Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siddhi-bhuvana-manohara-jainagranthamAlA granthAGkaH 3 AcAryazrIzIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSitaM zrI AcArAGgasUtram (SRIACARANGASUTRAM) [prathamazrutaskandhasyAdyAdhyayanacatuSTayAtmako vibhAgaH] saMzodhakaH paNDita amRtalAla mohanalAla giradharalAla bhojakaH sampAdakaH pUjyapAdasadgurudevamunirAjazrIbhuvanavijayAntevAsI muni jambUvijayaH - - : prakAzaka :zrI siddhi-bhuvana-manohara jaina TrasTa - ahamadAbAda tathA zrI jaina AtmAnandasabhA - bhAvanagara pIna 364001
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siddhi-bhuvana-manohara - jainagranthamAlA granthAGkaH 3 AcAryapravarazrIzIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSitaM paJcamagaNadharabhagavacchrI sudharmasvAmisandRbdhaM paramparAyAtaM zrI AcArAGgasUtram / [ prathamazrutaskandhasyA''dyAdhyayanacatuSTayAtmako vibhAga: ] saMzodhakaH paNDita amRtalAla mohanalAla giradharalAla bhojaka: sampAdakaH pUjyapAdAcAryadevazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaGkArapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayameghasUrIzvaraziSya pUjyapAdasadgurudevamunirAja zrIbhuvanavijayAMntevAsI muni jambuvijayaH -: prakAzaka : zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa tathA zrI jaina AtmAnandasabhA pIna 364001 - ahamadAbAda bhAvanagara
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthanAma: zrI AcArAGgasUtram saMzodhaka: paNDita amRtalAla mohanalAla giradharalAla bhojakaH vi. saM. 2064 I0 san 2008 prakAzaka: zrI siddhibhuvanamanohara jaina TrasTa - ahamadAbAda tathA zrI jaina AtmAnandasabhA - bhAvanagara pIna 364001 prAptisthAna) 1. jaina AtmAnandasabhA khArageTa, bhAvanagara pIna 364001 2. sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapola, ahamadAbAda-380001 phona : 25356692 akSarAMkana : virati grAphiksa, ahamadAbAda phona : 079-22684032 mudraka : mudreza purohita, sUryA oNphaseTa, AMbalI gAma, seTelAiTa-bopala roDa, ahamadAbAda - 58. phona naM. : (02717) - 230112
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI siddhagirimaMDana zrI RSabhadeva bhagavAna zrI zatrujayatIrthAdhipati zrI AdIzvaraparamAtmane namaH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zaMkhezvarajI tIrthamAM birAjamAna devAdhideva zrI zaMkhezvara pArzvanAtha bhagavAna
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapagaccha zrI zramaNasaMghanA ghaNA moTA bhAganA zramaNa bhagavaMtonA gurudeva __ paramapUjya pUjyapAda tapasvipravara paM. zrI maNivijayajI gaNI (dAdA) dIkSA paMnyAsapada svargavAsa - vikramasaM. 1852, bhAdaravA sudi, aghAra (viramagAma pAse) vikramasaM. 1877, pAlI (mAravADa) vikramasaM. 1922, jeTha sudi 13 amadAvAda - vikramasaM. 1935, Aso sudi 8 amadAvAda
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda mahAtapasvI gaNivarya paM. zrI maNivijayajI mahArAja (dAdA)nA ziSyaratna pUjyapAda saMghasthavira AcAryadeva zrI 1008 vijaya siddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAja janma : vi. saM. 1911 zrAvaNa sudi 15, vaLAda (amadAvAda pAse) dIkSA : vi. saM. 1934 jeTha vadi 2, amadAvAda paMnyAsapada : vi. saM. 1957, surata AcAryapada : vi. saM. 1975 mahA sudi 5, mahesANA svargavAsa : vi. saM. 2015 bhAdrapada vadi 14, amadAvAda
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda saMghasthavira AcAryadeva zrI 1008 vijayasiddhisUrIzvarajI ( bApajI) mahArAjanA paTTAlaMkAra pUjyapAda AcAryadeva zrI vijayameghasUrIzvarajI mahArAja janma : dIkSA : paMnyAsapada : AcAryapada : svargavAsa : vi. saM. 1932 mAgazara sudi 8, rAMdera vi. saM. 1958 kAratika vadi 9, mayAgAma - karajaNa vi. saM. 1969 kAratika vadi 4, chANI amadAvAda vi. saM. 1981 mAgazara sudi 5, vi. saM. 1999 Aso sudi 1, amadAvAda
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda prAtaHsmaraNIya saMghasthavira zrI 1008 AcAryadevazrI vijayasiddhisUrIzvarajI (bApajI) mahArAjanA paTTAlaMkAra pUjyapAda AcAryadevazrI vijayameghasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna pUjyapAda gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAja (mu.zrI jaMbUvijayajI ma.nA pitAzrI tathA gurudeva) janma : vi. saM. 1951 zrAvaNa vadi 5, zanivAra, tA.10-8-1895, mAMDala dIkSA : vi. saM. 1988 jeTha vadi 6, zukravAra, tA.24-6-1932, amadAvAda svargavAsa : vi. saM. 2015 mahA sudi 8, tA.16-2-1959, zaMkhezvarajI tIrtha
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pU. AgamaprabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI mahArAja (paM. amRtalAlabhAI mohanalAla bhojakanA vidyAguru) janma : vi. saM. 1952 kAratika sudi 5, (kapaDavaMja) dIkSA : vi. saM. 1965 mahAvadi 5 (chANI) svargavAsa : vi. saM. 2027 jeTha vadi 6, (muMbaI) tA.14-6-1971 somavAra
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita amRtalAla mohanalAla giradharalAla bhojaka janma : vikrama saM. 1971 mAgazara sudi 13, somavAra tA. 30-11-1918 svargavAsa vikrama saM. 2056 mahAvadi 13, zanivAra, tA. 8-3-2000
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjyapAda sAdhvIjI zrI lAbhazrIjI mahArAja (sarakArI upAzrayavAlA)nA ziSyA pUjyapAda sAdhvIjI zrI manoharazrIjI mahArAja (mu.zrI jaMbUvijayajI ma.nA saMsArI mAtuzrI) janma : vi. saM. 1951 mAgazara vadi 2, zukravAra, tA.14-12-1894 jhIMjhuvADA dIkSA : vi. saM. 1995 mahA sudi 12, budhavAra, tA.1-2-1939 amadAvAda svargavAsa : vi. saM. 2051 poSa sudi 10, budhavAra, tA.11-1-1995 rAtre 8.54 vIzAnImAbhavana jaina upAzraya, siddhakSetra pAlitANA.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma : dIkSA : svargavAsa : saMghamAtA zatavarSAdhikAyu pUjyapAda sAdhvIjI zrI manohara zrIjI ma. sA. nA ziSyA sAdhvIjI zrI sUryaprabhAzrIjI mahArAja vi.saM. 1977, phAgaNa vadi 6, somavAra, AdariyANA vi. saM. mahAsudi 1, ravivAra, tA. 30-1-1949, dasADA vi. saM. 2051, Asovadi 12, zanivAra, tA. 21 - 10 - 1995, mAMDala
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthAnukramaH paM. amRtalAla mohanalAla bhojake potAnA hAthe ja lakhelI potAnA jIvananA keTalAka prasaMgonI noMdha jinaAgama jayakArA (prastAvanA) dvitrAH zabdAH AcArAGgasUtrasya viSayAnukramaH zrI AcArAGgasUtram 11-16 13-24 1-430 pariziSTe
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana caritra paM. amRtalAla mohanalAla bhojake potAnA hAthe ja lakhelI potAnA jIvananA keTalAka prasaMgonI noMdha 1. tA. 30-11-1914 (vikrama saM. 1971 mAgazara sudi 13 somavAra) janma. 2. gujarAtI cha dhoraNa sudhIno abhyAsa. pATaNamAM. 3. zrI yazovijayajI pAThazALAmAM (mahesANA) eka varSa sudhI dhArmika ane saMskRta bhASAno abhyAsa. 4. zeThazrI mANekalAla premacaMda (maskatI mArkeTa mahAjananA pramukha)nI preraNAthI amadAvAdamAM savAre DahelAnA upAzraye tathA bapore zAMtisAgaranA upAzraye (devasAnA pADA pAse) saMskRtano abhyAsa. tyAra pachI1. prAyaH 19 varSanI vaye pATaNamAM pU. pA. Agama prabhAkara muni bhagavaMtazrI puNyavijayajI ma.nA gurujI pU.pA.mu.bha. zrI caturavijayajI ma. pAse prAcIna hastalikhita graMthanI nakala=presakopI karavAmAM tathA saTIka bRhatkalpasUtranA saMpAdana kAryamAM ha.li. pratio sAthe presameTara meLavavAnA kAryamAM sahakAra Apyo. prAkRta bhASAno abhyAsa karelo nahIM, chatAM upara jaNAvela baeN.ka.nuM kArya karatAM mahAvarAthI kaho ke janmAMtaranI ArAdhanAnA phaLarUpe kaho athavA pU.pA. Agama prabhAkarajI ma.nA aMtaranA AzIrvAdathI prAkRta bhASAmAM prAyaH AryAchaMdamAM racanA karavAnI zakti maLI. AnA udAharaNarUpe A.bha. zrI vijayapremasUrIzvarajI ma.nA ziSya mubha.zrI jaMbUvi.ma.nI AcArya padavI prasaMge pU.mu.bha.zrI jaMbUvijayajI ma.nA jIvananirUpaNarUpa prAkRta bhASAmAM racanA karI. tyAra pachI bhAratIyadarzananA adhikArI sukhyAta zrutadhara vidvareNya muni bha. zrI jaMbUvijayajI ma.sA.ne AjathI keTalAMka varSo pahelAM zrIsiddhagiri upara (pAlitANAmAM) "zrutasthavira ane
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanaprabhAvaka" nAmanI be padavIo zrI saMgha dvArA apAI tenI yAdagirIrUpa sutharanayavAo nAmanI prAyaH 75 AryAchaMdamAM racanA karI. A racanA upayogI jANIne pU.pA.AcArya bha. zrI vijayapradyumnasUrijIe zrI AtmAnaMda prakAza mAsikamAM prakAzita karI ane temAM paM. amRtano ane racanAno paricaya gujarAtImAM Apyo. A uparAMta keTalAka AcAryabha. ane munibha.nI nizrAmAM saMpanna thatA dharmaprasaMgomAM te te dharmaprasaMgane anurUpa AryAchaMdamAM prAkRta racanAo karI che. saMskRta bhASAmAM to jemano potA upara prAraMbhika upakAra hato te mu.bha.zrI caturavijayajI ma.nA saMbaMdhamAM sahajabhAve be AryAchaMda racelA te A pramANe municaturo dhIcaturo bhASAcaturazca zAstracaturazca / sampAdanacaturazcaturazAlizIlo jagaccaturaH // 1 // caturavineyo dvedhA ca caturagururapi tathaiva dvedhA'pi / jIyAt zrI caturavijayanAmA munipuGgavaH satatam // 2 // kiM bahunA ? khuda amRtane potAne ghaNIvAra Azcarya thAya che ke, vagara abhyAse AvI racanA kevI rIte thaI ? sAthe sAthe samAdhAna paNa maLe che ke, janmAMtaramAM karelI mrutasevA ane gurusevAnA AzIrvAda ja phaLyA che. sana 1942mAM purAtattvAcArya munijI zrI jinavi.nI sAthe jesalamera gayela. tyAM temaNe siMdhI graMthamALAmAM prakAzita karavA mATe tADapatra upara lakhAyelA mahattvanA graMthonI nakalo karAvelI, temAM muLapAnata naMdyuriyuM graMthanI nakala karAvelI. A graMthanI kevaLa eka ja prAcIna nakala jesalameramAM ja che. munijI (zrI jinavi.) khUba ja kAmanA bhAraNamAM rahetA, muMbaI, amadAvAda, jayapura ane cittoDa A cAra sthAnomAM koIka apavAda sivAya pratyeka mahinAmAM ekavAra to jatA ja. daramiyAnamAM anavadhAnathI upara jaNAvela ivumiei nI presakopI chApavA mATe muMbaI nirNayasAgarapresamAM ApI ane Akho graMtha chapAI gayo tyArabAda teo amadAvAda AvyA tyAre mane pATaNathI bolAvyo ane chapAyelA pharmA ApIne kahyuM ke AnuM zuddhipatraka banAvI Apa. have A kAmamAM mULa hastaprata jovI hoya to jesalamerathI maMgAvavI zakya ja na hatI. AthI lipidoSanA nirNaya karavAnA mahAvarAthI amRte tenuM zuddhipatraka banAvyuM. tenI vizeSatA e che ke koI koI sthAnanA sAcA pAThone na samajavAthI tenA pachI sAco pATha jaNAvavA ( ) AvA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kasamAM je pATha lakhela te barAbara na hovAthI aneka azuddhio graMthanI lipi na samajavAthI thayelI ane graMthanA aMtamAM aMtima peregrAphane gadya pATharUpe Apyo che te padya daMDaka chaMda che A badhuM spaSTa karatuM moTuM zuddhipatraka meM banAvIne munijIne ApyuM. phalataH A zuddhipatraka joIne munijI khUba ja prasanna thayA. ane te graMthanI aMgrejI prastAvanAmAM amRta mATe aMgrejImAM sAunDa skolara oNpha prAkRta vizeSaNa lakhyuM. paM. zrI ramaNikavijayajIe saMpAdita karela pAkSarazasaMda ane mahopAdhyAyajI zrI yazovijaya ma. racita vairAgyaratinA saMpAdanamAM temaja zrI zAMtisUriracita pradacaMdariye nA saMpAdana-saMzodhanamAM saMpUrNa sahayoga Apyo che. hastapratanA lekhakonI ochI-vadhatI kSati hoya ja che. paNa te te pratane sudhAranAra zodhakanI kSati paNa potAnA anubhavanA ane gurukRpAnA AdhAre eka sthAnamAM sudhArI che. zaravAramavavyAyo (kartA harihara paMDita)nuM prakAzana gAyakavADa orIenTala insTI. dvArA thayuM che, tenA prathama zlokanI AdimAM "Rtteti kSatima svayaM rvanuM roti va:' Avo pATha hato, AnuM prUpha DaoN. sAMDesarAe amRta paMDitane batAvIne zuddhi karavA jaNAvyuM tyAre A pAThamAM je kArtimAM che tenA pachI pratinA zodhake umerAnuM cihna karIne ca umerelo, AthI gatimAnya thayuM, hakIkatamAM zodhake ahIM cI lakhavuM hatuM paNa lakhavo rahI gayo, hakIkatamAM A pATha taiti kIrtimacI svayaM purvam vati : A pramANe pUrvArdha che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsiddhAcalamaNDana zrI RSabhadevasvAmine namaH / zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / zrImahAvIrasvAmine namaH / anantalabdhinidhAnAya zrIgautamasvAmine namaH / AcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarajIpAdapadmebhyo namaH / AcAryadevazrImadvijayameghasUrIzvarajIpAdapadmebhyo namaH / sadgurudevamunirAja zrI bhuvanavijayajIpAdapadmebhyo namaH / jinaAgama jayakArA (prastAvanA) anaMta upakArI parama kRpALu arihaMta paramAtmA tathA parama upakArI paramapUjya pitAzrI tathA sadgurudeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAjanI parama kRpAthI zIlAcArya (prasiddha nAma zIlAMkAcArya) viracita vRtti sahita zrI AcArAMgasUtranA prathamazrutaskaMdhanA prathama cAra adhyayanone AgamapremI jagata samakSa rajU karatAM Aje amane ghaNo ghaNo ghaNo AnaMda thAya che. pU. AgamaprabhAkara puNyanAmadheya munirAjazrI puNyavijayajI mahArAja pAse rahIne jemaNe ghaNAM ghaNAM varSo sudhI saMzodhana-saMpAdana paddhatino anubhava karyo hato tathA pU. puNyavijayajI mahArAjanA saMzodhana Adi kAryamAM je ghaNA ghaNA upayogI thatA hatA te paMDita amRtalAla mohanalAla giradharalAla bhojaka ke je pATaNamAM tA. 30-11-1914 (vikrama saM. 1971 mAgazara suda 13) somavAre janmelA ane pATaNanA vatanI che tathA je hamaNAM amadAvAdamAM sthAyI thayA che temaNe AcArAMgasUtranA prathamazrutaskaMdhanA prathama cAra adhyayanonI zIlAcArya (prasiddhanAma zIlAMkAcArya) viracita vRttinA prathama cAra adhyayana sudhInA bhAganI aneka aneka hastalikhita Adarzone AdhAre saMzodhana karIne taiyAra karelI pAMDulipi (presakopI) amArA hAthamAM AvI tenA AdhAre A graMthanuM saMpAdana ame karyuM che.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ A pAMDulipimAM AcArAMgavRttinI 8 aa pa 3 ...... vagere vagere hastalikhita prationo upayoga karIne aneka aneka TippaNomAM paM. amRtabhAIe pAThabhedo ApyA che. paraMtu aa ...vagerethI kayA kayA sthAnanA kayA kayA hastalikhita Adarze temane vivakSita che tenuM kazuM ja spaSTIkaraNa temaNe kyAMye karyuM nathI. vikrama saM. 2056 mahAvadi 13 zanivAre (isvIsana tA. 4-3-2000)mAM teo svargavAsI thaI gayA che, tema ja temanA sahayogI zrI lakSmaNabhAI bhojaka paNa svargavAsI thaI gayA che eTale A va rava saMketothI zuM grAhya che tenI amane kazI ja khabara nathI. vaLI, keTaleya sthaLe amane lAgyuM che ke temaNe mULamAM lIdhelo pATha barAbara nathI, paNa TippaNamAM noMdhelo pAThabheda sAro che, chatAM ame kaMIpaNa pheraphAra karyA vinA khoTo lAgato pATha paNa jevo ne tevo ja mULamAM rAkhyo che. jayAM temaNe mULamAM lIdhelo pATha tadana asaMgata lAgyo che tevAM be-cAra sthaLomAM ja ame pATha sudhAryo che. vaLI, pAMDulipimAM mArjinamAM temaNe aneka sthaLe pATha bAbatamAM zaMkA vyakta karI che. ame e viSe kaMI ja vicAraNA karI nathI. ame to 5. amRtabhAIe karelo parizrama nirarthaka na jAya eTalA mATe A graMtha mudrita karavAno prayatna karyo che. paM. amRtabhAIe AcArAMgasUtranuM mULa to lakhyuM ja nathI. mULanI jagyAo temaNe pAMDulipimAM khAlI ja rAkhI che. eTale AcArAMgasUtranuM je mULa ame saMzodhitasaMpAdita karyuM che ane je zrI mahAvIra jaina vidyAlaya-muMbaI taraphathI vikrama saM. 2033 (IsvIsan 1977)mAM prakAzita thayuM che temAMthI ja sUtro lIdhelAM che. sUtranA naMbaro paNa tenA ja ApyA che. te te sUtramAM pAThabhedo paNa ghaNA che, paNa te ame ahIM lIdhA nathI. sUtranA pAThabhedo jovA jemanI icchA hoya temaNe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM saMskaraNa joI levuM. pU. munirAjazrI puNyavijayamahArAjano svargavAsa vikrama saM. 2017mAM thayo che. pAMDulipimAM mArjina AdimAM te te pATha aMge je zaMkA che. amRtabhAIe keTaleka sthaLe noMdhI che temAM keTalIka zaMkAonuM nirAkaraNa to puNyavijayamahArAja tarata ja karI zakata. eTale puNyavijayamahArAjanI hAjarImAM A pAMDulipi temaNe taiyAra karI hoya ema lAgatuM nathI, puNyavijayamahArAjanA svargavAsa pachI ja temaNe A pAMDulipi taiyAra karI haze ema amAruM anumAna che. paM. amRtabhAI sAthe mAre ghaNo sAro paricaya hato, mane cokkasa to yAda nathI, paNa prAyaH emaNe mane kahyuM hatuM ke AcArAMganA cAra adhyayanonI TIkA upara temaNe kAma karyuM che. te samaye meM temane kazuM pUchuyuM nahotuM.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 paM. amRtabhAIno parizrama vyartha na jAya, tema ja temaNe aneka aneka pratiomAMthI lIdhelA pAThabhedo sacavAI rahe e dRSTithI A prakAzana khAsa upayogI che. paM. amRtabhAIe pAMDulipamAM AcArAMganA mULa sUtro lIdhAM nathI, temaja AcArAMgavRttimAM AvatA aneka aneka aneka sAkSipAThonA mULasthAno paNa temaNe khAsa jaNAvyAM nathI. bhaviSyamAM deva-gurukRpAthI je je kAryo hAthamAM levAno amAro vicAra che temAM zIlAcArya viracita AcArAMgasUtravRtti paNa agrasthAne che. jyAre e kArya karAze tyAre zakya teTalI vadhAre sAmagrI meLavIne saMpUrNa AcArAMgasUtra vRttinuM saMzodhana temaja bIjA paNa aneka pariziSTo sAthe e kArya karavA amArI bhAvanA che. A cAra adhyayanonI vRttinuM saMpAdana-prakAzana karatAM pahelAM ame A badhuM vAMcavAno tathA samajavAno niSThApUrvaka prayatna karyo che. chatAM prUpha vAMcana karatAM anavadhAnathI je bhUlo rahI gaI hoya ke thaI gaI hoya te mATe ame kSamA mAgIe chIe. dhanyavAda : A graMthanAM badhAM prUpho saMghamAtA zatavarSAdhikAyu (mArAM saMsArI mAtuzrI) pU. sAdhvIjI manoharazrIjI mahArAjanAM paramasevikA ziSyA sAdhvIjI sUryaprabhAzrIjInAM ziSyA sAdhvIjI jinendraprabhAzrIjIe joyAM che. TippaNo to meM khAsa vAMcyAM ja nathI. TippaNone pAMDulipi sAthe meLavavAnuM kArya sAdhvIjIe ja karyuM che. mArAM kAryo paramakRpALu anaMta upakArI arihaMta paramAtmAnI kRpAthI ja cAle che. mArA pU. pitAzrI tathA gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayajI mahArAja ke jemano zrI zaMkhezvarajItIrthamAM vikrama saM. 2015mAM mahAsuda AThame somavAre rAtre 1-15 kalAke svargavAsa thayo che temanI tathA mArAM pU.mAtuzrI saMghamAtA zatavarSAdhikAyu sAdhvIjIzrI manoharazrIjI mahArAja ke jemano svargavAsa siddhakSetra pAlitANAmAM taLeTI pAse visAnImAnI dharmazALAmAM vikrama saM. 2051mAM poSasuda dazame rAtre 8-54 vAge svargavAsa thayo che temanI kRpA ane AziSa e ja mAruM aMtaraMga sAmarthya che. mArA prathama ziSya devatulya devabhadravijayajI mahArAja ke jemano svargavAsa zaMkhezvarajI tIrtha pAse lolADA gAmamAM vikrama saM. 2040mAM kArtika sudi bIje sAMje cha vAge thayo che temanuM paNa A prasaMge smaraNa karuM chuM. mArA ativinIta ziSya munirAjazrI dharmacaMdravijayajI tathA temanA ziSyapraziSyo munirAjazrI puMDarIkaratnavijayajI, munirAjazrI dharmaghoSavijayajI, munirAjazrI mahAvidehavijayajI, munirAjazrI namaskAravijayajI mArAM kAryomAM khaDe page sevA ApI rahyA che temane mArA ghaNA ghaNA dhanyavAda che. mArAM mAtuzrI sAdhvIjI manoharazrIjI mahArAjano ziSyA parivAra paNa A kAryamAM vividha rIte upayogI thayo che temane paNa dhanyavAda.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 AnuM TAIpaseTiMganuM kArya atyaMta jhaDapathI virati grAphisavALA akhilezabhAI mizrAjIe karyuM che : mULa AdariyANAnA vatanI ane hamaNAM amadAvAdamAM vasatA jitendrabhAI maNilAla motIcaMda saMghavI A graMthanA prakAzanamAM aneka rIte upayogI thayA che. temane paNa dhanyavAda. A graMtha Aje prabhunA karakamaLamAM arpaNa karIne dhanyatA anubhavuM chuM. surela (vAyA-viramagAma) pUjyapAdAcAryadevazrImadvijaya siddhisUrIzvara paTTAlaMkArapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyapUjyapAdasadgurudeva munirAjazrI bhuvanavijayAntavAsI muni jaMbUvijaya (tAluko-pATaDI) (jillo-surendranagara) pina-382780 bhAdrapada zukla-aSTamI zukravAra tA. 20-9-2007
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIsiddhAcalamaNDanazrI RSabhadevasvAmine namaH / zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / zrImahAvIrasvAmine namaH / anantalabdhinidhAnAya zrIgautamasvAmine namaH / AcAryamahArAjazrImadvijayasiddhisUrIzvarajIpAdapaddhebhyo namaH / AcAryadevazrImadvijayameghasUrIzvarajIpAdapadyebhyo namaH / sadgurudevamunirAjazrIbhuvanavijayajIpAdapadmebhyo namaH / dvitrAH zabdAH paJcamagaNadharadevazrIsudharmasvAmisanhabdhasya paramparAyAtasya zrI AcArAGgasUtrasya prathama zrutaskandhasya zrIzIlAcArya(prasiddhanAmazIlAGkAcArya)viracitAyA vRtteradhyayanacatuSTayAtmako bhAgo vividhAn hastalikhitAnAdarzAnavalambya paNDita-amRtalAlamohanalAla-giradharalAlabhojakena saMzodhito jainAgamarasikAnAM purataH prakAzyate / / sva0 AgamaprabhAkarapUjyamunirAjazrI puNyavijayajImahArAjAnAM samIpe A bAlyakAlAd naikAni varSANi sthitvA paM0 amRtalAlabhAI mahodayena prAcInagranthasaMzodhana-saMpAdanakalA zikSitA / pU0ma0 puNyavijayajI mahAbhAgAnAmayaM gRhasthaziSya evAsIt / mUlato'yaM pATaNanagara [uttaragujarAte] nivAsyapi samprati ahamadAbAdanagare sthAyI saJjAto'sti svakuTumbena saha / vikrama saM0 2027 madhye puNyavi0 mahodayA mumbaInagare divaMgatAH / tadanantaraM kasmiMzcidapi samaye ka kha ga gha AdInanekAn hastalikhitAdarzAnavalambya AcArAGgasUtravRtteradhyayanacatuSTayAtmakasya aMzasya paM0 amRtalAlabhAI mahodayena mahatA mahatA parizrameNa saMzodhanaM vidhAya likhitA pANDulipiH (presakopI) dRSTA asmAbhiH / tasyAyaM parizramo viphalo mA bhUditi matvA Tippane tainirdiSTAnAM pAThabhedAnAM copayogitAM vibhAvya tatsaMpAdanAya prakAzanAya cAsmAbhirupakramo vihitaH / isavIye 4-3-2000 varSe vikramasaM0 2056 mAghakRSNatrayodazyAM zanivAsare paM0 amRtabhAI mahodayo'pi divaMgata iti ka kha ga gha ityAdi saMketAnAM ko'rtha iti na vayaM kimapi jAnImahe, na ca paM0 amRtabhAI mahodayena kutrApi kimapi spaSTIkaraNaM vihitaM dRzyate, nApi kazcit tasya sahakArI vidyate yaM vayaM pRcchAmaH /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiJca, vRttereva pANDulipiH tena likhitA, na mUlasUtrANi / ato'smAbhiH saMzodhitAt zrImahAvIrajainavidyAlaya-muMbaI ityataH vikrama saM0 2033 (izavIye 1977 varSe prakAzitAt AcArAGgasUtrAduddhRtyAtra mUlasUtrANi nivezitAni, sUtrAGkA api tadanusAreNaivAtra nirdiSTAH / anyacca, zIlAcAryavRttau granthAntarAduddhRtAH para:zatAH sAkSipAThAH santi, teSAM mUlasthAnAni paNDitamahAzayena na nirdiSTAni, samayAbhAvAt sAmagryabhAvAcca nAsmAbhirapi gaveSitAni / kAnicideva mUlasthAnAni yAnyasmAkaM dRSTipathaM saralatayA samavatIrNAni tAnyevAsmAbhiH sUcitAni / / kvacit kvacit 'paM0 amRtabhAI mahAzayena vRttau svIkRtAH pAThA na samucitAH, kintu TippaNeSu nirdiSTAH pAThAH samIcInatarAH' iti asmAkaM matiH, tathApi asmAkamanabhimatAH pAThA api parivartanamakRtvA tathaiva sthApitAH / kevalaM tricatureSu sthAneSu parivartanaM vihitamasmAbhiH / prAthamikamudritapatra (Proof) paThanAdiSu asmAkamanavadhAnAdinA saJjAtAnazuddhayAdidoSAn kSAmyantu sajjanA iti prArthyate / / prAthamikamudritapatra(prUpha = Proof)paThane mama mAtuH sAdhvIjIzrI manoharazriyaH ziSyAyAH sAdhvIjI zrI sUryaprabhAzriyaH ziSyayA sAdhvIjI zrI jinendraprabhAzriyA mahat sAhAyakamanuSThitamiti sA bhUyo bhUyo dhanyavAdamarhati / mama ziSya-praziSya-prapraziSyaiH munidharmacandravijaya-puNDarIkaratnavijaya-dharmaghoSavijaya-mahAvidehavijaya-namaskAravijayairapi vividharItyA sAhAyakamanuSThitamiti te'pi dhanyavAdamarhanti / paM0 amRtalAlabhAI mahodayo divaMgataH / yadi so'bhaviSyat tadA mahatI vistRtA sundaratarA ca prastAvanA tenA'lekhiSyata / paraM kiM kurmaH ? / tasyemaM mahAparizramaM jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca phalegrahiM kurvantu sajjanA iti prArthanApUrvakaM paramAtmanaH karakamale samarpyate'yaM granthaH / bhAdrapadazuklaikAdazI pUjyApAdAcAryadevazrImadvijayasiddhisUrIzvarapaTTAlaGkAra23-9-2007 pUjyApAdAcAryadevazrImadvijayameghasUrIzvaraziSyaravivAsaraH sadgurudeva-tAtapAda-pUjyamunirAja zrIbhuvanavijayAntevAsI surela (via viramagAma) muni jambUvijayaH / (tAlukA-pATaDI), (zakezvaratIrthasamIpe) pina - 382780
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhadrabAhusvAmisandRbdhaniryukti- zIlAcAryaviracitavivaraNasamanvitasya AcArAGgasUtrasya viSayAnukramaH [ ni0=niryuktigAthAGkaH, sU0 = sUtrAGkaH, pR0 =pRSThAGkaH, gA0=gAthA ] viSayaH 1 ni0 niryuktikAramaGgalaM niryuktikathanapratijJA ca 2 ni0 AcArAdIni nikSepapadAni (10) 3 ni0 caraNe SaT dizi sapta, zeSeSu catvAraH ni0 nAmAdicatuSTayasya sarvavyApitvam 4 5 ni0 AcArAGgayornikSepacatuSTayam 6 ni0 bhAvAcAre dvArANi (7) 7 ni0 AcArasyaikArthikAni (10) ni0 pravartanAdvAre'sya prathamatvam 8 9 ni0 prathamatve hetuH 10 ni0 AcArAyattaM gaNitvam 13 11 ni0 adhyayanAdibhirAcArasya parimANam 12-14 ni0 samavatAradvAre brahmacaryAdhyayaneSu cUDA'vataraNam 15 ni0 mahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAraH 16-17 ni0 sAradvAre'GgAdInAM sArapradarzanam 18 ni0 brahmanikSepAH (8) sthApanAyAM brAhmaNasyotpattiH, varNa (7) varNAntarANAM (9) ca 19 ni0 varNavarNAntarotpattiH 20 ni0 varNavarNAntarasaGkhyA 21 ni0 saptavarNapradarzanam 22 ni0 varNAntaranAmAni 23-25 ni0 varNAntare hetuH 26-27 ni0 varNAntarANAM saMyogotpattiH 28 ni0 dravyabhAvabrahmapratipAdanam 29 ni0 caraNanikSepAH (6) 30 ni0 gatyAhAraguNabhedena bhAvacaraNam 31-32 ni0 adhyayananAmAni 33-34 ni0 adhyayanArthAdhikArA: 20 pR0 6 7 8 8 8 9 9 11 12 12 12 13 14 15 15 16 16 16 17 17 18 18 19 19 20 20
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 viSayaH 35 ni0 zastraparijJAyA uddezArthAdhikAraH 36 ni0 zastranikSepAH (4) dravye zastrAgnyAdiH, bhAve duSprayogo'viratizca 37 ni0 dravyabhAvayonipratyAkhyAne (prAsAdadRSTAntaH) 1 (1) sU0 keSAJcitsaJjJA'bhAvaH 38 ni0 dravye sacittAcittamizrabhedAH, bhAve jJAnamanubhavanaM ca saJjA 39 ni0 anubhavanasaJjJA SoDazadhA 1 (2) sU0 pUrvAdyAgamanajJAnAbhAvaH keSAJcit 40 ni0 dignikSepAH (7) 41 ni0 trayodazapradezAvagADhaM dravyaM dravyadik 42 ni0 kSetradizo rucakAt 43 ni0 dignAmAni 44-45 ni0 digvidiksvarUpam 46 ni0 diksaMsthAnam 47-48 ni0 tApadikcatuSTayajJAnam 49-50ni0 merulavaNayoruttaradakSiNayoH sthitiH __51 ni0 prajJApakadik (18) 52-58 ni0 prajJApakadigjJAnaM tannAmAni ca 59 ni0 prajJApakadiksaMsthAnam 60 ni0 bhAvadig (28) nirUpaNam 61-62 ni0 prajJApakabhAvadigguNanena sarvAsu dikSu jIvAjIvAnAM gatyAgatI 63 ni0 jJAnasajhAyA astinAstitvam 1 (3) sU0 aupapAtiketaratve pUrvAparabhavajJAnaM ca (AtmasiddhiH, 363 pAkhaNDinazca) 34-40 2 sU0 jAtismRtyAdinA jJAnam 41 64-66 ni0 viziSTasajJAkAraNe niyuktigAthA: 43-46 3 sU0 AtmavAdino lokakarmakriyAvAditvam 4 sU0 anatizayino matijJAnena sadbhAvAvagamaH 5 sU0 kriyAparimANanizcayaH 6 sU0 aparijJAtakarmaNo'pAyapradarzanaM vipAkapradarzanaM yonibhramaNaM duHkhavedanaM ca 7-8 sU0 parijJAvarNanam 53-57 67 ni0 sadasanmatihetubhyAM bandhajJAnam 9 sU0 karmArambhaparijJAvAn muniH
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH // prathamoddezakaH 1 // 69 ni0 pRthivyA nikSepAdIni dvArANi (9) 69 ni0 pRthivyA nikSepacatuSTayam 70 ni0 dravyabhAvapRthivIvarNanam 71-76 ni0 sarvaloke sUkSmAH, bAdare zlakSNAH (5) kharAH (36) 77-78 ni0 varNAdinA yonibhedAH 79 ni0 bAdare paryAptAparyAptabhedAnAM tulyatvaM sUkSme ca 80-81 ni0 vRkSAdyauSadhyAyudAharaNena pRthvIbhedapradarzanam . 82 ni0 asaGkhyapRthivIjIvazarIrANAM dRzyatvam ___ 83 ni0 cakSuHsparzAgatapRthivIzarIrakathanopasaMhAraH zeSANAmAjJAgrAhyatA 84 ni0 lakSaNadvAre udayalezyAbhedAH (11) 85 ni0 zarIrAsthidRSTAntena kaThinapRthivIzarIre cetanatvam 86-88 ni0 pRthivIkAyaparimANam 89 ni0 kSetrakAlayoH sakSmabAdaratvama 90 ni0 kAlata: pRthvIkAyaparimANam 91 ni0 pRthivIkAyAnAM parasparamavagAha: 92-93 ni0 caGkramaNAdibhi(16)manuSyANAM pRthvyA upabhogaH 94 ni0 sukhArthaM paraduHkhodIrakatvam 95 ni0 zastradvAre halakulikAdisamAsadravyazastrapratipAdanam 96 ni0 vibhAgadravyabhAvazastrapratipAdanam 97 ni0 pRthvIkAye vedanAH 98 ni0 pRthvIkAyasyAGgopAGgarahitatve'pi vedanA'stitvam 99 ni0 vadhadvAre kutIrthikasvarUpam 100 ni0 dRSTAntagarbhaM kutIrthikasvarUpanigamanam 101 ni0 kRtakAritAnumatibhirvadhaH 102 ni0 pRthivIkAyavadhe nidAnidAbhyAM tadAzritAnyadRzyAdRzyajIvavadhapradarzanam 103 ni0 pRthvyA vadhe tanizritAnAM sUkSmAdInAM vadhaH 104-105 ni0 pRthvIvadhaviratA guptyAdimantazcAnagArAH 10 sU0 pRthvIhiMsakA ArtapariyUnAdimantaH 11 sU0 asaGkhyeyajIvasaGghAtarUpA pRthivIti pradarzanam 12 sU0 kRtakAritAnumatibhiH pRthivIsamArambhe pravRttipradarzanam
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH 13-17 sU0 pRthivIsamArambhe pravRttamaterahitAdi, bhogyaphalaprAptiH 18 sU0 pRthivIdaNDavirato muniH // dvitIya uddezakaH // 106 ni0 apkAyadvArANi bhedaparimANopabhogazastralakSaNeSu vizeSaH 107-108 ni0 apkAyasya bhedanAnAtvaM, bAdare paJca zuddhodakAdyA bhedAH 109 ni0 apkAyaparimANadvAram 110 ni0 apkAyalakSaNadvAram 111 ni0 apkAyopabhoga (7) dvAram 112 ni0 apkAyavadhapravartane hetuH 113 ni0 apkAye zastradvAram (utsiJcanAdi 6) 114 ni0 vibhAgato dravyabhAvazastram 115 ni0 pRthivIvadapkAyasya zeSadvArANi 19 sU0 anagArasvarUpam 20 sU0 niSkramaNazraddhArakSopadezaH 21 sU0 mahApuruSaiH kRtapUrvo mArgaH 22 sU0 AjJayA'pkAyajJAne saMyamaH 22 sU0 apkAyalokAtmAbhyAkhyAnavyAptiH 23-25 sU0 zAkyAdidRSTAntenApkAyasamArambhe doSapradarzanam 26 sU0 jinapravacane udakajIvopaMdezaH 26 sU0 apkAyasya nAnAvidhazastrapradarzanam 26 sU0 azastropahatApkAyaparibhoge'dattAdAnadUSaNam 27 sU0 pAnavibhUSArthamazastropahatApkAyaparibhoge'nyamatAni 27 sU0 anyamate'pkAyajIvacchedanatvam 28 sU0 anyAgamAsAratvam 29-31 sU0 apkAyavadhavirato muniH // tRtIya uddezakaH // 116 ni0 tejaso dvArAtidezaH vidhAnAdiSu bhedaH 117-118 ni0 tejojIvAnAM dvaividhyaM, bAdarapaJcabhedapratipAdanaM ca 119 ni0 khadyotakajvaroSmadRSTAntena tejaso jIvatvam 120 ni0 tejojIvaparimANadvAram 121 ni0 tejasa upabhogadvAram (5) 100-101
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 viSayaH 122 ni0 tejaH kAyikahiMsane hetuH 123 ni0 tejaH kAyikAnAM samAsato dravyazastram 124 ni0 tejaH kAyikAnAM vibhAgato dravyazastram 125 ni0 uktazeSadvArAtidezenopasaMhAraH 32 sU0 agnilokAtmAbhyAkhyAnavyAptiH 32 sU0 vanaspatisaMyamakhedajJAnavyAptiH 33 sU0 agnizastrasya vIrairdRSTapUrvatA 33 sU0 pramatto randhanAdyarthI daNDavAn 33 sU0 agnisamArambhAkarttavyatA 34-36 sU0 agnizastrasamArambhe'nyatIrthikAnAmayathAvAditvam 37 sU0 agnisamArambhe nAnAprANivihiMsanam 38-39 sU0 agnisamArambhaparijJAtA muniH // caturtha uddezakaH // 126 ni0 pRthivIto vanaspatidvAre nAnAtvaM vidhAnAdibhiH 127 ni0 dvidvibhedena sUkSmabAdarA vanaspatayaH 128 ni0 bAdaravanaspaterbhedAH 129 ni0 pratyekatarordvAdazaH bhedAH 130 ni0 pratyekavanaspatijIvabhedAH (agrabIjAdyAH 6) 131 - 132 ni0 pratyekataruzarIrasaGghAtadRSTAntaH 133 ni0 patraskandhAdau ekajIvatvam 134 ni0 pratyekatarujIvarAziparimANam 135 ni0 zeSA AjJAgrAhyAH 136-137 ni0 sAdhAraNavanaspatilakSaNam 138 ni0 mUlaprathamapatrayorekajIvatvam 139 - 140 ni0 anantakAyalakSaNam 141 ni0 sAdhAraNavanaspaterbhedAH 142 ni0 ekAdyasaGkhyAtAnAM pratyeke dRzyatvam 143 ni0 sAdhAraNe'nantAnAM dRzyatvam 144 ni0 sUkSmAnantajIvaparimANam 145 ni0 bAdaranigodaparimANam 146 - 147 ni0 upabhogavidhiH, AhArAdirAtodyAdizca pR0 105 106 106 106 107 107 110 110 110 112 112 114 117 117 118 119 120 120 121 122 122 123 123 124 125 125 125 126 126 127
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 pR0 128 128 128 129 129 132-136 132-136 132-136 132-136 132-136 137 138 141 viSayaH 148 ni0 upabhogopasaMhAraH, vadhahetuzca 149 ni0 vanaspateH samAsadravyazastraM kalpanyAdi 150 ni0 vanaspatevibhAgato dravyabhAvazastram 151 ni0 vanaspateruktazeSadvArANAM pRthivyAH sAdRzyam 40 sU0 vanaspatyArambhAkaraNe'nagAratvam 41 sU0 guNAvarttayoraikyam / 41 sU0 vanaspatyabhinirvRttazabdAdInAM sarvadigbhAktvam 41 sU0 zabdAdiguNAguptatve'nAjJAkAritvam 41 sU0 zabdAdiguNAsvAde'saMyamAnuSThAyitvam 41 sU0 zabdAdiguNapramattatve gRhasthatvam 42-44 sU0 vanaspatizastrasamArambhe'nyatIthikadazA 45 sU0 vanaspatijIvAstitve liGgam (janmavRddhyAdi) 46-48 sU0 vanaspatyArambhatatparihArAbhyAM bandha-munitve // paJcama uddezakaH // 152 ni0 pRthvItrasadvArasAdRzyaM, nAnAtvaM vidhAnAdinA 153 ni0 trasa-labdhigatibhyAM dvidhA 154 ni0 trasajIvabhedAH 155 ni0 sajIvottarabhedAH (yonikulAni) 156-157 ni0 trasajIvAnAM darzanAdIni (19) lakSaNAni 158 ni0 trasajIvAnAM parimANam 159 ni0 avirahitapravezanirgamaparimANam 160 ni0 upabhogazastravedanAdvAratrayam 161-162 ni0 mAMsAdhupabhogArthaM jIvavadhaH 163 ni0 uktazeSadvArANAM pRthivyAH sAdRzyam 49 sU0 aNDajAditrasabhedakathanapUrvakaM saMsArasvarUpam 49 sU0 ajJAnino bhavabhramaNam 49 sU0 saMsAro duHkham 49 sU0 vadhyamAnaduHkham 50-51 sU0 traseSvanyatIthikAnAmayathAvAditvaM tatphalaM ca ___52 sU0 trasavadhe kAraNAni 53-55 sU0 trasakAyasamArambhaparijJAtRtve munitvam 142 142 143 143 145 146 147 148 148 148 149 149 149 149 153-154 153-154 155-156
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH || paSTha uddezakaH // 164 ni0 vAyupRthivIdvArasAdRzyaM nAnAtvaM vidhAnAdinA 165 - 166 ni0 sUkSmAH sarvaloke, paJcadhA bAdarA utkAlikAdyAH 167 ni0 devAntarhitazarIravad vAyoH sattvam 19 168 ni0 vAyujIvAnAM parimANam 56 169 ni0 bAdaravAyukAyopabhogaH vyajanadhamanAdibhiH 170 ni0 vAyukAyAnAM vyajanAdi dravyazastram 172 ni0 uktazeSadvArANAM pRthivyAH sAdRzyam sU0 vAyusamArambhanivRttau manuSyasya zaktatvam 56 sU0 antarbahirjJAnayorvyAptiH (dravyAtaGke kSAragalitapuruSadRSTAntaH ) 56 sU0 vAyujIvasaMrakSaNe sAdhutvam 57-58 sU0 vAyuzastra samArambhe'nyatIrthikasvarUpam sU0 vAyukAyasamArambhaparijJAne munitvam 61 sU0 vAyukAyasamArambhe karmabandhanam 62 sU0 sarvArambhanivRttirmunitvam (upasthApanAvidhiH) // saptama uddezakaH // 59-60 // iti zastraparijJAdhyayanam 1 // 173 198 ni0 lokavijayAdhyayanam 173 ni0 uddezaSaTkArthAdhikArAH 174 - 176 ni0 loka (8) vijaya (6) guNa - mUlAnAM nikSepA:, AdyayorniSpanne, parayoH sUtrAlApe 183 177 ni0 lokanikSepAtidezaH, bhAvakaSAyalokavijayenAdhikAraH 178 ni0 bhAvalokavijayena phalam 63 sU0 guNamUlasthAnayoraikyam 179 ni0 guNanikSepAH (15) 180 181 ni0 jIvaguNaH, saGkocavikAzau lokapUraNaM ca 182. ni0 devakurvAdiSu suSamasuSamAdiparyavairnirbhajanA, gaNanAyAM dvikAdi, karaNe kalAH, abhyAse bhojanaM, RjutA aguNaguNe, guNAguNe vakratA, bhave nArakAdi, zIle kSAntyAdi bhAve jIvAjIvayoH ni0 mUlanikSepA: (6) ni0 sacittAcittamizrabhedena dravyaguNastridhA pR0 157 157 158 159 159 159 160 160 160 160 165 165 165 167-173 174-322 175 177 177 179 180 180 181 182 183 187
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 189 192 195 viSayaH pR0 184 ni0 bhAvamUlasya caividhyam, audayika upadeSTA AdiH (vinayakaSAyAdi) 185 ni0 sthAnanikSepAH (15) 186 ni0 zabdAdiviSayeSu mUlasthAnatvam 187 ni0 pAdapadRSTAntena karmaNaH saMsArapratiSThitamUlatvam 192 188 ni0 karmANi mohanIyamUlAni kAmamUlAni vA, tatazca saMsAra: 189 ni0 mohanIyasya dvaividhyam 190 ni0 karmaNi kaSAyANAM pradhAnakAraNatvaM, teSAM sthAnavizeSAzca 191 ni0 kaSAyanikSepAH (8) 192-193 ni0 saMsAraH paJcadhA 197 194 ni0 karmanikSepAH nAmasthApanAdravyaprayogasamudAneryApathikA''dhAtapaH kRtibhAvakarmabhedena (vargaNAsvarUpaM mUlottaraprakRtisthityanubhAvapradezabandhAH) 197 195 ni0 aSTavidhakarmaNA'dhikAra: 197 63 sU0 guNamUlasthAnayoraikyaM pramattasvarUpaM mAtrAdimamatvaM ca (parazurAma-cANakya-jarAsindhudRSTAntAH) 196 ni0 svajanatyAgAt kaSAyakarmabhavacchedAH 197 ni0 snehAsaktatvena janmamaraNaprAptiH 64 sU0 jarAyAmindriyANAM zithilatA (indriyanirUpaNam) 218 65 sU0 vArdhakye lokAvagItatvam (vRddhadRSTAntaH) 227 65 sU0 prazastamUlasthAnam, apramAdaH 66 sU0 saMsArAbhiSvaGgisvarUpam 227-230 66-67 sU0 jarAdhabhibhave'rthasyAtrANatvam 230-231 68 sU0 svakRtakarmaphalasukhaduHkhayorjJAne'vaiklavyam 232 68 sU0 yauvane dharmodyamaH 232 68 sU0 kSaNe dravye trasAdi, kSetre karmabhUmayaH, kAle tRtIyacaturthArako, bhAve karmaNi nyUnakoTisAgaratA (dhruvaprakRtayaH), nokarmaNi AlasyA (23)dyabhAvaH 233-236 68 sU0 yAvadindriyazakti AtmArthopadeza: 233-236 // dvitIye prathamaH 2-1 // 69 sU0 aratirahito mucyeta 237 70 sU0 anAjJAvartinAmubhayabhraSTatvam 237 198 ni0 saMyamAvadhAvanahetavaH 238 215 227
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 pR0 242 242-245 247 249 254 254-268 254-268 254-268 254-268 269 269 272 viSayaH 71 sU0 saMsAravimuktasvarUpam 71-73 sU0 anagArasvarUpamajJAnopahatasvarUpaM ca ____74 sU0 ajJAnasvarUpajJAtuH karttavyam || dvitIye dvitIyaH 2-2 / / ___75 sU0 gotrAbhimAnaparihAraH (pudgalAvartasvarUpam) 76 sU0 andhatvAdi prekSya samitIbhAva: 77-80 sU0 uccairgotrAbhimAnamUDhasvarUpam 77-80 sU0gA0 mokSacArisvarUpam 77-80 sU0 mRtyAgamAniyatatAdi dRSTvA hitArthI, 77-80 sU0 vijJasyAnupadezyatvaM, bAlasyAvataH // dvitIye tRtIyaH 2-3 // 81 sU0 bhoginAM rogAdAvasahAyatA (brahmadattadRSTAntaH) 82 sU0 arthasya dAyAdAdisAdhAraNatvam 84 sU0 strIbhirvyathito mUDho'samartho dharme // dvitIye caturthaH 2-4 // 87-88 sU0 putrAdyarthaM karmasamArambhAH 88. sU0 samutthitAnagArasyA''magandhaparijJAtRtvam 88 sU0 krayAdiniSedhaH, kAlAdijJAnaM nirmamatvAdizca, (42 doSAH) 89 sU0 asnehasya vastrAdeho gRhibhyaH 89 sU0 AhAravidhiH 90 sU0 dharmopakaraNasyAparigrahatvam 90 sU0 kAmAnAM kAmakAminazca svarUpam 91-92 sU0 pratimocako bahirantarjJAnavAn, zravatpUtidehadarzanam 93-94 sU0 vAntAzanamAyAniSedhaH, aviratiphalam (dadhighaTikAdramaka-dhanasArthavAhadRSTAntau) 94 sU0 anagAratvAya bAlasaGganiSedhaH // dvitIye paJcamaH 2-5 // 95-96 sU0 anagArasya pApakarmAkaraNam 97 sU0 hiMsAyAmanyAnyapi pApAni, anagArasya karmopazAntiprakArazca 97 sU0 mamatAtyAge munitvam 98 sU0gA0 vIralakSaNam 279-281 281 282 282 282 282 282 295-298 298-301 302 304 308 308 310
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya: 99 sU0gA0 sparze'saktaH nandInirviNNaH karmacchedako muniH sU0 rUkSasevisamyaktvadarzino vIrAH 99 100 sU0 durvasu-suvasumunilakSaNam 101 - 103 sU0 lokasaMyogAtyayaH, ananyadarzanAnanyArAmayorvyAptiH pUrNatucchayoH kathanavyAptizca sU0 dezakasya puruSAdijJAnAvazyakatA sU0 jinakRtAkRtayoH karaNAkaraNe bAlasya duHkhAvartte bhramaNam / / dvitIye SaSThaH 2-6 // 103 104 105 sU0 22 // iti dvitIyaM lokavijayAdhyayanam 2 // atha zItoSNIyAdhyayanam - 3 ni0 saMyamAsaMyamayoH zItoSNatve hetuH ni0 sukhaduHkhayoH zItoSNatve hetuH ni0 kaSAyAdInAmuSNatve tapasa uSNataratve ca hetu: ni0 zItoSNAdisahAnAM munitvam ni0 bhikSUNAM parISahasahanaM kAmatyAgazca sUTha munInAM jAgaraNam ni0 munInAM svApe'pi jAgaraNam 199 - 200 ni0 uddezacatuSkArthAdhikArAH ni0 zItoSNayornikSepA: ( 4 ) 201 202 ni0 dravyabhAvazItoSNe 203 ni0 pramAdAdiparISahANAM zItatvaM, tapaudyamAdiparISahANAM coSNatvam 204 - 206 ni0 strI - satkArayoH, mandapariNAmAnAM parISahAnAM dharme pramAdino vA zItatvam ni0 upazamaikArthikAni ( 6 ) 207 208 209 210 211 212 106 213 214 215 107 sU0 zabdAdirUpavedinaH saMyamaH 333-340 sU0 viSayaviraktamunisvarUpam 333-340 sU0 nirgrantho ratyaratyAdisahaH vairoparataH, dharmAjJAnI tu mUDhaH (devAnAM jarA ) 333-340 338 339 ni0 dravyasuptasyeva bhAvasuptasyApi duHkhaprAptiH ni0 palAyanapathyAdiSu sacetanavat sukhI zramaNaH pR0 310 310 313 109 sU0 bhAvajAgarasya karttavyaM, paryAyazastrasaMyamakhedayorvyAptiH, 110 sU0 upAdhi: karma (karmasattAsthAnAni) 313-316 316 320 320 323 324 324 325 326 327 327 327 328 328 329 329 330 331 331
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 pR0 345 345 347 347 viSayaH 111 sU0 rAgadveSayoradRzyo muniH 340 // tRtIye prathamaH 3-1 // 112 sU0gA0 samyaktvadarzilakSaNam 113 sU0 kAmasaGgau garbhamUlam 114 sU0 amRtAtmasvarUpam 115 sU0 AtaGkadarzI pApavirato'gramUlaM chindyAt 116 sU0 niSkarmadarzinaH svarUpam (prakRtibandhasthAnAni) 349 117 sU0 satye dhRtiH, pApakSapaNaM ca 353 118 sU0 anekacittapuruSapravRttiH 353 119 sU0 dvitIyAnAsevA-ni:sAratAdarzanAdisvarUpo muniH 353 120 sU0gA0 krodhAdityAgino laghubhUtagAmitA 357 121 sU0gA0 vIratvalakSaNam 357 // tRtIye dvitIyaH 3-2 // 122 sU0 pApakarmAkaraNamAtreNa na munitvam 359 123 sU0gA0 AtmaprasAdI yAtrAmAtrAyApako viraktazchedabhedAdyaviSayaH 359 124 sU0gA0 sAmpratekSiNAmatikrAntA'nAgatavicArAbhAvaH 363 125-126 sU0 mahAyogIzvarasvarUpam, AtmamitratA 363-368 126 sU0 karmApanetRmokSamArgiNorvyAptiH Atmopadezazca 126 sU0 pramattalakSaNam 127 sU0 apramattalakSaNam 369 // tRtIye tRtIyaH 3-3 // 128 sU0 kaSAyavamane tIrthakRdupadezaH, svakRtakarmabhettRtvaM ca 372 129 sU0 ekasarvajJAnayorvyAptiH / 374 129 sU0 pramattasya bhayam, ekabahukSapaNavyAptiH, nirlobhasya mahAyAnaM, parAtparatvaM ca / 375 129 sU0 AjJayA saMyamaH, zastrAzastrayoH pAraMparyam / 375 130 sU0 krodhamAnAdibhirmAnamAyAdInAM vyAptiH, pazyakakRtyaM ca / 380-381 / tRtIye caturthaH 3-4 // // iti zItoSNIyAdhyayanam // 3 // 216-217 ni0 uddezacatuSkArthAdhikArAH (7) / 382 216 ni0 samyaktvanikSepAH (4) / 382 217-220 ni0 kRtasaMskRtasaMyuktaprayuktatyaktabhinnacchinnairdravye, darzana (3) jJAna (2) cAritrai (3) rbhAve, (vIrasena-sUrasenadRSTAntaH) 383-385 364 368
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 m 395 396 397 397 viSayaH pR0 221-222 ni0 andhAnandhazatrujayAjayadRSTAntena samyagmithyAdRSTyoH siddhyasiddhI 385-386 223-225 ni0 samyaktvotpattyAdijinAntazreNyA asaGkhyaguNanirjarakatvam 387-388 226 ni0 tyaktAhArAdyupadheH zramaNatvam / 388 132 sU0 utthitAdiSu sarvakAlInajinabhASitaM tattvaM sarvaprANAdyahiMsAdi / 389-391 227-228 ni0 sarvajinAnAmahiMsAvAditvam / 392 133 sU0 dRSTanirvedo lokaiSaNAtyAgaH / 133 sU0 gRddhAnAM bhavabhramaH / 133 sU0 pramattAn dRSTvA dhIrasyApramattatA / // caturthe prathamaH // 4-1 // 134 sU0 AzravanirjarayorvyAptiH / 134 sU0 na mRtyoranAgamaH, yathecchAnAM bhavabhramaH / 134 sU0 krUrAkrUrayoH phale kevalizrutakevalinorekavAkyatA / 397 134 sU0 prANAdInAM hantavyAhantavyAdinA AryAnAryatvam 404 229-233 ni0 rohaguptakAritA svAnyasAdhuparIkSA 406-409 234-235 ni0 zuSketaragolakadRSTAntena viraktAviraktayorlepAlepau / 413-414 // caturthe dvitIyaH 4-2 // 140 sU0 pAkhaNDinAM dharmabAhyatA, Arambhaje karmaduHkhe, (prakRtyudayasthAnAni) 414-417 141 sU0 jIrNakASThadAhavat zarIrakarmadhunanadAhau 418-420 236 ni0 zuSirakASThadAhadRSTAntena munInAM karmakSayaH / 420 142 sU0 alpamAyurAgamiSyad duHkhaM nivRttapApasyAnidAnateti na ca krudhyet / 421-422 // caturthe tRtIyaH 4-3 // 143 sU0 tyAgI smArako mArgasthito dhunAti karma / 144 sU0 pramattasvarUpam 145 sU0 buddhasya pazyattA, vedavido niryANam / 146 sU0 vIrANAM satyaratatA, pazyakasya nopAdhiH / 429-430 // caturthe caturthaH 4-4 // iti samyaktvAdhyayanam // 4 // pariziSTe prathamaM pariziSTam AcArAGgasUtravRttAvuddhatAnAM pAThAnAmakArAdikramaH 431-435 dvitIyaM pariziSTam AcArAGgasUtrasampAdanopayuktagranthasaMketAdisUciH 436 423 425 426
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ // arham // paJcamagaNadharadevazrI sudharmasvAmiparamparAyAtaM zrutakevalibhadrabAhusvAmisandRbdhaniyuktiyutaM zrI zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSitaM zrI AcArAGgasUtram / prathamaH zrutaskandhaH / prathamaM zastraparijJAdhyayanam / prathama uddezakaH / // 4 namaH sarvajJAya // jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIrthikam, vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazAt pratiSThitam / bahutithabhaGgisiddhasiddhAntavidhUnitamalamalImasam, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jinezvaraiH // 1 // AcArazAstraM suvinizcitaM yathA, jagAda vIro jagate hitAya yH| 15 tathaiva kiJcid gadataH sa eva me, punAtu dhImAn vinayArpitA giraH / / 2 / / zastraparijJAvivaraNamatibahu gahanaM ca gandhahastikRtam / tasmAt sukhabodhArtham, gRhNAmyahamaJjasA sAram // 3 // 10 atredamavadheyam- AcArAGgasUtrasya zIlAcAryaviracitaTIkAsahita: adhyayanacatuSTayAtmako bhAga: AgamaprabhAkaramunirAjazrIpuNyavijayajImahArAjasya antevAsitulyena gRhasthena zrAvakeNa paM0 amRtalAlabhAI mohanalAla bhojakena saMzodhito tenaiva ca svahastena likhito'smAkaM haste samAyAto'dhunA / sa yathAlabdha eva samprati prakAzyate mayA jambUvijayena / tatra ka kha ga ityAdi saMketaiH bahavaH pAThabhedA nirdiSTAH / kintu teSAM saMketAnAM ko'rtha iti na jJAyate'smAbhiH / ka kha ga ityAdayo hastalikhitA AdarzAH kutratyA iti vayaM na jAnImaH / paM0 amRtalAlabhAI mahodayo'pi divaMgata iti avArthe praSTavyaH ko'pi nAsti / -iti jambUvijayena nivedyate / / 1 'zIlAGkAcArya' iti prasiddhiH / 2. namaH sarvavide kha gha Gaca / / namo vItarAgAya ga / 3. "jayatIti skandakaM chandaH' jai0vi0pa0 / jai0vi0pa0=jainasiddhAntaviSamapadaparyAyanAmA grantho jJAyate / 4. "tIrtha iti mata'' jai0vi0pa0 / 5. bahuvidhabhaGgasi0 ga gha ca / 6. 0thabhaGgasi0 ng| 7. "mala iti baddhaM karma, malImaseti badhyamAnam" / jai0vi0pa0 /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre iha hi rAga-dveSa-mohAdyabhibhUtena saMsArijantunA zArIra-mAnasAnekAtikaTukaduHkhopanipAtapIDitena tadapanayanAya heyopAdeyapadArthaparijJAne yatno vidheyaH, sa ca na viziSTaviveka mRte, viziSTavivekazca na prAptAzeSAtizaya kalApAptopadezamantareNa, Aptazca rAga-dveSa-mohAdInAM doSANAmAtyantikaprakSayAt, 5 se cA'rhata eva, ataH prArabhyate'rhadvacanAnuyogaH / sa ca caturdhA, tadyathA-dharma kathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogazcaraNakaraNAnuyogazceti / tatra dharmakathAnuyoga uttarAdhyayanAdikaH, gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptyAdikaH, dravyAnuyogaH pUrvANi sammatyAdikazca, caraNakaraNAnuyogazcA''cArAdikaH, sa ca pradhAnatamaH, zeSANAM tadarthatvAt / taduktam caraNapaDivattiheDaM, jeNiyare tiNNi anuyoga / [ ] tti / tathA caraNapaDivattiheuM, dhammakahA-kAladikkhamAdIyA / davie dasaNasohI, daMsaNasuddhassa caraNaM tu // [ ] gaNadharairapyata eva tasyaivAdau praNayanamakAri / atastatpratipAdakasyA15 ''cArAGgasyAnuyogaH samArabhyate / sa ca paramapadaprAptihetutvAt savighnaH / taduktam zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi / azreyasi pravRttAnAM kvApi yAnti vinAyakAH // [ ] tasmAdazeSapratyUhopazamanAya maGgalamabhidheyam / taccA''di-madhyA20 'vasAnabhedAt tridhA / tatrAdimaGgalam-suyaM me AusaM ! 12teNaM bhagavayA evamakkhAyamityAdi, atra ca bhagavadvacanAnuvAdo maGgalam / athavA zrutamiti 1. 0hAbhibhU0 ka / 2. 0na sarveNApi jantunA ga / 3. sAtika0 ka gha / 0sAnekakaTukaduHkhaughanipA0 ga, sAnekakaTu0 ca / 4. 0pAdeyArthapa0 kha / 5. sa ca AtyantikaprakSayaH / 6. sa catu0 ga ca / 7. "sammatIti abhayadevAdi'' jai0vi0pa0 / 8. "dhammakaheti anena dharmakathAnuyogabhaNana[m], kAleti etena gaNitAnuyogasya' jai0vi0pa0 / 9. 0kAli dikkha0 ka gha ng| 10. daMsaNasuddhI ga / 11. 0zamAya kha / 12. teNa ga / 13. tatra kha /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH zrutajJAnam, tacca nandyanta:pAtitvAd maGgalamiti / etaccAvighne nAbhilaSitazAstrArthapAragamanakAraNam / madhyamaGgalaM lokasArAdhyayanapaJcamoddezakasUtramse0 jahA vi harae paDipuNNe ciTThai samaMsi bhome uvasaMtarae sArakkhamINetyAdi, atra ca hRdaguNairAcAryaguNotkIrtanam, AcAryazca paJcanamaskArAnta:pAtitvAd maGgalamiti / etaccAbhilaSitazAstrArthasthirIkaraNArtham / 5 avasAnamaGgalaM navamAdhyayane'vasAnasUtram-abhiNivvuDe amAI, AvakahAe bhayavaM samiyAsI, atrAbhinirvRtagrahaNaM saMsAramahAtarukandocchedAvipratipattyA dhyAnakAritvAd maGgalamiti, etacca ziSya-pratiziSyasantAnAvyavacchedArthamiti / adhyayanagatasUtramaGgalatvapratipAdanenaivAdhyayanAnAmapi maGgalatvamuktameveti na pratanyate / sarvameva vA zAstraM maGgalam, jJAnarUpatvAt jJAnasya ca nirjarArthatvAt, 10 nirjarArthatvena ca tasyAvipratipattiH / yata uktam jaM aNNANI kammaM khaveti bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihi~ gutto khavei UsAsametteNa // [ bR0 ka0 bhA0 1170 ] maGgalazabdaniruktaM ca mAM gAlayati-apanayati bhavAditi maGgalam, mA bhUd gala: vighnaH, gAlo vA-vinAzaH zAstrasyeti maGgalamityAdi / zeSaM tvAkSepa- 15 parihArAdikamanyato'vaseyamiti / sAmpratamAcArAnuyogaH prArabhyate-AcArasyAnuyogaH arthakathanam AcArAnuyogaH, sUtrAd anu pazcAd arthasya yogo'nuyogaH, sUtrAdhyayanAt pazcAdarthakathanamiti bhAvanA / aNorvA-laghIyasaH sUtrasya mahatA'rthena yogo'NuyogaH / sa cAmIbhiArairanugantavyaH, tadyathA 20 1. "nandyantaH iti nandidhvaninA jJAnapaJcakaM gRhItam" jai0vi0pa0 / 2. jahA kevi kha ga ca / 3. "harae iti hRdaH" jai0vi0pa0 / 4. 0kkhamANe0 gha Ga / 5. 0Ne ityAdi ga / 6. AcAryasya paJca0 ca / 7. 0cchedaprati0 gha / 0cchedyaviprati0 ga ca, 0cchedyAviprati0 Ga, "chedyaviprati iti / saMzayaviparyayA-'nadhyavasAyarahitaM jJAnam' jai0vi0pa0 / 8. 0mityeva tacca ga / 9. 0t tasya / jJAna0 ga ng| 10. 0sya nirja0 ka / 11. vA vinAza: kha /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre nikkhevegani:ttivihipavittI ya kena vA kassa / taddArabheyalakkhaNa tadarihaparisA ya suttattho // [ daza0 vai0 ni0 gA0 5 ] tatra nikSepo nAmAdiH saptadhA / nAma-sthApane kSuNNe / dravyAnuyogo dvedhAAgamato noAgamatazca / tatrAgamato jJAtA tatra cAnupayuktaH / noAgamato jJazarIrabhavyazarIra-tadvyatirikto'nekadhA, dravyeNa seTikAdinA dravyasyAtmaparamANvAAderdravye niSadyAdau vA / kSetrAnuyogaH kSetreNa kSetrasya kSetre vA'nuyogaH / evaM kAlena kAlasya kAle vA'nuyogaH kAlAnuyogaH / evaM vacanAnuyoga ekavacanAdinA / bhAvAnuyogo dvedhA-Agamato noAgamatazca / tatrAgamato jJAtopayuktaH / noAgamatastu aupazamikAdibhAvaiH, teSAM vA'nuyoga:-arthakathanaM 10 bhAvAnuyogaH / zeSamAvazyakAnusAreNa neyam / kevalamihAnuyogasya prastutatvAt tasya cAcAryAdhInatvAt kena iti dvAraM vivriyate, tathA upakramAdIni ca dvArANi pracurataropayogitvAt pradarzyanta iti / tatra 'kena' iti kathambhUtena ?, yathAbhUtena ca sUriNA vyAkhyA kartavyA tathA darzAte desa-kula-jAti-rUvI saMghayaNa-dhiIjuto aNAsaMsI / avikatthaNo amAdI thiraparivADI gahiyavakko // jiyapariso jiyaniddo majjhattho desa-kAla-bhAvaNNU / Asannaladdhapatibho nANAvihadesabhAsaNNU // paMcavihe AyAre jutto sutta-'ttha-tadubhayavihiNNU / AharaNa-heu-kAraNa-nayaniuNo gAhaNAkusalo // sasamaya-parasamayaviU gaMbhIro dittimaM sivo somo / guNasayakalio jutto pavayaNasAraM parikaheuM // [bR0ka0bhA0 241-244] 1. 0ruttavi0 kha / 2. tayari0 ga / 3. dvidhA ga / 4. "seTikA iti khaTikA' jai0vi0pa0 / 5. 0dau vA / kSetreNa kha, 0dau / kSetrAnu0 ga ng| 6. 0ga: kSetrAnuyogaH evaM kha c| 7. dvidhA ga / 8. 0zca / Agama0 kha gha Ga ca / 9. jJeyam / ga ca / 10. 0ni dvA0 kh| 11. 0na sU0 kha / 12. pradarzyate ga gha Ga ca / 13. rUvI saMghayaNI dhIjuto kha ca, 0rUvI saMghayaNI dhiijuto ka ga / 14. avikaMthaNo kha ga gha ng|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH AryadezodbhUtaH sukhAvabodhavacano bhavatyato dezagrahaNam / paitRkaM kulamikSvAkvAdi, jJAtakulazca yathotkSiptabhAravahane na zrAmyatIti / mAtRkI jAtiH, tatsampanno vinayAdiguNavAn bhavati / 'yatrAkRtistatra guNA vasanti' iti rUpagrahaNam / saMhanana-dhRtiyuto vyAkhyAnAdiSu na khedameti / anAzaMsI zrotRbhyo na vastrAdyAkAGkSati / avikatthanaH hita-mitabhASI / amAyI sarvatra vishvaasyH| 5 sthiraparipATiH paricitagranthasya sUtrArthagalanAsambhavAt / grAhyavAkyaH sarvatrAskhalitAjJaH / jitaparSad rAjAdisadasi na kSobhamupayAti / jitanidraH apramattatvAd nidrApramAdinaH ziSyAn sukhenaiva prabodhayati / madhyastha: ziSyeSu samacitto bhavati / deza-kAla-bhAvajJaH sukhenaiva guNavaddezAdau vihariSyati / Asannalabdhapratibho drAk paravAdyuttaradAnasamartho bhavati / nAnAvidhadezabhASA- 10 vidhijJasya nAnAdezajAH ziSyAH sukhaM vyAkhyAmavabhotsyante / jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacano bhavati / sUtrA-'rtha-tadubhayavidhijJa utsargA'pavAdaprapaJcaM yathAvad jJApayiSyati / hetUdAharaNa-nimitta-nayaprapaJcajJaH anAkulo hetvAdInAcaSTegrAhaNAkuzalo bahvIbhiryuktibhiH ziSyAn bodhayati / svasamayaparasamayajJaH sukhenaiva tatsthApanocchedau kariSyati / gambhIraH khedasahaH / dIptimAn 15 parAdhRSyaH / zivahetutvAt zivaH, tadadhiSThitadeze mAryAdyupazamanAt / saumyaH sarvajanamano-nayanaramaNIyaH / guNazatakalitaH prazrayAdiguNopetaH / evaMvidhaH sUriH pravacanAnuyoge yogyo bhavati / ___ tasya cAnuyogasya mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi-vyAkhyAGgAni bhavanti, tadyathA-upakramo nikSepo'nugamo nayaH / tatropakramaNamupakramaH, upakramyate- 20 'nenAsmAdasminniti vopakramaH, vyAcikhyAsitazAstrasamIpAnayanamityarthaH / sa ca zAstrIya-laukikabhedAd dvidhA / tatra zAstrIya AnupUrvI nAma pramANaM vaktavyatA'rthAdhikAraH samavatArazceti SoDhA / laukiko nAma-sthApanA-dravya-kSetra 1. 0zodbhavaH su0 ga / 2. bhavatItyato ga / 3. kulamaikSvAkvAdi ka kha ca / 4. 0khyAdiSu gha / 5. 0pariSad rA0 kha gha Ga ca / 6. 0va bodha0 kha ga ca / 7. nAnAvidhade0 c| 8. ziSyA vyAkhyAnaM sukhamava0 ga / 9. 0jananayana-manorama0 ga / 10. 0khyAnAGgAni ga gha ng| 11. nayazca / tatro0 ka ca / 12. 0strasya samI0 ga / 13. 0ti / lau0 ka ga gha Ga ca /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre kAla- bhAvabhedAt SoDhaiva / nikSepaNamanenAsmAdasminniti vA nikSepa:, upakramAnItasya vyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdinyasanamityarthaH / sa ca trividhaH, tadyathA--oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca / tatraugha - niSpanno' 'GgA'dhyayanAdisAmAnyAbhidhAnanyAsaH / nAmaniSpanna AcAra - zastra-parijJAdi5 vizeSAbhidhAnanAmAdinyAsaH / sUtrAlApakaniSpannazca sUtrAlApakAnAM nAmAdinyasanamiti / anugamanamanenAsmAdasminniti vA'nugamaH arthakathanamityarthaH / sa ca dvedhA-niryuktyanugamaH sUtrAnugamazceti / tatra niyuktyanugamastrividhaH, tadyathA-- nikSepaniryuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniryuktyanugamazceti / tatra nikSepaniryuktyanugamo nikSepa eva sAmAnya vizeSAbhidhAnayoro ghaniSpanna10 nAmaniSpannAbhyAM nikSepAbhyAmanugataH, sUtrApekSayA vakSyamANalakSaNazceti / upodghAtaniryuktyanugamazcAbhyAM dvAragAthAbhyAmanugantavyaH, tadyathA uddese niddese ya niggame khettakAlapurise ya / kAraNapaccayalakkhaNa nae samoyAraNANumae // kiM kaivihaM kassa kahiM kesu kahaM keciraM havai kAlaM / 15 kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNaniruttI // [ Ava0 ni0 140-141] sUtrasparzikaniryuktyanugamaH sUtrAvayavAnAM nayaiH sAkSepa - prihaarmrthkthnm| sa ca sUtre sati bhavati, sUtraM ca sUtrAnugame / sa ca sUtroccAraNarUpa: padacchedarUpazceti / anantadharmAdhyAsitaM vastvekenaiva dharmeNa nayanti paricchindantIti jJAnavizeSA nayAH, te ca naigamAdayaH sapteti / sAmpratamAcArAGga20 syopakramAdInAmanuyogadvArANAM yathAyogaM kiJcidvibhaNiSurazeSapratyUhopazamanAya maGgalArthaM prekSApUrvakAriNAM ca pravRttyarthaM sambandhA -'bhidheya-prayojanapratipAdikAM niryuktikAro gAthAmAha-- --- vaMdittu savvasiddhe, jiNe ya aNuogadAyae savve / AyArassa bhagaveo nijjuttiM kittaissAmi // 1 // 1. 0dhaH - ogha 0 kha / 2. dvidhA kha gha Ga ca / 3. kecciraM ga ca, kicciraM gha Ga / 4. 0nuyogaM ki0 kha / 5. 0vato Nijju0 kha /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH vaMdittu savvasiddhe0 ityAdi / tatra vanditvA sarvasiddhAn jinAMzceti maGgalavacanam / anuyogadAyakAnityetacca sambandhavacanamapi / AcArasyetyabhidheyavacanam / niyuktiM kariSye iti prayojanakathanamiti tAtparyArthaH / avayavArthastu vanditvA iti vadi abhivAdana-stutyoH [pA0 dhA011] ityarthadvayAbhidhAyI dhAtuH, tatrAbhivAdanaM kAyena, stutirvAcA, anayozca 5 manaHpUrvakatvAt karaNatrayeNApi namaskAra Avedito bhavati / sitaM dhmAtameSAmiti siddhAH prakSINAzeSakarmANaH, sarve ca te siddhAzca sarvasiddhAH, sarvagrahaNaM tIrthA'tIrthA-'nantara-paramparAdisiddhapratipAdakam, tAn / vanditveti sambandhaH sarvatra yojyaH / rAga-dveSajito jinAH tIrthakRtastAnapi sarvAn atItA-'nAgata-vartamAna- 10 srvkssetrgtaaniti| anuyogadAyinaH sudharmasvAmiprabhRtayo yAvadasya bhagavato niyuktikArasya bhadrabAhusvAminazcaturdazapUrvadharasyAcAryaH, atastAn sarvAniti / anena cAmnAyakathanena svamanISikAvyudAsaH kRto bhavati / vanditvA iti ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAd uttarakriyAmAha-AcArasya yathArthanAmnaH, bhagavata iti artha-dharma-prayatnaguNabhAjaH / tasyaivaMvidhasya nizcayenArthapratipAdikA 15 yuktiniyuktiH, tAM kIrtayiSye abhidhAsye iti, antastattvena niSpannAM niyukti bahistattvena prakAzayiSyAmItyarthaH // 1 // [yathApratijJAtameva bibhaNiSurnikSepArhANi padAni tAvat suhRd bhUtvA''cAryaH sampiNDya kathayati AyAra aMga saya khaMdha baMbha caraNe taheva satthe ya / pariNAe sannAe nikkhevo taha disANaM ca // 2 // AyAretyAdi / AcAra-aGga-zruta-skandha-brahma-caraNa-zastra-parijJAsaMjJA-dizAmityeteSAM nikSepaH kartavya iti / tatrAcAra-brahma-caraNa-zastra : pazcAt kRtam / "sambandhavacanamapi iti na kevala(laM)maGgalavacanam, guruparvakramasambandhakathanamapi" jai0vi0pa0 / 2. svamanISikAyA vyu0 kha / 3. 0vyapekSakatvAd ga / 4. tahA di0 kha cha ja ja / 5. AyAre ityA0 ga ca vinA AcAretyA0 Ga / 6. dizAM nikSe0 kha /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre parijJAzabdA nAmaniSpanne nikSepe draSTavyAH / aGga zruta-skandhazabdA oghaniSpanne / saMjJA-dikzabdau tu sUtrAlApakaniSpanne nikSepe draSTavyAviti // 2 // eteSAM madhye kasya katividho nikSepaH ? ityata Aha caraNa-disAvajjANaM nikkhevo cauviho u nAyavyo / 5 caraNammi chavviho khalu sattaviho hoi u disANaM // 3 // caraNetyAdi / caraNa-digvarjAnAM caturvidho nikSepaH / caraNasya SaDvidhaH, dikzabdasya saptadhA nikSepaH / atra ca kSetra-kAlAdikaM yathAsambhavamAyojyam / nAmAdicatuSTayaM tu sarvavyApIti darzayitumAha jattha ya jaM jANejjA nikkhevaM nikkhive niravasesaM / 10 jattha vi ya Na jANejjA caukyaM nikkhive tattha // 4 // jattha ya jamityAdi / yatra caraNa-dikzabdAdau yaM nikSepaM kSetra-kAlAdikaM jAnIyAt taM tatra niravazeSaM nikSipet, yatra tu vizeSaM na jAnIyAd AcArA-'GgAdau tatrApi nAma-sthApanA-dravya-bhAvacatuSkAtmakaM nikSepaM nikSipedityupadeza iti gAthArthaH // 4 // pradezAntaraprasiddhasyArthasya lAghavamicchatA niyuktikAreNa gAthA'bhyadhAyi / AyAre aMgammi ya puvvuddiTTho cukvnikkhevo| navaraM puNa nANattaM bhAvAyArammi taM vocchaM // 5 // AyAre ityAdi / kSullikAcArakathAyAmAcArasya pUrvoddiSTo nikSepaH / aGgasya tu caturaGgAdhyayana iti, yazcAtra vizeSaH so'bhidhIyate bhAvAcAraviSaya 20 iti // 5 // yathApratijJAtamAha 1. eSAM kha gha ca / 2. caukkao ya nA0 jha, cauvviho / Tha / 3. chavvihe jha, chavvihaM ba / 4. hu kha / 5. saptavidho ni0 ga ng| 6. 0yaM sarva kaprati vinA / 7. vi na ya jA0 ch| 8. yatra niravazeSaM na gha Ga ca / 9. 0rasiddha0 gha ng| 10. 0retyA0 ga gha Ga vinA / 11. kSullakAcAre ka0 ga / 12. 0sya catu0 ca /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH tassegaTTha pavattaNa paDhamaMga gaNI taheva parimANe / samotAre sAre yA sattahiM dArehiM nANattaM // 6 // tassetyAdi gAthA / tasya bhAvAcArasyaikArthAbhidhAyino vAcyAH / tathA kena prakAreNa pravRttiH pravartanA''cArasyAbhUt ? tacca vAcyam / tathA prathamAGgatA ca vAcyA / tathA gaNI AcAryastasya katithaM sthAnamidam ? iti ca vAcyam / 5 tathA parimANam iyattA vAcyA / tathA kiM kva samavatarati ? ityetecca vAcyam / tathA sArazca vAcyaH / ityebhiriH pUrvasmAd bhAvAcArAd asya bhedo nAnAtvamiti piNDArthaH // 6 // avayavArthaM tu niyuktikRdevAbhidhAtumAha AyAro AcAlo AgAlo Agaro ya AsAso / Ayariso aMgaM ti ya AiNNA''jAI Amokkho // 7 // dAraM // 10 Ayoro0 ityAdi / Acaryate Asevyate ityAcAraH / sa ca nAmAdizcaturdhA / tatra jJazarIra-bhavyazarIra-tadvyatirikto dravyAcAro'nayA gAthayA'nusartavyaH nAmaNa dhoyaNa vAsaNa sikkhAvaNa sukaraNAvirohINi / davvANi jANi loe davvAyAraM viyANAhi // [nizI0 pIThikA gA0 6, dazavai0 ni0 180] 15 bhAvAcAro dvedhA-laukiko lokottarazca / tatra laukika: pASaNDikAdayaH paJcarAtrAdikaM yat kurvanti sa vijJeyaH / lokottarezca paJcadhA jJAnAdikaH / tatra jJAnAcAro'STadhA, tadyathA kAle viNae bahumANe uvahANe tahA aniNhavaNe / vaMjaNa attha tadubhae aTThaviho NANamAyAro // [nizI0 pI0 gA0 8, dazavai0 ni0 184] 1. 0di / tasya ga / 2. 0rtanamAcAra0 ga / 3. 0tadvAcyam kha / 4. "pUrvasmAditi kSullikAcArAt" jai0vi0pa0 / 5. 0lo taggiro ya cha / 6. Agariso kha jha, Adariso ba / 7. 0gaM ciya jha / 8. AciNNA0 cha / 9. 0i yAmokkho kha ja Ja, 0i yAmokkhe jha, 0i yAmukkho Tha, 10. Amokkhe cha / 11. 0yAre i0 ga gha ca / 12. AcAryate ga gha ca / 13. te sevya0 kha / 14. dvidhA ga ca / 15. rastu pa0 ga gha ng| .
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre darzanAcAro'pyaSTadhaiva, tadyathAnissaMkiya nikkaMkhiya nivvitigicchA amUDha diTThI ya / uvavUha thirIkaraNe vacchalla pabhAvaNe aTTha // [nizI0 pI0 gA0 23, dazavai0ni0 182, Ava0ni0 1575 ] cAritrAcAro'pyaSTadhaivatiNNeva ya guttIo paMca ya samiyAo aTTha miliyAo / pavayaNamAyAu imA tAsu Thio caraNasaMpanno // [ ] tapaAcAro dvAdazadhA, tadyathAaNasaNamUNodariyA vittIsaMkhevaNaM rasaccAo / kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggo vi ya abhitarao tavo hoi // [ dazavai0 ni0 47-48 ] vIryAcArastvanekadhA aNigUhiyabalavirio parakkamai jo jahuttamAutto / 15 juMjai ya jahAthAmaM nAyavvo vIriyAyAro // [nizI0 pI0 gA0 43, dazavai0 ni0 187] eSa paJcavidha AcAraH / etatpratipAdakazcAyameva granthavizeSo bhAvAcAraH / evaM sarvatra yojyaH / idAnImAcAla:-AcAlyate'nena nibiDaM karmAdItyAcAlaH / so'pi caturdhA / vyatirikto vAyuH / bhAvAcAlastvayameva jJAnAdiH paJcadhA / 20 idAnImAgAla:-AgAlanamAgAlaH samapradezAdyavasthAnam / so'pi caturdhA / vyatirikta udakAdenimnapradezAvasthAnam / bhAvAgAlo jJAnAdika eva, tasyAtmani rAgAdirahite'vasthAnanimittatvAt / idAnImAkara:-Agatya tasmin kurvantItyAkaraH nAmAdiH / tatra vyatirikto rajatAdiH / bhAvAkaro'yameva jJAnAdiH, tatprati 1. 0miIo ga ca / 2. 0mAIu kha gha Ga, mAtIu ca / 3. 0dhA-aNa0 kha / 4. 0raH, tatpra0 kha / 5. 0nenAtinibi0 ca, nenetinibi0 kha ga / 6. "vyatirikto vAyaH iti jJazarIra bhavyazarIrayoH" jai0vi0pa0 / 7. Agalana0 ga gha Ga / 8. 0zAvasthA0 kha ga / 9. 0zAdyavasthA0 gha Ga ca / 10. tasmAdAtmani ga / 11. 0namiti katvA i0 kaprati vinA /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH pAdakazcAyameva granthaH, nirjarAdiratnAnAmatra lAbhAt / idAnImAzvAsaHAzvasantyasminnityAzvAsaH nAmAdiH / tatra vyatirikto yAnapAtra-dvIpAdiH / bhAvAzvAso jJAnAdireva / idAnImAdarza:-AdRzyate'sminnityAdarzaH nAmAdiH / vyatirikto darpaNaH / bhAvAdarza ukta eva, yato'sminnitikartavyatA dRzyate / idAnImaGgam-ajyate vyaktIkriyate'sminnityaGgam, nAmAdyeva / tatra vyatiriktaM 5 ziro-bAhvAdi / bhAvAGgamayamevAcAraH / idAnImAcIrNam-AcIrNam Asevitam / tacca nAmAdi SoDhA / tatra vyatiriktaM dravyAcINa siMhAdestRNAdi-parihAreNa pizitabhakSaNam / kSetrAcIrNaM vAlhIkeSu saktavaH, koGkaNeSu peyA / kAlAcIrNaM tvidam saraso caMdaNapaMko agghati sarasA ya gaMdhakAsAyI / pADala sirIsa malliya piyAi~ kAle nidAhammi // [ ] bhAvAcIrNaM tu jJAnAdipaJcakam, tatpratipAdakazcAcAragranthaH / idAnImAjAti:AjAyante tasyAmityAjAtiH / sA'pi caturdhA / vyatiriktA mnussyaadijaatiH| bhAvAjAtistu jJAnAdyAcAraprasUtirayameva grantha iti / idAnImAmokSaHAmucyante'sminniti AmokSaNaM vA''mokSaH nAmAdiH / tatra vyatirikto 15 nigaDAdeH / bhAvAmokSaH karmASTakodveSTanamazeSam, etatsAdhakazcAyamevAcAra iti / ete kiJcidvizeSAdekamevArthaM viziSantaH pravartanta ityekAthikAH zakra-purandarAdivat / ekArthAbhidhAyinAM ca chandazciti-bandhAnulomyAdipratipattyarthamudghaTTanam, uktaJca baMdhANulomayA khalu satthammi ya lAghavaM asammoho / saMtaguNadIvaNA vi ya egatthaguNA havaMtee // 20 ___ [bR0ka0bhA0 173] // 7 // idAnIM pravartanadvAram, kadA punarbhagavatA''cAraH praNItaH ? ityata AhasavvesiM AyAro titthassa pavattaNe paDhamayAe / sesAI aMgAI ekkArasa ANupuvvIe // 8 // daa|| 1. AdarzAte kha / 2. 0I samae ni0 kha / 3. 0nte tasmi0 ga / 4. 0nAM tu cha0 kha, 0nAM cha0 ca / 5. 0lomAdi0 kha / 6. gaTThagu0 kha ga / 7. 0rtanAdvA0 kha /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre savvesimityAdi / sarveSAM tIrthakarANAM tIrthapravartanAdAvAcArArthaH prathamatayA'bhUd bhavati bhaviSyati ca / tataH zeSAGgArtha iti / gaNadharA apyanayaivAnupUrvyA sUtratayA granthantIti // 8 // idAnIM prathamatve hetumAha AyAro aMgANaM paDhamaM aMga duvAlasaNhaM pi / ettha ya mokkhovAo aisa ya sAro pavayaNassa // 9 // dAraM // AyAro ityAdi / ayamAcAro dvAdazAnAmaGgAnAM prathamamaGgamityanUdya kAraNamAha-yato'tra mokSopAyaH caraNakaraNaM pratipAdyate / eSa ca pravacanasAraH, pradhAnamokSahetupratipAdanAt / atra ca sthitasya zeSAGgAdhyayanayogyatvAd asya prathamatayopanyAsa iti // 9 // 10 idAnIM gaNidvAram, sAdhuvargo guNagaNo vA gaNa iti, so'syAstIti gaNI / AcArAyattaM ca gaNitvamiti pradarzayannAha AyArammi ahIeM jaM NAo hoi samaNadhammo u / tamhA AyAradharo bhaNNai paDhamaM gaNiTThANaM // 10 // dAraM // . AyArammItyAdi / yasmAd AcArAdhyayanAt kSAntyAdikazcaraNakaraNAtmako 15 vA zramaNadharmaH parijJAto bhavati tasmAt sarveSAM gaNitvakAraNAnAmAcAradharatvaM prathamam AdyaM pradhAnaM vA gaNisthAnamiti // 10 // idAnIM parimANam, kiM punarasyAdhyayanataH padatazca parimANam ? iti ata Aha navabaMbhaceramaio aTThArasapayasahassio veo / havai ya sapaMcacUlo bahu-bahutarao payaggeNaM // 11 // dAraM // navetyAdi / tatrAdhyayanato navabrahmacaryAbhidhAnAdhyayanAtmako'yam, 20 1. 0dAcArA0 ka ga ca / 2. eso sAro kha Tha / 3. 0mapyaGga0 ga, 0maGgAnAmapi pratha0 gha Ga / 4. 0nasya sAraH ga gha Ga / 5. atrAvasthita0 gha ng| 6. 0e pannAo ka / 7. ya ba / 8. 0ro vuccai jha / 9. yam, aSTAda0 kha /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezaka: 13 padato'STAdazapadasahasrAtmakaH, veda iti vidantyasmAd heyopAdeyapadArthAniti vedaH kSAyopazamikabhAvavartyayamAcAra iti, saha paJcabhicaDAbhirvartata iti sapaJcacUDaca bhavati / uktazeSAnuvAdinI cUDA / tatra prathamA piMDesaNa sejjariyA bhAsA vatthesaNA ya pAesA / uggahaDima tti saptAdhyAyayanAtmikA / dvitIyA sattasattikkayA / tRtIyA bhAvanA / caturthI vimuktiH / paJcamI nizIthAdhyayanam / bahu- bahutarao padaggeNaM ti tatra catucUlikAtmakadvitIyazrutaskandhaprakSepAd bahuH, nizIthAdhyayanapaJcamacUlikAprakSepAd bahutaraH, anantagamaparyAyAtmaketayA bahutamazca padAgreNa pardaiparimANena bhavatIti // 11 // idAnImupakramAntargataM samavatAradvAram, tatraitAzcaDA navasu brahmacaryA - dhyayaneSvavatarantIti darzayitumAha AyAraggANattho baMbhacceresu so samora / so vi ya satthapariNNAe piMDiyattho samoyara // 12 // satthapariNNAattho chassu vi kAsu so samoyarai / chajjIvaMNiyAattho paMcasu vi vasu oyarai // 13 // paMca ya mahavvayAiM samoyaraMte u savvadavvesu / savvesi pajjavANaM anaMtabhAgammi u aiMti // 14 // 0 5 1. 0 zcalAbhi0 ca / 2. 0 cUlazca ca / 3. bhAsajjAyA ya vattha pAesA ga Ga / 4. 0huyayaro pada0 kapustakaM vinA / 5. 0kavivakSayA ba0 ga Ga / 6. 0dapramA0 ga Ga / 7. navabra0 kha / 8. 0moirai jha / 9 0 vanikAyastho Ja / 10. 0te ya sa0 kha Tha / 11. uyaiMti kha, uyaraMti Tha / 10 15 AyAretyAdi satthetyAdi paMcetyAdi uttAnArthAH, navaram AcArAgrANicUlikA:, dravyANi dharmAstikAyAdIni, paryAyAH agurulaghvAdayaH teSAmanantabhAge 20 vratAnAmavatAra iti // 12- 14 // kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAraH ? iti tadAha
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre chajjIvaNiyA paMDhame bitie carime ya savvadavvAI | sesA mahavvayA khalu tedekadeseNa davvANaM // 15 // dAraM // chajjIvaNiyA ityAdi spaSTA, kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAraM iti na sarvaparyAyeSu iti ? ucyate, yenAbhiprAyeNa coditavAMstamAvi:kartumAha 14 naNu savvanahapadesANaMtaguNaM paDhamasaMjamaTThANaM / chavvihaparivuDDIe chaTThANA'saMkhayA seDhI // ane ke pajjAyA jeNuvauttA carittavisayammi / je tatto'taguNA jesiM tamAMtabhAgammi // anne kevalagamma tti te matI te ya ke tadabbhahiyA / evaM pi hojja tullA NANaMtaguNattaNaM juttaM // A0 - seDhI saNANadaMsaNapajjAyA teNa tappamANA sA / 14 iha puNa carittamettopayogiNo teNa te thovA // [ vizeSAva0 bhA0 2755-58 ] ayamAsAmartho lezata: - :-nanu ityasUyAyAm / saMyamasthAnAnyasaGkhyAtAni dravyArthatayA tAvad bhavanti / teSAM yad "jaighanyaM tad avibhAga- paricchedena 15 buddhyA khaNDyamAnaM paryAyairanantAvibhAgapalicchedAtmakaM bhavati / tacca paryAyasaGkhyayA nirdiSTaM sarvAkAzapradezasaGkhyAyA anantaguNam, sarvanabha:pradezavargIkRtapramANamityarthaH / tato dvitIyAdisthAnairasaGkhyAtagacchagatairanantabhAgAdikayA vRddhyA SaTsthAnakAnAmasaGkhyeyasthAnagatA shrennirbhvti| evaM caikamapi sthAnaM sarvaparyAyAnvitaM na zakyate paricchettum, kiM punaH 20 sarvANyupItyataH ke'nye paryAyAH yeSAmanantabhAge vratAni varteranniti / syAnmatiHanye kevalagamyA iti, idamuktaM bhavati kevalagamyA'prajJApanIyaparyAyANAmapi 1. 0me vayammi carime bitie ya kha ja jha Tha, 0me carime bitie ya cha Ja / 2. tahekkade0 cha, tadikkade0 30 Ja, tadekkade0 kha ja jha Tha / 3. 0 se ya davvAI kha / 4. 0raH na sarva0 ga ca / 5. 0 rivaDDIe ghaGaca / 6. je pajjattA cari0 kha / 7. te ga ca, ye tatto iti ye paryAyA tataH saMyamasthAnAt, tat cAritram jai0vi0pa0 / 8. tayaNaM0 ga ca / 9. hoMti kha, hujja gha Ga / 10. A0 iti kha ga gha pratiSu nAsti / 11. seDhI suNA0 ga ca / 12. 0mANe sAga / 13. 0GkhyAtapalicchedAni dravyA0 kha, 'paliccheda iti khaNDAni" jai0vi0p0| 14. 0ni tAva0 ga gha Gaca / 15. jaghanyataraM tad ca / 16. 0palicche0 ga / 17. 0nam anantAvi0 ga / 18. ke'nye iti, anaMtabhAgamityAdiniryuktivacanamAzaGkyAha paraH-ke'nye paryAyAH " jai0vi0pa0 / 19. 0yAH teSA0 ga / 20-21. kevaliMga0 ka gha ng| C
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH taMtra prakSepAd bahutvam, evamapi jJAna-jJeyayostulyatvAt tulyA eva nAnantaguNA iti / atrAcAryA AhuH-yA'sau saMyamasthAnazreNinirUpitA sA sarva cAritraparyAyairjJAna-darzanaparyAyasahitaiH paripUrNA tatpramANA sarvAkAzapradezAnantaguNA, iha punazcAritramAtropayogitvAt pryaayaanntbhaagvRttitvmitydossH| idAnIM sAradvAram-kaH kasya sAraH ? ityAhaaMgANaM kiM sAro AyAro tessa kiM havai sAro / aNuogattho sAro tassa vi ya parUvaNA sAro // 16 // aMgANamityAdi spaSTA, kevalam anuyogArthaH vyAkhyAnabhUto'rthaH, tasya prarUpaNA yathAsvaM viniyoga iti // anyacca sAro parUvaNAe caraNaM tassa vi ya hoi nivvANaM / nivvANassa u sAro avvAbAhaM jiNA beMti // 17 // dAraM / / sAro ityAdi / spaSTA / idAnIM zruta-skandhapadayoH nAmAdinikSepAdika pUrvavadvidheyam , bhAvena cehAdhikAraH, bhAvazrutaskandhazca brahmacaryAtmaka ityato brahmacaraNazabdau nikSeptavyAvityAha baMbhammi( mmI) 3 caukkaM ThavaNAe hoi baMbhaNuppattI / sattaNha ya vaNNANaM navaNha vaNNaMtarANaM ca // 18 // baMbhammItyAdi / tatra brahma nAmAdi caturdhA / tatra nAmabrahma brahmetya 15 1. tatra kSe0 ga, "tatra iti prajJApanIyaparyAyeSu, na hi jJAnamantareNa cAritraM bhavatIti Aha jJAna-jJeyayorityAdi, kathamuktaM niyuktikRtA savvesiM pajjavANamityAdi iti parAbhiprAyaH'' jai0vi0pa0 / 2. 0cArya Aha-yA0 ga / 3. 0rNA tAvatpra0 kha, "tatpramANA iti prajJApanIyA'prajJApanIyaparyAyapramANA'' jai0vi0pa0 / 4. "cAritramAtra iti sarveSAM jJAna-darzanaparyAyANAmapekSayA cAritraparyAyANAmanantabhAgatvam, tena yaduktaM niyuktikRtA tad ghaTata eva'' jai0vi0pa0 / 5. tattha kiM kha, tattha havai kiM sAro Tha / 6. 0narUpo'rthaH khapratau pratyantaram / 7. yathAsthaM ga ca / 8. tasseva ya hoi kha / 9. ya ja / 10. spaSTaiva i0 ga gha Ga ca / 11. baMbhammi / 12. ya Tha / 13. tatta nAma brotya0 gha GaH tatra nAma brahmetya kha /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bhidhAnam / asadbhAvasthApanA akSAdau, sadbhAvasthApanA prativiziSTayajJopavItAdyAkRtimallepyAdau dravye, athavA sthApanAyAM vyAkhyAyamAnAyAM brAhmaNotpattirvaktavyA, tatprasaGgena ca saptAnAM varNAnAM navAnAM ca varNAntarANAmutpattiNanIyeti // 18 // yathApratijJAtamAha ekkA maNussajAI rajjuppattIya do kayA usahe / tiNNeva sippavaNie sAvagadhammammi cattAri // 19 // ekkA ityAdi / yAvad nAbheyo bhagavAn nAdyApi rAjalakSmImadhyAste tAvadekaiva manuSyajAtiH / tasyaiva rAjyotpattau bhagavantamevAzritya ye sthitAste kSatriyAH, zeSAzca zocanAdrodanAt zUdrAH / punaragnyutpattAvayaskArAdizilpa10 vANijyavRttyA vezanAd vaizyAH / bhagavato jJAnotpattau bharatakAkaNI-lAJchanAt zrAvakA eva brAhmaNA jajJire, ete zuddhAH, trayazcAnye gAthAntaritagAthayA pradarzayiSyante // 19 // sAmprataM varNa-varNAntaraniSpannaM saGkhyAnamAha saMjoge solasagaM satta ya vannA u nava ya aMtariNo / ee do vi vigappA ThavaNAbaMbhassa nAyavvA // 20 // saMjoge ityAdi / saMyogena SoDaza varNAH samutpannAH / tatra sapta varNAH, naiva tu varNAntarANi / etacca varNa-varNAntaravikalpadvayaM sthApanAbrahmeti jJAtavyam // 20 // sAmprataM pUrvasUcitaM varNatrayamAha, yadivA prAguddiSTAn sapta varNAnAha pagaiIcaukvagANaMtare ya te hoMti sattaM vannA / ANaMtaresu carimo vaNNo khalu hoi nAyavvo // 21 // 1. 0vyA brAhmaNotpattiprasa0 gha ng| 2. 0nAM ca va0 gha ca / 3. mANusajAI / 0ttIr3a do kha Tha / 5. rAjyala0 k| 6. 0nAcca za0 kapustakamate / 7. zaddhAstrayaH varNA anye kha / 8. 0Spannasa0 ga ca, 0SpannasaGkhyAmAha gha Ga / 9. doNNi viga0 / 10. 0getyAdi ka kha ga / 11. saMyogAt SoDazavarNAH / tatra kha / 12. nava varNA0 kha ca / 13. 0gatiya ca0 ba / 14. 0tta nAyavvA / kha / 15. ya ja / 16. 0tare u ca0 ka cha Ja, tario ca0 jh|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH pagaI ityAdi / prakRtayazcatasraH brAhmaNa-kSatriya-vaizya-zUdrAkhyAH / AsAmeva catasRNAmanantarayogena pratyekaM varNatrayotpattiH, tadyathA-dvijena kSatriyayoSito jAtaH pradhAnakSatriyaH saGkarakSatriyo vA / evaM kSatriyeNa vaizyayoSitaH, vaizyena zUdryAH pradhAna-saGkarabhedau vaktavyAviti evaM sapta varNA bhavanti / anantareSu yogeSu bhavA AnantarAsteSu caramavarNavyapadezo bhavati-brAhmaNena 5 kSatriyAyAH kSatriyo bhavatItyAdi, sa ca svasthAne pradhAno bhavatIti bhAvaH // 21 // idAnIM varNAnantarANAM navAnAM nAmAnyAha aMbadraggaNisAyA ajogavaM mAgahA ya sUyA ya / khattA vedehA vi ya caMDAlA navamagA hoMti // 22 // ambetyAdi / ambaSTha ugraH niSAdaH ayogavaM mAgadhaH sUtaH kSattA vaideha: 10 cANDAlazceti // 22 // kathamete bhavanti ? ityAha egaMtarie~ iNamo aMbaTTho ceva hoi uggo yaM / bIyaMtariya nisAo pairAsavaM taM ca puNe eMge // 23 // paDilome suddAI ajogavaM mAgaho ya sUo ya / egaMtarie khattA vedehA ceva nAyavvA // 24 // bitiyaMtarie niyamA caMDAlo so ya hoi nAyavvo / aNulome paDilome evaM ee bhave bheyA // 25 // egate ityAdi / paDilome ityAdi / bIyaMtarie~ ityAdi / AsAmartho yantrakAdavaseyaH, taccedam 20 15 1. 0tasro'pi brA0 ga gha ng| 2. 0vA ana0 kha / 3. 0baTThagga0 cha / 4. khattA ya videhA kha, khatta vaidehA cha, khattA ca videhA jha, khattA vatidehA ba / 5. ambaSTavyaH u0 ca, umbaSTha gha / 6. 0gavaH mA0 ng| 7. 0Na imo aM0 ka cha / 8. aMbuTTo kha ja jha, aMboTTo b| 9. u kha / 10. biiyaMta0 kha ja tth| 11. paroma( sa? )vaM ka, parAsaraM taM jha Ja / 12. 0Na vege Tha / 13. ego ka ba / 14. ika jha / 15. sUe ya ja / 16. vedeho ba / 17. nAyavvo ba / 18. 0lo esa ho0 Ja, 0lo so vi ho0 Tha / 19. 0 tetyAdi ka kha ga ca / 20. 0metyAdi kha gha Ga / 21. 0etyAdi kha gha Ga ca /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre brAhma0 pu0-- kSatri0 pu0- bAhma0pu0-zUdrastrI= | zUdrapu0-vaizyastrIvezyastrI-ambaSThaH / zudrA strI-ugraH / niSAdaH parAsavo vA | AyAgava vaizyapuru0-kSatriyastrI | kSatriyapuru0- zUdraH puruSaH-kSatriyastrI= mAgadhaH brAhmaNastrI-sUtaH kSattA vaizyapu0-brAhma0 strI | zUdraH pu0-brAhma0 strIvaidehaH cANDAlaH etAni nava varNAntarANi / idAnIM varNAntarasaMyogotpattimAhauggeNaM khattAe sovAgo veNavo videheNaM / aMbaTThI suddIe ye bokkaso jo nisAeNaM // 26 // suddeNa nisAIe kukkuDao so u~ hoi nAyavyo / eso u biiyabheo cauvviho hoi nAyavvo // 27 // uMggeNetyAdi / sudRNa ityAdi / anayorapyartho yantrakAdavaseyaH, taccedam15 ugrapu0-kSattA vaidehapu0-kSattA-| niSAda puM0-ambaSThI / zUdrapuru-niSAda strI-zvapAka: strI-vaiNavaH / strI, zUdrI vA- strI- kukkuDa: bokkasaH gataM sthApanAbrahma / idAnIM dravyabrahmapratipAdanAyAhadavvaM sarIrabhavio annANI batthisaMjamo ceva / bhAve u batthisaMjama nAyavvo saMjamo ceva // 28 // dAraM / / 1. parAsaro vA ka kha ca, parAzavo vA ga, parAzava gha / 2. 0gava gha, gavaH ca / 3. aMbuTTI kha ja, amboTTI, cha / 4. sUIe kha ba Tha / 5. va bukkaso Tha / 6. sUeNa kha ba Tha / 7. kukkurao kha ba Tha / 8. vi Tha, ya kha / 9. eso biio bheo kha ja Tha, eso u ThiIbheo cha, eso vigaibhIo jha, eso biiyapabheo Ja / 10. uggeNa i0 kapratimRte / 11. suddIe i0 ka kha, sUdeNa i0 ga, capustake pAThapatanam / 12. 0pu AMsu strI sUtA strI vA bokasaH ka, 0pu aMba0 strI sUtA strI bokasa: ga ca / 13. ambaSThA kha, ambuSThI gha / 14. sUtapuH ni0 ga ca / 15. kukkuTa: kha kukkuraka gha Ga, kukuDaka ga, kurkuDaH ca / 16. dave sa0 cha / 17. 0jamo nA0 kha ja jha Tha, 0jamu nA0 /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH davvamityAdi / jJazarIra-bhavyazarIvyatiriktaM zAkya-parivrAjakAdInAmajJAnAnugatacetasAM bastinirodhamAtraM vidhavA-proSitabhartRkAdInAM ca kulavyavasthArtha kAritA-'numatiyuktaM dravyabrahma / bhAvabrahma tu sAdhUnAM bastisaMyamaH, aSTAdaza-- bhedarUpo'pyayaM saMyama eva, saptadazavidhasaMyamAbhinnarUpatvAdasyeti / aSTAdaza bhedAstvamI divyAt kAmaratisukhAt trividhaM trividhena viratiriti navakam / audArikAdapi tathA tad brahmASTAdazavikalpam // [ prazama0 gA0 177 ] caraNanikSepArthamAhacaraNammi hoi chakkaM gaimAhAre gaNe ya caraNaM ca / khettammi jammi khette kAle kAlo jahiM jo u // 29 // 10 caraNamityAdi / caraNaM nAmAdi SoDhA / vyatiriktaM dravyacaraNaM tridhA bhavatigati-bhakSaNa-guNabhedAt / tatra gaticaraNaM gamanameva / AhAracaraNaM modakAdeH / guNacaraNaM dvidhA-laukikaM lokottaraM ca / laukikaM yad dravyArthaM hastizikSAdikaM vaidyakAdikaM vA zikSante / lokottaraM sAdhUnAmanupayuktacaraNam udAyinRpamArakAdervA / kSetracaraNaM yasmin kSetre gatyAhArAdi caryate vyAkhyAyate vA, 15 zabdasAmAnyAntarbhAvAdvA zAlikSetrAdicaraNamiti / kAle'pyevameva / bhAvacaraNamAha bhAve gai AhAre guNe guNavao pasattha apasatthA / guNacaraNeNa pasattheNa baMbhacerA Nava havaMti // 30 // bhAve ityAdi / bhAvacaraNamapi gatyAhAra-guNabhedAt tridhA / tatra gaticaraNaM 20 sAdhorupayuktasya yugamA tradRSTergacchataH / bhakSaNacaraNamapi zuddhapiNDamupabhuJjAnasya / guNacaraNamaprazastaM mithyAdRSTInAm, samyagdRSTInAmapi sanidAnam / prazastaM teSAmeva 1. 0nAM ku0 kha / 2. 0zasaMya0 kha / 3. 0hAro gaNo ya kaJapratibhyAmate / 4. caraNAi jha, caraNe vA ja / 5. 0hiM hoti / 6. 0yuktaM ca0 gha / 7. bhAvamAha ga gha ng| 8. gaimAhAro guNA guNa0 kAdarza vinA / 9. 0tthamapa0 kapratimRte / 10. 0cere Na0 jha / 11. 0tradattadRSTa0 ga ng| 12. zaddhaM pi0 gha Ga /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre karmodveSTanArthaM mUlottaraguNakalApaviSayam / iha cAnenaivAdhikAraH, yato navApyadhyayanAni mUlottaraguNasthApakAni nirjarArthamanuzIlyante // 30 // eteSAM cAnvarthAbhidhAnAni darzayitumAha satthapariNNA logavijao ya sIosaNijja sammattaM / taha logasAraNAmaM dhuyaM tehA mahaparinnA ya // 31 // aTThamae ya vimokkho uvahANasuyaM ca navamarga hoi / iya eso AyAro AyAraggANi sesANi // 32 // satthetyAdi / aTThamae ityAdi / spaSTe, kevalamityeSa navAdhyayanarUpa AcAraH, dvitIyazrutaskandhAdhyayanAni tu zeSANi AcArAgrANIti // 3110 32 // sAmpratamupakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhi kArazca, tatrAdyamAhajiyasaMjamo ya logo jaha bajjhai jaha ya ta payahiyavvaM / suha-dukkhatitikkhA vi ya sammattaM logasAro ye // 33 // nissaMgayA ya chaTe mohasamutthA parIsahuvasaggA / 15 NivvANaM aTTamae navame ya jiNeNa aivaM ti // 34 // dAraM // jiya0 ityAdi / nissaMgetyAdi / tatra zastraparijJAyAmayamarthAdhikAra:jiyasaMjamo tti jIveSu saMyamo jIvasaMyamaH, teSu hiMsAdiparihAraH / sa ca jIvAstitvaparijJAne sati bhavati ato jIvAstitva-viratipratipAdana matrArthAdhikAraH / lokavijaye tu 'logo jaha bajjhai jaha ya taM payahiyavvaM' ti 20 vijitabhAvalokena saMyamasthitena loko yathA badhyate'STavidhena karmaNA, yathA ca tat prahAtavyaM tathA jJAtavyamityayamarthAdhikAraH / tRtIye tvayam-saMyamasthitena 1. 0rjaraNArtha0 gha / 2. taha mahApa0 kha ja jha Tha / 3. 0mava( o?) ya cha / 4. 0gaM bhaNiyaM / iccese / kha ja jha Tha, gaM bhaNiyaM / iya ja / 5. Ieso cha / 6. satthe ityA0 ga / 7. 0etyAdi kha ca / 8. taM vijahi0 ka ba Tha, taM pajahi0 kha, taM par3ahi0 ja jha / 9. uk| 10. nijjANaM kha ja ba Tha / 11. jiNANae beMti ka, jiNANa / 12. eyaM ti kha ja jh| 13. 0ga ityA0 kha ga /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH jitakapAyeNAnukUla-pratikUlopasarganipAteSu sukha-duHkhatitikSA vidheyeti / caturthe tvayam-prAktanAdhyayanArthasampannena tApasAdikaSTatapa:sevinAmaSTaguNaizvaryamudvIkSyApi dRDhasamyaktvena bhavitavyamiti / paJcame tvayam-caturadhyayanArthasthitenAsAraparityAgena lokasAraratnatrayayuktena bhAvyamiti / SaSThe tvayamprAguktaguNayuktena nisaGgatAyuktenA'pratibaddhana bhAvyamiti / saptame tvayam- 5 saMyamAdiguNayuktasya kadAcinmohasamutthAH parISahA upasargA vA prAdurbhaveyuste samyak soDhavyAH / aSTame tvayam-'nirvANam antakriyA, sA sarvaguNasaMyuktena samyag vidheyeti / navame tvayam-aSTAdhyayanapratipAdito'rthaH samyagevaM vardhamAnasvAminA vihita iti, tatpratipAdanaM ca zeSasAdhUnAmutsAhArtham, taduktam titthayaro cauNANI suramahio sijjhiyavvaya dhuyammi / aNigRhiyabalavirio savvatthAmesu ujjamai // kiM puNa avasesehi ya dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoi Na ujjamiyavvaM sapaccavAyammi mANusse ? // [paMcava0801, AcA0 ni0 278-79] sAmpratamuddezArthAdhikAraH zastraparijJAyA ayam 15 jIvo chakkAyaparUvaNA ya tesiM vahe ya baMdho tti / viraIe ahigAro satthapariNAe kAyavvo // 35 // jIvo ityAdi / tatra prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM pratipAdyam / zeSeSu tu paTsu vizeSeNa pRthivIkAyAdyastitvamiti / sarveSAM cAvasAne bandhaviratipratipAdanamiti, etaccAnte upAttatvAt pratyekamuddezArtheSu yojanIyam, 20 prathamoddezake jIvaH, tadvadhe bandhaH, viratizcetyevamiti / tatra zastra-parijJeti dvipadaM nAma, zastrasya nikSepamAha 1. 0pAte su0 kapustakaM vinA / 2. 0trayodyuktena kakha Adazau~ vinA / 3. 0na bhavitavyam / katimRte / 4. niryANam kakhapratI Rte / 5. 0guNena samya0 kha, 0guNayu0 ga gha Ga ca / 6. 0yanena pra0 ca / 7. geva va0 gha ng| 8. tatpradarzanaM ga / 9. 0naM cAzeSa0 ca / 10. dhutammi ga gha ng| 11. 0sehiM du0 kapustakamRte / 12. vaheNa ba0 kaThapustake vinA / 13. 0NNAya kA0 kha / 14. pRthvIkA0 kagapratI vinA / 15. zastrani0 ka /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre davvaM satthaggivisannehaMbilakhAraloNamAdIyaM / bhAvo u duppautto vAyA kAo aviraI ya // 36 // davvamityAdi / zastrasya nikSepo nAmAdizcaturdhA / vyatiriktaM dravyazastraM khaDgAdyagni-viSa-snehA'mla-kSAra-lavaNAdikam / bhAvazastraM tu duSprayukto 5 bhAvaH antakaraNaM tathA vAkkAyAvaviratizceti jIvopaghAtakAritvAditi bhAvaH // 36 // parijJApi caturdhetyAha davvaM jANaNa paccakkhANe bhavie sarIra uvagaraNe / bhAvapariNA jANaNa paccakkhANe ya bhAveNaM // 37 // davvamityAdi / tatra dravyaparijJA dvidhA-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca / 10 jJaparijJA Agama-noAgamabhedAd dvidhA / Agamato jJAtA'nupayuktaH / no AgamatastridhA / tatra vyatiriktA dravyajJaparijJA yo yad dravyaM jAnIte sacittAdi sA paricchedyadravyaprAdhAnyAd dravyajJaparijJeti / pratyAkhyAnaparijJA'pyevameva / tatra vyatiriktA dravyapratyAkhyAnaparijJA dehopakaraNaparijJAnam, upakaraNaM ca rajoharaNAdi, sAdhakatamatvAt / bhAvaparijJA'pi dvidhaiva-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca / [tatra 15 jJabhAvaparijJA Agama-noAgamabhedAd dvidhA] tatrAgamato jJAtopayuktazca / noAgamatastvidamevAdhyayanaM jJAna-kriyArUpam, nozabdasya mizravAcitvAt / pratyAkhyAnabhAvaparijJA'pi tathaiva / AgamataH pUrvavat / noAgamatastu prANAtipAtanivRttirUpA manovAkkAyakRta-kAritA-'numatibhedAtmikA jJeyeti // 37 // gato nAmaniSpanno nikSepaH / sAmpratamAcArAdipradAnasya sukhapratipattaye 20 dRSTAntopanyAsena vidhirAkhyAyate yathA-kazcid rAjA'bhinavanagaranivezecchayA bhUkhaNDAni vibhajya samatayA prakRtibhyo dattavAn tathA kacavarApanayane zalyoddhAre bhUmisthirIkaraNe pakveSTakApIThaprAsAdaracane ratnAdyupAdAne copadezaM ca dattavAn / 1. 0visaMnehaMbilaloNakhAramA0 ja / 2. nehiMbi0 kha jha / 3. ya Tha / 4. 0NaM vAkkA0 ng| 5. 0yAvira0 kha ga / 6. davie kha ja Tha / 7. 0kkhANaM ca bhA0 kprtevinaa| 8. 0vyajJAnapari0 ga gha Ga ca / 9. 0nyAd dravyapari0 kAdarzamRte / 10. deha upa0 kha ga ca / 11. 0tazcedamevA0 kha / 12. bhUsthirI0 kapustakaM vinA /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH tAzca prakRtayastadupadezadvAreNa tathaiva kRtvA yathAbhipretAn bhogAn bubhujire / ayamatrArthopanayaH-rAjasadRzena sUriNA prakRtisadRzasya ziSyagaNasya bhUkhaNDasadRzaH saMyamo mithyAtvakacavarAdyapanIya sarvopadhAzuddhasyAropaNIyaH, taM ca sAmAyikasaMyamaM sthirIkRtya pakveSTakApIThatulyAni vratAnyAropaNIyAni, tataH prAsAdakalpo'yamAcAro vidheyaH / tatrasthazca zeSazAstrAdiratnAnyAdatte nirvANabhAga 5 bhavati / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNalakSaNopetaM sUtramuccAraNIyam, lakSaNaM tvidam appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM suttaM aTThahi ya guNehiM uvaveyaM // [Ava0 ni0 880] ityAdi / taccedaM sUtram 10 [ sU0 1 (1)] suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-ihamegesiM no sannA bhavati / __ asya saMhitAdikrameNa vyAkhyA-saMhitA uccAritaiva / padacchedastvayamzrutaM mayA AyuSman, tena bhagavatA evam AkhyAtam-iha ekeSAM no saMjJA bhavati / ekaM tiGantam, zeSANi subantAni / gataH sapadacchedaH suutraanugmH| 15 sAmprataM sUtrapadArthaH samunnIyate-bhagavAn sudharmasvAmI jambUnAmna idamAcaSTe yathA-zrutam AkarNitamavagatamavadhAritamiti yAvad, anena svamanISikAvyudAsaH / mayA iti sAkSAt, na punaH pAramparyeNa / AyuSman iti jAtyAdiguNasambhave'pi dIrghAyuSkatvaguNopAdAnam dIrghAyuravicchedena ziSyopadezapradAyako yathA syAt, ihAcArasya vyAcikhyAsitatvAt tadarthasya ca 20 tIrthakRtpraNItatvAditi sAmarthyaprApitaM tena iti tIrthakaramAha / yadivA AmRzatA bhagavatpAdAravindamiti, anena vinaya Avedito bhavati / AvasatA vA tadantika ityanena tu gurukulavAsaH kartavya ityAveditaM bhavati / etaccArthadvayaM AmusaMteNa 1.0dezAnusAreNa g| 2. 0zAstraratnA0 kha / 3. gatazca padacchedaH / sAmpra0 kha / 4. 0vadhAri0 kh| 5. 0yuSmattvagu0 ga gha ng| 6. athavA kha / 7. 0na guru0 ga c| 8. 0ti / ityetaccA0 kh|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zIlAcAryavicitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre AvasaMteNa ityetatpAThAntaramAzrityAvagantavyamiti / bhagavatA iti bhaga: aizvaryAdiSaDarthAtmakaH, so'syAstIti bhagavAn, tena / evam iti vakSyamANavidhinA''khyAtamiti anena kRtakatvavyudAsenA'rtharUpatayA''gamasya nityatva mAha / iha iti kSetre pravacane AcAre zastraparijJAyAM vA AkhyAtamiti sambandhaH / 5 yadivA iha iti saMsAre, ekeSAM jJAnAvaraNIyAvRtAnAM prANinAM no saMjJA bhavati, saMjJAnAM saMjJA smRtiravabodha ityanarthAntaram, sA no jAyata ityarthaH / ukta: padArthaH / padavigrahasya tu sAmAsikapadAbhAvAd aprakaTanam / idAnIM cAlanA-nanu ca akArAdikapratiSedhakalaghuzabdasambhave sati kimarthaM nozabdena pratiSedhaH ? iti / atra pratyavasthA- satyamevam, kintu 10 prekSApUrvakAritayA nozabdopAdAnam, sA ceyam-anyena pratiSedhe sarvaniSedhaH syAt, yathA-'na ghaTa:, aghaTaH' iti cokte sarvAtmanA ghaTaniSedhaH / sa ca nepyate, yataH prajJApanAyAM daza saMjJAH sarvaprANinAmabhihitAstAsAM sarvAsAM pratiSedhaH prApnotIti kRtvA / tAzcemAH kai NaM bhaMte ! sannAo pannattAo ? goyamA ! dasa sannAo pannattAo, 15 taMjahA-AhArasannA bhayasannA mehuNasannA pariggahasannA kohasannA mANasannA mAyAsannA lohasannA ohasannA logasanna [prajJApanAsU0] tti, AsAM ca pratiSedhe spaSTo doSaH / ato nozabdena pratiSedhanamakAri, yato'yaM sarvaniSedhavAcI dezaniSedhavAcI ca, tathAhi-noghaTa ityukte ghaTAbhAvamAtraM pratIyate arthaprakaraNAdiprasaktaniSedhena cAprasaktasya vidhAnam, sa punarvidhIyamAnaH pratiSedhyAvayavo grIvAdiH prati20 SedhyAdanyo vA paTAdiH pratIyate, tathA coktam pratiSedhayati samastaM prasaktamarthaM ca jagati nozabdaH / sa punastadavayavo vA tasmAdarthAntaraM vA syAt // [ ] 1. ti anena vakSya0 kha / 2. nAgamasyArtharUpatayA nityatvamityarthaH / iha kha / 3. nopajAyata ca / 4. iti / uktaH Ga / 5. diprati0 ka / 6. anyaprati0 kha / 7 0dhena sa0 ga Ga ca / 8. iti ghaTA0 kha / 9. 0te iti tathA ga ! 10. "prasaktamarthaM ca dAta zabdAt prasaktaniSedhenA'prasaktavidhAnamAha" jai0vi0pa0 /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutamkandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH 25 iti / evamihApi na sarvasaMjJAniSedhaH, api tu viziSTasaMjJAniSedhaH, yayA''tmAdipadArthasvarUpaM gatyA-''gatyAdikaM jJAyate tasyA niSedha iti // sAmprataM niyuktikRt sUtrAvayavanikSepArthamAha davve saccittAI bhAve aNubhavaNa jANaNA sannA / mai hoi jANaNA puNa aNubhavaNA kammasaMjuttA // 38 // 5 davve ityAdi / saMjJA nAmAdibhedAt caturdhA / nAma-sthApane kSuNNe / jJazarIra-bhavyazarIra-tavyatiriktA sacittA-'citta-mizrabhedAt tridhA / sacittena hastAdidravyeNa pAna-bhojanAdisaMjJA, acittena dhvajAdinA, mizreNa pradIpAdinA / saMjJAnaM saMjJA'vagama iti kRtvA / bhAvasaMjJA punadvidhA-anubhavanasaMjJA jJAnasaMjJA ca / tatrAlpavyAkhyeyatvAt tAvad jJAnasaMjJAM darzayati-mai hoi jANaNA puNa tti mananaM 10 matiH avabodhaH / sA ca matijJAnAdipaJcadhA / tatra kevalasaMjJA kSAyikI, zeSAstu kSAyopazamikyaH / anubhavanasaMjJA tu svakRtakarmodayAdisamutthA jantorjAyate / sA ca poDazabhedeti darzayati AhAra bhaya pariggaha mehuNa suha dukkha moha vitigicchaa| koha maNa mAya lobhe soge loge ya dhammoghe // 39 // 15 AhAretyAdi / AhArAbhilASa AhArasaMjJA / sA ca taijasazarIranAmakarmodayAdasAtodayAcca bhavati / bhayasaMjJA trAsarUpA / parigrahasaMjJA mUrchArUpA / maithunasaMjJA stryAdivedodayarUpA / etAzca mohanIyodayAt / sukha-duHkhasaMjJe sAtA'sAtAnubhavarUpe vedanIyodayaje / mohasaMjJA mithyAdarzanarUpA mohodayAt / vicikitsAsaMjJA cittaviplutirUpA mohodayAd jJAnAvaraNIyodayAcca / krodhasaMjJA 20 aprItirUpA / mAnasaMjJA garvarUpA / mAyAsaMjJA vakratArUpA / lobhasaMjJA gRddhiruupaa| zoka saMjJA vipralApa-vaimanasyarUpA / etA mohodayajAH / loka saMjJA svacchandaghaTitavikalparUpA laukikAcaritA, yathA-na santyanapatyasya lokAH, 1. 0vyati0 kapratavinA / 2. tvAd jJAna0 kha / 3. 0nAdiH pa0 kha ga / 4. 0vasaMjA ka kha ga / 5. AdhAra cha / 6. koha mANa mAyA lobhe ka jha / 7. dhammohe kprtimte| 8. vakrarUpA kha /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre zvAno yakSAH, viprA devAH, kAkAH pitAmahAH, barhiNAM pakSavAtena garbha ityAdikA jJAnAvaraNakSayopazamAd mohodayAcca bhavati / dharmasaMjJA kSamAdyAsevanarUpA mohanIyakSayopazamAd jAyate / etAzcAvizeSopAdAnAt paJcendriyANAM samyagmithyAdRzAM draSTavyAH / oghasaMjJA tu avyaktopayogarUpA vallIvitAnA5 ''rohaNAdiliGgA jJAnAvaraNIyAlpakSayopazamasamutthA draSTavyeti / iha punarjJAna saMjJayA'dhikAraH, yataH sUtre saiva niSiddhA, iha ekeSAM no saMjJA jJAnam avabodho bhavatIti // 39 // pratiSiddhajJAnavizeSAvagamArthamAha sUtram [sU01 (2)] taMjahA-puratthimAto vA disAto Agato ahamaMsi, dAhiNAo vA disAo Agato ahamaMsi, 10 paccatthimAto vA disAto Agato ahamaMsi, uttarAto vA disAto Agato ahamaMsi, uDDAto vA disAto Agato ahamaMsi, adhedisAto vA Agato ahamaMsi, annatarIto disAto vA aNudisAto vA Agato ahamaMsi, evamegesiM No NAtaM bhavati / 15 taMjahetyAdi No NAyaM bhavatIti yAvat / tadyathA iti pratijJAtArtho dAharaNam / puratthimAu tti prAkRtazailyA mAgadhadezIbhASAnuvRttyA pUrvasyA dizo'bhidhAyakAt puratthimAzabdAt paJcamyantAt tasA nirdezaH / vAzabda uttarapakSApekSayA vikalpArthaH / yathA loke bhoktavyaM vA zayitavyaM veti evaM pUrvasyA vA dakSiNasyA veti / dizatIti dik, atisRjati vyapadizati dravyaM dravyabhAgaM 20 veti bhAvaH / tAM niyuktikRd nikSeptumAha NAmaM ThavaNA davie khette tAve ya pannavaga bhAve / esa disANikkhevo sattaviho hoi nAyavvo // 40 // 1. ityevamAdikA ga Ga / 2. 0raNIyakSayo0 kha, 0raNIyAlpakSayo0 gha Ga / 3. samyagdRzAM mithyAdRzAM ca dra0 ga ca / 4. 0jJA avya0 kha / 5. vallivi0 ga / 6.0dirUpA gha ng| 7. 0dhAnAt ka /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH nAmamityAdi / nAma-sthApanA-dravya-kSetra-tApa-prajJApaka-bhAvarUpaH saptadhA dignikSepo jJAtavyaH / tatra sacittAdevyasya digityabhidhAnaM nAmadik / citralikhitajambUdvIpAdedigvibhAgasthApanaM sthApanAdik / dravyadignikSepArthamAhaterasapaesiyaM khalu tAvaiesuM bhave paesesuM / . 5 jaM davvaM ogADhaM jahannagaM taM dasadisAgaM // 41 // terasetyAdi / dravyadig dvedhA-Agamato noAgamatazca / Agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktA tviyam-trayodazaprAdezikaM dravyamAzritya yA pravRttA / khaluvadhAraNe, trayodazaprAdezikameva dik, na tu dazaprAdezikaM yat kaizciduktamiti / pradezAH paramANavastairniSpAditaM kAryadravyaM 10 tAvatsveva kSetrapradezeSvavagADhaM jaghanyaM dravyamAzritya dazadigvibhAgaparikalpanAto dravyadigiyamiti / tatsthApanA- tribAhukaM navapradezika - mabhilikhya catasRSu dikSvekai kagRhavRddhiH kAryA / kSetradizamAha aTThapaeso ruyago tiriyaMloyassa majjhayArammi / esa pabhavo disANaM aiseva bhave aNudisANaM // 42 // advetyAdi / tiryaglokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze mervantauM sarvakSullakapratarau tayoruparitanasya catvAraH pradezA gostanAkArasaMsthAnAH, adhastanasyApi catvArastathAbhUtA eva ityeSo'STAkAzapradezAtmakazcaturasro rucako disAmanudizAM ca prabhava utpattisthAnam / abhidhAnAnyAha iMdaggeI jammA ya neI vAruNI ya vAyavvA / somA IsANA vi ya vimalA ya tamA ya boddhavvA // 43 // 20 1. 0dhA nikSe0 ka / 2. dravyanikSe0 ka / 3. tUgADhaM cha / 4. 0sAmaM Ja / 5. dvidhA ca / 6-7. 0zaprade0 ga gha Ga ca / 8. na punardaza0 kapratevinA / 9. 0zaprade0 kha gha ng| 10. 0ti / sthApa0 gha / 11. eso ya bhave jha / 12. 0madhye de0 ca / 13. 0ze sarvato dvau kSulla0 kha / 14. 0daggII ja jha, 0daggI yI ja / 15. bodhavvA kaprati vinA /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 28 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre iMdagetyAdi / AsAmAdyA aindrI vijayadvArAnusAreNa zeSAH pradakSiNataH saptAvaseyAH / Urddha vimalA, tamA cAdha iti sthApanA ceyam AsAmeva svarUpanirUpaNAyAhadupaesAi duruttara egapaesA aNuttarA ceva / / cauro cauro ya disA caurAi aNuttarA doNNi // 44 // dupaetyAdi / catasro mahAdizo dvipradezAdyA dvidvipradezottaravRddhAH, vidizazcatasra ekapradezaracanAtmikA: anuttarA vRddhirahitAH, urdhA-'dhodigdvayaM tvanuttarameva catuSpradezAdiracanAtmakam / kiJca aMto sAdIyAo bAhirapAse apajjavasiyAo / 10 savvANaMtapadesA savvA ya bhavaMti kaDaMjummA // 45 // aMto ityAdi / sarvA api anta: madhye sAdikAH, rucakAdyA iti kRtvA, bahizcAlokA kAzAzrayaNAd aparyavasitAH / sarvAzca dazApya - nantapradezAtmikA bhavanti / kaDajumma tti sarvAsAM dizAM pratyekaM ye pradezAste catuSkakenApahiyamANAzcatuSkAvazeSA bhavanti, tatpradezAtmikAzca diza Agama15 saMjJayA kaDajumma tti zabdenAbhidhIyante, tathA cAgama: kar3a NaM bhaMte ! jummA paNNattA ? goyamA ! cattAri jummA paNNattA, taM jahAkaDajumme teoe dAvarajumme kalioe / se keNa'DheNaM bhaMte ! evaM vuccati ? goyamA ! je NaM rAsI caukkagAvahAreNaM avahIramANe avahIramANe caupajjavasie siyA se NaM kaDajumme , evaM tipajjavasite teoe, dupajjavasite dAvarajumme , egapajjavasite 20 kalioe [ ] tti / 1. 0ggeI ityA0 ga / 2. nAyam ng| 3. 0sAya du0 ka kha / 4. 0sA puvvAya aNu0 kha, 0sA cauro ya aNu0 jha / 5. diNNi ka, duNNi Tha / 6. 0e ityA0 kha ga gha ca / 7. aMte jha / 8. ya pajja0 ka jha / 9. uj| 10. 0DajammA jha / 11. 0kAzazra0 gha Ga / 12. 0nti / savvA ya bhavaMti kaDa0 khapustakamRte / 13. catuSkeNA0 ga ca / 14. 0vantIti kRtvA tatpra0 ga / 15. "teoe iti tretAyugma dvAparayugma kaliyugma'' jai0vi0pa0 / 16. bAyarajumme ga gha Ga ca / 17. bAdarajumme kapratyA vinA / 18. kalitote tti ng|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH punarapyAsAM saMsthAnamAhasagaDuDDisaMThiyAo mahAdisAo ya hoMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva ya hoti ruyaganibhA // 46 // sagaDuddhItyAdi / mahAdizazcatasro'pi zakaToddhisaMsthAnAH, vidizazca muktAvalInibhAH, urddhA-'dhodigdvayaM rucakAkAramiti / tApadizamAha- 5 jassa jao Aicco uei sA tassa hoi puvvadisA / jatto atthameI avaradisA sA u nAyavvA // 47 // dAhiNapAsammi ya dAhiNA disA uttarA ye vAmeNaM / eyA cattAri disA tAvakkhette u akkhAyA // 48 // jassetyAdi / dAhiNetyAdi / tApayatIti tApaH AdityaH tadAzritA 10 dika tApadika, zeSaM sugamam, ke valaM dakSiNapAzrdhA divyapadezaH pUrvAbhimukhasyeti draSTavyaH / tApadigaGgIkaraNenAnyo'pi vyapadezo bhavatIti prasaGgata Aha je maMdarassa puvveNa maNussA dauhiNeNa avareNaM / je yAvi uttareNaM savvesiM uttaro merU // 49 // savvesi uttareNaM merU lavaNo ya hoi dAhiNao / puveNa tu udeI avareNaM asthamai sUro // 50 // je maMdarassetyAdi / savvesimityAdi / ye mandarasya meroH pUrveNa manuSyAH kSetradigaGgIkaraNena, rucakApekSaM pUrvAditvaM veditavyam, tepAmuttaro meruH dakSiNena 1. 0DuddhisaM0 kha jha Ja Tha / 2. 0o havaMti ca0 ba Tha / 3. 0valiyA ca0 kha ja jha, 0valIu ca0 a / 4. 0va havaMti ru0 ja / 5. huMti Tha / 6. 0zcatasro'pi muktA0 kha / 7. 0valini0 kapratevinA / 8. 0ram / tA0 kha / 1. uveti ca / 10. puvvA u ja / 11. 0tthamai u ava0 Tha / 12. u Ta / 13. 0mukheSu draSTa0 kha / 14. maNUsA kapratimRte / 15. dakkhiNeNa ja / 16. uttare kha ja jha Ta vinA / 17. 0simutta0 ja / 18. 0NaM udrutI a0 kha ja tth| 19. uveI ja / 20. 0reNa ya a0 ja jha Ja / 21. 0tthame sU0 jha Ja / . 22. pUrvAdidiktvaM ch| 15
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre lavaNa iti tApadigaGgIkaraNena / zeSaM spaSTam / prajJApakadizamAha jattha ya jo pannavao kassa I sAhai disANa u nimittaM / jattomuho ya ThAyai sA puvvA pacchao avarA // 51 // jattha ityAdi / prajJApako yatra kvacit sthito dizAM balAt kasyacid 5 nimittaM kathayati sa yadabhimukhastiSThati sA pUrvA, pRSThatazcApareti / nimittakathanaM copalakSaNam, anyo'pi vyAkhyAtA grAhya iti / zeSadiksAdhanArthamAha dAhiNapAsammi ya dAhiNA disA uttarA ya vAmeNaM / etAsimaMtareNaM annA cattAri vidisAo // 52 // etAsi ceva aTTaNhamaMtarA aTTa hoMti annAo / solasa sarIraussayabAhallA savvatiriyadisA // 53 // heTThA pAdatalANaM ahodisA sIsauvarimA uddhA / eyA aTThArasa vI pannavagadisA muNeyavvA // 54 // evaM vigappiyANaM dasaNha aTThaNha ceva ya disANaM / nAmAiM vocchAmi ahakkamaM ANupuvvIe // 55 // puvvA ya e'vvadAhiNa dakkhiNa taha dakkhiNAvarA ceva / avarA ya avarauttara uttara puvvuttarA ceva // 56 // sAmutthANI kavilA khelejjA khalu taheva ahidhammA / paritA dhammA ya tahA sAvittI punnavittI ya // 57 // 10 15 1. vi cha ja Tha, ya ja / 2. 0sAsu ya ni0 kapratyA vinA / 3. ThAtI kha cha, ThAI ja jha Tha / 4. ttha ya i0 kha ga Ga ca / 5. 0mukhaH kathayati sA kha / 6-7. u Tha / 8. eyA kha / 9. 0disIo cha / 10. eesiM kha / 11. 0Nha aMta0 jha / 12. uDDA kapustakAdRte / 13. pakappiyANaM kha Tha / 14. vi kha / 15. nAmAI ja / 16. vocchAmI kha Ja, vucchAmi jaha0 Tha / 17. puvvadakkhiNa kha ja jha Tha / 18. 0Na taha dakkhiNa dakkhiNA0 Tha / 19. 0NAparA ja / 20. 0rittadha0 cha / 21. paNNavittI kha jha /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH heTThA neraiyANaM ahodisA uvarimA ya devANaM / eyAiM nAmAiM pannavagassA disANaM tu // 58 // dAhiNetyAdi / eyAsimityAdi / heTThA ityAdi / evamityAdi / puvvA ityAdi / sAmutthANItyAdi / heDhetyAdi / etAH sapta gAthAH kaNThyAH , navaraM dvitIyagAthAyAM sarvatiryagdizAM bAhalyaM piNDa: zarIrocchyapramANamiti / punna. sAvi. kavi. dhammA . 12. / khala pa. u. h Aha. sAmpratamAsAM saMsthAnamAhasolasa vI tiriyadisA sagaDuDDIsaMThiyA muNeyavvA / do mallagamUlAo uTuM ca ahe vi ya disAo // 59 // solasa ityAdi / SoDazApi tiryagdizaH zakaToddhisaMsthAnA boddhavyAH, prajJApakapradeze saGkaTA bahirvizAlA:, nAraka-devAkhye dve evo -'dhogAminyau 10 zarAvAkAre staH, yataH ziromUle pAdamUle ca svalpatvAd mallakabudhnAkAre, gacchantyau ca vizAle bhavata iti / AsAM sarvAsAM tAtparya yantrakAdavaseyam, taiccedam 1. 0mANa de0 jha, 0gA u de0 Tha / 2. puvvAe i0 kha ga, puvvAetyA0 gha Ga ca / 3. heTTA ityA0 ga ng| 4. 0sa vi ya ti0 jha Ja / 5. 0DuddhIsaM0 kha ja jha Tha / 6. 0he ya vi di0 kha, 0he ciya di0 jha / 7. kadeze ng| 8. 0re bhavataH, yataH kha ca / 9. 0vataH / AsAM kha / * atra 'taccedamadhastanapatre' iti khaMbhAtasthaprato pAThaH /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bhAvadignirUpaNAyAhamaNuyA tiriyA kAyA tahaggabIyA caukkagA cauro / devA neraiyA yA aTThArasa hoti bhAvadisA // 60 // maNuyA ityAdi / manuSyAzcaturbhedAH tadyathA-sammUrchanajAH karmabhUmijA akarmabhUmijA antaradvIpajAzceti, tathA tiryaJcaH dvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyA: paJcendriyAzceti caturdhA, kAyAH pRthivyap-tejo-vAyavazcatvAraH, tathA'gra-mUlaskandha-parvabIjAzcatvAra eva / ete SoDaza deva-nArakaprakSepAd aSTAdaza / ebhirbhAvairbhavanAd jIvo vyapadizyata iti bhAvadigaSTAdazavidheti / __atra ca sAmAnyadiggrahaNe'pi yasyAM dizi jIvAnAmavigAnena gatyAgatI 10 spaSTe sarvatra sambhavatastayaivehAdhikAra iti tAmeva niyuktikRt sAkSAddarzayati, bhAvadik cAvinAbhAvinI sAmarthyAdadhikRtaiva, yatastadarthamanyA dizazcintyanta iti ata Aha pannavagadisaTThArasa bhAvadisAo vi tattiyA ceva / ekkakkaM vidhijjA bhavaMti aTThArasa'TThArA // 61 // pannavagadisAe puNa ahigAro ettha hoi kAyavyo / jIvANa poggalANa ya eyAsu gayAgaI atthi // 62 // pannavaMgetyAdi / pannavagadisAe ityAdi / prajJApakApekSayA aSTAdazabhedA dizaH, atra ca bhAvadizo'pi tAvatpramANA eva pratyekaM sambhavantItyata ekaikAM prajJApakadizaM bhAvadigaSTAdazakena vidhyet tADayet, tato'STAdazA'STAdazakAH, te ca saGkhyayA trINi zatAni caturvizatyadhikAni bhavantIti / etoccopalakSaNam, tApadigAdAvapi yathAsambhavamAyojanIyamiti / kSetradizastu catasRSveva mahAdikSu 1. 0NArthamAha kha ga / 2. tidiyA cha. iMdiya ja / 3. 0yA aggA bI0 kha cha Tha, yA agga bI0 ja. 0yA tau aggabI0 jh| 4. 0iA vA kh| 5. hoi cha, haMti jha tth| 6. 0rchajA: kha / 7. 0pakAzceti kh| 8. 0ra: / ete ga gha ng| 7. 0zabhedeti kha ga ca / 10. ityAha kh| 11. ya ja / 12.0vaga ityAdi kha / 13.0panApa0 gh| 14. vindhyAt kha ga 15. 0yed, ato0 kha / 16. santIti gha ca / 17. dizi tu ca0 khapustakAte /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH sambhavaH, na vidigAdiSu, tAsAmekapradezikatvAccatuSprazikatvAcceti bhAvArthaH / ayaM ca diksaMyogakalApaH annayarIo disAo Agao ahamaMsi ityanena parigRhItaH / sUtrAvayavArthazcAyam-iha diggrahaNAt prajJApakadizazcatastraH pUrvAdikA UM - dhodizau ca parigRhyante, bhAvadizastvaSTAdazApi / anudiggrahaNAt prajJApakavidizo 5 dvAdazati / tatrAsaMjJinAM naipo'vA dhA'sti, saMjJinAmapi kapAJcid bhavati kepAJcinnati yathA-ahamamuSyA dizaH samAgata iha iti / evamegesiM no nAyaM bhavati tti evam anena prakAreNa prativiziSTadig-vidigAgamanaM naikeSAM viditaM bhavati ityetadupasaMhAravAkyam, etadeva niyuktikRdAha kesiMci nANasaNNA atthI kesiMci natthi jiivaannN| 10 ko'haM parammi loe AsI kayarA disAo vA // 63 // kesimityAdi / keSAJcijjIvAnAM jJAnAvaraNIyakSayopazamavatAM jJAnasaMjJA'sti, keSAJcit tu tadAvRtimatAM na bhavatIti / yAdRzI saMjJA na bhavati tAM darzayati-ko'haM parasmin loke janmani manuSyAdirAsam ? anena bhAvadig gRhiitaa| katarasyA vA dizaH samAyAta ityanena tu prajJApakadigupAtteti, yathA 15 kazcinmadirAmadAghUNitalolalocano'vyaktamanovijJAno rathyAmArganipatitazchAkRSTazvagaNAvalihyamAnavadano gRhamAnIto madAtyaye na jAnAti kuto'hamAgataH ? iti, tathA prakRto manuSyAdirapIti gAthArthaH // 63 // na kevalamepaiva saMjJA nAsti, aparApi nAstIti sUtrakRdAha 1. 0kaprAde0 ca / 2. ti gAthAdvayArtha : ga. 0ti bhAvAvAdvayArtha : Tu / 3. UrdhAdho( Urdha )digadhodik ca pari0 ng| 4. 0ti yathA kha ca / 5. 0siM no sannAyaM kh| 6. evamityanena kha ga / 7. NAnasatthA ka, nANacintA jh| 8. asthi u ke0 Ja / 5. kesi ca jha / 10. kairA kha ja tt| 15. ya ja / 12. 0t tadA0 kha / 13. yAdRgbhUtA saMjJA kha gA, 17. 0taloca0 ca / 15. 0thyAnipa0 ca / 6. 0NApali0 ga tt| 57. 0ti bhAvArtha:
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU01 ( 3 ) ] atthi me AyA ovavAie, natthi me AyA uvavAie, ko'haM AsI ? ke vA io cue iha peccA bhavissAmi ? tti / 34 asti vidyate, mama ityanena SaSThyantena zarIraM nirdizati, mamAsya 5 zarIrasyAdhiSThAtA atati gacchati satatagatipravRtta AtmA jIvo'stIti, kimbhUtaH ? aupapAtikaH upapAtaH prAdurbhAvo janmAntarasaGkrAnti:, upapAte bhava aupapAtika ityanena saMsAriNaH svarUpaM darzayati / sa evambhUta AtmA mamAsti nAstIti caivambhUtA saMjJA keSAJcidajJAnAvaSTabdhacetasAM na jAyata iti / tathA ko'haM nArakatiryaG-manuSyAdirAsaM pUrvajanmani ? ko vA itaH manuSyAderjanmanaH cyutaH vinaSTaH 10 iha saMsAre pretya janmAntare bhaviSyAmi utpatsye ? ityeSA ca saMjJA na bhavatIti / iha ca yadyapi sarvatra bhAvadizA'dhikAraH prajJApakadizA ca tathApi pUrvasUtre sAkSAt prajJApakadigupAttA, atra tu bhAvadigityavagantavyam / 7 nanu cAtra saMsAriNAM dig-vidigAgamanAdikA viziSTA saMjJA niSidhyate na sAmAnyasaMjJeti, etacca saMjJini dharmiNyAtmani siddhe sati bhavati, 'sati dharmiNi 15 dharmAzcintyante' [ ] iti vacanAt / sa ca pratyakSAdipramANAgocaratvAd durupapAdaH, tathAhi - nAsAvadhyakSeNArthasAkSAtkAriNA viSayIkriyate, tasyAtIndriyatvAt, atIndriyatvaM ca svabhAvaviprakRSTatvAt / atIndriyatvAdeva ca tadavyabhicArikAryAdiliGgasambandhagrahaNAsambhavAd nApyanumAnena / tasyApratyakSatve taiMtsAmAnyagrahaNazaktyanupapatteH nApyupamAnena / AgamasyApi vivakSAyAM pratipAdya20 mAnAyAmanumAnAntarbhAvAd anyatra ca bAhye'rthe sambandhAbhAvAd apramANatvam, pramANatve vA parasparavirodhitvAd nApyAgamena / tadantareNApi sakalArthopapatteH 1. 0raM darzayati ka / 2. 0 pAtairbhava ka / 3. 0ti / eva0 kha / 4. 0SyAdiH pUrvajanmanyAsam ? ko vA kha ga / 5. vA devAdirito manu0 kha ga ca - 0 dirato manu0 gha Ga / 6. 0nmata: ga gha Ga / 7. iha ca saM0 gha Ga / 8. utpatsyAmi ? itye0 kha / 9. 0pakA di0 gaGa 0pakAdikA di0 kha gha ca / 10. 0 mANagocarAtItatvAd kha ga gha Ga / 11. 0GgagrahaNA0 kha / 12. 0ndhasamyaggrahaNA0 gha Ga / 13. tatsamAnagraha0 kha / 14. 0tra bA0 kha /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH nApyarthApattyA / tadevaM pramANapaJcakAtItatvAt SaSThapramANaviSayatvAdabhAva evAtmanaH / prayogazcAyAm-nAstyAtmA pramANapaJcakaviSayAtItatvAt kharaviSANavat, tadabhAve ca viziSTasaMjJApratiSedhAsambhavenAnutthAnameva sUtrasyeti / etat sarvamanupAsitagurorvacaH, tathAhi-pratyakSa evAtmA, tadguNasya jJAnasya svasaMvitsiddhatvAt, saMvinniSThA hi viSayavyavasthitayaH, ghaTa-paTAdInAmapi rUpAdiguNapratyakSa- 5 tvAdevAdhyakSatvamiti / maraNAbhAvaprasaGgAcca na bhUtaguNazcaitanyamAzaGkanIyam, teSAM sadA sannidhAnasambhavata iti, heyopAdeyaparihAropAdAnapravRttezcAnumAnena parAtmani siddhirbhavati, evamanayaiva dizopamAnAdikamapi svadhiyA svaviSaye yathAsambhavamAyojyam, kevalaM maunIndreNAnenaivAgamena viziSTasaMjJAniSedhadvAreNa 'aham' iti cAtmollekhenA''tmasadbhAvaH pratipAditaH, zeSAgamAnAM cAnAptapraNItatvAda- 10 prAmANyameveti / atra ca astyAtmetyanena kriyAvAdinaH saprabhedAH nAstItyanena cAkriyAvAdina etadanta:pAtitvAccAjJAnikA vainayikAzca saprabhedA upakSiptAH, te cAmI asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiiii| aNNANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA // [ ] tatra jIvA-'jIvA-''zrava-bandha-puNya-pApa-saMvara-nirjarA-mokSAkhyA nava padArthAH sva-parabhedAbhyAM nityA-'nityavikalpadvayena ca kAla-niyatisvabhAvezvarA-''tmAzrayaNAdazItyuttaraM bhedazataM bhavati kriyAvAdinAm, ete cAstitvavAdino'bhidhIyante / iyamatra bhAvanA-asti jIvaH svato nityaH kAlataH 1, asti jIvaH svato'nityaH kAlataH 2, asti jIvaH parato nityaH 20 kAlataH 3, asti jIvaH parato'nityaH kAlataH 4 / evaM kAlena catvAro bhedA 1. 0vaditi, tada0 kha ga / 2. 0dhAbhAvasambha0 ga gha Ga ca / 3. 0SThAzca vi0 kha ga ca / 4. 0mbhavAditi kapratimRte / 5. 0vatIti kapratevinA / 6. 0pi svaviSa0 ka gha Ga ca / 7. 0yA yathA0 kha ga / 8. nIndrANAmanenai0 ka / 9. naiva vizi0 kha / 10. cAgamolle0 ka / 11. 0dA AkSiptA: kha / 12. 0nte / asti jI0 kha / 13. 0taH ityevaM kha ga ng| 14. 0na catvArazcatvAro ga /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 10 zIlAcAryavicitavivaraNavibhUSita AcArAGgasUtre labdhAH / evaM niyati-svabhAvezvarA-''tmabhirapyekai kena catvAro vikalpA labhyante / ete ca paJca catuSkakA viMzatirbhavati / iyaM ca jIvapadArthena labdhA / evamajIvAdayo'pyaSTau pratyekaM viMzatibhedA bhavanti / tatazca nava viMzatayaH zatamazItyuttaraM bhavati 180 / tatra svata iti svenaiva rUpeNa jIvo'sti, na paropAdhyapekSayA hasvatva-dIrghatve iva, nityaH zAzvato na kSaNikaH, pUrvottarakAlayoravasthitatvAt, kAlata iti kAla eva vizvasya sthityutpattipralayakAraNam, uktaM ca kAlaH pacati bhUtAni kAlaH saMharate prajAH / kAla: supteSu jAgarti kAlo hi duratikramaH // [ ] sa cAtIndriyo yugapaccirakSiprakriyAbhivyaGgayo himoSNa-varSAvyavasthAhetuH kSaNa-lava-muhUrta-yAmA-'horAtra-pakSa-mAsarvayana-saMvatsara-yuga-kalpa-palyopama-sAgaropamA-'vasapiNyutsapiNI-pudgalaparAvartA-'tItA-'nAgata-vartamAnasaddhiAvyavahArarUpaH / dvitIyavikalpe tu kAlAdevAtmano'stitvamabhyupeyam, kintvanityo'sAviti vizeSo'yaM pUrvavikalpAt / tRtIyavikalpe tu parata 15 evAstitvamabhyupagamyate, kathaM punaH parato'stitvamAtmano'bhyupeyate ? nanvetat prasiddhameva sarvapadArthAnAM parapadArthasvarUpApekSayA svarUpaparicchedaH, yathAdIrghatvApekSayA husvatvaparicchedo husvatvApekSayA ca dIrghatvasyeti / evameva cAnAtmanaH stambha-kumbhAdIn samIkSya tadvyatirikta vastunyAtmabuddhiH pravartata iti, ato yadAtmanaH svarUpaM tat parata evAvadhAryate, na svata iti / 20 turyavikalpo'pi prAgvaditi catvAro vikalpAH / tathA'nye niyatita evAtmanaH svarUpamavadhArayanti, kA punariyaM niyatiH iti ? ucyate-padArthAnAmavazyantayA yadyathAbhavane prayojakaka/ niyatiH, uktaM ca 1. 0te paJca ga / 2. cAtuSka0 gha / 3. 0dAH / tata0 ga ttu| 4. 0ti tatra svenaiva svarUpa0 kha / , pararUpavyapekSa0 ka / 6. 0pamotsarpiNyavasarpiNI-pa0 kha ga / 7. 0ddhAdivyava0 ca ch| 8. 0tvamAtmano'bhyu0 gha ng| 9. 0riktavastu0 kha / 10. svataH / turya0 ka ca / 11. caturthavikalpe'pi ga /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rtha:, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // [ ] iyaM ca maskariparivrANmatAnusAriNI prAya iti / apare punaH svabhAvAdeva 5 saMsAravyavasthAmabhyupayanti / kaH punarayaM svabhAvaH ? vastunaH svata eva tathApariNatibhAvaH svabhAvaH, uktaM ca--- kaH kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH // [ ] svabhAvataH pravRttAnAM, nivRttAnAM svabhAvataH / nAhaM karteti bhUtAnAM yaH pazyati sa pazyati // [ kenAJjitAni nayanAni mRgAGganAnAM, ko'laGkaroti rucirAGgaruhAn mayUrAn ! kazcotpaleSu dalasannicayaM karoti, ko vA karoti vinayaM kulajeSu puMsu // [ yata uktam- 37 ] ] tathA'nye'bhidadhate--sarvametajjIvAdi IzvarAt pravRttaM tasmAdeva svarUpe'vatiSThate, kaH punarayamIzvaraH ? aNimAdyaizvaryayogAdIzvaraH, uktaM ca eka eva hi bhUtAtmA dehe dehe vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // [ ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukha-duHkhayoH / Izvaraprerito gacchet zvabhraM vA svargameva vA // [ ] tathA'nye bruvate - na jIvAdayaH padArthAH kAlAdibhyaH svarUpaM pratipadyante, 20 kiM tarhi ? AtmanaH, kaH punarayamAtmA ? AtmAdvaitavAdinAM vizvapariNatirUpaH, 10 ] 1. 0NI / apare ka / 2. prAyaH / apa0 ca / 3. 0vaH / kaH kaNTa0 kha / 4. vA dadhAti kha ga / 5. samastameta0 kha ga / 6. prasUtam kha ga gha / 7. anyo gha Ga ca / 8. 0t svargaM vA zvabhrameva vA kha / 9. 0paH, uktaM ca- eka kha, 0pa AtmA, uktaM ca-eka ga Ga / 10. 0tmA bhUte bhUte vya0 kha gha Ga / 15
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tathA puruSa evedaM sarvaM yad bhUtaM yacca bhAvyam [ ] ityAdi / evamastyajIva: svato nitya: kAlata ityevaM sarvatra yojyam / / ___ tathA akriyAvAdinaH nAstitvavAdinaH, teSAmapi jIvA-'jIvA-'' zravabandha-saMvara-nirjarA-mokSAkhyAH sapta padArthAH sva-parabhedadvayena tathA kAlayadRcchA-niyati-svabhAvezvarA-''tmabhiH SaDbhizcintyamAnAzcaturazItivikalpA bhavanti, tadyathA-nAsti jIvaH svataH kAlataH, nAsti jIvaH parataH kAlataH iti kAlena dvau labdhau / evaM yadRcchAdiSvapi dvau dvau bhedau pratyekaM bhavataH / sarve jIvapadArthe dvAdaza bhavanti / evamajIvAdiSvapi pratyekaM dvAdazaiva / sapta dvAdazakAzcaturazItiH 84 / ayamatrArtha:-nAsti jIvaH svataH kAlata iti / iha 10 padArthAnAM lakSaNena sattA nizcIyate, kAryato vA / na cAtmanastAdRgasti kiJcillakSaNaM yena sattA pratipadyemahi, nApi kAryamaNUnAmiva mahIdhrAdi sambhavati, yacca lakSaNakAryAbhyAM nAdhigamyate vastu tad nAstyevaM yathA viyadindIvaram / tasmAd nAstyAtmeti / dvitIyavikalpo'pi yacca svato nAtmAnaM bibhati gaganAravindAdikaM tat parato'pi nAstyeva, athavA sarvapadArthAnAmeva parabhAgAdarzanAt sarvA15 gbhiAgasUkSmatvAccobhayAnupalabdheH sarvAnupalabdhito nAstitvamadhyavasIyate, uktaM ca yAvad dRzyaM parastAvad bhAgaH sa ca na dRzyate / [ ] ityAdi / tathA yadRcchAto'pi nAstitvamAtmanaH / kA punaryadRcchA ? anabhisandhipUrvikA arthaprAptiryadRcchA, 20 atarkitopasthitameva sarvaM, citraM janAnAM sukha-duHkhajAtam / kAkasya tAlena yathAbhighAto, na buddhipUrvo'tra vRthAbhimAnaH // [ ] 1. 0ta evaM sa0 kha / 2. ityetat sa0 gha / 3. 0cchAniyatyAdi0 ga Ga / 4. sarve'pi jI0 ga gha Ga / 5. 0zaite / sapta kha gha, 0zaiva / te sapta ng| 6. 0zItiriti 84 kha ga / 7. 0taH / iha gha Ga / 8. prapadye0 kha / 9. 0va mahAmahIdhrA0 gha Ga / 10. mahIrandhrAdi ca / 11. nAbhiga0 ga / 12. 0va viyadindIvaravata / tasmA0 kha ga / 13. 0kalpe'pi gha ng| 14. 0naM vinakti ga0 ca / 15. paraM tAva0 ca / 16. ityAdi iti capratau nAsti /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 10 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH satyaM pizAcA: sma vane vasAmo, bherI karAgrairapi na spRzAmaH / yadRcchayA siddhayati lokayAtrA, bherI pizAcA: paritADayanti // [ yathA kAkatAlIyamabuddhipUrvakam, na kAkasya buddhirastIti mayi tAlaM 5 patiSyati, nApi tAlasyAbhiprAyaH kAkopari patiSyAmi, atha ca tat tathaiva bhavati / evamanyadapyatakitopanatamajAkapANIyamAturabheSajIyamandhakaNTakIyamityAdi draSTavyam / evaM sarvaM jAti-jarA-maraNAdikaM loke yAdRcchikaM kAkatAlIyAdikalpamavaseyamiti / evaM niyati-svabhAvezvarA-''tmabhirapyAtmA nirAkartavyaH / ___ tathA ajJAnikAnAM saptaSaSTibhedAH, te cAmI-jIvAdayo nava padArthAH, utpattizca dazamI, sad 1 asat 2 sadasad 3 avaktavyaH 4 sadavaktavyaH 5 asadavaktavyaH 6 sadasadavaktavyaH 7 ityetaiH saptabhiH prakArairvijJAtuM na zakyante, na ca vijJAtaiH prayojanamasti / bhAvanA ceyam-san jIva iti ko vetti ? kiM vA tena jJAtena ? asan jIva iti ko jAnAti ? kiM vA tena jJAtena ? ityAdi / 15 evamajIvAdiSvapi pratyekaM sapta vikalpAH / nava saptakAstriSaSTiH / amI cAnye catvAstriSaSTimadhye prakSipyante, tadyathA-satI bhAvotpattiriti ko jAnAti ? kiM vA tayA jJAtayA ? evamasatI sadasatI avaktavyA bhAvotpattiriti ko vetti ? kiM vA tayA jJAtayA ? iti / zeSavikalpavayaM tUtpattyuttarakAlaM padArthAvayavA pekSamato'tra na sambhavatIti noktam / etaccatuSTayaprakSepAt saptaSaSTirbhavati / tatra san jIva iti 20 ko vetti ? ityasyAyamarthaH-na kasyacid viziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAn 1-2. bheri kha ga / 3. parivAdayanti gha Ga ca / 4. 0rasti mayi kha, 0rasti nApi tAlaM pitsati, nApi tAlasyA0 ga / 5. ti mamopari tAlaM ca / 6. 0pagamajA0 Da "Atura iti kuTTi(STi?)no garalamizrodakapAnaM praguNatAvat" jai0vi0pa0 / 8. "andhakaNTaka iti mRtyupAtapraviSTAkSikaNTakAkarSaNena paTalanirgamavat" jai0vi0pa0 / 9. 0di loke ka / 10. 0STirbhedAH ga gha ng| 11. dA bhavanti te cA0 kha ng| 12. 0vyaH etaiH ka ca / 13. jIva: ko vetti ? kiM vA ga / 14. 0tIti sada0 gha Ga ca / 15. vA jJAta0 ka gha Ga, vA'nayA jJA0 ga ca / 16. 0pekSyama0 ca / 17. sajjIva ka / 18. 0ziSTajJA0 kha ca /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre jIvAdInavabhotsyate, na ca taitiH kiJcit phalamasti, tathAhi-yadi nityaH sarvagato'mUrto jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA tataH katamasya puruSArthasya siddhiH ? iti tasmAdajJAnameva zreyaH / api ca tulye'pyaparAdhe akAmakaraNe loke svalpo doSaH, lokottare'pi AkuTTikA-'nAbhoga-sahasAkArAdiSu kSullaka5 bhikSu-sthaviropAdhyAya-sUrINAM yathAkramamuttarottaraM prAyazcittamiti / evamanyeSvapi vikalpeSvAyojyam / ___tathA vainayikAnAM dvAtriMzad bhedAH, te cAnena vidhinA bhAvanIyAH-suranRpa-yati-jJAti-sthavirA-'dhama-mAtR-pitRSvaSTasu mano-vAk - kAya pradAnacaturvidhavinayakaraNAt, tadyathA-devAnAM vinayaM karoti manasA vAcA kAyena 10 tathA deza-kAlo papannadAne netyevamAdi / ete ca vinayAdeva svargA 'pavargamArgamabhyupayanti / nIcairvRttyanutsekalakSaNo vinayaH / sarvatra caivaMvidhena vinayena devAdiSUpatiSThamAnaH svargA-'pavargabhAg bhavati, uktaM ca viNayA nANaM NANAo desaNaM daMsaNAo caraNaM ca / caraNAhito mokkho mokkhe sokkhaM aNAbAhaM // [ ] 15 atra ca kriyAvAdinAmastitve satyapi keSAJcit sarvagato['sarvagato?] nityo'nityaH kartA'kartA mUrto'mUrtaH zyAmAkatandulamAtro'GguSThaparvamAtro dIpazikhopamo hRdayAdhiSThAna ityAdiko'sti, caupapAtikazca / akriyAvAdinAM tvAtmaiva na vinate kutaH punaraupapAtikatvam ? ajJAnikAstu nAtmAnaM prati vipratipadyante, kintu tajjJAnamakiJcitkarameSAmiti / vainayikAnAmapi nAtmAstitve vipratipattiH, 20 kintvanyad mokSakAraNaM vinayAte na sambhavatIti pratipannAH / taMtrAnena sAmAnyAtmAstitvapratipAdanenAkriyAvAdino nirastA draSTavyAH / 1. svalpadoSaH ca / 2. 0ttam / eva0 kha / 3. 0jJAni0 ga / 4. 0rA-'vama0 kha c| 5. tadyathA iti na vartate Gapustake / 6. 0pannena dAne0 ka-capratibhyAmRte / 7. 0rgamabhyu0 ga gha ca / 8. 0nti / sarvatra kha / 9. 0na sva rgA0 kha / 10. 0SThan svargA0 gha ca / 11 ti / viNayA ka / 12. 0NA hi ca0 ng| 13. 0pamAno ha0 gha ca / 14. mokSasAdhanaM kha ga / 15. 0ti viprati0 ka / 16. tatrAnyena gha ng| 17. 0nyAstitva0 ka / 18. 0vyAH / AtmAsti0 ka-khapratI Rte /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 UP prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH kiJcAtmAstitvAnabhyupagame ca zAstA zAstraM ziSyaH prayojanaM vacana-hetu-dRSTAntAH / santi na zUnyaM vadatastadabhAvAdapramANaM syAt // [ ] pratiSeddha-pratiSedhau stazcecchUnyaM kathaM bhavet sarvam / tadabhAvena tu siddhA apratiSiddhA jagatyarthAH // [ ] evaM zeSANAmapyatraiva yathAsambhavaM nirAkaraNamutprekSyamiti / gatamAnuSaGgikam / prakRtamanuzriyate, tatreha evamegesiM no nAyaM bhavai ityanena keSAJcideva saMjJAniSedhAt keSAJcit tu bhavatItyuktaM bhavati / tatra sAmAnyasaMjJAyAH pratiprANisiddhatvAt tatkAraNaparijJAnasya cehAkiJcitkaratvAt, viziSTasaMjJAyAstu keSAJcideva bhAvAt tasyAstu bhavAntaragAmyAtmaspaSTapratipAdane 10 sopayogitvAt sAmAnyasaMjJAkAraNapratipAdanamanAdRtya viziSTasaMjJAyAH kAraNaM sUtrakRd darzayitumAha [sU0 2] se jjaM puNa jANejjA saha sammuiyAe paravAgaraNeNaM aNNesiM vA aMtie soccA, taMjahA-purasthimAto vA disAto Agato ahamaMsi evaM dakkhiNAo vA 15 paccatthimAo vA uttarAo vA uDDAo vA ahAo vA anatarIo disAo vA aNudisAo vA Agato ahamaMsi, evamegesiM NAtaM bhavati / atthi me AyA uvavAie jo imAo disAo vA aNudisAo vA aNusaMcarati savvAo 20 disAo savvAo aNudisAo so hN| se jjaM puNa jANejja tti sUtraM yAvat so'hamiti / se iti nirdezo 1. me-zAstA kha / 2. 0nyaM bruvata0 kha ga / 3. 0Sedhyapra0 ga ng| 4. no saMjJA bhavati kha / 5. 0Jcid bhava kha / 6. 0nasyehA0 ca / 7. 0syAzca bha0 kapustakamRte / 8. 0Nejjeti sU0 kha /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre mAgadhazailyA prathamaikavacanAntaH / sa ityanena ca yaH prAgnirdiSTo jJAtA viziSTakSayopazamAdimAn sa pratyavamRzyate / yad ityanenApi yat prAgnirdiSTaM digvidigAgamanam, tathA ko'hamabhUvamatItajanmani devo nArakastiryagyono manuSyo vA ? strI pumAn napuMsako vA ? ko vA'muto manuSyajanmanaH prabhraSTo'haM pretya 5 devAdirbhaviSyAmi ? ityetat parAmRzyate / jAnIyAd avagacchet / idamuktaM bhavati-na kazcidanAdau saMsRtau paryaTan asumAn digAgamanAdikaM jAnIyAt / yaH punarjAnIyAt sa evam-saha sammaie tti sahazabdaH sambandhavAcI, sad iti prazaMsAyAm, matiH jJAnam / ayamatra vAkyArtha:-AtmanA saha sadA yA sanmatirvartate tayA sanmatyA kazcijjAnIte, sahazabdavizeSaNAcca sadA''tma10 svabhAvatvaM materAveditaM bhavati, na punaryathA vaizeSikANAM vyatiriktA satI samavAyavRttyA''tmani samaveteti / yadi vA sammaie tti svakIyayA matyA svamatyeti / tatra bhinnamapyazvAdikaM svakIyaM dRSTamataH sahazabdavizeSaNam, sahazabdazcAsamasta iti, satyapi cAtmanaH sadA matisannidhAne prabalajJAnA varaNAvRtatvAd na sadA viziSTo'vabodha iti / sA punaH sanmatiH svamatirvA 15 avadhi-manaHparyAya-kevalajJAna-jAtismaraNabhedAt catuvidhA jJeyA / tatrAvadhi mana:paryAya-kevalAnAM svarUpamanyatra vistareNoktam, jAtismaraNaM tvAbhinibodhikavizeSaH / tadevaM caturvidhayA matyA''tmanaH kazcidviziSTadiggatyA-''gatI jAnAti / kazcicca paraH tIrthakRt sarvajJaH, tasyaiva paramArthataH parazabdavAcyatvAt paratvam, tasya tena vA vyAkaraNam upadezastena jIvAMstadbhedAMzca pRthivyAdIn 20 tadgatyA-''gatI ca jAnAti / aparaH punaH anyeSAM tIrthakavyatiriktAnA matizayajJAninAmantike zrutvA jAnAtIti / yacca jAnAti tat sUtrAvayavena darzayati, tadyathA-pUrvasyA diza Agato'hamasmi, evaM dakSiNasyAH pazcimAyA uttarasyA Urddhadizo'dhodizo'nyatarasyA dizo'nudizo vA''gato'hamasmIti 1. ityetena ca gha ng| 2. 0gyonirmanu0 ga gha / 3. vA mRto manu0 ka ga ca / 4. 0nmataH pra0 ga / 5. sammuiya tti kha, sammaiya tti ga / 6. atra vA0 ga / 7. 0mmaIe tti ca, 0mmaiya tti kha / 8. 0zcicca parataH paraH kha, 0zcit parataH tIrtha0 ga / 9. vA gato vA''gato vA'hama0 kha / 10. 0to vA'ha0 gha /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH 43 evamekeSAM viziSTakSayopazamAdimatAM tIrthakarA-'nyAtizayajJAnibodhitAnAM ca jJAtaM bhavati / tathA prativiziSTadigAgamanaparijJAnAnantarameSAmetadapi jJAtaM bhavati, yathAasti me'sya zarIrakasyAdhiSThAtA jJAna-darzanopayogalakSaNaH upapAdukaH bhavAntarasaGkrAntibhAg asarvagato bhoktA mUrtirahito'vinAzI zarIramAtravyApItyAdiguNavAnAtmeti / sa ca dravya-kaSAya-yogopayoga-jJAna-darzana-cAritra-vIryAtma- 5 bhedAd aSTadhA / tatropayogAtmanA bAhulyenehAdhikAraH / zeSAstu tadaMzatayopayujyanta iti upanyastAH / tathA asti ca mamAtmA, yo'muSyA dizo'nudizazca sakAzAd anusaJcarati gatiprAyogyakarmopAdAnAd anu pazcAt saJcarati anusaJcarati, pAThAntaraM vA anusaMsarai tti dig-vidigAgamanaM bhAvadigAgamanaM vA smaratItyarthaH / sAmprataM sUtrAvayavena pUrvasUtroktamevArthamupasaMharati sarvasyA dizaH sarvasyAzcAnudizo ya 10 Agato'nusaJcarati anusaMsmaratIti vA so'ham ityAtmollekhe / ahaMpratyayagrAhyatvAd AtmanaH / anena ca pUrvAdyAH prajJApakadizaH sarvA gRhItAH bhAvadizazceti / imamevA) niyuktikRd darzayitumanA gAthAtritayamAha jANai sayaM matIe annesi vA vi aMtie soccA / jANagajaNapannavio jIvaM taha jIvakAe ya // 64 // saMha sammuiya tti[ ya? ] jaM payaM sue tattha jANaNA hoi / ohI maNapajjavaNANa kevale jAisaraNe ya // 65 // paravaivAgaraNaM puNa jiNavAgaraNaM jiNA paraM natthi / annesiM sou tti ya jiNehiM savvo paro anno // 66 // jANa ityAdi, sahetyAdi, paretyAdi / kazcidanAdisaMsRtau paryaTanna- 20 vadhyAdikayA caturvidhayA svakIyayA matyA jAnAti / anAnupUrvInyAyaprakaTanArthaM 1. jJAnaM kha / 2. 0meteSAme0 kha, 0metadapi ga, 0meSAM tada0 ca / 3. jJAnaM kha ca / 4. zeSAstadaM0 kha / 5. iti / tathA kha / 6. 0dizAga0 ga / 7. 0ratIti anu0 kha / 8. aMtiye kha / 9. 0NatijaNa0 kha / 10. ettha ya saha sammuie tti jaM payaM tattha uprati vinA, ...sammuiyaM ti ja... kha ja, ...sahassamaiyAe jaM... jha / 11. uvahI jha / 12. jAyasa0 jha / 13. souM ti ya kha ja, sova( cca )tti ya jha, soccaM ti ya / 14. jANai ityAdi ettha cetyAdi pare0 gha Ga ca /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pazcAdupAttamapi anyeSAm ityetat padaM tAvadAcaSTe-anyeSAM vA atizayajJAninAmantike zrutvA jAnAti, tathA jANagajaNapaNNavio ityanena paravyAkaraNamupAttam, tenAyamarthaH-jJAyakaH tIrthakRt tatprajJApitazca jAnAti / yad jAnAti tat svata eva darzayati sAmAnyato jIvam ityanena cAdhikRtoddezakasyArthAdhikAramAha, tathA jIvakAyAMzca pRthivIkAyAdIn ityanena cottareSAM SaNNAmapyuddezakAnAM yathAkramamadhikArArthamAheti / __ atra ca saha sammuie tti sUtre yat padaM tatra jANaNa tti jJAnamupAttaM bhavati, mana jJAne [pA0 dhA0 1177] mananaM matiriti kRtvA / tacca kimbhUtamiti darzayati-avadhi-mana:paryAya-kevala-jAtismaraNarUpamiti / tatrAvadhijJAnI 10 saGkhyeyAnasaGkhyeyAn vA bhavAn jAnAti / evaM manaHparyAyajJAnyapi / kevalajJAnI tu niyamato'nantAn / jAtismarastu niyamataH saGkhyeyAniti / zeSa spaSTam / atra ca sahasammatyAdiparijJAne sukhapratipattyarthaM trayo dRSTAntAH pradarzyante, tadyathA vasantapure nagare jitazatrU rAjA / dhAriNI mahAdevI / tayordharmarucyabhi15 dhAnaH sutaH / sa ca rAjA'nyadA. tApasatvena pravrajitumicchrdharmaruciM rAjye sthApayitu-mudyataH / tena ca jananI pRSTA-kimiti tAto rAjyazriyaM tyajati ? tayoktakimanayA capalayA nArakAdisakaladuHkhahetubhUtayA svargA-'pavargamArgArgalayA'vazyamapAyinyA paramArthata ihaloke'pyabhimAnamAtraphalayA ? ato vihAyainAM sakalasukhasAdhakaM dharmaM kartumudyataH / dharmaruci stamAkaryoktavAn20 yadyevaM kimahaM tAtasyAniSTo yenaivambhUtAM sakaladoSAzrayiNIM mayi niyojayati, sakalakalyANahetordharmAt pracyAvayati ? ityabhidhAya pitrAnujJAtastena saha 1. jJApakaH kapustaka mRte / 2. tatpratijJA0 kha / 3. nenAdhikR0 kha / 4. 0thivya[ p? ]kAyA0 ka / 5. sammaie ga, samuie gha, sammae Ga, samaie ca / 6. 07 ca jA0 ka / 7. mani jJAne ga, manaM jJAne ng| 8. 0lajJAna-jAti0 ca / 9. 0GkhyeyAMzca bhavA0 gha Ga ca / 10. kevalI tu kha ga / 11. 0smaraNastu ka-khapratibhyAmRte / 12. ca samma0 kha / 13. rAjyaM tyaja0 ca / 14. 0yA ityato kha ga ng| 15. 0sAdhanaM ga / 16. 0stathAka0 ga Ga, 0stadAka0 ca / 17. 0zrayaNI ga Ga, 0zrayaNIyAM mayi ca / /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH tApasAzramamagAt / tatra ca sakalAM tApasakriyAM yathoktAM pAlayannAste / anyadA cAmAvAsyAyAH pUrve'hni ekena tApaseno STam, yathA-bho bhoH tApasAH ! zvo'nAkuTTi vitA, tadadyaiva kuza-kusuma-samit-kanda-phala-mUlAdyAharaNaM kuruta iti / etaccAkarNya dharmarucinA janakaH pRSTaH-tAta ! keyamanAkuTTirnAma? tenoktam-putra ! latAdInAmacchedanaM [anAkuTTiH, AkuTTistu chedanam,] taddhi 5 amAvAsyAdike viziSTe parvadivase na vartate, sAvadyatvAt chedanAdikriyAyAH / zrutvA caitadasAvacintayat-yadi punaH sarvadA'nAkuTTiH syAcchobhanaM bhavet / evamadhyavasAyinastasyAmAvAsyAyAM tapovanAsannapathena gacchatAM sAdhUnAM darzanamabhUt / te ca tenAbhihitA:-kimadya bhavatAmanAkuTTirna jAtA, yenATavIM prasthitAH ? tairabhihitaM yathA-asmAkaM yAvajjIvamevAnAkuTTiH ityabhi-- 10 dhAyAtikrAntAH sAdhavaH / tasya ca tadAkayehApohavimarzena jAtismaraNamutpannaM yathA-ahaM janmAntare pravrajyAM kRtvA devalokasukhamanubhUyehAgata iti / evaM tena viziSTadigAgamanaM svamatyA jAtismaraNarUpayA jJAtam, pratyekabuddhazca jAtaH / evamanye'pi valkalacIri-zreyAMsaprabhRtayo'tra yojyA iti / paravyAkaraNe tvidamudAharaNam-gautamasvAminA bhagavAn vardhamAnasvAmI 15 pRSTaH-bhagavan ! kimiti me kevalajJAnaM notpadyate ? bhagavatA vyAkRtam-gautama ! bhavato'tIva mamopari sneho'sti tadvazAt / tenoktam-bhagavan ! evametat, kiMnimittaH punarasau mama bhagavadupari snehaH ? tato bhagavatA tasya bahuSu bhavAntareSu pUrvasambandhaH samAveditaH-cira saMsiTTho'si me goyamA ! ciraparicio'si me sakalAstApasakriyA yathoktA: pA0 gng| 2. 0dA'mA0 ga ttu| 3. parvAhe e0 kha, pUrvAhaNe kenacit tApa0 ga ng| 4. 0thA bhoH tA0 kha ga / 5. 0tA ato'dyaiva samitkaza-kanda-phalAdyA0 kha, 0tA ato'dyaiva samit-kusuma-kuza-kandaphala-mUlAdyA0 ga Ga / 6. 0nda-mala-phalAdyA0 gha ca / 7. 0ta / eta0 ga Da / 8. etacca dharma0 kha ca / 9. dviriti ? teno0 kha ga / 10. patra ! kandaphalAdInA0 ga / 11. vartata iti sAva0 kha / 12. sarvathA'nA0 ca / 13. 0mavyavasA0 ka / 14. 0syAmamAvA0 ka / 15. tapodhanA0 kha ga / 16. 0thenAgaccha0 ka / 17. 0rna saJjAtA kha ga / 18. tairapyabhi0 kha ga / 19. 0vamanA0 kapratyA vinA / 20. 0yA vijJA0 ga ca / 21. 0valaM jJA0 gha Ga / 22. vyAhRtam ca / 23. 0m-bho gau0 kapustakAdvinA / 24. 0ktam-kiMnimi0 kha / 25. 0saMsaTTho0 kha /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre goyamA ! [ ] ityevamAdi / tacca tIrthakRtpratipAditamAkarNya gautamasvAmino viziSTadigAgamanAdivijJAnamabhUditi / anya zravaNe tvidamudAharaNam-mallisvAminyA SaNNAM rAjaputrANAmudvAhArthamAgatAnAmavadhijJAnena tatpratibodhanArthaM yathA janmAntare sahitaireva pravrajyA 5 kRtA yathA ca tatphalaM devaloke jayantAbhidhAne vimAne'nubhUtaM tathA''khyAtam / taccAkarNya te laghukarmatvAt pratibuddhA viziSTadigAgamanavijJAnaM ca saJjAtam / uktaM ca kiM tha tayaM pamhaTuM jaM ca tayA bho jayaMtapavarammi / vutthA samayanibaddhaM devA taM saMbharaha jAtiM // [ jJAtAdharmakathA ] 10 iti gAthAtrayatAtparyArthaH // sAmprataM prakRtamanuzriyate-yo hi so'ham ityanenAhaGkArajJAnenAtmollekhena pUrvAderdiza AgatamAtmAnamavicchinnasantatipatitaM dravyArthatayA nityaM paryAyArthata yA tvanityaM jAnAti sa paramArthata AtmavAdIti sUtrakRd darzayati [sU0 3] se AyAvAdI loyAvAdI kammAvAdI 15 kiriyAvAdi tti / sa iti yo bhrAntaH pUrvaM nAraka-tiryam-manuSyA-'marAdyAsu bhAvadikSu pUrvAdyAsu ca prajJApakadikSu akSaNikA-'mUrtAdiguNopetamAtmAnaM vetti sa evambhUtaH AtmavAdI iti AtmAnaM vadituM zIlamasyeti / yaH punarevambhUtamAtmAnaM nAbhyupagacchati so'nAtmavAdI nAstika ityarthaH / yo'pi sarvavyApinaM nityaM 20 kSaNikaM vA''tmAnamabhyupaiti so'pyanAtmavAdyeva, yataH sarvavyApino niSkriyatvAd bhavAntarasaGkrAntirna syAt , sarvathA nitya tve'pi apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM 1. kRvyAkaraNamAka0 kha ga / 2. 0minA Sa0 kaAdarzAdRte / 3. 0bodhArthaM kha / 4. bhidhAne'nu0 ka Ga, bhidhavimA0 kha, 0bhidhAnavimA0 ga / 5. 0najJAnaM kha / 6. ca ga gha ca / 7. jAI ca / 8. 0thAtAtpa0 gha Ga / 9. pUrvAdyA diza kha / 10. 0yA ani0 c| 15. 0mArthenA''tma0 kha, 0mArthatayA''tma0 ca / 12. loyavAdI kammavAdI kha / 13. 0vAdIti kha ca, 0vAdI tti ga gha ng| 14. 0ga-narA-'ma0 kapustakena vinA / 15. 0tmAnamavaiti sa ga gha Ga ca / 16. 0ti sa nAtma0 gha ng| 17. 0ntare sa0 ng| 18. 0tve apra0 ka /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH nityam [ ] iti kRtvA maraNAbhAvena bhavAntarasaGkrAntireva na syAt, sarvathA kSaNikatve'pi nirmUlavinAzAt so'ham ityanena pUrvottarAnusandhAnaM na syAt / ya eva cAtmavAdI sa eva paramArthato lokavAdI, yato lokayatIti lokaH prANigaNastaM vadituM zIlamasyeti / anena cAtmAdvaitavAdinirAsenAtmabahutvamuktam / yadi vA lokApAtI, lokaH caturdazarajjvAtmakaH prANigaNo vA, tatrApatituM 5 zIlamasyeti / anena ca viziSTAkAzakhaNDasya lokasaMjJA''veditA / taMtra ca jIvAstikAyasya sambhavena jIvAnAM gamanA-''gamanamAveditaM bhavati / ya eva ca digAdigamanaparijJAnenAtmavAdI lokavAdI ca saMvRttaH sa evAsumAn karmavAdI, karma jJAnAvaraNIyAdi tadvadituM zIlamasyeti, yato hi prANino mithyAtvA-'viratipramAda-kaSAya-yogaiH pUrvaM gatyAdiyogyAni karmANyAdadate pazcAt tAsu tAsu 10 virUparUpAsu yoniSUtpadyante / karma ca prakRti-sthitya-'nubhAva-pradezAtmakamavaseyamiti / anena ca kAla-yadRcchA-''tma-niyatI-zvarAdivAdino nirastA draSTavyAH / tathA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdI, yataH karma yoganimittaM badhyate, yogazca vyApAra:, sa ca kriyArUpaH / ataH karmaNaH kAryabhUtasya vadanAt tatkAraNabhUtAyAH kriyA yA apyasAveva paramArthato vaadiiti| 15 kriyAyAzca karmanimittatvaM prasiddhamAgame, sa cAyamAgamaH jAva NaM bhaMte esa jjIve sayA samiyaM eyai veyai calai phaMdai kaMdai tippati jAva taM taM bhAvaM pariNamati tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, no NaM abaMdhae [] tti / evaM ca kRtvA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdIti / anena ca 20 1. 0ntirapi na kha / 2. kSaNavinAze'pi nirmUlatvAt so'haM0 ka / 3. 0tanirA0 kh| 4. 0tI lokayatIti lokaH ca0 kha, 0tIti lokaH ga / 5. 0na vizi0 kha / 6. 0NDakasya ca, 0NDaloka0 ka / 7. 0jJA nive0 kha / 8. tatra jI0 kha / 9. eva di0 kh| 10. 0masya yato ka-khaAdarzAvRte / 11. karma prakR0 ng| 12. kAla-niyati-yadRcchAIzvarA-''tmavAdino kha / 13. 0cchA-niyatIzvarA-''tmavAdino ga gha Ga ca / 14. 0t kAra0 ka / 15. 0ya asA0 ka / 16. esa jIve kapratevinA / 17. "samiyamiti yAvajjIvam" jai0vi0pa0 / 18. phaMdai tippar3a kaMpai jIvo jaM jaM bhAvaM kha, phaMdai tippati jIvo taM taM ga, phaMdaDa ghaTaDa tippati jIvo taM taM gha Ga ca / 10. no uNaM ka /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre sAGkhyAbhimatamAtmano'kriyAvAditvaM nirastaM bhavati ||ch|| sAmprataM pUrvoktAM kriyAmAtmapariNatirUpAM viziSTakAlAbhidhAyinA tiGpratyayenAbhidadhad ahaMpratyayasAdhyasyAtmanastadbhava evAvadhi-mana: paryAya kevalajJAna-jAtismaraNavyatirekeNaiva trikAlasaMsparzinA matijJAnena sadbhAvAvagamaM 5 darzayitumAha [sU04] akarisuM ca haM kArAvisuM ca haM karao yAvi samaNuNNe bhavissAmi tti iha bhUta-vartamAna-bhaviSyatkAlApekSayA kRta-kAritA-'numatibhinava vikalpAH sambhavanti, te cAmI-ahamakArSam acIkaramahaM kurvantamanya10 manvajJAsiSamaham karomi kArayAmyanujAnAmyahamiti kariSyAmyahaM kArayiSyAmyahaM kurvantamanyamanujJAsyAmyahamiti / eteSAM ca madhye Adyantau sUtreNaivopAttau, tadupAdAnAcca tanmadhyapAtinAM sarveSAM grahaNam / asyaivArthasyAviSkaraNAya dvitIyo vikalpaH kArAvesuM ca hamiti sUtreNaivopAttaH / ete ca cakAradvayopAdAnAd apizabdopAdAnAcca mano-vAk-kAyaizcintyamAnAH saptaviMzatirbhedA bhavanti / 15 ayamatra bhAvArtha:-akArSamahamityatrAhamityanenAtmollekhinA viziSTakriyA pariNatirUpa AtmA'bhihitaH / tatazcAyaM bhAvArtho bhavati-sa evAhaM yena mayA'sya dehAdeH pUrvaM yauvanAvasthAyAmindriyavazagena viSayaviSamohitAndhacetasA tattadakAryAnuSThAnaparAyaNenA''nukUlyamanuSThitam, uktaM ca vihavAvalevanaDiehiM jAiM kIrati jovvaNamaeNa / 20 vayapariNAme sariyAI tAI hiyae khuDukkaMti // [ ] 1. 0laspa0 ga / 2. 0vAgamanaM da0 kha ga ca / 3. 0kariMsu kha, 0karissaM ga gha Ga ca / 4-6. va haM ga gha, ca ahaM ca / 5. 0rAviMsuM cAhaM karao cAvi kha, 0rAvesa ca gha, 0rAvesaM ca Ga ca / 7. Avi ga gha Ga ca / 8. 0rAviMsu cAhamiti kha 0rAvesaM ca ca, 0vesu ca gha, vesuM cAhaM ga / 9. sUtreNopAttaH ka-khapratI Rte / 10. dvayA-'piza0 kha / 11. 0nAd mano0 ka kha ca / 12. 0tibhedA kha ga / 13. 0haM mayA ca / 14. pUrvayau0 ka gha / 15. Sayamohi0 gha / 16. 0nAnuSThi0 gha / 17. 0vabhariehiM kha / 18. bhariyAI kha, variyAI ga / 10. khuDakati kha, khaDukkaMti ng|
