Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ CODOLOGICOS - sa. e rIre | ha o . mAM A ne,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjo bhAga paramarSi bhagavat kuMdakuMdAcArya NI.. samayasAra paramarSi bhagavat amRtacaMdrAcArya viracita AtmakhyAti TIkAthI vyAkhyAta, AtmakhyAti' upaca DaoN. bhagavAnadAsa che amRta jyoti' mahouSya amRta jyoti" mahAbhASya kartA DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ema.bI.bI.esa. gAthA kAvyAnuvAda (sajhAya) : "AtmakhyAti'no akSarazaH anuvAda : gAthA ane "AtmakhyAti TIkAnA bhAvodghATana rUpa "AtmabhAvanA: samayasAra kalaza para samazlokI, uparAMta "amRta pada' (svaracita) : amRta jyoti' mahAbhASya (saLaMga vistRta vivecana) : samagra samasta kRti DaoN. bhagavAnadAsa kRta : prakAzaka : zrImad rAjacaMdra Azrama, agAsa.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra AtmakhyAti : prakAzaka : : muke : zrI manubhAI bha. modI dundubhI prinTarsa pramukha, zrImad rAjacaMdra Azrama 54, meghadUta phUleTa, Azrama roDa, e egAsa, po.borIA - 388 130 amadAvAda-380 009 phona : 404186 amRta jyoti mahAbhASya kartAnuM maMgalAcaraNa jaya deva Atmadeva ! jaya Atmaguru ! jaya Atmadharma ! jaya Atmaguru !... jaya Atmadeva ! 1 kuMdakuMda te divyAtmAe, samayasAra zuddhAtma, zAna bhANa pragaTAvI jagamAM, pragaTa karyo sahAtma... jaya. 2 divyAtmA te amRtacaMdra, jhIlyo divya prakAza, AtmakhyAti jyotsanA vistArI, soLe kaLA prabhAsa... jaya. 3 sthaLe sthaLe tyAM amRta saMbhUta, sthApyA "kaLazo divya, bhavya jIvone amRta pIvA, AtmA pragaTavA divya... jaya. 4 divyAtmA te amRtacaMdrano, bhAsa jhIlI cit pAtra, dAsa bhagavAna "amRta jyoti'thI, vivecato sat zAstra... jaya. 5 (bhagavAnadAsa) pustaka prAptisthAnaH zrI paramakRta prabhAvaka maMDala bI bilDiMga, "e bloka, dUsarA majalA ruma naM. 18 bhAMgavADI, 448, kAlabAdevI roDa, bombe-400 002 zrImad rAjacandra Azrama sTezana : agAsa posTaH borIyA vAyA : ANaMda pina : 388 130 gujarAta
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudhAsindhanAM sudhAbindu paNNAe ghittavyo jo daTThA so ahaM tu Nicchayado / avasesA je bhAvA te majjha paretti NAyavvA || paNNAe ghittavyo je NAdA so ahaM tu Nicchayado / navasenA ne mAvA te patti valvA - zrI kuMdakuMdAcAryajI akhaMDitamanAkulaM jvaladanaMtamaMtarbahi-mahaH paramamastu naH sahajamudvilAsaM sadA / vidhuttanirmara sattAnamAdvate, rasamunivahityanIti || - zrI amRtacaMdrAcAryajI (kalaza-14). alamalamatijalpai duvikalpairanalalperayamiha paramArthazcetyatAM nityamekaH / svara visarapUfjJAnaviNUrtimAtrItra hetu samayasarayuttara viMviti || - zrI amRtacaMdrAcAryajI (kalaza-244) anantavijJAnamatItadoSamabAdhyasiddhAMtaM uta zrI varddhamAnaM vardhamAnaM jinAmAptamukhyaM svayaMbhuvaM stotumahaM yatiSye / / - zrI hemacaMdrAcAryajI (anyayoga vyavaccheda). virama virama saGgAnmucca muJca prapaJcaM, visRja visRja mohaM / viddhi viddhi svatattvam / kalaya kalaya vRttaM pazya Tya svaru, kuru puruSArtha nivRtAnAHdeto|| - zrI zubhacaMdrAcAryajI ("zAnArNava'). svAyambhuvaM maha ihocchaladacchamIDe / yenAdideva bhagavAnabhavan svayaMbhUH / OM bhUrbhuvaH prabhRti nananaivarUpAtmakamAtR paramAtR na mAtR mAtR || - zrI amRtacaMdrAcAryajI ("laghu tattvasphoTa'). sarvabhAvavilaye vibhAMti yat, sat samAdhibhararnirAtmanaH / citsvarUpamamitaH prakAzakaM, zarmadhAma namatAdbhutaM mahaH / / - e pAnaMdi paM.pa. "sabodha caMdrodaya' jaba jAgarge AtamA, taba lAgeMge raMga. jaba jAnyo nija rUpa ko, taba jAnyo saba loka nahi jAnyo nija rUpako, saba jAnyo so phoDa Apa Apake bhUla gayA, InaseM kyA aMbe ..? samara samara aba hasata che, nahi bhUleMge , mAraga sAcA mila gayA, chUTa gaye saMdeha , hota to to jala gayA, bhinna kiyA nija ! racanA jina upadezakI, paramottama tina kAla; InameM saba mata rahetA ke, karateM nija saMbhAla. jina sohI he AtamA, anya hoI so karma; karma kare so jina vacana, tattvagyAniko marma. kAyAnI visArI mAyA, svarUpe zamAyA evA, nigraMthano paMtha bhava, aMtano upAya che. - zrImad rAjacaMdra nija guNa saba nijamAM lakhe, na cakhe paraguNanI rekha re,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti khIranIra vivaro kare, e anubhava haMsa zuM pekha re; nirvikalpa beya anubhave. anabhava anubhavanI prIta re. ora na kabahuM lakhI zake, AnaMdaghana prIta pratIta re. -zrI AnaMdaghanajI (pAujina stavana) dhyAyaka beya dhyAna guNa eke, bheda cheda karazuM have Teke; khIra nIra para tumazuM malazuM, vAcaka yaza kahe heje haLazuM. - zrI yazovijayajI (vAsupUjya jina stavana) prabhu mudrAne yoga, prabhu prabhutA lekhe ho lAla; dravya taNe sAdharma, svasaMpatti oLakhe ho lAla; oLakhatAM bahumAna, sahita ruci paNa vadhe ho lAla; ruci - anuyAyI vIrya carasadhArA sadhe ho lAla. - --- zrI devacajI (suvidhi jina stavana) eka buMda jaLathI e pragaTyA, zrutasAgara vistArA, dhanya janone ulaTa udadhiyuM, eka buMdameM DArA. - cidAnaMdajI (pada, 21). Anandaghana cetanamaya mUrti, zuddha niraMjana deva thAu re. - zrI AnaMdaghana, pada-1 F hA to chidaM saMtu rodi DiAimeiIi . phena hodi tijJo doDhi suda uttarka souM || - zrI kuMdakuMdAcAryajI (gAthA-206) ko NAma bhaNijja budha NAuM savve parAie bhAve / maLyumiti ya vayaur nAto pUrva yuddha || - zrI kuMdakuMdAcAryajI (gAthA-300) syAdvAdadIpitalasanmahasi prakAze, zuddhasvabhAvamahimanyudite mayIti / kiM baMdhamokSapathapAtibhiranyabhAvairnityodayaH paramayaM sphuratu svabhAvaH // citrAtmazaktisamudAyamayo'yamAtmAH sadyaH praNazyati nayekSaNakhaMDyamAnaH / taikSavilaMDuM nirAkRtalaMDane medAMtazAMtamavarta cidaM moDa i| - zrI amRtacaMdrAcAryajI (kalaza-269, 270) aiMdrazrIsukhamagnena lIlAlagnamivAkhilam / divAnaMvapUrNona pUrva nA vecate || - zrI yazovijayajI (jJAnasAra-1) jinapada nija pada * ekatA, bhedabhAva nahi kAMI; lakSa thavAneM tehano, kahyAM zAstra sukhadAyi.(aMtima kAvya) jihAM rAga ane vaLI dveSa, tihAM sarvadA mAno kleza; udAsInatAno jyAM vAsa, sarva duHkhano che tyAM nAza. kAma eka AtmArthanuM, bIjo nahi manaroga. nizcaya vANI sAMbhaLI, sAdhana tajavAM no'ya; nizcaya rAkhI lakSamAM, sAdhana karavAM soya. sakala jagat eThavat, athavA svapra samAna; te kahiye zAni dazA, bAkI vAcA jJAna. zuddha buddha caitanyaghana, svayaMjyoti sukhadhAma; bIjuM kahiye keTaluM, kara vicAra to pAma. - zrImad rAjacaMdra (Atmasiddhi)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSa kahyo nija zuddhatA, te pAme te paMtha; samajAvyo saMkSepamAM, sakaLa mArga nigraMtha. - zrImad rAjacaMdra praNIta "Atmasiddhi anubhava saMge re raMge prabhu malyA, saphaLa phaLyAM savi kAja; nija pada saMpada je te anubhave re, AnaMdaghana mahArAja. vIrajIne caraNe lAguM, vIrapaNuM te mAguM re, mithyA moha timira bhaya bhAgyuM, jIta nagAruM vAgyuM re. - zrI AnaMdaghanajI (vIra jina stavana). giruAre tuma taNA, zrI vartamAna jinarAyA re, suNatAM zravaNe amI jhare, mArI nirmala thAye kAyA re. - zrI yazovijayajI mAharI zuddha sattA taNI pUrNatA, tehano hetu prabhu tuMhi sAco, devacaMdra stavyo munigaNe anubhavyo, tattvabhakta bhavika sakaLa rAco. zrI devacaMdrajI ghara Apane vAlama kaho re, koNa vastakI khoTa, phogaTa tada kima lIjIe pyAre, zIza bharamakI poTa. - zrI cidAnaMdajI (pada-1) jina upAsI jina thAya jIvo, dIpa upAsI vATa nyuM dIvo, jina sahajAtmasvarUpI evA, bhagavAna dAsanA zaraNa sudevA. * bhagavAnadAsa (svaracita - prajJAvabodha mokSamALA, pATha-2). aNa puSyApAra para
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samayasAra H bIjo bhAga samayasAra - "AtmakhyAti': viSaya anukramaNikA pRSTa samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM pRSTa | karma baMdhahetu puNya pApa prarUpaka tRtIya aMka 16. samayasAra gAthA-146 samayasAra maMgala kaLaza zubha azubha karma avizeSathI ja puruSane eka ja pudgala karmanA be veSa : zubhAzubha bAMdhe che puNya ( pApa puNya suvarNa beDI, pApa loha beDI, paNa moharaja gALatA "avabodha' bane beDI ja. sudhAplavano-jJAna- amRtacaMdrano samudAya puNya-pApano avizeSa : puNyanuM paNa samayasAra kaLaza-2 3-4 du:kharUpapaNuM mahAkavi amRtacaMdrajInI abhuta anyoktiH zubhopayoganI aMze dharmamAM cAritramAM zudrikAnA be joDakAM bALaka gaNanA : azubhopayoga to atyaMta heya ja. samayasAra gAthA-145 5-13 20. samayasAra gAthA-147 2-24 karma azubhane kuzIla ane karma zubhane 'svAdhIno hi vinAzaH kuzIlasaMsargarAgeNa' suzIla tame jANo cho, paNa suzIla hoya che? kuzala manorama-amanorama hAthaNInuM dRSTAMta ke je saMsAramAM pravezAve che. AMbo ane nibo : madhura jala kAraNa, svabhAva, anubhava ne AzrayanA 'sarvaM paravazaM duHkhaM, sarvamAtmavazaM sukham' bhedathI kaMI karma zubha kaMI karma azubha puNyApelI sukha te paNa duHkha evo pakSa te pratipakSa "AzA ora na kI kyA kIje I.' zubha-azubha bannenuM kevala pudgalamaya 24. samayasAra gAthA-148-149 24-27 baMdhamArga AzritapaNuM kutsita jana rAga-saMsarga "nA' : (1) kAraNa bheda : zubhopayogathI zubha |, kRtsita karma prakRti rAga-saMsarga "nA" karma. kutsita zIla sAthe rAga saMsarga tyAga azubhopayogathI azubha karma kuzala hAthI ane vyabhicAriNI hAthaNInuM (2) svabhAva bhedathI zubhAzubha karmabheda dAMta (3) phaLabhedathI zubhAzubha karmabheda AkulatA te duHkhaH "pArako peTho vinAza kare (4) Azraya bhedathI zubhAzubha karmabheda pArakA pudgala kSetramAM atikramaNa 1. kAraNa abhedathI karma eka svarUpa para kSetramAM AkramaNa rUpa atikramanuM prAyazcitta 2. svabhAva abhedathI karma eka svarUpa pratikramaNa-pratyAkhyAna-sAmAyika I. 3. phala abhedathI karma eka svarUpa samayasAra gAthA-150 28-32 rakta karma bAMdhe, virakta mUkAya : ubhaya 4. Azraya abhedathI karma eka svarUpa karmano pratiSedha 14. samayasAra kaLaza-102 14-1 rAga baMdha kAraNa : vItarAgapaNe mokSa kAraNa paradravya pravRtta viziSTa pariNAma : svadravya hata Adi abhedathI karma bheda : pravRtta "aviziSTa' pariNAma baMdhamArga Azrita : samasta zuddhopayoga : azuddhopayoga - zubhopayoga,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ azubhopayoga je jJAnapUrvaka vrata-tapa che te kAMI bAla zuddha upayoga niruparAga : azuddha soparAga vrata-tapa nathI, paNa "paMDita' vrata-tapa che. manonigraha ane Idriya vijaya karavA mATe azuddhopayoga - vizuddhi pariNAmarUpa zubhopayoga : saMkleza pariNAmarUpa IcchA nirodharUpa tapa azubhopayoga zuddhopayoga bahiraMga-aMtaraMga tapathI paradravya saMyoganuM kAraNa upayoga vizeSa eNhita" - saMvartita thAya che ema spaSTa zuddha upayoga paradravyanuM akAraNa : zuddha kahyuM che. upayoga ja avatiSTha che, I. nizcayAbhAsI nizcaya vimUDha-vyavahAra 33. samayasAra kaLaza-103 33-35 vimUDhonI mohabrAMti sarva karma baMdha hetu : jJAna mokSahetu nizcayAbhAsIonI karuNa sthiti dehAdi paradravyamAM apUrva mAdhyacya bhAvanA 49. samayasAra gAthA-153 49-54 36. samayasAra kaLaza-104 3-38 "vrata-niyamo zIlA dharatA ane tapa karatA zAnamAM praticarita jJAna e ja niSkarma evA paramArthabAhya jeo che, teo nirvANa muninuM zaraNa nathI pAmatA" samayasAra kaLaza-104 (cAlu). jJAna ja mohetu : ajJAna ja baMdhahetu 'svayaM vindantyete paramamRtaM tatra niratAH / ' kevala jJAna svabhAvamAM vartavArUpa kevala pratikramaNa karyuM chUTako : dhyAnasukha anubhava jJAna bhavanathI ja mokSa dhyAnasukha AtmAdhIna "svabhAva" dharmamAM vartavAno abhyAsa : 39. samayasAra gAthA-151 39-43 samyakvamUla deza virati sarva virati dharma jJAna di mokSadetu:" jJAna ja mokSahetu dravyathI bhAvathI mahAvrata svarUpa : zuddha jJAna karmAdi jAtyaMtarathI vivikta cit AtmAnI siddhimAM nizcaya vrata jAti mAtra paramArtha AtmA I. : samaya A prakAre pAMce vratonA dravya-bhAva Adi zabda bhede paNa bheda nahIM. prakArono paraspara kAryakAraNa saMbaMdha che ema anvayArthathI samayAdino nAmabheda chatAM karatAM zuddha aMtarAtmAnI siddhi thAya che vastu abheda A je zuddha aMtarAtmAnI siddhi temAM utkRSTa jJAna-kriyAthI "mokSa'no paramArtha koTinuM vratapAlana samAI jAya che. paramArtha-jJAna-svabhAva sthita jJAnI munino vyavahArabhAsIonI mohabrAMtino nirAsa mokSa tapasA nirjarA ca / icchAnirodhastapaH / 44. samayasAra gAthA-152 44-48 nizcaya vrata-tapa rUpa : zuddhopayoga thakI ja jJAna ja mokSahetu : ajJAna kRta bAla mokSaH AtmahitArthI mumukSue zuM karavuM vrata-tapa ---- ---- baMdhahetu joIe ? ane kayA krame pravartavuM joIe ? paramArthamAM "asthita'nA vrata-tapa baMdhahetu : avratothI apuNya thAya che ne vratothI puNya paramArthamAM "sthitanA" nahi thAya che : "paramArtha bAhya" je ajJAna kRta vrata-tapa tene "bAla' vrata-tapa kahela che. te banneno puNya-pApano vyaya-kSaya te mokSa. 55. samayasAra kaLaza-105 55-56 paNa paramArtha aMtara' - paramArtha aMgabhUta | jJAnAta dhruvamavanamAmAti mavana' | I.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 1. nathI. U 'zivasyAyaM hetuH svayamapi yataH tacchiva iti / ' | mokSamArga jJAnAtmatvaM bhavanamanubhUtihi vihitaM / ' nizcayAbhAsIne yathArtha zraddhAnAdi nathI vyavahArAbhAsIne yathArtha tattvArtha nAnAdi zAnAtma" "dhruva" "acala' "bhavana', te A zivano-mokSano hetu 57. samayasAra gAthA-154 54 niSkaSAya vItarAgabhAvarUpa --zopayoga nizcaya cAritra : mahAvratAdi upacArarUpa saMsAra hetu puNyane paNa mokSahetu mAne ! vyavahAra cAritra - mokSArthInI sAmAyika pratijJA chatAM vyavahAbhAsInAM zAstrajJAna-zraddhAnajJAnabhavana mAtra sAmAyika Atma mahAvratAdi cAritra akiMcikara niSphaLa svabhAvanI aprApti ! pUlatama saMkleza pariNAma karmanivRtti : zuddha upayoga zAna svabhAva : azuddha upayoga (zubha azubha vibhAva). sthUlatama vizuddha pariNAma karmapravRtti samayasAra gAthA-156 s972 karmAnubhava gulAghava saMtuSTa : baMdhahetu zubhakarmanI paNa mokSahetu mAnyatA dravyAMtarasvabhAvapaNAne lIdhe zubhakarma aikAgya lakSaNa zuddhopayoga dazA - te molatu nathI zrAmaya te ja mokSamArga eka dravyasvabhAvabhAvapaNAne ja paramArtha mokSamAtra samayasAra gAthA-154 (cAlu) aikAgyagata zramaNanuM - saMyatanuM sAmya lathANa kevala zAna svabhAva : nizcaya mokSamArga : vyavahAra : aikAgyanuM ja mokSamArgIpaNuM mokSamArga ekAgya lakSaNa zrAmayakazAna bhavanamAtra nizcaya mokSamArga thakI ja mokSa samayasAra = sAmAyika mokSamArga nizcayanayathI nirUpaNa te satyArtha : vyavahAranayathI nirUpaNa asatyArtha "sAmAyika' mahApratijJAnuM anirvahaNaH baMdha pahelA tattvajJAna, te vinA sarva cAritra hetu zubhane paNa mohetu mAnI besavuM! . mithyA cAritra zuddha AtmAnubhava sAco mokSamArga : sarAga-vItarAga cAritra : saMtuSa nikhuSa vrata-tapAdi upacArarUpa vyavahAra mokSamArga zubhopayoga baMdha kAraNa, zuddha upayoga moza cAvalanuM dRSTAMta : rAga doSa kAraNa ? azubha tyAga, zubha mArga, zuddha paramArtha mohetu : svadravya svabhAva - prApti te kAma svabhAve zAna bhavana : mohetu : zubhopayoga-zuddhopayoganuM kAraNa nathI karma zubha : paradravya svabhAva : svabhAve na zuddha upayoga zAna svabhAva : azuddha jJAna bhavana : na mokSata upayoga zubha azubha vibhAva 73. samayasAra kaLaza-106. 73-74 5. samayasAra gAthA-155 5-68 jJAna bhavana zAna svabhAvathI vRtta, tethI te samyagudarzana-zAna cAritra svabhAve zAnanuM ja mokSahetu bhavana : kevala jJAna ja paramArtha mokSahetu 75. samayasAra kaLaza-107 75-76 samyakta - jJAnacAritra jJAnabhavana jJAna bhavana karma-svabhAvathI vRtta nathI, mokSamArga : jJAna ja paramArtha mohetu tethI karma mohetu nathI ja mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' : samyagu | 77. samayasAra kaLaza-108. 778 darzana-zAna cAritranA ekIkaraNarUpa nizcaya karma niSedhanA traNa kAraNo
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79. samayasAra gAthA-157-159 79-82 zAnanA samyaktvAdi svabhAvanuM parabhAva karmamalathI tirodhAna H malAvacchanna zveta vastranuM dhruSTAMta 83-84 83. samayasAra gAthA-160 svayaM baMdhapaNAne lIdhe karma niSiddhaH karma malAvacchanna jJAna sarvataH sarva paNa AtmAne jANatuM nathI. 85-87 mokSa hetu svabhAvanA tirodhAyi bhAvapaNAne lIdhe karma niSiddhaH samyaktvAdi mokSahetu svabhAvanA pratibaMdhaka mithyAtvAdi karmanA udaya thakI ja jJAnanA mithyArdeSTitvAdi 85. samayasAra gAthA-161-163 88. samayasAra kaLaza-109 e-ve tattva digvijayI dharmacakrInA cAra kIrti sthaMbha samA cAra maMgala kaLaza 9091 karma-jJAna samuccayamAM paNa kSati nathI : paNa temAM paNa karma baMdhArtha, zAna eka ja mokSArtha 90. samayasAra kaLaza-110 92. samayasAra kaLaza-111 karma nayAvalaMbanI magna, zAna nayAvalaMbanI magna H satata zAna bhavaMta apramatta ja vizva upa2 taranArA 94. samayasAra kaLaza-112 94-95 sakala karmanuM unmUlana karI zAnajyotino pravikAsa 9293 / / iti puNyapApaprarUpakaH tRtIyo aMka / / samayasAra : caturtha Asrava adhikAra samayasAra-vyAkhyA AtmakhyAti'mAM Asava prarUpaka caturtha aMka 96. samayasAra kaLaza-113 9-98 mahAmadamatta Asrava mahAyoddhAne jItanAro durjaya bodha dhanurdhara udAra gabhIra mahodaya' jJAna mahodadhi 99. samayasAra gAthA-164-165 99-102 Asrava svarUpa-saMza-asaMza : cetana-acetana rAga-dveSa-moha jIvamAM Asava : mithyAtvAdi ajIva (pudgala) Asava ajJAna-rAgAdi 3 : mithyAtvAdi 4 : jJAnAvaraNIyAdi 8 103. samayasAra gAthA-166 jJAnine tad (Asrava) abhAva jJAnIne Asrava nirodha : abaMdha jJAnamaya bhAvothI rAgAdi bhAvono nirodha 103-105 zAnI abaMdha akartA : kevala zAtA ja 'jAgyo samyag jJAna sudhArasa dhAma jo' 106.samayasAra gAthA-167 ajJAnamaya 106-109 rAga-dveSa-moha ajJAnamaya bhAva baMdhaka : lohacuMbakanuM dRSTAMta rAgAdi saMparkaja ajJAnamaya ja bhAvakarma preraka, baMdhaka rAga-dveSa-moha saMparkaja ajJAnamaya bhAva tad viveka ja jJAnamaya bhAva 110, samayasAra gAthA-168 110-111 pakva phala paDI gaye jema phala punaH bIMTa sAthe baMdhAtuM nathI, tema jIvano karmabhAva paDI gaye punaH udaya pAmato nathI.' rAgAdithI asaMkIrNa jJAnamaya bhAvano saMbhava : DIMTathI chUTA paDelA pAkA phalanuM dRSTAMta 112. samayasAra kaLaza-114 112-113 jJAnanivRtta bhAva ja jeno che evA jJAnIne Asava bhAvano abhAva 114.samayasAra gAthA-169 jJAnamaya rAgAdi asaMkIrNa bhAva saMbhava sarva dravyakarma Asrava ochone ruMdhato evo sarva bhAvaAsavano A abhAva 114-115
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 128 pUrva nibaddha pratyayo to te jJAnIne pRthvI jJAnaguNa - baMdha : aMtarmuhUrtamAM piMDa samAna che, te to sarve karma zarIranI sAthe vipariNAmIpaNuM baddha' 123. samayasAra gAthA 123-125 pUrve ajJAnathI ja baddha mithyAtvAdi pratyayo jaghanya bhAvathI darzanAdi pariNAma, tethI ja jJAnIne pRthvI piMDa samAna : "gDhavIviMda baMdha samAna !' buddhipUrvaka ja rAgAdi bhAva abhAvane lIdhe jJAnIne dravya Asravano abhAva svabhAva nirAgnava siddha ja pUrNatA paryaMta jJAnanA darzana-jJAna-cAritra 116. samayasAra kaLaza-115 116 12. samayasAra kaLaza-116 126-127 jJAnI sadA nirAgnava : zAyaka eka ja buddhipUrvaka rAgano tyAga : abuddhi pUrvaka rAgane jItavAno Atma puruSArtha 117. samayasAra gAthA-170 117-120 kAraNake caturvidha (pratyayo) jJAna-darzana e jJAnanI "parivRttine ucchada : nitya nirAgnava be guNoe karIne aneka bhedavALuM (karma) 128. samayasAra kaLaza-117. samaye samaye bAMdhe che, tethI jJAnI to abaMdha ja. dravya pratyayasaMtati jyAM jIvatI beThI che, Asrava bhAva bhAvanAnA abhiprAya abhAve tyAM to pachI jJAnI nityameva nirAgnava jJAnI nirAgnava ja kyAMthI hoya? jJAna guNa pariNAma : vA jJapti parivarta 129.samayasAra gAthA 173-176 129-132 siddhAMtanuM amRtacaMdrajIe kareluM apUrva karma pratyayo upabhoga prAyogya vA upayoga maulika nirUpaNa prAyogya, taruNI strI jema, jIvabhAva A jJapti parivartarUpa cid vivartarUpa sabhAve ja bAMdhe pariNAma e ja jIvanuM bhAvakarmA sattAgata ke udayAgata dravya pratyayo jJAnIne akiMcitkara A jJapti parivartarUpa civivartarUpa vA 133. samayasAra kaLaza-118 133 jJAnaguNa pariNAmarUpa bhAvakarma jyAM lagI thAya che, tyAM lagI dravyakarmano baMdha paNa pUrvabaddha dravya pratyayo : jJAnIne sakala rAga thayA kare che. Sa mohano cudAsa (udAsInatA) : tethI paNa zamiparivartarUpa - jJAnaguNa na kadI paNa karmabaMdha pariNAmarUpa bhAvakarmano jyAre abhAva 134. samayasAra kaLaza-119 134 thAya che, tyAre dravyakarmano paNa ApoApa jJAnIne rAga-dveSa-moha asaMbhava ja abhAva thAya che. 135. samayasAragAthA-177-178 135-137 121. samayasAra gAthA-171 121-122 rAga-dveSa-moha Agnavo samyagudRSTine nathI, jJAnaguNa pariNAma baMdhahetu kevI rIte ? tethI Asrava bhAva vinA pratyayo hetu jJAnaguNano jaghanya bhAva tyAM lagI nathI." anyapaNe pariNAma ane te rAgane lIdhe caturvikalpa hetu aSTa vikalpanuM kAraNa kahyuM baMdhahetu ja che, teonuM (caturvikalpanuM) paNa rAgAdi jJAnagarano anyapaNe pariNAma vA jJAnano (kAraNa kahyuM che), teonA (rAgAdinA) guNa pariNAma baMdhahetu abhAve baMdhAtA nathI." yathAkhyAta cAritra avasthA heThe jaghanya dravya pratyayonuM pudgala karmahattva : paNa te 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja, tene kayAmuktaboda 1. samaya hetupaNuM rAgAdi hetune AdhIna jJAna jJAnamAM ja svarUpamAM ja : krodhAdi mithyAtvAniA paNa jIvabhAvabhUta rAgAdi krodhAdimAM ja svarUpamAM ja mithyAtvAdi baMdhanA bahiraMga kAraNa : krodhAdimAM jJAna nathI, jJAnamAM krodhAdi nathIH jIvanA rAga-dveSa-moha ja aMtaraMga kAraNa paramArtha AdhArAdheya saMbaMdha zUnyapaNuM 138. samayasAra kaLaza-120 138-139 "zuddhanayamuddhatarovilaM chevA sadaiva kaLe svabhAva bhedathI vastu bheda : jJAna-ajJAnanuM che, te samayasArane pekhe ArAdheyapaNuM nathI. zuddhopayoga dazAsaMpanna aikAgra zrAmasya AkAza AkAzamAM ja - svarUpamAM ja 140. samayasAra kaLaza-121 140 pratiSThita : tema jJAna ja jJAnamAM ja, zuddhanayathI prayyata thaI, je vimuktabodha krodhAdi ja krodhAdimAM ja rAgAdi yoga pAse, tene karmabaMdha "|| rUti sAdhu siddha be vijJAna che' 141.samayasAragAthA-179-180 141143 159 samayasAra kaLaza-126 129-160 jyAre jJAnI zuddhanayathI parihIna hoya che, bhedajJAna ne tenA phala zuddha AtmopalaMbha tyAre tene rAgAdinA sadbhAva thakI karmabaMdha I. (zuddha AtmAnubhUti) thakI puruSanA AhAranuM dRSTAMta : pugalamaya jJAnano - rAgano aMtara karavatathI vibhAga jJAnAvaraNAdi vividha bhAve pariName. : kASTha jema 144. samayasAra kaLaza-122 144-148 zuddha jJAnaghanaughaeka adhyAsI AnaMdo ! 'idamevAtra tAtparyaM, heyaH zuddhanayo na hi / ' bhedajJAna udaya : zuddhajJAnaghana adhyAsIna 'tyAjyaH zuddhanayo na jAtu kRtibhiH / advaita saMto AnaMdo ! zuddhanaya karmono sarvakaSa : tatrasthA: maravi | 161.samayasAra gAthA-181-183 161-162 vamavaI[ saMdhyeya nirvat vadi ' I. zuddhopayogamaya AtmapaNAthI kevala jJAna : || rUti gAvapratha: vatartha evo che. rAga-dveSa-moha karatuM nathI : bheda vijJAna atha saMvara adhikAraH // 5 // zuddhAtmopalaMbha - saMvara samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM saMvara 13.samayasAragAthA-184-185 13-166 prarUpaka : paMcama aMka kanaka agnitata chatAM kanaka bhAva 149. samayasAra kaLaza-125 149-151 parityajatuM nathI : tema karmodayathI tama saMvara svarUpa : sthira cinmaya jyotiH Asava jJAnI zAnitva choDato nathI." I. bheda jaya pratilabdhaH nitya vijayavaMta saMvara vijJAna sadbhAve jJAnIne zuddhAtma-anubhava Asrava para sAmo vijaya : pratibadhdha saMvara : suvarNa daSTAMta 152.samayasAra gAthA-181, 182, 183 bhedavijJAna abhAve ajJAnIne zuddhAtma 152-158 anubhava abhAva 'uvaoe uvaoge kohAdi Natthi uvaoge' suvarNa suvarNatva apohe nahi ? jJAnI sakala karma saMvaraNanA parama upAya jJAnatva apohe nahi bhedajJAnanuM abhinaMdana bhedavijJAnAdeva zuddhAtmopalaMbhaH / svarUpa pratiSThatva lakSaNa: AdhArAdheya saMbaMdha 17. samayasAra gAthA-186 17-169
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti I zuddha ja vizeSe karI jANaMto jIva zuddha ja 179. samayasAra gAthA-19192 179-182 AtmAne lahe che : ane azuddha jANato | kayA kramathI saMvara thAya che? azuddha ja AtmAne lahe che." Atma-karmano ettva adhyAsa-rAga-dveSaacchinna dhArAvAhI zAnathI zuddhAtmAnubhava thakI, zuddhAtma prApti : rAgAdi Agnava moharUpa bhAva- karma-nokarma-saMsAra nirodha : saMvara saMvarano tattvavaijJAnika krama azuddha AtmAnubhavathI azuddha AtmaprApti Atma-karma ekatva adhyAsa-adhyavasAya : rAgAdi Asava anirodha asaMvara rAgAdi AsavabhAva - karma Asava - nokama dhArAvAhI zAnathI - zuddhAtma upalaMbha 170. samayasAra kaLaza-127 17171 AthI ulaTuM - " kAjemeM vijJAna - zuddha caitanyacamatkAra - Atma upalaMbha dhArAvAhI zAnathI dhruva zuddhAtmAnubhava : mithyAtvAdi Azrava bhAvaheta adhyavasAna udaya pAmatA AtmArAma zuddha AtmAnI abhAva-karmano abhAva - nokarma una abhAva-saMsArano abhAva 'parapariNatirodhAcchuddhamevAbhyupaiti' 183. samayasAra kaLaza-129 183-184 172. samayasAra gAthA-187-189 172-176 bhedavijJAna - zuddha Atmatattva - anubhava kayA prakArathI saMvara thAya che? (upalaMbha) sAkSAt saMvara zreSTha dhyAna vidhi : zubhAzubha yogamAM 'tabhedavijJAnamatIva bhAvyaM' pravartatAM AtmasaMdhana : zuddha darzana-zAnamAM pratiSThApana 185. samayasAra kaLaza-131 186 samasta paradrabhecchA parihAra : samasta saMga vijJAnataH siddhAH' I " 'garcavAmAvato mukti uddhA ati niSpakaMpatAH karma-nokarma asaMsparzathI bheda vijJAna - sarva siddho bheda vijJAna AtmadhyAna : ekatva saMcetana abhAva - sarva baddho zuddha Atma dravya prApti : samasta paradravyamaya paNAthI atikrAMtapaNuM, sakala karma vimukta 187. samayasAra kaLaza-13ra 18588 AtmaprApti saMvaranA kramanuM sakala avila Alekhana zrImad rAjacaMdrajIe pradarzita karelo uttama bhedajJAna thakI saMvara : parama jyoti kevala saMvara vidhi jJAna prakAza A addabhuta saMkalanAbaddha paMca kalamavALA bhedajJAnanA ucchalananuM kalana (anubhavana) paMca sUtrano kamalavAra paramArthasAra zubha Atmatattvano upalaMbha anubhava - samajavA (juo "adhyAtmarAjacaMdra': rogAdi samUhanuM "pralaya karaNa - karmono prakaraNa-103 (svaracita) saMvara "amalAloka' "eka zAnamAM niyata 177. samayasAra kaLaza-177 177178 - kevala jJAna bhedavijJAna zaktithI nija mahimaratone 'jJAnaM jJAne niyatamuditaM zAzvatodyotametat / ' zuddha - AtmopalaMbha // ti saMvara prapala paMcama saMva : acalitapaNe akhila paradravyathI dUra sthitone akSaya karmamokSa liAtha nirjarA virAra che
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra vyAkhyA nirjarA prarUpaka SaSTha aMka 189. samayasAra kaLaza-133 192, samayasAra gAthA-193 pragaTa jJAna jyoti : saMva2-nirjarA bhAvI karma rodhato saMvara : pUrvakarma bALatI nirjarA apAvRta jJAnajyoti rAgAdithI amUrchita 192-196 'AtmakhyAti'mAM 189-191 'hota AsravA parignavA, InameM nahi saMdeha.' zrImadrAjacaMdra, hA.no. virAgano upabhoga nirjarArthe ja : mithyAdaSTine baMdha dRSTi dRSTimAM phe2 : samyak dRSTine nirjarA : mithyAdaeNSTine baMdha viSaya bubhukSu bhavAbhinaMdI mithyArdaSTi vairAgya jalathI cittabhUminI ArdratAnI jarUra 'sakala jagat te eThavat' : jJAnIno parama vairAgya 196. samayasAra gAthA-194 anAsakta zAnIno paNa viSayopabhoga pratye aMtaraMga kheda ane pazcAtApa 197-201 sukha duHkha vedatAM mithyAdaSTine baMdha : rAgAdi sadbhAve baMdha : rAgAdi abhAve nirjarA jJAnI-ajJAnInI dRSTi-vRttimAM phera zAnInI bhAvanA : 'viSaya vAsanA tyAgo cetana' jJAnIno viSaya vairAgya 202. samayasAra kaLaza-104 202-204 banArasIdAsajIe ApelA sama dRSTAMta pApa sakhA bhoga dharmajanya bhoga paNa anartha hetu : apavAdo rUpa satpuruSo 205. samayasAra gAthA-195 205-208 jJAnanuM amogha sAmarthya : viSavaidyanuM dRSTAMta viSanuM 'mAraNa' 'hota AsavA parisavA' I. 13 ucca yogadazA saMpanna jJAnInuM jJAna sAmarthya 209-214 vairAgyanuM sAmarthya : jJAnIno parama vairAgya jJAnInI vairAgya bhAvanA 209. samayasAra gAthA-196 'jJAnaya naM viratiH' viratinA be artha 'tama loha padanyAsa' vRtti : kAyapAtI paNa cittapAtI nahi 'mokSe vittuM mave tanu:' tIrthaMkarAdi udAharaNa jIvatuM jAgatuM jvalaMta dRSTAMta : vartamAna yugamAM zrImad rAjacaMdrajI 215. samayasAra kaLaza-135 215-218 viSaya sevana chatAM viSaya sevana phala nahi ! sevaka chatAM asevaka jJAnIno jJAna vaibhava : virAgatA bala. 'bAla dhUligRha krIDA sarakhI bhavaceSTa ahIM bhAse re' zAnIno saMvegAtizaya apavAda rUpa tIrthaMkarAdi dRSTAMta 'nakalI' jJAnI 'zuSka jJAnI'nA behAla 219. samayasAra gAthA-197 219-225 viSaya sevana phala svAmitva abhAve : sevato chatAM na sevato, zeTha-vANotaranuM dRSTAMta zAnI sevamAno na sevaH' anAsakta bhAva mukhya vairAgya lakSaNa AkSepaka jJAna 'mana mahilAnuM vahAlA upare'no apUrva paramArtha 'bhoga nahi bhavaheta' : 'vicare pUrva prayoga' dhAra taravAranI': 'akSipAtro hi vidvAn' (pAtaMnaz2a sUtra) 226. samayasAra kaLaza-136 226-227 'samyagdRSTe rbhavati niyataM jJAnavairAgyazaktiH '
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'svaM vastutvaM kalayitumayaM svAnyAptimuktyA ' sva grahaNa : para tyAga : svamAM sthiti : para rAga yogathI virati 'svasminnAste viramati parAMt' 228. samayasAra gAthA-198 228-229 'udayavivAgo viviho kammANAM' 'Na du te majjha sahAvA 'jANai bhAvo du ahamikko' 'eSa TaMkotkIrNa jJAyakabhAva svabhAvo'haM / ' 230, samayasAra gAthA-199 230-232 karmodaya vipAkajanya rAga mhAro svabhAva nathI. huM eka zAyaka bhAva. samayasAra : AtmakhyAti 'samyagdRSTiH svaM jAnan rAgaM muMcaMzca niyamAt jJAnavairAgyAbhyAM saMpanno bhavati' 233. samayasAra gAthA-204 tattvajJano karmodaya vipAka tyAga 236. samayasAra kaLaza-137 233-235 svabhAva grahaNa, parabhAva tyAgaH svabhAva grahaNa, parabhAva tyAgathI niSpAdya vastutva parama zAna vairAgya saMpanna zrImad rAjacaMdrajInA svAnubhava gocara anubhavoAra 236-238 zuSkajJAnI ne kriyAjaDane lAla battI zuSkajJAnI ne kriyAjaDane mukha capeTikA A kaLazanA bhAvanuM banArasIdAsajIe kareluM maulika vikasana 242. samayasAra kaLaza-138 239. samayasAragAthA-201-202 2399241 rAgAdi ajJAnabhAvono leza paNa hoya to zrutakevalIkalpa paNa azAnI samyagdaSTi nathI 242-244 AsaMsArathI rAgIo nitya mattA jemAM suptA che te apada che apada che. tethI aMdho ! vibudhya thaI jAo ! ahIM Avo ! ahIM Avo ! A pada 14 che A pada che - yatra caitanya dhAtu zuddha zuddha svarasabharathI sthAyi bhAva pAme che. 245. samayasAra gAthA-203 245-249 AtmAne viSe dravya bhAvone apadone mUkIne svabhAvathI upalaMbha (anubhava) thaI rahelo tathAprakAre niyata evo sthira eka A bhAva graha !' A niyata avasthAvALA aneka, kSaNika, vyabhicArI bhAvo teo sarve apadabhUta 'tat svabhAvathI upalabhyamAna, niyata avasthAvALo, eka, nitya avyabhicArI bhAva, te eka ja padabhUta' 'jJAnagavittvo / ' svaparavibhAgenA vasthitaM vizvaM vikalpastadAkArAvabhAsanaM / '. zeya bhAvo bhAvaka bhAvo Passing Show ** zAyaka bhAva khaDakanI jema aDagga mahAmeru acalanI sthita eka 'jJAnapada' ja avalaMbana : sadA svacchaMdanathI AsvAdavA yogya 250, samayasAra kaLaza-139 'ekameva hi tat svAdyaM vipadAmapadaM padaM' 252, samayasAra kaLaza-140 'ekaM jJAyakanirbharamahAsvAdaM / ' 'svAtaM dvaMddhamaya vidhAtumasahaH / ' 'rUM vastuvRtti vivan / ' 'gAbhADabhAnumavAnumAvavivazo /' 255. samayasAra gAthA-204 250 251 252-250 255-260 AtmA paramArtha : te zAna ane AtmA eka eva padArtha : te A paramArtha sAkSAt mokSopAya ane Abhinibodhika Adi bhedo A eka padane ahIM bhedAtA nathI, teo paNa eka eva padane abhinaMde che. ghanapaTalathI avaguMThita sUryanuM dRSTAMta : prakAzAtizaya bhedo tenA prakAza svabhAva bhedatA nathI, kiMtu ulaTA abhinaMde che H
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA - karmapaTalathI avaguMThita AtmanA kevala jJAnathI jJAnano upalaMbha-anubhava jJAnAtizaya bhedo tenA jJAnasvabhAvane 268. samayasAra kaLaza-143 268-269 bhedatA nathI. kiMtu ulaTA abhinaMde che. A zAnapada karmathI duSmApya : sahaja tethI nirasta samasta bheda bodhakalAthI sulabha; tALuM ane kuMcInuM AtmasvabhAvabhUta zAna eva Alam : dRSyata : hAthInuM vrata tenA AlaMbanathI padaprApti thAya che, bhrAMti 270. samayasAra gAthA-206 27-272 nAze che, AtmalAbha thAya che, anabha jJAnamAtramAM ja rati-saMtoSa-tRti: kevala parihAra siddha thAya che, karma mUchatuM thatuM jJAnamAM ja rati-saMtoSa-tRpti pAma ! nathI, rAga-dveSa-moha utpalavatuM nathI, vAcAgocara sukha thaze, tuMja dekhIza, punaH karma AsravatuM nathI, punaH karma baMdhAtuM bIjAne pUchIza mA ! nathI, prAgubaddha karma upamukta nirjarAya 273. samayasAra kaLaza-144 273-274 che, kanna karma abhAvathI sAkSAt mokSa cinmAtra ciMtAmaNi aciMtya zakti jJAnI hoya che. Atmadeva 261, samayasAra kaLaza-141 261-262 sarvArthasiddha AtmA che, to anya mahAkavi amRtacaMdrajI adbhuta nidhi parigrahathI zuM ? caitanya ratnAkaranuM saMkIrtana karato samayasAra "sarvArthasiddhanI ja vAta che' I. zrImad kaLaza prakAze che : rAjacaMdrano pUrva anubhava accha accha saMvedana vyaktio akhila bhAvamaMDala rasa prAgubhAra pIvA javAthI 275. samayasAra gAthA-207 275-276 jANe mA ! 'ko NAma bhaNijja buho paradavvaM mama imaM 'sa eSa bhagavAn, ekopyanekI bhavan' hari bai !' . utkalikAthI uchALA : eka abhinna rasa 'appANamappaNo pariggahaM tu NiyataM viyANaMto / ' abhinna rasa adbhuta nidhi bhagavAna kharatara' tattvadRSTithI zAnI paradravya caitanya ratnAkara parigraha kare nahi 263. samayasAra kaLaza-142 263-264 jJAnIno "zauca" dharma : traNe arthamAM "zauca' 'klizyatAM svayameva duSkarataraiH mokSonmukhaiH jJAnInI paradravya parigraha tyAga bhAvanA fma' , " iva suhRduM gha' (zrI haribhadrasUri) 'klizayaMtAM ca pare mahAvratatapobhAreNa 'parigrahanI mamatA karIjI, bhava bhava mellI re maranAciraM !" Atha, je jyAMnI te tyAM rahIjI, "sAkSAta mokSaH nirAmaya pade saMvedyamAna Dho na mArI sAtha re.' - zrI svayaM ' vinayavijayajI (puNyaprakAza') 'jJAnaM jJAnaguNaM vinA kathamapi prAptuM kSamate "cetana ! tArA javA pachI e zuM kare che?' I. nahiM.' zrI manasukhabhAI kRta zAMtasudhArasa 25. samayasAra gAthA-205 25-267 vivecana (mRtyu sudhAraka bodha) karmamAM jJAnanA prakAzanane lIdhe jJAnano | 280. samayasAra gAthA-209 280-281 anupalaMbha-anubhava 'chijjadu vA bhijadu vA Nijadu vA ahava jAdUM jevajona jJAnenaiva jJAnopataMbha: I' : vipattAM I. gAthA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti paradravya mahAruM sva nathI, huM paradravyano IcchA parigraha. tene parigraha che nahi, svAmI nathI : huM ja mAruM sva, huM ja jene IcchA che nahi I. pUrvavat mhArI svAmI ajJAnInI viSaya bhoga tRSNA "parigrahanI' balAH parigraha graha ' duSTagraha: jJAnInI Idriyajaya bhAvanA I. bhUta, magara : AraMbha ane parigraha 293. samayasAra gAthA-213 293-294 282. samayasAra kaLaza-145 281-283 "IcchA parigraha. tene parigraha che nahi vizeSathI parigraha tyAganI jJAnanI pravRtti jene IcchA che nahi I." pUrvavatu sva para aviveka hetu : parigrahano jJAnInI viSaya tRSNA jaya bhAvanA sAmAnya-vizeSa parityAga muja lAyakatA para rasI re, para tRSNAe svarUpamAM sthira karavA rUpa saMvara kriyAmAM tapta re - (zrI devacaMdrajI) mukhya aMtarAya A AraMbha parigraha 29. samayasAra gAthA-214 29-299 AraMbha-parigraha nivRtti : zrI sUyAMgaDa jJAnIne sarve ja pAradravya bhAvono parigraha sUtramAM "ema sattara vAra te ne te vAta che nahi jaNAvI che (zrImad rAjacaMdra' aM. 506) ajJAna vadhyuM che evA zAnI sarvatra nirAlaMba : vijJAnaghana anubhava 284. samayasAra gAthA-210 284-286 apariNiI maNiccho maLavo nA' I. zrAmaNyanA sahakArI apavAdarUpa dharma upakaraNamAM paNa jJAnIne asaMgatA jJAnI aniccha aparigrahaH dharma parigraha nathI 300. samayasAra kaLaza-146 300 kevala jJAyaka ja udayabhoga jJAnIne rAgaviyoge parigraha dharma upakaraNamAM paNa apratibaMdha : mUcha nathI thato abhAva 301. samayasAra gAthA-215 301-304 sAdhana te baMdhana!: "sarva sAdhana baMdhana thayA" jJAnIne traNe kALa saMbaMdhI karmodaya "sat sAdhana samajyo nahi, tyAM baMdhana zuM upabhogano parigraha abhAva : jAya.' vartamAna udayamAM viyoga buddhi : rAga 287. samayasAra gAthA-211 287-289 buddhi abhAva IcchA parigraha. tene parigraha che nahi anAgata udayanI anAkAMkSA jene IcchA che nahi, IcchA to ajJAnamaya jJAnIne bhoga anicchA : bhogathI bhAva che ane ajJAnamaya bhAva jJAnIne che IcchAnivRtti nathI nahi, jJAnIne jJAnamaya ja bhAva che . ] 305. samayasAra gAthA-216 305-307 adharmano kevala jJAyaka ja A jJAnI hoya. vedya-vedaka bhAvanI anavasthA : te jANato jJAnIne adharma parigraha nathI : jJAyaka eka jJAnI kAMI kAMkSato nathI bhAva 308. samayasAra kaLaza-147 308-309 viSayAsakti rUpa : adharmanA bIjA jJAnI kaMI paNa kAMto nathI : sarvathI arthamAM) dAruNa vipAka ati virakta bhAva 'fthayAdo tAjI ta: (zrI haribhadrasUri) vedya-vedaka bhAvanuM calapaNuM : niSkAmI 290. samayasAra gAthA-212 290-292 | AtmarAmI jJAnI 16
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310. samayasAra gAthA-217 310-312 jJAnIne baMdha nimitta ke upabhoga nimitta sarva adhyavasAna-udayomAM rAga abhAva 313. samayasAra kaLaza-148 313-314 rAgarasa rahita jJAnIne karma parigraha bhAva pAmatuM nathI : vastra dAMta viSayonuM vipAka virasapaNuM : jJAnIno parama viSaya vairAgya 315. samayasAra kaLaza-149 315-31 virakta jJAnI karma madhye paNa alipta bhavabhogathI virakta jIvanmukta jJAnI jaLa kamaLavat alipta 317. samayasAragAthA-218-219 317-321 jJAnI karma madhyagata aliptaH kAdava madhyagata sonAnuM dRSTAMta viSaya mRgajala jJAnIno anAsakta yoga : jJAnIno trikAla vairAgya AvA jJAnI apavAdarUpa 322. samayasAra kaLaza-150 322-323 vastu svabhAva anyAdaza-anya prakArano parothI karI nathI karI zakato satata jJAna bhavat koI paNa prakAre ajJAna na hoya he jJAnI ! ahIM parAparAdha janita baMdha tane che nahi 324. samayasAragAthA-220-223 324-329 zaMkhano zveta bhAva kRSNa karI zakato nathI : jJAna svabhAvane choDI daI svayaM ajJAna pariNAme pAme nahi - - zaMkhanuM dRSTAMta : parathI jJAna ajJAna nathI karI zakatuM. jJAnI bhogI chatAM abhogI mana guNa avaguNa kheta" bIjAnuM gajuM nathI 330. samayasAra kaLaza-141 330-332 tAre doSe tane baMdhana' che e saMtanI pahelI zikSA che' tAro doSa eTalo ja ke anyane potAnuM mAnavuM, pote potAne bhUlI thavuM' I. - zrImad rAjacaMdra, a. 108 svanA aparAdhathI dhruva baMdha jJAnIne saddha cetavaNIH lAla battI' 333. samayasAra kaLaza-152 333-335 karmaphala lipsa ja karmanuM phala prApta kare 'jJAnaM saMstapAstarAgaracano no badhyet karmaNA' 'karmatatphalaparityAgaikazIlo muniH' vijJAnadhana samRtacaMdra : emaNe darzAveluM karma ane karmaphalanuM tattvavijJAna 336. samayasAragAthA-224-227 336-339 rAja sevakanuM dRSTAMta : samyagudRSTi kalArthe karma karma nathI sevato vedya saMvedya padanI prAptithI zuddha Atma svarUpa saMvedana karyuM che evA samyagRSTi jJAnI : jJAnI ane ajJAnInI dRSTimAM vRttimAM ane pravRttimAM AkAza pAtAlanA aMtara jJAnI pUrvakarmanI preraNAthI karma karavuM paDe te niSkAmapaNe kare che, paNa te karmanuM phala kadI paNa IcchatA nathI. 340. samayasAra kaLaza-153 340-341 phalatyAgI karma kartA nathI ema tAtparyadarzI samayasAra kaLaza amRtacaMdrajI kahe che atre amRtacaMdrajI prakAze che - 'akaMpapavarama jJAnasvabhAve sthitaH jJAnI kiM kurute'tha kiM na kurute karmeti jAnAti kaH evA A jJAnagaMbhIra jJAnI 342. samayasAra kaLaza-154 342-345 samyagRSTio ja A sAhasa karavA kSama (samartha) vajapAta para nisarga nirbhayatAthI sarva zaMkA choDI evA nirbhaya niHzaMka hoya. samyagRSTio: naiRyika vedyasaMvedya padanI prApti : pAMcamI sthirAdi yogadaSTi saMpanna samyagudRSTino bodha prakAza : samyagu
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti daSTinA bodhane ratnadIpakanI upamA: sAMgopAMga ghaTamAnatA mahAkavi yazovijayajIe pradarzita karI che. parama jJAnI zrImad rAjacaMdrajIe kalyANamUrti samyagudarzanane namaskAra' Adi vacanAmRtamAM mahAmahimA vistAryo che. "aba hame amara bhaye na mareMge (AnaMdaghanajI) 346. samayasAra gAthA-228 34-348 "samyagudRSTi jIvo niHzaMka hoya che, tethI nirbhaya hoya che, kAraNake sama bhaya vipramukta che, tethI nizcaya karIne, niHzaMka che." - zrI kuMdakuMdAcAryajI niHzaMkapaNAnI, nirbhayapaNAnI, nimujhanapaNAnI ane nispRhapaNAnI jarUra hatI." I. - zrImad rAjacaMdra, aM. 165 "samyagudRSTio nizcaya karIne atyaMta niHzaMka dAruNa adhyavasAyavALA satA atyaMta nirbhaya saMbhAvAya che." - zrI amRtacaMdrAcAryajI samyagudRSTine bodhi-ratna pradIpa pradIpta thayo che. 349. samayasAra kaLaza-155 349-3pa0 jJAnInuM alaukika sama bhayarahitapaNuM A ane pachInA sapta samayasAra kaLaza adbhuta amRta amRtacaMdrajIe lalakAryA che, te samasta saMskRta vAjayamAM advitIya che, yAvaccedra divAkarI pratApI rahyA che. zAnI to - " nizaM: satataM svayaM saM sahai jJAna sA viMti', A dhruva paMktinA raNakAra to mumukSu aMtaramAM gUjyAM kare che 351. samayasAra kaLaza-156 351 jJAnInuM vedanA bhayarahitapaNuM 3pa2. samayasAra kaLaza-157 352 jJAnInuM atrANa bhayarahitapaNuM 3pa3. samayasAra kaLaza-158 353 jJAnInuM aguti bhayarahitapaNuM 354. samayasAra kaLaza-159 354 jJAnInuM maraNa bhayarahitapaNuM 3papa. samayasAra kaLaza-160 355-356. jJAnInuM akasmAtu bhayarahitapaNuM AvA prakAre sata bhaya rahita niHzaMka jJAnIne eka bhaya hoto nathI jJAnI 'nizaMkaH satataM svayaM sahajaM jJAnaM sadA vidaMti' parama samyagRSTionA AvA parama dhanya ugAra 357. samayasAra kaLaza-161 35-360 samyagu deSTinuM lakSaNa - "TaMkotkIrNa svarasanicita jJAna sarvasvabhAgI" AtmAnuM paramArthathI bhedajJAna thayuM, anubhUti thavI, "AtmakhyAti' upajavI te sabhya darzananuM mukhya lakSaNa. samyagu darzananA prazama-saMvegAdi pAMca lakSaNo - pragaTa cihno. Atmasiddhi' zAstramAM kahyA pramANe kaSAyanI upazAMtatA Adi lakSaNo. A samayasAra zAstramAM pramANe : (1) niHzaMkatA (2) niSkAMkSatA, ( nirvicikitsA, (4) amUDhadRSTi, (5) upavRMhaNa, (6) : sthirIkaraNa, (7) vAtsalya, (8) prabhAvanA. A samyagudRSTinAM aSTa aMganuM have aSTa gAthAmAM kuMdakuMdAcAryajI anukrame alaukika maulika varNana kare che. 31. samayasAra gAthA-229 361-363 samyagRSTino TUMkotkIrNa eka zAyaka bhAva karmabaMdha mohakara mithyAtvAdi bhAvanA abhAvane lIdhe samyagRSTine niHzaMka nirjarA samyagRSTi sadA zuddhAtmAnubhUti karato upayogamaya citrazALA nyArI paryaka(palaMga) nyAro I. "AtmAne ja, AtmAmAM, AtmAne huM anubhavuM chuM' - (zrI pUjyapAda svAmI). 1
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtvAdicArabaMdhahetuono sarvathA abhAva | 370. samayasAra gAthA-233 37372 jAgyo sabhya jJAna sudhArasa dhAma jo' - samyagadRSTi samasta Atmazaktino (devacaMdrajI) upabRhaka : tethI zakti daubalya kRta baMdha darzanamoha ane cAritramoha darzana moha che nahi, kiMtu nirjarA ja hasavAno samyaguSTi saMkotkIrNa eka zAyaka acUka upAya bodha ane cAritramohane bhAvamayapaNAne karIne dharmamaya dharmamUrti. haNavAno acUka upAya vItarAgatA hoya che (Atmasiddhi zAstra"). "sva samaya pravRtti te cAritra' dharmano marma 364. samayasAra gAthA-230 364-35 AtmAnuM sva svabhAvamAM vartavuM te dharma : karma phalamAM tathA sarva dharmomAM kAMkSA nathI vibhAvamAM vartavuM te adharma karato, niSkAMkSa cetayitA samyagRSTi jANavo." - (zrI kuMdakuMdAcAryajI) AtmabhAva pragaTa thatAM samyagadaSTine hitodaya samyagRSTine kAMkSAkRta baMdha nAsti, kiMtu nirjarA che - (zrI amRtacaMdrAcAryajI) 373. samayasAra gAthA-234 373-375 AtmAnI svabhAva-maryAdA : "maryAdA dharma': samyaguSTi mArgathI prayyataH AtmAnA 'vatthusahAvo dhammo' mArgamAM ja sthitikaraNane lIdhe sthitikArI. A samyagRSTine mArgacyavanakRta baMdha "samakita guNathI mAMDIne zailezI avasthA nAsti, kiMtu nirjarA ja sudhI Atamane anugata bhAva' - (zrI zrImad rAjacaMdra saMgIta kareluM mULamArganuM divya gAna "vastu dharma nipajyo, bhAvakupA kiratAra, svAmI svayaMprabhane bhAmaNe" -(zrI devacaMdrajI) A svabhAvarUpa dharma mArga : zamaparAyaNa zamaniSTha evo AnaMdaghanajIe gAyelo 36. samayasAra gAthA-231 331-367 zAMti mArga samyagudRSTine vicikitsA kRta baMdha nAsti, kiMtu nirjarA ja 376. samayasAra gAthA-235 376-377 samyagRSTine TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAva samyagudRSTi TaMkotkIrNa zAyaka bhAvamayatvathI samyagudRSTi zuddhopayoga saMpanna : svathI abheda buddhithI mArgavatsala zuddhAtmAnubhUti tethI tene mArga anupalaMbha kRta baMdha che samyagudRSTine - "saheje chUTI Azrava nahi, nirjarA ja che bhAvanI cAla jo, jAlIma e pragaTI che samyaguSTi samyagu darzana-zAnacAritranI saMvara zitA re' - (zrI devacaMdrajI) abheda ekatArUpa jinanA "mULa mArgamAM 368. samayasAra gAthA-232 368-369 athavA Atma svabhAva yujanarUpa sAkSAt samyagudRSTi TaMkotkIrNa zAyaka bhAvamaya sarva mokSamArgamAM varte che. ja bhAvamAM mohaabhAvathI amUDha dRSTi 378. samayasAra gAthA-236 378-379 samyagRSTine mUDha daSTi kRta baMdha che nahi, samyagudRSTi jJAnanI samasta zakti prabodhathI kiMtu nirjarA ja prabhAva jananathI prabhAvanakara, tethI samyagu mithyASTino tridoSa sannipAta" : samyagu deSTine jJAna prabhAvananA aprakarSa kRta baMdha dRSTino trigaNa" sanipAta nAsti, kiMtu nirjarA ja devacaMdrajI) * 19
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmavidyA prabhAvaka paramarSi zA mATe ? siddhono tatrasthane tatu kuMdakuMdAcAryajI ane amRtacaMdrAcAryajI prasaMgathI. 380. samayasAra kaLaza-162 380-381 (2) kAya-vAdhana paNa baMdhahetu che nahi zrI kuMdakuMdAcAryajIe samyagudRSTinA aSTa yathAkhyAta saMyatone paNa teno prasaMga Ave. aMganI sarvathA navIna vyAkhyA karI, ane (3) aneka prakAranA karaNo paNa baMdhahetu zrI amRtacaMdrAcAryajIe paramArthagaMbhIra che nahi zA mATe? kevala jJAnIone paNa mImAMsA karI dekhADI teno prasaMga Ave. nija aSTa aMga saMgata samyagudRSTi ema navA (4) sacittAcitta vastuono upaghAta baMdhane saMdhato ane pUrva ane nirjarA vaDe baMdhahetu che nahi zA mATe ? samiti kSaya pamADato Adi-madhya-aMtathI mukta tatparone paNa teno prasaMga Ave tethI evuM jJAna thaIne gaganAbhoga raMga nyAya balathI A AvyuM ke je upayogamAM vigAhIne nATaka kare che. rAgAdi karaNa" te baMdha hetu ! yadupayogo // iti nirjarA prarUpaka SaSTha aMka // rAgAdikaraNaH sa baMdhahetuH / __ atha baMdhAdhikAraH // 7 // 391. samayasAra kalaza-164 391-793 nathI karma bahala jagata. vA nathI calanAtmaka samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAtimAM karma, nathI aneka kAraNo, ci-acidra baMdha baMdha prarUpaka saptama aMka karanAro, upayogabhU AtmA je rAgAdi 382. samayasAra kalaza-13 382-384 sAthe aikya pAme che, te ja kevala nizcaya adhyAtma raMgabhUmimAM baMdha' mahAyodhAno narone baMdhahetu hoya che. pravezaH tenI sAme "jJAna" mahAvIra pAtra bhAvakarma "la" ane dravyakarma "raja samunmagna rAgAdi bhAvakarma baMdha to ja pudgalamaya baMdha mahA Thaga : baMdhane paNa tribhuvana baMdhu dravya baMdha hoya jJAnI dhUNI nAMkhe che. 394. samayasAragAthA-242-246 394-397. jJAna kevuM che ? - dhIrodAra, anAkula, te ja puruSa sarva sneha apanIta sate, nirupadhi, AnaMda amRta nityabhoji te ja svabhAvathI ja rajabahula bhUmimAM, te sahaja avasthA chuTa nATayatu. ja zastra vyAyAma 385. samayasAragAthA-237-241 385-390 te ja aneka karaNo vaDe, te ja sacittAcitta koI puruSa snehAbhyakta reNubahula sthAnamAM vastuone haNato sato, rajathI nathI zastro vaDe vyAyAma kare che, tene snehabhAva baMdhAto, zA mATe? baMdhahetu "snehAbhaMgano raja baMdha hetu nizcayathI jANavo, nahi ke abhAva che mATe : tethI ja rajabaMdha nizcayathI jaNavo, nahi tema samyagudRSTi AtmAmAM rAgAdi ke zeSa kAya ceSTAothI. a-karato, svabhAvathI ja kArmaNa vargaNA ema mithyAdeSTi bahuvidha vartatAM, rAgAdi pudgala jyAM bahula evA te ja karma yogya upayogamAM karato, rajathI lepAya che, pudgale bahula lokane viSe, te ja AmAM tene baMdhano hetu koI eka kayo che? | kAya-vAmanaH karma karato, te ja sacittAcitta (1) temAM prathama to svabhAvathI ja karmayogya vastuone haNato, kamarathI nathI baMdhAto, zA pudgala bahula loka to baMdhahetu che nahi. mATe? baMdhahetu rAga yogano abhAva che mATe. 20
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) temAM prathama to svabhAvathI ja to rAgAdi karma karato nathI : kartA nathI, karmayogya pudagala bahula loka to baMdhahetu | kevala jJAtA ja che. che nahi. zA mATe siddhone paNa teno | 402. samayasAra kalaza-17 40-403 prasaMga Ave. je jANe che te karato nathIH je kare che te (2) kAya-vA-manaH karma paNa baMdhahetu che jANato nathI nahi. zA mATe ? jo tema hoya yathAkhyAta rAga to abodhamaya adhyavasAya saMyatone paNa teno prasaMga Ave. jANavuM te AtmAno sahaja svabhAva : karavuM (3) aneka prakAranA karaNo paNa baMdhahetu te AtmAno sahaja svabhAva nathI - vikRta che nahi. zA mATe kevala jJAnIone paNa cetana bhAva - vibhAva che, kRtrima che - teno prasaMga Ave. karma' che. (4) sacittAcitta vastuono upaghAta-hiMsana jANavuM te dharma che : karavuM te karma che. baMdhahetuM nathI. zA mATe ? samiti tatparone dharmamAM sahajapaNuMH karmamAM kRtrimapaNuM paNa teno prasaMga Ave. 404. samayasAra gAthA-247 404-40pa tethI nyAyabalathI A AvyuM ke - je upayogamAM "rAgAdi akaraNa" te samyagu je mAne che ke hiMsu chuM ane para sattvothI dRSTine a-baMdhahetu che - baMdhahetu rAga hisAuM chuM te ajJAnI mUDha che, jJAnI to yogano abhAva che mATe. ethI viparIta 398. samayasAra kalaza-165 398-399 mithyASTinA ajJAnamaya adhyavasAya e ja karma vyAkha loka bhale ho ! parispandAtmaka dhruva baMdhahetu karma bhale ho ! 406. samayasAragAthA-248-249 406-407 AmAM te karaNo bhale ho ! ciacinuM jIvonuM sva Ayukarma kSayathI ja maraNa vyApAdana bhale ho ! paNa rAgAdine anya anyanuM maraNa na kare. upayoga bhUmie nahi laI jato, kevala tethI huM hiMsu chuM ane hiMsAuM chuM, evo jJAna bhavatu evo A samyagudRSTi AtmA adhyavasAya dhruva ajJAna aho ! kyAMyathI paNa dhruvapaNe baMdha nathI 408. samayasAra gAthA-250 408-409 ja pAmato ! para jIvone huM jIvADuM chuM ane para samyagRSTi AtmAnI A parama adbhuta jIvothI huM jIvADAuM chuM, evo adhyavasAya kaLA parama AzcaryakAraka che ! dhruva ajJAna : te adhyavasAya jene che, te 400. samayasAra kalaza-166 400-401 ajJAnipaNAne lIdhe mithyASTi : jene che tathApi jJAnIone nirarsala (aniyaMtrita, nahi te jJAnapaNAne lIdhe samyagudRSTi svacchaMda) caravuM ISTa nathI. kAraNake 410. samayasAra gAthA-251-252 410-411 nirarmalA vyAkRti kharekhara ! te baMdhanuM jIvonuM jIvita sva AyuH karma udayathI ja : Ayatana che, tethI akAmakRta karma te AyuH karma anyathI anyane devuM zakya nathI. jJAnIone akAraNa mata che, kAraNake kare tethI koI paNa prakAre anya anyanuM che ane jANe che - e ya zuM virodha jIvita na kare. nathI pAmatuM ? ataH huM jIvANuM chuM ane huM jIvADAu che - jo rAgAdi karma kare che to jANato nathI : evo adhyavasAya dhruva ajJAna kartA che jJAtA nathI. jo kevala jANe ja | 412. samayasAra gAthA-253 253-254 21
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti para jIvone huM duHkhiA ane sukhiA karUM 423. samayasAra gAthA-249 chuM, evo adhyavasAya dhruva ajJAna che : jene che te ajJAnIpaNAne lIdhe mithyAdaeNSTi : jene che nahi te jJAnipaNAne lIdhe samyag STi 414. samayasAragAthA-254-256 414-415 sukha-duHkha nizcaye jIvonA sva karmodayathI ja che H sva karma anyathI anyane devuM zakya nathI. anya anyanA sukha-duHkha kare nahi, ethI sukhita du:khita huM karUM chuM ane sukhita duHkhita huM karAuM chuM, evo adhyavasAya dhruva ajJAna 416. samayasAra kalaza 416-417 maraNa-jIvita-duHkha-sukha e sarva sadaiva niyatapaNe 'svakIya' karma udaya thakI ja hoya che. para paranA maraNa-jIvita-du:kha-saukhya kare e ajJAna 418-419 A ajJAnane pAmIne jeo para thakI paranA maraNa-jIvita-duHkha saukhya dekhe che, te 'ahaMkRti' rasathI karma karavA IcchatA mithyArdaSTio 'Atmahano' AtmaghAtio hoya che. mithyAdaSTio AtmaghAtI : zuddha AtmasvabhAvano ghAta karanArA AtmaghAtI pote potAno ghAta karanArA 420, samayasAragAthA-257-258 420-421 je mare che vA jIve che, duHkhita ane sukhita hoya che, te nizcaye karmodayathI ja : te A marAyo, A jIvADAyo, A duHkhIo karAyo, A sukhIo karAyo, ema dekhato mithyAddaSTi 418. samayasAra kalaza-169 422. samayasAra kalaza-170 422 A ajJAnAtma adhyavasAya eno dekhAya che, te ja A mithyAdhaiSTine viparyayane lIdhe baMdhahetu dekhAya che. 22 423 52 jIvone huM hiMsu, huM nathI hiMsato, huM du:khAvuM chuM, huM sukhAvuM chuM, evo je A ajJAnamaya adhyavasAya mithyAdRSTino che, te ja svayaM rAgAdi rUpapaNAne lIdhe zubhAzubha baMdhano hetu. 424. samayasAragAthA-260-261 424-425 mithyAddaSTino je ja A ajJAnajanmA adhyavasAya te ja baMdhahetu, ema avadhAravuM. puNya-pApapaNAe karIne baMdha dvitvanA lIdhe tad dvitva hetutvAMtara anveSavuM yogya nathI. dvidhA zubhAzubha ahaMkArarasa nirbharatAe karIne puNya-pApa banneyanA baMdhahetupaNAno avirodha 42-427 para jIvono sva karmodaya vaicitrya vazathI prANavyAparopa kavacit ho, kadAcit ho, je ja A huM 'hiMsu chuM' evo ahaMkAra rasanirbhara 'hiMsAmAM' adhyavasAya, te ja nizcayathI teno baMdhahetu nizcayathI parabhAvanuM prANa vyApopanuM parathI karavAnuM azakyapaNuM 426. samayasAra gAthA-262 428. samayasAragAthA-263-264428-429 hiMsAmAM adhyavasAya karAya che, temaja asatyAdimAM je karAya che, te sarva paNa kevala ja pApabaMdhahetu : temaja je satyAdimAM karAya che, te sarva paNa kevala ja puNya baMdhahetu 430. samayasAra gAthA-265 430-431 adhyavasAna ja baMdhahetu nahi ke bAhya vastu, tenuM (bAhya vastunuM) baMdhahetu adhyavasAnanA hetupaNAthI ja caritArthapaNuM che mATe - bAhya vastune anAzrIne paNa adhyavasAna AtmAne (potAne) pAmatuM nathI.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. dezaMta - vaMdhyAsutanA asadbhAve H vIra Ama niSphala adhyavasAyathI mUDha jIva sutanA sabhAve I. AtmAne sarva kAMI kare che, e sUcavato adhyavasAnanI AzrayabhUta bAhya vastuno utthAnikA rUpa samayasAra kalaza atyaMta pratiSedha zA mATe ? hetu 40. samayasAragAthA-268-269 440-441 pratiSedhathI ja hetumata pratiSedha. jIva adhyavasAna tiryacannArakI sarva kare bAhya vastunA baMdhahetupaNAnuM anaikAMtika paNuMH che, deva-manuSya sarva kare che, puNya-pApa IryAsamiti pariNata yatIndranuM udAharaNa aneka vidha kare che. te bAhya vastu jIvano "atarbhAva" te baMdhahetu temaja dharma-adharma, jIva-ajIva, nathI : adhyavasAna ja je jIvano aloka-loka e sarva jIva adhyavasAnathI AtmAne kare che.' tabhAva' te baMdhahetu 442. samayasAra kalaza-172 442-443 eTalA mATe ja bAhya vastu adhyavasAnanA phuTapaNe vizvathI vibhakta chatAM jenA AzrayabhUta hoI teno atra atyaMta niSedha prabhAva thakI AtmA AtmAne vizva kare karavAmAM Avyo che. che, evo A mohaekakaMda adhyavasAya ane eTalA mATe ja zrAmanA jeone ahIM che nahi, teo ja yatio che. chedAyatanapaNAne lIdhe paradravya pratibandho paramAM AtmabuddhirUpa adhyavasAnane lIdhe pratiSedhavA yogya che evuM praspaSTa vidhAna kartA-karma I. SakAraka cakra parabhAva paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe "pravacana sAra" pratyayI hoI Atma bAdhaka thaIne pravarte cAritrAdhikAramAM vistArathI karyuM che. bAhya vastunA Azraye udbhavato Atma svarUpanuM bhAna thaye tevA adhyavasAna ja kevaLa baMdhaheta. adhyavasAnanA abhAve e ja kAraka cakra 435. samayasAra gAthA-266 * 435-436 svabhAva pratyayI thaI AtmasAdhaka thaIne adhyavasAnanuM svArthakriyAkAripaNAnA abhAvathI mithyApaNuM : parabhAvanA paramAM 443. samayasAra gAthA-270 444-448 avyApriyamANa karIne svArtha A nizcaya karIne trividha adhyavasAno, te kriyAkAripaNAno abhAva samasta paNa zubhAzubha karmabaMdha nimitto - A AkAza puSpane huM lakhuM chuM, evA svayaM ajJAnAdirUpapaNAne lIdhe, te A adhyavasAnanI jema mithyA - prakAre I. 437. samayasAra gAthA-267 427-438 jeone ja A vidyamAna nathI, te ja adhyavasAna svArthakriyAkAri kayA kAraNathI munikuMjaro koI zubha vA azubha karmathI nathI ? teno khulAso atra paramarSi nizcaye karIne lepAya nahi. kuMdakuMdAcAryajI potAnI lAkSaNika zailImAM dhanya te munivarA je cAle sama bhAve, zrotA samakSa sIdho sAdo prazna (Poser) zAnavata zAnizuM maLatAM, tanamana vacane mUkI karyo che - "jo kharekhara ! adhyavasAna sAcA.' - zrI yazovijayajI nimitte karmathI baMdhAya che ane mokSamArge 449. samayasAra gAthA-271 449-420) sthita mUkAya che, te zuM tuM kare che ? je buddhi, vyavasAya, adhyavasAna, mati kharekhara ! huM baMdhAvuM chuM, huM mUkAvuM chuM evuM | vijJAna, citta, bhAva ane pariNAma - e adhyavasAna tenI svArthakriyA jIvonuM je sarva ekArtha ja." baMdhana mocana che. I. | 451. samayasAra kalaza-173 451-45ra 439. samayasAra kalaza-101 439| sarvatra adhyavasAna ja akhila tyAjya che T pravarte 23
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema je jinoe kahyuM che, te huM mAnuM chuM che ke anyAzrayI (parAzrayI) nikhila paNa ja tyAAvAyo che, te pachI samyaka nizcayane ekane ja niSkapapaNe AkramIne saMto zuddhajJAnaghana evA nija mahimanamAM (mahimAmAM) dhRti (dhAraNA) kema nathI bAMdhatA?' - zrI amRtacaMdrajI ana-avakAza evuM Atma svarUpa varte che jemAM prArabdhodaya sivAya bIjo koI avakAza joga nathI.' - zrImad rAjacaMdrajI, (a. 39) 453. samayasAra gAthA-272 4pa3-455 "ema vyavahAra naya nizcaya nathI pratiSiddha jANa ! punaH nizcayanayAzrita munio nirvANa pAme che." - zrI kuMdakuMdAcAryajI AtmAzrita nizcaya naya : parAzrita vyavahAranaya nizcaya naya sAdhakatamapaNAne lIdhe upAra" "samasta adhyavasAnane baMdhapaNAe karIne mumukSune pratiSedhatA vyavahAra naya ja pratiSiddha che. tenA parAzritapaNAno avizeSa che mATe, ane A pratiSedhya ja che.' AtmAzrita nizcayanaya AzritonuM ja mucyamAnapaNuM che mATe, ane parAzrita vyavahAranuM ekAMtathI amumAna abhavyathI paNa AzrIyamAnapaNuM che mATe." paMca mahAvrata rUpa vyavahAra cAritra abhavya paNa kare, tathApi te nizcaya acAritra ajJAnI mithyASTi ja che - nizcaya cAritranI hetubhUta jJAna zraddhAnA zUnyapaNAne lIdhe "satata aMtarmukha upayoge sthiti e ja nigraMthano parama dharma che. I. - zrImad rAjacaMdra, aM. 767. 458. samayasAra gAthA-274 458-460 prathama to mokSane ja abhavya zraddhato nathI, zuddhajJAnamaya AtmajJAna zUnyapaNAne lIdhe. tethI jJAnane paNa te zraddhato nathI. "ane jJAnane azraddhato te AcArAdi ekAdaza aMga zrata adhyayana karato chatAM zruta adhyayananA guNanA abhAvane lIdhe jJAnI na hoya. te kharekhara ! zruta adhyanano guNa che je vivikta vastubhUta jJAnama AtmAnuM jJAna.' I. 'pATho pNa karedi guNaM karedi jJANaM asaddahaMtassa nA tu !' - zrI kuMdakuMdAcAryajI sarva klezathI ane sarva duHkhathI mukta thavAnA AtmajJAna sivAya bIjo koI upAya nathI.' - zrImad rAjacaMdra, e. 569 atre "pATha guNa karato nathI" e zrI kuMdakuMdAcAryajInA mArmika vacanataMkArano jANe pratidhvani karatA hoya zrI haribhadrAcAryajIe udghoSaNA karI che - "ane Ane (zrutane) mahAmithyAdeSTi yathAvata avabodhato nathI - tadbhAvanA AcchAdanane lIdhe, kAvya bhAvane ahRdayanI jema. ** eTalA mATe ja mahAmithyASTinI prApti paNa aprApti che, tenA phala abhAvane lIdhe, abhavyane cintAmaNi prAptivat. ** A Rta abhavyothI paNa anekavAra prApta karAyuM che - vacana prAmANyane lIdhe I. - (zrI lalita vistarA) (juo : DaoN. bhagavAnadAsa kRta "cihema vizodhinI TIkA). 461. samayasAra gAthA-275 461-464 te (abhavya) bhoga nimitta dharmane sahe che, pratIte che, roce che, tathA punaH pharase che, paNa karmakSayanimittane nahi." - (zrI kuMdakuMdAcAryajI) abhavya kharekhara ! nitya karmaphala cetanA rUpa vastu zraddhatta, nitya jJAna cetanA mAtra zraddhato nathI - nitya ja bheda vijJAnanA anapaNAne lIdhe, tethI te karmamokSa nimitta jJAnamAtra bhUtArtha dharmane zraddhato nathI. - (bhoganimitte zubhakarma abhUtAtha). "tethI ja abhUtArtha dharmanA zraddhAna
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoya * pratyaya-rocana-sparzanathI uparitana grevaiyaka | 469. samayasAra kalaza-174 469 bhogamAtrane AjIMdato punaH kadI paNa rAgAdine baMdhanidAna kAraNa te rAgAdi to vimukta thato nathI. tethI ene bhUtArtha zuddha cinmAtra mahasuthI atirikta, to dharmanA zraddhA abhAvane lIdhe zraddhAna paNa che pachI AtmA ke para tenuM nimitta che ? tethI ane ema sate to nizcaya nayano ema preravAmAM AvatAM AcAryajI vadyA - vyavahAra naya pratiSedha yukta hoya ja che." 470. samayasAragAthA-278-279 470-472 A aMge zrI haribhadrAcAryajIe paMcAzaka yathA nizcayathI kevala sphaTikopala pariNAma zAstramAM spaSTa kahyuM che ke - "saMpUrNa kriyA svabhAvatva sate rAgAdithI svayaM nathI bhAva vinA kriyA ja nathI, kAraNake tene pariNamato paradravyathI : nija phalanuM vikalapaNuM che. atre raiveyaka upapAtanuM dRSTAMta che." tathA kevala AtmA pariNAma svabhAvatva sate rAgAdithI svayaM nathI pariNamato, bhavAbhinaMdInI samasta jJAna-kriyA niSphaLa paradravyathI ja zuddha svabhAvathI "pracyavamAna che, te "niSkalAraMbhI kahevAya che, tenI ja' rAgAdithI pariNamAvA yogya che Iti yogapravRtti paNa paramArthathI tevI ja vastu svabhAva. niSphaLa hoya che. teno bodha "asat 473. samayasAra kalaza-175 473-474 pariNAmathI anuviddha hoya che, "viSa mizrita ananI jema niyamathI "asata" AtmA kadI paNa AtmAnA rAgAdino nimitta bhAva pAmato nathI - jema sUryakAMta maNi . tenA pariNAma asatu mithyA vAsanAthI vasita hovAthI teno te sarva bodha "vAsita temAM parasaMga eva - bhitti parasaMga bodha AdhAra hoI abodha ja che' - ajJAna gva 'vastutvamAvoDayamuti tavat | ja che ane tenI anaMta dravya kriyA paNa upAdAna rU5 vastu kadI paNa pote potAnI akriyA vA vikriyA ja che. I. azuddhinA nimitta bhAvane pAme ja nahi. I. 465. samayasAragAthA-27-277 45-468 temAM je rAgAdi vibhAva rUpa aupAdhika AcArAdi jJAna ane jIvAdi darzana bhAva utpanna thAya che. te para nimitta thakI jANavuM, tathA cha jIva nikAya cAritra, ja utpanna thAya che. I. ema vyavahAra kahe che : AtmA ja mhArUM jJAna, AtmA mhArUM darzana, AtmA 47pa. samayasAra kalaza-176 475 pratyAkhyAna, AtmA hAro saMvara yoga che' evA prakAre sva vastu svabhAvane jJAnI - (zrI kuMdakuMdAcAryajI) jANe che, tethI te rAgAdine AtmAnA AcArAdi zabdazruta jJAna, jIvAdi nava nahi karato, AthI karIne "kAraka' - te padArtha darzana, par jIvanikAya cAritra, rAgAdi karanAro - kartA nathI hoto. ema vyavahAra, zuddha AtmA cAritra jJAna zuddha | 476. samayasAra gAthA-280 476-477 AtmA darzana, zuddha AtmA Iti nizcaya. jJAnI rAga-dveSa-mohane vA kaSAya bhAvane vyavahAra naya pratiSedhya : nizcaya naya tat "svayaM" AtmAnA nathI karato, te te bhAvono pratiSedhaka kAraka nathI. "yathokta" te vastu svabhAvane anaikAMtipaNAne lIdhe vyavahAra pratiSedhyaH jANato jJAnI zuddha svabhAvathI nathI nizcayanaya ekAMtikapaNAne lIdhe pratiSedhaka pracyavato, tethI rAga-dveSa-mohAdi bhAve 25
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "svayaM" nathI pariNamato, "parathI paNa paradravya ja AtmAnA rAgAdi bhAvanuM nathI pariNamAvAto. tethI karIne TaMkotkIrNa nimitta asta ! eka zAyaka-svabhAva jAnI 48. samayasAragAthA-28-287 48-489 rAga-dveSa-mohAdi bhAvono aka ja che dravya-bhAvanA nimitta-naimittika bhAvanuM evo niyama che. udAharaNa 478. samayasAra kalaza-170 478 nimittabhUta pudgala dravyane pratyAkhyAna evA prakAre sva vastusvabhAvane ajJAnI karato naimittikabhUta baMdha sAdhaka bhAvane nathI jANato ethI karIne te kAraka' karanAro pratyAkhyAna nathI karato : tema samasta paNa kartA hoya che. paradravyane pratyAkhyAna na karato tatva A zloka aMge mahAtmA gaNezaprasAdajI nimittaka bhAvane pratyAkhyAna nathI karato, I. varNae TeparekoDIga vALA pravacanamAM tema samasta paNa paradravyane pratyAkhyAna vacanaTaMkAra karyo che. karato tanimitta bhAvane pratyAkhyAna kare che. I. 480. samayasAra gAthA-282 ema dravya-bhAvano 481 nimitta-naimittika bhAva che. je A ajJAnInA pudgala rAga-dveSa-mohAdi pariNAmo, teo ja punaH eTalA mATe ja paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe rAga-dveSa-mohAdi pariNAma nimitta pudgala pravacanasAra'nA cAritrAdhikAre paradravya karmano baMdhahetu pratiSedha prakaraNamAM 21mI gAthAmAM sAmA mANasane niruttara avAka karI de evo pudagala karma nimitte ne rAgAdi nimitte punaH pugala karmabaMdha, ema viSacakra sIdho prazna (Poser) karatAM praspaSTa prakAzya cAlyA kare che. che. I dravya karmathI bhAvakarma: bhAvakarmathI dravyakarma ane mahAna gAthAnI apUrva vyAkhyA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakRta bhAvane 482. samayasAra gAthA-283-285 bahalAvyo che. AtmA AtmAthI rAgAdino akAraka ja sarva paradravyanuM nimitta choDavA mATe sarva apratikramaNa-apratyAkhyAna e beno paradravyanuM pratyAkhyAna Avazyaka che ane dravya-bhAva bhedathI dvividha upadezaH te ema dravya pratyAkhyAna Avaze to ja dravya-bhAvano nimitta-naimittika bhAva prathita pratyAkhyAna zakya banaze. karato AtmAnuM akartutva jJApana kare che. 490. samayasAra kalaza-178 490-491 jyAM lagI nimittabhUta dravyane nathI "padravyane samagrane vivecIne, tanmelA A pratikrAmato ane nathI pratyAkhyAna karato, tyAM lagI naimittikabhUta bhAva nathI balathI bahubhAva saMtatine ekI sAthe pratikrAmato ane nathI pratyAkhyAna karato. uddharavAne Icchato nirbhara vahatI pUrNa eka ane jyAM lagI bhAvane nathI pratikrAmato saMciThThI (pAThAM. saMvithI) yuta AtmA pratye jAya che, ke jethI baMdha unmalita karyo nathI pratyAkhyAna karato, tyAM lagI teno che jeNe evo A bhagavAna AtmA kartA ja hoya. jyAre ja nimittabhUta dravyane pratikAme che AtmamAM skUrje che. uSa mAvAnAtmAne ane pratyAkhyAna kare che, tyAre ja naimittika TUrnati | bhata bhAvane pratikrAme che ane pratyAkhyAna | 492. samayasAra kalaza-179 492-493 kare che, tyAre sAkSAt akartA ja hoya ! A baMdha adhikArano sarvopasaMhAra karato ane
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnI parama priyatama jJAnajyotino parama mahimAzaya utkIrtana karato A kAvya kalaza paramarSi amRtacaMdrAcAryajI e atre a samayasAra' tattvamaMdira para caDhAvyo che kAraNo evA rAgAdinA udayane adayapaNe dAratI, kArya baMdhane hamaNA sagha ja DelI daIne, timira kSapita karyuM che jeNe evI A zAna jyoti evI to sAdhu-samyak sannaddha (sajja thaIne beThI che), ke jema apara koI paNa enA prasarane Avarato nathI. ema baMdha niSkAMta thayo A adhyAtma raMgabhUmimAMthI nIkaLI gayo. // iti baMdhaprarUpakaH saptamo aMkaH // atha mokSAdhikAraH // 8 // samayasAra vyAkhyA 'AtmakhyAti'mAM mokSa prarUpaka aSTama aMka 494. samayasAra kaLaza 494-496 parama paramArtha kavi amRtacaMdrajI kRtakRtya evI pUrNa parama jJAna jyotino muktakaMThe vijaya udghoSe che prajJA-karavata vaDe dalanathI baMdha-puruSane dvidhA karI, upataMtmaka niyata puruSane 'sAkSAt mokSe laI jatuM, hamaNAM unmajatuM ugna thatuM, sahaja paramAnaMdathI sarasa paraM pUrNa jJAna sakala nRtya jeNe karI lIdhuM che evuM vijaya pAme che. - - - sUtradhAra (sutA2) te kASTha be bhAga karavA hoya tyAre kracano (karavata) upayoga kare che H tema A samayasAra sUtranA sAra rUpa jJAna 'sUtradhAra' che, te baMdha-puruSanA be bhAga karavA prajJArUpa jhINI karavatano upayoga kare che. Ama jJAna-sUtradhAra baMdha-puruSane dvidhA kare che be bhAgamAM vibhakta kare che. eTale kevala zuddha AtmasvabhAva avaziSTa rahe che, AtmA eka 'uparaMbhamAM' ja AtmAnubhavamAM ja vA kare che, Ama eka zuddha AtmAnubhavaniSTha ja 27 puruSane AtmAne zAna sAkSAt mokSe laI jAya che. I. 497, samayasAragAthA-288-290 497-200 AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa te mokSa : jJAna-karavatathI AtmA ane baMdhane spaSTa be bhAgamAM jUdA pADavA te mokSa baMdhanA svarUpanuM 'jJAna mAtra' mokSano hetu che ema koI eka kahe te 'asat' che ahetupaNuM che mATe.' atre A beDI AdithI baMdhAyelA puruSanuM dRSTAMta. baMdhanane baMdhana hetu choDyAthI ke trophsAthI ja mukta thavAya che. A parathI 'karmabaMdha prapaMca racanA racanAnA parijJAna mAtrathI saMtuSTo utthApavAmAM Ave che. ane e ja karmabaMdha prapaMca vistAranAra karmagraMtha, gomaosAra, khaMDAgama vagere te te mahAzAstrono paramArtha-rahasya che. zuddha svabhAva dharmarUpa. zuddha AtmAne pragaTa karavAno zuddhopayogarUpa puruSArtha karo ! puruSArtha karo ! e ja jJAnI bhagavaMtonA bodhano DiMDima nAda pokArIne pokArIne kahe che. 501, samayasAra gAthA-291 501-102 baMdha ciMtA prabaMdha mokSahetu ema anya kahe che, te paNa asat che. karmabaddhanA baMdha ciMtA prabaMdha mokSahetu nathI, ahetutvAt, nigaDAdi baddhanA baMdha ciMtA prabaMdhavat. A parathI karmabaMdha viSaya ciMtA prabaMdha vizuddha dharmadhyAna aMdhabuddhio bodhavAmAM Ave che. karmabaMdhananA svarUpa ciMtana mAtrathI saMtoSa nahi pAmatA tame karmabaMdhane bhedI nAMkhI, chedI nAMkhI, akarma baMdha dazA pragaTAvazo, to ja tamArUM mokSa kArya siddha thaze. I. 'kAraNa joge ho bAMdhe baMdhane, kAraNa mukti mUkAya; Asava saMvara nAma anukrame, heyopAdeya sugNAya.' zrI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ AnaMdaghanajI 503-504 503. samayasAra gAthA-292 jema baMdhone chedIne ja baMdhanabaddha vimokSa pAme che, tema baMdhone chedIne ja jIva vimokSa pAme che.' karmabaddhano baMdhacheda mokSahetu, hetutvathI,nigaDAdibaddhanA baMdha chedanI jema.' samayasAra : AtmakhyAti AthI pUrva ubhaya paNa AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNamAM vyApArAya che. je je kAraNa baMdhanA, teha baMdhano paMtha, te kAraNa chedaka dazA, mokSa paMtha bhava aMta.' zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-99 baMdhano cheda karI AtmA ane karmano bheda karo, AtmA ane karmane jUdA pADo - pRthak pRthak karo, e ja karmaprapaMca varNavanArA karmagraMtha gomaDhasAra khaMDAgama Adi zAstronA upadezanuM paramArtha rahasya che, tene tame caritArtha karo ! A badhA karmaprapaMcarUpa baMdhanA hetuo che, tene apUrva Atma puruSArthathI ananya Atma parAkramathI haThathI haThAvI AtmAmAMthI visarjana karo ! zuddha AtmAne pragaTa karo ! - - 505. samayasAra gAthA-293 505-106 je ja nirvikAra caitanyamAtra AtmasvabhAvanA ane teno vikArakAraka baMdhono svabhAvane vizeSathI jANIne baMdhothI viramati, te ja sakala karmamokSa kare. AthI AtmA ane baMdhana dvidhAkaraNanuM mokSa hetutva niyamAya che' : AtmAne tathArUpa nirvikAra karyAthI mokSa che : AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa karyAthI ja mokSa che. ema TUMkotkIrNa amRta zabdabrahmamAM paraMbrahma svarUpa amRtacaMdrajIe trikAlAbAdhita akhaMDa nizcaya siddhAMta vajralepa daDhapaNe sthApita karyo che. 'rAga dveSa ajJAna che, mukhya karmanI graMtha, thAya nivRtti jehathI, te ja mokSano paMtha. 'AtmA sat caitanya, sarvAbhAsa rahita, jethI 28 kevala pAmIe, te mokSa paMtha te rIta.' zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-100-101 * 507, samayasAra gAthA-294 507-511 AtmA ane baMdhanA kAryamAM : bhagavatI prajJA ja chedanAtmaka karaNa 'jIva ane baMdha svaniyata lakSaNathI evA prakAre chedavAmAM Ave che, ke jema prajJA-chedanakathI chinna thayelA te nAnAtvane Apanna thaI jAya.' AtmAnuM caitanya sva lakSaNa : baMdhanuM to Atmadravyane asAdhAraNa rAgAdi sva lakSaNa rAgAdi ane caitanyanI atyaMta pratyAsattithI : anAdi 'ekatva vyAmoha' bhrAMti te to prajJAthI ja chedAya che. 'sarvathI sarva prakAre huM bhinna chuM, kevaLa zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa aciMtya sukha svarUpa mAtra ekAMta zuddha zuddha anubhava svarUpa huM chuM. I.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 834 512-513 tIkSNa prajJA-chINI AtmA ane karmano bheda kevI rIte kare che, teno samasta vidhi mahAkavi amRtacaMdrajIe tAdezya zabda citra AlekhatI svabhAvoktithI varNavI dekhADyo che. 512. samayasAra kalaza-181 amRtacaMdrajInA A adbhuta kalaza kAvyano marma: sUtAranuM 'sUtradhAranuM' deSTAMta bhAvana yogya che : A kalaza kAvyamAM 'AtmakhyAti' sUtrakAra mahAjJAnI sUtradhAre svabhAvokti alaMkAramaya zabdacitra hajAro graMthothI na AlekhI zakAya evI ajaba kuzaLatAthI AlekhyuM che. AtmA caitanya lakSaNa (prajJA-chINI): baMdha rAgAdi lakSaNa : AtmA caitanya pUramAM : baMdha ajJAna bhAvamAM 514-515 AtmA-baMdha niyata sva lakSaNa vijJAnathI 514. samayasAra gAthA-295
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ che evA zrImad rAjacaMdranA TaMkotkIrNa vacanAmRta che kecit dhAtumaya, parama zAMta, aDaga ekAgra," I. - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha-1 (juo). pa21. samayasAra kalaza-182 pa21-522 sva lakSaNanA bala thakI sarvane paNa bheda karIne je pote bhedI zakAtuM nathI, te cinu mudrAMkita nirvibhAga mahimAvALo zuddha cit nirbhoktavya : upayoga lakSaNa zuddha AtmA ja gRhItavya niyata "svalakSaNa vijJAna vaDe, AtmavijJAnI AtmA ane baMdha e bene sva rava lakSaNanA vijJAnathI te benuM pRthakkaraNa (analysis) kare : caitanya lakSaNa zuddha Atma grahaNa : rAgAdi lakSaNa baMdhana chedana 516. samayasAra gAthA-296 516-517 A ja kharekhara ! AtmAnA ane baMdhanA dvidhAkaraNanuM prayojana che ke baMdhatyAgathI zuddha AtmAnuM upAdAna konA vaDe zuddha AtmA gRhItavya che ? prajJA vaDe ja zuddha AtmA gRhatavya che : yathA prajJAthI vibhakta tathA prajJAthI ja gRhItavya kAraNake zuddha AtmAne svayaM AtmAne prahatAne-vibhajatAnI jema prazAnuM ekanuM karaNapaNuM che 518. samayasAra gAthA-297 518-520 je nizcaya karIne niyata svalakSaNAvalaMbinI prajJAthI pravibhakta cetayitA, te A huM chuM : ane je A avaziSTa anya svalakSaNAthI lakSya vyavahiyamANA bhAvo te sarveya mahArAthI atyaMta bhinna che. tethI huM ja mArAthI ja, mahArA arthe ja, mahArAmAMthI ja mahArAmAM ja, mane ja grahuM chuM : je kharekhara ! grahuM chuM, te AtmAnA - cetana eka kriyApaNAne lIdhe "catuM chuM, arthAta grahuM chuM eTale AtmAnA cetavA rUpa - anubhavavA rUpa cetana rUpa eka kriyApaNAne lIdhe "cetuM' chuM anubhavuM chuM, sva saMvedanathI saMveduM chuM - I. atre amRtacaMdrajIe abhuta SakArakanI prakriyA anvaya-vyatirekathI abhuta zailIthI samajAvI che. sarva vizuddha cinmAtra bhAva chuM huM. AvI paramAtmadhyAnanI utkRSTa AtmadazA karnAdi SakArako, ke astitva - nityatAdi dharmo, ke darzana-zAnAdi guNo bheda pAmatA ho bhale bheda pAmo ! paNa vibhu' evA vizuddha citi bhAvamAM koI bhidA' bhedatA nathI. para3. samayasAragAthA-298-299 para3-527 prazAthI je daSTA grahavA yogya che, te nizcayathI huM ja chuM, avazeSa je bhAvo te mhArA para che : prajJAthI je jAtA grahavA yogya che, te nizcayathI huM ja chuM : avazeSa je bhAvo te mahArA paro cetanAnA darzana-zAna vikalpanA anatikramaNane lIdhe, cetayitApaNAnI jema deNapaNuM ane jJAtApaNuM AtmAnuM svalakSaNa ja, tethI huM de evA AtmAne grahuM chuM. je kharekhara ! grahuM chuM, te dekhuM ja chuM, dekhato ja dekhuM che, ItyAdi kti sarva vizuddha dezAtra bhAva huM che. temaja - zAtA evA AtmAne huM grahuM chuM je kharekhara ! rahuM chuM te jANuM ja chuM, jANaMto ja jANuM chuM, ItyAdi, kiMtu sarva vizaddha - zakti mAtra bhAva huM chuM. Ama kartA-karma Adi e SakAraka rUpa bheda vivalAthI huM dekhA AtmA deza AtmAne ja dekhuM chuM ? athavA pakAraka bheda avivAthI nathI huM dekhato I. temaja zAtA evA AtmAne huM rahuM chuM, je kharekhara ! grahuM chuM, te jANuM ja chuM, 29
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jANaMto ja jANuM chuM, I. e SakAraka rUpa | samullase che, te huM chuM nahi ? kAraNake bhedavivakSAthI huM zAtA AtmA jJAtA atra teo (bhAvo) samagra ja mama paradravya che. AtmAne ja jANuM chuM : athavA nathI huM | pa36. samayasAra kalaza-186 jANato, nathI jANato jANato I., ema | para dravya graha karato aparAdhI baMdhAya jaH sva SakAraka bheda avivakSAthI nathI huM jANato, dravyamAM saMvRta muni na baMdhAya. kiMtu sarvavizuddha jJatimAtra bhAva huM chuM. pa28. samayasAra kalaza-183 pa28-32 pa37. samayasAragAthA-301-303 53-540 advaitA chatAM jagatamAM jo dagu-zakti rUpa yathA atre lokamAM paradravya grahaNa lakSaNa tyaje, to sAmAnya - vizeSa rUpanA aparAdha kare che, te ja baMdhazaMkA saMbhave che virahathI te astitva ja tyaje, tenA tyAge : paNa je zuddha sato te nathI karato, te baMdha zaMkA nathI saMbhavatI citnI paNa jaDatA thAya che : ane vyApaka vinA vyApya evI AtmA aMta pAmI jaya tathA AtmA paNa je ja azuddha sato che, tethI niyatapaNe ci de-jJapti rUpA che. padravya lakSaNa aparAdha kare che. tene ja 53. samayasAra kalaza-184 530-531 baMdhazaMkA saMbhave che paNa je zuddha sato te cituno eka cinmaya ja bhAva che : bhAvo je nathI karato tene te nathI saMbhavatI evo paro che te kharekhara ! paronA che : niyama che. tethI cinmaya ja bhAva grAhya che, para ethI karIne sarvathA sarva parakIya bhAvonA bhAvo sarvataH ja heya che. parihAra karIne zuddha AtmA prahavo yogya che. tema sate ja niraparAdhapaNuM che mATe. pa3ra. samayasAra gAthA-300 pa32-533 sarva bhAvone parAyA jANIne "hAruM A parasamayamAM pArakA pudagala kSetramAM atikramaNa : tethI paribhramaNa, I. evuM vacana AtmAne zuddha evAne jANato evo budha bhaNe vAru." - zrI pratikramaNAdi paAvazyaka che. kuMdakuMdAcAryajI 541. samayasAragAthA-304-305 541-543 je nizcaya karIne para-AtmAnA niyata saMsiddhi, rAdha, sAdhita ane ArAdhita svalakSaNa vibhAgapatinI prajJAthI jJAnI e ekArthavALA che : apagatarAdha evo je hoya, nizcayathI cetayitA te aparAdha hoya che : te karIne eka cinmAtra bhAvane AtmIya je punaH niraparAdha cetayitA che, te jANe che ane zeSa sarva ja bhAvone parakIya niHzaMkita ja hoya che, te "aha" (huM) e jANe che ane ema jANato te parabhAvone jANaMto ArAdhAnAthI nitya varte che. - mhArA A' ema kema bole ? zrI kuMdakuMdAcAryajI para-Atmano nizcayathI sva-svAmI saMbaMdha padravya parihArathI zuddha AtmAnI siddhi asaMbhava : ataH sarvathA cihnAva eva siddhi vA te rAdha: apagata che rAdha je gRhItavya, zeSa sarva eva bhAvA prahAtavyA cetayitAno te aparAdha athavA apagata rAdha je bhAvano te pa34. samayasAra kalaza-185 534-535 aparAdha te aparAdha saha je cetayitA varte A siddhAMta udAtta citta caritravALA che te sAparAdha mokSArthIothI sevAo ! zuddha cinmaya eka paradravya grahaNanA sadUbhAvathI baMdha zaMkAno ja parama jyoti sadaiva huM chuM : ane A saMbhava sate - svayaM azuddhapaNAne lIdhe je pRthagu lakSaNavALA vividha bhAvo anArAdhaka ja hoya ? paraMtu je niraparAdha Iti siddhAMta 30
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ che, te to samagra paridravyanA parihArathI | papapa. samayasAra kalaza-189 555-556 zuddhAtmasiddhinA sabhAvane lIdhe baMdhazaMkAno jyAM pratikramaNa ja viSa praNIta che, tyAM asaMbhava sate - upayogaikalakSaNa zuddha apratikramaNa ja sudhA kyAMthI hoya ? AtmA eka ja "huM ema nizcaya karato, to pachI "jana" adhaH adhaH paDato paDato nityameva zuddhAtma siddhi lakSaNA kema pramAda kare che ? niSpamAda thaI Urdhva ArAdhanAthI vartamAnapaNAne lIdhe ArAdhaka Urdhva kema nathI adhirohato? eva hoya papa7. samayasAra kalaza-190 papa7-558 tAtparya ke - parapariNatine tyajavI ne AtmapariNatine bhajavI mokSamArga zuddha bhAva "alasa" pramAdikalita kema thAya che ? kAraNake kaSAyabhara gauravane ArAdhanA : para pariNati bhajavI ne Atma alasatA te pramAda che. pariNatine tyajavI te mokSamArganI virAdhanA I. ataH "svarasa nirbhara svabhAvamAM niyamita" bhavan muni parama zuddhatA pAme 544. samayasAra kalaza-187 544-545 che, "acirathI mukta thAya che. anavarata anaMtA baMdhanane sAparAdha baMdhAya che: 559. samayasAra kalaza-191 papa9-560 niraparAdha kadI paNa baMdhanane sparzato nathI. azuddhi karanAruM evuM te kharekhara ! paradravya azuddha "sva" bhajato A AtmA samagra svayaM tyajI thaIne, je sva dravyamAM niyatapaNe sAparAdha hoya che : ane "sAdhu" - rati pAme che, te niyatapaNe sarva samyaphapaNe "zuddhAtmasevI" niraparAdha hoya che. aparAdhathI zruta thayelo baMdha dhvaMsa pAmI, 54. samayasAragAthA-30-307 546-552 nitya mudita (nitya udita) pratikramaNa-pratisaraNAdi aSTavidha viSakuMbha svajyotimAMthI svaccha uchaLatA-uccalatA hoya : apratikramaNa-apratisaraNa Adi caitanyAmata pUrathI pUrNa mahimAvaMto zuddha thato mUkAya che zuddho vinuM mukhyate | (1) zuddha Atmasiddhi lakSa vinA | 561. samayasAra kalaza-192 561-562 pratikramaNa-apratikramaNathI vilakSaNatArtAyIkI paramarSi amRtAcAryajIe mokSanuM tAtvika bhUmine na dekhatAne viSakuMbha (tRtIya) svarUpa darzAvI, parama bhAvollAsathI (2) sarva aparAdha viSa doSa apakarSaNa sAkSAt mokSa rUpa pUrNa jJAnajyotino samartha (vyavahArathI) zuddha Atmasiddhi mahAmahimA utkIrtana karyo che. lApUrva tRtIya bhUmine dekhatAne amRtakuMbha, (3) apratikramaNAdi tRtIya bhUmi svayaM | | ti no nikAMtaH | zuddhAtmasiddhirUpa aparAdha sarvakarSavathI sAkSAt amRtakuMbha I. ti nola-bApa garama saMvaH (vizeSa mATe prastuta gAthAno bhAva spaSTa sarva vizuddha jJAna adhikAra samajavA amRta ' jyoti mahAbhASya) samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM sarva papa3. samayasAra kalaza-188 553-554 vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMka A parathI sukhAsanatA gata pramAdIo hatA 53. samayasAra kalaza-193 53-54 thayA, cApala malIna thayuM, AlaMbana zuddha zuddha jJAnakuMjano jhagajhagATa baMdha umUlita thayuM. (pAThA. unmIlita thayuM) : | mokSanI kalpAnAothI dUrIbhUta saMpUrNa vijJAnaghananI upalabdhi sudhI citta 55. samayasAra kalaza-194 565 AtmAmAM AlAnita thayuM. kartutva AtmAno svabhAva nathIH ajJAnathI kartA amRtakuMbha hoya. 31
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva 566. samayasAra gAthA-308-311 561-570 karmane AzrIne kartA : kartAne AzrIne karmo pariNAmI kramaniyamita AtmapariNAmothI. rahelo jIva ja : ajIva kramaniyamita AtmapariNAmothI ajIva ja jaDa bhAve jaDa pariNAme, cetana cetana bhAva' (zrImad rAjacaMdrajI)H sarva dravyonuM 'sva. pariNAmo' sAthe tAdAtmya che kaMkaNAdi pariNAmo sAthe kAMcanavat tAdAtmya saMbaMdha : vyApya-vyApaka saMbaMdha ajIva jIvanuM karma nathI : jIva ajIvano kartA nathI jIva-ajIva vacce kartA-karma saMbaMdha che nahi jIvano jJAna pariNAma : ajIvano pudgala pariNAma karma 571, samayasAra kelaza-195 samayasAra : AtmakhyAti 571-572 akartA A jIva vizuddha svarasathI sthita A jIva na cit jyotiothI bhavanAbhogane churita karato dhoLato dhavala karato ajavALato akartA sthita che. - tathApi Ano je ahIM prakRtio sAthe khare ! te to kharekhara ! ajJAnano koIpaNa gahana mahimA sphure che ! - 'grahe arUpI rUpIne, e acarajanI vAta' I. (zrImad rAjacaMdra, aM. 267) 573. samayasAra gAthA-312-313 573-575 cetana ane prakRtinA anyonya nimitta naimittika bhAvathI baMdha daiSTa che, tethI saMsAra che ane tethI ja te banneno kartA-karma vyavahAra che. jaDa cetana saMyoga A, khANa anAdi anaMta.' I. - zrImad rAjacaMdrajI 576. samayasAra gAthA-314-315 576-581 jyAM lagI A cetayitA pratiniyata sva lakSaNa - anirNAnane lIdhe AtmAne baMdha nimitta prakRti svabhAvane mUkato nathI, tyAM lagI mUkato nathI, tyAM lagI sva-paranA ekatva jJAnathI te ajJAyaka hoya che, sva paranA ekatva darzanathI mithyArdaSTi hoya 32 che, tyAM lagI ja para-AtmAnA ekatva adhyAsanA karaNane lIdhe kartA hoya che. paNa jyAre A ja pratiniyata svalakSaNanA nirzanane lIdhe AtmAne baMdha nimitta prakRti svabhAvane lIdhe tyAre ja sva-paranA vibhAga zAnathI te jJAyaka darzaka saMyata hoya che. ane tyAre para AtmanA ekatva adhyAsa akaraNane lIdhe akartA che. 578. para-AtmAnA ekatva adhyAsanA akaraNane lIdhe akartA - cetana jo nija bhAnamAM, "kartA Apa svabhAva zrImad rAjacaMdrajI (Atmasiddhi) Apa AkhuM bhUla gayA, InaseM kyA aMdhera' I. - (zrImad rAjacaMdrajI) sarva bhUlanI bIja bhUla' I. - (zrImad rAjacaMdra, aM. 500) prakRti bAlA abaLA chatAM prabaLA: prakRti-nArI A Atma-puruSanI sAthe anAdithI saMlagna 'huM choDI nija rUpa, ramyo para pudgale.' I. - (zrI devacaMdrajI) 'mUrNa saMsAravu:lakSya veha vAbhadhI:' I. (zrI pUjyapAda svAmI) 'bhANyuM nija svarUpa te, zuddha cetanA rUpa, ajara amara avinAzI ne dehAtIta svarUpa' I. (zrImad rAjacaMdrajI praNIta Atmasiddhi) * ApaNo Atma bhAva re, zuddha cetanA dhAra re' I. - (zrI AnaMdaghanajI) ekatva-ekatvajJAnathI-azAyaka-mithyAdRSTi asaMyataH vibhAga zAnathI-zAyaka-darzaka-saMyata parAtmanA ekatva adhyAsathI kartA : parAtmAnA bheda vijJAna abhyAsathI akartA 582. samayasAra kalaza-196 582-583 bhokatva cihno svabhAva nathI, azAnathI A bhoktA che. dravyAnuyoga prakriyAno vaijJAnika niyama
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ DIRI anyonya nimitta-naimittika saMbaMdhathI tathA abhavya prakRti svabhAva svayameva bhoktA-bhogyapaNAno vyavahAra : saMsAra nathI mUkto, ane pramocanamAM samartha dravya vyavahAra zruta jJAna thakI nathI mUkato. nityameva anAdithI kana kopalanI je bhAvazruta jJAnalakSaNa zuddhAtmajJAnanA abhAve karI ajJAnipaNAne lIdhe. saMyoga saMbaMdha ethI niyamAya che ke azAnI prakRti te kartApaNuM trividha zrI jine vivecyuM che' svabhAvamAM susthitapaNAne lIdhe vedaka ja che. I. zrImad rAjacaMdra (Sa padano amRtapada) mitrAdi deSTio Isu jevI che : saMveganI 584. samayasAra gAthA-316 584-586 madhuratAne anubhava : ethI ulaTuM abhavyo ajJAnI zuddhAtma jJAnanA abhAva thakI nala - jevA barU jevA prakRti svabhAvamAM sthitapaNAne lIdhe prakRti pa93. samayasAra gAthA-318 593-55 svabhAvane paNa ahaMtAthI anubhavato, 'nirveyasamAvaNNo NANI karmaphalaM vijANei' - karmakala vede che : zAnI zuddhAtmajJAna I. (prastuta gAthA) sadbhAvathI, prakRti svabhAvamAMthI apamRtapaNAne lIdhe karmaphala uditane tenA jJAnI to avedaka ja - karmaphalano avedaka ahaMtAthI anubhavavAnA azakyapaNAne ja evo niyama I. jJAnIne abheda lIdhe vedato nathI. bhAvazruta jJAnalakSaNa zuddhAtmAnano saddabhAva. "anya saMbaMdhI je tAdAbhyapaNuM che te tAdAbhya nivRtta thAya to sahaja svabhAve Atama anubhava rasiko, ajaba sUnyo AtmA mukta ja che. e zrI RSabhAdi vRttAMta', nirvedI vedana kare, vedana kare anaMta jJAnI puruSo kahI gayA che, yAvatu. atyaMta" I. - zrI AnaMdaghana pada-6 tathArUpamAM samAyA che." - zrImad rAjacaMdra, atre "nirveda' zabda khAsa mahatvano. tenA a. 543 be artha che : (1) "nirveda nirvedana I. 587. samayasAra kalaza-197 587-588 huM chuM evuM paranuM ahaMtAthI vedana jyAM nirgata che tyAM nirgata che - cAlyuM gayuM che ajJAnI prakRti svabhAva nirato nitya te nirveda : nirveda eTale kaMTALo - kheda vedaka: jJAnI prakRti svabhAva virato kadI Avo prathama arthamAM nirveda upaje che, paNa vedaka na hoya eTalA parathI nirveda - virakti virakta evo niyama nirUpya nipuNothI azAnitA bhAva upaje che, je vastu pote nathI vA tyajyamAM zuddhaekAtmayaya mahathI potAnI nathI te pratya viratirUpa - acalitathI zAnitA AsevyatAM viraktirUpa nirveda upaje che. prakRti svabhAva nirata ajJAnI karmaphala | paddha. samayasAra kalaza pa98-597 videka : prakRti svabhAva virata : jJAnI zAnI nathI karato ane vedato nathI, kevala karmaphala avedaka : ajJAnitA tyam : tat svabhAva jANe che. jJAnitA bho 'zuddhasvabhAvaniyataH sa hi muktaH / ' 589. samayasAra gAthA-317 589-592, karaNa-vedananA abhAvane lIdhe zuddha viSadhara viSabhAva svayameva nathI mUkato, svabhAvaniyata zAnI nizcaye mukta che. viSabhAva vimocana samartha evA sAkara zAnInI jIvanmukta dazA : jIvatuM jAgatuM sahita kSIrapAna thakI nathI mUkato : jvalaMta udAharaNa zrImad rAjacaMdra 33
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pa98. samayasAra gAthA-319 598-599 | da08. samayasAra gAthA-324-325 608-610 jJAnI bahu prakAranA karmo nathI ja karato, ajJAnIo ja vyavahAra vimUDha evAo nathI vedato, paNa puNya-pApa karmaphalane ane 'padravya mhArUM A' ema dekhe che - jema baMdhane jANe che." atre lokamAM koI vyavahAravimUDha parakIya jJAnI karmacetanA zUnyapaNAe karIne ane grAmavAsI "hAruM A grAma" ema dekhato karmaphalacetanA zUnyapaNAe karIne svayaM mithyASTi che : tema jJAnI paNa kathaMcita akarva lIdhe ane avedayitatva lIdhe; paNa vyavahAravimUDha sato "paradravya mhArUM A" jJAna cetanAmayapaNAe karIne kevala -ema dekhe. tyAre te paNa ni:saMzaya paradravya jJAtRtvathI kevaLa karmabaMdhane ane zubha vA AtmA karato mithyAdeSTi evI hoya azubha karmaphala kevala ja jANe che. ethI karIne tattva jANato puruSa sarva ja soo. samayasAra gAthA-320 600602 paradravya mhArUM nathI ema jANIne, lokono jema ja dRSTi jJAna akAraka ane avedaka: ane zramaNono banneyano je A paradravyamAM baMdha-mokSane karma udayane ane nirjarAne karNatva vyavasAya, te teono samyagu jANe che." darzana rahitapaNAne lIdhe ja hoya che. ema jema dRSTi dRzyathI vibhaktapaNAne karIne sunizcita jANo. tenA (dazyanA) karaNa - vedananuM samayasAra kalaza-201 11 asamarthapaNuM : nahi to agni darzana thakI eka vastuno ahIM anya koI paNa vastu svayaM jvalana karaNa anubhavananuM sAthe sakala paNa saMbaMdha ja niSiddha che, durnivArapaNuM tethI vastubhede kartR-karma ghaTanA che nahi, da03. samayasAra kalaza-199 03-04 mATe munio ane jano tattvane akRrta dekho! paNa jeo tamathI tata-vyApta thayelAo 13. samayasAra kalaza-202. 13 AtmAne kartA dekhe che, teone mokSa IcchatAone paNa sAmAnya jananI jema jeo A svabhAva niyama kaLatA nathI mokSa nathI. jenuM mahasuM ajJAna magna - bicArAo are ! karmo kare, tethI karIne nizcaya ajJAnathI kartA ane jJAnathI akartA: karIne bhAvakarmano bhAvakarmanA svayaM cetana ajJAnathI bhoktA ane jJAnathI abhoktA ja thAya che, nahi ke anya bhAvakarmanI 605. samayasAra gAthA-321-323 605-06 jokhamadArI jIvane potAne zire ja che. jeo AtmAne kartA ja dekhe che, te lokottariko paNa laukikatAne anivartitA 614. samayasAra gAthA-328-331 614-417 nathI. (1) "jo mithyAtva prakRti AtmAne laukikonA mate paramAtmA viSNu mithyAdaSTi kare che, to tArA mate sura-nArakAdi kAryo kare che. teonA mate sva acetanA prakRti kharekhara! kAraka prApta thaI. AtmA te kare che - ema apasiddhAMtanuM (2) athavA A jIva pudgala dravyanuM samapaNuM mithyAtva kare che, tethI pudgala dravya 607. samayasAra kalaza-200 607 mithyAdeSTi hoya, nahi ke jIva. paradravya ane Atmatattvano sarva ja saMbaMdha (3) have je jIva tathA prakRti pudgala che nahi, to paNa kar-karmatva saMbaMdha dravyane mithyAtva kare che, te bannee kareluM abhAve tenI tenI karUMtA kyAMthI? te tenuM phala banneya bhogave che. 34.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) have jo prakRti - na jIva pula dravya kare che, to puMgala dravya mithyAtva hoya, te zuM kharekhara ! mithyA nathI ?' I. 18. samayasAra kalaza-203 618 (1) kAryapaNAne lIdhe karma akRta nathI, (2) te jIva ane prakRti e bannenuM kArya nathI ajJa prakRtine svIkArya phala bhogI bhAvano anuSaMga hoya mATe, (3) eka prakRtinI kRti nathI - acit paNAnuM lasana hoya-mATe, - (4) tethI jIva Ano (karmano) kartA che, ane jIvanuM ja karma te cianugacaitanyane anusaranAruM che, kAraNake pudgala jJAtA nathI. 20. samayasAra kalaza-204 20-21 karmane ja karUM pravitarkIne AtmAnI kartatA phagAvI daI, koI hatakothI "kartA AtmA kathaMcit che' evI acalita zruti kopita che. te uddhata mohathI mudrita buddhivALAonA bodha saMzuddhane arthe, syAdvAda pratibaMdhathI labdhavijayA stavanAmAM vastusthiti Ave che. - 22. samayasAra gAthA-332-344 22 karmothI ja ajJAnI karAya che, temaja karmothI jJAnI karAya che. karmothI savADAya che. temaja karmothI jagAvAya che. karmathI sukhI karAya che, temaja duHkhI karAya che, karmothI mithyAtva pamADAya che. temaja asaMyama pamADAya che. karmothI Urdhva-adho temaja tiyam loka bhagADAya chaeN, karmothI ja zubhAzubha jeTaluM kAMI che te karAya che. kAraNake je kaMI che te karma kare che, karma dIe che hare che, tethI sarve jIvo akAraka (akartA) Apanna hoya che. puruSa strI abhilASI ane strI karma puruSane abhiSe che, evI A AcArya paraMparAthI Agata zruti che, tethI amArA upadezamAM koI paNa jIva abrahmacArI nathI, kAraNake karma ja karmane abhiSe che. | 35 kAraNake parane haNe che ane parathI te prakRti haNAya che, A arthathI kharekhara ! (phuTapaNe) (para ghAta) nAma evuM kahevAya che, tethI amArA upadezamAM koI paNa jIva upaghAtaka nathI, kAraNake karma ja karmane haNe che evuM kahyuM che." ema evo sAMkhya upadeza je zramaNo prarUpe che, teonA mate prakRti kare che ane AtmA sarve akAraka-akartA che. athavA tuM ema mAnato ho mhAro AtmA Atmane AtmAno kare che, to A jAgaMtA hAro A mithyA svabhAva che. kAraNake AtmA nitya asaMkhyAta pradeza samayamAM (zAstramAM) varNavyo che, te tenAthI hIna vA adhika karI zakAto nathI. jIvanuM jIvarUpa vistArathI lokamAtra ja jaNa ! tenAthI te zuM hIna vA adhika dravyane kema kare? have jJAyaka bhAva to jJAna svabhAvathI che ema mata hoya, to AtmA AtmAne svayaM AtmAno kare nahi." I. vizeSa mATe juo 'amRta jyoti" mahAbhASya 32. samayasAra kalaza-205 632-33 "A Ahato paNa, sAMkhyonI jema, puruSane akartA ma sparzI ! bhedAvabodhathI (bhedajJAnathI) adhaH nIcemAM sadA phuTapaNe kartA kaLo ! Urdhva (AgaLa upara) to uddhata bodha dhAmamAM niyata pratyakSa evA Ane kaNvabhAvayyata thayela acala evo eka mAtra jJAtA ja svayaM dekho !' I. vizeSa mATe juo "amRta jyoti" mahAbhASya (svaracita) 34. samayasAra kalaza-206 34 ahIM eka A Atmatattvane kSaNika kalpIne potAnA manamAM kartA-bhoktAno vibheda dhAre che, tenA vimohane nitya amRta oghothI abhisicato A cicamatkAra svayaM dUra kare che. 35. samayasAra kalaza-207 635
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vRtti aMzanA bhedathI atyaMtapaNe vRttimAn | nAzanA kalpana thakI anya kare che, anya bhogave che. evo ekAMta ma cakAso ! (prakAzo !). 36. samayasAra gAthA-345-348 36-39 kAraNake koI paryAyothI jIva viNase che tevA anya kare che, ekAMta nathI. kAraNake koI paryAyothI jIva viNase che ane koIthI na viNasato tethI tevA anya vede che, ekAMta nathI. je ja kare che te ja nathI vedato - A jeno siddhAMta che, te jIva mithyAdeSTi anAhata jANavo : anya kare che, anya bhogave che - A jeno siddhAMta che, te jIva mithyAdi anAhata jaNavo." 40. samayasAra kalaza-208 640-41 AtmAne parizuddha IcchatA aMdhakothI ativyAti aMgIkAra karI, kAlopAdhinA bala thakI tyAM paNa adhika azuddhi mAnIne | zuddha jusUtrathI prerita evA pRthako (bauddha) 642. samayasAra kalaza-209 642-643 kartAno ane vedayitAno yukti vazathI bheda ho, vA abheda paNa ho ane kartA vedayitA bhale ma ho, paNa vastu ja samyakapaNe ciMtavAo ! sUtranI jema ahIM AtmAmAM parovAyelI jema nipuNothI kvacita bhedavI zakya nathI, evI A ciciMtAmaNimAlikA amane sarvataH eka prakAze ja che. 644. samayasAra kalaza-210 644 vyAvahArika dRSTithI ja kevala kartA ane karma vibhinna mAnavAmAM Ave che, nizcayathI ja vastu ciMtavAya che, to karUM karma sadA eka mAnavAmAM Ave che. 45. samayasAra gAthA-349-3papa 645-51 jema zilpika karma kare che ane te tanmaya hoto nathI, tema jIva paNa karma kare che ane tanmaya hoto nathI." jema zilpika karaNo vaDe kare che ane te tanmaya hoto nathI, tema jIva karaNo vaDe kare che ane te tanmaya hoto nathI. jema zilpika karaNo rahe che ane te tanmaya hoto nathI, tema jIva karaNo rahe che ane tanmaya hoto nathI. jema zilpika karmaphaLa bhogave che ane te tanmaya hoto nathI, tema jIva karmaphala bhogave che ane te tanmaya hoto nathI. ema vyavahAranuM darzana, samAsathI (saMkSepathI) vyaktavya che, nizcayanuM vacana sAMbhaLa, ke je pariNAmakRta hoya che. jema zilpika ceSTA kare che ane tathA prakAre tenAthI ananya hoya che, tema jIva paNa karma kare che ane tenAthI ananya hoya che. jema ceSTA karato zilpika nitya duHkhio hoya che, te tathAprakAre ananya ceSa karato jIva duHkhI hoya che.' AnA vizeSa mATe juo "amRta jyoti" mahAbhASya (svaracita). para. samayasAra kaLaza-211 para pariNAma-pariNAmino tAdAbhya saMbaMdhaH karNa te karma pariNAma ja vinizcayathI karma, te pariNAma aparano nathI hoto, pariNAmano ja hoya, ane karma ahIM kazUnya nathI hotuM. ahIM vastunI sthiti che, tethI ka te ja karma bhale ho! 53. samayasAra kalaza-212 53-54 phuTatI anaMta zaktivALI vastu bahiH ALoTe che, tathApi anya vastu apara vastunA aMtaramAM pravezatI nathI, kAraNake sakala ja vastu svabhAva niyata, to pachI ahIM mohita thayelo svabhAva calanAthI Akula evo kema kaleza pAme che? 'svabhAvaniyataM yastu sakalavastu iSyate' 55. samayasAra kalaza-213. 655 eka vastu ahIM anya vastunI nathIH vastu te vastu
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ apara koNa bahAra uThatAM chato aparanuM zuM | ane dravyAMtara saMkramanA pUrve ja kare che ? pratiSiddhapaNAne lIdhe dravyano uccheda che 56. samayasAra kalaza-214 pada nahi, tethI cetayitA pudgalAdino nathI vastu je svayaM pariNAmI anya vastunuM kaMI hoto. je cetayitA pudgalAdino nathI paNa kare che, te vyAvahArika dRSTithI ja hoto, to pachI kono cetayitA hoya ? mata che, ahIM nizcayathI anya kaMI paNa * tyAre koIno paNa lAyakathI, zAyaka zAyaka ja ema nizcaya che. I. che nahi vyavahAra pAkhyAna I. ema A Atmano 57. samayasAra gAthA-356-365 65-669 jJAna-darzana-cAritra paryAyono nizcaya 'jaha seDiyA duNa parassa seDiyA seDiyA so hoi / vyavahAra prakAra che. ema ja anya sarve ya taha jANao du Na parassa jANao jANago paryAyono dekhavo yogya che. I. so Tu //' I. ema vizeSa mATe juo "amRta jyoti' jema khaDI nizcaya karIne paranI nathI, khaDI mahAbhASya (svaracita) juo : AkRti I. te khaDI ja hoya che, samayasAra kalaza-216 tema zAyaka nizcaya karIne parano nathI, da72-73 jJAyaka te jJAyaka ja che." I. "caMdra bhUmine prakAze che, tenA kiraNanI khaDI zveta guNa nirbhara svabhAvavALuM dravya, kAMtinA prabhAvathI samasta bhUmi zveta thaI jAya che, paNa kaMI caMdra bhUmi rUpa koI cetayitA jJAnaguNa nirbhara svabhAvavALuM kALe tema thato nathI, ema samasta vizvane dravya prakAzaka evo AtmA te kyAre paNa tenuM vyavahArathI baitya bhIMta Adi paradravya vizvarUpa thato nathI, sadA sarvadA caitanya tenuM vyavahArathI zeya pudgalAdi paradravya svarUpa ja rahe che. vizvamAM jIva abhedatA ema tadubhayano tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM mAne che e ja bhrAMti." - zrImad rAjacaMdra, Ave che. a. 833 jo khaDI bhIta AdinI hoya che, to jenuM zuddha dravya svarasa bhavanathI svabhAva zeSa zuM hoya che, te ja hoya che, sate khaDIno che ? athavA jo te anya dravya hoya che, svadravya ucheda hoya, ane dravyAMtara saMkramanA to te zuM teno svabhAva thAya ? pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe dravyano jyosnArUpa bhUmine snAna karAve che - uccheda che nahi, tethI khaDI bhIMta AdinI nDavarAve che, paNa bhUmi tenI kadI che ja nathI hotI to pachI konI khaDI hoya che ? nahi : zeya enuM-jJAnanuM kadI che ja nahi khaDInI ja khaDI hoya che. ** tyAre koInI paNa khaDI nathI, khaDI khaDI ja 674. samayasAra kalaza-217 674 ema nizcaya che. "A rAga-dveSa dvaya tyAM lagI udaya pAme ema tadubhayano tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM che ke jyAM lagI jJAna jJAna nathI thatuM Ave che jo cetayitA pudgalAdino hoya ane bomba (ya) bodhyatA (yatA) nathI che, to jenuM hoya che te te ja hoya che, pAmatuM. tethI ajJAna bhAva jeNe vyakta ema tattvasaMbaMdha jIvate sate cetayitA karyo che, evuM A jJAna jJAna ho ! jethI pudgalAdino hotAM pudgalAdi ja hoya, karIne bhAva-abhAva bannene tirohita karato ema sate cetayitAne svadravya uccheda hoya pUrNa svabhAva hoya che. I. 37 (AkRti juo
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 675. samayasAra gAthA-36-371675-680 jema pradIpaghAte prakAza haNAya che, prakAza ghAte pradIpa haNAya, tema ghaTapradIpa ghAte ghaTa nathI haNAto : ghaTa ghAte ghaTapradIpa nathI haNAto : AtmAnA dharmo jJAna-darzana-cAritra pudgala thAte paNa nathI haNAtA darzana-zAna-cAritra ghAte paNa pudgala dravya nathI haNAtuM ghaTa-ghaTa pradIpa : pradIpa-prakAza dRSTAMta darzana-zAna-cAritra Atma dharmo nathI pudgala dravyamAM, nathI paradravyomAM samyak dRSTine viSayomAM rAga kyAMthI hoya ? rAgAdi jIvanA ja ajJAnamaya pariNAma : samyagdaSTine hoya ja nahi : unclaimed goods ! (juo AkRti) 681. samayasAra kaLaza-218 681-682 ahIM nizcaye rAga-dveSa ajJAna bhAvane lIdhe hoya che H te be (rAga-dveSa) vastutva pratye praNihita dRSTithI dekhAvAmAM AvatAM na kiMcit che. tethI samyagdaSTi sphuTaMtA - phUTI nIkaLatA te bannene tattvadaMSTi khapAvo ! ke jethI pUrNa acala acij vALI sahaja jJAna jyoti jvale che. tattvadaSTithI rAgadveSa khapAvavAnI rahasya cAvI (Master-key) 683. samayasAra kailaza-219 683 rAga-dveSanuM utpAdaka anya dravya kaMI paNa tattvadRSTithI dekhavAmAM AvatuM nathI : kAraNake sva svabhAve karI sarva dravyanI utpatti atyaMta vyakta evI aMtaramAM cakAse che - prakAze che. 684. samayasAra gAthA-372 684-687 anya dravyathI anya dravyano guNa utpAda nathI karAto, tethI nizcaye karIne sarve dravyo svabhAvathI upaje che. mRttikAno sva svabhAve ja utpAda : kuMbhapaNe utpAda : nimittabhUta kuMbhakAra svabhAve nahi 3. svabhAva-niyamano A phalitArtha 688. samayasAra kalaza-220 Fee-sce ahIM rAga-dveSanI prasUti (utpatti) thAya che, temAM paronuM koI paNa dUSaNa che nahi. svayaM aparAdhI abodha tyAM sarve che.A vidita ho | abodha asta pAmo ! huM bodha chuM. tAtparya rUpa pUrva kathana nimitta-naimittika bhAvathI mukhyatAthI hoI parAzrita vyavahAra nayane apekSAe che, prastuta kathana pariNAmI-pariNAma bhAvanI mucyatAthI hoI AtmAzrita nizcayanayanI apekSAe che. 690. samayasAra kelaza-221 Feo rAga janmamAM padravyameva jeo nimittatA kaLe che, teo mohavAhinIne utaratA nathI. zuddha bodhathI 'vidhura' aMdhabuddhio - zudgha bodhavidhurAndhabuddhayaH / eTale teo mohamAM vahana karI janArI moha vAhinInA' pravAhamAM vahyA jatA, mohavAhinIne pAra utaravA kadI paNa samartha nathI thatA. 691, samayasAra gAthA-373-382 691-698 'pudgalo bahu prakAranA niMdita-saMskruta vacano pariName che ane te sAMbhaLIne huM bhaNAyo (saMbodhAyo) ema samajIne tuM roSa kare che ane toSa kare che. zabdatva pariNata pudgala dravya teno guNa jo anya che, tethI tuM kiMcit paNa bhaNAyo nathI, to tuM abuddha kema roSa kare che ? azubha vA zubha zabda tane nathI kaheto ke tuM mane sAMbhaLa ! ane te paNa zrotra viSaya Agata zabdane vinigRhavA nathI Avato.' I. paNa A jANIne mUDha upazama nathI ja pAmato ane svayaM zivAbuddhine aprApta evA te paranA nigraha manavALo hoya che.' I.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAganI utpattimAM pAradravyane ja je nimitta AtmAne viSe sahaja smaraNe prApta thayeluM mAne che te aMdhabuddhi jano mohano pAra zAna zrI vartamAnane viSe huM ema jaNAya pAmatA nathI. che." - (zrImad rAjacaMdra, aM. 313) pradIpa svarUpathI ja prakAzaka : bAhya padArtho 709. samayasAra gAthA-387-389 709-712 vikriya karavA asamartha karmaphalane vedato je AtmA karmaphala kare AtmA svarUpathI ja zAyaka : bAhya padArtho . che, te punaH paNa te duHkhanuM bIja aSTavidha AtmAnI vikriyA karavA asamartha bAMdhe che. vastusthiti : AtmA para prati nitya ja kamaphala vedato je karmaphalane karmaphalane meM udAsIna chatAM je rAga dveSa te ajJAna karyuM jANe che. da99. samayasAra kalaza-222 da99-701 karmaphala vedato je cetayitA sukhio ane duHkhio hoya che, te punaH paNa te duHkhanuM pUrNa eka azruta zuddha bodha mahimAvALo A bodha (boddhA) bodhya thakI tahIMthI bIja aSTavidha bAMdhe che." ahIMthI koI paNa vikriyAne pAme nahi - zAnathI anyatra "A huM evuM cetana te ajJAna cetanA te dvidhA (be prakAre) karma prakAzya thakI dIpanI jema. cetanA ane karmaphala cetanA : to pachI vastusthitinA bodhathI vaMdhya temAM - jJAnathI anyatra "A huM karuM chuM (rahita) buddhivALA A ajJAnIo kema evuM cetana che karma cetanA. rAgadveSamaya thAya che ? sahaja udAsInatA kema mUke che? zAnathI anyatra "A huM veduM chuM evuM cetana te karmakala cetanA. 702. samayasAra kalaza-223 70-703 te to samasta paNa saMsAra bIja che - rAga-dveSa vibhAvathI muktamahat, nitya saMsAra bIja aSTavidha karmanA bIjapaNAne svabhAvasparzI, pUrva-AgAmI samasta karmathI lIdhe. vikla, tadAta (tatkAlIna udayathI bhinna), saMsAra bIja ajJAna cetanA : karma cetanA evAo dUrArUDha caritra vaizava thakI caMcad karmaphala cetanA. (camakatI) ciTTha aciSmayI evI svarasathI mokSArthI puruSe ajJAna cetanAnA pralayArthe bhavanane abhikta karatI jJAnanI sakala karma saMnyAsa bhAvanA ane sakala saMcetanAne anubhave karmala saMnyAsa bhAvanA nATita karIne 704. samayasAra gAthA-383-38da 704-707 svabhAvabhUtA bhagavatI zAna cetanA ja eka "AtmAnuM jevuM che tevuM ja te "yathAcAritra' nityameva nATita karavA yogya che. kahyuM che- - zrImad rAjacaMdra, 643. je je prakAre potAnI bhrAMti kalpAI che te te samaya caraNa sevA zuddha deje, jema prakAre bhrAMti samajI te saMbaMdhI abhimAna AnaMdaghanajI' - zrI AnaMdaghanajI - nivRtta karavuM e ja sarva tIrthaMkarAdi mahAtmAnuM cetayitA ja pratikramaNa, pratyAkhyAna, kahevuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 562 AlocanA cetayitA ja cAritra: jJAna cetanA 712. samayasAra kalaza-225 712 708. samayasAra kalaza-224- 708 kita-kArita anumananathI mana-vacana-kAyAe zAnanI nitya saMcetanAthI jJAna atyaMta karI trikAla viSayI sarva karma pariharIne, huM zuddha prakAze che, paNa ajJAna saMcetanAe parama vaiSkarma (niSkarmapaNuM) avalaMbuM chuM. karI baMdha bodhanI zuddha nisaMdhe che. parama vaiSkarma avalaMbanathI pratijJA 39
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 713. samayasAra gAthA-387-38 potAnI) sadA saupayogI, vahAlI, zreSTha 313-318 ane parama jijJAsA che." - zrImad karmasaMnyAsa bhAvanA : pratikramaNa kalpa rAjacaMdra, aM. 37 mohathI je meM karyuM tuM, pratikarmI sahuM te. ane tathA prakAre pratyeka karma prakAra aMge karma; vanuM nitya AtmAthI, caitanyAtma caitanyAtmA AtmAne ja huM saMcetuM chuM' AtmAmAM niSkarma', evI dhUna' amRtacaMdrajIe gajAvI che. 719. samayasAragAthA-387-389 719-731 caitanyano avicchinna anubhava priya che." (aMtarargata) AlocanA kalpa samayasAra - zrImad rAjacaMdra, aM. 144 gAthA (aMtargata) kalaza-228 744. samayasAra gAthA-387-389H (aMtargata) A udaya pAmatA karma sakalane vilAsa kalaza-231 : karmala saMnyAsa bhAvanAvijUbhita AlocIne niSkarma evA caitanyAtma 744-745 AtmAmAM huM nitya AtmAthI vartu chuM. ema niHzeSa karmaphalanA saMnyasana huM kevaLa zuddha caitanya svarUpa sahaja nija (tyajana) thakI sarva kriyAMtaranA vihAramAMthI anubhava svarUpa chuM." - zrImad rAjacaMdra, jenI vRtti nivRtta thaI che, evA hArI, hAthanoMdha caitanya lakSaNa Atmatattvane atyaMtapaNe kAraNake A aMge zrI "niyamasAra'mAM bhajatAM acala evAnI, A kAlavalI prakANyuM tema - "nokarma ane karmathI rahita, anaMtA vahyA karo !" vibhAva guNaparyAyathI vyakti eva | 746. samayasAra gAthA-38-389H (aMtargata) AtmAne je dhyAve che, te zramaNane kaLaza-232 : ka.pha.saM. bhAvanA-746 AloyaNa - Alocana hoya che. svata eva tRpta thayelo je pUrvabhAva kRta AloyaNa (Alocana) AluMchana, karma-viSaddhamonA phaLo nizcaya karIne vikaTIkaraNa ane bhAvazuddhi ema ahIM bhogavato nathI, te AyAtakAla ramaNIya caturvidha AloyaNa lakSaNa samayamAM - udaka (atyaMta) ramya evA niSkarma dharmamaya zAstramAM kahevAmAM AvyuM che.' I. dazAMtarane pAme che." samayasAra gAthA (aMtargata) kaLaza-729 jema che tema Atma svarUpa jANyuM tenuM evA prakAre ema saikAlika samasta karma nAma samajavuM che. tethI upayoga anya phagAvI daIne, zuddha nayAvalaMbI, vikalpa rahita thayo tenuM nAma zamAvuM che. vilInamoha, vikArothI rahita evo huM vastutAe banne eka ja che.' - zrImad have cinmAtra AtmAne avalaMbuM chuM." rAjacaMdra, aM. 651 732. samayasAra gAthA-382-389 (aMtargata) samayasAra gAthA-387-389 (aMtargata) kaLaza-30 : karmaphala saMnyAsa bhAvanA kaLaza-233 ka.pha.saM. bhAvanA-747-748 772-743 karmathI ane tenA phalathI aviratapaNe have sakala karmaphala saMnyAsa bhAvanA virati atyaMtapaNe bhAvIne akhila ajJAna naTAve che - "karma viSa tarunA phalo mhArI saMcetanAnuM pralayana praspaSTapaNe naTAvIne, bhukti vinA ja vigaLI jAo ! huM acala svarasa parigata svabhAvane pUrNa karI svA evA AtmAne saMcetu chuM." jJAna saMcetanAne sAnaMda naTAvI prazamarasa jagatumAMthI je paramANu pUrvakALe bheLAM ahIMthI sarvakAla pIo !' karyA che, te haLave haLave tene ApI daI kaNa | 749. sa.gAthA-387 - 389 (aMtargata) mukta thavuM, e ja tenI (rAjacaMdranI | kalaza-234: 749-750 40
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ "samasta vastunA vyatireka nizcayathI vicita jJAna ahIM avatiSTha che," I. he jIva ! sthira dRSTithI karIne tuM aMtaraMgamAM je to sarva paradravyathI mukta evuM tAruM svarUpa tane parama prasiddha anubhavAze.' - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha pratyeka padArthano atyaMta viveka karI A jIvane tenAthI vyAvRtta karavo ema nigraMtha kahe che." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha-1-1 751. samayasAra gAthA-390-404 7pa1-760 "zAstra jJAna nathI hotuM, kAraNake zAstra kAMI nathI jANatuM, tethI jJAna anya, zAstra anya jino jANe che." "zabda jJAna nathI hoto, kAraNake zabda kAMI nathI jANato nathI, tethI jJAna anya, zabda anya jino jANe che." I. kAraNake nitya jANe che, tethI jIva ja jJAyaka jJAnI che, ane jJAna jJAyakathI atirikta (abhinna) jANavuM. jJAnane samyagudRSTi, saMyama, aMga pUrvagata sUtra ane dharma-adharma tathA pravajyA- budho abhyapagame che - (svIkAre che). "zruta jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-zrutano vyatireka (bhinnatA) che. zabda jJAna nathI-acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-zabdano vyatireka (bhinnatA) che. rUpa jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-rUpano vyatireka che. I. adhyavasAna jJAna nathI -- acetanapaNAne | lIdhe, tethI jJAna-adhyavasAnano vyatireka che. evA prakAre ema jJAnano sarve ja paradravya sAthe | vyatireka nizcaya sAdhita hoya che. have jIva ja eka zAna che - cetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-jIvano avyatireka che ane jIvanA svayaM jJAnapaNAne lIdhe tenAthI (jJAnathI) vyatireka koI paNa zaMkAnIya nathI. | ema sate jJAna ja samyagu deSTi, saMyama, zAne ja aMgapUrva rUpa sUtra, jJAna ja dharmAdharmo, jJAna ja pravajyA evA prakAre jJAnanA jIva paryAyothI paNa saha avyatireka nizcayasAdhita daSTavya che. have ema sarvadravya sAthe vyatirekathI athavA sarva darzanAdi jIva svabhAva sAthe avyatirekathI ativyApti ane avyApti pariharatuM, anAdi vibhramamUla dharmAdharma parasamayane udyamI, svayaMseva pravajyA rUpa prApta karI, darzana-jJAnacAritra sthititva rUpa sva samayane pAmIne, mokSamArga AtmAmAM ja pariNata karIne, saMpUrNa vijJAnaghana bhAvane samavApta thayeluM, hAnopAdAna zUnya (tyAga-grahaNa zUnya) sAkSAt samayasArabhUta evuM zuddhajJAna eka ja sthita daSTavya che. 761. samayasAra kalaza-23pa 761-762 A kalaza kAvyamAM "vijJAnaIna" amRtacaMdrAcAryajIe jJAnanA zAzvata zuddhazAna mahimAnI mukta kaMThe paramArtha stuti lalakArI che. anyothI vyatirikta, mAniyata Atmaniyata nizcaya vRttithI sthita, ata eva pRthagu vastutAne dhAraNa karatuM, ata eva AdAna-tyAga zUnya, evuM amala jJAna tathA prakAre avasthita thayuM, yathA prakAre Adi-madhya-aMta vibhAgathI mukta sahaja svabhAvabhUta skAra-vizAla prabhAthI-bhAsura evo A jJAnano zuddha zAnaghanano Ano (jJAnano) mahimA nityodita tiSTha che - sthiti kare che. 763. samayasAra kalaza-ra36 73-74 A tyAga-AdAnazUnya avasthita jJAna e je pUrNa AtmAnuM AtmAmAM saMdhAraNa che evA bhAvano amRta samayasAra kalaza amRtacaMdrajI lalakAre che. u-- (sarvathA mUkavA yogya) hatuM te azeSathI unmukta thayuM, tathA Adeya tat 41
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 774. azeSathI Atta thayuM (gRhI levAyuM) ke jethI | dravyaliMganA tyAga karIne, sarva zakti jenI saMta che evA pUrNa darzana-jJAnacAritranA mokSamArga paNe AtmAnuM ahIM AtmAmAM saMdhAraNa thayuM. upAsananuM darzana mATe che.' I. svarUpanuM bhAna thavAthI pUrNakAmapaNuM prApta 773. samayasAra gAthA-410 773 thayuM eTale have bIjuM koI kSetra kaMI paNa nizcaye dravyaliMga mokSamArga nathI, zarIrAlevAne mATe rahyuM nathI. svarUpanuM to koI zrayapaNe paradravyapaNuM che mATe tethI kALe tyAga karavAne mUrkha paNa Icche nahIM darzana-jJAna cAritra ja mokSamArga che, ane jyAM kevaLa svarUpasthiti che, tyAM pachI bIjuM kaMI rahyuM nathI, eTale | AtmAzritapaNuM sate svadravyapaNuM che. tyAgavApaNuM paNa rahyuM nathI. - zrImad "jJAna darzana cAritranI zuddhatA re, ekapaNe rAjacaMdra, aM. 328 ane aviruddha mULamArga." - zrImad rAjacaMdrajI 765. samayasAra kalaza-237 765 samayasAra gAthA-411 774 ema paradravyathI vyatirikta jJAna avasthita che. te AhAraka kema hoya ? jethI Ano dravyaliMga mokSamArga nathI, ** darzana-jJAna (jJAnano) deha kema zakAya che? cAritramAM ja mokSamArgapaNAne lIdhe - AtmA yojavA yogya che. 76. samayasAra gAthA-40pa-407 76-768 775. samayasAra kalaza-239 775 jJAna nizcaya karIne paradravyane kiMcita paNa nathI rahatuM, nathI mUkatuM, prAyogika guNa AtmAnuM tattva darzana-jJAna-cAritra traya che sAmarthya thakI vA vaignasika guNa sAmarthya AtmA jeno evo eka ja mokSamArga thakI jJAnathI paradravyanuM rahevAnuM ane mumukSue sadA sevya che. mUkavAnuM azakyapaNuM che mATe. ane pAradravya mokSanA mArga be nathI, je je puruSo mokSa - jJAnane amUrta Atmadravyane mUrta evuM rUpa parama zAMti bhUtakALe pAmyA, te te pugala dravyatvayA AhAra nathI, tethI saghaLA te te saghaLA satparuSo eka ja jJAna AhAraka hotuM nathI, ethI karIne mArgathI pAmyA che. vartamAna kALane paNa jJAnano deha AzaMkanIya nathI. tethI ja pAme che, bhaviSya kALe paNa tethI 769. ema zuddha jJAnano deha 769-770 ja ja pAmaze. te mArgamAM matabheda nathI.' - vidyamAna che nahi, tethI dehamaya liMga zrImad rAjacaMdra, aM. 54 jJAtAne mokSa kAraNa nathI. 776. samayasAra gAthA-41277-783 : "liMga e dehAzrita daSTa che, deha e "mokSa pathe AtmAne sthApa ane te ja AtmAno bhava che, tethI A liMgamAM dhyAva, ane te ceta, tyAM ja nitya vihara, Agraha karanArAo bhavathI - saMsArathI anya dravyomAM mavihara.' mukta thatA nathI - mokSa pAmatA nathI.' vizeSa mATe juo "AtmakhyAti ane 771. samayasAra gAthA-408-409 771-772 amRta jyoti' mahAbhASya (svaracita) koI dravya liMgane ajJAnathI mokSamArga "samyagudarzana, samyakajJAna ane samyaka mAnatA satA, mohathI dravyaliMgane ja cAritramAM ane samyaphadarzananI mukhyatA aMgIkAra kare che, te paNa anupapanna ghaNA sthaLe te vItarAgoe kahI che." je (aghaTatuM) che, kAraNake atidevonuM zuddha ke samyakajJAnathI ja samyakradarzananuM paNa jJAnamayapaNuM sate, dravyaliMganA AzrayabhUta oLakhANa thAya che, to paNa samyaka zarIranA mamakAra tyAga thakI tadAzrita | darzananI prApti vagaranuM jJAna saMsAra eTale
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhanA heturUpe hovAthI samyakdarzananuM | 788. samayasAra kalaza-243 788 mukhyapaNe grahaNa karyuM che." - zrImad 'dravyaliMganA mamakArathI mIlitone (AMkho rAjacaMdra, e. 755 mIMcAyelAothI) samayasAra dekhAto nathI, 784. samayasAra gAthA-413 784-785 kAraNake dravyaliMga skuTapaNe (parata:) anya jeo kharekhara ! zramaNa huM, zramaNopAsaka (pa) thakI che, jJAna eka Aja nizcaya huM ema dravyaliMga mamakArathI mithyAhaMkAra kare karIne "svataH - sva thakI che." che, teo anAdirUDha vyavahAravimUDhane, proDha | 789. samayasAra gAthA-414 789-790 vivekavALA nizcayane anArUDho, je skuTapaNe zramaNa-zramaNopAsaka bhedathI paramArthasatya bhagavaMta samayasArane nathI dvividha dravyaliMga mokSamArga hoya che, evo dekhatA. prarUpaNa prakAra te kevala vyavahAra ja che, 780. samayasAra kalaza-240 780-781 nahi ke paramArtha - tenA svayaM azuddha dravya "eka mokSapatha je A degU-zakti-vRttAtmaka anubhavanAtmakapaNuM sate, teo samayasArane niyata che, tyAM ja je sthiti pAme che ane ja cetatA nathI. tene anize dhyAve, cete che ane je ja zramaNa-zramaNopAsaka vikalpathI dravyAMtarone asparzato temAM ja niraMtara atikrAMta, dezi-zakti vRtta-pravRtti mAtra vihare che, te avazya nityodayI evo zuddha jJAna ja A eka evuM nikhuSa samayano sAra zIgha vide che - anubhave che. saMcetana te paramArtha che - tenuM ja zuddha zuddhatA vicAre dhyAve, suddhatAmeM keli kare, dravyAnubhavanAtmakapaNe sate, paramArthapaNuM che suddhatAmeM thira hyuve, amRtadhArA baraseM." - mATe. zrI banArasIdAsajI jeo ja paramArthane paramArthabuddhithI cete 782. samayasAra kalaza-241 782-783 che, teo ja samayasArane cete che. paNa jeo Ane pariharIne saMvRti pathe 791. samayasAra kalaza-244 791-792 prasthApita AtmAthI dravyamaya mamatA vahe "ati jalpavALA analpa durvikalpothI basa che, teo tattvabodhathI zruta thayelA, thayuM ! basa thayuM A ahIM paramArtha eka nityodyata eka akhaMDa atulAloka evo nitya ciMtavAo ! kharekhara ! nizcaye karIne prabhA prAgubhAravALo amala sva svavisarathI pUrNa jJAna viskRtti mAtra samayano sAra (samayasAra) adyApidekhatA nathI samayasArathI uttara kiMcit che nahi." "na liMga ane bhedo je vRttanA re, dravya deza khalu samayasArAduttaraM kiMcidapi / ' kALAdi bheda, paNa jJAnAdino je zuddhatA 793. samayasAra kalaza-245 793-795 re, te to traNe abheda." mULa. zrImad AnaMdamaya vijJAnaghanane adhyakSatA rAjacaMdrajI (pratyakSatA) pamADatuM evuM A eka akSaya (A upara 784 pRSTamAM A bhUlathI jagat cazu pUrNatA pAme che. mUkAyuM che te ahIM mUko.) A jagatucakSu aMge A lekhake 786. samayasAra kalaza-242 78-787 (mahAbhASyakAra bhagavAnadAse) amRta vyavahAravimUDha dRSTivALA jano paramArthane pada-24 kaDIvALuM lakhyuM che - jemAM zrI kaLatA nathI, tuSa bodhathI (photarAMnA kuMdakuMdAcAryajI ane amRtacaMdrAcAryajInI bodhathI) vimugdha buddhivALAo ahIM tuSane parama prastuti - prazasti karI che. juo: (photarAM) kaLe che, taMdulane (cokhAne) nahi! amRta pada' (245) I.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kevaLa svabhAva pariNAmI jJAna te kevaLa tadatattva, anekAnekatva, sadasattva, nityAnitya jJAna" - zrImad rAjacaMdra, aM. 71, 710 "anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelI, 796. samayasAra gAthA-415 796-799 anaMta anaMta naya nikSepe vyAkhyAnI che'A samayamAmRtane paThIne artha-tattvathI zrImad rAjacaMdra (mokSamALA) jANIne, je cetayitA arthamAM sthiti vastudharma syAdvAdatA, pUchI karIye * karaze, te uttama saukhya hoze. niradhAra. caMdrAnana- - zrI devacaMdrajI A gAthAno paramArtha artha samajavA tatva-atat sat-asat cauda muddA "AtmakhyAtinI adbhuta vyAkhyA jJAnamAtra Atma vastu anekAMta : 799. samayasAra kalaza-246 799 joya-zAyaka saMbaMdha evA prakAre AtmAnuM A tattva vyavasthita anekAMtano zikSA pATha - prajJAvabodha che, ke je akhaMDa eka acala sva saMvedya mokSamALA (svaracita) A kalazano paramArtha bhAva samajavA 810. "AtmakhyAti' 810-817. "AtmakhyAti' adbhutarIkA ane "amRta AtmavastunA jJAnamAtramAM paNa tatu jyoti' mahAbhASya sAdhanapaNe anekAMta / / iti zrImadamRtasUriviramyatAyAM svarUpa pravRttithI ane pararUpa vyAvRttithI - samayasAravyAkhyA AtmakhyAtI ema ubhaya bhAvathI pratyeka vastu adhyAsita, temAM A cauda "bhaMga' - prakAra sarva-vizuddha-jJAna prarUpakaH navamo aMkaH / / phalita thAya che: 801. cUlikAnI bhUmikA 801 (1-2) tattva-atattva, (3-4) || cAkuvAdhavAraH | ekatva-anekatva, (5-6-7-8) sva dravya - 802. samayasAra kalaza-247 802-803 kSetra - kAla - bhAvathI sattva atra syAdvAdanI zuddhine arthe vastu (9-10-11-12) paradravya-kSetra-kAlabhAvathI tattvanI vyavasthiti (vyavasthA) ane asattva, (13-14) nityatva-anityatva. upayopeya bhAva jarAka punaH paNa A pratyeka prakAramAM sva-para paratve ciMtavavAmAM Ave che. seLabheLarUpa ekAMta grahavAmAM Ave to racanA jina upadeza kI, paramottama kevI rIte nAza pAme che ane sva-parane tinukALa : InameM saba mata rahatu , karateM vibhinna pratipanna karatAM-bheda vijJAna nija saMbhALa.' - zrImad rAjacaMdra karAvato anekAMta tene kevI rIte jina varamAM saghaLAM zaraziNa che, darzana ujIvAve' che, tenuM parama adbhuta jinavara bhajanA re, sAgaramAM saghaLI alaukika maulika tAttvika mImAMsana parama taTinI sahI, taTinI sAgara bhajanAra." - tattvadeSTA amRtacaMdrajIe atre apUrva tattva zrI AnaMdaghanajI kaLAthI prakAzya che. teno Azaya A prakAre - 804. syAdvAda te ahaMtu 804-806 A vizvapadArtha zAtA ane zeya ema be sarvajJanuM eka akhkhalita zAsana vibhAgamAM vibhakta che, I. tata-atat Adi cauda muddA : paraspara bhavaMti cAtrazlokAH / viruddha zakti vaya prakAzana - anekAMta | 818. samayasAra kalaza-248 818-819 807. "AtmakhyAti' 807 | cauda pUrva samA A apUrva cauda zloko 44
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 822. svarUpe tattva - svarUpathI tattva samasta vizvane prakAzaka evo A AtmA prathama padamAM ema kahyuM che ke - he mumukSu, te kyAre paNa vizvarUpa thato nathI, sadA eka AtmAne jANatA samasta lokAlokane sarvadA caitanya svarUpa ja rahe che. - jANIza ane sarva jANavAnuM phaLa paNa eka zrImad rAjacaMdra, aM. 833 AtmaprApti che," I. - zrImad rAjacaMdra, 828. samayasAra kalaza-254 828-829 e. 631 svakSetre sattva - svakSetrathI sattva 820. samayasAra kalaza-249 parakSetragata joya jANave, parakSetre thayuM "GrarUpe tattva' - pararUpathI atattva jJAna.' - zrI AnaMdaghanajI "vizvamAM jIva abhedatA e ja bhrAMti che,' 830. samayasAra kalaza-255 830-831 I. - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 "rakSetre sattva - parakSetrathI asattva "pararUpe karI tattvapaNuM nahIM, svasattA cit "aho zrI sumati jina ! zuddhatA hArI, rUpa." - zrI AnaMdaghanajI sva guNaparyAya rAmI." I. - zrI devacaMdrajI samayasAra kalaza-250 822-823 832. samayasAra kalaza-256 832 'dUbena viM' - dravyathI ekatva svachAnena sarva' - svakAlathI sattva "samasta vizva ghaNuM karI parakathA tathA paravRttimAM vahyuM jAya che, temAM rahI jenI utpatti koI paNa anya dravyathI sthiratA kyAMthI prApta thAya ?' - zrImad nathI tevA AtmAno nAza paNa kyAMthI rAjacaMdra, aM. 642 hoya ?' - zrImad rAjacaMdra, a. 833 ya aneke ho jJAna anekatA,jala "ya vinAze to jJAna vinazvarU, kALa bhAjana ravi jema; pramANe re thAya; svakALe karI svasattA sadA, dravya ekatvapaNe guNa ekatA, nija pada te para rIta na jAya." - zrI AnaMdaghanajI ramatA ho ema !' - zrI AnaMdaghanajI 833. samayasAra kalaza-257 833-834 824. samayasAra kalaza-251 824 'TRAntana nAstitva - parakALathI nAstitva "Iranea - paryAyothI anekatva "ajJAnathI ane sata svarUpa pratyenA "svarUpa cetana nija, jaDa saMbaMdha mAtra, pramAdathI AtmAne mAtra mRtyunI bhrAMti athavA te zeya paNa paradravyamAMya che." - che. te ja bhrAMti nivRtta karI zuddha caitanya zrImad rAjacaMdra, e. 902 nija anubhava pramANa svarUpamAM parama 825. samayasAra kalaza-252 825-826 jAgrata thaI jJAnI sadAya nirbhaya che. - svadravyaUT sarva - svadravyathI sattva zrImad rAjacaMdrajI, aM. 833 ghaTa paTa Adi jANatuM, tethI tene mAna, | 835. samayasAra kalaza-258 835-836 jANanAra te mAna nahIM, kahiye kevuM jJAna.' "svamAvena sattva - svabhAvathI sattva -- zrImad rAjacaMdra, (Atmasiddhi) parabhAve karI paratA pAmatA, svasattA asti svabhAva ruci thaI re, dhyAto thira ThANa.' - zrI AnaMdaghanajI asti svabhAva; devacaMdra pada te lahe re, paramAnaMda jamAvo re.' - zrI devacaMdrajI 837. samayasAra kalaza-259 837-838 827. samayasAra kalaza-253 827 paramAve sarva' - parabhAvathI asattva "padravyeLa nAstitva - paradravyathI nAstitva "AtmabhAve rahe aparatA nava grahe."
