM je||1096|| katto pasUyamAgayamAyariyaparaMparAe~ suyanANaM / sAmAiyAiyamidaM savvaM ciya suttamattho vA ? // 1097 // eyaM naNu bhaNiyaM ciya atthapuhuttassa tehiM khiyss| iha tesiNciysiilaaikhnnghnnpphlviseso||1098|| atha niyuktiriti kaH zabdArthaH ? ityata Aha-'nijjuttI' ityAdi // nizcayena sAdhu AdhikyenAdau vA yuktA ghaTitA iti | | niryuktAH, ke ?, 'arthAH' mandaramakarAkarAdayaH zrutagocarA jIvAdayazca, etaduktaM bhavati-ete hyAH sUtre karomItyatra pratibaddhA eva hai | santo niryuktAH samyagvyavasthApitAH khalbanayA gAthApaddhatyA 'ja' miti yad yena kAraNena tena kAraNena bhavati iyaM, ketyAha'nijjutI atra ca niyuktAnAM yuktiniyuktayuktiriti prApte niyuktiH, ekasya yuktazabdasya lopAd , uSTramukhI kanyeti yathA, niryuktA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4IORS niyanisAphalyaM // 337 // vizeSAvArthAnAM vyAkhyA niyuktirityarthaH, Aha-ye sakRtyatre niryuktAste niyuktA eva, kimapareSAmasyAM niyojanena ? yenaiSA niyuktayuktiriti koTyAcArya prApnoti !, ucyate, satyamevametat , kintu tathA'pi ca sUtre tAbhiryuktAnapi sata eSayati saMgacchayati 'vibhASitaM' vibhANayituM, vRttau kA? 'sUtraparipATI sUtrapaddhatiH, strolItiyAvat , kaM 1, vyAkhyAtAramiti sAmarthyAgamyate, kathaM ?-he vyAkhyAtaH bhaNa bhaNa mAmasmai, nAyaM mAmavagacchatIti, tvayaiva teSAM niyuktatvAt , kimahaM karomIti cet ucyate-'nijjuttavi na savve koi avakkhANie muNaI // 337 // 'sattaparivADi vA tadA'cArya ziSyaH, sa cAnayA bhASyata iti gAthArthaH // 1090 // 'ja'mityAdi / yadanayA sUtre nizcayAdiyuktAH santorNA vyAkhyAtAsteneyaM niyuktayuktiriti vAcye niyuktirabhidhIyate, yuktadhvanilopAt, kimityata Aha-niryuktArthavyAkhyAnAditi gaathaarthH||1091|| codaka Aha-sutte' ityAdi // sutne nijjuttANaM atthANaM suyagoyarANaM puNo ya nijjuttIe kiM , sUtra eva niyojitatvena subodhyatvAd, ucyate, yatastatra niryuktAnapi sataH sarvAn na kazcittanudhIrjAnAti ziSyastasmAdastyanayA prayojanaM, avyAkhyAtAnAmamuNanAditi gAthArthaH ||1092||'toN ityAdi // tataH tasmAt zrutaparipATayeva kartRbhUtA 'ta'miti taM vyAkhyA tAraM 'anicchantamapi' anabhyupagacchantamapi eSayati.grAhaM kRtvA, kiM tat / ityAha-'vottuM vyAkhyAnayituM, kAn, niyuktAnapi bhAsataH tadarthAna' satrArthAna , kimartha 1, anugrahArtha, etaduktaM bhavati-apratibudhyamAne zrotari tamasAvanugrahArthamuparodhayati icchatecchata mAmasmai vyAkhyAtumitItthaM prayojayatIveti gaathaarthH||1093|| Aha-kiMbahunA'nenoktena?, yadaspaSTaM tadanyathA (nayA) spaSTa kriyate, atrAcAryo dRSTAntaM kthynnaah-'phlyetyaadi|| yatheha makaH phalakalikhitamapi sat avAlupATikAdi paThati razajha(sa)kalAdinA tathA karAdibhizca darzayan prabhASate-damanayA'nyajanmani drodhaM kRtamiti, ata evAha-darzayati ca prativastu pUrvakRtakarmavipAkaM, yathA'nayA GOES*XARRASK********* KISAISAXHOSA RU*X Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva0 nyajanmani bhartRmitra AyAte mukhakoNako datta AsIt tato'syAH zirasthAne kaNTakavRkSaH samudgata ityevamAdi, kimartha 1, sukhabo niyuktikoTyAcA dhArtha, dArzantikopasaMhAramAha-tathehApi zrotRvaicitryaM pazyan sarvAnugrahapravahaNabuddhirbhagavAn bhadrabAhusvAmI sUtre niryuktAnapi sato sAphalyaM 'rthAnanayA darzayati vineyAnAmiti gAthArthaH // 109 // ahave' tyAdi / athavA mUlagAthApUrvAddhaM vyAkhyAte 'tahavi ya icchAveI', kA ? ityAha-'suyaparivADI zrutavidhiryaduta 'zrutopadezaH zrutAjJA iyameva, yadavazyaM subodhyamapi zrotavyaM, niHzaGkitazrutArtha vin||338|| |338 hai yArtha ceti gaathaarthH||1095|| pAThAntaramadhikRtyAha-'icchahe'tyAdi / 'vA' ityathavA nAtimatiH ziSyaH 'guru' AcArya 'icchAbeI' eSayati 'vottaM je vaktuM, kathamityAha-'icchaha vibhAsiuM meM tti icchatecchata vibhASituM mama sUtrapaddhati, nAhamenAM suSTu, avabudhya iti gaathaarthH||1096|| athavA'matibudhyamAne zrotaryanantaratvAniyuktirevAnuprayoktrI bhavati-icchata vibhASituM sUtraparipATiM, nAyamava | budhyata iti niyuktizabdArthaH / atha yaduktamanantaragAthAyAM 'AyariyaparaMparayeNamAgaya'nti, tatrAyamuttaragAthAsambandhanArthaprazna:-'kattoM' ityAdi / kutaH punaH prasUtAmimAmAyariyaparaMparAgatAM vakSyase 'katto vA' AgatamAcAryapAraMparyeNa 'suyanANaM sAmAiyAdiyamidaM savvaM ciya' sUtrAdirUpaM iti gAthArthaH // 1097 // tIrthakarAdibhya iti cedetadAzaGkyAha-'eya' mityAdi // nanvetatkathitameva, kena granthe-18 netyata Aha-'atthe'tyAdi, atrAcArya Aha-satyaM, kintviha vakSyamANe prakRte teSAmeva tIrthakaragaNadharAdInAM zIlAdikathanaphalavizeSa | utkIya'te, tadyathA-bhagavataH zIlaM-taponiyamajJAnAdIni, AdizabdastapaAdiSu svabhedaprakhyApakaH, etAnyeva vRkSaH 'kahaNa'tti tadArohaNebhidhAnakriyA 'phalavisesotti bhavyajanabodhanArthatA, gaNadharANAM tviha grahaNagranthanaphalavizeSa utkIya'te, tatra grahaNaM sAmarthyaprApitaM, tatphalaM granthanaM, saMdarbhaNamityarthaH, phalavizeSaH pravacanArthatA sukhagrahaNArthatA ceti // 1098 / / ata ucyate ISROGRAMNAGARICA SAREERUARCANE Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnavRSTiH sUtraracanA // 339 // vizeSAva tavaniyamanANarukkhaM ArUDho kevalI amiynaannii| to muyai nANavuTuiM bhaviyajaNavibohaNaTThAe ni.90. koTyAcArya vRttI ya taM buddhimaeNa paDeNa gaNaharA geNhiDaM niravasesaM / titthayarabhAsiyAiM gaMthaMti tao pavayaNaTThA |ni. 91 / // 339 // 'tave'tyAdi / 'taM buddhI'tyAdi / tapo-dvAdazaprakAramanazanAdi, niyamaH-indriyaniyamo noindriyaniyamazca, jJAnaM kevalajJAnaM saMpUrNa gRhyate, tapazca niyamazca jJAnaM ceti samAsaH, tAnyeva vRkSaH, rUpaNe ca kAraNaM vakSyAmaH, taM 'ArUDhaH' adhiSThitaH, kevalasya saMpU rNatvAta saMpUrNatAkhyApanAryavAha-kevalamasyAstIti kevalI, ayamapi caturdhA zrutasamyaktvacAritrakSAyikajJAnabhedAt , athavA zrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnabhedAd , ata Aha-'amitajJAnI' sarvajJa ityarthaH, 'to' tatastasmAt jJAnavRkSAt 'muzcati' visRjati 'jJAna| vRSTiM jJAnakAraNAmRtarasAsvAdopamazandavRSTiM, kimarthamityata Aha-anAdipAriNAmikabhavyabhAvayukto jano bhavyajanastaddhitArthAya (tadvibodhanArthAya) abhavyajanasya tu muktA'pi nAnugrahAyAsau, svadoSaduSTatvAd AdityavistRtakaranikaravadutpalAnAmiti gAthArthaH 'taM' tAM muktAM jJAnavRSTiM 'buddhimayena' buddhivizeSaprasarattantvAtmakena 'paTena' AdhAravizeSeNa 'gRhItvA' AdAya 'niravazeSAM samastAM | ke ?-'gaNadharAH' tadanvatizayinaH puruSavizeSAH, bIjAdibuddhitvAt , kiM kurvanti ?, ata Aha-bhASaNAni bhASitAni tIrthakarANAM bhATrapitAni tIrthakarabhASitAni kusumakalpAni 'grananti' sUtrIkurvanti, vicitrakusumamAlAmiva, kimityata Aha-'pravacanArtha dvAdazAGga| gaNipiTakAvibhAgArtha, saGghArtha vA pravaktIti pravacanatvAttasyeti gAthAdvayArthaH // 1099-100 // tapAdInAM rUpaNe kiM prayojanamityata Aha RASACRORE ARRORSCORRECORDING gaNipiTAkarabhASitAni mAnaH puruSavizeSAH ratantvAtmakena para duSTatvAd Aditya Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya // 340 // SEXCARALARIA rukkhAirUvayanirUvaNahamiha davvarukkhadihato / jaha koI viulavaNasaMDamajhayArahiyaM rammaM // 1101 // vRkSarUpaka tuMgaM viulakkhadhaM sAisao kpprukkhmaaruuddho| pajattagahiyabahuvihasusurabhikusumo'NukaMpAe // 1102 // . kusumatthibhUmiciTThiyapurisapasAriyapaDesu pakkhivaha / gaMthati te'vi ghettuM sesajaNANuggahaDhAe // 110 // logavaNasaMDamajhe cottiisaaisysNpdoveo| tavaniyamanANamaiyaM sa kapparukkhaM samArUDho // 1104 // 5 // 340 // mAhoja nANagahaNammisaMsaoteNakevaliggahaNaM so'vicauhAtao'yaMsavaNNU amiynaannitti||1105|| pajattanANakusumo tAiM chumtthbhuumistthesu| nANakusumatthigaNaharasiyabuddhipaDesu pakvivai // 1106 // kIsa kahei kayattho? kiMvA bhaviyANa ceva bohatyaM / savvopAyavihiNNU kiMvA'bhavvena bohei||1107|| negateNa kayattho jeNodinnaM jiNiMdanAmaM se / tadavajhaphalaM tassa ya khavaNovAojyameva jao // 1108 // jaM va kayatthassavi se aNuvakayaparovagArisAmavvaM / paramahiyadesiyattaM bhAsayasAbhavvamiva rvinno||1109|| kiMvakamalesurAoraviNo yohei jeNa sotaaii| kumuesu va se dosojana vibujhaMti se tAI 1 // 1110 // jaM bohamaulaNAI sUrakarAmarisao smaannaao| kamalakumuyANa totaM sAmavvaM tassa tesiM ca // 1111 // jaha volUgAINaM pagAsadhammovi so sadoseNaM / uiovi tamorUvo evamabhavvANa jinnsuro||1112|| sajhaM tigicchamANo rogaM rAgIna bhaNNae vejo|munnmaannoy asajhaM nisehayaMto jaha adoso||111|| taha bhabvakammaroga nAsaMto rAgavaM na jiNavenonaya dosi abhavvAsajhakammarogaM niseto // 1114 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRkSarUpakaM 6754505 // 34 // // 34 // *OMOMOMOMSRE mottumajoggaM jogge dalie rUvaM karei ruuvaaro| na ya rAgahosillo taheva joge vivoheMto // 1115 // taM nANakusumavuddhiM ghettuM SIyAibuddhao savvaM / gaMthaMti pavayaNaTThA mAlA iva cittakusumANaM // 1116 // pagayaM vayaNaM pavayaNamiha suyanANaM kahaM tayaM hojjA |pvynnmhvaa saMgho gaheMti tayaNuggahaTThAe // 1117 // ghettuM va suhaM suhaguNaNadhAraNA dAuM pucchiuM ceva / eehiM kAraNehiM jIyaMti kayaM gaNaharehiM // 1118 // mukkakusumANa gahaNAiyAI jaha dukkaraM kareuM je / gucchANaM ca suhakaraM taheva jiNavayaNakusumANaM // 1119 / / payavakapagaraNajjhAyapAhuDAiniyatakamapamANaM / tadaNusaratA suhaM ciya gheppai gahiyaM idaM gejjhaM // 1120 // evaM guNaNaM dharaNaM dANaM pucchA ya tadaNusAreNa / hoi suhaM jIyaMti ya kAyavvamidaM jao'vassaM // 1121 // savvehiM gaNaharehiM jIyaMti suyaM jao na vocchinnaM / gaNaharamajAyA vA jIyaM savvANucinnaM vA // 1122 // jiNabhaNiiciya suttaM gaNaharakaraNammi ko viseso'tyAsotadavekkho bhAsaI nau vittharaosuyaM kiNtu|1123|4 rukkhAdirUvayetyAdigAthAH 17 sugmaaH||'ghettuN ve'tyAdi prayojanAntarapatipipAdayiSayA cedamucyate 'grahItuMca' AdAtuM ca grathitaM tatsUtrIkRtaM sukhaM bhavati arhadvacanavarSaNaM, muktamuktatvAt kusumasaMghAtavat , 'caH' samuccaye, etaduktaM bhavati-nAnAsaMdarbhitaM sat tat padavAkyaprakaraNAdhyayanAdinA pratipannamayatnenApyupAdAtuM zakthamiti, evaM sukhenaiva guNanadhAraNe asya kriyete, tatra guNanametAvadadhItametAvaccAdhyeyaM, dhAraNaM apracyutyA, tathA dAtuM praSTuM ceti, 'caH' samuccaye, 'eva' evakArAvadhAraNAt , grahItuH sukhameva bhavatIti, dAnaM 5 ziSyebhyo nisargaH, praznaH saMzaye niHsaMdehAthai vidvatsaMnidhau khavivakSAsUcakaM vAkthamiti, 'ebhiH kAraNaH' anantaroktairhetubhUtaiH jIvi A 5%25AO Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya // 342 // kkkkkkkk3kkkk3Ok tamityavyavacchittinayAbhiprAyataH sUtrameva 'jIta' ti prAkRtazailyA 'kRtaM racitaM gaNadharaiH, athavA 'jIta' mityavazyaM gaNadharaiH kartta 4-vRkSarUparka vyametaditi, tanAmakarmodayAditi gAthArthaH // 'mukke'tyAdi spaSTA // 1119 // tathA ca-'pade'tyAdi // anekavarNasamudAyaH padaM, hai anekapadasamudAyo vAkthaM, evaM kRte arhadvacanaM kRtaM ataH 'tadanusaratA' padAdyanusaratA sAdhuneti, zeSaM spaSTam // 1120 // 'evaM'mityAdi gatArthA // 1121 // 'savvehI tyAdi / yadvA sarvairAracitaM tat , jItamiti paJcamavyavahAravadavyavacchedanayAbhiprAyAt // 342 // sUtrameva jIvitamucyate 'jIyaM ti prAkRtAbhidhAnAditi gAthArthaH // 1122 // uttaragAthAsambandhamAha-'jinetyAdi / jinabhaNitireva sUtra, gaNadharabhASaNe ko vizeSaH, ubhayorapi sUtrabhaNanAt ?, ucyate-'saH' tIrthakRt 'tadapekSaM gaNadharApekSaM bhASate, mAtRkApadAkSarANi uppane vetyevamAdi, ata evAha-na punarvistAreNAcArAdinA zrutaM, Aha ca, kintu|| atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaTThAe tao suttaM pavarttaI |ni. 91 / naNu attho'Nabhilappo sa kahaM bhAsaina saddarUvo so?|siNmi taduvayAro atthappaccAyaNaphalammi // 1125 // tosuttameva bhAsai assappaccAyagaM na nAma'tthaM gaNahAriNo'vitaMciya kariti ko paiviseso'ttha // 1126 // so purisAvekvAe thovaM bhaNaina u baarsNgaaii| attho tadavekvAe suttaM ciya gaNaharANaM taM // 1127 / / aMgAisuttarayaNAniravekkho jeNa teNa so atyo| ahavA na sesapavayaNahiyatti jaha bArasaMgamiNaM // 1128 // pavayaNahiyaM puNa tayaM jaM suhagahaNAi gnnhrehiNto| bArasavihaM pavattai niuNaM suhumaM mahatthaM ca // 1129 // niyayaguNaM vA niuNaM nihosaMgaNaharAhavA niunnaa| taM puNa kimAipajjaMtapamANamiha kova se saaro?|1130|| RAGARHARRESS Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vizeSAvaka kovyAcArya vRttI caraNasya sAratvaM // 343 // -*-*** // 343 // atyamityAdi // asya vyAkhyA-'naNu'ityAdi // nanu 'arthaH ghaTAdirabhilApyo varttate 'saH tIrthakRt kathaM taM bhASate ?, yenoktaM 'artha so bhAsaitti, sa zabdazcettanna, yato na zabdarUpo'sau adhvanitvAt , ucyate-'sami' madhuramanohAriNyasmatsvAmimukhapaGkajAniyati sati tadupacAraH' arthopacAraH kriyate, arthapratyAyanaphalatvAcchabdasyeti gAthArthaH // 1124-5 / / Aha-'to'ityAdi // tata | upacAre'pi kRte sati, zeSaM spaSTam // atrApi parihAramAha-soM ityAdi puvbaddhaM kaMThaM, tatazca mAtRkApadabhApaNaM bhagavato'rtho | varttate, kimapekSayA ? ityata Aha-tadapekSayA' dvAdazAMgyapekSayA, yAvati cokte zeSamanuktamapi jAnate bIjabuddhitvAt tadapekSayArthaH, | gaNadharANAM tu tatpadatrayaM sUtramevArtho veti gAthArthaH // 1126-27 // kathaM punarartho vetyuktamata Aha-'aMge'tyAdi / sa 'uppaNNeti ve | tyAdi zabdo gaNabhRtAM 'aMgAdisuttarayaNAniravekkho jeNa attho, sesapavayaNaM saMgho' ata Aha-athavetyAdi, 'to so attho | pravacanahitaM tu kimityata Aha-'pavayaNe tyAdi sugamA, navaraM 'nipuNaM ti sUkSmatvAnmahArthatvAcceti // prakArAntaramAha-'niyayetyAdi / niyataguNatvAdvA saMnihitASTaguNatvAdvA nipuNaM, nirdoSatvAdvA dvAtriMzaddoSavirahAta , pAThAntareNa niuNA vA gaNadharA iti mUlagAthArthaH // 1128-30 // uttaragAthAsambandhamAha-'taM puNa suyanANaM kimAi kiMpajjattaM kiMpamANaM ko va se sAro ?' ityata AhasAmAiyamAIyaM suyanANaM jAva bindusaaraao| tassavi sAro caraNaM sAro caraNassa nevvANaM (ni. 93) souM suyaNNavaM vA duggejhaM sAramettametassa / ghecchaM tayaMti pucchai sIso caraNaM gurU bhaNai // 1132 // annANaohayattiya kiriyA nANakiriyAhiM nevvaannN| bhaNiyaM to kiha caraNaM sAro nANassa tmsaaro|1133|| caraNovaladviheuM nANaM caraNao ya nevvANaM / sArotti teNa caraNaM pahANaguNabhAvaoM bhaNiyaM // 1134|| **WS Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI caraNasya sAratvaM // 344 // RRRRRRGG // 344 // nANaM payAsayaM ciya gutti-visuddhiSphalaM ca jaM crnnN| mokkhoya dugAhINo caraNaM nANassa to saaro||1135|| jaM savvanANalAbhANaMtaramahavA na muccae svvo| muccai ya savvasaMvaralAbhe to so pahANayaro // 1136 // lAbhevi ya jassa mokkhona hoi jassa ya sa hoi sa phaanno| evaM ciya suddhanayA nevvANaM saMjamaMti // 1137 / / 'sAmAiyetyAdi / sAmAyikamAdiryasya tatsAmAyikAdi 'jAva biMdusArAo' bindusAraparyantaM, yAvacchabdAd 'dvayanekadvAdazabheda'-miti gamyate, tasyApi zrutajJAnasya sAraH-phalaM caraNaM-cAro, bhAve lyuTpratyayaH, caryate vA'neneti caraNaM, paramapadaM gamyata ityarthaH, sArazabdaH pradhAnaphalaparyAyo varttate, apizabdAtsamyaktvasyApi sArazcaraNameva, athavA vyavahitaH sambandhaH, tasya sArazcaraNamapi, a. | pizabdAnnirvANamapi, anyathA jJAnasya nirvANahetutvaM na syAt , caraNasyaiva ca jJAnarahitasya syAt , aniSTaM caitat , samyagdarzanAditrayAnmokSAbhyupagamAd, iha tvanantaraphalatvAccaraNasya tadupalabdhinimittatvAcca zrutasya nirvANahetutvasAmAnye satyapi jJAnacaraNayorguNapradhAnabhAvAditthamupanyAsa iti gaathaarthH||1131|| 'soumityAdi / athavA 'souM suyannavaM duggejhaM (zrutasya)mahattvAtparimitatvAdAyuSaH svatazca jaDatvAt sAramAtrakamasya grahISya itikRtvA tatpRcchati ziSyaH-ko'sya sAraH, gururbhaNati-caraNaM, apRSTa evAha-tasyApi mokSamAtrakamiti gAthArthaH // 1132 // atra dRDhamUDhatayA parastasyApi sArazcaraNamityakSamannAha-'aNNANaoM ityAdi / aNNANao| hayatti kiriyA, akiriyAovi hayaM nANaM' tikRtvA jJAnakriyAbhyAM nirvANaM bhaNitaM bhagavatA' 'to kiha nANassa caraNaM sAro taM tu nANaM asaar'mityucyte| nanUktaM sArazabdaHpradhAnaphalaparyAyavacana iti, tatraitatsyAd-etadeva na kSamyata ityata Aha-'caraNe'tyAdi 'yat' yasmAt jJAnaM ta(sya caraNalAbha)sya kAraNaM caraNa(lAbhazca) nirvANasya, sAkSAtkAraNatvAt , tena kAraNenAsya sArazcaraNaM, ko'tra SHAROL Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI // 345 // RRRRRRAKA bhAvArtha ityata Aha, athavehobhayasaMyogAnmokSa ityatrocyate-pradhAnabhAvazca guNabhAvazca satastasmAt 'bhaNitaM' uktaM 'caraNaM' mokSakAraNa 6 jJAnakriyamUlagAthAyAmityuttarottaraprAdhAnyena pUrvapUrvaguNabhAvAditi gAthArthaH // 1133-4 // apica jJAnavAdin ! 'nANa'mityAdi / yasmAjjI- yoH sApevagRhakarmakacavaravizuddhau karttavyAyAM jJAnaM prakAzamAtrakaraNenopakurute, dravyagRharajovizuddhau pradIpavat , caraNaM ca yasmAd guptivizuddhiphalaM, kSatAsiddhiH guptizca vizuddhizca phalaM ca guptivizuddhaphalAni tAni yasmin santi tad guptivizuddhiphalaM, guptiH-saptadazavidhaH saMyamo vizuddhirvAhyAbhya // 345 // ntaratapaHphalA nirjarA, tataH kimityata Aha-mokSaH dvayAdhInaH-saMvaranirjarAyattastata evamiti gAthArthaH // 1135 // evaM tAvatkSAyopazamikabhAvamaGgIkRtyoktaM, atha kSAyikamapyaGgIkRtyAha-'ja'mityAdi / athavA jaM savvanANalAbhAnantaraM na mucyate sarva eva prANI kamaNA, mucyate ca sarvasaMvaralAbhe tato'sAveva saMvaraH pradhAnataraH, kevalajJAnAnantaraM mokssaanvaapteH| tathAhi-'lAbhezvI' tyAdi / | saMvarastu pradhAnastadbhAvabhAvitvAnmokSasya, ata eva zuddhanayAH saMvarameva nivRtimAhuH, kAraNe kAryopacArAd, atyantapratyAsatteH, natu jJAnaM, vyavahitatvAditi gAthArthaH // 1136-37 // Aha pahANaM nANaM na carittaM nANameva vA suddhaM / kAraNamiha na ukiriyA sAvi hunANapphalaM jamhA // 1138 // jaha sA nANassa phala taha sesaMpi taha bohkaalevi| neyapariccheyamayaM rAgAdiviNiggaho joya // 1139 / / jaMca maNociMtiyamaMtapUyavisabhakkhaNAi bahubheyaM / phalamiha taM paccaktraM kiriyArahiyassa nANassa // 1140 // jeNaM ciya nANAo kiriyA tatto phalaM ca to do'vi| kAraNamiharA kiriyArahiyaM ciya taM pasAhejA // 1141 // nANaM paraMparamaNaMtarA u kiriyA tayaM pahANayaraM / juttaM kAraNamahavA samayaM todonni juttAI // 1142 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vizeSAva koTyAcArya vRttI // 346 // kAraNamaMtaM mottuM kiriyamaNataM kahaM mayaM nANaM sahacAritte va kahaM kAraNamekaM na puNare // 114 // jJAnakriyarAgAisamo saMjamakiriyaciya nANakAraNA hojaa| tIse phale vivAotaM tatto naannshiyaao|1144|| yoH sAphaparijavaNAI kiriyA maMtemuvi sAhaNaM na tammattaM / taNNANao ya na phalaM taM nANaM jeNamakiriyaM // 1145 // tAsidiH totaM katto? bhannai taM samayanibaddhadevaovahiyaM / kiriyAphalaM ciya jaonamaMtanANovaogassa // 1146 // // 346 // vatthupariccheyaphalaM haveja kiriyAphalaM ca to nANaM / na u nivvattayamiTuM suddhaM ciya taMjao'bhihiyaM ||114saa suyanANammivi jIvo vahato sona pAuNai mokkhaM jo tavasaMjamamaie jogenacaei voddhuNje|ni.94| / ____sakkiriyAvirahAoicchiyasaMpAvayaM na naannNti| maggaNNU vA'ceTTho vAyavihINo'havA poo||1149|| | jaha cheyaladdhanijjAmao'vi vANiyaga icchiyaM bhUmiM / vAraNa viNA poo nacaei mhnnnnvNtriuN|ni.95||| taha nANaladdhanijjAmao'vi siddhivasahiM na pAuNahAniuNo'vijIvapoo tavasaMjamamAruyavihUNo |ni.96/ saMsArasAgarAo ubbuDDomA puNo nibuddddejaa| caraNaguNavippahUNo buDDui subhuNpijaannNto|1152| ni.97 / saMsArasAgarAo kummo iva kammacammavivareNa / ummajjiumiha jaiNaM nANAipagAsamAsaja // 1153 // dulahapi jANamANo sayaNasiNehAiNA tayaM ctto| saMjamakiriyArahio tattheva puNo NivuDejA // 1154 // Aha'NNANIkummo puNo nimajjeja na uNa tnnaannii|skkiriyaaprihiinno buddinaanniijh'nnaannii||1155|| kka Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CRORSRON vizeSAva necchaiyanayamaeNa va annANI ceva somnneto'vi| nANaphalAbhAvAo kummo banibuDai bhavohe // 1156 // 18 jAnakriyakovyAcArya / subahupisuyamahIyaM kiM kAhI crnnvipphuunnss|aNdhss jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi? ni.98|| yoH sApe vRttI saMtapi tamaNNANaM nANaphalAbhAvao subahuyaMpi / sakiriyAparihINaM aMghassa paIvakoDibva // 1158 // sAdhatAsiddhiH // 347 // aMgho'NavabohociyabohaphalaM puNa suyaM kimaNNANaM? bohovitaoviphalotassa jamaMdhassa vvvoho|1159| 1111 // 6 // 347 // 2 appapi suyamahIyaM pagAsayaM hoi caraNajuttassa / ekko'vi jaha paIvo sacakkhuassA payAsei / ni. 99 / kiriyAphalasaMbhavao appaMpi suyaM pagAsayaM hoi / eko'vi hucakkhumao kiriyAphaladojaha piivo||1161||13 nahi nANaM viphalaM ciya kilesaphalayaMpi crnnrhiyss| niSphalaparivahaNAocaMdaNabhAro svarasseva // 1162 // jahA kharo caMdaNabhAravAhIbhArassabhAgI nahucaMdaNassAevaM khunANI caraNeNahINo nANassa bhAgI nahu suggaIe hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annaannokiyaa| pAsaMto paMgulodaDo, dhAvamANo yaNdho||1164|| ni. 101 / / hayamiha nANaM kiriyAhINaMti jao hayaMtijaM viphalaM / loyaNavinnANaMpiva paMgussa mahAnagaradAhe // 1165 // kAhii nANacArya kiriyAe ceva mokkhmicchto| mA sIso to bhannai hayA ya annANao kiriyA // 1166 / / aisakaDapuradAhammi aMghaparidhAvaNAikiriyavva / teNaM'nonnAvekvA sAhaNamiha naannkiriyaao||1167|| patteyamabhAvAo nevvANaM samudiyAsuvina juttaM / nANakiriyAsu votuM sikatAsamudAyatellaM va // 1168 // *****OK************ **** ***** Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvara vIsuM na savvahacciya sikatAtellaM va saahnnaabhaavo| desovagAriyA jA sA samavAyammi saMpuNNA // 1169 / / jJAnakriyakoTyAcArya saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, naha egacakkeNa rhopyaai|aNdhoy paMgUya vaNesameccA, te saMpauttA nagaraM pvitttthaa|| yoH sApevRttI kSatAsiddhiH dugasaMjogammi phalaM sammakiriovaladdhibhAvAo / iTTapurAgamaNaMpiva saMjoe aMdhapaMgUNaM // 1171 // // 348 // bairegojaM viphalaM na tattha smmkiriovlddhiio| dIsaMti gamaNavigale jahegacakke bhuvi rahammi // 1172 // | ||348 // sahakAritte tesiM kiM keNovakurute sahAveNaM / nANacaraNANamahavA sahAvaniddhAraNamiyANiM // 1173 // hU~ nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikro|tinnddNpi samAoge mokkho jiNasAsaNe bhnnio||ni.103 / asahAyamasohikaraM nANamiha pgaasmettbhaavaao| sohei gharakayAraM jaha supagAso'vi na paIvo // 1175 / / na yasavvavisohikarI kiriyAvi jamapagAsadhammA saa| jaha na tamogahamalaM narakiriyA savvahA hri||1176|| dIvAipayAsaM puNa sakiriyAe visohiya kayAraM / saMvariyakayArAgamadAraM suddhaM gharaM hoI // 1177 // taha nANadIvavimalaM tvkiriyaasuddhkmmykyaarN| saMjamasaMvariyamuhaM jIvagharaM hoi suvisuddhaM // 1178 // saMjamatavomaI jaM saMvaranijaraphalA mayA kiriyA / to tigasaMjogovi hu tAucciya maannkiriyaao||1179|| 'Ahe' tyAdi / jJAnanaya Aha, nanu ca pradhAna-sAraH cAritrasya jJAnameva, na tu cAritraM, mUlatvAt , athavA jJAnameva zuddhamasa-15 | hAyaM kAraNamiha, mokSasyeti prakRtaM, anabhimatapatiSedhamAha-na tu kriyA, kimityata Aha-asAvapi mokSaphalA kriyA, yasmAt 'jJAna AMRAPARAN Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 15 phalameva' jJAnakAryameva mokSavada , tathAhi-zAnaM mokSasya kAraNIbhavadapAntarAlavat zailezyavasthAyA api kAraNIbhavatyeva, yathA mRd ghaTa-1 &AjAnakriyA. lAsya mRtpiNDAdImAmapi / tathA ca-'jaha sA' ityAdi / yathA'sau kriyA jJAnasya kAraNasya 'phalaM' kArya tathA zeSamapi kriyAkArya hetuvAdaH vRttau | mokSAkhyaM jJAnaphalameva, yathA hi mRdo mRtpiNDaH phalamevaM tatphalo'pi ghaTaH, tathA bodhakAle'pi jJeyaparicchedAtmakamAtmarUpakaM jJA. mAnasyaiva phalaM tadantareNa tadabhAvAt , 'yazca' rAgAdivinigrahaH sa ceti gAthArthaH // 1138-9 // 'jaM cetyAdi / yacca mnshcintitmntrpuut||349|| // 349 // viSamakSaNanabhogamanAdi bahumedamiha phalaM dRzyate tatpratyakSasiddhaM, kriyArahitasyaiva jJAnasya phalamiti / evamadRSTamapi mokSAkhyaM vastu jJAnasyava phalamiti pUrvapakSaH / 'jeNa' mityAdi / yata eva jJAnAt kriyA jAyate 'tataH' kriyAtazca 'phalaM' mokSAkhyaM 'to' ti ata eva dve api kAraNamiti bamaH, itarathA 'kriyArahitameva kriyAnirapekSamapi tat jJAnaM prasAdhayet mokSaM, kriyAmiveti gAthArthaH | // 1140-1 // yadi nAma-'nANa'mityAdi / jJAnaM vyavahitakAraNaM kriyA tvanantarakAraNamatastat kriyAnuSThAnaM pradhAnataraM yuktaM kAraNaM mokSasya, atha cetsakaM kAraNaM vivakSayA tato dve api yukte, na yuktamaprAdhAnyaM kriyAyA iti gAthArthaH // 1142 // apica jJAnamokSavAdina ! 'kAraNa'mityAdi / kriyAmantyaM kAraNaM muktvA'nantya kathaM mataM mokSakAraNaM, sahacAritvaM ceducyate-sahetyAdi spaSTaM // 1143 / / yaccAbhyadhAyi-rAgAdiviniggaho jo yatti tadadhikRtyAha-rAgAdI'tyAdi / rAgAdiprazamaH saMyamakriyaiva, nAnyatkiJcit , sA ca bahuvrIhinyAyena 'jJAnakAraNA' jJAnaphalA syAdityuccairidamabhidadhmahe, kintu 'tIse kiriyAe 'phale' zAntau vivAdaH, tathAhi-tanmokSaphalaM kiM tataH kriyAyA uta jJAnasahitAcaraNAdityatra vicAraH, tatra vayaM bamo-jJAnasahitAyAH kri| yAyAH, na tu jJAnamAtrAdrAgAdizamakriyAvaditi vyatirekIti gAthArthaH // 1144 // yaccoktaM 'jacce' tyAdi, atrocyate-'parI' tyAdi / 15 CA- Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnakriyAhatuvAdaH // 350|| vizeSAva | 'maMtesuvi' ti mantrajJAneSvapi viSanirghAta kurvatsu satsu parijapanAdikriyA vidyata eva yat sahAyaM tatkarotIti na 'tanmAtraM jJAna- koTyAcArya mAtraM tatkaroti, tatraitatsyAt , pratyakSaviruddhametat , kvacijjJAnamAtrAdeva phaladarzanAd , atrocyate, mantrajJAnAdeva na phalaM nabhogamanA vRttI di, nahi tajjJAnaM sAkSAtphalamupAharadupalakSyate, mantrajJAnasyAkriyatvAtaH kathaJciditi zeSaH, tatazcAvabodhamAtrazaktikaM jnyaanmaatr||35|| 4/mityarthaH, tathA coktam-"na yoSidbhakSyabhogano, jJAnamAtrAtsukhIbhavet / " prayogaH-jJAnamAtraM vivakSitaphalasAdhanAyAlaM na bhavati, hai akriyatvAd AkAzavad, vyatirekeNa kulAla iti gaathaarthH||1145|| Aha-yadyevam-'to' ityAdi / tatastat pratyakSasiddha nabhogama nAdikArya kutaH, ucyate, bhavAnevAtra pRSTavyo ya evamAha, na cet jJAyate bhaNyate-tatkArya mantrAkSaraparipATInibaddhadevatAprasAdajanitaM, 8 sA ca kriyA, tatphalameva taditigAthArthaH // 1146 // atrAdhikRtabhAvArthapratipAdanavyAjenopasaMjihIrSurAha-'vatthu ityAdi / 'to' tataH | pArizeSyAt jJAnaM vastuparicchedaH phalaM yasya sakalalokAlokanirbhedalakSaNastattayocyate, syAdetad anenAMzena sakriya-bhogya, eta-| padavabodhAditi, tadanantaraM kriyAphalaM ca syAt , tadmogAditi bhAvArthaH, na tu svatantrameva janakamiSTaM mokSasyeti, atra svamanISikAM 3. pariharanAha yato bhaNitaM bhagavatA // 1147 // kiM bhaNitamityata Aha-'suyanANammivI tyAdi / sa jIvaH zrutajJAne api zabdAnmatijJAnAdiSvapi vartamAno na mokSaM prApnotIti pakSaH, kSAyopazamikatvAditi sUtrasUcito hetuH, avadhijJAna ivetyupariSTAdakSyati, ko'yamityata Aha-yastapaHsaMyamAtmakAn yogAn na zaknoti vodumityanena hetvarthaH sUcito, dRSTAntastvamyUhya kA iti gaathaarthH||1148|| athaitavyAkhyAnArthamutsaragranthasambandhanArtha ca prayogamAha-'sakI tyAdi / jJAnamAtramabhIpsitArthaprApakaM na | dabhavati, satkriyAzUnyatvAt , mArgajJAceSTavat , sadvAtapreraNahInayAnapAtravadveti gaathaarthH||1149|| sautrameva dRssttaantmaah-'jhe'tyaadi| CARRRRRRRRA Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SA SROE jJAnakriyAra hetuvAdaH 4 // 35 // A vizeSAva0 'tahe' tyAdi, sucarcam // 1150-1 // tasmAcaritre'pramAdavatA bhavitavyaM yena 'saMsAre'tyAdi / saMsArasAgarAd hRdAdiva kUrmaH 'ubuGa koTyAcArya unmanaH kathaJcitkAkatAlIyanyAyAt mA punaH bhUyo'pi tatraiva nimajet / nanvajJAnyasAvityata Aha-'caraNetyAdi spaSTam // 1152 // vRttI | 'saMsAre'tyAdi / atra bhAvArtha:-jahA harado tahA saMsArasAgaro, jahA tassa kahaMci cammavivaraM tahA kammavivaraM, jahA kummo tahA // 35 // jIvo, jahA tassa ummajaNaM tahA jIvassa sumANusattalAbho, jahA tassa kaumudIcandraprakAzaprAptistathA jIvassa jinadharmaprAptiH, jahA 51 so tayaM dulabhaMpi jANamANo tao sayaNasiNehAiNA heNA mohio tattha paDivajjhai; evaM esovi nANI niyaM sayaNaM chaDeuM parajadaNamattaNIkarei, ataH pratiSedho'bhidhIyate-maivaM kArSIH, tathA ca saMyamakriyArahitastatraiva-yato nirgatastatraiva nimajemAtra sandeha iti, | itigAthArthaH // 1153-4 // 'Ahe tyAdi spaSTA // 55 // athavA-necchaItyAdi spaSTA // 56 // ataH sthitametat-'su' ityAdi / / sNtNpii'tyaadi| 'sadapi adhItamapi, zeSaM spaSTam // 1157-8 // codaka Aha-'aMghoM ityAdi / 'andhaH' ajJa eva AlokAvabodhazUnyatvAt kUrmavat , zrutaM tu kimajJAnaM ?, bodhaphalatvAt , cakSuSmatpradIpavat , ucyate, tasyAsau bodho'pi yasmAdabodha eva, hitAhitaviveka zUnyatvena viphalatvAdandhasyeveti gaathaarthH||1159|| vytirekmaah-'appNpii'tyaadi,||60 / 'kiriyA'ityAdi, spaSTam / / 61 // api eca-'NahI tyaadi||62||'jhaa ityAdi // 6 // tasmAt-'hayamityAdi // 64 / / 'haye'tyAdi // 65 // 'kAhiItyAdi // 66 // kiMvadi. tyAha-'aItyAdi / teneti tena kAraNenAnyo'nyApekSe satyau jJAnakriye sAdhanamityubhayoH saMyoge mokSa iti // 67|| prakrama Aha& 'patteyetyAdi, spaSTA // 68 // ucyate-'vIsumityAdi vyatirekI dRSTAntaH // 69 // Aha ca-'saMjoga' ityAdi // 70 // 'duga' ityAdi / 'dugaM' gANakiriyAo // 7 // 'vaireo ityAdi // 72 // uttaragAthAsambandhanArthamAha-'sahe tyAdi // 73 // REERENCERENCE Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya RASHRSHERE * // 352 // SCORCANE 'tesinti NANacaraNANaM / 'nANa' mityAdi, suparcA |74||'ashaay mityAdi // 75 // 'na yetyAdi / / 76 // tamaHpradhAnaM 9 // tamapradhAnAjJAnakriyAgRhaM tamogRhaM tasmin malamiti // 'tahe' tyAdi spaSTam // 77 // Aha-evaM dvayakAraNAbhyupagamavirodhaH 1, ucyate-'saMjama' hetuvAdaH ityAdi 78 / / 'jati yataH 'kriyA' cAritrAtmikA ekaiva satI saMyamatapomayI matA, kiMviziSTetyata Aha-saMvaranirjaraphalA yathAsaMkhyamiti, zeSaM spaSTam / Aha-evamapi 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga (taccA0 a01 sU01) iti virudhyeta, // 352 // samyagdarzanasAdhanAGgAbhyupagamAt, tatra kecitparihAraM vyAvarNayanti 'pUrvasya lAbha bhajanIyamuttaraM, uttaralAbhetu niyataH pUrvalAbha' (1-1 tatvA0 bhASya) iti nyAyenottaragrahaNe pUrvagrahaNameveti na virodhaH, atrocyate-nAyaM nyAyo jyAyAn , kriyAmAtragrahaNaprasaGgAt , kriyAlAme cAdyadvayalAbhAt, apica-nAyamAgamikA, jJAnazUnyasamyaktvAdazanAd, anavabuddhe zraddhAnAyogAt, itazca na samyagdRSTirataH 'samyagdRSTermatirmavijJAna mityevamAdivacanAt , yaccAhuH-na nisargasamyagdarzanalAbhakAle zrutamasti kila paropadezAbhAvAt , | tadapi na mRSyate, paropadezatvena zabdasya dravyazrutamAtratvAd, dravyazrutasya cAnadhikRtatvAd, bhAvazrutasya cAdhikRtatvAt , tasya ca | 'sammadidvissa suyaM suyanANa' miti vacanenAniSiddhatvAt , matijJAnasadbhAvAca, matijJAnasya ca zrutajJAnAzUnyatvAt , 'jatya matinANaM tatya suyanANaM' ti vacanAt , pArizepyAt jJAnavizeSa eva samyaktvamiti jJAnagrahaNAdavarudhyate, na lAbhakramaniyamAt , kathaM punaH ?, | ucyate, yathA bodhAtmikAyA materanAkAratvAdavagrahehe darzanaM, sAkAratvAccApAyadhAraNe jJAnaM, evaM vyavasAyAtmakatve'vAyasya zraddhAnAvagamato'dhyavasAyamedena samyaktvajJAnalakSaNo meda iti suSTacyate-'nANaM pagAsaya' mityevamAdIti gAthArthaH // 1179 / / atha paurvAparyeNottaragAthAsambandhanArthamamuM prapanAha * * Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SROCC kSAyikabhAvAnAM hetutA // 353 // na lahai sivaM suyammivi vahato acaraNotti jaM tss| heU svaovasamaojaha vahRto'bahiNNANe // 1180 // vizeSAvata kovyAcArya sakiriyammivi nANe mokkhokhaiyammina u khaovasame / suttaM ca khaovasame na tammito crnnjutte'vi|1181|| vRttI jasuyacaraNehiMto khAiyanANacaraNANi labbhaMti / tatto sivaM suyaM to sacaraNamiha mokkhaheutti // 1182 // Ahava nijjiNNe ciya kamme nANaMti kittha caraNeNaM na suyaM svayao kevlnaanncrittaaiN,viyaaiN||1183|| // 353 // tesu ya Thiyassa mokkho to suyamiha sacaraNaM tdtttthaae| taMkiha mIsaMkhaiyaM ca kevalaM jaM suebhihiyaM // 1184 // bhAve khaovasamie duvAlasaMgapi hoi suyanANaM / kevaliyanANalaMbho naNNattha khae kasAyANaM (ni.104) savvaMpikimuya deso kevalavajANivAvisadeNaM / cattArikhaovasamesAmaiyAiMca pAeNaM // 1186 // savvakasAyAvagame kevalamiha nANa-dasaNa-caritaM / desakkhae vi sammadhuvaM sivaM sabvakhaieK // 1187 // 'nalabhetyAdi / 'na labhai siva' na pAuNai mokkhaM 'suyammivi vahato suyanANamivi vaEto so acaraNoti 'jati je | bhaNiyaM pUrva 'tassati tasya pakSatvAtkAraNAddheturvaktavyaH, sa cAyaM 'khayovasamayoti tasya kSAyopazamikatvAd avadhijJAna iveti | dRSTAntaH, Aha-sacaraNe'pi jhAne mA pAmotu tata eva hetostadvat , ucyate, satyamevaM, kintu-'sakI'tyAdi // sakriye'pi jJAne mokSo bhavati kSAyike, kSapakazreNyuttarakAlabhAvijJAnacaraNAbhyAmityarthaH, na tu kSAyopazamike, tataH kimityata Aha-mUtraM ca-zrutajJAnaM ca *kSAyopazamike bhAve paThyate tatastasmiMzvaraNasahite'pi sati na mokSa iti gAthArthaH ||1180-1||aah-ydyevN tato yadAdAvuktaM 'suyanA Namivi jIvo vaDhaMto so na pAuNai mokkhaMti etanna vaktavyaM, atyantAsaMbhavena vivakSAyA apapravRtteH, ucyate, sAkSAtpratibAdho, na ASE %ES Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI dhAyikabhAvAnAM hetutA // 354 // // 354 // yA karmakSayAjjJAnaM jAtaM evaM modI pAraMparyeNeti, Aha ca-'ja' mityAdi / 'yat' yasmAcchratacaraNayormiyoH kSAyike jJAnacaraNe labhyete, tayoca zivaM labhyate AnantaryeNeti gamyate / prakRtopasaMhAramAha-'to' tataH zrutaM sacaraNamiha mokSahetuH pAramparyeNeti gamyate, ato yukto'sAvupanyAsa iti gaathaarthH||1182|| Aha-kuto'yaM hetuH prAmANikaH ? ityata Aha-'bhAve khaovasamie ityAdi, ahavA'paraM sambandhamAha-'Ahe' | ityAdi // athavA''ha-anantaragAthAyAM trayANAmapi samAyoge mokSa ityuktaM, taccAyuktaM, yataH--'nijinne ciya kamme NANati hai parikSINa eva karmaNi jJAnalAbho, nodite, ataH kimatra caraNena ?, etaduktaM bhavati-yathA karmakSayAjjJAnaM jAtaM evaM mokSopi bhaviSyati | kiM cAritreNeti ?, ucyate, na suyaM khayado, yadA tvevaM tadA kvedaM bhavituM yujyate ?, kintu kevalajJAnacaraNe kSAyika karmaniraNA nntrmutptteH||83|| tataH kimityata aah-'tesu'ityaadi|tyoshc sthitasya mokSo dRSTaHto suyamiha sacaraNaM tadaTThAe,dhAyika| dvayArthamAdriyate, tatra ca vartamAno na prAmotItyuktaM, pRcchati-tatkathaM ?, zrutaM mizra-kSAyopazamikaM kSAyikaM kevalaM cAritraM ca, ucyate-yataH zrute'bhihitam // 84 // 'bhaave'ityaadi| bhavanaM bhavatIti vA bhAvaH, sa caudayikAdirapi svAdata Aha-kSAyopazamike' | prAgnirUpitazabdArthe 'zrutajJAnaM zrutaM 'bhavati vartate, kiMviziSTamityAha-dvAdaza aGgAni yasminniti tad dvAdazAGgaM, apizabdAdaGgavA. | hyamapi, athavA matyAdivayamapi, athavA sAmAyikacatuSTayamapi, kiM tarhi kSAyikamityata Aha-kevalabhAvaH kaivalyaM-ghanaghAtikarmaviraha| stasmin jJAnaM kaivalyajJAnaM tasya lAbha iti vigrahaH, sa kSaya eva kaSAyANAM syAt , 'naNNatyatti nAnyena prkaarennetyrthH||85| 'sa-1 | vvaMpItyAdi // sarvamapi AstAM tAvaddeza iti, zeSaM spaSTam / / 86 // pazcArddhavyAcikhyAsayA''ha-savetyAdi / / trINyapyetAni poDaza| kaSAyakSaye, dezakSaye'pyanantAnuvandhyAdilakSaNe samyaktvalAmo bhavati, 'dhruvaM nizcitaM 'zivaM nirvANaM 'savvakhaiesupoDazakhapi ityAdi / tayora, zrutaM mizramAyAkArapi svAdata SHRS ARROR Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 355 // kSINeSu, kevalavaditi gAthArthaH // 1187 // atha yaduktaM 'cattAri khayovasama' ityAdi tadadhikRtya praznadvAreNocaragAthAghaTanArthamidamAha- alAmAdikahameyANamalAmo lAbhova? kamotadAvaraNayAvA? AvaraNakhaovasamosamokhaovA kahaM kasma // 1188 // 6 praznAH ahavA tavAimaiyaM kahamArUDhotaraMjiNo? kaha vaa| tatto pavastramANA jAyA jiNapavayaNuppattI // 1189 // nijjuttisamutthANappasaMgao naanntrusmaaroho| yaccai ya vakkhamANA samayaM jinnpvynnuppttii||1190|| 12 'kahamityAdi / kathameteSAM samyaktvazrutadezasarvaviratisAmAyikAnAM lAbho na bhavati jIvasya , kathaM vA lAbhaH 1, Rmo vA lAbhe kaH ? kasya vA kimAvaraNaM ? kasya vA kathamAvaraNakSayopazamaH kathaM vopazamaH 1kSayo veti dvAragAthaudhArthaH // 1188 // athaveMtyAdi / yaduktamadhastAt-'tavaniyamanANarukkha' mityevamAdi, anAjAnAnaH pRcchati-taponiyamajJAnAtmakaM taraM 'kathaM' kena hetunA? kena vA krameNa ArUDho jinaH ? iti, kathaM vA tato jinAt pravakSyamANA jAtA jinapravacanotpattiriti sambandhatrayamiti gAthArthaH // 1189 // iha ca paurvAparyeNa dvAravidherbhUtabhAvigranthedaMparyamAha-nijjuttI tyAdi / niyuktisamutthAnaprasaMgato-niyuktiprasavA dhikAreNa jJAnavRkSasamAroho 'vrajati' gacchati 'samakaM' yupagat tathA vakSyamANA jinapravacanotpattizca, cazabdasya bhinnakramalAda va. | jati ca samakamiti vartata iti gAthArthaH // 1190 // aTThaNhaM payaDINaM ukosaThiIeN vaTTamANou |jiivon lahai sAmAiyaM cauNhaMpi egyrN||1191|| (ni.105) vIsa ayarovamANaM koDAkoDIu nAmagoyANaM / sayarI mohassa ThiI sesANaM tIsamukkosA // 1192 // Aussa sAgarAI tettIsaM avarao muhuttNto| aTTa ya nAmA-goe veyaNie bArasa muhuttA // 1193 // ROMANAKAMAKAARC Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI ACE // 356 // RAMANAS mohassukkosAe ThiIeN sesANa chnnhmukkosaa| AussukkosA vA majjhimiyA vA na u jahaNNA // 1194 // 4 sAmAyikamohavivajjukkosayaThiIe~ mohassa sesiyANaM ca / ukkosa majjhimAvA kAsaha va jahaNiyA hojaa||1195|| catuSTayAsamma-suya-desa-savvavvayANa saamaaiyaannmekkNpi| ukkosaThiIeN na lahai bhayaNA uNa puvvaladdhAiM // 1196 // lAbha: savvajahaNNaThiIuvi na labhae jeNa puvvpddivnno| AuyajahaNNaThiio na pavanato na pddivnno||1197|| // 356 // 'aTThaNha' mityAdi / aSTAnAM jJAnAvaraNIyAdikarmaprakRtInAmutkRSTasthitau vartamAno jIvo na labhate sAmAyikaM, kiMviziSTaM ?