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH 49 tathA acIkaramaham ityanena paro'kAryAdau pravartamAno mayA pravRtti kAritaH, tathA kurvantamanyamanujJAtavAnityevaM kRta-kAritA-'numatibhirbhUtakAlAbhidhAnam / tathA karomItyAdinA vacanatrikeNa vartamAnakAlollekhaH / tathA kariSyAmi kArayiSyAmi kurvato'nyAn prati samanujJaH anujJAparAyaNo bhaviSyAmItyanAgatakAlollekhaH / anena ca kAlatrayasaMsparzena dehendriyAtiriktasyAtmano bhUta- 5 vartamAna-bhaviSyatkAlapariNatirUpasyAstitvAvagatirAveditA bhavati / sA ca naikAntakSaNikanityavAdinAM sambhavatItyato'nena te nirastAH, kriyApariNAmenAtmanaH pariNAmitvAbhyupagamAditi etadanusAreNaiva sambhavAnumAnAdatItA-'nAgatayorapi bhavayorAtmAstitvamavaseyam / yadi vA anena kriyAprabandhapratipAdanena karmaNa upAdAnabhUtAyAH kriyAyAH svarUpamAveditamiti / atha kimetAvatya eva kriyA: 10 utAnyA api santi ? iti, etAvatya evetyAha [sU05] eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANitavvA bhavaMti / eyAvaMtItyAdi / etAvantaH sarve'pi loke prANisaGghAte karmasamArambhAH kriyAvizeSA ye prAguktAH atItA-'nAgata-vartamAnabhedena kRta-kAritA- 15 'numatibhizca, azeSakriyAnuyAyinA ca karotinA sarveSAM saGgrahAditi etAvanta eva parijJAtavyA bhavanti, nAnya iti / parijJA ca jJa-pratyAkhyAnabhedAd dvidhA / tatra jJaparijJayA''tmano bandhasya cAstitvametAvadbhireva sarvaiH karmasamArambhaitiM bhavati / pratyAkhyAnaparijJayA ca sarve pApopAdAnahetavaH karmasamArambhAH pratyAkhyAtavyA iti / iyatA sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitam / adhunA tasyaivAtmano digAdi- 20 bhramaNahetUpaMpradarzanapurassaramapAyAn pradarzitumAha / yadi vA yastAvadAtma-karmAdivAdI sa digAdibhramaNAnmokSyate, itarasya tu vipAkAn darzayitumAha 11 . 1. iti paro0 ka / 2. 0dau pravRttamA0 ka, 0dau varta0 gha / 3. niti bhU( ka)ta0 mAnAkA0 gha ng| 5. samanajJAparA0 ka ga Ga samanajJAnaparA0 kha / 6. yaspa0 kh| 7. 0ntanityakSaNikavA0 kha / 8. 0pi kAlayo0 kha / 9. 0yAH sampradAnamAve0 ca / 10. etA eve0 ng| 11. 0maNe he0 ca / 12. 0padarza0 ga Ga ca / 13. 0gAdiparibhra0 ga ca / 14. 0n pradarza0 kha gha Ga /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU06 ] apariNNAyakamme khalu ayaM purise jo imAo disAo vA aNudisAo vA aNusaMcarati savvAo disAo savvAo aNudisAo saheti, aNegarUvAo jIo saMdheti, virUvarUve phAse paDisaMvedayati / aparinnAe ityAdi / yo'yaM puri zayanAt, pUrNaH sukha-duHkhAnAM vA puruSaH janturmanuSyo vA, prAdhAnyAcca puruSasyopAdAnam upalakSaNaM caitat, sarvo'pi caturgatyApannaH prANI gRhyate, dizo'nudizo vA'nusaJcarati, sa: aparijJAtakarmA aparijJAtaM karmAnenetyaparijJAtakarmA, khaluH avadhAraNe aparijJAtakarmaiva digAdau bhrAmyati netara iti, upalakSaNaM caitat, aparijJAtAtmA'parijJAtakriyaizceti, 10 yazcAparijJAtakarmA sa sarvA dizaH sarvAzcAnudizaH saMhati svayaMkRtena karmaNA sahAnusaJcarati, sarvagrahaNaM sarvAsAM prajJApakadizAM bhAvadizAM copasaGgrahArtham / 50 20 sa yadApnoti tad darzayati- aNegarUMyAo joNIo saMdhei tti / anekaM saGkaTa-vikaTAdikaM rUpaM yAsAM tAH tathA yauti mizrIbhavati audArikAdizarIravargaNApudgalairasumAn yAsu tA yonayaH prANinAmutpattisthAnAni / 15 anekarUpatvaM cAsAM saMvRta - vivRtobhaya - zItoSNobhayarUpatayA / yadi vA caturazItiyonilakSabhedena, te cAmI caturazItilakSA: ] puDhavi jala jalaNa mAruya ekvekve saMta satta lakkhA u / vaNa patteya aNate dasa coddasa joNilakkhA u // [ vigiliMdiesu do do cauro cauro ya NAraya-sure / tirie hoMti cauro coisa lakkhA ya maNusu // [ tathA zubhA -'zubhabhedena yonInAmanekarUpatvaM gAthAbhiH pradarzyate ] 1. 0 nnAyae ityA0 kha 0 nnAetyA0 ca / 2. so'yaM ka kha / 3. so'parijJAtaM ka0 kha / 4. 0yazca / yazcA0 ka / 5. saheti ghaGaAdarzA Rte / 6. 0rUvAo kaprati vinA / 7. 0 kasvarU0 Ga / 8 0 tilakSa0 gha Ga / 9. 0tirlakSA: ga / 10. satta joNilakkhA ukha / 11. 0katvaM gA0 kha /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH sIyAdI joNIo caurAsItI ya sayasahassehiM / asuhAo ya suhAo tattha suhAo imA jANa // [ ] assaMkhAumaNussA rAIsara saMkhamAdiyAUNaM / titthayaranAmagoyaM savvasuhaM hoi nAyavvaM // [ tattha vi ya jAtisaMpannayAdi sesA u hoMti asuhAo / devesu kibbisAdI sesAo hoMti u suhAo // [ ] paMciMdiyatiriesuM haya-gayarayaNA havaMti u suhaao| sesAo asuhAo havaMti egidiyAdIyA // [ ] deviMda-cakkavaTTittaNAI mottuM ca titthayarabhAvaM / aNagArabhAviyA vi ya sesA 3 aNaMtaso pattA // [ ] etAzcAnekarUpA yonIdiMgAdiSu paryaTannaparijJAtakarmA'sumAn saMdheI tti sandhayati sandhi karotyAtmanA sahAvicchedena saGghaTayatItyarthaH saMdhAvai tti vA / pAThAntaram, saMdhAvati pauna:punyena tA gacchatItyarthaH / tatsandhAne ca yadanubhavati tad darzayati-virUpaM bIbhatsamamanojJaM rUpaM svarUpaM yeSAM sparzAnAM duHkhopanipAtAnAM te tathA, sparzAzritA duHkhopanipAtA: 15 'sparzA' ityuktAH, 'tAtsthyAt tadvyapadezaH' iti kRtvA / upalakSaNaM caitad mAnasyo'pi vedanA grAhyAH / atastAnevambhUtAn sparzAn pratisaMvedayati anubhavati / pratigrahaNAt pratyekaM zArIrAn mAnasAMzca duHkhopanipAtAnanubhavatItyuktaM bhavati / sparzagrahaNaM ceha sarvasaMsArAntarvatijIvarAzisaGgrahArtham, sparzanendriyasya sarvajIvavyApitvAt / atredamapi vaktavyam-sarvAn virUparUpAn rasa-gandha-rUpa- 20 zabdAn pratisaMvedayatIti / virUparUpatvaM ca sparzAnAM kArya bhUtAnAM vicitrakarmodayAt kAraNabhUtAd bhavatIti veditavyam, vicitrakarmodayAccA 1. 0hassAiM / ga / 2. jANe gha, jANo ca / 3. 0diAUNaM ga gha Ga, diAyUNaM c| 4. huMti gha ng| 5. huMti ca / 6, 8. ya ga / 7. 0rayaNe ga ng| 9. 0o subhavannegiM0 kaAdarzAdvinA / 10. muttUNa tittha0 gha ca / 11. 0yA i ya mottUNamaNaM0 ka / 12. ya gha c| 13. 0yate kha / 14. saTTaya0 ga / 15. 0m pauna:0 ka kha / 16. tAM ka, vA gha ng| 17. 0ndhAnena ca kha gha Ga / 18. 0thA duHkho0 ga / 19. 0rAvarti0 gha / 20. atraitadapi g|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre parijJAtakarmA saMsArI sparzAdIn virUparUpAMsteSu teSu yonyantareSu vipAkata: parisaMvedayati, Aha ca taiH karmabhiH sa jIvo vivaza: saMsAracakramupayAti / dravya-kSetrA-'ddhA-bhAvabhinnamAvartate bahuzaH // narakeSu devayoniSu tiryagyoniSu ca manujayoniSu ca / paryaTati ghaTIyantravadAtmA bibhraccharIrANi // satatAnubaddhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSu bhaya-kSut-tRG-vadhAdiduHkhaM sukhaM cAlpam // sukha-duHkhe manujAnAM mana:-zarIrAzraye bahuvikalpe / sukhameva hi devAnAM duHkhaM svalpaM ca manasi bhavam // karmAnubhAvaduHkhita evaM mohAndhakAragahanavati / andha iva durgamArge bhramati hi saMsArakAntAre // duHkhapratikriyArthaM sukhAbhilASAcca punarapi tu jIvaH / prANivadhAdIn doSAnadhitiSThati mohasampannaH // badhnAti tato bahuvidhamanyat punarapi navaM subahu karma / tenAtha pacyate punaragneragni pravizyeva // evaM karmANi punaH punaH sa badhnaMstathaiva muJcaMzca / sukhakAmo bahuduHkhaM saMsAramanAdikaM bhramati // evaM bhramataH saMsArasAgare durlabhaM manuSyatvam / saMsAramahattvA-'dhArmikatva-duSkarmabAhulyaiH // Aryo dezaH kula-rUpa-saMpadA-''yuzca dIrghamArogyam / yatisaMsargaH zraddhA dharmazravaNaM ca matitaikSNyam // [ ] etAni durlabhAni prAptavato'pi dRDhamohanIyasya / / kupathAkule'rhadukto'tidurlabho jagati sanmArgaH // [ ] yadi vA yo'yaM puruSaH sarvA dizo'nudizazcAnusaJcarati tathA'nekarUpA yonIH sandhAvati virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayati saH avijJAtakarmA 1. 0yatIti Aha gha Ga ca / 2. 0bandhamu0 ca / 3. tu kha gha ng| 4. 0SAya pu0 kh| 5. prANava0 kagapustake Rte / 6. 0saJchannaH kapratyA vinA / 7. 0rabahutvA0 kha / 8. 0bAhalyaiH gha / 9. 0ti tanmA0 kha / 10. prative0 kha / 25
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH avijJAtam aviditaM karma kriyA vyApAro mano- vAk- kAyalakSaNaH akArSamahaM karomi kariSyAmItyevaMrUpo jIvopamardAtmakatvena bandhahetuH sAvadyo yena so'yam / avijJAtakarmA, avijJAtakarmatvena ca tatra tatra karmaNi jIvopamardAdike pravartate yena yenAsyASTavidhakarmabandho bhavati, tadudayAccAnekarUpayonyanusandhAnaM virUparUpasparzAnubhavazca bhavatIti / yadyevaM tataH kim ? ityata Aha 53 [sU07 ] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa - mANaNa pUyaNAe jAtImaraNa-moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM / tattha akAri karissaM ti baMdhaciMtA kayA puNo ho / sahasammuiyA jANai koI puNa heujuttIe // 67 // dAraM // tatthetyAdi / tatra karmaNi vyApAre'kArSamahaM karomi kariSyAmItyAdyAtmapariNatisvabhAvatayA mano- vAk - kAyavyApArarUpe / bhagavatA vIravardhamAna - 10 svaaminaa| parijJAnaM parijJA / sA prakarSeNa prazastA''dau vA vedatA praveditA / etacca sudharmasvAmI jambUsvAminAmne kathayati / sA ca dvidhA - jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca / tatra jJaparijJayA 'sAvadyavyApAreNa bandho bhavati' ityevaM bhagavatA parijJA praveditA / pratyAkhyAnaparijJayA ca sAvadyayogA bandhahetavaH pratyAkhyeyA evaMrUpA ceti / amumevArthaM niryuktikRdAha 5 1. 0tyAtma0 ga ng| 2. jambUnAmne kapustakaM vinA / 3. dvividhA ca / 4. 0ya ityevaM kapratimRte / 5. 0 sammaiyA Tha, 0sammuyayA jha / 15 tatthetyAdi / tatra karmaNi kriyAvizeSe, kimbhUta ityAha- akAri karissaM ti, akAri iti kRtavAn, karissaM ti kariSyAmIti / anenAtItA'nAgatopAdAnena tanmadhyavartino vartamAnasya kAritA - 'numatyozcopasaGgrahAd navApi 20 bhedA AtmapariNAmatvena yogarUpA upAttA draSTavyAH / tatrAnenAtmapariNAmarUpeNa kriyAvizeSeNa bandhacintA kRtA bhavati bandhasyopAdAnamupAttaM bhavati, karma yoganimittaM badhyate [ ] iti vacanAt / etacca kazcijjAnAti AtmanA saha yA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha kimarthamasau kaTukavipAkeSu karmA zravahetubhUteSu kriyAvizeSeSu pravartate ? ityAha imassetyAdi / tatra jIvitamiti jIvantyanenAyuH karmaNeti jIvitaM prANadhAraNam / etacca pratiprANisvasaMviditamiti kRtvA pratyakSAsannavAcinA 'idamA' nirdizati / cazabdo vakSyamANajAtyAdisamuccayArthaH / evakAro'vadhAraNe, asyaiva jIvitaisyArthe pariphalgusArasya taDillatAvilasitacaJcalasya bahvapAyasya dIrghasukhArthaM kriyAsu pravartate, tathAhi - jIviSyAmyahamaroga:, sukhena bhogAn bhokSye, 10 tato vyAdhyapanayanArthaM snehapAna - lAvakapizitabhakSaNAdiSu kriyAsu pravartate, tathAlpasukhakRte'bhimAnagrahAkulitacetA bahvArambhaparigrahAd bahvazubhaM karmAdatte, uktaM 15 20 54 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre sanmatiH svamatirvA avadhi-manaH paryAya- kevala - jAtismaraNarUpA, tayA jAnAti, kazcicca pekSa-dharmA-'nvayavyatirekalakSaNayA hetuyuktyeti / 25 ca 12 dve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA, zayyA''sanaM karivarasturago ratho vA / kAle bhiSag niyamitAzana- pInavRttiH, rAjJaH parAkyamiva sarvamavaihi zeSam // [ tuSTyarthamannamiha yat praNidhiprayogasantrAsadoSakaluSo nRpatistu bhuGkte / yad nirbhayaH prazamasaukhyaratizca bhaikSyam, tatsvAdutAM bhRzamupaiti na pArthivAnnam // [ bhRtyeSu mantriSu suteSu manorameSu, kAntAsu vA madhumadAGkuritekSaNAsu / vizrambhameti na kadAcidapi kSitIza:, survAbhizaGkitamateH katarat tu saukhyam ? // [ ] ] ] 1. pakSadvayadharmA0 ga / 2. 0vabhUte0 gha ca / 3. 0vatyane0 ca / 4. 0mA dizati ca / 5. 0tavyasyA0 ka / 6. 0khArthakri0 ga gha / 7. 0su varta0 kha / 8. 0lpasya sukhasya kR0 kha gha Ga 0lpasukhasya kR0 ga / 9. 0mAnAgra0 ka / 10. 0 zubhaka0 kha / 11. 0 pAnamAtrA, rA0 ga gha Ga 0pAnavRttiM rA0 ca / 12. 0yogaiH sa0 ga / 13. 0ratazca ga /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH tadevamanavabuddhataruNakizalayapalAzacaJcalajIvitaratayaH karmA zraveSu jIvitopamardAdirUpeSu pravartante / tathA'syaiva jIvitasya parivandana-mAnana-pUjanArthaM hiMsAdiSu pravartante / tatra parivandanaM saMstavaH prazaMsA, tadarthamAceSTate, tathAhi-ahaM mayUrAdipizitAzanAd balI tejasA dedIpyamAno devakumAra iva lokAnAM prazaMsAspadaM bhaviSyAmIti / mAnanam abhyutthAnA-''sanadAnA-'Jjali- 5 pragrahAdirUpam, tadarthaM cA''ceSTamAnaH karmAcinoti / tathA pUjanaM draviNa-vastrA'nna-pAna-satkAra-praNAmasevAvizeSarUpam, tadarthaM ca pravartamAnaH kriyAsu karmAzravairAtmAnaM sambhAvayati, tathAhi-vIrabhogyA vasundharA iti matvA parAkramate, daNDabhayAcca sarvAH prajA bibhyatIti daNDayati, ityevaM rAjJAm, anyeSAmapi yathAsambhavamAyojanIyam / atra ca vandanAdInAM dvandvasamAsaM kRtvA tAdarthya caturthI 10 vidheyA / parivandana-mAnana-pUjanAya jIvitasya karmAzraveSa pravartanta iti samudAyArthaH / na kevalaM parivandanAdyarthameva karmAdatte, anyArthamapyAdatta iti darzayati-jAtizca maraNaM ca mocanaM ca jAti-maraNa-mocanamiti samAhAradvandvAt tAdarthya caturthI, etadarthaM ca kriyAsu pravartamAnAH prANinaH karmAdadate / tatra jAtyarthaM krauJcArivandanAdikAH kriyA vidhatte, tathA yAn yAn kAmAn brAhmaNAdibhyo 15 dadAti tAMstAnanyajanmani punarjAto bhokSyate, tathA manunA'pyuktam vAridastRptimApnoti, sukhamakSayamannadaH / tilapradaH prajAmiSTAmAyuSkamabhayapradaH // [ atra caikameva subhASitam abhayapradAnamiti tuSamadhye kaNikAvaditi / evamAdikumArgopadezAd hiMsAdau pravRttiM vidadhAti / tathA maraNArthamapi 20 pitRpiNDadAnA diSu kriyAsu pravartate, yadi vA mamA'nena sambandhI vyApAditastasya vairaniryAtanArthaM vadha-bandhAdau pravartate, yadi vA maraNanivRttyarthamAtmano 1. 0manubaddhata0 ka / 2. 0kisala0 kagapratibhyAmRte / 3. 0tathAsyApi jI0 kha / 4. iva prazaMsAspadaM lokAnAM bhavi0 kha / 5. 0ti / tathA mAna0 kha / 6. 0naM pUjA dravi0 kha / 7. dvandvaM sa0 kha / 8. 0Su varta0 ka / 9. vartata ga Ga vinA / 10. ca prANinaH kriyAsu pravartamAnA: karmA0 kapratyA vinA / 11. tatra iti nAsti khapustake / 12. 0JcAdiva0 ga / 13. brAhmaNebhyo ca / 14. 0pi piNDa0 kha / 15. 0dikriyA0 ng|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre durgAdyupayAcitamajAdinA vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena / tathA mokSAyA'jJAnAvRtacetasaH paJcAgnitapo'nuSThAnAdiSu prANyupamardakAriSu pravartamAnA: karmAdadate, yadi vA jAti-maraNayovimocanAya hiMsAdikAH kriyAH kurvanti / jAi-maraNa-bhoyaNAeM tti vA pAThAntaram, tatra bhojanArthaM kRSyAdikarmasu 5 pravartamAnA vasudhA-jala-jvalana-pavana-vanaspati-dvi-tri-catuH- paJcendriya vyApattaye vyApriyanta iti / tathA duHkhapratighAtamurarIkRtyAtmaparitrANArthamArambhamAsevante, tathAhi-vyAdhivedanArtA lAvakapizita-madirAdyAsevante, tathA vanaspatimUla-tvak-patra-niryAsAdisiddhazatapAkAditailArthamagnyAdisamArambheNa pApaM kurvanti svataH, kArayantyanyaiH, kurvato'nyAn samanujAnata ityevamatItA10 'nAgatakAlayorapi mano-vAk-kAyayogaiH karmAdAnaM vidadhatItyAyojanIyam / tathA duHkhapratighAtArthameva sukhotpattyarthaM ca kalatra-putra-gRhopaskarAdyAdadate, tallAbhapAlanArthaM ca tAsu tAsu kriyAsu pravartamAnAH pApakarmA''sevante iti, uktaM ca Adau pratiSThA'dhigame prayAso dAreSu pazcAd gRhiNaH suteSu / kartuM punasteSu guNaprakarSaM ceSTA taduccaiHpadalaGghanAya // [ ] 15 tadevambhUtaiH kriyAvizeSaiH karmopAdAya nAnAdikSvanusaJcaranti, anekarUpAsu ca yoniSu sandhAvanti, virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayanti ityetad jJAtvA kriyaavishessnivRttirvidheyaa| etAvanta eva kriyAvizeSA iti darzayitumAha [ sU08 ] etAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA 20 parijANiyavvA bhavaMti / 1. 0nA baliM vi0 ka-khapratibhyAmRte / 2. "yazodhara iva iti samarAdityakathAyAM yazodharo rAjA' jai0vi0pA0 / 3. piSTaku0 kha / 4. 0kurkuTena ga gha / 5. mokSArthamajJA0 kha, muktyarthamajJA0 ga gha Ga ca / 6. 0dikeSu kakhapustake vinA / 7. 0nA hiM0 kha / 8. kurvate kapratevinA / 9. 0e iti vA kha / 10. vA iti na vartate kagaGapratyAdarzeSu / 11. "siddha iti siddhArthaM kRtam" jai0vi0pa0 / 12. kurvate kha / 13. 0kAyaiH karmA0 ka / 14. 0paskArA0 ga ng| 15. 0rthaM tAsu ka / 16. 0nte / uktaM kha / 17. 0n saMve0 ka / 18. 0nti / eka jJAtvA kha / 19. 0dheyeti / etA0 kapustakAdvinA / 20. eva ca kri0 khaghapratibhyAmRte /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / prathama uddezakaH etAvaMtItyAdi / eyAvaMtI savvAvaMtI iti etau zabdau mAgadhadezIbhASAprasiddhyA etAvantaH sarve'pItyetatparyAyau / etAvanta eva sarvasmin loke dharmA-'dharmAstikAyAvacchinne nabhaHkhaNDe ye pUrvaM pratipAditAH karmasamArambhAH kriyAvizeSAH, naitebhyo'dhikAH kecana santItyevaM parijJAtavyA bhavanti / sarveSAM pUrvatropAdAnAditi bhAvaH, tathAhi-Atma-parobhayaihikA -''muSmikA - 'tItA- 5 'nAgata-vartamAnakAla- kRta-kAritA - 'numatibhirArambhAH kriyante, te ca sarve'pi prAgupAttA yathAsambhavamAyojyA iti / evaM sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhya tadupamardakAriNAM ca kriyAvizeSANAM bandhahetutvaM pradarthyopasaMhAradvAreNa viratiM pratipAdayannAha-- [sU09 ] jassete logaMsi kammasamAraMbhA pariNNAyA 10 bhavaMti se ha muNI pariNNAyakamme tti bemi / hu jassetyAdi / bhagavAn samastavastuvedI kevalajJAnena sAkSAdupalabhyaivamAha-yasya mumukSoH ete pUrvoktAH karmasamArambhAH kriyAvizeSAH, karmaNo vA jJAnAvaraNIyAdyaSTaprakArasya samArambhAH upAdAnahetavaH, te ca kriyAvizeSA eva, pari samantAd jJAtAH paricchinnAH karmabandhahetutvena bhavanti / huH avadhAraNe / manute 15 manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH / sa eva muniH jJaparijJayA parijJAtakarmA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtakarmabandhahetubhUtasamastamano-vAkkAyavyApAra iti / anena ca mokSAGgabhUte jJAna - kriye upAtte bhavataH, na hyAbhyAM vinA mokSo bhavati, yata uktam- jJAna-kriyAbhyAM mokSaH [nANakiriyAhiM mokkho vizeSAva0 bhA0 3] iti / itizabdaH etAvAnayamAtmapadArthavicAraH karmabandha - 20 hetuvicArazca sakaloddezakena parisamApita iti pradarzakaH / yadi vA iti etad ahaM bravImi yat prAguktaM yacca vakSye tat sarvaM bhagavadantike sAkSAt zrutveti // prathamoddezakaH samAptaH // 57 - 1. eyAvaMtI savvAvatItyAdi etau ka / 2. 0 siddhau e0 ga / 3. te sarve kha / 4. 0NAM karmabandha0 kha / 5. karmArambhAH ka / 6. 0 nAdyAvara0 gha ca / 7. 0tamano0 ka / 8. karmasambandha0 kha / 9. iti / yadi kha / 10. 0mi iti yat ka 0mi yacca prA0 gha / 11. zastraparijJAyAM prathamoddezakaH samApta iti gha ca, ..0zaka ukta: / ga ng| 12. samApta iti kapustake nAsti /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIyaH prastUyate / asya cAyamabhisambandhaH-prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitam / idAnIM tasyaivaikendriyAdipRthivyAdyastitvapratipipAdayiSayA''ha / yadi vA prAk parijJAtakarmatvaM munitvakAraNamupAdezi, yaH punaraparijJAtakarmatvAd munina bhavati viratiM na pratipadyate 5 sa pRthivyAdiSu bambhramIti / atha ka ete pRthivyAdayaH ? ityatastadvizeSAstitvajJApanArthamidamupakramyata iti / / anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe pRthivyuddezaka iti / tatroddezakasya nikSepAdiranyatra pratipAditatvAd neha pradarzyate / pRthivyAstu yad nikSepAdi sambhavati tad 10 niyuktikRd darzayitumAha puDhavIe nikkhevo parUvaNA lakkhaNaM parImANaM / uvabhogo satthaM veyaNA ya vahaNA NivittI ya // 68 // puDhavIe ityAdi / prAg jIvoddezake jIvasya prarUpaNA kiM na kRtA ? ityetacca nAzaGkanIyam, yato jIvasAmAnyasya vizeSAdhAratvAt, vizeSasya ca 15 pRthivyAdirUpatvAt sAmAnyajIvasya copabhogAderasambhavAt pRthivyAdicarcayaiva tasya cintitatvAditi / tatra pRthivyA nAmAdinikSepo vaktavyaH / prarUpaNA sUkSma-bAdarAdibhedA / lakSaNaM sAkArA-'nAkAropayoga-kAyayogAdikam / parimANaM saMvartitaloka pratarAsaGkhyeyabhAgamAtrAdikam / upabhogaH zayanA-''sana-caGkramaNAdikaH / 20 zastraM snehA-'mla-kSArAdi / vedanA svazarIrAvyaktacetanAnurUpA sukhaduHkhAnubhavasvabhAvA / vadhaH kRta-kAritA-'numatibhirupamardanAdikaH / nivRttiH apramattasya mano-vAk-kAyaguptyA'nupamardAdiketi samAsArthaH / vyAsArthaM tu 1. tasya kapratimRte / 2. 0yaH ? tadvi0 kha / 3. 0tvaprajJA0 ga / 4. anenAbhisamba0 kakhapratI Rte / 5. 0Ni bhavanti yA0 ka / 6. 0pAderanya0 khapustakaM vinA / 7. NivattI kha Tha, NiyattI / 8. 0vIo i0 kha, 0vIetyAdi Ga ca / 9. 0sya carcitatvA0 kha / 10. 0dikam / ve0 kha / 11. 0rUpasukha0 kha /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH niyuktikRd yathAkramamAha NAmaM ThavaNA puDhavI ye davvapuDhavI ya bhAvapuDhavI ya / eso khalu puDhavIe nikkhevo cauvviho hoi // 69 // nAmamityAdi / spaSTA / nAma-sthApane kSuNNatvAd anAdRtyAhadavvaM sarIrabhavio bhAveNa ya hoi puDhavijIvo haiN| jo puDhavinAmagoyaM kammaM veteti so jIvo // 70 // dAraM // . davvamityAdi / tatra dravyapRthivI Agamato noAgamatazca / Agamato jJAtA taMtrAnupayuktaH, noAgamatastu pRthivIpadArthajJasya zarIraM jIvApetam, tathA pRthivIpadArthajJatvena bhavyaH bAlAdiH, tAbhyAM vinirmukto dravyapRthivIjIvaH ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAma-gotrazca / bhAvapRthivIjIvaH punaryaH pRthivI- 10 nAmAdikarmodIrNaM vedayati / gataM nikSepadvAram / sAmprataM prarUpaNAdvAram duvihA ye puDhavijIvA suhumA taha bAyarA ya logammi / suhumA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA // 71 // duvihetyAdi / pRthivIjIvA dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca / sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH, bAdaranAmakarmodayAt tu bAdarAH / karmodayajanite aivaiSAM 15 sUkSma-bAdaratve, na tvApekSike badarA-''malakayoriva / tatra sUkSmAH samudgakaparyAptaprakSiptagandhAvayavavat sarvalokavyApinaH / bAdarAstu mUlabhedAd dvidhA ityAha duvihA bAyarapuDhavI samAsao saNhapuDhavi kharapuDhavI / saNhA ya paMcavaNNA kharA ya chattIsaivihANA // 72 // 20 duvihA ityAdi / samAsataH saGkSapAd dvividhA bAdarapRthivI 1. chaAdarza vinA sarvAsvapi pratiSu ya iti nAsti / 2. 0veNaM hoi jha Ja / 3. ya k| 4. 0zca / tatra cAgamato jJAtAnupa0 kha / 5. tatra cAnupa0 ga gha Ga ca / 6. 0mataH pR0 kha / 7. viyukto ca / 8. 0rmodayaM ve0 kakhapustake vinA / 9. u tth| 10. dvidhA ca / 11. 0yAdvAda0 ga / 12. evaiteSAM kha / 13. 0kaparyAptipra0 kha ca, 0kaprakSi0 ga gha / 14. dvividhAH kakhaAdarzAvRte / 15. 0NNA avarA chattI0 tth| 16. 0vihetyA0 gha Ga ca / 17. dvidhA ka /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre zlakSNabAdarapRthivI kharabAdarapRthivI ca / tatra zlakSNabAdarapRthivI kRSNa-nIlalohita-pIta-zuklabhedAt paJcadhA / iha ca guNabhedAd gunnibhedo'bhyupgntvyH| kharabAdarapRthivyAstvanye'pi SaTtriMzadvizeSabhedAH sambhavantIti tAnAha 60 puDhavI ya sakkarA vAlugA ya uvale silA ya loNUse / aya taMba tauya sIsaya ruppa suvanne ya vaire ya // 73 // hariyAle hiMgaloe maNosilA sAsagaMjaNa pavAle / abbhapaDala'bbhavAluya bAyarakAe maNivihANA // 74 // gomejjae ya ruyae aMke phalihe ya lohiyakkhe ya / caMdaNa geruya haMsaga bhuyamoya ma~sAragalle ya // 75 // 1. zrImati prajJApanopAGge zlakSNabAdarapRthivIkAyikAH saptaprakArA nirUpitAH, tadyathA - "se kiM taM sahabAyarapuDhavikAiyA ? saNhabAyarapuDhavikAiyA sattavihA pannattA, taM jahA - kiNhamattiyA 1 nIlamattiyA 2 lohiyamattiyA 3 hAliddamattiyA 4 sukkilamattiyA 5 paMDumattiyA 6 paNagamattiyA 7 / se taM sahabAdarapuDhavikAiyA ||" (prajJA0 pa0 26 sU0 14) / tathottarAdhyayaneSvapi saptaiva prakArAH samAkhyAtAH, tadyathA-" saNhA sattavihA tahiM // 71 // kiNhA nIlA ya ruhirA ya, hAliddA sukkilA tahA paMDu - paNagamaTTiyA.... / / 72 / / SaTtriMzattame jIvAjIvavibhaktyabhidhAne'dhyayane // 2. ca iti pustake nAsti / 3. bhagavati prajJApanopAGge kharabAdarapRthvIkAyikAstvanekadhA prarUpitAH, tadyathA"se kiM taM kharabAdarapuDhavikAiyA ? kharabAdarapuDhavikAiyA aNegavihA paNNattI, taM jahA puDhavI ya sakkarA vAluyA ya uvale silA ya loNuse / aya taMba tauya sIsaya ruppa suvanne ya vaire ya // 14 // 1 // hariyAle hiMgulae maNosilA sAsagaMjaNapavAle / abbhapaDala'bbhavAluya bAyarakAe maNivihANA ||8|| 2 || gomejjae ya ruyae aMke phalihe ya lohiyakkhe ya / maragayamasAragalle bhuyamoyaga iMdanIle ya || 9 || 3 || caMdaNa geruya haMsagabbha pulae sogaMdhie ya bodhavve | caMdaprabha verulie jalakaMte sUrakaMte ya || 9 || 4 || je yAvanne tahappagArA / " (prajJA0 pa0 27 sU0 15) / 4. 0vanti / tA0 kha / 5. hiMgulue ThapratimRte, hiMgulae jha / 6. marakayamasAragalle bhuyamoyaga iMdanIle ya / / 75 / / kha ja, ..iMdagale (le?) ya // 75 // jha / 7. gasAravalle ya ja /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH caMdappabha verulie jalakante ceva sUrakante ya / ee kharapuDhavIe nAmA chattIsaiM hoMti // 76 // puDhavItyAdi / hariyAletyAdi / gomejjetyAdi / caMdappabhetyAdi / gAthAzcatasraH / atra ca prathamagAthayA pRthivyAdayazcaturdaza bhedAH parigRhItAH dvitIyagAthayA tvaSTau haritAlAdayaH / tRtIyayA daza gomedakAdayaH / turyayA 5 catvArazcandrakAntAdayaH / atra ca pUrvagAthAdvayena sAmAnya pRthivIbhedAH pradarzitAH, uttaragAthAdvayena maNibhedAH pradarzitAH / spaSTatvAd na vivRtAH // evaM sUkSmabAdarabhedAn pratipAdya purnavarNAdibhedena pRthivIbhedAn darzayitumAha vaNNa rasa gaMdha phAse joNippamuhA bhavaMti saMkhejjA / NegAiM sahassAiM hoMti vihANammi ekkakke // 77 // vanna ityAdi / tatra varNAH zuklAdayaH paJca, rasAstiktAdayaH paJca, gandhau surabhi-durabhI, sparzA mRdu-karkazAdayo'STau / tatra vAdike ekaikasmin yonipramukhAH yoniprabhRtayaH saGkhyeyA bhedA bhavanti / saGkhyeyasyAnekarUpatvAd viziSTasaGkhyArthamAha-anekAni sahastrANi ekaikasmin varNAdike vidhAne bhede bhavanti, yonito guNatazca bhedAnAmiti / etacca saptayonilakSapramANatvAt 15 pRthivyA evaM bhAvanIyamiti, uktaM ca prajJApanAyAm tattha NaM je te pajjattagA eesi NaM vaNNAeseNaM gaMdhAeMseNaM rasAeMseNaM phAsAeseNaM sahassaggaso vihANAI saMkhe jAiM joNippamuhasayasahassAiM, pajjattayanIsAe apajjattayA vakkamati jatthego tattha niyamA asaMkhejjA, se taM kharabAyarapuDhavikAiyA / [pa0 27 sU0 15] 10 20 1. khalu puDha0 ka / 2. nAmaM cha-jhapratI vinA / 3. 0sayaM ka Tha, 0sa te ja / 4. hoti jha Tha / 5. 0tAle i0 kha Ga, 0yAla i0 ga ca, 0yAli i0 gha / 6. 0me ityA0 ga, 0 meje i0 gha, 0mejja i0 ca / 7. 0ppabhe ityA0 ga Ga, 0ppabha ityA0 gha ca / 8. vyagAthayA kapratyA vinA / 9. turyagAthayA kapratevinA / 10. 0pRthvIbhe0 ca / 11. 0tAH / ete spaSTA iti kRtvA na vivRtAH / kapustakamRte / 12-13. 0teseNaM ga / 14. 0NAtiM ca / 15. 0jjAyaM Ga, 0jjAti ga ca / 16. 0yaNissAte Ga / 17. "vakkamaMti iti utpadyante" je0vi0pa0 / 18. se taM kha ga /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre iha ca saMvRtayonayaH pRthivIkAyikAH / sA punaH sacittA acittA mizrA vA / tathA punaH zItA uSNA zItoSNA vetyevamAdikA draSTavyeti / etadeva bhUyo niyuktikRt spaSTataramAha vannammi ya ekkakaM gaMdhammi rasammi taha ya phAsammi / NANattI kAyavvA vihANae hoi ekkakke // 78 // vannammItyAdi / varNAdike ekaikasmin vidhAne bhede sahasrAgrazo nAnAtvaM vidheyam, tathAhi-kRSNo varNa iti sAmAnyam, tasya ca bhramarA-'GgAra-kokilagavala-kajjalAdiSu prakarSA-'prakarSavizeSAd bhedaH kRSNaH kRSNatara: kRSNatama ityAdi / evaM nIlAdiSvapyAyojyam / tathA rasa-gandha-sparzeSu sarvatra pRthivIbhedA 10 vAcyAH / tathA varNAdInAM parasparasaMyogAd dhUsara-kesara-karburAdivarNAntarotpattiH / evamutprekSya varNAdInAM pratyekaM prakarSA-'prakarSatayA parasparAnuvedhena ca bahavo bhedA vAcyAH / punarapi paryAptakAdibhedena bhedamAha je bAyare vihANA pajjattA tittiyA apajjattA / 15 suhumA vi hoMti duvihA pajjattA ceva'pajjattA // 79 // je bAdara ityAdi / yAni bAdarapRthivIkAye vidhAnAni bhedAH pratipAditAH tAni yAvanti paryAptakAnAM tAvantyevAparyAptakAnAmapi / atra ca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyam, na tu jIvAnAm, yata ekaparyAptakAzrayeNAsaGkhyeyA aparyAptakA bhavanti / sUkSmA api paryAptakA-5 paryAptakabhedena dvividhA eva, kintu 20 aparyAptanizrayA paryAptakAH samutpadyante, yatra caiko'paryAptakastatra niyamAda saGkhyeyAH paryAptAH syuH / paryAptistu 1. 0yaH kharabAdarapRthivIkAyikA uktAH / sA kha / 2. punazca zI0 kaAdarza vinaa| 3. 0Nao ka / 4. 0rNAdyekai0 kha / 5. ca iti kapratau na vartate / 6. 0bhedAnAha kha, 0bhedAd bheda0 ga gha Ga ca / 7. 0va apajja(ja) ttA chaprati vinaa| 8. 0ryAptA-'pa0 kha gha Ga / 9. dvidhA ca / 10. 0ptakani0 kakhapratI vinA / 11. ryAptakA: gha c|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH AhAra-sarIriMdiya-UsAsa-vao-maNobhiNivvattI / hoi jao deliyAo karaNaM pai sA u pajjattI // [ jIvasa0] janturutpadyamAnaH pudgalopAdAnena karaNaM nivartayati, tena ca karaNavizeSeNAhAramavagRhya pRthak khalarasAdibhAvena pariNati nayati sa tAdRkkaraNavizeSa AhAraparyAptizabdenocyate / evaM zeSaparyAptayo'pi vAcyAH / tatraikendriyANAmAhAra- 5 zarIrendriyocchAsAbhidhAnAzcatasro bhavanti / etAzcAntarmuhUrtena janturAdatte / anAptaparyAptiraparyAptakaH / avAptaparyAptistu paryAptaka iti / atra ca pRthivyeva kAyo yeSAmiti vigrahaH / yathA sUkSma-bAdarAdayo bhedAH siddhayanti tathA prasiddhabhedenodAharaNena darzayitumAha rukkhANaM gacchANaM gummANa layANa valli-valayANaM / 10 jaha dIsai nANattaM puDhavikkAe tahA jANa // 80 // rukkhANamityAdi / yathA vanaspatervRkSAdibhedena spaSTaM nAnAtvamupalabhyate tathA pRthivIkAye'pi jAnIhi / taMtra vRkSAH cUtAdayaH, gacchAH vRntAkI-sallakIkAsyAdayaH, gulmAni navamAlikA-koraNTakAdIni, latAH punnAgA'zokalatAH, vallyaH trapuSI-vAluGkI-kozAtakyAdayaH, valayAni ketakI- 15 kadalyAdIni / punarapi vanaspatibhedadRSTAntena pRthivyA bhedamAha osahi taNa sevAle paNagavihANe ya kaMdamUle ya / jaha dIsai NANattaM puDhavikkAe tahA jANa // 81 // osahItyAdi / yathA hi vanaspatikAyasyauSadhyAdiko bhedaH evaM pRthivyA api draSTavyaH / tatra auSadhyaH zAlyAdyAH, tRNAni darbhAdIni, zaivalaM jalopari 20 1. vayo ka-khapratibhyAmRte / 2. 0NivvittI gha Ga / 3. "daliyAo iti tattani(nni)ppatti-yogyavargaNArUpAt. tasya dalikasya svasvavipaye praNamaM taM prati yat karaNaM zaktirUpaM sA paryAptirucyate" jai0vi0pa0 / 4. gacchANaM ka jha ba tth| 5. nANattI cha ja jha / kAe kha ja jha / 7. 0kkAyA ka / 8. jANe kha / 9. 0kAyike'pi ga Ga, 0kAye vijAnI0 ka / 10. tathA c| 11. gucchA: ka-gapustake vinA / 12. 0koreNTa0 ga, 0koriNTa0 gha / 13. 0kyAdyAH kAgadIyAdazeSu / 14. NANattI cha ja jha / 15. puDhavIkAe jh| 16. 0vyAmapi kha /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre malarUpam, panakaH kASThAdAvullIvizeSaH paJcavarNaH, kandaH sUraNakandAdiH, mUlam uzIrAdIti / ete ca sUkSmatvAd naika-dvayAdikAH samupalabhyante, yatsaGkhyAstUpalabhyante tad darzayitumAha ekkassa doNha tiNha va saMkhejjANa va Na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAiM puDhavijiyANaM asaMkhANaM // 82 // egassetyAdi / spaSTA / kathaM punaridamavagantavyam 'santi pRthivIkAyikAH' iti ? ucyate-tadadhiSThitazarIropalabdheH adhiSThAtari pratItiH, gavAzvAdAviva iti / etaddarzayitumAha eehiM sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA hoti / 10 sesA ANAgejjhA cakkhupphAsaM na te iMti // 83 // eehItyAdi / ebhiH asaGkhyeyatayopalabhyamAnaiH pRthivI-zarkarAdibhedabhinnaiH zarIraiH te zarIriNaH zarIradvAreNa pratyakSaM sAkSAt prarUpitAH prakhyApitA bhavanti / zeSAstu sUkSmA AjJAgrAhyA eva draSTavyAH, yataste cakSuHsparza nA''gacchanti / sparzazabdaH viSayArthaH / prarUpaNAdvArAnantaraM lakSaNadvAramAha uvaoga joga ajjhavasANe mai suya acakkhudaMse ya / aTTavihodayalesA saNNussAse kasAe ya // 44 // uvaogetyAdi / tatra pRthikAyAdInAM styAnaddharyudayAd yA ca yAvatI copayogazaktiravyaktA jJAna-darzanarUpA ityevamAtmaka upayogo lakSaNam / tathA yogaH kAyAkhya eka eva audArika-tanmizra-kArmaNAtmako vRddhayaSTikalpo jantoH 20 sakarmakasyAlambanAya vyApriyate / tathA adhyavasAyAH sUkSmA AtmanaH pariNAmavizeSAH, te ca lakSaNam, avyaktacaitanyapuruSamana:samudbhUtacintAvizeSA ivAnabhilakSyAste'bhigantavyAH / tathA sAkAropayogAnta:pAtimati-zrutAjJAnasamanvitAH 1. pAsiyaM ja / 2. spaSTam ca / 3. te varUvi0 ja / 4. 0jjhA u cakkhuphAsaM na to ti ( te tiM )ti ja / 5. 0ehiM ityA0 kha / 6. asaGkhyatayo0 kha / 7. 0tAH khyApi0 kapratevinA / 8. 0lessA kha / 9. 0naddharyAdhudayAd ka-khapustake vinA /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH pRthvIkAyikA boddhavyAH / tathA sparzanendriyeNAcakSurdarzanAnugatA boddhavyAH / tathA jJAnAvaraNIyAdyaSTavidhakarmodayabhAjastAvad bandhabhAjazca / tathA lezyAH adhyavasAyavizeSarUpAH kRSNa-nIla-kApota-taijasyazcatasraH tAbhiranugatAH / tathA dazavidhasaMjJAnugatAH, tAzcAhArAdikAH prAguktA eva / tathA sUkSmocchvAsaniHzvAsAnugatAH, uktaM ca ___ puDhavikAiyA NaM bhaMte ! jIvA ANavaMti vA pANavaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA ? gotamA ! avirahiyaM saMtayaM ceva ANavaMti vA pANavaMti vA UsasaMti vA nIsasaMti vA / [ ] kaSAyA api sUkSmAH krodhAdayaH / evametAni jIvalakSaNAnyupayogAdIni kaSAyaparyavasAnAni pRthivIkAyikeSu sambhavanti / tatazcaivaMvidhajIvalakSaNa- 10 kalApasamanugatatvAd manuSyavat sacittA pRthivIti / nanu ca tadidamasiddhamasiddhena sAdhyate, tathAhi-na hyupayogAdIni lakSaNAni pRthvIkA ye pravyaktAni samupalakSyante ? satyametad, avyaktAni tu dRzyante, yathA kasyacit puMsaH hRtpUravyatimizramadirAtipAnapittodayAkulIkRtAntaHkaraNavizeSasyAvyaktA cetanA, na caitAvatA tasyAcidrUpatA, evamatrApyavyaktacetanAsambhavo'bhyupagantavyaH / nanu 15 cAtrocchAsAdikamavyaktacetanAliGgamasti, na ceha tathAvidhaM kiJciccetanAliGgamasti ? naitadevam, ihApi samAnajAtIyalatodbhedAdikamarzomAMsAGkaravat cetanAcihnamastyeva, avyaktacetanAnAM hi sambhAvitaikacetanAliGgAnAM vanaspatInAmiva cetanA'bhyupagantavyeti, vanaspatezca caitanyaM viziSTartapuSpa-phalapradatvena spaSTam, sAdhayiSyate ca / tato'vyaktopayogAdilakSaNasadbhAvAt sacittA pRthvIti 20 sthitam / nanu cAzmalatAdeH kaThinapudgalAtmikAyAH kathaM cetanatvam ? iti, atrAha 1. pRthivIkA0 kapratyA Rte / 2. jJAnadarzanAvara0 ga / 3. 0kapota ca / 4. satataM kha / 5. vantIti ga / 6. tada asiddhaM yada asiddhena kha / 7. pRthivIkAye kpustkaadvinaa| 8. 0yeSu vya0 kha / 9. vidyante kapratimRte / 10. 0rakavya0 ca / 11. 0rApAna0 ca / 12. ziSTArthapu0 kha / 13. spha( sphu )TaM ka / 14. pRthivIti kaAdarzAdRte / 15. ata Aha kapratimanAdRtya /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre aTThI jahA sarIrammi aNugayaM ceyaNaM kharaM diTuM / evaM jIvamaNugayaM puDhavisarIraM kharaM hoI // 85 // aTThimityAdi / yathAsthi zarIrAnugataM sacetanaM kharaM dRSTam evaM jIvAnugataM pRthvIzarIramapIti / sAmprataM lakSaNadvArAnantaraM parimANadvAramAha je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamettA te / sesA tinni vi rAsI vIsuM loyA asaMkhejjA // 86 // je bAyaretyAdi / tatra pRthivIkAyikAzcaturdhA, tadyathA-bAdarAH paryAptA aparyAptAzca, tathA sUkSmA aparyAptAH paryAptAzca / tatra ye bAdarAH paryAptAste saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgamAtravartipradezarAzipramANA bhavanti, zeSAstu trayo'pi 10 rAzayaH pratyekamasaGkhyeyAnAM lokAnAmAkAzapradezarAzipramANA bhavanti, yathAnirdiSTakrameNa caite yathottaraM bahutarAH, yata uktam savvatthovA bAyarapuDhavikAiyA pajjattA, bAdarapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhejjaguNA, suhumapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhejjaguNA, suhumapuDhavikAiyA pajjattA asaMkhejjaguNA / [ ] prakArAntareNApi rAzitrayasya pramANaM darzayitumAhapattheNa va kulaeNa va jaha koi miNijja savvadhannAiM / evaM mavijjamANA havaMti logA asaMkhejjA // 87 // patthetyAdi / yathA prasthAdinA kazcit sarvadhAnyAni minuyAd evamasadbhAvaprajJApanAGgIkaraNAd lokaM kuDavIkRtya ajaghanyotkRSTAvagAhanAn pRthivI20 kA yikAn jIvAn yadi minoti tato'saGkhyeyAn lokAn pRthivIkAyikAH pUrayanti / / punarapi prakArAntareNa parimANamAha 1. jIvANugayaM kha ja jha Tha / 2. aTThItyAdi ga ca / 3. pRthivIza0 kapustakaM vimucyAnyatra / 4. 0mapi // sA0 kha / 5. loe jha Ja / 6. sUkSmA: paryAptA aparyAptAzca ga ng| 7. 0ryAptakAste kAgadIyapratiSu / 8. 0ziparimANA kha / 9. 0meNaivaite ga / 10. parimANaM kasaMjJakAdarzena vinA / 11. kulaveNa kha, kuDaeNa ja jha, kuDaveNa Tha / 12. 0yikAn yadi kha, 0yikajI0 kAgadIyapratiSu /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH logAgAsapaese ekkakkaM nikkhive puDhavijIvaM / evaM mavijjamANA havavaMti logA asaMkhejjA // 88 // loetyAdi / spaSTA / sAmprataM kAlataH pramANaM nirdidikSuH kSetra-kAlayoH sUkSma-bAdaratvamAha niuNo ye hoi kAlo tatto NiuNayataraM havai khettaM / aMgulaseDhImette usappiNIo asaMkhejjA // 89 // niuNetyAdi / nipuNaH sUkSmaH kAlaH samayAtmakaH / tato'pi sUkSmataraM kSetraM bhavati, yato'GgalIzreNimAtrakSetrapradezAnAM samayApahAreNAsaGkhye yA utsapiNya-vasarpiNyo'pakrAmantIti, ata: kAlAt kSetraM sUkSmataram // prastutaM kAlataH parimANaM darzayitumAha aNusamayaM ca paveso NikkhamaNaM ceva puDhavijIvANaM / kAe kAyaThiIyA cauro loyA asaMkhejjA // 10 // aNusamayamityAdi / tatra jIvAH pRthivIkAye'nusamayaM pravizanti niSkrAmanti ca / ekasmin samaye kiyatAM niSkramaH pravezazca 1-2 ? tathA vivakSite ca samaye kiyantaH pRthivIkAyapariNatAH sambhavanti 3? tathA kiyatI 15 ca kAyasthiti: 4 ? ityete catvAro'pi vikalpAH kaalto'bhidhiiynte| tatrAsaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH samayenotpadyante vinazyanti ca / pRthivItvena pariNatA apyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAH / tathA kAyasthitirapi mRtvA mRtvA'saGkhyeyalokAkAzapradezepramANaM kAlaM tatra tatrotpadyanta iti / evaM kSetrakAlAbhyAM pramANaM pratipAdya parasparAvagAhapratipipAdayiSayAha 20 10 1. ekkakke ka-cha-apratIvinA / 2. 0jIyaM jha / 3. evaM gaNijja0 jha Ja / 4. parimANaM kha / 5. Da jha. u Tha / 6. havaDa jha ba / 7. 0yarayaM ha0 tth| 8. aMgA ja / 9. osappiNio kha ja / 10. kAyaTTitiyA ja Tha / 11. 0kSitasama0 kha gha Ga / 12. ro vika0 kaAdarzAdRte / 13. 0zaparimANaM kapustakena vinA'nyatra / 14. parimANaM kaprati vimucyAnyatra / 15. 0hanAprati0 kha /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bAyarapuDhavikkAiyapajjattA annamannamogADhA / sesA ogAhaMtI suhumA puNa savvaloyammi // 91 / dAraM // . bAyaretyAdi / bAdarapRthivIkAyikaH paryApto yasminnAkAzakhaNDe avagADhastasminnevAkAzakhaNDe'parasyApi bAdarapRthivIkAyikasya zarIramavagADhamiti 5 zeSAstu aparyAptAH paryAptakanizrayA samutpadyamAnA anantaraprakriyayA paryAptakA vagADhAkAzapradezAvagADhAH / sUkSmAH punaH sarvasminnapi loke'vagADhA iti / upabhogadvAramAha caMkamaNe ya TThANe NisIyaNa tuyaTTaNe ye kayakaraNe / uccAre pAsavaNe uvakaraNANaM ca nikkhivaNe // 12 // 10 AlevaNa paharaNa bhUsaNe ya kayavikkae kisIe ya / bhaMDANaM pi ya karaNe uvabhogavihI maNussANaM // 13 // caMkamaNetyAdi / AlevaNetyAdi / caGkramaNa-UrddhasthAna-niSIdanatvagvartana-kRtakaputrakakaraNa-uccAra-prazravaNa-upakaraNanikSepa-Alepana-praharaNa bhUSaNa-kraya-vikraya-kRSIkaraNa-bhaNDakaghaTanAdiSUpabhogavidhirmanuSyANAM 15 pRthivIkAyena bhavatIti / yadyevaM tataH kim ? iti ata Aha eehiM kAraNehiM hiMsaMtI puDhavikAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // 94 // dAraM // eehItyAdi / ebhizcakramaNAdibhiH kAraNaiH pRthivIjIvAn hiMsanti / kimartham ? iti darzayati-sAtaM sukhamAtmano'nviSantaH paraduHkhA20 nyajAnAnAH katipayadivasaramaNIyabhogAzAkarSitasamastendriyagrAmA vimUDhacetasa iti / parasya pRthivyAzritajanturAzeH duHkham asAtalakSaNaM tad udIrayanti 1. 0DhavIkAtiya0 ja / 2. nAstIyaM gAthA jhasaMjJakAdarze / 3. ya karaNe ya / cha / 4. tu kha ja jha , pi ja / 5. 0NaMkiyakaraNe ka / 6. 0ghaTTanA0 gha ng| 7. 0hiM vi haMsaM0 j| 8. uIraMti ja / 9. 0ehimityA0 kha gha / 10. 0no'nveSayantaH ka-gapratI vinA / 11. duHkhamajAnAnA: kha / 12. 0nti IrayantI0 ga /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH utpAdayantIti / anena bhUdAnajanitaH zubhaphalodayaH pratyukta iti / adhunA zastradvAram / zasyate'neneti zastram, tacca dvidhA-dravyazastraM bhAvazastraM ca / dravyazastramapi samAsa-vibhAgabhedAd dvidhaiva / tatra samAsadravyazastrapratipAdanAyAhahalakuliyavisakuddA( dA)lA alittamigasiMgakaTThamaggI ya / uccAre pAsavaNe eyaM tu samAsao satthaM // 15 // haletyAdi / tatra hala-kulika-viSa-kuddAlA-'litraka-mRgazRGga-kASThA'gni-uccAra-prazravaNAdikametat samAsataH saGkapataH dravyazastram // vibhAgadravyazastrapratipAdanAyAha kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // 96 // dAraM // kiMcItyAdi / kiJcit svakAyazastraM pRthivyeva pRthivyAH / kiJcit parakAyazastramudakAdi / tadubhayaM kiJcid iti bhUdakaM militaM bhuvaH / etacca sarvamapi dravyazastram / bhAve punaH asaMyamaH duSprayuktA mano-vAk-kAyAH zastramiti / vedanAdvAramAha pAyaccheyaNa bheyaNa jaMghorU taha ya aMgamaMgesu / . jaha hoMti narA duhiyA puDhavikkAe tahA jANa // 97 // pAetyAdi / yathA pAdAdikeSvaGga-pratyaGgeSu chedana-bhedanAdikayA kriyayA narA duHkhitAH tathA pRthivIkAye'pi vedanAM jAnIhi // yadyapi pAda-zirogrIvAdInyaGgAni pRthivIkAyikAnAM na santi tathApi tacchedanAnurUMpA 1. tad dvi0 ka / 2. dvidhA / tatra ka vinA / 3. 0liyAvisakuddAlalittamiga0 tth| 4. 0sakoddA( kudA? )layakhaNittamiga0 ja / 5. 0lAlittaM miga0 cha, 0lAlittamiga0 kha ja jh| 6. 0kurdAlA0 kha ga, 0kudAlA0 ng| 7. 0nArthayA(mA?) ha gha / 8. kiMcI cha / 9. u kha, a cha Tha / 10. bhuva iti / e0 kha ga gha Ga / 11. taheva aMguvaMgesu kha Tha, taheva aMgavaMgesu ja jha, taheva aMga0 ba / 12. 0kkAyaM tahA / ka / 13. pAya ityA0 kha / 14. 0bhedAdi0 Ga ca / 15. 0kAye veda0 kha / 16. 0pi jAnIhi vedanAm ka / 17. sambhavanti kha / 18. 0rUpave0 ka /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vedanA'styeveti darzayitumAha natthi ya si aMgamaMgA tayANurUvA ya veyaNA tesiM / kesiMci udIretI kesiMca'ivAyae pANe // 18 // natthi ya syetyAdi / pUrvArdhaM gatArtham / keSAJcit pRthivIkAyikAnAM 5 tadArambhiNaH puruSA vedanAmudIrayanti, keSAJcit tu prANAnapyatipAtayeyuriti, tathA hi bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA-caturantacakravatino gandhapeSikA yauvanavatinI balavatI ArdrAmalakapramANaM sacittapRthivIgolakamekaviMzatikRtvo gandhapaTTake kaThinazilAputrakeNa piMSyAt, tatasteSAM pRthivIjIvAnAM kazcit saGghaTTitaH kazcit paritApitaH kazcid vyApAditaH, aparaH kila tena zilAputrakeNa na spRSTo'pIti / / 10 vadhadvAramAha pavayaMti ya aNagArA Na ya tehiM guNehiM jehiM aNagArA / puDhaviM vihiMsamANA Na hoMti vAyAe aNagArA // 19 // pavayaMtItyAdi / iha hyeke kutIthikA yativeSamAsthAyaivaM ca pravadantivayam anagArAH pravrajitAH, na ca teSu guNeSu niravadyAnuSThAnarUpeSu vartante 15 yeSvanagArAH / yathA cAnagAraguNeSu na vartante tad darzayati-yataste'hanizaM pRthivIjIvavipattikAriNo dRzyante guda-pANi-pAdaprakSAlanArtham, anyathA'pi nirlepanirgandhatvaM kartuM zakyam / atazca yatiguNakalA panirapekSA na vAGmAtreNa yuktizUnyenA'nagArA bhavantIti / anena prayogaH sUcitaH / tatra gAthApUrvArdhana pratijJA, pazcArdhana hetuH, uttaragAthArdhena sAdharmyadRSTAntaH, sa cAyaM prayoga:20 kutIthikA yatyabhimAnavAdino'pi yatiguNeSu naM vartante, pRthivIhiMsApravRttatvAd, 1. se aMgovaMgA kha, si aMguvaMgA Tha, si yaMga0 ja / 2. 0siMci u vAyao pA0 kha, siMci ya vA0 jha, 0siMci i vA0 Tha / 3. ukto yathA ca / 4. 0raGgaca0 gha Ga / 5. Amala0 ga ca / 6. 0hisimA0 ka / 7. Na hu te vA0 kha Tha / 8. ke tI0 ca / 9. mAdhAyaivaM ca / 10. 0Su prava0 kha / 11. 0vIjantuvi0 kha ga gha ca, Gapustake pAThabhaGgaH / 12. 0pazUnyA na kaprati vimucyAnyatra / 13. 0ktinirapekSeNAnagA0 katimRte'nyatra / 14. 0gAratvaM bibhratIti ka kha. gAratA bhavatIti ga gha. GasaMjJAdarza pAThaTiH / 15. 0ga: tI0ka kha ga / 16 na prava0 ca / 17 0vIvihiM0 gha Ga /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH 71 iha ye ye pRthiMvIhiMsApravRttAste te yatiguNeSu na vartante gRhasthavat // sAmprataM dRSTAntagarbhaM nigamanamAha aNagAravAiNo puDhavihiMsagA NigguNA agArisamA / Niddosa ttiya mailA viraidugaMchAe mailatarA // 100 // aNetyAdi / anagAravAdinaH vayaM yataya iti vadanazIlAH pRthivIkAya - 5 vihiMsakAH santo nirguNAH, yato'taH agArisamA gRhasthatulyA bhavanti / abhyuccayamAha--sacetanA pRthivItyevaM jJAnarahitatvena tatsamArambhavartinaH sadoSA api santo vayaM nirdoSA ityevaM manyamAnAH svadoSaprekSAvimukhatvAt malinA: kaluSitahRdayAH, punazcAtipragalbhatayA sAdhujanAzritAyA niravadyAnuSThAnAtmikAyA virate: jugupsayA nindayA malinatarA bhavanti / anayA ca sAdhunindayA'nanta - 10 saMsAritvaM pradarzitaM bhavatIti / etacca gAthAdvayaM sUtropAttArthAnusAryapi vadhadvArAvasare niryuktikRtA'bhihitam, tasya svayamevopAttatvena tadvyAkhyAnasya nyAyyatvAt / taccedaM sUtram-lajjamANA puDho pAsa aNagArA mo tti ege pavadamANetyAdi / ayaM ca vadhaH kRta-kAritA - 'numatibhirbhavatIti tadarthamAha-- keI sayaM vahaMtI keI annehi tuM vadhAveMti / I aNumannaMtI puDhavikkAyaM vahemANA // 101 // ke ityAdi / spaSTA // tadvadhe'nyeSAmapi tadAzritAnAM vadho bhavatIti darzayitumAha jo puDhavi samArabhae anne vi hu~ so samArabhai kAe / aNiyAe a rNiyAe disse ya tahA adisse ya // 102 // jo ityAdi / yaH pRthivIkAyaM samArabhate vyApAdayati tathA sa 1. 0vIvihiM0 gha Ga / 2. na prava0 ca / 3. 0 hiMsigA ka / 4. 0janenAzri0 ca / 5. 0vati ka / 6. 0ti etada0 kha / 7. u (U) kha ja jha, rU ( U ) vahANatti (vanti ) cha, uM ny| 8. 0mAraMbhati ja Tha / 9. ya Tha / 15 20
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre anyAnapi apkAya-dvIndriyAdIn samArabhate vyApAdayati, udumbaraphalabhakSaNapravRttaH tatphalAnta:praviSTatrasajantubhakSaNavaditi / tathA aNiyAe ya niyAe tti akAraNena kAraNena ca, yadi vA asaGkalpena saGkalpena ca pRthivIjantUn samArabhate tadArambhavAMzca dRzyAn dardurAdIn adRzyAn panakAdIn samArabhate 5 vyApAdayatItyarthaH // etadeva spaSTataramAha puMDhavI samArabhaMtA haNaMti tannissite bahU jIve / suhume ya bAyare yA pajjatte vA apajjatte // 103 // dAraM // puMDhavItyAdi / spaSTA, atra ca sUkSmANAM vadhaH pariNAmAzuddhatvAt tadviSayanivRttyabhAvena draSTavya iti // viratidvAramAha10 evaM viyANiUNaM puDhavIo nikkhivaMti je daMDaM / tiviheNa savvakAlaM maNeNa vAyAe kAeNaM // 104 // ___ evamityAdi / evam ityuktaprakArAnusAreNa pRthivIjIvAn vijJAya tadvadhaM bandhaM ca vijJAya pRthivIto nikSipanti ye daNDaM pRthivIsamArambhAd vyuparamanti te IdRkSA anagArA bhavantItyuttaragAthAyAM vakSyati / trividhena iti kRta-kAritA15 'numatibhiH sarvakAlaM yAvajjIvamapi manasA vAcA kAyeneti // anagArabhavane uktazeSamAha guttA guttIhiM savvAhiM, samiyA samiIhiM saMjayA / jayamANagA suvihiyA erisiyA hoMti aNagArA // 105 // guttA ityAdi / tisRbhiH mano-vAk-kAyaguptibhirguptAH, tathA paJcabhiH 20 IryAsamityAdibhiH samitAH, samyag utthAna-zayana-caGkramaNAdikriyAsu yatA: saMyatAH, yatamAnAH sarvatra prayatnakAriNaH, zobhanaM vihitaM samyagdarzanAdyanuSThAnaM yeNaM te tathA, IdRkSA anagArA bhavanti, na tu pUrvoktaguNAH pRthivIkAyasamArambhiNa: 1. ka-khasaMjJakAdarzayorna vartate tti iti / 2. puDhavi ka-chapratI vinA / 3. 0ssie ya bahujIve tth| 4. vA cha jha / 5. yA ka-chapustake vinA / 6. 0DhavimityA0 kapratyA Rte / 7. 0vIe ni0 chajapratI Rte| 8. 0n tadvadhabandhaM ga ca / 9. 0dvadhabandhaM gha / 10. 0ttarArdhena vakSya0 kha / 11. 0kAlamiti yA0 kha / 12. 0risagA Ja / 13. 0makriyA0 ca / 14. 0thA, te IdR0 ka-gha-capratIvinA /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH zAkyAdaya iti // gato nAmaniSpanno nikSepaH / adhunA sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAryate, taccedam [ sU010] aTTe loe parijuNNe dussaMbodhe avijANae / assi loe pavvahie tattha tattha puDho pAsa AturA paritAveMti / __ aTTetyAdi / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarasUtre parijJAtakarmA 5 munirbhavatItyuktam, yastvaparijJAtakarmA sa bhAvArto bhavatIti / tathA''disUtreNa sambandhaH, sudharmasvAmI jambUnAmne idamAcaSTe-zrutaM mayA, kiM tat zrutam ? pUrvoddezakArthaM pradarthedamapIti aTTetyAdi / paramparasambandhastu ihamegesiM no sannA bhavatItyuktam, kathaM punaH saMjJA na bhavatIti ? ArtatvAt, tadAha-aTTetyAdi / ___ Arko nAmAdizcaturdhA / nAma-sthApane kSuNNe / jJazarIra-bhavyazarIra- 10 tadvyatirikto noAgamato dravyAtaH zakaTAdicakrANAmuddhimUle vA yo lohamayaH paTTo dIyate sa dravyAtaH / bhAvArtastu dvidhA-Agamato noAgamatazca / tatrAgamato jJAtA ArtapadArthajJaH tatra copayuktaH / noAgamatastu audayikabhAvavartI rAga-dveSagrahaparigRhItAntarAtmA priyaviprayogAdiduHkhasaGkaTanimagno bhAvAta iti vyapadizyate, athavA zabdAdiviSayeSu viSavipAkasadRzeSu tadAkAGkSatvAd hitA-hitavicAra- 15 zUnyamanA bhAvArtaH karmopacinoti, yata uktam soiMdiyavasage NaM bhaMte ! jIve kiM baMdhai ? kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi ? goyamA ! aTTha kammapayaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo pakarei, jAva aNAiyaM ca NaM aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAramaNupariyaTTai / [ ] evaM sparzanAdiSvapyAyojanIyam / evaM krodha-mAna-mAyA-lobha-darzana- 20 mohanIya-cAritramohanIyAdibhirbhAvArtAH saMsAriNo jIvA iti, uktaM ca rAga-ddosa-kasAehiM iMdiehiM ya paMcahiM / duhA vA mohaNijjeNa aTTA saMsAriNo jiyA // [ ] 1. 0ti / AdisU0 ca / 2. 0t, Aha kha / 3. 0ra-vyati0 kapuskAdRte'nyatra / 4. 0rtazca ca / 5. 0ta auda0 ca / 6. 0SaparigR0 ga Ga, 0SaparigrahagR0 ca / 7. saGkarani0 gha / 8. 0kAkSitvAd gha Ga ca / 9. yaduktam ng| 10. 0vasaTTe kha gha Ga ca, 0vasadde ga / 11. raMtaM saM0 kha /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre yadi vA jJAnAvaraNIyAdinA zubha - 'zubhenASTaprakAreNa karmaNA''rtaH / kaH punarevaMvidhaH ? ityata Aha-lokayatIti lokaH eka-dvi-tri-catuH-paJcendriyajIvarAzirityarthaH / atra lokazabdasya nAma - sthApanA - dravya-kSetra - kAlabhava-bhAva-paryAyabhedAdaSTadhA nikSepaM pradarzyAprazastabhAvodayavartinA lokenehA5 dhikAro vAcyaH / yasmAd yAvAn ArtaH sarvo'pi paridyUna iti / paridyUno nAma paripelavo nissAraH aupazamikAdiprazasta bhAvahIno'vyabhicArimokSasAdhanahIno veti / sa ca dvidhA dravya - bhAvabhedAt / tatra sacittadravyaparidyUno jIrNazarIraM: sthavirakaH jIrNavRkSo vA, acittadravyaparidyUno jIrNapaTAdiH / bhAvaparidyUna audayikabhAvodayAt prazastajJAnAdibhAvavikalaH / kathaM vikalaH ? ananta10 guNaparihANyA, tathAhi - paJca- catu:-tri-dvi-ekendriyAH kramazo jJAnavikalAH / tatra sarvanikRSTajJAnAH sUkSmanigodA aparyAptakAH prathamasamayotpannAH, uktaM ca 15 74 sarvanikRSTa jIvasya dRSTa upayoga eva vIreNa / sUkSmanigodAparyAptAnAM sa bhavati vijJeyaH // [ ] tasmAt prabhRti jJAnavivRddhirdRSTA jinena jIvAnAm / labdhinimittaiH karaNaiH kAyendriya-vAD-mano- dRgbhiH // [ ] sa ca viSaya-kaSAyArtaH prazastajJAnadyUnaH kimavastho bhavati ? iti darzayati- dussambodha iti, duHkhena sambodhyate dharmacaraNe pratipatti kAryata iti dussambodho metAryavaditi / yadi vA dussambodhaH yo bodhayitumazakyaH brahmadattarvaiditi / kimityevaM ? yataH aviyANae tti viziSTAvabodharahita: / sa 20 caivaMvidhaH kiM vidadhyAt ? ityAha-asmin pRthivIkAyaloke pravyathite prakarSeNa vyathite, sarvasyArambhasya tadAzrayatvAditi prakarSArthaH, tattatprayojanatayA khananAdibhiH pIDite nAnAvidha zastrodbhIte vA / vyatha bhaya-calanayoH [pA0dhA0 1. 0 raNAdinA ga / 2. ityAha kha, ityatrAha ga / 3. atha kha / 4. 0pane kSuNNatvAd anAdRtya dravya - kSetra0 kha / 5. paridUna ka, ga gha pratyoH pAThabhaGgaH / 6. 0rIrastha0 kha gha Ga / 7. jIrNaH pa0 kha ca / 8. bhAvadyUna gha Ga / 9 tathAhi iti na vidyate kha-gasaMjJakAdarzayoH / 10. 0nnA iti uktaM kaprati vinA / 11. " tasmAt prabhRti iti prathamasamayamAdi kRtvA" jai0vi0 pa0 / 12. 0raNaprati0 kha / 13. prabhR( vR? ) tti ka / 14. 0vat ki0 kapratervinA / 15. 0 zastrAddhIte ka - GapustakAbhyAmRte /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutamkandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH 5.7 iti kRtvA vyathitaM bhItamiti / tattha tattheti teSu teSa kRSi-khananagRhakaraNAdipu pRthag vibhinneSu kAryepUtpanneSu pazya iti vineyasya lokAkAryapravRttiH pradarzyate / siddhAntazailyA ekAdeze'pi prakRte bahvAdezo bhavatIti AturAH viSaya-kapAyAdibhiH asmin pRthivIkAye viSayabhUte sAmarthyAt pRthivIkAyaM paritApayanti pari samantAt tApayanti pIDayantItyarthaH / 5 bahuvacananirdezastu tadArambhiNAM bahutvaM gamayati, yadi vA lokazabdaH pratyekamabhisambadhyate kazcilloko viSayakaSAyAdibhirAtaH aparastu kAyajIrNaH kazcid duHkhasambodhaH tathA'paro viziSTajJAnarahitaH, ete sarve'pyAturA viSayajIrNadehAdibhiH sukhAptaye'smin pRthivIkAyaloke vipayabhUte pRthivIkArya nAnAvidhairupAyaiH paritApayanti pIDayantIti sUtrArthaH / nanu caikadevatAvizeSAva- 10 sthitA pRthivIti zakyaM pratipattum, na punarasaGkhyeyajIvasaGghAtarUpeti, etat parihartukAma Aha [sU011] saMti pANA puDho sitA / saMtItyAdi / santi vidyante prANAH sattvAH pRthak pRthagbhAvena aGgalAsaGkhyeyabhAgasvadehAvagAhanayA pRthivyAzritAH, sitA vA sambaddhA ityarthaH / / anenetat kathayati-naikadevatA pRthivI, api tu pratyekazarIrapRthivIkA yAtmiketi / tadevaM sacetanatvamanekajIvAdhiSThitatvaM ca pRthivyA AviSkRtaM bhavatIti / etacca jJAtvA tadArambhanivRttAn darzayitumAha [ sU012] lajjamANA puDho pAsa / aNagArA mo tti ege pavayamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM puDhavikammasamA 20 raMbheNaM puDhavisatthaM samAraMbhamANo aNegarUve pANe vihiNsti| lajjamANA puDho pAsa tti, lajjA dvividhA-laukikI lokottarA ca / 5. prAkRta ga Ga ca / 2. pari: Tu ca / 3. 0taH kazcit tu kAyaparijIrNaH aparo ca:sambodha: tu yadu ca / 3. 0rNabhedA dehA0 ca / 5. 0ntItyarthaH / gha / 6. 0zritA vA mi0 kha / 7. 0yAtmakati ca / 8. dvidhA va Ga ca /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tatra laukikI snuSA-subhaTAdeH zvazura-saGgrAmaviSayA, lokottarA saptadazaprakAra: saMyamaH, taduktam-lajjA dayA saMjama baMbhacer ]mityAdi, lajjamAnAH saMyamAnuSThAnaparAH, yadi vA pRthivIkAyasamArambharUpAdasaMyamAnuSThAd lajjamAnAH / pRthag iti pratyakSajJAninaH parokSajJAninazca / atastAn lajjamAnAn pazya ityanena 5 ziSyasya kuzalAnuSThAnapravRttiviSayaH pradarzito bhavatIti / kutIthikAstvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha-aNagArA ityAdi / na vidyate'gAraM gRhameSAmityanagArAH yatayaH smo vayam ityevaM prakarSaNa vadantaH pravadanta iti / eke zAkyAdayo grAhyAH, te ca vayameva janturakSaNaparAH kSapitakaSAyA-'jJAnatimirA iti evamAdi pratijJAmAtramanarthakamAraTanti yathA 10 kazcidatyantazucirbodrazcatuHSaSTimRttikAsnAyI gozavasyAzucitayA parityAgaM vidhAya punaH karmakaravAkyAt carmA-'sthi-pizita-snAyvAderyathAsvamupayogArthaM saGgrahaM kAritavAn / tathA ca tena zucyabhimAnamudvahatA'pi kiM tasya parityaktam ? evamete'pi zAkyAdayo'nagAravAdamudvahanti, na cAnagAraguNeSu manAgapi vartante, na ca gRhasthacaryAM manAgapyatilavayantIti darzayati-yad yasmAd imam iti 15 sarvajanapratyakSaM pRthivIkAyaM virUparUpaiH nAnAprakAraiH zastraiH hala-kuddAla khanitrAdibhiH pRthivyA zrayaM karma kriyAM samArabhamANA vihiMsanti, tathA'nena ca pRthvIkarmasamArambheNa pRthvIzastraM samArabhamANo vyApArayan pRthivIkAyaM nAnAvidhaiH zastrairvyApAdayan anekarUpAn tadAzritAn udaka-vanaspatyAdIn vividhaM hinasti nAnAvidhairupAyairvyApAda yatItyarthaH / evaM zAkyAdI nAM 20 pArthivajantuvairiNAmayatitvaM pratipAdya sAmprataM sukhAbhilASitayA kRta-kAritA 'numatibhirmano-vAk-kAyalakSaNA pravRtti darzayitumAha 1. saMjamo ga gha / 2. bhavati gha Ga ca / 3. meSAM te ana0 ka-gapratI Rte / 4. "bodraH iti mUrkhaH'' jai0vi0pa0 / 5. 0pabhogA0 ca / 6. tasya tyaktam ng| 7. pravartante ga gha Ga / 8. vA gha ca / 9. 0laka-kha0 gha Ga ca / 10. 0zrayakarma gha-GapratibhyAM vinA / 11. pRthvIkAyasa0 ga ca, ata ArabhyAge kapustakaM vimucya sarveSvapyAdarzeSu prAyo'samAnatayA pRthvI sthAne pRthivI, pRthivIsthAne ca pRthvI iti bahudhA samupalabhyate / 12. 0yantItyarthaH ka kha / 13. 0nAM pRthivIjantu0 kha / 14. samprati ka-gapratI Rte /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH [sU013 ] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa - mANaNa- pUyaNAe jAtImaraNa-moyaNAe dukkhapaDighAtaheuM se sayameva puDhavisatthaM samAraMbhati aNNehiM vA puDhavisatthaM samAraMbhAveti aNNe vA puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNujANati / taM se ahitAe, taM se abohI / 5 77 tatthetyAdi / tatra pRthivIkAyasamArambhe khaluzabdaH vAkyAlaGkAre bhagavatA zrIvardhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA pravediteti / idamuktaM bhavati-- bhagavatedamAkhyAtaM yathA aibhiH vakSyamANaiH kAraNaiH kRta-kAritA - 'numatibhiH sukhaiSiNaH pRthvIkAyaM samArabhante tAni cAmUni - asyaiva jIvitasya paripelavasya parivandana- mAnana- - pU~janArthaM tathA jAti-maraNa-mocanArthaM duHkhapratighAtahetuM ca sukhalipsurduHkhadviT svayamAtmanaiva pRthivIzastraM samArabhate, tathA'nyaizca pRthvIzastraM samArambhayati, pRthvIzastraM samArabhamANAnanyAMzca sa eva smnujaaniite| evamatItA - 'nAgatAbhyAM mano-vAk- kAyakarmabhirAyojanIyam / 10 15 tadevaM pravRttamateryad bhavati tad darzayitumAha - taM se ahiyAe taM se abohIe, tat pRthivIkAyasamArambhaNaM se tasya kRta-kAritA - 'numatibhiH pRthvIzastraM samArabhamANasyAgAmini kAle'hitAya bhavati, tadeva cAbodhilAbhAyeti na hi prANigaNopamardanapravRttAnAmaNIyasA'pi hitenA - ''yaityAM yogo bhavatItyuktaM bhavati / yaH punarbhagavataH sakAzAt tacchiSyAnagArebhyo vA vijJAya pRthvIsamArambhaM 20 pApAtmakaM bhAvayati sa evaM manyata ityAha-se ttamityAdi / saH jJAtapRthvIjIvatvena viditaparamArthaH pRthvIzastra - samArambhamahitaM samyagavabudhyamAnaH AdAnIyaM grAhyaM samyagdarzanAdi samyagutthAya abhyupagamya, kena pratyayena ? iti 1. ebhiH kA0 kha / 2. 0tavyasya kha 0tasya pela0 ka / 3. 0pUjArthaM ka / 4. 0 yatyA gha / 5 vibhAvayati kha / 6. se tami0 kha gha /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUpine AcArAGgasUtre darzayati-zrutvA avagamya sAkSAd bhagavato-'nagArANAM vA samIpe / tataH iha manuSyajanmani ekeSAM pratibuddhatattvAnAM sAdhUnAM jJAtaM bhavatIti / ___ [mU014] se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati-esa 5 khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nirae / iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehi puDhavikammasamAraMbheNaM puDhavisatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati / / yad jJAtaM bhavati tad darzayitumAha-esetyAdi / ya eSa pRthvIzastra10 samArambhaH, khaluH avadhAraNe, kAraNe kAryopacAraM kRtvA naDvalodaka pAdarogenyAyenaiSa eva granthaH assttprkaarkrmbndhH| tathaiSa eva pRthvIsamArambho mohahetutvAd mohaH karmabandhavizeSo darzana-cAritrabhedo'STAviMzatividhaH / tatheSa eva maraNahetutvAda mAra: AyuSkakSayalakSaNaH / tathaiSa eva narakahetutvAd narakaH sImantAdi bhAgaH, anena cAsAtAvedanIyamupAttaM bhavati / kathaM punareka15 prANivyApAdanapravRttAvaSTavidhakarmabandhaM karoti ? iti ucyate-mAryamANajantujJAnAvarodhitvAd jJAnAvaraNIyaM badhnAti, evamanyatrApyAyojanIyamiti / anyadapi teSAM jJAtaM bhavatIti darzayitumAha-iccatthamityAdi / ityevamartham AhArabhUSaNopakaraNArthaM tathA parivandana-mAnana-pUjanArthaM duHkhapratighAtahetuM ca gRddhaH mUrchitaH lokaH prANigaNaH / evaMvidhe'pyatiduritanicayaviNakaphale 20 pRthvIkAyasamArambhe'jJAnavazAd mUrchitastvetad vidhatta iti darzayati- yad yasmAd imaM pRthvIkAyaM virUparUpaiH zastreH pRthvIkAyaM samArabhamANo hinasti, 1. 0dakaM pA0 kasaMjJakAdarzana vinA / 2. 0ga iti nyA0 gha Ga ca / 3. eva ca ma0 kh| 4. 0SkakarmakSaya0 ga / 5. sImantakAdi0 ga gha Ga ca / 6. dibhUbhA0 kha gh| 7. sAtave0 kha / 8. 0pUjArthaM ca / 9. pRthivIkarma samA0 ka-khapratI Rte'nyatra /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH pRthvIkAyasamArambheNa ca pRthivyeva zastraM svakAyAdeH pRthivyAM vA zastraM halakuddAlAdi tat samArabhate, pRthivIzastraM samArabhamANazcAnyAnanekarUpAn prANinaH dvIndriyAdIn vividhaM hinastIti / syAdArekA-ye hi na pazyanti na zRNvanti na jighranti na gacchanti kathaM punaste vedanAmanubhavantIti grahItavyam ? amuSyArthasya prasiddhaye dRSTAntamAha [sU015] se bemi-appege aMdhamabbhe appege aMdhamacche, appege pAdamabbhe 2, appege gupphamabbhe 2, appege jaMghamabbhe 2, appege jANumabbhe 2, appege Urumabbhe 2, appege kaDimabbhe 2, appegeNAbhimabbhe 2, appege udaramabbhe 2, appegepAsamabbhe 2, appege piTThimabbhe 2, appege uramabbhe 2 appege hiyayamabbhe 2, appege thaNamabbhe 2, appege khaMdhamabbhe 2, appege bAhumabbhe 2, appege hatthamabbhe 2, appege aMgulimabbhe 2, appege Nahamabbhe 2, appege gIvamabbhe 2, appege haNumabbhe 2, appege ho?mabbhe 2, appege daMtamabbhe 2, appege jibbhamabbhe 2, appege tAlumabbhe 2, appege galamabbhe 2, appege gaMDamabbhe 2, appege kaNNamabbhe 2, appegeNAsamabbhe 2, appege acchimabbhe 2, appege bhamuhamabbhe 2, appege NiDAlamabbhe 2, appege sIsamabbhe 2, appege saMpamArae, appege uddve| se bemItyAdi so'haM pRSTo bhavatA pRthvIkAyavedanAM bravImi / athavA se 20 iti tacchabdArthe vartate, yat tvayA pRSTastadahaM bravImi / apizabdaH yathAnAmazabdArthe, yathA nAma kazcijjAtyandho badhiro mUka: kuSThI paGgaH anabhinirvRttapANyAdya 1. pRthivIkarmasamA0 kha gha ca / 2. 0thivyA vA gha / 3. 0kurdAlA0 ca / * atra 2 aGkena 'appege pAdamacche' iti jJeyam / evamagre'pi sarvatrAsmin sUtre'vagantavyam / / 4. yadi vA kha gha Ga ca / 5
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vayavavibhAgo mRgAputravat pUrvakRtAzubhakarmodayAd hitA-'hita-prApti-parihAravimukho'tikaruNAM dazAM prAptaH tamevaMvidhamandhAdiguNopetaM kazcit kuntAgreNa abbhe iti AbhindyAt, tathA'paraH kazcidandhamAcchindyAt / sa ca bhidyamAnAdyavasthAyAM na pazyati, na zRNoti, mUkatvAd noccai rAraTIti, kimetAvatA tasya vedanA'bhAvo 5 jIvAbhAvo vA zakyo vijJAtum ? evaM pRthvIjIvA apyavyaktacetanA jAtyandha badhira-mUka-paGgvAdiguNopetapuruSavaditi / yathA vA paJcendriyANAM parispaSTacetanAnAM appege pAyamabbhe iti yathA nAma kazcit pAdamAbhindyAd AcchindyAdvati, evaM gulphAdiSvapyAyojanIyamiti / evaM janA-jAnu-Uru-kaTI-nAbhi udara-pArzva-pRSTha-uro-hRdaya-stana-skandha-bAhu-hastA-'Ggali-nakha-grIvA10 hanuka-oSTha-[danta-]jihvA-tAlu-gala-gaNDa-karNa-nAsikA-'kSi-bhrU-lalATaziraHprabhRtiSvavayaveSu bhidyamAneSu chidyamAneSu vA vedanotpattirlakSyate / evameSAmutkaTamohAjJAnabhAjAM styAnayudayAdavyaktacetanAnAmavyaktaiva vedanA bhavatIti grAhyam / atraiva dRSTAntAntaraM darzayitumAha-appege saMpamArae appege uddavae yathA nAma kazcit sam ekIbhAvena prakarSeNa prANAnAM mAraNam 15 avyaktatvApAdanaM kasyacit kuryAt, mUrchAmApAdayedityarthaH, tathA'vasthaM ca yathA nAma kazcid apadrApayet prANebhyo vyaparopayet, na cAsau tAM vedanAM sphuTamanubhavati, asti cAvyaktA tasyAsau vedaneti / evaM pRthivIjIvAnAmapi draSTavyamiti / __ pRthivIkAyikAnAM jIvatvaM prasAdhya tathA nAnAvidhazastrasampAte vedanAM cAvirbhAvyAdhunA tadvadhe bandhaM darzayitumAha [sU016] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA 1. ti darzayati / evaM kapratyA vinA / 2. 0kaTi0 gha ng| 3. 0STha-tAlu-jihvAgala0 ka ga / 4. 0naddhAdhudayA0 ga ca / 5. 0mAsAda0 ka / 6. 0drAvayet kh| 7. 0nAM anubha0 kha / 8. cetaneti / kha ca / 9. 0vAnAM draSTa0 ka / 10. 0ndhaM pratipAdayannAha gha Ga ca /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / dvitIya uddezakaH apariNNAtA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAtA bhavaMti / ___ ettha satthetyAdi / atra pRthvIkAye zastraM dravya-bhAvabhinnam / tatra dravyazastraM svakAya-parakAya-ubhayarUpam / bhAvazastraM tvasaMyamo duHpraNihitamanovAk-kAyalakSaNaH / etad dvividhamapi zastraM samArabhamANasya ityete khanana- 5 kRSyAdyAtmakAH samArambhA bandhahetutvena aparijJAtAH aviditA bhavanti / etadviparItasya parijJAtA bhavantIti darzayitumAha ___ etthetyAdi / atra pRthivIkAye dvividhamapi zastram asamArabhamANasya avyApArayata ityete prAguktAH karmasamArambhAH parijJAtA: viditA bhavanti / anena ca viratyadhikAraH pratipAdito bhavatIti tAmeva viratiM svanAmagrAhamAha- 10 __ [sU017] taM pariNAya mehAvI va sayaM puDhavisatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM puDhavisatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe puDhavisatthaM samArabhaMte samaNujANejjA / tamityAdi / taM pRthivIkAyasamArambhe bandhaM parijJAya asamArambhe cA'bandhamiti medhAvI kuzalaH etat kuryAditi darzayati naiva pRthivIzastraM 15 dravya-bhAvabhinnaM samArabheta, nApi tadviSayo'nyaH samArambhaH kArayitavyaH, na cAnyAn pRthivIzastraM samArabhamANAn samanujAnIyAt / evaM mano-vAk-kAyakarmabhiratItA'nAgatakAlayorapyAyojanIyam / tatazcaivaM kRtanivRttirasau muniriti vyapadizyate, na zeSa iti darzayannupasaJjihIrSurAha [sU018 ] jassete puDhavikammasamAraMbhA pariNNAtA 20 bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme tti bemi / jassetyAdi / yasya viditapRthvIjIvavedanAsvarUpasya ete pRthvIviSayAH 1. 0ye dvividhamapi zastraM kha / 2. 0vazastram / ka / 3. bhavantIti0 / gha Ga ca / 4. 0yAditi / evaM kha Ga ca / 5. 0ranAgatA-'tItakAla0 ka gha ng| 6. 0yamiti / tata0 kha ca /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre karmasamArambhAH khanana-kRSyAdyAtmakAH karmabandhahetutvena parijJAtA bhavanti jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatA bhavanti, huH avadhAraNe, sa eva munidvividhayA'pi parijJayA parijJAtaM karma sAvadyAnuSThAnam aSTaprakAraM vA karma yena sa parijJAtakarmA, nAparaH zAkyAdiH / bravImi iti pUrvavaditi / zastraparijJAyA dvitIya uddezakaH samAptaH // 1. 0yA, tathA pratyA0 kha ga ca / 2. 0vadyA( dya)manuSThA0 ka / 3 iti ghapratyonAsti / 4. jJAyAM ga gha ng| 5. 0tIyohe0 kha ca / 6. 0pta iti / ca /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezaka : I gataH pRthivyuddezakaH / sAmpratamapkAyoddezakaH samArabhyate / tasya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake pRthvIkAyajIvAH pratipAditAH, tadvadhe bandho viratizca, sAmprataM kramAyAtasyApkAyasya jIvatvaM tadvadhe bandho viratizca prtipaadyte| anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni / tatra nAmaniSpanne nikSepe apkAyoddezakaH / tatra pRthivIkAyajIvasvarUpasamadhigataye 5 yAni nava nikSepAdIni dvArANyuktAni apkAye'pi tAnyeva samAnatayA'tideSTukAmaH kAnicid vizeSAbhidhitsayoddhartukAmazca niyuktikAro gAthAmAhaAussa vi dArAiM tAiM jAI havaMta puDhI / NANattI uM vihANe parimANuvabhoga satthe ya // 106 // AussetyAdi / apkAyaisyApi tAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyA: 10 pratipAditAnIti / nAnAtvaM bhedarUpaM vidhAna parimANa - upabhoga-zastraviSayaM draSTavyam / cazabdAd lakSaNaviSayaM ca / tuzabdo'vadhAraNArthaH, etadgatameva nAnAtvam, nAnyagatamiti // 106 // / tatra vidhAnaM prarUpaNA, tadgataM nAnAtvaM darzayitumAha 83 duvihA~ ya AujIvA suhumA taha bAyarA ya loyammi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 107 // duvihAyetyAdi / spaSTa || 107 // tatra paJca bAdaravidhAnAni darzayitumAhasuddhodaya ussA hime ya mahiyA yaharataNU ceva 1 bAyara AuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee // / 108 / / dAraM // suddhodayetyAdi / zuddhodakaM taDAga- samudra - nadI - hUdA-'vaTAdigatamava- 20 1. prArabhyate kha ga ca / 2. asya ga / 3. tadvadho kha / 4. 0te / ityanena gha ca / 5. 0 samabhigataye kha / 6. 0yA nirdeSTukAma: ca / 7. ti cha / 8. jAyaM kha ja jha / 9. ya kha / 10. 0yasya tA0 ga / 11. 0tvaM vibhedarUpaM ca 0tvaM bhedo vidhAna0 ga / 12. 0NArthe eta0 ca / 13. 0hA AujjIvA ka Tha, 0hA ihA''ujIvA kha / 14. paMcavihA puNa bAyara0 Ja / 15. duvihetyAdi kha / 16. osA kha ja jha / 15
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre I zyAyAdirahitamiti / avazyAyaH rajanyAM yaH snehaH patati / himaM tu zizirasamaye zItapudgalasamparkAd jalameva kaThinIbhUtamiti / garbhamAsAdiSu sAyaM prAtarvA dhUmikAvapAto mahikA ityucyate / varSA zaratkAlayorharitAGkaramastakasthitajalabindurbhUmisnehasamparkodbhUto hairataNuzabdenAbhidhIyate / evamete paJca bAdarA5 pkAyavidhayo vyAvarNitAH / 84 nanu ca prajJApanAyAM bAdarApkAyabhedA bahavaH paripaThitAH, tadyathA--karakazIta-uSNa-kSAra-kSatra-kaTu-amla lavaNa- varuNa - kAloda - puSkara-kSIra-ghRtaikSurasAdayaH / kathaM punasteSAmatra saGgrahaH ? ucyate - karakastAvatkaThinatvAd himAnta:pAtI, zeSAzca sparza-rasa-sthAna- varNamAtrabhinnatvAd na zuddhodakamati10 vartante / yadyevaM prajJApanAyAM kimartho'parabhedAnAM pAThaH ? ucyate - strI - bAlamandabuddhyAdipratipattyarthamiti / ihApi kasmAnna tadarthaM pAThaH ? ucyate - prajJApanAdhyayanamupAGgatvAd ArSam, taMtra yuktaH sakalabhedopanyAsaH stryAdyanugraihAya, niryuktayastu sUtrArthaM piNDIkurvantyaH pravartanta ityadoSaH / 20 - aite bAdarApkAyAH samAsato dvedhA-paryAptakA aparyAptakAzca / tatrA15 paryAptakA varNAdInasamprAptAH / paryAptakAstu varNa- gandha-rasa - sparzAdezaiH sahasrAgrazo bhidyante / tatazca saGkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhavanti bhedAnAmityavagantavyam / saMvRtayonayazcaite / sA ca yoniH sacittA - 'citta - mizrabhedAt tridhA / punazca zIta-uSNa- ubhayabhedAt tridhaiva / evaM gaNyamAnA yonInAM sapta lakSA bhavanti / prarUpaNAnantaraM parimANadvAramAha je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamettA te / sesA tinni virAsI vIsaM logA asaMkhejjA // 109 // dA0 // 1. 0 kApAto kapustakAdvinA / 2. 0sthito jala0 ga / 3. haratanuza0 ga / 4. se ki taM bAdaraAukAiyA ? bAdaraAukAiyA aNegavihA pannattA, taMjahA - ussA himae mahiyA karae harataNue suddhodae sItodae usiNodae khArodae khaTTodae aMbilodae lavaNodae vAruNodae khIrodae ghaodae khotodae rasodae, je yAvanne tahapparagArA / (prajJA0 pa0 28 sU0 16) 5. 0 Amla0 ka / 6. zeSAstu kha ga ca / 7. kimanartho0 ca / 8. pATha iti ucyate kha ca / 9. tatra ca yuktaH kha / 10. 0grahArtham kha / 11. sampiNDIku0 kha / 12. ta ete bA0 kapratimRte / 13. bhavantIti ca /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH je bAyaretyAdi / ye bAdarApkAyaparyAptakAste saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAH / zeSAstu trayo'pi rAzayaH viSvak pRthagasaGkhyeyalokAkAzapradezarAziparimANA iti / vizeSazcAyam - bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo bAdarApkAyaparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, bAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarApkAyAparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, sUkSmapRthivIkAyA - 5 paryAptakebhyaH sUkSmApkAyAparyAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmApkAyaparyAptakA vizeSAdhikAH // sAmprataM parimANadvArAnantaraM cazabdasUcitaM lakSaNadvAramAha jaha hatthissa sarIraM kailalAvatthassa ahuNo (huNu ) vavannassa / jeha vodagaaMDassa va esuvamA AujIvANaM // 110 // dA0 // 85 10 jahetyAdi / athavA para AkSipati - nAMpkAyo jIvaH, tallakSaNAyogAt, prazravaNAdivaditi / asya hetorasiddhatodbhAvanArthaM dRSTAntadvAreNa lakSaNamAhajahetyAdi, yathA hastinaH zarIraM kalalAvasthAyAmadhunotpannasya dravaM cetanaM ca dRSTam evamapkAyo'pIti / yathA vA udakapradhAnamaNDakamudakANDakam adhunotpannamityarthaH, tanmadhye vyavasthitaM rasamAtramasaJjAtAvayavamanabhivyaktacaJcvAdi- 15 pravibhAgaM cetanAvad dRSTam / eSaivopamA'bjIvAnAmapIti / hastizarIrakalalagrahaNaM ca mahAkAyatvAt tad bahu bhavatItyataH sukhena pratipadyate / adhunopapannagrahaNaM saptAhaparigrahArtham, yataH saptAhameva kalalaM bhavati, paratastvarbudAdi / aNDake'pyudakagrahaNamevamarthameva / prayogazcAyam - sacetanA ApaH zastrAnupahatatve sati dravatvAt, hastizarIropAdAnabhUtakalalavat / vizeSaNopAdAnAt prazravaNAdi - 20 vyudAsaH / tathA sAtmakaM toyam, anupahatardaivatvAt, aNDakamadhyasthitakalala 1. kalalAkaliyassa ahu0 cha Ja / 2. hoi udagaMDagassa ya esuvamA savvajIvANaM kha Tha....va taovamA AujI0 cha, ...ya taovamA AujI 0 ja jha ... vi tayovamA AujI 0 Ja / 3. tallakSaNarahitatvAt kha ca / 4. 0 pkAye'pIti ka / 5. 0pradhAnANDaka0 ca / 6. tanmadhyavya0 kha ga / 7. 0divibhAgaM ka / 8. 0mApajIvA0 ka 0mApkAyajIvA0 kha / 9. aNDakeSUdaka0 ka, "udakagrahaNameva iti saptAhaH parigrahArtham " jai0vi0pa0 / 10. 0dravyatvAt kha ga gha / 11. 0sthakalala0 kha ca /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 86 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vaditi / tathA Apo jIvazarIrANi, chedyatvAd bhedyatvAd utkSepyatvAd bhojyatvAd bhogyatvAd ghreyatvAd rasanIyatvAt sparzanIyatvAt dRzyatvAd dravyatvAd, evaM sarve'pi zarIradharmA hetutvenopanyasanIyAH, gaganavarjabhUtadharmAzca rUpavattvA''kAravattvAdayaH / sarvatra cAyaM dRSTAntaH - sAsnA - viSANAdisaGghAtavaditi / nanu ca rUpavattvA-''kAravattvAdayo dharmAH paramANuSvapi dRSTA ityanaikAntikatA ? naitadevam, yadatra chedyatvAdi hetutvenopanyastaM tat sarvamindriyavyavahArAnupAti, na ca tathA paramANavaH, ataH kAraNAd atIndriyaparamANuvyavacchedaH / yadi vA naivAsau vipakSaH, sarvasya pudgaladravyasya dravyazarIrAbhyupagamAt, jIvasahitA-'sahitatvaM tu vizeSaH, uktaM ca taNavo'NabbhAivigAramuttajAittao'NilaMtA u / satthA - 'satthahayA u, nijjIva- sajIvakhyA u // [ vizeSAva0 1759] evaM zarIratve siddhe sati pramANam - sacetanA himAdayaH, 'ka~dAcid apkAyatvAd, itarodakavaditi / tathA sacetanA ApaH, kvacit khAtabhUmisvAbhAvikasambhavatvAt, darduravat / athavA sacetanA antarikSodbhavA Apa:, 15 svAbhAvikavyomasambhUta saimpAtitvAd, matsyavat, ata ete evaMvidhalakSaNabhAktvAd jIvA bhavantyapkAyAH / sAmpratamupabhogadvAramAha-- NhANe piyaNe teMha dhoyaNe ya bhattakaraNe ya see / Aussa u paribhogo gamaNA-''gamaNe ye jANANaM // 111 // hANe ityAdi / snAna-pAna - dhAvana - bhaktakaraNa-seka-yAnapAtroDupa20 gamanA-''gamanAdirupabhogaH // 111 // taiMtazca tatparibhogAbhilASiNo jIvA etAni kAraNAnyuddizyApkAyavadhe pravartanta iti darzayitumAha 1. spRzyatvAt kha ca / 2. dRzyadravyatvAd ka gha / 3. dravatvAd ca / 4. 0 yo bhUtadharmAH kha ga ca / 5. ataH prakaraNAd kapratimRte / 6. ca gha Ga / 7. "au ( a )NabbhA iti anabhrAdivikAramUrtijAtitvAt " jai0vi0pa0 / 8. " ana ( ni ) laMtA iti pRthivyap-tejo-vAyavaH" jai0vi0pa0 / 9. 0rUvA u kha ga ca / 10. kvacid ka - khapratibhyAM vinA / 11. 0 sampAtatvAd kha gha Ga / 12. tahA jha / 13. dhovaNe Ja / 14. ya ka ThasaMjJakAdarzA Rte / 15. ya NAvANaM kapratyA vinA / 16. tatazcaitatpari0 kha /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH eehi~ kAraNehiM hiMsaMtI AukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIreMti // 112 // daa0|| eetyAdi / ebhiH snAnA - 'vagAhanAdikaiH kAraNairupasthitairviSayaviSamohitAtmAno niSkaruNA apkAyikAn jIvAn hiMsanti vyApAdayanti / kimarthamiti Aha-sAtaM sukhaM tad AtmanaH anveSayantaH prArthayantaH, hitA- 5 'hitavicArazUnyamanasaH katipayadivasasthAyiraimyayauvanadarpAdhmAtacetasaH sadasadvivekarahitAH tathA vivekijanasaMsargavikalAH parasya apkAyAderjantugaNasya duHkham asAtalakSaNaM tad udIrayanti, asAtAvedanIyamutpAdayantItyarthaH, uktaM ca ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etad dvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyA'pamArgacalane khalu ko'parAdha: ? // [ ] idAnIM zastradvAramucyate ussacaNa gAlaNA dhoyaNe ya uvakaraNa kosa bhaMDeya / bAyara AukkAe eyaM tu samAsao satthaM // 113 // 87 kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve assaMjamo satthaM // 114 // ussicaNetyAdi / zastraM dravya - bhAvabhedAd dvidhA / dravyazastramapi samAsa - 15 vibhAgabhedAd dvidhaiva / tatra samAsato dravyazastramidam - UrddhaM secanam utsecanam, kUpAdeH kozAdinotkSepaNamityarthaH / gAlanaM ghanamasRNavastrArddhAntena / dhAvanaM vastrAdyupakaraNa - carmakoza-ghaTAdibhaNDakaviSayam / evamAdikaM bAdarApkAye etat pUrvoktaM samAsataH sAmAnyena zastram / tuzabdo vibhAgApekSayA vizeSaNArthaH // 113 // vibhAgatastvidam-- 10 1. eehItyAdi prati vinA / 2. darzayati kha ca / 3. 0ramaNIyayauvana 0 kha ca / 4. santaH sadviveka0 kha-gapratI Rte / 5. abAderjantu0 kapustakaM vinA / 6. asAtave0 kha gh| 7. osiMcaNa ka cha / 8. dhovaNe Ja / 9. matta bhaMDe ya kha Tha / 10. kiMci ya para0 Ja / 11. bhAve ya asaMjamo ja jha Tha 0tu asaMjamo Ja / 20
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre . kiMcItyAdi / kiJcit svakAyazastraM nAdeyaM taDAgasya / kiJcit parakAyazastraM mRttikA-sneha-kSArAdikam / kiJciccobhayam udakamizrA mRttikA udakasyeti / bhAvazastraM tvasaMyamaH pramattasya duSpraNihitamano-vAk-kAyalakSaNa iti // 114 // zeSadvArANi pRthivIkAyavad netavyAni iti darzayitumAha5 sesANi u dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / evaM Auddese nijjuttI kittiyA hoi // 115 // sesANItyAdi / zeSANi iti uktazeSANi nikSepa-vedanA-vadhanivRttirUpANi / tAnyevAtra draSTavyAni yAni pRthivyAM bhavantIti / evam ukta prakAreNApkAyoddezake niyuktiH nizcayenArthaghaTanA kIrtitA pradarzitA bhavatIti 10 // 115 // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedam [ sU019] se bemi-se jahA vi aNagAre ujjukaDe NiyAgapaDivaNNe amAyaM kuvvamANe viyAhite / se bemItyAdi / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake parisamAptisUtre 'pRthivIkAyasamArambhavyAvRtto muniH' ityuktam, na caitAvatA sampUrNo 15 munirbhavati, yathA ca bhavati tathA darzayati / tathA''di sUtreNa sambandhaH sudharmasvAmI idamAha zrutaM mayA bhagavadantike yat prAk pratipAditam anyaccedamiti / evaM paramparasUtrasambandho'pi prAgvad vAcyaH / se zabdaH tacchabdArthe / sa yathA pRthvIkAyasamArambhavyAvRttyuttarakAlaM sampUrNAnagAravyapadezabhAg bhavati tadahaM bravImi / apiH samuccaye, yathA cA'nagAro 1. kiMcI0 gAhA kiJcit ca / 2. taTAkasya ca / 3. kiJcicca para0 kha ca / 4. 0mizramRttikA ca / 5. sesAI dArAiM apratyA vinA / 6. 0yA esA kha, 0yA huMti ja jha, 0yA hussa ba / 7. 0bandha0 kha ga / 8. 0vAtrApi draSTa0 kapustakena vinA / 9. pRthivyA ga / 10. bhavanti / evam gha ng| 11. 0vatIti, yathA kha / 12. darzayitumAha / tathA0 kha ca / 13. 'suyaM me AusaM !0' ityAdiprathamoddezakasyAdyasUtreNetyarthaH / 14. sUtreNAyaM samba0 ga / 15. avalokyatAM dvitIyoddezakaprathamasUtraTIkA / 16. 0rthe / tadyathA pR0 kha / 17. api ga ca / 18. 0ye, sa yathA ga ca /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH na bhavati tathA ca bravImi aNagArA mo tti ege pavadamANetyAdineti / na vidyate agAraM gRhamasyetyanagAraH / iha ca yatyAdizabdavyudAsenAnagArazabdopAdAnenaitadAcaSTe-gRhaparityAgaH pradhAnaM munitvakAraNam, tadAzrayatvAt sAvadyAnuSThAnasya / .. - niravadyAnuSThAyI ca muniriti darzayati-ujjukaDe tti Rju: akuTilaH 5 saMyamo duSpraNihitamano-vAk-kAyanirodhaH sarvasattvasaMrakSaNapravRttatvAd dayaikarUpaH sarvatrAkuTilagatiriti yAvat, yadi vA mokSasthAnagamanarju zreNipratipattiH sarvasaMvarasaMyamAt, kAraNe kAryopacAraM kRtvA saMyama eva saptadazaprakAra RjuH, taM karotIti RjukRt RjukArItyarthaH / anena cedamuktaM bhavati-azeSasaMyamAnuSThAyI sampUrNA'nagAraH / 10 evaMvidhazcega bhavatIti darzayati-niyAgapaDivaNNe tti, yajanaM yAgaH, niyato nizcito vA yAgo niyAgo mokSamArgaH, saGgatArthatvAd dhAtoH samyagjJAnadarzana-cAritrAtmatayA gataM saGgatamiti / taM niyAgaM samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmakaM mokSamArga pratipanno niyAgapratipannaH / pAThAntaraM vA nikAyapratipannaH, nirgataH kAyaH audArikAdiryasmAd yasmin vA sati sa nikAyaH mokSaH, taM pratipanno 15 nikAyapratipannaH, tatkAraNasya samyagdarzanAdeH svazaktyAnuSThAnAt / svazaktyAnuSThAnaM cAmAyAvino bhavatIti darzayati-amAyaM kuvvamANe tti, mAyA sarvatra svavIryanigUhanam, na mAyA amAyA, tAm kurvANaH anigUhitabalavIryaH saMyamAnuSThAne parAkramamANo'nagAro vyAkhyAta iti / anena ca tajjAtIyopAdAnAd avazeSakaSAyApagamo'pi draSTavya iti, uktaM ca 20 sohI ya ujjubhUyassa, dhammo suddhassa ciTThai // [ uttarA0 ] tti / 1. mo ttege pava0 kha / 2. gRhameSAmityanagArAH / iha gha Ga / 3. sa ca / 4. 0pratipatteH kha-GapratI vinA / 5. 0ra: / sa evaM0 ca / 6. "yaja devapUjAsaMgatikaraNadAneSu"pA0dhA0 1002 / 7. svazaktyanuSThAnaM ca / 8. kuvvamANo kha ga / 9. "tajjAtIya iti / kapAyajAtIya' jai0vi0pa0 / 10. 0nAt zeSa0 kasaMjJakAdarzamRte / 11. vaDDaI // ityAdi / tadeva0 ca, ciTThaityAdi / tadeva0 kha /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tadevamasAvuddhRtasakalamAyAvallIvitAnaH kiM kuryAt ? ityAha [sU020] jAe saddhAe NikkhaMto tameva aNupAliyA vijahittA visottiyaM / jAe saddhAe ityAdi / yayA zraddhayA pravardhamAnasaMyamasthAnakaNDaka5 rUpayA niSkrAntaH pravrajyAM gRhItavAn tAmeva zraddhAmazrAnto yAvajjIvam anu pAlayet rakSedityarthaH / pravrajyAkAle ca prAyazaH pravRddhapariNAma eva pravrajati, pazcAt tu saMyamazreNI pratipanno vardhamAnapariNAmo vA hIyamAnapariNAmo vA avasthitapariNAmo veti / tatra vRddhikAlo hAnikAlo vA samayAdyutkarSeNAntamauhartikaH, nAtaH paraM saGkleza-vizuddhyaddhe bhavataH, uktaM ca nAntarmuhUrtakAlamativRtya zakyaM hi jagati saGkleSTum / nApi vizoddhaM zakyaM pratyakSo hyAtmanaH so'rthaH // upayogadvayaparivRttiH sA nirhetukA svabhAvatvAt / AtmapratyakSo hi sa bhAvo vyarthA'tra hetUktiH // [ ] avasthitakAlazca dvayovRddhi-hAnilakSaNayoryavamadhyavajramadhyayoraSTau samayAH, 15 tata UrddhamavazyaM pAtAt / ayaM ca vRddhi-hAni-avasthitarUpaH pariNAmaH kevalinAM nizcayena gamyaH, na cchadmasthAnAmiti / yadyapi ca pravrajyAbhigamottarakAlaM zrutasAgaramavagAhamAnaH saMvegavairAgyabhAvanAbhAvitAntarAtmA kazcit pravardhamAnameva pariNAmaM bhajate, tathA coktam jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamauvvaM / taha taha palhAi muNI navanavasaMvegasaddhAo // [bR0 ka0 bhA0 1167] 1. jAi saddhAi ityAdi kha, jAe saddhAetyAdi ga gha Ga ca / 2. 0saMyamAnuSThAnakaraNarUpayA ga, 0saMyamAnuSThAnakaNDakarUpayA gha, 0saMyamasthAnarUpayA kha / 3. rakSayedityarthaH kha ca / 4. 0zreNIpratipanno ga gha ca / 5. vizoddhyaddhe kha ca / 6. avasthitikAlazca ga gha ng| 7. "vRddhi-hAnilakSaNayoH iti ja[hA-?] 4 5 6 7 8 7 6 5 4 3 2 vRddhihAnikAlo'pyayameva, navaraM vyatyayena' jai0vi0pa0 / 8. 0mapuvvaM kha ca / 9. palhAya kha / 10. 0saddhAte ka-khapratI vinA /
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH tathApi stoka eva tAdRk, bahavazca paripatanti, ato'bhidhIyatetAmevAnupAlayediti / kathaM punaH kRtvA zraddhAmanupAlayet ? ityAha 91 vijahetyAdi, vihAya parityajya vizrotasikAM zaGkAm / sA ca dvidhAsarvazaGkA dezazaGkA ca / tatra sarvazaGkA kimasti Arhato mArgo na vA ? iti / dezazaGkA tu kiM vidyante'pkAyAdayo jIvavizeSAH pravacane'bhihitatvAt, 5 praspaSTacetanAtmaliGgAbhAvAd na vidyante iti vA ? iti / evamAdikAmArekAM vihAya sampUrNAnagAraguNAn pAlayet / yadi vA vizrotAMsi dravya- bhAvabhedAd dvidhA / tatra dravyavizrotAMsi nadyAdizrotasAM pratIpagamanAni / bhAvavizrotAMsi tu mokSaM prati samyagdarzanAdizrotasA prasthitAnAM virUpANi pratikUlAni gamanAni bhAvavi- zrotAMsi, tAni vihAya sampUrNAnagAraguNabhAg bhavati, zraddhAM cA'nupAlayediti / 10 pAThAntaraM vA vijahittA puvvasaMjogaM pUrvasaMyoga: mAtA- - pitrAdibhiH, copalakSaNArthatvAt pazcAtsaMyogo'pi zvasurAdikRto grAhyaH taM vihAya parityajya zraddhAmanupAlayediti mIlanIyam / tatra yasyAyamupadezo dIyate yathA 'vihAya vizrotAMsi tadanu zraddhAnupAlanaM kAryam' sa evAbhidhIyate - na kevalaM bhavAnevApUrvamidamanuSThAnamevaMvidhaM kariSyati, kintvanyairapi mahAsattvaiH kRtapUrvamiti darzayitumAha asya ) 15 [sU021] paNayA vIrA mahAvIhiM / praNatAH prahlahNaH / vIrAH parISaha-upasarga-kaSAyasenAvijayAt / vIthiH panthAH, mahAMzcAsau vIthizca mahAvIthiH samyagdarzanAdirUpo mokSamArgo jinendracandrAdibhiH satpuruSairdakSaiH prahataH, taM prati prahvAH vIryavantaH saMyamAnuSThAnaM 20 kurvanti / tatazcottamapuruSaprahato'yaM mArga iti pradarzya tajjanitamArgavizrambho vineyaH saMyamAnuSThAne sukhenaiva pravartayiSyate / upadezAntaramAha 1. vijahittetyAdi gha Ga ca / 2. mArga uta na ? iti / kha ca / 3. jIvA vizeSyapravacane ca / 4 0 mAzaGkAM kha / 5. 0si vihAya ga / 6. 0 pitrAdiH asya ga ca / 7. 0ya tyaktvA zraddhA0 kha ga ca / 8. zraddhApAlanaM ca / 9. 0 upasargavijayAt kha / 10. dakSaiH iti kaprati vimucyAnyatra na vartate / 11. sukhena prava0 kha ca /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU022 ] logaM ca ANAe abhisameccA akuto - bhayaM / se bemiva sayaM logaM abbhAikkhejjA, Neva attANaM abbhAikkhejjA / je logaM abbhAikkhati se attANaM 5 abbhAikkhati, je attANaM abbhAikkhati se logaM abbhAikkhati / logaM cetyAdi / athavA yadyapi bhavato maMtirna kramate'pkAyajIvaviSaye asaMskRtatvAt, tathApi bhagavadAjJeyamiti zraddhAtavyamityAha - logaM ca ANAe abhisamecca akuobhayaM, atrAdhikRtatvAd apkAyaloko loka10 zabdenAbhidhIyate / apkAyalokaM cazabdAd anyAMzca padArthAn AjJayA maunIndravacanena Abhimukhyena samyag itvA jJAtvA yathA - apkAyAdayo jIvA ityavagamya, na vidyate kutazciddhetoH kenApi prakAreNa jantUnAM bhayaM yasmAt . so'yamakutobhayaH saMyamaH tam, anupAlayediti sambandhaH / yadvA akutobhayaH apkAyaloko yato'sau na kutazcidbhayamicchati maraNabhIrutvAt tam AjJayA15 'bhisametyAnupAlayed redityarthaH / - I apkAyalokamAjJayA abhisametya yat kartavyaM tadAha-se bemItyAdi / so'haM bravImi / sezabdasya yuSmadarthatvAt tvAM vA bravImi / na svayam AtmanA lokaH apkAyaloko'bhyAkhyAtavyaH / abhyAkhyAnaM nAma asadabhiyogaH, yathAacauraM cauramityAha / iha tu jIvA na bhavantyApaH, kevalamupakaraNamAtraM ghRta20 tailAdivat, eSo'sadabhiyogaH, hastyAdInAmapi jIvAnAmupakaraNatvAt / syAdArekA-nanvetadevAbhyAkhyAnaM yad ajIvAnAM jIvatvApAdanam ? naitadasti, prasAdhitamapAM prAk sacetanatvam, yathA hyasya zarIrasyAhaMpratyayAdibhi 1. matirnAkramate ka / 2. 0te / tamapkAyalokaM ga ca / 3. 0ndrapravacanena gha Ga ca / 4. ityevamabhigamya kha, ityevamavagamya ca / 5. so'kutobhayaH kha / 6. yadi vA kha ca / 7. kuto'pi bhaya0 kha / 8. bhItatvAt kha / 9. rakSayedityarthaH ca /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH hetubhiradhiSThAtAtmA vyatiriktaH prAk prasAdhitaH evamapkAyo'pyavyaktacetanayA sacetana iti prAk prasAdhitaH, na ca prasAdhitasyAbhyAkhyAnaM nyAyyam / athApi syAt-'Atmano'pi zarIrAdhiSThAturabhyAkhyAnaM kartavyam', na ca tat kriyamANaM ghaTAmiyartIti darzayati-neva attANaM abbhAikkhejja, naiva AtmAnaM zarIrAdhiSThAtAramahampratyayasiddhaM jJAnAbhinnaguNapratyakSaM pratyAcakSIta 5 apahRvIta / nanu caitadeva kathamavasIyate zarIrAdhiSThAtA''tmA'stIti ? ucyatevismaraNazIlo devAnAmpriya uktamapi bhANayati, tathAhi-AhRtamidaM zarIraM kenacid abhisandhimatA, kapha-rudhirA-'GgopAGgAdipariNateH, annAdivat, tathotsRSTamapi kenacidabhisandhimataiva, AhRtatvAt, annamalavaditi, tathA na jJAnopalabdhipUrvakaH parispando bhrAntirUpaH, parispandatvAt, tvadIyavacana- 10 parispandavat, tathA vidyamAnAdhiSThAtRvyApArabhAJjIndriyANi, karaNatvAt, dAtrAdivat / evaM kutarkamArgAnusArihetumAlocchedaH syAdvAdaparazunA kAryaH / ata evaMvidhopapattisamadhigatamAtmAnaM zubhA-'zubhaphalabhAjaM na pratyAcakSIta / evaM ca sati yo hyajJaH kutarkatimiropahatajJAnacakSurapkAyalokam abhyAkhyAti pratyAcaSTe sa sarvapramANasiddhamAtmAnamabhyAkhyAti, yazcAtmAnam abhyAkhyAti-nAsmyaham, sa 5 sAmarthyAd apkAyalokamabhyAkhyAti, yato hyAtmani pANyAdyavayavopetazarIrAdhiSThAyini praspaSTaliGge'bhyAkhyAte sati avyaktacetanAliGgo'pkAyalokastena sutarAmabhyAkhyAtaH / evamanekadoSopapattiM viditvA nAyamapkAyaloko'bhyAkhyAtavya ityAlocya sAdhavo nApkAyaviSayamArambhaM kurvantIti // zAkyAdayastvanyathopasthitA iti darzayitumAha 20 [sU023 ] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo' tti ege pavayamANA, jamiNaM virUvarUvehiMsatthehiM udayakammasamAraMbheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati / 1. prAk sAdhitaH kha / 2. 0ikkhejjA ka-ghapratI vinA / 3. nAtmAnaM gha Ga / 4. apahanuyAt ka gha Ga / 5. dantamalavaditi ca / 6. 0yANIti karaNa0 kha-capustake Rte /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre lajjamANetyAdi / lajjamAnAH svakIyaM pravrajyAbhAsaM kurvANAH, yadi vA sAvadhAnuSThAnena lajjamAnAH lajjAM kurvANAH / pRthaga vibhinnAH zAkyakaNabhuk-kapilAdiziSyAH / pazya iti ziSyacodanA / avivakSitakarmakA api akarmakA bhavanti, yathA-pazya mRgo dhAvati, dvitIyArthe vA prathamA 5 subvyatyayena draSTavyA, tatazcAyamarthaH-zAkyAdIn gRhItapravrajyAnapi sAvadyA nuSThAnaratAn pRthag vibhinnAn pazya / ___kiM tairasadAcaritaM yenaivaM pradarzyante ? iti darzayati-anagArA vayam iti eke zAkyAdayaH pravadantaH yadidaM yadetat kAkvA darzayati-virUparUpaiH utsecanA-'gnividhyApanAdizastraiH svakAya-parakAyabhedabhinnaiH udakakarma 10 samArabhante / udakakarmasamArambheNa ca udake zastraM udakameva vA zastraM smaarbhnte| tacca samArabhamANo anekarUpAn vanaspati-dvIndriyAdIn vividhaM hinasti / [sU024] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditAimassa ceva jIvitassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtI maraNa-moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM se sayameva udayasatthaM 15 samArabhati, aNNehiM vA udayasatthaM samArabhAveti, aNNe vA udayasatthaM samArabhaMte samaNujANati / taM se ahitAe taM se abodhIe / [sU025] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati-esa 20 khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nirae / 1. pRthag iti bhinnAH ka / 2. zAkya-ulUka-kaNabhuk0 ga ca, zAkyaaulau( la kya-kaNabhaka0 ng| 3. dhAvatIti dvitI0 ca / 4. pradarzyate Ga ca / 5. samArabhate ka / 6. samArabhate ka, samArambhayanti kha /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM udayakammasamAraMbheNaM udayasatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati / ____tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA-asyaiva jIvitavyasya parivandana-mAnana-pUjanArthaM jAti-maraNa-mocanArthaM duHkhapratighAtahetuM yat karoti 5 tad darzayati-sa svayamevodakazastraM samArabhate, anyaizcodakazastraM samArambhayati, anyAMzcodakazastraM samArabhamANAn samanujAnIte / taccodakasamArambhaNaM tasyAhitAya bhavati, tathA tadevAbodhilAbhAya bhavati / sa etat sambudhyamAna AdAnIyaM samyagdarzanAdi samyagutthAya abhyupagamya zrutvA bhagavato'nagArANAM vA'ntike ihaikeSAM sAdhUnAM yad jJAtaM bhavati tad darzayati eSaH apkAyasamArambho granthaH, eSa khalu mohaH, eSa khalu mAraH, eSa khalu narakaH / ityevamarthaM gRddho loko yadidaM virUparUpaiH zastrairudakakarmasamArambheNodakazastraM samArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANino vividhaM hinastIti etat prAgvad vyAkhyeyam / punarapyAha [sU026] se bemi-saMti pANA udayaNissiyA jIvA 15 aNegA / ihaM ca khalu bho aNagArANaM udayaM jIvA viyAhiyA / satthaM cettha aNuvIyi pAsa / puDho satthaM paveditaM / aduvA adiNNAdANaM / se bemItyAdi / sezabda Atmanirdeze / saH ahamevamupalabdhAnekApkAya- 20 tattvavRttAnto bravImi-saMti pANA vidyante prANinaH udakanizritAH pUtarakamatsyAdayo yAnudakArambhapravRtto hanyAditi / athavA'paraH sambandhaH-prAguktamudakazastraM samArabhamANo'nyAnapyanekarUpAn jantUn vividhaM hinastIti / tat kathametat 1. yato ka gha Ga / 2. etat pragRhyAkhyeyam kha / 3. pANA iti kaprati parityajya nAnyatrAsti / 4. udakamizritAH ka ga / 5. 0nanekarUpAn kha / 6. prANino kha /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre zakyamabhyupagantum ? ityata Aha-saMti pANA ityAdi pUrvavat / kiyantaH punaste? iti darzayati-jIvA aNegA punar 'jIvo' pAdAnamudakAzritaprabhUtajIvabhedajJApanArtham / tatazcedamuktaM bhavati-ekaikasmin jIvabhede udakAzritA aneke asaGkhyeyAH prANino bhavanti / evaM cAbviSayArambhabhAjaH puruSAstanni5 zritaprabhUtasattvavyApattikAriNo draSTavyAH / zAkyAdayastUdakAzritAneva dvIndriyAdIn jIvAnicchanti nodakamityetadeva darzayati-khaluzabdo'vadhAraNe ihaiva jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGgagaNipiTake anagArANAM sAdhUnAm udakaM jIvAH udakarUpA jIvAH cazabdAt tadAzritAzca pUtaraka-chedanaka-loddaNaka-bhramaraka matsyAdayo jIvA vyAkhyAtAH / avadhAraNaphalaM ca nAnyeSAmudakarUpA jIvAH 10 pratipAditAH / yadyevamudakameva jIvAH, tato'vazyaM tatparibhoge sati prANAtipAtabhAja: sAdhava iti ? atrocyate-naitadevam, yato vayaM trividhamapkAyamAcakSmahe-sacittaM mizramacittaM ca, tatra yo'citto'pkAyastenopayogavidhiH sAdhUnAm, netarAbhyAm / kathaM punarasau bhavatyacittaH ?, kiM svabhAvAdeva ?, Ahozvit zastrasambandhAt ? 15 ubhayathA'pIti / tatra yaH svabhAvAdevAcittIbhavati na bAhyazastrasambandhAt tamacittaM jAnAnA api kevala-mana:paryAyA-'vadhi-zrutajJAnino na paribhuJjate, anavasthAprasaGgabhIrutayA, yato nu zrUyate bhaMgavatA kila zrIvardhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaH zaivalapaTala-trasAdirahito mahAhRdo vyapagatA'zeSajalajantuko'cittavAriparipUrNaH 20 svaziSyANAM tRDbAdhitAnAmapi pAnAya nAnujajJe, tathA'cittatilazakaTasthaNDila paribhogAnujJA cAnavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti, zrutajJAnaprAmANyajJApanArthaM ca, tathAhi-sAmAnya zrutajJAnI bAhyendhanasamparkAruSitasvarUpamevA 1. dvAdazAGge gaNi0 kapustakena vinA / 2. udakajIvAH ka / 3. 0loTTaNaka0 kha, 0loDaNaka0 ga, 0loDaNaka0 gha Ga, 0loDaNaka0 ca / 4. bhramara-matsyA0 ka kha / 5. svabhAvAta ? aho0 kapratyA vinA / 6. bAhyazastrasamparkAta kha ca, bAhyazastrasambandhatvAt gha Ga / 7. yato'nuzrUyate kha, yate na zrUyate ga / 8. bhagavantaH gha, bhagavatA zrIvardha0 ca / 9. 0svAmino gh|
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH cittamiti vyavaharati jalam, na punarnirindhanameveti / ato yad bAhyazastrasamparkAt pariNAmAntarApannaM varNAdibhistad acittaM sAdhuparibhogAya kalpate / kiM punastat zastram ? ityata Aha-satthaM cettha aNuvIyI pAsetyAdi / zasyante hiMsyante'nena prANina iti zastram / taccotsecana-gAlana-upakaraNadhAvanAdi svakAyAdi ca / varNAdyApattayo vA 5 pUrvAvasthAvilakSaNAH zastram, tathAhi-agnipudgalAnugatatvAd ISatpiGgalaM jalaM bhavatyuSNam, gandhato'pi dhUmagandhi, rasato virasam, sparzata uSNam taccovRttatridaNDam / evaMvidhAvasthaM yadi tataH kalpate, nAnyathA / tathA kacavaragokarISa-mUtra-USAdIndhanasambandhAt stoka-madhya-bahubhedAt, stokaM stoke prakSipatItyAdicaturbhaGgikAbhAvanA kAryA / evametat trividhaM zastram / 10 cazabdo'vadhAraNArtha:-anyatamazastrasamparkavidhvastameva grAhyam, nAnyatheti / ettha tti etasmin apkAye prastute anuvicintya vicArya idamasya zastramityevaM grAhyam / pazya ityanena ziSyasya codaneti / tadevaM nAnAvidhaM zastramapkAyasyAstIti pratipAditam / etadeva darzayati-puDho satthaM paveditaM pRthaka vibhinnamutsecanAdikaM zastraM praveditam AkhyAtaM bhagavatA / pAThAntaraM vA- 15 puDho'pAsaM paveditaM evaM pRthak vibhinnalakSaNena zastreNa pariNAmitamudakagrahaNamapAzaM praveditam AkhyAtaM bhagavatA, apAzaH abandhanam, zastrapariNAmitodakagrahaNamabandhanamAkhyAtamiti yAvat / ___ evaM tAvat sAdhUnAM sacitta-mizrApkAyaparityAgenAcittapayasA paribhogaH pratipAditaH / ye punaH zAkyAdayo'pkAyopabhogapravRttAste niyamata evApkAyaM 20 vihiMsanti, tadAzritAMzcAnyAniti / tatra na kevalaM prANAtipAtApattireva teSAm, kimanyat ? ityata Aha-aduvA adinnAdANaM ti / athavA iti pakSAntaropanyAsadvAreNAbhyuccayopadarzanArthaH, azastropahatApkAyopabhogakAriNAM na kevalaM 1. parikalpate ca / 2. aNuvIi gha Ga aNuvIti ca, aNuvII ga, aNuvIi pAsa ityAdi kha / 3. 0ttadaNDam ka kha ga / 4. evametadeva Ga / 5. atra cUrNikRtpAdA itthaM pratipAdayanti-puDho satthaM paveditaM ti bahUNi AukkAyasatthANi bhagavatA paveditANi / 6. 0bhogaparivRttA( tA )ste Ga / 7. adinnadANaM ka ga ca /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre prANAtipAtaH, api tvadattAdAnamapi tat teSAm, yato yairapkAyajantubhiryAni zarIrANi nirvatitAni tairadattAni te tAnyupabhuJjate / yathA kazcit pumAn sacittazAkyabhikSukazarIrakAt khaNDamutkRtya gRhNIyAd, adattaM hi tasya tat, paraparigRhItatvAt parakIyagavAdyAdAnavat, evaM tAni zarIrANyabjIvagRhItAni 5 gRhNato'dattAdAnamavazyambhAvi svAmyanujJAnAbhAvAditi / nanu yasya tat taDAga kUpAdi tenAnujJAtaM sakRt tatpaya iti, tatazca nAdattAdAnam, svAminA'nujJAtatvAt parAnujJAtapazvAdighAtavat ? nanvetadapi sAdhyAvasthamevopanyastam, yataH pazurapi zarIrapradAnavimukha eva bhinnAryamaryAdairuccairAraTan vizasyate, tatazca kathamiva nAdattAdAnaM syAt ? na cAnyadIyasyAnyaH svAmI dRSTaH paramArthacintAyAm / 10 nanvevamazeSalokaprasiddhagodAnAdivyavahArastruTyati ? truTyatu nAmaivaMvidhapApa sambandhaH, tad hi deyaM yad duHkhitaM svayaM na bhavati, dAsI-balIvardAdivat, na cAnyeSAM duHkhotpatteH kAraNaM hala-khaDgAdivat / etadvyatiriktaM dAtRparigRhItrorekAntata evopakArakaM deyaM pratijAnate jinendramatAvalambinaH, uktaM ca yat svayamaduHkhitaM syAd, na ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / 15 kevalamupagrahakaraM, dharmakRte tad bhaveddeyam // [ ] iti // tasmAd avasthitametat teSAM tad adattAdAnamapIti // sAmpratametad doSadvayaM svasiddhAntAbhyupagamadvAreNa paraH parijihIrSurAha [sU027] kappai Ne kappai Ne pAtuM, aduvA vibhUsAe / puDho satthehiM viuda'ti / 20 kappai Ne kappai Ne pAuM aduvA vibhUsAe / azastropahatodakArambhiNo hi coditAH santa evamAhuH, yathA-naitat svamanISikAtaH samArambhayAmo vayam, kintu Agame nirjIvatvenAniSiddhatvAt kalpate yujyate naH asmAkaM pAtum 1. 0vaparigRhItAni gha Ga ca / 2. 0nujJAbhAvAditi ca / 3. 0vat ? iti / nanvetadapi kha ca / 4. "balIvadda(da) iti vaidhayaMdRSTAntaH'' jai0vi0pa0 / 5. jinendravacanAvalambinaH kha ca / 6. dharmakRte bhavati tad deyam kha / 7. paraH iti nopalabhyate kasaMjJakAdarza /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH 99 abhyavahartumiti / vIpsayA ca nAnAvidhaprayojanaviSaya upabhogo'bhyanujJAto bhavati, tathAhi--AjIvika-bhasmasnAyyAdayo vadanti pAtumasmAkaM kalpate, na snAtuM vAriNA, zAkya - parivrAjakAdayastu snAna - pAnA - 'vagAhanAdi sarvaM kalpate iti bhASante / etadeva svanAmagrAhaM darzayati - athavodakaM vibhUSArthamanujJAtaM naH samaye / vibhUSA ca kara-caraNa-pAyu - upastha- mukhaprakSAlanAdikA vastra - bhaNDakAdi - 5 prakSAlanAtmikA vA / evaM snAnAdizaucAnuSThAyinAM nAsti kazciddoSa iti // evaM te pariphalguvacasaH parivrAjakAdayo nijarAddhAntopanyAsena mugdhamatIn vimohya kiM kurvanti ? ityAha- puDho satthehiM viuti / pRthag vibhinnalakSaNairnAnArUpaiH utsecanAdizastraiste'nagArAyamANAH viuTTaMti tti apkAyajIvAn jIvanAd vyAvartayanti vyaparopayantItyarthaH / yadi vA pRthag vibhinnaiH zastrai - 10 rapkAyikAn vividhaM kuTTanti chindantItyarthaH, kuTTeH chedanArthatvAt // adhunaiSAmAgamAnusAriNAmAgamAsAratvapretipAdanAyAha [sU028 ] ettha vi tesiM No NikaraNAe / eaitasminnapi prastute svAgamAnusAreNAbhyupagame sa~ti 'kappai Ne kappar3a pAuM aduvA vibhUsAe 'tti evaMrUpe, teSAmayamAgamo yadvalAdapkAyaparibhoge te 15 pravRttAH sa syAdvAdayuktibhirabhyAhataH san no nikaraNAe tti no nizcayaM kartuM samartho bhavati / na kevalaM teSAM yuktayo na nizcayAyAlam, api tvAgamo'pIti apizabdaH / kathaM punastadAgamo nizcayAya nAlamiti ? atrocyate - te evaM praSTavyAH ko'yamAgamo nAma yadAdezAt kalpate bhavatAmapkAyArambhaH ? te AhuHprativiziSTAnupUrvIvinyastavarNa-pada-vAkyasaGghAta AptapraNIta Agamo nityo- 20 1. upabhogo'nujJAto gha / 2. prabhASante ka - ghaAdazAM Rte / 3. cUrNikRdbhistvetadatiriktaH sampradAyAntarAcIrNo jalopayogavidhirullikhita:, tadyathA - kesiMci paripUtaM, kesiMci aparipUtaM, kesiMci parimiyaM, kesiMci aparimiyamiti / 4. kuTTerdhAtoH chedanArthatvAt ka- ghapratI Rte / 5. 0 pratipAdanArthamAha kha / 6. 'ettha vi tesiM No NitaraNA' iti cUrNau / 7. sati iti kha-capustakayorna vartate / 8. pAyuM ca / 9. vibhUsaNAe tti ca vihUsAe tti ga / 10. evaMrUpaH teSA0 kha /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre 'kartRko vA / tatazcaivamabhyupagate yo yena pratipanna AptaH sa nirAkartavyaHanApto'sau, apkAyajIvA'parijJAnAt tadvadhAnujJAnAdvA, bhavAniva / jIvatvaM cApAM prAk prasAdhitameva, tatastatpraNItAgamo'pi saddharmacodanAyAmapramANam, anApta praNItatvAd rathyApuruSavAkyavat / atha nityo'kartRkaH samayo'bhyupagamyate tato 5 nityatvaM duSpratipAdam, yataH zakyate vaktum-bhavadabhyupagataH samayaH sakartRko varNa-pada-vAkyAtmakatvAd, vidhi-pratiSedhAtmakatvAd, ubhayasammatasakartRkagranthasandarbhavaditi / abhyupagamya vA brUmaH-apramANamasau, nityatvAd, AkAzavat / yacca pramANaM tadanityaM dRSTaM pratyakSAdivaditi / tathA vibhUSAsUtrAvayave'pi pRSTA na pratyuttaradAne kSamAH / yatiyogyaM snAnaM na bhavati, kAmAGgatvAt, maNDanavat / 10 kAmAGgatA ca sarvajanaprasiddhA, tathA coktam snAnaM mada-darpakaraM, kAmAkaM prathamaM smRtam / tasmAt kAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // [ ] zaucArtho'pi na puSkalaH, vAriNA bAhyamalApanayanamAtratvAt, na hyantarvyavasthitakarmamalakSAlanasamarthaM vAri dRSTam / tasmAt zarIra-vAG15 manasAmakuzalapravRttinirodho bhAvazaucameva karmakSayAyAlam / tacca vArisAdhyaM na bhavati, kutaH? anvaya-vyatirekasamadhigamyatvAt sarvabhAvAnAm, na hi matsyAdayastatra sthitA matsyAditvakarmakSayabhAktvenAbhyupagamyante, vinA ca vAriNA maharSayo vicitratapobhiH karma kSapayantIti / ataH sthitametat-tatsamayo na nizcayAya prabhavatIti // tadevaM ni:sapatnamapAM jIvatvaM pratipAdya tatpravRtti20 nivRttivikalpaphalapradarzanadvAreNopasajihIrSuH sakalamuddezArthamAha [ sU029] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete 1. 0mabhyupagamane gha Ga / 2. "sUtrAvayave iti kappaya Ne ityAdi" jai0vi0pa0 / 3. sarvajanasiddhA kha, sarvajanasiddhA uktaM ca ca / 4. "puSkalaH iti mukkalaH'' jai0vi0pa0 / 5. 0malaprakSAlana0 gha Ga ca / 6. sthitAH karmakSayabhAvenAbhyupa0 ga ca / 7. ataH iti khapustake nAsti, avasthitametat ca / 8. no ga /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / tRtIya uddezakaH AraMbhA pariNAyA bhavaMti / [sU030] taM pariNAya mehAvI va sayaM udayasatthaM samArabhejjA, NevaNNehiM udayasatthaM samArabhAvejjA, udayasatthaM samArabhaMte vi aNNe Na samaNujANejjA / ____ [sU031 ] jassete udayasatthasamAraMbhA pariNAyA 5 bhavaMti se hu muNI pariNAtakamme tti bemi / / ___ettha satthamityAdi yAvat se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi / etasmin apkAye zastraM dravya-bhAvarUpaM samArabhamANasyetyete samArambhA bandhakAraNatvenA'parijJAtA bhavanti / atraiva apkAye zastramasamArabhamANasyetyete ArambhA jJaparijJa yA parijJAtA bhavanti, pratyAkhyAnaparijJayA ca parihatA bhavanti / 10 tAmeva pratyAkhyAnaparijJAM vizeSato jJaparijJApUrvikAM darzayati-tad udakArambhaNaM bandhAya ityevaM parijJAya medhAvI maryAdAvyavasthito naiva svayamudakazastraM samArabheta, naivAnyairudakazastraM samArambhayet, naivAnyAnudakazastraM samArabhamANAn samanujAnIyAt / yasyaite udakazastrasamArambhA dvidhA parijJAtA bhavanti sa eva muniH parijJAtakarmA bhavati / bravImIti pUrvavaditi / zastraparijJAyAM tRtIyoddezakaH samAptaH // 3 // . 15 1. samArambhA vadha-bandha0 ca / 2. 0yA jJAtA bhavanti ka gha ng| 3. zastraparijJAyAstRtIyoddezakaH parisamAptaH / / ca /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre uktastRtIyoddezaka: sAmprataM caturtha AkhyAyate / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake munitvapratipattaye'pkAyaH pratipAditaH, tad adhunA tadarthameva kra mAyAtatejaskAyapratipAdanAyAyamuddezakaH samArabhyate / tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni tAvad yAvad nAmaniSpanne nikSepe 5 tejauddezaka iti nAma / tatra tejaso nikSepAdIni dvArANi vAcyAni / atra ca pRthivIvikalpatulyatvAt keSAJcidatidezo dvArANAm, apareSAM tadvilakSaNatvAd apoddhAra ityetad dvayamurarIkRtya niyuktikRd gAthAmAha teussa vi dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / NANattI u vihANe parimANuvabhoga satthe ya // 116 // 10 teussa vItyAdi / tejaso'pi agnerapi dvArANi nikSepAdIni yAni pRthivyAH samadhigame'bhihitAni tAnyeva vAcyAni / apavAdaM darzayitumAhanAnAtvaM bhedo vidhAna-parimANa-upabhoga-zastreSu / tuH avadhAraNe vidhAnAdiSveva nAnAtvam, nAnyatreti / cazabdAd lakSaNadvAraparigrahaH // 116 / / yathAprati jJAtanirvahaNArthamAdidvAravyAcikhyAsayA''ha15 duvihA u teujIvA suhumA taha bAyarA ya loyammi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 117 // duvihetyAdi / spaSTA // 117 // bAdarapaJcabhedapratipAdanAyAhaiMgAla agaNi accI jAlA taha mummure ya bodhavve / bAyarateuvihANA paMcavihA vaNiyA ee // 118 // dvAraM // 20 iMgAletyAdi / dagdhendhano vigatadhUmajvAlaH aGgAra: indhanasthaploSakriyAviSTarUpaH, tathA vidyud-ulkA-'zani-saGgharSasamutthitaH sUryamaNisaMsRtAdirUpazca agniH, dAhyapratibaddho jvAlAvizeSaH arciH, jvAlA chinnamUlA'naGgArapratibaddhA, praviralAgnikaNAnuviddhaM bhasma murmuraH, ete bAdarA 1. Arabhyate kaprati vinA / , 2. va cha / 3. e(ya) kha / 4. samabhigame kha / 5. vibhedo gha Ga ca / 6. ya ka-ThavarjitapratiSu / 7. indhanasthaH ka-khapratI vinA / 8. 0lA nAgAra0 ka / 9. 0rA agni0 kha ca vinA /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / caturtha uddezakaH agnibhedAH paJca bhavantIti / ete ca bAdarAgnayaH svasthAnAGgIkaraNAd manuSyakSetre'rddhatRtIyeSu dvIpa- samudreSvapyavyAghAtena paJcadazasu karmabhUmiSu vyAghAte saMti paJcasu videheSu nAnyatra, upapAtAGgIkaraNena lokAsaGkhyeyabhAgavartinaH / tathA cAgama: uvavAeNaM dosuddhakavADe tiriyaloyate ya / [ - / asyA'yamarthaH - - arddha tRtIyadvIpa - samudrabAhalye pUrvI'paradakSiNottarasvayambhuramaNaparyantA''yate UMrdhvA 'dholokapramANe kapATe, tayoH praviSTA bAdarAgniSUtpadyamAnakAstadvyapadezaM labhante, tathA tiriyaloyataTTe yatti tiryaglokasthAlake 'ce vyavasthito bAdarAgniSUtpadyamAno bAdarAgnivyapadezabhAg bhavati / anye tu vyAcakSate -tayostiSThatIti tatsthaH, tiryaglokazcAsau tatsthazca 10 tiryaglokatatsthaH, tatra ca sthita utpitsurbAdarAgnivyapadezamAsAdayati / asmizca vyAkhyAne kapATAntargata eva gRhyate, sa ca dvayordhvakapATayorityanenaivopAtta iti tadvyAkhyAnAbhiprAyaM na vidmaH / kapATasthApanA ceyam - samudghAtena sarvalokavartinaH te ca pRthivyAdayo mAraNAntikasamudghAtena samavahatA bAdarAgniSUtpadyamAnAstadvyapadezabhAjaH sarvalokavyApino bhavanti / yatra ca bAdarA: 15 paryAptakAstatraiva bAdarA aparyAptakAH, tannizrayA N teSAmutpadyamAnatvAt / tadevaM sUkSmA bAdarAzca paryAptakA - 'paryAptakabhedena pratyekaM dvidhA bhavanti / ete ca varNa - 103 1 5 1. " se kiM taM bAdarateukAiyA ? bAdarateukAiyA aNegavihA paNNattA, taM jahA - iMgAle jAlA mummure accI alAe suddhAgaNI ukkA vijjU asaNI NigghAe saMgharisasamuTThie sUrakaMtamaNiNissie, je yAvanne tahappagAre / " (prajJA0 pa0 29 sU0 17 ) iti prajJApanAyAmanekavidhatvamupalabhyate tejaskAyasya tathottarAdhyayaneSu jIvA'jIvavibhaktyAkhye patriMzattame'dhyayane - bAyarA je u pajjattA, gahA te viyAhiyA / iMgAle mummure agaNI, acci jAlA taheva ya // 109 // ukkA vijjU ya bodhavvA NegahA evamAyao // 110 pU0 / / 2. 0SvavyAghAtena ka kha vinA / 3. 'vyAghAta iti susamAdau snigdhatvAdinA bharatAdau na bhavati" jai0vi0pa0 / 4. videhe [ Su na ? ] punaranyatra ka / 5. dosUddha0 ka / 6. 0taTTe ya gha Ga / 7. - - etaccihnAntargataH pAThaH khapustake nAsti / 8. 0svayambhUra0 Ga ca / 9. UrddhA 'dho0 ka vinA / 10. ' tATa = thAlo' iti bhASAyAm 0taTTe gha Ga / 11. 0sthAnake ca / 12. ca iti kha-gapratyorna vidyate / 13. 0 rUrddha 0 ka vinA / 14. samupahatA kha / 15. paryAptA pa0 ga ca / 16. 0na dvidhA ke gha Ga /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre gandha-rasa-sparzAdezaiH sahasrAgrazo bhidyamAnAH saGkhyeyayonipramukhazatasahasrabhedaparimANA bhavanti / tatraiSAM saMvRtA yoniruSNA ca sacittA - 'citta - mizrabhedAt tridhA, sapta caiSAM yonilakSA bhavanti / sAmprataM cazabdasamuccitaM lakSaNadvAramAhajaha dehaparINAmo rattiM khajjoyagassa sA uvamA / jariyassa vai jA uNhA eNsuvamA teujIvANaM // 119 // dAraM // 104 hetyAdi / yathA iti dRSTAntopanyAsArthaH / dehapariNAmaH prativiziSTA zarIrazaktiH / rAtrau iti viziSTakAlanirdezaH / khadyotaka iti praannivishessprigrhH| yathA tasyAsau dehapariNAmo jIvaprayogavinirvRttazaktirAvizcakAsti evamaGgArAdInAmapi prativiziSTA prakAzAdizaktiranumIyate jIvaprayogavizeSA10 virbhAviteti / yathA vA jvaroSmA jIvaprayogaM nAtivartate, jIvAdhiSThitazarIrakAnupAtyeva bhavati eSaivopamA''gneyajantUnAm, na ca mRtA jvariNaH kvacidupalabhyante / evamanvayavyatirekAbhyAmagneH sacittatA muktakagranthopapattimukhena pratipAditA / samprati prayogamAropyate ayamevArtha:- jIvazarIrANyaGgArAdayaH, chedyatvAdihetugaNAnvitatvAt sAsnA-viSANAdisaGghAtavat / tathA Atma15 saMyogAvirbhUto'GgArAdInAM prakAzapariNAmaH, zarIrasthatvAt, khadyotakadehapariNAmavat / tathA AtmasamprayogapUrvako'GgArAdInAmUSmA, zarIrasthatvAt, jvaroSmavat / na cAdityAdibhiranekAntaH, sarveSAmAtmaprayogapUrvakaM yata uSNapariNAmabhAktvam, tasmAnnAnekAntaH / tathA sacetanaM teja:, yathAyogyAhAropAdAnena vRddhivizeSa-tadvikAravattvAt puruSavat / evmaadilkssnnenaa''gneyjntvo'vseyaa 20 iti / uktaM lakSaNadvAram / tadanantaraM parimANadvAramAha 1. 0 pramukhayonizata0 kha / 2. 0tridhaiva kha / 3. va jaha uNhA jha, vA jaumhA Ja, ya jaha umhA Tha / 4. taovamA ka vinA, tatovamA Ja / 5. 0ganirvRtta0 gha Ga ca / 6. 0 zarIrAnupAtyeva, eSai 0 kha / 7. "AcAre - zastraparijJAyA udde0 4 muktakaM mutkalam " sa0vi0pa0, "mukva( kta ) ka iti mukva (tka) laH, vRttikAreNeti zeSaH " jai0vi0pa0, muktakalagrantho0 ca / 8. tathA iti kha vinA'nyatra nAsti / 9. uSNaparamANubhAktvam kha / 10. 0dvikAratvAt kha-ca vinA / 11. evamAdinA la0 ga ca / 12. 0 nAgneyA jantavo nizceyA iti ca 0 nAgneyajantavo nizceyA iti kha / 13. lakSaNam / adhunA pari0 kha /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / caturtha uddezakaH je bAyarapajjattA paliyassa asaMkhabhAgamettA te / sesA tinni vi rAsI vIsuM loyA asaMkhejjA // 120 // dAraM // je bAyaretyAdi / ye bAdaraparyAptAnalajIvAH kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgamAtravartipradezarAzipramANA bhavanti te punarbAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo'saGkhyeyaguNahInAH / zeSAstrayo'pi rAzayaH pRthvIkAyavad bhAvanIyAH, kintu 5 bAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarAgnyaparyAptakA asaGkhyeyaguNahInAH, sUkSmapRthvIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyAparyAptakA vizeSahInAH, sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmAgneyaparyAptakA vizeSahInA iti // 120 // sAmpratamupabhogadvAramAhaDahaNe peyAvaNe pagAsaNe ya bhattakaraNe ya see ya / 10 bAyarateukkAe uvabhogaguNA maNussANaM // 121 // dahaNetyAdi / dahanaM zarIrAvayavasya vAtAdyapanayanArtham, prakRSTaM tApanaM pratApanaM zItApanodAya, prakAzakaraNam uddyotakaraNaM pradIpAdinA, bhaktakaraNam odanAdirandhanam, svedaH jvara-visUcikAdInAm, ityevamAdiSvanekaprayojaneSapasthiteSu manuSyANAM bAdaratejaskAyaviSayA upabhogarUpA guNA upabhogaguNA 15 bhavantIti // 121 / / tadevamevamAdibhiH kAraNairupasthitaiH satatamArambhapravRttA gRhiNo yatyAbhAsA vA sukhaiSiNastejaskAyajantUn hiMsantIti darzayitumAha eehi~ kAraNehiM hiMsate teukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIreMti // 122 // dAraM // __ ee0 ityAdi / etaiH dahanAdibhiH kAraNaistejaskAyikAn jIvAn 20 hiMsanti iti saGghaTTana-paritApana-apadrAvaNAni kurvanti, sAtaM sukhaM tad 1. u cha vinA'nyatra / 2. vIsa ka / 3. 0ptA anala0 ga / 4. 0rAziparimANA kha ga ca / 5. payAvaNa kha cha ja tth| 6. ya see ya bhattakaraNe ya kha Tha / 7. zarIrAdyavayavasya g| 8. kAraNaiH samupasthitaiH ca, kAraNaiH satata0 kha / 9. sukhaikSiNa0 ca / 10. hiMsaMtI te0 kha ja, hiMsaMti u te0 ja jha Tha / 11. eehItyAdi ka vinA / 12. iti iti kha-caAdarzayornAsti / 13. saGghATana0 gha / 14. kurvantIti sAtaM gha Ga /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre Atmano'nviSantaH parasya bAdarAgnikAyasya duHkham udIrayanti utpAdayantIti // 122 // sAmprataM zastradvAram, tacca dravya-bhAvabhedAd dvidhA / dravyazastramapi samAsa-vibhAgabhedAd dvidhaiva / tatra samAsato dravyazastrapratipAdanAyAha puDhavI ya AukAo ullA ye vaNassaI tasA pANA / bAyarateDakvAe eyaM tu samAsao satthaM // 123 // puDhavItyAdi / pRthvI dhUliH, apkAyazca, sArdrazca vanaspatiH, sA prANinaH, etad bAdaratejaskAyajantUnAM samAsataH sAmAnyena zastramiti // 123 // vibhAgato dravyazastramAha kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / 10 eyaM tu davvasatthaM bhAve assaMjamo satthaM // 124 // dAraM // kiMcItyAdi / kiJcit zastraM svakAya eva, agnikAya eva agnikAyasya, tadyathA-tArNo'gniH pArNAgneH zastramiti / kiJcicca parakAyazastram udakAdi / ubhayazastraM punaH tuSa-karISAdivyatimizro'gniraparAgneH / tuzabdo bhAvazastrApekSayA vizeSaNArthaH, etat tu pUrvoktaM samAsa-vibhAgarUpaM pRthvI15 svakAyAdi dravyazastramiti / bhAvazastraM darzayati-bhAvazastram asaMyamaH duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti // 124 // uktavyatiriktadvArAtidezadvAreNopasaJjihIrSuniyuktikRdAha sesAiM dArAiM tAI jAiM havaMti puDhavIe / evaM teuddese nijjuttI kittiyA esaa||125|| 1. Atmano'nveSayantaH ka-gapustakAbhyAmRte / 2. 0bhAvazastrabhedAd ka-khapratI vinA / 3. samAsavi[ bhAga ]zastrabhedAd ka / 4. puDhavI AukAe kha Tha, puDhavIe AukkAe ka / 5. ta ja / 6. evaM Tha / 7. Ardrazca kha gha ng| 8. trasAzca prANinaH ga ca / 9. evaM bAdara0 ca / 10. 0zastrapratipAdanAyAha kha / 11. bhAve ya asaMjamo Tha / 12. gAhA ja / 13. 0 zro'gniH parAgneH kha / 14. bhAve zastram ka-capustake Rte / 15. imAi~ ja / 16. esA // 125 // prathame caturthoddezakaniyuktiH ||ch|| jha, esA // 1.25 / / adhya01 udde0 4 ||tth|| .