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti lahI udAsInanA apara bhAve.' - zrI | 'ityajJAnavimUDhAnAM jJAnamAtraM prasAdhayan devacaMdrajI AtmatattvamanekAMtaH svayamevAnubhUyate' - jema AkAzamAM vizvano praveza nathI, sarva ema evA prakAre ajJAnavimUDho pratye bhAvanI vAsanAthI AkAza rahita ja che, temAM jJAnamAtra Atmatattva prasAdhato, anekAMta samyaphaSTi puruSoe pratyakSa sarva dravyathI svayameva" anubhavAya che." bhinna, sarva anya paryAyathI rahita ja AtmA sarvathI sarva prakAre huM bhinna hatuM. eka kevala dITho che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa aciMtya 839. samayasAra kalaza-260. 839-840 sukha svarUpa mAtra ekAMta zuddha anubhava sAmAnyarUpe nityatve' - sAmAnya rUpathI rUpa huM chauM.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 nityatva bhAva syAdvAddhatA zuddha prakAza karI, "parama sukha svarUpa, paramotkRSTa zAMta, zuddha nIpano parama pada jagavadito.- zrI caitanya svarUpa samAdhine sarvakALane mATe devacaMdrajI pAmyA te bhagavaMtane namaskAra, te padamAM 844. samayasAra kalaza-263 844 niraMtara lakSarUpa pravAha che jeno te 'evaM tattvavyavasthityA, svaM vyavasthApana satpaSone namaskAra." - zrImad rAjacaMdra, a. 833 svayaM - ema tattva vyavasthitinI svane "zrI pArasa jina pArasa rasa samo, paNa svayaM anekAMta vyavasthApato IhAM pArasa nahi; pUraNa rasio ho nija alaMdhyazAsanaM jainamanekAMtaH vyavasthitaH / ' guNa parasano AnaMdaghana muja mAMhi." - 845. lakSaNa prasiddhithI lakSya prasiddhi845-846 zrI AnaMdaghanajI anekAMtamaya chatAM AtmAnA zuM arthe samayasAra kalaza-261 841-842 jJAnamAtratAthI vyapadeza che ? lakSaNa vizeSarUpe nitya - vizeSa rUpathI prasiddhithI lakSya prasiddhi arthe. anityatva "jJAna svarUpapaNuM e AtmAnuM mukhya "je aciMtya dravyanI zuddha citi svarUpa lakSaNa, ane tenA abhAvavALuM mukhya lakSaNa kAMti parama pragaTa thaI aciMtya kare che, te jaDanuM che." jJAna-Atmano dravyatvathI aciMtya dravya sahaja svAbhAvika nija abheda, arthAt jJAna-AtmAno pradeza bheda svarUpa che. evo nizcaya je parama kRpALu nathI : jeTalA kSetramAM AtmA che te ne satparuSe prakAzyo teno apAra upakAra teTalA kSetramAM jJAna vyApaka che. I. che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 jJAna vaDe prasAdhAI rahelo AtmA te cidAnaMdaghana tattva vilAsI, zuddha svarUpa jJAnathI avinAbhUta evA anaMta dharmano nivAsI re.' - zrI devacaMdrajI samudaya mUrti 843. samayasAra kalaza-262 843 jJAnamAtra" kahyuM evA tenAthI avinAbhUta "ema cauda pUrva samA A apUrva cauda evo tadantaHpAtI anaMta dharma samudAya divya "amRta' kalaza kAvyothI samasta AvI ja gayo. ekAMtanuM AtyaMtika khaMDana ane anekAMtanuM jJAnamAtra" pratye acilatapaNe "nikhAta' maMDana karI, tenA upasaMhAra rUpa A kalaza - khIlAnI jema deDha khoDelI daSTi : te kAvyamAM divya dekhA amRtacaMdrajI mahAmuni jJAnathI avinAbhUta evuM "anaMta vIragarjanA kare che - dharmajAta' te teTaluM samasta ja AtmA ja. 46
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 847 kramAkrama pravRtta anaMta dharmamaya AtmAnuM | divya AtmAnA parama addabhuta "sva jJAnamAtrapaNuM kema ? vibhava'no kiMcit paricaya prApta thAya che. paraspara vyatirikta anaMta dharma samudhya | 860. samayasAra kalaza-264 860 pariNata ItyAdi aneka nija zaktiothI evA eka zakti mAtra bhAvarUpe svayameva sunirbhara paripUrNa thatAM je bhAva bhavanane lIdhe ata eva A jJAnamAtra "jJAnamAtramayatA' - kevala jJAnamayapaNuM eka bhAvamAM aMta pAtinI evI anaMta nathI choDatA, te ahIM jagatane viSe zaktio uplave che. krama-akramathI ekI sAthe vivarti vivartIthI aeva A jJAnamAtra aMtaHpAtinI citra" "eka' - advaita dravyaparyayamaya cit anaMta anaMtA zaktio umbave che. jemake - vastu. 847. jJAnamAtra aMtaHpAtinI anaMta zaktio : 861. samayasAra kalaza-265 865 47 zaktionuM varNana 847-859 anekAMta vastu tattva vyavasthiti : syAdra"sarva avasthAne viSe, nyAro sadA jaNAya, vAda zuddhiH jinanIti pragaTa rUpa caitanyamaya, e eMdhANa sadAya." "ekAMtavAda e ja jJAnanI apUrNatAnI - zrI Atmasiddhi nizAnI che vAdIo ! mane tamAre mATe sakala pradeza samAguNadhArI, nija nija darzAve che." I. zrImad rAjacaMdra, aM. 20 kAraja kArI, nirAkAra avagAha udArI, 82. upAya upeyabhAva 862-865 zakti sarva vistArI. - zrI devacaMdrajI have Ano upAya-upayabhAva ciMtyate - anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta cAritra ciMtavavAmAM Ave che. ane vIryathI abheda evA AtmAno eka paLa paNa vicAra karo.' - zrImad rAjacaMdra, e. AtmavastunA jJAnamAtrapaNAmAM paNa upAya-upeyabhAva vidyamAna che ja - te vacanAmRta-21 21, "tuja zakti anaMtI ho gAtAM ne dhyAtAM, ekanuM paNa svayaM sAdhaka - siddha rUpa ubhaya pariNAmipaNuM che mATe. temAM muja zakti vikAsana ho ke guNa ramatA." - zrI devacaMdrajI -je sAdhakarUpate upAya je siddharUpate upeya. A 47 zaktionuM hRdayaMgama suMdara varNana sAdhanAno krama - (1) sunizcala parigRhIta amRtacaMdrajIe vistArathI karyuM che, artha vyavahAra samyagdarzana jJAna cAritranA bhAvodghATana A lekhake "amRta pAka-prakarSanI paraMparAthI krame karIne svarUpe jyoti'mAM karAvyuM che. AropAI rahelA evA A AtmAne amRtacaMdrajIe kareluM AtmazaktionuM (2) aMtarmagna nizcaya samyagudarzana-zAna parama addabhuta alaukika maulika nirUpaNa. cAritra vizeSatAe karIne sAdhakarUpe Ama AtmAnA jJAnamAtra bhAvamAM "aMtaH (3) ane tathA prakAre parama prakarSanI pAtinI" anaMta zaktionI vAnakI rUpa makarikAe ratnatrayAtizayathI pravRtta sakala (Sample) ukta suDatAlIza Atma karmakSayathI prajvalita asmalita vimala zaktionA parama addabhuta tattva svabhAvabhAvatAe karIne siddharUpe svayaM camatkRtimaya alaukika maulika nirUpaNa pariNAmamAna jJAnamAtra eka ja upAyopeya parathI sujJa vicakSaNone parama jJAna vibhUti bhAva sAdhe che. paramarSi amRtacaMdrAcAryajInA anaMtazakti (4) ema ubhayatra (ubhaya sthaLe) paNa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnamAtranI ananyatAe karIne nitya karAyo che evA jeo jJAnamAtra nija aalita eka vastunA niSkapa parigrahaNane bhAvamayI akaMpa bhUmine Azre che, teo lIdhe tatkSaNa AsaMsArathI alabdhabhUmikI sAdhakapaNAne pAmIne siddha thAya che, paNa mumukSuone paNa bhUmikA lAbha thAya che. mUDho to Ane (bhUmine) nahi pAmIne eTale pachI tyAM durlalita teo svata eva paribhrame che. kramAkrama anekAMtamUrtio sAdhaka bhAva thakI jJAnamAtra nija bhAva bhUmikA : sAdhakatva jenAja saMbhava evo parama prakarSa koTi rUpa pAmI siddha thAya. siddhi bhAvanuM bhAjana thAya che. kevaLa nija svabhAvano, anubhava lakSa (5) paNa jeo A kyAM anekAMta pratIta; vRtti vahe nija bhAvamAM, paramArthe aMtarnAta che evI jJAnamAtra eka bhAvarUpa samakita." - zrI Atmasiddhi bhUmine upalabhatA (anubhavatA, pAmatA) svAmI guNa oLakhI svAmIne je bhaje, nathI, te nitya ajJAnIo hotAM - darzana zuddhatA te pAme jJAna cAritra tapa vIrya jJAnamAtra bhAvanuM svarUpathI abhavana - ullAsathI, karma jhIpI vase mukti dhAme." pararUpathI bhavana dekhatA jANatA ane - zrI devacaMdrajI(nI vIra jinastavana) anucaratA mithyASTio mithyAjJAnIo 868. samayasAra kalaza-267 868-879 ane mithyAcAritro hotAM - atyaMtapaNe upAyopeyathI bhraSTa thayelo vibhrame ja che. syAdvAda kauzala sunizcala saMyama : jJAna kriyAnI tIvra maitrI "AtmA satu caitanyamaya, sarvAbhAsa rahita : "Atma bhAvanA bhAvatAM, jIva lahe kevaLa jethI kevaLa pAmiye, mokSa paMtha te rIta.' - jJAna.' - zrImad rAjacaMdra zrI Atmasiddhi "jJAnInA mArganuM jJAna-kriyAnuM samanvitapaNuM, hAruM dhyAna te samakti rUpa, tehaja jJAna sthApita karavuM te ja nirjarAno suMdara mArga ne cAritra teha che, tethI jAye saghaLA ho che." - zrImad rAjacaMdra pApa, dhyAtA dhyeya hoya pache jI.' - zrI yazovijayajI (zAMtijina stavana) dhanya dhanya te jIva, prabhupada vaMde je dezanA suNe. jJAna kriyA kare zuddha anubhava upAya upeya bhAva : upAya sAdhana, upeya yoge ho nija sAdhaka paNe." - zrI sAdhana sAdhaka rUpa te upAya : siddharUpa te devacaMdrajI (Izvara jina stavana). upeya 870. samayasAra kalaza-268 870-871 jJAnamAtra sAdhaka rUpe kevI rIte kevA krame tene ja - te jJAnamAtra bhUmikA prAptane ja pariNamI rahyuM che ? cit piMDa pracaMDapaNAthI pracaMDatAmAM vilAsi A jJAnamAtra siddha rUpe kevI rIte vikAsa - hAsarUpa zuddha prakAzabharathI nirbhara pariNamI rahyuM che? suprabhAta jenuM thayuM che, evo A AnaMda jJAnamAtranI ananyatA : sAdhaka rUpa susthita sadA aalita ekarUpa acala siddharUpa." I. acit (acala jyoti) AtmA udaya pAme che. anekAMtano mahAmAtizaya utkIrtana karatA AnaMda susthita AtmA udaya : kevalajJAna adbhuta zloko suprabhAta' : 86.samayasAra kaLaza-266 86-867 kevala nija svabhAvanuM, akhaMDa varte jJAna, keme karIne koI paNa prakAre jeno moha dUra | kahiye kevala jJAna te, deha chatAM nirvANa. 48
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi | "jJAnanuM svarUpa jyAre paNa tyAre mokSa zAstra thAya.' kevala jJAna anaMta prakAzI, bhavijana karma | 877. samayasAra kalaza-272 877-878 vikAsI; cidAnaMdaghana tattva vilAsI, zuddha kvacit je mecaka (citra) vilase che, svarUpa nirvAsI re." - zrI devacaMdrajI kvacit mecakAmecaka, ane kvacit vaLI 872. samayasAra kalaza-269 872 amecaka, evuM sahaja ja "mama" (mhAruM) zuddha svabhAva maham : mahimA nityodayI tattva che, tathApi paraspara susaMhita, prakaTa parama svabhAva huro ! zakti cakra spharatuM te amala meghavaMtonA "zuddha buddha caitanyaghana, svayaM jyoti manane vimoha pamADatuM nathI. sukhadhAma; bIjuM kahiye keTaluM, kara vicAra mecaka, mecaka-amecaka, amecaka mana sahaja to pAma.' - zrI Atmasiddhi tattva 873. samayasAra kalaza-270 sahaja dravya atyaMta prakAzita thaye eTale 873-874 sarva karmano kSaye ja asaMgatA ane sukha citra Atmazakti A AtmA : ekAMta svarUpatA kahI che, jJAnI puruSonAM zAMta "cid' mahaTsa huM chuM. puruSonA te vacana atyaMta sAcAM che.' cit dhAtumaya, parama zAMta, aDagna, evuM je AtmabhAna te vAraMvAra ekAgra, eka svabhAvamaya asaMkhyAta ujjavalapaNe varyA kare che." - zrImad pradezAtmaka puruSAkAra cidAnaMdaghana tenuM rAjacaMdra dhyAna karo ? - zrImad rAjacaMdra, aM. hAthanoMdha sahaja guNa Agaro, svAmI sukha AnaMdaghana cetanamaya mUrati, zuddha niraMjana sAgaro, jJAna vayarAgaro prabhu savAyo.' - zrI devacaMdrajI. deva dhyAuM re." - zrI AnaMdaghanajI samayasAra kalaza-273 879-880 atre amRtacaMdrajInA divya AtmAno divya A tarapha anekatA pAmI rahelo, A dhvani sakarmone saMbhaLAya che. tarapha sadAya ekatA dhArato, A tarapha 875. "AtmakhyAti'nuM mahA bhAvanA sUtra 875 kSaNavibhaMgura A tarapha sadaiva udayathI dhruva 'dravya-kSetra-kALa-bhAvathI huM akhaMDa A tarapha parama vistRta, A tarapha nija Atmavastu chuM pradezothI dhRta, evo aho ! te ja sahaja 'dravya huM eka chuM, asaMga chuM, sarva adUbhuta vaibhava AtmAno che." parabhAvathI mukta chuM. kSetra-asaMkhyAta nija te AtmasvarUpathI mahatuM evuM kaMI nathI. avagAhanA pramANa chuM, kALa-ajara, evo A sRSTine viSe koI prabhAvajoga amara, zAzvata chuM. sva paryAya pariNAmI utpanna thayo nathI, che nahIM ane thavAno samayAtmaka chuM." - zrImad rAjacaMdra, nathI ke je prabhAvajega pUrNa AtmasvarUpane hAthanoMdha-1-7 paNa prApta na hoya." . samayasAra kalaza-271 876 "AtmA atyaMta sahaja svasthatA pAme e je A jJAnamAtra bhAva huM chuM. zeyano ja sarva jJAnano sAra zrI sarvaze kahyA che.' jJAnamAtra ya nathI ja. zeyanA jJAna - zrImad rAjacaMdra, aM. 337, 50pa kallolothI valvatI (kUdatI, uchaLatI) evI tAharI zuddhatA bhAsa AzcaryathI, upaje jJAna-zeya-jJAtRmad vastu mAtra te joya che. ruci tiNe tattva he', aho ! zrI sumati jJAnamAtra bhAva aham asmi. jina zuddhatA tAharI, sva guNa pariNAma 49 879 87.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rAmI. - zrI devacaMdrajI hovAne lIdhe che. - zrImad rAjacaMdra, aM. 881. samayasAra kalaza-274. 881 363, 313 I. eka tarapha kaSAya-kali ale che, eka | 884. samayasAra kalaza-276, 884-88 tarapha zAMti cheH eka tarapha bhavopahiti "avicalita cidAtmA AtmAmAM AtmAne mukti sparze cheH eka tarapha jagat tritaya anavarata nimagna dhAratI, mohane dhvasta svare, eka tarapha citu cakAse (prakAze) che (sarvathA naSTa) karyo che jeNe evI, udita Avo AtmAno adbhutAdadbhuta A "amRtacaMdra jyoti vimala pUrNa (adbhutathI paNa adbhuta) svabhAva niHsa5tna svabhAvavaMtI samRtAt (sarva mahimA udaya vijaya pAme che." dizAmAM) jvalo (jhaLahaLo) kaSAya kali, zAMtiH zAMtiH, bhavaH mukti A abhutAadbhuta amRta samayasAra jagat : cit, AtmAno svabhAva mahimA kaLazano paramArtha bhAva samajavA juo abhutAkruta amRta jyoti" mahAbhASya (svaracita). rAga, dveSa ane ajJAnano AtyaMtika 'dehathI bhinna sva para prakAzaka parama abhAva karI je sahaja zuddha AtmasvarUpamAM jyoti svarUpa evo A AtmA temAM sthita thayA te svarUpa amAruM smaraNa, nimagna thAo !' I. "je jJAnamAM dehAdi dhyAna ane pAmavA yogya sthAna che." - adhyAsa maTyo che ane anya padArthane zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha. viSe ahaMtA mamatA vartatA nathI, tathA jema nirmalatA re ratna sphaTika taNI, tema upayoga svabhAvamAM pariName che, arthAt ja jIva svabhA te nija vIre re dharma jJAna svarUpapaNuM bane che, te jJAnane prakAziyo, prabaLa kaSAya abhAva." - zrI nirAvaraNa jJAna kahevA yogya che." I. - yazovijayajI zrImad rAjacaMdra, aM. 759, 79, I. 882. samayasAra kalaza-275 882-883 kevala jyoti te tattva prakAzo, zeSa sahaja kuMja jaya pAme che - ke je paMjamAM upAya asAro re." zrI yazovijayajI kRta majjatI trilokI saMbaMdhI akhila vikalpa tho.da, sajhAya jemAMthI alita thAya che evo chato paNa eka ja svarUpa, svarasa visarathI pUrNa "amRtacaMdra' jyoti A samRtAt jvalaMtu acchinna (akhaMDa) tattvopalaMbha (tasvAnubhava vimala pUrNa niHsapatna svabhAva." I. prApti) jyAM che evo A prasaMbhathI 887. paramAtmA jJAnamUrtine namaskAra 887 (svarU5) balathI niyamita arciSavALo karmothI mukta-amukta avasthAmAM je (jyotivALo) cicamatkAra che. ekarUpa che, te saMvid Adi thakI akSaya (Ano paramArtha mATe juo : "amRta evA paramAtmA jJAnamUrtine huM namuM chuM." jyoti' mahAbhASya (svaracita). samajIne zamAI rahyA, samajIne samAI jayavaMta sahaja puMja svarUpa : cicamatkAra gayA. * anaMta jJAnI puruSe anubhava A AtmA karelo evo A zAzvata sugama mokSamArga "AtmAne viSe sahaja smaraNe prApta thayeluM jIvane lakSamAM nathI Avato ethI utpanna jJAna zrI vardhamAnane viSe hatuM ema jaNAya thayeluM kheda sahita Azcarya te paNa atre che. pUrNa vItarAga jevo bodha te amane samAvIe haiye."- zrImada rAjacaMdra, aM. 651 sahaje sAMbharI Ave che. mA paNa mokSa to kevala amane nikaTapaNe amane je nirvikalpa nAmanI samAdhi che, te varte che. to AtmAnI svarUpa pariNati vartatI A amArUM citta te AtmA sivAya anya sthaLe 5o
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 899, pratibaddhatA pAmatuM nathI.' I. - zrImad | rAjacaMdra, aM. 301 pratibaddhatA pAmatuM nathI, kSaNa paNa anya bhAvane viSa sthira thatuM nathI, svarUpe viSe sthira rahe che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 301 I. 887. dravya Adeza vazena saptabhaMgI syAdvAdarzIi A saptabhaMgI nyAyathI AtmA svadravya-kSetra-kAla-bhAvathI satarUpa - atirUpa che, paNa paradravya - kSetra - kAla - bhAvathI asatunAsti rUpa che, e parathI para dravya-kSetra-kAla-bhAvathI AtmA bhinna che, evuM tattva nizcaya rUpa bhedavijJAna vajalapa deDha thAya che ane bhedavijJAna e ja zAstranuM parama tattva rahasya che. Atama grAhaka thaye TaLe para grahaNatA, tattva bhogI thayo parabhogyatA; dharma jaganAthano dharma zuci gAIe, ApaNo AtamA tehavo bhAvie." - zrI devacaMdrajI "sarva dravyathI, sarva zetrathI, sarva kALathI ane bhAvathI je sarva prakAre apratibaMdha thaI nija svarUpamAM sthita thayA, te parama puruSone namaskAra." aviSamapaNe jyAM AtmadhyAna varte che, evA je zrI rAyacaMdra te pratye pharI pharI namaskAra karI A patra atyAre pUruM karIe haiye.' - zrImad rAjacaMdra, 833, 376 aho ! aho ! huM mujane kahuM, namo muja ! namo muja re ! amita phala dAna dAtAranI, jehane bheTa thaI tuja re. "zAMti jina." - zrI AnaMdaghanajI 891. samayasAra kalaza-277 891-892 "ahatva-mamatvanuM sarvathA vilopana : "tadda vijJAnaghana aughamagna adhunA kiMcit na kiMcit khalu. A samayasAra kalazano paramArtha bhAva samajavA juo. "amRta jyoti mahAbhASya (svaracita) he ! Aryajano ! aMtarmukha thaI, sthira thaIne AtmAmAM ja raho to anaMta apAra AnaMda anubhavazo." atre AtmakAratA varte che, AtmAnuM AtmasvarUpa rUpe pariNAmanuM hovApaNuM te AtmakAratA kahiye haiye." - zrImad rAjacaMdra, aM. 832, 280 samayasAra kalaza-279 893-896 svazakti vaDe karIne jeNe vastutattva saMsUcita karyuM che, evA zabdothI samayanI A vyAkhyA karavAmAM AvI che, svarUpa gupta evA amRtacaMdra sUrinuM kaMI kartavya ja che nahi." A samayasAra kalazano adbhuta paramArtha Azaya samajavA juo "amRta jyoti mahAbhASya (svaracita) mana-vacana, kAyAnA jegamAMthI jene kevaLI svarUpa bhAva thatAM ahaMbhAva maTI gayo che, evA jJAnI puruSa, tenA parama upazamarUpa caraNAraviMda tene namaskAra karI, vAraMvAra tene ciMtavI, te ja mArgamAM pravRttinI tame IcchA karyA karo evo upadeza karI A patra pUro karUM chuM. viparIta kALamAM ekAkI hovAthI udAsa !!!' zrImad rAjacaMdra, (381), 466 ahatva - mamatva vilopatI parama adabhuta AtmasamarpaNA prakAze che. namaskAra ho pade pade Atma nimagna vijJAnaghana svarUpagupta amRtacaMdrane ! namaskAra ho pade pade amRtavarSiNI "AtmakhyAti" amRtacaMdrikAne !
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bIjo bhAga paramarSi bhagavat kuMdakuMdAcArya praNIta samayasAra paramarSi bhagavat amRtacaMdrAcArya viracita AtmakhyAti' TIkAthI vyAkhyAta AtmakhyAti upara DaoN. bhagavAnadAsa kRta amRta jyoti' mahAbhASya amRta jyoti' mahAbhASya kartA DaoN. bhagavAnadAsa manasukhabhAI mahetA ema.bI.bI.esa. gAthA kAvyAnuvAda (sajhAya) : "AtmakhyAti'no akSarazaH anuvAda : gAthA ane AtmakhyAti' TIkAnA bhAvodaghATana rUpa "AtmabhAvanA' : kalaza para samazlokI uparAMta "amata pada (svaracita) : "amRta jyoti' mahAbhASya (saLaMga vistRta vivecana) : samagra samasta kRti DaoN. bhagavAnadAsa kRta 5ra.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta jyoti' mahAbhASya kartAnuM maMgalAcaraNa jaya Atmadeva ! jaya Atmaguru ! jaya Atmadharma ! jaya Atmaguru !... jaya Atmadeva ! 1 kuMdakuMda te divyAtmAe, samayasAra zuddhAtma, jJAna bhANa pragaTAvI jagamAM, pragaTa karyo sahajAtma.. jaya. 2 divyAtmA te amRtacaMdra, jhIlyo divya prakAza, AtmakhyAti' jyotnA vistArI, soLe kaLA prabhAsa... jaya. 3 sthaLe sthaLe tyAM amRta saMbhUta, sthApyA "kaLaza" divya, bhavya jIvone amRta pIvA, Atma pragaTavA divya... jaya. 4 divyAtmA te amRtacaMdrano, bhAsa jhIlI citmAtra, dAsa bhagavAna "amRta jyoti'thI, vivecato sat zAstra... jaya. 5 - (bhagavAnadAsa) 53
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha mukhyapApAdhivAraH ||rU| samayasAra vyAkhyA AtmakhyAti'mAM puNyapApa prarUpaka tRtIya aMka A parama paramArthagaMbhIra 'samayasAra' adhyAtmaka nATakamAM AgalA aMkamAM karmane AtmAthI jUduM pADI kADhI mUkyuM, have te ja pudgalamaya eka ja karma be pAtra rUpe vibhakta thaI, puNya-pApano veSa laI, A tRtIya aMkamAM praveza kare che. enuM sUcana karatAM paramArtha mahAkavi paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che ke - 'thaivameva dvipAtrImUva puchyavAparUpena pravijJati' have eka ja karma be pAtra rUpa thaI puNya pAparUpe praveze che ane teno praveza karAvatAM, A 'AtmakhyAtikartA' paramarSi te karmanA zubha-azubha dvirUpanI mohabhrAMti TALanArA jJAna-amRtacaMdrano udaya udghoSatA A tattvAmRta saMskRta samayasAra kaLaza kAvyathI (1) A aMkanuM maMgala udghATana kare che - drutavilaMbita tadatha karma zubhAzubhabhedato, dvitayatAM gatamaikyamupAnayan / glapitanirbharamoharajA ayaM, svayamudetyavabodhasudhAplavaH // 100 // karama teha zubhAzubha bheda to, dvi paNuM pAmiyuM aikya pamADato; svayama moharajo ja gALato, udita bodha sudhAzi A thato. 100 amRta pada-100 jJAna-amRta caMdra udaya A pAme, jJAna amRta caMdra udaya A pAme, (dhruva pada) ghana amRtarasano jAme, amRta rasano jAme moharaja nirbhara je gALe, sudhArasa varSi taraboLe... zAna amRtacaMdra. 1 tene aikya ja jeha pamADe, bheda vibhrama sarva bhagADe... jJAna amRtacaMdra. 2 evo moharajo gALato, jJAna-amRtacaMdra udaMto, bhagavAna amRtarasa varahaMto, karma kali sakala karaSaMto... jJAna amRtacaMdra. 3 artha - have te karma zubhAzubha bhedI dvipaNuM pAmeluM (tene) aikya pamADato, nirbhara moharaja gALato A svayaM avabodha sudhAvvala sudhAziza (amRtacaMdra) udita thAya che. 'amRta jyoti' mahAbhASya (vivecana) vItyo kALa anaMta te, karma zubhAzubha bhAva; teha zubhAzubha chedatAM, upaje mokSa svabhAva'' zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-87 pudgala rUpa karma vastutaH eka ja che, paNa te nATakanA pAtranI jema atre A adhyAtma nATakanAM be pAtra rUpa banI zubha-azubha puNya-pApano veSa dhAraNa karI praveza kare che - zubhAzubha-puNya pApa eka ja pudgala karmanA be veSa :- 'tavatha varga zumANumamevato' puNyano veSa ujvala-zubhra hoI te zubha pratibhAse che, pApano veSa kRSNa-azubha hoI te azubha pratibhAse che. eka ne eka pudgalamaya karmanA A be prakAranA bAhya veSathI bhrAMti pAmI, tenA AMtara svarUpane nahi jANato mugdha mohamUDha jana te karmane zubha-azubha ema be bhedarUpa kalpe che, paNa 1
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nirbhara-gADha moharajane gALI nAMkhato "avabodha-sudhAplava' - jJAna-amRtacaMdra jene udaya pAmyo che evo daSTa zAnIjana to puNya-pApanA A bAhya veSADaMbarathI bhrAMti nahi pAmatAM, tenA aMtargata tattvasvarUpa pratye dRSTi TheravI, te bannene aikya pamADato, eka abheda pudgala rUpa karma jANe che - "dvitayatAM tamaivImupanayana, nATakamAM jema vicakSaNa prekSaka de veSapalaTo karI AvelA naTane tAbaDatoba oLakhI kADhe che, tema atre A samayasAra adhyAtma nATakamAM paNa Atmade jJAnI puruSa te be rUpe veSa palaTo karI AvelA karma-naTane zIdhra oLakhI kADhe che ane bolI uThe che ke - alyA ! tuM to ekano eka cho ! ame tane pagathI mAthA sudhI sArI peThe oLakhIe chIe, tuM amane bhUlAvAmAM nAMkhavA mATe zubha-azubha puya-pAparUpe game teTalA veSapalaTA kare, paNa ame tethI leza paNa moha-bhAMti pAmIe ema nathI, kAraNake jJAna sudhArasathI AtmAne plAvita karanAra-taraboLa karanAra "avabodha sudhAplava' - jAna amRtacaMta amane udaya pAmyo che. ane evA avabodha sudhAplava - jJAna "amRtacaMdra' AtmAmAM plAvita thanArA - sudhArasa taraboLa * banI nimajjana karanArA A sAkSAt "avabodha sudhAplava' amRtacaMdra moharaja gALatA "avabodha mahAkavi adabhuta AtmanizcayathI prakAze che ke - A ame je samayasAranuM sudhAhatano zAna - parama mahimA utkIrtana karatuM A "AtmakhyAti' vyAkhyAna karI rahyA chIe, amRtacaMdrano samudaya te A avabodha sudhAplava' - jJAna - amRtacaMdra (AtmA) - nirbhara moharajane gALI nAMkhyo che jeNe evo - svaye udaya pAme che, ratnatinirmoharanA sayaM yamuddetyavavasudhAttavaH | arthAt "ava' eTale vastu svarUpanI - samayanI maryAdA pramANe vastuno - samayano "bodha' karanAro A avabodha rUpa - jJAna rUpa sudhA varSAvanAro "sudhAplava" - amRtacaMdra svarya udaya pAme che - ke je nirbhara - gADhapaNe bharelI mohadhUline gALI nAMkhe che, moha-2jane nirjarI nAMkhe che. ane jo AvI zAnAmRta - sudhArasa varSAvyo che evA sAkSAt "avabodha sudhAplava' amRtacaMtajI mahAkavi A adhikAranuM rahasya mArmikapaNe dAkhavato anyoktirUpa kaLaza prakAze che - bodha sudhA-caMdra pudgala purNaya pApa
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 101 samayasAra kaLaza (2) prakAze che - maMdAkrAMtA eko dUrAttyajati madirAM brAhmaNatvAbhimAnA - danyaH zUdraH svayamahamiti snAti nityaM tayaiva / dvAvapyetau yugapadudarAnirgatau zUdrikAyAH, zUdrau sAkSAdatha' ca carato jAtibhedabhrameNa // 101 // eka tyAge dUrathI madirA brAhmaNo mAna mAto, bIjo zUdra svayama huM gaNI nitya tethI ja jAto; janmyA banne jugala jugapatu peTathI zudrikAnA, zadro sAkSAt vicarI ja rahyA jAti bhrAMtithI nAnA. 101 amRta pada-101 "jJAnane upAsIe' - e rAga zudrikA udare joDale janmyA, zudro sAkSAt be bAla, jAtibheda bhrame bhamI rahyA che, juo ! juo ! tasa hAla... zudrikA udare. 1 eka to ucharyuM ghare brAhmaNanA, bIjuM zudranA ghera, te te jAtirUpa mAne potAne, juo saMgatano phera !... zudrikA udare. 2 eka tyaje che dUrathI madirA, dharI brAhmaNatva abhimAna, bIjo madirAthI jAya che nitye, zUdrapaNuM nija mAna... zudrikA udare. 3 paNa A banne to zudrikA udare, joDale janmyA be bAla, sAkSAt zUddho A bhamI rahyA che, jAtibheda bhrame hAla... zudrikA udare. 4 svabhAvoktimaya anyoktithI kahyuM, bhagavAna amRtacaMdra, puNya-pApa eka pudgala jAti, marma samajI lyo AnaMda... zudrikA udare. 5 artha - eka brAhmaNapaNAnA abhimAna thakI dUrathI madirA tyaje che, bIjo "huM zUdra chuM' ema mAnI nitya te (madirA) vaDe ja snAna kare che ! A banneya zudrikAnA udaramAMthI yugapatu - ekIsAthe nIkaLelA sAkSAt be zUdro che, chatAM teo jAtibhedanA bhramathI vicare che. amRta jyoti' mahAbhASya jhera ne amRta sarakhAM che ema jJAnIoe kahyuM hoya to te apekSita che. jhera ane amRta sarakhAM kahevAthI jhera prahaNa karavAnuM kahyuM che ema nathI. Aja rIte zubha ane azubha bane kriyAnA saMbaMdhamAM samajavuM.' - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA (957). atre ArSa daSTA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI uttama tAdezya citramaya svabhAvokti saMyukta anyokti rajU karI, graMtha sahathI paNa na mahAkavi amRtacaMdrajInI dAkhavI zakAya evuM parama tattvarahasya anaMta anaMta guNaviziSTa sugamatAthI adabhata anyokti : drikAnA pANI candrakAnA prakAzI, karmanA zubhAzubha bheda saMbaMdhinI bhrAMti bhAMgI nAMkhI che; eka nA bhAchAbha bheda saMbaMdhi, be joDakAM bALaka caMDALaNInA (zUdrikAnA) peTe be bALaka joDake (Joint) jamyA, temAMthI eka 1. pAThAMtara sAkSA
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti brAhmaNane ghera ucharyuM, bIjuM te caMDALane potAne ghera ucharyuM. brAhmaNane ghera uchareluM bALaka brAhmaNa jAtinA zuci saMskAra pAmyuM ane caMDALane ghera uchareluM bALaka caMDALa jAtinA azuci saMskAra pAmyuM. eTale paheluM bALaka "huM brAhmaNa chuM' ema brAhmaNapaNAnA abhimAna thakI madirAne (dArUna) dUrathI tyaje che, hAtha paNa lagADato nathI - "cho tUrAn yati virAM brAhmaNavAmAnAt', ane bIjuM bALaka "huM svayaM zUdra chuM' ema samajI roja roja te madirA (dArU) vaDe ja snAna kare che ! - 'kanya: zUdraH yamati jJAti nityaM tavaiva' paNa mULa svarUpathI joIe to e banne caMDALaNInA peTe joDake janmelA (Joint) sAkSAt zUdro - caMDAlo che, "dAvacetI yu dunnitI zUTriAyaH', paNa huM brAhmaNa chuM, huM zUdra chuM, ema mithyAbhimAnathI jAtibhedanA bhramathI vicArI rahyA che, ame jUdIjAtinA chIe evI bhrAMtithI bhamI rahyA che, "zUdrI sAkSAtatha ra varato nAtine prame' | A dAMta parathI potAnI apUrva naisargika kavitvapUrNa svabhAvoktimaya anyoktithI apUrva kAvyacamatkRti camakAvatA paramArtha mahAkavIzvara amRtacaMdrajIe e siddhAMta dhvanita karyo che ke - jema te banne bALako* caMDALaNInA udaranA - eka ja hana jAtinA hoI arUchyuM che, tema puNya-pApa e banne bALako (off-spring) pudgala jAtirUpa caMDALaNInA udaranA - eka ja hIna jAtinA hoI AtmAne "asparya che - sparza karavA yogya nathI, arthAt banne azuci pudgalarUpa - para vasturUpa hoI AtmAne atyaMta heya - tyajavA yogya che. AkRti zudrikA zUdra - brAhmaNa - madirA tyAgI - jAtibheda bhramathI vicaratA jADalA zUdro zUdra - caMDALa - madirA svAdI - sAkSAt zUdro Ama A adbhuta adhyAtma nATakanA A puNya-pApa adhikAra rU5 trIjA aMkanuM adbhuta nATakIya rItithI (Dramatic style) bhavya udghATana (grand opening ceremony) karatA tattvAmRta saMbhUta be hRdayaMgama kaLaza kAvyo apUrva tatvakalAthI gUMthIne mahAnigraMtha munIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajI sUtrAvatAra kare che: - "yathA bAvarbhako jAtau zUdrikAyAstathodarAt / Hvattitato a mato mero manAtmanA " - zrI paMcAdhyAyI, ki.a. zlo. 583
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya pApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 145 kammamasuhaM kusIlaM suhakammaM cAvi jANaha susIlaM / kaha taM hodi susIlaM jaM saMsAraM Savesedi // 145 // ('lava te 52 sevo save. 3' - me. 25) (vyAnuvAda: samaya) karma azubha kuzIla jANo tame re, ne zubha karma suzIla; jeha pravezAve saMsAramAM re, te kyama hoya suzIla ? ... karma zubhAzubha beya kuzIla che re, zuddha svabhAva suzIla. 145 gAthArtha - azubha karmane kuzIla ane zubha karmane suzIla tame jANo cho, (paNa) te suzIla kema hoya cha ? saMsAramA pravezAva cha. 145 AtmakhyAtiTIkA karmAzubhaM kuzIlaM zubhakarma cApi jAnIta suzIlaM / kathaM tad bhavati suzIlaM yatsaMsAraM pravezayati // 145 // zubhAzubhajIvapariNAmanimittatve sati kAraNabhedAt zubhAzubhapudgalapariNAmamayatve sati svabhAvabhedAt zubhAzubhaphalapAkatve satyanubhavabhedAt zubhAzubhamokSabaMdhamArgAzritatve satyAzrayabhedAt caikamapi karma kiMcicchubhaM kiMcidazubhamiti keSAMcitkila pakSaH, sa tu pratipakSaH / tathAhi - zubho'zubho vA jIvapariNAmaH kevalAjJAnatvAdekastadekatve sati kAraNAbhedAt ekaM karma / zubho'zubho vA pudgalapariNAmaH kevalapudgalamayatvAdekastadekatve sati svabhAvAbhedAdekaM karma / zubho'zubho vA phalapAkaH kevalapudgalamayatyAdekastadekatve satyanubhavAbhedAdekaM karma / zubhAzubhau mokSabaMdhamArgau tu pratyekaM kevalajIvapudgalamayatvAdaneko / tadanekatve satyapi kevalapudgalamayabaMdhamArgAzritatvenAzrayAbhedAdekaM karma // 145 // AtmabhAvanA - azubhaM karma kuzIlaM - azubha bhane zIda - kutsita zIvANu, zubhakarma cApi suzIlaM - bhane zubha bhane suzIla - suMdarazIbavAghutame chI, (59) kathaM tad bhavati suzIlaM - suzIlabhaDIya cha ? yatsaMsAraM pravezayati - saMsAra pravezAvecha, saMsAramA praveza rAve. // iti gAthA AtmabhAvanA // 145 / / ekamapi karma . bha kiMcicchubhaM kiMcidazubhamiti - [thita - zubhayita zulavo keSAMcit kila pakSaH - 2248 5352 ! 56 cha. vo 5 nabI cha ? (1) zubhAzubhajIvapariNAmanimittatve sati - zuma - azubha71 - pariNAma mitta sate kAraNabhedAt - 129 mehane dI, (2) zubhAzubhapudgalapariNAmamayatve sati - zubha - azula pugaba parikSAmabhayapazusate svabhAvabhedAt - skhalAvanenebI, (3) zubhAzubhaphalapAkatve sati / zubha-azula uspazuM sate anubhavabhedAt - anubhava lenebIdhe, (4) zubhAzubhamokSabaMdhamArgAzritatve sati - zubha - azubhAra moza1 - baMdhara mArganuM AzritapaNuM sate arthAta anukrame zubha evA mohAmArganuM ane azubha evA baMdha bhAnubhAzraya 42rAyA5zusate AzrayabhedAt - mAyanebI - ma // 2 129nebI 59 bhaya zubha thita azula vo 2005252! 50 cha, sa tu pratipakSaH - 5 vadoprati50 cha, prati- pAnI vived aTo sAbho 50 cha.3vI pratipakSa cha ? tathA hi .
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya (1) zubhAzubha jIva pariNAmanuM nimittapaNuM sate kAraNabhedane lIdhe, (2) zubhAzubha pudgala pariNAmamayapaNuM sate svabhAva bhedane lIdhe, (3) zubhAzubha phalapAkapaNuM sate anubhava bhedane lIdhe ane (4) zubhAzubha mola baMdha mArga - AzritapaNuM sate Azraya bhedane lIdhe, eka paNa karma kiMcita zubha kiMcit azubha ema koIno (keTalAkono) kharekhara ! pakSa che, paNa te to pratipakSa che. te A prakAre - (1) zubha vA azubha jIva pariNAma kevala ajJAnapaNAne lIdhe eka che, tenuM ekatva sate svabhAva abhedane lIdhe karma eka che, . (2) zubha vA azubha pudgala pariNAma kevala pudgalamayapaNAne lIdhe eka che, tenuM etva sate svabhAva abhedane lIdhe karma eka che, (3) zubha vA azubha phalapAka kevala pudgalamayapaNAne lIdhe eka che, tenuM ekatva sate anubhava abhedane lIdhe karma eka che, (4) zubha1 - azubhara mokSa - baMdhamArga e banne to pratyekapaNe kevala jIvana - pudgalaramayapaNAne lIdhe aneka che, tenuM anekapaNuM sate paNa kevala pudgalamaya baMdhamArganA AzritapaNAe karIne Azraya abhedane lIdhe karma eka che. 145 amRta jyoti mahAbhASya (vivecana). "kriyA, zubha ane azubhano niSedha kahyo hoya to mokSanI apekSAe che. tethI karI zubha ane azubha kriyA sarakhI che ema gaNI laI zubha kriyA karavI nahIM, evuM jJAnI puruSanuM kathana hoya ja nahIM. satparuSanuM vacana adharmamAM dharmanuM sthApana karavAnuM hoya ja nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, upadeza chAyA, (957) "puNyaM karma zubhaM proktamazubhaM pApamucyate / tatvayaM tu zugaM gaMtUna vat patithati ni? " - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmasAra, 18-60 (1) zuSoDazo yA nIvapariNAma: : - zubha vA azubha jIvapariNAma eka che, zAthI? vavanAnatyA - kevala ajJAnapaNAthI tahevatve sati - tenuM jIva - pariNAmanuM ekapaNuM sate, kArakhevAtu - kAraNa abhedane lIdhe - jhaM varSa - karma eka che, (2) zumo vA kultapariNAma: : - zubha vA azubha pudgalapariNAma eka che, zAthI ? vahevataputimatvAn - kevala pudgalamayapaNAthI tahejatve sati - tenuM - pudgalapariNAmanuM ekapaNuM sate svamavArevAtu - svabhAva abhedane lIdhe - pa varSa - karma eka che, (3) moDazumo vA ktapa: : - zubha vA azubha phalapAka eka che, zAthI? vanaputtama tat - kevala pudgalamayapaNAthI, tahevA ti - tenuM - zubha - azubha phalapAkanuM ekapaNuM sate, sanamavAdhelA - anubhava abhedane lIdhe aa karma - karma eka che. (4) mAmI mosavaMdhanA ane zrI - zubha-azubha mokSamArga - baMdhamArga aneka - eka nahi evA jUdA jUdA che, zAthI? pratye vatanavaputtama vAk - pratyekapaNe kevala jIvamayapaNAthI, kevala pudgalamayapaNAthI, tanevatve satyapi - tenuM te mokSamArganuM ane baMdhamArganuM anekANuM - vibhinnapaNuM sate paNa vatapunama vaMdhamaifkatatvena - kevala pudagalamaya baMdhamArganA AzritapaNAe karI AzramerA - Azraya abhedane lIdhe rna - karma eka che. Ama kAraNa abhedane lIdhe, svabhAva abhedane lIdhe, anubhava abhedane lIdhe ane Azraya abhedane lIdhe karma eka che. || rati "Atmati' nAmAvanA 949IL.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 145 '"duSTabhAva pApahetu suSTha bhAva puNyahetu, yAte douM karmamAMhi hetubheda mAnIe, pApa udai ke asAtA puNya hoya sAtA, pAte kSAra miSTa rUpa svAdabheda ThAnIe, pApa to kugati daiya puNya sadgati daiya, gati bheda paratakSa phala bheda jAti AnIe.'' = zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-84 koI jano azubha karmane kuzIla' - kutsita duSTa zIla - svabhAvavALuM ane zubha karmane 'suzIla' - suMdara ziSTa zIla - svabhAvavALuM mAne che, paNa je saMsAramAM pravezAve che te suzIla kema hoya vAru ? hi te hovi sulInaM naM saMsAra vesevi / ' ema sAmAne niruttara karI ghe evo sIdho sAdo prazna (Poser) atre zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI AtmArthI mumukSuonI sAme sad vicAraNArthe mUkyo che ane 'AtmakhyAti' sUtra kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva vyAkhyAthI tenA bhAvane anaMtaguNa viziSTa paripuSTa karI parisamRddha karyo che ane teno saMkSepa bhAvArtha e che ke zubha - azubha banne jyAM saMsAra baMdhananA hetu hoI 'kuzIla' che, tyAM karmano kuzIla - suzIla bheda mAnavo kRtrima che, kAraNake karma to eka pudgalarUpa chatAM kaMI karma zubha ane kaMI karma azubha ema keTalAka loko bheda kalpanA kare che, te mati vibhrama mAtra che. te A prakAre - - - kAraNa, svabhAva, anubhava ne karma zubha kaMI karma azubha AzrayanA bhedathI kaMI evo pakSa te pratipakSa (1) kaMI karmane zubha jIva pariNAmanuM nimittapaNuM hoya che ane kaMI karmane azubha jIva pariNAmanuM nimittapaNuM hoya che, arthAt kaMI karma zubha jIva pariNAmanA nimitte kAraNe upaje che ane kaMI karma azubha jIva pariNAmanA nimitta kAraNe upaje che, ema kAraNano bheda che eTalA mATe, 'jaramevAt', (2) kaMI karma zubha pudgala-pariNAmamaya hoya che ne kaMI karma azubha pudgala pariNAmamaya hoya che, arthAt pudgala pariNAmanuM baneluM hoya che, ema svabhAvano bheda che eTalA mATe - 'svamAvamevAt', (3) kaMI karma udaya Avye zubha vipAka rUpa anubhava Ape che ne kaMI karma azubha phala vipAka rUpa anubhava Ape che, ema anubhavano bheda che eTalA mATe - 'anubhavamevAt', ane (4) kaMI karma zubha mokSa mArganuM Azrita che ne kaMI karma azubha baMdha mArganuM Azrita che, arthAt kaMI karma zubha evA mokSamArgano Azraya karI raheluM che ne kaMI karma azubha evA baMdha mArgano Azraya karI raheluM che, ema Azrayano bheda che eTalA mATe mevAt', evA prakAre cAra kAraNane lIdhe iivat zubha oivit jJazukSma - kaMI karma zubha che ane kaMI karma azubha che, ema eka ja karmamAM paNa bheda mAnato pakSa koI jano grahe che, "kRti oSAMcit pakSaH' arthAt te pakSa temanA potAnA prati' viruddha 'pakSa'mAM jato hovAthI pratipakSa ja che ! temaNe rajU karelI cAre yukti temanAthI viruddha paDI temanA pakSanuM ja nirAkaraNa kare che. te juo ! A prakAre - 'Azraya - - - - mAtra ajJAna che (1) jIvano zubha pariNAma hoya ke azubha pariNAma hoya, paNa te banne kevala rUpa ja che, eTale jaivattAjJAnavAt' kevala ajJAnapaNAne lIdhe' jIvano zubha - azubha pariNAma eka che, eTale Ama tenuM ekapaNuM che, eTale amuka karmano nimitta hetu zubha jIvapariNAma ne amuka karmano nimitta hetu azubha jIvapariNAma ema kAraNano bheda ghaTato nathI, eTale kAraNa abhedane lIdhe karma eka 'vhAramevAveOrma', arthAt eka ajJAna rUpa zubhAzubha jIvapariNAma nimitte utpanna thatuM karma eka rUpa che, (2) zubha pudgalapariNAma hoya ke azubha pudgalapariNAma hoya, paNa te banne kevala pudgalamaya che, eTale 'kevala pudgalamayapaNAne lIdhe' hevanapuT AnamayatvAt eka che ane Ama te bannenuM ekapaNuM che, eTale amuka karma zubha pudgalapariNAma rUpa amuka karma azubha pudgala pariNAma rUpa ema svabhAvano bheda ghaTato nathI. eTale kevaLa eka pudgalamayapaNAe karIne svabhAva abhedane lIdhe karma eka che - eka rUpa che - 'svamAvAmelAve varta' (3) karmano udaya rUpa phalapAka zubha hoya ke =
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti azubha hoya, paNa te banne pudgalamaya che, eTale 'kevala pudgalamayapaNAne lIdhe' "vata pudgalamayatvAt ' eka che ane Ama tenuM ekapaNuM che, eTale amuka karma udaya Avye zubha phala vipAkano anubhava Ape che ne amuka karma azubha phala vipAkano anubhava Ape che, ema tenA anubhavano bheda ghaTato nathI. eTale eka pudgalamaya 'anubhava abhedane lIdhe' karma eka che - ekarUpa che - 'anubhavAmevAre rma' / ane - (4) zubhAzubha mokSamArga ane azubha evA be mokSa baMdha mArgo 'pratyekapaNe kevala jIva-pudgalamayapaNAne lIdhe' aneka che - 'zubhAzubhau mokSagaMdhamAnta tu pratyeo nIvapuAtamayatvAvaneA', arthAt mokSamArga kevala AtmAzrita hovAthI kevala jIvamaya Atmamaya che ane azubha evo baMdhamArga kevala parAzrita pudgalAzrita hovAthI kevala pudgalamaya che, Ama kevala jIvamayapaNAne lIdhe zubha - prazasta evo mokSamArga ne kevala pudgalamayapaNAne lIdhe azubha evo baMdhamArga pratyeka jUdo jUdo hovAthI aneka che ane Ama mokSamArga - baMdhamArganuM anekapaNuM che, eTale koI karma (puNya) zubha mokSamArganuM Azrita che ne koI karma (pApa) azubha baMdhamArganuM Azrita che evo viparyastamatie upara kalpyA pramANe bheda ghaTato nathI, kAraNake te kalpita bheda pramANenA zubha azubha banne prakAranA karmanuM (puNya-pApanuM) kevala pudgalamaya baMdhamArganuM AzritapaNuM che 'jaivajJapuNAttamayagaMdhAzritatvena|' arthAt brAMta matithI tame kalpeluM zubha karma paNa zubha evA mokSamArganuM Azrita nathI, paNa kevala azubha evA baMdhamArganuM ja Azrita che, zubha karmane mokSamArganuM Azrita mAnavuM, e ja mahAbhrAMti che. kAraNake zubha karma kahevAtuM hoya ke azubha karma kahevAtuM hoya, paNa te banneya kevala parAzrita evA pudgalamaya baMdhamArgano ja Azraya kare che, eTale Azraya abhedane lIdhe' karma eka che - ekarUpa che 'AzrayAmevAre rma' / zubha-azubha bannenuM kevala pudgalamaya baMdhamArga AzritapaNuM - - - - pakSa te pratipakSa ! Ama kAraNa abhedane lIdhe, svabhAva abhedane lIdhe, anubhava abhedane lIdhe ane Azraya abhedane lIdhe ema cAra ukta pakSanA pratipakSa kAraNapaNAne lIdhe pudgalamaya zubha azubha karma eka che, rUti sthitaM / arthAt zubha-azubha e vizeSaNa para bhAra daI prathama pakSakAre karmanI zubha-azubha ema bheda kalpanA karI hatI, te bheda kalpanA jIvapariNAma - pudgalapariNAma rUpa vizeSya para bhAra detAM nirmULa thAya che, eTale ke kAraNa bhedane lIdhe, svabhAva bhedane lIdhe, anubhava bhedane lIdhe ane Azraya bhedane lIdhe je zubha-azubha karmano 'pakSa' banyo hato, te Ama mahA maiyAyika mahA dArzanika paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe ajaba kuzalatAthI niyukta karelI niSThuSa yuktithI kAraNa abhedane lIdhe, svabhAva abhedane lIdhe, anubhava abhedane lIdhe ane Azraya abhedane lIdhe svayaM pratipakSa' ja banI gayo ! - - "puNya pApa donuM prakRti, hai pudgala ko baMdha, Ina para Atama buddhi jai, Iha karamako baMdha.'' - zrI devacaMdrajI kRta dravyaprakAza', 3-83 have A vastu vizeSa samajavA mATe zAstrIya rItyA punaH vizeSa vicAraNA karIe. atre keTalAka loko ema mAne che ke kaMIka karma zubha che ane kaMIka karma azubha che, teonI A mAnyatA teoe mAnelA A cAra hetu para nirbhara che (1) kAraNa bheda, (2) svabhAva bheda, (3) anubhava bheda, (4) Azraya bheda. te A prakAre - . 1. kAraNa bheda : zubhopayogathI zubha karma, azubhopayogathI azubha karma. zubha karmanuM nimitta kAraNa jIvanA zubha bhAva - zubha jIva pariNAma che, azubha karmanuM nimitta kAraNa jIvanA azubha bhAva - azubha jIva pariNAma che, arthAt jIvanA maMda kaSAya rUpa - vizuddhi
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 145 pariNAmarUpa zubhopayoga e zubha karmanuM kAraNa che ane jIvanA tIvra kaSAya rUpa - saMkleza pariNAma rUpa azubha upayoga e azubha karmanuM kAraNa che. ema kAraNano bheda che tethI karmano zubhAzubha bheda che. A aMge "paMcAstikAya'mAM kahyuM che ke - (1) "moha rAga dveSa ane cittaprasAda jenA bhAvamAM vidyamAna che, teno zubha vA azubha pariNAma hoya che. (2) zubha pariNAma te jIvanuM puNya (arthAtu bhAva puNya) azubha te pApa (bhAva pApa) hoya che, banneno (puNya-pApano) pudgala mAtra bhAva karmatva prApta dravya karmarUpa) che. (3) jene rAga prazasta che ane anukaMpAsaMzrita pariNAma che, cittamAM kaluSya (kaluSatA-malinatA) nathI, te jIvane puNya Asrave che. (4) pramAdabahula caryA, kAluSya, viSayomAM lolatA, paraMparitApa ane parApavAda e pApano Asrava kare che. arthAt A gAthAonI talasparzI vyAkhyA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe spaSTa samajAvyuM che tema - (1) "ahIM darzanamohanIyanA vipAkathI - udayathI kaluSa pariNAmatA - malina jIva pariNAmapaNuM te moha, vicitra - nAnA prakAranA cAritramohanIyanA vipAka pratyaye prIti-aprIti te rAga-dveSa, tenA ja - cAritramohanIyanA ja manda udaye vizuddha pariNAmatA - vizuddha jIva pariNAmapaNuM te citta prasAda pariNAma - ema A jenA bhAvamAM hoya che, teno avazya zubha vA azubha pariNAma hoya che. temAM - jyAM prazasta rAga ane cittaprasAda che tyAM zubha pariNAma, jyAM moha-dveSa ane aprazasta rAga che tyAM azubha pariNAma che - ema puNya - pApane yogya bhAvanA svabhAvanuM svarUpa che. (2) A puNya - pApa banne dravya ane bhAva ema be be prakAre che (dravya puNya - bhAvapurya, dravyapApa - bhAva pApa) ane te dravya - bhAvano paraspara nimitta - naimittika bhAva che. ** (3) (temAM) prazasta rAga, anukaMpA pariNati ane cittanuM akaluSapaNuM e traNa zubha bhAvo, dravya puNyAgnavanA nimitta mAtrapaNe kAraNabhUtapaNAne lIdhe - tenA AsravaNalaNathI pUrve bhAva puNyAgrava hoya che, tenA nimittavALo zubha karma pariNAma te yogadvAre pravezatA pudgalono dravya puNyAzrava che. (4) pramAda bahula caryA pariNati, kAluSya pariNati, viSaya laulya pariNati, paraMparitApa pariNati ane parApavAda pariNati e paMca azubha bhAvo - dravya pApAmravanA nimitta mAtrapaNe kAraNabhUtapaNAne lIdhe - tenA AzravaNa kSaNathI pUrve bhAvapApAmrava che, tenA nimittavALo azubha karma pariNAma te yogadvAre pravezatA pugalono dravya pApAzrava che." - amRtacaMdrajInI A nikhuSa spaSTa mImAMsA parathI samajAya che ke zubha karmanuM nimitta kAraNa zubha jIva pariNAma arthAt zubhopayoga che ane azubha karmanuM nimitta kAraNa azubha jIva pariNAma arthAt azubhopayoga che, mATe kAraNa bhedane lIdhe karmano zubhAzubha bheda che. 2. svabhAva bhedathI zubhAzubha karmabheda koI karma zubha pudagala pariNAmAtmaka che. koI karma azubha pudagala pariNAmAtmaka che, arthAtu koI zubha pudgalanI banelI puNya karma prakRti che ane koI azubha pudgalanI banelI pApakarma prakRti che. ema karmanA svabhAvano bheda che, tethI karmano zubhAzubha bheda che. A aMge "zrI tattvArtha sUtramAM kahyuM che tema "sad vedya, samyakta, hAsya, rati, puruSa veda, zubha Ayu - nAma - gotra e puNya che', "moho rAgo doso cittaprasAdo ya jassa bhAvammi / . vijadi tassa suho vA asuho vA hodi pariNAmo // suhapariNAmo puNNaM asuho pAvaMti havadi jIvassa / dohaM poggalamatto bhAvo kammattaNaM patto // rAgo jassa pasatyo aNukaMpAsaMsido ya pariNAmo / citte Natyi kalussaM puNNaM jIvassa Asavadi // cariyA pamAdabahulA kAlussaM loladA ya visayesu / paraparitAvApavAdo pAvassa ya AsavaM kuNadi // " - paMcAstikAya, gA. 131-132, 135, 139 (vizeSa mATe juo AcAryavarya amRtacaMdrajInI adabhuta TIkA). navasathavasvAsthatipuruSavezumAyurnAmoTA putha " - zrI tatvArtha sUtra, a. 8, sU. 26 (juo tattvArtha bhASya)
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti arthAtu bhUta-vratI anukaMpAdi hetuka sad vedya (zAtA vedanIya), kevali-hRta AdinA varNavAdAdi hetuka samyakta vedanIya, hAsya vedanIya, rati vedanIya, puruSa vedanIya, mAnuSa ane daiva e zubha AyuSya, gati nAma AdimAM zubha nAma, zubha gotra arthAt ucca gotra - ema A aSTa vidha karma puNya che, enAthI anya te pApa che. Ama koI karmano prakRti - svabhAva zubha che, koI karmano prakRti - svabhAva azubha che, eTale svabhAva bhedane lIdhe karmano zubhAzubha bheda che. 3. phalabhedathI zubhAzubha karmabheda koI karma zubha phala vipAkano anubhava karAve che, koI karma azubha phaLa vipAkano anubhava karAve che, Ama anubhavanA bhedathI paNa karmano zubhAzubha bheda che. jemake - puNya prakRtinuM phala svargAdi sugatimAM sukharUpa zubha pudgala vipAka anubhava che, pApa prakRtinuM phala narakAdi durgatimAM duHkharUpa azubha pudgala vipAka anubhava che. A aMge zrI pravacanasAramAM kahyuM che ke - "zubhopayukta svargasukha pAme che' - suhovanutto va sAduM zubhathI yukta AtmA tiryaMca vA manuSya vA deva thayelo teTalo kALa vividha aitriya (Idriya saMbaMdhI) sukha lahe che. azubhodayathI AtmA kunara, tiryaMca, nairayika (nArakI) thaIne duHkha sahasrothI sadA abhivRta sato atyaMta bhame che." Ama sukha-duHkharUpa sAtA - asAtArUpa phala anubhavanA - vipAka rasanA bhedathI karmano zubhAzubha bheda che. 4. Azraya bhedathI zubhAzubha karma bheda koI karma zubha evA mokSamArgano Azraya kare che, koI karma azubha evA baMdhamArgano Azraya kare che, arthAt zubha evuM puNya karma mokSa pratye laI janAro mokSamArga che ane azubha evuM pApa karma baMdha pratye laI janAro baMdhamArga che. Ama puNya karma mokSamArgAzrayI ane pApa karma baMdhamArgAzrayI che, eTale paNa karmano zubhAzubha bheda che. Ama kAraNa bhedathI, svabhAva bhedathI, phala bhedathI (anubhava bhedathI) ane Azraya bhedathI karmano zubhAzubha bheda che ema koI mAne che, te vyavahAranaya apekSAe bAhya upalaka dRSTie ( bhAsatuM hoya, paNa jarA uMDA utarI paramArthathI - tattvathI nizcayanaya apekSAe aMtaraMga dRSTie jotAM te yathArtha nathI, kAraNake kAraNa abhedathI, svabhAva abhedathI, phala abhedathI (anubhava abhedathI) ane Azraya abhedathI karma eka abheda svarUpa che. te A prakAre - 1. kAraNa abhedathI karma eka svarUpa zabha jIvapariNAma ho ke azubha jIvapariNAma ho - jIvano maMda kaSAya rUpa - vizuddhi pariNAma rUpa zubhopayoga ho ke jIvano tIvra kaSAya rU5 - saMkleza pariNAma rUpa azubhopayoga ho, paNa te banne ajJAnamaya ja che, kAraNake AtmAnA zuddha svabhAvathI viruddha evA je thoDA ke jhAjhA kaSAyAdi rUpa vibhAva bhAva che te sarva ajJAna ja che, arthAta maMda - tIvra kaSAya rUpa zubhAzubha bhAvanuM mULa aMtargata kAraNa eka ajJAna ja che. eTale zubhAzubha pariNAmanA kevala eka ajJAnapaNAne lIdhe tajjanya karma paNa eka che. jIvanA uparokta zubhAzubha pariNAmanuM aMtargata svarUpa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe paMcAstikAya" TIkAmAM (75, 135, 140) spaSTa samajAvyuM che te parathI A vastu spaSTa samajAI jAya che. jemake - (1) ahetu - siddha - sAdhuomAM bhakti, dharmamAM - vyavahAra cAritra anuSThAnamAM vAsanA pradhAna ceSTA, guruonuM - AcAryAdinuM rasikapaNAe karI anugamana - A prazasta rAga che - prazasta "jutto suheNa AdA tiriyo vA mANuso vA devo vA / bhUdo tAvadi kAlaM lahadi suhaM iMdiyaM vivihaM // asuhodayeNa AdA kuNaro tiriyo bhavIya raiyo / suvAsadArdi satA putro mana gavaMtaM " - zrI "pravacanasAra', gA. 70, 12 10
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ pujyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 145 viSayapaNAne lIdhe. A" (prazasta rAga) phuTapaNe pUla lakSyatAe karI kevala bhakti prAdhAnya che jene evA ajJAnIne hoya che, uparitana (uparanI) bhUmikAmAM jeNe sthAna nathI prApta karyuM evA jJAnIne paNa asthAna rAga-niSedhArthe vA tIvra rAga jvara vinodArtho (dUra karavA mATe) kadAcituM hoya che. (2) temaja - tIvra mohavipAka thakI prabhava - janma pAmatI AhAra - bhaya - maithuna - parigraha e saMjJAo, tIvra kaSAyodayathI anuraMjita (raMgAyelI) yoga - pravRttirUpA kRSNa - nIla - kapota e traNa lezyAo, rAga-dveSanA udaya - prakarSa thakI IdriyAdhInapaNuM, rAga-dveSa udraka thakI priya saMyoga - apriya viyoga - vedanA mokSaNa - nidAna AkAMkSaNa rUpa Arta, kaSAyathI krUra AzayapaNA thakI hiMsA - asatya - teya - viSaya saMrakSaNa AnaMdarUpa raudra, zubha karmathI anyatra duSTatAthI prayukta jJAna te naiSkarma, sAmAnyathI darzana - cAritramohanIyanA udaya thakI upajanita avivekarUpa moha, A bhAva Asrava prapaMca dravya pApAmrava prapaMcaprada hoya che - "gs: bhAvapApAtravaprapa dravyaTITIkUvo bhavati |' - amRtacaMdrajInI A spaSTa mImAMsA parathI samajAya che ke maMda moha - kaSAya rUpa vizaddhi pariNAmathI upajato zubha jIvapariNAma zubhopayoga ke tIvra moha - kaSAya rUpa saMkleza pariNAmathI upajato azubha jIva pariNAma - azubhopayoga e banne ajJAnanA ja aMgabhUta che. eTale moha - kaSAyanA maMda - tIvrapaNAnI apekSAe jo ke zubha - azubha bhAvanuM samakakSapaNuM nathI ane azubhopayoganI apekSAe to zubhopayoga kathaMcita ISTa ja che, chatAM zuddhopayoganI apekSAe to azuddhopayoganA aMgabhUta zubhopayoga - azubhopayoga ba ya pugalamaya karmabaMdhanA kArApaNAne lIdhe mumukSu jIvane aniSTa che ane zubha - azubha jIvapariNAmanA kevala ajJAnapaNAne lIdhe kAraNa abhedathI karmanuM eka svarUpapaNuM che. - "taba vaha kahe hai - zAstra viSe zubha azubha ko samAna kahA hai. Isaliye hama ko to vizeSa jAnanA yukta nAMhI. (tisakA samAdhAna) - jo jIva zubhopayoga ko mokSakA kAraNa mAna upAdeya mAne hai, zuddhopayoga ko nAhIM pahacAna hai tinako zubha azubha donoM kI apekSA vA bandha ke kAraNakI apekSA samAna dikhAIye hai. aura zubha azubha bhAvana kA paraspara vicAra kariye to zubha bhAvana viSe kaSAya manda hoya hai isaliye bandha kSINa hoya hai, azubha bhAvana viSe kaSAya tIvra hoya hai, Isa liye bandha bahuta hoya che. aise vicAra kiye azubha kI apekSA siddhAnta viSe zubha ko bhalA kahiye hai. jaise roga to thoDA vA bahuta bhI burA hai, paraMtu bahuta roga kI apekSA thoDe roga ko bhI bhalA kahiye, isaliye zuddhopayoga na hoya to azubha ko choDa zubha viSe pravartanA yukta hai, zubha ko choDa azubha viSe pravartanA yukta nAhIM hai. **jaise koI puruSa kizcita mAtra bhI apanA dhana diyA cAhe nAhIM parantu jahAM bahuta dravya jAtA jAne kahAM cAha kara thoDA dravya dene kA upAya kare hai. taise jJAnI ke kizcit mAtra bhI kaSAya rUpa kArya kI cAha nAha, parantu jahAM bahuta kaSAya rUpa azubha kArya hotA jAne tahAM cAha kara bhI thoDA kaSAya rUpa zubha kArya karanekA udyama kare . Isa se yaha bAta siddha bhaI, ki jahAM zuddhopayoga hotA ane tahAM to zubha kArya kA niSedha hI hai. aura jahAM azubhopayoga hotA jAne tahAM zubha upAya kara aMgIkAra karanA yukta hai." - . zrI ToDaramallajI kRta "mokSamArga prakAza', pR. 315-16 2. svabhAva abhedathI karma eka svarUpa koI karma zubha pugala pariNAmAtmaka ho ke azubha pudgala pariNAmAtmaka ho, zubha pudgalanI banelI puNya karmaprakRti ho ke azubha pudgalanI banelI pApa karmaprakRti ho, paNa te sarva kevala pudgalamaya ja che, eTale eka pudgalamaya svabhAvanA abhedapaNAne lIdhe karma eka svarUpa che. sarva karma ___"ayaM hi sthUlalakSyatayA kevalabhaktiprAdhAnyasyAjJAnino bhavati, uparitanabhUmikAyAmalabdhAspadAsyAsthAnarAganiSedhArthaM tIvrarAvaravino vA vArita jJAninokari mavati " - I. (juo amRtacaMdrajInI paMcAstikAya TIka)
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti prakRti mUrta evA pudgalanI ja racanA che, kAraNake "karmono kulabhUta evo sukha duHkha hetu viSaya mUrta che, te mUrta evI IdriyothI jIvathI niyatapaNe bhogavAya che, tethI karmonuM mUrtapaNuM anumAnAya che. te A prakAre - mUrta saMbaMdhathI anubhavAI raheluM karma mUrta che - mUrNapaNAne lIdhe, uMdaranA viSanI jema." Ama kevala pudgala racanAmaya mUrta karmano zubha ghATa ho ke azubha ghATa ho, paNa tenA pudgalamaya paNAmAM kAMI bheda paDato nathI, eTale svabhAva abhedane lIdhe karma eka abheda svarUpa che. baMdhayukta jIva karma sahita, pudgala racanA karma khacita." - zrImad rAjacaMdra, aM. 108 3. phala abhedathI karma eka svarUpa koI karma bhale zubha phalavipAkano anubhava karAvatuM ho, koI-karma azubha phalavipAkano anubhava karAvatuM ho, paNa te sarva zubha vA azubha phalavipAka kevala pulamaya ja che, eTale tenuM ekapaNuM hoI anubhava abhedane lIdhe kama eka svarUpa che. temaja - svargAdi sugatimAM sukharUpa pudgala vipAka anubhava ane narakAdi durgatimAM duHkharUpa pudgala vipAka anubhava, ema sukha-duHkhanI kalpanA karavAmAM Ave che te paNa paramArthathI yathArtha nathI. kAraNake paramArthathI saMsAranA kAraNarUpa karma mAtra duHkha ja che. zabdAdi viSayo je lokamAM sukha sAdhana manAya che te to paramArtha dRSTithI jotAM duHkha sAdhana ja che athavA kalpita sukhAbhAsa ja che. puNya paripAkane lIdhe devatAone utkRSTa Idriya sukhanI prApti hoya che, "teone paNa svAbhAvika sukha nathI, ulaTuM svAbhAvika du:kha ja dekhAya che. kAraNake teo paMcendriyAtmaka zarIra-pizAcanI pIDAthI paravaza thaI bhRga prapAta samA managamatA viSayo pratye jhAMvAM nAMkhI jhaMpalAve che', vataste prakriyAtma zarIra gizAvaDiyA paravazA mRguprapAta. thAnIyAnanojJavaSayAnamapatti * puNya balathI IcchA mujaba hAjara thatA bhogothI teo sukhI jevA pratibhAse che, paraMtu "duSTa rudhiramAM jaLonI peThe teo viSayomAM atyaMta Asakta hoI viSayatRSNA duHkha anubhave che. kharAba lohI pIvA IcchatI lohI tarasI jaLo jema rudhira pAna karatAM pote ja pralaya pAmI phleza bhogave che, tema viSayatRSNAvaMta A puNyazALIo paNa viSayone IcchatA ane bhogavatA rahI pralaya - AtmanAza pAmI phleza anubhave che. Ama zubhopayogajanya puNyo paNa sukhAbhAsa rUpa duHkhanA ja sAdhano che. jyAM mahA puNyazALI devAdinA sukha paNa paramArthathI duHkha rUpa ja che, tyAM pachI bIjA sukhanuM to pUchavuM ja zuM? vaLI puNyajanya Idriya sukha sukhAbhAsarUpa che eTaluM ja nahi, paNa bahu prakAre duHkha svarUpa paNa che. kAraNake te parAdhIna che, bAdhA sahita che, vicchinna - khaMDita che, baMdha kAraNa che, viSama che. eTale IdriyothI je sukha prApta thAya che, te duHkha ja che." AtmAthI atirikta - jUdA evA para nimittathI upajatuM hovAthI, te Idriya sukha parAdhIna che. kSudhA - tRSAdi tRSNA vikArothI atyaMta AkulatAne lIdhe te bAdhA sahita che. eka sarakho akhaMDa zAtA vedanIyano udaya raheto na hoI, zAtA - azAtAnA udayathI te khaMDakhaMDa thAya che, eTale te vicchinna - khaMDita che. upabhoga mArgamAM doSa senA to pAchaLa pAchaLa lAgelI ja (anulagna) che ane tenA anusAre ghana kamarapaTala sAthe sAthe ja hoya che, tenA vaDe karIne te baMdha kAraNa che ane sadA vRddhinahAni pAmavAthI viSamapaNAe karIne te viSama che. Ama puNya paNa pApanI jema duHkha sAdhana siddha thayuM. eTale Ama paNa puNya pApanA saMsAra duHkharUpa anubhava abhedane lIdhe karma eka abheda svarUpa che. "yato hi karmaNAM phalabhUtaH sukhaduHkhahetuviSayo mUrtoM, mUrterindriyai rjIvena niyataM bhujyate, tataH karmaNAM bhUrtatvamanumIyate / tathAda - mUrta varSa mUrtasaMvanthanAnuNyamAna mUrtatAvAviSariti " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "paMcAstikAya' TIkA gA. 133 pravacanasAra' gA. 71 zrI amRtacaMdrAcAryajInI TIkA. A aMge zrI pravacanasAra gA. 63-64 ane 70-76 ane te paranI zrI amRtacaMdrAcAryajInI parama adbhuta amRta TIkA khAsa avalokavA yogya che - jeno sAra saMdarbha upara vivecanamAM aMtarbhata karyo che.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ pujyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 145 "saparaM bAdhAsahidaM vicchiNNaM baMdhakAraNaM visamaM / vaM lihiM taddha te sIvavuM suvavakheva tathA " - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta pravacanasAra, gA. 76 4. Azraya abhedathI karma eka svarUpa zuddha evo mokSamArga ane zubha azubha evo baMdhamArga pratyekapaNe kevala jIvamaya ane kevala pudgalamaya ema aneka che - jUdA jUdA bhinna che. Ama anekapaNuM sate paNa zubha karma ho ke azubha karma ho paNa te paugalika hoI kevala baMdhamArgano ja Azraya kare che. eTale kevala baMdhamArgano Azraya karatA paradravyarUpa Azraya abhedathI karma eka svarUpa che. A aMge zrI "pravacanasAra', 2 - gA. 89 mAM kahyuM che ke - "anyomAM zubha pariNAma te "puNya', azubha te "pApa" ema kahyuM che, ananyagata pariNAma te duHkhakSaya kAraNa samayamAM (siddhAMtamAM kahyuM che." A gAthAnI addabhuta tAttvika mImAMsA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAryuM che tema - prathama to pariNAma dvividha che - paradravya pravRtta ane svadravya pravRtta, temAM paradravya pravRtta te parathI uparaktapaNAne (raMgAvApaNAne) lIdhe viziSTa pariNAma che, paNa svadravya pravRtta to parathI anuparaktapaNAne (nahi raMgAvApaNAne) lIdhe aviziSTa pariNAma che. temAM - viziSTa pariNAmanA be vizeSo kahyA che - zubha pariNAma ane azubha pariNAma. temAM - puNya - pudgalabandhanA kAraNapaNAne lIdhe zubha pariNAma te puya, pApa pudgala bandhanA kAraNapaNAne lIdhe azubha pariNAma te pApa. paNa aviziSTa pariNAmano zuddhapaNAe karIne ekapaNAne lIdhe vizeSa che nahi, te kALe karIne saMsAra-duHkha hetu karmapudgalanA kSaya kAraNapaNAne lIdhe saMsAra duHkha hetu karma pudgalano kSayAtmaka mokSa ja che." A parathI spaSTa samajAya che ke - zubha ke azubha pariNAma paradravya pravRtta hoI kevala paugalika baMdhamArgano ja Azraya kare che, eTale kevala baMdha mArgAzritapaNAe karI Azraya abhedane lIdhe karma eka svarUpa che. Ama kAraNa abhedathI, svabhAva abhedathI, phala abhedathI ane Azraya abhedathI karma eka svarUpa che ema siddha thayuM - ti siddha | *"suhapariNAmo puNyaM asuho pAvatti bhaNiyamaNNesu / pariNAmoLa, to suvavavavavavAra samaye " - zrI pravacanasAra', 2 - gA. 89 para pudgala 13
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ukta vastunA sArasamuccayarUpa samayasAra kaLaza (3) prakAze che - upajAti - hetusvabhAvAnubhavAzrayANAM, sadApyabhedAnna hi karmabhedaH / tadvaMdhamArgAzritamekamiSTaM, svayaM samastaM khalu baMdhahetuH // 102 // hetu - svabhAvAdikano abheda, sadAya tethI na ja karmabheda, A baMdha nAgazrita ISTa eka, svayaM badhuM baMdha hetu che. 102 amRta pada-102 - dhAra taravAranI' - e rAga , karma sarva nizcita, baMdha mArgazrita, tethI abheda te eka hoya, tethI te to svayaM, karma samasta e, baMdhano hetu abheda joye.... karma sarva. 1 zabha vA azubha ho. pUNya vA pApa ho. baMdhano heta te sarva ISTa, kevala pudagalamayA, baMdhanA mArgane, AzratuM sarva te to aniSTa... karma sarva. 2 hetu svabhAva anubhava Azraya taNo, hoya atre sadAye abheda, teha kAraNa thakI, atra nizcaya nakI, karmano hoya nA koI bheda... karma sarva. 3 zubha vA azubha vA, jIva pariNAma te, kevala ajJAna rUpa eka cheka, ekapaNuM sasa sate, kAraNa abhedathI, zubha azubha sarva te karma eka... karma sarva. 4 zubha vA azubha vA, pudgala pariNAma te, kevala pudgalamayA eka cheka, ekapaNuM tata sate, svabhAva abhedathI, zubha azubha sarva te karma eka... karma sarva. 5 zubha vA azubha vA, sakala phalapAka e, kevala pudgalamayo eka cheka, ekapaNe tasa sate, anubhava abhedathI, zubha azubha sarva te karma eka... karma sarva. 6 zubha vA azubha vA, kevala pudgalamayo, Azrato baMdhano mArga cheka, * ekapaNuM tata sate, Azraya abhedathI, zubha azubha sarva te karma eka... karma sarva. 7 hetu svabhAva anubhava Azraya taNo, ema hotAM sadAye abheda, karma ekapaNuM sate, zubha azubha karmano, nizcaye hoya nA koI bheda... karma sarva. 8 karma sarva nizcita, baMdha mArgAzrita, tethI abheda te eka hoye, tethI te to svayaM, karma samasta e, baMdhano hetu abheda joye... karma sarva. 9 beDI ho lohanI, athavA suvarNanI, to ya te hoya beDI ja beDI, puNya pApa baMdha be, choDI amRta bhajo, Atma bhagavAna A mokSa keDI... karma sarva. 10 artha - hetu, svabhAva, anubhava ane AzrayanA sadAya abhedane lIdhe nizcaya karIne karma bheda nathI ja, tethI baMdha mArgAzrita eka mAnavAmAM AveluM te karma svayaM samasta nizcaye karIne baMdha hetu che. amRta jyoti" mahAbhASya AtmAnA svabhAvane je AvaraNa tene jJAnIo karma kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, (upadeza chAyA) 957 "guru kahe pApa puNya donuM karma jAla rUpa, hetu rasa gati phala bheda nAhi lekhIye, kaMpa roga pApa bhoga puNya de akara roga, donuM duHkhakhAni vinAsi rUpaka dekhIye, 14
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 102 pApa so aruci bhAva puNyasetI prIti dAva, mithyArdaSTi jIvakuM e kumati vizeSIye, donuM jaDabhAva rUpa donuM ku ajJAna rUpa, InahI so nyAro soI samakitI dekhIye.'' zrI devacaMdrajI kRta dravya pra. 3-85 'AtmakhyAti'nA gadyabhAgamAM je A uparamAM kahyuM te ukta vastunuM tAtparya darzAvato A upasaMhAra rUpa kaLaza (103) paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAzyo che 'hetusvabhAvAnubhavAzrayANAM sadApyabhedAt ' Ama ukta prakAre kevala eka ajJAnamaya zubhAzubha jIvapariNAma rUpa hetunA kAraNanA abhedane lIdhe, kevala eka pudgalamaya svabhAvanA abhedane lIdhe, kevala eka pudgalamaya anubhavanA abhedane lIdhe ane kevala eka pudgalamaya parAzrita baMdhamArga rUpa AzrayanA abhedane lIdhe, karmano zubha-azubha evo nizcaye karIne bheda ja nathI, na hi rnameH / ' tethI kevala eka baMdhamArgano ja Azraya karatuM evuM karma eka mAnavAmAM AveluM hoI, 'svayaM samastaM khalu 'tadvandhamAzritanemiSTa', svayaM samasta ja karma nizcaye karIne baMdhano ja hetu che vandhahetuH / ' hetu Adi abhedathI karma bheda : baMdha mAzrita samasta karma baMdha hetu 1 15 -
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have ubhaya karmane avizeSathI baMdha hetu sAdhe che - sauvaNiyaM pi NiyalaM baMdhadi kAlAyasaM pi jaha purisaM / baMdhadi evaM jIvaM suhamasuhaM vA kadaM kammaM // 146 // suvarNanI paNa beDI puruSane re, bAMdhe lohanI jema; zubha azubha vA karma karela te re, bAMdhe jIvane ema... karma zubhAzubha. 146 gAthArtha - sauvarNika (sonAnI) beDI paNa ane lohamaya (loDhAnI) beDI paNa jema puruSane bAMdhe che, ema zubha vA azubha kareluM karma jIvane bAMdhe che. 146 - AtmakhyAtiTIkA athobhayaM karmAvizeSaNa baMdhahetuM sAdhayati - sauvarNikamapi nigalaM badhnAni kAlAyasamapi ca yathA puruSaM / badhnAtyevaM jIvaM zubhamazubhaM vA kRtaM karma // 146 // zubhamazubhaM ca karmAvizeSeNaiva puruSaM badhnAti baMdhatvAvizeSAt kaMcanakAlAyasanigalavat // 146 // AtmakhyAti TIkArya zubha ane azubha karma avizeSathI ja puruSane bAMdhe che, baMdhapaNAnA avizeSane lIdhe, suvarNanI ane lohanI nigaDa (beDI) jema. 146 - "amRta jyoti mahAbhASya "tathArUpa zubha zubha svarUpe ane azubha azubha svarUpe saphaLa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 722 "na kAlAyasasya baMdhasya tapanIyamayasya ca / parataMtravizeSa pAmelo ivAna " - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmasAra zubha azubha ubhaya karmane avizeSathI baMdha hetu atra sAdhyuM che ane tenuM paramArthagaMbhIra saMkSipta sUtrAtmaka ke vyAkhyAna karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe saMkSepamAM tattva zubha azubha karma sarvasva samapyuM che - zumAzumaM 2 varSa - karma zubha hoya ke azubha hoya, avizeSathI ja puruSane bAMdhe che paNa te "avizeSathI ja - vinA taphAvate ja puruSane - AtmAne bAMdhe che - vizeLava puruSa vaMAti zAne lIdhe ? baMdhapaNAnA avizeSane lIdhe - vaMdhavAvizeSA, te bannenA baMdhapaNAno avizeSa" che, kaMI paNa vizeSa - taphAvata nathI, arthAt zubha atnamAvanA - adhomAM vizeSaLa saMpatuM sAdhari - have ubhaya - puraya pApa e banne karmane avizeSathI - taphAvata vinA baMdhahetu sAdhe che - sIvarNimafpa nirAndra zAhanA samaf - sauvarNika - suvarNanI banelI nigala - beDI ane kAlAyasa - loDhAnI banelI (beDI) paNa yathA puruSe vaMAti - jema puruSane bAMdhe che, gvuM - ema gumagupta vA kRtaM karma - zubha vA azubha kareluM karma nIve vakhAti - jIvane bAMdhe che. || ta AthA gAtmabhAvanA 946o. zubhamarAmamaM * - zubha ane azubha karma vizeLava - avizeSathI ja, vinA taphAvate ja, puruSa vajJAti - puruSane - AtmAne bAMdhe che, zAne lIdhe? vaMghatyAvizeSAnuM - baMdhapaNAnA avizeSane lIdhe - bIna taphAvatane lIdhe, konI jema? chaMvanachAtA nirAtava -kaMcana- suvarNa ane kAlAyasa-lohanigaDa- beDI jema.// rUti 'Atmati ' mAtmabhAvanA Ml946o. 16
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 146 karma paNa baMdhana rUpa che ne azubha karma paNa baMdhana rUpa che, tenA baMdhapaNAmAM kAMI phera paDato nathI tene lIdhe. konI jema ? sonAnI ne loDhAnI beDInI jema - vanAttAyataniAnavat / baMdha hetu - zubha - suvarNa beDI, azubha loha beDI. puNya te zubha karma ane pApa te azubha karma ema bhale koI apekSAvizeSe kahevAtuM hoya, paNa tattva dRSTithI dekhatAM te banneno koI taphAvata nathI, kAraNake banne pudgalamaya paravastu rUpa hoI AtmAne pragaTa baMdhanarUpa che, eTale e bannenA baMdhana svarUpapaNAmAM koI taphAvata nathI. jema koIne sonAnI beDIthI bAMdhyo hoya ke loDhAnI beDIthI bAMdhyo hoya, paNa tenA baMdha svarUpamAM kAMI phera paDato nathI, tema AtmAne zubhakarma rUpa sonAnI beDI hoya ke azubha karma rUpa loDhAnI beDI hoya, paNa banne baMdhana rUpa beDI ja beDI che. arthAt koI puruSane sonAnI beDI bAMdhI hoya ane aho ! A mhArI beDI kevI rUDI rUpALI che ema beDIthI malakAto hoya ane harSathI chalakAto hoya, to paNa te sonAnI beDI to beDI ja che ane loDhAnI beDI jema mahAdu:khadAdiya baMdhana rUpa ja che. tema koI puruSa puNya baMdhana rUpa sonAnI beDIthI baMdhAyo hoya ane aho A mhArA bhAgya kevA rUDA rUpALA che ema te puNya beDIthI paNa malakAto hoya ane harSathI chalakAto hoya, to paNa te puNya paNa baMdhanarUpa ja che ane pApa rUpa loDhAnI beDInI jema ja mahAbhava du:khadAyi baMdhana rUpa ja che. eTale ja popaTane sonAnA pAMjarAmAM pUryo hoya ke loDhAnA pAMjarAmAM pUryo hoya, paNa te banne pUranArA pAMjarA ja che ane te popaTa jevuM paMkhI paNa te baMdhana rUpa pAMjarAmAMthI nitya chUTavAne ane uDI jaI mukta thavAne jhaMkhe che. temaja siMhane sonAnI sAMkaLe bAMdhyo hoya ke loDhAnI sAMkaLe bAMdhyo hoya, kedIne suMdara khAsa jevI jelamAM goMdhyo hoya ke aMdhArI gaMdhAtI kALI koTaDImAM ruMdhyo hoya, paNa te sarva prakAre duHkhadAyi baMdhananA ja che ane temAMthI te te jIvo chUTI - baMdhana mukta thaI mukta thavAne ja jhaMkhe che. te ja prakAre puNya-pApa banne baMdhana rUpa hoI duHkhadAyI ja che, eTale te bannemAM vizeSa nathI ema jANI, jJAnI te puNya baMdhana - pApa baMdhana bannethI chUTavAne ja niraMtara jhaMkhe che ane vicAre che ke puNya suvarNa beDI, pApa loha beDI, paNa banne beDI ja sonAnI beDI hoya ke loDhAnI beDI hoya, paNa banne baMdhana rUpa beDI ja che, tema puNyabaMdha hoya ke pApabaMdha hoya, paNa banne bhavabaMdhana rUpa beDI ja che, eTale puNya pApamAM koI phalabheda nathI, arthAt puNya phala rUpa sukha paNa karyodaya rUpa hoI du:kha ja che." pariNAmathI, tApathI, saMskArathI ane guNavRttinA virodhathI puNyajanya sukha te duHkha ja che.' jeno vadha karAvAno che evA gheTAnI deha puSTinuM pariNAma jema ati dAruNa hoya che, lohI tarasI jaLo jema aMte dAruNa dazAne pAme che, tema puNyajanya viSayabhoganA vipAka paNa ati dAruNa hoya che. autsukyane lIdhe jyAM viSaya tRSNAtApathI IMdriyonuM saMtaptapaNuM rahe che, tyAM sukha zenuM hoya ? eka khAMdhethI bIjI khAMdhe bhAra AropavAnI peThe Indriyano AhlAda chatAM tattvathI du:khano saMskAra dUra thato nathI. sukha duHkha ane moha e traNeya guNavRttio viruddha che, chatAM e traNeya duHkharUpa ja che. temaja aihika evuM je sukha nAmanuM sarva puNya-pApano avizeSa : puNyanuM paNa duHkharUpapaNuM "phalAbhyAM sukhaduHkhAbhyAM na bhedaH puNyapApayoH / duHkhAna bhidyate haMta yataH puNyaphalaM sukham / sarvapuNyaphalaM duHkhaM karmodayakRtatvataH / tatra duHkhapratIkAre vimUDhAnAM sukhatvadhIH // pariNAmAcca tApAcca saMskArAcca budhairmatam / guNavRttivirodhAcca duHkhaM puNyabhavaM sukham // dehapuSTernarAmartyanArakAnAmapi sphuTam / mahAjapoSaNasyeva pariNAmo'tidAruNaH / jalUkA sukhamAninyaH pibaMtyo rudhiraM yathA / bhuMjAnA viSayAnU yAMti dazAmaMte'tidAruNAm // tIvrAgnisaMgasaMzuSyatpayasabhayasAmiva / yatrautsukyAtsadAkSANAM taptatA tatra kiM sukham // skaMdhAt skaMdhAMtarArope bhArasyeva na tattvataH / akSAlhAde'pi duHkhasya saMskAro vinivarttate // sukhaM duHkhaM ca mohaca tisra'pi guNavRttayaH / viruddhA api varttante duHkhajAtyanatikramAt // 17 - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmasAra, AtmanizcayAdhikAra
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vaiSayika sukha kahyuM che te sukha nathI, kiMtu asaMzaya sukhAbhAsa - duHkha che. tethI karIne sukhAbhAsa evuM te heya che, kAraNake te duHkha ane duHkhahala che ane aniSTa evA te du:khano je hetu che te karma sarvathA heya che. tethI sarva prakAranuM sarva karma paudgalika che, vaiparItyane lIdhe tenuM vipAka pAmI rahelanuM phala sarva dukha che, sarva karmono durvAra udaya vajAghAta jema kSaNamAM AtmAne nitAMtapaNe pIsI nAMkhe che. karmodaya thakI jIva dhruvapaNe cokkasa sarva dezomAM vyAkula (duHkhI duHkhI) hoya che. eTale kiMcit karma zubha hoI sukhadAyaka che ne kiMcit karma azubha hoI duHkhadAyaka che ema mAnavuM e bhrAMti che, kAraNake A sukha nathI, te sukha che ke jyAM asukha nathI, te dharma che jyAM adharma nathI, te zubha che jyAM azubha nathI." ItyAdi prakAre puSyajanya viSaya sukhanuM je pragaTa du:kharUpapaNuM jANe che, evA parama vairAgyavAnuM jJAnI viSaya sukhanA (!) sAdhana rU5 zubhopayoga ane viSaya duHkhanA sAdhana rUpa azubhopayoga banne pratye udAsIna rahI zuddhopayogamAM ja rame che. "paNa Ama puNya-pApamAM taphAvata nathI ema je nathI mAnato te mohAcchAdita jIva apAra ghora saMsAramAM bhame che." - Ama bandhakAraNapaNAne lIdhe ane bhavabhramaNa duHkhapaNAne lIdhe puNya-pApamAM koI vizeSa - taphAvata nathI ema kahyuM che, eTale puNya ane pApa sarvathA ekAMte sarakhA che zabhopayoganI aMze dharmamAM . vA samakakSa che ema kahevAno Azaya nathI. kAraNake puNyanuM kAraNa cAritramAM gaNanA zubhopayoga ane pApanuM kAraNa azubhapayoga che, temAM - zubhopayoganI to azubhopayoga to kaMIka aMze paNa dharmamAM ane cAritramAM gaNanA che, paNa azubhopayoganI to atyaMta heya ja sarvathA dharmamAM ke cAritramAM gaNanA ja nathI. eTale zuddhopayoganI apekSAe zubhopayoga heya che, chatAM azubhopayoganI apekSAe to te kathaMcita upAdeya paNa che, paraMtu azubhopayoga to sarvathA atyaMta atyaMta heya ja che. A vastu "pravacanasAra zAstranA prAraMbhamAM ja AcAryavarya kuMdakuMdAcAryajIe ane AcAryavarya amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSapaNe spaSTa samajAvI che, te atra khAsa samajI levAnI jarUra che. "vAritta vatu ghama'* cAritra e dharma che I. kahI, pariNAma svabhAvI jIva jyAre zubhathI pariName che tyAre zubha, azubhathI pariName che tyAre azubha ane zuddhathI tyAre zuddha hoya che e vivarI dekhADI, dharmathI pariNatAtmA AtmA je zuddha saMprayoga yukta hoya to nirvANa sukha pAme che, athavA zubhopayukta hoya to svarga sukha pAme che ema tyAM kathana karatAM, zuddhopayoga ane zubhopayoga banne cAritra pariNAmanA saMparka saMbhavavaMta che ema tyAM bannenI dharmamAM gaNanA karI che, paNa azubhopayogamAM to cAritra pariNAmanA saMparka asaMbhavane lIdhe tenI dharmamAM gaNanA ja nathI ane te to atyaMta heya ja che. "Na hi maNNadi jo evaM Natyi visesotti puNNapAvANaM / hiMtari zomavAre saMsAra mohasaMkaLo " - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta "pravacanasAra', 1-77 (A prakRta viSaya aMge pravacanasAra gA. da9 thI 77 ane te paranI amRtacaMdrAcAryajInI apUrva TIkA AtmArthI mumukSuoe khAsa avalokanIya che.) "cAritaM khalu dhammo dhammo jo so samotti NihiTTho / mohakkhohavihINo pariNAmo appaNo hu samo // pariNamadi jeNa dabaM takAlaM tammayatti paNNattaM / tahyA dhammapariNado AdA dhammo muNeyaco // jIvo pariNamadi jadA suheNa asuheNa vA suho asuho / sureNa tadA suddho havadi hi pariNAmasambhAvo // dhammeNa pariNadappA appA jadi suddhasaMpayogajudo / pAvadi NibANasuhaM suhovajutto va saggasuhaM / asuhodayeNa AdA kuNaro tiriyo bhavIya Neraiyo / kuladaseTiM salA gajapuro paga - zrI pravacanasAra', gA. 75 18
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 146 A aMge spaSTa vivecana karatAM "amRtacaMdrAcAryajIe spaSTa karyuM che ke - jyAre A AtmA dharmapariNata svabhAvavALo sato zuddhopayoga pariNati udRvahe che (dhAre che), tyAre niHpratyanIka (nirvirodhI) zaktitAe karI svakAryakaraNa samartha cAritravALo sato sAkSAt mokSa pAme che, paNa jyAre dharmapariNata svabhAvavALo chatAM zubhopayoga pariNatithI saMgata hoya che, tyAre pratyenIka (savirodhI) zaktitAe karI svIkAryakaraNamAM asamartha te kathaMcit viruddha kAryakAri cAritravALo sato, agnitama dhRtathI upasikta puruSa jema dAhaduHkhane, svargasukha bandha pAme che. jethI karIne zuddhopayoga upAdeya che, zubhopayoga heya che. jyAre A AtmA jarA paNa dharmapariNatine nahi pAmato azubhopayoga pariNatine AlaMbe che, tyAre kumanuSya-tiryaMca-nAraka bhramaNa rUpa duHkha sahastrabandha anubhave che, tethI cAritralavanA paNa (aMza mAtranA paNa) abhAvane lIdhe A azubhopayoga atyaMta oya ja che.' A uparathI spaSTa samajI zakAya che ke - mumukSune parama upAdeya zuddhopayoganI apekSAe sarakhAmaNImAM prazasta rAga Adi rUpa zabhopayoga jarUra heya ja che, paNa atyaMta heya evA moha-dveSa-pramAda-kaSAya-viSaya-Arta raudra durgAna Adi rUpa azubhopayoganI apekSAe sarakhAmaNImAM to te ocho heya vA kathaMcita upAdeya che. zubha ka karma azubha atha cAritrapariNAmasaMparkasaMbhavatoH zuddhazubhapariNAmayorupAdAnahAnAya phalamAlocayati yadAyamAtmA - dharmapariNatasvabhAvaH zuddhopayogapariNatimudvahati tadA nipratyanIkazaktitayA svakAryakaraNasamarthacAritraH sAkSAnmokSamavApnoti / yadA tu dharmapariNatasvabhAvopi zubhopayogapariNatyAsaMgacchate tadA sapratyanIkazaktitayA svakAryakaraNAsamartha kathaMcidviruddhakAryakAricAritraH zikhitaptaghRtopasiktapuruSo dAhaduHkhamiva svargasukhabandhamavApnoti / ataH zuddhopayoga upAdeyaH zubhopayogo heyaH / atha cAritrapariNAmasaMparkAsaMbhavAdatyantaheyasyAzubhapariNAmasya phalamAlocayati - ** yadAyamAtmA manAgapi dharmapariNatimanAsAdayantrazubhopayogapariNatimAlambate tadA kumanuSyatiryaGnArakabhramaNarUpaM duHkhasahasrabandhamavApnoti / tatazcAritralavasyopyabhAvAdatyantaheya evAyamazubhopayoga iti / / " / - paramarSi amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra TIkA 19
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have ubhaya karmane pratiSedhe che - tahmA du kusIlehiya rAyaM mA kuNaha mA va saMsaggaM / sAdhINo hi viNAso kusIlasaMsaggarAyeNa // 147 // tethI be ya kuzIla zuM mA karo rAga re, saMsarga ma leza; kuzIlanA saMsarga-rAgathI re, svAdhIna ja vinAza.... karma. 147 gAthArtha - tethI karIne ja banne kuzIlo sAthe rAga ma karo, vA saMsarga ma karo ! kAraNake kuzIlanA saMsargathI vA rAgathI vinAza svAdhIna hoya che. 147 AtmakhyAtiTIkA athobhayaM karma pratiSedhayati - tasmAttu kuzIlAbhyAM rAgaM mA kuruta mA vA saMsarga / svAdhIno hi vinAzaH kuzIlasaMsargarAgeNa // 147 // kuzIlazubhAzubhakarmabhyAM saha rAgasaMsargoM pratiSiddhau baMdhahetutvAt kuzIlamanoramAmanoramakareNukuTTinIrAgasaMsargavat / / 147|| AtmakhyAtiTIkArtha kuzIla evA zubha-azubha karma e be sAthe rAga-saMsarga pratiSiddha che, baMdhahetu paNAne lIdhe, kuzIlaevI manorama - amanorama kareNa kuTTaNI sAthenA rAga-saMsarganI jema. 147 amRta jyoti' mahAbhASya zuddha yogamAM rahelA AtmA aNAraMbhI che, azuddha yogamAM rahelA AtmA AraMbhI che. e vAkya vIranI bhagavatInuM che. manana karazo." - zrImad rAjacaMdra, aM. 122 atre zubha-azubha karmarUpa banne kuzIlano pratiSedha karyo che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti'mAM sUtrAtmaka paramArtha gaMbhIra zailIthI tenuM manorama vyAkhyAna karyuM che. eno bhAvArtha A prakAre - 'svAdhIno hi vinAzaH kuzIlasaMsargarAgeNa' Ama uparamAM siddha karI dekhADyuM tema zubha-azubha banne prakAranuM karma kuzIla' che, kutsita-duSTa zIla-svabhAvavALuM che ane e banne prakAranuM karma baMdhanA heturUpa che, eTalA mATe kuzanAmya' e zubha-azubha karmarUpa banne kuzIlo sAthe rAga temaja saMsarga pratiSiddha che - "saMsa pratiSiI ', jJAnIoe niSedhela che, arthAt vacanathI - kAyathI te banne duSTa kuzIlo sAthe saMsarga-sobata karavA AtmabhAvanA - thomAM rma pratiSedhati - have - ubhaya - puNya pApa e banne karmane pratiSedha che - niSedhe che - taHIT - ane tethI ja suzItA - te be kuzIla (zubha-azubha) sAthe rayi mA kuruta - rAga ma karo, ma va saMsa - vA saMsarga ma karo, zA mATe? svAdhIno di vinAza: - kAraNake vinAza svAdhIna che, konAthI ? kuzItasaMsArIkha - kuzIlanI sAthenA saMsarga-rAgathI. II rUti gAthA gAtmabhAvanA 947thI. suzItagumAsumarmapyAM sada - kuzIla evA zubha - azubha be karmo sAthe saMsa pratiSiI - rAga ane saMsarga pratiSiddha che - pratiSedhavAmAM AvelA che, zAne lIdhe ? vaMdhadetuvAn - baMdhahetupaNAne lIdhe, konI jema ? suzInamanoramAmanoramarepuSTinI saMsava - kuzIla evI manorama - suMdara vA amanorama - asuMdara kareNakaTTinI - duSTa (vyabhicAriNI) hAthaNI sAthenA rAga-saMsarganI jema. II rUti "bAtmati' gAtmabhAvanA Ml94LA. 20
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ pujyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 147, yogya nathI, temaja manathI paNa tenI sAthe prItirUpa rAga dharavA yogya nathI, kAraNake "svAdhIno hi vinAza: suzInasaMsarA' - kuzIla sAthenA saMsarga-rAgathI vinAza nizcaya karIne svAdhIna hoya che. zAne lIdhe ? baMdhahetupaNAne lIdhe - "vadhadetutvata' - kuzIla sAtheno rAga-saMsarga baMdhahetu thaI paDe che tene lIdhe. konI jema ? jema kuzIla evI manorama - amanorama (manojJa-amanoza, suMdara-asuMdara) hastinI kuTTinI sAtheno rAga-saMsarga hastIne baMdhahetu thaI paDe che tema - kuzIla manorama - amanorama zItamanoramamanorama karepuSTinIra saMvat | jaMgalI hAthIne baMdhanamAM hAthaNInuM dAMta ANavA mATe eka moTo khADo khode che ne te para tRNa - mATI AdinuM AcchAdana kare che ane bAjumAM banAvaTI hAthaNI ubhI rAkhe che. hAthaNInA rAgathI kheMcAIne hAthI doDe che, te khADA parathI pasAra thatAM te uMDA khADAmAM paDI jAya che. tyAM tene thoDA divasa bhUkhyo - tarasyo rAkhI mUkI DhIlo kare che ane pachI tene baMdhanathI bAMdhI aMkuzamAM ANe che. Ama kuzIla evI "manorama-amanorama' - suMdara - asuMdara hastinI kuTinInA rAga - saMsargathI jema hAthI parAdhIna banI mahAbaMdhana duHkhane pAme che, tema kuzIla evA zubha - azubha karmanA rAga - saMsargathI jIva paNa "parAdhIna' banI mahAbaMdhana duHkhane pAme che. eTalA mATe ja jJAnI bhagavAne e zubhAzubha banne kazIlano atra niSedha karyo che.' AkRti - hAthaNI manorama amanorama ma rAga karI ma saMsarga kara kuzIla karma para zubha kuzIla azubha kazIla ma rAga kara ma saMsarga kara jene jevo saMga tene tevo raMga lAge, susaMgathI suraMga lAge, kusaMgathI kuraMga lAge ane zubhAzubha banne prakAranA karma kuzIla che, eTale teno saMga kusaMga che ane tenA saMgathI AMbo ane nibA: kuraMga lAge, mATe te banneno saMga karavA yogya nathI. Avazyaka niryuktimAM madhara jala zrI bhadrabAhu svAmIe suMdara daSTAMta" ApyA che tema - (1) AMbAnA ane lIMbaDAnA bannenA mULa samAgamamAM AvyA, eTale saMsargathI AMbo vinaSTa thaI liMbaDApaNuM pAmyo. (2) jema mIThuM pANI samudranA pANIne krame karIne prApta thayuM, te melaNa doSanA anubhAvathI lavaNa bhAvane pAmyuM (khArUM banyuM), ema zIlavaMta ezIlavaMta sAthe maLatAM melaNa doSanA anubhAvathI guNa parihAni pAme che. ane eTale ja atre zubha kahevAtA puNya karmane temaja azubha kahevAtA pApa karmane bannene kuzIla kahI, te kuzIlanA saMsarga-rAgathI vinAza "svAdhIna' kahyo che, kAraNake te sarva paravaza TuHuM, banne parabhAva rUpa che ane jyAM parabhAvano saddabhAva (hovApaNuM) che tyAM sarvanAtmavaza kula' svabhAvano abhAva che, eTale AtmasvabhAva sukhanA abhAvane lIdhe vinAza svAdhIna bane che, tyAthIno vinAza | vaLI svavaza te sukha ane paravaza "aMbassa ya niMbassa ya duhaMpi samAgayAI mUlAI / saMsaggIi viNaTTho aMbo nibattaNaM patto // jaha nAma mahurasalilaM sAyarasalilaM kameNa saMpattaM / pAvei loNabhAvaM melaNadosANubhAveNaM // evaM khu sIlavaMto asIlavaMtehiM mIlio saMto / paveda yuriTarSa benaro sAmAna " - zrI Avazyaka niryukti 21
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti te duHkha ema sukha duHkhanuM lakSaNa che. zrI haribhadrAcAryajIe zrI yogadaSTisamuccaya' zloka 172mAM kahyuM che tema - "paravaza" evuM sarva duHkha che, Atmavaza evuM sarva sukha che, A samAsathI - saMkSepathI sukha-duHkhanuM lakSaNa kahyuM che." arthAt A vivecatAM A vivecana lekhake (DaoN. bhagavAnadAsa) tyAM kahyuM che tema - je kAMI paravaza - parAdhIna che, te badhuMya duHkha che ane je svavaza - Atmavaza che te badhuMya sukha che, kAraNake temAM sukha-duHkhanA lakSaNano yoga che. A saMkSepamAM sukha-duHkhanuM lakSaNa svarUpa munie kahyuM che. sAmAnya loka vyavahAramAM paNa kahevAya che ke "pArakI Aza sadA nirAza'. parAdhInatA - parataMtratA jevuM koI duHkha nathI ne svAdhInatA - svataMtratA jevuM koI sukha nathI. koI pArakI Aze ozIyALo thaIne paDyo hoya, tenuM duHkha te pote ja jANe che. parAdhIna - parataMtra rASTra ke prajAne kevuM duHkha bhogavavuM paDe che, te hAlanA jamAnAmAM sarva koI jANe che. Ama jema vyavahAramAM tema paramArthamAM paNa parAdhInatA - parataMtratA e duHkha che, svAdhInatA-svataMtratA e sukha che. paramArthathI parAdhInatA eTale AtmAthI atirikta - jUdI evI paravastune AdhInapaNuM - parataMtrapaNuM, svAdhInatA eTale nija AtmasvarUpane AdhInapaNuM - svataMtrapaNuM. jemAM para vastarUpa viSayanI apekSA rahe che, te viSayajanya sukha te sukha nathI, paNa duHkha ja che, athavA kevala sukhAbhAsa ja, ema ApaNe pUrve vistArathI vicArI gayA. jemAM eka zuddha AtmavastunuM ja avalaMbana che, evuM nirapekSa Atmasukha e ja vAstavika sukha che, kAraNake "sApekSa asamartha, nirapekSe samartha' sApekSa te asamartha che, nirapekSa te samartha che, Ama paramArtha paribhASA che. temaja - tyAM yogadaSTi samuccayamAM glo. 173 mAM kahyuM che tema "ema puNyanI apekSAvALuM sukha paNa paravaza sthita che ane tethI karIne A tenA lakSaNanA niyogathI duHkha puyApelI sukha ja che." arthAt uparamAM je sAmAnya niyamathI kahyuM ke jeTaluM paravaza che. te paNa duHkha teTaluM badhuM ya duHkha che ane svavaza che teTaluM badhuM ya sukha che, te niyamanI nIti pramANe je sukhamAM puNyanI apekSA rahe che, eTale ke puNyodaya thakI je je sukha prApti thAya che, te paNa duHkha ja che, kAraNake te puNya paNa paravastu che, eTale tene parAdhIna evuM sukha te to du:kha ja che, e duHkhanuM lakSaNa atra prApta thAya che. puNyane paravastu kahevAnuM kAraNa e che ke - puNya e zubha karma che ane zubha karma e AtmAthI atirikta - jUdI evI paravastu che. Ama para vastu rUpa puNyanA udayathI deveMdra - manareMdra AdinA je je sukha sAMpaDe che, te paramArthathI duHkha ja che. athavA sukhAbhAsa ja che. Idra-cakravartI AdinI aDhaLaka Rddhi ane tethI prApta thatA paMca viSaya saMbaMdhI kahevAtA sukha te duHkha ja che. atre zrI upamitibhava prapaMca kathAmAM kahela nipuNyaka raMkanuM tAdezya citAra khaDo karatuM prastuta darzAta yAda Ave che. temAM pUyodayathI cakravartInI Rddhi pAmelA paNa paramArthathI "nipuNyaka' raMka arthAt dharma dhanathI rahita evo nirdhanIo mahA daridrI ne duHkhI kahyo che. te samasta adbhuta rUpaka varNana (Allegory) mahAtmA siddharSinI jema potAnA AtmA upara ghaTAvI AtmArthI mumukSu jIve punaH punaH manana karavA yogya che. jo kadI baMdhanane sukha mAnI zakAya to puNyane sukha mAnI zakAya, paNa tema to mUrkha gamAra paNa mAne nahi. kAraNake puNya e sonAnI beDI ne pApa e loDhAnI beDI che. paNa banne baMdhana to che ja che. eTale je paryAbaMdhathI saMsAra baMdhana cAlu rahe viSaya tRSNA udIrNa rahe che, tene ja aMgabhUta puNya ane pApa (zubha azubha karma) banne paravastu rUpa che, tenI sAtheno rAga-saMsarga mumukSue prayatnathI varjavo yogya che. "sarva paravazaM duHkhaM sarvamAtmavazaM sukham / / pataluvatta samAna sutuhayoH " - zrI yogadeSTi samuccaya', 172 "saghaLuM paravaza te duHkha lakSaNa, nijavaza te sukha lahIe, e daSTa AtamaguNa pragaTe, te viNa sukha kuNa kahIe ?...' - zrI yazovijayajI kRta "yogadaSTi sakjhAya" 22
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 147 "AzA ora na kI kyA kIje? gyAna sudhArasa pIje... AzA. bhaTake dvAra dvArA lokana ke, kukara AzA dhArI... AzA. AzA dAsI ke je jAye, te jana jaga ke dAsa... AzA." - zrI AnaMdaghanajI "puSpApekSamAM vaM suluM paravaza sthitam tataza kuvaitattararukSaniyotaH II" - tho.da. para karma pudgala 23
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have ubhaya karmane pratiSedhya svayaM dezaMtathI samarthe che - jaha NAma kovi puriso kucchiyasIlaM jaNaM viyANittA / vajedi teNa samayaM saMsagaM rAyakaraNaM ca // 148 // emeva kammapayaDIsIlasahAvaM ca kucchidaM gAuM / vajaMti pariharaMti ya tassaM saggaM sahAvarayA // 149 // jema koI puruSa janane jANIne re, kutsita zIlavaMta; parne cha tasa. sAtha saMsAna. 3, 2 / 2 / 295 4ta... .. 148 ema ja karma prakRtino jANIne re, kutsita zIla svabhAva; svabhAva rata varja parihare re, tasa saMsarga ja sAva... karma. 149 gAthArtha - jema phuTapaNe koI paNa puruSa janane kutsita zIlavALo jANIne, tenI sAtheno saMsarga ane rAgakaraNa varje che (dUrathI parihare che), emaja karmaprakRtino zIla-svabhAva kutsita duSTa) jANIne svabhAvarata jano teno saMsarga varje che ane parihare che. 148, 149 AtmakhyAtiTIkA athobhayaM karma pratiSedhyaM svayaM dRSTAMtena samarthayate - yathA nAma kazcitpuruSaH kutsitazIlaM janaM vijJAya / varjayati tena samakaM saMsarga rAgakaraNaM ca // 148 // evameva karmaprakRtizIlasvabhAvaM ca kutsitaM jJAtvA / varjayaMti pariharaMti ca tatsaMsarga svabhAvaratAH // 149 // yathA khalu kuzalaH kazcidvanahastI tathA kilAtmA'rAgo jJAnI svasya baMdhAya upasarpantIM caTulamukhIM svasya baMdhAya upasarpantI manoramAmanoramAM ca kareNukuTTinI manoramAmanoramAM vA sarvAmapi karmaprakRti tattvataH kutsitazIlAM vijJAya tattvataH kutsitazIlAM vijJAya tayA saha rAgasaMsargau pratiSedhayati, tayA saha rAgasaMsargo prtissedhyti||148||149|| AtmabhAvanA - athobhayaM karma pratiSedhyaM svayaM dRSTAMtena samarthayati - ve 6maya - puzya pApa meM bane bhane prativadhya - pratiyA - nikAyojya me svayaM - pAta zasta mAyArtha eitathI samartha cha - paripuraNavAna cha - yathA nAma - hebha 5252 ! suTapa kazcit puruSaH - 15 puruSa kutsitazIlaM janaM vijJAya -putsita - hue zIbavAmAnane sIna, tenaM samakaM - tanI sAthai saMsarga rAgakaraNaM ca - saMsa[ bhane 21 varjayati * va cha, rathI tya cha, evameva - ma4 karmaprakRtizIlasvabhAvaM ca -3 pratinA zIla svabhAvane kutsitaM jJAtvA - mutsita -geneIne svabhAvaratAH - svabhAvarata nI tatsaMsarga - tana-asali saMsani varjayaMti - parnecha, rathI tyale cha, pariharaMti ca - ana (ga) parivarecha. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||148 / / 149 / / yathA khalu - hema 5252 ! kuzalaH kazcid vanahastI - duzaNa vo 5 vanastI - OMnel suthI svasya baMdhAya upasarpantI - vana - potAnA baMdhArtha 75 75' - pAle 'satI' - sapanIma thI satI - bhArata mevI caTulamukhI manoramAmanoramAM ca - yakhabhumI - yA bhuSavANI bhane manorama - amanoramA - suMdhrI - asuMdharA kareNu kuTTinI - 3 dinAna - vyabhiyArieluIne tattvataH kutsitazIlAM vijJAya - tatpathI - paramArthathA putsita 24
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 148-149 AtmakhyAtiTIkArtha jema nizcaye karIne kuzala evo koI vanahastI tema nizcaya karIne arAga evo zAnI AtmA svanA baMdhArthe upasarpatI caTulamukhI svanA baMdhArthe upasapatI manoramA vA amanoramA kareNu mudinIne manoramA vA amanoramA sarve karma prakRtine tattvathI kutsitazIlA jANIne tattvathI kutsita zIlA jANIne tenI sAthe rAga-saMsarga pratiSedhe cheH tenI sAthe rAga-saMsarga pratiSedhe che. amRta jyoti' mahAbhASya svabhAvamAM rahevuM, vibhAvathI mUkAvuM e ja mukhya to samajavAnuM che." -- - zrImad rAjacaMdra, aM. 957 (upadeza chAyA) puNya pApa be pudgala dala bhAse parabhAva, parabhAve parasaMgata pAme duSTa vibhAva; te mATe nija bhogI yogIsara suprasanna, deva naraka tRNa maNi gaNe sama bhAse jehane manna." - zrI devacaMdrajI kRta adhyAtma gItA, 26 atre zubha-azubha e banne prakAranuM karma niSedhavA yogya che ema zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe svayaM dRSTAMtathI samarthita karyuM che ane AtmakhyAtikartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe e daSTAMtanI puSTirUpe tAdezya citAra rajU karatuM svabhAvoktimaya bIjuM dRSyata varNavI te ora samarthita karyuM che. te A prakAre - AkRti kallita puruSa) kutsita jana rAga-saMsarga "nA" - rAga-saMsarga "nA" AtmA : arAga jJAnI) karma prakRti jema koI puruSa kutsita zIla - 'tsita zIne duSTa zIlavALA janane vizeSe karIne jANIne tenA pratye manathI paNa rAga karato nathI ane vacana-kAyAthI teno saMsarga saMparka kutsita zIla sAthe (Contact, assiciation) varje che - varnayati - dUrathI tyaje che, tema rAga saMsarga tyAga "svamavaratA: - "svabhAvavata' - zuddha AtmasvabhAva rUpa dharmamAM rata - ramaNa karI rahelA evA satparuSo karmaprakRtino zIla - svabhAva "kutsita' - duSTa jugupsanIya jANIne, "RtizItasvamavaM 2 kutsitaM jJAtA, tenA rAga-saMsarga varje che, parihare che. zIlA - kutsita - duSTa zIlavALI jANIne tathA sada - tenI sAthe saMsa pratiSedhati - rAga ane saMsarga pratiSedha che, nakAre che, tathA ti - tema kharekhara ! A dArzatika mAtmAgo jJAnI - arAga evo AtmA jJAnI svastha vaMdhAya 3pasana - svanA - potAnA baMdhArthe upasarpatI - upa - pAse sarpatI - sarpanI jema haLavekathI sarakatI - nITa AvatI evI manoramAM manoramAM vA - manoramA - manoharA vA amanoramA - amanoharA sama - sarve ja varSa pravrutiM - karma prakRtine tattvata: kutsitazanAM vijJAya - tattvathI - paramArthathI kutsita zIlA - kutsita - duSTa zIlavALI jANIne, tathA sada -- tenI sAthe saMsa pratiSedhati - rAga ane saMsarga pratiSedhe che - nakAre che. | ti 'gAbhAti' gAtmabhAvanA 19481946II 25
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jema "kuzala - sArAsAra samajavAmAM nipuNa evo koI vanahastI - jaMgalI hAthI che. tenA baMdhanArthe jaMgalamAM vyabhicAriNI hAthaNI - "kareNa kaTTinI' prayojavAmAM Ave kazala hAthI ane vyabhicAriNI che. te "caTalamukhI' - cAvaLA mukhavALI laTakA maTakA karatI hAthI sanmukha hAthaNInuM dAMta Ave che. "svaca dhaMdhA upalabliIM' - A potAnA baMdhanArthe "upasarpatI - pAse AvatI caTulamukhI - cAvaLA moDhAvALI kareNu kuTinI bhale "manorama vA amanorama' hoya, managamatI suMdara ke mana aNagamatI asuMdara hoya, paNa catura hAthI turata samajI jaya che ke A cAvaLI mahArA baMdhArthe Ave che. eTale te kareNu kuTTinIne tattvathI - paramArthathI "kutsitazIlA' - kutsita zIlavALI - duSTa juguNanIya svabhAva-AcaraNavALI jANIne, te hAthI tenI sAthe rAga-saMsarga pratiSedhe che, arthAta huM tane sArI peThe oLakhuM chuM ema svabhAvavata arAga zAnIno samajI bhAvathI tenA pratye rAga karavAnI nA pADe che ane mana-vacana-kAyathI karma prakRti sAthe paNa teno saMsarga karavAnI nA pADe che. tema "lAtmA karo jJAnI' - jene rAga-saMsarga parityAga kyAMya paNa rAga nathI evo "arAga" jJAnI AtmA paNa "svanA baMdhArtha" - AtmAnA potAnA baMdhanArthe "upasarpatI' - Atmasanmukha pAse AvatI "manorama vA amanorama" - manoja ke amanoza - rUDI rUpALI ke kuDI kubaDI zubha-azubha "sarveya' karma prakRtine tattvathI - paramArthathI kutsita zIlA jANIne, kutsita - jugupsanIya duSTa zIla - svabhAva - AcaraNavALI jANIne - samaf #rmapravRtti zutsitazatAM vijJAya, tenI sAthe rAga-saMsarga pratiSedhe che. arthAtu bahurUpINi pudgalamayI prakRti ! huM tane sArI peThe oLakhuM chuM, teM mane herAna karavAmAM bAkI rAkhI nathI, ema samajI AtmabhAvathI paNa tenA pratye IcchA - abhilASa rUpa rAga karavAnI nA pADe che ane mana-vacana-kAyA yogathI paNa teno saMsarga - saMparka karavAnI nA pADe che. kharekhara ! nizcaya karIne zuddha AtmasvabhAva rUpa dharmamAM je rata che - ramaNa karI rahela che evo "svabhAvata' vItarAga jJAnI AtmA Ama kutsitazIla zubhAzubha sarva karma prakRti sAthe rAga-saMsarga niSedhavA rUpa pratyAkhyAna kare che. kAraNake sarva karma parabhAvarUpa che ane te parane AdhInapaNuM - paravazapaNe e pUrve kahyA pramANe duHkha ja che - athavA AkulatA e duHkhanuM lakSaNa che ane nirakulatA e AkulatA te duHkha sukhanuM lakSaNa che, e vyAkhyA paNa "sarva paravaza te duHkha ne Atmavaza te - sukha' e pUrvokta vyAkhyA sAthe baMdhabesatI che ne tene puSTa kare che, kAraNake jyAM eka karatAM vadhAre maLe-bhaLe, jyAM svaita che tyAM AkulatA che ane jyAM eka zuddha nirbheLa vastu hoya che, jyAM advaita che tyAM nirAkulatA che. eTale para vastunA saMyoga saMbaMdhathI jyAM parAdhInatA che tyAM AkulatA che ane jyAM AkulatA che, tyAM duHkha che, e sarva koIno pratyakSa anubhava che. tathA paravastunA saMyoga saMbaMdhathI rahita evI jyAM svAdhInatA che tyAM nirAkulatA che ane jyAM nirAkulatA che tyAM sukha che. A paNa sarvano sAkSAt anubhava che. Ama duHkhanI banne vyAkhyAno sumeLa che. AtmAthI atirikta - jUdI evI je anya vastu - karma, tenA vaDe karIne ja A AtmAne anaMta saMsAra paribhramaNa duHkha prApta thayuM che. beDIthI jakaDAyelA parAdhIna pArako peTho vinAza kare" kedIne jyAM laI javo hoya tyAM parANe laI javAya che, tema karmabaMdha rUpa - beDIthI baMdhAyelA parAdhIna jIvane karma game tyAM ghasaDI jAya che ane janma-jarA maraNAdi anaMta duHkhothI duHkhI kare che. Ama "pArako peTho vinAza kare' - "ra: praviSTa: kutte vinAza e lokokti sAcI Thare che. AtmAe sva samayane arthAt AtmavastunI svarUpa maryAdAne ullaMghI, parasamayamAM pArakA pudgala kSetramAM - pArakI hadamAM praveza karyo, atikramaNa (Transgression Trespss) karyo. anAdithI AtmAe para pudgala pradezamAM mAthuM mAryuM - hastakSepa karyo, para vastumAM Asakti karI, tenI sAthe sneha saMbaMdha (!) bAMdhyo. eTale te pudgala balAe badalAmAM karmarUpa bhUta te - 26 ,