-caturNAmanyataraditi, tvapizabdo vyAkhyAsyAmaH, etAzca pratisamayopAdIyamAnAdisvabhAvA anyatrAyuSo, 'jAva NaM ayaM jIve ityevamAdivacanAt , kevalI tvasAMparAyikabandhaka iti smudaayaarthH| apizabdAt matyAdi ca na labhate, apica-na kevalaM na labhate, pUrvapratipatrako'pi na bhavatyutkRSTasthitiH, tathAhi-sakRdavAptasamyaktvastatparityAge'pi na punarutkRSTAM karmasthiti banAti, grantheranatikramAt sakabhede ca bhedAda , evaM tAvatsamudAyamaGgIkRtya, AyuSkotkRSTasthitau tu dvayoH pUrvapratipatraH syAt , tadyathA-2 upapAte'nuttaravimAnavAsI sura iti, tuzabdAtsarvajaghanyasthitimAnapi sacavizeSo na lamate, tasya sUkSmasamparAyacchadmasthavItarAgakevali| tvena tritayapratipannatvAt , tathAhi-sUkSmasaMparAyo mohanIyajaghanyasthitimAn , anantarametatparizATavidhAnAt , itaro jJAnadarzanAvaraNA|ntarAyANi pratItya, itaro'pi ca zailezyavasthAyAM bhavopagrAhikarmatrayamaGgIkRtya, na tvAyuSkaM, tasyaivaM jaghanyasthititve satyapi tattadvayapadezasyAvivakSitatvAd , itareSAM kimevaM vivakSeti ced ,ucyate, iha saptAnAmAyuSkavarjAnAM jaghanyasthitInAM karmaNAM sthitibandhapradhAnA, na tvanubhavapradhAnA, jaghanyasya jJAnAvaraNasyotkRSTena mahadanubhavena saha vedanAdu, evaM yAvadantarAyasya, natvevamAyuSke nyAyo'yaM, yata Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ S Sot lAbha: vizeSAva0 utkRSTavandhe tanmAtrameva vedyate, evaM madhyame jaghanye ca, itazcaiteSvayaM nyAyaH, uttaraprakRtisaMkramAca, tathAhi-matijJAnAvaraNa eva sarvajJA. sAmAyikakoTyAcArya nAvaraNaprakSepavedanAd , atra tu naivaM, nahi nArakAyuSke'nyadAyuSkAntaraM prakSipya bhuGkte, pratiniyatatvAt , tasmAtparibhASitamevAtrAnayopapa catuSTayAvRttI cyA''yuSkaM, ato jaghanyAyuSkasthitimAMstUbhayapratiSiddhastasya kSullakabhavagrahaNAdhAratvAditi gAthArthaH // 1191 / / atha kiMviziSTA khalyA sAM sthitirityata Aha-'vIsa'mityAdi, spaSTA // 92 / 'aausse'tyaadi| AyuSastu trayastriMzatsAgaropamANIti, 'avro'||357|| |tti jahanneNaM 'muhattaMto' antarmuharta sthitistadyathA-paDhamabicautthapaMcamachaTThANaM kammapayaDINaM, yata Aha-pacchadaM kNtthN||93|| Aha kimayA | // 357 // | samayaM ukkosaThitI uAu egAye uya kahavi annahaciya vecittaM?, suNa vihiM vocchaM' / 'moha'ityAdi / mohanIyasyotkaSTA yAM sthitI zeSANAM SaNNAmutkRSTaiva bhavati, mUlavRddhAvuttaravRddheH, AyuSaH ko vidhirityAha-AyuSa:-AyuSkasya tRtkRSTA vA | 11 syAt saptamamahInArakasyeva, madhyamA vA zeSanArakamanuSyatiryagAderiva, anabhimatapratiSedhamAha-na tu jaghanyA''yuSkasya sthitiH,17 asyAH kSullakabhavagrahaNabhAvitvAt tatra ca mohanIyotkRSTasthityabhAvAditi gaathaarthH||1194|| tathA-'mohe tyAdi / ukosaThitIyatti anyatarasya jJAnAvaraNIyAderantarAyAMtasyotkRSTAyAM sthitI satyAM, kiMviziSTasyAnyatarasyetyata Aha-'mohavivajassati mohanIyavarjasya, kimetadvaya'te / iti ceducyate-etavRddhAvanyavRddheniyamitatvAt , kimityata Aha-'mohasya mohanIyasya zeSANAMca prakRtInAM, aSTamaM tu na vivakSitameveti bhAvanA, utkRSTA vA syAt, tadyayA-jJAnAvaraNavRddhau saptamapRthivInArakasya sarvavRddhiH, tathA vimadhyamA'pi kasyacitsyAt kasyacidvA jaghanyA'pi syAt , yathA jJAnAvaraNavRddhAvevAyumo jaghanyA, kSullakaviSayatvAditi gAthArthaH // 1195 // evam-'samme' tyAdi / sattaNDamukkosAe ThiIe cauNDaMpi egayaraM na labhai, AyuSi kA vArttatyata Aha-AyuSyutkRSTe sati ACCESSES ARKARKOREASIA Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva0633 AdhayordvayoH pUrvalandhe aGgIkRtya bhajanA-vikalpanA, tathAhi-anuttaropapAtikaH pUrvapratipanna AghayoH, nAdhaH saptamanAraka sAmAyika iti gAthArthaH // 1196 // mUlagAthoktatuzabdArthamAha-saveM tyAdi / sarvAsAM jaghanyA sthitirasyeti sarvajaghanyasthitiH, prAya Ayu- lAbhaH bhakaM vihAyetyeva boddhavyaM, asAvapi na labhate, kiM kAraNamityAha-'jeNa 'puvapaDivannoM yenArya pUrvapratipanna eva bhavati, trayANAM // 358 // dra sUkSmasaMparAyAditvAt , pUrvalabdhasamyaktvAditrayAH sUkSmasamparAyAdaya iti pUjyapAdAH, AyuSi kA vAHtyAha-AyurjaghanyasthitistU // 358 // bhayapratiSiddhaH, kSullakabhavAdhAratvAditi gAthArthaH // 1197 // sattaNhaM payaDINaM abhitaraou koDikoDIe / kAUNa sAgarANaMjai lahai cunnhmegyrN||1198|| (ni.106) / aMtimakoDAkoDIeN sabvakammANamAuvajANaM / paliyAsaMkhijaime bhAge vINe havai gaMThI // 1199 // gaMThitti sudunbheo kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThivva / jIvassa kammajaNio ghaNarAgahosapariNAmo // 1200 / bhinnammi tammi lAbho sammattAINa mokkhaheUNaM / so ya dulaho parissamacittavighAyAivigghehiM // 1201 // so tattha parissammai ghormhaasmrniggyaaivv| vijA ya siddhikAle jaha bahuvigyAtahA sovi||1202|| kammaDhiI sudIhA svaviyA jai nigguNeNa sesNpi| sa khaveu nigguNociya kiMtha punnodsnnaaiihiN?||1203|| pAeNa puvvasevA parimauI sAraNammi gurutriyaa| hoi mahAvijAe kiriyA pAyaM savigghA y||1204|| taha kammaTThiikhavaNe parimauI mokkhasAhaNe guruI / iha daMsaNAikiriyA dulahA pAyaM savigyA ya // 1205 // ahava jaociya subahuM svaviyaM to nigguNonasesaMpiAsa khavei lhiyjosmmttsuyaaigunnlaabhN||1206|| ASTRO RAMA Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AOECA vRttI vizeSAva0 karaNaM ahApavattaM apubvamaniyahimeva bhavvANaM / iyaresiM padama ciya bhannai karaNaMti prinnaamo||1207|| . koTyAcArya jA gaMThI tA paDhamaM gaThiM samahacchao apuvvaM tu / aniyaTTIkaraNaM puNa saMmattapurakkhaDe jIve // 1208 // ttaantaaHkr||laabhdvaarN gayaM // daNAni puMjAH // 359 // 'saptaNha'mityAdi / saptAnAmAyuSkavarjAnAM karmaprakRtInAM sthitimaGgIkRtyAntyA yA sAgarANAM koTAkoTI tasyA abhya-IN 5ntara evaM kRtvA, ke, AtmAnamiti gamyate, kiM ? yadi labhyate caturNAmanyatarat , tata eva labhate, nAnyatheti, etaduktaM bhavati evaM 4 samutthAnArohaNotpattayaH syuH, nAnyatheti gAthArthaH // 1198 // 'aMtima tyAdi, spaSTA, navaraM kSINe iti nirguNasyaiveti voddhavyaM / 'bhavati' Avirbhavati granthiriti / kimuktaM bhavatItyAha-'gaMThI' tyAdi / granthiriti jIvasya dhanarAgadveSapariNAmo bhavati, ata eva cAha-karmajanitaH' karmAtmakaH, rAgadveSapariNAmasya karmaphalatvAt , sa ca granthiriva granthiH bhAvagranthitvAt , kiMviziSTa ityAha| 'sudarbhedaH' sudUrmocaH, kiMvadityAha-'kakkhaDe'tyAdInAM dvandvaM kRtvA samAnAdhikaraNaH, tatra kakkhaDaH atiparuSaH palAzamUlavat | | valkalapratibaddhatvAta , sa ca zithilo'pi bhavatItyata Aha-ghanaH-sarvato niviDaH, AkRSyAkRSya paripIDitatvAt , sa cAdro'pi bhavatItyata Aha-rUDhaH-zuSkaH, asAvapyayaHzalAkAdibhirudveSTayate ityata Aha-gUDha:-anekazo'nekazazca tatraiva 2 anuviddhavyAviddha tvAt / / 1200 // tataH kimityata Aha-tasmit bhAvagranthau bhinne sati samyaktvAdyavAptiriti, Aha ca-'bhiNNaMmI' tyAdi // 1 // 'so tatthe' tyAdi spaSTam // 2 // Aha-'kamme tyAdi / karmasthitiratidrAdhIyasI yadi nirguNenaiva yathApravRttakaraNataH kSapitA tataH zeSamapi tathaiva kSapayatu, kimatra darzanAdibhiryenocyate-taddarzanAdyanugRhItaH kSapayitvA mokSaM yAspatIti gAthArthaH // 1203 // ucyate ROCARRIERRECRUAROLAG %AED Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva 'pAraNetyAdi / yatheha mahAvidyAyAH 'pUrvasevA pUrva kriyA 'parimRdvI bhavati' ladhvI bhavati, prAyo'nyAnapekSitvAt , tathA |palyAdihakovyAcArya siddhiH sAdhanaM tasmin 'sAdhane' siddhivelAyAM kRSNacaturdazyAdivelAyAM gurutarA-gurvI garIyasI bhavati, sakalasAmagrIsaMnidhAnA- TAntAH kara vRttI pekSitvAt , ketyAha-'kriyA' japAdilakSaNA yathA ca prAyaH sA savinA, tato mhaarthsiddheH||1204|| tathA kimityAha-'tahe tyAdi, NAni pujAH // 36 // dArTAntikaH subodhyaH // 1205 // athavetyAdi parihArAntaraM, yata eva nirguNena satA prabhUtaM thapitamata evAsau sAtizayatvena guNai-Engli radhikriyate, tatsahAyazca dezanyUnakoTAkoTIvedyaM karma kSapayiSyatIti ko doSaH 1, yatazcAsAvasyAM karmAvasthAyAM samyaktvAdiguNalAbha labhate, karmavivarasAmarthyAt , ekavAkyatayA ceyaM nIyate cazabdalopAditi gAthArthaH // 1206 // taM ca karaNenAsau labhate, tacca trividha miti, Ahaca-'karaNa' mityAdi // tatraikaM karaNaM yathApravRttaM bhavati, yathaiva pravRttaM pUrvottarAvasthayoraviziSTatvAt , saaNsiddhikmityrthH| 5 hai tathA prAptapUrvamapUrva prAgavasthAviziSTamAtmarUpaM, nivartanazIlaM nivarti na nivarti anivarti A samyagdarzanalAbhAt , etacca trayaM bhavyA nAmeva bhavati, abhavyAnAM tvAdyameva, karaNaM tvAtmapariNAmo bhaNyate, adhyavasAyavizeSa iti gAthArthaH // 1207 // atha katamatkathaM 8. bhavatItyAha-'jA gNtthii'tyaadi| tatrAditaHprArabhya andherAdha, yatra prabhUtakarmasainyajetA vizrAmyatIti bhAvArthaH, tathA samAvirbhUto laptadadhyavasAyakuntAgreNa granthi bhindAnasyApUrva, itarattu samyaktvAbhimukhasyeti gAthArthaH // 1208 // yathA ca prabhRtaM kSapayitvA sAmAyikamavApnoti tathA dRSTAntAnAhapallage girisariuvale piviiliyaapurisphjrNgghiyaa| koddavajalevANiya saamaaiylaabhdittuNtaa||ni.1074 jo palle timahalle dhaNNaM pakkhivaha thovathovayaraM / sohei bahubahutaraM jhijjaha thoveNa kAlega // 1210 // Startson Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kobAcArya vRttI // 36 // SSSSSS taha kammaghanapalle jIvo'NAbhogao bahutarAgaM / sohaMto thobataraM geNhaMto pAvae gaMThiM // 1211 // palyAdihagirinaivattaNipattharaghaDaNovammeNa paDhamakaraNeNaM / jA gaMThI kammaThiIkhavaNamaNAbhogao tassa // 1212 // STAntAHkaravitisAbhAviyagamaNaM thANUsaraNaM tao samuppayaNaM / thANaM thANusire vA oruhaNaM vA muiMgANaM // 1213 / / daNAni puMjAH khiigamaNaMpiva paDhamaM thANUsaraNaM va karaNamappuvaM / uppayaNaMpiva tatto jIvANaM karaNamaniyahi // 1214 // thANubva gaThidese gaMThiyasattassa tattha'vatthANaM / oyaraNaM piva tatto puNo'vi kammaTTiivivur3I // 1215 // | // 361 // jaha vA tinni maNUsA jaMtaDavipahaM sahAvagamaNeNaM / velAikamabhIyA turaMti pattA ya do corA // 1216 // daTuM maggataDatye tatthego maggao paDiniyatto / vitio gahio taio samaikato puraM ptto||1217|| aDavI bhavo maNUsA jIvo kammaTTiI paho dIho / gaMThI ya bhayatthANaM rAgaddosA ya do corA // 1218 // bhaggo ThiiparivuDDI gahio puNa gaMThio gao tio| sammattapuraM evaM joejjA tiNNi karaNAiM // 1219 // uvaesao sayaM vA lahai pahaM koi na labhai koI / gaMThitthANaM patto sammattapahaM tahA bhavvo // 1220 // mesajjeNa sayaM vA nassai jarao na nassaI koI / bhavvassa gaMThidese micchattamahAjaro'vevaM // 1221 // nAsai sayaM va parikammao va jaha kodavANa mybhaavo| nAsaha taha micchamao sayaM va parikammaNAe vA // appuvveNa tipuMja micchattaM kuNai koddavovamayA / aniyaddIkaraNeNa u so sammaiMsaNaM lahai // 1223 // titthaMkarAipUyaM daLUNaNNeNa vAvi kajjeNa / suyasAmAiyalAho hoja abhavvassa gaMThimmi // 1224 // RORSCORRORSCORECARROCALC Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcAye // 362 // RECHAROL mayaNA daranivvaliyA nivvaliyA ya jaha kodavA tivihaa| taha micchattaM tivihaM pariNAmavaseNa so kunni||1225|| palyAdira jahaveha kiMcimaliNaM darasuddhaM suddhamaMbu vatthaM ca / evaM pariNAmavasA karei so dasaNaM tivihaM // 1226 // . IASTAntA:karasammattammi u laDhe paliyapuhutteNa sAvao hoi / caraNovasamakhayANaM sAgarasaMkhaMtarA hoMti // 1227 // praNAni puMjAH evaM apparivaDie sammatte devamaNuyajammesu / aNNayaraseDhivajaM egabhaveNaM va sabvAiM / / 1228 // // 362 // ahuNA jassodayao na ya labhaI saNAisAmaiyaM / laI va puNo bhassai tadihAvaraNaM kasAyAI // 1229 // ahavA khayAio kevalAiM taM jesiM te kai ksaayaa?| ko vA kassAvaraNaM? ko va khayAikamo kassa // 1230 // 'pallaye'tyAdi dvArANi nava // 1209 // AdhadvAravyAcikhyAsayA''ha-'jo palle' ityaadi| ayamasyAH sambandhaH, paracodayatinanUktaM sarvasya saMsArigo yogavataH pratisamayaM karmaNazcayApacayau syAtAM, tathA ca mithyAdRSTirevaM, yata uktaM-"palle mahaimahalle, kuMbha pakkhivaha | | sohae nAliM / assaMjae avirae bahu baMdhai nijare thovaM // 1 // palle mahaimahalle kuMbha sohei pakkhiye naaliN| je saMjae pamatte bahu nijara baMdhatI thovaM // 2 // palle mahaimahalle kuMbha sohei pakkhive kiMci / je saMjae'pamatte bahunijjara baMdhai na kiMci // 3 // " (zrAva. pra.) | yatazcaivaM kathamasaMyatamithyAdRSTiriyalyAH karmasthiterapacetA bhaviSyati yenAyaM granthidezamavAnnuyAt ? iti, ucyate-prAyovRttireSA, | yaduktamAvagAthAyAM-'palla' ityAdinA, anyathopacayAvasthAnAbhAvena karmapudgalaparimANAnavasthAnataH sarvapudgalabandhaprasaGgaH syAt , tathA |ca sati samyagdRSTayAdyabhAvaH, dRzyate ca samyagdRSTayAdayaH, tasmAdiha kasyacidvandhahetuprakarSAta pUrvopacitakarmAnubhUtihetuvaikalyAccopacayaprakarSaH, kasyacid bandhAnubhavahetusAmyAdupacayApacayasAmyaM, kasyacittu mandapariNAmatayA bandhahetuvaikalyAdanubhavanahetuprakarSAcApacayapraka 64SACAR Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vizeSAva jAstadyathA-'jo palle imahalle // 10 // 'tahe tyAdi sugama, daarN||11|| kathaM punaranAmogato'pacaya iti dvitIyaM dvAramAha-'girI'tyA palyATiTakovyAcArya di|| girisaridupalaghaTTanaupamyeneti, yathA hi girinadIpASANAH parasparataH saMghRSyamANA naikAkRtayo jAyante , (tathA bhavyA) anabhiprAya naSTAntAH kara vRttau | vanto'pi, kenetyAha-prathamakaraNena, tasyAnAbhogAtkarmakSapaNaM yAvagranthiriti gaathaarthH||1212|| dAraM / / 'khiI-tyAdi / 'muiMgANaM' NAni puMjAH // 363 // | pipIlikAnAM, kimuktaM bhavati ?-yatheha pipIlikAnAM 'khiisAhAviyagamaNa' ti pRthivyAM svAbhAvikamavasarpaNaM prAgavasthAyAH khalva // 363 // viziSTaM itazcetazca cambhramaNamityarthaH, evamanAbhogato jIvasya drAdhIyaHkarmasthitikSapaNaM 'thANUsaraNaM' ti yathA ca tAsAM punaH sthANau saraNaM-ArohaNaM tathA jIvAnAmapUrvakaraNaM, kilAprAptapUrvatvena viziSThataratvAt 2, tato 'samuppayaNa' ti yathA ca tAsAmeva tataH sthAvArohaNAdutpatanaM-saMjAtapakSatvAdvihAyogamanaM, evamanivRttikaraNamiti 3 / tathA 'thANaM thANusire va'-tti athavA yathA sthANuzirasyeva tAsAM sthAnamitazvetabAjigamiSayA AsanaM, evaM granthikasaccasya, tatra saMmoho 'no havAe no pArAe'-tti kRtvA / 'oruhagaM vatti yathA vA tAsAM tataH sthANuziraso'vataraNaM, tathA pranthikasatsya punarapyutkRSTakarmasthitiparivRddhasta eva darAsta eva meDhakA iti, Aha ca-'khiigamaNa' mityAdi / 'thANuvvetyAdi / dezatazca dRSTAnta iti virodhacodanA parihartavyeti dvAram / / 13-14-15 // 'jaha ve'tyAdi puruSahaSTAntastu sopanayaH sugamaH / dAram // 16-19 / / 'uva'ityAdi / tathA anthisthAna prApto bhayaH samyaktvapanthAnamupadezAdibhyo labhata iti / dvAram / / 20 / / 'bhesa'ityAdi / / bhaiSajyamupadezaH iti dvAram // 21 // 'nAsaI'ityAdi / / 22 / / iha cAyamAtmA 'appubve'tyA| di // apUrvakaraNena mithyAtvaM tripuJjIkaroti, kayopamayetyAha-madanArdazuddhazuddhakodravopamAnena, tatonivRttikaraNavizeSAt traye'pi samyaktvamevAnupatati, eSa tAvat bhanyo, granthyantaH sthitaH, tatparityAgepi punarlabhanityameva mithyAtvaM kariSyati, tatrApyapUrvamivApU * * Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya vRttau // 364 // STERIENCESKAROS miti jinamaTAcAryapUjyapAdA iti gaathaarthH|| 1223 // tittha mityAdi // abhavyasya tu granthau vyavasthitasya tIrthakarAdisnA-||palyAdihavapUjAsaMskArAdidarzanAd (A) hAradevalokaprAptizravaNAdvA zrutasAmAyikamAtralAbha iti gAthArthaH // 1224 // 'appubveNa tipuMja'mityasya vivaraNamAha-'mayaNA'ityAdi dvAraM // 25 // 'jahe'tyAdi dvAradvayaM spaSTaM // 26 // 'lAbhova' tti gatam / tataH-'samma' || NAni puMjAH ityAdi / 'samyaktva evaM samyaktvamAtrake labdhe sati granthibhedaprasAdAd punastasyAH sarvacaramakoTIkovyAH palyopamapRthaktvena pmyktvnaa||364|| kSINena satA zrAvakaH syAt-dezaviratiM pratipadyeta, tataH saMkhyeyeSu sAgaropameSu kSINeSu cAritrIsyAd , tataH saMkhyeyeSvevopazamIsyAt, saMkhyeyeSu ca kSayIti gAthArthaH / / 1227 // kathamayaM kramaH ? ityata Aha-'evaM mityAdi / evamayaM krama uktaH apparivaDie saMmatte, kesu1-devamaNuyajammesu, etaduktaM bhavati-samyaktvaM labdhvA manuSyaH sannupazamazreNyAM mRtvA sathaM vrajati, punarmanuSyo bhUtvA kSapakazreNimavApya mokSaM gacchati, pakSaSTisAgaropamaviSayatvAtsamyaktvasantateH, tathA''dhastyeSvapi devalokeSvenAM samyaktvasthitiM nayati manuSyabhaveSu ca, virodhAbhAvAt , tadevamanayA vivakSayAjyaM krama ucyate, anyathA 'annayareM tyAdi spaSTaM, yadA aMte upazamakazreNI tadA'nuttarAdau gacchati, yadA tu kSapakazreNI tadA mokSamityabhiprAya iti gaathaarthH||1228|| kramadvAraM gtm|| uttaragAthAsambandhanArthamAha-'ahuNe'tyAdi / tadihAvaraNaM pratanyate gAthAyAM, tacca kaSAyAdi, etaduktaM bhavati-samyaktvasAmAyikasyApyAvaraNaM kaSAyAdi mithyAdarzanaM ca, zrutasya jJAnAvaraNaM, cAritramohanIyaM ca cAritrasyeti gaathaarthH|| 1229 // 'athave'tyAdi / athaveti sambandhAntarapradarzanArthaH, yaduktaM kSayAditaH kevalajJAnaprAptyAdi tad yeSAM kSayAdito labhyate, AdizabdAtkSayopazamaH parigRhyate, te kati kaSAyAH 1, ko vA kaSAyaH kasya sAmAyikasyAvaraNaM ?. uparitanasyApi sambandhanArthamAha-ko vA kSayakSayopazamakramaH kasya kaSAyA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva | deH iti gaathaarthH||1230|| ata Aha AdyA koTyAcArya paDhamilluyANa udaye niyamA saMjoNAkasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM bhavasiddhiyAvina lhNti|| (ni. 108) 8 kaSAyAH svavarNa paDucca paDhamA paDhamaguNavighAiNotti vA jmhaa| saMjoyaNAkasAyA bhavAdisaMjoyaNAotti // 1232 / / 4 kammaM kasaM bhavovA kasamAo siM jao kasAyA te| kasamAyayaMti vajao gamayaMti kasaM ksaaytti||1233|| / 365 // Ao va uvAdANaM teNa kasAyA jao ksssaayaa| cattAri bahuvayaNao evaM biiyaado'vimyaa||1234|| // 365 // bhavasiddhiyAvibhaNie niyamAna lahaMti tayamabhavvAvi / avisaddeNa va gahiyA prittsNsaariyaaiiyaa||1235|| 'paDhamI tyAdi / prathamA eva prathamillukAH dezIvacanato yathA 'paDhamillAe chappare (etya ghare) ityevamAdi, teSAmanantAnubadhinAM krodhAdInAmityuktaM bhavati, prAthamyaM cAmISAM samyaktvAkhyaprathamaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdeti / udaye udIraNAvalikAgatatatpu dgalodbhUtajIvAzubhabhAvapariNAme, kiMviziSTAnAmityAha-karmaNA tatphalabhUtena vA saMsAreNa saha saMyojayantIti saMyojanAH, saMyojahai nAzca te kaSAyAzceti samAsasteSAM, kimata Aha-'niyamAt niyamena samyagdarzanalAbhaM sakalakalyANaparamparAmUlaM mave siddhiryeSAM te bhavasiddhikAH, nanuca sarveSAmeva bhave sati siddhirbhavatIti, ucyate, evametat , kinviha prakaraNAttadbhavo'dhikriyate, tatazca bhaviSya siddhikA api caramazarIrA api, AstAM tAvadabhanyAdayo, na labhante nAsAdayanti azubhadalikoparaktatvAditi gAthArthaH // 1231 // hai 'khavaNa'mityAdi gatArthA / athavA-'kamma' mityAdi / karma kaSaM, kaSyata AtmA'sminnitikRtvA, suvarNavat, bhavo vA kaSyate'nene|tikRtvA tathA karma bhavo vA Ayo-lAmo yeSAM te kaSAyAH, athavA yataH kaSamAyayanti-gamayantyataH kaSAyA iti gaathaarthH||1233|| BREAORARA RONACHARYANAKAIRAG Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kokhAcA vRttI // 36 // ESSASS108 'AoM' ityAdi / athavA yata AyaH upAdAnaM hetuH, tena kaSasthAyA yete kaSAyAH, te ca catvAro bhavanti, kuto jJAyate ? ityAha apratyAbahuvacanataH 'paDhamilluyANaM'ti vacanAt , evaM dvitIyAdayo'pi dvitIyatRtIyacaturthA matAH, uttarottaraguNaghAtitveneti gAthArthaH / khyAnAH // 1234 // bhaveM' tyAdi gatArthamiti mUlagAthArthaH // 1235 // bIyakasAyANudae appcckkhaannnaamdheyaannN| sammaiMsaNalaMbhaM virayAviraiM na u lahaMti // 1236 // (ni.109)| // 36 // savvaM deso va jao paJcakkhANaM na jesimudymmi| te apaJcakkhANA savvanisehe mo'kaaro||1237|| sammaiMsaNalaMbhaM lahaMti bhaviyatti vakkaseso'yaM virayAviraivisesaNatusahasaMlakkhio'yaM ca // 1238 // 'bIye tyAdi / dezaviratilakSaNadvitIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA dvitIyAH krodhAdaya eva kaSAyA nirUpitaniruktAH, dvitI| yAzca te kaSAyAzceti 2 teSAmudaye, kiMviziSTAnAM ?-na vidyate pratyAkhyAnaM kAkamAMsabhakSaNanivRttirUpamapi yeSUdayaprApteSu te tathocyate, prasajyapratiSedhazcAyamatra nabiti, ta eva nAmadheyaM yeSAM te tathocyante, teSAM kimata Aha-samyagdarzanalAbha, bhavyA labhanta iti vAkya|zeSaH / ayaM ca vAkyazeSo viratAvirativizeSAttuzabdAdadhyavasIyate, tathA cAha-viramaNaM-virataM na viratiraviratiH viramaNaM cAviratizca yasyAM nivRttau sA tathocyate tAM viratAvirati, na tu labhante, tuzabdAtsamyagdarzanaM tu labhante prathamakaSAyakSayopazamataH, prazamAdiguNopetatvAditi gaathaarthH||1236|| 'savva' mityAdi, 'samma' mityAdi gatArtham // 1237-8 // taiyakasAyANudae paccakkhANAvaraNanAmadhejANaM / desekkadesaviraiMcarittalaMbhaM na u lahaMti // 1239 // ni.110 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaka koTyAcArya vRttI pratyAkhyAnAH // 367 // // 367 // savvaM paJcakravANaM vareMti te jaM na desameeNaM / paJcakkhANAvaraNA A majAdIsadatthesu // 1240 // nAsaMtassAvaraNaM na sto'bhvvaaivirmnnpsNgaa| paccakkhANAvaraNA tamhA tassaMbhavAvaraNA // 1241 // udae viraipariNaI na hoi jesiM khayAio hoi / paccakkhANAvaraNA ta iha jahA kevalAvaraNaM // 1242 // 'taiye tyAdi / sarvaviratilakSaNatRtIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA tRtIyAH, kaSAyAH prAgvat , punazca samAnAdhikaraNaH, te'pi cakrodhAdaya eva catvArasteSAmudaye, kiMviziSTAnAM?-AvRNvantItyAvaraNAH pratyAkhyAnaM-viratirUpaM cAritraM tasyAvaraNA iti pratyAkhyAhai nAvaraNAH, pratyAkhyAnAvaraNA eva nAmadheyaM yeSAM te tathocyate teSAM, tatraitatsyAt-apratyAkhyAnanAmadheyAnAmudaye na pratyAkhyAnaM la-8 bhyate, nA pratiSiddhatvAd , ihApi AvaraNazabdena tasyaiva pratiSedhAt ka eSAM mitho vizeSaH 1 iti, ucyate-tatrAhi-naJ sarvapratiSedhe, | iha punarAko maryAdeSadarthavacanatvAt maryAdayA vRNvantItyAvaraNAstatazca sarvaviratiniSedhArtha evAyaM vartate, na dezaviratiniSedhArtho'pyAvaraNazabdaH, tathA cAha-dezazcaikadezazca dezaikadezI, tatra dezaH-sthUrapANAtipAtaH, ekadezaH, tasyaiva yathAdRzyavanaspatikAyAtipAtastayorviratiHnivRttistAM, labhanta iti zeSaH, atrApi vAkyazeSazcAritravizeSaNAt tuzabdAdAkSipyata iti, Aha-cAritralAbhaM na tu labhante, dezaviratiM punarlabhante, antyakoTAkoTItaH kSINapalyopamapRthaktvAditi gAthArthaH // 1239 // te hi yataH-'sabba' mityAdi / sarva pratyAkhyAnaM AvRNvantyuditAH santaH, na tu deza, 'eteNe tyAdi spaSTaM / nanu cA''vRNvantItyAvaraNA ityuktaM ato'bhidadhmahe-kiM sataH pratyA khyAnasyAvaraNAste utAsataH, kiM cAtaH, yadyasatastataH-'nAsaMta' ityAdi / 'asataH' avidyamAnasya pratyAkhyAnasya na AvaraNaM, sAkharaviSANAvaraNaprasaGgAdabhAvAvizeSAt , atha caivaM paThayatAM 'kharaviSANAvaraNanAmajjANaM'tti, satazcedAha-na 'sataH' na vidyamAnasya te' Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya Extex4 pratyAkhyAnAH // 368 // // 368 // -4-4-04 syAvaraNaM, kiM kAraNamityata Aha-abhavyasyApi viramaNaprasaGgAva, teSAmapyetatkaSAyasadbhAvAt , etaduktaM mavati-asti yeSAmidaM yadi | nAmAvRtamiti, ucyate-tasmAt pArizeSyAt tatsaMbhavAvaraNAva-pratyAkhyAnapariNatyAvaraNAdetoHpratyAkhyAnAvaraNAH pratipaditAH niyuktikRtA, pariNatazabdalopAt, sA cAbhavyAnAM nAsti, tatvenaiva tadayogyatvAt , tadayogyatve ca tatvavirodhAt , tathA ca-'udayeMtyAdi / yeSAmudaye viratipariNatirna bhavati, kSayAditazca bhavati, ta iha pratyAkhyAnAvaraNAH, dRSTAntamAha-yathA hi kevalAvaraNe kSINe tatpariNatirasatI jAyate, evamiyamapi pratyAkhyAnapariNatiH khAvaragakSayAdibhyo jAyata iti bhAvanIyaM, iha kecit kevalamapi vidya| mAnamevAviyata iti manyate, dravyasya svaparyAyAzUnyatvAt , tacca na, abhavyAdikevalAstitvaprasaGgAt , asti tadAniyata iti cetra, akevalatvaprasaGgAt , tathAhi-Aviyate kevalamiti ceti vyAhanyate, bhavatu vA'syAvRtatvaM, tasyApyantaH svAtmaprakAzanaprasaGga iti pravijAnImahe, bahirAvRtatvAt mallakasaMpuTasthagitocalavalatmadIpavat , tathA''varagaparikSaye'pi ca tadanantaguNAvaraNasadbhAvAt , sadA nAvirbhAvaprasaGgaH, sakalasaMsAripratibaddhajJAnAvaraNIyAdipudgalebhya ekAkAzapradezAvagAhapudgalAnAmanantaguNatvA, tasya tathAbhUtAsaMkhyeyapradezAvagADhatvAt, teSAM ca sakalalokApannajJAnAvaraNAdikarmapudgalAdhAratvena tadAdhAratvAt , tasmAdsaMbhavI khalvAvRtAvirbhAvaH, kintu tadudaye-tadviziSTasaMkleze sati tatpariNatirna bhavatIti brUma iti gAthArthaH // 1240-42 / / uktamevArtha saMgRhanAhamUlaguNANaM laMbhaM na lahai mUlaguNaghAiNo ude| saMjalaNANaM udae na lahai caraNaM ahakkhAyaM (ni sammattasameyAI, mahavvayANuvvayAI mUlaguNA / mUlaM sesAhAro bArasa tagghAiNo ee // 1244 // nisibhattaviramaNaMpihu naNu mUlaguNo kahaM nghiyNt| vayaghAriNo ciya tayaMmUlaguNo sesayassiyaro 1245 *********AXXANAX - 24 + Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 369 // AhAraviramaNAotavovva tava eva vA jao'NasaNaM / ahava mahavvayasaMrakkhaNattaNAo samiiu vya // 1246 // paSTavratasyatahavi tayaM mUlaguNo bhaNNai mUlaguNapAlayaM jamhA / mUlaguNaggahaNammiya taM gahiyaM uttaraguNavya // 1247 // mUlotarate jamhA mUlaguNaciyana hoMtitabbirahiyassa pddipunnaa| tomUlaguNaggahaNe taggahaNamihanthao neyaM // 1248 / / jai mUlaguNo mUlabvaovagAritti taM tvaaiiyaa| to savve mUlaguNA jai vva na to taMpi mA hojaa||1249|| | // 369 // savvabvaovakArI jahataM na tahA tavAdao viisuN| jaM te teNuttariyA hoti guNAtaM ca mUlaguNo // 1250 // IsiM sayarAhaM vA saMpAe vA parIsahAINaM / jalaNAosaMjalaNA nAhakkhAyaM tadudayammi // 1251 / / akasAyamahakkhAyaM jaM saMjalaNodaena taM tennN| labbhai laddhaM ca puNo bhassai savvaM tadudayammi // 1252 // nahu navarimahakkhAovaghAiNo sesacaraNadesapi / ghAeMti tANamudaye hoi jao sAiyAraM taM // 1253 // 'mUla'ityAdi / mUlabhUtA guNA mUlaguNAH, uttaraguNAdhArA ityarthaH, te ca samyaktvamUlAH pazcANuvratamahAvratAdayaH, teSAM lAbhaM | 5 'na labhate nAsAdayati, mUlaguNAn ghAtayituM zIlaM yeSAM te tathocyante, te cAdyA dvAdaza krodhAdayasteSAmudaye sati, tatheSajjvalanAsaMjvalanAH sapadi parISahAdisaMpAtajvalanAdvA krodhAdaya eva catvArasteSAmudaye na labhate cAritraM, kiM sarvameva ?, netyAha-yathaivAkhyAtaM yathA''khyAtaM, akaSAyamityarthaH, sakaSAyaM tu labhata eva, na ca yathAkhyAtacAritramAtropaghAtinaH saMjvalanAH, kintu zeSacAritradezopaghA tino'pi, tadudaye zeSacAritradezAticArasiddharityuttaragAthAbhisambandha iti gAthArthaH // 1243 / / 'sammatte'syAdi gatArthA // 1244 // atrA''rthena nyaayenaakssiptmnvgcchnnaah-'nisiityaadi|45/nnu nizibhaktaviramaNamapi mUlaguNa eva ataH kathaM tatra sAkSAnmUlaguNatvena %ANGAROORCHASERI Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvada gRhItaM 1, etaduktaM bhavati-iha trayasyApyupAdAnaM karttavyaM, avizeSeNa mUlaguNatvAd, anyatarapadavad , ucyate, asiddho hetuH, yato mahAvrata- 4 SaSThavratasya kovyAcArya hai pAriNa eva tanmUlaguNo, gRhiNastUttaraguNa eva, kutaH ? ityAha-'AhAretyAdi / AhAraviramaNAttapovana, tathA 'tava eva vatti mUlocarate vRttI gRhiNa idamuttaraguNaH, tapovizeSatvAdanazanavat, ityadhyAhAryo dRSTAnto'nuktatvAt , kathaM ca tapovizeSaH 1, ucyate-yato'nazanaM aahaar||37|| nivRttizcaturthAdivat , athavA uttaraguNa idaM, mahAvratasaMrakSaNahetutvAt samitaya iva, tadevamasyaughata uttaraguNatvaM sAdhitamiti gAthArthaH // 370 // hai||1246|| atrAha-yadyevaM vratadhAriNo'pi kimiti tanmUlaguNaH ? ityata Aha-tahavI'tyAdi // tathA'pyevamuttaraguNatve satyapi tat sAghormUlaguNo bhaNyate, mUlaguNapAlanAt, prANAtipAtAdiviramaNavat, antaraGgatvAceti, tadanenetajjJApayati-etatsusthe zeSaM susthaM, anyathA viparyaya iti, prakRtaM yojayatrAha-'mUlaguNagrahaNe ca' mahAvratopAdAne ca tadrAtribhojanaM saMgRhItamAyena nyAyena, na tu zAndena, hai naizcayika dRSTAntamAha-uttaraguNavat / 47 kimityata Aha-'jamhe'tyAdi spaSTA, navaramiheti 'sammatte'tyAdigAthAyAmiti ||48||evN sthite'tiprasaGgavirodhAvAha-'jadI'tyAdi / jati taM mUlaguNo mUlavratopakAritvAt tataH sarve tapaAdayo mUlaguNA mUlavratopakAritvAdityucchinnedAnImuttaraguNavAti, yadi ca na te mUlaguNA nanu tadapi mA bhUt , na hyaddhaM kukkuTayAH pacyate'ddhaM prasavAya kalpyate, upakAritvAvizeSAta, tathA virodhazca, nanu smaryatAmuktaM bhavatA-"ahava mahanvayasaMrakkhaNattaNAo samitito vve"ti gAthArthaH P // 1249 // ucyate-tasyobhayadharmakoktena virodhaH, athavA vizeSaheturabhidhIyate-'savvetyAdi // yathA hi tat sarvavratopakAryantaraGgatvAt / evaM 'na tahA tavAdayo vIsuM yat' yasmAdevaM tena te tasyottaraguNA eva bhavanti sAdhoH, kimiti tadvAccheda udghaSyatetacca | mUlaguNa iti kA nAmAtra liSTateti, etaduktaM bhavati-sAdhorArambhajaprANAtipAtanivRttatvAt tadAsevane ca tadbhAvAd itarastu tato na Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | aticAramUlacchedau // 371 // vizeSAva nivRtta iti nizi bhuJjAno'pi na mUlaguNAn khaNDayatyanivRttatvAditi gAthArthaH // 1250 // pazcArddhavivRttimAha-IsimityAdi, kobyAcArya 'akasAya'mityAdi, 'nahu'ityAdi, gatArthAH // 1251-52-53 // vRttI Rs savve'viya aiyArA saMjalaNANaM tu udayao hoMti / mUlacchejaM puNa hoi bArasaNhaM ksaayaannN| ni.112| // 37 // - aiyArA chedaMtA savve saMjalaNaheyavo hotii| sesakasAodayao mUlacchejnaM vayAruhaNaM // 1255 // ahavA saMjamamUlacchejjaM taiyakalusodae niyayaM / sammattAI mUlacchejjaM puNa bArasaNhaMpi // 1256 / / mUlacchejje siddhe puvvaddhe mUlaguNaghAigahaNeNaM / iha kIsa puNo gahaNaM? aiyAravisesaNathaMti // 1257 / / pagayamahakkhAyaMti ya aiyAre tammi ceva mA joe / to mUlacchejjamiNaM sesacaritte nioei // 1258 // . 'savve'ityAdi / iha saMjvalanAnAmevodayataH sarve'pi ca, apizabdAtkiyanto'pi vA'ticArA bhavanti, cAritrapaTalAJchanavi|zeSA bhavanti, etaduktaM bhavati-"AloyaNa paDikkamaNe mIsa vivege tahA viosagge / taba cheyA" etAvatprAyazcittazodhyAzcAritraskhalahai nAH saMjvalanakRtA iti, dvAdazAnAM punaH kaSAyANAmAdhastyAnAmudaye mUlena-aSTamaprAyazcittena chidyate-vidAryate yaddoSajAtaM tanmUlacchedyamabhidhIyate tad bhavati, kiJca tat punarapi mahAvratAropaNamityuktaM bhvti| athavA mUlacchejaM puNa hoi bArasaNhaM kasAyANaM udaye, kathaM', yathAyogamiti siddhAntaparijJAnAt jJAyate, tathAhi-pratyAkhyAnAvaraNodaye sarvacAritravinAzaH, apratyAkhyAnodaye dezaviratipraMNAzaH, anantAnubandhyudaye ca samyaktvahAniriti gAthArthaH // 1254 // 'aiyArA' ityAdi / 'chedaMtA'iti kimuktaM bhavati ?-chedaMteNa pAyacchitteNa anto jesiM te chedantaMtA iti vAcye chedaMtA bhaNNati, ekAntazamalogat, zeSakaSAyodayatastu mUlacchedya, kriyata iti ROLARAKASAIRS OMOMOM Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 37 // 18 // 372 / / vizeSAva || vAkyazeSaH, tadvizuddhaye ca prAyazcittaM vratAropaNam // 55 // dvitIyaM vyaakhyaapkssmdhikRtyaah-'ahve'tyaadi|sNymmuulcchedy' sarvavirate-18| aticArakoTyAcArya rapanayanaM tRtIyakaSAyodaye 'niyataM' AvazyakaM, 'samyaktvAdInAM samyaktvadezaviratisaviratInAM punarmUlacchedyaM bhavati dvAdazAnAma- mUlacchedau vRttau pyudaye yathAyogam ||56||ath paurvAparya zodhayannAha-'mUla'ityAdi / iha pUrvamanantarAtItagAthApUrvAna mUlacchedya siddhe sati, kena granthe | netyata Aha-mUlaguNaghAtigrahaNena 'mUlaguNaghAiNaM udae' tti vacanAt , iha 'savve'viya'tti asyAM gAthAyAM kimiti bhUyo'pi grahaNaM pazcArddhana mUlacchedyasya ?, ucyate, aticAravizeSaNAtha, naite yathAkhyAte, tadA hi pUrvagAthApazcArDAdArabhya 'saMjalaNANaM udaye Na lahai caraNaM ahakkhAya' iti yathAkhyAtaM prakRtamanuvartate, ito'pi ca pUrvArddhamuktaM-'savve'vi ya aiyArA saMjalaNANaM ca udayao hotItyataH prakRtasyaiva mA prApnuyuH, ato mUlacchedyagrahaNAtpunaH zabdavizeSaNAcca zeSacAritre kSAyopazamike gamyante, etaduktaM bhavati-yasyaiva mUlacchedyaM cAritrasya tasyaivAticArA apyavasthAbhedeneti // 57 // tathA'mumevArthamAha-'pagaya'mityAdi / / ihAnantaragAthAyAM prakRtaM yathA-18 khyAtaM, tatazcAticArAMstasminneva mA kazcid yojayet 'savve'vI'tyAdinA, tata idametadgAthApAzcAtyArddhavati zeSacAritre yojayati, na* tvaupazamikakSAyikayoriti gAthArthaH / / 1257 // AvaraNadrAram / yatazcaivamataHbArasavihe kasAe khaie uvasAmie va jogehiM / labbhai carittalaMbho tassa visesA ime paMca ni.113| | khavie uvasamie vA vAsaddeNaM khaovasamie vA / bArasavihe kasAe pasatthajhANAijogehiM // 1260 // svINA nivvAyahuyAsaNovva chArapihiuvva uvasaMtA / daravijjhAyavihADiyajalaNovammA khaovasamA / khavao vA samao vA khaovasamao va tiNi lnbhNti| suhumAhakkhAyAI khayao samao ya n'nnnntto|| HIL46045 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kobyAcArya vRttI // 373 // XOSHAWISHESAKHASIATNYA lanbhaha carittalAbho khayAio bArasaNha niyamo'yaM / na u paMcavihaniyamaNaM paMca visesatti saamnnnnN|| 151 jaM tiNNi bArasaNhaM labbhaMti khayAio kasAyANaM / suhumaM paNNarasaNhaM carimaM puNa solasaNhapi // 1264 // || nicAri 'vArase tyAdi, 'khavie'ityAdi / kSINAdInAM lakSaNamAha-vINA' ityAdi prtiitaarthaa||59-61|| 'labbhaitti vyAcaSTe-'khaya- trANi dove'tyAdi pazcAnupUrvyA vyAkhyA-'trINi' sAmAyikAni AdhAni 'labhyante' prApyante jIvena, kathamityata Aha-kSayopazamatovA, // 373 // prasiddhametat , tathA 'samato vA' upazamakazreNipratipatteH, ata eva madhyamatIrthAnAmapIyaM syAt , chedopasthApanaM tu na bhavatItyabhiprAyaH, | tathA 'kSayato vA sUkSmasaMparAyalAbhAdadhaH, evaM chedopasthAnaM kSayopazamAditrayAva , evaM parihAravizuddhika kSayopazamAdupazamAt kSayAtA yathA'virodhena sarvametatsUkSmasaMparAyAtprAga labhyate sAmprataM ceti||kssmaashrmnnttiikaa'piiyN "tatra sAmAyikAditrayasyApi lAbhastAva prAyaH kSayopazamAt , zreNIdvaye'vatiSThamAnasya prAk sUkSmasaMparAyalAbhAdupazamAt kSayAdvA saMbhavataH prAglAbhaH sAmprato ve"ti, zreNida-18 5 yAntarbhAvAttadapekSatvAcca, sUkSmasamparAyayathAkhyAte kSayopazamAna labhyete, etaduktaM bhavati-zreNidvayazikharApekSatvAditi gaathaarthH|| 1262 / / sAmprataM mUlagAthAcaramAvayavasambandhanArthamAha-'labbhaI tyAdi // bArasaha kasAyANa khayAio labbhai carittalAbho, niyamo'yaM, atraitAvati niyamaH, ataH kAkvA mUlagAthA paThayate-'bArasavihakasAye khavie utsAmie ya joehiM labbhai carittalaMbho' na labhyate, kva tarhi aniyamaH ityata Aha-'na u paMcavihaniyamaNaM'tti na tu paJcavidhamapi kSayAdibhyo niyamyate, kiM tahi?, yataH kutazcillabdhasya 'paJca vizeSA' iti paJcabhedA bhavanti, kathamityata Aha-'sAmannati sAmAnyena, vizeSasyAniyamitatvAt , etaduktaM bhavati-trayANAM tritrisvabhAvatvAta, Aha-'ja'mityAdi // dvayodvisvabhAvatvAt Aha-'ja' mityAdi, gatArthA // 63-64 // te cAmI OMAGAR Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra vizeSAva0 kovyAcArya vRttau // 37 // // 374 // 54595%20 sAmAiya ttha paDhama cheovaTThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravisuddhIyaM suhumaM taha saMparAyaM ca ||ni, 114 // | tatto ya ahakkhAyaM khAyaM savvammi jIvaloyammi / jaMcariUNa suvihiyA vaccaMta'yarAmaraM ThANaM |ni.115|| savvamiNaM sAmaie cheyAivisesao puNo bhinnaM / avisesiya sAmaiyaM Thiyamiha sAmannasannAe // 1267 // sAvajajogaviraitti tattha sAmAiyaM duhAtaM ca / ittaramAvakahaM ciya paDhamaM paDhamaMtimajiNANaM // 1268 // titthesumaNAroviyavayassa sehassa thovakAlIyaM / sesANamAvakahiyaM titthesu videhayANaM ca // 1269 / / naNu jAvajjIvAe ittariyapi gahiyaM muyaMtassa / hoi paiNNAlovo jahA''vakahiyaM muyaMtassa // 1270 // naNu bhaNiyaM savvaM ciya sAmAiyamiNaM visuddhio bhinnaM / sAvajavirahamaiyaM ko vayalovo visuddhIe 1 // 1271 // unnikkhamao bhaMgo jo puNa taM ciya karei suddhayaraM / sannAmettavisiDhe suhumaMpiva tassa ko bhaMgo ? / 1272 / pariyAyassa ya cheo jatthovaTThAvaNaM vaesuM ca / cheovaTThAvaNamiha tamaNaiyAreyaraM duvihaM // 1273 // sehassa niraiyAraM tityaMtarasaMkame na taM hojjA / mUlaguNaghAiNo sAiyAramubhayaM ca Thiyakappe // 1274 // parihAreNa visuddhaM suddho va tavo jahiM viseseNa / taM parihAravisuddhaM parihAravisuddhiyaM nAma // 1275 // taM vigappaM nivvissamANaniviTThakAiyavaseNa / parihAriyANuparihAriyassa kappaTThiyassaviya // 1276 / / parihAro puNa parihAriyANa so gimhasisiravAsAsu / patteyaM tivigappo cautthayAI tavo neo / / 1277 / / %8455555 % , Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya cAritrapaMcakaM vRttI // 375 // // 375 // *44435*343 ciTTha0 (gimhasisiravAsAsuM cautthayAINi bArasaMtAI / aDDokkaMtIi jahaNNamajjhamukkosaya tvaannN)|| / sesA u niyayabhattA pAyaM bhattaM ca taannmaayaam| hoi navaNhavi niyamA na kappae sesayaM savvaM // 1279 // parihAriyANuparihAriyANa kappaTTiyassavi ya bhattaM / chacchammAsA u tavo aTThArasamAsio kppo|| kappasamattIe tayaM jiNakappaM vA uti gacchaM vA / Thiyakappe ciya niyamA do purisajugAiM te hoMti // kovAi saMparAo teNa jao saMparIi saMsAre / taM suhumasaMparAyaM suhumo jatthAvaseso so // 1282 // sehiM vilaggao taM visujjhamANaM tao cayaMtassa / taha saMkilissamANaM pariNAmavaseNa vineyaM // 128 // ahasado jAhatthe AGgo'bhivihIe khiymkkhaayN| caraNamakasAyamuditaM tahamakkhAyaM jaha'kkhAyaM // 1284 // taM duvikappaM chaumatthakevalivihANao punnekkekkN| khayasamaja sjogaajogkevlivihaannoduvihN|1285| bhaNiyaM khaovasamao ahuNovasameNaM lahai jaha jIvo / sAmaiyaM taM bhaNNai so jaM ca svovsmpubbo|| ahavA khaovasamao caraNatiyaM uvasameNa khayao vA / suhumA'hakkhAyAI teNovasamakkhayA kmso|| seDhigayassa va suhuma seDhIo niggayassa'hakkhAyaM / sA ovasamakkhayao paDhamaM tatthovasamaseDhI 1288 'sAmAiyetyAdi, tattoyetyAdi dvAragAthA dvayam // 65-66 / / 'snc'mityaadi|| sarvametatpaJcavidha cAritraM sAmAyika, samabhAvala| kSaNatvAvizeSAt , kintu chedAdivizeSata eva bhivaM sadarthataH saMjJAtazca nAnAtvaM pratilabhate, tavAvizeSitamAdyam nirvizeSagamAcaM cAritraM, yatastasthitamiha-pravacane sAmAnyacintAsaMjJAyAM sAmAyikamiti / 67 / sAmprataM prapaJcamabhidadhat sAmAyikamaGgIkRtya tAvadida Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAdhi vizeSAva kovyAcAya vRttau // 376 // mAha-'sAvajje'tyAdi / 'titthetyAdi / tatreti nirdhAraNArthaH, sAvadyayogaviratiH sAmAyikaM, tacca dvedhA, itvaraM-itvarakAlikaM, yAvadapyAtmanaH katheti yAvatkathaM, athedaM saMbhavatoddhatRtIyeSu dvIpasamudreSu, nirUpayamAha-paDhama-ittariya sAmAyikaM prathamAntyajinayoH paMcakaM RSabhavarddhamAnasvAminAmnostIrthayoranAropitavratasya zikSakasya bhavati, stokakAlIyatvAt / zeSatIrthakaratIrtheSu tu 22videhagAnAM ca tIrtheSvAdAveva yAvatkathaM, RjuprajJAtvAditi gaathaadvyaarthH||1268-9|| tadatretvarasadbhAve dossmudbhaavynnaah-'nnnu'ityaadi| // 376 // nanu tenAnagAreNetvaramapi yAvajjIvayA gRhItaM 'karemi bhaMte ! sAmAiya' mityevamAdyapItatvAt , tatazca chedopasthApanIyapratipattau tanmu-18 zcataH pratijJAlopo bhavati, aniyRDhatvAd , unnikramaNavidhau yathA yAvatkathikaM muzcata iti gAthArthaH / / 1270 // ucyate-'naNu' ityaadi| | nanUkta paJcavidhamapIdaM sAmAyikaM sAmAyikaM samabhAvalakSaNatvAdityAdi, ataH ko vratalopa:? kAtrAnihDhatA ? 