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / caturtha uddezakaH 107 sesA ityAdi / uktazeSANi dvArANi tAnyeva yAni pRthivyuddezake'bhihitAni / evam uktaprakAreNa tejaskAyoddezake niyuktiH kIrtitA vyAvaNitA bhavatIti // 125 / / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedam [sU032] se bemi-Neva sayaM logaM abbhAikkhejA, 5 Neva attANaM abbhAikkhejA / je logaM abbhAikkhati se attANaM abbhAikkhati, je attANaM abbhAikkhati se logaM abbhAikkhati / je dIhalogasatthassa khettaNNe se asatthassa khettaNNe, je asatthassa khettaNNe se dIhalogasatthassa khettnnnne| 10 se bemItyAdi / asya ca sambandhaH prAgvad vAcya iti / yena mayA sAmAnyAtmapadArtha-pRthivyapkAyajIvapravibhAgavyAvarNanamakAri sa evAhamavyavacchinnajJAnapravAhastejojIvasvarUpopalambhasamupajanitajinavacanasammado bravImi / kiM punastad ? iti darzayati nevetyAdi / iha hi prakaraNasambandhAd lokazabdena agniloko- 15 'bhidhitsitaH / atastamagnilokaM jIvatvena naiva svayam AtmanA'bhyAcakSIta naivApahnavItetyarthaH / etadabhyAkhyAne hyAtmano'pi jJAnAdiguNakalApAnumitasyAbhyAkhyAnamavApnoti, atha prAk prasAdhitatvAd abhyAkhyAnaM naivAtmano nyAyyam / evaM tejaskAyasyApi prasAdhitatvAd abhyAkhyAnaM kriyamANaM na yuktipathamavatarati / 20 evaM cAsya yuktyAgamabalaprasiddhasyAbhyAkhyAne kriyamANe satyAtmano'pyahaM 1. sesANItyAdi kha ca, sesAItyAdi ga, sesAI ityAdi gha ng| 2. tejaskAyAbhidhAnoddezake kha ga ca / 3. iti etat kha-caAdarzayorna vartate / 4. agnikAyaloko0 kha / 5. 0namApnoti ka / 6. atha ca prAk ga ca / 7. yuktAgama0 gha ng|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pratyayasiddhasyAbhyAkhyAnaM bhavataH prAptam / 'evamastu' iti cet, tanneti darzayatineva attANaM abbhAikkhejjA naiva AtmAnaM zarIrAdhiSThAtAraM jJAnaguNaM pratyAtmasaMvedyaM pratyAcakSIta, tasya zarIrAdhiSThAtRtvena 'AhatamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatA tathA tyaktamidaM zarIraM kenacidabhisandhimataiva' ityevamAdibhirhetabhiH prasAdhitatvAt, na ca prasAdhitasAdhanaM piSTapeSaNavad vidvajjanamanAMsi raJjayati / evaM ca satyAtmavatprasAdhitamagnilokaM yaH pratyAcakSIta so'tisAhasika AtmAnam abhyAkhyAti nirAkaroti / yazcAtmAbhyAkhyAnapravRttaH sa sadaivAgnilokamabhyAkhyAti, sAmAnyapUrvakatvAd vizeSANAm / sati hyAtmasAmAnye pRthivyAdyAtmavibhAgaH siddhayati, nAnyathA, sAmAnyasya vizeSa10 vyApakatvAt, vyApakavinivRttau ca vyApyasyApyavazyambhAvinI vinivRttiriti kRtvA / evamayamagnilokaH sAmAnyAtmavad nAbhyAkhyAtavya iti pradarzitam / adhunA'gnijIvapratipattau satyAM tadviSayasamArambhakaTuka phalaparihAropanyAsAya sUtramAha-je dIhetyAdi / ya iti mumukSuH, dIrghalokaH vanaspatiH, yasmAd asau kAyasthityA parimANena zarIrocchrayeNa ca zeSaikendriyebhyo dIrghA 15 vartate, tathAhi-kAyasthityA tAvat vaNassaikAie NaM bhaMte ! vaNassaikAie tti kAlao kevaciraM hoi ? goyamA ! aNaMtaM kAlaM, aNaMtAo ussappiNi-avasappiNIo, khettao aNaMtA loyA, asaMkhejjA poggalapariyaTTA, te NaM puggalapariyaTTA AvaliyAe asNkhejjibhaage| [ ] parimANatastupaDuppannavaNassaikAiyANaM bhaMte ! kevatikAlassa nillevaNA siyA ? goyamA ! 1. jJAnaguNapratyA0 ka, jJAnamukhyaguNapratyA0 ca / 2. 0taprasAdhanaM kha ca / 3. 0pravattaH sadaivAgni0 ka ga, pravattaH sa evAgni0 kha, pravattaH, sa sadaivAgni0 ca / 4. hyAtmanyeva ka / 5. 0gniprati0 kha / 6. tatra hi kha / 7. 0kAiya tti kha, 0kAtite tti g| 8. 0Ni-osappiNIo ca / 9. "aNaMtA loyA iti ko'rthaH ? anantaloke pu ye pradezAstaistulyatA samayAnAm evaM ca etAvAn kAlo bhavati / etAvatkAlena kiyantaH pudgalaparAvartA bhavanti ? ityAha-asaMkhejjA iti / asaGakhyAtaM bahadhA ityAha-te NaM iti / " je0vi0pa0 / 10. 0NaM haM keva0 ka / 11. "nillevaNA iti asmAllokAduddhAraH / " jai0vi0pa0 /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / caturtha uddezakaH paDuppappannavaNassaikAiyANaM natthi nillevaNA / [ ] tathA zarIrocchrayAcca dIrgho vanaspatiH vaNassaikAiyANaM bhaMte kemahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA ? goyamA ! sAiregaM joyaNasahassaM sarIrogAhaNA / [ ] 109 - na tathA'nyeSAmekendriyANAm / ataH sthitametat - sarvathA dIrghaloko 5 vanaspatiriti / asya ca zastramagniH, yasmAt sa hi pravRddhajvAlAkalApAkulaH sakalatarugaNapradhvaMsanAya prabhavati, ato'sau tadutsAdakatvAt zastram / nanu ca sarvalokaprasiddhyA kasmAdagnireva noktaH ? kiM vA prayojanamurarIkRtyoktaM dIrghalokazastramiti ? atrocyate - prekSApUrvakAritayA, na nirabhiprAyametat kRtamiti, yasmAdayamutpAdyamAno jvAlyamAno vA havyavAhaH samastabhUtagrAmaghAtAya pravartate, 10 vanaspatidAhapravRttastu bahuvidhasattvasaMhativinAzakArI vizeSataH syAt, yato vanaspatau kRmi-pipIlikA-bhramara-kapota-zvApadAdayaH sambhavanti, tathA pRthivyapi tarukoTaravyavasthitA syAt, Apo'pyavazyAyarUpAH, vAyurapISaccaJcalasvabhAvakomalakizalayAnusArI sambhAvyate, tadevamagnisamArambhapravRtta eaitAvato jIvAn nAzayati, asyArthasya sUcanAya dIrghalokazastragrahaNamakarot sUtrakAra iti, 15 tathA coktam-- jAyatejaM na icchaMti, pAvagaM jalaittae / tikkhamaNNayaraM satthaM, savvao vi durAsayaM // pAINaM paDiNaM vA vi, uDDuM aNudisAmavi / ahe dAhiNao vA vi, dahe uttarao viya // bhUyANamesa mAghAo, havvavAho na saMsao / taM pava-payAvaTThA, saMjayA kiMci nArabhe // [ 1 athavA bAdaratejaskAyAH paryAptakAH stokAH, zeSAH pRthivyAdayo 1. 0 jvAlAmAlAkulaH ca / 2 4. pAtINaM ca / 5. uDDamaNu0 ka ga / ca / 8. patIva0 ca / 0 kisalayA0 kha gha Ga / 3. etAn jIvAn kha / 6. yAvi ka / 7. bhUyANaM esa kha gha Ga bhUyANa esa 20
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre jIvakAyA bahavaH / [bAdarAgneH ?] bhavasthitirapi trINyahorAtrANi svalpA, itareSAM pRthivI-ab-vAyu-vanaspatInAM yathAkramaM dvAviMzati-sapta-tri-dazavarSasahasraparimANA dIrghA avaseyeti / ato dIrghalokaH pRthivyAdiH, tasya zastram agnikAyaH, tasya kSetrajJaH nipuNaH agnikAyaM varNAdito jAnAtItyarthaH / khedajJo 5 vA, khedaH tadvyApAraH sarvasattvAnAM dahanAtmakaH pAkAdyanekazaktikalApopacitaH pravaramaNiriva jAjvalyamAno labdhAgnivyapadezo yatInAmanArambhaNIyaH, tamevaMvidhaM khedam agnivyApAraM jAnAtIti khedajJaH / ato ya eva dIrghalokazastrakhedajJaH sa eva azastrasya saptadazabhedasya saMyamasya khedajJaH, saMyamo hi na kaJcijjIvaM vyApAdayati ato'zastram / evamanena saMyamena sarvasattvAbhayapradAyinA'nuSThIya10 mAnenAgnijIvaviSayaH samArambhaH zakyaH parihartuM pRthivyAdikAyasamArambhazceti, evamasau saMyame nipuNamatirbhavati / tatazca nipuNamatitvAd viditaparamArtho'gnisamArambhAd vyAvRtya saMyamAnuSThAne pravartate / idAnIM gatapratyAgatalakSaNenAvinAbhAvitvapradarzanArthaM viparyayeNa sUtrAvayavaparAmarza karoti-je asatthassetyAdi, yazca azastre saMyame nipuNaH sa khalu 15 dIrghalokazastrasya agneH kSetrajJaH khedajJo vA / saMyamapUrvakaM hyagniviSaya khedajJatvam, agniviSayakhedajJatApUrvakaM ca saMyamAnuSThAnam, anyathA tadasambhava eva ityetad gata-pratyAgataphalamAvirbhAvitaM bhavati / ___[sU033 ] vIrehi eyaM abhibhUya dilR saMjatehiM satA jatehiM sadA appamattehiM / je pamatte guNaTThite se hu daMDe 20 pavuccati / taM pariNAya mehAvI idANI No jamahaM puvvama kAsI pamAdeNaM / 1. "ThitI vi aTTAijjA rAiMdiyA'' iti cUNauM, "tinneva ahorattA ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI teUNaM aMtomahattaM jahannayaM / ' u0 a0 36 gA0 113 / / 2. 0SAMta pa0 kha / 3. 0khedajJAnapUrvakaM ca / 4. 0SThAnaM ca, anya0 gha / 5. 0vitamiti / kaiH ga /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / caturtha uddezakaH 111 kaiH punaridamevamupalabdham ? ityata Aha- vIrehItyAdi, athavA vaktRprasiddhau satyAM vAkyaprasiddhirbhavatItyato'padizyate - vIrehItyAdi / ghanaghAtikarmasaGghAtavidAraNAnantaraprAptAtulakevalazriyA virAjanta iti vIrAH tIrthakRtastairvIrairarthato dRSTametad gaNadharaizca sUtrato'gnizastraM dRSTam saMyamasvarUpaM ceti / kiM punaranuSThAyedaM tairupalabdham ? ityatrocyate-abhibhUya tti, abhibhavo nAmAdizcaturdhA / 5 dravyAbhibhavo ripusenAdiparAjayaH, AdityatejasA vA candra-graha-nakSatrAditejo'bhibhavaH / bhAvAbhibhavastu parISahopasargAnIka -jJAna-darzanAvaraNa- mohA'ntarAyakarmanirdalanam, parISahopasargAdisenAvijayAd vimalaM caraNam, caraNazuddherjJAnAvaraNAdikarmakSayaH, tatkSayAd nirAvaraNamapratihatamazeSajJeyagrAhi kevalajJAnamupajAyate / idamuktaM bhavati - parISahopasarga - jJAna-darzanAvaraNIya-mohA- 10 'ntarAyANyabhibhUya kevalamutpAdya tairupalabdhamiti / yathAbhUtai stairidamupalabdhaM tad darzayatita - saMjaehiM ti, samyag yatA: saMyatAH prANAtipAtAdibhyaH taiH / tathA sadA sarvakAlaM caraNapratipattau mUlottaraguNabhedAyAM niraticAratvAd yatnavantastaiH / 'tathA sadA sarvakAlaM na vidyate pramAdaH madya-viSaya-kaSAya-vikathA - nidrAkhyo yeSAM te'pramattAstaiH / evambhUtairmahAvIraiH kevalajJAnacakSuSA idaM dIrghalokazastram azastraM 15 ca saMyamaH dRSTam upalabdhamiti / atra ca yatnagrahaNAd IryAsamityAdayo guNA gRhyante, apramAdagrahaNAt tu madyAdinivRttiriti / tadevametat pradhAnapuruSapratipAditamagnizastramapAyadarzanAd apramattaiH sAdhubhiH parihAryamiti / evaM pratyakSIkRtAnekadoSajAlamapyagnizastramupabhogalobhAt pramAdavazagA ye na pariharanti tAnuddizya vipAkadarzanAyAha-je pamattetyAdi / yo hi pramatto bhavati 20 1. athavA sadvaktR0 gha Ga / 2. 0tyata upadizyate ga / 3. tIrthakarAstai 0 kha ca / 4. sUtrato dRSTamagnizastraM saMya0 kha ca / 5. ityucyate kha ca / 6. abhibhUyeti gha Ga / 7. 0pasargasenA0 gha Ga ca / 8. kevalamupa0 ka / 9. " sadeva maNuyA - 'surAe parisAe majjhayAre paratitthie abhibhUya" iti cUrNAvarthAdhikyam / 10. 0stairevamupa0 ca / 11. 0ti - samyag gha Ga / 12. tvAd yatA yatna0 ga / 13. tathA sarvakAlaM gha Ga ca / 14. " etaM ti chajjIvanikAyacakkaM agaNijIvattaM vA'' iti cUrNo / 15. " dinaM daTTu akkhAtaM " cUrNo / 16. yatagrahaNAd ga / 17. "appamattaggahaNA iMdiyappamAde vajjeti" cUrNau / 18. pamatte ityAdi gha Ga /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre madya-viSayAdipramAdairasaMyataH guNArthI randhana-pacana-prakAza-tApanAdyagniguNaprayojanavAn sa duSpraNihitamano-vAk-kAyo'gnizastrasamArambhatayA prANinAM daNDahetutvAd daNDa: prakarSeNocyate procyate, AyughRtAdivyapadezavaditi / yatazcaivaM tataH kiM kartavyam ? ityata Aha-taM parinnAya mehAvI / tam agnikAyaviSayaM 5 samArambhaM daNDaphalaM parijJAya jJaparijJA-pratyAkhyAnaparijJAbhyAM medhAvI maryAdA vyavasthito vakSyamANaprakAreNa vyavacchedamAtmanyA cinotIti / tameva prakAraM darzayitumAha-iyANImityAdi yamaham agnisamArambhaM viSayapramAdenAkulIkRtAnta:karaNaH san pUrvamakArSaM tamidAnIM jinavacanopalabdhAgnisamArambha daNDatattva: no karomIti / anye tvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha10 [sU034] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo' tti ege pavadamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamAraMbheNaM agaNisatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati / [sU035 ] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA / 15 imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtI maraNa-moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM se sayameva agaNisatthaM samArabhati, aNNehiM vA agaNisatthaM samArabhAveti, aNNe vA agaNisatthaM samArabhamANe samagujANati / taM se ahitAe, taM se abodhiie| 20 [sU036] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe 1. prakAzA-''tApa0 gha Ga ca / 2. 0dyagniprayo0 kha / 3. "ahavA nANAdiguNaTThI'' iti cUrNau / 4. ityAha kha ca / 5. agnikAyasamArambhaM ga, agnikAyaviSayamArambhaM c| 6. cinotItyAdi / kha, cinoti / ga / 7. darzayannAha ga /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / caturtha uddezakaH 113 soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati - esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nirae / iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamAraMbheNaM agaNisatthaM samArabhamANe aNNe asgarUve pANe vihiMsati / 5 lajjamANetyAdi yAvat aNNe va'NegarUve pANe vihiMsaiti / asya granthasyoktArthaisyAyamartho lezataH pradarzyate - lajjamAnAH svAgamoktAnuSThAnaM kurvANAH sAvadyAnuSThAnena vA lajjAM kurvANAH pRthag vibhinnAH zAkyAdayaH / pazya iti saMyamAnuSThAne sthirIkaraNArthaM ziSyasya codanA / anagArA vayam ityeke pravadamAnAH, kiM tairvirUpamAcaritaM yenaivaM pradarzyante ? iti darzayati-yadidaM virUparUpaiH 10 zastrairagnikarmasamArambheNAgnizastraM samArabhamANaH san anyAnanekarUpAn prANino vividhaM hinasti vihinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA - asya caiva pariphalgujIvitasya parivandana - mAnana - pUjanArthaM jAti - maraNa - mocanArthaM duHkhapratighAtahetuM yat karoti tad darzayati-sa parivandanAdyarthI svata evAgnizastraM samArabhate, anyaizcAgnizastraM samArambhayati, tathA - 'nyAMzcAgnizastraM samArabhamANAn 15 samanujAnIte / taMccAgnisamArambhaNaM se tasya sukhalipsoramutrAnyatra cAhitAya bhavati, tathA tadeva ca tasyAbodhilAbhAya bhavati / sa iti yasyetyetadasadAcaraNaM pradarzitaM sa tu ziSyaH tad agnisamArambhaNaM pApAyetyevaM sambudhyamAnaH AdAnIyaM grAhyaM samyagdarzanAdi saimyagutthAya abhyupagamya zrutvA bhagavadantike' nagArANAM vA ihaikeSAM sAdhUnAM jJAtaM bhavati / kiM tad ? darzayati- eSaH agnisamArambhaH granthaH 20 karmahetutvAt, eSa eva mohaH, eSa eva mAraH, eSa eva narakaH, taddhetutvAditi 1. vihiMsaMti kha Ga / 2. 0rthasya lezato'yamarthaH prada0 ka-gapratI vinA / 3. ziSyacodanA ca / 4 0nta iti ? yadidaM ka gha Ga / 5. prANino vihinasti ka vinA / 6. asyaiva pari0 gha Ga / 7. jAti - jarA mara0 gha Ga / 8. 0te, tathA'nyaizcA0 gha Ga ca / 9. taccAgneH samA0 kapustakAdRte / 10. tadeva tasyA0 ka gha Ga / 11. yasyeti tadasadA0 ka kha, yasyaitadasadA0 gha Ga ca / 12. samutthAya gha Ga /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bhAvaH / ityevamarthaM ca gRddho loko yat karoti tad darzayati-yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarma samArabhate, tadArambheNa cAgnizastraM samArabhate, taccArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANino vihinastIti / kathaM punaragnisamArambhapravRttA nAnAvidhAn prANino vihiMsanti ? iti darzayitumAha5 [sU037] se bemi-saMti pANA puDhaviNissitA, taNaNissitA, pattaNissitA, kaTThaNissitA, gomayaNissitA, kayavaraNissiyA / saMti saMpAtimA pANA Ahacca saMpayaMti ya / agaNiM ca khalu puTThA ege saMghAtamAvajjaMti / je tattha 10 saMghAtamAvajjati te tattha pariyAvajjati / je tattha pariyAvajjati te tattha uddAyaMti / [sU038] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti / 15 [sU039] jassa ete agaNikammasamAraMbhA pariNNAtA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi / [satthapariNAe cauttho uddesao sammatto] se bemItyAdi / tadahaM bravImi yathA nAnAvidhajIvahiMsanamagnikAyasamArambheNa bhavatIti / yathApratijJAtArthaM darzayati-santi vidyante prANAH 20 jantavaH pRthivIkAyanizritAH pRthvIkAyatvena pariNatA ityarthaH, tadAzritA vA kRmi-kunthu-pipIlikA-gaNDUpadA-'hi-maNDUka-vRzcika-karkaTakAdayaH, tathA 1. bhAvaH / evamarthaM gha ng| 2. 0gnikAyasamA0 kha / 3. 0hi-mANDUka-ka, hivRkSika- kha / 4. 0karkaTAdayaH kha gha ng|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / caturtha uddezakaH vRkSa-gulma-latAvitAnAdayaH, tathA tRNa-patranizritA pataGgelikAdayaH, tathA kASThanizritA ghuNodehikA-pipIlikA-'NDAdayaH, gomayanizritAH kunthupanakAdayaH, kacavaraH patra-tRNa-dhUlisamudAyaH, tannizritAH kRmi-kITapataGgAdayaH / tathA santi vidyante sampatitum utplutyotplutya gantumAgantuM vA zIlaM yeSAM te sampAtinaH prANinaH jIvAH makSikA-bhramara-pataGga-mazaka-pakSi- 5 vAtAdayaH, ete ca sampAtinaH Ahatya upetya svata eva, yadi vA atyarthaM kadAcidvA'gnizikhAyAM sampatanti ca / tadevaM pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAM yad bhavati tad darzayitumAha-agaNiM cetyAdi / randhana-pacana-tApanAdyagniguNAthibhiravazyamagnisamArambho vidheyaH, tatsamArambhe ca pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAmetA vakSyamANA avasthA bhavanti / chAndasatvAt tRtIyArthe dvitIyA / 10 tatazcAyamarthaH-agninA spRSTAH chuptA eke saGghAtam adhikaM gAtrasaGkocanaM mayUrapicchavadApadyante, cazabdasyAdhikArthatvAt / khaluzabdo'vadhAraNe, agnerevAyaM pratApo nAparasyeti / yadi vA saptamyarthe dvitIyA, spRSTazabdazca patitavacanaH / tatazcAyamartho bhavati-agnAveva spRSTAH patitAH eke zalabhAdayaH saGghAtaM sam ekIbhAvenAdhikaM gAtrasaGkocanam Apadyante prApnuvanti / ye ca tatra agnau patitA: 15 saGghAtamApadyante te prANinaH tatra agnau paryApadyante, paryApattiH sammUrcchanam, USmAbhibhUtA mUrchAmApadyante ityarthaH / atha kimarthaM sUtrakRtA vibhaktipariNAmo'kAri ? ityucyate-mAgadhadezIsamanuvRtteH, vyAkhyAvikalpa darzanArthaM vA, adhyAhArAdayo'pi vyAkhyAGgAnItyanena ziSyo jJApito bhavati / atha ke punaste'dhyAhArAdaya iti ? ucyante-adhyAhAro vipariNAmo vyavahitakalpanA 20 guNakalpanA lakSaNA vAkyabhedazceti / iha ca dvitIyAvibhakteH saptamIpariNAmaH kRta 1. 0paNakAdayaH kha ga / 2. 0ra: tRNa-patra-dhUli0 ka-gapustake Rte / 3. tathA vidyante ca / 4. "casaddeNa vAujIvA tapperitA vA masagAdi / " iti cUrNau / 5. eke kecana saGghA0 ga / 6. "casahA jAlaM phusittA vi / khalu pUraNe / '' iti cUrNau / 7. 0syAdhikyArthatvAt ka-khaAdazauM vinA / 8. "agaNiM ca khalu puTTa tti agaNiNA puTTA, aggi vA phusittA / '' iti saptamImanAdRtya vyAkhyAtamasti cUNikRdbhiH / 9. 0bhAvena gAtra0 kha / 10. 0saGkocam ca / 11. mUrchanAmApa0 gha / 12. 0pradarzanAya vA gha Ga /
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre iti / ye ca tatra agnau paryApadyante te prANinaH kRmi-pipIlikA-bhramaranakulAdayaH tatra agnau apadrAnti prANAnmuJcantItyarthaH / tadevamagnisamArambhe sati na kevalamagnijantUnAM vinAzaH kintvanyeSAmapi pRthvI-taNa-patra-kASTha-gomaya kacavarAzritAnAM sampAtinAM ca vyApattiravazyambhAvinIti / ata eva ca bhagavatyAM 5 bhagavatoktam do purisA sarisavayA annamannehiM saddhi agaNikAyaM samAraMbhaMti, tattha NaM ege purise agaNikAyaM samujjAlei, ege vijjhavei, tattha NaM ke purise mahAkammayarAe ? - ke purise appakammayarAe ? -goyamA ! je ujjAlei se mahAkammayarAe, je vijjhavei se appakammayarAe / [ ] tadevaM prabhUtasattvopamardanakaramagnyArambhaM vijJAya mano-vAk-kAyaiH kRtakAritA-'numatibhizca tatparihAra: kArya iti darzayitumAha ettha satthetyAdi / atra agnikAye zastraM svakAya-parakAyabhedabhinna samArabhamANasya vyApArayata ityete ArambhAH pacana-pAcanAdayo bandhahetutvenA'parijJAtA bhavanti / tathA atraiva agnikAye zastramasamArabhamANasyetyete ArambhAH 15 parijJAtA bhavanti / yasyaite'gnikAyasamArambhA jJaparijJayA jJAtA bhavanti pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti sa eva muniH paramArthataH parijJAtakarmeti bravImi iti pUrvavaditi / zastraparijJAyAM caturthoddezakaTIkA samAptA // cha // cha / 1. agnAvupadrAnti ca / 2. eva bhagavatyAM ca, eva bhagavato0 ga / 3. - - * etaccihnastha: pATho gha-GaAdarzayoreva / 4. tata evaM pra0 kha, ata eva pra0 ca / 5. 0mardanamagnyA0 ca / 6. 0mANasyaite kha / 7. ArambhA jJAtA ka / 8. parijJAtA kha / 9. samApteti || kha ca /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 117 uktazcaturtha uddezakaH / sAmprataM paJcamaH samArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake tejaskAyaH pratipAditaH, tadanantaramavikalasAdhuguNapratipattaye kramAyAtavAyukAyapratipAdanAvasare vanaspatikAyajIvasvarUpamAvirbhAvyate / kiM punaH kramollaGghanakAraNam ? ityucyate-eSa hi vAyuracAkSuSatvAd duHzraddhAnaH, ataH samadhigatAzeSapRthivyAyekendriyaprANigaNasvarUpaH ziSyaH 5 sukhameva vAyujIvasvarUpaM pratipatsyate, sa eva ca kramo yena ziSyA jIvAditattvaM prati protsahante yathAvat pratipattumiti, vanaspatikAyastu samastalokapratyakSaparisphuTajIvaliGgakalApaH, ataH sa eva tAvat pratipAdyate iti / anena sambandhenAyAtasyAsya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpanne nikSepe vanaspatyuddezakaH / tatra vanaspateH svabhedakalApapratipAdanAya pUrvaprasiddhArthAti- 10 dezadvAreNa niyuktikRdAha paDhavIe je dArA vaNappharDae vi hoMti te ceva / nANattI u vihANe parimANuvabhoga-satthe ya // 126 // paDhavIetyAdi / yAni pRthvIkAyasamadhigataye dvArANyuktAni tAnyeva / vanaspatau draSTavyAni, nAnAtvaM tu prarUpaNA-parimANa-upabhoga-zastreSu cazabdAd 15 lakSaNe ca draSTavyamiti // 126 // tatrAdau prarUpaNAsvarUpanipinAyAhaduvihA vaNassaijIvA suhumA taha bAyarA ye loyammi / suhumA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA // 127 // duvihetyAdi / vanaspatayo dvividhAH-sUkSmA bAdarAzca / sUkSmAH sarvalokA- 20 1. 0caturthoddezakaH kapratimRte / 2. prArabhyate kha / 3. 0lasusAdhu0 ga / 4. 0Namidam ? ucyate ca / 5. ca iti kha-capustakayorna vartate / 6. 0kalApopetaH, ataH ng| 7. vaNasaikAe vi huMti te cha-jaAdarzayovinA / 8. e( ya?) jha / 9. puDhavIe ityAdi kha, puDhavItetyAdi ga / 10. prarUpaNa-pari0 kha, prarUpaNA-pramANa0 ga / 11. nirjJAnAyAha kha / 12. duviha vaNassai0 kha cha Tha / 13. vi Ja, u Tha / 14. do cceva ya kha ja jha, do ya bhave bAyara0 ja /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 15 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pannAzcakSurgrAhyAzca na bhavanti ekAkArA eva / bAdarANAM punardve vidhAne || 127|| ke punaste ? ityata Aha-- 118 patteyA sAhAraNa bAyarajIvA samAsao duvihA / bArasaviha NegavihA samAsao chavvihA hoMti // 128 // patteyA0 ityAdi / bAdarAH samAsato dvividhAH - pratyekAH sAdhAraNAzca / taMtra patra-puSpa-mUla-phala-skandhAdIn prati pratyeko jIvo yeSAM te prtyekjiivaaH| sAdhAraNAstu parasparAnuvedhAdanantajIvasaGghAtarUpazarIrAvasthAnAH / tatra pratyekazarIrA dvAdazavidhAnAH / sAdhAraNAstvanekabhedAH / sarve'pyete samAsataH SoDhA pratyetavyAH // 128 // tatra pratyekatarudvAdazabhedapratyAyanAyAha-- rukkhA gacchA gummA layA ya vallI ya pavvagA ceva / tRNa valaya hariya osahi jalaruha kuhaNA ya bodhavvA // 129 // rukkhA0 ityAdi / vRzcyanta iti vRkSAH / te dvividhAH - ekAsthikA bahubIjakAzca / tatraikAsthikAH picumandA - ''mra - kozamba- zAlA -'Gkolla-pIlusallakyAdayaH / bahubIjakAstu udumbara- kapitthA - Ssthika-tinduka-bilvA''malaka-panasa-dADima-mAtuliGgAdaya: 1 / gecchAstu vRntAkI-karpAsI-japAADhakI-tulasI-kaistumbharI - pippalI - nIlyAdayaH 2 / gulmAni tu navamAlikAseriyaka- 'koreNTaka- 'ba~ndhujIva-bANa- - 'karavIra- sinduvAra- vicakila-jAti 1. punaste bAdaravidhAne ? ityata kha Ga / 2. [ tra ] puSpa - patra - mUla0 Ga tatra patrapuSpa-phala-mUla-ska0 kha ca / 3. 0nuviddhAnanta0 ga gha Ga ca 0nuvedhAnanta0 kha / 4. 0 bhedapratipAdanAyAha kha / 5. gucchA ka Ja Ta / 6. ata Arabhya 143 gAthAparyantaM 130-141142 aGkAtmakagAthAtrayavarjaM dvAdaza gAthA: kvacidalpa - bahupAThabhedayuktAH prajJApanopAGga-prathamapade kramazaH 1 (11? ) 41-42-40-102-103-97-96-93-80-81-99 aGkabhAjinyaH samupalabhyante / 7. 0kozAmba0 ka / 8. 0sAlA0 ca / 9. 0zallakyA 0 ka ga gha Ga / 10. 0cchika 0 kha 0'tthika0 gha Ga / 11. 0tanduka0 ca 0 vinduka0 kha / 12. gucchAstu gha Ga / 13. 0kasumbharI 0 ga 0 kustumbharI 0 Ga 0kusumbharI0 ca / 14. 0 pippalinItyAdayaH ka, 0 piSpalI - nIlyA0 Ga ca / 15. 0serIka0 ka 0serayaka0 ga / 16. 0koriNTaka0 ga 0 koraNTaka0 gha Ga ca / 17. 0bandhujIvaka0 kha ga Ga ca 0 bandhujIvA0 gha / 18. 0kaNavIra0 gha Ga / 19. 0 vicikila0 kha !
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 119 yUthikAdayaH 3 / latAstu padmanAgA-'zoka-campaka-cUta-vAsantI-atimuktakakundalatAdyAH 4 / vallayastu kuSmANDI-kAliGgI-trapuSI-tumbinI-vAluGkIelAlukI-paTolyAdayaH 5 / parvagAH punaH ikSu-vIraNa-zuNTha-zara-vetra-zataparvavaMza-nala-veNukAdayaH 6 / tRNAni tu zvetikA-kuza-darbha-parvakA-'rjuna-surabhikuruvindAdIni 7 / valayAni ca tAla-tamAla-takkalI-sAla-zaralA-ketakI- 5 kadalI-kandalyAdIni 8 / haritAni tandulIyakA-'dhyAruha- vastula-badarakamArjArapAdikA-cillI- pAlakyAdIni 9 / auSadhyastu zAli-vrIhi-godhUma-yavakalama-masUra-tila-mudga-mASa-niSpAva-kulatthA-'tasI-kusumbha-kodravakaGgvAdayaH 10 / jalaruhA udakA-'vaka-panaka-zaivala-kailambukA- pAThAkaserukA-utpala-padma-kumuda-nalina-puNDarIkAdayaH 11 / kuhu(ha?)NAstu 10 bhUmisphoTakAbhidhAnAH Aya-kAya-kuhaNa-kuNDhukkodehalikA- sarpaka-cchatrAdayaH 12 / eSAM hi pratyekajIvAnAM vRkSANAM mUla- skandha-kanda-tvak-sAlapravAlAdiSvasaGkhyeyAH pratyekaM jIvAH, patrANi puSpANi caikajIvAni mantavyAni // 129 // sAdhAraNAstvanekavidhAH, tadyathA-lohI-nihU- stubhAyikA-azvakarNIsiMhakarNI- zRGgaberA-mAlukA- mUlaka-kRSNa kenda-sUraNakanda-kAkolI- 15 kSIrakAkolIprabhRtayaH / sarve'pyete sakSepAt SoDhA bhavanti ityuktam, ke punaste bhedAH ? ityAha 1. 0atimakta-ka0 gha / 2. 0tambI-vA0 kha ca / 3. vAlakI0 ca / 4. 0vIraNakazu0 kha / 5. 0zatapatra-vaM0 ca / 6. 0varvakA0 kha ga / 7. 0tatkalI0 gha ng| 8. 0zAla0 ga, 0sAlA0 ca / 9. 0saralA0 kha ga, 0zarala0 gha ng| 10. tandulIkA0 ca / 11. 0vistulabadarakA0 ca / 12. 0mArjArapallikA0 kha / 13. 0pAlikyA0 / 14. 0niSpAvA-ku0 ka, niSpAvaka-ku0 ga / 15. 0kalumbukA0 gha, 0kalambakA0 ca / 16. 0pAva(Tha)ka-kase0 ka / 17. 0kazerukA0 kha, 0kazeruka0 ga, 0kAzerukA0 gha ng| 18. 0pauNDarIkA0 kha c| 19. 0kAyakoNDukkodvehalikAH sarpa0 kh| 20. 0kuhuNa0 ka-khapustake vinA / 21. kundukkodeha0 ga Ga ca, kaNTukvoddeha0 gha / 22. sarpa-ccha0 ga ca / 23. 0skandha-tvak0 ka, skandha-kandaka-tvak ga / 24. 0zAla0 kha ga / 25. subhAyikA ka ca / 26. 0karNIvRntAberA0 ka, 0karNI-zRGga-berA0 gha ng| 27. 0zRGgabera0 ga / 28. 0mUlakA0 ca / 29. .0kandaka-sU0 ga / 30. 0kSIrakaGkolI0 kha / 31. ityAha ca- ka gha ng|
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre 7 aMggabIya mUlabIyA khaMdhabIyA ceva porabIyA ya / bIyaruhA sammucchima samAsaoM vaiNapphaIjIvA // 130 // aggabItyAdi / tatra koreNTakAdayo'grabIjAH / kadalyAdayo muulbiijaaH| nihU-zalyakI- araNikAdayaH skandhabIjAH / ikSu-vaMza-vetrAdayaH 5 parvabIjAH / bIjaruhAH zAli - vrIhyAdayaH / sammUrcchanajAH padminI - shRnggaattkpaatthaa-shaivlaadyH| evamete samAsAt tarujIvAH SoDhA kathitAH, nAnye santIti pratipattavyam // 130 // kiMlakSaNA: punaH pratyekataravo bhavanti ? ityata Ahaz2aha saMgala sarisavANaM silesamissANa vattiyA vaTTI / patteyasarIrANaM taha hoMti sarIrasaMghAyA // 131 // 120 10 jahetyAdi / yathA iti dRSTAntopanyAsArthaH / yathA sakalasarSapANAm zleSayatIti zleSaH 'sairjarasAdistena mizritAnAM vartitA valitA vartiH tasyAM ca vartau pratyekapradezAH krameNa siddhArthakAH sthitAH, nAnyonyAnuvedhena, cUrNitAstu kadAcidanyonyAnuvedhabhAjo'pi syurityataH sakalagrahaNam / yathA'sau vartistathA pratyekataruzarIrasaGghAtaH, yathA ca sarSapAstathA tadadhiSThAyino jIvAH, yathA 15 zleSavimizritAstathA rAga- -dveSapracitakarmapudgalodayamizritA jIvAH / pazcimArddhena gAthAyA upanyastadRSTAntena saha sAmyaM pratipAditam, tathA iti zabdopAdAnAditi // 131 // asminnevArthe dRSTAntAntaramAha-- 14 jaha vA tilasakkuliyA bahuehi~ tilehi~ melidA saMtI / patteyasarIrANaM teha jANa sarIrasaMghAyA // 132 // 1. aggabIyA mUlabIyA khaMdhabIyA kaJaAdarzoM vinA / 2. samAsao vaNaphatIjIvA chaJa, samAsao vaNasaIjIvA // 130 // dA0 / / Tha / 3. vaNassaI0 jha / 4. 0bIA ityAdi kha, bIetyAdi ga gha Ga 0 bIyetyAdi ca / 5. koraNTAdayo0 kha, koriNTakA0 kha, ga gha Ga koraNTakA0 ca / 6. 0salyakI 0 kha ga 0zallakI0 gha Ga / 7. 0zRGgATA-pATha - zai0 ka / 8. 0nti ? ata Aha kha gha Ga / 9. 'akSata" Thapratau TippaNI / 10. 0sarasavANaM Ja / 11. "lakSAdi" Thapustake TippaNI / 12. 0mIsANa Ja / 13. sarjvarasAdisnehena mi0 ka / 14. meliyA kapratervinA / 15. taha huMti sa0 ka - chapustake vinA /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 121 jaha vetyAdi / yathA vA tilazaSkulikA tilapradhAnA piSTamayapolikA bahubhistilairniSpAditA satI bhavati tathA pratyekazarIrANAM tarUNAM zarIrasaGghAtA bhavantIti draSTavyamiti // 132 / / sAmprataM pratyekazarIrajIvAnAmekA-'nekAdhiSThitatvapratipipAdayiSayAha nANAvihasaMThANA dIsaMtI egajIviyA pattA / khaMdhA vi egajIvA tAla-sarala-nAlierINaM // 133 // NANAvihetyAdi / nAnAvidhaM bhinnaM saMsthAnaM yeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni patrANi, yAni caivaMbhUtAni dRzyante tAnyekajIvAdhiSThitAnyavagantavyAni / tathA skandhA apyekajIvAdhiSThitAstAla-sarala-nAlikeryAdInAm, nAtrAnekajIvAdhiSThitatvaM sambhavatIti / avaziSTAnAM tvanekajIvAdhiSThitatvaM sAmarthyAt 10 pratipAditaM bhavati // 133 // samprati pratyekatarujIvarAziparimANAbhidhitsayA''ha patteyA pajjattA seDhI' asaMkhabhAgamettAe / logA'saMkhA'pajjattagANa sAdhAraNA'NaMtA // 134 // patteyA0 ityAdi / pratyekatarujIvAH paryAptakAH saMvartitacaturastrIkRtalokazreNyasaGkhyeyabhAgavAkAzapradezarAzi tulyapramANAH, ete ca puna- 15 barbAdaratejaskAya paryAptakarAzerasaGkhyeyaguNAH / ye punara paryAptakAH pratyekajantavaste hyasaGkhyeyAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ete'pyaparyAptakabAdaratejaskAyajIvarAzerasaGkhyeyaguNAH / sUkSmAstu vanaspatayaH pratyekazarIriNaH paryAptA aparyAptakA vA na santyeva / sAdhAraNAstvanantA iti 1. jahetyAdi ga Ga / 2. tilasakkaliyA ga, tilazakkuliyA gha Ga / 3. khaMdhe ya egajIvo Ja / 4. 0nAlierANaM ba / 5. sAmprataM ga / 6. seDhIya ja / 7. 0mettAte kha ja Ja Tha, mettAto cha / 8. sAdhAraNamaNaMtA ba / 9. 0taa||134|| daaraaN| ka cha / 10. "saMvartita iti saptarajjupramANA'' je0vi0pa0 / 11. 0caturazrI0 ka ga / 12. 0tulyaparimANAH kha / 13. 0paryAptarAze0 gha Ga / 14. 0paryAptAH kha gha Ga / 15. pratyekatarujanta0 gha / 16. 0ste'saGkhye0 ka / 17. ete hyaparyA0 ka /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vizeSAnupAdAnAt sAdhAraNAH sUkSma-bAdara-paryAptakA-'paryAptakabhedena caturvidhA api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ayaM tu vizeSaH-sAdhAraNabAdaraparyAptakebhyo bAdarA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, bAdarA-paryAptakebhyaH sUkSmA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, tebhyo'pi sUkSmAH 5 paryAptakA asaGkhyeyaguNA iti // 134 // sampratyeSAM tarUNAM yo jIvatvaM necchati taM prati jIvatvapratipAdanecchayA niyuktikRdAha eehi~ sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA jIvA / sesA ANAgijjhA [ya] cakkhuNA je na dIsaMti // 135 // [dAraM ?] eehItyAdi / etaiH pUrvapratipAditaistaruzarIraiH pratyakSapramANaviSayaiH pratyakSaM 10 sAkSAt te vanaspatijIvAH prarUpitAH prasAdhitAH, tathAhi-na hyetAni zarIrANi jIvavyApAramantareNaivaMvidhAkArabhAJji bhavanti, tathA ca prayogaH-jIvazarIrANi vRkSAH, akSAdhupalabdhibhAvAt, pANyAdisaGghAtavat / tathA kadAcit sacittA api vRkSAH, jIvazarIratvAt, pANyAdisaGghAtavadeva / tathA mandavijJAna-sukhAdi mantastaravaH, avyaktacetanAnugatatvAt, suptAdipuruSavat / tathA coktam15 vRkSAdayo'kSAdhupalabdhibhAvAt, pANyAdisaGghAtavadeva dehAH / tadvat sajIvA api dehatAyAH, suptAdivad jJAna-sukhAdimantaH // [ ] zeSA iti sUkSmAH te ca cakSuSA nopalabhyanta ityAjJayA grAhyAH, AjJA ca bhagavadvacanamavitathamaraktadviSTapraNItamiti zraddhAtavyamiti // 135 // sAmprataM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha sAhAraNamAhAro sAhAraNamANupANugahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM eyaM // 136 // 1. sUkSmaparyA0 kha ga ca, sUkSmaparyAptakA: saGkhye0 gha ng| 2. vizeSaiH pra0 ca / 3. bhavantIti ka-gapratI Rte / 4. akSyAdhupa0 ka-ca / 5. 0saGghAtavaditi / kha / 6. "tathA kadAcid iti tathA bhavanti' jai0vi0pa0 / 7. 0'kSyAdyupa0 ca / 8. "dehatAyA iti ayaM heturubhayathA sambadhyate' jai0vi0pa0 / 9. suptAdivijJAna0 kha ca / 10. grAhyA iti, AjJA kapratimRte / 11. zraddhAtavyameva / ka-gaAdarzI vinA / 12. 131-132 gAthAbhyAM pratyekavanaspatikAyalakSaNaM prAguktam / 13. sAhAraNa ANupANaga0 kha jha Tha, sAhAraNa ANupANu0 ja / 20
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 123 sAhAraNetyAdi / samAnam ekaM dhAraNam aGgIkaraNaM zarIrA-''hArAderyeSAM te sAdhAraNAH teSAM sAdhAraNAnAm anantakAyAnAM jIvAnAM sAdhAraNaM sAmAnyamekamAhAragrahaNam, tathA prANApAnagrahaNaM ca sAdhAraNameva, etat sAdhAraNalakSaNam, etaduktaM bhavati-ekasminnAhAritavati sarve'pyAhAritavantaH, tathaikasminnucchasite niHzvasite vA sarve'pyucchvasitA niHzvasitA veti // 136 // amumevArthaM 5 spaSTayitumAha aigassa ANugahaNaM bahUNa sAhAraNANa taM ceva / jaM bahuyANaM gahaNaM samAsao taM pi egassa // 137 // egassetyAdi / eko yad ucchAsa-niHzvAsayogyapudgalopAdAnaM vidhatte bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAM tadeva bhavati, tathA yacca bahavo grahaNamakApurakasyApi 10 tadeveti // 137 // atha ye bIjAt prarohanti vanaspatayasteSAM kathamAvirbhAvaH ? ityata Aha joNIbhUe bIe jIvo vakkamai so va anno vA / jo vi ya mUle jIvo so ciya patte paDhamayAe // 138 // joNIbhUe0 ityAdi / atra bhUtazabdaH avasthAvacanaH, yonyavasthe bIje, yonipariNAmamajahatItyarthaH / bIjasya hi dvividhA avasthA yonyavasthA 15 ayonyavasthA ca / yadA yonyavasthAM na jahAti bIjam ujjhitaM ca jantunA tadA yonibhUtamucyate / yonistu jantorutpattisthAnamavinaSTamiti / tasmin bIje yonibhUte jIvaH vyutkrAmati utpadyate, sa eva pUrvako bIjajIvo'nyo vA''gatya tatrotpadyate, etaduktaM bhavati-yadA jIvenA'yuSkakSayAd bIjaparityAgaH kRto 1. te tathA teSAM ka ga / 2. 0mekAhAra0 ga / 3. sAdhAraNamihaitat sA0deg kha / 4. 0lakSaNamiti / e0 ka-gapustake Rte / 5. egassa u jai gahaNaM kha, egassa u jaM gahaNaM ja tth| 6. tadeva bhavati / atha ng| 7. ityatrAha kha / 8. joNibbhUe ka-apratibhyAM vinA / 9. cciya ka-baAdazau~ vinA / 10: "jo puNa mUle jIvo so nivvattei jA paDhamapattaM / kaMdAi jAva bIyaM sesaM anne pakuvvaMti // dazavaikAlikaniyuktau (gA0 )" ja-ThapratyoSTippaNI / 11. joNItyAdi kha ca, joNibbhUe bIe0 ityA0 ga / 12. samujjhitaM Ga / 13. vA tatrAgatyotpadyate kha / 14. 0''yuSaH kSa0. ca /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bhavati, tasya ca yadA bIjasya kSityudakAdisaMyogastadA kadAcit sa eva prAktano jIvastatrAgatya pariNamate, kadAcidanya iti / yazca mUlatayA jIvaH pariNamate sa eva prathamapatratayA'pIti, ekajIvakartRke mUla-patre iti yAvat / prathamapatrakaM ca yA'sau bIjasya samucchUnAvasthA bhU-jala-kAlApekSA saivocyata iti niyama5 pradarzanametat, zeSaM tu kizalayAdi sakalaM na mUlajIvapariNAmAvirbhAvitamevetyavagantavyamiti, yata uktam savvo vi kisalao khalu uggamamANo aNaMtao bhaNio / [prajJA0 pa0 1 gA0 94 ] ityAdi // 138 // tathA'paraM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha10 cakkAgaM bhajjamANassa gaMThI cuNNaghaNo bhave / puDhavisarisabhedeNaM aNaMtajIvaM viyANAhi // 139 // cakkAgamityAdi / yasya mUla-kanda-tvak-patra-puSpa-phalAderbhajyamAnasya cakrakaM bhavati, cakrAkAra: samacchedo bhaGgo bhavatIti yAvat, yasya ca granthiH parva bhaGgasthAnaM vA cUrNena rajasA ghanaH vyApto bhavati, yo vA bhidyamAno vanaspatiH 15 pRthivIsadRzena bhedena kedAroparizuSkatarikAvat puTabhedena bhidyate tamanantakAyaM vijAnIhi // 139 / / tathA lakSaNAntaramAha gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / jaM piya paNaTThasaMdhiM aNaMtajIvaM viyANAhi // 140 // gUDhasirAgamityAdi / spaSTArthA // 140 // evaM sAdhAraNajIvAn lakSaNata: 20 pratipAdya samprati nAmagrAhamanantAn vanaspatIn darzayitumAha 1. pariNamati kha gha Ga / 2. pariNamati gha Ga / 3. eSa ga / 4. 0kAlApekSyA saiSocyata ga / 5. kisalayAdi kha / 6. 0gantavyam, yata kha ca / 7. sAmprataM sAdhA0 kha, sAmpratamaparaM sAdhA0 ca, tathA sAmpratamaparaM sAdhA0 ga / 8. sariseNa bheeNa cha ja jha, osiriseNa bheteNa ca / 9. viyANAhi ja / 10. gUDhacchirAgapattaM cha / 11. jaM puNa paNa0 kha Tha / 12. saMdhi aNaM0 ba, saMdhi ya aNaM0 Tha /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 125 sevAla kacchabhANiya avae paNae ya kinnae ya haDhe / ee aNaMtajIvA bhaNiyA aNNe aNegavihA // 141 // sevAla0 ityAdi / zaivala-kacchabhANikA-'vaka-panaka-kiNvahaThAdayo'nantajIvA gaditAH, anekaprakArAzcAnye'pItthamavagantavyA iti // 141 // samprati pratyekatarUNAmekAdijIvaparigRhItazarIradRzyatvapratipipAdayiSayAha- 5 ekkassa doNha tiNha va saMkhejjANa va tahA asaMkhANaM / patteyasarIrANaM dIsaMti sarIrasaMghAyA // 142 // egassetyAdi / ekajIvaparigRhItazarIraM tAla-sarala-nAlikeryAdiskandhaH, sa ca cakSurgrAhyaH, tathA bisa-mRNAla-karNikA-kuNaka-kaTAhAnAmekajIvaparigRhItatvaM cakSudRzyatvaM ca / dvi-tri-saGkhyeyA-'saGkhyeyajIvaparigRhIta tva- 10 mapyevaM dRzyatayA bhAvanIyamiti // 142 // kimanantAnAmapyevam ? netyata Aha eMgassa doNha tiNha va[s]saMkhejjANa va Na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAiM NioyajIvANa'NaMtANaM // 143 // dA0 // egassetyAdi / naikAdInAmasaGkhyeyAvasAnAnAmanantatarujIvAnAM zarIrANyupalabhyante, kutaH ? asambhavAt, na hyekAdijIvaparigRhItAnyanantAnAM zarIrANi 15 santi, anantajIvapiNDatvAdeva / kathaM tadyupalabhyAste bhavanti ? iti darzayatidRzyante zarIrANi bAdaranigodAnAM jIvAnAmanantakAyikAnAm, sUkSmanigodAnAM tu nopalabhyante, anantajIvasaGghAtatve'pi satyatisUkSmatvAditi bhAvaH, nigodAstu niyamata evAnantajIvasaGghAtA bhavantIti, uktaM ca 1. 0bhANIya a0 kha ja, 0hANIya a0 jha, 0bhANI a0 ka ja / 2. avate paNate ya kinnate ya hade ja / 3. aNegajIvA a bhaNi0 kha / 4. 0vA je A'vaNNe tahAvihA // 141 / / ba / 5. caNNe jha / 6. 0haDhAdayo0 ca / 7. 0pipAdayiSurAha ca / 8. ekassa / 9. vi ka cha ja / 10. ca iti ga-gha-Ga pratiSu nAsti / 11. 0jIvatvaM ca / 12. 0tvamityevaM gha ng| 13. ekkassa kha / 14. abhAvAt kapustakena vinA / 15. 0dAnAmanantajIvAnAma, sukSma0 kha ca, 0 dAnAmanantakAyikAnAM jIvAnAm, sUkSma0 ga, 0dAnAM sa( saM )khyevA( yA )nAmanantakAyikAnAm, sUkSma0 Ga, ghapratau pAThatruTiH / 16. 0tve satyapyatisUkSma0 kha ca /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre golA ya asaMkhejjA hoMti NioyA asaMkhayA gole / egego ya nioo aNaMtajIvo muNeyavvo // [ ] evaM vanaspatInAM vRkSAdipratyekAdibhedAt tathA varNa-gandha-rasa-sparzabhedAt sahasrAgrazo vidhAnAni saGkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhedAnA5 mavaseyAnIti, tathAhi-vanaspatInAM saMvRtA yoniH, sA ca sacittA-'citta mizrabhedAt tridhA, tathA zItoSNamizrabhedAcca, tathA pratyekatarUNAM daza lakSA yonibhedAnAm, sAdhAraNAnAM ca caturdaza, kulakoTInAM dvayorapi paJcaviMzatikoTizatasahasrANIti // 143 / / uktaM vidhAnadvAram / idAnIM parimANamabhidhIyate, tacca prathamaM sUkSmAnantajIvAnAM darzayitumAha- . 10 pattheNa va kuMDaeNa va jaha koi miNijja savvadhannAI / evaM mavijjamANA havaMti loyA aNaMtA u||144|| pattheNetyAdi / prastha-kuDavAdinA yathA kazcit sarvadhAnyAni pramiNuyAt, mitvA cAnyatra prakSipet evaM yadi nAma kazcit sAdhAraNajIvarAziM lokakuDavena mitvA'nyatra prakSipet, tata evaM mIyamAnA anantA lokA bhavantIti // 144 // 15 idAnIM bAdaranigodaparimANAbhidhitsayA''ha je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamettA te / sesA asaMkhaloyA tinni vi sAhAraNA'NantA // 145 // dAraM // je bAyaretyAdi / ye paryAptakabAdaranigodAste saMvartitacaturastrIkRtasakalalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANA bhavanti, ete punaH 20 pratyekazarIbAdaravanaspatiparyAptakajIvebhyo'saGkhyeya guNAH / zeSAstrayo'pi rAzayaH 1. ekkeko kha, ekkakke ya Nioe aNaMtajIvA muNeyavvA ga ca / 2. 0yAni, tathA kha ca / 3. parimANadvAramabhi0 kha / 4. tatra ga Ga / 5. pratyekatarujIvaparimANaM prAk 134 gAthayoktam / 6. pattheNaM ku0 cha / 7. kulaeNa kha, kuDaveNa ja Tha / 8. 0nA bhavanti lokA anantA iti kha ca / 9. sesA tinni vi rAsI asaMkha sAhAraNamaNaMtA ja / 10. sAhAraNamaNaMtA ja, "ete ca kramazo bahu-bahutarakAH, sAdhA0 jIvAstebhyo'pyanantaguNAH, etajjIvapramANama" ThaTippaNI / 11 paryAptakA bA0 gha / 12. saMvataca0 ca / 13. 0catarazrI0 ka ga / 14. guNA iti / ze0 ga gha /
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 127 pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH / ke punastrayaH ? ityucyateaparyAptakabAdaranigodA aparyAptakasUkSmanigodAH paryAptakasUkSmanigodAH / ete ca kramazo bahutarakA draSTavyA iti / sAdhAraNajIvAstebhyo'nantaguNAH / etacca jIvaparimANam, prAktanaM tu rAzicatuSTayaM nigodaparimANamiti / / 145 / / parimANadvArAnantaramupabhogadvAramabhidhitsurAha AhAre uvagaraNe sayaNA-''saNa jANa juggakaraNe ya / AvaraNa paharaNesu ya satthavihANesu ya bahUsu // 146 // AhAretyAdi / AhAraH phala-patra-kizalaya-mUla-kanda-tvagAdinirvartyaH / upakaraNaM vyajana-kaTaka-valakA-'rgalAdi / zayanaM khttvaaphlkaadi| Asanam AsandakAdi / yAnaM zibikAdi / yugyaM gantrikAdi / 10 AvaraNaM phalakAdi / praharaNaM lakuTa-musuNDhyAdi / zastravidhAnAni ca bahUni tannirvAni zara-dAtra-khaDga-kSurikAdigaNDopayogitvAditi // 146 / / tathA'paro'pi paribhogavidhiH, taddarzanAyAha Aujja kaTTakamme gaMdhaMge vattha mallajoe ya / / jhAvaNa-viyAvaNesu ya tellavihANe a ujjove // 147 // 15 AujjetyAdi / AtodyAni paTaha-bherI-vaMza-vINA-jhallAdIni / kASThakarma pratimA-stambha-dvArazAkhAdIni / gandhAGgAni vAlaka-priyaGga-patrakadamanaka-tvak-candana-uzIra-devadArvAdIni / vastrANi vlkl-krpaasmyaadiini| mAlyayogAH naivamAlikA-bakula-campaka-punAgA-'zoka-mAlatIvicakilAdayaH / dhyApanaM dAho bhasmasAtkaraNamindhanaiH / vitApanaM zItAbhyarditasya 20 15 1. ityucyante ga / 2. sAdharaNa( NA )stvebhyo0 ga / 3. 0dvArama( dvArA )bhidhitsayAha k| 4. "pATalA'' ThaTippaNI / 5. "kheTakA' ThaTippaNI / 6. "khaDgakSurikAdidaNDa'' tthttippnnii| 7. bahussu cha, bahusu ya jha / 8. AhAre ityAdi kha / 9. 0kisalaya0 gha ng| 10. AsindikAdi g| 11. pharakAdi kha gha ng| 12. 0musalAdi ga ca / 13. 0daNDopa0 kha, 0SaNDopa0 ga ca / 14. 0tvAdIni gha / 15. gaMdhagge cha / 16. malle joe jha / 17. jhAmaNa-viyAmaNesu Ja, jhAvaNasiyAvaNesu jha / 18. ujjoe kha ja jha / 19. 0zAkhAdi / ga0 kha ca / 20. 0patra-da0 ca / 21. vanamAlikA0 ka / 22. vicikilA0 kha ng| 23. 0naM zItApana0 ka ca /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre zItApanayanAya kASThaprajvAlanAt / tailavidhAnaM tilA-'tasI-sarSapa-iGgadIjyotiSmatI-karaJjAdibhiH / uddyotaH varti-tRNa-cUDA-kASThAdibhiriti // 147|| evametAnyupabhogasthAnAni pratipAdya tadupasaJjihIrgharAha eehi kAraNehiM hiMsaMti vaNassaI bahU jIve / sAyaM gavasamANA parassa dukkhaM udIreMti // 148 // dAraM // eehItyAdi / etaiH gAthAdvayopAttaiH kAraNaiH prayojanaiH hiMsanti vyApAdayanti pratyeka-sAdhAraNavanaspatijIvAn bahUn vanaspatisamArambhiNaH puruSAH, kimbhUtAste ? iti darzayati-sAtaM sukhaM tadanveSiNaH parasya ca vanaspatyAye ke ndriya-dvIndriyAdeH duHkhaM bAdhAmutpAdayantIti / / 148 / / sAmprataM 10 zastramucyate, tacca dvidhA, dravya-bhAvabhedAt / dravyazastramapi samAsa-vibhAgabhedAd dvidhaiva / tatra samAsadravyazastrAbhidhitsayAha kappaNi kuhADi asiyaga dattiya kuddAla vAsi parasU a / satthaM vaNassaIe hatthA pAyA muhaM aggI // 149 // ___ kappaNItyAdi / kalpyate chidyate yayA sA kalpanI zastravizeSaH, kuThArI 15 prasiddhaiva, asiyagaM dAtram, dAtrikA prasiddhaiva, kuddAlaka-vAsi-parazavazca, etad vanaspateH zastram, tathA hasta-pAda-mukhA-'gnayazca ityetat sAmAnyazastramiti // 149 // vibhAgazastrAbhidhitsayAha kiMcI sakAya0 gAhA // 150 // dA0 // 1. 0sarSapA-'GgadI0 kha, "aGgadI iti iMgorI, jyotiSkAnI (SmAtI? ) iti kaMguNI'' jai0vi0pa0, "udde0 5-jyotiSmatI kAMguNI'' sa0vi0pa0 / 2. 0saJjihIrSayAha kha ca / 3. hiMsaMtI vaNassa( sa )I ka ja / 4. udIraMti Tha / 5. vanaspAtA( tyA )okendriyAdeH duHkhaM ka, vanaspatyAdi-dvIndriyAdervA [ duHkhaM bA ?] dhA0 kha, vanaspatyAdidvayekendriyAderduHkhaM ga, vanaspatyAdi-dvIndriyAderduHkhaM ca / 6. 0dvIndriyado( yo? )rduHkhaM gha / 7. 0mutpAdayanti ga / 8. kuhaTTi ja / 9. yasiyaga ka ja / 10. parusU ka, pharasU kha Tha, pharusU ja jha / 11. satthA ja jha / 12. prasiddhA, kurdAlaka0 kha, prasiddhA, kuddA0 ga, prasiddhA, kuddAlikA0 ca / 13. kiMcI sa0 gAhA j|
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 129 kiMcItyAdi / kiJcit svakAyazastraM lakuTAdi, kiJcicca parakAyazastraM pASANA-'gnyAdi, tathA ubhayazastraM dAtra - dAtrikA - kuThArAdi / etad dravyazastram / bhAvazastraM punar asaMyamaH duSpraNihitamano - vAk- kAyalakSaNa iti // 150 // sakalaniryuktyarthaparisamAptipracikaTayiSayAha-- saisANi u dArAiM tAiM jAI havaMti puDhavIe / evaM vaNassaIe nijjuttI kittiyA aisA // 151 // cha // dAraM / / sesA0 ityAdi / uktavyatiriktazeSANi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAmabhihitAni / tatastaddvArAbhidhAnAdvanaspatau niryuktiH kIrtitA vyAvarNiteti // 151 // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam taccedam , 5 [sU040 ] taM No karissAmi samuTTAe mattA matimaM 10 abhayaM vidittA taM je No karae esovarate, etthovarae, esa aNagAre ti pavuccati / tanno karissAmi samuTThAe / asya cAnantara - paramparAdisUtraiH sambandhaH prAgvad vAcyaH / uktaM prAk 'sAtAnveSiNo hi vanaspatijantUnAM duHkhamudIrayanti, tatazca tanmUlameva duHkhagahane saMsArasAgare bhrAmyanti sattvAH' iti / evaM 15 viditakaTukavipAkaH samastavanaspatisattvaviSayavimardanivRttimAtyantikImAtmani darzayannAha-tat vanaspatInAM duHkhamahaM dRSTapratyapAyo na kariSye / yadi vA tat duHkhotpattinimittabhUtaM vanaspatAvArambhaM chedana - bhedanAdirUpaM no kariSye manovAk-kAyaiH, tathA parairna kArayiSye, tathA kurvatazcAnyAn nAnumaMsye / kiM kRtvA ? iti darzayati - sarvajJopadiSTamArgAnusRtyA samyak pravrajyotthAnenotthAya 20 saMmutthAya, pravrajyAM pratipadyetyarthaH / tadevaM varjitasakalasAvadyArambhakalApaH san 1. 0 zastraM kuThArAdi kiJcicca kha / 2. sarvaniryu0 kha / 3. sesAI dA0 ka - chapratI vinA / 4. esA / / 151 / / samAptA paJcamoddezakaniryuktiH // cha // jha, esA // 151 // adhya0 1 udde0 5 / / Tha / 5. sesAI dArAiM0 ityAdi ca, sesAiM0 ityAdi ga / 6. samuTThAya Ga / 7. 0tiviSaya0 ka / 8. tathA iti kha-capustakaryorna vidyate / 9. samutthAya, samyak pravrajyAM gaM /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tat vanaspatiduHkhaM tadArambhaM vA no kariSyAmIti, anena ca saMyamakriyA darzitA / na ca kriyAta eva mokSAvAptiH / kiM tarhi ? jJAna-kriyAbhyAm, taduktam nANaM kiriyArahiyaM kiriyAmittaM ca do vi egaMtA / na samatthA dAuM je jamma-maraNadukkhamohAiM // [ ] yata evamato viziSTamokSakAraNabhUtajJAnapratipipAdayiSayA''ha-mattA maimaM matvA jJAtvA avabudhya yathAvad jIvAn / matirasyAstIti matimAn / sa evopadezArho bhavatItyatastadvAreNaiva ziSyAmantraNaM he matiman ! / jIvAdipadArthAMzca jJAtvA pravrajyAM ca pratipadya mokSamavApnotIti, samyagjJAnapUrvikA hi kriyA phalavatIti darzitaM bhavati / punaratraivAha-abhayaM vidittA avidyamAnaM bhayamasmin sattvAnAmiti abhayaH saMyamaH, sa ca saptadazavidhAnastaM cAbhayaM sarvabhUtaparipAlanAtmakaM saMsArasAgarAnnirvAhakaM viditvA vanaspatyArambhAnnivRttividheyeti / etadeva darzayitumAha-taM je no karae0 ityAdi / taM vanaspatyArambhaM yaH viditatadArambhakaTukavipAko no kuryAt tasya prativiziSTeSTaphalAvAptiH, 10 1. donni e0 kha / 2. "egaMtA iti kevalI' jai0vi0pa0 / 3. 0maraNadukkhadAhAI kha, 0maraNadukkhamAbhAI ga gha Ga, 0maraNadukkhamAhAiM ca, "maraNadukkhamAbhAI ti abhayamityarthaH'' sa0vi0pa0,. "mohAiM" iti bhaMsA(zA)di / 4. anubudhya ka / 5. "matI se asthi matimaM / AbhinibohiyanANaM gheppati / suttaM tattheva / ahavA maiggahaNA savvanANAI gahiyAI" cUrNau / 6. 0mAn / matimAnevopadezArho kha ga ca / 7. 0man ! pravrajyAM pratipadya jIvAdipadArthAMzca jJAtvA mokSa0 kha / 8. ca iti gha-capratyornAsti / 9. pUrvakA ga ca / 10. bhavatIti ga / 11. abhayaM vidittA iti pAThaH kaAdarza na vartate, abhayaM viittA ca, "kAyANaM adhikayassa vA abhayaM vidittA, abhayaM sattarasaviho saMyamo / ahavA sAtaM ti vA suhaM ti vA pariNivvANaM ti vA abhayaM ti vA egaTThA / tavivakkho asAtaM ti vA dukkhaM ti apariNivvANaM ti vA bhayaM ti vA egaTThA / te sAtA'sAte aNAvameNaM jANittA jaM appaNo aNiTuM Na taM parassa kujjA,-jaha mama Na piyaM dukkhaM, jANiya emeva savvajIvANaM-gAhA ( )" cUNau~ / 12. karaetyAdi kha ga / 13. "taditi taM bhayaM jo jeNa No eDisehe karae kujjA, kiM taM? chajjIvanikAyaAraMbhaM adhikiyaM vA etthovarate tti vaNassaikAyasamAraMbho (bhe?), esovarae tti gurusamIvaM dhammaM vA uvecce(cco)varato uvarato, sa eva aNagArA bhavati, sesA davvaaNagArA / ' cUrNau / 14. viziSTaphalA0 ka /
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH nAnyasyAndharmUDhyA pravartamAnasya, abhilaSitaviprakRSTasthAnaprAptipravRttAndhakriyAvyAghAtavaditi mantavyam / jJAnamapi kriyAhInaM na mokSAya, gRhAntardahyamAnaninakSupaGgucakSurjJAnavaditi / evaM ca jJAtvA'bhyupetya ca tatparihAraH kartavya iti darzitaM bhavati / 131 evaM yaH samyagjJAnapUrvikAM nivRttiM karoti sa eva samastArambhanivRtta iti 5 darzayati - esovarae tti, eSa eva sarvasmAdArambhAd vanaspativiSayAduparato yo yathAvajjJAtvA''rambhaM na karotIti / sa punarevaMvidhanivRttibhAk kiM zAkyAdiSvapi sambhavati ? uta na ? ihaiva pravacane iti darzayati - etthovara ti etasminneva jainendre pravacane paramArthata uparataH, nAnyatra / yathApratijJAtaniravadyAnuSThAyitvAd uparatavyapadezabhAg bhavati, na zeSA: zAkyAdayaH, tadviparItatvAd / eSa eva ca sampUrNAnagAravyapadezamaznute iti darzayati-- eaisa aNagAre tti pavvuccaiti eSaH atikrAntasUtrArthavyavasthitaH avidyamAnAgAraH anagAra: prakarSeNa ucyate procyate itei / kiMkRta: prakarSa: ? anagAravyapadezakAraNabhUtaguNakalApasambandhakRtaH prakarSaH / itizabdaH anagAravyapadezakAraNaparisamAptidyotI, etAvadanagAralakSaNam, nAnyaditi / 10 1. "andhastadyoti (mUDhyeti) yathA kathaJcit " jai0vi0pa0 / 2. 0kriyAsaGghAtavaditi kha / 3. 0nivRttiM karoti iti Ga / 4. uta ihaiva pravacane ? iti kha ga gha Ga ca / 5. 0va prava0 kha 0va jainendraprava0 ga 0va jinendraprava0 gha / 6. pradarzayati gha / 7. esa'NagAre kha, esa aNagAra iti pavu0 ka, esa aNagAra tti pavvuccaI eSaH ga / 8. 0vyapadezabhUta0 kha / 9. yato iti khaAdarze nAsti / 10. 0 dveSavighUrNa0 gha 0 dveSaviSavighUrNa0 Ga / 11. 0 viSa - ghUrNa0 kha / 12. 0 viSayAbhiSaGgiNo ka-gapratI Rte / 15 ye punaH projjhitapAramArthikAnagAraguNAH zabdAdIn viSayAnaGgIkRtya pravartante te tu nApekSante vanaspatIn jIvAn, yeto bhUyAMsaH zabdAdayo guNA vanaspatibhya eva niSpadyante, zabdAdiguNeSveva vartamAnA rAga-dveSaviSamaviSevighUrNamAnalolalocanA narakAdicaturvidhagatyantaHpAtino boddhavyAH, tadanta: pAtina eva ca zabdAdiviSayAbhiSvaGgiNo bhavantIti / asyArthasya prasiddhaye gatapratyAgatalakSaNa - 20 mitaretarAvadhAraNaphalaM sUtramAha
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU041] je guNe se AvaTTe, je AvaTTe se guNe / urdU ahaM tiriyaM pAINaM pAsamANe rUvAiM pAsati, suNamANe saddAiM suNeti / ur3e ahaM tiriyaM pAINaM mucchamANe rUvesu mucchati, saddesu yaavi| 5 esa loge viyAhite / ettha agutte aNANAe puNo .. puNo guNAsAte vaMkasamAyAre pamatte gAramAvase / je guNe se AvaTTe je AvaTTe se guNe / yo guNaH zabdAdika: sa AvartaH, Avartante paribhramanti prANino yatra sa AvartaH saMsAraH / iha ca kAraNameva kAryatvena vyapadizyate yathA naDvalodakaM pAdarogaH / evaM ya ete zabdAdayo guNAH 10 sa AvartaH tatkAraNatvAt / athavaikacanopAdAnAt puruSo'bhisambadhyate, yaH zabdAdiguNe vartate sa Avarte vartate, yazcAvarte vartate sa gaNe vartata iti / atra kazciccodyacaJcurAha-'yo guNe vartate sa Avarte vartate iti sAdhu / yaH punarAvarte vartate nAsau niyamata eva guNeSu vartate, yasmAt sAdhavo vartanta Avarte, na guNeSu / tad etat kathamiti ? atrocyate-satyam, Avarte yatayo vartante, na guNeSu, kintu 15 rAga-dveSapUrvakaM guNeSu vartanamihAdhikriyate, tacca sAdhUnAM na sambhavati, tadabhAvAt / Avarto'pi saMsaraNarUpo duHkhAtmako na sambhavati / sAmAnyatastu saMsArAntaHpAtitvaM sAmAnyazabdAdiguNopalabdhizca sambhavatyeva / ato nopalabdhiH pratiSidhyate, rAgapariNAmo dveSapariNAmo vA yastatra sa pratiSidhyate, tathA coktam kaNNasokkhehiM saddehiM pemmaM nAbhinivesae / [ ] ityAdi / tathA 1. ca iti ghaprato nAsti / 2. vartate ka-ga-capustakeSu na vartate / 3. atha gha ng| 4. kazcinnodyacaJcu0 kha / 5. guNeSu kapratimRte / 6. guNe kintu gha / 7. rAgadveSapariNAmo kha / 8. kaNNasukkhehiM gha ng| 9. tathA iti kaAdarza nAsti, tathA coktam ca /
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 133 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH na zakyaM rUpamadraSTuM, cakSurgocaramAgatam / rAga-dveSau tu yau tatra, tau budhaH parivarjayet / [ ]' kathaM punarguNabhUyastvaM vanaspatibhyaH ? iti pradarzyate-veNu-vINA-paTahamukundAdInAmAtodyavizeSANAM vanaspaterutpattiH / tatazca manoharAH zabdA niSpadyante / prAdhAnyamatra vanaspatevivakSitam, anyathA tu tantrI-carma-pANyAdisaMyogAt 5 zabdaniSpattiriti / rUpaM punaH kASThakarmastrIpratimAdiSu gRha-toraNa-vedikAstambhAdiSu ca carramaNIyam / gandhA api hi karpUra-pATala-lavalI-lavaGgaketakI-sarasa-candanA-'garu-kakkolaka-elA-jAtiphala-patrikA-kesaramAMsI-tvak-patrAdInAM surabhayo gandhendriyAhlAdakAriNaH prAdurbhavanti / rasAstu biza-mRNAla-mUla-kanda-puSpa-phala-patra-kaNTaka-maJjarI-tvaga-'Gkara- 10 kizalayA-'ravinda-kesarAdInAM jihvendriyaprahlAdino niSpadyante atibahava iti / tathA sparzAH padminIpatra-kamaladala-mRNAla-valkala-dukUla-zATaka-upadhAnatUlika-pracchAdanapaTAdInAM sparzanendriyasukhAH prAduHSanti / evameteSu vanaspatiniSpanneSu zabdAdiguNeSu yo vartate sa Avarte vartate, yazcA''vartavartI sa rAga-dveSAtmakatvAd guNeSu vartata iti / ... sa AvartA nAmAdibhedAt caturdhA / nAma-sthApane kSuNNe / dravyAvartaH svAmitva-karaNA-'dhikaraNeSu yathAsambhavaM yojyaH / svAmitve nadyAdInAM kvacitpravibhAge jalaparibhramaNaM dravyasyAvartaH, dravyANAM bA haMsa-kAraNDavacakravAkAdInAM vyomni krIDatAmAvartanAd AvartaH / karaNe tu tenaiva jaladravyeNa bhramatA yadanyadAvartyate tRNa-kaliJcAdi sa dravyeNAvartaH, tathA trapu-sIsaka-loha- 20 15 1. 0yet // iti / kathaM gha Ga ca / 2. pATalA0 Ga, 0pATTala0 ca / 3. ketakIrasacandanA0 ka / 4. 0nA-'garu0 gha / 5. jAtIphala0 ga gha ng| 6. 0mAMsi0 kha ng| 7. bisa0 ga gha / 8. 0kandaka0 kha ga ca / 9. 0maJjari0 ca / 10. 0yahlAdino niSpadyante bahava iti gha / 11. 0tUli-pra0 gha Ga / 12. 0pracchadapaTA0 ca / 13. iti kha pustake nAsti / 14. sa cAvarto ga ca / 15. vA iti capratau na vidyate / 16. 0kAraNDa-cakra0 ga, 0kAraNDaka-cakra0 tta / 17. tu iti kapustake nAsti, tu tenaiva dravyeNa kha / 18. 0dAvartate khapratimRte / 19. "kaliMca iti vaMzakhaNDam'' jai0vi0pa0 /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre rajata-suvarNairIvartamAnairyadanyat tadantaHpAtyAvartyate sa dravyairAvarta iti / adhikaraNavivakSAyAmekasmin jaladravye AvartaH, tathA rajata-suvarNa-rItikAtrapu-sIsakeSvekasthIkRteSu bahuSu dravyeSvAvartaH / bhAvAvarto nAma anyonyabhAva saGkrAntiH, audayikabhAvodayAd vA narakAdigaticatuSTaye'sumAnAvartate / iha ca 5 bhAvAvartenAdhikAraH, na zeSairiti / ___atha ya ete guNAH saMsArAvartakAraNabhUtAH zabdAdayo vanaspaterabhinirvRttAste kiM niyatadigdezabhAja uta sarvadikSu ? ityata Aha urdU avamityAdi / prajJApakadigaGgIkaraNAd UrdhvadigvyavasthitaM rUpaguNaM pazyati prAsAdatala-hAdiSu / avamiti avAGa adhastAda girizikhara10 prAsAdAdhirUDho'dhovyavasthitaM rUpaguNaM pazyati, adha:zabdArthe'vAG ityayaM vartate / gRhabhityAdivyavasthitaM rUpaguNaM ca tiryak pazyati / tiryakzabdena cAtra dizo'nudizazca parigRhyante, tAzcemAH-prAcInam iti pUrvA dig / etaccopalakSaNam, anyA apyetadAgdyAstiryagdizo draSTavyA iti / etAsu dikSu pazyan cakSurjJAnapariNato rUpANi dravyANi cakSurgrAhyatayA pariNatAni pazyati, upalabhata 15 ityarthaH / tathA tAsu ca zRNvan zRNoti zabdAn upayuktaH zrotreNa, nAnyatheti / __ atropalabdhimAtraM pratipAditam na copalabdhimAtrAt saMsAraprapAta:, kintu yadi mUcrchA rUpAdiSu karoti tato'sya bandha iti darzayitumAha- uDDhamityAdi / punarUrvAdermUrchAsambandhArthamupAdAnam / marchan rUpeSu mUrcchati, rAga pariNAmaM yAn rajyate rUpAdiSvityarthaH / evaM zabdeSvapi mUchati / apizabdaH sambhAvanAyAM samuccaye vA / rUpa-zabdaviSayagrahaNAcca zeSA api 20 gandha-rasa-sparzA gRhItA bhavanti / ekagrahaNe tajjAtIyAnAM grahaNAt, Adyanta 1. 0rAvartyamAnai0 kha ca, gapustake pAThabhaGgaH / 2. 0tyAvartate gha Ga ca, gapustake pAThatruTiH / 3. ca iti ka-ghapratyorna vidyate / 4. adhamityAdi kha ca, ahamityAdi ga 5. Urddhadi0 kapustakAdRte / 6. adhamiti ga ca / 7. avA adha0 ka c| 8. 0dArUDho, kha c| 9. adhAdityayaM ka / 10. 0vyavasthitarUpa0 ka kha / 11. ca iti kati vinA nAnyatrAsti / 12. digiti kha / 13. 0rUddhade0 kaAdarzena vinA / 14. 0pariNAmavAn ca / 15. "yAn iti gacchan'' jai0vi0pa0 / 16. yujyate kha / 17. tajjAtIyagrahaNAt kha /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 135 prahaNAdvA tanmadhyagrahaNamavaseyamiti / evaM viSayalokamAkhyAya vivakSitamAha esa loe viyAhie, ettha agutte aNANAe / eSa iti rUpa-rasagandha-sparza-zabdaviSayAkhyo loko vyAkhyAtaH, lokyate paricchidyate iti kRtvA / etasmiMzca prastute zabdAdiguNaloke aguptaH yo mano-vAk-kAyaiH, manasA dveSTi rajyate vA, vAcA prArthanaM zabdAdInAM karoti, kAyena zabdAdiviSaya- 5 dezamabhisarpati / evaM yo hyagupto bhavati saH anAjJAyAM vartate, na bhagavatpraNItapravacanAnusArIti yAvad iti / evaMguNazca yat kuryAt tadAha puNo puNo ityAdi / tatazcAsAvasakRcchabdAdiguNalubdho na zaknotyAtmAnaM zabdAdigRddhenivartayitum, anivartamAnazca punaH punarguNAsvAdo bhavati, kriyAsAtatyena punaH punaH zabdAdiguNAnAsvAdayatItyarthaH / tathA ca yAdRzo bhavati 10 tad darzayati vakraH asaMyamaH kuTilo narakAdigatyAbhimukhyapravaNatvAt, samAcaraNaM samAcAra: anuSThAnam, vakra: samAcAro yasya sa tathA, asaMyamAnuSThAyItyarthaH / avazyameva zabdAdiviSayAliASI bhUtopamardakArItyato vakrasamAcAra: / prAk zabdAdiviSayalavasamAsvAdanAd gRddhaH punarAtmAnamAvArayitumasamarthatvAd 15 apathyAmraphalabhojirAjavad vinAzamAzu saMzrayata iti / evaM cAsau nitarAM jita: 1. 0tpraNItavacanA0 gha / 2. puNo ityAdi ka / 3. yasyAsau vakrasamAcAra: asaMya0 kha ca / 4. 0mAcArayita0 gha Ga vinA / 5. "jahA kAgaNie heDaM, sahassaM hArae naro / apatthaM aMbagaM bhuccA, rAyA rajjaM tu hArae // uttarAdhyaya0 7 // 11 // tathA apathyamAmraphalaM bhuktvA abhyavahatya rAjA nRpatiH rAjyaM pRthivIpatitvaM tuH avadhAraNe bhinnakramaJca, tena hArayedeva, sambhavatyeva asyA'pathyabhojino rAjyahAraNamityakSarArthaH / bhAvArthastu vRddhasampradAyAdavaseyaH / sa cAyam ___ jahA kassai ranno aMbAjinneNa visUiyA jAyA / sA tassa vejjehiM mahayA kiccheNa vicikicchiyA / bhaNio ya-jai puNo aMbANi khAyasi to viNassasi / tassa ya piyANi aIva aMbANi / teNa sadese savve ucchAyA aMbayA / annayA AsavAhaNiyAe niggao saha amacceNa asseNa avahario / asso dUraM gantRNa parissaMto Thio / egammi vaNasaMDe cUyacchAyAe amacceNa vArijjamANo vi niviTTho / tassa ya hetu aMbANi paDiyANi / so tANi parAmusai, pacchA agghAi, pacchA cakkhiuM niDhuhai / amacco vArei / pacchA bhakkheuM mao / iti sUtragarbhArthaH // 7 / 11 / / " iti uttarAdhyayanasya saptame'dhyayane sukhavodhAvRttau / /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAlAcAyaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre zabdAdiviSayasamAsvAdanAt khantaputto vva idamAcarati 1. "udAharaNaM-tagarA nAma nayarI, tattha arahamitto nAmA''yario / tassa samIve datto nAma vANiyago bhaddAe bhAriyAe putteNa ya arahannaeNa saddhi pavvaio / so taM khuDDagaM puttaneheNa na kayAi bhikkhAe hiMDAvei / paDhamAliyAIhiM kimicchieNa posei / sAhUNaM appattiyaM-kimesa evaM posijjai ? kiM samattho vi bhikkhaM na hiMDai ? / tahA ki dakkhinneNa na tarati kiMci bhaNiuM / annayA khaMto bhaviyavvayAvaseNa kAlagao / addhiI pagao khuDDao sAhUhi do tinni divasAI dAuM bhikkhassa oyArio / tayA ya kharo nidAho vaTTai / so sukumAlasarIro uvariM hiTThA ya uNheNa DajhaMto passe yataNhAbhibhUo gharacchAyAe vIsamaMto diTTho pautthavaiyAe dhaNaDDhavariyabhAriyAe / 'urAlasukumAlasarIro'tti kAuM tIse tahiM ajjhovavAo jAo / ceDImuheNa saddAvio Agao so pucchio tIe-kiM maggasi ? / teNa bhaNiyaM-bhikkhaM, to tIe ciMtiyaM-'jaM icchasi ghettuM je, puci taM AmiseNa giNhAhi / AmisapAsanibaddho kAhI kajjamakajaM vA // 1 // ii paribhAvitIe dinnA pahANamoyagA pajjattIe / avaloio sasaNiddhAe diTThIe bhaNio ya-kIsa tume dukkaraM vayaM gahiyaM ? / bhaNai-suhanimittaM / sA bhaNai-tA mae bhAvANurattAe samaM bhoge bhuMjAhi, alaM te dariddadubbhagakaDhiNasarIrajaNociyAe imAe kaTThakiriyAe, pacchimavae karejjAsu pavvajjaM / so evamuvasaggijjaMto uNheNa tajjio paDibhaggo / paDivannaM tavvayaNaM / uktaJca-dRSTAzcitre'pi cetAMsi, haranti hariNIdRzaH / kiM punastAH smitasmeravibhramabhramitekSaNAH ? // 2 // bhogaM bhujaMto ciTThai / sAhUhiM savvattha savvAyareNa gaviTTho na diTTho 'appasAgAriyaM paviTTho'tti / mAyA vi puttapautti ayANaMtI aimoheNa umpattiyA jAyA / arahannayaM vilavaMtI ceDavaMdaveDhiyA, uvahasijjamANA luMThagaloeNa aNukaMpijjaMtI dhammiyajaNeNa bhamai tiyacaukkacaccarAisu / jaM jaM pAsai taM taM bhaNai-diTTho te katthai arahannao ? / evaM vilavaMtI ruyaMtI jaM kiMci daTuM esa arahannau'tti harisamuvvahaMtI diTThA annayA teNa oloyaNagaeNa arahannaeNa paccabhinnAyA / tayavatthaM pecchiUNa saMvegamuvagao / ciMtiyaM ca NeNa-aho me ahannayA ! aho me akajjakAttiNaM / jaM erisammi vasaNe pADiyA jaNaNI, vayaloveNaM saMsArabhAyaNaM kao appaa| kiJca-hiyae jiNANa ANA cariyaM mama erisaM ahannassa / eyaM AlappAlaM, avvo dUraM visaMvayai // 3 // taheva oyarittA pAesu paDio, bAhollaloyaNeNaM sagaggayakkharaM bhaNiyaM-aMbe ! esa ahaM kulaphusaNo mAyAe uvveyakArao dupputto tuha arahannago tti / pecchiUNa jAyA samAsasthacittA / pucchio vaiyaraM / niveio teNa jhtttthio| tIe bhaNiyaM-putta ! pavvayAhi puNo, mA khaMDiyavao saMsAraM bhamihisi / so bhaNai-aMba ! pAvakammo ahaM na tarAmi saMjamaM kAuM, jai paramaNasaNaM karemi / tAe bhannai-evaM karehi / mA asaMjao hou tucchavisayasahaheumaNataM dakkhasaMghAyamAvajjasa / kiJca-varaM praveSTaM jvalitaM hutAzanaM, na cApi bhagnaM cirasaMcitaM vratam / varaM hi mRtyuH suvizuddhakarmaNo na cApi zIlaskhalitasya jIvitam / / 4 / / pacchA so savvaM sAvajjaM jogaM paccakkhittA kayadukkaDagariho khAmiyasayalasatto kayacausaraNagamaNo vosiriyasavvasaMgo puNo puNo kayapaMcanamokkAro kAUNamaNasaNaM suhajjhANovagao tattasilAe pAovagamaNeNaM Thio muhutteNa sukumAlasarIro navaNIyapiMDo vva uNheNa vilINo gao suraloyaM / pudvi teNa nAhiyAsiyaM / pacchA ahiyAsiyaM iti uttarAdhyayanasya dvitIye'dhyayane sukhabodhAvRttau gA0 9 // " /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 137 pamatte gAramAvase, pramattaH viSayaviSamUrchitaH agAraM gRhamAvasati / yo'pi dravyaliGgasamanvitaH zabdAdiviSayapramAdavAn asAvapi viratirUpabhAvaliGgarahitatvAd gRhastha eveti / anyatIrthikAH punaH sarvadA sarvathA'nyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha__[sU042 ] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo' tti 5 ege pavadamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassatikammasamAraMbheNaM vaNassatisatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati / [sU043] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditAimassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtI- 10 maraNa-moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM se sayameva vaNassatisatthaM samArabhati, aNNehiM vA vaNassatisatthaM samArabhAveti, aNNe vA vaNassatisatthaM samArabhamANe samaNujANati / taM se ahiyAe, taM se abohiie| [sU044] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe 15 soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAyaM bhavati- esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu Nirae / iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassatikammasamAraMbheNaM vaNassatisatthaM samArabhamANe aNNe 20 1. pamatte agAra0 kha gha ng|
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 138 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre asgarUve pANe vihiMsati / lajjamANA ityAdi yAvat aNNe va'NegarUve pANe vihiMsaitti prAgvad neyam, navaraM vanaspatyAlApo vidheya iti / sAmprataM vanaspatijIvAstitve liGgamAha " [sU045 ] se bemi -- imaM pi jAtidhammayaM, eyaM pi jAtidhammayaM imaM pi vuDidhammayaM eyaM pi vuDDidhammayaM, imaM pi cittamaMtayaM, eyaM pi cittamaMtayaM, imaM pi chiNNaM milAti, evaM pi chiNNaM milAti, imaM pi AhAragaM, evaM pi AhAragaM, imaM pi aNitiyaM, eyaM pi aNitiyaM, imaM pi asAsayaM, eyaM pi asAsayaM, imaM pi cayovacaiyaM, eyaM pi cayovacaiyaM, imaM pi viSpariNAmadhammayaM, eyaM pi vipyariNAmadhammayaM / se bemItyAdi / so'hamupalabdhatattvo bravImi / athavA vanaspaticaitanyaM 15 pratyakSapramANasamadhigamyamAnasvarUpaM yet tadahaM bravImi / yathApratijJAtamarthaM darzayati-- imaM pi jAidhammayaM ti / ihopadezadAnAya sUtrArambhaH, tadyogyazca puruSo bhavati, atastasya sAmarthyena sannihitatvAt taccharIraM pratyakSAsannavAcinedamA parAmRzati / idamapi puMruSazarIraM jananaM jAtirutpattiH taddharmakam, aitadapi vanaspatizarIraM taddharmakaM tatsvabhAvameveti / pUrvakaH apizabdaH sarvatra yathAzabdArthe, dvitIyastu 20 'samuccaye vyAkhyeyaH / tatazcAyamarthaH yathA puMruSazarIraM bAla-kumAra-yuva 1. vihiMsaMti tti ga / 2. neyamiti, navaraM ca / 3. 0pramANaM sama0 kha / 4 0 svarUpaM yAvat tAvadahaM kha / 5. yacca tadahaM gaM / 6. taccharIrapratya0 kha / 7. manuSyazarIraM kha ga ca / 8. jananaM iti kha pustake nAsti / 9. etaditi vana0 kha / 10. sarvatra vA zabdArthe ca / 11. 0 zabdArthaH dvi0 ka / 11. samucchraye ca / 13. manuSyazarIraM kha ga ca /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 139 vRddhatApariNAmavizeSavaccetanAvatsadAdhiSThitaM praspaSTacetanAkamupalabhyate tathA etadapi vanaspatizarIrama, yato jAtaH ketakatarurbAlako yuvA vRddhazca saMvRtta iti / atastulyatvAd etadapi jAtidharmakam, na ca kazcid vizeSo'sti yena satyapi jAtidharmatve manuSyAdizarIrameva sacetanaM na vanaspatizarIramiti / nanu ca jAtidharmatvaM keza-nakha-dantAdiSvapyasti, avyabhicAri ca lakSaNaM bhavati, asti 5 ca vyabhicAraH, tasmAd ayuktaM kalpayituM jAtidharmatvaM jIvaliGgamiti / ucyatesatyam, asti jananamAtram, kintu manuSyazarIraprasiddhabAla-kumAra-yuvavRddhAvasthAnAmasambhavaH kezAdiSvasti sphuTaH, tasmAd asamaJjasametat / api ca keza-nakhaM cetanAvatpadArthAdhiSThitazarIrasthaM jAtamityucyate, vardhate iti vA, na punastvayaivaM taravo'pi cetanAvatpadArthAdhArasthA iSyante, tvanmate bhuvo'cetanatvAt, 10 tasmAd ayuktamiti / athavA jAtidharmatvAdIni samuditAni sUtroktAnyeka eva hetuH, na pRthagghetutA, na ca samudAyahetuH kezAdiSvasti, tasmAd adoSa iti / ___ tathA yathedaM manuSyazarIramanavarataM bAla-kumArAdyavasthAvizeSairvardhate tathA etadapi vanaspatizarIramaGkara-kizalaya-zAkhA-prazAkhAdibhivizeSairvardhata iti / tathA yathA idaM manuSyazarIraM cetanAvad evaM vanaspaterapi / katham ? cetayati 15 yena tat cittaM jJAnam, tatazca yathA manuSyazarIraM jJAnenAnugatamevaM vanaspatizarIramapi yato dhAtrI-prapunA(nnA?)TAdInAM svApa-vibodhatastadbhAvaH, tathA'dhonikhAtadraviNarAzeH svapraroheNAveSTanam, prAvRDjaladharaninAda-ziziravAyusaMsparzAd aGkurodredaH, tathA madamadanasaGgaskhaladgativighUrNamAnalola-locanavilAsinIsaMnUpurasukumAracaraNatADanAd azokataroH pallava-kusumokredaH, tathA surabhi- 20 surAgaNDUSasekAd bakulasya spRSTaprarodikAdInAM ca hastAdisaMsparzAt saGkocAdikA 1. tathedamapi kaprati vinA / 2. ca gha-GapustakayonAsti / 3. vanaspateriti ka / 4. 0 kumArakAdyavasthAnA0 kha ga ca / 5. "taravo'pi iti ke zAdayastAvadipyanta eva cetanAvatpadArthAdhArasthA:" jai0vi0pa0 / 6. 0zarIrakamana0 ga ca / 7. cittavad kapustakAdvinA / 8. vanaspatizarIramapi cittavat / kathaM kapratevinA / 5. .0zarIraM cittavat, evaM ca jJAnenA0 ng| 10. 0vibodhasadbhAvaH kha / 11. 0sannUpura0 kha / 12. 0kusumodgamaH, tathA kha ca / 13. spRSTapa[ ro? ]dikAdInAM ka, spRSTaprarohikAdInAM gha Ga, "spRSTaparo dikA: iti chinnaparodikAH" jai0vi0pa0 /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 140 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre parisphuTA kriyopalabdhiH / na caitad abhihitatarusambandhi kriyAjAlaM jJAnamantareNa ghaTate, tasmAt siddhaM cittavattvaM vanaspateriti / tathA yathedaM chinnaM mlAyati tathaitadapi chinnaM mlAyati / manuSyazarIraM hi hastAdi chinnaM mlAyati zuSyati tathA taruzarIramapi pallava-phala-kusumAdi chinnaM zoSamupagacchad dRSTam, na cAcetanAnAmayaM dharma iti / tathA yathA idaM manuSyazarIraM stanakSIra - vyaJjana - odanAdyAhArAbhyavahArAd AhArakaM tathA etadapi vanaspatizarIraM bhU-jalAdyAhArAbhyavahArakam, na caitadAhArakatvamacetanAnAM dRSTam, atastadbhAvAt sacetanatvamiti / tathA yathA idaM manuSyazarIrakam anityakaM na sarvadA'vasthAyi tathA 10 etadapi vanaspatizarIramanityaM niyatAyuSkatvAt, tathAhi-- asya daza varSasahasrA - NyutkRSTamAyuH / tathA yathA idaM manuSyazarIram azAzvataM pratikSaNamAvIcImaraNena maraNAt tathA etadapi vanaspatizarIramiti / tathA yathedamiSTA'niSTAhArAdiprAptyA cayA - 'pacayikaM vRddhi - hAnyAtmakaM 15 tathaitadapIti / 7 tathA yathA idaM manuSyazarIraM vividhaH pariNAmaH tattadrogasamparkAt pANDutvaudaravRddhi-zopha-kRzatvA-'Gguli - nAsikApravezAdirUpo bAlAdirUpo vA tathA rasAyana-snehAdyupayogAd viziSTakAnti- balopacayAdirUpo vipariNAmaH taddharmakaM tatsvabhAvakaM tathA etadapi vanaspatizarIraM tathAvidharogodbhavAt puSpa-phala- patra20 tvagAdyanyathAbhavanAt tathAvidhadauhRdapradAnena puSpa- phalAdyupacayAd vipariNAmadharmakam / evamanantaroktadharmakalApa sambhavAd asaMzayaM gRhANaitat 'sacetanAstaravaH' 1. 0labdhirbhavet / na ga / 2. tathedamapi kha ga ca / 3 tathA iti ga- capratyorna vartate / 4. 0odanAdyAhArakaM ga ca / 5. manuSyazarIram kha ga ca / 6. 0zarIramapi ga / 7. vividhapariNAmaM ka ga ca, vividhapariNAmaH kha / 8. 0pacayatirUpo Ga / 9. puSpa-patra - phalatva0 kha ca / 10. tathA viziSTadau0 kha, tathA viziSTAhAradau 0 ga tathA viziSTadohadapradA0 ca / 11. 0 sadbhAvAt kha ca /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / paJcama uddezakaH 141 iti / evaM vanaspatezcaitanyaM pradarzya tadArambhe bandhaM tatparihArarUpaviratyAsevanena ca munitvaM pratipAdayannupasaJjihIrSurAha__ [sU046 ] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNAyA bhavaMti / [sU047 ] taM pariNAya mehAvI va sayaM vaNassatisatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM vaNassatisatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe vaNassatisatthaM samArabhaMte smnnujaannejjaa| ___[sU048] jassete vaNassatisatthasamAraMbhA pariNAyA 10 bhavaMti se hu muNI pariNAyakamme tti bemi / // [ satthapariNNAe ] paMcamo uddesao sampatto * // ettha satthamityAdi / etasmin vanaspatau zastraM dravya-bhAvAkhyamArabhamANasyetyete ArambhA aparijJAtAH apratyAkhyAtA bhavanti / etasmiMzca vanaspatI zastramasamArabhamANasyetyete ArambhAH parijJAtA: pratyAkhyAtA bhavantIti pUrvavaccarca: 15 yAvat sa eva muniH parijJAtakarmeti bravImi pUrvavaditi / iti zastraparijJAdhyayane paJcamoddezakaTIkA samApteti |ch|| 1. 0tezcetanAM pra0 kha ga ca / 2. bandhaparihAra0 ca / 3. iti iti kha-caAdarzayonAsti / 4. 0parijJAyAM pa0 kha ng| 5. paJcamoddezakaH |ch|| gha /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre uktaH paJcamoddezakaH / sAmprataM SaSThaH samArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake vanaspatikAya: pratipAdita:, tadanantaraM ca trasakAyasyAgame paripaThitatvAt tatsvarUpAdhigamAyAyamuddezakaH samArabhyate / tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvad nAmaniSpanne nikSepe 5 trasakAyoddezakaH / tatra trasakAyasya pUrvaprasiddhadvAkramAtidezAya tadvibhinnalakSaNadvArAbhidhAnAya ca niryuktikRdAha 142 tasakAe dArAI tAiM jAI havaMti puDhavIe / nANI u vihANe parimANuvabhoga satthe ya // 152 // tasakAye ityAdi / trasyantIti trasA:, teSAM kAyaH trasakAyaH, tasmin 10 tAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAM pratipAditAni / nAnAtvaM tu vidhAnaparimANa-upabhoga-zastradvAreSu cazabdAd lakSaNe ca pratipattavyamiti // 152 // tatra vidhAnadvAramAha-- duvihA khalu tasajIvA laddhitasA ceva gaitasA ceva / ddhIyate vAU teNa'higAro ihaM natthi // 153 // duvihetyAdi / dvividhAH dvibhedAH, khaluH avadhAraNe, trasatvaM prati dvibhedatvameva / trasanAt spandanAt trasAH, jIvanAt prANadhAraNAd jIvAH, trasA eva jIvAH trasajIvAH-labdhitrasA gatitrasAzca / labdhyA tejo-vAyU trasau, labdhiH tacchaktimAtram / labdhitrasAbhyAmihAdhikAro nAsti, tejaso'bhihitatvAd vAyozcAbhidhAsyamAnatvAt / ataH sAmarthyAd gatitrasA evAdhikriyante // 153 // ke 20 punaste kiyadbhedA vA ? ityAha neraiya tiriya maNuyA surA ya gaiio cauvvihA~ u tasA / pajjattA-'pajjattA neraiyAI u nauyavvA // 154 // 15 " 1. prArabhyate kha ga / 2. 0taH, anantaraM ga / 3. asya ga / 4. 0Ni bhavanti yAvad kha-capratI vinA / 5. nANattio vi0 kha jha / 6. tasmiMzca tA0 ga / 7. tAnyevAnuyogadvArANi bha0 kha / 8. 0tasA taha ya gai0 a / 9. laddhIya vAu-teU kha Tha / 10. 'labdhya ( bdhyA ) iti zaktyA " jai0vi0pa0 / 11 ityata Aha kha ca / 12. gaIu ka cha, gaIya kha ja jha gatIto Ja '"gatitastrasAH" ThaTippaNI / 13. 0hA ceva / kha Tha / 14. ya Ja / 15. NeyavvA Ja /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / SaSTha uddezakaH neraietyAdi / nArakAH ratnaprabhAdi-mahAtamaH pRthivIparyantaMnarakavAsinaH saptabhedAH / tiryaJco'pi dvi-tri- catuH - paJcendriyAH / manuSyAH sammUrchanajA garbhavyutkrAntayazca / surAH bhavanapati - vyantara - jyotiSka- vaimAnikAH / ete gatitrasAzcaturvidhAH / nAmakarmodayAbhinirvRttagatilAbhAd gatitrasatvam / ete ca nArakAdayaH paryAptA-'paryAptakabhedena dvidhA jJAtavyAH / tatra paryAptiH pUrvoktaiva SoDhA, tayA yathAsambhavaM niSpannAH paryAptAH, tadviparItAstvaparyAptakA antamuhUrtakAlamiti // 154 // idAnImuttarabhedAnAha 143 tivihA tivihA joNI aMDA poyA jarAuyA ceva / beiMdiya teiMdiya cauro paMciMdiyA ceva // 155 / / dAraM / / tivihetyAdi / atra hi zItoSNa - mizrabhedAt, tathA sacittA - 'citta - 10 mizrabhedAt, tathA saMvRta-vivRta- tadubhayabhedAt, tathA strI-puM- napuMsakabhedAccetyAdIni bahUni yonInAM trikANi sambhavantIti / teSAM sarveSAM saGgrahArthaM 'trividhA trividhA' iti vIpsAnirdeza: tatra nArakANAmAdyAsu tisRSu bhUmiSu zItaiva yoniH, caturthyAmuparitananarakeSu zItA, adhastananarakeSUSNA, paJcamI-SaSThIsaptamISUSNaiva, netare / garbhavyutkrAntikatiryaG - manuSyANAmazeSadevAnAM ca zItoSNA 15 yoniH, netare | dvi-tri-caMtuH-paJcendriya-sammUrchanaja - tiryaG - manuSyANAM trividhA'pi yoniH zItA uSNA zItoSNA ceti / tathA nAraka-devAnAmacittA, netare / dvIndriyAdi-sammUrchanajapaJcendriyatiryaG-manuSyANAM trividhA'pi yoniH saicittA - 'citta - mizrA / garbhavyutkrAntika- tiryaG- manuSyANAM mizrA yoniH, netare / 5 1. ratna - zarkarAdi - mahA0 ka ga / 2 0 narakAvAsinaH ga ca / 3. amarAH kha ca / 4. bhavana- vyantara0 ka gha Ga / 5. 0 jyotiSika - vai0 kha ca / 6. 0 paryAptabhedena kapratimRte / 7. dvividhA ga, dvidhA bhavanti / tatra ka ga / 8. antarmuhUrtaM kAla0 ka gha Ga / 9 tatra ca / 10. tathA iti ka - khapustakayornAsti / 11 tathA iti gha Gapratyorna vartate / 12. sambhavanti / teSAM kaAdarzAdvinA / 13. bhUmiSUSNaiva yoniH, caturthyAmuparitananarakeSUSNA, adhastananarakeSu zItA, paJcamI - SaSThI - saptamISu zItaiva, netare / kha / 14. 0caturindriya- paJce0 kha ga ca / 15. sacittA'cittA mizrA ca / garbha0 ca / 20
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tathA nAraka-devAnAM saMvRtA yoniH, netare / dvi-tri-caturindriyasammUrchanajapaJcendriyatiryaG-manuSyANAM vivRtA yoniH, netare / garbhavyutkrAntikatiryaG-manuSyANAM saMvRtavivRtA yoniH, netare / tathA nArakA napuMsakayonaya eva / tiryaJcastrividhAH-strI-puM-napuMsaka5 yonayo'pi / manuSyA apyevaM traividhyabhAjaH / devAH strI-puMyonaya eva / tathA'paraM manuSyayonestraividhyam, tadyathA-kUrmonnatA, tasyAM cAhat-cakra vAdisatpuruSANAmutpattiH / tathA zaGkAvartA, sA ca strIratnasyaiva, tasyAM ca prANinAM sambhavo'sti, na niSpattiH / tathA vaMzIpatrA, sA ca prAkRtajanasyeti / tathA'paraM traividhyaM niyuktikRd darzayati, tadyathA-aNDajA potajA jarAyujA 10 ceti / tatrANDajAH pakSyAdayaH / potajAH valgulI-gaja-kalabhAdayaH / jarAyujA go-mahiSI-manuSyAdayaH / tathA dvi-tri-catuH-paJcendriyabhedAcca bhidyante / evamete trasAstrividhayonyAdibhedena prarUpitAH / etadyoni-saGgrAhiNyau ca gAthe puDhavi-daga-agaNi-mAruya-patteya-nioyajIvajoNINaM / sattaga sattaga sattaga sattaga dasa coddasa ya lakkhA // vigaliMdiesu do do cauro cauro ya nAraya-suresu / tiriyANa hoMti cauro coddasa maNuyANa lakkhAI // [ ] evamete caturazItiyonilakSA bhavanti / tathA kulaparimANamkulakoDisayasahassA battIsa'TuTTha nava ya paNuvIsA / egidiya-bi-tiiMdiya-cauriMdiya-hariyakAyANaM // aDDatterasa bArasa dasa nava nava ceva koDilakkhAI / jalayara-pakkhi -cauppaya-ura-bhuyaparisappajIvANaM // paNuvIsaM chavvIsaM ca sayasahassAi~ nAraya-surANaM / bArasa ya sayasahassA kulakoDINaM maNussANaM // 15 20 1. tathA deva-nArakANAM saM0 ga / 2. manuSyANAM yone0 ca / 3. sambhavaH, nAsti niSpattiH kh| 4. aNDajA: kha gha ca / 5. 0yujAzceti ka-DapratI Rte / 6. 0kalabhakAdayaH c| 7. 0te tridhA sA yonyAdi0 ga / 8. 0saGgrAhiNyo'tha gAthAH ga gha / 9. vigaliMdiyANa do kha ca / 10. tiriesu hu~ti kha / 11. caudasa kha ga. cuddasa gha ng| 12. addhatterasa0 ga ca / 13. dasa dasa nava ceva ka-ghapustake vinA /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / SaSTha uddezakaH 145 egA koDAkoDI sattANauI ca sayasahassAI / / paMcAsaM ca sahassA kulakoDINaM muNeyavvA // [ ] aGkataH 197500000000000 sakalakulasaGgraho'yaM boddhavya iti // 155 // uktA prarUpaNA / tadanantaraM lakSaNadvAramAha daMsaNa NANa caritte caritA'carite ya dANa lAbhe ya / uvabhoga bhoga vIriyaM iMdiyavisae ya laddhI a // 156 // uvaoga joga ajjhavasANe vIsuM ca laddhio udayA / aTThavihodaya lesA saNNussAse kasAe ya // 157 // daMsaNetyAdi, uvaogetyAdi / darzanaM sAmAnyopalabdhirUpaM cakSuracakSuravadhi-kevalAkhyam / matyAdIni jJAnAni sva-paraparicchedino jIvasya 10 pariNAmA jJAnAvaraNavigamavyaktAstattvArthaparicchedAH / sAmAyika-chedopasthApyaparihAra-vizuddhi-sUkSmasamparAya-yathAkhyAtAni cAritram / cAritrAcAritraM dezavirati: sthUlaprANAtipAtAdinivRttilakSaNaM zrAvakANAm / tathA dAna-lAbha-bhoga-upabhogavIrya-zrotra-cakSuH-ghrANa-rasana-sparzanAkhyA daza labdhayo jIvadravyAvyabhicAriNyo lakSaNaM bhavanti / / tathopayogaH sAkAro'nAkArazcASTa-caturbhedaH / yogo mano-vAka-kAyAkhyastridhA / adhyavasAyAzcAnekavidhAH sUkSmAH manaHpariNAmasamutthAH / viSvak pRthag labdhInAmudayAH prAdurbhAvAH kSIramadhvAstravAdayaH / jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAnakarmASTakasya svazaktipariNAma udayaH / lezyAH kRSNAdibhedAH zubhA azubhAzca kaSAya-yogapariNAmavizeSasamutthAH / saMjJAstvAhAra-bhaya-parigraha- 20 maithunAkhyAH, athavA dazabhedAH, anantaroktAzcatasraH, krodhAdyAzca catasraH, 1. ekkA ca / 2. aGkato'pi kha ca / 3. iti iti gapratau nAsti / 4. 0NA / sAmprataM lakSaNa0 kha / 5. laddhIe cha ja jha, laddhI ya Tha / 6. laddhiodaiyA ka kha jha Tha, laddhiovaiyA cha, laddhio udaiyA ja / 7. lessA ka-chapratI Rte / 8. 0pAtAdiviratilakSaNaM kha / 9. ceta:pariNAmavizeSAH / vi0 kha ca, mana:pariNAmavizeSAH / vi0 gha ng| 10. 0STakasvazakti0 kha / 11. lezyA utkRSTAdibhedA: zubhAzubhAzca kha / 12. 0pariNativizeSAH / saMjJA0 kha gha Ga ca / 15
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tathaughasaMjJA lokasaMjJA ca / ucchvAsa - ni:zvAsau prANApAnau / kaSAyAH kaSaH saMsArastasya AyAH krodhAdayaH anantAnubandhyAdibhedAt SoDazavidhAH / etAni gAthAdvayopanyastAni dvIndriyAdInAM lakSaNAni yathAsambhavamavagantavyAnIti naivaMvidhalakSaNakalApa-samanvayo ghaTAdiSvasti, tasmAt tatrAcaitanyamadhyavasyanti 5 vidvAMsaH // 156 - 157 // abhihitalakSaNakalApopasaJjihIrSayA tathA parimANapratipAdanArthaM ca gAthAmAha lakkhaNameyaM ceva u payarassa asaMkhabhAgamaittA te / nikkhamaNe ya pavese egAIyA vi emeva // 158 // lakkhaNamityAdi / tuzabdaH paryAptivacanaH, dvIndriyAdijIvAnAM lakSaNaM 10 liGgametAvadeva darzanAdi paripUrNam, nAto'nyadadhikamastIti / parimANaM punaH kSetrataH saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAstrasakAyaparyAptakAH / ete ca bAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saGkhyeyaguNAH / trasakAyaparyAptakebhyastrasakAryikA aparyAptakA asaGkhyeyaguNAH / tathA kAlataH pratyutpannatrasakAyikAH sAgaropamalakSapRthaktvasamayarAziparimANA 15 jaghanyapade, utkRSTapade'pi sAgaropamalakSapRthaktvaparimANA eveti, tathA cAgamaHpa~DuppannatasakAiyA kevaikAlassa nillevA siyA ? goyamA ! jahannapae sAgarovamasayasahassapuMhattassa, ukkosapade vi sAgarovamasayasaharasarpuhattassa / [ ] udvartanopapAtau gAthAzakalenAbhidadhAti - niSkramaNam udvartanaM praveza: upapAtaH jaghanyenaiko dvau trayo vA, utkRSTatazca evameva iti pratarasyA20 saGkhyeyabhAgavartipradezaparimANA evetyarthaH // 158 // sAmpratamavirahitapraveza nirgamAbhyAM parimANavizeSamAha 1. 0ti / na caivaMvidha0 ka-gapratI vinA / 2. lakkhaNamevaM Tha / 3. 0mettAto ka Tha 0mettA u kha ja / 4. nAto'dhika0 ka / 5." saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezarAziparimANAstrasa[ kAya ] paryAptAH etacca mAnaM svAvagAhanayA draSTavyam, anyathA virodhaprasaGgAt / " s0vi0p0| 6. 0kA'paryA 0 kha ca / 7. paDuppannA tasa0 gha Ga / 8. 0 puhuttassa gha / 9. vizi (si) yA sAgaro ka, vi ya sAgaro0 gha / 10. 0puhuttassa gha / 11. utkRSTatastu kapratervinA /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 147 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / SaSTha uddezakaH nikkhama-pavesakAlo samayAdI ettha AvaliyabhAgo / aMtomuhutta'viraho uyahisahassAhiyA doNNi // 159 // dAraM // nikkhametyAdi / jaghanyena avirahitA santatA traseSu utpattiniSkramo vA jIvAnAmekaM samayaM dvau trIn vetyAdi, utkRSTenAtrAvalikA'saGkhyeyabhAgamAtraM kAlaM santatameva niSkramaH pravezo vA / ekajIvAGgIkaraNenAvirahazcintyate gAthA- 5 pazcimArdhena-aviraha: sAtatyenAvasthAnam, ekajIvo hi trasabhAvena jaghanyato'ntamuhUrtamAsitvA punaH pRthivyAyekendriyeSUtpadyate, prakarSaNAdhikaM sAgaropamasahasradvayaM trasabhAvenAvatiSThate santatamiti // 159 / / uktaM pramANam / sAmpratamupabhoga-zastravedanAdvAratrayapratipAdanAyAha maMsAdIparibhogo satthaM satthAdiyaM aNegavihaM / dAraM / 10 sArIra mANasA veyaNA ya duvihA bahuvihA ya // 160 // dAraM / / maMsA ityAdi / mAMsa-carma-keza-roma-nakha-piccha-danta-snAyva-'sthiviSANAdibhistrasakAyasambandhibhirupabhogo bhavati / / zastraM punaH zastrAdikam iti, zastraM khaDga-tomara-kSurikAdi tadAdiryasya jalA-'nalAdestat zastrAdikam, anekavidhaM svakAya-parakAya- 15 ubhaya-dravya-bhAvabhedabhinnamanekaprakAraM trasakAyasyeti / vedanA cAtra prasaGgenocyate-sA ca zarIrotthA mana:samutthA ca dvividhA yathAsambhavam / tatrAdyA zalya-zalAkAdibhedajanitA / itarA priyaviprayogA'priyasamprayogAdikRtA / bahuvidhA ca jvarA-'tIsAra-kAsa-zvAsa-bhagandaraziroroga-zUla-guMdakIlakAdisamutthA tIvrati // 160 // punarapyupabhogaprapaJcAbhi- 20 dhitsayA''ha 1. niggama0 ka cha / 2. 0ssAhie katimRte / 3. 0mAtrakAlaM gha ng| 4. 0karaNena vA'viraha0 kha / 5. uktaM parimANadvAram / sA0 kha ca, uktaM pramANadvAram / sA0 ga / 6. satthAtiyaM Ja, "trizUlAdi'' ThaTippaNI / 7. 0piccha0 ka ga / 8. 0strasajIvasambandhi0 kha ca, 0strasakAyajIvasambandhi0 ga / 9. zastryAdikam kha / 10. zastraM iti kha-ghapratyoreva / 11. zarIrasamutthA kapratyA vinA / 12. "gudakIlikA harisa' sa0vi0pa0 /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre maMsassa kei aTThA keI cammassa kei romANaM / picchANaM pucchANaM daMtANaTThA vahijjaMti // 161 // keI vahati aTThA kei aNaTThA pasaMgadoseNaM / kammapasaMgapasattA baMdhaMti vahaMti mAreMti // 162 // dAraM / / maMsassetyAdi / keI ityAdi / mAMsArthaM mRga-zUkarAdayo vadhyante / carmArthaM citrakAdayaH / romArthaM mUSikAdayaH / picchArthaM mayUra-gRddha-kapiJcuruDukAdayaH / pucchArthaM camaryAdayaH / dantArthaM vAraNa-varAhAdayaH / vadhyanta iti sarvatra sambadhyate // 161 // - tatra kecana pUrvoktaM prayojanamuddizya, kecicca prayojanamantareNApi krIDayA, 10 tathA'pare prasaGgadoSAd mRgalakSakSipteSu-lelukAdinA tadantarAlavyavasthitA aneke kapota-kapiJjala-zuka-sArikAdayo hanyante / tathA karma kRSyAdyanekaprakAraM tasya prasaGgaH anuSThAnam, tatra prasaktAH tanniSThAH santa-svasAyikAnanekAn badhnanti rajjcAdinA, nanti kaza-lakuTAdibhi-stADayanti, mArayanti prANairviyojayantIti // 162 // evaM vidhAnAdidvArakalApamupavarNya sakalaniyuktyarthopasaMhArAyA''ha15 sesAI dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / evaM tasaMkAyammI nijjuttI kittiyA aisA // 163 // ch| phaa|| sesAimityAdi / uktavyatiriktAni zeSANi dvArANi tAnyevaM yAni pRthivIsvarUpasamadhigame nirUpitAni / ata evamazeSadvArAbhidhAnAt trasakAye 1. picchANaM kha Tha / 2. puMcchANaM kha / 3. haNaMti jha ba / 4. badhyante gha Ga ca / 5. mUSakAdayaH kha / 6. puMcchArthaM kha / 7. badhyanta ga gha ng| 8. sambadhyata iti / kha ca / 9. 0zya manti, kecit punaH prayo0 kha ca, 0zya hanyante, kecicca ga gha Ga / 10. 0yA janti, tathA0 ka-ghapustake vinA / 11. 0tA'nekakapota0 / 12. 0kAyikAn bahUn badhnanti kha ga ca / 13. tevaM kha / 14. esA // 163 // chaTThao tasakAyauddesao ch|| jha Ja, esA // 163 // adhya01 udde0 6 / / Tha / 15. sesA0 ityAdi kha-capustake Rte / 16. 0va vAcyAni yAni kha ca /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / SaSu uddezakaH 149 niyuktiH kIrtitaiSA sakalA bhavatItyavagantavyeti // 163 // sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedam [sU049] se bemi-saMtime tasA pANA, taM jahAaMDayA potayA jarAuyA rasayA saMseyayA sammucchimA ubbhiyA uvavAtiyA / esa saMsAre tti pavuccati maMdassa 5 aviyaanno| NijjhAittA paDilehittA patteyaM pariNivvANaM savvesiM pANANaM savvesiM bhUtANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM assAtaM apariNivvANaM mahabbhayaM dukkhaM ti bemi / tasaMti pANA padiso disAsu ya / 10 tattha tattha puDho pAsa AturA paritAveMti / saMti pANA puDho sitA / se bemItyAdi / asya cAnantara-paramparAdisUtrasambandhaH prAgvad vAcyaH / so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindavinisRtArthajAtAvadhAraNAd yathAvadupalabdhaM tattvamiti / santi vidyante trasyantIti trasAH, prANinaH 15 dvIndriyAdayaH / te ca kiyadbhedAH kimprakArAzca ? iti darzayati tadyathA iti vAkyopanyAsArthaH / yadi vA tat prakArAntaramarthato yathA bhagavatA'bhihitaM tathA'haM bhaNAmIti / aNDAjjAtA aNDajAH pakSi-gRhakokilAdayaH / potA eva jAyante potajAH 'anyeSvapi dRzyate' [pA0 3-2-101] iti janerDapratyayaH, 1. sakalA'bhyupagantavyeti kha / 2. 0ndanisRSTArthajAtA0 kha, 0ndaviniHsRtArtha0 Ga, 0ndavinisRtArthajJAnAvadhAraNAd ca / 3. bhaNAmi / aNDA0 kha / 4. 0kokilakAdayaH ga / 5. janerDaH, te ca kha, janerDa: pratyayaH, ga /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre te ca hasti-valgulI-carmajalUkAdayaH / jarAyuveSTitA jAyanta iti jarAyujAH pUrvavat DapratyayaH, go-mahiSyajAvika-manuSyAdayaH / rasAjjAtA rasajAH, takrA''ranAla-dadhi-tImanAdiSu pAyukRmyAkRtayo'tisUkSmA bhavanti / saMsvedAjjAtAH saMsvedajAH, matkuNa-yUkA-zatapadikAdayaH / sammUrchanAjjAtAH sammUrchanajAH 5 zalabha-pipIlikA-makSikA-''zAlikAdayaH / udbhedanam udbhit, tato jAtA udbhijAH, pRSodarAditvAd dalopaH, pataGga-khajarITaka-pAriplavAdayaH / upapAtAjjAtA upapAtajAH athavA upapAte bhavA aupapAtikAH devA nArakAzca / evamaSTavidhaM janma yathAsambhavaM saMsAriNo nAtivartante / etadeva zAstrAntare trividhamupanyastam-'sammUrchana-garbha-upapAtAjjanma' [tattvArtha0 2 / 22] / rasaja10 saMsvedaja-udbhijAnAM sammUrchanajAntaHpAtitvAt, aNDaja-potaja-jarAyujAnAM garbhajAntaHpAtitvAt, deva-nArakANAmaupapAtikAntaHpAtitvAt iti trividhaM janmeti / iha cASTavidhaM sottarabhedatvAditi / evametasminnaSTavidhe janmani sarve trasA jantavaH saMsAriNo nipatanti, naitadvyatireke NAnye santi, ete cASTavidhayonibhAjo'pi sarvalokapratItA bAlA-'GganAdijanapratyakSapramANa15 samadhigamyAH / 'santi ca' anena zabdena traikAlikamastitvaM pratipAdyate trasAnAm, na kadAcidetaivirahitaH saMsAra: sambhavatIti / etadeva darzayati esa saMsAre tti pavuccai tti / eSaH aNDajAdiprANikalApaH saMsAra: procyate, nAto'nyastrasAnAmutpattiprakAro'stItyuktaM bhavati / kasya punaratrASTa vidhabhUtagrAme utpattirbhavati ? ityAha20 maMdassAviyANao / mando dvidhA- dravya-bhAvabhedAt / tatra dravyamando 1. 0jalukA0 Ga / 2. pUrvapratyayaH kha, pUrvavat pratyayaH ca / 3. 0jAcci( citraka-manu0 gha / 4. "pAyuH iti avidhiSThAnikA' jai0vi0pa0 / 5. saMsvedanAjjAtA: saMsvedanajAH kha / 6. "AsAlI (AzAlikA ?) iti cakravartikaTakAdhastAd dvAdazayojanapramANA' jai0vi0pa0, ete ura:parisarpatiryagjIvavizeSA jJeyAH / 7. talopaH ga ng| 8. 0khaJjarITa-pari0 ga Ga ca / 9. 0na-janma-upa0 kha / 10. sarve'pi tra0 kha / 11. trasajantavaH kapratevinA / 12. etadapi darza0 ka ga / 13. saMsAro g| 14. tti iti ka-gapratyornAsti /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / SaSTha uddezakaH 151 'tisthUlo'tikRzo vA / bhAvamando'pyanupacitabuddhirbAlaH, kuzAstra-vAsitabuddhirvA, ayamapi sadbuddherabhAvAd bAla eva / iha bhAvamandenAdhikAraH / mandasya iti bAlasyAviziSTabuddheH ata eva avijAnataH hitA-'hitaprAptiparihArazUnyamanasaH ityeSo'nantaroktaH saMsAro bhavatIti / yadyevaM tataH kim ? ityata Aha 5 nijjhAietyAdi / evamimaM trasakAyamAgopAlA-'GganAdiprasiddhaM nizcayena dhyAtvA nirdhyAya, cintayitvetyarthaH / ktvApratyayasyottarakriyApekSitvAd bravImItyuttarakriyA sarvatra yojanIyeti / pUrvaM ca manasA''locya tataH pratyupekSaNaM bhavatIti darzayatipaDilehitte(tta?)tti pratyupekSya dRSTvA yathAvadupalabhyetyarthaH / kiM tad ? iti darzayati pratyekam ityekamekaM trasakAyaM prati parinirvANaM sukham, 10 pratyekasukhabhAjaH sarve'pi prANinaH, nAnyadIyamanya upabhuGkte sukhamityarthaH / eSa ca sarvaprANidharma iti darzayati-sarveSAM prANinAM dvi-tri-caturindriyANAm, tathA sarveSAM bhUtAnAM pratyeka-sAdhAraNa-sUkSma-bAdara-paryAptakA-'paryAptakatarUNAmiti, tathA sarveSAM jIvAnAM garbhavyutkrAntika-sammUrchanaja-aupapAtikapaJcendriyANAm, tathA sarveSAM sattvAnAM pRthivyAyekendriyANAmiti / iha ca 15 prANAdizabdAnAM yadyapi paramArthato'bhedastathApi uktanyAyena bhedo draSTavyaH, uktaM ca prANA dvi-tri-catuH proktAH, bhUtAstu taravaH smRtA / jIvAH paJcendriyAH proktAH, zeSAH sattvAH itIritAH / [ ] yadi vA zabdavyutpattidvAreNa samabhirUDhanayamatena bhedo draSTavyaH, tadyathA satataprANadhAraNAt prANAH, kAlatrayabhavanAd bhUtAH, trikAlajIvanAd jIvAH, 20 sadA'stitvAt sattvA iti / tadevaM vicintya pratyupekSya ca yathA sarveSAM jIvAnAM pratyekaM parinirvANaM sukhaM tathA pratyekamasAtamaparinirvANaM mahAbhayaM duHkhamahaM 1. 0pyanucita0 ga gha / 2. ajAnataH ca / 3. 0kAyamAbAla-gopAlA0 gha / 4. 0kriyApekSayA bravI0 ga / 5. paDilehitti tti kha ga / 6. jIvAnAmiti garbha0 ca / 7. sattvAnAmiti pR0 kha ca / 8. draSTavya iti, uktaM kha ca / 9. 0yAH jJeyAH, zeSAH sattvAH prakIrtitAH ca / 10. 0matAd bhedo'bhyupagantavyaH, tadyathA kha ca / 11. yathA iti capustake nAsti /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre brviimi| tatra duHkhayatIti duHkham, tadvizeSyate-kiMviziSTam ? asAtam asadvaidyakarmIzavipAkajamityarthaH, tathA aparinirvANam iti samantAt sukhaM parinirvANam, na parinirvANamaparinirvANaM samantAt zarIra-mana:pIDAkaramityarthaH, tathA mahAbhayam iti mahacca tad bhayaM ca mahAbhayam, nAtaH paramanyadastIti mahAbhayam tathAhi-sarve'pi zArIrAnmAnasAcca duHkhAdudvijante prANina iti / itizabda evamarthe, evamahaM bravImi samyagupalabdhatattvo yat prAguktamiti / etacca bravImItyAha cha / tasaMtItyAdi / evaMvidhena cAsAtAdivizeSaNaviziSTena duHkhenAbhibhUtAH trasyanti udvijante, prANA iti prANinaH, kutaH punarudvijante ? ityAha-pragatA 10 dik pradig vidigityarthaH, tataH pradizaH sakAsAdudvijante / tathA prAcyAdiSu ca dikSu vyavasthitAstrasyanti / etAzca prajJApakavidhivibhaktA dizo'nudizazca gRhyante, jIvavyavasthAnazravaNAt / tatazcAyamarthaH pratipAdito bhavati kAkvA na kAcid dig anudig vA yasyAM na santi trasAH, trasyanti vA na yasyAM sthitAH kozi kArakITavat / kozikArakITo hi sarvadigbhyo'nudigbhyazca bibhyadAtmasaMrakSaNArthaM 15 veSTanaM karoti zarIrasyeti / bhAvadigapi na kAcit tAdRzyasti yasyAM vartamAno janturna trasyet, zArIra-mAnasAbhyAM duHkhAbhyAM sarvatra narakAdiSu jaGghanyante prANinaH, atastrAsaparigatamanasaH sarvadA'vagantavyAH / evaM sarvatra dikSvanudikSu ca trasAH santIti gRhNImaH / diga-vidigvyavasthitAstrasAstrasyantItyuktam, kutaH punastrasyanti ? yasmAt tadArambhavadbhiste vyApAdyante / kiM punaH kAraNaM te 20 tAnArabhante ? ityAha tattha tatthetyAdi / tatra tatra teSu teSu kAraNeSUtpanneSu vakSyamANeSu arcA'jina-zoNitAdiSu ca pRthag vibhinneSu prayojaneSu, pazya iti ziSyacodanA / kiM tad ? iti darzayati-mAMsabhakSaNAdigRddhA AturAH asvasthamanasaH pari samantAt 1. 0karaNami0 ka / 2. iti iti kha-gha-GapustakeSu na vartate / 3. 0labdhasattvo ka / 4. trasanti ca / 5. 0rudvijantIti darzayati-pragatA kha ga ca / 6. vidiza itya0 ga / 7. 0dudvijanti ga ca / 8. 0nudizo vA gR0 ca / 9. strasantI0 ga ng| 10. asthyajina0 gha, "arcA iti zarIram" jai0vi0pa0 / 11. kiM tat pazya ? iti darza0 kapratimRte /
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 153 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / SaSTha uddezakaH tApayanti pIDayanti nAnAvidhavedanotpAdanena prANavyApAdanena vA tadArambhiNastrasAniti / yena kenacidArambheNa prANinAM santApanaM bhavatIti darzayannAha [sU050 ] lajjamANA puDho pAsa / 'aNagArA mo 'tti ege pavadamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNaM tasakAyasatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve 5 pANe vihiMsati / [sU051] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditAimassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtImaraNa-moyaNAe dukkhapaDighAyahetuM se sayameva tasakAyasatthaM samArabhati, aNNehiM vA tasakAyasatthaM samArabhAveti, aNNe 10 vA tasakAyasatthaM samArabhamANe samaNujANati / taM se ahitAe, taM se abodhIe / [sU052] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati-esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nire| 15 iccatthaM gaDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyakammasamAraMbheNaM tasakAyasatthaM samarabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati / se bemi-appege accAe vadheti, appege ajiNAe 1. prANivyA0 ga /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 154 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vadheMti, appege maMsAe vaheMti, appege soNitA vardheti, appege hiyayAe vahiMti, evaM pittAe vasAe picchA pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe nahAe hAruNIe aTThie aTThimiMjAe aTThAe aNaTThAe / , appege hiMsisu me tti vA appege hiMsaMti vA appege hiMsissaMti vA Ne vardheti / saMtItyAdi / santi vidyante prAya: sarvatraiva prANAH prANinaH pRthag vibhinnAH dvi-tri-catuH - paJcendriyAH zritAH pRthivyAdizritAH / etacca jJAtvA niravadyAnuSThAyinA bhavitavyamityabhiprAyaH ||cha / anye punaranyathAvAdino10 'nyathAkAriNaH ? iti darzayannAha - lajjamANetyAdi / pUrvavad vyAkhyeyam yAvat aNNe vagarUve pANe vihiMsaiti / yAni kAnicit kAraNAnyuddizya trasavadhaH kriyate tAni darzayitumAha se bemItyAdi / tadarthamahaM bravImi yadarthaM prANinastadArambhapravRttairvyApAdyanta 15 iti / apyeke'rcAyai ghnanti / apiH uttarApekSayA samuccayArthaH / eke kecana tadarthitvenAturAH arcyate 'sAvAhArA - 'laGkAravidhAnairiti arcA dehastadarthaM vyApAdayanti, tathAhi-lakSaNavatpuruSamakSatamavyaGgaM vyApAdya taccharIreNa vidyAmantrasAdhanAni kurvanti, upayAcitaM vA yacchanti durgAdInAmagrataH, athavA viSaM yena bhakSitaM sa hastinaM mArayitvA taccharIre prakSipyate pazcAd viSaM jIryati / 20 tathA'jinArthaM citraka - vyAghrAdIn vyApAdayanti / evaM mAMsa - zoNita-hRdaya-pittavasrA- - piccha-puccha-vAla-zRGga- viSANa- danta- daMSTrA-nakha-snAyu-asthi 1. yadarthamahaM prANi0 ka / 2. 0pravRttau vyApA0 ca / 3. 0laGkArairiti ga gha Ga / 4. 0 SamavyaGgaM ka gha Ga 0SamakSatavyaGgaM kha / 5. 0puMccha0 kha |
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / SaSTha uddezakaH 155 asthimiJjAsvapi vAcyam / mAMsArthaM sUkarAdayaH, trizUlAlaikhArthaM zoNitaM gRhNanti, hRdayAni sAdhakA gRhItvA mathnanti pittArthaM mayUrAdayaH, vasArthaM vyAghra - makaravarAhAdayaH, picchArthaM mayUra-gRddhAdayaH, pucchArthaM rojjhAdayaH, vAlArthaM camaryAdayaH, zRGgArthaM ruru-khaDgAdaya:, tat kila zRGgaM pavitramiti yAjJikA gRhNanti, viSANArthaM hastyAdayaH, dantArthaM zRgAlAdayaH timirApahAritvAt taddantAnAm, daMSTrArthaM varAhAdayaH, nakhArthaM vyAghrAdayaH, snAyvarthaM go-mahiSyAdayaH, asthyarthaM zaGkha-zuktyAdayaH, asthimiJjArthaM mahiSa - varAhAdayaH / evameke yathopadiSTaprayojanakalApApekSayA ghnanti / apare tu kRkalAsa- gRhako kulikAdIn vinA prayojanena vyaapaadynti| anye punaH hiMsisu mitti veti hiMsitavAneSo'smatsvajanAn siMhaH sarpo'rirvA'to ghnanti mama vA pIDAM kRtavanta ityato hanti / tathA'nye 10 vartamAnakAla eva hinasti asmAn siMho'nyo veti ghnanti / tathA'nye'smAnayaM hiMsiSyatItyanAgatamevaiM sarpAdikaM vyApAdayanti / evamanekaprayojanopanyAsena hananaM trasaviSayaM pradaryoddezakArthamupasaJjihIrSurAha-- 10 [sU053 ] ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti / [sU054 ] taM pariNNAya medhAvI Neva sayaM tasakAyasatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM tasakAyasatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe tasakAyasatthaM samArabhaMte samaNujANejjA / 1. 0miJjAdiSvapi ga ca / 2. zUkarA0 Ga ca / 3. 0 lekhyArthaM ga / 4. 0tvA samaznanti kha / 5. piMcchArthaM ka / 6. rojjAdayaH va Ga / 7. zRGgaM yAjJikAH pavitramiti gR0 ca / 8. timirApahatvAt kapratervinA / 9. 0mahiSAdayaH ga / 10. 0kokilakAdIn ga / 11. me tti hiMsita 0 kha ga ca / 12. 0tsvajanakAn kha ca / 13. 0va kesaryAdikaM ga, 0va sarpAdi vyA0 gha Ga / 5 15 20
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU055 ] jassete tasakAyasatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNaNAtakamme tti bemi / // 11 satthapariNNAe chaTTho uddesao sammatto // ettha satthamityAdi prAgavad vAcyam, yAvat sa eva muniH trasakAya5 samArambhaviratatvAt perijJAtakarmatvAt pratyAkhyAtapApakarmatvAditi bravImi, bhagavatastrilokabandhoH paramakevalAlokasAkSAtkRtasakalabhuvanaprapaJcasyopadezAditi ||ch|| SaSThoddezakaH samAptaH ||ch|| 1. prAgvad bhAvanIyam yA0 kha ca / 2. parijJAtadoSatvAt kha / 3. iti zastraparijJASaSThoddezakaH ||ch|| ng| 4. parisamAptaH ||ch|| kha /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH 157 uktaH SaSThoddezakaH / sAmprataM saptamaH samArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-abhinavadharmANAM duHzraddhAnatvAd alpaparibhogatvAd utkramAyAtasyoktazeSasya vAyoH svarUpanirUpaNArthamidamupakramyate / tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvad nAmaniSpanne nikSepe vAyUddezaka iti / tatra vAyoH svarUpanirUpaNAya katicidvArAtidezagarbhA 5 niyuktikRd gAthAmAha vAussa vi dArAI tAI jAiM havaMti puDhavIe / NANattI u vihANe parimANuvabhoga satthe ya // 164 // vAussa vItyAdi / vAtIti vAyuH, tasya vAyorapi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAM pratipAditAni / nAnAtvaM bhedaH, tacca vidhAna-parimANa-upabhoga-zastreSu, 10 cazabdAd lakSaNe ca draSTavyamiti // 164 // tatra vidhAnapratipAdanAyAha duvihA ya vAujIvA suhumA taha bAyarA ya loyammi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // 165 // duvihetyAdi / vAyureva jIvA vAyujIvAH / te ca dvividhAH-sUkSmabAdaranAmakarmodayAt sUkSmA bAdarAzca / tatra sUkSmAH sakalalokavyApitayA- 15 'vatiSThante, dattakapATasakalavAtAyanadvAragehAntadhUmavad vyAptyA sthitAH / bAdarabhedAstu paJcaiva anantaragAthayA vakSyamANA iti // 165 // bAdarabhedapratipAdanAyAha ukkaliyA maMDaliyA guMjA-ghaNavAya-suddhavAyA ya / bAyaravAuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee // 166 // dAraM // ukkalietyAdi / sthitvA sthitvotkalikAbhiyoM vAti sa utkalikAvAtaH / maNDalikAvAtastu vAtolI / guJjA bhambhA, tadvad guJjan yo vAti sa guJjAvAtaH / ghanavAtaH atyantaghanaH pRthivyAdyAdhAratayA vyavasthito 1. vAyussa ka-khapratI vinA / 2. draSTavyam // 164 / / ka gha ng| 3. u ka Tha / 4. u Tha / 5. dvidhA-sUkSma0 ga / 6. 0tayA tiSThanti kha / 7. iti iti kapustake nAsti /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre himapaTalakalpaH / mandastimita: zItikAdiSu zuddhavAtaH / ye tvanye prajJApanAdau prAcyAdivAtA abhihitAsteSAmeSveva yathAyogamantarbhAvo draSTavya iti / evam ete bAdaravAyuvidhAnA bhedAH paJcavidhAH paJcaprakArA vyAvarNitA iti // 166 // lakSaNadvArAbhidhitsayA''ha jaha devassa sarIraM aMtaddhANaM ca aMjaNAdIsu / eovama Aeso vAe'saMte vi rUvammi // 167 // dAraM // jaha devassetyAdi / yathA devasya zarIraM cakSuSA'nupalabhyamAnamapi vidyate, cetanAvaccAdhyavasIyate, devAH svazaktiprabhAvAt tathAbhUtaM rUpaM kurvanti yat cakSuSA nopalabhyate, na caitad vaktuM zakyate-'nAsti, acetanaM ca' iti, tadvad vAyurapi 10 cakSuSo viSayo na bhavati, asti ca cittavAMzceti / yathA cA'ntardhAnamaJjana-vidyA mantrairbhavati manuSyANAm, na ca nAstitvamacetanatvaM ceti, etadapamAno vAyAvapi bhavati AdezaH vyapadezo'satyapi rUpa iti / atra cA'sacchabdo nA'bhAvavacanaH, kintvasadrUpaM vAyoriti, cakSuAhyaM tadrUpaM na bhavati sUkSma pariNAmAt paramANoriva, rUpa-rasa-gandha-sparzAtmakazca vAyuriSyate, na yathA'nyeSAM 15 vAyuH sparzavAneveti / prayogArthazca gAthayA pradarzitaH / prayogazcAyam-cetanAvAn vAyuH, aparapreritatiryaganiyamitadiggatimattvAd, gavAzvAdivat / tiryageva gamananiyamAbhAvAd aniyamitavizeSaNopAdAnAcca paramANunA'naikAntikAsambhavaH, tasya niyamitagatimattvAt, jIva-pudgalayoH 'anuzreNi gatiH' [tattvArtha0 2 / 27] iti vacanAt / evameSa vAyuH ghana-zuddhavAtAdibhedo'zastropahatazcetanAvAnavagantavya iti 20 // 167 / parimANadvAramAha 1. zItakAdiSu ka, zItakAlAdiSu ga Ga ca, "zItikA jhaTikA' sa0vi0pa0 / 2. "se kiM taM bAdaravAukAiyA ? bAdaravAukAiyA aNegavihA paNNattA, taM jahA-pAINavAe paDINavAe dAhiNavAe udINavAe uDDhavAe ahovAe tiriyavAe vidisIvAe vAubbhAme vAukkaliyA vAyamaMDaliyA ukkaliyAvAe maMDaliyAvAe guMjAvAe jhaMjhAvAe saMvaTTavAe ghaNavAe taNuvAe suddhavAe, je yAvaNNe tahappagArA / '' [prajJA0 sU0 19] 3. evamityete bAdara0 ga / 4. vidhAnAni bhedA: kha ca / 5. etovamayAeso ja / 6. yathA vA'nta0 capustakamRte / 7. etadupamAnena vAyA0 kh| 8. 0parimANAt kha ga ng|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH je bAyarapajjattA payarassa asaMkhabhAgamettA te / sesA tinni vi rAsI vIsuM loyA asaMkhejjA // 168 // dAraM // je bAyaretyAdi / ye bAdaraparyAptakA vAyavaste saMvartitalokapratarAsaGkhyeyabhAgavartipradezaparimANAH / zeSAstrayo'pi rAzayaH viSvak pRthagasaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANA bhavanti / vizeSazcAyamatrAvagantavyaH- 5 bAdarApkAyaparyAptakebhyo bAdaravAyuparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, bAdarApkAyAparyAptakebhyo bAdaravAyukAyAparyAptakA asaGkhyeyaguNAH, sUkSmApkAyAparyAptakebhyaH sUkSmavAyvaparyAptakA vizeSAdhikAH, sUkSmApkAyaparyAptakebhyaH sUkSmavAyuparyAptakA vizeSAdhikAH // 168|| upabhogadvAramAhaviyaNa dhamaNA'hidhAraNa ussiMghaNa phUsaNA''NupANU ya / bAyaravAukkAye uvabhogaguNo maNussANaM // 169 // dAraM // viyaNetyAdi / vyajana-bhastrAdhmAnA-'bhidhAraNA-utsiGghana-phUtkAraprANApAnAdibhirbAdaravAyukAyena upabhoga eva guNa upabhogaguNo manuSyANAmiti // 169 // zastradvArAbhidhitsayA''ha / tatra zastraM-dravya-bhAvabhedAd dvividham / dravyazastrAbhidhitsayA''ha viyaNe ya tAlaveMTe sUppa sie patta celakanne ya / abhidhAraNA ya bAhiM gaMdha'ggI vAu satthAI // 170 // kiMcI sakAya0 gAhA // 171 / / 1. 0mettAto cha, 0mettAe jha / 2. vIsaM jha, "vIsaM viSvak pRthak' jhaprateravacUrau / 3. pradezarAziparimANAH ga ca / 4. 0mavagantavyaH ka ga / 5. 0vAyvaparyAptakA kha / 6. dhamaNAdhidhAraNa kha, dhamaNAbhidhAraNa jha ba Tha / 7. osiMghaNa ch| 8. phusaNA0 / 9. uvabhogaguNA kha Tha / 10. 0bhastrAdhmAtA0 ca / 11. 0utsiGghana-pUtkAra0 gha Ga / 12. 0kAyenopabhogavidhimanuSyANAmiti kha / 13. suva sie kha ja jha Tha vinA sUya sie ch| 14. abhidhAraNAhi~ bAhiM ka / 15. kiMcI sa0 // 171 / / Tha, jha-Ja pratyoriyaM paGkti sti, etatpratyantarAnusAreNaiva TIkA / yadyapi 171 gAthAsaMsUcakaitatpAThAnapalambhAta TIka retatpUrvagAthAntavati 'vAusatthAI' iti sAmAsikaM padaM vibhajya svakAyAdizastram adhyAhAreNa ca bhAvazastraM sUcitaM param 'uddezapaTke vilikhya lAghavArthamantyoddezake na racayedetAM gAthAm' 15
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre viyaNetyAdi / vyajana- tAlavRnta- sUrpa- sita - patra - celakarNAdayaH dravyazastramiti / tatra sitam iti cAmaram / prasvinno yad bahiravatiSThate vAtAgamanamArge sA'bhidhAraNA / tathA gandhAH candanozIrAdInAm / agni [:] jvAlA pratApazca / tathA pratipakSavAtazca zItoSNAdikaH / pratipakSavAyugrahaNena svakAyAdi 5 zastraM sUcitamiti / evaM bhAvazastramapi duSpraNihitamano- vAk- kAyalakSaNamavagantavyamiti // 170 // adhunA sakalaniryuktyarthopaseJjihIrSayA''ha-- 160 sesAI dArAI tAiM jAI havaMti puDhavIe / evaM vAuddese nijjuttI kittiyA aisA // 172 // prathamAdhyayanam ||ch| sesAimityAdi / zeSANi uktavyatiriktAni tAnyeva dvArANi pRthivI10 samadhigame yAnyabhihitAnIti / evaM sakaladvArakalApavyAvarNanAd vAyukAyoddezake niryuktiH kIrtitaiSA'vagantavyeti // 172 // gato nAmaniSpanno nikSepaH / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyam, taccedam-- [ sU056 ] pabhU ejassa duguMchaNAe AtaMkadaMsI ahiyaM 15 ti NaccA / je ajjhatthaM jANati se bahiyA jANati, je bahiyA jANati se ajjhatthaM jANati / etaM tulamaNNesiM / iha saMtigatA daviyA NAvakaMkhaMti jIviuM / ityetasyAyuktiyuktatvAt, bhAvazastrAnadhyAhAryaM ca suSThu iti kRtvA asmAdupayuktAsu jha JaprativarjAsu paJcasvapi pratiSvetadgAthAkhaNDopalabdhezca TIkAkRdavyAkhyAto'pyeSa pATho mUle sthApitaH / anena ca 170 gAthAntavartinaH 'vAusasthAI' ityasya vAyoH zastrANi vAyuzastrANi itArtho'dhigamyaH / 1. pratipakSivAyu0 ka / 2 0 saJjihIrSurAha ga / 3. esA // 172 // prathamamadhyayanam kha, esA ||172||ch|| AyArassa paDhamajjhayaNaNijjuttI sammattA ||ch / a / 4. sesA0 ityAdi kha /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH pahU ejassa dugucchaNAe tti / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake paryantasUtre trasakAyaparijJAnaM tadArambhavarjanaM ca munitvakAraNamabhihitam, ihApi tadeva dvayaM vAyukAyaviSayaM munitvakAraNamevocyate / tathA paramparasUtrasambandhaH-ihamegesiM NAyaM bhavai tti, kiM tad jJAtaM bhavati ? pahU ejassa duguMchaNAe tti / tathA''disUtrasambandhazca suyaM me AusaMteNetyAdi, kiM tat 5 zrutam ? yat prAgupadiSTaM tathaitacca pahU ejassa duguMchaNAe tti / duguMchaNa tti jugupsA / prabhavatIti prabhuH samartho yogyo vA / kasya vastunaH samartha iti ? ez2a kampane [pA0dhA0 234] ejatIti ejaH vAyuH kampanazIlatvAt, tasyaijasya jugupsA nindA tadAsevanaparihAro nivRttiriti yAvat, tasyAM tadviSaye prabhurbhavati, vAyukAyasamArambhanivRttau zakto bhavatIti yAvat / pAThAntaraM vA pabhU ya egassa duguMchaNAe 10 udrekAvasthAvartinaikena guNena sparzAkhyenopalakSita iti ekaH vAyustasyaikavidhasya ekaguNopalakSitasya vAyorjugupsAyAM prabhuH / cazabdAt zraddhAne ca prabhurbhavati, zraddhAya ca jIvatayA jugupsate, tataH yo'sau vAyukAyasamArambhanivRttau prabhuruktastaM darzayati AyaMketyAdi / taki kRcchrajIvane [pA0dhA0 118] ityAtaGkanam AtaGkaH, 15 kRcchrajIvanaM duHkham / tacca dvividham-zArIraM mAnasaM ca / tatrAdyaM kaNTaka-kSArazastra-gaNDa-lUtAdisamuttham, mAnasaM priyaviprayogA-'priyasamprayogepsitAlAbhadAridrya-daurmanasyAdikRtam / etadubhayamAtaGkaH, ainamAtaGgaM pazyati tacchIlazcetyAtaGkadarzI, avazyametadubhayamapi duHkhamApatati mayyanivRttavAyukAyasamArambhe / tatazcaitadvAyukAyasamArambhaNamAtaGkahetubhUtamahitamiti jJAtvaitasmAd nivartane 20 1. ejjassa ca / 2. 0roddezakaparyanta0 ca / 3. tadArambhaparivarjanaM kha ca / 4. ihamegesiM no NayaM bhavai tti, kiM na jJAtaM bhavati ? kha / 5. AusaMteNaM ityAdi ga / 6. dugaMchaNAe gha ca / 7. nivRtto bhavatIti ka, nivRttau samartho bhavatIti ga gha Ga / 8. sparzanAkhyeno0 gha Ga / 9. 0stasyaikaguNopa0 ga gha ca / 10. prabhurbhavatIti kha ca / 11. 0ti, arthAd yadi zraddhAya jI0 kapratimRte / 12. jIvitAya kha / 13. vAyukAyArambha0 gha Ga ca / 14. kaTukakSAra-zastra0 ga ca / 15. etamAtaGkaM ga ng| 16. tatazca tadvAyu0 ga / 17. jJAtvaitasmin ni0 gha ng| 18. nivartate kha ca /