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 148-149 AtmAne vaLagADyuM ane AtmAne potAnA kSetramAM AkramaNanA gunhAnA badalAmAM potAnA viSaya - kSetramAM pUrI rAkhavA rUpa daMDa dIdho ! athavA to sneha saMbaMdhanA badalAmAM tene gADha baMdhane bAMdhI saMsAra rUpa heDamAM pUrI rAkhyo ! Ama parabhAva rUpa karmanI parAdhInatAthI badhI myokANa thaI che. - ItyAdi prakAre karmanI "kutsitazIla prakRti je jANe che, te "svabhAvata' jJAnI sarva karma prakRtino parityAga karI niraMtara svabhAvamAM ramaNatA anubhave che. paNa jyAre AtmA parakSetramAM AkramaNarUpa atikramanuM prAyazcitta kare che ne potAnA kSetramAM pAchA javA rUpa pratikramaNa kare che, punaH parakSetramAM nahi javAnuM pratyAkhyAna kare che, svarUpamAM samavasthita rahI zuddha sAmAyika rUpa AtmasvabhAvane bhaje che, sva svarUpanA sparzana rUpa sAcuM AtmavaMdana kare che, "namo muja ! namo muja !' ema AtmastutinI parama dhanyatAne prApta thAya che ane "kAyAnI visArI mAyA svarUpe zamAyA evA' nigraMthanA paMthane pAme che, arthAt deha chatAM dehAtIta dazAne pAmI niraMtara " bhAvane sAdhe che - tyAre A AtmA svAdhIna - AtmAdhIna evA parama sukhane anubhave che ane AvI A kAyotsarga dazAne pAmelA svabhAvarata arAgI jJAnI yogI paravazapaNAthI duHkhasvarUpa evI sarva karma prakRtino parityAga kare che ane svavazapaNAthI sukhasvarUpa evA zukla AtmadhyAnano Azraya kare che, tethI svabhAvamAM ramaNa karanArA te paramAnaMda laharIomAM niraMtara nimajjana kare che. AkRti rAga-saMsarga "nA" , | karma prakRti rAga-saMsarga "nA" AtmA hAthI) hAthaNI amanorama katsitazIlA arAga jJAnI) kutsitazIlA sva para 'jIva karma pudgala
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have ubhaya karmane baMdhahetu ane pratiSedhya AgamathI sAdhe che - ratto baMdhadi kammaM muMcadi jIvo virAgasaMpatto / eso jiNovadeso tahmA kammesu mA rajja // 150 // jIva rakta te karma ja bAMdhato re, virAga prApta mukAya; A che jina upadeza ja tehathI re, ma raMja karmomAMya karma zubhAzubha. 150 gAthArtha - rakta (rAgayukta) karma bAMdhe che, virAga saMprApta jIva mUkAya che, A jinopadeza che, tethI karmomAM ma reja ! 150 ___ AtmakhyAti TIkA athobhayaM karma baMdhahetuM pratiSedhyaM cAgamena sAdhayati - rakto badhnAti karma mucyate jIvo virAgasamprAptaH / eSa jinopadezaH tasmAt karmasu mA rajyasva // 150 // yaH khalu rakto'vazyameva karma badhnIyAt virakta eva mucyetetyayamAgamaH sa sAmAnyena raktatvAnimittatvAcchubhamazubhamubhayaM karmAvizeSeNa baMdhahetuM sAdhayati tadubhayamapi karma pratiSedhayati / / 150|| AtmakhyAti TIkArtha je - nizcaya karIne "rakta avazyameva karma bAMdhe virakta ja mUkAye' - evo A Agama te sAmAnyathI raktapaNAnA nimittapaNAne lIdhe zubha-azubha ubhaya karmane avizeSathI baMdhahetu sAdhe che, tethI te ubhaya (banne) karmane paNa pratiSedhe che. 157 amRta jyoti' mahAbhASya jihAM rAga ane vaLI dveSa, tihAM sarvadA mAno kleza, udAsInatAno jyAM vAsa, sarva duHkhano che tyAM nAza." - zrImad rAjacaMdra, aMka 108 rAga dveSa jaga baMdha karata he, Inako dUra kareMge." - zrI AnaMdaghanajI uparamAM hetu - daSTAMta yukta yuktithI zubha-azubha banne karmanuM pratiSiddhapaNuM (niSedha) dAkhavyuM, raktatva nimittapaNAne lIdhe atre ubhaya karmano baMdhahetu darzAvI zubha-azubha ubhaya karmanuM AgamathI paNa AtmabhAvanA - tha - have 3mAM varSa - ubhaya - puNya - pApa banne karmane vaMghatuM pratiSya 2 - baMdha hetu ane pratiSedhya - pratiSedhavA yogya evuM mAna sadhati - AgamathI sAdhe che - ravakta: karma vaMAti - rakta - rAgayukta karma bAMdhe che, gIva virAsagrAta: mukhyatve - jIva virAga saMprApta evo - virAgane - vItarAgapaNAne samrApta - samyaphapaNe prApta - pAmelo evo mUkAya che - gSo vinoddeza: - A je kahevAmAM Avyo te jinopadeza che, jinano - vItarAga sarvano upadeza che, taHC - tethI karIne su mA casva - karmomAM ma raMja! rAga ma kara ! | ta gAthA gAmamAvanA ||11nA ya: va7 - je kharekhara ! nizcaya karIne rastoDavazyameva vimbIyAtu - rakta - rAgayukta avazya ja karma bAMdhe, virakta gva muAta - virakta ja - virAga yukta ja mUkAya, rUtyAma: - evo A Agama - Asopadeza - parama pramANabhUta evA jinano upadeza che, sa: - te sAmAnyUna - sAmAnyathI zubha-zumakumAM karma - zubha azubha ubhaya - banne karmane avizeSeNa baMdhahetuM sAdhayati avizeSataH - vinA taphAvate baMdhahetu sAdhe che, zAne lIdhe ? raktatvanimittatvAt - raktatvanA - rAgayuktapaNAnA nimittapaNAne lIdhe. tethI zuM? tadumayama varSa pratighata - tethI te ubhaya paNa - - 28
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ pujyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 150 pratiSiddhapaNuM sAdhyuM che - "rakta' - rAgayukta rAgI jIva karma bAMdhe che, "virAga saMprApta' - virAgane - vItarAgapaNAne saMprApta - samyakapaNe pAmelo jIva mUkAya che - evo "A" rakta karma bAMdhe, virakta kahevAmAM Avyo te jinopadeza che. jinano - vItarAga sarvazano upadeza - mUkAyaH ubhaya karmano pratiSedha bodha che, tethI karmomAM ma "raMja' - rAga ma kara ! AvA bhAvanI A gAthAnuM "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSie apUrva sUtrAtmaka vyAkhyAna karyuM che - "ravaktoDavayameva varga varbIyAtu virakta gva muAta' - rakta avazyameva karma bAMdhe, virakta ja mUkAya, evo ja A Agama che, ItyAdi, arthAtu rAgavaMta - rAgathI raMgAyela evo je 2kta hoya te avazya ja karma bAMdhe ane virAga' - rAga virahita - rAgathI nahi raMgAyela evo je virakta hoya te ja karmathI mukta thAya, evo je A "Agama" che, Aptavacana rUpa parama pramANabhUta jina upadeza che, te zubha-azubha banne karmane avizeSathI - avizeSapaNe vinA taphAvate baMdhahetu' sAdhe che, zAne lIdhe ? sAmAnyathI raktatva nimittapaNAne lIdhe, "sAmAnya raktatvanimittatvIta' ! arthAt zubha-azubha banne karmamAM sAmAnyathI raktapaNAnuM nimittapaNuM che, bannemAM baMdhakAraNa raktapaNuM sAmAnya che (common to both), tethI ja A ukta Agama vacana zubha-azubhano TALo pADyA vinA taphAvate baMdha kAraNa sAdhe che ane tethI ja A uparathI svayaM siddha thAya che ke ukta Agama te banne karmano niSedha kare che - ta6mayamagi varSa pratiSedhati kAraNake jagabaMdhu jina bhagavAnanuM vacana jIvanuM baMdhana joDAvavA mATe nathI, paNa baMdhana choDAvavA mATe che, jIvane baMdhanA mArge caDhAvavA mATe nathI, paNa mokSanA mArge caDhAvavA mATe che, eTale ja "rAgI baMdhAya, virAgI mukAya" e AhatI muSTi rUpa saMkSepa sUtramAM samasta jinAgamano sAra samAI jAya che ane te ema sUcave che ke zubha-azubha banne karma rAga vinA thatA nathI ane rAga e to pragaTa baMdhana che, mATe banne baMdhana hetu hoI mumukSune niSedhavA yogya che. have A aMge zAstrIya rItyA vizeSa vicAraNA karIe - upayogane uparaMjita karanAra rAga vizuddhi pariNAmathI bhale zubha ho ke saMkleza pariNAmathI azubha ho, paNa azuddha upayoganA aMgabhUta te zubha azubha banne prakArano rAga baMdha kAraNaH rAga e ja baMdhanuM kAraNa che ane jyAM zubhopayoga - azubhopayoga rUpa vItarAgapaNuM mokSa kAraNa zubha-azubha banne prakAranA rAganuM vigatapaNuM che, evuM zuddhopayoga rUpa virAgapaNuM - vItarAgapaNuM e ja mokSanuM kAraNa che. A aMge paramArtha kuMdakuMdAcAryajIe zrI pravacanasAra 2 - gA. 87-88-89 mAM kahyuM che - *(1) "rakta karma bAMdhe che, rAga rahitAtmA karmothI mUkAya che, A jIvono baMdha samAsa (baMdha saMkSepa) nizcayathI jANa ! (2) pariNAma thakI baMdha hoya che, pariNAma rAga-dveSa-moha yukta evo hoya che, (tamAM) moha-pradveSa e azubha che, rAga zubha vA azubha hoya che. (3) anyomAM zubha pariNAma te puNya, azubha te pApa ema kahyuM che, ananya gata pariNAma te du:khakSaya kAraNa samayamAM zAstramAM kahyuM che. A gAthAonI adbhuta talasparzI tattvasarvasva samarpaka vyAkhyA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe baMdha-mokSanI apUrva tattva vaijJAnika prakriyA (scientific & philosophical process) samajAvI che, teno sAra saMdarbha e che ke - zubha azubha banneya karmane pratiSedhe che - nakAre che. | ti "gAmati' mAtmabhAvanA 91LI. "ratto baMdhadi kammaM mucadi kammehiM rAgarahidappA / eso baMdhasamAso jIvANaM jANa Nicchayado // pariNAmAdo baMdho pariNAmo rAgadosamohajudo / asuho mohapadoso suho va asuho havadi rAgo / suha pariNAmo puNNaM asuho pAvatti bhaNiyamaNNesu / pariNAmogAvo suvarNa samAve che' - zrI pravacanasAra', gA. 87-89 ___yato rAgapariNata evAbhinavena dravyakarmaNA badhyate na vairAgyapariNataH, abhinavena dravyakarmaNA rAgapariNato na mucyate vairAgyapariNata eva, saMspRzyataivAbhinavena dravyakarmaNA cirasaMcitena purANena ca na mucyate rAgapariNataH, mucyata eva 29
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (1) rAgapariNata ja navAM dravyakarmathI baMdhAya che, vairAgyapariNata nahi, rAgapariNata navAM dravyakarmathI nathI mUkAto, vairAgya pariNata ja mUkAya che. tethI nizcaya thAya che ke dravyakarmanuM sAdhakatama kAraNa rAga pariNAme ja che, tethI rAga pariNAma ja nizcayathI baMdha che. (2) arthAt pariNAmanuM rAgaviziSTapaNuM ja baMdhanuM mukhya kAraNa che - pariNAmanuM A viziSTapaNuM rAga-dveSa-mohamayapaNAe karIne hoya che ane te viziSTapaNuM zubhAzubhapaNAe karIne be bhAgamAM vibhakta che - moha-dveSa-mayapaNAe karIne azubha paNuM ane rAgamayapaNAe karIne zubhapaNuM ane azubhapaNuM hoya che, kAraNake maMda rAganuM vizuddhi aMgapaNuM che tethI zubha rAgapaNuM ane tIvra rAganuM saMkleza aMgapaNuM che tethI azubha rAgapaNuM che mATe. Ama zubhAzubha be vibhAgamAM vibhakta viziSTa pariNAmavizeSa baMdhanuM kAraNa che, aviziSTa (sahaja svabhAvabhUta) pariNAma muktapaNAnuM kAraNa che. tenI vaijJAnika prakriyA A prakAre - (1) prathama to pariNAma Dhividha-be prakArano che - (1) svadravya pravRtta (2) paradravya pravRtta, temAM (1) "padravya pravRtta' je pariNAma che te parathI uparaktapaNAne lIdhe paradravya pravRtta "viziSTa' "viziSTa' pariNAma che, mULa sahAtmasvarUpa - sahaja svabhAvabhUta je pariNAma : svadravya pravRtta pariNAma che temAM kaMI vikriyA rUpa vibhAva pariNAma - ora vizeSayukta aviziSTa pariNAma vikata pariNAma che ane (2) "svadravya pravRtta" je pariNAma che te parathI anuparaktapaNAne lIdhe - nahi raMgAyApaNAne lIdhe "aviziSTa' pariNAma che, mULa jevo sahajatmasvarUpa - sahaja svabhAvabhUta je pariNAma che temAM kaMI paNa vikriyA rU5 vibhAva pariNAmanA - vizeSayukta vikRta pariNAmanA abhAve "aviziSTa avikRta pariNAma che. atre A viziSTa pariNAmanA be vizeSo - bhedo che - (1) zubha pariNAma ane (2) azubha pariNAma. zubha pariNAma che te puNya - pudgalabandhanA kAraNapaNAne lIdhe "puNya" ane azubha pariNAma che te pApa pudgalabandhanA kAraNapaNAne lIdhe (kAraNamAM kAryanA upacArathI) "pApa" che. paNa je aviziSTa pariNAma che tenuM zuddhapaNuM ja che, eTale tenA ekapaNAne lIdhe vizeSa' - bheda che nahi, te to kALe karIne saMsAra duHkha heturUpa karmapudgalanuM kSayakAraNa hoya che, eTale te paNa kAraNamAM kAryanA upacArathI saMsAra duHkha hetu evA karmapudgalano kSayAtmaka mola ja che Ama AtmAno je "svadravya pravRtta' pariNAma - potAnA AtmadravyamAM ja pravRtti karato "aviziSTa' pariNAma che, te ja AtmAno "sahajAtmAsvarUpa" zuddha pariNAma zuddhopayoga : azuddhopayoga - athavA zuddhopayoga che ane AtmAno je "padravya pravRtta' pariNAma - zubhopayogaH azubhopayoga paradravyamAM pravRtti karato "viziSTa' pariNAma che, te ja AtmAno asahajAtmasvarUpI - asahaja kRtrima vipariNAma rUpa - vikRta vibhAva pariNAma rUpa azuddha pariNAma athavA zubhopayoga - azubhopayogamAM vibhakta thayelo azuddhopayoga che. A aMge paramatattvavijJAnI paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe great spiritual scientist pravacanasAra, 2-gA. 63 thI 66 mAM" kahyuM che ke - (1) "AtmA upayogAtmA (upayoga svarUpa) che, upayoga jJAna-darzana saMspRzyataivAbhinavena dravyakarmaNA cirasaMcitena purANena ca vairAgyapariNato na badhyate / tato'vadhAryate dravyabandhasya sAdhakatamatvAdrAgapariNAma eva nizcayena bandhaH / / dravyabandhosti tAvadviziSTapariNAmAt / viziSTatvaM tu pariNAmasya rAgadveSamohamayatvena / tatra zubhAzubhatvena dvaitAnuvarti / tatra mohadveSamayatvenAzubhatvaM, rAgamayatvena tu zubhatvaM cAzubhatvaM ca - vizuddhisaMklezAGgatvena rAgasya dvaividhyAt bhavati / / dvividhastAvatpariNAmaH paradravyapravRttaH svadravyapravRttazca / tatra paradravyapravRttaH paroparaktatvAdviziSTapariNAmaH, svadravyapravRttastu parAnuparaktatvAdaviziSTapariNAmaH / tatroktau dvau viziSTapariNAmasya vizeSau, zubhapariNAmo zubhapariNAmacca / tatra puNya pudgalabandhakAraNatvAt zubhapariNAmaH puNyaM, pApapudgalabandhakAraNatvAdazubhapariNAmaH pApaM / aviziSTapariNAmasya tu zuddhatvenaikatvAnnAsti vizeSa sa kAle saMsAraduHkhahetukarmapudgalakSayakAraNatvAtsaMsAraduHkhahetukarmapudgalakSayAtmako mokSa eva / " . - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra TIkA gA. 87-89 30
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 150 kahyo che, AtmAno te upayoga zubha vA azubha hoya che. (2) upayoga jo zubha to jIvane puNya azabha to tathA prakAre pApa ane te bannenA abhAve caya (saMcaya) che nahi. (3) je jineMdrone jANe che, siddhone temaja anagArone pekhe che ane jIvamAM sAnukaMpa che, te teno upayoga zubha che. (4) viSaya kaSAyathI avagADha, duHzruti duzcitta-duSTa goSTiyukta, ugra, unmArga para evo jeno upayoga che te azubha che. AnI vyAkhyA karatAM paramatattvavijJAnI (great spiritual scientist) paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama addabhuta tattva vaijJAnika (most scientific) tattva mImAMsA karI che tenA tAtparya rUpa e che ke - (1) AtmAne nizcaya karIne paradravya saMyoganuM kAraNa upayoga vizeSa che - upayoga te to AtmAno "svabhAva' che, kAraNa upayoga e AtmAnA caitanya svarUpane anusaranAro - "caitanya anuvidhAyi' pariNAma che ane caitanya sAkAra ane nirAkAra ema be prakAramAM vibhakta che, eTale upayoga paNa sAkAra jJAnarUpa ane nirAkAra darzana rUpa ema be prakArano che. have A jJAna-darzana rUpa upayoganA zuddha-azuddhapaNAe karIne be vizeSa che - zuddhopayoga ane azuddhopayoga ema tenA be vibhAga che. temAM - zuddha upayoga niruparAga (upayogane raMganArA rAganA uparaMjanathI rahita hovAthI) ane azuddha soparAga (uparaMjana rUpa uparAga sahita) hoya che ane A uparAga taratamatAne laI vizuddhi rUpa - saMkleza rUpa ema be prakArano hoI, azuddhopayoga paNa vizuddhi pariNAma rUpa zubhopayoga ane saMkleza pariNAma rUpa azubhopayoga ema be prakArano che. (3) Ama vizuddhi-saMkleza rUpa uparAga vazathI anukrame puNya-pApapaNA rUpa - zubhAzubhapaNA rUpa zubhopayoga-azubhopayoga e be vibhAgamAM vibhakta thayelo azuddhopayoga ja jIvane paradravya saMyoganuM kAraNa che. paNa jyAre zubha-azubha A dvividha paNa (banne prakArano) A azuddhano (upayogano) abhAva karAya che, tyAre kharekhara ! nizcaya karIne upayoga zuddha ja avatiSTha che - jema che tema sahaja sahajAtma svarUpathI sthiti kare che, te "sahajAtmasvarUpa" zuddha upayoga punaH paradravya saMyoganuM akAraNa ja che, yalA tu dvividyAbhyAddhicAmavi: yita talA vasUpayo: zuddha gvAvatite | sa punarARUAmeva pUradravyasaMyojAya | (3) temAM - zubhopayoganuM svarUpa A prakAre - "viziSTa kSayopazamadazA vizrAMta evA darzana - cAritramohanIya pudagalanA anuvRttiparapaNAe karIne parigrahIta zobhana uparAgapaNAne lIdhe "appA uvaogappA uvaogo NANadaMsaNaM bhaNido / so hi suho asuho vA uvaogo appaNo havadi / uvaogo jadi hi suho puNNaM jIvassa saMcayaM jAdi / asuho bA tatha pAvaM tesimabhAve Na cayamatyi // jo jANAdi jirNide pecchadi siddhe tadheva aNagAre / jIve ya sANukaMpo uvaogo so suho tassa / / visayakasAogADho dussudi ducitta duTThagoTThi judo / ho hamAre kavono so mAho " - zrI pravacanasAra', gA. 63-66 "Atmano hi paradravyasaMyogakAraNasamupayogavizeSaH, upayogo hi tAvadAtmanaH svabhAvazcaitanyAnuvidhAyipariNAmatvAt / sa tu jJAnaM darzanaM ca sAkAranirAkAratvenobhayarUpatvAccaitanyasya / athAyamupayogo dvedhA viziSyate zuddhAzuddhatvena / tatra zuddho niruparAgaH azuddhaH soparAgaH / sa tu vizuddhisaMklezarUpatvena dvaividhyAduparAgasya dvividhaH zubhozubhacca / / upayogo hi jIvasya paradravyasaMyogakAraNamazuddhaH / sa tu vizuddhisaMklezarUpoparAgavazAt zubhAzubhatvenopAttadvaividhyaH / puNyapApatvenopAttadvaividhyasya paradravyasya saMyogakAraNatvena nirvartayati / yadA tu dvividhasyApyasyAzuddhasyAbhAvaH kriyate tadA khalUpayogaH zuddha evAvatiSThate / sa punarakAraNameva paradravyasaMyogasya / / viziSTakSayopazama-dazAvizrAntadarzanacAritramohanIyapudgalAnuvRttiparatvena parigrahItazobhanoparAgatvAt paramabhaTTArakamahA devAdhidevaparamezvarArhatsiddhasAdhuzraddhAne samastabhUtagrAmAnukampAcaraNe ca pravRttaH zubha upayogaH // viziSTodayadazAvizrAntadarzanacAritramohanIya pudgalAnuvRttiparatvena parigrahItA shobhnopraagtvaatprmbhttttaarkmhaadevaadhidevprmeshvrIIddhisAdhugoDacatromAM zraddhAne viSayachAyaduHzravaNakurAzaya yusevanogratAvaro pravRttozumopayo : " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra TIkA (uparokta) gA. 3-66 31
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti parama bhaTTAraka mahAdevAdhideva paramezvara evA aha - siddha - sAdhunA zraddhAnamAM ane samasta bhUtagrAmanA anukaMpA AcaraNamAM pravRtta te zubha upayoga." (4) azubhapayoganuM svarUpa A prakAre - viziSTa udayadazA vizrAMta evA darzana - cAritramohanIya pugalanA anuvRttiparapaNAe karIne parigrahIta azobhana uparAgapaNAne lIdhe parama bhaTTAraka mahAdevAdhideva paramezvara evA ahaMta-siddha-sAdhuothI anyatra unmArga zraddhAnamAM ane viSaya-kaSAya-duHzravaNa-durAzaya-duSTa sevana-ugratA caraNamAM pravRtta te azubha upayoga." Ama padravyapravRtta zubhAzubha rAgajanya zubhAzubha-upayoga paradravya saMyoganuM - baMdhanuM kAraNa che. eTalA mATe ja jina bhagavAnoe sarva karmano niSedha karyo che. "sarva vicAraNAnuM phaLa AtmAnuM sahaja svabhAve pariNAma thavuM e ja che. saMpUrNa rAgadveSanA kSaya thayA vinA saMpUrNa AtmajJAna pragaTe nahIM, evo nizcaya jine kahyo che, te vedAMtAdi karatAM baLavAnuM pramANabhUta che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 55 sva para. karma pudgala jIva
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 103 karma sarva sarvivid aMdhasAdhana kahe che, jJAna ja zivahetu vihita che. evA bhAvano samayasAra kaLaza (4) prakAze che - svAgatA karma sarvamapi sarvavido yad, baMdhasAdhanamuzantyAvizeSAt / tena sarvamapi tatpratiSiddhaM, jJAnameva vihitaM zivahetuH // 103 // karma sarva paNa sarvavido je, baMdha hetu avizeSathI bhAkhe; tethI sarva paNa te pratiSedhyuM, jJAna e ja zivahetu prabodhyuM. 103 amRta pada-103 karma sarva ja baMdhano hetu, jJAna ja mokSataNo hetu, jJAna ja vihita zivahetu, kahe sarvajJo zivasetu... karma sarvaja. 1 karma sarva ja baMdhano hetu, avizeSathI jANa ja e tuM, ema sarvavidoe bhAkhyuM, zuddha pragaTa tattva e dAkhyuM... karma sarvaja. 2 loha suvarNa beDI zuM emAM, zubha azubha bheda tuM le mA ! karma sarva ja tethI niSedhyuM, jJAna ja zivahetu bodhyuM... karma sarvaja. 3 bhagavAn sarvaza amRta vANI, ziva sukha amRtanI khANI, -- bhavyahita suvihita amRta e, suvihita zekhara "amRta' e... karma sarvaja. 4 artha - kAraNake karmane sarvane paNa sarvavido avizeSathI baMdha sAdhana kahe che, tethI sarva paNa te pratiSiddha che, jJAna ja zivahetu (mokSa kAraNa) vihita che. "amRta jyoti" mahAbhASya jJAna mArga ArAdhe to ane raste cAle to zAna thAya. samajAya to AtmA sahajamAM pragaTe. nahi to jIMdagI jAya toya pragaTe nahIM." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA (957) uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM ja spaSTa kahI dekhADyuM tenI puSTi arthe sArasamuccaya rUpa A kaLaza kAvya kahyuM che - varSa sarvamari sarvavido vat - zubha - azubha karmane sarvane ya "sarvavido - sarva jANanArI sarvajJo "avizeSathI" - vizeSa vinA - vinA taphAvate "baMdha sAdhana" - baMdhanuM sAdhanArUM baMdhakAraNa kartha che - vaidhasAdhanamuzanyavizeSata, parama pramANabhUta - parama Ama A sarvazanA kathana parathI svayaM siddha thAya che ke - te karma sarva paNa pratiSiddha che - pratiSedhavAmAM AveluM che - tene sarva tapratiSiddha ane jJAnamAtra ja zivahetu vihita che - jJAnameva vihita zivahetu, eka kevala jJAna mAtra ja mokSa rUpa sAdhyane sAdhanArUM avinAbhAvi sAdhana che, avisaMvAdi mokSakAraNa che ema vidhAna vidhi rUpa nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. AkRti sarva baMdha hetaH jJAna mokSa hetu karma Ama azuddhopayogamaya zubha-azubhopayoga rUpa sarva zubha-azubha karma pUrve kahyA pramANe paradravya pravRtta hoI paradravya saMyogarUpa baMdhanuM kAraNa che ane jyAM jJAna sivAya bIjo koI bhAva ja nathI 33.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti evuM kevala' jJAna ja zuddha upayoga ja svadravya pravRtta' hoI mokSanuM kAraNa che ema jANI, baMdha mukta thavA Icchato mumukSu paradravya saMyoga kAraNano vinAza abhyAse che ane te 'kaivala' zAna ja 'svadravya pravRtta' arthe kevI bhAvanA bhAve che teno parama uttama prakAra parama bhAvitAtmA zuddhopayoga ja mokSa kAraNa paramarSi kuMdakuMdAcAryejIe *pravacanasAra 2 - gA. 67-68mAM pradarzita karyo che - (1) 'azubhopayoga rahita, na zubhopayukta, (ema) anya dravyamAM madhyastha hoto huM zAnAtmaka AtmAne dhyAvuM chuM. (2) huM nathI deha, nathI mana, nathI vANI, nathI teonuM kAraNa, nathI kartA, nathI kArayitA (karAvanAro), nathI kartAono anumaMtA (anumati ApanAra).' A AtmabhAvanAne ora bahalAvatAM parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI tyAM vade che - *(1) je kharekhara ! sphuTapaNe A paradravya saMyoga kAraNapaNe upanyasta azuddha upayoga, te nizcaye karIne manda-tIvra udaya dazA vizrAMta paradravyane anuvRtti tantrapaNA thakI ja pravarte che, paNa nahi ke anya thakI, tethI huM A sarva ja paradravyamAM madhyastha thauM chu ane ema hoto huM paradravyane anuvRtti tantrapaNAnA abhAvane lIdhe zubha vA azubha evA azuddha upayogathI niryukta (sarvathA mukta) thaIne, kevala svadravyanI anuvRttinA parigraha thakI prasiddha (prakRSTa paNe siddha) che zuddhopayoga jene evo huM upayogAtmAthI AtmAmAM ja nizcala upayukta sthiti karUM chuM. A mhAro paradravya saMyogakAraNanA vinAzano abhyAsa che. (2) (have zarIrAdi paradravyamAM mAdhyastha prakaTa kare che -) dehAdi paradravyamAM apUrva mAdhyasthya bhAvanA vAk zarIrane ane vAcAne ane manane huM paradravyapaNe pratipaduM chuM (mAnuM chuM), tethI teomAM mhAro koI paNa pakSapAta che nahi - sarvatra paNa huM atyaMta madhyastha chuM. te A prakAre - (1) nizcaye karIne huM zarIra mana svarUpAdhArabhUta acetana dravya chuM nahi, teo kharekhara ! huM svarUpAdhAra artha sivAya paNa AtmAnuM (potAnuM) svarUpa dhAre che, tethI huM zarIra-vA-manaHno pakSapAta phagAvI daI atyanta madhyastha chuM. (2) ane zarIra-vA-manaHnuM kAraNa evuM acetana dravyapaNuM mhArUM che nahi, teo kharekhara ! huM kAraNa sivAya paNa kAraNa hoya che, tethI huM tenA kAraNapaNAno pakSapAta phagAvI daI - - " asuhoba ogarahido suhovajutto Na aNNadaviyammi / hojaM majjhatyo'haM NANappagamappagaM jhAe | NAhaM deho Na maNo Na caiva vANI Na kAraNaM tesiM / vattA ba ba pilA anumattA jeva jattILuM '' - zrI 'pravacanasAra', 2-67-68 "yo hi nAmAyaM paradravyasaMyogakAraNatvenopanyasto'zuddhaupayogaH sa khalu mandatIvrodayadazAvizrAntaparadravyAnuvRttitantratvAdeva pravarttate na punaranyasmAt / tato'hameSa sarvasminneva paradravye madhyastho bhavAmi / evaM bhavaMzcAhaM paradravyAnuvRttitantratvAbhAvAt zubhenAzubhena bA'zuddhopayogena nirmukto bhUtvA kevalasvadravyAnuvRttiparigrahAt prasiddha zuddhopayoga upayogAtmanAtmanyeva nityaM nizcalamupayuktastiSThAmi / eSa me paradravyasaMyogakAraNavinAzAbhyAsaH // ( atha zarIrAdAvapi mAdhyasthyaM prakaTayati -) zarIraM ca vAcaM ca manazca paradravyatvenAhaM pratipadye tato na teSu kazcidapi mama pakSapAtosti / sarvatrApyahamatyantaM madhyastho'smi / tathAhi na khalvahaM zarIravAGmanasAM svarUpAdhArabhUtamacetanadravyamasmi, tAni khalu mAM svarUpAdhArArthAntareNApyAtmanaH svarUpaM dhArayanti / tato'haM zarIravAGmanaH-pakSapAtamapAsyAtyantamadhyasthosmi / na ca me zarIravAGmanaHkAraNAcetanadravyatvamasti, tAni khalu mAM kAraNamantareNApi kAraNaM bhavanti I tato'haM tatkAraNatvapakSapAtamapAsyAsyayamanyantamadhyasthaH / na ca me svatantrazarIravAGmanaHkAraNAcetanadravyatvamasti, tAni khalu mAM kartAramantareNApi kriyamANAni I tato'haM tatkarmatvapakSapAtamapAsyAsmyayamatyantamadhyasthaH / na ca me svatantrazarIravAGmanaHkArakAcetanadravyaprayojakatvamasti, tAni khalu mAM kArakaprayojakamantareNApi kriyamANAni / tato'haM tatkArakaprayojakapakSapAtamapAsyAsmyayamatyantamadhyasthaH / na ca me svatantrazarIravAGmanaH kArakAcetanadravyAnujJAtRtvamasti, tAni khalu mAM kArakAnujJAtAramantareNApi kriyamANAni, tato'haM tatkArakAnujJAtRtvapakSapAtamapAsyAsmyayamatyantamadhyasthaH ||" * zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta 'pravacanasAra' TIkA - 2-67-68 (uparokta) 34
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ parayapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 103 madhyastha chuM. (3) ane svataMtra evA zarIra-vAka-mananuM kAraNa acetana dravyapaNuM hAruM che nahi, teo kharekhara ! huM kartA sivAya paNa karAI rahyA che, tethI huM tenA karmapaNAno pakSapAta phagAvI daI A atyanta madhyastha chuM. (4) ane svatantra evA zarIra-vAka-mananA kAraka acetana dravyanuM mahArUM prayojakapaNuM che nahi, teo kharekhara ! huM kAraka-prayojaka sivAya paNa karAI rahyA che, tethI huM tenA kAraka-prayojakano pakSapAta phagAvI daI A atyanta madhyastha chuM. (5) ane svatantra evA zarIra-vAka-mananA kAraka evA acetana dravyanuM hAruM anuzAtRpaNuM che nahi, teo kharekhara ! huM kAraka-anuNAtA sivAya paNa karAI rahyA che, tethI huM kAraka-anujJAtRpaNAno pakSapAta phagAvI daI atyaMta madhyastha chuM." dehAdi paradravyamAM AvI madhyastha bhAvanA je bhAve che te zuddhopayoga sthita jJAnI padravyarUpa karmasaMyogathI lapAto nathI. kuMdakuMdAcAryajInI ne amRtacaMdrAcAryajInI A apUrva AtmabhAvanAno jANe pratidhvani karatA hoya ema parama bhAvitAtmA yazovijayajI paNa "adhyAtmopaniSamAM vade che ke - "huM pudgala bhAvono kartA nathI, kArayitA (karAvanAro) nathI ane anumaMtA (anumati ApanAro) paNa nathI ema AtmajJAnavAnuM kema lepAya ? aMjanathI citra lepAya che paNa AkAza lepAtuM nathI, tenI jema pudgalothI pudgala skaMdha lepAya che. huM lapAto nathI ema dhyAvato (jJAnI) lekhAto nathI." "nAhaM pudgalabhAvAnAM kartA kArayitA ca na / nAnumaMtApi cetyAtmajJAnavAn lipyate katham // lipyate pudgalaskaMdho na lipye pudgalairaham / citravyomAJaneneva dhyAyanniti na lipyate // " - zrI yazovijayajI kRta "adhyAtmopaniSad', 2-36-37 S 35
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti zAnamAM jJAna praticarita ja munionuM zaraNa evA bhAvano amRta samayasAra kaLaza (5) amRtacaMdrajI lalakAre che - zikhariNI niSiddhe sarvasmin sukRtadurite karmaNi kila, pravRtte naiSkarye na khalu munayaH santyazaraNAH / tadA jJAne jJAna praticaritameSAM hi zaraNaM, svayaM vindantyete paramamRtaM tatra niratAH // 104 // niSedhAtAM sarve sukRta duritA karma ja khare ! pravacce naiSka na ja azaraNA che muni khare ! tadA zAne jJAna praticarita ene zaraNa 'hyAM, svayaM vinTe eo parama amRta tatra niratA! amRta pada-104 jJAna jJAnamAM pAchuM phariyuM, eja amRta muninuM zaraNuM, tyAM nirata svayaM te veda, parama amRta jJAnanuM jharaNuM... jJAna eja muninuM zaraNuM. 1 sarva sukRta duSkRta niSedhya, naiSNamya pravRtti vadhe, munio na hoye azaraNA, te to nizcaya hoye sazaraNA... jJAna eja. 2 jJAna jJAnamAM pAchuM phariyuM, te ja tyAre muninuM zaraNuM, tyAM nirata svayaM te veda, parama amRta jJAnanuM jharaNuM... jJAna eja. 3 bhagavAna Atama amRtacaMdra, varSe kevala jJAna niyaMda, anubhava amRtarasI municaMdra, bhagavAna te amRtacaMdra jJAna eja. 4 artha - sarva sukRta - duSkRta karma skuTapaNe niSedhavAmAM AvyuM sate, naiSkarma (niSkarmapaNuM) pravRtta thaye munio kharekhara ! azaraNa che ja nahi, tyAre jJAnamAM praticarita (pAchuM phareluM) jJAna eonuM zaraNa che, tyAM nirata eo svayaM parama amRta anubhave che. amRta jyoti mahAbhASya "jJAnamaya AtmA jemane paramotkRSTa bhAve prApta thayo ane jemaNe paradravya mAtra tyAga karyuM, te devane namana ho ! namana ho !' - zrImad rAjacaMdra, aM. 763 . Ama zubha-azubha samasta ja karma yuktithI ane AgamathI niSedhavAmAM AvyuM, eTale satu jijJAsa mumukSu ziSyane sahaja AzaMkA thAya che ke - je ukta prakAre zAnamAM praticarita zAna eja zubha-azubha sarva karmanA niSedhathI kAMI karavApaNuM nahi rahe, to pachI niSkarma muninuM zaraNa munio azaraNa banI jaze, zaraNa-Azraya sthAna rahita thaI jaze, teno uttara A zikhariNI vRtta nibaddha kaLaza kAvyathI ApatAM mahAkavi amRtacaMdrajIe AtmabhAvollAsanuM zikhara caDhAvyuM che - niSiddha sarvani sukRtavRttei ni vitta - ema sarva sukRta - durita karma niSiddha thaye', samasta sukRta-duSkata zubha-azubha puNya-pApa karaNI rUpa karma niSedhavAmAM AvyuM ane kaMI karavApaNuM jyAM rahyuM nathI evuM "naiSkarme - niSkarmapaNuM - "akarmIpaNuM' pravRtta thaye - "pravRtti vairce munio kharekhara ! azaraNa che nahi - ra vatu muna: sattvazaTI - kAraNake "tA' - tyAre tathArUpa "muni' - zuddhopayoga dazA-saMpanna sAcA zramaNa rUpa jJAnI jevA te ucca 36
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa rUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 104 adhikArIne zubha-azubha karmathI para evI niSkarma munidazA-jJAnadazA prApta thaye, jJAnamAM praticarita jJAna - jJAna jJAne prativaritA' eonuM nizcaye karIne zaraNa che, 'mAM phri zaraNaM / ' arthAt jJAna jJAnamAM ja 'prati' pAchuM 'carita' thayuM, AcaraNarUpe - cAritrarUpe pravartI rahyuM, jJAna pAchuM karIne jJAnamAM ja vartavA rUpe vRtta thayuM, e ja A jJAnadazAsaMpanna jJAnI munionuM - zuddhopayogI zramaNonuM zaraNa che, AzrayasthAna rUpa nija ghara che (sweet home) ane tyAM nirata thayelA svayaM vinatte paramakRtaM satra teo svayaM parama amRta anubhave che - 'svayaM vizvajyete paramamRtaM taMtra nitAH' / 'nitAH' parama jJAnAmRta anubhava- arthAt te zAna zaraNamAM - parama Azraya sthAna rUpa jJAnagRhamAM nirata nitAMta rata - atyaMta rakta thaIne sthiti karatA A munio svayaM - pote ja AtmAnubhava rUpa parama amRtano evo rasAsvAda anubhave che ke je teo mAtra pote ja anubhavathI jANe che, paNa vacanathI kahI zakatA nathI. Ama Avo je parama amRta svAda anubhave che, tene te parama zaraNa zAnagRhamAMthI samaya mAtra paNa bhAra nIkaLavAnuM mana paNa kema thAya ? eTale munio azaraNa hovAnI vAta to kyAMya dUra raho, paNa jJAna zaraNa prapanna A zAnadazA saMpanna munio pama sazaraNa che, ema tAtparya che. ema A parama amRta kaLaza kAvyanA sraSTA parama amRta parama munIzvara amRtacaMdrajI svanAmanA garbhita sUcanathI prakAze che. AvA parama munIzvara jevI jJAnadazAno sAkSAt anubhava karanArA zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavodgAra che ke - vanane viSe udAsInapaNe sthita evA je yogIo tIrthaMkarAdika - AkRti pratikramaNa karye chUTako : dhyAna sukha anubhava zAne zAna 'praticarita' muninuM zaraNa - - 37 caraNa = Ama jJAna jJAnamAM 'praticarita' thAya che pAchuM pharavA rUpa pratikramaNa' kare che tyAre ja A parama amRta sukhano anubhava thAya che. AtmA jyAre parakSetramAM AkramaNa rUpa atikramanuM prAyazcitta kare che ne potAnA kSetramAM pAchA javArUpa pratikramaNa kare che, punaH parakSetramAM nahi javAnuM pratyAkhyAna kare che, svarUpamAM samavasthita rahI zuddha sAmAyika rUpa AtmasvabhAvane bhaje che, sva svarUpanA sparzana rUpa sAcuM AtmavaMdana kare che, 'namo muja ! namo muja !' ema Atma stutinI parama dhanya yogyatAne prApta thAya che ane kAyAnI visArI mAyA svarUpe zamAyA evA' nigraMthanA paMthane pAme che zuddhopayoga dazAsaMpanna sAcA zramaNabhAvane pAme che, arthAt deha chatAM dehAtIta dazAne pAmI niraMtara kAyotsarga bhAvane sAdhe che, tyAre A AtmA svAdhIna - AtmAdhIna evA parama sukhane anubhave che ane AvI A kAyotsarga dazAne pAmelo A samyagdaSTimAM sthita yogI munIzvara paravazapaNAthI du:kha svarUpa evA sarva viSayano tyAga kare che ane svavazapaNAthI sukha svarUpa evA zukla-zuddha AtmadhyAnano Azraya kare che, tethI te paramAnaMda laharIomAM niraMtara nimajjana kare che. zuddha AtmAnA - tenuM Atmatva sAMbhare che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 363 parama amRta anubhava =
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dhyAnathI kevo nivyAja sAcesAco AnaMda upaje che, te atra saMvedAya che. nirvikalpa dhyAna rUpa parama amRtarasa sAgaramAM nimagna thayela yogirAja je sahajatmasvarUpanA AnaMdanI zItala laharIo anubhave che, tenuM avAcya sukha to te muni pote ja jANe che. A dhyAnajanya sukha viSayajanya sukhathI ulaTA prakAranuM che, kAraNake atre to kAmanA sAdhana rU5 zabdAdi viSayono sarva jaya hoya che, jitendriyapaNA rUpa "jinatva hoya che. tAtparya ke - tAttvika - pAramArthika sukha kevaLa dhyAnathI ja upaje che, kAraNake AtmadhyAnamAM parAvalaMbananI apekSA nathI, athavA pragaTe zuddha AtmArUpa paramAtmAnA ja dhyAnasana AtmAdhIna avalaMbananI apekSA che, eTale ke te kevala AtmAdhIna che ane te karmaviyoga mAtrathI upaje che, eTale temAM karmanuM paravazapaNuM nathI. Ama svAdhIna evA AtmadhyAnamAM AtmA dhyAtA che, beya AtmA che ne dhyAna AtmA che, dhyAtA-dhyAna-dhyeyanI tripuTInI atra ekatA thAya che. parama zaddha advaita thAya che. sahajAtmasvarUpa e ja sAdhya, sahajAtmasvarUpa e ja sAdhya, sahajAtmasvarUpa e ja sAdhana, ne sahajAtmasvarUpa e ja siddhi - ema abheda ekatA atra thAya che. eTale koI paNa prakAranI koI paNa vikalpa rUpa AlatA thatI nathI, parama nirvikalpa zAMti thAya che, parama "svasthatA" upaje che, te ja parama sukha che, te ja parama AnaMda che. evA paramottama dhyAna sukhanI tuccha viSaya sukhamAM rAcanArA pAmara janone zI khabara paDe ? nagaramAM rahenArA nAgara jananA sukhanI gamAra gAmaDIAne zI gama paDe ? tema anubhava vinA te dhyAna sukha kema kahI zakAya ? "nAgara sukha pAmara navi jANe, vallabha sukha kumArI re, anubhava viNa tyama dhyAnataNuM sukha, kuNa lahe nara nArI re ?" - zrI yazovijayajI kRta yo.da. sA . "dhyAnajaM sukhamasyAM tu jitamanmathasAdhanam / vivedavatagnisnata zarmasAra sava hi !" - paramarSi haribhadrAcAryajI kRta yo.da.sa. glo. 171 38
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 151 have jJAnane mokSa hetu sAdhe che - paramaTTho khalu samao suddho jo kevalI muNI gANI / tami dvidA sahAve muNiNo pAvaMti NivvANaM // 151 // paramArtha samaya zuddha ja kevalI re, muni zAnI je jANa ! teha svabhAve sthita munio khare ! re, pAme che nirvANa... karma. 151 artha - paramArtha ja nizcaya karIne je samaya, zuddha, kevalI, muni, zAnI che, te svabhAvamAM sthita munio nirvANa pAme che. 151 AtmakhyAti TIkA atha jJAnaM mokSahetuM sAdhayati - paramArthaH khalu samayaH zuddho yaH kevalI muni jJAnI / tasmin sthitAH svabhAve munayaH prApnuvaMti nirvANaM // 151 // jJAnaM hi mokSahetuH jJAnasya 1zubhAzubhakarmaNorabaMdhahetutve sati mokSahetutvasya tathopapatteH / tattu sakalakarmAdijAtyaMtaraviviktacijAtimAtraH2 paramArtha Atmeti yAvat / sa tu yugapadekIbhAvapravRttajJAnagamanamayatayA3 samayaH / mananamAtrabhAvamAtratayA muniH / svayameva jJAnatayA jJAnI / svasya bhavanamAtratayA svasvabhAvaH svatazcito bhavanamAtratayA sadbhAvo veti zabdabhede'pi na ca vastubhedaH / / 151 / / AtmakhyAti TIkA jJAna ja nizcaye karIne mohetu che, jJAnanuM zubhAzubha karmanuM abaMdha hetupaNuM sate mokSahetupaNAnI tathoDapatti (tathAprakAre ghaTamAnatA) che. mATe. te jJAna to sakala karma Adi ja (alaga, jUdI) cit jAtimAtra paramArtha AtmA che, Iti yAvatuM. te (paramArtha-AtmA) to yugapat mAtmabhAvanA - matha - have jJAnaM mokSadetu: saTdhati - zAnane mokSa hetu sAdhe che - paramArtha : - paramArtha je vastu - kharekhara ! nizcaya karIne samaya: - samaya, zuddhaH - zuddha, vatI - kevalI, muni - muni, jJAna - jJAnI che, tasmin svabhAve sthitaH - te svabhAvamAM sthita munaya: - munio nirdhAmAM prAnuvaMti - nirvANa - mokSa prApta kare che. | ti mAthA gAtmabhAvanA 99. sAnaM hi mokSadetu: * jJAna ja nizcaye karIne mohetu che. zAne lIdhe ? jJAnastha - jJAnanA - zubhAzumarmaLoravaMdhatuve sati - zubha -azubha karmanuM abaMdha hetupaNuM - baMdha hetunuM abhAvapaNuM sate - hotAM - mokSadetutvaca tathaSatte: - moza hetupaNAnI tathopapattine lIdhe, tathA - tevA prakAre upapatti - ghaTamAnatAne lIdhe. tap - ane te jJAna to paramArtha - paramArtha che, parama artha che, kevo paramArtha ? jarnAkinAtyaMtavivara vijJAtimAtraH - sala karma Adi jAtyaMtarathI - anya jAtithI vivikta - jUdo - alAyado evo cit jAtimAtra - kevala caitanya jAti ane te jJAna ja kAti pavit - AtmA ItiyAvatu - ItyAdi jellA zabdathI vAcya che te che. sa tu - ane te paramArtha AtmA to samaya: - samaya che, zAthI? sattanapalAsaMjIvajJAnatayA - sakalanaya pakSathI asaMkIrNa - saMkIrNa nahi evI eka - advitIya - advaita jJAnatAe karIne, phrevatI - kevalI che, zAthI ? - varitra vastutAmatritayA - mananamAtra bhAvamAtratAe karIne, jJAnI - jJAnI che, zAthI? svayameva jJAnatayA - svayameva - pote ja jJAnatAe karIne, svabhAva: - svasvabhAva che, samAva vA - athavA sadbhAva che, zAthI? svatazcito pavanamAtrathI - svataH - sva thakI - prakAre zabdabheda paNa na vastuneH - vastubheda nathI ja. || ti "Atmati' mAbhAvanA che. pAThAMtara : jJAnanI zubhAzumaLo : vaMdetutve sati, 2. pAThAM. vikyotitra, 3. pAThAM. jJAnamayatayA " pAThAMtara : svasya jJAnasya bhAvamAtratayA svabhAvaH svatazcito bhavanamAtratayA sadbhAvo veti / 39
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ekIbhAva pravRtta jJAna-gamanamayatAe karIne samaya, sakala nayapakSathI asaMkIrNa (saMkIrNa nahi evI) eka jJAnatAe karIne zuddha, kevala citmAtra vastutAe karIne kevalI, manana mAtra bhAvamAtratAe karIne muni, svayameva jJAnatAe karIne jJAnI, svanI bhavana mAtratAe karIne svasvabhAva, vA svataH citunI bhavana mAtratAe karIne sadbhAva che, ema zabdabhede paNa vastubheda nathI. 151 amRta jyoti' mahAbhASya "samajavA ane zamAvAnuM je koI aikya kare te svAnubhava padamAM varte, tenuM paribhramaNa nivRtta thAya. ***anaMta jJAnI puruSe anubhava karelo evo A zAzvata sugama mokSamArga jIvane lakSamAM nathI Avato ethI utpanna thayeluM kheda sahita Azcarya te paNa atre zamAvIe haiye. satsaMga, sadvicArathI zamAvA sudhInAM sarva pada atyaMta sAcAM che, sugama che, sugocara che, sahaja che ane niHsaMdeha che. 38." -zrImad rAjacaMdra, aM. 51 'jJAnaM hi mokSadetu' - "jJAna ja mokSahetu che', - mokSarUpa sAdhyane avazya siddha karanAruM avinAbhAva sAdhana che, kAraNake - jJAnaya gumagumaLoravaMthahetutve sati - "jAna hi mohetu jJAnanuM zubhAzubha karmanuM abaMdhahetupaNuM sate, mohetupaNAnI tathoDapatti che zAna ja mokSa hetu mATe - mokSadetutvaca tathopAtte, jJAnanuM zubhAzubha karmanuM abaMdhahetupaNuM hoI tenA (jJAnanA) mokSa kAraNapaNAnI tathA prakAre ghaTamAnatA che mATe. arthAt jJAna ja mokSanuM avisaMvAdi kAraNa che, kAraNake te AtmAnA svabhAvabhUta hoI parabhAvarUpa zubhAzubha karmanA baMdhanuM kAraNa paNuM pAmatuM nathI, eTale tenuM mokSakAraNapaNuM tathA prakAre ghaTe che. ane te jJAna to sakala karma Adi jayaMtarathI vivikta (alaga, jUdo) mAtra evo citu jAti mAtra - "sanamaTi nAtyaMtaravidhivata vijJAtimatra:' - paramArtha AtmA che jJAna kamadi jAtyaMtarathI Iti yAvatu, paramArtha nAbhI rUti yAvata | arthAtu karma vagere samasta vivikta cita jAti mAtra parabhAvo jayaMtara' - judI ja jAtanA che. tenAthI jJAna 'vivikta" - pRthaka paramArtha AtmA I. alaga sAva jado paDato evo 'cita jAti mAtra' : caitanya jAtimAtra paramArtha che. kamadi sarva parabhAvanI jAti acetana che ane jJAna svabhAvanI jati cetana che, eTale jAtyaMtara kamadithI cita jAti jJAna jUduM che ane akhila vizvamAM je kAMI artha - padArtha che. temAM parama artha - padArtha utkRSTamAM utkRSTa artha - "paramArtha jo koI hoya to A jJAnamaya AtmA ja che, eTalA mATe ja te "paramArtha' kahevAya che, temaja "razanajJAnavAritrANi pratIti mA' - darzana-jJAna cAritrane ate che - pariName che eTalA mATe te jJAna e ja "AtmA' kahevAya che. ItyAdi aneka guNaniSpanna yathArtha nAma - anvayArtha abhidhAna A paramArthabhUta jJAnane ghaTe che. temAMnA keTalAka atre nirdezyA che - te paramArtha - AtmA to yugapatu - ekI sAthe ekIbhAvathI - ekarUpa bhAvathI pravRtta jJAna-gamanamayapaNAe karIne "samaya" che. sarva nayapakSathI asaMkIrNa - samaya Adi zabda bhede asaMmizra athavA saMkIrNa - sAMkaDA nahi banela evA eka - advitIya - paNa bheda nahIM advaita jJAnapaNAe karIne "zuddha' che, kevala cinmAtra-caitanya jAtimAtra vastapaNAe karIne kevalI" che, manana mAtra bhAvamAtrapaNAe karIne, "mani' che. svayameva - pote ja jJAnapaNAe karIne "jJAnI che - svanA bhavanamAtrapaNAe karIne "svabhAva" che, athavA svataH - sva thakI - potA thakI citanA bhavanamAtra paNAe karIne "sadubhAva" che, ema aneka prakAre zabdabheda - nAmabheda chatAM paNa paramArthathI A paramArtha - AtmAno vastubheda nathI. 40
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pujyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 151 "parama puruSa paramAtamA, paramezvara paradhAna... lalanA. parama padAratha parameSThi, parama deva paramAna... lalanA. zrI supArzva jina vaMdIe re." - zrI AnaMdaghanajI zAna cita jAti mAtra paramArtha AtmA : "paramArthano paramArtha arthAta A jJAna e ja sakala karmAdi jAtyaMtarathI vivikta - jUdo cit jAti mAtra paramArtha che - AtmA che Iti yAva. jJAna eTale jANavuM ane cit eTale paNa sAmAnyathI ke vizeSathI jANavuM, eTale jJAna e cit - jAtimAtra che. A cit jAtimAtra sakala karmAdi "jAtyaMtarathI jUdI jAtithI) dhamastikAya - adharmAstikAya Adi ajIva citathI - cetana AtmAthI jUdI jati che - jAtyaMtara che. jIva-AtmA e jUdI cetana jAti che, ajIva pudgalAdi e jUdI acetana jAti che. eTale karmAdi sakala ajIva acetana jayaMtarathI jIva sacetana "cit jAtimAtra AtmAnI jAti judI che. Ama jJAna jyAM mAtra kevala cita sivAya bIjuM kAMI nathI evo "cita jAtimAtra' paramArtha AtmA I. che ane nizcayano lakSya - sAdhya paNa A paramArtha ja - AtmA ja che, eTale nizcaya e ja tattva che, paramArtha che. A paramArthamAM "paramArtha - parama artha e ja sAdhya che. parama artha eTale parama padArtha, parama tattva - jenAthI para koI padArtha - tattva nathI ane je bIjA badhAM karatAM para che evo padArtha vizeSa - tattva vizeSa ane tevo parama tattva rUpa parama padArtha - paramArtha kayo che ? to ke - AtmA. zuddha caitanya mUrti AtmA jevo camatkArika padArtha jagatamAM nathI. jyAM caitanyanA adabhuta che evo 'cita camatkAra mAtra' AtmA ja sarva AzcaryanuM ane sarva aizvaryanuM eka dhAma che. sarva para padArthathI parapaNe - bhinnapaNe pratyakSa judo tarI Avato A parama tattva vaijJAnika padArtha - paramArtha. zuddha AtmA "samayasAra' enA zuddha sahaja svayaMbhU asala mULa svarUpe - sahajAtma svarUpe pragaTa karavo - pragaTAvavo e ja paramArtha che, e ja nizcaya che, eja dhyeya che, e ja sAdhya che, e ja lakSya che, e ja upAsya che. eja ArAdhya che. vartamAnamAM vibhAva dazAne laI anAdi avighArUpa parazAsananA mahAbhAra taLe dabAI gayelo A AtmA je anya saMyogajanya karma pAtaMtryathI anaMta saMsAra paribhramaNa duHkha pAmI rahyo che, tene karma parataMtryathI mukta karI Atma svAtaMtrya pamADavo, vibhAva dazA mUkAvI AtmasvabhAvamAM ANavo, duHkhadhAma bhavabaMdhana choDAvI sukhadhAma mokSano yoga karAvavo, "Icche che je jogIjana" evuM "mULa zuddha te Atmapada' - paramAtmapada pamADavo, "AnaMdaghana rasapUra'thI chalakAto zuddha siddha mukta AtmA rUpa "paramArtha pragaTAvavo, eja paramArtha che ane eja matadarzananA bheda vinA sarva AtmArthI mumukSa sAdhakanuM eka mAtra sAdhya che. Avo paramArtha A "paramArtha' zabda parathI phalita thAya che. kevala jJAnamaya A paramArtha AtmA e ja vividha paramArthagarbha anvayArthI zabdathI oLakhAya che. jemake - (1) samaya - yugapatu - ekI sAthe ekIbhAva pravRtta - ekarUpa bhAvathI pravRtta jJAna-gamana mayatAe karIne te "samaya" che. (saM - gImAvena yupatu, = to go to anvayArthathI samayAdino know - javuM, jANavuM) arthAt ekI sAthe jenuM jANavuM ane javuM ekarUpa nAma bheda chatAM vastu abheda bhAvathI thayA kare che, jANavuM e ja javuM (pariNAmathI pariNAmAMtara pAmavuM). ane javuM e ja jyAM jANavuM che, arthAt bhavana-pariNamana e ja jyAM jJAna che - jJAna e ja jyAM bhavana - pariNamana che eTale ke jyAM jJAna pariNamana "jJAnabhavana thayA kare che - te samaya, (2) zuddha jJAna svarUpa paramArtha AtmA "sakala nayapakSathI asaMkIrNa ekajJAnatAe karIne zuddha che." nayapakSa vastunA eka aMzane - eka dezane grahe che, vikalpa rUpa che ane AtmA to sakala "gAtmA tarasaMgo saMsArI takarAtaH | a pva muvara pratI 2 tatva mAthAno tathA " - haribhadrAcAryajI kRta "yogabiMdu 41
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nayapakSathI atIta nirvikalpa saMpUrNa vastu svarUpa che. eTale sakala nayapakSathI AtmA 'saMkIrNa' sAMkaDo nahi - saMkaDAyelo nahi evo 'asaMkIrNa' athavA asaMmizra eka advaita jJAna svarUpa che - anubhavAtmaka pramANa svarUpa che. nayapakSa to aMzagrAhI paudgalika vacanAtmaka che, paNa AtmA to sarvagrAhI jJAna pramANa anubhavAtmaka che, (3) kevalI - (4) muni - (AtmasvarUpanuM) manana-ciMtana-bhAvana mAtra karavA rUpa bhAvamAtratAthI 'muni' che, (5) jJAnI kevala jJAna sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI eTale ema svayaM pote kevala jJAnamAtratAe karIne te 'jJAnI' che, (6) svabhAva - svanA - potAnA ja bhavana mAtrapaNAthI - hovA mAtrapaNAthI - 'svabhAva' che, (7) sadbhAva - svataH - sva thakI - potA thakI cit nA bhavana mAtrapaNAthI sadbhAva che. ItyAdi aneka guNaniSpanna nAma A jJAna svarUpa kevala jJAnamaya paramArtha AtmAne ghaTe che ane Ama nAmabheda chatAM vastubheda nathI. eTale A kevala jJAnamaya 'svabhAva'mAM - svadharmamAM athavA vastunA svarUpa astitva rUpa sadbhAva'mAM je sthita che te munio nirvANane pAme che, arthAt kaivala jJAnathI ja mokSa thAya che. = - atre zAnane ja mokSa hetu kahyo, e aMge zaMkA thavI saMbhave che ke - jJAna kriyAthI mokSa che 'jJAnakriyAmyA: mokSaH' e sUtra paNa che tenuM zuM ? bhedAzrita vyavahAranayanI apekSAe jJAna ane kriyAno bheda pADI e sUtranuM kathana che te te apekSAe barAbara che, paNa abhedAzrita nizcayanayanI apekSAe joIe to 'jJAnaviyA mokSa:' - zAna-kriyAthI mokSa che. arthAt jJAna ane kriyA e be jUdA nathI paNa eka ja che, jevuM jJAna tevI ja kriyA. athavA je jJAna teja kriyA ema banneno abheda che. 'jJAnanuM bhavana' pariNamana eja jJAnanI kriyA athavA jJAnakriyA che ane jJAnanuM bhavana - pariNamana e kAMI jJAnathI jUduM nathI eTale jJAnane ja mokSahetu kahyo te yathArtha ja che. atre 'kriyA'thI koI parAzrita vA paravastugata vA parAvalaMbI kriyA vivakSita nathI, paNa AtmAzrita Atmavastugata AtmAvalaMbI pariNAmalakSaNA kriyA ja vivakSita che, eTale te jANavA rUpa - jJAnarUpa kriyA jJAnathI abheda ja che. vaLI mokSamArga AtmAzrita che ane AtmA ja che, baMdhamArga parAzcita ane para ja che, eTale mokSamArganA aMgabhUta kriyA paNa AtmAzrita AdhyAtmika ja saMbhave ane AtmA e kevala jJAna ja - zAna svabhAva ja che, eTale AtmAnuM kevala jJAna svabhAve bhavana-pariNamana e ja AtmAzrita adhyAtma kriyA che. Ama paNa jJAna-kriyAnuM abheda ekapaNuM ja ghaTe che, eTale jJAna ja mokSahetu che ema kahyuM te sarvathA yathArtha ja che. athavA guNa-guNInI abheda vivikSAthI jJAna e AtmA ja che ane AtmA e ja sAkSAt mokSamArga ane mokSa che, eTale e rIte paNa jJAnane ja mokSahetu kahyo te yathArtha che. jJAna-kriyAthI mokSa'no paramArtha = "dhanya dhanya te jIva, prabhu pada vaMdI ho je dezanA suNe, jJAna kriyA kare zuddha, anubhava yoge ho nija sAdhaka paNe... sevo Izvara deva jiNe IzavaratA ho nija adabhuta vI.'' mahAmuni devacaMdrajI ane Ama jJAna athavA paramArtha athavA AtmA athavA samaya athavA zuddha athavA kevalI athavA muni athavA jJAnI athavA svabhAva athavA sadbhAva e ja mokSamArga athavA mokSa che. kAraNake (1) je kevala jJAnamAM ja sthita che - paramArtha - zAna-svabhAva sthita jJAnI munino mokSa zAyaka bhAva sivAya anya bhAvamAM nahi jatAM eka zAnamAM ja sthiti kare che te jJAnasthita munio avazya mokSa pAme che. (2) je paramArthamAM sthita che ekatva nizcayagata zuddha AtmatattvamAM - nizcayamAM sthiti kare che te paramArtha sthita munio avazya mokSa pAme che. (3) je AtmAmAM sthita che - anyatra parabhAvamAM nahi jatAM AtmAmAM ja nimagnapaNe sthiti kare che te parabhAvathI nagna Atmamagna munio avazya mokSa pAme che. (4) je samayamAM sthita = 42
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ puyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 151 che - jJAnapariNamana - jJAnabhavana rUpa samayamAM - svasvarUpanI maryAdAmAM sthiti kare che te sAkSAtu. samaya sArabhUta munio avazya mokSa pAme che. (5) je zuddhamAM sthita che - sakala nayapakSathI asaMkIrNa eka advaita jJAnamAM ja sthiti kare che te zuddha munio avazya mokSa pAme che. (6) je kevalImAM sthita che - je kevala cinmAtra vastumAM - sthiti kare che te kevalI munio avazya mokSa pAme che. (7) je munimAM sthita che - manana mAtra bhAvamAtramAM sthiti kare che te kharekharA munibhAva sthita munio avazya mokSa pAme che. (8) je jJAnImAM sthita che - svayameva kevala jJAnapaNe sthiti kare che te jJAnI munio avazya mokSa pAme che. (9) je svabhAvamAM sthita che - parabhAvamAM na jatAM kevala svanA bhavana mAtrapaNAmAM sthiti kare che te svabhAva sthita munio avazya mokSa pAme che. (10) je sadbhAvamAM sthita che - sva thakI citanA bhavanamAtrapaNAmAM - jema vastunuM svarUpa astitva che tema kevala vastu svarUpe hovApaNAmAM sthiti kare che te sadUbhAva sthita munio avazya mokSa pAme che. Ama ekArthathI paryAyavAcI daze zabdanI paramArtha ghaTanA parathI mokSamArga athavA mokSa to AtmAmAM ja che athavA AtmA ja che. tAtparya ke - kevala "jJAna" svabhAva athavA kevala "jJAna" sadbhAva e ja mokSamArga che - paramArtha mohetu che. azuddha upayoga zuddha upayoga jJAna svabhAva zubha azubha bhAva 43
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have jJAnane vihita kare che - paramaTThamhi du aThido jo kuNadi tavaM vadaM ca dhArei / taM savvaM bAlatavaM bAlavadaM viMti savvaNhU // 152 // paramArthe asthita je tapa kare re, vrata dhare che aza; bAlatapa bAlavrata sarva te re, bhAkhe che sarvaza... karma zubhAzubha. 152 gAthArtha - paNa paramArthamAM asthita evo je tapa kare che ane vrata dhAre che, te sarvane sarvajJo bAlatapa ane bAlavrata kahe che. 152 AtmakhyAti TIkA atha jJAnaM vidhApayati - paramArthe tvasthitaH yaH karoti tapaH vrataM ca dhArayati / tatsarvaM bAlatapo bAlavrataM viMdati sarvajJAH // 152 // jJAnameva mokSasya kAraNaM vihitaM paramArthabhUtajJAnazUnyasyAjJAnakRtayotatapaHkarmaNoH baMdhahetutvAdvAla vyapadezena pratiSiddhatve sati tasyaiva mokSahetutvAt / / 152 / / AtmakhyAti TIkArya jJAna ja mokSa hetunuM kAraNa vihita che - paramArthabhUta jJAnazUnyanA ajJAna kRta vrata-tapaH karmanuM baMdhahetupaNAne lIdhe bAla vyapadeze karIne pratiSiddhapaNuM sate - tenuM ja (jJAnanuM ja) mohetupaNuM che mATe. 15rA. amRta jyoti' mahAbhASya "jJAnInA vacano apUrva paramArtha sivAya bIjA hetuo hoya nahIM." mithyASTinA pUrvanAM japa tapa hajI sudhI eka AtmahitArthe thayAM nathI !" - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA "dAna tapa zIla vrata nAtha ApyA vinA, thaI bAdhaka kare bhava upAdhi." - zrI devacaMdrajI atre jJAnanuM ja mokSasAdhanapaNe vidhAna rUpa Agama vihitapaNuM prarUpyuM che - paramaha oi - "paramArthamAM asthita' - ukta svarUpa paramArthamAM sthiti nathI karI evo je tapa kare che ane vrata dhAre che, te sarvane bAlatapa" ajJAna tapa "bAlavata' - ajJAna vrata sarvajJo kahe che. A gAthAnuM tattva sarvasva samarpaka apUrva sUtrAtmaka vyAkhyAna karatAM "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSie parama rahasya prakAzya che. AtmabhAvanA - gai - have jJAna vidhApati - zAnane vihita kare che, vidhirUpe sthApita kare che - paramArthatvathita: - paNa paramArthamAM asthita to sthita nahi thayelo evo to va: - je taY: roti - tapa kare che naM ra ghArati - ane vrata dhAre che, tatsarva - te sarvane vAtato vAtavrataM - bAla tapa bAlavrata vivaMti sarvajJa: - sarvajJo vide che - jANe che, kahe che. | ti mAyA bhAbhAvanA ll112I jJAnameva - jJAna ja mokSA zAra vihita mokSanuM kAraNa vihita che, zAne lIdhe ? paramArthamUtajJAnazcaya - paramArthabhUta jJAnazUnyanA - jJAna vihInanA ajJAnataH vratatapa:chaLo: - ajJAna kRta - ajJAnathI karAyela vrata - tapa karmanuM vaMdhadetutvAn - baMdhahetupaNAne lIdhe vAtavyaparezana - bAla vyapadeze karI, "bAla" nAma nirdeza karI, pratiSiddhatve sata - pratiSiddhapaNuM sate - hotAM, tathaiva tenA ja - te jJAnanA ja mohetuvA - mokSatapaNAne lIdhe. || ti gAtmaghAti' gAtmabhAvanA II962.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pujyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 15ra teno bhAvArtha A prakAre - jJAnameva mokSI kAra vidita - "jJAna ja mokSanuM kAraNa vihita che', arthAt paramArtha - AtmA - samaya - zuddha - kevalI - svabhAva Adi jenA zAna ja mokSa heta : ekAryavAcI paryAya nAma AgalI gAthAmAM kahyA, te AtmasvabhAva rUpa azAna kRta bAla vrata - tapa paramArthabhUta Atma-jJAna ja mokSano avisaMvAdI hetu che, ema parama jJAnI baMdha hetu : kevala jJAna svarUpa sarvajJoe praNIta karelA parama zrutamAM - paramAgamamAM vidhAna kareluM che, mumukSuoe anusaravA - AcaravA - AdaravA yogya vidhi darzAvela che. ema zuM kAraNathI ? kAraNake - paramArthamUtajJAnazcaya - paramArthabhUta jJAna zUnyanA ajJAna kRta vrata-tapaH karmanuM baMdhahetupaNAne lIdhe ajJAnatayoH vratatA:kaLo: viMdhahetutvAta. - bAla vyapadezathI pratiSiddhapaNuM che, eTale te jJAnanuM ja mokSahetupaNuM che mATe. arthAt paramArthabhUta jJAnane nAme jene moTuM mIMDuM che evA paramArthabhUta jJAnazUnya - jJAnavihIna jananA ajJAnathI karelA vrata-tapaH karmanuM baMdhakAraNapaNuM che, eTale ke yathokta paramArtha jJAnanuM - AtmajJAnanuM jene bhAna nathI evo ajJAnI ajJAne karI je kAMI vrata dhare che ne je kAMI tapa kare che, te sarva tene baMdhanuM kAraNa thaI paDe che, Ama ajJAnInA ajJAnakRta vrata - tapaH karma baMdhahetu thAya che teTalA mATe ja "bAla' vyapadeza karIne tenuM pratiSiddhapaNuM che, "vArtavyapazera pratiSiddhatve sati', ajJAnInA vrata-tapane "bAla" nAma ApavAmAM AvyuM che te parathI te bAla vrata-tapano niSedha karavAmAM Avyo che, ema svayaM ApoApa phalita thAya che ane Ama ajJAnane lIdhe ja bAla vrata tapaH karmano baMdhahetupaNAne lIdhe niSedha karavAmAM Avyo che, te parathI arthapattithI "jJAnanuM ja mohetupaNuM' siddha thAya che - "tacaiva mokSa tatvati ' ajJAna tha thAya che. to ajJAnanA pratipakSa jJAna thakI baMdhano pratipakSa mokSa thAya ja e tattva vastu nyAyathI zIgha samajAya che. eTale jJAna ja mokSanuM kAraNa vihita che e nyAya siddha vidhAna che, ema suvihitazekhara amRtacaMdrAcAryajIe sanyAyathI supratiSThApita karyuM. atre paramArthamAM "asthita' evo je vrata-tapa kare che tene "bAla' vrata - tapa kahela che, paNa paramArthamAM "sthita' evo je vrata-tapa kare che tene kAMI bAla vrata-tapa kahela paramArthamAM "asthinA nathI. arthAt "paramArthabhUta' jJAna zUnyanA vrata-tapane "bAla' - ajJAna kahI vata tapaH paramArthamAM teno niSedha karyo che. paNa paramArthabhUta jJAnasaMpannanA vrata-tapano niSedha karyo sthita'nA nahi nathI. atre "paramArthabhUta' jJAna eTale te te ahiMsAdi vratanuM ke upavAsAdi tapanuM A A svarUpa che evuM sAmAnya vyavahAra jJAna mAtra (Common-place Knowledge) nahi, paNa paramArthabhUta' - AtmAnA sva svabhAvabhUta zAnanuM jJAna e paramArthabhUta zAna athavA svarUpamAM vartavuM te "vrata ane svarUpamAM pratapavuM te "tapa" e ja paramArtha vrata - tapa che - e ja vrata - tapano paramArtha che, tenuM jJAna te paramArthabhUta jJAna - evA paramArthabhUta jJAnasaMpannane vyavahAra vrata - tapa paNa sahAyakArI paNe zuddhopayoganA upabulaMka - saMvartaka thaI paDe che. eTale A uparathI ema samajI levAnuM nathI ke jJAnIoe je vrata - tapa pote upadezyAM che ane pote AcaryA - AdaryA che te khoTA che ke akartavya che, kAraNake jo ema hoya to jJAnano upadeza ja khoTo Thare ane ema to kadI bane ja nahi. atre "paramArtha bAhya" je ajJAnakata vrata - tapa che tene bAla' vrata - tapa kahela che teno sApekSa niSedha che, paNa "paramArtha aMtara' - paramArtha aMgabhUta - paramArthopeta je jJAnapUrvaka vrata - tapa che te kAMI bAlavrata - tapa nathI paNa "paMDita' vrata - tapa che ane te to paramArthanA lakSe samyapha samajaNa pUrvaka avazya kartavya che ja. paramArthanA - nizcayanA lakSya pUrvaka jJAnapUrvaka vrata - tapano kyAMya paNa kadI paNa koI paNa jJAnIe kaMI paNa niSedha karyo nathI, eTaluM ja nahi paNa te avazya kartavya che ane dhartavya che evuM spaSTa vidhAna sarvatra karyuM che. kAraNake AtmAnA upayogane samaye samaye AkarSaka evA paradravyanuM nimitta TaLavA-TALavA mATe te upakArI che, 45
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti temaja yogyatA prApta karavA mATe paNa upakArI che, eTaluM ja nahi paNa te AtmAne zuddhopayogamAM sthira rahevA mATe paNa sahAyakArI che. A aMge "paMcAstikAya gA. 144nI TIkAmAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe spaSTa prakAryuM che ke - "zubhAzubha pariNAma nirodha te saMvara ane zuddhopayoga - te bannethI yukta evo je anazana - avamaudarya - vRtti parisaMkhyAna - rasa parityAga - vivikta zayyAsana - kAyakleza Adi bhedathI bahirala ane prAyazcitta - vinaya - vaiyAvRtya - svAdhyAya - vyutsarga - dhyAna bhedathI aMtara evA bahuvidha tapothI ceSTa che, te kharekhara ! nizcaya karIne bahu karmonuM nirjaraNa kare che. tethI atre karmavIryanA zAsanamAM (kheravI nAMkhavAmAM) samartha bahiraMga - aMtaraMga (pothI eNhita (saMvartita) evo zuddhopayoga te bhAva nirjara, tenA anubhAvathI nIrasIbhUta (nIrasa thaI gayela) evA samupAtta karmapudgalono eka deza saMkSaya te dravya nirjara." atre zuddhopayoga bahiraMga - aMtaraMga tapothI eNhita' - saMvartita thAya che ema spaSTa kahyuM che, eTale bAhyAbhyatara tapanuM zuddhopayoga upakArIpaNuM svayaM siddha thAya che. temaja - bRhat svayaMbhU stotramAM* (zreyAMsa jina stotra zlo. 59) svAmI samatabhadrAcAryajIe paNa spaSTa prakADyuM che ke - "je bAhya vastu atyaMtara mUlahetunI guNadoSa sUtinuM (janmanuM) nimitta hoya che, te he bhagavanuM ! hArA mate adhyAtmavRttanA aMgabhUta evuM kevala atyaMtara ja che.' ItyAdi prakAre jJAnI puruSonuM spaSTa vidhAna che. - "manobhAMti TALI manonigraha ane Idriya vijaya karavA mATe mukhya upAya IcchA nirodha rUpa tapa che. karmanI nirjarArthe je tapavAmAM Ave te tapa : athavA jenA vaDe karIne AtmA svarUpamAM pratApe, nija svarUpa teja jhaLahaLe te tapa. e tapano mukhya uddeza niraMtara lakSamAM rAkhI mumukSue AtmArthe ja yathAzakti tapa tapavA yogya che. kAraNake tapa e jIvane karma mukta karavAno sarvazreSTha upAya che, tapa e karma Indhanane bhasma karanAro pracaMDa agni che. Agra Adi phaLa jema tApathI jaladI pAke che, tema karma paNa tapa agninA tApathI zIgha pAkIne nira che. agnitApathI suvarNanI jema, jJAnapUrvaka tapathI AtmAno aMdarano mela gaLAto jaI AtmA zuddha bane che. devendrothI vaMdita evA zrI tIrthaMkara bhagavAna ke je cAra jJAnanA svAmI hatA ane avazya siddhi pAmavAnA hatA, te paNa bala-vIrya gopavyA vinA tapane viSe udyamavaMta hatA. to pachI anya mumukSuoe to tapamAM vizeSe karIne udyama karavA yogya hoya emAM pUchavuM ja zuM ? A tapanA mukhya bAra bheda che - anazanAdi cha bAhya ane prAyazcittAdi cha AtyaMtara. ** bAhya tapa A AtyaMtara tapane upakArI - sahAyakArI thAya che eTale te paNa yathAzakti avazya kartavya che ja, paNa tana-mana-vacananI skUrti sarvathA haNAI jAya ema gajA uparavaTa thaIne ke kriyAjaDapaNe to nahi ja. A upavAsa vageremAM paNa jema bane tema viSaya kaSAyano tyAga karI, svAdhyAyAdi AvyaMtara tapanI vRddhi bhaNI niraMtara lakSa rAkhavo joIe, ne jema bane tema AtmAnI upa" - pAse "vAsa" karavAno prayAsa karavo joIe, to ja te te kharekharo "upavAsa' kahI zakAya, nahi to lAMghaNa ja che ! kAraNake AtmasvarUpanA lakSa vinAnuM kevala kAyaklezarUpa tapa te bAlatA athavA ajJAna tapa che. mATe tapa jJAnapUrvaka hoya to ja vAstavika kalyANa che. eTale ja zAstramAM spaSTa kahyuM che ke - dehathI bhinna evA AtmasvarUpane nathI jANato evo ajJAnI kroDo varSa tapa karatAM paNa je karma kSINa karI zakato nathI, te jJAnI eka zvAsocchavAsa mAtramAM kSINa kare che." - prajJAvabodha mokSamALA, pATha-26 (svaracita). "zubhAzubhapariNAmanirodhaH saMvaraH, zuddhopayogaH, tAbhyAM yuktastapobhiranazanAvamaudaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAga viviktazayyAsanakAyaklezAdi-bhedAvahiraGgaiH prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnabhedAdantaraGgaizca bahuvidhairyazceSTate sa khalu bahUnAM karmaNAM nirjaraNaM karoti / tadatra karmavIryyazAtanasamartho bahiraGgAntaraGgatapobhibRMhitaH zuddhoprayogo bhAvanirjarA / tadanubhAvanIrasIbhUtAnAmeka dezasaMkSayaH samupAttakarmapudgalAnAM dravyanirjarati / / " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta paMcAstikAya' TIkA, gA. 155 "yabastu bAhya guNadoSasUte nimittamabhyantaramUlahetoH / adhyAtmavRttI tarajapUtAnAM vattamatta te !- zrI samaMtabhadrAcAryajI kRta bRhat svayaMbhU stotra', pA. 4
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 152 eTale koI nizcayAbhAsI ema samajI le ke jJAnIoe vrata-tapane sarvathA niSedha karyo che athavA ema mAnI le to te kevala bhrAMti ja che, te nizcaya vimUDha - vyavahAra vimUDha zAnIono Azaya samajyo ja nathI. jJAnIono upadeza to jIvane uMce uMce caDhAvavAne Urdhva Urdhva bhUmikA pamADavAne mATe che, nahi ke nIce pADavAne. paramArtha samajyA vinA bAhya vrata tapane ja sarvasva mAnI paramArtharUpe bhajato hoya tenA Agrahane to jJAnIoe jarUra niSedhyo che, eTaluM ja nahi paNa bAhyAnvaMtara tapanI kAMI jarUra nathI 'khAnA pInA ora khera sallA' (Eat drink & be merry) ema cArvAkanI jema mAnI svacchaMde vartatA zuSkajJAnIono to ora vizeSa niSedha karyo che. eTale ja tapazcaraNane vRthA kleza TharAvanArA, vratAdikane baMdha mAnanArA pUjanAdika kAryane zubha Azrava jANI ekAMte heya mAnanArA svacchaMda vihArI zithilAcArI nizcayAbhAsI zuSkajJAnI mahA ajJAnIone uddezIne paMDita pravara ToDaramalajIe mokSamArga prakAza graMthamAM mananIya vacano kahyA che nizcayAbhAsI nizcaya vimUDha - vyavahAra vimUDhonI mohabhrAMti 'aura vaha tapazcaraNa ko vRthA kleza harAve hai. so mokSamArga bhaye to saMsArI jIvanase ulaTI paraNati cAhiye. saMsArIna kai ISTa aniSTa sAmagrIna se rAga dveSa hoya hai, Isa kai rAga dveSa na cAhiye. tahAM rAga choDane ke artha ISTa sAmagrI bhojanAdika kA tyAgI hoya hai, aura dveSa choDane ke artha aniSTa sAmagrI anazanAdika aMgIkAra kare hai. kyoMki svAdhInapane aisA sAdhana hoya to parAdhIna ISTa aniSTa sAmagrI mile bhI rAga dveSa na hoya. so cAhiye vo aise. aura tere anazanAdika se dveSa bhayA tisa ko phleza harAyA. jaba yaha kleza bhayA taba bhojana karanA sukha svayameva ThaharA. tahAM rAga AyA to aisI paraNita so saMsArIna kai pAIye hai. teM mokSamArgI hoya kyA kiyA ? jo jIva tattvajJAna se to parA++kha hai aura tapa hI se mokSamArga mAne hai, tinako aisA upadeza diyA hai, ki tattvajJAna vinA kevala tapahI se mokSamArga na hoya. aura tattvajJAna bhaye rAgAdi meTane ke artha tapa karanekA to niSedha hai nAhIM, kyoMki jo niSedha hoya to gaNadharAdika tapa kisa liye kare ? Isaliye apanI zakti anusAra tapa karanArA yogya hai. nizcayAbhAsIonI karuNa sthiti *** aura vratAdika ko bandha mAne hai. so svacchanda vRtti to ajJAna avasthA hI viSethI, jJAna pAme to parata ko roke hI hai. aura tisa paraNati ko rokane ke artha bAhya hiMsAdika ke kAraNana kA tyAga avazya bhayA cAhiye. Isaliye jitanA jitanA jJAna hoya titanA titanA tyAga bahuta bhayA cAhiye. taba kahe hai - hamAre pariNAma to zuddha hai, bAhya tyAga kiyA to kyA ? na kiyA to kyA ? (tikA uttara) - jo hiMsAdika kArya tere paraNAma vinA svayameva hote hoye to hama aise hI mAneM, paraMtu jaba tU apane pariNAma kara kArya kare to tere pariNAma zuddha kaise kahiyeM ? viSaya sevanAdika kriyA vA pramAda rUpa gamanAdika kriyA pariNAma vinA kaise hoya ? so kriyA to udyamI hoya tU kare so aisI mAne to tere pariNAma azuddha hI hai. aura prArabdha anusAra to bane hI hai. tU udyamI hoya bhojanAdika to kare hai, aura tyAga karane meM pratijJA karanI manai batAve hai. jo yahAM udyama kare hai to tyAga karane meM prArabdha hI mAreMge, terA kartavya na mAreMge. so kisa liye svachanda hone kI yukti banAve hai ? bane so pratijJA kara vrata dhAraNA yogya hI hai. *** aura vaha pUjanAdika kArya ko zubha Azrava jAna heya mAne hai. so yaha satya hai, parantu jo Ina kAryana ko choDa zuddhopayoga rUpa hoya bhale hI hai. aura viSaya kaSAya rUpa azubha rUpa pravarte to 47
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti apanA burA hI kare. zubhopayoga se svargAdika hoya vA bhalI vAsanA se bhale nimitta se karmakI sthiti anubhAga ghaTa jAya to samyaktAdika kI bhI prApti ho jAya. aura azubhopayoga se naraka nigodAdika hoya, vA burI vAsanA se vA bure nimitta se karmakI sthiti anubhAga vadha jAya to samyaktAdi durlabha ho jAya. so manda kaSAya kA kAraNa choDa tIvra kaSAya kA kArya karanA aisA hai. jaise kaDavI vastu na khAnI aura viSa khAnA, so yaha ajJAnatA hai." ItyAdi. - paMDita pravara ToDaramalajI kRta "mokSamArga prakAza'. para ' pudagala karma
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 153 have zAne ajJAnane 1mokSa-hetu baMdha2hetu niyame che vadaNiyamANi dharaMtA sIlANi tahA tavaM ca kuvvaMtA paramaTThabAhira je NivvANaM te Na viMdaMti // 153 // vrata-niyamo ne zIlo dhAratA re, tapa karatA ya ajJAna; paramArtha bAhya jeo khare re, te na lahe nirvANa... karma zubhAzubha. 153 artha vrata-niyamo tathA zIlo dharatA ane tapa karatA evA paramArthabAhya jeo che, teo nirvANa nathI pAmatA. 153 AtmakhyAtiTIkA - atha jJAnAjJAne mokSabaMdhahetU niyamayati - jJAnameva mokSahetu - stadabhAve svayamajJAnabhUtAnAmajJAninA mantavrataniyamazIlatapaH prabhRti zubhakarma sadbhAvepi mokSAbhAvAt / vrataniyamAn dhArayaMtaH zIlAni tathA tapazca kurvataH / paramArthabAhyA ye nirvANaM te na viMdaMti // 153 // . jJAna ja mokSahetu che tenA abhAve svayaM ajJAna bhUta ajJAnIone aMtar vrata-niyama-zIla-tapa pramukha zubha karmanA sadbhAve paNa - mokSano abhAva che mATe : AtmakhyAti TIkArtha ajJAnameva baMdhahetuH tadabhAve svayaM jJAnabhUtAnAM jJAninAM bahirvrataniyamazIlatapaHprabhRti - zubhakarmAsadbhAvepi mokSasavUmAvAt ||1|| 49 ajJAna ja baMdhahetu che tenA abhAve svayaM jJAnabhUta jJAnIone bahir vrata-niyama-zIla-tapa pramukha zubha karmanA asadbhAve paNa mokSano sadbhAva che mATe. 153 AtmabhAvanA - gatha - have jJAnAjJAne - ajJAnane (anukrame) mokSabaMdhahetU - mokSa baMdha hetu niyamayati - niyame che - vrataniyamAnuM dhArayaMtaH - vrata - niyamo dhAratAM zItAni tathA - zIlo (dhAratA), tapazrva urvataH - ane tapa karatAM evo paramArthavAhyA ye - paramArthabAhya - paramArthathI bhAra jeo che, te nirvALa na vinaMti - teo nirvANa - mokSa nathI viMdatA - jANatA - anubhavatA. || ti yA gAbhamAvanA ||9|| jJAnameva - - zAna ja, kevala jJAna ja mokSahetuH mokSa hetu che, zAne lIdhe ? tamAve tenA - jJAnanA abhAve svayaMmajJAnamUtAnAmajJAninAM --svayaM - pote - ApoApa ajJAnabhUta ajJAna thaI gayela evA ajJAnIone, antarvataniyamazIlatapa:prakRtinumaEsamAvepi - antarvata - niyama - zIla - tapaH pramukha zubha karmanA sadbhAve paNa - hovApaNAmAM paNa, mokSAmAvAt - mokSanA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe. ajJAnameva - azAna ja, mAtra ajJAna ja gaMdhahetuH - baMdhahetu che, zAne lIdhe ? tavamAve - tenA - ajJAnanA abhAve svayaM jJAnabhUtAnAM jJAninAM - svayaM - pote - ApoApa jJAnabhUta - jJAna thaI gayelA jJAnIone - varditaniyamazInatapa:pravRtizumAMsamAvevi - bahir vrata - niyama - zIla - tapa pramukha zubhakarmanA asadbhAve paNa - nahi hovApaNAmAM paNa - mokSasabhAvAt - mokSanA sadbhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe. II kRti 'AtmajJAti' grAbhamAvanA ||13ii -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti' mahAbhASya jJAnI paramArtha - samyakatva hoya teja kahe." mithyASTi samakitI pramANe japa tapAdi kare che, ema chatAM mithyASTinAM japatapAdi mokSanA hetubhUta thatAM nathI, saMsAranA hetubhUta thAya che. samakitinAM japa tapAdi mokSanA hetubhUta thAya che." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA jJAna mohetu che ane ajJAna baMdha hetu che evo atra niyama karyo che vrato-niyamo tathA zIlone "dhAratA - akhaMDapaNe pALatA ane tapa karatA evA "paramArtha bAhya" - paramArthathI bahAra vartatA je jano che teo nirvANa - mokSa nathI pAmatA. AvA bhAvanI A gAthAnuM AtmakhyAtikartAe adbhuta tattva nizcayAtmaka vyAkhyAna karyuM che. teno AzayArtha A prakAre - jJAnameva mokSadetu. - "jJAna ja mohetu che', kevala jJAna ja mokSano avisaMvAdI hetu che - mokSarUpa parama sAdhyane "ajJAnabhUta' - ajJAna thaI gayelA che evA ajJAnIone - zAna ja mohetuH aMtastRta - niyama - zIla - tapa pramukha zubhakarmanA sadubhAve paNa - azAna ja baMdhahetu hovApaNAmAM paNa - mokSano abhAva - nahi hovApaNuM che mATe. arthAtu AtmajJAna vihIna ajJAnI bhale aMtaraMga tathArUpa bhAvavALA kharA aMtaHkaraNathI aMtar vrata-tapa Adi Acarato hoya, to paNa tene mokSa hoto nathI, to pachI aMtar vratAdi na Acarato hoya tenuM to pUchavuM ja zuM ? ema "api" - paNa zabdathI sUcita che. AthI ulaTuM vajJAnameva vaMdetu. - "ajJAna ja baMdhahetu che', kevala ajJAna ja baMdhano avisaMvAdI hetu che, ajJAna ja baMdhanuM acUka kAraNa che, kAraNake tamAre - tenA - ajJAnanA abhAve svayaM - ApoApa je "jJAnabhUta" - jJAna thaI gayelA che evA jJAnIone - bahirU vrata - niyama - zIla - tapa pramukha zubhakarmanA asadbhAve paNa - nahi hovApaNAmAM paNa, mokSano sadbhAva - hovApaNuM che mATe. arthAt AtmajJAna saMpanna jJAnI bhale bAhya - (carmacakSu) dRSTigocara thatA bahiraMga bahirU dratAdi na paNa Acarato hoya, to paNa tene mokSa hoya che. "paramArtha bAhya AtmaajJAnI ajJAnI, bhale "aMtaru' vRtAdi dharato hoya to paNa teno mokSa hoya nahi ane paramArtha aMtara' - AtmajJAnI jJAnI bhale "bahiru' vRtAdi na dharato hoya to paNa teno mokSa hoya - e parama AzcaryakArI addabhuta ghaTanA amRtacaMdrajI bevaDI coksAIthI niyukta karelI parama adbhuta yuktithI jJAnanuM ja mohetupaNuM ane ajJAnanuM ja baMdha hetupaNuM DiDimanAdathI udyoSI siddha kare che. arthAt kevala jJAna sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evuM kevala "jJAna ja mokSa hetu che, kAraNake jJAna e ja AtmAno "svabhAva' che - svanuM bhavana che - svaca mavanaM kevala zAna svabhAvamAM svamAva: | ane "svabhAva" e ja vastudharma - Atmadharma che, eTale A vartavA rUpa kevala jJAna Atma svabhAva - dharmarUpa jJAnamAM ja vartavAthI ja - kevala jANapaNArUpa bhavanathI ja mokSa jJAna pariNamanarUpa jJAnabhavanathI ja mokSa thAya che. AthI ulaTuM, ajJAna ja baMdhahetu che, kAraNake ukta paramArthabhUta jJAnano jyAM abhAva che evuM ajJAna te vibhAva' che - vikRta cetanabhAva rUpa AtmAnuM - cetananuM viparIta vikRta bhavana che ane "vibhAva" e ja svabhAvarUpa vastu dharmathI - AtmadharmathI viparIta-viruddha adharma che, eTale A AtmasvabhAva dharmathI viruddha vibhAva - adharma rUpa ajJAnamAM vartavAthI ja - ajJAna pariNamana rUpa ajJAna bhavanathI ja baMdha thAya che. eTale kevala jJAnamaya Atma svabhAvamAM vartavA rUpa dharma ja upAdeya che e tattva jeNe jAyuM che evo mahA sattva mumukSu sarvathA na banI zake to dezathI - aMzathI te dharma AcaravA Icche che ane pachI tevA ullAsabhAvanI phuraNAthI daDhapaNe sva zaktino vicAra karI te dezadharmanA grahaNamAM samyak prakAre pravarte che. jenA mULa AdhAra bhUta samyakatva - AtmajJAna che. evA samyakatva mUla bAra 50
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 153 vrata e ja dezadharma che, 'svabhAva" dharmamAM vartavAno abhyAsa : samyaktva mUla deza virati sarva virati dharma arthAt dezathI aMzathI paNa parabhAva-vibhAvathI virAma pAmI AtmAne svasvabhAva rUpa dharmamAM ANavAno abhyAsa che. A samyaktva mUla dvAdaza vratanuM vyavahArathI ane nizcayathI svarUpa samyapaNe vicAravA yogya che. (A aMge juo maskRta prajJAvabodha mokSamALA pA. 39). Ama Atma pariNAma rUpa dezadharmanA ArAdhanathI samyagdaSTi dezavirati puruSa parabhAva-vibhAvathI yathAzakti virAma pAmato jaI, te AtmasvabhAva dharmanI AMzika sAdhanA karato - pade pade karIne paNa cAritra dharma parvata para ArohaNa karato jAya che. kAraNake zrI haribhadrAcAryajIe dharmabindumAM kahyuM che tema 'alpa guNone paNa je samyapaNe ArAdhe che, te pachI ghaNA guNonI ArAdhanAne paNa yogya thAya che', ane anukrame cAritramohane kSaya karI, te sarva parabhAva-vibhAvathI virAma pAmavA rUpa sarvavirati dharmarUpa mauna-munipaNuM aMgIkAra karavAne paNa yogya bane che. - mokSa pAmavA IcchanAra mumukSue dehamAM Atmabuddhi rUpa mithyAtva choDIne AtmAmAM Atmabuddhi rUpa samyaktva dhArI, te dehAdi-rAgAdi parabhAva-vibhAvathI sarvathA virAma pAmavA rUpa sarvaviratibhAva vrata pariNAma avazya AdaravA yogya che. sarva prANAtipAtathI, sarva mRSAvAdathI, sarva adattAdAnathI, sarva maithunathI ane sarva parigrahathI mana-vacana-kAyAthI trividhe triviSe viramaNa te sarva virati kahevAya che ane te ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ne aparigraha e paMca 'mahAvrata' nAme prasiddha che. mahat puruSoe Acarela hovAthI, mahAn mokSane prasAdhanAra hovAthI ane svayaM paNa mahAn hovAthI A mahAvrato kahevAya che te yathArtha che. A samyaktva mUla ahiMsAdi vratanuM svarUpa dravyathI ane bhAvathI banne prakAre samajavA yogya che. (1) sarva jIvono AtmabaMdhu samAna jANI, sthAvara ke trasa koI paNa prANIne manathI vacanathI ke kAyAthI haNavo nahi, haNAvavo nahi ke haNatAM anumodavo nahi, te prathama ahiMsA mahAvrata. bhAvathI to rAgAdi vibhAva pariNAme karIne AtmAnA svabhAvabhUta jJAna-darzanarUpa bhAvaprANanI zuddha AtmapariNAmanI hiMsA na thavA devI te ahiMsA. (2) sUkSma mRSAvAdathI paNa viramI, je jema che tema sAcuM bolavuM te bIjuM satya mahAvrata. bhAvathI to eka zuddha AtmA sivAyanI koI paNa vastu potAnI nathI, para vastu che, tene para kahevI, sva na kahevI te satya. (3) tRNa mAtra paNa pArakI vastu aNadIdhI na levI te trIjuM asteya mahAvrata. bhAvathI to zuddha AtmA sivAya paravastunuM AdAna - grahaNa te adattAdAna - corI che, tethI viramavuM te asteya. (4) mana-vacana-kAyAthI abrahmacaryanuM varjana te cothuM brahmacarya mahAvrata. abrahmamAM anAtmarUpa paravastumAM vicaravA rUpa abrahmacarya - vyabhicAra choDI, brahmamAM zuddha AtmasvarUpamAM vicaravuM - 2maNa karavuM te bhAvathI brahmacarya. (5) dhana, dhAnya, gRha, putra Adi sarva sacitta acitta parigrahathI virAma pAmavuM, koI paNa potAnI mAlikInI vastu na hovI evuM akiMcanapaNuM dhAravuM te pAMcamuM aparigraha mahAvrata. bhAvathI to mithyAtva, veda (kAmecchA), kaSAya, nokaSAya e cauda AvyaMtara parigrahano parityAga karI, AtmA sivAyanI paramANu mAtra paNa paravastu pratye mUrchA-mamatva na dharavuM te aparigraha. AvI jenI aparigraha bhAvanA hoya, te pachI dravya parigraha zAne ekaTho kare ? ane je mUrcchanA Ayatana rUpa dravya parigraha na grahe, tene ukta aparigraha bhAvanA kema deDha na thAya ? A prakAre pAMce vratonA dravya-bhAva prakArono paraspara kAryakAraNa saMbaMdha che ane ema karatAM zuddha aMtarAtmAnI siddhi thAya che. A je zuddha aMtarAtmAnI siddhi temAM utkRSTa koTinuM vratapAlana samAI jAya che. kAraNake Ama AtmA dravya-bhAvathI pUrNa ahiMsAmaya bane che ane samasta parabhAva vibhAvathI virAma pAmI, A AtmArAmI yogI zuddha svabhAvamAM ArAma kare che ane Ama zuddha svarUpa padamAM sthiti tenuM nAma ja parama ahiMsA, tenuM nAma ja parama satya, tenuM nAma ja parama asteya, tenuM dravyathI bhAvathI mahAvrata svarUpa : zuddha AtmAnI siddhimAM nizcaya vrata - - 51 -
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nAma ja parama brahmacarya ne tenuM nAma ja parama aparigraha. A parama paramArtha rUpa nizcayavratane pAmI je AtmArAmI thayo che evA sarva parabhAva-vibhAvathI virAma pAmelA sAcA sarvavirati samyagudaSTi sAdhu puruSo - zuddhopayogI jJAnIo bAhya vratAdi nahi dharatA chatAM mokSa pAme che, paNa jene paramArthano lakSa nathI evA paramArthabAhya jano to aMtaraMga pariNAmapUrvaka aMtar vratAdi dharatA chatAM mokSa pAmatA nathI, arthAta paramArthanA lakSa vinA vyavahAra vratapAdi mokSArthe nirarthaka ja che. eTale paramArthabhUta jJAna svabhAvamAM sthiti karyA vinA koI ema mAnatuM hoya ke vyavahAra vrata-tapAdithI cAritra thaze ke nirjarA thaze ke mokSa thaze to te kevala bhrAMti ja che. A aMge vyavahArAbhAsIone anulakSIne paMDita pravara ToDaramallajIe "mokSamArga prakAzamAM spaSTa prakAryuM che ke - kaI jIva aise hai pUrvokta prakAra samyagu darzana-zAnakA ayathArtha sAdhana kara vratAdika viSe pravarte hai. so yadyapi vratAdika yathArtha Acare tathApi yathArtha zraddhAna-zAna vinA vyavahArAbhAsIonI sarva cAritra hI mithyAcAritra hai. soI samayasAra ke kalazA viSe kahA hai - mohabhAMtino nirAsa viktagata I. aura paMcAstikAya* viSe jahAM anta viSe vyavahArAbhAsa vAloMkA kathana kiyA hai tahAM teraha prakAra ke cAritra hoteM bhI tilakA mokSamArga viSe niSedha kiyA hai. aura pravacanasAra* viSe AtmajJAna zUnya saMyama bhAva akAryakArI kahA hai aura Ina dhI grantha viSe vA anya paramAtmaprakAzAdika zAstro viSe Isa prayojanako liye jahAM tahAM nirUpaNa hai. Isa liye pahile tattvajJAna bhaye hI AcaraNa kAryakArI hai. yahAM koI jAnegA bAhya to aNuvrata mahAvratAdika sAdhe hai, antaraMga pariNAma nAhIM, vA svargAdika kI vAcchA kara sAdhe hai. so aise sAdhe to pApababdha hoya hai. dravyaliMgI muni upara raiveyaka paryanta jAya hai. parAvartana viSe IkatIsa sAgara paryata devAyukI prapti ananta vAra honI likhI hai. aise UMce pada to taba hI pAve jaba attara pariNAmapUrvaka mahAvrata pAle aura mahAmanda kaSAya hoya. aura Isa paraloka ke bhogAdika kI bhI cAha na hoya, kevala dharma buddhise mokSAbhilASI huA sAdhana sAdhe. Isaliye dravyaliMgI ke skUla to anyathApanA hai nAhIM. sUkSma anyathApanA hai. so samyagudRSTi ko bhAse hai. aura yaha (vyavahArAbhAsI) anazanAdika tArI kevala bAhya tapa hI to kiye nirjarA hoya nAhIM. bAhya tapa to zuddhopayoga vadhAvane ke artha kIjiye hai. zuddhopayoga nirjarA kA kAraNa hai, Isaliye upacAra kara tapako bhI nikA kAraNa kahA hai. jo bAhya duHkha sahanA hI nirjarA kA kAraNa. hoya to tiryacca bhI sudhA tuSA saha hai. *** pariNAma duSTa bhaye upavAsAdika se nirA honI kaise saMbhavai ? aura je kahiye jaisA azubha zubha zuddha rUpa upayoga pariNamai tisake anusAra baMdhamokSa hai, to upavAsAdika tapa mukhya nirjarA kA kAraNa kaise rahA ? azubha zubha pariNAma baMdha ke kAraNa Thahare, zuddha pariNAma nirjarA ke kAraNa Thahare. ** tapa nirnA 2 - tapasyA se nirjara hotI hai. ** (yahAM) "atha ye tu kevalavyavahArAvalambinaste khalu " cAritrAcaraNAya hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahasamastaviratirUpeSu paJcamahAvrateSu taniSThavRttayaH samyagyoganigrahalakSaNAsuguptiSu nitAntaM gRhItodyogAH IryAbhASaiNAdAnanikSepotsargarUpAMsu samitiSvatyantanivezita prayatnAstapaAcaraNAyAnazanAvamodaryavRttiparisaMkhyAnarasaparityAgaviviktazayyAzanakAyaklezeSvabhIkSNamutsahamAnAH, prAyazcittavinayavaiyAvRttyavyutsargasvAdhyAyadhyAnaparikarAMkuzitasvAntA, vIryAcaraNAya karmakANDe sarvazaktyA vyApriyamANAH, karmacetanApradhAnatvAddaranivAritA'zubhakarmapravRttayo'pi samupAttazubhakarmapravRttayaH, sakalakriyAkANDADambarotIrNa darzanajJAnacAritraikyapariNatirUpAM jJAnacetanAM manAgapyasaMbhAvayantaH, prabhUtapuNyabhAramanthAritacittavRttayaH, suralokAdikleza prApti paramparA suvara saMsArasAre pramattIti " - (vizeSa mATe juo) zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta paMcAstikAya TIkA gA. 172 "yadi karatalAmalakIkRtasakalAgamasAratayA bhUtabhavadbhAvi ca svocitaparyAyaviziSTamazeSadravyajAtaM jAnantamAtmAnaM jAnan zraddadhAnaH saMyamayaMzcAgamajJAnatattvArthazraddhAnasaMyatatvAnAM yogapadyepi manAnehamalopaliptatvAt yadA zarIrAdimUrchAparaktatayA niruparAgopayogapariNataM kRtvA jJAnAtmAnamAtmanaM nAnubhavati tadA tAvammAtramohamalakalaGkakolikAkIlitaiH karmabhiravimucyamAno na siddhyati / ata AtmajJAnazUnyamAgamajJAnatattvArthazraddhAnasaMyatatvapaugapadyamapyakiMcitkarameva // " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "pravacanasAra TIkA, gA. 39 para
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryApApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 153 chAnirodhastaY: - IcchA kA rokanA tisakA nAma tapa hai. so zubha azubha IcchA miTe upayoga zuddha hoya tahAM nirjarA hoya hai. Isaliye tapa kara nirjarA kahI hai. ** zAnI janana ke upavAsAdika kI IcchA nAhIM hai. eka zuddhopayoga kI IcchA hai. upavAsAdika kiye zaddhopayoga vadhe hai, Isaliye upavAsAdika kare hai. aura jo upavAsAdika se zarIra vA pariNAma kI zithilatA kara zuddhopayoga zithila hotA jAne tahAM AhArAdika rahe che. je upavAsAdika hI se siddha hoya to ajitanAthAdika teIsa tIrthaMkara dIkSA laI doya upavAsathI kaise dharate ? unakI to zakti bhI bahata thI. paranta jaise pariNAma bhaye taise bAhya sAdhana kara eka vItarAga zuddhopayoga kA abhyAsa kiyA. *** aura aise bAhya sAdhana bhaye attaraka tapa kI vRddhi vRddhi hoya hai Isaliye upacAra kara Inako tapa kahe hai. jo bAhya tapa to kare aura attara tapa na hoya to upacArase bhI usako tapa saMjJA nAhIM. *** aura attara tapa viSe prAyazcita vinaya vaiyAvanya svAdhyAya tyAga dhyAnarUpa je kriyA tisa viSe bAhya pravartanA so to bAhya tapavatu hI jAnanA. jaise anazanAdika bAhya kriyA hai taise yaha bhI bAhya kriyA hai. Isa liye prAyazcittAdika bAhya sAdhana attara tapa nahIM hai. aise bAhya pravartana hoteM je attaranuM pariNAmanakI zuddhatA hoya tisakA nAma attara tapa jananA. tahAM to nirjarA hI hai, baMdha nAhIM hai. aura stoka zuddhatA bhaye zubhopayoga kA bhI aMza rahe to jitanI vizaddhatA bhaI tisa Thara to nirjarA hai, aura jitanA zubha bhAva hai tisa kara baMdha hai, aisA mizra bhAva yugapatuM hoya hai tahAM baMdha vA nirjarA donoM hoya hai. *** Isaliye bAhya pravRtti ke anusAra nirjarA nAhIM hai. aMtaraMga kaSAya ghaTe zuddhatA bhaye nirjarA hoya hai. ** aise anazanAdika kriyA ko ta5 saMjJA upacArase jananA. Isaliye Inako vyavahAra tapa upacArakA eka artha hai, aura aise sAdhana se je vItarAga bhAvarUpa vizaddhatA hoya to sAMcA tapa nirjarA kA kAraNa jAnanA.' ItyAdi. - pa.pU. zrI ToDaramalajI kRta "mokSamArga prakAza" tAtparya ke - paramArthabhUta jJAnanA abhAve vyavahAra vrata-tapa rUpa zubha karma thakI mokSa thato nathI, paNa ajJAnanA abhAve eTale ke paramArthabhUta jJAnanA sadUbhAve vyavahAra vrata nizcaya vrata-tapa rUpa tapa rUpa zubha karmanA asadubhAve paNa mokSa hoya che. bIjA zabdomAM kahIe zuddhopayoga thakI ja mokSa to darzana-zAna svabhAvamAM vartavA rUpa "vrata ane svarUpamAM pratapavA rUpa "tapa" jyAM che evA nizcaya vrata - tapa rUpa kevala jJAnamaya zuddha svabhAvamAM sthiti rUpa - zuddhopayoga rUpa kevala jJAna thakI ja mokSa thAya che. kAraNake paradravya pravRtta pariNAma zubha-azubha rUpa hoya che, svadravya pravRtta pariNAma zuddharUpa hoya che, vyavahAra vrata-tapAdi zubhakarmamAM paradravyanuM avalaMbana hoya che, eTale te zuddhopayoganuM ata eva mokSanuM kAraNa hoya che. atre AtmahitArthI mumukSue zuM karavuM joIe ? ane kayA krame pravartavuM joIe ? teno tAtvika khulAso paNa prApta thaI jAya che ane te pUjyapAda svAmIjInA "samAdhi zatakokta" vacana parathI A prakAre spaSTa samajI levA yogya che * "avatotha apuNya (pApa) thAya che ne vratothI puNya thAya che ane te banneno puNya-pApano vyaya-kSaya te mokSa che, mATe mokSArthI avratonI jema vratone paNa tyajI de. (paNa te kema ? kyAre ? ne kevA krame ?) - avratone parityajI, vratomAM pariniSThita thayelo AtmAnuM parama pada pAmIne te vratone paNa tyajI de. avratI hoya te vrata grahaNa karI, vratI hoya te jJAna parAyaNa thaI, parAtmajJAnasaMpanna thayelo svaeva - ApoApa ja para thAya - parama evo paramAtmA thAya." "apuNyamavrataiH puNyaM vratairmokSastayo ya'yaH / avratAnIva mokSArthI bratAnyapi tatastyajet // avratAni parityajya brUteSu pariniSThitaH / tyajetAnyapi saMprApya paramaM padamAtmanaH / / avratI vratamAdAya vratI jJAnaparAyaNaH / varAtrinA saMpaH svata na karo mA !" - zrI pUjyapAda svAmI kRta samAdhizataka paga tA . , 53
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama A krama che. niyamasAra'mAM paNa prathama vyavahAra cAritranuM nirUpaNa karI pachI nizcaya cAritranuM varNana karyuM che tenuM paNa A ja rahasya che ke prathama to paramArthanA lakSe vyavahAra cAritra jeTalI prAthamika yogyatA to prApta kare, pachI ja nizcaya cAritra jevI ati ati ucca bhUmikAnI prApti saMbhave, nahi to tathArUpa yogyatA vinA nizcayanI vAta paNa zobhe nahi zuSkazAnInA mAtra vANIvilAsa rUpa havAI killA ja (castles in the air) thaI paDe ! mATe A kramanI bA. mAM bIjA zabdomAM kahIe to prathama to avratAdi rUpa azubhopayogane sarvathA tyajI daI nizcayanA lakSapUrvaka vrata-tapa Adi rUpa zubhopayogane bhaje ane pachI tenA AlaMbane uttarottara zuddhi pAmatAM krame karI zubhopayogane paNa choDato jaI zuddhopayoga dazAne pAmI kevala zuddhopayogane ja bhaje. Ama vyavahAra saMyama paNa paramArtha saMyamane upakArI che eTalA mATe koI paNa jJAnIe kadI paNa teno niSedha karyo nathI, paraMtu sabhyapaNe AcaravAnuM sadA samyak vidhAna karyuM ja che. sva jIva 54 - para pudagala karma
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 105 jJAna ja mokSahetu che e ukta vastunI paripuSTi karato samayasAra kaLaza (6) lalakAre che zikhariNI yadetad jJAnAtma dhruvamacalamAbhAti bhavanaM, zivasyAyaM hetuH svayamapi yatassacchiva iti / atonyadvaMdhasya svayamapi yato baMdha iti tat, tato jJAnAtmatvaM bhavanamanubhUtirhi vihitaM // 105 // prabhAse jJAnAtma dhruva acala A je bhavana te, zive hetu che A svayamapi yataH che ziva ja te; bIjo to baMdhono svayamapi yataH baMdha nita te, tataH jJAnAtmatva bhavana anubhUti vihita te. 105 thAya. amRta pada-105 jJAnAtma bhavana anubhUti, jJAnAtma bhavana anubhUti, e ja zivasuMdarInI dUti, e ja zivasuMdarInI dUti... jJAnAtmabhavana. 1 je A jJAnAtma bhavana bhAse, dhruva acala atyaMta A bhAse, zivano nizcaya A hetu, ziva svayaM ja teha A hetu... jJAnAtmabhavana. 2 ethI anya baMdhano hetu, baMdha svayaM ja teha A hetu, tethI jJAnAtmapaNuM bhavanaM, te nizcaya che anubhavanaM... jJAnAtmabhavana. 3 jJAnAtmabhavana anubhUti, e ja zivasuMdarInI dUti, bhAkhI jJAnabhavananI bhUti, bhagavAn amRtacaMdra vibhUti... jJAnAtmabhavana. 4 artha - jJAnAtma evuM je A dhruva acala bhavana bhAse che, A zivano hetu che, kAraNake svayaM paNa te (jJAna) ziva che, enAthI anya baMdhano hetu che, kAraNake svayaM paNa te (anya) baMdha che, tethI jJAnAtmatva (jJAnAtmapaNuM) bhavana te sphuTapaNe anubhUti ja vihita che. 'amRta jyoti' mahAbhASya jJAnInI dazA bahu ja adbhuta che. jJAna je kAma kare che te adbhuta che.'' ajJAna TALavA mATe kAraNo (sAdhano) batAvyAM che. jJAnanuM svarUpa jyAre jANe tyAre mokSa - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, 957 upadeza chAyA uparamAM je jJAnane ja mokSahetu sunizcita karyo, tenI paripuSTi rUpe A sArasamuccaya rUpa kaLaza 52ma AtmabhAva zikhare sthita tAttvikazekhara amRtacaMdrajIe bhAvavAhI zikhariNI vRttamAM lalakAryo dvaitavuM jJAnAtma dhruvamavatamAmati mavanaM - je A jJAnAtmA - jJAnarUpa evuM dhruva acala bhavana AbhAse che, te A zivano mokSano hetu che, kAraNake svayaM - pote paNa te ziva mokSa che zivasyAyaM hetuH svayapiyatatacchiva rUti / AnAthI anya te baMdhanI hetu che, kAraNake svayaM - pote paNa te baMdha che gatocaMdraMthasya svayapi yato baMdha kRti tAt tethI jJAnAtma bhavana jJAnAtmapaNuM bhavana sphuTapaNe anubhUti vihita che tato jJAnAtmatvaM bhavanamanubhUtirhi vihitaM / - *** - 55 - -
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti . AkRti anubhUti - jJAnAtmA - mokSa 'bhavana ajJAna anya bhavana = baMdha ) baMdha hetu ) - mokSahetu dhruva-acala arthAt ja A pratyakSa anubhUyamAna - anubhavAI raheluM "jJAnAtma' - jJAna jeno AtmA - svarUpa che evuM "dhruva - svabhAvabhUtapaNAthI sadA - sthira "acala" - parabhAva - vibhAvathI kadI paNa calAyamAna na thAya evuM "bhavana' - hovuM - pariNamana - tathArUpa zAnadazA rUpe pariNamavApaNuM "AbhAse' che - 'A' - tenI svarUpa maryAdA pramANe "bhAse che - prakAze che, te A zivano - mokSano hetu che. avisaMvAdI kAraNa che, kAraNake svayaM paNa - pote paNa 'te' - jJAnabhavana - jJAna pariNamana "ziva' - mokSa che. AnAthI anya - A jJAnabhavanathI bIjuM eTale ke ajJAna bhavana athavA to jJAnaabhavana te baMdhano hetu che, kAraNake svayaM paNa - pote paNa te baMdha che. tethI karIne "jJAnAtmatva bhavana" - jJAnAtmapaNuM bhavana jJAna svarUpapaNuM hovuM - jJAna svarUpapaNuM pariNamavuM - pariNamana te anubhUti vihita che, jJAnIothI vidhAna karAyela che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya pApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 154 have punaH paNa puNyakarmanA pakSapAtInA pratibodhanArtha upakSepa kare che - paramaTThabAhirA je te aNNANeNa puNNamicchaMdi / saMsAragamaNahe, vi mokkhahetuM ajANaMtA // 154 // paramArtha bAhyo che te khare re, ajJAnathI ajANaMta; saMsAragamana hetu paNa puNyane re, mohetu Icchata... karma zubhAzubha. 154 gAthArtha - paramArthabAhya evA jeo che, teo ajJAne karIne ajANatAM, saMsAra gamanahetu evA paNa puNyane mokSahetu Icche che (mAne che) ! 154 AtmakhyAti TIkA atha punarapi puNyakarmapakSapAtinaH pratibodhanAyopakSipati - paramArthabAhyA ye te ajJAnena puNyamicchati / / saMsAragamanahetuM api mokSahetumajAnaMtaH // 154 // iha khalu kecinikhilakarmapakSakSayasaMbhAvitAtmalAbhaM mokSamabhilaSaMtopi taddhetubhUtaM samyagdarzana jJAnacAritrasvabhAvaparamArthabhUtajJAnabhavanamAtramaikAgryakSaNaM samayasArabhUtaM sAmAyikaM pratijJAyApi duraMtakarmacakrottaraNaklIbatayA paramArthabhUtajJAnAnubhavanamAtrasAmAyikamAtmasvabhAvamalabhamAnAH pratinivRtta sthUlatamasaMklezapariNAmakarmatayA pravarttamAnasthalatamavizaddhapariNAmakarmaNaHkarmAnabhava gurulAghavapratipattimAtrasaMtuSTacetasaH sthUlalakSyatayA sakalaM karmakANDamanunmUlayaMtaH svayamajJAnAdazubhakarma kevalaM baMdhahetumadhyAsya vrataniyamazIlatapaHprabhRtizubhakarmabaMdhahetumapyajAnaMto mokSahetumabhyupagacchaMti / / 154 / / AtmakhyAti TIkArya ahIM nizcaya karIne koI - nikhila karmapakSanA kSayathI saMbhAvita che AtmalAbha jeno evA mokSane abhilaSatAM chatAM, tahetubhUta samyagurIna = rAja samyagadarzana - jJAna - cAritra svabhAvanA paramArthabhUta jJAna bhavanamAtra aikAgya lakSaNa AtmabhAvanA - matha - have punarI - punaH paNa, pharIthI paNa purmakSatina:prativoghanAya - puNya karmanA pakSapAtInA pratibodhanArthe 35lipati - upakSepa kare che, upanyAsa kare che - pAse lAvI muke che - paramArthavAhyA re - paramArthabAhya - paramArthathI bAhya - bahAra evA jeo che, te - teo ajJAnena - ajJAne karIne mAtaMtaH - ajANatAM saMsArAmanadetuM gaNi - saMsAragamana hatu - saMsAramAM javAnuM kAraNa evA paNa puNyane mokSadetuM chaMti - mokSa hetu - mokSa kAraNa Icche che - mAne che. | ta mayA mAtmabhAvanA 1964|| davA vitu - ahIM - A lokane viSe kharekhara ! nizcaya karIne koI jano mokSa-kinavaMto - mokSa abhilaSatA - IcchatA chatAM, taddetubhUtaM sAmAyi pratijJA - tenA - mokSanA hetubhUta sAmAyikanI pratijJA karIne paNa, sAmAyimatmasvabhAvama7mAnA: - sAmAyika evA AtmasvabhAvane nahi pAmatA, sataM karmavACmanunUnayaMta: - sakala karmakADane anubhUlatA - nahi ukhUlatA, jaDamULathI nahi ukheDatA, yamajJAnAvazumavarka vastuM vaMdhatumathyAca% - svayaM - ApoApa ajJAnane lIdhe azubha karmane kevala - mAtra baMdhahetu adhyAsI - mAnI besI gvaM vrataniyamazIlatA: amRtigumaviMdhatumahi - ema - evA prakAre vrata-niyama-zIla-tapaH pramukha zubha karmane - baMdhahetune paNa agAnato - ajANatAM mokSadetumaDupati - mokSahetu abhyapagame che - mAnI bese che. teo je mokSane abhiSe che te kevo che ? nilinapakSakSa saMbhavitAbhanAkhe - nikhila - samasta karmapakSanA bhayathI saMbhAvita che AtmalAbha (prApti) jeno evo. AvA mokSane abhilaSatA - IcchatA chatAM teo zuM kare che? taddhatumUi - te mokSanA hetubhUta sAmAyikanI pratijJA kare che. kevuM sAmAyika ? samayasaramUi * samayasArabhUta. zuM - lakSaNa ?