'visuddhIe' ti: | vizuddhataraM pratipadyamAnasyeti gAthArthaH // 1271 / / 'unnI'tyAdi // utpravrajato bhaGgo bhavati vratasya, vaH punastadeva prAggRhItaM vizuddhataraM gRhNAti, kiMviziSTaM ? sajJAmAtraviziSTaM chedopasthApanamiti sUkSmasamparAyamiva parihAravizuddhikamiva vA, tasya ko bhaGgo, naiva, uktaM saprabhedaM sAmAyikadvAram // 72 // dvitIyasya zabdArthamAha-'pariyAyetyAdi / yataH prAparyAyasya ccheda upasthApanaM |ca mahAvrateSu, yataH sAdhoriti gamyate, tadapi ca sAticAramanaticAraM ceti gaathaarthH||1273|| kasya katamat ? ityAha-'sehassetyAdi, zikSakasya yadAropyate taniraticAraM, naca prAparyAyocchedaH, tasyApi labdhacAt , yadvA tIrthAntarapratipattau, yathA pArzvanAthatIrthAttadapatyAnAM varddhamAnatIrtha saMkramatAM / dvAram / tathA mUlaguNaghAtinaH sAdhoH sAticAraM tacchedopasthApanaM syAt, ubhayaM caitatsAticArAnati-5 cAracchedopasthApanIyacAritradvayaM sthitakalpa eva syAd , AdyacaramatIrthakaratIrthayoriti gaathaarthH|| 1274 // dAraM // tRtIyazabdA OMOM - Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrapaMcaka // 377 // vizeSAva0 mArthamAha-'parI'tyAdi // pariharaNaM parihAraH-tapovizeSastena 'vizuddha' vizuddho vA so tavo viseseNa jattha tatparihAravizuddhaM tadeva parikovyAcArya | hAravizuddhika, nAmeti nipAta iti gAthArthaH // 1275 // idamAha-'ta' mityAdi // tadapi dvedhA-nirvizyamAnaka nirviSTakAyikaM ca, vRttau tatra nirvizyamAnaM-AsevyamAnaM prApyamAnaM ceti 4 / 4 / 1 / athavA tadanuSThAtAro nirvizamAnakAstatsahayogAditastadapi nirvizamAnakaM, // 377 // tathA nirviSTaH kAyo yaiste nirviSTakAyA nirviSTakAyA eva nirviSTakAyikAH, svArthe kapratyayopAdAnAta , tatsahayogAdito nirviSTakA|yikaM, tasya ca boddhAraH(voDhAraH) 4 anuparihArikAzca 4 kalpasthitazcaikaH 1 iti navako gaNaH, tatra parihArikANAM nirvizyamAnakaM, anuparihArikANAM nirviSTakAyika, kalpasthitasya ceti gAthArthaH // 1276 / / kathaM punarayaM navako gaNastapaH karotItyAha-'parihAra' ityAdi / parihAraH punarasau jJeyaH 'parihAriyANAM' bovRNAM grISmaziziravarSAsu pratyekaM trivikalpaH, kimuktaM bhavati ? pari 123 grI. / hAra iti, ata Aha-tapaH karmakaJcukasattApakArI tapovizeSa ityarthaH / sthApanA 2 3 4 zi. / tathA cAha-ciTTe (gimhe) tyAdi spaSTA, | navaraM pauvAparyayantrabhAvanArtheti boddhavyam / evamimeSvAyAmAmlena SaNmAsAMstapaH kurvatsu itareSu ko vidhiH? ityata Aha-'sesA' ityAdi, zeSAH punaranuparihArikAH kalpasthitazca prAyaH, prAyograhaNaM svecchayopavAsakaraNAvirodhAt , 'niyatabhaktAH' iti pratidivasAyAmAmlabhojinaH, tathA cAha-'bhatta'mityAdi, pAThasiddham // 77-79 // evm-'prii'tyaadi|prihaariyaannN ti nidhissamANANaM iyare paDiyaraNaM karaMti, bhaktaM cobhayorapi yathAyogamuktavad bhAvanIyaM, tathA anuparihAriyANaM taM tavaM caraMtANaM iyare nirviSTakAyatvAtpratijAgaraNa kurvanti, bhaktaM ca bhavitavat , tataH sthitakalpasyApi bhaktaM tena vidhinA asevitaH, tayovRddhAvitare pratijAgaraNamAtanvate, evaM trayA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra . pacarka // 378 // vizeSAva NAmapi 'chacchammAsA u tavotti aTThArasamAsA laggatitti gAthArthaH // 1280 // tataH kiM kurvantItyAha-'kappe'tyAdi / tatparikovvAcArya hai samAptau kadAcitpunastadeva pratipadyeran jinakalpaM vopayanti, gacchaM vA pravizanti, kvedaM punazcaraNamityata Aha-sthitakalpa eva | vRttau niyamAt, nAsthitakalpa iti, tasminnapi dvayoH puruSayogayoste syuH, etaduktaM bhavati-tIrthakRtsamIpe cedaM pratipadyeyuH tIrthakRtsamIpa-11 pratipannAnyasamIpe vA, No uvaTThAviyaThAvagA iti gAthArthaH // 1281 // dvAram // caturthazabdArthamAha-kovAdI' tyAdi / kopAdI // 378 // krodhamAnamAyAlobhAkhyaH kaSAyavrAtaH saMparAyo bhaNyate, saMsaparyaMtyebhiH saMsAramiti saMparAyAH, tadiha yatrAsau saMparAyaHsUkSmo'vazeSo lobhAM-| | zAvazeSatayA'NIyAMstatsUkSmasaMparAyamiti gaathaarthH||1282|| tadapi dvedhetyata Aha-'sedimityAdi kaNThasiddham ||83||dvaarm / / paJcamasya zabdArthamAhU-'ahe tyAdi / athetyavyayaM yAthAtathyArthe, AGabhividhAveva, tatazca yAthAtathyenAbhividhinA vA khyAtaM kathitamiti yathAkhyAtaM anaticArasvAdakaSAyatvAditi gaathaarthH||1284|| 'ta' mityAdi / tad dvividhaM, chamasthavidhAnataH kevalividhAnatazca punarekai dvividhaM, tatrAdya khayasamayavidhANado dvividhaM, dvitIyaM tu sajogikevalivihANato ajogikevalividhANado veti gAthArthaH // 1285 / / sAmprataM nigamayannAha-'bhaNiya'mityAdi spaSTA, navaraM sa ityupshmH||86||'ahvetyaadi / yadvA AyaM cAritratrayaM kSayopazamataH, zamataH kSayatazcoktaM, upazamAt kSayAcca yenoparime de, tenopazamaM bhaNitvA kSayaM vakSya iti gAthArthaH // 1287 / / 'seddhii'tyaadi| vA ityathavA zreNyanta vinaH sUkSmasaMparAyamuktaM, tasyA nirgatasya ca yathAkhyAtaM, ataH zreNIdvayamAkhyeyaM, ubhayazreNilAme copazamazreNirAdau // 1288 // ataH saiva tAvadupadizyata ityata Aha-... aNadaMsanapuMsitthIveyacchakkaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie sarise sarisaM uvasamei ||ni.116|| HRSCIENROERE 45454 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvA koTyAcArya upazama zraNiH // 379 // // 379 // uvasAmagaseDhIe paTTavao appamattavirao u| pajjavasANe so vA hoi pamatto avirao vA // 1290 // anne bhaNaMti avirayadesapamattApamattavirayANaM / annayaro paDivajaha saNasamaNammi u niyaTTI // 1291 // bhavamaNubaMdhati ao'NaMtamaNaMtANubaMdhiNo teNaM / te cattArivi samayaM samei aMtomuhattaNaM // 1292 / / tatto ya dasaNatigaM tao'NuiNNaM jahannayaraveyaM / tatto vitiyaM chakkaM tao ya veyaM sayamudinnaM // 129 / / majhillakasAyANaM kohAi samANajAie do do / ekkekkeNaMtarie saMjalaNeNaM uvasamei // 1294 // saMjalaNAINa samo jutto saMjoyaNAdao je u te puvvaM ciya samiyA naNu sammattAilAbhammi // 1295 // Asi khaovasamo siM samo'huNA bhaNai ko visesosiN?| naNu khINammi uiNNe sesovasame khovsmo|| so ceva navasamo uie khINammi sesae samie / suhumodayayA mIse na tUvasamie viseso'yaM // 1297 // veei saMtakammaM khaovasamiesu nANubhAvaM se / uvasaMtakasAo puNa veei na saMtakammapi // 1298 // saMjoyaNAiyANaM naNUdao saMjayassa paDisiddho / sacamiha so'NubhAvaM paDucca na paesakammaM tu // 1299 // bhaNiyaM ca sue jIvo veei navA'NubhAvakammati / jaM puNa paesakammaM niyamA veei taM savvaM // 1300 // nANudiyaM nijIrai nAsaMtamudei jaM to'vassaM / savvaM paesakamma veeuM muccae savvo // 1301 / / kiha dasaNAighAo na hoi saMjoyaNAivedayao? / maMdANubhAvayAe jahA'NubhAvammivi kahiMci // 1302 / / nicodinnapi jahA sayalacauNNANiNo tadAvaraNaM / na vighAi maMdayAe paesakammaM tahA neyaM // 1303 / / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + vizeSAva kovyAcArya **** upazama * +5+4+4+4 + // 38 // // 380 // * kiriyAe~ kuNai rogo maMdaM pIlaM jhaa'vnnijNto| kiriyAmettakayaM ciya paesakammaM tahA tavasA // 1304 // dasaNamohAIo bhaNNai aniyaTTibAyaro parao / jAva u seso saMjalaNalobhasaMkhejabhAgotti / / 1305 // dasaNatige pasaMte karaNatigaM kuNai mohasamaNatthaM / AdidugaMmi visohI kevalamaNiyaTTikaraNassa // 1306 // | saMkhijaime to sese lobhovasamao kamA kamme / jAva u seso saMjalaNa lobhasaMkhenabhAgotti // 1307 // tadasaMkhejaibhAgaM samae samae samei ekkekkaM / antomuhuttamettaM tassAsaMkhejabhAgapi // 1308 // lobhANuM veto jo khalu uvasAmao va khvovaa|so suhamasaMparAo ahakhAyA UNao kiMci (ni.117) | uvasAmagAhigAre tassamabhAgotti khvgniddeso| sahamasarAgAtIto'hakkhAo hoi niggaMtho // 1310 // baddhAU paDivanno seDhigao vA pasaMtamoho vA / jai kuNai koi kAlaM vaccai to'nnuttrsuresuN||1311|| anibaddhAU houM pasaMtamoho muhattamettaddhaM / uiyakasAo niyamA niyattae seDhipaDilomaM // 1312 // 'aNe'tyAdi / 'aNe'tyanantAnubandhino vakSyamANazabdArthAzcatvAraH krodhamAnamAyAlobhAH tAMzcaturo'pi antarmuhau~na yugapadupazamayati-ekAntanisphurAn karoti tirazcInaracitatvAt, tado 'daMsa'tti mithyAdarzanAditrayameveti bhAvanA, tato 'napuMsa'ti, puruSasya prakrAntatvAdanudIrNajaghanyataravedaM, strIvedasya madhyamataratvAt atirazvInatvenaikatvAt , tathaiva bhAvanA, tato 'itthiti strIvedaM, madhyamamityarthaH, tato hAsyaratyaratibhayazokajugupsASaTkaM 'caH' samuccayArthaH, tataH pradhAnatvAdAtmIyatvAtpuruSavedaM, caH prAgvat , zeSaM ca, tato dvau dvau sadRzatvena samAnajAtIyau krodhau apratyAkhyAnanAmadheyapratyAkhyAnAvaraNau, evaM mAnau mAye lomau ca prAya ekaikena 4 4 ******O******* 4 45 45 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI OM4% vizeSAva 18sajAtIyenaiva saMjvalanena krodhAdinA'ntaritau-vyavahitau sadRzamekasminnekasmiantarmuhaH upazamayati, tirazvInaracitAvantamahattanaikaracanaM | upazamakovyAcArya cetyuktaM bhavati, sakalazreNIparisamAptikAlo'pyantarmuhUrtameveti bhAvanIyaM, iha ca kila sajvalanalobhamupazAmayaMvidhA karoti, tato dvomA zreNiH | bhAgau yugapat zamayati, tatastRtIyaM khaNDaM saMkhyeyabhAgazaH kRtvA pRthakkAlabhedena zamayati, taccaramakhaNDamapyasaMkhyeyAni khaNDAni kRtvA || ekekamaNu samaye samaye upazamayati, balavattvAllobhasya, iha ca darzanasaptake prazamite nivartibAdaraH, tata UrdhvamanivartibAdara iti gaathaa||38|| | smudaayaarthH||1289|| sthApanA tviyam ||'uvsaametyaadi / kaH punarasyAH prArambhakaH ? ityata Aha-asyAH prasto(sthA)tA'pramattasaMyata | eva tAvat , avasAnamaGgIkRtyAha-'pajjavasANe tasyAH pratipatan sa vA bhaved-apramattasaMyato vA syAt , pramatto vA'viratasamyagdanirvA. vAzabdAta samyaktvamapi jahyAditi gAthArthaH // 1290 / 'anne ityAdi / anye bhaNanti-aviratadezapramattApramattasaMyatAnAmanyataraH pratipadyate, iha darzanasaptakopazame nivartyabhidhIyata iti gAthArthaH // 1291 // zabdArtha kathayannAha-'bhave'tyAdhuktArthA // 92 // tatto yetyAdi spaSTA, navaraM yathAyogaM pUrvAnuvRttiryojyA // 93 / / 'majjhiletyAdi / anantAnubandhisaMjvalanayorantarAlavRttau madhyamakaSAyAviti, zeSaM spaSTam // 94 // atrAniSNAtabuddhirdurvidagdhadhIzvodaka Aha-saMjalaNe'tyAdi / iha zramaNasya saMjvalanAnAmAdizabdAddhAsyAdezcedAnIM zamo yuktaH prAgudayasadbhAvAt tadudayasaMbhavAvirodhAdvA, keSAM tu na yukta ityAha-ye dvAdaza saMyojanAdikaSAyAH, AdizabdA|nmidhyAtvAdi ca, te prAgeva zamitAH, nanu kadetyAha-samyaktvAdilAbhakAle, tadanupazamane tadalAbha iti gAthArthaH // 1295 / / | 'AsI'tyAdi / tasmin kAle'mISAM kSayopazama AsIt , ata eva tAni kSAyopazamikAnIti, adhunA tUpazama ucyate, ityukte bhaNati codakaH-ko'nayoH kSayopazamazamayorbhedaH 1, ucyate-nandIrNe mithyAtvAdau kSINe sati-bhasmatAM yAte sati 'vINA nirvANa SACREA AARANA Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazama zreNiH vRttI // 382 // vizeSAva hutAzana diti lakSaNAt 'sesovasame yati zeSe copazcAnte-prAyo'panItazaktike kSayopazama ucyate 'daravijjhAyavihADiyetyAdikoTyAcArya hai vacanAt // 16 // punarvibhAgamalabhamAna Aha-'so cevetyAdi / udite svIgaMmi sesae samie jo hoi so ceva samovi bhannai, ucyate mUDha ! sUkSmodayatA manAga, manAk sphuraNatA mizre'sti, 'daretyAdivacanAt, na tUpazamite sA'sti, 'chArapihiuvva uvasaMtA' ityadha. // 382 // stAdeva gatatvAt , ayamanayorvizeSaH, AvRtAnAvRtAbhogabhogakRta iti bhAvaneti gAthArthaH // 1297 // tathA cAha-vededI'tyAdi gatArthA, navaraM satkarmeti pradezakarma Aha, tasmAdiheSAM zama ucyata iti pratiSThitam // 98 // punarapyAha-'sa'mityAdi / nanu saMyojanAderudayaH saMyatasya niSiddhastatkimucyate 'samo'dhuNa'tti, ucyate, satyaM, ihAsAvudayo'nubhAvaM pratItya pratiSidhyate, na pradezamaGgIkRtya, | niyamavedyatvAt pradezAnubhavasyeti gAthArthaH // 1299 // tathA coktamAgame-"evaM khalu goyamA! mae duvihe kamme pannatte, taMjahA-paesakamme ya aNubhAvakamme ya, tattha NaM jaM taM paesakammaM taM niyamA veei, tattha NaM jaMtaM aNubhAvakammaM taM atthegaiyaM vedei atthegatiya no veei" (bhaga0) tathA cAha-'bhaNiyaM cetyAdi prtiitaarthaa||1300|| tathAhi-'nA'ityAdi / na karmAnuditaM nirjIyate, na cAsadudeti, kiM tarhi ?, sadudeti, satazca pradezAnubhavaphalAnubhavau, yasmAdevaM tasmAtsarva satkarma saMvedya sarvo mucyate, tasAtmadezavedyAnAmamIpAmadhunA zama ucyata iti||1301|| prakaraNaM punarapyAha-'kiheM'tyAdi, punbadaM kaMThaM, navaraM pradezata iti vAcyaM, ucyate-mandAnubhAvatayA, yaha kvacidanubhavanakarmApi nApi vighAtAya dRSTam // 1302 // ko dRSTAntaH ? ityata Aha-nicoM ityAdi / nityoditamapi matijJAnAvaraNIyAdi catuSTayaM sakalacaturbAninona matyAdijJAnavighAtAya mandAnubhAvatvAt , tadvatpadezakarmApIti gaathaarthH||1303|| api ca-kirie tyAdi / jahA rogo 'kiriyAe' khIrAipANalakkhaNAe avaNijaMto gaMdaM pIlaM karei tatpAnakRtaduHkhamAtratvAt , nodaya RSARA%%%% Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazamazreNiH // 383 // vizeSAva kRtAM mahatIM, evaM jahA rogo tahA paesakAmaM, jahA vIrapANaM tahA tavo, pIDA tullAdi, tataH zubhaM, kathaM 1, iha nirayagatinAmAdikovyAcArya 4 prakRtayo nahi nArakAdibhAvenAnubhUyante yatinA, na cAnanubhUya tadvinivRttiH, ato'vasIyate tapasA pradezakarmaNo'nubhUtiriti gAthArthaH vRttI di||1304||s ca darzanasaptakopazamAt paratastu ka ucyate ? ityata Aha-atra gAthAdvayamadhikaM tADapatrapustake dRzyate-'daMsaNe'tyAdi, // 383 // |'tada' ityAdi gatArthA / 'tassAsaMkhijabhAgapiti tasya lobhasyAsaMkhyeyatamamapi bhAgamupazamayan sUkSmasaMparAyo maNyate / / | etaccottaragAthAsambandhanArthamabhyadhAyi // 1308 // Aha ca-'lobhANu' mityAdi / lobhacaramAsaMkhejabhAge khaMDe veeMto uvasAmagaseDIe vA khavagaseDhIe vA suhumasaMparAyo bhannai, yathAkhyAtA kiJcinnyUna iti gAthArthaH // 1309 // khavao vA prastutAbhidhAnaM cettanna, yataH-'uva' ityAdi / 'tassamabhAgoM tatsamAnadeza iti bhAvanA, tataH sUkSmetyAdisambandha iti gAthArthaH 5 // 1310 // sa ca- 'baddhAU' ityAdi / baddhAyuH pratipannaH zreNigato vA sAmAnyena prazAntamoho vA vizeSeNa yadi kazcit kAlaM karoti tato'nuttaravaimAnikeSUtpadyate, baddhasyAyuSkasya vedyamAnatvAt , cyute tvaniyamo, nAnAgatitvAditi gAthArthaH // 1311 // anI'tyAdi / athAnibaddhAyuH pratipadyate tato bhUtvA prazAntamoho muhUrttamAtrAddhAM kAlaM uditakaSAyaH proddIptalobhANuH kvaciddaNDakAdau viSaye 'nivartate' pratipatati zreNipratilomaM adhomukha ityetAvatkAlasthititvAdasyA iti // 1312 // mahadetadatyadbhutaM, nidhAnalAbho'pi na daurgatyApagamopahatajIvasya bhavatItyata upadezamAhauvasAmaM uvaNIyA guNamahayA jinncrittsrisNpi| paDivAyaMti kasAyA kiM puNa sesesarAgatthe ?|ni118|| dabadUmiyaMjaNadumo chAracchanno'gaNi bva paccayo / dAvei jaha sarUvaM tahasa kasAodae bhujjo // 1314 // GROBLACKASAA KARERAKAROGACASSACRE % Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva hai kAvyAcAya vRttI kaSAyaduSTatA // 384 // // 384 // CAMERICC tammi bhave nivvANaM na labhai ukkosao va saMsAraM / poggalapariyadRddhaM desUrNa koi hiMDejA // 1315 // jai uvasaMtakasAolahai aNaMtaM puNo'vi paDivAyaM / na hubhe vIsasiyavvaM thovevi ksaaysesmmi|ni.119|| 8 aNathovaM vaNathovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca / na hu bhe vIsasiyavvaM thopi hu taM bahuM haai|ni.120|| dAsattaM dei aNaM airA maraNaM vaNo visppNto| savvassa dAhamaggI deMti kasAyA bhavamaNaMtaM // 1318|| ovasamaM sAmAiyamuiyaM khAiyamao pavakkhAmi / suhumamahakkhAyapi ya vayaseDhisamunbhavaM taM ca // 1319 // aNa-miccha-mIsa-sammaM aTTha napuMmitthiyachakkaM ca / pumaveyaM ca khaveI kohAIe ya saMjalaNe // 1320 // paDivattIe aviraya-desa-pamattA-'pamattavirayANaM / annayaro paDivajai suddhajjhANovagayacitto // 1321 // paDhamakasAe samayaM khavei aMtomuhuttametteNaM / tatto ciya bhicchattaM tao ya mIsaM tao samma // 1322 // baddhAU paDivanno paDhamakasAyakkhae jai marejjA / to micchattodayao ciNeja bhujjo na khINammi / 1323 // tammi mao jAi divaM tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa pacchA naannaamigiio|1324| khINammi dasaNatie ki hoi tao tidsnnaaiio?| bhaNNai sammaddiTThI, sammattakhae kao sammaM // 1325 / nivvaliyamayaNakodavarUvaM micchattameva sammattaM / khINaM na u jo bhAvo saddahaNAlakkhaNo tassa // 1326 // so tassa vimuddhayaro jAyai smmttpogglkkhyo| dihivva saNhasuddhanbhapaDalavigame maNUsassa / 1327 / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BOAR kSapakazreNiH vizeSAva. kobyAcArya // 385 // jaha suddhajalANugayaM vatthaM suddhaM jalakkhae sutaraM / sammattasuddhapoggalaparikkhae dasaNaM'pevaM // 1328 // tammi ya taiyacautthe bhavaMmi sijhaMti khiysmtte| suranarayajugalisu gaI imaM tu jiNakAliyaNarANaM / 1329|| sesannANovagame suddhayaraM kevalaM jahA nANaM / taha khAiyasammattaM khaovasamasammavigamammi // 1330 // nivvaliyamayaNakoravabhattaM tellAimIsiyaM madae / na u so'vAo nivvaliyamIsamayakodavacAe // 1331 // taha suddhamiccha sammattapoggalA micchamIsiyA micchaM (miisN)| hoja pariNAmao vA so'vAo khAie ntthi|| baddhAU paDivanno niyamA khINammi sattae ThAi / iyaro aNuvarao ciya sayalaM seTiM samANei // 1333 // biiyataie phasAe aTThAraMbhei samayamesiM ca / khaviyammi majjhabhAge payaDIo solasa khavei // 1334 // narayatiriyANupuvvI gaI u cattAri aadijaaiio| AyAvaM ujjoyaM thAvara sAharaNaM suhumaM // 1335 // tinni mahAnihAo aTThagasesaM tao'NudiNNANaM / veyANa jahannayaraM tatto bIyaM tao chakkaM // 1336 / / tatto ya taiyaveyaM ekkekkaM to kameNa saMjalaNaM / savvattha sAvasese maggille laggai purille // 1337 / / dasaNamohakkhavaNe niyahi aniyahivAyaro pro| jAva u seso saMjalaNalobhasaMkhejabhAgotti // 1338 // tadasaMkhijjaibhAgaM samae samae khavei ekkekkaM / tattha ya suhumasarAgo lobhANU jAvamekko'vi // 1339 // khINe khavaganigaMTho vIsamae mohasAgaraM tariuM / aMtomuhuttamudahiM tari thAhe jahA puriso // 1340 // chaumatthakAladucarimasamae niI khavei payalaM ca.| carime kevalalAmo khINAvaraNaMtarAyassa // 1341 // ROKAR R ES Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apakaNiH vizeSAva kovyAcArya vRttI // 386 // // 386 // ECAR ARROF4-15 'uve'tyAdi dave'tyAdi, yaha dAvAnalAnubhUSito'JjanadrumaH punarudakAsecanAdipratyayalAbhAdaMkurAdirUpatAM bhUyo'pyAmoti, bhasmacchano vA'nalaH, tathA'sAvapi jIvo bhUtvA tathAbhUto bhUyo'pi tathA bhavati yena-'tammI'tyAdi / athavA sa tasminneva bhave | nirvANaM na labhate, tasya kSapakazreNyAyattatvAta, dvitIyabhave tu labhetApi, utkRSTatastu samyagdRSTikAla iti / evam-'jadI'tyAdi / 'aNa'ityAdi, aNaM RNaM, zeSaM spaSTam / 'dAsatta'mityAdi spaSTA // dAraM // 1313-18 // 'ova' ityAdi / yatazca 'suhume'tyaadi| 'aNa'ityAdi / 'paDI'tyAdi, pratItArthA, navaraM pUrvavidapramattaH zukladhyAnyapi, zeSAstu dharmadhyAtAra eveti // 1319-20-21 // atra ca-'paDhameM'tyAdi, pratItArthA / asAvetatprastotA-'baddhAU' ityAdi / yadi narakAdau baddhAyuH pratipannaH syAd , sa ca yadyaniyatakAlatvAdAyurantasya prathamakaSAyakSayamAtre mriyeta tato bhUyo'pyasau tAMzcinuyAt, kiM kAraNamityata Aha-mithyAtvodayakAraNAvasthAnAt , kSINe mithyAtve, kimamRlaM pravartata ? iti gAthArthaH // 1322-3 // 'tammI'tyAdi / tasmin-kaSAyacatuSTaye kSINe mRto devalokaM yAti, tathA ca saptake 'kSINe' bhasatAM yAte, divaM yAtIti varttate, kSapakazreNipariNAmaH san , na tUttarakAlaM, Aha ca-uparatapariNAmaH punaH pazcAnnAnAmatitvAccitragatiH syAta, caturgatikatvAditi gaathaarthH||1324|| nanu ca-khINammI' tyAdi / kSINe darzanatraye, saptaka | ityarthaH, kimasau bhavati !, ucyate, tridarzanAtItaH, ekavAkyatayA vA praznaH, ucyate-samyagdRSTiH, zreNikavat // 25 // Aha| mohanIyAMzatvAt samyaktvasya tatkSaye kutaH samyaktvam / ityata Aha-'nibbalie' tyAti // evaMrUpaM mithyAtvameva yat kSINaM | tassa, na tu yo bhAvaH zraddhAnalakSaNastasya jantoH, tasyedAnImevoditataratvAt / / 26 // tathAhi-'so'ityAdi / / sa tasya dRSTilakSaNo bhAvo vizuddhataro jAyate, samyaktvapudgalakSayAt , sAMsiddhikatvAt , 'dRSTiriva' cakSurikha // 27 // anugrahAyAha-'jahe'tyAdi, sugamam // 28 // CARRCH Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSapakazreNiH vRttI // 387 // 'sesa' ityAdi / yathA vA jJAnacatuSTayApagame zuddhataraM kSAyikaM jJAnAntaraM prAdurasti, na tvajJo bhavati, evaM kSAyopazamikasamyaktvAvizeSAva | bhAve kSAyikadarzanaM bhavatIti gAthArthaH // 1329-30 // tathA cAnayoH sApAyAnapAyatvamAha-'nivvali' ityAdi / madananirvalikoTyAcArya |takodravabhaktaM tailakSIrAdimizritaM 'madayet vidadhyAd bhrAmi, nAtra sandehaH, sApAyatvAt , azuddhaprakRtitvAt , na tvasau viparyaye doSa hai | iti gaathaarthH||1331|| 'tahe tyAdi / 'taha suddhamicchattapoggalahito je jAyA saMmattapoggalA te mi(ssa)pariNAmayA veti dvayI / 387 // | gatiriti, so'pAyaH kSAyike nAsti, na hyabhujAnaH pudgalebhyo'parAdhyatIti gAthArthaH // 1332 // iha-'badvAUMityAdi / AyuSkasya doSAditi hRdayaM, zeSaM spaSTaM // 33 // tato drshnmohniiykssyaanntrm-'biie'tyaadi| dvitIyatRtIyau caturNAmapi madhyamau tau cASTau tAn prastauti, kSapaNamaGgIkRtyaiteSAM ca svaM tatvaM kSapayati, madhyabhAgodeze'nyAH SoDaza prakRtIH prakSipya 'kSapayati' grasate, prazastAsAdhAraNarucitvAd ardopabhuktagrAsAmrakaramardakavisArdrakazakalAdivaditi gaathaarthH||1334|| tAzcaitAH-'narayetyAdi / 'narayANupubvi'tti prathamaM tAvannarakAnupUrvI nAma yajIvasya tadgatibandhanaM, vRSabhanAsikanyastasaMsthAnIyatvAd , yayA karmapudgalasantatyA tatra nIyata ityarthaH, yayA navodo(dvaddhottamAGgApazcaraNAdirUpo bhavati, evaM sarvatra, tathA 'tiriyANupubviti tiryagAnupUrvInAmApyevameva 2, tathA 'nArakagati' tti yadayAnArakagatAvAvirbhavati 3, evaM tiriyagati ti yayA ca tiryaggatAviti 4, tathA catasrazcAdyAH prakR(jA)taya ekendriyadvitricatuHsaJjitAH, tathA''tapanAmAdipaJcakam // 35 // 'tinnii'tyaadi| tisrazca mahAnidrA-nidrAnidrA pracalApacalA styAniirati ca 16 / tato'STAnAM zeSa, pazcAddhaM tu pUrvavat // 1336 // 'tatto yetyAdi / iha darzanasaptakasthAyinaM samyaktvakaSAyASTake muktvA sarvatra bhAvavizeSe pAzcAtye tiSThati sati paurastye lagati, atyantapaTutvAda, pradIrghazuSkazaSpakASThazIrNapatitapatragomayAdisaMbhRtadAvAnala OFACRACCAUCRAKAR Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X-4 4 vizeSAvAbada, sarva caitat paurvAparyeNAntarmuhUrttamiti gAthArthaH // 1337 // saca-dasaNe'tyAdi / darzanamohanIyakSaye nivartibAdaraH zreNikavat, || AvaraNavakovyAcArya paratastvanivartibAdaraH AsaMjvalanalobhAsaMkhyeyabhAgAditi gAthArthaH // 1338 // tade'tyAdi / tasya saMjvalanalobhAntyasaMkhyeyabhAga- yakevalayoH vRttau | syAsaMkhyeyabhArga, zeSaM bhAvitavat // 1339 / / evam-'svINe' ityAdi / kSINe'STAviMzatividhe mohanIye kSapakanimrantho yathAkhyAtacAritrI nayo // 388 // bhaNyate, sa ca tasyAmavasthAyAM vizrAmyati, tIrNamohasAgaratvAt , kiyantaM kAlaM yAvadityAha-antarmuhUrta, dravyasamudrataritRvaditi // 388 // gAthArthaH // 1340 // tataH-'chaumatthetyAdi / chaya-AvaraNaM chabani tiSThatIti chabasthastadviSayaH kAlachamasthakAlaH, dvisamayanyUnamantarmuhUrttamityarthaH, tasmAcchavasthakAlAd dvitIyazcaramaH samayo'syeti chanakhakAladvicaramasamayastasmin nidrAM kSapayati pracalAM ca, prAgakSapitatvAt , cazabdAdakSapitaM cAnyat , uktana-"devagati ANupuccI, viundhi saMghayaNa paDhamavajAI / annayaraM saMThANaM" muktvA yatra vyabasthita ityarthaH, tathA tIrthakaranAma yo'tIrthakaro bhavati AhAranAma ceti, itarasamayavyApAramAha-carame samaye chadmasthakAlasya kevalajJAnotpattirbhavati, kiMviziSTasya sataH ? ityAha-kSINajJAnadarzanAvaraNAntarAyasyeti, uktaJca-"carime nANAvaraNaM" ityevamAdi, tataH 'saMbhiNNa' (1350) mityatrAbhisambandho bhaviSyati, iha cAvaraNakSayAtkevalobhRtiriti vyavahAranizcayo brUtaH, tatra tAvat__ AvaraNakkhayasamae necchAanayassa kevaluppattI / tatto'NaMtarasamae vavahAro kevalaM bhaNai // 1342 // nANaM na khijamANe svINe juttaM jao tayAvaraNe / na ya kiriyAniTThANaM kAlegattaM jao juttaM // 1343 / / jai kiriyAe na svao ko heU tapparikkhae anno / aha tAe kiha kAle annattha taI kho'nnnntyH|| -54-5 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI AvaraNakSayakevalayoH nayo // 389 / / // 389 // kiriyAkAlammi khaojai natthitaona hoja pcchaavi| jaivakiriyassa khao paDhamammivi kIsa kiriyaae?|| jaM nijarijamANaM nijjiNaMti bhaNiyaM sue jaM ca / no kammaM nijarijai nAvaraNaM teNa tassamae / 1346 / jai nANamaNAvaraNevi natthitotaMna nAma pacchAvi / jAyaM ca akAraNaotamakAraNao ciya paDejA // 1347 // nANassAvaraNassa ya samayaM tamhA pagAsatamaso va / uppAyavvayadhammA taha neyA sabvabhAvANaM // 1348 / / ubhayAvaraNAIo kevalavaranANadaMsaNasahAvo / jANai pAsai ya jiNo neyaM savvaM sayAkAlaM // 1349 // 'AvaraNe'tyAdi / AvaraNavicaTanasamaya eva naizcayikanayasya kevalajJAnamunmuktimAtanute, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt , kriyamANakRtavat , bhede ca kSayakriyAabhAvabhAvitvena granthyabhedakAle'pi syAt, tataH kSayasamayAdanantare samaye kevalamutpadyata iti vyavahAro bhaNati, kriyAkAlaniSThAkAlayormedAt kRte kRtavat , abhede ca kRtatvena kriyAvaiyarthyamapi syAt // 1342 / / tathAhi-'nANa' | mityAdi / 'jJAna' kevalajJAnAvirbhavanaM 'na kSIyamANe' na drAg daza dizo vicaTati sati kevalajJAnAvaraNe saMbhavati, kiM kAraNamityata | Aha-'yuktaM' ghaTamAnakaM 'tadAvaraNe kevalAvaraNe kSINe sati yataH, etaduktaM bhavati-AdyasamayasyAvaragakSayakriyAkAlatvAt dvitIyasya niSThAkAlatvAt na kriyAkAle tat , kintu kriyottarakAlaM, na ca kriyAniSThayorekasamayatA yuktA, kriyAvaiyarthyaprasaGgAd , yato nAdyaca samaya idaM, kintu dvitIya iti gaathaaryH||1343|| ucyate-bhavato hyAvaraNakSayaH akriyayA kriyayA veti ?, kiNcaatH,-'jdii'tyaadi| yadi 'kriyayA' sadanuSThAnalakSagayA 'na kSaya' na vicaTanaM tadAvaraNasya tataH 'tatparikSaye AvaragaparikSaye ko'nyo hetuH1, kSapyaM ca | tadAvayoH, sarvajJAbhyupagamAt , atha manyase tayA tat parikSaya iti, kahaM amattha tayI kriyA ?, prathama iti bhAvanA, 'khayo'NNatyatti AMROHAGARALACURACCESS Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaraNakSayakevalayoH nayo // 390 // vizeSAva kSayastvanyatra, dvitIya iti bhAvanA, na tvekasAmayika eva kriyyAniSThA'bhyupagame kriyAsAphalyamiti gAthArthaH // 1344 // apicakoTyAcArya "kiriyetyAdi / kriyAkAle'pyAdyasamayavartini kSayo yadi nAsti tato'sau pazcAdapi na yAd akriyatvAt prAgvat , api caivaM vRttau tvadabhipretasamaye'pi kevalotpattina, kriyAzUnyatvAt , kSapakaninthatvAnyatarasamayavat , tathA yadi ca dvitIyasamaye'kriyasya kSayastataH prathamasamaye'pi kiM kriyayA', tAmantareNaiva kSayo'stviti gAthArthaH // 1345 // api ca-na pratijJAmAtreNaitantrIyate, Arthe'pyetadevAsta // 39 // sa | iMti, Aha ca-'ja'mityAdi / yasAnirjIyamANaM nirjIrNamiti khatre bhaNitaM 'calamANe calie jAva nijarijamANe nijiNNe' (bhaga0)ti, 8| ataH dhIyamANamAvaraNaM kSINameveti nAnayoH kAlabhedaH, 'jaM ca"tti yasAcca bhaNitaM 'sute' ityanuvartate, nokarma nirjIyate, kiM tarhi', vedyate, yatazcaivaM tena kAraNena tatsamaye-caramasamaye na prativandhakamasti, apratibandhakasya tu kevalaM ko niruNaddhi, ahaM ced, ucytehai||1346|| 'jadItyAdi / yadi 'jJAnaM kevalajJAnaM 'anAvaraNe'pi' AvaraNavicaTanavelAyAmapi Nasthiti notpadyate, utpadyate tvanya kAle yadi 'to' tatastajjJAnaM na nAma pazcAdapIti, sarvajJAbhAvAd, (i)STaM yadi mImAMsakAnAM bhaviteti, api ca-evaM jAtaM ca akAradaNado yathA dvitIyasamaya iti zeSaH taha taM akAraNatocciya paDejA, etaduktaM bhavati-kAraNAjAyamAnaM sadvastvAsthAniyamamAsAdayati, *yadi tvakAraNAAyate, nanvakAraNAdeva cyaveta, nimitAvizeSAtU, dvitIye'pi na kevalaM, nirAvaraNatvAd Adyasamayavat tatazca 'nityaM sacamasaccaM ve'tyAdidoSaH, nirhetukavinAze nirhetukotpAdAna , nama caivamiti gaathaarthH||1347|| 'nANasse'tyAdi // tasmAtkAlAbhedena boddhavyAvimAviti vAkyazeSaH, kau-utpAdavyayadhamauM, kayorinvetyAha-prakAzatamasoriva, kiM kevalasyaiveyaM gatiH 1, netyAha-yathA'sya | tathA sarveSAM bhAvAnAmevamimau jJeyAviti gAthArthaH // 1348 // tatazca-'ubhaye'tyAdi spaSTA // 1349 / / ata uktam XRAKARSAGAR Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau saMbhinnajJAnaM // 39 // // 39 // 20525% saMbhinnaM pAsaMto logamalogaM ca savvaosavvaM / taM nathi jaMna pAsai bhUyaM bhavvaM bhvissNc||ni.121|| bAhiM jahA tahato saMbhinnaM savvapajjavehiM vA / attaparanivvisesaM saparappajjAyao vAvi // 1351 // saMbhinnaggahaNeNa va davvamiha sakAlapajjavaM gahiyaM / logAloga savvaMti savao vittaparimANaM // 1352 // taM pAsaMto bhUyAiM jaM na pAsai tao tayaM natthi / paMcatthikAyapajjayamANaM neyaM jao'bhihiyaM // 1353 / / tavaniyamanANarukkhaM ArUDho ja(ya)jiNo amiynaannii| ettosa paraMparao etto jinnpvynnuppttii|1354| nijjuttisamutthANappasaMgao jAva pvynnuppttii| pAsaMgiyaM gayabhiyaM vocchAmi io uvagyAyaM // 1355 // acchautAvugghAo kA puNa jinnppvynnppsuuitti|tN kittiyAbhihANaM pavayaNabhiha ko vibhAgo so|1356| eyaM pasaMgasesaM vottumuvgyaayvitthrNvocchN| to sesaddArAI kameNa tassaMgaho cemo // 1357 / / 'saMbhinna'mityAdi / 'bAhimityAdi / saM-ekIbhAvena bhinnaM saMbhinnaM, kimuktaM bhavati ? ityAha-yathA bahistayA'ntaH, ghaTaM hi yathA' ntarantyapratare pazyatyevaM bAhyAntyapratare'pi yAvanmadhyaM, prataradvaya ityrthH| tathA sarvaparyAyabhinnaM vA, saMbhinnamiti vartate, ghaTaparamANUna hyanantAnantaparyAyAnuviddhAn pazyatItyabhiprAyaH, tathA''tmaparanirvizeSaM vA saMbhinnaM, yathA''tmAnamevaM paramapi jAnataH saMbhinnaM darzanamucyate, svaparaparyAyabhedena vA pazyataH saMbhinnamiti gAthArthaH // 1350-51 / / 'saMbhinne'tyAdi / athavA saMbhinnamiti dravyaM gRhyate, kotra bhAvArthaH 1, kAlaparyAyau hi tatparyAyau, tAbhyAM samastAbhyAM, samantAdA bhinnaM saMbhinnaM, zeSaM sugamam // 52 // 'taM'ityAdi ca / 'tave'tyAdi / tadevamuktena granthakalApATopena 'ayaM ti asau jinomitajJAnI, yastaponiyamajJAnavRkSamArUDhaH sa uktaH, tathA 'etto' ti ato MOHANKARACCACACCACAN 9E Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI // 392 // SEARSIOk jinAt sa bhAvaparaMparako lagno yeneyaM sAmAyikaniyuktirAyAtA, etasmAcca vakSmANA jinamavacanotpattiHprastuteti gAthArthaH // 53-54 // pravacanAdi| etacca prAsaGgikamuktamiti, Aha ca bhASyakAra:-'nijjuttI tyAdi / niyuktisamutthAnaprasaGgataH taponiyamajJAnavRkSArohaNAdAra- dvAracarcA bhya, kiyantI bhuvaM yAvadityAha-yAvatpravacanotpattiH, etatkimityAha-prAsaGgikametat-taM prasaGgenaitaduktaM, idAnIM prApratijJAtavyava| hitasphuranmatirbhUyo'pyAha-ita Urdhva upodghAtaM vakSye, kRtamAGgalyopacAra iti gAthArthaH // 1355 // athAdyApyapAntarAle vaktavya. ||5| // 392 // mutpazyannanyadevAha-'acchau' ityAdi / tiSThatvadyApi tAvadupodghAtaH sAnyAsikaH, anavasaratvAt , kA punariyaM jinapravacanotpattirnAmeti, kiyadabhidhAnaM ceha tat pravacanaM 1, so'sya ko vAbhidhAnavibhAgaH // 56 // 'eya'mityAdi / 'etat jinamavacanotpatyAdi prasaGgazeSaM vaktuM tata imaM vakSye, pratijJAnatvAt , tataH zeSadvArANi 'dAravidhIya' ityevamAdIni, tatsaMgrahazcAyaM // 53 // tadyathAjiNapavayaNa uppattI pavayaNaegaTTiyA vibhaagoy|daarvihiiynyvihii vakkhANavihI ya aNuogo (ni.122), pAsaMgiyamAitiyaM dAravihitti vihiu uvgyaao| aNuogaddAraM puNa cautthamiTuM nayavihitti // 1359 / / sIsAyariyaparikkhA vakkhANavihitti khnnmjjaayaa| suttapphAsiyaNijjutti suttaannugmo'ymnnuogo||1360|| | kiM puNa cautthadAraM nayavihimabhidhAya to'nnuogotti|cudaaraasNghiyaa vakkhANavihitti kiNghiyaa||1361|| baMdhANulomayAe keI na jao taI kameNaMpi / tIrai nibaMghiu je teNeyaM buddhipuvatti // 1362 / / aMtammi uvaNNasiuM pubvamaNugamassa jaM nae bhaNaI |tN jANAvei sammaM vacaMti nayA'Nuogo ya // 1363 // suttANugamAvasare gurusIsANuggahovaesatyaM / vakvANavihiM jaMpai mUladdArANahikayaMpi // 1664 // AAMANACONS Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva. kovyAcArya pravacanAdidvAracarcA vRttI 1393 // // 393 // ahavAsAhikayacciya vakkhANaMgatijaM to'nnugme| jaMja vakkhANaMgaM taM taM sabvaM jo'nnugmo||1365| / / suttANugamAIe vakkhANavihI jao tadaMga sA / jaM ca suyAvasare ciya sakalAI gavAinAyAiM // 1366 // jaha sANugamaMgaM ciya dAravihIe tao kimAIe / oyAreuM bhannai ? ukkamakaraNe guNo ko Nu // 1367 // dAravihIvi mahatthA tatthavi vkkhaannvihivivjjaaso| mA hojja tadAIe vakvANavihiM nirUvei // 1368 // ettheva gurU sIsaMsIso ya guruM paricchiuM pacchA / vocchii socchiI vasuhaM mocchii va suditttthpeyaalo||1369|| sA'NugamaMgapi ihaM jA bhannai kina kIraha iheva / dAei payattayaraM vakvANavihI ya suttammi // 1370 // aNuogAivibhAge vakkhANavihIvi tappasaMgeNaM / japaMti kei tesiM votuM souM va ko jogo||1371|| saMgahagAhAe puNa aNuogAI ti daaeNtaa| jo vanmio'Nuogo so'yaM sa vihI jadatyaMti // 1372 // suyamiha jiNapavayaNaM tassuppattI psNgo'bhihiyaa| jiNagaNaharavayaNAo imAiM tassAbhihANAI // 1373 // 'jiNe'tyAdi / / tatra jinAtpravacanotpattiH tathA tadekArthikAni ekArthikavimAgazcaitattrayaM prasaGgasya zeSamAste, tathA dvAravidhizropodghAtaH, ayaM ca prakRto bhaviSyatItyabhiprAyaH, tathA nayavidhizcaturtha mUladvAraM prakRtaM, tathA vyAkhyAnavidhizca ziSyAcAryayoradhikRtaH, anuyogazca sUtrasparzasUtrAnugamalakSaNo'dhikRtaH, ityayaM tAvatsaGgrahagAthApiNDArthaH // 1358 // 'pAsaMgiyamityAdi / 'sisse'tyAdi gatArtham ||59-60||evN tAvatsAmAnyenAyamarthaH, atha codakaH-upakramo nikSepo'nugamo naya iti kramApAtinImenAM gAthAmavabudhyamAno bhAvArtha cAnavabudhyamAnaH kramopanyAsamasyAH pravighaTTayannAha-'kiM puNa'ityAdi / kiM punazcaturtha dvAramabhidhAya, katamada AROLERARKARLS Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LC vizeSAva koTyAcArya ACC vRttI // 394|| 25ASSIOE ityAha-nayavidhi, mUlanayadvAramityarthaH 'to' tataH pazcAdanuyogo'bhihitaH, yenocyate-'nayavihI aNuogotti, nanvevaM kriyatAM | pravacanAdi'aNuogo vakkhANavihIM' tyekaM codyam / dvitIyamAha-caturdArAsaMgRhItatvAd vyAkhyAnavidhirvA kiM gRhItaH, 1 nanvevamucyatA 'dAra- | dvAracarcA vihI ya NayavihI aNuyogo hoi paMcamao' eSAM ca rUDhayA strIliGgaM, anyathA ghusakirupasargapUrvaH puMsI (kyanto ghuH pA0 liMgA) |ti vacanAt puMliGga eveti gAthArthaH // 1361 // atrAcAryadezIyo'syAdyacodyasya parihAramAha-'baMdhe'tyAdi / kecana parihAramAcakSate 5| // 394 // vandhAnulomyAdidamabhyadhAyi bhadrabAhukhAminA, 'dAravihI ya NayavihI vakvANavihI ya'Nuogotti, etacca Na, hodAmAtratvAt , kimityata Aha-'jao taI' yato'sau nayavidhiH krameNApi pAryate nibandhituM, tadyathA-dAravihI vakkhANavidhi aNuogo nayavihI y'| teneyaM nayavidhiH buddhipUrvA sAbhiprAyikI, dvAravidheranantaramiti zeSaH, nayAnuyogayorvyatyayaH sAbhiprAya iti gAthArthaH // 1362 // kazcAsAvabhiprAyaH 1 ityAha-'aMta mityAdi // iha bhadrabAhukhAmI asya ca catvAryanuyogadvArANi bhavantItyatrAdhyayanAdau 'puvva'tti pUrvamante upanyasya nayadvAraM asyAM tu gAthAyAmanugamasya-anuyogasya pUrva yat nayAn bhaNati vyatyayaM kRtvA tat jJApayati-nayAnuyogI | pratisUtraM yugapad gacchataH, tadgarbhatvAt , Adau tu kramopanyAso yugapadvaktumazakyatvAdevamAdIti gAthArthaH // 1363 / / dvitIyacodya parihAramAha-'suttA ityAdi // sUtrAnugamAvasare anugamadvitIyabhedavyAkhyAnavelAyAM kiM vyAkhyAnavidhi ziSyAcAryapa |rIkSAprakAraM mUladvArevanadhikRtamapi anuktamapi 'jalpati' abhidhatte saMgrahagAthAyAM, kimarthamityata Aha-gurudha ziSyazca tau tayoranu graha iti vigrahastadupalakSita upadezastathocyate tadartha, etaduktaM bhavati-suzravyaM suvyAkhyeyaM ca kathaM nAma zAkheM syAdityevamarthamiti, | yaduktaM bhavati-guNavatA''cAryeNa guNavate ziSyAyA'skhalitAdisUtramuccArya deyamityevamarthamityataH ka ivaapraadhH,||6|| evaM tAvadanadhi ORDS Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvakArapakSa uktaH, adhikArapakSe'pyamuM doSaM parijihIrgharAha-'ahave'tyAdi // 'jaM sAhikayazciya' ti yasmAdasau vyAkhyAnavidhiHpada 18 pravacanAdiH koTyAcArya adhikRta eva-prastuta eva, kvetyAha-anugame-tRtIye dvAre, kuta etat ? ityAha-vyAkhyAnAGgatvAt, tataH kimiti ceducyate vRttau | 'tato'tti tataH tasmAnna doSazcaturdArAsaMgrahalakSaNaH, etadeva bhAvayannAha-yadyad vyAkhyAnAGgaM tattatsarva yato'nugama ityato'dhikRtaiva seti // 395 // gaathaarthH||1365|| asminneva ca pakSe idamaparamAha, yatazca-'sutte'tyAdi / suttANugamAdIye vakkhANavihI jao bhaNio nyAyavidA paramezvareNa 'suttaM payaM payattho' ityAdyetadupalakSakavacanAd ato'nuyogAGga seti, yasmAca 'zrutAvasara evaM' sUtrAnugama // 395 // prastAva eva 'sakalAni' prayojanavanti gavAdyudAharaNAni bhavanti 'goNI caMdaNakathetyAdInyutsargeNa, tasmAdanugamAGgaM seti ko | vaktIyaM caturdArAsaMgRhIteti, ayaM cAtra bhAvArthaH-avazyameva sUtre vyAkhyAyamAne yogyAyogyanibhAlanaM karttavyaM, yata uktam-"Ame | ghaDe nihitaM jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / iya siddhatarahassaM appAhAraM vigAsei // 1 // " iti gAthArthaH // 1366 / / tadevaM sthite | | bhAvivastvaGgIkRtya cicodayiSurAha-'jadI' tyAdi / yadyasau vyAkhyAnavidhiH 'anugamAGga sUtrAnugamAdeH kAraNameva tataH 'dvAravidhe' upodghAtasyAdAvavatArya kiM bhagyate?, kasmAdbhaNijyata ityarthaH, yenocate-gogI caMdanakathA' tataH uddese niddese yaniggame ityAdi // 67 / / nanu ko hyutkramakaraNe gugo labhyata iti ?, ucyate-dAre'tyAdi // dvAravidhirapi 'uddese nidese' ityevamAdikA mahArthA bahuvRttAntA kalyANahetutvAt sUtravat , tatazca tatrApi byAkhyAnavidhiviparyAsaH avinItAdipradAnalakSaNo'tiroSaNapArzvazravaNala| kSaNo vA mA bhUt atastadAdau upodghAtaviverAdau vyAkhyAnavidhi nirUpayati atastato'yamavatAryeha bhaNyata iti gAthArthaH | // 1368 / / kathaM nu nAma-etyevetyAdi / atraiva' dvAravidhAvAcAryo jijJAsataguNadoSAya guNavate ziSyAyAnuyogaM vakSyati, ziSyazca Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau RECORR // 396 // RECEIOSec guNavadAcAryasaMnighAveva zroSyati mokSyati vA doSavantaM ziSyamAcArya iti gAyArthaH // 1369 // tadevamapyukte niruktakArI codaka pravacanAdiAha-sA ityaadi|| sa vyAkhyAnavidhiH anugamAGgamapi san 'iha'asmin dvAravigherAdau yadi bhayaMte api bahuvRttAntatataya imA dvAracacoM paribhrAmya tataH 'kiM' kimiti 'ihaiva' asyAmeva saMgrahagAthAyAmasau nopanyasyate evaM yaduta 'jiNapavayaNauppattI pavayaNaegaDiyA vibhAgo ya / vakkhANavihI dAravihI NayavihI hoi annuyogo||1||" yenocyate-'suttANugamAIe sA bhaNiya'tti, ucyate, saMgrahagA 15 // 396 // thAyAM SaSThasthAne'syopanyAsaM kurvan 'vyAkhyAnavidheH ziSyAcAryaparIkSAvidheH prayatnataraM darzayati, avazyamasau kAryetyarthaH, kva i. tyAha-'sUtre sUtrAnugama iti, etaduktaM bhavati-yadyapi kathazcidupodghAtAdau na kRto nAma, sUtrAnugamAvasare tvavazya karttavya iti jJApa nArtha, upanyAsaM tvevaM cakre kRtIti na doSaH, ayaM tAvad bhAvivastusaMgrahagAthAyAM madhyamabhaGgayA artha uktH||70||'annuyog'ityaadi| iha kecijjalpanti, kim , ata Aha-vyAkhyAnavidhirapi saMgrahagAthASaSThadvArabhAvI anuyogAdivibhAge aNuogo ya Ni || oo ityAdyatra vakSyamANe tatpasaMgenAnuyogAdyavasare bhaNyate kayA pratyAsacyA ? ityAha-teSAmanuyogAdInAM ko yogyaH ka ucito | vaktuM zrotuM vA ! ityanayA pratyAsatyA // 71 // saMgrahagAthAyAM tu SaSThadvAre mIlayantaH kimuktavantaH ? ityata Aha-'saMga' ityAdi // | saMgrahagAthAyAM tu anuyogasya saptamadvArasyAdau darzayanta etAM bruvate, kimityAha-'jove'tyAdi, yaH savibhAgadvAre 'varNitaH' vyAva|rNitaH anuyogaH sUtrArthayoranukUlaH sambandhaH, 'vacchagetyAdinA so'yamiti sa idAnImucyate, kva ?, sUtrAnugamAdAviti sAmarthyAd| gamyate, kiMviziSTaH ? ityAha-sa vidhiH vyAkhyAnavidhiryadartha, mUladvArAsaMgRhIto'pyasyAmabhidhIyate niyuktikRteti gaathaarthH|| // 1372 // 'suya'ityAdi // yaduktaM keyaM jinapravacanotpattiriti, nanUktamahadvacanaM jinapravacanaM, asya ca niyuktisamutthAnaprasaGgata ECOREA Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravacanasUtrAthakArthAH // 397 // vizeSAvaHevotpattiruktA jinagaNadharebhyaH sakAzAt, yatpunaruktaM tadvA jinapravacanaM kiyadabhidhAnaM ? abhidhAnavibhAgo vA'sya kaH ? kovyAcArya iti // 1372 // atrocyate vRttau / egaTTiyAiM tinni u pavayaNa suttaM taheva attho ya / ekvekkassa ya etto nAmA egaTThiyA pNc||ni.123] // 397 // / jamiha pagayaM pasatthaM pahANavayaNaM va pavayaNaM taM ca / sAmannaM suyanANaM visesao suttamatyo ya ||1374||daarN | siMcai kharai jamatthaM tamhA suttaM niruttavihiNA vaa| sUei savai subbai sivvai sarae va jeNatthaM // 1375 / / avivariyaM suttaM piva suTTiya vAvittaova suttNti| jo suttAbhippAoso attho ajjae jamhA // 1376 // saha pavayaNeNa juttA na suyatthegatthayA proppro| jaM suttaM vakkheyaM attho je tassa vakkhANaM // 1377 // jubai va vibhAgAo tiNhavibhinnatthayA na ceyarahA / egatthANaMpi puNo kimihegatthAbhihANehiM // 1378 // maulaM phulaMti jahA sNkoyvibohmittbhinnaaii| attheNAbhinnAI kamalaM sAmaNNao cegaM // 1379 // avivariyaM taha suttaM vivariyamatthotti bohakAlammi / kiMcimmattavibhinnA sAmannaM pavayaNaM neyaM // 1380 // sAmannavisesANaM jaha vegANegayA vavatthAe / tadubhayamattho ya jahA vIsuM bahupajavA te y||1381|| evaM suttatthANaM egANegatthayA vavatthAe / pavayaNamubhayaM ca tayaM tiyaM ca bahupajayaM viisuN||1382|| ahavA savvaM nAmaM vaMjaNasuddhiyanayassa bhinnatyaM / iyarassAbhinnatyaM saMvavahAro ya tadavekkho // 1383 // saMvavahAraTThAe jamhA jeNegayA na nicchyo| to juttAI tesiM vIsuM pajjAyanAmAI // 1384 // ANSAHARAN SACROBACAREXAAAAACACANCIE Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya pravacanasU. trAthai kArthAH vRttI // 398 // | // 398 // 'egaTTiyetyAdi / abhinnaikArthavAcakAni vacanAnyekArthakAni, tAni ca trINyeva bhavanti, na dve catvAri veti, kasya ?, zrutajJAnasyeti gamyate, kAni ca tAnItyata Aha-pravacanaM sUtraM tathaivArthazca, sarva ete trayastavAcakA iti bhAvanIyaM, tathA ekaikasya ca pravaca nAdeH 'nAmAni' abhidhAnAni paJca paJca bhavanti, ekArthikavibhAgA ityarthaH, yadvakSyati 'sutadharme'tyevamAdi 'suttaM taMta' mityevamAdi 'aNiyogo yetyevamAdi, ayaM tAvatsamudAyArtha iti dvAragAthArthaH // 1373 // pravacanadvAraM vyAcikhyAsurAha-'jabhihe'tyAdi // iha hi yat pragataM jIvAdiSu zraddheyajJeyacaraNarUpatayA tatpravacanaM, prazastaM vA yadvacanaM mAGgalikatvAt , pradhAnavacanaM vA yatsakalasarahitapravRtta| tvAta 'taM cati tacca 'sAmannaM' ti sAmAnyena zrutajJAnamucyate, vizeSatastu sUtramarthazceti gAthArthaH // 1374 // iti dvAram // dvitIyaM | dvAramAha-'siMcatI'tyAdi // 'sica kSaraNe' ityarthakSaraNAt zrutaM, tathA 'niruttavihiNA vA' suyaM viuppAijai'tti, tatrAha-'sUte'| ityAdi, 'sUtra' arthasUcanAtsUtram // 75 / / 'avI'tyAdi / / avitriyamANamarthataH suptamivAste suptapuruSavaditi prAkRtAbhidhAnAta suttaM, tathA susthitatvAtsUktaM, vyApitvAcArtheSu sUktaM punaH 'suttaMti dvAram / arthadvAramAha-yatsUtrAbhiprAyaH so'rtho'ryamANatvAditi, ata uktam'egaDiyANi tini u pavayaNa suttaM taheva atyo ya / " ti gAthArthaH // 1376 / / Aha-'sahe'tyAdi // 'pravacanena saha' pravacanena | sArddha yuktA, kayoH kA iti ?, ucyate-mithaH sUtrArthayorekArthateti gamyate, kutaH 1, sUtratvAda(sUtrA )rthasya pravacanatvAt pravacanasyApi cA(ca sUtrArthatvAt , kA tarhi na yuktetyata Aha-'na suttatthegayA paropparao'tti kutaH, sUtrasyAnarthatvAt arthasyApi cAmatratvAt , tathA cAha-'ja'mityAdi spaSTamityekaM codyamiti gAthArthaH // 1377 // para evAha-'jujjai vetyAdi / / 'yujyate vA' ghaTate vA, trayANAmapi pravacanAdInAM bhinnArthatA' pRthagarthataiva yujyate, na kevalaM sUtrArthayoH, kutaH?