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre prabhurbhavatIti / yadi vA''taGko dvaidhA-dravya-bhAvabhedAt / tatra dravyAtaGke idamudAharaNam 10 jaMbuddIve dIve bhArahavAsammi atthi supasiddhaM / bahuNayaraguNapasiddhaM rAyagihaM nAma nayaraM ti // 1 // tatthAsi garuyadariyArimaddaNo bhuyaNaniggayapayAvro / ahigayajIvA-'jIvo rAyA nAmeNa jiyasattU // 2 // aNavarayagaruyasaMvegabhAvio dhammaghosapAmUle / so aNNayA kayAI pamAdiNaM pAsae sehaM // 3 // coijjaMtamabhikkhaM avarAhaM taM puNo vi kuNamANaM / tassa hiya'TuM rAyA sesANa ya rakkhaNaTThAe // 4 // AyariyANunnAe ANAvai so u NiyayapurisehiM / tibbukkaDadavvehiM saMdhiyapuvvaM tahiM khAraM // 5 // pakkhitto jattha Naro NavaraM godohamettakAleNa / nijjinnamaMsa-soNiya aTThiyasesattaNamuvei // 6 // do tAhe puvvamae purise ANAvae tahiM rAyA / egaM gihatthavesaM bIyaM pAsaMDiNevacchaM // 7 // puvvaM ciya sikkhavie te purise pucchae tahiM rAyA / ko avarAho esiM ? bhaNaMti ANaM aikkamai // 8 // pAsaMDI ya jahutte na vaTTae attaNo u AyAre / pakkhivaha khAramajjhe khittA godohamettassa // 9 // daTThaNa'TTivasese te purise aliyarosarattaccho / sehaM avaloeMto rAyA to bhaNai AyariyaM // 10 // 15 1. prabhurbhavati ka ga / 2. dvedhA-dravyAtaGko bhAvAtaGkazca / tatra ka-gapustake vinA / 3. bharahe vA0 ga, bhArahe vA0 ng| 4. 0guNasameyaM rA0 kha gha Ga ca, 0guNasamiddhaM rA0 ga / 5. bhuvaNa0 kha ga gha Ga, bhuaNa0 ca / 6. dhammaghosapayamUle kha / 7. pAsaMDaNevacchaM ga gha Ga pAsaMDiNevatthaM ca / 8. do kh| 9. tao rAyA kha ca / 10. ko va'varAho kha ca / 11. pAsaMDI u ja0 ga, pAsaMDio jahutte na pavaTTai attaNo kha ca / 12. ya ga gha Ga / 13. avaloyaMto ga, avaloettA gha / 14. Ayariye ca /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 163 10 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH tumha vi koi pamAdI ? sAsemi ya taM pi, natthi bhaNai gurU / jai hohI to sAhe tumhi cciya tattha jANeha // 11 // seho gae nivammI bhaNAi te sAhuNo u na puNo tti / hohaM pamAyasIlo tamhaM saraNAgao dhaNiyaM // 12 // jai puNa hojja pamAo puNo mamaM saDbhAvarahiyassa / tumhaM guNehi~ suvihiya ! to sAvagarakkhasA mucce // 13 // AyaMkayubviggo tAhe so Niccaujjao jAo / koviyamatI ya samae raNNA marisAvio pacchA // 14 // davvAyaMkAdaMsI attANaM savvahA Niyattei / ahiyAraMbhAu sayA jaha sIso dhammaghosassa // 15 // [ ] bhAvAtaGkadarzI tu naraka-tiryaG-manuSyA-'marabhaveSu priyaviprayogAdizArIra-mAnasAtaGkabhItyA na pravartate vAyusamArambhe, api tu ahitametadvAyusamArambhaNamiti matvA pariharati / ato ya AtaGkadarzI bhavati vimalavivekatvAt sa vAyusamArambhasya jugupsAyAM prabhuH, hitA-'hitaprAptiparihArAnuSThAnapravRtteH, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / vAyukAyasamArambhanivRtte: 15 kAraNamAha je ajjhatthamityAdi / AtmAnamadhikRtya yad vartate tad adhyAtmam, tacca sukha-duHkhAdi, tad yo jAnAti avabudhyate svarUpato'vagacchatItyarthaH sa bahirapi prANigaNaM vAyukAyAdikaM jAnAti / yathaiSo'pi hi sukhAbhilASI duHkhAccodvijate yathA mayi duHkha mApatitamatikaTukamasadvedyakarmodayAd 20 azubhaphalaM svAnubhavasiddham evaM yo vetti, svAtmani sukhaM ca savaidyakarmodayAt 1. kovi kha ga ca / 2. jo hohI g| 3. tubbhe kha ca / 4. tassa kha ga ca / 5. jANihiha ka-gapratI vinA / 6. nivammi ca / 7. bhaNatI ga gha Ga / 8. puNa tti ca / 9. tubbhaM ca / 10. saTTabhAva0 ca / 11. tubbhaM kha ca / 12. 0bhauvviggo kaprati vinA / . 13. 0 ujjuo ga / 14. samate ga / 15. bhAvAtaGkAdarzI khaprati vinA / 16. 0vivekabhAvAt sa vAyoH jugu0 kha ca, 0vivekabhAga sa vAyusa0 gha Ga / 17. duHkhAdudvijate ga / 18. 0mApatitaM kaTuka kh| 19. 0kaTukAsadvedya0 ka ga / 20. 0dyasvakarmodayAd gha Ga /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 164 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre zubhaphalamevaM ca yo vetti sa khalvadhyAtmaM jAnAti / evaM ca yo'dhyAtmavedI sa bahirvyavasthitavAyukAyAdiprANigaNasyApi nAnAvidhopakramajanitaM sva-parasamutthaM ca zarIra-manaHsamAzrayaM duHkhaM sukhaM vA vetti, svapratyakSatayA paratrApyanumimIte / yasya punaH svAtmanyeva vijJAnamevaMvidhaM na samasti kutastasya bahirvyavasthitavAyukAyAdivyapekSA ? yazca bahirjAnAti so'dhyAtmaM yathAvadavaiti, itaretarAvyabhicArAditi / parAtmavijJAnAcca yad vidheyaM tad darzayitumAha eyaM tulamaNNesimityAdi / etAM tulAM yathoktalakSaNAm anveSayed gaveSayediti / kA punarasau tulA ? yathA''tmAnaM sarvathA sukhAbhilASitayA rakSasi tathA paramapi rakSa, yathA paraM tathA''tmAnamiti / aitAM tulAM tulitasva10 parasukhaduHkhAnubhavo'nveSayed, evaM kuryAdityarthaH, uktaM ca 15 kaTTeNa kaMTaeNa va pAe viddhassa veyaNaTTassa / jA hoi aNivvANI saMvvattha jiesu taM jANa // [ tathA ] mariSyAmIti yad duHkhaM puruSasyopajAyate / zakyastenAnumAnena paro'pi parirakSitum // [ atazca yathA'bhihitatulAtulitasva - parAntarAH sthAvara - saMrakSaNAyaiva pravartante / kathamiti darzayati -jaGgamajantu saMGghAta ] ihetyAdi / iha etasmin dayaikarase jinapravacane / zamanaM zAntiH upazamaH, prazama-saMvega-nirvedA - 'nukampA -''stikyAbhivyaktilakSaNasamyagdarzana-jJAna20 caraNakalApaH zAntirucyate, nirAbAdhamokSAkhyazAntiprAptikAraNatvAt, tAmevaMvidhAM zAntiM gatAH prAptAH zAntigatAH, zAntau vA sthitAH zAntigatAH / dravikA nAma rAga-dveSavinirmuktAH, dravaH saMyamaH saptadazavidhAnaH karmakAThinya 12 1. yo'vagacchati sa kha ga ca / 2. 0kAyaprANi0 kha / 3. 0kAyAdiSvapekSA kapratervinA / 4. parAtmaparijJAnAcca kha ca / 5. enAM ga / 6. 0 paraduHkhA0 ka / 7. jaha ga / 8. " NAyavvA savvajIvANaM" iti cUrNau gAthAturyAMzaH / 9 taha khapratyA vinA / 10. 0 saGgAtA va / 110 ra pravacane kha / 12. 0dveSanirmuktAH ka gha Ga /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ 165 prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH dravaNakAritvAd vilayahetutvAt, sa yeSAM vidyate te dravikAH nAvakAGkSanti na vAJchanti nAbhilaSantItyarthaH / kiM nAvakAGkSanti ? jIvituM prANAn dhArayitum / kenopAyena jIvituM nAbhikAGkSanti ? vAyujIvopamardanenetyarthaH, zeSapRthivyAdijIvakAyasaMrakSaNaM tu pUrvoktameva / samudAyArthastvayam-ihaiva jaine pravacane yaH saMyamastavyavasthitA evonmUlitAtituGgarAga-dveSadrumAH parabhUtopa- 5 mardaniSpannasukhajIvikAnirabhilASAH sAdhavaH, nAnyatra, evaMvidhakriyAvabodhAbhAvAditi / evaM ca sthite [sU057 ] lajjamANA puDho pAsa / aNagArA mo' tti ege pavadamANA, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe 10 vihiMsati / [sU058] tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditAimassa ceva jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe jAtImaraNa-moyaNAe dukkhapaDighAtahetuM se sayameva vAusatthaM samArabhati, aNNehiM vA vAusatthaM samArabhAveti, aNNe vA 15 vAusatthaM samArabhaMte samaNujANati / taM se ahiyAe, taM se abodhIe / ___ [sU059] se ttaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavato aNagArANaM ihamegesiM NAtaM bhavati-esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu 20 Nirae / 1. kiM ? jIvituM ka / 2. 0kAyarakSaNaM kha ca / 3. evaM vyavasthite kha, evaM ca sthite sati- ga gha Ga evaM vyavasthite sati-ca /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre iccatthaM gaDhie loge, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samArabhamANe aNNe va'NegarUve pANe vihiMsati / 166 [sU060 ] se bemi-saMti saMpAimA pANA Ahacca 5 saMpataMti ya / 15 pharisaM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajjaMti / je tattha saMghAyamAvajjaMti te tattha pariyAvijjaMti / je tattha pariyAvijjaMti te tattha uddAyaMti / ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apari10 NNAtA bhavaMti / ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti / [sU061 ] taM pariNNAya mehAvI Neva sayaM vAusatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM vAusatthaM samArabhAvejjA, Neva'NNe vAusatthaM samArabhaMte samaNujANejjA / jassete vAusatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi / lajjamANA puDho pAsetyAdi pUrvavanneyaM yAvat se hu muNI parinnAya - kam / samprati SaDjIvanikAyaviSayavadhakAriNAmapAyadidarzayiSayA tannivRtti20 kAriNAM ca sampUrNamunitvapradarzanAya sUtrANi prakramyante 1. 0 munibhAvaprada0 kha ca, 0munitvabhAvaprada0 ga /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH 167 [sU062 ] etthaM pi jANa uvAdIyamANA, je AyAre Na ramaMti AraMbhamANA viNayaM vayaMti chaMdovaNIyA ajjhovavaNNA AraMbhasattA pakareMti saMgaM / se vasumaM savvasamaNNAgatapaNNANeNaM appANeNaM akaraNijjaM pAvaM kammaM No aNNesiM / ____ taM pariNAya mehAvI Neva sayaM chajjIvaNikAyasatthaM samArabhejjA, Neva'NNehiM chajjIvaNikAyasatthaM samArabhAvejjA, Neva'Ne chajjIvaNikAyasatthaM samArabhaMte samaNu- 10 jaannejjaa| jassete chajjIvaNikAyasatthasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bemi / // satthapariNNA samattA // etthaM pi jANetyAdi / etasminnapi prastute vAyukAye, apizabdAt 15 pRthivyAdiSu ca samAzritamArambhaM ye kurvanti te upAdIyante karmaNA badhyanta ityrthH| ekasmin jIvanikAye vaidhapravRttaH zeSanikAyavadhajanitena karmaNA bdhyte| kimiti ? yato na hyekajIvanikAyaviSaya ArambhaH zeSajIvanikAyopamardamantareNa kartuM zakyata ityatastvamevaM jAnIhi zroturanena parAmarzaH / atra ca dvitIyArthe prathamA / tatazcaivamanvayo lagayitavyaH-pRthivyAdyArambhiNa: 20 zeSakAyArambhakarmaNA upAdIyamAnAn jAnIhi / ke punaH pRthivyAdyArambhiNaH karmaNopAdIyante ? ityAha 1. etthaM vi jA0 kha ca / 2. "api padatthe" cUrNau / 3. vadhapravRttAH kha ca / 4. badhyante kha ca /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre je AyAre na ramaMti, ye hyaviditaparamArthA jJAna-darzana-caraNa-tapovIryAkhye paJcaprakAre AcAre na ramante na dhRtiM kurvanti, tadadhRtyA ca pRthivyAdyArambhiNaH tAn karmabhirupAdIyamAnAn jAnIhi / ke punarAcAre na ramante ? zAkya-digambara-pArzvasthAdayaH / kimiti ? yata Aha AraMbhamANA viNayaM vayaMti, ArambhamANA api pRthivyAdIn jIvAn vinayaM saMyamameva bhASante / karmASTakavinayanAd vinayaH saMyamaH / zAkyAdayo hi vayamapi vinayavyavasthitA ityevaM bhASante, na ca pRthivyAdijIvAbhyupagamaM kurvanti, tadabhyupagame vA tadAzritArambhitvAd jJAnAdyAcAravikalatvena naSTazIlA iti / kiM punaH kAraNaM yenaivaM te duSTazIlA api vinayavyavasthitamAtmAnaM bhASante ? ityata 10 Aha chaMdovaNIyA ajjhovavannA, chandaH svAbhiprAya icchAmAtramanAlocitapUrvA-'paraM viSayAbhilASo vA tena chandena upanItAH prApitA ArambhamArgamavinItA api vinayaM bhASante / adhikam atyartham upapannAH taccittAstadAtmakA adhyupapannA viSayaparibhogAyattajIvitA ityarthaH / ya evaM viSayAzAkarSitacetasaste 15 kiM kuryuH ? ityAha AraMbhasattA paMgaraMti saMgaM, ArambhaNamArambhaH sAvadyAnuSThAnaM tasmin saktAH tatparAH prakarSeNa kurvanti, sajyate yena saMsAre jIvaH sa saGgaH aSTavidhaM karma viSayasaGgo vA taM saGgaM prakurvanti, saGgAcca punarapi saMsAra:, AjavaMjavI bhAvarUpaH, evamprakAramapAyamavApnoti SaDjIvanikAyaghAtakArIti / atha yo 20 nivRttastadArambhAt sa kiMviziSTo bhavati ? ityata Aha se vasumamityAdi / sa iti pRthivyuddezakAdyabhihitanivRttiguNabhAk 1. paJcaprakArAcAre kha ga ca / 2. 0nte nivRttiM kurvanti ka / 3. 0dIn vinayaM ka g| 4. ityAha kha / 5. chande( nda )sopanItA: ca / 6. pakareMti kha ga ca, pakaraMti gha / 7. sajyante yena saMsAre jIvAH sa ng| 8. saMsAra:, punastatraivotpatti: AjavaM0 ga, saMsAra:, punarapi tatraivotpatti: AjavaM0 gha ng| 9. "ajIva( AjavaM0 ?) iti tatraiva punaH punarbhavanam" jai0vi0pa0 / 10. 0mapAyamApnoti kha c| 11. ityAha gha ng|
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH 169 SaDjIvanikAyahanananivRttaH / vasumAn-vasUni dravya-bhAvabhedAd dvidhA, dravyavasUni marakatendranIla-vajrAdIni bhAvavasUni samyaktvAdIni, tAni yasya yasmin vA santi sa vasumAn dravyavAnityarthaH / iha ca bhaavvsubhirvsumttvmnggiikriyte| prajJAyante yaistAni prajJAnAni yathAvasthitaviSayagrAhINi jJAnAni, sarvANi samanvAgatAni prajJAnAni yasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAnaH sarvAva- 5 bodhavizeSAnugataH, sarvendriyajJAnaiH paTubhiryathAvasthitaviSayagrAhibhiraviparItairanugata iti yAvat, tena sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA / athavA sarveSu dravya-paryAyeSu samyaganugataM prajJAnaM yasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAna AtmA, 'bhagavadvacanaprAmANyAdevametad dravya-paryAyajAlaM nAnyathA' iti sAmAnya-vizeSaparicchedAd nizcitAzeSajJeyaprapaJcasvarUpaH sarvasamanvAgataprajJAna Atmetyucyate, athavA zubhA- 10 'zubhaphalasakalakalApaparijJAnAd naraka-tiryaG-narA-'mara-mokSasukha-svarUpaparijJAnAcca, aparituSyannanaikAntikAdiguNayukte saMsArasukhe, mokSAnuSThAnamAviHkurvan sarvasamanvAgataprajJAna AtmA'bhidhIyate, tenaivaMvidhenAtmanA / akaraNIyam akartavyamiha-paralokaviruddhatvAd akAryamiti matvA nAnveSayet na tadupAdAnAya yatnaM kuryAdityarthaH / kiM punastadakaraNIyaM nAnveSaNIyam ? 15 ityucyate-pApaM karma, adha:patanakAritvAt pApam, kriyata iti karma / taccASTA dezavidhaM prANAtipAta-mRSAvAdA-'dattAdAna-maithuna-parigraha-krodha-mAnamAyA-lobha-prema-dveSa-kalahA-'bhyAkhyAna-paizUnya-paraparivAda-ratyarati-mAyAmRSA-mithyAdarzanazalyAkhyamiti / evametat pApamaSTAdazabhedaM nAnveSayet na kuryAt svayam, na cAnyaM kArayet, na kurvANamanyamanumodeta / etadevAha taM parinnAya mehAvItyAdi / tat pApamaSTA dezaprakAraM pari samantAd jJAtvA 1. 0jIvakAya0 ca / 2. 0nIla-vaiDUrya-vajrA0 kha / 3. 0dIni yasya ka / 4. Atmetyucyate, athavA zubhAzubhaphale bhAgavadvacana0 ca / 5. nAraka0 kh-ngprtibhyaamRte| 6. 0tirya-manuSyA-'mara0 kha ca / 7. 0mokSasvarUpa0 ca / 8. no'nveSayet kha / 9. nAnveSitavyam kha ca / 10. 0 dazabhedaM kha ca / 11. 0vAda-mAyAmRSA-ratyarati-mithyA0 gha du: 0vAda-rati-arati-mithyA0 (?) ka / 12. 0maSTAdazavidhaM nAnveSayet no kuryAt svayam, na kArayedanyam, na kurvANamapyanumodeta kha / 13. 0 dazadhA pari:- sarvato jJAtvA kha ca / 14. pariH g|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgatUne medhAvI maryAdAvartI naiva svayaM SaDjIvanikAyazastraM svakAya - parakAyAdibhedaM samArabheta, naivAnyaiH samArambhayet, na cAnyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt / evaM yasyaite suparIkSyakAriNaH SaDjIvanikAyazastrasamArambhAstadviSayAH pApakarmavizeSAH parijJAtA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca sa eva muniH, 5 pratyAkhyAtakairmatvAt pratyAkhyAtAzeSapApAgamatvAt, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / itizabdaH adhyayanaparisamAptipradarzanAya / bravImi iti sudharmasvAmyAha svamanISikAvyAvRttaye, bhagavato'panItaghanaghAtikarmacatuSTayasya samAsAditAzeSapadArthAvirbhAvakadivyajJAnasya praNatAzeSagIrvANAdhipatezcatustriMzadatizayasamanvitasya zrIvardhamAnasvAmina upadezAt sarvametadAkhyAtaM yadatikrAntaM myeti| uktaH sUtrAnugamo nikSepazca sasUtrasparzaniryuktiH / samprati nayA naigamAdayaH, te cAnyatra suvicAritAH / saGkSepatastu sarve'pyete dvedhA-jJAnanayAzcaraNanayAzca / tatra jJAnanayA jJAnameva pradhAnaM mokSasAdhanamityadhyavasyanti, hitA-'hitaprAptiparihArakAritvAd jJAnasya, tatpUrvakasakaladuHkhaprahANAcca jJAnameva, na tu kriyA / caraNanayAstu caraNasya prAdhAnyamabhidadhati, anvaya-vyatirekasamadhigamyatvAt 15 saMkalapadArthAnAm, tathAhi - satyapi jJAne sakalavastugrAhiNi samullasite na caraNamantareNa bhavadhAraNIyakarmocchedaH, tadanucchedAcca mokSAlAbhaH, tasmAd na jJAnaM pradhAnam, caraNe punaH saMti mUlottaraguNAkhye ghAtikarmocchedaH, taducchedAt ke valAvabodhaprApti:, tatazca yathAkhyAtacAritravahnijvAlAkalApapratApitasakalakarmakandocchedaH, taducchedAd avyAvAdhasukhalakSaNamokSAvAptiriti, tasmAt 20 caraNaM pradhAnamityadhyavasyAmaH / aMtrocyate-ubhayamapyetanmithyAdarzanam, yata uktam-- 10 1. maryAdAvAn kha ca / 2. 0jIvakAya0 ka gha Ga / 3. pApakriyAvizeSAH kha ga ca / 4. 0karmakatvAt ga / 5. pradarzanArthaH kha / 6. 0 nItaghAti0 ga / 7. sarve'pyete dvedhA bhavanti - jJAna0 kha ca / 8 dvedhIbhavanti - jJAna0 ga / 9. sarvapadA0 kha ca / 10. sati sarvamUlottara0 ga ca / 11. 0lakSaNA mokSA0 kha ga / 12. pradhAnamadhya0 kha / 13. tatrocya ka Ga / 14. ubhayametanmi0 kha /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH 171 hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA aNNANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDDo, dhAvamANo vi aMdhao // [ ] tadevaM sarve'pi nayAH parasparanirapekSA mithyArUpatayA na samyagbhAvamanubhavanti, samuditAstu yathAvasthitArthapratipAdanena samyaktvaM bhavanti, yata uktamevaM savve vi nayA micchAdiTThI sapakkhapaDibaddhA / 5 annonnamIsiyA uNa havaMti te ceva sammattaM // [ ] tasmAd ubhayaM parasparasApekSaM mokSaprAptaye'lam, na pratyekaM jJAnaM caraNaM ceti / nirdoSaH khalveSa pakSa iti vyavasthitam / tathA cobhayaprAdhAnyadidarzayiSayA''ha savvesi pi nayANaM bahuvidhavattavvayaM nisAmettA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraNa-guNaTThio sAhU // [ ] caraNaM ca guNazca caraNa-guNau, tayoH sthitazcaraNa-guNasthitaH / guNazabdopAdAnAd jJAnameva parigRhyate, yato na kadAcidAtmano guNinastena jJAnAkhyena guNena viyogo'sti, tato'sau sahabhAvI guNaH / ato bahuvidhavaktavyaM nayamArgamavadhAryApi saGkSapAd jJAna-caraNayoreva sthAtavyamiti nizcayo viduSAm / 15 na cAbhilaSitaprAptiH kevalena caraNena, jJAnahInatvAt, andhagatikriyAprativiziSTapradezaprAptivat, na ca jJAnamAtreNAbhISTaprApti:, kriyAhInatvAt, cakSurjJAnasamanvitapaGgapuruSasAmidagdhanagaramadhyavyavasthitayathAvasthitarzijJAnavat / tasmAdubhayaM pradhAnam, nagaradAhanirgame paGgvandhasaMyogakriyA-jJAnavat / evamidamAcArAGgasandohabhUtaM prathamAdhyayanaM SaDjIvanikAyasvarUparakSaNA- 20 10 1. ya kha gha Ga, u ga, a ca / 2. mithyAtvarUpa0 kha ga ca / 3. micchaddiTThI kha ca / 4. missiyA kha, nirisayA ca / 5. puNa gha ng| 6. ta cceva ca / 7. 0guNe TThio ka / 8. tayorvyavasthitazcara0 kha / 9. andhagamikriyA0 gha Ga ca, andhagAmikriyA ga / 10. 0puruSaardhadagdha0 kha gha Ga ca / 11. 0sAmi'rdhadagdha0 ka, atra TippaNIbhUtaH 'rdha iti pAThaH kapratilekhakena bhrAntyA mUle likhitaH pratibhAti, "sAmi iti ardham'' jai0vi0pa0, "sAmi dagdhanagaram ardhanagaraM dagdham" sa0vi0pa0 / 12. 0darzitajJAna0 ga ng| 13. 0jIvakAya0 kha / 14. rakSaNopAya0 ka-khapratI vinA /
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre 'pAyagarbhamAdi-madhyA-'vasAneSu dayaikarasamekAntahitApattikAri mumukSuNA yadA'dhItaM bhavati sUtrataH, zikSakeNArthatazcAvadhRtaM bhavati, zraddhAna-saMvegAbhyAM ca yathAvadAtmIkRtaM bhavati tato'sya mahAvratAropaNamupasthApanaM parIkSya nizIthAdyabhihitakrameNa sacittapRthivImadhyagamanAdinA zraddadhAnasya sarvaM yathAvidhi kAryam / 5 172 kaH punarupasthApane vidhiH ? ityatrocyate - zobhaneSu tithi - karaNa-nakSatramuhUrteSu dravya-kSetra - bhAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivandya pravardhamAnAbhi: stutibhiH, atha pAdapatitotthitaH sUriH saha ziSyeNa mahAvratAropaNapratyayaM kAyotsargamutsAryaikaikaM mahAvratamAdita Arabhya triruccArayed yAvad nizibhaktaviratiravikalA triruccaritA / pazcAdidaM triruccaritavyam - i~cceiyAiM paMca mahavvayAiM 10 rAIbhoyaNaviramaNachaTThAI aMttahiyaTThAe uvasaMpajjittA NaM viharAmi / pazcAdvandanakaM dattvotthito'bhidhatte'vanatAGgayaSTiH 'saMdizata kiM bhaNAmi ?' iti / sUriH pratyAha-vanditvA'bhidhatsveti / evamukto'bhivandyotthito bhaNati-yuSmAbhirmama mahAvratAnyAropitAni, icchAmyanuziSTimiti / AcAryo'pi praNigadatinistArakapArago bhavAcAryaguNairvardhasva, vacanaviratisamanantaraM ca surabhivAsacUrNamuSTiM 15 ziSyazirasi kirati / pazcAdvandanakaM dattvA pradakSiNIkarotyAcAryaM namaskAramAvartayan, punarapi vandate, tathaiva ca karoti sakalakriyAnuSThAnam, evaM triH pradakSiNIkRtya viramati ziSyaH / sAdhvazcAsya mUrdhni yugapadvAsamuSTIrvimuJcanti surabhiparimalAH, yatijanasulabhakesarANi vA / pazcAt kAritakAyotsarga: sUri 23 1. ziSyakeNA0 ca / 2. zraddhA - saM0 ga / 3. 0dAtmIbhUtaM ka / 4. 0sthApanAM ca / 5. parIkSya nirIkSya nizI0 ga / 6. 0madhye gamanA0 kha / 7. 0sthApanavidhiH ka / 8. 0NanakSatreSu muhU0 ga 0Na muhUrta - nakSatreSu dra0 ca / 9. 0 vandya vardha0 ka / 10. zikSakeNa kha c| 11. 0vratAdhiropaNa0 kha / 12. triruccArya yA0 kha, triruccArayan yAvad nizibhuktivirati0 ga / 13. triruccAritA ga / 14. icceyAiM gha Ga ca / 15. 0NaveramaNa0 kapratimRte / 16. attahiyaTTayAe ka capustake vinA / 17 eva[ mukto ]va (vaM )ditvA'bhivandyo0 GaH / 18. 0pArako ka / 19. 0vAsapUrNamuSTiM ca / 20. 0muSTiM ca ziSyasya zirasi ga / 21. viramati zeSAH sAdhava0 ca / 22. 0muSTiM vimucanti surabhiparimalAm, kha ga ca, 0 muSTIrmuJcanti gha Ga / 23. " kezarANi iti padmakezarANi" jai0vi0pa0, "kesarANi kuMkumakesaravyatiriktaM haTTe dravyam / samAptaM prathamAdhyayanam ||" sa0vi0pa0 /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe prathamamadhyayanam / saptama uddezakaH 173 rabhidadhAti-gaNastava koTikaH, sthAnIyaM kulam, vairA zAkhA, amukAbhidhAna AcArya upAdhyAyazca, sAdhvyAH pravartinI tRtIyoddeSTavyA, yathA''sannaM copasthApyamAnA ratnAdhikA bhavanti / pazcAdAcAmlaM nirvikRtaM vA svagacchasantatisamAyAtamAcarantIti / evametadadhyayanamAdi-madhyA-'ntakalyANakalApayogi bhavyajanamanaH- 5 samAdhAnAdhAyi priyaviprayogAdiduHkhAvartabahulakaSAyajhaSAdiku lAkulaviSamasaMsRtisarittAraNasamarthamamaladayaikarasamasakRdabhyasitavyaM mumukSuNA / iti AcAryazrIzIlAGkaviracitA zastraparijJAdhyayanaTIkA samAptA ||ch|| granthAgreNa dvAviMsatizatAnyekaviMzatyadhikAni, aGkato'pi 2221 ||ch|| 1. vairAkhyA zAkhA kapustakena vinA / 2. amukAbhidha A0 kha / 3. ratnAdhikIbhavanti ca / 4. nirvikRtikaM kha ga / 5. 0caratIti Tu va / 6. 0janatAmanaH0 kha ga ca / 7. 0bahala0 kha / 8. 0jhaSAdikulavi0 ca / 9. 0viSayasaM0 ka / 10. 0viracitazastra0 ka gha ng| 11. 0TIkA parisamApteti ||ch|| granthAgram 2221 ||ch|| kh| 12. samApteti ||ch|| shrii|| granthA0 Ga, samApteti ||ch|| granthAgram 2321 / / ca / 13. 0Na paJcaviMza[tizatAnyekaviMza ] tyadhikAni, aGkato'pi 2521 ||ch|| ga /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / [ prathama uddezakaH] jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIrthikaM, vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazAt pratiSThitam / bahutithabhaGgisiddhasiddhAntavidhUnitamalamalImasaM, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jinezvaraiH // 1 // namaH zrIvarddhamAnAya, vardhamAnAya paryayaiH / uktAcAraprapaJcAya, niSprapaJcAya tAyine // 2 // zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtAH pUjyAH / 10 zrIgandhahastimizrA vivRNomi tato'hamavaziSTam // 3 // uktaM prathamamadhyayanam / sAmprataM dvitIyamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-iha hi mithyAtvopazama-kSaya-kSayopazamAnyatarAvAptasamyagdarzanajJAnakAryasyA''tyantikaikAntAnAbAdhaparamAnandasvatattvasukhAnAvaraNajJAna-darzana lakSaNalakSitamokSakAraNasyA''zravanirodhanirjarArUpasya mUlottaraguNabhedabhinnasya 15 cAritrasya aparAzeSavratavRtikalpaniSpAditaniSpratyUhasakalaprANigaNasaGghaTTana paritApanA'padrAvaNanivRttirUpasya saMsiddhaye maraNAbhAvaprasaGgAdabhUtaguNAtmadharmajJAnopalabdherbArhaspatyamatanirAsena sAmAnyato jIvAstitvaM pratipAdya vizeSatazca bauddhAdimatanirAsenaikendriyAvani-vanA-'nala-pavana-vanaspatibhedAMzca jIvAn prakaTayya yathAkramaM samAnajAtIyAzmalatAyudbhedadarzanAd arzomAMsAGkaravat, 20 avikRtabhUmikhananopalabdhermaNDUkavat, viziSTAhAropacayA-'pacayazarIrAbhivRddhi 1. vRttamidaM kha-caAdarzayornAsti / 2. navavAda0 ka / 3. bahuvidhabhaGgi0 gha / 4. "paryA( 8 )yaiH iti jJAnAdikaiH ||ch|| prathamam ||ch||" jai0vi0pa0 / 5. "vRtAH iti vRtavantaH' jai0vi0pa0, vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastimitrairvivRNomi ca / 6. "tataH iti gandhahastivivaraNavizeSAt'' jai0vi0pa0, tato'hamaviziSTam ka-khapratI Rte / 7. prathamAdhyayanam kha c| 8. "svatattva iti AtmaparijJAne'' jai0vi0pa0 / 9. 0sya ca cAri0 ca / 10. "apara iti mRpAvAdAdi' jai0vi0pa0 / 11. 0guNAtmajJAno0 kh| 12. adhikRta0 gha Ga ca /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 175 kSayAnvayavyatirekagaterarbhakazarIravat, aparapreritApratihatAniyatatirazcInagamanAd gavAzvAdivat, sAlaktakanUpurAlaGkArakAminIcaraNatADanavikArAdhigateH kAmukavat, ityAdibhiH prayogaiH, tathoccaiH zira udghATya sUkSma-bAdara-dvi-tri-catuHpaJcendriyasaMjJItara-paryAptakA-'paryAptakabhedAMzca pradarzya, zastraM ca svakAyaparakAyabhedabhinnaM tadvadhe bandhaM viratiM ca pratipAdya, punarapi tadeva cAritraM yathA 5 sampUrNabhAvamanubhavati tathA'nenAdhyayanenopadizyate, tathAhi-adhigatazastraparijJAsUtrArthasya tatpratipAditaikendriyapRthivIkAyAdi zraddadhAnasya samyak tadrakSApariNAmavataH sarvopAdhivizuddhasya tadyogyatayAropitapaJcamahAvratabhArasya sAdhoryathA rAgAdikaSAyalokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayo bhavati tathA'nenAdhyayanena pratipAdyate / tathA ca niyuktikAreNAdhyayanArthAdhikAra: 10 zastraparijJAyAM prAg niradezi-"logo jaha bajjhai jaha ya taM vijahiyavvaM" (gA0 33) ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatra sUtrArthakathanam anuyogaH, tasya dvArANi upAyAH vyAkhyAnAnItyarthaH, tAni copakramAdIni / tatropakramo dvedhA-zAstrAnugataH zAstrIyaH, lokAnugato laukika iti / nikSepastredhA-ogha-nAma-sUtrAlApakaniSpannabhedAt / anugamo dvedhA- 15 sUtrAnugamo niyuktyanugamazca / nayA naigamAdayaH / tatra zAstrIyopakramAntargato'dhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca / tatrAdhyayanArthAdhikAro'dhyayanasambandhe zastraparijJAyAM prAgeva niradezi, uddezArthAdhikAraM tu svayameva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha saMyaNe adaDhattaM bIyagammi mANo ya atthasAro ya / 20 bhogesu logaNissAe~ logeM amamijjatA ceva // 173 // sayaNe tti0 gAhA / tatra prathamoddezakArthAdhikAra: svajane mAtA-pitrAdike abhiSvaGgo'dhigatasUtrArthena na kAryaH ityadhyAhAraH, tathA ca sUtram-mAyA me 1. 0dhizuddhasya kha ca / 2. tadyogatayA0 ka ca / 3. taM pi jahiyavvaM ka ga / 4. 0v tItyanena kha ca / 5. nikSepastridhA ga gha Ga ca / 6. niSpattibhe0 kha / 7. 0gamaH sUtrasparzikaniyuktya0 kha / 8. uddezakArthA0 ga / 9. sayaNe ya ada0 jha / 10. biiyagammi Tha / 11. 0NissA loge jha-apratI vinA / 12. ceya ka / 13. sUktam ng|
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre piyA metyAdi / adaDhattaM bIyagammi tti dvitIyoddezake adRDhatvaM saMyame na kAryamiti zeSaH, viSaya-kaSAyAdau cAdRDhatvaM kAryamiti, vakSyati ca-araimAuTTe mehAvI / tRtIyoddezake mANo ya atthasAro ya tti jAtyAdyupetena sAdhunA karmavazAd vicitratAmavagamya sarvamadasthAnAnAM mAno na kAryaH, Aha ca-ke 5 goAvAdI ke mANAvAdItyAdi, arthasArasya ca nissAratA varNyate, tathA ca tiviheNa jA vi se mattA appA vA bahugA vetyAdi / caturthe tu bhogesu tti bhogeSvabhiSvaGgo na kArya iti zeSaH, yato bhoginAmapAyAn vakSyati, sUtraM ca-thIhiM loe paeNvvahie / paJcame tu logaNissAe tti tyaktasvajana-dhana-mAna-bhogenApi sAdhunA saMyamadehapratipAlanAya svArthArambhapravRttalokanizrayA vihartavyamiti zeSaH, 10 tathA ca sUtram-samuTThie aNagAre iccAi jAva parivvaye / SaSThoddezake tu loe amamijjayA ceva lokanizrayA'pi viharatA sAdhunA tasmin loke pUrvA'parasaMstute'saMstute ca na mamatvaM kAryam, paGkajavat tadAdhArasvabhAvA'nabhiSvaGgiNA bhAvyamiti, tathA ca sUtram-je mamAiyamaI jahAi se jahAi mamAiyaM gAthAtAtparyArthaH // 173 // 15 nAmaniSpanne tu nikSepa lokavijaya iti dvipadaM nAma / tatra lokavijayayonikSepaH kAryaH / sUtrAlApakaniSpanne ca nikSepe yAni nikSepArhANi sUtrapadAni teSAM ca nikSepaH kAryaH / sUtrapadopanyastamUlazabdasya ca kaSAyAbhidhAyakatvAt kaSAyA nikSeptavyAH / tadevaM nAmaniSpannaM bhaviSyatsUtrAlApakaniSpannanikSepAkSiptaM sAmarthyAyAtaM ca yad nikSeptavyaM tad niyuktikAro gAthayA 20 sampiNDyAcaSTe 1. me ityAdi gha Ga ca / 2. dvitIya udde0 kha ca / 3. 0miti sambandhaH, viSaya0 ka gha Ga, 0miti sambandhaH, zeSaviSaya0 ga ca / 4. 0kaSAyAdAvadRDhatvaM ka ga ca / 5. araI AuTTe kha ca, araimAuTTa ga gha ng| 6. tRtIya udde0 ca / 7. ca iti ka-khapratyoreva / 8. ca ga gha ng| 9. dhIhiM gha, thIbhi ca / 10. pavahie ka / 11. 0dehaparipAlanAya gha ng| 12. 0re tti iccAi ka ga gha ng| 13. 0maI se ka dha / 14. jahAya ga / 15. jahAya gha / 16. ca ka g| 17. tato kha / 18. kaSAyAzca nikSe0 ca / 10. 0niSpanna-bhavi0 gha ng| 20. nikSepokSiptaM ga, nikSepopakSiptaM ca /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH logassa ya vijayassa ya guNassa mUlassa taha ya ThANassa / nikkhevo kAyavvo jammUlAgaM ca saMsAro // 174 // 5 logassa ya0 gAhA kaNThyA, kevalaM jammUlAgaM ca saMsAro iti yanmUlakaH saMsArastasya ca nikSepaH kAryaH / tacca mUlaM kaSAyAH, yato nArakatiryaG-narA -'maragatiskandhasya garbhaniSeka-kalalA -'rbuda-mAMsapezyAdi - janma - jarA-maraNazAkhasya dAridryAdyanekavyasanopanipAtapatragahanasya priyaviprayogA'priyasamprayogA-'rthanAzA - 'nekavyAdhizatapuSpopacitasya zArIra- mAnasopacitatIvrataraduHkhopanipAtaphalasya saMsArataro: mUlam AdyaM kAraNaM kaSAyAH, kaSaH saMsAraH tasyA''yAH iti kRtvA // 174 // tadevaM yAnyatra nAmaniSpanne yAni ca sUtrAlApakaniSpanne nikSeptavyapadAni sambhavanti tAni niryuktikRt suhRd bhUtvA 10 vivekenAcaSTe & loga ttiya vijau tti ya ajjhayaNe lakkhaNaM tu niSkaNNaM / guNa mUla dvANaM ti ya su~ttAlAveNa nipphaNNaM // 175 / / 177 logo tiya vijayo tti ya0 gAhA kaNThyA // 175 // tatra yathoddezastathA nirdezaH iti nyAyAd loka-vijayayornikSepamAha logassa ye~ nikkhevo aTThaviho chavviho ye vijayassa / bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM // 176 // 15 logassa ya0 gAhA / tatra lokyata iti lokaH, loka darzane [pA0dhA0 76] ityetasya dhAto: 'akartari ca kArake saMjJAyAm' [pA0 3-3-19] iti ghaJ / sa ca dharmA-'dharmAstikAyavyavacchinnamazeSadravyAdhAraM vaizAkhasthAnasthakaeNTinyastakara- 20 1. navaraM ca / 2. saMsAra khapratervinA / 3. " arbuda iti styAnam' " jai0vi0pa0 / 4. dAridrAdyaneka0 ga / 5. 0 vyasanopAttapatra0 gha Ga / 6. saMsAramahAtaroH kha / 7. mUlakam gha / 8. niyuktikAraH kha ca / 9. logo kha ja Tha / 10. vijaya Tha / 11. ajjhayaNassa ka / 12. ciyakha / 13. suttAlAve ya ni0 kha ja Tha / 14. vi apustakamRte / 15. u kha / 16. ityasmAddhAtoH kha ca ityasya dhAto: ga / 17. 0vyavasthitamazeSa0 kha / 18. 0 kaTisthakara0 ka gha Ga /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 178 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre yugmapuruSopalakSitamAkAzakhaNDaM paJcAstikAyAtmako veti / tasya nikSepo'STadhA nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhava-bhAva-paryavabhedAt / chavviho ya vijayassa tti vijayaH abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti paryAyAH, tasya nikSepaH SaDvidho vakSyate / tatrASTaprakAre loke yenAtrAdhikArastamAha-bhAve kasAyalogo tti bhAvalokenAtrA'dhikAraH / sa ca bhAvaH SaTprakAra: audayikAdiH / tatrApyaudayikabhAvakaSAyalokenAdhikAraH, tanmUlatvAt saMsArasya / yadyevaM tataH kim ? ata Aha-ahigAro tassa vijaeNaM ti adhikAraH vyApAraH tasya audayikabhAvakaSAyalokasya vijayena parAjayeneti gAthArthaH // 176 / / tatra loko'STadhA nikSepArthaM prAgudadezi / vijayazca SoDhA, tannikSepArthamAha10 logo bhaNio, davvaM khettaM kAlo ya bhAvavijao ya / bhavaloga bhAvavijao pagayaM jaha bajjhaI logo // 177 // logo bhaNio0 gAhA / tatra lokaH caturviMzatistave vistarato'bhihitaH / 'nanu ca keyaM vAcoyuktiH 'lokazcaturviMzatistave'bhihitaH' iti ? kimatrAnupapannamucyate ? iha hyapUrvakaraNaprakriyAdhirUDhakSapakazreNidhyAnAgnidagdha15 ghAtikarmendhanenotpannanirAvaraNajJAnena vipacyamAnatIrthakaranAmAvirbhUtacatustri zadatizayopetena zrIvardhamAnasvAminA heyopAdeyArthAvirbhAvanAya sadeva-manujAyAM pariSadyAcArArtho babhASe, gaNadharaizca mahAmatibhiracintyazaktyupetairgautamAdibhiH pravacanArthamazeSAsubhRdupakArAya sa evAcArAGgatayA dadRbhe, AvazyakAntarbhUta zcaturviMzatistavastvArAtIyakAlabhAvinA bhadrabAhusvAminA'kAri, tatazcAyuktaH 20 pUrvakAlabhAvinyAcArAne vyAkhyAyamAne pazcAtkAlabhAvinA caturviMzati stavenAtidezaH' iti kazcit suku mAramatiH atrAha / naiSa doSaH, yato bhadrabAhusvAminaivA'yamatidezo'bhyadhAyi, sa ca pUrvamAvazyakaniyuktiM vidhAya pazcAd AcArAGganiyuktiM cakre, tathA coktam 1. 0paryayabhedAt ka, 0paryAyabhedAt ga gha Ga / 2. 0 nAdhikAra: ga Ga / 3. prAgupAdezi kha / 4. bajjhae Ja / 5. 0prakramAdhirUDha0 kha ga ca / 6. 0SAsumadupa0 kha / 7. tatrAha ka, Aha kha / 8. 0svAminA'yamati0 ca /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 179 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH Avassayassa dasayAliyassa taha uttarajjhamAyAre / tti sUktam / vijayasya tu nikSepaM nAma-sthApane kSuNNatvAd anAdRtya dravyAdikamAha-- davvaM khettamityAdinA-dravyavijayo vyatirikto dravyeNa dravyAd dravye vA vijayaH kaTu-tikta-kaSAyAdinA zleSmAdernRpatimallAdervA / kSetravijayaH SaTkhaNDabharatAdeH, yasmin vA kSetre vijayaH prarUpyate / kAlavijaya iti kAlena vijayaH, yathA- 5 SaSTibhirvarSasahasrairbharatena jitaM bharatam, kAlasya prAdhAnyAt, bhRtakakarmaNi vA mAso'nena jita iti, yasmin vA kAle vijayo vyAkhyAyata iti / bhAvavijaya audayikAderbhAvasya bhAvAntareNa aupazamikAdinA vijayaH / tadevaM loka-vijayayoH svarUpamupadarya prakRtopayogyAha-bhavetyAdi, atra hi bhavalokagrahaNena bhAvaloka evAbhihitaH, chandobhaGgabhItyA husva evopAdAyi, 10 tathA cAvAci-bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM [gA0 176] ti, tasya audayikabhAvakaSAyalokasya aupazamikAdibhAvalokena vijayo yata etadatra prakRtam, idamatra hRdayam-aSTavidhaloka-SaDvidhavijayayoH prAgvyAvarNitasvarUpayorbhAvaloka-bhAvavijayAbhyAmatropayoga iti, yathA cASTaprakAreNa karmaNA loka: prANigaNo badhyate, bandhasyopalakSaNatvAd yathA ca mucyata ityeta- 15 dapyatrAdhyayane prakRtamiti gAthArthaH // 177 / / tenaiva bhAvalokavijayena kiM phalam ? ityAha vijio kasAyalogo seyaM khu tao niyattiuM hoi / kAmaNiyattamaI khalu saMsArA mu~ccaI khippaM // 178 // sUtram vijio0 gAhA / vijitaH parAjitaH, ko'sau ? kaSAyaloka: 20 audayikabhAvakaSAyaloka iti yAvat / vijitakaSAyalokaH san kimavApnoti ? ityAha-saMsArAnmucyate kSipram / atastasmAd nivatituM zreyaH, khuH vAkyA 1. dasakAliyassa kha ga / 2. sUtram ca / 3. 0na bharataM jitam kha / 4. atra bhava0 kha / 5. vijayayogata etadatra ca / 6. iti tadapya0 ka / 7. niyattio kha ja jha / 8. muccae j| 9. vijA ji)o kasAetyAdi / vijitaH kha /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre laGkAre avadhAraNe vA, nivartituM zreya eva / kiM kaSAyalokAdeva nivRttaH saMsArAnmucyate AhozvidanyasmAdapi pApopAdAnahetoH ? iti darzayati-kAmetyAdi gAthArdhaM sugamam // 178 / / gato nAmaniSpanno nikSepaH / sAmprataM sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati / tatrAskhalitAdiguNopetaM sUtrAnugame 5 sUtramuccAraNIyam, taccedam [sU063 ] je guNe se mUlaDhANe, je mUlaTThANe se guNe / iti se guNaTThI mahatA paritAveNa vase pamatte / taM jahAmAtA me, pitA me, bhAyA me, bhagiNI me, bhajjA me, puttA me, dhUtA me, suNhA me, sahi-sayaNa-saMgaMtha-saMdhutA me, 10 vivittovakaraNa-pariyaTTaNa-bhoyaNa-acchAyaNaM me / iccatthaM gaDhie loe vase pamatte aho ya rAo ya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAyI saMjogaTThI aTThAlobhI AluMpe sahasakkAre viNiviTThacitte ettha satthe puNo puNo / je guNe se mUlaTThANetyAdi sUtram / asya ca nikSepaniyuktyanugamena 15 pratipadaM nikSepaH kriyate, tatra guNasya paJcadazadhA nikSepaH davve khette kAle phala pajjava gaNaNa karaNa abbhAse / guNaaguNe aguNaguNe bhava sIlaguNe ya bhAvaguNe // 179 // davve khette0 gAhA / nAmaguNaH sthApanAguNaH dravyaguNaH kSetraguNaH kAlaguNaH phalaguNaH paryavaguNo gaNanAguNaH karaNaguNaH abhyAsaguNaH guNAguNaH aguNaguNaH 20 bhavaguNaH zIlaguNaH bhAvaguNazceti gAthAsamAsArthaH / / 179 // tadevaM sUtrAnugamena sUtre 1. 0muccArayitavyam ga ca / 2. 0DhANe ityAdi gha Ga /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 181 samuccArite nikSepaniyuktyanugamena tadavayave nikSipte sati upodghAtaniryukteravasaraH, sA ca uddesetyAdinA dvAragAthAdvayenAnugantavyA / sAmprataM sUtrasparzaniryukteravasaraH, tatrApi sugamanAma-sthApanAvyudAsena dravyAdikamAha davvaguNo daivvaM ciya guNANa jaM tammi saMbhavo hoi / saccitte accitte mIsammi ya hoi davvammi // 180 // davvaguNo0 gAhA / tatra dravyaguNo nAma dravyameva / kimiti ? guNAnAM yato guNini tAdAtmyena sambhavAt / nanu ca dravya-guNayorlakSaNa-vidhAnabhedAd bhedaH, tathA ca dravyalakSaNam- guNa-paryAyavad dravyam, vidhAnamapi dharmA-'dharmA''kAza-jIva-pudgalAdikamiti / guNalakSaNam- dravyAzrayiNaH sahavartino nirguNA guNA iti, vidhAnamapi jJAnecchA-dveSa-rUpa-rasa-gandha-sparzAdayaH 10 svagatabhedabhinnA iti / naiSa doSaH, yato dravye sacittA-'citta-mizrabhedabhinne sa guNastAdAtmyena sthitaH / tatrAcittadravyaM dvidhA-arUpi rUpi ca / arUpidravyaM tridhA-dharmA-'dharmA-''kAzabhedabhinnam, tacca gati-sthityavagAhadAnalakSaNam, guNo'pyasyAmUrtatvA'gurulaghuparyAyalakSaNaH, tatrAmUrtatvaM trayasyApi svaM rUpam, na bhedena vyavasthitam, agurulaghuparyAyo'pi tatparyAyatvAdeva mRdo mRtpiNDa-sthAsa- 15 koza-kuzUla-paryAyavat / rUpidravyamapi skandha-taddeza-pradeza-paramANubhedam, tasya ca rUpAdayo guNA abhedena vyavasthitA bhedenAnupalabdheH, saMyogavibhAgAbhAvAt svAtmavat / tathA sacittamapyupayogalakSaNalakSitaM jIvadravyam, na ca tasmAdbhinnA jJAnAdayo guNAH, tadbhede jIvasyAcetanatvaprasaGgAt / tatsambandhAdbhaviSyatIti cet, 20 anupAsitaguroridaM vacaH, yataH na hi svato'satI zaktiH kartumanyena pAryate / [ mI0zlo.vA047] 1. samuccarite ca / 2. 0sparzikAniryu0 ca / 3. davva cciya cha / 4. tathAhi kha ga ca / 5. tatrArUpidravyaM ca / 6. svarUpam gha-pratI vinA / 7. 0viyogAbhAvAt kha / 8. tato bhede gha Ga , tadbhedena jI0 ca / 9. ce de]tad anu0 ka / 10. "svataH sarvapramANAnAM prAmANyamiti gRhyatAm / na hi svato'satI zakti: kartumanyena pAryate / " iti saMpUrNaH zlokaH /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre na hyandhaH pradIpazatasambandhe'pi rUpAvalokanAyAlamiti / anayaiva dizA mizradravye'pyekatvasaMyojanA svabuddhyA kAryeti gAthArthaH // 18 // tadevaM dravya-guNayorekAntenaikatve pratipAdite satyAha ziSyaH-tat 5 kimidAnImabhedo'stu ? naitadapyasti, yataH sarvathA'bhede'bhyupagamyamAne satyekenai vendriyeNa guNAntarasyApyupalabdheraparendriyavaiphalyaM syAt, tathAhi-cUtaphalarUpAdau cakSurAdyupalabhyamAne rUpAdyAtmabhUtAvayavidravyAvyatiriktarasAderapyupalabdhiH syAd rUpAdisvarUpavad, evaM hyabhedaH syAd yadi rUpAdau samupalabhyamAne'nye'pi samupalabhyeran, anyathA viruddhadharmAdhyAsAda bhidyeran ghaTa-paTavaditi / tadevaM bhedA10 'bhedopapattivyAkulitamatiH ziSyaH pRcchati-ubhayathA'pi doSopapattidarzanAt kathaM gRhNImaH ? AcArya Aha-ata eva bhedAbhedo'stu, tatrAbhedapakSe dravyaM guNo bhedapakSe tu bhAvo guNa iti, tathAhi-guNa-guNinoH paryAya-paryAyiNoH sAmAnyavizeSayoravayavA-'vayavinodhaiMdA-'bhedavyavasthAnenaivAtmabhAvasadbhAvAt, Aha hi davvaM pajjavavijuyaM davvaviuttA ya pajjavA natthi / 15 uppAya-TThii-bhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM eyaM // [ ] nayAstava syAtpadasattvalAJchitA, rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaiSiNaH // [bRhatsvayambhUstotre] ityAdi / svayUthyairatra bahu vijRmbhitamityalaM vistareNa / enameva 20 niyuktikAraH samastadravyapradhAne jIvadravye guNamabhedena vyavasthitamAha saMkuciya-viyasiyattaM eso jIvassa hoi jIvaguNo / pUrei haMdi logaM bahuppaesattaNaguNeNaM // 181 // 1. 0dopapattibhirvyAku0 kha ga ca / 2. doSApattidarzanAt c| 3. 0vAtmasadbhAvAt kha / 4. Aha hi iti gaAdarza nAsti / 5. uppAyaThiIbhaMgA kha ga / 6. 0bhaMgA iI haMdi( ?) g| 7. syAtpadalAJchanA ime, raso0 kha, syAtpadalAJchitA ime ga gha Ga ca, "dvitIyAdhyayane 301-syAtpadarUpaM yat satyaM(tvaM?) tena lAJchitAH'' sa0vi0pa0 / 8. evameva gha ng|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 183 saMkuciya0 gAhA / jIvo hi saMyogivIryasaavyatayA pradezasaMhAravisargAbhyAmAdhAravazAt pradIpavat saGkacati vikasati ca / eSa jIvasyAtmabhUto guNaH, bhedaM vinA'pi SaSThyupalabdhaH, tadyathA-rAhoH ziraH, zilAputrakasya zarIramiti / tadbhava eva vA saptasamudghAtavazAt saGkacati vikasati ca / samyak samantataH ut prAbalyena hananam itazcetazcAtmapradezAnAM prakSepaNaM samudghAtaH / sa ca 5 kaSAya-vedanA-mAraNAntika-vaikriya-taijasA-''hAraka-kevalisamudghAtabhedAt saptadhA / tatra kaSAyasamudghAto'nantAnubandhikrodhAdyupahatacetasa AtmapradezAnAmitazcetazca prakSepa iti / evaM tIvrataravedanopahatasyApi vedanAsamudghAtaH / mAraNAntikasamudghAto hi mumUrSorasumata Aditsitotpattipradeze A lokAntAdAtmapradezAnAM bhUyo bhUyaH prakSepa-saMhArAviti / vaikriyasamudghAto vaikriyalabdhimato 10 vaikriyotpAdanAya bahirAtmapradezaprakSepaH / taijasasamudghAtastaijasazarIranimittatejolezyAlabdhimatastejolezyAprakSepAvasare iti / AhArakasamudghAtazcaturdazapUrvavida AhArakalabdhimataH kvacit sandehApagamanAya tIrthakarAntikagamanArthamAhArakazarIramupAdAtuM bahirAtmapradezaprakSepaH / kevalisamudghAtaM tu samastalokavyApitayA'ntarnItAnyasamudghAtaM niyuktikAra: svata evAcaSTe-pUrayati vyApnoti, 15 handi ityupapradarzane, kim ? lokaM caturdazarajjvAtmakamAkAzakhaNDam, kutaH? bahupradezaguNatvAt, tathAhi-utpannadivyajJAna AyuSo'lpatvamavadhArya vedanIyasya ca prAcuryaM daNDAdikrameNa lokapramANatvAdAtmapradezAnAM lokamApUrayati, taduktam-daMDa kavADe maMthaMtarae [ ] tti gAthArthaH // 181 // gato dravyaguNaH / kSetrAdikamAha devakuru susamasusamA siddhI Nibbhaya DhuMgAdiyA ceva / 20 kala bhIyaNujja(jju ) vaMke jIvamajIve ya bhAvammi // 182 // 1. "sayogivIryaH iti sayogIni saceSTAni vIryeNa kRtvA(tA)ni santi vidyamAnAni dravyANi mano-vAk-kAyapariNatapudgalaskandhalakSaNAni yasya tathA, tadbhAvaH tattA, tayA / " jai0vi0pa0 / 2. 0pi labdhyupalabdheH kha / 3. 0totpattipradezena A0 ga / 4. nimittaM tejo0 ka-khapustake vinA / 5. 0gamAya ga / 6. 0zarIraM samupAdAtuM Ga / 7. prAcuryAd daNDAdi0 ga ca / 8. 0ti vyApnoti tadu0 ga / 9. maMthaMtaraya tti ka ca, maMthaMtare ya tti ga gha ng| 10. dugAtiyA cha / 11. bhouNajja kha, bhoaNa'jja cha Tha /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre devakuru0 gAhA / kSetraguNe devakurvAdi / kAlaguNe suSamasuSamAdiH / phalaguNe siddhiH / paryavaguNe nirbhajanA / gaNanAguNe dvikAdi / karaNaguNe kalAkauzalyam / abhyAsaguNe bhojanAdi / guNAguNe RjutA / aguNaguNe vakratA / bhavaguNa-zIlaguNayorbhAvaguNArthamupAttena jIvagrahaNena gatArthatvAd gAthAyAM 5 pRthaganupAdAnam / bhavaguNo jIvasya nArakAdirbhavaH / zIlaguNo jIva eva kSAntyAdyupetaH / bhAvaguNo jIvA-'jIvayoriti / evaM saMyojyaikaikaM vyAkhyAyate ___ tatra devakurUttarakuru-harivarSa-ramyaka-haimavata-hairaNyavata-SaTpaJcAzadantaradvIpakA-'karmabhUmInAmayaM guNaH, yaduta tatratyamanujA devakumAropamAH sadA 'vasthitayauvanA nirupakramAyuSo manojJazabdAdiviSayopabhoginaH svabhAvamArdavA10 ''rjava-prakRtibhadrakaguNAsannadevalokagatayazca bhavanti / kAlaguNo'pi bharatairAvatayostisRSvapyekAntasuSamAdiSu samAsu sa eva sadA'vasthitayauvanAdiriti / phalameva guNaH phalaguNaH / phalaM ca kriyAyA bhavati, tasyAzca kriyAyAH samyagdarzana-jJAna-cAritrarahitAyA aihikA-''muSmikArthaM pravRttAyA anAtyantiko15 'nai kAntiko bhavan phalaguNo'pyaguNa eva bhavati, samyagdarzana-jJAna cAritrakri yAyAstvaikAntikA-''tyantikA-'nAbAdhasukhAkhyasiddhiphalaguNo'vApyate, etaduktaM bhavati-samyagdarzanAdikaiva kriyA siddhiphalaguNena phalavatI, aparA tu sAMsArikasukhaphalAbhAsa eva phalAdhyAropAd nissphletyrthH| paryAyaguNo nAma dravyasyAvasthAvizeSaH paryAyaH, sa eva guNaH paryAyaguNaH, guNa-paryAyayornayavAdAntareNAbhedAbhyupagamAt / sa ca nirbhajanArUpaH, nizcitA bhajanA nirbhajanA, nizcito bhAga ityarthaH, tathAhi-skandhadravyaM deza-pradezena bhidyamAnaM 1. "nirbhajanAM( nA) niraMzo'zaH satkarma" jai0vi0pa0 / 2. bhava-zIla0 kha / 3. saMyojyaikaiko ca / 4. vyAkhyAyante ka / 5. 0airaNyavata0 kha ca / 6. 0dvIpA-'karma0 kha / 7. 0pyaguNo bhavati ka gha Ga / 8. etaduktaM bhavati iti pAThaH kaAdarza nAsti / 9. sukhAbhAsa kha / 10. paryavaguNo k|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 185 paramANvantaM bhedaM dadAti, paramANurapyekaguNakRSNadviguNakRSNAdinA'nantazo'pi bhidyamAno bhedadAyIti / gaNanAguNo nAma dvikAdikaH, tena ca sumahato'pi rAzergaNanAguNeneyattA'vadhAryate / karaNaguNo nAma kalAkauzalam, tathAhi-udakAdau karaNapATavArthaM gAtro- 5 takSepAdikAM kriyAM kurvantIti / ___ abhyAsaguNo nAma bhojanAdiviSayaH, tadyathA-tadaharjAtabAlako'pi bhavAntarAbhyAsAt stanAdikaM mukha eva prakSipati uparataruditazca bhavati, yadi vA'bhyAsavazAt santamase'pi kavalAdermukhavivaraprakSepAd vyAkulitacetaso'pi ca tudadgAtrakaNDUyanamiti / 10 guNAguNo nAma guNa eva kasyacidaguNatvena vipariNamate, yathA-Arjavopetasya RjutvAkhyo guNo mAyAvinaH pratyaguNo bhavati, uktaM ca zAThyaM hImati gaNyate vratarucau dambhaH zucau kaitavam, zUre nighRNatA''rjave vimatitA dainyaM priyAbhASiNi / tejasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire, tat ko nAma guNo bhavet sa viduSAM yo durjanairnAGkitaH // [ nItizataka-54] aguNaguNo nAma aguNa eva kasyacid guNatvena vipariNamate / sa ca vakraviSayaH, yathA-gaurgalirasaJjAtakiNaskandho gogaNasya madhye sukhenaivAste, tathA 15 20 guNAnAmeva daurAtmyAd dhuri dhuryo niyujyate / asaJjAtakiNaskandhaH sukhaM jIvati gaurgaliH // [ ] 1. dvikAdirUpaH, tena kha ga ca / 2. 0dhAryata iti kha / 3. gAtropakSepAdikAM ga ca / 4. kurvanti kha ga ca / 5. bhavAbhyAsAt kha, bhavAntarAbhyAsataH gha Ga / 6. vA'bhyAsAt kha / yAkalIkatacetaso'pi kha / 8. nAma tatra gaNa ka ga ca / 9. nighaNatA Rjau vima0 ga ca / 10. eva ca kasyacid gha ng| 11. yathA iti kapratau na vartate / 12. kiNo gogaNasya kha / 13. dorjanyAd kha ga ca /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bhavaguNo nAma bhavanti utpadyante teSu teSu sthAneSviti nArakAdirbhavaH, tatra tasya vA guNo bhavaguNaH / sa ca jIvaviSayaH, tadyathA-nArakAstIvrataravedanAsahiSNavastilazazchinnasandhAnino'vadhimantazca bhavaguNAdeva bhavanti, tiryaJcazca sadasadvivekavikalA api santo gaganagamanalabdhimantaH, gavAdInAM ca tRNAdi5 kamapyazanaM zubhAnubhAvenApadyate, manujAnAM cAzeSakarmakSayaH, devAnAM ca sarvazubhAnubhAvo bhavaguNAdeveti / / ___ zIlaguNo nAma parairAkruzyamAno'pi zIlaguNAdeva na krodhavazo bhavati, athavA zabdAdike zobhane'zobhane vA svabhAvAdeva viditavedyavanmAdhyasthyamavalambate / 10 bhAvaguNo nAma bhAvAH audayikAdayaH teSAM guNo bhAvaguNaH / sa ca jIvA 'jIvaviSayaH / tatra jIvaviSaya audayikAdiH SoDhA / tatraudayika: prazasto'prazastazca, tIrthakarA-''hArakazarIrAdiH prazastaH, aprazastastu zabdAdiviSayopabhoga-hAsya-ratyaratItyAdiH / aupazamika upazama zreNyantargatA yuSkakSayAnuttaravimAnaprAptilakSaNaH tathA satkarmAnudayalakSaNazceti / kSAyika15 bhAvaguNazcaturdhA, tadyathA-kSINasaptakasya punarmithyAtvA'gamanam 1 kSINamohanIya syAvazyambhAvizeSaghAtikarmakSayaH 2, kSINaghAtikarmaNo'nAvaraNajJAna-darzanAvirbhAva: 3, apagatAzeSakarmaNo'punarbhavastathA''tyantikaikAntikAnAbAdhaparamAnandalakSaNasukhAvAptizceti 4 / kSAyo pazamikaH kSAyopazamikadarzanAdyavAptiriti / pAriNAmiko bhavyatvAdiriti / sAnnipAtikastvaudayikAdipaJcabhAvasamakAla20 niSpAditaH, tadyathA-manuSyagatyudayAd audayikaH, sampUrNapaJcendriyatvAvApte: kSAyopazamikaH, darzanasaptakakSayAt kSAyikaH, cAritramohanIyopazamAd aupazamikaH, bhavyatvAt pAriNAmika iti / ukto jIva[bhAva]guNaH / sAmpratamajIvabhAvaguNaH, sa caudayika 1. ca iti kapustake nAsti / 2. zuklabhAve0 gha / 3. sarve zubhAnubhAvA gha Ga / 4. parairAkramyamAno'pi ka / 5. krodhavazago kha gha Ga / 6. guNo nAma bhAva0 ga ca / 7. bhavyatvAdiH / sAnni0 kha / 8. 0majIvaguNaH k|
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 187 pAriNAmikayoreva sambhavati nAnyeSAm / tatraiaudayikastAvad udaye bhava audayikaH, sa cAjIvAzrayo'nayA vivakSayA, yaduta kAzcit prakRtayaH pudgalavipAkinya eva 'bhavanti, kAH punastAH ? ucyante - audArikAdIni zarIrANi paJca, SaT saMsthAnAni, trINyaGgopAGgAni SaT saMhananAni, varNapaJcakam, gandhadvayam, paJca rasAH, aSTau sparzAH, agurulaghunAma upaghAtanAma parAghAtanAma udyotanAma AtapanAma nirmANanAma pratyekanAma sAdhAraNanAma sthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma, etAH sarvA api pudgalavipAkinyaH satyapi jIvasambandhitve pudgalavipAkitvAdAsAmiti / pAriNAmiko'jIvaguNastu dvedhA - anAdipAriNAmikaH sAdipAriNAmikazceti / tatrAnAdipAriNAmiko dharmA -'dharmA - ''kAzAnAM gatisthityavagAhalakSaNaH, sAdipAriNAmikastvathrendradhanurAdInAM paramANUnAM ca varNAdi- 10 guNAntarApattiriti gAthAtAtparyArthaH // 182 // ukto guNaH / mUlanikSepArthamAha mUle chakka devve odai - uvaesa-AimUlaM ca / khette kAle mUlaM bhAve mUlaM bhave tivihaM // 183 // 5 mUle chakkaM0 gAhA / mUlasya SoDhA nikSepa::- nAma - sthApanA- dravya- - kSetrakAla-bhAvabhedAt / nAma - sthApane kSuNNe / dravyamUlaM jJazarIra- bhavyazarIravyatiriktaM 15 tridhA-audayikamUlamupadezamUlamAdimUlaM ceti / taMtraudayikadravyamUlaM vRkSAdInAM mUlatvena pariNatAni yAni dravyANi / upadezamUlaM yat cikitsako rogapratighAtasamarthaM mUlamupadizatyAturAyeti, tacca pippalImUlAdikam / AdimUlaM nAma yad vRkSAdimUlotpattAvAdyaM kAraNam, teMd yat sthAvaranAmagotraprakRtipratyayAd mUlanirvartanottairaprakRtipratyayAcca mUlamutpadyate, etaduktaM bhavati - teSAmaudArika- 20 zarIratvena mUlanirvartakAnAM pudgalAnAmudayiSyatAM kArmaNaM zarIramAdyaM kAraNam / kSetramUlaM yasmin kSetre mUlamutpadyate vyAkhyAyate vA / evaM kAlamUlamapi, yAvantaM 1. sambhavanti kha / 2. 0nAma ca etAH gha Ga / 3. pAriNAmikA'jIva0 kha gha Ga / 4. 0 nikSepamAha kha / 5. davve udae uva0 kha Tha, davve udaya uva0 Ja / 6. gatArthe kha ga c| 7. taccaudayika0 ka / 8. yat iti kapratau nAsti / 9. 0pratirota ( dha ) samarthaM ka / 10. piSpalI0 Ga ca / 11. yad yat kha / 12. 0ttarottaraprakRti0 kapratervinA / 13. kArmaNazarIra0 kha |
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vA kAlaM mUlamAste / bhAvamUlaM tu tridheti gAthArthaH // 183 // tadAhaudaya uvadiTThAI AIyaM mUlajIva odaiyaM / Ayario uvaiTThA viNaya - kaMsAyAdao AdI // 184 // dAraM // audaiya0 gAhA / bhAvamUlaM trividham-audayikabhAvamUlam upadeSTra5 mUlam AdimUlaM ceti / tatraudayikabhAvamUlaM vanaspatikAyamUlatvamanubhavan nAmagotrakarmodayAd mUlajIva eva / upadeSTRbhAvamUlaM tvAcArya upadeSTA, yaiH karmabhiH prANino mUlatvenotpadyante teSAmiti / mokSa - saMsArayorvA yadAdibhAvamUlaM tasya copadeSTeti / etadeva darzayati - viNaya - kaMsAyAio AI, tatra mokSasyAdimUlaM jJAna-darzana-cAritra-tapa - aupacArikarUpaH paJcadhA vinayaH, tanmUlatvAd mokSA10 vApteH, tathA cAha viNayA nANuM nANADu, daMsaNaM daMsaNAhi caraNaM ca 1 caraNAhiMto mokkho mokkhe sokkhaM aNAbAhaM // vinayaphalaM zuzrUSa guruzuzrUSAphalaM zrutajJAnam / jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM cAzravanirodhaH // saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAt kriyAnivRttiH kriyAnivRtterayogitvam // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAt kalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinayaH // [ prazama0 gA0 72-73-74] ityAdi / saMsArasya tvAdimUlaM viSaya- kaSAyA iti // 184 // mUlamuktam / 20 idAnIM sthAnasya paJcadazadhA nikSepamAha 15 1. tu iti khapustake na vartate / 2. tathA hi ga ca / 3. odaio uTThA Ati mUla0 ka, odaio uvaese Ai tiyaM mUla0 cha, odaio uvadiTTho Ai tiyaM mUlajIvi odaigaM Ja / 4. 0TThA Ai tiyaM mUla0 jha / 5. AIyaM jIva mUlao udayaM kha, "tattha udaiyabhAvamUlaM jevo mUlaNAma - goyaveyago gheppara / " cUrNo / 6. 0kasAyAdio jha / 7. odayiya0 kaAdarza vinA / 8 teSAmapi gaca / 9. 0kasAyAtio ka kha ca / daMsaNAdi ka / 11. ti kha ga ca, tu gha Ga / 12. mukkho gha Ga / 13 mukkho sukkhaM kapratI Rte / 14. 0SA zuzrUSAyAH phalaM ga ca / 10.
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 189 nAma ThavaNA davie khetta'ddhA uDDa uvaraI vasahI / saMjama paggaha johe acala gaNaNa saMdhaNA bhAve // 185 // nAmaM ThavaNA0 gAhA / tatra dravyasthAnaM jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyANAM sacittA-'citta-mizrANAM sthAnam AzrayaH / kSetrasthAnaM bharatAdi, UrdhvA-'dha:-tiryaglokAdi veti, yatra vA kSetre sthAnaM 5 vyAkhyAyata iti / addhA kAlaH, tatsthAnaM dvidhA-kAyasthiti-bhavasthitibhedAt / tatra kAyasthitiH pRthivyap-tejo-vAyUnAmasaGkhye yA utsarpiNyavasarpiNyaH, vanaspatestu tA evAnantAH, vikalendriyANAM saGkhyeyA varSasahasrAH, paJcendriyatiryaG-manujAnAM saptA'STau vA bhavAH / bhavasthitistu vAyUdaka-vanaspati- 10 pRthivInAM tri-sapta-daza-dvAviMzativarSasahasrAtmikA, tejasastrINyahorAtrANi, dvIndriyANAM zaGkhAdInAM dvAdaza varSANi, trIndriyANAM pipIlikAdInAmekonapaJcAzadahorAtrANi, caturindriyANAM bhramarAdInAM SaNmAsAH, paJcendriyatiryaG-manuSyANAM trINi palyopamAni, devAnAM nArakANAM ca kAyasthiterabhAvAd bhavasthitiH trayastriMzatsAgaropamANIti / iyamutkRSTA dvirUpA'pi / jaghanyA tu sarveSAmanta- 15 muhUrtAtmikA, navaraM deva-nArakayordaza varSasahasrANIti / athavA addhAsthAnaM samayA-5'valikA-muhUrtA-'horAtra-pakSa-mAsa-Rtu-ayana-saMvatsara-yugapalyopama-sAgaropama-utsarpiNI-avasarpiNI-pudgalaparAvartA-'tItA-'nAgatasarvAddhArUpamiti / urdhvasthAnaM tu kAyotsargAdikam, asyopalakSaNatvAd niSaNNAdyapi 20 gRhyate / uparatiH viratiH, tatsthAnaM deze sarvatra ca zrAvaka-sAdhuviSayam / vasatisthAnaM yo yatra grAma-gRhAdau vasati / 1. joe kha jha / 2. gaNaNe ka / 3. 0 0 kha ga ca / 4. ceti kapratimRte / 5. iti iti ka-khaAdarzayoreva / 6. 0yANAmasaGkhyeyA kha-Da-pratI vinA / 7. deva-nArakANAM kha / 8. 0nArakANAM daza kha / 9.0valika-ma0 ka / 10. urddha0 kha ga ca /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre saMyamasthAnaM saMyamaH sAmAyika-cchedopasthApanIya-parihAravizuddhisUkSmasamparAya-yathAkhyAtarUpaH, tasya paJcavidhasyApyasaGkhyeyAni sNymsthaanaani| kiyadasaGkhyam ? iti cet, atIndriyatvAdarthasya na sAkSAnnirdeSTaM zakyate, AgamAnusAropamayA tUcyate-ihaikasamayena sUkSmAgnijIvA asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANA utpadyante, tebhyo'gnikAyatvena pariNatA asaGkhyeyaguNAH, tato'pi tatkAyasthitirasaGkhye yaguNA, tato'pyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAnyasaGkhyeyaguNAni, saMyamasthAnAnyapyetAvantyeveti sAmAnyataH, vizeSatastUcyate-sAmAyika-cchedopasthApanIya-parihAravizuddhInAM pratyekamasaGkhyeya lokAkAzapradezatulyAni saMyamasthAnAni, sUkSmasamparAyasya tvAntauhUrtikatvAd 10 antarmuhUrtasamayatulyAnyasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni, yathAkhyAtasya tvekamevA jaghanyotkRSTaM saMyamasthAnam / athavA saMyamazreNyantargatAni saMyamasthAnAni grAhyANi, sA cAnena krameNa bhavati, tadyathA-anantacAritraparyAyaniSpAditamekaM saMyamasthAnam, asaGkhyeyasaMyamasthAnanirvartitaM kaNDakam, taizcAsaGkhyeyairjanitaM SaTsthAnakam, tadasaGkhyeyAtmikA zreNIti / 15 pragrahasthAnaM tu prakarSaNa gRhyate vaco'syeti pragrahaH grAhyavAkyo nAyaka ityarthaH, sa ca laukiko lokottarazca, tasya sthAnaM pragrahasthAnam / laukikaM tAvat paJcavidham, tadyathA-rAjA yuvarAjo mahattaro'mAtyaH kumArazceti / lokottaramapi paJcavidham, tadyathA-AcAryopAdhyAya-pravati-sthavira- gaNAvacchedakabhedAditi / yodhasthAnaM paJcadhA, tadyathA-AlIDha-pratyAlIDha-vaizAkha-maNDalasamapAdabhedAt / 1. 0vizuddhika-sU0 kha, vizuddhIya-sU0 ng| 2. rUpaH paJcavidhaH, tasya paJca0 kha / 3. kiM tadasaGkhyam ? ga ca, kiyadasaGkhyeyam ? Ga / 4. vizeSastUcyate Ga / 5. vizuddhIyAnAM kha gha Ga / 6. 0rAyasyAntau0 ka, 0rAyasyAntarmuhUrtikatvAd ga ca / 7. yathAkhyAtacAritrasya kha / 8. atha saMyama0 ka / 9. tu iti khapratau nAsti / 10. "loiyaM paMcavihaM-rAya-juvarAya-seNAvai-mahattara-amacca-kumArA [?]" cUrNau / 11. paJcavidhameva, tadyathA kha / 12. 0pravRtti0 ga ca / 13. 0gaNAvacchedibhedAditi ga ca / 14. tadyathA-lIDha-pratyA0 ka ga ca / 20
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ s prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 191 acalasthAnaM tu caturdhA sAdisaparyavasAnAdibhedAt, tadyathA-sAdisaparyavasAnaM paramANvAderdravyasyaikapradezAdAvavasthAnaM jaghanyata ekaM samayamutkRSTatazcAsaGkhyeyakAlamiti, sAdyaparyavasAnaM siddhAnAM bhaviSyadaddhArUpam vA, anAdisaparyavasAnamatItAddhArUpasya, zailezyavasthAntyasamaye kArmaNa-taijasazarIra-bhavyatvAnAM ceti, anAdyaparyavasAnaM dhrmaa-'dhrmaa-''kaashaanaamiti| gaNanAsthAnam eka-dvayAdikaM zIrSaprahelikAparyantam / sandhAnasthAnaM dvidhA-dravyato bhAvatazca / punarapi pratyekaM dvidhA-chinnA'cchinnabhedAt / tatra dravyacchinnasandhAnaM kaJcukAdeH, acchinnasandhAnaM tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti / bhAvasandhAnamapi prazastA-'prazastabhedAd dvadhA / tatra prazastAcchinnabhAvasandhAnamupazama-kSapakazreNyAvArohato jantorapUrvasaMyamasthAnAnya- 10 cchinnAnyeva bhavanti, zreNivyatirekeNa vA pravardhamAnakaNDakasyeti, chinnaprazastabhAvasandhAnaM punaraupazamikAdibhAvAdaudayikAdibhAvAntaragatasya punarapi zuddhapariNAmavataH tatraiva gamanam / aprazastAcchinnabhAvasandhAnamupazamazreNyAH pratipatato'vizuddhyamAnapariNAmasyAnantAnubandhimithyAtvodayaM yAvat, upazamazreNimantareNApi kaSAyavazAd bandhAdhyavasAyasthAnAnyuttarottarANyavagAhamAnasya vA iti / 15 aprazastacchinnabhAvasandhAnaM punaraudayika bhAvAd aupazamikAdibhAvAntarasaGkrAntau satyAM punastatraiva gamanamiti / iha dvAradvayaM yaugapadyena vyAkhyAtam / tatra sandhAnasthAnaM dravyaviSayam, itarat tu bhAvaviSayamiti, uktaM sthAnam // 185 / / athavA bhAvasthAnaM kaSAyANAM yat sthAnam tadiha parigRhyate, teSAmeva jetavyatvenAdhikRtatvAt / teSAM kiM sthAnam ? yadAzritya te bhavanti / 20 1. tu iti kapustake nAsti / 2. mutkRSTatastvasaGkhyeyaM kAlamiti kha / 3. siddhAnAm, anAdi0 ka / 4. vA iti kha-capratyorna / 5. 0rUpaM zaile0 kha / 6. 0bhavyasattvAnAM ga ca / 7. veti kha-gapratI Rte / 8. 0vyAdi zI0 kha / 9. punarapyekaikaM dvidhA ga gha ca / 10. 0zreNyAmArohato ga ca / 11. 0sthAnAnyeva bhava0 ka / 12. tatraivAgamanam gha ng| 13. 0mupazamakSapakazreNyA:( NyoH [?] kha / 14. 0sthAnAnyuttarANyava0 ca / 15. 0NyavagAhata iti ka, 0NyavagAhamAnasyeti kha / 16. 0cchinnasandhAnaM ga ca / 17. punaratraiva ka / 18. sandhanAsthAnaM kha, sandhAnaM dravya0 ca / 19. itaraM tu ga / 20. yadAzritya ca te bhavantIti / tada darzayati ga ca /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre zabdAdiviSayAnAzritya ca te bhavantIti darzayati paMcasu kANaguNesu ya sadda-ppharisa-rasa-rUva-gaMdhesuM / jassa kasAyA vaTuMti mUlaThANaM tu saMsAre // 186 // paMcasu0 gAhA / tatrecchAnaGgarUpa: kAmaH, tasya guNA yAnAzrityAsau cetaso 5 vikAramAdarzayati, te ca zabda-sparza-rasa-rUpa-gandhAH, teSu paJcasvapi vyasteSu samasteSu vA viSayabhUteSu yasya jantorviSayasukhapipAsonmukhasyA'paramArthadarzinaH saMsArAbhiSvaGgiNo rAga-dveSatimiropaplutadRSTemanojJetaraviSayopalabdhau satyAM kaSAyAH vartante prAdurbhavanti, tanmUlazca saMsArapAdapaH prAdurbhavatIti, ataH zabdAdiviSayodbhUtakaSAyAH saMsAre saMsAraviSayaM mUlasthAnameveti, etaduktaM bhavati10 rAgAdyupahatacetAH paramArthamajAnAno'tatsvabhAve'pi tatsvabhAvAropaNenAndhAdapyandhatamaH kAmI modate, yata Aha dRzyaM vastu paraM na pazyati jagatyandhaH puro'vasthitaM, rAgAndhastu yadasti tat pariharan yannAsti tat pazyati / kundendIvara-pUrNacandra-kalaza-zrImallatApallavAnAropyAzucirAziSu priyatamAgAtreSu yanmodate [ ] dveSa vA karkazazabdAdau vrajatIti / tatazca manojJetarazabdAdiviSayAH kaSAyANAM mUlasthAnam, te ca saMsArasyeti gAthAtAtparyArthaH / / 186 / / yadi nAma zabdAdiviSayAH kaSAyAH kathaM tebhyaH saMsAra iti ? ucyateyataH karmasthiteH kaSAyA mUlam, sA'pi saMsArasya, saMsAriNazcAvazyambhAvinaH 20 kaSAyA iti / etadevAha jaha savvapAyavANaM bhUmIe~ patihitANi mUlANi / iya kammapAyavANaM saMsArapaiTThiyA mUlA // 187 // 15 1. 0guNesU sadda0 kha cha ja jha, 0guNesuM sadda0 ja / 2. vaTuMti kha, vaTTati mUlaDhANaM cha / 3. mUlaDhANaM ka kha ja jha Tha / 4. yAnAzritya cAso ga ca / 5. vA iti khapustake naasti| 6. saMsAre iti Ga capratyorna / 7. etaduktaM bhavati iti pAThaH caAdarza na vartate / 8. payaTThiyANi ka, paiTThiyANi cha ja jha Tha, paDiTThiyAi~ mUlAI ba / 9. payaTThiyA ja /
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezaka: 193 jaha savvapAyavANaM0 gAhA / yathA sarvapAdapAnAM bhUmau pratiSThitAni mUlAni evaM karmapAdapAnAM saMsAre kaSAyarUpANi mUlAni pratiSThitAnIti gAthArthaH // 187 // nanu ca kathametat zraddheyaM 'karmaNaH kaSAyA mUlam' iti ? ucyate-yato mithyAtvA -'virati -pramAda - kaSAya-yogA bandhahetavaH, tathA cAgamaH jIve NaM bhaMte! kaihiM ThANehiM NANAvaraNijjaM kammaM baMdhai ? goyamA ! dohiM 5 ThANehiM, taMjahA--rAgeNa ya doseNa ya, rAge duvihe - mAyA lobhe ya, dose duvihe - kohe mANe ya, eehiM cauhiM ThANehiM vIriovagUhiehiM NANAvaraNijjaM kammaM baMdha | [] evamaSTAnAmapi karmaNAM yojyamiti / te ca kaSAyA mohanIyAntaHpAtino'STaprakArasya ca karmaNaH kAraNam, mohanIyaM kAmaguNAnAM ca darzayati aTThavihakammarukkhA savve te mohaNijjamUlAgA / kAmaguNamUliyA vA tammUlAgaM ca saMsAro // 188 // aTThavihakammarukkhA0 gAhA / yadavAci prAk - iya kammapAdavANaM, tatra katiprakArAste karmapAdapA: kiMkAraNAzceti ? ucyate-aSTavidhakarmavRkSAH, te sarve'pi mohanIyamUlAH / na kevalaM kaSAyAH, kAmaguNA api mohanIyamUlA:, yasmAd vedodayAt kAmAH, vedazca mohanIyAntaH pAtIti, atastanmohanIyaM mUlam 15 'AdyaM kAraNaM yasya saMsArasya sa tathA iti gAthArthaH // 188 // tadevaM pAramparyeNa saMsAra- kaSAya- kAmAnAM kAraNatvAd mohanIyaM pradhAnabhAvamanubhavati, tatkSaye cAvazyambhAvI karmakSayaH, tathA cAbhANi- jaha matthayasUIe, hayAe hammaI tailo / taha kammANi hammati mohaNijje khayaM gae // [ ] 10 1. pratiSThAni ka / 2. kohe ya mANe ya ca / 3. cauTTANehiM kha / 4. vIriovaggahiehiM ga gha Ga / 5. ca iti capratau nAsti / 6. mohaNIyamUlAgA Ja / 7. 0 mUlagaM vA kha, 0 mUliyaM vA cha ja 0 mUliyAgaM ( vA ? ) ka jha Ja Tha / 8. yadavAdi ca / 9. kiMkAraNAste iti ga / 10. ucyante gha / 11. kAmaguNAzca moha0 capustakamRte / 12. kAmaH ka / 13. AdyakAraNaM ga / 14. pradhAnabhAvaM bhavati ka / 15. tale kha / 16. tahA ga ca / 20
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tacca dvidhA - darzana- cAritramohanIyabhedAt / etadevAhaduviho ya hoi moho daMsaNamoho carittamohoya / kAmA cairittamoho teNa higAro ihaM sute // 189 // duviho ya hoi moho0 gAhA / mohanIyaM karma dvidhA bhavati-darzanamohanIyaM 5 cAritramohanIyaM ceti, bandhahetodvaividhyAt / tathAhi - arhat - siddha-caitya-tapaHzruta-guru-sAdhu-saGghapratyanIkatayA darzanamohanIyaM karma badhnAti, yena cAsAvanantasaMsArasamudrAnta:pAtyevAvatiSThate, tathA tIvrakaSAyabahumoharAga-dveSAbhibhUtaH san deza-sarvaviratyupaghAti cAritramohanIyaM karma badhnAti / tatrA'nantAnubandhimithyAtva-samyagmithyAtva - samyaktvabhedAt darzanamohanIyaM saptadhA, tathA 10 dvAdazakaSAya-navanokaSAyabhedAt cAritramohanIyamekaviMzatidhA / tatra kAmA: zabdAdayaH paJca cAritramoha:, tena cAtra sUtre'dhikAraH, yataH kaSAyANAM sthAnamatra prakRtam, tacca zabdAdikapaJcaguNAtmakamiti gAthArthaH // 189 // - tatra cAritramohanIyottaraprakRtistrI-puM- napuMsakaveda- hAsya-' - raMti-lobhAzritakAmAzrayiNaH kaSAyAH saMsAramUlasya ca karmaNaH pradhAnaM kAraNamiti 15 pracikaTayiSurAha - saMsArassa u mUlaM kammaM tassa vi ya hoMti ya kasAyA / saMsArasya u mUlamityAdi / saMsArasya nAraka - tiryaG-narA-'maragatisaMsRtirUpasya kAraNamaSTaprakAraM karma, tasyApi karmaNaH kaSAyAH krodhAdayo nimittaM bhavanti / 190 pUrvArddham / teSAM ca pratipAditazabdAdisthAnAnAM pracurasthAnaprati 1. ijha / 2. carittamohA kha ja / 3. 0 mohanIyaM ca bandha0 kha ca / 4. 0bahurAgadveSamohAbhibhUtaH: kha ca / 5. san iti khaAdarze nAsti / 6. 0 viraterupaghAti gha Ga / 7. tatra mithyAtva-samyagmithyAtva - samyaktvabhedAt tridhA darzanamohanIyam, tathA SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAt paJcaviMzati: ( tidhA ? ) cAritramohanIyam / tatra kAmAH ca / 8. 0bhedAt saptadhA darzanamohanIyam, tathA dvAdazakaSAya- navanokaSAyabhedAd ekaviMzati: ( tidhA ? ) cAritramohanIyam / tatra kAmAH kha / 9. zabdAdipaJca0 ga / 10. 0rati- arati - lobhA0 ga / 11. 0zrayiNaH Se( So? [ Daza ? ] kaSAyA: saMsAramUlasya ca karmaNo nava nokaSAya (yA: ? ) pradhAnaM ga
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH pAdanAya punarapi sthAnavizeSaM gAthAzakalenAha 195 te sayaNa-pesa-atthAiesu ajjhatthao ya ThiyA // 190 // - te sayaNetyAdi / svajanaH pUrvA 'parasaMstuto mAtA- pitR-zvazurAdikaH, preSyaH bhRtyAdiH, arthaH dhana-dhAnya-kupya- vAstu - ratnabhedarUpaH, te svajanAdayaH kRtadvandvA AdiryeSAM mitrAdInAM teSu sthitAH kaSAyA viSayarUpatayA, adhyAtmani ca viSayirUpatayA prasannacandrai kendriyAdInAmiti gAthArthaH // 190 // 5 tadevaM kaSAyasthAnapradarzanena sUtrapadopAttaM sthAnaM pairisamApayya teSAmeva kaSAyANAM sUtramUlapadopAttAnAM jetavyatvAdhikRtAnAM nikSepamAha nAmaM ThavaNA davie uppattI paccae ya Aese / yA ko Naya? kohAiyA cauro // 191 // rasa bhAvakasAe nAmaM ThavaNA0 gAhA / yathA bhUtArthanirapekSamabhidhAnamAtraM nAma / sadbhAvA'sadbhAvarUpA pratikRtiH sthApanA kRtabhImabhRkuTyutkaTalalATaghaTitatrizUlaraktAsyanayanasandaSTAdharaspandamAnasvedasalilacitra- puMstAdyakSa-varATakAdigateti / dravyakaSAyA jJazarIra - bhavyazarIrAbhyAM vyatiriktA: [ dvedhA] karmadravyakaSAyA nokarmadravyakaSAyAzceti / taMtrA''ditsitAttAnudIrNodIrNAH pudgalA dravyaprAdhAnyAt 15 karmadravyakaSAyAH / nokarmadravyakaSAyAstu bibhItakAdayaH / utpattikaSAyAH zarIropadhi - kSetra - vAstu- sthANvAdayo yadAzritya teSAmutpatti:, tathA coktam- kiM etto kaTThayaraM 'jaM mUDho thANuyammi AvaDio / thANusa tassa rUsaI na appaNo duppaogassa // [ ] 10 1. te ca svajanA0 gha Ga / 2. parisamApya kha / 3. Aeso ja Tha / 4. yA teNa ya ka Tha / 5. bhImabhrukuTyu0 ga Ga ca 0 bhImabhrakuTyu0 gha / 6. 0 salilavittapustA0 gha "salilavitta ( citra ? ) iti sadbhAvasthApanA" jai0vi0pa0 / 7. 0pustakAdyakSa0 kha, " pustAdi iti asadbhAvasthApanA" je0vi0pa0 / 8. tatrAditsitAnudIrNodIrNapudgalA kha / 9. dravyaprAdha( tha? ) myAt ka / 10. " vAstu iti gRham " jai0vi0pa0 / 11. jaha kha / 12. khANummi ga gha Ga / 13. khANussa gha / 14. duvvatogassa ga / 20
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pratyayakaSAyAH kaSAyANAM ye pratyayAH yAni bandhakAraNAni, te ceha manojJetarabhedAH zabdAdayaH, ata evotpatti-pratyayayoH kArya-kAraNagato bhedaH / AdezakaSAyAH kRtrimakRtabhRkuTIbhaGgAdayaH / rasato rasakaSAyaH kaTu-tiktakaSAyapaJcakAntargataH / bhAvakaSAyAH zarIropadhi-kSetra-vAstu-svajana-preSyA-'rthAdinimittAvirbhUtAH zabdAdikAmaguNakAraNakAryabhUtakaSAyakarmodayAdAtmapariNAmavizeSAH krodha-mAnamAyA-lobhAH / te caikaikazo'nantAnubandhi-apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNasaJcalanabhedena bhidyamAnAH SoDazavidhA bhavanti / teSAM ca svarUpA'nubandhaphalAni gAthAbhirabhidhIyante, tAzcemAH 15 jala-reNu-puDhavi-pavvayarAIsariso caubviho koho / tiNisalayA-kaTTha-'TThiyaselayathaMbhovamo mANo // mAyAvalehi-gomutti-miMDhasiMga-ghaNavaMsamUlasamA / loho halidda-khaMjaNa-kaddama-kimirAyasAmANo / pakkha-caumAsa-vacchara-jAvajjIvANugAmiNo kamaso / deva-nara-tiriya-nArayagatisAhaNaheyavo bhaNiyA // [ ] eSAM ca nAmAdyaSTavidhakaSAyanikSepANAM katamo nayaH kamicchatIti ? etadabhidhIyate-tatra naigamasya sAmAnya-vizeSarUpatvAd naikagamatvAcca tadabhiprAyeNa sarve'pi sAdhavo nAmAdayaH, saGgraha-vyavahArau tu kaSAyasambandhAbhAvAd Adeza-samutpattI necchataH, RjusUtrastu vartamAnArthaniSThatvAd Adeza-samutpatti20 sthApanA necchati, zabdastu nAmno'pi kathaJcid bhAvAntarbhAvAd nAma bhAvAvicchatIti gAthAtAtparyArthaH // 191 / / 1. 0bhRkuTI0 ga / 2. rasakaSAyAH ga / 3. 0kAntargatA: ga / 4. 0apratyAkhyAnAvaraNa-pratyA0 ca / 5. 0rAtI0 kha ca / 6. kodho ga ca / 7. 0selatthaMbho0 kapratevinA / 8. 0meMDhasiMga0 kha ca, 0meMDhisiMga0 ga / 9. 0ghaNavaMsi0 gha ng| 10. halidda-kaddama-khaMjaNakimi0 khapustaka mRte / 11. 0gAmiNo bhaNiyA / kha / 12. kimicchatIti ga / 13. naikagamakatvAcca kha, naikagamatvAt tada0 gha Ga /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 197 tadevaM kaSAyAH karmakAraNatvenoktAH, tadapi saMsArasya, sa ca katividha: ? iti darzayati davve khette kAle bhavasaMsAre ya bhAvasaMsAre / paMcaviho saMsAro jatthete seMsare, jIvA // 192 // devva khette kA bhavasaMsAre ya bhAvasaMsAre / kammeNa ya saMsAro teNa higAro ihaM sutte // 193 // davve khette0 gAhA / dravyasaMsAro vyatirikto dravyasaMsRtirUpaH / kSetrasaMsAro yeSu kSetreSu dravyANi saMsaranti / kAlasaMsAraH yasmin kAla iti / nAraka-tiryaG narA-'maragati-caturvidhAnupUrvyudayAd bhaivAntarasaGkramaNaM bhavasaMsAraH / bhAvasaMsArastu saMsRtisvabhAva audayikAdibhAvapariNatirUpaH, tatra ca prakRti- sthiti - anubhAva - 10 pradezabandhAnAM pradezavipAkAnubhavanam / evaM dravyAdikaH paJcavidhaH saMsAraH / athavA dravyAdikaJzcaturdhA saMsAraH, tadyathA - azvAd hastinam grAmAd nagaram, vasantAd grISmam, audayikAd aupazamikam / iti gAthArthaH // 192 // tasmizca saMsAre karmavazagAH prANinaH saMsarantItyataH karmanidarzanArthamAhaNAmaM ThavaNArkammaM ca davvakammaM paogakammaM ca / samuyANa riyAvahiyaM AhAkammaM tavokammaM // 194 // kiikamma bhAvakammaM dasaviha kammaM samAsao hoi / aTThaviheNa u kammeNa ettha hoI ahIyAro // 195 // 5 dravyakarma vyatiriktaM dvidhA - dravyakarma nodravyakarma ca / tatra dravyakarma 1. jattha ya te saM0 Ja / 2. saMsarati jiyA, kha ja jha Tha / 3. gAtheyaM kachapratyornopalabhyate / 4. naraka0 ga / 5. bhavAntarasaMsaraNaM kha / 6. 0kammaM davvaM kammaM ja jha / 7. samuyANiriyAvahiyaM / 8. dasavihameyaM samA0 Ja / 9. hohI Ja / 10. 0rUpasthApanA ka / 15 nAmaM ThavaNA0 gAhA / kiikamma0 gAhA / nAmakarma karmArthazUnyamabhidhAnamAtram / sthApanAkarma pustaka - patrAdau karmavargaNAnAM sadbhAvA-'sadbhAva rUMpA 20 sthApanA /
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre karmavargaNAnta:pAtinaH pudgalAH bandhayogyA badhyamAnA baddhAzcAnudIrNA iti / nodravyakarma kRSIvalAdikarma / atha karmavargaNAnta:pAtinaH pudgalA dravyakarmetyavAci, kAH punastA vargaNA iti saGkIrtyante ? iha vargaNAH sAmAnyena caturvidhAH-dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAt / tatra dravyata eka-dvayAdisaGkhyeyA5 'saGkhyeyA-'nantapradezikAH, kSetrato'vagADhadravyaika-dvyAdi-saGkhye yA 'saGkhye yapradezAtmikAH, kAlata eka-dvayAdisaGkhye yA- 'saGkhyeyasamayasthitikAH, bhAvato rUpa-rasa-gandha-sparzasvagatabhedAtmikAH, sAmAnyataH / vizeSatastUcyante-tatra paramANUnAmekA vargaNA, evamekaikaparamANUpacayAt saGkhyeyapradezikAnAM skandhAnAM saGkhyeyAH, asaGkhyeya-pradezikAnAma10 saGkhyeyAH, etAzcauMdArikAdipariNAmAgrahaNayogyAH / anantapradezikAnAmapyanantA agrahaNayogyAH, tA ullaGghaya audArikagrahaNayogyAstvanantAnantapradezikA: khalvanantA eva bhavanti / tatrAyogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte audArikazarIragrahaNayogyA jaghanyA vargaNA bhavati, punarekaikapradezavRddhyA pravardhamAnA audArikayogyotkRSTavargaNA yAvadanantA bhavanti / atha jaghanyotkRSTayoH ko 15 vizeSaH ? jaghanyAta utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastvasyA evaudArika jaghanyavargaNAyA anantabhAgaH, tasya cAnantaparamANumayatvAd ekaikottarapradezopacaye satyapyaudArikayogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTamadhyavartinInAmAnantyam / tata audArikayogyotkRSTavargaNAyAM rUpaprakSepeNAyogyavargaNA jaghanyA bhavati, etA apyekaikapradezavRddhayotkRSTAntA anantA bhavanti / jaghanyotkRSTavargaNAnAM ko 20 vizeSaH ? jaghanyAbhyo'saGkhyeyaguNA utkRSTAH, tAzca bahupradezatvAd atisUkSma pariNAmatvAcca audArikasyAnantA evAgrahaNayogyA bhavanti, alpapradezatvAd bAdarapariNAmatvAcca vaikriyasyApIti / atra ca yathA yathA pradezopacayastathA tathA vizrasApariNAmavazAd vargaNAnAM sUkSmataratvamavaseyam / 1. 0stUcyate kha ng| 2. tA iti ka-gha-GapustakeSu na vartate / 3. "ayogya iti grahaNayogyavargaNAbhAvAt" jai0vi0pa0 / 4. grahaNA ja0 ka / 5. jaghanyavargaNA gha / 6. bhavanti gh| 7. 0vargaNAM kha / 8. 0vargaNAnAmajaghanyo0 kha / 9. 0NAyogyA vargaNA Ga / 10. bhavanti ga ca / 11. pariNAmatvAd audA0 kha /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH etadevotkRSTopari rUpaprakSepayogyAyogyAdikaM vaikriyazarIravargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSalakSaNaM cAvaseyam, tathA vaikriyA -''hArakAntarAlavartyayogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTavizeSAsaGkhyeyaguNatvamiti / punarapyayogyavargaNopari rUpaprakSepAd jaghanyAhArakazarIrayogyavargaNA bhavanti, tAzca pradezavRddhyA vardhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti / atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate - jaghanyAbhya 5 utkRSTA vizeSAdhikAH / ko vizeSa: ? iti cet, jaghanyavargaNAyA evAnantabhAgaH, tasyApyanantaparamANutvAd AhArakazarIrayogyavargaNAnAM pradezottaravRddhAnAmAnantyamiti bhAvanA / tasyAmevotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA AhArakAgrahaNavargaNAH, tataH pradezavRddhyA vardhamAnA utkRSTAM yAvadanantA eva, AhArakasya sUkSmatvAd bahupradezatvAccAyogyA bhavanti, bAdaratvAd alpapradezatvAcca taijasasyeti / 10 jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate - jaghanyAbhya utkRSTA anantaguNAH, kena guNakAreNa ? iti cet, abhavyebhyo'nantaguNAH siddhAnAmanantabhAga iti / tadupari rUpe prakSipte taijasazarIravargaNA jaghanyAH, etA api pradezavRddhyA vardhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti / atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaram ? jaghanyAbhya utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastu jaghanyavargaNAnantabhAgaH, tasyApyanantapradezatvAd 15 jaghanyotkRSTAntarAlavargaNAnAmAnantyaM bhavati / taijasotkRSTavargaNopari rUpe prakSipte satyagrahaNavargaNA bhavanti / evamekAdivRddhyotkRSTAntA anantA:, tAzcAtisUkSmatvAd bahupradezatvAcca taijasasyAgrahaNayogyAH, bAdaratvAd alpapradezatvAcca bhASAdravyasyApIti / jaghanyotkRSTayoranantaguNatvena vizeSaH, guNakArazcAbhavyebhyo'nantarguNaH siddhAnAmanantabhAga iti / tasyAmayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte 20 jaghanyA bhASAdravyavargaNA bhavati / tasyAzca pradezavRddhyA utkRSTavargaNAparyantAnyanantAni sthAnAni bhavanti / jaghanyotkRSTayovizeSo jaghanya 199 - 1. 0 vizeSAnAmasaGkhyeya0 ga / 2. utkRSTA ka gha / 3. 0zarIravargaNAnAM ka / 4. jaghanyAhArakagrahaNavargaNA, tataH kha, jaghanyAhArakAgrahaNAyogyavargaNA, tataH ga gha Ga / 5. utkRSTA ka gha / 6. bahutarapradezatvA0 gha Ga / 7. 0 tvAdayogyA ka, 0tvAccAyogyA eva bhavanti ca / 8. 0guNaH kha / 9. utkRSTA gha ca / 10. kiyadantaraM bhavati ? jagha0 gha Ga / 11. tasyAnanta0 ca / 12. jaghanyotkRSTavargaNAnA0 kha / 13. 0guNAH ka khapustake vinA / 14. bhavanti ga gha Ga /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA bhavati / atrApyanantabhAgasyAnantaparamANvAtmakatvAd bhASAdravyayogyavargaNAnAmAnantyamavaseyam, tadanenaikAdipradezavRddhiprakrameNAyogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTAdikaM jJAtavyam, navaraM jaghanyotkRSTayoAMdo'yam-abhavyAnantaguNaH siddhaanntbhaagaatmkH| tAsAM ca pUrvahetukadambakAdeva bhASAdravyA-''nApAnadravyayorayogyatvamavaseyam / ayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte AnApAnavargaNA jaghanyA / tato rUpottaravRddhyotkRSTavargaNAntA anantA bhavanti / jaghanyAta utkRSTA jaghanyAnantabhAgAdhikA / tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedenAgrahaNavargaNA, vizeSastvabhavyebhyo 'nantaguNAH siddhAnAmananantabhAgaH / punarapyayogyotkRSTavargaNopari pradezAdivRddhyA 10 jaghanyotkRSTabhedA manodravyavargaNA, jaghanyavargaNAnantabhAgo vizeSaH / punarapi pradezottaravRddhyA krameNAgrahaNavargaNA, vizeSazcAbhavyAnantaguNAdikaH / tAzca pradezabahutvAd atisUkSmatvAcca manodravyAyogyAH, alpapradezatvAd bAdaratvAcca kArmaNasyApi / tadupari rUpe prakSipte jaghanyAH kArmaNazarIravargaNAH / punarapyekaika pradezavRddhyA vardhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti / atha jaghanyotkRSTayoH kaH 15 prativizeSa iti ? ucyate-jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA, sa cAnanta bhAgo'nantAnantaparamANvAtmakaH ata evAnantAnantabhedabhinnAH karmadravyavargaNA evaM bhavanti / AbhizcAtra prayojanam, dravyakarmaNo vyAcikhyAsitatvAditi / zeSA api vargaNAH kramAyAtA vineyajanAnugrahArthaM vyutpAdyante-punarapyutkRSTakarmavargaNopari rUpAdiprakSepeNa jaghanyotkRSTabhedabhinnA dhruvavargaNAH, jaghanyAbhya 20 utkRSTAH sarvajIvebhyo'nantaguNAH / tadupari rUpaprakSepAdikrameNAnantA eva jaghanyotkRSTabhedA adhruvavargaNAH, adhruvatvAd adhruvAH, pAkSikasadbhAvAd adhruvatvam / jaghanyotkRSTabhedo'nantarokta eva / tadutkRSTopari rUMpAdipravRddhyA 1. 0pradezavidhiprakramaNA0 ka / 2. siddhAnAmananta0 kha / 3. tatto ka / 4. 0guNa: kha / 5. pradezavRddhyA ga / 6. pradezottarakrameNA0 khapratimRte / 7. vardhamAnA iti khaAdarza naasti| 8. utkRSTA gha Ga ca / 9. evAnantabheda0 ga ca / 10. 0m, karmadravyasyA( sya?) vyAci0 ga / 11. rUpAdikSepeNa ka / 12. jaghanyAta ga / 13. 0tkRSTabhedabhinnA adhru0 ng| 14. rUpAdivRddhyA kha /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 201 jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyavargaNA bhavanti / jaghanyotkRSTavizeSaH pUrvavat / tAsAM saMsAre'pyabhAvAt zUnyavargaNA ityabhidhAnam, etaduktaM bhavatiadhruvavargaNopari pradezavRddhyA'nantA api na sambhavantIti prathamA zUnyavargaNA / tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedAH pratyekazarIravargaNA bhavanti, jaghanyAta: kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgaguNotkRSTA / tadupari rUpottarAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA 5 anantA eva zUnyavargaNA bhavanti, jaghanyavargaNAta utkRSTA tvasaGkhyeyalokAsaGkhyeyabhAgapradezaguNA, tadasaGkhyeyabhAgo'pyasaGkhyeyalokAtmaka iti dvitIyA zUnyavargaNA / tadupari rUpAdivRddhyA bAdaranigodazarIravargaNA, jaghanyAta: kSetrapalyopamAsaGkhyeyabhAgapradezaguNotkRSTA / tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA tRtIyA zUnyavargaNA, utkRSTA jaghanyAto'saGkhyeyaguNA / ko guNakAra 163 iti ? ucyate-aGgalAsaGkhyeyabhAgapradezarAzerAvalikAkAlasaGkhyeyabhAgasamayapramANakRtapauna:punyavargamUlasyAsaGkhyeyabhAga pradezapramANa iti / tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA sUkSmanigodazarIravargaNA, jaghanyAta utkRSTA''valikAkAlAsaGkhyeyabhAgasamayaguNA / tadupari rUpottaravRddhyA jaghanyotkRSTabhedA caturthI zUnyavargaNA, jaghanyAta utkRSTA caturasrIkRtalokasyAsaGkhyeyAH zreNyaH, 15 tAzca pratarAsaGkhyeyabhAgatulyA iti / tadupari rUpAdivRddhyA jaghanyotkRSTabhedA mahAskandhavargaNA, jaghanyAta utkRSTA kSetrapalyopamasyAsaGkhyeyaguNA saGkhyeyaguNA veti / uktAH samAsato vargaNAH, vizeSArthinA tu karmaprakRtiravalokanIyeti ! sAmprataM prayogakarma, vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prakarSaNa yujyata iti prayogaH / sa ca mano-vAk-kAyalakSaNaH paJcadazadhA, kathamiti ? ) ucyate-tatra manoyogaH satyA-'satya-mizrA-'nubhayarUpazcaturdhA, evaM vAgyogo'pi, 1. zUnyA vargaNA ka ca, "zUnyavargaNA iti pariNAmapariNatAH kadAcinna prApyante' je0vi0pa0 / 2. 0tkRSTabhedaH pU0 kha / 3. sambhavatIti ga Ga bhavantIti ca / 4. prathamazUnya0 ka kha / 5. 0bhAgapradezaguNo0 ga Ga ca, ghapratau pAThatruTi: / 6. zUnyA vargaNA g| 7. 0vargaNA tadutkRSTA ka / 8. 0yabhAga0 gha ca / 9. 0yapradezAtmaka iti ga / 10. rUpottarAdivRddhayA g| 11. jaghanyato0 ca / 12. 0pradezaparimANa kha / 13. 0kAla-saGkhyeya0 gha ng| 14. zUnyaiva vargaNA kha / 15. ceti ka kha ga /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre kAyayogaH saptadhA-audArika-audArikamizra-vaikriya-vaikriyamizrA-''hArakA''hArakamizra-kArmaNayogabhedAt / tatra manoyogo mana:paryAptyA paryAptasya manuSyAdeH / vAgyogo dvIndriyAdInAm / audArikayogaH tiryaG-manujayoH zarIraparyApterUMrdhvam / tadAratastu mizraH, kevalino vA samudghAtagatasya dvitIya5 SaSTha-saptamasamayeSu / vaikriyakAyayogo deva-nAraka-bAdaravAyUnAm, anyasya vA vaikriyalabdhimataH / tanmizrastu deva-nArakayorutpattisamaye, anyasya vA vaikriyaM nivartayataH / AhArakakAyayogazcaturdazapUrvavida AhArakazarIrasthasya / tanmizrastu nirvartanAkAle / kArmaNayogo vigrahagatau kevalisamudghAte vA tRtIya-caturtha paJcama-samayeSviti / tadanena paJcadazavidhenApi yogenAtmA'STau pradezAn 10 vihAyottaptabhAjanodakavadudvartamAnaiH sarvairevAtmapradezairAtmapradezAvaSTabdhAkAzadezasthaM kArmaNazarIrayogyaM karmadalikaM yad badhnAti tat prayogakarmetyucyate, uktaM ca jAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdaItyAdi tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA, no NaM abaMdhae / [ ] samudAnakarma sampUrvAd AyUrvAcca dadAteguMDantAt pRSodarAdipAThena 15 AkArasyokArAdezena rUpaM bhavati / tatra prayogakarmaNaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samyag mUla-uttaraprakRti-sthiti-anubhava-pradezabandhabhedena AG maryAdayA deza-sarvopaghAtirUpayA tathA spRSTa-nidhatta-nikAcitAvasthayA ca svIkaraNaM samudAnam, tadeva karma samudAnakarma / tatra mUlaprakRtibandhaH jJAnA varaNIyAdiH / uttaraprakRtibandhastUcyate-uttaraprakRtibandho jJAnAvaraNIyaM paJcadhA 20 mati-zrutA-'vadhi-mana:paryAya-kevalAvaraNabhedAt, tatra kevalAvArakaM sarvaghAti, zeSANi dezaghAtInyapi / darzanAvaraNIyaM navadhA-nidrApaJcaka-darzanacatuSTayabhedAt, tatra nidrApaJcakaM prAptadarzanalabdhyupayogopaghAtakAri, darzanacatuSTayaM tu darzanalabdhi 1. vAgyogo'pi dvI0 ka-khapustake vinA / 2. 0rUrddham kha ga ca / 3. ceyai valai phaM0 ga / 4. chahavviha0 ka / 5. 0rUpatayA ka-capratI Rte / 6. zeSANi sarvANi tu deza0 kha / 7. deza-sarvaghAtInyapi ga ca /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 203 sAtA prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH prAptereva, atrApi kevaladarzanAvaraNaM sarvaghAti, zeSANi tu dezataH / vedanIyaM dvidhA-'sAtabhedAt / mohanIyaM dvidhA -darzana- cAritrabhedAt / tatra darzanamohanIyaM saptadhA-anantAnubandhi-mithyAtvAdibhedAt, bandhatastu paJcadhA / cAritramohanIyaM dvAdazakaSAya-navanokaSAyabhedAd ekaviMzatividham / atrApi mithyAtvaM saJjvalanavarjA dvAdazakaSAyAzca sarvaghAtinyaH, zeSAstu dezaghAtinya iti / AyuSkaM 5 caturdhA-nArakAdibhedAt / nAma dvicatvAriMzadbhedaM gatyAdibhedAt, trinavatibhedaM cottarottaraprakRtibhedAt / gatizcaturdhA / jAtirekendriyAdibhedAt paJcadhA / zarIrANi audArikAdibhedAt paJcadhA / audArika - vaikriyA -''hArakabhedAd aGgopAGgaM tridhA / nirmANanAma sarvajIvazarIrAvayavaniSpAdakamekadhA / bandhananAma audArikAdikarmavargaNaikatvApAdakaM paJcadhA / saGghAtanAma audArikAdikarmavargaNA - 10 racanAvizeSasaMsthApakaM paJcadhA / saMsthAnanAma samacaturastrAdi SoDhA / saMhanananAma vajraRSabhanArAcAdi SoDhaiva / sparzo'STadhA / rasaH paJcadhA / gandho dvidhA / varNa: paJcadhA / AnupUrvI narakAdizcaturdhA / vihAyogatiH prazastA-: -' prazastabhedAd dvidhA / agurulaghu-upaghAta-parAghAtA - ''tapa-uddyota - ucchvAsa- pratyeka sAdhAraNa- trasasthAvara-zubhA -'zubha-subhaga- durbhaga- susvara - duHsvara- sUkSma - bAdara-paryAptakA - 15 ' paryAptaka-sthirA-'sthirA -''deyA- 'nAdeya-yaza: kIrti- ayaza: kIrtitIrthakaranAmAni pratyekamekavidhAnIti / gotram ucca-nIcabhedAd dvidhA / antarAyaM dAna- - 'lAbha- bhoga-upabhoga-vIryabhedAt paJcadheti / ukta: prakRtibandhaH / bandhakAraNAni rtuM gAthAbhirucyante--- 1. darzanamohanIyaM tridhA - mithyAtvAdibhedAt, bandhatastvekavidham / cAritramohanIyaM SoDazakaSAya- navanokaSAyabhedAt paJcaviMzatividham / atrApi kha ca, " pAThAntare - darzanamohanIyaM saptadhA- anantAnubandhimithyAtvAdibhedAt, bandhatastu paJcadhA / cAritramohanIyaM dvAdazakaSAyanavanokaSAyabhedAd ekaviMzatividham / " kha pustake TippaNI / 2. " paJcadhi ( dhA? ) ri(i) ti samyaktva-mizrayorbandhAbhAvAt" jai0vi0pa0 / 3. tatrApi ga Ga / 4. 0varjadvAdaza0 ka - ghaAdarzA Rte / 5. cottarottarabhedAt ca / 6. 0 vizeSasthApakaM kha / 7. 0dibhedAt So0 kha / 8. vajrarSabha0 ga / 9. 0dibhedAt So0 kha / 10. nArakAdi0 ca / 11. 0 paryAptAsthirA0 ka gh| 12. 0sthiratvA ''de0 ca / 13. 0lAbha-vIrya-bhoga-upabhogabhedAt kha / 14. tu iti khapratau nAsti /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 10 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre paDaNIyamaMtarAe uvaghAe tappaosa niNhavaNe / AvaraNadugaM baMdhai bhUo accAsaNAe ya // bhUyANukaMpa-vaya-jogaujjao khaMti-dANa-gurubhatto / * baMdhai bhUo sAyaM vivarIe baMdhae iyaraM // arahaMta-siddha-ceiya-tava-suya-guru-saMgha-sAhupaDaNIo / baMdhai daMsaNamohaM aNaMtasaMsArio jeNa // tivvakasAo bahumohapariNao rAg2a-dosasaMjutto / baMdhai carittamohaM duvihaM pi carittaguNaghAi // micchaTTiI maharaMbhaparigaho tivvalobha NissIlo / nirayAuyaM nibaMdhai pAvamaI roddapariNAmo // ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyaya mAilo / / saDhasIlo ya sasallo tiriyAuM baMdhae jIvo // paiMyaIe~ taNukasAo dANarao sIla-saMjamavihUNo / majjhimaguMNehi~ jutto maNuyAuM bandhae jIvo // aNuvaya-mahavvaehiM bAlatavA'kAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaTThiI 3 jo jIvo // maNa-vayaNa-kAyavaMko mAillo gAravehi~ paDibaddho / asuhaM baMdhai nAmaM tappaDivakkhehi~ suhanAmaM // arahaMtAisu bhatto suttaruI payaNumANa guNapehI / bandhai uccAgoyaM vivarIe baMdhae iyaraM // 15 20 1. paDiNIya0 ga gha ng| 2. 0maMtarAiya uva0 kha gha ca / 3. uvaghAiya tappa0 kha / 4. 0dugaM bhUo baMdhai accA0 ga / 5. jogamujjao kha ca / 6. bhUyo ga / 7. baMdhatI kha ga ca / 8. 0kasAto ga / 9. 0parigao ka / 10. 0ghAI ka-ghapratI vinA / 11. massIlo k| 12. 0NAsato ga / 13. baMdhaI kha ca / 14. payatIte ga / 15. 0guNesu ka / 16. baMdhatI kha gha Ga ca / 17. 0mahavvaehi~ ya bAla0 gha Ga ca / 18. bAlatavo'kAma0 ca / 19. 0nijjarAte yA ga / 20. devAtuyaM ga / 21. ya ga / 22. mAtillo ga / 23. arihaMtAdisu ca / 24. baMdhatI kha ca /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 205 pANavahAdIsu ratto jiNapUyA-mokkhamaggavigghayaro / / ajjei aMtarAyaM Na lahai jeNicchiyaM lAbhaM // [ ] sthitibandho mUlottaraprakRtInAmutkRSTa-jaghanyabhedaH / tatrotkRSTo mUlaprakRtInAM jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-vedanIyA-'ntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH / yasya ca yAvantyaH koTIkoTya: sthitistasya tAvantyeva varSazatAnyabAdhA, tadupari 5 pradezato vipAkato vA'nubhavaH / etadeva pratikarmasthiti yojanIyamsaptatirmo hanIyasya, nAma-gotrayoviMzatiH, trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH pUrvakoTIvibhAgo'bAdhA / jaghanyaH-jJAna-darzanAvaraNa-mohanIyA-'ntarAyANAmantarmuhUrtaH, nAma-gotrayoraSTau muhUrtAH, vedanIyasya dvAdaza, AyuSaH kSullakabhavaH, sa cAnApAnasaptadazabhAgaH / sAmpratametadeva bandhadvayamuttaraprakRtInAmucyate-tatrotkRSTo 10 mati-zrutA-'vadhi-mana:paryAya-kevalAvaraNa-nidrApaJcaka-cakSurdarzanAdicatuSkA'sadvedya-dAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM viMzateruttaraprakRtInAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, strIveda-sAtavedanIya-manujagatyAnupUrvINAM catasRNAM paJcadaza, mithyAtvasyaughikamohanIyavat, kaSAyaSoDazakasya catvAriMzat koTIkoTyaH, napuMsakavedA-'rati-zoka-bhaya-jugupsA-naraka-tiryaggati-ekendriya-paJcendriya- 15 jAti-audArika-vaikriyazarIra-tadaGgopAGgadvaya-taijasa-kArmaNa-huNDasaMsthAnA'ntyasaMhanana-varNa-gandha-rasa-sparza-narakAnupUrvI-tiryagAnupUrvI-agurulaghuupaghAta-parAghAta-ucchAsA-''tapa-uddyotA-'prazastavihAyogati-trasa-sthAvarabAdara-paryAptaka-pratyekA-'sthirA-'zubha-durbhaga-duHsvarA-'nAdeyA-'yazaHkIrti-nIcairgotra-nirmANarUpANAM tricatvAriMzata uttaraprakRtInAM viMzatiH, puMveda- 20 hAsya-rati-devagatyAnupUrvIdvayA-''dyasaMsthAna-saMhanana-prazastavihAyogati-sthirazubha-subhaga-susvarA-''deya-yaza:kIti-uccairgotrarUpANAM paJcadazAnAmuttaraprakRtInAM daza, nyagrodhasaMsthAna-dvitIyasaMhananayordvAdaza, tRtIyasaMsthAna-nArAca 1. pANavahAisu ratto ka / 2. 0vigghaparo ga / 3. koTikoTyaH ng| 4. ca iti khacapratyoreva / 5. yojanIyamiti / sapta0 kha ca / 6. "AyuSaH iti pUrvakoTItri bhAgasamanvitAni' jai0vi0pa0 / 7. 0mantarmuhUrtam kha ga ca / 8. 0mana:paryaya0 ca / 9. vaikriyatada0 ga / 10. 0naraka-tirya0 ga ca /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre saMhananayozcaturdaza, kubjasaMsthAnA - 'rdhanArAcasaMhananayoH SoDaza, vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhanana-dvi-tri- caturindriyajAti - sUkSmA'paryAptaka-sAdhAraNAnAmaSTAnAmuttaraprakRtInAmaSTAdaza, AhAraka- tadaGgopAGga-tIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTi : bhinnA'ntarmuhUrtamabAdhA, deva nArakAyuSoraudhikavat tiryaG - manuSyA5 yuSaH palyopamatrayam pU~rvakoTItribhAgo'bAdhA / ukta utkRSTaH sthitibandhaH / jaghanya ucyate--matyAdipaJcaka-cakSurdarzanAdyAvaraNacatuSka-saJjvalanalobha-dAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM paJcadazAnAmantarmuhUrtam antarmuhUrtamevAbAdhA, nidrApaJcakAsAta vedanIyAnAM SaNNAM sAgaropamasya trayaH saptabhAgAH palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH, sAtAvedanIyasya dvAdaza muhUrtA: antarmuhUrtamabAdhA, 10 mithyAtvasya sAgaropamaM palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnam, AdyakaSAyadvAdazakasya catvAraH saptabhAgAH sAgaropamasya palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAH, saJjvalanakrodhasya mAsadvayam, mAnasya mAsaH, tadardhaM mAyAyAH puMvedasyASTau saMvatsarAH, sarvatrAntarmuhUrtamabAdhA, zeSanokaSAya-manuSya-tiryaggati-paJcendriyajAti-audArikatadaGgopAGga-taijasa-kArmaNa - SaTsaMsthAna - SaTsaMhanana-varNa- gandha-rasa-sparza15 tiryaG - manujAnupUrvI - agurulaghu-upaghAta - parAghAta - ucchvAsa -''tapa-udyotaprazastA-'prazastavihAyogati-yaza: kIrtirvarjatrasAdivizetikarma-nirmANa- nIcairgotradevagatyAnupUrvIdvaya - naraka gatyAnupUrvIdvaya-vaikri yazarIra-tadaGgopAGga-rUpANAmaSTaSaSTyuttaraprakRtInAM sAgaropamasya dvau saptabhAgau paeNlyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau antarmuhUrtamabAdhA, vaikriyaSaTkasya tu sAgaropamasahasrasya dvau saptabhAgau 20 pailyopamasyAsaGkhyeyabhAganyUnau antarmuhUrtamabAdhA, AhAraka- tadaGgopAGga 206 1. 0 koTIkoTI ga / 2. " bhinnA iti pradezarItyAvedanaM bhinnapUrvakoTiM yAvat bhavatraye sAkSAd dalikavedanam" jai0vi0pa0 / 3. " AyuSoH iti trayastriMzat" jai0vi0pa0 / 4. pUrvakoTi0 kha ca / 5. 0 tribhAgA0 gha / 6. utkRSTaH / jaghanyaH ga / 7. 05sAtA0 gha Ga ca / 8. sAtaveda0 kha g| 9. sAgarasya kha / 10. 0 varjyatrasA0 ka ga / 11. 0 viMzatika nirmANa0 ca / 12. caitrANAM dviSaSTyuttaraprakRtInAM sagaro0 ka gha Ga / 13. 0 prakRtInAM devadvika-narakadvikavaiyadvikA - ''hArakadvika yazaH kIrti tIrthakaranAmarahitAnAM zeSanAmaprakRtInAm, tathA nIcairgotrasya cetyAsAmuttaraprakRtInAM sAgaropamasya dvau ca / 14. palyomasyAsaGkhyeya0 kha ga / 15. tu iti kapratau nAsti / 16. palyopamAsaGkhyeya0 ka - khapratI Rte / -
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 207 tIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTAkoTI bhinnA'ntarmuhUrtamabAdhA / nanu cotkRSTo'pyetAvanmAtra evAbhihitastataH ko'nayorbheda iti ? ucyate-utkRSTAt saGkhyeyaguNahIno jaghanya iti / yaza:kIrti-uccairgotrayoraSTa muhUrtAni, antarmuhUrtamabAdhA, deva-nArakAyuSordaza varSasahasrANi antarmuhUrtamabAdhA, tiryaG manujAyuSoH kSullakabhavaH, antarmuhUrtamabAdheti, bandhana-saGghAtayoraudArikAdi- 5 zarIrasahacaritatvAt tadgata evotkRSTa-jaghanyabhedo'vagantavya iti / uktaH sthitibandhaH / anubhAvabandhastUcyate-tatra zubhA-'zubhAnAM karmaprakRtInAM prayogakarmaNopAttAnAM prakRti-sthiti-pradezarUpANAM tIvra-mandAnubhAvatayA'nubhavanam anubhAvaH, sa caika-dvi-tri-catuHsthAnabhedenAvagantavyaH / tatrAzubhaprakRtInAM kozAtakIrasasamakvAthyamAnArdhatribhAgapAdAvazeSatulyatayA 10 tIvrAnubhAvo'vagantavyaH, mandAnubhAvastu jAtirasaika-dvi-tri-caturguNodakaprakSepAsvAdatulyatayeti / zubhAnAM tu kSIrekSurasadRSTAntaH pUrvavad yojanIyaH / atra ca kozAtakIkSurasAdA vudaka paramANvAdiprakSepAd vyatyayAdvA bho dAnAmAnantyamavaseyamiti / atra cAyUMSi bhavavipAkIni, AnupUrvyaH kSetravipAkinyaH, zarIra-saMsthAnA-'GgopAGga-saGghAta-saMhanana-varNa-gandha-rasa-sparzA-'gurulaghu- 15 upaghAta-parAghAta-[ucchavAsa] -udayotA-''tapa-nirmANa-pratyeka-sAdhAraNasthirA-'sthira-zubhA-'zubharUpAH pudgalavipAkinyaH, zeSAstu jJAnAvaraNAdikA jIvavipAkinya iti ukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhastvekavidhAdibandhakApekSayA bhavati / tatra yadaikavidhaM badhnAti tadA prayogakarmaNaikasamayopAttAH pudgalAH sAtAvedanIyabhAvena vipariNamante, 2c 1. 0koTIkoTi: kha ga ca / 2. "bhinnA iti pradezarItyA vedanaM bhinnapUrvakoTiM yAvad bhavatraye sAkSAd dalikavedanam' jai0vi0pa0 / 3. "AyuSoH iti trayastriMzat'' jai0vi0pa0 / 4. 0mabadhA, bandhana0 ga / 5. 0raudArikazarIra0 ka / 6. anubhavaH ka kha / 7. 0nAnugantavyaH / ca / 8. "jAtirasaH sahajarasaH" sa0vi0pa0 / 9. 0daka kSepA0 ka / 10. 0vudakabindvAdi c| 11. "paramANavaH bindavaH'' jai0vi0pa0 / 12. "vyatyayAd iti na jalanikSepa: kintu Avartanam' jai0vi0pa0 / / 13. "udyotA-''tApa0 ca / 14. 0bandhApekSayA kha / 15. sAtavedanIyabhAvena pariNamante kha /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre SaDvidhabandhakasya tvAyuH-mohanIyavarjaH SoDhA, saptavidhabandhakasya saptadhA, aSTavidhabandhakasyASTadheti / tatrAdyasamayaprayogopAttAH pudgalAH samudAnena dvitIyAdisamayeSvalpa-bahupradezatayA'nena krameNa vyavasthApayati-tatrAyuSaH stokAH pudgalAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM nAma-gotrayoH parasparaM tulyAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM jJAna-darzanAvaraNA-'ntarAyANAm, tebhyo vizeSAdhikA mohanIye / nanu ca tebhyo vizeSAdhikA ityatra nirdhAraNe paJcamI, sA ca 'paJcamI vibhakte' [pA0 2-342] ityanena sUtreNa vidhIyate, asya cAyamarthaH-vibhAgo vibhaktaM tatra paJcamI vidhIyamAnA yatrAtyantavibhAgastatraiva bhavati, yathA mAthurebhyaH pATaliputrA abhirUpatarAH, iha ca karmapudgalAnAM sarvadaikatvam, tathAvidhAnAmeva ca buddhyA 10 bahupradezAdiguNena pRthakkaraNaM cikIrSitam, tatra SaSThI saptamI vA nyAyyA, tadyathA gavAM goSu vA kRSNA sampannakSIratameti ? / naiSa doSaH, yatrAvadhi-avadhimatoH sAmAnyavAcI zabdaH prayujyate tatraiva SaSThI-saptamyau 'yatazca nirdhAraNam' [pA0 2-341] ityanena sUtreNa vidhIyete, yathA gavAM kRSNA sampannakSIratamA, manuSyeSu pATaliputrA ADhyatarAH, karmavargaNApudgalAnAM vedanIye bahutarA iti, yatra tu 15 vizeSavAcI zabdo'vadhitvenopAdIyate tatra paJcamyeva, yathA khaNDamuNDa zabalazAbaleyadhavaladhAvaleyavyaktibhyaH kRSNA sampannakSIratameti, ato nAtra vibhAgaH kAraNamavibhAgo vA, yato mAthura-pATaliputrakAdivibhAgena vibhaktAnAmapi sAmAnyamanuSyAdizabdoccAraNe SaSThI-saptamyau bhavataH, yatra tu punarmAthurAdivizeSo'vadhitvenopAdIyate tatra kAryavazAdekasthAnAmapi paJcamyeva, 20 tadiha satyapi karmavargaNAnAmekatve tadvizeSasyAvadhitvenopAdAnAt paJcamyeva nyAyyeti / tadvizeSAdhikA vedanIye / uktaH pradezabandhaH, samudAnakarmApIti / 1. 0bandhakastvAyu:0 ka, 0bandhakasyAyuH0 kha ca / 2. 0varvyaH ka, 0varjaM ga / 3. 0prayogAMtA: kha ca, 0prayogAttAH ga gha Ga / 4. 0samayeSa svalpa0 gha Ga / 5. vyavasthApayatIti ka gha Ga / 6. parasparatastu tulyA: kha ca / 7. paTaliputrakA kha ga, pADaliputrakA ca / 8. ca iti kapustake nAsti / 9. tathAvasthAnAmeva kha ga ca / 10. ca iti ka-gapratyorna vartate / 11. nyAyyA, yathA-kha / 12. pATaliputrakA kha ca / 13. iti iti khaAdarzo na vartate / 14. yatra punarvizeSavAcI kha ca / 15. tu iti kha-gapratyoAsti /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 209 sAmpratamIryApathikam, 'Ira gati-preraNayoH' [*pA0]asmAdbhAve Nyat, IraNamIryA, tasyAH panthA IryApathaH, tatra bhavam IryApathikam / kazcaryAyAH panthA bhavati ? yadAzritA sA bhavatIti / etacca vyutpattinimittam, yatastiSThato'pi tad bhavati, pravRttinimittaM tu sthityabhAvaH, taccopazAnta-kSINamoha-saMyogakevalinAM bhavati, sayogakevalino'pi hi tiSThato'pi sUkSmagAtrasaJcArA bhavanti, uktaM ca kevalI NaM bhaMte ! assi samayaMsi jesu AgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA ogAhittA NaM paDisAharejjA, pabhU NaM bhaMte ! kevalI tesu cevAgAsapadesesu paDisAharittae ? no iMNadve samaTe / kahaM ? kevalissa NaM calAiM sarIrovagaraNAiM bhavaMti, calovagaraNattAe kevalI no saMcAeti tesu cevAgAsapadesesuM hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae / [ ] ___ tadevaM sUkSmetaragAtrasaJcArarUpeNa yogena, yat karma badhyate tad IryApathikam, IryAprabhavamIryAhetukamityarthaH / tacca dvisamayasthitikam-ekasmin samaye baddham, dvitIye veditam / tRtIyasamaye tadapekSayA cAkarmateti, kathamiti ? ucyateyatastatprakRtita: sAtAvedanIyamakaSAyatvAt sthityabhAvena badhyamAnameva parisaTati, anubhAvato'nuttaropapAtikasukhAtizAyi, pradezataH sthUla-rUkSa-zuklAdi- 15 bahupradezamiti, uktaM ca appaM bAyara mauyaM bahuM ca lukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvayaM ti ya sAyAbahulaM ca taM kammaM // [ ] alpaM sthititaH sthiterevAbhAvAt, bAdaraM pariNAmataH, anubhAvato mRdvanubhAvam, bahu pradezaiH, rUkSaM sparzataH, varNena zuklam, mandaM lepataH sthUla- 20 cUrNamuSTimRSTakuDyApatitalepavat, mahAvyayamekasamayenaiva sarvApagamAt, sAtAbahulam anuttaropapAtikasukhAtizAyIti / uktamIryApathikam / 'Ira gatau kampane ca'-pA0 dhA0 1018 / 1. bhavati kha ca / 2. 0sayogikevalinAM gha ng| 3. sayogikevalino'pi ga gha ng| 4. tiSThataH sUkSma0 ka gha Ga / 5. samaye jesu khacapustake Rte / 6. uggAhittA kha / 7. vahU ga / 8. iNamaTe samaDhe ga gha ca / 9. sarIrovagaraNArti ga ng| 10. sUkSmataragAtra0 ka gha / 11. dvitIyasamaye veditam kha ca / 12. tRtIye tadapekSayA kha-capustake vinA / 13. parizaTati ka-khapratI vinA / 14. ceya ka ga / 15. ciya kha / 16. sthiterabhAvAt ga / 17. bahu ca bahupradezaiH kha ca / 18. sAtabahulam ga Ga /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre adhunA AdhAkarma, yad AdhAya nimittatvenAzritya pUrvoktamaSTaprakAramapi karma badhyate tad AdhAkarmeti / tacca zabda-sparza-rasa-rUpa-gandhAdikamiti, tathAhi-zabdAdikAmaguNaviSayAbhiSvaGgavAn sukhalipsurmohopahatacetAH paramArthAsukhamayeSvapi sukhAdhyAropaM vidadhAti, taduktam duHkhAtmakeSu viSayeSu sukhAbhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhabuddhiH / utkIrNavarNapadapaGktirivAnyarUpA, sArUpyameti viparItamatiprayogAt // [ ] etaduktaM bhavati-karmanimittabhUtA manojJetarazabdAdaya evAdhAkarmetyucyanta 20 iti / tapaHkarma tasyaivASTaprakArasya karmaNo baddha-spRSTa-nidhatta-nikAcitAvasthasyApi nirjarAhetubhUtaM bAhyA-''bhyantarabhedena dvAdazaprakAraM tapaHkarmetyucyate // 193 / / kRtikarma tasyaiva karmaNo'panayanakArakam arhat-siddhA-''cAryopAdhyAyAdiviSayamavanAmAdirUpamiti / bhAvakarma punarabAdhAmullaGghya svodayenodIraNAkaraNena vodIrNAH pudgalAH pradeza-vipAkAbhyAM bhava-kSetra-pudgala-jIveSvanubhAvaM dadato bhAvakarmazabdenocyanta iti / tadevaM nAmAdinikSepeNa dazadhA karmoktam / iha tu samudAnakarmopAttenASTavidhakarmaNA'dhikAra iti gAthAzakalena darzayati ___ aTTaviheNa u kammeNa ettha hoI ahIgAro tti gAthA) kaNThyamiti 20 gAthAdvaiyaparamArthaH // 194-195 // tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccArite nikSepaniyuktyanugamana pratipadaM nikSipte 1. 0gandhAdi, tathA hi ga / 2. uktaM ca gha ng| 3. niyameSu ca duHkha0 kha / 4. viparItagati0 kapustakAdvinA / 5. nimitta-bhUtamanojJe0 kha / 6. tapa:karmocyate kha ga ca / 7. 0pAdhyAyaviSaya0 ka ga gha Ga 0pAdhyAyaviSaye avanAmAdi0 ca / 8. codIrNAH ka-gapratI vinA / 9. "bhava-kSetra0 iti bhavavipAkinItyAdi' jai0vi0pa0 / 10. 0nocyante / tadevaM kha / 11. 0NAdhikAra: gAthA0 ga / 12. hohI kha / 13. 0dvayasamAsArthaH kha /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 211 nAmAdinikSepe ca vyAkhyAte satyuttarakAlaM sUtraM vivriyate je guNe se mUlaDhANe / asya cAnantara-paramparAdisUtraiH sambandho vAcyaH / tatrAnantarasUtrasambandhaH-se hu muNI pariNNAyakamme' tti, sa muniH parijJAtakarmA bhavati yasyaitad guNa-mUlAdikamadhigataM bhavati / paramparasUtrasambandhastu 'se jjaM puNa jANejjA sahassammaiyAe paravAgaraNeNaM aNNesiM vA soccA' 5 svasammatyA paravyAkaraNena tIrthakaropadezAd anyebhyo vA''cAryAdibhyaH zrutvA jAnIyAt paricchindyAta, kiM taditi ? ucyate-je gaNe se mUlaDhANe / AdisUtrasambandhastu suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAyaM / kiM tat zrutaM yad bhagavatA''yuSmatA''khyAtamiti ? ucyate-je guNe se mUlaTThANe / ya iti sarvanAma prathamAntaM mAgadhadezIvacanatvAd ekArAntaM sAmAnyo- 10 ddezArthAbhidhAyIti / guNyate bhidyate vizeSyate'nena dravyamiti guNaH, sa ceha zabdarUpa-rasa-gandha-varNa-sparzAdikaH / sa iti sarvanAma prathamAntamuddiSTanirdezArthAbhidhAyIti / mUlam iti nimittaM kAraNaM pratyaya iti paryAyAH / tiSThantyasminniti sthAnam / mUlasya sthAnaM mUlasthAnam / 'vyavacchedaphalatvAd vAkyAnAm' iti nyAyAd ya eva zabdAdika: kAmaguNaH sa eva saMsArasya nAraka- 15 tiryaG-narA-'marasaMsRtilakSaNasya yad mUlaM kAraNaM kaSAyAsteSAM sthAnam Azrayo vartate, yasmAd manojJetarazabdAdhupalabdhau kaSAyodayaH, tato'pi saMsAra iti / athavA mUlam iti kAraNam, taccASTaprakAraM karma, tasya sthAnam AzrayaH kAmaguNa iti / athavA mUlaM mohanIyaM tadbhedo vA kAmaH, tasya sthAnaM zabdAdiko guNaH / athavA mUlaM zabdAdiko viSayagaNaH, tasya sthAnamiSTA-'niSTaviSayaguNabhedena vyavasthito 20 guNarUpaH saMsAra eva, AtmA vA zabdAdhupayogAnanyatvAd guNaH / athavA mUlaM saMsAraH, tasya zabdAdayaH sthAnaM kaSAyA vA, guNo'pi zabdAdikaH kaSAyapariNato pR0 180 / 1. sahasammuiyAe kha ca, sahassuiyAe ga, sahassamuiyAe gha Ga / 2. succA gha ng| 3. zrutaM bhagavatA''yuSmatA yadAkhyAtamiti kha, zrutaM yavatA bhagavatA0 ga / 4. 0yuSmatA vyAkhyAtamiti gha ng| 5. viziSyate kha ca / 6. 0'neneti dravyamiti ka gha Ga / 7. 0rasa-gandha-sparzAdayaH kha ca, 0rasa-sparza-gandhAdayaH ga / 8. zabdAdiko viSayaguNa: ca / 9. viSayaguNaH kha ca / /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vA''tmeti / yadi vA mUlaM saMsArasya zabdAdikaSAyapariNataH san AtmA, tasya sthAnaM zabdAdikam, guNo'pyasAveveti / tatazca sarvathA ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM vartate / nanu ca vartanakriyAyAH sUtre'nupAdAnAt kathamAkSepa iti ? ucyate-yatra hi 5. kAcid vizeSakriyA naivopAdAyi tatra sAmAnyakriyAm asti bhavati-vidyatevartata ityAdikAmupAdAya vAkyaM parisamApyate, evamanyatrApi draSTavyamiti / 212 20 athavA mUlam ityAdyaM pradhAnaM vA, sthAnam iti kAraNam, mUlaM ca tat kAraNaM ceti vigRhya karmadhArayaH, tatazca ya eva zabdAdiko guNaH sa eva mUlasthAnaM saMsArasyAdyaM pradhAnaM vA kAraNamiti / zeSaM pUrvavaditi / sAmpratamanayoreva guNa-mUlasthAnayorniyamya - niyAmakabhAvaM darzayaMstadupAttAnAM viSaya-kaSAyAdInAM bIjA-'GkuranyAyena parasparataH kArya-kAraNabhAvaM sUtreNaiva darzayati je mUlaTThANe se guNetti yadeva saMsAramUlAnAM karmamUlAnAM vA kaSAyANAM sthAnam AzrayaH zabdAdiko guNo'pyasAveva / athavA kaSAyamUlAnAM zabdAdInAM 15 yat sthAnaM karma saMsAro vA tattatsvabhAvApatteH guNo'pyasAveveti / athavA zabdAdikaSAyapariNAmamUlasya saMsArasya karmaNo vA yat sthAnaM mohanIyaM karma zabdAdikaSAyapariNato vA''tmA tadguNAvApteH guNo'pyasAveva / yadi vA saMsArakaSAyamUlasyAtmano yat sthAnaM viSayAbhiSvaGgaH asAvapi zabdAdiviSayatvAd guNarUpa eveti / atra ca viSayopAdAnena viSayiNo'pyAkSepAt sUcanArthatvAcca sUtrasyetyevamapi draSTavyam - yo guNe guNeSu vA vartate sa mUlasthAne mUlasthAneSu vA vartate, yo mUlasthAnAdau vartate sa eva guNAdau vartata iti / ya eva jantuH zabdAdike prAgvyAvaNitasvarUpe guNe vartate sa eva saMsAramUlakaSAyAdisthAnAdau vartate, etadeva dvitIyasUtrApekSayA vyatyayena prAgvadAyojyam / 1. sUtre 'pyanupAdAnAt ca / 2. 0nyAyataH kha - capratI vinA / 3. vAtmeti tadguNA0 khaAdarza vinA / 4. sa eva mUlasthAne ga / 5. 0 kaSAyasthAnAdisthAnAdau ga /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 213 anantagamaparyAyatvAt sUtrasyaivamapi draSTavyam-yo guNaH sa eva mUlaM sa eva ca sthAnam, yad mUlaM tadeva guNaH sthAnamapi tadeva, yat sthAnaM tadeva guNo mUlamapi tadeveti / yo guNaH zabdAdiko'sAveva saMsArasya kaSAyakAraNatvAd mUlam, sthAnamapyasAveveti, evamanyeSvapi vikalpeSu yojyam / viSayanirdeze ca viSayyapyAkSiptaH-yo guNe vartate sa mUle sthAne ceti, evaM sarvatra draSTavyam / iha 5 ca sarvajJapraNItatvAd anantArthatA sUtrasyAvagantavyA, tathAhi-mUlamatra kaSAyAdikamupanyastam, kaSAyAzca krodhAdayazcatvAraH, krodho'pyanantAnubandhyAdibhedena caturdhA, anantAnubandhino'pyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bandhAdhyavasAyasthAnAnyanantAzca tatparyAyAsteSAM ca pratyekaM sthAna-guNanirUpaNenAnantArthatA sUtrasya sampadyate, sA ca chadmasthena sarvAyuSA'pyaviSayatvA[danantatvA] ccAzakyA 10 darzayitum, digdarzanaM tu kRtameva / ato'nayA dizA kuzAgrIyazemuSyA guNa-mUlasthAnAnAM parasparataH kArya-kAraNabhAvaH saMyojanA ca kAryeti / tadevaM ya eva guNaH sa eva mUlasthAnam, yadeva mUlasthAnaM sa eva guNa ityuktam, tataH kimiti ? ata Aha iti se gaNahI mahayA0 ityAdi / iti hetau, yasmAt zabdAdiguNaparIta 15 AtmA kaSAyamUlasthAne vartate, sarvo'pi ca prANI guNArthI guNaprayojanI guNAnurAgIti / atasteSAM guNAnAmaprAptau prAptinAze vA kAGkSA-zokAbhyAM sa prANI mahatA aparimitena pari samantAt tApaH paritApaH tena zArIra-mAnasasvabhAvena duHkhenAbhibhUtaH san pauna:punyena teSu teSu sthAneSu vaset tiSThedutpadyeta / kimbhUtaH san ? pramattaH, pramAdazca rAga-dveSAtmakaH, dveSazca prAyo na rAgamRte / rAgo- 20 'pyutpatterArabhyAnAdibhavAbhyAsAd mAtA-pitrAdiviSayo bhavatIti darzayati mAyA me ityAdi / tatra mAtRviSayo rAgaH saMsArasvabhAvAd upakArakartRtvAdvopajAyate / rAge ca sati madIyA mAtA kSut-pipAsAdikAM vedanAM mA 1. vA kha-capustake vinA / 2. nirUpaNe'nantArthatA kha ca, nirUpaNAdanantArthatA ga / 3. anayA kha / 4. kimityAha kha gha / 5. pariH kha gha Ga / 6. san iti kaghapustakayonAsti / 7. 0kartRkatvA0 kha /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre prApaditi ataH kRSi-vANijya - sevAdikAM prANyupaghAtarUpAM kriyAmArabhate / tadupaghAtakAriNi ce tasyAM vA'kAryapravRttAyAM dveSa upajAyate, tadyathAanantavIryaprasaktAyAM reNukAyAM rAmasyeti / evaM pitA me, pitRnimittaM rAga- - dveSau bhavataH, yathA rAmeNa pitari rAgAt tadupahantari ca dveSAt saptakRtvaH kSatriyA 5 vinipAtitAH, subhUmenApi triH saptakRtvo brAhmaNA iti / bhaginImittena ca klezamanubhavati prANI / tathA bhAryAnimittaM rAga- -dveSodbhavaH, tadyathA- cANakyana bhaginI-bhaginIpetyAdyavajJAtayA bhAryayA coditena nandAntikaM dravyArthamupAgatena kopAd nandakulaM kSayaM ninye / tathA putrA me na jIvantIti Arambhe pravartate / evaM duhitA me duHkhiteti rAga-dveSopahatacetAH paramArthamajAnAnastadvidhatte yenaihikA10 ''muSmikAnapAyAnavApnoti, tadyathA - jarAsandho jAmAtari kaMse vyApAdite svabalAvalepAd apasRtavAsudevapadAnusArI sabala-vAhanaH kSayamagAt / snuSA me na jIvatItyArambhAdau pravartate / sakhi - svajana - saGgrantha- saMstutA me, sakhA mitram, svajanaH pitRvyAdiH, saGgranthaH svajanasyApi svajana: pitRvyaputrazAlAdiH, saMstutaH bhUyobhUyodarzanena paricitaH, athavA pUrvasaMstuto mAtA15 pitrAdirabhihitaH, pazcAtsaMstutaH zAlakAdiH, sa iha grAhyaH, sa ca me du:khita iti paritapyate / viviktaM zobhanaM pracuraM vA upakaraNaM hastyazva - rathA-''sanamaJcakAdi, parivartanaM dviguNa- triguNAdibhedabhinnaM tadeva, bhojanaM modakAdi, AcchAdanaM paTTayugmAdi, tacca me bhaviSyati naSTaM vA / 12 IMccatthamiti evamarthaM gRddho lokaH teSveva mAtA-pitrAdirAgAdi20 nimittasthAneSvAmaraNaM pramattaH 'mamedam, ahamasya svAmI poSako vA' ityevaM mohitamanAH vaset tiSThediti, uktaM ca 1. kRSI 0 kha / 2. vA kha / 3. vyApAditAH kha ca / 4. cANAkyena khapratimRte / 5. 0patyavajJAtayA gha Ga / 6. nandAntike ka / 7. 0mupagatena ca / 8. duHkhinIti kha ca / 9. 0 stattadvidhatte kha ca / 10. 0 ti yathA kha / 11. jIvantItyArambhAdau ca / 12. 0triguNAdibhedaM tadeva kha ca / 13. iccatthaM gaDhie iti evamarthaM kha, eccatthamityAdi evamarthaM gha Ga iccatthamiti ityevamarthaM ca /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH putro me bhrAtA me svajano me gRha- kalatravargo me / iti kRtamemezabdaM pazumiva mRtyurjanaM harati // putra- kalatra - parigrahamamatvadoSairnaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH parigrahAdduHkhamApnoti // [ amumevArthaM niyuktikAro gAthAdvayenAha ] saMsAraM chettumaNo kammaM ummUlae tayaTThAe / ummUlejja kaMsAe tamhA ucaejja saMyaNAI // 196 // mAyA me piyA me bhagiNI bhAyA ya puttadAraM me / atthammi ceva giddhA jammaNa-mairaNANi pAvaMti // 197 // cha // 215 saMsAraM chettumaNo0 gAhA, mAyA me0 tti gAhA / saMsAraM nAraka -1 - tiryaG 10 narA-'maralakSaNaM mAtA-pitR - bhAryAdisnehalakSaNaM vA chettumanAH unmumUlayiSuraSTaprakAraM karmonmUlayet / tadunmUlanArthaM ca tatkAraNabhUtAn kaSAyAnunmUlayet / kaSAyApagamanAya ca mAtA-pitrAdigataM snehaM jahyAt // yato mAtA- pitrAdisaMyogAbhilASiNaH arthe ratna-kupyAdike gRddhAH adhyupapannA: janma - jarA - maraNAdikAni duHkhAnyasubhRtaH prApnuvantIti gAthAdvayArthaH // 196-197 // tadevaM kaSAyendriyapramatto mAtA- pitrAdyarthamarthopArjana-rakSaNatatparo duHkhameva kevalamavApnotItyAha-- tadyathA "aho ityAdi / ahazca sampUrNaM rAtriM ca cazabdAt 'paikSaM mAsaM ce nivRttazubhAdhyavasAyaH 'pairi samantAt tapyamAnaH paritapyamAnaH san tiSThati, 14 5 1. kasAyA kha ja jha Ja / 2. sayaNAI ka kha ja, sayaNAdI Ja / 3. 0maraNAi~ Ja / 4. pArvati // 197 // cha // dvi0 adhyayane prathamoddezaka: jha / 5. saMsAraM0 gAhA / kha / 6. me0 gAhA kha ca / 7. 0bhUtAMzca kaSAyA0 ka / 8. yasmAd mAtA0 kha ca / 9. kevalamanubhavatItyAha kha ca, kevalamApnotItyAha ga Ga / 10. aho ma ( ya ) ityAdi ka / 11. pakSaM ca mAsaM kha / 12. vA ka ga / 13. pariH Ga / 14. samuti (tti ? )SThati, ka, samanutiSThati kh| 15 20
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre kaiyA vaccai sattho ? kiM bhaMDaM ? kattha ? kittiyaM bhUmi ? / ko kayavikkayakAlo ? nivvissai kiM kahiM keNa ? // [ ] ityAdi / sa ca paritapyamAnaH kimbhUto bhavatIti ? Aha-kAletyAdi / kAla: kartavyAvasaraH, tadviparItaH akAlaH, samyag utthAtum abhyudyantuM zIlamasyeti 5 samutthAyI, iti padArthaH / vAkyArthastu-'kAle kartavyAvasare akAle tadviparyAse samuttiSThate abhyudyatamanuSThAnaM karoti tacchIlazceti, kartavyAvasare na karoti anyadA ca vidadhAtIti / yathA vA kAle karotyevamakAle'pIti, yathA vA'navasare na karotyevamavasare'pIti, anyamanaskatvAd apagatakAlA-'kAlaviveka iti bhAvanA, yathA pradyotena mRgApatirapagatabhartRkA satI grahaNakAlamativAhya kRta10 prAkArAdirakSA jighRkSiteti / yastu punaH samyak kAlotthAyI bhavati sa yathAkAlaM parasparAnAbAdhayA sarvAH kriyAH karotIti, taduktam mAsairaSTabhirahnA ca, pUrveNa vayasA''yuSaH / / tat kartavyaM manuSyeNa yasyAnte sukhamedhate // [ dharmAnuSThAnasya ca na kazcidakAlo mRtyoriveti / kimarthaM punaH kAlA15 'kAlasamutthAyI bhavatIti ? Aha saMjogaTThI, saMyujyate saMyojanaM vA saMyogaH, arthaH prayojanam, so'syAstIti saMyogArthI / taMtra dhana-dhAnya-hiraNya-dvipada-catuSpada-rAjyabhAryAdisaMyogaH tenArthI tatprayojanI, athavA zabdAdiviSayasaMyogo mAtApitrAdibhirvA tenArthI kAlA-'kAlasamutthAyI bhavatIti / kinyc| aTThAlobhI, arthaH ratna-kupyAdiH tatra A samantAllobhaH arthAlobhaH, sa vidyate yasyetyasAvapi kAlA-'kAlasamutthAyI bhavati, mammaNavaNigvat, 1. kettiyA bhUmI ? kha ca / 2. nivvisaI ga / 3. keNa // ' mityAdi kha-capratI vinA / 4. tadviparyAsaH kha ca / 5. akAlena ga ca / 6. tadviparyAsena khaAdarza vinA / 7. abhyudyamamanuSThAnaM kha ga ca / 8. vA iti kha-capustakayo sti / 9. sarvAM kriyAM ka / 10. vayasA''yuSA kapratimRte / 11. yenAnte gha Ga ca / 12. kazcit kAlo gha ng| 13. tatra iti khapratau nAsti / 14. hiraNya0 iti ka-gha-Ga pustakeSu nopalabhyate / 15. 0viSaya: saMyogo kha ga ca /
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 217 tathAhi-asAvatikrAntArthopArjanasamarthayauvanavayA jala-sthalapathapreSitanAnAdezabhANDabhRtabohittha-gantrikoSTramaNDalikAsambhRtasambhAro'pi prAvRSi saptarAtrAvacchinnamuzalapramANajaladhArAvarSaniruddhasakalaprANigaNasaJcAramanorathAyAM mahAnadIjalapUrAnItakASThAni jighRkSurupabhogadharmAvasare nivRttAparAzeSazubhapariNAmaH kevalamarthopArjanapravRtta iti, uktaM ca ukkhaNai khaNai nihaNai ratiM na suyai diyA vi ya sasaMko / limpai Thaei sayayaM laMchiyapaDilaMchiyaM kuNai // bhuMjasu, ne tAva rikko jemeGa, na vi ya ajja mjjiihN| na vi ya vasIhAmi ghare kAyavvamiNaM bahuM ajja // [ ] punarapi lobhino'zubhavyApArAnAha-AluMpe A samantAd lumpatItyA- 10 lumpaH / sa hi lobhAbhibhUtAntaHkaraNo'pagatasakalakartavyA'kartavyaviveko'rthalobhaikadattadRSTiraihikA-''muSmikavipAkakAriNInirlAJchana-galakartanacauryAdikAH kriyAH karoti / anyacca saMhasakkAre, karaNaM kAraH, asamIkSitapUrvA-'paradoSaM sahasA karaNaM sahasAkAraH sa vidyate yasyeti arzaAdibhyo'c [pA0 5-2-127], athavA 15 chAndasatvAt kartaryeva ghaJ karotIti kAraH, tathAhi-lobhatimirAcchAditadRSTirarthai kamanAH zakuntavat zarAghAtamanAlocya pizitAbhilASitayA sandhicchedanAdito vinazyati, lobhAbhibhUto hyarthekadRSTistanmanAstadarthopayukto'rthameva pazyati, nApAyAn, Aha ca viNiviTThacitte vividham anekadhA niviSTaM sthitamavagADhamarthopArjanopAye 20 mAtA-pitrAdyabhiSvaGge vA zabdAdiviSayopabhoge vA cittam antaHkaraNaM yasya sa tathA / pAThAntaraM vA viNiviTThaceTe tti vizeSeNa niviSTA kAya-vAG-manasAM 1. 0yauvanatayA ka / 2. 0bodhistha-gantri0 gha Ga ca vinA / 3. 0prANijanasaJcAra0 kha / 4. Thavei kha, Thaejja ca / 5. "na tAva rikko na nirAkulaH" sa0vi0pa0 / 6. "rikka iti samatho(rtho)[5] vyAkulo vA' jai0vi0pa0 / 7. 0vyApAramAha ga / 8. 0gatakartavyA0 kha c| 9. sahasakkAro kha / 10. arzAdibhyo kha / 11. viNiviTThaciTThe gha Ga ca /