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sAmAyika pratijJA laIne paNa, duraMta karmacakranA uttaraNamAM klIbatAe (pauruSa hInatAe) karIne paramArtha bhUta jJAna anubhavana mAtra sAmAyika AtmasvabhAvane nahi pAmatAM, sthUlatama saMkleza pariNAma karmanI pratinivRttatAe karIne sthUlatama vizuddha pariNAma karmanI pratinivRttatAe karIne sthUlatama vizuddha pariNAma karma jene pravartamAna che evA, karma anubhavanI guru-lAghava pratipatti mAtrathI (svIkRti mAtrathI) saMtuSTa cittavALAo sthUla lakSyatAe karIne sakala karmakAMDane nahi unmUlatAM (jaDa mULathI nahi ukheDatA) svayaM ajJAnane lIdhe kevala azubha karmane baMdhahetu adhyAsI (mAnI besI), ema vrata-niyama-zIla-tapa pramukha zubha karmane - baMdhahetune paNa - ajANatAM mokSahetu abhyapagame che (mAnI bese che). 154 'amRta jyoti' mahAbhASya ''sarva prakAranI kriyAno, yogano, japano, tapano ane te sivAyanA prakArano lakSa evo rAkhajo ke AtmAne choDavA mATe sarve che, baMdhanane mATe nathI. jethI baMdhana thAya e badhAM (kriyAthI karIne saghaLAM yogAdika paryaMta) tyAgavA yogya che. mithyAnAmadhArInA yathAyogya.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 160 "pApasu vimukha aru puNya hi ke sanamukha, sugatisu ruci dhare kugatinuM Dare hai, karatA meM kAraja ko kIno meM kAraja eso, ahaM buddhi mAto viparIta rati dhare hai, Apako na pahicAne ThAne bhramabhAva mana, tana dhana nija gana karama ko kare hai, kapaTako AsAna ajJAna ko vikAsana he, aiso mithyAmati bhavasAgara meM pare haiM.'' zrI devacaMdrajI kRta dva.pra. 3-86 ahIM pharIthI paNa puNyakarmanA pakSapAtI jananA pratibodhana arthe agAu kahelI vastuno upakSepa karyo che - je paramArtha bAhya' - paramArthathI bAhya - bhAra vartanArA jano che teo ajJAne karIne 'saMsAragamana hetu' - saMsAramAM javAnA kAraNa rUpa evA paNa puNyane ajANatAM mokSahetu - mokSakA2Na Icche che ISTa mAne che ! A gAthAno ananya paramArtha parisphuTa karatAM 'AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe eka ja paramArthaghana sUtrAtmaka vAkyamAM seMkaDo graMthothI na darzAvI zakAya tevo bhAva apUrva tattvakaLAthI gUMthI apUrva tattvaprakAza relAvyo che. teno saMkSepa AzayArtha A prakAre - ahIM koI mokSAbhilASIo sAmAyikanI pratijJA laIne paNa sAmAyika AtmasvabhAvane nahi pAmatAM, sakala karmakAMDane nahi unmUlatA satA, svayaM ajJAnane lIdhe kevala azubha karmane baMdhahetu mAnI, baMdhahetu evA 1 saMsAra hetu puNyane paNa mokSahetu mAne ! pevA pratakSamAM - aikAgya lakSaNa - ekAgratA lakSaNavALuM. zI rIte ? jJAnamavanamAtra - jJAna bhavana mAtra, mAtra - kevala jJAnanuM bhavana - hovApaNuM - pariNamana che e rIte. jJAna bhavana mAtra kevuM ? paramArthamUta - paramArthabhUta. konA ? svamAva - svabhAvanA. kevA svabhAvanA ? samparzanajJAnavAritra - samyag darzana - jJAna - cAritra svabhAvanA. Ama samyag darzana - jJAna - cAritra svabhAvanA paramArthabhUta jJAnabhavanamAtra aukAgra lakSaNa samayasArabhUta sAmAyikanI pratijJA teo lIe che. sAmAyitraM pratijJAyApi - A sAmAyika pratijJA laIne paNa zuM ? sAmAyimAtmasvamAvamatamamAnA sAmAyika AtmasvabhAva alahatA - nahi pAmatA. sAmAyika kevuM ? paramArthabhUtajJAnAnumavanamAtra - paramArthabhUta jJAna anubhavana mAtra, jyAM paramArthabhUta mAtra - kevala jJAnanuM anubhavavApaNuM che evuM. Ama paramArthabhUta jJAna anubhavana mAtra sAmAyika AtmasvabhAva nahi pAmatAM tethI pachI zuM ? pravartamAnasthUlata vizuddhapariNAmarmALaH - pravartamAna - pravartI rahelA che sthUlatama - sthUlamAM skUla vizuddha pariNAma karma jenA evAo. ema zAthI ? pratinivRttasthatatamasaMvartezapariNAmarmatA - pratinivRtta sthUlatama - sthUlamAM skUla saMkleza pariNAma karmatAe karIne. Ama sthUlatama saMkleza pariNAma karma nivatyAthI sthUlatama vizuddha pariNAma karma pravatyAthI zuM ? rmAnubhavamurutAdhavapratipattimAtrasaMtuSTavaitasa: - karma anubhavanA gurulAghavanI pratipatti - svIkRti mAtrathI saMtuSTa cittavALA teo - sthUlanazyatA sarjatuM rmANDamanubhUtayaMta - sthUlalakSyatAe karIne sakala karmakAMDane nahi unmUlatA, svayaM JajJAnAt - svayaM - ajJAnane lIdhe azubha karmane kevala baMdhahetu adhyAsI - mAnI besI, vratAdi zubhakarmone - baMdhahetune paNa ajANatAM mokSahetu mAnI bese che. II ti 'gAbhavyAti' gAbhamAvanA ||194|| 58
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 105 paNa vratAdi zubha karmane ajANatAM mokSahetu mAnI bese che ! te A prakAre - ahIM - A lokane viSe evA "koI - puNyakarma pakSapAtI mumukSuo che, ke jeo "nikhila karmapakSanA kSayathI saMbhAvita AtmalAbhavALA mokSane abhilaSatA" hoya che - moNArthInI sAmAjika vijJakSalayasaMbhavitAtmatAmaM mokSamafmatavaMto, nikhila - sakala prativA chatAM zAnabhavana mAtra karmapakSanA kSayathI - sarvanAzathI jeno AtmalAbha (prApti) saMbhAvita che evA sAmAmika AtmasvabhAvanI mokSane abhilaSe che. kharekharA aMtaHkaraNathI sanmukha bhAvathI Icche che, chatAM aprApti ! "tavhetubhUta samyagadarzana - jJAna - cAritra svabhAvanA paramArthabhUta jJAnabhavana mAtra aikAgya lakSaNa samayasArabhUta sAmAyika pratijJA laIne paNa darata karmacakranA uttaramAM klIbatAe karIne paramArthabhUta jJAnAnubhavana mAtra sAmAyika AtmasvabhAvane nahi pAmatA' evA hoya che. arthAt te mokSanA hetubhUta - avisaMvAdI kAraNarUpa samyagadarzana - jJAna - cAritra svabhAva AtmAnA nija bhAve che ane te svabhAvanA paramArthabhUta - parama tattvabhUta "jJAna bhavana mAtra che, kevala jJAnarUpa hovApaNuM - kevala jJAna sivAya bIjo koI paNa bhAva nathI evuM' kevala vAnarUpa pariNamana mAtra che. AvuM "jJAna bhavana mAtra' - jyAM kevala eka jJAna hovApaNuM mAtra varte che evuM "aikAgya lakSaNa - eka jJAnabhavana mAtranuM agrapaNuM - pradhAnapaNuM - mukhyapaNuM lakSaNa che jenuM evA "samayasAra bhUta' - zuddha AtmasvabhAva svarUpa "sAmAyikanI pratijJA teo lIe che. samayasArabhUtaM sAmayiE pratijJAyApi - ane tevA AtmasvabhAva rUpa jJAnabhavana mAtra samayasArabhUta sAmAyikanI mahApratijJA teo lIe che chatAM, "phuraMtarmavottara vijJIvata' - "duraMta' - jeno aMta ANavo duSkara che athavA jeno aMta - pariNAma duSTa che evA "karmacakranA" - cakra jema bhavabhramaNa cakramAM bhamADanArA karmacakranA "uttarAmAM' - pAra utaravAmAM "klInatAe karIne' - - pauSahInatAe karIne - nirvIryatAe karIne teo jyAM paramArthabhUta jJAna anubhavanamAtra varte che evA sAmAyikarUpa AtmasvabhAvane pAmatA nathI. Ama mokSane IcchatA chatAM, tenA paramArtha hetubhUta jJAnabhavanamAtra aikAgya lakSaNa sAmAyikanI pratijJA laIne paNa sAmAyika AtmasvabhAvane nahi pAmatA teo "yUlatama stharatama saMleza pariNAma saMkleza pariNAma - karmanI pratinivRttatAe karIne sthUlatama vizuddha pariNAma karma nivRttiH skUlatama- karma jene pravartamAna che' evA hoya che - vizuddha parivrAma karma pravRtti pratinivRttadhUnatamasaMvatsaMzarAmata pravartamAnapUnatamavizaddha parAmarmALu: | arthAt teone sthUlatama - skUlamAM dhUla saMkleza pariNAma karmanuM pratinivRttapaNuM - pAchA vaLI javApaNuM hoya che ane e vaDe karIne teone sthUlatama - skUlamAM skUla (crudes) vizaddha pariNAma karmanuM pravartamAnapaNuM hoya che. eTale ke teo sthalatama saMkleza pariNAma karmathI nivarselA ane skUlatama vizuddha pariNAma karmamAM pravartelA hoya che. ane Ama sthUlatama azubhathI nivRtta ane sthUlatama pravRtta te - manumavattAdhavapratipattimAtra saMtuSTavetasa: - "karmAnubhavanI gulAghava pratipatti mAtrathI saMtuSTa cittavALA karmAnubhava gulAghava sthUla lakSyatAe karIne sakala karmakAMDane anubhUlatA - nahi ukhUlatA' evA saMtuSTatA baMdhahetu zubhakarmanI hoya che - dhUnattasthatayA sakta rmASThamanunnayaMtaH | arthAt A paNa mohetu mAnyatA karmAnubhavanuM gurupaNuM - bhArIpaNuM ane A karmAnubhavanuM laghupaNuM - lAghava - haLavApaNuM che ema karmAnubhavanI gurulAghavanI pratipatti mAtrathI - mAnyatA mAtrathI jenuM citta saMtuSTa - saMtoSa pAmI gayeluM che, evA teo sthUlalakSyatAe karIne sakala - samasta - azeSa karmakAMDane ubhUlatA nathI - jaDamULathI ukheDI nAMkhatA nathI. eTale ke A karmAnubhava guru - bhArI che ane A kanubhava laghu - haLavo che ema karmAnubhavanuM guru lAghava mAnI besavA mAtrathI 59
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti teonuM citta saMtuSTa thaI gayuM hoya che, eTale teo sakala karmakAMDane unmUlavA pravartatA nathI - UThatA nathI ane ajJAnane lIdhe kevala azubha karmane baMdhahetu adhyAsI, ema baMdhahetu evA paNa vrata-niyama-zIla-tapa pramukha zubhakarmane ajANatAM mokSahetu abhupagame che - zumarma baMdhahetumayakhAnato mokSahetuna myupAnti| svayaM pote ajJAnane lIdhe kevala mAtra azubha karmane ja baMdhano hetu adhyAsI - mAnI besI, evA prakAre vratAdi zubhakarma je baMdhahetu che tene paNa ajANatAM - nahi jANatAM teo mokSahetu mAnI bese !! amRtacaMdrajInI A parama adbhuta vyAkhyA aMge have vizeSa spaSTatAthI vicAra karIe. dazA - te zrAmaNya te ja mokSamArga mokSa eTale zuM ? ane te zAthI thAya ? e atre sauthI prathama vicAravA yogya che. 'mokSa' sarva karmano kSaya e ja mokSa, 'navarmakSayo mokSaH' e tattvArtha sUtranuM aikAgya lakSaNa zuddhopayoga suprasiddha siddhAMtasUtra che, eTale samasta karmanA kSaya thakI ja mokSa thAya ane karmanuM Agamana-AsravaNa mana-vacana-kAyAnA karma dvAre ja thAya che, mATe jene kharekharI mokSa abhilASA hoya te sAcA mumukSue A samasta karmano kSaya karavo ja joIe ane te karavA mATe sarvAtmAthI pravartavuM ja joIe. arthAt sarva karma mUke te ja sarva karmathI mUkAya. A samasta karmane kSaya karavAno eka mAtra upAya zrAmaNya' che sAcuM bhAvazramaNapaNuM ja che, ke jyAM 'sarva' zubhAzubha karmathI 'sarva virati' pAmI zuddhopayoga dazAsaMpanna zramaNa niSkarma evA kevala zuddhopayogamAM ja varte che. arthAt zuddhopayoga dazA rUpa zrAmaNya e ja mokSamArga che, A zrAmaNyanuM mukhya lakSaNa 'aikAgya' che. A vastu atra prasaMgathI spaSTapaNe samajI levA yogya che. A aMge paramarSi kuMdakuMdAcAryajI praNIta pravacanasAra' 3 - gA. 32 thI 44 ane te paranI paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI parama adbhuta yugapravartinI (Epoch-making) TIkA atyaMta manana karavA yogya che. atre vistAra bhayathI teno samagra avatAra karI zakAya ema nathI, tathApi prakRtopayogI eno sArabhUta bhAva vicArazuM. '(1) ekAgragata te zramaNa, aikAgra arthomAM nizcitane hoya che. ***(2) sama che zatru - baMdhu varga jene, sama che sukha-duHkha jene, sama che prazaMsA - niMdA jene, sama che loSTa - kAMcana jene, sama che jIvita maraNa jene evo zramaNa hoya. (3) darzana - jJAna - cAritramAM traNemAM yugapat (ekI sAthe) samusthita evo je nizcaye karIne ekAgragata ema mata che, tenuM zrAmaNya paripUrNa che. (4) anya dravyane pAmIne zramaNa jo mohe che, raMje che vA dveSe che, to (te) ajJAnI vividha karmothI baMdhAya che. (5) arthomAM je zramaNa jo mohato nathI, raMjato nathI, dveSato nathI, to te niyatapaNe vividha karmone khapAve che.'* - - " eyaggagado samaNo eyaggaM Nicchidassa atthesu / NicchittI Agamado Agama ceTThA tado jeTThA // samasattubaMdhuvaggo samasuhadukkho pasaMsarNidasamo / samaloTThakaMcaNo puNa jIvidamaraNe samo samaNo // daMsaNANaNacarittesu tIsu jugavaM samuTThido jo du | eyaggagadotti mado sAmaNNaM tassa paripuSNaM // mujjhadi vA rajjadi vA dussadi vA davvamaNNamAseja / jadi samaNo aNNANI bajjhadi kammehiM vivihehiM // A gAthAonI alaukika parama adbhuta vyAkhyA karatAM tAttvikazekhara paramarSi amRtacaMdrAcAryajI prakAze che - (1) 'zramaNa to kharekhara ! ekAgmagata ja hoya che ane aikAgra to nizcitArthane ja hoya che. kAraNake na-aikAgyane (jene aikAgra nathI evAne) aneka ja A che ema dekhatAM je tathA pratyayathI (tema ja che evA pratyayathI - pratItithI) abhiniviSTa che, aneka ja A che ema jANatAM je *** 1 - atyesu jo Na mujjhavi Na hi rajjadi Neba dosamupayAdi / samo nati so LiyAnuM veri sammAgi vividhAgi / / '' - zrI 'pravacanasAra' 3-32, 41-44 Fo
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 154 tathA anubhUtithI bhAvita che, aneka ja A che ema pratyarthe (pratyeka arthe) vikalpathI vyAkRta cittathI saMtata pravartatAM je tathA vRttithI (tevA prakAranI vRttithI) duHsthita che ekAgra gata zramaNanuM . evAne, eka AtmAnI pratIti 1 - anubhUti - vRttiya svarUpa samaga saMvanana sAmya lakSaNo darzana1 - jJAna2 - cAritra pariNati pravRtta dezi-jJapti vRtti rUpa Atma aiASyanuM ja mokSamArga paNuM tattva aikAgya abhAvane lIdhe - zuddhAtmatattvapravRtti rUpa zrAmasya ja na hoya. ** (2) (have saMyatanuM lakSaNa-) saMyama te samyagu darzana - jJAna pura:sara cAritra, cAritra te dharma, dharma te sAmya, sAmya te mohakSobha vihIna AtmapariNAma che, tethI saMyatanuM sAmya lakSaNa che. temAM zatru-bandha vargamAM, sukha-duHkhamAM, prazaMsA-niMdAmAM, loSTha-kAMcanamAM ane jIvita-maraNamAM sama evo - A mhAro para A sva, A AhvAda A paritApa, A mhArUM utkarSaNa A apakarSaNa, A mahAro akiMcikara A upakAraka, A hArUM AtmadhAraNa A atyaMta vinAza evA moha abhAvane lIdhe sarvatra paNa rAga-dveSa daita anudita che evAne - satata paNa vizuddha daizi-jJapti svabhAva AtmAne anubhavatAM, zatra-mitra sukha-duHkha prazaMsA-niMdA loSTha-kAMcana jIvita-maraNane nirvizeSapaNe ja joyapaNe AkramI jJAnAtmA AtmAmAM ja acalita vRttivALAnuM je kharekhara ! nizcaye karIne sarvataH sAmya, AgamajJAna - tattvArtha zraddhAna - saMyatatva yaugapadyanuM ane AtmajJAnanuM yaugapadya (ekI sAthe hovApaNuM) jene siddha che evA saMyatanuM lakSaNa AlakSaNIya che. * (4) have anaikAgyanuM mokSamArgapaNuM pratiSedhe che. je kharekhara ! nizcaya karIne phuTapaNe pragaTapaNe jJAnAtmA AtmAne eka agra bhAvato nathI, te avazya joyabhUta anya dravyane pAme che ane tene pAmIne jJAnAtmA AtmAnA jJAnathI bhraSTa sato svayaM ajJAnIbhUta mohe che, vA raMje che, vA draSe che ane tathAbhUta evo te baMdhAya ja che, paNa mUkAto nathI ja. ethI karIne anaikAgyanuM mokSamArgapaNuM siddha na thAya. mata naiRA prazya na mokSamataM siddhayet (have aikAgyanuM mokSamArga paNuM avadhAratAM upasaMhare che-) paraMtu je jJAnAtmA AtmAne ekane ajhane bhAve che, te zeyabhUta anya dravyane pAmato nathI ane tene nahi pAmI, jJAnAtmA AtmAnA jJAnathI abhraSTa evo svayameva jJAnIbhUta tiSThato (sthiti karato) nathI mohato, nathI raMjato, nathI jato, tathAbhUta sato mUkAya ja che, paNa baMdhAto nathI ja. ethI karIne aikAgyanuM ja mokSamArgapaNuM siddha thAya - saMta aikAgrayasyaiva mokSamArgatvaM siddhayet / / "zramaNo hi tAvadaikAgyagata eva bhavati / aikAgyaM tu nizcitArthasyaiva bhavati | "" yato naikAgyasyAnekamevedamiti pazyatastathApratyayAbhiniviSTasyAnekamevedamiti jAnatastathAnubhUtibhAvitasyAnekamevedamiti pratyarthavikalpavyApRtacetasA saMtataM pravarttamAnasya tathAvRttiduHsthitasya caikAtmapratItyanubhUtivRttisvarUpa samyagdarzanajJAnacAritrapariNatipravRttadrazijJapti vRttirUpAtmatatvaikAgyAbhAvAt zuddhAtmatattvapravRttirUpaM zrAmaNyameva na syAt / saMyamaH samyagdarzanajJAnapuraHsaraM cAritraM, cAritraM dharmaH sAmyaM, sAmyaMmohakSobhavihInaH AtmapariNAmaH / tataH saMyatasya sAmyaM lakSaNaM / tatra zatrubandhuvargayoH sukhaduHkhayoH prazaMsAnindayoH loSThakAJcanayo rjIvitamaraNayocca samaM " sarvatrApyanuditarAgadveSadvaitasya satatamapi vizuddhadRzijJaptisvabhAvamAtmAnamanubhavataH zatrubandhasukhaduHkha prazaMsAnindA loSThakAJcanajIvitamaraNAninirvizeSameva - jJeyatvenAkAccaH jJAnAtmanyAtmanyacalitavRtteryatkila sarvataH sAmyaM tatsiddhAmajJAnatattvArdhazraddhAnasaMvatatatvayaukAdAtmajJAnI paghaca saMtasya nakSamatakSayam II (gA. 41) (gA. 42nI TIkA) gA. 19 kaLaza yo hi na khalu jJAnAtmAnamAtmanamekamagraM bhAvayati so'vazyaM jJeyabhUtaM dravyamanyadAsIdati / tadAsAdya ca jJAnAtmAtmajJAnAddhRSTaH svayamajJAnIbhUto muhyati vA rajyati vA dveSTi vA tathAbhUtacca badhyata eva na tu mucyate / ata nehAprastha na mokSamAvaM siddhaye || (gA. 43). yastu jJAnAtmAnamAtmanamekamagraM bhAvayati sa na jJeyabhUtaM dravyamanyadAsIdati / tadanAsAdya ca jJAnAtmAtmajJAnAda bhraSTaH svayameva jJAnIbhUtastiSThanna muhyati na rajyati na dveSTi tathAbhUtaH san mucyata eva na tu badhyate / ata aikAgyasyaiva mokSamArgatvaM siddhayet II" (gA. ja) - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra' TIkA 3-gA. 32, 41-44 61 :
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama "zrAmaya" jenuM apAra nAma che evo ekAgra lakSaNa mokSamArga che ane samyagudarzana - jJAna - cAritra e mokSamArga che teno paramArtha paNa e ja che. kAraNake - (1) ekAgya lakSaNa samyagudarzana - jJAna - cAritra e "svabhAva' che (AtmAno sva bhAva) che. zrAmaya = zAnabhavanamAtra = (2) A svabhAvano paramArthabhUta "zAnabhavana mAtra' che - kevala zAnabhavana samayasAra = sAmAyika ja che, (3) A "jJAnabhavana mAtra' e ja aikAgya lakSaNa samayasAra bhUta mokSamArga sAmAyika' che, (4) A sAmAyika pratijJA aMgIkAra karI je yathAvatuM pratijJA pramANe nirvahe che, te ja zuddhopayoga dazAsaMpanna samabhAvabhAvI zramaNa' che, (5) ane A zramaNanuM je "zrAmasya' - kharekharUM zramaNapaNuM te ja aikAgya lakSa "mokSamArga che. ema A sarva niravadya che. Ama - mokSamArga = samyagadarzana-jJAna-cAritra = svabhAva (AtmabhAva) paramArthabhUta zAnabhavana mAtra = aikAgya lakSaNa samayasAra = sAmAyika = zrAmasya = aikAgya lakSaNa mokSamArga paramArthabhUta jJAna anubhavana mAtra = sAmAyika = AtmasvabhAva. have zramaNyarUpa "sAmAyika'nI moTI pratijJA to lIe che (jhiMte samagaM), paNa karmacakranA cakaraDAmAMthI bahAra nIkaLavAne asamartha hoI tathArUpa paramArthabhUta jJAna sAmAyika' mahApratijJAnuM anubhavana mAtra sAmAyika rUpa AtmasvabhAva lAbha pAmatA nathI. arthAta anirvahaNa baMdhahetu zubhane teo pratijJA to "moTI che, paNa te nirvahI zakavAne azakta hoI paNa mokSa hetu mAnI besavuM! "khoTI' kare che. "nAma moTuM ane darzana khoTuM thaI paDe che.' haze ! emanI azaktine lIdhe - AtmanirbaLatAne lIdhe ema banatuM haze, eTale e vAta javA daIe ! paNa eTalethI ja vAta aTakatI nathI. teo sAmAyika - pratijJA karI sthUlatama saMkleza pariNAmarUpa azubha karmathI nivartI sthUlatama vizuddha pariNAma rUpa zubha karmamAM pravarte che, eTale azubha karmAnubhava "guru" - bhArI che ne zubha karmAnubhava 'laghu' - haLavo che ema mAnI besavA mAtrathI teonuM citta saMtuSTa thaI jAya che, eTale pachI skUla lakSmatAthI teo sakala karmakAMDane ubhUlatA nathI - jaDa mULathI ukheDI nAMkhatA nathI, paNa mAtra azubha karmathI nivarnA zubha karmamAM ja Iti kartavyatA mAnI ahoniza temAM ja racyA pacyA rahe che ! tyAM ja "ahI dvArakA' karI besI jAya che ! eTaluM ja nahi paNa svayaM ajJAnane lIdhe teo azubha karmane ja kevala baMdhahetu mAnI besI, vrata-tapAdi zubha karma je pragaTa baMdhahetu che tene paNa ajANatAM mohetu mAnI lya che Ama zuddha AtmasvabhAvarUpa - sAmAyikamaya zuddhopayogarUpa sAco mokSamArga pAmavAnI teonI azakti che ane zubhabhAvarUpa - zubhopayogarUpa khoTA mokSamArgano te durAgraha kare che. eTale teno mokSa kyAMthI thAya ? hA, ha svabhAva pAmavAnI amArI azakti che - Atma nirbaLatA che, ame hAla tatkALa A zubha karmamAMthI chUTI zakatA nathI, A baMdhahetu zubhane paNa chevaTe choce ja chUTako che ane mokSahetu zuddha thakI ja mokSa che evo lakSya teoe rAkhyo hota vA rAkhe to te zuddhopayoganI gaveSaNA karatAM anukrame koI kALe teono mokSa thavAno saMbhava banI Ave. paNa A to mULa mAnyatA ye khoTI ne pravRtti ye khoTI sAthe khoTI ne AcaraNA ye khoTI ! kAraNake anaMta kALa sudhI anaMta zubha kArya kare toye mokSa na thAya, paNa svalpa kALamAM "eka zuddha thakI ja mokSa thAya. A anaMtA jJAnIoe "saMmata karelo akhaMDa nizcaya siddhAMta che. arthAta kevala jJAnabhavanamaya zuddhopayoga ja vAstavika (bhUtAthI hoya to te kevala brAMti ja che, kAraNake zubhopayoga vAstavika (bhUtArtha) mokSamArga nathI, paNa upacarita (abhUtArtha) vA vyavahAra mokSamArga che ane te upacAra paNa te vyavahAra mokSamArga rUpa nimitta kAraNanA avalaMbane jo zuddhopayogarUpa nizcaya mokSamArge caDhavAnuM kArya bane to ja bane che - zubhopayogathI - 62
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 154 yogyatA prApta karato jIva jo anukrame zubhopayogane paNa choDI zuddhopayoga para ArUDha thAya to ja bane che, nahi to nahi. Ama zubhopayogarUpa vyavahAra mokSamArge paNa zuddhopayogarUpa nizcaya mokSamArge Avye ja chUTako che, eTale mokSa to kevala Anabhavana mAtra zuddhopayogarUpa nizcaya mokSamArga thakI ja hoya che A akhaMDa nizcaya che. A aMge paM.pra. ToDaramallajIe mokSamArga prakAza' nizcaya vyavahAra ubhayAbhAsI varNana prasaMge niSThuSa spaSTa mImAMsA karI che. jemake zuddha AtmA kA anubhava sAMcA mokSamArga hai, Isaliye Isako nizcaya kahA hai, yahAM svabhAva se abhinna parabhAva se bhinna aisA zuddha zabda kA artha jAnanA. saMsArI ko siddha mAnanA aisA bhrama rUpa artha zuddha zabda kA na jAnanA. aura vrata, tapa Adika mokSamArga hai nAhIM, nimittAdika kI apekSA upacAra se Inako mokSamArga kahiye hai, Isaliye Inako vyavahAra kahA hai. aise bhUtArtha abhUtArtha mokSamArgapanA kara Inako doya prakAra mokSamArga nizcaya vyavahAra kara kahe haiM, so aisI hI mAnanA. aura yaha donoM hI sAMce mokSamArga hai, Ina donoM ko upAdeya mAnanA so to mithyAbuddhi hai. *** aura paradravya ke nimitta miTane kI apekSA vrata-zIla saMyamAdika ko mokSamArga kahA, so Ina hI ko mokSamArga na mAna lenA. kyoMki paradravya kA grahaNa tyAga AtmA hai hoya to AtmA paradravya kA kartA hartA ho jAve, so koI dravya kisI dravya ke AdhIna hai nAhIM. Isaliye AtmA apane bhAva jo rAgAdika hai tinako choDa vItarAgI hoya hai, so nizcaya kara vItarAga bhAva hI mokSamArga hai. vItarAga bhAvana ke aura vratAdinake kadAcit kAryakAraNapanA hai, Isaliye vratAdika ko mokSamArga kahe hai so kahane mAtra hai. paramArtha se bAhya kriyA mokSamArga nAhIM hai. Isaliye aisA hI zraddhAna karanA. aise hI anyatra bhI vyavahAra naya ko ajJIkAra na karanA. zuddha AtmAnubhava sAco mokSamArga : vrata-tapAdi upacAra rUpa vyavahAra mokSamArga = paNa vratAdi heya nahi yahAM koI nirvicAra puruSa aise kahe, ki tuma vyavahAra ko asatyArtha heya kaho ho to hama vrata zIla saMyamAdika vyavahAra kArya kisa liye kare ? sarva ko choDa devege. tisako vratAdine mokSamArga jANavArUpa - kahie hai kucha vratazIla saMyamAdikanA nAma vyavahAra nAhIM hai, Inako vyavahAra asatyArtha mATe heya : mokSamArga jAnanA vyavahAra hai so choDa de. aura zraddhAna kara jo Inako bAhya sahakArI jAna upacAra se mokSamArga kahA hai. yaha to paradravyAzrita hai. aura sAMcA mokSamArga vItarAga bhAva hai, so sva dravyAzrita hai. aise vyavahAra ko asatyArtha heya jAnanA. vrartAdika ko choDane se to vyavahAra kA heyapanA hotA hai nAhIM. aura hama pUche hai - vratAdika ko choDa kyA karegA ? jo hiMsAdika rUpa pravartegA to tahAM mokSamArga kA upacAra bhI saMbhave nAhIM. tahAM pravarttane se kyA bhalA hogA ? nakAdika pAvoge. Isaliye aisA karanA to nirvicAra hai. aura vratAdika rUpa pariNati meTa kevala vItarAga udAsIna bhAvarUpa honA bane to bhalA hI hai. so nIcalI dazA viSe hoya sake nAhIM. Isaliye vratAdika sAdhana choDa svacchanda honA yogya nAhIM. aura Isa zubhopayoga ko bandha kA bhI kAraNa jAnanA, mokSa kA kAraNa na jAnanA. kyoMki bandha aura mokSa kai to pratipakSIpanA hai. Isaliye eka hI bhAva puNyabandha kA bhI kAraNa hoya aura mokSa kA bhI kAraNa hoya aisA mAnanA bhrama hai. Isaliye vrata avrata donoM vikalpa rahita jahAM paradravya ke grahaNa-tyAga kA kucha prayojana nAhIM aisA udAsIna vItarAga zuddhopayoga kA yuktipanA pAIye hai. Isaliye upacAra kara vratAdika zubhopayoga ko mokSamArga kahA hai. aura vicAra kiye zubhopayoga mokSa kA ghAtaka hI hai, kyoMki jo bandha kA kAraNa soI mokSakA ghAtaka hai. aisA zraddhAna karanA aura zuddhopayoga hI ko upAdeya mAna tisakA upAya zubhopayoga baMdha kAraNa, zuddha upayoga mokSakAraNa : azubha tyAga, zubhamArga zuddha prApti te krama Ca
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karanA. zubhapayoga ko heya jAna tina ke tyAga kA upAya karanA. jahAM suddhopayoga na ho sake tahAM azubhopayoga ko choDa zubha hI viSe pravanA. Isaliye zubhopayoga se azubhopayoga viSe azuddhatA kI adhiktA hai. aura zuddhopayoga hoya taba to paradravya kA sAkSIbhUta hI rahe hai. tahAM to kucha paradravya kA prayojana hI nAha. aura zubhopayoga hoya to tahAM bAhya vratAdika kI pravRtti hoya. kyoMki azubhopayoga ke aura paradravya kI pravRtti ke nimitta-naimittika sambandha pAIye hai aura pahile azubhopayoga chUTa zubhopayoga hoya, pIche zubhopayoga chUTa zuddhopayoga hoya. aisI paripATI hai. aura koI aise mAne ki zubhopayoga hai so zuddhopayoga kA kAraNa hai. so jaise azubhopayoga chUTa zubhopayoga hoya hai, taise zubhopayoga chUTa zuddhopayoga hoya hai. aise hI zubhopayoga zuddhopayoganuM kAryakAraNapanA hoya to zubhopayoga kA kAraNa azubhopayoga Thahare. athavA kAraNa nathI dravyaliMgI ke zubhopayoga to utkRSTa hoya hai aura zuddhopayoga hotA nAhIM. Isaliye paramArtha se Inake kArya-kAraNapanA hai nAhIM. jaise rogI ke bahuta roga thA, pIche sToka roga bhayA to vaha sToka roga to nIroga hone kA kAraNa hai nAhIM, kevala ItanA hai jo Arogya hone kA upAya kare to ho jAya sake hai, paratu jo sToka roga ii ko bhalA jAna tisake rAkhane kA yatna kare to nIroga kaise hoya? taise kaSAyI ke tIvra kaSAya rUpa azubhopayoga thA, pIche manda kaSAya rUpa zubhopayoga bhayA, to vaha zubhopayoga to ni:kaSAya zuddhopayoga hone kA kAraNa hai nAhIM. ItanA hai zubhopayoga bhaye zuddhopayoga kA yatna kare to hoya sake hai. aura je zubhopayoga hI ko bhalA jana tisakA sAdhana kiyA kare to zuddhopayoga kaise hoya ? Isaliye mithyAdeSTi kA zubhopayoga to zuddhopayoga kA kAraNa hai nAhIM, samyagudRSTi ke zubhopayoga bhaye avazya zuddhopayoga prApta hoya hai aise mukhyapane kara kahIM zubhopayoga ko zuddhopayoga kA kAraNa bhI kahiye hai aisA jAnanA." I. - paM.pra. ToDaramalajI kRta mokSamArga prakAza (ubhayAbhAsI varNana). azuddha upayoga zuddhaupayoga jJAna svabhAva zubha azubha vibhAva
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 155 have paramArtha mohetu teone darzAve che - jIvAdIsaddahaNaM sammattaM tesimadhigamo NANaM / rAyAdIpariharaNaM caraNaM eso du mokkhapaho // 155 // jIvAdi zraddhAna samyakatva che re, tasa adhigama te zAna; rAgAdi pariharaNa te caraNa che re, A ja mokSapatha jANa !... karma. 155 artha - jIvAdinuM zraddhAna te samyakatva, teono (jIvAdino) adhigama te zAna, rAgAdinuM pariharaNa te caraNa (cAritra) - A ja nizcaya karIne mokSapatha che. mAtmadhyAti rIvA atha paramArthamokSahetuM teSAM darzayati - jIvAdi zraddhAnaM samyaktvaM teSAmadhigamo jJAnaM / rAgAdipariharaNaM caraNaM eSa tu mokSapathaH // 155 // mokSahetuH kila samyagdarzanajJAnacAritraM / tatra - samyagdarzanaM tu jIvAdizraddhAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM cAritraM / tadevaM samyagdarzanajJAnacAritrANyekameva jJAnasya bhavanamAyAtam / tato jJAnameva paramArtha notuH ||2|| AtmakhyAti TIkArya - mokSahetu nizcaya karIne samyagu darzana-jJAnacAritra che. temAM samyagu darzana to jIvAdinA zraddhAna svabhAve zAnanuM bhavana hovuM-pariNamavuM) che, jIvAdinA zAna svabhAve zAnanuM bhavana (hovApaNuM) te zAna che, rAgAdi pariharaNa svabhAve jJAnanuM bhavana te cAritra che. tethI ema samya darzana-zAna cAritra te eka ja evuM jJAnanuM bhavana AvyuM, tethI jJAna ja paramArtha mohetu che. 155 - "amRta jyoti" mahAbhASya jJAna eTale AtmAne yathAtathya jANavo te, darzana eTale AtmAnI yathAtathya pratIti te, cAritra eTale AtmA sthira thAya che. AtmA ne sadaguru eka ja samajavA.' - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA atre te puNyakarmanI pakSapAtI mumukSuone paramArtha mohetu - kharekharo tAttvika paramArthasat mokSahetu - bhUtArtha evo nizcaya mokSahetu darzAvyo che - jIvAdinuM zraddhAna te "samyakta" - samyagu AtmabhAvanA - mA - have paramArthanotuM - paramArtha mohetu teSAM - teone - ukta paramArtha bAhyajanone rati - darzAve che - nIvAzriddhAnuM saparva . jIvAdinuM zraddhAna te samyakatva, tevAmafthAno jJAnaM - teono - jIvAdino adhigama - jANapaNuM te jJAna, ravidaramAM vara - rAgAdinuM pariharaNa - pariharavuM - sarvathA tyajana te caraNa - cAritra, uSa tu mokSapathaH - A ja nizcaya karIne mokSapatha - mokSamArga che. / rUti gAthA gAtmabhAvanA ||11|| mokSataH vikaTa - mohetu kharekhara ! nizcaya karIne savarNa-jJAnAria - samyagudarzana-zAna cAritra che, e traNenuM ekIbhAva rUpa ekapaNuM eka vacana prayogathI sUcavyuM che. taMtra - temAM - sa rjana tu nIvAzriddhAnasvamAna - samyagudarzana to jIvAdi zraddhAna svabhAve jJAnastha bhAva - jJAnanuM bhavana (hovuM-pariNamavuM) che, nIvavijJAnasvamAna - jIvAdi jJAnasvabhAve jJAnasya mAvaje - jJAnanuM bhavana (hovuM pariNAma) te jJAna - zAna che, rADhi parisvimAna - rAgAdi - pariharaNa (parityajana)svabhAve jJAnI pavanaM - jJAnanuM bhavana te vAritra - cAritra che. deva - tethI ema - sattanajJAnavAritraji - samyagudarzana-zAna-cAritra judA judA vivalita karelA e traNe) ekameva - ekaja evuM jJAnAca pavanamAyA- jJAnanuM bhavana AvyuM, tato - tethI karIne jJAnava - jJAna ja, kevala jJAna ja, parabhAI mohetu - paramArtha mohetu - nizcaya mohetu che. Iti "Atmasi' gAbhAvanA ||11|| 65
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti darzana, 'teono - te jIvAdino "adhigama' - jANapaNA rUpa bodha te jJAna ane rAgAdinuM pariharaNa - parityajana - sarvathA parityAga te "cAraNa" - cAritra - A ja nizcaya karIne "mokSapatha' - mokSamArga che. A gAthAnA bhAvanuM talasparzI vizadIkaraNa karatAM "AtmakhyAti' sUtrakartAe apUrva tattva sarvasva samarpaka alaukika vyAkhyAna karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - mahetu: vijA - nizcaya karIne paramArthathI - tattvathI "mokSahetu' - mokSanuM avisaMvAdI eka ja ekIbhAvabhUta evuM kAraNa samyagadarzana - jJAna -- cAritra che - sacadrzanasamagu darzana - ghana - cAritra jJAnavAritra, arthAt samyagudarzana - zAna - cAritra e traNe vibhinna nahi paNa svabhAve zAnanuM bhavanaH kevala atra khAsa viziSTa ekavacana prayogathI sUcita evuM svabhAvabhUta evuM samyagu zAna ja paramArtha mohetu darzana - jJAna - cAritra che. paNa teno paramArtha samajavo joIe ane amRtacaMdrajIe samAvelo te apUrva paramArtha A che - temAM - (1) sabhya - samyagudarzana te jIvAdi zraddhAna svabhAve "jJAnanuM bhavana' che, "nIvAzriddhAnasvamAna. jJAnI bhavanaM' - A jIva ne A ajIva ema bhedajJAnanA AtmanizcayarUpa zraddhAna svabhAve "jJAnanuM bhavana" - hovuM - hovApaNuM - pariNamana - pariNamavApaNuM te samyagadarzana che. (2) nIvavijJAnasvamavera - jIvAdinA jJAna svabhAve "jJAnanuM bhavana' te jJAna che - "jJAnasya bhavanuM jJAna - A jIva - A ajIva I. nA jANapaNA rUpa jJAna svabhAve "jJAnanuM bhavana" - hovApaNuM - pariNamana - pariNamavApaNuM te jJAna che ane (3) rA.viparihara svamAna - rAgAdinA pariharaNa svabhAve "jJAnanuM bhavana" te cAritra che, "jJAnastha bhavanuM vAritra', AtmAthI - jJAnathI atirikta - jJAna sivAyanA rAga-dveSa-mohAdi sarva vibhAvanA ane pudagalAdi rUpa sarva parabhAvanA pariharavA rUpa - sarvathA tyajavA rUpa svabhAve "jJAnanuM bhavana' - hovApaNuM - pariNamana - pariNamavApaNuM te cAritra che. tethI ema - ukta prakArathI bhedavivakSAthI judA judA vivakSita karelA samyagu darzana - jJAna - cAritra e traNe eka ja evuM "jJAnanuM bhavana" AvyuM. tevuM sa rjana jJAnavAritrA pemeva jJAnAmavanamAyAtam | arthAt Ama jIvAdi zraddhAna svabhAve, jIvAdi jJAnasvabhAve, parabhAva pariharaNa rUpa caraNa svabhAve jJAnanuM bhavana e ja paramArthathI - nizcayathI ekIbhAva bhUta ekarUpa" evuM ekatva nizcayagata samyagu darzana - jJAna - cAritra che, eTale eka jJAnabhavana mAtra svabhAvamAM samyaga darzana - jJAna - cAritra e trimUrtinI samAdhi thAya che - e tripuTI samAya che, eTale svayaM siddha thAya che ke jJAna ja paramArtha mohetu che - "jJAnameva paramArthamokSadetu', kevala jJAna ja paramArtha mokSakAraNa che, rUti thatuM, kAraNake "kevala' jJAna sivAya bIjo koI paNa bhAva jyAM rahyo nathI evA kevala jJAna thakI ja kevala jJAna" thAya che, e suprasiddha vastu che. AkRti mokSamArga samyakta jJAna cAritra 'jJAna ja paramArtha-mokSata jJAna bhavana Ama 'sacavarganajJAnavaritra - sabhya darzana - jJAna - cAritra te mokSamArga e suprasiddha sUtranI abhinavIkaraNathI (Reorientation) eka jJAnabhavana mAtramAM ekIkaraNa rUpa parama apUrva paramArthaghaTanA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe atra prakAzI che. jIvAjIvAdi vyAvahArika nava tattvanuM zraddhAna te samyagu darzana, AcArAdi AgamajJAna te jJAna, vrata-tapazcaraNa te cAritra, ema vyavahAra ratnatrayIrUpa te 66
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathaMcit kAraNamAM kAryanA upacArathI "vyavahAra mokSamArga kahevAya che, paNa vAstavika mokSamArga nathI. vAstavika mokSamArga to kahyo te nizcaya ratnatrayInA ekIkaraNa rUpa nizcaya cha gAma pAcho mokSamArga ja che ane teja parama Atmadeza zrImada rAjacaMdrajIe apUrva jinano reH samagu darzana - bhAvathI saMgIta karelo "jinano mULamArga che. paNa jene A vAstavika zAna - cAritranA ekIkaraNArUpa naiRyika mokSamArganuM bhAna vA jJAna nathI te nizcayAbhAsI zuSkajJAnIo ke - nilaya mokSamArga vyavahArAbhAsI kiyAja kevala nizcayano ja vA kevala vyavahArano ja Agraha kare che te yathArtha nathI, kAraNake nizcaya apekSAe ke vyavahAra apekSAe mArganuM yathArtha svarUpa te zuSkazAnI ke kriyAjaDa bannemAMthI ekreya jANatA nathI hotA. ekAMta nizcayanA AgrahI te samyaga darzana e sUtra vAraMvAra uccAre che, paNa te zraddhAna zuM ane kevA prakAre te jANatA nathI ane tenA aMta bhAvane sparzatA nathI. dA.ta. AtmAnI vAta karatA hoya tyAre te paNa jANe koI bIjanI ja vAta karI rahyA hoya ema te kare che, paNa A AtmA te huM chuM evo nizcaya zraddhAna rUpa vA anubhava rUpa bhAva tenA aMtaramAM bhAsato nathI, eTale tenuM zraddhAna paNa vAstavika kharekharUM tattvArtha zraddhAna nathI hotuM. Agama jJAna mATe paNa tema ja che ane cAritra aMge paNa teo (nizcayAbhAsIo) vyavahAra cAritrane utthApI svacchaMdavartanAmAM ke (vyavahArAbhAsIo) vyavahAra cAritra rUpa bAhya vrata-tapAdimAM ja Iti kartavyatA mAne che, paNa niSkaSAya vItarAga bhAvarUpa vA zuddha AtmaramaNatA rUpa nizcaya cAritrane te samajatA nathI vA AcaratA nathI. eTale nizcayAgrahI nizcayAbhAsIonuM temaja vyavahArAgrahI vyavahArAbhAsIonuM mokSamArga prarUpaNa vA AcaraNa paNa yathArtha nathI. A aMge mokSamArga prakAzamAM paMDita pravara ToDaramalajIe nizcayAbhAsIone ane vyavahArAbhAsIone uddezIne ghaNuM ghaNuM mArmika vivaraNa karyuM che. jemake - "aura jina vANImeM to samyagu darzana - jJAna - cAritra kI ekatA bhave mokSa kahyA hai so Isake (nizcayAbhAsI) samyaga darzana jJAna viSe sapta tattva kA zraddhAna bhayA cAhiye niyayAbhAsIne yathArtha so tinakA to vicAra nAhIM, aura cAritra viSe rAgAdika dara kaye cAhiye. zraddhAnAdi nathI sisakA bhI udyama nAhIM. eka apane AtmA ko zuddha anubhavanA Isa hI ko mokSamArga jAna santuSTa bhayA hai. ** taba vaha kahe hai aise hai to zAstra viSe aisA kaise kahA hai - je AtmA kA zraddhAna - zAna - AcaraNa samyagu darzana - jJAna - cAritra hai. (tisakA samAdhAna -) anAdi se paradravya viSe ApakA zraddhAna jJAna AcaraNa thA, tisake upadeza hai. Apa hI viSe ApakA zraddhAna jJAna AcaraNa bhaye paradravya viSe rAga dveSAdika pariNAma karane kA zraddhAnA vA AcaraNa miTa jAya taba samyagu darzanAdika hoya hai. * jaise miTAvane kA jAnanA hoya soI jAnanA samyagu jJAna hai, jaise rAgAdika miTe sohI AcAra samyaka cAritra hai. aisA hI mokSamArga mAnanA yogya hai. "aura zAstra viSe tattvArtha zraddhAna samyagu darzana aisA vacana kahA hai. Isa liye jaina zAstra viSe jIvAdika tattva kahe hai taise Apa (vyavahArAbhAsI) sIkhe hai, tahAM hI vyavahArAbhAsIne yathArtha upayoga lagAve hai, aurana ko upadeza de hai, parantu tina tattvoM kA bhAva tattvArtha - zraddhAnAdi nathI bhAsatA nAhIM. aura yahAM tisa vastu ke bhAva hI kA nAma tattva kahA hai, svabhAva bhAse vinA tattvArtha zraddhAna kaise hoya ? "" parantu Apa ko Apa jAna para kA aMza bhI Apa viSe na milAvanA, aura ApakA aMza bhI para viSe na milAvanA aisA sAMcA zraddhAna nahIM kare hai. ** jaise koI aura hI bAteM karatA hoya taise AtmA kA kathana kare hai parantu yaha AtmA meM haiM aisA bhAva nAhIM bhAse hai. aura jaise koI aura se bhinna batAvatA hoya taise AtmA zarIra kI bhinnatA prarUpe hai. parantu maiM Isa zarIrAdika se bhinna huM, aisA bhAva bhAse nAhIM. aura paryAya viSe jIva-pudgala kai paraspara nimitta se aneka kriyA hoya hai, tina ko doya dravya kA milApa kara 67.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nipajI jAne hai. yaha jIvakI kriyA hai, tisakA pudgala nimitta hai, yaha pudgala kI kriyA hai tisakA jIva nimitta hai aisA bhinna bhinna bhAva bhAse nAhIM. ItyAdi bhAva bhAse vinA jIva-ajIva kA sAMcA zraddhAnI na kahiye. kyoMki jIva-ajIva janane kA to yaha hI prayojana thA, so bhayA nAhIM. aura hiMsAdika sAvadya yoga ke tyAga ko cAritra mAne che (vyavahArAbhAsI), tahAM mahAvratAdika rUpa ke zubhopayoga ko upAdeya rUpapanA kara grahaNa mAne hai. so tattvArthasUtra niSkaSAya vItarAga bhAvarUpa viSe Azrava padArthanakA nirUpaNa karate hue mahAvrata aNuvrata ko bhI Azrava zopayoga niyaya cAritraH 35 kahe hai. yaha upAdeya kaise hoya ? aura Azrava to baMdha kA sAdhaka hai. mahAvratAdi upacAra rUpa cAritra mokSa kA sAdhaka hai, Isaliye mahAvratAdika rUpa Azrava bhAvana hai vyavahAra cAritra cAritrapanA saMbha nAhIM. sakala kaSAya rahita je udAsIna bhAva tisa hI kA nAma cAritra hai. * muni hiMsAdika tIvra kaSAya rUpa bhAvana kA tyAga kareM haiM, kaI maMda kaSAya rUpa mahAvratAdika ko pAle haiM, parantu tisako mokSamArga na mAne hai. yahAM prazna-) je aise hai to cAritra ke teraha bhedana viSe mahAvratAdika kaise kahe hai ? (tisakA samAdhAna-) yaha vyavahAra cAritra kahA hai, vyavahAra nAma upacArakA hai. so mahAvratAdika bhaye hI vItarAga cAritra hoya hai aisA sambandha jAna mahAvratAdika viSe cAritra kA upacAra kiyA hai. nizcaya kara nikaSAya bhAva hai so hI sAMcA cAritra hai. Isa prakAra saMvara ke kAraNanako anyathA jAnatA (vyavahArAbhAsI) saMvara kA sAMcA zraddhAnI na hoya che. (evaM nava tattvano te sAcI zraddhAnI nathI hoto.) aura kaI jIva (vyavahArAbhAsI) tina zAstrana kA bhI abhyAsa kare hai, parantu jahAM jaisA likhA hai taise Apa nirNaya kara Apa ko Apa rUpa para ko para rUpa, AzravAdi ko vyavahArA bhAsIno zAstra AzravAdika rUpa nAhIM zraddhAna kare hai. mukha se to yathAvatu nirUpaNa aisA bhI zAna - zraddhAna mahAvratAdi kare, ki jisake upadeza se samyagu deSTi ho jAya. ** yaha kaise likhA taise cAritra akiMcit kara niSphaLa upadeza de hai parantu Apa anubhava nAhIM kare hai. ** Isaliye samyagu jJAna hotA nAhIM. aise yaha (vyavahArAbhAsI) gyAraha a paryanta paDhe tau bhI siddhi hotI nAhIM. so samayasArAdika viSe mithyASTi ke gyAraha a kI jJAna honA likhA hai. yahAM koI kahe jJAna to ItanA hoya hai parantu jaise abhavya saina ke zraddhAna rahita jJAna bhayA taise hoya hai. (tisakA samAdhAna-) vaha to pApI thA, usakai hiMsAdika kI pravRtti kA bhaya nAhIM thA. parantu jo jIva raiveyaka Adi viSe jaya hai tisamaiM aisA jJAna hoya hai so to zraddhAna rahita nAhIM. usake to aisA zraddhAna hai, ki yaha grantha sAcA hai, paranuM tattva zraddhAna sAMcA na bhayA. samayasAra viSe eka hI jIva ke dharma kA zraddhAna, ekAdazAMga kA jJAna aura mahAvratAdika kA pAlanA likhA hai. "pravacanasAra' viSe aisA likhA hai - AgamajJAna aisA bhayA jisa kara sarva padArthana ko hastAmalakavatu jAne hai. yaha bhI jAne hai, InakA jAnanahArA maiM chuM. paraMtu meM jJAna svarUpa huM aisA Apa ko paradravya se bhinna kevala caitanya dravya nAhIM anubhave hai. Isaliye AtmajJAna zUnya Agama jJAna bhI kAryakArI nAhIM. Isa prakAra usake samyagu jJAna nAhIM." - paMDitapravara ToDaramallajI kRta mokSamArga prakAza, sAtamo adhikAra. _ _ / | azuddha upayoga zuddhaupayoga jJAna svabhAva zubha azubha vibhAva
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya pApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 156 have paramArtha mohetuthI anya evA karmane pratiSedhe che - mottUNa NicchayaThaM vavahAreNa vidusA pavaTuMti / paramaTThamassidANa du jadINa kammakkhao vihio // 156 // nizcaya artha mUkI vyavahArathI re, pravarte che vidvAna; paNa paramArthIzrita yatio taNo re, karmakSaya vihita jANa !... karma. 156 artha - nizcayArtha mUkIne vidvAno vyavahArathI pravarte che, paNa karmakSaya to paramArtha Azrita yationo vihita che. 156 __ AtmakhyAti TIkA atha paramArthamokSahetoranyat karma pratiSedhayati - muktvA nizcayArthaM vyavahAreNa vidvAMsaH pravartate / paramArthamAzritAnAM tu yatInAM karmakSayo vihitaH // 156 // yaH khalu paramArthamokSahetoratirikto vratatapaHprabhRtizubhakarmAtmA keSAMcit mokSahetuH sa sarvo'pi pratiSiddhaH tasya dravyAntarasvabhAvatvAt paramArthamokSahetorevaikadravyasvabhAvatvAt tatsvabhAvena jJAnabhavanasyAbhavanAt tatsvabhAvena jJAnabhavanasya bhavanAt / AtmakhyAti TIkArtha je kharekhara ! paramArtha mokSa hetuthI atirikata(jUdo) evo vrata-tapa pramukha zubhakarmarUpa koInA abhiprAya mokSahetu che, te paNa sarva pratiSiddha che, tenA dravyAntara svabhAvapaNAne lIdhe - paramArtha mokSahetunA ja ektavyasvabhAvapaNAne tasvabhAve jJAnabhavananuM abhavana che mATe; lIdhe tasvabhAvane jJAnabhavananuM bhavana che mATe. mokSahetu te ja te(jJAna) che. AtmabhAvanA - tha - have paramArthanolatoracat - paramArtha mohetuthI anya evuM varSa - karma pratiSedhati - pratiSedha che, niSedhe che. nizcayAI muvatva - nizcayArthane - paramArthane mUkIne vyavahAramAM vikrAMta: pravartate - vyavahArathI vidvAno pravarte che, paramArthatAnAM tu yatInAM - paraMtu paramArthane Azrita - Azraya karI rahelA yationo karmakSaya: vidita: - karmakSaya vihita che. | ti bApA mAtmabhAvanA ||11ddA , : ug - je kharekhara ! nizcaya karIne paramArthanodetorasivita: - paramArtha - mokSahetuthI atirikta - jUdo arthAtu zAnathI jUdo evo vratatA:prakRtizudharmAtmA - vrata-tapa pramukha zubha karmAtmA - zubha karma rUpa pavit mohetu: - koInA keTalAkonA abhiprAye mohetu che, te sarvoDa - te sarva paNa - sarva ja pratiSiddhaH - pratiSiddha che, niSedhavAmAM Avelo che. zA mATe ? tanca dravyAntarasvamAvavAn - tenA - te karmanA dravyAntara svabhAvapaNAne lIdhe tatvamavera - tat svabhAve - tenA svabhAve jJAnanavanasyAmavanAtu - jJAna bhavananuM abhavana che mATe, jJAna hovAnuM nahi hovuM che mATe, paramArthanodeto reva - paramArtha - mokSa hetunA ja - zAnanA ja dravyasvamAvavAnuM - ekadravya svabhAvapaNAne lIdhe tatvamAna - tatu svabhAve - tenA svabhAve jJAnamavanasya bhavanA - jJAnabhavananuM bhavana che, mATe, pariNamana che mATe. jJAna hovApaNAnuM che mATe. A uparathI zuM phalita thayuM? mokSadetustava tatva - mohetu te ja te jJAna che. | ti "Atmati' mAtmabhAvanA ll11ddA 69
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti" mahAbhASya he jIva ! ATalo badho pramAda zo ? zuddha AtmapadanI prAptine arthe vitarAga sanmArganI upAsanA kartavya che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. (694) 764 ukta jJAnarUpa paramArtha mokSahetunA lakSa vinA ke lakSa sahita paNa zubhAdi vyavahArane ja mokSahetu mAnI besanArA te te "paramArtha bAhya" mumukSujanone paramakRpALu parama guru kuMdakuMdAcAryajIe niSkAraNa karuNAthI atre sAcA mokSamArge caDhAvavAnA zuddha hetuthI paramArtha mokSahetuthI anya - jUdA evA zubhakarma rUpa vyavahAramArgano niSedha karyo che ane tenA parama adbhuta paramArtha parama guru AtmakhyAtikartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe pariUTa karyo che.' je kharekhara ! paramArtha mohetuthI atirikta" - ukta jJAna rUpa paramArtha mokSahetuthI - kharekharA tAttvika paramArtha sat mokSahetuthI atirikta - jUdo vrata-tapa pramukha zubhakarma dravyAMtara svabhAvapaNAne lIdhe 35 evo koInA abhiprAya mokSahetu che, te "sarva paNa pratiSiddha che', te zubhakarma mokSahetu nathI: eka . ka samasta paNa pratiSedhavAmAM - niSedhavAmAM Avelo che. zA mATe ? taca dravya svabhAva bhAvapaNAne lIdhe zAna bhavana mAtra ja dravyAnaravabhAvavat - 'tenA dravyAMtara svabhAvapaNAne lIdhe tata svabhAve paramArtha mohetu jJAnabhavananuM abhavana che mATe', tattvamAna jJAnamavanasya samavanatu | arthAtu. tenuM - te vrata-tapAdi zubhakarmanuM AtmAthI anya evuM dravyAntara H che tene lIdhe te dravyAMtara svabhAve jJAna bhavananuM abhavana - nahi hovApaNuM che, dravyAMtara svabhAve jJAna pariNamana - hovApaNuM hotuM nathI mATe. (ane AthI ulaTuM -) paramArthamokSahetIrava drivyasvabhAvavaMtu paramArtha mokSahetunA ja eka dravya svabhAvapaNAne lIdhe tasvabhAve jJAna bhavananuM bhavana che mATe, tat svamAna jJAnamavanI bhavanAta', AtmAthI ekadravyasvabhAvapaNuM che, tene lIdhe, tat svabhAve - te Atmadravya svabhAve jJAnabhavananuM bhavana - hovApaNuM che - Atma svabhAve jJAna pariNamana - hovApaNuM hoya che mATe. Ano phalitArtha zuM che ? upara kahyuM te parathI arthApattithI svayaM siddha thAya che ke jJAnabhavana mAtra je paramArtha mohetu che, tenuM ja eka Atmadravya svabhAvapaNuM hoI te ja - jJAnabhavana mAtra ja - kevala jJAna ja mokSahetu che - mokSadetudveva tat ! be vastuno saMbaMdha hovo te baMdha che, be vastuno saMbaMdha chUTI eka vastu hovuM te mokSa che. eTale ke baMdha be hoya to thAya che, eTale jyAM parano Azraya che te baMdhamArga che, kevala zAnabhavana mokSa eka hoya to thAya che, eTale jyAM parano Azraya chUTI kevala svano nizcaya mokSamArga: ja Azraya che te mokSamArga che. Ama traNe kALamAM na caLe evo akhaMDa vyavahAra mokSamArga : nizcaya siddhAMta che ke mokSamArga AtmAzrita che, eTale zuddha sahaja AtmasvarUpa AtmasvabhAvano je Azraya kare che - kevala jJAnabhavana rUpa zuddhopayogane avalaMbe che te ja mokSa pAme che. samyagu darzana - jJAna - cAritra e AtmAno svabhAva che ane tat svabhAve jJAnanuM bhavana e ja eka paramArtha mokSahetu - nizcaya mokSahetu che, paramArtha mokSamArga-nizcaya mokSamArga che. AthI ulaTuM je paradravyAzrita che te mokSamArga nathI paNa baMdhamA eTale vrata-tapa pramukha zubhakarma rUpa - zubhopayoga rUpa vyavahAra mArgane koI loko mokSamArga mAnI bese che, te tema nathI. arthAt azubha karma jema baMdhamArga che, tema zubhakarma rUpa vyavahAra dharma paNa baMdhamArga ja che, mokSamArga nathI ja. hA, vyavahAra mokSamArga paramArtha mokSamArganuM nimitta thaI zake che, eTale nimitta-naimittika saMbaMdhane lIdhe te "vyavahAra mokSamArga' ema upacArathI kahevAya che, paNa te pote vAstavika sAkSAtu mokSamArga nathI. te vyavahAranA nimitta avalaMbane jIva je paramArtha "mokSamArge caDhe to tenI apekSAe te kAraNamAM kAryanA upacArathI vyavahAra mokSamArga che. vAstavika mokSamArga to paramArtha mokSamArga-nizcaya mokSamArga ja che ane te to ukta prakAre paramArtha mokSahetu jJAna e ja mokSamArga che - 70
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pusthapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 156 ke je eka ja kevala jJAna samyagu darzana - jJAna - cAritra rU5 AtmasvabhAve pariName che. ane A paramArtha mokSamArga thakI ja - nizcaya mokSamArga thakI ja mokSa thAya che, vyavahArathI nahi. eTalA mATe ja atre paramArtha Azritono ja - zuddha tattva nirUpaka nilaya mokSamArga nizcaya Azritono ja mokSa vihita kahyo che, vyavahAra Azritono nahi. thakI ja mokSa upacArathI mokSamArga kahevAtA vyavahAra mokSamArganA AlaMbane paNa chevaTe yathokta nizcayamokSamArge caDye ja chUTako che. mATe nizcayane ja - paramArthane ja bhUtArtha-sAco mokSamArga mAnI mumukSuoe te ja anusaravo yogya che. atre koI ema kaheze. ame zraddhAna nizcayanuM karazuM paNa pravRtti to vyavahAranI karazuM, to te paNa yathArtha nathI, kAraNake paM. ToDaramalajIe kahyuM che tema nizcayanuM nizcaya rUpe ne vyavahAranuM vyavahAra rUpe zraddhAna karavuM yukta che ane pravRttimAM - AcaraNAmAM to AcaraNA to zuddha dravyanuM jevuM svarUpa che te niraMtara lakSamAM rAkhI tene anusAra - 'dravyAnusAra vara' - jema bane tema zuddha karavA yogya che. A nizcaya vyavahAra ane cAritrAdi sUkSma mImAMsA karatAM paM. ToDaramalajIe "mokSamArga prakAza'mAM prakAzya che ke - nizcayakA nizcaya rUpa aura vyavahAra kA vyavahAra rUpa zraddhAna karanA yukta hai. ekahI nayakA zraddhAna bhaye ekAMta mithyAtva hai. aura pravRtti viSe nayakA prayojana nAha, nizcayanayathI nirUpaNa te pravRtti to dravya kI pariNati hai, jisa dravya kI pariNati hoya tisako sisa satyArtha : vyavahAranayathI hI kara prarUpiye hai so nizcaya hai aura tisa ha ko anya dravya kI pravRpiye nirUpaNa asatyArtha so vyavahAra naya hai, aise abhiprAya anusAra prarUpaNameM lisa pravRtti viSe donoM nayo kA grahaNa mAnanA mithyA hai. to kyA kariye so kahiye hai. nizcaya naya kara je nirUpaNa kiyA hoya, usako satyArtha mAna usakA zraddhAna aMgIkAra karanA aura vyavahAra naya kara je nirUpaNa kiyA hoya usako asatyArtha mAne tisakA zraddhAna choDanA. ** je aise hai to jinamArga viSe donoM nayoM kA grahaNa karanA kahA hai so kaise hai ? (tisakA samAdhAna-) jaina mArga viSe kahIM to nizcayanaya kI mukhyatA liye vyAkhyAna hai, tisako to satyArtha aise hI hai, so aisA jAnanA. aura kahIM vyavahAra na kI mukhyatA liye vyAkhyAna hai tisakA aise he nAhIM, nimittArtha apekSA upacAra kiyA hai, aisA jAnanA. Isa prakAra jAnane hI kA nAma donoM nayo kA grahaNa hai, aura donoM nayoM ke vyAkhyAna ko sAmAnya satyArtha jAna aise bhI hai aisA bhrama rUpa pravarte aise to donoM nayo kA grahaNa karanA kahA hai nAhIM. - Isaliye vrata avrata donoM vikalpa jahAM paradravya ke grahaNa tyAga kA kucha prayojana nAhIM aisA udAsIna vItarAga zuddhopayoga soI mokSamArga hai. aura nIcalI dazA viSe kaI jIvana kai zubhopayoga aura zuddhopayoga kA yuktapanA pAIye hai, Isaliye upacAra kara vratAdika zubhopayoga ko mokSamArga kahA hai. aura vicAra kiye zubhopayoga mokSa kA ghAtaka hI hai, aisA zraddhAna karanA aura zuddhopayoga hI ko upAdeya mAna tisakA upAya karanA. jaina dharma viSe to yaha upadeza hai, ki pahile tattvajJAnI hoya pIche jisakA tyAga kare usakA doSa paricAne tyAga kiye guNa hoya tisako jAne. aura apane pariNAmana pahelAM tattvajJAna te vinA ko ThIka kare. vartamAna pariNAmana hI ke bharose pratijJA na kara baiThe, jisakA sarva cAritra mithyA cAritra agAmI nirvAha hotA jAne so pratijJA kare. * * cAritra viSe je samyaka pada hai so ajJAna AcaraNa kI nivRtti ke artha hai. Isaliye pahile tattvajJAna hoya tisa pIche cAritra hoya to samyaka cAritra nAma pAve hai. jaise koI khetIvAlA bIja to bove nAhIM, anya sAdhana kare to annaprApti kaise hoya ? ghAsa kUsa hI hoya, taise ajJAnI nija tattvajJAna kA to abhyAsa kare nAhIM, aura anya sAdhana kare to mokSaprApti kaise hoya ? devapadAdika hI hoya. tahAM kaI jIva aise hai je tattvAdika kA nAma bhI na jAne kevala vratAdika viSe hI pravarte hai. 71
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kaI jIva aise hai pUrvokta prakAra samyagu darzana - jJAna kI ayathArtha sAdhana kara vratAdika viSe pravarte hai. so yadyapi vratAdika yathArtha Acare tathApi yathArtha zraddhAna jJAna vinA sarvacAritra ii mithyA cAritra hai. soI samayasAra ke kalaza viSe kahA hai - vittarazyanta svayameva I. aura "paMcAstikAya' viSe jahAM anna viSe vyavahArAbhAsa vAloM kA kathana kiyA hai vahAM teraha prakAra ke cAritra hoteM bhI kisakA mokSamArga viSe niSedha kiyA hai. aura pravacanasAra" viSe AtmajJAna zUnya saMyamabhAva akAryakArI kA hai. "" isaliye pahile tattvajJAna bhaye hI AcaraNa kAryakArI hai. cAritra hai so vItarAga bhAva hai. " (yahAM prazno - jo sarAga vItarAga bheda kara dohI prakAra cAritra kahA hai so kaise hai ? (tisakA uttara-) jaise cAvala doya prakAra hai - sarAga-vItarAga cAritra: eka tuSa sahita hai, eka tuSa rahita hai. tahAM aisA jAnanA - tuSa hai so satuSa nikhuSa cAvalanuM cAvala kA svarUpa nAhIM, cAvala viSe doSa che. koI sthAnA taSa sahita deSTAMta : rAga doSa cAvala kA saMgraha kare yA tisako dekha koI bholA tuSa hI ko cAvala mAna saMgraha kare to vRthA hI khedakhinna hoya. taise cAritra doya prakAra hai - eka sarAga hai, eka vItarAga hai. tahAM aisA jananA - rAga hai so cAritra kA svarUpa nAhIM, cAritra viSe doSa hai. aura kaI jJAnI prazasta rAga sahita cAritra dhare hai, tinako dekha kaI ajJAnI prazasta rAga hI ko cAritra mAna saMgraha kare to vRthA khedakhinna hI hoya. * tattvajJAna vinA utkRSTa AcaraNa hai tau bhI asaMyama hI nAma pAve. kyoMki rAgabhAva karane kA abhiprAya nAhIM miTA hai, soI dikhAIye dravyaliMgI muni rAjyAdika ko choDa nircantha to raiveyaka paryanta kase pahuMce ? paranuM Isa ko mithyAdRSTi asaMyamI thI zAstra viSe kahA hai. so tisakA kAraNa yaha hai ki Isake tattvana kA zraddhAna jJAna sAMcA bhayA nAhIM. I." - paM. zrI ToDaramalajI kata "mokSamArga prakAza AkRti paramArtha mokSahetu sva dravya svabhAva svabhAve jJAna bhavana mokSa hetu karma zubha padravya svabhAva svabhAve na jJAna bhavana na mohetu
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 106 jJAnanuM bhavana ja mokSahetu che ema tAtparya rUpa samayasAra kaLaza (7) prakAze che jJAna bhavana ja mokSano hetu, zAna bhavana ja mokSano hetu, anuSTup vRttaM jJAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM sadA / ekadravyasvabhAvatvAnmokSahetustadeva tat // 106 // vRtta jJAna svabhAve ja, bhavana jJAnanuM sadA; ekadravya svabhAvatve, mokSahetu ja te ja taMt // 106 // amRta pada-106 jJAna bhavana ja mokSasaMketu, zAna bhavana ja mokSa saMketu... jJAna bhavana ja mokSano hetu. 1 jJAna bhavana ja te jJAnabhAve, jJAnanuM bhavana je thAve, jJAna bhavana ja eka jyAM hoye, anya bhavana na kaMI paNa joye... jJAna. 2 jJAna bhavana te jJAna svabhAve, vRtta vRtti zuM varSe sadAye, jJAna svabhAva kadI nA jAye, kevala jJAnabhavanamAM dhAye... jJAna. 3 jJAna bhavana mokSahetu AthI, eka dravya svabhAvapaNAthI, jJAna bhavana ja mokSano hetu, bhagavAn amRta zAne rahe tuM... jJAna. 4 artha - jJAnanuM bhavana sadA zAna svabhAvathI vRtta (viMTAyeluM) che, tethI eka dravya svabhAvapaNAne lIdhe te ja (kevala jJAna bhavana ja) mokSahetu che. 'amRta jyoti' mahAbhASya "jJAna jIvano svatvabhUta dharma che.'' hAthanoMdha '"sarvaze anubhavelo evo zuddha AtmaprAptino upAya zrI guru vaDe jANIne tenuM rahasya dhyAnamAM laIne AtmaprApti karo.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 764 zAna bhavana zAna svabhAvathI vRtta, tethI te ja mokSahetu - - uparamAM je bhagavatI 'AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM parama tattvajJAna prakAzyuM, te parama tattva zAnanA meruzikhara para A ane A pachInA be ema traNa tattvAmRta saMbhRta kaLaza-kAvya caDhAvatAM parama AtmabhAvanAthI bhAvitAtmA parama jJAnIzvara mahAkavi paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe divya jJAna udyota relAvyo che vRttaM jJAnasvabhAvena jJAnasya bhavanaM sadA jJAnanuM bhavana sadA zAna svabhAvathI vRtta che, zAne lIdhe, eka dravya svabhAvapaNAne lIdhe, dravyasvamAvatvAta, tethI zuM ? mokSahetustadeva tat tethI te ja - jJAna bhavana ja mokSahetu che. arthAt zAnanuM 'bhavana' - hovApaNuM pariNamana pariNamavApaNuM sadA zAna svabhAvathI 'vRtta' viMTAyeluM che. jema kSetra vRttithI vADathI vRtta viTAyeluM varte che, vRttinI vADanI bhAra vartatuM nathI, tema A jJAnanuM bhavana zAnasvabhAva vRttithI - vADathI vRtta viMTAyeluM ja varte che, jJAna svabhAva vRttinI vADanI byUra vartatuM nathI. kAraNa ke eka dravya svabhAvapaNuM che, eTale ke jJAna bhavana zAna svabhAva eka Atmadravya svabhAva rUpa che, tethI karIne eka Atmadravya svabhAvapaNAne lIdhe mokSano hetu' avisaMvAdI acUka kAraNa te ja - jJAna ja che, kAraNa ke kevala zAna sivAya jyAM bIjo bhAva nathI evA kevala jJAna svabhAve bhavana pariNamana hovApaNArUpa - vartAvArUpa 'kaivala' jJAna bhavana thakI ja - - - - - - - 73 - - - - -
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kevala jJAnanI prApti hoya che ane kevala jJAna thakI avazya mokSaprApti hoya che - eTale "kevala jJAna ja paramArtha mokSahetu che, ti sthita | AkRti eka jJAna bhavana - - - - - - - jJAna svabhAvathI vRtta svabhAva mokSata tadevA tat - thakI
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryApApa prarUpaka tRtIya aMka: samayasAra kaLaza 107 karmasvabhAvathI vRtta jJAna bhavana nathI evA bhAvano samayasAra kaLaza (8) kahe che - anuSTup vRttaM karmasvabhAvena jJAnasya bhavanaM na hi / dravyAMtarasvabhAvatvAnmokSaheturna karma tat // 107 // vRtta karmasvabhAve nA, bhavana jJAnanuM kadA; dravyAMtara svabhAvatve, mohetu na karma tatuM. 107 amRta pada-107 karma karaNa na mokSano hetu, karma karaNa na mokSano hetu, zAna bhavana ja mokSano hetu, zAna bhavana ja mokSa saMketu. karma karaNa na mokSano hetuM. 1 jJAna bhavana ja te jJAna bhAve, jJAnanuM bhavana je thAve, jJAna bhavana ja eka jyAM hoye, anya bhavana na kaMI paNa joya... karma karaNa. 2 zAna bhavana te karma svabhAve, vRtta vRtti zuM na karAye, zAna svabhAva kadI nA jAye, karmakaraNamAM kadI na dhAye... karma karaNa. 3 karma karaNa na mokSahetu AthI, anya dravya svabhAvapaNAthI, jJAna bhavana ja mokSano hetu, bhagavAnuM amRta jJAne vahe tuM... karma karaNa. 4 artha - jJAnanuM bhavana karma svabhAvathI vRtta (viMTAyeluM) nathI ja, tethI dravyAMtara svabhAvapaNAne lIdhe karma mokSahetu nathI. amRta jyoti mahAbhASya "Atma pariNAmanI sahaja svarUpe pariNati thavI tene zrI tIrthakara dharma kahe che. Atma pariNAmanI kaMI paNa capaLa pravRtti thavI tene zrI tIrthakara karma kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 568 AgalA kaLazamAM kahyuM tethI ulaTuM - vRtta svamAna jJAnasya bhavanaM di - jJAnanuM bhavana karma svabhAvathI vRtta che nahi, zAne lIdhe ? dravyAMtara - svabhAvapaNAne lIdhe, vyAMtaratvamAvatthAta, tethI zuM? te karma mohetuM nathI, polatu ne rma tat | arthAt jJAnanuM "bhavana - zAna bhavana karma - svabhAvathI hovApaNuM - pariNamana - pariNamavApaNuM kadI paNa karma svabhAvathI "vRtta' - vRtta nathI, tethI karma viMTAyeluM che nahi. jema kSetra vRttithI - vADathI vRtta - viMTAyeluM varte che, tema hatu nathI ja A jJAnanuM bhavana karma svabhAva vRttithI - vADathI vRtta - viMTAyeluM vartatuM. nathI, eTale ke jJAna bhavana che tyAM karma karaNa nathI ne karma karaNa che tyAM jJAna bhavana nathI. kAraNake dravyAMtara svabhAvapaNuM che, eTale ke jJAna bhavana e Atmadravya svabhAva che ane karma svabhAva e pudgala dravya svabhAva che eTale karmakaraNa e dravyAMtara svabhAva rUpa che. tethI karIne dravyAMtara svabhAvapaNAne lIdhe mokSano hetu te karma che ja nahi. arthAt mokSa AtmAzrita che ane karma parAzrita che, eTale AtmasvabhAva rUpa - Atmadharma rUpa jJAna che tyAM parasvabhAva rUpa karma nathI ane parasvabhAva rUpa karma che tyAM AtmasvabhAva rUpa - Atmadharma rUpa jJAna nathI ane Atma svabhAva - dharma thakI ja mokSa thAya che paNa parabhAva - karma thakI mokSa thato ja nathI, eTale ke AtmasvabhAva-dharmano jyAM abhAva che evuM karma mohetu nathI ja, A akhaMDa nizcaya siddhAMta dharma - 75
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bIjA zabdomAM kahIe to karma e kAMI zAna bhavanano svabhAva nathI, paNa AtmAthI anya evo dravyAMtara svabhAva che, tethI te zubhAzubha karma mokSanuM kAraNa nathI ja, rUta sthitaM ! AkRti na jJAna bhavana - vira - ra - - dravyAMtara svabhAvathI vRtta dravyAMtara svabhAva mokSata na karma tatu. thakI
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya pApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 108 jJAna bhavana ja mokSahetu ane karma mohetu nathI eTale te niSedhavAmAM Ave che, evA bhAvanA traNa kAraNa rajU karato samayasAra kaLaza 9) prakAze che - anuSTup mokSahetutirodhAnAdvaMdhatvAtsvayameva ca / mokSahetutirodhAyibhAvatvAttaniSidhyate // 10 // mohetu tirodhAne, svayaM baMdhapaNA thakI; mohetu tirodhAyi, bhAve niSiddha te nadI. 108 amRta pada-108 karma karaNa trikAraNe niSedhyuM, mokSa lakSya jJAna bhavane vevyuM, karma karaNa trikAraNe niSedhyuM, mokSa lakSya jJAna bhavane vedhyuM.. karma karaNa. 1 mokSahetu tirodhAna karatuM, baMdhapaNuM svayaM tasa TharatuM, mohetu tirodhAyi bhAva, karma tethI niSedhyuM sAva... karma karaNa. 2 darzana zAna cAritra bhAva, mohetu e Atma svabhAva, tenuM karma kare tirodhAna, karma tethI niSedhyuM jANa !... karma karaNa. 3 karma beDI puruSane bAMdhe, saMsAra kArAgRhamAM goMdhe, svayaM baMdhapaNuM che Ama, tethI karma niSedhyuM tamAma... karma karaNa. 4 samyagu darzana zAna cAritra, karma udaya kare viparIta, mohetu tirodhAyi bhAva, karma tethI niSedhyuM sAva.. karma karaNa. 5 karma karaNa trikAraNe ema, niSedhyuM sarvathA tema, bhagavAna amRta amRtavANI, jJAna bhavane lyo e mANI... karma karaNa. 6 artha - mokSa hetunA tirodhAnane lIdhe ane svayameva baMdhapaNAne lIdhe (ane) mohetu tirodhAyi bhAvapaNAne lIdhe te (kama) niSedhAya che. amRta jyoti" mahAbhASya jaina mArga zuM? rAga dveSa ane ajJAnanuM javuM te." - zrImad rAjacaMdra, e. 957 (upadeza chAyA) ane ema ukta prakAre jJAna bhavana ja mokSahetu che ane karma mohetuM nathI ja. eTalA mATe ja te niSedhavAmAM Ave che, tenA traNa kAraNo - ke je have pachInI karma niSedhanA gAthAonA bhAvanuM sUcana kare che - tenuM nirUpaNa karato A utthAnikA 4 kAraka kaLaza lalakAryo che - mokSAtirodhAnad vaMdhavAlvimeva 4, mokSata vidyAjikAvatvAta. (1) mokSatanA tirodhAnane lIdhe. (2) ane vayameva baMdhapaNAne lIdhe, (3) ane mokSahetunA tirodhAyi bhAvapaNAne lIdhe te karma niSedhAya che - trividhyate | arthAt karmano niSedha karavAmAM Ave che te A traNa kAraNane lIdhe - (1) eka to te karma mokSahetunuM tirodhAna - DhAMkI devApaNuM - AvaraNapaNuM kare che, (2) bIjuM, te karmanuM potAnuM ja baMdhapaNuM che, (3) ane trIjuM, tenuM - te karmanuM mokSahetunuM tirodhAyibhAvapaNuM che, DhAMkI devA rUpa 77.
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti bhAvapaNuM che - AvaraNa bhAvapaNuM che. A atre karma niSedhakAraNonuM anukrame varNana have pachInI gAthAomAM karyuM che. eTale A kaLaza nIcenI gAthAonI samuccaya utthAnikA rUpa che. AkRti mozAyata ) [ baMdha | (molata) tat niSedha tirodhAna thakI svayaM eva baMdhatva thakI tirodhAyi bhAvatva thakI
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 157-158-159 have karmanuM mohetunuM tirodhAna kAraNa sAdhe che - vatthassa sedabhAvo jaha NAsedi mlmlnnaastto| micchattamalocchaNNaM taha sammattaM khu NAyavvaM // 157 // vatthassa sedabhAvo jaha NAsedI malamelaNAsatto / . aNNANamalocchaNNaM taha NANaM hodi NAyavvaM // 158 // vatthassa sedabhAvo jaha NAsedI malamelaNAsatto / kasAyamalocchaNNaM taha cArittaM pi NAdavvaM // 159 // . vastrano zveta bhAva jyama nAzato re, malamelana Asakta; mithyAtva male tyama avAcchanna to re, jANavuM nize ja samyakta... karma. 157 vastrano zveta bhAva jyama nAzato re, malamelana Asakta; ajJAna male tyama avaracchanna to re, jANavuM jJAna ja atra... karma. 158 vastrano zveta bhAva jyama nAzato re, malamelana Asakta; kaSAya maLe tyAM avacchanna to re, jANavuM nikSe cAritra... karma. 159 artha - vastrano zveta bhAva jema mala melanAsakta sato nAze che, tema mithyAtva malathI avaracchanna (AcchAdita, DhaMkAyela) samyakatva nizcayathI jANa. 157 vastrano zveta bhAva jema malamalanAsakta sato nAza che (nAza pAme che), tema ajJAna malathI avacchatra jJAna hoya che ema jANavuM. 158 vastrano zveta bhAva jema malamalanAsakta sato nAze che, tema kaSAya malathI avacchaa (DhaMkAyeluM) cAritra paNa jANavuM. 159 AtmabhAvanA - matha - have vo - karmanuM mokSadetutirodhAnavara - mohetunuM tirodhAna karaNa AvaraNa karavApaNuM sAthayati - sAdhe che - vastasya tAva: - vastrano zveta bhAva yathA - jema matakSetanAvata: narati - malamelanAthI sakta thayelo nAze che - nAza pAme che, tathA - tema mithyAtvamanAvaa - mithyAtva malathI avacchatra - AcchAdita - DhaMkAyeluM evuM sarva rahetu jJAtivya - samyakatva kharekhara ! nizcaye karIne jANavuM. vaca mAvo - vastrano zveta bhAva yathA - jema mana netanAvata: nazyati - malamalanAthI sakta thayelo nAza pAme che, tathA - tema ajJAnatAvachanna - ajJAnamalathI avaccha - AcchAdita thayela - DhaMkAyela jJAnaM jJAtibaM mavati - jJAna jJAtavya - jANavuM yogya che. vastrasya tamAvo - vastrano cetabhAva yathA - jema manetanAvata: nazyati - malamelanAthI sakta evo nAza pAme che, tathA - tema SAyamanAvaa - kaSAyamalathI avacchaa - DhaMkAyeluM vAritramAM jJAtivya - cAritra paNa zAtavya che - jANavuM yogya che. | ti mAyA 'kAbhAvanA' li96NA91898I jJAnaza satharva - zAnanuM saMkhyatva mokSataH svabhAva: - mohetu evo svabhAva (ta) tirodhI te - tirohita thAya che. konAthI? zAthI? gharamAvena mithyAtvanAnA rmanasena - parabhAvathI - "mithyAtva' nAmanA karmalathI savacchatrastrInuM - avaccharApaNAne lIdhe, AcchAditapaNAne lIdhe. konI jema ? avachama (kaMkAyela) cheta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema. jJAnasya jJAnaM - jJAnanuM jJAna te mokSadetu: svabhAva: - mohetu svabhAva tiroyite - tirohita thAya che. konAthI ? zAthI ? paramAvena ajJAnanAnA annena - parabhAvathI - "ajJAna' nAmanA karmamalathI gavacchatravat - avaccharApaNAne lIdhe - AcchAditapaNAne lIdhe. konI jema ? gharamAvamUtamatAvaRtra tavastrasvabhAvamUtaveta svabhAvavat - parabhAvabhUta malathI avaracchara - DhaMkAyela zveta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema. rAtrei - jJAnanuM cAritra (ta) mohetu: svabhAva: - mohetu svabhAva tirothI te - tirohita thAya che. konAthI ? zAthI? gharamAna kaSAyanAnA manena - parabhAvathI - "kaSAya" nAmanA karmamalathI savacchannatA - avacchamapaNAne lIdhe AcchAditapaNAne lIdhe. 79
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha karmaNo mokSahetutirodhAnakaraNaM sAdhayati - jJAnasya samyaktvaM mokSahetuH svabhAvaH parabhAvena mithyAtvanAmnA karmamalenA vacchannatvAt tirodhIyate vastrasya zvetabhAvo yathA nazyati malamelanAsaktaH / mithyAtvamalAvacchannaM tathA samyaktvaM khalu jJAtavyaM // 157 // vastrasya zvetabhAvo yathA nazyati malamelanAsaktaH / ajJAnamalAvacchannaM tathA jJAnaM bhavati jJAtavyaM // 158 // vastrasya zvetabhAvo yathA nazyati malamelanAsaktaH / kaSAyamalAvacchannaM tathA cAritramapi jJAtavyaM // 159 // samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA parabhAvabhUtamalAvacchanna zvetavastrasvabhAvabhUta zvetasvabhAvavat, jJAnanuM samyaktva mokSahetu svabhAva - parabhAvathI - mithyAtva' nAmanA karmamalathI avacchannapaNAne lIdhe tirohita thAya che parabhAvabhUta malathI avacchanna zveta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema, jJAnasya jJAnaM mokSahetuH svabhAvaH parabhAvenA jJAnanAmnA karmamalenA - vacchannatvAt tirodhIyate parabhAvabhUtamalAvacchanna zvetavastrasvabhAvabhUta zvetasvabhAvavat, ato mokSahetutirodhAnakaraNAt karma pratiSiddhaM || 157||158||159|| AtmakhyAti TIkArtha - 80 jJAnasya cAritraM mokSahetuH svabhAvaH parabhAvena kaSAyanAmnA karmamalenA vacchannatvAt tirodhIyate jJAnanuM jJAna mokSahetu svabhAva - parabhAvathI 'ajJAna' nAmanA karmamalathI avacchannapaNAne lIdhe tirohita thAya che parabhAvabhUta malathI avacchanna zveta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema, ethI karIne mokSahetunA tirodhAna karaNane lIdhe karma pratiSiddha che. 157, 158, 159 parabhAvabhUtamalAvacchanna zvetavastrasvabhAvabhUta zvetasvabhAvavat / - jJAnanuM cAritra mokSahetu svabhAva parabhAvathI DonI Thebha ? parabhAvabhUta malAvacchanna zvetavastrasvabhAvabhUta zvetasvabhAvavat parabhAvabhUta bhAthI avaschana- khAychAhita zvetavastranA svabhAvabhUta ceta svabhAvanI prema. khA uparathI zuM isita thayuM ? ato- khethI arIne mokSahetu tirodhAnakaraNAt - bhokSahetunA tirodhAna arazane bIdhe khAchAdhAna azvApazAne bIdhe karma pratiSiddhaM - arbha pratiSiddha che - pratiSedhavAyAM niSedhavAmAM Ave che. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||157 || 158|| 159 / / 'duSAya' nAmanA durbhabhalathI avacchannapaNAne lIdhe, tirohita thAya che parabhAvabhUta malathI avacchanna, zveta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ payapA5 prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 157-158-159 AkRti parabhAva karmamala mithyAtva svabhAva mokSahetu samyattva)nAza mala vastra tibhAvanAza. ajJAna jJAna)nAza vAriSTha nAza kaSAya - amRta jyoti mahAbhASya "kaSAyAdinu' moLApaNuM ke ochApaNuM na thAya tyAM sudhI zAna ghaNuM karIne utpanna na ja thAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 706 samuccaya utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe karma pratiSedhanA traNa kAraNa kahyA, temAM prathama karma mokSahetanuM tirodhAna kevI rIte kare che te A gAthAomAM zveta vastranA zveta zAnanA samyakatvAdi svabhAvanA dRSTAMtathI bhagavAna zAstrakAre suMdara gamika sUtra zailImAM sAdhyuM che. svabhAvanuM parabhAva karmamalathI ane teno sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAva vivarI dekhADI bhagavAna tirodhAna : malAvachanna "AtmakhyAti'sUtrakartAe paNa tevI ja gamika zailIthI ora samarthita karyuM che zveta vastranuM dRSTAMta . (1) "jJAnagha saMkhyatve' - jJAnane samyakatva e "mokSadetu: svabhAva:' - mohetu evo svabhAva che, te parabhAvathI tirohita thAya che - Avarita thAya che - DhaMkAI jAya che - paramAvena tirodhIte | kayA parabhAvathI ? zAne lIdhe ? " mithyAtva' nAmanA karmamalathI avacchatrapaNAne lIdhe - AcchAdita thaI javApaNAne lIdhe - DhaMkAI javApaNAne lIdhe. konI jema tirohita thAya che ? parabhAvabhUta malathI "acchanna' - AcchAdita thayela - kAI gayela zveta vastranA svabhAvabhUta zvata svabhAvanI jema - paramAvamUtamatAvarjhannatavatravamavamUtaratavamAvavatu | tathA - (2) "jJAnaya jJAnaM - jJAnanuM jJAna e "mokSadetu: mAva:' - mohetu evo svabhAva che, te parabhAvathI tirohita - Avarita thAya che. kayA parabhAvathI ? zAne lIdhe ? "ajJAna' nAmanA karmamalathI avachannapaNAne lIdhe - AcchAditapaNAne lIdhe. konI jema tirohita thAya che ? parabhAvabhUta malathI "avacchatra' - AcchAdita - DhaMkAI gayela zveta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema. tathA - 3) jJAnastha vAritra' - jJAnanuM cAritra e "mokSadetu. mAva:' - mohetu evaM svabhAva che, te parabhAvathI tirohita - Avarita thAya che. kyA parabhAvathI ? zAne lIdhe ? "kaSAya' nAmanA karmamalathI avacchatrapaNAne lIdhe - AcchAdita thaI gayApaNAne lIdhe. konI jema tirohita thAya che ? parabhAvabhUta malathI avacchatra - AcchAdita zveta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema. A parathI zuM phalita thayuM ? "mokSadetutirodhAnavata' - mokSahetunA tirodhAna karaNane lIdhe - AvaraNa karavApaNAne lIdhe karma pratiSiddha che, pratiSedhavAmAM - niSedhavAmAM AveluM che - " pratiSiddha | arthAtu - (1) dhoLA kapaDAno dhoLo svabhAva teno svabhAvabhUta che, te jema tenAthI anya - jUdA parabhAvabhUta malathI - melathI AcchAdita thavApaNAne lIdhe - DhaMkAI javApaNAne lIdhe tirohita thAya che - anAvibhUta hoya che, Avirbhata - pragaTa dekhAto nathI, tema zAnanuM samyakatva - samyakapaNuM, e mohetu svabhAva che, te tenAthI anya - jUdA parabhAvabhUta evA mithyAtva' nAmanA karmamalathI AcchAdita thavApaNAne lIdhe - DhaMkAI javApaNAne lIdhe anAvirbhata hoya che, Avirbhata pragaTa dekhAto nathI. temaja - (2) dhoLA kapaDAno dhoLo svabhAva teno svabhAvabhUta che, te jema tenAthI anya - jUdA 81
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmavyAti parabhAvabhUta malathI AcchAdita - DhaMkAI gayela zveta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema. tathA - (3) "jJAnasya varitra - zAnanuM cAritra e jotu: svabhAva - mohetu svabhAva che, te parabhAvathI tirohita - Avarita thAya che. kayA parabhAvathI ? zAne lIdhe ? kaSAya" nAmanA karmamalathI avacchatrapaNAne lIdhe - AcchAdita thaI gayApaNAne lIdhe. konI jema tirohita thAya che ? parabhAvabhUta malathI avaracchanna - AcchAdita jeta vastranA svabhAvabhUta zveta svabhAvanI jema. A parathI zuM phalita thayuM ? notirodhAnachaRUta' - mohetunA tirodhAna karaNane lIdhe - AvaraNa karavApaNAne lIdhe karma pratiSiddha che, pratiSedhavAmAM - niSedhavAmAM AveluM che - niSiddha ! arthAtu - (1) dhoLA kapaDAno dhoLo svabhAva teno svabhAvabhUta che, te jema tenAthI anya - jUdA parabhAvabhata malathI - melathI AcchAdita thavApaNAne lIdhe - DhaMkAI javApaNAne lIdhe tirohita thAya che - anAvibhUta hoya che, Avirbhata - pragaTa dekhAto nathI, tema jJAnanuM samyakatva - samyakapaNuM e mohetu svabhAva che, te tenAthI anya - jUdA parabhAvabhUta melathI AcchAdita thavApaNAne lIdhe - DhaMkAI javApaNAne lIdhe tirohita hoya che - anAvibhUta hoya che, Avirbhata - pragaTa dekhAto nathI. tema (2) jJAnanuM jJAna e mokSahetu svabhAva che, te tenAthI anya - jUdA parabhAvabhUta evA "ajJAna nAmanA karmamalathI AcchAdita thavApaNAne lIdhe - DhaMkAI javApaNAne lIdhe tirohita - Avarita hoya che, anAvibhUta hoya che, Avirbhata - pragaTa dekhAto nathI. temaja - (3) dhoLA kapaDAno dhoLo svabhAva teno svabhAvabhUta che te jema tenAthI anya - jUdA parabhAvabhUta melathI AcchAdita thavApaNAne lIdhe - DhaMkAI javApaNAne lIdhe tirohita thAya che - anAvibhUta hoya che, Avirbhata - pragaTa dekhAto nathI, tema zAnanuM cAritra - AcaraNa e mohetu svabhAva che, te tenAthI anya - jUdA parabhAvabhUta evA "kaSAya' nAmanA karmamalathI AcchAdita thavApaNAne lIdhe - DhaMkAI javApaNAne lIdhe tirohita thAya che - anAvibhUta hoya che, Avirbhata pragaTa dekhAto nathI. Ama amithyAtva' nAmathI ke "ajJAna' nAmathI ke kaSAya nAmathI oLakhAto karmamala rUpa parabhAva' paramArtha mohetu jJAna "svabhAvanuM tirodhAna - anAvirbhavana - AcchAdana AvaraNa kare che, tethI karIne mokSahatanA tirodhAna karaNane lIdhe - tirodhAna - anAvirbhavana - AcchAdana karavApaNAne lIdhe karma pratiSiddha che, pratiSedhavAmAM - niSedhavAmAM AveluM che. AkRti para. pu .
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 160 have karmanuM svayaM baMdhapaNuM sAdhe che - so savaNANadarisI kammarayeNa NiyeNavacchanno / saMsArasamAvaNNo Na vijANadi savvado savvaM // 160 // te sarvajJAnadarzI khare re ! nija karmaja avacchaa; sarvataH sarva na vijANato re, saMsAra samApanna... karma zubhAzubha. 160 artha - te sarva jJAnadarzI nija karmarajathI avacchaa (DhaMkAyela) evo saMsAra samApanna (saMsArane pAmelo) sato sarvataH sarva jANato nathI. 160 mAdhyAti TIvI. atha karmaNaH svayaM baMdhatvaM sAdhayati - sa sarvajJAnadI karmarajasA nijenAvacchannaH / saMsArasamApano na vijAnAti sarvataH sarvaM // 160 // yataH svayameva jJAnatayA vizvasAmAnyavizeSajJAnazIlamapi jJAnamanAdisvapuruSAparAdhapravartamAnakarmamalAvacchannatvAdeva baMdhAvasthAyAM sarvataH sarvamapyAtmAnamavijAnadajJAnabhAvenaivedamevamavatiSThate / tato niyataM svayameva karmaiva baMdhaH / ataH svayaM baMdhatvAt karma pratiSiddhaM ||160|| AtmakhyAti TIkArtha kAraNake - svayaM ja jJAnatAe karIne vizva sAmAnya - vizeSa jJAnazIla chatAM jJAna anAdi sva puruSAparAdhathI pravartamAna karmamalathI avacchatrapaNAne lIdhe ja baMdha avasthAmAM sarvataH sarva paNa AtmAne avijANatuM (vizeSe karIne nahi jANatuM), ajJAnabhAvathI ja A ema avatiSTha che (jema che tema sthiti kare che), tethI niyatapaNe svayameva karma ja baMdha che. ethI karIne svayaM baMdhapaNAne lIdhe karma pratiSiddha che. amRta jyoti' mahAbhASya AtmA ajJAna rUpI paththara karI dabAI gayo che." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA atre karma pratiSedhanuM bIjuM kAraNa - karmanuM svayaM baMdhapaNuM sAdhyuM che ane AtmakhyAti kartAe tenuM nikhuSa vizleSaNa karyuM che - jJAna svayameva - pote ja - ApoApa ja jJAnatAe karI gaNAvanA : a - have rmaLa: - karmanuM svayaM - pote ApoApa yaMdhatva - baMdhatva - baMdhapaNuM sAdhati - sAdhe che. sa sarvajJAna - te sarvajJAnadarzI ninena ranavachanna: - nija - potAnI kamarajathI avaccha - AcchAdita thayelo evo. saMsArasApatro - saMsAra samApana - saMsArane pAmelo sato sarvataH sarva na vinAnAti - sarvataH sarva nathI vijANato - vizeSa nathI jANato. || ti bApA mAtmabhAvanA 16. yata: - kAraNake svayameva jJAnatayA - svayameva - pote ja jJAnatAe - jJAnapaNAe karIne vivasAmAnyavizeSajJAna zItama jJAna - vizva sAmAnya - vizeSa jJAnazIla chatAM jJAna - anAdri puruSAparAdha - pravartamAna maitAvajInnatvadeva - anAdi svapuruSAparAdhathI pravartamAna karmamalathI avacchatrapaNAne lIdhe ja - vaMdhAvasthAmAM - baMdha avasthAne viSe sata sarvataH sarvamAnavanAnas - sarvapaNa - sarva ja AtmAne avijANatuM - vizeSe karIne nahi jANatuM, ajJAnamArksava - ajJAna bhAvathI ja mevamatine - A ema avatiSTha che - avasthiti kare che, jema che tema sthiti kare che, to * tethI karIne - niyataM vameva maiva vaMdha: * niyatapaNe svayameva karma ja baMdha che. A parathI zuM phalita thayuM ? ata: - AthI karIne svayaM yaMdhatvati - svayaM - pote baMdhapaNAne lIdhe varSa pratiSiddha - karma pratiSiddha che - niSedhavAmAM AveluM che. L rUti "Atmati' mAbhimAvanA 960. 87
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karIne vizva - sarva sAmAnya - vizeSa jJAnazIla chatAM - vivasAmAnyavizeSajJAnazInamApa, baMdha avasthAmAM sarvataH - sarvathA sarva prakAre sarva paNa AtmAne - potAne "avijANatuM' - svayaM baMdhapaNAne lIdhe nahi jANatuM, ajJAna bhAvathI ja A ema "avatiSTha che' - avasthiti - karma niSiddha jema che tema sthiti karI rahyuM che - ema zAne lIdhe ? anAdi sva puruSAparAdhathI pravartamAna - pravartI rahelA karmamalathI avacchatrapaNAne lIdhe ja - AcchAditapaNAne lIdhe ja - AvRttapaNAne lIdhe ja - sanArisvapuruSArapravartamAnakkamanAvachannavAva |' Ama che tethI zuM ? tethI niyatapaNe - nizcitapaNe - cokkasapaNe svayameva - pote ja - ApoApa ja karma ja baMdha che, jethI karIne svayaM - pote baMdhapaNAne lIdhe karma pratiSiddha - niSiddha che - svayaM vaMdhavAnuM pratiSiddha | arthAt - zAna "jJAnatAe karIne - jJAnapaNAe - jANapaNAe karIne "vizva sAmAnya vizeSa jJAnazIla" che. eTale ke vizva - sarva sAmAnya - vizeSa jANavAnuM enuM karma malAvacchanna jJAna zIla che - svabhAva che, eTale sarva sAmAnya - vizeSa jANavuM e A sarvataH sarva paNa jJAnanuM svabhAvabhUta AcaraNa che. AvuM svabhAvathI sarvajJa - sarvadarzI chatAM AtmAne jANatuM nathI A jJAna "anAdi sva puruSAparAdhathI' - nAri puruSAparAdhena eTale ke anAdinA puruSanA - AtmAnA "potAnA" aparAdhathI - doSathI - gunhAthI pravartamAna - pravartI rahelA karmamalathI - mala jevA malina karanArA karmarUpa melathI "acchannapaNAne... - AcchAdita thaI javApaNAne - AvRta thaI javApaNAne - DhaMkAI javApaNAne pAmeluM che. ata eva baMdha avasthAmAM sarvataH - sarva prakArathI sarva paNa AtmAne - potAne nahi jANatuM A jJAna ajJAna bhAvathI ja ema asarvajJa - asarvadarzIpaNe avasthita rahe che. jema che tema sthiti kare che. tethI niyatapaNe - nizcitapaNe svayameva - ApoApa ja karma ja baMdha che, ethI svayaM - pote baMdhapaNAne lIdhe karma pratiSiddha che - pratiSedhavAmAM niSedhavAmAM AveluM che. AkRti te sava sarva ja AtmAne a-vijANato ajJAna bhAve ja A Ama avaticche che karma ja baMdha ataH svayaM baMdhatvathI karma pratiSedha zAnadarzI nija karmamala avacchatra na baMdha - avasthAmAM para karma pud. jIva
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ have karmanuM mokSahetunuM tirodhAyi bhAvapaNuM darzAve che puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 161-162-163 AtmabhAvanA artha samyaktvanuM pratinibaddha mithyAtva jinavarothI parikathita che, tenA udayathI jIva 'mithyArdaSTi' ema jANavo. 161 * jJAnanuM pratinibaddha ajJAna jinavarothI parikathita che, tenA udayathI jIva 'ajJAnI' jANavo. 162 cAritrano pratinibaddha kaSAya jinavarothI parikathita che, tenA udayathI jIva acAritra jANavo. 163 sammattapaDiNibaddhaM micchattaM jiNavarehi parikahiyaM / tassodayeNa jIvo micchAdiTThitti NAyavvo // 161 // NANassa paDiNibaddhaM aNNANaM jiNavarehi parikahiyaM / tassodayeNa jIvo aNNANI hodi NAyavyo // 162 // cArittapaDiNibaddhaM kasAyaM jiNavarehi parikahiyaM / tassodayeNa jIvo acaritto hodi NAyavvo // 163 // samyaktva pratanibaddha mithyAtvane re, bhAkhyuM jinavare tema; tasa udayathI jIvane jANavo hai, 'mithyAdaeNSTi' ja ema... karma zubhAzubha. 161 jJAnanuM pratinibaddha ajJAna che re, bhAkhyuM jinavara tema; tasa udayathI jIvane jANavo re, ajJAna ja hoya ema... karma. 162 cAritra pratiniSiddha kaSAya che re, bhAkhyuM jinavara tema; tasa udayathI jIvane jANavo re, acAritra hoya ema... karma. 163 - - - saya - ve karmaNo karmanuM mokSahetutirodhAvimAvatva - mokSahetunuM tirodhAyi bhAvapaNuM - AcchAdana - AvaraNa karanArapaNuM - samyaktvapratinitvanuM mithyAtva - samyaktvanuM pratinibaddha - 'prati' sAmuM - viruddhamAM 'nibaddha' - nirtRtapaNe baMdhAyela mithyAtva binavI: rithita - jinavarothI parikathita che - sarvathA thavAmAM AveluM che, tasvIyena - tenA udayathI nIvo mithyAvRSTiritijJAtavya: - jIva 'mithyAdaSTi' ema jANavo. jJAnasya pratinitvanuM jJAnaM jJAnanuM pratinibaddha ajJAna binare: parithita - jinavarothI parikathita che, tolyena - tenA udayathI nIvo ajJAnI mati jJAtavya: - jIva ajJAnI hoya che ema jANavo. cAritrapratinivaddha: hraSAya - cAritrano pratinibaddha kaSAya binareH parithitaH - jinavarothI parikathita che, tasyotsyena - tenA udayathI nIvoDacAritro mavati jJAtavya: - jIva acAritra hoya che ema jANavo. // kRti gAyA gAbhamAvanA || - jJAnasya sabhyavattasya - samyaktvanuM - mokSahetoH svamAvasya - mokSahetu evA svabhAvanuM pratibaMdhao ti mithyAtva - pratibaMdhaka - pratibaMdha karanAra - rokanAra kharekhara ! sphuTapaNe mithyAtva che, tattu - ane te - mithyAtvano svayaM naiva - svayaM - pote karma ja che, tanuvayAveva - tenA - mithyAtva karmanA udaya thakI ja jJAnasya mithyAvRSTitva - jJAnanuM mithyArdaSTipaNuM hoya che. zAnanuM - mokSahetoH svamAvasya - mokSahetu evA svabhAvanuM pratibaMdharuM jinAjJAnaM - pratibaMdhaka kharekhara ! sphuTapaNe ajJAna che, tattu - ane te azAna to svayaM maiMva - svayaM - pote karma ja che, taddulavAveva - tenA - azAna karmanA udaya thakI ja jJAnasyAjJAnataM jJAnanuM ajJAnapaNuM hoya che. rAtrisya - cAritrano - mokSaheto svamAvasya mokSahetu evA svabhAvano pratibaMdha: bila RSAyaH - pratibaMdhaka kharekhara ! sphuTapaNe kaSAya che, sa tu - ane te kaSAya to svayaM maiva - svayaM - pote karma ja che, tavuGeva - tenA - kaSAya karma - udaya thakI ja jJAnasyAcAritraNaM * jJAnanuM acAritrapaNuM hoya che. A parathI zuM phalita thayuM ? taH - AthI svayaM mokSahetutirodhAvimAvAt - svayaM - pote mokSahetunA tirodhAyi - DhAMkI denArA bhAvapajJAne lIdhe rma pratiSiddha - karma pratiSiddha che, niSedhavAmAM AveluM che. II rUti 'AtmajJAti' gAbhamAvanA ||99||%062||663|| - 85 -
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA atha karmaNo mokSahetatirodhAyibhAvatvaM darzayati - samyaktvapratinibaddhaM mithyAtvaM jinavaraiH parikathitaM / tasyodayena jIvo mithyAdRSTiriti jJAtavyaH // 161 // jJAnasya pratinibaddhaM ajJAnaM jinavaraiH parikathitaM / tasyodayena jIvo ajJAnI bhavati jJAtavyaH // 162 // cAritrapratinibaddhaH kaSAyo jinavaraiH parikathitaH / tasyodayena jIvo'cAritro bhavati jJAtavyaH // 163 // samyaktvasya jJAnasya cAritrasya mokSahetoH svabhAvasya mokSahetoH svabhAvasya mokSahetoH svabhAvasya pratibaMdhakaM kila mithyAtvaM pratibaMdhakaM kilAjJAnaM pratibaMdhakaH* kila kaSAyaH tattu svayaM karmaiva tattu svayaM karmaiva sa tu svayaM karmaiva tadudayAdevajJAnasyamithyAdRSTitvaM tadudayAdeva jJAnasyAjJAnatvaM / tadudayAdeva jJAnasyAcAritratvaM / ataH svayaM mokSahetutirodhAyibhAvatvAt karma pratiSiddhaM / / 161 / / 162 / / 163 / / AtmakhyAti TIkArtha samyaktanuM - jJAnanuM cAritrano mokSahetu svabhAvanuM mohetu svabhAvanuM mokSahetu svabhAvano pratibaMdhaka phuTapaNe mithyAtva, pratibaMdhaka phuTapaNe ajJAna pratibaMdhaka phuTapaNe kaSAya te to svayaM karma ja che, te to svayaM karma ja che, te to svayaM karma ja che. tenA udaya thakI ja tenA udaya thakI ja tenA udaya thakI ja jJAnanuM mithyASTipaNuM che, jJAnanuM ajJAnapaNuM che, zAnanuM acAritrapaNuM che. ethI karIne svayaM mohetunA tirodhAyi bhAvapaNAne lIdhe karma pratiSiddha che. amRta jyoti' mahAbhASya je prakAre jIva zAna, darzana, cAritrane viSe satata jAgRta thAya tema karavAmAM vRtti joDavI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 10 atre karma pratiSedhanuM trIjuM ane chelluM kAraNa - "mohetunuM tirodhAyi bhAvapaNuM darzAvyuM che ane tenuM parama talasparzI adbhuta mImAMsana parama advaitadarzI - parama siddhAMtI mohetu svabhAvanA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAzya che - (1) sarvasya - samyakatvanuM bhAvapaNAne mokSaheta evA svabhAvanuM - "nolatoH svabhAvastha pratibaMdhaka - pratibaMdha lIdhe karma niSiddha karanAruM nizcaya karIne - mithyAtva che. te to svayaM - pote karma ja che. tenA udaya thakI ja jJAnanuM mithyASTipaNuM che - "jJAnI mithyAtve ' (2) jJAnanuM - mohetu evA svabhAvanuM - "nakSato. mAvasya - pratibaMdhaka - pratibaMdha karanAruM nizcaya karIne ajJAna che, te to svayaM - pote karma ja che, tenA udaya thakI ja jJAnanuM ajJAnapaNuM che, "jJAnasya pAThAMtara : pratiniviMdhaja 86
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryApApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra gAthA 11-12- 13 ajJAnatva | (3) cAritrano - mokSahetu svabhAvano - "okSadeto. mAvasya - pratibaMdhaka - pratibaMdha karanAro nizcaya karIne kaSAya che. te to svayaM - pote karma ja che, tenA udaya thakI ja jJAnanuM acAritra paNuM che - "jJAnI kavAritrarva |' ethI zuM ? ethI karIne svayaM - pote - ApoApa ja "mokSadetutirodhAyikAvatthAt - mohetunA tirodhAya - DhAMkI denArA bhAvapaNAne lIdhe karma pratiSiddha - niSiddha che, sUrya pratiSiddha | arthAt (1) samyakta - samyakapaNuM e mokSahetu - mokSanuM avisaMvAdI kAraNa rUpa svabhAva che, svabhAva - AtmAno nija bhAva - AtmabhAva che. A samyakatvanuM - samyakAdi mohetu mokSahetu svabhAvanuM pratibaMdhaka nizcaya karIne mithyAtva che, mokSahetu - svabhAvanA pratibaMdhaka mokSanA amogha kAraNa rUpa A samyatva svabhAvano pratibaMdha - rodha - mithyAtvAdi karmanA udaya aTakAyata karanAruM, rodhanAruM - rokanAruM - aTakAvanAruM nizcaye karIne thakI ja zAnanA mithyAtva che, samyaktanuM - mohetu svabhAvanuM pratibaMdhaka - pratirodhaka A mizrAdekhitvAdi mithyAtva te to svayaM - pote karma ja che, tenA udaya thakI ja jJAnanuM mithyASTipaNuM che. temaja - (2) jJAnanuM - mohetu svabhAvanuM pratibaMdhaka nizcaya karIne ajJAna che. mokSaheta - mokSanA amogha kAraNa 3pa A jJAna svabhAvano pratibaMdha - rodha - aTakAyata karanArUM, rodhanArUM - rokanAruM - aTakAvanAruM nizcaya karIne ajJAna che. jJAna svabhAvanuM pratibaMdhaka - pratirodhaka A ajJAna te to svayaM - pote karma ja che. tenA udaya thakI ja jJAnanuM ajJAnapaNuM che. temaja - (3) cAritrano - mokSahetu svabhAvano pratibaMdhaka nizcaya karIne kaSAya che, mokSahetu - mokSanA amogha kAraNa rUpa A cAritra svabhAvano pratibaMdha - rodha - aTakAyata karanAro, rodhanAro - rokanAro - aTakAvanAro nizcaya karIne kaSAya che. cAritra svabhAvano pratibaMdhaka - pratirodhaka A kaSAya te to svayaM - pote karma ja che, tenA udaya thakI ja jJAnanuM acAritrapaNuM che. Ama mohetu samyakta svabhAvanA pratibaMdhaka mithyAtva karmanA udaya thakI ja jJAnanuM mithyASTi paNuM che, mokSahetu jJAna svabhAvanA pratibaMdhaka ajJAna karmanA udaya thakI ja jJAnanuM ajJAnapaNuM che, mokSahetu cAritra svabhAvanA pratibaMdhaka kaSAya karmanA udaya thakI ja jJAnanuM acAritrapaNuM che, tethI karIne svayaM mokSahetunA tirodhAyi bhAvapaNAne lIdhe - DhAMkI devA rUpa bhAvapaNAne lIdhe karma pratiSiddha che - pratiSedhavAmAM - niSedhavAmAM AveluM che. AkRti ')prati misyAno 7tad udayathI tad udayathI mohetu ThapakI karma ja cAritra azAna : zAna) mohetuJI svabhAva, zAnanuM ) mithyASTipaNe, cAritro ; ; mohataJIkaSAya svabhAjI | karmI zAnanuM ajJAnapaNuM tad udayathI "zAnanuM' acAritrapaNe savabhAja para karma pud.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A adhikAranA upasaMhArarUpa cAra maMgala samayasAra kaLaza prakAze che, temAM prathama (10) samayasAra kaLazamAM naiSkarma pratibaddha jJAnano saMvega utkIrte che - zArdUla vikrIDita saMnyastavyamidaM samastamapi tatkarmaiva mokSArthinA, saMnyaste sati tatra kA kila kathA puNyasya pApasya vA / samyaktvAdinijasvabhAvabhavanAnmokSasya heturbhava - traiSkarmyapratibaddhamuddhatarasaM jJAnaM svayaM dhAvati / / 109 // che A tyAjya samasta karma ja khare ! mokSArthi e sarvathA, tyAgI teha dIdhe ja puNyanI khare ! vA pApanI zI kathA? samyakatvAdi nija svabhAvabhavane muktinuM hetu thatuM, naiSkarma pratibaddha uddhata rasa jJAna svayaM doDatuM. 109 amRta pada-109 "vItarAga jaya pAma' - e rAga mumukSune sarva karma saMnyAsa, mumukSune sarva karma saMnyAsa, sadA kArya jethI uddhata vasa, pAme jJAna prabhAsa... mumukSane. 1 puNya-pApanI pachI kathA zI, karye sarva saMnyAsa? zubhAzubha karma bheda ja zyo tyAM, niSkarma jyAM abhyAsa... mumukSune. 2 samyaktAdi nija svabhAvanA, bhavana thakI uddAma, hetu hotuM mokSa taNuM A, jJAna ja amRta dhAma... mumukSune. 3 pratibaddha naiSkarme sAthamAM, uddhata rasa A jJAna, anubhava amRta pAna karatuM, doDe svayaM bhagavAna... mumukSune. 4 niSkarma evuM uddhata rasa A, jJAna saMvege doDe, bhagavAna amRta dhAma mokSamAM, mumukSune nita joDe. mumukSune. 5 artha - tethI A samasta paNa karma ja mokSArthIe saMnyasavA yogya (tyajavA yogya) che, te saMnyasta (tyakta) sate kharekhara ! puNyanI vA pApanI kathA zI ? samyaktAdi nija svabhAva bhavana thakI mokSano hetu thatuM evuM naiSkarma pratibaddha (nairya sAthe joDAyeluM) uddhata rasavALuM jJAna svayaM doDe che. "amRta jyoti' mahAbhASya "Atma jJAna pragaTe tyAre ja AtmajJAnIpaNuM mAnavuM, guNa pragaTyA vinA manavuM e bhUla che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 643 "puNya pApa pudagala maya te akhila dala, khala guNa Tala mani vyakti bheda dhare che, yAte punya pApa rodha kIne nija bodha sodhi, krodha vyAdhakI samAdhi rAga roSa jare che; Idhana abhAva jese agani udyota nAMhi, bIja ke abhAva jese vRkSa vRddhi kare che, tese bhAva karma nAsa jJAna cetanA prakAza, parama anaMta pada devacaMda vare che." - devacaMdrajI kRta dra.pra. 3-82 88
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryApApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 109 AkRti zAna, samyakvAdi samasta (puNya-pApa) || (E 7mokSa mokSArthIne 'uddhatarasa (nija svabhAva) ) svayaM doDe che - tat karma ja II bhavana, bhavanathI, saMnyAsa have Ama samasta karmanuM pratiSiddhapaNuM nigSa yuktithI siddha karI kevala jJAnanA paramollAsamAM ramaNa karatA parama AtmabhAvanAthI bhAvitAtmA mahAkavIzvara paramarSi tatvadivijayI dharmacakInA amRtacaMdrAcAryajIe A adhikAranA samasta vaktavyanA parama sArasamuccaya cAra kIrtisthaMbha samA rUpa - parama tattva niSkarSa rUpa parama paramArtha amRtarasathI saMbhUta A cAra cAra maMgala kaLaza parama maMgala kAvya - kalaza atra samayasAra tattva maMdiranA meru zikhara para caDhAvyA che. te jANe tattva divijaya karavA nIkaLelA dharmacakravartInA cAre digaMtomAM ropita karelA zAzvata bhAva-kIrti sthaMbho hoyanI ! masta temAMnA A prathama maMgala kalazano bhAvArtha A prakAre - Ama uparamAM "AtmakhyAti'mAM vistArathI vivarI dekhADyuM, tema samyaka tattva vyavasthA che, tethI karIne saMnyastavyanirva samastama tata Ava mokSArthanA - A samasta paNa - sarva karma saMnyAsaH zubha - azubha sakala paNa karma avizeSathI "mokSArthIe' - mokSanA arthI - samyakatvAdi svabhAva Icchaka mokSAbhilASI mumukSue "saMnyastavya" che, saMnyAsa - tyAga karavA bhavana thakI mohetu thavA yogya che ane vinA apavAde te samasta ja karma "saMnyasta" sate - tyakta uddhata zAnano saMvega sate, tyajI devAmAM AvyuM, A karma puNya che vA A karma pApa che ema puNyanI vA pApanI kathA - vArtA zI ? - saMnyaste sati tatra #aa jina thI pUrA pApA vA ? A puNyakarma vA A pApakarma evo TALo pADavAnI vAta ja zI ? eTale pachI sacavattvaninasvamavamavanAt - samyakatvAdi nija svabhAva bhavana thakI - samyapha - jJAna - cAritra rUpa nija - potAnA AtmAnA svabhAvano hovApaNA thakI - pariNamavApaNA thakI mokSano hetu thatuM - mokSastha heturmavana - mokSanuM avisaMvAdI kAraNa banatuM evuM jJAna svayaM - pote doDe che - jJAnaM ghAvati, saMvegathI vRddhimAna bane che. kevuM ane kevA prakAre ? to ke - naiRcaMtivamadvAra naiSkarma pratibaddha ane uddhatarasa. naiSkarma pratibaddha' - jyAM kaMI paNa karavApaNuM rahyuM nathI evA niSkarmapaNA sAthe pratibaddha - pratibaMdha pAmeluM - joDAyeluM - saMlagna thayeluM evuM che, ane AvuM naiSkarthya - pratibaddha che tethI ja te "uddhata rasa - jeno rasa utkaTa - ullasita thayo che evuM che ane uddhatarasavALuM che, eTale ja te uddhata koIthI rokyuM rokAya nahi evA vegIlA pravAhavaMtuM banI sarita pravAhanI jema svayaM doDe che - saMvegathI - atyaMta vegathI pragatimAnuM banI ucca ucca AtmadazArUpa Urdhva bhUmikAone pAme che.