-'vibhAgAt' vibhAgasadbhAvAta, 330995%EX AAAAAAACANCER Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttI / 399 // AGRAASEX na ced bhinnArthatA yujyate tata 'itarathA' anyathA ekArthikatve trayANAmapi punarekAthikAbhidhAnamanarthaka, yatpatijJAtam 'ikekassa ye| tyAdinA pazcAneti gaathaarthH||1378|| sarvatrAcAryo bhaavaarthmaah-'mul'mityaadi|| 'jahe ti yathA yena prakAreNa 'maulaM phullaM'ti | 2 pravacanasU| mukulaphulle avikasitau padmavizeSau te ca saGkocavikAzamAtraparyAyabhinne kamalAt , arthena tvabhinne kamalasAmAnyenaikatvAt , nacai trArthakAH teSAM punarekArthikavibhAgo na yuktaH, kiM tarhi ?, dRSTa eva, tadyathA-kamalasyakArthikAni padmAravindapaGkajasarojatAmarasajalaruhAdIni, | mukulasya tu saGkucitavRnda kumalapoNDApravibuddhamityAdi, phullasya tu vikacaM vikasitamutphullaM buddhamubhinnamevamAdIni, ataH sarva ekta // 399 // mityeSa dRSTAnta iti gAthArthaH // 1379 // dArTAntika mAha-'avI'tyAdi / 'tathA' tena prakAreNa avivRtaM sacchabdavastumUtramAkhyAyate, saMmugdhAkAratvAt , kuDmalAdivat , tadeva 'bodhakAlaMmiti bodhakAle vyAkhyAnakAle vivRtaM sadartha ucyate, prakaTIbhUtatvAdvikacAdivat , tathA kizcinmAtravibhinnau sUtrArthoM sAmAnya pravacanaM jJeyaM ubhayataTasparzitvAt padyAdivat , na caiteSAM pravacanasUtrArthAnAM punarekArthikAbhidhAnaM na yuktaM, kiM tarhi 1, yuktameva, yadvakSyati 'suyadhammetyevamAdIti gAthArthaH // 1380 // asyaivArthasya vivecanArthamudAharaNAntaramAha-'sAmanne'tyAdi / yathA veha sAmAnyavizeSayorekatA dRSTA tathA'nekatA ca dRSTA, kuta etat ? ityucyate-sAmAnyasya vizeSebhyo'nyatvAbhAvAt vizeSamAtrasya cAbhAvAt , evaM vizeSANAmapi sAmAnyAnyatvAbhAvAt sAmAnyamAtrasya cAbhAvAt , kathametadityAha-vyavasthayA', vivakSayetyarthaH, tathA yathA caitatsAmAnyavizeSobhayamarthAbhidhAnAdavarudhyate-arthazabdenocyate, ubhayapariNAmasaMnidhAnarUpatvAdarthasya, yathA ca te sAmAnyavizeSArthAH 'vImuMti pratyekaM 2 bahuparyAyA dRSTAstadyathA-sAmAnyaM sattA bhAva iti, tathA vizeSo bhedaH paryAya iti, dravyaM vastvartha iti gAthArthaH // 1381 // evaM kimityata Aha-'eva'mityAdi / / evaM sUtrArthayoH sAmAnyavizeSa CONKARACHECKNOCCAS Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI pravacanasU. vArthaikArthAH // 40 // // 40 // CROLCARNAACARE kalpayoH vyavasthayA ekatAjnekatA ca vartate, pavayaNamubhayaM ca tayaMti, taccobhayaM sUtrArthalakSaNaM pravacanAbhidhAnAdavarudhyate-pravacanamucyate, ubhayasaMnidhyupacitatvAttasya, 'tiyaM ca' sUtrArthapravacanalakSaNaM 'vIsuMra praceyaMra bahuparyAyaM varcata iti, 'suyadhamma' ityAdinA | prakAreNa koja virodhaH iti gaathaarthH||1382 // 'ahave tyAdi / yadvA 'sarva nAma' sarvamabhidhAnaM vyaJjanazuddhikanayasya | matena bhinnArtha apUrvApUrvArtha, zabdamede tvarthabhedAta, ghaTapaTakaTazakaTavaTavaTadhvajAdivat , itaranayAbhiprAyAttu abhinnArtha kiJcidvacanaM, zabdabhede'pyarthAbhedAd, indrazakrapurandarAdivat , athavA saMvyavahArapatyayadarzanAd, ghaTakuTakumbhAdivat, prAyovRttyA ca vyavahAranayApekSayA lokasaMvyavahAraprasiddheriti gAthArthaH // 1383 // 'saMveM tyAdi / 'yasmAt yena kAraNena 'ekatA' ekArthatA saMvyavahArArthatayA, na tu nizcayataH, 'to' tasmAd 'yuktAni ghaTamAnakAni 'teSAM' pravacanasUtrArthAnAM 'vIsuM' pratteyara 'paryAyanAmAni ekAthikAni vyavahAranayAdezata iti // 1384 // ata Aha suyadhamma tittha maggo pAvayaNaM pavayaNaMca egaTThA / suttaM taMtaM gaMtho pADho satyaM ca egaTThA / ni. 124 / / boho suyassa dhammo suyaM va dhammo sjiivpjjaao| sugaIe saMjamammi ya dharaNAovAsuyaM dhmmo||1386|| titthaMti puvvabhaNiyaM saMghojo nANacaraNa sNghaao| iha pavayaNapititthaM tatto'NatyaMtaraM jeNa // 1387 / / majijaha sohijai jeNaM to pavayaNaM tao mggo| ahavA sivassa maggomaggaNamannesaNaM pNtho||1388|| pagayAi abhivihIe pavayaNaM pAvayaNamAi vynnNvaa| sivapAvayavayaNaM vA pAvayaNaM pavayaNaM bhnniyN||1389|| suttaM bhaNiyaM taMtaM taNijjae teNa tammi va jmttho|gNthiji teNa tao tammi va totaM mayaM gNtho||1390|| ACCAL Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI // 40 401 // vizeSAva paDhaNaM pADhotaM teNa tammi va paDhijae'bhidheyati / sAsijjae teNa tahiM va neyamAyA va to satthaM // 1391 // pravacanAyekovvAcArya | aNuogo ya niogo bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / ee aNuogassa unAmA egaTThiyA paMca / ni. 125 // | kArthikAni aNuoyaNamaNuogo suyassa niyaeNa jamabhidheeNaM / vAvAro vA jogo jo aNurUvo'NukUlo vaa||1393|| // 401 // ahavA jamatthao thovapacchabhAvehiM suyamaNuM tss| abhidhee vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho // 1394 // 'suya' ityAdi / pravacanaM zrutadharmo'bhidhIyate, zrutasya dharmaH-svabhAvaH zrutadharmo, bodhasvabhAvatvAt , zrutasya bodho dharma ucyate, | jIvaparyAyatvAdvA samAnAdhikaraNaH, sugatidharaNAdvA zrutaM dharma ucyate, 'titthaM prAgvat , mRjyate-zodhyate'nenAtmeti mArgaH, zivAnveSaNaM vA, tathA pragatamabhividhinA ca jIvAdiSviti vacanaM prAvacanaM, pravacanaM tu prAgvat , pravacanavibhAga ukta iti / 'sutta'tti prAgvat , 'tanu vistAreM tanyate'nenArtha iti tatramityevamAdikArakayojanA, arthagranthanAd grantha ityevamAdi, abhidheyapaThanAtpAThaH, zAsanAcca zAstramiti sUtravibhAga iti dvAragAthaughArthaH // 1385 // 'bodho ityAdi / sarva bhASyamuktArtha sugamaM ceti||1386-87-88. 89-90-91 / / adhunA'nuyogAdivibhAgamAha-'aNuoge'tyAdi dvAragAthA, tatrAnuyojanamanuyogaH, kizca tat ?, zrute nijAbhidheya| sambandhanaM, athavA yoga iti vyApAra ucyate, tatazcAnurUpo'nukUlo vA yogo, yathA ghaTazabdena ghaTo bhaNyate, aNunA vA yogo aNuyoga ityevamAdi, tathA nizcito yogo, yathA ghaTadhvaninA ghaTa evocyate, nAnya ityevamAdi, bhASaNaM bhASA, vyaktIkaraNamityarthaH, tadyathAlaghaTanAd ghaTaH, ceSTAvAnityarthaH, vividhA bhASA vibhASA, yathA ghaTaH kuTaH kumbha ityevamAdi, 'vArtika' vRttau bhavaM vArtikaM, azeSaparyA yakavanamityarthaH, anuyogasya punaramani ekArthikAni paJceti smudaayaarthH||1392|| AdyaM dvAraM tAvad bhASyakAra Aha-'aNu'ityAdi, GOESSTREETBOXER * Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnAmAdibhiH vRttI vizeSAva04 | "ahave'tyAdi, uktArtham // 1393-94 // sAmpratamAdyadvAre pratidvAragAthAmAhakovyAcArya meM nAmaM ThavaNA davie khette kAle ya vayaNa bhAve y| eso aNuogassa u nikkhevo hoi sattaviho |ni.126| | anuyogo' nAmassa jo'Nuogo ahavA jssaabhihaannmnnuogo| nAmeNa va jojoggojogo naamaannuogoso||1396|| nanuyogazca ThavaNAe jo'Nuogo'Nuoga iti vA Thavijae jNc|jaa veha jassa ThavaNA joggA tthvnnaannuogoso||1397|| // 402 // // 402 // davvassa jo'Nuogo dabve dabveNa davvaheU vA / davvassa pajjavega va jogo dabveNa vA jogo // 1398 // bahuvayaNao'vi evaM neo jo vA kahe annuvutto| davvANuoga eso evaM khettAiyANaMpi // 1399 // davvassa u aNuogo jIvadavvassa[vA ajiivdvvss| ekke kammivi bheyA havaMti davAiyA curo||1400|| daveNegaM davvaM sNkhaaiiyppesmogaaddhN| kAle'NAi anihaNo bhAve nANAiyA'NaMtA // 1401 // emeva ajIvassavi paramANU davva egadabvaM tu / khette egapaese ogADho so bhave niyamA // 1402 // samayAiThii asaMkhA osappiNIo havaMti kAlammi / vaNNAi bhAva'NaMtA evaM dupaesamAIvi // 1403 / / davvANaM aNuogo jIvAjIvANa pajjavA neyA / tatthavi ya maggaNAo'NegA sahANaparaThANe // 1404 // vattIe akkheNa va karaMgulAINa vAvi daveNaM / akkhehi ya dabvehiM ahigaraNe kappa-kappehiM // 1405 / / pannatti jaMbudIve khettassemAi hoi aNuogo / khettANaM aNuogo dIvasamudANa pannattI // 1406 // jaMbuddIvapamANaM puDhavijiyANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavijamANA havaMti logA asaMkhejjA // 1407 / / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau nAmAdibhiH anuyogo'| nanuyogazca // 403 // // 40 // SIONAMESSAGAR khettehiM bahU dIve puDhavijiyANaM tu pattharya kaauN| evaM mavijamANA havaMti logA asaMkhejA // 1408 // dAraM / khettammi u aNuogo tiriyaM logammi jammi vA khette| aDDAiyadIvesu chaladdhavIsAe khettesu // 1409 // kAlassa samayarUvaNa kAlANa tadAi jAva smbddhaa| kAleNanilA'vahAro kAlehi usesakAyANaM // 1410 // kAlammi bIyaporisi samAsu tisu dosuvAvi kAlesu / vayaNassegavayAI vayaNANaM solasaNhaM tu||1411|| vayaNeNAyariyAi ekeNutto bahahiM vayaNehiM / vayaNe khaovasamie vayagesu u natthi annuogo||1412|| bhAvassegayarassau aNuogojo jahaDio bhaavo| domAisaMnigAse aNuogo hoi bhaavaannN||1413||daarN| bhAveNa saMgahAINa'NNayareNaM dugAibhAvehiM / vayaNe khaovasamie bhAvesu ya natthi aNuogo // 1414 // ahavA AyArAisu bhAvesuvi esa hoi annuogo| sAmittaM Asajja va pariNAmamuM bhuvihesN||1415||daarN|| davve niyamA bhAvo na viNA te yAvi khettakAlehiM / khette tiNhavi bhayaNA kAlo bhayaNAe tIsupi // 1416 // AdhAro AdheyaM ca hoi davvaM taheva bhAvo ya / khettaM puNa AhAro kAlo niyamAu Aheo // 1417 // eso'NurUvajogo gaoSNuogo ao vivajjatthaM / jo so aNaNuogo tattheme hoMti diTuMtA // 1418 // 'naam'mityaadi| AdyadvAravyAcikhyAsayedamAha-'nAmasse tyAdi spaSTA, navaraM 'yogya' anukUla ityevaM sarvatra ||95-6||dvaarm / / 'ThavaNe'tyAdi, sugamA ||dvaarm / / 97 // dravyAnuyogadvAramAha-'davvasse'tyAdi / 'bahu'ityAdi / dravyasya yo'nuyogaH, so davANuyoga ityatra sambandhaH, tathA 'dravye' niSadyAdAvadhikaraNabhUte 'dravyeNa' karaNabhUtena kSIrapASANadalakena, iha ca dravyasya dravyeNa dravya ityeva Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva draSTavyaM, dravyaheturvA yo'nuyogaH sa dravyAnuyogaH, dravyasya vA paryAyeNa yo'nurUpo yogaH, dravyeNa vA yo'nukUlo yogaH, evaM bahuvacanato- nAmAdibhiH kovAcAya hai 'pi vAcyaM, yathA dravyANAM dravyadravyeSviti, yo vA'rthakathayatyanupayukta iti, evaM kSetrakAlabhAvatraye'pi vAcyamiti sNkssepaarthH||98-99|| hai anuyogo' | sAmpataM vizeSato dravyAnuyogaM tAvadAha-'dabveM' tyAdi // dravyasya tvanuyogo dveSA, kathamityata Aha-jIvadravyasya vA ajIvadravyasya nanuyogazca // 4 // veti, punazcaikaikasmin jIvadravye ajIvadravye ca dravyAdIMzcaturo bhedAn jAnIhi / tAMzca krameNAha-'dabveNetyAdi / 'dravyeNa' // 404 // dravyata ekaM dravyaM, tacca saMkhAtIyapadesamogADhaM, saca jIvaH kAle'dhikRte'nAdyanidhanaH, bhAve cAdhikRte'sya jJAnAdayo'nantAH paryAyA iti gaathaarthH||1400-1|| 'emeveM'tyAdi, 'samayAdI'tyAdi, spaSTam / iti dravyasyAnuyoga iti gatam // bahuvacanata Aha 8. 'davvANamityAdi // iha dravyANAM bahUnAmanuyogaH jIvAjIvAnAmanantA jJAnakRSNAdiparyAyAH, tatrApi cAnekA mArgaNAH, svasthAne da jIvAjIvadravyANAM, tatra (jIve) dravyato'nantAni anantaparyAyANi ca, parasthAnataH kSetrakAlAbhyAmasaMkhyeyAni, prAyovivakSayeti, (ajIve) dravyAnantaparyAyANi svasthAnataH, (parasthAnataH) kSetrakAlAbhyAmasaMkhyeyAni prAyovivakSayeti, dravyANAmiti gatam / evam 'vattIe' ityAdi / vAdinA'nuyogo dravyeNa / dAraM / akSastvanuyogo dravyaiH / dAraM / adhikaraNe kalpa ekatra vyavasthito'nuyogaM dayadA karoti / dAraM / kalpeSu tu bahuSviti gAthArthaH // 1402-5 / / dravyAnuyogaH samAptaH // khettassa khettANaM vA'NuyogamAhamA'pannattItyAdi // 6 // kSetreNAha-'jaMbuddIve'tyAdi spaSTA // bahuvacanamaGgIkRtyAha-'khettehI tyAdi, spaSTaiva // dAraM // 7-8 // adhikaraNamaGgIkRtyAha-khettammI'tyAdi / ekavacanabahuvacanataH spaSTaiva, 'chaladghavIsAe' ti addhachabbIsAe jaNavaesutti gAthArthaH // 1409 // dAraM // 'kAlasse'tyAdi / khettANuyogo gao // punbaddhe egavayaNabahuvayaNAI, kAlenAnuyogo'nilApahAraH, 5 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI * // 405 // ** bAdaravAyukAyikavaikriyalabdhisamanvitAnAmaddhApalyopamAsaMkhyeyabhAgena, hiyanta iti, kAlaistu zeSakAyAnAmiti gaathaarthH||1410|| nAmAdibhiH dAraM // 'kAlammI'tyAdi // egavayaNabahuvayaNAI pubareNa // kAlAnuyogo gataH // 11 // 'vayaNe'tyAdi / egavayaNabahu- anuyogo'vayaNAI, pacchaddhaM tuzabdAd dvivacanAnAM bahuvacanAnAM ceti / dvAram / 'vayaNe ityAdi, vacanenaikena mUriranuyogaM prastauti, vacanai nanuyogazca bahurabhirabhyarthitaH saniti / dAraM / bahuvacane kSAyopazamike anuyogo, vacaneSu tu nAstIti gAthArthaH // 1412 // dAram / | // 405 / vacanAnuyogaH samAptaH ||'bhaavssetyaadi / / SaNNAM bhAvAnAM yathAvasthitAnyataraprarUpaNaM bhAvasyAnuyogaH, evaM dvayorbhAvayoraudayi| kaupazamikalakSaNayoH, AdizabdAtrikAdisaMyogaH, saMnikAze-saMyoge, bhAvAnAmanuyoga iti gaathaarthH||1413|| 'bhAveNe' tyAdi // 4 bhAveNa saMgahaTThayAe1, kahaM nAma ime sissA suttatthANaM saMgahaM karessatitti 1, AdizabdAt uvaggahaLyAe, kahaM nAma ime vatthAduppA| yagA hohinti2, evaM nijjaraTThayAe 3, kaha nAma mamaMpi ime vAyayantassa nijjarA hohii 4, evaM suyapajjavajjAeNaM abocchittIe 5, | tathA bhAvaranuyogaH, dvikAdibhiH, bhAve kSAyopazamike, bhAveSu tu dvikAdipu nAstyasti vetyAha-'ahavetyAdi, subodheti mUlagAthA 'vyvaarthH||14-5|| iha ca-'dabve'ityAdi ||'drvye iti dravyaviSaye'nuyoge niyamAd bhAvAnuyogo'sti, tadvyAkhyAne dravyasyaiva vyAkhyAnAd, tau cApi dravyabhAvAnuyogau kSetrakAlAbhyAM vinA na bhavataH, tadviziSTatvAttayoH, tathAhi-paryAyAdhAraM dravyaM vyAkhyA| nayanavazyameva kvacidavagADhaM vyAcaSTe sthitimaceti, khecetti kSetrAnuyoge trayo'pi dravyabhAvakAlA anuyogA bhAjyAH, kadAcitsanti kadAcitra, aloke dravyAdyanuyogAyogAt, tasya cAnuyogayogAd , aguruladhvAdInAM cAvivakSitatvAt, 1 tathA 'tIsuMpi' dravyakSetra-4 bhAveSvanuyoge sati kAlo bhajanayA vartate, samayakSetrAtparataH kAlAyogAt , tatra vilambighaNTAlAlAnyAyasthitatvAdAdityamaNDalAnAM * * * * Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAvara tadanuyogAyogAt // tathA-'AdhAroM ityAdi / dravyamAghAro bhavati paryAyANAM, AdheyaM ca kSetrasya, tathaiva bhAvazca Adheyo dravyasyA saanuyogAna kovyAcArya dhArazca kAlasya, tathAhi-nIlAdayaH kAlAdhArAH, kSetraM tvAdhAra eva, punaHzabdasya vizeSaNArthatvAt, kAlastvAdheya eva, dravyaparyAyAdhA nuyogayoratvAditi gAthArthaH // 1416-7 / / tadevaM pratidvAragAthAyAH samatikrAntatvAnmUladvAranigamanAyAha-esoM ityAdi // eSo'nuyogaH dRSTAntAH samAtaH, ato'syArthAkSiptaM viparyayamAha-'ato' ityAdi spaSTam // 1418 // te caamii||406|| // 406 // | vacchagagoNI khujA sajjhAe ceva bahiraullAve / gAmellae ya vayaNe satteva ya hoMti bhAvammi (ni. 127) P sAvagabhajjA sattavaIe ya koMkaNagadArae naule / kamalAmelA saMbassa sAhasaM seNie kovo (ni. 128) kA 'vacchagagoNI ityAdi / "nAma ThavaNA davie khitte kAle ya vayaNa bhAve y| eso'NaNuyogassA Nikkhevo hoi sattaviho // 1 // tatra vatsakagauriti dravyAnuyogAnanuyogayorudAharaNaM, tadyathA-yadi dohao bahulAe vacchayaM sabalAe joei sAbaleyaM vA bahulAe to'nanurUpayogAdananuyogaH, kSIrasya cApravRttiH, pANimahArato jAnukAdicUrNanaM ca syAt , yathAyoge ca sarvakalyANamiti / evaM jIvadharmerajIvadravye vyAkhyAyamAne jIvadravye vAjjIvadharpharananuyogo, doSAMzca bhASyakAro vakSyati, yathAyoge ca nirvaannmaaptiH||1||'khujjtti | kSetrAnuyogAnanuyogayostu kubjodAharaNaM, tadyathA-paihANe nagare sAlavAhaNo rAyA, so varise2 nahavAhaNaM rohei, varSAkAlamAptau ca pratiSThAnamevAyAtIti vrajati kAlaH, anyadA tena rodhakenAyAtena jigamiSuNA maNibhUmicitrAsthAyikAmaNDapikAyAmapratigrahe niSThIvanaM kRtaM, tacca pArzvasthitayA kubjayA dRSTvA cintitaM-nUnaM jigamiSU rAjeti, paricitayAnapAlAyAveditaM, asAvapi coSasi sakalayAnavi Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcAye vRttI // 407|| zeSasaMyatrimakarota, tAM ca dRSTvA sakalaskandhAvAraH prasthito, mahAn itazcetazca zaGkhAdidhvanisaMnipAtaH saMvRttaH, rAjApi skandhAvAra-3 anuyogAnareNUtkaroddaNDanabhayAt katipayAzvavAraparivRto'grata eva gacchAmItikRtvA uSasyevotthitaH, pazyati coccalitaM sakalakaTakanivezamiti, raNUka |nuyogayona mayA kasmaicitsvAbhiprAyo nivedita iti vismayavatAnviSTaM, labdhaM yAvatkunjeti, tayA'pyAkhyAtaM-evaM mayAbhiprAyaste jJAta iti, dRSTAntAH esa aNaNuyogo, tIse maMDaviyAe khetaM ceva ciMtijjai, viparItastvanuyogaH, evaM asaMkhijjapaesiyaM loyaM NippaesattaNega pnn|tssaa 4 // 40 // NaNuyogo, yathA'vasthitaprajJApane tvanuyogaH, svadharmaviniyogAt // 2 // 'sajjhAe ceva' ti kAlAnuyogAnanuyogayorarddharAtrasvAdhyAyakArI sAdhuH, "pAosiya pariyaTTaga rahaseNa na yAgaI tao kaalN| paMtAe cchalaNabhayA sa bohio takkakuDaeNa // 1 // bhadAe devayAe tassa purA Asi aNaNuyogotti / pacchA puNa aNuyogo kAladdAre imaM nAyaM // 2 // 3 // bahiraullAvetti egaMmi gAme bahirakuDuMbaM parivasai, thero therIputto vahuyA ya, so putto khete halaM vAheMto paMthasArieNa paMthaM pucchio bhaNai-gharajAyayA mama ime baillA, mANe siMgehitti so gao, tato vahuyA se bhattaM gihiUgAgayA, vitthariyaM, bhuttumAraddho, kahei ya-mahelA ! ajja mama ime baillA ajjasiMgiyA Asitti, sAvidha uDhe callaMte daTTuM bhaNai-na yANAmo loNaM vA aloNaM vA ?, mAuyAe te raddhaMti, tato sA taM bhattagabhAyaNaM kakoDayANa bharettA AyayA, kattIe sAsuyAe kahiyaM-ammo ! putto te bhaNati-aloyaNaM bhattaMti, sA | bhaNai-thullaM vA hou varaDaM vA, therassa ponI hohitti, sA therI pavaDDamANANusayapasarA theraM bhaNai-suhiyA te suNhA, sA Necchai thullaMti, so'vi bhaNai-pIu te jIviyeNa jai mayA ikko'vi tilakaNo bhakkhiotti / evaM jai egavayagaM parUveavaMti duvayaNaM 5 | parUvei, duvayaNe vA egavayaNaMti, to aNaNuyogo, vivajjae vivajjaya iti 4 // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vRttI * * vizeSAva | 'gAmellayatti, atraiva dvitIyam-ekA nAgaramahilA bhatAre mae gAme vutthA, kaTThAisayaMgAhalAbhAo, tIse ya putto khuDalao, anuyogAna kovyAcArya * so vaddhaMto mAyaraM pucchai-kahiM me piyatti?, sA bhaNai-mao, so keNovAeNa jIviyAio?, sA bhaNai-olaggAe, so bhaNai-tA'haM nuyogayo olaggAmi, sA bhaNai-na yANasi tumaM olaggiuM, so bhaNai-kahaM puNa olaggijai ?, sA bhagai-viNaeNa, so bhaNai-keriso viNao dRSTAntAH // 408 // | jo mae kAyavvotti ?, sA Aha-diTTho johArijai, jaM jaM so bhaNai taM ca kAyavvaM / paDiyAreyavvaM, na kayAivi pANacAe'vi // 1 // // 408 // tao so AmaMti bhaNittA paDhio nagarAbhimuho-jhADaMtaramayali(ha lu)ke, pecchai Agarisiehi dhaNuhehiM / vAhe te daTTTaNaM, mahayA | saddeNa jokkAre // 2 // tao hariNesu palAiesu tehiM so baddho piTTio, sambhAve kahie mukko, bhaNio NehiM-jai picchasi erisayaM puNo'vi to saNiyagaM nilukkto| oyario baccejasu, tusiNIo NiNNadeseNa // 1 // so evaM houtti paDhio nagarAbhimuho, tattha ya purao rayagA vatthANi dhovaMti, harai ya divase2 tesiM vatthANi koi corotti| to khaDDAsiMgesuM, tehiM tayA thANayaM diNNaM // 1 // sovi | ya taheva khaDDAe~ eMtao tehiM rayagacUDehiM / diTTho gahio baddho, kahie mukko ya sambhAve // 2 // bhaNio ya hiyaTThAe jaiyA dIsai | imerisaM taiyA / houha suddhaM khAro paDau ya evaMti bhaNiUga // 3 / / puNo nagarAbhimuho paTTio-pecchai ya maMgalasaehiM vappiNaM karisagehi cuppaMtaM bhaNiyaM ca thaa| baddho, mukko kahie ya paramatthe // 4 // bhaNio ya bhaNijasu erisaMmi bhaMDiM bhareha eyss| bahuyaM ca hou evaM & hohi puNo erisaM tumhaM // 5 // evaM so uttie puNo paTThio-pecchai nagaraduvAre mayagaM nINijamANamii bhaNiye / baddho kahie~ / | mukko bhaNio ya bhaNijae evaM / // 6 // eeNa eriseNaM, kajegaM hou bhe viogotti / mA erisayaM kajaM, pAvejaha annajamme'vi // 7 // | tato evaM bhaNiUNa nagararatthAye-hatthikkhaMdhavaragayaM daTTaNaM vahUvaraM vibhuuiie| gacchaMtaM iDikAhalasaddeNaM so tayaM bhaNati // 8 // 'eeNa'mi * ** Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya *COR // 409 // CARRORRERAKAAS | tyevamAdigAthA-baddho bhaNie mukko bhaNio ya hiyaTThayAe so tehiM / mRDha ! bhaNejasu evaM diNera hou me eyaM // 9 // so evaMti bhaNittA puNo pahio, annayA rAyauttaM niyaliyaM pecchiUNAha-jAveha caMdasUrA tavaMti gayaNaMgaNe guNavisAle / tAva tuha erisaM hou, nAha ! jamaI nuyogayo| niyacchAmi // 10 // baddho mukko bhaNio ya erise bhaNNae imaM mUDha! tumha imaM ajaM ciya vihaDau ki kaalkhevenn',||11|| tAhe evaMti dRSTAntAH bhaNiUNaM pahio-pecchai ya doNha subahuyakAlaviruddhANa naravariMdANaM / sAhupurisehiM saddhiM naraghaTTa kIramANIM so // 12 // so bhaNai IC // 409 // | tumbha evaM vihaDau ajjeva kittha kAleNa ? / iya so kahiMci nIo, egassolaggao jAo // 13 // annayA dubbhikkhe tassa tassAmiNo bhajAye aMbilajAU siddhilliyA, so ya se tassAmI olaggao gao, so tIe bhaNio-gacchAhi, bhoiyaM bhaNAhi-ehi jAva aMbilajAUNa sIyalI hohititti, so gao, teNa raNNo asthAiyAye taheva mahayA saddeNa so hakkArio, vilakkho ya jAo, gharaga| teNa ya aMbADio, bhaNio ya-erise kajje saNiyaM kaNNamUle ThAiUNaM vibhAe kahijjai, tao se annayA gharaM palitaM, bhoiNIe paTTavio bhoiyaM hakkArehi, so gao, pacchAve laddhe cirAo kaNNe kahei, evaM ca jAva so Agacchai tAva gharavAsI jhAmio, tatthavi aMbADio, bhaNio ya-erise jAhe ceva dhUmamettaMpi hoi tAhe laDaM ceva udayaM uvariM dijjai jAva kaMjiyaMti, evaM, anayA bhoio | pAvArayaM oDhiUga aguruNA dhUvei, dhUmo niggao, teNa se udagatakkaduddhAi saMnihiyaM apecchaMteNa kosIthakaMjigA sirae se ukki|riyA, jahA tahA vijjhAyautti // evaM jo abaMmi vattavve annaM kahei tassa aNaNuogo hoi, vivajjae aNuogo bhavati, yata Aha-vayaNa'tti vacane dve apyete udAhRtI iti 4|| tathA saptaiva bhavanti bhAve'nuyogAnanuyogayoH pratipAdakAnyudAharaNAni, tadyathA-'sAvage 'tyAdi / atra 'sAvagamajja'tti, RACCIAL Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva egeNa sAvageNa niyamajAe vayaMsiyA orAlasarIrA divA, so tIe ajjhovavaSNo, ciMtAye paidiNaM dubalIbhavaMto bhajAeanayogAnakokhAcAryA pucchio, naya kahei lajAe, nibbandhe ya kae kahio sambhAvo, tIe'vi sasaMbhamaM bhaNio-hA kimettiyaM kAlaM na kahiyaMti !, nuyogayo tao tIe bhaNio, ghaDiyA sA mae tuhaM, kiMtu sA tuha viyAle sovaNiyaM pavisaMtI padI nivvAvehitti, to tIe vayaMsiyAe dRSTAntAH // 410 // di kuMDalAi AmaraNaM sohaggalaliyacunniyAjuyalaM ca parihiyaM, tato tassa vAsabhavaNaM padIvAloyaramaNijaM pavisiUNa nivvAvio // 410 // hai dIvo, acchiyA, Na ya kiMpi jaMpiyaM, saraviseso vA tahA kao, basiyA, vibhAyAe rayaNIe Niyae ceva vAse ThiyA, paviTThA ya vAsamavaNaM, gose saMjamaNI kayA, saDDho'vi tao divasAo ahiyayaraM dubalIhoiuM payatto-sayalasurAsurapaNamiyacalaNehiM jiNehiM jaM ihaM maNiyaM / taM parabhavasaMpalayaM hA hA me khaMDiyaM sIlaM ||1||"ti, bhajAe jANatIevi bhaNio-viNiyA te saddhA, tao'vi dubbalIhai hohisitti, teNa bhaNiyaM-DahaI akajja kayaM pacchatti, tao tIe sAbhiNNANaM pattiyAvio, saddhiio jAo, evaM jo sasamayavattavvayaM parasamayavattanvayaMti bhaNati, udaiyalakkhaNeNa vA upasamiyaM bhannai tAhe aNaNuogo, samaM parUvijjamANe | vivajjoti 1 // saptabhiH padairvyavaharatIti sAptapadikaH-ekkami paccaMtagAme ekko olaggayamaNUso, samaNamAhaNAdINamuvaesaM Na suNei, Na vA alliyai, na vA sejjaM dei, mA me dhammaM kahehitti, sadayo hokkhAmitti, annayA ya taM gAmaM sAhuNo AgayA, vasahiM maggaMti. tao kheDDAvekkhaehiM gAmillaehiM so ceva ciMdhio-eriso tAriso esa sAvagotti, gayA, diTTho, dhammalAbhio ya, Na uNa ADhAi, tao ekkeNa sAhuNA bhaNiyaM-pavaMciyA vA tehi, Na vA so esosi, teNa bhaNiyaM-kiM ki bhaNahitti ?, sAhahiM kahiyaM-jahA tumaM sAvago eriso tAri RASAKARA OMOMRASA% Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 41 // vizeSAva JOsoti, vasahiM payacchAhi, teNa ciMtiyaM-bho ! mamAovi tesiM aNajjayA je eesi pavaMcaM pauMjaMti, tamhA mA'haM tesiM uvahAso homitti | anuyogAnakobAcArya 8 karemi imaM kajjaMti, teNa pagAsaM bhaNiyaM-ThAha bho! eyAe sAlAe jai me dhamma Na kahehatti, tehiM paDivaNaM, ThiyA sajjhAyajjhANapa-14 kAnuyogayovRttI rAyaNA, vAsArate ya vatte, aNubvayasu, teNa bhaNiya-na me kiMci vayaM gahiyaM, te kaheMti, na ya mahumajamaMsapANavahAio viramio, pucchai, dRSTAntAH IPIo se pacchA sattavatIyaM vayaM diNaM, jahA mAriukAmeNaM jAvaieNaM kAleNaM satta payANi osakkijaMti evaiyaM kAlaM paDikkhiuM mAreya-12 // 411 // bbaMti, saMbujhissaittikAuM, gayA, annayA so coriyAe gao, avasauNeNaM niyatto, rattiM saNiyaM gharaM eitti, passAmi keriso mama gharapavaMcoti, tadivasaM ca tassa bhagiNI AgaelliyA, sA purisanevatyaM kAUga bhAujjAyAe samaM gomaM pecchiyA gayA, tato cireNa AgayA, tao tAo duevi niddakkatAo ekkami ceva sayaNe saiyAo, iyaro'vi Agao, bhajjAe saha purisaM pAsuttaM pecchai, tao | asi karisitA AhaNAmitti (uddhAio), smRtaM taM, Thio sattapayaMtaraM, eyaMmi aMtare bhagiNIra se bAhA bhajjAe akkaMtiyA, tao dukkhAvijaMtIe bhaNiyaM-ilA ! avaNehi bAhAo sIsaM, teNavi ya sareNa NAyA bhagiNI esA purisaNevatthiyatti, lajjio jAo, baho maNA mae akajaM na kayaMti, uvaNao jahA sAvagabhajAe, tao so saMbuddho pancaio 2 // kA iyANi koMkaNagadAragodAharaNaM-koMkaNagavisae ekko dArago, tassa mAyA mayA, piyA se ana mahiliyaM na lahai savattiputto athicikAuM, tao so annayA saputtao kaTThANaM gao, tAhe NeNa ciMtiyaM-eyassa tagaeNa mahilaM na labhAmi, tA imaM mAremitti kaMDaM pattiyaM, ANato ya-vacca kaMDaM (ANesu, so kaNDaM ghettuM gao, teNa kaMDeNa viddho, pukArio) teNa puNo nikkhittaM, evaM so taDaphato mArio, punnamayANaMteNa viddhoti aNaNuyogo, pacchA mArijjAmiti nAe aNuogo / ahavA rakkhetassa aNaNuoyo, jaha CROBARAGAR Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva sArakkhaNijjaM mAraMto vivarIyaM karei, evaM annaM parUveyavvaM annaM parUvemANassa viparItatvAdananuyogo bhavati, jahAbhUyaM parUvemANassa | anuyogAnakoTyAcArya , aNuogo bhavai 3 // nuyogayovRttI idAnIM nakulodAharaNam-ekA cAramaDiyA gambhiNI jAyA, taMsamayaM ceva nauliyA gambhiNI, tattheva ei ya jAi ya, tAo duve'vi 2 dRSTAntAH samayAo pasyAo, tAe ciMtiyaM-mama puttassa ramaNao bhavissai, tassavi khIraM pIhayaM ca dei, annayA tIse aviraiyAe kaNDetiyAe // 412 // // 412 // | jatya maMculliyAe so dArao oyArio tattha sappeNaM caDittA khaio mao, iyarovi NauleNa oyaraMto diTTho maMculliyAo, toNeNa khaMDAkhaMDikao, tAhe so ruhiralittaNa tuMDeNa tIse aviraiyAe mUlaM gaMtUNa cAiNi karaI, jaha putto te mAriotti, tAe NAyaM-eeNa 4 mama putto khaio, tao aNAe musaleNAhaNiya mArio, tAhe dhAvaMtI gayA puttamUlaM jAva sA sappaM khaMDAkhaMDikayaM pAsai, tAhe duguNa-18 6yaraM adiI pagayA, evaM tIse aviraiyAe pundhi agaNuyogo, pacchA aNuyogo, evaM jo annaM parUveyavaM aNNaM parUvei so aNaNuogo, | jo taM ceva parUvei tassa aNuyogo bhavai 4 // idAnIM kamalAmelodAharaNam-cAravaIe baladevaputtassa nisaDhassa putto sAgaracaMdo nAma rUveNa ukkiTTho, saMbAINa ya savvesiM iTho, tattha ya bAravaIe vatthanvagasseva annassa ranno kamalAmelA nAma dhUyA ukkisarIrA, sA ya uggaseNaputtassa nabhaseNagassa varielliyA, io ya-nArao sAgaracandassa kumArassa sagAsaM Agao, anbhuDio, tao uvaviTTha samANa pucchai-bhagavaM ! kiMci accherayaM diTuM, so bhaNai-AmaM dilu, kumAreNa bhaNiyaM-kahiM ?, so bhaNai-iheva bAravaIe kamalAmelA nAma dAriyA, kuNAreNa bhaNiyaMsA kassai dinniyA ?, iyareNa bhaNiyaM-Ama, sAgaracandeNa bhaNiyaM-kaha mama tIe saha saMpayogo hojja iyANiti ?, risIviNa yANA Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyogAnanuyogayo. dRSTAntAH // 413 // vizeSAva.. mitti bhaNittA gao, so ya sAgaracando taM moUNa AsaNe sayaNe vA dhiiM na lahai, taM ceva dAriyaM phalae lihato nAmaM ca giNhato koTyAcArya acchai, so'vi nArao kamalAmelAe sagAsaM gao, tAe'vi pucchio-bhayavaM ! kiMci accherayaM diTThapuvanti ?, so bhaNati-duve | vRttI divANi, tIevi kouhalleNaM pucchiyANi, kIisANitti ?, nAraeNa bhaNiyaM-rUveNa sAgaracaMdo virUvattaNeNa nabhaseNo, tao sA // 413 // sAgaracaMde mucchiyA, nabhaseNae virattA, nAraeNa samAsAsiyA, teNa gaMtuM sAgaracandassa kahiyaM-jahA icchaitti, tAhe sAgaracaMdassa | mAyA anne ya kumArA AdannA maraitti, saMbo Agao jAva pecchai sAgaracaMdaM vilabamANaM, tAhe NeNa piTThAu ThAiUNa ya acchINi dohi| vi hatthehiM mucchiyANi, sAgaracaMdeNa bhaNiyaM-kamalAmelatti, saMbeNa bhaNiyaM-nAhaM kamalAmelA, kamalAmelo'haM, tAhe sAgaracaMdeNa bhaNi| yaM-AmaM, mama tumaM ceva vimalakamaladalaloyaNi kamalAmelaM melihisi, tAhe tehiM kumArehiM saMbo majaM pAettA abbhuvagacchAvio, vigayamado ya ciMtei-aho mae Alo anbhuvagao, iyANiM kiM sakkA kAuM ?, nivvahiyavyatti, tao pajjuNNaM pannattiM maggiuM jadivasa (vivAho taddivasa) te sAgaracaMdasaMbapamuhA kumArA ujANaM gaMtuM nArayassa sarahassaM dAriyaM suraMgAe ujANaM neuM sAracando pariNAvio, te tattha kIDaMtA acchaMti, iyare ya dAriyaM na pecchaMti, tao maggaMtehiM ujjANe diTThA, vijAhararUvaviuviNo, nArAyaNo sabalo niggao jAva apacchimaM saMvarUveNaM pAesu paDio, sAgaracaMdassa ceva dinnA nabhaseNataNayA, aNu khamAviyA, ettha sAgaracaMdassa saMbo &|| kamalAmelatti mannaMtassa aNaNuyogo, saMbo esotti aNuogo, upasaMhAraH grAgvat 5 // saMbassa sAhasaMti-jaMbubaI ANAvaNa vaasudevahiirveskddddnnyaa| piTTaNa baMdhaNa NiyavesadAyaNA doNhavi jagANaM // 1 // saMbassa Baa puvvaM aNaNuyogo pacchA aNuyogo 6 // CAROLAGAURANGABAR OMOMOM Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -% AGER vizeSAvaH ___ idAnIM zreNikaviSayakovodAharaNaM-rAyagihe nagare seNio rAyA, cellaNA se majjA, sA saMjhAsamae mahAvIravaddhamANasAmi vaMdi 4 anuyogAna kokhAcArya hai |u mAhamAse NagaraM pavisai, diTTho ya nirAvaraNo paDimApaDivannago aNagArotti, tao se rayaNIe suttiyAe kaMbalarayaNAo bAhA-ni- nuyogayo ggayA, sIeNa bhiNNA, ceiyaM, pavesiyA, tapphAseNa savvaMgio ukkaMpo saMvuttotti bhaNiyaM-sa tapasvI kiM kariSyatIti ?, tato seNi-2 | dRSTAntAH // 41 // eNa soUNaM bhaNiyaM-jaM tai bhaNi(vi)yavvaMti, tao ruTeNa abhao bhaNio-sigdhaM aMteuraM palIvehitti, seNio'vi gao bhagavatsamIpe, // 414 // amaeNavi suNNahatthisAlA palIviyA, seNio sAmi pucchai-bhagavaM! cellaNA egapattI aNegapattitti, sAmigA bhaNiyaM-egapattI, tAhe mA Dajjhihitti turiyaM nagaraM pavisiumADhato, abhao'vi NiggaMtumADhato, pucchio, kahiyaM-palIviyatti, seNieNa kuddheNa bhaNiyaM| acANo'vi kinna palIviotti ?, so bhaNai-ahaM pavvaissa, kiM palIvaNeNa?, tao mA esa rAyA vAdeNa (pANe) chaDDijjihitti sambhAvo khio| ettha seNiyassa puvvaM cellaNAe aNaNuyogo, pacchA aNuogotti 7 // evaM vivarIyAvivarIyaparUvaNeNa so so| yatti / mUlagAthAdvayavyAkhyAnatassapratipakSaH anuyogo gata iti gAthArthaH // 1419-20 // khIraM na dei samma paravacchaniogao jahA gAvI / chaIja va paraduddhaM kareja dehovarohaM vA // 1421 // taha na caraNaM pasUte parapajjAyaviNiogao davvaM / puvacaraNovaghAyaM karei dehovarohaM vA / / 1422 // jiNavayaNAsAyaNao ummAyA''taMkamaraNavasaNAI / pAveja savvaloyaM sa bohilAhovaghAyaM ca // 1423 // davvavivajjAsAo sAhaNameo tao crnnmeo| tatto mokkhAbhAvo mokkhAbhAve'phalA dikkhA // 1424 // samma payaM payacchaha savacchaviNiogao jahA gheNU / taha sayapajavajoe davaM caraNaM jao mokkho|1425|| RSHISHASHMISHRSSROSHAN -%A 4 % Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcAye vRttau // 415 // evaM khettAIsuvi sadhammaviNiogao'Nuogotti / vivarIe vivarIo sodAharaNo'NugaMtavvo // 1426 // anuyoganiyao va nicchio vAhio va jogo mao niogotti / neo sabhealakkhaNasodAharaNo'Nuogovva // niyoga'khIra mityAdi bhASyagAthAH paJca // dAraM // 21-25 // 'vujje (vacche)tyasya bhASyam / 'eva'mityAdi / evaM kSetre'pyeto, Adi- nirUpaNA zabdAtsvAdhyAyAdIni, uktAni codAharaNAnIti, aNuyogotti sarvathA gata // dvAram / 'niyogo yati 'niyaovetyAdi pUrvArddhana // 415 // zabdArthaH uttarArddhana tvatideza iti // dvAraM // 26-27 // bhAsA vattA vAyA suyavattI bhAvamettayaM sA ya / suyabhAvamettayaM jaha sAmaiyamihevamAIyaM // 1428 // vivihA visesao vA hoi vibhAsA dugaaipjjaayaa| jaha sAmaiyaM samao sAmAo vA samAo vaa|| vittIe vakkhANaM vattiyamiha savvapanavehiM vA / vittIo vA jAyaM jammi va jaha vattae sutte // 1430 // ukkosayasuyanANI nicchayao vattiyaM viyANAi / jo vA jugappahANo tao ya jo geNhae savvaM / 1431 // UNaM samamahiyaM vA bhaNiyaM bhAsaMti bhaasgaaiiyaa| ahavA tiNNivi sAheja kaTThakammAinAehiM // 1432 // kaTTe potthe citte sirigharie boMDa desie ceva / bhAsaga-vibhAsae vA vittIkaraNe ya AharaNA (ni.129)17 paDhamo rUvAgAraM thUlAvagravovadaMsaNaM biio| taio savvAvayave nihose savvahA kuNai // 1434 // kaTThasamANaM suttaM tadattharUvegabhAsaNaM bhAsA / thUlatthANa vibhAsA sabvesi vattiyaM neyaM // 1435 // potthaM viTThAgAraM dihAvayavaM samattapajjAyaM / jaha taha suttaM bhAsA vibhAsaNaM vattiyaM ceva // 1436 // Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AURA vizeSAva0 kuThaM vattIlihiyaM vaNNunbhinnaM samattapajAyaM / jaha taha suttaM bhAsA vibhAsaNaM vattiyaM carimaM // 1437 / / 4 bhASakAdayaH koTyAcArya bhANe jAImANaM guNe ya rayaNANa muNai sirighrio| jaha taha suyabhANe bhAsagAdao attharayaNANaM // vRttI poMDaM vibhinnamIsaM daraphulaM viyasiyaM viseseNa / jaha kamalaM caurUvaM suttAisu(ca) ukkamappevaM // 1439 // | // 416 // paMtho disAvibhAgo gAmapurAiguNadosapeyAlaM / jaha pahadesaNamevaM suttaM bhAsAitiyayaM ca // 1440 // // 416 // eyassa ko Nu jogo vatuM souM ca keNa vihiNA vaa| puboiyasaMbaddhA vakkhANavihI vibhaagaao(saa)|| 'bhAsA' ityAdi / 'bhASa vyaktAyAM vAci' sA vAk zrutavyaktiHbhAvamAtram / etadevAnuvadannudAharaNamAha-'su'ityAdi, bhAvi|| tArthamiti gAthArthaH // 1428 // dAraM / 'vibhAsA ytti| 'vivihe tyAdi, supratItA / dAraM / 'vattiyaM ceva'ti / 'vittIye' ityAdi / | iha 'vRtteH' mUtravivaraNasya 'vyAkhyAnaM' bhASyaM