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre parispandAtmikA'rthopArjanopAyAdau ceSTA yasya sa viniviSTaceSTaH / tadevaM mAtA-pitrAdisaMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacitto viniviSTaceSTo vA kimbhUto bhavatIti ? Aha ettha ityAdi / atra asmin mAtA-pitrAdau zabdAdiviSayasaMyoge vA 5 viniviSTacittaH san pRthvIkAyAdijantUnAM yat zastraM upaghAtakAri tatra punaH pravartate evaM paunaHpunyena zastre pravRtto bhavati yadi pRthivIkAyAdijantUnAmupaghAte vartate, tathAhi-zasu hiMsAyAm [pA0dhA0 724] ityasmAt zasyate hiMsyata iti karaNe STran vihitaH, tacca svakAya-parakAyAdibhedabhinnamiti / pAThAntaraM vA ettha satte puNo puNo, atra mAtA-pitR-zabdAdisaMyoge lobhArthI san saktaH gRddhaH adhyupapanna: 10 pauna:punyena viniviSTaceSTa AlumpakaH sahasAkAra: kAlAkAlasamutthAyI vA bhavatIti / ___etacca sAmpratakSiNAmapi yujyeta yadyajarAmaratvaM dIrghAyuSkaM vA syAt, taccobhayamapi nAstItyAha _ [sU064] appaM ca khalu AuM ihamegesiM mANavANaM / 15 taM jahA-sotapaNNANehiM parihAyamANehiM cakkhupaNNANehi parihAyamANehiM ghANapaNNANehi parihAyamANehiM rasapaNNANehiM parihAyamANehiM phAsapaNNANehi parihAyamANehiM abhikaMtaM ca khalu vayaM sahAe tato se egayA mUDhabhAvaM jaNayaMti / jehiM vA saddhi saMvasati te va NaM egayA NiyagA puTvi 20 parivadaMti, so vA te Niyage pacchA parivadejjA / NAlaM te 1. 0'rthopArjanakriyopAyAdau kha / 2. 0saMyogArthamarthAlobhI ka / 3. ittha ga ca / 4. 0pitrAdau viSaya0 gha / 5. sa pRthivI0 kha / 6. 0te pauna:punyena zastre pravRtto bhavati, yadi vA pRthivI0 kha / 7. tat svakAya0 ka / 8. 0parakAyabheda0 ga / 9. lobhArthAsatta( rthI satte ?) ka / 10. sahasAkArakaH ga gha ng| 11. yujyate ka gha ng| 12. dIrghAyuSkatvaM kha /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 219 tava tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA / se Na hAsAe, Na kiDDAe, Na ratIe, Na vibhUsAe / ____ appaM ca ityAdi / alpaM stokam, cazabdaH adhikavacanaH, khaluH avadhAraNe, AyuH iti bhavasthitihetavaH karmapudgalAH, iha iti saMsAre manuSyabhave 5 vA ekeSAM keSAJcideva mAnavAnAM manujAnAmiti padArthaH / vAkyArthastu iha asmin saMsAre keSAJcinmanujAnAM kSullakabhavopalakSitAntarmuhUrtamAtram alpaM stokamAyurbhavati, cazabdAd, uttarottarasamayAdivRddhyA palyopamatrayAvasAne'pyAyuSi khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt saMyamajIvitamalpameveti, tathAhi-antarmuhUrtAdArabhya dezonapUrvakoTiM yAvat saMyamAyuSkam, taccAlpameveti, athavA tripalyopama- 10 sthitikamapyAyuralpameva, yatastadapyantarmuhUrtamapahAya sarvamapavartate, uktaM ca addhA joukkose baMdhittA bhogabhUmiesu lahuM / savvappajIviyaM vajjayittu uvvaTTiyA doNhaM // [paMcasaM0 323 ] asyA ayamartha:-utkRSTe yoge bandhAdhyavasAyasthAne AyuSo yo bandhakAlo'ddhA utkRSTa eva, teM baddhvA, kva ? bhogabhUmikeSu devakurvAdijeSu, 15 tasya kSiprameva sarvAlpamAyurvarjayitvA dvayoH tiryaG-manuSyayorapavRttikA apavartanaM bhavati, etaccAparyAptakAntarmuhUrtAntardraSTavyam, tata Urdhvamanaparvatanameveti / sAmAnyena cAyuH sopakramAyuSAM sopakramam, nirupakramAyuSAM nirupakramam / yadA hyasumAn svAyuSastribhAge tribhAgatribhAge vA jaghanyata ekena dvAbhyAM vA utkRSTataH saptabhiraSTabhirvA''kaSairantarmuhUrtapramANena kAlenA''tmapradezaracanA- 20 nADikAntarvatina AyuSkakarmavargaNApudgalAn prayatnavizeSeNa vidhatte tadA 1. alpaM ca ga / 2. stokaM ca, cazabdaH alpavacana: kha / 3. jogukkose kha ga ca, jogukkosaM gha ng| 4. asyAyamarthaH kapratyA vinaa| 5. tad ka gha ng| 6. devakurvAdiSu ka / 7. 0rmuhUrtakAntardra0 ka, 0rmuhUrtakAntaM dra0 gha ng| 8. Urddha0 kha ga ca / 9. vA''yuH ga ca / 10. 0raSTabhirvA varSe0 gha ca / 11. 0racanAntarvartina kha /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre nirupakramAyurbhavati, anyadA tu sopakramAyuSka iti / upakramazcopakramaNakAraNairbhavati, tAni cAmUni daMDa kasa sattha rajjU aggI udagapaDaNaM visaM vAlA / sIuNhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI ya // mutta-purIsanirohe jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bahuso / ghaMsaNa gholaNa pIlaNa Aussa uvakkamA ee // [ ] uktaM casvato'nyata itastato'bhimukhadhAvamAnApadAmaho nipuNatA nRNAM kSaNamapIha yajjIvyate / mukhe phalamatikSudhA sarasamalpamAyojitaM, kiyacciramacarvitaM dazanasaGkaTe sthAsyati ? // ucchAsAvadhayaH prANAH, sa cocchAsaH samIraNa: / samIraNAccalaM nAnyat, kSaNamapyAyuradbhutam // [ ] ityAdi / ye'pi dIrghAyuSkasthitikA upakramaNakAraNAbhAve AyuHsthitimanubhavanti 15 te'pi maraNAdapyadhikAM jarAbhibhUtavigrahA jaghanyatamAmavasthAmanubhavantIti tadyathetyAdinA darzayati soyapariNANehiM ityAdi tato se egayA mUDhabhAvaM jaNayaMti tti yAvat / zRNoti bhASApariNatAn pudgalAniti zrotram / tacca kadambapuSpAkAraM dravyataH, bhAvato bhASAdravyagrahaNalabdhyupayogasvabhAvamiti / tena zrotreNa pariH 20 samantAd ghaTa-paTazabdAdiviSayANi jJAnAni parijJAnAni taiH zrotraparijJAnarjarAprabhAvAt parihIyamANaiH sadbhistato'sau prANI ekadA vRddhAvasthAyAM rogodayAvasare vA mUDhabhAvaM mUDhatAM kartavyA-'kartavyAjJatAmindriyapATavAbhAvAd Atmano janayati, hitA-'hitaprApti-parihAravivekazUnyatAmApadyata ityarthaH / janayanti iti caikavacanAvasare tiDa tiDo bhavanti [ ] iti bahuvacanamakAri, athavA tAni vA 1. 0rbhavatIti kapratevinA / 2. 0zyopakramakAraNai0 ga / 3. 0cabitaM gha Ga ca / 4. nAsti, kSaNa0 kha / 5. upakramakAraNA0 ga / 6. 0jarAbhibhUtavigrahA iti pATha: kha Adarza na vartate / 7. jaghanyatarA0 kha ca / 8. soyapaNNANehiM ka kha ga / 9. jaNayaMtIti yAvat kha c| 10. pari kha ga /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezaka:- 221 zrotravijJAnAni parikSIyamANAnyAtmanaH sadasadvivekavikalatAmApAdayantIti, zrotrAdivijJAnAnAM ca tRtIyA prathamArthe subvyatyayena draSTavyeti / evaM cakSurAdivijJAneSvapi yojyam / atra ca karaNatvAdindriyANAmevaM sarvatra draSTavyamzrotreNAtmano vijJAnAni, cakSuSAtmano vijJAnAnIti / nanu ca tAnyeva draSTRNi kuto na bhavanti ? ityucyate--- azakyamevaM vijJAtuM tadvinAze tadupalabdhArthasmRtyabhAvAt, 5 dRzyate ca hRSIkopaghAte'pi tadupalabdhArthasmaraNam, tadyathA - dhavalagRhAntarvartipuruSapaJcavAtAyanopalabdhArthasya tadanyatarasthagane'pi tadupapattiriti tathAhiahamanena zrotreNa cakSuSA vA mandamarthamupalabhe anena ca sphuTataramiti spaSTaiva karaNatvAvagatirakSANAm / yadyevamanyAnyapi karaNAni santi tAni kiM nopAttAni ? kAni punastAni ? ucyate, vAk-pANi-pAda- pAyu - upastha - manAMsi vacanA''dAna-viharaNa-utsargA-''nanda-saGkalpavyApArANi tatazcaiteSAmAtmopakArakatvena karaNatvam, karaNatvAdindriyatvamiti, evaM caikAdazendriyasadbhAve sati paJcAnAmevopAdAnaM kimarthamiti ? AhAcArya: - naiSa doSa:, i~ha hyAtmano vijJAnotpattau yat prakRSTamupakArakaM tadeva karaNatvAd indriyam, etAni tu vAkpANyAdIni naivAtmano'nanyasAdhAraNatayA karaNatvena vyApriyante, atha yAM kAJcana 15 kriyA-mupAdAya karaNatvamucyate evaM tarhi bhrUdarAderapyutkSepAdisambhavAt karaNatvaM syAt, kiJca - indriyANAM svaviSaye niyatatvAd nAnyendriyakAryamanyadindriyaM kartumalam, tathAhi ---cakSureva rUpAvalokanAyAlam, na tadabhAve zrotrAdIni yastu rasAdyupalambhe zItasparzAderapyupalambhaH sa sarvavyApitvAt sparzanendriyasyetyanAzaGkanIyam, iha tu punaH pANicchede'pi tatkAryasyAdAnalakSaNasya 20 dazanAdinA'pi nirvartyamAnatvAd yatkiJcidetat, manasastu sarvendriyopakArakatvAd antaHkaraNatvamiSyata eva tasya ca bAhyendriyavijJAnopaghAtenaiva gatArthatvAd na pRthagupAdAnamiti, pratyekopAdAnaM ca kramotpattivijJAnopalakSaNArtham, 1. zrotraparijJAnAni kha / 2. sarvatra iti capustake nAsti / 3. bhavanti ? ucyate kha ca / 4. " hRSIkANi indriyANi" sa0vi0pa0 / 5. ucyante ka- khapratI vinA / 6. vacanAna0 ga 7. ihAtmano ka / 8. 0 sAdhAraNpatvena vyApri0 ka ga / 9. tu iti khaAdarze na vidyate / 10
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 222 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tathAhi-yenaivendriyeNa saha manaH saMyujyate tadevAtmIyaviSayagrahaNAya pravartate, netaraditi / nanu ca dIrghazaSkulIbhakSaNAdau paJcAnAmapi vijJAnAnAM yaugapadyenopalabdhiranubhUyate ? naitadasti, kevalino'pi dvAvupayogau na staH, AstAM tAvadArAtIyabhAgadarzinaH paJcopayogA iti, etaccAnyatra nyakSeNa pratipAditamiti neha 5 pratAyate / yastu yaugapadyenAnubhavAbhAsaH sa drAgvRttitvAd manaso bhavatIti, uktaM ca AtmA sahaiti manasA mana indriyeNa, svArthena cendriyamiti krama eSa shiighrH| yogo'yameva manasaH kimagamyamasti ? yasmin mano vrajati tatra gato'yamAtmA // [ iha cAyamAtmA indriyalabdhimAn Aditsitajanmotpattideze samayenAhAraparyApti nirvartayati, tadanantaramantarmuhUrtena zarIraparyAptim, tato'pIndriyaparyApti tAvataiva kAlena, tAni ca paJcendriyANi sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrANIti / tAnyapi dravya-bhAvabhedAt pratyekaM dvividhAnIti / tatra dravyendriyaM nirvRttyupa karaNabhedAd dvidhA / nirvRttirapyAntara-bAhyabhedAd dvidhaiva / nirvartyata iti nirvRttiH / 15 kena nirvartyate ? karmaNA / tatrotsedhAGgalAsaGkhyeyabhAgapramitAnAM zuddhAnAmAtma pradezAnAM pratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitA yA vRttirabhyantarA nirvRttiH, teSvevAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAkSu yaH pratiniyatasaMsthAno nirmANanAmnA pudgalavipAkinA vardhakisaMsthAnIyenA''racitaH karNazaSkulyAdivizeSaH, aGgopAGganAmnA ca niSpAdita iti bAhyanirvRttiH / tasyA eva nirvRttedvirUpAyA, 20 yenopakAraH kriyate tadupakaraNam, taccendriyakAryasamartham, satyAmapi [bAhya-] nirvRttAvanupahatAyAM [ca] masUrAdyAkRtirUpAyAM [Antara]nirvRttau tasyopaghAtAd na pazyati / tadapi nirvRttivad dvidhA-bAhyamAbhyantaraM ceti / tatrAbhyantara-makSNastAvat 1. viSayaguNagrahaNAya gha / 2. dvAvapyupayogau ka gha / 3. etaccAnyatrAnyakSeNa ka Da etacca nyakSeNa kha, etaccAnyekSa( nyakSeNa ga / 4. nAnabhavabhAsaH ga / 5. 0tpattipradeze kh| 6. ca iti ka-khapratyornAsti / 7. 0vyapadezabhAg yaH kha gha Ga / 8. tu kha-capustake vinaa| 9. tasyAmapi kha / 10. 0hatAyAmapi masUrA0 kha gha Ga / 11. masUrAkRtika GapustakamRte / 12. "tasya iti upakaraNasya" jai0vi0pa0 / 13. dvidhA / tatrA0 kaprati vinA /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 223 kRSNazuklamaNDalam, bAhyamapi patrapakSmadvayAdi / evaM zeSeSva-pyAyojanIyamiti / bhAvendriyamapi labdhyupayogabhedAd dvidhA / tatra labdhiH jJAna-darzanAvaraNIyakSayopazamarUpA yatsannidhAnAdAtmA dravyendriyanirvRttiM prati vyApriyate tannimitta Atmano mana:sAcivyAdarthagrahaNaM prati vyApAra upayoga iti / tadatra satyAM labdhau nirvRttyupakaraNopayogAH, satyAM ca nirvRttAvupakaraNopayogau, satyupa- 5 karaNa upayoga iti / eteSAM ca zrotrAdInAM kadambaka-masUra-kalambukApuSpa-kSurapranAnAsaMsthAnatA'vagantavyeti / viSayazca zrotrendriyasya dvAdazabhyo yojanebhya AgataM zabdaM gRhNAti, cakSurapyekaviMzatiSu lakSeSu sAtirekeSu vyavasthitaM prakAzakam, prakAzyaM tu sAtirekayojanalakSavyavasthitaM rUpaM gRhNAti, zeSANi tu navabhyo yojanebhya AgataM svaviSayaM gRhNanti, jaghanyatastvaGgalAsaGkhyeyabhAgaviSayatvaM 10 sarveSAm / atra ca soyaparinnANehiM parihAyamANehItyAdi ya utpattiM prati vyatyayenendriyANAmupanyAsaH sa evamarthaM draSTavyaH-iha saMjJinaH paJcendriyasyopadezadAnenAdhikRtatvAd upadezazca zrotrendriyaviSaya iti kRtvA, tatparyAptau ca sarvendriyaparyAptiH sUcitA bhavati / zrotrAdivijJAnAni ca vayo'tikrame parihIyante, tadevAha-abhikaMta- 15 mityAdi / athavA zrotrAdivijJAnairapacitaiH karaNabhUtaiH sadbhiH abhikaMtaM ca khalu vayaM sa pehAe / tatra prANinAM kAlakRtA zarIrAvasthA yauvanAdiH vayaH tajjarAmabhi mRtyuM vA krAntam abhikrAntam / iha hi catvAri vayAMsi kumAra-yauvana-madhyamavRddhatvAni, uktaM ca prathame vayasi nAdhItaM, dvitIye nArjitaM dhanam / / tRtIye na tapastaptaM, caturthe kiM kariSyati ? // [ ] tatrA''dyavayodvayAtikrame jarAbhimukhamabhikrAntaM vayo bhavati / athavA 1. tannimittamAtmano gha / 2. kadamba-masUra0 kha / 3. "kalambukApuSpaM kAhalikA" sa0vi0pa0 / 4. zrotrasya kha / 5. 0viMzatilakSeSu kha / 6. prakAzam ga gha, "prakAzam iti AdityAdi'' jai0vi0pa0 / 7. prAkAzyaM ca / 8. 0lakSasthitaM gha Ga ca / 9. soyapannANehiM ghaGapustake vinA / 10. 0mANehiM tItyAdi kha / 11. pratipattavyaH ga / 12. sarvendriyasamprAptiH kha / 13. 0vayo'tikrame kha ng| 14. jarAmabhimukha0 ka gha ng| 15. anyathA vA ca /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 224 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre trINi vayAMsi kaumAra-yauvana - sthaviratvabhedAt uktaM ca pitA rakSati kaumAre, bhartA rakSati yauvane / putrAzca sthAvire bhAve, na strI svAtantryamarhati // [ manusmRtau 9 / 3] anyathA vA trINi vayAMsi bAla- madhyatva-vRddhatvabhedAt, uktaM ca A SoDazAd bhaved bAlo, yAvat kSIrAnnavartakaH / madhyamaH saptatiM yAvat, parato vRddha ucyate // [ ] eteSu ca vayassu sarveSvapi yopacayavatyavasthA tAmabhikrAnto'bhikrAntavayA ityucyate / caH samuccaye, na kevalaM zrotra - cakSuH- prANa-rasana - sparzanavijJAnairvyastasamastairdezataH sarvato vA parihIyamANaimaDhyamApadyate / vayazcAbhikrAntaM prekSya 10 paryAlocya sa iti prANI, khaluH iti vizeSaNe, vizeSeNa atyarthaM mauDhyamApadyata iti, Aha ca-tao se ityAdi / tataH iti tasmAdindriyavijJAnApacayAd vaiyo'tikramaNAdvA sa iti prANI ekadA iti vRddhAvasthAyAM mUDhabhAvo mUDhatvaM kiGkartavyatAbhAvamAtmano janayati / athavA se tasyAsubhRtaH zrotrAdivijJAnAni parihIyamANAni mUDhabhAvaM janayantIti / 15 sa evaM vArddhakye mUDhasvabhAvaH san prAyeNa lokAvagIto bhavatItyAha-jehiM vetyAdi / vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, AstAM tAvadaparo lokaH yaiH putrakalatrAdibhiH sArdhaM saha saMvasati ta eva bhAryA - putrAdayo Namiti vAkyAlaGkAre ekadA iti vRddhAvasthAyAm niyagA AtmIyA ye tena samarthAvasthAyAM pUrvameva poSitAH te taM parivadanti pari samantAd vadanti parivadanti yathA - ayaM na mriyate 20 nApi maJcakaM dadAti / yadi vA parivadanti paribhavantItyuktaM bhavati / athava kimanena vRddhena ? ityevaM parivadanti / na kevalameSAm, tasyAtmA'pi tasyAmavasthAyAmavagIto bhavatIti, Aha ca 1. tAmatikrAntavayA ka kha tAmabhikrAnto'tikrAntavayA ucyate ga, tAmatikrAnto'tikrAntavayA ca / 2 0 zcAtikrAntaM ghaAdarzamRte / 3. vayo'pakrama 0 ga / 4 bhavatItyAha ca kha / 5. 0m te niyagA kha 0m nijakA ga / 6. pariH ga gha / 7. vadanti yathA khapratyA vinA / 8. na ca ka gha Ga / 9. ityevaM vadanti ka gha Ga /
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 225 valisantatamasthizeSitaM, zithilasnAyuvRtaM kaiDebaram / svayameva pumAn jugupsate, kimu kAntA kamanIyavigrahA ? // [ ] gopAla-bAlA-'GganAdInAM ca dRSTAntadvAreNopanyasto'rtho buddhimadhitiSThatIti atastadAvirbhAvanAya kathAnakam-kauzAmbyAM nagaryAmarthavAn bahuputro dhano nAma sArthavAhaH / tena caikAkinA nAnAvidhairupAyaiH svApateyamupArjitam / 5 taccAzeSaduHkhitabandhujana-svajana-putra-mitra-kalatrAdibhogyatAM ninye, tato'sau kAlaparipAkavazAd vRddhabhAvamupagataH san putreSu samyakpAlanopacitakalAkuzaleSu samastakAryacintAbhAraM nizcikSepa / te'pi ca vayamanenedRzImavasthAM nItAH sarvajanAgresarA vihitAH iti kRtopakArAH santaH kulaputratAmavalambamAnAH svataH kvacit kAryavyAsaGgAt svabhAryAbhistamaikalyaM vRddhaM pratyajajAgaran / tA 10 apyudvartana-snAna-bhojanAdinA yathAkAlamakhUNaM vihitvtyH| tato gacchatsu divaseSu varddhamAneSu putrabhANDeSu prauDhIbhavatsu bhartRSu jaravRddhe ca vivazakaraNaparicAre sarvAGgakampini galadazeSazrotasi sati zanaiH zanairucitamupacAraM zithilatAM ninyuH, asAvapi mandapratijAgaraNatayA cittAbhimAnena vizrasayA ca sutarAM duHkhasAgarAvagADhaH san putrebhyaH snuSAkSUNAnyAcacakSe / tAzca svabhartRbhizcekhidyamAnAH 15 sutarAmupacAraM parihatavatyaH, sarvAzca paryAlocyaikavAkyatayA svabhartanabhihitavatyaH kriyamANe'pyayaM pratijAgaraNe vRddhabhAvAd viparItabuddhitayA'pahRte, yadi bhavatAmapyasmAkamuparyavizrambhastato'nyena vizvasanIyena nirUpayata / te'pi tathaiva cakruH / tAstu tasminnavasare sarvA api sarvANi kAryANi yathA'vasaraM vihitavatyaH / asAvapi putraiH pRSTaH pUrvavirU(ru)kSitacetAstathaiva tA apavadati- 20 naitA mama kiJcit samyak kurvantIti taizca pratyayikavacanAdavagatatattvairyathA 1. snAyudhRtaM ca / 2. kalevaram gha ng| 3. kAntA: kamanIyavigrahA: g| 4. gopAlA'GganAM0 ka gha ng| 5. ca iti khapustake nAsti / 6. 0na-putra-kalatrA0 kha, 0na-mitra-putrakalatrA0 ga. 0na-mitra-kalatra-patrAdi0 c| 7. 0mapAgataH gha ng| 8. nicikSepa kha ga ca / 9 ca iti kapratAveva / 10. "akalya[ m] iti sarogam" jai0vi0pa0 / 11. pratyajIjAgaran kacapratI vinA / 12. tA amumudvartana0 gha ng| 13. 0zrotasi zanaiH kha / 14. ciMtAbhimAnena ca / 15. visrambha0 ka-khapustake Rte / 16. sarvA evaM sarvANi kha ca / 17. asau putraiH ka gha ng| 18. 0stathaivaitA apa0 gha / 19. kurvanti / taistu kha ca / 20. taistu ga /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre ayamupacaryamANo'pi vArdhakyAd rorudyate, atastairapyavadhIritaH, anyeSAmapi yathAvasare tadbhaNDanasvabhAvatAmAcacakSire / tato'sau putrairavadhIritaH snuSAbhiH paribhUtaH parijanenAvagIto vAGmAtreNApi kenacidapyananuvaya'mAnaH sukhite duHkhitaH kaSTatarAmAyu:zeSAmavasthAmanubhavatIti / evamanyo'pi jarAbhibhUtavigrahastRNakubjIkaraNe'pyasamarthaH san svakAryaikaniSThAllokAt paribhavamApnotIti, Aha gAnaM saGkacitaM gatirvigalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTibhraMzyati rUpameva husate vaktraM ca lAlAyate / vAkyaM naiva karoti bAndhavajana: patnI na zuzrUSate, 10 dhik kaSTaM jarayA'bhibhUtapuruSaM putro'pyavajJAyate // [ ] ityAdi / tadevaM jarAbhibhUtaM pRruSaM nijAH parivadanti / asAvapi paribhUyamAnastadviraktacetAstadapavAdAn janAyAcaSTe, Aha ca-so vA ityAdi / vAzabdaH pUrvApekSayA pakSAntaraM darzayati, te vA nijAstaM parivadanti, sa vA jarAjarjaritadehaH tAn nijAnanekadoSodaMghaTTanatayA parivadet nindet / athavA vidyamAnArthatayA 15 tAnasAvavagAyati paribhavatItyarthaH / ye'pi pUrvakRtadharmavazAt taM vRddhaM na parivadanti te'pi tadduHkhApanayanasamarthA na bhavantIti, Aha ca nAlamityAdi / nAlaM na samarthAH te putra-kalatrAdayaH tava iti pratyakSabhAvamupagataM vRddhamAha, trANAya zaraNAya veti / tatrA''pattaraNasamarthaM trANamucyate, yathA mahAzrotobhiruhyamAnaH sukarNadhArAdhiSThitaM plavamAsAdyApastaratIti / zaraNaM 20 punaryadavaSTambhAd nirbhayaiH sthIyate taducyate, tat punardurga parvataH puruSo veti / 1. atastairavadhI0 kha, tatastairapya0 ga ca / 2. kathAvasare ka ga gha / 3. tadbhaTana0 ka Ga, tadbhaNTana0 kha ga gha / 4. 0svabhAvamA0 kha / 5. parijanairavagIto kha / 6. vAGmAtreNApyananu0 kha / 7. sukhiteSu ga, "sukhite iti zeSaloke' jai0vi0pa0 / 8. 0samarthaH kAryaika0 kha, 0samarthaH svakAryai0 ga / 9. niSThalokAt ka-gapratI Rte / 10. parAbhava kha / 11. Aha ca ga / 12. puruSa iti khapustaka eva / 13. stadvayatiriktacetA0 gha Ga ca / 14. khaTTanataH kha, 0ddhaTanatayA gha Ga / 15. 0nayane na samarthA bhavantIti kha / 16. bhavanti, ca / 17. mahAsroto0 gha / 18. taducyate iti kapratau na vartate /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 227 etaduktaM bhavati--jarAbhibhUtasya na kazcit trANAya zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya zaraNAya veti, uktaM ca janma-jarA-maraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste / jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke // [prazama0 gA0 152] ityAdi / sa tu tasyAmavasthAyAM kimbhUto bhavatIti Aha-se Na ha~ssAe ityAdi, 5 sa jarAjIrNavigraho na hAsyAya bhavati, tasyaiva hasanIyatvAd na parAn hasituM yogyo bhavatItyarthaH / sa ca samakSaM parokSaM vA evamabhidhIyate janai: - kiM kilAsya. hasitena hAsyAspadasyeti / na ca krIDAyai na ca laGghana valganA''sphoTanakrIDAnAM yogyo'sau bhavati / nApi ratyai bhavati, ratiriha viSayagatA gRhyate, sA punarlalanAvagUhanAdikA, tathAbhUto'pyavajugUhiSuH strIbhirabhidhIyate -'na 10 lajjate bhavAn, na pazyatyAtmAnam, nAvalokayati ziraH palitabhasmAvaguNDitam mAM duhitRbhUtAmavagUhitumicchati' ityAdivacasAmAspadatvAd na ratyai bhavati / na vibhUSAyai, yato vibhUSito'pi pratatacarmavalIkastu naiva zobhate, uktaM ca na vibhUSaNamasya yujyate, na ca hAsyaM kuta eva vibhramaH / atha teSu ca vartate jano, dhruvamAyAti parAM viDambanAm // jaM jaM karei taM taM na sohae jovvaNe atikkaM / purisassa mahiliyAya va ekkaM dhammaM paimottUNaM // [ gatamaprazastamUlasthAnam / sAmprataM prazastamucyate ] 15 [ sU065 ] iccevaM samuTThite ahovihArAe aMtaraM ca khalu imaM sapehA dhIre muhuttamavi No pamAdae / vao acceti 20 jovvaNaM va / [sU066 ] jIvite iha je pamattA se haMtA chettA bhettA 1. ityAdi iti khapustake nopalabhyate / 2. ca kha ga / 3. kiGguNo kha / 4. hassA0 ityAdi ga ca / 5. yogyo bhavati kha / 6. 0micchasi ? khaAdarza vinA / 7. 0 valIkaH san naiva kha ga gha Ga 0 valIkaH sa naiva ca / 8. prapaJcatAm ga, cUrNau ca / 9. mahiliyAe ekkaM kha gha Ga ca, mahiliyAr3a va ga / 10. pamuttUNaM gha Ga ca / 11. 0 prazastaM mUla0 gha Ga ca /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre luMpittA vilupittA uddavettA uttAsayittA akaDaM karissAmi tti mnnnnmaanne| ___ jehiM vA saddhi saMvasati te va NaM egayA NiyagA puTvi poseMti, so vA te Niyage pacchA posejjA / NAlaM te tava 5 tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA / iccevamityAdi / athavA yata evaM te suhRdo nAlaM trANAya vA zaraNAya vA ataH kiM vidadhyAditi ? Aha-iMccevamityAdi / itiH upapradarzane / aprazastamUlaguNasthAne vartamAno jarAbhibhUto na hAsyAya na krIDAyai na ratyai na 10 vibhUSAyai, pratyekaM ca zubhA-'zubhakarmaphalaM prANinAmiti evaM matvA samutthitaH samyagutthitaH zastraparijJoktaM mUlaguNasthAnamadhitiSThan aho ityAzcarye, viharaNaM vihAraH, AzcaryabhUto vihAraH ahovihAraH yathoktasaMyamAnuSThAnam, tasmai ahovihArAyotthitaH san kSaNamapi na pramAdayed ityuttareNa saNTaGkaH ||ch|| kiJca-aMtaraM cetyAdi / antaram ityavasaraH, taccAryakSetra-sukulotpatti15 bodhilAbha-sarvaviratyAdikam / caH samuccaye / khaluH avadhAraNe / 'ima'mityanenedamAha-vine yastapaH-saMyamAdAvavasIdan pratyakSabhAvApannamAryakSetrAdikamantaramavasaramupadAbhidhIyate-tavA'yamevambhUto'vasaro'nAdau saMsAre punaratIva sudurlabha eveti / atastamavasaraM samprekSya paryAlocya dhIra: san muhUrtamapyekaM ne pramAdayet na pramAdavazago bhUyAditi / samprekSya ityatra 20 anusvAralo pazchAndasatvAditi, anyadapyalAkSaNika mevaMjAtIyamasmAdeva hetoravagantavyamiti / AntarmohUrtikatvAcca chAdmasthikopayogasya muhUrtam ityuktam, anyathA samayamapyekaM na pramAdayed iti vAcyam, taduktam 1. iccevaM ityAdi kha / 2. vA iti khapratAveva / 3. iccevaM ityAdi kha / 4. 0ne / yato'prazasta0 ka-capratI vinA / 5. 0parijJoktamUla0 ka ga / 6. no ka-ghapustake Rte / 7. sambandhaH gha ng| 8. vIra: ka ca / 9. no kha ca /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 229 samprApya mAnuSatvaM saMsArAsAratAM ca vijJAya / he jIva ! kiM pramAdAnna ceSTase zAntaye satatam ? // nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotaka-taDillatAvilasitapratimam // [ ] ityAdi / kimarthaM ca no pramAdayet ? ityAha-vayo accei tti, vayaH kumArAdi, 5 tad atyeti atIva eti yAti atyeti, anyacca-jovaNaM va tti atyeti anuvartate, yauvanaM vA atyeti atikrAmati, vayograhaNenaiva yauvanasya gatatvAta tadupAdAnaM prAdhAnyakhyApanArtham, dharmA-'rtha-kAmAnAM tannibandhanatvAt sarvavayasAM yauvanaM sAdhIyaH, tadapi tvaritaM yAtIti, uktaM ca naivegasamaM cavalaM ca jIviyaM jovaNaM ca kusumasamaM / sokkhaM ca jaM aNiccaM tiNNi vi turamANabhojjAiM // [ ] tad evaM matvA'hovihArAyotthAnaM zreya iti / ye punaH saMsArAbhiSvaGgiNo'saMyamajIvitameva bahumanyante, te kimbhUtA bhavanti ? ityAha-jIviye ityAdi / ye tu vayo'tikramaNaM nAvagacchanti te iha ityasminnasaMyamajIvite pramattAH adhyupapannA viSaya-kaSAyeSu pramAdyanti, 15 pramattAzcaharnizaM paritapyamAnAH kAlAkAlasamutthAyinaH santaH sattvopaghAtakAriNI: kriyAH samArabhanta iti, Aha ca ... se haMtA ityAdi / se ityapraMzastaguNamUlasthAnavAn viSayAbhilASI pramattaH san sthAvara-jaGgamAnAmasumatAM hantA bhavatIti / atra ca bahuvacana prakrame'pi jAtyapekSayaikavacananirdeza iti / tathA chettA iMti karNa-nAsikAdInAm, bhettA 20 1. vae kha / 2 jovvaNaM kha ga ca, juvvaNaM gha ng| 3. sAdhIyaH sAdhuH, tadapi ca / 4. jovvaNaM kha ga ca, juvvaNaM gha Ga / 5. sukkhaM gha ng| 6. 0bhojAiM ka, 0bhojjAtiM ga / 7. ityata Aha ga / 8. jIvie kaAdarzamRte / 9. ityasmin saMyama0 ca / 10. abhyupapannA ca / 11. Aha-sa haMtA kha / 12. se ityA0 ka / 13. 0prazastamUlaguNasthAna0 gha ng| 14. 0prakrame jAtya0 ka gha ng| 15. 0vacanena nirdeza ca / 16. iti kha-ga-capratiSu nAsti / 17. bhettA ziro-dazanAdInAm kha, bhettA nayana-ziro-dazanAdInAm ca /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre ziro-nayanodarAdInAm, lumpayitA granthicchedAdibhiH, vilumpayitA grAmaghAtAdibhiH, apadrAvayitA prANavyaparopako viSa-zastrAdibhiH, apadrAvayitA vA utrAsako loSTaprakSepAdibhiH / sa kimarthaM hananAdikAH kriyAH karoti ? ityAha akaDaM ityAdi / akRtam iti yadanyena nAnuSThitaM tadahaM kariSyAmi ityevaM 5 manyamAno'rthopArjanAya hananAdiSu pravartate / sa evaM krUrakarmAtizayakArI samudralaGghanAdikAH kriyAH kurvannapyalAbhodayAd apagatasarvasvaH kimbhUto bhavati? ityAha __ jehi vetyAdi / vAzabdaH bhinnakramaH pakSAntaradyotakaH, yaiH mAtA-pitRsvajanAdibhiH sArdhaM saMvasatyasau ta eva vA Namiti vAkyAlaGkAre, ekadA 10 ityarthanAzAdyApadi zaizave vA, nijAH AtmIyA bAndhavAH suhRdo vA pabdi pUrvameva, taM sarvopAyakSINaM poSayanti, sa vA prApteSTamanorathalAbhaH san tAn nijAn pazcAt poSayet arthadAnAdinA sanmAnayediti / te ca poSakAH poSyA vA tava Apadgatasya na trANAya bhavanti ityAha naulaM ityAdi / te nijAH mAtA-pitrAdayaH tava ityupadezadAnaviSayApanna 15 ucyate trANAya ApadrakSaNArthaM zaraNAya nirbhayasthityarthaM nAlaM na samarthAH, tvamapi teSAM trANa-zaraNe kartuM nAlamiti / tadevaM tAvat svajano na trANAya bhavatItyetat pratipAditam / artho'pi mahatA klezenopArjito rakSitazca na trANAya bhavatItyetat pratipipAdayiSurAha [sU067] uvAdItaseseNa vA saMNihisaNNicayo 20 kajjati ihamegesiM mANavANaM bhoyaNAe / tato se egayA 1. 0cchedanAdibhiH kha ca / 2. avadrAvayitA ga / 3. karoti ? Aha gha / 4. akaDamityAdi gha Ga / 5. sa iti ka-gapustakayorna vartate / 6. kurvannalAbho0 ka / 7. 0lAbhodayApagata0 g| 8. bhavati ? Aha ga / 9. jehiM ga / 10. vA iti capratau nAsti / 11. pUrvaM kha / 12. ca ga / 13. nAlamityAdi gha Ga / 14. ityupadezaviSayA0 khapratimRte / 15. na alaM samarthAH ka ga Ga / 16. artho'pi hi mahatA ga / 17. klezenopAtto kaadrshmRte|
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 231 rogasamuppAyA samuppajjaMti / jehiM vA saddhi saMvasati te va NaM egadA NiyagA puci pariharaMti, so vA te Niyae pacchA pariharejjA / NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM NAlaM tANAe vA saraNAe vA / uvAdIta ityAdi / upAditeti ada bhakSaNe [pA0 dhA0 1011] ityetasmAd 5 upapUrvAd niSThApratyayaH, tatra bahulaM chandasi [pA0 7 / 4 / 78] itIDAgamaH, upAditam upabhuktam, tasya zeSam upabhuktazeSam, tena vA, vAzabdAd anupabhuktazeSeNa vA / sannidhAnaM sannidhiH, tasya sannicayaH sannidhisannicayaH, athavA samyag nidhIyate avasthApyata upabhogAya yo'rthaH sa sannidhiH, tasya sannicayaH prAcuryam, upabhogyadravyanicaya ityarthaH / sa iha asmin saMsAre ekeSAm 10 asaMyatAnAM saMyatAbhAsAnAM vA keSAJcid bhojanAya upabhogArthaM kriyate vidhIyate iti / asAvapi yadarthamanuSThito'ntarAyodayAt tatsampattaye na prabhavatItyAha tao se ityAdi / tataH dravyasannidhisannicayAduttarakAlamupabhogAvasare se tasya bubhukSoH ekadA iti dravya-kSetra-kAla-bhAvanimittAvirbhAvitavedanIyakarmodaye rogasamutpAdAH jvarAdiprAdurbhAvAH samutpadyanta ityAvirbhavanti / sa ca taiH kuSTha-rAjayakSmAdibhirabhibhUtaH san magnanAsiko galatpANipAdo'vicchedapravRttazvAsAkulaH kimbhUto bhavati ? ityAha jehiM ityAdi / yaiH mAtA-pitrAdibhirnijaiH sArdhaM saMvasati ta eva vA nijAH ekadA rogotpattikAle pUrvameva taM pariharanti, sa vA tAn nijAn pazcAt / paribhavotthApitavivekaH pariharet tyajet, tannirapekSa: seDukavat syAdityarthaH / te 20 ca svajanAdayo rogotpattikAle pariharanto'pariharanto vA na trANAya bhavantIti darzayati-nAlamityAdi pUrvavat / rogAdyabhibhUtAntaHkaraNena cApagatatrANena ca 15 1. uvAdIya kha ca / 2. adaMpsA bhakSaNe gha ng| 3. upAdItam ka / 4. sa iti ghaGa pratyorna vartate / 5. jehItyAdi kha ca / 6. darzayitumAha ga / 7. nAlaM ityAdi kha ca / 8. rogAbhibhUtA0 kha ca / 9. 0karaNenApagata0 kha /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre kimAlambya samyakkaraNena rogavedanA: soDhavyAH ? ityAha [sU068 ] evaM jANittu dukkhaM patteyaM sAtaM aNabhikkaMtaM ca khalu vayaM sapehAe khaNaM jANAhi paMDite ! jAva sotapaNNANA aparihINA jAva NettapaNNANA aparihINA 5 jAva ghANapaNNANA aparihINA jAva jIhapaNNANA aparihINA jAva phAsapaNNANA aparihINA, iccetehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM AyaTTaM samma samaNuvAsejjAsi tti bemi / // logavijayassa paDhamo uddesao sammatto // jANittu ityAdi / jJAtvA pratyekaM prANinAM duHkhaM tadviparItaM sAtaM vA'dInamanaskena jvarAdivedanotpattikAle svakRtakarmaphalamavazyamanubhavanIyamiti matvA na vaiklavyaM kAryamiti, uktaM ca-- 10 sahakalevara ! khedamacintayan, svavazatA hi punastava durlabhA / bahutaraM ca sahiSyasi jIva he !, paravazo na ca tatra guNo'sti te // [ ] yAvacca zrotrAdivijJAnaiH parihIyamAnaiH jarAjIrNaM na nijAH parivadanti yAvaccAnukampayA ne poSayanti rogAbhibhUtaM ca na pariharanti tAvadAtmArtho'nuSTheya ityetad darzayati-- aNabhikvaMtaM ca ityAdi / cazabda Adhikye / khaluzabdaH punararthe / pUrvamabhikrAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM vrajatIti pratipAditam / anabhikrAntaM ca 20 punarvarAH samprekSya AyaTTaM samaNuvAsejjA ityuttareNa sambandhaH / AtmArtham AtmahitaM samanuvAsayet kuryAdityarthaH / kimanabhikrAntavayasaivAtmahita 15 1. 0 vedanA soDhavyA ka gapratI vinA / 2. 0kaDevara kha ca / 3. duHkhamacintayan ga gha Ga / 4. karma he ! kaAdarzamRte / 5. na iti ka-kha-gapratiSu nAsti / 6. aNabhikaMtaM gha Ga aNabhikkhataM / 7. avadhAraNe kha, punaH zabdArthe ga ca / 8. 0vAsejja kha ca / 9. kimanatikrAnta0 kha ga - pratI vinA /
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH manuSTheyamutAnyenApi ? apareNApi labdhAvasareNAtmahitamanuSTheyamityetad darzayati khaNaM jANAhi paMDie ! kSaNa: avasaro dharmAnuSThAnasya sa cAryakSetrasukulotpattyAdikaH, parivAda - poSaNa - parihAradoSaduSTAnAM jairA-bAlabhAvarogANAmabhAve sati taM kSaNaM jAnIhi avagaccha paNDita ! AtmajJa ! athavA'vasIdan ziSyaH protsAhyate - he anatikrAntayauvana ! parivAdAdi - 5 doSatrayAspRSTa ! paNDita ! dravya-kSetra - kAla- bhAvabhedabhinnaM kSaNam avasaramevaMvidhaM jAnIhi avabudhyasva, tathAhi dravyakSaNaH dravyAtmako'vasaro jaGgamatva-paJcendriyatva-viziSTajAti-kularUpa-balA-''rogyA-''yuSkAdiko manuSyabhAvaH saMsArottaraNasamarthacAritrAvAptiyogyastvayA'vAptaH, sa cAnAdau saMsAre paryaTato'sumato durApo bhavati / 10 anyatra tu naitat cAritramavApyate, tathAhi - deva-nArakabhavayoH samyaktvazrutasAmAyike eva, tiryakSu ca kasyacid dezaviratireveti / kSetrakSaNaH kSetrAtmako'vasaro yasmin kSetre cAritramavApyate / tatra sarvaviratisAmAyikasyAdholaukikagrAmasamanvitaM tiryakkSetrameva, tatrApyardhatRtIyadvIpasamudrA:, tatrApi paJcadazasu karmabhUmiSu, tatrApi bharatakSetramapekSyArdhaSaDviMzeSu 15 janapadeSvityAdikaH kSetrakSaNa: kSetrarUpo'vasaro'dhigantavyaH / anyasmizca kSetre A eva sAmAyike / 233 kAlakSaNastu kAlarUpaH kSaNa: avasaraH, sa cAvasarpiNyAM tisRSu samAsu suSamaduHSamA-du:SamasuSamA - duHSamAkhyAsu, utsarpiNyAM tu tRtIya-caturthA''rakayoH sarvaviratisAmAyikasya bhavati / etacca pratipadyamAnakaM pratyabhyadhAyi, 20 pUrvapratipannAstu sarvatra tiryagUrddhA - 'dholoke sarvAsu ca samAsu draSTavyAH / 1. 0 nApIti ? apareNApi ka-gapustake vinA / 2. "jarA - bAla0 iti pAzcAtyaiH yathAsaGkhyena tribhiH saMyogaH " jai0vi0pa0 / 3. sati iti gatau nAsti / 4. 0mevaMbhUtaM kha c| 5. cAritramathavApyate Ga / 6. 0'vasaraH / anyasmiMzca kha / 7. suSamaduHSama - duHSamasuSamadu:SamAkhyAsu kha ca, sukhamaduHkhamA - duHkhamasukhamA duHkhamAkhyAsu ka / 8. pratipadyamAnaM ca / 9. tiryagUrdhvA0 gha /
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bhAvakSaNastu dvedhA-karmabhAvakSaNo nokarmabhAvakSaNazca / tatra karmabhAvakSaNa: karmaNAmupazama-kSayopazama-kSayAnyatarAvAptAvavasara ucyate / tatropazamazreNyAM cAritramohanIya upazamite'ntarmohUrtika aupazamikazcAritrakSaNo bhavati / tasyaiva mohanIyasya kSayeNAntau hUrtika eva chadmasthayathAkhyAtacAritrakSaNo bhavati / 5 kSayopazamene kSAyopazamikacAritrAvasaraH, sa cotkRSTato dezonAM pUrvakoTiM yAvadavagantavyaH / samyaktvakSaNastvajaghanyotkRSTasthitAvAyuSo vartamAnasya, zeSANAM tu karmaNAM palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnAnta:sAgaropamakoTIkoTisthitikasya jantorbhavati, sa cAnena krameNeti-granthikasattvebhyo'bhavyebhyo'nantaguNayA zuddhyA vizuddhayamAno 10 mati-zruta-vibhaGgAnyatarasAkAropayuktaH zuddhalezyAtrikAnyataralezyo'zubhakarmaprakRtInAM catuHsthAnikaM rasaM dvisthAnikatAmApAdayan zubhAnAM ca dvisthAnikaM catuHsthAnikatAM nayan, badhnaMzca dhruvaprakRtIH parivartamAnAzca bhavaprAyogyA badhnanniti / dhruvakarmaprakRtayazcemAH-paJcadhA jJAnAvaraNIyaM navadhA darzanAvaraNIyaM mithyAtvaM kaSAyaSoDazakaM bhayaM jugupsA taijasa-kArmaNazarIre varNa-gandha-rasa15 sparzA-'gurulaghu-upaghAta-nirmANanAmAni paJcadhA'ntarAyam, etAH saptacatvAriMzad dhruvaprakRtayaH, AsAM sarvadA badhyamAnatvAt / manuSya-tirazcoranyataraH prathamaM samyaktvamutpAdayannetA ekaviMzatiM parivartamAnA badhnAti, tadyathA-devagatyAnupUrvIdvayapaJcendriyajAti-vaikriyazarIrA-'GgopAGgadvaya-samacaturasrasaMsthAna-parAghAta-ucchAsaprazastavihAyogati-trasAdidazaka-sAtAvedanIya-uccairgotrarUpA iti / deva20 nArakAstu manuSyagatyAnupUrvIdvaya-audArikadvaya-prathamasaMhananasahitAni zubhAni badhnanti / tamatamAnArakAstu tiryaggatyAnupUrvIdvaya-nIcairgotrasahitAnIti / tadadhyavasAyopapannaH sannAyuSkamabadhnan yathApravRttena karaNena granthimAsAdyA 1. 0'ntarmohUrtikaupa0 ga / 2. 0na tu kSAyo0 ka-khaAdI vinA / 3. nyUnAntyasAgaro0 gha-GapratI Rte / 4. 0lezyAsu ca zubha0 kha / 5. dvisthAnatAM kha / 6. 0zarIravarNa0 kha ca / 7. 0mupAdayanneka0 kha, 0mupapAdayannetA ca / 8. ekaviMzatiH ca / 9. gati-prazastatrasAdi0 gha Ga / 10. zuddhAni k| 11. tadadhyavasAya: sannA0 kha /
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / prathama uddezakaH 235 pUrvakaraNena bhittvA mithyAtvasyAntarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena samyaktvamavApnoti / tata UvaM krameNa kSIyamANe karmaNi pravardhamAneSu kaNDakeSu dezaviratyAdevasara iti / / ___ nokarmabhAvakSaNastu Alasya-mohA-'varNavAda-stambhAdyabhAve samyaktvAdyavAptyavasara iti / AlasyAdibhistUpahato labdhvA'pi saMsAralaGghanakSamaM 5 manuSyabhavaM bodhyAdikaM nApnotIti, uktaM ca Alassa-moha-'vaNNA thaMbhA kohA pamAya kivaNattA / bhaya sogA aNNANA vakkheva kutUhalA ramaNA // eehi~ kAraNehiM lakSNa sudulahaM pi mANussaM / na lahai suI hiyakariM saMsAruttAraNiM jIvo ch|| [ ] tadevaM caturvidho'pi kSaNa uktaH, tadyathA-dravyakSaNaH jaGgamatvAdiviziSTaM manuSyajanma, kSetrakSaNaH AryakSetram, kAlakSaNaH dharmacaraNakAlaH, bhAvakSaNaH kSayopazamAdirUpa iti / evambhUtamavasaramavApyAtmArthaM samanuvAsayedityuttareNa sambandhaH / / kiJca jAva ityAdi / yAvadasya vizarAroH kAyApazadasya zrotravijJAnAni jarasA 15 rogeNa vA aparihInAni bhavanti, evaM netra-ghrANa-rasana-sparzanavijJAnAni na viSayagrahaNasvabhAvatayA mAndyaM pratipadyante, ityetaiH virUparUpaiH iSTA-'niSTarUpatayA nAnArUpaiH prajJAnaiH prakRSTainaiiraparikSIyamANaiH sadbhiH kiM kuryAt ityAha AyarlDa ityAdi / Atmano'rthaH AtmArthaH, sa ca jJAna-darzana-cAritrAtmakaH, anyastvanartha eva / athavA''tmane hitaM prayojanamAtmArtham, tacca ) cAritrAnuSThAnameva / athavA''yataH aparyavasAnAd mokSa eva, sa cAsAvarthazvAyatArthaH, atastam, yadi vA''yata: mokSaH arthaH prayojanaM yasya darzanAditrayasya 1. ata ga / 2. Urddha ka-ghapratI vinA / 3. samyaktvAderavAptyavasara kha ca / 4. nAvAjotIti ca / 5. kiviNattA kha / 6. sogo k| 7. sparzavijJAnAni kapratimRte / 8. na iti gapustake nAsti / 9. 0raparihIyamANaiH kh| 10. eva / Atmane gha Ga / 11. 0mAtmArthaH kha ca / 12. aparyavasAno mokSa ka /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tat tathA / 'samanuvAsaye:' iti vaisa nivAse [pA0dhA0 1005] ityetasmAddhetumaNNijantAlliTsip, samyag yathoktAnuSThAnena anu pazcAdainabhikrAntaM vayaH samprekSya kSaNam avasaraM pratipadya zrotrAdivijJAnAnAM cA'prahINatAmadhigamya tata AtmArthaM samanuvAsayeH Atmani vidadhyAH / athavA 'arthavazAd vibhakti5 puruSapariNAmaH' iti kRtvA tena vA''tmArthena jJAna-darzana- cAritrAtmakenAtmAnaM samanuvAsayet bhAvayed raJjayet, AyatArthaM vA mokSArthaM samyag apunarAgamanena anu iti yathoktAnuSThAnAt pazcAdAtmanA samanuvAsayet adhiSThApayet / itiH parisamAptau / bravImi iti sudharmasvAmI jambUsvAminamidamAha yad bhagavatA vardhamAnasvAminA'rthato'bhyadhAyi tadevAhaM sUtrAtmanA vacmIti / ||ch| lokavijayasya prathama uddezakaH samAptaH ||ch| 10 1. samanuvAsayet ka ca / 2. vasu kha / 3. ityasmA0 kha ca / 4. 0danatikrAntaM gha Ga / 5. vA'0 ga ca / 6. 0mavagamya ga / 7. cA''0 ga Ga ca / 8. mokSAkhyaM kapustakamRte / 9. 0dAtmAnaM ga / 10 iti kha-ghapratI vinA / 11. vIravarddhamAna0 ga, zrIvardhamAna0 gha Ga / 12. 0 svAminA'bhyadhAyi tadevAhaM sUtrato vacmIti kha / 13. dvitIyAdhyayanasya prathamoddezaka iti kha ca lokavijayasya iti pAThaH kaAdarza eva /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / dvitIya uddezakaH 237 uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha viSaya-kaSAya-mAtApitrAdilokavijayena mokSAvAptihetubhUtaM cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavati evaMrUpo'dhyayanArthAdhikAra: prAg niradezi, tatra mAtApitrAdilokavijayena roga-jarAdhanabhibhUtacetasA''tmArthaH saMyamo'nuSTheya ityetat prathamoddezake'bhihitam, ihApi tasminneva saMyame vartamAnasya kadAcinmoha- 5 nIyodayAd aratiH syAt, ajJAna-karma-lobhodayAdvA'dhyAtmadoSeNa saMyame na dRDhatvaM bhavedityato'ratyAdivyudAsena yathA saMyame dRDhatvaM bhavati tathA'nena pratipAdyate / athavA yathA'STaprakAraM karmApahIyate tathA'sminnadhyayane pratipAdyate ityadhyayanA-rthAdhikAre'bhyadhAyi, tacca kathaM kSIyate ? ityAha [ sU069] aratiM AuTTe se medhAvI khaNaMsi mukke| 10 ___ [sU070 ] aNANAe puTThA vi ege NiyaTuMti maMdA moheNa pAuDA / 'apariggahA bhavissAmo' samuTThAe laddhe kAme'bhigAhati / aNANAe muNiNo paDileheMti / ettha mohe puNo puNo saNNA No havvAe No pArAe / araI AuTTe se mehAvI / asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa 15 cAyam-AyaTuM samaNuvAsejjAsi AtmArthaM saMyamaM samyak kuryAt, tatra kadAcidaratyudbhavo bhavet tadarthamAha-araI ityAdi / paramparasUtrasambandhastu khaNaM jANAhi paMDie ! kSaNaM cAritrAvasaramavApyAratiM na kuryAdityAha-araI ityAdi / AdisUtrasambandhastu suyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM, kiM tat 20 zrutam ? ityAha-araI AuTTe se mehAvI / ramaNaM ratiH, tadabhAvaH aratiH, tAM paJcavidhAcAraviSayAM mohodayAt kaSAyAbhiSvaGgajanitAM mAtA-pitR-kalatrA 1. dvitIyasya vyAkhyA ca / 2. araI ga / 3. 0si tti bemi AtmArthaM kha / 4. araI ga ca / 5. araimityAdi kha, araI ca / 6. sutaM ca / 7. arayI ka / 8. kaSAyAbhiSaGga c| 9. 0kalatrAdyutthApitAM kapratimRte /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre dyutthApitAM sa ityaratimAn medhAvI viditAsArasaMsArasvabhAvaH san Avarteta apavarteta nivartayedityuktaM bhavati || || saMyame cAratirna viSayAbhiSvaGgaratimRte kaiNDarIkasyeveti / ata idamuktaM bhavati - viSayAbhiSvaGge ratiM nivarteta / nivartanaM caivamupajAyate--yadi dazavidhacakravAlasAmAcArIviSayA ratirutpadyate pauNDarIka5 syeveti / tatazcedamapyuktaM bhavati - saMyame ratiM kurvIta, tadvihitaratestu na kiJcidvAdhAyai nApIhA'parasukhottarabuddhiriti Aha ca 10 15 kSititalazayanaM vA prAntabhaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA nIcadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSe nityamabhyudyatAnAM na manasi na zarIre duHkhamutpAdayanti // taNasaMthAranisaNNo vi muNivaro bhaTTarAga-maya-moho / jaM pAvai muttisuhaM katto taM cakkavaTTI vi ? // [ ] ityAdi 1 atra hi cAritramohanIyakSayopazamAd avAptacAritrasya punarapi tadudayAdavadidhAviSoranena sUtreNopadezo dIyate / taccAvadhAvanaM saMyamAd yairhetubhirbhavati tAn niryuktikAro gAthayA''caSTe 14 biiuse adaDho u saMjame koi hojja araIe / annANa-kamma-lobhAdiehi~ ajjhatthadosehi~ // 198 // 17 " logavijayassa nijjutI || - 18 bIuse 0 gAhA / iha hi prathamoddezake bayo niyuktigAthA asmi - stviyamekaivetyato mandabuddheH syAdArekA yathA - iyamapi tatratyaiveti, ato 1. " AuTTe jaM bhaNitaM hoi - Niyattehi" cUrNau / 2. apavarteta iti pATha: kha-ga-pratiSu nAsti / 3. viSayAbhiSvaGgamRte ca / 4. dRzyatAM jJAtAdharmakathAGge ekonaviMzatitamaM kaNDarIkapauNDarIkajJAtam / 5. viSayAbhiSvaGgatiM Ga / 6. tatazcedamuktaM ka gha Ga / 7. saMyamaratiM ga / 8. ca iti ghapuste nAsti / 9 prAntabhikSAzanaM ca / 10. vi0 // ityAdi ka ga / 11. mottisuhaM 12. ityAdi ca / atra gha Ga ca / 13. tadudayA'vadidhA0 ka / 14. bitiuddese Ja / 15. ya Ja / 16. " iyaM gAthA dvi0 'dhya0 dvi0 udde0 / tR0 ca0- paM0 - paSThoddezakAnAM niryuktirnAsti / " ThaTippaNI / 17. etaccinhAntarvartI pATha: kha-cha-japratiSu nAsti, etaccinhamadhyasthapAThasthAne ca jhaAdarza dvitIyoddezakaM ( kaH / ) dvitIyamadhyayanaM samAptaH ( ptam ? ) // iti pATha: prApyate / 18. gAhA / atra ca pra0 kha Ga / 19 0mevaiketyato khapustakAdvinA / --
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / dvitIya uddezakaH 239 vineyasukhapratipattyarthaM dvitIyoddezakagrahaNamiti / kazcit kaNDarIkadezIyaH saMyame saptadazabhedabhinne adRDhaH zithilo mohanIyodayAd aratyudbhavAd bhavet, mohanIyodayo'pyAdhyAtmikairdoSairbhavet, te cAdhyAtmikA doSA ajJAna[karma ?]lobhAdayaH, AdizabdAd icchA-madanakAmAnAM parigrahaH, mohasyAjJAnalobha-kAmAdyAtmakatvAt, teSAM cAdhyAtmikatvAditi gAthArthaH // 198 // 5 nanu cAratimato medhAvino'nena sUtreNopadezo dIyate yathA-saMyamAratimapavarteta, medhAvI cAtra viditasaMsArasvabhAvo vivakSitaH, yazcaivambhUto nAsAvaratimAn, tadvAMzced na viditavedya ityanayoH sahAnavasthAnalakSaNena virodhena virodhaH, chAyA-''tapayoriva naikatrAvasthAnam, uktaM catajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / 10 tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum ? // [ ] ityAdi / yo hyajJAnI mohopahatacetAH sa viSayAbhiSvaGgAt saMyame sarvadvandvapratyanIke ratyabhAvaM vidadhyAt, Aha ca ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme saktiM dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vA / / vidvaccittaM bhavati hi mahanmokSamArgakatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyaMsabhittiM gajendraH // [ ] naitanmRSyAmahe, yato hyavAptacAritrasyAyamupadezo ditsitaH, cAritrAvAptizca na jJAnamRte tatkAryatvAccAritrasya / na ca jJAnA-'ratyorvirodhaH, api tu ratyaratyoH / tatazca saMyamagatA ratirevAratyA bAdhyate, na jJAnam / ato jJAnino'pi 20 cAritramohanIyodayAt saMyame syAdevAratiH, yato jJAnamapyajJAnasyaiva bAdhakam, na saMyamArateH, tathA coktam 15 1. mohodayo0 kha c| 2. cAdhyAtmadoSA ga gha ng| 3. AdigrahaNAd kha ca / 4. 0kAmAtmaka0 ka gha ng| 5. yazcaivaM nAsA0 ga / 6. virodhAt chAyA0 ka-khapratI vinA / 7. mohanIyopahata0 ka / 8. zakti ca / 9. mahAmokSa0 kha ca / 10. yato'vApta0 kha /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre jJAnaM bhUri yathArthavastuviSayaM svasya dviSo bAdhakaM, rAgArAtizamAya hetumaparaM yuGkte na kartR svayam / dIpo yat tamasi vyanakti kimato rUpaM sa evekSatAM, sarvaH svaM viSayaM prasAdhayati hi prAsaGgiko'nyo vidhiH // [ ] tathedamapi bhavato na karNavivaramagAd yathAbalavAnindriyagrAma: paNDito'pyatra muhyati // [ ] iti / ato yatkiJcidetat / athavA nAratyApanna evaivamucyate, api tvayamupadezo medhAvI saMyamaviSaye mA vidhAdaratimiti / saMyamAratinivRttazca san kaM guNamavApnoti ? ityAha-khaNaMsi mukke / 10 paramaniruddhaH kAlaH kSaNaH paTTazATikApATanadRSTAntasamayaprasAdhitaH, tatra muktaH / vibhaktipariNAmAd vA kSaNena aSTaprakAreNa karmaNA saMsArabandhanairvA viSayAbhiSvaGgasnehAdibhirmukto bharatavaditi / ye punaranupadezavartinaH kaNDarIkAdyAste caturgatika saMsArAntarvatino duHkhasAgaramadhivasantItyAha ca-aNANAe ityAdi / AjJApyata ityAjJA hitA15 'hitaprApti-parihArarUpatayA sarvajJopadezaH, tadviparyayo'nAjJA, tayA anAjJayA satyA spRSTAH parISahopasargaH / apizabdaH sambhAvanAyAm, sa ca bhinnakramaH, nivartanta ityasmAdanantaraM draSTavyaH / eke mohanIyodayAt kaNDarIkAdayaH, na sarve / saMyamAt samastadvandvo pazamarUpAd nivartante / api iti sambhAvyata etanmohodayasyetyapizabdArthaH / kimbhUtAH santo nivartante ? ityAha-mandAH jaDA 20 apagatakartavyA-'kartavyavivekAH / kuta evambhUtAH ? yato mohena prAvRtAH moha: ajJAnaM mithyAtvamohanIyaM vA tena prAvRtAH guNThitAH, uktaM ca 1. "hetum iti vairAgyAdi'' jai0vi0pa0 / 2. 0pi na bhavataH karNa0 kha ca / 3. 0magamad ca / 4. kSaNa: jaratpaTTa0 ga ca / 5. 0rvA vimuktaH snehAbhiSvaGgAdibhirmuktaH kha / 6. bharatAdivaditi ca / 7. saMsAravartino ca / 8. 0mabhivasantItyAha-aNANAe kha / 9. anAjJayA iti ga-capratyonAsti / 10. 0nmohodayAdityapi0 kha / 11. avaguNThitAH kha /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / dvitIya uddezakaH 241 ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pi sarvapApebhyaH / arthaM hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokaH // [ ] ityAdi / tadevamavAptacAritro'pi karmodayAt parISahodaye kRtaliGgapazcAdbhAvatAmavalambata ityuktam / apare tu svaruciviracitavRttayo nAnAvidhairupAyairlokAdarthaM jighRkSavaH kila vayaM saMsArodvignA mumukSavasteSu teSvArambhaviSayAbhiSvaGgeSu pravartanta 5 iti darzayati___apariggahA ityAdi / pari samantAd mano-vAk-kAyakarmabhirgRhyata iti parigrahaH, sa yeSAM nAstItyaparigrahAH, 'evambhUtA vayaM bhaviSyAmaH' iti zAkyAdimatAnusAriNaH svayUthyA vA samutthAya cIvarAdigrahaNaM pratipadya tato labdhAn kAmAn abhigAhante sevante, tibyatyayena caikavacanamiti / atra cAntyavrato- 10 pAdAnAt zeSANyapi grAhyANi-ahiMsakA vayaM bhaviSyAma evamamRSAvAdina ityAdyAyojyam / tadevaM zailUSA ivAnyathAvAdino'nyathAkAriNaH kAmArthameva tAMstAn pravrajyAvizeSAn bibhrati, uktaM casvecchAviracitazAstraiH pravrajyAveSadhAribhiH kSudraiH / 15 nAnAvidhairupAyairanAthavanmuSyate lokaH // [ ] ityAdi / tadevaM pravrajyAveSadhAriNo labdhAn kAmAnavagAhante, tallAbhArthaM ca tadupAyeSu pravartante ityAha aNANAe ityAdi, anAjJayA svairiNyA buddhyA munaya iti muniveSaviDambinaH kAmopAyAn pratyupekSante kAmopAyArambheSu pauna:puNyena lagantIti, 20 Aha ca-ettha ityAdi, atra asmin viSayAbhiSvaGgAjJAnamaye bhAvamohe pauna:puNyena sannAH viSaNNA nimagnAH paGkAvamagnA nAgA ivAtmAnamAkraSTuM nAlamiti, Aha ca 1. mohAdibhyo0 kha / 2. karmodayAGgIkRtaliGgapazcAdbhA0 ga / 3. 0rlokaM jighR0 kha, 0rlokArthaM ka / 4. saMsArAdudvignA kha ca / 5. pari: ka-gapratI Rte / 6. ityapyAyojyam kha, ityAdyapyAyojyam ga gha ca / 7. aNANAetyAdi gha ng| 8. ittha gha ng| 9. viSaNNA iti kha-gapratyorna vidyate /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre no havvAe no pArAe, yo hi madhyemahAnadIpUraM nimagno bhavatyaso nArAtIyatIrAya nApi pAremahAnadIpUramiti, evamatrApi kutazcinnimittAt tyaktagRhagRhiNI-putra-dhana-dhAnya-hiraNya-ratna-kupya-dAsI-dAsAdivibhava AkiJcanyaM pratijJAya ArAtIyatIradezyAd gRhavAsasaukhyAnnirgataH san no haivvAe tti bhavati, 5 punarapi vAntabhogAbhilASitayA yathoktasaMyamAbhAve tatkriyAyA viphalatvAt no pArAe tti bhavati ubhayato muktabandhanA muktolIvobhayabhraSTo na gRhastho nApi pravrajita ityuktaM bhavati, uktaM ca indriyANi na guptAni lAlitAni na vecchayA / mAnuSyaM durlabhaM prApya na bhuktaM na vizoSitam // [ ] iti / 10 ye punaraprazastaratinivRttAH prazastaratimadhizayAnAste kimbhUtA bhavanti ? ityAha [sU071] vimukkA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo lobhamalobheNaM duguMchamANo laddhe kAme NAbhigAhati / viNA vi lobhaM nikkhamma esa akamme jANati pAsati, paDilehAe 15 NAvakaMkhati, esa aNagAre tti pavuccati / / vimukkA ityAdi / vividham anekaprakAraM dravyato dhana-svajanAnuSaGgAd bhAvato viSaya-kaSAyAdibhyo'nusamayaM mucyamAnA eva 'bhAvini bhUtavadupacArAd' muktAH vimuktAH te janAH ye janAH sarvasvajanabhUtA nirmamatvAH pAragAmino bhavanti, pAraH mokSaH saMsArArNavataTavRttitvAt tatkAraNAni jJAna-darzana20 cAritrANyapi pAra iti / bhavati hi tAdarthyAt tAcchabdyaM yathA-tandulAn varSati 1. "havvaM gAruhatthaM pakAmakAmabhogittaM, taM tesiM adaDhacittANaM Na bhavati / pAraM saMjamo, tattha vi te Na bhavaMti / te ubhayato mukkA Na gihatthA Na pavvaitA bhavaMti / " cUrNau / 2. 0pUranimagno kha / 3. 0pUra evamihApi kha, 0pUramiti / evamihApi ca / 4. vibhavaM ga / 5. gRhapAzasaukhyA0 ka / 6. havvAi tti kha / 7. 0bhAvena kriyAyA gha Ga / 8. mutkolI ga, muktAlI gha Ga , "muktolI iti moTTA [?]'' jai0vi0pa0 "udde0 2-muktolI moTTA" sa0vi0pa0 / 9. iti / uktaM ca ga ca / 10. na cecchayA ka gha Ga ca necchayA ga /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / dvitIya uddezakaH parjanyaH / atastaM pAraM>> jJAna-darzana- cAritrAkhyaM gantuM zIlaM yeSAM te paargaaminH| te muktA bhavantIti pUrveNa sambandhaH / kathaM punaH sampUrNapAragAmitvaM bhavati ? ityAha lobhaM ityAdi / iha hi lobhaH sarvasaGgAnAM dustyajo bhavati, tathAhikSapakazreNyantargatasyApagatAzeSakaSAyasyApi khaNDazaH kSapyamANo'pyanubadhyata iti / atastaM lobhaM tadvipakSeNa alobhena jugupsamAnaH nindan pariharan kiM karoti ? 5 ityAha laddhe ityAdi / labdhAn prAptAn icchA-madanarUpAn kAmAn nAbhigAhate na sevate / yo hi zarIrAdAvapi nivRttalobhaH sa kAmAbhiSvaGgavAn na bhavati brahmadattAmantritacitravaditi / pradhAnAntyalobhaparityAgena copasarjanAdhastanaparityAgo draSTavyaH, tadyathA - krodhaM kSAntyA jugupsamAnaH, mAnaM mArdavena, mAyAmArjavena ityAdyapyAyojyam / lobhopAdAnaM tu sarvakaSAyaprAdhAnyakhyApanArtham, tathAhi-tatpravRttaH sAdhyA - 'sAdhyavivekavikalaH kAryA - 'kAryavicArarahitaH sannarthaikadattadRSTiH pApopAdAnamAsthAya sarvoH kriyA adhitiSThatIti, taduktam-- dhAvei rohaNaM tarai sAyaraM bhamai giriNiguMjesuM / mArei baMdhavaM pahu puriso jo hoi dhaNaluddho // aDai bahuM vaha bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dho / kula - sIla - jAipaccaTThiiM ca 'lobhadduo cayai // [ ] ityAdi / tadevaM kutazcinnimittAt sahApi lobhAdinA niSkramya punarlobhAdiparityAgaH kAryaH / anyastu lobhaM vinA'pi pravrajyAM pratipadyata iti darzayati 1. parjanyaH iti kapustake nAsti / 2. atastatpAraM kha- capratI vinA / 3. etanmadhyagaH pAThaH khaAdarze nAsti / 4. 0gAmitvaM ca bhavati ? ca / 6. 0 syApagatazeSa0 ca / 6. kSipyamANo0 kha ca / 7. laddhe kAme ityAdi kha ca / 8. 0rUpAdImna (n) kAmAn ka / 9. nAsevate ga / 10. 0kaSAyapradhAnakhyA 0 ga / 11. 0khyApanArthamupAdade, tathAhi kapratimRte / 12. 0 vivekarahitaH kAryA 0 kha / 13. 0NiuMjesu kha ca / 14. dhiTTo ga / 15. 0jAyapaccayaThiiM ga Da 0 jAipaccayadhiiM ya 0jAyapaccayathiiM ca / 16. lobhudduo ca / 10 15 20
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre viNA vi lohaM ityAdi / kazcit bharatAdiH niHzeSato lobhApagamAt, vinApi lobhaM niSkramya pravrajyAM pratipadya / pAThAntaraM vA viNaittu lobhaM sajvalanasaMjJakamapi lobhaM vinIya nirmUlato'panIya / eSa evambhUtaH san akarmA apagataghAtikarmacatuSTayAvirbhUtAnAvaraNajJAno vizeSato jAnAti, 5 sAmAnyataH pazyati, etaduktaM bhavati-evambhUto lobho yena tatkSaye mohanIyakSayaH, mohanIyakSaye cAvazyambhAvI ghAtikarmakSayaH, tasmizca nirAvaraNajJAnasadbhAvaH, tato'pi bhavopagrAhikarmApagama iti, ato lobhApagame akarmA ityuktam / yatazcaivambhUto lobho durantastaddhAnau cAvazyaM karmakSayastataH kiM kartavyam ? ityAha10 paDilehAe ityAdi / pratyupekSaNayA guNa-doSaparyAlocanayopapannaH san, athavA lobhavipAkaM pratyupekSya paryAlocya tadabhAve guNaM ca, lobhaM nAvakAGkSati nAbhilaSatIti / yazcAjJAnopahatAntaHkaraNo'prazastaguNamUlasthAnavartI viSayakaSAyAdyadhyupapannastasya pUrvoktaM viparItatayA sarvaM santiSThate, tathAhi-alobhaM lobhena jugupsamAno labdhAn kAmAnavagAhate, lobhamanapanIya niSkramya punarapi 15 lobhaikamanAH sakarmA na jAnAti nApi pazyati, apazyaMzcApratyupekSaNayA 'bhikAGkSati / yacca prathamoddezake'prazastaguNamUlasthAnamavAci tacca vAcyamiti / Aha ca __[sU072] aho ya rAto ya paritappamANe kAlAkAla samuTThAyI saMjogaTThI aTThAlobhI AluMpe sahasakkAre viNi20 viTThacitte ettha satthe puNo puNo / 1. viNAbhilobha ityAdi k| 2. lobhamityAdi gha ng| 3. 0catuSTayaH AvirbhUtA0 kha / 4. cAvazyaM ghAti0 gha Ga / 5. paDilehae ka / 6. 0sthAna-viSaya0 ca / 7. 0kaSAyAdhyupapanna0 kha ca, 0kaSAyAdyupapanna0 ga / 8. pUrvoktaM sarvaM viparItatayA santiSThate kha / 9. 0prazastamUlaguNasthAna0 gha Ga / 10. vAcyam / Aha ca ca / 11. ca iti ghapratI nAsti /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / dvitIya uddezakaH 245 [sU073 ] se Atabale, se NAtabale, se mittabale, se peccabale, se devabale, se rAyabale, se corabale, se atithibale, se kivaNabale, se samaNabale, iccetehiM virUvarUvehiM kajjehiM daMDasamAdANaM sapehAe bhayA kajjati, pAvamokkho tti maNNamANe aduvA AsaMsAe / aho ya rAo ityAdi / ahorAtraM paritapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyI saMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAro viniviSTacittaH atra 'zastre' pRthivIkAyAdhupaghAtakAriNi pauna:puNyena vartate / kiJca se Ayabale AtmanaH balaM zaktyupacaya Atmabalam, tanme bhAvI iti kRtvA nAnAvidhairupAyairAtmapuSTaye tAstAH kriyA aihikA-''muSmikopaghAta- 10 kAriNIvidhatte, tathAhi-mAMsena puSyate mAMsam iti kRtvA paJcendriyaghAtAdAvapi pravartate, aparAzcAlumpanAdikAH sUtreNaivAbhihitAH / evaM tad jJAtibalaM svajanabalaM me bhAvIti / tathA tad mitrabalaM me bhaviSyati yenAhamApadaM sukhenaiva nistrissyaami| tat pretyabalaM meM bhaviSyatIti bastAdikamupahanti / tadvA 15 devabalaM bhAvIti pacana-pAcanAdikAH kriyA vidhatte / rAjabalaM vA me bhaviSyati rAjAnamupacarati / corabhAgaM vA samatsyAmi caurAnupacarati / atithibalaM vA me bhaviSyati atithInupacarati, atithirhi nispRho'bhidhIyate iti, uktaM ca tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH // [ ] 1. rAo ya paritappamANe ityAdi kha / 2. arthalobhI kha ga / 3. AlumpI kha / 4. atra ca zastre gha Ga ca / 5. vidadhAti kha / 6. aparAzca lampanA0 ka / 7. 0dikAH kriyA: sUtreNai0 kha / 8. tad iti kha-ga-capratiSu nAsti / 9. jAtibalaM gha ca / 10. nistariSyAmIti / tat kha ca / 11. mama kha ca / 12. bhaviSyati bastA0 gha ng| 13. tathA deva0 kha g| 14. 0pAcanakriyA ng| 15. 0ti / cauragrAme vA vasati corabhAgaM ga / 16. caurabhAgaM kha gha ng| 17. corA0 kha ca / 18. bhaviSyatIti ca /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre ___etaduktaM bhavati-tadbalArthamapi prANiSu daNDo na nikSeptavya iti / evaM kRpaNa-zramaNArthamapi vAcyamiti / evaM pUrvoktai: virUparUpaiH nAnAprakAraiH piNDadAnAdibhiH kAryaiH daNDasamAdAnam iti daNDyante vyApAdyante prANino yena sa daNDa: tasya samyagAdAnaM 5 grahaNaM samAdAnam 'tadAtmabalAdikaM mama nAbhaviSyad yadyahametannAkariSyam' ityevaM samprekSayA paryAlocanayA evaM samprekSya vA bhayAt kriyate / evaM tAvadihabhavamAzritya daNDasamAdAnakAraNamupanyastam, AmuSmikArthamapi paramArthamajAnAnaidaNDasamAdAnaM kriyata iti darzayati-pAvamokkho tti ityAdi / pAtayati pAsayatIti vA pApam tasmAd mokSaH pApamokSaH, iti hetoH, yasmAd mama bhaviSyati 10 iti manyamAnaH daNDasamAdAnAya pravartata iti, tathAhi-hutabhuji SaD jIvopaghAtakAriNi zastre nAnAvidhopAyaprANyupaghAtAttapApavidhvaMsanAya pippalazamI-samittilA-''jyAdikaM zaThavyudgrAhitamatayo juhvati, tathA pitRpiNDadAnAdau bastAdimAMsopaskRtabhojanAdikaM dvijAtibhya upakalpayanti, tadbhuktazeSAnujJAtaM svato'pi bhuJjate / tadevaM nAnAvidhairupAyairajJAnopahatabuddhayaH pApamokSArtha 15 daNDopAdAnena tAstAH kriyAH prANyupaghAtakAriNIH samArabhamANA aneka bhavazatakoTIdurmocamaghamevopAdadata iti / kiJca___aduvA ityAdi / pApamokSa iti manyamAno daNDamAdatta ityuktam / athavA AzaMsanam AzaMsA aprAptaprApaNAbhilASaH tadarthaM daNDasamAdAnamAdatte, tathAhimamaitat parutparAri vA pretya vopasthAsyate ityAzaMsayA kriyAsu pravartate, rAjAnaM 20 vA'rthAzAvimohitamanA avalagati, uktaM ca ArAdhya bhUpatimavApya tato dhanAni, bhokSyAmahe kila vayaM satataM sukhAni / ityAzayA baita vimohitamAnasAnAM. kAlaH prayAti maraNAvadhireva paMsAma // [] 1. "sayaM pehAe sapehAe" cUrNau / 2. 0samupAdAna0 ga / 3. pAMsayatIti kha ga gha / 4. "sammokkho pAmokkho' cUrNau / 5. yasmAt sa mama g| 6. bhaviSyatIti ityevaM manya0 ga ng| 7. ityevaM manya0 kha ca / 8. iti iti kha-capratyornAsti / 9. 0ghAtAt pApa0 ga ca / 10. piSpala0 gha Ga ca / 11. 0mAMsopasaMskRta0 kha-capratI vinA / 12. svato bhuJjate kha-capustake Rte / 13. 0koTi0 kha c| 14. 0mevopAdadati kha-caAdarzAbhyAmRte / 15. vaTha ka, bala kha, vana gha ng|
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / dvitIya uddezakaH 247 ehi gaccha patottiSTha, vada maunaM samAcara / ityAdyAzAgrahagrastaiH krIDanti dhanino'rthibhiH // [ ] ityAdi / tadevaM jJAtvA kiM kartavyam ? ityAha [sU074] taM pariNAya mehAvI va sayaM etehiM kajjehiM daMDaM samArabhejjA, Neva aNNaM etehiM kajjehiM daMDaM 5 samArabhAvejjA Neva'nne etehiM kajjehiM daMDaM samArabhaMte smnnujaannejjaa| ____esa magge AriehiM pavedite jahettha kusale NovaliMpejjAsi tti bemi / taM ityAdi / tad iti sarvanAma prakrAntaparAmazi / tat zastraparijJoktaM 10 svakAyaparakAyAdibhedabhinnaM zastram, iha vA yaduktamaprazastaguNamUlasthAnaM viSayakaSAya-mAtA-pitrAdikam, tathA kAlAkAlasamutthAna-kSaNaparijJAna-zrotrAdivijJAnaprahANAdikam, tathA''tmabalAdhAnAdyarthaM ca daNDasamAdAnaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet medhAvI maryAdAvartI, jJAtaheyopAdeyaH san ki kuryAt ? ityAha neva saMyamityAdi / naiva svayam AtmanA etaiH AtmabalAdhAnAdikaiH kAryaiH kartavyaiH samutthitaiH sadbhiH daNDaM sattvopaghAtaM samArabheta, nApyanyam aparamebhiH kAryaihiMsA-'nRtAdikaM daNDaM samArambhayet, tathA samArabhamANamapyaparaM yogatrikeNa na samanujJApayet / eSa copadezastIrthakRdbhirabhihita ityetat sudharmasvAmI jambUsvAmina- 20 mAheti darzayati 15 0parakAyabheda0 kha ga ca / 2. 0kSaNAparijJAna0 ga ng| 3. 0balAdhAnArthaM ga / 4. ca iti kha-ca pratI vinA'nyatra nAsti / 5. sayaM ityAdi kha ca / 6. etaiH ayamAtmabalA0 ga / 7. samupasthitaiH kha ca / 8. 0ghAtamArabheta kha / 9. 0mebhiH hiMsA0 kha ga /
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre esa ityAdi / eSa iti jJAnAdiyukto bhAvamArgo yogatrika-karaNatrikeNa daNDasamAdAnaparihAralakSaNo vA / AryaiH ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya iti AryAH saMsArArNavataTavartinaH kSINaghAtikarmAMzAH saMsArodaravivaravartibhAvavidaH tIrtha kRtastaiH / prakarSeNa sadeva-manujAyAM pariSadi sarvasvabhASAnugAminyA vAcA 5 yaugapadyAzeSasaMzIticchettryA prakarSeNa veditaH kathitaH pratipAdita iti yAvat / evambhUtaM ca mArgaM jJAtvA kiM kartavyam ? ityAha jahettha ityAdi / teSu teSvAtmabalopadhAnAdikeSu kAryeSu samutthiteSu satsu daNDasamupAdAnAdikaM pariharan kuzalaH nipuNo'vagatatattvo yathaitasmin daNDa samupAdAne svamAtmAnaM nopalimpayeH na tatra saMzleSaM kuryA iti / vibhakti10 pariNAmAdvA etena daNDasamupAdAnajanitakarmaNA yathA nopalipyase tathA sarvaiH prakAraiH kuryAstvam / itizabdaH parisamAptau / bravImi iti pUrvavat / lokavijaye dvitIya uddezakaH samAptaH ||ch| ch| 1. kSINakarmAMzAH kha / 2. parSadi kha ga c| 3. ca iti kapustake na, ca dharmaM jJAtvA kha / 4. samupasthiteSu kha / 5. tvamAtmAnaM kha gha ng| 6. dvitIyoddezakaH kha Ga ca /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH 249 ukto dvitIyoddezakaH / sAmprataM tRtIya Arabhyate-asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake 'saMyame dRDhatvaM kAryam, asaMyame cAdRDhatvam' uktam, taccobhayamapi kaSAyavyudAsena sampadyate, tatrApi mAnaH utpatterArabhya uccairgotrotthApitaH syAt, atastadvayudAsArthamidamabhidhIyate / ___ asya cAnantarasUtreNa sambandhaH-jahettha kusale novalippejjAsi 5 kuzalaH nipuNaH sannasminnuccairgotrAbhimAne yathA''tmAnaM nopalimpayestathA vidadhyAstvam / kiM matvA ? ityatastadabhidhIyate [sU075] se asaI uccAgoe, asaI NIyAgoe / No hINe, No atiritte / No pIhae / iti saMkhAe ke gotAvAdI ? ke mANAvAdI ? kaMsi 10 vA ege gijjhe ? ___ tamhA paMDite No harise, No kujjhe / se asaI uccAgoe asaI nIcAgoe tti / sa iti saMsAryasumAn asakRt anekazaH uccairgotre mAna-satkArArhe utpanna iti zeSaH / tathA asakRt nIcairgotre sarvalokAvagIte pauna:punyenotpanna iti / tathAhi-nIcairgotrodayAd 15 anantamapi kAlaM tiryakSvAste, tatra ca paryaTan dvinavatinAmottaraprakRtisatkarmA saMstathAvidhAdhyavasAyopapannaH AhArakazarIra-tatsaGghAta-bandhanA-'GgopAGgadevagatyAnupUrvIdvaya-narakagatyAnupUrvIdvaya-vaikriyacatuSTayarUpA etA dvAdaza karmaprakRtInirlepyAzItisatkarmA tejovAyuSUtpannaH san manujagatyAnupUrvIdvayamapi nirlepya tata uccairgotramadvalayati palyopamAsaGkhyeyabhAgena / atastejo- 20 1. sAmprataM iti Gapratau nAsti / 2. novalippijjAsi kha, novaliMpejjAsi ga / 3. nipuNastasmi0 kha / 4. 0trAbhidhAne kha ca / 5. asai ka, asaI ga / 6. asaI ga, asai c| 7. nIAgoi kha, nIyAgoe gha Ga ca / 8. "asai aNegaso aNaMtaso vA' cUrNau / 9. tathA nIcai0 ka gha Ga / 10. ca iti ka-Da-pratyornAsti / 11. tata uccairgotraM ca palyo0 kh|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vAyuSvAdya eva bhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandhaH udayo'pi tasyaiva satkarmatA'pIti / tato'pyu vRttasyAparaikendriyagatasyAyameva bhaGgaH / traseSvapyaparyAptakAvasthAyAmayameva / anirlepite tuccairgotre dvitIya-catau~ bhanau, tadyathA-nIcairgotrasya bandhaH, udayo'pi tasyaiva, satkarmatA tUbhayarUpasyaiveti 5 dvitIyaH, tathA uccairgotrasya bandhaH, nIcasyodayaH, satkarmatA tubhayarUpasyeti caturthaH / zeSAstu catvAro na santyeva tiryazUccairgotrasyodayAbhAvAditi bhAvaH / tadevamuccairgotrodvalanena kAlaGkalIbhAvamApanno'saGkhyeyamapi kAlaM sUkSmatraseSvAste, tato'pyudavRtta uccairgotrodayAbhAve sati dvitIya-caturthabhaGgastho'nantamapi kAlaM tiryakSvAsta iti, sa cAnantA utsarpiNyavasarpiNI:, 10 AvalikAkAlAsaGkhyeyabhAgasamayasaGkhyAn pudgalaparAvartAniti / kIdRzaH punaH pudgalaparAvartaH ? ityucyate-yadaudArika-vaikriya-taijasabhASA-5'nApAna-mana:-karmasaptakena saMsArodaravivaravartinaH pudgalA Atma 1. 0SvAdyo bhaGgakaH kha ca, 0SvAdya eva bhaGgaH ga, "Adya eva iti saptatyA[?]prakAra-prasiddhagotrasambandhe saptabhaGgya(GgA)n hRdi vyavasthApyAsisva[?] vallikhati A"jai0vi0pa0, ___Ga pustake tvetAdRk koSThakamupalabhyate-- nI | nI nI bandhaH udayaH nI | 2 | 2 | 2 sattA 0 _4 | 0 0 0pm _ Pop 44 dal __ sa(u ?) 2. bandho nIcasyodayaH satka0 kha / 3. "satkarmatA'pIti sattA'pIti'' jai0vi0pa0 / 4. syAnyatrApyAdAvayameva ca / 5. tUccairgotre dvitIyo bhaGgakaH, kasyacit prathamasamaya evAparasyAntarmuhUrtA?(dvo )rddhamuccairgotrasambandhasadbhAve caturthabhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandhaH udayo'pi tasyaiva satkarmatA tUbhayarUpasyaiveti dvitIyaH, tathA ca / 6. tata uccai0 ga gha Ga, kapustake pAThabhaGgaH / 7. kalaGkalI0 gha Ga, "kalaGkalIbhAva iti AraghaTTaghaTIyantranyAyena" jai0vi0pa0 / 8. 0mApanno'nantaM kAlamekendriyeSvAste, anudvalite vA tiryakSvAste'nantA utsarpiNya0 ga gha Ga / 9. 0taijasa-kArmaNa-bhASA0 ca / 10. 0''napAna0 gha / 11. 0vartinA kha /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH 251 sAtpariNAmitA bhavanti tadA pudgalaparAvarta ityeke / anye tu dravya-kSetra-kAlabhAvabhedAt caturdhA varNayanti, pratyekamasAvapi bAdara-sUkSmabhedAd dvaividhymnubhvti| tatra dravyato bAdaro yadaudArika-vaikriya-taijasa-kArmaNacatuSTayena sarvapudgalA gRhItvojjhitAstadA bhavati, sUkSmaH punaryadaikazarIreNa sarvapudgalAH sparzitA bhavanti tadA draSTavyaH / kSetrato bAdaro yadA kramotkramAbhyAM mriyamANena sarve 5 lokAkAzapradezAH spRSTA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastu yadaikasmin vivakSitAkAzakhaNDake mRtaH punaryadA tasyAnantarapradezavRddhyA sarvaM lokAkAzaM vyApnoti tadA grAhyaH / kAlato bAdaro yadotsarpiNyavasarpiNIsamayAH kramotkramAbhyAM mriyamANenAliGgitA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastUtsarpiNIprathamasamayAdArabhya krameNa sarvasamayA mriyamANena yadA chuptA bhavanti tadA- 10 'vagantavyaH / bhAvato bAdaro yadA'nubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni kramotkramAbhyAM mriyamANena vyAptAni bhavanti tadA'bhidhIyate, anubhAgabandhAdhyavasAyapramANaM tu saMyamasthAnAvasare prAgevAbhyadhAyIti, sUkSmastu jaghanyAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAdArabhya yadA sarveSvapi krameNa mRto bhavati tadA'vaseya iti / tadevaM kAlaGkalIbhAvamApanno'nyo vA nIcairgotrodayAd anantamapi kAlaM 15 tiryakSvAste / manuSyeSvapi tadudayAdevAvagIto'vagIteSu sthAneSUtpadyate / tathA kAlaGkalIsattvo'pi dvIndriyAdiSUtpannaH san prathamasamaye eva paryAptyuttarakAlaM voccairgotraM baddhvA manuSyeSvasakRduccairgotramAskandati / tatra kadAcit tRtIyabhaGgakasthaH paJcamabhaGgopapanno vA bhavati, tAvimau-nIcairgotraM badhnAti; uccairgotrasyodayaH; satkarmatA tUMbhayasya; tRtIyaH / paJcamastUccairgotraM badhnAti; 20 tasyaivodayaH; satkarmatA tUbhayasya / SaSTha-saptamabhaGgau tUparatabandhasya bhavataH, 1. spRSTA kh| 2. 0NenAliGgitA bhavanti tadA ga, 0Nena sarvalokA0 ka ca / 3. 0stu tadA vijJeyo yadai0 kha-ca pustake vinA / 4. ma-tastasyAnantara0 kha / 5. sarvalokA0 ka-gha pratI vinA / 6. plutA ca / 7. 0'nubhAvabandhA0 ga / 8. 0nubhAvabandhA0 Ga / 9. "anyo vA iti nigodaH" jai0vi0pa0 / 10. anantakAlaM gha ng| 11. 0devAvagIto'vagIteSu kha, 0devAvagIyate / teSu sthAneSU0 ca / 12. kalaGkalI0 ca / 13. uccairgotrodayaH ka / 14. tUbhayasyeti tR0 kha / 15. satkarmatobhayasya ca /
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre aviSayatvAd na tAbhyAmihAdhikAraH / tau cemau-bandhoparame uccairgotrodayaH; satkarmatA tUbhayasyeti SaSThaH, saptamastu zailezyavasthAyAM dvicaramasamaye nIcairgotre kSapite uccairgotrodayaH, tasyaiva satkarmateti / 10 252 tadevamuccA - 'vaceSu gotreSvasakRdutpadyamAnenAsumatA paJcabhaGgakAntarvartinA na 5 mAno vidheyo nApi dInateti / tayozcoccA - 'vacayorgotrayorbandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni tulyAnItyAha - No hINe No airitte / yAvantyuccairgotre'nubhAvabandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni nIcairgotre'pi tAvantyeva / tAni ca sarvANyapyasumatA'nAdisaMsAre bhUyo bhUyaH sparzitAni / tata uccairgotrakaNDakArthatayA'subhRnna hIno nApyatiriktaH / evaM nIcairgotrakaNDakArthatayA'pIti / nAgArjunIyAstu paThanti - egamege khalu jIve aIaddhAe asaI uccAgoe asaI nIyAgoe kaMDayaTTayAe no hINe no airite / eaikaiko jIvaH, khaluzabdaH vAkyAlaGkAre, atIte kAle'sakRduccA'vaceSu gotreSUtpannaH, sa coccA - 'vacAnubhAgakaNDakApekSayA na hIno nApyatirikta iti, tathAhi - uccairgotrakaNDakebhya ekabhavikebhyo 'neka bhavike bhyo vA 15 nIcairgotrakaNDakAni na hInAni nApyatiriktAnItyato'vagamya utkarSA -'pakarSau na vidheyau / asya copalakSaNArthatvAt sarveSvapi madasthAneSvetadAyojyam, yatazcoccA'vaceSu sthAneSu karmavazAdutpadyate / bala-rUpa-lAbhAdimadasthAnAnAM cAsamaJjasatAmavagamya kiM kartavyam ? ityAha-no pauhae a~piH sambhAvane, sa ca bhinnakramaH, jAtyAdInAM mada20 sthAnAnAmanyatamadapi no IhatApi nAbhilaSedapi / athavA no spRhayet 1. 0 muccA - vacagotreSva0 ga / 2. atiritte ga / 3. 0dhyavasAyakaNDakAni kha ca / 4. tatra tUccai 0 kha / 5. nApyadhikaH evaM kha / 6. jjIve ka / 7. atIyaddhAe kha ca / 8. asaI ka / 9. kaMDagaTTayAe kha ga Ga kaMDaTTayAe ca / 10. nAvi hINe ga / 11. evamekaiko kha / 12. 0nubhAvakaNDakA0 kha / 13. " kaNDakebhya iti ko'rthaH ? yadA badhnAti tadA uccairgotrakaNDakAni" jai0vi0pa0, "kaMDagaM parimANaM chedo tti vA" cUrNau / 14. nApyadhikAnI0 kha / 15." pIhaNaM NAma [ma] danabhilAsakayaM pemaM" cUrNau / 16. api ga ca / 17. 0 manyatamadapi khaga / 18. Iheta nAbhi0 kha /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH nAvakAGkSediti / tatra yadyuccA - 'vaceSu sthAneSvasakRdutpanno'sumAMstataH kim ? ityAha iti saMkhAe ityAdi / itiH upapradarzane / ityetat pUrvoktanItyoccA'vacasthAnotpAdAdikaM parisaGkhyAya jJAtvA ko gotravAdI bhavet ? yathA-mamoccairgotraM sarvalokamAnanIyaM nAparasyetyevaMvAdI ko buddhimAn bhavet ? tathAhi - mayA'nyaizca jantubhiH 5 sarvANyapi sthAnAnyanekazaH prAptapUrvANIti / tathoccairgotranimittamAnavAdI vA ko bhavet ? na kazcit saMsArasvarUpaparicchedItyarthaH / kiJca- kaMsi vA ege gijjhe anekazo'nekasmin sthAne'nubhUte sati tanmadhye kasmin vA ekasmin uccairgotrAdike'navasthitasthAnake rAgAdivirahAdekaH kathaM gRdhyet, tAtparyam-AsevAM viditakarmapariNAmo vidadhyAt ? yujyeta gAryaM yadi 10 tat sthAnaM prAptapUrvaM nAbhaviSyat, taccAnekazaH prAptapUrvam, atastallAbhA'lAbhayornotkarSA-'pakarSo vidheyAviti / Aha ce tamhA ityAdi, yato'nAdau saMsAre paryaTatA'sumatA'dRSTAyattAnyasakR- duccA'vacAni sthAnAnyanubhUtAni, tasmAt kathaJciduccAdikaM madasthAnamavApya paNDitaH heyopAdeyatattvajJaH naM hRSyeta na harSaM vidadhyAt, uktaM ca ] ] sarvasukhAnyapi bahuzaH prAptAnyaTatA mayA'tra saMsAre / uccaiH sthAnAni tathA tena na me vismayasteSu // [ jai so vi nijjaramao paDisiddho aTTamANamahahiM / avasesamayadvANA parihariyavvA payatteNa // [ nApyavagItasthAnAvAptau vaimanasyaM vidadhyAt, Aha ca-no kuMjjhe adRSTavazAt tathAbhUtalokAsammataM jAti-kula- rUpa-bala- lAbhAdi ka~madhamamavApya na krudhyet na krodhaM kuryAt, katarannIcasthAnaM zabdAdikaM vA 'duHkhaM mayA - 1. nAbhikAGkSediti kha / 2. 0vacasthAne0 Ga / 3. saMkhAya Ga / 4. tadyathA kha / 5. 0 svabhAvapari0 kha ca / 6. 0sthite sthAne kha ca, 0sthite sthAnake Ga / 7. sthAnaM pUrvaM nAbha0 ga / 8. prAptam, ata0 kha ca / 9 ca iti khapustake nAsti / 10. na dRSTo na harSaM kha, na 'hRSyeta' harSaM ka / 11. " aTTamANa iti aSTamadAH " jai0vi0pa0 / 12. avasesA mayaThANA ca / 13. kuppe 'tyadRSTa0 ga / 14. 0kamavApya gha / 15. kupyet ka ga gha / 16. kurvIta ca / 17. duHkhaM iti khapustake nAsti / 15 20
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre nAnubhUtam ? Ityavagamya nodvegavazagena bhAvyam, uktaM ca avamAnAt paribhraMzAd vadha-bandha-dhanakSayAt / prAptA rogAzca zokAzca jAtyantarazateSvapi // [ saMte ya avimhaiuM asoiuM paMDieNa ya asaMte / sakkA hu dumovamiyaM hiyaeNa hiyaM dharateNa // [ hoUNa cakkavaTTI puhaivaI vimalapaMDaracchatto / so ceva nAma bhujjo aNAhasAlAlao hoi // [ ] ekasmin vA janmani nAnAbhUtAvasthA uccA-'vacAH karmavazato'nubhavati / tadevamucca-nIcagotranirvikalpamanA anyadapi avikalpena kiM kuryAt ? ityAha 10 [sU076] bhUtehiM jANa paDileha sAtaM / samite eyANupassI / taMjahA-aMdhattaM bahirattaM mUkattaM kANattaM kuMTattaM khujjattaM vaDabhattaM sAmattaM sabalattaM / saha pamAdeNaM 15 aNegarUvAo joNIo saMdheti, virUvarUve phAse paDisaMvedayati / [sU077] se abujjhamANe hatovahate jAtI-maraNaM annupriyttttmaanne| 20 jIviyaM puDho piyaM ihamegesiM mANavANaM khetta-vatthu mamAyamANANaM / ArattaM virattaM maNi-kuMDalaM saha hiraNeNa itthiyAo parigijjha tattheva rattA / Na ettha tavo vA damo 1. ityevamavagamya ka-ghapratI vinA / 2. avimhaiyaM asoiaM ka, avimhaio kha / 3. uccA-'vacA Ga ca / 4. karmavazago'nu0 kha ca / 5. 0nIcairgotra0 kha / 6. avikalpena iti gaprato na vidyate /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskanthe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH vANiyamo vA dissati / saMpuNNaM bAle jIvikAme lAlappamANe mUDhe vippariyAsamuveti / 255 I bhUhiM ityAdi / bhavanti bhaviSyantyabhUvanniti ca bhUtAni asubhRtasteSu pratyupekSya paryAlocya vicArya kuzAgrIyayA zemuSyA jAnIhi avagaccha / kiM jAnIhi ? sAtaM sukham, tadviparItamasAtamapi jAnIhi / kiM ca kAraNaM sAtA'sAtayoH ? etajjAnIhi - kiM vAbhilaSantyavigAnena prANinaH iti / atra jIvajantu-prANyAdizabdAn upayogalakSaNadravyasya mukhyAn vAcakAn vihAya sattAvAcino bhUtazabdasyopAdAnenedamAvirbhAvayati yathA-ayamupayogalakSaNaH padArtho'vazyaM sattAM bibharti, sAtAbhilASyasAtaM ca jugupsate, sAtAbhilASazca zubhaprakRtitvAt, ato'parAsAmapi zubhaprakRtInAmupalakSaNametadavaseyam, ataH 10 zubhanAma - gotrA - ''yurAdyAH karmaprakRtIranudhAvatyazubhAzca jugupsate sarvo'pi prANI / evaM ca vyavasthite kiM vidheyam ? ityAha- samie ityAdi / athavA bhUteSu zubhA'zubharUpaM karma pratyupekSya yat teSAmapriyaM taMd na vidadhyAt ityayamupadezaH / nAgArjunIyAstu paThanti-puMrise NaM khalu dukkhuvveya - suhesa / 5 puruSaH jIvaH / Namiti vAkyAlaGkAre / khaluH avadhAraNe / duHkhAd udvego 15 yasya sa duHkhodvegaH, sukhasyaiSakaH sukhaiSakaH, yAjakAditvAt samAsaH chAndasatvAdvA, duHkhodvegazcAsau sukhaiSakazca duHkhodvega-sukhaiSakaH / 11 sarvo'pi prANI duHkhodvega-sukhaiSaka eva bhavati ato jIvaprarUpaNaM kAryam / taccAvani-vana - pavanA - 'nala - vanaspati- sUkSma - bAdara-vikalapaJcendriya-saMjJItara-paryAptakA -'paryAptakarUpaM zastraparijJAyAmakAryeva / teSAM ca 20 duHkhaparijihISUNAM sukhalipsUnAmAtmaupamyamAcaratA tadupamardakAni hiMsAdisthAnAni " 1. ca iti khaAdarze nAsti / 2. " jANati tti jANato " cUrNau / 3. avabudhyasva kha ca / 4. 'vAcakAn iti zabdAn" jai0vi0pa0 / 5. 0vAdino ca / 6. yathA samupayoga0 ka / 7. evaM sthite sati kiM kha / 8. vyavasthite sati kiM ga ca / 9. taM na kha cha / 10. "puriseNa khalu dukkhavivAgagavesaeNaM puvviM tAva jIvAbhigame kAyavve jAva icchitA -'Nicche" cUrNau / 11. eveti ato khaga /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pariharatA''tmA paJcamahAvrateSvAstheyaH / tatparipAlanArthaM cottaraguNA apyanuzIlanIyAH, tadarthamupadizyate samie eyANuppassI, paJcabhiH samitibhiH samitaH san etat zubhAzubhaM karma vakSyamANaM vA'ndhatvAdikaM draSTuM zIlaM yasyeti etadanudarzI, bhUteSu sAtaM 5 jAnIhIti saNTaGkaH / __tatra samitiH iti 'iN' gatau [pA0dhA0 1045] ityasmAt sampUrvAt ktinnntaadbhvti| sA ca paJcadhA, tadyathA-IryAbhASaiSaNAdAnanikSepotsargarUpA / tatreryAsamitiH prANAvyaparopaNavratapratipAlanAya, bhASAsamitiH asadabhidhAnaniyama saMsiddhaye, eSaNAsamitiH asteyavrataparipAlanAya, zeSadvayaM tu samastavratapraSThasyA10 hiMsAvratasya saMsiddhaye vyApriyata iti / tadevaM paJcamahAvratopapetastavRti kalpasamitibhiH samitaH san bhAvata etadbhUtasAtAdikamanupazyati / athavA yadanudaya'sau bhavati [ta?] tadyathetyAdinA sUtreNaiva darzayati___ andhatvamityAdi yAvat virUvarUve phAse parisaMveei / saMsArodare paryaTan prANyandhatvAdikA avasthA bahuzaH parisaMvedayate / sa cAndho dravyato 15 bhAvatazca / tatraikendriya-dvIndriya-trIndriyA dravya-bhAvAndhAH / caturindriyAdayastu mithyAdRSTayo bhAvAndhAH, uktaM caekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadbhireva saha saMvasatidvitIyam / etad dvayaM bhuvi na yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH ? // [ ] samyagdRSTayastUpahatanayanA dravyAndhAH, ta evAnaghA na dravyato na ca bhAvataH / 20 tadevamandhatvaM dravya-bhAvavibhinnamekAntena duHkhajananamavApnotIti, uktaM ca 1. 0'zubhakarma kha / 2. zIlamasyeti kha / 3. iNu ga / 4. prANavyaparopaNaviratiprati0 kha ca / 5. 0paripAlanAya ga gha ng| 6. 0pratipAlanAya ka / 7. 0prakRSTasyAhiMsA0 ca / 8. kha-capratI Rte'nyatra iti iti nopalabhyate / 9. 0vRttibhUtasamitibhiH kha ca / 10. sUtreNa darza0 ka / 11. virUparUpe ka ca / 12. parisaMvedeti kha / 13. prANyandhAdikA kha / 14. caturindriyAstu kha ga / 15. 0stadvidbhireva ca / 16. 0stasyApi mArga0 ka kha ga / 17. nApi bhAvataH kha ca / 18. 0bhAvabhedabhinna0 kha ga ca. 0bhAvabhinna0 gha ng|
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH 257 jIvanneva mRto'ndho yasmAt sarvakriyAsu paratantraH / nityAstamitadivAkaratamo'ndhakArArNavanimagnaH // lokadvayavyasanavahnividIpitAGgamandhaM samIkSya kRpaNaM parayaSTineyam / ko nodvijeta bhayakRjjananAdivogrAt, kRSNAhinaikanicitAdiva cAndhagartAt // [] evaM badhiratvamapyadRSTavazAd anekazaH parisaMvedayate, tadAvRtazca sadasa- 5 dvivekavikalatvAd aihikA-''muSmikeSTaphalakriyAnuSThAnazUnyatAM bibhartIti, uktaM ca 10 dharmazrutizravaNamaGgalavarjito hi, lokazrutizravaNasaMvyavahArabAhyaH / kiM jIvatIha badhiro bhuvi yasya zabdAH svapnopalabdhadhananiSphalatAM prayAnti ? // svakalatra-bAla-putrakamadhuravacaHzravaNabAhyakarNasya / badhirasya jIvitaM kiM jIvanmRtakAkRtidharasya ? // [ ] evaM mUkatvamapyekAntena duHkhAvahaM parisaMvedayate, uktaM caduHkhakaramakIrtikaraM mUkatvaM sarvalokaparibhUtam / pratyAdezaM mUDhAH karmakRtaM kiM na pazyanti // [ tathA kANatvamapyevaMrUMpamiti, Aha ca __15 kANo nimagnaviSamonnatadRSTirekaH, zakto virAgajanane jananAturANAm / yo naiva kasyacidupaiti mana:priyatvamAlekhyakarmalikhito'pi kimu svarUpaH ? // evaM kuNTatvaM pANivakratvAdikam, kubjatvaM vAmanalakSaNam, vaDabhatvaM vinirgatapRthvIvaDabhalakSaNam, zyAmatvaM kRSNalakSaNam, zabalatvaM zvitralakSaNam sahajaM 20 pazcAdbhAvi vA karmavazago bhUrizo duHkharAzidezIyaM parisaMvedayate / kiJca saha pramAdena viSayakrIDAbhiSvaGgarUpeNa zreyasyanudyamAtmakene vA'nekarUpAH saGkaTa 1. bibharti, uktaM gha Ga / 2. duHkharUpaM saMvedayata iti, uktaM ca kha, duHkharUpaM parivedayata iti, uktaM ca ca / 3. "pratyAdezam iti dRSTAntaH" jai0vi0pa0 / 4. 0rUpameveti kha ca / 5. ca iti kapratau nAsti / 6. 0viSamotkaTadRSTi0 ga ca / 7. pRthi(SThi ? )vaDabha0 ng| 8. kuSThalakSaNam ka kha / 9. citralakSaNam kha ca, ka-GapratyoH pAThabhaGgaH / 10. 0na krIDA0 g| 11. na cAneka0 kha, 0na aneka0 gha ng|
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vikaTa-zItoSNAdibhedabhinnA yonI: sandadhAti sandhatte, caturazItiyonilakSasambandhAvicchedaM vidadhAtIti bhAvaH, samyag dhAvatIti vA tAsu tAsvAyuSkabandhottarakAlaM gacchatItyarthaH / tAsu ca nAnAprakArAsu yoniSu virUparUpAn nAnAprakArAn sparzAn duHkhAnubhAvAn parisaMvedayate anubhavatItyarthaH / / tadevamuccairgotrotthApitamAnopahatacetA nIcairgotravihitadInabhAvo vA'ndhabadhirabhUyaM vA gataH san nAvabudhyate kartavyam, na jAnAti karmavipAkam, nAvagacchati saMsArApazadatAm, nAvadhArayati hitA'hite, na gaNayatyaucityam, ityanavagatatattvo mUDhastatraivoccairgotrAdike viparyAsamupaiti, Aha ca se abujjhamANe ityAdi yAvat mUDhe vippariyAsuvei / sa ityuccai10 gotrAbhimAnI andha-badhirAdibhAvasaMvedako vA karmavipAkamabudhyamAno hatopahato bhavati / nAnAvyAdhisadbhAvakSatazarIratvAd hataH, samastalokaparibhUtatvAd upahataH / athavoccairgotragarvAdhmAtatyaktocitavidheyavidvajjanavadanasamudbhUtazabdA'yaza:paTahahatatvAd hataH, abhimAnotpAditAnekabhavakoTinIcairgotrodayAd upahataH / mUDho viparyAsamupaitItyuttareNa sambandhaH / tathA jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvaH tad 15 anuparivartamAnaH punarjanma punarmaraNamityevamaraghaTTaghaTIyantranyAyena saMsArodare vivartamAnaH, AvIcImaraNAdvA pratikSaNaM janma-vinAzAvanubhavan duHkha-sAgarAvagADho vizarAruNyapi nityatAkRtamatiH hite'pyahitAdhyavasAyo viparyAsamuMpaitIti, Aha ca __ jIvitam AyuSkAnuparamalakSaNamasaMyamajIvitaM vA pRthak iti pratyeka 20 pratiprANi priyaM dayitaM vallabham iha ityasmin saMsAre ekeSAm avidyopahatacetasAM mAnavAnAm iti upalakSaNArthatvAt prANinAm, tathAhi-dIrghajIvanArthaM tAstA 1. vidhatte ca / 2. 0rApasadatAm Ga ca / 3. abujjhamANo ga / 4. vippariAsuvei gha Ga, vippariyAsamei ca / 5. 0manavabudhyamAno kha ca / 6. paTahatvAt ka gha Ga / 7. abhimAnApAditA0 kha ga ca / 8. 0koTI0 ga / 9. 0marahaTTa0 ka gha ng| 10. parivartamAnaH kha / 11. nityatvakRtamati: ga / 12. 0mupaiti, Aha ca ka pratimRte / 13. 0masaMyamalakSaNajIvitaM kha /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH 259 rasAyanAdikAH kriyAH sattvopaghAtakAriNI: kurvate / tathA kSetraM zAlikSetrAdi vAstu dhavalagRhAdi mamedam ityevamAcaratAM tat kSetrAdikaM preyo bhavati / kiJca-Araktam ISadraktaM vastrAdi, viraktaM vigatarAgaM vividharAgaM vA, maNiH iti ratnavaiDUryendranIlAdi, kuNDalaM karNAbharaNam, hiraNyena saha strIH parigRhya tatraiva kSetravAstvArakta-viraktavastra-maNi-kuNDala-stryAdau raktAH gRddhA adhyupapannA mUDhA 5 viparyAsamupayAnti, vadanti ca-nAtra tapo vA anazanAdilakSaNam damo vA indriyanoindriyopazamalakSaNa: niyamo vA ahiMsAttalakSaNaH phalavAn dRzyate, tathAhitapo-niyamopetasyApi kAyakleza-bhogAdivaJcanAM vihAya nAnyat phalamupalabhyate, janmAntare bhaviSyatIti ceda, vyudgrAhitasyollApaH, kiJca-dRSTahAniradRSTakalpanA ca pApIyasI / tadevaM sAmpratekSI bhogesaGgavihitaikapuruSArthabuddhiH sampUrNaM yathA- 10 vasarasampAditaviSayopabhogaM bAlaH ajJaH jIvitukAmaH AyuSkAnubhavanamabhilaSan lAlapyamAnaH bhogArthamatyarthaH lapan vAgdaNDaM karoti, tadyathA-atra tapo damo niyamo vA phalavAn na dRzyata iti / evamarthaM bruvan mUDhaH abudhyamAno hatopahato jAti-maraNamanuparivartamAno jIvita-kSetra-stryAdilobhaparimohitamanAH viparyAsamupaiti tattve'tattvAbhinivezam atattve ca tattvAbhinivezaM hite- 15 'hitabuddhimityevaM sarvatra viparyayaM vidadhAti, uktaM ca dArAH paribhavakArA bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janasya mohaH ye ripavasteSu suhRdAzA ? // [ ] ityAdi / ye punarunmajjacchubhakarmApAditAdhyavasAyapuraskRtamokSAste kimbhUtA bhavanti? ityAha 1. 0kA: sattvopaghAtakAriNI: kriyAH kurvate kha ca / 2. "ArattaM Isi tti rattaM ArataM, ahavA accatthaM rattaM" cUrNau / 3. viraktaM vividharAgaM virAgaM vA ca / 4. strI parigRhya te tatraiva ga / 5. anazanAdikam ca / 6. vA vratalakSaNaH gha, vA brahmalakSaNa: Ga / 7. niyamopapetasyApi Ga / 8. phalaM labhyate ca / 9. janmAtare'pi bhavi0 gha Ga / 10. 0radRSTaparikalpanA kha ga ca / 11. pApIyasIti / ca / 12. bhogasaMviditaikapuruSA0 kha / 13. sampUrNayathAva0 ga / 14. avidyamAno kha / 15. 0lobhe pari0 ka / 16. 0nivezaM ca hite0 ca / 17. 0buddhimevaM kha ca /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU078 ] iNameva NAvakaMkhaMti je jaNA dhuv-caarinno| jAtI-maraNaM pariNAya cara saMkamaNe daDhe // 1 // Natthi kAlassa 'NAgamo / savve pANA piAuyA suhasAtA dukkhapaDikUlA 5 appiyavadhA piyajIviNo jIvitukAmA / savvesiM jIvitaM piyaM / iNamevetyAdi / idameva pUrvoktaM sampUrNajIvitaM kSetrA-'GganAparibhogAdikaM vA nAvakAGkSanti nAbhilaSanti ye janA dhruvacAriNaH dhruvaH mokSaH tatkAraNaM ca jJAnAdi dhruvaM tadAcarituM zIlaM yeSAM te tathA dhUtacAriNo vA dhunAtIti dhUtaM cAritraM 10 taccAriNa iti // kiJca jAI ityAdi / jAtizca maraNaM ca samAhAradvandvaH, tat parijJAya paricchidya jJAtvA cara udyukto bhava / kva ?-saGkramaNe, saGkramyate'neneti saGkramaNaM cAritraM tatra dRDhaH vizrotasikArahitaH parISahopasargeniSprakampo vA / yadi vA azaGkamanAH saMyamaM cara, na vidyate zaGkA yasya manasastadazaGkam, azaGkaM mano 15 yasyAsAvazaGkamanAH tapo-dama-niyamaniSphalatvAzaGkArahita Astikamatyupa petastapo-damAdau pravarteta, yatastadvAn rAjarAjAdInAM pUjA-prazaMsA) bhavati // na caupazamikasukhAvAptaphalasya tapasvinaH samastadvandvadavIyaso'satyapi paraloke kiJcit zUyate, uktaM ca 1. iNamve(Jce )vetyAdi ka / 2. sampUrNajIvitattvaM kha, sampUrNajIvitvaM gha Ga ca, sampUrNa jIvitaM ga / 3. kSetrA-GganAdikaM ka / 4. 0dikaM nAbhilaSanti kha / 5. jAi ityAdi ga, jAItyAdi ca / 6. jJAtvAcArodyukto bhavet / ka ca, jJAtvA caredyukto bhavet / ga, jJAtvA care udyukto bhavet / gha / 7. 0'nena saGkra0 ca / 8. 0manA: san saMyama kha ga ca / 9. care ka / 10. manasastaM vizaGkaM kha / 11. Astikyamatyu0 ga gha Ga / 12. pravartate kha-capratI Rte| 13. kSIyate kha /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH 261 sandigdhe'pi pare loke tyAjyamevAzubhaM budhaiH / yadi nAsti tataH kiM syAd ? asti cennAstiko hataH // [ ] ityAdi / tasmAt svAyatte saMyamasukhe dRDhena bhAvyam / na caitadbhAvanIyaM yathA-parut parAri vRddhAvasthAyAM vA dharmaM kariSyAmIti, yataH natthi ityAdi / nAsti na vidyate kAlasya mRtyoH anAgamaH anAgamana- 5 manavasara iti yAvat, tathAhi-sopakramAyuSo'sumato na kAcit sA'vasthA yasyAM karmapAvakAntarvartI janturjatugolaka iva na vilIyeta iti, uktaM ca zizumazizuM kaThoramakaThoramapaNDitamapi ca paNDitaM, dhIramadhIraM mAninamamAninamapaguNamapi ca bahuguNam / yatimayatiM prakAzamavalInamacetanamatha sacetanaM, ____ 10 nizi divase'pi sAndhyasamaye'pi vinazyati ko'pi kathamapi // [ ] tadevaM sarvakaSatvaM mRtyoravadhAryAhiMsAdiSu dattAvadhAnena bhAvyam / kimiti ? yataH savve pANA piyAuyA, prANazabdenAtrAbhedopacArAt tadvanta eva gRhyante, sarve prANino jantavaH priyAyuSaH priyamAyuryeSAM te tathA / nanu ca siddhairvyabhicAraH, 15 na hi te priyAyuSaH tadabhAvAt, naiSa doSaH, yato mukhyajIvAdizabdavyudAsena prANazabdasyopacaritasya grahaNaM saMsAriprANyupalakSaNArthamiti yatkiJcidetat / pAThAntaraM vA-savve pANA piyAyayA, AyataH AtmA anAdyanantatvAt, priyo yeSAM te tathA / sarve'pi prANinaH priyAtmAnaH / priyAtmatA ca sukha-duHkhaprAptiparihAratayA bhavatIti, Aha ca 20 suhasAyA dukkhapaDikUlA, sukham AnandarUpamAsvAdayantIti sukhAsvAdAH sukhabhoginaH sukhaiSiNa ityuktaM bhavati / duHkham asAtaM tat 1. paraloke kha-capustake vinA / 2. ityAdi iti k-gprtyoaasti| 3. naitadbhA0 ca / 4. jatugolaka ka ga / 5. iva vilIyeta na iti kha / 6. vilIyate ka ga ca / 7 vIramavIraM ca / 8. pANe ga / 9. te priyAyuSaH kha ca / 10. saMsAre prA0 ga, saMsAra prA0 gha / 11. priyaH AyataH AtmA anAdyanantattvAt, yeSAM kha ca / 12. 0tvAt, sa priyo gha Ga ca / 13. sukhabhojina: ga /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pratikUlayantIti duHkhapratikUlAH duHkhadveSiNa ityuktaM bhavati / tathA apriyavadhA apriyaM duHkhakAraNaM tad ghnanti apriyavadhAH / tathA piyajIviNo priyaM dayitaM jIvitam AyuSkamasaMyamajIvitaM vA] yeSAM te tathA / jIviukAmA, yata eva priyajIvino'ta eva dIrghakAlaM jIvitukAmAH dIrghakAlamAyuSkAbhilASiNaH duHkhAbhibhUtA apyantyAM dazAmApannA jIvitumevAbhilaSanti, uktaM ca ramai vihavI visese thitimittaM thevavittharo mhii| maggai sarIramahaNo rogI jIe cciya kayattho // [ ] tadevaM sarvo'pi prANI sukhajIvitAbhilASI, tacca nArambhamRte, asAvapi prANyupadhAtakArI, prANinAM ca jIvitamatyarthaM dayitamityato bhuga bhUyAtadevopadizyata ityAha savvesiM ityAdi / sarveSAmavigAnera jIvitam asaMyamajIvitaM priyaM devitam / yadyevaM tataH kim ? itvAta Aha-- [sU079] taM parigijjha dupayaM cauppayaM abhimuMjiyANaM saMsiMciyANaM tividheNa jA vi se tattha mattA bhavati appA vA bahugA vA se tattha gaDhite ciTuti bhoyaNAra / tato se egadA vipparisiTuM saMbhUtaM mahovakaraNaM bhavati / taM pi se egadA dAyAdA vibhayaMti, adattahAro vA se'vaharati, rAyANo vA se vilupaMti, Nassati vA se, viNassati vA se, agAra-- dAheNa vA se Dajjhati / 1 iti taduktaM gha / 2."vaho duviho-tAlaNaM mAraNaM vA / so duvihA vi aNio' cUrNI / 3. 0No tathA priyaM kha / 4. jIvitukAmA ca / 5. jIvitumevamabhi0 ka, jIvitamevAbhi0 c| 6. ThitimetaM kha ga gha / 7. 0madhaNo kha / 8. jIve ciya kha, jIve cciya ga, jIe TThiya ca / 9. ityata Aha ga / 10. savvesimityAdi kha gha Ga ca, savvesi ityAdi g| 11. jIviyamasaMyama ng| 12. dayitama iti khAto nAsti / 13. inyAha khc|
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH 263 iti se parassa'TThAe kUrAI kammAiM bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamaveti / muNiNA hu etaM paveditaM / aNohaMtarA ete, No ya ohaM tarittae / atIraMgamA ete, No ya tIraM gamittae / apAraMgamA ete, No ya pAraM gamittae / AyANijjaM ca AdAya tammi ThANe Na ciTThati / vitahaM pappa khettaNNe tammi ThANammi ciTThati // 2 // 10 [ sU080] uddeso pAsagassa Natthi / / bAle puNa Nihe kAmasamaNuNNe asamitadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaLaM aNupariyadRti tti bemi / // logavijayassa tatIyo uddesao sammatto // taM parigijjha, tad asaMyamajIvitaM parigRhya Azritya / kiM kurvanti ? ityAha--dupayamityAdi / dvipadaM dAsI-karmakarAdi, catuSpadaM gavAzvAdi, abhiyujya 15 yojayitvA abhiyogaM grAhayitvA vyApArayitvetyuktaM bhavati / tataH kim ? ityata Aha saMsiMciyANamityAdi / priyajIvitArthamarthAbhivRddhaye dvipada-catuSpadAdivyApAreNa saMsicya arthanicayaM saMvardhya trividhena yogatrika-karaNatrikeNa yApi kAcidalpA paramArthacintAyAM baDhyapi phalgudezyA se tasyArthArambhiNaH sA 20 cArthamAtrA tatra iti dvipadAdyArambhe mAtrA iti sopaskAratvAt sUtrANAm arthamAtrA 1. parigejja kha ca / 2. dapayaM ityAdi kha c| 3. karmakara-dAsyAdi ga / 4. ityAha g| 5. saMsiciyANa0 ka. saMsicciyANaM ityAdi kha ca, saMsaMciyANa0 gha / 6. yA kAci0 kh| 7. bahapi kha ca /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre arthAlpatA bhavati sattAM bibharti / kimbhUtA sA ? sUtreNaiva kathayati-alpA vA bahvI vA, alpabahutvaM cApekSikam, ataH sarvA'pyalpA sarvA'pi bahvI / sa ityarthavAn tatra tasminnarthe gRddhaH adhyupapannastiSThati, nAlocayatyarthasyopA janaklezam, na gaNayati rakSaNaparizramam, na vivecayati taralatAm, nAvadhArayati 5 phalgutAm, uktaM ca kamikalacitaM lAlAklinaM vigandhi jugupsitaM, nirupamarasaprItyA khAdan narAsthi nirAmiSam / surapatimapi zvA pArzvasthaM sazaGkitamIkSate, na hi gaNayati kSudro lokaH parigrahaphalgutAm // [ ] ityAdi / 10 sa ca kimarthamarthayate ? ityata Aha-bhoyaNAe bhojanam upabhogastasmai .. arthamarthayate, tadarthI ca kriyAsu pravartate, kriyAvatazca kiM bhavati ? ityAha-tao se ityAdi / tataH se tasyAvalaganAdikAH kriyAH kurvataH ekadA lAbhAntarAyakarmakSayopazame vividhaM nAnAprakAraM pariziSTaM prabhUtatvAd bhuktodvaritaM sambhUtaM samyakpratipAlanAya bhUtaM saMvRttam, kiM tat ? mahacca tat paribhogAGgatvAd 15 upakaraNaM ca mahopakaraNaM dravyanicaya ityarthaH, sa kadAcillAbhodaye bhavati / asAvapyantarAyodayAd na tasyopabhogAyetyAha taM pi se ityAdi / tadapi samudrottaraNa-rohaNakhanana-bilapravezarasendramardana-rAjAvalagana-kRSIvalAdikAbhiH kriyAbhiH sva-paropatApakAriNIbhiH svopabhogAyopArjitaM sat se tasyArtho pArjanopAyaklezakAriNaH ekadA bhAgyakSaye 20 dAyAdAH pitRpiNDodakadAnayogyAH vibhajante vilumpanti, adattahAro vA 1. arthAlpA bhavati / sA ca kimbhUtA ? alpA vA kha / 2. sarvAlpA kha / 3. adhyupapannaH san nAlocaya0 kh| 4. no'vadhArayati kha / 5. 0rasaM prItyA ka kha / 6. 0tAm // labdhaM tena zunA svato'sthizakalaM naivAttu ( nya? )mabhyudyate , mahyaM dattamahaM punarbhagavatA hantuM tamevodyataH / indrAdapyadhiko muniH punarahaM prAyaH zuno pItaro, yA yasyeha bhavedgatirgatimataH sA ceSTayA vyajyate // ityAdi kha ga Ga, kevalaM khaAdarza pAThAntarAntastha: ityAdi iti pATho nopalabhyate / 7. ityAha kha / 8. takriyAvatazca ka / 9. "saMbhitaM vA saMbhUtaM" cUrNau / 10. sat iti kapratau na vartate / 11. 0pArjanakleza0 kha ga / 12. adattAhAro kha g|
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH 265 dasyurvA'paharati, rAjAno vA vilumpanti avacchindanti, nazyati vA svata evATavItaH, se tasya, vinazyati vA jIrNabhAvApatteH, agAradAhena vA gRhadAhena vA dahyate / kiyanti vA kAraNAnyarthanAze vakSyante ? ityupasaMharati iti evaM bahubhiH prakArairupArjito'pyartho nAzamupaiti, naivopArjayiturupatiSThate ityupadizyate / saH arthasyotpAdayitA parasmai anyasmai arthAya prayojanAya 5 prayojanakRte krUrANi galakartanAdIni karmANi anuSThAnAni bAla: ajJaH prakurvANa: vidadhAnaH tena karmavipAkApAditena duHkhena asAtodayena mUDhaH apagatavivekaH viparyAsamupaiti apagatasadasadvivekatvAt kAryamakAryaM manyate vyatyayaM ceti, uktaM ca rAga-dveSAbhibhUtatvAt kAryA-'kAryaparAGmukhaH / eSa mUDha iti jJeyo viparItavidhAyakaH // [ tadevaM mauDhyAndhatamasAcchAditAlokapathAH sukhArthino duHkhamRcchanti jantava iti jJAtvA sarvajJavacanadIpamazeSapadArthasvarUpAvirbhAvakamAlalambire munayaH / adazca mayA na svamanISikayocyate, sudharmasvAmI jambUsvAminamAha / yadi svamanISikayA nocyate, kautastyaM ta_dam ? ityata Aha muNiNA ityAdi / manute jagatastrikAlAvasthAmiti muniH tIrthakRt tena, etad asakRduccairgotrabhavanAdikam , prakarSaNAdau vA sarvasvabhASAnugAminyA vAcA veditaM kathitaM vakSyamANaM ca praveditam / kiM tad ? ityAha aNohamityAdi ogho dvidhA-dravya-bhAvabhedAt / dravyogho nadIpUrAdikaH / bhAvaugho'STaprakAraM karma saMsAro vA, tena hi prANyanantamapi kAlamuhyate / tam oghaM 20 jJAna-darzana-cAritrabohitthasthAH tarantItyoghantarAH, na oghantarA anoghantarAH / taratezchAndasatvAt khac, khittvAd mumAgamaH / ete kutIrthikAH pArzvasthAdayo vA 15 1. "Nassati cauppayAdi sayameva, apayaM devatAjogeNa" cUrNau / 2. parasmA arthAya ga gha, parasmAda(5)nyasmAda(s)rthAya kha / 3. 0ya anyaprayojanakRte kapratimRte / 4. duHkhamarthayanti ka, duHkhamicchanti ga / 5. 0vacanapradIpa0 gha Ga / 6. sarvabhASA0 gha / 7. aNohaM ityAdi kha / 8. 0bodhisthasthA: gha Ga ca vinA /
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre jJAnAdiyAnavikalAH, yadyapi te'pyoghataraNAyodyatAstathApi samyagupAyAbhAvAd na oghataraNasamarthA bhavantIti / Aha ca no ya ohaM tarittae, na ca naiva oghaM bhAvaughaM tarituM samarthAH, saMsAraughataraNapratyalA na bhavantItyarthaH / tathA atIraMgamA ityAdi / tIraM gacchantIti tIraGgamAH / pUrvavat khacpratyayAdikam / na tIraGgamA atIraGgamAH / ete iti pratyakSabhAvamApannAn kutIthikAdIn darzayati / na ca te tIragamanAyodyatA api tIraM gantumalam, sarvajJopadiSTasanmArgAbhAvAditi bhAvaH / tathA ____ apAraMgamA ityAdi / pAra: taTaH parakUlam, tad gacchantIti pAraGgamAH, na 10 pAraGgamA apAraGgamAH / ete iti pUrvoktAH pAragatopadezAbhAvAd apAragatA iti bhAvanIyam / na ca te pAragatopadezamRte pAragamanAyodyatA api pAraM gantumalam / athavA gamanaM gamaH, pArasya pAre vA gamaH pAragamaH, sUtre tvanusvAro'lAkSaNikaH, na pAragamaH apAragamaH, tasmA apAragamAya / asamarthasamAso'yam, tenAyamartha: pAragamanAya te na bhavantItyuktaM bhavati / tatazcAnantamapi kAlaM saMsArAntarvartina 15 evAsate / yadyapi pAragamanAyAbhyudyamayanti tathApi te sarvajJopadezavikalA: svaruciviracitazAstrapravRttayo naiva saMsArapAraM gantumalam / atha tIra-pArayoH ko vizeSaH ? ityucyate-tIraM mohanIyakSayaH; pAraM zeSaghAtikSayaH, athavA tIraM ghAticatuSTayApagamaH; pAraM bhavopagrAhyabhAva iti / / syAt-kathamoghatArI kutIrthAdiko na bhavati tIra-pAragAmI ca ? ityAha AyANijjamityAdi / AdIyante gRhyante sarvabhAvA aneneti AdAnIyaM zrutaM tadAdAya tadukte tasmin saMyamasthAne na tiSThati / yadi vA AdAnIyam AdAtavyaM bhogAGgaM dvipada-catuSpada-dhana-dhAnya-hiraNyAdi, tad AdAya gRhItvA / 20 ill 1. bhavantItyAha-ga / 2. pUrvagatA: kha / 3. apAraGgatA ca / 4. aparAgamanAya ga ca / 5. asamarthaH samAso0 ka / 6. pAragamAya kha / 7. pAragamanAyodyamayanti gha Ga ca / 8. 0zAstravRttayo ka ca / 9. na saMsAra0 kha / 10. ityarthaH / gha Ga ca / 11. kutIrthyAdiko ca / 12. AyANijjaM ityAdi kha / 13. 0dhAnyAdi, tad kha / /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / tRtIya uddezakaH 267 athavA mithyAtvA 'virati -pramAda - kaSAya-yogaiH AdAnIyaM karmAdAya / kimbhUto bhavati ? ityAha-tasmin jJAnAdimaye mokSamArga samyagupadeze vA prazastaguNasthAne na tiSThati nAtmAna vidhatte / na kevalaM sarvajJopadezasthAne na tiSThati viparyayAnuSThAyI ca bhavatIti darzayati-vitahamityAdi / vitatham asadbhUtaM durgatihetuM tat tathAbhUtamupadezaM prApya akhedajJaH akuzalaH, khedajJo vA asaMyamasthAne, tasmiMzca sAmpratekSyAcarite upadiSTe vA tiSThati, tatraivAsaMyamasthAne'dhyupapanno bhavatIti yAvat / athavA vitatham iti AdAnIyabhogAGgavyatiriktaM saMyamasthAnaM tat prApya khedajJaH nipuNastasmin sthAne AvAnIyasya hantRNi tiSThati, sarvajJAjJAyAmAtmAnaM vyavasthApayatItyarthaH / artha copadezo navagatatattvasya vineyasya yathopadezaM pravartamAnasya dIyate 10 yastvavagata heyopAdeyavizeSaH sa yathAvasaraM yathAvidheyaM svata eva vidhatte iti, Aha ca - usa ityAdi / uddizyate iti uddezaH upadeza: sadasatkartavyA'kartavyAdezaH saH pazyatIti pazya:, sa eva pazyakastasya na vidyate svata eva vidita-vedyatvAt tasya / athavA pazyatIti pazyakaH sarvajJaH tadupadezavatI vA tasya, uddizyata iti u~ddezaH nArakAdivyapadeza: uccA - 'vacagotrAdivyapadezo vA se tasya 15 na vidyate, tasya drAgeva mokSagamanAditi bhAvaH / kaH punaryathopadezakArI na bhavati ? ityAha 5 bAle ityAdi / bAlo nAma rAgAdimohitaH, sa punaH kaSAyaiH karmabhiH parISahopasargairvA nihanyata iti nihaH / nipUrvAd hanteH karmaNi DaH / athavA snihyata iti snihaH snehavAn rAgItyarthaH / ata evAha - kAmasamaguNNe kAmA: 20 icchA - madanarUpAH samyag manojJA yasya sa tathA / athavA saha manojJairvartata iti manoja: gamakatvAt sApekSasyApi samAsaH kAmaiH samanojJaH kAmasamanojJaH / sAkSAcarita ka gatI Rte / 2. gatasattvo heyo0 ka / 3. svayameva kha / 4. cayana / 5 upadezaH Ga / 6 narakAdi0 va 7. prAgeva ka ga 8. bAla: rAgAdi0 kha 9. "puNa visesaNaM / kiM viseseti ? Na kevalaM vayabAlo. puTTo (buDDhI ? ) vi kajjA 'kajja ayANao vAlo deva / " cUrNo / 10 jihyatIti kha ca / 11. snehaH / 9
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 - 268 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre yadi vA kAmAn samyag anu pazcAt snehAnubandhAd jAnAti sevata iti kAmasamanujJaH / evambhUtazca kimbhUto bhavati ? ityAha- asamiyadukkhe azamitam anupazamitaM viSayAbhiSvaGga- kaSAyotthaM duHkhaM yena sa tathA / yata evAzamitaduHkho'ta eva duHkhI zArIra-mAnasAbhyAM duHkhAbhyAm / tatra zArIraM kaNTaka-zastra-gaNDalUtAdisamuttham, mAnasaM priyaviprayogA - 'priya saMyogepsitAlAbha-dAridrya-daurbhAgya- daurmanasyakRtam / tad dvirUpamapi duHkhaM vidyate yasyAsau duHkhI / evambhUtazca san kimavApnoti ? ityAha- dukkhANamityAdi / duHkhAnAM zArIramAnasAnAmAvartaM paunaH puNyabhavanamanuparivartate, duHkhAvartAvamagno bambhramyata ityarthaH / iti parisamAptau / bravImi iti pUrvavat ||ch / // lokavijayasya tRtIyoddezakaTIkA samAptA // 1. viSaya - kaSAyotthaM ka / 2. 0samprayoge 0 ca / 3. 0daurmanasyabhUtam ca / 4. dukkhANaM ityAdi kha ca / 5. mAvartaH kha / 6. itiH kha ca / 7. tRtIyoddezakaH samAptaH // cha / kha ca /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / caturtha uddezakaH 269 uktastRtIyoddezaka: sAmprataM caturthavyAkhyA prastUyate, 'bhogeSvanabhiSaktena bhAvyaM yato bhoginAmapAyA darzyante' prAguktam, te cAmI tao se egayA ityAdi / anantarasUtrasambandhaH 'dukkhI dukkhANameva AvarlDa aNupariyaTTai' tti, tAni cAmUni duHkhAni-tao se ityAdi / paramparasUtrasambandhastu 'bAle puNa Nihe kAmasamaNuNNe', te ca kAmA duHkhAtmakA eva, tatra cAsaktasya dhAtukSaya- 5 bhagandarAdayo rogAH samutpadyante ityato'padizyate __[sU081] tato se egayA rogasamuppAyA samuppajjaMti / jehiM vA saddhi saMvasati te va NaM egayA NiyagA puvvi parivayaMti, so vA te Niyae pacchA parivaejjA / NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaM pi tesiM NAlaM tANAe vA 10 saraNAe vA / [ sU082] jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, bhogAmeva aNusoyaMti, ihamegesiM mANavANaM tiviheNa jA vi se tattha mattA bhavati appA vA bahuyA vA se tattha gaDhite ciTThati bhoyaNAe / tato se egayA vipparisiTuM saMbhUtaM mahovakaraNaM 15 bhavati / taM pi se egayA dAyAdA vibhayaMti, adattahAro vA se'vaharati, rAyANo vA se vilupaMti, Nassati vA se, viNassati vA se agAradAheNa vA se Dajjhati / iti se parassa aTThAe kUrAI kammAiM bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamaveti / tao se egayA rogasamuppAyA samuppajjaMti / tataH iti kAmAnu 20 1. 0vanabhiyuktena kha / 2. kAmAnuSaGgApAyAt gha ng|
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pagata karmopacayaH, tato'pi paJcatvam, tasmAdapi narakabhavaH, narakAd niSekakalala 'rbada-pezI- vyUha-garbha-prasavAdiH, jAtasya ca rogAH prAdu:Syanti / se tasya kAmAnuSaktamanasaH ekadA ityasAtAvedanIyavipAkodaye rogasamutpAdA iti rogANAM ziro'ti-zUlAdInAM samutpAdAH prAdurbhAvAH samutpadyante prAdurbhavanti / 5 tasyAM ca rogAvasthAyAM kimbhUto bhavatyasau ? ityata Aha jehiM ityAdi / yairvA sArdhamasau saMvasati ta evaikadA nijAH pUrvaM parivadanti, sa vA tAn nijAn pazcAt parivadet / nAlaM te tava trANAya zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya zaraNAya vA / iti jJAtvA tu duHkhaM pratyekaM sAtaM ca 'svakRtakarmaphalabhujaH sarve'pi prANinaH' iti matvA na rogotpattau daurmanasyaM bhAvanAyA na nAgAH zocanIyA iti / Aha ca bhogAmavetyAdi / bhogAH zabda-rUpa-rasa-gandha-sparzaviSayAbhilASA: tAneva anuzocanti 'kathamasyAmapyavasthAyAM vayaM bhogAn bhukSmahe ? evambhUtA kA ekaM dazA'bhUd yena manojJA api viSayA upanatA nopabhogAya' iti / IdRkSazcAdhyavasAya: keSAJcideva bhavatItyAha ihamegesimityAdi / iha saMsAre ekeSAm anavagataviSayavipAkAnAM brahmadattAdInAM mAnavAnAmevambhUto'dhyavasAyo bhavati, na sarveSAm, sanatkumArAdinA vyabhicArAt, tathAhi 1. prasavAdi Ga / 2. bhUtasya ca / 3. vedanIyarogavipAkoTaye kh| 3. zaraHzUlAdInAM kha ca / 5. Avirbhavanti kha ca / 6. bhavati ? ata Aha gha ng| 7 ityAha kha / 8 jehimityAdi ga gha ng| 9. vasati gha / 10. "aNuvvayaMti" cUrNI, anuvrajantItyarthaH / .. ayati'' cUNauM / 12. trANAya vA zaraNAya ca / 13. trANAya vA zaraNAya gha ng| 24 tu iti caprato nAsti / 15. "dukkhaM NAma kamma'' cUNau~ / 16. matvA rogotpattau na do0 ka-gapustake Rte / 17. ityAha-gha ng| 18. bhogAme ityAdi kha vinA / 19. 0rUpa-gandharasa-sparza0 kha ca, 0rUpa-rasa-sparza0 ka / 20. anuzocayanti kha ca / 21. bhujmahe gacapustake vinA / 22. vA'smAkaM ga / 23. ihamegesiM ityAdi kha ca, iyamegesi0 gha Tu / 24. iha iti saMsAre'navagata0 kha, ihA hai )va saMsAre eke0 ca / 25. anadhigata0 gha ng| 26. brahmadattAdInAmevambhUto0 kha ca / 27. vyabhicAraH, tathAhi ka /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / caturtha uddezakaH 271 brahmadatto mAraNAntikarogavedanAbhibhUtaH santApAtizayAt spRzantIM praNayinImiva vizvAsabhUma mUrcchA bahumanyamAnaH, tathA hastIkRto vihastatayA viSayIkRto vaiSamyeNa, gocarIkRto glAnyA, daSTo duHkhAsikayA, kroDIkRta: kAlena, pIDitaH pIDAbhiH, nirUpito niyatyA, Aditsito daivena, antike'ntyocchvAsasya mukhe mahApravAsasya, dvAri dIrghanidrAyAH, jihvAgre jIvitezasya vartamAna:, viralo vAci, vihvalo vapuSi, pracuraH pralApe, jito jRmbhikAbhiriti / evambhUtAmavasthAmanubhavannapi mahAmohodayAd bhogAMzci-kAGkSiSuH pArzvopaviSTAM bhAryAmanavaratavedanAvezavigaladazruraktanayanAM 'kurumati ! kurumati !' ityevaM vyAharannadhaH saptamIM narakapRthvImagAt / tatrANi tIvrataravedanAbhibhUto'pyavagaNayya vedanAM tAmeva kurumatIM vyAharatIti / evambhUto bhogAbhiSvaGgo dustyajo bhavati keSAJcit, anyeSA punarmahApuruSANAmudArasattvAnAm 'Atmano'nyaccharIram' ityevamavagatatattvAnAM sanatkumArAdInAmiva yathoktarogavedanAsadbhAve satyapi 'mayaivaitat kRtam soDhavyamapi mayaiva' ityevaM jAtanizcayAnAM karmakSapaNodyatAnAM na manasaH pIDotpadyata iti, uktaM ca upto yaH svata eva mohasa~lilo janmAlavAlo'zubhaH, rAga-dveSa- kaSAyasantati mahAnirvighnabIjastvayA / rogairaGkurito vipatkusumitaH karmadrumaH sAmpratam, soDhA no yadi samyageSa phailitA duHkhairadhogAmibhiH // [ ] 1. mAraNAntikavedanAsamudbhUtaH ( ta ? ) santApA0 kha / 2. pItaH ga gha / jRmbhAbhi0 ga / 4 0 vedanAvegavigaladazru0 ga 0vedanAvezagaladazru0 kha ca / 5 ityevaM ta vyAha0 kha ga / 6. saptamInaraka0 ka gha, saptamanaraka0 kha / 7 pRthivI0 kha ca / 8. 0 bhUto'pyavigaNayya kha ca / 9. vyAharati ka ga / 10. 0t, na punaranyeSAM mahA0 khacaAdarzoM vinA / 11. mayaitat gha / 12. manaH pIDo0 ca / 13. 0 salilairjanmAlavAle'zubho kha ga, khapratau mUlasthaH pAThaH zodhitaH / 14. 0mahAn ni0 ga ca / 15. phalito ka- khapratI O Rte / 11
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre punarapi sahanIyo duHkhapAkastvayA'yam, na khalu bhavati nAzaH karmaNAM saJcitAnAm / iti saha gaNayitvA yad yadAyAti samyak, sadasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutastyaH ? // [ ] api ca bhogAnAM pradhAnaM kAraNamarthaH, atastatsvarUpameva nirdidikSurAhativiheNa ityAdi / trividhena yA'pi tasya tatrArthamAtrA bhavati alpA vA bahvI vA, sa tasyAmarthamAtrAyAM gRddhastiSThati / sA ca bhojanAya kila bhaviSyati / tatastasyaikadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati / tadapi tasyaikadA dAyAdA vibhajante, adattahArA vA haranti, rAjAno vA vilumpanti, nazyati vA, vinazyati 10 vA, agAradAhena vA dahyate / iti sa parasmA arthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti / etacca prAgeva vyAkhyAtamiti neha pratAyate / tadevaM duHkhavipAkAn bhogAn pratipAdya yat kartavyaM tadupadizatItyAha [ sU083] AsaM ca chaMdaM ca vigiMca dhIre / 15 tumaM ceva taM sallamAhaTTa / jeNa siyA teNa No siyA / iNameva NAvabujjhaMti je jaNA mohapAuDA / [ sU084] thIbhi loe pavvahite / te bho ! vadaMti eyAiM AyataNAI / se dukkhAe mohAe mArAe NaragAe naragatirikkhAe / satataM mUDhe dhammaM NAbhijANati / 1. 0pAkastavA'yaM kha ga ca / 2. iha saha kha / 3. tiviheNetyAdi ca / 4. alpA ca bahvI ca kha / 5. adattAhAro vA tasya harati kha ga gha Ga ca, paraM haranti iti gapratau adattahAro iti ca ghaprato vizeSaH / 6. viluJcanti ga / 7. vimUDho ng| 8. kartavyaM ca tadu0 20
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / caturtha uddezaka: 273 - AsaM ca ityAdi / AzAM bhogAkAGkSAm, caH samuccaye, chandanaM chandaH parAnuvRttyA bhogAbhiprAyastaM ca, cazabdaH pUrvApekSayA samuccayArthaH, tAvAzA-chandau vevizva pRthakkuru tyaja, dhIra ! dhIH buddhistayA rAjata iti / bhogAzAchandAparityAge ca duHkhameva kevalam, na tatprAptiriti / Aha ca-tumaM ceva ityAdi / vineya upadezagocarApanna AtmA vA'padizyate, tvameva tat bhogAzAdikaM 5 zalyam AhRtya svIkRtya paramazubhamAdatse, na tu punarupabhogam, yato bhogopabhogo yairevArthAdyupAyairbhavati taireva na bhavatIti / Aha ca-jeNa siyA teNa no siyaa| yenaivArthopArjanAdinA bhogopabhogaH syAt tenaiva vicitratvAt karmapariNaterna syAt / athavA yena kenaciddhetunA karmabandha: syAt tad na kuryAt, tatra na vartetetyarthaH / yadi vA yenaiva rAjyopabhogAdinA karmabandho yena vA nirgranthatvAdinA mokSaH syAt 10 bhavet tenaiva tathAbhUtapariNAmavazAd na syAditi / etaccAnubhavAvadhAritamapi mohAbhibhUtA nAvagacchantItyAha-iNameva ityaadi| idameva hetuvaicitryaM na budhyante na saJjAnate, ke ? ye janA maunIndropadezavikalA mohena ajJAnena mithyAtvodayena vA prAvRtAH chAditAH, tattvaviparyastamatayo mohanIyodayAd bhavanti / 15 mohanIyasya ca tadbhedakAmAnAM ca striyo garIyaH kAraNamiti darzayati thIbhi ityAdi / strIbhiH aGganAbhirbhUkSepAdivibhramairasau loka: AzAcchandAbhibhUtAtmA krUrakarmavidhAyI narakavipAkaphalaM zalyamAhRtya tatphalamabudhyamAno mohAcchAditAntarAtmA prakarSeNa vyathitaH pravyathitaH parAjito vazIkRta iti yAvat / na kevalaM svato vinaSTAH, aparAnapi asadupadezadAnena vinAzayantItyAha-te bho ityAdi / te strIbhiH pravyathitAH, bho ityAmantraNe, etad vadanti 20 1. ca iti gha-capratyo sti / 2. bhavatItyAha- ga gha Ga / 3. yenaiva ni0 kha / 4. nirgranthAdinA ga / 5. iNamevamityAdi kha / 6. 0viparyAsamatayo kha / 7. tadbhedakAnAM ca ka / 8. 0miti katvA darza0 kha / 9. 0rdhakSepAdi0 gha / 10. 0mAnavabadhyamAno kha / 11. naSTAH Ga, naSTaH ca / 12. aparAnapyupadeza0 ga / 13. vinAzayatItyAha ca /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre yathA - etAni stryAdIni AyatanAni upabhogAspadabhUtAni vartante, etaizca vinA zarIrasthitireva na bhavatIti / etacca pravyathanamupadezadAnaM vA teSAmapAyAya syAdityAha-se ityAdi / teSAM se ityetat strIpravyathanamAyatanabhaNanaM vA duHkhAya bhavati zArIra-mAnasAsAtavedanoyodayAya jAyate / kiJca - mohAe mohanIyakarmabandhanAya ajJAnAya veti, tathA mArAe maraNAya, tato'pi naragAe narakAya narakagamanArtham, punarapi naragatirikkhAe, tato'pi narakAduduvatya tirazcyetat prabhavati tiryagyonyarthaM tat strIpravyathanam, bhogAyatanavadanaM vA sarvatra sambandhanIyam / sa evamaGganApAGgavilokanAkSiptastAsu tAsu yoniSu paryaTannAtmahitaM na jAnAtItyAha-sayayamityAdi / satatam anavarataM duHkhAbhibhUto mUDho dharmaM AntyAdilakSaNaM durgatiprasRtiniSedhakaM na jAnAti na vetti / etacca tIrthakRdAheti darzayati [sU085 ] udAhu vIre - appamAdo mahAmohe, alaM kusalassa pamAdeNaM, saMtimaraNaM sapehAe, bheuradhammaM sapehAe / gAlaM pAsa / alaM te etehiM / etaM pAsa muNi ! mahabbhayaM / NAtivAtejja kaMcaNaM / [sU086 ] esa vIre pasaMsite je Na Nivvijjati AdANAe / medeti Na kuppejjA, thovaM laddhuM Na khisae / 1. zArIra0 ga / 2. se etat ka se iti khapratau nAsti, " sa iti so sthIvasaMgI bAlo, dukhAe tti saMsAradukkhassa AyataNaM bhavati" cUrNo / 3. 0sAtAveda0 gha ca / 4. bandhAya kha / 5. ceti kakha / 6. mAraNAya ca / 7. 0gamanArthe kha / 8 0 tirittAe kha / 9. 0dudva khapratimRte / 10 tirazcetat capratevinA / 11. evamaGganAGgavi0 ka evAGganApAGgAvalokanA0 kh| 12. mUDho vA dharmaM ga / 13. dharmaM vA kSA0 kha / 14. 0prasRtani0 ka gha ca /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / caturtha uddezakaH 275 paDisehito prinnmejjaa| etaM moNaM samaNuvAsejjAsi tti bemi ! // logavijayassa cauttho uddesao sampatto // udAhu ityAdi / ut prAbalyena Aha udAha uktavAn / kAma ? tIra, apagatasaMsArabhayaH tIrthakRdityarthaH / kimuktavAn ? tadeva pUrvoktaM vAcA darzayatiapramAda: kartavyaH / kva ? mahAmohe, aGganAbhiSvaGga eva mahAmohakAraNatvAda mahAmoha:, tatra pramAdavatA na bhAvyam / Aha ca alamityAdi / alaM paryAptam / kasya ? kazAlA ni! sUkSmekSiNaH, kenAlam ? madya-viSaya-kaSAya-nidrA-vikathArUpeNa patidhenara pramAdena, yataH pramAdo duHkhAdyabhigamanAyokta iti / syAt-kimAlambya pramAdenAlamiti ? ucyate--saMti ityaadi| zAntiH azeSakarmApagamaH, ato mokSa eva zAntiriti, mriyante prANinaH paunaHpunyena yatra caturgatike saMsAre sa maraNaH saMsAraH, zAntizca maraNaca zAntimaraNam, samAhAradvandvaH / tat samprekSya paryAlocya 'pramAdavataH saMsArAdaparamaH 15 tatparityAgAcca mokSaH' ityetadvicAryeti hRdayam, sa vA kuzalaH prerara ' . kaSAyapramAdaM na vidadhyAt / athavA 'zAntyA' upazamena 'maraNaM' maraNAvadhi yAvata tiSThato yat phalaM bhavati tat paryAlocya pramAdaM na kuryAditi / __ kiJca-bheura ityAdi / pramAdo hi viSaya-ka paayaa| zarIrAdhiSThAnaH, tacca zarIraM bhiduradharmaM svata eva bhidyata iti bhiduraM sa eva camaH / svabhAvo yasya tad bhiduradharmam, etat samIkSya paryAlocya pramAdaM na kuryAditi sambandhaH / ete ca bhogA bhujyamAnA api na tRptaye bhavantItyAha 1. dhIra: Ga / 2. tadevaM ga Ga / 3. 0mohanI[ ya ]kAraNAtvAd Ga / 4. ca iti capustake nAsti / 5. alaM ityAdi kha / 6. 0karmApagamato mokSa kha / 7. maraNaM ca gha Ta; kapratI pAThabhaGgaH / 8. taM samprekSya gng| 9. bhiura kha ca / 10. hi iti kha-capratyoreva / 11. viSayAbhiSvaGga0 kha ca / 12. te ca k|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre nAlamityAdi / nAlaM na samarthA abhilASocchittaye yatheSTAvAptAvapi bhogAH, etat pazya jAnIhi, ato'laM tava kuzala ! ebhiH pramAdamayairduHkhakAraNasvabhAvairviSayairupabhogairiti / na caite bahuzo'pyupabhujyamAnA upazamaM vidadhatIti, uktaM ca yalloke vrIhi-yavaM, hiraNyaM pazavaH striyaH / nAlamekasya tat sarvamiti matvA zamaM kuru // upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSayatRSNAm / dhAvatyAkramitumasau puro'parAhne nijacchAyAm // [ ] tadevaM bhogalipsUnAM tatprAptAvaprAptau ca duHkhameveti darzayati10 eyaM passa ityAdi / etat pratyakSameva bhogAzAmahAjvaragRhItAnAM kAmadazAvasthAtmakaM mahadbhayaM bhayahetutvAd duHkhameva bhayaM tacca maraNakAraNamiti mahadityucyate / etat mune ! pazya samyagaihikA-''muSmikApAyApAdakatvena jAnIhityuktaM bhavati / yadyevaM tat kiM kuryAt ? ityAha-nAivAejja ityAdi / yato bhogAbhilaSaNaM mahadbhayamatastadarthaM nAtipAtayet na vyatheta kaJcana kamapi 15 jIvamiti / asya ca zeSavratopalakSaNArthatvAd na pratArayet kaJcana ityAdyapyAyojyam / bhoganirIha: prANAtipAtAdivratAdhirUDhazca kaM guNamavApnotItyAha-esa ityAdi / eSa iti bhogAzA-cchandavivecako'pramAdI paJcamahAvratabhArArohaNonnAmitaskandho vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH stuto devarAjAdibhiH / ka eSa vIro 20 nAma yo'bhiSTrayate ? ityata Aha je ityAdi / yo na nividyate na khidyate na jugupsate / kasmai ? AdAnAya, AdIyate gRhyate'vApyate AtmasvatattvamazeSAvArakakarmakSayAvirbhUta 1. nAlaM ityAdi kha / 2. 0vAptA api kha / 3. tava iti Gapratau na / 4. kuru // tathA-upabhogo0 kha ga ca / 5. evaM ga / 6. passetyAdi kha, pAsetyAdi ca / 7. 0meva mahAbhayaM tacca ka ga ca / 8. mahadbhayamityucyate kha / 9. nAtivAtejja kha / 10. 0vratAdirUDhazca ka gha, 0vratArUDhaca kha ga ca / 11. dhIra: kha ca / 12. evaM ka / 13. na khidyate iti kha-gha-capratiSu na vartate / 14. 0te vA Atma0 ga /