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti karma zAna samuccayamAM paNa karma to baMdhArtha ja, zAna ja mokSArtha, ema udghoSaNA karato samayasAra kaLaza (11) prakAze che - zArdUlavikrIDita yAvatpAkamupaiti karmavirati nisya samyaG na sA, karmajJAnasamuccayo'pi vihitastAvanna kAcit kSati / kiM tvatrApi samullasatyavazato yatkarma baMdhAya ta - nmokSAya sthitamekameva paramaM jJAnaM vimuktaM svataH // 110 // samyapha pAka na pAmI karma virati A jJAnanI jyAM sudhI, karma-zAna samuccayo paNa karyo nA ko kSati tyAM sudhI; kiMtu hyAM paNa ullase avazathI je karma baMdhArtha te, mokSArthe sthita jJAna eka ja pare vimukta pote ja te. 110 amRta pada-110 dhAra taravAranI' - e rAga karma to baMdhano hetu nizcaya Thare, zAna eka ja khare ! mohetu, eha nizcaya sadA hRdayamAM je dhare, te mumukSu lahe mokSasetu... karma to. 1 jyAM lagI jJAnanI karma virati ja te, pAka samyakapaNe nA ja pAme, tyAM lagI karma ne jJAnano samuccayo, paNa karyo ko kSati na eha ThAme... karma to. 2 kiMtu A karma ne jJAnanA samuccaye, karma je avazathI ulase che, te to baMdhArtha kevala ahIM hoya che, eha nizcaya sadAye lase che... karma to. 3 atra mokSArtha to sthita eka ja parama, jJAna vimukta je Apa Ape, kevala jJAna viNa anya jyAM bhAva nA, evuM A jJAna bhavabaMdha kApe... karma to. 4 eha nizcaya sadA hRdayamAM je dhare, te jano anukrame karma vAmI, kevala jJAna bhagavAna sthita anubhave, parama amRta te AtmarAmI... karma to. 5 artha - jyAM lagI jJAnanI te karma virati samyaka pAka pAmatI nathI, tyAM lagI karma - jJAnano samuccaya paNa karyo (vihita che) to koI kSati (hAni) nathI. paraMtu atre paNa avazathI je karma samullase che, te baMdhArthe che, mokSArthe to svataH vimukta evuM parama jJAna sthita che. 110 amRta jyoti mahAbhASya game te kriyA, japa, tapa ke zAstra vAMcana karIne paNa eka ja kArya siddha karavAnuM, te e ke jagatnI vistRta karavI ane salUnA caraNamAM rahevuM.' - zrImad rAjacaMdra, aM. (254), 299 ukta cAra maMgala kaLaza kAvyamAM A bIjo kaLaza che - yavat pAmupati Rvirati jJanI cam na sI - jyAM lagI jJAnanI te karma virati' - sarva karmathI viramavA rUpa karma-zAna samuccayamAM paNa virati samyakapaNe pAka pAmatI nathI. paripakva thatI nathI, tyAM lagI karma zati nathI paNa temAM ane jJAnano samuccaya - ekatra saMyoga paNa vihita - vidhipaNe karavAmAM paNa karma baMdhArtha, zAna na Avelo hoya to, temAM koI kSati' - doMSarUpa hAni nathI, eka ja mokSArtha pharmajJAnasamudAyokapi viditastAva chAvita kSati | paraMtu temAM paNa eTaluM to 90
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pujyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 110 avazaya spaSTa samajI levuM yogya che ke atre paNa - karma - jJAna samuccayamAM paNa je karma "avazathI' - asvAdhInapaNAthI samulase che te baMdhArthe' che - baMdha mATe hoya che - triA samUchatyavaza varSa vaMdhAya tat mokSArthe - mokSane mATe to svataH - ApoApa vimukta evuM parama - sarvathI para - utkRSTa kevala jJAna eka ja sthita che - "mokSA sthitame meva paramaM jJAna vimuvataM svata: " A akhaMDa nizcaya rUpa trikAlAbAdhita siddhAMta sarva mumukSu jogIjane aMtaramAM kotarI rAkhavA yogya che." AkRti jyAM sudhI jJAnanI karma virati pAka samyagu na pAme tyAM sudhI karma-jJAna samuccaya vihita kAMI kSati nathI atra paNa , karma avazathI samulase che. tatu baMdhArthe mokSArthe eka ja parama jJAna svataH vimuktaka A kaLazanA bhAvane jhIlI banArasIdAsajI prakAze che - jyAM lagI aSTa karmano sarvathA vinAza nathI, tyAM lagI aMtarAtmAmAM be dhArA varNavI che - eka zAnadhArA", eka zubhAzubha karma dhArA, banI AnadhArA morUpa : prakRti nyArI nyArI che - jUdI jUdI che, dharaNI - bhUmikA nyArI - jUdI jUdI che, zubhAzubha karmadhArA baMdha rUpa AmAM ATalo vizeSa che ke karmadhArA baMdha rUpa che, te parAdhIna zaktithI vividha baMdha karanArI che, jJAnadhArA che te mokSarUpa che, mozanI karanAra che, doSanI haranAra che, bhavasamudranI tarasI che - "gyAnadhArA mokharUpa mokhakI karanahAra, dokhakI haranahAra bhau samudra taranI.' je la aSTa karma ko vinAsa nAMhI saravathA, tau lA~ aMtarAtamAA dhArA doI baranI, eka gyAna dhArA eka subhAzubha karmadhArA, duhaMkI prakRti nyArI nyArI nyArI dharanI, ItanI vizesa ju karamadhArA baMdharUpa, parAdhIna sakati vividha baMdha karanI, myAnadhArA mokharUpa mokhakI karanahAra, dokhakI haranahAre bhau samudra taranI." - zrI banA.kata sa.sA. puNya pApa a. 14 sarakhAvo - "zuddhava mAnapArA syAtsamyaktvaprAptyinaMtaram / melAvitrA tu poSaRI pravati " - zrI yazovijayajI kRta adhyAtmasAra, 18-15
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ekAMta karma naya - jJAnanaya avalaMbanArA magna, vizva upara taratA to satata jJAnabhavanavaMta ja, ema vIragarjanA karato samayasAra kaLaza (12) saMgIta kare che zArdUlavikrIDita magnAH karmanayAvalambanaparA jJAnaM na jAnaMti ye, magnA jJAnanayaiSiNo'pi yadati svacchaMdamaMdodyamAH / vizvasyopari te taraMti satataM jJAnaM bhavaMtaH svayaM, ye kurvati na karma jAtu na vazaM yAMti pramAdasya ca // 111 // magnA karmanayAvalaMbanaparA je jJAna nA jANatA, mannA jJAnanayecchako ja ati je svacchaMda maMdodyamo, teo vizva pare tare nita khare ! jJAna svayaM je thatA, nA karmo karatA pramAda vazamAM je nA kadApi jatA. 111 amRta pada-111 'dhAra taravAranI' - e rAga jJAnI haMsa te tare, vizva sara upare, jJAna saMtata svayaM te bhavaMtA, karma kadI nA kare, vaza pramAdane khare ! je kadI thAya nA satya saMtA... jJAnI haMsa. 1 magna karma paika e, ajJa jana TUMka te, jAya bhavajala jAya DUbI A apArA, karma nayanA ja avalaMbane tatparA, zAna jANe na jeo bicArA... jJAnI haMsa. 2 magna te paNa vaLI DUbe bhavajala paDI, jJAnanaya IcchatA vacana aMge, jJAna vArtA karA maMda udyama dharA, je jano vartatA ati svacchaMde.. jJAnI haMsa. 3 vizvasa2 upare jJAnI haMsa te tare, jJAna saMtata svayaM je bhavaMtA, karma kadI nA kare, vaza pramAdane khare ! je kadI thAya nA satya saMtA... jJAnI haMsa. 4 taratAM ema AvaDe, teha bhavajala tare, te udAsIna rahI moja mANe, taratAM nahIM AvaDe, teha bhavajala bUDe, karma paMkamagna te, duHkha khANe... jJAnI haMsa. 5 vizva mAnasa sare, muni udAsIna khare ! parama te haMsa, AnaMda mANe, bhagavAna amRta taNI vANI amRta taNo, jANato hoya te marma jANe... jJAnI haMsa. 6 artha - karma nayanA avalaMbana 52 evA jeo jJAnane nathI jANatA, teo magna (DUbelA) jJAnanaya IcchanArAo paNa jeo ati svacchaMdathI maMda adhamo che, teo paNa magna che vizvanI upara teo tare che, jeo satata svayaM jJAna hotA kadI paNa karma karatA nathI ne kadI paNa pramAdane vaza jatA nathI. amRta jyoti' mahAbhASya koI kriyA jaDa thaI rahyA, zuSka jJAnamAM koI; mAne mAraga mokSano, karuNA upaje joI.'' - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi ''jeNe pramAdano jaya karyo teNe parama padano jaya karyo.'' " zrId rAjacaMdra, aM. 852 92
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 111 cAra aMtya maMgala kalazomAM A trIjo kaLaza che - anA: pharmanayavinaMvanaparA jJAna nAnaMti che - karmanayanA' - kriyAnayanA avalaMbanamAM - Azraya karavAmAM tatpara evA karma nasAvalaMbI mana jeo jJAnane nathI jANatA, te "magna" che, bhavasAgaramAM DUbI gayelA che. zAna navAvalaMbanI magna ? temaja - mInA jJAnanaSi yatisvachaMdama: - jJAnanayane satata jJAna bhavaMta apramatta ja IcchanArAo je ati svacchedathI maMda evA jano che athavA maMda udyamavALA vizva upara taranArA che, teo paNa "magna" che, bhavasAgaramAM DubI gayelA che. vizavopari te tAMti - vizvanI upara to te tare che ke jeo satata svayaM jJAna hotAM - satataM jJAnaM bhavaMtaH svayaM, niraMtarapaNe - akhaMDapaNe pote jJAna pariNamatAM, kadI paNa karma karatA nathI ane kadI paNa pramAdane vaza jatA nathI - 2 survati na >> nAtu na vaza yAMti pramAhitya | arthAta jeo ekAMta kriyAnA AgrahI kriyAjaDa ajJAnI che, teo saMsAra samudramAM DUbelA che; temaja jeo mukhathI nizcayamukha vAto karanArA ekAMta jJAnanA AgrahI zuSkakSAnI svacchaMdI maMda jano - maMda udyamI pramAdI jAno che, teo paNa saMsAra samudramAM DUbelA che ane te kriyAjaDa ane zuSkajJAnI banne saMsArasAgaramAM DUbelA jano sAgaramAM DUbelA durbhAgI janonI jema kevala duHkha ja anubhave che. AthI ulaTuM, zAna-kriyAno samanvaya karatA jeo kevala jJAna rUpe ja pariName che, te niSkarmI apramatta - svarUpathI abhraSTa subhAgI jano saMsAra sAgaranI upara tare che ane saMsAra sAgaranI upara taratAM A AtmArAmI saMtajano sAgara para taratA tArAnI jema parama sukha ja anubhave che, parama AnaMda ja mANe che.* AkRti karmanayAvalaMbI zAnanayAvalaMbI zAnane na jANatA bhavasAgaramAM ::::::::: ] svaccheda maMda udyamI svaye tare. dAna bhavatAM che karma karatA nathI ?' pramAdane vaza jatAM nathI magna manuM vizva sva jIva juo: 12mI gAthAnA vivecanamAM zuSkazAnI ane kriyAjaDa. 93
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarva karma unmelI parama kalAne pAmelI kevala jJAna jyotinI mukta kaMThe stuti karato samayasAra kaLaza (13) lalakAre che - maMdAkrAMtA - bhedonmAdabhramarasabharAtrATayatpItamohaM, mUlonmUlaM sakalamapi batkarma kRtvA balena / helonmIlatparamakalayA sArdhamArabdhakeli, jJAnajyoti kavalitatamaH projajRmbhe bhareNa // 112 // bhedonmAda bhramarasabhare pIta mohaM naraMtuM, umUlI sau karama balathI mUlamAMthI anaMtuM, hele khIlI parama kala zuM eha keli kalaMtI, jJAna jyoti samulasI taman koLio karaMtI. 112 amRta pada-112 saMrabha AraMbha samAraMbha' - e rAga jJAna jyoti parama A ulasI, jJAna jyoti parama A ulasI, mohatamaH kavala je karatI, Atama amRtathI bharatI... jJAna jyoti. 1 bhedonmAda bhramarasa bharathI, pIta moha naTavatuM dharathI, evuM karma sakala paNa balathI, karI mUla umUlana mUlathI... jJAna jyoti. 2 helAthI jhaTa unmIlatI, nija sakala kalAthI khIlatI, evI parama kalA zuM keli, AraMbhatI jeha akelI. jJAna jyoti. 3 jJAna jyoti parama e ulasI, jJAna jyoti parama e ulasI, mohatamaH kavala je karatI, Atama amRtathI bharatI... jJAna jyoti. 4 sakala kalA avila kaLatI, kevala jJAna prakAze jhaLatI, jJAna jyoti ulasI AnaMde, bhagavAna Atama amRtacaMdra jJAna jyoti. 5 artha - bheda unmAdanA bhamarasabharathI moha pIdhela hoya evuM nATya karatuM te sakala paNa karma balathI mUlobhUla karI (jaDa mULathI ukheDI nAMkhI), helAthI unmIlana pAmatI parama kalA sAthe keli AraMbhI che jeNe evI tamane kavalita karanArI (koLIo karanArI) jJAna jyoti bharathI (pUrNa paNe) projIMbhita thaI (vikasI). AkRti pIta mohanuM bheda unmAda nATaka karatuM bhramarasa bharathI ? | sakala tatu karma | mUlobhUla karI parama kalA sAthe keli karatI jJAna jyoti prama pUrNa vikAsa pAW tamam koLIo karatI
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapApa prarUpaka tRtIya aMkaH samayasAra kaLaza 112 amRta jyoti' mahAbhASya "sarva Idriyono saMyama karI, sarva paradravyathI nija svarUpa vyAvRtta karI, yogane acaLa karI upayogathI upayoganI ekatA karavAthI kevaLa jJAna thAya." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha A chellA mahAkavi amRtacaMdrajInA kIrtisthaMbha samA cAra maMgala kaLaza madhyeno A chello amRta kaLaza che - evojhamarasamasannaTiya utamIThuM - A zubha karma ane A sakala karmanuM umUlana karI azubha karma evA bheda rUpa unmAdanA "bhramarasa bharathI' - bhArI bhramaNA zAna jyotino pravikAsa rUpa rasanI pUrNatAthI jANe pItamoha - moha madirA pIdhela hoya evuM nATya" karatA - bhava prapaMca nATaka bhajavI dekhADatA evA te sakala paNa karmane "balathI" - Atma sAmarthyathI mUlonyUla karI - mULamAMthI ukhUlana karI, jaDamULathI ukheDI nAMkhI - mUtomUtaM sattamapi tarma RtvA vartana A jJAna jyoti probhita thaI che - jJAnaLyoti vanitata: propRSNa bhare A jJAna jyoti kevI che ? helAthI - lIlA mAtrathI unmIlana pAmatI - uttarottara vikasana pAmatI - ughaDatI jatI - khIlatI parama kalA sAthe keli' - krIDA - ramaNatA jeNe AraMbhelI che evI - detojItatparamavAya sArdhamAra vyakti ane tamane - ajJAna aMdhakAne "kvalita karatI' - eka koLIo karI jatI evI - vanitata: - A zAna jyoti bharathI - nirbharapaNe - pUrNa paNe prakaSTapaNe atyaMta atyaMta ullasita thaI kevala jJAnarUpa parama vikAsane pAmI. sugRhIta nAmadheya kevala' vAna jyotirdhara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A adhyAtma nATakanA A tRtIya aMkanI AvI bhavya pUrNAhuti karatAM kevala jAna jyotinI parama adbhuta prakIrNanA karI che. S (hAra nIkaLI gayuM) - I Iti puNya-pApa rUpI dvipAtra rUpa thayeluM karma ekapAtra rUpa thaI raMgabhUmi parathI nikAMta thayuM // iti puNyapAparUpeNa dvipAtrIbhUtamekapAtrIbhUya karma niSkrAMtam // // iti zrImadmRtacaMdrasUriviracitAyAM samayasAravyAkhyAyAtautma puNyapApa prarUpakaH tRtIyo'kaH // 3 // // iti bhagavatI 'AtmakhyAti' upari DaoN. bhagavAnadAsa kRta 'amRta jyoti' mahAbhASye puNyapApaprarUpakaH tRtIyo adhikAraH // 3 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ have Asrava praveza kare che - A 'samayasAra' adhyAtma nATakamAM trIjA aMkamAM ekapaNe siddha karAyela puNya-pApa pAtranI vidAya thayA pachI atre cothA aMkamAM 'Asrava' nAmaka pAtra praveza kare che ane teno adbhuta nATakIya rItithI (grand_dramatic style) praveza karAvatAM mahAkavIzvara amRtacaMdrajI tAdezya zabdacitra AlekhatuM samayasAra kaLaza kAvya (1) lalakArI A aMkanI maMgala udghATana kriyA kare che - atha pravizatyAnavaH samayasAra : AtmakhyAti || Jatha JAsava gadhAraH // 4 // samayasAra vyAkhyA 'AtmakhyAti'mAM Asrava prarUpaka caturtha aMka - Ying vilaMba atha mahAmadanirbharamaMtharaM, samararaMgaparAgatamAsravaM / ayamudAragabhIramahodayo, jayati durjayabodhadhanurdharaH // 113 // * aba mahAmada nirbhara maMtharo, samara raMga bhU Agata Asravo, jItata durjaya bodha dhanurdharo, ati udAra gabhIra mahodayo. 113 amRta pada-113 bodha dhanurdhara jIte, durjaya bodha dhanurdhara jIte, raNa raMgabhUmAM Asavayoddho, bodha dhanurdhara jIte... bodha dhanurdhara jIte. 1 madabhara nirbhara maMthara pagale, gajeMdra zuM madamAto, Dolata Dolata Asava Ave, raNarasathI chalakAto... bodha dhanurdhara. 2 mUche tAla deto sahu jagane, garva thakI paDakAre, mAIpUta Avo sAme, tRNa zuM jaga tucchakAre... bodha dhanurdhara. 3 tasa paDakAra jhIlIne saMvara, yoddho Ave sAmo, bodha dhanuSa TaMkAra karato, garjAve raNadhAmo... bodha dhanurdhara. 4 sAgara peTa na pANI hAle, nakhazikha Asrava bhALe, macchara zuM capaTImAM coLe, raNaraMge ragadoLe... bodha dhanurdhara. 5 bhagavAna amRta Atma jyotinA, zAna kiraNanA bANe, Asrava yoddhAne raNa jItI, anubhava amRta jANe... bodha dhanurdhara. 6 artha - have mahAmadathI nirbhara maMda gativALA (maMthara) evA, raNasaMgrAma rUpa raMgabhUmimAM AvI hoMcelA Asravane A udAra - gabhIra mahodaya durjaya bodha-dhanurdhara (jJAna-bANAvaLI) jIte che. je te jagavAsI jIva thAvara jaMgama rUpa, te te nija basa kari rAkhe bala tori OM, mahA abhimAnI aisau Asava agAdha jodhA, ropi rana-thaMbha ThAau bhau mUDha mori OM, Ayau tihi thAnaka acAnaka parama dhAma, gyAna nAma subhaTa savAau bala phori OM, Asrava pachArI rana-thaMbha tAri DArayau tAhi, nirakhi banArasI namata kara jori OM. es * zrI banA.kRta sa.sA. Asava adhikAra, 2
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra kaLaza 113 AkRti bodha udAra - gaMbhIra mahodaya Asava dhanudhara amRta jyoti' mahAbhASya deha chatAM manuSya pUrNa vitarAga thaI zake evo amAro nizcaLa anubhava che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 357 "cetana catura cogAna lare rI, jIta liyo moharAya ko lazakara, miSakara chAMDa anAdi dharIrI, nAgI kADhale tADale duzmana, lAge kAcI doya dharIrI.. cetana." - zrI AnaMdaghana, pada paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A maMgala kalaza kAvyamAM jagajjayI Asrava mahA subhaTanuM ane te jagajjalIno paNa vijaya karanArA parama jagajjayI bodha - dhanurdharanuM tAdezya citAra rUpa suMdara zabdacitra rajU karI svabhAvoktimaya kavana karyuM che ane te mahAkavIzvaranA bhAvane yathArthapaNe jhIlIne kavivara banArasIdAsajIe te svabhAvoktinuM saMvidharna karatuM hRdayaMgama zabdacitra AlekhyuM che. teno saMkSepa bhAvArtha A prakAre - A Asrava mahAyodhAe AkhA jagatane pAdAkrAMta karI jItI lIdhuM che, jeTalA koI sthAvara - jaMgama rUpa jagatavAsI jIva che, tene nija vaza karI tenuM bala toDI nAMkhyuM mahAmadamana Asava che. tethI abhimAnane lIdhe tene potAnA balano mAmada bhArI mada caDhyo mahAyoddhAne jItanAro che. eTale madirAno mada jene cahyo hoya te madyapAyi dArUDIo jema durjaya bodha dhanurdhara garvabharI madabharI maMthara - maMdagatie Dolato Dolato cAle ane mAIno pUta koI hoya te sAmo cAlyo Ave ema mUche tAla deto jema raNa mATe koIne paNa paDakAre, tema A Asrava mahAyodho paNa jagajjayIpaNAthI "mahAmaH nirmara maMthara' - "mahAmada nirbhara maMthara' - gajarAjanI peThe maMdagatie Dolato Dolato garva bharyA maMda-dhImA pagalAM bharato A adhyAtma samara-raMgamAM - raNa saMgrAma bhUmimAM AvI pahoMce che - "samaraMparAgatuM ane jenI tAkAta hoya te sAmA AvI jAo ema jANe sarva koIne paDakArato raNasthaMbha ropIne mUcha maraDato ubho che - ropi ranathaMbha ThADI bhayau mUcha moria." paNa tyAM to tenA paDakArane jhIlI lenAro bodha-dhanurdhara- jJAna - bANAvaLI - "parama dhAma zAna subhaTa acAnaka te sthAnake AvI pahoMcI, savAyuM bala hurAvIne udAra gabhIra mahodaya' Amravane pachADe che - kustImAM mallanI peThe heTho pADe che ane teNe ropelA zAna mahodadhi raNasthaMbhane toDI nAMkhe che, "Asrava pachArayo ranathaMbha tori DArayo tAhi." game tevA madavAnuM baLavAnuM zatrune dekhIne udAra-gaMbhIra zUravIra dhanurdhara mahArathInA peTanuM pANI paNa hAlatuM nathI, tema "zayamuvAra1mIramadIyo - "udAra gabhIra mahodaya' A bodha - dhanurdharanA - jJAna bANAvaLInA peTanuM pANI paNa hAlatuM nathI ane te to ThaMDA peTe Asrava - subhaTane nakha zikha nirakhI, catura nATyadraSTA jema naTanA veSapalaTAthI bhrAMti nahi pAmatAM tenA mULa kharA svarUpane oLakhI kADhe che ane Asrava huM nathI ne mhArUM svarUpa nathI, A Asrava to AgaMtuka aupAdhika parabhAva - vibhAva che, mahAro mUlagata svabhAva nathI, ItyAdi prakAre tattvavicAra rUpa zaranA
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anusaMdhAna vaDe A udAra gaMbhIra mahodaya bodha dhanurdhara A adhyAtma raNasaMgrAma - raNabhUmimAM AvI pahoMcelA Asavane zIgha lIlA mAtramAM jItI le che - "nayeti Turnayalo ghanurdhara, udAra - gabhIra mahodadhimAM tuccha taNakhaluM ke pAmara magatarUM jema kyAMya vilIna thaI jAya ne gotyuM na jaDe, tema A udAra - gabhIra mahodaya bodha - dhanurdhara AgaLa tuccha taNakhalA jevA ne pAmara magatarA jevo Agnava vilaya thaI jaI gotyo jaDato nathI. Ama jene jItavo duSkara che evo A durjaya bodha - dhanurdhara Asava mahAyodhAne parAjita karI vijayI - "jina" bane che, arthAtu jina bhagavAnanAM vacanAmRtane anusaratAM ane tattva ramaNane AdaratAM bodhamUrti jJAnI dravya - bhAva Agnavone pariharI jinacaMdra-devacaMdra padane vare che. jinavara vacana amRta anusariye, tattva ramaNa Adariye re, dravyabhAva Asrava parahariye, devacaMdra pada variye re... zrI subAhu jina aMtarajAmI, muja manano visarAmI re, Atama dharma taNo ArAmI, para pariNati niSkAmI re." - zrI devacaMdrajI "aura laDAI lare so bAurA, sUra pachADe nAu arIrI, dharama karama kou aura na bUjhe, rahe AnaMdaghana pada pArIrI. cetana." - zrI AnaMdaghanajI 98
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 164- 15 temAM - Asrava svarUpa kahI dekhADe che - micchattaM aviramaNaM kasAyajogA ya saNNasaNNA du| bahuvihabheyA jIve tasseva aNaNNapariNAmA // 16 // NANAvaraNAdIyassa te du kammassa kAraNaM hoti / tesipi hodi jIvo ya rAgadosAdibhAvakaro // 165 // (vyAnuvAda) paMthaDo nihALuM re bIja jinataNo re' - e rAga bhAva bhAva samAva4 zAnine 3, mA samAva... (2)... mithyAtva avirati kaSAya yoga e re, cetana acetana nAma, bahuvidha bhedo jIvamAM tehanA re, ananya ja pariNAma... Asrava bhAva abhAva. 164 ne jJAnAvaraNAdika karmanuM re, hoya kAraNa te cAra, ne tenuM paNa kAraNa jIva che re, rAgAdi bhAva kAra... Asrava bhAva abhAva. 165 artha - mithyAtva, maviti, upAya bhane yoga meM pratye) saMza - Aa (yatana-ayetana) cha, jIvamAM (athavA ajIvamAM) bahuvidha bheTavALA te tenA ja (jIvanA ja athavA ajIvanA ja) ananya pariNAmI cha. 194 .. teo ( mithyAtvAdi) vaLI jJAnAvaraNAdika karmanuM kAraNa hoya che ane teonuM mithyAtvAdinuM) paNa kAraNa rAga-dveSAdi bhAva karanAro jIva che. 165 AtmakhyAti TIkA tatrAnavasvarUpabhidadhAti - mithyAtvamaviramaNaM kaSAyayogau ca saMjJAsaMjJAstu / bahuvidhabhedA jIve tasyaivAnanyapariNAmAH // 164 // jJAnAvaraNAdyasya te tu karmaNaH kAraNaM bhavaMti / teSAmapi bhavati jIvaH ca rAgadveSAdibhAvakaraH // 165 // rAgadveSamohAH AnavAH iha hi jIve svapariNAmanimittAH, ajaDatve sati cidAbhAsAH, mithyAtvAvirati kaSAyayogAH pudgalapariNAmAH jJAnAvaraNAdipudgalakarmAmravaNanimittatvAt teSAM tu tadAsravaNanimittatvanimittaM ajJAnamayA AtmapariNAmA rAgadveSamohAH / tata AsravaNanimittatvanimittatvAt rAgadveSamohA evAnavAH / te cAjJAninaH eva bhavaMtIti athadivApadyate / / 164 / / 165 / / AtmabhAvanA - tatra - tebhA - Haq mAghAramA AmravasvarUpamabhidadhAsi - bhAvanu sva35 mA cha - mithyAtvamaviramaNaM kaSAyayogau ca - mithyAtva, avirama, upAya, yoga bhane (Aanslniq) saMjJAsaMjJAstu - saMa - asaM - tanabhayatana ma pratyeka rana cha, bahuvidhabhedA - badhuvidha - 4g R ead jIve - Wi (Guareii abhA 59) tasyaivAnanyapariNAmAH - tena 4 - na 4 (GuthI bhavana 51) ananya pariNAmI che. te tu - madhyAvAhita jJAnAvaraNAdyasya karmaNaH kAraNaM bhavaMti - Rulesbharnu 25 yacha, teSAmapi ca - ane tIna - mithyAtvAnuM 5 121 rAgadveSAdibhAvakaraH jIvaH bhavati - 2 - dveSAhi lAva 72nArI poya che. / / iti gAthA AtmabhAvanA / / 164 / / 165 / / ce
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA rAga - dveSa - moha ahIM nizcaye karIne jIvamAM Asavo svapariNAma nimittavALA evA ajaDapaNuM sate cidAbhAso che; mithyAtva-avirati-kaSAya-yoga e pudgalapariNAmo jJAnAvaraNAdi pudgalakarmanA AsravaNa nimittapaNAne lIdhe pragaTapaNe Amravo che ane teonuM (mithyAtvAdinuM) tenA (jJAnAvaraNAdi pudgala karmanA) AsravaNa nimittapaNAnuM nimitta ajJAnamaya evA AtmapariNAmo rAga-dveSa-moha che, tethI karIne AsravaNa nimittapaNAnA nimittapaNAne lIdhe rAga-dveSa-moha ja Asravo che ane te ajJAnIne ja hoya che ema arthathI Apanna (prApta) thAya che. 164-165 'amRta jyoti' mahAbhASya 'rAga dveSa ajJAna e, mukhya karmanI graMtha; thAya nivRtti jehathI, te ja mokSano paMtha.'' * zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra 100 - atre A gAthAomAM AsravanuM svarUpa prakAzyuM che - mithyAtva - aviramaNa - kaSAya - yoga e pratyeka saMjJa-asaMza' cetana - acetana ema be be prakAranA che, bahuvidha - bahu prakAranA bhedavALA te jIvamAM tenA ja - jIvanA ja ananya pariNAmo' jIvathI anya - jUdA nahi evA pariNAmo che. te mithyAtvAdi jJAnAvaraNIyAdi karmanuM kAraNa hoya che ane te mithyAtvAdinuM paNa kAraNa gadveSAdi bhAva karanAro jIva hoya che. Ama AsravanuM svarUpa prakAzatI A gAthAonuM tattva sarvasva samarpaka apUrva vyApAna AtmakhyAti' kartAe vyAkhyAta karyuM che rAga - dveSa - moha e ahIM nizcaye karIne jIvama svapariNAma - AtmapariNAma jenuM nimitta che evA Asravo che, te ajaDapaNuM sate cidAbhAso che - ane mithyAtva - avirati - kaSAya yoga e pudgalapariNAmo kharekhara ! Asavo (dravya Asravo) che, Ane lIdhe ? jJAnAvaraNIyAdi pudgalakarmanA AsravaNanA - AsravavAnA nimittapaNAne lIdhe. paNa te mithyAtvAdinA te jJAnAvaraNIyAdi pudgalakarmanA AsravaNa nimittapaNAnuM nimitta paNa koNa che ? rAga-dveSa-moha. kevA che rAga-dveSa-moha ? ajJAnamaya AtmapariNAmo. A parathI phalita thAya che ke AzravaNanA nimittapaNAnA nimittapaNAne lIdhe rAga-dveSa-moha ja Asravo che ane rAga-dveSa-moha, ajJAnamaya AtmapariNAma hoI, ajJAnIne ja hoya che, ema arthathI ja Apanna thAya che - prApta thAya che. - - - rAgadveSanohAH - rAga-dveSa-moha e annavA: 4 hiM nIve - ahIM - A lokane viSe nizcaye karIne jIvane viSe Asavo che. zAne lIdhe ? svapariNAmanimittA: - sva pariNAma Atma pariNAma nimitta che jenuM evA che, tene lIdhe. (A hetu vizeSaNa che). tethI zuM ? ana'tve sati nivAmAsAH - sva pariNAma nimitta che tethI ajaDapaNuM sate cidAbhAsa che, cit no - caitanyano AbhAsa - kiMcit bhAsa - jhAMkhI jyAM thAya che evA che, arthAt te jIva rUpa bhAva Asavo che ane mithyAtvAvitiRSAyayoH puAnaparimA: - mithyAtva - avirati - kaSAya - yoga e pudgalapariNAma vilAsavA: - kharekhara ! sphuTapaNe Asavo (dravya Asravo) che. zAne lIdhe ? jJAnAvaraNIyAvipullRAnarmAmravaLanimittatvAr jJAnAvaraNIya Adi pudgala karmanA AsravaNanA - AsavanA nimittapaNAne lIdhe. temAM tu tavAmravanimittatvanimitta paNa teonA - te mithyAtvAdinA tenA - te jJAnAvaraNAdi pudagalakarmanA AsravaNa nimittapaNAnuM nimitta paNa koNa che ? rAkeSamohAH- rAga-dveSa-moha. kevA che A rAga-dveSa-moha ? JajJAnamayA JAtmapAimA: - ajJAnamaya Atma pariNAmo. AthI zuM phalita thAya che ? tata gAmravaLanimittatvanimittatvAt - tethI karIne AjhavaNa nimittapaNAnA nimittapaNAne lIdhe rAgadveSamohA dvrAsavAH - rAga - dveSa - moha ja Asavo che ane te kone hoya che ? te vAjJAnina v mayaMti - ane te ajJAnIne ja hoya che, kRti garbhAvavApavate - ema arthathI ja Apanna thAya che - AvI paDe che, arthApattinyAyathI ja prApta thAya che. II964||1|| kRti 'gabhavyAti' gAbhamAvanA || 100
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 14- 15 hIM nizcaya karIne rAga-dveSa-moha e ja "jIvamAM Asravo che' - AvA 8 di nI', jIvamAM AvatA AgaMtuka aupAdhika bhAvo - bhAva Amravo che, kAraNake te rAgadveSa-moha jIvamAM "vapariNAma nimittAH svapariNAma nimitte - AtmapariNAmanA nimitte AsravaH mithyAtvAdi uddabhave che, te jIvanA potAnA Atma pariNAmathI - tevA tevA bhAve svayaM ajIva (pudgala) Asava pariNamana thakI upaje che. eTale AtmapariNAma rUpa hovAthI ajaDapaNuM hoI rAga-dveSa-moha e jIvamAM "cidAbhAso - "vitAmAsA:' - caitanyAbhAso che, AtmapariNAma - AtmabhAva rUpa hovAthI cihno - caitanyano AbhAsa ApatA caitanya vikAra rUpa vibhAvo - cetana rUpa bhAva Asavo che. have mithyAtva - avirati - kaSAya - yoga e cAra pratyayo pudgalapariNAmo che - "putaparAma', te jJAnAvaraNIyAdi pudgalakarmanA AgravaNanuM - AmravavAnuM nimittapaNe pAme che, tene lIdhe A mithyAtvAdi phuTapaNe Agnavo (dravya Asavo) che ane je A mithyAtvAdi Amravo te jJAnAvaraNAdi pudgalakarmanA AzravaNanuM nimittapaNe pAme che, tenuM nimitta paNa ajJAnamaya evA AtmapariNAmo' - lajJAnamAM AtmariNAmaH rAga-dveSa-moha che, tethI karIne AsravaNa - nimittapaNAnA nimittapaNAne lIdhe (cause of cause) rAga-dveSa-moha ja nizcaya karIne mUlabhUta Agnavo che ane A rAga-dveSa-moha ajJAnamaya AtmapariNAmo hovAthI ajJAnIne ja saMbhave che. ema arthathI Apanna - prApta thAya che. arthApatti nyAyathI svayaM samAya che. AkRti jIva (.) | | madhyAtvAdi- pudgala karma Asrava mathyAtvAdi-4 (ajJAna rAga-dveSa-moha jJAnAvaraNIya-8 tAtparya ke - jJAnAvaraNIyAdi pulakarmanA AzravaNanuM nimitta kArAvAmitvAdi cAra pratyayo rUpa pudgalapariNAmo che ane mithyAtvAdi nimitta kAraNanuM nimitta paNa, ajJAna-rAgAdi 3. rAga-dveSa-moha e ajJAnamaya AtmapariNAmo che. eTale nizcaye karI tattva mithyAtvAdi 4 dRSTithI joIe to rAga-dveSa-moha te ja sarva AmravanA mUla hoI mukhya zAnAvaraNIyAdi 8 Agnavo che, AtmAmAM AsravArUpa - AgaMtuka AvavA rUpa bhAvo bhAva Agnavo che, vibhAva rUpa - vikata cetanabhAva rUpa - cidAbhAsa rUpa ajJAnamaya AtmapariNAmo che ane te ajJAnamaya bhAvo to ajJAnIne ja hoya, jJAnIne nahi. arthAta ajJAnI hoya te ja ajJAnamaya rAga-dveSa-moha bhAve pariName, jJAnI nahi ja, athavA to ajJAnamaya rAga-dveSa-mohabhAve pariNAme te ajJAnI ja hoya, jJAnI nahi ja. Ama - ajJAna - rAgAdi 3 - mithyAtvAdi 4 - jJAnAvaraNIyAdi 8 Azrava kahiye AvanA. civikAra rUpa rAga-dveSa-moha e (e) Azrava jIvake hai, mithyAtva, avirati, kaSAya, joga, (e) acetana muddagala ke Asrava hai. tisauM cituvikAra (rUpa) rAga-dveSa-moha to pudgalika (paudgalika) Avanai kIM nimitta mAtra hai. avaru pudgalika mithyAtva, avirati, kaSAya, joga (3) ATha prakArAdi (rUpa) karma vargaNA AvabeMkIM nimitta hai. tisauM jJAnarUpa jaba jIva paranamyA, hI rAga-dveSa-moha (rUpa) cit vikAra Azrayasyau rahita bhayA.' - tattvaciMtaka zrI dIpacaMdrajI kRta AtmAvalokana 101
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "janma, jarA, maraNa mukhyapaNe duHkha che, tenuM bIja karma che. karmanuM bIja rAga dveSa che athavA A pramANe pAMca kAraNa che - mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, yoga. pahelA kAraNano abhAva thaye bIjano abhAva, pachI trIjano, pachI cothAno ane chevaTe pAMcamA kAraNano abhAva thavAno karma che. mithyAtva mukhya moha che, avirati gauNa moha che. pramAda ane kaSAya aviratimAM aMtarbhAvI zake che. yoga sahacArIpaNe utpanna thAya che. cAre vyatIta thayA pachI pUrva hetuthI yoga hoI zake." - zrImad rAjacaMdra, aMka-papapa jagatanI moha-mAyA jalamAM lapATAvanAra nAmacIna mohanIya karmanA be bheda - darzanamoha ane cAritramoha. temAM (1) dehAdi paravastumAM AtmabrAMti rUpa darzanamohane lIdhe jIvane mithyAdarzana athavA mithyAtva hoya ane tethI cAritramoha paNa upaje che. (2) eTale parabhAvamAM Atmabuddhi hovAthI jIva parabhAvathI virAma pAmato nathI ne avirati avirati rahe che. (3) Ama parabhAva pratye gamana-pariNamana karato hovAthI te svarUpa-bhraSTatA rUpa pramAdane pAme che. (4) ane te parabhAvanI prApti - aprAptinA nimitte te krodhAdi kaSAya karI rAgadveSAdi vibhAva bhAvane bhaje che. (5) tethI kSobha pAmelA tenA mana-vacana-kAyAnA yoga pravRtti paNa te parabhAvanI prApti arthe tadanukulapaNe mukhyapaNe pravarte che. Ama mULa avidyArUpa AtmabhrAMtine lIdhe ja mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya ane yoga e pAMca Azrava dvAra - karma AgamananA garanALA khullA rahe che. eTale te baMdhahetuothI AtmA karmathI baMdhAya che ane karmanI beDIthI baMdhAyelo A jIva bhavabhramaNa duHkha pAme che. yogadaSTi samuccaya' savivecana upodaghAta (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) pR. 8-9 para sva . jIva karma puda, 102
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 1dada have jJAnIne teno abhAva darzAve che - Natthi du AsavabaMdho sammAdiTThissa AsavaNiroho / saMte puvaNibaddhe jANadi so te abaMdhaMto // 166 // Asrava baMdha na samyagudRSTine re, Asava nirodha hoya; pUrva nibaddha sattAmAMhi rahyA re, jANe abaMdhato soya... Asrava bhAva. 166 - artha - paNa samyagudRSTine AgnavabaMdha nathI, Agnavanirodha che, sattAmAM rahelA te pUrva nibaddhone (Agnavone) te - nahi bAMdhato sato - jANe che. 166 AtmakhyAti TIkA atha jJAninastadabhAvaM darzayati - nAsti tvAmravabaMdhaH samyagdRSTerAnavanirodhaH / saMti pUrvanibaddhAni jAnAti sa tAnyabadhnan // 166 // yato hi jJAnino jJAnamayaivirajJAnamayA bhAvAH parasparavirodhino avazyameva nirudhyate tato'jJAnamayAnAM bhAvAnAM rAgadveSamohAnAM AnavabhUtAnAM nirodhAt jJAnino bhavatyeva Amravanirodha ato jJAnI nAmavanimittAni pudgalakarmANi badhnAti, nityamevAkartRkatvAttAni navAni na badhnat sadavasthAni pUrvabaddhAni jJAnasvabhAvatvAtkevalameva jAnAti / / 166 / / / AtmakhyAti TIkArya kAraNake nizcaya karIne jJAnIne jJAnamaya bhAvothI paraspara virodhI ajJAnamaya bhAvo avazyameva niraMdhAya, tethI ajJAnamaya bhAvonA - AgnavabhUta rAga-dveSa-mohana nirodhane lIdhe jJAnIne Asavanirodha hoya ja. ethI karIne jJAnI Asava nimitta pudgala karmo bAMdhato nathI, nityameva akarNakapaNAne lIdhe te navA na bAMdhato te sad avasthAvALA pUrvabaddhone - jJAnasvabhAvapaNAne lIdhe - kevala ja jANe che. 166 amRta jyoti' mahAbhASya "moha bhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; te kahiye zAnI dazA, bAkI kahIe bhrAMta." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, satra-139 bhAvanA - tha - have jJAninaH - zAnIne tapAve - teno - Amavano samAvaM - abhAva harzati - darzAve che - sacadetu - paNa samyagudRSTine to nAti maHvavaMdhaH - Arava - baMdha che nahi, sAvanirodha: * Asava nirodha che, saMti pUrva nivani, sat - sattAmAM rahelA pUrva nibaddha - pUrve nibaddha karelA - bAMdhelA evA teone - na bAMdhato sa gAnAti - te samyagu dRSTi - jJAnI jANe che. || ti bApA mAtmabhAvanA ||166ll thato hi . kAraNake phuTapaNe nizcaya karIne jJAnano - zAnIne jJAna maLe H - jJAnamaya bhAvothI ajJAnamayA mAvA: - parasparidhino - ajJAnamaya bhAvo paraspara virodhI gavarameva nikaMate - avazyameva - avazya ja nirudhAya che - nitAMtapaNe saMdhAya che - rokAya che, tethI zuM ? tato jJAnino bhavayevAnirodha: - tethI jJAnIne Asrava nirodha hoya ja che. zAne lIdhe? rASamohAnAM kAvapUtAnAM nirothAt * Asava nimitta - Asrava jenuM nimitta che evA pudgala karmo nathI bAMdhato ane Ama - nityamevAvartutvAn - nityameva - sadAya akarvakapaNAne lIdhe alpa paNa kartAbhAvanA abhAvane lIdhe tana navAni na vapnanuM - te navAM na bAMdhato pUrvavaddhAni - pUrvabaddhone - pUrve bAMdhela karmone vataPva nAnAti - kevala ja - mAtra ja jANe che. pUrvabaddha kevA ? savana - sad avasthAvALA, sattAmAM rahelA. zAne lIdhe jANe che? jJAnasvabhAvavA - zAna svabhAvapaNAne lIdhe. | ti "Atmasi' mAmAvanA 966o. 103 ,
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti paNa jJAnIne to rAga-dveSa-moha e ajJAnamaya bhAvono abhAva ja hoya che ema atra darzAvyuM che ane tenuM vyAkhyAna karatAM "AtmakhyAti kArajI de che - kAraNake nizcaye jAnIne Asava karIne jJAnIne ajJAnamaya bhAvo avazyameva - avazya ja nisaMdhAya che - nirodha, abaMdha rokAya che, zAthI? jJAnamaya bhAvothI, te jJAnIne Agnava nirodha hoya ja che. zAne lIdhe ? A savabhUta evA rAga-dveSa-mohanA nirodhane lIdhe. kevA che A rAga-dveSa-moha ? ajJAnamaya bhAvo. Ama ajJAnamaya bhAva evA AsavabhUta rAga-dveSa-mohanA nirodhane lIdhe jJAnIne Agnava nirodha hoya ja che, ethI karIne jJAnI Agnava nimitta evA pudgala karmo bAMdhato nathI ane Ama nityameva - sadAya akartApaNAne lIdhe navAM karmo na bAMdhato te sad avasthAvALA - sattAmAM rahelA pUrvabaddha - pUrve bAMdhelA karmone kevala ja - mAtra ja jANe che, zAne lIdhe ? zAna svabhAvapaNAne lIdhe - "jJAnasvabhAvavat devameva nAnAti !' arthAtu ajJAnIne bhale rAga-dveSa-moha ho, paNa jJAnIne to rAga-dveSa-moha e ajJAnamaya bhAvono abhAva ja hoya che ema atra pratipAdana karyuM che. jeNe sva-parano zAnamaya bhAvothI bheda dITho che ane AtmasvarUpane jANyuM che evA samyagudRSTi AtmajJa jJAnIne jJAnamaya bhAvo ja hoya. eTale jJAnIne A jJAnamaya bhAvo vaDe bhAvono virodha : zAnI karIne - "jJAnamaH mA . tenA pratipakSa rUpa ajJAnamaya bhAvo avazyameva abaMdha arjA, vala zAtA ja, nidhAya che - ' "mAnamAM: bhAva: savarAva nikaMpna', nizcaya karIne nitAMtapaNe - atyaMtapaNe rodhAya che - rokAya che. kAraNake jyAM jJAnamaya bhAvo che tyAM ajJAnamaya bhAvo nathI ane jyAM ajJAnamaya bhAvo che tyAM zAmaya bhAvo nathI ema bano paraspara virodhI che. ethI karIne rAga-dveSa-moha je AtmAmAM AsravatA ajJAnamaya bhAvo che, te A "AsavabhUta ajJAnamaya bhAvono' zAnIne "nirodha" (aTakAyata - rukAvaTa) hoya che ane A rAgAdi AgnavabhUta ajJAnamaya bhAvono jJAnIne nirodha hoya che, ethI karIne te rAgAdi bhAva AgnavonA nimitte udbhavatA Itara dravya Agnavono paNa jJAnIne ApoApa nirodha hoya che. Ama jJAnIne bhAvathI ane dravyathI sarvathA Asavanirodha hoya ja che ane Ama Ajhavanirodha hoya che eTale baMdhanirodha paNa hoya ja che, kAraNake baMdha Asrava pUrvaka hoya che, Asrava thAya to ja pachI baMdha thAya che, ethI "jJAnI Asrava nimitta pudagala karmo bAMdhato nathI" - Asrava jenuM nimitta che evA pudgalakarmo bAMdhato nathI, abaMdhaka ja hoya che. A prakAre nityamevAphUMkAttAni na vadhyanuM - "nityameva akartapaNAne lIdhe navAM na bAMdhato' te sattAmAM rahelA - "sad avasthAvALA pUrvabaddhone' (pUrve bAMdhelAne) jJAna svabhAvapaNAne lIdhe kevala ja jANe che. kAraNake jANapaNuM - jJAna e to zAnIno - AtmAno svabhAva che ane svabhAvano to koI kALe nAza na thAya, eTale jJAna svabhAvapaNAne lIdhe jJAnI te sattAmAM vartatA pUrvabaddha karmone mAtra jANe ja che, paNa jUnAM karma sAthe navAM karmanuM anusaMdhAna (Link) karavA rU5 baMdha nahi bAMdhato te karma karato ja nathI. tAtparya ke - jJAnI karmano kartA - baMdhaka maTI jaI akartA-abaMdhaka hoya che ane rAga-dveSa-moha rUpa ajJAnamaya Asrava bhAva rahitapaNe kevala daNa zAyaka ja rahe che. AvI adabhuta jJAnI dazAno jIvanamAM satyakAra karanArA parama Atmade, zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - udaya AvelAM prAcIna karmo bhogavavAM, nUtana na baMdhAya emAM ja ApaNuM Atmahita che. e zreNImAM varNana karavA mArI prapUrNa AkAMkSA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 50 kAraNake je kharekharo jJAnI che tene "samyaga jJAna sudhArasa dhAma' evo AtmA jAgyo che ane nija - parabhAvanA bhedajJAna rUpe sahaja viveka pragaTyo che, eTale teno aMtarAtmA sAdhya evA Atma svabhAvanuM sAdhana sAdhavAmAM sthita thayo che - Tharyo che ane tenI lAyakatA sarvathA zuddha sahajAtma 104
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 14 svarUpa sAdhyane AlaMbanArI thaI, sthira nija pariNati sthira nija dharmarasane sthApe che. eTale pachI virasa parapariNatinI rIjha choDI daI enA aMtarAtmAne nija pariNatino jAgyo sabhya zAna sarasa amRta rasa ISTa lAgyo che, jethI karIne tene saheje Asrava bhAvanI sudhArasa dhAma jo" cAla chuTI gaI che ane AtmabhAvamAM saMvRtapaNe sthiti karavA rUpa jAlIma - ugra saMvara bhAva pragaTyo che ane te bhAvitAtmA parama saMvegaraMgathI bhAve che ke - he cidAnaMda cetana ! tame parabhAvamAM Atmabuddhi rUpa mohadazA AtmAthI aLagI - jUdI karo ane Atma svabhAvamAM saMvRta thaI javArUpa samyaka saMvarano bhekha dhAraNa karo ane ema karazo tyAre te cidAnaMda ! tame soLe kaLAe pUrNa amRtavarSI AtmacaMdranI rekhA - nizAnI dekhazo. jagata divAkara zrI namIzvara svAma jo, tuja mukha dIThe nAThI bhUla anAdinI re lo, jAgyo samyagu jJAna sudhArasa dhAma je, chAMDi durjaya mithyA nida pramAdanI re lo; saheje pragaTyo nija parabhAva viveka je, aMtara Atama Thaharyo sAdhana sAdhave re lA. sAdhyAlaMbI thaI lAyakatA cheka jo, nija pariNati thira nija dharma rasa Thare re lo. tyAgIne savi parapariNati rasa rIjha je, jAgI che nija aMtara Atama ISTatA re lo saheje chUTI Asrava bhAvanI cAla jo, jAlIma e pragaTI che saMvara ziSTatA re lo." - zrI devacaMdrajI "moha dazA aLagI karo, dhAro susaMvara bhekha, cidAnaMda tava dekhIe pyAre, zazi svabhAva kI rekha." - zrI cidAnaMdajI, pada-4 AkRti ajJAnamaya rAga-dveSa-moha bhAva jJAnamaya zAnIno bhAva nirodha Asava " para che | 2i] jIva karma pura 105
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ve rAga-dveSa-bhognu bhApa niyame cha - bhAvo rAgAdijudo jIveNa kado du baMdhago bhaNido / rAyAdivippamukko abaMdhago jANago Navari // 167 // rAgAdi yuta bhAva jIve karyo re, baMdhaka bhAkhyo zAstra, rAga AdithI mukta te sarvathA re, abaMdhaka jJAyaka mAtra... Agna. 167 artha - jIvathI karAyelo rAgAdi yuta bhAva ja baMdhaka kahyo che, rAgAdi vipramukta (sarvathA pramukta) bhAva ja abaMdhaka evo kevala jJAyaka ja che. 167 AtmakhyAti TIkA atha rAgadveSamohAnAmAsravatvaM niyamayati - bhAvo rAgAdiyutaH jIvena kRtastu baMdhako bhaNitaH / rAgAdivipramukto'baMdhako jJAyako navari // 167 // iha khalu rAgadveSamohasaMparkajo tadvivekajastu 'jJAnamaya eva bhAvaH jJAnamayaH ayaskAMtopalasaMparkaja iva kAlAyasasUcI ayaskAMtopalavivekaja ina kAlAyasasUcI karma kartumAtmAnaM codayati, akarmakaraNautsukyamAtmAnaM svabhAvenaiva sthApayati / tato rAgAdisaMkIrNo'jJAnamaya eva tadasaMkIrNastu kartRtve codakatvAd baMdhakaH, svabhAvodbhAsakatvAt kevalaM jJAyaka eva na manAgapi baMdhakaH ||167|| . AtmabhAvanA - atha - ve rAgadveSamohAnAM - rAga-dveSa - bhogeM AsravatvaM - Haqyj niyamayati - niyame cha - jIvena kRtaH / (r)qthI rAyako bhAvaH rAgAdiyutaH tu - Aquut - PuthA viprabhuta - vizerIne prakRea bhuto bhAva abaMdhako - abaMdhaka - baMdha nahi karanAro jJAyako navari - 34 zAya che. / / 167|| iti gAthA AtmabhAvanA / / 167 / / iha khalu . ma 5252 ! nizcaye za rAgadveSamohasaMparkajo - rAga-dveSa-bhonA saMpathI - saMsAyA mero ajJAnamaya eva bhAvaH - azAnabhaya 4 mA karma kartumAtmAnaM codayati - 2vAne mAne prerecha. arema? ayaskAMtopalasaMparkaja iva kAlAyasasUcI - aesitopana - bodhubanA saMpa - saMsaya 4-melo (bhAva) bha abAyasasUyIna - bosUthine - boTAnI soyane. tadvivekajastu jJAnamayaH - tenA rAga-dveSa - moDanA vivethI - pRtha5 24thI merI zAnabhaya lAvato akarmakaraNautsukyamAtmAnaM svabhAvenaiva sthApayati - 21 - 12vAna auskyano - utsukapaNAno jene abhAva che evA AtmAne ayaskatopalanA - lohacuMbakanA vivekathI - pRthaka karaNathI xmevA (4) bhadAyasa sUthIne - eo sUcI - boTAnI soyane. 52cI zuMbita thAyacha ? tato - yIzane rAgAdisaMkIrNo - rAhithI - rAga-dveSa - morayA in - saMmizra - segamejavANo vo ajJAnamaya eva - mazAnabhaya 4Ava baMdhakaH - 4 - nArI cha, nebI ? kartRtve codakatvAt - tvamA - silugai pAne bI. paraMtu tadasaMkIrNastu - tanAthI - a nuthI asaM - amizra lAvato kevalaM jJAyaka eva - 1 - mAtra zAya! 4 - nAra 4 cha, na manAgapi baMdhakaH - 125 dha - nArI nathI. zanebI? svabhAvodbhAsakatvAt - skhalAvana mAsAnebI - atyaMta pAnabIya. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA / / 167 / / 106
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 167 AtmakhyAti TIkA ahIM nizcaya karIne rAga-dveSa-moha saMparkaja jJAnamaya (bhAva) ajJAnamaya ja bhAva - ' lohacuMbaka vivekaja (bhAva) jema loha sUcine loha cuMbaka saMparkaja (bhAva) jema loha sucine karmakaraNa ausukyano jyAM abhAva che evA AtmAne karma karavAne prere che - AtmAne svabhAvathI ja sthApe che, paraMtu tad vivekaja (rAgAdi viveka ja). tethI karIne rAgAdithI saMkIrNa ajJAnamaya ja paNa tenAthI (rAgAdithI) asaMkIrNa (amizra) to - katRtvamAM prerakapaNAne lIdhe - svabhAvanA udbhAsakapaNAne lIdhe - kevala lAyaka baMdhaka che, - nahi ke jarA paNa baMdhaka. 167 amRta jyoti' mahAbhASya jJAnane pratibaMdhaka rAga-dveSa che." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha rAga dveSa jaga baMdha karata hai, Inako dUra kareMge, aba hama amara bharyuM na mareMge." - AnaMdaghana pada, 42 rAga-dveSa-mohanuM AgnavapaNuM che - rAga - dveSa - moha e ja Asrava bhAva che evo niyama' - traNe kALamAM na phare evo siddhAMta rUpa nizcaya A gAthAmAM karyo che - rAga-dveSa-moha ajJAnamaya "rAgAdithI' - rAga - dveSa - mohathI yukta evo jIvathI karAyelo bhAva ja ja bhAva baMdhaka : "baMdhaka - baMdha karanAro kahyo che. rAgAdithI 'vipramukta" - vizeSe karIne loha cuMbakanuM daSTAMta prakaSTapaNe mukta - sarvathA mukta bhAva "abaMdhaka - baMdha nahi karanAro evo kevala - mAtra "jJAyaka ja - jANanAra ja che. A vastu AcAryavarya amRtacaMdrajIe atre lohacuMbaka ne lohasUcinA adbhuta dRgaMtathI potAnI ananya lAkSaNika zailImAM sAMgopAMga biMba-pratibiMba bhAve spaSTa samajAvI atyaMta samarthita karI che - ahIM "rAga-dveSa-moha saMparka - rAga - dveSa - mohanA saMparkathI - saMsargathI janmelo ajJAnamaya ja bhAva karma karavAne AtmAne prere che. konI jema ? "ayaskatopala saMparkaja jema kAlAyasa sUcIne', ayaskAMtopalanA - loha cuMbakanA saMparkathI - saMsargathI janmelo bhAva jema lohasUcine - loDhAnI soyane prere che tema. paraMtu "tad vivekaja' - te rAga - dveSa - mohanA "vivekathI" - pRthaka karasathI - pRthagu bhAvathI - alagapaNAthI janmelo jJAnamaya bhAva to karmakaraNanA - karma karavAnA ausukyano - utsukapaNAno jyAM abhAva che evA AtmAne svabhAvathI ja sthApe che. konI jema ? "ayaskAMtopala viveka jema kAlAyasa sUcIne', loha cuMbakanA "vivekathI' - pRthaka karaNathI - pRthagu bhAvathI - alagapaNAthI janmelo bhAva jema lohasUcine - loDhAnI soyane. tethI zuM ? rAgAdithI saMkIrNa - saMmizra - seLabheLavALo ajJAnamaya ja bhAva "baMdhaka' - baMdha karanAro che, paraMtu tenAthI - te rAgAdithI asaMkIrNa - asaMmizra bhAva to 'kevala" - mAtra zAyaka ja - jANanAro ja che, jarA paNa baMdhaka - baMdha karanAro nathI. zAne lIdhe ? svabhAvanA ubhAsakapaNAne lIdhe - atyaMta prakAzakapaNAne lIdhe - svabhAvodbhAsakatvAt / arthAt - ahIM - A lokane viSe kharekhara ! nizcaya karIne - "keSamohasaMpana ajJAnamaya jIva 107
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhAva:' - rAga - dveSa - moha saMparkaja ajJAnamaya ja bhAva AtmAne karma karavAne prere che, rAga-dveSa-mohanA saMparkajanya - saMsargajanya, saMparkathI - saMsargathI (Contact, rAgAdi saMparkaja touch or association) janmelo - upajelo ajJAnamaya ja bhAva AtmAne azAnamaya ja bhAvakarma karma karavAne prere che - dhakele che (Propels, Inspires). eTale ke rAga preraka, baMdhaka saMparkathI ke dveSa saMparkathI ke moha saMparkathI upajelo bhAva eka ajJAnamaya ja bhAva che ane te ajJAnamaya bhAva ja huM A karUM ne huM te karuM ema karma karavAne AtmAne prere che - dhakele che. konI jema ? to ke - kayAMtoSanasaMparvana va nAyarasUvI - loha cuMbaka saMparkaja jema loha sUcine', lohacuMbakanA saMparka janya - saMsarga janya bhAva jema lohasUcine - loDhAnI soyane karma karavAne prere che - lohacuMbakanA saMparkathI - saMsargathI upajelo bhAva jema loDhAnI soyane lohacuMbaka prati AkarSAvA rUpa karma karavAne prere che - dhakele che (Propels) tema. lohacuMbakano saMparka - pAsa hoya to loDhAnI soya tenA pratye AkarSAya che - kheMcAya che, tema rAgAdi bhAvano saMparka - pAsa hoya to AtmA karma karavA prerAya che. paNa AthI ulaTuM, "tavega jJAnama:' - "tad vivekaja' (rAgAdi vivekaja) jJAnamaya bhAva karma karaNa autsukya jyAM nathI evA AtmAne svabhAvathI ja sthApe che - "rmakarasuvacamAtmAnuM svamavernava thApati ' rAgAdinA vivekajanya - vivekathI upajelo jJAnamaya bhAva to karma karaNanuM - karma karavAnuM autsukya - utsukapaNuM - utkaMThitapaNuM jyAM nathI evA AtmAne "svabhAvathI ja' - sva bhAvathI ja - potAnA AtmabhAvathI ja sthApe che. konI jema ? to ke - lohacuMbaka vivekaja jema loha sUcine, loha cuMbakanA viveka janya - vivekathI - pRthapha karaNathI - alagapaNAthI - pRthagupaNAthI upajelo bhAva jema lohasacine - loDhAnI soyane lohacuMbaka prati AkarSAvA rUpa karma karaNanuM - karma karavAnuM autsukya - utsukapaNuM jyAM nathI evA "svabhAvathI ja' - sva bhAvathI ja - soyanA potAnA sva sthAne sthiti rUpa AtmabhAvathI ja sthApe che tema. arthAtuM lohacuMbakano lohasUcine saMparka na thAya ema je lohasUcine lohacuMbakano viveka - pRthagu bhAva - alaga bhAva (Interception) karyo hoya, to loDhAnI soya lohacuMbaka pratye AkarSAtI nathI - kheMcAtI nathI, paNa lohacuMbaka bhaNI AkarSAvA rUpa karma karavAnA utsukapaNAthI rahita evA AtmAnA - potAnA sva sthAne sthiti rUpa svabhAvamAM ja sthapAya che, tema rAgAdi bhAvano AtmAne saMparka na thAya ema je AtmAno rAgAdi bhAvathI pRthaka karaNarUpa viveka - pRthagu bhAva - alaga bhAva (Interception, Detachment) karyo hoya, to AtmA te rAgAdi pratye AkarSAto nathI - kheMcAto nathI, paNa rAgAdi bhaNI AkarSAvA rUpa karma karavAnA utsukapaNAthI rahita evA AtmAnA - potAnA svabhAvamAM ja sthapAya che, tethI karIne - "rAri saMchIDajJAnama:' - rAgAdithI saMkIrNa (saMmizra) evo ajJAnamaya ja bhAva kartRtvamAM prerakapaNAne lIdhe baMdhaka che, "rratye prerajA vaMdha: I' rAgAdithI "saMkIrNa - saMmizra - saMyukta - sAMkaDo - saMkocAyelo - kuMThita thayelo evo je ajJAnamaya bhAva che, te ja AtmAne karma karavAne prerato - dhakelato (Inspiring, propelling) hoI, kartApaNA paratve prerakapaNAne lIdhe baMdhaka che, baMdha karanAra che. paNa ethI ulaTuM, "tarasaMDI tu . tenAthI - rAgAdithI asaMkIrNa (asaMmizra) to svabhAvanA udubhAsakapaNAne lIdhe kevala zAyaka ja che, nahi ke jarA paNa baMdhaka - moTubhatvati devanuM jJAhi va na manAva vaMdha: |' te rAgAdithI "asaMkIrNa - asaMmizra - asaMyukta - sAMkaDo - saMkocAyelo nahi evo - akaMThita bhAva to "svabhAvanA' - sva bhAvanA - AtmabhAvanA uddabhAsakapaNAne lIdhe - atyaMta prakAzakapaNAne lIdhe "kevala' - mAtra "jJAyaka' - jaNanAra ja che. jarA paNa - leza paNa baMdhaka - baMdha karanAra nathI ja. 108
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 167 AkRti rAga-5-moha saMparkaja lohacuMbaka saMparka taviveka ja loha cuMbaka vivekaja | rAgAdi saMkIrNa tad asaMkIrNaja ajJAnamaya bhAva bhAva nimaya bhAva bhAva ajJAnamaya bhAva svabhAva ubhAsatvathI bhAva 1, mAmA loha soya loha soya katRtve preka kevala ghAyaka evA akarmakaransama AtmAne karma preraNA preraNA svabhAve ja sthApe che. svabhAve ja thApe che ! na ca paNa baMdhaka 15 | tii/ sva jIva karma " 1 %
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have rAgAdithI asaMkIrNa bhAvano saMbhava darzAve che - pakke phalaMbhi paDie jaha Na phalaM bajjhae puNo viMTe jIvassa kammabhAvepaDie Na puNodayamuveI // 168 // pAkuM phala paDye jema ja pharI re, bIMTe phala na baMdhAya; karmabhAva jIvano temaja paDye re, pharI udaye nA jAya... Asrava bhAva. 168 artha - pakva (pAkuM) phala paDI gaye jema phala punaH bIMTa sAthe baMdhAtuM nathI tema jIvano karmabhAva paDI gaye punaH (pharIthI) udaya pAmato nathI. 168 AtmakhyAti TIkA atha rAgAdyasaMkIrNabhAvasaMbhavaM darzayati - pakve phale patite yathA na phalaM badhyate punarvRte / jIvasya karmabhAve patite na punarudayamupaiti // 168 // yathA khalu pakvaM phalaM vRMtAtsakRdvizliSTaM san na punarvRtasabaMdhamupayAti, evaM jJAnamayo rAgAdyasaMkIrNo bhAvaH saMbhavati / AtmakhyAti tathA karmodayo bhAvo jIvabhAvAtsakRdvizliSTaH san na punarjIvabhAvamupaiti / TIkArtha tema karyodaya janma bhAva jIvabhAvathI ekavAra vizliSTa (vikhUTo paDela) sato punaH jIvabhAvane nathI pAmato. jema kharekhara ! pakva phala bIMTathI ekavAra vizliSTa sastuM punaH bIMTa saMbaMdhane nathI pAmatuM - ema jJAnamaya evo rAgAdithI asaMkIrNa bhAva saMbhave che. 168 'amRta jyoti' mahAbhASya 'udaya abaMdha pariNAme bhogavAya to ja uttama che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 55 AtmabhAvanA - satha - have - nIcenI gAthAmAM, vasaMImiAvasaMmaya - rAgAdithI asaMkIrNa - saMkIrNa - mizra nahi evA bhAvano saMbhava varNatti - darzAve che - yathA - jema pave te patite - pakva - pAkuM phala paDI gaye, taM puna: vRMte na vadhyute - phala punaH pharIthI vRMtamAM bIMTamAM baMdhAtuM nathI, (tema) nIvacarmamAre patite - jIvano karmabhAva paDI gaye punaH vaM na pati - punaH - pharIthI udayane nathI pAmato. II kRti gAyA AbhamAvanA ||168 // yathA - jema latu - kharekhara ! nizcaye karIne vavuM r - pakva - pAkuM phala, vRMtAt sat vi iN san - vRMtamAMthI - bIMTamAMthI ekavAra vizliSTa - vikhUTuM paDeluM, sastuM, 7 punavRtasaMbaMdhamupaiti - punaH - pharIthI vRMta saMbaMdhane - bIMTa sAthe saMbaMdhane nathI pAmatuM, tathA - tema rmotyano mAvo - karyodaya janya bhAva nIvamAvAn sa viRiTa: san - jIvabhAvamAMthI ekavAra vizliSTa - vikhUTo paDelo sato, na punarjIvabhAvamupaiti - punaH - pharIthI jIvabhAvane nathI pAmato. A parathI zuM? vaM jJAnamayo rAghasaMjIrno mAvo saMmati - ema jJAnamaya evo rAgAdithI asaMkIrNa - asaMmizra bhAva saMbhave che. / / kRti 'AtmajJAti' sAtamAvanA ||168|| 110
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 168 rAgAdithI asaMkIrNa (amizra) bhAvano saMbhava atra darzAvyo che - "pakva - pAkuM phaLa patita thaye - paDI gaye jema punaH pharIne bIMTa sAthe - DiMTa sAthe baMdhAtuM nathI, tema rAgAdithI asaMkIrNa ghanamaya karmabhAva patita thaye - paDI gaye punaH - pharIthI udaya pAmato nathI." Ano bhAvano saMbhava : DIMTathI chUTA apUrva paramArtha A prastuta dRSTAMtano biMba-pratibiba bhAva darzAvI paramarSi paDelA pAkA phalanuM dRSTAMta amRtacaMdrAcAryajIe apUrva zailIthI vyAkhyAta karyo che. te A prakAre - jema nizcaya karIne kharekhara ! pakva - pAkuM phaLa, biMTathI - DIMTathI ekavAra vizliSTa satuM - "vRtAt sat viruddha sat' - ekavAra vikhUTuM paDyuM satuM, punaH biTa saMbaMdhane pAmatuM nathI, "ra punavRtasaMvaMghamuti', karIne DIMTaDA sAthe saMbaMdha - joDANa pAmatuM nathI, joDAtuM nathI, coMTatuM nathI, tema "karmodayajanya bhAva' - karmanA udayathI - vipAkathI janmelo - upajelo evo audayika bhAva, jIvabhAvathI ekavAra vizliSTa sato - 'nImAvAt sat vidi: sana, jIvamAMthI ekavAra vikhUTo - chUTo paDyo sato (Detached), punaH - pharIne jIvabhAvane pAmato nathI - "ra punarnavAvamuti', jIva bhAvamAM joDAto nathI - coMTato nathI. "ema jJAnamaya evo rAgAdithI asaMkIrNa bhAva saMbhave che." arthAt karmodaya thakI rAgAdi janme che, paNa A rAgAdi bhAva huM nathI ne hAluM svarUpa nathI - vikata bhAvarUpa vibhAva rUpa virUpa che ema jANato jJAnI tatkSaNa ja te rAgAdi bhAvane jIvabhAvathI - AtmabhAvathI vizliSTa kare che, vikhUTo pADe che, pRthakkaraNa rUpa vivekathI pRthaka - alaga kare che ane te karmodaya janya rAgAdi audayika bhAva jIvabhAvathI ekavAra vikhUTo paDyo eTale te pharI jIvabhAvanI sAthe joDAto nathI - coMTato nathI, saMsakta thato nathI - DIMTaDAthI ekavAra vikhUTuM paDeluM pAkuM phaLa paDI gayA pachI pharIne DIMTaDA sAthe joDAtuM nathI - coMTatuM nathI - saMsakta thatuM nathI tema. eTale ema ukta prakAre jyAM kevala jJAna jJAna ne jJAna ja che evA jJAnamaya rAgAdithI asaMkIrNa - asaMmizra - akuMThita bhAvano saMbhava che ja. AkRti baTamAMthI ekavAra vizliSTa satuM pAku phala ! baTa saMbaMdha pAmatuM nathI karma udayana bhAva 'jIva bhAvathI) ema zAnamaya rAgAdi asaMkIrNa bhAva saMbhave che. ekavAra vizliSTa sato te punaH jIvabhAva pAmato nathI para karma pud. jIva
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnanivRta bhAva ja jeno che, evA jJAnIne - AgnavabhAvano abhAva ema darzAvato samayasAra kaLaza (2) saMgIta kare che - zAlinI bhAvo rAgadveSamohairvinA yo, jIvasya syAd jJAnanivRtta eva / saMdhana sarvAn dravyakarmAvaudhAna, eSo'bhAvaH sarvabhAvAsavANAM // 114 // bhAvo rAga dveSa moho vinAno, jIvano hoye je ja zAne ghaDAyo; abhAvo A sarva bhAvAgnavono, aMdhato sau dravya karmAstravothI. 114 amRta pada-114 "bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga jJAnIne Asrava bhAva abhAva, jJAnIne Asrava bhAva abhAva.. (2) 1 rAga dveSa ne moha vihoNo, bhAva jIvano sAva, jJAnamayo ne jJAnamayo ne, jJAnamayo je bhAva... jJAnIne. 2 dravya karma Asrava oghone, sarva saMdhato sAva, bhagavAna amRtacaMdra vade A, bhAvAgnava abhAva... jJAnIne. 3 artha - rAga-dveSa-moha vinA jIvano je bhAva jJAnanivRtta ja (jJAnano ja banelo, jJAnamaya ja) hoya, te A sarva dravya karma Asrava oghone (samUhone) saMdhato evo sarva bhAva Asavono abhAva che. amRta jyoti' mahAbhASya "sarva saMga mahAzrava rUpa tIrthakara kahyo che, te satya che." "jJAne karIne AtmAmAM utpanna thayelo evo nizcaya badalato nathI ke sarva saMga moTA Asava che." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha, 475 "viduSa rAgAdika para, kIne tAke rodha, dravya karma ko rodha che, tAte nirmala bodha." - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza', 2-8 uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je kahyuM, tenI puSTimAM sArasamuccaya rUpa A kaLaza kahyo che - rAga-dveSa-moha e bhAva Asrava che, "khAvo rASimorninA yo' - te rAga-dveSa-moha vinA A rAga-dveSa-moha vinAno je bhAva jIvano hoya te "jJAna nivRta ja jIvano zAnamaya ja bhAva hoya, nIvaccha thAt jJAnanidhRta ava', jJAnano ja banelo - ghaDelo hoya, sarva dravya Asrava ocho ruMdhato pradeze jJAna jJAna ne jJAnamaya ja hoya ane Avo rAga-dveSa-moha vinA bhAva Asava abhAva jIvano je bhAva jJAna nirvata ja hoya. te "iMdhanuM sarvAna dravyatavIdhAnuM - sarva dravya karma Asrava oghone - samUhone saMdhato evo A sarva bhAva Agnavono abhAva che - SoDamAva: sarvamAvA vALa | arthAtu je kharekhara ! nizcaye karIne jJAnI che te jJAnIne rAga-dveSa-moha e bhAva Asrava saMbhavatA nathI, eTale rAgAdi nimitte AsravatA pudgalamaya. dravya AmravanA "ogho' - samUho athavA dhasyA AvatA pravAha rU5 dhodho ApoApa niraMdhAI jAya che - rokAI jAya che. eTale ke rAga-dveSa-moha e bhAva Asrava rokyA eTale pudgalakarma rUpa dravyAkhrava ApoApa (Automatically) rokAI jAya che. bhAvaAmravanuM mukhadvAra - mukhya garanALuM (main gate, slulice) baMdha karyuM eTale tene AdhIna raheluM dravya AmravanuM upadvAra - garanALuM (Subordinate 112
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava rUpaka caturtha aMkaH samayasAra kaLaza 1 14 sluice) ApoApa baMdha thaI jAya che, rAgAdi vibhAvanuM Asrava dvAra saMvRta (baMdha) karyuM eTale pudgalamaya parabhAvanuM Asrava dvAra ApoApa saMvRta (baMdha, closed) thaI jAya che. AkRti rAga-dveSa-moha vinA jIva bhAva jJAnanivRtta evo zAnamaya (rAgAdi asaMkIrNa bhAva saMbhava sva jIva *- 113 sarva dravya karma Asrava oghone | - dhato para karma pud sarva bhAva Asavano A abhAva
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have jJAnIne dravya-Asrava bhAva abhAva darzAve che - puDhavIpiMDasamANA puvaNibaddhA du paccayA tassa / kammasarIreNa du te baddhA samvepi NANissa // 169 // pUrva nibaddha pratyaya te jJAnine re, pRthvI piMDa samAna; karma zarIranI sAthe baddha te re, sarve paNa e jANa !... Asrava bhAva. 169 artha - pUrvanibaddha pratyayo to te jJAnIne pRthvI piMDa samAna che, te to sarve karmazarIranI sAthe baddha (baMdhAyelA) che. ___ AtmakhyAti TIkA atha jJAnino dravyAsavAbhAvaM darzayati - pRthvIpiMDasamAnAH pUrva nibaddhAstu pratyayAstasya / karmazarIreNa tu te baddhAH sarve'pi jJAninaH // 169 // ye khalu pUrva ajJAnenaiva baddhA mithyAtvAviratikaSAyayogA dravyAnavabhUtAH pratyayAH te jJAninaH dravyAMtarabhUtAcetanapudgalapariNAmatvAt pRthvIpiMDasamAnAH / te tu sarve'pi svabhAvata eva kArmaNazarIreNaiva saMbaddhA na tu jIvena, ataH svabhAvasiddha eva dravyAsavAbhAvo jJAninaH / AtmakhyAti TIkArya je nizcaye karIne pUrve ajJAnathI ja baddha mithyAtva - avirati - kaSAya - yoga dravyAsava bhUta pratyayo che. te jJAnIne - dravyAMtarabhUta acetana pudagala pariNAmapaNAne lIdhe - pRthvI piMDa samAna che. te to sarveya svabhAvathI ja kAmaNa zarIranI sAthe ja saMbaddha che - nahi ke jIvanI sAthe. ethI karIne jJAnIne dravya Asravano abhAva svabhAvasiddha ja che. AkRti mithyAtvAdi dravyotarabhUta ajJAnathI ! dravyAsava acetana dravya Amava|jJAnIne pudgala pariNAmatvathI amRta jyoti mahAbhASya "jJAnInuM je mAnya kareluM (tattva) sammata karIe ke udaya AvelAM prAcIna karmo bhogavavAM, nUtana na baMdhAya emAM ja ApaNuM Atmahita che." pUrva te svabhAva siddha) = "puDhavI piMDa samAzAkArmANa zarIra - puDhavI piMDa samAzA'nuM saMbaddha baha [ pratyayo | zAnIne - | abhAva ] hAbhimAnA - matha - have jJAnino - jJAnIne - dravyApArva - dravya Amravano abhAva sati - darzAve che - pUrvani vAstu pratyaya: - ane pUrva nibaddha - pUrve bAMdhelA pratyayo to tasya jJAninaH - te zAnIne pRthvI viMDasamAnA: - pRthvI piMDa samAna che, te tu sarvekari - ane te to sarve ya varmazarIrena vA: - karma zarIranI - kAzmaNa zarIranI sAthe baddha - baMdhAyelA che. || ti mayA mAtmabhAvanA ||166l. je hatu pUrva viddhA pratyaya: - je kharekhara ! nizcaya karIne pUrve baddha - baddha bAMdhelA pratyayo, te jJAnino pRthvIDi samAnA: - teo jJAnIne pRthvI piMDa samAna che. kayA ane kevA pratyayo? mithyAvAritiSAyo : drAvapUta: - mithyAtva - avirati - kaSAya - yoga dravyAnnavabhUta evA. te pratyayo pUrve zAthI baMdhAyelA? ajJAnenaiva - ajJAnathI ja. te pratyayo jJAnIne pRthvI piMDa samAna zAthI? dravyAMtaramUtAvetanaputrAtariNAmavAn - dravyAMtarabhUta - anya dravya rUpa evA acetana pudgalanA pariNAmapaNAne lIdhe ane - te tu sarveri - te to sarve ya, konI sAthe baMdhAyelA che? kArbaLa - zarIrava saMddhA na tu nIvena - kArmaNa zarIranI sAthe ja saMbaddha che, nahi ke jIvanI sAthe. ema zAthI? mAvata gva - svabhAvathI ja. A parathI zuM phalita thAya che? gata: svabhAvasiddha gva drAvamAvo jJAninaH - AthI jJAnIne dravya Amravano abhAva svabhAvasiddha ja che. te ti "gAtmati' mAtmabhAvanA 962II 114
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 169 "e zreNImAM vartana karavA mArI prapUrNa AkAMkSA che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 50, (29) uparamAM jJAnIne bhAva Asavano abhAva hoya che ema pratipAdana karyuM. Ama jJAnIne bhAva Asavano abhAva hoya che, eTaluM ja nahi paNa dravya Asravano paNa abhAva hoya che, te A gAthAmAM darzAvyuM che ane te 'AtmakhyAti'kartA pa2marSie spaSTa vivarI dekhADyuM che - je kharekhara ! nizcaye karIne pUrve' - jJAna thayA pahelAM ajJAna dazAmAM 'ajJAnenaiva vaddhA:' ajJAnathI ja baddha - bAMdhelA mithyAtva - avirati - kaSAya - yoga e dravya AsravabhUta 'pratyayo' Asrava kAraNo che, te jJAnIne dravyAMtaramUtAcetanapu tapariNAmAt - 'dravyAMtarabhUta' paradravya rUpa - anya dravyarUpa 'acetana' - jaDa pudgala pariNAmapaNAne lIdhe 'pRthvI piMDa samAna' - 'puvIpiMDatamALA'- pRthvInA - mATInA piMDA jevA che ane te to sarve ya svabhAvathI ja' prakRtithI ja 'kArmaNa zarIranI' karmamaya zarIranI sAthe ja saMbaddha saMbaMdhAyela che, nahi ke jIvanI sAthe, ethI karIne jJAnIne dravya Asravano abhAva - nahi hovApaNuM 'svabhAvasiddha ja' - 'svamAvasiddha va' - svabhAvathI - prakRtithI ja siddha che, A nizcaya che. - arthAt - mithyAtva, avirati, kaSAya ane yoga e je dravya AsavabhUta pudgalamaya dravya AsravarUpa 'pratyayo' Asrava 'prati' laI janArA (tad) AsravakAraNo che pUrve jJAna thayA pahelAM ajJAna dazAmAM ajJAnathI ja bAMdhelA che, te A dravya AsavabhUta pratyayo to Atma dravyathI anya - 'dravyAMtarabhUta' - pudgala pariNAma rUpa che, sva cetana dravyathI bhinna paradravya rUpa acetana jaDa pudgalanA pariNAma rUpa che. tethI karIne jJAnIne to te pRthvI piMDa samAna' che 'pRthvIviMDasamAnA:', mATInA DhephAM jevAM akiMcitkara che. pRthvI piMDa mATInuM DhekuM acetana pudgala paradravya rUpa hoI cetana AtmAne tenI sAthe koI saMbaMdha nathI ke te cetana AtmAne kaMI karI zakavAne zaktimAnlR nathI. temaja A dravyAsavabhUta mithyAtvAdi pratyayo paNa acetana pudgala dravya pariNAma rUpa hoI cetana AtmAne tenI sAthe koI baMdha saMbaMdha saMbhavato nathI ke te cetana AtmAne kaMI karI zakavAne zaktimAn nathI. vaLI 'jJAnIne' bhAva AsravanA abhAve te dravya pratyayo pudgala karma pariNAmanA nimittakAraNapaNe paNa pariName ema nathI, eTale sattAmAM paDyA paDyA te dravya pratyayo jJAnIne mATe to kharekhara ! 'pRthvI piMDa samAna' - mATInA DhephAM jevA akiMcitkara hoI kAMI karI zake ema nathI, koI asara nIpajAvI zake ema nathI. bhale 'ajJAnIne' bhAva AsavanA sadbhAve te dravya pratyayo pudgala karma pariNAmanA nimittakAraNapaNe pariNamI potAno pudgala karmaphala camatkAra dekhADavA samartha hoya, paNa jJAnIne mATe to te kharekhara ! mATInA DhephAM barAbara che ane A dravyAsavabhUta pratyayo pudgalarUpa che eTale ja e badhAya 'svamAvata va' - svabhAvathI ja - sva bhAvathI ja - - prakRtithI ja pudgalamaya kArmaNa zarIranI sAthe ja saMbaddha che baMdha saMbaMdhathI joDAyela che, nahi ke cetanamaya jIvanI sAthe - ethI karIne acetana pudgalamaya dravya Asrava sAthe cetanamaya AtmAno baMdha saMbaMdha nahi hovAthI jJAnIne dravya Asavano abhAva to svabhAvasiddha ja che, svabhAvathI - prakRtithI svayaM ApoApa siddha ja che, te sAdhavAnI jarUra paNa rahetI nathI. jJAnIne dravya Asavano abhAva svabhAvasiddha ja pUrve azAnathI ja bahu mithyAtvAdi pratyayo zAnIne pRthvIpiMDa samAna sva jIva = 115 karma e jaDa vastu che. je je AtmAne e jaDathI jeTalo jeTalo Atmabuddhie samAgama che, teTalI teTalI jaDatAnI eTale abodhatAnI te AtmAne prApti hoya, ema anubhava thAya che, AzcaryatA che ke, pote jaDa chatAM cetanane acetana manAvI rahyAM che ! cetana cetana bhAva jANI jaI tene sva svarUpa ja mAne che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 55 - para karma pud -
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnI sadA nirAgnava lAyaka eka ja che evA bhAvano samayasAra kaLaza (3) saMgIta kare che - upajAti bhAvAbhAvamayaM prapatro, dravyAnavebhyaH svata eva bhinnaH / jJAnI sadA jJAnamayaikabhAvo, nirAmro jJAyaka eka eva // 115 // bhAvAjhavAbhAva ja A prapanna, dravyAstravothI svata eva bhinna; zAnI sadA jJAnamayo ja bhAva, nirAgnava jJAyaka eka sAva. 115 amRta pada-115 jJAnI nirAgnava lAyaka eka ja, jJAnamayo eka bhAva, jJAnamayo eka bhAva sadA te, nitya nirAgnava sAva... jJAnI nirAjhava. 1 bhAvAgnavano sAva abhAva ja, sva puruSArthathI prapanna, dravyAnnavathI vastu svabhAve, ApoApa ja bhinna... jJAnI nirAnsava. 2 nitya nirAsrava zAyaka evo, jJAnI te bhagavAna, anubhava amRta nitya nimagno, kare jJAnAmRta pAna... jJAnI nirAgnava. 3 artha - bhAva AgnavonA abhAvane prapanna (pAmelo) ane dravyAsavothI svata eva (ApoApa ja) bhinna evo jJAnI sadA jJAnamaya ekabhAva nirAgnava jJAyaka eka ja che. "amRta jyoti" mahAbhASya. jJAnInI paripakva avasthA (dazA) thaye sarva prakAre rAga dveSanI nivRtti hoya ema amArI mAnyatA che." - zrImad rAjacaMdra, e. 201 uparamAM je "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM kahyuM teno sArasamuccaya grathita karato tadbhAva saMvardaka A kaLaza parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrajIe pUrNa bhAvAvezathI zAnI sadA nirAsava lalakAryo che - "mAvAmAvamAM prazno - 'A' - pratyakSa zuddha AtmAnubhava zAyaka eka ja karI rahelo jJAnI bhAva AgnavonA abhAvane "prapanna' - Atma puruSArthathI pAmelo che - svayaM mukta AbhecchAthI aMgIkAra bhAvane pAmelo che ane - 'dravyAkhyo ta iva mitra:' - padugalamaya dravyAstravothI to te "svataH eva' - ApoApa ja ukta prakAre vastu svabhAvathI ja "bhinna' - jUdo - pRthaka - alaga che, eTale Ama Atma puruSArtha bele bhAva AmravanA abhAvathI ane vastu - svabhAvabale dravya AsravanA abhAvathI sarvathA 'nirAphsava' - Asrava rahita evo A jJAnI "sadA jJAnamAryakabhAva lAyaka eka ja che', "jJAnI savA jJAnameryajamAvo nirazno jJAya gva " arthAtu rAga-dveSa ane moha e bhAva AsravonA parityAgathI jJAnI nizcaya karIne vItarAga, vItaSa ane vItamoha hoya che, eTale kyAreya paNa eka jJAna sivAya bIjo koI bhAva jyAM nathI evA advaita jJAnamaya ekabhAva rUpa sarvadA hoI, sarvadA sarvathA nirAgrava evo jJAnI kevala jJAyaka - jJAtA eka ja hoya che - kevala jJAnamaya evA kevala - eka jJAyaka bhAvarUpa zuddha AtmabhAvamAM ja - zuddha sahAtma svarUpamAM ja niraMtara akhaMDapaNe varte che. AkRti bhAvAsava dravyAsavothI zAnI nirArAva abhAva prapanna svata eva | - (sadA zAnamaya) lAyaka A zAnI. bhinna eka bhAi eka evA 116
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 170 jJAnI nirAgnava kevI rIte ? to ke - cahuviha aNeyabheyaM baMdhate NANadaMsaNaguNehiM / samaye samaye jahmA teNa abaMdhotti NANI du // 170 // jJAna darzana guNe karI pratyayo re, cala vidha bheda aneka; samaye samaye bAMdhe tehathI re, jJAnI abaMdha ja cheka... Asrava bhAva. 170 artha - kAraNake caturvidha (pratyayo) jJAna - darzana e be guNoe karIne aneka bhedavALuM (karma) samaye samaye bAMdhe che, tethI jJAnI to abaMdha ja che. 170 mAtmAdhyAti rIvA kathaM jJAnI nirAmrava iti cet - . caturvidhA anekabhedaM badhnati jJAnadarzanaguNAbhyAM / samaye samaye yasmAt tenAbaMdha iti jJAnI tu // 170 // jJAnI hi tAvadAvabhAvabhAvanAbhiprAyAbhAvAnirAmrava eva / yattu tasyApi dravyapratyayAH pratisamayamanekaprakAraM pudgalakarma pratibadhnati tatra jJAnaguNapariNAma eva hetuH / / 170 / / AtmakhyAti TIkArya jJAnI nizcaye karIne prathama to Asrava bhAva - bhAvanAnA abhiprAya abhAvane lIdhe nirAsrava ja che, paNa je tene paNa dravya pratyayo pratisamaye aneka prakAranuM pudgala karma pratibAMdhe che, temAM jJAna-guNa pariNAma ja hetu che. 170 amRta jyoti" mahAbhASya "jJAnI puruSa paNa atyaMta nizcaya upayoge vartato kvacita paNa maMda pariNAma pAmI jAya evI A saMsAranI racanA che. AtmasvarUpa saMbaMdhI bodhano to jo ke nAza na thAya, tathApi AtmasvarUpanA bodhanAM vizeSa pariNAma pratye eka prakAranuM AvaraNa thavA rUpa upAdhi joga thAya che.' - zrImad rAjacaMdra, e. 45 jJAnI nirAgnava kevI rIte hoya ? teno yukti yukta khulAso atra karyo che - kAraNake "caturvidha) - cAra prakAranA pratyayo - Asrava hetuo jJAna darzana guNoe karIne samaye samaye aneka bhedavALuM (kamI) bAMdhe che. tethI jJAnI to "abaMdhaka ja' - baMdhaka nahi evo ja che. A gAthAno apUrva adbhuta alaukika paramArtha paramarSi amatacaMdrAcAryajIe prakAzyo che - "jJAnI nizcaya karIne prathama to Agnava AtmabhAvanA - the jJAnI nirAdhava ti veta - jJAnI nirAsrava kema - kevI rIte ? ema je pUcho to - yasmatu vasturvidha: - kAraNake caturvidho - cAra prakAranA pratyayo jJAnandarzana [TMaaN - jJAna - darzana e be guNothI samaye samaye ane meTuM vakhaMti - samaye samaye aneka bhedavALuM karma bAMdhe che, tene jJAnI tu savaMda ti - tethI karIne jJAnI to abaMdha che. || ti kathA mAtmabhAvanA II970mAM jJAnI di tAvatriraznava jIva - jJAnI nizcaya karIne prathama to nirAjhava ja - Asrava rahita ja che. zAne lIdhe ? bhAvamAvanAmikAyamavAta - Asrava bhAvanI bhAvanAnA abhiprAyanA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe. ema chatAM catta tasthApi - je tene paNa jJAnIne paNa dravapratyaya: pratisamayamaneprAraM purAta" vikhaMti - dravya pratyayo (mithyAtvAdi cAra) pratisamaye - pratyeka samaye aneka prakAranuM pugala karma pratibAMdhe che - punaH punaH bAMdhe che, temAM zo hetu che ? tatra jJAnaguNapariNAma iva hetuH - temAM jJAna guNa pariNAma ja hetu che. | ti "AtmaSyati dvAbhAvanA ||970thI 117
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhAvanI bhAvanAnA abhiprAyanA abhAvane lIdhe - bhAvabhAvanAmikAmAvata' - nirArAva ja che' Atma svarUpanuM jene anubhava jJAna che evA AtmajJAnI jJAnIne Asrava bhAvanI Asava bhAva bhAvanAnA bhAvanAnA abhiprAyano - buddhipUrvaka IrAdA pUrvaka bhAvano abhAva hoya che, abhiprAya abhAve te kAraNane lIdhe te to nirAsava ja che. paNa "je tene paNa... mithyAtvAdi jAnI nirAzrava ja cAra pudagalamaya dravya pratyayo' - Asrava kAraNo pratisamaye - samaye samaye aneka prakAranuM pudagala karma bAMdhe che, temAM "jJAnaguNa pariNAma ja' hetu che - kAraNa che - tatra jJAnA pariNAma para hetu: | arthAt - rAga - dveSa ane moha e Asrava bhAvanI bhAvanAno abhiprAya nizcaya karIne kharekhara jJAnIne hoto nathI, eTale ke huM rAga -dveSa - moha bhAva karUM evo buddhipUrvaka - IrAdA pUrvaka Agnava bhAva jJAnIne kadI hoto nathI, jJAnI rAga-dveSa-moha e Asrava bhAve zAnagaNanA pariNAma vA pariNamavA kadI IcchatA nathI ane pariNamatA nathI. jJAnI te jAnano guNapariNAma ja baMdhaka rAga-dveSa-moha e bhAva Amravane AtmAmAM AjhavavA detA nathI, tethI te nirAgnava ja hoya che. Ama te abaMdhaka hoya che, chatAM je tene paNa mithyAtvAdi dravya pratyayo pratyeka samaye aneka prakAranuM pudgala karma bAMdhe che. tenuM zuM kAraNa ? teno atra AcAryazrI amRtacaMdrajIe spaSTa vaijJAnika khulAso karyo che ke, tenuM kAraNa jJAna guNa pariNAma ja che, jJAna guNano tevo pariNAma athavA jJAnano guNa (gauNa) pariNAma e ja temAM hetu che. arthAt jJAnaguNa tevA tevA jUnAdhika taratamabhAve parivRtti rUpe - badalavA rUpe pariName che athavA guNabhAva - gauNabhAve pariName che te ja atra hetu che. jJAna guNa ema nyUnAdhika bhAve parivartana rUpa pariNAma na pAmato hota athavA te jJAna guNabhAve - gauNa bhAve na pariNamatuM hota, to tema baMdhakapaNuM thAta nahi. eTale jJAna pote to abaMdhaka ja che, paNa "jJAnaguNano pariNAma" athavA "jJAnano guNa pariNAma" (gauNa pariNAma) ja baMdhaka che, eTale ke baMdha thAya che te kAMI jJAnano doSa nathI, paNa jJAna guNanA pariNAmano (parivartanano) athavA jJAnanA guNapaNAno - gauNatAno doSa che. AkRti jJAnI pratisamaye aneka prakAra Asava bhAva bhAvanA abhiprAya abhAve nirAsava * | tene paNa evA dravya pratyayo jJAna guNa pariNAma ja - - pudgala karma hatuM pratibAMdhe che A jJAna guNa pariNAma athavA jJapti parivarta rUpa kriyA e ja jIvanuM bhAvakarma che. zakti kriyAnA parivarta rUpa bhAvakarma je na thAya te jJAna "Tastha ja' rahe to zAna gaNa pariNAma baMdha thAya ja nahi ne jIvano jIvanmati rU5 bhAvamokSa ja hoya. A vA zakti parivarta alaukika "jJapti parivarta siddhAMtanuM apUrva maulika parama amRta nirUpaNa amRtacaMdrAcAryajIe "paMcAstikAya" TIkAmAM karyuM che, tyAM 150-151mI gAthAnI TIkAmAM teozrIe prakAzya che ke - "Asrava hetu nizcaya karIne jIvano moha-rAgadveSa rUpa bhAva che, teno abhAva jJAnIne hoya che, tenA abhAve Asrava bhAvano abhAva hoya che, Agnava bhAvanA abhAve karmAbhAva hoya che. karmAbhAve sarvazapaNuM - sarvadarzipaNuM ane avyAbAdha evuM Idriya vyApArAtIta anaMta sukhapaNuM hoya che. te A jIvanmuktinAmA bhAvamokSa che. kevI rIte ? to ke - bhAva atra vivakSita te karmAvRta caitanyano krama pravartamAna (kramathI parvartato) zakti kriyArUpa che, te kharekhara ! saMsArIne anAdi mohanIya karmodayanI anuvRtti vazathI azuddha hoto) dravya karmAsrava hetu hoya che, te to jJAnIne moha-rAga-dveSa anuvRtti rUpe prahaNa thAya che, tethI Ane (jJAnIne) Agnava 118
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 170 bhAva nirodhAya che, eTale pachI AgnavabhAva jeno niruddha thayo che evo A mohakSayathI atyaMta nirvikAra hoya che ane anAdithI eTale jenuM anaMta caitanyavIrya unmudrita thayuM che evA Ane (jJAnIne) - zuddha jJapti kriyArUpe antarmuhUrta ativAhIne (vyatIta thaIne) yugapatu - ekIsAthe jJAna - darzana AvaraNane attarAyanA kSayathI kathaMcit kUTastha jJAnatA pAmI - jJati kriyA rUpamAM kramapravRtti abhAvathI bhAvakarma vinAza pAme che. eTale pachI karmAbhAve te kharekhara ! nizcaye karIne bhagavAnuM sarvajJa sarvadarzI vyuparata che Idriya - vyApAra jyAM evA avyAbAdha anaMta sukhavALo nitya ja avatiSTha che. zakti parivarta siddhAMtanuM ema A bhAvakarma mokSaprakAra e dravya karmamokSahetu ane parama saMvara prakAra amRtacaMdrajIe kareluM che. A* jJapti parivarta siddhAMtano ullekha punaH te graMthamAM - paMcAstikAya TIkAmAM (gA. 28) karatA amRtacaMdrAcAryajI prakAze che - muktane karma saMyuktapaNuM dravya-bhAva karmanA vipramokSane lIdhe hotuM ja nathI. (tenAM) dravyakarmo te pudgala skaMdho, bhAvakarmo to civivarte che - kharekhara ! anAdi jJAnAvaraNAdi karmanA saMparkathI jeno pracAra kUNita (saMkocita) thayo che evI citazakti paricchedya vizvanA eka dezomAM kramathI vyApriyamANa - vyAvRta thatAM satI vivarte che (parivarte che), paNa jyAre jJAnAvaraNAdi karmano saMparka praNaze che, tyAre paricchedya vizvanA sarva dezomAM yugapa6 (ekI sAthe - akrame) vyApRtA cita zakti kathaMcita kauTae - kuTasthapaNuM pAmIne viSayAntarane nahi pAmatI, nathI vivartatI (parivartatI). te A nizcita evo sarvajJa-sarvadarzipaNAno upalaMbha che - A ja dravyakarmanA nibandhanabhUta bhAvakarmono kartRtva uccheda che.' A apUrva adUbhuta parama amRta jJapti parivarta "siddhAMtano phalitArtha e che ke - A jJapti parivarta rUpa - krama pravartamAna jJapti kriyArUpa bhAva ajJAnIne mohaudayanI anuvRttine laI azuddha hoya che ane te dravya karma Avano hetu hoya che, paNa jJAnIne mohaudaya anuvRtti rUpe to A jJapti parivarta eTale ene Asava bhAva nirodhAya che. eTale pachI mohakSayathI te atyaMta nirvikAra hotAM, teno te bhAva zuddha jJapti kriyArUpe aMtarmuhUrta sthiti kare che, tyAM to jJAna-darzanAvaraNano ne "Amnavahetu hi jIvasya moharAgadveSarUpo bhAvaH / tadabhAvo bhavati jJAninaH tadabhAve bhavatyAnavabhAvAbhAvaH / AsavabhAvAbhAve bhavati karmAbhAvaH / karmAbhAvena bhavati sArvaiyaM sarvadarzitvamavyAbAdhamindriyavyApArAtItamanantasukhatvaJceti sa eSa jIvanmuktinAmA bhAvamokSaH / kathamiti cet - bhAvaH khalvatra vivakSitaH karmAvRtacaitanyasya kramapravartamAnajJaptikriyArUpaH / sa khalu saMsAriNo'nAdimohanIyakarmodayAnuvRttivazAdazuddho dravyakamArsavahetuH / sa tu jJAnino moharAgadveSAnuvRttirUpeNa prahIyate / tato'sya AmnavabhAvo nirudhyate / tato niruddhAmravabhAvasyAsya mohakSayeNAtyantanirvikArasya unmudritAnantacaitanya vIryasya zuddhajJaptikriyArUpeNAntarmuhUrtamativAhyayugapajJAnadarzanAvaraNAntarAyakSaNeya kathaJcitkUTasthajJAnatAmavApya jJaptikriyArUpe kramapravRttyabhAvAd bhAvakarma vinazyati / tataH karmAbhAve sa hi bhagavAn sarvajJaH sarvadarzI vyuparatendriya vyApArAvyAbAdhAnantasukhazca nityamevAvatiSThate / ityeSa bhAvakarmamokSaprakAraH dravyakarmamokSahetuH paramasaMvaraprakArazca // " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "paMcAstikAya' TIkA, gA. 150-151 **"karmasaMyuktatvaM tu dravyabhAvakarmavipramokSAnna bhavatyeva / dravyakarmANi hi pudgalaskandhA bhAvakarmANi tu cidvivartAH / vivartate hi cicchaktiranAdijJAnAvaraNAdikarmasaMparkakUNita-pracArA paricchedyasya vizvasyaikadezeSu krameNa vyApriyamANA / yadA tu jJAnAvaraNAdikarmasaMparkaH praNazyati tadA paricchedyasya vizvasya sarvadezeSu yugapad vyApRtA kathaMcitkauTasthyamavApya viSayAntaramanApnuvantI na vivartate / sa khalveSa nizcitaH sarvajJasarvadarzitvopalambhaH / ayameva dravyakarmanibandhanabhUtAnAM bAvaLAM kartRtvo che: " (ItyAdi) - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "paMcAstikAya" TIkA, gA. 28 A apUrva zakti parivarta siddhAMtano ullekha (allusion) amRtacaMdrAcAryajIe anyatra paNa - "pravacanasAra' TIkAmAM - 3, 33-36 paNa karyo che. jemake - "paramAtmaniSThapaNA vinA zeyaniSThatAthI prativastue pAtatyAta parisatapaNAe karIne A saMsArathI mAMDIne parivartamAnA - parivartatI jJaptinI anivArya parivartatAne laI zaktiparivarta rUpa karmonuM kSapaNa paNa siddha na thAya.' **"tathA ca jJeyaniSThatayA prativastupAtotpAtapariNatatvena jJapterAsaMsArAtparivartamAnAyAH paramAtmaniSThatvamantareNA nivAryaparivartanayA jJasiparivartarUpami kSapAmafpa ja siddhacait II" - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "pravacanasAra' TIkA- 3-33 119
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aMtarAyano ekI sAthe kSaya thAya che, eTale te bhAva kathaMcitu - koI apekSAe "kUTastha' jJAnapaNuM - nizcala kevala jJAnapaNuM pAmatAM, tikriyArUpamAM kramapravRtti abhAvathI te kevala jJAnIne Ama zakti parivarta abhAve bhAvakarma nAza pAme che. tAtparya ke - A jJapti parivarta vA jJAnaguNano pariNAma e ja jIvanuM bhAvakarma che ane A jJapti parivarta rUpa - civivarta rUpa vA jJAnaguNa pariNAma rUpa bhAvakarma jyAM lagI thAya che, tyAM lagI dravya karmano baMdha paNa thayA kare che, paNa A zakti parivarta rUpa - jJAna guNa pariNAma rUpa bhAva karmano jyAre abhAva thAya che, tyAre dravyakarmano paNa ApoApa ja abhAva thAya che. sva para Azrava pud. jIva
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 171 jJAna guNa pariNAma baMdhahetu kevI rIte ? to ke - jahmA du jahaNNAdo NANaguNAdo puNovi pariNamadi / aNNattaM NANaguNo teNa du so baMdhago bhaNido // 171 // kAraNa jaghanya jJAnaguNa thakI re, jJAnaguNa punarapi eha; anyapaNuM pariName che tehathI re, baMdhaka bhAkhyo teha... Asrava bhAva. 171 artha - kAraNake jaghanya jJAnaguNane lIdhe jJAna guNa punaH paNa anyapaNuM pariName che, tethI ja te baMdhaka kahyo che. 171 AtmakhyAti TIkA kathaM jJAnaguNapariNAmo baMdhaheturiti cet - yasmAttu jaghanyAt jJAnaguNAt punarapi pariNamate / anyatvaM jJAnaguNaH tena tu sa baMdhako bhaNitaH // 171 // jJAnaguNasya hi yAvajaghanyo bhAvaH tAvat tasyAMtarmuhUrtavipariNAmitvAt punaH punaranyatayAsti pariNAmaH / sa tu yathAkhyAtacAritrAvasthAyA adhastAdavazyaMbhAvirAgasadbhAvAt baMdhahetureva syAt / / 171 / / AtmakhyAti TIkArya jJAna guNano phuTapaNe jyAM lagI jaghanya bhAva che, tyAM lagI teno aMtarmuhUrtamAM vipariNAma paNAne lIdhe - punaH punaH anyatAthI pariNAma che ane te to yathAkhyAtacAritra avasthAnI heThemAM avazyabhAvI (avazya honArA) rAganA sadbhAvane (hovApaNAne) lIdhe baMdhahetu ja hoya. 171 amRta jyoti' mahAbhASya mohAdi vikAra evA che ke samyadRSTine paNa DolAyamAna karI nAMkhe che." "AtmAnuM jevuM che tevuM ja svarUpa te ja "yathAkhyAta cAritra' kahyuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (957) upadeza chAyA jJAna guNa pariNAma baMdhahetu kevI rIte thAya ? teno spaSTa khulAso A gALAmAM karyo che ane tenuM parama paramArthabhUta aMtastattva parama tAtvikazekhara paramarSi* amRtacaMdrAcAryajIe pradarzita karyuM che, teno bhAvArtha A prakAre - jJAna gunI pavinyo mAva: - jJAnaguNano jyAM lagI "jaghanya" - ochAmAM ocho - kaniSTha bhAva athavA tevA tevA prakAre kSayopazamajanya gauNabhAva guNa pariNAma hoya che, tyAM lagI aMtarmuhUrtamAM tenuM "vipariNAmipaNuM hoya che, vizeSa - vikata - vividha pariNAmipaNuM hoya che AtmabhAvanA : cuM jJAna gunariNAmo vaMdharati vet - jJAnaguNa pariNAma - jJAnaguNano pariNAma athavA jJAnano guNa pariNAma baMdhahetu kema - kevI rIte ? ema jo pUcho to - yamA, jJAna guja: - kAraNake nizcaya karIne jJAnaguNa nathacAt jJAna - jaghanya jJAnaguNa thakI punarapi bacavuM rAma- punarapi - pharI paNa anyapaNuM pariName che, tene tu - tethI ja sa dhaMdho maLata: - te baMdhaka - baMdha karanAra kahyo che. || ti nAthA bhAbhAvanA 1979Il jJAnapukhasya di yAvannadhanyo bhAvaH - jJAna guNano nizcaya karIne phuTapaNe jyAM lagI jaghanya - ochAmAM ocho bhAva che tAvat - tyAM lagI tI punaH punarIyAti pariNAma: - teno punaH punaH - pharI pharIne anyatAthI - anyapaNAthI pariNAma che. zAne lIdhe ? aMtarmuhUrtaviparAmitvA - aMtarmuhUrtamAM viparisAmipaNAne lIdhe - vizeSa pariNAmipaNAne lIdhe ane A jJAnaguNano je anyapaNe pariNAma thAya che sa tu vaMdhahetuTeva tu - te to baMdhahetu ja hoya. zAne lIdhe? vayaMmavirapamAvAn - avasthaMbhAvI - avazya honArA rAganA saddabhAvane - hovApaNAne lIdhe. kyAre ? pathArItaritrAvasthAthI adhAtu - yathAkhyAta cAritra avasthAnI adhaH - heThamAM. ti "Atmasi' gAtmabhAvanA I/971// 121
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ane tenA A 'aMtarmuGUrtavipariNAmivAt' - aMtarmuhUrtamAM vipariNAmipaNAne lIdhe - nyUnAdhika vividha vizeSabhAvarUpa vibhAva pariNAmipaNAne lIdhe te jJAnaguNano 'punaH tyAM lagI anyapaNe pariNAma ane te rAgane lIdhe baMdhahetu ja jJAnaguNano jaghanya bhAva punarnyatAsti pariNAma:' - punaH punaH - pharI pharI 'anyatAthI' - anyapaNe pariNAma hoya che, jUdA jUdA nyUnAdhika taratama bhAvarUpa kSayopazamajanya anya anya bhAve pariNAma hoya che ane A jJAnaguNano jaghanyabhAvane lIdhe tevo tevo anyapaNe pariNAma to yathAkhyAta cAritra avasthAnI hemAM' yathAkhyAtacAritrAvasthAyA adhastAd yathAkhyAta cAritra dazAnI nIcenI dazAmAM 'avazyabhAvI' avazya honArA rAganA sadbhAvane lIdhe hovApaNAne lIdhe - avazyamAviALasamAvAt baMdhahetuTeva svAt baMdhahetu ja hoya, baMdha kAraNa ja hoya. arthAt AtmAnuM jevuM saMpUrNa niSkaSAya zuddha svarUpa jJAnI bhagavAthI AkhyAta athavA khyAta (prasiddha) che, tevuM tathArUpa pUrNa AtmAnucaraNarUpa 'yathAkhyAta cAritra' dazAnuM pragaTapaNuM jyAM lagI thayuM nathI, tyAM lagI tenAthI nyUna utaratI dazAmAM haju rAganA koI aMzanuM avazya hovApaNuM hoya che, te rAga aMzanA hovApaNAne lIdhe ja te jJAnaguNano anyapaNe pariNAma baMdhahetu ja hoya. - - jJAnaguNano anyapaNe pariNAma vA zAnano guNa pariNAma baMdhahetu - guNabhAva paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI A spaSTa tattvamImAMsA parathI A tAtparya phalita thAya che ke baMdhanuM kAraNa jJAna guNa nathI, paNa jJAna guNano anyapaNe pariNAma che, athavA jJAnano guNa pariNAma gauNabhAva jayanya bhAva maMdabhAva e ja baMdhanuM kAraNa che. kAraNake tevA tevA nyUnAdhika taratama bhAvarUpa kSayopazama bhAvane lIdhe jyAM lagI jJAnaguNano jaghanyabhAva hoya che, tyAM lagI te ja jJAnanA baLanI (Intensity) khAmIne lIdhe aMtarmuhUrtamAM tenuM vipariNAmipaNuM thayA kare che ane te vipariNAmipaNAne lIdhe jJAnaguNano pharI pharI jUdA jUdA nyUnAdhika bhAvarUpa anyapaNe pariNAma thAya che ane jJAnaguNano te anyapaNe pariNAma to utkRSTa kSayopazamasaMpanna paripakva athavA kSAyika bhAvarUpa pUrNa jJAna avasthA jyAM prApta thAya che evI AtmaramaNatA rUpa yathAkhyAta cAritra avasthAnI heThenI avasthAmAM yat kiMcit rAgAdi vibhAva pariNAmanA avazya hovApaNAne lIdhe baMdhahetu ja hoya che. atre tattvanuM tattva e samajavAnuM che ke jJAnaguNa sarvadA sarvathA baMdhahetu nathI, paNa jJAnaguNano guNa pariNAma (gauNa-maMdabhAva) e ja baMdhahetu che ane te guNa pariNAma paNa rAganA hovApaNAne lIdhe ja baMdhahetu hoya che, eTale baMdha thavAnuM mULa kAraNa rAga ja - rAgajanya jJAnaguNa pariNAma ja che, jJAna guNa nahi ja. AkRti yathAkhyAta cAritra avasthA heThe sva jIva baMdha - jayanya - X 122 jJAnaguNa - - - - aMtarmuhUrtamAM vipariNAmIpaNuM para Azrava pu.
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 172 ema sate zAnI nirAgnava kema? to ke - dasaNaNANacarittaM jaM pariNamade jahaNNabhAveNa / NANI teNa du bajjhadi puggalakammeNa viviheNa // 172 // darzana-zAnacAritra je pariName re, jaghanya bhAvathI hyAMya; tethI ja pudgala karma vividhathI re, jJAnI khare ! baMdhAya... Asrava bhAva. 172 artha - kAraNake jJAnI darzana-jJAnacAritra jaghanyabhAvathI pariName che. tethI ja to te vividha pudgala karmathI baMdhAya che. 172 __ AtmakhyAti TIkA evaM sati kathaM jJAnI nirAvaH iti cet - darzanajJAnacAritraM yatpariNamate jaghanyabhAvena / jJAnI tena tu badhyate pudgalakarmaNA vividhena // 172 // yo hi jJAnI sa buddhipUrvakarAgadveSamoharUpAvabhAvAbhAvAt nirAmnava eva kiMtu so'pi yAvajjJAnaM sarvotkRSTabhAvena draSTuM jJAtumanucarituM vA'zaktaH san jaghanyabhAvenaiva jJAnaM pazyati jAnAtyanucarati ca tAvattasyApi jaghanyabhAvAnyathAnupapattyA'numIyamAnA-buddhipUrvakakalaMkavipAkasadbhAvAt pudgalakarmabaMdhaH syAt / atastAvajjJAnaM draSTavyaM jJAtavyamanucaritavyaM ca yAvajjJAnasya yAvAnpUrNo bhAvastAvAn draSTo jJAto'nucaritazca samyagbhavati tataH sAkSAt jJAnIbhUtaH sarvathA nirAnava eva syAt / AtmakhyAti TIkArtha je nizcaya karIne jJAnI che te buddhipUrvaka rAga-dveSa-moha rUpa AjhavabhAvanA abhAvane lIdhe nirAsava che. kiMta te paNa jyAM lagI jJAnane sarvotkRSTa bhAvathI dekhavAne jaNavAne vA anucaravAne AtmabhAvanA - parva sati - ema sate, the jJAnI nirAva: - jJAnI nirAjhava kema ? rUti vetu - ema jo pUcho to - vat jJAnI tanajJAna vAai namAvena pariNamate - kAraNake jJAna darzana-zAnacAritra jaghanya bhAvathI pariName che, tene tu vidheina punarnA vadhyate - tethI ja te vividha - nAnA prakAranA pudgala karmathI baMdhAya che. rUti gAthA AtmabhAvanA ||172 // yo di jJAnI - je kharekhara ! nizcaya karIne jJAnI che sa nirava va - te nirAjhava ja che vikratu soDani - kiMtu te paNa thAvat * jyAM lagI jJAne sarvotkRSTamAvena ghaNuM jJAtumanarituM vAgazavata: san - jJAnane sarvotkRSTa bhAvathI dekhavAne jANavAne vA anucaravAne azakta sato, nava mArniva jJAnuM pati nAnAnuvarati - jaghanya bhAvathI ja jJAnane dekhe che jANe che ane anucare che, tAvat - tyAM lagI tasyA - tene paNa, te jJAnIne paNa punta rmavaMdha: cAlU - pudagala karmabaMdha hoya. zAne lIdhe ? vuddhipUrvacharmaRtaMRvipasamAvAn - abuddhipUrvaka karmakalaMkanA vipAnA - phala udayanA sadabhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe. abuddhipUrvaka karma kalaMka vipAka che ema zAthI jaNAya che ? navImAvAcathAnupapatyAnunIyamAnaH - jaghanya bhAvanI anyathA anupapattithI - anyathA aghaTamAnatAthI anumAnAI rahela che, jaghanya bhAva bIjI koI rIte ghaTato nathI te parathI anumAnavAmAM Ave che, tethI. A parathI zo paramArthasAra phalita thAya che? satastAva jJAnaM dravya jJAtamanuritabaM - ethI karIne tyAM lagI jJAna draSTavya - dekhavA yogya jJAtavya - jANavA yogya ane anucaritavya - anucaravA yogya che, yAjJAnarUpavAna pU mA vastAvAna Dro jJAtoDanuritadma samavati - ke jyAM lagI jJAnano jeTalo pUrNabhAva che, teTalo daSTa - dIThelo jJAta - jANelo ane samyaka anucarita - anucarelo hoya che. eTale pachI zuM? tataH sAkSAt jJAnImUta. sarvathA nirIznava va cAtu - eTale pachI sAkSAtuM- pratyakSa pragaTa jJAnIbhUta - jJAnI thaI gayelo sarvathA - sarva prakAre nirAzrava ja hoya.|| ti "AtmatiH sAmAvanA 972aaaa 123
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti azakta jaghanya bhAvathI ja jJAnane dekhe che, jANe che, anucare che, tyAM lagI tene paNa jaghanyabhAvanI anyathA anupapattithI anumAnAI rahelA abuddhipUrvaka kalaMka vipAkanA sadbhAvane lIdhe pugela karmabaMdha hoya. ethI karIne tyAM lagI jJAna draSTavya, jJAtavya ane anucaritavya che, ke jyAM lagI jJAnano jeTalo pUrNa bhAva teTalo draSTa jJAna ane samyapha anucarita hoya, pachI sAkSAt jJAnIbhUta (jJAnI thaI gayelo) te sarvathA nirAgnava ja hoya. 172 amRta jyoti mahAbhASya AtmAne kyAreya paNa vikAra na upaje tathA rAgadveSa pariNAma na thAya tyAre ja kevala jJAna kahevAya che." - zrImad rAjacaMdra, e. (957) upadeza chAyA jo ema jJAna guNapariNAma baMdhahetu hoya che to pachI zAnI nirAsrava hoya e pUrvokta vidhAnane * virodha Ave che, arthAta jJAnI nirAgnava kema hoya ? evo sahaja prazna jaghanya bhAvathI darzanAdi jijJAsu ziSyane udbhave che. tenuM atra yuktiyukta samAdhAna bhagavAna pariNAma, tethI ja baMdha kaMdakuMdAcAryajIe prakAzya che - "jJAnI darzana - jJAna cAritrane "jaghanya bhAvathI' - layopazamajanya maMdatama - maMdatara - maMda bhAvathI pariName che, tethI ja to te vividha - nAnA prakAranA karmathI baMdhAya che'; ane A vastuno abhuta alaukika anupama paramArtha bhagavatI AtmakhyAti praNetA bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe apUrva AtmabhAvamaya potAnI ananya lAkSaNika zailIthI buddhipUrvaka ane abuddhipUrvaka rAgAdino spaSTa bheda darzAvI nikhuSapaNe samajAvyo che. teno bhAvArtha A prakAre - je nizcaya karIne kathana mAtra nahi paNa kharekharo "jJAnI che, sva - para vastuno yathAvata bheda jANI jeNe samyapha AtmajJAna prApta karyuM che, evo je AtmajJAnI che, te "buddhipUrvaka rAga-dveSa-moha rUpa Asrava bhAvanA abhAvane lIdhe nisrarAva ja che' - vRddhi buddhipUrvaka rAgAdi pUrva kepamoharUpIvamAvAmAvat nirava iva arthAt tene "buddhipUrvaka - bhAva-abhAvane lIdhe abhiprAya pUrvaka - IrAdA pUrvaka (Intertional, conscious) rAga-dveSa-moha nirAsava rUpa Asrava bhAvano to abhAva ja hoya che, huM rAga-dveSa-moha bhAva karuM ema jANIbUjhIne jANatAM (Knowingly, consciously) rAga-dveSa-moha bhAva karato ja nathI, tethI te nirAgnava ja - Asava rahita ja che. paraMtu te paNa jyAM sudhI jJAnane 'sarvotkRSTa bhAvathI' - sarvotkRSTamAvena - sarvathI utkRSTa - uMcAmAM uMcA bhAvathI dekhavAne jANavAne ane anucaravAne "azakta' - asamartha saMto, nAmAvegaiva - "jaghanya bhAvathI ja' - kaniSTha nIcAmAM nIcA bhAvathI ja arthAt kSayopazamajanya maMdatama - maMdatara - maMda bhAvathI ja jJAnane dekhe che, jANe che ane anucare che, tyAM sudhI tene paNa nathacamAvAcathAnupajyAnunIyamAna - "jaghanya bhAvanI anyathA anupapattithI anumAnAI rahelA abuddhi pUrvaka kalaMka vipAkanA sadbhAvane lIdhe - vuddhipUrva vanaMchavipArasabhAvAt - pudgala karmabaMdha hoya, abuddhi pUrvaka - anabhiprAya pUrvaka - IrAdA vinA (unintentionally) ajANapaNe (unknowingly, unconsciously) kama kaleka vipAkanA' - kama kalaMkanA phala udaya rU5 rAgAdinA sadUbhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe pudgala karmabaMdha hoya. arthAta hamaNAM je tenA potAnA hAthanI vAta nathI evA pUrve ajJAnathI bAMdhelA karmakalaMkanA phaladAna samartha udayanA hovApaNAne lIdhe, tene jANI bUjhIne nahi - paNa ajANatAM (unknowingly, unconsciously, unintentionally) abuddhipUrvaka - anabhiprAya pUrvaka - vinA IrAde karmodayajanya yata kiMcit rAgAdi bhAvanuM hovApaNuM hoya che, tene lIdhe tene pudgala karmabaMdha hoya ane te abuddhipUrvaka karmakalaMkano vipAka te "jaghanya bhAvanI anyathA anupapattithI" anumAnI zakAya che, eTale ke jo tevA tevA prakArano abuddhipUrvaka (unconsciously) evo karma vipAkano udaya na hoya to anya 124
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava rUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 172 prakAre te jaghanya bhAvanI upapatti - ghaTamAnatA hoya nahi, bIjI koI paNa rIte te kSayopazamajanya maMdatama-maMdatara-maMdapaNArUpa jaghanya bhAva ghaTe nahi, eTale ja ema anumAnavuM paDe che ke abuddhipUrvaka evo karmakalaMkano vipAka - rAgAdi ula udaya tene hoya che ane tethI karIne ja tene pudgala karmabaMdha - dravya karmabaMdha hoya. tAtparya ke - jaghanya jJAnIne paNa bhale ema abuddhipUrvaka evo karmodaya janya rAgAdi udaya bhAva hoya, paNa buddhipUrvaka rAgAdibhAva to jJAnIne kadI paNa saMbhavato nathI ja jaghanya bhAva parathI abuddhipUrvaka ane baddhipUrvaka rAgAdi ja mukhya che, tethI karIne ja tenA abhAve jJAnI rAgAdinuM anumAna, tethI baMdha ** nirAjhava hoya che ema kahyuM te yathArtha ja che. A parathI zo paramArtha sAra phalita thAya che? tIvajJAna dRrtha jJAtavyamanuvatirtha = - ethI karIne tyAM lagI jJAna "daSTavya" - dekhavA yogya "jJAtavya... - jANavA yogya pUrNatA paryata zAnanA ane "anucaritam - anucaravA yogya che, ke jyAM lagI jJAnano jeTalo darzana-pAna cAritra pUrNa bhAva che, teTalo "daSTa - dIThelo "jJAta' - jANelo ane samyaka - yathAvat jema che tema "anucarita' - anucarelo - jANyA anusAra - pramANe Acarelo hoya che - "pAvAnI thavAnuM pU mAstAvAn Dro jJAtoDanurita san bhavati ' eTale pachI zuM ? sAkSAt - pratyakSa - pragaTa "jJAnIbhUta" - jJAnI thaI gayelo sarvathA - buddhi pUrvaka - abuddhi pUrvaka sarva prakAre nirAgnava ja hoya, sAkSAt jJAnImUta. sarvathA nirava va cAtu | jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdranA TaMkotkIrNa anubhavolgAra che ke - parama vItarAgoe Atmastha kareluM, yathAkhyAta cAritrathI pragaTeluM evuM - parama asaMgapaNuM niraMtara vyaktAvyakta paNe saMbhAruM chuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 896 AkRti -=-=-= zAnI) buddhi pUrvaka | abuddhi pUrvaka Asavano | karma kalaMka vipAka bhAva-abhAva nirArAva | mugala baMdha sarvotkRSTa bhAvathI jJAna dekhavA-jANavA anusaravA azakta bhAvathI zAna zAna ataH (dekhavuM - jANavuM dekhe, jANe, anucaravuM. anucare, jyAM sudhI pUrNa bhAva jAnano de-sAta anucarita thAya, para Azrava pud. 125
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktanA sArasamuccaya upasaMhAra samayasAra kaLaza (4) prakAze che - zArdUlavikrIDita saMnyasyanijabuddhipUrvamanizaM rAgaM samagraM svayaM, vAraMvAramabuddhipUrvamapi taM jetuM svazakti spRzan / ucchidana parivRttimeva sakalAM jJAnasya pUrNo bhavana, nAtmA nityanirAmavo bhavati hi jJAnI yadA syAttadA // 116 // buddhi pUrvaka rAga sarva ja svayaM nitye ja saMnyAsato, vAraMvAra abuddhipUrva jItavA zakti svanI sparzato; ucchedanuM parivRtti jJAnanI sahu A Atma pUrNo thato, tyAre nitya nirAgnavo ja banato jyAre ja zAnI thato. 116 amRta pada-116 nitya nirAgnava AtmA hoye, jyAre jJAnI bhavaMta, Asrava sarva saMvarato amRta, jJAnabhavana vilasaMta... nitya nirAgna. 1 buddhi pUrvaka rAga samagra ja, svayaM saMnyAsa karaMta, abuddhipUrva te jItavA vAraMvAra svazakti sparzata. nitya nirAjhava. 2 ucchedato parivRtti jJAnanI, AtmA pUrNa bhavaMta, nitya nirAsrava hoya tyAre, jyAre jJAnI havaMta... nitya nirAphsava. 3 TaMkotkIrNa amRta evI e, amRta vANI mahaMta, bhagavAna amRtacaMdra bhAkhI, dAkhI viralA saMta... nitya nirAjhava. 4 artha - nijabuddhi pUrvaka samagra rAgane haMmezAM svayaM saMnyasato (tyajato) te abuddhipUrvakane paNa jItavAne vAraMvAra svazaktine sparzato, jJAnanI sakala parivRttine ja (parivartanane ja) ucchedatAM pUrNa thato evo AtmA jyAre jJAnI hoya tyAre nizcaya karIne nitya nirAgnava ja hoya che. 116 amRta jyoti" mahAbhASya te rAgAdinI nivRtti eka AtmajJAna sivAya bIjI koI prakAre bhUtakALamAM thaI nathI, vartamAnanA kALamAM thatI nathI, bhaviSya kALamAM thaI zake tema nathI. ema sarva jJAnI puruSone bhAsyuM che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 375 jJAnI nirAgnava kevA prakAre kevA krame hoya che ? te uparoktanA sArasamuccayanuM A upasaMhAra kaLazamAM saMdohana karyuM che - saMcanninaguddhipUrvaniza rAya samagraM svayaM - prathama buddhipUrvaka rAgano tyAga H to nija buddhipUrvaka - abhiprAya pUrvaka samagra - samasta rAgane svayaM - abuddhi pUrvaka rAgane ApoApa saMnyase che - tyaje che ane abuddhipUrvaka rAgane paNa jItavAne te jItavAno AtmapuruSArtha vAraMvAra - pharI pharIne svazaktine - Atmazaktine sparze che - Atma puruSArthathI AtmasAmarthya hurAve che, "vAraMvAramavuddhipUrvaka tuM netuM svazarvitA skRzat ' ane Ama nijabuddhi pUrvaka samagra rAgane svayaM - ApoApa saMnyasato ane te abuddhi pUrvakane jItavAne vAraMvAra Atmazaktine sparzato te jJAnanI sakala parivRttine ja ucchedato pUrNa thato - 126
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra kaLaza 11 vacchin vRittineva sastA jJAnasya vin - AtmA jyAre jJAnI hoya tyAre kharekhara ! nizcaya karIne nitya nirAzrava hoya che - mAtmA nitya nirAsUvo bhavati di jJAnI ya cAttA, arthAt te jJAnanI vipariNAma rUpa - vizeSa vividha bhAve pariNamana rUpa sakala ja "parivRttine" - parivartanane - palaTana paNAne (changing visicitudes) ucchede che - atyaMtapaNe chede che ane ema karatAM karatAM pUrNa thato AtmA jyAre jJAnI hoya tyAre nitya nirAsava - sadA nirAjhava hoya che, AkRti nija buddhipUrvaka abuddhi pUrvaka rAga samagra varSa : te rAga jItavA sakla : (jJAnanI) parivRtti ucchedato pUrNa ( AtmA hoya to, jyAre zAnI thAya tyAre (nitya nirAsava hoya saMnyAsa svazakti sparzato eTale ke jJAna sivAya bIjA koI bhAva jyAM samAto nathI vA udbhavato nathI evA kharekharA arthamAM AtmA pUro zAnI bane che, tyAre te sadAya nirAjhava ja hoya che. 127
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA samayasAra kaLaza (5) prakAze che - anuSTup sarvasyAmeva jIvaMtyAM, dravyapratyayasaMtatau / kuto nirAmro jJAnI, nityameveti cenmatiH // 117 // sarva ja jIvatI hotAM, dravya pratyaya saMtati; nitye nirAgraha zAnI, kyAMthI ja? ema jo mati - 117 artha - sarva ja dravya pratyaya saMtati jIvatI sata, jJAnI nityameva nirAsava kyAMthI hoya? ema jo mati hoya to - 117 amRta pada-117. dravya pratyaya saMtati sarve, hoya jIvaMtI toye, nitya nirAgnava jJAnI kyAMthI? ema mati jo hoya... dravya pratyaya. 1 Atama anubhava amRta siMdhu, nitya nimajjana karatA, bhagavAna jJAnI nitya nirAgnava, jo ! A rIte TharatA... dravya pratyaya. 2 amRta jyoti' mahAbhASya jJAnInI dazA bahu ja adbhuta che. *** jJAnIne vacamAM sAkSI che. jJAna, jAgRti hoya to jJAnanA vege karI, je je nimitta maLe tene pAchuM vALI zake." - zrImad rAjacaMdra, aM. 343, upadeza chAyA atre AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA rUpa kaLaza prakAzyo che - sarvasyAmeva nIvaMtyAM dravyapratyayasaMtatI - mithyAtvAdi sarva ja dravya pratyaya saMtati - dravyapratyaya paraMparA jyAM jIvatI kI che, tyAM to pachI jJAnI nityameva-sadAya nirAksava - Ajhava rahita kyAMthI hoya? to nirAvo jJAnI nityameveti neti, ema jo te AtmArthI ! hArI matimAM zaMkA uThatI hoya, to tenuM spaSTa samAdhAna A gAthAthI prakAzIe chIe : 128
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 173-176 savve puvyaNibaddhA du paJccayA saMti sammadiTThissa / uvaogappA ogaM baMdhate kammabhAveNa // 173 // saMta duNiruvabhojA bAlA itthI jaheva purisassa / baMdhadi te ubhoje taruNI itthI jaha Narassa // 174 // hodUNa NiruvabhojjA taha baMdhadi jaha havaMti uvabhojjA / sattaTThavihA bhUdA NANAvaraNAdibhAvehiM // 175 // deNa kAraNa du sammAdiTThI abaMdhago bhaNido / AsavabhAvAbhAve Na paccayA baMdhagA bhaNidA // 176 // samyagdaSTine sattAmAM sahu re, pratyaya pUrva nibaddha; upayoga prAyogya te bhAvathI re, karma kare che baddha... AsavabhAva abhAva. 173 nirupabhogya te sattAmAM rahyA re, narane bAla strI jema; upabhogya te narane bAMdhatA re, taruNI strInI jema... AsavabhAva. 174 nirupabhogya hoI tema te bAMdhatA re, upabhogya jema hoya; jJAnAvaraNAdi bhAve karI re, sapta-aSTavidhabhUta soya... AsravabhAva. 175 e kAraNathI abaMdhaka khare ! re, samyak dRSTi to hoya, Asrava bhAva abhAve pratyayo re, baMdhaka na kahyA so ya... AsavabhAva. 176 artha - sarve pUrva nibaddha pratyayo to samyagdaSTine sattAmAM hoya che, upayogaprAyogya te bhAve karIne karma bAMdhe che. 173 sattAmAM rahelA te to puruSane bAlastrInI jema ja nirupabhogya (nahi upabhogavavA yogya). hoya che, upabhogya evA te narane taruNI strInI jema bAMdhe che. 174 nirupabhogya hoIne te tathA prakAre bAMdhe che ke jema jJAnAvaraNAdi bhAvothI sapta-aSTavidha thayelA teo upabhogya (upabhogavavA yogya) hoya che. 175 e kAraNathI ja samyagdaSTi nizcaye karIne abaMdhaka kahyo che, AsravabhAvanA abhAve pratyayo baMdhaka kahyA nathI. 176 gAbhamAvA - sarve pUrvanibaddhAstu pratyayAH - sarve pUrva nibaddha - pUrve bAMdhelA pratyayo - mithyAtvAdi karmabaMdha hetuo to sabhyatRe: saMti samyak dRSTine sattAmAM hoya che, te upayoprAyonyaM - jevo upayogano prayoga thAya te pramANe - te anusAre ma bhAvena vapnati - karma bhAve karIne bAMdhe che. saMti tu niruSo yAni - sattAmAM rahelA te pratyayo to nirupabhogya - nahi upabhogavavA yogya hoya che, konI jema ? vAtA strI yeda puruSasya - bAla strI jema ahIM - A lokamAM puruSane tAni 35mo--Ani vakhAti - te upabhogya - upabhogavavA yogya bAMdhe che, konI jema ? taruLI strI vathA naraNya - taruNI - yuvAna strI jema narane - puruSane. Ama mUtvA nirupamoyAni - nirupabhogya - nahi upabhogavavA yogya hoIne tathA vakhAti - tathA prakAre bAMdhe che ke yathA - jema jJAnAvaraLAvimAvai: samAvidhAni bhUtAni - jJAnAvaraNAdi bhAvothI sapta - avidha thayelA 35mo--Ani mayaMti - upabhogya - upabhogavavA yogya hoya che. tena Arapena tu - A kAraNathI ja nizcaya karIne sanyasRSTivaMdho maLitaH - samyak dRSTi abaMdhaka kahyo che, (kAraNake) JAmravamAvAmAve Asava bhAvanA abhAve na pratyayA baMdhaLA maLitA: pratyayo baMdhaka nathI kahyA. 11 ti gAyA gAbhamAvanA ||173||174||17||17|| . 129 -
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA sarve pUrvanibaddhAstu pratyayAH saMti samyagdRSTeH / upayogaprAyogyaM badhnaMti karmabhAvena // 173 // saMti tu nirupabhogyAni bAlA strI yatheha puruSasya / badhnAti tAni upabhogyAni taruNI strI yathA narasya // 174 // bhUtvA nirupabhogyAni tathA badhnAti yathA bhavaMtyupabhogyAni / saptASTavidhAni bhUtAni jJAnAvaraNAdibhAvaiH // 175 // etena kAraNena tu samyagdRSTirabaMdhako bhaNitaH / AsravabhAvAbhAve na pratyayA baMdhakA bhaNitAH // 176 // yataH sadavasthAyAM tadAtvapariNItabAlastrIvat pUrvamanupabhogyatve'pi vipAkAvasthAyAM prAptayauvanapUrvapariNItastrIvat upabhogyatvAd upayogaprAyogyaM pudgalakarma dravyapratyayAH saMto'pi karmodayakAryajIvabhAvasadbhAvAdeva badhnaMti, tato jJAnino yadi dravyapratyayAH pUrvabaddhAH saMti saMtu, tathApi sa tu nirAsrava eva karmodayakAryasya rAgadveSamoharUpasyAvabhAvasyAbhAve dravyapratyayAnAmabaMdhahetutvAt / / / 173-176 / / AtmakhyAti TIkArtha - kAraNake sat avasthAmAM tadAtve (tyAre) pariNIta bAla strI jema, pUrve anupabhogyapaNuM sate paNa, vipAka avasthAmAM prApta yauvana pUrva pariNIta strI jema upabhogyapaNAne lIdhe upayoga prAyogya" pudgalakarmadravya pratyayo saMtA (sattAmAM rahelA) paNa karmodayanA kAryarUpa jIvabhAvanA sadbhAva thakI ja bAMdhe che, tethI karIne jJAnIne jo dravyapratyayo pUrvabaddha evA sattAmAM che to bhale ho ! tathApi te to nirAsrava ja che, karmodayanuM kArya evA rAga-dveSa-moha rUpa Asrava bhAvanA abhAve dravyapratyayonuM abaMdhahetupaNuM che. 173-176 'amRta jyoti' mahAbhASya zrI. AcArAMga sUtra madhye kahyuM che ke 'AsravA te parisavA' ne je 'parisavA te AsravA'. Asrava che te jJAnIne mokSane hetu thAya che ane je saMvara che, chatAM te ajJAnIne baMdhanA hetu thAya che, yataH - kAraNake savavasthAmAM - sad avasthAmAM, sattA rUpa avasthAmAM tavAtvariLItavAtastrIvat - tadAtve - tyAre - te kALe pariNIta - paraNelI bAla strI jema pUrvamanupamocyatvepi - pUrve anupabhogyapaNuM - nahi upabhogavavA yogyapaNuM chatAM, vipALAvasthAmAM - vipAka avasthAyAM prAptayauvanapUrvaniItazrIvat - prApta yauvana - yauvanane prApta thayelI pUrva pariNIta - purve paraNelI strI jema 35mo vAvuM - upabhogyapaNAne lIdhe - upabhogavavA yogyapaNAne lIdhe 35yoga prAyoo - upayoga prAyogya - upayoganA prayoga pramANe - jevo upayoga hoya te anusAre puAtavarma pudgala karma dravyapratyayAH saMto'pi aMti - dravya pratyayo saMtA - sattAmAM rahelA paNa bAMdhe che ane te paNa kyAre ? zAne lIdhe ? rmAcAryanIvamAvatabhAvAveva - karmodayanA kArya evA jIva bhAvanA sadbhAvane lIdhe ja - hovApaNAne lIdhe ja. A uparathI zuM phalita thAya che ? - tato - tethI karIne jJAnino - jJAnIne tidravyapratyayaH pUrvavandvA: saMti - jo dravyapratyayo pUrvabaddha - pUrve bAMdhelA evA sattAmAM che, saMtu - to bhale ho ! tathApi - tathApi satu nizrvava va - te - jJAnI to nirAsava ja che, zAne lIdhe ? rAdveSamoharUpasvAmravamAvasya gamAve - rAga-dveSa-moha rUpa Asrava bhAvanA abhAve dravyapratyayAnAmavandhahetuvAd - dravya pratyayonA abaMdha hetupaNAne lIdhe. // kRti 'AtmajJAti' grAbhamAvanA ||17rU||174||17||17| pAThAMtara : 35mo prAyoo 1 130
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 173-174. ema pragaTa kahyuM che. tenuM kAraNa jJAnIne viSe upayoganI jAgRti che ane ajJAnIne viSe nathI." - zrImad rAjacaMdra je puruSo te karma saMyoga ane tenA udaye utpanna thayelA paryAyone sva svarUpa nathI mAnatA ane pUrva saMyoga sattAmAM che. tene abaMdha pariNAme bhogavI rahyA che. te AtmAo svabhAvanI uttara uttara urdhva zreNI pAmI zuddha cetana bhAvane pAmaze, Ama kahevuM sapramANa che." - zrImad rAjacaMdra, aMka-papa sarva dravyapratyaya saMtati jIvatI sate zAnI nitya nirAjhava kema ? ema utthAnikA kaLazamAM nirUpita zaMkAnuM A gAthAomAM samAdhAna karyuM che - sarve pUrva nibaddha pUrve bAMdhelA "pratyayo' - mithyAtvAdi karma baMdhahetuo to samyagudRSTine sattAmAM hoya che, te "upayoga prAyogya' - jevo upayogano prayoga thAya te pramANe - tadanusAre karma bhAve karIne bAMdhe che. "saMtA" - sattAmAM rahelA te pratyayo to ahIM - lokamAM puruSane bAla strInI jema "nirupabhogya' - nahi upabhogavavA yogya evA hoya che, (have) "upabhogya" upabhogavavA yogya evA te puruSane taruNInI - yuvAna strInI jema bAMdhe che. Ama "nirupabhogya' - nahi upabhogavavA yogya thaIne te tathA prakAre bAMdhe che ke jema jJAnAvaraNAdi bhAvothI "sapta - aSTavidha" - sAta ATha prakAranA thayelA te "upabhogya' - upabhogavavA yogya hoya che. A kAraNathI ja nizcaya karIne samyagudRSTi "abaMdhaka - karma nahi bAMdhanAro kahyo che, kAraNake Asrava bhAvanA "abhAve' - nahi hovApaNuM sate pratyayo "baMdhaka - baMdha karanArA nathI kahyA. AvA A gAthAomAM jJAnI nitya nirAgnava kema hoya che te darzAvyuM che ane tenuM yukti yukta ora samarthana "AtmakhyAti'kartA paramarSie karyuM che. teno AzayArtha A prakAre - savasthA - "satu avasthAmAM' - sattA avasthAmAM - sattAgata sthitimAM dravya - pratyayonuM anupabhogyapaNuM' - nahi upabhogavavA yogyapaNuM che, konI jema ? "tadAtve dravya pratyayo upabhoga prAyogya pariNIta bAlastrI jema' - tyAre te vakhate paraNelI bAla strInuM puruSane vA upayoga prAyogya taruNI jema anupabhogyapaNuM che tema. ema chatAM "vipAchAvasthAyAM - vipAka strI jema jIvabhAva avasthAmAM' - phaladAna - kSaNarUpa udaya avasthAmAM te dravyapratyayonuM sabhAve ja bAMdhe upabhogyapaNuM' - upabhogavavA yogyapaNuM hoya che. konI jema ? "prApta yauvana pUrva pariNIta strI jema' - yauvana pAmelI te pUrve paraNelI strInI jema. Ama sattA avasthAmAM anupabhogyapaNuM chatAM vipAka avasthAmAM upabhogyapaNAne lIdhe saMtA-satu evA paNa dravyapratyayo "upayoga prAyogya" athavA "upabhoga prAyogya' pudgala karma bAMdhe che, "upayoga prAyogya' - upayoganA prayoga pramANe - jevo upayoga hoya te anusAre athavA "upabhoga prAyogya" - upabhoganA prayoga pramANe - jevo upabhoga hoya che te anusAre pudagala karma bAMdhe che ane Ama "upayoga prAyogya" athavA "upabhoga prAyogya pudgala karma satu dravyapratyayo paNa kyAre bAMdhe che ? ya%AryanIvamavaladmAvAva - 'karmodayanA kAryarUpa jIvabhAvanA sarbhAva thakI ja', bAMdha che. arthAt karmano udaya thAya che tyAre tenA kArya rUpe phaLa pariNAma rUpe je jIvabhAvano sadUbhAva hoya, jIvane je rAgAdi rUpa jIvabhAvanuM hovApaNuM hoya, jIva je rAgAdi bhAva kare, to te thakI ja - tene AdhInapaNe ja (subject to that) dravyapratyayo pudagalakarma bAMdhe che, nahi to nahi. tethI jJAnIne je dravyapratyayo pUrva baddha' - pUrve bAMdhelA "saMti' - che to "saMtuM' - bhale ho ! cho rahyA ! (Let them be there !) tathApi te jJAnI to nirAgnava ja' - Asrava rahita ja che, kAraNake vArthI rASimodarUpattavamavamave - "karmodayanuM kArya evA rAga-dveSa moharUpa Asrava bhAvanA abhAve dravya pratyayonuM abaMdhahetupaNuM che mATe - dravyapratyayAnAmavaMdetutvAtu | karmodayanA phala pariNAma rUpa rAga-dveSa-moha e bhAva Amravano jJAnIne abhAva - nahi hovApaNuM che, tethI niSphaLapaNAne lIdhe dravyapratyayonuM jJAnIne baMdhahetupaNuM hotuM nathI mATe. 131
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tAtparya ke - samyaguSTi jJAnIne paNa pUrve bAMdhelA mithyAtvAdi dravyapratyayo sattAmAM to che ja. have mAtra sattAmAM rahyA che, tyAre te parolI paNa nAnakaDI bAla strI' sAgata ke udayAgata dravya jevA che. jema paraNelI paNa aparipakva avasthAvALI (Immature) nAnI pratyayo zAnIne akiMcikara bAla strI puruSane upabhogya - upabhogavavA yogya hotI nathI, tema AtmAnI sAthe lagna thayela" lAgelA)- pariNIta dravya pratyayo bAlapaNA rUpa kAcI apakva (Immature, unripe) sattA avasthAmAM AtmAne upabhogya - upabhogamAM AvavA yogya nathI hotA. have sattAmAM rahelA te ja dravya pratyayo jyAre "vipAka avasthAne' - phaladAnAbhimukha udaya avasthAne pAme che, tyAre te te ja yauvana prApta pUrve paraNelI strI jevA che. te yauvana pAmelI taruNI strI jema puruSane "upabhogya - upabhogavavA yogya thAya che, tema pakva pukha (maturity) vayane pAmelI strI jevI pAkI vipAka dazAne - udaya avasthAne pAmela dravya pratyayo paNa "upabhogya - upabhogavavA yogya thAya che. have upabhogya thayelI te taruNI strInuM puruSane bAMdhavuM te paNa upabhoga prAyogya" athavA "upayoga prAyogya' che - upabhoga prayogane vA upayoga prayogane AdhIna che, arthAtu jIva jevA bhAvavALA upabhoga prayoge vA upayoga prayoge pariName tevA prakAranA dazApaNAne AdhIna che. eTale ke ajJAnamaya azuddha upayoge na pariNamatAM te rAga-dveSa-moha bhAva na kare to na baMdhAya. eTalA Ama dravya pratyayo mAtra sattAmAM paDyA hoya te to baMdhahetu nathI ja, eTaluM ja nahi paNa dravya pratyayono udaya thavo e mAtra paNa baMdhanuM kAraNa nathI, paNa udaya thaye je te te karmodayanA kArya rUpe - phaLa pariNAme jIva rAgAdi bhAve pariName to ja baMdhanuM kAraNa thAya. A uparathI ema phalita thAya che ke - jJAnIne dravya pratyayo je sattAmAM che to bhale rahyA, to paNa te kharekharA jJAnIne mATe to te akiMcikara hoI jJAnI to nirAgnava ja che, kAraNake karmodayanA kArya rUpa rAga-dveSa-moha e Asrava bhAvanA abhAve dravya pratyayonuM baMdhahetupaNuM hotuM nathI, mATe. AkRti dravya pratyayo satAM. . karmodaya kArya sad avasthAmAM vipAkAvasthAmAM upayoga pUrve anupobhogya || upabhogya >> bAla strIvat | | mAtayauvana strIvat | [ karma udaya kArya Jdravya pratyayonuM. caga-moha rUpaIL. abaMdha nirAsaUP Arava bhAva FP abhAve jIvabhAva sadubhAve ja pudgala karma bAMdhe che 52. jIva Azrava pud. 132
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra kaLaza 118 pUrvabaddha pratyayo jJAnIne rAga-dveSa-moha cudAsane (abhAvane) lIdhe baMdhaka thatA nathI evA bhAvano sArasamuccaya rU5 samayasAra kaLaza (6) prakAze che - mAninI vijahati na hi sattAM pratyayAH pUrvabaddhAH, samayamanusaraMto yadyapi dravyarUpAH / tadapi sakalarAgadveSamohavyudAsA - davatarati na jAtu jJAninaH karmabaMdhaH // 118 // samaya anusaratA pratyayo pUrvabaddhA, dravya rUpa yadapi A choDatA nAMhi sattA, tadapi phagAvI dIdhe rAgadveSa prapaMca, kadI na avatAre che jJAnIne karmabaMdha. 118 amRta pada-118 pUrvabaddha A dravya pratyayo, bhale na sattA choDe, Atma samayane anusaratA, rahyA saMyoge joDe... pUrvabaddha A dravya pratyayo. 1 to paNa sarva ja rAga dveSa ne, moha udAsInatAthI, zAnIne kadI karmabaMdha to, avatarato nahi AthI... pUrvabaddha A dravya pratyayo. 2 Atma anubhava amRta rasamAM, nitya nimagnA zAnI, bhagavAna bahAra na nIkaLe tene, pratyaya kare zI hAni ?... pUrvabaddha A dravya pratyayo. 3 artha - samayane (AtmAne) anusaratA (athavA anusaratAne) pUrvabaddha dravyarUpa pratyayo yadyapi sattA choDatA nathI, tathApi sakala rAga-dveSa-mohanA bhudAsane lIdhe jJAnIne kadI paNa karmabaMdha avatarato nathI. "amRta jyoti' mahAbhASya "hota AgnavA parisavA, InameM nahi saMdeha; mAtra daSTi kI bhUla hai, bhUla gaye gata eha." - zrImad rAjacaMdrajI uparamAM je "AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM kahyuM, tenuM samarthana karato A kaLaza prakAzyo che - samayamanusarato yadyapi drarUpa: - samayane - AtmAne anusaratA evA dravyarUpa pUrvabaddha pratyayo yadyapi sattA choDatA nathI, athavA to "samayane anusaratA' - jevA prakAre samayano - Atma padArthano samaya - svarUpa maryAdA che tevA prakAre samayane - AtmAne anusaratA arthAt sahaja Atma svarUpamAM ja sthiti karatA evA jJAnIne pUrve - jJAna thayA pahelAMnI - ajJAna dazAmAM bAMdhelA - pUrvabaddha' mithyAtvAdi dravya pratya bhale haju sattA choDatA nathI, bhale haju sattAmAM paDyA rahyA che - vigati na hi sattA pratyayA: pUrvavaddhA, tathApi sakala rAga-dveSa-mohanA sudAsane lIdhe - parityAgane lIdhe, rAgAdithI para evI "udAsInatAne lIdhe - arthAt rAgAdi na sparzI zake evI ut - ucca AtmadazAmAM AsInatA - birAjamAnatAne lIdhe - tadapi sakalarAgadve ti, jJAnIne kadI paNa karma baMdha avatarato nathI, saMvatarati na nAta jJAnina: vaMdhaH | jJAnI sadA abaMdha ja hoya che. AvI parama udAsIna vItarAga jJAnadazAno jIvanamAM sAkSAt anubhava karanArA zrImad rAjacaMdrajInA sahaja anubhavasiddha vacanoddagAra che ke - "vItarAgatA vizeSa che - anya saMgamAM bahu udAsInatA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 293 133
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nIcenI gAthAonA bhAvane sUcavato utthAnikA samayasAra kaLaza (7) kahe che - '' anuSTup rAgadveSavimohAnAM, jJAnino yadasaMbhavaH / tata eva na baMdhosya, te hi baMdhasya kAraNaM // 119 // asaMbhavatva jJAnIne, rAga-dveSa-vimohanuM; tethI ja baMdha nA ene, te ja kAraNa baMdhanuM. 119 amRta pada-119 "dhAra taravAranI sohalI' e rAga rAga-dveSa-mohano, no'ya saMbhava kadI, jJAnIne ema che jJAnI vAco, rAga kadI nA kare, dveSa kadI nA dhare, moha kadI nA ja te jJAnI sAco... rAga-dveSa-mohano. 1 teha kAraNa thakI, baMdha na ene nakI, te ja rAgAdi che baMdhahetu, amRta anubhavarase, jJAnI bhagavAna lase, bhavajale anubhavAmRta ja setu... rAga-dveSa-mohano. 2 artha - rAga-dveSa-vimohano kAraNake jJAnIne asaMbhava che, tethI ja ene baMdha nathI, teo ja baMdhanuM kAraNa che. amRta jyoti' mahAbhASya jJAnI mohane pesavA detA nathI. teono jAgRta upayoga hoya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 743, upadeza chAyA have pachInI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza che - rASivinohAnAM jJAnanI yasaMbhava: - rAga-dveSa-mohano kAraNake jJAnIne "asaMbhava" - saMbhava abhAva che, saMbhava ja nathI, tethI ja ene - jJAnIne baMdha nathI, kAraNake nizcaya karIne teo je - te rAgAdi ja baMdhanuM kAraNa che - tata eva na baMdhosya te hi bandhasya kAraNaM / 134
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 177, 178 rAgo doso moho ya AsavA Natthi sammadiThissa / tajhA AsavabhAveNa viNA hedU Na paccayA hoti // 177 // hedU cadubbiyappo aTThaviyappassa kAraNaM bhaNidaM / tesipi ya rAgAdI tesimabhAve Na bajhaMti // 178 // rAga dveSa ne moha e Agnavo re, samyagu dRSTine no'ya; tethI Asrava bhAva vinA khare ! re, pratyayo hetu na hoya... Asrava bhAva. 177 hetu caturvikalpa kAraNa kahyuM re, aSTa vikalpanuM tyAMya, teonuM ya rAgAdi tehanA re, abhAve na ja baMdhAya... Agrava bhAva. 178 artha - rAga-dveSa ane moha Agnavo samyagRSTine nathI, tethI Asrava bhAva vinA pratyayo hetu hotA nathI. 177 caturvikalpa (cAra bhedavALo) hetu aSTa vikalpanuM (ATha bheTavALAnuM) kAraNa kahyuM che, teonuM (yaturvilpana) 5 rAhi (129 // 5j cha), tmon| (hina1) samAve baMdhAta nathI. 178 AtmakhyAtiTIkA rAgo dveSo mohazca AmravA na saMti samyagdRSTeH / tasmAdAnavAbhAvena vinA hetavo na pratyayA bhavaMti // 177 // hetuzcaturvikalpaH aSTavikalpasya kAraNaM bhaNitaM / teSAmapi ca rAgAdayasteSAmabhAve na badhyate // 17 // rAgadveSamohA na saMti samyagdRSTeH samyagdRSTitvAnyathAnupapatteH / tadabhAve na * tasya dravyapratyayAH pudgalakarma hetutvaM bibhrati dravyapratyayAnAM pudgalakarmahetutvasya rAgAdihetutvAt / tato hetuhetvAbhAve hetumadabhAvasya prasiddhatvAt jJAnino nAsti baMdhaH // 177||178 / / AtmabhAvanA - rAgo dveSo mohazca AsavAH samyagdRSTeH na saMti - rAgadveSa bhane bho vo sabhyarinechana, tasmAdAvabhAvena vinA - tethI bhAvanA vinA pratyayA na hetavo bhavaMti -pratyayo tumaonadhI yA caturvikalpaH hetuH - yatulya - yAra vANotu aSTa vikalpasya kAraNaM bhaNitaM - araviseparnu - sarararnu Dara cha, teSAmapi ca rAgAdayaH - bhane tamono (yAra pratyayAno) 50 tu Adult cha, teSAmabhAve na badhyate - mIna - rAhinA bhAnAve badhAtA nathI. / / iti gAthA AtmabhAvanA ||177||178 / / rAgadveSamohA na saMti samyagdRSTeH - rAga-dveSa - bhora sabhya hAranecha na8, zAnebIca ? samyagdRSTitvAnyathAnupapatteH - sabhyariyAnI anyathA anupapattine bAdha - anya 13 aghaTamAnatAne bI. tathA zuM ? tadabhAve - tesonA - AuhinA abhAve na tasya dravyapratyayAH pudgalakarma hetutvaM bibhrati -tane - zanIna - sabhya harine dravyapratyayo pudagala bharnu -215jArata nathI. ma zAne bI? dravyapratyayAnAM pudgalakarmahatutvasya rAgAdihetutvAt - dravya pratyayonA pudgala karma hatapaNAnA rAgAdi - hetupaNAne lIdhe, arthAtu rAgAdi hetupaNAne lIdhe dravya pratyayonuM pusada tupaYdheya bhATe. tathA zuM ? tato hetuhetvabhAve - tethI tu-tuna abhAva hetumadabhAvasya prasiddhatvAt - tubha6 amAvanA prasiddhapAnebI jJAnino nAsti baMdhaH - zanAnecha nali. || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA / / 177||178|| 4usitara : hetu hetutvAbhAve 135
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya rAga-dveSa-moha samyagudRSTine che nahi - samyagRSTipaNAnI anyathA anupapattine lIdhe, tenA (rAgAdinA) abhAve tene dravyapratyayo pudgalakarmanuM hetupaNuM dhAratA nathI - dravya pratyayonA pudgala karmahatupaNAnuM rAgAdi hetupaNuM che mATe, tethI hetuhetu abhAve hetumad abhAvanA prasiddhapaNAne lIdhe jJAnIne baMdha che nahi. 177, 178 "amRta jyoti' mahAbhASya janma, jarA, maraNa mukhyapaNe duHkha che, tenuM bIja karma che. karmanuM bIja rAga dveSa che, athavA A pramANe pAMca kAraNa che - mithyAtva, avirati, pramAda, kaSAya, yoga." - zrImad rAjacaMdra, aM papapa utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe atre rAgAdi abhAve jJAnI abaMdha ja che ema pratipAdana karyuM che ane tenuM yuktiyukta samarthana jJAnIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe karyuM che - teno AzayAthe A prakAre - rAga-dveSa-moha "samyagudRSTine' - svapara bhedajJAna rUpa vivekathI samyaka Atmatattva dekhanArA - sAkSAta anubhava pratyakSa karanArA jJAnI puruSane che nahi. zAne lIdhe ? "samyagRSTipaNAnI anyathA anupapattine lIdhe' - sIdraSTivInyathAnupapatta, samyagudaSTipaNAnI anya prakAre aghaTamAnatAne lIdhe - anya prakAre upapatti - ghaTamAnatA na hoya tene lIdhe, nahi to bIjA prakAre samyagRSTipaNe ja ghaTe nahi tene lIdhe. eTale Ama samyagudRSTine te rAgAdinA abhAve 'dravyapratyayo pudgalakarmanuM hetupaNuM dharatA nathI', mithyAtvAdi pudgalamaya dravya pratyayo dUgala karmanuM kAraNapaNuM dharatA nathI. zA mATe ? 'dravya pratyayonA pudgala karmahatupaNAnuM rAgAdihetupaNuM che' - mATe dravyapratyathAnAM putrInIdetutva sAvihetutvAn | arthAt dravya pratyayonuM pudgala kamahetupaNuM che kharuM, paNa te hetupaNuM rAgAdi tune AdhIna hoI rAgAdi hetupaNuM hoya to ja amalamAM Ave che (Comes in force, or action), dravya pratyayonA pudgalakamahetupaNAnA heturUpa rAgAdi hoya to ja dravya pratyayonuM pudgala karmahetupaNuM hoya che, nahi to nahi ane jJAnIne to rAgAdi hetu nathI, eTale rAgAdi ahetupaNAne lIdhe dravyapratyayo paNa pudgala karmahatupaNAne nahi pAmatAM akiMcikara hoya che. "tethI hetuhetu abhAve hetumad abhAvanA prasiddhapaNAne lIdhe jJAnIne baMdha che nahi', tatI hetudevAmA detumamAvI prasiddhavAn jJAnino nAsti vaMdhaH | arthAt "hetu hetuno' - hetunA hetuno abhAva hoya to te hetuthakI upajatA hetumad (hetuvALA) bhAvano abhAva hoya, hetuno hetu hoya nahi to hoya nahi, kAraNanuM kAraNa hoya nahi to kAraNa hoya nahi, eTale ke mULahetu - mULa kAraNa (Original, primary) hoya nahi to uttara hetu - uttara kAraNa (secondary) hoya nahi, ema hatuhetu abhAve hetumad abhAva hoya e nyAyanuM sarvalokamAM prasiddha paNuM' - atyaMta suviditapaNuM - suvikhyAtapaNuM athavA "pra" - praSTi atyaMta "siddhapaNuM' - supratiSThitapaNuM che, tethI karIne jJAnIne baMdhano abhAva che. - A uparathI spaSTa samajAya che ke jIvanA rAga-dveSa-moha bhAva e ja Asrava bhAva vA bhAva Asrava che ne e ja AgnavanA mULahetu che, tenA abhAve uttara turUpa mithyAtvAdi cAra pratyayo akiMcitkara thaI paDe che. A aMge "paMcAstikAya" TIkAmAM (gA. 149)* amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSa yuktiyukta spaSTa tattva mImAMsA prakAzI che - "tatrAMtamAM kharekhara ! aSTa vikalpa (ATha bheTavALA) karmanA kAraNapaNe badhahetubhUta caturvikalpo (cAra bhedo-prakAro) kahyA che - mithyAtva - asaMyama - "mithyAtvAdidravyapayyAryANAmapi bahiraGgakAraNadyotanametat / tantrAntare kilASTavikalpakarmakAraNatvena bandhahetubhUtA zcaturvikalpAH proktAH mithyAtvAsaMyamakaSAyayogA iti / teSAmapi jIvabhAvabhUtA rAgAdayo bandhahetutvasya hetavaH / yato rAgAdibhAvAnAmabhAve dravyamithyAtvAsaMyamakaSAyayogasadbhAve'pi jIvA na badhyante, tato rAgAdInAmantaraGgatvAnnizcayena vandhadetRtvamavaseyamiti '' - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "paMcAstikAya' TIkA, gA. 149 136
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 177,178 kaSAya - yoga ema, teonA paNa (mithyAtvAdinA paNa) bandhahetupaNAnA hetuo jIvabhAvabhUta rAgAdi che, kAraNake rAgAdi bhAvonA abhAve dravya mithyAtva - asaMyama - kaSAya - yoganA sadbhAve paNa jIvo nathI baMdhAtA, tethI rAgAdinuM aMtaraMgapaNAne lIdhe nizcayathI badhahetupaNuM jANavuM yogya che.' tAtparya ke - mithyAtvAdi baMdhanA bahiraMga kAraNa che, paNa kharekharUM aMtaraMga kAraNa to jIvanA rAga-dveSa-moha ja che ane te to kharekharA samyagudRSTi zAnIne hoya ja nahi, eTale samyagudRSTi zAnI abaMdha ja hoya che. 137
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti utthAnikA samayasAra kaLaza (8) prakAze che - vasaMtatilakA adhyAsya zuddhanayamuddhatabodhacihna - maikAgyameva kalayaMti sadaiva ye te / rAgAdimuktamanasaH satataM bhavaMtaH, pazyaMti baMdhavidhuraM samayasya sAraM // 120 // udAma bodha lakhaNo naya zuddha zodhI, aikAgyane ja kaLatA nita je subodhI; rAgAdi mukta mana saMtata te zodhI bhavaMtA, nibaMdha A samayasAra je nirakhatA. 120 amRta pada-(12) zuddha naya adhyAsIne je, sadA maikAgra kaLe che, baMdha vihUNo sAra samayano, nizcaya te nirakhe che... zuddhanaya adhyAsIne je. 1 uddhata bodha che cihna ja jenuM, te naya zuddha adhyAsI, ekAgyane ja sadaiva kaLatA, je anubhava abhyAsI... zuddhanaya adhyAsIne je. 2 rAgAdithI muktamanA te, satata bhavaMtA saMtA, bhagavAna amRta baMdha vihuNo, samayasAra dekhatA... zuddhanaya adhyAsIne je. 3 artha - uddhata bodha-cihnavALA zuddha nayane adhyAsIne jeo sadaiva ekAgya ja kaLe che (anubhave che), teo satata rAgAdithI mukta manavALA hotAM, baMdha vidhura (baMdha rahita) evo samayano sAra pekhe che. amRta jyoti' mahAbhASya sarva vibhAvathI udAsIna ane atyaMta zuddha nija paryAyane sahajapaNe AtmA bhaje tene zrI jine tIvra jJAnadazA kahI che. je dazA AvyA vinA koI paNa jIva baMdhanamukta thAya nahIM. evo siddhAMta zrI jine pratipAdana karyo che, te akhaMDa satya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 572 A ane A pachIno kaLaza nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karatA utthAnikA kaLazo che, zuddha nayanI anvaya - vyatirekathI mahApratiSThA karanArA A be parama amRta kaLaza kAvyo parama AtmabhAvollAsanI vasaMtamAM parama AtmAnaMdamaya zuddhanaya dazAnA (zuddhopayoganA) naMdanavanamAM ramaNa karanArA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe vasaMtatilakA chaMdamAM nibaddha karI apUrva AtmabhAvollAsathI lalakAryA che. teno bhAvArtha A prakAre - madhyAhya zuddhanayamuddhatavie - "uddhata bodhacihnavALA' - utkaTa jJAnalakSaNavALA zuddhanayane adhyAsIne - zuddhanayamAM sthiti karIne jeo sadeva "aikAgya ja - ekAgrapaNuM ja "kaLe che" - anubhave che - "kAmeva tayaMti tava re te, teo satata - niraMtara rAgAdithI mukta manavALA hotAM - raVIvimuktamanasa: satata mavaMtaH, "baMdha vidhura' - baMdha samayano sAra dekhe che - padyuti vaMdhavidhura samayastha sAra, abaMdha samayasArane - zuddha AtmAno sAkSAtukAra kare che. arthAt AtmAthI atirikta sarva anya - para bhAvone "uta' - utkaTapaNe - prAbalyathI jeNe "hatu' karyA che - haNI nAMkhyA che evo "uddhata" - uddAma - utkaTa bodha e ja jenuM cihna - pragaTa lakSaNa che evA zuddha upayogamAM sthiti karavA rUpa je "zuddhanayam - zuddha AtmabhAva pratye laI janAro zuddhanaya che, tene adhyAsIne - temAM sadA ArUDhapaNe sthiti karIne, jeo zuddhopayogamaya zrAmasya dazArUpa aikAgya ja sadA anubhave che, eka AtmA ja jyAM agra-pradhAna bhAva che evA advaita zuddha 138
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra kaLaza 120 jJAnadazAmaya aikAmrane ja - ekAgra bhAvane ja sadAya anubhave che, teo rAgAdithI satata mukta manavALA hoya che ane teo ja - zuddhopayoga dazAsaMpanna sAcA zramaNo ja baMdha rahita evo samayano sAra sAkSAta dekhe che - anubhava pratyakSa kare che. AkRti bodha lakSaNa zuddha naya sthiti, aikAzma ja anubhava rAgAdi muktamana samayasAra darzana baMdha vidhura 139
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bIjo usthAnikA samayasAra kaLaza (9) prakAze che - vasaMtatilakA pracyutya zuddhanayataH punareva ye tu, rAgAdiyogamupayAMti vimuktabodhAH / te karmabaMdhamiha bibhrati pUrvabaddha - kathAH vicitravirAjyanA 20 pravyuta zuddha nayathI thaI bodha vAmI, rAgAdi yoga ahi jeha ja jAya pAmI; te karmabaMdha dhara baddha ja pUrva kAla, dravyAstrave ahiM vicitra vikalpa jAla. 121 amRta pada-(121). zuddha nayathI thaI prazruta je, bodha dIe che mUkI, karma baMdhane bAMdhe che te, svarUpa padathI cUkI.... zuddha nayathI thaI prazruta je. 1 zuddha svarUpe laI jAtA te, zuddha nayathI je cUkI, rAgAdino yoga kahe che, bodha badhoye mUkI... zuddha nayathI thaI prazruta je. 2 bhagavAna anubhava amRta chAMDI, karma baMdha te bAMdhe, pUrvabaddha dravyAkhravathI jyAM, citra vikalpo sAMdhe... zuddha nathI thaI prazruta je. 3 artha - paNa jeo zuddhanayathI prayuta thaIne vimukta bodha satA punaH ja rAgAdi yogane pAme che, teo ahIM pUrvabaddha dravyAstravothI jenI vicitra vikalpa jAla karAyelI che evo karmabaMdha dhAre che. "amRta jyoti' mahAbhASya jIva vibhAva pariNAmamAM varte te vakhate karma bAMdhe ane svabhAva pariNAmamAM varte te vakhate karma bAMdhe nahIM." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA paNa ethI ulaTuM - pravyutya zuddhanayataH punareva ye tu - jeo zuddhanayathI pracuta thaIne prabhaSTa thaIne vimukta bodha" - bodha vimukta karyo che - mUkI dIdho che evA satA punareva rAgAdi yogane pAme che - rA'I/viyo mupati vimuktalodhA, teo ahIM pUrvabaddha - pUrve bAMdhela dravya Asravo vaDe karIne vicitra - nAnA prakAranI vikalpajAla jemAM karAyelI che evo karmabaMdha dhAre che - te varnavaMdhafmada vita pUrvavaddhadravyAvai vicitravitpanAnaM | arthAt zuddha AtmasvarUpa pratye laI jatA ane sthiti karAvatA zuddha nayathI je Tyuta thAya che, te bodhathI - jJAnathI ta thAya che ane je zAnathI ata thAya che, te punaH ja rAgAdithI yuta thAya che ane je rAgAdithI yuta thAya che, te pUrvabaddha dravyapratyayo thakI karAyela vicitra vikalpa jAlavALA - nAnA prakAranA karmabaMdhathI yukta thAya che. AvA bhAvanA A banne utthAnikA kaLazathI nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karyuM che. AkRti zuddhanaya pUrvabaddha karmabaMdha dravyAstravo vicitra vikalpa jala vimukta prayyatane bodha /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 179,180 jaha puriseNAhAro gahio pariNamai so aNeyavihaM / maMsavasAruhirAdI bhAve uyaraggisaMjutto // 179 // taha NANissa du puvaM je baddhA pacayA bahuviyappaM / bajhaMte kammaM te NayaparihINA u te jIvA // 180 // jema aneka prakAra pariName re, puruSa rahyo AhAra; bhAMsa va rupi mAthI 3, 62||ni yuta pAra !... mAnava mAva. 178 tema zAnine pUrva je bAMdhiyA re, pratyaya bahu prakAra; te4 dharma bAMdhe cha - (r) . 3, naya paridhAna viyA !... va. mA. .180 artha - jema puruSathI prahAyelo AhAra te udarAgni sAthe saMyukta sato mAMsa-carabI-rudhira Adi bhAvo anekavidha paNe pariName che, tema jJAnIne pUrve je pratyayo baddha che, te bahu vikalpavALuM karma bAMdhe cha - te (Midhana11) (r)vo to nayapariza4 mevA che. 178-180 AtmakhyAtiTIkA yathA puruSeNAhAro gRhItaH pariNamati so'nekavidhaM / mAMsavasArudhirAdIn bhAvAn udarAgnisaMyuktaH // 179 // tathA jJAninastu pUrva baddhA ye pratyayA bahuvikalpaM / badhnati karma te nayaparihInAstu te jIvA // 180 // yadA tu zuddhanayAt parihINo bhavati jJAnI tadA tasya rAgAdisadbhAvAt pUrvabaddhAH dravyapratyayAH svasya hetutvahetusadbhAve hetumadbhAvasyAnivAryatvAt jJAnAvaraNAdibhAvaiH pudgalakarmabaMdhaM pariNAmayaMti / na caitadaprasiddha puruSagRhItAhArasyodarAgninA rasarudhiramAMsAdibhAvaiH pariNAmakaraNasya darzanAt / ||179-180|| AtmabhAvanA - yathA - hema puruSeNa gRhItaH AhAraH - puruSathI hAyeko 2 - so udarAgnisaMyuktaH - 6gni saMyuta (Atl), mAMsavasArudhirAn bhAvAn anekavidhaM pariNamati - mAMsa, vasA - ya20I, ghira-do divo bhane 3 parisame cha, tathA - tama jJAninastu - zAnIne ye pratyayA pUrvabaddhAH - pratyayo pUrvabAda - pUrva bAMdA , te badhnaMti bahuvikalpaM karma - bahu viseyavANu - havANu ip cha, te jIvAstu nayaparihInAH - mana (idhanA23) to nayaparizIna - nayI sarvathA vi // . || iti gAthA AtmabhAvanA / / 179 / / 180|| yadA tu - 55 kyAre zuddhanayAt parihIno bhavati jJAnI - zanI zuddha nayathA pariDIna - sarvathati - chUTethoDoya cha, tadA - tyAre tasya rAgAdisadbhAvAt - tene pahina sahamauq - vaa59|| thI, pUrvabaddhAH dravyapratyayAH - pUrvabaddha - pUrva in dravya pratyayo jJAnAvaraNAdibhAvaiH pudgalakarmabaMdhaM pariNAmayaMti - pAva bhAMdhane zAnAvara mAyome paribhAva cha. zanebI ? svasya hetutvahetusadbhAve - svanA - potAnA tutprtun| - tu59unatuna samAve - Javani hetumadbhAvasyAnivAryatvAt - tuma bhAvanA anivAryapakSAne bI. na caitadaprasiddhaM - anemA prasiddha nathI. uthI ? puruSagRhItAhArasya - puruSathI ye AhAranA udarAgninA rasarudhiramAsAdibhAvaiH pariNAmakaraNasya darzanAt -6nidhI - 2 - 3ghira - mAMsa AhilAva parimana nidhI. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||179 / / 180 // 141
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha paNa jyAre zAnI zudghanayathI parihIna hoya che, tyAre tene rAgAdinA sadbhAva thakI pUrvabaddha dravya pratyayo - svahetutva hetunA sadbhAve hetumadbhAvanA anivAryapaNAne lIdhe - jJAnAvaraNAdi bhAve pudgala karmabaMdhane pariNamAve che ane A aprasiddha nathI - puruSathI gRhAyelA AhAranA rasa-rudhira-mAMsAdi bhAve pariNAma karaNanuM darzana che mATe. 179, 180 'amRta jyoti' mahAbhASya 'Atma hetubhUta evA saMga vinA sarva saMga mumukSu jIve saMkSepa karavA ghaTe che. kemake vinA paramArtha AvirbhUta thavo kaThaNa che ane te kAraNe A vyavahAra, dravya saMyamarUpa sAdhutva zrIjine upadezyuM che. sahajAtma svarUpa." - zrImad rAjacaMdra, aM. 563 nayathI utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe zuddha nayathI muta thatAM karmabaMdha kevA prakAre thAya che te atre AhAranA rudhirAdi pariNAmanA dRSTAMtathI pratipAdana karyuM che jema puruSathI grahAyelo AhAra te 'udarAgni saMyukta' - jaTharAgnithI saMyukta sato, mAMsa-carabI-lohI Adi bhAvo anekavidha paNe aneka prakArapaNe pariName che, tema zAnIno je pratyayo pUrva baddha-pUrve bAMdhelA che te bahu vikalpavALuM - bahubhedavALuM karma bAMdhe che ane te (bAMdhanArA) jIvo to 'nayaparihIna' sarvathA vihoNA evA che. AvA bhAvanI A gAthAonA bhAvanuM anupama spaSTIkaraNa AtmakhyAti kartAe ananya lAkSaNika zailIthI karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - yavA tu zudghanayAt parihIno bhavati jJAnI paraMtu u52mAM kahyuM tethI ulaTA prakAre jyAre zAnI zuddhanayathI parihIna - sarvathA hIna hoya che, zuddha sahaja AtmasvarUpa pratye laI jaI temAM - zuddhopayogamAM sthiti karAvatA zuddha nizcaya nayathI parihIna-paribhraSTa hoya che, tyAre tene rAvinAM samAvAt rAgAdinA 'sAva' thakI - pUrvabaddha - pUrve bAMdhelA mithyAtvAdi dravya pratyayo pudgala karmabaMdhane jJAnAvaraNAdi bhAvoe pariNamAve che, zAne lIdhe ? 'svanA hetutva hetunA sadbhAve-hovApaNAmAM hetumad bhAvanA anivAryapaNAne lIdhe' - svasya hetuvahetusamAve hetumabhAvasyAnivAryatvAta, potAnA hetupaNAnA hetunuM hovApaNuM hotAM hetumad bhAvanA hovApaNAnuM anivAryapaNuM hoya che tene lIdhe ane A kahyuM te aprasiddha nathI puruSathI grahAyelA AhAranuM udarAgnithI rasa-rudhira-mAMsa Adi bhAve pariNAmakaraNanuM darzana che mATe. AkRti - zudghanaya parihINa tyAre zAnI -> ->> - pUrvabaddha jJAnAvaraNAdi bhAvothI pudgala karmapariNAma dravya pratyayo -> AhAra udara agni saMyukta mAMsa rudhirAdi pariNAma - = arthAt jyAre zAnI zudghanayathI parihIna hoya che paribhraSTa hoya che, zuddhopayogamAM sthiti karAvavA samartha zudghanayanuM AlaMbana choDI daI zuddhopayogathI calita thAya che, tyAre tene rAgAdi bhAvanuM hovApaNuM hoya che ane e rAgAdi bhAvanuM hovApaNuM hoya che, eTale tenuM nimitta pAmIne pUrve bAMdhelA mithyAtvAdi pudgalamaya dravyapratyayo je sattAmAM rahyA che te jJAnAvaraNAdi bhAvo aneka prakAre pudgala karmabaMdha pariNamAve che. kAraNake potAnA hetupaNAno hetu prApta thatAM hetumad bhAva anivAryapaNe hoya ja, prApta thayA vinA rahe nahi, prApta thAya ja thAya. eTale ke pudgala karmabaMdhanA kAraNa rUpa je dravyapratyayo 142