vArtikaM, yathedameva vizeSAvazyaka, tathA sarvaparyAyairvotkRSTazrutavato bhagavato yadvayA| khyAnaM tadvArtikaM, vRttervA yajjAtaM, yadvA yathA yasmin sUtre vyAkhyAnaM varttate yathA 'viTTa kUrehI'(?) tyevamAdIti gAthArthaH // 1429-30 // tathA ca-'ukkosae' tyAdi punvaddhaM kaMThaM / yo vA yugapradhAnaH sarvebhya utkRSTajJAnitvAt , tato vA yaH ziSyaH sarva gRhNAtti sa bAttikaviditi gaathaarthH||1431|| tadevameteSAM trayANAM vibhAga uktaH / athavA-'UNa' mityAdi, vyAkhyAtrA vyAkhyAtaM nyUnaM yo'vadhArayati so bhASakaH, samaM vibhASako, adhikaM vArtikakAraH, ziSyAdhikatvAditi pUrvAddhArthaH, athavA kiyatA'nena prapazcena ?, trInapi | bhASakAdIn sAdhayet-pratItAvAropayet , kairityAha-kASThakAMdyudAharaNaiH / 'kaDe' ityAdi, dvAragAthA / kASThadvAramAha-'paDhamo' ityaadi| prathamaH kASThe rUpakAro rUpamAvirbhAvayati, 'Daulei'tti bhaNiyaM hoi / tathA dvitIyastu sthUlAvayavopadarzanaM, baDDeitti bhaNiyaM hoi / NGACANC SRO Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaka kovyAcA vRttI // 417 // tRtIyastu sarvathA sarvAnavayavAnnirdoSAn karoti, cIrayatItyevamAyuktaM bhavatIti dRSTAntagAthArthaH ||1434||'kdde tyaadi| 'kASTha-18 bhApakAdayaH samAna phalakasadRzaM sUtraM vartate, 'tadatya'tti tasya-sUtrasyArthastadarthastasya rUpaM anantapramANamiti tadartharUpaM tadartharUpasya ekabhASaNaM-ekAMzavyAkhyAnamiti tadartharUpaikabhASaNaM tad bhASA bhaNyate, etaduktaM bhavati-sakalavyAkhyAturanantaguNaiIna iti, tadarthaikarUpabhApaNaM vA, 8 tathA stharANAM tvarthAnAM bhASaNaM vibhASA, prabhUtatarArthavyAkhyAtRtvAt , sarveSAmarthAnAmanantAnAmapi vyAkhyAnaM vArtikaM, vibhASA jJeyeti, // 417 // jaghanyamadhyamottamavyAkhyAtAro bhaasskaadyH||dvaarm|| 'potthamityAdi // yathA 'pustaM' pustakarma dRSTAkAraM asthibandhakAle, tathA dRSTAvayava utkoTanakAle, samastaparyAya niSpattI, evamettatrayamiti gAthArthaH // 1436 // dAraM // 'kuDu'mityAdi // yathA kuDayaM, dhavalamiti gamyate, zeSaM sugama, zailIpatitatvAt / daarN| zrIgRhikodAharaNamadhunA-zrIgRhaM-bhANDAgAraM tadaskhAstIti 'ata inThanA'viti (pA0 5-17 2-115) ThanIkAdeze ca kRte zrIgRhika iti syAt / / tatra-'bhANe ityAdi / yathA 'bhAjane'tAmrakaraNDakAdau zrIgRhiko muNati jAti |bhinnendranIlamarakatapadmarAgAdilakSaNAM aparastatraiva mAnamapi jAnAti, yathA paJca suvarNAnyaSTau vA ityevamAdi, aparastu ratnAnAM guNAnapi veti, yathaikaM dAhajvaropazamakRd aparaM tu kSucchamakRdityevamAdi / tathetyAdi sucarca / dvAram / / poMDa'mityAdi / 'poMDa' kalikA | 2 4 vibhinnaM' ISaducchvasitIva, yathetyevamAdi spaSTaM, navaraM vivakSayA catuSkaM, anyathA trayameva prakamAt // 'paMtho' ityAdi, spaSTA / / tadevaM jinapravacanotpattiH 1 pravacanaikArthikAni 2 tadvibhAgazce 3 tyetaduktaM, athottaragAthAghaTanArthamAha-'eyassetyAdi / 'etasya' anantaroktasvAnuyogAdevaktuM zrotuM vA ko yogyaH 1, kena vA vidhinA vyAkhyeyaH zrotavyo vetyetad vaktavyaM, etanmUlatvAt tatpravRtteH, yata evaM 'to' tataH pUrvoditasambandhA vyAkhyAnavidhivibhASA, adhunA kriyata iti zeSaH, pAThAntaraM vA vakvANavihI vibhAgAoM', ana MEROLANKRANE Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI REN // 418 // lao baddho, piTTIe ciTTaI vinaya, tato pacchAyAvio, tahahayA jai paDihAyai geNhaha USALMAN ntaramidAnImucyate 'jiNapavayaNa utpattI, pavayaNa egaDiyA vibhAgo'ci vacanAd, anyatavehAvatAraNe'syAH prAguktameva prayojana vyAkhyAna'dAravihIvi mahattho' ttItyAdivacanAt / / vidhiH goNI caMdaNakaMthA ceDIo sAvae bahiragohe / TaMkaNao vavahAro paDivakkho Ayariya-sIse |ni.136| | goNItyAdi dvAragAthA / ziSyAcAyayorgoNyudAharaNam-egassa dhuttassa savvAvayasuMdarA gAvI kahiMci bhaggA, NiviTThA ciTThai, tenn|8||418|| tIse siMge khaDapUlao baddho, piTThIe ciTThai vikkiNAmitti, sA egeNaM tahaTiyA ceva samagghiyattikAuM gahiyA, dinnaM mollaM, gao | vaNio, iyaro ta uhaveuM ghare nei, no udvei, nAyaM, tato pacchAyAvio, taheva vikkiNai, AgayA kAgayA, te bhaNaMti-uTThAveUNa gaipayArAI se nirikkhAmo, so bhaNai-mA evaM kAhiha, mayAvi evaM ThiyA gahiyA, jai paDihAyai geNhaha, eso ayogo vaNio, evaM Ayario aNuogio, sisse vicAriya gehati, maevi avicAriyameva gahiyaMti bhaNati ajogo, parihArakadAnAkSamatvAt , tatsamIpe na zrotavyaM, saMzaye mithyAtvasadbhAvAt , anno'vi goNiM guNavatiM vimurayaMto vikiNai, sA uvaviTThA, kAyagA AgayA, te | bhagati-parikkhAmo, so bhaNati-suThu parikkheha, na esa DaMbhagasaMvavahAretti, evaM jo parikkhijjate vimadaM sahai, bhaNNai-sarvajJavacanametat, suSTu parIkSyatAM, kathayAmi yAvajjAnAmi sa yogyaH, sisso'vi paDhamagokeyA vA'yogyaH, avicAragrAhitvAt , dvitIyavacca yogya iti / 'caMdaNakaMtha'tti-bAravaIe nayarIe vAsudevassa tinni merIo, taMjahA-saMgAmiyA 1 umbhUiyA 2 komuiyA 3, tinnivi | gosIsacaMdaNamaIo devayApariggahiyAo ya, cautthI u merI asivapasamaNitti, kA tIse uppattI?, bhaNNae-sohaMme sakko vAsudeva R-R KHAORACK Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAnArAvApAnApanA vyAkhyAna vidhiH // 419 // ussa guNaparikittaNaM karei-aho ! uttamapurisANaM guNo-jaNNa ime kassai avaguNaM geNhaMtitti, nIyaM ca kammaM na kareMtitti, ego ya devo vizeSAva koTyAcArya hai | asaddahaMto Agao, vAsudevo'vi jiNasagAsaM vaMdiuM pahio, so'vi se aMtarA mayagakAlasuNagaM viuvvai, tassa gaMdheNa aggANIyaM annavRttI sAo laggaM. vAsudeveNa pucchiyaM, kahiyaM, so tattheva gao bhaNai-bho ! bho! peccha-ahamasiNakasiNavatthaMcalovame AyayaMmi se bynne| | muttAvalivva rehai suvimalajoNhA dsnnpNtii||1|| ti deveNa ciMtiyaM-saccaM guNagAhitti / tao se so AsarayaNaM gahAya palAio, // 419 // | vaMdurAvAlaeNa kahiyaM, kumArA rAyANo ya niggayA, deveNa jiNiUNa dhADiyA, vAsudevo dhAvio, devo bhaNai-maM parAjiuM geNha, kiM | va dhAviosi ?, vAsudevo bhaNai-bAda, kiM tu tumaM bhUmIe ahaM raheNa tA rahaM geNha, devo necchai, AsahatthiyAvi necchai, bAhujuddhAiyAiMca, bhaNai ya-jai saccaM tA ahiTThANajuddhaM dehi, vAsudeveNa bhaNiyaM-parAjio'haM, nehi AsarayaNaMti, tao dasa disAo ujjoeMto | tuTTho devo bhaNai-varehi varaM, kiM demitti, vAsudevo necchai, teNa bhaNiyaM-amohaM devANa daMsaNaMti, tato vAsudeveNa bhaNiyaM-jai evaM a. sivovasamaNi bheriM deha, tato se dinnA, esA se uppattI / tAhe sA chaNDaM 2 mAsANaM tADijjai, tassa sahasavaNeNa vArasajoyaNabhaMtarAe nayarIe puvvuppannA rogA uvasamaMti, ahiNavA ya chammAsaM na hoMti, jatya ya annayA aidAhajaragahiyavANiyaeNa bherIvAlago tIe karisametaM dINAralakkheNa maggio, teNa'vi aNAloiUNa lobhadoseNa dinnaM, tattha ya iyaracandaNathiggaliyA diNNA, evaM anneNavi 2 maggio, sA bherI candaNakathA jAyA, annayA asive tADAviyA jAca te ceva sabhaM na pUrei, ciTThau nagarI, joyAviyA jAva kathIjAyA, so bherIvAlago niggahio, sAvi ujjhiyA, annA merI aTThamovavAsArAhieNa teNa se diNNA, aNNassa samappiyA, so taMceva diNaMti payatteNa rakkhai, evaM jo sIso Ayario vA paramayacaMdaNakacaliyAhiM jiNagaNaharadiNNasuyamerI kaMthI KAROR Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya 4vyAkhyAna"yANAtaca.hAtamA vidhi: S vRttI // 420 // // 420 // EASKA520k karei so na joggo, itara eba yogyaH 2 // 'ceDIovitti-vasaMtapure purANAbhiNavasedvidhUyANaM pII, egAe khAro ya, 'mUrkhANAM paNDitA dveSyAH, daridrANAM tathezvarAH" iti vacanAt , amhehiM imehiM vaTTiyANitti, tAo ya annayA NaI majjiyAo gayAo, sA navaseThidhUyA tilagacoddasagamAbharaNaM taDe mo-13 tUNa tIe saha jalamajjaNakIlAviyappehi majjai, iyarIvi taM gahAya niyaM gharaM paTTiyA, iyarIe vAriyA, sA akkosaMtI gayA, bhaNai | ya-jai nAma NaDA muTThA kiM vA tesiM logA viNaTThatti mamaccayaM ceva, tAe mAyApitANa siTuM, tAni bhaNaMti-sohaNaM kayaMti, iyarIbiNhA| ittA NiyaM gharaM gayA, ambhApitINa sAhiyaM, tehiM maggiyaM, tANi na deMti, tato rAyaule vavahAro, tattha na ko'vi sakkhI, tattha kAraNiyA uppattiyAe buddhIe bhaNaMti-dovi ceDIo vAhippaMtu, taM cANijau, tahA kayaM, juNNaseTThiduhiyA bhaNiyA-jai tuha santayaM tA AviMdhasu, tAhe sA jaM hatthe taM pAe Avidhei, taMpi se Na susiliTuM, tAhe nAyaM-eIe imaM na tAvatti, tato iyarI bhaNiyA-tuma | AviMdha, bIievi aNukkameNa savvaM jahA saTThANe AidaM, devayAdiva dIsai pamANoveyaM ca, tAhe mellAviyA, taheva ya jhaDatti parivADIe | oiMghaitti, junnaseTThI devaDaMDio'vi puNo'vi DaMDio, sAvi dhikkAraM pattA, iyarA u jasavAyaM, evaM AyArio'vi jaM aNNatthaccayaM | payaM joeyavvaM taM annattha jojayanto aNataM saMsAradaNDaM pAvai, iyaradhAu vA mo(bIo vA so)u nevANaM vihibhaNie vA, atthANatthanioao sIso juNNasedvidhUyabdha ajogotti 3 // 'sAvae'tti kathitameveti 4 // vahiragohodAharaNaMpi 5 / / idAnI TaMkaNagavavahArodAharaNam-uttarAvahe TaMkaNA nAma mecchA, te suvanneNa dakkhigAvahANi bhaMDANi gehaMti, te ya paropparaM bhAsaM na yANanti, to puMjehiM kAuM hatthehiM ohADeMti jAva ya icchA na pUrA tAva hatthega atraNeti, evaM teticchiyapaDicchio vavahAro, evaM dovi sissA FARRIAGARMACRORSC Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 42 // yogyAyogyAH guruziSyAH // 421 // | yariyA je hoMti joggA dAnagrahaNAnuvRttizIlatvAt , 'paDivakkho Ayariyasisse ti ityuktena gavAdidvAreSu sAkSAdamihitAviparyayaH pratipakSaH, sa AcAryaziSyayoryathAyogaM yojanIyaH, sa ca yojita eveti gAthArthaH // 1442 // bhagganiviDhe goNi keuM daMto vvana suymaayrio| evaM maevi gahiyaM geNha tumaMpitti jaMpato // 144 / / avikalagovikkeyA va jo vimaddakkhamo sugNbhiiro| akkhevaniNNayapasaMgapArao so gurU joggo|1444|| sIsovi pahANayaro NegaMteNAviyAriyaggAhI / suparicchiyakeyA iva thANaviyArakkhamo iho // 1445 // jo sIso suttatthaM caMdaNakathaM va paramayAIhiM / mIsei galiyamahavA sikkhiyamANeNa sa na joggo||1446|| kaMthIkayasuttattho gurUvi joggo na bhAsiyavvassa / aviNAsiyasuttathA sIsAyariyA viNihiTThA / 1447 / atthANathaniuttAbharaNANaM jiNNasehidhUyavva / na gurU vihibhaNie vA vivarIyanioyao siiso|1448| satthANatthaniuttA IsaradhUyA sabhUsaNANaM va / hoi gurU sIsovi ya viNioeMto jahAbhaNiyaM // 1449 // cirapariciyaMpi na saraha suttatthaM sAvao sabhajnaM v| jo na sa joggo mIso guruttaNaM tassa dUreNaM // 1450 // annaM puTTho annaM jo sAhai so gurUna bahirubva / na ya sIso jo annaM suNei paribhAsae annaM // 1451 // akkhevaniNNayapasaMgadANagahaNANuvattiNo do'vi / joggA sIsAyariyA TaMkaNavaNiovamA sme|1452|| ahavA guruviNayasuyappayANabhaMDaviNiogao do'vi / nijaralAbhayasahiyA TaMkaNavaNiovamA joggaa|| atthI sa eva ya gurU hoi jao.to. visesao sIso / joggA'joggo bhannai tatthAjoggo imo hoi|1.54|| RECAUSARAN Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvakA kovyAcArya vRttI // 422 // ISRAEROLKATA | kassa na hohI veso? aNabbhuvagaoya niruvagArI y|appcchNdmiio patthiyao gaMtukAmoya |ni137| yogyA| bhannai aNabhuvagao'NuvasaMpanno suovasaMpayayA / guruNo karaNijjAiM akuvvamANo niruvagArI // 1456 // |5|| yogyAH appacchaMdamaIo sacchaMdaM kuNai savvakajjAiM / patthiyao saMpatthiyabiijao niccagamiuvva // 1457 / / guruziSyAH gaMtumaNo jo jaMpai navari samappau imo suyakkhaMdho / paDhiuM souM ca tao gacchaM ko acchatI ettha 1 / 1458 // // 422 / / viNaoNaehiM paMjaliyaDehiM chaMdamaNuyattamANehiM / ArAhio gurujaNo suyaM bahuvihaM lahuM dei |ni.138| viNaoNao'bhivaMdai paDhae pucchai paDicchae vA NaM / paMjaliyaDo'bhimuho kayaMjalI pucchaNAIsu // 1460 // 8 saddahai samatthei ya kuNai karAvei gurujaNAbhimayaM / chaMdamaNuyattamANo sa gurujaNArAhaNaM kuNai // 1461 / / 'bhagge'tyAdi bhASyagAthA ekAdaza sugamAH, pratItArthatvAt // evaM tAvadautsargikaMkramamaGgIkRtya vyAkhyAtrA iva ziSyeNApi guNavatA | bhAvyam // 1443-53 // athaapvaadikmaah-'atthii'tyaadi| iha sa ziSyo yato'rthI gururnitarAM bhavatyaniSThitArthatvAt 'to' tataH 'vizeSataH' vizeSeNa ziSyo yogyo'yogyo vA bhaNyate, prayatnAdhAratvAt , tatrAyogyastAvadayam-'kasse'tyAdi // athavA tatrAyogyastAvadayaM vakSyamANaceSTita iti, etaduktaM bhavati-ziSyeNa hi sUtrAArthinA kRtyAnAmazeSakRtyavidhAnodyatena bhavitavyaM, anyathA kasyetyAdi, kasya vyAkhyAtuna bhaviSyati 'dveSyaH' aprItikaraH, ziSya iti gamyate, bhaviSyatyevetyabhiprAyaH, kiM sarva eva ?, netyAha-'anabhyupagataH' zrutopasaMpadA'nupasaMpannaH, aniveditAtmetyarthaH, uttarApekSayA, anupasaMpanno'pi na sarva evAsamAdhikaro bhavatItyata Aha-upakatuM CCCCCCCCCCCCCE Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaka try koTyAcArya dI vRttI yogyAyogyAH ziSyAH 4 // 423 // // 423 // zIlamasyetyupakArI tasya naJA pratiSedhe'nupakArI ca, kRtyAnAmakRtyakRditi cetyuktaM bhavati, anupakAryapi na sarva eva dveSya ityata Aha-AtmacchandA matiryasya sa AtmacchandamatiH, svAbhiprAyakAryakArItyarthaH, agurvAyattamatirapi na sarva eva dveSya ityata Aha-'pra|sthitaH yo yo jigamiSustasya tasya dvitIyaH gantukAmazca sadaiva gantumanAH ya Aste, vakti ca-ka ihAste?, navaraM tAvat zrutaskandhaH samAptimetviti gAthArthaH // 1454-55 // bhannetyAdi gAthAtrayaM gatArtham / / 56-58|| tasmAt-'viNao'ityAdi, vyaakhyaa||'vinn4 oityAdi / / vinayAvanato'bhidhIyate-Abhimukhyena guruM vandate, manovAkAyasamavadhAnenetyabhiprAyaH, zeSa spaSTam / / 'sadahatI'tyAdi, sugamA // // 1459-61 // ziSyaparIkSAdhikAra evAnuvartamAna idamAhaselaghaNa kuDaga cAlaNi paripUNaga haMsa mahisa mese ya / masaga jalUga birAlI jAhaga go bheri AherI // ulleUNa na sakko gajjai iya muggaselao'ranne / taM saMvaTTayameho souM tassuppariM paDai // 1463 // raviutti Thio meho ullo'mhi navatti gajjai ya selo| selasamaM gAhessaM nivijjai gAhago evaM // 1464 / / Ayarie suttammi ya parivAo suttaatthapalimaMtho / annesiMpiya hANI puTThAvi na duddhayA vaMjhA // 1465 / / vuddhevi doNamehe na kaNhabhomAo lohae udayaM / gahaNadharaNAsamatthe iya deyamacchittikArimmi // 1466 // bhAviya iyare ya kuDA apasatthapasattha bhAviyA duvihA / pupphAIhiM pasatthA suratellAIhiM apstthaa|14671 vammA-ya avammA'viya pasatyavammA u hoMti aggejjhA / apasatthaavammAviya tappaDivakkhA bhave gejhaa| kuppavayaNaosannehiM bhAviyA evameva bhAvakuDA / saMviggehiM pasatthA vammA'vammA ya taha ceva // 1469 // %ASARASWA RA Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogyAyogyAH vRttI vizeSAva04 je uNa abhAviyA te caubdhihA ahavimo gamo anno / chiDakuDa-bhinna-khaMDe saMgale ya parUvaNA tesiM / 1470 / / kovyAcArya seleyachiDucAlaNi miho kahA soumuTThiyANaM tu| chiDDA''ha tattha biTTho sumariMsu sarAmi nedANi // 1471 / / egeNa visai bitieNa nIi kanneNa cAlaNI Aha / dhannattha Aha selo jaM pavisai nIi vA tujhaM // 1472 // IRI ziSyAH // 424|| tAvasakhaurakiDhiNayaM cAlaNipaDivakkha na savai dvNpi| paripUNagammi u guNA galaMti dosAya cittuNti||1473|| 1 424 // savaNNuppAmaNNA dosA huna saMti jiNamae keii| jaM aNuvauttakahaNaM apattamAsana va haveja // 1474 // aMbattaNeNa jIhAeN kUciyA hoi khiirmudgsmi| haMso mottUNa jalaM Aviyai payaM taha susiiso||1475|| sayamavina piyai mahisona ya jUhaM piyai loliyaM udgN| viggaha-vikahAhiMtahA athakkapucchAhi ya kusiiso|14764 avi gopayammivi pibe suDhio taNuyattaNeNa tuMDassA na karei kalusatoyaM meso evaM susiisovi||1477|| masauvva tudaM jaccAiehiM nicchubbhae kusiiso'vi| jalugAva adU to pibai susIsovi suyanANaM // 1478 // chaDeuM bhUmIe khIraM jaha pibai duhmjaarii| parisuTThiyANa pAse sikkhai evaM viNayabhaMsI // 1479 // pAuM thovaM thovaM khIraMpAsAiM jAhago (jaha) lihi| emeva jiyaM kAuM pucchaha maimaM na kheei // 1480 // daarN|| anno dojjhii kalle niratthayaM kiM vahAmi secaari|cucrnngvii umayA avana hANIya bdduyaannN||1481|| mA me hoja avaNNo govajjhA vA puNo'vi na dlejaa| vayamapi dojjhAmu puNoaNuggaho annadRDhe'vi // 1482 // sIsA paDicchagANaM bharotti te'viya hu siisgbhrotti| na kareMti suttahANI annatthavi dullahaM tesiM // 1483 // THANESAROKAR Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttI vizeSAva komuiyA taha saMgAmiyA ya unbhUiyA u bheriio| kaNhassAsi NhutayA asivovasamI cautthI u // 1484 // upodayAta koTyAcArya sakkapasaMsA guNagAhi kesavonemivaMda sunndNtaa| AsarayaNassa haraNaM kumArabhaMge ya puyajuddhaM // 1485 // dvArANi || nehi jiomhitti ahaM asivovasamIeN saMpayANaM ca / chammAsiyaghosaNayA pasamai na ya jAyae anno||1486|| // 425 // AgaMtu vAhikhobho mahiDDi molleNa kaMtha dNddnnyaa| aTThamaArAhaNa annabheri annassa ThavaNaM ca // 1487 // // 425 // mukaMtayA agahie duppariggahiyaM kayaM tayA klho| piTTaNa aiciravikkaya gaesu corA ya UNagghe // 1488 // mA niNhava iya dAuM uvajunjiya dehi kiM viciMtesi / vaccAmeliyadANe kilissasI taM cAhaM cevaM // 1489 // bhaNiyA joggA'joggA sIsA guravoya tattha doNhapi / veyAliyaguNadosojoggojoggassa bhaasejjaa||1490|| kayamaMgalovayAro saMpai vaNNiyapasaMgavakkhANo / dAiyavakkhANavihI vocchamuvagghAyadAravihiM // 1491 // 2 uddese niddese ya niggame khetta-kAla-purise ya / kAraNa-paccaya-lakkhaNa-nae samoyAraNA-Numae (ni.140) 4 15/ kiM kaivihaM kassa kAhiM kesu kahaM kecciraM havai kaalN| kai saMtaramavirahiyaM, bhvaa-gris-phosnn-niruttii|| ___ 'sele'tyAdi dvAragAthA // AdyadvAramAha-'ulle' ityAdi // ahamArdIkattuM na zakyaH, zeSaM spaSTam // 'ravI'tyAdi // pazcAddhena ||* KI dArzantikadoSAnAha / 'Ayariye ityAdi / AcAryasUtrayorlaghutvaM sUtrArthapalimanthazca, guroranyeSAM vA'ntarAyaH, nahi niryuktA'pi vandhyA dhIramiveti gaathaarthH||1462-65|| pratipakSamAha-'vuDhe'vI tyAdi spaSTam / daarN||66|| bhaaviityaadi| kuDA duvihA-bhAviyA abhA Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta dvArA Ni vRttI sa // 426 // vizeSAva diviyA yatti, mUlabhedadvayaM, bhAviyA duvihA, kathamityata Aha-'apasatthapasatya'tti puSpAdibhirbhAvitAH prazastAH, surAtailAdimistva- koTyAcAya prazastAH / Aha-kimete yogyA eva te, netyAha-vibhAgataH, tathA cAi-'vammA yetyAdi / surA apasatthabhAvaNAbhAviyA, paDalApu pphAipasatthabhAvaNAbhAviyA ya, puNo ekkekkA duvihA bhavaMti-vammA ya avammAvi, taM taM bhAvaM vamAviuM tIraMti je te vammA, iyare av||426|| mmA, tatazca prazastAprazastayoravAmyavAmyA grAhyA iti, Aha ca-pasatthavammA u hoti agejjhA apasattha avvammAvi ya, tappaDikkhA uNa avammavammA grAhyA iti // 67-68 // sthApanA ||dArTAntikamAha-'kuppetyAdi / kupravacanAvasannairbhAvitA itthameva bhAvakuTAH zrAvakAH svalvaprazastA bhavanti, saMvignaistu puSpAdikalpaiH prazastAH, vammA avammAzca tathaiveti gAthArthaH // 1469 // dvitIyaM mUlavikalpamAha'je'ityAdi / / ye punarabhAvitA ApAkAnmuktAste caturvidhAH, athavA AdyatrayavizeSArthamanyo gamaH-prathamazchidrakuTo dvitIyo rAjimAn tRtIyaH khaNDaH chidrAdipratipakSazca sakala: saMpUrNaH, amISAM tu dArzantikamapyaGgIkRtya svadhiyA prarUpaNA kAryati gAthArthaH // 1470 // trayANAmAdyAnAM na vizeSa iti cettanna, yataH-'seleyetyAdi / zailacchidrakuTacAlanikalpAnAM trayANAM zrotRNAM vyAkhyAnAdutthitAnAM 'mitha: parasparaM kathA prAvata, tatra chidra Aha-tatra' vyAkhyAnAvanau 'beTThoM upaviSTaH 'sumariMsu' sarva smRtavAn , bughna| randhracchityAvRtakuTakalpatvAt , nedAnIM smarAmyutthitatvAditi gAthArthaH // 1471 / / 'egeNe'tyAdi / prakSipyamANatvAditi yuktiH prAgaDhe, 'dhanne'tyAdi tRtIya ityayameteSAM bheda iti gaathaarthH||1472|| cAlanipratipakSamAha-'tAvase tyAdi, punvaddhaM kaMThaM daar| 'parI'tyAdi kaNThayam / / 'savvaNNu ityAdi pUrvArddhana codyamuttarArddhanottaram // 'aMbe'tyAdi dvAram / / sayamavI'tyAdi dvAram // 'avIMtyAdi, meso thamao / dvAram // 'masauvvetyAdi dvAram / mazaka iva vyathan jAtyAdibhiH "Daharo'kulINoti ya dummeho damaga RECRECORROCALCIA RECEMCCCCCX Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 maMdabuddhitti / aviyappalAbhaladdhI sisso paribhavai AyariyaM ||1||"daar|| 'chaDDe'mityAdidvAram // 'pAu' mityAdi // dvAram // koTyAcArya 'aNNo' ityAdi, 'mA me ityAdi, dRSTAntagAthAdvayam // dArTAntikamAha-'sIsA ityAdi sucarcA | 'komuI' tyAdi, 'sakke'tyAdi, | & uddezadvAraM hai| 'nehI'tyAdi, 'AgaMtu'ityAdi, prAgvat // AbhIrikalpazcAyogya ityAha-mukka'mityAdi, 'mA'ityAdi, sugamam / dAraM / idAnIM / // 427 // IP prakRtamupasaMjihIrSurAha-bhaNiyA' ityAdi // tatra dvayorapyanayoH parIkSitaguNadoSo yogyaH, sarvathA yogyAya ziSyAyAcakSIta sUtrArtha || miti gAthArthaH // 1473-90 // tadanena granthena yaduktamAsIt-"acchatu tAvugghAto' yAvat saMgaho cemo'tti (1348) tatsaMpAditaM, // 427 // tatsaMpAdanAcca vyAkhyAnavidhiruktaH, atha yaduktamAsIdapAntarAle dhuri vA tadanusmaranAha-katetyAdi, 'uddese' ityAdi, tatredaM dvAragAthAdvayam / / 'ki'mityAdi // asya piNDArthaH pratIta eva // 1491-93 // kasmAdAdAvuddezaH 1 ityata Aha uddeTTuM nihissai pAyaM sAmannao visesotti / uddeso to paDhamaM niddeso'NaMtaraM tassa // 1494 // * nAma ThavaNA davie khette kAle samAsauddese / uddesuddesammi ya, bhAvammi ya hoi aTThamao ||(ni.142) nAma jassuddeso nAmeNuddesae va jo jeNaM / uddeso nAmassa va nAmuddeso'bhihANaMti // 1496 // evaM naNu savvociya nAmuddeso jo'bhihaannNti| davvAINaM tehiM va tesu va jaM kIrae jassa // 1497 // sacaM savvANugao nAmuddesobhihANamettaM jN| nANattaM tahavi mayaM mikiriyaavtthumeehiN||1498|| ThavaNAe uddeso ThavaNuddesotti tassa vA ThavaNA / taM teNa tao tammi va davAIyANamuddeso // 1499 // dabbuheso davvaM davapaI davvavaM sadavvotti / evaM khettaM khetI khettapaI khettajAyaMti // 1500 // KOLMASHARIKI Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezadvAraM 13 // 428 // vizeSAva kAlo kAlAIyaM kAloveyaMti kaaljaayNti| saMkhevotti samAso aMgAINaM tamo tiNhaM // 1501 // kovyAcAyala aMga-suyakkhaMdha-jjhayaNANa niyniyppbheysNgho| hoha samAsudeso jahaMgamaMgI tadajjheyA // 1502 // vRttau emeva ya suyakhaMgho tassajjheyA tytthvinnnnaayaa| ajjhayaNaM ajjhayaNI tassajjheyA tayatthaNNU // 1503 / / // 428 // uddeso uddesI uddesaNNU tayatthavettA vaa| uddesuddeso'yaM bhAvo bhAvitti bhAvammi // 1504 // emeva ya niddeso aTThaviho so'vi hoi naayvvo| avisesiyamuddeso visosao hoi niddeso (ni.143) 'udde?'mityaadi| yato vastu prAguddeSTuM pazcAnirdizyate-tadidamiti, 'prAyaH' bAhulyena, tathA yatazca sAmAnyAkArajJAnAdvizeSajJAnamataH prAguddezaH pazcAttu nirdeza iti / sAmpratamuddezadvAre pratidvAragAthAmAha-'nAma ThavaNe'tyAdi // AdyadvAraM vyAcikhyAsurbhASyakAra Aha-'nAma' mityaadi| 'yasya' jIvAdervastuna uddeza iti nAma kriyate sa nAmoddeza iti sambandhaH, yo vA yena nAmnoddizyate, yathA| merurmerUddezeneti, nAmno vA ya uddezaH, kimuktaM bhavatItyAha-vastunaH sAmAnyamAtramabhidhAnamityabhiprAya iti gAthArthaH // 1494-96 // atiprasaGgaM cucodayiSurAha-evaM'mityAdi // evaM yadi vastusAmAnyAbhidhAnaM nAmoddezastat nanu sarva eva dravyAdinikSepo nAmoddeza iti prAptaH, kutaH iti ceducyate-'jadobhihANaM' ti yatobhidhAnamityeSA sajJA dravyAdInAM kriyate, dravyAdibhirvA kriyate, tathA dravyAdiSu satsu yadabhidhAnaM yasya kasyacitkriyate tatsarva nAmoddezAnnAtivarttate, sarvAnugatatvAdasyeti gAthArthaH // 1497 / / idaM pratyabhAnubhASya pariharabAha-sacca'mityAdi / tathApi nAnAtvaM mataM, kaiH ? ityAha-matyA, tathAhi-gopAlAkAMtadravyabhAveSvanyA'nyA mati prasatiH, 'kiriya'tti evaM kriyAmedo'pi 'vatthutti evaM vastunAmendravastu godohazaktisaMpannaM, sthApanA varadA, dravyendrastvAmoSadhyA PESCASSESESSASSUOLORES OMOMOMOMOM Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e nirdezadvAram KNOW // 429 // vizeSAva0 disaMpanaH, bhAvendraH prasphuradvajradhArIti, dvandvaM kRtvA tairiti gAthArthaH // 1498 // dAraM // 'ThavaNe'tyAdi // sthApanAyA uddezaH sthApa-6 koTyAcAyA noddezaH, tasya voddezasya sthApanA akSAkSarAdibhiriti bhAvanA |dvaarm / 'ta'mityAdi, taditi tadetad dravyamiti dravyoddezaH, teneti dravyevRcau Noddezo yathA daNDI khaNDI, dravyAduddezo dravyavAn dhanapavirayaM, dravye yathA siMhAsane rAjA, evaM kSetrAdibhiriti gAthArthaH // 1499 // amumevArtha vizeSeNAha-'davvetyAdi // dravyoddezo yathA idaM dravyaM, dravyapatiriti dravyeNa, dravyavAniti dravyAt, sadravya iti dravye // 429 // sati |daarii evaM kSetrepi yojanIyaM (kssetriityaadi)| 'kAla' ityAdi // kAla iti samayasyoddezaH,kAlAtItamiti kAlena 'kAlopeta'nti kAlAdupetaM, kAle jAtamiti daar| SaSThamAha-'saMkhe'ityAdi, samAsaH saMkSepa ucyate, asau cAGgazrutaskandhAdhyayanAnAm , asya trayasya syAditi gaathaarthH||1500-1|| tathA ca-'aMgetyAdi / asya bhAvanA hoi samAsuddeso, kahaM 1, ata Aha-nijanijaprabhedasaMgrahAda , keSAmityata Aha-aGgasya zrutaskandhasya adhyayanAnAM ca, ekaikasya dRSTAntamAha-yathA'GgamayaM sAdhurvate, eSo'GgasyoddezaH, aGgenoddezolAjItyeSa sAdhustadadhyetA cAyamiti gAthArthaH // 1502 // 'emeveM'tyAdi, sarva bhAvitA dAraM / saptamamAha- 'uddeso ityAyekazaili kam / dAraM / bhAvoddezamAha-bhAvo'yaM sAdhurbhAvI bhAve vA'yamiti gAthArthaH // 1503-4 // prathamaM mUladvAraM gatam // 'emeva yetyAdi / ayamevASTavidha uddezo nirdezo'bhidhIyate, viziSTanAmAdisaMhitatvAt / tathA cAnayorbhedalakSaNamAha-'avI'tyAdi, spaSTam // 1505 // nAmaM jiNadattAI ThavaNA ya visitttthvtthunikkhevo| dave gomaM daMDI rahitti tiviho sacittAI // 1506 // khette bharahaM tattha va bhavotti magahotti mAgaho vatti / sarautti ya sArautti ya saMvacchariutti kaalmmi||1507|| AyAro AyAravamAyAradharotti vA smaasmmi| AvAsayamAvAsai sutttthdhro'hvaa'yNti||1508|| ex+4+4+4+4+4+ 3 LATESCARRORA 9 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirdezadvAram A vizeSAva kovyAcArya vRttI // 430 // // 430 // satyapariNAI ya va ajjheyA'yaM smaasniheso| uhesayaniheso sapaeso poggaluheso // 1509 // odaiokhaiuttiva nANaM caraNaMti bhaavniddeso| etya visesAhigao smaasuddesniddeso||1510|| ajjhayaNaM uddeso taM ciya sAmAiyaMti niddeso| buddhIe jahasaMbhavamAobjaM sesaesupi // 1511 // sAmaiyaMti napuMsayamassa pumaM thI napuMsagaM vAvi / nihiTThA tatthicchaha kaMnisaM nao ko nnu1||1512|| 'nAmaM jiNadattAItyAdi, nAmanirdezo jinadattAdi nAma tasya nirdezaH, evaM sthApanA, abhidhAna nirdezanyAsaH viziSTavastumA sthApanendranyAso vA tasya nirdezaHsthApanAnirdezaH, dravyanirdezaHsacittAdinA gomAn daNDI rathI azvayukto ratha iti / dAraM / / 'khette' ityAdi, kSetrakAlanirdezau / daarN| samAsanirdezamAha-aGgaM pati-AyAro ityAdi, spaSTam / suyarkhadhaniddesamAha-'AvetyAdi tathaiva / daarN| adhyayananirdezamAha-'satthe'tyAdi / dAraM / saptamamAha-'uddesayetyAdi / uddezakanirdezaH sa ucyate yaH pradezo'dhyayanasya, yathA pudgaloddezasya nirdeza iti / dAraM / 'oda'ityAdi punbaddhaM kaNThyam / kairatrAdhikAraH ityata Aha-'etthe tyAdi, iha samAsoddezanirdezAbhyAmadhikAraH, tatrAdhyayanamiti samAsoddezaH, sAmAyikamiti samAsanirdeza iti, Aha ca-'ajjhayaNa' mityAdi, puvvaddhaM kNtthN| evaM khabuddhathA yathAle yogyamAyojyaM, etavayaM zeSeSvapyaGgazrutaskandhAdhyayanAdiSviti gAthArthaH // 1511 // uttaragAthAsambandhanArthamAha-'sAmaiyaMtI tyAdi / sAmAyikamityetatpadaM napuMsakamanusvArAntatvAt , 'tasse' tyassa ca 'niddiTThA' iti nirdeSTA uccArayitA trividha eva bhavati, 4 ko'sAvityata Aha-'pumaM'ti pumAn-puruSaH 'thIti strI, napuMsakaM vA, trividhatvAdeva vivakSitapANijAteH, yata evamata idaM nayairvi cAryate, te ca naigamAdayaH sapta, 'tatyatti tatra ko nayaH ke nirdezamicchatItyetadadhunA vicAryate, etaduktaM bhavati-ko nirdezyagarbha RRANSLATIVECORRECIPES Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau // 43 // -PHORORSCITERARE nirdezamicchati ? ko vA nirdezakagarbha ? ko vobhayagarbhamiti ?, atrocyate nirdeze nayaduvihaMpi negamanao niddiTuM saMgaho ya vavahAro / niddesayamujjusuo ubhayasaricchaM ca sadassa |ni. 144 / | 21 vicAra jaM saMvavahAraparoNegagamoNegamo tao duvihaM / icchai saMvavahAro duviho jaM dIsae pAyaM // 1514 // chajjIvaNiyAjyAronihivaseNa taha suyaM caNNaM taM ceva ya jiNavayaNaM savvaM niddesayavaseNaM // 1515 // // 432 // jahavA niddivasA vAsavadattA-taraMgavaiyAiM / taha niddesagavasao loe maNurakkhavAutti // 1516 // taha niddidvavasAo napuMsagaM negamassa sAmaiyaM / thI puMnapuMsagaMvA taM ciya niddesyvsaao||1517|| jahavA ghaDAbhihANaM ghaDasaddo devadattasahotti / ubhayamaviruddhamevaM sAmaiyaM negamanayassa // 1518 // atthAucciya vayaNaM lahai sarUvaM jao paIvovva / to saMgahavavahArA bhaNaMti niddiTTavasagaM taM // 1519 // ahavA nihitthassa pajjao ceva taM sadhammavva / tappaccayakAraNao ghaDassa rUvAidhammavva // 1520 // vayaNaM viNNANaphalaM jai taM bhaNievi natthi kiM teNa? aNNattha paccae vA savvatthavi paccao ptto||1521|| abhidheyasaMkaro vA jai vattari paccao'Nabhihievi / tamhA niddiDhavasA napuMsagaM ti sAmaiyaM // 1522 // ujjusuo niddesagavaseNa sAmAiyaM viNihisai / vayaNaM vanturahINaM tappajjAo yataM jamhA // 1523 // karaNattaNaomaNa iva sapajjayAo gha DAirUvamiva / sAhINataNaoviya sadhaNaM va vao vayaMtassa // 1524 // taha suttaduruttAo tssevaannugghovghaayaao| tassa tayamiMdiyaMpiva iharA akayAgamo hojA // 1525 // CALCRORESCOACTICE Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A 2054 vizeSAva kovyAcArya nirdeze naya| vicAraH vRttau // 432 // // 432 // nihissavi kassati naNUvaghAyAio tayaM juttaM / te tassa sakAraNao iharAthANussavi havejA // 1526 // saranAmodayajaNiyaM, vayaNaM deho vva vtnupjjaao| taM nAbhidheyadhammo juttamabhAvAbhihANAo // 1527 // bhAvammivi saMbaddhaM tamasaMbaddhaM va taM pgaasejaa| jai saMbaddhaM tihuyaNavAvitti tayaM pagAseu // 1528 // niviNNANattaNao nAsaMbaddhaM tayaM paIvo vva / bhAsayai asaMbaddhaM aha to savvaM pagAseu // 1529 / / jaivi vayaNijjavattA bajjhanbhaMtara nimitta sAmaNNaM / vattA tahavi pahANo nimittamabhaMtaraM jaM so // 1530 // saddo samANaliMga niddesaM bhaNai visarisamavatthu / uvautto niddeTTA niddessAo jao'NaNNo // 1531 // thI nihisai jai pumaM thI ceva tao jao tduvutto| dhIvinANANano nihisamANaliMgotti // 1532 // jaisa pumaM to natthI aha thI na pumaM navA tduvutto| jothIviNNANamao nothI so savvahA natthi // 1533 // bhAsai vANuvautto jai annANI tao na tavvayaNaM / niddeso jeNa mayaM nicchiyadesotti nihso||1534|| so jai nANuvauttoSNuvautto vA na nAma nihso| niddeso'Nuvautto ya bei saho na taM vatthu // 1535 // tamhA jaM jaM nihisai taduvautto sa tammao hoi / vattA vayaNijjAognannotti samANaliMgo so||1536|| sAmAiovautto jIvo sAmAiyaM sayaM ceva / niddisai jao savvo samANaliMgo sa teNeva // 1537 // iya savvanayamayAI parittavisayAI samudiyAiM tu / jaiNaM bajjhanbhaMtaraniddesanimittasaMgAhi // 1538 // nihissa pasUI sA davvakkhettakAlabhAvehiM / kiM taM ca? jIvadavvaM pasUyameyaM jao jaha vA // 1539 / / ALCHARACRECRACK 05 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttau nirdeze nayavicAra: // 433 // 4 // 433 // HIROEOMOMOMOMOM khette kammi va kAle purisaviseso va bhAvao ko so| khettAitigaM niggamabheuciya chavviho so // 1540 // 'duvihaMpI'tyAdi / eko gamo'syetyekagamaH tasya natrA pratiSedho, naikagamazcAsau nayazca naikagamanayaH, sa naikagamanayaH dvividhamapi-ubhayathApi nirdezyanirdeSTravazAdicchati, kiM 1, nirdezamiti prakramAllabhyate, kva, loke lokottare ca, tatra loke nirdezyavazAt nirdezamicchati yathA vAsavadattA taraGgavatI beti, abhidhAtRvazAttu manunokto grantho manuH akSapAdenokto grantho'kSapAda iti / lokottare tu SaDjIvanikA piNDaiSaNA vA, jinokto mantho jinoktiH gaNadhareNokto grantho gaNadharoktirityevamAdi, tadevamayaM sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamiti manyate, trividhanirdeSTravazAttu pumAsaM striyaM napuMsakaM ca, tatpariNAmArUDhatvAt , tatpariNAmArUDhatA ca naikagamatvAt , etaduktaM bhavati-yatheha ghaTAbhidhAnaM ghaTazabdo'bhidhIyate, abhidheyapariNAmatvAt , evaM devadattazabdo'pyucyate, abhighAtapariNAmatvAt , na ca viruddhaM, siddhatvAt , evaM sAmAyikamapyasyAbhidheyavazAtsAmAyika, abhidhAtRvazAttu tathA tathetyuktaM, tathAhi-karomi bhadanta ! sAmAyikamityevaM paThati satyasti vyapadezaH sUrirAyAta iti, ata Aha-'duvihaMpi negamanayoti / Aha-kuto'yaM vAkyazeSo labhyate, ucyate, yata Aha-nirdiSTaM vastvaGgIkRtya saMgrahavyavahArauM nirdezamicchataH, nirdezaparyAyatvAdvacanasya, bhAvArtha tveta| bhASye darzayiSyAmaH / tathA 'nisagamujjusuoti nirdizatIti nirdezako, vaktetyuktaM bhavati, tamaGgIkRtya RjusUtro nirdezamicchati, vaktRparyAyatvAdvacanasya, kathaM caitaditi bhASya eva vakSyAma iti / 'ubhayasaricchaM ca sahassa'ci ubhayasadRzaM-nirdezyanidezakasadRza, samAnaliGgaM vastvaGgIkRtyetyarthaH, kiM 1, zandasya-zabdanayasya, nirdezapravRttiriti gamyate, upayuktasya nirdeSTunirdezyAdabhinna| tvAd, aminnatvaM ca tadupayogAnanyatvAditi smudaayaarthH||1513|| nagamabhASyamAha-'ja'mityAdi gAthAH paJca vyaakhyaataarthaaH|| saMgraha SAXG Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 434 // ASALANOHRS* syAha-'atyAoM ityAdi / 'joti yato-yasmAt 'asthAdociya' arthAdeva 'vacana' abhidhAnaM 'labhate svarUpaM AmotyA-donaya. malAma, ka iva kasA ? ityAha-'padIvo vA' yathA hi pradIpaH prakAzAdAtmalAbha labhate, nAkAzAt , evaM vacanamapi vAcyAt , 'toM vicAraH | tataH saMgrahavyavahArau vrataH-nirdezyavazagaM-nirdezyagaM taMti tadvacanaM vartate, nirdezyaM ceha sAmAyikamiti gAthArthaH // 1519 / / amumevArtha| mapareNa vidhinA prAha-'ahavetyAdi / athavA 'ta'ti tadvacanaM nirdezyasyaivArthasya paryAyaH, kiMvat ?, 'svadharmA iva' taddharmA iva, prayogaH // 434 // nirdezyaparyAyo nirdezaH, kutaH 1 ityAha-tatpratyayakAraNatvAt ghaTarUpAdivaditi gAthArthaH // 1520 // syAdasiddho heturatatpatya| yakAraNatvAdvacanasyeti, tama, yataH-'vayaNa' mityAdi // vacanaM vijJAnaphalaM, vacanaM tatpatyayaheturiti lokamasiddhametata, tatazca | yadi tadvijJAnaM bhaNite'pi sati vacasi nAsti-nodayaM yAyAcchoturatha tataH kiM tena kaNThoSThazoSamAtrAdhAyinocariteneti?, sarvasya vaktustadaphalaM, kAkavAsitaprakhyatvAd anyatrAvAsitAbhidhAnavat , tatraitatsyAt-tadvaktRpratItau kA'sya niSphalatetyata Aha-'anyatra' anyasmin amukhare'bhidheyebhihite satyanyatra mukhare'bhidheye pratyaye'bhyupagamyamAne zrotustasmAd vacanAt 'sarvatra' sarvasmin vyavahArAGge viparyayaH prApto bhavataH, anyocAraNe'nyapratipacyabhyupagamAdvivAdAspadIbhUtaprakaraNavat / pAThAntaraM vA-'annattha vA abhihite'tti anyatra vA'. 4 bhihite'nyatra pratyo sarvatraiva trailokye pratyayaH zrotaH prApto'nabhihitatvAvizeSAt mukharAbhidheyavaditi gaathaarthH||1521|| tatraitatsyAta| kimanena gondalasyAmalena ?, vakturananyatvAt , AnubhavikaM caitaditi, tana, ytH-'abhidheye'tyaadi| 'jai vattari paccayo'Nabhihie'vi tobhidheyasaGkaro'pi prApto, ghaTazabdAddevadattapratipatteH, yathA caivaM devadattapratItiH tathA tata evopTrAdipratipattiH syAt , tAvupasaMjihIrgha AhatuH-tasmAbhirdiSTavazAd-abhidheyAnurodhena sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamiti napuMsakanirdezamimau brUtaH, ata eva Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI // 435 // HARASHES | coktaM 'abhidheyavalliGgavacanAnI ti, athavA sAmAyikavataH strIpuMnapuMsakaliGgatvAttatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArtharUpasyApi triliGgatvamataviliGgatAmasyAdhikuruta iti gaathaarthH||1522|| 'ujjusue'tyAdi / RjusUtro nayo nirdeSTravazena-abhidhAtRbalena 'sAmAiyaM | nirdeze naya vicAra: viNihisai'tti sAmAyikanirdezamanumanyate, vaktradhInatvAttatparyAyatvAcca vijJAnavaditi gAthArthaH // 1523 // prayogaH 'kara'ityAdi / / vaktRkhAmikaM vacanaM karaNatvAnmana iva, tathA vakturvacanaM vyapadizyate svaparyAyatvAd ghaTarUpAdivat / tathA vayo vayaMtassa nAnyasya svAdhInatvAt , tadvivakSAbhAvabhAvitvAdityarthaH, svadhanavaditi gaathaarthH||1524|| 'tahe'tyAdi ||'tss tayaMti pakSaH, kutaH ? ityAha-mUkta // 435 // duruktAbhyAM tasyavAnugrahopaghAtadarzanAt , iha yasya yannimittAvanugrahopaghAtau tattasyAtmIyamiti pratijAnImahe, tadyathendriyaM, itthaM caitad, itarathA-anyathArthaparyAyatve vacanasyAkRtAbhyAgamo mavet jihvAyAH, kayoH, anugrahopaghAtayoH, etaduktaM bhavati-vastRdharma eva hi vacane | satyevaM jihvAyA akRtAbhyAgamo na bhavati, arthadharmake tvakRtAbhyAgamaH, ityevamAdi svadhiyAtrAbhyUhya vaktavyamiti gaathaarthH||1525|| | para aah-niddiityaadi|nnnu tayaM vayaNaM jutaM ghaDamANayaM nirdezyadharmatayA'pi, na kevalamabhidhAtRdharmatayaiva, kuta ityata Aha-nihissa|vi kassaI uvaghAyAdido ti, tathAhi-vadhyatAmayaM caura ityukte mucyatAM vA'yamityuktau caurasya viSAdAzvAsau syAtAmityato'yamanekAnta iti, ucyate, nAnayA pratyAzayA prANAH samAzvAsanIyAH, yatastAvAzvAsaviSAdau tasya 'svakaraNAt' svazrotrAdbhavato, na3 tadvacastaH, itarathA tadvacanabhavane tayostau sthANorapi bhavetAM, na ca bhavataH, akaraNatvAttasyeti gaathaarthH||1526|| api ca-arthaparyAyavacanavAdin ! 