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / caturtha uddezakaH 277 samastavastugrAhijJAnA'bAdhasukharUpaM yena tad AdAnaM saMyamAnuSThAnaM tasmai na jugupsate / tadvA kurvan sikatAkavalacarvaNadezIyaM kvacidalAbhAdau na khedamupayAtItyAha___ na me ityAdi / mamAyaM gRhastha: sambhRtasambhAro'pyupasthite'pi dAnAvasare na dadAtIti kRtvA na kupyet na krodhavazago bhUyAt, bhAvanIyaM ca-mamaivaiSA 5 karmapariNatirityalAbhodayo'yam, anena cAlAbhena karmakSayAyodyatasya me tatkSapaNasamarthaM tapo bhAvIti na kiJcit sUyate / __athApi kathaJcit stokaM prAntaM vA labheta tadapi na nindedityAhathevamityAdi / stokam aparyAptaM labdhaM labdhvA vA na ninded dAtAraM dattaM vA, tathAhi-katicitsikthAnayane bravIti-siddha odanaH, bhikSAmAnaya, lavaNAhAro 10 vA'smAkaM nAstItyannaM dadasva ityevamatyuvRttacchAtravanna vidadhyAt / __ kiJca-paMDisehio ityAdi / pratiSiddhaH aditsitastasmAdeva pradezAt pariNamet nivarteta, kSaNamapi na tiSThet, na daurmanasyaM vidadhyAt, ruNTannApagacchet, na tAM sImantinImapavadet 'dhik te gRhavAsam' iti, uktaM ca diTThA si kaserumai ! aNubhUyA si kaiserumai ! / pIyaM ciya te pANiyayaM vari tuha nAma na daMsaNayaM // [ ] ityAdi / paThyate ca-pa~DilAbhio pariNamejjA, pratilAbhitaH prAptabhikSAdi 15 1. 0jJAnAbandhasukha0 ga / 2. 0tyAha ca- kha ca / 3. 0sthite dAnA0 kha / 4. na ca krodha0 ca / 5. anenaivAlAbhodayena karmakSapaNArthamudyatasyaitat kSapaNasamarthaM kha / 6. thevaM ityAdi kha ca. thovami0 ga gha ng| 7. vA iti khapratAveva / 8. tathAhi iti khapratau na / 9. lavaNadhAro ga, lavaNAdhAro ca / 10. paDisehittu kh| 11. 0t, na ruNTannapagacchet kha ca / 12-13. kaserumatI kha ca, kaserumaI ga gha Ga, "kaserumayIti nadI' jai0vi0pa0 / 14. teNa pANiyaM vari tuha nAma na kha / 15. ma ka gha ng| 16. daMsaNayamityAdi / gapratevinA / 17. ca iti khapustake nAsti / 18. paDilAhio ga / 19. 0bhikSAlAbhaH ka gha /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre lAbhaH san pariNamet, noccA-'vacAlApaistatraiva saMstavaM vidadhyAt, vaitAlikavad dAtAraM notprAsayediti / upasaMharannAha eyamityAdi / etat pravrajyA'nirvedarUpam adAnA'kopanaM stokA'jugupsanaM pratiSiddhanivartanaM muneridaM maunaM munibhirmumukSubhirvA''caritaM tvamapyavAptAnekabhavakoTidurApasaMyamaH san samanuvAsayeH samyag vidhatsva anupAlayeti vineyopadeza AtmAnuzAsanaM vA / itiH parisamAptau / bravImi pUrvavat / lokavijayAdhyayanacaturthoddezakaTIkA samAptA // cha // cha / 1. eyaM ityAdi kha ca / 2. 0bhirAcaritaM kha ca / 3. 0yeH samanupAlayeti vi0 kh| 4. iti kha gha Ga vinA / 5. bravImi iti pU0 Ga ca / 6. 0rthoddezaTIkA ca / 7. parisamAptA kha ca /
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 279 uktazcaturtho ddezakaH sAmprataM paJcamasya vyAkhyA pratanyate / tasya cAyamabhisambandhaH-iha bhogAn parityajya lokanizrayA saMyamadehapratipAlanArthaM vihartavyamityuktam tadatra pratipAdyate / iha hi saMsArodvegavatA parityaktabhogAbhilASeNa mumukSuNotkSiptapaJcamahAvratabhAreNa niravadyAnuSThAnavidhAyinA dIrghasaMyamayAtrArthaM dehapratipAlanAya lokanizrayA vihartavyam, nirAzrayasya hi kuto 5 dehasAdhanAni ? tadabhAve dharmazca ? iti, uktaM hi dharmaM carataH sAdhorloke nizrApadAni paJcApi / rAjA gRhapatirapara: SaT kAyA gaNa-zarIre ca // [ ] sAdhanAni ca vastra-pAtrA-unnA-''sana-zayanAdIni, tatrApi prAyaH pratidinamupayogitvAd AhAro garIyAniti, sa ca lokAdanveSTavyaH, lokazca 10 nAnAvidhairupAyairAtmIyaputra-kalatrAdyarthamArambhapravRttaH, tatra sAdhunA saMyamadehanimittaM vRttiranveSaNIyeti darzayati [sU087] jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamAraMbhA kajjaMti / taMjahA-appaNo se puttANaM dhUtANaM suNhANaM NAtINaM dhAtINaM rAINaM dAsANaM dAsINaM kammakarANaM 15 kammakarINaM AdesAe puDho paheNAe sAmAsAe pAtarAsAe saMNihisaMNicayo kajjati ihamegesiM mANavANaM bhoyaNAe / jamiNamityAdi / yaiH aviditavedyaiH idam iti sukha-duHkhaprAptiparihAratvamuddizya virUparUpaiH nAnAsvarUpaiH zastraiH prANyupaghAtakAribhirdravya- 20 bhAvabhedabhinnaiH lokAya zarIra-putra-duhita-snuSA-jJAtyAdyarthaM karmaNAM sukhaduHkhaprApti-parihArakriyANAM kAyikA-5'dhikaraNikA- prAdoSikA- pAri ___5. pratAyate kha / 2. asya ga / 3. dehaparipAlanAya gha ng| 4. uktaM ca kha ga ng| 5. SaTkAyagaNaH zarIre ca kha / 6. 0'nna-zayanAdIni ka gha Ga / 7. 0dehanimittaM pravRtti0 ka, dehArthaM vRtti0 kha, 0dehArthaM pravRtti0 ca / 8. jamiNaM ityAdi kha ca / 9. nAnAprakArasvarUpaiH kha ga. capratA pAThapatanam / 10. 0prAdoSikI-pAritApanikI0 kha / 11. 0paritApanikA0 ka
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tApanikA-prANAtipAtarUpANAM kRSi-vANijyAdirUpANAM vA, samArambhA iti madhyagrahaNAd bahuvacananirdezAcca saMrambhA-''rambhayorapyupAdAnam, tenAyamartha:zarIra-kalatrAdyarthaM saMrambha-samArambhA-''rambhAH kriyante anuSThIyante / tatra saMrambha iSTA-'niSTaprApti-parihArAya prANAtipAtAdisaGkalpAvezaH, tatsAdhanasannipAtakAya5 vAgavyApArajanitaparitApanAdilakSaNaH samArambhaH, daNDatrayavyApArApAditacikISitaprANAtipAtAdikriyAnivRttirArambhaH / karmaNo vA aSTaprakArasya samArambhAH upArjanopAyAH kriyanta iti / lokasya iti caturthyarthe SaSThI, sA'pi tAdarthye / kaH punarasau loko yadarthaM saMrambha-samArambhA-''rambhAH kriyante ? ityAha-taMjahA appaNo se ityAdi / yadi vA lokasya tRtIyArthe SaSThI / yad iti hetau, yasmAd 10 lokena nAnAvidhaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta ityatastasmin loke sAdhurvRttimanveSayet / yadarthaM ca lokena karmasamArambhAH kriyante tat tadyathetyAdinA darzayati-taMjahA-appaNo se ityAdi / tadyathA ityupapradarzanArthe, noktamAtrameva, anyadapyevaJjAtIyakaM mitrAdikaM draSTavyam / se tasyArambhAripsorya AtmA zarIraM tasmai tadarthaM karmasamArambhAH pAkAdayaH kriynte| 15 nanu ca lokArthamArambhAH kriyanta iti prAgabhihitam, na ca zarIraM loko bhavati, naitadasti, yataH paramArthadRzAM jJAna-darzana-cAritrAtmakamAtmatattvaM vihAyAnyat sarvaM zarIrAdyapi parAkyameva, tathAhi-bAhyasya paudgalikasyAcetanasya karmaNo vipAkabhUtAni paJcApi zarIrANItyataH zarIrAtmA'pi lokazabdAbhidheya iti| 20 tadevaM kazciccharIranimittaM karmArabhate, aparastu putrebhyo duhitRbhyaH snuSAH vadhvastAbhyaH, jJAtayaH pUrvA-'parasambaddhAH svajanAH tAbhyaH, dhAtrIbhyo rAjabhyo 1. 0vyApArAdijanita0 kha / 2. 0vyApArAdita0 ng| 3. 0nivRtti0 kha ca / 4. se iti gapratau na / 5. hetoH kha / 6. sAdhuvRtti0 ga / 7. tat iti ghapratAveva / 8. ityupapradarzanArtho ga gha, ityupadarzanArtho Ga, ityupapradarzanArtham ca / 9. tasmai arthaM tadarthaM karma0 ga ca / 10. lokArthaM samArambhAH ga gha / 11. prAgabhyadhAyi, na kha / 12. pArAkyameva ka gha Ga, parakIyameva ga / 13. zarIrANyataH kha / 14. 0te, parastu ca / 15. 0sambandhAH k| 16. tebhyaH khapustakamRte /
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 281 dAsebhyo dAsIbhyaH karmakarebhyaH karmakarIbhyaH, Adizyate parijano yasminnAgate tadAtitheyAyeti AdezaH prAghUrNakastadarthaM karmasamArambhAH kriyanta iti sambandhaH / tathA puDho paheNAetyAdi / pRthak pRthak putrAdibhyaH praheNakArtham / tathA sAmAsAe tti zyAmA rajanI tasyAmazanaM zyAmAzastadartham, tathA pAyarAsAye tti prAtarazanaM prAtarAzastasmai, 'karmasamArambhAH kriyanta' iti sAmAnyoktAvapi 5 vizeSArthamAha-sannihItyAdi / samyag nidhIyata iti sannidhiH vinAzidravyANAM dadhyodanAdInAM saMsthApanam, tathA samyag nizcayena cIyata iti sannicayaH avinAzidravyANAmabhayA-sitA-mRdvIkAdInAM saGgrahaH, sannidhizca sannicayazca sannidhi-sannicayam, prAkRtazailyA puMliGgatA / athavA sannidheH sannicayaH sannidhisannicayaH, sa ca parigrahasaMjJodayAd AjIvikAbhayAdvA dhana-dhAnya- 10 hiraNyAdInAM kriyata iti / sa ca kimartham ? ityAha ihetyAdi / iha iti manuSyaloke ekeSAm ihalokakRtaparamArthabuddhInAM mAnavAnAM manuSyANAM bhojanAya upabhogArthamiti / tadevaM virUparUpaiH zastrairAtmaputrAdyarthaM karmasamArambhapravRtte loke pRthak praheNakAya zyAmAzAya prAtarAzAya keSAJcinmAnavAnAM bhojanArthaM sannidhisannicayakaraNodyate sati sAdhunA kiM 15 kartavyam ? ityAha [sU088 ] samuTThite aNagAre Arie AriyapaNNe AriyadaMsI ayaMsaMdhIti adakkhu / se NAie, NAiAvae, na samaNujANae / savvAmagaMdhaM pariNAya NirAmagaMdhe parivvae / 1. AdezastadarthaM kha / 2. puDho paheNAe tti pRthak pR0 kha, puDho paheNAe ityAdi ga, puDho paheNAyetyAdi gha Ga ca, "puDho paheNAe tti 'pihu' vitthAre, aNegappagArapadheha(dheNaya?)tthe" cUrNau / 3. ti ka / 4. pAyarAsAe kha ga / 5. sAmAnyenoktAvapi kha-gapratI vinA / 6. sannihI ya ityAdi ga, sannihI ityAdi Ga ca / 7. "u0 pa-sitA zarkarA' sa0vi0pa0 / 8. ihalokabhUtaparamArtha0 ca / 9. 0putrAdyarthe ca /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre adissamANe kaya- vikkae / se Na kiNe, Na kiNAvae, kiNataM Na samaNujANae / se bhikkhU kAlaNe bAlapaNe mAtaNNe kheyaNNe khaNaNe viNaNNe samayaNNe bhAvaNNe pariggahaM amamAya5 mANe kAleNuTTAI apaDiNNe / duhato chittA NiyAi / [sU089 ] vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAdapuMchaNaM uggahaM ca kaDAsaNaM etesu ceva jANejjA / laddhe AhAre aNagAro mAtaM jANejjA | se jaheyaM bhagavatA paveditaM / lAbho tti Na majjejjA / alAbho tti Na soejjA, bahuM pi laddhuM NaNihe / pariggahAo appANaM avasakvejjA / aNNA NaM pAsae pariharejjA / 15 282 esa magge AriehiM pavedite, jahettha kusale NovaliMpijjAsi tti bemi / [sU090 ] kAmA duratikkamA / jIviyaM duppaDibUhagaM / kAmakAmI khalu ayaM purise, se soyati jUrati tippati piDDati paritappati / samuTThie ityAdi yAvat nirAmagandho parivvae / samyak satataM saGgataM vA saMyamAnuSThAnenotthitaH samutthitaH, nAnAvidhazastrakarmasamArambhoparata ityarthaH / na 1. samyak saGgataM satataM vA kha / 2. santataM ca / 3. nAnAvidhakarmazastramA0 ka /
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 283 vidyate agAraM gRhamasyetyanagAraH, putra-duhita-snuSA-jJAti-dhAtryAdirahita ityarthaH / so'nagAraH, ArAd yAtaH sarvaheyadharmebhya ityAryaH cAritrArhaH / AryA prajJA yasyAsAvAryaprajJaH zrutavizeSitazemuSIka ityarthaH / Arya praguNaM nyAyopapannaM pazyati tacchIlazcetyAryadarzI pRthakpraheNaka-zyAmAzanAdisaGkalparahita ityarthaH / ayaMsaMdhIti sandhAnaM sandhIyate vA'sAviti sandhiH, ayaM sandhiryasya sAdhorasA- 5 vayaMsandhiH, 'chAndasatvAd vibhakteralug' ityayaMsandhiH yathAkAlamanuSThAnavidhAyI yo yasya vartamAnaH kAlaH kartavyatayopasthitastatkaraNatayA tameva sandhatta iti, etaduktaM bhavati-sarvAH kriyAH pratyupekSaNopayoga-svAdhyAya-bhikSAcaryApratikramaNAdikA asapatnA anyonyA'bAdhayA''tmIyakartavyakAle karotItyarthaH / iti hetoH yasmAd yathAkAlAnuSThAnavidhAyI tasmAdasAveva paramArthaM pazyatItyAha- 10. adakkhu tti tivyatyayenaikavacanAvasare bahuvacanamakAri, tatazcAyamarthaHyo hyArya AryaprajJa AryadarzI kAlajJazca sa eva paramArthamadrAkSInnApara iti / pAThAntaraM vA-ayaM saMdhimadakkhu, ayam anantaravizeSaNaviziSTaH sAdhuH sandhi kartavyakAlam adrAkSIt dRSTavAn, etaduktaM bhavati-yaH parasparA'bAdhayA hitA'hitaprApti-parihArarUpatayA vidheyAvasaraM vetti vidhatte ca sa paramArthaM jJAtavAniti / 15 athavA bhAvasandhiH jJAna-darzana-cAritrANAmabhivRddhiH / sa ca zarIramRte na bhavati, tadapi nopaSTambhakAraNamantareNa, tasya ca sAvadhasya parihAra: kartavya ityata Aha se NAie ityAdi / sa bhikSuH tad vA akalpyaM nAdadIta na gRhNIyAt, nApyaparam AdApayet grAhayet, nAparamaneSaNIyamAdadataM samanujAnIyAt / athavA saiGgAlaM sadhUmaM vA nAdyAt na bhakSayet, nAparamAdayet, adantaM vA na 20 samanujAnIyAditi / Aha savvAmagandhamityAdi / AmaM ca gandhazca Amagandham, samAhAradvandvaH, sarvaM 5. asau '( a )nagAraH ka / 2. caritrAhaH ca / 3. zrutavizeSazemuSIkaH ga / 4. pravartamAnaH Ga / 5. kAlaH iti khapustake nAsti / 6. itiH gha / 7. hetau ga gha ca / 8. saMdhiM adakkhu ayam anantaroktavizeSaNa0 kha ca / 9. NAite kha, NAIe gha Ga / 10. nApyaparamaneSaNIyamAdadAnaM kha ga ca / 11. gaMdhamityAdi kapustakaM vinA /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre ca tadAmagandhaM ca sarvAmagandham / sarvazabdaH prakArakAtrtsnye'tra gRhyate, na dravyakAtsrtsnye / Amam aparizuddham / gandhagrahaNena tu pU~tirgRhyate / nanu ca pUtidravyasyApyazuddhatvAd AmazabdenaivopAdAnAt kimarthaM bhedenopAdAnamiti ? satyam, azuddhasAmAnyAd gRhyate, kintu pUtigrahaNenehA5 dhAkarmAdyavizuddhakoTirupAttA, tasyAzca gurutaratvAt prAdhAnyakhyApanArthaM punarupAdAnam, tatazcAyamarthaH-gandhagrahaNenAdhAkarma 1 auddezikatrikaM 2 pUtikarma 3 mizrajAtaM 4 bAdaraprAbhRtikA 5 adhyavapUrakazca 6 ete SaDudgamadoSA avizuddhakoTyantargatA gRhItAH, zeSAstu vizuddhakoTyantarbhUtA AmagrahaNenopAttA draSTavyA iti / sarvazabdasya caM prakArakAtsrnyAbhidhAyakatvAd yena kenacit prakAreNa 10 Amam aparizuddhaM pU~ti vA bhavati tat sarvaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA nirAma-gandhaH nirgatAvAma- gandhau yasmAt sa tathA parivrajet mokSamArge jJAnadarzana-cAritrAkhye paeNri samantAd gacchet, saMyamAnuSThAnaM samyaganupAlayediti yAvat / AmagrahaNena pratiSiddhe'pi krItakRte tathApyalpasattvAnAM vizuddhakoTyAlambanatayA mA bhUt tatra pravRttiratastadeva nAmagrAhaM pratiSiSedhiSurAha 15 adisa ityAdi / krayazca vikrayazca kraya-vikrayau tayoradRzyamAnaH / kIdRkSazca tayoradRzyamAno bhavati ? yaistayornimittabhUtadravyAbhAvAd akiJcanaH / athavA' krayavikrayayoH adizyamAnaH anapadizyamAnaH / kazca tayoranapadizyamAno bhavati ? yaH 'krItakRtAparibhogI bhavatIti / Aha-- se ki ityAdi / sa mumukSurakiJcano dharmopakaraNamapi na krINIyAt 20 svataH, nApyapareNa krApayet, krINantamapi na samanujAnIyAt / athavA nirAmagandhaH parivrajedityatrAmagrahaNena hananakoTitrikam gandhagrahaNena pacanakoTitrikam, 1. pUti gRhyate ga / 2. gurutvAt kha / 3. uddezakatrika 2 ka, uddezika 2 kha uddezikatrikaM 2 ga ca / 4. mizrajAtatrikaM 4 ga / 5. adhyavapUrakAzceti 6 ka, adhyavapUrakA 6 ca / 6. ca iti kha pratau na / 7. pUtirvA ka / 8. pariH gha Ga / 9. pratiSiSedhayiSurAha ca / 10. yatastayo0 ca / 11. krItakriyAparibhogI ga Ga / 12. Aha ca gha ca / 13. 0dityAmagrahaNena kha /
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH kraMyatrikaM tu punaH svarUpeNaivopAttam / ato navakoTIpaiMrizuddhamAhAraM vigatAGgAradhUmaM bhuJjIta / etadguNaviziSTazca kimbhUto bhavati ? ityAha 285 se bhikkhU kAlanne, kAlaH kartavyAvasarastaM jAnAtIti kAlajJaH viditavedyaH / tathA-bAlapaNe, balaM jAnAtIti balajJaH / chAndasatvAd diirghtvm| AtmabalaM sAmarthyaM jAnAtIti yathAzaktyanuSThAnavidhAyI, anigUhita - 5 balavIrya ityarthaH / tathA mAyanne, yAvaddravyopayogitA mAtrA tAM jAnAtIti tajjJaH / tathA kheyanne, khedaH abhyAsastena jAnAtIti khedajJaH / athavA khedaH zramaH saMsAraparyaTanajanitastaM jAnAtIti, uktaM ca jarA-maraNa- daurgatya - vyAdhayastAvadAsatAm / manye janmaiva dhIrasya bhUyo bhUyastrapAkaram // [ ] ityAdi / athavA kSetrajJaH saMsakta viruddhadravya - parihAryakulAdikSetrasvarUpaparicchedakaH / tathA-khaNayanne, kSaNa eva kSaNakaH avasaro bhikSArthamupasarpaNAdikastaM jAnAtIti / tathA viNayanne vinayaH jJAna- darzana - cAritraupacArikarUpastaM jaanaatiiti| tathA samayanne, svasamaya-pairasamayau jAnAtIti / svasamayajJo gocarapradezAdau pRSTaH san sukhenaiva bhikSAdoSAnAcaSTe, tadyathA- - SoDazodgamadoSAH, te 15 cAmI-AdhAkarma 1 'auddezikaM 2 pUtikarma 3 mizrajAtaM 4 sthApanA 5 prAbhRtikA 6 prakAzakaraNaM 7 krItaM 8 udyatakaM 9 parivartitaM 10 abhyAhataM 11 udbhinnaM 12 'mAlApahRtaM 13 AcchedyaM 14 anisRSTaM 15 adhyavapUrakazceti 16 / SoDazotpAdanadoSAH, te cAmI - dhAtrIpiNDaH 1 dUtIpiNDaH 2 nimittapiNDaH 3 'AjIvapiNDaH 4 vainIpakapiNDaH 5 cikitsApiNDaH 6 krodhapiNDaH 7 20 1. krayaNakoTitrikaM ca / 2. tu punaH iti khaAdarze nAsti / 3. 0parizuddhAhAraM ga / 4. 0 viziSTastu ka ga / 5. balaNNe kha, bAlajJo balaM ca / 6. yathAzaktyAnuSThAna0 kha ca / 7. tathA iti kapratau na / 8. khedanne kha / 9. vIrasya kha ca / 10. 0 cAritrarUpastaM ka / 11. svasamayaM jAnAtIti svasamayajJo gocara0 ca / 12. 0parasamayAn ka ga gha Ga / 13. 0va jAnAti bhikSA0 kha / 14. uddezikaM gha Ga pratI vinA / 15. parivarti 10 AbhyAhataM 11 ga / 16. mAlAhRtaM kha ca, mAlAbhyahRtaM ga / 17. 0tpAdanAdoSAH ca / 18. dyUtIpiNDaH kaGa dUtipiNDaH kha ca / 19 AjIvinapiNDaH ga / 20. vanImakapiNDaH kha ca / 10
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre mAnapiNDaH 8 mAyApiNDaH 9 lobhapiNDaH 10 pUrvasaMstavapiNDaH 11 pazcAtsaMstavapiNDaH 12 vidyApiNDaH 13 mantrapiNDaH 14 cUrNayogapiNDaH 15 mUlakarmapiNDazceti 16 / tathA dazaiSaNAdoSAH, te cAmI - zaGkita 1- prakSita 2nikSipta 3 - pihita 4 - saMhata 5 - dAyaka 6 - unmizrA 7 - pariNata 8 - lipta 9 - 5 ujjhita 10 doSAH / eSAM codgamadoSA dAtRkRtA eva bhavanti, utpAdanAdoSAstu sAdhujanitAH, eSaNAdoSAzcobhayotpAditA iti / tathA parasamayajJo grISmamadhyAhnatIvratarataraNikaranikarAvalIDhagalatsveda bindukaklinnavapuSkaH sAdhuH kenacid dhigjAtidezyenAbhihita: - kimiti bhavatAM sarvajanAcIrNaM snAnaM na sammatamiti ? sa Aha-prAyaH sarveSAmeva yatInAM kAmAGgatvAd jalasnAnaM pratiSiddham, tathA 10 cArSam-- 286 snAnaM mada-darpakaraM kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAt kAmaM parityajya naiva snAnti dame ratAH // [ ] ityAdi / tadevamubhayajJastadviSaye prazne uttaradAnA'nAkulo bhavati / tathA bhAvanne, bhAvaH cittAbhiprAyo dAtuH zroturvA, taM jAnAtIti bhAvajJaH / kiJca - pariggahaM 15 amamAyamiINe, parigRhyata iti parigrahaH saMyamAtiriktamupakaraNAdi, tam amamIkurvan asvIkurvan manasA'pyanAdadAna iti yAvat / sa evaMvidho bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrAjJaH khedajJaH kSaNakajJo vinayajJaH samayajJo bhAvajJaH parigrahamamamIkurvANazca kimbhUto bhavatItyAha- kAle aNuTThAI, yad yasmin kAle kartavyaM tat tasminnevAnuSThAtuM zIlamasyeti kAlAnuSThAyI, kAlAnatipAta20 kartavyodyataH / nanu cAsyArthasya se bhikkhU kAlanne ityanenaiva gatArthatvAt 1. 0 SAzcobhayApAditA kha ca / 2 0 tIvrataraNi0 ga gha 0tIvratarataraNikarAvalIDha0 ng| 3. 0binduka: klinna0 kha ghapustake Rte / 4. tathA coktam ga, tathA cArSam iti capratau na vidyate / 5. prazne uttaradAnAkulo ka prazne uttarapradAnakuzalo kha, praznottaradAnA'nAkulo ga, prazne uttaradAnakuzalo ca / 6. amamAyamINo ga, amamAyamANe ca / 7. saMyamAtiriktamu( rikto? )pakaraNAdistam kagaca / 8 manasA'nAdadAna ga / 9. mAtrajJaH ka khapustake vinA / 10. kSetrajJaH ca / 11. kSaNajJo gha GapratI Rte / 12. kAle NuTTAI kha ca kAle aNuAyI ga, kAlo (les ) NuTTAI gha, kAlANuTThAI Ga /
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 287 kimarthaM punarabhidhIyate iti ? naiSa doSaH, tatra hi jJaparijaiva kevalA'bhihitA, kartavyakAlaM jAnAti, iha punarAsevanAparijJA, kartavyakAle kAryaM vidhatta iti / kiJca apaDinne, nAsya pratijJA vidyate ityapratijJaH, pratijJA ca kaSAyodayAdAvirasti, tadyathA-krodhodayAt skandakAcAryeNa svaziSyayantrapIlanavyati- 5 karamAlokya sabala-vAhana-rAjadhAnIsamanvitapurohitopari vinAzapratijJA'kAri, tathA mAnodayAd bAhubalinA pratijJA vyadhAyi yathA-kathamahaM zizUn svabhrAtRnutpannanirAvaraNajJAnAMzchadmasthaH san drakSyAmi ? iti, tathA mAyodayAd mallisvAmijIvena yathA' parayativipralambhanaM bhavati tathA pratyAkhyAnaparijJA jagRhe, tathA lobhodayAccAviditaparamArthAH sAmpratekSiNo yatyAbhAsA mAsakSapaNAdikA 10 api pratijJAH kurvanti / athavA apratijJaH anidAno vasudevavat saMyamAnuSThA naM kurvan nidAnaM na karotIti / athavA gocarAdau praviSTaH sannAhArAdikaM mamaitadbhaviSyatItyevaM pratijJAM na karotItyapratijJaH / yadi vA syAdvAdapradhAnatvAd maunIndrAgamasyaikapakSAvadhAraNaM ca pratijJA tadrahito'pratijJaH, tathAhi-maithunaviSayaM vihAyAnyatraM na kvacinniyamavatI pratijJA vidheyA, yata uktam na ya kiMci aNuNNAyaM paDisiddhaM vA vi jiNavariMdehiM / mottuM mehuNabhAvaM na taM viNA rAga-dosehiM / dosA jeNa nirubbhaMti jeNa jhijjaMti puvakammAiM / so so mokkhovAo rogAvatthAsu samaNaM va // 15 1. kimayaM puna0 kha / 2. 0jJA kAle kAryaM gha Ga / 3. appaDinne ka Ga / 4. skandAcAryeNa kha / 5. 0pIDanamavalokya kha, 0pIDanavyatikaramavalokya ca / 6. 0pratijJAbhyadhAyi kha / 7. mallisvAminA'bhyadhAyi yathA'parajanavipra0 kha / 8. yathA parayati0 ga Ga ca / 9. 0napratijJA gha ng| 10. kurvate kaAdarza vinA / 11. 0naM karotIti ga / 12. karoti / ng| 13. mamaivetadbha0 Ga ca / 14. ca iti capratau na / 15. 0jJA tasmAt tadrahito0 kha, 0jJA tasmAdrahito0 ga / 16. 0 kvacinniyamavatI pratijJA na vidheyA gha / 17. na viNA taM rAga0 ca / 18. niraMbhaMti ka, nirUbhaMte ga, nirujjhaMti Ga, nirajjaMti ca / 19. sijhaMti ka / 20. mukkho0 gha /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre je jettiyA u heU bhavassa te ceva taittiyA mokkhe / gaNaNAIyA loyA doNha vi puNNA bhave tullA // [ ] ityAdi / ayaMsaMdhItyArabhya kAle aNuTThAi tti yAvadetebhyaH sUtrebhya ekAdazabhyaH piNDaiSaNA nirmUDhA iti / ___evaM ta_pratijJa ityanena sUtreNedamApannam-na kvacit kenacit pratijJA vidheyA, pratipAditAzcAgame nAnAvidhA abhigrahavizeSAH, tatazca pUrvottaravyAhatiriva lakSyata ityata Aha hao chettA NiyAi, dvidhA iti rAgeNa dveSeNa vA yA pratijJA tAM chittvA nizcayena niyataM vA yAti niyAti jJAna-darzana-cAritrAkhye mokSamArge saMyamAnuSThAne vA 10 bhikSAdyarthaM vA, etaduktaM bhavati-rAga-dveSau cchittvA pratijJA guNavatI, vyatyaye vyatyaya iti / sa evambhUto bhikSuH kAlajJo balajJo yAvad dvidhA chindan kiM kuryAt ? ityAha vatthaM paMDiggahaM ityAdi yAvat eesu ceva jANijjA / eteSu putrAdyarthamArambhapravRtteSu sannidhisannicayakaraNodyateSu jAnIyAt zuddhA-'zuddhatayA 5 paricchindyAt / paricchedazcaivamAtmaka:-zuddhaM gRhNIyAdazuddhaM pariharediti yAvat / kiM tajjAnIyAt ?-vastram, vastragrahaNena vastraiSaNA sUcitA / tathA patadgrahaM pAtram, etadgrahaNena ca pAtraiSaNA sUcitA / kambalamityane nA''vika: pAtraniryogaH kalpazca gRhyate / pAdapuJchanakamityanena ca rajoharaNamiti / ebhizca sUtrai roghopadhiraupagrahikazca sUcitaH / tathaitebhya eva vastraiSaNA pAtraiSaNA ca niyU~DhA / tathA 0 avagRhyata ityavagrahaH, sa ca paJcadhA-devendrAvagraha: rAjAvagraha: gRhapatyavagrahaH 1. jattiyA gha Ga ca / 2. ya kha / 3. ceya ka, cceya c| 4. tettiyA gha, tittiyA ng| 5. mukkhe gha / 6. gaNaNAtItA kha ca / 7. duNha gha ng| 8. kAle NuTThAi tti kha ca / 9. "niyUMDhA iti dvitIyaskandhe prathamAdhyayane uddezarUpA (pAH)" jai0vi0pa0 / 10. iti iti khapustake nAsti / 11. 0vyAtiriva kha / 12. ityAha ga / 13. duhau cchittA ga, duhao chittA gha Ga ca / 14. NiAdi kha, NiyAti ca / 15. cchittvA [NiyAn? ] kiM ka / 16. paDiggahamityAdi ga gha Ga / 17. tadvijAnIyAt ? kha-caAdarzA Rte / 18. 0nAdhikaH capustakamRte / 19. 0niryAgaH ga / 20. niyUMDhA ca /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 289 zayyAtarAvagraha: sArmikAvagrahazceti / anena cAvagrahapratimAH sarvAH sUcitAH / ata evAsau ni!DhA, avagrahakalpikazcAsminneva sUtre kalpate / tathA kaTAsanam, kaTagrahaNena saMstAro gRhyate, AsanagrahaNena cAsandakAdi viSTaramiti, Asyate sthIyate'sminniti AsanaM zayyA, tatazcAsanagrahaNena zayyA sUcitA, ata evAsau niryaDheti / etAni ca sarvANyapi vastrAdInyAhArAdIni caiteSu svArambhapravRtteSu 5 gRhastheSu jAnIyAt, sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandho yathA bhavasi tathA parivrajeriti bhAvArthaH / eteSu ca svArambhapravRtteSu gRhastheSu parivrajan yAvallAbhaM gRhNIyAd uta kazcinniyamo'pyasti ? astItyAha laddhe ityAdi / labdhe prApte satyAhAre, AhAragrahaNaM copalakSaNArtham, anyasminnapi vastrauSadhAdike anagAraH bhikSuH mAtrAM jAnIyAt, yAvanmAtreNa gRhItena 10 gRhasthaH punarArambhe na pravartate yAvanmAtreNa cAtmano vivakSitakAryaniSpattirbhavati tathAbhUtAM mAtrAmavagacchediti bhAvaH / etacca svamanISikayA nocyata ityaha Aha se jaheyamityAdi / tadyathA idamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvad bhagavatA aizvaryAdiguNasamanvitenArddhamAgadhayA bhASayA sarvasvabhASAnugatayA sadeva-manujAyAM pariSadi kevalajJAnacakSuSA'valokya praveditaM pratipAditaM sudharmasvAmI 15 jambUsvAmine iMdamacASTe / kiJcAnyat lAbho tti ityAdi / 'lAbho vastrA-''hArAdermama saMvRttaH, aho'haM labdhimAn' ityevaM madaM na vidadhyAt / na ca tadabhAve zokAbhibhUto vimanasko bhUyAditi, Aha ca alAbho tti ityAdi / alAbhe sati zokaM na kuryAt / katham ? dhig 20 1. anenAvagraha0 kha ca / 2. "[ avagrahaprati? ]mA iti avagrahavizeSAH" jai0vi0pa0 / 3. kriyate kha ga ca / 4. saMstArako ga ca / 5. vA''sanaM kapratevinA / 6. tata Asana0 khacapustake Rte / 7. samastAnyapi kha ca / 8. bhavati tathA parivrajediti kha ga / 9. ca Arambha0 ca / 10. 0 prakRteSu ka / 11. 0pyasti ? ityAha kha ga ca / 12. jaheyaM ityAdi kha ca / 13. 0bhyAnantaraM sUtraM ka / 14. 0yA svabhASA0 kha / 15. parSadi kha ca / 16. idmaah| kha / 17. saMvRtta ityato'haM labdhi0 kha ca, saMvRtta ityato'ho'haM labdhimAn ityevaM na madaM vida0 ga / 18. ca iti kha-ga-capratiSu na /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre mAm, mandabhAgyo'haM yena sarvadAnodyatAdapi dAturna labhe'hamiti / api tu tayorlAbhA-'lAbhayormAdhyasthyaM bhAvanIyamiti, uktaM ca labhyate labhyate sAdhuH sAdhureva na labhyate / aMlabdhe tapaso vRddhilabdhe tu prANadhAraNam // [ ] ityAdi / 5 tadevaM piNDa-pAtra-vastrANAmeSaNAH pratipAditAH / sAmprataM sannidhipratiSedhaM kurvannAha baha pi ityAdi / bahvapi labdhvA na nihe tti na sthApayeta, na sannidhiM kuryAt, stokaM tAvanna sannidhIyata eva, bahvapi na sannidadhyAdityapizabdArthaH / na kevalamAhArasannidhiM na kuryAt, aparamapi vastra-pAtrAdikaM saMyamopakaraNAtiriktaM na 10 bibhRyAditi / Aha ___ parItyAdi / parigRhyata iti parigrahaH dharmopakaraNAtiriktamupakaraNaM tasmAdAtmAnam apaSvaSket apasarpayet / athavA saMyamopakaraNamapi mUrcchayA parigraho bhavati, mucchA pariggaho vutto [ ] iti vacanAt / tata AtmAnaM parigrahAdapasarpayannupakaraNe turagavad mUcrchA na kuryAt / nanu ca yaH kazciddharmopakaraNAdyapi parigraho na sa cittakAluSyamRte bhavati, tathAhi-AtmIyopakAriNi rAgaH, upaghAtakAriNi ca dveSaH, tataH parigrahe sati rAgadveSau nirdiSTau, tAbhyAM ca karmabandhaH, tataH kathaM parigraho dharmopakaraNam ? uktaM ca mamAhamiti caiSa yAvadabhimAnadAhajvaraH, kRtAntamukhameva tAvaditi na prazAntyunnayaH / yaza:-sukhapipAsitairayamasAvanarthottaraiH, parairapazadaH kuto'pi kathamapyapAkRSyate // '' [ 20 1. labheyamiti kha / 2. sAdhu sAdhu caiva na gha ng| 3. alAbhe tapaso vRddhiAbhe tu kha / 4. 0bdhe dehasya dhAraNA cUrNau / 5. bahuM pItyAdi kha ca / 6. Nibhe ca / 7. sandhIyata k| 8. 0ta ityeva, kha / 9. sannidhiM vidadhyAdi0 ka / 10. avazakyAt kha, apaSvaSkayet ga / 11. "mUrchA ca parigrahaH' iti va0 kha, "mUrchA parigrahaH' iti va0 ga gha Ga ca / 12. ca iti khapratau na / 13. nediSTau ka khapustake Rte, "nediSTau nikaTau'' jai0vi0pa0 / 14. tat kathaM kha ca, tataH kathaM na parigraho g| 15. 0rapasadaH ka-gapustake vinA /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 291 naiSa doSaH, na hi dharmopakaraNe mamedamiti sAdhUnAM parigrahAgrahayogo'sti, tathA hyAgamaH avi appaNo vi dehammi nAyaraMti mamAiuM / [ ] ___ yadiha parigRhItaM karmabandhAyopakalpate sa parigrahaH, yat tu punaH karmanirjaraNArthaM prabhavati tat parigraha eva na bhavatIti / Aha ca 5 annahA NamityAdi / * Namiti vAkyAlaGkAre anyathA ityanyena prakAreNa pazyakaH san parigrahaM pariharet / yathA hyaviditaparamArthA gRhasthAH sukhasAdhanAya parigrahaM pazyanti na tathA sAdhuH, tathA hyayamasyAzayaH-AcAryasatkamidamupakaraNaM na mameti, rAga-dveSamUlatvAt parigrahAgrahayogo'tra niSedhyaH, na dharmopakaraNam, tena vinA saMsArArNavapArAgamanAditi, uktaM ca sAdhyaM yathA kathaJcit svalpaM kArya, mahacca na tatheti / plavanamRte na hi zakyaM pAraM gantuM samudrasya // [ ] atra cArhatAbhAsaioTikaiH saha mahAn vivAdo'stItyato vivakSitamarthaM tIrthakarAbhiprAyeNApi sisAdhayiSurAha esa maigge ityAdi / dharmopakaraNaM na parigrahAyeti eSaH anantarokto mArgaH 15 ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya ityAryAH tIrthakRtastaiH praveditaH kathitaH, na tu yathA boTikaiH kuNDikA taTTikA lambaNikA azvavAladhivAlAdi svaruciviracito mArga iti, na vA yathA maudagali-svAtipatrAbhyAM zauddhodanaM dhvajIkRtya prakAzitaH ityanayA dizA'nye'pi parihAryA iti / iha tu svazAstragauravamutpAdayitumAryaiH pravedita ityuktam / asmizcArya pravedite mArge prayatnavatA bhAvyamiti / Aha ca- 20 10 1. 0mityevaM sAdhUnAM kha ca / 2. parigrahayogo0 Ga / 3. yappaNo ca / 4. 0yopakalpyate ga ca / 5. yastu punaH ka gha, yat punaH ga / 6. ca iti gapustake nAsti / 7. aNNahA NaM ityAdi kha ca / 8. etaccihnAntarvartI pAThaH khapustake na vartate / 9. 0rboTikAbhAsaiH saha kha / 10. tIrthaGkarA0 kha ng| 11. magga khapratimRte / 12. eSaH iti ka-capratyoAsti / 13. "taDDiA TTi )kA iti talagaTI, lambanikA iti pariyachi / trigavyam[?], azvavAladhivAlAdiH iti kASThasiMgI'' jai0vi0pa0 / 14. iti iti khapratau na / 15. 0praveditamArge kha / 16. ca iti capustake nAsti /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre jahetthetyAdi / labdhvA karmabhUmiM mokSapAdapabIjabhUtAM ca bodhi sarvasaMvaracAritraM ca prApya tathA vidheyaM yathA kuzalaH viditavedyaH atra asminnAryapravedite mArge AtmAnaM pApena karmaNA nopalimpayediti / evaM copalimpanaM bhavati yadi yathoktAnuSThAnavidhAyitvaM na bhavati, satAM cAyaM panthA 5 yaduta yat svayaM pratijJAtaM tad antyocchvAsaM yAvadvidheyamiti, uktaM ca lajjAM guNaughajananI jananImivAryAmatyantazuddhahRdayAmanuvartamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi santyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm // [ ] itizabdaH adhikArasamAptyarthaH / bravImi iti, so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsatA'zrAvIti / parigrahAdAtmAnamapasarpayedityuktam, tacca na 10 nidAnocchedamantareNa, nidAnaM ca zabdAdipaJcaguNAnugAminaH kAmAH, teSAM cocchedo'sukaraH / yata Aha kAmA ityAdi / kAmA dvividhAH-icchAkAmA madanakAmAzca / tatrecchAkAmA mohanIyabhedahAsya-ratyudbhavAH, madanakAmA api mohanIyabhedavedodayAt prAduSyanti / tatazca dvirUpANAmapi kAmAnAM mohanIyaM kAraNam, tatsadbhAve ca na kAmoccheda 15 ityato duHkhenAtikramaH atilakanaM vinAzo yeSAM te tathA / tatazcedamuktaM bhavati na tatra pramAdavatA bhAvyam / na kevalamatra, jIvite'pi na pramAdavatA bhAvyamiti, Aha ca jIviyamityAdi / jIvitam AyuSkaM tat kSINaM sat duSpratibRMhaNIyaM duH abhAvArthe, naiva vRddhi nIyate iti yAvat / athavA jIvitaM saMyamajIvitam, 20 tat duSpratibRhaNIyaM kAmAnuSaktajanAntarvatinA duHkhena vRddhi nIyate, duHkhena niSpratyUhaH saMyamaH pratipAlyata iti, uktaM ca 1. svataH kha / 2. so'haM bravImi iti pATho ga-capratyornAsti / 3. dvidhA gha / 4. mohanIyahAsya0 kha / 5. ca iti khapustake na / 6. 0pi pramAdavatA na bhavitavyamiti kha / 7. ca iti Gaprato naasti| 8. duHkhaM pratibaMhaNIyaM ga / 9. iti yAvat iti pATha: kaAdarza na vrtte| 10. duHkhena niSpratyUhaH ga ca / 11. 0maH pAlyata kha, 0maH pratipAlya iti ca /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH AgAse gaMgasou vva paDisou vva duttaro / bAhAhiM ceva gaMbhIro, tariavvo mahoyahI // vAlugAkavalo ceva, nirAsAe hu saMjame / javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM // [ ] ityAdi yena cAbhiprAyeNa kAmA duratikramA iti prAgabhyadhAyi tamabhiprAyamA - 5 viSkurvannAha - kAmakAmItyAdi / kAmAn kAmayitum abhilaSituM zIlamasyeti kAmakAmI, khaluH vAkyAlaGkAre, ayam ityadhyakSaH puruSaH jantuH 1 yastvevaMvidho'viratacetAH kAmakAmI sa nAnAvidhAn zArIra-mAnasAn duHkhavizeSAnanubhavatIti darzayati--- y se soyaItyAdi / sa iti kAmakAmI IpsitasyArthasyAprAptau tadviyoge 'vA 10 smRtyanuSaGgaH 'zokastamanubhavati / athavA zocate iti kAmamahAjvaragRhItaH san prailapatIti, uktaM ca te premAbandhe praNayabahumAne ca galite, nivRtte sadbhAve jana iva jane gacchati puraH / tamutprekSyotprekSya priyasakhi ! gatAMstAMzca divasAn, na jAne ko heturdalati zatadhA yanna hRdayam ? // [ ityAdi zocate / tathA-jUrai ti hRdayena khidyate, tadyathA prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsId, bahujanadayitena prema kRtvA janena / ha~tahRdaya ! nirAza ! klIba ! santapyase kiM ?, na hi jaDa ! gatatoye setubandhAH kriyante // [ 293 ityevamAdi / tathA-- ] 1. gaMgAsou ka, gaMgasoya kha / 2. ceya ka / 3. cevA, NirassAto hu saMjamo cUrNau / 4. nirassAe u saM0 kha, nirAsAe susaM0 Ga / 5. yena ca kAraNena kAmA ka / 6. durabhikramA ga / 7. prAgevAbhyadhAyi kha / 8. puruSa iti jantuH kha / 9. 0 vidhAviratacetAH kha / 10. soyamityAdi kha ca / 11. IpsitArthasyA0 kha / 12. ca Ga / 13. zokaH, zocate iti ga / 14. pralapati kha / 15. tiraH ga / 16. ityevamAdi kha / 17. hRtahRdaya ! ca / 15 20
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tippatti tipR tepR kSaraNArthI, [pA0dhA0 362-363] tepate kSarati saJcalati maryAdAMto bhrazyati nirmaryAdo bhavatIti yAvat / tathA zArIra - mAnasairdukhaiH pIDyate / tathA pairi samantAd bahirantazca tapyate paritapyate pazcAttApaM karoti, yatheSTaputra5 kalatrAdau kopAt kvacid gate ' sa mayA nAnuvartitaH' iti paritapyate iti / sarvANi caitAni zocanAdIni viSayaviSAvaSTabdhAntaHkaraNAnAM duHkhAvasthAsaMsUcakAni / 15 294 athavA zocata iti yauvana-dhana-mada-mohAbhibhUtamAnaso viruddhAni niSevya punarvayaHpariNAmena mRtyukAlopasthAnena vA mohApagame sati kiM mayA mandabhAgyena 10 pUrvamazeSaziSTAcIrNaH sugatigamanaikaheturdurgatidvAraparigho dharmo nAcIrNaH ? ityevaM zocata iti, uktaM ca 20 bhavitrIM bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yad yat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm // [ ] tathA jUratItyAdInyapi svabuddhyA yojanIyAni, uktaM ca saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAtaM, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmA vipatterbhavati, hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // [ kaH punarevaM na zocate ? ityAha ] ityAdi / 1. " tappati tti kAya - vAya-maNehi tti tihi tappati" cUrNau / 2. bhrazyate ka ga ca / 3. pariH ka-gapratI vinA / 4. 0paM vA karoti kapustakamRte / 5. yatheSTe putra0 gha Ga ca / 6. iti iti khapratAveva / 7. 0gamanaheturdurgatimArge ( rga? )parigho kha / 8. bhavitrIM bhAvAnAM gha Ga c| 9. punarityevaM ka ga /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 295 [sU091] AyatacakkhU logavipassI logassa ahebhAgaM jANati, urdU bhAgaM jANati, tiriyaM bhAgaM jANati, gaDhie aNupariyaTTamANe / / saMdhiM vidittA iha macciehiM, esa vIre pasaMsite je baddhe paDimoyae / [ sU092 ] jahA aMto tahA bAhiM, jahA bAhiM tahA aNto| aMto aMto pUti-dehaMtarANi pAsati puDho vi savaMtAI / paMDita paDilehAe / se matimaM pariNAya mA ya hu lAlaM paccAsI / mA tesu tiricchamappANamAvAtae / AyatacakkhU, AyataM dIrghamaihikA-''muSmikApAyadarzi cakSuH jJAnaM yasya sa AyatacakSuH / kaH punarityevambhUto bhavati ? yaH kAmAnekAntenA'narthabhUyiSThAn parityajya zamasukhamanubhavati / kiJca logaviyassI, lokaM viSayAnuSaGgAvezAptaduHkhAtizayaM tathA tyaktakAmAvAptaprazamasukhaM vividhaM draSTuM zIlamasyeti lokavidarzI / athavA lokasya 15 UrdhA-'dha-stiryagbhAgagatikAraNAyuSka-sukha-duHkhavizeSAn pazyatIti / etad darzayati logassetyAdi / lokasya dharmA-'dharmAstikAyAvacchinnAkAzakhaNDasyAdhobhAgaM jAnAtIti svarUpato'vagacchati, idamuktaM bhavati-yena karmaNA tatrotpadyante'sumantaH yAdRk ca tatra sukha-duHkhavipAko bhavati taM jAnAti, 20 10 1. sa bhavati Ayata0 kha / 2. punazcaivambhUto kha, punarevambhUto ng| 3. 0nArthabhUyiSThAn kh| 4. logavipassI kaprati vinaa| 5. UrdhvA0 kha gha ng| 6. logassa ityAdi kh| 7. yAdRkSaH tatra ka. yAhaka tatra ga ca / 8. bhavatIti saMjAnAti ga, bhavatIti jAnAti gha ng|
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre eMvamUrddha-tiryagbhAgayorapi vAcyam / yadivA lokavidarzI iti kAmArthamarthopArjanaprasaktaM gRddhamadhyupapannaM lokaM pazyatIti / etadeva darzayitumAha--- 296 gaMDhie ityAdi / ayaM hi loko gRddhaH adhyupapannaH kAmAnuSaGge tadupAye vA tatraivAnuparivartamAno bhUyo bhUyastadevA''caraMstajjanitena vA karmaNA saMsAracakre 5 anuparivartamAnaH paryaTan AyatacakSuSo gocarIbhavan kAmAbhilASanivartanAya prabhavati / yadi vA kAmagRddhAn saMsAre'nuparivartamAnAnasumataH pazya ityevmupdeshH| api ca--- 15 saiMdhItyAdi / iha martyeSu manujeSu yo jJAnAdiko bhAvasandhiH, sa ca martyeSveva sampUrNo bhavatIti martyagrahaNam, atastaM viditvA yo viSaya- kaSAyAdIn 10 parityajati sa eva vIra iti darzayati aisa ityAdi / eSaH anantaroktaH AyatacakSuryathAvasthitalokavibhAgasvabhAvadarzI bhAvasandhervettA parityaktaviSayatarSo vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH stutaH viditatattvairiti / sa evambhUtaH kimaparaM karoti ? iti ced ityAha - je baddhe ityAdi / yo baddhAn dravya - bhAvabandhanena svato vimukto aparAnapi mocayatIti / etadeva dravya-bhAvabandhanavimokSaM vAcoyuktyA''caSTe-- "jaihA aMto tahA bahimityAdi / yathA'ntarbhAvabandhanamaSTaprakAraM ka~rmanigaDanaM mocayati evaM putra - kalatrAdi bAhyamapi / yathA vA bAhyaM bandhubandhanaM mocayati evaM mokSagamanavighnakAraNamAntaramapIti / yadi vA kathamasau mocayati ? 1. evamUrdhva0 ga gha Ga / 2. gaDie ka / 3. saMsAracakravAle anu0 kha / 4. 0ya na prabhavati ? yadi ga / 5. saMdhityAdi kha, saMdhi ityAdi gha Ga saMdhI ityAdi ca / 6. esa eva ityAdi ka / 7. 0 lokasvabhAvavibhAgadarzI ca / 8. 0tyaktabhogatarSo kha / 9. ced iti ghaGapratyornAsti / 10. 0bandhanataH svato kha / 11. mocayati / kha / 12. 0 vimokSaNaM vAco ga 13. jaha kha / 14. bAhiM ityAdi kha / 15. 0 prakArakarma0 gha Ga ca / 16. karmanigaDaM kha ga / 17. vA iti khapustake na / 18. bAhyaM bandhanaM ka /
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 297 iti cet, tattvAvirbhAvanena / syAdetat-tadeva kimbhUtam ? ityAha- jahA aMto ityAdi / yathA svakAyasya antaH madhye'medhyakalala- pizitA - 'sRkpUtyAdipUrNatvenA'sAratvamityevaM bahirapyasAratA draSTavyA, amedhyapUrNaghaTavaditi, uktaM ca yadi nAmAsya kAyasya, yadantastadbahirbhavet / daNDamAdAya loko'yaM zunaH kAkAMzca vArayet // [ ] iti / yathA vA bahirasAratA tathA'nto'pIti / kiJca - aMto aMto ityAdi / dehasya madhye madhye pUtyantarANi pUtivizeSAn dehAntarANi dehasyAvasthAvizeSAn iha mAMsamiha rudhiramiha medo majjA cetyevamAdi pUti - dehAntarANi pazyati yathAvasthitAni paricchinattItyuktaM bhavati / yadi vA dehAntarANyevambhUtAni 10 pazyati puDho ityAdi / pRthagapi pratyekamapi apizabdAt kuSThAdyavasthAyAM yaugapadyenApi zravanti navabhiH zrotobhiH karNA - 'kSimala - zleSma- lAlAprazravaNoccArAdIn tathA'paravyAdhivizeSApAditavraNamukhapUtizoNita-ryAdIni ceti| yadyetAni tataH kim ? paMDite paDilehAe, etAnyevambhUtAni galacchrotovraNaromakUpAni paNDitaH avagatatattvaH pratyupekSeta yathAvasthitamasya svarUpamavagacchediti, uktaM camaMsa-'TThi-ruhira-pahArUvaNaddhakalamalaya-meya-majjAsu / puNNammi cammakose duggaMdhe asuibIbhacche // 'saMcArimajaMtagalaMtavaccamuttaMtaseyapuNNami / dehe hojjA kiM rAgakAraNaM asuiheummi / / [ ] ityAdi / tadevaM pUti-dehAntarANi pazyan pRthagapi zravantItyevaM pratyupekSya kiM 5 1. syAt tat tadeva kha / 2. 0nAsAratvamevaM kha / 3. iti iti khapustake nAsti / 4. majjA vetyAdi ga gha Ga / 5. ssravanti ka- khapratI vinA / 6. srotobhiH ga gha Ga / 7 tathA para0 kha Ga ca / 8. ceti / etAni ca kim ? kha / 9. 0meta0 ga / 10. 0bIbhatse kha ca / 11. saMsArima0 Ga / 12. hujjA ga gha Ga / 13. pazya pRthagapi kha / 14. stravantI ga gha / 15 20
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre kuryAt ? ityAha se maimamityAdi / sa pUrvokto yati: matimAn zrutasaMskRtabuddhiryathAvasthitaM dehasvarUpaM kAmasvarUpaM ca dvividhayA'pi parijJayA parijJAya kiM kuryAt ? ityAha ___ mA ya hu ityAdi / mA pratiSedhe, caH samuccaye, hu: vAkyAlaGkAre, 5 lalatIti lAlA atruTyanmukhazleSmasantatiH, tAM pratyazituM zIlamasyeti pratyAzI / vAkyArthastu yathA hi bAlo nirgatAmapi lAlAM sada-'sadvivekAbhAvAt punarapyaznAtItyevaM tvamapi lAlAvat tyaktvA mA bhogAn pratyAzI:, vAntasya punarapyabhilASaM mA kurvityarthaH / kiJca- . mA tesu tiriccha ityAdi / saMsArazrotAMsi ajJAnA-'virati10 mithyAdarzanAdIni pratikUlena vA tirazcInena vA'tikramaNIyAni, nirvANa zrotAMsi tu jJAnAdIni tatrAnukUlyaM vidheyam, mA teSvAtmAnaM tirazcInamApAdayeH, jJAnAdikArye pratikUlatAM mA vidadhyAH, tatrApramAdavatA bhAvyam, pramAdavAMzcehaiva zAnti na labhate, yata Aha [sU093] kAsaMkase khalu ayaM purise, bahumAyI, 15 kaDeNa mUDhe, puNo taM kareti lobhaM, veraM vaDDeti appaNo / jamiNaM parikahijjai imassa ceva paDibUhaNatAe / amarAyai mahAsaDDI / aTTametaM tu pehAe apariNAe kaMdati / [sU094 ] se taM jANaha jamahaM bemi / teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chettA bhettA lupittA vilupittA uddavaittA 1. sa ca / 2. maimaM ityAdi kha ga ca / 3. tyaktvA bhogAn mA pratyAzI: kha / 4. pratyaznIhi, ka-khaAdarzA Rte, khapratau tu pratyazAna iti likhitapAThaM niSkAzya pratyAzI: iti vizodhitam, pratyaznIhi ityetatpAThasyopari "pratyazAna'' iti capratau TippaNI / 5. kiJca iti gapratau na / 6. mA yA tiriccha ka, mA tiriccha kha ga / 7. 0srotAMsi ga / 8. vA iti gha-Gapratyoreva / 9. 0mApAdayet, ga gha Ga /
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 299 'akaDaM karissAmi' tti maNNamANe, jassa vi ya NaM karei / alaM bAlassa saMgeNaM, je vA se kAreti bAle / Na evaM aNagArassa jAyati tti bemi / // logavijayassa paMcamo uddesao sampatto // kAsaMkase ityAdi / yo hi jJAnAdizrotasi tirazcInavartI bhogAbhilASavAn 5 sa evambhUto'yaM puruSaH sarvadA kiGkartavyatAkulaH 'idamahamakArSamidaM ca kariSye' ityevaM bhogAbhilASakriyAvyApRtAntaHkaraNo na svAsthyamanubhavati, khaluzabdaH avadhAraNe, vartamAnakAlasyAtisUkSmatvAd asaMvyavahAritvam, atItA-'nAgatayozca 'IMdamahamakArSamidaM ca kariSye' ityevamAturasya nAstyeva svAsthyamiti, uktaM ca idaM tAvat karomyadya, zvaH kartA'smIti cAparam / cintayanniha kAryANi, pretyArthaM nAvabudhyate // [ ] atra dadhighaTikAdramakadRSTAnto vAcyaH, sa cAyam = makaH kazcit kvacinmahiSIrakSaNAvAptadugdhaH tad dadhIkRtya cintayAmAsa-mamAto ghRta-vetanAdi yAvaryA -'patyotpattiH / tatazcintA, kalahe pANiprahAreNaiva dadhighaTikAvyApattiH / evaM vA cintAmanorathavyAkulI- 15 kRtAnta:karaNena vRddhyAnayane ziroviNTalikAcIvare AdIyamAne 'Iva ziro vidhUyA''sphoTitA dadhighaTiketi / evaM yathA tena na taddadhi bhakSitaM nApi kasmaicit puNyAya dattam evamanyo'pi kAsaMkasa: kiGkartavyatAmUDho niSphalArambho bhavatIti / 1. kAsaMkAse kha ga / 2. 0srotasi ga / 3. idamakArSa0 ga / 4. zvaH kariSyAmi vA( cA? )param / cintayan kAryakAryANi, pretyArthaM cUrNau / 5. cintayanniti kha ca / 6. dramakaH iti khapustake nAsti / 7. kazcinmahiSI0 ga / 8. bhAryA apatyotpatti: gha Ga / 9. 0prahAreNa dadhighaTikAvyApattiriti / tata0 kha ca / 10. 0karaNa iti pAThAntaram, vRddhyAnayane ziro vidhUya sphoTitA ga / 11. iva iti khapratau na, caAdarza pAThabhaGgaH / 12. tena taddadhi na bhakSitaM kha ga ca / 13. kasyacit ga / 14. kASaGkaSaH gha Ga / 15. bhavati ga /
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre athavA kasyate'sminniti kAsaH saMsArastaM kaSatIti tadabhimukho yAtIti kAsaGkaSaH, yo jJAnAdipramAdavAn vakSyamANo veti Aha - bahumAyI, kAsaGkaSo hi kaSAyairbhavati, tanmadhyabhUtAyA mAyAyA grahaNe teSAmapi grahaNaM draSTavyamiti / tataH krodhI mAnI mAyI lobhIti draSTavyamiti / api ca-kaDeNa mUDhe, karaNaM kRtaM tena 5 mUDhaH kiGkartavyatAkulaH sukhArthI duHkhamaznute iti, uktaM hi 10 300 15 souM sovaNakAle majjaNakAle ya maijjiuM lolo / jemeuM ca varAo jemaNakAle na cAei // [ ] 6 atra mammaNavaNigdRSTAnto vAcyaH / sa caivaM kAsaGkaSo bahumAyI kRtena mUDhastat tat karoti yenAtmano vairAnuSaGgo jAyata ityAha puMNo taM kareityAdi / mAyAvI paravaJcanabuddhyA punarapi tat lobhAnuSThAnaM tathA kaMroti yenAtmano vairaM vardhate / athavA taM lobhaM karoti arjayati yena janmazateSvapi vairaM vardhate iti, uktaM ca duHkhArtaH sevate kAmAn sevitAste ca duHkhadAH / yadi te na priyaM duHkhaM prasaGgasteSu na kSamaH // [ ] kiM punaH kAraNamasumAMstat karoti yenAtmano vairaM vardhate ? ityAhajamiNamityAdi / yad iti yasmAt asyaiva vizarAro: 'zarIrasya paribRMhaNArthaM prANaghAtAdikAH kriyAH karotIti / te ca tenopahatAH prANinaH punaH zatazo ghnanti / ato mayedaM kathyate - kAsaGkaSaH khalvayaM puruSo bahumAyI kRtena mUDhaH punastat karoti yenAtmano vairaM varddhayatIti / yadi vA yad idaM mayopadezaprAyaM 20 paunaHpuNyena kathyate tad asyaiva saMyamasya paribRMhaNArtham / idaM cAparaM kathyateamarAyai ityAdi / amarAyate anamaraH san dravya-yauvana-prabhutvarUpAvasakto'mara ivAcarati amarAyate / kau'sau ? - mahAzraddhI, mahatI cAsau 14 1. bahumAI ga / 2. grahaNe'nyeSAmapi ga / 3. soyaNakAle kha ga / 4. majjiyaM ga / 5. 0kAle ya na (no) cAe ga / 6. sa eva kha sa evaM ca / 7. tat iti ga gha GapratiSu na vartate / 8. ityAha ca kha gha ca / 9. taM / 10. karotIti gha / 11. karotIti ka- khapustake vinA / 12 vardhayati kha, vardhayate ga / 13. zarIrakasya ka - capratI vinA / 14. ama[ya]I ityAdi ka, amarA ityAdi kha /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 301 zraddhA ca mahAzraddhA sA vidyate bhogeSu tadupAyeSu vA yasya sa tathA, atrodAharaNam rAjagRhe nagare magadhasenA gaNikA / tatra kadAcid dhanaH sArthavAho mahatA dravyanicayena samanvitaH praviSTaH / tadrUpa-yauvana-guNagaNa-dravyasampadAkSiptayA magadhasenayA'sAvabhisaritaH / tena cAya-vyayAkSiptamAnasenA'sau nAvalokitA'pi / asyAzcAtmIyarUpa-yauvana-saubhAgyAvalepAd mahatI duHkhAsikA'bhUt / 5 tatazca tAM parimlAnavadanAmavalokya jarAsandhenAbhyadhAyi-kiM bhavatyA duHkhAsikAkAraNam ? kena vA sArdhamuSiteti / sA tvavAdIt-amareNeti / kathamasAvamara: ityukte tayA sadbhAvaH kathito nirUpitazca yAvat tathaivAdyApyAsta iti / ato bhogArthino'rthe prasaktA ajarAmaravat ki yAsu pravartanta iti / __ yazcAmarAyamANaH kAmabhogAbhilASukaH sa kimbhUto bhavati? ityAha-aTTa 10 ityAdi / attiH zArIra-mAnasI pIDA, tatra bhava ArttaH, tamArtamamarAyamANaM kAmArthaM mahAzraddhAvantaM prekSya dRSTvA paryAlocya vA kAmA-'rthayorna mano vidheyamiti / punarapyamarAyamANa-bhogazraddhAvataH svarUpamucyate aparinnAetyAdi / kAmasvarUpaM tadvipAkaM vA aparijJAya tetra dattAvadhAnaH kAmasvarUpAparijJayA vA krandate bhogeSvaprApta-naSTeSu kAGkSA-zokAvanubhavatIti, 15 uktaM ca cintA gate bhavati sAdhvasamantikasthe, makte ta taptiradhikA ramite'pyatRptiH / dveSo'nyabhAji vazavartini dagdhamAnaH, prAptiH sukhasya dayite na kathaJcidasti // [ ] ityAdi / 20 1. udAharaNamidamatrasthAne kecideva bhaNanti, na tu cUrNikRtpUrvavartinaH sarve AcAryAH, tathA ca ghRNiH-"tattha udAharaNaM keI bhaNaMti" / 2. nagare iti ka-gapratyorna / 3. dhananicayena ca / 4. tadrUpa-guNagaNa0 ca / 5. 0vyayakSiptamAnasena nAva0 kha / 6. tAM iti gapustake nAsti / 7. nirUpito yAvat ga ca / 8. tathaivAsta iti ka ca / 9. prasaktyA ka / 10. ityAha ca k| 11. kAmArthamahA0 kha ga ca / 12. samprekSya kha / 13. punaramarAya0 kha-gapratI Rte / 14. apariNAe ityAdi kha ga / 15. tattaddattAvadhAnaH kha / 16. bhavatItyarthaH, uktaM ca kha /
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tadevamanekadhA kAmavipAkamupadopasaMharati-se yamityAdi / se ti tadarthe, tadapi hetvarthe, yasmAt kAmA duHkhaikahetavaH tasmAt tad jAnIta yadahaM bravImi, madupadezaM kAmaparityAgaviSayaM karNIkuruteti bhAvArthaH / nanu ca kAmanigraho'tra cikIrSitaH, sa cAnyopadezAdapi siddhyatyeva ! ityetadA5 zaGkyAha ___ teicchamityAdi / kAmacikitsAM paNDitaH paNDitAbhimAnI pravadan apavyAdhicikitsAmivopadizannapara: tIthiko jIvopamardai vartata ityAha-se haMtA ityAdi / sa ityaviditatattvaH kAmacikitsopadezaka: prANinAM hantA daNDAdibhiH, chettA karNAdInAM bhettA zUlAdibhiH lumpayitA granthicchedanAdinA vilumpayitA 10 avaskandAdinA apadrAvayitA prANavyaparopaNAdinA, nAnyathA kAmacikitsA vyAdhicikitsA vA'paramArthadRzAM sampadyate / kiJca-akRtaM yadapareNa na kRtaM kAmacikitsanaM vyAdhicikitsanaM vA tadahaM kariSye ityevaM manyamAno hananAdikAH kriyAH karoti, tAbhizca karmabandhaH / ato ya evambhUtamupadizati yasyApyupa dizyate ubhayorapyetayo rapathyatvAd akAryamiti / Aha ca-jassa vi ya 15 NamityAdi / yasyApyasAvevambhUtAM cikitsAM karoti, na kevalaM svasya ityapizabdArthaH, taiyordvayorapi kartuH kArayituzca hananAdikAH kriyAH / . ato alaM paryAptaM bAlasya ajJAnasya saGgena karmabandhahetunA karturiti / yo'pyetat kArayati bAlaH ajJastasyApyalamiti saNTaGkaH / etaccaivambhUtamupadezadAnaM vidhAnaM vA'vagatatattvasya na bhavatItyAha-"na evamityAdi / evambhUtaM 1. kAmamupado0 kha / 2. tti gha Ga ca / 3. tadupadezaM kha-capustake vinA / 4. karNe kuruteti kha ga ca / 5. ityAzaGkyAha kha / 6. teicchaM ityAdi kha ca / 7. varteta kh| 8. granthacchedanAdinA kha ga Ga / 9. "avaskandAdinA dhATIprabhRtinA" sa0vi0pa0 / 10. prANavyaparopaNAt nAnyathA kha ga ca / 11. vyAdhicikitsanaM vA ga / 12. evambhUta upadizati ng| 13. 0rapathyakAritvAd kha / 14. ya iti kaprato nAsti, ya NaM ityAdi kha ca / 15. tayorapi gha / 16. ajJasya kha ca / 17. yo vaitat kha ca / 18. Na evaM ityAdi kha ca / 19. evambhUtaprANyu0 ng|
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / paJcama uddezakaH 303 prANyupamardanaM cikitsopadezadAnaM karaNaM vA anagArasya sAdhotisaMsArasvabhAvasya na jAyate na kalpate / ye tu kAmacikitsAM vyAdhicikitsAM vA jIvopamardaina pratipAdayanti te bAlAH avijJAtatattvAH, teSAM vacanamavadhIraNIyameveti bhAvArthaH / iti parisamAptyarthe / bravImi iti pUrvavaditi // lokavijayasya paJcamoddezakaTIkA samApteti // cha // cha / 5 1. avijJAtattvAt, teSAM ka / 2. iti: ga / 3. parisamAptyarthaH ng| 4. pUrvavat ||kh ca / 5. vijayapaJcamo0 ch| 6. samApteti pustake na, parisamApteti ca /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre uktaH paJcamoddezakaH / sAprataM SaSTha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHsaMyamadehayAtrArthaM lokamanusaratA sAdhunA loke mamatvaM na kartavyam ityuddezArthAdhikAro'bhihitaH, so'dhunA pratipAdyate / asya cAnantarasUtrasambandho vAcyaH 'naivamanagArasya jAyate' ityabhihitam etadevAtrApi pratipipAdayiSurAha5 [sU095] se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe tamhA pAvaM kammaM Neva kujjA Na kArave / / [ sU096] siyA tattha ekayaraM vipparAmusati chasu aNNayaramma kappati suhaTThI lAlappamANe saeNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuveti / saeNa vippamAeNa puDho vayaM pakuvvati 10 jaMsime pANA pavvahitA / se taM saMbujjhamANe ityAdi / yasyAnagArasyaitat pUrvoktaM na jAyate saH anagAraH / tat prANyupaghAtakAri cikitsopadezadAnamanuSThAnaM vA / sambudhyamAnaH avagacchan jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharan / AdAtavyam 15 aadaaniiym| tacca paramArthato bhAvAdAnIyaM jJAna-darzana-cAritrarUpaM tad utthAya ityanekArthatvAd AdAya gRhItvA / athavA saH anagAre eva tat AdAnIyam jJAnAdyapavargakAraNam ityevaM samyagavabudhyamAnaH samyak saMyamAnuSThAnena utthAya sarvaM sAvadyaM karma na mayA kartavyam ityevaM pratijJAmandaramAruhya / ktvApratyayasya pUrvakAlAbhidhAyitvAt kiM kuryAt ? ityAha tamhA ityAdi / yasmAt saMyamaH sarvasAvadyArambhanivRttirUpaH tasmAt tamAdAya pApaM pApahetutvAt karma kriyAM 'na kuryAt svataH' manasA'pi na 1. taM kha ga / 2. saMbujjhamANa kha-capratI vinA / 3. prANyupaghAtacikitsopa0 kha / 4. vA ga / 5. 0ra ityetat A0 ka gha Ga, 0ra etat A0 ga ca / 6. jJAnAdyapavargakakAraNam gha Ga / 7. sarvaM sAvadyakarma mayA na kartavyam kha Ga sarvasAvadyaM karma na ga, sarvasAvadyakarma na gha, sarvaM sAvadyakarma na ca / 8. tadAdAya ca / 9. kriyAM svato na kuryAt manasA kha ca /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH 305 samanujAnIyAdityavadhAraNaphalam / apareNApi na kArayadityAha na kArave ityAdi apareNApi karmakarAdinA pApasamArambhaM na kArayet / etaduktaM bhavati-prANAtipAta-mRSAvAdA-'dattAdAna-maithuna-parigraha-krodha-mAnamAyA-lobha-rAga-dveSa-kalahA-'bhyAkhyAna-paizUnya-paraparivAdA-'ratiratimAyAmRSAvAda-mithyAdarzanazalyarUpabhaSTAdazaprakAraM pApaM karma svato na kuryAt, 5 nApyapareNa kArayet, evakArAt cAparaM kurvantaM na samanujAnIyAt, yogatrikeNApi [iti ?] bhAvArthaH / syAdetat-kimekaM prANAtipAtAdikaM pApaM kurvato'paramapi Dhokate, Ahosvinna ? ityAha siyA tatthetyAdi / syAt kadAcit tatra pApArambhe ekataraM pRthivI- 10 kAyAdisaMrambhaM viparAmazati pRthivIkAyAdisamArambhaM karoti / ekataraM vA AzravadvAraM parAmRzati Arabhate / sa SaTsvanyatarasmin kalpyate, yasminnevAlocyate tasminneva pravRtto draSTavyaH / idamuktaM bhavati-pRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSvAzravadvAreSu vA madhye'nyatarasminnapi vartamAno yasminneva paryAlocya te tasminneva kalpyate, sarvasminneva vartata iti bhAvArthaH / 15 kathamanyatarasmin pRthivIkAyAdisamArambhe vartamAno'parakAyasamArambhe sarvapApasamArambhe vA vartate ityevaM manyate ? kumbhakArazAlodakaplAvana-- dRSTAntenaikakAyasamArambhako'parakAyasamArambhako bhavati / athavA prANAtipA tAsravadvAravighaTanAd ekajIvAtipAtAd ekakAyAtipAtAd vA'parajIvAtipAtI 1. 0diti, Aha ca kha ga Ga / 2. kArayedityuktaM bhavati / prANAtipAta0 khacapustake Rte / 3. 0parigraharAtribhojana-krodha0 ka ga / 4. evakArAdvAparaM k| 5. syAt tatra kadAcit kha-gapratI vinA / 6. 0kAyAdisamArambhaM karoti / eka0 ka, kAyAdi viparAmRzati kha, 0kAyAdisamArambhaM viparAmRzati ga / 7. AsravadvAraM ga gha Ga / 8. yasminneva pravRtto vAlocyate tasminneva draSTavya iti / idamuktaM kha / 9. pRthvI0 ga / 10. 0SvAsrava0 ga gha Ga / 11. pravartamAno gha Ga ca / 12. 0te sarvasminneva kalpyate ng| 13. 0te, sa sarvasminnapi vartata kha / 14. kathaM punaranyatarasmin kha / 15. vartate evaM manyate ka ga c| 16. naivApkAyasamA0 kha / 17. 0samArambhe bhavati ng| 18, 0tAzrava0 kha /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre draSTavyaH, pratijJAlopAt cAnRtaH, na ca tena vyApAdyamAnenAsumatA''tmA vyApAdakAya dattaH tIrthakareNa vA'nujJAtaH, ataH prANinaH prANAn gRhNannadattagrAhI, sAvadyopAdAnAt ca pArigrahikaH, parigrahAcca maithuna-rAtrIbhojane api gRhIte, yato nAparigRhItamupabhujyate paribhujyate veti, ato'nyatarAmbhe SaNNAmapyArambhaH / athavA'nAvRtacaturAlavadvArasya kathaM caturtha-SaSThavratAvasthAnaM syAt ? ataH SaTsvanyatarasmin pravRttaH sarveSvapi pravRtta iti / athavaikataramapi pApasamArambhaM ya Arabhate sa SaTsvanyatarasmin kalpate yogyo bhavati, akartavyapravRttatvAt / athavaikataramapi yaH pApArambhaM karotyasAvaSTaprakAraM karmAdAya SaTsvanyatarasmin kalpate prabhavati, pauna:puNyenotpadyata ityarthaH / syAt-kimarthamevaMvidhaM pApakaM 10 karma samArabhate ? taducyate suhaTTI lAlappamANe, sukhenArthaH sukhArthaH, sa vidyate yasyAsAviti matvarthIyaH / sa evambhUtaH san atyarthaM lapati punaH punarvA lapati lAlapyate vAcA, kAyena dhAvana-valganAdikAH kriyAH karoti, manasA ca tatsAdhano pAyAMzcintayati, tathAhi-sukhArthI san kRSyAdikarmabhiH pRthivIM samArabhate, 15 snAnArthamudakam, vitApanArthamagnim, dharmApanodArthaM vAyum, AhArArthI vanaspati trasakAyaM vetyasaMyataH, saMyato vA rasasukhArthI sacittaM lavaNa-vanaspati-phalAdi gRhNAti, evamanyadapi yathAsambhavamAyojyam / sa caivaM lAlapyamAnaH kimbhUto bhavati ? ityAha-saeNa ityAdi / yat tad uptamanyajanmani duHkhatarukarmabIjaM tad AtmIyaM du:khatarukAryamAvirbhAvayati, 20 tacca tenaiva kRtamityAtmIyamucyate / aMtastena svakIyena duHkhena svakRta karmodayajanitena mUDhaH paramArthamajAnAnaH viparyAsamupaiti sukhArthI prANyupa 1. vA nAnujJAta: ga, cAnanujJAtaH ca / 2. parigrahikaH ga, pArigrAhika: gha ng| 3. 0ne parigRhate ka, 0ne api] parigRhIte Ga / 4. 0te iti, ato0 ga / 5. ceti ca / 6. 0rAzrava0 kha Ga ca / 7. 0SaSThAvasthAnaM kha / 8. SaTsvanyatarapravRttaH kha-capratI Rte / 9. ityAdyarthaH kha / 10. pApaM karma gha / 11. suhatthI kha / 12. lAlappamINe kha ga ca / 13. kriyA vidhatte, manasA kha / 14. snAnAdyartha0 kha / 15. cetyasaMyataH kha Ga ca / 16. saccittaM gha ca / 17. 0tyAtmIyamityucyate kha / 18. tatastena ga /
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH 307 ghAtakAriNamArambhamArabhate sukhasya ca viparyAso duHkhaM tadupaiti, uktaM ca duHkhadviT sukhalipsurmohAndhatvAdadRSTaguNadoSaH / yAM yAM karoti ceSTAM tayA tayA duHkhamAdatte // [prazama0 gA0 40] ___ yadi vA mUDhaH hitA-'hitaprApti-parihArarahito viparyAsamupaiti hitamapyahitabuddhyA'dhitiSThati ahitaM ca hitabuddhayeti / evaM kAryA-'kArya-pathyA- 5 'pathya-vAcyA-'vAcyAdiSvapi viparyAso yojyaH / idamuktaM bhavati-moha ajJAnaM mohanIyabhedo vA tenobhayaprakAreNApi mohena mUDho'lpasukhakRte tat tadArabhate yena zArIra-mAnasaduHkha-vyasanopanipAtAnAmanantamapi kAlaM pAtratAM vrajatIti / punarapi mUDhasyAnarthaparamparAM darzayitumAha saeNa ityAdi / svakIyena AtmanA kRtena pramAdena madyAdinA, vividham 10 iti madya-viSaya-kaSAya-vikathA-nidrANAM svabhedagrahaNam tena pRthak vibhinna vrataM karoti / yadi vA pRthu vistIrNaM vayamiti vaiyante paryaTanti prANinaH svakIyena karmaNA yasmin sa vayaH saMsAraH taM prakaroti, ekaikakAye dIrghakAlAvasthAnAt / yadi vA kAraNe kAryopacArAt svakIyanAnAvidhapramAdakRtena karmaNA vayaH avasthAvizeSastamekendriyAdi-kalalA-'rbudAdi-tadaharjAta- 15 bAlAdi-vyAdhigRhIta-dAridraya-daurbhAgya-vyasanopanipAtAdirUpaM prakarSeNa karoti vidhatta iti / . tasmiMzca saMsAre'vasthAvizeSe vA prANinaH pIDyante iti darzayitumAhajaMsime ityAdi / yasmin svakRtapramAdApAditakarmavipAkajanite caturgatikasaMsAre ekendriyAdyavasthAvizeSe vA ime pratyakSagocarIbhUtAH prANAH ityabhedopacArAt 20 prANinaH pravyathitA: nAnAprakArairvyasanopanipAtaiH pIDitAH, sukhArthibhirArambhapravRttairmohAdviparyastaiH pramAdavadbhizca gRhasthaiH pASaNDikairyatyAbhAsaizceti vA / yadi nAmAtra pravyathitAH prANinaH tataH kim ? ityAha 1. 0kAraNamArabhate gha / 2. saeNamityAdi kha / 3. vayanti ca / 4. ekaikasmin kAye kha ca, ekaike kAye ga / 5. 0kAlAvasthAnam / yadi gha Ga ca / 6. svakIyena nAnAvidha0 g| 7. jaMsimetyAdi kha ca / 8. vizeSA ime ga /
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre - [sU097] paDilehAe No NikaraNAe / esa pariNA pavuccati kmmovsNtii| je mamAiyamatiM jahAti se jahAti mamAitaM / se hu diTThapahe muNI jassa Natthi mamAitaM / 5 taM pariNNAya mehAvI vidittA logaM, vaMtA logasaNNaM, se matimaM parakkamejjAsi tti bemi / paDi ityAdi / etat saMsAracakre svakRtakarmaphalezvarANAmasumatAM gRhasthAdibhiH parasparato vA karmavipAkato vA pravyathanaM pratyupekSya viditavedyaH 10 sAdhunizcayena nitarAM vA niyataM vA kriyante nAnAduHkhAvasthA jantavo yena tad nikaraNaM nikAra: zArIra-mAnasadu:khotpAdanaM taramai, no karma kuryAt, yena prANinAM pIDotpadyate tamArambhaM na vidadhyAditi bhAvArthaH / ____ evaM ca sati kiM bhavati ? ityAha-esa ityAdi / yeyaM sAvadyayoganivRttireSA parijJA etat tattvataH parijJAnaM prakarSaNocyate procyate, na punaH 15 zailUSasyeva jJAnaM nivRttiphalarahitamiti / evaM dvividhayA'pi jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca prANinikAraparihAre sati kiM bhavati ? ityAha-kammovasaMtI, karmaNAm azeSadvandvavAtAtmakasaMsAratarubIjabhUtAnAm upazAntiH upazamaH, karmakSayaH prANinikArakriyAnivRtterbhavatItyuktaM bhavati / ___ asya ca karmakSayapratyUhasya prANinikaraNasya mUlamAtmIyagraha:, tadapanodArthamAha-je memAiya ityAdi / mamAyitaM mAmakaM tatra matirmamAyita 1. 0cakravAle svakRta0 ka-capustake vinA / 2. 0karmezvarANA0 kha / 3. nAnAvasthA kha / 4. 0nivRttiparijJA kha / 5. nimittaphala kha, nirvRttiphala0 ga / 6. prANinikAre parihate sati kha / 7. kamotyAdi karmaNAm ka, kammovasantI ca / 8. 0bIjAnAm kha / 9. ca iti khapato nAsti / 10. 0sya prakaraNasya mUla0 kha / 11. mamAiyamityAdi gapratimRte /
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH 309 matistAM yaH parigrahavipAkajJaH jahAti parityajati sa mamAyitaM svIkRtaM parigrahaM jahAti parityajati / iha dvividhaH parigrahaH-dravyato bhAvatazca / tatra parigrahamatiniSedhAd Antaro bhAvaparigraho niSiddhaH, parigrahabuddhiviSayapratiSedhAcca bAhyo dravyaparigraha iti / athavA kAkvA nIyate-yo hi parigrahAdhyavasAyakaluSitaM jJAnaM parityajati sa eva paramArthataH sabAhyAbhyantaraM parigrahaM parityajati / 5 tatazcedamuktaM bhavati-satyapi sambandhamAtre cittasya parigrahakAluSyAbhAvAd nagarAdisambaddhapRthvIsambandhe'pi jinakalpikasyeva niSparigrahataiva / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha___se hu ityAdi / yo hi maukSekavighnahetoH saMsArabhramaNakAraNAt parigrahAnnivRttAdhyavasAyaH, huH avadhAraNe, sa eva muniH, dRSTo jJAnAdiko 10 mokSapatho yena sa dRSTapathaH, yadi vA dRSTabhayaH avagatasaptaprakArabhayaH, zarIrAdeH parigrahAt sAkSAt pAramparyeNa vA paryAlocyamAnaM saptaprakAramapi bhayamApanIpadyata ityataH parigrahaparityAge jJAtabhayatvamavasIyata iti / etadeva pUrvoktaM spaSTayitumAha-jassetyAdi / yasya mamAyitaM svIkRtaM parigraho na vidyate sa dRSTabhayo muniriti sambandhaH / kiJca 15 tamityAdi / taM pUrvavyAvarNitasvarUpaM parigrahaM dvividhayA'pi parijJayA parijJAya medhAvI jJAtajJeyo viditvA lokaM parigrahAgrahayogavipAkinamekendriyAdiprANigaNam, vAntvA udgIrya lokasya prANigaNasya saMjJA dazaprakArA'tastAm, sa iti muniH, kimbhUtaH ? matimAn sadasadvivekajJaH parAkramethAH saMyamAnuSThAne samudyaccheH, saMyamAnuSThAnodyogaM samyag vidadhyA iti 20 yAvat / athavA'STaprakAraM karmAriSaDvargaM vA viSaya-kaSAyAn vA parAkramasveti / iti adhikAraparisamAptau, bravImi iti pUrvavat / ___. jahAti tyajati gha / 2. parityajati iti pATho ga-capratyorna vartate / 3. 0 bhyantaraparigrahaM gha / 4. parigrahaM tyajati ga / 5. 0sambandhapRthvI0 ga gha Gaca / 6. 0pRthivI0 kha / 7. jinakalpasyeva k| 8. 0bhramakAraNAta c| 9. jnyaanaadimoksspthog| 10. mokSapanthA Gaca / 11. 0nIpadyate'taH kh| 12. parigrahatyAge ga / 13. 0mavasIyate / etadeva kha / 14. taM ityAdi kha / 15. 0'STaprakArakarmAri0 ca / 16. adhikArasamAptau kha ga / 17. iti iti gapustake nAsti /
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre sa evaM saMyamAnuSThAne parAkramamANastyaktaparigrahAgrahayogo muniH kimbhUto bhavati ? ityAha[ sU098 ] NAratiM sahatI vIre, vIre No sahatI ratiM / jamhA avimaNe vIre tamhA vIre Na rajjati // 5 [sU099] sadde phAse adhiyAsamANe Nivvida NaMdi iha jIvayassa / muNI moNaM samAdAya dhuNe kammasarIragaM / paMtaM lUhaM sevaMti vIrA sammattadaMsiNo // esa oghaMtare muNI tiNNe mutte virate viyAhite tti 10 bemi / nAImityAdyanuSTup / tasya hi tyaktagRha-gRhiNI-dhana-hiraNyAdiparigrahasya niSkiJcanasya saMyamAnuSThAnaM kurvataH sAdhoH kadAcinmohanIyodayAdaratirAviH syAt, tAmutpannAM saMyamaviSayAM na sahate na kSamate / ko'sau ? vizeSeNerayati prerayati aSTaprakAraM karmAriSaDvargaM veti vIra: zaktimAn / sa eva vIro'saMyame viSayeSu 15 parigrahe vA yA ratirutpadyate tAM na sahate na marSayati, yA cAratiH saMyame, viSayeSu ca ratistAbhyAM vimanIbhUtaH zabdAdiSu rajyati, ato ratyaratiparityAgAd na vimanasko bhavati, nApi rAgamupayAtIti darzayati-yasmAt tyaktaratyaratiravimanA vIrastasmAt kAraNAd vIra: na rajyati zabdAdiviSayagrAme na gAryaM vidadhAti / yata evaM tataH kim ? ityAha-sadde ityAdi / yasmAd vIro ratyaratI 1. 0parigrahayogo gha Ga ca / 2. NAI ityAdya0 kha ca / 3. sAdhoH iti khapustake n| 4. aSTaprakArakarmAri0 ga / 5. ceti kha ca / 6. sa evAsaMyame kh| 7. marSati kaprati vinA / 8. viSaye ca ga / 9. 0bhUto na zabdAdiSu ca / 10. 0Su na rajyate ga / 11. bhavati iti ka-gha-GapratiSu nAsti / 12. dhIrastatkAraNAd kha /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH 311 nirAkRtya zabdAdiSu viSayeSu manojJeSu na rAgamupayAti nApi duSTeSu dveSaM tasmAt zabdAn sparzAzca manojJetarabhedabhinnAn ahiyAsamINe tti samyak sahamAno nirvinda nandItyuttarasUtreNa sambandhaH / etaduktaM bhavati-manojJAn zabdAn zrutvA na rAgamupayAti nApItarAn dveSTi / AdyantagrahaNAccetareSAmapyupAdAnaM draSTavyam, tatrApyabhisahanaM vidheyamiti, uktaM ca saddesu ya bhaddaya-pAvaesu soyavisayaM uvagaesu / tuTeNa va ruTeNa va samaNeNa saMyA na hoyavvaM // [ ] evam-rUMvesu ya bhaddaya-paMtaesu0 [ ] tathA gaMdhesu ya0 [ ] ityAdi vAcyam / tatazca zabdAdIn viSayA nabhisahasamAnaH kiM kuryAt ? 10 ityAha-nivida ityAdi / ihopadezagocaro vineyo'bhidhIyate, sAmAnyena vA mumukSorayamupadezaH-nirvindasva jugupsasva aizvarya-vibhavAtmikA manasastuSTirnandiH tAm, iha manuSyaloke yajjIvitamasaMyamajIvitaM vA tasya yA nandiH tuSTiH pramodo vA yathA-mamaitat samRddhyAdikamabhUdbhavati bhaviSyati vetyevaM vikalpajanitAM nandi jugupsasva yathA-'kimanayA pApopAdAnahetubhUtayA- 15 'sthirayA ?' iti, uktaM ca vibhava iti kiM madaste ? cyutavibhavaH kiM viSAdamupayAsi ? / karanihitakandukasamAH pAtotpAtA manuSyANAm // [ ] evaM rUpa-balAdiSvapi vAcyaM sanatkumAradRSTAntena / athavA paMJcAnAmapyatIcArANAmatItaM nindati pratyutpannaM saMvRNoti anAgataM pratyAcaSTe / 20 1. zabdAdiviSayeSu kha / 2. duSTe dveSaM ca / 3. ahiyAsamANe gha Ga ca / 4. 0pyatisahanaM kapratimRte / 5. vidheyaM samateti, uktaM ca kha / 6. sayA ya no havvaM ng| 7. hotavvaM kha / 8. rUyesu va bhaddaya-pAvaesu0 ga, rUesu ya ca / 9. 0paMtayesu gha ng| 10. tayA kha-capratI vinA / 11. a ca / 12. natisahamAna: kaAdarzamRte / 13. 0gocarApanno vineyo0 kha ga ca / 14. puSTiH ga / 15. vA iti khapratAveva / 16. 0ti ityevaM ca / 17. nandI ga gha ca / 18. 0dAnabhUtayA ka gha ng| 19. iti iti khacapratyAreva / 20. karanihata0 g| 21. 0dRSTAnteneti / athavA kha ca / 22. "paJcAnAm iti mahAvratAnAm" jai0vi0pa0 / 23. 0pyaticaraNamatItaM kh|
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre syAdetat-kimAlambya karoti ? ityAha-muNItyAdi / muniH trikAlavedI yatirityarthaH, munerayaM maunaH saMyamaH / yadi vA munerbhAvaH munitvaM tadapyasAveva / maunaM vA vAcaH saMyamanam, asya copalakSaNArthatvAt kAya manasorapi / ataH sarvathA saMyamamAdAya kiM kuryAt ? dhunIyAt karmazarIrakaM 5 audArikAdizarIraM vA / athavA dhunIhi vivecaya pRthakkuru, tadupari mamatvaM mA vidhatsveti bhAvArthaH / __kathaM taccharIrakaM dhUyate ? mamatvaM vA tadupari na kRtaM bhavati ? ityAhapantaM ityAdi / prAntaM svAbhAvikarasarahitaM svalpaM vA, rUkSam Agantuka snehAdirahitaM dravyataH, bhAvato'pi prAntaM dveSarahitaM vigatadhUmaM rUkSaM rAga10 rahitamapagatAGgAra sevante bhuJjate, ke ? vIrAH sAdhavaH, kimbhUtAH ? samatva darzinaH rAga-dveSarahitAH, samyaktvadarzino vA, samyak tattvaM samyaktvaM taddarzinaH paramArthadRzaH, tathAhi-idaM zarIrakaM kRtaghnaM nirupakAri, etatkRte prANina aihikA''muSmikaklezabhAjo bhavanti / anekAdeze caikAdeza iti kRtvA prAnta-rUkSasevI samatvadarzI ca kaM 15 guNamavApnoti ? ityAha-esa ityAdi / eSaH prAnta-rUkSAhArasevanena karmAdizarIraM dhunAno bhAvato bhavaughaM taratIti / ko'sau / muniH yatiH / athavA kriyamANaM kRtam iti kRtvA tIrNa eva bhavaugham / kazca bhavaughaM tarati ? yaH muktaH sabAhyAbhyantara-parigraharahitaH / kazca parigrahAnmukto bhavati ? yo bhAvataH zabdAdiviSayAbhiSvaGgAdvirataH / tatazca yo muktatvena viratatvena vA vikhyAto muniH sa 20 eva bhavaughaM tarati, tIrNa eveti vA sthitam / itiH adhikAraparisamAptau / bravImi iti pUrvavat / yazca muktatva-viratatvAbhyAM na vikhyAtaH sa kimbhUto 1. muNi ityAdi kha ca / 2. karmazarIraM kha Ga / 3. paMtaM ka-gapustake vinA / 4. 0rahitamalpaM vA kha ca / 5. 0ta-dveSarahitamapagatA0 ka / 6. kimbhUtAH iti ka-ghapratyo sti / 7. "aneka(kA)deze iti 'dhI(vI? )rA' ityatra bahuvacananirdeze sati'' jai0vi0pa / 8. samyaktvadarzI ca kaM guNaM samA( ma )vApnoti ? ga / 9. eSa iti prAnta0 kha ca / 10. bhavati iti ka-gha-GapratiSu na / 11. 0adhikArasamAptau ga /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavati ? ityAha prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH vattae / [sU0100 ] duvvasumuNI aNANAe, tucchae gilAti 313 [sU0101 ] esa vIre pasaMsie acceti logasaMjogaM / esa NAe pavuccati / jaM dukkhaM paveditaM iha mANavANaM tassa dukkhassa kusalA pariNamudAharaMti, iti kammaM pariNNAya savvaso / je aNaNNadaMsI se aNaNNArAme, je aNaNaNArAme se aNNadaMsI / duvvasu ityAdi / vasu dravyam, etacca bhavye'rthe vyutpAditam, 'dravyaM ca 1 bhavye' [pA0 5 / 3 / 104] ityanena / bhavyazca muktigamanayogyaH / tatazca muktigamanayogyaM yad dravyaM tad vasu, duSTaM vasu durvasu, durvasu cAsau munizca durvasumuniH mokSagamanAyogyaH / sa ca kuto bhavati ? anAjJayA tIrthakaropadezazUnyaH, svairItyarthaH / kimatra tIrthakaropadeze duSkaraM yena svairitvamabhyupagamyate ? taducyate - uddezakAderArabhya sarvaM yathAsambhavamAyojyam, tathAhi--mithyAtvamohite 1! loke samboddhuM duSkaram, vrateSvAtmAnamadhyAropayitum, ratyaratI nigrahItum, zabdAdiviSayeSviSTA'niSTeSu madhyasthatAM bhAvayitum, prAnta - rUkSANi bhoktum, evaM yathoddiSTayA maunIndrAjJayA'sidhArAkalpayA duSkaraM saJcaritum, tathA'nukUlapratikUlAMzca nAnAprakArAnupasargAn soDhum, asahane ca karmodayo'nAdyatIta 0 "davvavasu( duvvasu )muNI vasatIti vastA ( sU ?) saMjame nANAditiye vA, duTThe vasusU) dubbasu (sU ? ), jaM bhaNitaM kussamaNe / " cUrNI, duvvasumuNI / sukha / 2. maunIndrayA''jJayA ga / 3. 0 sidhArakalpayA ca / 4. "karmA ( rmo ) dayaH iti kAraNam" jai0vi0pa0 / 5. " anAdyatIta0 iti sadA sukhalipsureva" jai0vi0pa0 /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre kAlasukhabhAvanA ca kAraNam, jIvo hi svabhAvato duHkhabhIruranirodhasukhapriyaH, ato nirodhakalpAyAmAjJAyAM duHkhaM vasati / avasaMzca kimbhUto bhavati ? ityAhatuccha ityAdi / tucchaH riktaH, sa ca dravyato nirdhano ghaTAdirvA jailAdirahitaiH, bhAvato jJAnAdirahitaH, jJAnarahito hi kvacit saMzItiviSaye 5 kenacit pRSTo'parijJAnAd glAyati vaktum, jJAnasamanvito vA cAritrariktaH pUjAsatkArabhayAt zuddhamArgaprarUpaNAvasare glAyati yathAvasthitaM prajJApayitum, tathAhi--pravRttasannidhiH sannidhernirdoSatAmAcaSTe, evamanyatrApIti / 314 yastu keSAyamahAviSAgadakalpabhagavadAjJopajIvakaH sa suvasumunirbhavatyarikto na glAyati ca vaktum, yathAvasthitavastuparijJAnAdanuSThAnAcca / Aha 10 ca-esa ityAdi / eSaH iti suvasumunirjJAnAdyarikto yathAvasthitamArgaprarUpako vIraH karmavidAraNAt prazaMsitaH tadvidbhiH zlAghita iti / kiJca accetyAdi / sa evaM bhagavadAjJAnuvartako vIraH atyeti atikrAmati, kam ? lokasaMyogaM lokena asaMyatalokena saMyogaH sambandhaH mamatvakRtastamatyeti / athavA loko bAhyo'bhyantarazca / tatra bAhyo dhana - hiraNya- mAtR15 pitrAdiH / Antarastu rAga-dveSAdiH, tatkAryaM vA'STaprakAraM karma / tena sArdhaM saMyogam atyeti atilaGghayatItyuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha- esa ityAdi / yo'yaM lokasaMyogAtikramaH eSa nyAyaH eSa sanmArgo mumukSUNAmayamAcAraH procyate abhidhIyate / athavA param AtmAnaM ca mokSaM nayatIti chAndasatvAt kartari ghaJ nAyaH, yo hi tyaktalokasaMyoga eSa eva 20 parAtmanormokSasya nAyaH procyate mokSaprApako'bhidhIyate sadupadezAt / 1. tucchae ityAdi kha, tucchatyAdi ga / 2. jalarahitaH kha / 3. 0taH[ bhAvato jJAnarahita: ], sa hi kvacit ga / 4 0 rahitaH svairI, jJAna0 kha / 5. kaSAya-viSamahAgada0 kh| 6. suvasurmuni0 Ga vinA / 7. na ca glAyati vaktum kha / 8. 0 jJAnAccAnuSThAnAcca kh| 9. sumuni0 ka, suvasurmuni0 ga ca / 10. acce ityAdi kha / 11. sa iti kapustake nAsti / 12 eva kha gha Ga / 13. 0dAjJAnativartako ga / 14. vIraH iti ka - gapratyorna vartate / 15. tataH kha / 16. dhana-dhAnya- hiraNya0 kha / 17. sArdhaM yo yogastaM yogam atyeti / 18. atyeti ityatilaGghayatI0 kha /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH syAdetat-kimbhUto'sAvupadezaH ? ityata Aha jaM dukkhamityAdi / yad duHkhaM duHkhakAraNaM vA karma lokasaMyogAtmakaM vA praveditaM tIrthakRdbhirAveditam iha asmin saMsAre mAnavAnAM jantUnAm, tataH kim ? tasya duHkhasya asAtalakSaNasya karmaNo vA kuzalAH nipuNA dharmakathAlabdhisampannAH svasamaya - parasamayavida udyuktavihAriNo yathAvAdina - 5 stathAkAriNo jitanidrA jitendriyA deza-kAlAdikramajJAste evambhUtAH parijJAm upAdAnakAraNaparijJAnaM nirodhakAraNaparicchedaM ca udAharanti jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharanti parihArayanti ca / kiJca 315 , iti kaimmaM ityAdi / iti : pUrvaprakrAntaparAmarzakaH yat tad duHkhaM praveditaM manujAnAm, yasya ca duHkhasya parijJAM kuzalA udAharanti tad duHkhaM karmakRtaM tat 10 karmASTaprakAraM parijJAya tadAsravadvArANi ca tadyathA - jJAnapratyanIkatayA jJAnAvaraNIyamityAdi / pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya tadAsravadvAreSu sarvazaH sarvaiH prakArairyogatrika-karaNatrikarUpairna varteta / athavA sarvazaH parijJAya kathayati, sarvazaH parijJAnaM ca kevalino gaNadharasya caturdazapUrvavido vA / yadi vA sarvazaH kathayati AkSepaNyAdyA caturvidhayA dharmakathayeti / sA ca kIhakkathA ? ityAha- 15 je ityAdi / anyad draSTuM zIlamasyetyanyadarzI, yastathA nAsau ananyadarzI yathAvasthitapadArthadraSTA / kazcaivambhUtaH ? yaH samyagdRSTimanIndrapravacanAvirbhUtatattvArthaH / yazcAnanyadRSTiH saH ananyArAmaH mokSamArgAdanyatra na ramate / hetuhetumadbhAvena sUtraM lagayitumAha-je ityAdi / yazca bhagavadupadezAdanyatra na ramate so'nanyadarzI, yazcaivambhUtaH so'nyatra na ramata iti, uktaM ca zivamastu kuzAstrANAM vaizeSika - SaSTitantra - bauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAd bhagavatyanurajyate cetaH // [ ] ityAdi / 1. ityAha kha / 2. dukkhaM ityAdi kha, dukhamityAdi ga / 3. asAtasya karmaNo kha / 4. ca iti ka- khapratyorna / 5. kamA ityAdi ka ca / 6 iti ca pUrva0 kha, iti pUrva0 ga c| 7. tadAzrava0 kha Ga ca / 8. ca, yathA kha / 9. tadAzrava0 kha Ga ca / 10. vartate ka ga Ga / 11. 0gdRSTimaunIndra0 ga / 12. "Na aNNatthArAmatIti aNaNNArAmo" cUrNau / 13. " SaSTitantra iti sAGkhyakam" jai0vi0pa0 / 20
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tadevaM samyaktvasvarUpamAkhyAtam / kathayaMzcAraktadviSTaH kathayatIti darzayati 5 jahA eka [ sU0102] jahA puNNassa katthati tahA tucchassa katthati / jahA tucchassa katthati tahA puNNassa katthati / avi ya haNe aNAtiyamANe / etthaM pi jANa seyaM ti Natthi / ke'yaM purise kaM ca Nae / [sU0103] esa vIre pasaMsie je baddhe paDimoyae, 10 ur3e ahaM tiriyaM disAsu, se savvato savvapariNAcArI Na lippati chaNapadeNa viire| jahA punnassa ityAdi / tIrthakara-gaNadharA-''cAryAdinA yena prakAreNa puNyavataH surezvara-cakravarti-mANDalikAdeH kathyate upadezo dIyate tathA tenaiva 15 prakAreNa tucchasya dramakasya kASThahArakAdeH kathyate / athavA pUrNaH jAti-kula rUpAdyupetaH, tadviparItaH tucchaH / vijJAnavAn vA pUrNastato'nyastuccha iti, uktaM ca jJAnaizvarya-dhanopeto jAtyanvaya-balAnvitaH / / tejasvI matimAn khyAtaH pUrNastuccho viparyayAt // [ ] 20 etaduktaM bhavati-yathA dramakAdestadanugrahabuddhyA pratyupakAranirapekSaH kathayati evaM cakravAderapi, yathA vA cakravartyAdeH kathayatyAdareNa saMsArottaraNahetumevamitarasyApi / atra ca nirIhatA vivakSitA / 1. tathA iti kapustake nAsti / 2. kASThAhArakAdeH ga / 3. ca iti khapratau na /
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH 317 na punarayaM niyamaH-ekarUpatayaiva kathanIyam, tathAhi-yo yathA budhyate tasya tathA kathyate / buddhimato nipuNam, sthUlabuddhestvanyatheti / rAjJazca kathayanA tadabhiprAyamanuvartamAnena kathanIyam, 'kimasAvabhigRhImithyAdRSTiH, anabhigRhItA vA saMzItyApanno vA ? abhigRhIto'pi kutIthikavyudgrAhitaH, svata eva vA ?' tasya caivambhUtasya yadyevaM kathayed yathA dezasUnAsamaM cakraM dazacakrasamo dhvajaH / dazadhvajasamA vezyA dazavezyAsamo nRpaH // [manusmRti0 85] tadbhaktiviSayarudrAdidevatAdAruvanacaritakathane ca mohodayAt tathAvidhakarmodaye kadAcidasau dveSamupagacchet, dviSTazcaitad vidadhyAditi, Aha ca avi ya ityAdi / api sambhAvane-AstAM tAvad vAcA nAma anAdriyamANo hanyAdapi, cazabdAd anyadapyevaMjAtIyaM krodhAbhibhUto daNDakazAdinA tADayediti, uktaM ca__ tattheva ya niTThavaNaM baMdhaNa nicchubhaNa kaDagamaddo vA / / nivisayaM va nariMdo karejja saMghaM pi so kuddho // [ ] tathA-taccannikopAsako nandAvalAkukSimudbhidya buddho jAtaH iti / buddhotpattikathAnakAt, bhAgavato vA bhalligRhopAkhyAnAt, raudro vA peDhAlaputrasatyakyumAdivyatikarAkarNanAt pradveSamupagacchet, dramaka-kANakuNTAdirvA kazcit tamevoddizyoddizyAdharma phalopapradarzaneneti / 1. 0buddheranyatheti ka / 2. kutIrthikaiya'dgrAhitaH ka-gapustake Rte / 3. dazazUnAsamazcakrI dazacakrisamo dhvajaH gha Ga / 4. 0devatAbhavana-dAruvana0 gha, 0devatAbhavanacaritA ng| 5. "dAruvana iti nATyArambhaH" jai0vi0pa0 / 6. 0karmodayAt ka / 7. pradveSa0 ga varada 8. pradviSTa0 kha / 9. a kha / 10. apiH kha gha Ga / 11. "nidravaNamiti mAraNam je0vi0pa0 / 12. ca ga / 13. kuTTho ga / 14. taccaniko0 Ga / 15. nandabalAd buddhotpattikathAnakAt, kaAdarza vinA, "nandA(nda ?)balAd iti nandA kukSimudridya saJjAtA" je0vi0pa0, "NaMdabalAe buddhappattIe" cUrNau / 16. "i( bha )lligRha iti rAjakumAraNa bhallyA viddhA narakaM gataH" jai0vi0pa0 / 17. 0satyakyumAvyatikarA0 kapustakamRte / 18. tamevoddizyAdharma0 ka kha ga, tamevoddizya dharma0 ca / 19. 0phalopadarzaneneti ga gha /
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre evamavidhikathanenehaiva tAvad bAdhA, AmuSmiko'pi na kazcid guNo'stIti, Aha ca etthaM pi ityAdi / mumukSoH parahitArthaM dharmakathAM kathayatastAvat puNyamasti, pariSadaM tvaviditvA'nantaropavarNitasvarUpakathane atrApi dharma5 kathAyAmapi zreyaH puNyamityetannAstItyevaM jAnIhi / yadi vA'sau rAjAdi ranAdriyamANastaM sAdhu dharmakathikamapi hanyAt / kim ? ityAha-etthaM pItyAdi / yad yad asau pazuvadha-tarpaNAdikaM dharmakAraNamupanyasyati tat tad asau dharmakathikaH 'atrApi zreyo na vidyate, * atrApi zreyo na vidyate ityevaM pratihanti / yadi vA yad yad avidhikathanaM tatra tatredamupatiSThati-atrApi zreyo 10 nAstIti, tathAhi-akSarakovida parSadi pakSa-hetu-dRSTAntAnanAdRtya prAkRtabhASayA kathanamavidhiH, itarasyAM cAnyatheti / evaM ca pravacanasya hIlanaiva kevalam, karmabandhazca, na punaH zreyaH, vidhimajAnAnasya maunameva zreya iti, uktaM ca sAvajja-'NavajjANaM vayaNANaM jo na yANai visesaM / vottuM pi tassa na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAuM ? // [ ] syAdetat-kathaM tarhi dharmakathA kAryA ? ityucyate-ke'yamityAdi / yo hi vazyendriyo viSayaviSaparAGmukhaH saMsArodvignamanA vairAgyAkRSyamANahRdayo dharma pRcchati tenAcAryAdinA dharmakathikenAsau paryAlocanIyaH-ko'yaM puruSaH ? mithyAdRSTiruta bhadrakaH ? kena vA''zayenAyaM pRcchati ? kaM ca devatAvizeSaM nataH ? kimanena darzanamAzritam ? ityevamAlocya yathAyogyamuttarakAlaM 20 kathanIyam / etaduktaM bhavati-dharmakathAvidhijJo hyAtmanA paripUrNaH zrotAramAlocayati dravyataH, kSetrataH kimidaM kSetraM taccannikairbhAgavatairanyairvA tajjAtIyaiH 1. guNo'pItyAha-kha / 2. ettha ityAdi kha, etthamityAdi ca / 3. parSadamaviditvA kha ca / 4. dharmakathaka0 ga / 5. katham ? gha Ga / 6. etthaM pi ityAdi kha ca / 7. dharmakathakaH ga / 8. etAdRgAkRtyantargataH pAThaH ga-capratyonAsti / 9. atrApi na vidyate gha ng| 10. 0pariSadi ga gha Ga / 11. itarasyA vAnyatheti ga / 12. vuttuM gha ng| 13. ke yaM ityAdi kha ca / 14. dharmakathakenAsau ga / 15. puruSaH iti khapratau naasti| 16. vA ga / 17. vizeSaM na nataH ? gha / 18. kathanam / etadu0 kha / 19. taccanikairbhAgavatairvA kha, taccanikai0 gha / 15
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH 319 pArzvasthAdibhirvotsargarucibhirvA bhAvitam, kAlato duHSamAdikaM kAlaM durlabhadravyakAlaM vA, bhAvato'rakta-dviSTa-madhyasthabhAvApannam, evaM paryAlocya yathA yathA'sau budhyate tathA tathA dharmakathA kAryA / evamasau dharmakathAyogyaH / aparasya tvadhikAra eva nAstIti, uktaM ca 2 jo heuvAyapakkhammi heuo Agamammi Agamio / so sasamayapaNNavao siddhaMtavirAhao aNNo // [ ] ya evaM dharmakathAvidhijJaH sa eva prazasta iti, Aha ca esa ityAdi / yo hi puNyA - 'puNyavatordharmakathAsamadRSTirvidhijJaH zrotRvivecakaH eSaH anantaroktaH vIraH karmavidArakaH prazaMsitaH zlAghitaH / kimbhUtazca yo bhavati ? ityAha je baddhe ityAdi / yo hyaSTaprakAreNa karmaNA snehanigaDAdinA vA baddhAnAM jantUnAM pratimocako dharmakathopadezadAnAdinA, sa ca tIrthakRd gaNadhara AcAryAdirvA yathoktadharmakathAvidhijJa iti / kva punarvyavasthitAn jantUn mocayati ? ityAhauDDamityAdi / U~rdhvaM jyotiSkAdIn, adhaH bhavanapatyAdIn, tiryagdikSu manuSyAdIniti / kiJca- 99 12 se savvao ityAdi / sa iti vIro baddhapratimocakaH sarvataH sarvakAlaM sarvaparijJayA dvividhayA'pi carituM zIlamasyeti sarvaparijJAcArI viziSTajJAnAnvitaH sarvasaMvaracAritropeto vA / sa evambhUtaH kaM guNamavApnoti ? ityAha na lippaItyAdi / na lipyate nAvaguNThyate, kena ? kSaNapadena hiMsAspadena prANyupamardajanitena, kSaNu hiMsAyAm [pA0dhA0 1466] ityasyaitadrUpam, ko'sau ? vIra iti / kimetAvadeva vIralakSaNamutAnyadapyasti ? ityAha 1. dharmakathAyogaH ga / 2. heupakkhavAyammi heuo Agame ya Agamio kha / 3. eva ga ca / 4. ityAha kha ga / 5 ityAha ca ka / 6. baddhetyAdi Ga / 7. snehAdinigaDAdinA ca / 8. 0padezanAdinA ca / 9. uDDuM ityAdi kha, uddhaM ityAdi ca / 10. Urddha kha ga ca / 11. tiryakSu manu0 kha capratI vinA / 12. kiJca iti Gapustake na vartate / 13. " lippati ti jujjati" nRNa / 14. na guNThyate ka / 15. kena iti Gapratau nAsti / 16. kSaNapadena gaAdarzoM vinA / 17. kSaNa ka- pratI Rte / 18 iti iti ka-gapratyorna / 5 10 15 20
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 320 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU0104] se medhAvI je aNugghAtaNassa khettaNNe je ya baMdhapamokkhamaNNesI / kusale puNa No baddhe No mukke| se jaM ca Arabhe, jaM ca NArabhe, aNAraddhaM ca Na aarbhe| chaNaM chaNaM pariNAya logasaNNaM ca savvaso / [ sU0105 ] uddeso pAsagassa Natthi / bAle puNa Nihe kAmasamaNuNNe asamitadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaLaM aNupariyaTTati tti bemi / // bIyamajjhayaNaM logavijayo sammattaM // se mehAvI ityAdi / sa medhAvI buddhimAn yaH aNodghAtanasya 10 khedajJaH aNatyanena jantugaNazcaturgatikaM saMsAramiti aNaM karma, tasya ut prAbalyena ghAtanam apanayanaM tasya tatra vA khedajJaH nipuNaH, iha hi karmakSapaNodyatAnAM sumukSUNAM yaH karmakSapaNavidhijJaH sa medhAvI kuzalo vIra ityuktaM bhavati / kiJcAnyat-je ya ityAdi / yazca prakRti-sthityanubhAva-pradezarUpasya caturvidhasyApi bandhasya yaH pramokSaH tadupAyo vA tam anveSTuM mRgayituM 15 zIlamasyetyanveSI, yazcaivambhUtaH sa vIro medhAvI khedajJa iti pUrveNa sambandhaH / aNodghAtanasya khedajJa ityanena mUlottaraprakRtibhedabhinnasya yoganimittAyAtasya kaSAyasthitikasya karmaNo badhyamAnAvasthAM baddha-spRSTa-nidhatta-nikAcitarUpAM tadapanayanopAyaM ca vettItyetadabhihitam, anena cApanayanAnuSThAnamiti na punaruktadoSAnuSaGgaH prasajati / / syAdetat-yo'yamaNodghAtanasya khedajJo bandha-mokSAnveSako vA'bhihitaH sa kiM chadmastha Ahosvit kevalI ? kevalino yathoktavizeSaNAsambhavAt chadmasthasya grahaNam, kevalinastahi kA vArtA ? ityucyate-kusale ityAdi / 1. mehAvItyAdi ga gha Ga / 2. se mehAvI buddhimAn ca / 3. 'mehayA dhAvatIti medhAvI'' cUrNau / 4. 0na caturgatikaM kha / 5. je ityAdi ga / 6. a kha / 7. chadmasthagrahaNam ng| 8. kusaletyAdi ga c|
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 321 prathame zrutaskandhe dvitIyamadhyayanaM lokavijayaH / SaSTha uddezakaH kuzalo'tra kSINaghAtikarmAMzo vivakSitaH, sa ca tIrthakRt sAmAnyakevalI vA / chadmastho hi karmaNA baddho mokSArthI tadupAyanveSakaH, kevalI tu punarghAtikarmakSayAd no baddhaH, bha~vopagrAhikarmasadbhAvAd no muktaH / yadi vA chadmastha evAbhidhIyate kuzalaH avAptajJAna-darzana - cAritro mithyAtva- dvAdazakaSAyopazama-kSayopazamasadbhAvAt tadudayavAniva na baddhaH, adyApi tatsatkarmatAsadbhAvAd no mukta: 5 iti / evambhUtazca sa kuzala: kevalI chadmastho vA yad AcIrNavAnAcarati vA tad apareNApi mumukSuNA vidheyamiti darzayati-se jaM ca ityAdi / sa kuzalo yad Arabhate ArabdhavAn vA azeSakarmakSapaNopAyaM saMyamAnuSThAnam, yacca nArabhate mithyAtvA-'viratyAdikaM saMsArakAraNaM tad ArabdhavyamArambhaNIyam anArabdha - 10 manArambhaNIyaM ceti, saMsArakAraNasya ca mithyAtvA 'viratyAdeH prANAti-pAtAdyaSTAdazarUpasya caikAntena nirAkAryatvAt, tanniSedhe ca vidheyasya saMyamAnuSThAnasya sAmarthyAyAtatvAt tanniSedhamAha aNAddhaM cetyAdi / anArabdham anAcIrNaM kevalibhirviziSTamunibhirvA tanmumukSuH nArabheta naiM kuryAdityupadezaH, yacca mokSAGgamAcIrNaM tat kuryAdityuktaM 15 bhavati / yat tad bhagavadanAcIrNaM parihAryaM tad nAmagrAhamAha 14. chaNaM 'chaiNamityAdi / kSaNu hiMsAyAm [pA0dhA0 1466 ] kSaNanaM kSaNa: hiMsanam, kAraNe kAryopacArAd yena yena prakAreNa hiMsotpadyate tat tad jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharet / yadi vA kSaNa: avasaraH kartavyakAlastaM taM jJaparijJayA jJAtvA, AsevanAparijJayA ca Acarediti / kiJca-loyasannamityAdi / lokasya gRhasthalokasya saMjJAnaM saMjJA 20 " 1. tu iti khapratau nAsti / 2. 'puNa visesaNe, kiM visesei ? - anne vi kusalA sAhU" cUrNau / 3. bhavopagrAhikakarma0 ca / 4. sa iti kapratAveva / 5. AcIrNavAn yadAcarati vAkha / 6 vidheyam / se jaM ca ga / 7. jjaM kha / 8. 0kSayopAyaM kha / 9 vidheyasaMyamA0 Ga / 10. nArabhate ga gha Ga / 11. no kha ca / 12. chaNaM ityAdi kha ga / 13. jJaparijJayA jJAtvA pratyA0 kha ga ca / 14. taM jJAtvA jJaparijJayA, AsevanA0 kha ga ca / 15. ca iti kapustake nAsti, vAcarediti ga gha ca / 16. loyasaNNaM ityAdi kha ca /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre viSayAbhiSvaGgajanitasukhecchA parigrahasaMjJA vA tAM ca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet / katham ? sarvazaH sarvaiH prakArairyogatrikakaraNatrikeNetyarthaH / tasyaivaMvidhasya yathoktagaNAvasthitasya dharmakathAvidhijJasya baddhaprati5 mocakasya karmodghAtanakhedajJasya bandha-mokSAnveSiNaH satpathavyavasthitasya kumArganirAcikIrSohiMsAdyaSTAdazapApasthAnaviratasyAvagatalokasaMjJasya yad bhavati tad darzayati-uddeso ityAdi / uddizyate nArakAdivyapadezenetyuddezaH, sa pazyakasya paramArthadRzo na vidyate / ityAdIni ca sUtrANyuddezakaparisamApti yAvat tRtIyoddezake vyAkhyAtAni, tata evArtho'vagantavyaH, AkSepa-parihArau ceti / 10 tAni cAmUni-bAlaH punanihaH kAmasamanujJaH azamitaduHkhaH duHkhI duHkhAnAmevArtamanuparivartate / itiH parisamAptau / bravImi iti pUrvavat / * [granthAgram 2500] uktaH SaSThoddezakaH / tatparisamAptau coktaH sUtrAnugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH / / sAmprataM naigamAdayo nayAH / te cAnyatra nyakSeNa pratipAditA iti iha tu na pratanyante, saGkapatastu jJAna-kriyAnayadvayAntargatatvAt teSAm tAveva pratipAdyete, tayorapyAtmIyapakSasAvadhAraNatayA mokSAGgatvAbhAvAt pratyekaM mithyAdRSTitvam, ataH paGgvandhavat parasparasApekSatayeSTa kAryAvAptiravagantavyeti uparamyate // iti lokavijayAdhyayanaTIkA samAptA // cha / 1. "casaddo (dA) AyasaNNaM ca" cUrNo / 2. karmodghATana0 kha ca / 3. kumArga tityakSohiMsA0 kha kamArga cikIrSo0 ga / 4. narakAdi0 ka / 5. 0mevAvartamana0 gha ng| 6 iti ga Ga ca / 7. *nAstyetaccidAntavartI pAThaH ka-kha-capratipa / 8. proktaH ga / / niSpanna: nikSepazca gha ng| 10. te'nyatra ca / 11. iti neha pratanyante kha ca / 12. 0tvAt tAveva ka ga gha / 13. 0kAryAvAptiriti upa0 kha / 14. 0te // cha / / samAptA lokavijayAdhyayanaTIketi // cha / kha, 0te // cha / samAptA logavijayAdhyayanasya TIketi / / cha / granthAnam-2500 / ca 15. iti parisamAptA lokavijayaTIkA // cha / Ga)
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH 323 uktaM dvitIyamadhyayanam / sAmprataM tRtIyamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-tatra zastraparijJAyAmasyArthAdhikAro'bhANi yathA-zItoSNayoranukUlapratikUlaparISahayoratisahanaM kartavyam, tadadhunA pratipAdyate / adhyayanasambandhastu zastraparijJoktamahAvratasampannasya lokavijayAdhyayanaprasiddhasaMyamavyavasthitasya vijitakaSAyAdilokasya mumukSoH kadAcidanuloma-pratilomAH parISahAH 5 prAduHSanti, te'vikRtAnta:karaNena samyak soDhavyA ityanena sambandhenAyAtamidamadhyayanam / asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatropakrame'rthAdhikAro dvadhA / tatrApyadhyayanArthAdhikAro'bhihitaH / uddezArthAdhikArapratipAdanArthaM tu niyuktikAra Aha paDhame suttA assaMjaya tti biie duhaM aNuhavaMti / taie Na hu dukkheNaM akaraNayAe va samaNo tti // 199 // uddesammi cautthe ahigAro u vamaNaM kasAyANaM / pAvaviraI u viuNo u saMjamo aittha mukkhu tti // 200 // paDhame ityAdi / uddesammi ityAdi / prathamoddezake'yamAdhikAro yathA 15 bhAvanidrayA suptAH samyagvivekarahitAH, ke ? asaMyatAH gRhasthAH, teSAM ca bhAvasuptAnAM doSA abhidhIyante, jAgratAM ca guNAH, tadyathA-jarAmaccuvasovaNIe nare ityAdi / dvitIye tu ta evAsaMyatA yathA bhAvanidrApannA duHkhamanubhavanti tathocyate, tadyathA-kAmesu giddhA nicayaM kareMti / tRtIye tu 'na hu' naiva duHkhasahanAdeva kevalAt zramaNaH akaraNatayaiva akriyayaiva saMyamAnuSThAna- 20 10 1. tasya ka, asyAyamabhi0 kha / 2. 0pariSaha0 ng| 3. citpratilomA-'nulomAH kha ca / 4. pariSahAH prAduHSyanti ga / 5. bhavanti iti khaprato nAsti / 6. tatrAdhyayanA0 ka / 7. assaMjayaMti biie ja, assaMjato( ta )tti bIe ja / 8. tatie ja / 9. a cha / 10. viraIo kha / 11. ya ja / 12. ittha Tha / 13. mokkho tti kha cha ja, mukkhotti ja, mokkha tti jha / 14. 0maccUvasomaNIe naro ka / 15. 0ye tadevAsaMyatA ka, 0ye tu tadevAsaMyatA gh| 16. 0tA ye bhAva0 kha / 17. nAsti tadyathA iti khaprato / 18. kareti gha /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pantareNetyarthaH, vakSyati ca-sahie dukkhamAyAe teNeva ya puTTho no jhaMjhAe / caturthoddezake tvayamarthAdhikAro yathA-kaSAyANAM vamanaM kAryam pApasya ca karmaNo vitiH, viduSaH viditavedyasya saMyamo'traiva pratipAdyate, kSapaka zreNi eka mAptake valabhavopagrAhikSayAnmokSazceti gAthAdvayArthaH / / 199-200 / / , nAniSpanne tu nikSepe zItoSNIyam, ata: zItoSNayonikSepaM nirdidikSurAha nAmaM ThavaNA sIyaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya uNhassa vi caubviho hoi nikkhevo // 201 // nAmaM ThavaNA ityAdi / sugamA // 201 // tatra nAma-sthApane anAdRtya yazotoSNe darzayitumAha davve sIyaladavvaM davvuNhaM ceva hoi uNhaM tu / bhAve u puggalaguNo jIvassa guNo aNegaviho // 202 // davve ityAdi / jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyazItaM zItaguNopetaM guNaguNinorabhedAt zItakAraNaM vA yad dravyaM dravyaprAdhAnyAt, zItaladravyameva dravyazItaM hima-tuSAra-karaka-hArAdi / evaM dravyoSNamapIti / bhAvatastu dvedhA pudgalAzritaM "jIvAcitaM ca gAthAzakalenAcaSTe-tatra pudgalAzritaM bhAvazItaM pudgalasya zIto guNaH, guNasya prAdhAnyavivakSayeti / evaM bhAvoSNamapi / jIvasya tu zItoSNarUpo'nekavidho guNaH, tadyathA-audayikAdayaH SaD bhAvAH / tatraudayika: ko dayAvirbhUtanArakAdibhavakaSAyotpattilakSaNa uSNaH / aupazamika: karmopazamAvAptasamyaktvaviratisvarUpaH zItaH / kSAyiko'pi zIta eva, 1. 0mAdAya No vuddho (TTho ? ) No saM( jhaM)jjhAe kha, 0mAdAya teNeva ya puTTho c| 2. tvayamadhikAro ka pustaka mRte / 3. damanaM kha / 4. ca iti khapustake na / 5. zItoSNIyamadhyayanam, ataH gha Ga / 6. vi nikkheve( vo ) cauvviho hoti Ja / 7. ThavaNetyAdi ga / 8. ceva uNhadavvaM tu kha ja Tha, ceva uNhadavvaM ca ja / 9. ya Tha / 10. poggala0 cha ja jha Ja / 11. hima-karaka-tuSAra-hArAdi kha, hima-tuSAra-ka-hArAdi ga / 12. 0karakAdi ka ca, kara-hArAdi gha / 13. zItaguNaH kha / 14. 0sya ca prAdhAnya0 gha ng| 15. zItaH, kSAyika0 kha /
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH 325 kSAyikasamyaktva-cAritrAdirUpatvAt / athavA'zeSakarmadAhAnyathAnupapatteruSNaH / zeSA api vivakSAto dvirUpA apIti // 202 // asya ca jIvabhAvaguNasya zItoSNavivekaM svata eva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha sIyaM parIsaha pamAyuvasama viraI suhaM ca, uNhaM tu / parisahatavujjamakasAyasogaveyAraI dukkhaM // 203 // daragAhA // sIyamityAdi / zItam iti bhAvazItam, tacceha jIvapariNAmasvarUpaM gRhyate, sa cAyaM pariNAmaH-mArgAcyavana-nirjarArthaM pariSoDhavyAH paroSahAH / pramAdaH kAryazaithilyaM zItalavihAratA, upazamaH mohanIyopazamaH, sa ca samyaktvadezavirati-sarvaviratilakSaNaH, upazamazreNyAzrito vA, tatkSayo veti / viratiH iti 10 prANAtipAtAdiviratyupalakSitaH saptadazavidhaH saMyamaH / sukhaM ca sAtAvedanIyavipAkAvirbhUtam / etat sarvaM parISahAdi zItam / uSNaM ca gAthAzakalenAha-parISahAH pUrvavyAvarNitasvarUpAH, tapasyudyamaH yathAzakti dvAdazaprakAratapo'nuSThAnam, kaSAyAH krodhAdayaH, zokaH iSTAprApti-vinAzodbhava AdhiH, vedaH strI-puM-napuMsakavedodayaH, aratiH mohanIyavipAkAccittadausthyam, 15 duHkhaM ca asAtAvedanIyodayAditi / etAni parISahAdIni pIDAkAritvAduSNamiti gAthAsamAsArthaH // 203 / / vyAsArthaM tu niyuktikAraH svata evAcaSTe, tatra parISahAH zItoSNayordvayorapyabhihitAH, tato mandabuddharanadhyavasAya: saMzayo viparyayo vA syAt, atastadapanodArthamAha 1. pamAya pasama kha cha ja, pamAuvasama jha, pamAyupasama Tha / 2. viratI / / 3. ca ka-chapratI Rte / 4. sarveSvapyAdarzeSu parIsaha iti pAThaH / 5. dAraM // kha ja / 6. sIyaM ityAdi kha ca / 7. "pariSoDhavyA iti samyaksahyamAnAH sItAH" jai0vi0pa0 / 8. "tatkSaye(yo) mohanIyakSayaH''jai0vi0pa0 / 9. viratiH prANA0 gha / 10. ca iti kapustake nAsti / 11. pariSahAdi ng| 12. pariSahAH ng| 13. pUrvavarNita0 ga / 14. krodhAdaya iti, zokaH kh| 15. pariSahAdIni Ga / 16. "anadhyavasAyam( yaH) iti na vicArakSama dvayamapi, saMzaya iti zItaM ced uSNaM katham ? vipI ya] iti ekameva zItamuSNaM vA na dve" jai0vi0pa0 /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre itthI sakkAraparIsaho ya do bhAvasIyalA ee / sesA vIsaM uNhA parIsahA hoMti nAyavvA // 204 // itthI ityAdi / strIparISahaH satkAraparISahazca dvAvapye to zItau, bhAvamano'nukUlatvAt / zeSAstu punarvizatiruSNA jJAtavyA bhavanti, manasaH 5 pratikUlatvAditi gAthArthaH // 204 / / yadi vA parISahANAM zItoSNatvamanyathA''caSTe je tivvaparINAmA parIsahA te bhavanti uNhA tu / je maMdaparINAmA parIsahA te bhave sIyA // 205 // dAraM // je ityAdi gAthA / tIvraH duHsaha: pariNAmaH pariNatiryeSAM te tathA, ya 1() evambhUtAH parISahAste uSNAH / ye tu mandapariNAmAste zItA iti, idamuktaM bhavati ye zArIraduHkhotpAdakatveno dIrNAH samyaksahanAbhAvAccAdhividhAyinaste tIvrapariNAmatvAduSNAH / ye punarudIrNAH zArIrameva kevalaM du:khamutpAdayanti mahAsattvasya, na mAnasaM, te bhAvato mandapariNAmAH, / yadi vA ye tIvrapariNAmAH prabalAvirbhUtasvarUpAste uSNAH, ye tu mandapariNAmAH ISallakSyamANasvarUpAste zItA 15 iti // 205 / / yat parISahAnantaraM pramAdapadamupanyastaM zItatvena yacca tapasyudyama ityuSNatvena tadubhayaM gAthayA''caSTe dhammammi jo pamAyai atthe vA sIyalo tti taM baiMti / ujjuttaM puNa annaM tatto uNhaM ti NaM beMti // 206 // dAraM // dhammammi jo ityAdi / dharme zramaNadharme yaH pramAdyati nodyamaM vidhatte arthe 4) vA arthyata iti artha: dhana-hiraNyAdiH tatra tadupAye vA, zItala ityevaM taM bruvate AcakSate / udyuktaM punaranyaM tataH saMyamodyamAt kAraNAd uSNamityevaM bruvate / Namiti vAkyAlaGkAra iti gAthArthaH // 206 / / 1. tumhA ka / 2. huMti kha Tha / 3. ityAdi gAthA / ka-gapustake vinA / 4. u kha ja jha Tha / 5. zarIra0 gh| 6. 0ste ca tIvra0 kha / 7. je jha / 8. sIalo ja / 9. hi ka / 10. beti ka, biMti Tha / 11. dhammaMsi kha / 12. athavA arthyata ka ga / 13. dhana-dhAnyahiraNyAdiH ghtt| 14. "tadapAya iti yaH pramAdyati" jaivi0pa0 / 15. zItalaM taM kha /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH upazamapadavyAcikhyAsayA''hasIIo pariNivvuo ya santo taheva paNhANo / houvasantakasAo teNuvasanto bhavo sIo || 207 / / dAraM / / 5 sIIo ityAdigAthA / upazamo hi krodhAdyudayAbhAve bhavati / tatazca kaMSAyAgnyupazamAt zItIbhUto bhavati, krodhAdijvAlAnirvANAt parinirvRto bhavati / caH samuccaye, rAga- - dveSapAvakopazamAdupazAntaH / tathA krodhAdiparitApopazamAt prahlAditaH ApannasukhaH / yato hyupazAntakaSAya eva evambhUto bhavati tenopazAntakaSAyaH zIto bhavatIti / ekArthikAni caitAnIti gAthArthaH // 207 // 4/ adhunA viratipadavyAkhyAmAha abhayakaro jIvANaM sIyagharo saMjamo havai sIo | assaMjamo ya uNho eso anno vai paMjjAo // 208 // dAraM // NivvANasuhaM sAyaM sIIbhUyaM payaM aNAbAhaM / ihamavi jaM kiMci suhaM taM sIyaM dukkhamavi unhaM // 209 // 327 abhaya ityAdigAthA | abhayakaraNazIlaH, keSAM ? jIvAnAm, zItaM sukhaM `teMdgRhaH tadAvAsaH, ko'sau ? saMyamaH saptadazabheda:, ato'sau zIto bhavati, samastaduHkhahetudvandvoparamAt, etadviparyayaistvasaMyama uSNaH / eSaH zItoSNalakSaNaH saMyamA-'saMyamayoH paryAyaH, anyo vA sukha-duHkharUpo vivakSAvazAdbhavatIti 15 gAthArthaH // 209 // sAmprataM sukhapadavivaraNAyAha 47 10 nivvANasuhamityAdigAthA / sukhaM zItamityuktam / tacca samastadvandvo paramAdAtyantikai kAntikAnAbAdhalakSaNaM nirupAdhikaM paramArthacintAyAM 20 1. sItIbhUto kha Ja, sItIbhUo ja jha / 2. parinivvuto ja / 3. 0kasAto / 4. havati sIto Ja bhave jIvo kha / 5. sItIbhUto kha / 6. kaSAyAdyupazamAt ga / 7. 0 popazamanAt ga / 8. 0ni ceti gAthArthaH kha / 9. sIyaharo Ja / 10. gIo cha, sIto Ja / 11. vi Ja-ThaAdarzoM vinA / 12. pajjAto Ja / 13 tadgRhaM gha ca / 14. 0yaM uSNaH Ga / 15. sIyaM jha Ja / 16. sItIbhUtaM suhaM aNAbAdhaM kha / 17. nevvANasuhaM ityAdi kha / 18. pAramArtha0 va /
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre muktisukhameva sukham, nAparam / etacca samastakarmopatApAbhAvAcchItamiti darzayati-nirvANasukham iti, nirvANam azeSakarmakSayaH, tadavAptau vA viziSTAkAzapradezaH tena tatra vA sukhaM nirvANasukham / asya caikArthikAni-sAtaM zItIbhUtaM padamanAbAdhamiti / ihApi saMsAre yatkiJcit sAtAvedanIya5 vipAkodbhUtaM sAtaM sukhaM tadapi zItaM manaAhlAdAt, etadviparyayastu duHkham, taccoSNamiti gAthArthaH // 209 // kaSAyAdipadavyAcikhyAsayA''ha Dajjhai tivvakasAo soga'bhibhUo uinnaveo ya / uNhayaro hoi tavo kasAyamAI vi jaM Dahai // 210 // Dajjhai ityAdigAthA / dahyate paripacyate / ko'sau ? tIvrA utkaTA 10 udIrNA vipAkAnubhavena kaSAyA yasya sa tathA / na kevalaM kaSAyAgninA dahyate zokAbhibhUtazca, iSTaviyogAdijanitaH zokastenAbhibhUtaH tirohitazubhavyApAro'sAvapi dahyate / tathA udIrNaH vipAkApanno vedo yasya sa tathA, udIrNavedo hi pumAn striyaM kAmayate, sA'pItaram, napuMsakastUbhayamiti, tatprAptyabhAve kAGkSodbhUtAratidAhena dahyate / cazabdAd icchAkAmAprApti15 janitAratipAvakena ca dahyate / tadevaM kaSAyAH zoko vedodayazca dAhakatvAd uSNaH, sarvaM vA mohanIyamaSTaprakAraM vA karmoSNam / tato'pi taddAhakatvAd uSNataraM tapa iti gAthAzakalena darzayati-uSNataraM tapo bhavati / kimiti ? yataH kaSAyAdikamapi dahati, AdizabdAt zokAdiparigraha iti gAthArthaH // 210 / / yenAbhiprAyeNa dravya-bhAvabhedabhinne parISaha-pramAdodyamAdirUpe zItoSNe jagAdA20 cAryastamabhiprAyamAviHkaroti sI-uNhaphAsa-suha-duha-parIsaha-kasAya-veya-soyasaho / hojja samaNo sayA ujjao ya tavasaMjamovasame // 211 // dAraM // 1. sukham azeSa0 kha / 2. 0kasAto ba / 3. udiNNavedo ba / 4. ityAdi / da0 ng| 5. "tatprAptiH iti yathAsambhavaM ghaTanA" jai0vi0pa0 / 6. 0ratidAhakena kha / 7. 0na dahyate kha ga ca / 8. ujjuo ka, ujjato / 9. 0movasamo ka ja /
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH 329 sIuNha ityAdigAthA / zItaM coSNaM ca zItoSNe tayoH sparzaH tam, sahata iti sambandhaH, zItasparNoSNasparzajanitavedanAmanubhavan nArtadhyAnopagato bhavatIti yAvat / zarIra-manasoranukUlaM sukhamiti, tadviparItaM duHkham, tathA parISaha-kaSAyaveda-zokAn zItoSNabhUtAn sahata iti / tadevaM zItoSNAdisahaH san bhavet zramaNaH yatiH sadodyuktazca, kva ? tapa:saMyamopazame iti gAthArthaH // 211 // 5 sAmpratamupasaMhAravyAjena sAdhunA zItoSNAtisahanaM kartavyamiti darzayati sIyANi ya uNhANi ya bhikkhUNaM hoMti visahiyavvAiM / kAmA Na seviyavvA sIusaNijjassa nijjuttI // 212 // NAmaNipphaNNo gao ch| sIyANi ya ityAdigAthA / zItAni parISaha-pramAdopazama-virati-sukha- 10 rUMpANi yAnyabhihitAni, uSNAni ca parISaha-tapaudyama-kaSAya-zoka-vedA'ratyAtmakAni prAgabhihitAni tAni bhikSUNAM mumukSUNAM viSoDhavyAni, na sukhaduHkhayorutseka-viSAdau vidheyau / tAni caivaM samyagdRSTinA sahyante yadi kAmaparityAgo bhavatIti gAthAzakalenAha-kAmA ityAdi gAthA) sugamam // 212 // gato nAmaniSpanno nikSepaH / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdi- 15 guNopetamazeSadoSavrAtavikalaM sUtramuccArayitavyam / taccedam [sU0106] suttA amuNI muNiNo sayA jAgaraMti / logaMsi jANa ahiyAya dukkhaM / samayaM logassa jANittA ettha satthovarate / suttA ityAdi sUtram / asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyam- 20 1. sIuNhamityAdi0 khapustakamRte / 2. ityAdi / zItaM kha / 3. "ahavA phAso (sA?) daMsa-masagaphAso gahito" cUrNau / 4. sukham, tadvipa0 kha ga / 5. vedAn zIto0 kha / 6. sahate / tadevaM kha / 7. sAdhUnAM kha / 8. hoti jha, huMti Tha / 9. visahiyavvANi ba / 10. sIusiNijjassa Tha / 11. gao iti nAsti Thapratau, gao // suutrm-| jha / 12. rUpANyabhihitAni kha / 13. 0NAM SoDhavyAni ca / 14. satrama iti na vartate gapastake /
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre iha duHkhI duHkhAnAmevAvartamanuparivartata ityuktam, tadihApi, bhAvasuptA ajJAnino duHkhino duHkhAnAmevAvartamanuparivartante iti, uktaM ca nAtaH paramahaM manye, jagato duHkhakAraNam / yathA'jJAnamahArogo durantaH sarvadehinAm // [ ] ityAdi / 5 iha suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca / tatra nidrA-premAdavanto dravyasuptAH, bhAvasuptAstu mithyAtvA-'jJAnamayamahAnidrAvyAmohitAH / tato ye amunayaH mithyAdRSTayaH satataM bhAvasuptAH, sadvijJAnAnuSThAnarahitatvAt, nidrayA tu bhajanIyAH / munayastu sadbodhopetA mokSamArgAdacalantaste satatam anavarataM jAgrati hitA'hitaprApti-parihAraM kurvate / ato dravyanidropagatA api kvacid dvitIyapauruSyAdau 10 satataM jAgarUkA eveti / enameva bhAvasvApaM jAgaraNaM ca viSayIkRtya niyuktikAro gAthAM jagAda suttA amuNI u sayA muNI u suttA vi jAgarA hoti / dhammaM paDucca evaM niddAsutteNa bhaiyavvaM // 213 // suttA ityAdi / suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca / tatra nidrayA dravyasuptAn 15 gAthAnte vakSyati / bhAvasuptAstu amunayaH gRhasthA mithyAtva-'jJAnAvRtA hiMsAdhosravadvAreSu sadA pravRttAH, munayastvapagata mithyAtvanidrA'vAptasamyaktvAdibodhA bhAvato jAgarUkA eva / yadyapi kvacidAcAryA nujJAtA dvitIyapauruSyAdau dIrgha saMyamAdhArazarIrasthityarthaM nidrAvazopagatA bhavanti tathApi sadA jAgarA eva / evaM ca dharmaM pratItyoktAH suptA jAgradavasthAzca / dravyanidrAsuptena tu 20 bhAjyametat-dharmaH syAdvA na vA, yadyasau bhAvato jAgarti tato nidrAsuptasyApi 1. 0manuvartata ka / 2. nAtaH kaSTataraM manye cUrNau / 3. yathA'jJAnaM mahArogaM durantamatidurjayam cUrNau / 4. dvedhA kha ga ca / 5. 0pramAdApannA dravya0 kha ga ca / 6. tadvijJAnA0 kha / 7. 0davalantaste ga / 8. ato iti kaprato na, ato nidro0 kh| 9. vA ga / 10. u kha / 11. bhavitavvaM kha, bhaviyavvaM cha ja, bhaNiyavvaM Ja, bhatiyavvaM Tha / 12. 0dyAzrava0 Ga ca / 13. mithyAtvAdinidrA avApta0 kha ca, 0mithyAtvAdi-nidrayA'vApta0 gha, 0mithyAtvAdinidrAvApta0 ng| 14. 0saMyamAcAra0 gha ng| 15. 0vazopagA bha0 ca / 16. "taddha( dha )rma iti dharmAkhyaM vastu" jai0vi0pa0 /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH dharmaH syAdeva, yadi vA bhAvato jAgrato nidrApramAdAvaSTabdhAntaHkaraNasya na syArdApa, yastu dravya-bhAvasuptastasya na syAdeveti bhajanArthaH / atha kimiti dravyasuptasya dharmo na bhavatIti ? ucyate-dravyasupto hi nidrayA bhavati, sA ca durantA / kimiti ? yataH styAnaddhitrikodaye samyaktvAvAptirbhavasiddhikasyApi na bhavati, tadbandhazca mithyAdRSTi-sAsvAdanayoranantAnubandhibandhasahacaritaH, 5 kSayastvanivRttibAdaraguNasthAnakAlasaGkhyeyabhAgeSu kiyatsvapi gateSu satsu bhavati, nidrA-pracalayorapyudaye prAgvadeva / bandhoparamastvapUrvakaraNakAla-saGkhyeyabhAgAnte bhavati, kSayaH punaH kSINakaSAyadvicaramasamaye, udaya stUpazamakopazAntamohayorapi bhavatItyato duranto nidrApramAdaH // 213 / / yathA ca dravyasupto duHkhamavApnotyevaM bhAvasupto'pi [iti] darzayitumAha jaha sutta matta mucchiya asahINo pAvae bahuM dukkhaM / tivvaM appaDiyAraM vivaTTamANo tahA logo // 214 // jaha sutta ityAdi / suptaH nidrayA, mattaH madirAdinA, mUrchitaH gADhamarmaprahArAdinA, asvAdhInaH parAyatto vAtAdidoSodbhavagrahAdinA yathA bahu duHkhamepratikAramavApnoti tathA bhAvasvApe mithyAtvA-'virati-pramAda- 15 kaSAyAdi ke vivartamAnaH avatiSThamAnaH lokaH prANigaNo narakabhavAdikaM duHkhamavApnotIti gAthArthaH / / 214 // punarapi vyatirekadRSTAntadvAreNopadezadAnAyAha eseva ya uvaeso palitta pa~valAya paMthamAdIsu / aNuhavai jaha saceo suhAiM samaNo vi ya taheva // 215 // sU0 // sIusaNijjaM // 20 1. nidrAvaSTabdhA0 kha / 2. 0stvanirvRtti0 ga / 3. "prAgvadeva iti samyaktvaM na prApnoti'' jai0vi0pa0 / 4. bandhoparamo'pUrva0 ga / 5. "upazamaka iti zreNisamArambhakaH" jai0vi0pa0 / 6. 0mavApnotItyevaM kha ca / 7. pAvatI bahU ja / 8. pi vaTTamANo kha ja, viyaTTamANo jha Ja / 9. ityAdi gAthA / kha ga ca / 10. madirayA, mU0 kha / 11. 0matiprakAra0 kha. 0mapratIkAra0 ng| 12. 0ke'pi vartamAna: kha ga / 13. uj| 14. pavalAi kha ja Tha, pavae ya cha, payalAi jh| 15. paMthamAIsu kha ja tth| 16. suhAi jha 17. pi cha / 18. suutrm-|| cha / kha kaja, suutr:-(trm)-|| tRtIyAdhyayane prathamoddezakaH / tRtIyAdhyayanama / / jha, suutrm-| sIosaNijjassa NijjuttI // cha / Ja, sUtram // tR0 adhyayanam / / tth|
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre eseva ya ItyAdi gAthA / eSa eva pUrvokta upadezo yo vivekA'vivekajanitaH, tathAhi-sacetano vivekI pradIpte sati prapalAyamAnaH sukhamanubhavati, pathi viSaye ca sApAya-nirapAyavivekajJaH, AdigrahaNAd anyasmin vA dasyubhayAdau samupasthite sati yathA vivekI sukhenaiva tamapAyaM 5 pariharan sukhabhAg bhavati, evaM zramaNo'pi bhAvataH sadA vivekitvAd jAgradavasthAmanubhavan samastakalyANAspadIbhavati / atra ca suptA-'suptAdhikAragAthA: jAgaraha narA NiccaM jAgaramANassa vaDDae buddhI / jo suyai na so dhaNNo jo jaggai so sayA dhaNNo // suyai suyaMtassa suyaM saMkiyakhaliyaM bhave pamattassa / jAgaraNamANassa suyaM thirapariciyamappamattassa // nAlasseNa samaM sokkhaM, na vijjA saha niddayA / na veraggaM paimAeNa, nAraMbheNa dayAluyA // jAgariyA dhammINaM AhammINaM tu suttayA seyA / vacchAhivabhagiNIe akahiMsu jiNo jayaMtIe // suyai ya ayagarabhUo suyaM pi se nAsaI amayabhUyaM / 'hohIi goNabhUo naTThammi sue amayabhUe // [ ] tadevaM darzanAvaraNIyakarmavipAkodayena kvacit svapannapi yaH saMvigno yatanAvAMzca sa darzanamohanIyamahAnidrApagamAd jAgradavastha eveti / ye tu suptAste'jJAnodayAd bhavanti, ajJAnaM ca mahAduHkham, duHkhaM ca jantUnAmahitAyeti 20 darzayati loyammi jANa ityAdi / loke SaDjIvanikAye jAnIhi paricchindyA duHkhahetutvAd duHkham ajJAnaM mohanIyaM vA tad ahitAya narakAdi 1. ityAdi / eSa ng| 2. pUrvoktopadezo ca // * vivekajanitaH ga / / 3. vaddhae kha ga / 4-5. suai ca / 6. suaMtassa ca / 7-8. suaM ca / 9. nAlasseNaM ca / 10. sukkhaM gha ng| 11. pamAdeNa ca / 12. nAraMbheNaM gha / 13. dayAluA ca / 14. suai ca / 15. suaM c| 16. NAsatI ca / 17. hohI goNagabhUo, kha, hohI goNabbhUo ga ca, hohii goNabbhUo gha ng| 18. 0mohanIyanidrA0 ng| 19. loyaMsi kha ga gha ng|, loaMsi ca / 20. jjANa ca / 21. paricchinddhi kha / 22. kha-gha-Ga pustakeSu duHkhahetutvAd iti pATho nopalabhyate /
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH bhavavyasanopanipAtAya, iha vA bandha-vadha-zarIra-mana:pIDAyai jAyata ityetajjAnIhi / parijJAnAccaitat phalam, yaduta dravya-bhAvasvApAdajJAnarUpAd duHkhahetorapasarpaNamiti / kiJcAnyat samayamityAdi / samayaH AcAro'nuSThAnaM taM lokasya asumavAtasya jJAtvA atra zastroparato bhavedityuttarasUtreNa sambandhaH / 'loko hi bhogAbhi- 5 lASitayA prANyupamardAdikaSAyahetukaM karmopAdAya narakAdiyAtanAsthAneSUtpadyate / tataH kathaJcidudvRttyAvApya cAzeSaklezavAtaghnaM dharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanma punarapi mahAmohamohitamatistattadArabhate yena yenAdho'dho vrajati, saMsArAnonmajjatIti / ayaM lokAcArastaM jJAtvA / athavA samabhAvaH samatA tAM jJAtvA / lokasya iti saptamyarthe SaSThI, tatazcAyamarthaH-loke jantusamUhe samatAM samazatru- 10 mitratAM samAtma-paratAM vA jJAtvA / yadi vA sarve'pyekendriyAdayo jantavaH sadA svotpattisthAnariraMsavo maraNabhIravaH sukhepsavo duHkhadviSa ityevambhUtAM samatAM jJAtvA / kiM kuryAt ? ityAha ettha satthovarae / atra asmin SaTkAyaloke zastrAt dravya-bhAvabhedAduparato dharmajAgaraNena jAgRhi / yadi vA yadyat saMyamazastraM prANAtipAtA dyA- 15 zravadvAraM zabdAdipaJcaprakArakAmaguNAbhiSvaGgo vA tasmAdya uparataH sa muniriti / Aha ca __ [sU0107] jassime saddA ya rUvA ya gaMdhA ya rasA ya phAsA ya abhisamaNNAgatA bhavaMti se AtavaM nANavaM veyavaM dhammavaM baMbhavaM paNNANehiM parijANati logaM, muNIti vacce 20 dhammavidu tti aMjU AvaTTasoe saMgamabhijANati / sIto 1. 0vadha-zArIrapIDAyai kha, 0vadha-zArIra-mAnasapIDAyai ca / 2. tatra kha / 3. bhaveduttara0 ka-capratI vinaa| 4. 0hetu karmo0 kha / 5. 0 dudvAvApya ka gha Ga / 6. mahAmohitastattadA0 kha / 7. 0ti / evaM lokA0 ca / 8. ityevambhUtA samatA tAM jJAtvA gha ng| 9. satthovaraye c| 10. 0dyAstrava0 gha / 11. ca iti gapratau nAsti /
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 10 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre siNaccAgI se NiggaMthe arati- ratisahe phArusiyaM No vedeti jAgara - verovarate vIre ! evaM dukkhA pamokkhasi / - jaissime ityAdi / yasya mune: ime pratyAtmavedyAH samastaprANigaNendriyapravRttiviSayabhUtAH zabda-rUpa- gandha-rasa-sparzA manojJetarabhedabhinnAH abhisamanvAgatAH iti abhiH Abhimukhyena samyak iSTA 'niSTAvadhAraNatayA avi zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAt, AgatAH jJAtAH paricchinnA yasya munerbhavanti sa lokaM jAnAtIti sambandhaH / idamuktaM bhavati - iSTeSu na rAgamupayAti, nApItareSu dveSam / etadevAbhisamanvAgamanaM teSAm, nAnyaditi / yadi vehaiva zabdAdayo duHkhAya bhavanti, AstAM tAvat paraloka iti, uktaM ca 334 raktaH zabde hariNaH, sparze nAgo, rase ca vAricaraH / kRpaNapataGgo rUpe, bhujago gandhe nanu vinaSTaH // paJcasu raktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu raktaH prayAti bhasmAntatAmabudhaH // [ ] athavA zabde puSpazAlAd bhadrA nanAza, rUpe arjunakataskaraH, gandhe 15 gandhapriyakumAraH, rase saudAsaH, sparze satyakiH, sukumArikApatirvA lalitAGgakaH / paratra ca narakAdiyAtanAsthAnabhayamiti / evaM zabdAdInubhayaduHkhasvabhAvAnavagamya yaH parityajedasau kaM guNamavApnuyAt ? ityAha se AyavaM ityAdi / yo hi mahAmohanidrAvRte loke duHkhamahitAya jAnAno 'lokasamayadarzI zastro parataH san zabdAdIn kAmaguNAn duHkhaikahetUna20 bhisamanvAgacchati jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAcaSTe sa mumukSuH AtmavAn AtmA jJAnAdiko'syAstItyAtmavAn, zabdAdiparityAgena hyAtmA'nena 44 1. yassime ka / 2. 0rUpa-rasa- gandha-sparzA ga / 3. 0rbhavantIti sa kha / 4. " paraloka iti samanvAgatA bhavantIti yoga: " jai0vi0pa0 / 5. 'puSpazAlAd iti gAyanAt" jai0vi0pa0 / 6. arjunataskaraH kha, arjunakastaskara: ga / 7. sodAsaH ka ca / 8. 0sthAnaM bhaya0 kha 9. guNamApnuyAt kha / 10. AyatamityAdi ka, AyavaM ityAdi kha ca yAyavamityAdi ga / 11. loke samayopadazI ( rzI) ga / 12. san iti gatau na / 13. nAsti ca iti khapustake |