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra gAthA 179-180 tenA kAraNa rUpa rAgAdi ubhava thaye, dravya pratyayonuM pudagala karmakAraNapaNuM thayA vinA rahe nahi ane A vastu aprasiddha nathI - ajJAta nathI, paraMtu sarva koIne suvidita - supratIta ja che ane te puruSe rahela AhAranA dezaMtathI svataH siddha thAya che, puruSe grahela AhAra jaTharAgni sAthe saMyoga pAmatAM te te rasa-carabI-mAMsa-lohI vagere bhAve pariName che, te pratyakSa dekhAya che, tema atre paNa pugalamaya dravya pratyayo puruSanA - AtmAnA rAgAdi vibhAva bhAve pariNamana rU5 azuddha cetana vIryano saMyoga pAmatAM pudgalamaya jJAnAvaraNAdi vividha bhAve pariName che. ema samajavuM. para sva jIva Azrava pud. 149
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tAtparya - zuddha naya choDatA nahi evA bhAvano samayasAra kaLaza (10) prakAze che - anuSTup idamevAtra tAtparya, heyaH zuddhanayo na hi / nAsti baMdhastadatyAgAta, tattyAgAdvaMdha eva hi // 122 // A ja che atra tAtparya, heya zuddhanaya nahi, che na baMdha tadatyAge, tat tyAge baMdha che sahI. 122 amRta pada-(122) . zuddhanaya nA tyajavo kadIye, tAtparya atra jANo ! zuddhanaya Azrita AtmAne, zuddha dazAmAM ANo .... zuddhanaya nA tyajavo. 1 baMdha na tenA atyAge che, baMdha ja tenA tyAge, bhagavAna anubhava amRta siMdhu, zuddhanaya nA tyAge... zuddhanaya nA tyajavo. 2 artha - A ja atre tAtparya che ke zuddhanaya heya (tyajavo yogya) nathI ja, tenA atyAga thakI baMdha che nahi, tenA tyAga thakI nizcaya karIne baMdha ja che. amRta jyoti" mahAbhASya "jJAnIne sarvatra mokSa che." jo jIvamAM asaMga dazA Ave to AtmasvarUpa samajavuM sAva sulabha thAya che ane te asaMga dazAno hetu vairAgya, upazama che, je pharI pharI jinAgamamAM tathA vedAMtAdi ghaNAM zAstromAM kahela che, vistArela che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 413, 305 ane A uparathI upasaMhAra karatAM mahAkavIzvara kaLazakAvya sA kavi brahmA parabrahma svarUpa ArSa drA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A adhikAranA ane A zAstramAM tAtparya bodharUpa A kaLaza kAvya lalakAryuM che - rUvAtra tapUrva reyo zuddhano na hi - A ja atre tAtparya - paramArtha rahasya che ke zuddhanaya kadI paNa "heya" - tyAjya nathI - tyajavo yogya nathI, kAraNake nAti vaMdhastavayAt - tenA atyAgathI' baMdha nathI ne tenA tyAgathI' - "baMdha ja che'. tanyAbaMdha va di. arthAta zabdanayane na tyajyo to baMdha nathI ne zuddhanaya jo tyajyo to baMdha cokkasa che ja. zuddhanaya chUTyo ke mUA paDyA ! zuddhanaya mUkyo ke cUkyo ! mATe baMdhathI je chUTavA Icche che te mumukSu AtmArthIe zuddhanayane kadI paNa choDavo yogya nathI, zuddha nayanI - nizcaya nayanI pakaDa deDha nizcayathI pakaDI rAkhavA yogya che ane te zuddhanayanA avalaMbane zuddhopayogamaya zuddhanaya dazA prApta karavA yogya che. A aMge kavivara banArasIdAsajI paNa upasaMhAre che ke - A graMthano - samayasArano A ja "nicoDa - niSkarSa - sArabhUta paramArtha che ane A ja "paramarasa' - zuddha cetanarasano "poSa" puSTikAraka bhAva che ke zuddhanaya tyajya baMdha che ane zuddha naya graho mokSa che. "yaha nicora A graMthakI, yahai paramarasa poSa, tajai zuddhanaya baMdha hai, gahai suddhanaya mokSa." - zrI banA.kRta sosA.A.a. 10 AkRti - atyAga - nAsti baMdha - tyAga - baMdha ja 144
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra kaLaza 123 zuddhanaya kadI tyajavo nahi evA bhAvano samayasAra kaLaza (11) amRtacaMdrajI lalakAre che zArdUlavikrIDita dhIrodAramahimnyanAdinidhane bodhe nibadhnan dhRtiM, tyAjyaH zuddhanayo na jAtu kRtibhiH sarvakaSaH karmaNAM / tatrasthAH svamarIcicakramacirAtsaMhyatya niryadbahi, pUrNaM jJAnaghanaughamekamacalaM pazyaMti zAMtaM mahaH // 123 // dhIrodAra mahim anAdi nidhane bodhe dhRti dhArato, tyAjyo zuddha nayo kRtithI na kadI sau karmane karSato; tatrasthA svamarIcicakra jhaTa lai saMhArI byAre jatuM, pUrNa jJAnaghanau eka acaluM zAMtaM mahas pekhatA. 123 amRta pada-(123) zAMta mahas te dekhe jagamAM, zAMta mahas te dekhe, zuddha naye je sthiti karatAM, zuddha jJAnathana pekhe... jagamAM zAMta mahas te dekhe. 1 dhIrodAra mahimAvaMto, jeha anAdi anaMto, evA bodhe dhRti dharato, zuddha nayo A saMto... jagamAM zAMta maham. 2 kRtI janoe kadI na tyajavo, nizcaya dRDha A bhajavo, sarvekaSa karmono A to, zudghanayo nita sajavo... jagamAM zAMta mahas. 3 zuddha naye tyAM sthiti karaMtA, te jJAnI bhagavaMtA, svarazmi cakra hAre nIkaLatuM, jhaTa saMharI laI saMtA... jagamAM zAMta mahasU. 4 pUrNa jJAnadhana otha acala eka, zAMta maham dekhatA, bhagavAna amRtacaMdra jyotinuM, pUrNa svarUpa pekhatA... jagamAM zAMta maham. 5 artha dhIrodAra mahimAvALA anAdi nidhana bodhamAM dhRti nibaMdhato zuddhanaya ke je karmono sarvakaSa che te kRtIoe kadI paNa tyAjya (tyajavo yogya) nathI, tatrastho (zuddha nayastho) vhAra nIkaLatA svamarIci cakrane (sva kiraNa samUhane) zIghra saMhIne pUrNa jJAnauSa evA eka acala zAMta mahane (mahAtejane) pekhe che. 123 - 'amRta jyoti' mahAbhASya jJAnI puruSane je sukha varte che, te nija svabhAvamAM sthiratAnuM sthitinuM varte che. anya, bAhya padArthamAM tene sukha buddhi nathI.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 414 "parama nidhAna hai ki niravAna thAna hai ki, asamAna jJAnavAna sadA amalAna hai, baMdha niradhUMdha nirabaMdha karmIna pIna, chIna masakIna bhAva bhAvaso adIna hai, cita meM cetana khAna darasana bhAsamAna, anubhava jJAna jAna anaguna hIna hai, akSara triguNa IMda devacaMda mahAnaMda, parama amRta saMta pada layalIna hai.'' 145 - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza', 3-146
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nivajhana iniM. ii, zuddhanaya tyAjya nathI e uparokta kaLazanA bhAvane ora puSTa karatAM mahAguru amRtacaMdrAcAryajIe A graMthanA tAtparyarUpa sata zikSA ApatAM zuddhanayano mahimA utkIrtana karato A kaLaza lalakAryo che - tyAnya: zuddhano ja nAta RtimaH sarvaRSa: 2 - sukRtIoe - puNyavaMta mahAnubhAvoe A zuddhanaya kadI paNa tyAjya nathI - tyajavo yogya nathI. kevo che A zuddha naya ? dhIravAramaNijyanAiinadhane vadhe saM . dhIra udAra mahimAvALA anAdi nidhana - anAdi anaMta bodhamAM "dhRti nibaMdhato" evo che, arthAta jeno mahimA kadI paNa na Dage evo hovAthI dhIra ane samasta vizvane paNa samAvI le evo vizALa hovAthI udAra che ane Adi ke aMta nahi hovAthI je anAdi anaMta che, evA bodhamAM - jJAna svarUpamAM "vRti' - dhAraNA 'nibaMdhanAro" - nitAMtaNe bAMdhanAro evo che ane evo hoI te karmono "sarvakaSa' che, sarva karmone kaSanAro - ghasI nAMkhanAro - jaDamULathI ukheDanAro - cI bahAra kADhI kSINa karanAro che. te zuddhanayamAM sthiti kare che tene zuM thAya che ? tatrasthA: svamarIri vamavirA- saMtya nirvAda - "tatrastha" - tyAM zuddhanayamAM sthita puruSo bahAra nIkaLatA svamIcicakrane - AtmajyotinA kiraNa samUhane "acirA' - zIdhra saMharI laIne - pAcho kheMcI laIne, (aMtarmukha thaI), pUrNa jJAnaghanaugha' - pUrNa jJAnaghana samUha evA "eka' - advaita acala zAMta "mahane" - mahA tejane - sarva mahatu tejathI paNa mahatu evI sarvAtizAyi parama Atmajyotine sAkSAt dekhe che anubhava pratyakSa kare che - "pUI jJAnanIyamavarta vyaMti zAMta ma I' AkRti dhIra udAra zuddhanaya sthiti (sva) kiraNa cakra | - hAra nIkaLatuM saMtarI karmono (dhRti nibaMdhano / savakaSa zuddhana) zAna ghanogha eka acala zAMta mahasu. darzana A Asrava aMkanI pUrNAhutimAM samayasAra kaLaza (12) amRtacaMdrajI lalakAre che - 146
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asrava prarUpaka caturtha aMkaH samayasAra kaLaza 124 maMdAkrAMtA rAgAdInAM jhagiti vigamAt sarvatopyAsravANAM, nityodyotaM kimapi paramaM vastu saMpazyato'taH / sphArasphAraiH svarasavisaraiH plAvayatsarvabhAvA - nAlokAMtAdacalamatulaM jJAnamunmagnametat // 124 // rAgAdi sau jhaTa saravathA Agnavo dUra thAtAM, nityodyoti kaMI paNa paraM aMtare vastu jotAM; phAraskAra svarasa visare plAvatuM sarva bhAva, unmanuM A acala atuluM jJAna Aloka jAva. 124 amRta pada-(124) unmagna thayuM A jJAna amRta A, unmagna thayuM jJAna, loka paryata atula A pragaTya, bhagavAn kevala jJAna... amRta A unmagna thayuM jJAna. 1 rAgAdi AAvano sAva ja, vigama zIgha thatAM ja, nityodyoti vastu parama kaI, aMtara dekhatAM ja amRta A unmagna thayuM. 2 unmagna thayuM A jJAna atula A, unmagna thayuM jJAna, amala acala amRta A evuM, unmagna thayuM jJAna... amRta A. 3 phAraskAra svarasa visarathI, plAvatuM bhAva tamAma, loka paryata amRta A pragaTya, bhagavAn kevala jJAna... amRta A unmagna thayuM. 4 artha - rAgAdi AgnavonA jhaTa ja sarvataH ja vigama thakI (cAlyA javA thakI), nityodyotavALI kaMI paNa parama vastu aMtaramAM samyapha pekhatAMne, skAraskAra svarasa visarothI sarva bhAvone plAvita karatuM evuM lokAMta paryata acala atula A jJAna unmagna thayuM. amRta jyoti mahAbhASya AvA prakAre A adhyAtma nATakanA A caturtha Asrava aMkanI pUrNAhutimAM ArSadRSNa paramarSi amRtacaMdrAcAryajI mahAkavIzvare A suvarNamaya aMtima kAvya kaLaza caDhAvyo che - ravInAM ti vimAn sarvatopadmavALAM - sarvataH - badhI bAjuethI athavA sarva prakArathI sarvathA rAgAdi Agnavono jhaTa ja - zIgha ja vigama thakI - dUra cAlyA javA thakI, nityodyotavaMtI evI kaMI paNa avAcya anirdezya parama vastune aMtaramAM samyapha pekhatA jJAnIne - nityodyote vikrama parama vastu saMpatoMDalaH A acala atula jJAna lokaparyaMta unmagna thayuM - kAnokAntAvanamaturta jJAnamuna metA, ke je jJAna "skAra saphAra" - ati ati vizALa vyApaka svarasa visarothI' - varasa pravAhothI sarva bhAvone plAvita kare che - taraboLa kare che - wwAra: varasava : tAvayatsarSamAvAna | arthAt sarva bhAvone jANe che evuM parama jyoti svarUpa kevala jJAna pragaTyuM - Avirbhata thayuM - ke je lokapramANa asaMkhyAta pradezI AtmAmAM vyApaka kevala jJAna samudramAM lokAlokanA sarva bhAvo aMtara nimagna thAya che. 147
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AkRti A lokAMta sarva bhAvoplAvi kaMIka svarasa visara kivala parama vastu unmagna rAgAdi AsavonI jhaTa vigamathI jJAna aMtaH Aje samyakdarzane aca, samudra(atula che te mAro nitaH | // iti zrImad amRtacaMdrasUriviracitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtI gAva prati vaturthoDaka IkA // iti bhagavatI 'AtmakhyAti' upari DaoN. bhagavAnadAsa kRta 'amRta jyoti' mahAbhASye Anava prarUpakaH caturtho adhikAraH // 4 // F 148
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saMvara adhikAraH // 5 // samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAtimAM saMvara prarUpaka paMcama aMka (A "samaya sAra' adhyAtma nATakamAM cothA aMkamAM AmravanI vidAya pachI A pAMcamA aMkamAM krama prApta "saMvaranAmaka adhyAtma pAtra praveza kare che; ane teno addabhuta nATakIya rItithI (grand dramatic style) praveza karAvatAM mahAkavIzvara amRtacaMdrajI saMvaranA parama kAraNabhUta cinmaya jyotinI parama tattva stuti karatuM ane Agnava vijayI saMvaranuM svabhAvoktithI tAdRzya citra rajU karatuM A paramArtha gaMbhIra samayasAra - kaLaza kAvya "zArdUla vikrIDita'thI (zArdUla-siMha samA padanyAsathI) lalakArI A paMcamAMkanuM bhavya udghATana kare che ) atha pravizati saMvaraH - have saMvara praveze che - atha prathama samayasAra kaLazamAM (1) cinmaya jyotinuM divya gAna kare che - ___ zArdUlavikrIDita AsaMsAravirodhisaMvarajayaikAMtAvaliptAva - nyakkArAtpratilabdhanityavijayaM saMpAdayatsaMvaraM / / vyAvRttaM pararUpato niyamitaM samyak svarUpe sphura - jjyotizcinmayamujjvalaM nijarasaprAgbhAramujjRmbhate // 125 // | (samazlokI). AsaMsAra virodhi saMvarajaya ekAMta garvI ati, jItI Agnava nitya vijaya lahyo te saMvaro sarjatI; vyAvRttA pararUpathI svarUpamAM samyapha sthitA chUratI, jyoti cinmaya ujvalA nija rase A nirbhara vAdhatI. 125 amRta pada-125 cinmaya jyoti A ullasatI, cinmaya jyoti A ullasatI, nija rasa prAgabhAre lasalasatI, nija rasa prAgabhAre lasalasatI... cinmaya jyoti. 1 virodhi AsaMsArathI maMDI, te saMvara yoddho khaMDI, jayathI ekAMte ja akhaMDI, thaI gayo atIva ghamaMDI... cinmaya jyoti. 2 evo Asrava pADI heTho, nitya vijaya lahI je beTho, te saMvara saMpAdatI, cinmaya jyoti ullAsaMtI... cinmaya jyoti. 3 para rUpathI thaI vyAvRttA, samyaka svarUpe niyata pravRttA, nija rasa prAgubhAre lasalasatI, bhagavAna amRta jyoti skuratI. cinmaya jyoti. 4 artha - A saMsArathI mAMDIne virodhI saMvaranA ekAMta jayathI garviSTha banelA (avali) AsavanA 149
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cakakAra (nIce pADavA) thakI jeNe nitya vijaya pAcho meLavyo che (pratilabdha) evo saMvara saMpAdatI, pararUpathI vyAvRtta (pAchI vaLelI) ane svarUpamAM samyapha niyamita evI huratI nija rasa prAgubhAravaMtI ujvala cinmaya jyoti ullase che (ujjubhe che). AkRti nijarasa cinmaya svarUpa niyamita jyoti, pararUpathI vyAvRtta "amRta jyoti" mahAbhASya AtmAne vibhAvathI avakAzita karavAne arthe ane svabhAvamAM anavakAzapaNe rahevAne arthe koI paNa mukhya upAya hoya to AtmArAma evA jJAnI puruSano niSkAma buddhithI bhaktiyoga rUpa saMga che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 323 "AtyaMtara bhAna avadhUta, videhIvata jinakalpIva, sarva parabhAva ane vibhAvathI vyAvRtta nija svabhAvanA bhAna sahita avadhUtavat videhIvat jinakalpavatuM vicaratA puruSa bhagavAnanA svarUpanuM dhyAna karIe chIe." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha-3-24 Agnava vijayI saMvaranuM saMpAdana karatI A skurAyamAna "cinmaya jyoti - caitanyamaya jyoti "ujjubhe che' - jabrahmAMDamAM ullase che - vyotizvinayamuvatuM saMvara saMpAdaka svarUpa nikharasaprImaramujhu te, A cinmaya jyoti "ujvala" - zukla - zuddha - sthira cinmaya jyoti zaba athavA uta- uSTapaNe - zubha athavA uta - utkRSTapaNe - jvalaMta jhaLahaLatI che ane nijarasaprAbhAravALI' - sva caitanyarasanA mahAbhAravALI che, arthAta A jhaLahaLatI ujvala-zukla cinmaya jyoti akhila vizvane plAvita karatA nija cetana rasanA savatizAyi mahAbhArathI eTalI badhI taraboLa banelI che, ke temAM samaya mAtra paNa parabhAvanA leza paNa pravezano sarvathA anavakAza che. AvI A ujvala nijarasa nimagna cinmaya jyoti kevA prakAre hurI rahI che ane kevA prakAre saMvara saMpAdana kare che? to ke - vyovRtta para to niyamita savevasvarUpe - te pararUpathI vyAvRtta" ane "svarUpamAM samyaka niyamita che - pararUpathI pAchI vaLelI te svarUpamAM ja niyatapaNe samyaka - yathAvatu - jema che tema (as it is) sthira thayelI che, eTale ja te ujvala zubhra jyoti nijarasa - prAgubhArathI vizva prakAzakapaNe jhaLahaLa pharI rahI che ane eTale ja te saMvara saMpAdana kare che. arthAta te pararUpathI nivRtta ane svarUpamAM pravRtta (prakRSTapaNe vRtta-vartI rahelI che, eTale ja te jJAna bhAnu'nA svarUpa - tapastejathI pratapatI hurI rahI "Amrava Asava jayathI pratibadhdha mahAtamanA vistArane gaLI javAne pragaTa sAkSAt saMvara banI rahI che, nitya vijayavaMta saMvara para35 pravezanA daravAjA baMdha karI - saMvRta karI svarUpanA gharamAM sthira besI gayelI te sarvathI "AkAza khaMDa jevI alipta' zAna bhAnumaya cinmaya jyoti pote ja "saMvarano bhekha dharatI zobhI rahI che. ane A saMvara kevo che ? "gAsaMsAravirodha saMvaranaAchAttAvattivicaarata pratinivinave saMpaviyeta saMva - A saMsArathI - saMsArathI mAMDIne 150
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra kaLaza 125 potAnA virodhI' - pratipakSI saMvaranA ekAMtajayathI je "avaliya' - garviSTha - ghamaMDI banyo che evA AsavanA - cakkArathI' - tiraskArathI - dhUtkArathI jeNe "nitya vijaya' sadAne mATeno vijaya pratilabdha' karyo che - pAcho meLavyo che, evo che. arthAt A saMsArathI mAMDIne eTale ke anAdithI saMvara ane Ajhava banne paraspara ekabIjAnA virodhI che, pratipakSI-zatru che, e bannenuM sanAtana yuddha cAle che. temAM atyAra sudhI to ajJAnadazAne laI Ava haMmezAM saMvarane harAvI vijaya meLavato hato ane evA ekAMta jayathI te garvathI phUlAI gayo hato, "avali' banyo hato, paNa have jJAnadazA thatAM A jagajjathI garviSTha ArAvano dhUtkAra - tiraskAra karI saMvare AdhyAtmika yuddhamAM Asrava para sAmo vijaya meLavyo - "pratilabdha" ryo (Tables turned) ane te viSe paNa 'nitya vijaya' - sadAne mATe vijaya (Victory for ever) meLavyo, eTale ke have saMvara thayA pachI Asrava kadI paNa vijayI nahi bane ane saMvara kadI paNa parAjita nahi bane evo "nitya vijaya" prApta karyo. pararUpathI pAchI vaLelIne svarUpamAM sthita thayelI zuddha cinmaya jyoti ja svayaM Avo nitya vijaya varavAne samartha saMvara rUpa bane che, arthAt AtmA pararUpamAM gamana na karatAM potAnA zuddha cihnaya svarUpamAM ja samyapha sthiti kare, e ja parama saMvara che ane e ja A zuddha cinmaya jyotino parama mahimA che. sAkSAtu saMvara svarUpa cinmaya jyotinA A parama mahimAnuM utkIrtana karato A paramAmRta saMbhUta samayasAra kaLaza mahAgItArtha ziromaNi paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama AtmabhAvollAsathI saMgIta karyo che. 151
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti temAM AdimAM ja sakala karma saMvaraNanA parama upAya evA bheda vijJAnane abhinaMde che - uvaoe uvaogo kohAdisu Natthi kovi uvaogo / kohe koho ceva hi uvaoge Natthi khalu koho // 181 // aTThaviyappe kamme Nokamme cAvi Natthi uvaogo / uvaogahmi ya kammaM NokammaM cAvi No asthi // 182 // eyaM tu avivarIdaM gANaM jaiyA u hodi jIvassa / taiyA Na kiMci kubadi bhAvaM uvaogasuddhappA // 183 // kAvyAnuvAda-sakjhAya 'duHkha dAhaga dUra TaLyA re' - e rAga upayogamAM upayoga che re, krodhAdimAM na upayoga; krodhamAM krodha upayogamAM re, che na khare ko krodha... re cetana ! bhedavijJAna A bhAva. 181 aSTa karmamAM nokarmamAM re, che ja nahi upayoga; upayogamAM paNa che nahi re, karma nokarmano yoga... re cetana ! bhedavijJAna A bhAva. 182 zAna aviparIta A khare re, jyAre ja jIvane hoya; tyAre upayoga zuddhAtma te re, bhAva kare nA koya... re cetana ! bheda vijJAna A bhAva. 183 artha - upayogamAM upayoga che, krodhAdimAM koI paNa upayoga che nahi, krodhamAM nizcaya karIne krodha ja che, upayogamAM nizcaya karIne krodha che nahi. 181 aSTa vikalpa (ATha prakAranA) karmamAM tema ja nokarmamAM upayoga che nahi ane upayogamAM karma tema 4 nobhache nahi. 182. A aviparIta jJAna jyAre ja jIvane hoya che, tyAre upayoga zuddhAtmA (ta) kaMI paNa bhAva nathI urato. 183 AtmakhyAti TIkA tatrAdAveva sakalakarmasaMvaraNasya paramopAyaM bhedavijJAnamabhinaMdati - upayoge upayogaH krodhAdisu nAsti kopyupayogaH / krodhe krodhazcaiva hi upayoge nAsti khalu krodhaH // 181 // aSTavikalpe karmaNi nokarmaNi cApi nAstyupayogaH / upayoge ca karma nokarma cApi no asti // 182 // etattvaviparItaM jJAnaM yadA tu bhavati jIvasya / tadA na kiMcitkaroti bhAvamupayogazuddhAtmA // 183 // na khalbaikasya dvitIyamasti dvayobhinnapradezatvenaikasattAnupapattestadasattve ca tena sahAdhArAdheyasaMbaMdho'pi nAstyeva, tataH svarUpapratiSThatvalakSaNa evAdhArAdheyasaMbaMdho'vatiSThate / tena - 152
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMka samayasAra gAthA 181-182-183 jJAnaM jAnattAyAM svarUpe pratiSThitaM krodhAdIni krudhyattAdau svarUpe pratiSThitAni jAnattAyA jJAnAdapRthagbhUtatvAt krudhyattAdeH krodhAdibhyo' pRthagbhUtatvAt jJAne eva syAt, krodhAdiSveva syuH / na punaH krodhAdiSu karmaNi nokarmaNi vA na ca jJAne jJAnamasti, krodhAdayaH karma nokarma vA saMti, parasparamatyaMtasvarUpavaiparItyena paramArthAdhArAdheyasaMbaMdhazUnyatvAt / na ca - yathA jJAnasya jAnattAsvarUpaM krodhAdInAM ca yathA krudhyattAdisvarUpaM tathA krudhyattAdirapi tathA jAnattApi - kathaMcanApi vyavasthApayituM zakyeta jAnattAyAH krudhyattAdezca svabhAvabhedenodbhAsamAnatvAt - svabhAvabhedAcca vastubheda eveti nAsti jJAnAjJAnayorAdhArAdheyatvaM / kiM ca - yadA kilaikamevAkAzaM svabuddhimadhiropyA evaM yadaikameva jJAnaM svabuddhimadhiropyA dhArAdheyabhAvo vibhAvyate dhArAdheyabhAvo vibhAvyate tadAzeSadravyAMtarAdhiropanirodhAdeva tadA zeSadravyAMtarAdhiropanirodhAdeva buddherna bhinnAdhikaraNApekSA prabhavati / buddherna bhinnAdhikaraNApekSA prabhavati / tadaprabhave caikamAkAzamevai - tadaprabhave caikaM jJAnamevai - kasminnAkAza eva pratiSThitaM vibhAvayato kasmin jJAna evaM pratiSThitaM vibhAvayato na parAdhArAdheyatvaM pratibhAti / nAparAdhArAdheyatvaM pratibhAti / tato jJAnameva jJAne eva, krodhAdaya eva krodhAdiSveveti sAdhu siddhaM bhedavijJAnaM / / / 180 / 1821183 AtmabhAvanA - tatra - temA - 14 mAghAramA AdAveva - mAhimA 4, prAramamA 4 sakalakarmasaMvaraNasya paramopAyaM - sa rbha saMva21 - saMvaravAnA 525 - Gre 6414 - sAdhana vA bhedavijJAnamabhinaMdati - vizAnane bhAmina cha - GETAthI sAre cha - vadhAve cha upayoge upayogaH - 6payogamA upayoga cha, krodhAdiSu kopyupayogaH nAsti - dhAbhi 5 50 64yoga chanaTa, krodhe krodhazcaiva hi * ane jodhamA nizcaye 4 , upayoge krodhaH khalu nAsti - 75yogamA nizcaye zodha cha na8. // 181|| aSTa vikalpe karmaNi nokarmaNi cApi - araviseralu - 06 mahAbhA bhane nobhA (zarIrabhai) 51 upayogaH nAsti - 75yoga cha na, upayoge ca - ane 64yogamA karma nokarma cApi no asti - anena 50 chanaDa. // 182 / / etattvaviparItaM jJAnaM - anemaviparIta - viparIta - 6baTuM na zAna yadA tu jIvasya bhavati - kyAre 4 bane thAya cha, tadA upayogazuddhAtmA - tyAre upayoga zuddhAmA - 6payoga zuddha chaino mevobhA kiMcit bhAvaM na karoti - yad -30 lA nadhI rato. // 183 / / iti gAthA AtmabhAvanA // 181-183 / / na khalbaikasya dvitIyamasti - 5252 ! nizcaye rIne na dvitIya - bIhu~ cha naTa, zanebI ? dvayobhitrapradezatvenaikasattAnupapatteH -bainA mina prazAzane me sattAnI anu55ttine bI - maghaTamAnatAne bI. tathA zuM? tadasattve ca tena sahAdhArAdheyasaMbaMdho'pi nAstyeva - anetanA asatve - mena dvitIya nala vApasate nA sAthe - dwlon sAdhe mAdhArAdheya saMbaMdha 5 cha 4 na8. tathA zuM? tataH svarUpapratiSThatvalakSaNa evAdhArAdheyasaMbaMdho'vatiSThate - tathA 135 pratiSThatva AdhArAdheya saMbaMdha Ahecha-machama avasthita 24cha, 'apa' - 40024che. tena - AthI rIne jJAnaM - zAna jAnattAyAM svarUpe pratiSThitaM - Piyui - s135ma praSThita se jJAne eva syAt -thAnamA 4 theya, ma thAne bI ? jAnattAyA jJAnAdapRthagbhUtatvAd - natureurunayI apRyAbhUtapane bI - 153
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA nizcaya karIne ekanuM dvitIya che nahi - benA bhinna pradezapaNAe karIne eka sattAnI anupapatti che mATe ane tenuM asattva (nahi hovApaNuM) sate tenI sAthe AdhArAdheya saMbaMdha paNa che nahi - tethI svarUpa pratiSThatva lakSaNa ja AdhArAdheya saMbaMdha avasthita rahe che. tethI - jJAna - jANapaNAmAM svarUpamAM pratiSThita hoI, | krodhAdi-kuSyapaNA AdimAM svarUpamAM pratiSThita hoI, jANapaNAnA jJAnathI apRthagRbhUtapaNAne lIdhe | kuSyapaNA AdinAkrodhAdithI apRthagubhUtapaNAne lIdhe jJAnamAM ja hoya - krodhAdimAM ja hoya. krodhAdimAM, karmamAM vA nokarmamAM ane jJAnamAM jJAna che nahi - krodhAdi, karma vA nokarma che nahi - paraspara atyaMta svarUpa vaiparItyathI paramArtha AdhArAdheya saMbaMdhanuM zUnyapaNuM che mATe. ane jJAnanuM jema jANapaNA svarUpa ane krodhAdinuM jema kUdhyapaNAdi svarUpa tema kUdhyapaNAdi svarUpa paNa tema jANapaNA svarUpa paNa, koI paNa prakAre vyavasthApavuM zakya nathI - jANapaNAnuM ane kuSyapaNAdinuM svabhAvabhedathI udbhAsamAnapaNuM che mATe ane svabhAvabhedathI vastubheda ja che, eTalA mATe jJAna-ajJAnanuM AdhArAdheyapaNuM che nahi. temaja - jyAre skuTapaNe eka ja AkAzane ema jyAre eka ja jJAnane svabuddhimAM adhiropIne AdhArAdheya bhAva sva buddhimAM adhiropIne AdhArAdheya bhAva vibhAvAya che, vibhAvAya che, tyAre zeSa dravyAMtaranA adhiropanA nirodha thakI ja tyAre zeSa dravyAMtaranA adhiropanA nirodha thakI ja buddhine bhinna adhikaraNanI apekSA nathI prabhavatI buddhine bhinna adhikaraNanI apekSA nathI prabhavatI ane tenA aprabhave eka AkAzane ja ane tenA aprabhave eka jJAnane ja eka AkAzamAM ja pratiSThita vibhAvatAne eka jJAnamAM ja pratiSThita vibhAvatAne para AdhArAdheyapaNuM nathI pratibhAsatuM - apara AdhArAdheyapaNuM nathI pratibhAsatuM. tethI jJAna ja jJAnamAM ja, krodhAdi ja krodhAdimAM ja - ema sAdhu (samyaka) siddha bhedavijJAna che. - abhitrapaNAne lIdhe. krodhAvIni - krodhAdi dhyattAvI svarUpe pratiSitAni - kRdhyattAdimAM - krodha karavApaNA AdimAM svarUpamAM pratiSThita evA zodhAgleiva yu - krodhAdimAM ja hoya. ema zAne lIdhe? kRSNattAveH korioDapRthamUtavAta - kuLattAdinA - krodha karavApaNA AdinA krodhAdithI apRthabhUtapaNAne lIdhe - abhikSapaNAne lIdhe. na puna: zoghatiSa varmaLa no vA jJAnamati - paNa krodhAdimAM karmamAM vA nokarmamAM jJAna che nahi, na jJAne ghoghAva: varSa norma vA saMti - ane jJAnamAM krodhAdi karma vA nokarma che nahi. ema zAne lIdhe ? parasparamatyaMtasvarUpa vaiparInTena - paraspara - ekabIjA sAthe atyaMta svarUpa vaiparItyathI - svarUpanA viparItapaNAthI - viruddhapaNAthI paramAghArAdheyasaMvaMdhasUcavAtu - paramArtha AdhArAdheya saMbaMdhanA zUnyapaNAne lIdhe - sarvathA rahitapaNAne lIdhe. jJAnastha gAnA svarUpaM tathA phUggArirapa- ane jJAnanuM jema jAnattA - jANatApaNuM svarUpa tema kudyattAdi - krodha karavApaNA Ardi paNa, DhoghADInAM ra yathA kRSNAdri svarUSa tathA nAnA ane krodhAdinuM jema hRdhyattAdi - krodha karavApaNA Adi svarUpa tema jAnattA paNa - jANatApaNuM paNa na ra thaMvanAra vyavasthA vituM zavaceta koI paNa prakAre vyavasthApaNuM zakya nathI ema zAne lIdhe ? nAnattAyA: kUSyajJAdeza svabhAvagereno samAnatA- jAnatAtAnuM - jANatA paNAnA ane kRdhyAttAdinA - krodhattAdinA - krodhattApaNA AdinA svabhAvabhedathI ubhAsamAnapaNAne lIdhe - 154
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 181-183 amRta jyoti" mahAbhASya deha ane AtmAno bheda pADavo te "bhedajJAna'. te jJAnIno tejAba che. te tejAbathI deha ane AtmA jUdA paDI zake che. te vijJAna thavA mATe sakaLa zAstro racyAM che." - zrImad rAjacaMdra, vyAkhyAna sAra, 2 jJAnarUpa jJAnamAMhi bhAva krodhamAMhi, jJAna krodha ektA na hoya kahuM vAta meM, jJAnarUpa AtamA meM rAgadveSa moha nAMhI, vastu ko svabhAva bheda suddhatA ke dhyAnameM; eso jJAna dhare so to karmako na baMdha kare, vare na azuddha moha jagyo bheda jJAna meM, cetanA hai jIva vastu karma pudagala vastu, vastu guNa kRti bheda jinake vakhAna meM." - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza', 3-7 atre A adhikAranI AdimAM ja - prAraMbhamAM ja sakala karma saMvaraNano - saMvaravAno "parama' - utkRSTa - moTAmAM moTo upAya evA "bheda vijJAnane abhinaMduM che - sakala karma saMvaraNanA vadhAvyuM che, (Hailed), paramArtha garbhita stuti rUpa svAgatathI biradAvyuM che parama upAya bheda ane pade pade jyAM A bhedavijJAna prasiddhithI AtmAnI khyAti prasiddha karI vijJAnanuM abhinaMdana che evI yathArthanAmA bhagavatI "AtmakhyAti mahATIkAnA kartA paramarSi bhagavad amRtacaMdrAcAryajIe AnuM apUrva vyAkhyAna karI prastuta bhedavijJAnanA abhinaMdanane anaMtaguNa viziSTa baLavAnapaNe paripuSTa karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - nizcaya karIne - tattva dRSTithI joIe to na ravanTejasya dvitIyakti - "ekanuM dvitIya che nahi' - eka vastunI bIjI vastu che nahi. zA mATe ? "benA bhinna pradezapaNAe svarUpa pratiSThatva lazasa karIne eka sattAnI anupapatti che mATe' - yorbhitrapravezatvernasattAnupajo, AdhArAya saMbaMdha arthAta vidhyADhi ane sahyAdrinA pradezanuM (kSetranuM) jema bhinnapaNuM - jUdApaNuM che. tema bannenA pradezanuM bhinnapaNuM-judApaNuM che. ane bannenA pradezanuM ud-utkaTapaNe bhAsamAnapaNAne lIdhe - dazyamAnapaNAne lIdhe A parathI zuM phalita thAya che? bhAvamevAta vastake jIva ane svabhAvabhedane lIdhe vastubheda ja che ti nAti jJAnAjJAnayorAdhArAdheyatve eTalA mATe jJAna-ajJAnanuM AdhArAdheyapaNuM che nahiM. phri 6 - tema ja yA : jyAre zina . kharekhara ! phuTapaNe mevAze - eka ja AkAzane vuddhidharoga - svabatimAM athiropIne AdhAreTdhe mAvo vipAvyare - AdhArAdheya bhAva vibhAvAya che - vizeSa karIne bhAvAya che - ciMtavAya che, tavA - tyAre zeSa vyAMtararonirodhAva - zeSa - bAkInA dravyAMtaranA - bIjA badhA dravyanA adhiropanA nirodha thakI ja yuddhane khinnAdhirAvelA pramavati - buddhine bhinna - jUdA adhikaraNanI - AdhAranI apekSA prabhavatI nathI - prabhava - janma pAmatI nathI, talama ra - ane tenA aprabhave - ajanma - anubhave eTale ke te bhinna adhikaraNa apekSAnA anudbhave, zuM? mAchAzameva - eka AkAzane ja asmitrAchAza parva pratiditaM vimAvato - eka AkAzamAM ja pratiSThita vibhAvatAne - vizeSe bhAvatAne na para dhArAdheyarva timati - para AdhArAdhayapaNuM pratibhAsatuM nathI. parva - ema - e ja prakAre yuvA - jyAre vimeva jJAnaM - eka ja jJAnane ddhidharoi - svabuddhimAM adhiropIne gAdhArAdhe mAvo vimAvyare - AdhArAdheya bhAva vibhAvAya che - vizeSa karIne bhAvAya che - ciMtavAya che, tA tyAre zeSadravyAMtara niroghAva - zeSa - bAkInA - dravyAMtaranA - bIjA badhA dravyanA adhiropanA nirodha thakI ja yuddhane mitrAdhajarApekSA pramavati - buddhine bhinna - jUdA adhikaraNanI - AdhAranI apekSA prabhavatI nathI - prabhava - janma pAmatI nathI, tama ra - ane tenA aprabhave - ajanma - anudbhave eTale ke te bhinna adhikaraNa apekSAnA anudbhave, zuM? jJAnameva - eka jJAnane ja vibhinna jJAna iva pratiSThitaM vimAvato - eka jJAnamAM ja pratiSThita vibhAvatAne na para dhArAdheyatve pratimati - para AdhArAdheyapaNuM pratibhAsatuM nathI. A sarva parathI zuM phalita thayuM? tato jJAnava jJAne iva - tethI karIne jJAnI jJAnamAM ja, dhAdA gva zodhAgleiva - krodhAdi ja - krodhAdimAM ja, ti sAdhusiddha evijJAnaM - ema sAdhu - samyakapaNe - bhedavijJAnathI siddha thayuM. ti "abhidhyAtti mAbhAvanA ||181-182-18rUil. 155
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhinnapaNuM-jUdApaNuM che eTale te bannenI eka sattAnI anupapatti-aghaTamAnatA che, te bannenuM eka astitva - eka vastu hovApaNuM ghaTatuM nathI, mATe ane Ama eka vastu sattAnuM hovApaNuM ghaTatuM na hoI eka vastunI bIjI vastu che nahi, eTale tenI sAthe AdhArAdheya saMbaMdha che nahi', eka vastu AdhAra ane bIjI vastu 'temAM' - tenA AdhAre rahela Adheya evo - vATakImAM dahIM jevo - AdhArAdheya saMbaMdha che nahi. "tethI svarUpa pratiSThatva lakSaNa ja AdhArAdheya saMbaMdha avasthita rahe che' - tA. svarUpatitvattakSaT UvadhArAdheyasaMvaMdhogatine | arthAta eka vastuno bIjI vastu sAthe AdhArAdheya saMbaMdha to che nahi, eTale have pratyeka vastu potapotAnA svarUpamAM ja "pratiSThita' - pratyakapaNe sthita - sthita ja che. svarUpa ja AdhAra ane svarUpa ja Adheya ema svarUpamAM ja rahelI che. evo svarUpa pratiSThatva lakSaNa ja AdhArAdheya saMbaMdha jema che tema "avasthita' - "ava" - vastu svarUpanI - sva samayanI maryAdAmAM sthita - bAkI rahe che. Ama sAmAnya siddhAMtanuM (general principle) nirUpaNa karI mahA AtmavijJAnI (great spiritual scientist) jagadguru amRtacaMdrAcAryajI vaijJAnika pRthakkaraNa, (Scientific analysis) karI prakRtamAM yojanA (application) kare che. jJAna "nAnattAya sva' - jAnattAmAM - jANatApaNAmAM svarUpamAM pratiSThita hoI jJAnamAM ja hoya, kAraNake "jAnattAnuM' - jANatApaNAnuM jJAnathI "apRthagu bhUtapaNuM - zAna zAnamAM ja svarUpamAM ja: abhinnapaNuM - bIna alagapaNuM che, arthAtu jANatApaNuM - jANapaNuM jJAnathI krodhAdi krodhAdimAM ja pRthaka - jaduM nathI, jagatApaNuM e ja jJAnanuM svarUpa che ane vastu uparokta svarUpamAM ja niyama pramANe sadA svarUpamAM ja rahe che, eTale jJAna "jJAnamAM ja che, jJAnuM jJAne va cAt I ane krodhAdi kudhyarAdimAM svarUpamAM - "mucyattAvI svarUpe - krodhatApaNAdimAM svarUpamAM pratiSThita hoI krodhAdimAM ja hoya, kAraNake "kUdhyattAdinuM' - krodha karavApaNA AdinuM krodhAdithI "apRthagu bhUtapaNuM' - abhinnapaNuM - bIna alagapaNuM che. arthAta kuSyajJAdi - krodha karavApaNAdi krodhAdithI pRthagu - jUduM nathI, kuSyajJAdi - krodha karavApaNAdi e ja krodhAdinuM svarUpa che ane vastu sadA svarUpamAM ja pratiSThita rahe che e sanAtana niyama che, eTale krodhAdi "krodhAdimAM' ja che, zodhavani zodhAdriSyava : | Ama jJAna jJAnamAM ja che ne krodhAdi krodhAdimAM ja che, ema anvayathI vastusthiti siddha che, have vyatirekathI te siddha kare che ) paNa AthI ulaTuM - krodhAdimAM ke karmamAM ke nokarmamAM (zarIramAM) "jJAna" che nahi ane "jJAna'mAM krodhAdi ke karma ke nokarma che nahi, kAraNake "paraspara atyaMta svarUpa jodhAdimAM jJAna nathI, zAnamAM vaiparItyathI - svarUpaviparItapaNAe karIne paramArtha - AdhArAdheya saMbaMdhanuM kriodhAdi nathI : "paramArtha zanyapaNuM che mATe - parasparamatyaMta varUpavaiparIcena paramArthAdhArAdheya AdhArAdheya saMbaMdha zUnyapaNuM srs saMvaMdhazUnyatAnuM * jJAna ane krodhAdinuM paraspara - ekabIjA sAthe atyaMta - sarvathA svarUpa vaiparItya - svarUpa viparItapaNuM che, eTale A teno AdhAra ne te A AdhAramAM raheluM Adheya ema te bannenA paramArthathI - nizcayathI - tattvathI AdhArAdheya saMbaMdhanuM zUnyapaNuM - sarvathA abhAvapaNuM che mATe. arthAt jJAnanuM svarUpa cetana - ajaDa che ane krodhAdinuM - karmanuM - nokarmanuM svarUpa acetana - jaDa che, ema bannenA svarUpanuM ekabIjAthI sarvathA viparItapaNuM - ulaTApaNuM che, eTale e bannenA ekabIjA sAthe paramArthathI AdhArAdheya saMbaMdhano sarvathA abhAva che - bhale koI apekSAe vyavahArathI - upacArathI saMyoga saMbaMdhane lIdhe e banneno "vyavahAra' - AdhArAdheya saMbaMdha kahevAto hoya, paNa "paramArtha" - AdhArAdheya saMbaMdhane nAme to "moTuM mIMDuM ja che. cetana evuM jJAna Adheya acetana evA krodhAdi AdhAramAM rahyuM nathI, tema ja acetana evuM krodhAdi Adheya cetana evA jJAna AdhAramAM rahyuM nathI, Ama paramArthathI jJAna ane krodhAdi e bannenA paraspara AdhArAdheya saMbaMdhanuM "zUnyapaNuM' che, sarvathA abhAvapaNuM che. 156
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 181-183 ane jJAnanuM jema jAnattA' - nAnattA - jANatApaNuM svarUpa che tema hRthvattAki - "duSyajJAdi' - krodha karavApaNAdi paNa jJAnanuM svarUpa koI paNa prakAre vyavasthApI zakAya svabhAvabhedathI vastubheda: ema nathI, temaja krodhAdinuM jema buthvattAki - "kSmattAdi' - krodha zAna-ajJAnanuM karavApaNAdi svarUpa che tema nAnattA - "janattA' - jANatApaNuM paNa krodhAdinuM AdhArAdheyapaNuM nathI svarUpa koI paNa prakAre vyavasthApI zakAya ema nathI - na thaMvanA vyavasthApakatuM zata | kAraNake "jAnattAnuM - jANatApaNAnuM ane duSyanAdinuM - krodhatApasAdinuM svabhAva bhedathI udbhAsamAnapaNuM che mATe - nAnattAya: zuattAvea svabhAvamerenomAsamAnatAt | jANatApaNuM e cetana - jJAna bhAva che ane krodhatA paNAdi e acetana - ajJAna bhAva che - Ama banneno svabhAva, divasa-rAtrInI jema prakAza-aMdhakAranI jema, pragaTa jUdo jUdo - bhinna bhinna atyaMtapaNe bhAse che, mATe; ane Ama svabhAvamevAzca vastune iva - "svabhAva bhedathI vastubheda ja che', cetana-acetana vA jJAna-ajJAna banne vastu jUdI jUdI ja - bhinna bhinna ja che, eTalA mATe ja "jJAna-ajJAnanuM AdhArAdheyapaNuM che nahi" - nAti jJAnAjJAnayogAthArAdheyatve | arthAtu. jANatApaNuM - jANapaNuM e jJAna che ane kuvvattApaNuM Adi - krodha karavApaNuM Adi ajJAna che, eTale jyAM jANatapaNA rUpa jJAna che tyAM krodhatApaNAdi rUpa ajJAna nathI ne jyAM krodhatApaNAdi rUpa ajJAna che tyAM jANatApaNAdi rUpa jJAna nathI, jJAna che tyAM ajJAna nathI ne ajJAna che tyAM jJAna nathI, eTalA mATe eka bIjAmAM rahyuM che evo e banneno - jJAna - ajJAnano AdhArAdheya bhAva - saMbaMdha che nahi. Ama be jUdI jUdI vastumAM A teno AdhAra ne te A AdhAramAM rahela che evo AdhArAdheya saMbaMdha che nahi, paNa eka ja vastumAM svarUpa pratiSThatva lakSaNa AdhArAdheya AkAza AkAzamAM ja . saMbaMdha to che ja e atra AkAzanA dRSTAMtathI biMba pratibiMbabhAve siddha karyuM svarUpamAM ja pratiSThita : che - jyAre kharekhara ! sleTapaNe eka ja AkAzane "sva buddhimAM adhiropIne tema zAna ja zAnamAM ja, - potAnI buddhimAM adhiropita karIne, atre AdhAra zuM ane Adheya zuM ? kodhAdi ja krodhAdimAM ja yAdamAM ja ema AdhArAdheya bhAva vibhAvavAmAM Ave che - vizeSe karIne bhAvavAmAM - vicAravAmAM Ave che, tyAre zeSadravyAMtararoniroghAva - zeSa - bAkInA dravyAMtaranA - bIjA badhA dravyanA adhiropanA - nirodha thakI ja buddhine "bhinna adhikaraNanI - jUdA AdhArabhUta sthaLanI apekSA prabhavatI nathI - prabhava janma pAmatI nathI - udbhavatI nathI. arthAtu eka ja AkAzane svabuddhimAM AropIne atre AdhAra zuM ane Adheya zuM ema AdhArAdheya bhAva vizeSa karIne bhAvavAmAM Ave che, tyAre jANe che ja nahi (Ignored) ema bAkI bIjA dravyanA adhiropanA nirodha - rukAvaTa thakI ja buddhine AkAzathI bhinna - jUdA koI adhikaraNanI - AdhAranI apekSA - prabhavatI nathI - udbhavatI nathI ane tenA aprabhave - te bhinna adhikaraNa - apekSAnA anubhave eka AkAzane ja eka AkAzamAM ja pratiSThita vibhAvatAne - vizeSe bhAvatAne "para AdhArAdheyapaNuM pratibhAsatuM nathI', bIjuM koI AdhArAdheyapaNuM dekhAtuM nathI, AkAza ja AdhAra ne AkAza ja Adheya ema AkAza AkAzamAM ja rahyuM che evuM svarUpa pratiSThitapaNuM ja dekhAya che - ema e ja prakAre jyAre eka ja jJAnane svabuddhimAM adhiropIne - potAnI buddhimAM adhiropita karIne atre AdhAra zuM ane Adheya zuM ema "AdhArAdheya" bhAva vibhAvavAmAM Ave che - vizeSe karIne bhAvavAmAM - vicAravAmAM Ave che. tyAre zeSa dravyAMtaranA adhiropanA nirodha thakI ja buddhine bhinna - jUdA adhikaraNanI - AdhArabhUta sthaLanI apekSA prabhavatI nathI - prabhava - janma pAmatI nathI - udbhavatI nathI ane tenA - bhinna adhikaraNa apekSAnA aprabhave - anuddabhave eka jJAnane ja eka jJAnamAM ja pratiSThita vibhAvatAne - vizeSe bhAvatAne apara AdhArAdheyapaNe pratibhAsatuM nathI - bIjuM koI AdhArAdhayapaNuM . dekhAtuM nathI, jJAna ja AdhAra ne jJAna ja Adheya ema jJAna jJAnamAM ja rahyuM che evuM svarUpa 157
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pratiSThitapaNuM ja dekhAya che. Ama "svarUpa pratiSThitva' lakSaNa AdhArAdheya bhAvanA siddhAMtanuM samarthana karatA A AkAzanA dezaMta - dASTratika bhAva parathI supratIta thAya che ke - jema AkAza ja AkAzamAM ja che. tema jJAna ja zAnamAM ja che. krodhAdi ja krodhAdimAM ja che - jJAnava zAne pU. zrIdhArA zodhAgleiva, ema "sAdhu - samyapaNe bhedavijJAna siddha thayuM - rUti sAdhu siddha vijJAna ' para karma pudgala jIva 158
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra kaLaza 126 A samayasAra kaLazamAM (2) amRtacaMdrajI bhedajJAna ne tenA phala zuddha AtmopalaMbha (zuddha AtmAnubhUti) thakI prabhave che ema kathana kare che - zArdUlavikrIDita caidrUpyaM jaDarUpatAM ca dadhatoH kRtvA vibhAga dvayo - raMtardAruNadAraNena parito jJAnasya rAgasya ca / bhedajJAnamudeti nirmalamidaM modadhvamadhyAsitAH, zuddhajJAnaghanaughamekamadhunA saMto dvitIyacyutAH // 126 // cid rUpa- acit rUpatva dharatA te jJAnano rAgano, aMtar karavatathI vibhAga karI be kyuM kASTha be bhAgano; bhedajJAna udaMta nirmala ja A, saMto dvitIya tyajo ! zuddhazAna ghanaugha eka adhunA adhyAsI AnaMdajo ! 126 amRta pada-126 bhedajJAna caMdra udayato, bhedajJAna caMdra udayato, zuddha jJAna amRta varayaMtau, daita yuta AnaMdo saMto !... bhedajJAna caMdra udayato. 1 cirUpatA dhatu jJAna, jaDarUpatA rAga ajJAna, evA jJAna ane A rAga, e beno karI vibhAga.. bhedajJAna caMdra. 2 bhedajJAna tIkSaNa karavatathI, karI kASTha zuM phADa satatathI, aMtara dAruNa dhAraNa karatuM, bhedajJAna amala udayaMta... bhedajJAna caMdra. 3 saMto daitacuta AnaMdo ! phagavI sau parabhAva phaMdo, zuddha jJAnaghanaugha adhyAsI, eka amRta dhAme vAsI... bhedajJAna caMdra. 4 AtmakhyAti' sUtra sarjatA, bhagavAna amRta garjatA, e divya vANI ucatA, nATaka samayasAramAM saMtA... bhedajJAna caMdra. 5 artha - cidrupatA ane jaDa rUpatA (anukrame) dhAratA evA jJAnano ane rAgano - e beno aMtaramAM dAruNa dAraNa (karavata) vaDe sarvathA vibhAga karIne, A nirmala bhedazAna udaya pAme che. to have dvitIyathI (bIjathI-parabhAvathI) Tyuta thayelA evA saMto zaddha jJAnaugha ekane adhyAsita satA moda pAmo ! (AnaMdo !) amRta jyoti" mahAbhASya "te bhagavAna je zuddha caitanya dhAtupaNe pariNamyA che tevI zuddha caitanya vRtti karavAthI ja te dhAtumAMthI pratikUla svabhAva nivRttavAthI aikya thavAno saMbhava che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7pa3 jAnyo Atama jJAnaso, Atama Asrava bheda, taba Agnava saMvara bhayo, gayo karma ko kheda." - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza', 3-10 uparamAM "AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je kahyuM, te bhAvanI puSTi arthe parama AtmabhAvollAsathI parama bhAvitAtmA AcAryavarya amRtacaMdrajI uparokta bhAvanA sArasamuccaya rUpa A kalaza lalakArI bhedajJAna ane tenA phala rUpa zuddhAtmAnubhavane abhinaMde che. tUrtha naDatAM 4 thato. dayo. jJAnasya rAjastha = - eka "citUpapaNuM - cetanarUpapaNuM dhAre che ane bIjuM jaDarUpapaNuM - acetanarUpapaNuM dhAre 159
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che, ema anukrame cirUpapaNuM ane jaDarUpapaNuM dhAraNa karatA be dravyo ane tenA bhAvo svabhAvathI ja pragaTa jUdA jUdA che, eTale cirUpapaNuM dharatuM cetanabhAvarUpa jJAna ane bhedAna udaya H za8 jaDarUpapaNuM dharato acetana bhAvarUpa rAga e be svabhAvathI ja pragaTa jUdA zAnaghana adhyAsIna judA che, te beno "dAruNa" - bhayaMkara - ugra - tIkSNa "aMtara dAraNa" - advaita saMto AnaMdo ! aMtara karavata vaDe gheravAthI - cIravAthI badhI bAjuthI sarvathA vibhAga karIne - saMtAvArIna parata kRtvA vimAna, karavata vaDe kASThanI jema be phADa karIne, A nirmala bhedajJAna udaya pAme che - bevajJAnamuti nirmaa | arthAta cirUpapaNuM dhAratuM jJAna te "svabhAva che ane jaDarUpapaNuM dhArato rAga te parabhAva' che athavA to jaDarUpa parasaMsargajanya vibhAva' - vikata cetanabhAvarUpa aupAdhika bhAva che, eTale jJAna jUduM ane rAga judo ema potAnA "sutIkSNa ArA" vaDe svabhAva - parabhAvano aMtara bheda karI, "jaDa cetana rUpa duphArI' karI, jaDa cetananI be phADa karI, A "zuddha suchaMda abheda abAdhita" bheda vijJAna "udaya' - uttarottara utkarSa pAmI rahyuM che - "jJAna - amRtacaMdra'nI caDhatI kaLA pAmI rahyuM che, zuddhajJAnanIyamathyAsitA: dhunA saMto dvitIyavRtA: momba - to "have zuddha jJAnaugha evA ekane adhyAsita saMto dvitIyathI Tyuta thayelA satA moda pAmo !' AnaMdo ! arthAtu parabhAva - vibhAvane leza paNa praveza na de evA "ghana' - nakkara (Solid).. sarva pradeze zuddha jJAna jJAna ne jJAnamaya jJAna-ghananA ogha-samUha rUpa hovAthI je "zuddha jJAnaghanaugha' che. athavA to zuddha jJAna - amRtaghananA "gha' - dhodha - pravAha vahAvato hovAthI je "zuddha jJAnaghanaugha" che, evA eka jJAyaka AtmAmAM ja "adhyAsita' - "adhi" - adhikArI - svAmIpaNe "Asita' - birAjamAna thayelA, AtmAmAM ja Asana - sthiti karatA - beThaka jamAvatA, "dhAmA nAMkhatA' evA saMtajano, parabhAva - vibhAva rUpa "dvitIya'thI - daitathI - bIjAthI "para'thI Tyuta thayelA satA, kharekharA advaita thaI, advaita paramAnaMda anubhavo ! AkRti aMtar karavata cirUpa) jaDa rUpa nirmala bhedajJAna jJAnaghanaugha eka adhyAsita dvitIya jJAnarAga udaya saMto cuta AnaMdo ? 16o
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 181-183 (anusaMdhAna) AtmakhyAti TIkA evamidaM bhedavijJAnaM yadA jJAnasya vaiparItyakaNikAmapyanAsAdayadavicalitamavatiSThate tadA zuddhopayogamayAtmatvena jJAnaM jJAnameva kevalaM san na kiMcanApi rAgadveSamoharUpaM bhAvamAracayati / tato bhedavijJAnAcchuddhAtmopalaMbhaH prabhavati, zuddhAtmopalaMbhAt rAgadveSamohAbhAvalakSaNaH saMvaraH prabhavati //081/182/18rUA. AtmakhyAti TIkArya ema A bhedavijJAna jyAre jJAnanI vaiparItyakaNikA paNa nahi pAmatuM avicalita avatiSTha che, tyAre zuddhopayogamaya AtmatvathI jJAna jJAna ja kevala satuM, kaMI paNa rAga-dveSa-moha rUpa bhAva AracatuM nathI, tethI karIne bhedavijJAna thakI zuddhAtmopalaMbha (zuddha AtmAnubhava) prabhave che (janme che), zuddhAtmopalaMbha thakI (zuddhAtmAnubhava thakI) rAga-dveSa-moha abhAva lakSaNa saMvara prabhave che (janme che). "amRta jyoti' mahAbhASya satata aMtarmukha upayoge sthiti e ja nigraMthano parama dharma che. eka samaya paNa upayoga bahirmukha karavo nahIM e nigraMthano mukhya mArga che. ** nirmaLa vicAra dhArAnA baLavAnapaNA sahita aMtarmukha upayoga sAtame guNasthAnake hoya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 767 saheje chUTI Azrava bhAvanI cAla je, jAlIma e pragaTI che saMvara ziSTatA re lo." - zrI devacaMdrajI (zrI namIzvara jinastavana) A parama AtmabhAva pUrNa kaLaza lalakArI amRtacaMdrajI A prastuta gAthAonI AtmakhyAti TIkAnA gadya bhAganuM anusaMdhAna karatAM prakAze che ke - ema - ukta prakAre zuddhopayogamaya AtmapaNAthI 'A' - pratyakSa anubhavAtuM "bhedajJAna' jyAre jJAnasya kevala zAna ja vairItyaofchAmathanAsakata - zAnanI vaiparItya kaNikA - viparItapaNAnI rAga-dveSa-moha karatuM nathI kaNikA paNa eTale ke ajJAnanuM paramANa mAtra paNa nahi pAmatuM "avatiSTha' che - avasthita rahe che, tyAre zuddhopayogamayAtmavera - zuddhopayogamaya Atmatva vaDe karIne jJAna ja "kevala jJAna satuM - jJAna jJAnameva jevA sana, kaMI paNa rAga-dveSa-moha rUpa bhAva AracatuM nathI. arthAt A bhedajJAna jyAre parabhAva - vibhAvathI acalAyamAna - avicalita "avatiSTha' che - avasthita rahe che, jema che tema "ava" - potAnI svarUpa maryAdAmAM - sva samayamAM sthita rahe che, tyAre zuddhopayogamaya AtmatvanI prApti hoya che, AtmA zuddhopayogAtmaka bane che, AtmAnA tattvarUpapaNAne - Atmatvane pAme che ane AvA zuddhopayogamaya evuM jJAna ja "kevala" jJAna hoya che ane kevala jJAna" ja hotuM te jJAna rAga-draSa-moha rUpa kaMI paNa anya bhAva - parabhAva AracatuM nathI, navIna sarjatuM nathI. tethI karIne siddha thayuM ke bhedavijJAnathI zuddhAtmopalaMbha - zuddhAtmAnubhava prabhave che - janme che, vijJAnAmbuddhAtmopartama: pramavati ane zuddhAtmopalaMbha - zuddhAtmAnubhava thakI bhedavijJAna rAga-dveSa-moha abhAva lakSaNa che jenuM evo "saMvara' prabhave che - janme che - zuddhAtmopalaMbha - saMvara 32 zuddhAtmopalaMbhAt rAgadveSamohAbhAvalakSaNaH saMvaraH prabhavati / tamAM - gvuM - ema - ukta prakAre evijJAnaM - A - pratyakSa anubhavAtuM bhedavijJAna pA - jyAre jJAnI uparInivAmathanAsAda - jJAnanI "vaparItya kaNikAne' - jJAnanA viparItapaNAnI eTale ke ajJAnanI kalikAne paNa nahi pAmatuM, vizvatitamavatine - avicalita avatiSTha che, "ava' - jema che tema svarUpa maryAdAthI "sthita rahe 161
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra ; AtmakhyAti AkRti tadA bhedavijJAna) zAnanI vaparItyo kariA paNa na pAmatuM zudropayogamayo Atmatve karIe zAne ja vala satuM , kaMI paNa (rAga moDa rUpa bhAva na Aracayati bhedavijJAna - zuddhAtma upalaMbha - rAga-dveSa-moha abhAva lakSaNa saMvara sva zuddha Atma) para karma pudagala che - talA - tyAre zuddhopAmayAtmavera zudropayoga Atmatve karIne - AtmApaNAe karIne jJAna jJAnameva jaivarta sana - zAna zAna ja kevala - mAtra satuM, na vinA rASimodarUpuM bhAvamaIRvati * kaI paNa rAga-dveSa-moha rUpa bhAva AracatuM nathI, to * tethI, zuM ? me vijJAnAzruddhAtmo naM: mavati - bhedavijJAna thakI zuddhAtmopalaMbha - zuddha AtmAnubhava prabhave che - janme che, prabhava - janma pAme che ane zuddhAtmopartamAn rAjamodAmAvatakSA: saMvara: prati - zuddhAtmopalaMbha thakI - zuddhAtmAnubhava thakI rAga-dveSa-moha abhAva lakSaNa saMvara prabhave che - janme che, prabhava - janma pAme che. ll18ll28218rU|rUti "gAnagati' sAbhAvanA (anusaMdhAna) ||18ll18ra18rUA. 162
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 184-185 bhedavijJAna thakI ja zuddhAtmopalaMbha kema ? to ke - jaha kaNayamaggitaviyaMpi kaNayahAvaM Na taM paricayai / taha kammodayatavido Na jahadi NANI u NANittaM // 184 // evaM jANai NANI aNNANI muNadi rAyamevAdaM / aNNANatamocchaNNo AdasahAvaM ayANaMto // 185 // sonuM sonApaNuM nA tyaje re, jema agnita chatAM ya; jJAnI zAnipaNuM nA tyaje re, karmodaya tama chatAMya... re cetana ! bheda vijJAna A bhAva. 184 ema jANe jJAnI, rAgane re, AtmA jANaMto aza; Atma svabhAva ajANato re, ajJAnatama Acchanna... re cetana ! bhedavijJAna A bhAva. 185 artha - jema kanaka (sonuM) agnithI tema chatAM te kanaka bhAvane parityajatuM nathI, tema karmodayathI tapta jJAnI jJAnIpaNuM choDato nathI. 184 mema zAna se che, (55) azAna. - tabhasthI bhakchanna (amal) HzAnI AtmasvamAyane nahi jANato, rAgane ja AtmA jANe che. 185 ____ AtmakhyAti TIkA kathaM bhedavijJAnAdeva zuddhAtmopalaMbhaH ? iti cet - yathA kanakamagnitaptamapi kanakabhAvaM na taM parityajati / tathA karmodayatapto na jahAti jJAnI tu jJAnitvaM // 184 // evaM jAnAti jJAnI ajJAnI jAnAti rAgamevAtmAnaM / ajJAnatamo'vacchannaH AtmasvabhAvamajAnan // 185 // yato yasyaiva yathoditaM bhedavijJAnamasti sa eva tatsadbhAvAt jJAnI satrevaM jAnAti yathA pracaMDapAvakaprataptamapi suvarNaM na suvarNatvamapohati tathA pracaMDakarmavipAkopaSTabdhamapi jJAnaM na jJAnatvamapohati kAraNasahasreNApi svabhAvasyApoDhumazakyatvAt / tadapohe tanmAtrasya vastuna evocchedAt / na cAsti vastUcchedaH sato nAzAsaMbhavAt / evaM jAnaMcca karmAkrAMto'pi na rajyate na dveSTi na muhyati kiMtu zuddhamAtmAnamevopalabhate yasya tu yathoditaM bhedavijJAnaM nAsti sa tadabhAvAdajJAnI sanna'jJAnatamasAcchannatayA caitanyacamatkAramAtramAtmasvabhAvamajAnan rAgamevAtmAnaM manyamAno rajyate dveSTi muhyati ca, na jAtu zuddhamAtmAnamupalabhate tato bhedavijJAnAdeva zuddhAtmopalaMbhaH / / 184||185|| AtmabhAvanA - kathaM bhedavijJAnAdeva zuddhAtmopalaMbhaH ? iti cet - vizanI 4 zuddhAmopana - zuddhAtma manulavAvI? ema che pUcho to - yathA - hebha kanakamagnitaptamapi - 3 - sonu bhanita - agniI tapeDhuM chadi, taM kanakabhAvaM na parityajati - te namAne parityatuM nathI - choutuM nathI, tathA - tabha karmodayatapto jJAnI tu - bhaudhya ta - bhauyathI to zana to nizcaye zane jJAnitvaM na jahAti - zAnipaj choDatI nathI. ||184|| evaM jJAnI jAnAti - abha zanI cha, (59) ajJAnI * azAnI ajJAnatamo'vacchannaH - azAna tamasthI anna - ||7hit - AyebI (as) AtmasvabhAvamajAnan - bhAma svabhAvane na to, rAgamevAtmAnaM - rAgane 4 mAtmA se cha. // 185|| gAthA AtmabhAvanA ||184||185 / / 13
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha kAraNake jene ja yathodita bhedavijJAna che te ja tenA sadbhAvane lIdhe jJAnI sato ema jANe che ke - jema pracaMDa pAvakathI (agnithI) pratama chatAM suvarNa suvarNapaNuM apohatuM (dUra karatuM) nathI, tema pracaMDa karma vipAkathI upaSTabdha chatAM jJAna zAnapaNuM apohatuM (dUra karatuM, choDatuM) nathI, kAraNa sahastrathI paNa svabhAvanA apohanuM (dUrI karaNanuM, tyAganuM) azakyapaNuM che mATe, tenA apohe (dUra paNuM hotAM) tanmAtra vastuno ja uccheda hoya mATe ane vastuno uccheda che nahi - sanA nAzano asaMbhava che mATe ane ema jANaMto te karmAkrAMta chatAM, nathI rAga karato, nathI TheSa karato, nathI moha karato, kiMtu zuddhAtmAne upalabhe che (anubhave che); paNa jene yathodita bhedavijJAna che nahi te tenA abhAvane lIdhe ajJAnI sato, ajJAnatamasathI AcchannatAe (AcchAditapaNAe) karIne caitanya camatkAra mAtra AtmasvabhAvane na jANaMto, rAgane ja AtmA mAnato rAga kare che, dveSa kare che ane moha kare che, kadI paNa zuddha AtmAne upalabhato (anubhavato) nathI, tethI karIne bhedavijJAna thakI ja zuddhAtmopalaMbha (zuddhAtmAnubhava) che. 184,185 "amRta jyoti' mahAbhASya jJAnI puruSane kAyAne lIdhe Atmabuddhi thatI nathI ane AtmAne viSe kAyAbuddhi thatI nathI, beya spaSTa bhinna tenA jJAnamAM varte che. mAtra pUrva saMbaMdha, jema paththarane sUryanA tApano prasaMga che tenI peThe hovAthI vedanIya karma AyuSa pUrNa sudhI aviSama bhAve vedavuM thAya che, paNa te vedanA vedatAM jIvane svarUpa jJAnano bhaMga thato nathI, athavA jo thAya che to te jIvane tevuM svarUpa jJAna saMbhavatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 509 "kAThuM eka saMta jIva nija guna gahi lIne, para guna tyAga joga para jAnI tyAge hai, viramyo viruddhasetI ramyoM nija guna retI, moha ke subhaTa jete te te dUra bhAge haiM." - 'dravya prakAza', 3-11 thato - kAraNake - vacceva yathohitaM vijJAnamasti - jene ja yathodita - yathokta - jevuM kahyuM tevuM bhedavijJAna che, sAva tafmAvata jJAnI sagnavaM nAnAti - te ja tenA - bheda vijJAnanA sadbhAva thakI - hovApaNA thakI zAnI sato ema jANe che - yathA - jema pravedapAvaBtamapi suva na suvarNatvanodati - pracaMDa pAvakathI - agnithI prataH - prakRSTapaNe atyaMta taH - tapela chatAM suvarNa suvarNapaNAne apohatuM - dUra karatuM - haDaselatuM nathI choDatuM nathI), tathA * tema pracaMDavipazopadadhari jJAna na jJAnavamodati - pracaMDa karma vipAkathI - karma udayathI upaSTabdha - avarodhAyela chatAM jJAna jJAnapaNAne apohatuM - dUra karatuM - haDaselatuM nathI, ema zA mATe? kArasadAra svabhAvasthApodumazavatvAn - kAraNa sahagnathI paNa - hajAra kAraNathI paNa svabhAvanA apohavAnuM - dUra karavAnuM - haDaselavAnuM azakyapaNuM che mATe, te paNa zA mATe ? tapade tAtraya vastu chevAtu - tenA - svabhAvanA apohe - KrIkaraNe tanmAtra - svabhAva mAtra vastuno ja uccheda hoya mATe, na vasti vastuzke: - ane vastuno uccheda - sarvanAza che nahi, zA mATe ? saMto nAzAsaMmavA - satunA nAzano asaMbhava che mATe. gvuM gAnaM% - ane ema jANato (zAnI) chAMtoDa - karmAkrAMta chatAM, karmathI AkrAMta - AkramaNa karAyela - hallo karAyela - dabAyela chatAM, na saMkhyate na di na muhmati - nathI rAga karato, nathI ASa karato, nathI moha karato, tui zuddhamAtmAnamuttamate - kiMtu zuddha AtmAne upalabhe che - anubhave che - upalaMbha - anubhava kare che. yasya tu - paraMtu jene yathohita evijJAna nAti - yathodita - yathokta bhedavijJAna che nahi, sa tamAvAtrajJAnI sana - te tenA - bheda vijJAnanA abhAva thakI - nahi hovApaNA thakI ajJAnI sato, jJAna tamasachatratA : ajJAna tamasuthI - ajJAna rU5 gADha aMdhakArathI AcchanatAe - AcchAditapaNAe - DhaMkAI javApaNAe karIne caitanyamA2mAtramAbhasvabhAvamaLAnan - caitanya camatkAra mAtra - mAtra kevala caitanya camatkAra sivAya bIjuM kAMI paNa jyAM nathI evA Atma svabhAvane na jAvaMto, sAmevAtmAnaM manamAno - rAgane ja AtmA mAnato, rakhyate keSTi muhyata 3 - rAga kare che, dveSa kare che ane moha kahe che, (paNa) 1 nAnuM zuddhamAtmAnakupanamate - kadI paNa zuddha AtmAne upalabhato nathI - anubhavato nathI, upalaMbha -anubhava karato nathI. A uparathI zuM phalita thayuM? to - tethI karIne vijJAna deva - bhedavijJAna thakI ja zuddhAtmopataMga: - zuddhAtmopalaMbha - zuddhAtmAnubhava hoya che. | ti "Atmati ' mAtmabhAvanA. ll184|189ll. 14
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 184-185 bhedavijJAna thakI ja zaddhAtmopalaMbha - zuddhAtmAnubhava kema hoya ? e AzaMkAnuM atra zAstrakAra paramaSie sonAnA daNaMtathI samAdhAna karyuM che ane "AtmakhyAti'kartA paramaSie teno sAMgopAMga biMba pratibiMba bhAva darzAvI anaMtaguNaviziSTa baLavAnuM alaukika vyAkhyAna karyuM che. teno AzayAthe A prakAre - vacaiva yathohite be vijJAnamati - jene ja "yathodita' - yathokta uparamAM kahyA pramANe "bheda vijJAna' che, citUpa jJAna ane jaDarUpa rAganA bhedanuM - pRthakSaNAnuM - bheda vijJAna sadbhAve pRthakkaraNanuM (analysis).. viziSTa vaijJAnika jJAna (Scientific zAnIne zuddhAtma anubhava: knowledge).. che, te ja tatsamAvAtuM jJAna sana - te bhedavijJAnanA suvarNanuM deNaMta sadUbhAva thakI - hovApaNA thakI jJAnI sato ema jANe che ke - jema "pracaMDa - prakaSTa caMDa - ati ugra "pAvakathI' - pAvanakArI malavizodhaka agnithI pratama" - prakRSTapaNe atyaMta tama chatAM - khUba khUba tapela chatAM, "suvarNa" - sonuM "suvarNapaNAne... - sonApaNAne "apohatuM' nathI - eka bAju mUkI detuM nathI, dUra karatuM nathI - haDaselatuM nathI, choDatuM nathIH tema "pracaMDa - ati ugra - ati AkarA "vipAkathI - karma udayathI "upaSTabdha" - upara avarodhAyela - gherAyela chatAM jJAna jJAnapaNAne "apohatuM' nathI - eka kora mUkI detuM nathI, dUra karatuM nathI - haDaselatuM nathI, choDatuM nathI. kAraNake "kAraNa sahagnathI paNa svabhAvanAM apohavAnuM - dUra karavAnuM azakyapaNuM che mATe' - BIRTHIS vAvasthApodramazacaMtAtu | "kAraNa sahasathI" paNa hajAra kAraNathI paNa svabhAvanA "apoha'nuM - eka kora mUkAvA rUpa dUrIkaraNanuM azakyapaNuM - zuM che. hajAro kAraNo AvI maLe to paNa "svabhAva' dUra karI zakAya nahi - haDaselI zakAya nahi (can't be pushed aside),. mATe. kAraNa ke tapade trisya vastuna vojhevAtu - "tenA apote' - te svabhAvanuM dUrakaraNa - haDaselAvApaNuM sate "tanmAtra vastuno ja uccheda thAya". te svabhAva jo dUra thavAnuM bane to "tanmAtra" - te svabhAva mAtra ja vastuno uccheda - sarvathA nAza thAya mATe ane na vasti vastucche: - "vastuno uccheda che nahi' - sarvathA AtyaMtika nAza to che nahi, kAraNake "sat nA nAzano asaMbhava che mATe' - sato nAzAsaMmati, sat kadI paNa nAza pAme evo saMbhava ja nathI, je vastu hoya te kadI na hoya ema bane ja nahi. "hoya tehano nAza nahi, nahi teha te noya, eka samaya te sau samaya, bheda avasthA jaya." (- zrImad rAjacaMdrajI) ema jANato jJAnI 'karmAkrAMta" chatAM, karmathI AkrAMta - AkramaNa karAyela - hallo karAyelo - gherAyelo dabAyelo chatAM, nathI rAga karato, nathI Sa karato, nathI moha karato, paNa zuddha AtmAne upalabhe che - anubhave che - zuddhAtmAnavottama arthAt rAga mahAro svabhAva nathI, dveSa hAro svabhAva nathI, moha mahAro svabhAva nathI, paNa kevala jJAna ja mhAro svabhAva che ema je bheda jANe che te jJAnI parabhAva nimitte uddabhavatA vibhAva rUpa - vikRta cetanabhAva rUpa rAga karato nathI, dveSa karato nathI, moha karato nathI, paNa rAga-dveSa-moha vibhAva rahita zuddha svabhAva sahita "kevala jJAna" saMpanna zuddha AtmAno anubhava paNa AthI ulaTuM, carca tu yathohita evijJAne nAsti - jene "yathodita' - yathokta kahyA pramANe "bheda vijJAna' che nahi, citUpa jJAna ane jaDarUpa rAganA bhedanuM" - pRthaka bheda vijJAna abhAve azAnIne paNAnuM - pRthapha karaNanuM (analysis) viziSTa vaijJAnika jJAna (Scientific zuddhAtma anubhava abhAva: Knowledge) che nahi, te to taddamAvavijJAnI sana - tenA - bhedavijJAnanA rAga-dveSa-moha bhAva abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe ajJAnI sato, jJAnatamasajhannatayA - ajJAna tamasathI AcchannatAe karIne. caitanya camatkAramAtramAtmasvamavamaLInanuM - caitanya camatkAra mAtra AtmasvabhAve nahi jANato, rAgane ja AtmA 15
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mAnato. rAga kare che, dveSa kare che, moha kare che, kadI paNa zuddha AtmAne upalabhato - anubhavato nathI - na gAvu zuddhabhAvAnamupanamate, - arthAt je yokta bheda vijJAna jANato nathI te ajJAnI ajJAna tamathI' ajJAna rUpa gADha aMdhakArathI 'AcchannatAe karIne' - AcchAditapaNAe karIne - chavAI javApaNAe karIne - DhaMkAI javApaNAe karIne, mAtra caitanyanA camatkAra - adbhuta AzcaryabhUta camakArA sivAya bIjuM kAMI paNa jyAM che nahi evA caitanya camatkAra mAtra' Atma svabhAvane nahi jANato hoI, vikRta cetana bhAvano AbhAsa ApatA cidvikAra rUpa - vibhAvarUpa rAgathI krAMti pAmI rAgane ja AtmA mAnI bese che ane ema cidvikAra rUpa - vibhAva rUpa rAgane ja AtmA mAnato sato te rAga kare che, dveSa kare che, moha kare che, paNa rAga-dveSa-moha vibhAva rahita zuddha svabhAva sahita 'kaivala jJAna' saMpanna zuddha AtmAno anubhava karato nathI. - tethI Ama anvaya - vyatirekathI A siddha thayuM ke "bheda vijJAna thakI ja zuddhAtmauparlabha - zuddhAtmAnubhava hoya che' - bhaivavijJAnAveva zuddhAtmApannamaH | AkRti agni pratA suva suvarNatva : : na apoae ema zAnI jANe che. ataH karma upaSTabdha zAna jJAnatva na apoSe |AMta na rAga karatA na dveSa karatA na moha karatA sva zuddha AtmA bheda vijJAna asti jJAnI): : |zuddha AtmA upalabhe che 16 tamas Acchanna rAga kare che dveSa kare che moha kare che bheda vijJAna nAsti ajJAnI zuddha AtmA nathI upalabhato. para karma pudgala cit camatkAra mAtra AtmasvabhAva na jANato gagane ja Atma bhAvato
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 18 zuddhAtmopadain (zuddhAtmAnubhava) yI 4 saMva2 3 ? ta ? - suddhaM tu viyANaMto suddhaM cevappayaM lahadi jIvo / jANaMto du asuddhaM asuddhamevappayaM lahai // 186 // zuddha jANato jIva A re, AtmA kahe A zuddha; azuddha tata 52 ! 3, AtmA va 4 azuddha... 3 yetana !. 181 artha - zuddha ja vizeSe karI jANaMto jIva zuddha ja AtmAne lahe che (pAme che) ane azuddha jANato azuddha 4 bhAtmAne va cha (pa cha). 186 ___ AtmakhyAti TIkA kathaM zuddhAtmopalaMbhAdeva saMvaraH ? iti cet - zuddhaM tu vijAnan zuddhaM caivAtmAnaM labhate jIvaH / jAnaMstvazuddhamazuddhamevAtmAnaM labhate // 186 // yo hi nityamevAcchinnadhArAvAhinA jJAnena yo hi nityamevAjJAnenA zuddhamAtmAnamupalabhamAno'vatiSThate zuddhamAtmAnamupalabhamAno'vatiSThate sa jJAnamayAd bhAvAt so'jJAnamayAd bhAvA - jJAnamaya eva bhAvo bhavatIti kRtvA dajJAnamayo bhAvo bhavatIti kRtvA pratyak karmAsravaNanimittasya pratyak karmAsravaNanimittasya rAgadveSamohasaMtAnasya nirodhA / rAgadveSamohasaMtAnasyAnirodhA - cchuddhamevAtmAnaM prApnoti / dazuddhamevAtmAnaM prApnoti / ataH zuddhAtmopalaMbhAdeva saMvaraH / / 186 / / AtmabhAvanA - kathaM zuddhAtmopalaMbhAdeva saMvara ? iti cet - zuddhAtma 64vaMma yI 4 - zuddhAtma anubhava yahI 4 saMva2vIrI? ema jo pUcho to - zuddhaM tu vijAnan jIvaH - nizcaye rIne zuddha 4 vioreido - vizerIne to zuddhaM caivAtmAnaM labhate - zuddha 4mAtmAne bacha - pAmecha, azuddhaM tu jAnan - nizcaye zane azuddha to azuddhamevAtmAnaM labhate - azuddha 4 AtmAnebacha- pAmecha. / / 186 / / iti gAthA AtmabhAvanA / / 186 / / yo hi - 5252 ! suTa5 nizcayezana nityamevAcchinnadhArAvAhinA jJAnena - nityameva - sahAyaachina - vis dhArAvAzAnathI zuddhamAtmAnamupalabhamAno'vatiSThate - zuddha bhAtmAne 6latI - anubhavato avati cha - avasthita 24cha, machama sthita 24 cha, sa- te zuddhamevAtmAnaM prApnoti - zuddha 4AtmAne prAta che. mazAnebI? jJAnamayAd bhAvAt jJAnamaya eva bhAvo bhavatIti kRtvA - zAnabhaya bhAva yahI zanabhaya 4 mApadIya cha bheTavA mATe pratyakkarmAvaNanimittasya rAgadveSamohasaMtAnasya nirodhAt - pratya5 aMtargata - pRtha5 - AtmAthI mina va bhan AjhavaNanA - AjhavavAnA nimitta evA rAga-dveSa-moha saMtAnanA nirodhane lIdhe. mAthI Tu, yo hi . nizcaye rIne 5352 ! suTa53 nityamevAjJAnena - nityameva - sahAya azAnathI azuddha mAtmAnamupalabhamAno'vatiSThate - azuddha AtmAne banatI - anubhavato atiche - avasthita che,bhatema sthiti cha, so - azuddhamevAtmAnaM prApnoti - azuddha 4 mAmAne prAta 2. cha. ma zAnebI ? ajJAnamayAd bhAvAdajJAnamayo bhAvo bhavatIti kRtvA - mazAnabhaya nAmazAnabhaya bAya cha / bhATe pratyak 17
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha je ja nitye ja acchinna dhArAvAhI zAnathI je ja nitye ja ajJAnathI zuddha AtmAne upalabhato avatiSTha che, azuddha AtmAne upalabhato avatiSTha che, te jJAnamaya bhAva thakI te ajJAnamaya bhAva thakI jJAnamaya ja bhAva hoya che eTalA mATe ajJAnamaya ja bhAva hoya che eTalA mATe pratyaka karmanA AsravaNa nimitta pratyaka karmanA AsravaNa nimitta rAga-dveSa-moha saMtAnanA virodhane lIdhe rAga-dveSa-moha saMtAnanA anirodhane lIdhe zuddha ja AtmAne prApta kare che : azuddha ja AtmAne prApta kare che. ethI karIne zuddhAtmopalaMbha (zuddhAtma anubhava) thakI ja saMvara che. 186 "amRta jyoti' mahAbhASya AtmApaNe kevaLa AtmA varte ema je ciMtavana karavuM te lakSa che, zAstranA paramArtha rUpa che." evuM je parama satya tenuM atre dhyAna karIe chIe." - zrImad rAjacaMdra, aM. 302 "rAtI nija AtamAso dUra rahyo che tamAso, vimukha vo vibhAva meM jJAna dhyAna lAge hai, aise suddha jIva deva kare nahIM karma Teva, suddhatA sudhAha pAye saMtarasa pAne hai.' - dravya prakAza', 3-11 bheda vijJAna thakI zuddhAtmopalaMbha (zuddhAtmAnubhava - zuddhAtma prApti) kema thAya ? eno AgalI gAthAmAM khulAso karyo, have zuddhAtmopalaMbha (zuddhAtmAnubhava) thakI saMvara kema thAya ? eno khulAso ahIM karyo che ane "AtmakhyAti kAra paramarSie biMba - pratibiMba bhAve vaidharma tulanAthI (Comparison by contrast) teno anaMtaguNa viziSTa paramArtha parisphaTa karyo che. teno AzayArtha A prakAre - je ja nizcaye karIne nitye ja' - sadAya cchitradhAravihinA jJAnena - "acchinna dhArAvAhI jJAnathI' - akhaMDa dhArAvAhI jJAnathI zuddha AtmAne "upalabhato" - acchinna dhArAvAhI zAnathI nI anubhavato "avatiSTha che' - avasthita rahe che - jema che tema sthiti kare " zahAtmAnubhava thakI zaddhAtma che - zuddhamAtmAnamuttamamanogavatajIte, te zuddha ja AtmAne prApta kare che - prAmiH rAgAdi Asava zuddhamevAtmAnuM prati | arthAt talavAranI akhaMDa ekadhArI dhArA jema nirodha, saMvara athavA jalapravAhanI akhaMDa ekadhArI dhArA jema akhaMDa pravAhabaddha jJAnabhavana rUpa jJAnadhArA vahAvatA ekadhArA jJAna vaDe je sadAya - niraMtara paNe sarva parabhAva - vibhAva rahita zuddha ja AtmAne anubhavato "avatiSTha che' - jema che tema svarUpa maryAdAthI avasthita rahe che, te sarva parabhAva-vibhAvathI rahita zuddha ja AtmAne pAme che. kAraNake jema suvarNamaya bhAva thakI suvarNamaya bhAva ja hoya tema "jJAnamaya bhAva thakI jJAnamaya ja bhAva hoya che' - jJAnamayAt mAvAn jJAnamaya gva mAvo mavati eTalA mATe, "pratyaka karmanA AgravaNa nimitta rAga-dveSa-moha saMtAnanA nirodhane lIdhe' - pratyak vinimittarASimosaMtAna nirodhAta. te zuddha ja AtmAne sava nimittastha rASanodasaMtAnacanirodhAtu - pratyaka - pRthaka - AtmAthI bhinna evA karmanA AzravaNanA - AgnavavAnA nimitta evA rAga-dveSa-moha saMtAnanA anirodhane lIdhe - nahi rodhAvApaNAne lIdhe. A parathI zuM phalita thayuM? ata: zuddhAtmo naMkhAveva saMvara: - ethI karIne zuddhAtmopalaMbha thakI ja - zuddhAtma anubhava thakI ja saMvara che. || "mAtmahayAti' sAbhAvanA ||186o. 168
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMka samayasAra gAthA 186 prApta kare che. arthAtu "pratyaka eTale ke aMtargata AtmAthI pRthaka - alaga - bhinna evA karmanA AzravaNanA - AjhavavAnA nimitta rUpa je "rAga-dveSa-moha saMtAna - rAga-dveSa-mohanI paraMparA-zreNI rUpa saMtati (continuous chain) athavA vaMza paraMparA - saMtati (Progeny) che, teno te zuddhAtmAnubhavIne "nirodha" - nitAMta - atyaMta rodha - rukAvaTa - aTakAyata hoya che, eTale rAga-dveSa-moha saMtAnanA nirodha thakI rAgAdi Asrava bhAvanA abhAve jyAM AtmA sivAya bIjo koI paNa bhAva nathI evA eka advaita kevala zuddha ja AtmAne te prApta kare che. AthI ulaTuM - je ja "nitye ja' - sadAya ajJAnena - "ajJAnathI' azuddha AtmAne "upalabhato" - anubhavato "avatiSTha che' - avasthita rahe che - azuddha AtmAnubhavathI azuddhAtmAnamuttamamanogavatite, te "azuddha ja AtmAne prApta kare che' - azuddha Atma prApti azuddhAtmAnuM prati | arthAt zuddha AtmAnA svarUpanA jJAnano jyAM rAgAdi Asava abhAva che evA ajJAne karIne je sadAya niraMtarapaNe parabhAva - vibhAva anirodha asaMvara sahita azaddha ja AtmAne anubhavato "avatiSTha che - jema che tema avasthita rahe che, sadA rahyA kare che, te parabhAva - vibhAva sahita azuddha ja AtmAne pAme che. kAraNake lohamaya bhAva thakI jema lohamaya ja bhAva hoya tema "ajJAnamaya bhAva thakI ajJAnamaya ja bhAva hoya che... - jJAnamayAtma vAduM jJAnamaya kava mAvo bhavati eTalA mATe, pratyaka karmanA AsravaNa nimitta rAga-dveSa-moha saMtAnanA anirodhane lIdhe" - pratyak vavanimittasya rASamIdasaMtAnasya nirodhAtu, te azuddha ja AtmAne prApta kare che, arthAt "pratyaka - aMtargata - eTale AtmAthI pRthaka - alaga - bhinna evA karmanA "AsavaNanA' - AjhavavAnA nimitta rUpa je rAga-dveSa-moha saMtAna' - rAga - dveSa - mohanI paraMparA - zreNI rUpa saMtati (Continuous chain) athavA vaMza paraMparA rUpa saMtati (Leniage, Progeny), teno te azuddhAtmAnubhavIne "anirodha" - nirodha abhAva - binarukAvaTa - bina aTakAyata hoya che, eTale rAga-dveSa-moha saMtAnanA anirodha thakI rAgAdi - Asrava bhAvanA sadUbhAve jyAM AtmAthI atirikta rAga-dveSa-mohAdi vibhAva rUpa azuddha bhAvanI azuddhi varte che, evA rAgAdi mizrita azuddha ja AtmAne te prApta kare che. A parathI anvaya - vyatirekathI siddha thAya che ke "zuddhAtmopalaMbha thakI ja saMvara' hoya che - dvAbhISattamadeva saMvara:, zuddhAtmAnA "upalaMbha - anubhava thakI ja zuddhAtmAnA "upalaMbha" - prApti rUpa - AtmalAbha hoya che, eTale zuddhAtmAnubhava thakI ja zuddhAtmAmAM saMvRta thavA rUpa - zuddhAtmA rUpa saMvara hoya che. AkRti ajJAna dhArAvAhI) (zuddha AtmAne. azuddha zuddha ja AtmAne) . azIna 'nitye evo pAme che. azAnathI* saMvara ana avatiSTha che, pAme che >> zAnathI 2 upalabhato ' 'avatiSka che, AtmAne azuddha jo upalabhato . AtmAne pratyaka karma AsavaNa nimitta rAga-dveSa-moha saMtAna pratyaka karma AsavaNa nimitta rAga-dveSa-moha saMtAna anirodha para zuddha AtmA, karma pudgala 169
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti je karma karI dhArAvAhI bodhanathI dhruvapaNe zuddha AtmAne anubhavato rahe to zuddha AtmAne pAme, evA bhAvano sArasamuccaya rU5 samayasAra kaLaza (3) saMgIta kare che - mattinI yadi kathamapi dhArAvAhinA bodhanena, dhruvamupalabhamAnaH zuddhamAtmAnamAste / tadayamudayadAtmArAmamAtmAnamAtmA, ritirodhAvAgyeti rUzAyadi karI dhArAvAhi bodhe ja AtmA, dhruva upalabhato A zuddha AtmA rahe che; udaya lahata AtmArAma to eha AtmA, para pariNati rodhe zuddha AtmA lahe che. 127 amRta pada-127 "sAhebA vAsupUjya jirNodA' - e rAga zuddhAtmAnubhave ja rahe che, zuddha AtmA ja teha lahe che, zuddhAtmAnubhave je rahe che, zuddha AtmA ja teha lakhe che... 1 zuddha aMtara Atama zodhe, keme karI dhArAvAhI bodhe, dhruva bodha pravAha vahe che, zuddhAtmA anubhavato rahe che... zuddhAtmAnubhave. 2 AtmArAma udaya to vahaMto, zuddha AtmA ja Atma lahaMto, para pariNati rodhe raheto, bhagavAnuM amRta ema mahaMto... zuddhAtmAnubhave. 3 artha - je koI paNa prakAre dhArAvAhI bodhana vaDe zuddha AtmAne dhruvapaNe upalabhato (anubhavato) rahe che, to AtmA parapariNatinA rodha thakI udaya pAmatA AtmArAma evA zuddha ja AtmAne pAme che. - "amRta jyoti mahAbhASya AtmA AtmabhAve varte che, samaye samaye anaMtaguNa viziSTa AtmabhAva vadhato hoya evI dazA rahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 313 kAma bhoga lAlacI desaba jIva vaza kIne, bhIne moha rasameM niraMtara vikala hai, tAkI chAka dUra hari Apa para bheda kari, aiso bheda jJAna guna adoSa amala hai, dhArAvAhI rIta bhaye tAko dhare so subuddhi, karama ke morana ko kArana sabala hai, akala sakala vinuM sakala jagata pari, rahe siddha zaike jaise toyarge kamala hai." - dravya prakAza', 3-81 uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je kahyuM tenA bhAvanuM saMvardhana dhArAvAhI zAnathI dhruva karato ane bhAvana karanArane dhArAvAhi bodhananA" ubodhana vaDe sAkSAt zavAtmAnubhavaH tethI udaya zuddhAtmopalaMbhano - zuddhAtmAnubhavano anubhava karAvato A parama bhAvavAhI pAmatA AtmArAma zuddha kaLaza AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA AtmArAmI amRtacaMdrajIe apUrva AtmAnI prApti bhAvAvezathI lalakAryo che - ya ithama thArAvAhinA vona - jo "keme karIne - sadguru upAsanA, savabhakti, sadbhuta ArAdhanA Adi parama durlabha sasAdhanarUpa prabaLa nimittanA avalaMbane upAdAnanI apUrva jAgrati rU5 AtmapuruSArtha pUrvaka - 170
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra kaLaza 127 ghaNA ghaNA parizrama pUrvaka "mAMDa mAMDa koI paNa prakAre dhArAvAhI bodhana vaDe dhruvapaNe zuddha AtmAne upalabhato" - anubhavato rahe - sthiti kare - dhruvamupattamAnaH zuddhamAlyAnamArUM | to A AtmA parapariNatinAM rodha thakI jyAM "AtmArAma' udaya pAmato jAya che evA zuddha ja AtmAne pAme che - tamudrayAtmArAmamAtmAnamAtmA, paraMparitirodhAThuddhamevAyuvati | arthAt sadguru upadezAdi anupama nimitta pAmI keme karIne koI paNa prakAre jala pravAha jema pravAha baddha akhaMDa eka dhArAthI pravakatA dhArAvAhI" bodhana vaDe - kevala jJAnabhavana 35 jANapaNA vaDe - Atma jAgratapaNA vaDe A AtmA dhruvano tAro cale nahi - khase nahi evA dhruvapaNe samasta parabhAva - vibhAvanI mala rUpa azuddhithI rahita "zuddha' AtmAne ja niraMtara (Incessantly) anubhavato rahe, satata anubhavyA kare, to "A" - pratyakSa anubhava cakSuthI dazyamAna AtmA parabhAva-vibhAva pratye AtmabhAve pariNamavA rUpa parapariNati'no rodha - rukAvaTa - aTakAyata pAme ane "para pariNatino rodha" pAme eTale AtmAmAM "rAma" - ramaNatA athavA AtmAmAM "ArAma karavA rUpa - laherathI paramAnaMdamaya vizrAma karavA rUpa AtmArAma jyAM uttarottara caDhatI kaLArUpa - vardhamAna dazA pariNAma rUpa "udaya pAmato jAya che, evA kevala eka advaita zuddha AtmAne A parama jJAnAmRta ghana varSAvato A "amRtacaMdra AtmA pAme. 171
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kayA prakArathI saMvara thAya che ? to ke appANamappaNA saMdhiUNa do puNNapAvajoe / daMsaNaNANa iTThado icchAvirao ya aNNIi // 187 // jo savvasaMgamukko jhAyadi appANamappaNA appA | Navi kammaM NokammaM cedA ceyeiM eyattaM // 188 // - appANaM jhAyaMto daMsaNaNANamao aNaNNamao / lahai acireNa appANameva so kammapavimukkaM // 189 // puNya-pApa be jogamAM re, AtmAthI ruMdhI Atma; darzana jJAna sthita anyamAM re, IcchA virato Atma... re cetana ! bheda vijJAna A bhAva. 187 je sarvasaMga mukta dhyAvato re, AtmA AtmArthI Atma; na karma nokarma cetako re, cete ekatva e Atma... re cetana ! 188 darzana-jJAnamaya ananyamayo re, dhyAvaMto A Atma, karma pravimukta zIghra te re, AtmA ja pAme Atma... re cetana ! 189 artha - be puNya-pApa yogomAM AtmAne AtmAthI ruMdhIne, darzana-jJAnamAM sthita ane anyamAM IcchA vita, (187) evo je sarvasaMga mukta AtmA AtmAne AtmAthI dhyAve che, nahi karmane-nokarmane, te cetayitA ekatva cete che (anubhave che), (188) AtmAne dhyAvaMto darzana-jJAnamaya ananyamaya evo te acirathI (thoDA ja vakhatamAM) karma pravimukta (karmathI sarvathA mukta) AtmAne ja lahe che. (189) AtmakhyAti TIkA kena prakAreNa saMvaro bhavatIti cet - AtmAnamAtmanA rundhvA dvipuNyapApapayogayoH / darzanajJAne sthitaH icchAviratazcAnyasmin // 187 // yaH sarvasaMgamukto dhyAyatyAtmAnamAtmanAtmA / nApi karma nokarma cetayitA cetayatyekatvaM // 188 // AtmAnaM dhyAyan darzanajJAnamayo'nanyamayaH / labhate'cireNAtmAnameva sa karma vipramuktaM // 189 // AtmabhAvanA - - jaina prAre saMvaro mavatIti zvet - kayA prakArathI saMvara thAya che ? ema jo pUcho to - AbhAnamAlanA dvipukhvapApayoyoH saMdhyA - puNya-pApa e be yogamAM (paratve) AtmAne AtmAthI ruMdhI - rokI rAkhI, darzanajJAne sthitaH - darzana - jJAnamAM sthita, phchAvitagdhAbhin * ane anyamAM - paramAM IcchAvirata - IcchAthI virAma pAme che, ya: sarvasaMmutto gAbhA - evo je sarva saMgathI mukta AtmA bhAnamAtmanA dhyAvRtti - AtmAne AtmAthI dhyAve che, nApi rma norma - paNa karmane - nokarmane nathI ja dhyAvato, vaitayitA purva cetavRtti - (pAThAM : vitavRti) caitayito - cetanAro - anubhavanAro ekatva - ekapaNuM cete che - anubhave che (pAThAM : ciMtave che), AtmAnaM dhyAyanlR - AtmAne dhyAvato varzanajJAnamo'nanyamaya: : - evo AtmAne dhyAvato darzana jJAnamaya ananyamaya te pAThAMtara : viMtati, ciMtati 172
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 187-188-189 yo hi nAma rAgadveSamohamUle zubhAzubhayoge pravartamAnaM daDhatarabhedavijJAnAvaSTaMbhena AtmAnaM AtmanaivAtyaMtaM saMdhvA zuddhadarzanajJAnAtmanyAtmadravye suSThu pratiSThitaM kRtvA samastaparadravyecchAparihAreNa samastasaMgavimukto bhUtvA nityamevAtiniSprakaMpaH san manAgapi karmanokarmaNorasaMsparzena AtmAyamAtmAnamevAtmanA dhyAyan svayaM sahajacetayitRtvAdekatvameva cetayate, sa khalvekatvacetanenAtyaMtaviviktaM caitanyacamatkAramAtramAtmAnaM dhyAyan zuddhadarzanajJAnamayamAtmadravyamavAptaH zuddhAtmopalaMbhe sati samastaparadravyamayatvamatikrAMtaH san acireNaiva sakalakarmavimuktamAtmAnabhavApnoti / eSa saMvara prAr: ||987||188||18|| AtmakhyAti TIkArtha ja nizcaye karIne rAga-dveSa-mohamUla zubhAzubha yogamAM pravartamAna AtmAne daDhatara bhedavijJAnanA avadaMbha (AdhAra, oThA) vaDe AtmAthI ja atyaMta ruMdhI, zuddha darzanajJAnAtma AtmadravyamAM sArI peThe pratiSThita karIne, samasta paradravya IcchAnA parihArathI samasta saMgathI vimukta thaI nityameva atiniSprakaMpa sato, jarA paNa karma-nokarmanA asaMsparzathI AtmIya AtmAne ja AtmAthI dhyAvato, svayaM sahaja cetiyatApaNAthakI ekatvane ja cete che (saMvede che, anubhave che), te ja kharekhara ! nizcaye karIne ekatva cetana vaDe atyaMta vivikta evA caitanyacamatkAramAtra AtmAne dhyAvaMtA zuddhadarzana-jJAnamaya Atmadravyane prApta thayelo, zuddhAtmopalaMbha sate samasta paradravyamayatvane atikrAMta sato, acirathI ja sakalakarma vimukta evA AtmAne prApta kare che - A saMvara prakAra che. 187, 188, 189 'amRta jyoti' mahAbhASya "Arya saubhAganI aMtaraMga dazA ane deha mukta samayanI dazA he muniyo ! tamAre vAraMvAra anuprekSA karavA yogya che.'' virena rmapravimukta AbhAnuM tamate - acirathI - thoDA ja vakhatamAM karma vipramukta - karmathI vizeSe karIne prakRSTa paNe mukta evA AtmAne lahe che - pAme che. II kRti gAyA bhamAvanA ||187||18||186|| yo phri nAma - je nizcaye karIne kharekhara ! (1) AtmAnaM gAbhIvAtyaMta haMdhyA - AtmAne AtmAthI ja atyaMta - sarvathA ruMdhIne - rokI rAkhIne, kevA AtmAne ? zubhAzumone pravartamAna - zubhAzubha yogamAM pravartamAna - pravartIta evAne kevA che zubhAzubha yoga ? dveSamohamUle - rAga - dveSa - moha jenuM mUla - prabhava sthAna che evA, athavA rAga-dveSa-moha je mUla - prabhava sthAna che evA. evA zubhAzubha yogamAM vartatA AtmAne zA vaDe rUMdhI ? vRddhatamevavijJAnAvadaMmena - daDhatara - atidaDha bhedavijJAnanA avaraMbha - AdhAra - otha vaDe. ema ruMdhIne zuM ? (2) zuddha darzanajJAnAbhanyAbhavye suSu pratiSThita aa - zuddha darzana - jJAnAtma - zuddha darzana - jJAna jeno AtmA che evA AtmadravyamAM sArI peThe pratiSThita karIne, (3) samastasaMgavimutto mUtvA - samasta saMgathI vimukta - vizeSe karIne sarvathA mukta thaIne. zI rIte ? samastaparadravyAparihAreLa - samasta paradravyanI IcchAnA parihArathI - parityAgathI - sarvathA tyAgathI. ema saMgavimukta thaIne zuM ? (4) nityamevAtiniprava: san - nityameva - sadAya ati - atyaMta niSrakaMpa - prakaMpa rahita sato, (5) manApi rnanornosaMsparzena - jarA paNa karma-nokarmanA asaMsparze karIne - leza paNa sparzathI rahitapaNAe karIne gAbhIyamAbhAnamevAbhanA dhyAyanlR - AtmIya - potAnA AtmAne ja AtmAthI dhyAvato, svayaM sahajacetayitRtvAdekatvameva cetayate - svayaM - ApoApa - pote sahaja svabhAvabhUta cetayatApaNAne lIdhe anubhavitApaNAne lIdhe ekatvane ja - ekapaNAne ja cete che - saMvede che - anubhave che, (6) s hatu - te kharekhara ! nizcayene ekatvacetanenAtyaMtaviviktaM caitanyacamatkAramAtramAtmAnaM dhyAyan ekatva cetanathI ekapaNAnA anubhavanathI atyaMta - sarvathA vivikta - pRthabhUta - alaga caitanya camatkAra mAtra AtmAne dhyAvato. (7) zuddha varzanajJAnamayamAbhadravyamavAsaH - zuddha darzana - jJAnamaya Atmadravyane prApta thayelo, (8) zuddhAbhopataMtre sati - zuddhAtma upalaMbha - zuddhAtmAnubhava sate samastaparadravyamayatvamatiAMta: san - samasta paradravyamayapaNAne atikrAMta sato - atIta - para sato, (9) vireIva sAvimuktamAtmAnamavAnoti acirathI ja - lAMbA vakhata pahelAM ja (thoDA ja vakhatamAM) sakala karmathI vimukta - vizeSe karIne sarvathA mukta evA AtmAne prApta kare che. Sa saMvaraprArH - A saMvara prakAra che - saMvaranI rIti che. / / vRti AtmajJAti' gAbhamAvanA ||187||188||18|| 173 - - -
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "he muniyo ! dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI asaMgapaNe vicaravAno satata upayoga siddha karavo yogya che. jemaNe jagat sukhapRhA choDI jJAnInA mArgano Azraya grahaNa karyo che, te avazya te asaMga upayogane pAme che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 786 "Atama Atama dhyAna gata, na bhaje aura apAya, jaise pAvaka kATha vinuM, sahaje upazama thAya." - zrI devacaMdrajI kRta dravya prakAza', 3-131 atre paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe saMvara kayA prakAre thAya che teno saMpUrNa vidhi darzAvyo che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe tenuM ananya tattvavaijJAnika (most scientific) kayA prakArathI apUrva vyAkhyAna karI parama adbhuta paramArtha prakAzyo che, teno AzayArtha saMvara thAya che A prakAre - (1) prathama to - rASimomUtte zubhAzumo pravartamAne - rAga-dveSa-moha jenuM mULa che evA zubha-azubha yogamAM pravartamAna-pravartatA AtmAne tame vijJAnAvAImena "daDhatara' - ati daDha bhedavijJAnanA "avakhaMbha" vaDe - oThA vaDe - AdhAra vaDe atyaMtapaNe - sarvathA "saMdhIne' - rokI rAkhIne, AtmAnamarnivATyitaM hRthva, (2) zuddha darzana-jJAna jeno AtmA che evA zuddha darzana-jJAnAtma AtmadravyamAM sArI peThe "pratiSThita - atyaMta susthita karIne, (3) samastapadravyAparihAre - samasta paradravyanI "IcchA" - abhilASAnA parihArathI - parityAgathI samasta "saMgathI' - parigrahathI vimukta - sarvathA mukta thaIne - samastasaMvimuvato mUtva. nityameva - sadAya "atiniSpakaMpa" - prakaMpathI sarvathA rahita sato evo je ja, jarA paNa karma-nokarmanA "asaMsparzathI' eTale ke karma-nokarmano leza paNa saMsparza nahi karIne (without the slightest touch), AtmIya' - potAnA AtmAne ja AtmAthI dhyAvato, svayaM - pote sahaja "cetayitRtvathI" - cetaka paNA thakI - anubhavakapaNA thakI ekatvane ja - ekapaNAne ja "cete che' - saMvede che - anubhave che, chatvameva vetayate, te ja nizcaya karIne ekatva cetana vaDe karIne "atyaMta vivikta" - anya sarvathI sarvathA pRthagRbhUta - alaga - jUdA paDelA evA caitanya camatkAra mAtra AtmAne dhyAvaMto - caitanyamA2mAtramAtmAnuM dhyAyana, zuddha darzana-jJAnamaya Atmadravyane prApta thayelo, "zuddhAtmopalaMbha" - zuddhAtmAnubhava sate samasta paradravyamayapaNuM "atikrAMta" saMto - vyatIta thayela sato, "acirathI ja' - alpa ja samayamAM zIgha ja sakala karmathI vimukta evA AtmAne prApta kare che. amRtacaMdrajInI A addabhuta vyAkhyAnuM have vizeSa bhAvana karIe. prathama to (1) zubha - azubha - prazasta - aprazasta evA mana-vacana-kAyAnA "yogamAM - pudgalamaya parabhAva saMyogamAM pravartatA AtmAne AtmAthI ja atyaMtapaNe zabhAchAtha yoga pratatA 'dha che' - rodhI - rokI rAkhe che. kevI rIte ? rAga-dveSa-moha e AtmaraMdhana : zuddha "vibhAva' - cidRvikAra rUpa vikata cetana bhAva mhArUM svarUpa nathI ane darzana-zAnamAM pratiSThApana rAga-dveSa-moha vibhAva ja A zubhAzubha yogarUpa parabhAvanuM mULa che, mATe he Atmanu ! "rAga-dveSa-mohamUla" A zubhAzubha yoga hArUM svarUpa nathI, hArAthI bhinna che, ema ati ati "Dha" - baLavAnu bhedavijJAnanA avakhaMbha" - otha - AdhAra vaDe zubhAzubha yogamAM pravartatA vA vartatA AtmAne AtmAthI ja atyaMtapaNe saMdhe che, pudgalamaya yogarUpa parabhAva pratye jatAM rokI rAkhe che - aTakAve che. (2) pachI zuddha darzana-zAna e ja jeno AtmA che evA "zuddha darzana jJAnAtma' - zuddha darzana - jJAnamaya AtmadravyamAM AtmAne "sArI peThe pratiSThita kare che, vedikAmAM supratiSThita acala pratimAnI jema zuddha darzana jJAnamaya AtmadravyamAM supratiSThita (Enshrined) kare che. (3) ane AvA anaMta mahimAvAnuM zuddha darzana - jJAna "dravya - saMpatti saMpanna parama parama AtmadravyamAM AtmAne je supratiSThita kare che, tene pachI parama pAmara paradravyanI tuccha IcchA paNa kema utpanna thAya ? 174
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 187-188-189 eTale te samasta paradravyanI IcchAno paNa "parihAra' - parityAga - sarvathA tyAga kare che, ethI karIne Ama parabhAva rUpa - yoga rUpa bAhya saMgano ane vibhAva rU5 - samasta parabhecchA IcchA rUpa AtyaMtara saMgano sarvathA parityAga karyo hovAthI te "sarvasaMgathI parihArathI samasta saMgamukti vimukta" - sarvathA mukta thAya che. (4) ane Ama je parabhAva - vibhAva rUpa sarva saMgathI vimukta thAya che, te ja "nityameva atiniprakaMpa" - sarvathA prakaMpa rahita thAya che, arthAt samasta parabhAva - vibhAvathI mukta ane svabhAvathI yukta evo te parabhAva - vibhAvanuM kheMcANa - AkarSaNa (Pull or attraction) virAma pAmatAM leza paNa kaMpAyamAnapaNuM nahi rahyuM hovAthI sadAya atiniprakaMpa hoya che, sarvathA kaMpa - calAyamAnapaNA rahita - acalAyamAna hoya che, jarA paNa na Dage - na caLe evA surAcala meru jevo acala hoya che. ane Avo je nitye ja "ati niSpakaMpa' hoya che, te ja karma-nokarmano leza paNa saMsparza nahi karatA (Without the slightest touch or contact), potAnA AtmAne ja ati nikaMpatAH karma-noka AtmAthI dhyAve che, arthAt ATha prakAranuM je dravyakarma temaja rAga-dveSa-moha asaMsparzathI AtmadhyAna je bhAvakarma ane pAMca prakAranuM zarIra je nokarma. te huM nathI ne mhArUM svarUpa ekatva saMcetana nathI evA deDha nizcayathI te karma-nokarmane paNa jarA paNa nahi sparzato, te deha chatAM jaNe dehAtIta - "kAyotsarga' dazAne pAmyo hoya ema dehAdinuM bhAna bhUlI jaIne, AtmAthI AtmAnuM ja ekAgra ciMtanarUpa dhyAna dhare che, eka AtmAne ja "agra' - pradhAna - mukhya ciMtavavA rUpa athavA eka AtmAnA ja "agamAM" AgaLamAM sakha sAkSAta ciMtavavA rUpa "ekAgra - ciMtanamaya dhyAna kare che ane Ama ekAgra paNe AtmAne dhyAvato te "svayaM" - pote "sahaja' - svabhAvabhUta "cetayitApaNAne lIdhe - cetakapaNA - saMvedakapaNA - anubhavakapaNAne lIdhe ekatvane ja "cete che' - ekapaNAne ja saMvede che - anubhave che, arthAta "cetavuM' - saMvedavuM - anubhavavuM e to "cetaka' - AtmAno sahaja svabhAva che, "sahajAnmasvarUpa che, eTale sahaja svabhAvabhUta "sAhAtmasvarUpa" cetakapaNAne lIdhe "svayaM" - ApoApa ja A AtmA jyAM eka AtmA sivAya bIjuM kaMI paNa che nahi evuM kharekharUM paramArthabhUta advaita ekapaNuM ja cete che - saMvede che - anubhave che. ane Ama samasta parabhAva-vibhAvathI rahita asaMga thaI ati niSpakaMpapaNe je AtmAthI AtmAnuM dhyAna dharato ekatva cete che, te ja ekatvacetana vaDe karIne zuddha Atmadravya prApti : "atyaMta vivikta" caitanya camatkAramAtra AtmAne dhyAvato sato zuddha samasta paradravyamayapaNAthI darzanazAnamaya Atmadravyane prApta thAya che, arthAt te ja AtmAnA atikAMtapaNuM : sakala karma vimukta AtmaprApti ekapaNAnA anubhavana vaDe karIne samasta anya dravyathI "atyaMta' - sarvathA vivikta" - pRthagabhUta - sarvathA bhinna ane jyAM mAtra caitanyano ja camatkAra" - parama addabhuta parama AzcaryakArI camakAro (greatest miracle or brilliant flash) che evA AtmAnuM dhyAna karato te - je jenuM dhyAna kare che te te pAme e nyAye - kevala - mAtra zuddha darzana - jJAnamaya sAkSAta saMvara rUpa Atmadravyane pAme che ane Ama "zuddhAtmopalaMbha - zuddha AtmAnI upalabdhi" - sAkSAta anubhUti vA sAkSAtu prApti thAya che, eTale samasta pAradravyamayapaNuM "atikrAMta thayelo' - vaTAvI gayelo te sakala karmavimukta evA AtmAne prApta kare che, arthAtu koI paNa paradravyanuM paramANu mAtra paNa na sparzI zake - na hoMcI zake ema samasta paradravyamayapaNAthI para thayelo te samasta ja dravyakarma - bhAvakarmathI "vimukta' - vizeSe karIne sarvadAne mATe sarvathA mukta thayelA evA parama saMvara rUpa zuddha AtmAne sAkSAta prApta kare che, svAtmopalabdhi rUpa sAkSAta "Atmasiddhi' vare che, "siddha thAya che. 175
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama (1) zubhAzubha yogane ruMdhI, (2) zuddha darzana-zAnamaya AtmasvabhAvamAM susthira thaI, (3) samasta paradravyanI IcchA choDI daI, (4) sarvathA dravya-bhAva saMgathI aspRzya parama udAsIna asaMga thaI, (5) ati niSpakaMpaNe - aDolapaNe AtmadhyAna dharato je ekapaNuM anubhave, (6) te vivikta - sarva anya dravyathI bhinna caitanya camatkAra mAtra AtmAne dhyAvato Atmadravyane prApta kare, (7) ane "zuddhAtmopalaMbhane' - zuddhAtmAnubhUtine ne te thakI zuddhAtmaprAptine pAmelo te samasta paradravyathI para - parAtu para' thaI, (8) sakala karmathI sarvadAne mATe sarvathA mukta evA sAkSAt parama saMvara rUpa sAkSAt siddha "sahajAtmasvarUpa AtmAne pAme. A spaSTa aAMgamaya "saMvara prakAra' che, saMvarano sAMgopAMga sakala avikala suvidhi che - paramarSi bhagavad kuMdakuMdAcAryajI ane paramarSi bhagavad amRtacaMdrAcAryajI jevA parama suvihita satparuSoe suvidita karelo samyaka saMvara vidhi che. Avo ja parama suMdara parama hadayaMgama saMvara vidhi zrImad rAjacaMdrajIe tatva sarvasva samIka A kAkANa vacanAmRtabhA prakAravA samarpaka A kaMkotkIrNa vacanAmRtamAM prakAzyo che - " "(1) upayoga lakSaNe sanAtana skurita evA AtmAne dehathI (taijasa ane kArmaNa zarIrathI) paNa bhinna avalokavAnI dRSTi sAdhya karI, (2) te caitanyAtmaka svabhAva AtmA niraMtara vedaka svabhAvavALo hovAthI abaMdha dazAne prApta na thAya tyAM sudhI zAtA-azAtA rUpa anubhava vedyA vinA rahevAno nathI ema nizcaya karI, (3) je zubhAzubha pariNAma dhArAnI pariNati vaDe te zAtA azAtAno saMbaMdha kare che te dhArA pratye udAsIna thaI, (4) dehAdithI bhinna ane svarUpa maryAdAmAM rahelA te AtmAmAM je cala svabhAva rUpa pariNAmadhArA che teno AtyaMtika viyoga karavAno sanmArga grahaNa karI, (5) parama zuddha caitanya svabhAvarUpa prakAzamaya te AtmA karmayogathI sakalaMka pariNAma darzAve che tethI upazama thaI, jema upazamita thavAya, te upayogamAM ane te svarUpamAM sthira thavAya, acala thavAya, te ja lakSa, te ja bhAvanA, te ja ciMtavanA ane te ja sahaja pariNAma rUpa svabhAva karavA yogya che. mahAtmAonI vAraMvAranI e ja zikSA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 913 para karma pudgala AtmA samayasAra kaLazamAM (4) amRtacaMdrajI bhedavijJAna zakti ane zuddhatattvopalaMbha prakAze che - A adbhuta saMkalanAbaddha paMca kalamavALA paMcatrano kalamavAra paramArtha Azaya samajavA mATe juo "adhyAtma rAjacaMdra (prakaraNa-103) A lekhake lakhelo zrImad rAjacaMdrano adhyAtma caritra graMtha. 176
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMka: samayasAra kaLaza 128 mAlinI nijamahimaratAnAM bhedavijJAnazaktyA, bhavati niyatameSAM zuddhatattvopalaMbhaH / acalitamakhilAnyadravyadUre sthitAnAM, bhavati sati ca tasminakSayaH karmamokSaH // 128 // nija mahimaratone bhedavijJAna zakyA, tasa niyata ja hoye zuddha tattvopalaMbho, acalita sahu anya dravya dUra sthitone, akSaya karama mokSa zuddha tattvopalaMbha. 128 amRta pada-129 sAhebA vAsupUjya jiraMdA' - e rAga zuddha AtmAnubhava je bhAve, akSaya karmamokSa te pAve, zuddha AtmalAbha ja je lAve, akSaya karmamokSa te pAve... zuddha AtmAnubhava. 1 bhedavijJAna zakti prabhAve, nija mahimArata je thAve, zuddha tattvAnubhava te pAve, niyata zuddhAtma lAbha ja lAve... zuddha AtmAnubhava. 2 magna zuddhAtmaanubhava pUre, paradravya samastathI dUre, sthita acalita bhAve zUre, karmacakra sakala te cUre.. zuddha AtmAnubhava. 3 paradravyathI dUra rahetAM, ema zuddhAtma anubhave saMtA, karmakSaye akSaya pada pAme, pahoMce bhagavAna amRta dhAme... zuddha AtmAnubhava. 4 artha - bhedavijJAna zakti vaDe karIne nija mahimArata eone niyatapaNe zuddha tattvopalaMbha thAya che ane te zuddha tattvopalaMbha sate akhila anya dravyothI dUre acalitapaNe sthita eone akSaya karma mokSa thAya che. "amRta jyoti' mahAbhASya sarva anya bhAvathI AtmA rahita che ema jene anubhava varte che te mukta che. bIjAM sarva dravyathI asaMgapaNuM, kSetrathI asaMgapaNuM, kALathI asaMgapaNuM ane bhAvathI asaMgapaNuM sarvathA jene varte che te mukta che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 779 uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je kahyuM, teno niSkarSa AviSkata karato A samayasAra kaLaza ArSadeza paramarSi amRtacaMdrajIe saMgIta karyo che. atre be mukhya vastu kahI che - (1) ninamahimaratAnAM evijJAnazavajyA - bheda vijJAna zakti vaDe karIne. nija mahinAmAM rata - Asakta - eone niyatapaNe - 'nizcayapaNe - cokkasa zuddha svAtmopalaMbha - zuddha tattvopalaMbha thAya che, mavati bhedavijJAna zaktithI - niyataSa zuddhatattvopartama. (pAThAM - zuddha vAtmonnama: ?), (2) ane te zuddha ja nija mahima ratone svAtmopalaMbha sate atitamavitAnyadravyahUra sthitanAM - acalitapaNe akhila- sarva zuddha AtmopalaMbha anya dravyathI -paradravyathI dUre sthita evA eone akSaya karmamokSa thAya che - mavati sata tabhinnakSa: nIlaH te A prakAreA zuddha caitanyamUrti AtmA huM chuM ane A acetana mUrti anAtmA anya che - para che, ema vizeSe karIne bheda jANavA rUpa vijJAna - vaijJAnika jJAna (most scientific knowledge) jyAre pragaTa che, tyAre te bhedavijJAnanI zaktithI - sAmarthyathI A AtmAne nija mahimAnuM - AtmAnA potAnA mahimAnuM - mahAbhyanuM - mahA prabhAvanuM bhAna thAya che ke - huM AtmA jJAnAdi anaMta ratnano nidhAna * 177
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmA parama sarasa amUlya caitanya ciMtAmaNi chuM ane A parabhAva to tuccha taNakhalA tole che. parama amRtarasamaya caitanya sudhAsiMdhu chuM ane A parabhAva to ati virasa mahAdurgaMdhI gaMdhAtuM azuci khAbocIuM che. huM AtmA paramAnaMdamaya parama 'sukhadhAma' chuM ane A parabhAva to parama klezamaya parama 'du:khadhAma' che. AvA aciMtya ciMtAmaNi, caitanyAmRta siMdhu, 52ma sukhadhAma huM 'amRtacaMdra' AtmAnA parama pama mahimA AgaLa A tRNa tulya, azuica khAbocIA samAna, du:khadhAma parabhAvamaya akhila jagatno mihamA parama pAmara - parama tuccha che, A jagatane viSe akhila jagat karatAM paNa 'guru' - mahat jo koI paNa hoya to jagadguru bhagavAn 'amRtacaMdra' AtmA ja che. Ama A AtmAno 'mahimA meru samAna' A bhedavijJAnI AtmajJAnI 'bheda vijJAna zaktithI jANe che ane te jANe che eTale te 'nija mahimA' pratye tenI parama prIti-Asakti rati samullase che, eTale ja te 'nija mahimArata' nija AtmAnA jagadatizAyI mahAtmyamAM ramaNa karanArA parama prItimAnlR hoya che ane AvA nija mahimArata' eone ja 'zuddha AtmopataMbha' (zuddha tattvopataMbha) hoya che, zuddha AtmAnI anubhava prApti hoya che ane Ama je amRtacaMdra' zuddhAtmAnA anubhavano parama amRtarasa AsvAde che, tene pachI hAlAhala viSa jevA parabhAva vibhAvano parama virasa rasa leza paNa rucato nathI, eTale te 'zuddhAtmopalaMbha' - zuddhAtmAnubhava hotAM A bhedavijJAnI AtmajJAnI kadI paNa parabhAva - vibhAvathI calAyamAna na thAya ema acalitapaNe' `'akhila' - sarva 'anya dravyothI' - paradravyothI 'dUre sthita' hoya che, dUre rahe che (for away at respectable distance !) ke jethI karIne bhUlecUke paNa parabhAva vibhAva viSano sparza na thaI jAya ! ane Ama je zuddhAtmAnubhava karatAM acalitapaNe akhila anya dravyothI dUre sthita hoya che evA eone 'akSaya karmamokSa' thAya che, jeno kadI paNa 'kSaya' - nAza thato nathI - akSaya nidhi jema je kadI khUTato nathI evo 'akSaya' - 'karmamokSa' - sakala karmathI chUTakAro thAya che. - acalitapaNe akhila paradravyathI dUra sthitone akSaya karmamokSa atre AtmadhyAnane ja saMvara kahyo che, kAraNake zubhAzubha karmane dahana karanAro A dhyAna agni ja che. A aMge kuMdakuMdAcAryajIe paMcAstikAya* gA. 146mAM paNa kahyuM che ke - jene rAga dveSa moha athavA yogaparikarma nathI, tene zubhAzubhanuM dahana karanAro dhyAnamaya agni upaje che.' A gAthAnI apUrva vyAkhyA* karatAM amRtacaMdrAcAryajI adbhuta dhyAnanuM svarUpa dAkhavatI tattva mImAMsA prakAze che ke - zuddha svarUpamAM avicalita caitanya vRtti e ja nizcaye karIne dhyAna che. have Ano AtmalAbhavidhi kahevAmAM Ave che - jyAre kharekharA yogI darzana-cAritramohanIya vipAkanA pudgalakarmapaNAne lIdhe karmane sArI peThe saMharI laI, tenI anuvRttimAMthI amohatA - araMjatA - adveSatA upayogane vyAvRtta karI atyanta zuddha ja evA AtmAmAM niSkapa niveze che (sthApe che), tyAre niSkriya caitanyarUpa vizrAMta Ane kAyAne abhAvatAM svakarmomAM avyApAratAne sakala zubhAzubha karmendhananA dahana samarthapaNAne lIdhe agni samuM evuM parama puruSArthasiddhi upAyabhUta dhyAna upaje che.' - vAdmanaH - kayA kramathI saMvara thAya che ? to ke - "jassa Na vijadi rAgo doso moho va jogaparikammo / tassa suhAsu'Lo ALamaLo khAyar agaLI // '' - 'paMcAstikAya', gA. 146 '"dhyAnasvarUpAbhidhAnametat / zuddhasvarUpe'vicalitacaitanyavRttirhi dhyAnam / athAsyAtmalAbhavidhirabhidhIyate / yadA khalu yogI darzanacAritramohanIyavipAkapudgalakarmatvAt karma susaMhRtya tadanuvRtteH vyAvRttyopayogamamuhyantamarajyantamadviSantaM cAtyantazuddha evAtmani niSkampaM nivezayati, tadAsya niSkriyacaitanyasvarUpavizrAntasya vAGgamanaH kAyAnabhAvayataH svakarmasvavyApArayataH sakalazubhAzubhakarmendhanadahanasamarthatvAt agnikalpaM paramapuruSArthasiddhayupAyabhUtaM dhyAnaM jAyate / 178
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 190191-192 tesiM heU bhaNidA ajjhavasANANi savadarasIhiM / micchattaM aNNANaM avirayabhAvo ya jogo ya // 190 // heuabhAve NiyamA jAyadi NANissa AsavaNiroho / AsavabhAveNa viNA jAyadi kammassa vi giroho // 192 // kammassAbhAveNa ya NokammANaM pi jAyai Niroho / NokammaNiroheNa ya saMsAraNirohaNaM hoI // 192 // teonA hetu sarvadarzIo re, bhAkhyA adhyavasAna; mithyAtva mAna bhavizI 3, ne yoga mema meM MA !... 3 yetana !. 180 hetu abhAve upaje re, zAnine Asrava rodha; bhAva mA vi. 654 3, to ya nirodha... 3 yetana. 181 karma abhAve upaje re, nokarma no ya nirodha; nabha nirodha hoya cha 3, saMsAna 4 niropa... 3 yetana !. 182 artha - teonA hetuo adhyavasAno sarvadarzIoe kahyA che - mithyAtva, ajJAna, avirata bhAva ane yoga, 190 hetu abhAve niyamA jJAnIne Agnava nirodha upaje che, Asrava bhAva vinA karmano paNa nirodha upaje che, 191 ane karmanA abhAvathI nokarmono paNa nirodha upaje che ane nokarmanA nirodhathI saMsAranuM nirodhana (nirodha) hoya che. 192 AtmakhyAti TIkA kena krameNa saMvaro bhavatIti cet -. teSAM hetavaH bhaNitAH adhyavasAnAni sarvadarzibhiH / mithyAtvamajJAnamaviratabhAvazca yogazca // 190 // hetvabhAve niyamAjAyate jJAninaH Asrava nirodhaH / AsravabhAvena vinA jAyate karmaNo' pi nirodhaH // 191 // karmaNo'bhAvena ca nokarmaNAmapi jAyate nirodhaH / nokarmanirodhena ca saMsAranirodhanaM bhavati // 192 // saMti tAvajIvasya AtmakarmaikatvAdhyAsamUlAni mithyAtvAjJAnAviratiyogalakSaNAni adhyavasAnAnitAni AtmabhAvanA - kena krameNa saMvaro bhavatIti cet - yAmadhI saMparathAya cha? bhanejho to - teSAM hetavaH - mIna - rAhinA bhI sarvadarzibhi adhyavasAnAni bhaNitAH - sarvazAsIdhA () adhyaksAnI avAma mAyA cha - mithyAtvamajJAnamaviratabhAvazca yogazca - mithyAtva, mAna, bhavitalAva bhane yoga. // 190 // hetvabhAve - tuna samAve jJAninaH - zAnI niyamAt AsravanirodhaH jAyate . 'niyamA' - niyamayI naye 754 cha, AsravabhAvena vinA - NAGI vina karmaNo'pi nirodhaH jAyate - bhanI 50 niropa 64 che. // 191 // karmaNo'bhAvena ca - anenA samAthI nokarmaNAmapi nirodhaH jAyaMte . nAnI naye 6 cha, nokarmanirodhena ca . anena nidhI saMsAranirodhanaM bhavati - saMsAra nirodhana - nirodha - nilu Doya 179
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rAgadveSamohalakSaNasyAsravabhAvasya hetavaH / AsravabhAvaH karmahatuH / karma nokarma hetuH / nokarma saMsArahetuH iti tato nityamevAyamAtmA - AtmakarmaNorekatvAdhyAsena yadA tu AtmakarmaNo rbhedavijJAnena mithyAtvAjJAnAviratiyogamayamAtmAnamadhyavasyati zuddhaM caitanyacamatkAramAtramAtmAnaM upalabhate tadA mithyAtvAjJAnAviratiyogalakSaNAnAM adhyavasAnAnAM AsravabhAvahetUnAM bhavatyabhAvaH / / tato rAgadveSamoharUpamAsravabhAvaM bhAvayati, tadabhAve rAgadveSamoharUpAsravabhAvasya bhAvatyabhAvaH / tato karma Asravati, tadabhAve'pi bhavati karmAbhAvaH, tato nokarma bhavati, tadabhAve nokarmAbhAvaH, tataH saMsAraH prabhavati / tadabhAve'pi bhavati saMsArAbhAvaH ||190||191 / / 192 / / AtmakhyAti TIkArya prathama to jIvane - Atmakarmano ekatva adhyAsa jenuM mUla che evA - mithyAtva - mazAna - bhavita - yon can sadhyAna che. teo (adhyavasAno) rAga-dveSa-moha lakSaNa Asrava bhAvanA hetuo che, Asrava bhAva kamahetu che, karma nokarma hetu che, nokarma saMsAra hetu che. tethI karIne nityameva A AtmA - cha. ||192 / / iti gAthA AtmabhAvanA ||190-192 // saMti tAvajjIvasya adhyavasAnAni - prathama to (r)pane adhyaksAnI cha. 4 // ? mithyAtvAjJAnAviratiyogalakSaNAni - mithyAtva, zAna, avirati bhane yoga cha ba rnu . ? AtmakamaikatvAdhyAsamUlAni - AtmA bhane bhana va adhyAsa-tva bhAzaya - sunI buddhi bhUkha - prabhavasthAna charnu vA tAni rAgadveSamohalakSaNasyAvabhAvasya hetavaH - adhyAnI rAga-dveSa-bhora ERA lAnatuocha, Amrava bhAvaH karmahatuH * mAlAnA tu cha, karma nokarma hetuH - * - nabhanI - zarIranotu cha, nokarma saMsAra hetuH iti - no saMsAranotu cha. tathA ? tato nityamevAyamAtmA - tathA nityameva mAmAtmA mithyAtvAjJAnAviratiyogamayamAtmAnamadhyavasyati - mithyAtva-mazAna -avizata-yogamayamAtmAne adhyakseche-mAnI se che. zAthI? AtmakarmaNorekatvAdhyAsena - mAmA anebhn| sarapa adhyAsathI - mAnIsAthI. tathA zuM? tato rAgadveSamoharUpamAsravabhAvaM bhAvayati - tethI rAga-dveSa-bhora 35 bhAva mAtelAve . tethI zu? tataH karma Asravati - tathA bhAve che. tethI zu? tato nokarma bhavati - tethI nobhathAya che. tethI |? tataH saMsAraH prabhavati - tethI saMsAra pramacha-4nme cha. . yadA tu . 59 mAthI TuMgyAre AtmakarmaNo rbhedavijJAnena - bhAmA bhane bha vizAnathI zuddhaM caitanyacamatkAramAtramAtmAnaM upalabhate - zuddha caitanya yamabAramAtra AtmAne Ga cha - anubhava cha, tadA - tyAre mithyAtvAjJAnAviratiyogalakSaNAnAM adhyavasAnAnAM AsravabhAvahetUnAM bhavatyabhAvaH - mithyAtva - mazAna - avirata - yogavA madhyavasAnono - ma lA tumono amApa thAya cha, tadabhAve rAgadveSamoharUpAsavabhAvasya bhavatyabhAvaH - tena amAve saga-dveSa-bhora 35 bhAvalAno bhAva thAya cha, tadabhAve'pi bhavati karmAbhAvaH - tena alAve bhanI alAva thAya cha, tadabhAve nokarmAbhAvaH - tena nAve nobhano abhAva thAya cha, tadabhAve bhavati saMsArAbhAvaH - tanA abhAve para saMsAranI abhAva thAya che. ityeSa saMvarakramaH - ama mA saMvarano che. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||190||191 / / 192 / / 180
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra gAthA 190-191-192 AtmA-karmanA ekatva adhyAsathI paNa jyAre AtmA - karmanA bhedavijJAnathI AtmAne mithyAtva-ajJAna-avirati-yogamaya AtmAne zuddha caitanya camatkAra mAtra upalabhe che, adhyavase che, tyAre mithyAtva- ajJAna - avirati-yoga lakSaNa evAAjhavabhAvahetuadhyavasAnonoabhAvathAyache, tethI rAga-dveSa-moha rUpa Asrava bhAva bhAve che, tenA abhAve rAga-dveSa-moha rUpa Asrava bhAvano abhAva thAya che, tethI karma ArAve che, tenA abhAve paNa karma abhAva thAya che, tethI nokarma thAya che, tenA abhAve nokarsa abhAva thAya che, tethI saMsAra prabhave che (janme che), tenA abhAve paNa saMsAra abhAva thAya che. - ema A saMvarakrama che. 190, 191, 192 "amRta jyoti' mahAbhASya jeNe trakALane viSe dehAdithI potAno kaMI paNa saMbaMdha nahoto evI asaMga dazA utpanna karI te bhagavAna rUpa satparuSone namaskAra che." sarva jIva pratye, sarva bhAva pratye akhaMDa ekarasa vItarAga dazA rAkhavI e ja sarva jJAnanuM phaLa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 713, 715, 779, 781 kayA kramathI saMvara hoya che ? te atra spaSTa pradarzita karyuM che ane tenuM atyaMta vizada parama abhuta parama alaukika tattvaprakAza relAvatuM apUrva vyAkhyAna paramarSi "amRtacaMdrajIe temanA AtmAnI ananya jJAnajyotnA vistAratI bhagavatI "AtmakhyAti'mAM prakAzya che. te parama tattva vaijJAnika kramano (most scientific order) bhAvArtha A prakAre - (1) prathama to mAtmaEjatvAdhyAyamUtani - "AtmA ane karmano ekatva adhyAsa (Azaya) jenuM mULa che' evA mithyAtva - ajJAna - avirati - yogalakSaNa "adhyavasAno' - adhyavasAnAni - saMvarano tattva jIvane che. arthAta prathama to AtmA ane karmanuM ekapaNe mAnI besavA 35 - vaijJAnika kama adhyAsa rUpa je "Azaya" - aMtara bhAva - buddhi hoya che, te ja jIvanA - mithyAtvAdi "adhyavasAnonuM' - adhyAropita bhAvonuM - ThokI besADelA adhyAsonuM "mULa" che - mULa kAraNa che (Root Cause), (2) te mithyAtvAdi adhyavasAna, rAga-dveSa-moha lakSaNa Asrava bhAvanA hetuo che, kAraNo che, (3) te Asrava bhAva "kamahetu" che, karmanuM kAraNa che, (4) te karma "nokarma hetu' che, zarIra dhAraNanuM kAraNa che, (5) te nokarma "saMsAra hetu" che, saMsAranuM kAraNa che. AtmA-karma ekatva adhyAsa - adhyavasAno - rAgAdi Asrava bhAva - karma - nokarma - saMsAra - Ama uttarottara kAraNa paraMparAno sakala avikala saMkalanA baddha krama che. tethI Atma-karma ekatva adhdhAsa - karIne nityameva - sadAya A AtmA - mAbhirivAdhyAsana - AtmA adhyavasAna - ane karmanA "etva adhyAsathI" - ekapaNuM mAnI besavA rUpa adhyAropita re. rAgAdisava bhAva - ThokI besADela bhAvathI AtmAne mithyAtva - ajJAna - avirati - - karma Asava - ro. thAka yogamaya "adhyavase' che, mAnI bese che. arthAta mithyAtvAdi je karmakata - parata bhAvo che, te potAnA mAnI - pArakI TopI potAnA mAthe oDhI laI A jIva pArakI gAdI pacAvI pADI, pArakA Asana para (gha) adhikRta paNe - dhaNIraNI paNe AsIna (sAsu) - birAjamAna thaI - pArakI beThakamAM besI jaI, huM mithyAtvamaya chuM, huM ajJAnamaya chuM, huM aviratimaya chuM, huM yogamaya chuM ema AtmAne mithyAtvAdi sAthe tanmaya "adhyavase che' - adhyAropitapaNe mAnI bese che, tethI karIne te rAga-dveSa-moha rUpa Asrava bhAva bhAve che, tethI karma Amrave che, tethI nokarma thAya che, tethI saMsAra "prabhave che - udbhave che - janme che. Ama mULa 181
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmA-karmanA "ekatva adhyAsane lIdhe ja saMsArano udbhava thAya che. paNa AthI ulaTuM, jyAre A AtmA - mAtmo maiMvijJAnena AtmA ane karmanA bhedavijJAnathI' zuddha caitanyacamatkAra mAtra AtmAne upalabhe che - anubhave che, tyAre mithyAtva - ajJAna - avirati - yogalakSaNa evA Asrava bhAvahetu adhyavasAnono abhAva hoya che, (B) te adhyavasAnonA abhAve rAga-dveSa-moha rUpa "Ava bhAvano' - bhAva Amravano abhAva hoya che, (C) te Asrava bhAvanA abhAve paNa karmano abhAva thAya che, (D) te karmanA abhAve nokarmano abhAva thAya che, (E) te nokarmanA (zarIranA) abhAve paNa saMsArano abhAva thAya che.* ema A "saMvara krama che, mULa AtmA-karmanA bhedavijJAna' thakI ja saMsArano abhAva thavA rUpa parama saMvarano yukti yukta "krama' (most logical order of sequence) che, "samayasAra sUtrakAra paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe sUtrita karelo ane "AtmakhyAti' sUtrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe atyaMta spaSTa vivarita karelo sakala avikala saMkalanA baddha parama adbhuta tattva vaijJAnika (most scientific) anukrama che. Atma-karma bheda vijJAna - adhyavasAna abhAva - rAgAdi Asrava bhAva abhAva - karma abhAva - nokarsa abhAva - saMsAra abhAva. (1) parabhAvamAM Atmabuddhi rUpa je AtmabrAMti che, te choDI daI jIva jo AtmAmAM ja Atmabuddhi kare, to mithyAvrata TaLe, darzanamoha naSTa thAya ane samyagudarzana pragaTe, (2) eTale pachI avirati doSa TaLe ne sarva parabhAvamAMthI virAma pAme - bhAvavirati thAya. (3) eTale teno AtmasvarUpathI bhaSTatA rUpa pramAda doSa TaLe ane svarUpane viSe apramAda-apramatta sthiti hoya. (4) eTale parabhAva nimitte kaSAya kare nahi. rAgAdi vibhAvathI raMgAya nahi ane niSkaSAya - pUrNa vItarAga thAya. (5) ane kaSAyajanya saMkSobha naSTa thavAthI mana-vacana-kAyAnA yoga paNa AtmasthiratAne anukuLapaNe varte ane chevaTe ayoga dazA prApta thAya. Ama karmane AvavAnA Azrava-daravAjA baMdha thavA rUpa saMvara thAya che. I.' - "yogadRSTi samuccaya vivecana graMthano upoddAta (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) AkRti AtmA avyavasAna - Asava -karma nokarma saMsAra saMvara ekatva Azaya mUlo = mithyAta avirati kapAya yoga rAga dveSa moha para caitanya | karma pudgala A prakRta be gAthA kiMcit prakAratarathI paMcAstikAya gA. 15-151 mAM dazya thAya che - "heumabhAve NiyamA jAyadi NANissa AsavaNiroho / AsavabhAveNa viNA jAyadi kammasta du Nirodho // kammasAbhAveNa va sabvaNhU sabalogadarasI ya / pari vidita gavAI suDamAM " . "paMcAstikAya" gA. 150-151 A gAthAono apUrva paramArtha prakAzatI amRtacaMdrAcAryajInI alaukika vyAkhyA - jemAM zakti parivartano siddhAMta aMtarbhata che te - Asava adhikAranI addabhuta gA.nA vivecanamAM phUTanoTamAM Apela che, tyAMthI joI levuM. 182
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra kaLaza 129 A samayasAra-kaLazamAM (5) bheda vijJAnanA mahimAtizayanuM utkIrtana kare che sAkSAt khare ! saMvara prApta thAve, zuddhAtma tattvAnubhava prabhAve; te bheda vijJAna thakI ja pAve, te bheda vijJAna ja subhAvya bhAva bhAve. 129 upajAti saMpadyate saMvara eva sAkSAt, zuddhAtmatattvasya kilopalaMbhAt / sa bhedavijJAnata eva tasmA tadbhedavijJAnamatIva bhAvyaM // 129 // amRta pada-(129) 'caMdra prabhu mukha caMda re sakhI dekhaNa de' bheda vijJAna A bhAvavuM... suNo saMtA re ! bhAvavuM A atyaMta... re guNavaMtA re. zuddha tattva anubhAvavuM. suNo. saMvara saMpAdaMta... re guNa. 1 zuddha tattva upataMbhatA... suNo saMvara saMpaje sAkSAta... 2 guNa. zuddha tattva upalaMbhatA... suNo. bhedavijJAne mAtra... re guNa. 2 bheda vijJAna te kAraNe... suNo. bhAvavuM A atyaMta... re guNa. bhagavAna amRta ema bhaNe... suNo. svarUpa saMvRta saMta... re guNa. 3 bheda vijJAna - zuddha Atmatattva - anubhava - sAkSAt saMvara : - artha - zuddha AtmatattvanA nizcaye karIne kharekhara upalaMbha thakI (anubhava thakI) sAkSAt saMvara ja saMpaje che, te (upalaMbha) bheda vijJAna thakI ja saMpaje che, tethI te bhedavijJAna atIva-atyaMta bhAvya che - bhAvavA yogya che. - - 'amRta jyoti' mahAbhASya "rAga, dveSa ane ajJAnano AtyaMtika abhAva karI je sahaja zuddha AtmasvarUpamAM sthita thayA te svarUpa amArUM smaraNa, dhyAna ane pAmavA yogya sthAna che.'' - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha Ama A saMvara adhikAranuM vivaraNa karatAM 'AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM saMvaranA mULa kAraNa rUpa je bheda vijJAnano ATalo badho mahimA gAyo, te AvA parama upakArI bheda vijJAnanA mahimAtizayanuM utkIrtana karatAM mahAgItArtha AcAryavarya amRtacaMdrajIe atre upasaMhAra rUpe kaLaza ratnatrayI rUpa traNa samayasAra kaLaza kAvyo apUrva bhAvAvezathI saMgIta karyA che, te madhyeno A prathama *kaLaza-ratna che zuddhAtmatattvaya vittopataMmAt - nizcaye karIne sphuTapaNe zuddhAtma tattvanA upalaMbha thakI ja' zuddhAtma tattvanA anubhava thakI ja 'sAkSAt saMvara ja saMpaje che' saMvaghate saMvara va sAkSAt, karma AsravaNanA dvAra baMdha thaI javA rUpa pratyakSa saMvara ja prApta thAya che ane te saMvara hetu zuddhAtma tattvopalaMbha - zuddhAtmAnubhava paNa konA thakI thAya che ? - - -- - e rAga - to ke sa bhedavijJAnata eva tasmAt te zuddhAtmopalaMbha - zuddhAtmAnubhava bhedavijJAna thakI ja thAya che, bhedavijJAna sivAya bIjA koI paNa kAraNathI zuddhAtma tattvopalaMbha thAya nahi ane 183
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bheda vijJAna thakI zuddhAtma tattvopalaMbha thAya nahi ane bheda vijJAna "bheda vijJAna thakI ja zuddhAtma tattvopalaMbha thAya che ane zuddhAtma tattvopalaMbha thakI ja sAkSAta "vijJAnagatIva baLe saMvara thAya che, tethI karIne ja saMvaranA mULa heturUpa te bhedavijJAna ja atIva bhAvya" che, atyaMta atyaMta bhAvana karavA yogya che - tabhedavijJAnamatIva bhAvyaM / 184
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMka samayasAra kaLaza 130 samayasAra-kaLazamAM (6) bhedavijJAna acchinna dhArAthI bhAvya ema prakAze che - anuSTup bhAvayed bhedavijJAnamidamacchinnadhArayA / tAvadyAvatparAccyutvA, jJAnaM jJAne pratiSThitaM // 130 // bhAvavuM bhedavijJAna, akhaMDa dhAra tyAM lagI; jJAna zAne pratiSThita, parathI cyavI jyAM lagI; 130 - amRta pada-(130) (rAga - uparanA pada pramANe) bhAvavuM bheda vijJAna A... suNo saMto re ! akhaMDa dhAre sadAya... re guNavaMtA re. tyAM lagI jyAM lagI jJAna A.. suNo. jJAne pratiSThita thAya... re guNavaMtA re. 1 Atama bhAvanA bhAvatA"... suNo. "jIva lahe kevala jJAna'.. re guNavaMtA re. bheda vijJAne pAvatA... suNo. bhagavAna amRta sthAna... re guNa. 2 artha - A bheda vijJAna achinna (akhaMDa) dhArAthI tyAM lagI bhAvavuM, ke jyAM lagI parathI cuta thaIne jJAna jJAnamAM pratiSThita hoya. amRta jyoti mahAbhASya jema tejAbathI sonuM tathA kathira jUdAM paDe che, tema jJAnInA bhedavijJAna rUpa tejAbathI svAbhAvika Atmadravya agurulaghu svabhAvavALuM hoIne prayogI dravyathI jUduM paDI svadharmamAM Ave che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 864, vyAkhyAna sAra, 2 upasaMhAra rUpa samayasAra - kaLaza ratnatrayIno A madhya kaLaza bhedavijJAna kyAM sudhI ane kevI rIte bhAvyA karavuM tenuM nidarzana kare che - mAvaThu evijJAnamannidhArA zAna zAnamAM pratiSThita thAya - A bhedavijJAna "acchinna dhArAthI' - akhaMDa dhArAthI tyAM lagI bhAvavuM ke tyAM sudhI bhedavijJAna jyAM lagI parathI mRta thaIne "jJAna jJAnamAM pratiSThita hoya' - akhaMDa dhArAthI bhAvavuM tAvadhAvAtu puvA jJAne jJAne pratiti (tita), A bheda vijJAnanuM "askina' - akhaMDa eka pravAhabaddha dhArAthI (continuous stream) athavA akhaMDa tIkSNa dhAravALI (Edge) dhArAthI" tyAM lagI ekAMtika AtyaMtika (most intensive & extensive) bhAva karyA karavuM, ke jyAM lagI parathI "zcata thaIne' - bhraSTa thaIne "jJAna jJAnamAM ja pratiSThita hoya" - jJAna prati" - pAchuM AvIne jJAnamAM ja 'sthita" thAya, zAzvatI pratimAnI peThe kadI paNa calAyamAna na thAya ema atyaMtapaNe supratiSThita thAya. matiyAna A pAnamAM 185
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhedavijJAnathI siddha ane bhedavijJAna abhAvathI baddha ema samayasAra-kaLazamAM (7) utkIrtana kare che - ___ anuSTup bhedavijJAnataH siddhAH, siddhA ye kila kecana / asyaivAbhAvato baddhA, baddhA ye kila kecana // 131 // bheda vijJAnathI siddho, siddho je koI che khare ! enA abhAvathI baddho, baddho je koI che khare ! 131 amRta pada-(131) (rAga - upara pramANe) bheda vijJAnathI siddha... re suNo saMtA re, je koI thayA siddha... re guNavaMtA re. enA abhAve baddha... re suNo saMtA re, je koI rahyA baddha... re guNavaMtA 2. 1 nizcaya A siddhAMta... re suNo saMtA re, emAM koI na brAMta... re guNavatA re. bhagavAna asta jJAnamAM... suNo saMtA re, hojo sadA vizrAMta... re guNavatA re. 2 artha - je koI nizcaya karIne siddho che, te bheda vijJAna thakI siddha che. je koI nizcaya karIne baddha che, te AnA ja (bheda vijJAnanA ja) abhAva thakI baddha che. "amRta jyoti' mahAbhASya "aTaLa anubhava svarUpa AtmA sarva dravyathI pratyakSa jUdo bhAsavo tyAMthI mukta dazA varte che. te puruSa mauna thAya che, te puruSa apratibaddha thAya che, te puruSa asaMga thAya che, te puruSa nirvikalpa thAya che ane te puruSa mukta thAya che." - zrImad rAjacaMdra, e. 779 bhedavizAna thakI ja siddhaH tenA abhAva thakI ja baddha bhedavijJAnanA mahimAtizayanuM utkIrtana karatI kaLaza ratnatrayInA A aMtima kaLaza - ratnamAM bheda vijJAna thakI ja siddhi che ema amRtacaMdrAcAryajI DiDima nAdathI udghoSe che, ane aho AcAryajI !. Apa bhedavijJAna para ATalo badho bhAra mUkI teno ATalo badho mahimA kema saMgIta karo cho ? teno jANe javAba ApatA hoya ema bhedavijJAnano anupama mahimA utkIrtana karato nizcaya siddhAMta sthApita kare che ke - evijJAnataH siddhA: siddhA che jita vana - je koI nizcaya karIne siddho (mukto) che, te bhedavijJAna thakI ja siddha che, je koI nizcaya karIne baddha (baMdhAyelA) che, te A bhedavijJAnanA abhAva thakI ja-baddha che - kharcavAmAvato vA vaiddhA ti vana | Ama bhedavijJAnanA abhAve baMdha ane bhedavijJAnanA sabhAve mokSa ema baMdha - mokSanI sakala avikala nizcaya vyavasthA parathI anvaya - vyatirekathI bhedavijJAnano anupama mahimA" svayaM siddha thAya che. Akati bheda vijJAna ne zuddha Atmopalabdhi - saMvara ' ' bhedavijJAna - atyaMta bhAvya jJAnaY acchinna dhArAthI jJAna para prati9i I ! Tyuta bhedavijJAna - sarva siddho : H bhedavijJAna abhAva - sarva baddho 18s
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvara prarUpaka paMcama aMkaH samayasAra kaLaza 132 A adhikAramAM samayasAra-kaLazamAM (8) amRtacaMdrajI saMvaranA kramanuM sakala avikala Alekhana prakAze che - maMdAkrAMtA bhedajJAnocchalanakalanAcchuddhatattvopalaMbhAt, rAgagrAmapralayakaraNAt karmaNAM saMvareNa / bibhrattoSaM paramamalAlokamamlAnamekaM, jJAnaM jJAne niyatamuditaM zAzvatodyotametat // 132 // bhedajJAnocchalana karaNe zuddha tattvopalaMbhe, rAga grAmapralayakaraNe saMvare karma thaMbhe; dhatuM toSa parama amalAloka aplAna eka, jJAna jJAne niyata udituM zAzvatodyota cheka. 132 amRta pada-(132) jJAna jJAnUmAM niyata udita A, zAzvata udyotavaMtuM, svarUpa durge saMvRta sthita A, sahajAtmasvarUpa saMtuM... jJAna jJAnamAM. 1 bhedajJAna ucchalanA kalane, zuddha tattva anubhavane, rAga grAmanA pralayana karaNe, karma taNA saMvaraNe... jJAna jJAnamAM. 2 AtmAmAMhi ja toSa dharaMtuM, amalAloka bhavaMtu, parama eka amlAna ja saMtuM, plAna kadI na havaMtu.. jJAna jJAnamAM. 3 jJAna jJAnamAM niyata udita A, zAzvata ughotavaMtuM, bhagavAna "amRta jyoti" punita A, kevala jJAna UraMtuM... jJAna jJAnamAM. 4 artha - bheda jJAnanA ucchalananA - uchALAnA kalana - anubhavanane lIdhe, zuddha tattvanA upalaMbhanane lIdhe. rAga grAmanA pralaya karaNane lIdhe, karmonA saMvara vaDe karIne toSa dharatuM evuM parama, amalAloka (amala prakAzavaMtuM), amlAna, eka, jJAna jJAnamAM niyata, zAzvata udyotavALuM A udita thayuM. amRta jyoti' mahAbhASya AtmA zuddha caitanya, janma jarAmaraNa rahita asaMga svarUpa che, emAM sarva jJAna zakAya che, tenI pratItimAM sarva samyaka darzana zakAya che, AtmAne asaMga svarUpe svabhAvadazA rahe te samyaka cAritra, utkRSTa saMyama ane vItarAga dazA che. jenAM saMpUrNapaNAnuM phaLa sarva duHkhano kSaya che, e kevA niHsaMdeha che, kevaLa niHsaMdeha che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 781 A saMvara adhikAranA sarvopasaMhAra rUpa - pUrNAhuti rUpa A parama tAtparya pradarzaka samayasAra kaLaza paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva bhAvAvezathI lalakAryo che ane bhedazAna thakI saMvara : paramajJAnatemAM saMvaranA kramanuM sakala avikala Alekhana karI pUrNa jJAnajyotinuM jyoti - prAgaTya prakAzya che - (1) ejJAnochattanatanA - bheda jJAnanA kevala jJAna prakAza ucchalananuM' - uchALAnuM kalana - anubhavana thayuM, (2) te bhedajJAnanA anubhavanane lIdhe zuddha Atmatattvano upalaMbha - anubhava thayo, (3) zuddhatattvopartamAn - te zuddhAtmopalaMbhane lIdhe "rAga grAmanuM' - rAgAdi samUhanuM "pralayakaraNa thayuM, pralaya 187
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - sarvathA nAza thayo, (4) rAgrAmaprayarat te rAgagrAmanA pralaya karaNane lIdhe karmono saMvara thayo, (5) rmanAM saMvare - te karmonA saMvara vaDe karIne vizcattopaM paramamatAno mastAnameruM - AtmAmAM jatoSa dharatuM, evuM "parama" - sarvathI para, "amalAloka' - nirmala Aloka - prakAzavaMtu, "azlAna - kadI paNa plAna - jhAMkhuM na paDatuM evuM, "eka - advaita, jJAnamAM niyata - nizcaya karIne sthita, zAzvata udyotavALuM A jJAna udita thayuM - udaya pAmyuM, arthAt kevala jJAna" pragaTyuM - jJAne jJAne niyatamuhetI zAzvatodyotametat / AkRti parama zAzvajanona-udyota jJAne amala uditaXAloka Ama A samayasAra mahA adhyAtma nATakamAM "saMvara' prarUpaka paMcama aMkanI parama bhavya pUrNAhuti mahAadhyAtma nATyakAra mahAkavi brahmA amRtacaMdrAcAryajIe temanI parama priya kevala jJAna jyotinI paramabhAvapUrNa utkIrtana karatA A parama amRtarasa saMbhrata parama adUbhuta kaLaza kAvyathI karI. che ti saMvaraH nirAMtaH | // iti zrImad amRtacaMdrasUriviracitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau saMvaraprarUpakaH paJcamo'kaH // 5 // // iti bhagavatI 'AtmakhyAti' upari DaoN. bhagavAnadAsena kRte 'amRtapada' samete 'amRta jyoti' mahAbhASye saMvara prarUpako paJcamo-adhikAraH // 5 // ) 188
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ || atha nirnA dhAraH sadA samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM nirjarA prarUpaka SaSTha aMka Ama saMvaranI vidAya pachI A "samayasAra' adhyAtma-nATakamAM "nirjarA" nAmaka pAtra praveza kare che ane A nirA pAtrane atre A nATakanI raMgabhUmi para utAratAM, mahAadhyAtma nATyakAra mahAkavi amRtacaMdrajI nirjarAnuM saMpUrNa tattva vyakta karatuM ane jJAna jyotino apUrva ananya mahimA dAkhavatuM A paramAmRta saMbhUta maMgala samayasAra kalaza kAvya (1) lalakArI, A chaThThA nirjarA aMkanuM maMgala udghATana kare che - | gai praviti nirjarA - have nirjarA praveze che - zArdUlavikrIDita - rAgAdyAsavarodhato nijadhurAM dhRtvA paraH saMvaraH, karmAgAmi samastameva bharato dUrAnilaMdhana sthitaH / prArabaddhaM tu tadeva dagdhumadhunA vyAjRmbhate nirjarA, jJAnajyotirapAvRtaM na hi yato rAgAdibhi mUrchati // 133 // rodhI Asrava rAga Adi svadhurA dhArI ubho saMvaro, bhAvI karma samasta eva dUrathI niruMdhato A paro; hAvAM pUrva nibaddha te ja dahavA vyAjUbhatI nirjarA, rAgAdikathI jJAna jyoti ughaDI pAse na mUrchA jarA. 133 amRta pada-(133) jJAna jyoti apAvRta te to, rAgAdithI mUccha na pAme, jJAna jyoti apAvRta te to, amRta anubhava jAme.... jJAna jyoti. 1 rAgAdi Asrava rodhathI para saMvara, nija dhurA dhArato, karma AgAmI samasta bhArathI, dUrathI sthito ruMdhato.. jJAna jyoti. 2 pUrva baddha to te have dahavA, atyaMta nirjarA vikAse, bhagavAna amRtacaMdranI vANI, anubhava amRta prakAze... jJAna jyoti. 3 AkRti rAgAdi para Asrava rodha rAgAdithI jJAnana mUccha jyoti nirjarA prAgu baddha karma apAvRta, saMvara -]karmAgAmI rodha artha - rAga Adi AgnavonA rodha thakI nija dhurA dhArIne para evo saMvara AgAmI samasta ja 189
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karmane bharathI (pUrepUrI rIte sarvathA) dUrathI nisaMdhato sthita che ane pUrvabaddha te ja (karmane) dahavAne hamaNAM niA vyAjUbhe che (vikAse che), kAraNake apAvRta (AvaraNa rahita, khullI thayelI) jJAna jyoti rAgAdithI mUccha pAmatI nathI. 133 amRta jyoti' mahAbhASya (vivecana) AtmAmAM pravartavuM te nirjarA." "jJAnInA jJAnano vicAra karatAM paNa mahA nirjarA thAya." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-600 jo saMvara pada pAI AnaMde, so pUravakRta karma nikaMde, jo aphaMda havai bahuri na phaMde, so nirajarA banArasI vaMdai."* - sa.sA.nA. nirjarA a. 2 zArdUlavikrIDitathI saMgIta karelA A maMgala kalazamAM puruSazArdUla mahAgItArtha mahAnigraMtha munIzvara amRtacaMdrajIe, parama saMvarasvarUpe sthita rahI nirjarAno bhAga bhajavatI pragaTa jJAna jyotiH bhagavatI jJAna jyotinI atre adUbhuta stuti lalakArI che - saMvara - nirjarA rAgnivaro to niSathurAM dhRtA : saMvara: - rAga Adi - rAga-dveSa-moha - Adi AmravanA - karma AgamananA rodhathI - aTakAyatathI nijadhurAne - potAnI dhurAne - lagAmane dhAraNa karIne para-parama-utkRSTa saMvara "sthita che - sthiti karI rahyo che. zuM karato sthita che ? mAna samastamaiva bharatI TUrAtriraMthana sthita- "AgAmI' - AvatA bhAvi karmane samastane ja "bharathI' - sArI peThe - sarvathA - saMpUrNapaNe dUrathI - lAMbethI - "niruMdhato' - nitAMtapaNe ruMdhato - rokato sthita che - sthirapaNe khaDo ubho che. AgAmI karmane nisaMdhato Ama saMvara sthita che, to pUrvabaddhanuM zuM ? prAvaa tu taveva dhumadhunA zrIkRSNane nirjarA - "prAguM baddha" - pUrvabaddha - pUrve bAMdhela tene ja - te karmane ja dahavAne - bALavAne "adhunA' - hamaNAM - have saMvara thayA pachI - nirjarA "vyAjubhe' che - jaMbhA jema vikAse che. kAraNa zuM ? kAraNake jJAnajyoti "apAvRta thayelI' - AvaraNa dUra thayelI te nizcaya karIne rAgAdithI mUchatI nathI - mUccha pAmatI nathI. arthAt ArSadeza amRtacaMdrAcAryajIno divya Atmadhvani jANe atre pokAre che - aho ! A adhyAtma mahAnATakanA deza adhyAtma rasika AtmArthIjano ! juo ! A bhAvi karma rodhato saMvara: "para saMvara' - sarva parabhAvathI para thayelo parama saMvara sthita che ! pUrva karma bALatI nirjarA khaDakanI jema khaDo ubho che ! rAga-dveSa-moha koIe paNa ahIM mahArA Atma pradezamAM leza paNa praveza karyo to khabaradAra ! - ema rAgAdi Asrava bhAvanA pravezane rokI rAkhI, "rAgAdi AmravanA rodhathI', A satata jAgratapaNe khaDe page ubhelA khabaradAra saMvare "nija dhurA' - potAnI AtmAnI dhurA' - lagAma dhAraNa karI che, AtmAnI svAyatta sattAnA sUtra hAtha karyA che, Atma-svarAjyanA saMcAlanano dora hAthamAM lIdho che, sarvatra sauthI prathama "dhuri' mukhya agrabhAga bhajavavA rUpa AtmarAjAnuM prAdhAnya hastagata karyuM che. Ama rAgAdi Asrava rodhathI nija dhurA dhAraNa karIne, A para saMvara "AgAmi' - AgamatA - AvatA - bhAvi karmane samastane ja bharathI - saMpUrNapaNAthI - sarvathA dUrathI "niruMdhato' - nirodhano - rokI rAkhato sthita" che, aDaga sthira rahelo che ane te mumukSu jogIjano ! have A tarapha juo ! A parama saMvara sAthe sarvadA saMlagna thayelI evI A nirjarAsuMdarI hamaNAM "pUrvabaddha' te ja karmane bALI bhasma karavAne jvAlAnI jema "vijbhI' rahI che, "rjubhA' mukha vikAsI rahI che ! potAnA svAmI saMvaranuM AdareluM adhUruM raheluM karmane khatama karavAnuM kAma pUruM karavAne jANe tema karI rahI hoyanI, ema svarUpa arthAtu - je saMvara pada pAmIne AnaMda che, te pUrva kRta karmane "nikaMda che' - nikaMdana kADhe che - jaDa mULathI ukheDI nAMkhe che. "aphaMda' - aspada - acalAyamAna rahI pharI "phaMdamAM" - parabhAvanA phAMdAmAM paDatI nathI te nirjarAe banArasIdAsa vaMde che. 190
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 133 tejathI pratapatI, A jAjvalyamAna jvAlA jevI pracaMDa nirjarA caMDikA potAnI zakti skurAyamAna karatI satI, pUrve ajJAna avasthAmAM bAMdhelA karmane bALI nAMkhavAne uttarottara baLavAna banatI zuddhopayogamaya jJAnadazA sAthe uttarottara anaMtaguNaviziSTa banatI jAya che. Ama zuddhopayoga rUpa zuddhAtmAnubhava e ja navAM karmanA AgamananA daravAjA baMdha karI nAMkhavA rUpa parama saMvara svarUpe sthita che ane zuddhopayoga rUpa zuddhAtmAnubhava e ja apAvRta zAnajyoti jUnAM karmane Atma pradezomAMthI kheravI nAMkhavA rUpa - nirjaravA rUpa nirjarA rAgAdithI amUcchita svarUpe samulasI rahyo che ane Ama navAM karmane AvatAM aTakAvavAnuM ane nAM karmane bhasmanA mahA prabhAva thakI banavA pAme che. kAraNake "apAvRta jJAnajyoti rAgAdithI mUcchita thatI nathI', AvaraNa apagata thayuM hovAthI je "apAvRta" - khullI pragaTa thayelI che evI sahajAtma svarUpa teje pratapatI jJAna jyoti rAga-dveSa-moha tridoSathI mUccha pAmatI nathI, sata svarUpathI nipAta rU5 - nIce paDavA rUpa sannipAtathI behoza banatI nathI. 191
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uvabhogamiMdiyehiM davvANaM cedaNANamidarANaM / jaM kuNadi sammadiTThI taM savvaM NijjaranimittaM // 193 // kAvyAnuvAda (sajajhAya) duHkha dohaga dUre TaLyA re' - e rAga cetanetara dravyo taNo re, IdriyothI upabhoga; kare che samyagu dRSTi je re, te sarva nirjarA joga. re jJAnI nirjarA nitya karata... 193 artha - cetanathI Itara (cetanathI Itara - anya eTale acetana) dravyono Idriyo vaDe upabhoga je samyagudRSTi kare che, te sarva nirjarA nimitta che. 193 'AtmakhyAti' TIkA upabhogamiMdriyaiH dravyANAM cetanAnAmitareSAM / yatkaroti samyagdRSTiH tatsarvaM nirjarAnimittaM // 193 // virAgasyopabhogo nirjarAyai eva, rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena mithyAdRSTeracetanAnyadravyopabhogo baMdha nimittameva syAt / sa eva rAgAdibhAvAnAmabhAvena samyagdRSTernirjarAnimittameva syAt / etena dranirvasvarUpamAhitaM ||96rU|. AtmakhyAti TIkArya virAgano upabhoga nirjarArthe ja (nirjarA ja ?) hoya che. rAgAdi bhAvonA sadabhAve karI mithyASTine acetana anya dravyono upabhoga baMdha nimitta ja hoya, te ja rAgAdi bhAvonA abhAve karI samyagudRSTine nirjarA nimitta ja hoya. A uparathI dravya nirjarAnuM svarUpa Avedita karyuM. 193 amRta jyoti' mahAbhASya "hota AsavA parisavA, InameM nahi saMdeha; mAtra dRSTikI bhUla hai, bhUla gaye gata eha." - paramatattva deSTA zrImad rAjacaMdrajI, (hAthanoMdha) - "no parisavA so kAsavA, go mAsavA so risava |'' - zrI AcArAMga sUtra jJAnIno viSayopabhoga nirjarA nimitta ja hoya che ema A gAthAmAM pratipAdana karyuM che ane AtmakhyAti' sUtrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe "AtmakhyAti' sUtramAM tenuM saMkSepa paNa parama sAmAvanA : cetanAnAmitareSAM dravyApAM dilaiH 35mo yatsa : roti - cetanonA - cetanathI Itara - anya eTale ke acetana dravyono Idriyo vaDe upabhoga je samyagdaSTi kare che, tatsarva nirnara nimitte - te sarva nirjarA nimitta - A nirjarAkAraNa che. | ta gAthA gAtmabhAvanA /993 virAsyopono nirnArtha vi . virAgano' - jeno rAga vigata che - cAlyo gayo che teno upabhoga nirjarArthe ja che (nirjarA ja che ?) rAri bAvAnAM samAvena - rAgAdi bhAvonA sabhAve karI - hovApaNAe karI mika: - mithyASTine vetanAnyadravyo mono - acetana evA anya dravyono upabhoga vaMghanimittameva cAtu - baMdha nimitta ja hoya, sa va - te ja upabhoga vikhavAnAmAna - rAgAdi bhAvonA abhAve karI - nahi hovApaNAe karI sacadraH - samyagudRSTine nirnara nimittamaiva cAta - nirjarA nimitta ja - nirjarA kAraNa ja hoya. tena dravya nirnara svarUpamAverita - AthI - A parathI dravya nirjarAnuM - bAhya paulika nirjarAnuM svarUpa Avedita karyuM - jaNAvyuM. ll16rU ti "Atmahamati' gAbhAvanA ||11rU. 192
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 193 paramArthagaMbhIra vyAkhyAna grathita karI tattvanuM tattva prakAryuM che. teno AzayArtha A prakAre - viramAyopamono nirjarA jIva - "virAgano upabhoga nirjarArthe ja hoya virAgano upabhoga che', vigata thayo che - cAlyo gayo che rAga jeno evA 'virAgano" - nirjarArthe ja vitarAgano viSayopabhoga nirjarA mATe ja thAya che, arthAtu vitarAga - miyAdeSTine baMdha virAga' - vItarAga samyagadRSTi jJAnI je kaMI cetanetara - cetanathI anya eTale ke acetana evA anya - para dravyono Idriyo vaDe upabhoga kare che, te to tene te te karma bhogavIne kheravI nAMkhavA rUpa - nirjaravA rUpa nirjarAnuM ja kAraNa thAya che, athavA to "virAga' - vItarAga samyagudRSTi jJAnIno je viSayopabhoga te te te karma bhogavIne kheravI nAMkhavA rUpa - nirjaravA rUpa sAkSAt nirjarA ja che. TIri bAvAnAM samAvena - rAgAdi bhAvonA sabhAve karIne - hovApaNAe karIne mithyA dRSTine acetana anya dravyano upabhoga - 'tanAcaMdravyoma: - acetana evA anya - para dravyono upabhoga baMdha nimitta ja - baMdha kAraNa ja hoya. arthAtu cetanathI Itara - anya eTale ke acetana evA "mUrta - rUpI pudgala dravyo ja Idriya grAhya che, IdriyothI acetana pudgala dravyono ja - paMca Idriya viSayono ja upabhoga karAya che, A paMca Idriya viSaya rUpa je je "cetanetara' - cetanathI anya acetana padagala dravyono mithyAdRSTi upabhoga kare che. te te rAgAdinA hovApaNAne lIdhe tene baMdhanuM kAraNa ja thAya che. te ja viSayopabhoga rAribAvAnA+mAvena - rAgAdi bhAvonA abhAve karIne - nahi hovApaNAe karIne virAga-vItarAga evA samyagudRSTine nirjarA nimitta ja hoya - nirjarA kAraNa ja hoya - nirvAmittava cari ! Ama je viSayopabhogathI mithyAdeSTi baMdhAya che, te ja viSayopabhogathI vItarAga samyaguSTi mukAya che, e parama AzcaryakArI adbhuta ghaTanA banavA pAme che. - A uparathI pudgala dravyopabhoga dvAre dravya nirjarAnuM' arthAt karmapudgalonuM AtmapradezathI nirjaravA rUpa - kharI javA rUpa dravya nirjarAnuM svarUpa AveThuM - saMkSepamAM kahI dekhADyuM. "IdriyonA bhoga sahita muktapaNuM nathI. IdriyonA bhoga che tyAM saMsAra che, ne saMsAra che tyAM muktapaNuM nathI." vItarAga vacananI asarathI Idriya sukha nIrasa na lAgyAM to jJAnInAM vacano kAne paDyAM ja nathI ema samajavuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 864, (vyAkhyAna sAra). samyagRSTi ane mithyASTinI dRSTi dRSTimAM phera che, eTale e bannenI sRSTi sRSTimAM paNa phera che. samyagudRSTi AtmAne AtmA dekhe che ne anAtmAne anAtmA dekhe che, dRSTi dRSTimAM phera: AtmAne anAtmA dekhato nathI ne anAtmAne AtmA dekhato nathI, eTale samyagudRSTine nirjarA : anAtmA - AtmAthI - cetanathI anya acetana evA anya para pratye eno miyAdeSTine baMdha rAga cAlyo gayelo - vItI gayelo - "vigata hoya che, eTale ja vigata rAga - "virAga' - vItarAga evo A samyaguSTi bhale "cetanAnya" - cetanathI anya - para arthAtu acetana padrivyono upabhoga kare che, acetana paugalika paradravyono IdriyothI upabhoga kare che, to paNa te acetana paradravya pratye Asakti rU5 - sneha rUpa rAga bhAva tene upajato nathI, eTale te "rUkSa' - lUkhA korA dhAkoDa' samyagRSTi virAgane - pUrve coTelAM pudgala karma udayamAM AvI viSaya upabhoga phaLa daI kharI jAya che - nirjarI jAya che. AthI ulaTuM, mithyASTi AtmAne AtmA dekhato nathI ne anAtmAne anAtmA dekhato nathI, utmA dekhe che ne anAtmAne AtmA dekhe che. eTale anAtmA AtmAthI anya acetana evA anya paradravya pratye eno rAga uddAma hoya che, eTale ja sarAga evo A mithyAdRSTi "cetanAnya" - cetanathI anya - para arthAt acetana paradravyono upabhoga kare che, acetana paugalika paradravyono 17.