'sre'tyaadi| kharanAmakarmodayajanitaM vacanaM, atazca vaktaparyAyastatsAmAnyavivakSAyAM satyAM nAmapratyayatvAd dehavat, upacayamAha-abhAvAbhidhAnAt , etaduktaM bhavati-abhAva ucyate, yadi ca tatparyAyo vacanaM syAttato'sAvapi mAvaH syAd vacanAzraya AGROUNCARRO RSCIOUS Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI // 436 // ***%ARSHAN tvAdbhavadabhiprAyeNa ghaTavat , tasmAnna vastudharmo vacanaM, api tu vaktRdharma iti gaathaarthH||1527|| abhyupagamyApyAha-'bhAvammI- nirdeze nayatyAdi / 'bhAvammivitti bhAve'pi vastudharmatAyAM vacanasya tadarthapratItijanakamitikRtvA vikalpyate 'ta' ti tadvacanaM taMti taM vicAraH | vAcyamartha sambandhaM vA pagAsejA asaMbaddhaM veti dvayI gatiH, yadi saMbaddhaM caturthasamaye bhuvanavyApitvAtsarveSAM zrotRNAM taM prakAzayatu, | saMbaddhatvAvizeSA, siddhAntAvalambitve'pi ca nayataivAsya, na durNayatA, AcAryavacanaprAmANyAditi gAthArthaH // 1528 // dvitIyaM // 436 // vikalpamadhikRtyAha-'nivvI tyAdi // nApi dvitIye tadvastu prakAzayed , vijJAnAdanyatve satyasambaddhatvAtpradIpavat , yathAhi-pradIpo vijJAnAdanyatve satyasambaddhAnAvabhAsayedevametadapi, atha ced vijJAnAdanyatve satyasambaddhamapi bhAsayet tataH sarva bhAsayatu, asaMba-2 | ddhatvAvizeSAditi gAthArthaH // 1529 // atrAha-nanUktaM vacanamarthAdAtmalAmaM labhate pradIpavat ataH kathamarthaparihAreNedaM vaktureveti | zraddadhmahe ?, ucyate-'jaivI'tyAdi / 'jaivi nimittaM sAmaNNaM' yadyapi nimittaM kAraNaM sAmAnyaM-tulyaM, vacanasyeti gamyate, kiM tadityAha-vacanIyavaktRbAhyAbhyantaraM yathAsaGkhayaM, samAsastvidAnI sukhoneyaH, tathA'pi kimityAha-vaktA tathA'pi pradhAno varcate, svAmitvamaGgIkRtyAbhyantaranimittatvAditi gAthArthaH // 1630 // 'saddoM ityAdi // zabdayate'neneti zabdaH, asau nirdeza bhaNati'varanamicchati, kiMviziSTamityAha-'samAnaliGgaM' nirdezyanirdeSTrasadRzaM vAcyavAcakatulyamitiyAvat / anabhimatapratiSedhamAha-'visadRzaM' | asamAnaliGga 'avastu' tuccha, nirdeza bhaNatIti vartate / AdyapadasyopapattimAha-'upayuktaH tadarpitAntaHkaraNaH 'nirdeSTA' vaktA 'nirdezyAt abhidheyAd 'yata:' yasmAd 'ananyA' saMlulitaH, tena etaduktaM bhavati-puMsaH pumAMsaM bhaNataH puMnirdeza eva, striyaH striyamabhidadhatyAH strInirdeza eva, napuMsakasya napuMsakamabhidadhAnasya napuMsakanirdeza eva, uktayukteH, evaM tAvatsvasthAnata iti gAthArthaH // Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcAya vRttau // 437 +4+4+4+4+4+4+4+4 // 1531 // parasthAnato'pyAha-'thI' ityAdi / yadi pumAn kartRbhUtaH khiyaM karmabhUtAM nirdizati, vAsavadatte ! kurvidamiti, tato'sau || nirdeze nayapumAn khyeva bhavati, kiM kAraNamityAha-'yataH' yasmAt 'tadupayuktaH' ruyupayuktaH strIvijJAnAt vAsavadattApratyayAdananyaH-saMlu-18 vicAra: litAkAro bhavati, evaM napuMsayaM Nidisai jai pumaM napusayaM ceva, tao jao taduvautto napuMsayavimANANaNNotti, puriso gao, evaM itthIpurisanapuMsaesu lAeyabvA, napuMsao'vi purisitthIsu, prakRtaM yojayannAha-ataH 'nihiTThasamANaliMgo' ti nirdiSTena samAna // 437 // liGgA, asya vaktA bhavatItyadhyAhAraH, nirdezyanirdezakayorasyaivaM samAnaliGgateti bhAvaneti gAthArthaH // 1532 // sAmpratamavastviti padaM viviyate-'jadI tyAdi / / yadi 'sa' khyupayogavAn pumAn pumAneva, vijJAnAnanyatvAt 'toNa tthiti tato'sau na strI, viruddhadharmAdhyAsitatvAt , syupayogaviruddho hi puruSajJAnopayoga iti / 'aha tthI'tti atha ruyasau tatpariNAmaikalolIbhUtatvAt tato na pumAn tata eva hetostadvat / api ca 'navA' naiva jyupayuktaH pumAn tadupayuktaH syupayukto yadi strItvaM na yAti, agnyupayukto'gnimiveti bhAvanA, etaduktaM bhavati-jo tthIvinnANamao NotthIti yaH strIvijJAnAtmako'pi-yo vAsavadattAvijJAnaghaTito'pi na strI-na vAsavadattA sa sarvathA nAsti, asaMbhavAdviyadindIvaramAlAvat , saMbhave tUcchinnedAnImupayogendraparibhASeti gAthArthaH // 1532 // idaM pari|jihIrghaH para Aha-'bhAsatI' tyAdi / yadi ca manyase-sa puruSastAM vAsavadattAM 'bhASate Amatrayati, kathamityata Aha-anupa yuktaH atanmayatAM yAtveti, sarirAha-'annANI tao'tti, yadyevaM tato'sAvajJAnI anupalambhAt , (anupayogAt ), yadA caivaM tadAna tadvacanaM vAsavadatcetyAmatraNaM nirdezaH, kutaH1 ityAha-yena kAraNena matam-abhipretaM, vipazcitAmiti gamyate, kimityata Aha-nizcitya nizcito vA dezo nirdeza iti gaathaarthH||1534aa tathA ca-soM ityAdi / 'ma' nirdezo yadi strIti vAsavadatteti ato nAsA * ******** , Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirdeze nayavicAraH vRttI // 438 // vizeSAva04 lavanupayuktaH, tasyAmanupayuktazcetra nAsau nirdezo, viruddhatvAd azrAvaNazandavat , tasmAnirdezo'nupayuktazca brUte zabdaH, kimityata koTyAcArya Aha-na tadvastu, ata evoktaM-"jANato aNuvauttotti veti sado tayamavatyu"nti gAthArthaH // 1535 // sarvopasaMhAramAha-tamhA ityAdi / tasmAd yadyanirdizyate strInapuMsakAdi sa puruSastadupayuktaH tanmaya eva bhavati, kiM kAraNamityAha-vaktA pumAn vacanIyAt | ruyAderananya itikRtyA, ataH 'samAnaliGgo'so' ubhayasadRzo'sAvityuktaM bhavatIti gAthArthaH // 1536 // prkRtmupdrshynnaah||438|| 'sAmAI'ityAdi / sAmAyike nirdezye upayuktaH sAmAyikopayuktaH, kaH ? ityata Aha-'jIvo nirdeSTA, kiM ?-sAmAyika, bhavatIti zeSaH, sa ca sAmAyikamityabhidadhat svakameva-AtmAnameva nirdizati, tadupayuktatvAda, etaduktaM bhavati-tadvaktRNi puMstrInapuMsakAni santi napuMsakameva bhavanti, kimityata Aha-'jaosa'tti yataH saH-puruSAdinirdeSTA sarvo'vizeSeNa tenaiva sAmAyikena samAnaliGgo vartate, | tasya rUDhito napuMsakatvAditi gAthArthaH // 1537 / / Aha-yadi punarbhAvavaividhyAdubhayanirdezaH syAt, tathAhi-dvividho bhAvo-vijJAna| mayaH pariNatimayazca, bhAvAbhidhAyinazca zuddhanayAH, tatra yadA pumAnupayuktaH striyamAha tadA vaktuH strIvijJAnAnanyatvAt strInirdeza eva, puMstvapariNatimayatvAcca svatattvatastasya puMnirdezo'pyastviti, ucyate, bhAvavaividhye satyapi vijJAnamevopayogarUpamihAdhikriyate, na | puruSapariNatiH, vijJAnamayatvAdbhAvanirdezasya / Aha-nanu zabdo'pi nirdeza eveti, ucyate, na, tasya dravyamAtratvAd, bhAvagrAhitvAca zabdanayasyeti, tatraitatsyAt-zabdapradhAna eva zabdanaya iti, ucyate, na, arthAparijJAnAt, iha hi zabdanayaH zabde pRSTe nArtha pratyAyayati, tadbhAvabhAvitvAcchabdajJAnasya, kAraNasya ca dravyAbhidhAnAt dravyasya ca bhAvazUnyatvAt zabdanayasya ca bhAvamAtragrAhitvAdato na zabdamAtravastupradhAnatA yukteti| Aha-yadhupayuktovaktA yaM yamarthamAha tadazAnirdezastato nirdezyavazAnirdeza iti saMgrahavyavahArayorasya ca ko vizeSaH1, Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvaH nirdeze nayavicAraH // 439 // ucyate, tayorupayuktasyAnupayuktasya vA vakturAtmanirapekSAbhidheyamAtravazAcchandamAtrameva nirdezaH, iha tu bAhyavastuvijJAnaM pratyayamAtramu rarIkRtyAbhipreyopayogAnanyatvAdabhidhAtuH svarUpamevAdhikriyate nirdeze, Aha-yadyevamRjusUtrAdasya ko vizeSaH, tasyApi hi nirdezakakovyAcAyalA vRttI vazAnirdezaH sa evehApIti, ucyate, majusUtrasyAnupayuktasyApi vakturabhidhAnamAtrakaM, na vijJAnamevetyayaM vizeSa iti gaathaa(maavaa)rthH|37| 'iya'ityAdi / evaM sarvanayamatAni pratyekamapramANAni, parIcaviSayatvAt , samuditAni tvanyo'nyApekSAsthitAni jaina zAsanaM bhavanti, // 439 // yatkiviziSTamityAha-bAhyazcAbhyantarazca bAhyAbhyantarau2 ca tau nirdezau ceti vigrahastayonimittamiti samAsaH tatsaGgrahItuM-abhyupa gantuM zIlamasyeti samAsaH, antarbAhyanimittasAmagrImayaM ydityrthH| tathA ca svaranAmakarmodayavAdyArthAdivacanIyaviziSTasAmagrIta eva | dhvaniyavirbhavati, sa cArthamudyotayaneva, tatsvabhAvatvAt , ata eva zabdArthayoH prakAzyaprakAzakalakSaNaH sambandhaH tatsvabhAvatvAtpradIpArtha yorikha, yadyevamagRhItasaGketasyApi zabdavizeSazravaNAdvAcyArthapratItiH syAt na ca bhavati, ucyate, zabdo hi tApattatprakAzanasvabhAvo, da yattu kasyacinna prakAzayati tatkAraNAntaravirahAt, nahi pradIpaprakAzitamapyartha bahalatimirapaTalAkrAntalocanaH pratyeti, tacca vAcyArtha pratipattinivandhanakSayopazamAvaraNakarmapaTalamityabhiprAyaH, Aha-saGketakaraNAdapyapratipatiprasaGgaH, ucyate, kasyacijaDamaterasaMjAtakSayopazamasya zAstrazravaNAdAviSyata eva, tathAhi-viSamapadArthAnvAkhyAne kSayopazamAbhAvAt kvacitsaGketo'pi kartumazakyaH, kvacittu karaNamAtre'pyuttarakAlaM bhAvanAnupapattiH, aparasya tu viziSTakSayopazamavataH sakunmlecchAdidhvanizravaNe sati saGketanirapekSasyApi tadarthapratItisaMbhavAt , kasyacittulyakarmaNaH saGketakaraNAdeva karmamalapaTalApagamAt pratipatyavirodha iti gAthArthaH ||1538||daaraa|| tadevam-'nihIM'tyAdi // nirdiSTa-sAmAyika 'yathA vA' yena vA prakAreNa sakalatrailokyalakSmIbhogalakSaNenodbhutametat tamkiI , jIvadravya OMOMOMOMOM Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SONA nigema bhedAH // 44 // vizeSAva miti||1539|| tathA-khette' ityAdi / kasmizcatatsAmAyika kSetre kAle ca prastUtaM, bhAvato-mAvaM cAGgIkRtya ko'sau puruSavizeSo', dra 12 yata idaM prasUtamiti vartate / uttaragAthAghaTanArthamAha-kSetrakAlabhAvatrayaM nirgamavizeSa eva, tasya SaDvidhatvAd // 1540 // Aha cavRtto nAmaM ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve ya / eso u niggamassA nikkhevo chavviho hoini145|| // 440 // davAo davvassa va viNiggamo damvaniggamo so ya / tiviho saccittAI tivihAo saMbhavo neo / / 1542 // pabhavo sacittAo bhUmeraMkurapayaMgabaphAI / kimiganbhasoNiyAI mIsAo thiisriiraao||1543|| kimighuNaghuNacuNNAI dAruo jaM va niggayaM jatto / davvaM vigappavasao jaha sanbhAvovayArehiM // 1544 // | khettassa viniggamaNaM sarUvao natthi taM jamakkiriyaM / khettAo khettammi va haveja davAiniggamaNaM // 1545 // uvayArao va khettassa niggamo loganikkhuDANaM ca / laddhaM viniggayaMti ya jaha khettaM rAulAutti // 1546 // kAlovi davvadhammo nikkirio tassa niggamo pabhavo / tatto ciya davAo pabhavai kAle va jaM jmmi|| uvayArao va sarao viNiggao niggao ya tatto'haM / ahavA dukkAlAo naro va baalaaikaalaao||1548|| bhAvo'vi davvadhammo tatto ciya tassa niggamo pbhvo| davvassa va bhAvAo viNiggamo bhaavo'vgmo|| rUvAi poggalAo kasAyanANAdao ya jiivaao| niti pabhavaMti te vA tehiMto taviogammi // 1550 // tattha pasatthaM micchattaNNANA virahabhAvaniggamaNaM / jIvassa saMbhavaMti ya ja sammattAdao ttto||1551|| eltha u pasatyabhAvappasUimet visesaohigayaM / apasatthAvagamoviya sesAvi tadaMgabhAvAo // 1552 // samajhaRAEROk CANARA Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIro davvaM khettaM mahaseNavaNaM pamANakAlo ya / bhAvo u bhAvapuriso samAsao niggmNgaaii||1553|| vizeSAva sAmaiyaM vIrAo mahaseNavaNe pamANakAle ya / bhAvapurisA hi bhAvo viNiggao vakkhamANo'yaM // 1554 // kokhAcArya nirgamabhedAH vRttI icevamAi savvaM davvAhINaM jao jiNasseva / to niggamaNaM vottuM vocchaM sAmAiyassa to||1555|| micchattAitamAo sa niggao jaha ya kevalaM patto / jaha ya pasUyaM tatto sAmaiyaM taha pavakkhAmi // 1556 // // 44 // | 'nAma'mityAdi dvAragAthA // 41 // tatra nAmasthApane prAgvad, vyatiriktaM dravyanirgamamAha-'davAo'ityAdi // dravyAnirgamo // 44 // dravyanirgamo dravyasya vA, sa ca trividhaH sacittAdiH, kutaH / ityAha-trividhAt bhRmyAdeH sacittAdeH 'saMbhavo'nirgamo 'jJeyaH' boddhavya iti // 42 // sthApanA / Aha ca-'pabhavo' ityAdi // 43 // kimI'tyAdi sapAdA sAdhikA gAthA bhAvitArthA / tathA yadvA dravyaM 'yataH' yasmAd dravyAnnirgataM vikalpavazato yathAbhAvenopacAreNa vA, yathA dravyAd dravyasya rUpakAtkAlAntaraprayuktAdrUpakasya, evaM dravyANAM, dravyebhyo dravyasya ekAdvaivaikarUpakasya, dravyebhyo dravyANAM dravyanirgama iti gAthArthaH // 1544 // 'khettasse'tyAdi // 'uva'ityAdi sugamam // 46 // kAlastu dravyadharma eva, tasya dravyAdeva nirgamastatprabhavatvAd, Aha ca-'kAlo'vI'tyAdi / yadvA vastu yasmin kAle | RtulakSaNe prabhavati sa kAlanirgama iti gAthArthaH // 1547 // uvayAre'tyAdi sugamA ||48||daarN 'bhaavo'vii'tyaadi|bhaavo'pi-18 varNAdivyadharma eva yato'tastata eva dravyAttasya vA bhAvAdvinirgamo-bhAvataH sakAzAd bhraMzanaM bhAvanirgamaH, tathA ca loke vaktAro bhavantiapagatametadbhAvAditi gAthArthaH // 1549 // tathA-'rUvAdI tyAdi / pudgalAtsakAzAdrUpAdayaH-pArimANDalyAdayaH jIvAcca kaSAyAdayaH Nititi prabhavanti 'te vA tehiMtoti pudgalajIvau vA tayoH pArimANDalyakrodhayorbhAvayoH sakAzAt Nititti vartate, kade SHARHABAR CRORICALAM I CROCESS Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 nirgame kala karA: 44 // | tyata Aha-tadviyoge-rUpakrodhAdiparyAyanivRttAviti, eSa eva nirgamasya nikSepaH podA mavatIti gAthArthaH // 1550 // ayaM cAneka- koTyAcArya dhoktaH ziSyavyutpAdanArtha, anyathA prazastabhAvanirgamamAtreNAprazastabhAzapagamamAtreNa ca prakRtaM, zeSazca tadaGgatvAditi, Aha ca-tatthe vRttI 13 tyAdi // 51 // ettha uityAdi gatArthA // 52 // navaraM kasyetyata Aha-'jIvasya jIvadravyasya / iha ca-'vIroM'ityAdi bhAvArthagAthA // 442 // | spaSTArthA // 53 // kimuktaM bhavatItyAha-'sAmaiya'mityAdi spaSTA // 54 // 'iccevamAdI'ti ityevamAdi dravyAdhInaM yato'to jinasyaiva |nirgamamabhidhAya sAmAyikasya vakSya iti gAthArthaH // 1555 / / kathamityata Aha-'micchatAdI'tyAdi spaSTaM, vizeSapakSazcAyamiti na paunaruktayasya gandho'pyastIti // 1556 // | paMthaM kira desettA sAhaNaM aDavivippaNaTThANaM / sammatta paDhamalaMbho boddhavvo vaddhamANassa |1557|ni.146| | | 'paMthamityAdi / evaM tasyAM madhyamAyAM pApAyAM somilAyabrAhmaNasyaikAdazacaturdazavidyAsthAnavidupAdhyAyaRtvigupadezapUrvakaM yAgaM yajataH sata uttarasyAM dizi bhagavato mahAvIravarddhamAnakhAminaH // 1557 // avaravidehe gAmassa ciMtao rAyadAruvaNagamaNaM / sAhU bhikkhanimittaM satthA hINe tahiM pAse // 1558 // dANa'NNa paMthanayaNaM aNukaMpa gurUNa kahaNa saMmattaM / sohamme uvavaNNo paliyAu surotomriii||1559|| laddhRNa ya sammattaM aNukaMpAe u so suvihiyANaM / bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo // 1560 // caiUNa devalogAo iha ceva ya bhArahaMmi vaasNmi| ikkhAgakule jAo usabhasuasuo mriiitti||1561|| ikkhAgakule jAo ikkhAgakulassa hoi uppattI / kulagaravaMsAIe bharahassa suo mariitti // 1562 // SARASWAROLICE Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgame kula. vizeSAva0 koTyAcArya karAH // 443 // // 443 // osappiNI imIse tatiyAe~ samAe pacchime bhaage| paliovamaTThabhAgesesabhi u kulgrupttii||1563|| aGkabharahamajjhille tiyabhAge gaMgasiMdhumajjhami / ettha bahumajjhadese uppaNNA kulagarA satta // 1564 // pubvabhavajammanAma pamANasaMghayaNameva saMThANaM / vaNitthi AubhAgA bhavaNovAyo ya NItI ya // 1565 // avaravidehe do vaNiyavayaMsAmAi ujjue ceva / kAlagayA iha bharahe hatthI maNuoya AyAyA // 1566 / / (dAeM) daTuM siNehakaraNaM gayamAruhaNaM ca naamnipphttii| parihANi gehi kalahosAmatthaNa viNNavaNa hattI // 1567 // paDhamettha vimalavAhaNa cakkhuma jasamaM cutthmbhicNde| tatto paseNaI (e marudeve) ceva nAhI y||1568||(daar) NavaNusayAI paDhamo aha ya sttddhsttmaaiNc| chacceva addhachaTThA paMcasayA paNNavIsA y||1569|| (dAeM) vajjarisabhasaMghayaNA samacauraMsAya hoMti saMThANe / vannaMpiya vocchAmi patteyaM jassa jo Asi // 157 // (dAeM) cakkhumajasamaM ca paseNaI ya ee piyNguvnnnnaabhaa| abhicaMdo sasigoro nimmalakaNa gappabhA sesA // 1571 // (caMdajasa caMdakaMtA su) rUva paDi(rUva cakkhukaMtA y)| sirikatAmarudevA kulagarapattINa nnaamaanni||1572|| saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehiM samaM / vanneNa egavannA savvAoM piyNguvnaao||1573|| (dAeM) paliovamadasabhAgo paDhamassAuM tato asNkhejaa| te ANupubvihINA pubvA nAbhissa sNkhenaa||1574|| ja ceva AugaM kulagarANa taM ceva hoi taasiNpi| jaM paDhamagassa AuM tAvaiyaM hoi hathissa // 1575 // jaM jassa AuyaM khalu taM dasabhAge samaM vibhaiUNaM / majjhillaTThavibhAge kulagarakAlaM viyANAhi // 1576 CRORSCORRECORRECRAK Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kokhAcArya nirgame zrIRSabhadevavaktavyatA vRcau // 44 // // 444 // GHARASHIOS paDhamo ya kumAratte carimo bhAgo ya vuDDabhAvaMmi / te payaNupenadosA savve devesu uvavaNNA // 1577 // do ceva suvaNNesuM udahikumAresu hoMti do ceva / do dIvakumAresu ego nAgesu uvavaNNo // 1578 // hatthI chaccitthIo nAgakumAresu hoti uvavaNNA / egA siddhiM pattA marudevA nAbhiNo pttii||1579|| hakkAre makAre dhikkAre ceva daMDaNItIu / vocchaM tAsi visesaM, ahalama ANupuvIe // 1580 // paDhamabitiyANa paDhamA tatiyacautthANa abhiNavA bitiyaa| paMcama chahassaya sattamassa tatiyA abhinvaau|| sesA u daMDaNItI mANavagaNihIu hoI bharahassa / usabhassa gihAvAse asakkao Asi aahaaro||1582|| paribhAsaNA u paDhamA maMDalibaMdhami hoi bitiyA |caargchviche (yAI bharahassa cauvihAnI)I // 1583 // (nAbhI viNIyabhUmI marudevI uttarAya sADhAya) uttarA usbho| rAyA yavairanAbho vimaannsvvtttthsiddhaau||1584|| ghaNasatyavAhaghosaNajaigamaNaM aDavivAsaThANaM ca / bahuvolINe vAse cintA ghayadANamAsi tayA // 1585 // uttarakuru sohamme mahAvidehe mahabbalo raayaa| IsANe laliyaMgo mahAvidehe virjNgho||1586|| uttarakuru sohamme videha teicchiyassa tattha suo|raaysuysehimccaa satthA (hasuyA vayaMsA se)||1587|| bejasuyassa ya gehe kimikuTThovaduyaM jai dttuN| ti ya te vejasuyaM karehi eyassa tegicchaM // 1588 // tellaM tegicchisuo kaMbalagaM caMdaNaMca vaanniygo| dAuM (abhiNikkhaMto teNeva bhaveNa aNtgddo)||1589|| (sAhuM tigicchiUNaM sAmaNNaM devalogagamaNaMca) puMDaragiNIe u juyA taosuyA vairaseNassa // 1590 // Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya nirgame zrI. RSabhadevavaktavyatA // 445 // HISTOLOCAUSTU // 445 // ASSROSSASAR paDhamettha vairanAbho bAhusubAhU ya piiddhmhpiiddhe| tesi piyA titthagaro mikkhaMtA tevi tattheva // 1591 / / paDhamo codasapuvI sesA ikkArasaMgavI curo| bitio veyAvaccaM kitikammaM tatiyao kAsI // 1592 // bhogaphalaM bAhubalaM pasaMsaNA jeTTa iyraciyttaa| paDhamo titthagarattaM vIsahi ThANehiM kAsI y||1593|| arahaMta siddha pavayaNa guru thera bahussue tvssiisu| vacchallayA ya tesi abhikkha NANovaoge y||1594|| dasaNa viNae Avassae yasIlavvae nirtiyaaro| khaNalavatavacciyAe veyAvacce samAhI ya // 1595 // appuvaNANagahaNe suyabhattI pavayaNe pbhaavnnyaa| eehiM kAraNehiM titthayarattaM lahai jIvo // 1596 // paDhameNa pacchimeNa ya ee sabvevi phAsiyA tthaannaa| majjhimaehiM jiNehi eka do tinni savve vA // 1597 / / nAbhI viNIyabhUmI marudevA ceva hoi usabho ya / rAyA ya vairanAbho vimANasavvaTThasiddhAu // 1598 // taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakaittANaM // 1599 // niyamA maNuyagaIe itthI puriseyaro ya suhleso| Aseviya bahulehiM vIsAe aNNayaraehiM // 1600 // uvavAo sabaDhe savvesiM paDhamao cuo usbho| rikkheNa asADhAhiM asADhabahule cutthiiy||1601|| jammaNe nAma vaDDI ya, jAIssaraNe iya / vIvAhe ya avacce ya, abhisee rajasaMgahe // 1602 / / cettabahulaTThamIe jAo usabho asADhaNakkhatte / jammaNamaho ya savvo neyavyo jAva ghosaNayaM // 1603 // saMvaTTa meha AyaMsagA ya bhiMgAra tAliyaMTA ya / cAmara joI rakkhaM kareMti eyaM kumArIo // 1604 / / OSOS Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau | nirgame zrIRSabhadevavaktavyatA // 446 // // 446 // SAHARSHASHANK desUNagaM ca vAsaM sakkAgamaNaMca vaMsaThavaNaTThA / jaMca jahA jiNajoggaM savvaM taM tassa kAsIya // 1605 // sakko vaMsaTThavaNe ikkhu agU teNa hoMti iksvaagaa| AhAramaMgulIe vihati devA maNuNNaM tu // 1606 // (aha vaDDai so bhayava) bhagavanto divalogacuo annovmsiriio| devagaNasaMpari9DoNaMdAe~ sumNglaashiaa|1607 __ asiyasirao sunayaNo biMboTTho dhvldNtpNtiio| varapaumagambhagoro phullupplgNdhniisaaso||1608|| jAIsaro ya bhagavaM apparivaDiehiM tihi u nANehiM / kaMtIya ya buddhIya ya anbhahio tehiM mnnuehiN||1609|| paDhamo akAlamaccU tahiM tAlaphaleNa dAraotu ho| kaNNA ya kulagareNaM siTe gahiyA usabhapattI // 1610 // bhogasamatthaM nAuM varakammaM tassa kAsi deviNdo| doNhaM varamahilANaM vahukammaM kAsi devI u // 1611 // chappuvvasayasahassA puTiva (jAyassa jiNavariMdassa)to bharahavaM (bhisuMdari bAhubalI ceva jA) yAiM // 1612 // devIsumaMgalAe bharaho baMbhI ya mihuNayaM jAyaM / devIya sunaMdAe bAhubalI suMdarI ceva // 1613 // -auNApannaM juyale puttANa sumaMgalA puNo pasave / NItINa atikkamaNe niveyaNaM usabhasAmissa // 1614 // rAyA kareha daMDa siTe teti amhavi sa hou / maggaha ya kulagaraM mo ya beti usabhoya (bhe raayaa)||1615|| (Abho) euM sakko uvAgao (tassa kuNai abhi)seyaM mauDAialaMkAraM nariMdajoggaM ca se kuNai // 1616 // bhisiNIpattehitare udayaM ghettuM chubhaMti paaesu| sAhu viNIyA purisA viNIyanagarI aha nivitttthaa||1617|| AsA hatthI gAvo gahiyAI rajasaMgahanimittaM / ghetUNa evamAdI caubvihaM saMgahaM kuNai // 1618 // AURA Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya nirgame zrI. RSabhadevavaktavyatA vRttI // 447 // // 447 // NARENOLORSALEGALAN uggA bhoggA rAINNa khattiyA saMgaho bhave cuhaa| ArakkhiguruvayaMsA sesA je khattiyA te u||1619|| AhAre sippakamme ya, mAmaNA ya vibhUsaNA / lehe gaNie ya rUve ya, lakkhaNe mANa poyae // 1620 // vavahAre NIi duDhe(jujjhe)ya, Isatthe ya uvAsaNA / tigicchA atthasatthe ya, baMdhe ghAe ya mAraNA // 1321 / / jaNNUsavasamavAe, maMgale koue iya / vatthe gaMdhe ya malle ya, alaMkAre taheva ya // 1622 // colovaNavivAhe ya, dattiyA maDayapUyaNA / jhAvaNA thUbha sadde ya, chelAvaNaya pucchaNA // 1623 // AsIya kaMdahArA mUlAhArA ya pattahArA ya / pupphaphalabhoiNovi ya, jaiyA kira kulagaro usabho / 1624 // AsIya ikkhubhoI ikkhAgA teNa khattiyA hoti| saNasattarasaM dhaNaM Ama omaM ca bhujIyA // 1625 // omaMDapAhAretA ajIramANaMmi te jiNamurveti / hatthehiM ghaMsiUNaM AhArehatti te bhaNiyA // 1626 // AsIya pANighaMsI timiya taMdulapavAlapuDabhoI / hatthatalapuDAhArA jaiyA kila kulagaro usbho||1627|| ghaMseUNaM timmaNaghaMsaNa(timmaNa)pavAlapuDabhoI / ghaMsaNatimmapavAle hatthauDe (kakkhasee y)||1628|| (agaNissa ya uTThANaM dumaghaMsA daTTa bhIya prikh)nnN| pAsehiM paricchenuM geNhaha pAgaM ca to kuNaha / 1629 // pakkheva DahaNa osahikahaNaM niggamaNa hatthisIsaMmi / payaNAraMbhapavattI tAhe kAsI ya te maNuyA // 1630 // paMceva ya sippAI ghaDalohe cittaeti (gaMta) kaasve| ekkekkassa ya e(tto vIsaM vIsaM bhave bheyaa)||1631|| kaMmaM kisivANijAdi mAmaNA jA pariggahe mamayA / puvvaM devehiM kayA vibhUsaNA maMDaNA guruNo // 1632 // ACRORSCORECACANC Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva04 koTyAcArya nirgame zrIRSabhadevavaktavyatA // 448 // // 448 // lehaM livIvihANaM jiNeNa bhIe dAhiNakareNaM / gaNiya saMkhANaM suMdarIe vAmeNa uvai8 // 1633 // bharahassa rUvakammaM narAdilakkhaNamavoiyaM blinno| mANummANavamANaM pamANa gaNimAdivatthUNaM // 1634 // maNimAdI dorAisu potA taha sAgaraMmi vahaNAI / vavahAro lehavarNa kalaparicchedaNatthaM vA // 1635 // NII hakkArAI sattavihA ahava sAmabhedAdI / judAI bAhujuddhAiyAiM vadyAiyANaM ca // 1636 // IsatthaM dhaNuvedo uvAsaNA maMsukammamAdI ya / gururAyAdINaM vA uvAsaNA pajjuvAsaNayA // 1637 // rogaharaNaM tigicchA atthAgamasatthamatthasatthaMti / nigalAdijamo baMdho ghAo daMDAditAlaNayA // 1638|| mAraNayA jIvavaho jaNNA NAgAiyANa pUyA u / iMdAdimahA pAyaM painiyayA UsavA hoti // 1639 / / samavAyo goTThINaM gAmAdINaM va saMpasAro vaa| taha maMgalAI sosthiyasuvannasiddhatthayA doNi // 1640 // puvvaM kayAiM guruNo surehiM rakkhAdikouyAiM c| taha vatthagaMdhamallAlaMkArA kesabhUsA ya // 1641 // taM daLUNa pavatto laMkAreuM jaNovi sesovi / vihiNA cUlAkammaM, bAlANaM colayaM nAma // 1642 / / uvaNayaNaM tu kalANaM gurumUlaM sAhuNo tao dhammaM / ghettuM havaMti saDDA keI dikkhaM pavanaMti // 1643 // daTuM kayaM vivAhaM jiNassa logovi kAumAraddho / gurudattiyA ya kannA pariNite tao pAe // 1644 // dattivva dANamusabhaM deMtaM daTuMjaNamivi pvttN| (jiNabhikkhAdANaMpihu daTuMbhikkhA pvttaau)||1645|| (maDayaM mayassa) deho taM marudevIeN paDhamasiddhotti / devehiM purA mahiyaM jhAmaNayA aggiskkaaro||1646|| * Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI // 449 // // 449 // ARRORS so jiNadehAdINaM devehiM kao ciyA ya thUbhA y| saddoya ruNNasaddo lo(govitaotahA pagao) // 1647 / / (chelAvaNamukkiTThAi bAla )kIlAvaNaM ca seNttaaii| ikvaNiyAdimayaM vA pucchA puNa kiM kahiM kjjN||1648|| sarvajinAnAM ahava nimittAdINaM suhasatiyAdi suhadukkhapucchA vA / iccevamAiyAe uppaNNaM usabhakAlaMmi // 1649 // dasaMbodhanAdi kiMcicca bharahakAle kulagarakAlevi kiMci uppaNNaM / pahuNA u desiyAiM sabvakalAsippakammAI // 1650 // usabhacariyAhigAre savvesiM jiNavarANa saamnnnnN| saMbohaNAdi vottuM vonilahi ptteymusbhss||1651|| saMbohaNaparicAe, patteyaM uvahimi ya / annaliMge kuliMge ya, gAmAyAraparIsahe // 1652!! jIvovalaMbhe sutalaMbhe, paJcakkhANe ya saMjame / chaumatthatavokamme, uppayA NANasaMgahe // 1653 // titthaM gaNo gaNaharA, dhammovAyassa desgaa| pariyAya aMtakiriyA, kassa keNa taveNa vA // 1654 // savve'vi sayaMbuddhA logaMtiyabohiyA ya jiiyNti| savvesi paricAo saMvacchariyaM mahAdANaM // 1655 // ratnAdicAoviya patteyaM ko va kettiyasamaggo / ko kassuvahI ko vA'NuNNAo keNa sIsANaM // 1656 // ego bhagavaM vIro pAsomallI ya tihi tihi sarahiM / bhagavaMpi vAsupujjo chahiM purisasarahiM nikkhNto||1657|| uggANaM bhogANaM rAiNNANaM ca khattiyANaM ca / cauhiM sahassehusabho sesA sAhassiparivArA // 1658 // sabvevi egadUseNa niggayA jiNavarA cuvviisN| Na ya nAma annaliMge no gihiliMge kuliMge vA // 1659 // samaitta sumaitya nicabhatto vasupujjo niggato cutyennN| pAsomallIviya aTThameNa sesA uch?nnN||1660|| RECORDAEXSACACHER Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kobAcArya vRttI sarvajinAnAM saMbodhanAdi REA1% // 450 // 5 // 45 // (usamoya viNIyAe vAravaIe arihvrnemii| avasemA titthayarA) nikvaMtA jammabhUmIsu // 1661 // usabho siddhatthavarNami vAsupujjo vihAragihayaMbhi / dhammo ya vappagAe telaguhAe ya munninaamaa||1662shaa AsamapayaMmi pAso vIrajiNiMdoya nAyasaMDaMmi / avasesA nikkhaMtA sahasaMbavaNaMmi ujANe // 166 // pAso arihanemI sejjaMso sumai mallinAmA ya / puvaNhe nikkhaMtA sesA puNa pcchimhNmi||1664|| (dAeM) gAmAyArA visayA niseviyA te kumAravajjehiM / gAmAgarAdiesu ya kesu vihAro bhave kassa // 1665 // magahArAyagihAisu muNao khettAriesu vihariMsu / usabho nemI pAso vIro ya aNAriesupi // 1666 // dAraM uditA parIsahAsiMparAiyA te ya jiNavariMdehi / (dAraM) nava jIvAipayatthe uvalabhiUNaMva nikvatA // 1667 / / paDhamassa bArasaMga sesANekArasaMgasuyalAbho / (dAeM) paMca jamA paDhamaMtimajiNANa sesANa cattAri // 1668 / / pacakkhANamiNa (dAra) saMjamou padamaMtimANa duvigppo|sesaannN sAmaio sttrsNgoysbvesiN||1669|| vAsasahassaM pArasa cohasa aTThAra vIsavarisAI / mAsA chaNNavatitti ya cautigadgamekagadgaM ca // 1670 // tiduekagasolasagaM vAsA tinni ya tahevahorattaM / mAsekkArasanavagaM caupapaNadiNA ya culasItiM // 1671 // taha pArasa vAsAiM jiNANa chaumatthakAlaparimANaM / uggaM ca tavokammaM visesao vaddhamANassa // 1672 // usabhassa puri (matAle) viirssujuvaaliyaaniitiire| sesANa kevalAI jesujjANesu pabvaiyA // 1673 // tevIsAe nANaM uppaNNaM jiNavarANa puvvnnhe| vIrassa pacchimaNhe (pamANapattAe ca) rimaae||1674|| Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ YRICRORE aTThamabhattaMtaMmi ya pAsosahamalliriTThanemINaM / vasupuJjassa cauttheNa chaTThabhatteNa sesANaM // 1675 // vizeSAva culasItiM ca sahassA egaM ca duveya tini lakkhAiM / tinni yavIsahiyAiM tIsahiyAiMca tiNNeva // 1676 // yAsarvajinAnAM kovyAcArya | saMbodhanAdi tiSNiya aDDAijjA duve ya ekaM ca sayasahassAI / culasIuM (iM)ca sahassA bisattari aTThasaddhiM ca // 1677 // (chAvaTThI causaTThI cAvahi sahimeva pllaa(pnnaa)sN| cattA tIsA pIsA aTThArasa solasasahassA // 1678 // // 45 // coisa ya sahassAiM jiNANa jaisIsasaMgahapamANaM / ajjAsaMgahamANaM usabhAdINaM ato vocchaM // 1679 // // 451 // tinneva ya lakkhAiM tiNi ya tIsAiM tinni chttiisaa| tIsAiM chacca paMca ya tIsA cauro ya vIsAiM // 1680 // cattAri ya tIsAiM(tinni ya a) sIyAI tiNhametto ya / vIsuttaraM chalahiyaM tisahassahiyaM ca lakkhaM ca // 1681 // lakkhaM aTTha sayANi ya vAsahisahassa cusysmggaa| egaDaii chacca sayA saTThisahassA sayA chacca // 1682 // saTThipaNapaNNapaNNegacattacattA tahahatIsaM ca / chattIsaM ca sahassA ajjANaM saMgaho eso||1683|| paDhamANuogasiddho patteyaM saavyaadiyaannNpi| Neo savvajiNANaM sIsANaM saMgaho kamaso // 1684 // tityaM cAuvaNNo saMgho so paDhamae samosaraNe / uppanno u jiNANaM vIrajiNiMdassa vitiyaMmi // 1685 / / culasII paMcanauI biuttaraM solasuttarasayaM ca / sattahiyaM paNaNauI teNauI ahasII y||1686|| ekAsItI chAvattarI ya chAvahi sattapannA ya / pannA teyAlIsA chattIsA ceva pnntiisaa||1687|| tettIsaTThAvIsA aTThArasa ceva taha ya sattarasa / ekkArasa dasa navagaM gaNANa mANaM jiNiMdANaM // 1688 // AROSAROO Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcAye hai vRttI // 452 // HAROSARSHASSANSASRSS ekkArasa u gaNaharA (jiNassa vIrassa) sesayANaM tu| jAvatiyA jassa gaNA tAvaiyA gaNaharA tassa // 1689 // sarvajinAnA ghammovAyo pavayaNamahavA pubvAI desayA tassa / savvajiNANaM gaNahara coddasapuvvI ya je jassa // 1690 // | saMbodhanAdi sAmAiyAiyA vA vayajIvanikAya bhAvaNA paDhamaM / eso dhammovAo jiNehiM sabvehiM upaiho // 1691 // usabhassa puvalakkhaM puvvaMguNamajiyassa taM ceva / cauraMgUNaM lakkha puNo puNo jAva suvihitti // 1692 / / // 452 // paNavIsaM tu sahassA puvvANaM sIyalassa priyaao| lakkhAI egavIsaM sijjaMsajiNassa vAsANaM // 1693 // caupannaM pannArasa tatto addhahamAI lakkhAI / aDDAijjAi~ tato vAsasahassAiM paNuvIsaM // 1694 // tevIsaM ca sahassA sayANi aTThamANi ya havaMti / igavIsaM ca sahassA vAsasaUNA va paNapannaM // 1695 / / aTThamA sahassA aDDAijjA ya satta ya sayAI / sattarI bicatta vAsA dikkhA (kAlo jinniNdaannN)||1696|| chaumatthakAlametto soheuM sesao u jiNakAlo / savvAuyapi etto usabhAdINaM nisAmeha / / 1697 / / caurAsIti bisattari saTThI pannAsameva lakkhAI / cattA tIsA vIsA dasa do egaM ca puvANaM // 1698 // caurAsItI bAvattarI ya saTThI ya hAMti vAsANaM / tIsA ya dasa ya egaM ca evamete sayasahassA // 1699 / / paMcaNautI sahassA caurAsItI ya paMcapaNNA ya / tIsA ya dasa ya egaM sayaM ca bAvattari ceva // 1700 // nevvANamaMtakiriyA sA coisameNaM paDhaNanAhassa / sesANa mAsieNaM vIrajiNiMdassa cha?NaM // 1701|| aTThAvayacaMpojjitapAvAsaMmeyaselasiharesu / usabhavasupujjanemI vIro sesA ya siddhigayA // 1702 // AREAK Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya zrIRSabhadevaktavyatA vRttI // 453 // // 453 // iccevamAi savvaM jiNANa paDhamANuogato NeyaM / thANAsuNNatthaM puNa bhaNiyaM payayaM ato vocchaM // 1703|| usabhajiNasamutthANaM utthANaM jaM tao mirIissa / sAmAiyassa esoja puvvaM niga (mo'higo)||1704|| (saMbohaNa nikkhamaNaM nAgiMdo) vijjadANaveyaDDe / uttaradAhiNaseDhI saTThIpaNNAsanagarAI // 1705 // cettabahulaTThamIe cauhiM sahassehiM so u avaraNhe / sIyA sudaMsaNAe siddhatthavaNaMmi chadveNa // 1706 / / cauro sAhassIo loyaM kAUNa appaNA ceva / jaM esa jayA kAhiI (taM taha amhevi) kAhAmo // 1707 // ___ usabho varavasabhagaI ghetUNa abhiggahaM paramaghoraM / vosaTThacattadeho viharai gAmANugAmaM tu // 1708 // Navi tAva jaNo jANai kA bhikkhA kerisA va bhikkhayarA ? / te bhikkhamalabhamANA vaNamajjhe tAvasA jaayaa|| bhagavaMpadINamaNaso saMvaccharamaNasio viharamANo / kanAhiM nimaMtijjai vatthAbharaNAsaNehiM ca // 1710 // saMvacchareNa bhikkhA laddhA usameNa loganAheNa / tatie (sesehiM bIya) divase laddhA u (paDhamabhikkhA u)||1711|| usabhassa u khoyaraso pAraNae Asi loganAhassa / sesANaM paramaNNaM amayarasarasovamaM Asi // 1712 // ghuTuM ca ahodANaM divvANi ya AhayAI turAI / devA ya sannivatiyA vasuhArA ceva vuTThA ya // 1713 // / gayapurasejjaMso khoyarasadANavasuhArapeDhagurupUyA / takkhasilAyalagamaNaM bAhubali niveyaNaM ceva // 1714 // kallaM (savviDDIe pUe) maha dahu dhammacakkaM tu / viharai sahassamegaM chaumattho bhArahe vAse // 1715 // bahalI aDaMbaillA joNagavisao suvaNNabhUmI ya / AhiMDiyA bhagavayA usameNa tavaM caraMteNa // 1716 // OROLAGAIBAOCCACADA Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya hai vRttI marIcyAdivaktavyatA // 454 // // 454|| pahalI ya joNagA pohagA ya je bhagavayA samaNusahA / ane ya mecchajAI te taiyA maddayA jAyA // 1717 // titthagarANaM paDhamA usabhasirI vihario niruvasaggaM / aTThAvao nagavaro aggabhUmI jA jiNiMdassa // 1718 // chaumatthappariyAo vAsasahassaM tao purimatAle / naggohassa ya heTThA uppaNNaM kevalaM nANaM // 1719 // phagguNabahulekArasIe aha aTThameNa puvvaNhe / uppaNNaMbhi aNaMte mahavvayA paMca pannavae // 1720 // uppaNami aNaMte nANe jrmrnnvippmukkss|to devadANaviMdA kareMti mahima jinniNdss||1721|| ujjANapurimatAle purIviNIyAe~ tattha nANavaraM / cakkuppayA ya bharahe niveyaNaM ceva doNhaMpi // 1722 // .. (tAyaM) mi pUtiye cakka pUtiya (pUya) NAriho taao| ihaloiyaM tu cakkaM paralogasuhAvaho tAo // 1723 // sahamarudevIeN niggao kahaNa pavvajja usbhsennss| baMbhI mirIidikvA (suMdari oroha suadikkhaa)||1724|| (paMca ya puttasayAiM bharahassa ya satta nttuysyaaiN)| sayarAhaM pavvatiyA taMmi kumArA samosaraNe // 1725 // bhavaNavati vANamaMtara joisavAsI vimaannvaasiiy|sbbiddddiie saparisA kareMti naannuppyaamhim||1726|| dahaNa kIramANI mahimaM devehiM vattio miriiii| saMmattaladdhabuddhI dhamma soUNa pbvio||1727|| sAmAiyamAIyaM ekkArasamAu jAva aNgaau| ujjutto bhattigao ahijjio so gurusagAsi // 1728 // mAgahamAdI vijao suMdaripavvajja vaarsbhiseo| ANavaNa bhAuyANaM samusaraNe puccha diluto||1729|| bAhubalikovakaraNaM niveyaNaM cakki devayAkahaNaM / NAdhammeNaM jujjhe dikkhA paDimA paiNNA ya // 1730 // CARROR ANIK Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marIciH vizeSAva. kovyAcArya vRttI // 455 // // 455 // paDhama diTThIjuddhaM vAyAjuddhaM taheva bAhAhiM / muTThIhi ya daMDehi ya savvatthavi jibbaI bharaho // 1731 // so eva jibvamANo bihuro aha naravaI viciNtei|kiN maNNe esa cakkI?jaha dAiM dubbalA u ahN||1732|| saMvacchareNa dhUyaM amUDhalakkho upesae arahA / hatthIo uttarattiya vutte ciMtA pae nANaM // 1733 // uppaNNanANarayaNo (tinapaiNNojiNa) ssa pAmUlaM / kevaliparisaM gaMtuM titthaM namiUNa aasiinno||1734|| kAUNa egachattaM bharahoviya bhuMjatI viulbhoe| miriyIvi sAmipAse viharai tvsNjmsmggo||1735|| sAmAiyamAdIyaM ekkArasamAu jAva aNgaau| ujjutto bhattigao (ahijjiyA) sogurusgaase||1736|| aha aNNayA mirIyI gimhe uNheNa prigysriiro| aNhANaeNa catio imaM kuliMgaM viciMteti // 1737 // merugirIsamabhAre Na humi samattho muhuttamavi voDhuM / samaNaguNe guNarahio ahagaM sNsaarmnnukNrkhii||1738|| evamaNuciMtayaMtassa tassa niyagA matI smuppnnnnaa| laddho mae uvAo jAyA me sAsayA buddhI // 1739 // samaNA tidaMDavirayA bhagavaMto nihuysNkuciygttaa| ajitiMdiyadaMDassau hou tidaMDa mamaM ciMdhaM // 1740 // loiMdiyamuDAsaMjayA ya ahayaM khureNa sasiho u|thuulgpaannvhaao veramaNaM me sayA hou // 1741 // nikkicaNA ya samaNA akiMcaNA majjha kiMcaNaM hou|siilsugNdhaa samaNA ahayaM sIleNa duggNdho||1742|| vavagayamohA samaNA mohacchannassa chattayaM hou| aNuvAhaNA ya samaNA majha ca (uvAhaNA hoNtu)||1743|| sukkaMbarAya samaNA niraMparA majjha dhaaurttaaii| hoMtu yame vatthAI ariho mi kasAyakalusamaI // 1745 // Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H CRORE bharataH vRttI // 456 // vizeSAva04 vajaMti vajjabhIrU bahujIvasamAulaM jlaarNbhN| hou mama parimieNaM jaleNa pahANaM ca piyaNaM ca // 1745 // kovyAcArya evaM so ruiyamatI niyagamativigappiyaM imaM liMgaM taddhiyaheusujuttaM pArivvajaM pavattei // 1746 // ahataM pAgaDarUvaM daTTha pucchei bahujaNo dhammaM / kahayai tANaM to(jaINaM toso viyAlaNe tassa prikhnnaa)||1747||5 // 45 // dhammakahAakkhitte uvaTTie deha sAmiNo sIse / gAmanagarAgarAI viharai so sAmiNA saddhiM // 1748 // samusaraNabhattauggaha aMgulidhayasakkasAvayA ahiyaa| jeyA vaDDai kAgaNi laMchaNa aNusajjaNA atttth||1749|| rAyA Aicajase mahAyase atijase ya balabhadde / balaviriya kattavirie jalavirae daMDavirie ya // 1750 // eehiM aDDabharahaM sayalaM bhuttaM sireNa dhario ya / jiNasaMtio ya mauDo sesehiM na cAio voddhuN||1751|| assAvagapaDiseho chaTTe chaThe ya mAsi annuogo| kAleNa ya micchattaM jiNaMtare saahuvoccheo||1752|| dANaM ca mAhaNANaM vedA kAsIya puvva nevvANaM / kuMbhA thUbhA jiNaghara kavilo bharahassa dikkhA ya // 1753 // puNaravi ya samosaraNe pucchI ya jiNaM tu cakkiNobharaho / appuTThoya dasAre titthagaro ko ihaM bharahe? // 1754 // jiNacakkidasArANaM vnnnnpmaannaaiinaamgottaaii| AupuramAi(piyaro pariyA)ya gatiM ca saahiiyaa||1755|| jArisayA logagurU bharahe vAsaMmi kevalI tujjhe| erisayA kai aNNe tAyA hohiMti titthayarA ? // 1756 // aha bhaNai jiNavariMdojArisaonANadasaNehiM ahaM / erisayA tevIsA aNNe hohiMti titthayarA // 1757 / / hohiti ajiosaMbhava abhinNdnnsumisuppbhsupaaso| sasipupphadaMtasIyala sejjaMso vaasupujjoy|1758|| ARASHIOSAR zalAkApuruSAH AAR Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya vRttI zalAkApuruSAH // 457 // // 457 // FROEACUAS* vimalamaNataidhammo saMtI kuMthU aroya mallI y| muNisubbayanabhinemI pAmotaha vaddhamANo y||1759|| aha bhaNati naravariMdo bharahe vAsaMmi jAriso u ahN| tArisayA kai aNNe taayaa| hohiNtiraayaanno||1760|| aha bhaNai jiNavariMdo jArisaotaM nriNdsdlo| tArisayA ekkArasa aNNe hohiMti rAyANo // 1761 // bharaho sagaro maghavaM saNaMkumAro ya raaysvuulo| saMtI kuMthU ya aro havai subhUmoya korabvo // 1762 / / navamo ya mahApaumo hariseNe ceva rAyasale / jayanAmo ya naravatI bArasame baMbhadatte ya // 1763 // baladeva vAsudevA nava aNNe niilpiiykosejaa| halamusalacakkajohI satAlagaruDajhayA do do||1764|| tivaDhya duviThThaya sayaMbhupurisottamo purissiiho| taha purisapoMDarIe datte nArAyaNe kaNhe // 1765 // ayale vijae bhadde, suppame ya sudaMsaNe / ANaMde naMdaNe paume, rAme yAvi apacchime // 1766 // AsaggIve tArae merae mahukeDhave nisuMbhe ya / bali paharAe taha rAmaNe ya navame jarAsaMdhe // 1767 // ee khalu paDisatU kittIpurisANa vAsudevANaM / savvevi cakkajohI sabvevihayA sacakkehiM // 1768 // umame bharaho ajite sagaro maghavaM saNaMkumAro ya / dhammassa ya saMtissa ya jiNaMtare ckkvhidugN||1769|| saMtI kuMthU ya aro arahaMtA ceva cakkavahI ya / aramalliaMtaraMmi ya havai subhUmo ya korvyo||1770|| muNisuvvaye namimi yahoti duve pumnaamhrisennaa| naminemisu jayanAmA nemIpAsaMtare baMbho // 1771 // paMcasayaaddhapaMcama vAyAlA ceva adhaNugaM ca / cattA divaDhaghaNugaM ca cautthe paMcame cattA // 1772 / / Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva. koTyAcArya vRttI zalAkApuruSAH // 458 // // 458 // RANCHINGAROk paNatIsA tIsA puNa aTThAvIsA ya vIsaha dhaNUNi / (pannArasa vAra) seva ya apacchimesa (tta ya dhaNUNi) // 1773 // caurAsItibAvattarIya puvANa mAhiyA ee (syshssaaii)| paMca ya tinni ya egaMca evamete (sayasahassA uvAsANaM) (paMcANauha sahassA caurAsII ya aTThame sttttaa)|tiisaay dasa ya tinniya apacchime satta vaassyaa||1775|| adveva gayA mokkhaM suhumo baMbho yasattama puddhviN| bhagavaM saNakumAro saNaMkumAraM gayA kappaM // 1776 // paMcarihaMte vadaMti kesavA paMca aannupuviie| sejjaMsativiTThAtI dhamma purisasIhaperaMtA // 1777 // aramalliaMtare donni kesavA purispoNddriydttaa|munnisuvvyneminno aMtaraMmi (mi aMtari)nArAyaNa kaNha nemimmi paDhamo dhaNUNa'sItI sattari saTThI ya paNNa pnnyaalaa| auNattIsaM ca ghaNU chavvIsA solasa daseva // 1779 // caurAsItI visattari saTThA tIsAya dasa ya lkvaaiN| paNNaDhisahassAiM chappaNNA bArasegaM ca // 1780 // ego ya sattamAe paMca ya chaTThIe paMcamI ego| egoya cautthIe kaNho puNa taccapuDhavIe // 1781 // aniyANakaDA rAmA sabveviya kesavA niyANakaDA / uDDhuMgAmI rAmA kesava sabve ahogAmI // 1782 / / aTuMtakaDA rAmA ego puNa baMbhalogakappaMmi / tattovi caittANaM sinjhissai bhArahe vAse // 1783 / / cakkidugaM haripaNagaM paNagaM cakkINa kesavo cakkI / kesava cakkI kesava ducakkI kesava cakkI y||1784|| aha bhaNati naravariMdo tAta! imIsetiyAe parisAe / aNNovi kovi hohiititthagaru imaMmi vaasNmi||1785|| tatya mirII nAma AiparivAyao usabhaNattA sajjhAyajhANajutto egate jhAyai mahappA // 1786 // AREPARAN Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** C46 RSabha vizeSAva0 koTyAcArya vRttI // 459 // *** * taM dAeti jiNiMdo eva nariMdeNa pucchio saMto / dhammavaracakkavaTTI apacchimo vIranAmotti // 1787 // AigarodasArANaM tiviThu nAmeNa poynnaahivii| piyamittacakkavaTTI mUyAe~ videhavAsaMmi // 1788 // nirvANa taM vayaNaM soUNa rAyA aNciytnnuuruhsriiro|abhivNdiuunn (ApucchiUNa)piyaraMmirIi abhivNdojaai||1789||5 so viNaeNa uvagao kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto| vaMdai abhitthuNaMto imAhiM mahurAhiM varahiM // 1790 // lAbhA hu te sula (ddhAjaMsi tuma) dhammacakkavaTTINaM / hohisi dasacoisamo apacchimo vIranAmotti // 1791 // Aikaro dasArANaM tiviTTha nAmeNa poyaNAhivaI / piyabhittacakkavahI mUyAe~ videhavAsaMbhi // 1792 // (nAviya pArivvajaM vadAmi ahaM imaM ca te jmm)| (jaM ho) hisi titthayaro apacchimo teNa vadAmi // 1793 // evaNhaM thoUNaM kAUNa payAhiNaM ca tikkhutto / ApucchiUNa piyaraM viNIyanagari aha pvittttho||1794 // | taM vayaNaM soUNaM tivati apphoDiUNa tikkhutto| anbhahiyajAyahariso tattha mirIyI imaM bhaNai // 1795 // jai vAsudeva paDhamo mUyavidehAi (mUyAi videha) cakavahitaM / caramo titthayarANaM hou alaM ettiyaM majha // 1796 // ayaM ca dasArANaM piyA ya me cakkavadivaMsassa / ajjo titthagarANaM aho kulaM uttama majjha // 1797 // aha bhagavaM bhavamahaNo saMpuNNaM puvvsyshssNtu| aNupubviM viharittA patto aTThAvayaM selaM // 1798 // aTThAvayaMmi sele coisabhatteNa so maharisINaM / dasahiM sahassehiM samaM nevvANamaNuttaraM ptto||1799|| nevvANaciyagaAgiha jiNassa ikvAgasesagANaM tu| sakahAthUbhajiNaghare jAyagateNAhitaggitti // 1800 // *** -RROACHE Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcA marIciH // 460 // // 46 thUbhasayabhAugANaM cauvIsaM ceva jiNaghare kAsI / savvajiNANaM paDimA vannapamANehiM niyagehiM // 1801 // AdaMsagharapaveso bharahe paDaNaM ca aMgulejjassa / sesANaM ummuyaNaM saMvego NANadikkhA ya // 1802 // puramAtApitidikkhA saMghayaNuccattameva saMThANaM / komArarajjasaMgaha chaumatthiya kevalaM cAuM // 1803 // pucchatANa kahetI uvasaMte dei sAhuNo sIse / gelaNNaapaDiyaraNaM kavilA itthaMpi ihiNpi||1804|| dubbhAsieNa egeNa mirIyI dukkhasAgaraM ptto| bhamito koDAkoDI sAgarasarinAmadhijjANaM // 1805 // taMmUlaM saMsAro NIyAgottaM ca kAsi tivatimi / aNaloiu babhami kavilo aMtahio kahae // 1806 // ikkhAgesu miriI caurAsIiMtu baMbhalogaMmi / kosiu kollAesu ya asItimAuM ca saMsAre // 1807 // thUNAe pUsamitto AuM bAvattariMca sohamme / ceia aggijjoocAvaTThIsANakappaMmi // 1808 // maMdiresu aggibhUI chappaNNAuM saNaMkumAraMmi / seyavi bhAraddAo coyAlIsaM ca mAhiMde // 1809 // saMsariya thAvaro rAyagihe cottIsaM baMbhalogakappaMmi / chassuvi pArIvajaM bhamitA tattoya saMsAre // 1810 // rAyagiha vissanaMdI visAhabhUI ya tassa juvraayaa| juvaranno vissabhUtI, visAhanaMdI ya iyarassa // 1811 // rAyagiha vissabhUtI visAhabhUtIsuya khattie koDI / vAsasahassaM dikkhA saMbhUyajatissa paasNmi||1812|| gottAsiu mahurAe saNiyANo mAsieNa bhatteNaM / mahasukke uppaNNo tao cuo poyaNapuraMmi // 1813 // putto payAvaissA miyAvaidevikucchisaMbhUo / nAmeNa tividuttI AdI AsI dasArANaM // 1814 // ARRARE Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatisthAnakasvarUpaM // 461 // vizeSAvA culasItimappatiDhe sIho naraesu tiriyamaNuesu / piyamittacakkavaTTI mUyavidehAI culasIte // 1815 // kovvAcAye putto [ya] ghaNaMjayassA Nehila pariyAu koDi svv?