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH 335 rakSito bhavati, anyathA nArakaikendriyAdipAte satyAtmakAryAkaraNAt kuto - 'syAtmeti / pAThAntaraM vA-se AyavI nANavI, AtmAnaM zvabhrAdipatanarakSaNadvAreNa vettItyAtmavit, tathA jJAnaM yathAvasthitapadArthaparicchedakaM vettIti jJAnavit / tathA vedyate jIvAdisvarUpamaneneti vedaH AcArAdyAgamaH, taM vettIti vedavit / tathA durgatiprasRtajantudharaNasvabhAvaM svargA - 'pavargamArgaM dharmaM vettIti dharmavit / evaM brahma azeSamalakalaGkavikalayogizarma vettIti brahmavit, yadivA'STAdazadhA brahmeti / evambhUtazcAsau prakarSeNa jJAyate jJeyaM yaistAni prajJAnAni matyAdIni tai: lokaM yathAvasthitaM jantulokaM tadAdhAraM vA kSetraM jAnAti paricchinattItyuktaM bhavati / ya eva zabdAdiviSayasaGgasya parihartA sa eva yathAvasthitalokasvarUpaparicchedIti ! yazcAnantaraguNopetaH sa kiM vAcyaH ? ityata Aha-- muNI ityAdi / yo hyAtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmavAn brahmavAn prajJAnairvyastaiH samastairvA lokaM jAnAti sa munirvAcyaH, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAM muniriti kRtvA / kiJca AvaTTa ityAdi / bhAvAvartaH janma-jarA-maraNa-roga-zoka-vyasanopanipAtAtmakaiH saMsAra iti, uktaM hi-- dhamma ityAdi / dharmaM cetanA - 'cetanadravyasvabhAvaM zruta- cAritrarUpaM vA vettIti dharmavit / RjuH iti Rjo: jJAna-darzana - cAritrAkhyasya mokSamArgasyA- 15 nuSThAnAdakuTilo yathAvasthitapadArthasvarUpaparicchedAdvA RjuH sarvopAdhizuddho'vakra iti yAvat / tadevaM dharmavidRjurmuniH kimbhUto bhavati ? ityAha rAga-dveSavazAviddhaM, mithyAdarzanadustaram / janmAvarte jaMgat kSiptaM pramAdAd bhrAmyate bhRzam // [ ] bhAvazroto'pi zabdAdikAmaguNaviSayAbhilASaH, Avartazca zrotazcA''varta 5 10 1. yAyavI ga / 2. tathA iti khapustake na vartate / 3. vetti veda0 kha / 4. 0 vikalaM yogi0 ga / 5. "brahmavid malarahitaH " jhaava0 / 6. tairyathA0 kha / 7. ityAha muNItyAdi kh| 8. veda- dharmavAn ka / 9 0'cetanAdravya0 kha / 10. jJAna - cAritrA0 kha gha / 11. 0kaH sa saMsAra kha / 12. jagat sarvaM pra0 cUrNau / 13. 0dbhramyate ga / 14. bhAvastroto'pi ga gha Ga / 20
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre zrotasI tayoH, rAga-dveSAbhyAM sambandhaH saGgastam abhijAnAti Abhimukhyena paricchinatti yathA-ayaM saGga Avarta-zrotasoH kAraNam / jAnAnazca paramArthataH ko'bhidhIyate ? yo'narthaM jJAtvA pariharati / tatazcAyamarthaH-saMsAra zrotaHsaGgaM rAga dveSAtmakaM jJAtvA yaH pariharati sa evAvarta-zrotasoH saGgasyAbhijJAtA / supta5 jAgratAM doSa-guNaparicchedI kaM guNamavApnuyAt ? ityAha sIusiNamityAdi / sabAhyA-''bhyantaragrantharahitaH san zItoSNatyAgI sukha-duHkhAnabhilASukaH zItoSNarUpau vA parISahAvatisahamAnaH saMyamA'saMyamArati-ratisahaH san paruSatAM karkazatAM pIDAkAritAM parISahANAmupasargANAM vA karmakSapaNAyodyataH sAhAyyaM manyamAno 'no vetti' na tAM pIDAkAritvena 10 gRhNAtItyuktaM bhavati / yadivA saMyamasya tapaso vA paruSatAM zarIrapIDotpAdanAt karmalepApanayanAdvA saMsArodvignamanA mumukSunirAbAdhasukhonmukhaH na vetti, na saMyamatapasI pIDAkAritvena gRhNAtIti yAvat / kiJca jAgara ityAdi / asaMyamanidrApagamAd jAgartIti jAgaraH, abhimAnasamuttho'marSAvezaH parApakArAdhyavasAyo vairama, tasmAdeparato vairoparataH, jAgarazcAsau 15 vairoparatazceti vigRhya karmadhArayaH / ka evambhUtaH ? vIra: karmApanayanazaktyupetaH / evambhUtazca tvaM vIra ! AtmAnaM paraM vA duHkhAd duHkhakAraNAdvA karmaNaH premokSyasIti / yazca yathoktAdviparIta Avarta-srotasoH saGgamupagato'jAgaraH sa kimApnuyAt ? ityAha [sU0108 ] jarA-maccuvasovaNIte Nare satataM mUDhe dhamma 20 NAbhijANati / 1. srotasI ga gha Ga / 2. srotasoH ga gha / 3. 0srotaH0 gha ng| 4. srotaso: ga gha / 5. 0paricchede gha Ga / 6. sIosiNa i0 kha gha ca / 7. 0'saMyamaratyaratisaha: khacapratibhyAmRte / 8. na tAn pIDA0 kha-capustake vinA / 9. karmamalApanayanAdvA kha / 10. sukhotsuko na saMyama0 kha, sukho na vetti ga / 11. 0vezaparApakArA0 kha ca / 12. 0duparataH, jAgara0 gha Ga / 13. dhIra: ca / 14. dhIra ! ca / 15. pramokSa[ ya ]sIti ka / 16. 0zrotasoH kha Ga ca /
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH 337 pAsiya Ature pANe appamatto parivvae / maMtA eyaM matimaM pAsa, AraMbhajaM dukkhamiNaM ti NaccA, mAyI pamAyI puNareti gabbhaM / uvehamANo sadda-rUvesu aMjU mArAbhisaMkI maraNA 5 pamuccati / jarA ityAdi / jarA ca mRtyuzca [jarA mRtyU] tAbhyAmAtmavazamupanItaH naraH prANI satatam anavarataM mUDhaH mahAmohamohitamatiH dharmaM svargA-'pavargamArga nAbhijAnIte nAvagacchati, tat saMsAre sthAnameva nAsti yatra jarA-mRtyU na staH / devAnAM jarA'bhAva iti cet, tanna, tatrApyupAntakAle lezyA-bala-sukha-prabhutva- 10 varNahAnyupapatterastyeva teSAmapi jarAsadbhAvaH, uktaM ca devA NaM bhaMte ! sabve samavaNNA ? no iNaDhe samaTe / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ? goyamA ! devA duvihA-puvvovavaNNagA pacchovavaNNagA ya / tattha NaM je te puvvovavaNNagA te NaM avisuddhavaNNayarA, je NaM pacchovavaNNagA te NaM visuddhavaNNayarA / [ ] evaM lezyAdyapIti / cyavanakAle tu sarvasyaivaitad bhavatIti, tadyathAmAlyamlAniH kalpavRkSaprakampaH, zrI-hInAzo vAsasAM coparAgaH / dainyaM tandrA kAma-rAgA-'GgabhaGgo, dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca // [ ] yatazcaivamataH sarvaM jarA-mRtyuvazopanItamabhisamIkSya kiM kuryAt ? ityAha pAsiya ityAdi / sa hi bhAvajAgarastaistairbhAvasvApajanitaiH zArIra- 20 mAnasairdu:khaiH AturAn kiGkartavyatAmUDhAn duHkhasAgarAvagADhAn prANAn 1. mahAmohena mohita0 ga, mahAmohita0 ca / 2. 0meva ca nAsti g| 3. samAvaNNA kha / 4. goamA ca / 5. puvvopavaNNagA kh| 6. 0gA ya paccho0 gha, 0gA yA paccovavaNNagA ng| 7. yA ng| 8. paccovavaNNagA ng| 9. te visuddha0 gha ng| 10. tu iti capratau nAsti / 11. tandrI( ndriH ) ga gha / 12. dRSTibhraMzo vepathu0 kha, dRSTibhrAmo vepathu0 ga ca / 13. kiGkartavyatA-duHkha0 kh| 15
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre abhedopacArAt prANinaH dRSTvA jJAtvA'pramattaH parivrajet udyuktaH san saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt / api ca 5 338 mantA ityAdi / he matiman ! sazrutika ! bhAvasuptA - ''turAn pazya, mattrA caitajjAgrat-suptaguNa-doSApAdanaM mA svApamatiM kuru / kiJca AraMbhajamityAdi / ArambhaH sAvadyakriyAnuSThAnaM tasmAjjAtamArambhajam / kiM tat ? duHkhaM tatkAraNaM vA karma / idam iti pratyakSagocarApannamazeSArambhapravRttaprANigaNAnubhUyamAnamiti etat jJAtvA paricchidya nirArambho bhUtvA''tmahite jAgRhi / yastu viSaya - kaSAyAcchAditacetA bhAvazAyI sa kimApnuyAt ? ityAhamAI ityAdi / madhyagrahaNAccAdyantayorgrahaNam, tena krodhAdikaSAyavAn 10 madyAdipramAdavAn narakaduHkhamanubhUya punastiryakSu garbhamupaiti / yastvakaSAyI pramAdarahitaH sa kimbhUto bhavati ? ityAha uveha ityAdi / bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, zabda-rUpAdiSu yau rAgadveSau tau upekSamANaH akurvan Rjurbhavati yatirbhavati, yatireva paramArthata RjuH, aparastvanyathAbhUtastryAdipadArthAnyathAgrahAd vakraH / kiJca sa RjuH 15 zabdAdInupekSamANo maraNaM mAraH tadabhizaGkI maraNAdudvijaMstat karoti yena maraNAt pramucyate / kiM tat karoti ? ityAha [sU0109 ] appamatto kAmehiM, uvarato pAvakammehiM, vIre Atagutte kheyaNe / je pajjavajAtasatthassa khetaNNe se asatthassa khetaNe / je asatthassa khetapaNe se pUjjava20 jAtasatthassa khetaNNe / 1. maMtA kaprati vinA / 2. sAvadyAnuSThAnaM kha / 3. 0kaSAyacchAdita0 kha / 4. ityAha caga / 5 mAItyAdi / madhyagrahaNAdAdyanta0 kha ca / 6. nArakaM duHkha0 kha, narakaM duHkha0 ca / 7. punastiryak( g? ) garbha0 kha / 8. 0ti yatireva ka ga ca / 9. 0padArthagrahaNAd kha, 0 padArthAnyathAgrahaNAd ga gha Ga ca / 10. 0stat tat karoti kha /
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH 339 [ sU0110] akammassa vavahAro Na vijjati / kammuNA uvAdhi jAyati / apamatta ityAdi / kAmairyaH pramAdaH tasmAdapramatto bhavet / kazcApramattaH syAt ? yaH kAmArambhakebhyaH pApebhya uparato bhavatIti darzayati-uvarao ityAdi / uparata: mano-vAk-kAyaiH, kutaH ? pApopAdAnakarmabhyaH / ko'sau ? 5 vIraH / kimbhUtaH ? guptAtmA / kazca gupto bhavati ? yaH khedajJaH / yazca khedajJaH sa kaM guNamavApnuyAt ? ityAha je pajjava ityAdi / zabdAdInAM viSayANAM paryavAH vizeSAH teSu tannimitta jAtaM zastraM paryavajAtazastraM zabdAdivizeSopAdAnAya yat prANyupaghAtakAryanuSThAnaM tat paryavajAtazastraM tasya yaH paryavajAtazastrasya khedajJaH nipuNaH saH azastrasya niravadyAnuSThAnarUpasya saMyamasya khedajJaH, yazca azastrasya saMyamasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasya khedajJaH, idamuktaM bhavati-yaH zabdAdiparyAyAn iSTA'niSTAtmakAn tatprApti-parihArAnuSThAnaM ca zastrabhUtaM vetti so'nupaghAtakatvAt saMyamamapyazastrabhUtamAtma-paropakAriNaM vetti, zastrA-'zastre ca jAnAnastatprAptiparihArau (statparihAra-prAptI ?) vidhatte, etatphalatvAda jJAnasyeti / yadi vA 15 zabdAdiparyAyebhyastajjanitarAga-dveSaparyAyebhyo vA jAtaM yad jJAnAvaraNIyAdi karma tasya yat zastraM dAhakatvAt tapastasya yaH khedajJastajjJAnAnuSThAnata: sa: azastrasya saMyamasyApi khedajJaH, pUrvoktAdeva hetoH / hetuhetumadbhAvAcca yo'zastrasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasyApi khedajJa iti / tasya ca saMyama-tapa:khedajJasyAzravanirodhAda-- nAdibhavopAttakarmakSayaH / karmakSayAcca yad bhavati tadapyatidizati akammassa ityAdi / na vidyate karmASTaprakAramasyetyakarmA tasya vyavahAro 20 1. appamatta ka-capustake vinA / 2. tatrApramatto kaAdarzAdRte / 3. dhIra: ca / 4. 0zastram, tasya yaH khedajJaH ka ga ca, 0zastram, yaH paryava0 tasya yaH khedajaH ka ga ca. 0zastrama. yaH paryava0 kh| 5. 0sya khedajJaH kha gh| 6.0sya khedajJaHkha / 7. 0zastrakhedajJaH ca / 8. 0'zastre vijAnAna0 kha / 1. 0stasya zastrasya khedajJa0 kh| 10. yo'zastrasyApi khedajJaH / gha / 11. 0syAstrava0 kha ga / 12. 0bhavopAttakarmakSayAcca yad ga / 13. tadapadizati kha ca / 14. 0te'syAprakAraM karmetyakarmA kha ca /
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre na vidyate nAsau nAraka - tiryaG - narA - 'mara - paryAptakA -'paryAptaka- bAlakumArAdisaMsArivyapadezabhAg bhavati / yazca sakarmA sa nArakAdivyapadezena vyapadizyata ityAha kammuNA ityAdi / upAdhIyate vyapadizyate yeneti upAdhiH vizeSaNaM sa 5 upAdhiH karmaNA jJAnAvaraNIyAdinA jAyate, tadyathA-mati - zrutA - 'vadhi-manaHparyAyavAn mandumatistIkSNo vetyAdi, cakSurdarzanI acakSurdarzanI nidrAlurityAdi, sukha du:khI veti, mithyAdRSTiH samyagdRSTiH samyagmithyAdRSTiH strI pumAn napuMsakaH kaSAyItyAdi, sopakramAyuSko nirupakramAyuSko'lpAyurityAdi, nArakastiryagyonirekendriyo dvIndriyaH paryAptako'paryAptakaH subhago durbhaga ityAdi, 10 uccairgotro nIcairgotro veti, kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIrya ityevaM karmaNA saMsArI vyapadizyate / yadi nAmaivaM tataH kiM kartavyam ? ityAha - [sU0111 ] kammaM ca paDilehAe kammamUlaM ca jaM chaNaM, paDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe taM pariNAya medhAvI vidittA logaM vaMtA logasaNNaM se matimaM 15 parakkamejjAsi tti bemi / // sIosaNijjassa paDhamo uddesao sammatto // kammaM ca ityAdi / karma jJAnAvaraNIyAdi tat pratyupekSya, bandhaM vA prakRtisthityanubhAva-pradezAtmakaM paryAlocya tatsattA - vipAkApannAzca prANino yathA bhAvanidrayA zerate tathA'vagamya, akarmatopAye bhAvajAgaraNe yatitavyamiti / 20 tadabhAvazcAnena prakrameNa bhavati, tadyathA - aSTavidhasatkarmA'pUrvAdikaraNakSapakazreNiprakrameNa mohanIyakSayaM vidhAyAntarmuhUrtamajaghanyotkRSTaM kAlaM sapta 1. 0 saMsAravyapa0 kha ga / 2. jJAnAvaraNAdinA kha / 3. nAsti kapratau veti iti / 4. 0stiryagyona ekendriyo kha ca 0 stiryagyonika ekendriyo gha Ga / 5. uccairnIcairgotro ka / 6. vyapadizyata iti / yadi kha / 7. 0kSya, karmabandhaM vA kha / 8. 0 vipAkApannAMzca gacapratI vinA /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH 341 vidhasatkarmA / tataH zeSaghAtitraye kSINe caturvidhabhavopagrAhisatkarmA jaghanyato'ntarmuhUrtam, utkRSTato dezonAM pUrvakoTiM yAvat / punarUz2a paJcahUsvAkSarogiraNakAlIyAM zailezyavasthAmanubhUyAkarmA bhavati / sAmpratamuttaraprakRtInAM sadasatkarmatAvidhAnamucyate-tatra jJAnAvaraNIyA'ntarAyayoH pratyekamupAttapaJcabhedayozcaturdazasvapi jIvasthAnakeSu guNasthAnakeSu ca 5 mithyAdRSTerArabhya kevaliguNasthAnAdArato'paravikalpAbhAvAt pnycvidhstkrmtaa| darzanAvaraNasya trINi satkarmatAsthAnAni, tadyathA-navavidhaM nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAt, etat sarvajIvasthAnAnuyAyi, guNasthAneSvapyanivRttibAdarakAlasaGkhyeyabhAgAn yAvat 1, tataH katicitsaGkhyeyabhAgAvasAne styAnaddhitrayakSayAt SaTsatkarmatAsthAnam 2, tataH kSINakaSAyadvicaramasamaye nidrA- 10 pracalAdvayakSayAt catuHsatkarmatAsthAnam, tasyApi kSayaH kSINakaSAyakAlAnta iti vedanIyasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA-dve api sAtA-'sAte ityekam, anyatarodayArUDhazailezyavasthetaradvicaramakSaNakSaye sati sAtamasAtaM vA karmeti dvitIyam / 15 mohanIyasya paJcadaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA-SoDazakaSAyanavanokaSAya-darzanatraye sati aSTAviMzatiH 1, samyaktvodvalane saptaviMzatiH 2, darzanadvayodvalane samyagmithyAdRSTeranAdimithyAdRSTervA SaDviMzatiH 3, samyagdRSTeraSTAviMzatisatkarmaNo'nantAnubandhyudvalane kSapaNe vA caturviMzatiH 4, mithyAtvakSaye trayoviMzatiH 5, samyagmithyAtvakSaye dvAviMzatiH 6, kSAyikasamyagdRSTerekaviMzati: 20 7, apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNakSaye trayodaza 8, anyataravedakSaye dvAdaza 9, 1. kSINe bhavopagrAhi0 kha / 2. 0rUz2a husvapaJcAkSaro0 ka gha Ga, 0rUddhaM paJca0 kha ca, 0rUrddha hsvapaJcAkSaro0 ga / 3. jIvasthAneSu guNasthAneSu ca kha ca / 4. tu ga / 5. 0masAtaM sa( vA sat? )karmeti ka / 6-7. 0kaSAyA gha- Gapustake vinA / 8. sati samyagdRSTaraSTAviMzatiH kaAdarzamate / 9. 0ne samyagmithyAdRSTaH saptaviMzatiH ga ca / 10. ne'nAdimithyA0 ka ga gha ca /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre dvitIyavedakSaye satyekAdaza 10, hAsyAdiSaTkakSaye paJca 11, svavedAbhAve catvAri 12, saJjvalanakrodhakSaye trayaH 13, saJcalanamAnakSaye dvau 14, saJcalanamAyAkSaye satyeko lobhaH 15, tatkSaye ca mohanIyAsatteti / 342 AyuSo dve satkarmatAsthAne sAmAnyena, tadyathA - parabhavAyuSkabandhottarakAlamAyuSkadvaiyamekam, dvitIyaM tu tadbandhAbhAva iti / nAmno dvAdaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA - trinavatiH 93, dvinavati: 92, ekonanavatiH 89, aSTAzItiH 88, SaDazItiH 86, azItiH 80, ekonAzItiH 79, aSTasaptatiH 78, SaTsaptatiH 76, paJcasaptatiH 75, nava 9, aSTau ceti 8 / tatra trinavatiH-gatayazcatasraH 4, paJca jAtayaH 5, paJcazarIrANi 5, paJca 10 saGghAtAH 5, bandhanAni paJca 5, saMsthAnAni SaT 6, aGgopAGgatrayam 3, saMhananAni SaT 6, varNapaJcakam 5, gandhadvayam 2, rasAH paJca 5, aSTau sparzAH 8, AnupUrvIcatuSTayam 4, agurulaghu-upaghAta - parAghAta - ucchvAsA - ''tapa-uddyotA: SaT 6, prazastetara-vihAyogatidvayam 2, pratyekazarIra - trasa - zubha-subhaga- susvarasUkSma-paryAptaka- sthirA - ''deya - yazAMsi setarANIti viMzatiH 20, nirmANam, 15 tIrthakaratvamiti, evaM sarvasamudAye trinavatirbhavati 93 | tIrthakaranAmAbhAve dvinavatiH 92 / trinavaterAhArakazarIra-saGghAta-bandhanA-'GgopAGgacatuSTayAbhAve satyekonanavatiH 89 / tato'pi tIrthakaranAmAbhAve'STAzItiH 88 / devagatitadAnupUrvIdvayodbalane SaDazItiH 86, yadi vA azItisatkarmaNo narakagatiprAyogyaM badhnatastadgatyA-''nupUrvIdvaya-vaikriyacatuSkabandhakasya SaDazItiH, devagati20 prAyogyabandhakasya veti / tato narakagatyAnupUrvIdvaya-vaikriyacatuSTayodbalane'zItiH 80 / punarmanuSya - gatyA -''nupUrvIdvayodbalane'STasaptatiH 78 / etAnyakSapakANAM satkarmatAsthAnAni / kSapaka zreNyantargatAnAM tu 'procyante, tadyathA--trinavaternaraka 1. puMvedAbhAve kha ca vedAbhAve ga / 2. 0ne, tadyathA gha Ga / 3. 0dvaye ekam Ga / 4. paJca zarIrANi 5 paJca jAtayaH paJca saGghAtAH / 5. 0Ni 5 saGghAtAH paJca 5 ca / 6. 0samudaye kha ca / 7. dvinavatirbhavati 92 ga / 8. 0 pUrvI vaikriya gha / 9. satkarmasthAnAni kha / 10. procyate ga / 11. 0rnAraka0 ca /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / prathama uddezakaH 343 tiryaggati-tadAnu-pUrvIdvaya-eka-dvi-tri-caturindriyajAti-Atapa-uddyotasthAvara-sUkSma-sAdhAraNa-rUpairnarakatiryaggatiprAyogyaistrayodazabhiH kSapitairazItirbhavati / dvinavatestvebhistrayodazabhiH kSapitairekonAzItiH / yA'sAvAhArakacatuSTayApa-gamenaikonanavatiH saJjAtA tatastrayodazanAmni kSapite SaTsaptatirbhavati / tIrthakara-nAmAbhAvApAditAdRSTAzItiH, trayodazanAmAbhAve paJcasaptatiH / sA'pi 5 tIrthakarakevalizailezyApannadvicaramasamaye tIrthakaranAmnaH prakSepAd vedyamAnanavakarmaprakRtivyudAsena kSayamupagacchatItyato'ntyasamaye navasatkarmatAsthAnam / tAzca vedyamAnA navemAH, tadyathA-manujagati-paJcendriyajAti-trasa-bAdara-paryAptakasubhagA-''deya-yaza:kIrti-tIrthakararUpAH etA eva zailezyantasamaye sattAM bibhrati, zeSAstvekasaptatiH saptaSaSTiyaM dvicaramasamaye kSayamupayAnti, etA eva 10 nava atIrthakarakevalinastIrthakaranAmarahitA aSTau bhavanti, ato'ntyasamaye'STasatkarmatAsthAnamiti / sAmAnyena gotrasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA-ucca-nIcagotrasadbhAve satyekaM satkarmatAsthAnam, tejo-vAyUccairgotrodvalane kAlaGkalIbhAvAvasthAyAM nIcairgotrasatkarmateti dvitIyam, yadivA'yogidvicaramasamaye nIcairgotrakSaye 15 satyuccairgotrasatkarmatA, evaM dvirUpagotrAvasthAne satyekaM satkarmatAsthAnam anyataragotrasadbhAve sati dvitIyamiti / evaM karma pratyupekSya tatsattApagame yatinA yatitavyamiti / kiJca kamma ityAdi / karmaNo mUlaM kAraNaM mithyAtvA-'virati-pramAda-kaSAyayogAH, caH samuccaye, karmamUlaM ca pratyupekSya yat kSaNam iti kSaNu hiMsAyAm 20 [pA0dhA0 1466] kSaNanaM hiMsanaM yat kimapi prANyupaghAtakAri tat karmamUlatayA 1. 0bhiH karmabhiH kSapitai0 ka-khaAdazau~ vinA / 2. 0'STAzItai( te )strayodaza0 gha / 3. tiH, tatrAzIteH SaTsaptatervA tIrthakara0 ka-khapustake Rte / 4. kSayamupagate zeSanAmni antyasamaye ka-khapratibhyAmRte / 5. prabibhrati kha / 6. 0mupayAti gha ca / 7. 0nti, evaM nava ka / 8. 0gotradvayasadbhAve kha ca / 9. 0satkarmateti, evaM kha ga, satkarmatA, dvirUpa0 ca / 10. ka-gha-GapratiSa sati iti na vartate / 11. 0kSya sattApagame ka, 0kSya tatsattApagamAya yatinA ga / 12. "ca pUraNe" cUNau~ /
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre pratyupekSya parityajet / pAThAntaraM vA kammamAhUya jaMchaNaM ya upAdAnakSaNo'sya karmaNaH tadyatkSaNaM karma AhUya karmopAdAya tatkSaNameva nivRttiM kuryAt, idamuktaM bhavati-ajJAna-pramAdAdinA yasminneva kSaNe karmahetukamanuSThAnaM kuryAt tasminneva kSaNe labdhacetAstadupAdAnahetonivRttiM vidadhyAditi / punarapyupadezadAnAyAha paDilehiya ityAdi / pratyupekSya pUrvoktaM karma tadvipakSamupadezaM ca sarvaM samAdAya gRhItvA antahetutvAd antau rAga-dveSau tAbhyAM sahA'dRzyamAnaH tAbhyAmanapadizyamAno vA tat karma tadupAdAnaM vA rAgAdikaM jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti / rAgAdimohitaM lokaM viSayakaSAyalokaM vA jJAtvA, vAntvA ca lokasaMjJAM viSayapipAsAsaMjJitAM dhanAdyAgrahagraharUpAM vA sa 10 medhAvI maryAdAvyavasthitaH san parAkrameta saMyamAnuSThAne udyukto bhavet viSaya pipAsAmariSaDvargaM vA'STaprakAraM vA karmAvaSTabhyAt / itiH parisamAptau / bravImi iti pUrvavat // iti zItoSNIyAdhyayanaprathamoddezakaTIkA samAptA // cha // 1. tat kSaNaM ca / 2. kSaNamAhUya karmo0 kha / 3. "antahetutvAd i[ti] sugativinAzakatvAt'' jai0vi0pa0 / 4. 0yA ca pari0 ga / 5. viSayakaSAyAdikaM vA jJAtvA kha, viSayalokaM ka / 6. dhanAyAgrahagraharUpAM ka ga gha , dhanAyAgraharUpAM Ga ca / 7. sa iti capustake nAsti / 8. saMyamAnuSThAnodyukto kha / 9. iti gha ca / 10. khapratau iti iti na vrtte| 11. 0dhyayanasya prathamoddezakaTIkA parisamApteti ||ch|| kha / 12. 0ptA |ch|| zrIH // ng|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / dvitIya uddezakaH 345 uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIya Arabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-pUrvoddezake bhAvasuptAH pradarzitAH, iha tu teSAM svApavipAkaphalamasAtamucyate iti / anena sambandhenAyAtasyAsya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam taccedam[ sU0112] jAtiM ca vuDhei ca iha'jja pAsa, bhUtehiM jANa paDileha sAtaM / tamhA'tivijjaM paramaM ti NaccA sammattadaMsI Na kareti pAvaM // 4 // [ sU0113 ] ummuMca pAsaM iha macciehiM, 10 AraMbhajIvI ubhayANupassI / kAmesu giddhA NicayaM kareMti, saMsiccamANA puNareMti gabbhaM // 5 // jAiM ca0 ityAdi vRttam / jAtiH prasUtiH / bAla-kumAra-yauvanavRddhAvasthAvasAnA vRddhiH / iha manuSyaloke saMsAre vA / adyaiva kAlakSepamantareNa, jAtiM ca vRddhiM ca pazya avalokaya / idamuktaM bhavati-jAyamAnasya yad 15 duHkhaM vRddhAvasthAyAM ca yat zArIra-mAnasamutpadyate tad vivekacakSuSA pazya, uktaM ca jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / teNa dukkheNa saMtatto, na sarai jAimappaNo // virasarasiyaM rasaMto to so joNImuhAu niSphiDai / mAUe appaNo vi ya veyaNamaulaM jaNemANo // [ 20 ] 1. 0nAyAtasya sUtrA0 ga / 2. jAI ca ka / 3. 0di sUtram / jAtiH ca / 4. "bAla kumArAdi avasthA 10" jhaava0 / 5. vRddhAvasAnA kha / 6. jAimANassa ga / 7. sammUDho jAti Na sarati appaNo cUrNau / 8. se kha / 9. niSphiii ka, nipphaDai ga / 10. mAyAe ka ca / 11. 0matulaM kha / /
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tathAhINa-bhiNNasaro dINo, vivarIo vicittao / dubbalo dukkhio vasai, saMpatto carimaM dasaM // [ ] ityAdi / athavA Arya ityAmantraNam, bhagavAn gautamamAmantrayati-iha Arya ! jAti 5 vRddhi ca, tatkAraNaM karma, kAryaM ca duHkhaM pazya, dRSTvA'vabudhyasva, yathA ca jAtyAdikaM na syAt tathA vidhatsva / kiJcAparam bhUehimityAdi / bhUtAni caturdaza bhUtagrAmAstaiH samamAtmanaH sAtaM sukhaM pratyupekSya paryAlocya jAnIhi-yathA tvaM sukhapriya evamanye'pIti, yathA vA tvaM duHkhadviD evamanye'pi jantavaH / evaM matvA'nyeSAmasAtotpAdanaM na vidadhyAH, evaM 10 ca janmAdiduHkhaM na prApsyasIti, uktaM ca yatheSTaviSayAH sAtamaniSTA itarat tava / anyatrApi viditvaivaM, na kuryAdapriyaM jane // [ ] yadyevaM tataH kim ? ityAha tamhA ityAdi / tasmAt jAti-vRddhi-sukha-duHkhadarzanAt, atIva vidyA 15 tattvaparicchetrI yasyAsAvatividyaH, saH paramaM mokSaM jJAnAdikaM vA tanmArga jJAtvA samyaktvadarzI san pApaM na karoti, sAvadyamanuSThAnaM na vidadhAtItyuktaM bhavati / pApasya ca mUlaM snehapAzAstadapanodArthamAha-ummuMca0 ityAdi vRttam / iha manuSyaloke caturvidhakaSAya-viSayavimokSakSamAdhAre matryaiH sArdhaM dravya-bhAva bhedabhinnaM pAzam ut prAbalyena muJca apAkuru / sa hi kAmabhogalAlasastadA20 dAnahetohiMsAdIni pApAnyArabhate ato'padizyate AraMbha0 ityAdi / ArambheNa jIvituM zIlamasyetyArambhajIvI mahArambha 1. 0bhinnassaro kha ga, bhINasaro ng| 2. 0tto dasami dasaM kha / 3. vidhatsveti / kiJcA0 kha / 4. bhUehiM ityAdi kha / 5. jAnIhi, tathA hi-yathA ca / 6. vA iti khapratI nAsti, ca ga gha Ga ca / 7. jantava iti / evaM kha ga / 8. 0viSayAt sAtamaniSTAditarat cUrNau / 9. 0dapriyaM pare cUrNau / 10. karotIti kha / 11. sAvadyAnuSThAnaM ca / 12. ca iti khaGapustakayo sti / 13. ummucca kha ca / 14. vRttam iti kapratau na / 15. 0kaSAyavimokSa0 ca / 16. 0viSayamokSa0 ga / 17. Arambhe jIvituM ka /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___10 prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / dvitIya uddezakaH 347 parigrahaprakalpitajIvanopAyaH ubhayaM zArIra-mAnasamaihikA-''muSmikaM vA draSTuM zIlamasyeti sa tathA / kiJca kAmesu0 ityAdi / kAmAH icchA-madanarUpAsteSu gRddhAH adhyupapannA nicayaM karmopacayaM kurvanti / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha-saMsicca0 ityAdi / tena kAmopAdAnajanitena karmaNA saMsicyamAnAH ApUryamANA garbhAd 5 garbhAntaramupayAnti, saMsAracakravAle raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTante Asata ityuktaM bhavati / tadevamanibhRtAtmA kimbhUto bhavati ? ityAha[ sU0114 ] avi se hAsamAsajja, haMtA NaMdIti maNNati / alaM bAlassa saMgeNaM, veraM vaDDeti appaNo // 6 // [ sU0115 ] tamhA'tivijjaM paramaM ti NaccA, AyaMkadaMsI Na kareti pAvaM / aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palichiMdiyANaM NikkammadaMsI // 7 // avi se0 ityAdizlokaH / hI-bhayAdinimittazcetoviplavo hAsastam AsAdya aGgIkRtya sa kAmagRdhnuhatvA'pi prANinaH nandIti krIDeti manyate, 15 vadati ca mahAmohAvRtazubhAdhyavasAyo yathA-ete pazavo mRgayArthaM sRSTAH, mRgayA ca sukhinAM krIDAyai bhavatIti / evaM mRSAvAdA-dattAdAnAdiSvapyAyojyam / yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha alamityAdi / alaM paryAptaM bAlasya ajJasya yaH prANAtipAtAdirUpaH saGgo viSaya-kaSAyAdimayo vA tenAlam, bAlasya hAsyAdisaGgenAlam / kim ? 20 iti ceda, ucyate 1. 0nopAyaH sa ubhayaM zA0 ca / 2. 0'rahaTTa0 ga / 3. 0zlokaH iti ga-ghaGapustake Su nAsti / 4. vRtA(ta)zubhA0 ka ca, vRto'zubhA0 kha gha Ga / 5. 0'dattAdAneSvapyA0 kha / 6. alaM ityAdi kha / 7. prANAtipAtarUpaH ca /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre veramityAdi / puruSAdivadhasamutthaM vairam, tad bAlasaGgAnuSaGgI sannAtmano vardhayati, tadyathA--guNasenena hAsyAnuSaGgAd agnizarmANaM nAnAvidhairupAyairupahasatA navabhavAnuSaGgi vairaM vardhitam / evamanyatrApi viSayasaGgAdAvAyojyam / yatazcaivamataH kim ? ityAha 348 20 tamhA0 ityAdi vRttam / yasmAd bAlasaGgino vairaM vardhate tasmAd atividvAn paramaM mokSapadaM sarvasaMvararUpaM cAritraM vA samyagjJAnaM samyagdarzanaM vA etat paramamiti jJAtvA kiM karoti ? ityAha AyaMka ityAdi / AtaGkaH narakAdidu:kham, tad draSTuM zIlamasyetyAtaGkadarzI sa pApaM pApAnubandhi karma na karoti, upalakSaNArthatvAd na kArayati 10 nAnumanyate c| punarapyupadezadAnAyAha aggaM ca0 ityAdi / agraM bhavopagrAhikarmacatuSTayam, mUlaM ghaatikrmctussttym| yadivA mohanIyaM mUlam, zeSANi tvagram / yadi vA mithyAtvaM mUlam, zeSaM tvagram / tadevaM sarvamagraM mUlaM ca vigiMca iti tyajA'panaya pRthakkuru / tadanenedamuktaM bhavati--na karmaNaH paudgalikasyAtyantikaH kSayaH, api tvAtmanaH 15 pRthakkaraNam / kathaM mohanIyasya mithyAtvasya vA mUlatvam ? iti cet, tadvazAt zeSaprakRtibandhaH, yata uktam- na mohamativRtya bandha uditastvayA karmaNAM, na caikavidhabandhanaM prakRtibandhavibhavo mahAn / anAdibhavahetureSa na ca badhyate nAsakRt tvayA'tikuTilA gatiH kuzala ! karmaNAM darzitA // [ ] tathA cAgama: kahaM bhaMte ! jIvA aTTha kaMmmapayaDIyo baMdhaMti goyamA ! NANAvaraNijjassa 1. nAnAvidhairupahasatA ga / 2 0 bhavAnuSaGgikaM kha / 3. vRttam iti khacapratyorvinA'n ['nyatra nAsti / 4. sarvasaMvaracAritraM kha, sarvasaMvararUpacAritraM gha / 5. AyaMketyAdi ga gha / 6. vigiMca tti tyajA0 kha / 7. ca ca / 8. kahannaM bhaMte gha Ga / 9 kammappagaDIo kha kammapagaDIo ga gha Ga ca / 10. NANAvaraNijjassodaeNaM daMsaNAvaraNassa (0varaNaM) kammaM niyacchai, daMsaNAvaraNi-jjassodaeNaM daMsaNamohaNijjaM kammaM kha /
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / dvitIya uddezakaH 349 udaeNaM darisaNAvaraNijjaM kammaM niyacchai, darisaNAvaraNijjassa kammassa udaeNaM daMsaNamohaNIyaM kammaM niyacchai, daMsaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchai, micchatteNaM udiNNeNaM evaM khalu jIve aTTha kammapayaDIo baMdhai / [ ] kSayo'pi mohanIyakSayAvinAbhAvI, uktaM caNAyagammi hate saMte, jahA seNA viNassaI / evaM kammA viNassaMti, mohaNijje khayaM gae // [ ] ityAdi / athavA mUlam asaMyamaH karma vA, agraM saMyama-tapasI mokSo vA / te mUlA-'gre dhIraH akSobhyo dhIvirAjito vA vivekena duHkha-sukhakAraNatayA'vadhAraya / kiJca palichiMdiyANaM ityAdi / tapaH-saMyamAbhyAM rA~gAdIni bandhanAni 10 tatkAryANi vA karmANi chittvA niSkarmadarzI bhavati, niSkarmANamAtmAnaM pazyati, tacchIlazca niSkarmatvAdvA apagatAvaraNaH sarvadarzI sarvajJAnI ca bhavati / yazca niSkarmadarzI bhavati so'paraM kimApnuyAt ? ityAha[sU0116] esa maraNA pamuccati, se hu diTThabhaye 15 logaMsi paramadaMsI vivittajIvI uvasaMte samite sahite sadA jate kAlakaMkhI parivvae / bahuM ca khalu pAvaM kammaM pagaDaM / esa ityAdi / eSa ityanantarokto malA-'gravivecako niSkarmadarzI 1. udaeNa ca / 2. 0jjassa udaeNaM ga / 3. 0mohaNijjakammaM ca / 4. niyacchati kha / 5. 0jjassa udaeNaM ka ga / 6. niyacchati kha / 7. udiNNe khalu kha / 8. kammappagaDIo kha, kammapagaDIo ga gha Ga ca / 1. baMdhati kha, baMdhaMti ga / 10. hae kha ca / 11. sante ng| 12. viNassati kha Ga ca, viNassai ga / 13. 0na sukha-du:khakaraNa0 kha / 14. 0'vadhArayeti / kiJca ga / 15. palicchidiyA ka kha / 16. Na ityAdi kha ca, NamityAdi gha ng| 17. rAgAdinibandhanAni jhaava0 / 18. pazyatIti gha Ga / 19. ca iti kaprato nAsti / 20. ityAha ca kha / 21. mUlA-'grarecako kaAdarzamRte / munnii|
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre maraNAt AyuHkSayalakSaNAd mucyate, AyuSo bandhanAbhAvAt / yadi vA AjavaJjavIbhAvAdAvIcImaraNAdvA sarva eva saMsAro maraNam, tasmAt pramucyate / yazcaivaM sa kimbhUto bhavati ? ityAha-se hu0 ityAdi / saH anantarokto muniH / dRSTaM saMsArAdbhayaM saptaprakAraM vA yena sa tathA / huH avadhAraNe, dRSTabhaya eva / 5 kiJca loyaMsi0 ityAdi / loke dravyAdhAre caturdazabhUtagrAmAtmake vA paramaH mokSastatkAraNaM vA saMyamaH taM draSTuM zIlamasyeti paramadarzI / tathA viviktaM strIpazu-paNDakasamanvitazayyAdirahitaM dravyataH, bhAvatastu rAga-dveSarahitamasakliSTaM jIvituM zIlamasyeti viviktajIvI / yazcaivambhUtaH sa indriya-noindriyopazamAd 10 upazAntaH / yazcopazAntaH sa paJcabhiH samitibhiH samyag vA itaH gato mokSamArge samitaH / yazcaivaM sa jJAnAdibhiH sahitaH samanvitaH / yazca jJAnAdisahitaH sa sadA yataH apramAdI / kimavadhizcAyamanantarokto guNopanyAsaH ? ityAha kAla0 ityAdi / kAlaH mRtyukAlastamAkAGkituM zIlamasyeti kAlAkAGkSI / sa evambhUtaH pari samantAd vrajet parivrajet, yAvat paryAyAgataM 15 paNDitamaraNam tadAkAGkSamANo viviktajIvitvAdiguNopetaH saMyamAnuSThAnamArge pariSvaSkediti / syAdetat-kimarthamevaM kriyate ? ityAha bahuM ca0 ityAdi / mUlottaraprakRtibhedabhinnaM prakRti-sthityanubhAvapradezabandhAtmakaM bandha-udaya-satkarmatAvyavasthAmayaM tathA baddha-spRSTa-nidhattanikAcitAvasthAgataM karma, tacca na husIyasA kAlena kSayamupayAtItyataH kAlA20 kAGkSItyuktam / tatra bandhasthAnApekSayA tAvanmUlottaraprakRtInAM bahutvaM pradarzyate, tadyathAsarvamUlaprakRtIbaMdhnato'ntarmuhUrtaM yAvadaSTavidham / AyuSkavarjaM saptavidham / 1. 0dbhayaM yena sa ka / 2. kiJca iti Gapustake nAsti / 3. logasItyAdi kha ca / 4. 0bhUtAtmake kha / 5. 0bhiH samanvitaH sahitaH / yazca ka ga / 6. sa hi sadA Ga / 7. 0kAlaM mRtyumAkAGkituM kha / 8. pari: kha ca / 9. 0maraNaM tAvadAkAGkSamANo kha ca / 11. tadyathA iti khapratau nAsti / 12. 0rbanato muhUrtaM kha /
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / dvitIya uddezakaH 351 tajjaghanyenAntarmuhUrtam utkRSTatastadrahitAni trayastriMzatsAgaropamANi pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni / sUkSmasamparAyikasya mohanIyabandhoparame AyuSkabandhAbhAvAt SaDvidham, etacca jaghanyataH sAmayikam, utkRSTatastvantamuhUrtamiti / tathopazAnta-kSINamoha-sayogikevalinAM saptavidhabandhoparame sAtamekaM badhnatAmekavidhaM bandhasthAnam, tacca jaghanyena sAmayikam, utkRSTato 5 dezonapUrvakoTikAlIyam / idAnImuttaraprakRtibandhasthAnAnyabhidhIyante-tatra jJAnAvaraNA-'ntarAyayoH paJcabhedayorapyekameva dhruvabandhitvAd bandhasthAnam / ___darzanAvaraNIyasya trINi bandhasthAnAni-nidrApaJcaka-darzanacatuSTayasamanvayAd dhruvabandhitvAd navavidham, tataH styAnadhitrikasyAnantAnubandhibhiH saha 10 bandhoparame SaDvidham, apUrvakaraNasaGkhyeyabhAge nidrA-pracalayorbandhoparame caturvidhaM bandhasthAnam / vedanIyasyaikameva bandhasthAnaM sAtamasAtaM vA bajataH, ubhayorapi yaugapadyena virodhitayA bandhAbhAvAt / mohanIyasya bandhasthAnAni daza, tadyathA-dvAviMzatiH, mithyAtvaM SoDaza 15 kaSAyA anyataro vedo hAsya-ratiyugmA-'rati-zokayugmayoranyatarad bhayaM jugupsA ceti, mithyAtvabandhoparame sAsvAdanasya saivaikaviMzatiH, saiva samyagmithyAdRSTeraviratasamyagdRSTervA'nantAnubandhyabhAve saptadazavidhaM bandhasthAnam, tadeva dezaviratasyApratyAkhyAnabandhAbhAve trayodazavidham, tadeva pramattA-'pramattA-'pUrvakaraNAnAM yatInAM pratyAkhyAnAvaraNabandhAbhAvAd navavidham, etadeva hAsyAdiyugmasya bhaya- 20 1. "tadrahitAni deva-manuja(jA)yurbandhAntarmuhUrtAbhyAM rahitAni'' jai0vi0pa0, 0stadrahitatrayastriMza0 kha / 2. 0samparAyasya ka pratimRte / 3. mohanIyasya bandho0 kha / 4. 0bandhAbhAvAcca SaDvidham kha / 5. 0tastvAntauhUrtikamiti kha / 6. badhnatAmekaM bandha0 k| 7. "anantAnubandhi[ bhi ]riti etairbadhyamAnaireva etadbadhyate iti sUcayati'' jai0vi0pa0 / 8. bandhoparamAt SaDvidham ga / 9. mohanIyabandha0 ca / 10. anyataravedo gha Ga / 11. yatInAM iti khaprato nAsti /
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre jugupsayozcApUrvakaraNacaramasamaye bandhoparamAt paJcavidham, tato'nivRttikaraNasaGkhyeyabhAgAvasAne puMvedabandhoparamAt caturvidham, tato'pi tasminneva saGkhyeyabhAge kSayamupagacchati sati krodha-mAna-mAyAsaJcalanAnAM krameNa bandhoparamAt trividhaM dvividhamekavidhaM ceti, tasyApyanivRttikaraNacaramasamaye 5 bandhoparamAnmohanIyasyAbandhakaH / AyuSaH sAmAnyenaikavidhaM bandhasthAnaM caturNAmanyatarat, vyAderyogapadyena bandhAbhAvo virodhAditi / nAmno'STau bandhasthAnAni, tadyathA-trayoviMzatiH, tiryaggatiprAyogyaM badhnatastiryaggatirekendriyajAtiraudArika-taijasa-kArmaNAni huNDasaMsthAnaM varNa10 gandha-rasa-sparzAstiryaggatiprAyogyA AnupUrvI agurulaghu upaghAtaM sthAvaraM bAdara sUkSmayoranyatarad aparyAptaka pratyeka-sAdhAraNayoranyatarad asthiram azubhaM durbhagam anAdeyam ayaza:kIrtiH nirmANamiti, iyamekendriyAparyAptakaprAyogyaM banato mithyAdRSTerbhavati / iyameva parAghAta-ucchAsasahitA paJcaviMzatiH, navaramaparyAptakasthAne paryAptaka eva vAcyaH / iyameva cAtapa-uddyotAnyatara15 samanvitA SaDviMzatiH, navaraM bAdara-pratyeke eva vAcye / tathA devagatiprAyogyaM banato'STAviMzatiH, tathAhi-devagatiH paJcendriyajAtiH vaikriya-taijasa-kArmaNAni zarIrANi samacaturasram aGgopAGgaM varNAdicatuSkam AnupUrvI agurulaghu upaghAtaM parAghAtam ucchAsa: prazastavihAyogatiH trasaM bAdaraM paryAptakaM pratyekaM sthirA 'sthirayoranyatarat zubhA-'zubhayoranyatarat subhagaM susvaram AdeyaM yaza:kIti20 ayaza:kIoranyatarat nirmANamiti / eSaiva tIrthakaranAmasahitA ekonatriMzat / sAmprataM triMzat-devagatiH paJcendriyajAtiH vaikriyA-5'hArakAGgopAGgacatuSTayaM 1. 0zcApUrvakaraNe carama0 ca / 2. 0karaNabandhabhAgA0 kha / 3. tasminnevAsaGkhyeyabhAge kha / 4. 0mAyA-lobhaJvalanAnAM ga / 5. 0syAbandhaH kha / 6. prAyogyAnupUrvI gha Ga ca / 7. paryAptakameva vAcyam / iya0 kha gha. paryAptakameva vAcyam / tathA iya0 ng| 8. "vAcye [i]ti karmaNIti zepaH'' jai0vi0pa0 / 9. tathA iti ka-ghapratyorna, tato ca / 10. tadyathA-deva0 kha / 11. zarIrANi ka-caAdarzayonAsti / 12. 0catuSTayaM gha Gaca / 13. upaghAta ka kha gha ca / 14. sthiraM zubhaM subhagaM susvaraM ca / 15. 0''hArakazarIrA-'GgopAGgacatuSkaM taijasa0 kha /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / dvitIya uddezakaH 353 taijasa-kArmaNe saMsthAnamAdyaM varNAdicatuSkam AnupUrvI agurulaghu upaghAtaM parAghAtam ucchAsaH prazastavihAyogatiH trasaM bAdaraM paryAptakaM pratyekaM sthiraM zubhaM subhagaM susvaram AdeyaM yaza:kIrtiH nirmANamiti ca badhnata ekaM bandhasthAnam / eva triMzat tIrthakaranAmasahitA ekatriMzat / eteSAM ca bandhasthAnAnAmekendriyadvIndriya-trIndriya-narakagatyAdibhedena bahuvidhatA karmagranthAdavaseyA / apUrva- 5 karaNAdiguNasthAnakatraye devagatiprAyogyabandhoparamAd yaza:kIrtimeva banata ekavidhaM bandhasthAnamiti / tata UrdhvaM nAmno bandhAbhAva iti / gotrasya sAmAnyenaikaM bandhasthAnam-ucca-nIcayoranyatarat, yaugapadyenobhayobaMndhAbhAvo virodhAditi / tadevaM bandhadvAreNa lezato bahutvamAveditaM karmaNAm, tacca bahukarma prakRtaM 10 baddhaM prakaTaM vA, tatkAryadarzanAt / khaluzabda: vAkyAlaGkAre avadhAraNe vA, baDheva tat karma / yadi nAmaivaM tatastadapanayanArthaM kiM kartavyam ? ityAha [sU0117] saccaMsi dhitiM kuvvaha / etthovarae mehAvI savvaM pAvaM kammaM jhoseti / __ [ sU0118] aNegacitte khalu ayaM purise, se keyaNaM 15 arihai puuritte| se aNNavahAe aNNapariyAvAe aNNapariggahAe jaNavayavahAe jaNavayaparivAyAe jaNavayapariggahAe / [sU0119] AsevittA eyamaTuM iccevege samuTThitA / tamhA taM biiyaM nAsevate NissAraM pAsiya nnaannii| 20 1. ucchvAsaM ga-capustake Rte / 2. paryAptaM ka / 3-4. ca iti khaprato na / 5. mekendriya-naraka0 ca / 6. 0dvIndriya-naraka0 ka kha, dvindriya-nAraka0 ga / 7. badhnata ityekavidhaM kha / 8. Urddha kha ga ca / 9. tatkAryapradarzanAt ga /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre uvavAyaM cayaNaM NaccA aNaNNaM cara mAhaNe / se Na chaNe, na chaNAvae, chaNaMtaM NANujANati / NivvidaM NaMdiM arate payAsu aNomadaMsI NisaNNe pAvehiM kammehiM / 5 sacce ityAdi / sadbhayo hita: satyaH saMyamastatra dhRtiM kurudhvam, satyo vA maunIndrAgamo yathAvasthitavastusvarUpAvirbhAvanAt / tatra bhagavadAjJAyAM dhRti kumArgaparityAgena kurudhvamiti / kiJca etthovarae0 ityAdi / atra asmin saMyame bhagavadvacasi vA upa sAmIpyena rataH vyavasthitaH medhAvI tattvadarzI sarvam azeSaM pApaM karma 10 saMsArArNavaparibhramaNahetuM jhoSayati zoSayati kSayaM nayatIti yAvat / ukto'pramAdaH, tatpratyanIkastu pramAdaH / tena ca kaSAyAdipramAdena pramattaH kiMguNo bhavati ? ityAha __ aNegacitte0 ityAdi / anekAni cittAni kRSi-vANijyA-'valaganAdIni yasyAsAvanekacittaH / khaluH avadhAraNe, saMsArasukhAbhilASyanekacitta eva 15 bhavati / ayaM puruSaH iti pratyakSagocarIbhUtaH saMsAryapadizyate / atra ca prAgupanyastadadhighaTikayA kapiladaridreNa ca dRSTAnto vAcya iti / yazcAnekacitto bhavati sa kiM kuryAt ? ityAha se keyaNamityAdi / dravyaketanaM cAlanI paripUrNakaH samudro veti / bhAvaketanaM lobhecchA / tadasAvanekacittaH kenApyabhUtapUrvaM pUrayitumarhati, arthitayA 20 zakyA-'zakyavicArAkSamo'zakyAnuSThAne'pi pravartata ityuktaM bhavati / sa ca 1. saccetyAdi ga / 2. 0svarUpAvirbhAvAt ga / 3. kuru tvamiti c| 4. "etthovarate tti saccapaDipakkhe alie saccAdhiTThitavatANa vA paDipakkhe uvarato Nivvitto' cUrNau / 5. 0hetuH ka gha Ga, 0hetu ca / 6. jhoSayati iti khaprato nAsti / 7. 0na ca pramattaH kh| 8. saMsAryupadizyate gha Ga / 9. 0ghaTikAyA ca / 10. kapilena ca kha / 11. keyaNaM ityAdi kha ga ca / 12. "cAlinIparipUrNaka iti sugharIgRham' jai0vi0pa0 /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / dvitIya uddezakaH 355 lobhecchApUraNavyAkulitamatiH kiM kuryAt ? ityAha se annavahAe0 ityAdi / sa lobhapUraNapravRtto'nyeSAM prANinAM vadhAya bhavati / tathA'nyeSAM zArIra-mAnasaparitApanAya / tathA'nyeSAM dvipadacatuSpadAdInAM parigrahAya / janapade bhavA jAnapadAH kAlapraSThAdayo rAjAdayo vA magadhAdijanapadA vA tadvadhAya / tathA janapadAnAM lokAnAM parivAdAya dasyurayaM 5 pizuno vA ityevaM marmodghaTTanAya / tathA janapadAnAM magadhAdInAM parigrahAya / prabhavatIti sarvatrAdhyAhAraH / kiM ya ete lobhapravRttA vadhAdikAH kriyAH kurvanti te tathAbhUtA evAsate utAnyathA ? anyathA'pIti darzayati AsevittA0 ityAdi / enam anantaroktamarthamanyavadha-parigrahaparitApanAdikamAsevya ityeva iti lobhecchApratipUraNAyaiva eke bharatarAjAdaya: 10 samutthitAH samyag yogatrikeNotthitAH saMyamAnuSThAnenodyatAstenaiva bhavena siddhimAsAdayanti / saMyamasamutthAnena ca samutthAya kAmabhogAn hiMsAdIni cAzravadvArANi hitvA kiM vidheyam ? ityAha tamhA0 ityAdi / yasmAdvAntabhogatayA kRtapratijJastasmAd bhogalipsutayA ted dvitIyaM mRSAvAdamasaMyamaM vA nAseveta / viSayArthamasaMyamaH sevyate, te ca 15 viSayA ni:sArA iti darzayati nissAraM0 ityAdi / sAro hi viSayagaNasya tatprAptau tRptiH, tadabhAvAd ni:sArastaM dRSTvA jJAnI tattvavedI na viSayAbhilASaM vidadhyAt / na kevalaM manuSyANAm, devAnAmapi viSayasukhAspadamanityaM jIvitamiti ca darzayati 1. tathA teSAM ka / 2. "kAlapraSTAdaya iti mlecchAdayaH' jai0vi0pa0, "tRtIyAdhyayane udde0 2-kAlapraSTAdayaH mlecchAdayaH" sa0vi0pa0 / 3. vA tadvadhAya ga-Gapustake vinA / 4. bhavatIti ng| 5. sarvadAdhyAhAra: kha / 6. kiM ye te lobha0 ka / 7. utAnyathA'pi ? iti darza0 kha ga ca / 8. evam ka ca / 9. saMyamAnuSThAnodyatA0 kha ca / 10. 0na cotthAya kha c| 11. cAsrava0 Ga / 12. tatra ga, taM gha Ga, "bitiyaM NAma puNo puNo tamiti visayasuhaM asaMjamaM vA / AsevaNaM karaNaM / sahassaso vi AsevijjamANANaM visayANaM tittiabhAve' 13. nAsevate ka / 14. nissAra ka kha ga / 15. ca iti kha-capratyorna /
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre uvavAyaM cayaNaM naccA, upapAtaM janma, cyavanaM pAtaH, tacca jJAtvA na viSayasaGgonmukho bhavediti / yato ni:sAro viSayagrAmaH samastasaMsAro vA sarvANi ca sthAnAnyazAzvatAni / tataH kiM kartavyam ? ityAha aNannamityAdi / mokSamArgAd anyaH asaMyamaH, nAnyaH ananyaH 5 jJAnAdiH, taM cara mAhaNa iti muniH / kiJca se na chaNe0 ityAdi / sa muniH ananyasevI prANino na kSaNuyAt na hanyAt, nAparaM ghAtayet, ghnantamanyaM na samanujAnIta / caturthavratasiddhaye tvidamupadizyate __nivida0 ityAdi / nirvindasva jugupsasva viSaya janitAM nandI pramodam / 10 kimbhUtaH san ? prajAsu strISu araktaH rAgarahitaH, bhAvayecca yathA-ete viSayAH kimpAkaphalopamAstrapuSIphalanibandhanakaTavaH / atastadarthaM parigrahAgrahayogaparAGmukho bhavediti / uttamadharmapAlanArthamAha aNoma0 ityAdi / avamaM hInaM mithyAdarzanA-'viratyAdi tadviparyastamanavamam tad draSTuM zIlamasyetyanavamadarzI samyagdarzana-jJAna-cAritravAn, evambhUtaH 15 san prajAnugAM nandI nirvindasveti saNTaGkaH / yazcAnavamasandarzI sa kimbhUto bhavati ? ityAha nisanna0 ityAdi / pApopAdAnebhyaH karmabhyaH niSaNNaH niviNNaH pApakarmabhyaH pApakarmasu vA kartavyeSu nivRtta iti yAvat / kiJca[sU0120 ] kodhAdimANaM haNiyA ya vIre, lobhassa pAse NirayaM mahaMtaM / 20 1. cavaNaM ga gha ng| 2. tajJA( jjJA )tvA kha / 3. samastaM saMsAro gha, samastaH saMsAro ca / 4. aNaNNaM ityAdi ca / 5. jJAnAdikaH gha ng| 6. chaNa gha ng| 7. nApyaparaM kha ca, na paraM gha, Gapratau pAThabhaGgaH / 8. 0t, ghAtayantaM na sama0 kha-capratI Rte / 1. samanujAnIyAt g| 10. 0 janitanandI kha / 11. "trapuSIphalanibandhanaM kaTukarkaTIviNTam'' sa0vi0pa0 / 12. "nibandhana iti vRntam'' je0vi0pa0 / 13. samyagjJAna-darzana-cAritravAn c| 14. evabhUtaM (tAM ?) nandI kha / 15. yazcAnavamadarzI ca /
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / dvitIya uddezakaH 357 tamhA hi vIre virate vadhAto, chidijja sotaM lahubhUyagAmI // 8 // [ sU0121] gaMthaM pariNNAya iha'jja vIre, soyaM pariNAya carejja daMte / ummugga laddhaM iha mANavehi, No pANiNaM pANe samArabhejjAsi // 9 // tti bemi / // sIosaNijjassa bIo uddesao sammatto // kohAdItyAdi vRttam / krodha AdiryeSAM te krodhAdayaH mIyate paricchidyate'neneti mAnaM svalakSaNam anantAnubandhyAdivizeSaH, krodhAdInAM mAnaM 10 krodhAdimAnam, krodhAdiSu yo mAnaH garvaH, taM hanyAt / ko'sau ? vIraH / dveSApanodamuktvA rAgApanodArthamAha lohassa0 ityAdi / lobhasyAnantAnubandhyAdezcaturvidhasyApi sthiti vipAkaM ca pazya / sthitimahatI sUkSmasamparAyAnuyAyitvAt, vipAko'pyapratiSThAnAdinarakApattermahAn, yata AgamaH-macchA maNuyA ya sattamiM puDhaviM [ ] te ca 15 mahAlobhAbhibhUtAH saptamapRthivIbhAjo bhavantIti bhAvArthaH / yadyevaM tataH kiM kartavyam ? ityAha tamhA0 ityAdi / yasmAd lobhAbhibhUtAH prANivadhAdipravRttitayA mahAnarakabhAjo bhavanti tasmAd vIro lobhahetorvadhAdvirataH syAditi / kiJca chiMdijja0 ityAdi / zokaM bhAvoto vA chindyAt apanayet / 20 1. kohAi ityAdi kha ca / 2. mIyate'neneti ka Ga, mIyate'nena mAnaM gha / 3. krodhAdervA ka / 4. garvaH krodhakAraNaH, taM kha ga ca / 5. dhIra: gha Ga ca / 6. dveSApanodArthamaktvA ka ga / 7. te ca lobhAbhibhatA: gha Ga / 8. prANavadhAdi0 ca / 9. bhavantIti gha / 10. syAt / kiJca gha ng| 11. bhAvasroto ga ng|
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre kimbhUtaH ? laghubhUtaH mokSaH saMyamo vA, taM gantuM zIlamasyeti laghubhUtagAmI / laghubhUtaM vA kAmayituM zIlamasyeti laghubhUtakAmI / punarapyupadezadAnAyAha gaMthamityAdi vRttam / grenthaM bAhyA-''bhyantarabhedabhinnaM jJaparijJayA parijJAya iha adyaiva kAlAnatipAtena vIra: san pratyAkhyAnaparijJayA parityajet / kiJca5. soyamityAdi / viSayAbhiSvaGgaH saMsAstrotastad jJAtvA dAnta indriyanoindriyadamena saMyamaM carediti / kimabhisandhAya saMyamaM caret ? ityAha ummagga laddhamityAdi / iha mithyAtvAdizaivalAcchAdite saMsArahUde jIvakacchapaH zruti-zraddhA-saMyama-vIryarUpamunmajjanam AsAdya labdhvA, anyatra sampUrNamokSamArgAsambhavAd mAnuSeSvityuktam / ktvApratyaya syottarakriyAsavya10 pekSitvAd uttarakriyAmAha no pANiNamityAdi / prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM prANAn paJcendriya-trividhabalocchAsa-niHzvAsA''yuSkalakSaNAn no samArabhethAH na vyaparopayeH, tadupaghAtakAryanuSThAnaM mA kRthA ityuktaM bhavati / itiH prismaaptau| bravImi iti pUrvavat / 15 zItoSNIyAdhyayanadvitIyoddezakaTIkA samAptA // cha // cha / 1. gaMthaM ityAdi kha ca, gaMdhamityAdi ng| 2. "grantha 14 [Abhyantara]" jhaava0 / 3. dhIra: gha Ga ca / 4. soyaM ityAdi kha ca / 5. saMsArasrota0 ga gha ng| 6. 0zrotastaM jJAtvA kha ga / 7. 0noindriyasaMyamena kha / 8. ummaga ka kha, ummugga ca / 9. laddhaM ityAdi kha ca / 10. 0cchAditasaMsAra0 kapratyA vinA / 11. mAnuSyeSvityuktam ga / 12. 0syottarakAlasavyapekSatvAd kha / 13. 0savyapekSatvAd ga / 14. pANiNaM ityAdi kha ca / 15. 0nizvAsA0 kha ca / 16. vyaparopayet ga / 17. 0kAryamanuSThAnaM ng| 18. iti Ga ca / 19. 0yAdhyayane g| 20. samApteti gha, samAptA iti Gaprato nAsti, parisamApteti ca /
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / tRtIya uddezakaH 359 ukto dvitIyoddezakaH sAmprataM tRtIya Arabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake duHkhaM tatsahanaM ca pratipAditam, na ca tatsahanenaiva saMyamAnuSThAnarahitena pApakarmAkaraNatayA vA zramaNo bhavatItyetat prAguddezArthAdhikAranirdiSTamucyate / ato'nena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam, taccedam [sU0122] saMdhiM logassa jANittA Atato bahiyA pAsa / tamhA Na haMtA Na vighAtae / jamiNaM aNNamaNNavitigiMchAe paDilehAe Na kareti pAvaM kammaM kiM tattha muNI kAraNaM siyA ? [sU0123] samayaM tatthuvehAe appANaM vippsaade| 10 aNaNNaparamaM NANI No pamAde kayAi vi / Atagutte sayA vIre jAtAmAtAe jAvae // 10 // virAgaM rUvehiM gacchejjA mahatA khuDDaehiM vA / AgatiM gatiM pariNAya dohiM vi aMtehiM adissamANehiM 15 se Na chijjati, Na bhijjati, Na Dajjhati, Na hammati kaMcaNaM svvloe| saMdhiM loyassa jANittA / tatra sandhirdravyato bhAvatazca / tatra dravyataH kuDyAdivivaram, bhAvataH karmavivaram / tatra darzanamohanIyaM yadudIrNaM tat kSINam, zeSamupazAntamityayaM samyaktvAvAptilakSaNo bhAvasandhiH / yadi vA jJAnAvaraNIyaM 20 viziSTakSAyopazamikabhAvamupagatamiti ayaM samyagjJAnAvAptilakSaNaH sandhiH athavA cAritramohanIyakSayopazamAtmakaH sandhiH / taM jJAtvA na pramAdaH zreyAniti, 1. prAguddezAdhikAra0 ka / 2. atho'nena ng| 3. jANettA / tata: sandhi0 kha / 4. tatra iti kha-capratyornAsti /
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre yathA hi lokasya cArakAdyavaruddhasya kuDyanigaDAdInAM sandhi chidraM jJAtvA upalabhya na pramAdaH zreyAn / evaM mumukSorapi karmavivaramAsAdya kSaNamapi putrakalatrasaMsArasukhavyAmoho na zreyase bhavatIti / yadi vA sandhAnaM sandhiH, sa ca bhAvasandhirjJAna-darzana-cAritrAdhyavasAyasya karmodayAt truTyataH punaH sandhAnaM mIlanam etatkSAyopazamikAdibhAvalokasya vibhaktipariNAmAdvA loke jJAnadarzana-cAritrArhe bhAvasandhi jJAtvA tadarNapratipAlanAya vidheyamiti / yadi vA sandhiH avasaro dharmAnuSThAnasya taM jJAtvA lokasya bhUtagrAmasya duHkhotpAdanAnuSThAnaM na kuryAt, sarvatrAtmaupamyaM samAcaredityAha __ Ayao ityAdi / yathA hyAtmanaH sukhamiSTam itarat tvanyathA tathA 10 bahirapi Atmano vyatiriktAnAmapi jantUnAM sukhapriyatvamasukhApriyatvaM ca pazya avadhAraya / tadevamAtmasamatAM sarvaprANinAmavadhArya kiM kartavyam ? ityAha tamhA ityAdi / yasmAt sarve'pi jantavo duHkhadviSaH sukhalipsavastasmAt teSAM na hantA na vyApAdaka: syAt nApyaparaistAn jantUn vividhaiH nAnAprakArairupAyairghAtayet vighAtayediti, yadyapi kAMzcit sthUlAn sattvAn svayaM 15 pASaNDino na ghnanti tathApyuddezika-sannidhyAdiparibhogAnumateraparairghAtayanti / na caikAntena pApakarmAkaraNamAtratayA zramaNo bhavatIti darzayati jamiNamityAdi / yadidaM yadetat pApakarmAkaraNatAkAraNaM kiM tat ? darzayati-anyonyasya parasparaM yA vicikitsA AzaGkA parasparato bhayaM lajjA vA tayA tAM vA pratyuprekSya parasparAzaGkayA'pekSayA vA pApaM pApopAdAnaM karma anuSThAnaM na 20 karoti na vidhatte / kiM prazne kSepe vA / tatra tasmin pApakarmAkaraNe kiM muniH kAraNaM syAt ? kiM muniriti kRtvA pApakarma na karoti ? kAkvA pRcchati / yadi vA yadi nAmAsau yathoktanimittAt pApAnuSThAnavidhAyI na saJjajJe kimetAvataiva 1. 0mAsAdya lavakSaNamapi gha Ga / 2. vidhirayamiti gha Ga "vidheyam iti mIlitamityanena sambandhaH" jai0vi0pa0 / 3. sarvatrAtmaupayikamAcaredityAha kha / 4. 0diti / Aha ca- ca / 5. ca iti kapratau nAsti / 6. sarve jantavo ga / 7. vyAghAtaka: kha ) 8. 0karaNatayA kAraNaM kha / 9. tat iti kha-capratyorna / 10. parasparAzaGkApekSayA ca / 11. pApaM karma kha ca / 12. "kAkvA iti parasparAzaGkayA' jai0vi0pa0 /
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / tRtIya uddezakaH 361 munirasau ? naiva munirityarthaH / adrohAdhyavasAyo hi munibhAvakAraNam, sa ca tatra na vidyate, aparopAdhyAvezAt / vineyo vA pRcchati-yadidaM parasparAzaGkayA AdhAkarmAdipariharaNaM tanmunibhAvAGgatAM yAtyAhosvinneti ? AcArya Aha-saumya ! nirastAparavyApAraH zRNu jamiNamityAdi / aparopAdhinirastaheyavyApAratvameva munibhAvakAraNamiti 5 bhAvArthaH, yataH zubhAntaHkaraNapariNAmavyApArApAditakriyasya munibhAvaH, nAnyatheti / ayaM tAvannizcayanayAbhiprAyaH / vyavahArAbhiprAyeNa tUcyate-yo hi samyagdRSTirutkSiptapaJcamahAvratabhArastadvahane pramAdyannapyaparasamAnasAdhulajjayA gurvAdhArAdhyabhayena gAraveNa vA kenacidAdhAkarmAdi pariharan pratyupekSaNAdikAH kriyAH karoti, yadi ca tIrthodbhAsanAya mAsakSapaNA-''tApanAdikA janavijJAtAH kriyAH karoti tatra tasya 10 munibhAva eva kAraNam, tadvyApArApAditapAramparyazubhAdhyavasAyopapatteH / tadevaM zubhAnta:karaNavyApAravikalasya munitve sadasadbhAvaH pradarzitaH, kathaM tarhi naizcayiko munibhAvaH ? ityata Aha samayamityAdi / samabhAvaH samatA tAM tatrotprekSya paryAlocya samatAvyavasthito yadyat karoti yena kenacit prakAreNAneSaNIyapariharaNaM lajjAdinA 15 janaviditaM copavAsAdi tat sarvaM munibhAvakAraNamiti / yadi vA samayam AgamaM tatrotprekSya yadAgamoktavidhinAnuSThAnaM tat sarvaM munibhAvakAraNamiti bhAvArthaH / tena cAgamotprekSaNena samatotprekSayA vA''tmAnaM viprasAdayed vividhaM prasAdayed AgamaparyAlocanena samatAdRSTyA vA''tmAnaM vividhairupAyairindriyapraNidhAnA'pramAdAdibhiH prasannaM vidadhyAt / AtmaprasannatA ca saMyamasthasya bhavati, 20 tatrApramAdavatA bhAvyamiti / Aha ca aNannaparamamityAdyanuSTap / na vidyate'nyaH paramaH pradhAno'smAditya 1. adharmAdipariharaNaM kh| 2. jamiNaM ityAdi kha ca / 3. munerbhAva gha / 4. samayaM ityAdi kha ga ca / 5. samabhAvaM samatAM vA tatrotprekSya samatAvyavasthito kh| 6. tAM sa tatro0 ng| 7. 0vidhAnAnuSThAnaM kha-capratI vinA / 8. aNaNNaparamaM ityAdya0 c|
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ayagutte ityAdi / indriya- noindriyAtmanA guptaH AtmaguptaH sadA sarvakAlaM yAtrA saMyamayAtrA tasyAM mAtrA yAtrAmAtrA, mAtrA ca 'accAhAro na saMhe' [ ] ityAdi, tayA''tmAnaM yApayet yathA viSayAnudIraNena dIrghakAlaM saMyamAdhAradehapratipAlanaM bhavati tathA kuryAt, uktaM ca 5 10 362 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre nanyaparamaH saMyamastaM jJAnI paramArthavit no pramAdayet tasya pramAdaM na kuryAt kadAcidapi / yathA cApramAdatA bhavati tathA darzayitumAha 15 AhArArthaM karma kuryAdanindyam, syAdAhAraH prANasandhAraNArtham / prANA dhAryAstattvajijJAsanAya, tattvaM jJeyaM yena bhUyo na bhUyAt // [ saivA''tmaguptatA kathaM syAt ? iti ced Aha ] 14 virAgamityAdi / virajanaM virAgastaM virAgaM rUpeSu manojJeSu cakSurgocarIbhUteSu gacchet yAyAt / rUpamatIvA''kSepakAri ato rUpagrahaNam, anyathA zeSaviSayeSvapi virAgaM gacchedityuktaM syAt / mahatA divyabhAvena yad vyavasthitaM rUpaM kSullakeSu vA ma~nuSyarUpeSu sarvatra virAgaM kuryAditi / athavA divyAdi pratyekaM mahat kSullakaM ceti, kriyA pUrvavat / nAgArjunIyAstu paThanti 20 visayammi paMcagammI, duvihammitiyaM tiyaM / bhAvao jANittA, se na lippar3a dosu vi // 22 zabdAdiviSayapaJcake'pi iSTA 'niSTarUpatayA dvividhe hIna-madhyamo - 1. cApramAdavattA gha ca / 2. AyaguttetyAdi ga / 3. tasyA ca / 4. 0 mAtrA, sAca ga / 5. sahaItyAdi ka ga, sahai ityAdi gha Ga / 6. yathA iti khapustake nAsti / 7. kuryAditi, uktaM ca gha Ga / 8. AhArasyArthaM ga, AhArAdyarthaM ca / 9. 0 nindyaM kuryAdAhAraM prANa0 capratimRte, cUrNau ca / 10. prANAH sandhAryA 0 capratyA vinA, cUrNau ca / 11. 0jijJAsanArthaM ga ca, cUrNau ca / 12. tattvaM jijJAsyaM yena niSThAM sameyAt capustakaM vinA, tattvaM jijJAsyaM yena duHkhAdvimucce( cyet) cUrNau / 13. asau cAtmaguptatA ga / 14. virAgaM ityAdi / viraMjanaM kha ca / 15. gacchet iti khapratau nAsti / 16. 0 viSaye'pi ga / 17. manuSyeSu sarvatra kha / 18. "mahatu(t) kSullaka m ] iti utkRSTaM rUpaM maha[ t], kAla-kubjAdi kSullakam, zeSaM madhyamam" jai0vi0pa0 / 19. " pUrvavat iti virAgaM kuryAt " jai0vi0pa0 / 20. paMcagammi vi0 kha cUrNau ca, paMcagammiM ca / 21. jANettA kha / 22. dvividhaM ( dhe) 'trividhaM' hIna0 ga /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / tRtIya uddezakaH 363 tkRSTabhedamityetat bhAvataH paramArthataH suSThu jJAtvA sa muniH pApena karmaNA dvAbhyAmapi rAga-dveSAbhyAM na lipyate, tadakaraNAditi bhAvaH / syAtkimAlambyaitat kartavyam ? ityAha AgaimityAdi / Agamanam AgatiH / sA ca tiryaG-manuSyayozcaturddhA, caturvidhanarakAdigatyAgamanasadbhAvAt / deva-nArakayordvedhA tiryaG - manuSyagatibhyA - 5 mevAgamanasadbhAvAt / evaM gatirapi / manuSyeSu tu paJcadhA, tatra mokSagatisadbhAvAt / atastAmAgatiM gatiM ca parijJAya saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyamavetya manuSyatve ca mokSagatisadbhAvamAkalayyAntahetutvAd antau rAga-dveSau tAbhyAM dvAbhyAmantAbhyAmadRzyamAnAbhyAmanapadizyamAnAbhyAM vA, ktvApratyayasyottara kriyAmAha se ityAdi / saH Agati-gatiparijJAtA rAga-dveSAbhyAmanapadizyamAno na chidyate asyAdinA, na bhidyate kuntAdinA, na dahyate pAvakAdinA, ne hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA bhUyazaH, athavA rAga-dveSAbhAvAt siddhayatyeva / tadavasthasya caitAni chedanAdIni vizeSaNAni kaMcaNamiti vibhaktipariNAmAt kenacit sarvasminnapi loke na chidyate nApi bhidyate rAga-dveSopazamAditi / tadevamAgati- 15 gatiparijJAnAd rAga-dveSaparityAgaH, tadabhAvAcca chedanAdisaMsAraduHkhAbhAvaH / apare ca sAmpratekSiNaH kuto vayamAgatAH ? kva yAsyAmaH ? kiM vA tatra naH saimpatsyate ? naivaM bhAvayanti, ataH saMsArabhramaNapAtratAmanubhavantIti darzayitumAha-- [sU0124 ] avareNa puvvaM Na saraMti ege, kimassa tItaM kiM vA''gamissaM / "na 1. 0tkRSTamityetat ka / 2. Aga ityAdi / kha ca / 3. 0nArakayordvidhA ca / 4. vA ca / 5. 0rahaTTa0 ga / 6. antau ca rAga0 kha / 7. ca gha Ga ca / 8. 0 gatijJAtA Ga / 9. hanyate iti na nIyate" jai0vi0pa0 / 10. bahuzaH kha gha Ga / 11. siddhyate ca / tada0 ga Ga / 12. kaJcanamiti ka / 13. sampadyate Ga / 14. 0te ? ityAdyanAlocakAH saMsAra0 kha / 10 20
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bhAsaMti ege iha mANavA tu, jamassa tItaM taM AgamissaM // 11 // NAtItamaTThe Na ya AgamissaM aTTaM NiyacchaMti tathAgatA u / vidhUtakappe etANupassI NijjhosattA / 5 kA aratI ke ANaMde ? etthaMpi aggahe care / savvaM hAsaM pariccajja allINagutto parivva // " [sU0125 ] purisA ! tumameva tumaM mittaM kiM bahiyA mittamicchasi ? jaM jANejjA uccAlayitaM taM jANejjA dUrAlayitaM, jaM 10 jANejjA dUrAlaitaM taM jANejjA uccAlayitaM / avareNa ityAdi rUpakam / apareNa pazcAtkAlabhAvinA saha pUrvam atikrAntaM na smaranti eke anye mohAjJAnAvRtabuddhayo yathA kimasya jantornarakAdibhavodbhUtaM bAla-kumArAdivayopacitaM vA du:khAdyatItaM kiM vA''gamiSyati AgAmini kAle kimasya sukhAbhilASiNo duHkhadviSo bhAvIti / 15 yadi punaratItA-''gAmiparyAlocanaM syAt na tarhi saMsAraratiH syAditi, uktaM cakeNa mametthuppattI ? kahaM io taha puNo vi gaMtavvaM ? | jo ettiyaM pi ciMtei ettha so ko na nivviNNo ? // [ ] eke punarmahAmithyAjJAnino bhASante iha asmin saMsAre manuSyaloke vA mAnavA manuSyA yathA - yadasya jantoratItaM strI-puM- napuMsaka - subhaga-durbhaga- zva20 gomAyu-brAhmaNa-kSatriya - viT zUdrAdi tadAvezAt punarapyanyajanmAnubhUtaM 'teMdevAgAmIti / yadi vA na vidyate paraH pradhAno'smAdityaparaH saMyamastena 1. avare ityAdi rU0 kha / 2. " smaranti iti yathAkramaM yogaH " jai0vi0pa0 / 3. eke iti ka- capratyornAsti / 4. anye iti kha-gapustakayorna / 5. mohAjJAnavRttabuddhayo ca / 6. 0 kumArAdicayopa0 gha ng| 7. cAgamiSyati kha / 8. saMsAre ratiH kapratimRte / 9. syAt, uktaM ca ga / 10. cintei Ga / 11. 0di tadAdezAt gha. 0dibhedAvezAt ca / 12. tadevAgamiSyati / yadi ga /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / tRtIya uddezakaH vAsitacittAH santaH pUrvaM pUrvAnubhUtaM viSayasukhopabhogyAdi na smaranti na tadanusmRtiM kurvate eke rAga-dveSavipramuktAH, tathA'nAgatadivyAGganAbhogamapi nAkAGkSanti / kiJcAsya jantoratItaM sukha-duHkhAdi kiM vA''gAmi ? ityetadapi na smaranti / yadi vA kiyAn kAlo'tikrAntaH ? kiyAneSyati ? lokottarAstu bhASante-eke rAga-dveSarahitAH ke valinazcaturdazapUrvavido vA yadasya 5 jantoranAdinidhanatvAt kAla-zarIrasukhAdyatItamAgAmyapi tadeveti / apare tu paThanti avareNa puvvaM kiha se aIaM, kiha AgamissaM ? na saraMti ege| bhAsaMti ege iha mANavA u, jaha se aIyaM taha AgamissaM // [ ] apareNa janmAdinA sArdhaM pUrvam atikrAntaM janmAdi na smaranti, kathaM vA 10 kena vA prakAreNAtItaM sukha-duHkhAdi ? kathaM caiSyam ? ityetadapi na smaranti, eke bhASante-kimatra jJeyam ? yathaivAsya rAga-dveSa-mohasamutthaiH karmabhirbadhyamAnasya jantostadvipAkAMzcAnubhavataH saMsArasya yadatikrAntamAgAmyapi tat tatprakArameveti / yadi vA pramAda-viSaya-kaSAyAdinA karmANyupacityeSTA'niSTaviSayAnanubhavataH sarvajJavAksudhAsvAdAsaMvido yathA saMsAro'tikrAntastathA- 15 ''gAmyapi yAsyati / ye tu punaH saMsArArNavatIrabhAjaste pUrvottaravedina ityetad darzayitumAhanAIyamityAdi / tathaiva apunarAvRttyA gataM gamanaM yeSAM te tathAgatAH siddhAH / yadi vA yathaiva jJeyaM tathaiva gataM jJAnaM yeSAM te tathAgatAH sarvajJAH / te tu nAtItamarthamanAgatarUpatayaiva niyacchanti avadhArayanti nApyanAgatamatikrAnta- 20 1. sukhopabhogAdi ka-khapratI vinA / 2. kiM vAsya kha ga / 3. kiM cAgAmi ? kha, kiM vAgamiSyatyetadapi ga / 4. kiyAneSyate ? iti loko0 kha, kiyAneSyaH ? iti loko0 ga / 5. 0mAgAminyapi gha Ga, 0mAgAnyapi ca / 6. atItaM gha Ga ca / 7. atItaM kha / 8. atikrAntajanmAdi kha gha / 9. vA iti ga-gha-capratiSu nAsti / 10. 0 duHkhAdikaM caiSyam ? gha ng| 11. ve( vai )Syam ? ka / 12. tatprakArameveti kaAdarzamRte / 13. 0tIrabhAgabhAjaste kha g| 14. ityetacca darza0 ga / 15. NAtIya0 kha / 16. tu iti ghapratau nAsti / 17. "artham iti sukhAdikam" jai0vi0pa0 /
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre rUpatayaiva, vicitratvAt pariNateH, punararthagrahaNaM paryAyarUpArthArtham, dravyArthatayA tvekatvameveti / yadi vA nAtItamarthaM viSayabhogAdikaM nApyanAgataM divyAGganAsaGgAdikaM smaranti abhilaSanti / ke ? tathAgatAH rAga-dveSAbhAvAt punarA vRttirahitAH / tuzabdo vizeSamAha yathA-mohodayAdeke pUrvamAgAmi vA'bhilaSanti, 5 sarvajJAstu naivamiti / tanmArgAnuyAyyapyevambhUta eveti darzayitumAha-vihUyakappe ityAdi / vividham anekadhA dhUtam apanItamaSTaprakAraM karma yena sa vidhUtaH / ko'sau ? kalpaH AcAraH, vidhUtaH kalpo yasya sAdhoH sa vidhUtakalpaH sa etadanudarzI bhavati, atItA-'nAgatasukhAbhilASI na bhavatIti yAvat / etadanudarzI ca kiMguNo bhavati ? ityAha10 nijjhosa ityAdi / pUrvopacitakarmaNAM nirdoSayitA kSapakaH kSapayiSyati vA, tRjantametad luDantaM vA / karmakSapaNAyodyatasya ca dharmadhyAyinaH zukladhyAyino vA mahAyogIzvarasya nirastasaMsArasukha-duHkhavikalpAbhAsasya yat syAt tad darzayati kA araI ke ANaMde iSTAprApti-vinAzottho mAnaso vikAro'ratiH, 15 abhilaSitArthAvAptAvAnandaH / yogicittasya tu dharma-zukladhyAnAvezAvaSTabdha dhyeyAntarAvakAzasyAratyAnandayorupAdAnakAraNAbhAvAdanutthAnamevetyato'padizyatekeya maratirnAma ? ko vA''nanda iti ? nAstyevetarajanakSuNNo'yaM vikalpa iti / evaM taharatirasaMyame saMyame cAnanda ityetadanyatrAnumatamanenAbhiprAyeNa na vidheyamityetadanicchato'pyApannamiti cet, na, abhiprAyAparijJAnAt, yato20 'trAratirativikalpAdhyavasAyo niSiSitsitaH, na prasaGgAyAte apyarati-ratI, tadAha 1. "paryAyarUpA0 iti paryAyamAzritya tadeva vastu tadeva na, kintu bhinnA-'bhinnarUpA" jai0vi0pa0 / 2. tvekatvamiti ga / 3. 0nti vA / ke ? ka-khapustake vinA / 4. mohabhayAdeke kha / 5. 0mbhUta iti darzayati-vihUya0 kha / 6. kalpo yena sa kha / 7. evaitadanu0 ka / 8. 0saMsArisukha0 ga, 0saMsAraduHkha0 ca / 9. yANaMde ga / 10. ca kha / 11. 0 sthAnamityato0 kha / 12. 0marati: ? ko kha, 0maratinAma ? ga / 13. "[e]tadanyatra iti ihaiva granthe anyatra prakrame" jai0vi0pa0 14. cet tad na kha /
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / tRtIya uddezakaH 367 aitthaM pItyAdi / atrApyaratAvAnande vopasarjanaprAye na vidyate graha : gA tAtparyaM yasya so'grahaH / sa evambhUtaH caret avatiSTheta / idamuktaM bhavati -- zukladhyAnAdArato'ratyAnandau kutazcinnimittAdAyAtau tadAgrahagraharahitastAvapyanucarediti / punarapyupadezadAnAyAha savvamityAdi / sarvaM hAsyaM tadAspadaM vA parityajya AG 5 maryAdayendriyanirodhAdikayA lInaH AlInaH guptaH mano- vAk- kAyakarmabhiH kUrmavadvA saMvRtagAtraH, AlInazcAsau guptazcAlInaguptaH sa evambhUtaH pari: samantAd vrajet parivrajet saMyamAnuSThAnavidhAyI bhavediti / tasya ca mumukSorAtmasAmarthyAt saMyamAnuSThAnaM phalavad bhavati, na paeNropAdhineti darzayati-- purisA ityAdi / yadi vA tyaktagRha putra - kalatra - dhana-dhAnya - hiraNyAdi - 10 tayA akiJcanasya samatRRNa-maNi-muktA-leSTu-kAJcanasya mumukSorupasargavyAkulitamateH kadAcinmitrAdyAzaMsA bhavet tadapanodArthamAha - purisA ityAdi / pUrNaH sukha-duHkhayoH puri zayanAdvA puruSaH jantuH, puruSa dvIrAmantraNaM tu puruSasyaivopadezArhatvAt tadanuSThAnasamarthatvAcceti / kazcit saMsArodvigno viSamasthito vA''tmAna manuzAsti, pareNa vA sAdhvAdinA'nuzAsyate yathA - he 15 puruSa ! he 'jIva ! tava sadanuSThAnavidhAyitvAt tvameva mitram, viparyayAccAmitraH, kimiti bahirmitram icchasi mRgayase, yato hyupakAri mitram, sa copakAraH pAramArthikAtyantikaikAntika guNopetaM sanmArgapatitamAtmAnaM vihAya nAnyena zakyo vidhAtum / yo'pi saMsArisukhasAhAyyopakAritayA mitrAbhAsAbhimAnastanmohavijRmbhitam, yato mahAvyasanopanipAtArNavapatanahetutvAd amitra evAsau / idamuktaM 20 bhavati--AtmaivA''tmano'pramatto mitram, AtyantikaikAntikaparamArthasukho 1. etthaM pi ityAdi / tatrA0 kha / 2. yasyetyagrahaH kha / 3. tadAgrahagrahagraharahita0 ga / 4. 0pyupadezanAyAha gha / 5. savvaM ityAdi kha / 6. parityajeta ( t) maryA0 kha / 7. pari kha ga ca / 8. paroparodheneti gha Ga / 9. 0mukta0 gha Ga vinA / 10. 0dvArAdvAmantraNaM kha / 11. tattadanuSThAna0 ca / 12. saMsArAdudvigno kapustakaM vinA / 13. viSamastho kha / 14. 0 manuzAste kha / 15. jIva ! te tava gha Ga / 16. mRgayasi ga / 17. 0kaikAntaguNopetaH sanmArga0 ga / 18. 0 guNopetaH sumArga0 kha / 19. 0yyopakAryatA- mitrA0 Ga /
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tpAdanAt, viparyayAcca viparyayaH, na bahirmitramanveSTavyamiti, yastvayaM bAhyo mitrA'mitravikalpaH so'dRSTodayanimittavazAdaupacArika iti, uktaM hi duppatthio amittaM appA suppatthio ya te mittaM / suha-dukkhakAraNA u appA mittaM amittaM ca // [ ] tathAapyekaM maraNaM kuryAt, saGghaddho balavAnariH / maraNAni tvanantAni, janmAni ca karotyayam // [ ] yo hi nirvANanirvartakaM vRttamAcarati sa Atmano mitram, sa caivambhUtaH kuto'vagantavyaH ? kimphalazca ? ityAha10 jaM jANijjA ityAdi / yaM puruSaM jAnIyAt paricchindyAt karmaNAM viSayasaGgAnAM coccAlayitAram apanetAraM taM jAnIyAt dUrAlayikam iti dUre sarvaheyadharmebhya ityAlayo dUrAlayaH mokSastanmArgo vA sa vidyate yasyeti matvarthIyaSThan dUrAlayikastamiti / hetuhetumadbhAvaM darzayituM gatapratyAgatasUtramAha ___jaM jANejjA ityAdi / yaM jAnIyAd dUrAlayikaM taM jAnIyAduccA15 layitAramiti / etaduktaM bhavati-yo hi karmaNAM tadAzravadvArANAM coccAlayitA apanetA sa mokSamArgavyavasthito mukto veti, yo vA sanmArgAnuSThAyI sa karmaNAmuccAlayiteti / sa cAtmano mitramato'padizyate [sU0126 ] purisA ! attANameva abhiNigijjha, evaM dukkhA pamokkhasi / 20 [sU0127] purisA ! saccameva samabhijANAhi / saccassa ANAe se uvaTThie medhAvI mAraM tarati / 1. amitto ga / 2. a ga / 3. 0kAraNo u ga, 0kAraNAo kha gha ca / 4. jANejjA ga ca / 5. voccAlayitAram ga ca / 6. dUrAlayikamiti gha ng| 7. jANejja kha ca, jANetyAdi / yajjAnIyAd gha ng| 8. idamuktaM bhavati kha ca / 9. tadAsrava0 gha / 10. voccAlayitA ga gha / 11. mokSo veti ca / 1. mokSo vati / idamuktaM bhavati khamati gha Ga / 7. jANeja
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / tRtIya uddezakaH 369 sahite dhammamAdAya seyaM samaNupassati / duhato jIviyassa parivaMdaNa-mANaNa-pUyaNAe, jaMsi ege pamAdeti / sahite dukkhamattAe puTTho No jhaMjhAe / pAsimaM, davie logAlogapavaMcAto muccati tti bemi / 5 // sIosaNijjassa tRtIyoddezakaH / purisA ityAdi / he jIva ! AtmAnameva abhinigRhya dharmadhyAnAd bahiviSayAbhiSvaGgAya niHsarantamavarudhya tataH evam anena prakAreNa duHkhAt sakAzAdAtmAnaM pramokSyasi, evamAtmA karmaNAmuccAlayitA''tmano mitraM bhavati / api ca purisA ityAdi / he puruSa ! sadbhyo hitaH satyaH saMyamastamevAparavyApAranirapekSaH samabhijAnIhi AsevanAparijJayA samanutiSTha / yadi vA satyameva samabhijAnIhi gurusAkSigRhItapratijJAnirvAhako bhava / yadi vA satyaH AgamastatparijJAnaM ca mumukSostaduktapratipAlanam / kimarthametat ? iti cedAha saccassetyAdi / satyasya AgamasyAjJayopasthitaH san medhAvI mAra 15 saMsAraM tarati / kiJca sahItyAdi / sahitaH jJAnAdiyuktaH saha hitena vA yuktaH sahitaH dharma zruta-cAritrAkhyam AdAya gRhItvA kiM karoti ? ityAha-zreyaH puNyamAtmahitaM vA samyak aviparItatayA'nupazyati samanupazyati / ukto'pramattaH tadguNAzca, tadviparyayamAha duhao ityAdi / dvidhA rAga-dveSaprakAradvayenAtma-paranimittamaihikA 10 20 1. anena duHkhAt ka gha ng| 2. he iti gaprato nAsti / 3. 0stasya parijJAnaM kha / 4. kimartham ? iti kha / 5. saccassa ityAdi ca / 6. san mAraM kha, san medhAvI gha / 7. sahi ityAdi kha c| 8. yukto dharmaM ka gha ng| 9. 0tayA pazyati ca / 10. samyak pazyati kha ca /
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre ''muSmikArthaM vA, yadi vA dvAbhyAM rAga-dveSAbhyAM hato dvihataH, duSTaM hato vA durhataH / sa kiM kuryAt ? jIvitasya kadalIgarbhani:sArasya taDillatAsamullasitacaJcalasya parivandana-mAnana-pUjanArthaM hiMsAdiSu pravartate / parivandanaM parisaMstavastadarthamAceSTate, lAvakAdimAMsopabhogapuSTasarvAGgopAGgasundaramAlokya mAM janAH 5 sukhameva parivandiSyante, 'zrImAn ! jIvyAstvaM bahUni varSazatasahasrANi' ityevamAdi parivandanam / tathA mAnanArthaM karmopacinoti, 'dRSTaurasabalaparAkrama mAmanye'bhyutthAna-vinayA-''sanAdAnAJjalipragrahairmAnayiSyanti' ityAdi mAnanam / tathA pUjanArthamapi pravartamAnaH karmA zravairAtmAnaM bhAvayati, 'mama hi kRtavidyasyopacitadravyaprAgbhArasya paro dAna-mAna-satkAra-praNAma-sevAvizeSaiH 10 pUjAM kariSyati' ityAdi pUjanam / tadevamarthaM karmopacinoti / kiJca jaMsi ege ityAdi / yasmin parivandanAdinimitte eke rAga-dveSopahatAH pramAdyanti, na te Atmane hitAH / etadviparItaM tvAha sahie ityAdi / sahitaH jJAnAdisamanvitaH hitayukto vA duHkhamAtrayA upasargajanitayA vyAdhyudbhavayA vA spRSTaH san no jhaMjhAe tti no vyAkulitamati15 bhavet, tadapanayanAya nodyacchet / iSTaviSayAvAptau rAgajhaJjhA, aniSTAvAptau ca dveSajhaJjheti / tAmubhayaprakArAmapi vyAkulatAM parityajediti bhAvaH / kiJca pAsimamityAdi / yaduktamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvat tamimamarthaM pazya paricchinddhi kartavyA-'kartavyatayA vivekenAvadhAraya / ko'sau ?-dravyabhUtaH muktigamanayogyaH sAdhurityarthaH / evambhUtazca kaM guNamavApnoti ? Alokyata 20 ityAlokaH, karmaNi ghaJ, loke caturdazarajjvAtmake Aloko lokAlokastasya 1. yadvA kha / 2. 0mAna-pUjanArthaM ga, 0mAnana-pUjArthaM ca / 3. 0 puSTaM sarvAGgopAGgasundaramavalokya kh| ca / 4. varSasahasrANi ca / 5. karmAsravai0 gha / 6. jaMsege ityAdi kha ga ca, jaMsegetyAdi gha ng| 7. saddhie ka, sahio gha ng| 8. pRSTaH kha ca, spaSTaH ga / 9. tti iti ghapratau na / 10. ca iti gha-Ga pratyornAsti / 11. pAsimaM ityAdi kha ca / 12. 0nantaraM sUtraM ga gha / 13. 0'kartavyatAvivekenA0 /
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIyamadhyayanaM zItoSNIyam / tRtIya uddezakaH 371 prapaJcaH paryAptakA-'paryAptaka-subhagAdidvandvavikalpaH, tadyathA-nArako nArakatvenAvalokyate, eke ndri yAdirekendriya(yAdi) tvena, evaM paryAptakA'paryAptakAdyapi vAcyam / tadevambhUtAt prapaJcAnmucyate caturdazajIvasthAnAnyataravyapadezArho na bhavatIti yAvat / iti: parisamAptau / bravImi iti pUrvavat / cha / 5 iti zItoSNIyAdhyayane tRtIyoddezakaTIkA samApteti // cha // cha // 1. paryAptakAdyapi kha gha / 2. iti ga ca / 3. 0dhyayanatRtIyo0 kha / 4. 0TIkA parisamApteti kha ca. 0TIkA parisamAptA ng| 5. samAptA ga /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre uktastRtIyoddezakaH / sAmprataM caturtha Arabhyate / asya cAyamabhisambandhaH / ihAnantaroddezake pApakarmAkaraNatayA du:khasahanAdeva kevalAt zramaNo na bhavatIti api tu niSpratyUhasaMyamAnuSThAnAdityetat pratipAditam, niSpratyUhatA ca kaSAyavamanAd bhavati, tadadhunA prAguddezArthAdhikAranirdiSTaM pratipAdyate / tadanena 5 sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyam, taccedam [sU0128] se vaMtA kohaM ca mAyaM ca lobhaM ca / etaM pAsagassa daMsaNaM uvaratasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM sagaDabbhi / se vaMtA ityAdi / sa jJAnAdisahito duHkhamAtrAspRSTo'vyAkulita10 matirdravyabhUto lokA-'lokaprapaJcAd muktadezyaH sva-parApakAriNaM krodhaM vamitA, Tuvam ugiraNe [pA0 dhA0 849] ityasmAttAcchIlikastRn, tadyoge ca SaSThyAH pratiSedhe krodhazabdAd dvitIyA / luDantaM vaitat, yo hi yathoktasaMyamAnuSThAyI so'cirAdeva krodhaM vamiSyati / evamuttaratrApi yathAsambhavamAyojyam / tatrAtmAtmIyopaghAtakAriNi krodhakarmavipAkodayAt krodhaH / jAti-kula-rUpa15 balAdisamuttho garvo mAnaH / paravaJcanAdhyavasAyo mAyA / tRSNAparigrahapariNAmo lobhaH / kSapaNopazamakramamAzritya ca krodhAdikramopanyAsaH / anantAnubandhiapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saJcalanasvagatabhedAvirbhAvanAya vyastanirdezaH / cazabdastu parvata-pRthivI-reNu-jalarAjilakSaNalakSakaH krodhasya / zailastambhA 'sthi-kASTha-tinizalatAlakSaNalakSako mAnasya / vaMzakuDaGgI-meSazRGga-gomUtrikA20 'varaMbakalakSaNalakSako mAyAyAH / kRmirAga-kardama-khaJjana-haridrAlakSaNasUcako lobhasya / tathA yAvajjIva-saMvatsara-caturmAsa-pakSasthityA-virbhAvakazceti / tadevaM ___1. muktadezakaH ng| 2. krodhaM ca vamitA gha ng| 3. so'cirAt krodhaM gha Ga ca / 4. ca iti gha-Da-capratiSu nAsti / 5. 0pRthvI0 kapratimRte / 6. 0tinizalakSaNa0 ga / 7. 0'valekkhi ( khi !)kalakSaNa0 ga, 0'valekhalakSaNa0 ca, "avaraMvaca( baka ) iti avahelikA' je0vi0pa0 /
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIye zItoSNIyAdhyayane caturtha uddezakaH 373 krodha-mAna-mAyA-lobhavamanAdeva pAramArthikaH zramaNabhAvaH, na tatsambhave sati, yata uktam sAmaNNamaNucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA hoti / mannAmi ucchupukaM va niSphalaM tassa sAmaNNaM // jaM ajjiyaM carittaM desUNAe vi puvvakoDIe / taM pi kasAiyametto hArei naro muhatteNaM // [ svamanISikAparihArArthaM gautamasvAmyAha eyamityAdi / etat yatkaSAyavamanamanantaramupAdezi tat pazyakasya darzanaM sarvaM nirAvaraNatvAt pazyati upalabhate iti pazyaH, sa eva pazyakaH tIrthakRt zrIvardhamAnasvAmI tasya darzanam abhiprAyaH / yadi vA dRzyate yathAvasthita- 10 vastutattvamaneneti darzanam upadezaH, na svamanISikA / kimbhUtasya pazyakasya darzanam ? ityAha uvaraya ityAdi / uparataM dravya-bhAvazastraM yasyAsAvuparatazastraH / zastrAdvoparataH zastroparataH / bhAvazastraM tvasaMyamaH kaSAyA vA tasmAduparataH / idamuktaM bhavati-tIrthakRto'pi kaSAyavamanamRte na nirAvaraNasakalapadArthagrAhiparama- 15 jJAnAvAptiH, tadabhAve ca siddhivadhUsamAgamasukhAbhAvaH / evamanyenApi mumukSuNA tadupadezavartinA tanmArgAnuyAyinA kaSAyavamanaM vidheyamiti / zastroparamakArya darzayan punarapi tIrthakaravizeSaNamAha paliyaMtakaDassa paryantaM karmaNAM saMsArasya vA karoti tacchIlazceti paryantakarastasyaitad darzanamiti saNTaGkaH / yathA ca tIrthakRt saMyamApakAri- 20 kaSAyazastroparamAt karmaparyantakRd evamanyo'pi taduktAnusArIti darzayitumAha AyANamityAdi / AdIyate gRhyate AtmapradezaiH saha zliSyate'STaprakAraM 1. pAramArthikazramaNa0 kha / 2. huMti gha Ga ca / 3. nAroi ga / 4. uvara ityAdi / kha gha / 5. bhAve zastraM gha ca / 6. kaSAyo kha / 7. kaSAyakalASavamanamRte kha / 8. vA ga / 9. tanmArgAnuyAyi kaSAya0 kha / 10. tIrthaGkara0 kha / 11. paliyaMtakarassa kha-gapratI vinA / 12. 0stasyaiva tad ca / 13. sambandhaH kha / 14. AyANaM ityAdi kha /
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre karma yena tad AdAnaM hiMsAdyAzravadvAramaSTAdazapApasthAnarUpaM vA tatsthiternimittatvAt kaSAyA vA''dAnaM tadvamitA svakRtabhid bhavati, svakRtam anekajanmopAttaM karma bhinattIti svakRtabhit, yo hyAdAnaM karmaNAM kaSAyAdi niruNaddhi so'pUrvakarmapratiSiddhapravezaH svakRtakarmaNAM bhettA bhavatIti bhAvaH / tIrthakaropadezenApi pairakRtakarmakSapaNopAyAbhAvAt svakRtagrahaNam / tIrthakareNApi parakRtakarmakSapaNopAyo na vyajJAyIti cet, tanna, tajjJAnasya sakalapadArthasattAvyApitvenAvasthAnAt / nanu ca heyopAdeyapadArthahAnopAdAnopadezajJo'sau, na sarvajJa iti saGgarAmahe etAvataiva paropakArakartRtvena tIrthakaratvopapatteH, tadetanna satAM manAMsyAnandayati, yuktivikalatvAt, yataH samyagjJAnamantareNa hitA -'hita10 prApti - parihAropadezAsambhavaH / yathAvasthitaikapadArthaparicchedazca na sarvajJatAmantareNeti darzayitumAha 5 15 20 [sU0129] je egaM jANati se savvaM jANati, je savvaM jANati se egaM jANati / savvato pamattassa bhayaM, savvato appamattassa Natthi bhayaM / je gaNAme se bahuNAme, je bahuNAme se egaNAme / dukkhaM logassa jANittA, vaMtA logassa saMjogaM, jaMti vIrA mahAjANaM / pareNa paraM jaMti, NAvakaMkhaMti jIvitaM / egaM vigiMcamANe puDho vigiMcai, puDho vigiMcamANe egaM vigiMr3a saDDI ANAe medhAvI / logaM ca ANAe abhisameccA akutobhayaM / 1. svakRtabhit iti pATho gapratau na / 2. parakRtakarmopA ( pa ? ) kSapaNo 0 kha / 3. parakRtakSapaNopAyo na cAjJAyIti kha / 4. 0vyApitvenAsthAnAt ga / 5. 0kartRkatvena Ga / 6. tIrthakaropapatteH, tadeva na satAM kha / 7. darzayati-je egaM ga /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIye zItoSNIyAdhyayane caturtha uddezakaH 375 asthi satthaM pareNa paraM, Natthi asatthaM pareNa prN| je egaM jANai ityAdi / yaH kazcidavizeSitaH ekaM paramANvAdi dravyaM pazcAtpuraskRtaparyAyaM sva-paraparyAyaM vA jAnAti paricchinatti sa sarvaM sva-paraparyAyaM jAnAti, atItA-'nAgataparyAyidravyaparijJAnasya samastavastuparicchedAvinAbhAvitvAt / idameva hetuhetumadbhAvena lagayitumAha je savvamityAdi / yaH sarvaM saMsArodaravivaravarti vastu jAnIte sa ekaM ghaTAdi vastu jAnAti, tasyaivAtItA-'nAgataparyAyabhedaistattatsvabhAvApattyA'nAdyanantakAlatayA samastavastusvabhAvagamanAditi, taduktam egadaviyassa je atthapajjavA vayaNapajjavA vA vi / tIyA-'NAgayabhUyA tAvaiyaM taM havai davvaM // [ ] 10 tadevaM sarvajJastIrthakRt / sarvajJazca sambhavinameva sarvasattvopakAriNamupadezaM dadAtIti darzayati savvao ityAdi / sarvataH sarvaprakAreNa dravyAdinA yad bhaiyakAri karmopAdIyate tataH pramattasya madyAdipramAdavataH bhayaM bhItiH, tadyathA-pramatto hi karmopacinoti dravyataH sarvairAtmapradezaiH, kSetrataH Sadigvyavasthitama, kAlato- 15 'nusamayam, bhAvato hiMsAdibhiH / yadi vA sarvataH sarvatra bhayamihAmutra ca / etadviparItasya ca nAsti bhayamiti / Aha ca savvao ityAdi / sarvataH aihikA-''muSmikApAyAt apramattasya AtmahiteSu jAgrato nAsti bhayaM saMsArApazadAt sakAzAt karmaNo vA / 1. 0ti paricchinatti, atItA0 kha / 2. savvaM ityAdi kha / 3. jAnAti ga gha ng| 4. jAnIte kha / 5. 0statsvabhAvA0 ka / 6. "atthapajjavA iti yAvadbhirghaTa-paTAdibhiH paryAyaH paramANvAdikaM vastu pariNatam'' jai0vi0pa0 / 7. 0bhUtA tAvaiyaM havati taM davvaM kha / 8. "tAvaiyamiti anantam''jai0vi0pa0 / 9. tadevaM tIrthakRt sarvajJaH / sarvajJazca ga / 10. savva ityAdi kha / 11. bhayakAraNaM kha g| 12. tat ka / 13. vA sarvatra sarvato bhaya0 kha, vA sarvato'tra sarvato bhayaM0 gha Ga, vA sarvato bhaya0 ga / 14. sarvato bhaya0 ka / 15. saMsArApasadAt gha Ga /
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre apramattatA ca kaSAyAbhAvAd bhavati, tadabhAvAccAzeSamohanIyAbhAva:, tto'pyshesskrmkssyH| tadevamekAbhAve sati bahUnAmabhAvasambhavaH, aikAbhAvo'pi ca bahvabhAvanAntarIyaka ityevaM gatapratyAgatasUtreNa hetuhetumadbhAvaM darzayitumAha je eaigamityAdi / yo hi pravardhamAnazubhAdhyavasAyAdhirUDhakaNDakaH ekam 5 anantAnubandhinaM krodhaM nAmayati kSapayati sa bahUnapi mAnAdIn nAmayati kSapayati, apratyAkhyAnAdIn vA svabhedAn nAmayati / mohanIyaM vaikaM yo nAmayati sa zeSA api prakRtIrnAmayati / yo vA bahUn sthitivizeSAn nAmayati so'nantAnubandhinamekaM nAmayati, mohanIyaM vA, tathAhi - ekonasaptatibhirmohanIyakoTIkoTibhiH kSayamupAgatAbhiH jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-vedanIyA10 'ntarAyANAmekonatriMzadbhiH nAma - gotrayorekonaviMzatibhiH zeSakoTI-koTyA'pi dezonayA mohanIyakSapaNArho bhavati, nAnyadeti / ato'padizyate - yo bahunAma: sa eva paramArthata ekanAma iti / nAmaH iti kSapako'bhidhIyate, upazA (za) mako vaa| upazamazreNyAzrayeNaikabahUpazamatA bahvekopazamatA vA vAcyeti / tadevaM behukarmAbhAvamantareNa 'mohanIyakSayasyopazamasya vA'bhAvaH / tadabhAve ca jantUnAM 15 bahuduHkhasambhava iti darzayati 20 dukkhamityAdi / duHkham asAtodayastatkAraNaM vA karma tat lokasya bhUtagrAmasya jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca yathA tadabhAvo bhavati tathA vidadhyAt / kathaM tadabhAvaH ? kA vA tadabhAve guNAvAptiH ? ityubhayamapi darzayitumAha vaMtA ityAdi / vAntvA tyaktvA lokasya Atmavyatiriktasya dhana-putrazarIrAdeH saMyogaM mamatvapUrvakaM sambandhaM zArIradukhAdihetuM taddhetukakarmo 1. tadabhAvAcca zeSa0 ka / 2. ekAbhAvo hi bahu0 kha ekabhAvo'pi bahubhAva0 Ga / 3. ca iti kapratAveva / 4. bahvabhAvAnantarIyaka gha Ga bahvabhAvAnAntarIyaka ca / 5. 0 madbhAvena darza0 ga / 6. egaM ityAdi kha, egetyAdi ga / 7. sthitizeSAn ga / 8. 0mupagatAbhiH kha gha / 9. bahvekakarmAbhAva0 ga / 10. mohanIyasya kSayopazamasya kha, mohanIyasya kSayasyopa0 ga ca / 11. dukkhaM ityAdi kha ca / 12. tadabhAvAta ( t) ca / 13. taddhetukakha ca /
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIye zItoSNIyAdhyayane caturtha uddezakaH 377 pAdAnakAraNaM vA yAnti gacchanti vIrAH karmavidAraNasahiSNavaH yAntyanena mokSamiti yAnaM cAritram, taccAnekabhavakoTidurlabham labdhamapi pramAdyatastathAvidhakarmodayAt svapnAvAptanidhisamatAmavApnotyato mahacchabdena vizeSyate mahacca tad yAnaM ca mahAyAnam, yadi vA mahadyAnaM samyagdarzanAditrayaM yasya sa mahAyAna: mokSastaM yAntIti sambandhaH / syAt kimekenaiva bhavenAvApta- 5 mahAyAnadezyacAritrasya mokSAvAptiruta pAramparyeNa ? ubhayathA'pi brUmaH, tadyathA-- avAptatadyogyakSetra-kAlasya laghukarmaNastenaiva bhavena muktyavAptiH / aparasya tvanyatheti darzayati pareNa paramityAdi / samyaktvapratiSiddhanaraka - tiryaggatayo jJAnAvAptayathAzaktipratipAlitasaMyamA AyuSaH kSayAt saudharmAdikaM devalokamavApnuvanti / 10 tato'pi puNyazeSatayA karmabhUmyAryakSetra - sukulotpattyA -''rogya-zraddhA-zravaNasaMyamAdikamavApya viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaparyantamadhitiSThanti / punarapi tatazcyutasyAvAptamanuSyAdisaMyama bhAvasyAzeSakarmakSayAd mokSaH / tadevaM pareNa saMyamenoddiSTavidhinA paraM svargaM pAramparyeNApavargamapi yAnti / yadi vA pareNa samyagdRSTiguNasthAnena paraM dezaviratyAdyayogikevaliparyantaM guNasthAnakamadhi - 15 tiSThanti / pareNa vA'nantAnubandhikSayeNollasatkaNDakasthAnAH paraM darzanamohanIyacAritramohanIyakSayaM ghAtibhavopagrAhikarmaNAM vA kSayamavApnuvanti / evaMvidhAzca karmakSapaNodyatA jIvitaM kiyad gataM kiM vA zeSam ? ityevaM nAvakAGkSanti, dIrghajIvitvaM nAbhilaSantItyarthaH, asaMyamajIvitaM vA nAvakAGkSantIti / yadi vA pareNa paraM yAntItyuttarottarAM tejolezyAmavApnuvantIti, uktaM ca je ime ajjattAe samaNA niggaMthA viharaMti ee NaM kaissa teyalessaM 1. dhIrAH gha GapratI vinA / 2. 0pi krama:, tathA cAvApta0 ka / 3. avAptayogya0 Ga avAptatadyogakSetra0 ca / 4 paraM ityAdi kha ca / 5. 0 narakagati tirya0 gha Ga / 6. jJAnAvAptiyathA 0 kha ga ca vinA / 7. 0bhAvasya zeSa0 ga / 8. 0 paryantaguNa0 kha ga ca / 9. 0jIvitaM kha / 10. nAkAGkSantIti gha ca / 11. 0tyuttarottaraM kha / 12. " tejolezyAm iti sukhalezya (zyA) m" jai0vi0pa0 / 13. " ajjhattA[ e ] iti ajjhattayA " jai0vi0pa0 / 14. kassa iti devAdeH " jai0vi0pa0 / 15. teyAlessaM ka. teullessaM kha, tealessaM GaH / 20
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre vIIvayaMti ? goyamA ! mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teyalessaM vIIvayaMti / evaM dumAsapariyAe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM, timAsapariyAe asurakumArANaM devANaM, caumAsapariyAe gaha-nakkhatta-tArArUvANaM joisiyANaM devANaM, paMcamAsapariyAe caMdima-sUriyANaM joisiMdANaM joisarAINaM tejolessaM, chammAsapariyAe sohammIsANANaM devANaM, sattamAsapariyAe saNaMkumAramAhiMdANaM devANaM, aTThamAsapariyAe baMbhaloga-laMtagANaM devANaM, navamAsapariyAe mahasukka-sahassArANaM devANaM, dasamAsapariyAe ANaya-pANaya-AraNa-accuyANaM devANaM, egArasamAsapariyAe gevejjANaM, bArasamAse samaNe niggaMthe aNuttarovavAiyANaM devANaM teyalesaM vIIvayai, teNa paraM sukka sukkAbhijAI bhavittA tao pacchA 10 sijjhai / [ ] yazcAnantAnubandhyAdikSapaNodyataH sa kimekakSayAdevApavartate uta na ? ityAha egaM vigiMcamANe ityAdi / ekam anantAnubandhinaM krodhaM kSapakazreNyArUDhaH kSapayan pRthak anyadapi darzanAdikaM kSapayati / baddhAyuSko'pi 15 darzanasaptakaM yAvat kSapayati pRthak anyadapi kSapayannavazyamanantAnubandhinamekaM kSapayati, pRthak kSayAnyathAnupapatteH / kiMguNaH punaH kSapakazreNiyogyo bhavati ? ityAha saDDI ityAdi / zraddhA mokSamArgodyamecchA vidyate yasyAsau zraddhAvAn AjJayA tIrthakarapraNItAgamAnusAreNa yathoktAnuSThAnavidhAyI medhAvI apramattayatiH 20 maryAdAvyavasthitaH zreNyarho nApara iti / kiJca 1. vIyavayaMti ka, vItIvayaMti ga, vIivayaMti gha Ga / 2. egamAsapariyAe kha / 3. teullessaM kha, tealessaM Ga / 4. vIivayai ka gha, vIyIvayeti ga, vIivaiI Ga, vIIvayati c| 5. gahagaNa-Nakkhatta0 kha gha ca / 6. joisiyANaM joisarAtINaM kha ca, ga-GapratyoH pAThapatanam / 7. joisarANaM ka / 8. teyallessaM kha, teyalessaM ca / 9. AraNa-'ccuyANaM ga gha ca / 10. ekkArasamAse meve0 kha, ekkArasamAsapari0 ca / 11. teullesaM kha, teulesaM ga, teyalessaM ca / 12. vItIvayai ga, vIivayai ng| 13. mukke mukkAbhijAI ga, "zuklAbhijjhasa (sukkAbhijAI sijjhai ?) iti zuklaM siddham' jai0vi0pa0 / 14. tato kha ca / 15. sijjhAi ka / 16. kimekAdikSapaNAdevApa0 kha / 17. ityatrAha kha ga ca / 18. 0mANetyAdi kha ca / 19. pRthaganyakSayA0 ga / 20. saDDItyAdi ka ga / 21. vartate ca / 22. tIrthakarAgamA0 ka /
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIye zItoSNIyAdhyayane caturtha uddezakaH 379 logaM ca ityAdi / ca: samuccaye lokaM SaDjIvanikAyAtmakaM kaSAyalokaM vA AjJayA maunIndrAgamopadezena abhisametya jJAtvA SaDjIvanikAyalokasya yathA na kutazcinnimittAdbhayaM bhavati tathA vidheyam / kaSAyalokapratyAkhyAnaparijJAnAcca tasyaiva pariharturna kutazcidbhayamupajAyata iti / lokaM vA carA-'caram AjJayA AgamAbhiprAyeNAbhisametya na kutazcidaihikA-''muSmikA- 5 pAyasandarzanato bhayaM bhavati / tacca bhayaM zastrAdbhavati, tasya ca zastrasya prakarSagatirastyuta neti ? astIti darzayati atthi ityAdi / tatra dravyazastraM kRpANAdi tat pareNApi paramasti tIkSNAdapi tIkSNataramasti, lohakartRsaMskAravizeSAt / yadi vA zastramityupaghAtakAri, tata ekasmAt pIDAkAriNo'nyat pIDAkAryutpadyate, tato'pyaparam, 10 tato'pyaparamiti / tadyathA-kRpANAbhighAtAd vAtotkopaH, tataH ziro'tiH, tasyA jvaraH, tato'pi mukhazoSa-mUrchAdaya iti / bhAvazastrapAramparyaM tvekasUtrAntaritaM svata eva pratyAkhyAnaparijJAdvAreNa vakSyati / yathA ca zastrasya prakarSagatirasti pAramparya vA vidyate azastrasya tathA nAstIti darzayitumAha natthi ityAdi / nAsti na vidyate, kiM tad ? azastraM saMyamaH tat pareNa 15 param iti prakarSagatyApannamiti, tathAhi-pRthivyAdInAM sarvatra tulyatA kAryA, na manda-tIvrabhedo'sti, pRthivyAdiSu samabhAvatvAt sAmAyikasya, athavA zailezyavasthAsaMyamAdapi para: saMyamo nAsti, tadUrddha guNasthAnAbhAvAditi bhAvaH / yo hi krodhamupAdAnato bandhanataH sthitito vipAkato'nantAnubandhilakSaNataH kSayamAzritya pratyAkhyAnaparijJayA jAnAti so'paramAnAdidarzyapItyetadeva pratisUtraM 20 lagayitavyamityAha 1. bhavatIti ga / 2. tacca zastrAdbhayaM bhavati kha / 3. 0styuta na ? iti darzayati kha-capratI vinA / 4. tatazcAparam kha, ga gha GapratiSu pAThabhaGgaH / 5. vAtotkoca: kha ca / 6. tasmAd jvara: kha ca / 7. 0dvAreNaiva vakSyati ga / 8. 0rastIti ng| 9. pAramparyeNa vA ga / 10. na tIvra-mandabhedo'stIti ga / 11. paraM ka /
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU0130] je kohadaMsI se mANadaMsI, je mANadaMsI se mAyadaMsI, je mAyadaMsI se lobhadaMsI, je lobhadaMsI se pejjadaMsI, je pejjadaMsI se dosadaMsI, je dosadaMsI se mohadaMsI, je mohadaMsI se gabbhadaMsI, je gabbhadaMsI se 5 jammadaMsI, je jammadaMsI se mAradaMsI, je mAradaMsI se NirayadaMsI, je NirayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhdNsii| se mehAvI abhiNivaTTejjA kodhaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca pejjaM ca dosaM ca mohaM ca gabbhaM ca jammaM ca mAraM ca 10 NaragaM ca tiriyaM ca dukkhaM ca / eyaM pAsagassa daMsaNaM uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM nisiddhA sagaDabbhi / __ je kohadaMsItyAdi / yo hi krodhaM svarUpato vetti anarthaparityAgarUpatvAd jJAnasya pariharati ca sa mAnamapi pazyati pariharati ceti / yadi vA 15 yaH krodhaM pazyatyAcarati sa mAnamapi pazyati mAnAdhmAto bhavatItyarthaH evamuttaratrApi AyojyaM yAvat sa du:khadarzIti, sugamatvAd na viviyate / sAmprataM krodhAdeH sAkSAnnivartanamAha se ityAdi / sa medhAvI abhinivartayet vyAvartayet / kiM tat ? krodhamityAdi yAvad duHkham, sugamatvAd vyAkhyAnAbhAvaH / svamanISikA20 parihArArthamAha eyamityAdi / etat anantaroktamuddezakAdervArabhya pazyakasya tIrthakRtaH 1. 0rUpAd gha / 2. 0pi yojyaM kha-capratI vinA / 3. eyaM ityAdi kha ca / 4. 0muddezAdervA0 kha, 0muddezakAderArabhya gha ng|
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe tRtIye zItoSNIyAdhyayane caturtha uddezakaH 381 darzanam abhiprAyaH / kimbhUtasya ? uparatazastrasya paryantakRtaH / punarapi kimbhUto'sau ? - AyANamityAdi / AdAnaM karmopAdAnaM niSedhya pUrvasvakRtakarmabhidasAviti / kiM cAsya bhavati ? ityAha [sU0131 ] kimatthi uvadhI pAsagassa, Na vijjati ? for a aa | // sItosaNijjaM tatiyamajjhayaNaM sammattaM // kitthi ityAdi / pazyakasya kevalinaH upAdhiH vizeSaNam, upAdhIyata iti vopAdhiH, dravyato hiraNyAdirbhAvato'STaprakAraM karma / sa dvividho'pyupAdhiH kimastyAhosvinna vidyate ? nAstIti / etadahaM bravImi, sudharmasvAmI jambUsvAmine kathayati yathA - so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsatA 10 sarvametadazrAvi tadbhavate tadupadiSTArthAnusAritayA kathayAmi na punaH svamativikalpazilparacanayeti // gata: sUtrAnugamaH, tadgatau ca samAptazcaturthoddezakaH / tatsamAptau cAtItA'nAgatanayavicArAtidezAt samAptaM zItoSNIyAdhyayanamiti / cha // granthazata 790 / / cha / n 5 1. AyANaM ityAdi kha ca / 2. kimatthItyAdi ga gha Ga / 3. ityupAdhiH kha / 4. hiraNyAdi bhAvato kha ca / 5. gautamasvAmI gha Ga / 6. tatparisamAptau kha ca / 7. granthAgram 790 / / cha / / gha Ga ca 790 mAtraM gatau, khapratau tvasau granthAgrasUcako na vartate pATha: / 15
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre uktaM tRtIyamadhyayanam / sAmprataM caturthamArabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-iha zastraparijJAyAmanvaya - vyatirekAbhyAM SaDjIvanikAyAn vyutpAdayatA jIvA - 'jIvapadArthadvayaM vyudapAdi, tadvadhe bandhaM viratiM ca bhaNatA''zravasaMvarapadArthadvayamUce, tathA lokavijayAdhyayane loko yathA badhyate yathA ca mucyate 5 iti vadatA bandha-nirjara gadite, zItoSNIyAdhyayane tu zItoSNarUpAH parISahA: soDhavyA iti bhaNatA tatphalalakSaNo mokSo'bhihitaH, tatazcAdhyayanatrayeNa saptapadArthAtmakaM tattvamabhihitam, tattvArthazraddhAnaM ca samyaktvamucyate, tadadhunA pratipAdyate / anena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNyopakrame'rthAdhikAro dvedhA / tatrAdhyayanArthAdhikAraH samyaktvAkhyaH 10 zastraparijJAyAM prAgevAbhANi / uddezakArthAdhikArapratipAdanAya tu niryuktikAra Aha 15 382 paDhame sammAvAo bitie dhammappavAdiyaparikkhA / ie aNavajjatavo na hu bAlataveNa mokkho tti // 216 // 'use u cautthe samAsavayaNeNa niyamaNaM bhaNiyaM / tamhA ya nANa-daMsaNa - tava caraNe hoi jaiyavvaM // 297 // paiDhame ityAdi gAthA | uddesamma gAhA / prathamoddezake samyagvAda ityayamarthAdhikAraH, samyag aviparIto vAdaH samyagvAda: yathAvasthitavastvAvibhavanam / dvitIye tu dharmapravAdikaparIkSA, dharmaM pravadituM zIlaM yeSAM te dharmapravAdinasta eva dharmapravAdikA: dharmaprAvAdukA ityartha:, teSAM parIkSA yuktA20 'yuktavicAraNamiti / tRtIye'navadyatapovyAvarNanam, na ca bAlatapasA ajJAnitapazcaraNena mokSa ityayamarthAdhikAraH / caturthoddezake tu samAsavacanena saGkSepa 1. vyutpAditam, tadvadhe ca / 2. tadbadhe ca bandhaM ga / 3. 0''strava0 ga gha ca / 4. yadvA mucyate / 5. tukha / 6. tadanena kha / 7. dvedhA / adhyayanA0 kha / 8. uddezArthA0 kha ga ca / 9. biie kha ja jha Tha, bIe Ja / 10. 0ppavAiya0 kha cha ja jha Tha 0ppavAtiya0 Ja / 51. tatite Ja / 12. mukkho ja jha, mukkha Tha / 13. uddesamma cautthe ka - chapratI vinA / 14. ya cha / 15. hoti jatiyavvaM / 16. paDhame gAhA / kha ca / 17. ajJAnatapa0 kha /
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / prathama uddezakaH vacanena niyamanaM bhaNitaM saMyama ukta iti / tadevaM prathamoddezake samyagdarzanamuktam, dvitIye samyagjJAnam, tRtIye bAlatapovyudAsena samyaktapaH, caturthe tu samyakcAritramiti / taismAt cazabdaH hetau yatazcatuSTayamapi mokSAGgaM prAguktaM tasmAd jJAna-darzana-tapazcaraNeSu mumukSuNA yatitavyaM tatpratipAlanAya yAvajjIvaM yatno vidheya iti gAthAdvayArthaH // 216 - 217 / / adhunA nAmaniSpannanikSepAyAtasya samyaktvAbhidhAnasya nikSepaM cikIrSurAha nAmaM ThavaNA sammaM davvasammaM ca bhAvasammaM ca / eso khalu sammassA nikkhevo cauvviho hoi // 218 // 383 nAmaM0 0 gAhA / akSarArthaH sugamaH // 218 // bhAvArthaM tu sugamanAma-sthApanAvyudAsena dravya-bhAvagataM niyuktikAraH pratipipAdayiSurAha-- aha devvasamma icchANulomayaM te te devve | kaya saMkhaya saMjuttI pautta jaDha bhinna chiNNaM ca // 219 // 5 1. dvitIye tu samya0 ka ga / 2. tRtIye'jJAnitapo kha ca / 3. tasmAcca cazabda: ga / 4. nikkhevo cauviho kha ja / 5. davvasammamicchA0 ja Tha / 6. davvesuM cha / 7. saMjuttopatta kapratimRte / 8. vA kha cha ja Tha / 9. tatra teSvicchA - vizeSabhAkSu dravyeSu kRtAdyupAdhi0 kha / 10. teSvicchAnukUlya0 ga / 11 tasya ca yathA0 kha / 12. kRtastasya kha ga / 13. * hetutvAd dravya0 ca / 14. 0 saMskArAditi gha Ga ca / 10 aha davva0 gAhA / atha ityAnantarye, jJazarIra - bhavyazarIravyatiriktaM dravyasamyaktvamityAha-aicchAnulomikam, icchA cetaH pravRtti: abhiprAyasta- 15 syAnulomam anukUlam tatra bhavamaicchAnulomikam / tacca teSu teSvicchAbhAvAnukUlyatAbhAkSu kRtAdyupAdhibhedena saptadhA bhavati, tadyathA - kRtam apUrvameva nirvartitaM rathAdi, 'ta~sya yathA'vayavalakSaNaniSpatterdravyasamyak kartustannimittacittusvAsthyotpatteH, yadarthaM vA kRtaM tasya zobhanA''zukaraNatayA samAdhAnahetutvAdvA dravyasamyak 1 | evaM saMskRte'pi yojyam, tasyaiva rathAderbhagna- 20 jIrNA'poDhAparAvayavasaMskaraNAditi 2 / tathA yayordravyayoH saMyogo guNAntarAdhAnAya 13
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre nopamardAya upabhoktA mana:prItaye paya:zarkarayoriva tat saMyuktadravyasamyak 3 / tathA yat prayuktaM dravyaM lAbhahetutvAd AtmanaH samAdhAnAya prabhavati tat prayuktadravyasamyak, pAThAntaraM vA uvautta tti yat upayuktam abhyavahRtaM dravyaM mana:samAdhAnAya prabhavati tad upayuktadravyasamyak 4 / tathA jaDhaM parityaktaM yad 5 bhArAdi tat tyaktadravyasamyak 5 / tathA dadhibhAjanAdi bhinnaM sat kAkAdisamAdhAnotpatteH bhinnadravyasamyak 6 / tathA'dhikamAMsAdicchedAt cchinnadravyasamyak 7 / sarvamapyetat samAdhAnakAraNatvAd dravyasamyaka, viparyayAdasamyagiti gAthArthaH // 219 // bhAvasamyakpratipAdanAyAha tivihaM tu bhAvasammaM daMsaNa nANe tahA caritte ya / 10 daMsaNa-caraNe tivihe nANe duvihaM tu nAyavvaM // 220 // tivihaM0 gAhA / trividhaM bhAvasamyag darzana-jJAna-cAritrabhedAt / punarapyekaikaM bhedata AcaSTe-tatra darzana-caraNe pratyekaM trividhe, tadyathAanAdimithyAdRSTerakRtatripuJjasya yathApravRttakaraNakSINazeSakarmadezonasAgaropama koTIkoTisthitikasyApUrvakaraNabhinnagranthemithyAtvAnudayalakSaNamantarakaraNaM 15 vidhAyAnivRttikaraNena prathamaM samyaktvamutpAdayata aupazamikaM darzanam, uktaM ca UsaradesaM daDDallayaM vi vijjhAi vaNadavo pappa / / iya micchattANudaye uvasamasammaM lahai jIvo // [] upazamazreNyAM vaupazamikamiti 1 / tathA samyaktvapudgalopaSTambhajanitAdhyavasAya: kSAyopazamikam 2 / darzanamohanIyakSayAt kSAyikam 3 / 20 cAritramapyupazamazreNyAmaupazamikam 1, kaSAyakSayopazamAt kSAyopazamikam 2, cAritramohanIyakSayAt kSAyikam 3 / jJAne tu bhAvasamyag dvidhA jJAtavyam, tadyathA-kSAyopazamikaM kSAyikaM ca / ca / 2. 0cchede cchinna0 kha / 3. cchinnasamyak kapustakaM vinA / 4. samAdhAnakAritvAd ga / 5. nAstIyamutthAnikA gapratau / 6. tivihaM kha cha jha Tha, tivihaM duvihaM NANe u nAyavvaM j| 7. 0karmaNo dezona0 ga ca / 8. vva ga, ca gha Ga ca / 9. 0Nudae kha gha Ga ca / 10. kSAyikamiti 3 kha Ga /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / prathama uddezakaH 385 tatra caturvidhajJAnAvaraNIyakSayopazamAd matyAdi caturvidhaM kSAyopazamikaM jJAnam / samastakSayAt kSAyikaM kevalajJAnamiti / / 220 / / tadevaM trividhe'pi bhAvasamyaktve darzite sati parazcodayati-yadyevaM trayANAmapi samyagvAdasambhave kathaM darzanasyaiva samyaktvavAdo rUDho yadihAdhyayane vyAvarNyate ? ucyate-tadbhAvabhAvitvAditarayoH, tathAhi-mithyAdRSTaste na staH / 5 atra ca samyaktvaprAdhAnyakhyApanAya andhetararAjakumAradvayena bAlA-'GganAdyavabodhArthaM dRSTAntamAcakSate, tadyathA udayasenasya rAjJo vIrasena-sUrasenakumAradvayam / tatra vIraseno'ndhaH / sa ca tatprAyogyA gAndharvAdikAH kalA grAhitaH / itarastvabhyastadhanurvedo lokazlAghyAM padavImagamat / etacca samAkarNya vIrasenenApi rAjA vijJapto yathA- 10 ahamapi dhanurvedAbhyAsaM vidadhe / rAjJA'pi tadAgrahamavagamyAnujJAtaH / tato'sau samyagupAdhyAyopadezAt prajJAtizayAdabhyAsavizeSAcca zabdavedhI saJjajJe / tena cArUDhayauvanena svabhyastadhanurvedavijJAnakriyeNA'gaNitacakSurdarzanasadasadbhAvena zabdavedhitvAvaSTambhAt parabalopasthAne sati rAjA yuddhAyAdezaM yAcitaH / tenApi yAcyamAnena vitere / vIrasenena ca zabdAnuvedhitayA parAnIke jajRmbhe / 15 paraizcAvagatakumArAndhabhAvairmUkatAmAlambyAsau jagRhe / sUrasenena ca viditavRttAntena rAjAnamApRcchya nizitazarazatajAlAvaSTabdhaparAnIkena mocitaH / tadevamabhyastavijJAna-kriyo'pi cakSurvikalatvAd nAlamabhipretakAryasiddhaye iti / etadeva niyuktikAro gAthayopasaMhartumAha kaNamANo vi ya kiriyaM pariccayaMto vi sayaNa-dhaNa-bhoe / 20 dito vi duhassa uraMNa jiNai aMdho parANIyaM // 221 // kuNamANo0 gAhA / kurvannapi kriyAM parityajannapi svajana-dhanabhogAn dadadapi duHkhasyora: na jayatyandhaH parAnIkamiti gAthArthaH // 221 // 1. 0dyavabodhanArthaM ga ca / 2. udayavarmaNo rAjJo ga, udayasenarAjJo ga ng| 3. ca iti khapratau na / 4. 0cakSurdarzanAsadbhAvena ga / 5. yuddhAdezaM ga / 6. zabdavedhitayA kha / 7. 0zarajAlA0 ka / 8. daMto kha jha, deMto ja /
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tadevaM dRSTAntamupadarzya dArTAntikamAhakuNamANo vi NivittiM pariccayaMto vi sayaNa-dhaNa-bhoe / dinto vi duhassa uraM micchaddiTTI Na sijjhai u||222|| kuNamANo0 gAhA / kurvannapi nivRttim anyadarzanAbhihitAm, tadyathA5 'paJca yamAH, paJca niyamAH' ityAdikAm, tathA parityajannapi svajana-dhana bhogAn, paJcAgnitapaAdinA dadadapi duHkhasyoraH, mithyAdRSTirna sidhyati / tuH avadhAraNe naiva sidhyati, darzanavikalatvAd andhakumAravadasamarthaH kAryasiddhaye / yata evaM tataH kiM kartavyam ? ityAha tamhA kammANIyaM jeumaNo daMsaNammi payaejjA / dasaNavayo hi saphalANi hoti tava-NANa-caraNAiM // 223 // tamhA0 gAhA / yasmAt siddhimArgamUlAspadasamyagdarzanamantareNa na karmakSayaH syAt tasmAt kAraNAt karmAnIkaM jetumanAH samyagdarzane prayateta / tasmiMzca sati yad bhavati tad darzayati-darzanavato hi, hiH hetau, yasmAt samyagdarzaninaH saphalAni bhavanti tapo-jJAna-caraNAni, atastatra yatnavatA bhAvyamiti gAthArthaH 15 // 223 / / prakArAntareNApi samyagdarzanasya tatpUrvakANAM ca guNasthAnakAnAM guNamAvirbhAvayitumAha sammattuppattI sAvae ya virae aNaMtakammaMse / daMsaNamohakkhamae uvasAmaMte ya uvasaMte // 224 // 14 1. NiyattiM ka-apratI vinA / 2. deMto cha ja, dito kha Tha, daMto jha Ja / 3. hu kha cha ja Tha / 4. payayejjA Ja, payaijjA Tha / 5. saNavato kha Ja daMsaNavao ja jha Tha / 6. 0caraNANi / 7. 0mUlAspadaM ga gha Ga ca / 8. hi: iti kha-gapratyoAsti, hi ng| 9. samyagdarzanena saphalAni ka / 10. gAthArthaH iti pAThaH khapratau na / 11. samyaktvasya kha / 12. sAvao ka. sAvate ja / 13. ya'NaMtakammaMse ka Tha / 14. 0kkhavamo /
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / prathama uddezakaH 387 khavae ya khINamohe jiNe ya seDhI bhave asaMkhejjA / tavvivarIo kAlo saMkhejjaguNAe seDhIe // 225 // sammattuppattI0 gAhA / khavae ya0 gAhA / samyaktvasyotpattiH samyaktvotpattistasyAM vivakSitAyAmasaGkhyeyaguNA zreNirbhavedityuttaragAthArdhAnte kriyAmapekSya sambandho lagayitavyaH / kathamasaGkhyeyaguNA zreNirbhavediti ? 5 atrocyate-iha mithyAdRSTayo dezonakoTIkoTikarmasthitikA granthikasattvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJastebhyo'saGkhyeyaguNanirjarakaH / tato pipRcchiSuH san sAdhusamIpaM jigamiSuH / tasmAdapi kriyAviSTaH pRcchan / ato'pi dharmaM pratipitsuH / asmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH / tasmAdapi pUrvapratipanno'saGkhyeyaguNanirjaraka iti smyktvotpttirvyaakhyaataa| tadanantaraM viratAviratiM pratipitsu-pratipadyamAna-pUrvapratipannAnAmuttarottarasyAsaGkhye yaguMNA nirjarA yojyA / evaM sarvaviratAvapIti / tato'pi pUrvapratipannasarvavirate: sakAzAt aNaMtakammaMse tti padaikadeze padaprayoga iti yathA bhImaseno bhImaH, satyabhAmA bhAmA evamanantazabdopalakSitA anantAnubandhinaH, te hi mohanIyasyAMzAH bhAgAH, tAMzcikSapayiSurasaGkhyeyaguNanirjarakaH / 15 tato'pi kSapakaH / tasmAdapi kSINAnantAnubandhikaSAyaH / etadeva darzanamohanIyatraye'bhimukha-kriyArUDhA'pavargatrayamAyojyam / tato'pi kSINasaptakAt kSINasaptaka evopazamazreNyArUDho'saGkhyeyaguNanirjarakaH / tato'pyupazAntamohaH / tasmAdapi cAritramohanIyakSapakaH / tato'pi kSINamohaH / atra cAbhimukhAditrayaM yathA-sambhavamAyojanIyam / asmAdapi jinaH bhavasthakevalI / tasmAdapi 20 1. khavage / 2. asaMkhijjA Tha / 3. tavivarIto ba / 4. saMkhijja0 Tha / 5. 0guNazreNi0 kha / 6. 0koTikoTIkarma0 Ga / 7. 0sthitikAzca granthika0 ca / 8. 0saMjJAstebhyo'saGkhyeyaguNanirjarakAH / tato'pi pipRcchiSuH ka-khapustake vinA / 9. satsAdhusamIpaM kha Ga ca, sa sAdhu0 ga / 10. tato'pi ga ca / 11. dharmapratipitsuH gha ng| 12. pratipadyamAnaka: kha / 13. 0ktvotpattivyAkhyA kha. 0ktvotpatti( tte? )rvyAkhyA ga / 14. guNanirjarA kha ga Ga ca / 15. bhImo bhImasenaH, satyA satyabhAmA eva0 kha / 16. tadeva ng| 17. "apavarga iti samAptiH / " jai0vi0pa0 /
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre shaileshyvstho'sngkhyeygunnnirjrkH| ___ tadevaM karmanirjarAyai asaGkhyeyalokAkAzapradezapramANaniSpAditasaMyamasthAnapracayopAttazreNiH sottarottareSAmasaGkhyeyaguNA / uttarottarapravardhamAnAdhyavasAyakaNDakopapatteriti / kAlastu tadviparIto'yogikevalina Arabhya pratilomatayA asaGkhyeyaguNayA zreNyA neyaH / idamuktaM bhavati yAvatA kAlena yAvatkarmA'yogikevalI kSapayati tAvanmAtraM karma sayogikevalI saGkhyeyaguNena kAlena kSapayati evaM pratilomatayA yAvaddharmaM pipRcchiSustAvanneyamiti gAthAdvayArthaH // 224-225 // evamantarIktayA nItyA darzanavataH saphalAni tapo-jJAna-caraNAnyabhihi10 tAni / yadi punaH kenacidupAdhinA vidadhAti tataH saphalatvAbhAvaH / kazcAsAvupAdhiH ? tamAha AhAra-uvahi-pUyA-iDDIsu ya gAravesu kaMitaviyaM / emeva bArasavihe tavammi na hu keitave samaNo // 226 // AhAra0 gAhA / AhArazca upadhizca pUjA ca Rddhizca AmarpoSadhyAdikA 15 AhAropadhi-pUjarddhayastAsu nimittabhUtAsu jJAna-caraNakriyAM karoti / tathA gAraveSu triSu pratibaddho yat karoti tat kRtrimamityucyate / yathA ca jJAnacaraNayorAhArAdyarthamanuSThAnaM kRtrimaM sanna phalavadbhavati evaM sabAhyAbhyantare dvAdazaprakAre tapasyapIti / na ca kRtrimAnuSThAyinaH zramaNabhAvaH, na cAzramaNasyAnuSThAnaM guNavaditi // 226 / / 1. 0guNo nirjarakaH ng| 2. 0lokAkAzapramANapratipAditasaMyama0 kha / 3. jJeyaH gha Ga ca / 4. yAvanmAtrakAlAnu( ma )yogikevalI guNazreNI racayati tata: saGkhyeyaguNakAlAM sayo[ gi kevalI racayatIti evaM pratilomatayA kha, yAvatkAlena gha Ga ca / 5. sayogI kevalI ng| 6. 0ddharmapipRcchiSu0 kh| 7. "yadi punaH iti darzanavAnapi san' jai0vi0pa0 / 8. AhAra-iDDi-pUA-uvahIsu ya kha tth| 9. katitaviyaM kha, kayataviyaM ja / 10. 0vidhe j| 11. katitave kha ja, keyavaM ca / 12. ca iti gapratau na / 13. 0naM tanna phalavadbhavati kha / 14. ca iti ghapustake nAsti /
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / prathama uddezakaH 389 tadevaM nirupAdherdarzanavatastapo-jJAna-caraNAni saphalAnIti sthitam / ato darzane yatitavyam / darzanaM ca tattvArthazraddhAnam / tattvaM cotpannApagatakalaGkAzeSapadArthasattAvyApijJAnaistIrthakRdbhiryadabhASi tadeva sUtrAnugamAyAtena sUtreNa darzayati [sU0132] se bemi-je ya atItA je ya paDuppaNNA 5 je ya AgamissA arahaMtA bhagavaMtA te savve evamAikkhaMti, evaM bhAsaMti, evaM paNNaveMti, evaM parUveMti-savve pANA savve bhUtA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA, Na ajjAvetavvA, Na parighettavvA, Na paritAveyavvA, Na uddaveyavvA / ____esa dhamme suddhe Nitie sAsae samecca loyaM khetaNNehiM pavedite / taM jahA-uTThiesu vA aNuTThiesu vA, uvaTThiesu vA aNuvaTThiesu vA, uvaratadaMDesu vA aNuvaratadaMDesu vA, sovadhiesu vA aNuvahiesu vA, saMjogaraesu vA asaMjogaraesu vA / se bemItyAdi sUtram / gautamasvAmyAha yathA-so'haM bravImi yo'haM tIrthakaravacanAvagatatattvaH zraddheyavacana iti / yadi vA zauddhodaniziSyAbhimatakSaNikatvavyudAsenAha-yena mayA pUrvamabhANi so'hamadyApi bravImi, nAparaH / yadi vA sezabdastacchabdArthe, yacchraddhAne samyaktvaM bhavati tadahaM tattvaM bravImi / ye atItA: atikrAntAH, ye ca pratyutpannAH vartamAnakAlabhAvinaH ye cAgAminasta 20 evaM prarUpayantIti sambandhaH / 5 1. nirupAdhidarzana0 ga ca / 2. se bemi ityAdi sUtram / so'haM kha / 3. tIrthaGkara0 g| 4. zikSAbhimata0 ca / 5. 0madyAbhibravImi ka / 6. ye AgAmina0 kha /
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tatrAtikrAntAstIrthakRtaH kAlasyAnAditvAd anantA atikrAntAH / anAgatA apyanantA:, AgamiSyatkAlasyAnantatvAt teSAM sarvadaiva bhAvAditi / vartamAnatIrthakRtAM ca prajJApakApekSayA'navasthitatve satyapyutkRSTa- jaghanyapadina eva kathyante / taMtrotkRSTataH samayakSetrasambhavinaH saptatyuttarazatam, taccaivam - paJcasvapi videheSu pratyekaM dvAtriMzatkSetrAtmakatvAd ekaikasmin dvAtriMzad dvAtriMzat, paJcasvapi bharateSu paJca, evamairAvateSvapIti / tatra dvAtriMzat paJcabhirguNitA SaSTyuttarazatam, bharatairAvatadazaprakSepeNa saptatyadhikaM zatamiti / jaghanyatastu viMzatiH, sA caivampaJcasvapi videheSu videhAntarmahAnadyubhayataTasadbhAvAt tIrthakRtAM pratyekaM catvAraH, te ca paJcabhirguNitA viMzatiH, bharatairAvatayostvekAntasukhamAdAvabhAva eveti / anye tu 10 vyAcakSate-meroH pUrvA 'paravidehaikaikasadbhAvAd, mahAvidehe dvAveva, 'tataH paJcasvapi dazaiveti, tathA ca te AhuHsattarasayamukkosaM yare dasa samayakhettajiNamANaM / cottIsa paDhamadIve aNaMtara'ddhe ya te NA // [ ] ke ime ? - arhantaH arhanti pUjA - satkArAdikamiti, tathA aizvaryAdyupetA 15 bhagavantaH / te sarva eva parapraznAvasare evamAcakSate yaduttaratra vakSyate / vartamAnanirdezasyopalakSaNArthatvAdidamapi draSTavyam - evamAcacakSire evamAkhyAsyanti / evaM sAmAnyataH sadeva - manujAyAM pariSadi ardhamAgadhayA sarvasattvasvabhASAnugAminyA bhASayA bhASante / evaM prakarSeNa saMzItyapanodAyAntevAsino jIvA 5 390 1. 0tvAdiyattAmatikrAntAH kha ga ca / 2. AgAmikAlasyA0 kapratimRte / 3. 0 tvAditi / vartamAnasya ca prajJApakApekSayA'navasthitatve kha 0 tvAditi / vartamAnatIrthakRtAM prajJApakA 0 ca / 4. teSAM ca sarvadaiva ga gha Ga / 5. tatrotsargataH khapustakaM vinA / 6. 0tA jAtA SaT0 kha / 7 SaSTyuttaraM zatam ga ca / 8. mahAvideheSu kapratevinA / 9 te'pi paJcabhi0 khapratimRte / 10. 0 videhayorekaika0 ga / 11. tataH iti pATha: ga ghapratyoreva / 12. sattarisaya0 kha / 13. itare ca / 14. 0 khitta0 ga / 15. " aNaMtaraddhe yata(te ) dUNA iti jambUdvIpApekSayA anantara: dhAtu (ta) kIkhaNDa: ardhaM ca puSkaravaradvIpArdham, tayordvayorapi prathamadvIpApekSayA dviguNA bhavanti, dvayorapi militA 136, prathamadvIpaprakSepe ca 170" jai0vi0pa0 / 16. dUNa tti kha ca, duguNA gha Ga / 17. 0NArthamidamevamAcacakSire ta evamAkhyAsyanti kha / 18. parSadi kha ca / 19. 0svabhASayA bhASante kha /
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 391 prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / prathama uddezakaH 'jIvA-''zrava-bandha-saMvara-nirjarA-mokSapadArthAn jJApayanti prajJApayanti / evaM samyagdarzana-jJAna- cAritrANi mokSamArgaH, mithyAtvA - 'virati - pramAda-kaSAya- yogA bandhahetavaH, sva-parabhAvena sadasatI, tattvaM sAmAnya- vizeSAtmakamityAdinA prakAreNa prarUpayanti / ekArthikAni vaitAnIti / kiM tad 'evamAcakSate' iti ? darzayati yathA sarve prANAH sarva eva pRthivyaptejo - vAyu-vanaspatayo dvi-tri- catu:paJcendriyAzca, indriya-balocchvAsa- nizvAsA -''yuSkalakSaNaprANadhAraNAt prANAH / tathA sarvANi bhavanti bhaviSyantyabhUvanniti ca bhUtAni caturdazabhUtagrAmAnta:pAtIni / evaM sarva eva jIvanti jIviSyanti ajIviSuriti jIvAH nArakatiryaG-narA-: - 'maralakSaNAzcaturgatikAH / tathA sarva eva svakRtasAtA'sAtodayasukha-duHkhabhAjaH sattvAH / ekArthA vaite zabdAH, 'tattvabhedaparyAyaiH pratipAdanam' iti kRtveti / 5 10 ete ca sarve'pi prANinaH paryAyazabdAveditA na hantavyA daNDa- kazAdibhiH, nAjJApayitavyAH prasahyAbhiyogadAnataH, na parigrAhyA bhRtya - dAsa-dAsyAdimamatvaparigrahataH, na paritApayitavyAH zArIra- mAnasapIDotpAdanataH, nApadrAva- 15 yitavyAH prANavyaparopaNataH / 1. 0''strava0 ga gha Ga 0''zrava saMvara- nirjarA-bandha-mokSa0 kha 0''zrava-saMvarabandha - nirjarA0 ca / 2. ca iti gatau na / 3. 0vyAH iti zArIra0 kha - capratI vinA / 4. 0pIDotpAdanaiH, nApadrApayitavyAH kha / 5 0 dhigjAtInA0 kapustakamRte / 6. apracyutarUpaH k| 7. paJcasu videheSu kha ca / 8. " na tu iti kUTasthanityatAM nirAcaSTe, nityamapi so'pi na nityaH " jai0vi0pa0 / 9. abhavyatvavat Ga / eSaH anantaroktaH dharmaH durgatyargalA - sugatisopAnadezyaH / asya ca pradhAnapuruSArthatvAd vizeSaNaM darzayati-zuddhaH pApAnubandharahitaH, na zAkyadhigjAtIyanAmivaikendriya-paJcendriyavadhAnumatikalaGkAGkitaH / tathA nityaH apracyutirUpaH paJcasvapi videheSu sadAbhavanAt / tathA zAzvataH zAzvatagati - 20 hetutvAt, yadi vA nityatvAt zAzvataH, na tu nityaM bhUtvA na bhavati bhavyatvavat, abhUtvA ca nityaM bhavati ghaTAbhAvavaditi, ayaM tu trikAlAvasthAyIti /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre amuM ca lokaM jantulokaM duHkhasAgarAvagADhaM sametya jJAtvA taduttaraNAya khedajJaiH jantuduHkhaparicchettRbhiH praveditaH pratipAdita iti / etacca gautamasvAmI svamanISikAparihAreNa ziSyamatisthairyArthaM babhASe / ainameva sUtroktamarthaM niyuktikAra: sUtrasparzakena gathAdvayena darzayati je jiNavarA atItA je saMpai je aNAgaye kAle / savve vi te ahiMsaM vadiMsu vadihiMti ya vayeti // 227 // cha ppi ya jIvanikAe No vi haNe No vi AhaNAvejjA / No vi ya aNumannejjA sammattassesa nijuttI // 228 // je jiNavarA0 gAhA / cha ppi ya jIvanikAye0 gAhA / gAthAdvayamapi 10 kaNThyam // 227-228|| tIrthakaropadezazca paropakAritayA tatsvAbhAvyAdeva pravartamAno bhAskarodaya iva prabodhyavizeSanirapekSatayA pravartate [iti?] tadyathetyAdinA darzayati-cha / ___taMjahA-uTThiesu vA ityAdi / dharmacaraNAyodyatA utthitAH jJAna-darzana cAritrodyogavantaH, tadviparyayeNA'nutthitAH, teSu nimittabhUteSu tAnuddizya bhagavatA 15 sarvavedinA trijagatpatinA dharmaH praveditaH / evaM sarvatra lagayitavyam / yadi vA utthitA-'nutthiteSu ,vyato'pi niSaNNA-'niSaNNeSu / tatraikAdazasu gaNadhareSUtthiteSveva vIravardhamAnasvAminA dharmaH praveditaH / tathA upasthitAH dharma zuzrUSavo jighRkSavo vA, tadviparyayeNAnupasthitAsteSviti, nimittasaptamI ceyaM yathAcarmaNi dvIpinaM hantIti / nanu ca bhAvopasthiteSu cilAtiputrAdiSviva dharmakathA 1. enameva ca kha / 2. sUtrasaMsparzakena kha gha ng| 3. atIyA jha Ja Tha / 4. saMpati kha ja / 5. aNAgae ka-khapustake vinA, aNAgate kha / 6. vaiMsu Tha / 7. vayihiMti ba. vaihiMti Tha / 8. vi ka, va cha / 9. vaditi kha, vayaMti cha ja jha Ja, vadaMti Tha / 10. nikAyA cha ja jha, 0nikAye / 11. haNai No vi yAhaNAvejjA Tha / 12. aNumaNNijjA kha Tha / 13. 0ttI // caturthaprathamoddezakaniyuktiH / jha, 0ttI // 5 (a)0 4 u0 1||tth // 14. jiNavara gapustakaM vinaa:| 15. nikAe ca / 16. tAnupadizya kha / 17. dravyato'pyaniSaNNa-niSaNNeSu kha / 18. nilAtaputrAdi / .