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti IdriyothI upabhoga kare che ane te karatAM te acetana paradravya pratye Asakti rUpa - sneha rUpa rAgabhAva tene upaje che, eTale te "nigdha" - snehALa (I) "cIkAzadAra' mithyASTi sarAgane pUrve coTelA pudgala karma udayamAM AvI viSaya upabhoga phaLa detAM detAM navAM navAM karma coMTavA rUpa - baMdha rUpa ja thAya che ! Ama paravastumAM sarAgapaNArUpa Asaktine lIdhe mithyASTi jIva baMdhAya che e paravastumAM Atmabuddhi rUpa mahAmohano - darzanamohano ja prabhAva che. A mahAmohane lIdhe ja viSayAsakta mithyASTi jIva "bhavAbhinaMdI hoya che, saMsAra rUDo che bhalo che ema viSaya bubhu! bhavana - saMsArane abhinaMdanAro hoya che. zrI haribhadrAcAryajIe "yogadRSTi bhavAbhinaMdI mithyAdeSTi samuccaya' glo. 79mAM* kahyuM che tema "janma maraNa jarA vyAdhi roga zoka vagerethI upadrava pAmelA saMsArane dekhatAM chatAM te atimohane lIdhe uga pAmatA nathI !' arthAtu saMsAranuM pragaTa duHkhada svarUpa pratyakSa dekhatAM chatAM teo tethI udvega pAmatA nathI - kaMTALatA nathI, ulaTA temAM ja gADha moha pAme che ! punaH punaH janmavuM," punaH punaH maravuM, punaH punaH jananInA jaTharamAM garbhavAsa karavo, punaH punaH cAre gatimAM rakhaDavuM, evI atyaMta pragaTa duHkhamaya avasthAo punaH punaH A saMsAramAM pratyakSa anubhavavI paDe che, chatAM A saMsArathI A mohamUDha jIva udvega pAmatA nathI, temAMthI ud eTale atyaMta vegathI bhAgI chUTavAno vicAra karatA nathI. eTaluM ja nahi paNa tene ulaTA daDha AsaktithI gADha vaLagI rahe che, e kAMI jevuM tevuM Azcarya nathI. kharekhara ! A badhuM mahAmohanuM ja vilasita che. "ati mohathI' - mohanA atizaya prabaLapaNA rUpa hetuthI A mahAmohamUDha jIvo te saMsArathI udvega-kaMTALo pAmatA nathI, sUga pAmatA nathI, tethI trAsI jaI teno aMta ANavAne IcchatA nathI ! ulaTA mohathI muMjhAI jaIne tene ja daDha AsaktithI vaLagI rahe che ! temAM ja rAce che ! saMsAra samudranuM khAruM pANI hoMsathI mIThuM mAnIne pIe che ! ne potAnA "bhavAbhinaMdI' nAmane sArthaka kare che ! kAraNake mithyAdeSTine sarva bhUlanI bIjabhUta bhUlarUpa AtmasvarUpanuM ajJAna athavA paravastumAM Atmabuddhi rUpa viparyAsa che, "Apa ApakuM bhUla gayA !' e ja moTAmAM moTI kendrastha bhUla che, te mUlagata bhUlathI bIjI bhUlonI paraMparA nIpaje che. te eTale sudhI AtmAnuM patana thAya che ke tenI vRtti viSayAkAra banI jAya che. paMca IdriyonA viSayomAM te eTalo badho tanmaya thaI jAya che ke te potAnuM mULa svarUpa sAva bhUlI jaI, viSayomAM ja sarvasva mAnI tenI gaveSaNAmAM ahoniza maMDyo rahe che ! ane viSaya tRSNAthI Arta ne tapta banI niraMtara duHkha anubhave che, chatAM te viSayono kIDo viSayono keDo mUkato nathI ! ne viSTAnA bhramaranI peThe tenI pAchaLa pAchaLa bhamyA kare che ! Avo te viSaya bumukSu mithyASTi jIva zrI upamiti bhavaprapaMca kathAmAM mahAtmA siddharSie anupama zailIthI tAdeza varNavelA te " niSphazyaka raMka'nA jevuM samasta cerita kare che, ne karamAM ghaTapAtra laI rAtadivasa viSaya-kadannanI bhikSArthe bhame che ! ane Ama jyAM lagI A saMsAra samudranuM viSaya sevana rU5 khAruM pANI pIvAnI hoMsa jIva dharAve tyAM lagI tene bodhabrIja pAmavAnI ke ugavAnI AzA rAkhavI te vairAgya jalathI cittabhUminI AkAza kusumavatu che. jyAM lagI A viSayAbhilASa rUpa khAruM pANI ArdratAnI jarUra pIvAnuM choDI daI, cittamAM dRDha vairAgya raMga na lAge, bhAvoga na upaje, tyAM lagI jJAnano uddabhava thavo saMbhavato ja nathI. paNa janma-jarA-maraNa-roga-zoka Adi duHkhamaya saMsAranuM sAcuM yathAtathya svarUpa vicAratAM jene sahaja nAmRtyuganAthaparAzAvAyuktam | vIlanAnA parva rogiSatimotaH " . zrI yogadRSTi samuccaya, zlo. 79 "dIptobhayAgravAtAridArUdaragakITavat / banmamRtyusamare zarIre vata sIsa !" - zrI guNabhadrasvAmIjI kRta "AtmAnuzAsana "puna gananuM punara mai, unAI mananI zAnaM ". zrI zaMkarAcArya 194
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 193 svAbhAvika bhavodvega-saMsAra pratye aNagamo upajyo che, kharekharo sajJAna-saMgata vairAgya pragaTyo che, evA sAcA aMtaraMga vairAgyavAsita jIvane sadguruno bodha thatAM samyag jJAna Adi kalyANa paraMparAnI prApti hoya che, kAraNake vairAgya-jalathI tenI citta-bhUmi pocI thaI hovAthI temAM bodha ugI nIkaLe che. Ama sAco aMtaraMga vairAgya raMga jyAM lagI cittamAM na lAgyo hoya, tyAM lagI jIvamAM jJAna pAmavAnI yogyatA paNa AvatI nathI. jyAM lagI citta-bhUmi kaThaNa hoya tyAM lagI siddhAMta jJAna temAM pravezI zakatuM nathI, uparachaluM thaIne cAlyuM jAya che. paNa jyAre vairAgya jalanA siMcana vaDe te citta bhUmi Ardra thaI pocI bane che, tyAre ja temAM samyag jJAna-bIjano prakSepa thaI zake che. "jyAM sudhI vairAgya rUpI recaka dravyathI cittavRttino malina vAsanA rUpa maLa sApha thayo nathI, tyAM sudhI jIvane siddhAMta bodharUpa-rasAyaNa rUpa pauSTika auSadha guNa na kare, niSphaLa jAya, athavA citta caMcaLatA rUpa vikAra upajAve. jyAM sudhI vairAgya jaLanA siMcanathI cittabhUmi yatheccha bhIMjAI na hoya, tyAM sudhI tattvajJAna rUpa siddhAMta bodhanuM bIja temAM kyAMthI vAvI zakAya ? na ja vAvI zakAya, chatAM te tyAM prakSepavAmAM Ave to te Thare nahi, vyartha jAya.' "" ''tyAra virAga na cittamAM, thAya na tene jJAna, aTake tyAga virAgamAM, to bhUle nija bhAna. vairAgyAdi saphaLa to, jo saha Atama jJAna, temaja Atama jJAnanI, prApti taNAM nidAna.'' - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi sUtra, 7-6 ane je sva-parano bheda jANe che evA samyak dRSTi jJAnIne to samasta paravastu pratye tIvra virAga varte che, eTale pa2vastunA aMgabhUta IMdriyo ne IMdriya viSayo pratye paNa sahaja virAga varte e sahaja svAbhAvika che. eTale ja samyagdaSTi puruSa viSaya vikAramAM IMdriya joDatA nathI, paNa viSaya vikAramAMthI IMdriyone pAchI kheMcI levA rUpa pratyADvata karavA rUpa pratyAhAra kare che, parapariNatine vamI AtmapariNatimAM rame che. te potAnA AtmAne saMbodhIne kahe che ke he Atman ! he mitra ! je tuM pudgala bhoga kare che, te parapariNatipaNuM che, parapariNati bhAva che. A jaDa ne cala jagatnI eThano he mitra ! tane bhoga ghaTato nathI. A pudgalo sarva jIvoe anaMta vAra bhogavIne mUkI dIdhelA che, te teonA ucchiSTa bhojana jevA che, eTha jevA che. AvI pragaTa azuci rUpa eTha koNa khAya ? ne potAnA parama zuci AtmasvarUpane koNa bhraSTa kare ? vaLI he cetana ! A pudgalabhoga anitya che, kSaNadhvaMsI che. je paudgalika viSayabhoga sarasa ne priya lAgatA hatA, te kSaNavAramAM virasa ane apriya thaI paDe che, kAraNake rUpa-rasa-gaMdha-varNanA vipariNAmathI pudgalamAM tevA tevA vikAra-pheraphAra thayA ja kare che. rAjasaMpadAthI ke svarga saMpadAthI prApta thatA bhoga paNa durgaMdhI kadanna jevA che, mATe nitya sarasa evA caitanyarasamaya nijAtmasvarUpano AsvAda choDIne tevA anitya virasa pudgala kadannane koNa cAkhe ? 'sakaLa jagat te eThavat' zAnIno parama vairAgya zrI manaHsukhabhAI kiracaMdrakRta zAMtasudhArasa prastAvanA - ''pariNAmikatA ache, je tuja pudgala bhoga ho mitta ! jaDa cala jaganI eThano, na ghaTe tujane bhoga ho mitta'' !... kyuM jANuM. 'karo sAcA raMga jinezvaru, saMsAra viraMga sahu anya re, surapati narapati saMpadA, te to duragaMdhi kadanna re... karo sAcA. AstAga jina guNarasa ramI, viSaya vikAra virUpa re, viNa samakita mata abhilaSe, jiNe cAkhyo zuddha svarUpa re... karo sAcA.'' - zrI devacaMdrajI ItyAdi prakAre viSayomAMthI IMdriyone pAchI kheMcanArA A samyag dRSTi jogIjanane bhoga pratye atyaMta anAsakti ja hoya che, parama vairAgya ja varte che. Avo parama viSaya vairAgya vartatAM chatAM 195
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnIne paNa kvacit pUrva prArabdhayogathI viSayopabhoga karavAnuM prApta thAya che, anicchatAM chatAM parANe pUrva udayabhoga bhogavavAno prasaMga AvI paDe che, athavA to jyAM sudhI deha anAsakta zAnIno paNa che tyAM sudhI kaMI ne kaMI Idriya viSayopabhoga karavo paDe che, paraMtu temAM viSayopabhoga pratye aMtaraMga paNa virAga jJAnIne rAgano uddabhava thato nathI e parama AzcaryakAraka kheda ane pazcAttApa ghaTanA che, temAM paNa tene rAgadveSa rUpa Inijha buddhi hotI nathI, paNa virAgapaNAne lIdhe kevaLa anAsakti ja hoya che, eTale te viSayopabhoga paNa tene baMdhanuM kAraNa na thatAM kevala nirjarA rUpa ja hoya che. je viSayopabhoga viSayAsakta bhavAbhinaMdI mithyAdi ajJAnIne sarAgapaNAthI Asaktine lIdhe. baMdhanuM kAraNa thAya che, te ja viSayopabhoga viSayavirakta mahAmumukSu samyagudRSTi jJAnIne virAgapaNAthI viraktine lIdhe nirAnuM kAraNa bane che ! Ama viSayopabhoga chatAM rAga na thavA devo ane rAga-dveSAdithI aspRzya asaMga udAsIna vRtti rAkhavI e viSama asidhAravrata koI viralA virAga-vItarAga samartha jJAnIthI ja banavuM zakya che ane tevA samartha jJAnI paNa pratisamaye te viSayanI nivRtti ja Icche che, eTaluM ja nahi paNa te udayajanya viSaya pravRtti mATe paNa kSaNe kSaNe kharekharo aMtaraMga kheda ane pUrva pazcAtu pazcAttApa ja vede che. A aMge parama vItarAga jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa anubhavolgAre che ke - "viSayAdi Icchita padArtha bhogavI tethI nivRtta thavAnI IcchA rAkhavI ane te krame pravartavAthI AgaLa para te viSaya mUccha utpanna thavI na saMbhave ema banavuM kaThaNa che. kema ke jJA viSayanuM nirmULapaNuM thavuM saMbhavatuM nathI. mAtra udaya viSayo bhogavyAthI nAza thAya, paNa je jJAnadazA na hoya to viSaya ArAdhatAM utsuka pariNAma thayA vinA na rahe ane tethI parAjita thavAne badale viSaya vardhamAna thAya. jene jJAnadazA che tevA puruSo viSayAkAMkSAthI athavA viSayano anubhava karI tethI virakta thavAnI IcchAthI temAM pravartatA nathI ane ema e pravartavA jAya to jJAnane paNa AvaraNa AvavA yogya che. mAtra prArabdha saMbaMdhI udaya hoya eTale chUTI na zakAya tethI ja jJAnI puruSanI bhoga pravRtti che. te paNa pUrva pazcAtu pazcAttApavALI ane maMdamAM maMda pariNAma saMyukta hoya che. sAmAnya mumukSu jIva vairAgyanA uddabhavane arthe viSaya ArAdhavA jatAM to ghaNuM karI baMdhAvA saMbhava che, kema ke jJAnI puruSa paNa te prasaMgane mAMDa mAMDa jItI zakyA che, to jenI mAtra vicAra dazA che, evA puruSano bhAra nathI ke te viSayane evA prakAre jItI zake." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(499), 591 AkRti mithyASTi samyaguSTi rAgAdi saddabhAva acetana-anya dravya upabhoga acetana-anya dravya upabhoga rAgAdi abhAva baMdha, nirjarA samyagudaSTiI jJAnI
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 194 have bhAva nirjarAnuM svarUpa Avede che - dave uvabhuMjate NiyamA jAyadi suhaM vA duHkhaM vA / taM suhadukkhamudiNNaM vedadi aha NijjaraM jAdi // 194 // dravya upabhuMjatAM niyamathI re, sukha ke duHkha upajAya; vede sukha dukha udIrNa te re, nirjarA pAmI jAya... re jJAnI nirjarA nitya karaMta. 194 artha - dravya upabhogavAmAM AvatAM, niyamathI sukha nA duHkha upaje che, te udIrNa - udaye AveluM sukha duHkha vede che, eTale nirjarA pAme che. 194 AtmakhyAti TIkA atha bhAvanirjarAsvarUpabhamAvedayati--- dravye upabhujyamAne niyamAjAyate sukhaM vA duHkhaM vA / tatsukhaduHkhamudIrNaM vedayate atha nirjarAM yAti // 194 // upabhujyamAne sati hi paradravye tannimittaH sAtasAtavikalpAnatikramaNena vedanAyAH sukharUpo duHkharUpo vA niyamAdeva jIvasya bhAva udeti / sa tu vedyate tadA - mithyAdRSTeH samyagdRSTestu rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena baMdhanimittaM bhUtvA rAgAdibhAvAnAmabhAvena baMdhanimittamabhUtvA nirjIyamANopyajIrNa san kevalameva nirjIryamANo jIrNa sana baMdha eva syAt / nirjarIva syAt / / 194 / / AtmakhyAti TIkArtha : paradravya upabhogavavAmAM Avate sate kharekhara ! tagnimitta - sAta - asAta vikalpanA anatikramaNathI - sukharUpa vA duHkharUpa evo jIvano bhAva niyamathI ja udaya pAme che. te to jyAre vedAya che tyAre - AtmabhAvanA - atha - ve bhAvanirjarAsvarUpamavedayati - mAninu sva35 bhAva cha - cha - dravye upabhujyamAne - dravya mogavAma mAvI raghucha tyAre sukhaM vA duHkha vA niyamAt jAyate - supA : niyamathI 64 cha, tat udIrNaM sukhaduHkhaM vedayate - 6 - 6ye Avej supa-5 vehecha - loga cha - anubhava cha, atha nirjarAM yAti - meTa pachI naI pAmecha. / / 194 // iti gAthA AtmabhAvanA // 194 / / upabhujyamAne sati hi paradravye - 52dravya 75mogavAmAM Avata sate 9852 tannimittaH sukharUpo vA duHkharUpo vA niyamAdeva jIvasya bhAva udeti : nimitta - te 52vyA nimittavANo niyamayI 4 supa35 5 35 vo pano mAdhya pAmecha. mema thI ? vedanAyAH sAtAsAtavikalpAnatikramaNena - nAnA sAta-sAta aiseuru bhanAbharathI - anusaMdhanathI. -- sa tu yadA vedyate tadA * bhane supa35 vAhu:535 vo no bhAva nyAre hAya cha tyAre - mithyAdRSTeH - mithyArine rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena - rAhilAvonI samAvezana-vApAmezana baMdhanimittaM bhUtvA - baMdhanamitta - 29 thane, nirjIyamANopyajIrNa san - niLamAza - naI yo para a sato, baMdha eva syAt -baMdha 4 dhoya, samyadRSTestu - paraMtu sabhya hArane to rAgAdibhAvAnAmabhAvena - bhAvanA asadalAva jarI -vApAmezana baMdhanimitamabhUtvA -baMdhanu mamitta - 1291 nathana, kevalameva nirjIryamANo jIrNa san .Be nibhA - nilo sato, nijareva syAt - nihoya. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA / / 194 / / 197
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti mithyASTine rAgAdi bhAvonA sadbhAvathI baMdhanimitta thaIne nirjIrthamANa (nirjarAto) paNa ajIrNa sato baMdha ja hoya paNa samyagu deSTine to rAgAdi bhAvonA abhAvathI baMdhanimitta na thaIne kevala ja nirjIrthamANa (nirjarAto) jIrNa sato nirjarA ja hoya. 194 amRta jyoti mahAbhASya - "eka bhoga bhogave che chatAM karmanI vRddhi nathI karato ane eka bhoga nathI bhogavato chatAM karmanI vRddhi kare che - e AzcaryakAraka paNa samajavA yogya kathana che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7 (sUtra-2), 121 AgalI gAthAmAM dravya nirjarAnuM svarUpa AvechuM - kahI dekhADyuM, ahIM bhAva nirjarAnuM svarUpa AvedhuM che - saMkSepamAM kahyuM che - ane parama bhAvitAtmA paramarSi sukha duHkha vedatAM amRtacaMdrAcAryajIe temanI lAkSaNika zailImAM vaidharma talanAno mithyAdeSTine baMdha : biMba-pratibiMba bhAva sAMgopAMga vivarI dekhADI tenuM apUrva nikhuSa samyagudRSTine nirjarA vyAkhyAna karyuM che - paradravya jyAre upabhogavavAmAM AvI rahyuM hoya che, tyAre skuTapaNe tanimitta - "tannimitta:' - tenA nimitte sukharUpa vA duHkharUpa evo jIvano bhAva niyamathI ja udaya pAme che. zAthI ? vedanAnA sAta - asAta vikalpanA anatikramaNathI - anullaMghanathI, vedanA sAta ke asAta vikalpanuM atikramaNa - ullaMghana nathI karatI tethI - venAyA: sAtAtivichatpAtikramIna' - ane te sukharUpa vA duHkharUpa evo jIvano bhAva jyAre vedAya che, tyAre mithyASTine rAgAdi bhAvonA sadbhAvathI - hovApaNAthI baMdhanuM nimitta thaIne nirAI rahelo paNa ajIrNa sato - na jIrNa thayelo hoI baMdha ja hoya, paraMtu samyagu dRSTine to rAgAdi bhAvonA abhAvathI - nahi hovApaNAthI baMdhanuM nimitta na thaIne, kevala ja nirbharAI rahelo te jIrNa sato - jIrNa thayelo hoI nirjarA ja hoya. have A vyAkhyAne vizeSapaNe vicArIe - paradravya upabhogavavAmAM Ave che tyAre "tannimitta' - te paradravyanA nimittakAraNe upajato sukharUpa vA duHkharUpa evo jIvano bhAva "niyamathI ja' udaya pAme che. kAraNake te rAgAdi sabhAve baMdhaH paradravyanA upabhoganI je "vedanA' - saMvedanA - anubhUti che, te vedanAne rAgAdi abhAve nirjarA sAta - asAta vikalpanuM anatikramaNa - anullaMghana che, arthAt jyAre paradravya upabhogavAya che, tyAre tenA nimitte kAMto sAtA rUpa ne kAMto asAtA rUpa bhAva e be mAMthI koI paNa eka vikalpa vedAyA-anubhavAyA vinA raheto nathI, eTale paradravya upabhoga nimitte, "vedanAnA sAta-asAta vikalpanA anatikramaNathI - anullaMghanathI, sAtA saMvedanarUpa - sukharUpa athavA asAtA saMvedana rUpa - duHkharUpa, evo "jIvano bhAva" niyamathI ja - avazyameva udaya pAme che ane te jyAre vedAya che tyAre parabhAvamAM jene AtmabhAvanI dRSTi - buddhirUpa mithyA dRSTi varte che evA mithyASTine rAgAdi bhAvonA sadUbhAvathI - hovApaNAthI "ddhi mAvAnAM samAvena', te vedAI rahelo sukharUpa vA duHkharUpa bhAva "baMdha nimitta thaIne' - baMdhakAraNa thaIne, nirjayamANa - nirjarAto - nirjarAI rahelo chatAM "ajIrNa - nahi jIrNa thayelo hoI, nirvIryamALocanIf sana, baMdha ja hoya. paNa AthI ulaTuM AtmabhAvamAM ja jene AtmabhAvanI dRSTi - buddhi rU5 samyaka dRSTi varte che evA samyagu deSTine "rAgAdi bhAvonA abhAvathI' - raDhimAvanAmAna - rAga-dveSa-moha bhAvanA nahi hovApaNAthI, te vedAI rahelo sukharUpa vA duHkharUpa bhAva "baMdha nimitta na 198
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 194 thaIne' - baMdha kAraNa na thaIne, kevala ja "nirjaImANa" - nirjarAto - nirjarAI rahelo jIrNa sato - vattava nirNamAno nI tana', nirjarAja hoya. arthAta mithyASTine rAga-dveSa-moha bhAvanuM hovApaNuM che, eTale sAtA-asAtA rUpa sukha-duHkha bhAva vedAya che, tyAre tene te vedAto sukha-duHkha bhAva - sukha duHkhanA mULa adhiSThAna upAdAna rUpa AtmAnuM bhAna nahi hoI, te nimitta mAtra 5radravyane ja sukha duHkhanuM mULa adhiSThAna mAnI besavAthI - nimitta rUpa paradravya pratye ISTAnijha buddhine lIdhe navA baMdhanuM nimitta kAraNa bane che, tethI karIne rAgAdi bhAvonA hovApaNAthI te sukha duHkha rU5 bhAva nirjarAto nirjarAto chato paNa ajIrNa hoI baMdha ja hoya. paNa samyagadaSTine to rAga-dveSa-moha bhAvanuM hovApaNuM che nahi, eTale sAtA-asAtA rUpa sukha duHkha bhAva vedAya che tyAre, tene te vedAto sukha duHkha bhAva - paradravya to nimitta mAtra hoI upAdAna AtmAne ja sukha duHkhanuM mULa adhiSThAna (main fountain-store) jANavAthI - nimitta mAtra paradravya pratye Inijha buddhinA abhAvane lIdhe navA baMdhanuM kAraNa banato nathI, tethI karIne rAgAdi bhAvonA nahi hovApaNAthI te sukha duHkha rUpa bhAva kevala ja - mAtra ja nirjarAto nirjarAto jIrNa ja hoI, vedAIne kharI javArUpa - nirjarI javA rUpa nirjarA ja hoya. jJAnI ke ajJAnI jana, sukha duHkha rahita na koya; jJAnI vede zairyathI, ajJAnI vede roya." - zrImad rAjacaMdrajI, (a. 15) "navA karma bAMdhavA nahIM ane junAM bhogavI levAM, evI jenI acaLa jijJAsA che te te pramANe vartI zake che.' "jJAnI udayane jANe che, paNa zAtA azAtAmAM te pariNamatA nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 8, 864 jyAM lagI dravyakarma che tyAM lagI nokarma-zarIra che ane jyAM lagI nokarma-zarIra che tyAM lagI pAMca IdriyanuM saMvaraNa chatAM paNa kaMI ne kaMI Idriya bhoga che. te upabhoga zAnI-ajJAnInI mAtra vA tethI upajatuM sukha duHkha mAtra baMdhanuM kAraNa nathI. baMdhanuM kAraNa to deSTi - vRttimAM phera te paradravya upabhoga nimitte sukha duHkha vedatAM je rAga-dveSa-moharUpa bhAvakarma utpanna thAya te ja che, baMdhanuM kAraNa to temAM je Asakti athavA IniSTa buddhi upaje te ja che. zubha viSayamAM ISTapaNuM, azubha viSayamAM aniSTapaNuM evI je IniSTha buddhi te ja baMdhanuM mukhya kAraNa che. ajJAnIne sukharUpa mAnI lIdhelA paradravya viSaya pratye rAgarUpa ISTa buddhi ane duHkharUpa mAnI lIdhelA paradravya viSaya pratye dveSarUpa aniSTa buddhi hoya che, eTale rAga-dveSa-moha rUpa bhAvakarmanA upajavApaNAne lIdhe te baMdhAya che, jJAnIne sukha nimitta mAtra paradravya viSaya pratye rAgarUpa ISTabuddhi ane duHkha nimitta mAtra paradravya viSaya pratye dveSarUpa aniSTa buddhi hotI nathI, eTale rAga-dveSa-moha rUpa bhAvakarmanA nahi upajavApaNAne lIdhe te baMdhAto nathI. ajJAnIne bhogAbhilASA vRtti hoya che, jJAnIne bhogAbhilASa nivRtti hoya che. ajJAnIne bhogAsakti hoya che, jJAnIne bhoga virakti hoya che. ajJAnIne niraMtara bhoga sevananI vAsanA hoya che, jJAnIne sadA bhogatyAganI bhAvanA hoya che. ajJAnIne viSaya-kadanna bhoga prAptinA manoratha ullasyA kare che, jJAnIne cAritra-paramAnnanIja bhoga ramaNatA vilakSyA kare che. viSayone kharekhara ! kadanna'nI (duSTa kutsita bhojananI) upamA ApI che te yathArtha che, kAraNake upamiti bhavaprapaMca kathAmAM kahyuM che tema - "saMsArane viSe paryaTana karatA A azAnInA viSaya jIvanA je A zabdAdi viSayo ane je A baMdhuvarga - dhana - suvarNAdi kadannanA manoratha ane je krIDA-vikathA Adi anya paNa saMsAra kAraNa hoya, te gRddhihetupaNAthI rAgAdi bhAva rogonA kAraNapaNAne laIne ane karmasaMcaya rUpa mahA ajIrNanA nimittapaNAne laIne kadanna jANavA yogya che." evI te kadanna rUpa bhikSA bhakSaNa karavA Icchato viSaya 199
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bumukSa - viSayano bhikhArI ajJAnI jIva nAnA prakAranA viSayo saMbaMdhI manoratho sevyA kare che - yAvatu te cakravartIpaNAnA manoratha paNa kare che ane viSayano bhikhArI A cakravartI paNa "bhagavAnuM satusAdhuone zudra raMka jevo pratibhAse che, to pachI zeSa avasthAonuM to pUchavuM ja zuM ?' kAraNake game teTalI viSaya prAptithI A viSayanA bhikhArInI viSayanI bhUkha bhAMgatI nathI, paNa ulaTI vadhatI jAya che - jenuM suMdara zabdacitra mahAtmA siddharSijIe tyAM "upamiti bhavaprapaMcA kathA'mAM AlekhyuM che. Ama viSaya tRSNAkula viSaya bhikhArI ajJAnI viSaya-kadananA manoratha seve che, paNa cAritra-paramAnnanA rasIyA jJAnazrIsaMpanna zrImaMta jJAnI to "viSaya vAsanA tyAgo cetana'nI ja bhAvanA bhAve che. jemake - pAMce IdriyanA viSayabhoga pariNAme atyaMta duHkhadAyI jJAnInI bhAvanAH "viSaya che. "je ApAtamAze - AraMbha mAtre sukhadAyaka lAge che, te viSaya bhoga vAsanA tyAgo cetana !" vipAke kiMpAka phala jevA dAruNa pariNAmI che. A bhoga kharekhara ! sApanI pheNa* jevA AtmaghAtI che. viSayamAM ne kAlakUTa viSama meru ne sarSava jeTaluM aMtara che.' ekeka Idriyane paravazapaNAthI hAthI Adine prApta thatA A pratyakSa bhayaMkara pariNAma tuM je ! sparzaneMdriyane vaza thavAthI madonmatta hAthI paNa baMdhana pAme che, rasaneMdriyane vaza thavAthI mAchaluM galanI lAlace AramAM sapaDAI pastAya che, ghrANedriyane vaza thavAthI bhamaro kamaLamAM pUrAI jaI prANAMta duHkha pAme che, cakSu Idriyane vaza thavAthI pataMgIo dIpakamAM jhaMpalAvI baLI mare che, zroseMdriyane vaza thavAthI mRgalAM pAradhinI jAlamAM sapaDAI nAnA prakAranA duHkha anubhave che. Ama ekeka Idriya viSayanA paravazapaNAthI prANI dAruNa vipAka pAme che, to pachI pAMce Idriya jyAM mokaLI hoya, tyAM pAMce IdriyanA prabaLapaNAthI to keTaluM badhuM duHkha thAya ? mATe he saccidAnaMda Atmana tuM viSaya vAsanA choDIne nija svabhAvamAM sthiti kara ! "manamatha vaza mAtaMga jagata meM, paravazatA duHkha pAve re, rasanA lubdha hoya jhakha mUrakha, jALa paDyo pachatAve re.. viSaya vAsanA tyAgo cetana, sAce mAraga lAgo re. prANa suvAsa kAja suna bhamarA, saMpuTa mAMhe baMdhAve re, te saroja saMpuTa saMyuta phuna, karIke mukha jAve re... viSaya vAsanA. rUpa manohara dekha pataMgA, paData dIpamAM jAI re, dekho yAkuM duHkha kArana meM, nayana bhaye hai sahAI re... viSaya vAsanA. zrobeMdriya Asakta miragalA, chinameM ziza kaTAve re, eka eka Asakta jIva ema, nAnAvidha duHkha pAve re... viSaya vAsanA. paMca prabaLa varte nitya, jAkuM, tArka kahA jye kahIe re ? cidAnaMda e vacana suNIne, nija svabhAvameM rahIe re... viSaya vAsanA." - zrI cidAnaMdajI vaLI te bhAve che - he cetana ! A anAdi saMsAramAM teM anekavAradevalokAdinA anaMta sukha bhogavyA, chatAM tane tRpti upajI nathI ane haju bhUkhALavAnI jema jANe koI divasa dIThA na hoya "bhogA bhujaGgabhogAbhAH sayaH prANApahAriNaH / sevyamAnAH prajAyante saMsAre tridazairapi // na hi kenApyupAyena janmajAtasaMbhavA / viSayeSu mAtRLA para kaMtAM prazAsthati '' - zrI zubhacaMdrAcAryajI kRta zrI zAnArNava "karijhaSamadhupA re zalabhamRgAdayo, viSayavinodarasena / haMta labhaMte re vividhA vedanA, bata pariNativirasena // haLIyA re sumirAbhavaH " - zrI vinayavijayajI kRta zAMtasudhArasa 200
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 194 zAnIno viSaya vairAgya ema tuM A manuSya lokanA tuccha kAmabhoganI vAMcchA kare che ! to tethI tane zI rIte tRSi upajaze ? sAgara jalathI je tRSA nathI chIpI, te gAgara jalathI kema chIpaze ? pANInA pUrathI samudra koI rIte tRpti pAme, IMdhanothI agni tRpti pAme,* paNa ati cirakALa bhogavela anaMta kAmabhogathI paNa prANI tRpti pAmato nathI, mATe AvA tRSNA-tApa upajAvanArA dAruNa viSaya sukhathI saryuM ! Ama A pudgalabhoga sarvathA azuci, anitya, duHkhamaya ane tRSNA tApa upajAvanAra ane hArUM svarUpa to he cetana ! parama zuci, nitya, parama sukhamaya ne AtmatRpti janya parama zAMti upajAvanArUM che, mATe tuM parapariNati rasa rUpa pudgala bhoganI Asakti choDI de, ne svasvarUpa rasanA bhogano AsvAda le ! ItyAdi prakAre viSaya vairAgya bhAvanA jenA hRdayamAM sadodita varte che evA jJAnIne kvacit pUrva prArabdhodaya janita upabhoga paNa baMdha nimitta na thatAM nirjarA ja thAya emAM zuM Azcarya ? ''huM choDI nija rUpa ramyo para pudagale, jhIlyo ulaTa ANI viSaya tRSaNA jale ! Azrava baMdha vibhAva karUM ruci ApaNI, bhUlyo mithyAvAsa doSa dauM para bhaNI... viharamAna bhagavAna ! suNo muja vinaMti.'' ''tyAgIne sahu parapariNati rasa rIjha jo, jAgI che nija Atama anubhava ISTatA re lo. saheje chUTI Azrava bhAvanI cAla jo, jAlima e pragaTI che saMvara ziSTatA re lo. jagatadivAkara.' zrI devacaMdrajI k je vidyAthI jIva karma bAMdhe che, te ja vidyAthI jIva karma choDe che.'' dravya upabhoga sAtA asAtA | | sukha duHkha AkRti mithyAdaSTi | rAgAdi sadbhAva | baMdha nimitta | a-nirjarA - samyagdaSTi jJAnI zrImad rAjacaMdra, aM. 753, (vyAkhyAna sAra) samyagdaSTi | rAgAdi abhAva | baMdha animitta nirjarA 'viSayaH kSIyane mo neMdhanaivika pAvara / pratyutaprollasacchakti bhUya evopavarddhate // aprAptatvabhramAduccairavApteSvapyanaMtazaH 1 hrAmamoLevu mULanAM samIA nopazAvRtti // ' - zrI yazovijayajI kRta 'adhyAtmasAra' 201
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have AcAryavarya amRtacaMdrajI nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA samayasAra kaLaza (2) prakAze che - anuSTup tad jJAnasyaiva sAmarthyaM virAgasya ca vA kila / yatko'pi karmabhiH karma bhuMjAno'pi na badhyate // 134 // te jJAnanuM ja sAmarthya, ne virAganuM vA khare ! je koI karmathI karma, bhogatAM ya baMdhAya nA. 134 amRta pada-(134) jJAna taNuM sAmarthya teha che, vA vairAgya taNuM ja khare ! karmothI je karma bhoga'tAM, koI na baMdhana sparza kare... jJAnataNuM sAmarthya. 1 bhogI chatAM ye yogI e to, jJAnI sAco jeha Thare, bhagavAna anubhava amRta siMdhu, nitya nimajjana teha kare... jJAnataNuM sAmarthya. 2 artha - - te kharekhara ! jJAnanuM ja sAmarthya che ane athavA virAganuM ja sAmarthya che, ke je koI paNa karmothI karma bhogavatAM chatAM baMdhAto nathI ! 'amRta jyoti' mahAbhASya jJAna vairAgya sAthe ane vairAgya jJAna sAthe hoya che, ekalAM na hoya.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 864 ''mahimA samyak jJAna kI, aru virAga bala joI, kriyA karata phala bhuMjateM, karama baMdha nahi koI.'' - zrI banA. kRta sa.sA. nirjarA a. 3 paramarSi amRtacaMdrajIe A pachInI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A parama tattva niSkarSa rUpa utthAnikA kaLaza prakAzyo che yatko'pi karmabhiH karma bhuMjAno'pi na zAnI abaMdha : jJAnanuM vadhyute - koI karmo vaDe karma bhogavatAM chatAM je baMdhAto nathI, te kharekhara ! sAmarthya vA vairAgyanuM sAmartha kAM to jJAnanuM ja sAmarthya che, kAM to virAganuM ja sAmarthya che, athavA jJAna-vairAgya e bannenuM sAmarthya che tad jJAnasyaiva sAmarthyaM virAgasya ca vAti / arthAt 'karmothI' mana-vacana-kAyAnI nAnA prakAranI upabhogAdi kriyAthI 'karmane' nAnA prakAranA pUrva karmanA udaya rUpa karmane 'koI' - akaLa svarUpavALo viralo zAnI bhogave che, chatAM karmothI baMdhAto nathI ! - e parama AzcaryakArI adbhuta ghaTanAnuM rahasya e che, ke te tema banavA pAme che te jJAnanA ja samarthapaNAne laIne ane (athavA) 'virAga'nA ja - vItarAga bhAvanA ja samarthapaNAne laIne banavA pAme che. - AkRti jJAna vA vairAgyanuM sAmarthya - karma bhogavatAM chatAM karmathI na baMdhAya banArasIdAsajIe ApelA sapta dRSTAMta - paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajInA A tattva amRtasaMbhRta kaLazanA bIjabhUta bhAvane sapta dRSTAMtathI ora bahalAvIne kavivara banArasIdAsajI potAnI ananya lAkSaNika zailIthI kave che ke - (1) jema rAjA 'kautuka svarUpa' - kutUhala svarUpa nIca karma kare te bhale 'kautukI' - kutUhalI kahevAya, paNa te rAjAne raMka koNa kahe ? (2) jema vyabhicAriNI vyabhicAra vicAre che, teno jAramAM ja prema che ne 202
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 134 bhartAthI - patithI tenuM citta "vAMke' - vakra che - ADuM gamana karanAruM che, (3) jema dhAva mAtA bAlakane - dhavarAve che, lAlana-pAlana kare che ane te bAlaka je ke tenA "aMkamAM' - khoLAmAM - utkaMgamAM che chatAM tene "oranuM' - pArakAnuM bALaka jANe che, tema jJAnavaMta nAnA bhAMti' - nAnA prakAranA kRtya kare che, paNa te te kriyAne 'bhinna' - AtmAthI jUdI mAne che, jethI karIne te nikalaMka' - niSkalaMka che, koI paNa prakAranA karma kalaMkathI rahita che, temaja - (4) jema rAta divasa kamala "paMkamAM ja' - kAdavamAM ja rahe che, tethI te "paMkaja' (paMkamAM janmela) kahevAya che. paNa te paMkaja'nI aMdara jarA paNa "paMka" nathI, (5) jema maMtravAdI "viSadhara' pAse - jherI nAga pAse "gAtra grahAve che' - potAnuM aMga karaDAve che, paNa maMtranI zaktine lIdhe te viSaDaMkha vinAno hoya che. (6) jema jIbha "cikanAI' - cIkAza rahe che chatAM aMge pote "rUkSa' - lUkhI ne lUkhI ja rahe che, (7) jema kanaka pAnImAM koIko aTaMka hoya che : - tema jJAnavaMta "karatUta' - kRtya kare che, paNa te te kriyAne bhinna' - AtmAthI judI mAne che, jethI karIne te "nikalaMka - niSkalaMka che. koI paNa prakAranA karma kalaMkathI rahita che - "taise jJAnavaMta nAnAbhAMti karatuti hAni, kiriyAkau bhinna mAne yAte nikalaMka hai." - amRtacaMdrajInA amRta bhAve jhIlatuM banArasIdAsajInuM amara kavana A rahyuM - "maiM bhUpa kautuka sarUpa kare nIca karma, kautukI kahAvai tAsau kauna kahe raMka hai? jaiseM vibhayArinI vicAre vicAra vAkau, bhArahasau prema bharatA sau cita baMka hai, jaisai dhAI bAlaka cuMghAI karai lAli pAli jAnai tAhi aura ko jadapi vAke aMka hai, taisai gyAnavaMta nAnA bhAMti karatUti ThAnai, kiriyA kau bhinna mAne yAte nikalaMka hai. jaisai teM nisavAsara kamala rahai paMka hI haiM, paMkaja kahAvai pai na vAA Dhiga paMka hai, jaisai maMtravAdI viSadharasIM gaNAve gAta, maMtrakI sakati vAke vinA viSa DaMka hai, jaiseM jIbha gaNe cikanAI rahai rUkhe aMga, pAnI meM kanaka jaiseM kAIko aTaMka hai,. taimeM gyAnavaMta nAnA bhAMti karatUti ThAnai, kiriyA kau bhinna mAne yAte nikalaMka hai.' - zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA.nA. nirjarA a. 4-5 Ama kautukI rAjAnI jema, vyabhicAriNInI jema, dhAva mAtAnI jema, paMkajanI jema, maMtravAdI gADInI jema, jIbhanI jema, sonAnI jema, nAnA vidha karma karatAM chatAM pApa sakhA bhoga tethI nyArA alepa asaMga rahenArA jJAnI karma kalaMkathI kharaDAtA nathI, te temanA jJAnanuM ja sAmarthya che athavA (ane) parama vairAgyanuM ja sAmarthya che. kAraNa ApaNe uparamAM vistArathI vicAryuM tema "viSaya vAsanA tyAgo cetana, sAce mArgane lAgo re.. ema niraMtara AtmAne udbodhana karanArA bhAvitAtmA jJAnI sArI peThe jANe che ke - bhoga pApano sakhA che, "kharekhara !" alakSmInI jenI sakhI che evI lakSmI buddhimaMtone AnaMdadAyaka thatI nathI', tema pApa jeno sakhA che evo bhoga vistara prANIone AnaMdadAyI thato nathI." arthAtu bhoganI ane pApanI evI gADha maitrI che ke jyAM jyAM bhogapravRtti che tyAM tyAM teno mitra pApa avazya hAjara hoya ja che, evA e banneno avinAbhAvI saMbaMdha che ane pApathI to duHkha ja che, to pachI jenAthI pAchaLamAM duHkha che evA pApasakhA bhogathI sukha kema thAya ? ulaTuM te bhogasukha prApta karavA jatAM AtmAnuM sukha TaLe che ne AtmAnuM kSaNe kSaNe bhayaMkara bhAvamaraNa thAya che. AvA pApasakhA bhoganI utpattimAM prAptimAM ane upabhogamAM sarvatra pApa pApa ne pApa ja che ane eTalA mATe ja AtmArthI mumukSane samasta bhoga pravRtti roganI jema varya ja che. ema jaNanArA saMvegaraMgI samyakardaSTi jJAnI samasta viSayabhoga pravRttithI satata dUra rahevA prayatnazIla rahe che. "na gralakSmIsakhI lakSmIryathAnandAya dhImatAm / tathA pApA tole dinAM movistaraH " - zrI haribhadrAcAryajI kRta yogadRSTi samuccaya' glo. 159 203
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "para vastumAM nahi muMjhavo, enI dayA mujane rahI, e tyAgavA siddhAMta ke pazcAtuM duHkha te sukha nahi. sukha prApta karatAM sukha TaLe che, leza e lakSe laDo, kSaNa kSaNa bhayaMkara bhAvamaraNe, kAM aho rAcI raho ?" - zrImad rAjacaMdrajI praNIta mokSamALA, pATha-67 zItala caMdanathI paNa upano, agni dahe jima vanane re, dharmajanita paNa bhoga IhAM tima, lAge aniSTa te manane re." - zrI yazovijayajI kRta yogadaSTi sajajhAya" AvA pApa sakhA bhogane jJAnI bhujaMganA "bhoga' (phe) jevA ane roga jevA gaNe che, eTaluM ja nahi paNa dharmajanita bhogane paNa aniSTa mAne che. kAraNake dharma thakI dharmajanya bhoga paNa anartha paNa upajelo bhoga prANIone prAye anartha arthe thAya che. caMdana thakI paNa hetuH apavAda rUpa satparuSo upajelo agni dajhADe ja che.' arthAtu dharmathI eTale zubha karmarUpa dharmakRtyathI upArjana karela puNayanA udayathI paNa devaloka-manuSya loka AdimAM je bhoga vistAranI prApti thAya che, te paNa ghaNuM karIne prANIone anartha rUpa thaI paDe che, kAraNake te tevA prakAre pramAda upajAve che. atre "prAye" - ghaNuM karIne ema kahyuM che te zuddha dharmane AkSepanArA - AkarSavArA evA puNayAnubaMdhI puNya phalanA bhogano apavAda sUcavavA mATe che, kAraNake temAM pramAdano ayoga hoya che, AtmasvarUpanA bhAnathI bhraSTapaNuM hotuM nathI. tIrthaMkara Adi uttama samyagudRSTi puruSa vizeSanI vAta nyArI che. teone aciMtya puNya saMbhArathI tIrthaMkara padavI Adi puNyaphala prApta thAya che ane gRhasthAvAsamAM paNa teo puNyAnubaMdhI puNyathI prApta thayela bhoga sAmagrIno upabhoga le che, to paNa teono te upabhoga atyaMta anAsakta bhAve hovAthI teo baMdhAtA nathI. jema sukI bhIMta para mATIno goLo coMTato nathI, tema niHsneha - anAsakta evA teone karmabaMdha thato nathI, paNa nirjarA ja thAya che, ne bhogakarmathI te chUTe che. kAraNake bhoga-paMkanI madhye rahyA chatAM teo jalamAM kamalanI jema sarvathA alipta ja rahe che, e emanuM AzcaryakAraka citra caritra che ! bIja prAkRta sAmAnya janone je bhoga baMdhanuM kAraNa thAya che, te A asAmAnya-asAdhAraNa atizayavaMta tIrthaMkarAdi samyagudRSTi puruSavizeSane nirAnuM kAraNa thAya che ! eTale sAmAnya prAkata koTinA janono niyama AvA asAmAnya puruSottamone lAgu paDato nathI. teo temAM apavAda rUpa (Exceptional) che. 'Exception Proves the rule' - apavAda niyamane siddha kare che, e aMgrejI kahevata atra ghaTe che. rAjamArge-dhorImArge to sahu koI cAlI zake che, paNa sAMkaDI keDI-eka padI para cAlavuM te koI viralAonuM ja kAma che. mATe Ajanma parama vairAgI evA tIrthaMkarAdi uttama samyagudRSTi puruSo bhoga bhogavatAM chatAM, temanuM citta to "dharmasAra ja' - dharmapradhAna ja hoya che, AtmadharmanI bhAvanAthI ja bhAvita ne vAsita hoya che. eTale AvA samartha jJAna-vairAgya saMpanna samyaguSTi mahAtmAone bhoga nirjarA hetu kema na hoya? nirjarA ja kema na hoya? rAga bhare jana mana raho, paNa tihuM kALa vairAga, citta tamArA re samudrano, koI na pAme to tAga... zrI zreyAMsa kRpA karo." - zrI yazovijayajI. "dharmAdapi bhavan bhogaH prAyo'naya dehinAm / vananA saMpUto dava hatAzanaH " zrI yogadRSTi samuccaya', zlo. 10 - 204
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 195 have jJAna sAmarthya darzAve che - jaha visamuvabhujaMto vejjo puriso Na maraNamuvayAdi / poggalakammassudayaM taha bhuMjadi Neva bajjhae NANI // 195 // vaidya maraNa jyama nA lahe re, viSa upabhuMjatAM ya; tyama pudgala karmodaya bhogave re, jJAnI na baMdhAya... re jJAnI nirjarA nitya karaMta. 195 artha - jema viSane upabhogavato vaidya puruSa maraNa nathI pAmato, tema pudgala karmanA udayane bhogave che, (paNa) jJAnI nathI ja baMdhAto. 195 __ AtmakhyAti TIkA atha jJAnasAmarthya darzayati - .. yathA viSamupabhuMjAno vaidyaH puruSo na maraNamupayAti / pudgalakarmaNa udayaM tathA bhuMkte naiva badhyate jJAnI // 195 // yathA kazcidviSavaidyaH tathA pareSAM maraNakAraNaM ajJAninAM rAgAdibhAvasadbhAvena baMdhakAraNaM viSamupabhuMjAno'pi pudgalakarmodayamupabhuMjAno'pi amoghavidyAsAmarthena amoghajJAnasAmarthyAt niruddhatacchaktitvA rAgAdibhAvAnAmabhAve sati niruddhatacchaktitvAt tra mriyate, na vadhyate jJAnI 1994 AtmakhyAti TIkArya jema koI viSavaidya tema jJAnI parone maraNakAraNa evuM ajJAnIone rAgAdi bhAvanA sadbhAvathI baMdhakAraNa evo viSa upabhogavato chatAM, pudgala karmodaya upabhogavato chatAM, amogha vidyA sAmarthyathI amogha jJAnasAmarthyathI tenI zaktinA niruddhapaNAne lIdhe rAgAdi bhAvono abhAva sate tenI zaktinA niruddhapaNAne lIdhe nathI maratoH nathI baMdhAto. 195 garbhAvanA - matha - have jJAnasamartha rati - jJAnanuM sAmarthya - samarthapaNuM darzAve che - yathA viSamuvmuMnAno. vaidyaH puruSa: - jema viSa upabhuMjato - upabhogavato vaidya puruSa mai na 35yAti - maraNane nathI pAmato, tathA jJAnI - tema jJAnI punarmaLa aaN muMvatte - pudgala karmanA udayane bhogave che, (paNa) naiva vadhyate - bIja baMdhAto. ti jAthA lAbhamAvanA ll12ll yathA vat viSavaidya: - jema koI viSavaidya jevAM maLavAra - parone - bIjAone maraNakAraNa evuM viSamumuMgAnokari - viSa upabhuMjato - upabhogavato chatAM, na brijare - nathI marato, zAne lIdhe ? samovavidyAsAmana niruddhataRvittavAta - amogha - acUka - avaMdhya vidyAnA sAmarthyathI - samarthapaNAthI "niruddha' - 205
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti mahAbhASya pUrNa jJAnI zrI RSabhadevAdi puruSone paNa prArabdhodaya bhogavya kSaya thayo che." "aviSama pariNAmathI jemaNe kALakTa viSa pIdhuM evA zrI RSabhAdi parama puruSone namaskArapariNAmamAM to je amRta ja che, paNa prathama dazAe kALakUTa viSanI peThe muMjhave che evA zrI saMyamane namaskAra." - zrImad rAjacaMdra, aM. 494, 588, 808 atre zAstrakartAe viSavaidyanA dAMtathI jJAnanuM sAmarthya darzAvyuM che ane A dagaMtano biMba pratibiMba bhAva sAMgopAMga vivarI dekhADI "AtmakhyAti'sUtrakartAe AnuM paramArtha gaMbhIra ananya vyAkhyAna karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - jema koI bhaviSa vaidya' - viSamaya jherI auSadhino cikitsaka che, te parone - bIjAone je maraNanuM kAraNa thAya evuM viSa - jhera upabhogavatAM chatAM, nathI marato, zAne lIdhe ? "amogha vidyA sAmarthyathI niruddha tatu zaktipaNAne lIdhe' - avidyA sAmana niruddhatachattivAta, viSano utAra karyA vinA rahe nahi evA "amogha' - jJAnanuM amogha sAmarthyaH acUka - avaMdhya "vidyA sAmarthyathI' - vidyA prabhAvathI - vidyA zaktithI - viSavaidyanuM dRSTAMta vidyA balathI te viSanI zaktinA "niruddhapaNAne lIdhe' - nitAMtapaNe sarvathA saMdhAI javApaNAne lIdhe. tema "jJAnI" - AtmajJAna jene uparyuM che evo jJAnI, ajJAnIone' - Atma ajJAnIone je rAgAdi bhAvonA sadabhAvathI - hovApaNAthI - "ITrimAnasanmAvena vaMdhAra' - baMdhanuM kAraNa thAya evo pudgala karmodaya upabhogavatAM chatAM, nathI baMdhAto, zAne lIdhe ? "amogha jJAna sAmarthya thakI rAgAdi bhAvono abhAva sate niruddha tatva zaktipaNAne lIdhe' - karma viSano utAra karyA vinA rahe nahi evA "amogha" - acUka - avaMdhya "jJAna sAmarthya thakI' - jJAna prabhAva thakI - jJAna zakti thakI - jJAnabala thakI rAgAdi bhAvono abhAva - nahi hovApaNuM sate te pugala karmodayanI zaktinA "niruddhapaNAne lIdhe' - nitAMtapaNe sarvathA ruMdhAI javApaNAne lIdhe - amara jJAnasAmata rImivAnAmamAve sati niruddhataviktavat | AtmakhyAtikAranI A vyAkhyA parama paramArthagaMbhIra che ane te atIva upayogI hovAthI teno marma samajavA vizeSa vicAraNA karIe. viSayane viSanI upamA barAbara ghaTe viSanuM kAraNa che. viSaya e jIvanA AtmasvarUpane haNanAruM bhayaMkara viSama viSa che, bIjo viSa to ekavAra ja mATe, paNa A viSaya hAlAhala to anaMta janmamaraNa, karAvI anaMtavAra mAre che. viSanuM bhakSaNa je kare che tenuM avazya maraNa thAya che, paNa je viSanuM mAraNa" jANe che te viSavaidyanuM kvacit viSabhakSaNa chatAM maraNa thatuM nathI, tema viSaya-viSanuM je sevana kare che tenA AtmAnuM rAgAdi doSathI AtmaguNanI ghAta thavArUpa bhAvamaraNa thAya che, paNa je te viSanuM asaMga zuddhopayoga rUpa mAraNa jANe che te viziSTa jJAnInuM kvacita viSaya sevana chatAM rAgAdi doSanA abhAve Atma svarUpanI ghAtarUpa bhAvamaraNa thatuM nathI. amogha vidyA sAmarthyathI viSanI zakti niraMdhAI javAthI jema viSavaidya marato nathI, tema zuddhAtmAnubhUtimaya amogha jJAnasAmarthyathI viSayanI zakti niraMdhAI nirudhAyela - nitAMtapaNe sarvathA rodhAyela tatu zaktipaNAne lIdhe, te viSanI zaktinA niruddhapaNAne lIdhe. tathA - tema, jema A dezaMta tema A dANatika - ajJAninAM - ajJAnIone rakhiAvasAvena - rAgAdi bhAvonA sadubhAvathI - hovApaNAthI vaMdhakkA - baMdha kAraNa evA pusnAnayamumuMnAnos - pudagala karma udayane upabhuMjato - upabhogavato chatAM, jJAnI na vadhyate - jJAnI nathI baMdhAto, zAne lIdhe ? moSajJAna sAmaththAta - amogha - acUka - avaMdhya jJAna sAmartha thakI IrDha mAvAnAmamAve sati - rAgAdi bhAvono abhAva sate - nahi hovApaNuM hotAM niruddhatiRktitvata - niruddha tatu zaktipaNAne lIdhe, te pudgala karmodayanI zaktinA niruddhapaNAne lIdhe - nitAMta paNe sarvathA ruMdhAI javApaNAne lIdhe. // rUti "gAtmati' gAmamAvanA ll116ll 206
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMka: samayasAra gAthA 195 javAthI jJAnI baMdhAto nathI. arthAt viSayopabhoga sAmAnyapaNe viSa samAna ja che e niyama che, paNa te viSane paNa amogha jJAna sAmarthyathI nirviSa banAvI denArA koI apavAda rUpa samartha jJAnavizeSane te viSa samAna pariNamatuM nathI e apavAda che ane e apavAda paNa jJAnInA zuddhAtmAnubhUtimaya jJAnanuM athavA saMvedana rUpa nizcaya "vedya saMvedya" padanuM apUrva sAmarthya - asAdhAraNa baLavAnapaNuM sUcave che. AkRti viSa vaidya viSa upabhogavatAM chatAM mare nahi amogha vidyA sAmarthya niruddhathI viSa zakti hovAthI vALI : : jJAnI pud. karma udaya upabhogavatAM chatAM baMdhAya nahi amogha zAna sAmarthyathI rAgAdi bhAvono abhAva hovAthI pUrvokta pApa sakhA bhoganI vAta to dUra rahI, paNa sAmAnyapaNe puNyAnubaMdhI puNya rU5 dharma janita bhoga paNa anartha rUpa thaI paDe e niyama che, chatAM samyagudRSTi hota AsavA parisavA jJAnI puruSavizeSane tema nathI thato e apavAda che. atre caMdananuM pUrvokta daSTAMta ghaTe che. caMdana je ke svabhAvathI zItala ja che, chatAM caMdanano agni vanane bALe ja che, kAraNake tevo teno svabhAva che. tema dharma paNa svabhAve zItala - zAMtiprada chatAM, dharmajanita bhoga paNa aMtara dAha upajAve ja che. kvacita apavAde caMdanano agni maMtrathI saMskAravAmAM AvatAM maMtrasiddha vidyAdhara puruSane nathI paNa dajhADato. tema koI aparvAdarUpa tIrthaMkarAdi samyagu dRSTi jevA uttama puruSavizeSane dharmajanita bhoga anarthahetuM nathI paNa thato. kAraNake tevA AtyaMtika jJAnabhAvanAthI bhAvitAtmA te Atma-vidyAdhara puruSoe anAsakta bhAvathI vAsanAnuM viSa kADhI nAMkhyuM hoya che, eTale temane bhoganuM jhera caDatuM nathI ! bIjA ajJAnI janone je AzravanuM - karma AgamananuM kAraNa thAya che, te ja teone parizravanuM - karma nirgamananuM kAraNa thAya che ! "ne mAyA se rivA, ne parisaMvA te mAsavA " - zrI AcArAMga sUtra hota AgnavA parignavA, nahi InameM saMdeha, mAtra dRSTi kI bhUla hai, bhUla gaye gata eha." - zrImad rAjacaMdrajI (hAthanoMdha). je kaMI udaya Ave te avisaMvAda pariNAme vedavuM evuM je jJAnInuM bodhana che te amAre viSe nizcaLa che, eTale te prakAre vedIe haiye, tathApi IcchA to ema rahe che ke alpakALane viSe eka samayane viSe je te udaya asattAne pAmato hoya to ame A badhAmAMthI uThI cAlyA jaIe, eTalI mokaLAza AtmAne varte che. ** gRhasthapaNuM paNa vanavAsIpaNe bhAya evo Akaro vairAgya varte che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (340), 484 A uparathI phalitArtha e che ke samyagRSTi puruSane dharmajanita bhoga paNa manane aniSTa lAge che, puNyodayathI sAMpaDela bhoga paNa Akaro lAge che, kAraNake te sArI peThe samaje che ke - A viSaya bhoga AtmAne pramAdanA - svarUpabhraSTa karavAnA kAraNa che, mATe tenI aMDAse paNa utaravA yogya nathI. ema samajI te viSaya bhoga Icchato ja nathI ane tethI sadA bhAgato ja phare che. paNa pUrva prArabdhodayathI kvacit tema na banI zake, to satata cetato rahI anAsakta bhAve - anAtmabhAve bhogavI te karmane kheravI nAMkhe che - nirjarI nAMkhe che, paNa baMdhAto nathI ! kAraNake te zuddha AtmasvarUpano daSTA - jJAtA hoI, pudgalanI bAjImAM sapaDAto nathI ane A badho rUpa-rasa-gaMdha-sparza-zabdamaya pudgalano tamAso che, "avadhU! naTa nAgaranI bAjI" che ema jANI, maphatamAM AnaMda mANato te avinAzI jaNe pudagala jAlano tamAso joI rahyo hoya ema kevaLa dRSTAbhAve - sAkSIbhAve varte che. aMze hoya IhAM avinAzI, padagala jala tamAsI re. cidAnaMda ghana suyaza vilAsI, te kima parano AzI re ?'' - zrI yazovijayajI kRta "yogadRSTi sajhAya' - 207
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jagatane, jagatanI lIlAne beThA beThA maphatamAM joIe chIe." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 15 besI svarUpanA ghara mAMhi, yogI sAkSI bhAve AMhi, pudgala jAla tamAso juve, lIlA lahera maphata anubhave." - yogadRSTi kaLaza', 125 (svaracita) ane AvI jJAnadazA paNa kyAre prApta thAya che ? jyAre zuddha AtmAnubhUtimaya nizcaya samyagudarzana prApta thAya che tyAre, jyAM vedya vastunA samyaka saMvedanarUpa-AtmasaMvedana rUpa nizcaya "vedya saMvedya" pada pragaTe che evI sthirA-kAMtA Adi nizcaya samyagRSTi prApta thAya che tyAre. AvI ucca yogadaSTi rUpa jJAnadazAne pAmelA apavAdarUpa samyagudRSTi jJAnI puruSone bhoga paNa AtmabAdhaka thatA nathI. je bhoga sAgaramAM bhogI DabI mare che tene AvA samartha yogI zIdhra tarI jAya che ! je bhogathI bIjAnA bhoga mare che, te bhoga paNa AvA uttama yogIne ucca yogadazA saMpanna yogabAdhaka thatA nathI, bhavahetu thatA nathI ! kAraNake "A kAMtA* dRSTimAM zAnInuM jJAna sAmarthya karmAkSipta paNAthI bhogazakti nirbala hoya che, te niraMtara svarasathI pravartatI evI balIyasI dharmazaktine haNatI nathI - dIpane je vAyaro bUjhAvI nAMkhe che, te prajvalita evA dAvAnalane bUjhAvI zakato nathI, paNa ulaTo tene sahAyatA ja kare che. tema atre bhogavyA vinA chUTako ja nathI evA karmano kSaya thato hovAthI baLavAnuM dharmazaktine bhogazakti sahAyatA ja kare che, paNa nirbaLapaNAne lIdhe teno virodha karatI nathI. hAthIne magataruM zuM karI zake ? mahAmallane nirbala bAlaka zuM karI zake ? je ke pAMcamI sthirA dRSTimAM paNa jJAnInI tAkAta eTalI badhI hoya che ke tene bhogo kaMI karI zake ema nathI, to paNa tyAre haju kaMIka aMze paNa pramAdanI saMbhAvanA che. paraMtu A chaThThI kAntA dRSTimAM to dhAraNA vaDe karIne jJAnanuM evuM parama baLavAnapaNuM thayuM hoya che, ke te bhogo paNa. leza paNa pramAda upajAvI zakatA nathI ! zuddhopayoga bhAvanAnuM eTaluM badhuM prabalapaNuM hoya che ke te bhogo paNa zuddhAtmAnubhUtithI pramatta karI zakatA nathI. arthAtu bhoga maLe paNa tevo viziSTa jJAnI : vasvarUpathI pramatta-bhraSTa thato nathI, svarUpa sthita apramatta ja rahe che, evo te baLavAnuM jJAna sAmarthya saMpanna hoya che. Avo apramatta gRhastha yogI paNa paramArthathI bhAvasAdhu ja che ane tevA jJAna sAmarthya saMpanna zuddhAtmAnubhavI bhAvayogIne rAgAdi bhAvonA abhAve bhogo paNa baMdhahetu na thAya emAM Azcarya zuM? ** "vairAgya bhAvanAe vede tene udaya kahevAya, IcchA sahita bhogave ane udaya kahe te to zithilatAnA ane saMsAra rajhaLavAnA hetu thAya." "pote tyAga karI zake nahIM ane bahAnA kADhe ke mAre aMtarAyo ghaNA che. dharmano prasaMga Ave tyAre "udaya" che ema kahe. "udaya udaya' kahyA kare, paNa kAMI kuvAmAM paDato nathI. gADAmAM beTho hoya ane ghAMca Ave to sAcavI saMbhALIne cAle. te vakhate udaya bhUlI jAya. arthAtu potAnI zithilatA hoya tene badale udayano doSa kADhe che." - zrImad rAjacaMdra, 43, upadeza chAyA (57) simyagudRSTi jJAnI * "dharmazakti na hatyasyAM bhogazakti balIyasIm / tti rIvAdo vApu parvatanta na sUvAnA " - zrI yazovijayajI kRta (A.tA. 24-15 208
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 196 have vairAgya sAmarthya darzAve che - jaha majaM pibamANo aradibhAveNa majadi Na puriso / dabuvabhoge arado NANI vi Na bajjhadi taheva // 196 // madya arati bhAve pIto re, mada na lahe nara jema; jJAnI arata dravyaupabhogamAM re, na ja baMdhAye tema... re jJAnI nirjarA nitya kareta. 196 artha - jema arati bhAve karIne madya pIto puruSa mada nathI pAmato, temaja dravya upabhogamAM arata jJAnI paNa nathI baMdhAto. __ AtmakhyAti TIkA atha vairAgyasAmarthya darzayati - .. yathA mayaM piban aratibhAvena mAdyati na puruSaH / dravyopabhoge arato jJAnyapi na badhyate tathaiva // 196 // yathA kazcit puruSaH tathA rAgAdibhAvAnAmabhAvena maireyaM prati pravRttatIvrAratibhAvaH san sarvadravyopabhogaM prati pravRttatIvravirAgabhAvaH san maireyaM pibannapi tIvrAratibhAvasAmarthyAt viSayAnupa/jAno'pi tIvravirAgabhAvasAmarthyAt na mAdyati, na vadhyate jJAna |11ddA AtmakhyAti TIkArya jema koI puruSa tema jJAnI rAgAdi bhAvonA abhAve karIne maireya (madirA) prati sarva dravyopabhoga prati pravRtta tIvra arati bhAvavALo sato pravRtta tIvra virAga bhAvavALo sato maireya (madirA) pItAM chatAM, viSayo upabhogavatAM chatAM, tIvra aratibhAva sAmarthya thakI tIvra virAgabhAva sAmarthya thakI nathI mada pAmatoH nathI baMdhAto. 196 AmAvanA : matha - have vairAgyasAmarza Tuti - vairAgyanuM sAmarthya - samarthapaNuM darzAve che - nada yathA - jema raDhimAve - aratibhAvena - aratibhAvathI manna vimA - mA~ pivana madya pIto puriso - puruSa: - puruSa maTi - 1 madhati - nathI mada pAmato, tadeva - narthava - temaja hebuvamone ravo nA vi - dravyoporo karato jJAnya - dravyopabhogamAM arata jJAnI paNa na varbsaTi - ra vadhyare - nathI baMdhAto. | ta yA vAtmabhAvanA 198ddA. yathA - jema zcita puruSa: - koI puruSa prati pravRttatIvrAratibhAvaH sana - maireya - madya prati pravRtta tIvra arati bhAvavALo sato, pivannara maireya - madha pItA chatAM, mAghati - mada nathI pAmato, zAne lIdhe ? tIvrAratibhAva samatu - tIvra - utkaTa arati bhAvanA sAmarthyane lIdhe. tathA - jema A daSTAMta tema A dArzatika - jJAnI - jJAnI rAmAvAnAmamAvena - rAgAdi bhAvonA abhAve karIne sarvadravyomAM prati pravRttatIvravirAjumAva: san - sarva dravya upabhoga prati pravRtta tIvra virAga bhAvavALo sato, viSayAnupamuMnAno pi - viSayone upabhuMjato - upabhogavato chatAM, vadhyatve - nathI baMdhAto, zAne lIdhe ? tIvra virAmavisAmarthAt - tIvra virAga bhAvanA sAmarthyane lIdhe. || ti "gAtmati' mAtmabhAvanA II91ddA. 209
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASya ''eka kSaNavAra paNa A saMsargamAM rahevuM gamatuM nathI.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 399 vairAgyanuM sAmarthya - ''saMsAra spaSTa prItithI karavAnI IcchA thatI hoya to te puruSe jJAnInAM vacana sAMbhaLyAM nathI. athavA jJAnI puruSanAM darzana paNa karyAM nathI, ema tIrthaMkara kahe che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (771), 454 ahIM vairAgyanuM sAmarthya maireya madyapAyinA dRSTAMtathI darzAvyuM che ane AtmakhyAtikartAe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI teno sAMgopAMga biMbapratibiMba bhAva vivarI dekhADI pa2ma paramArtha prakAzyo che - jema koI puruSa che. tene 'maireya' magha pratye 'tIvra' tIkSNa ugna - utkaTa uddAma 'aratibhAva' aNagamo - abhAvo - aci - arocaka bhAva 'pravRtta' che - pravartelo che, prakRSTapaNe vartI rahelo che. maireyaM prati pravRttatIvrAratibhAvaH san - evo magha prati tIvra aratibhAva pravRtta thayelo sato te puruSa te magha pItAM chatAM, tIvrAratibhAvasAmarthAt tIvra aratibhAva sAmarthya thakI' - utkaTa arocaka bhAvanA prabhAva thakI - ugra abhAvA thakI, nathI mada pAmato, arthAt tene madyano mada-nazo nathI caDato, tema 'jJAnI' jene bhedavijJAna thakI AtmAnA svarUpanuM jJAna upajyuM che evo AtmajJAnI che, tene 'rAgAdi bhAvono abhAva' varte che rAga-dveSa-moha bhAvanuM nahi hovApaNuM che, koI paNa parabhAva pratye ene ISTa buddhirUpa rAga nathI, aniSTa buddhirUpa dveSa nathI, ahaMtva - mamatva buddhi rUpa mUrchA moha nathI. eTale rAvimAvAnAmamAvena rAgAdi bhAvonA abhAve karI sarva dravya upabhoga prati' AtmAthI atirikta samasta dravya mAtranA upabhoga pratye tene 'tIvra' - tIkSNa - ugra - utkaTa - uddAma 'virAgabhAva' vigatarAga bhAva - vItarAga bhAva - virati bhAva 'pravRtta' che pravartelo che, prakRSTapaNe vartI rahelo che. eTale sarvadravyopamomAM prati pravRttatIvravirAgabhAva: san sarva dravyopabhoga prati tIvra virAga bhAva pravRtta thayelo sato te jJAnI, viSayo upabhogavatAM chatAM, tIvraviAbhAva' sAmarthyAt 'tIvra virAgabhAva sAmarthya thakI' - utkaTa vItarAga bhAvanA - vairAgya bhAvanA prabhAva thakI uddAma virati bhAvanA baLavAnpaNA thakI, nathI baMdhAto. arthAt jene magha prati tIvra aratibhAva pravarto che, evo koI madya pItAM chatAM, je mada pAmato nathI, te jema tenA te tIvra arita bhAvanuM sAmarthya che, tema jene sarva dravyopabhoga prati tIvra virAga bhAva pravarto che, evo jJAnI viSayopabhoga chatAM, je baMdhAto nathI, te tenA te tIvra virAgabhAvanuM sAmarthya che. A tattvagaMbhIra vyAkhyAno have vistArathI vicAra karIe. - - - - - - jJAnIno parama vairAgya jene je pratye tIvra 'arati' (ratino abhAva) bhAva hoya che te tenAthI 'virati' pAme che virame che nivarte che, te pratye pravarttato nathI vA pravartAvA Icchato paNa nathI, chatAM parANe te pratye pravRtti karavI paDe to paNa teno te tIvra aratibhAva kAyama ja che ne te pravRttinuM phaLa te pAmato nathI. tema jJAnIne sarva dravyopabhoga prati tIvra virAgabhAva ja - tIvra virati bhAva ja hoya che, te te viSayopabhogathI 'virati' pAme che virame che - nivarte che, te pratye pravartato nathI vA pravartAvA Icchato nathI, chatAM parANe te pratye pravRtti karavI paDe to paNa teno te tIvra virAgabhAva - tIvra viratibhAva kAyama ja che ne te viSayopabhoga pravRttinuM baMdha-phaLa pAmato nathI. Ama abaMdha evA jJAnI samyagdaSTine sarva dravyanA upabhoga pratye tIvra virAgabhAva ja - parama vairAgya ja varte che, jJAnI samyagdaSTi 'zruta viveka thakI sarva AtmabAhya bhAvone tattvathI mAyAjala jevA gaMdharvanagara jevA svapra jevA dekhe che.' - - 210 "mAyAmarIcigandharvanagarasvapnasaMnibhAn 1 vAhyAnu pati tattena mAvAnuM zrutavivetaH / / " - zrI haribhadrAcAryajI kRta 'yo.de.sa.' zlo. 156 =
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 196 AkRti madya pAyaka jJAnI madya pItA chatAM tIvra arati bhAva sAmarthya thakI viSayo upabhogavatA chatAM tIvra virAgabhAva sAmarma thakI nathI mada pAmato nathI baMdhAto kAraNake samyagRSTi puruSa bhAve che ke - A sarva jagAla mRgatRSNA jevI che, mRgajala jevI - jhAMjhavAnA pANI jevI mithyA AbhAsa rUpa mRgajala jema mithyA che tema che. zAnInI vairAgya-bhAvanA A deha-gRhAdi sarva AtmabAhya bhAvo mRgajala jevA mithyA che, te potAnA nathI, chatAM aviveka rUpa dehAdhyAsathI - mithyAbhAsathI - asata kalpanAthI potAnA bhAse che ! eTale mRga-pazu jevo mUDha jIva tene potAnA gaNI, te meLavavAnI durAzAthI, tenI pAchaLa "jetI mananI re doDa' - jeTaluM doDAya teTaluM doDe che. paNa je vastu vastutaH potAnI che ja nahi, te kema hAthamAM Ave ? athavA to A dehagRhAdi bhAvo gagananagara jevA che, AkAzamAM racAyelA nagara" jevA che ! IdrAlIA AkAzamAM nagara racanAno khoTo bhAsa ubho karAve che. paNa te mithyAbhAsa rUpa nagara to kSaNavAramAM kyAMya "chu" thaI jAya che ! kyAMnuM kyAMya alopa thaI jAya che ! vaLI AkAzamAM addhara nirAdhArapaNe evuM nagara racavuM azakya che ! havAmAM jillA bAMdhavA (castle in air) asaMbhavita che, zekhacallInA vicAra jevA mithyA kalpanAnA ghoDA che ! tenI jema A deha - gRha Adi bAhya padArtho kSaNabhaMgura ne mithyAbhAsa rU5 che, kSaNavAramAM hatA na hatA thaI jAya che. gagananagara jevA A dehAdi kharekhara ! AtmAthI bAhya che, parabhAva che, tenI sAthe paramArthathI A AtmAne kAMI levAdevA nathI. chatAM A dehAdi sAthe kaMI paNa saMbaMdhanI kalpanA te AkAzamAM nagara racanA jevI mithyA kalpanA mAtra che. * kharekhara ! "dehomAM AtmabuddhithI putra, strI Adi kalpanAo upajI che ane tenA vaDe AtmAnI saMpatti mAnatuM jagatu are ! haNAI gayuM che." athavA A deha-gRha Adi AtmabAhya padArtho svapra samAna che. svapramAM dIThelI vastu jema jAgrata avasthAmAM dekhAtI nathI, mithyA jaNAya che, tema ajJAna rUpa svama dizAmAM dekhAtI A dehAdi kalpanA AtmajAgrati rUpa jJAnadazAmAM vAstavika dekhAtI nathI, mithyAbhAsa rUpa jaNAya che. game tevuM suMdara svama AvyuM hoya ane temAM game tevA uttama bhoga bhogavyA hoya, chatAM tene kSaNavAramAM vilaya thatAM vAra lAgatI nathI ane "hAya ! te bhoga cAlyA gayA ne amArA bhoga maryA ! - evo mithyA kheda manamAM bAkI rahe che ! tema A deha-gRhAdino suMdara yoga thayo hoya ane cakravartI AdinI Rddhi prApta thaI uttama bhogonI vipulatA sAMpaDI hoya, to paNa te sarva kSaNavAramAM svamAnI jema daSTanaSTa thaI jAya che. ne hAya ! A mhArA bhoga cAlyA gayA, evo vasavaso manamAM rahI jAya che ! "bhIkhArIno kheda e mananIya dRSTAMta atra barAbara lAgu paDe che. koI eka bhIkhArIne svapramAM uttama rAjavaibhava sAMpaDyo che. ne pachI "gagananagarakalpaM saMgamaM vallabhAnAM, jaladapaTalatulyaM yauvanaM vA dhanaM vA / raMganarzarIra vani vipulatAna, gavati sanataM vitri saMsAravRtta che" - zrI zubhacaMdrAcAryajI kRta zrI jJAnArNava "deheSvAtmaSiyA jAtAH putrabhAryAdikalpanAH / saMttimAtranAma cale. dA ta ga ." - zrI pUjyapAdasvAmIjI kRta samAdhizataka "aho bhavyo ! bhIkhArInAM svapra jatAM saMsAranAM sukha anitya che, svapramAM jema te bhIkhArIe sukha samudAya dITho ane AnaMda mAnyo tema pAmara prANIo saMsAra svamanA sukha samudAyamAM AnaMda mAne che. jema te sukha samudAya jAgRtimAM mithyA jaNAyA tema jJAna prApta thatAM saMsAranAM sukha tevAM jaNAya che. svamanA bhoga na bhogavyA chatAM jema bhIkhArIne khedanI prApti thaI, tema mohAMdha prANIo saMsAranAM sukha mAnI bese che ane bhogavyA sama gaNe che. paraMtu pariNAme kheda, durgati ane pazcAttApa le che, te capaLa ane vinAzI chatAM svamanAM kheda jevuM tenuM pariNAma rahyuM che. e uparathI buddhimAna puruSo Atmahitane zodhe che." - paramatattva dekhA zrImad rAjacaMdrajI praNIta mokSamALA (bAlAvabodha) pATha-42 211
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti te svapramAM ne svapramAM romAMca anubhave che, tyAM aphasosa ! vaccamAM vighna Ave che gAjavIjano gaDagaDATa thAya che, ne tenuM svapnA adhUrUM rahe che, teno kheda mAtra avazeSa rahe che ! Ama A saMsAra kharekhara ! svaprA jevo che, mATe 'prANI A ! bhajI lene kiratAra, A to sapanuM che saMsAra.' ItyAdi prakAre niraMtara vairAgya bhAvanA bhAvatA A samyagdaSTi jJAnI puruSane A samasta saMsAra svapra jevo, mRgajaLa jevo, gagana nagara jevo, ne upalakSaNathI eTha jevo, dhULa-rAkha jevo, kAjaLanI koTaDI jevo bhAse che. kAraNake svapra rUpa ajJAna dazA vyatIta thaI, tene jJAnarUpa jAgrata dazA prApta thaI che. ''sakaLa jagat te eThavat, athavA svapra samAna; kahIye jJAnidazA, bAkI vAcA jJAna.'' - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi jAgIne jouM to jagata dIse nahi, uMghamAM aTapaTA bhoga bhAse, citta caitanya vilAsa tadrupa che, brahma laTakAM kare brahma pAse.'' - zrI narasiMha mahetA ''vidyuta lakSmI prabhutA pataMga AyuSya te to jaLanA taraMga, puraMdarI Apa anaMga raMga, zuM rAciye tyAM kSaNano prasaMga. "" - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI bhAvanAbodha ane eTale ja vedya sva-52 vastunuM AtmasaMvedana rUpa naiRRyika vegha saMvegha' pada prApta thayuM che evA A zuddhAtmAnubhavI jJAnI samyagdaSTine sarva paradravya pratye 'virati' varte che. 'virati' eTale vigatA rati yasyAH jemAMthI rati-rAga-prIti vigata che - cAlI gaI che te 'virati', arthAt virAga-vairAgya-vItarAgapaNuM. 'jJAnasya phalaM virati' viratinA be artha - jeno je vastu pratye rAga vigata thayela che 'virati' upajela che, te te vastu pratye pravRtti kema kare ? na ja kare, eTaluM ja nahi paNa te vastuthI virame aTake virati kare, arthAt te vastuthI virAma pAme. Ama paravastuthI viramavuM - virAma pAmavo virati karavI e 'virati'no bIjo artha thayo. prathama arthamAM je virAga pAmavA rUpa 'virati' che tenuM sahaja svAbhAvika pariNAma bIjA artha pramANe virAma pAmavA rUpa 'virati' che, je prathama prakAranI 'virati' pAme che te bIjA prakAranI virati pAme che ane Ama 'jJAnanuM phala virati' - jJAnasya chatuM virati - e sUtra caritArtha bane che. . - - je kharekharo zAnI hoya che tene sarva parabhAva pratye virAgabhAva rUpa viratibhAva varte ja che ane eTale ja bhAvathI to te sarvabhAvathI virAma pAmavA rUpa virati bhAvane bhaje ja che ane dravyathI virati paNa kare che vA karavA Icche ja che. yadi banne arthamAM bhAvathI virati chatAM pUrva karmanA doSathI dravyathI virati karavAnuM na banI zake - pUrva prArabdhanA yogathI bhoga pravRtti karavI paDe to paNa tenI te bhoga pravRtti 'tama lohapadanyAsa* jevI eTale ke tapelA loDhA para paga mUkavA jevI hoya che. jema tapelA loDhA para paga mUkatAM tarata ja AMcako anubhavAya che, paga tyAM jhAjho vakhata sthiti karato nathI, tarata ja ApoApa pAcho kheMcI levAya che, tema A mahAtmA samyagdaSTi puruSa eTalo badho pApabhIru hoya che, bhogasakhA pApathI eTalo badho Darato rahe che ke kvacit karmanA aparAdhane lIdhe paNa jo jANatAM - ajANatAM paNa bhoga nimittaka hiMsAdi pApamAM kaMI pravRtti thaI jAya, to te tarata ekadama AMcako anubhave che, pApamAM te jhAjho vakhata Takato nathI, tyAMthI te tatkSaNa ja pAcho vaLI jAya che - pratikramI jAya che. - 'tA loha padanyAsa' vRtti H kAyapAtI paNa cittapAtI nahi "ato'nyaduttarAsvasmAt pApe karmAgaso'pi hi / tamanoharavAsatulyA vRtti hrAvivavi / / " - zrI 'yogadaeNSTi samuccaya' zlo. 70 212
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 196 "e pada graMthi vibhedathI jI, chellI pApa pravRtti; tapta loha pada dhRti samI jI, aMta samaya nivRtti... manamohana jinajI." - zrI yazovijayajI kRta "yogadRSTi sajajhAya" ane te bhoga pravRtti paNa te atyaMta nIrasapaNe - aMtaraMga khedapaNe kare che, AtmabhAvathI to karato ja nathI, nirdhvasa pariNAmathI karato nathI, paNa pUrvakarmathI prerAIne jo vitta ja rana parANe - na chUTake karavI paDe to AtmAne niMdato sato kare che. A samyagu tIrthakarAdi daSTAMta dRSTi jIva zrI haribhadrasUrijIe yogabiMdumAM kahyuM che tema kAyapAtI ja hoya che, paNa te cittapAtI to hoto ja nathI. arthAt kAyAthI ja enuM patana thAya che eTale ke kAyAmAtrathI ja te kvacita pApamAM paDe - pApakriyA kare, paNa cittathI to tenuM kadI pApamAM patana thatuM ja nathI. kAraNake te bhinnagraMthi samyagudRSTi puruSanuM citta mokSamAM hoya che ne zarIra saMsAramAM hoya che - "mokSe vitta kare tanu:' eTale teno sarva ja yoga - dharma arthAdi saMbaMdhI vyApAra yogarUpa ja hoya che. zrI kRSaNAdikanI kriyA udAsIna jevI hatI. je jIvane samyakta utpanna thAya, tene sarva prakAranI saMsArI kriyA rasarahitapaNe thavI saMbhave che. ghaNuM karI evI koI paNa kriyA te jIvanI hotI nathI ke jethI paramArthane viSe bhrAMti thAya ane jyAM sudhI paramArthane viSe bhAMti thAya nahIM tyAM sudhI bIjI kriyAthI samyaktane bAdha thAya nahIM. ** samyaguSTi jIva te saMsArane bhajato dekhAya che, te pUrve nibaMdhana karelAM evAM prArabdha karmathI dekhAya che. vAstavyapaNe bhAvathI te saMsAramAM teno pratibaMdha ghaTe nahi. pUrva karmanA udaya rUpa bhayathI ghaTe che. jeTale aMze bhAvapratibaMdha na hoya teTale aMze ja samyaka dRSTipaNuM te jIvane hoya che. "anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lobha samyatva sivAya gayAM saMbhave nahi, ema je kahevAya che te yathArtha che. ** paramArthamArganuM lakSaNa e che ke aparamArthane bhajatAM jIva badhA prakAre kAyara thayA kare, sukhe athavA duHkhe. duHkhamAM kAyarapaNuM kadApi bIja jIvonuM paNa saMbhave che, paNa saMsAra sukhanI prAptimAM paNa kAyarapaNuM, te sukhanuM aNagamavApaNuM, nIrasapaNe paramArtha mArgI puruSanuM hoya che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(375), 459 Ama samyaguSTi puruSanI samasta saMsAra ceSTA bhAva pratibaMdha vinAnI hoya che, anAsakta bhAvavALI hoya che. AnuM uttama daSTAMta zrI jinezvara bhagavAnuM che. teo gRhasthAvAsamAM hatA tyAre paNa parama vairAgyathI vAsita hatA, bhogI chatAM yogI hatA, saMsAramAM anAsakta bhAve jalakamalavat nirlepa rahyA hatA. AvuM temanuM lokottara citra cAritra AcAryonA AcArya jevA samartha kavivara yazovijayajI upAdhyAyajIe suMdara bhAvavAhI zabdomAM AlekhyuM che ke - "rAga bhare jana mana raho, paNa tihuM kALa vairAga, citta tamArA re samudrano, koI na pAme to tAga.. zrI zreyAMsa kRpA karo." - zrI yazovijayajI "yadA marunnareMdrazrIstavayA nAthopabhujyate / atra tatra ni viravattatva tavApi te " - zrI hemacaMdrAcAryajI kRta zrI "vItarAga stava' ane evuM ja ujjavala jIvatuM jAgatuM javalaMta daSTAMta vartamAnayugamAM zrImad rAjacaMdrajI jevA parama "kAyapAtina eveha bodhisattvAH paroditam / na cittapAtinastAvadetadatrApi yuktimat // bhinnagranthestu yAyo mokSe cittaM bhave tanuH / tasya tarva veda rogo rono hi mAvata: ||'' - zrI yoga bindu 213
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti adhyAtmayogI samyagdaSTi vItarAga puruSe potAnA uttama adhyAtma caritrathI pUrUM pADyuM che. te temanuM adhyAtma* jIvana jemAM otaprota guMthAyeluM che evA temanA vacanAmRtane madhyastha bhAvathI sAdyaMta avalokanA2ne sahaje pratIta thAya che. dAkhalA tarIke - ''rAtri ane divasa eka paramArtha viSayanuM ja manana rahe che, AhAra paNa e ja che, nidrA paNa e ja che, zayana paNa e ja che, svapra paNa e ja che, bhaya paNa e ja che, bhoga paNa e ja che, parigraha paNa e ja calana paNa e ja che, Asana paNa e ja che. adhika zuM kahevuM ? hADa, mAMsa ane tenI miMjAne eka ja e ja raMganuM raMgana che. eka roma paNa eno ja jANe vicAra kare che. '"cittanI dazA caitanyamaya rahyA kare che, jethI vyavahAranA badhAM kArya ghaNuM karIne avyavasthAthI karIe chIe.'' "amane to evI jaMjALa viSe udAsInapaNuM varte che. amAre viSe vartato parama vairAgya vyavahArane viSe kyAreya mana maLavA deto nathI.'' *** ''jo ke amArUM citta netra jevuM che. netrane viSe bIjA avayavanI peThe eka rajakaNa paNa sahana thaI zake nahIM. bIjA avayavo rUpa anya citta che. amane varte che evuM citta te netrarUpa che. AvI sthiti chatAM upAdhi joga to baLavAna paNe ArAdhiya chaiye. e vedavuM vikaTa ochuM lAgatuM nathI, kAraNake AMkhanI pAse jamInanI retI upaDAvavAnuM kArya thavArUpa thAya che, te jema du:khe, atyaMta du:khe thavuM vikaTa che, tema cittane upAdhi te pariNAma rUpa thavA barAbara che. sugamapaNAe sthita citta hovAthI vedanAne samyak prakAre vede che, akhaMDa samAdhi paNe vede che.'' ItyAdi. (vizeSa mATe juo) zrImad rAjacaMdra, patrAMka-133, 385 I. A sarva uparathI samajI zakAze ke jene Avo parama vairAgya varte che - 'tIvra virAga bhAva' varte che, tevA uttama samyagdaSTi jJAnIne pUrva prArabdha yogathI kvacit parANe e bhoga pravRtti karavI paDe, to paNa te baMdhAto nathI, te tenA parama vairAgyanuM ja sAmarthya che. kAraNa ke jeNe zuddha cetana rasa pUrNa zuddhAtmAnubhUti rUpa samakita amRta rasano leza paNa svAda cAkhyo, tene bAkasa bukasa jevA bIjA rasa kema game ? ''tuja samakita rasa svAdano jANa, pApa kubhakte ho bahu dina seviyuMjI, seve jo karamane joge tohi, vAMche te samakita amRta dhare lakhyuMjI... jANyo re jeNe tuja guNa leza, bIjA re rasa tehane mana navi gamejI, cAkhyo re jeNe amI lavaleza, bAkasa bukasa tasa na ruci kimejI.'' - zrI yazovijayajI jema jema jIvamAM tyAga, vairAgya ane Azraya bhaktinuM baLa vadhe che, tema tema satpuruSanAM vacananuM apUrva ane adbhuta svarUpa bhAse che ane baMdhana nivRttinA upAyo sahajamAM siddha thAya che.'' "AtmAne vAraMvAra saMsAranuM svarUpa kArAgRha jevuM kSaNe kSaNe bhAsyA kare e mumukSutAnuM mukhya lakSaNa che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (410, 411), 497, 498 samyagdaSTi zAnI A vastu A parama bhAvitAtmA mahAtmAnA parama adbhuta adhyAtma jIvananuM Alekhana karatA 'adhyAtma rAjacaMdra' graMthamAM A vivecana lekhake nistuSa pRthakkaraNathI sapramANa darzAvI ApyuM che. vizeSa jijJAsue te graMthanuM avalokana karavuM. bhagavAnadAsa 214
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 135 jJAnI sevato chatAM nathI sevato evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato usthAnika samayasAra kaLaza (3) AtmakhyAti kartA lalakAre che - rathoddhatA vRtta nAznute viSayasevane'pi yat, svaM phalaM viSayasevanasya nA / jJAnavaibhavavirAgatAbalAt, sevako'pi tadasAvasevakaH // 135 // bhogave viSaya sevane ya nA, sva phala viSayasevanuM naro; jJAna vaibhava-virAgatA bale, tethI sevaka chatAM asevako ja je. 135 amRta pada-135 sevaka toya asevaka jJAnI, bhogI chatAM ya abhogI khare ! acarijanArI adbhuta ghaTanA, jogI viralA satya kare... sevaka toya asevaka jJAnI. 1 viSaya sevane paNa viSayanuM, svaphala bhogave je na naro, jJAna vaibhava virAgatA taNA, bala thakI abhuta kharo !... sevaka toya asevaka jJAnI. 2 sevaka toya asevaka tethI, bhogI chatAMya abhogI Thare, pUrva karmathI prerita jJAnI, ciThThIno cAkara ja khare... sevaka toya asevaka. jJAnI. 3 lAbha hAnino svAmI zeTha ja, vANotara nA kadIya khare ! bhagavAna jJAnI, anubhava amRta siMdhu nitya nimagna Thare... sevaka. 4 artha - viSaya sevane paNa nara (puruSa) je jJAna vaibhava ne virAgatAnA bala thakI viSaya sevananuM sva phala bhogavato nathI, tethI te sevaka chatAM asevaka che. amRta jyoti' mahAbhASya jyAM vairAgya ane upazama baLavAna che, tyAM viveka baLavAnapaNe hoya che, vairAgya upazama baLavAna na hoya tyAM viveka baLavAna hoya nahIM athavA yathAvat viveka hoya nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. (418), pa06 pUrva ude sanabaMdha, virSa bhogavai samakitI, kara na nUtana baMdha, mahimA gyAna virAgakI." - zrI banA.kRta saM.sA.nA. nirjarA a. 6 AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je kahyuM teno sArasamuccaya rUpa phalitArtha darzAvavA sAthe nIcenI gAthAnuM avataraNa karato A utthAnikA kaLaza kahyo che, nAjhute viSaya sevana chatAM viSayasevanegati thatu, svaM mRtaM viSayasevanaca nA - kAraNake viSayanuM sevana viSaya sevana phala nahi! karatAM chatAM paNa nara-puruSa je viSaya sevananuM "sva phala" - potAnuM baMdhana sevaka chatAM asevaka ! rUpa phala - "jJAna vaibhava ane virAgatAnA bala thakI" - jJAnavaibhavaviI'tA vattA - pUrvokta prakAre zAna samRddhinA ane vItarAgatAnA sAmartha thakI - nathI bhogavato, tethI te puruSa "sevaka chatAM asevaka che' - zasevoDa itarasAvasevaka, viSayonuM sevana karanAro chatAM nahi sevana karanAro che ! bhogI chatAM abhogI che ! jJAnI virAgI sevaka chatAM asevaka kevI rIte che te havenI gAthAmAM spaSTa kaheze. jJAnanuM sAmarthya ane vairAgyanuM sAmarthya samartha dAMta dvArA uparamAM vivarI dekhADyuM. temAMthI eka paNa sAmarthya bhopravRtti chatAM na baMdhAvA devA mATe paryApta che, to pachI banne sAmarthyanuM to pUchavuM ja 215
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zuM? ane kharekharA jJAnIne to banne sAmarthya - jJAna sAmarthya ane vairAgya sAmarthya adbhuta varte che. jJAna-zrI saMpanna kharekharA "zrImaMta' zAnIno "jJAna vaibhava' (zAna samRddhi) zanIno zAna vaibhava. eTalo badho vipula che ane "virAgatA bala' eTaluM badhuM atula che ke virAgatA bala bIcArI magatarA jevI bhogazakti tevA mahAyogI mahAmalla para potAnuM baMdhaphala rUpa kaMI paNa baLa ajamAvI zakavAne samartha thatI nathI ! vizva mohinI bhogazaktinA mohabaMdhathI bAMdhavA mATenA game teTalA dAvapecamAMthI A amoha svarUpa mahAmalla AbAda chaTakI jAya che ! "huM eka nizcaya karIne zuddha, darzana-jJAnamaya sadA arUpI chuM, anya kiMcit paNa paramANu mAtra paNa mhArUM che nahi' - evI zuddhAtmAnubhUtimaya zuddhopayoganI AtyaMtika AtmabhAvanAthI jJAnIe eTalo badho jJAnavaibhava (Wealth of Knowledge) saMcaya karyo che ke nirmAlya nisAra bhogazakti temane akiMcitukara thaI paDe che ane te jJAnanA sahaja kula rUpa temanI virAgatA-vItarAgatA paNa eTalI badhI prabalA hoya che ke nirjalA bhogazakti "abalAnuM te "mahA puruSa'nI AgaLa kAMI cAlatuM nathI. AkRti puruSa jJAnI viSaya sevana chatAM jJAna vaibhava - virAgatA bala thakI viSayaphala zUnya sevaka chatAM asevaka kAraNake A dhImaMta jJAnI samyagudRSTi puruSane tamo graMthinA vibhedathI akhila ja bhavace kharekhara ! bAladhUlI gRha krIDA* tulya bhAse che. samasta saMsAra cejha bAlakanI bAla dhUligRha kIDA dhUligRha kriIDA jevI lAge che. kAraNake prakRtithI asuMdarapaNAthI ne sarakhI bhavaceSTA asthirapaNAthI te bannenuM samAnapaNuM che. bAlaka dhULanA kUbA (ghara) ahIM bhAse re' banAvavAnI ramata rame che. te kubA prakRtithI - svabhAvathI asuMdara ne hAtha lagADatAM ke Thesa mAratAM paDI jAya evA asthira hoya che. tema A sarva saMsAraceSTA paNa prakRtithI asaMdara - aramaNIya ane asthira che, kSaNamAtramAM zIrNa vizIrNa thaI jAya evI kSaNabhaMgura che. Ama e bannenuM tulyapaNuM che. are ! cakravartI AdinI Rddhi ke je saMsAramAM sarvotkRSTa gaNAya che, te paNa tattvathI jotAM viSamizrita anna jevI asuMdara ane asthAyI che. je pracaMDa pratApe karIne cha khaMDanA adhirAja banyA hatA ne "brahmAMDamAM baLavAnuM thaIne bhUpa bhArI upajyA' hatA, e catura cakI cAliyA hotA na hotA hoIne', hAtha khaMkherIne AvyA hatA tevA khAlI hAthe cAlI nIkaLyA che. A jagatamAM eTalA badhA cakravartIo thaI gayA che, ke jyAre koI navo cakravartI thAya che, tyAre kiMkiNI ratnathI RSabhaTa parvata para potAnuM nAma utkIrNa karatI veLAe tene eka nAma bhUMsI nAMkhavuM paDe che, tyAre to tenA nAma mATe jagyA thAya che ! Ama A pRthvInA anaMta svAmI thaI gayA ne A pRthvI koI sAthe gaI nathI ke javAnI nathI. A jagatanI sarvocca padavInI paNa A dazA che, to pachI enAthI utaratI evI anya kakSAonI zI vAta karavI ? Ama bAlakanA kUbA jema sAva takalAdI ne kSaNavAramAM hatA na hatA thaI jAya che, tema A sarva saMsArano khela paNa kSaNavAramAM khatama thaI jAya che, hato na hato thaI jAya che. A saMsAramAM jyAM juo tyAM sarvatra kSaNabhaMguratA ne aramyatA ja bharI che. te to bAlakanA kUbAnI jema bAlajIvone ja "bAladhUlIgRhakrIDA tulyAsyAM bhAti dhImatAm / tamograMjivielena badalava di " - zrI yogadaSTi samuccaya zlo. 155 216
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 135 ruce che - game che, paNa tevI bAlakanI ramata ramavI jema moTA mANasane na ruce - na game, athavA zaramAvA jevI lAge, tema A bhavaceSTA rUpa dhUligRha krIDA paNa paMDita zAnIno saMgatizaya janane - jJAnI samyagRSTi puruSane rucatI nathI ane bhUlecUke temAM ramavuM - AnaMda mAnavo te lajjAnuM kAraNa lAge che, zaramAvA jevuM lAge che ! ane A sakala bhavaceSTA tene bAladhUligRha kriIDA jevI lAge che, tenuM kAraNa tene tamograMthino vibheda thayo che, te che. A tamograMthinA vibhedathI tene vedyasaMvedyapada rUpa zuddhAtmAnubhUti rUpa samyagudarzana pragaTya saMsAranuM yathArtha du:khada svarUpa saMvedAya che. arthAta A vedasaMvedyapada thakI saMvegAtizaya vairAgyAtizaya upaje che, samyagadarzana thatAM bhavasAgaranuM sAcesAcuM svarUpa pratIta thAya che - saMsAranuM dAruNa anaMta duHkhamaya svarUpa sAkSAtu jaNAya che ane AtmAnuM anaMta sukhamaya svarUpa pratyakSa pragaTa anubhavagocara thAya che. eTale te jIva AvA duHkhamaya bhayarUpa saMsAramAM ramato nathI, paNa jema bhayasthAnathI koI mUThIo vALIne vege dUra bhAgI jAya, tema A samyagudRSTi jJAnI jIva paNa saMvegathI atyaMta vegathI te saMsArathI bhaDakIne bhAge che. kSaNabhara tene saMsAranI mohinI rucikara lAgatI nathI. parama saMvegaraMgI zrImad rAjacaMdrajInuM parama saMvegabhAvamaya vacanAmRta che ke - - "he nAtha ! sAtamI tamatama prabhAnarakanI vedanA maLI hoya to vakhate sammata karata. paNa jagatanI mohinI sammata thatI nathI." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 85 Ama zuddhAtmAnubhUtimaya nizcaya samyagadarzanarUpa nizcaya vedyasaMvedyapada thakI ullasita saMvegAtizayane lIdhe ja - parama vairAgyAtizayane lIdhe ja kvacit prArabdha apavAdarUpa viziSTa zAnI : yogathI bhoga madhye paNa alipta rahevAnuM mahAparAkrama tIrthaMkarAdi jevA ucca tIrthaMkarAdi deSTAMta koTinA asAdhAraNa jJAnIo ja karI zake che. kAraNa ke kAMtA Adi ucca yogadaSTine pAmelA tIrthaMkarAdi samyagudRSTi samartha jJAnI puruSonI vAta nyArI che. teo pUrva karmathI prerAIne prArabdhodayathI saMsAramAM rahyA hoya to paNa te saMsArathI para - asaMsArI che, ne bhoga bhogavatAM chatAM nathI bhogavatA - evo parama abhuta vairAgya temano hoya che ! kAraNake temanuM zarIra - khoLIyuM saMsAramAM che, paNa citta to mokSamAM ja che, zrImAnuM haribhadrasUrijIe kahyuM che tema mokSe vitta ma tanu | "lokamAM vartatA jJAnI yogInI pravRttio kASThayaMtranI pUtaLIonA nRtya jevI hoI temane bAdhArthe thatI nathI ane lokAnugrahanA hetupaNAthI A "yoga mAyA' che ema anya darzanIo paNa kahe che ane emAM paNa dUSaNa nathI.' "dAruyaMtrasthapAMcAlI nRtyatulyAH pravRttayaH / yonino nava vAghA jJAnino tahartinaH " - zrI yazovijayajI kRta zrI "adhyAtmasAra ane AvA apavAdarUpa parama samartha jJAnI vItarAga samyaguSTi AtmAnuM dRSTAMta zodhavAne ApaNe vadhAre dUra javAnI jarUra nathI. haju hamaNAM ja vartamAna yugamAM thaI gayelA parama tattvadeNa dvijInA parama adhyAtmamaya jIvanavRttamAMthI AnuM jvalaMta udAharaNa maLI Ave che.* e parama samyagudRSTi jJAnI puruSane pUrva prArabdhodayathI anicchatAM chatAM saMsAra prasaMgamAM rahevuM paDyuM hatuM, chatAM pratikSaNe temane teno atyaMta atyaMta kheda vartato hato ane mahAmunivarone paNa durlabha evI parama udAsIna adbhuta vairAgyamaya bhAva nigraMtha dazA ne utkaTa Atmasthiti temane vartatI hatI, akhaMDa AtmasamAdhi anubhavAtI hatI - e emanA AtmAnubhavamaya vacanAmRta parathI niSpakSapAta avalokanArane pade pade sapratIta thAya che. paNa AvA apavAdarUpa (Exceptional - Extraordinary jalakamalavat nirlepa mahAnubhAva samyaguSTi mahAtmAo virala ja hoya che, ati ati alpa hoya che. "veyasaMveyapadataH saMvegAtizayAditi / ravi pavityaSA najItyotaH " zrI yogadRSTi samuccaya glo. 71 217
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti trikALa vairAgyavaMta temanA citta samudrano tAga levAnuM ke anukaraNa karavAnuM bIjAnuM gajuM nathI, tema karavA jatAM bIja prAkRta jano to khattA ja khAya ! kAraNake jJAnIoe pote kAMI svacchaMdano paravAno (Licence) lIdho nathI ke koIne dIdho nathI, paNa sarvatra bhoga tyAgano ja DiDima nAdathI udghoSa karyo che ane tIvra nakalI' jJAnI ke virAga bhAvane laI potAnI paNa temaja karavAnI aMtaraMga bhAvanA chatAM "zuSka zAnInA behAla koI anivArya prArabdha saMyoga yoge kvacita bhoga pravRtti karavI paDe to. paNa tenuM baMdhaphaLa te bhogavatA nathI, arthAtu bhogathI paNa baMdhAya nahi evA te samartha "sAmarthya yogI' hoya che. AvA asAdhAraNa jJAnavaibhava ne virAgatA balasaMpanna samartha samyagudRSTi jJAnInI AvI vilakSaNa pravRttinuM prAkRta jana ke sAdhAraNa mumukSu ke sAmAnya jJAnI anukaraNa kema karI zake ? ne koI nakalI (Immitation) jJAnI ke jJAnanI nizcayamukha mAtra vAto karanArA mahAmoha mUDha "zuSka jJAnI' tevI anadhikAra cejha karavA jAya to mahAmohinIya karmathI baMdhAI bhavasAgaramAM bUDyA vinA kema rahe? A 'nakalI jJAnI" ke "zuSka zAnI'nuM game tema ho, paNa jJAna vaibhava ne virAgatAbala saMpanna sAco zAnI virAgI bhogI chatAM abhogI - sevaka chatAM asevaka kevI rIte che te havenI gAthAmAM spaSTa kahe che: - samyagudRSTiI jJAnI FO AnA diggadarzanArthe juo A vivecaka lekhake lakhelo "adhyAtma rAjacaMdra'. 218
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ have e ja darzAve che sevaMtovi Na sevai asevamANo vi sevago koI / pagaraNaceTThA kassavi Na ya pAyaraNotti so hoI // 197 // sevaMto ya na sevato re, sevato asevaMto ya; prakaraNa ceSTA koInI re, prAkaraNo na te hoya... re zAnI nirjarA nitya karaMta. 197 artha - sevatAM chatAM sevato nathI, koI asevamAna (nahi sevato) chatAM sevaka che, koInI paNa prakaraNa ceSTA hoya che ane te 'prAkaraNa' ema hoto nathI. 197 AtmakhyAti TIkA athaitadeva darzayati nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 197 sevamAno'pi na sevate asevamAno'pi sevakaH kazcit / prakaraNaceSTA kasyApi na ca prAkaraNa iti sa bhavati // 197 // yathA kazcit prakaraNe vyApriyamANopi prakaraNasvAmitvAbhAvAt na prAkaraNikaH, aparastu tatrAvyApriyamANopi tatsvAmitvAt prAkaraNikaH / - AtmabhAvanA - sevaMto vi Na sevai sevamAno'pi na sevate sevamAna sevato athetadeva darzayati have me 4 ve che chatAM nathI sevato, koI asevamANovi sevako kazcit asevamAno'pi sevakaH - Dodha asevamAna - nahi sevato chatAM seva sevanArI che. (khatra dRSTAMta) kassavi pagaraNaceTThA kasyApi prakaraNaceSTA - zrerdhanI pakSa pra2za yeSTA che, Na ya so pAyaraNotti hoI na ca saH prAkaraNa iti bhavati - ane te prArasa - prarazano svAmI oma nathI hoto. // iti gAthA AtmabhAvanA 1198011 tathA samyagdRSTiH pUrva saMcitakarmodayasaMpannAn viSayAn sevamAno'pi rAgAdibhAvAnAmabhAvena viSayasevanaphala svAmitvAbhAvAda sevaka eva / mithyAdRSTastu viSayAnasevamAno'pi rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena viSayasevanaphalasvAmitvAt sevaka eva || 197 / / - - yathA- prema, dRSTAMta che - kazcit - 6 prakaraNe vyApriyamANopi - arazamAM arthabhAM vyApriyabhAza - vyAmRta tha rIchatAM na prAkaraNikaH - prADaraziGa nathI, praharaza - artha bhenuM che vo arthAt prazano svAbhI nathI. zAne sIdhe ? prakaraNasvAmitvAbhAt - prakarazanA - svAmitvanA svAbhipazAnA khabhAvane bIdhe nahi hovApazAne bIdhe aparastu parI to tatrAvyApriyamANopi tyAM praharazamAM bhavyApriyabhAza vyAvRta nahi thayelo chatAM prAkaraNikaH - ADaraziGa - arDara - artha bhenuM che bhevo arthAt praharazano svAbhI che. zAne bIdhe ? tatsvAmitvAt tenA - te prakaraNanA svAmitva - svAmipaNAne lIdhe. tathA - tebha (khA hASTati5) samyagdRSTiH - sabhya dRSTi pUrvasaMcitakarmodayasaMpannAn viSayAn sevamAno'pi - pUrvasaMcita kurmodhyathI saMpana - sAMpaDelA viSayo sevato chatAM asevaka eva - khasevA 4 che - nahi sevanAro 4 che, zAne bIdhe ? viSayasaMvanaphalasvAmitvAbhAvAt - viSaya sevananA phalanA svAmitvanA - svAmIpaNAnA abhAvane lIdhe. ema paNa sAthI ne ? rAgAdibhAvAnAmabhAvena nasevamAno'pi - rAgAhi bhAvonA khabhAve durIne nahi hovApazAne urIne mithyAdRSTastu - pakSa mithyAdRSTi to viSayasevanaphalasvAmitvAt - viSaya sevananA phUlanA svAmitvane - svAmipaNAne bI. khema patra zAthI ne ? rAgAdibhAvAnAM sadbhAvena - rAjAhi bhAvonA saddalAve urIne hovApazAne urI // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA 1198011 219 - +
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya jema koI tema samyagudRSTi prakaraNamAM vyApriyamANa chatAM pUrvasaMcita karmodayathI saMpanna (sAMpaDela) sevato chatAM prakaraNanA svAmitvanA abhAvane lIdhe rAgAdi bhAvonA abhAve karIne ' viSaya sevana phalanA svAmitvanA (svAmipaNAnA) abhAvane lIdhe. prAkaraNika nathI, asevaka ja che - paNa apara to paNa mithyAdeSTi to tyAM avyApriyamANa chatAM viSayone asevato (nahi sevato) chatAM tenA svAmitvane lIdhe rAgAdi bhAvonA sadbhAve karIne viSaya sevana phalanA svAmitvane lIdhe prAkaraNika che : sevaka ja che. 197 amRta jyoti' mahAbhASya "siddhAMtano vicAra ghaNA satsaMgathI tathA vairAgya ane upazamanuM baLa vizeSapaNe vadhyA pachI kartavya che. "e guNo jyAM sudhI jIvane viSe sthiratA pAmaze nahIM tyAM sudhI AtmasvarUpano vizeSa vicAra jIvathI yathArthapaNe thavo kaThaNa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 513, 528 A gAthAnA utthAnikA kaLazamAM sUcavyuM tema jJAnI jJAnavaibhava - virAgatA - balane lIdhe sevaka chatAM asevaka che, e vastunuM atra pratipAdana karyuM che ane "AtmakhyAti' viSaya sevanaphala - kartA paramarSie vaidharma dRSTAMtathI tenuM biMba-pratibiMba bhAvathI sAMgopAMga svAmitva abhAve A sakala avikala paramArtha svarUpa darzAvI abhuta vyAkhyAna karyuM che - jema sevato chatAM na sevato - koI "prakaraNamAM? - prakata kAryamAM vyApriyamANa - vyAkRta thaI rahelo chatAM prAkaraNika nathI, prakaraNa - prakata kArya jenuM che evo prakaraNano kartA nathI. zAne lIdhe ? prakaraNanA svAmIpaNAnA abhAvane lIdhe - prakaraNasvAmitvamAvata paNa bIjo to tyAM prakaraNamAM - prakRti kAryamAM avyApriyamANa - vyAkRta nahi thaI rahelo chatAM "prAkaraNika' che, prakaraNa - prata kArya jenuM che evo prakaraNano kartA che. zAne lIdhe ? te prakaraNanA svAmIpaNAne lIdhe, tasvAmitvAn - tema samyagRSTi pUrva saMcita - pUrve ajJAna bhAvamAM saMcaya karelA karmanA udayathI sAMpaDelA viSayo sevato chatAM asevaka ja che - nahi sevanAro ja che. zAne lIdhe ? viSaya sevananA phalanA svAmIpaNAnA abhAvane lIdhe - viSayasevanayttasvAmitvamAvAn - ema paNa zAthI karIne ? vonA abhAve karIne - sAmiAvAnAmAna. paNa ethI ulaTuM mithyAdeSTi to viSayone asevato - nahi sevato chatAM sevaka - sevanAro che. zAne lIdhe ? viSaya sevananA phalanA svAmipaNAne lIdhe - viSayasevana svAmitvAn | - ema paNa zAthI karIne ? rAgAdi bhAvonA sabhAve karIne - hovApaNAe karIne - rAmamiAvInAM samAvena - amRtacaMdrAcAryajInI A vyAkhyAno have vizeSa vicAra karIe. jema koI puruSa - vANotara che, te amuka kAma karI A ema cokkasa mukarara kArya karavAmAM - prakaraNamAM tenA zeThathI "vyApriyamANa" - vyApAravAmAM AvI rahelo - preravAmAM AvI rahelo che, paNa 220
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 197 te prakaraNanA' - zeThanA mukarara kAryanA "svAmitvano' - svAmIpaNAno - mAlika paNAno - dhaNIpaNAno tene abhAva che, eTale te "prAkaraNika' nathI. - te prakaraNanA - sodAnA zeTha - vANotaranuM dRSTAMta (Translation) lAbha hAnirUpa - naphAtoTA rUpa phalano svAmi - mAlika - dhaNI nathI, te to "ciThThIno cAkara' hoI te sodAnA naphAtoTA sAthe ene kAMI levA devA nathI; ane "bIjo" je vyApAranAra "vyApArI' - vepArI zeTha che, te to te mukarara kAryamAM - "prakaraNa"mAM "avyApriyamANa' - nahi vyApAravAmAM AvI rahelo - nahi preravAmAM AvI rahelo chatAM, te prakaraNanA svAmipaNAno tene sadUbhAva - hovApaNuM che, eTale tenA "svAmitvane lIdhe' - te prakaraNanA - mukarara kAryanA svAmipaNAne lIdhe - mAlikapaNAne lIdhe - dhaNIpaNAne lIdhe te prAkarasika' che, te prakaraNanA - sodAnA lAbha hAnirUpa - naphAtoTA rUpa phalano svAmI - mAlika - dhaNI che, te ja "ciThThIno preraka' hoI te sodAnA naphA toTA sAthe tene ja levA devA che. tema samyagudRSTi puruSa che, te dRSTinA samyagupaNAe karIne AtmAne AtmA ne anAtmAne anAtmA samyapaNe dekhe che, te "pUrva saMcita karmodayathI" - pUrve ajJAna zAnI takano seva8: avasthAmAM saMcaya karelA karmanA udayathI sAMpaDelA - AvI paDelA viSayo seve che, paNa tene rAgAdi bhAvono "abhAva' - nahi hovApaNuM che, eTale rAgAdi bhAvonA abhAve karIne tene viSaya sevana phalanA svAmipaNAno abhAva che. A viSaya hArA che ne enuM sevanaphala mahArUM che evA tenA svAmipaNAnuM - mAlikapaNAnuM tene hovApaNuM nathI, eTale te viSaya sevatAM chatAM "asevaka ja che - viSayonuM sevanaDapi seva iva, viSayane sevato ja nathI. AthI ulaTuM mithyASTi che, te dRSTinA mithyApaNAe karIne AtmAne anAtmA ne anAtmAne AtmA dekhe che, te viSayone "asevatAM chatAM" - bhale viSayone na sevato hoya, to paNa tene rAgAdi bhAvono sadbhAva - hovApaNuM che eTale "rAgAdi bhAvonA sabhAve karIne tene viSaya sevana phalanA svAmipaNAno sabhAva - hovApaNuM che, A viSaya mhArA che ne enuM sevanaphala hArUM che evA tenA mepaNAnuM - mAlikapaNAnuM tene hovApaNuM che, tene lIdhe bhale te viSaya na sevato hoya to paNa te sevaka ja che - viSayane sevanAro ja che - viSayanasevAnokari sevava: | A uparathI e phalita thAya che ke viSayanuM sevana - asevana e vairAgyanuM mukhya lakSaNa nathI, paNa anAsakta bhAva e ja mukhya lakSaNa che, kAraNake viSayanuM sevana na anAsakta bhAva mukhya kare, paNa anAsakta bhAva na hoya ne aMtaramAM bhogAdinI kAmanA - vairAgya lakSaNa vAsanA hoya to vairAgya nathI; ane viSayanuM sevana kare, paNa anAsakta bhAva hoya ne aMtaramAM bhogAdinI kAmanA - vAsanA na hoya to vairAgya che. temAM paNa viSayanA asevana sAthe anAsakta bhAva hoya to te sarvottama che. tathApi koI 2 rUpa viziSTa samyagudRSTi samartha jJAnI puruSane anAsakta bhAva chatAM pUrva prArabdhodayathI kadAca viSaya sevana hoya, to paNa tenA vairAgyane bAdha Avato nathI, eTale "viSayonA baMdha - utpAdanamAM niyama che nahi. ajJAnIone tenAthI baMdha che, jJAnIone kadI baMdha nathI - nirjarA ja che, kAraNake jJAnI sevatAM chatAM sevatA nathI' - bhogavatAM chatAM bhogavatA nathI !' ane ajJAnI "nahi sevatAM chatAM seve che' - nahi bhogavatAM chatAM bhogave che ! A AzcaryakAraka paNa satya ghaTanA che." uparamAM kahyuM tema - jema koI vANotara zeThanI vatI vyApAra kare - levaDa devaDa kare, paNa te kAMI lAbha hAnino svAmI thato nathI, tenA naphA-toTAmAM tene kAMI levAdevA nathI, te to mAtra ciThThIno cAkara che ane zeTha pote besI rahe che ne kAMI karato nathI, chatAM te naphA-toTAno mAlika che, lAbha-hAnino svAmI che, tema samyagu dRSTi jJAnI puruSa pUrva karmodayathI sAMpaDelA viSayo sevatAM chatAM, rAgAdi bhAvonA abhAve viSaya sevana phalanA svAmitvanA abhAvathI asevaka ja che - nahi sevanAro ja che; ane mithyASTi to viSayo - nahi sevatAM chatAM rAgAdi bhAvonA sadUbhAvathI viSaya sevana phalanA svAmitvane lIdhe sevaka - sevanAro 221
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che. eTale samyagudRSTi jJAnI puruSa bhoga bhogave che chatAM baMdhAtA nathI ne karma nijara ja che ! ne ajJAnI bhoga na bhogavatAM paNa baMdhAya che ! Ama ucca koTinA samyagudRSTine - jJAnadazA saMpanna jJAnIne bhogo baMdha hetu banI bhavahetu kema thatA nathI ? teno suMdara hRdayaMgama khulAso karatAM zrI haribhadrAcAryajI "yogadeSTi samuccaya' glo. 164mAM prakAze che. zrI yazovijayajIe paNa kahyuM che - viSapAnAM tato caMdananane niyamoSati na ! ajJAninAM tato baMdho jJAninAM tu na karhicit // sevate 5 sevamAno'pi sevamAno na sevate / sri paranano na cAljayana parananAnapa " - zrI yazovijayajI kRta "zrI adhyAtmasAra' AkRti koI (nokara) prakaraNamAM vyAkRta karAto chatAM prakaraNa svAmitva abhAvathI prAkarazika nathI bIjA zeTha) prakaraNamAM : : athAgRta thato chatAM prakaraNa svAmitvathI prAkaraNika che samyagu dRSTi pUrva karmodaya saMpanna viSayo sevatAM chatAM rAgAdi bhAvone abhAve : : viSaya sevanaphala svAmitvathI asevaka ja che mithyASTi viSayone asevato chatAM rAgAdi bhAvone sadbhAve viSaya sevananA svAmitvathI sevaka che. "enuM (chaThThI kAMtA dRSTivALA yogInuM) mana nitye kRtadharmamAM hoya che, kAya ja anya kAryamAM hoya che, AthI karIne ja AkSepaka jJAnane lIdhe ene bhogo bhavahetu thatA nathI.' "zrutadharme mano nityaM kAyastvasyAnyaceSTite / gatattvAkSepaka jJAnAnna moLA mahetavaH " - zrI yogadaSTi samuccaya', glo. 164 " arthAtu "A dRSTimAM sthiti karatA samyagudRSTi yogI puruSane AtmadharmanI eTalI daDha bhAvanA upajI hoya che, ke tenuM mana zrImad satparuSa sadguru bhagavAna pAsethI zravaNa karelA te zratadharmamAM - AgamamAM niraMtara lIna rahe che. bhale tenuM zarIra saMsAra saMbaMdhI bIjA AkSepaka jJAna sAmAnya kAryamAM pravRtta hoya, paNa tenuM citta to te AjJA rUpa zrata dharmamAM ja coTeluM hoya che. A dharmanuM tene koI evuM ajaba AkarSaNa - AkSepaNa hoya che, ke game te kArya karatAM paNa tenA cittano potAnA bhaNI AkSepaka - AkarSaNa kare che. loha cuMbaka jema loDhAne kheMcI rAkhe che, tema zratadharma pratye AvuM sahaja svabhAve AkSepanArUM - AkarSanADuM - kheMcI rAkhanAruM jJAna "Apaka jJAna" kahevAya che ane tevuM sahaja svabhAvasiddha jJAna dharAvanArA A jJAnI puruSa "jJAnAkSepakavata' kahevAya che. atre A lokaprasiddha dRSTAMta ghaTe che - mahilAnuM arthAtu pativratA strInuM mana ghara saMbaMdhI bIjuM badhAM kAma karatAM paNa potAnA priyatamamAM ja lagna thayeluM hoya che. tema jJAnAkSepakavaMta jJAnI puruSanuM citta paNa saMsAra saMbaMdhI anya kArya karatAM chatAM, ke bhoga bhogavatAM chatAM paNa niraMtara zratadharmamAM ja lIna hoya che, Asakta hoya che. A mahAmumukSanuM mana mokSamAM ane khoLIuM saMsAramAM - evI sthiti hoya che. "mana mahilAnuM vahAlA upare, bIjA kAma karaMta re, tima zrata dharme mana deDha dhare, zAnAkSepakavaMta re. dhana dhana zAsana jinavara taNuM." - zrI yazovijayajI kRta "yogadRSTi sajajhAya" A zlokanI vastu cAlu prakaraNamAM viSaya sAmyane lIdhe A "samayasAra' graMthanI prata gAthAonuM hArda samajavA atIva upayogI hovAthI prastuta zloka paranuM mAruM potAnuM vivecana paNa atra samagrapaNe avatAryuM che. - bhagavAnadAsa 222
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 197 A vacana para parama sUthama mImAMsana karatAM prakhara tattvavettA zrImad rAjacaMdrajIe parama mananIya vivecana karyuM che ke - "ghara saMbaMdhI bIjA samasta kArya karatAM thakAM paNa jema mana mahilAnuM vahAlA upare pativratA (mahilA zabdano artha) strInuM mana potAnA priya evA bhartArane no apUrva paramArtha viSe lIna che. tema samyagadaSTi evA jIvanuM citta saMsAramAM rahI samasta kArya prasaMge vartavuM paDatAM chatAM, jJAnI saMbaMdhI zravaNa karyo che evo je upadeza dharma tene viSe lInapaNe varte che. samasta saMsArane viSe strI puruSanA snehane pradhAna gaNavAmAM Avyo che. temAM paNa puruSa pratyeno strIno prema e koI prakAre paNa tethI vizeSa pradhAna gaNavAmAM Avyo che ane temAM paNa pativratA evI strIno pati pratyeno neha te pradhAnane viSe paNa pradhAna evo gaNavAmAM Avyo che. te sneha evo pradhAna - pradhAna zA mATe gaNavAmAM Avyo che? tyAre jeNe siddhAMta baLavAnapaNe darzAvavA te dRSTAMtane grahaNa karyuM che, evo siddhAMtakAra kahe che ke te snehane eTalA mATe ame pradhAnane viSe paNa pradhAna gaNIe chIe, ke bIjuM badhAM ghara saMbaMdhI (ane bIjAM paNa) kAma karatAM chatAM, te pativratA evI mahilAnuM citta patine viSe ja lInapaNe, premapaNe, smaraNapaNe, dhyAnapaNe, IcchApaNe varte che, eTalA mATe. paNa siddhAMtakAra kahe che ke e snehanuM kAraNa to saMsAra pratyayI che ane atra to te asaMsAra pratyathI karavAne arthe kahevuM che, mATe te sneha lInapaNe, premapaNe, smaraNapaNe, dhyAnapaNe, IcchApaNe, jyAM karavA yogya che, jyAM te sneha asaMsAra pariNAmane pAme che te kahIe chIe. te sneha to pativRttA rUpa evA mumukSue jJAnI saMbaMdhI zravaNa rUpa je upadezAdi dharma tenI pratye te ja prakAre karavA yogya che ane te pratye te prakAre je jIva varte che, tyAre "kAMtA" evA nAmanI samakitI saMbaMdhI je dRSTi tene viSe te jIva sthita che, ema jANIe chIe - evA arthane viSe pUrita evAM e be pada che. te pada to bhakti pradhAna che. *** bhakti pradhAna dazAe vartavAthI jIvanA svacchaMdAdi doSa sugamapaNe vilaya thAya che, evo pradhAna Azaya jJAnI puruSono che. te bhaktine viSe niSkAma evI alpa paNa bhakti je jIvane utpanna thaI hoya che to te paNa doSathI nivRtta karavAne yogya evI hoya che. alpa evuM jJAna athavA jJAna pradhAna dazA te asugama evA artha pratye, svacchedAdi doSa pratye, athavA padArtha saMbaMdhI bhrAMti pratye prApta kare che. ghaNuM karIne ema hoya che. temAM paNa A kALane viSe to ghaNA kALa sudhI jIvana paryata paNa jIve bhakti pradhAna dazA ArAdhavA yogya che, evo nizcaya jJAnIoe karyo jaNAya che. (amane ema lAge che ane ema ja che)." - (zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(32), 394 vaLI tema zrata dharme mana deDha dhare, jJAnApavaMta re e pada para punaH parama paramArthamaya talasparzI vivecana karatAM teozrI - zrImad rAjacaMdrajI prakAze che ke - vikSepa rahita evuM jenuM vicAra zAna thayuM che, evo jJAnAkSepakavaMta Atma kalyANanI IcchAvALo puruSa hoya, te jJAnI mukhethI zravaNa thayo che evo je AtmakalyANa rUpa dharma tene viSe nizcaLa pariNAme manane dhAraNa kare, e sAmAnya bhAva uparanAM padono che. atyaMta samartha evo siddhAMta pratipAdana karatAM jIvanA pariNAmamAM te siddhAMta sthita thavAne arthe samartha evuM dRSTAMta ghaTe che. ema jANI graMthakartA te sthaLe jagatamAM, saMsAramAM prAya mukhya evo je puruSa pratyeno klezAdi bhAva rahita evo kAmya prema strIno, te ja prema saskuruSathI zravaNa thayo hoya je dharma tene viSe pariNamita karavA kahe che. te satparuSa dvArA zravaNa prApta thayo che je dharma temAM sarva bIjA je padArtha pratye prema rahyo che, tethI udAsIna thaI eka lakSapaNe, eka dhyAnapaNe, ekalayapaNe, eka smaraNapaNe, eka zreNIpaNe, eka upayogapaNe, eka pariNAmapaNe sarva vRttimAM rahelo je kAmya prema te maTADI, zratadharmarUpa karavAno upadeza karyo che, e kAmya premathI anaMtaguNa viziSTa evo zruta pratye prema karavo ghaTe che, tathApi dezaMta parisImA karI zakyuM nathI, jethI daSTAMtanI parisImA jyAM thaI tyAM sudhIno prema kahyo che, siddhAMta tyAM parisImApaNAne pamADyo nathI." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(321), 395 223
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti atre bIjA lokaprasiddha dRSTAMta paNa ghaTe che. jemake - gAya vanamAM cAro caravA jAya che, tyAre dizAmAM phare che, paNa tenuM mana to potAnA parama priya vatsa - vAchaDAmAM ja hoya che. cAra pAMca sAhelIo haLImaLIne pANI bharavA jAya che, te pANInuM beDuM mAthA para mUkIne jhapATA baMdha vAbabhera cAle che, vAto karatI jAya che, tAlI dIe che ne khaDakhaDATa hase paNa che, paNa tenI najara to "gaguriAmAMya" - tenI gAgaramAM ja hoya che. tema parabhAvanA vikSepathI rahita evA jJAnAkSepakavaMta jJAnInuM mana paNa saMsAra saMbaMdhI anya kArya karatAM thakAM paNa sadAya RtadharmanA ja dhyAnamAM lIna hoya che. "jina carane citta lAva, vaise jina carane citta lAva, cAro caranake kAraNe re, gauA bana meM jAya, cAro care phire cihuM dizi, vAMki najara bachuriA mAMhya. vaise jina. cAra pAMca sAheliAM milI, hilamila pAnI jAya, tAlI dIe khaDakhaDa hase, vAMkI najara gaguriA mAMhya... vaise jina." - zrI AnaMdaghanajI, pada-5 niza dina sutAM jAgatAM, haIDAthI na rahe dUra re, jaba upagAra saMbhArIe, tava upaje AnaMda pUra re munisuvrata jina vaMdatAM mahArA tana mana ullasita thAya re." - zrI yazovijAjI ane AvA sahaja svabhAvabhUta AkSepaka jJAnanA prabhAvane lIdhe ja A jJAnI samyagudRSTi puruSane bhogo paNa bhavahetu thatA nathI - saMsAra kAraNa banatA nathI ! je sAMsArika bhogo bIjA sAmAnya prAkRta janane saMsAra hetu hoya che, te bhogo paNa A dRSTivALA jJAnI bhoga nahi bhavaheta' puruSane saMsAra kAraNa thatA nathI, e atyaMta AzcaryakAraka paNa parama satya ghaTanA che. Ano khulAso ema che ke - sAmAnya saMsArI ajJAnI jIvone viSayonuM AkSepaNa - AkarSaNa hoya che ane A jJAnI puruSane to niraMtara zratadharmanuM ja AkSepaNa - AkarSaNa hoya che. ajJAnI jIva sadAya viSayArna hoI, viSayAkAra vRttine bhajato rahI viSayane ja Icche che ke te pratye doDe che ane jJAnI puruSa to uparamAM joyuM tema sadAya zrata dharmane ja - AjJA pradhAna svabhAva dharmane ja Icche che, e viSayane nahi IcchatAM tethI dUra bhAge che, chatAM pUrva prArabdhodayathI bhogavavA paDe to alolupapaNe - anAsakta bhAve bhogavI nirjarI nAMkhe che. jyAre ajJAnI, jIva to atyaMta lolupapaNe - Asakta bhAve bhogavI punaH baMdhAya che. Ama jJAnI - ajJAnInI vRttimAM ne dRSTibindumAM AkAza - pAtAlanuM aMtara che. eTale ja bhogane niraMtara Icchato evo ajJAnI bhoga nahi bhogavatAM chatAM baMdhAya che ! ane bhogane anicchato evo jJAnI AvI paDela bhoga bhogavatA chatAM baMdhAto nathI ! e Azcarya kAraka ghaTanA satya bane che. kAraNake yaMtranI pUtaLIo jema dorI saMcArathI nAce che, tema niri7 evA jJAnI puruSanI badhI pravRtti pUrva prArabdhanA sUtra saMcArathI ja cAle che. eTale te kvacita pUrva vicare pUrva prayoga prArabdhodaya pramANe sAMsArika bhogAdi pravRtti paNa kare, to paNa jalakamalavatu nirlepa evA te jJAnInuM citta to mokSamAM ja lIna rahe che. saMsAramAM rahelA jJAnI puruSa jANe "yogamAyA' prakaTa karatA hoya, ema jaNAya che ! ane lokAnugrahanA hetupaNAthI AmAM paNa dUSaNa nathI. Ama lokavartI puruSa jJAnI yogI puruSa kvacit apavAda vizeSa saMsAramAM - gRhavAsAdimAM rahyA chatAM, sAMsArika bhogAdi bhogavatAM chatAM paNa baMdhAtA nathI ane ajJAnI nahi bhogavatAM chatAM paNa baMdhAya che ! e vilakSaNa vAta AkSepaka jJAnano mahAprabhAva sUcave 224