| gaMdaNa chattAgAe paNuvIsAuM sayasahassA // 1816 // vRttI pavvajA pohile sayasahassa samvattha mAsabhatteNaM / pupphuttari uvavaNNo tato cuo mAhaNakulaMmi // 1817 // arahaMtasiddhapavayaNagurutherabahussue tavassIsu / vacchallayA ya tesiM abhikkhaNANovayoge ya // 1818 // // 46 // dasaNaviNae Avassae ya sIlavvaye niraiyAro / khaNalavatavacciyAe veyAvacce samAhI ya // 1819 // appuvvanANagahaNe suyabhattIpavayaNe pbhaavnnyaa| eehiM kAraNehiM titthayarattaM lahai jiivo||1820|| purimeNa gA. arahantA satyAro siddhA niysvvkmmryaa| pavayaNamiha suyanANaM saMgho ya jao tyaaghaaro||1822|| dhammovadesadikkhAvaovadesavisavAyagA guravo / ettheva uvajjhAo gahio suyvaaynnaayrio||1823|| jAIsuyapariyAe thero jAIeN shivrisou| suyato samavAyadharo vIsativarisoya pariyAe // 1824 // jassa suyaM bahutarayaM jatto sa bahussuo tahatthevi / suttadharA atyagharo atyadharAo tadubhayaNNU // 1825 // sa tavassI jassa tvo'nnsnnaadivisesovicittovaa| jojaha visesiovA atIva avisesiyo sbyo||1826|| eesu jo'NurAgo santaguNuvittaNA pamodoya |jo jassa ya uvayAro jogo sohoti vacchalayA // 1827 // sajjhAyavvAvAro'bhikkhaNamaha daMsaNaM ca sammattaM / dasaNanANacarittovayAramedo ya viNayo u // 1828 // AvassayAI saMjamavAvArA je avassakaraNijjA / sIlAI uttaraguNA mUlaguNA chabbayAI tu||1829|| 25ARSA Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI zrIvIravibhubhavaH 8454545S // 462 // // 462 // eesu daMsaNAisu niraIyArotti jo niravarAho / saMvegamAvaNAo (zANAsevaNa samAhI y)||1830|| (jahasa)ttIya tavo(asaNuvahisejAi) jaijaNe vihiNA / veyAvaccaM dasavihajaNovakArAya vaavaaro||1831|| gurukajasAhaNAo saMghAdI satthayA samAhiti / appuvvasuyaggahaNaM payattao nANabhattI ya // 1832 // maggassa jahAsattI (pabhAvaNA desaNAirUvA jA / eehiM jiNaNAmaM ajjei vi) suddhapariNAmo // 1833 // taM ca kahaM vetijjai ? agilAe dhmmdesnnaadiihiN| bajjhai taM tu bhagavao tatiyabhavo sakkaittANaM // 1834 // taTThitimosakeuM tatiyabhavo jAva ahava saMsAraM / titthagarabhavAo vA osakkeuM bhvettie||1735|| jaM bajjhaitti bhaNiya tattha nikAijaitti niyamo'yaM / tadavaMjhaphalaM niyamA bhayaNA aNikAiyAvatthe // 1836 // ArambhavandhasamayA(saya) ya uvaciNai jAva appuvii| saMkhejje bhAgetU kevalikAlammi udao se // 1837 / / niyamA maNuyagatIe itthI purisetarovva suhleso| AseviyabahulehiM vIsAe aNNayaraehiM // 1838 // mAhaNakuNDaggAme koDAlasagotta mAhaNo asthi / tassa ghare uvavaNNo devAnandAe kucchisi // 1839 // suviNamavahArabhiggahajammaNaabhiseyavaDisaraNaM ca / bhIsaNavivAhabacce dANe saMbohanimakhamaNe // 1840 // gayavasahasIhaabhiseyadAmasasidiNayarajjhayaM kumbhN| paumasarasAgaravimANabhavaNarayaNuccayasihiM c||1841|| ee caudasa sumiNe pAsati sA mAhaNI suhpsuttaa| jarayaNi uvavanno kucchisi mahAyaso viiro||1842|| egaM vimANabhavaNaM to caudasa hoti taM ca kahamegaM ? / jaM bhaNiyaM vemANiyadevAvAsona sesaMti // 1843 / / RAKASARAN XSROL Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIvIravi bhumavaH sUcI C // 463 // vizeSAvakara vemANiyAgayANaM ca vimANaM bhavaNamavaraNAmAo (maayaannN)| pecchanti mAyaroiha vimANabhavaNAI Na tudovii||1844 koTyAcArya aha divase bAsItiM vasati tahiM mAhaNIeNkucchisi |ciNtei suhammavatI sAhari je jiNaM kAle / 1845 // arahanta cakkavaTTI baladevA ceva vAsudevA ya / ee uttamapurisA Nahu tucchakulesu Ayanti // 1846 // ugnkulbhogkhttiykulesuikkhaagnaaykorbve|hrivNsey visAle (Ayanti tahiM purissiihaa)||1847|| // 463 // aha bhaNai NegamesiM deviMdo esa ettha titthyro| (logutta)mo mahappA uvavaNNo mAhaNakulammi // 1848 // khattiyakuMDaggAme siddhatyo nAma khattio atthi| (siddhatthabhAri)yAe sAhara tisalAe kucchisi // 1849 // bAdati bhANiUNaM vAsArattassa paMcame pakkhe / sAharai puvaratte hatthuttaraterasIdivase // 1850 // gayausabhasIhaabhiseyadAmasasidiNayaraM jhayaM kumbh| paumasarasAgaravimANabhavaNarayaNuccayasihiM ca // 1851 // ee coisa sumiNe pAsati sAmAhaNI paDiniyatta jarayaNiM avahario kuJchisi mahAyaso viiro||1852|| gayavasabhagAhA0 56 // ee coisgaahaa057|| tihiM nANehiM samaggo devItisalAeso u kucchisi / aha vasaisannigambhochammAse addhmaasNc||1853|| aha sattamaMmi mAse ganbhattho cevabhiggahaM giNhe / nAhaM samaNo hohaM ammApiyarammi jiivnte||1854|| doNhaM varamahilANaM ganbhe vasiUNa gnbhsukumaalo| navamAse paDipuNNe satta ya divase samairege // 1855 / / aha cettasuddhapakkhassa terasI punvarattakAlammi / hatyuttarAhiM jAo kuNDaggAme mahAvIro // 1856 // Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya zrIvIravimubhava: // 464 // // 464 // AbharaNarayaNavAsaM vuDaM titthaMkarammi jAyammi / sako va devarAyA uvAgao AgayA niho||1857|| tuTThAo devIo devA ANandiyA sprisaagaa| bhagavammi baddhamANe telokasuhAvaha jAe // 1858 // bhavaNavaivANamantarajoisavAsI vimANavAsI ya / sabbiDIya saparisA cauvvihA AgayA devA // 1859 // devehiM saMparikhuDo deviMdo geNhiUNa titthayaraM / neUNa maMdaragiri abhiseyaM tattha kAsI y||1860|| kAUNa ya abhiseyaM deviMdo devadANavehiM samaM / jaNaNIya appiNittA jammaNamahimaMca kAsIya // 1861 // khomaM kuNDalajuyalaM siridAmaM deha ceva sako se / maNikaNagarayaNavAsaM uvacchubhe jaMbhagA devA // 1862 // vesamaNavayaNasaMcoiyA ute tiriyajammagA devaa| koDiggaso hiraNNaM (ra)yaNANi ya tattha uvaNinti // 1863 // (aha) vaDAi so bhagavaM diyaloyacuo annovmsiriio| dAsIdAsaparivuDo parikinnopIDhamaddehiM // 1864 // asiyasirao sunayaNo biMbuTTho dhvldNtpNtiio| varapamhapaumagoro phulluppalagaMdhanIsAso // 1865 // jAtIsaro ya bhagavaM apparivaDiehiM tihi u nANehiM / kaMtIya ya buddhIya ya anbhahio tehiM maNuehiM // 1866 // aha UNaaTThavAsassa bhagavaosuravarANa majjhammi / saMtaguNaki (Nuchi)ttaNayaM karei sakosuhammAe // 1867 // bAlo abAlabhAvo abAlaparakamo mahAvIrona hu (sakA meseuM amarehiM saIdaehiMpi // 1868 // ) (taM vayaNaM soUNaM aha egu suro asahahanto u / ei jiNasaMnigAsaM turiyaM (so mesaNahAe // 1869 // (sappaM batAkavarammiM kAuM tendUsaraNa DiMbhaM ca / piTTI muTThIya hao vaMdiya vIraM paDiniyatto // 1870 // SASHAINEERIES Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya zrIvIravibhubhava: // 465 // // 465 // ROLAGUARAN aha taM ammApiyaro jANittA ahiyaaTThavAsaM tu / kayakouyalaMkAraM lehAyariyassa uvaNeti // 1871 // sako ya tassamakkhaM bhagavaMta'ssAsaNe nivesittaa| sahassa lakkhaNaM pucche vAgaraNA (avayavA iNd)||1872|| ummukavAla (bhAvo) kameNa aijovaNNaM annupptto| (bhogasamatthaM NAuM ammApiyaro u viirss)||1873|| tihirikvami pasatthe mhNtsaamNtkulppsuuyaae| kAreMti pANigahaNaM jasoyavararAjakannAe // 1874 // paMcavihe mANusse bhoge bhuMjinu saha jasoyAe / teyasiriM va surUvaM jaNayaha piyadasaNaM dhUyaM // 1875 // hatyuttarajoeNaM kuNDaggAmammi khattio jacco / bajarisahasaMghayaNo bhaviajaNavibohao viiro||1876|| so devapariggahito tIsaM vAsAI vasati gihivAse / ammAIhiM bhagavaM devattagaehiM pavyaio // 1877 // saMvacchareNa hohii abhinikkhamaNaM tu jiNavarindANaM / to atthasaMpayANaM pavattaI puvvsuurmmi||1878|| egA hiraNNakoDI adveva aNUNagA sayasahassA / sUrodayamAIyaM divai jA pAyarAsAu // 1879 // siMghADagatigacaukkacaccaracaummuhamahApahapahesu / dAresu puravarANaM ratthAsu ya mjhyaaresu||18|| (varavariyA gho)sijjai kimicchayaM dijae bahuvihIyaM / asurasuradevadANavanariMdamahiyANa nikkhmnne||1881|| (tiNNeva ya koDi)sayA aTThAsItiM ca hoMti koDIu / asihaM ca sayasahassA evaM saMvacchare diNNaM // 1882 / / nikkhamaNakayamatIyaM kuNDaggAmammi khattiyaM vIraM / hatthuttarajoeNaM (logaMtiya AgayA e)e // 1883 // (sAra)ssayamA(iccA vaNhI varuNA ya gahato) yA y|(tusiyaa avvAbAhA) aggicA ceva rihA y||1884|| Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttI zrIvIravi. subhavaH // 466 // // 466 // AMAKARS ___ ee devanikAyA bhagavaM boheti jiNavariMdaM tu / savvajagajIvahiyaM bhagavaM titthaMgarattaMti // 1885 // evaM abhithuvvaMto buddho (buddhaarviNdsrismuho)| (logaMtiyadevehiM) kuMDaggAme mahAvIro // 1886 // maNapariNAmo ya kao abhinikkhaNaMmi jinnvriNdenn| (devIhiya devehi yasamaMtao ucchuyaM gynnN)||1887|| bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI vimANavAsIya / gharaNitale gagaNatale vijjujjoo ko khippaM // 1888 // jAvaya kuMDaggAgojAva ya devANa bhvnnaavaasaa| devehi ya devIhi ya avirahiyaM saMca(raMtehiM) // 1889 // (candappabhA ya sIA uvaNIyA jmmmrnnmukkss)| AsattamalladAmA (jalathalaya)divvakusumehiM // 1890 // pannAsaha A(yAmA) gRNaM vitthinnnnpnnnnviisNtu| chattIsaimugviddhA sIyA caMdappabhA bhnniyaa||1891|| sIyAya majjhayAre divvaM maNikaNagarayaNaceMcaiyaM / sIhAsaNaM maharihaM sapAyapIDhaM jiNavarassa // 1892 // AlaiyamalladAmo bhAsuraboMdI palaMbavaNamAlo / seyayavatthaNiyatyo jassa ya mollaM sayasahassaM // 1893 // chaTTeNaM bhatteNaM ajjhavasANeNa sohaNeNa jiNo / lesAhiM visujjhato AruhaI uttamaM sIyaM // 1894 // sIhAsaNe nisannosakkIsANA ya dohiM pAsehiM / vIeti cAmarehiM mnniknng(vicittdNddehiN)||1895|| pubvi ukkhittA mANusehiM sAhaTu romakUvehiM / pacchA vahaMti sIyaM asuriMdasuriMdanAgiMdA // 1896 / / calacavalabhUsaNadharA scchNdviubviyaabhrnndhaarii| deviMdadANaviMdA vahati sIyaM jiNiMdassa // 1897 / / kusumANi paMcavaNNANi muyaMtA duMduhI ya taaddtaa| devagaNA ya pahaTThA samaMtao ucchuyaM gayaNaM // 1898 // Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 koTyAcArya vRttI // 467 // ANORAMACROSASARAN purao vahaMti devApicchA nAgA puNa dAhiNami paasNmi| paJcacchimeNa asurAgarulA puNa uttare pAse // 1899 // * zrIvIravikusumANi paMca(vaNNANi muyaMtA) daMbhIu vAeMtA / devagaNA ya pasaNNA samaMtao uttaraMti nabhe // 1900 // bhubhavaH (vaNasaMDovva kusumio) paumasarovva jahA srykaale| (sohai)kumumabhareNaM iya gayaNayalaM suragaNehiM // 1901 // (siddhattha)vaNaM va jahA asaNavaNaM (saNavaNaM) asogavaNaM / cUyavaNaM va kusumiyaM iya gayaNayalaM suragaNehiM // 1902 // // 467 // ayasivaNaM va kusumiyaM kaNiyAravaNaM va cNpyvnnNvaa| tilagavaNaM va kusumiyaM iya gayaNayalaM suragaNehiM // 1903 // (varapaDahabherijhallariduMduhisaMkha)sahiehiM turehiM / dharaNiyale gayaNayale turiyaninAo paramarammo // 1904 // evaM sadevamaNuyAsurAeN parisAe~ parivuDo bhayavaM / abhithubvaMto girAhiM saMpatto nAyasaMDavaNaM // 1905 // ujjANaM saMpatto orabhiyA uttamAo siiyaao| sayameva kuNai loyaM sakko si paDicchae kese // 1906 // jiNavaramaNuNNavittA aMjaNaghaNabhuyagavimalasaMkAsA / kesA vaNeNa nIyA vIrasarinAmayaM udahiM // 1907 // divyo maNussaghoso turiyaninAo va sakkavayaNeNaM / khippAmeva niluko jAhe paDivajati carittaM // 1908 // kAUNa namokAraM siddhANa abhiggahaM tu so geNhe / savvaM me akaraNijna pAvaMti carittamArUDho // 1909 // tihiM nANehiM samaggA titthagarA jAva hoMti gihavAse / paDivaNNaMbhi caritte caunANI jAva chaumatthA / / 1910 // paNI(ba)hiyA ya nAyasaMDe ApucchittANa nAyae svve| divase muhuttamegaM kammAraggAmamaNuppatto // 1911 // govanimittaM sabassa Agamo vAgareiheti (dviNdo)|(kollaabhule chaTThassa) pAraNae payasa vasuhArA // 1912 // *RECRUAR Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 zrIvIravibhubhavaH kovyAcA * vRttI + // 468 // // 468 // 4% % dUijaMtaga piuNo (vayaMsatA tivvabhigghaapNc| aciyattoragahaNa vasaNaM nicaM vosa? moNeNaM // 1913 // pANippattaM gihivaMdaNaM ca taha vaddhamANavegavaI / (dhaNadevasUlapANIdasamma vAsahiyaggAme) // 1914 // (rodA ya satta veyaNa thui dasa sumiNuppala'ddhamAse y)| (morAe sakAraM sako acchaMdae kuvio)||1915|| (bhImaTTahAsa hatthI pisAyanAge ya veyaNA stt)| (sirakaNNa nAsa daMte nahAcchi paTThIya sttmiyaa)||1916|| (tAlapisAyaM do koilAya dAmadugameva govggN)| (sara sAgara sUrate maMdara suviNuppale ceva) // 1917 // (mohe yazANa pavayaNa dhamme saMghe ya devaloe y)|sNsaare nANa jase dhamma parisAe~ majhami // 1918 // morAgasaNNivese pAhiM siddhattha tItamAINi / sAhai jaNassa acchaMda paoso cheaNe sakko // 1919 // taNacheyaMguli kamsAra vIraghosamahiseMdu dspliyaa| (biiMdasammaUraNa bayarIe daahinnukkurudde)||1920|| (taiyamavaccaM bhajjA kahehi nAhaM tao piuvyNso)| (dAhiNavAyA)le suvaNNavAlugA kaMTae vatthaM // 1921 // uttaravAcAlaMtari vaNasaMDe caMDakosio sppo| Na Dahe ciMtA saraNaM joisa kovAhilAo'haM // 1922 / / uttaravAcAlA nAgaseNakhIreNa bhoyaNaM divvA / se(yaviyA ya paesI) paMcarahe nijarAyANo // 1923 // surabhipurasiddhayatto gaMgA kosiya vidUya khemilo|naagsudaaddhe sIhe kaMbalasabalAya jiNamahimaM // 1924 // mahurAe jiNadAse AbhIravIvAha goNa uvvaase| bhaMDIramitta avacce bhatte vA (NA)gohi AgamaNaM // 1925 / / vIravarassa bhagavaonAvArUDhassakAsi uvasaggaM / micchAdidviparaddhaM kaMbalasavalA samuttAre // 1926 // % % AANAGAR % A5 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya bhubhavaH *523995 vRttI // 469 // thUNAeN bahiM pUso lakSaNamabhitare ya deviNdo| rAyagihataMtusAlA mAsakkhamaNaM ca gosAlo // 1927 / / zrIvIravimaMkhalimaMkhaluruddA (subhadA) saravaNagoSahulameva gosaalo| vijayA naMdasunaMde bhoyaNakhajjeya kaamgunne||1928|| kollAgabahulapAyasa dibvA gosAla dddupvjaa| bAhiM suvanakhalapAyasathAli niyatti gahaNaM c||1929|| babhaNagAme naMdovaNaMda uvaNaMda teya pavvajje (cddhe)| (caMpA dumAsa) khamaNeNa vAsa(vAsaM muNI) vasaI // 1930 // kAlAe~ sunnagAre sIho vijjumaigohidAsIe / (khaMdo daMti) liyAe pattAlaga suNNagAraMmi // 1931 // d||469|| muNicaMdakumArAe kuvaNayacaMparamaNinja ucAo (nne)| corA ya cAriyagaDe somajayantI uvasamei // 1932 // (piTTIcaMpAvAsaM tattha caumAsieNa khamaNeNaM / kayaMgala deula varasei darihatherA ya gosAle // 1933 // sAvatthI siribhaddAni pitidatta payasa sivdtte|daargnni Nakkha (vAlA haliha paDimAgaNI phiyaa)||1934|| (tatto ya jaMgalAe DiMbha) muNI acchikaDaNaM ceva / Avatte muhatAse muNiuttiya bAhi bldevo||1935|| corA maNDavabhojjaM gosAle vahaNa teya jhaamnnyaa| meho ya kAlahatthI kalaMbuyAe ya uvasaggA // 1936 / / lADhesu ya upasaggA ghorA punakalasA ya do teNA / vajahayA sakeNaM bhadiya vAsAsu caumAsaM // 1937 // / kayalisamAgama bhoyaNa maMkhalidahikUra bhagavaopaDimA / jaMbUsaMDe goTThIya bhoyaNe bhgvopddimaa||1938|| taMbAeN naMdiseNe paDimA Arakkhi vahaNabhayaDahaNaM kUviyacAriyamokkhaNa vijayapagambhAya patteyaM // 1939 // teNehiM pahe gahio gosAlo mAuloti vaahnnyaa| bhagavaM vesAlIe kammAra ghaNeNa deviMdo // 1940 // SCOLAASTAUSPICY % % * Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcAye OM4 A pracau // 470 // gAmAya vibhelagajasva tAvasI uvasamAvasANathuI / (chaTeNa) sAlisIse visuddhamANassa logohI // 1941 // zrIvIravipuNaravi bhadiyanagare tavaM vicittaM ca chtttthvaasNmi|mghaaeN niruvarga muNi uubaddhami vihrityaa||1942|| samakA AlabhiyAe vAsaM kaMDAe deule parAhutto / mahaNadeulasamuhaM gosAlo dosuvi muNitti // 1953 // bahusAla(gasAlavaNe kaDapUyaNa pddimvigghnnovsme|lohgglNmicaariy jiyasaca uppalle mokkho)||1944||8 // 47 // soya purimatAle vaggura IsANa accae pddimaa| mallijiNAyataNa vahiM (yaNapaDimA) uNNAe vaMsi bhugotttthii|| gobhUmi vajalAdatti gova kove va vaMsi jinnuvsme|raaygihhmvaasaa vjbhuumiibhuvsggaa)||194kssaa aniayavAsaM siddhatthapuraM tilatthaMva guccha nipphttii| uppADei aNalogosAlo vAsabahulAe 492 // 1947 // magahA gobaragAme gosaMkhI vesiyANa pANAmA / kummaggAmAtAvaNa gosAle kovaNa (paudde) // 1948 // vesAlIe paDimaMDiMbha muNiutti tattha gnnraayaa| pUei saMkhanAmo citto nAvAi bhginnisuo||1949-50|| vANiyagAmAyAvaNa ANaMdo ohi parisahasahitti / sAvatthIe vAsaM citta tao sANulaTThi vhiN||1951|| paDimA bhaddamahAbhahasavvaobhaha padamiyA curo| aTThayavIsANaMde bahuliya taha ujhi diya divvA // 1952 // dahabhUmI bahumecchA peDhAlaggAmamAgao bhagavaM / polAsaceiyaMmi TThiegarAI mahApaDimaM // 1953 // saphoyadevarAyA sbhaagobhnnihrisiovynnN| tinnivi loga samatthA jiNavIramaNa na cAleuM // 1954 // sohammakappavAsI devo sakkassa so amariseNaM / sAmANiyasaMgamaoveti surindaM pddinivittttho||1955|| A miriseNaM / sAmAjalaga samatthA jilADama // 1953 // " % Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya abhavaH vRttI // 471 // 15450525AGALOK telokkaM asamatthaMti peha eyassa cAlaNaM kAuM / ajjeva pAsaha ima mama vasagaM ruddhajogatavaM // 1956 / / zrIvIraviaha Agato turaMto devo sakassa so amariseNaM / kAsI aya(ha) uvasaggaMmicchAdiTThIpaDiniviTTho // 1957 // dhUlI pipIliyAu uddasA khalu taheva uNhelA / vicchuga naulA sappA ya mUsagA ceva atttthmgaa||9958|| hatthI hasthiNiyAo pisAyae ghorarUva vagdhe ya / thero therI sUo Agacchaha pakkaNo ya tahA // 1959 // // 471 // kharavAya kalaMkaliyA, kAlacakkaM taheva ya / pAbhAiyauvasagge, vIsaimohoDa aNulomo // 1960 // sAmANiyadeviDi devo dAei so vimaanngo| bhaNati ya vareha maharisi niSphattiM sggmokkhaannN||1961|| uvahayamativiNNANo tAhe vIraM bahuM sahAveuM / ohIya jiNaM jhAya (jANa)i jhAyati chajjIvahiyameva // 1662 // vAlugapaMthe teNA mAulapAraNae tattha kaanncchii| tatto subhoma aMjali succhittAe ya viDarUvaM // 1963 // malaye pisAyarUvaM sivarUvaM hathisIsae ceva / ohasaNaM paDimAe masANa sakkojavaNapucchA // 1964 // tosali kusissarUveNa saMdhiccheo imotti bajjho ya / moei iMdayAliu tattha mahAbhUio nAma // 1965 // mosalisaMdhisumAgaha moetiyrhiopitivyNso|tosliy sattarajjuya vaavttiimosliimokkho||1966|||| siddhatyapure teNotti kosio AsavANio mokkhe| vayagAmahiMDaNesaNa bIyadiNe veti uvsNto||1937|| vaha hiMDaha na karemi kiMci icchA Na kiMci vttvyo| tattheva vacchavAliya therI paramaNa vasuhArA // 1968 // 'chammAse aNuvarTa devo kAsIasou uvmgge| bahaNa vayaggAme baMdiya vIraM pddiniytto||1969|| ETECRORSCALA RACCEO Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vizeSAva ||zrIvIravi kovyAcArya bhubhavaH vRttI // 472 // // 472 / / 316446708545 devo Thio mahiDIu mandaracUliyAe sihrmmi| parivario (sou)suravarahitassa ya sAgarovama sesN|| AlabhiyAe harivijjU jiNassa bhattIeN vNdoeh| bhagavaMpiyapucchAjiya uvasaggA thova sesaM ca // 1971 // harisahaseyaviyAe sAvatthi khNdpddimaaeNskkoy| oyariuM paDimAe logoAuddiuM vaMde 576 // 1872 // 3 kosaMvi caMdasarotaraNaM (vANArasIi sakko u / rAyagihe IsANe mihilA jaNao ya dharaNo ya // 1973 // vesAlivAsa bhUyANaMde camaruppAoya suNsumaarpure| bhogapura sidikaMdaya mAhindo khattio kunni||1974|| | (vAraNasaNaMkumAra hA.)saNakumAramoyaNa NaMdiggAme ya piusaho nandI meMDhiyagAme gove vittAsaNagaM ca deviNdo|| kosaMvi sayANIo abhiggaho posbhulpaaddive|cumaase ya miyAvaha vijaya sugottoya naMdAya // 1976 // tacAvAI campA dahivAhaNa vasumatI vitiyanAmA / dhaNavaha mUlAloyaNa saMpula dANaM ca pavvajA // 1977 // tatto sumaMgalAe saNaMkumAra succhettae ya maahiNdo| bAlaga vAilavaNie amaMgalaM appaNo asinnaa||1978|| campAvAsAvAse jakkhidA sAidattapucchA ya / vAgaraNa duhapadesaNa paccakkhANe ya duvihe u // 1979 // jabhiyagAme NANassa uppayA vAgarei devindo / meMDhiyagAme camaro vaMdaNa piyapucchaNaM kuNai / / 1980 // chammANi gova kaDasilapavesaNaM majjhimAeN pAvAe / svarao vijjo siddhatthavaNiyaoNIharAvei / / 1981 / / jaMbhiyabahi ujuvAliya tIraviyAvatta sAmasAla ahe| chaTeNukkuguyassa u uppaNNaM kevalaM nANaM // 1982 // jo ya tavo aNuciNNo vIravareNaM mhaannubhaavennN| chaumatthakAliyAe ahama kittaissAmi // 1983 // ECRUGRAMOKAARAK Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcAya zrIvIrajinatapaH // 473 // // 473|| 38445605643 nava kira cAummAse chakira domAsie uvAsI ya / vArasa ya mAsiyAI bAvattari addhamAsA ya // 1984 // ega kira chammAsaM do kira temAmie upAsI ya / aDDAijjA ya duve do ceva divngkmaasaaiN||1985|| bhaIca mahAbhaI paDima tatto ya svobhii| do cattAri daseva ya divase ThAsIya aNubaddhaM // 1986 // goyaramabhiggahajuyaM khamaNaM chammAsiyaM ca kAsI y| paMcadivasehiM UNaM avvahio vcchnyriie||1987|| dasa do ya kira mahappA ThAi muNI eyarAiyaM paDimaM / aTThamabhatteNa jaI ekekacarimarAIyaM // 1988 // do ceva ya chaTThasae auNattIse uvAsiyA bhayavaM / na kayAi niccabhattaM cautthabhattaM ca se Asi // 1989 // bArasa vAse ahie charTI (bhattaM jahaNNayaM aasii| (savvaM ca tavokammaM appANaya Asi vIrassa // 1990 // . tini sate divasANaM auNApannaM tu pAraNAkAlo / ukkaDunisejANaM ThiyapaDimANaM sae bahue // 1991 // pabvajApaDhae maMdivasaM etthaM tu pakkhivittANaM / saMkaliyammi usaMte jaM lahUM taM nisAmeha // 1992 // bArasaceva ya vAsAmAsA chacceva addhamAso y| vIravarassa bhagavao eso chumtthpriyaao||1993|| evaM tavoguNarato aNupuveNaM muNI viharamANo / ghoraM parIsahacamuMahiyAsettA mhaaviiro||1994|| uppannammi aNaMte NaTThammi ya chAumathie nnaanne| rAtIe saMpatto mahaseNavaNammi ujANe // 1995 // amaranararAyamahio patto varadhammacakkavaTTittaM / vitiyampi samosaraNaM pAvAe majjhimAe u||1996|| tattha kira somilajjetti mAhaNotassa dikvkaalmmi| paurA jaNajANavayA samAgayA janavADami 1997 // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samavasaraNa vizeSAva koTyAcArya vRttI % A5% // 474 // // 474 // egate ya vivitte uttarapAsaMmi jnnvaaddss| to devadANaviMdA (karenti mahi)maMjiNidassa // 1998 // bhavaNavaivANamantara joisavAsI vimANavAsIya / sabviDDIe saparisA kAsI nANuppayAmahimaM // 1999 / / samusaraNa kevaiyarUva puccha vAgaraNe soyprinnaam| dANaMce devamalla mallANayeNe uvarititthaM 543shdaargaahaa||2000 jattha apubbosaraNaM jattha va devo mahiDio ei / vAudayapupphabaddalapAgAratiyaM ca abhiogaa||544||2001|| maNikaNagarayaNacittaM bhUmibhAgaM samantao surabhi |aajoynnNtrennN karenti devA vicittantu // 2002 // . beMTaTThAI surabhi (jlthlydivvkusumnniihaari)| (payaraM) timamanteNaM dasavannaM kusumavAsaM // 2003 / / maNikaNagarayaNacitte cauddisiM toraNe viuvventi / (scchttsaalbhNjiymyrddhyciNdhsNtthaanne)||2004|| tiNiya paagaarvrerynnvicittethiNsurgnniNdaa| maNikaJcaNakavisIsagavibhUsie te viubvNti||2005|| tatto ya samanteNaM kAlAgurukundurumamIseNaM / gandheNa maghamantA dhUvaghaDIo viubveti // 2006 // ukkuTisIhanAyaM kala(yalasadeNa savvao svvN)| (titthagarapAyamUle kareMti devA) nivayamANA // 2007 // taM divvaM devaghosaM soUNaM mANusA tahiM tutttthaa| aho jaNNieNa jaTuM devA kira AgayA ihiN||2008|| sIhAsaNe nisanno rattAsogassa heDhao bhagavaM / sakko sahemajAlaM sayameva ya geNhae chattaM // 2009 // do hoMti (vIeMti) cAmarAo seyAomaNimaehiM dnnddhiN| IsANacamara sahiyA devehiM pahiDacittehiM // 2010 // ikkArasavi gaNaharA savve unnyvisaalkulvNsaa| pAvAeN majjhimAe samosaDhA jannavADami // 2012 // SNOR ASIEX Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI AdyagaNadharaH // 475 // // 475 // RAHARASSSS paDhametya iMdabhUI vitie puNa hoti aggibhUitti / tatie ya vAubhUtI tato viyatte sudhammo ya // 2012 // maMDiya moriyaputte akaMpie ceva ayalabhAyA ya / meyajje ya pabhAse gaNaharA hoMti vIrassa // 2013 // jaM kAraNanikkhamaNaM voccha eesi ANupuvIe / titthaM ca suhammAo niravaccA gaNaharA sesaa||2014|| jIve kamme tajjIva bhUya tArisaya bandhamokkhe ya / devA Neraie yA puNNe paraloya NivvANe // 2015 // paMcaNhaM paMcasayA adhuTThasayA ya honti doNha gnnaa|donnhN tu juvalayANaM tisao tisato havai gccho||2016|| bhavaNavaivANamaMtara joisavAsI vimANavAsIya / saviDIeN saparisA kAsI nANuppayAmahimaM |ni.147| daThThaNa kIramANI mahimaM devehiM jinnvriNdss| aha ei ahaMmANI amarisio indbhuuitti|ni.148|| | mottUNa mamaM logo kiM vacai esa tassa pAsAiM / anno'vi jANai mae Thiyami kattocayaM eyaM // 2019 // dhAveja va mukkhajaNo devA kaha'NeNa vimhayaM nIyA / vaMdaMti saMthuNaMti ya jeNaM svnnnnubuddhiie||2020|| ahavA jArisao so NANI tArisayA surA te'vi / aNusariso saMjogo gAmaNaDANaM va mukkhANaM // 2021 // kAuM hayappayAvaM purato devANa dANavANaM ca / (vAeNa vivihatthANa lahu jANAvemi maM gNtuN)||2022|| iya (vottUrNa pattodaTTaNa tiloyaparivuDaM viirN)| (cautIsatisayapattaM sa saMkioviya Thio puro)||2023|| 'bhavaNavaivANamaMtare'tyAdi kaNThayA / atrAntare kathanicato yajJapATAmirgatatvAt, kimata Aha-'daTThUNe'tyAdi, 'dRSTvA' OLKAR Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adha vizeSAva | samAlokya 'kriyamANAM nirvaya'mAnAM 'mahimAM jJAnotpAdasamavasaraNaracanAlakSaNAM, kai? devaiH' vibudhaiH, kasa!-jinavarendrasva' kovyAcArya hai| magavato vIrasya 'artha'tyatrAntare ityuktametat 'eti' Agacchati samavasaraNaM, yataH prathama upAdhyAya ityabhiprAyaH / kinAmetyata Aha- gaNadharaH indrabhUtiriti, kiMviziSTaH san ? ityata Aha-'amarSita: sakalasurAsurendramaktipracoditAmarapraracitocamocamabhagavatpUjAkarNano dbhutaviSamabhISaNabhRkuTirityarthaH, kimityata Aha-yataH 'ahaMmAnI' ahaMmanyaH ahamevAsyAM trilokyo vidvAnityevamavaSTammavAn , na // 476 // 13 // 476 // * kakSetrAkAze dvau kamalAkarabandhU kenacitkadAcidAlokitAviti manyata iti gaathaabhipraayH| kiM punarmaNatItyAha-'mottUNetyAdi / / bho bho brAhmaNavarAH! mAM muktvA kimeSa nAgaralokastasya kasyacitpAdamUlaM ghAvati, nanu mahatkutUhalaM, kathayatAtra nivandhanamiti, kiM brUta sarvajJo'sAviti ?, A maivaM bhUyo'pi vakSyatha, yato'nyo'pi jAnAti, sarvamiti prakramAdgamyate, 'mayi sthite' mayi prANAn dhArayati sati, kutastyametad 1, asambaddhametat , na bamala[dvi]pradIpodhotitAzeSasada nodarotpannAlapi (ghotApalApi) pradIpenAtmalAbhamAsAdayanti vyavahAriba iti gaathaamipraayH| savailakSyamAtmagatam-'dhAvetyAdi / dhAveta cAyaM janastatpAdAntika mUrkhatvAdgatAnugatikatvAt , na hi lokapravAho hitamahitaM vorarIkRtya pravartate, anyatrApi dRSTatvAdvimavadArohaNavat, manye 'devA' vibudhA boddhAro vimarSitakAriNaH 'kathaM? kena vijJAnAtizayena 'anena lokapravAhApekSayA sarvakSena 'vismayaM nItA' ekAgramanaHsamAdhAnatA prApitAH, | yena 'sarvajJadhiyA satyasarvajJabuddhayA 'vandante' trividhakaraNasamavadhAnAdabhivAdayanti 'saMstuvanti ca vicitrajayamaGgalamAlAkalApaiH, tadaho! mahAmohAbhibhUtivisphUrjanamiti gaathaa'bhipraayH| prakAzam-'ahavetyAdi RjvmipraayH| tasmAt kiM mamAnenAsthAnaprayAsena', yAvidhAvapramatto savAmIti, evamupazamAvasaraprApto'pi prAgupAcatathAbhUtakarmapariNateH pratipakSavikSobhiNavAbhimAnAd udmavatkaSAyAna Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % A CROER AdyagaNadharaH // 477 // vizeSAva0 loddAmajvAlAkalApasaMtapyamAnamarmA prAha-yadi punarasau mama vivAdA) bhaviSyati tataH-'kAu'mityAdi RjvabhiprAyaH, navaraM pratApo'zo-4 koTyAcArya kAdilakSaNaH, nAdyApyasau madIyAM vAtto jAnAtIti cAbhiprAyaH, kiMbahunA kathAnakavizeSeNa ? / 'iya' ityAdi / 'iya' evaM 'vottRNaM ti vRttI hai mahApralayamegha iva garjitvA prAptaH-sakalasurAsurendrasaMkulaM svargasaMghAtamiva samavasaraNaM praviSTaH, tatra ca 'dRSTvA' Alokya 'trailokyaparivRtaM trilokanivAsiviziSTabhavyaprANisaMghAtakoTAkoTIpariveSTitaM 'vIra' varddhamAnakhAminaM, kiMviziSTamityata Aha-catustriMzadatizayasaMprAptaM // 477 // 'sasaMkiotti sazaGkaH saMvRttaskandhavadazeSAsa(pa)ghanayaSTitvAd , ata evoktam-"sAkSAd dRSTvendrabhUtiH samavasRtibhuvobhUSaNasyAntikasthAnAyAtAnaGganAbhiH saha varavibudhAn pazcavarNaivimAnaiH / rUpaM cAzcaryabhUtaM jhaTiti daza dizo bhAsayat sphArakAntyA, tasthau kSobhAt 4 sazako munipatipurato hA ! kimetat (kimetat ) 1 // 1 // " ata ucyate-'sasaMkiotti, tatazca sazaGkito'pi san sthitaH purataH, pratigamane kApuruSatvasaMbhavAditi gAthArthaH // 2023 // evaM tasmin indrabhUtau tathA tiSThati satyatrAntareAbhaTThoya jiNeNaM jAijarAmaraNavippamukkeNa / nAmeNa ya gotteNa ya savvaNNU savvadarisINa / ni. 149 / he iMdabhUti!gotama!sAgayamutte jiNeNa ciMtei / nAmapi me viyANai ahavA ko maMna yANAi 1 // 2025 // jahavA hiyayagayaM me saMsayamuNNeja jai va chinnejaa| tohoja vimhao me iya ciMteMto puNo bhnnio||2026|| 'AbhaTThoM' ityAdi / 'AbhASitazca' Amatritazca, kena?-'jinena' zrImahAvIravarddhamAnakhAminA, kiMviziSTenetyAha-jAtiH prAdurbhUtiH jarA-cayohAnikAriNI maraNaM-prANanibandhacchedakAri punardvandvastairvipramuktaH, tena muktavacca mukta ityabhiprAyaH, kathaM ?, nAmnA he indrabhUte ! gotreNa he gautameti, cakArAvanayobhitrArthAbhidhAyinau, kiMviziSTena -sarvajJena sarvadarzinA, nanu ca jarAdivipra 4%AARIESCENER SHE Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyagaNaghara: k%-AC%E // 478 // vizeSAva muktaH sarvajJa eveti gatArthamuttaravizeSaNamiti, na, nayavAdaparikalpitajAtyAdivipramuktavyavacchedArthatvAt , tathAhi-kaizcijAtyAdirahitakoTyAcArya tvAnmuktAH khalvacetanA iSTAH, 'guNaviyogo mokSa'iti vacanAditi gAthaudhArthaH // 2024 // 'he'ityAdi / he indrabhRte ! gautama ! vRttI | svAgataM bhavataH ? 'utte jiNeNaM'ti evamukte bhagavatA 'ciMteti' cintayAmAsa-aho ! nAmApi me vijAnAti tannUnamayaM satyameva | sarvajJa iti, ato'pi viphalA me manorathA iti, uktazca-"kiM kariSyati pANDityaM, vinayo vikramo'pi vA / devaM yasya cchalAnveSi, // 478 // hai| karoti viphalAH kriyAH // 1 // " ityato vivAdAspadIbhUto me jIvaloka iti / punarapyavaSTambhaM baddhvedamAha-athavA ko mAM na jAnAti 1, | atiprakaTo'hamasmin bhuvane, sarvAkArasaMpannatvAt , viyati pUrNimAcandravat , kimatra vismayAdeH kAraNamiti 'gAthArthaH // 2025 // | apica-'jai 'tyAdi / yadi ca hRdayagatatvAdatIndriyaM 'me' mama 'saMzayaM' sandehaM 'unnayet jAnIyAt , tathA jJAtamapi yadi ca 'chindIta' chindyAt tato bhavedvismayo, nAnyathA, ko yudakazabdenavopAnahau jahyAt ?, ayamasyAbhiprAyaH-na cAsAbanena jJAtuM zakyate | paricchettuM vA. matto'nyasarvajJAbhAvAt , idameva me ADambaraM nAstItyatrApnatAM nAzaGkayAmi, asya mAyAviSvapi darzanAt , uktazca| "devAgamanabhoyAna"mityevamAdi, 'iya ciMteto'tti evaM bahuvidhamAtmasAdhAraNaM cintayan 'punaH' dvitIyAM vArAM 'bhnnitH'| abhihita iti gAthArthaH / / 2026 / / kiM manne asthi jIvo uyAhunasthitti saMsao tujjha / veyapayANa ya atyaMNa yaannsiitesimoattho||ni.150|| jIve tuha saMdeho paccakkhaM jaM na ghippai ghaDovva / acaMtApaJcakkhaM ca natthi loe khapuppha va // 2028 // na ya so'NumANagammo jamhA paJcakkhapuvvayaM taMpi / puvovaladdhasaMbaMdhasaraNao liMgaliMgINaM // 2029 // 0 CARRRRRRRA %A5% % Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya AdyagaNadhara: vRttau // 479 // // 479 // SOSAS RAXXA54% na ya jIvaliMgasaMvandhadarisaNamabhU jao puNo sro| talliMgadarisaNAo jIve saMpaccaohojA // 2030 // nAgamagammovi tao bhijaija naagmo'nnumaannaao| na ya kassai paJcakkhojIvo jassAgamo vynnN||2031|| jaMcAgamA viruddhA paropparamao'vi saMsao jutto| savvappamANavisayAIojIvotti te buddhii||2032|| goyama ! paccakkhocciya jIvo jaM saMsayAivinANaM / paJcakkhaM ca na sajjhaM jaha suhadukkha sadehammi // 2033 // / kayavaM karemi kAhaM cAhamahaMpacyA imAo ya / appA sappaJcakkho tikaalkjjaavesaao||2034|| kaha paDivaNNamahaMtiya kimatthi nasthitti saMsao kaha nnu| sai saMsayammi vA'yaM assAhaMpaJcao jutto / 2035/4 jai natthi saMsaicciya kimatthi natthitti saMsaokassa? saMsaieva sarUve goyama! kimasaMsayaM hojA // 2036 // guNapaJcakravattaNaoguNIvijIvo ghaDovva pcckkho| ghaDaovi gheppai guNI gunnmettgghnnojmhaa|2037| anno'Nanno va guNIhoja guNehiM jai nAma so'nnnno| nanu guNamettaggahaNe gheppar3a jIvo guNI sakkha // 2038 // aha anno to evaM guNiNo na ghaDAdao'vi paccakavA / guNamettaragahaNAojIvammi kao viyAro'yaM 1 / 2039 / aha mannasi asthi guNI na tadavatthaMtaraM tao kiNtu| dehe nANAiguNA socciya tesiM guNI jutto // 2040 // nANAdao na dehassa'muttimattAio ghaDasseva / tamhA nANAiguNA jassa sa dehAhio jIvo // 2041 / / iya tuha deseNAyaM paJcakkho savvahA mahaM jiivo| avihayanANataNao tuha viNNANaM va paDivaja // 2042 / / evaMciya paradehe'NumANao geNha jIvamatthitti / aNuvittinivittIo vinnANamayaM sarUve vva // 2043 / / Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcAryA AdyagaNadharaH vRttI // 48 // // 480 // jaMcana liMgehiMsamaM manasi liMgI jao purA ghio| saMgaM saseNa va samaM Na liNgoto'nnumeoso||2044|| so'NegaMto jamhA liMgehiM samaM na diTThapuvovi / gahaliMgadarisaNAogaho'Numeo sarIrambhi // 2045 / / 'kiM manne'ityAdi // he AyuSman ! gautama ! 