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / prathama uddezakaH yuktimatI, anupasthiteSu tu kaM guNaM puSNAti ? anupasthiteSvapIndranAgAdiSu vicitratvAt karmapariNateH kSayopazamApAdanAd guNavatyeveti yatkiJcidetat / prANina AtmAnaM vA daNDayatIti daNDaH, sa ca mano- vAk- kAyalakSaNaH, uparo daNDo yeSAM te tathA, tadviparyayeNAnuparatadaNDAH, teSUbhayarUpeSvapi, tatroparatadaNDeSu tatsthairyaguNAntarAdhAnArthaM dezanA, itareSu tUparatadaNDatvArthamiti / upadhIyate saGgRhyata 5 ityupadhiH, dravyato hiraNyAdiH, bhAvato mAyA, saha upadhinA vartanta iti sopadhikAH, tadviparyayeNAnupadhikAH, teSviti / saMyogaH sambandha: putra- -kalatramitrAdijanitaH tatra ratAH saMyogaratAH, tadviparyayeNaikatvabhAvanAbhAvitA asaMyogaratAH, teSviti / 393 [sU0133 ] taccaM cetaM tahA cetaM, assi cetaM 10 pavuccati / taM ittu Na Nihe, Na Nikkhive, jANittu dhammaM jahA tahA / diTThehiM NivveyaM gacchejjA / No logassesaNaM care / jassa Natthi imA NAtI aNNA tassa kato siyA / divaM sutaM mayaM viNNAyaM jameyaM parikahijjati / samamANA palemANA puNo puNo jAtiM pakappeMtI / aho ya rAto ya jatamANe dhIre sayA AgatapaNNANe, patte bahiyA pAsa / appamatte sayA parakkamejjAsi tti bemi / // sammattassa paDhamo uddesao sammatto // 1. 0 mApAdAnAd ka ga gha / 2. AtmAnaM daNDayatIti vA daNDaH kha / 3. putrakalatrAdi0 ka, putra- mitra - kalatrAdi0 kha / 4. 0bhAvitvAd asaMyoga0 ca / 15 20
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tadevamubhayarUpeSvapi yad bhagavatA dharmadezanA'kAri tat tathyaM satyametaditi / cazabda: niyamArthaH, tathyamevaitad bhagavadvacanam / yathAprarUpitavastusadbhAvAt tathyatA vacaso bhavatIti ato vAcyamapi tathaiveti darzayati-tathA caitadvastu yathA bhagavAn jagAda, yathA-sarve prANA na hantavyA ityAdi / evaM 5 samyagdarzanazraddhAnaM vidheyam / etacca asminneva maunIndrapravacane samyagmokSamArgavidhAyini samastadambhaprapaJcoparate prakarSeNocyate procyata iti, na tu yathA anyatra 'na hiMsyAt sarvabhUtAni' ityabhidhAyAnyatra vAkye yajJapazuvadhAbhyanujJAnAt pUrvottarabAdheti / ___ tadevaM samyaktvasvarUpamabhidhAya tadavAptau yad vidheyaM tad darzayati-taM 10 Aittu na nihe / tat tattvArthazraddhAnalakSaNaM samyagdarzanam AdAya gRhItvA tatkAryAkaraNataH na nihe tti na gopayet / tathAvidhasaMsargAdinimittotthApitamithyAtvo'pi jIvasAmarthyaguNAd na tyajedapi, yathA vA zaivazAkyAdInAM gRhItvA vratAni punarapi vratezvarayAgAdividhinA gurusamIpe nikSipyotpravrajanam evaM gurvAdeH sakAzAdavApya samyagdarzanaM na nikSipet na tyajet, 15 kiM kRtvA ? yathA tathAvasthitaM dharmaM jJAtvA zrutadharma-cAritrAtmakamavagamya, vastUnAM vA dharmaM svabhAvamavabudhyeti / tadavagame tu kiM cAparaM kuryAt ? ityAha didruhItyAdi / dRSTairiSTA-'niSTarUpainirvedaM gacchet virAgaM kuryAdityarthaH, tathAhi-zabdaiH zrutaiH rasairAsvAditairgandhairAghrAtaH sparzaH spRSTaiH sadbhirevaM bhAvayed yathA-zubhetaratA pariNAmavazAd bhavatItyata: kasteSu rAgo dveSo vA ? iti / 20 kiJca-no loyassa ityAdi / lokasya prANigaNasya eSaNA anveSaNA iSTeSu zabdAdiSu pravRttiH, aniSTeSu tu heyabuddhiH, tAM na caret nAcarenna vidadhyAt / o 1. 0tA dezanA0 ka ca / 2. yathAsthitavastu0 ka / 3. tasminneva maunIndre pravacane kha / 4. 0prabandhoparate gha Ga ca / 5. hiMsyAdbhUtAni kha / 6. 0vadhAnujJAnAt Ga / 7. darzayitumAha kha ga gha ng| 8. Aittu ityAdi / tat kha / 9. nihe ityAdi / tat gha ng| 10. 0zraddhAnaM samya0 kha / 11. tat kAraNataH kha / 12. 0nimittopasthApita0 kha / 13. zrutadharmaM cAritrA0 Ga ca / 14. diTehiM ityAdi gha, diDehi ityAdi Ga / 15. ca ca / 16. carenna vidadhyAt ga gha ca /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / prathama uddezakaH yasya caiSA lokaiSaNA nAsti tasyAnyApyazastA matirnAstIti darzayati-- jassa natthi ityAdi / yasya mumukSoH imA jJAtiH lokaiSaNAbuddhiH nAsti iti na vidyate tasyAnyA sAvadyArambhapravRttiH kutaH syAt ? idamuktaM bhavati - bhogecchArUpAM lokaiSaNAM parijihIrSornaiva sAvadyAnuSThAnapravRttirupajAyate, tadarthatvAt tasyA iti / yadi vA i~mA anantaroktatvAt pratyakSA samyaktvajJAtiH, prANino na hantavyA iti 5 vA jJAtiH yasya na vidyate tasyAnyA vivekinI buddhiH kumArgasAvadyAnuSThAna-parihAradvAreNa kutaH syAt ? ziSyamatisthairyArthamAha 395 diTThamityAdi / yadetanmayA parikathyate tat sarvajJaiH kevalajJAnAvalokena dRSTam, tat zuzrUSubhiH zrutam, laghukarmaNAM bhavyAnAM matam, jJAnAvaraNIyakSayopazamAd vizeSeNa jJAtaM vijJAtam / ato bhavatA'pi samyaktvAdike 10 matkathitaM yatnavatA bhavitavyamiti / ye punaryathoktakAriNo na syuH te kathambhUtA bhaveyuH ? ityAha samemANA ityAdi / tasminneva manuSyAdijanmani zAmyantaH gauddhanA tyarthamAsevAM kurvantaH, tathA pralIyamAnAH manojJendriyArtheSu paunaH puNyenaikendriyadvIndriyAdikAM jAtiM prakalpayanti saMsArAvicchittiM vidadhatItyarthaH yadyevamaviditavedyAH sAmpratekSiNo yathAjanmakRtarataya indriyArtheSu pralInAH paunaHpuNyena janmAdikRtasandhAnA jantavastataH kiM kartavyam ? ityAha--- 15 aho ya ityAdi / ahazca rAtriM ca yatamAna eva yatnavAneva mokSAdhvani 'dhIraH paeNrISahopasargAkSobhyaH sadA sarvakAlam AgataM svIkRtaM prajJAnaM sadasadviveko yasya sa tathA / pramattAn saMyatAn paratIrthikAn vA dharmAd bahi-- 20 1. 0 nyApyaprazastA ka khapustake vinA / 2. nAsti na vidyate kha ga ca / 3. iyaM ga / 4. jJAtiH iti pATha: khapratereva / 5. 0 parihAreNa ca / 6. divaM ityAdi kha ca / 7. 0jJAnAlokena ka / 8. bhAvyamiti kha ca / 9. kathaM bhaveyuH ka, kimbhUtA bhaveyuH kha ca / 10. 0ntaH nizAmyantaH gA0 kha gha Ga / 11. gAddharyaM tAtparyamAsevAM ga capratI vinA / 12. 0 nai kendriyAdikAM ga / 13. pralIyamAnA: ga ca / 14. 0na kRtajanmAdisandhAnA kha ca / 15. vIra: ga / 16. parISahAkSobhyaH kha /
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre rvyavasthitAn pazya / tAMzca tathAbhUtAn dRSTvA kiM kuryAt ? ityAha 396 appamatte ityAdi / apramattaH san nidrA-vikathAdipramAdarahito'kSinimeSonmeSAdAvapi sadopayuktaH parAkramethAH karmaripUn mokSAdhvani vA / iti: adhikArasamAptau / bravImi iti pUrvavat / samyaktvAdhyayanasya prathamoddezakaTIkA parisamApteti // cha // cha // 1. appamattetyAdi / 2. adhikAraparisamAptau khaGa ca / 3. iti samyaktvAdhyayane prathamoddezakaH parisamAptaH // cha // kha - capratI Rte / 4 0dhyayanaprathamo0 ca /
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH 397 [ sU0134 ] je AsavA te parissavA, je parissavA te AsavA / je aNAsavA te aparissavA, je aparissavA te aNAsavA / ete ya pae saMbujjhamANe logaM ca ANAe 5 abhisameccA puDho paveditaM AghAti NANI iha mANavANaM saMsArapaDivaNNANaM saMbujjhamANANaM viNNANapattANaM / aTTA vi saMtA aduvA pamattA / ahAsaccamiNaM ti bemi / NA'NAgamo maccumuhassa asthi / icchApaNItA vaMkANike yA kAlaggahItA Nicaye NiviTThA puDho puDho jAiM pakappeMti / uktaH prathamo dezakaH / sAmprataM dvitIyavyAkhyA pratanyate / asya cAyamabhisambandhaH-Iha anantaroddezake samyagvAdaH pratipAditaH / sa ca 15 pratyanIkamithyAvAdavyudAsenAtmalAbhaM labhate / vyudAsazca na parijJAnamantareNa, parijJAnaM ca na vicAramRte, ato mithyAvAdabhUtatIrthikamatavicAraNAyedamupakramyate / anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtram-je AsavA ityAdi / yadi veha samyaktvamadhikRtam, tacca saptapadArthazraddhAnAtmakam / tatra mumukSuNA'vagatazastraparijJA-jIvA-'jIvapadArthena saMsAra-mokSakAraNe nirNatavye / 2) tatra saMsArakAraNamA zravaH, tadgrahaNAcca bandha-grahaNam / mokSakAraNaM tu nirjarA 1. adhunA ca, khapratau pAThabhaGgaH / 2. iha iti ka gha GagratiSu nAsti / 3. pratyanIkAnyathAvAda0 ka / 4. parijJAnamRte, parijJAnaM ca na vicAramantareNa, ato kha ca / 5. vivAraNAyeda0 ga / 6. mAtravaH gha ng| 7. 0NaM ca nirjarA tatkAraNaM ca saMvara0 ga /
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre tadgrahaNAcca saMvarastatkAryabhUtazca mokSaH sUcito bhavatIti / ata Azrava-nirjara saMsAra-mokSakAraNabhUte samyaktvavicArAyAte darzayitumAha-je AsavA ityAdi / ye iti sAmAnyanirdezaH / AzravatyaSTaprakAraM karma yairArambhaiste AzravAH / pari: samantAt zrevati galati yairanuSThAnavizeSaiste prishrvaaH| ya evAzravAH 5 karmabandhasthAnAni ta eva parizravA: karmanirjarA-spadAni / idamuktaM bhavati-yAni itaraMjanAcaritAni srugaGganAdIni sukhakAraNatayA tAni karmabandhahetutvAd AzravAH, punastAnyeva tattvavidAM viSayasukhaparAGmukhAnAM niHsAratayA saMsArasaraNidezyAnIti kRtvA vairAgyajanakAni, ataH parizravAH nirjarAsthAnAni / sarvavastUnAmanaikAntikatAM darzayituM tadeva viparyayeNAha-- 398 10 je paeNrisava ityAdi / ya eva pairizravAH nirjarAsthAnAni arhatsAdhu-tapazcaraNa-dazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnAdIni tAnyeva karmodayAvaSTabdhazubhAdhyavasAyasya durgatimArgapravRttasArthavAhasya jantormahAzAtanAvataH sAtarddhirasagAravapravaNasya AzravA bhavanti pApopAdAnakAraNAni jAyante / idamuktaM bhavatiyAvanti karmanirjarArthaM saMyamasthAnAni tadbandhanAyAsaMyamasthAnAnyapi tAvantyeva, 15 uktaM ca yathAprakArA yAvantaH, saMsArAvezahetavaH / tAvantastadviparyAsAd, nirvANasukhahetavaH // [ ] tathAhi - ra -dveSavAsitAnta:karaNasya viSayasukhonmukhasya duSTAzayatvAt sarvaM saMsArAya, picumandarasavAsitAsyasya dugdha-zarkarAdikaTukatvApattivaditi, 20 samyagdRSTestu viditasaMsArodanvataH nyakkRtaviSayAbhilASasya sarvamazuci duHkha -rAga-1 1. Asrava0 gha Ga / 2. Asravatya0 ga gha Ga / 3. AsravAH ga gha Ga / 4. pari ca / 5. stravati gha Ga / 6 parisravAH / ya evAstravAH ga gha Ga / 7. parisravAH ga gha Ga / 8. 0 janacaritAni kha / 9. AsravAH ga gha Ga / 10. paristrasravAH ga gha Ga / 11. darzayituM viparya0 kha darzayitumetadeva viparya0 ga gha Ga ca / 12. parisavA ca / 13. 0vA te ityAdi kha / 14. parisravAH ga gha Ga / 15. karmodayAdavaSTabdha0 kha ga ca / 16. 0rmahAzAtanAtaH kha ga ca / 17. AsravA gha Ga / 18. vijJAtasaMsArodanvatastyaktaviSayA0 ca /
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH 399 kAraNamiti ca bhAvayataH saJjAtasaMvegasyetarajanasaMsArakAraNamapi mokSAyeti bhAvArthaH / punaretadeva gatapratyAgatasUtraM sapratiSedhamAha je aNAsavA ityAdi / prasajyapratiSedhasya kriyApratiSedhaparyavasAnatayA parizravA ityanena saha sambandhAbhAvAt paryudAso'yam / Azravebhyo'nye anAzravAH vratavizeSAH te'pi karmodayAdazubhAdhyavasAyino'parizravAH karmaNaH, kokaNArya- 5 prabhRtInAmiveti / tathA aparizravAH pApopAdAnakAraNAni kenacidupAdhinA pravacanopakArAdinA kriyamANAH kaNavIralatAbhrAmakakSullakasyeva anAzravAH karmabandhanAni na bhavanti / yadi vA'' zravantItyAzravAH pacAdyac / evaM parizravantIti prishrvaaH| atra caturbhaGgikA-tatra mithyAtvA-'virati-pramAda-kaSAya-yogairya eva karmaNAM 10 AzravAH bandhakAH ta evApareSAM parizravAH nirjarakAH, ete ca prathamabhaGgapati tAH sarve'pi saMsAriNazcaturgatikAH, sarveSAM pratikSaNamubhayasadbhAvAt / tathA ye AzravAste'parizravA iti zUnyo'yaM dvitIyabhaGgakaH, bandhasya zATAvinAbhAvitvAt / evaM ye'nAzravAste parizravAH, ete cAyogikevalinastRtIyabhaGgapatitAH / caturthabhaGgapatitAstu siddhAH, teSAmanAzravatvAdaparizravatvAcceti / atra cAdyantabhaGgako 15 sUtropAttau, tadupAdAne ca madhyopAdAnasyAvazyambhAvitvAd madhyabhaGgakadvayagrahaNaM draSTavyamiti / yadyevaM tataH kim ? ityAha 1. 0saMvegasya tasyetara0 kha / 2. punareva gata0 kha / 3. prasahya pratiSe0 ka ga c| 4. parisravA ga gha Ga / 5. Asravebhyo0 ga gha ng| 6. anAsravAH ga gha Ga / 7. karmodayAzubhA0 ka / 8. 0'parisravAH ga gha Ga / 9. "koGkaNArya iti yathA vRddhaH pravrajitazcintayati varSAkAlasamaye dutI'' jai0vi0pa0 / 10. aparisravAH ga gha Ga / 11. pravacanoktaprakarAdinA gha Ga / 12. karavIra0 kha ga, 13. anAstravAH gha Ga / 14. karmabandhAya na bhavanti kha-capastake vinA / 15. vA''sravantItyAstravAH ga gha Ga / 16. parisravantIti parisravAH ga gha Ga / 17. AsravAH gha ng| 18. "apareSAm iti pUrvabaddhakarmaNAm' jai0vi0pa0 / 19. parisravAH ga gha ng| 20. 0tA: saMsAriNa0 kha / 21. AsravAste'parisravA ga gha TuH / 22. ye'nAsravAste parisravAH ga gha ng| 23. manAstravatvAdaparisravatvAcceti ga gha Ga /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre aite pae ityAdi / etAni anantaroktAni padyate gamyate yebhyo'rthastAni padAni tadyathA-ye AzravA ityAdIni / pairasya cArthAvagatyarthaM zabdaprayogAd etatpadavAcyAnaeNrthAMzca samyag aviparyAsena budhyamAnaH / tathA lokaM jantugaNa mAzravadvArAyAtena karmaNA badhyamAnaM tapazcaraNAdinA ca mucyamAnam AjJayA tIrthakarapraNItAgamAnusAreNa abhisametya Abhimukhyena samyak paricchidya / cazabdaH bhinnakramaH / pRthak praveditaM cAbhisametya pRthagAzravopAdAnaM nirjaropAdAnaM ceti / etacca jJAtvA ko nAma dharmacaraNaM prati nodyacchediti ? kathaM praveditam ? iti cet taducyate 20 400 zi AzravastAvat-jJAnapratyanIkatayA jJAnanihnavena jJAnAntarAyeNa jJAnapradveSeNa 1) jJAnAtyAzAtanayA jJAnavisaMvAdena jJAnAvaraNIyaM karma badhyate / evaM darzanapratyanIkatayA yAvad darzanavisaMvAdena darzanAvaraNIyaM karma badhyate / tathA prANinAmanukampanatayA bhUtAnukampanatayA jIvAnukampanatayA sattvAnu kaeNmpanatayA bahUnAM prANinAmaduHkhotpAdanatayA azocanatayA ajUraNatayA a~pIDanatayA aparitApanatayA sAtAvedanIyaM karma badhyate etadviparyayAcca asAtAvedanIyamiti / 15 tathA anantAnubandhyutkaTatayA tIvradarzanamohanIyatayA prabalacAritramohanIyasadbhAvAd mohanIyaM karma badhyate / mahArambhatayA mahAparigrahatayA paJcendriyavadhAt kuNapAhAreNa narakAyuSkaM badhyate, mAyAvitayA anRtavAdena kUTatulA- kUTamAnavyavahArAt tiryagAyurbadhyate, prakRtivinItatayA sAnukrozatayA amAtsaryAd mainuSyAyuSkam, sarAgasaMyamena dezaviratyA bAlatapasA akAmanirjarayA devAyuSkamiti / kAyarjutayA bhAvarjutayA bhASarjutayA avisaMvAdanayogena zubhanAma badhyate, viparyayAcca viparyaya , 1. ee ityAdi kha / 2. parasyArthAvagatyarthaM ka / 3. 0narthAn samyag ka / 4. 0 mAstrava0 ga gha / 5. 0gAstravo0 ga gha Ga / 6. ced ucyate kha / 7. Asrava0 ga gha Ga / 8. jJAnyAzAtanayA kha / 9. 0manukampanayA ka ca / 10. 0nukampanayA ca / 11. 0yA sattvAnukampanatayA jIvAnukampanatvena bahUnAM kha / 12. 0 kampanatvena bahUnAM ga gha Ga ca / 13. apiNDanatayA kha / 14. kuNapAhArAd kha kuNimAhAreNa ga gha kuNapahAreNa Ga / 15. amAtsaryatayA mAnuSyAyuSkam kha / 16. mAnuSAyuSkam ca / 17. avisaMvAdanAyogena kha /
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH 401 iti / jati-kula-bala-rUpa-tapaH- zruta-lAbhaizvaryamadAbhAvAd uccairgotram, jAtyAdimadAt paraparivAdAcca nIcairgotram / dAna-lAbha-bhogopabhoga-vIryAntarAyavidhAnAd AntarAyikaM karma badhyate / ete hyAzravAH / sAmprataM parizravAH pratipAdyante-anazanAdi sabAhyAbhyantaraM tapa ityAdi / evamAzravakA nirjarakAH sabhedA jantavo vAcyAH, sarve'pi ca jIvAdayaH padArthA mokSAvasAnA vAcyAH / 5 etAni ca padAni sambudhyamAnaistIrthakara-gaNadharairlokamabhisametya pRthak pRthak praveditam / anyo'pi tadAjJAnusArI caturdazapUrvavidAdiH sattvahitAya parebhya AvedayatItyetaddarzayitumAha AghA ityAdi / jJAnaM sakalapadArthAvirbhAvakaM vidyate yasyAsau jJAnI / sa 10 AkhyAti AcaSTe / iha iti pravacane / keSAM ? mAnavAnAm, sarvasaMvaracAritrArhatvAt teSAm / athavopalakSaNaM caitaddevAdInAm / tatrApi kevalyAdivyudAsAya vizeSaNamAha saMsAra ityAdi / saMsAraM caturgatilakSaNaM pratipannAH saMsArapratipannAH / tatrApi ye dharma bhotsyante grahISyante ca munisuvratasvAmighoTakadRSTAntena 15 teSAmevAkhyAtItyetaddarzayati-sambudhyamAnAnAM yathopadiSTaM dharmaM samyagavabudhyamAnAnAm / chadmasthena tvajJAtabudhyamAnetaravizeSeNa yAdRgbhUtAnAM kathayitavyaM tAn sUtreNaiva darzayati-vijJAnaprAptAnAM hitA-'hitaprApti-parihArAdhyavasAyo vijJAnam, tat prAptA vijJAnaprAptAH, samastaparyAptibhiH paryAptAH saMjJina ityarthaH / nAgArjunIyAstu paThanti AghAi dhammaM khalu se jIvANaM, taMjahA-saMsArapaDivannANaM 20 1. 0 kula-rUpa0 ga gha / 2. hyAsravAH ga gha Ga / 3. parisravAH gha / 4. 0mAzravanirjarakAH kha gha Ga ca, 0mAsravakanirjarakAH ga / 5. pRthak praveditam ga ch| 6. sarvahitAya kha / 7. aghA ityAdi kha ga, AghAi ityAdi ca / 8. kevalAdi0 kha / 9. 0vyaM tat sUtre0 gha ng| 10. aghAi kha / 11. sa kha / 12. taM jahA iti pATha: cUrNI na /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre maNussabhavatthANaM AraMbhaviNaNaM dukkhuvveyasuhesagANaM dhamma-savaNagavesayANaM sussUsamANANaM paDipucchamANANaM vinnANapattANaM / etacca prAyo gatArthameva, navaram ArambhavinayinAm iti ArambhavinayaH ArambhAbhAvaH savidyate yeSAmiti matvarthIyaH, teSAmiti 1 5 402 yathA ca jJAnI dharmamAcaSTe tathA darzayati- aTTA vi ityAdi / vijJAnaprAptA dharmaM kathyamAnaM kutazcinnimittAd ArtA api santaH cilAtaputrAdaya iva, athavA pramattAH viSayAbhiSvaGgAdinA zAlibhadrAdaya iva, tathAvidhakarmakSayopazamApatteryathA pratipadyante tathA''caSTe / yadi vA ArtAH duHkhinaH, pramattAH sukhinaH, te'pi pratipadyante dharmaM kiM punarapare ? | athavA ArtAH rAga- - dveSodayena, pramattAH viSayaiH, 10 te ca tIrthikA gRhasthA vA saMsArakAntAraM vizantaH kathaM bhavanto vijJAtajJeyAnAM 'kaeNruNAspadA na rAga-dveSa - viSayAbhilASonmUlanAya na prabhavanti / etaccAnyathA mA maMsthA 'iti darzayitumAha 'ahAsaccamityAdi / idaM yad mayA kathitaM kathyamAnaM ca tad yathAsatyaM ryaMthAtathyamityarthaH / ityetadahaM bravImi yathA - durlabhamavApya samyaktvaM cAritra15 pariNAmaM vA pramAdo na kAryaH / syAt kimAlambya pramAdo na kAryaH ? tadAhanANAgamo ityAdi / na hyanAgamo mRtyormukhasya kasyacidapi saMsArodaravartino'stIti, uktaM ca 1. maNusabhavatthANaM gha Ga / 2. 0NaM AraMbhapatthANaM AraMbhaviNaINaM ga / 3. AraMbhaTThiyANaM cUrNo / 4. dukkhuveya0 ka, dukkhucceya0 kha, dukkhakhaya0 ga ca / 5. dhammasvaNa 0 ga ca / 6. 0gavesaNayANaM ka / 7. 0NaM nikkhittasatthANaM sussUsa0 cUrNo / 8. vijJAnaM prAptA ca / 9. cilAtIputrAdaya ga cilAtiputrAdaya gha Ga / 10. dharmaM iti ka pratyornAsti / 11. bhavantAM vijJAta0 ka kha vinA / 12. karuNAspadAnAM ga ca / 13. ityAdi darzayitu0 gha Ga / 14. ahAsaccaM ityAdi kha ca / 15. idaM mayA yat kathitaM kha / 16. yAthAtathya0 gha / 17. nANAgame kha ca /
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH 403 vadata yadIha kazcidanusantatasukhaparibhogalAlitaH, prayatanazataparo'pi vigatavyathamAyuravAptavAn naraH / na khalu nara: suraughasiddhAsurakinnaranAyako'pi yaH, so'pi kRtAntadantakulizAkramaNakrazito na nazyati // [ ] tathopAyo'pi mRtyumukhapratiSedhasya na kazcidastIti, uktaM canazyati nauti yAti vitanoti karoti rasAyanakriyAm, carati guruvratAni vivarANyapi vizati vizeSakAtaraH / tapati tapAMsi khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanam , tadapi kRtAntadantayantrakrakracakramaNairvidAryate // [ ] ye punarviSayakaSAyAbhiSvaGgAt pramattA dharmaM nAvabudhyante te kimbhUtA 10 bhavanti ? ityAha-icchA ityAdi / indriya-manoviSayAnukUlA pravRttirihecchA / tayA viSayAbhimukhamabhikarmabandhaM saMsArAbhimukhaM vA prakarSeNa nItA icchApraNItAH / ye caivambhUtAste vaMkAniketAH vaGkasya asaMyamasya A maryAdayA saMyamAvadhibhUtayA niketabhUtAH AzrayA vaGkAniketAH / vaGko vA niketo yeSAM te vakaniketAH, pUrvapadasya dIrghatvam / ye caivambhUtAste kAlagRhItAH kAlena mRtyunA gRhItA: 15 kAlagRhItAH, pauna:puNyamaraNabhAja ityarthaH / dharmacaraNAya vA gRhItaH abhisandhitaH kAlo yaistai kAlagRhItAH, AhitAgnidarzanAd ArSatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, tathAhi-pAzcAttye vayasi parutparAri vA apatyapariNayanottarakAlaM vA dharma kariSyAma ityevaM gRhItakAlAH / ye caivambhUtAste nicaye niviSTAH nicaye karmanicaye tadupAdAne vA sAvadyArambhanicaye niviSTAH adhyupapannAH / / ye cecchApraNItA vAniketAH kAlagRhItA nicaye niviSTAste taddharmANa: kimaparaM kurvanti ? iti darzayitumAha-puDho puDho ityAdi / pRthak pRthak ekendriya-dvIndriyAdikAM jAtimanekazaH prakalpayanti prakurvanti / pAThAntaraM vA 1. prayatnazata0 ga ca / 2. 0manonukUlA kha / 3. ye evambhUtA0 kha / 4. A iti ka-ga-capratiSu nAsti / 5. niketA: AzrayA ka / 6. vaGkAniketAH kha gha ca / 7. 0dvIndriyatrIndriyAdikAM kha / 8. 0nti / paThyate ca-ettha kha ca /
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre ettha mohe puNo puNo, atra asmin icchApraNItAdike hRSIkAnukUle mohe, karmarUpe vA mohe nimagnAH punaH punastat kurvanti yena tadapracyutiH syAt / tadapracyutau ca kiM syAt ? ityAha [sU0135 ] ihamegesiM tattha tattha saMthavo bhavati / 5 ahovavAtie phAse paDisaMvedayaMti / ciTTaM kUrehiM kammehiM ciTTaM pariviciTThati / aciTTaM kUrehiM kammehiM No ciTTaM pariviciTThati / 10 ege vadaMti aduvA vi NANI, NANI vadaMti aduvA vi ege / ihamegesimityAdi / iha asmizcaturdazarajjvAtmake loke ekeSAM mithyAtva-'virati-pramAda - kaSAyavatAM tatra tatra neraka-tiryagatyAdiSu yAtanAsthAnakeSu saMstavaH paricayo bhUyo bhUyo gamanAd bhavati / tataH kim ? ityAha-ahovavAie ityAdi / ta evamicchayA praNItatvAd indriyavazagA-stadvazatvAt tadanukUlamAcaranto narakAdiyAtanAsthAnajAtasaMstavAH 15 tIrthikA apyuddezikAdi nirdoSamAcakSANAH adhaaupapAtikAn narakAdibhavAn sparzAn 'du:khAnubhavAn pratisaMvedayanti anubhavanti, tathAhi - lokAyatikA bruvate piba khAda ce cArulocane !, yadatItaM varagAtri ! tanna te / na hi bhIru ! gataM nivartate, samudayamAtramidaM kalevaram // [ ] "mAhe iti zabdAdika" je0vi0pa0 / 2. mohe iti khapustakaM nAsti / 3. kurvate ca / 4. ihamegesiM ityAdi kha ca / 5. nAraka0 kha / 6. 0ggatyAdiyAtanA0 ga / 7. 0sthAneSu kha ca / 8. ahovavAiya ityAdi ka ga ahovavAietyAdi va ca / 9. 0 stadvazitvAt kapratimRte / 10. apyauddezikAdi ca / 11. duSTAn bhAvAt (n) prati0 ka zobhane ! yadatItaM ga cUrNo ca / 13. kaDevaram ca / 12. ca sAdhu
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH 405 vaizeSikA api sAvadhayogArambhiNaH, tathAhi te bhASante abhiSecanopavAsa-brahmacarya-gurukulavAsa-vAnaprastha-yajJa-dAna-mokSaNa-dignakSatra-mantra-kAla-niyamAH / [ ] ityAdi / anye'pi sAvadhayogAnuSThAyino'nayA dizA vAcyAH / syAt-kiM sarvo'pIcchApraNItAdiryAvat tatra taMtra kRtasaMstavo'dhaaupapAtikAn sparzAn 5 pratisaMvedayati Ahosvit kazcideva tadyogyakarmakAryevAnubhavati ? na sarva iti darzayati ciTTamityAdi / ciTThe bhRzamatyarthaM krUraiH vadha-bandhAdibhiH karmabhiH kriyAbhiH ciTTamiti bhRzamatyarthameva virUpAM dazAM vaitaraNItaraNA-'si-patravanapatrapAtAbhighAta-zAlmalIvRkSAliGganAdijanitAmanubhavaM stamatamAdisthAneSu 10 parivitiSThati / yastu nAtyarthaM hiMsAdibhiH karmabhirvartate so'tyantavedanAniciteSvapi narakeSu notpadyate / / syAt-ka evaM vadanti ? ityAha-ege vayaMtItyAdi / eke caturdazapUrvavidAdayaH vadanti bruvate, athavApi jJAnI vadati jJAnaM sakalapadArthAvirbhAvakam asyAstIti jJAnI, sa caitad bravIti / yad divyajJAnI kevalI 15 bhASate zrutakevalino'pi tadeva bhASante, yacca zrutakevalino bhASante nirAvaraNajJAnino'pi tadeva vadantItyetad gatapratyAgatasUtreNa darzayati __nANI ityAdi / jJAninaH kevalino yad vadanti athavA'pi eke zrutakevalino yad vadanti tad yathArthabhASitvAdekameva, ekeSAM sarvArthapratyakSatvAd apareSAM tadupadezapravRtteriti, vakSyamANe'pyekavAkyateti / tadAha 20 1. 0carya-vAnaprastha0 ca, khapratau pAThapatanamatra / 2. 0yajJAdAna0 ga gha ca / 3. 0mokSaNAdinakSatra0 ka, mokSaNA-dig-nakSatra0 ga / 4. 0kAlavidhijJAH ityAdi kha / 5. 0'nayaiva dizA kha / 6. tatra tatkRtasaMstavo0 ca / 7. 0bandhanAdibhi: ga / 8. 0mevAdhirUpAM dazAM kha / 9. 0vanapatrAbhighAta0 kha / 10. 0stamastamAdi0 ga gha / 11. paritiSThati kha ga / 12. vadati ka-capratI vinA / 13. ityata Aha ca / 14. caivaM bravIti ga / 15. zrutakevalI bhASate jJAnino'pi tadeva kha / 16. 0kevalino'pi bhASante ca /
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406 406 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre [sU0136] AvaMtI keAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAdaM vadaMti se diTuM ca Ne, suyaM ca Ne, mayaM ca Ne, viNNAyaM ca Ne, ur3e ahaM tiriyaM disAsu savvato supaDilehitaM ca Ne-'savve pANA savve jIvA savve bhUtA 5 savve sattA haMtavvA, ajjAvetavvA, parighetavvA, paritAvetavvA, uddavetavvA / ettha vi jANaha Natthettha doso' aNAriyavayaNameyaM / AvaMtItyAdi / AvaMtIti yAvantaH / keAvaMtIti kecana / loke manuSyaloke / zramaNA: pASaNDikAH / brAhmaNAH dvijAtayaH / pRthak pRthag 10 viruddho vAdo vivAdastaM vadanti / etaduktaM bhavati-yAvantaH kecana paralokaM jJIpsavaste AtmIyadarzanAnurAgitayA pArAkyaM darzanamapavadanto vivadante, tathAhibhAgavatA bruvate-'paJcaviMzatitattvaparijJAnAd mokSaH, sarvavyApyAtmA niSkriyo nirguNazcaitanyalakSaNaH, nirvizeSaM sAmAnyaM tattvam' iti / vaizeSikAstu bhASante "dravyAdiSaTpadArthaparijJAnAd mokSaH, samavAyijJAnaguNenecchAprayatnadveSAdibhizca 15 guNairgaNavAnAtmA, parasparanirapekSaM sAmAnya-vizeSAtmakaM tattvam" iti / zAkyAstu vadanti yathA-"paralokapathAnuyAyyAtmaiva na vidyate, niHsAmAnyaM vastu kSaNikaM ca" iti / mImAMsakAstu mokSa-sarvajJAbhAvena vyavasthitA iti / tathA keSAJcit pRthivyAdaya ekendriyA jIvA na bhavanti / apare vanaspatInAmapya cetanatAmAhuH, tathA dvIndriyAdInAmapi kRmyAdInAM na jantusvabhAvaM pratipadyante, 20 tadbhAve vA na tadvadhe bandho'lpabandhatA veti, tathA hiMsAyAmapi bhinnavAkyatA, taduktam ___ 1. keAvaMti tti kecana ca / 2. loke iti khapustake na / 3. paralokajJIpsava0 ng| 4. darzanamapavadante tathAhi kha / 5. sAmAnyatattvam kha / 6. samavAyajJAna0 ka / 7. paralokAnuyA0 ka-khapustake Rte / 8. nyAyyAtmA na vidyate kha ca / 9. sadbhAve vA . tadvadhe'lpabandhatA ceti kha, sadbhAve vA na ca / 10. ceti ka /
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 407 prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH prANI prANijJAnam, ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA // [ ityevamAdika auddezikaparibhogAbhyanujJAdikazca viruddho vAdaH svata evAbhyUhyaH / yadi vA brAhmaNa-zramaNA dharmaviruddhaM vAdaM yad vadanti tat sUtreNaiva darzayati se diTuM ca Ne ityAdi yAvat natthittha doso / se tti tacchabdArthe / ya- 5 dahaM vakSye tat dRSTam upalabdhaM divyajJAnenAsmAbhirasmAkaM vA sambandhinA tIrthakRtA''gamapraNAyakena / cazabdaH uttarApekSayA samuccayArthaH / zrutaM cA'smAbhirgurvAdeH sakAzAt, asmadguruziSyairvA tadante vAsibhiH / matam abhimataM yuktiyuktatvAd asmAkamasmAttIrthakarANAM vA / vijJAtaM ca tattvabhedaparyAyairasmAbhirasmattIrthakareNa vA svataH, na paropadezadAnena / etaccordhA-'dhastiryakSu 10 dazasvapi dikSu sarvataH sarvairapi pratyakSAnumAnopamAnAgamArthApattyAdibhiH prakAraiH suSTha pratyupekSitaM ca paryAlocitaM ca, mana:praNidhAnAdinA asmAbhirasmattIrthakareNa vA / kiM tat ? ityAha sarve prANAH sarve jIvAH sarve bhUtAH sarve sattvA hantavyA AjJApayitavyA parigrahItavyA paritApayitavyA apadrApayitavyAH / atrApi 15 dharmacintAyAmapyevaM jAnItha yathA nAstyatra yAgArthaM devatopayAcitakatayA vA prANihananAdau doSaH pApAnubandha iti / evaM yAvantaH kecana paoNSaNDikA auddezikabhojino brAhmaNA vA dharmaviruddhaM paralokaviruddhaM vA vAdaM bhASante / ayaM ca jIvopamardakatvAt pApAnubandhI anAryapraNIta Iti, Aha ca-aNAriya ityAdi ArAdyAtAH sarvaheyadharmebhya ityAryAH, tadviparyAsAd anAryAH krUra- 20 1. prANA ga / 2. prANajJAnaM kha / 3. "tadgatA ghAtagatA'' jai0vi0pa0 / 4. 0bhyanujJAnAdikazca kha / 5. brAhmaNA: ca / 6. vAdaM iti gapratau na / 7. NetyAdi ka / 8. Natthettha ka ga ca / 9. doso ityAdi / se tti tacchabdArthaH / kha, doso tti / se tti ga c| 10. 0vAsibhirvA / ca / 11. ca iti khapustake nAsti, ca bhedaparyAyai0 gha / 12. 0ttIrthakarANAM vA kha / 13. etaccordhvA0 gha ng| 14. sarvaiH pratyakSA0 kha ca / 15. 0taM mana:praNidhAnena asmAbhi0 ga / 16. apadrAvayitavyAH kha ca / 17. "cintAyAmapi iti na kevalanA(mA)rambhAdau' jai0vi0pa0 / 18. pASaNDizabdakA kha / 19. vA iti gapustake na / 20. jIvopamardakAt kha / 21. ityAha-aNAriya kha /
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre karmANasteSAM prANyupaghAtakArIdaM vacanam / ye tu tathAbhUtA na te kimbhUtaM prajJApayanti ? ityAha [ sU0137 ] tattha je te AriyA te evaM vadAsI-se duddiTTha cabhe, dussuyaM ca bhe, dummayaM ca bhe, duvviNNAyaM ca bhe, uDDuM ahaM 5 tiriyaM disAsu savvato duppaDilehitaM ca bhe, jaM JaM tubbhe evaM Ayakkhaha, evaM bhAsaha, evaM paNNaveha, evaM parUveha - 'savve pANA savve bhUtA savve jIvA savve sattA haMtavvA, ajjAvetavvA, parighettavvA, paritAveyavvA, uddavetavvA / ettha vi jANaha Natthettha doso / ' aNAriyavayaNameyaM / 10 tattha ityAdi / tatra iti vAkyopanyAsArthe nirdhAraNe vA / ye te AryAH deza-bhASA-cAritrAryAsta evamavAdiSuH yathA - yat tadanantaroktaM durdRSTametat, duSTaM dRSTaM durdRSTam, bhe yuSmAbhiryuSmattIrthakareNa vA, evaM yAvad duSpratyupekSitamiti / tadevaM durdRSTAdikaM pratipAdya duSprajJApanAnuvAdadvAreNa tadabhyupagame doSAviSkaraNamAha jaM NamityAdi / Namiti vAkyAlaGkAre / yat etadvakSyamANaM yUyamevamA15 caDDhvamityAdi yAvad atrApi yAgopahArAdau jAnItha yUyaM yathA nAstyeva atra prANyupamardAnuSThAne doSaH pApAnubandha iti / tadevaM paravAde doSAvirbhAvanena dharmaviruddhatAmAvirbhAvya svamatavAdamAryA AvirbhAvayanti--- [sU0138 ] vayaM puNa evamAcikkhAmo, evaM bhAsAmo, evaM paNNavemo, evaM parUvemo-' savve pANA savve 1. prANighAta0 ga / 2. ye tu na tathAbhUtA te kha / 3. tatthetyAdi kha / 4. yathAetadananta0 kha, yathA- tad yadananta0 ca / 5. bhe iti gatau na / 6. " prajJApanAnuvAda iti brahmaNAdikRtA (tAM?) 'savve bhUyA na haMtavvA' ityAdikAM parivartamAna iti" jai0vi0pa0 / 7. jamityAdi ka / 8. yathA astyeva gha Ga / 9. parivAde ka ga /
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH 409 bhUtA savve jIvA savve sattA Na haMtavvA, Na ajjAvetavvA, Na parighettavvA, Na pariyAveyavvA, Na uddavetavvA / ettha vi jANaha Natthettha doso / ' AriyavayaNameyaM / vayamityAdi / puna:zabdaH pUrvasmAdvizeSamAha / vayaM punaryathA dharmaviruddhavAdo na bhavati tathA prajJApayAma iti / tAnyeva padAni sapratiSedhAni tu 5 hantavyAdIni yAvad na kevalamanyatra asmadIye vacane nAsti doSaH, atrApi adhikAre jAnItha yUyaM yathA-atra hananAdipratiSedhavidhau nAsti doSaH pApAnubandhaH, sAvadhAraNatvAd vAkyasya nAstyeva doSaH, prANyupaghAtapratiSedhAccAryavacanametat / evamukte sati te pASaNDikA UcuH-bhavadIyamAryavacanamasmadIyaM tvanAryam ityetannirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, yuktivikalatvAt / 10 tadatrAcAryo yathA paramatasyAnAryatA syAt tathA didarzayiSuH svavAgyantritA vAdino * na vicalayiSyantIti kRtvA pratyekamatapracchanArthamAha [sU0139 ] puvvaM NikAya samayaM patteyaM pucchissAmohaM bho pAvAduyA ! kiM bhe sAyaM dukkhaM utAhu asAyaM ? samitA paDivaNNe yA vi evaM bUyA- savvesiM pANANaM 15 savvesiM bhUtANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM asAyaM apariNivvANaM mahabbhayaM dukkhaM ti tti bemi / // sammattassa bIo uddesao sampatto // ___puvvamityAdi / pUrvam AdAveva samayam AgamaM yad yadIyAgame'bhihitaM tat nikAcya vyavasthApya punastadvirUpApAdanena paramatAnAryatA pratipAdyeti, 20 atastadeva paramataM praznayati, yadi vA pUrva prAznikAn nikAcya tataH pASaNDikAn praznayitumAha 1. vayaM ityAdi kha / 2. caliSyantIti ca / 3. 0pracchanAyAha puvvaM ityAdi kha / 4. pratipAditA / ata0 kha /
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre paMtteyamityAdi / ekamekaM prati pratyekam bhoH prAvAdukAH ! bhavataH praznayiSyAmi - kiM bhe yuSmAkaM sAtaM manaAhlAdakAri duHkham ? uta asAtaM manaHpratikUlam ? evaM pRSTAH santo yadi sAtamityevaM brUyuH tataH pratyakSAgamalokabAdhA syAt / atha asAtamityevaM brUyuH tataH saimiyAmiti 5 samyakpratipannAstAn prAvAdukAn svavAgyantritAnapyevaM brUyAt apiH sambhAvane, sambhAvyate etadbhaNanaM yathA- na kevalaM bhavatAM duHkhamasAtam sarveSAmapi prANinAM duHkhamasAtaM manaso'nabhipretam aparinirvANam anirvRtirUpaM mahadbhayaM duHkhamiti / etat parigaNayya sarve'pi prANino na hantavyA ityAdi vAcyam / taddhanane ca doSaH, yastvadoSamAha tadanAryavacanam / itiH adhikAraparisamAptau / 10 bravImi iti pUrvavat / 410 15 tadevaM prAvAdukAnAM svavAgniyantraNayA'nAryatA pratipAditA / atraiva rAhaguptamantriNA viditAgamasadbhAvena mAdhyasthyamavalambamAnena tIrthikaparIkSAdvAreNa yathA nirAkaraNaM cakre tathA niyuktikAro gAthAbhirAcaSTe-- khuDDaga pAyasamAsaM dhammakahaM pi ya ajaMpamANeNa / channeNa annaliMgI paricchiyA rAhagutteNaM // 229 // khuDDaga pAyasamAsamityAdi / anayA gAthayA saGkSepataH sarva kathAnakamAveditam / kSullakasya pAdasamAsaH gAthApAdasaGkSepaH tamarjelpatA dharmakathAM ca channena aprakaTena anyaliGginaH prAvAdukAH parIkSitA: nirUpitAH rAhaguptena rAhaguptanAmnA mantriNeti gAthAsamAsArthaH // 229 // bhAvArthastu 20 kathanAkAdavaseyastaccedam campAyAM nagaryAM siMhasenasya rAjJo rAhagupto nAma mahAmantrI / sa 1. patteyaM ityAdi kha / 2. 0mityeva kha / 3. samiyAM samya0 kha, samiyA samya0 ga gha Ga ca / 4. api ka ga ca / 5. sambhAvyametadbhavanaM kha / 6. tadvadhena ca ga ca / 7. adhikArasamAptau ka- khapratI vinA / 8. khuddaga Ja / 9. ajaMpamANeNaM Ja / 10. 0samAsaM ityAdi kha / 11. sarvaM iti khapratau na / 12. 0 jalpanAcchanena kha / 13. " pADaliputtaM yaraM / jiyasattU rAyA / rAhagutto amacco sAvao" cUrNau / 14. nAma mantrI kha /
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH 411 cArhaddarzanabhAvitAntaHkaraNo vijJAtasadasadvAdaH / tatra ca kadAcid rAjA''sthAnastho dharmavicAraM prestAvayati / tatra yo yasyAbhimataH sa taM zobhanamuvAca / sa ca taiSNImbhAvaM bhajamAno rAjJoktaH-dharmavicAraM prati kimapi na brate bhavAn ? sa tvAha-kimebhiH pakSapAtavacobhiH ? vimRzAmaH svata eva dharmam, parIkSAmahe tIthikAn / ityabhidhAya rAjAnumatyA 'sakuMDalaM vA vayaNaM na va'tti ayaM gAthApAdo 5 nagaramadhye Alalambe, sampUrNA tu gAthA bhANDAgAritA / nagaryAM coghRSTaM yathA-ya enaM gAthApAdaM pUrayiSyati tasya rAjA yathepsitaM dAnaM dAsyati, tadbhaktazca bhaviSyatIti / taM ca gAthApAdaM sarve'pi gRhItvA prAvAdukA nirjagmuH / punazca saptame'hni rAjAnamAsthAnasthamupasthitAH / tatrAdAveva parivAD bravItibhikkhaM pavidveNa mae'jja diTuM, paiMmadAmuhaM kamalavisAlaNettaM / 10 vakkhittacitteNa na suTu NAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na va tti // 230 // ___bhikkhApaviDheNetyAdi / sugamA, navaramaparijJAne vyAkSepaH kAraNamupanyastam, na punarvItarAgateti pUrvagAthAvisaMvAdAdasau tiraskRtya nirdhAritaH / punastApasaH paThati 15 phalodaeNaM mi gihaM paiviTTho, tatthAsaNatthA paimadA mi diTThA / vakkhittacitteNa Na seMTa NAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na va tti // 231 // phalodayeNa ityAdi / sugamam, pUrvavat // 231 // tadanantaraM zauddho 1. 0sadasadbhAvaH kh| 2. praznayati ka, praznayati sma / tatra ga / 3. tUSNIbhAvaM ga ca / 4. sa cAha kha / 5. vimarzAma: kapratimRte / 6. vadaNaM kha, vadanaM ga gha Ga ca / 7. na vetti kha Ga / 8. ayaM ca gAthApAdo ka, ayaM zlokapAdo ga / 9. sampUrNazlokastu bhANDAgArita: ga / 10. enaM zlokapAdaM ga / 11. bhaviSyati / ka gha ng| 12. ca zlokapAdaM g| 13. nijagmaH k| 14. pana: saptame0 kha ca / 15. 0'hani gha ng| 16. bhikkhappavideNa maye'jja / 17. pamudAmuhaM ka, pamayAmuhaM ba Tha / 18. visAlanittaM Tha / 19. suTu diTuM b| 20. na vetti kha Tha / 21. bhikkhappaviTe0 kha ga ca / 22. 0vItarAgatveneti ka / 23. nirdhAritaH gapustakaM vinA / 24. mhi ja ja / 25. gihe jha Ja / 26. paviDhe ja / 27. pamayA ba tth| 28. me jha / 29. suTTa diTuM va / 30. phalodaeNa kapratyA vinA /
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 daniziSyaka Aha mAlAvihArammi maejja diTThA, uvAsiyA kaMcaNabhUsiyaMgI / vakkhittacitteNa Na suTTu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // 232 // mAlAvihAra ityAdi / pUrvavat // 232 // evamanayA dizA sarve'pi 5 tIrthikA vAcyAH / 'Arhatastu punarna kazcidAgataH ' iti rAjJA'bhANi / mantriNA tvArhatakSullako'pyevambhUtapariNAma ityevaM sampratyaya eSAM syAdityato bhikSArthaM praviSTaH pratyuSasyeva kSullakaH samAnItaH / tenApi gAthApAdaM gRhItvA babhASe, tadyathA zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre 10 khaMtassa daMtassa jiiMdiyassa, ajjhappajoge gayamANasaMssa / kiM majjha eeNa vicitieNa 'sakuMDalaM vA vayaNaM Na va ?' tti // 233 // khaMtassetyAdi / atra ca kSAntyAdikamaparijJAne kAraNamupanyastam, na punarvyAkSepaH ityato gauthAsaMvAdAt kSAnti - dama - jitendriyatvA-''dhyAtmayogAdhigatezca kAraNAd rAjJo dharmaM prati bhAvollAso'bhUt / kSullakena ca dharmapraznottarakAlaM pU~rvagRhItazuSketarakardamagolakadvayaM bhittau nikSipya gamanamArebhe / 15 punargacchan rAjJoktaH-kimiti bhavAn dharmaM pRSTo'pi na kathayati ? sa cAvocat-- he mugdha ! nanu kathita eva dharmo bhavataH zuSketaragolakadRSTAntena / etadeva gAthAdvayenAha-- ullo su~kko ya chUDhA, golayA maTTiyAmayA / do vi AvaDiyA kuMDDe, jo ullo tattha laggatI // 234 // 1. ziSyakaH prAha ga ca / 2. mAlAvihAre mayi ajja diTThA Ja / 3. na vetti kha / 4. 0vihANetyAdi kha, 0vihAretyAdi ca / 5. ArhataH kSullako 0 khapustakaM dvi / 6. 0tvA gAthA babhASe gha Ga ca, 0tvA zlokaH babhASe ga / 7. 0yoge gaya0 Ja, 0 jogesu sA ( sa ) mAhiyassa kha / 8. vicitieNaM kha Ja / 9. na vetti kha Tha / 10. khaMtassa ityAdi ca / 11. ca iti kha - capratyorna / 12. zlokasaMvAdAt ga / 13. ca iti khapratau nAsti / 14. pUrvaM gRhIta0 ka / 15. sukkho ka - chapustake vinA / 16. du cchUDhA ka / 17. yAvaDiyA jha / 18. kuMDe ka / 19. ullo soya laggatI kha, tullo so tattha laggatI cha, ullo so'ttha laggaI jha Tha, ullo so tatha laggatI Ja /
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthamadhyayanaM samyaktvam / dvitIya uddezakaH 413 evaM laggaMti dummehA, je narA kAmalAlasA / virattA u Na laggaMti, jahA se sukkagola // 235 // ullo sukko gAhA / evaM laggati gAhA / ayamatra bhAvArtha:-ye hyaGgapratyaGganirIkSaNavyAsaGgAt kAminInAM mukhaM na pazyanti tadabhAve tu pazyanti te kAmagRdhnutayA sArdrAH sArdratayA ca saMsArapaGke karmakardame vA laganti / ye tu punaH kSAntyAdiguNopetAH saMsArasukhaparAGmukhAH kASThamunayaste zuSkagolakasannibhA na kvacillagantIti gAthAdvayArthaH / / 234-235 // iti samyaktvAdhyayane dvitIyoddezakaH samAptaH // cha // cha // 1. Na rajjaMti kha / 2. 0 golao // 235 // caturthe dvitIyaH jha, 0gola // 235 // catu0 'dhya0 dvi0udde0 niryuktiH // Tha / 3. gAthA ga / 4. sArdratvAcca saMsAra0 kha ca / 5. 0rthaH ||ch|| samAptazcAyaM samyaktvAdhyayanadvitIyoddezakaH ||ch|| kha ca / 5
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre ukto dvitIyoddezakaH / sAmprataM tRtIya Arabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake paramatavyudAsadvAreNa samyaktvamavicalaM pratipAdayatA tatsahacaritaM jJAnaM tatphalabhUtA ca viratirabhihitA, satyapi cAsmistraye na pUrvopAttakarmaNo niravadyatapo'nuSThAnamantareNa kSayo bhavatIti, atastadadhunA pratipAdyata 5 iti / anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram [sU0140] uveheNaM bahitA ya lokaM / se savvalokaMsi je kei viNNU / aNuviyi pAsa NikkhitadaMDA je kei sattA paliyaM cayaMti NarA mutaccA dhammavidu tti aMjU AraMbhajaM dukkhamiNaM ti NaccA / evamAhu sammattadaMsiNo / te savve pAvAdiyA dukkhassa kusalA pariNamudAharaMti iti kammaM pariNAya savvaso / uvehe ityAdi / yo'yamanantaraM pratipAditaH pASaNDiloka: enaM dharmAd bahirvyavasthitam upekSasva tadanuSThAnaM mA'numaMsthAH / cazabdaH anuktasamuccayArthaH, tadupadezamabhigamana-paryupAsana-dAna-saMstavAdikaM ca mA kRthA iti / yaH 15 pASaNDilokopekSakaH sa kaM guNamavApnuyAt ? ityAha se savvaloe ityAdi / yaH pANDilokamanAryavacanamavagamya tadupekSAM vidhatte sa sarvasmin loke ye kecid vidvAMsastebhyo'graNI: vidvattama iti / syAt-loke kecana vidvAMsaH santi yebhyo'dhika: syAt ? ityata Aha aNuvIi ityAdi / ye kecana loke nikSiptadaNDAH nizcayena kSiptaH 20 nikSiptaH parityakta: kAya-mano-vAGmayaH prANyupaghAtakArI daNDo yaiste vidvAMso 10 1. pratipAditam tatsaha0 kha / 2. uveha ityAdi ka ca, uvehi ityAdi ga, uvehe NamityAdi gha ng| 3. evaM ka ga / 4. tadupadezagamana0 ka / 5. 0saMstavanAdikaM kha ca / 6. ca iti kha-gapratyorna / 7. 0n manuSyaloke ye kha ga ca /
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 415 prathame zrutaskandhe caturthe samyaktvAdhyayane tRtIya uddezakaH bhavantyeva, etad anuvicintya paryAlocya pazya avagaccha / ke coparatadaNDAH ? ityata Aha je kei ityAdi / ye kecana avagatadharmANaH sattvA: prANinaH palitam iti karma tat tyajanti, ye coparatadaNDA bhUtvA'STaprakAraM karma ghnanti te vidvAMsaH ityetad anuvicintya akSinimIlanena paryAlocya pazya vivekinyA matyA- 5 'vadhAraya / ke punarazeSakarmakSayaM kurvanti ? ityata Aha nerA ityAdi / narAH manuSyAH, ta evAzeSakarmakSayAyAlam, nAnye / te'pi na sarve, api tu mRtArcA, mRteva saMskArAbhAvAd arcA zarIraM yeSAM te tathA, niSpratikarmazarIrA ityarthaH / yadi vA arcA tejaH, sa ca krodhaH, sa ca kaSAyopalakSaNArthaH, tatazcAyamarthaH-mRtA vinaSTA arcA kaSAyarUpA yeSAM te 10 mRtArcAH akaSAyiNa ityarthaH / kiJca-dharmaM zruta-cAritrAkhyaM vidantIti dharmavidaH / iti hetau / yata eva dharmavido'ta eva Rjava: kauTilyarahitAH / syAdetat-kimAlambyaitadvidheyam ? ityata Aha-AraMbhajamityAdi / sAvadhakriyAnuSThAnamArambhaH tasmAjjAtam Arambhajam / kiM tat ? duHkham / idam iti sakalaprANipratyakSam, tathAhi-kRSisevAvANijyAdyArambhapravRtto yat zArIra- 15 mAnasaM duHkhamanubhavati tad vAcAmagocara iti ataH pratyakSAbhidhAyinA idamA uktam / itiH upapradarzane, ityetadanubhavasiddhaM duHkhaM jJAtvA mRtArcA dharmavida Rjavazca bhavantIti / etacca samastavedino bhASanta iti darzayati-evamityAdi / evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH uktavantaH / ke evamAhuH ? samatvadarzinaH samyaktvadarzina: 20 samastadazino vA, yaduddezakAderArabhyoktaM tadevamUcurityarthaH / kasmAt ta evamUcuH ? ityAha-te savve ityAdi / yasmAt te sarve'pi 1. anucintya capustakaM vinA / 2. avagacchaye( ye:?) kha / 3. anucintya ga / 4. punaH zeSakarma0 ca / 5. nare gavinA / 6. niSkaSAyiNa iti yAvat kha, akaSAyiNa iti yAvat ca / 7. ityAha-AraMbhaja ityAdi kha ca / 8. 0hi-kRSi-vANijyA0 kha, 0hisevA-vANijyA0 gha / 9. dharmavedinaH kha / 10. etat samasta0 gha / 11. evaM ityAdi kha c| 12. kasmAt tadUcuH ka ga, kasmAt te UcuH gha ca, Gapratau pAThabhaGgaH /
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre sarvavidaH prAvAdikAH prakarSaNa A maryAdayA vadituM zIlaM yeSAM te prAvAdinaH ta eva prAvAdikAH yathAvasthitArthasya pratipAdanAya vAvadUkAH, duHkhasya zArIramAnasalakSaNasya tadupAdAnasya vA karmaNaH kuzalAH nipuNAstadapanodopAyavedinaH santaste sarve'pi jJaparijJayA parijJAya heyArthasya pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti / itiH 5 upapradarzane, ityevaM pUrvoktayA nItyA karmabandha-udaya-satkarmatAvidhAnataH parijJAya sarvazaH sarvaiH prakAraiH kuzalAH pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti / yadi vA mUlottaraprakRtiprakAraiH sarvaiH parijJAyeti mUlaprakArA aSTau, uttaraprakRtiprakArA aSTapaJcAzaduttaraM zatam / athavA prakRti-sthiti-anubhAva-pradezaprakAraiH / yadi vodayaprakArairbandha-satkarmatAkAryabhUtairAgAmibandha-satkarmatAkAraNaizca karma 10 parijJAyeti / te cAmI udayaprakArAH, tadyathA mUlaprakRtInAM trINyudayasthAnAni-aSTavidhaM saptavidhaM caturvidhamiti / tatrASTA'pi karmaprakRtIyaugapadyena vedayato'STavidham, tacca kAlato'nAdikamaparyavasitamabhavyAnAm, bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM sAdisaparyavasitaM ceti / mohanIyopazame kSaye vA saptavidham / ghAtikSaye caturvidhamiti / sAmpratamuttaraprakRtInAmudayasthAnAnyucyante tatra jJAnAvaraNIyA-'ntarAyayoH paJcaprakAraM ekamudayasthAnam / darzanAvaraNIyasya dve-darzanacatuSkasyodayAt catvAri, anyataranidrayA saha paJca / vedanIyasya sAmAnyenaikamudayasthAnaM sAtamasAtaM veti, virodhAd yauga20 padyodayAbhAvaH / mohanIyasya sAmAnyena navodayasthAnAni, tadyathA-daza 10 nava 9 aSTau 8 sapta 7 SaD 6 paJca 5 catvAri 4 dve 2 ekaM 1 ceti / tatra daza-mithyAtvam anantAnubandhI krodho'pratyAkhyAnaH pratyAkhyAnAvaraNaH sajvalanazcetyetat 1. A iti kha-gapratyoreva / 2. pravacanAya kh| 3. 0duttaraM ca zatam kha /
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthe samyaktvAdhyayane tRtIya uddezakaH 417 krodhacatuSTayam, evaM mAnAdicatuSTayamapi yojyam, anyataro vedaH hAsya- ratiyugmam arati-zokayugmaM vA bhayaM jugupsA ceti / bhaya - jugupsayoranyatarAbhAve nava 9 / bhAve aSTau 8 / anantAnubandhyabhAve sapta 7 / mithyAtvAbhAve SaT 6 / apratyAkhyAnodayAbhAve paJca 5 / pratyAkhyAnAvaraNAbhAve catvAri 4 / parivartamAnayugalAbhAve saJcalanAnyataravedodaye sati dve 2 / vedAbhAve ekamiti 5 1 / AyuSo'pyekamevodayasthAnam - caturNAmAyuSAmanyataraditi / nAmno dvAdazodayasthAnAni, tadyathA - viMzatiH 20 ekaviMzatiH 21 caturviMzati: 24 paJcaviMzatiH 25 SaDviMzatiH 26 saptaviMzatiH 27 aSTAviMzatiH 28 ekonatriMzat 29 triMzat 30 ekatriMzat 31 nava 9 aSTau ceti 10 8 / tatra saMsArasthAnAM sayoginAM jIvAnAM dazodayasthAnAni nAmno bhavanti, ayoginAM tu caramadvayamiti / atra ca dvAdaza dhruvodayAH karmaprakRtayaH, tadyathA - taijasakArmaNazarIre varNa-gandha-rasa - sparzacatuSTayam agurulaghu sthiram asthiraM zubham azubhaM nirmANamiti / tatra viMzatiratIrthakarakevalinaH samudghAtagatasya kArmaNazarIrayogino bhavati, tadyathA - manuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 trasaM 3 bAdaraM 4 15 paryAptakaM 5 subhagam 6 AdeyaM 7 yazaH kIrtiriti 8 dhruvodayasahitA viMzatiH 20 / ekaviMzatyAdIni tUdayasthAnAni ekatriMzatparyantAni jIva-guNasthAnabhedAdanekabhedAni bhavanti, tAni ceha granthagauravabhayAt pratyekaM nocyanta iti, ata ekaikabhedAvedanaM kriyate - tatraikaviMzatiH gatiH 1 jAti: 2 AnupUrvI 3 trasaM 4 bAdaraM 5 paryAptA-paryAptayoranyatarat 6 subhaga- durbhagayoranyatarat 7 AdeyA- 20 'nAdeyayoranyatarat 8 yazaHkIrti-ayazaH kIrtyoranyatarat 9 etAzca nava dhruvodaya - sahitA ekaviMzatiH 21 / caturviMzatistu tiryaggatiH 1 ekendriyajAtiH 2 audArikaM 3 huNDasaMsthAnam 4 upaghAtaM 5 pratyeka - sAdhAraNayoranyatarat 6 sthAvaraM 7 sUkSma-bAdarayoranyatarat 8 durbhagam 9 anAdeyam 10 aparyAptakaM 11 1. tadyathA iti khapratau nAsti / 2. paryAptaM ga / 3. 0guNasthAnodayabhedA0 kha / 4. 0 paryAptakayo 0 kha ga / 5 aparyAptaM ga /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre yaza:kIrti-ayaza:kIoranyataraditi 12 / tatraivAparyAptakApanayane paryAptakaparAghAtAbhyAM prakSiptAbhyAM paJcaviMzatiH 25 / SaDviMzatistu yA'sau sayogikevalino viMzatirabhihitA saivaudArikazarIrA-'GgopAGgadvayA-'nyatarasaMsthAnA ''dyasaMhanana-upaghAta-pratyekasahitA veditavyA mizrakAyayoge vartamAnasya 26 / 5 saiva tIrthakaranAmasahitA kevalisamudaghAtavato mizrakAyayogina eva saptaviMzatiH 27 / saiva prazastavihAyogatisamanvitA'STAviMzatiH 28 / tatra tIrthakaranAmApanayane ucchAsa-susvara-parAghAtaprakSepe sati triMzad bhavati 30 / tatra svare niruddha ekonatriMzat 29 / saiva triMzat tIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 31 / navodayastu manuSyagati: 1 paJcendriyajAti: 2 trasaM 3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagam 6 AdeyaM 10 7 yaza:kIti: 8 tIrthakaramiti 9, etA ayogitIrthakarakevalinaH / etA eva tIrthakaranAmarahitA aSTAviti 8/ gotrasyaikameva sAmAnyenodayasthAnam-ucca-nIcayoranyatarat, yaugapadyenodayabhAvo nAsti virodhAditi / tadevamudayabhedairanekaprakAratAM karmaNaH parijJAya pratyAkhyAna parijJAmudA15 harantIti / yadi nAma karmaparijJAmudAharanti tataH kiM kAryam ? ityAha [sU0141] iha ANAkaMkhI paMDite aNihe egamappANaM sapehAe dhuNe sarIraM, kasehi appANaM, jarehi appANaM / jahA junnAI kaTThAI havvavAho pamatthati evaM attasamAhite annihe| ihetyAdi / iha asmin pravacane AjJAmAkAkSituM zIlamasyeti 1. yA'sau kevalino kha-capratI Rte / 2. saiva parAghAta-ucchAsa-prazastavihAyogatisusvaraprakRtiSu prakSiptAsvekatriMzat / saiva atIrthakarasya triMzat / tasyaiva va(ca) svare niruddhe ekonatriMzat / ucchvAse niruddhe aSTAviMzatiriti / navedayastu ga / 3. 0ra-yaza:kIrtiprakSepe ka kha / 4. sAmAnyodaya0 ka gha Ga / 5. yaugapadyenodayAbhAvo virodhAditi kha ga ca / 6. karmapratijJA0 kha, karma prati parijJA0 ca / 7. iha ityAdi ga Ga /
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthe samyaktvAdhyayane tRtIya uddezakaH 419 AjJAkAGkSI sarvajJopadezAnuSThAyI, yazcaivambhUtaH sa paNDitaH viditavedyaH asniho bhavati, snihyate zliSyate'STaprakAreNa karmaNeti snihaH, na sniho'snihH| yadi vA snihyatIti snihaH rAgavAn yo na tathA so'snihaH, upalakSaNArthatvAccAsya rAga-dveSarahita ityarthaH / athavA nizcayena hanyata iti nihataH bhAvaripubhirindriya-kaSAya-karmabhiH, yo na tathA so'nihataH / iha pravacane 5 AjJAkAGkSI paNDito bhAvaripubhiranihataH, nAnyatra, yazcAnihataH sa paramArthataH karmaNaH parijJAtA / yazcaivambhUtaH sa kiM kuryAt ? ityAha egamappANamityAdi / saH anihato'sniho vA''tmAnam ekaM dhanadhAnya-hiraNya-putra-kalatra-zarIrAdivyatiriktaM prekSya paryAlocya dhunIyAt zarIrakam / sambhAvanAyAM liG sarvasmAdAtmAnaM vyatiriktaM pazyataH sambhAvyata 10 eva etaccharIravidhUnanamiti / tacca kurvatA saMsArasvabhAvaikatvabhAvanaivaMrUpA bhAvayitavyA saMsAra evAyamanarthasAraH, kaH kasya ko'tra svajanaH paro vA ? / sarve bhramantaH svajanAH pare ca, bhavanti bhUtvA na bhavanti bhUyaH // vicintyametadbhavatA'hameko, na me'sti kazcit purato na pazcAt / svakarmabhirdhAntiriyaM mamaiva, ahaM purastAdahameva pazcAt // sadaiko'haM na me kazcid, nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // [ ] tathAekaH prakurute karma, bhunaktyekazca tatphalam / / jAyatyeko vrajatyekaH, eko yAti bhavAntaram // [ ] ityAdi / kiJca-kasehi appANaM jarehi appANaM, paravyatirikta AtmA zarIraM tat kaSTatapazcaraNAdinA kRzaM kuru / yadi vA kaSa kasmai karmaNe alamityevaM 20 1. sambhAvyata etaccha0 ka-ghapratI vinA / 2. bhAvayitavyeti kapustakamRte / 3. bhuGkte ekazca tatphalam cUrNau / 4. jAyate eyate caika, eko gha, jAyate ayate caika, eko Ga, jAyatyeko mriyatyeko( ka), eko cUrNau / 5. kasse appANaM kha, kase appANaM jare appANaM ga /
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre paryAlocaya, yat zaknoSi tatra niyojayerityarthaH / tathA jara zarIrakaM jarIkuru tapasA tathA kuru yathA jerAjIrNamiva pratibhAsate, vikRtiparityAgadvAreNAtmAnaM ni:sAratAmApAdayerityarthaH / / kimarthametat ? iti ced Aha-jahA ityAdi / yathA jIrNAni 5 ni:sArANi kASThAni havyavAhaH hatubhuk pramathnAti zIghraM bhasmasAt karoti / dRSTAntaM pradarzya dArTAntikamAha-evaM attasamAhie / evam anantaroktadRSTAntaprakAreNa AtmanA samAhitaH AtmasamAhitaH jJAna-darzana-cAritropayogena sadopayukta ityarthaH / AtmA vA samAhito'syeti AtmasamAhitaH, sadA zubhavyApAravAnityarthaH, AhitAgnyAdi-darzanAd ArSatvAd vA niSThAntasya 10 paranipAtaH, yadi vA prAkRte pUrvottara-nipAto'tantraH, samAhitAtmetyarthaH / asniha: sneharahitaH saMstapo'gninA karmakASThaM dahatIti bhAvArthaH / etadeva dRSTAntadArTAntikagatamarthaM niyuktikAro gAthayopasaJjighRkSurAha jaha khalu jhusiraM kaTu suciraM sukkhaM lahuM Dahai aggI / taha khalu khaveMti kammaM sammaM caraNaTThiyA sAhU // 236 // 15 jaha khalu jhusiraM gAhA / gatArthA // 236 / / atra cAsnihapadena rAganivRtti vidhAya dveSanivRttiM vidhitsurAha [ sU0142] vigiMca kohaM avikaM pamANe imaM niruddhAuyaM sapehAe / dukkhaM ca jANa aduvA''gemassaM / puDho 1. niyojayedityarthaH gha-Tupustake Rte / 2. jarAjIrNamiti kha Ga / 3. 0mApAdayedityarthaH ka ga, 0mApAdayetyarthaH kha ca / 4. kimarthamityetat ? kha ca / 5. prAznAti kha / 6. dArTAntikaM karoti-evamaMtasamAhie kha / 7. evamattasamAhie ca / 8. sadopayoga ka / 9. sadA iti capratau na / 10. asnehaH kha ca / 11. 0dAntikamarthaM ga / 12. niyuktigAthayopa0 kha / 13. susiraM ka cha / 14. kaTu sukkaM suciraM lahuM ca / 15. sukkaM Tha / 16. khaviMti jha, khavaMti Tha / 17. caraNe ThiA kha, caraNe ThiyA ja jha ja / 18. sAhU // 236 // kkha / / ka, sAhU // 236 ||ch|| caturthe tRtIyaH // caturthAdhyayananiyuktiH // jha, sAhU // 236 // cha / sammattassa NijjuttI samattA // ja, sAhU // 236 // ca0'dhya030 3 niryu0 // caturthoddezakasya nAsti // samAptA ca0'dhya0niyuktiH / tth|
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 421 prathame zrutaskandhe caturthe samyaktvAdhyayane tRtIya uddezakaH phAsAiM ca phAse / loyaM ca pAsa viSphaMdamANaM / je NivbuDA pAvehiM kammehiM aNidANA te viyAhitA / tamhA'tivijjo No paDisaMjalejjAsi tti bemi // // sammattassa taio uddesao sammatto // vigiMca kohamityAdi / kAraNe'kAraNe vA'tikrUrAdhyavasAyaH krodhaH teM 5 parityaja / tasya ca kAryaM kampanam, tatpratiSedhaM darzayati-avikampamAnaH / kiM vigaNayyaitat kuryAt ? ityAha imamityAdi / idaM manuSyatvaM niruddhAyuSkaM niruddhaM parigaNitamAyuSkaM samprekSya paryAlocya krodhAdiparityAgaM vidadhyAt / kiJca dukkhamityAdi / krodhAgninA dandahyamAnasya yad mAnasaM duHkhamutpadyate 10 tad jAnIhi, tajjanitakarmavipAkApAditaM cAgAmi duHkhaM samprekSya krodhAdikaM pratyAkhyAnaparijJayA jAnIhi parityajerityarthaH / AgAmiduHkhasvarUpamAha ___ puDho ityAdi / pRthak saptanaraka pRthivIsambhavazItoSNavedanAkumbhIpAkAdiyAtanAsthAneSu sparzAn duHkhAni / caH samuccaye, na kevalaM krodhAdhmAtastasminneva kSaNe duHkha manubhavati AgAmIni pRthag duHkhAni ca spRzet 15 anubhavet / tena cAtiduHkhenAparo'pi loko duHkhita ityetadAha___ loyaM ca ityAdi / na kevalaM krodhAdivipAkAdAtmA duHkhAnyanubhavati lokaM ca zArIra-mAnasaduHkhApannaM vispandamAnam asvatantramitazcetazca duHkhapretIkArAya dhAvantaM pazya vivekacakSuSA'valokaya / ye tvevaM na te kimbhUtA bhavanti ? ityata Aha 20 1. kohaM ityAdi kha ga ca / 2. taM tyajet ka, taM tyaja ga / 3. vigaNayya tat ka / 4. imaM ityAdi kha ca / 5. parigalita0 ca / 6. krodhApinA ka, krodhAdinA gha Ga ca / 7. parityajedityarthaH kha ga ca / 8. pRthak narakapRthvI0 kha / 9. sparzaduHkhAni kha / 10. 0manubhavatIti gha / 11. tena ca duHkhenA0 kha ga / 12. 0pratikArAya kha / 13. ityAha kha, ata Aha ga /
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 422 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre je nivvaDA ityAdi / ye tIrthakaropadezavAsitAnta:karaNA viSayakaSAyAgnyupazamAt nirvRtAH zItIbhUtA pApeSu karmasu anidAnAH nidAnarahitAste paramasukhAspadatayA vyAkhyAtAH, aupazamikasukhabhAktvena prasiddhA ityarthaH / yata evaM tataH kim ? ityAha tamhA ityAdi / yasmAd rAga-dveSAbhibhUto duHkhabhAg bhavati tasmAt atividvAn viditAgamasadbhAvaH sanna pratisaJvaleH krodhAgninA nAtmAnaM dIpayeH, kaSAyopazamaM kurvityarthaH / itiH adhikAraparisamAptau / bravImi iti pUrvavat // samyaktvAdhyayane tRtIyoddezakaTIkA samAptA // cha // cha / 5 1. krodhAgninA''tmAnaM noddIpaye: kha ca / 2. kurvItetyarthaH kha-capustake vinA / 3. adhikArasamAptau ga gha ng| 4. parisamAptA kha ca, samApteti gha ng|
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthe samyaktvAdhyayane caturtha uddezakaH 423 uktastRtIyoddezakaH / sAmprataM caturtha Arabhyate / asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake niravadyaM tapo'bhihitam, taccAvikalaM satsaMyamavyavasthitasya bhavatItyataH saMyamapratipAdanAya caturthoddezaka iti / anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtram [sU0143] AvIlae pavIlae NippIlae jahittA 5 puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM / tamhA avimaNe vIre sArae samie sahite sadA jate / duraNucaro maggo vIrANaM aNiyaTTagAmINaM / vigiMca maMsa-soNitaM / esa purise davie vIre AyANijje viyAhite je 10 dhuNAti samussayaM vasittA baMbhaceraMsi / AvIlae ityAdi / AG ISadarthe, ISat pIDayet avikRSTena tapasA zarIrakam ApIDayet / etacca prathamapravrajyAvasare / tata UrdhvamadhItAgamaH pariNatArthasadbhAvaH san prakarSeNa vikRSTatapasA pIDayet prapIDayet / punaradhyApitAntevAsivargaH saGkrAmitArthasAra: zarIraM tityakSurmAsA-'rdhamAsakSapaNAdibhiH 15 zarIraM nizcayena pIDayed niSpIDayet / syAt-karmakSayArthaM tapo'nuSThIyate, sa ca pUjA-lAbha-khyAtyarthena tapasA na bhavatyato nirarthaka eva zarIrapIDanopadeza iti, ato'nyathA vyAkhyAyate-karmaiva kArmaNaM zarIraM vA ApIDayet prapIDayed niSpIDayet, atrApISadarthAdikA prakarSagativaseyA / yadi vA ApIDayet karma apUrvakaraNAdikeSu samyagdRSTyAdiSu guNasthAnakeSu, tato'pUrvakaraNA-'nivRtti- 20 1. 0sthitasyAbhavatI0 ga / 2. AvIlaye ca / 3. Urddha0 kha ga Ga ca / 4. sa ca prakarSeNa kha / 5. saGkramitA0 ka / 6. zarIratityakSu0 kha / 7. titikSu0 Ga / 8. kArmaNazarIraM gha Ga ca / 9. tatrApI0 gh|
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre bAdarayoH prapIDayet, sUkSmasamparAyAvasthAyAM tu niSpIDayet / athavA ApIDanam upazamazreNyAm, prapIDanaM kSapakazreNyAm, niSpIDanaM tu zailezyavasthAyAmiti / kiM kRtvaitat kuryAt ? ityAha jahittA ityAdi / pUrvaH saMyogaH pUrvasaMyogaH dhana-dhAnya-hiraNya-putrakalatrAdikRtastaM tyaktvA / yadi vA pUrvaH asaMyamaH anAdibhavAbhyAsAt, tena 5 saMyogaH pUrvasaMyogastaM tyaktvA, AvIlayedityAdisambandhaH / kiJca hiccA ityAdi / hi gatau [pA0 dhA0 1258] ityasmAt pUrvakAle ktvA hitvA gatvA, kiM tat ? upazamam indriya-noindriyajayarUpaM saMyamaM vA gatvA pratipadya, ApIDayed iti vartate / idamuktaM bhavati-asaMyamaM tyaktvA saMyama pratipadya tapazcaraNAdinA''tmAnaM karma vA''pIDayet prapIDayed niSpIDayediti / 10 yataH karmApIDanArthamupazamapratipattistatpratipattau cAvimanaskatetyAha tamhA ityAdi / yasmAt karmakSayAyA'saMyamaparityAgaH, tatparityAge cAvazyambhAvI saMyamaH, tatra ca na cittavaimanasyamiti, tasmAd avimanA: vigataM bhoga-kaSAyAdiSu aratau vA mano yasya sa vimanAH, yo na tathA so'vimanAH, ko'sau ? vIraH karmavidAraNasamarthaH / avimanaskatvAcca yat syAt tad Aha15 sAraye ityAdi / suSTha A jIvanamaryAdayA saMyamAnuSThAne rataH svArataH, paJcabhiH samitibhiH samitaH, saha hitena sahito jJAnAdisamanvito vA sahitaH, sadA sarvakAlaM sakRdAropitasaMyamabhAra: saMstatra yateta yatnavAn bhavediti / kimarthaM punaH pauna:puNyena saMyamAnuSThAnaM pratyupadezo dIyate ? ityAha duranucaro ityAdi / duHkhenAnucaryata iti duranucaraH / ko'sau ? mArgaH 20 saMyamAnuSThAnavidhiH / keSAM ? vIrANAm apramattayatInAm / kimbhUtAnAm ? ityAha-aNiyaTTa ityAdi anivartaH mokSastatra gantuM zIlaM yeSAM te tathA, 1. caittA ka / 2. heccA kha / 3. ktvA gatvA hitvA kha / 4. sArae kha, sAraetyAdi gha Ga / 5. jJAnAdibhirabhiH) samanvito gha / 6. punaH iti khapratau nAsti / 7. dhIrANAm ca, "appaNijje ya gurusu ya bahuvayaNaM, teNa vIrANaM sAmissa maggo savvatitthagarANaM vA" cUrNau /
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ prathame zrutaskandhe caturthe samyaktvAdhyayane caturtha uddezakaH 425 teSAmiti / yathA ca tanmArgAnucaraNaM kRtaM bhavati tad darzayati vigiMca ityAdi / mAMsa-zoNitaM darpakAri vikRSTatapo'nuSThAnAdinA vivecaya pRthakkuru, taddhAsaM vidhehIti yAvat, evaM vIrANAM mArgAnucaraNaM kRtaM bhavatIti bhAvaH / yazcaivambhUtaH sa kaM guNamavApnuyAt ? ityAha___esa ityAdi / eSaH mAMsa-zoNitayorapanetA, puri zayanAt puruSaH, dravaH 5 saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikaH matvarthIyaSThan, dravyabhUto vA muktigamanayogyatvAt, karmaripuvidAraNasahiSNutvAd vIra iti / mAMsa-zoNitApacayapratipAdanAcca taduttareSAmapi medaAdInAmapacaya ukta eva draSTavyaH, tadbhAvabhAvitvAt teSAmiti / kiJca AyANijje ityAdi / sa vIrANAM mArgaM pratipannaH mAMsa-zoNitayo- 10 rapanetA mumukSUNAm AdAnIyaH grAhya Adeyavacanazca vyAkhyAta iti / kazcaivambhUtaH ? ityAha je dhuNAi ityAdi / brahmacarye saMyame madanaparityAge voSitvA yaH samucchrayaM zarIraM karmopacayaM vA tapazcaraNAdinA dhunAti kRzIkaroti sa AdAnIya iti vividhamAkhyAto vyAkhyAta iti sambandhaH / uktA apramattAH / tadvidharmiNastu 15 pramattAnabhidhitsurAha [sU0144 ] NetehiM palichiNNehiM AtANasotagaDhite bAle avvocchiNNabaMdhaNe aNabhikkaMtasaMjoe / tamaMsi avijANao ANAe laMbho Natthi tti bemi / NettehiM ityAdi / nayantyarthadezam arthakriyAsamarthamarthamAvirbhAvayantIti 20 netrANi cakSurAdInIndriyANi taiH, paricchinnaiH yathAsvaviSayagrahaNaM prati niruddhaiH sadbhirAdAnIyo'pi bhUtvoSitvA brahmacarye punarmohodayAd AdAna zrotogRddhaH 1. vA ga / 2. karmaripudAraNaka, karmaripuvidAraNaH ca / 3. 0zoNitApanayApAdanAcca ga / 4. AyANije ka, AyANijjA kha, AyANijjetyAdi ga / 5. zarIrakaM gha ng| 6. NittehiM ga, Nettehi gha, NetehiM ng| 7. 0marthaM vAvirbhAva0 ng| 8. palicchinnaiH ka / 9. yathAsvaM viSaya0 ka-khapratI vinA / 10. 0 dayAdAna0 ka kha gha / 11. 0sroto0 ga gha ng|
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre AdIyate sAvadyAnuSThAnena svIkriyate ityAdAnaM karma saMsArabIjabhUtam, tasya zrotAMsi indriyaviSayA mithyAtvA-'virati-pramAda-kaSAya-yogA vA teSu gRddhaH adhyupapannaH syAt / ko'sau ? bAlaH ajJo raag-dvess-mhaamohaabhibhuutaantHkrnnH| yazcAdAnazrotogRddhaH sa kimbhUtaH syAt ? ityAhaavvocchinnabaMdhaNe ityAdi / avyavacchinnaM janmazatAnuvRtti bandhanam aSTaprakAraM karma yasya sa tathA / kiJca-aNabhikkata ityAdi, anabhikrAntaH anatilaGghitaH saMyogaH dhana-dhAnya-hiraNya-putra-kalatrAdikRto'saMyamasaMyogo vA yenAsAvanabhikrAntasaMyogaH, tasya caivambhUtasyendriyAnukUlyarUpe mohAtmake vA tamasi vartamAnasya, AtmahitaM mokSopAyaM vA'vijAnataH AjJAyAH tIrthakaropa10 dezasya lAbho nAsti iti etadahaM bravImIti tIrthakaravacanopalabdhasadbhAva iti / yadi vA AjJA bodhiH samyaktvam, astizabdazca nipAtastrikAlaviSayI, tenAyamarthaH-tasyAnabhikrAntasaMyogasya bhAvatamasi vartamAnasya bodhilAbho nAsInnAsti na bhAvIti / aitadevAha [sU0145 ] jassa Natthi pure pacchA majjhe tassa kuo 15 siyA ? se hu pannANamaMte buddhe AraMbhovarae / sammametaM ti pAsahA / jeNa baMdhaM vahaM ghoraM paritAvaM ca dAruNaM / palichiMdiya bAhiragaM ca sotaM NikkammadaMsI iha 20 macciehiM / kammuNA saphalaM daTuM tato NijjAti vedavI / 1. srotAMsi ga gha ng| 2. indriyamithyAtvA0 ka, indriyaviSaya-mithyAtvA0 gha ng| 3. sroto0 gha ng| 4. 0baMdhaNo kha ca / 5. aNabhikkaMta kapustakamRte / 6. 0nta: nAbhilacitaH kha / 7. 0kRto vA'saMyama0 kha / 8. 0vanatilaGghitaH kha / 9. tasyaivambhUta0 ka ga / 10. lambho ka / 11. bravImi tIrtha0 kha ca / 12 0zabdazcAyaM nipAta0 ka-gapratI Rte / 13. etadAha kha /
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthe samyaktvAdhyayane caturtha uddezakaH jassa natthItyAdi, yasya kasyacidavizeSitasya karmAdAna zrotogRddhasya bAlasyAvyavacchinnabandhanasyAnabhikrAntasaMyogasyAjJAnatamasi vartamAnasya purA pUrvajanmani bodhilAbho nAsti samyaktvaM nAsIt, pazcAdapi eSye'pi janmani na bhAvi, madhye madhyajanmani tasya kutaH syAt ? iti / etaduktaM bhavati - yasyaiva pUrvaM bodhilAbhaH saMvRtto bhaviSyati vA tasyaiva vartamAnakAle bhavati, yena hi 5 samyaktvamAsvAditaM punarmithyAtvodayAt tat pracyavate taisyApArdhapudgalAvartenApi kAlenAvazyaM tatsadbhAvAt, na hyayaM sambhavo'sti - pracyutasamyaktvasya punarasambhava eveti / athavA niruddhendriyo'pi AdAna zrotomRddha ityuktaH, tadviparyayabhUtasya tvatikrAntasukhasmaraNamakurvataH AgAmi ca divyAGganAbhogamanabhikAGkSato vartamAnasukhAbhiSvaGgo'pi naiva syAdityetad darzayitumAha-jassa natthi ityAdi / 10 yasya bhogavipAkavedinaH pUrvabhuktAnusmRtirnAsti, nApi pAzcAttyakAlabhogAbhilASitA vidyate, tasya vyAdhicikitsArUpAn bhogAn bhAvayataH madhye vartamAnakAle kuto bhogecchA syAt ? mohanIyopazamAnnaiva syAdityarthaH / yasya 'tu trikAlaviSayA bhogecchA nivRttA sa kimbhUtaH syAt ? ityAha 427 se hu ityAdi / huH yasmAdarthe, yasmAd nivRttabhogAbhilASastasmAt sa 15 prajJAnavAn prakRSTaM jJAnaM prajJAnaM jIvA - 'jIvAdiparicchettR tadvidyate yasyAsau prajJAnavAn / yata eva prajJAnavAn ata eva buddhaH avagatatattvaH / yata evambhUto'ta evAha - AraMbhovarae sAvadyAnuSThAnamArambhastasmAduparataH ArambhoparataH / etaccArambhoparamaNaM zobhanamiti darzayannAha-- sammamityAdi / yadidaM sAvadyArambhoparamaNaM samyagetat zobhanametat, samyaktvakAryatvAdvA saimyaktvametaditi evaM pazyata evaM gRhNIta yUyamiti / kimityArambhoparamaNaM samyak ? 'iti ced, Aha 1. Natthi ityAdi kha ca / 2. 0 stroto0 ga gha Ga / 3. 0mAsAditaM kha ca / 4. tat iti nAsti kha-gapratyoH / 5. tasyopArdha0 kaAdarzamRte / 6. 0 nAvazyaM kha / 7. tadbhAvAt ka / 8. pracyutasya samya0 ca / 9. 0 sroto0 ga gha Ga / 10. tvaniSkrAnta0 ka gha / 11. 0 vipAkAssvedinaH ka / 12. mohanIyasyopazamA0 ca / 13. gapustake tu iti na / 14. samamityAdi ca / 15. samyaktvamiti kha / 16 iti tadAha ka / 20
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre jeNa ityAdi / yena kAraNena sAvadyArambhapravRtto bandhaM nigaDAdibhiH vadhaM kasAdibhiH ghoraM prANasaMzayarUpaM paritApaM zArIra-mAnasaM dAruNam asahyamavApnoti ata ArambhoparamaNaM samyagbhUtaM kuryAt / kiM kRtvA ? ityAha pailicchidi ityAdi / paricchindya apanIya, kiM tat ? zrotaH pApo5 pAdAnam, tacca bAhyaM dhana-dhAnya-hiraNya-putra-kalatrAdirUpaM hiMsAdyA zravadvArAtmakaM vA, cazabdAd AntaraM ca rAga-dveSAtmakaM viSayapipAsArUpaM ceti kiJca nikkammadaMsI ityAdi / niSkrAntaH karmaNo niSkarmA mokSaH saMvaro vA, taM draSTuM zIlamasyeti niSkarmadarzI / iha iti saMsAre maryeSu madhye ya eva niSkarmadarzI 10 sa eva bAhyA-''bhyantara zrotasazchetteti / syAt-kimabhisandhAya sa bAhyA''bhyantarasaMyogasya chettA niSkarmadarzI vA bhavet ? ityata Aha kammuNA ityAdi / mithyAtvA-'virati-pramAda-kaSAya-yogaiH kriyante badhyante iti karmANi jJAnAvaraNIyAdIni teSAM saphalatvaM dRSTvA / 'sa' vA niSkarmadarzI vedavidvA karmaNAM phalaM dRSTvA, teSAM ca phalam-jJAnAvaraNIyasya 15 jJAnAvRtiH, darzanAvaraNasya darzanAcchAdanam, vedanIyasya vipAkodayajanitA vedanetyAdi / nanu ca na sarveSAM karmaNAM vipAkodayamicchanti pradezAnubhavasyApi sadbhAvAt, tapasA ca kSayopapatterityataH kathaM karmaNAM saphalatvam ? naiSa doSaH, nAtra prakArakAtya'mabhipretam, api tu dravyakAtya'm, taccAstyeva, tathAhi yadyapi pratibandhavyakti na vipAkodayastathApyaSTAnAmapi karmaNAM sAmAnyena 20 so'styevetyataH karmaNAM saphalatvamupalabhya tataH tasmAt karmaNastadupA 1. kazAdibhiH ga Ga / 2. kuryaadityaah| kiM kha / 3. palichidi kha ca / 4. paricchidya ka ga / 5. srota: gha Ga / 6. na vartate tacca bAhyaM iti pAThaH khapustake / 7. 0kalatrAdi hiMsA0 kha / 8. 0dyAsrava0 gha Ga / 9. 0kaM ca viSayapipAsA ityAdi / kiJca kha / 10. 0srotasa0 ga gha / 11. kimabhisandhya sa ga vinA / 12. kammuNetyAdi kha / 13. vedavidvAn karmaNAM kha ga / 14. ca iti khapratau na / 15. vedanA cetyAdi kha / 16. vipAkodayaH pradezA0 kha ga / 17. kSayopapatteH kathaM kha / 18. 0rityetat kathaM ka / 19. pratiSedhaM vyanakti na vipAko0 kha / 20. 0mupalabhyate tasmAt gha ng|
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathame zrutaskandhe caturthe samyaktvAdhyayane caturtha uddezakaH 429 dAnAdAzravAdvA nizcayena yAti niryAti nirgacchati, tanna vidhatta iti yAvat / ko'sau vedavit vedyate sakalaM carA-'caramaneneti vedaH AgamastaM vettIti vedavit sarvajJopadezavartItyarthaH / na kevalasya mamaivAyamabhiprAyaH, sarveSAmeva tIrthakarANAmayamAzaya iti darzayitumAha [ sU0146] je khalu bho vIrA samitA sahitA sadA 5 jatA saMthaDadaMsiNo AtovaratA ahA tahA logaM uvehamANA pAINaM paDINaM dAhiNaM udINaM iti saccaMsi pariviciTuiMsu / __ sAhissAmo NANaM vIrANaM samitANaM sahitANaM sadA jatANaM saMthaDadaMsINa AtovaratANaM ahAtahA lokamuvehamANANaM-kimatthi uvadhI pAsagassa, Na vijjati ? Natthi 10 tti bemi / // cautthamajjhayaNaM sammattaM // je khalu bho vIrA ityAdi / yadi vA uktaH samyagvAdo niravadyaM tapazcAritraM ca / adhunA tatphalamucyate je khalu ityAdi / khaluzabdaH vAkyAlaGkAre, ye kecanAtItA-'nAgata- 15 vartamAnAH bho ityAmantraNe, vIrAH karmavidAraNasahiSNavaH, samitAH samitibhiH, sahitAH jJAnAdibhiH, sadA yatAH satsaMyamena, saMthaDadaMsiNo tti nirantaradarzinaH zubhA-'zubhasya, AtmoparatAH pApakarmabhyaH, yathAtathA avasthitaM lokaM caturdazarajjvAtmakaM lokaM karmalokaM vopekSamANAH pazyantaH sarvAsu prAcyAdiSu 1. 0dAsravAdvA gha / 2. 0vartI / na kha / 3. kevalamasya mamaivA0 ka, kevalaM mamaivA0 gha Ga / 4. dhIrA ca / 5. je ya khala kha / 6. samitibhiH samitAH ga / 7. yatAstatsambhave ca saMthaDa0 kha / 8. saMghaDa0 gha Ga / 9. gha-Da-capratiSu lokaM iti nAsti / 10. sarvAsu dikSu prAcyAdiSu vyava0 kha / /
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre dikSu vyavasthitA ityevaMprakArAH, satyam iti RtaM tapaH saMyamo vA tatra paricitasthire tasthuH sthitavantaH, upalakSaNArthatvAt trikAlaviSayatA draSTavyA, tatrAtIte kAle anantA api satye tasthuH, vartamAne paJcadazasu karmabhUmiSu saGkhyeyAstiSThanti, anAgate anantA api sthAsyanti, teSAM cAtItA-'nAgata5 vartamAnAnAM satyavatAM yad jJAnaM yo'bhiprAyastadahaM kathayiSyAmi bhavatAm, zRNuta yUyam / kimbhUtAnAM teSAM ? vIrANAmityAdIni vizeSaNAni gatArthAni / kimbhUtaM jJAnam ? iti ced Aha-'kiM prazne, asti vidyate, ko'sau ? upAdhiH karmajanitaM vizeSaNam, tadyathA-nArakastairyagyo naH sukhI duHkhI subhago durbhagaH paryAptako'paryAptaka ityAdi, Ahosvid na vidyate ? iti paramatamAzaya ta 6) UcuH-pazyakasya samyagvAdAdikamarthaM pUrvopAttaM pazyatIti pazyaH, sa eva pazyakaH, tasya karmajanitopAdhirna vidyate / ityetadanusAreNAhamapi bravImi, na svamanISikayeti // gataH sUtrAnugamaH / tadgatau ca samAptazcaturthoddezakaH nayavicArAtidezAt // samAptaM samyaktvAdhyayanaM caturthamiti // cha / 1. iti iti kha-capratyorna / 2. vrataM ka gha Ga / 3. paricite sthire sthita0 gha, paricite tasthuH sthire sthita0 ng| 4. 0viSayato draSTavyAH, kha / 5. dhIrANA0 ca / 6. iti tadAha ka / 7. 0naH subhago durbhagaH sukhI duHkhI paryA0 kha ga / 8. 0'paryApta ityAdi ka / 9. paramAzaGkya ca / 10. ta iti kapratau na / 11. tadasya kha / 12. caturthamiti iti khapastake nAsti / 13. // cha / 620 / / cha / ga ca, / / cha / granthAgrama 620 // cha / gha ng|
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM pariziSTam AcArAGgasUtrasya zIlAcAryaviracitavRttAvuddhRtAH pAThA: 362 uddhRtaH pAThaH pR0 | asiyasayaM kiriyANaM..... akartari ca kArake..... [pA0 3 / 3 / 19] 177 assaMkhAu maNussA..... accAhAro na sahe.... AgAse gaMgasouvva..... ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGga..... AtmA sahaiti manasA..... 222 ajJAnaM khalu kaSTaM..... Adau pratiSThAdhigame..... ajJo janturanIzaH..... AyaMkabhayubviggo.... aDai bahuM vahai bharaM... AyariyANunAe.... aNavarayagaruya.... ArAdhya bhUpatimavApya..... aNasaNamUNoyariyA.... Aryo dezaH kula-rUpasampadAyuzca..... aNigRhiyabalavirio... AlassamohavannA..... aNuvvayamahavvaehi.. Avassayassa dasayA... atarkitopasthitameva sarvaM. | A SoDazAd bhaved bAlo..... aTTaterasa bArasa..... 144 | AhArasarIriMdiya.. ada bhakSaNe [pA0 dhA0 1011] AhArArthaM karma karyAdanindyaM.... addhA jogukkose..... 219 | iNa gatau [pA0 dhA0 1045] 256 anuzreNi gatiH [tattvArtha0 2 / 27] 158 idaM tAvat karomyadya..... 299 anne ke pajjAyA.... indriyANi na guptAni..... 242 anne kevalagamma tti..... ukkhaNai khaNai nihaNai.. 217 anyeSvapi dRzyate [pA0 3-2-101] ucchAsAvadhayaH prANAH..... 220 appaM bAyara mauyaM..... uddese Niddese ya appaggaMthamahatthaM..... ___ [AvazyakaniyuktI gA0 137]..... 6 apyekaM maraNaM kuryAt upayogadvayaparivRtti..... apracyutAnutpanna.... upto yaH svata eva mohasalilo..... 271 abhiSecanopavAsabrahmacaryagurukulavAsa... 405 ummaggadesao magga..... 204 arahaMtasiddhaceiya..... uvavAeNaM dosuddhakavADesu..... 103 arahaMtAdisu bhatto..... 204 UsaradesaM daDDelayaM..... arzaAdibhyo'c [pA0 5-2-127] eehiM kAraNehiM..... 235 avamAnAt paribhraMzAda..... 254 eka eva hi bhUtAtmA..... avareNa puvvaM kiha.... ekaM hi cakSuramalaM sahajo viveka...... 87 avi appaNo vi dehammi..... ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekaH...... 256 209 368 46 204 217 | 365
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 185 3 Wr 3 3x m m 28 24 373 3 227 164 / 162 432 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre eka: prakurute karma..... 419 | gAtraM saMkucitaM gativigalitA..... egadaviyassa je attha [sanmatau]..... 375 | guNAnAmeva daurjanyAd..... egA koDAkoDI...... 145 | golA ya asaMkhijjA..... ez2a kampane [pA0 dhA0 234] 161 | caraNapaDivattiheuM jeNiyare..... etAni durlabhAni..... 52 | caraNapaDivattiheuM dhammA... evaM karmANi punaH..... | cintA gate bhavati sAdhvasama.... evaM bhramataH saMsAra..... 52 | cirasaMsiTTho'si me goyamA... evaM savve vi NayA..... | coijjaMtamabhikhaM.... ehi gaccha patottiSTha... | jai puNa hojja... kai NaM bhaMte jummA paNNattA..... | jai so vi nijjaramao... kai NaM bhaMte saNNAo paNNattAo..... | jaM ajjiaM caritaM..... kaiyA vaccai sattho..... 216 | jaM annANI kammaM khavei.. ka: kaNTakAnAM prakaroti taikSNyaM..... 37 | jaM jaM karei taM taM..... kaTTeNa kaMTaeNa va.... jaMbuddIve dIve..... kaNNasokkhehiM saddehiM.... 132 janmajarAmaraNabharabhidrute [prazamaratau]..... karma yoganimittaM badhyate..... jarAmaraNadaurgatya..... karmAnubhavaduHkhita..... jalareNupuDhavipavvaya..... kahaM NaM bhaMte jIvA aTTha..... 348 | jaha jaha suyamavagAhai..... kANo nimagnaviSamonnatadRSTireka:. 257 | | jaha matthayasUIe..... kAla: pacati bhUtAni..... 36 | jAgaraha NarA NicvaM..... kAle viNae bahumANe..... | jAgariA dhammINaM..... kiM etto kaTTayaraM..... jAyateyaM na icchaMti..... kiM kativihaM kassa... jAyamANassa jaM dukkhaM.. kiM tha tayaM pamhuTuM..... 46 | jAva NaM esa jIve... kiM puNa avasesehi..... 21 | jAva NaM bhaMte esa jIve..... kulakoDisayasahassA.... 144 | jiyapariso jiyaniddo..... kRmikulacitaM lAlAklinnaM..... 264 | jIvanneva mRto'ndho..... keNa mametthuppattI..... 364 | jIve NaM bhaMte katihiM ThANehiM..... kenAJjitAni nayanAni.... | je ime ajjattAe samaNA niggaMthA..... kevalI NaM bhaMte..... 209 | je jattiyA ya heU..... kSaNu hiMsAyAm [pA0 dhA0 1466] 319, 321 | kSititalazayanaM vA prAntabhekSAzanaM vA..... jJAnaM bhUri yathArthavastuviSayaM..... gaMdhesu ya bhaddayapaMtaesu..... 311 jJAnakriyAbhyAM mokSaH. gate premAbandhe praNayabamAne..... 293 | jJAnezvaryadhanopeto..... 9 00WW.0. 00 0 WWW om WGG 2 37 193 377 288 319 238 240 57 316
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 433 300 368 192 m3 162 116 287 313 54 279 257 243 229 14 prathamaM pariziSTam NAyagammi hate saMte..... 349 | du:khAtaH sevate kAmAn..... taki kRcchrajIvane [pA0 dhA0 118] 161 | duppatthio amitta..... tajjJAnameva na bhavati..... 239 dRzyaM vastu paraM na pazyati.. taNavo'NabbhAtivigAra..... devA NaM bhaMte savve samavaNNA... taNasaMthAranisaNNo..... 238 | deviMdacakkavaTTittaNAI..... tattha NaM je te pajjattagA [prajJApanAsUtre]..... 61 | desakulajAiruvI.... tattha vi ya jAisaMpannatAdi..... 51 | do tAhe puvvamae.... tatthAsi garuyasaMvega.... 162 | | do purisA sarisavayA.... tattheva ya niTThavaNaM..... 317 | dosA jeNa nirubbhaMti... tasmAt prabhRti jJAna..... 74 dravyaM ca bhavye [pA0 5 / 3 / 104] tiGAM tiGo bhavanti | dve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA.... titthayaro cauNANI.. 21 | dharmaM carataH sAdho..... tithiparvotsavAH sarve.. 245 | dharmazrutizravaNamaGgala..... tinneva ya guttIo..... 10 | dhAvei rohaNaM tarai sAyaraM..... titepa kSaraNArthoM [pA0dhA0 362-63] 294 | naivegasamaM cavalaM ca..... tivvakasAo bahumoha..... 204 | naNu savvanahapadesA.... tumha vi koi pamAdI... 163 | nanu punaridamatidurlabha..... tuSTya rthamannamiha.... 54 | na mohamativRttya bandha..... taiH karmabhiH sa jIvo..... 52 na ya kiMci aNuNNAyaM..... daMDa kavADe maMthaMtare ya nayAstava syAtpadasattva..... [Avazyakaniryuktau gA0 755] 183 / narakeSu devayoniSu..... daMDakasasattharajju..... na vibhUSaNamasya yujyate.. [Avazyaniryuktau gA0 725] 220 / na zakyaM rUpamadraSTuM..... daTTaNa'hrivisese te.... 162 | nazyati nauti yAti. davvaM pajjavavijuyaM..... 182 | na hi svato'satI.. davvAyaMkAdaMsI.... 163 | nANaM kiriyArahiyaM.. dazasUnAsamaM cakrI..... | nAtaH paramahaM manye..... dArAH paribhavakArA.... 259 nAntarmuhUrtakAlamativRtya..... diTThA si kaserumai. 277 nAmaNa dhoyaNa vAsaNa..... divyAt kAmaratisukhAt.....[prazamarato] nAlasseNaM samaM sukkhaM. duHkhakaramakIrtikaraM..... nikkhevegaTThanirutti...... duHkhadviT sukhalipsuH.....[prazamaratau] 307 nissaMkiya nikkaMkhiya.... duHkhapratikriyArthaM..... 52 paMcavihe AyAre jutto.. duHkhAtmakeSu viSayeSu..... paMciMdiyatiriesuM..... 229 348 287 182 52 227 133 403 181 130 317 330 W00 W m 257 3
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434 zIlAcAryaviracitavivaraNavibhUSite AcArAGgasUtre 196 bhavitrIM bhUtAnAM pariNati .... 162 bhAve kasAyalogo..... pakkhacaumAsavacchara..... pakkhitto jattha Naro..... paJcasu raktAH paJca vinaSTA..... paDaNIyamaMtarAiya..... paDuppannavaNassaikAiyANaM...... paDuppannatasakAiyA kevatikAlassa... paNuvIsaM chavvIsaM ca...... payaIe taNukasAo..... pAINaM paDiNaM vAvi..... pANavahAdIsu ratto..... pAyacchittaM viNao.. pAsaMDI ya jahutte.... piMDesaNa sejjariyA.... pitA rakSati kaumAre..... piba khAda ca cArulocane...... puDhavikAiyA NaM bhaMte ...... puDhavidagaagaNimAruya.. puDhavIjalajalaNamAruya...... putrakalatraparigraha..... putrA me bhrAtA me...... punarapi sahanIyo...... puruSa evedaM sarvaM ..... puvvaM ciya sikkhavie.... pratiSeddhapratiSedhau...... pratiSedhayati samastaM ...... prathamataramathedaM cintanIyaM.... prathame vayasi nAdhItaM...... prANA dvitricatuH proktA:.. prANI prANijJAnaM..... prAptavyo niyativalA.... baMdhANulomayA khalu...... badhnAti tato bahuvidha...... balavAnindriyagrAmaH..... bahulaM chandasi [ pA0 7 4 78 ] 334 | bhuMjasu na tAva rikko.. 204 |bhUyANamesa mAghAo...... 108 bhUyANukaMpavayajogaujjuo....... 146 | bhRtyeSu mantriSu suteSu manorameSu....... 144 maMsaTThiruhiraNhAruvaNaddha...... 204 macchA maNuA ya sattami. 109 maNavayaNakAyavaMko....... 205 mamAhamiti caiSa...... 10 mariSyAmIti yad duHkhaM..... 162 mAMsena puSyate mAMsam..... 13 |mAyAvalehigomutti....... 224 mAlyaglAniH kalpavRkSaprakampa:.. 404 mAsairaSTabhirahnA ca...... 65 micchaddiTThI mahAraMbhapariggaho...... 144 mucchA pariggaho..... 50 muttapurIsanirohe....... 295 yatrAkRtistatra guNA vasanti...... 215 | yat svayamaduHkhitaM syAt...... 272 yathAprakArA yAvantaH..... 38 yatheSTaviSayAH sAta..... 162 yadi nAmAsya kAyasya..... 41 yalloke vrIhiyavaM..... 24 293 223 151 407 rAgaddosakasAehiM ...... 37 rAgadveSavazAviddhaM.... yAvad dRzyaM parastAvad...... yoganirodhAd bhavasantatikSayaH.. raktaH zabde hariNa : sparze ..... ramai vihavI visese...... 11 rAgadveSAbhibhUtatvAt.... 52 rUvesu a bhaddayapaMtaesu..... 240 lajjAM guNaughajananIM....... 231 lajjA dayA saMjama baMbhacera....... 294 179 217 109 204 54 297 357 204 290 164 245 196 337 216 204 290 220 5 98 398 346 297 276 38 188 334 262 73 335 265 311 292 76
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 311 403 261 229 150 M 188 prathamaM pariziSTam 435 labhyate labhyate sAdhuH..... 290 / sattarasayamukkosaM..... 390 lokadvayavyasanavahni..... 257 | satyaM pizAcA: sma..... loka darzane [pA0dhA0 76] 177 sadaiko'haM na me kazcit..... vaNassaikAie NaM bhaMte ! vaNassai..... 108 | saddesu a bhaddayapAvaesu..... vaNassaikAiyANaM bhaMte kemahAliyA..... 109 sandigdhe'pi pare.... vadata yadIha kazcidanusaMtata..... | samprApya mAnuSatvaM..... valisantatamasthi..... | sampUrchana-garbha.... vAridastRptimApnoti..... 55 | saraso caMdaNapaMko..... vAlugAkavalo ceva..... 293 | sarvanikRSTo jIvasya..... vigalidiesu do do..... 50 | sarvasukhAnyapi bahuzaH...... 253 viMgalidiesu do do..... 144 | savvatthovA bAdarapuDhavikAiyA..... vicintyametad bhavatA'hameko..... | savvesi pi NayANaM...... 171 viNayA NANaM NANAo..... 40 | savvo'vi kisalao khalu..... 124 viNayA NANaM NANAo..... 188 | sasamayaparasamayaviU..... vinayaphalaM zuzrUSA..... sahakalevara khedamacintayan..... 232 vibhava iti kiM madaste..... 311 | sAdhyaM yathA kathaJcit..... 291 virasarasiyaM rasaMto to..... 345 | sAmaNNamaNucaraMtassa..... 373 vihavAlevanaDiehi..... 48 | sAvajjaNavajjANaM..... 318 vIrabhogyA vasundharA..... sIyAdI joNIo caurAsItI... vRkSAdayo'kSAdhupalabdhi..... 122 | sukhaduHkhe manujAnAM..... vyatha bhaya-calanayoH [pA0dhA0 764] ___74 | suyai ya ayagarabhUo. zasu hiMsAyAm [pA0 dhA0 724] 218 | suyai suyaMtassa suyaM..... zAThyaM hImati gaNyate..... 185 | seDhI saNANadaMsaNapajjAyA.. zAstA zAstraM ziSyaH..... seho gae nivammI.... zizumazizuM kaThoramakaThora.. soiMdiyavasage NaM bhaMte ! jIve kiM baMdhai.....73 souM sovaNakAle..... zivamastu kuzAstrANAM..... sohI ya ujjuyabhUyasya..... 89 zreyAMsi bahuvighnAni..... snAnaM madadarpakaraM..... 100, 286 saMcArimajaMtagalaMta..... svakalatrabAlaputraka..... saMte ya avimhaiuM. svato'nyata itastato..... 220 saMvaraphalaM tapobalamatha. 188 svabhAvataH pravRttAnAM..... saMsAra evAyamanarthasAra:.. 419 |svecchAviracitazAstraiH..... saguNamapaguNaM vA.... | hayaM nANaM kiyAhINaM. satatAnubaddhamuktaM..... | hi gatau [pA0dhA0 1258] 424 sati dhammiNi dharmAzcintyante hINabhiNNasaro dINo..... | hoUNa cakkavaTTI..... 254 33 mmww 300 257 254 37 241 294 171 346
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaM pariziSTam AcArAGsUtrasampAdanopayuktagranthasaMketAdisUciH / AcA0ni0 AcArAniyuktiH Ava0ni0 AvazyakaniyuktiH jIvasa0 jIvasamAsaprakaraNam jJAtAdharmakathA tattvArtha tattvArthasUtram dazavai0 ni0 dazavaikAlikaniyuktiH nizI0pI0gA0 nizIthasUtrapIThikAgAthA nItizatakam paJcava0 paJcavastukam paJcasaM0 paJcasaMgraha: pA0 pANinIyavyAkaraNam pA0dhA0 pANinIyo dhAtupAThaH prajJApanAsUtram prazama0 gA0 prazamaratigAthA bR0ka0bhA0 bRhatkalpasUtrabhASyam bRhatsvayambhUstotram manusmRtiH mI0 zlo0vA0 mImAMsAzlokavArtikam vizeSAva0 bhA0 vizeSAvazyakabhASyam
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
_