'kiM' kasmAt manyase asti jIva utAhozcinAstIti, evaM saMzayastava, tyajyatAM cAyamadhunA matsaMprAptyA, anucitatvAta, zeSamithyAtvamalakalaGkavata, athavA kimasti jIva utAhozcinnAstIti, evaM 'manneti manyate bhavAn, saMzayaH 'tujhaMti ayaM tava saMzayaH, kutaH punaH ?, ubhayahetusadbhAvAd, viruddhavedapadazravaNAdityabhiprAyaH, tataH kimata Aha-'vedapadAnAM ca vedavAkyAnAM ca 'artha' sadbhAvaM 'na jAnAsi nAvabumase, zrautreNa nyAyena pravRtteH, teSAM cAyamartho-yo mayA nirjAyata iti gAthaudhArthaH // tatra nAstitvahetavastAvadamI-'jIve ityAdi / jIvati jIviSyati jIvitavAn vA jIvastasmin jIve viSayabhUte bhavataH sandehaH, kila pratyakSaM yasmAna gRhyate, ghaTavaditi vyatirekI, pratyakSeNa cAgrahaNaM tasya satsaMbhayogajatvAt, tasya cAtyantAsatvenApratyakSatvAd, ataH pazcArDAvatAraH-'acaMtApaccakkhaM ca natthi loekhapuppha 'tti nAsti jIvaH atyantApratyakSatvAta | khapuSpavat, hetuvizeSaNaM kimiti ceddhatoraprAmANikatvaniSedhArtha, tathA hyapratyakSA bhavantyaNavo, na ca na santi, dayaNukAdikAryagamyatvAta, vyatirekeNa tveta eva, ghaTo veti gaathaarthH||2028|| evaM ca manyase-'na ya soM-ityAdi / na cAsau jIvo'numAnavyApAragamyaH, kasyApi pratyakSapUrvakatvAt , kutaH ? ityAha-lInamartha gamayatIti liGgaM, liGgamasyAstIti liGgI, liGgaca liGgI ca liGgaliGginau tayoH pUrvopalabdhasambandhasmaraNAt, tathAhi-prAga mahAnasAdAvagnidhUmayoranvayavyatirekavantamavinAbhAyamadhyakSato gRhItvA tata uttarakAlamaTan baninnikuJjAdAvagni pratyeti, yatra yatrAhaM dhUmamadrAkSaM tatra tatrAgniryathA mahAnasAdau, tathA cehAI, tasmAdatrAgninA bhAvyaM, Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAvA AhA koTyAcArya B2%*%*0% gaNadhara vRttau // 48 // // 48 // vyatirekeNodakabhAjana, agRhItasambandhasya nAlikeradvIpanivAsinastaddarzane'pi tadapratipatterasya tatpUrvakateti gAthArthaH // 2029 // evaM cAsmAnAzaGkase-prakRte'pyevameva bhaviSyatIti, tanna, yataH-'na ya'ityAdi / na ca jIvatalliGgayoH sambandhadarzanaM avinAbhAvagrahaNamabhUt kasyacidvimaladhiyo'pi, yatastalliGgadarzanAd yasmAjIvAvinAbhUtakAryagrahaNAtsakAzAt punaH smarataH sato liMgaliGgisambandhaM jIve'gnikalpe saMpratyayo bhavet , tasmAt mAM amumasmAdanumaMsyatha iti, evaM cAzaGkase, atha vakSyatha-sAmAnyato ? dRSTAdanumAnAdAtmA'stitvaM setsyati candrAdityAdigativad , gatimAnAdityo dezAntaraprApterdevadattavaditi, etadapi savyAja, devadatte dRSTAntadharmiNyadhyakSato gatimatvamAlokya tataH sUrye sAmAnyena graiNAt, na caivamatrAnyatrAdhyakSato jIvatvaM gRhItvA kvacitsAmAnyena | grahaNaM labhyate, yannAsti tannAstyeveti kiM teneti gAthArthaH // 2030 // evaM cAzaGkase-AgamAt tamuvagamiSyAmaH, tadapi na, yataH| 'nAgame'tyAdi // nAgamagamyo'pyasau-jIvaH, kiM manorathaiH ?, netyAha-'yat' yasmAnAgamo'numAnAd bhidyate, ghaTasannidhau | sakRd ghaTaprayogopalabdhAvuttarakAlaM ghaTamAnayetyukte'nvayavyatirekamukhena ghaTAnumitipravRtteH, na cetthamAtmazabdaH zarIrAdanyatra prayujyamAno dRSTo yamAtmazabdAtpratipadyemahIti, vivakSAnvayavyatirekAnuvidhAyitvena ca kAryatvAcchabdo'numAnAnna bhidyate, saMbaddhAdanyataH pratipattezva, atha bhavatAM matirliGgini pratibaddho'pi dhvanina liGga, aliGgAcca yA pratipattiH sa khalvAgama iti, ucyate, pratipannaM |nAmedaM mayA, tathA'pi dRSTa evArthe zabdAnAM prAmANyaM yokSyati, yathA nadItIre guDazakaTaM paryastamiti, atha vAsanAmAtrAvaSTammenocyate bhavadbhiH astyasau, yathAdRSTe'pyarthe dhvanayaH pramANapadavImavatariSyanti, ucyate, na ca kasyacit pratyakSo jIvo yasya sambandhi vacanamAgamaH, tasyAvidyApAratantryeNAtIndriyavastRdRSTatvAyogAditi gAthArthaH // 2031 // evaM ca manyase-'jaM cetyAdi / USAHAAAAA Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra gaNaghara: vRttau ||482 // viSAdayasmAcAgamAH sarva eva parasparavirodhinaH atopi saMzayo me yuktaH, yathAhureke-"etAvAne purakho, yaavaanindriygocrH| kovyAcAye hai bhadre ! vRkapadaM pazya, yadvadantyabahuzrutAH // 1 // " tayA'nye prAhu:-"vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati, | na pretyasaJjAsti', tathA 'na rUpaM bhikSavaH pudgalaH" iti / tathA'stitvapratipattaya:-"na ha vai sazarIrasya priyApriyayorapahati |rasti, azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH" iti, "agnihotraM juhuyAtsvargakAmaH" iti, asti puruSaH akartA nirguNo bhoktA // 482 // | cidrUpa ityato'vizvAsaH, evaM cAzaGkase-upamAnagamyo'pi na bhavati, yatastasyedaM lakSaNaM-sAdRzyasannikRSTe'rthe buddhimutpAdayati, yathA gavayadarzanaM gosmaraNasyeti, tadagamyatvaM ca tasya sadRzaviSayIbhUtAdarzanenAnyatra prahIti(tItya)hetutvAt, na cehAnyaH kazcit trailokye'pyAtmAnukArI bhAvo'sti yadarzanAdAtmA'bhyupagamyamAnavRttiH syAt, kAlAkAzadigAdIti cet, na, teSAmapyetadaMghribaddhatvAta, evaM cAzaGkase-na punararthApattisAdhyo'pyasau, na ko hi nAma dRSTaH zruto vA'rthastamantareNa na siddhaH?, agnerhi dAhakazaktiparikalpanaM nyAyyaM, | | tAmantareNa dAruNi bhasmAnupalambhaprasaGgAdityevamAdi, ataH 'savvappamANavisayAtIto jIvaH' bhAvopalambhakapramANapaJcakaviSayA| tItattvena pratiSedhasAdhakAmAvAkhyaSaSThapramANaviSayIkRtatvAditi, evaM te-taba 'buddhiH matiriti puurvpkssH|| tadevaM tatsaMzayamAjJAya | chindanAha- 'goyameMtyAdi / he AyuSman ! gautama! pratyakSa evAyamAtmA, kimatrAnyena sAdhanena, kathamityata Aha-yadetatsaM| zayAdivijJAnaM, etat nanu bhavato'pi pratyakSaM , svasaMvedanasiddhatvAt, Atmanazca jJAnAnanyatvAt, anyatve ca vivakSitamamAturiva bhavato'pi yathAvivakSite'paricchedaprasaGgAt, pratyakSo'pi sAdhya iti ceducyate-pratyakSaM ca na sAdhyaM, pramANAntareNetyutsargeNa, yathA zarIre sukhaduHkhAdi, etaduktaM bhavati-yathA sukhaduHkhAdaya audayikA abhinnAdhikaraNA jJAne gRhyamANAH pratyakSasiddhatvAna sAdhyAH, evamA RERAKARORA sva PANCHAR Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyagaNadhara: // 483 // chAtmA'pyabhinnAdhikaraNo jJAnagrahaNena gRhyamANaH pratyakSatvAna sAdhya iti gaathaarthH||2033|| itazca pratyakSa ityata Aha-'kayavamityAvizeSAva0 koTyAcArya di // AtmA svapratyakSaH, kiMvadityAha-trakAlyakAryavyapadezavat, asya vyAkhyAnaM-kRtavAn karomi kariSye cAhamiti, evaM uktavAvRttI IN | nahaM bravImyahaM vakSyAmyahaM, evaM jJAtavAnahaM jAne'haM jJAsye'hamiti, na cAyaM trikAlavyapadezaheturahaMpratyaya AnumAniko, nApyAgamikaH, kiM tarhi ?, svapratyakSa ityata enamevAtmAnaM pratipadyasva, na cAyaM ghaTAdau, athavA 'ahaMpaccayAdimAyoti evmhNprtyyaadynumitshc-pri||483|| |cchinnazca, na kevalaM jJAnAnanyatvena pratyakSa iti, iha ca pratyakSasyApi pratyakSatvasAdhyatAyAM na kazciddoSaH, tathA dRSTatvAt, athavA''smA svapratyakSasvakAlikakAryavyapadezavatvAt, tadeva kathamityata Aha-kRtavAn karomi kariSye cAhamityevaM ahaMpratyayAdimattvAt, prayogaH-pratyakSa eva jIvaH, svarUpeNa grahaNAd, ghaTavat, yazcAyaM pratyayaH sa dvedhA-Antaro bAhyazca, Antara AtmasaMyogamAtrajanyo, yathA'haM, * | bAhyastu ghaTaH, atrAtmA manasA saMyujyate, mana indriyeNa, indriyamarthenetyato'styAtmA, sa cAnubhavika eveti, apicAI vijAnAmIti kriyA kAramAlambate, etaduktaM bhavati-pariccheda kriyAniSpAdanena ahaM jAnAmIti pratyayena AtmA viSayIkriyate, Aha-naivaM, ane| kAntAd , dehAlambanatvAdasya, tathAhi-ahaM gururahaM gauro'haM kRza iti pratyayo'nubhUyate, ucyate, na, asya pratyayAbhAsatvAd , guru me zarIramityanena bAdhitatvAt , yazcAsya pramANasiddhasyAhamitipratyayAlambyaH sa Atmeti gaathaarthH||2034|| apica-'kaha mityaadi| & 'kathaM' kena prakAreNa pratipannamavat yaduta ahamiti, tayA kimasmi nAsmIti saMzayaH kathaM nu ?, kena prakAreNa, virodhAt hetvabhAvAdA, sati vA saMzaye kasyAhaMpratyayo 'yuktaH' anurUpo, nAyaM gatAsau dehe iti gAthArthaH // 2035 // tathA-'jatI tyAdi / yadi nAstyeva * saMzayI-jIvastamanvayamevaM kasya saMzayo', naiva kasyacit , kasyacittu saMzayasya vijJAnAkhyaguNavizeSatvAt tasya cApadravyatvAyo MESOS ASSASSISK Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhagaNaghara: vRttI vizeSAvAgAva, tasmAttatsattAvalambinA'sAvabhyupagantavya iti, na cAyaM sthANoH, anurUpadharmidharmatvAbodharUpatvAdveti, athavA yadi natthita kovyAcArya saMsaicciya to saMsaite sarUve gautama ! tavAnyat kimasaMdigdhaM syAd ! yena karmAdi vastItyavasIyate , tatazcaivamahaMpratyayavi ziSTatvena svapratyakSamAtmAnaM nihuvAnasya nAsti jIva iti pratyakSaviruddho nAma pakSAbhAso jAyate, yathA'zrAvaNaH zabda iti / tathA bhAvinImanumAnasiddhimaGgIkRtyAnumAnavirodho'pi, yathA nityaH zabda iti, abAnityaH zabdaH kRtakatvAd ghaTavat 2, tathA'hamasmi // 484 // saMzayIti prAgamyupagamyottaratra nAstIti pratijAnAnasya pUrvAbhyupagamabAdhA, yathA sAGkSayasya satkArya jAyata ityamyupagamyAsajjAyata iti pratijAnataH 3, tathA gopAlAGganAdi prati siddhamAtmAnaM nyatkurvato lokavirodho'pyacandraH zazIti yathA 4 ahaM nAhaM ceti gadataH svavacanavyAhatirapi mAtA vandhyeti yathA 5 / evamasmin pakSe pratyakSAdibAdhite heturapyapakSadharmatayA'siddhaH, anaikAntiko'pi, himavatpalAgraparimANAdAvapi vRtteH, tathA'kSakaraNAdhiSThAtRkAtmani vipakSe'tyantAnupalabdherlezato vRtteviruddho'pi heturiti gAthArthaH // 2036 / / tadevamasya sAkSAdadhyakSatAmabhidhAya punarapi prakArAntareNAha-'guNe'tyAdi pubbaddhaM, prayogaH-pratyakSastavAyamAtmA guNapratyakSa| tvAt vyatirekopanyastaghaTavat , tatraitatsyAd-anaikAntiko heturguNapratyakSatve'pi kadAcid guNino'pratyakSatvAt , tadyathA''kAzaguNaH zabda ityatra zabdaH pratyakSo nAkAzamiti, ucyate-nAkAzaguNaH zabdaH, aindriyatvAdrapAdivat , kAraNasvarUpAnuvidhAyikatvAcca kAryasya nAkAzaguNa iti, ato guNapratyakSatayA guNinaM pratipadyasva, syAd atistokaM grahaNamiti tantra, bhavatA'pi ghaTo guNI 'gRhyate' cakSuSA viSayIkriyate, yasmAd guNamAtragrahaNAdeva, apizabdasyAvadhAraNArthatvAdgandhAdiparihAreNodghAtAdigrahaNAdityarthaH, kiM kAraNaM?, arvAgdarzitvAdbhavata ityataH ko'yamakANDa eva sarvAtmanA''tmagrahaNAbhilASastaveti / tathA ca-'annoM' ityAdi // prayogaH-yo yadanAntaraH BACHAR // 484 // Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NCR gautamagaNadharaH / / 485|| | sa tadgrahe gRhyate, tadyathA-vAsasi rAga iti gAthArthaH // 2038 // 'ahe'tyAdi / athA'nyaH tata evaM kRtvA'nye'pi ghaTAdayo guNino vizeSAvA koTyAcArya na pratyakSAH, guNamAtragrahaNAd, ato jIve tapasvini kevale ko'yaM vicAraH? keyaM tava nAstitvavivakSeti, tasmAtpratyakSo jIvaH guNadvAvRttI reNa grahaNAda, dRSTAntadharmivat, sAdhyaviparyaye dRSTAntadharmiNo'pi grahaNAnupapattirbAdhaka, na ca pratijJArthaMkadezo hetuH, sAdhanahetubaiparItye nAnupalabdhivallakSaNahetutvAda, tatraitatsyAd apadravyo hi guNo na bhavatIti tadgrahaNAnupapattidvAreNa ghaTAdigraha iti, ucyate, naatmny||485|| pyevamiti na vyaktamIzvarazAsanamiti gaathaarthH||2039|| tasmAdabhinnaguNapratyakSatvena sAkSAd guNI gRhyata iti sthitm-'ahe'tyaadi| atha guNI, na ta pratyAcakSmahe, kintu dehArthAntaro'sau neti brUmaH, kimiti ?, yataH dehe jJAnAdayo guNAH samanubhUyante, tataH sa eva | teSAM guNI yuktaH syAd, dehAzrayA jJAnAdayaH, tatraivopalabdhegauratAdivaditi gAthArthaH // 2040 // ucyate-'nANe'tyAdi / yadyat mRtaM cAkSuSaM ca na tasya jJAnAdayo, yathA ghaTasya, tathA ca dehaH, AtmA cAmUrto, mRttimaccasya pararUpatvAt, tasmAd yasya dharmiNaH sambandhitayA jJAnAdayo varttante sa dehAtirikto jIva iti bhAvArthaH, Aha-'nANAdayo na dehasse ti pratyakSaviruddhaM, yathA-azrAvaNaH zabdaH, aindriyakatvAddehavat, ucyate, na anumAnena parikaritatvAt, taccedaM-dehendriyAtirikta AtmA taduparame'pi tadupalabdhArthAnusmaraNAbhraMzAt, pazcavAtAyanopalabdhArthAnusmartRdevadattavat gRhagavAkSavyatirikta iti vAyubhUtipraznapi vakSyAma iti gaathaarthH||41|| upasaMjihI| purAha-'iya'ityAdi // dezapratyakSaste'yamagdirzitvena maryAdAgrAhitvAd ghaTa iva, dezapratyakSatA ca vastuno'nantaparyAyapramANatvAt, bhavadAdezva chadmasthatvena tadaviSayatvAt, vijJAnadezaprakAzAtmakatvAtpradIpaghaTaikadezaprakAzavat, mama tu sarvathA pratyakSo, vihitAnantajJAnatvAdbhavadvijJAnavat, yatheha bhavadvijJAnamatIndriyamazeSamahamupalame tathA bhavajIvamapIti tasmAtpratipadyasva tamiti gaathaarthH||2042|| 050%AA% MICRORNANCIPANASONSARKES Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamagaNaghA / // 486 // vizeSAva paradehe kathamityata Aha-'eva'mityAdi // 'ekmeva' AtmazarIra iva parazarIre'pi gRhANa jIvaM yadutAstIti, kiMviziSTaM ? vimANakokhAcArya / mayaM, ki pratyakSato ?, netyAha-anumAnataH, tathAhi-paradehe'pyasti jIvaH pravRttinivRttisadasadbhAvAditAhitapravRttinivRttidarzanAva, vRcau kA svarUpaM svAtmanIvetyevamAdi svadhiyA'nusatavyaM, vyatirekeNa gavAsudehAdAviti gaathaarthH||2043|| anumAnapUrvapakSaM pratyanubhASayatrAha | 'jaM cetyAdi 'jaM ca manasi na liMgeNa so'Numeyo tti, kena nibandhanena ?, ucyate 'na liMgehiM samaM jao liMgI purA // 486 // sa gahioM, sAdharmyadRSTAntamAha-saMga saseNa va samanti / tatra pratividhIyate-'so'Neganto'ityAdi // asAvanekAnto yaduta liGga liGginoH sambandhagrahe uttarakAlaM talliGgadarzanAttadanumitiriti, kiM vAGmAtreNa ?, netyAha-'jamhA gaho'Numeyo sarIraMmitti, asmin zarIre grahastalliGgadarzanAd, grahaliGgAGgadhUnanavikaTagamanabhrUtkSepakRtopahArAdyupalabdheH sakAzAt, kiMviziSTaH ? ityaah-linggaiH| sArddhamadRSTapUrvo'pi avinaabhaavgrhnnmntrennaapiityrthH|| evaM grahamivAtmAnamanumAsyAma iti ko nivArayitA ?, vAyunA'sminnene bhavantIti vakteti cet, na, vAtikamayAt tadgamane zAlazikharAdibhaGgadarzanaM, evaM vaktumayujyamAnatvAt, yadyevaM tataH zazAkhyaliGgopalakSita zazaviSANamapyanumeyaM sambandhAnahAvizeSAd, ucyate, ata evAnekAnta ekasyAnumIyamAnatvAt aparasya tvananumIyamAnatvAditi gAthArthaH // 2044-45 // idaM cAnumAnam dehassAsthi vihAyA painiyayAgArao ghaDasseva / akkhANaM ca karaNao daMDAINaM kulAlo vva // 2046 // athidiyavisayANaM AyANAdeyabhAvao'vassaM / kammAra ivAdAyA loe saMDAsalohANaM // 2047 // bhottA dehAINaM bhojattaNao narovva bhattassa | saMghAyAittaNao atthi ya atthI gharasleva // 2048 // HASARA SARAS Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovvAcArya gautamagaNadhara: // 487 // // 487 // FASHROESA RIA jo kattAi sa jIvo sajjhaviruddhotti te maI hojaa| muttAipasaMgAo taM na saMsAriNo'doso // 2049 // athicciya tejIvo saMsayaosomma thaannupurisovv|jN saMdiddhaM goyama!taM tattha'nnattha vatthi dhuvaM // 2050 // evaM nAma visANaM kharassa pattaM na taM khare ceva / annattha tadatthi cciya evaM vivarIyagAhevi // 2051 / / asthi ajIvavivakkho paDisehAo ghaDoghaDasseva / natthi ghaDotti vajIvatthittaparo natthisaho'yaM // 2052 // asao natthi niseho saMjogAipaDisehao siddhaM / saMjogAicaukapi siddhamatthaMtare niyayaM // 2053 / / jIvotti satthayamiNaM suddhattaNao ghaDAbhihANaM va / jeNa'tyeNa sayatthaM so jIvo aha maI hoja // 2054 // attho dehociya se taM no pjjaayvynnmeaao| nANAiguNo ya jao bhaNiojIvo na dehotti||2055|| 'deha' ityAdi // yadAdimat pratiniyatAkArazca tadvidyamAnakartRkaM dRSTaM, yathA ghaTastathA ca dehastasmAttatheti, vyatirekeNAprAdivikArAdayaH, kiM dehasyaiva !, netyAha-'akSANAM ca indriyANAM ca, tathA ca vidyamAnAdhiSThAtRkANIndriyANi karaNavAdvivakSitadaNDAdivad, vyatirekeNa tvAkAzamiti gAthArthaH // 2046 / / tathA-'atthI'tyAdi // astyavazyamAdAtA ityatra ra sambandhaH, indriyasya viSayasya cAdAnAdeyabhAvAda, loe kammAra iva saMDAsalohANaM karaNakammANati, yacca avidyamAnAdATakaM na tatra tadbhAbo, yathA khe iti gaathaarthH||2047|| 'bhottA' ityAdi / dehAdInAM bhoktA vidyate, bhogyatvAdbhaktasyeva, vyatirekeNa na |C kiJcita, 'atthi ya atthI' ti vidyamAnasvAmikamidaM zarIraM, 'saMghAtAdittaNao'tti saMghAtatvAd gRhavat, vyatirekeNa kharaviSA|gaM, AdizabdAdasyAmeva pratijJAyAM mUrtimaccAdendriyakatvAccAkSuSatvAdityAdayo'pi hetavo dRzyAH, kiMvat 1, kulAlavaditi gAthArthaH Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamagaNadharaH vRttau // 488 // vizeSAva04 | // 2048 // mUlataH phalamAdarzayannAha-'jo ityAdi // yazca karcA dehasya, AdizabdAcAdAnAdi parigRhyate, sa jIvo vartate, atra || koTyAcArya hai paramatamAha-'sajjhaviruddhotti te matI hojja' tti, ityevaM mavibhaved bhavato yadutAyaM hetuHsAdhyasya viruddhaH sAdhyaviruddhaH, kima taM bhavati ?-vidyamAnasvAmikAkhyasAdhyadharmavizeSaviparItasAdhanaH, kutaH 1 ityata Aha-'mR diprasaGgAt mRttimttvsNghaataa||488|| | nityAdimattvaprAptedRSTAntasAmarthyAt, atrottaramAha-'tannoM ti tadetanna bhavati, yato'yaM mUrtimatvAdiprasaGgaH saMsAriNaH aSTavidhakarmamalapaTalAcchAditasya jantoH 'adoSaH' nAparAdhaH, iSTatvAt, iSTasAdhane ca viruddho bhavatIti yadi paraM bhavata idamasmAbhirAkaNitamiti | gAthArthaH / / 2049 // itazcetyAha-'atthI'tyAdi / astyeva tava jIvaH he saumya ! 'saMzayataH saMzayasadbhAvAt, iha yatra 2 sada. sattvasaMzayastadasti, yathA sthANupuruSo, yatheha sthANupuruSayorUrvatArohapariNAhAdisAmAnyapratyakSatAyAM calanavayonilayanAdivizeSApratya|kSatAyAM cobhayavizeSasmRtau ca satyAmekataravizeSopalipsoH kimidamiti vimarSaH saMzayaH, tathA''tmazarIrayorapi prAgupalabdhasAmAnyavizeSasya tayoH sAmAnyapratyakSatAyA vizeSAnusmRtau ca satyAmekataravizeSopalipsoH kimayamAtmA zarIramAtramiti vimarSaH khalUbhayaviSayo nAtmazarIrayorekatarAbhAva ityasti jIvaH, tatraitatsyAd-ekatarAbhAve'pi saMzayo dRSTastadyathA-sthANumAtra eveti kimayaM sthANuruta puruSaH ? iti, na ca tadA tatra puruSo'stIti, alaukikametat, idamAzajhyAha- gautama ! yadvastu saMdigdhaM yadadhikaraNaste saMzayastadvastu tatra vA pradeze'nyatra vA 'asti' vidyate 'dhruvaM' avazyamityetadeva laukikaM, etaduktaM bhavati-na mastatraivobhayamavazyaM, api tu tatra vA'nyatra vA vidyamAnayoreva tayoH saMzayajanakatvaM, nAvidyamAnayoH, evamAtmazarIrayorapIti ko'tra te'paritoSa iti gAthArthaH | // 2050 // landhAvasaraH prAha-evaM' mityAdi // evamiti yadi yatsaMzayanimittaM tadastItyupapAdyate nAmeti nipAtaH, tataH khara LOCALGARH Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamagaNadhara vizeSAva0 kobAcArya vRttI // 489 // // 489 // nunternRRRRRRR sya viSANamastIti prAptaM, tatsaMzayasadbhAvAt, saMzayanimittasya cAstitvAt, jIvavat, ucyate, uktamatra yaduta vidyamAna eva saMzayo bhavati, nAvidyamAne, kharasya viSANaM kharaviSANamiti ko'rthaH ? ityata Aha- 'taM khare ceva' tti khara eva na tat viSANaM, kintu | 'annatyaM gavAdau tadastyeva, pratyakSatvAt, etaduktaM bhavati-kharagomastakayorviSANasyAbhAvanizcayAna saMzayo'yukta iti, kimucyate evaM nAma visANaM kharassa pattaMti UrdhvatAsAmAnyaM, ubhayanizcayAbhAvAnnyAyyaH saMzaya ityataH sthitimetad athicciya te |jIvo ityevamAdIni / tadevaM saMzayotpatyA'stitvaM prasAdhya viparyayotpatyA'pi prasAdhayannAha-evaM vivarItagAhevi' ti evaM vipa| yastapatipattAvapi nyAyo boddhavyaH, tathAhi-yathA vidyamAna eva puruSe sthANau puruSAbhimAnaH, tathA budhyasva yo'yaM bhavataH zarIra evAtmAbhimAno nAsAvAtmAnamantareNetyato'styAtmeti, nedaM zarIramAtramiti gAthArthaH // 2051 // api cAyuSman !| 'atthI'tyAdyakSarArthaH spaSTaH / pratipakSavAnayamajIvaH vyutpattimacchuddhapadapratiSedhAt , yatra vyutpattimataH zuddhapadasya ca pratiSedho'nuzrUyate pratipakSavAMstadyathA'ghaTaH, aghaTo hi vyutpattimacchuddhapadapratiSedhAd ghaTapratipakSavAn, evamajIvo'pi jIvapratipakSavAniti, vyatirekeNa akharaviSANAdi, akharaviSANapratipakSo hi kharaviSANaM , tacca sAmAsikatvAnna zuddhapadamiti / 'natthI'tyAdi pacchaddhAkSarArthaH spaSTaH, prayogaH-pratipakSasAdhako nAstyAtmeti zabdaH, sato niSedhAt nAsti ghaTa iti zabdavat, yato niSedhena pratipakSasAdhanavyApteH svabhAbahetuprayogaH, vyatirekeNa zukazuke iti gaathaarthH|| 2052 // syAdanaikAntiko hetuH, asato'pi niSedhapravRtteH, ucyate'asato ityAdi / yadvA'nya evAyaM prayogArtho'bhiprato mASyakArasya, tatra 'asataH' avidyamAnasya nAsti pratiSedhaH-na saMmavatyamAvAbhidhAnaM, api tvidaM nyAyataH siddhaM yaduta sato niSedhaH, yuktimAha-saMjogAdipaDisehaoM ti saMyogAdimAtraprati Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamagaNadharaH vRttau vizeSAva SedhAt , asya bhAvanA-iha yanAstItyucyate tasya vidyamAnasya sataH saMyogamA niSidhyate, na punaH sattA, nAsti gRhe devadatta iva, kovyAcArya etaduktaM bhavati-yatra vacana vidyamAnayoreva tayoH saMyogamAtraM pratiSidhyate, saMyogapratiSedheneti / AdizabdAt 'samavAyapaDise hao ci, iha yatpatiSidhyate tasya vidyamAnasya sataH samavAyamAtra niSidhyate, na sarvathA'stitvaM, tadyathA-nAsti svasmastake viSANaM, etaduktaM bhavati-yatra kvacana vidyamAnaM viSANaM svamastake samavAyavRtyA pratiSidhyate samavAyapratiSedheneti / tathA sAmannADisehaotti, // 49 // atrodAharaNaM-nAstyanyazcandramA ityatra vidyamAnasyaikacandramaso dvitIyacandramasamantareNa sAmAnyamapohyate etaduktaM bhavati-sAmAnya4 syAnekavRttitvAt , atra cAnekatvAdarzanAtsAmAnyamAtraM niSidhyate sAmAnyapratiSedhena / tathA 'visesapaDisehao'tti atrodAhRtiH-na santi ghaTapramANA muktAH, atrApi ghaTapramANatA nA niSidhyate, nAnyatkizcit , etaduktaM bhavati-vidyamAnAnAmeva tAsAM ghaTapramANalakSaNaM vizeSamAtra niSidhyate, na tu tadastiteti vizeSapratiSedheneti, ato nAstyAtmeti bhaNatA kvacitsaMyogamAtraM niSidhyate, sama. vAyamAtraM vA sAmAnyamAnaM vA vizeSamAtraM veti caturddhA gatiH ?, kizcAtaH, tatra kvacidalokAdau saMyogamAtreNAyaM nAstItisiddhaM sAdhyane, codyaM tu parihariSyati, evaM neha rUpAdayaH samavetAstantuSu paTa ivetIpyata eveti / sAmAnyapratiSedhastvihAsaMbhavI, anantajIvavyaktisadbhAvAda , tatsadbhAvasya ca sAmAnyAvinAbhUtatvAd, advaitapakSasya ca niSetsyamAnatvAt, vizeSapratiSedho'pISyata eva, alokAkAzAtmapramANAnabhyupagamAt , prayogazcAyam-astyAtmA pratiSidhyamAnatvAd uktena prakAreNa ghaTavat kharaviSANavadveti, vyatirekeNa zukazukaveti, Aha-evaM matrilokezvaratA'sti paJcamapratiSedhazceti, ucyate-bhavato'smAbhitrilokezvaratAsaMyogamAtraniSedho'bhidhIyate, na tu sarvathezvaratAbhAvaH, svacchAtravRndezvaratA'bhyupagamAt , athavA bhavati hi tatsamavAyamA niSidhyate, tathA paJcamavizeSamAtraM niSi // 49 // 444 SAGAR F+ SAROKAR Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e gautamagaNadharaH k x // 49 // dhyate, na tvavizeSaH, etaduktaM bhavati-paJcamo niSidhyate yathA dazahastaH pumAn gRhe vA devadattaH, ahamapi jIvamAtraM nirAkaromi, vizeSAva0 kovyAcArya tadviyuktastu deho'styeveti ced ucyate, sAmAnyenaivaM, vizeSeNa tvadhyakSavirodhaH, Aha-nanUktaM bhavataiva saMyogAdimAtrapratiSedhAditi, tanavRttau nu saMyogAdInAmasatAM pratiSedho, na tu satAM, etaduktaM bhavati-gRhe devadattasyAsataH saMyogo nAsti, evaM khare sato viSANasya samavAyo nAsti; evamabhavatsAmAnyaM niSidhyate, tathA'bhavatphalapramANavizeSo niSidhyate, tathA ca sati yadyAtmano'pyabhavato'haM niSedhaM kro||49|| myataH kimucyate asakRt sato niSedhaH 1, ucyate, nanu niSedhaviSayA eva saMyogAdayaH khalbasaMto ya ime bhavato matimohamApAdayanti, | na tvantiraviSayAH khalviSTikAmANikyamRdunimnAdayo vidhiviSayAH, nanu devadattAdirnAsti, ucyate, 'saMyogAdI'tyAdi pacchada, | yasmAtsaMyogasamavAyasAmAnyavizeSAH 'niyataM nizcitaM arthAntare udyAnagogavAlAbAdiSu siddhA eva, ataH sata evaM pratiSedho, nAsata iti, kiM nAdyApi budhyasa iti gAthArthaH // 2053 // tathA-'jIvoM ityAdi // 'atyo' ityAdi // jIva ityetatpadaM sArthaka sagarma, * zuddhapadatvAd-asamAsapadatvAd ghaTAbhidhAnavat , tatraitatsyAd-anaikAntiko hetuH, zUnyamityasya zuddhapadatve'pyanarthakatvAt , tannati vyutpattimattve satyevaM hetuvizeSaNasyecchayA vyAptatvAt , anyathA vetti ko naitat nyAyamArgavicakSaNaH, vyatirekeNa kharavi| pANaDityAdivacanavat , deha evAsyArtho nArthAntaramiti, uktaJca-deha evAyamanuprayujyamAno dRSTo yatheSa jIvo, yathenaM na hinasti, ityato deha evAsyAoM yukta iti, tacca na, paryAyavacanabhedAt , iha yatra paryAyavacanabhedastatrAnyatvaM pratIyate, yathA ghaTAkAzayoH, tathA ca ghaTakuTakummAdayo ghaTaparyAyAH nabhovyomAmbarAdayazcAkAzaparyAyAH, tathA ca jIvazarIrayoH, tadyathA-jIvaH prANItyevamAdi, tanurvapurityevamAdi, paryAyavacanabhede'pi sarvathaikatve'bhidhAnasAkaryAdidoSApattirbAdhakaM, yatpunaridamabhyadhAyi 'yathenaM na hinastI'ti taccha +x+4+4+4+4 ROHRASAROKAMSHURUS + Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovAcArya asA gautamagaNadharaH vRttI // 49 // // 492 // NEARESOLAN rIrasahacaraNasthAnAdito jIvasya zarIre tadupacAraH, idamapi cAnyadanuzrUyate eva-gataH sa jIvo dayatAmidaM zarIramiti / 'NANAdI. tyAdi // yatazcAyaM jJAnAdiguNo bhaNitastasmAnna deho'yamiti nAsyAyamevArthaH, mUrtimattvAcca ghaTavat , tathA deheMdiyAtiritto vinAyA taduvaladdhI tyAdi vaktavyamiti gAthArthaH // 2054-55 / / tadadyApyapratibudhyamAne gautamasvAmini bhagavAnAha jIvotthi vao saccaM mavvayaNAo'vasesavayaNaM v| savaNNuvayaNao vA aNumayasavaNNuvayaNaM va // 2056 // bhayarAgadosamohAbhAvAo saccamaNaivAiM ca / savvaM ciya me vayaNaM jANayamajjhatthavayaNaM va // 2057 / / kaha savvaNNutti maI jeNAhaM savvasaMsayaccheI / pucchatu va jaM na jANasi jeNa va te paccao hojA // 2058 // 'jIvoM ityAdi // jIvo'stIti vacaH satyaM, madvacanatvAccheSavacanavat , yaccAsatyaM na tanmadvacanaM, yathA kUTasAkSivacanaM, satyaM jIvo'stIti vacaH, sarvajJavacanatvAdbhavadanumatasarvajJavacanavat , anumataM ca tatsarvajJavacanaM cAnumatasarvajJavacanaM, atrAnumatagrahaNaM sAbhiprAyaka, jaiminimanUpavarSAdyAptAbhyupagamAt / tathA-'bhaye tyAdi // sarva madvacaH satyamanatipAti ca bhayarAgadveSamoharahitatvAt , pathijJasyAbhayasya praSTurbhayarAgadveSavataH satpathopadezavacanavaditi gAthArthaH // 2056-57 // bhagavAMstamArekate-'kahe tyAdi / kathamahaM sarvajJo, na kathaJciditi manyase, tatazcAsiddhaM prAgahetudvayamiti, ucyate-jeNa saMsayacchettA, prayogaH-sarvajJo'haM sarvasaMzayaccheditvAt , dRSTAntAbhAvato'nanvayo nAma dRSTAntadoSaH iti cet , tanna, pratyakSatvAdavipratipattezca kimatrAnvayAnveSaNena ?, prastAvAntaraviSayatvAdanvayAnveSaNasya, na cedevamityata Aha-'pucche'tyAdi, spaSTam / dvitIyo'pi hetu siddhaH, talliGgAdarzanAt , talliGgAdarzane ca na tadanu mitAvatiprasaGgo bAdhA ceti, yaccAbhyadhAyi na copamAneneti tatkAmaM / arthApatyA tu prasaMgataH prasAdhita eva, svasthAne'pIcchAdeH buddhi Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gautamagaNadharaH // 493 // vizeSAva. pUrvakatvAd, AtmAnamantareNa ca tadabhAvAt , na ca skandhA eva prayatnavantaH, teSAM pratikSaNabhaGguratvAdanusandhAnAmAvAd, vAsanAyA api kovyAcArya yorvAsyavAsakayordarzanAt , tilamAlatIpuSpayoriveti // 2058 // ata Aha evamuvaogaliMgaM goyama ! savvappamANasaMsiddhaM / saMsArIyarathAvaratasAibheyaM muNe jIvaM // 2059 // // 493 // jaha puNa so ego ciya haveja vomaM va savvapiMDesu / goyama ! tadegaliMgaM piMDesu tahAna jIvo'yaM // 2060 // nANAjIvA kuMbhAdayo vva bhuvi lkkhnnaaibheyaao| suhadukkhabaMdhamokkhAbhAvo ya jao tadegatte // 2061 // jeNovaogaliMgo jIvo bhinno ya so paisarIraM / uvaogo ukkarisAvagarisao teNa te'NaMtA // 2062 // egatte savvagayattaona mokkhAdao nabhasseva / kattA bhottA maMtA na ya saMsArI jhaa''gaasN||206|| egatte natthi suhI bahUvaghAutti desaniruuvva / bahutarabaddhattaNao na ya mukko desamukko vva // 2064 // jIvo taNumettattho jaha kuMbho tggunnovlNbhaao| ahavA'NuvalaMbhAo bhinnammi ghaDe paDasseva // 2065 // tamhA kattA bhottA baMdho mokkho suhaM ca dukkhaM ca / saMsaraNaM ca bahuttAsamvagayattesu juttAI // 2066 // 'eva'mityAdi sukhonneyeti // Aha-'yadI'tyAdi / yadi punaH saMsAryasaMsAritrasasthAvarAdibhedabhinno jIvasaGghAtaH sarvapilaNDeSu-sarvamRttimatsveka eva syAd vyomavat ka iva doSaH syAt , na caitatsvAbhiprAyamAtreNa pRcchayate, yata uktam-"eka eva hi * bhUtAtmA, bhUte bhUte pratiSThitaH / ekathA bahudhA caitra, dRzyate jalacandravat // 1 // yathA vizuddhamAkAzaM, timiropapluto janaH / saGkIrNamiva mAtrAmibhinnAbhirabhimanyate // 2 // tathedamamalaM brahmA, nirviklpmvidyyaa| kaluSatvamivApannaM, bhedarUpaM prakAzate // 3 // UrdhvamUlamapAzAkha * S Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva koTyAcArya vRttau gautamagaNadharaH // 494 // // 494 // ARASAASASAASAASAMA mazvatthaM prAhuravyayam / chandAMsi yasya parNAni, yastaM veda sa vedavit // 4 // puruSa evedagni sarva yad bhUtaM yacca bhAvyaM utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati yadejati yannajati yaddare yadantike yadaMtarasya sarvasya yadu sarvasyAsya bAhyataH" ityevamAdi, ucyate, gautama ! | tadvayoma ekaliGga-ekasvabhAvaM piNDeSu-mUrtimatsu bhAveSu yathA tathA nAyaM jIvaH sarvapiNDepvekaliGga iti gaathaarthH||2059-60|| prayogaH-'nANe'tyAdi / bhuvi nAnA jIvA lakSaNAdibhedAt kumbhAdaya iva vyatirekeNa khaM, yatazca tadekatve sukhaduHkhabandhamovAderabhAvaH pApnoti, nArakendrajIvayorekatvAt tadabhAvaH, saMsAramuktajIvayozcaikatvAdekabhAvaH, cazabdAtkaprabhAva iti gaathaarthH|2061|| kathaM ca lakSaNabhedaH ? ityata Aha-'jeNetyAdi / jIvo jhupayogacihnaH, sa copayogaH pratitanu bhinno'nubhUyate, kathaM 1-utka|rSApakarSadarzanAt , tena tadbhedAtte'nantAH, upayogo naikastatazca jIvA api anantA iti| prAggAthApazcAddhaM vyAcikhyAsurAha-egatte' | ityAdi / ekatve na sukhaduHkhabandhamokSAH sarvagatatvAnnabhasa iva, vyatirekeNAsya devadattaH, na ca sarvajagatsarvaikatve kartA bhoktA mantA saMsArI vA, ata eva hetostadvat / 'egatte'ityAdi / api caikAnekatve muktAmuktajIvarAzerabhyupagamyamAne natthi suhIti pakSaH, bahUpaghAtatvAd , yo yo bahutaropaghAtaH sa sa na sukhI, yathA sarvAGgAvayavarogAvRto'nyatraikAGgulyagramAtrAd, vyatirekeNa saMnihitasukha| sAdhanasAmagrIko nirujo devadattaH, na cAtmaikatve muktaH, bahutarabaddhatvAt, saMsArijIvApekSayA, iha yo bahutarabaddho nAsau mukta iti vyavanhiyate, na cAmuktaH sukhamazrute, yathA sarvAGgazIlitaH pumAnanyatrAGgulyatraikadezAt , yazca mukto nAsau bahutaropanibaddho, na ca sva. | lpanibandhano, yathA'zIlito viSNumitra iti gAthArthaH // 2062-64 / / api cAdvaitavAdin ? 'jIva'ityAdi // tvaparyantadehamAtravyApI | jIvaH, tadguNopalanveH, ghaTavat ,tanmAtra ityarthaH, yazca yatrAsan na tasya tatra guNopalabdhiryathA'merambhasi, yadvA tanumAtravyApI jIvo Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NO6 vizeSAva gautamagaNadharaH vRttau // 495 // // 495|| bahistadguNAnupalabdheH ghaTAtmani paTavata, yazca yatrAste na tasya tatra gugAnupalambho, yathA khAkAre ghaTasyeti gAthArthaH // 2065 / / |'tamhA ityAdi / tasmAtkartRtvAdayo bahutvAsarvagatatvayoH satoyuktAH, tadevaM pramANasiddhamevaMviziSTaM ca gRhANa jIvamiti gAthArthaH // 2066 // yadA tu manyase yadyapi vedapadavihito jIvastathA'pi punarvAkyAntareNa bAdhitatvAtsaMzaya eva me zreyAniti, tadapi mA kRthAH, | yato vedapadAnAmartha naiva jAnAsi tvaM, samyagartha eva viparItArthapratipatteH, kathaM punaridamevaM ?, ata Aha bhASyakAra: goyama ! veyapayANaM imANamatthaM ca taM na yANAsi / jaM vinANaghaNo cciya bhUehiMto samutthAya // 2067 // maNNasi majjaMgesu va mayabhAvo bhuuysmudunbhuuo| vinnANamettamAyAbhUe'Nu viNassai sa bhuuo||2068|| atthi na ya peccasaNNA jaM pubvabhave'bhihANamamugotti / jaM bhaNiyaM na bhavAo bhavaMtaraM jAi jIvotti // 2069 // goyama ! payatthamevaM mannato natthi mannase jIvaM / vaktaresu ya puNo bhaNio jIvo jamatthiti // 2070 / / aggihavaNAikiriyAphalaM ca to saMsayaM kuNasi jIve / mA kuru na payattho'yaM imaM payatthaM nisAmehi // 2071 / / viNNANAoNaNNo viNNANaghaNotti savvaso vA'vi / sa bhavai bhUehito ghaDaviNNANAibhAveNaM // 2072 // tAI ciya bhUyAI so'Nu viNassai viNassamANAI / atyaMtarovaoge kamaso viNNeyabhAveNaM // 2073 // puvvAvaraviNNANovaogao vigmsNbhvshaavo| viNNANasaMtaIe vinnnnaannghnno'ymvinnaasii||2074|| naya peccanANasaNNA'vatiTThae sNpovogaao| viNNANaghaNAbhikkhojIvo'yaM veypybhihio||2075|| evaMpi bhUyadhammo nANaM tanbhAvabhAvao buddhItaM no tadabhAvammivi jaM nANaM veyasamayammi // 2076 // *HAROKHARABAR Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva kovyAcArya vRttI SAHE gautamagaNadharaH // 496 // // 496 // atyamie Aicce cande saMtAsu aggivaayaasu| kiMjoirayaM puriso! appajjoitti nididyo||2077|| tadabhAve bhAvAo bhAve cAbhAcao na taddhammo / jaha ghaDabhAvAbhAve vivajayAo paDo bhinno||2078|| | esi veyapayANaM na tamatthaM viyasi ahava savvesiM / atyo kiM hoja suI viNNANaM vatthubheo vA // 2079 // jAI davvaM kiriyA guNo'havA saMsao tvaajutto| ayameveti navAyaM na vatthudhammo jao jutto // 2080 // savvaM ciya savvamayaM saparappajjAyaojao niyayaM savvamasavvamayaMpiya vicittarUvaM vivkkhaao||2081|| sAmannavisesamao teNa payatyo vivakkhayA jutto / vatthussa vissarUvo pajAyAvekkhayA savvo // 2082 // chinnammi saMsayammI jiNeNa jaramaraNavippamukkeNaM / sosamaNopavvaio paMcahiM saha khNddiysehiN||2083|| evaM kammAIsuvi jaM sAmaNNaM tayaM samAujjaM / jo puNa estha viseso samAsao taM pvkvaami||2084|| 'goyameM tyAdi / 'mannasI'tyAdi / 'atthI'tyAdi / gautama! ityAmatraNaM 'vedapadAnAM zrutivAkyAnAM 'armASAM' viva| kSitAnAM na ya jANAsitti naivAvabudhyase, kimityata Aha-'artha' abhiprAyaM, kiM kAraNamityAha-jaM manasitti saMbandhaH, yasmAnmanyase-yasmAdavabudhyase tvaM, kimityata Aha-'vijJAnadhana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnuvinazyati na pretyasaJjhA'stI'ti, asya vAkyasyArtha evaM, yaduta 'vinnANaghaNocciya'tti, asya vyAkhyA-pRthivyAdibhUtavijJAnalavasamudAyo vijJAnaghanaH, pRthivyAdivijJAnadezAnAM piNDIbhavanamitiyAvat, avadhAraNaM tvAtmano bhUtAtiriktasya vijJAnaguNAzrayasyAbhAvopadarzanArtha, etebhyo bhUtebhya iti pRthivyAdibhyaH anyathA jIvaparyAyavacano'pi bhUtazabdaH zrUyate, tatastebhyo mA bhUt, etaduktaM bhavati-na jainAnAmivAne 15515445 S ARKAROL Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovyAcArya // 497 // ROEACCHANAKARMA kasattvasaMghAtaghano vijJAnaghano'bhigRhyate vanaspatAviva, yadAhuH-"cakrAkaM bhajyamAnasye" (prajJA pada 1) tyevamAdi, 'samutthAya' iti / gautamasaMbhUya, anenAbhUtavijJAnaprAdurbhAvaste cetasi viparivarttate, pRthivyAdivijJAnadezAnAmapi samudAyanimittapariNAmAGgIkaraNaM, na vyastA gaNadharaH nAmitiyAvat, tAnyevAnu vinazyatIti tAnyeva anuvinazyanti satyasAvapyanumriyate, na punarAtmavAdinAmiva zarIre vinazyati samutthAyAnyatra yAtIti, ata evocyate-'na pretyasajJAsti' pretyabhavo nAma narakAdiH, ya evAyaM pretya nArako devo vA'bhavat sa // 497 // manuSyo'dhunA saMvRtta ityevaM na bhavAdbhavAntaramastItyuktaM bhavati, ata:-'goyame'syAdi / gautama ! amuM padArtha manyamAno'sya vAkyasya'manyase' avabudhyase 'jIva' AtmA yaduta nAsti bhUtAdhikaH ityekamAzaGkAsthAnaM, 'jaM ca puNo ti yad-yasmAcca punarvA| kyAntareSu bhaNitaH punarasti jIvaH "na ha vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti, azarIraM vA vasantaM priyApriye na spRzataH" iti vacanAt, agnihabanaphalazrutezca "agnihotraM juhuyAtsvargakAmaH" iti vacanAditi / Aha ca-'aggI'tyAdi pubbaddhaM kaMThaM / ucyate| 'mA kuru' ti mA kRthAH saMzayaM, yato na padArtho'yamasya, tasmAdamuM padArtha samyagarthamasya zRNu vakSya iti gAthArthaH // 2071 // |'vinnANe'tyAdi / viziSTaM jJAnaM vijJAnaM, jJAnadarzanopayoga ityarthaH, tasmAdvijJAnAt AtmA'nanya itikRtvA vijJAnaghanaH, 'savva so vAvi' ti yadivA sarvataH pratipradezamanantAnantavijJAnaparyAyasaMghAtaghaTitatvAdvijJAnaghana eveti, ekzabdAdvijJAnaghana eveti | niyamyate, vijJAnaghanAnanyatvAt, athavA zeSAtmadharmANAmapi sukhAdInAM cetovRtyAvirodhAt vijJAnaghanAntarbhAvopadarzanArtha sarvAtmaliGgopasaMgrahArtha vA, sa vijJAnaghanaH 'bhavati utpadyate 'bhUtehiMto ti 'bhUtebhyo ghaTapaTakaTarathAbhrAgnyAdimyo dravyebhyaH sahakAribhyaH, kathaM bhavatItyAha-ghaTavijJAnAdibhAvena, 'kimamUlaM pravarcata' iti vacanAt // tAnyevAnuvinazyatItyasyArthaH-'tAI ciyetyaadi| Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 vizeSAva kokhAcArya gautamagaNadharaH // 498 // // 498 // 20EXERCIA sa ca vijJAnaghanastAnyeva bhUtAnyAlambanabhUtAni vinazyanti santi vinAzavyavadhAnamAJji santyAvRtibhAji vA santi 'kramazaH' | paripATyA 'vijJeyabhAvena' nIlAdhavabodhena 'vinazyati vyeti, kadetyAha-'arthAntaropayoge pItAdyavabodhotpattau satyAM, AtmanA | tvajahavRttirevAsta iti, tathA hyeka evAyaM trisvabhAvasthitiriti, Aha ca-puvAvare'tyAdi gtaarthaa| 'na pratye'tyAdi vyAcaSTe 'naya' ityAdi / / na ca pretyajJAnasA ' na ca pragatanI nIlAdivijJAnasaJjA'vatiSThate 'saMpaovaogAoM ti vArtamAnikapItAdyAkArotpattAviti, arthAdvibhaktipariNatiH, etadvimitatvAttasyAH, ataH 'vinnANe'tyAdi bhAvArthakathanam // 'evaMpI'tyAdi / syAd buddhiH| evamapIti etebhya ityanena prakAreNa bhUtadharmo vijJAnaghanaH prasajati, viSayabhAvabhAvitvAditi, tanna, yataH tadabhAve'pi viSayAtyaye|'pi vijJAnaM zrutAvuktam "astamite Aditye yAjJavalkyaH candramasyastamite zAnte'gnau zAntAyAM vAci kiMjyotirevAyaM puruSaH 1, Atma jyotiH samrADiti hovAca" jyotiriti jJAnamAha, Atmaiva jyotirasya so'yamAtmajyotirjJAnAtmaka itiyAvat, ato na jJAnaM bhUtadharmaH, | amumevArthamAha-'atthamite'ityAdi gAtArthA / itazca-'tada'ityAdi ||n bhUtadharmo vijJAnadhanaH, tadabhAve bhAvAt tadbhAve'pi cAbhAvA da, dRSTAntamAtramAha-yathA ghaTasya na paTo dharmoM, viparyayAt , prayogaH-vivakSitadharmidharma eva vijJAnaghanaH, tadbhAvabhAvitvAd ghaTaraktatA|| vad, vyatirekeNa tu zUnyatvamiti gAthArthaH // 2078 // 'esiMgAhA // 'jAI tyAdi // evamamISAM gautametyAdi. he gautama! tvaM veda| padAnAmartha na vetsi, athavA sarveSAmapi, yato'bhimanyase 'attho eesiM hojja kiM zrutiH, kiM vedapadasya zabdapadamevArtho, yathA bherIzabdo'yamityetAvanmAnaM, uta vijJAnaM, yathA merIzabdo, ghaTa iti vA, uta vastubhedo yathA zrutijJAnAnantaramUrdhvakuNDalauSThAyata- | o vRttarUpAtha ghaTa iti pratyayaH, uta jAtiyathA gauriti, uta dravyaM yathA daNDI, uta kriyA yathA dhAvatIti, uta guNaH yathA zukla iti, Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSAva0 kovvAcArya vRttI +5+45 OF gautamagaNadhara: 4 // 499 // // 499 // 4 4 'iti evaM tava saMzaya eteSu, sa cAyuktaH, vastuna evamanavasthAnAt, kathamiti ceducyate-'yataH' yasmAd 'vastudharma:' vastuparyAyaH 'na yuktaH' na ghaTate, kathamityAha-ayamevaivaM naivAyamiti cetyevaM, kimiti ceducyate-sarvAsarvAtmakatvAdvastunaH, svaparaparyAyadvAreNa, vastuvi| zeSazca zabdastasmAnna taddharmAvadhAraNaM yuktaM, spaSTayannAha-savvaM ciya' ityAdi / 'yatoM yasmAt 'niyataM nizcitaM sarvameva vastu sarvAtmakaM, kayA'pekSayetyata Aha-vaparaparyAyApekSayA, sAmAnyAyekSayetyarthaH, tathA sarva vastu asarvaSayamapi, vizeSavivakSayA, svapa ryAyA'pekSayetyarthaH, evaM viviktarUpaM vastu, anekAntavyavasthAnAditi gaathaarthH||2079-81|| nigamayannAha-'sAmanne tyAdi // tena padArthoM garmArtho yuktaH, kiMviziSTaH ? ityata 'Aha-vizvarUpaH nAnAkAraH, khaparaparyAyApekSayetyartha iti gAthArthaH / / 2082 / / tadeva| mapanItAzeSAzaGka indrabhUtirvismayamagamat-aho bhagavAn sarvajJa iti, duruktaM prAk cintitaM bhASitaM cAsIt, karoti ca mamAyamadhunA netrayoH zaracchazIvotsavamiti nirminagranthiravocat-bhagavan / yadyahaM yogyaH, pravrajyAyAstvayekSitaH / mahyaM pradIyatAmeSA, tataH kA kAlayApanA? // 1 // 'chinnammI'tyAdi punbaddhaM kaNThyam / 'sa' gautamakhAmI 'pravajitaH' pApA brajitaHpravrajito-dIkSAM pratipannA, kiMviziSTaH 1 ityAha-zramaNaH 'nAsaMyataH pravrajatIti vacanAt, kimekAkI', netyAha-paJcabhiH zataiH saha parivRtaH khaNDikAnAMchAtrANAM, anena teSAmantAd antAnuyAyinaM varddhamAnamAheti gAthAryaH // ekAdazaitAni vAdasthAnakAni bhaviSyantyata Aha-'evaM'mityAdi / anena jIvaprasAdhanena karmAdiSvapi yattulyaM tulyayogakSemaM tat svadhiyA samAyojyaM, na tu sAkSAdabhidhAsyate. granthagauravamayAt, yaH punaryatra karmAdidvAre vizeSaH saMkSepatastaM tu vakSyAmyeveti gaathaarthH||2083-84aa 'jIvetti daarN|| paDhamo gaNadharo go||1|| 4 4 AGARANAS 4 4 x Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ COMCACANCCAUCRACHCG sudhAsodarasarvajJAgamazodhitAntaHkaraNazrIjinabhadragaNikSamAzramaNakRte zrIkoTayAcAryakroDIkRte vizeSAvazyakabhASye prathamo bhAgaH smaaptH|| CAR****ARASHTRA