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 197 che. bhoga bhogavatAM chatAM paNa jJAnI baMdhAtA nathI, tenuM kAraNa temanAmAM Asaktino - snehano abhAva e che. jema reNubahula" vyAyAmazALAmAM koI snehAbhyakta - tela copaDelo manuSya vyAyAma kare to tene raja coTe che, paNa snehAbhyakta na hoya - tela copaDela na hoya, tene sneha rUpa - tela rUpa cIkAzanA abhAve reNu coMTatI nathI, tema ajJAnIne sneharUpa - AsaktirUpa - rAgarUpa cIkAzane lIdhe karma - paramANu rUpa raja coTe che, paNa niHsneha - vItarAga - anAsakta evA "korA dhAkoDa' jJAnI samyagudRSTi puruSane neharUpa - AsaktirUpa cIkAzanA abhAve karmaja vaLagI zakatI nathI. Ama samartha evA jJAnInI vAta nyArI che, te jalamAM kamalanI jema alipta ja rahI zakavAnuM adbhuta sAmarthya dharAve che, mUrNa ajJAnImAM tenuM anukaraNa karavAnuM gajuM nathI, ne tema karavA jAya to kharA ja khAya ! dhAra taravAranI sohalI, dohalI caudamA jinataNI caraNa sevA; dhAra para nAcatA dekha bAjIgarA, sevanA dhAra para rahe na devA." - zrI AnaMdaghanajI saMsAramAM rahIne paNa sarvathA nirlepa rahevAnuM AvuM mahAparAkrama to koIka viralA apavAdarUpa - asAdhAraNa jJAnI ja karI zake, AvI bedhArI talavAra para cAlavAnuM kAma 1tArI to samartha yogI puruSo ja karI zake. bAhya upAdhi madhye rahyA chatAM akhaMDa AtmasamAdhi jALavavI e kAMI jevuM tevuM vikaTa kArya nathI, paNa "AMkha pAse retI upaDAvavA jevuM mahA vikaTa che', ema parama adhyAtmarasa nimagna samartha mahAyogI zrImad rAjacaMdrajIe AtmAnubhavathI yathArtha ja kahyuM che, - jemanA vacanAmRtamAM A AkSepaka jJAnanA camatkAra pade pade dagugocara thAya che. bAhya upAdhi maLe paNa e mahAtmA jJAnI puruSanI AtmasamAdhi kevI akhaMDa hatI, zuddhopayogamaya Atma jAgRti kevI apUrva hatI, saMsAra saMgamAM paNa asaMgatA kevI adabhUta hatI, te temanA AtmAnubhavamaya vacanAmRtamAM sthaLe sthaLe niSpakSapAtI vicakSaNa vivekI janone svayaM pratyakSa thAya che. kSatrijanyo hi vidvAnuM e "pAtaMjala yogabhASyanuM vacana paNa AvI jJAnAkSepakavaMta jJAnIdazAnI sAkSI pUre che." - yo.da. vivecana (svaracita) pR. 527-531 je ke amAruM citta netra jevuM che, amane varte che evuM je citta netrane viSe eka rajakaNa paNa sahana thaI zake nahIM. bIjA avayavo rUpa anya citta che. amane varte che evuM je citta te netrarUpa AMkhanI pAse jamInanI retI upaDAvavAnuM kArya thavA rUpa thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 385 simyagudaSTi jJAnI "evaM sammAdiTThI barseto bahuvihesu jogesu / asaMto ivone rASTra ja ni na " - zrI "samayasAra' (juo gA. 242-24) 225
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAna vairAgya saMpanna samyagdaSTinI svasthiti - paravirati prakAzato samayasAra kaLaza (4) saMgIta kare che - maMdAkrAMtA samyagdRSTerbhavati niyataM jJAnavairAgyazaktiH svaM vastutvaM kalayitumayaM svAnyarUpAptimuktyA / yasmAd jJAtvA vyatikaramidaM tattvataH svaM paraM ca, svasminnAste viramati parAt sarvato rAgayogAt // 136 // samyak danee niyata ja huve jJAna vairAgya zakti, vastutva sva sva-para grahaNa tyAgathI vedavAne; zaktA evI, sva-para rUpane tattvathI jethI jANI, svAtmAmAM rahe parathI virame sarvataH rAga yoge. 136 amRta pada-136 samyagdaSTine niyata hoya che, jJAna vairAgyanI zakti, sva vastutva kaLavA susamarthA, juo ! Ama tasa vyakti... samyak dRSTine 1 svarUpa grahaNa pararUpa tyAgathI, e sva vastutva pravyakti, kaLavA samarthA niyata hoya che, samyak dRSTinI zakti... samyak dRSTine. 2 A sva A para ema tattvathI, jANI pragaTa vibhakti, svamAM virAme parathI virame, sarva rAgayogathI virakti... samyak dRSTine 3 jJAna-vairAgyanI adbhuta evI, samyak dRSTinI zakti, bhagavAna zAnI amRtacaMdranI, anubhava siMdhu sakti... samyak dRSTine 4 artha - samyagdaSTine svarUpa prApti ane pararUpa mukti vaDe karIne sva vastutva kaLavAne mATenI jJAnavairAgyazakti niyatapaNe hoya che, jethI karIne sva ane para A tattvathI pragaTa bheda jANIne A svamAM rahe che ane para rAgayogathI sarvataH virame che. 'amRta jyoti' mahAbhASya 'tyAga vairAgya, upazama ane bhakti mumukSu jIve saheja svabhAva rUpa karI mUkyA vinA AtmadazA kema Ave ? paNa zithilapaNAthI, pramAdathI e vAta vistRta thaI jAya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (43) uparamAM bhagavatI 'AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM je kahyuM tenI paripuSTi rUpa ane samyag dRSTinI sva vastutva anubhavavAne parama samartha jJAna vairAgya zakti kevI rIte hoya che, e nIcenI traNa gAthAonA bhAvasamuccaya sUcanarUpa A parama tattvAmRta saMbhRta amRta kaLaza, pade pade AtmakhyAti'thI khyAta mahAgItArtha mahAnirgaMtha munIzvara amRtacaMdrajIe 52ma adbhuta tattvakaLAthI grathita karI apUrva AtmabhAvAvezathI saMgIta karyo che. teno bhAvArtha A prakAre - sampavRkSe rbhavati niyataM jJAnavairAyazaktiH - samyak dRSTithI AtmA - anAtmAnuM - sva - para vastunuM samyak - jema che tema yathAsthita svarUpa je dekhe che, te 'samyak dRSTine' niyatapaNe - cokkasa - traNe kALamAM na phare ema nizcaye karIne 'jJAna - 226
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 136 vairAgya zakti' - zAna vairAgya sAmarthya hoya che. ema zA kAraNane lIdhe ? "kAraNake svarUpa Ati (prApti) pararUpa mukti vaDe karIne sva vastutva kaLavAne arthe A - samyagudRSTi sva ane para evo A tattvathI pragaTa bheda jANIne svamAM rahe che ane sarvataH para evA rAgayogathI parathI virame che." arthAt je samyagudRSTi che te sva vastutva - AtmAnuM vastupaNuM kaLavAne - anubhavavAne paripUrNa samartha hoya che - sva vastutve mituM A sva vastutva kaLavAne te samartha zAthI hoya che ? to ke - "vA rUpArimuvalyA' - svarUpanI AtithI - prAptithI ane anyarUpanI - pararUpanI muktithI - mUkI devA rUpa parityajanAthI - jhaMDanAthI - arthAta svarUpanuM grahaNa karavAthI ane pararUpanuM parityajana karavAthI te sva vastutvane kaLavAne paripUrNa samartha (ala) hoya che. A svarUpa prApti ane pararUpa mukti tene kayA vidhithI kevA prakAre banavA pAme che? yasmAt jJAtA vyativaraddhi tattvataH - "sva" ane "para" evo A vyatikara - pragaTa bheda tattvathI - paramArthathI jANIne, zuM ? bhinnamaste - svamAM bese che ane viramati parat - parathI virame che, zAne lIdhe ? sarvato rAmAyokAri - sarvataH sarvathI sarvathA para evA rAga yoga ene lIdhe, arthAtu te "svamAM bese che "svamAM' Asana kare che - beThaka jamAve che, "svamAM rahe che ane sarvataH rAgayoga parathI virame che - parabhAvathI virati - virAma pAme che, tenuM parabhAvamAM ramavAnuM vigata thAya che - cAlyuM jAya che - "virame che. te parabhAvathI "virame che - virati - virAga pAme che, eTale te parabhAvathI "virame che - virati - virAma pAme che - aTake che, parabhAva pratye jato virame che - aTake che - thobhe che (stops, descits, halls). Ama parathI viramI te svamAM sthira kema rahe che ? sarvataH - sarvathA para evA rAgayogane lIdhe parabhAva pratyeno teno rAga sarvathA chUTI gayo che eTale tene rAgano sarvathA abhAva - "arAga' hoya che, te arAganA yogane - saMbaMdhane lIdhe te parathI virame che - virati pAme che ne svamAM sthira bese che; ane Ama (1) prathama to te sva - parano tattvathI pragaTa bheda jANe che, (2) eTale para pratyeno chUTI jAya che. te arAga - virAga hoya che. (3) eTale te svamAM rahe che ane parathI virame che. Ama A anukramathI A vidhAna kare che eTale ja te svarUpa prApti ane pararUpa mukti vaDe karIne sva vastutva kaLavAne samartha thAya che. eTale sva - para rUpane jANavA parathI tenI jJAnazakti ane ema jANIne svamAM rahevA ane parathI viramavA parathI tenI vairAgya zakti jaNAI Ave che ane eTale ja Ama svarUpa prApti ane pararUpa muktithI sva vastutva kaLavAne samartha evI jJAna - vairAgyazakti samyagudRSTine cokkasa niyatapaNe hoya ja che. AkRti para samyagudRSTine - jJAna-vairAgya -sva grahaNa , sva mAM > para tyAga : : rAga yogathI virati sthiti | 227
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samyagudRSTi prathama to sAmAnyathI sva-parane Ama jANe che - udayavivAgo viviho kammANaM vaNNio jiNavarehiM / Na du te majjha sahAvA jANagabhAvo du ahamikko // 198 // jinavare varNavyo karmano re, udaya vipAka aneka; na ja te svabhAvo mAharA re, zAyaka bhAva ja huM eka... re jJAnI nirjarA nitya karata. 198 artha - karmono vividha udaya vipAka jinavarothI varNavavAmAM Avelo che, paNa teo mahArA svabhAvo nathI, huM to eka jJAyaka bhAva ja chuM. 198 AtmakhyAti TIkA samyagdRSTiH sAmAnyena svaparAvevaM tAvajAnAti - udayavipAko vividhaH karmaNAM varNito jinavaraiH / na tu te mama svabhAvAH jJAyakabhAvastvahamekaH // 198 // ye karmodayavipAkaprabhavA vividhA bhAvA na te mama svabhAvAH, eSa TaMkotkIrNeka jJAyakabhAvasvabhAvo'haM / / 198|| AkRti para samyagadeSTi - TaMkotkIrNa karmodaya prabhAva vividha bhAvo na mama svabhAvo ahaM' zAyaka bhAva svabhAva AtmakhyAti TIkArya je karmodaya vipAkathI upajelA vividha bhAvo che teo mahArA svabhAvo nathI, A TaMkotkIrNa eka jJAyaka svabhAva huM chuM. 198 amRta jyoti' mahAbhASya bIjA padArthamAM jIva je nija buddhi kare to paribhramaNa dazA pAme che ane nijane viSe nija buddhi thAya to paribhramaNa dazA TaLe che." - zrImad rAjacaMdra, e. (455), 539 karmodayajanya bhAvo mahArA svabhAvo nathI : huM eka zAyaka bhAva chuM. ganiSAvanA : sa da: - sAmAjona paroveva tIvajJAnati - samyagudRSTi sAmAnyathI sva - parane ema prathama to jANe che - nivahiM vAgo - ninavanaiH vata. - jinavarothI varNavavAmAM Avelo evo temAM viviho 38vavAno - jarmanAM vividha viSa6: - karmono vividha - nAnA prakArano vipAka, te tu manna sadAvA : te na tuM mana svabhAva: - teo nizcaya karIne hArA svabhAvo nathI ja, haM 3 phukko nAnaYTmAvo madaM tu : jJAyachamAva: - huM to nizcaya karIne eka jJAyaka bhAva chuM. || rati kathA mAtmabhAvanA ||118 je varsovavipapramavA vividha bhAva: - je karmodaya vipAkathI prabhava - utpatti - janma che jeno evA vividha - nAnA prakAranA bhAvo, na te mama vAva: - teo mhArA svabhAvo nathI. tyAre huM koNa chuM? Us - A pratyakSa anubhUyamAna - anubhavAI rahelo-TaMkotkIrthe jJAthamavasvamavoDaE - TekotkIrNa eka jJAyaka bhAva svabhAva huM chuM. // , ti "kAtmiti ' mAtmabhAvanA 1196411 228
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 198 utthAnikA kaLazamAM sUcavyuM tema samyagudRSTi prathama to sva-parano bheda tattvathI jANe che. temAM te prathama to sAmAnyathI sva-paranuM viveka rUpa bhedajJAna kema kare che te atra darzAvyuM che ane "AtmakhyAti' sUtrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe "sUtrAtmaka parama paramArtha gaMbhIra zailIthI TaMkotkIrNa eka glAyaka svabhAvI "AtmAnI khyAti' karI parama AtmabhAvanAthI bhAvita TaMkotkIrNa vacanAmRtathI potAnA TaMkotkIrNa "amRtacaMdra' AtmAnI khyAti karI che. teno bhAvArtha A prakAre - 2 vipapramavI: vivighA bhAva: - je "karmodaya vipAkathI" - karmano udaya vipAkathI - phala paripAkathI prabhava' - janma pAmelA - upajelA vividha' - nAnA prakAranA citravicitra bhAvo che, teo mhArA "svabhAvo' - "sva" bhAvo - potAnA AtmAnA bhAvo nathI - ra te mama mAva:. A" - pratyakSa anubhavAI rahelo "TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAva svabhAva huM chuM' - Us kaMkotsAhajJAthamAvatvamaDaduM, TaMkotkIrNa - TAMkaNAthI utkIrNa - kotarela akSara jevo "akSara' - amRtam - sadAsthAyi "eka' - advitIya - advaita zAyaka bhAva e ja jeno "sva" bhAva - potAno AtmAno bhAva nijabhAva che evo "jJAyaka bhAva svabhAva' "huM - ahaM pratyayathI huMkAra karato AtmA chuM. je A karmodayajanya nAnA prakAranA vividha bhAvo che te mahArA "svabhAvo" nathI, te badhAya samagrapaNe (Totally) sAmAnyathI (generally) eka "karma udaya vipAka" vargamAM ja samAya che ane karma te to jaDa pudgala dravyAtmaka hoI AtmAnA svabhAvathI anya parabhAva che, sAmAnyathI "para"mAM samAya che, eTale pUrve ajJAna avasthAmAM je karmanA bIja vAvelA hatA te jhADanA phaLa jema paripAka pAmI phala ApavAne udaya sanmukha thayA che, te A sarva citra vicitra karmajanya bhAvo paNa padravyAtmaka karmanA vipAkathI janmelA hoI "parabhAvo' che, sAmAnyathI "para"mAM samAya che ane huM A TaMkotkIrNa eka jJAyaka "svabhAva" chuM te "sva"mAM samAuM chuM. "nija para bhAva jeNe jANyo che evA jJAnI puruSane tyAra pachI parabhAvanAM kAryano je kaMI prasaMga rahe che, te prasaMgamAM pravartatAM pravartatAM paNa tethI te jJAnIno saMbaMdha chUTyA kare che, paNa temAM hita buddhi thaI pratibaMdha thato nathI. pratibaMdha thato nathI e vAta ekAMta nathI, kemake jJAnanuM vizeSa baLavAnapaNuM jyAM hoya nahIM tyAM parabhAvano vizeSa paricaya te pratibaMdharUpa thaI Avavo paNa saMbhave che ane teTalA mATe paNa jJAnI puruSane paNa zrI jine nija jJAnanA paricaya puruSArthane vakhAyo che. tene paNa pramAda kartavya nathI, athavA parabhAvano paricaya karavA yogya nathI, kemake koI aMze paNa AtmadhArAne te pratibaMdharUpa kahevA yogya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 443 'jJAnI samyagRSTi 229
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samyagRSTi vizeSathI sva-parane Ama jANe che - puggalakammaM rAgo tassa vivAgodao havadi eso / Na du esa majjha bhAvo jANagabhAvo hu ahamikko // 199 // pudgala karma rAga tehano re, vipAkodaya A cheka; nathI ja bhAva A mAharo re, zAyaka bhAva ja huM eka. re jJAnI nirjarA nitya karata. 199 artha - rAga pudgala karma che, teno A vipAkodaya hoya che, paNa A mhAro bhAva nathI, huM nizcaya karIne eka zAyaka bhAva ja chuM. 199 - AtmakhyAti TIkA samyagdRSTi: vizeSeNa svaparAvevaM tAvajAnAti - pudgalakarma rAgastasya vipAkodayo bhavati eSaH / na tveSa mama bhAvaH jJAyakabhAva khalvahamekaH // 199 // __ asti kila rAgo nAma.pudgalakarma tadudayavipAkaprabhavoyaM rAgarUpo bhAvaH na punarmama svabhAvaH / eSa TaMkotkIrNaikajJAyaka bhAvasvabhAvohaM / evameva ca rAgapadaparivartanena dveSamohakrodhamAnamAyAlobhakarmamanovacanakAyazrotracakSuNirasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni, anayA dizA anyAnyapyUhyAni, evaM ca samyagdRSTiH svaM jAnan rAgaM muMcaMzca niyamAjjJAnavairAgyAbhyAM saMpanno bhavati / / 199 / / AkRti 52 svane sabhyagara - sva joDI eka | rAga pud. karmodaya prabhAva rAgarUpa bhAva bhArata) para rAgane mUkto * "ahaM' lAyaka bhAva svabhAva na mama svabhAva jJAna-vairAgya saMpanna AtmabhAvanA - samyagdRSTi: vizeSeNa svaparAvevaM jJAvajAnoti - sabhyahAra sva-52ne ma prathama ta cha - puggalakammaM rAgo . pudgalakarma rAgaH - pugabacha, tassa vivAgodao eso havadi - tasya vipAkodayaH eSaH bhavati - teno vidhya Toya che, Na du esa majjha bhAvo * na tu eSa mama bhAvaH - 50 tharI mA nathI, jANagabhAvo hu ahamikko - jJAyakabhAvaH khalvahamekaH - zAyabhAva nizcaye zana me dhuM. / / iti gAthA AtmabhAvanA // 199 / / / asti kila rAgoM nAma pudgalakarma - 5252 ! 'n' nAmarnu purAlabha cha. tadudaya vapAkaprabhavoyaM rAgarUpo bhAvaH -tanA 6ya vipakSI prala - ma no vo bhAga35 lAva cha, na punarmama svabhAvaH - 5 mAye svabhAva nathI. tyAre aura cha ? eSa TaMkotkIrNaikajJAyakabhAvasvabhAvohaM - - pratyakSa anubhavAtIlA zAya skhalA cha reno mevAchu. evameva ca rAgapadaparivartanena - ane ma 4 saya 56 parivartanadhI - 5 bahalAvInatama sthaNe dveSamohakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacakAyamanovacanakAyazrotracakSuNirasana sparzasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni - dveSa - bho--bhAna - bhAyA - bolma, rbha-na - mano-vayana - , - nobha, bhanI - vayana- aya, zrotra- yazu - dhrAsa - 2sana - sarzana soga sUtrIyANyeya - vyAkhyA 12vA yogya che., anayA dizAnya'nyapyUhyAni - mAhizAthI anya 50 sabhA mevA - evaM ca samyagdRSTiH - anema sabhya svaM jAnan rAgaM muMzca - svane to bhane sagane bhUto niyamAjJAna vairAgyAbhyAM saMpanno bhavati - niyamayI zAna - vairAzya saMpanna cha. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 199 / / 230
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 199 AtmakhyAti TIkArya phuTapaNe "rAga' nAmanuM pudgala karma che, tenA udaya vipAka thakI prabhava (udbhava) che jeno evo A rAgarUpa bhAva che, paNa te mhAro svabhAva nathI, A TUMkotkIrNa eka zAyaka bhAva svabhAva huM chuM ane ema ja rAgapadanA parivartanathI dveSa-moha, krodha-mAna-mAyA-lobha, karma-nokarma, mana-vacana-kAya, zrotra-cakSa-prANa-rasana-sparzana (e) soLa sUtro bhAgyeya che, A dizAthI anya paNa samajI levA ane ema samyagRSTi svane jANato ane rAgane mUkato niyamathI jJAna-vairAgyathI saMpanna hoya che. 199 "amRta jyoti' mahAbhASya "A AtmabhAva che ane A anya bhAva che, evuM bodhabIja AtmAne viSe pariNamita thavAthI anyabhAvane viSe saheja udAsInatA utpanna thAya che ane te udAsInatA anukrame te anya bhAvathI sarvathA muktapaNuM kare che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (443), para5 samyagudRSTi sAmAnyathI sva - paranuM vivekarUpa bhedajJAna kema kare che te AgalI gAthAmAM darzAvyuM, vizeSathI sva - paranuM viveka rUpa bhedajJAna te kema kare che te atra darzAvyuM che ane parama AtmabhAvanAthI bhAvitAtmA "AtmakhyAti' sUtrakAra mahAtmAe AnI anaMtaguNaviziSTa paribhAvanA karI temanA parama priya "kaMkotkIrNa akSarathI TaMkotkIrNa akSara "amRta' - AtmAnI khyAti karI che. teno bhAvArtha A prakAre - kharekhara ! nizcaye karIne "rAga' nAmanuM pudgala karma - jo nAma putrIna, tenA "udaya vipAkathI' - phaLarUpa - phaladAna sanmukha udaya paripAkathI prabhave - mULa karmodaya vipAkajanya uddabhava che jeno evo A rAgarUpa bhAva che - tadupramorve rIpo rAga hAro svabhAva nathI : mama vamavaH | A TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAva svabhAva huM chuM - Us huM eka nAyakabhAva raM ja svabhAvohaM, 'A' - pratyakSa anubhavAI rahelo "kaMkotkIrNa - TAMkaNAthI utkIrNa - kotarela akSara jevo "akSara' amRta" sadAsthAyi "eka - advitIya advaita "jJAyaka bhAva" e ja jeno "svabhAva" - "sva" bhAva - potAno AtmAno bhAva - nijabhAva che, evo "jJAyaka bhAva svabhAva" "huM - ahaM pratyayathI huMkAra karato AtmA chuM. arthAtu je A "rAga" nAmanA pugala - karmodayajanya rAgarUpa jIva bhAva che te mhAro mULa "svabhAva' nathI, paNa te vikRta cetanabhAvarUpa vibhAva to parabhAva rUpa pudgala karmavipAkanA nimitta che ane "para'mAM samAya che. kAraNake samasta vizeSo sAmAnyane AzrIne rahyA che ane jevuM sAmAnya hoya che tevA ja te sAmAnya AzrI samasta vizeSo - vyakti vizeSo hoya che, eTale te sAmAnyanuM ullaMghana karatA nathI, e sAmAnya niyama che, eTale sAmAnyapaNe samagra karma" jo parabhAva che, to te karmanA vizeSa rUpa - vyakti vizeSa rUpa "rAga" paNa parabhAva ja che ane te "rAga" karmanA udaya vipAkathI janmelo jIvano vikata cetana bhAva - vibhAva rUpa rAga bhAva paNa parabhAva ja che - eTale "karma" jema sAmAnyathI samagrapaNe "paramAM samAya che, te karmanA ja aMgabhUta rAga rUpa karmavizeSa paNa "para"mAM samAya che, tema te rAga karma vizeSavipAkajanya jIvano para naimittika rAgabhAva paNa "para"mAM ja samAya che ane huM "A eka TaMkotkIrNa jJAyaka bhAva svabhAva" chuM te "sva"mAM samAuM chuM ane e ja prakAre "rAga padanA parivartanathI' - rAga padane pheravIne tene badale atre anukrame dveSa - moha, krodha - mAna - mAyA - lobha, karma - nokarma, mana - vacana - kAya, zrotra - cakSu - ghANa - rasana - sparzana e soLa sUtro vyAkhyA karavA yogya che. A dizAthI anya - tevA tevA bIjA paNa sUtro samajI levA yogya che. arthAt A 'Sa - mohAdi paNa mhAro svabhAva nathI", "A TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAva svabhAva huM chuM 231
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema A karma vyakti - vizeSarUpa dveSAdi pratyeka padathI viviktapaNe huM chuM ema AtmabhAvanA bhAvavA yogya che. Ama samyagudRSTi vizeSathI sva - parano viveka - bhedazAna kare che ane Ama samyagudRSTi sva e jANato ane para evA parabhAva-vibhAva rU5 rAgane mUkato niyamathI jJAna-vairAgyathI saMpanna hoya che - parva 2 saca : svaM nAna- rA muvaMza niyamAjjJAnavairAgyAbhyAM saMpanno bhavati / zAnI samyagRSTi, 232
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 200 evaM sammadiTThI appANaM muNadi jANayasahAvaM / udayaM kammavivAgaM ya muyadi tacaM viyANaMto // 20 // samyagudRSTi ema Atmane re, jANe jANaMga svabhAva; karma vipAka udaya mUke re, tattva jANato sAva... re jJAnI nirjarA nitya karata. 200 artha - ema samyagudRSTi AtmAne zAyaka svabhAva jANe che ane tattvane vizeSe karIne jANato te udaya karma vipAkane mUke che. 200 AtmakhyAti TIkA evaM samyagdRSTi AtmAnaM jAnAti jJAyakasvabhAvaM / udayaM karma vipAkaM ca muMcati tattvaM vijAnan // 20 // evaM samyagdRSTiH sAmAnyena vizeSeNa ca parasvabhAvebhyo bhAvebhyo sarvebhyo'pi vivicya TaMkotkIrNekajJAyakabhAvasvabhAvamAtmanastattvaM vijAnAti / tathA tattvaM vijAnaMzca svaparabhAvopAdAnApohananiSpAdyaM svasya vastutvaM prathayan karmodayavipAkaprabhavAn sarvAnapi muMcati / tato'yaM niyamAt jJAnavairAgyAbhyAM saMpanno bhavati / / 200 / / AkRti sva upAdAna karmodaya prabhAva para svabhAva TekotkIrNa bhAvone sarvane ja samyagudRSTi - vastutva bhAvothI sarvathI eka jJAyabhAva svabhAjI pragaTa karato, mUkI deto parabhAva viveka zAna-vairAgya saMpanna hoya che AtmAnuM tattva zAna AtmakhyAti TIkArya ema samyagudRSTi sAmAnyathI ane vizeSathI para svabhAva bhAvothI sarvethI paNa vivecIne TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAva svabhAva evuM AtmAnuM tattva vizeSe karIne jANe che ane tathA prakAre AtmabhAvanA - uM saddhi - gvuM sAru: - ema ukta prakAre samyagu deSTi saMpUi nAthasAvaM mudri - gAtmAne jJAsvimavaM nAnAti - AtmAne zAyaka - svabhAva jANe che, tAM viyAto 5 - tattva vinAnan 2 - ane tattva vijANato - vizeSe karIne jANato 365 vivAdi , muDhi - 366 viSaM 2 muMti udaya karma vipAkane mUke che. | ti gAyA gAtmabhAvanA 200thI vaM sacaThTha: - ema - ukta prakAre samyagudRSTi sAmAnyUna vizeSeNa 4 - sAmAnyathI ane vizeSathI parasvamavego mAgo sarvezyokapi vivi... .- para-svabhAva bhAvothI sarveyathI paNa vivecIne - viveka karIne, alaga pADIne, hohIIjJAyaka vAvamAtmanastattva vinAnAti - TaMkotkIrNa eka zAyaka svabhAva evuM AtmAnuM tattva vijANe che - vizeSe karIne jANe che, tathA tattva vinAnaMa - ane tathA prakAre tattva vijANaMto - vizeSe karIne jANato te, vipAmavAnuM khAvAnuM sarvAna muMti - karmodaya vipAkathI prabhava janma che jeno evA bhAvone sarveyane mUke che - zI rIte ? zuM karato ? svastha vaturva prathathan - svanuM - potAnuM - AtmAnuM vastutva - vastupaNuM prathita karato - pragaTa karato siddha - prakhyAta karato. A svanuM vastutva kema zI rIte nIpaje che? paramAvopAlAnApodananibaghuM - sva - para bhAvanA upAdAna - apohanathI niSpAgha - arthAtu svabhAvanA upAdAnathI - grahaNathI ane parabhAvanA apohanathI - parityAgathI niSpAgha - niSpanna thavA yogya evuM che. Ama A rIte sarveya parabhAvone mUke che tethI tyAre zuM? tatoDa6 niyama- jJAnavairAthamAM saMpanno mavati - eTale pachI A samyagudRSTi jJAna - vairAgyathI saMpanna - saMyukta hoya che. 200nA ti "Atmati' gAtmamAvanA //ra00nI 233
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tattva vijANato sva-para bhAvanA upAdAna-apohanathI (grahaNa - tyAgathI) niSpAdya evuM svanuM vastutva prathita karato, karmodayavipAka prabhava bhAvone sarveyane mUke che, tethI A niyamathI jJAna-vairAgyathI saMpanna hoya che. 200 amRta jyoti" mahAbhASya alpakALamAM avyAbAdha sthiti thavAne arthe to atyaMta puruSArtha karI jIve para paricayathI nivRttavuM ja ghaTe che. haLave haLave nivRtta thavAnAM kAraNo upara bhAra devA karatAM je prakAre varAe nivRtti thAya te vicAra kartavya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (440), parapa ane ema ukta prakAre samyagRSTi svane jANato ane rAgane mUkato niyamathI jJAna-vairAgya saMpanna thAya che. ema A gALAmAM pratipAdana karyuM che ane "AtmakhyAti' tavaMzano karmodaya kartA paramarSie tenuM tattvaniSkarSa rUpa parama addabhuta vyAkhyAna prakAzya che - vipAka tyAga ema samyagudRSTi jJAnI sAmAnyathI ane vizeSathI para svabhAva bhAvothI - sarveyathI paNa vivecIne - viveka karIne - jUdo alaga pADIne TaMkotkIrNa eka glAyaka svabhAva evuM AtmAnuM tattva vijANe che - vizeSe karIne jANe che ane tevA prakAre tattva vijANato - vizeSe karIne jANato te karmodayavipAkathI prabhava - janma - uddagama che jeno evA bhAvone sarveyane mUke che. zI rIte ? zuM karato ? sva-para bhAvanA upAdAna - apohanathI arthAtu svabhAvanA upAdAnathI - grahaNathI ane parabhAvanA apohanathI - parityAgathI niSpAdya - niSpanna thavA yogya evuM svanuM vastutva - vastupaNuM prathita karato - pragaTa karato. Ama te sarveya parabhAvone mUke che eTale pachI A niyamathI jJAna - vairAgyathI saMpanna hoya che - tatoDAM niyamIta jJAnavairAgya saMpanno mavati | arthAta ema uparamAM kahyuM te prakAre samyagRSTi "sAmAnyathI - samagrapaNe (Totally & generally) ane "vizeSathI" - vyaktipaNe pratyekapaNe (Particularly & svabhAva grahaNa, parabhAva individually) je parano svabhAva che athavA jeno para svabhAva che evA tyAgathI nikhAdya vastutva "para svabhAva" bhAvothI sarvethI paNa vivecIne - vi' - ' vivecana pRthakkaraNa karIne, TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAva svabhAva evuM AtmAnuM tattva vijANe che - vizeSe karIne jANe che, 'TaMkolhIH jJAvi mAvasvamAvanAtmananda vinAnAti " kaMkotkIrNa - TAMkaNAthI utkIrNa - kotarelA akSara jevA akSara sadAsthAyi "amRta' svarUpa eka - advitIya - advaita jJAyaka bhAvasvabhAva evuM AtmAnuM "tattva' - tatapaNuM - AtmApaNuM - Atmatva "vijANe che - vaijJAnika - vijJAna rItyA vizeSe karIne jANe che ane "tathA prakAre' - tevA prakAre tattvane" - AtmAnA Atmatvane "vijANaMto' - vaijJAnika - vijJAna rItyA vizeSe karIne jANato te, svaparamAvopAlAnApodanikhAdya - "sva - para bhAvanA upAdAna - apohanathI nikhAdya' arthAta svabhAvanA 'upAdAnathI" - grahaNathI ane parabhAvanA 'apohanathI" - dUrIkaraNathI - dUra tyajanathI niSpAdya' - niSpanna thavA yogya - siddha thavA yogya evuM "svanuM" - potAnuM - AtmAnuM "tattva' - tatu. paNuM - AtmApaNuM - Atmatva "vijANe che' - vaijJAnika - vijJAna rItyA vizeSe karIne jANato te, sva paramAvopAvAnApohananiSNArdha - "sva - parabhAvanA upAdAna - apohanathI niSpA" arthAt svabhAvanA upAdAnathI' - grahaNathI ane parabhAvanA "apohanathI' - durIkaraNathI - dUra tyajanathI "niSpAdya" - niSpanna thavA yogya - siddha thavA yogya evuM "svanuM' - potAnuM - AtmAnuM 'vastutva' - vastupaNuM " karato - svastha vaturva prathayana -prakAzita karato - prasiddha karato - prakhyAta karato - prakaSTapaNe khyAta karato, "AtmakhyAti' karato, "karmodaya vipAka prabhava' - karmodaya vipAka jenuM "prabhava' - mUla udgamasthAna che evA te parabhAvone sarveyane mUke che - choDI ghe che - lavipAmavAnuM mAvAnuM - 234
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 200 sarvAri kuMti | tethI eTale pachI tyAre 'A' - samyagudRSTi niyamathI' - traNe kALamAM na caLe evA akhaMDa nizcayathI "zAna - vairAgyathI saMpanna hoya che, zAnathI ane vairAgyathI bannethI saMyukta hoya che. Ama utthAnikArUpa kaLaza 4 mAM sUcana karyA pramANe samyagudRSTi sva - parane jANI, svarUpa grahI - pararUpa mUkI potAnuM vastutva anubhavavAne samartha evI "jJAna vairAgya zaktithI saMpanna hoya che, e nigamana rUpa - phalitArtha rUpa (Conclusion) vastunI avikala siddhi chellI traNa gAthAonI vyAkhyA karatA atyaMta "vizada-madhura-hita" amRta vAkyothI parama paramArtha gaMbhIra "AtmakhyAti" sUtramAM sUtrita karI mahAnigraMtha mahAmunIzvara amRtacaMdrAcAryajIe potAnI anupama graMtha grathana kaLAno paricaya karAvyo che. parama jJAna vairAgya saMpanna zrImad rAjacaMdrajInA svAnubhavagocara anubhavolgAra che ke - koI paNa jAtanA amArA Atmika baMdhanane laIne ame saMsAramAM rahyA nathI." cittamAM upAdhinA prasaMga mATe vAraMvAra kheda thAya che. kaww kadApi tema nahIM to paNa A saMsArane viSe koI prakAra ruciyoga jaNAto nathI, pratyakSa rasa rahita evuM svarUpa dekhAya che. tene viSe jarUra sad vicAravAnuM jIvane alpa paNa ruci thAya nahIM evo nizcaya varte che. vAraMvAra saMsAra bhaya rUpa lAge che." "prArabdha che. ema mAnIne jJAnI upAdhi kare che ema jaNAtuM nathI. paNa pariNatithI chaTyA chatAM tyAgavA jatAM bAhya kAraNo roke che, mATe jJAnI upAdhi sahita dekhAya che, tathApi tenI nivRttinA lakSane nitya bhaje che." - zrImad rAjacaMdra, a. 415, 508, 24 - jJAnI samyaguSTi, TY 235
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rAgI chatAM samyagu dRSTipaNAno phAMko rAkhanArA zuSkazAnIo ane kriyAjaDone mukha capeTikA karato samayasAra kaLaza (5) prakAze che - maMdAkrAMtA samyagdRSTiH svayamayamahaM jAtu baMdho na me syA - dityuttAnotpulakavadanA rAgiNopyAcaraMtu / AlaMbaMtA samitiparatAM te yatoyApi pApA, AtmAnAmAvagamavirahAtsaMti samyaktvariktAH // 137 // samyagudRSTi svayama huM mane no'ya rAgAdi kyAre, romAMca phUlluM mukha uMcu bhale rAgio to ya dhAre; AlaMbone samiti paratA te hajU pApa sikatA, AtmAnAtmA samajaNa vinA che ja samyakta rikatA. 137 amRta pada-(137) huM to samyaguSTi svayaM chuM, mane baMdha kadI na hoya, ema uMcu phUleluM vadana, pulakita thaI je joye... huM to samyagudRSTi. 1 te rAgIo paNa AcaratA, phAMko bhale te dharatA, AlaMbone bhale samati paratA, pApA adyApi havaMtA... huM to samyagRSTi. 2 AtmA-anAtmA avagama virahe, teno samyakta ghaTa che khAlI, bhagavAna amRtacaMdra garje che, te to vAta kare che ThAlI.. huM to samyagRSTi. 3 artha - A huM svayaM samyaguSTi chuM, mane kadI paNa baMdha na hoya - ema uttAna - utpalaka vadana (uMcu - romAMcita mukha) rAgI chatAM bhale Acaro, teo samiti paratA bhale AlaMbo ! kAraNake adyApi pApI evA teo AtmA-anAtmA avagama virahathI samyaktarikta (samyaktathI khAlI) hoya che ! 137 "amRta jyoti mahAbhASya "ame samajyA chIe, zAnta chIe, ema kahe che te, to ThagAyA che." - zrImad rAjacaMdra, e. (864) vyAkhyAna sAra vairAgyAdi saphaLa to saha AtmajJAna." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi uparamAM mULa gAthAmAM ane tenI samartha "AtmakhyAti' vyAkhyAnA gadya bhAgamAM samyaguSTi | niyamathI jJAna ane vairAgya bannethI saMpanna hoya ja ema spaSTa nirUpaNa karyuM. zaSThazAnI ne kiyAjaDane AthI ulaTuM jenAmAM kahevAtuM kathana mAtra jJAna hoya paNa vairAgya na hoya, lAla battI athavA jenAmAM kahevAto vairAgya ne samiti Adi kriyA tatparatA hoya paNa zAna na hoya, teo bhale potAne samyagadaSTi mAnavAno phAMko rAkhatA hoya. paNa te banne prakAranA jano samyaguSTi zAnI nathI ja, mithyAdeSTi azAnI ja che, evA bhAvano A 236
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 137 nIcenI gAthAno saMbaMdha joDato A utthAnikA kaLaza apUrva bhAvAvezathI siMhagarjanAthI lalakAratAM mahAkavIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe zuSkajJAnI ane kriyApaDanuM tAdezya AbehUba - nisargamaya - svabhAvamaya zabdacitra svabhAvoktithI rajU karI te bannene - zuSkajJAnI ne kriyAjaDane lAla battI dharI che. teno AzayArtha A prakAre - sIrika svayamamamarda nAtu viMdho na je cAtu - A huM samyagRSTi svayaM - pote ApoApa chuM, mane kadI paNa baMdha hoya nahi - ema phAMko rAkhI "uttAna" - catuM UMcuM kareluM ane "utpalaka' - pulaka romAMca - uTheluM romAMcita vadana - mukha dharatA rUtyuttAnotyuvakanA zuSkazAnI ne kriyAjaDane - rAgI chatAM ropAvajaMtu- bhale tevuM Acaro ! athavA to tema mukha capeTikA potAnA samyagadaSTipaNAno phAMko rAkhatA teo bhale samitiparatA AlaMbo - mAnaMvaMtAM satiSaratAM ? kAraNake teo "adyApi' - haju AjanI ghaDI sudhI "pApI' evAo - "te thatoDA :' - AtmA - anAtmAnA avagamanA - jANapaNAnA virahane lIdhe - mAtmAnAtmivi/virahAta, samyaktathI " rikta' - khAlI che, samyakta zUnya che - saMti sacavattvaritA | atre paramarSi amRtacaMdrajIe vedhaka kaTAkSa karyo che - koI zuSkajJAnI pote "rAgI" chatAM - parabhAva pratyeno potAno rAga nahi chUTyo chatAM, bhedajJAnanI nizcayamukha vAto yatra tatrathI zIkhI laI huM samyaguSTi chuM - mane kadI baMdha hoya nahi evo bhale phAMko rAkhatA hoya, athavA to koI kriyAjaDa jano pote AtmA - anAtmAnA bheda jJAnathI rahita ajJAnI hovA chatAM, samiti-gupti - vrata AdimAM tatparatA dAkhavatA rahI, jJAnazUnya kriyAmAM racyA pacyA rahIne bhale potAne samyagudRSTi mAnavAnuM mithyAbhimAna dharatA hoya, paNa te banneya prakAranA jano - zuSkajJAnI ane kriyAjaDa "samyaktarikta' - samyakta vinAnA khAlIkhama - jalarikta' - jala vinAnA ghaDA jevA khAlI khama che." ( ) paramarSi amRtacaMdrAcAryajInI vIra garjanA rUpa A kaLazanA bhAvanuM maulika vikasana karatAM kavivara banArasIdAsajI de che ke - je puruSa samyaktavaMta kahAve che paNa jene samyagu jJAnakalA jAgI nathI - "samyaka gyAna kalA nahi jAgI', Atma aMgane abaMdha vicAre che paNa saMga dhAre che ne kahe che ke ame tyAgI chIe - "dhArata saMga kahai hama tyAgI', munirAjano - sAdhuno veSa dhare che paNa "paTaMtara' - paDadAnI aMdara aMtaramAM moha mahAnalanI "dAgI' - Aga lAgI che, aMtara moha mahAnala dAgI', zUnya hRdaye parakRtyo kare che, te "zaTha' - AtmavaMcaka pote potAne ThaganAro daMbhI jIva virAgI hoya nahi - "so saTha jIva na hoya virAgI." vaLI vizeSa vivaraNa karatAM te ja kavivara vade che ke - graMtha race, zubha paMtha carce, jagatumAM vyavahArano "supattA' - samyaka patto - samyaka vidhi lakSamAM le, saMtoSa sAdhI, niraMjanane ArAdhI, "susIkha' - sArI zIkha - zikhAmaNa daI, adatta na lIe, "naMga dharaMga' - nagna aMga dhArI saMga tyajIne kare, "mudhA' - phogaTa rasamatta thaI sarvAga "chake' - chAke - naMga dharaMga phira taji saMga, chake saravaMga mudhA rasamannA', e karatUta' - kRtyo kare che, paNa "zaTha'-daMbhI - AtmavaMcaka Atma - anAtma sattA samajato nathI ! "e karatuti kare saTha hai, samujhe na anAtama - Atama sattA.' vaLI dhyAna dhare, Idriya nigraha kare, 'vigraha' sAthe - zarIra sAthe potAno nAto', saMbaMdha sagapaNa gaNe nahi - 'vigraha sau na gane nija nattA', ' vibhUti' - vaibhava tyAgIne, 'vibhUtithI" - rAkhatI tana maDhe Akhe zarIre bhabhUta lagAve, "tyAgI vibhUti vibhUti meDha tana', bhava bhogathI virakta thaI jega rahe, maMda kaSAya pAmI mauna rahe, vadha-baMdhana sahe ne tapta hoya nahi - e "karatuti' - karatUko - kRtyo "zaTha - daMbhI AtmavaMcaka kare che, paNa Atma - anAtma sattA samajato nathI - "e karatuti kare saTha 1 samujhena anAtama - Atama sattA. temaja je "vinA jJAna' kriyA "avagAha' che, kriyAmAM UMDA utare che - kriyAmAM DUbI jAya che, je "vinA kriyA' mokSapada "cAhe che - aMtarathI premathI Icche che, je "vinA mokSa' kahe che ke huM "sukhiyo' chuM, te "ajANa' - ajJAnI mUDha janomAM "mukhiyo' - mukhya che - "so apAna mUDhani maiM mukhiyA. Ama amRtacaMdrajInA A "amRta kaLazanA bhAvane pravikasita karI "amRta' karanArA banArasIdAsajInA adbhuta kAvya jhamakavALA amara vacanAmRto A rahyA - 237
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - jo nara samparvata kAvata, samparka sthAna kalA nahi jAgI, tama aMga abaMdha vicArata, pAta saMga karyuM hama tyAgI, bheSa dhare munirAja - paTaMtara, aMtara moha mahAnala dAgI, suma viSe karatuti kara para, so saTha jIva na hoya virAgI. graMtha vacce carI subha paMtha, lakhai jagameM vivahAra supattA, naMga dharaMga phira taji sIMga, chaThTha saravaMga sudhA rasamattA, e karatuti karai saTha hai, samuI na anAtama - Atama sattA. dhyAna dhare kare Idriya nigraha, vizva sau na gamaiM nija nattA, tyAgi vibhUti vibhUti maTe tana, joga gaDhe bhavabhoga virattA, mauna ra lalita maMda kaSAya, sau baMdha baMdhana hoI na tatA, e kastuti kare saTha hai, samuI na anAtama AThama sattA. (copAI) jo binu gyAna kriyA avagAhai, jo binu kriyA mokha pada cAhe, je binu mokha kI meM sukhiyA, so ajAna mUni maiM mukhiyA.'' * zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA. nirjarA. a. 8-9-10-11 238
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 201-202 sA sabhyari bhanathI hotI? to - paramANumittayaM pi hu rAyAdINaM tu vijade jassa / Navi so jANadi appANayaM tu savAgamadharovi // 201 // appANamayANaMto aNappayaM cAvi so ayANaMto / kaha hodi sammadiTThI jIvAjIvo ayANaMto // 202 // jummaM // paramANu mAtra paNa rAgAdinuM re, vidyamAna jasa hoya, naja jANe te AtmAne re, sarva Agamadhara toya... re jJAnI nirjarA nitya karata. 201 AtmA na jANato te khare ! re, anAtmA na jANaMta, samyagudRSTi kyama hoya te re, jIvAjIva ajANaMta?... re jJAnI nirjarA nitya karata. 202 artha - rAgAdinuM paramANumAtra paNa jene vidyamAna che, te sarvAgamadhara paNa AtmAne ja nathI jAto ane AtmAne nahi jANato te anAtmAne paNa nahi jANato, jIvAjIvane nahi jANato samyagu dRSTi kema hoya che? 202 AtmakhyAti TIkA kathaM rAgI na bhavati samyagdRSTiriti cet - paramANumAtramapi khalu rAgAdInAM tu vidyate yasya / nApi sa jAnAtyAtmAnaM tu sarvAgamadharo'pi // 201 // AtmAnamajAnan anAtmAnamapi so'jAnan / kathaM bhavati samyagdRSTi rjIvAjIvAvajAnan // 202 // yugmam // yasya rAgAdInAmajJAnamayAnAM bhAvAnAM lezato'pi vidyate sadbhAvaH bhavatu sa zrutakevalikalpo'pi tathApi jJAnamayabhAvAnAmabhAvena na jAnAtyAtmAnaM, yastvAtmAnaM na jAnAti so'nAtmAnamapi na jAnAti svarUpapararupasattAsattAbhyAmekasya vastuno nizcIyamAnatvAt / tato ya AtmAnAtmonau na sa jIvAjIvau na jAnAti / yastu jIvAjIvau na jAnAti sa samyagdRSTireva na bhavati / tato rAgI jJAnAbhAvAnna bhavati samyagdRSTiH // 201 / / 202 / / AtmabhAvanA - kathaM rAgI na bhavati samyagdRSTiriti cet - 20ii ma sabhyamahara nayI ta ? ma pUcho to - jassa tu rAyAdINaM paramANumittayaM pi hu vijade - yasya tu rAgAdInAM khalu paramANumAtramapi vidyate - 5 neto ya 5352 ! nazvaye za 52bhAzumAtra vidyamAna cha, so savvAgamadharo vi - sa sarvAgamadharo'pi - samira chatai appANayaM tu Navi - ve jANadi . AtmAnaM tu nApi jAnAti - AtmAne 50 nayI radi, appANamayANaM to aNappayaM cAvi so ayANaMto - AtmAnamajAnan anAtmAnamapi so'jAnan - mAmAne na Prata anAtmAne para na to, jIvAjIve ayANaMto kaha hodi sammadiTThI - jIvAjIvavajAnan kathaM samyagdRSTi rbhavati - 04 - apane Ani - na to sabhyari mahoya che. / / iti gAthA AtmabhAvanA // 201 // 202 // yasya - OMne rAgAdyajJAnamayAnAM bhAvAnAM lezato'pi vidyate sadbhAvaH - Ruru zAnabhaya lApobhA dezathI 50 sahAva -povA vidhamAna cha, bhavatu sa zrutakevalikalpopi (pAThAM. sadRzo'pi) lave zrutaala sen - bAlazruta vivo (zruta vi saheza 51) ho, tathApi jJAnamayabhAvAnAmabhAvena - tathApi zAnabhaya lAvona samAveza na jAnAtyAtmAnaM - mAmAne nathI to, yastvAtmAnaM na jAnAti - anAtmAne nathI orata 239
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AkRti rAgAdi ajJAnamayabhAvo RAnAma bhAvono abhAva AtmA | anAtmA na jaDOT : svarUpo sattA pararUpa asattA GjAnA jIvA. a804 te jANato ! rAgI (samyagu dera nathI hoto, I jene rAgAdi ajJAnamaya bhAvono lezathI paNa sadbhAva (hovApaNuM) vidyamAna che, te bhale zrutakevalI kalpa (lagabhaga zrutakevalI jevo, zrata kevalI sadeza) paNa ho, to paNa jJAnamaya bhAvonA abhAvathI AtmAne nathI jANato ane je AtmAne nathI jANato, te anAtmAne paNa nathI jANato - svarUpa - pararUpanI sattA - asattAthI eka vastunuM nizcIyamAnapaNuM che mATe. tethI je AtmA-anAtmAne nathI jANato te jIvAjIvane nathI jANato ane jIvAjIvane nathI jANato te samyagudRSTi ja nathI hoto, tethI rAgI jJAne abhAvane lIdhe samyagudRSTi nathI hoto. 201, 202 amRta jyoti mahAbhASya "jahAM rAga ane vaLI draSa, tahAM sarvadA mAno kleza; udAsInatAno jyAM vAsa, sarva duHkhano che tyAM nAza." - paramatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajI "pariNItairota vanmanonakti | sa A2thatyAtmanatattva tatva neto naH " - zrI pUjyapAda svAmIjI kRta "samAdhi zataka' rAgI samyaguSTi kema nathI hoto ? tenI atra paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe yuktiyukta kAraNa mImAMsA karI che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe tenuM atyaMta tarkazuddha ananya samarthana karI apUrva tattva prakAza relAvyo che. teno bhAvArtha A prakAre - rAgAdi azAnabhAvono rAga-dveSa-moha-krodha-mAna-mAyA-lobha Adi ajJAnamaya bhAvo che. te A leza paNa hoya to zrata rAgAdi ajJAnamaya bhAvono - rA'IIdhaijJAnamayanAM mAvAnAM jene "lezathI kevalIkalpa paNa ajJAnI paNa- jarAka paNa "sadabhAva' - hovApaNuM vidyamAna che, paramANumAtra samyagRSTi nathI paNa varte che, te bhale zrutakevali kalpa paNa - bhavatu sa "mRtavati chof (ATAM. kRtanidrazas) lagabhaga zruta kevali sarikho paNa ho, to paNa "jJAnamaya bhAvonA abhAvathI' te AtmAne nathI jANato ane je AtmAne nathI jANato te anAtmAne paNa nathI jANato, kAraNake svarUpathI sattA ane pararUpathI asattA vaDe karIne eka vastunuM nizcayamAnapaNuM che mATe - svarUpapurasattAsaMkhyAmevasya vastuno nizcIyamAnatu arthAt koI paNa vastunuM svarUpathI sattva - hovApaNuM che ane pararUpathI asattva - nahi hovApaNuM che, vastu svarUpathI che - pararUpathI che nahi, ema anvaya - vyatirekathI vastuno nizcaya karAya che, mATe, tethI Ama je AtmA - anAtmAne nathI jANato, te jIva - ajIvane nathI jANato ane je jIva - soDanAbhAnamAM na nAnAti - te anAtmAne paNa nathI jANato. zAne lIdhe ? svarUpa sattAsattApAmeca vastuno nizcayamAnavAnuM - svarUpa - pararUpanI sattA - asattAthI eka vastunA nizcIyamAnapaNAne lIdhe, arthAt svarUpa sattAthI ane pararUpa - asattAthI eka vastunuM nizcaya karAI rahyApaNuM che mATe. to ya gAtmAnAbhAnI 7 nAnAti - tethI je AtmA - anAtmAne nathI jANato ja nIvALIvI na nAnAti : te jIvAjIvane nathI jANato, thatuM nIvALIvI na nAnAti - ane je jIva - ajIvane nathI jANato, sa sITiva na mavati - te samyagudRSTi ja nathI hoto, tato rA rUAnAmAvA na mavati sadiH - tethI rAgI jJAna abhAvane lIdhe samyagudRSTi nathI hoto. || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 201 / / 202 / / 240
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 201-202 ajIvane nathI jANato, te samyagudRSTi ja nathI hoto. tethI A uparathI svayaM siddha thAya che ke je "rAgI' che, tene jJAnano abhAva che, tene lIdhe te "samyagudRSTi' nathI hoto - tato rAjI jJAnAmAvat ra mavati sayAdiI temaja upalakSaNathI svayaM siddha thAya che ke je dveSI, krodhI, mAnI, mAyI, lobhI ItyAdi hoya, te paNa te ja prakAre "jJAnanA abhAvane lIdhe samyagudRSTi nathI ja hoto - A nizcaya che. zAnI samyagudRSTi ' S
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "A pada rahyuM - A pada rahyuM" ema zuddha caitanya dhAtumaya pada darzAvavAnuM AhavAna karato amRta samayasAra kaLaza (da) AcAryavarya amRtacaMdrajI lalakAre che - maMdAkrAMtA AsaMsArAtpratipadamamI rAgiNo nityamattAH, suptA yasminapadamapadaM tadvibudhyadhvamaMdhAH / etaitetaH padamidamidaM yatra caitanyadhAtuH, zuddhaH zuddhaH svarasabharataH sthAyibhAvatvameti // 138 // AsaMsAra pratipada ja jyAM rAgIo nitya mattA, sUtA te A apada apade jANo aMdha sattA! Avo ! Avo ! pada pada ja A dhAtu cit jeha ThAme, zuddho zuddho svarasabharathI sthAyibhAvatva pAme. 138 amRta pada-(138) (dITho darizana zrI prabhujIno - e rAga) Avo ! Avo ! amRta amRta A, pada amRta A ahIM dekho ! A anAdi saMsArathI mAMDI, pratipade rAgI pekho !... Avo ! Avo !. 1 matta sadA mohamadirA pAne, supta rahyA je sthAne, apada apada te aMdho dekho ! Avo Avo ahIM pada A lekho... Avo ! Avo !. 2 zuddha zuddha jyAM caitanya dhAtu, svarasa bhare rasamAtuM, sthAyibhAvapaNAne pAme, bhagavAnuM amRta pada dhAme... Avo ! Avo !. 3 artha - AsaMsArathI mAMDIne pratipade A rAgIo nityamatta evAo jemAM sukha che te apada che apada che. te aMdho ! jAgo ! ahIM Avo ! Avo ! pada A che pada A che ! ke jyAM zuddha zuddha - caitanya dhAtu svarasabharathI sthAyibhAvapaNAne pAme che. amRta jyoti' mahAbhASya cit dhAtumaya, parama zAMta, aDagna, ekAgra, eka svabhAvamaya asaMkhyAta pradezAtmaka puruSAkAra cidAnaMdaghana tenuM dhyAna karo." - zrImad rAjacaMdra, hAthanodha nIcenI gAthAmAM "padanuM nirUpaNa Ave che, tenuM sUcanarUpa avataraNa karatA A parama tasvAmRtarasa saMbhUta kaLaza kAvyamAM zuddha caitanyamaya Atma "pada' bhAvanAthI parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe "ahIM Avo ! Avo ! A pada rahyuM ! A pada rahyuM !" ema samasta AtmAone parama Atma bhAvAtizayathI chalakAI jatA sahaja anubhavaudgArathI parama preme AmaMtraNa karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - sAsaMsArI pratipadmamI raLio nityama: - A saMsArathI mAMDIne - jyArathI A saMsAra che tyArathI eTale ke anAdithI pratipade "pratipam - pratyeka pade - pade pade - pagale pagale athavA sthaLe sthaLe 'A' - pratyakSa dazyamAna rAgIo - rAgavaMta jano "nityamatta" "nityamattA:' - sadA matta che, moha - madirAnuM pAna karIne sadA madamasta - unmatta banelA che ! ane pachI nazo caDhela jema mUcchita thaI "su" hoya che, sUI jAya che - uMghI jAya che, gADha nidrAmAM ghoravA mAMDe che, tema 242
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 138 A mohamadirAmatta rAgI jano mohamUcchita thaI "su" "suHI' - che - suSupta dazAmAM paDelA che, sUI gayelA che - uMghI gayelA che, gADha ajJAna - nidrAmAM ghoravA maMDI gayelA che; ane Ama madirAmara jema mArgamAM potAnuM jyAM "pada' - sthAnaka - raheThANa - nivAsa sthAna - nijaghara nathI evA "apade' - game te asthAne - "kaThekANe" mUcchita thaI paDI jaI sUI jAya che, te tenuM apada ja che, tema A moha madirAmara rAgI jana saMsAra mArgamAM potAnuM jyAM "pada' - sthAnaka - raheThANa - nivAsasthAna - nijaghara nathI evA "apade' - game te asthAne - "kaThekANe" mohamUrNita thaI, paDI jaI - svarUpathI patita thaI, "para ghara' sUI gayo che, te tenuM "apada' ja che, "apada' ja che - "samaparva taviSyadhvagaMdhA:' A nizcaya che. arthAt A anAdi saMsArathI pratipade A rAgI nityamatta jano je je kahevAtA "padamAM' - sthAnamAM sama che, te "A apada che ! apada che !' - asthAna che asthAna che ! kaThekANuM' che "kaThekANuM' che ! ema che aMdho ! jenA viveka cakSu vikala thayA che - baMdha che, evA che rAgAMdha - mohAMdha jano ! tame bUjho ! jANo ! samajo ! athavA "mavuM taddhi puSyadhvamaMdhADa' te apada che apada che, mATe te aMdho ! vibodha pAmo ! jAgo / mohanidrAmAMthI jAgrata thaIne viveka cakSu kholIne dekho ! Ama mohanidrAmAMthI DhaMDhoLavAne niSkAraNa karuNAthI 'gaMdhADa' - he aMdho ! evo kathaMcitu kiMcitu kaThora prayoga karI mArdavamUrti - mAdhurya mUrti - amRta mUrti amRtacaMdrajI te aMdhone pada darzAvavAne niSkAraNa karuNAmaya komala madhura vacanothI ahvAna kare che - "pUrtateta:' - "ahIM Avo ! Avo !' jenI dRSTi aMdha che evA koI dRSTiaMdha janane "apada'mAM - asthAne - kaThekANe sabaDato gabaDato dekhI ke mArgamAM "pada'ne maLe phAMphA mArato dekhI koI dRSTi saMpanna deza puruSa jema niSkAraNa karuNAthI mArgadarzana kare ane kahe "bhAI ! Avo Avo A tarapha pada che ! A tarapha pada che !' tema dRSTiaMdha jagajIvone "apadamAM - asthAne - kaThekANe sabaDatA gabaDatA dekhI ke saMsAra mArgamAM pada'ne mATe phAMphA mAratA dekhI parama samyaguSTi saMpanna parama AtmadeSTA paramarSi paramaguru niSkAraNa karuNArasa sAgara' "parama kRpALu' amRtacaMdrAcAryajI niSkAraNa karuNAmRta siMdhu vahAvatA A amRta vacanothI parama bhavAvezathI jANe pokArIne AmaMtre che - aho rAgAMdha AtmabaMdhuo ! tame A tarapha Avo ! A tarapha Avo ! "dvijota:' - tame "pada' mATe phAMphAM mAro cho ne ulaTI "apada'nI dizA pakaDI che ! "pada' to tame pakaDelI "apada'nI dizAthI ulaTI dizAmAM - "ta:' - ahIM A ame batAvIe chIe te tarapha che. tame je pada pakaDIne beThA cho te to apada che. "pada to e che !' - mamaruM, ke jyAM zuddha zuddha caitanya dhAtu svarasabharathI sthAyibhAvapaNAne pAme che - "yatra caitanyadhAtu: zuddhaH zuddhaH svasamarato thAmAvati | - arthAtu zuddha suvarNa dhAtu jema sarva pradeza suvarNa suvarNa ne suvarNamaya ja hoya, tema sarva pradeze caitanya caitanya ne caitanyamaya ja evI je "caitanya dhAtu - caitanya ghAtu: - parabhAvanA paramANu mAtranI azuddhinA samaya mAtra paNa pravezanA anavakAzane lIdhe "zuddha zuddha' - "zuddhaH zuddha:' - sarvathA zuddha - atyaMta zuddha che, te jyAM "svarasabharathI' - svarasamarataH - A tasvAmRta saMbhUta pUrNa "kaLaza"nI jema "svarasanA" - zuddha caitanyarasanA bharathI - paripUrNapaNAthI sthAyibhAvapaNAne pAme che - "sthAmAvati', te "A" pratyakSa dazyamAna kharekharUM pada' che - AtmAnuM sthira sthAna che, mATe te AtmabaMdhuo ! ahIM Avo ! Avo ! jyAM zuddha zuddha caitanya dhAtu sthAyibhAva pAme che te A vakSyamANa kahevAtA pada' tamane dAkhavuM chuM " mahAkavi amRtacaMdrajInA AvA AhavAna rUpa bhAvapUrNa kaLaza kAvyamAM saMbhUta "sAgaravara gaMbhIra' amRta bhAvanuM amRta maMthana karI mahAkavi banArasIdAsajIe apUrva tattva camatkRti dAkhavatA adabhuta kAvyajhamakavALA A amara kAvyomAM kavi brahmA amRtacaMdrajInA bhAvane ora bahalAvyo che - jagavAsI jIvanisau guru upadeza karyo, tumaiM IhAM sovata anaMta kAla bIte hai, jAgo havai saceta citta samatA sameta sunau, kevala vacana jAyeM akSarasa jIte hai, Avau mere nikaTa batAu maiM tumhAre guna, parama surasa-bhare karama sa rIte hai, 243
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (kahevAmAM AvI raheluM) pada tamane darzAvuM chuM - aise baina kahe guru tauu te na dhare ura, mitra kaise putra kidha citra kaise cIte hai. ete para bahura suguru, bole vacana rasAla, saina dasA jAgRha dasA, kahai kI cAla. kAyA citra sArI meM karama parajeka bhArI, mAyA kI savArI seje cAdara kalapanA, saina kare cetana acetanatA nIMda virya, moha kI marora yIM locana kI DhapanA, udai bala jora hai svAsa kau sabada ghora, virSa-sukha kArajakI daura ya sapanA, aisI mUDha dasA meM magana rahe tihuM kAla, dhAvai bhramajAla meM na pAvai rUpa apanA, citrasArI nyArI pararjaka nyAro seja nyArI, cAdari bhI nyArI IhAM mUThI merI thapanA, atIta avasthA saina nidrA vAhi kou paina, vidyamAna palaka na pAmai aba chapanA, svAsa au supana dou nidrAkI alaMga bUjha, sUjha saba aMga lakhi Atama darapanA, tyAgI bhayau cetana acetanatA bhAva tyAga, bhAlai dRSTi kholi ke saMbhAlai rUpa apanA, Iha vidhi je jAge puruSa, te ziva rUpa sadIva, je sovahi saMsAramAM, te jagavAsI jIva." - zrI banArasIdAsajI' kRta sa.sA.ni. 12-16 banArasIjInA A amara vacanAmRtono bhAvArtha A che ke - jagatu vAsI jIvane guru upadeza kare che - tame ahIM sutAM sutAM anaMta kALa vItyo che - "tuma IhAM sovata anaMta kAla bIte haiM, have jAgo ! saceta thaI citta samatA sameta kevala vacana sAMbhaLo ! "jAgo havai saceta citta samatA sameta sunIM !' jemAM "akSarasa' - Idriya rasa jItAya che athavA "akSarasa' - Atmarasa - caitanya rasa jItAya che athavA "jIte hai' - jIve che sadAkALa jIvaMta rahe che. "Avo mere nikaTa batAu meM tumhAre guna', tame mArI nikaTa Avo ! huM tamArA guNa batAvuM ke je guNa parama surasathI bharelA che ane karmathI 'rikta' - khAlI che, karmazUnya che "parama surasa bhare karamasau rIte hai" evA vacane guru kahe che, to paNa te "ura' - aMtaramAM dharato nathI ! te zuM "mitrakano putra' - tArA maitraka jema sthira AMkhanI pUtaLI hoyanI ! citranI jevA cItaryA hoyanI ! "mitra kese putra kidhI citra kaise cIte hai!' eTale vaLI pharI paNa vizeSa karIne sadguru rasAla vacana bole che ane zayana dazA ane jAgRta dazA e benI "cAla" - gati - rIti - prakAra kahe che - (e benA suMdara hRdayaMgama zabdacitro rajU kare che -). kAyA - citrazALAmAM bhArI karma - paryaka - palaMga che, te para mAyAnI suMvALI seja ane kalpanAnI cAdara bIchAvI che - mAyAkI savArI seja cAda ikalapanA', tyAM cetana zayana kare che, acetanatA "niMda' - nidrA lahe che, mohanI maroDa' maraDAvuM te - vakragati e ja locananuM mIMcAvuM che, udayabalanuM jora e ja zvAsano ghora zabda (ghoravuM te) che - "udaya bala jora ya hai svAsa kau sabada ghora' - viSaya sukha kAryano daura' - doDa - doDAdoDa e ja svamuM che - "virSa sukha karaja kI daura yahai sapanA', evI mUDha dazAmAM traNe kALa magna rahe che, bhramajALamAM doDe che, potAnuM rUpa pAmato nathI - dhAvai bhamAla meM na pAvai rUpa apanA !! jIvanI zayana dazAnI A sthiti che, tenAthI ulaTI ja jAgrata dazAnI Ama sthiti che - "citra sArI nyArI parvajaMka nyAro seja nyArI', citrazALA nyArI (jUdI) che, temAM paryaka (palaMga) nyAro che, temAM seja' - zayA nyArI che, temAM cAdara paNa nyArI che - ahIM mhArI sthApanA jUThI che. temAM sUI javA rUpa - zayana karavArUpa zayana avasthA "atIta' che - cAlI gaI che "bhUta" thaI gaI che, te acetanatA nidrA koI paNa "palaka' - nAnakaDI paLabhara paNa - kSaNa paNa vidyamAna nathI, che nahi, ke jemAM have "chapanA' - AMkha mIMcAvAnuM nathI. "zvAsa" (baLavAnuM karma udaya) ane "svapra - viSaya sukha kAryanI doDAdoDa e be to nidrAnI "alaMga" - alagAra parivAra jANe che, arthAta nidrA hoya to pachI te joradAra zvAsa ane svama hoya ema samaje che, AtmadarpaNa lakhIne sarva aMga sUjhe che - sUjha saba aMga lakhi Atama darapanA", eTale cetana acetanatAbhAva tyAgI tyAgI thayo ane dRSTi kholIne bhALe ne potAnuM rUpa saMbhALe che - "tyAgI bhayo cetana acetanatAbhAva tyAgI, bhAlai dRSTi kholike saMbhAle rUpa apanA.' A jAgrata dazAnI vidhithI je puruSa jAge che, te sadaiva ziva rUpa - mokSa rUpa hoya che, "I vidhi je jAge puruSa te ziva rUpa sadIva" ane je saMsAramAM suve che te gavAsI jIva che - "jo sovahi saMsAramAM te jagavAsI jIva." AvA bhAvavALA A amRta vacanAmRtothI banArasIjIe amRtacaMdranA A utthAnikA kaLazanA bhAvane "amRta' karyo che. 244
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 203 pAru, te 5 uyu cha ? to - Adahi davvabhAve apade mottUNa giNha taha NiyadaM / / thiramegamimaM bhAvaM uvalaMbbhaMtaM sahAveNa // 203 // AtmAmAM dravya - bhAvo apado re, mUkI graha niyata eha; sthira eka bhAva svabhAvathI re, anubhavAto jeha re... jJAnI nirjarA nitya karaMta. 203 artha - AtmAne viSe dravya bhAvone apadone mUkIne svabhAvathI upalaMbha thaI rahelo tathA prakAre niyata evo sthira eka A bhAva graha ! 203 AtmakhyAti TIkA kinnAma tatpadaM ? ityAha - Atmani dravyabhAvAnapadAni muktvA gRhANa tathA niyataM / sthiramekamimaM bhAvaM upalabhyamAnaM svabhAvena // 203 // iha khalu bhagavatyAtmani bahUnAM dravyabhAvAnAM madhye ye kila atatsvabhAvenopalabhyamAnAH yastu tatsvabhAvenopalabhyamAno aniyatatvAvasthAH, niyatatvAvasthaH, aneke, kSaNikAH, vyabhicAriNo bhAvAH ekaH, nityaH, avyabhicArI bhAvaH, te sarve'pi svayamasthAyitvena sa eka eva svayaM sthAyitvena sthAtuH sthAnaM bhavitumazakyatvAt* sthAtuH sthAnaM bhavituM zakyatvAt apadabhUtAH / padabhUtaH / tataH sarvAnevasthAyibhAvAn muktvA sthAyibhAvabhUtaM paramArtharasatayA svadamAnaM jJAnamekamevedaM svAyaM / / 203 / / AtmabhAvanA - kiM nAma tatpadaM ? ityAha - bhAra nizcaye uzana 56 yu cha ? to - Adami davvabhAve apade mottUNa - Atmani dravyabhAvAnapadAni muktvA - mAmAne viSe dravya - mAvo mevA apahone hIna, sahAveNa uvalaMbbhaMtaM - svabhAvena upalabhyamAnaM - svabhAvathA 6ralyamAna - G5lamA 24so - anuvAda vo taha NiyadaM - tathA niyataM - tathA niyata tharamegamimaM bhAvaM giNha - sthiramekamimaM bhAvaM gRhANa - sthira mAmA ! || iti gAthA AtmabhAvanA // 203 / / ...--.-....----- iha khalu - mahA 5352 ! nizcaye rIne bhagavatyAtmani - bhagavat mAtmAne viSa bahUnAM dravyabhAvAnAM madhye - 4g dravya mAvonI madhye ye kila - mI 5352 ! suTa5o atatsvabhAvenopalabhyamAnAH - satat svAthI 65sayamAna - anulavA 23 mevA aniyatatvAvasthAH - anit559|| avasthAmA aneke kSaNikAH vyabhicAriNo bhAvAH - bhane vyamiyArI mAvI, te sarve'pi - te sarva 5 apadabhUtAH - apahabhUta cha. zanI ? svayamasthAyitvena - svayaM - po asthaayi5|| zane sthAtuH sthAnaM bhavitumazakyatvAt (pAThAHazaktatvAt) sthAtArnu - sthiti karanAranuM sthAna hovAnA azakyapaNAne lIdhe (pAThAM. azaktapaNAne lIdhe) yastu - 50 tattsvabhAvenopalabhyamAnaH . ta samAvadhI pakSalyamAna - GpalamatI 2do - anubhavAyI niyatatvAvasthaH - niyt5|| avasthAvAmI ekaH nityaH avyabhicArI bhAvaH - nitya avyabhiyArImA, sa eka eva - 4 padabhUtaH - pahabhUta cha. zAnabIca ? svayaM sthAyitvena - svayaM sthaayi5|| zane sthAtuH 245
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya ahIM nizcaya karIne bhagavat AtmAne viSe bahu dravya bhAvonI madhye - je phuTapaNe atat svabhAve upalabhyamAna paNa je tat svabhAve upalabhyamAna (anubhavAI rahelA) (anubhavAI rahelo) aniyatapaNA avasthAvALA niyatapaNA avasthAvALo aneka kSaNika vyabhicArI bhAvo che, eka nitya avyabhacArI bhAva che, te sarveya svayaM asthAyipaNAe karIne - te eka ja svayaM sthAyipaNAe karIne sthAtAnuM (sthiti karanAranuM) sthAna hovAnA sthAtAnuM sthAna hovAnA zakyapaNAne lIdhe azakyapaNAne lIdhe apadabhUta che : padabhUta che. tethI karIne sarveya asthAyibhAvone mUkIne sthAthibhAvabhUta evuM paramArtha rasatAthI svadAtuM raheluM A jJAna eka ja svAdya che. 203 amRta jyoti' mahAbhASya je svarUpa samajyA vinA, pAmyo duHkha anaMta; samajAvyuM te pada namuM, zrI sadguru bhagavaMta." - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-1 hiM nAma tatparaM ? vAru, nizcaya karIne te pada kayuM che? tenuM A gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe samyagu darzana karAvyuM che ane "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A AtmatattvanA tattvabhUta "pada'nA apUrva vijJAnanI ananya khyAti karI che - da hatu mavityAni vahUnAM dravyamAvAnAM macche - ahIM kharekhara ! nizcaya karIne bhagavata AtmAne viSe bahu dravyabhAvonI maLe, jeo phuTapaNe "atat svabhAvathI upalabhyamAna - anubhavAI rahelA evA aniyatapaNA avasthAvALA aneka kSaNika vyabhicArI bhAvo, teo sarveya "apadabhUta' che. zAne lIdhe ? svayaM - pote asthAyipaNAe karIne "sthAtAnuM' - sthiti karanAranuM sthAna hovAnA azakyapaNAne lIdhe (pAThAM. azaktapaNAne lIdhe) ane je "tatu svabhAvathI upalabhyamAna - anubhavAI rahelo evo niyatapaNA avasthAvALo eka nitya avyabhicArI bhAva, te eka ja "padabhUta" che. zAne lIdhe ? svayaM - pote sthAyipaNAe karIne sthAtAnuM - sthiti karanAranuM sthAna hovAnA zakyapaNAne lIdhe (zaktapaNAne lIdhe). tethI zuM ? tethI sarve ja asthAyi bhAvone mUkIne sthAyi bhAvabhUta evuM paramArtha rasatAthI svadamAna svadAI raheluM - svadAtuM - cakhAtuM raheluM jJAna eka ja A svAdya - svAda levA yogya che. parama AtmadeSTA "amRtacaMdrajI'nI A adbhuta parama amRta vyAkhyAnI have vizeSa vicAraNA karIe - ahIM - anaMta dravyapUrNa A lokamAM nizcaya karIne "bhagavata' - jJAnAdi paraaizvaryasaMpanna paramezvara AtmAne viSe bahu - ghaNA dravyabhAvo" upalabhyamAna - anubhavAI rahelA che, arthAtu (1) dravyo thAne pavituM zakyatA (TI. zaktavAta) sthAtAnuM - sthiti karanAranuM sthAna hovAnA zakyapaNAne Ama che tethI zuM? tataH sanavAsthakhiAvAnuM muvartI - tethI sarve ja asthAyibhAvone mUkIne khAvamUi - sthApi bhAvabhUta paramArtharasatA svamAnaM - paramArtha rasatAthI svadamAna - svadAnuM jJAnamejaneruM svAI - jJAna eka ja A svAdya - svAda levA yogya che. || Duta "Atmati' gAtmaHvanA //ra0rUA. 24s
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 203 ane bhAvo" - nAnA prakAranA dravya karmorUpa dravyo ane nAnA prakAranA bhAvakarmo rUpa bhAvo - paryAyo (2) athavA dravyanA bhAvo' - AtmadravyanA vividha jJAyamAna (jANavAmAM AvI rahelA) vA upAyamAna (upajI rahelA) "vibhAvo' - vizeSa bhAvo rUpa bhAvo - paryAyo (3) athavA "dravyonA bhAvo' - jJAyamAna vividha kSeya dravyonA jJAyamAna vividha bhAvo - paryAyo - ema bahu bahuprakAranA dravya bhAvo bhagavAna AtmAmAM anubhavAya che. bhagavAna AtmAne viSe upalabhyamAna - anubhavAI rahelA A "bahu dravya bhAvonI madhye" jeo phuTapaNe (1) A to eno svabhAva nahi ema "ata. svabhAve upalabhyamAna - anubhavAI rahelA - tasvamAno gAnA., (2) amuka cokkasa niyata avasthA nahi hovAthI aniyatapaNA avasthAvALA, (3) eka nahi paNa ghaNA ghaNA - bahu ne bahu prakAranA hovAthI aneka', (4) kSaNe kSaNe palaTAtA ne kSaNabhara sthitivALA hovAthI "kSaNika', (5) vi' - viparyAsapaNe - viparItapaNe - viruddhapaNe parabhAva - vibhAva "abhi" - prati "cArI" - gAmI - bhacArI arthAt zIlathI - svabhAvathI viparIta kuzIla - vibhAvagamanazIla - vakra gamanazIla ADI cAlavALA hovAthI vyabhicArI' evA bhAvo che. te sarveya" - samasta ja svayamasthAyitvena - svayaM - pote ApoApa "asthAyipaNAe karIne- asthirapaNAe karIne - calavicalapaNAe karIne - DagamagapaNAe karIne "sthAtAnuM' - sthiti karanAranuM "sthAna' - ubhavAnuM sthAna - pada mUkavAnuM ThekANuM hovAnA "azakyapaNAne lIdhe - asaMbhavitapaNAne lIdhe athavA "azaktapaNAne lIdhe' - asamarthapaNAne lIdhe "apadabhUta che - thAtu thAnuM vitumazakyatvati (1zavatatvata) apamUta: | AthI ulaTuM je (1) A teno svabhAva che ema "ta, svabhAve upalabhyamAna - anubhavAI rahelo - tasvamAnopattapamAna , (2) amuka cokkasa niyata avasthA hovAthI niyatapaNA avasthAvALo', (3) temAM bIjo koI dvitIya bhAva - daita bhAva nahi hoI advitIya - advaita hovAthI "eka', (4) traNe kALamAM koI paNa samaye nahi hovApaNuM nahi hovAthI, sarva kALamAM sadA avinAza hovAthI "nitya', (5) "vi" - viparyAsapaNe - viparItapaNe - viruddhapaNe parabhAva - vibhAva "abhi' - prati "cArI' - gAmI vyabhicArI nahi hovAthI, arthAtu zIlathI - svabhAvathI viparIta kazIla - vibhAvagamanazIla - vakragamana zIla ADI cAlavALo nahi hovAthI "avyabhicArI' - evo "bhAva" che - ekavacana prayogathI ekapaNuM sUcavato bhAva che, te "eka ja' - eka sivAya bIjo koI paNa nahi evo advitIya ja bhAva svayaM thAyitvena - "svayaM" - pote ApoApa "sthAyipaNAe karIne " - sthirapaNAe karIne - acalapaNAe karIne - aDagamagapaNAe karIne "sthAtAnuM' - sthiti karanAranuM sthAna - ubhavAnuM sthAna - pada mUkavAnuM ThekANuM hovAnA "zakyapaNAne lIdhe" - saMbhavitapaNAne lIdhe athavA "zaktapaNAne lIdhe' - samarthapaNAne lIdhe "padabhUta" che, thAtu thAnuM vituM vicAr (zastatvAta) mUtaH | Ama bhagavAnuM AtmAmAM atatu svabhAve anubhavAI rahelA, aniyatatva avasthAvALA, aneka, kSaNika, vyabhicArI bhAvo sarveya svayaM asthAyipaNAne lIdhe "apadabhUta" che ane tata svabhAvathI anubhavAI rahelo niyatatva avasthAvALo, eka, nitya, avyabhicArI bhAva eka ja svayaM sthAyipaNAne lIdhe "padabhUta" che, tethI karIne sarve ja. "asthAyi" - asthira bhAvone mUkIne "sthAyibhAvabhUta' - sthira bhAvabhUta evuM "paramArtha rasatAthI svadamAna" - paramArtharasatA vartamAna - "paramArtharasatAthI - paramArtha rasapaNe - parama utkRSTamAM utkRSTa arthanA - padArthanA "rasapaNe' - ekarasa bhAvapaNe "svadAtuM' - svadAI raheluM - cAkhavAmAM AvI raheluM - anubhavavAmAM AvI raheluM A "jJAna" "eka ja - advitIya ja "svAdya che, svAda levA yogya - anubhava jihuvAthI cAkhavA yogya anubhavAsvAda levA yogya che - jJAnane naivedde vA. je "paramArtharasatAthI" - zuddha AtmarasapaNe - zuddha cetanarasa paNe saMvedana svAdathI saMvedAya che te "jJAna" padano anubhavarasa AsvAdavA yogya che. pravacanasAra dvi.adhi. gA. 32mAM kahyuM che tema "TI aviyo - jJAna karthavirutva:" artha vikalpa te jJAna che. temAM kharekhara ! artha koNa che ? sva-para vibhAgathI avasthita vizva, vikalpa te 247
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tenA (vizvanA) AkAranuM avabhAsana (jema che tema avabhAsavuM) che ane je mukundanA (darpaNanA) hRdayAbhoganI jema yugapata - ekI sAthe avabhAsamAna svaparAkAra artha vikalpa te jJAna che." arthAtu darpaNamAM jema tatsammukha sthita samasta vastano AkAra yathAvasthitapaNe jema che tema dekhAya che. dezane svamukhAkAranuM temaja para dazya vastu AkAranuM jema che tema darzana thAya che, tema jJAna-darpaNamAM tatu upayoga sanmukha sthita samasta vastu AkAra yathAvasthitapaNe jema che tema dekhAya che. deNane deza 35 sva svarUpAkAranuM tema ja dazya rUpa pararUpAkAranuM jema che tema darzana - anubhavana thAya che. Ama sva-5ra vibhAgamAM vibhakta sva-parAkArarUpe jyAM avabhAse che, te "jJAna" che. AvuM A jJAna sva saMvedanathI saMvedAya che, atre upara vyAkhyAmAM kahyuM tema paramArtharasatAthI - zuddha AtmasapaNe - zuddha cetanAraNapaNe anubhavAya che, zuddha AtmAnubhUti rUpa jJAnAnubhUti thAya che, jJAna pote potAne vede che - saMvede che, anubhave che. kAraNake A vedya saMvedya pada sva saMvedana rUpa - AtmAnubhava pradhAna che ane A Atma pada ja vAstavika pada che, bAkI bIjA badhA apada che. kAraNake je sahaja AtmasvarUpa che, sahaja AtmasvabhAva che. te ja trikAlAbAdhitapaNe sthira hoya che, eTale te sahAtmasvarUpa padanuM - zuddha AtmasvabhAvanuM je nizcaya rU5 bhAna hoI "pada' nAmane yogya che. te sivAyanA - AtmasvabhAva padathI atirikta evA hovAthI asthira che, aniyata che. eTale prastuta gAthAmAM kahyuM che tema A asthira rUpa dravya - bhAvo evA apadone mUkI daI, nizcaya samyagudRSTi puruSa A eka, niyata, sthira evo svabhAvathI anubhavAI rahelo - prApta thato bhAva (pada) grahaNa kare che. tAtparya ke sahaja svabhAva rUpa jJAyaka evo eka AtmabhAva ja - Atmapada ja sthAyI che, sthira che, eTale tyAM ja sthiti - sthiratA thaI zake, mATe te ja paramArthathI kharekharuM "pada' che, bAkI e AtmabhAva sivAyanA bIjA badhAya bhAvo pote ja asthAyI che, asthira che, DagamagatA che, eTale tyAM sthiti - sthiratA thaI zakavI saMbhavatI nathI, mATe te badhAya "apada che ane A Atmapada rUpa pAramArthika pada to sva saMvedanazAnI samyagudRSTine sAkSAtu. anubhavagocara hoya ja che. eTale te sthira padamAM tenI sthiti hovAthI, enA e vedya saMvedya padane pada' kahyuM te sarvathA yathArtha che. A zuddha sahajAtmasvarUpa padanI parama samyagudRSTi AtmajJAnI satparuSoe Thera Thera mukta kaMThe stuti karI, te jJAnamaya svarUpa padano khUba mahimA gAyo che. jemake - "je svarUpa samajyA vinA, pAmyo du:kha anaMta; samajAvyuM te pada namuM, zrI sadguru bhagavaMta. Icche che je jogIjana, anaMta sukha svarUpa; mULa zuddha te Atmapada, sayogI jina svarUpa." - zrImad rAjacaMdrajI "caraNa kamala kamalA vase re, nirmala thira pada dekha; samala athira pada pariharI re, paMkaja pAmara pekha... vimalajina dIThA to paNa Aja. muja mana tuja pada paMkaje re, lIno guNa makaraMda, raMka gaNe maMdara dharA re, Idra caMdra nAgaeNdra... vimala jina. amiyabharI mUrati racI re, upamA na ghaTe koya, zAMta sudhArasa jhIlatI re, nIrakhata tRpati na hoya... vimala jina." - yogirAja zrI AnaMdaghanajI "arthavikalpastAvat jJAnaM / tatra kaH khalvarthaH ? svaparavibhAgenAvasthitaM vizvaM, vikalpastadAkArAvabhAsanaM / vastu mukurahayApoLa va yupadravamAsamAnasvarabriArArthavirUstat jJAna !" - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra TIkA' dvi. adhi. gAthA. 32 248
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 203 'zrI caMdraprabha jina pada sevA, hevA e je haLiyAjI; Atama anubhava guNathI maLiyA, te bhavabhayathI TaLiyA jI.'' tattvaraMgI munivarya zrI devacaMdrajI sArAMza ke aMtarmukha thaIne avalokIe to A jJAyaka svabhAvI bhagavAn AtmAmAM aneka dravya-bhAvo avalokAya che. temAM mukhya be prakAra che zeya bhAvo, bhAvaka bhAvo. eka pachI eka athavA ekI sAthe aneka zeya bhAvo jJAnamAM jaNAI pasAra thatA jaNAya che. eka zeya jANyuM, bIjuM jANyuM, trIjuM jANyuM, ema anekAneka zeya paraMparA jJAnamAM kSaNasthiti karI pasAra thatI jaNAya che. temaja aneka bhAvaka bhAva pasAra thatA pradarzananI jema (Passing Show) eka pachI eka vA ekI sAthe aneka ema pasAra thatA jaNAya che. kvacit rAgabhAva jaNAya che to kvacit dveSabhAva jaNAya che, kvacit krodha kvacit mAna, kvacit mAyA kvacit lobha I. bhAvo camakIne cAlyA jatA (Passing Show) jaNAya che. AtmAnA svabhAvapaNe nahi anubhavAtA A banne prakAranA bhAvo zeya bhAvo bhAvaka bhAvo aneka che, kSaNika che, aniyata avasthAvALA che, vyabhicArI che, paNa A badhA bhAvo madhye AtmAnA svabhAvapaNe anubhavAto - anubhUti svarUpa eka ja jJAyaka bhAva evo che ke je sarva avasthAne viSe sarva kALane viSe nakkara khaDakanI jema aDaga ubho che, mahAmeru acalanI jema acala 'sthita' che ane te zAyaka bhAva e ja sadA sthAyI jJAna pada' ja che. mATe asthira evA te apadabhUta' anya bhAvo choDIne, susthira evo A 'padabhUta' eka jJAyaka bhAva ja mumukSue Azraya karI sadA anubhavavA yogya che, A eka eka 'jJAna pada' ja avalaMbana karI sadA svasaMvedanathI AsvAdavA yogya che. AkRti asthAyI sarva parabhAva ataMt svabhAva aniyata aneka kSaNika vyabhicArI apada mUka svayaM asthAyI sthAtAnuM sthAna nahi - 1 2 249 tat svabhAva niyata eka nitya avyabhicArI samyagdaSTa - pada graha svayaM sthAyI sthAtAnuM sthAna - sthAyI svabhAva jJAna
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A eka ja jJAnapada svAdya che evA bhAvano samayasAra kaLaza (7) prakAze che - * manu,6 ekameva hi tatsvAyaM vipadAmapadaM padaM / apadAsyeva bhAsate padAnyanyAni yatpuraH // 139 // pada eka ja te svAdya, apada vipado taNuM; jenI pAse pado bIjA, bhAse ja apado gaNuM. amRta pada-139 svAmI sujAta suhAyA' - e rAga pada jJAna eka ja pada cAkho ! pada amRta ja pada cAkho ! bIjuM badhuM ya phagAvI nAMkho, jJAna amRta pada sthira rAkho.. pada jJAna ekaja. vipadonuM apada pada evuM, eka ja te svAda levA jevuM, pado anya je padanI pAse, apado ja kharekhara ! bhAse... pada zAna ekaja. bhagavAna amRtacaMdranI vANI, suNI anubhava amRta khANI, anubhava jIbhe leze je jANI, jJAna pada leze te mANI... pada jJAna ekaja. artha - "svAdya' - svAda levA yogya evuM to te (jJAna) eka ja "pada che, ke je pada vipadonuM apada che ane jenI AgaLamAM anya pado apado ja bhAse che. 139 amRta jyoti mahAbhASya Icche che je jogIjana, anaMta sukha svarUpa; mULa zuddha te Atmapada, sayogI jina svarUpa." - zrImad rAjacaMdrajI Ama "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je jJAna "pada'nuM saiddhAMtika saMsthApana karyuM, te A jJAna padanA parama amRta rasano mahAsvAda jeNe svAdyo che, evA parama bhAvitAtmA "vijJAnaghana" amRtacaMdrajIe jJAnapadano mahAmahimA utkIrtana karatA A kaLaza kAvyamAM A jJAna "pada'nI mukta kaMThe stuti karatAM, jJAna "pada'nuM svAdana karavA anya AtmArthIone parama bhAvavAhI AhvAna karyuM che - jineva di tata svArdha - kharekhara ! traNa kALamAM na kare evA nizcaye karIne svAda levA yogya - "svAdya" jo koI paNa hoya to te "ta' jJAnapada "eka ja che, ke je jJAnapada "vipadonuM apada che' - vipavAmavhuM parva "vipadonuM" - viruddha viparIta viSama padonuM aeva vipadonuM - vipadAonuM "apada' - asthAna che, jyAM koI paNa vipaddanuM - vipadAnuM pada - sthAna - ubhavAnuM ThekANuM rahetuM nathI ane vIjacanAni thayu:" - je jJAna padanI AgaLamAM "anya" - bIjA badhA pado "apado ja' - asthAno ja bhAse che ! IMdrapada ho ke cakravartI pada ho, vAsudeva pada ho ke prativAsudeva pada ho, ke jagatamAM nAnA moTA gaNAtA bIjA koI paNa pada ho, paNa te badhAya AtmasvabhAvabhUta nahi upalabhAtA - nahi anubhavAtA, aniyata, aneka, kSaNika, vyabhicArI pado svayaM asthira - asthAyi hoI "pada' nAmane paNa yogya nahi hovAthI, AtmasvabhAvabhUta upalabhAtA - anubhavAtA, niyata, eka, nitya, avyabhicArI evA svayaM sthira - sthAyi je jJAnapadanI samakSa "apado ja' asthAno ja bhAse che - jaNAya che - palALeva mAtaMte | 250
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 139 AkRti eka pada (sva) svAdya vipadonuM apada apada | para | jenI pAse bhAse che. A uparokta svasaMvedya jJAnapada athavA "vedya saMvedya pada' ja svAdya - svAda levA yogya che, anubhava rasAsvAda levA yogya che ane te ja narakAdi apAya rUpa vipadonuM - vipadAonuM apada - asthAna che. AnI AgaLamAM anya - bIjA badhA pado apado ja bhAse che. 251
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sakala jJAna sAmAnyapaNe eka A jJAnapadamAM samAya che, evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA samayasAra kaLaza (8) lalakAre che - zAhUtavikrIDita ekaM jJAyakabhAvanirbharamahAsvAdaM samAsAdayan, svAdaM dvaMdvamayaM vidhAtumasahaH svAM vastuvRttiM vidan / AtmAtmAnubhavAnubhAvavivazo bhazyad vizeSodayaM, sAmAnyaM kalayatkilaiSa sakalaM jJAnaM nayatyekatAM // 140 // eka zAyaka bhAva nirbhara mahA susvAdane pAmato, svAda kaMdamayo sahI na zakato vastu vRtti vedato; AtmA svAnubhavanubhAva vivazo bhaMzatuM vizeSAdayo, te sAmAnya karthAta jJAna saghaLuM A ekatA hai jato. 140 amRta pada-(140) eka zAyaka bhAvathI bhariyo, mahAsvAda leto jJAna dariyo, svAda dvandamaya khamI na zakato, nija vastuvRtti ja vedato... pada jJAna eka ja pada cAkho ! 1 AtmA AtmAnubhava anubhAve, vivaza sthita thayo svasvabhAve, vizeSodaya bhraSTatAvaMtA, sAmAnyane sphaTa kaLatA.. pada jJAna ekaja. 2 sakala jJAna ekatA pamADe, bhagavAna amRta Atma jagADe, amRta pada munI bhAkhyuM, dAsa bhagavAne anuvadI dAkhuM.. pada jJAna ekaja. 3 artha - eka zAkabhAva nirbhara mahAsvAdane pAmatAM dvandamaya svAda karavAne asaha (asamartha) evo sva vastattine vedato AtmAnubhavanA anubhAvathI (prabhAvathI) vivaza A AtmA - jyAM vizeSa udaya bhraMza pAmI rahyo che. evA sAmAnyane kaLatA sakala jJAnane nizcaya karIne ekatA pamADe che. amRta jyoti' mahAbhASya "teha parama pada prAptinuM karyuM dhyAna meM." - zrImad rAjacaMdrajI jeNe AvA A mahAmahimAvaMta eka jJAnapadano mahAsvAda lIdho che, evo A AtmA AtmAnubhavaze karIne vizeSodaya rahita sAmAnyane kaLatA sakala jJAnane ekapaNuM pamADe che, evA bhAvano A AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA kaLaza A parama jJAnapadano parama amRtarasa svAdanArA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama bhAvAvezathI lalakAryo che - 64 jJAmAvanirmara mahIsvArda samAviyam - eka zAyaka bhAvanirbhara mahAsvAdane pAmato, arthAta jyAM bIjo koI paNa kaMI paNa bhAva bharAvAno leza paNa avakAza nathI evI rIte zAyaka bhAvathI 'nirbhara - pUrepUro* bharapUra evA "eka - g - advitIya - advaita - ananya "mahAsvAdane" - bIjA badhA svAdathI atizAyi caDhIyAtA mahatu svAdane saMprApta thato A AtmA, jyAM anya bhAvanuM - parabhAva vibhAvanuM vaita-dvidhAbhAva che evo kaMThamaya" svAda karavAne "asaha' - asamartha hoya che, khamavA zaktimAna hoto nathI - vahiM kaMThamAM vighAtumasaMhaH | arthAt jeNe parama sarasa sugaMdhI paramAtrano rasAsvAda lIdho hoya te atyaMta virasa vAsI gaMdhAtI kaDhIno svAda levAnuM khamI zake nahi, athavA to jeNe parama sarasa amRtarasano rasAsvAda lIdho hoya, te bAkasabukasa' chAsa bAkaLA jevA Itara virasa 252
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 140 rasano svAda khamI zake nahi, tema jeNe jJAyaka bhAvapUrNa advitIya eka paramAnaMdamaya parama jJAnAmRtarasano rasAsvAda lIdho che, te AtmA pachI "bAkasabukasa" - chAsa bAkaLA jevA viSayakaSAyanA kuthita rasano ke Idriya rasanA virasa rasano svAda khamI zakato nathI. "cAkhyo che jeNe amI lavaleza, bAkasabukasa tasa na ruce kimejI' ane Ama je jJAyaka bhAvano eka mahAsvAda le che ane parabhAvano kaMThamaya svAda khamI zakato nathI. svane cAkhe che ne parane cAkhato nathI, te AtmA "sva vastuvRttine viMde che" - rya vastuvRtti vinuM, potAnI AtmAnI svarUpamAM vasavA rUpa "vastunI" sva guNaparyAyamAM ja vartavA rUpa "vRtti'ne vartanAne - vADane - maryAdAne - samayane jANe che, vede che, anubhave che. arthAt je eka jJAyaka bhAva amRtarasane cAkhe, tene bIjA haMmaya rasa na game, eTale pachI te jJAyaka bhAva amRtarasano ja svAda lIdhA kare, eTale tevA akhaMDa rasAsvAdathI te svarUpa maryAdAmAM - svarasamayamAM ja vartavA rUpa sva vastuvRttine veda - anubhave ane Ama A "AtmA AtmAnubhavanA anubhAvathI vivaza' bane - mAtmASbhAnumavAnumAva vivazo, arthAt AtmAnubhavanA anubhAvano - rasano A AtmA para eTalo badho anubhAva - mahAprabhAva paDI jAya ke te AtmAnubhava vinA ene kyAMya paNa kadI paNa cena paDe nahi, e vinA becena - bebAkaLo banI jAya, vivaza thaI jAya ane Avo AtmAnubhava - anubhAvathI vivaza thayelo AtmA jyAM vizeSano udaya bhraMza pAmI rahyo che evA sAmAnyane kaLatA - "praya viSaye sAmAnya Ryata' - sakala jJAnane ekatA pamADe che - saRtve jJAna navacetAM, arthAt jyAM vizeSano udaya thato nathI evA Atma sAmAnyane ja athavA jJAna sAmAnyane ja - sAmAnya jJAnAnubhUtine ja, anubhavato A AtmA jJAnanA samasta vizeSone - bhedone paNa eka jJAna sAmAnyamAM ja samAvI - aMtarbhata karI sarva jJAnane ekapaNuM pamADe che. AkRti sAmAnya vastu vRtti sva zAyaka bhAvo (AtmA) jANato, kaMdamaya bhAva svAda asahya 7 AtmAnubhava " vizeSa udaya) 'anubhAva vivaza ? (saMkalI. zAna) ektA pamADe che mahAsvAda) kaLataU ? kAraNake samyagRSTi jJAnIne bheda vijJAna thayuM che. sva - para vastuno bheda teNe jAmyo che. sarva anya dravyathI bhinna evo huM/zuddha AtmA chuM evA bIjabhUta - mULabhUta jJAnanuM aMta:pratItimaya akhaMDa saMvedana - anubhavana tene varte che. sva paranA bheda vijJAna rUpa A Atma saMvedana sarva bhAvayogIne sAmAnya (common) che. eTale ke avikalpaka jJAna vaDe (darzana vaDe) grAhya evI vedya vastunuM A sAmAnya darzana sarva bhAvayogIne hoya che ane teone A vedya vastu potapotAnA kSayopazama pramANe nizcaya buddhithI saMvedAya che. paNa sAmAnya darzana je thayuM tenuM samyagu darzana - zraddhAna - Atma saMvedana - anubhavana - saMpratIti to te sarvane sAmAnya che. arthAta je koI bhAvayogI che, tene A nizcaya samyagudarzana rUpa - nizcaya vedyasaMvedyapada hoya che ane jene A nizcaya samyaguM darzana rUpa vedyasaMvedyapada che te ja bhAvayogI che, samyagRSTi puruSa e ja bhAvayogI che. A uparathI parama paramArthabhUta tAtparya e nIkaLe che ke ' - bodhabIjabhUta - mULabhUta Atma saMvedanavALuM, AtmAnubhUtivALuM jaghanya hoya, to tyAM vedyasaMvedyapada che. paNa te bIjabhUta jJAna vinAnuM - Atma saMvedana vinAnuM - bIjuM badhuM ya game teTaluM utkRSTa jJAna hoya, to tyAM vedyasaMvedyapada nathI. eTalA mATe ja sva - para bheda vijJAna rUpa mULa bIjabhUta Avazyaka tattvamaya jJAna jene hatuM, paNa bIjuM kaMI paNa jJAna jene nhotuM, evA tuSamASa' jevA ati maMda kSayopazamI paNa tarI gayA che ane cauda pUrva kaMIka UNA jANanArA atimahA kSayopazamI zAstra pAraMgato paNa paDyA che, tenuM kAraNa A bIjabhUta saMvedana jJAna hotuM 253
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti e che. temaNe sarva zAstro jANyA, paNa mULa bIjabhUta je A vedya saMvedya pada te pharahyuM nahi, A jIva ane A deha evo spaSTa AtmasaMvedanarUpa nizcaya temaNe karyo nahi, tethI tema thayuM. Ama mULa bIjabhUta sva saMvedana jJAna jyAM avazya che evA vedyasaMvedyapadanA sadUbhAve thoDuM jaghanya jJAna paNa zIgha mahAkalyANakArI thAya che ane tenA abhAve utkRSTa jJAna paNa tevuM kalyANakArI thatuM nathI. A vedyasaMvedyapadano - samyagudarzanano ati ati adbhuta mahimA batAve che. A vedya saMvedya padanA - sva saMvedanarUpa jJAna padanA prabhAve sva - para vibhAgamAM vibhakta sarva arthanA vikalpa rUpa - AkAra avabhAsana rUpa svapa2 viveka sarva prakAranA jJAnamAM sAmAnya che. arthAta sva - para sarva vibhAgamAM vibhakta vastu svarUpa paNa tenA bheda vijJAna rUpa yathArtha svarUpe atra samyagu dRSTi jJAnI puruSane saMvedAya che, tethI te sarva zreya - upAdeya viveka barAbara jANe che. A vastu tyAgavA yogya che ane A vastu AdaravA yogya che, evo spaSTa viveka, nirdhAra, nizcaya buddhi, saMvedana tenA AtmAmAM deDha chA5paNe aMkita thaI gayela hoya che ane te sva - para viveka sarva prakAranA jJAnamAM sAmAnyapaNe anuvarte che ja, eTale sarva prakAranA jJAnamAM e sAmAnya che ane ethI sAmAnya rUpe e sarva prakAranA jJAnane ekapaNuM pamADe che, ema A nIcenI gAthAnA bhAvanuM A utthAnikA kaLazamAM sUcana che. 254
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 204 juo ! A prakAre AbhiNisudohimaNakevalaM ca taM hodi ekkameva padaM / so eso paramaTTho jaM lahiduM NibbudiM jAdi // 204 // mati zruta avadhi mana kevalo re, pada te eka ja hoya jANa | te A paramArtha je pAmIne re, pAme che nirvANa... re zAnI nirjarA nitya karaMta. 204 artha - khAminijodhi, zruta, avadhi, manaHparyava, devasa te kheDa 4 yaha hoya che te A paramArtha che, bhene pAbhIne nirvRti (nirvAza) prati bhaya che. 204 AtmakhyAti TIkA tathAhi Abhinibodhika zrutAvadhimanaH paryayakevalaM ca tadbhavatyekameva padaM / sa eSa paramArtho yaM labdhvA nirvRtiM yAti // 204 // bhedA AtmA kila paramArthaH tattu jJAnaM AtmA ca eka eva padArthaH, tato jJAnamapyekameva padaM, yadetattu jJAnaM nAmaikaM padaM sa eSa paramArthaH sAkSAnmokSopAyaH I na cAbhinibodhikAdayo idamekapadamiha bhiMdaMti kiMtu tepIdamevaikaM padamabhinaMdaMti / tathAhi yathAtra saviturghanapaTalAvaguMThitasya tathA''tmanaH karmapaTalodayAvaguMThitasya tadvighaTanAnusAreNa prAkaTyamAsAdayato jJAnAtizayabhedAH na tasya jJAnasvabhAvaM bhidyuH kiMtu pratyutamabhinaMdeyuH / tadvighaTanAnusAreNa prAkaTyamAsAdayataH prakAzanAtizayabhedAH AtmabhAvanA na tasya prakAzasvabhAvaM bhiMdaMti, tato nirastasamastabhedamAtmasvabhAvabhUtaM jJAnamevaikamAlambyaM / tadAlaMbanAdeva bhavati padaprAptiH, nazyati bhrAMtiH, bhavatyAtmalAbhaH siddhyatyanAtmaparihAra na karma mUrchati, na rAgadveSamohA utplavaMte, na punaH karma Asravati, na punaH karma badhyate, prAgbaddhaM karma upabhuktaM nirjIryate, kRtsnakarmAbhAvAt sAkSAnmokSo bhavati || 204 || . thAha - 1120811 huA ! thA prahAre AbhiNisudohimaNakevalaM ca Abhinibodhika zrutAvadhimanaH paryayakevalaM khAbhiniSodhi, zruta, avadhi, mana:paryaya, Devala taM ekkameva padaM hodi tad ekameva padaM bhavati hoya che, so eso paramaTTho sa eSaH paramArtha te khA paramArtha che, jaM lahiduM NivvudiM jAdi nirvRtiM yAti ne bhAbhIne nirvRti nirvAza prati bhaya che / iti gAthA AtmabhAvanA AtmA kila paramArtha AtmA pareMjara ! nizcaye urIne parabhArtha che, tattu jJAnaM AtmA ca eka eva padArtha ane te jJAna khane khAtmA kheDa 4 pahArtha che, tato jJAnamapyekameva padaM tethI jJAna pazu kheDa 4 56 che, yadetattu jJAnaM nAmaikaM padaM khane ke thA 'jJAna' nAmanuM kheDa yaha sa eSa paramArthaH sAkSAnmokSopAyaH te A paramArtha sAkSAt bhokSa upAya che, khAkheDa pahane khahIM lehatA nathI, kiMtu tepIdamevaikaM padamabhinaMdaMti - hiMtu tesro pakSa 4 kheDa pahane atminaMhe che. tathAhi dukha ! khA prahAre - - - - - - - - 255 - ca ane te kheDa 46 yaM labdhvA yathA prema, dRSTAMta che, atra - tre saviturghanapaTalAvaguMThitasya ghanapaTalathI - meghasamUhathI avaguMThita - DhaMkAyela sUryanA - tadvighaTanAnusAreNa prAkaTyamAsAdayato tenA meghapaTavanA vighaTana viSayavAyazA anusAre prAuyya - apa pAnI rahelA bhevAnA prakAzanAtizayabhedAH - prAzanAtizaya leho, na tasya prakAzasvabhAvaM bhiMdaMti - tenA prakAza svabhAvane lehatA nathI, tathA tema - A dAtika - AtmanaH karmapaTalodayAvaguMThitasya karmapaTalanA - - - -
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya AtmA nizcaya karIne paramArtha che ane te jJAna ane AtmA eka ja padArtha che, tethI jJAna paNa eka ja pada - ane je A "jJAna" nAmanuM eka pada che, te A paramArtha sAkSAta mokSa upAya che. ane Abhinibodhika Adi bhedo A eka padane ahIM bhedatA nathI, kiMtu teo paNa A ja eka padane abhinaMde che. te A prakAre - jema atre meghapaTalathI avaguMThita sUryanA tema karmapaTala udayathI avaguMThita AtmAnA tavighaTana anusAra prAkaTya pAmatA evAnA vighaTana anusAra pATaTya pAmatA evAnA prakAzanAtizaya bhedo jJAnAtizaya bhedo tenA prakAza svabhAvane bhedatA nathI, tenA jJAnasvabhAvane bhede nahi, kiMtu ulaTA abhinaMde. tethI - samasta bheda jyAM nirasta che evuM AtmasvabhAvabhUta jJAna ja eka AlaMbavA yogya che, tenA AlaMbana thakI ja - padaprApti hoya che, bhrAMti nAza che, AtmalAbha thAya che, anAtma parihAra siddha thAya che, karma mUchatuM nathI, rAga-dveSa-moha ulavatA (UThatA) nathI, punaH karma AsravatuM nathI, punaH karma baMdhAtuM nathI, pUrvabaddha karma upamukta satuM nirjarAya che, kRtna (sakala) karma abhAvathI sAkSAt mokSa hoya che. 204 amRta jyoti' mahAbhASya "tathArUpa mahAtmAnA eka Arya vacananuM sAdara avadhAraNa thavAthI yAvat mokSa thAya ema zrImAnuM tIrthakara kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 929 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe, jyAM vizeSa udaya bhraMza pAmI rahyo che, evA sAmAnyane kaLatA jJAnane AtmA ekatA pamADe che, ema atra pratipAdana karyuM che - Abhinibodhika (mati jJAna), zrata jJAna, avadhi jJAna, mana:paryaya jJAna ane kevala jJAna e paMcavidha jJAna eka ja pada hoya che. te A paramArtha che, jene prApta karIne "nivRti' - nirvANa - mokSa pAme che. AvA bhAvanI A gAthAnuM parama adabhUta tattva sarvasva - samarpaka ananya vyAkhyAna karatAM AtmakhyAti sUtrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva paramArtha prakAzanI alaukika jJAna caMdrikA vistArI che - mAtmA vizvana paramArtha - AtmA kharekhara ! nizcaye karIne "paramArtha - parama artha che ane te jJAna ane AtmA eka ja padArtha che, tethI jJAna paNa eka ja pada ane je A "jJAna" nAmanuM eka pada te A paramArtha sAkSAt - pratyakSa mokSa upAya che ane A jJAnanA Abhinibodhika Adi - matijJAna Adi bhedo A eka udayathI karmapaTalanA - karmasamUhanA vighaTana - vikharAvApaNA anusAra prAkaTya - prakaTapaDyuM pAmI rahelA evAnA - jJAnAtizayameva - jJAnAtizaya bhedo na taya jJAnasvamAvaM mithu: * tenA jJAna svabhAvane bhedatA nathI, tu pratyutamafmanayuH - kiMtu ulaTA abhinaMde. tethI zuM? to nirastafmatape mAnavAvapUtaM jJAnamevaimAtacce - tethI nirasta - nitAMtapaNe asta pAmI gayA che - phagAvAI gayA che samasta bheda jyAM evuM AtmasvabhAvabhUta jJAna ja eka AlaMba - AlaMbavA yogya che. tavArtAvanAveva - tenA te jJAnanA AlaMbana thakI ja - (1) mavati prApti: - pada prApti thAya che, (2) narati prAMtiH - bhrAMti nAze che, () bhavatyAtmanAma: - AtmalAbha thAya che, siddhatvanAtmaparihAra: - anAtma parihAra - anAtmAno parihAra - parityAga siddha thAya che, (5) nA varSa mUti - karma mUchatuM nathI, (6) ra rAdheSa moDhA uhnavaMte - rAga - dveSa - moha uglavatA - ekadama uThatA nathI, (7) na punaH " mAvati - punaH pharIthI karma AsravatuM nathI, (8) na puna: varSa vadhyate - punaH pharIthI karma baMdhAtuM nathI, (9) vaDhuM 35muvataM nirmIta - pUrvabaddha karma upabhukta - upabhogavAI gayeluM nirjarAya che - kheravAya che, (10) vRka7mafmAvat sAkSAnolo mavati - kUna - sarva karmanA abhAvathI sAkSAt mokSa hoya che. // ti mAtvAti mAtrAvanA //ra04|| 256
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA rUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 204 padane ahIM bhedatA nathI - bheda pamADatA nathI, kiMtu teo paNa A ja ekapadane abhinaMde che. te A prakAre - jema meghapaTalathI avaguMThita - DhaMkAyela sUryanA - te meghapaTalanA vighaTana - vikharAvApaNA anusAre prakaTapaNuM pAmI rahelA evAnA - prakAzanAtizayabhedo tenA prakAza - svabhAvane bhedatA nathI, tema karyapaTala udayathI avagaMThita - DhaMkAyela - Avarita AtmAnA - te karmapaTalanA vighaTana - vikharAvapaNA anusAra prakaTapaNuM pAmI rahelA evAnA - jJAnAtizaya bhedo tenA jJAna svabhAvane bhede nahi, kiMtu ulaTA abhinaMde. tethI nirasta che - nitAMtapaNe asta pAmI gayA che - AthamI gayA che samasta bheda jyAM evuM AtmasvabhAvabhUta jJAna ja eka AlaMbavA yogya che. tenA AlaMbana thakI ja padaprApti thAya che, bhrAMti nAze che, AtmalAbha thAya che, anAtma parihAra siddha thAya che, karma mUItuM nathI, rAga-dveSa-moha ullavatA (uThatA) nathI, punaH karma AsravatuM nathI, punaH karma baMdhAtuM nathI, pUrvabaddha karma upamukta thaI - bhogavAI jaIne nirjAya che - kheravAya che, kRmna - sarva karmanA abhAvathI sAkSAt mokSa hoya che, 7mAvat sAkSAno mavati | paramarSi amRtacaMdrajInI A parama paramArtha gaMbhIra parama adbhuta vyAkhyAno have vizeSa vicAra karIe - AtmA kharekhara ! paramArtha che. 'vita' - AmAgamano pravAda hoI A kharekhara ! traNe kALamAM na phare evI parama akhaMDa nizcayarUpa sAcI vAta che ke AtmA e ja "parama" - sarvathI para ne jenAthI para koI che nahi evo parama "artha' - padArtha - dravya - vastu che, AtmA ja eka paramArtha che A nizcaya che ane "tata ta jJAne' - te ja jJAna "te' - je jJAnapadanI hamaNAM ja AgalI gAthAmAM vAta karI te tatu' - jANapaNA rUpa -- jJAyaka bhAvarUpa jJAna ane AtmA eka ja padArtha che - "mAtmA ra gva pA: ' jJAna kaho ke AtmA kaho e jUdA jUdA nahi paNa pradeza abhedathI eka ja padArtha che, pada - sthira svabhAvabhUta padarUpa "artha' - dravya - vastu che, tethI jJAna paNa eka ja pada . AtmA paramArtha' - parama artha hoI (ane parama to eka ja hoya) "eka ja pada' che, eTale jJAna paNa AtmA sAthe tAdAbhya hoI "eka ja pada' che, jyAM jJAna sivAya bIjuM kaMI paNa nathI, dvaita - dvitIya bhAva nathI evuM eka ja pada "puruM paDyuM - sthira jJAna che ane je A "jJAna" nAmanuM 'eka' - advaita - advitIya pada che, te A sarvathI para ne jenAthI para koI paNa che nahi evo parama artha - tattva che, "paramArtha' che ane te A jJAna paramArtha ja "sAkSAta mokSa upAya che', a TSa paramArtha: sAkSAnolopa sAkSAt pratyakSa - pragaTa mokSa sAdhana - mokSamArga che, mokSarUpa upeya pratye laI jato pragaTa dekhAto upAya che. ane A jJAnanA je Abhinibodhika Adi bhedo che, te A '' - pratyakSa anubhUyamAna jJAna eka padane ahIM bhedatA nathI, "ra khrivaMti', paraMtu teo paNa A ja eka jJAnapadane ja abhinaMde che - "manaMvaMti' | arthAt Abhinibodhika - matijJAna, zrutajJAna, avadhi jJAna, manaH paryaya jJAna, kevala jJAna e jJAnanA je paMca bhedo - prakAro prasiddha che. te A jJAna eka padano bheda - jUdApaNuM karatA nathI, athavA "bheda' - vidhvaMsana - khaMDana - utthApana karatA nathI, paNa teo paNa A ja eka jJAnapadane ja abhinaMde che, (Hails, welcomes). matijJAna ho ke zrutajJAna ho, avadhi jJAna ho ke manaH paryaya jJAna ho, ke kevala jJAna ho, paNa te A badhAya jJAnabhedo eka akhaMDa abheda jJAnapadane ja abhinaMde che - satkAre che - vadhAve che. mati jJAnAdi pratyeka jJAnaprakAra pokArIne jaNAve che ke - ame je jaNAvIe chIe ke jANIe chIe te eka jANapaNuM ja che, jANavA rUpa jJAna ja che. jemake - mati jJAna jANe ema kahe che ke hA ! hA ! huM paNa eja eka zAnapada jaNAvuM chuM, AvakAruM chuM, mubAraka karUM chuM, abhinaMdanathI satkAruM chuM, "abhi' - sAme jaIne sanmukhapaNe atyaMta ullAsathI parama premathI "naMduM chuM" - vadhAvuM chuM, zrutajJAna, avadhi jJAna, manaH paryaya jJAna, kevala jJAna paNa jo e ja bhAvano pratidhvani kare che ne eka jJAnapadane ja abhinaMde 257
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che - vadhAve che. Ama eka ja jJAnapadane abhinaMdatA - vadhAvatA samasta jJAnabhedo jANapaNA rUpa eka ja jJAnapadamAM ekabhAva rUpe abhina caitanya rasathI haLI maLI paraspara premathI hAtha mIlAve che ane badhA jANe ekI avAje bolI uThe che ke ame koI paNa jAtanI jUdAI nahi jANI A eka ja zAnapaNuM abhinaMdana karIe chIe, vadhAmaNAM karIe chIe ! A siddhAMta samajAvavA mATe paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe meghAcchAdita sUryanuM dRSTAMta potAnI ananya lAkSaNika zailIthI sAMgopAMga biMba pratibiMba bhAva darzanapUrvaka vivarI dekhADI sakala jJAnanI ekavAkyatA - eka vAgyatA (unanimity) siddha karI che. te A prakAre - jema - sUrya che, te ghanapaTalathI avaguMThita - "nipaTanAvati ' - che, ghanapaTalathI - meghapaTalathI - vAdaLAonA tharathI (Layers) - samUhathI "avaguMThita' - DhaMkAyelo - avarAyelo che, te "tadda vighaTanAnusAre' - taviSaTanAnusArekha - te ghanapaTalanA 'vighaTana' - vikharAvApaNAnA "anusAra" - pramANe "prAkaTya' - prakaTapaNuM pAmI rahyo che, " prAstramAsIyataH', arthAt jema jema meghapaTalanuM - vAdaLAnAM tharanuM vighaTana - vikharAvApaNuM thAya che, tema tema te anusAre - te mujaba te sUryanuM pragaTapaNuM - AvirbhAvana thatuM jAya che. Ama vAdaLAnA thara vikharAya te mujaba prakaTapaNuM pAmatA sUryanA "prakAzana atizaya bhedo' - pravezanatizayamevADa - hoya che - "prakAzananA" - prakAzakaraNanA - prakAzavApaNAnA atizayanA' - caDhatApaNAnA - taratamapaNAnA "bhedo' - prakAro hoya che. arthAta eka meghapaTala - vAdaLAnuM thara vikherAtAM amuka pramANamAM sUryano prakAza prakAze che, be thara viparAtAM tethI vadhAre prakAze che, traNa thara viparAtAM tethI ora prakAze che, Iti yAvatu. jema jema vAdaLAnAM thara vikherAtAM jAya che, tema tema sUryanA prakAzananuM atizayapaNuM - caDhatApaNuM - taratamapaNuM (Intensity & extensity) vadhatuM jAya che, prakAza karavApaNAnI mAtrA (Degree) vadhatI jAya che. Ama AvaraNarUpa ghana paTalanA vighaTana anusAra - vAdaLAnA thara vikharAvA mujaba bhale sUryanA game teTalA prakAzana atizaya bhedo thatA hoya, paNa te badhAya te sUryanA prakAza svabhAvane bhedatA nathI - na tasya pravAzasvabhAve priyaMti, saryanA prakAza svabhAvano bheda karatA nathI, bhale ochI ke vadhAre mAtrAmAM prakAzana - prakAza karavApaNuM thatuM hoya, paNa te prakAzananA nyUnAdhika - taratama bhedo prakAza svabhAvano bheda karatA nathI, paraMtu te sUryanA eka abheda prakAza svabhAvane ja dAkhave che. tema - A AtmA che. te karma paTala udayathI avagukti che - padato yAvarti, karmonA "paTalanA' - tharanA - samUhanA udayathI "avaguMThita' - DhaMkAyelo - avarAyelo che. karmapaTalodaya 35 oDhelAM godaDAthI - aMdhAra pIchoDAthI DhaMkAyelo che, lapeTAyelo che. te "tad vighaTana anusAre' - taTanAnusAreNa - te karmapaTala udayanA "vighaTana - vikharAvApaNAnA anusAra" - pramANe prAkaTya - prakaTapaNuM pAmI rahyo che - trimAsIyata, arthAt jema jema karyapaTalanuM - karmanA tharanuM - popaDAnuM vighaTana - vikharAvApaNuM thAya che. tema tema te anusAre - te mujaba A AtmA AvirbhAvana thatuM jAya che. Ama karmanA thara vikharAya te mujaba pragaTapaNuM pAmatA AtmAnA "jJAnAtizaya bhedo' - jJAnatizayamevA hoya che, "jJAnanA' - jANavApaNAnA "atizaya'nA - caDhatApaNAnA - taratamapaNAnA "bhedo' - prakAro hoya che. arthAt koI eka thoDuM karyapaTala vikharAtAM amuka pramANamAM amuka prakArano AtmAno jJAna prakAza prakAze che, tethI vadhAre be karmapaTala vikharAtAM tethI vadhAre prakAze che, tethI vadhAre traNa karma paTala vikharAtAM tethI ora vadhAre prakAze che, Iti yAvatu (& so on). jema jema karyapaTalanuM vighaTana thatuM jAya - karmanA vAdaLAnA thara vikherAtA jAya, tema tema AtmAnA jJAna prakAzananuM atizayapaNuM - caDhatApaNuM - taratamapaNuM vadhatuM jAya che, jJAna prakAzananI mAtrA vadhatI jAya che. Ama avaguMThana rUpa - AvaraNa rUpa karmapaTala udayanA vighaTana anusAre - karma vAdaLAnA thara vikharAvA mujaba bhale AtmAnA game teTalA jJAnAtizaya bhedo hoya, paNa te badhAya te 258
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 204 AtmArUpa sUryanA jJAna svabhAvane bhedatA nathI - " tasya jJAnasvamAd fmag - AtmasUryanA jJAnasvabhAvano bheda karatA nathI, bhale ochI ke vadhAre mAtrAmAM jJAna - jANavApaNuM thatuM hoya, paNa te - taratama bhedo te jJAna svabhAvano bheda karatA nathI. paNa "ulaTA abhinaMde che - pratyutamamanaMdeyu:" - paramollAsathI vadhAve che (Hails) Iti yAvat. jJAna te ja ke abhiprAya eka ja hoya, thoDo athavA ghaNo prakAza paNa prakAza eka ja." zrImad rAjacaMdra aM. 270 tethI - "nirastasamastameTuM - nirasta che samasta bheda jyAM - badhAya bheda jyAM nirasta' - nitAMtapaNe sarvathA asta pAmI gayA che - AthamI gayA che, athavA phagAvAI devAyA che, evuM Atma svabhAvabhUta jJAna ja eka AlaMbavA yogya che - mAtmasvabhAvamUtaM jJAnavaimAvyuM, je "AtmAnuM sahaja' svabhAvabhAva rU5 - "sahAtmasvarUpa" che evuM 'eka' - advitIya - advaita jJAna ja "AlaMbavA yogya che? - daDha avalaMbanapaNe pakaDI rAkhavA yogya che, puSTa avakhaMbhapaNe grahaNa karavA yogya - dRDha Azraya karavA yogya che. A jJAna ja zA mATe avalaMbavA yogya che ? to ke - "tavAnaMdanA - tenA AlaMbana thakI ja' - bIjA koIthI nahIM paNa mAtra kevala te jJAnanA AlaMbana thakI ja - dRDha AzramaNa thakI ja - daDha avaSTabhapane pakaDI rAkhavA thakI ja - (1) "padaprApti hoya che. mavati patti - sthira sthAnarUpa prastuta "pada'nI - jJAnapadanI prApti hoya che, eTale pachI - (2) "bhrAMti nAze che" - "vapharyAti prAMtiH" - sthira sthAnarUpa jJAna 'padanI prApti thAya eTale asthiratA rUpa - bhramaNatArUpa bhrAMti nAza pAme che, athavA parabhAvamAM AtmabhramaNArUpa - AtmabrAMti rUpa bhrAMti nAza pAme che, athavA parabhAvamAM AtmabhramaNArUpa - AtmabrAMtirUpa brAMti nAza pAme che - dUra bhAge che, eTale pachI - (3) "AtmalAbha thAya che... - bhavatyAtminAma:' - parabhAvamAM AtmAnI bhramaNArUpa AtmabrAMti nAza pAmatAM AtmAmAM ja AtmAnI prApti rUpa - AtmalAbha thAya che, eTale pachI - (4) "siddhayAnAtmaparihAra:' - "anAtmaparihAra siddha thAya che', AtmAmAM ja AtmAnI prApti rUpa AtmalAbha thAya che eTale AtmAnI atirikta - jUdo je "anAtmA' che teno saheje "parihAra - parityAga (dUrathI parivarjana) siddha thAya che, niSpanna thAya che, hAMsala thAya che, AtmA maLatAM anAtmA saheje TaLe che, eTale pachI - (5) "na rma mUIti' - 'karma mUchatuM nathI', AtmAthI atirikta anAtmAne - AtmA sivAya bIjA badhAyano eka sAmaTo parihAra - parityAga thAya che, eTale anAtmA arthe "karma' - kriyA - parabhAva pravRtti mUchatI nathI - AvIne mUcchitanI jema paDI rahetI nathI, athavA anAtmArUpa karmano udaya bhale AvI paDe - "mU' - mUrNitanI jema paDyo rahe paNa te AtmAne mohamamatvarUpa mUccha upajAvato nathI, eTale pachI - (6) "ra rASaNo utsavaMte - rAga-dveSa-moha umbhavatA nathI', anAtma arthenuM karma (parabhAva pravRtti kriyA) mUchatuM nathI athavA AvI paDelo karma udaya moha AtmAne moha mUcchita karato nathI, eTale tene rAga-dveSa-moharUpa Agnava bhAvo "uplavatA nathI' - AtmAmAM ekadama uThatA nathI, eTale pachI - (7) "punaH karma AsravatuM nathI" - 1 puna: * mAvati, rAga-dveSa-moharUpa bhAva Agnavo ulavatA nathI eTale pharIthI dravya karma AsravatuM nathI, (punaH pravezatuM nathI) pudgala karma pharIthI AtmAmAM Asrava dvAra rUpa garanALAmAMthI AsravatuM - TapakatuM nathI, eTale pachI (8) "punaH karma baMdhAtuM nathI" - "ra punaH varSa vadhyate' - karma pharI AsravatuM ja nathI eTale pharI te baMdhAtuM nathI, eTale pachI - (9) " prAddha varSa 35mukta nirmIte' - pUrva baddha karma upamukta satuM nirjarAya che' - navuM karma baMdhAtuM baMdha thayuM che eTale have bAkI je pUrve ajJAna bhAvamAM bAMdheluM jUnuM prAcIna karma che te upabhogavAI gayeluM satuM "nirjAya che- AtmapradezamAMthI kheravAI jAya che - nirjarA pAme che, eTale pachI - "7mAvAtu sAkSAnolo bhavati' - "kRtna karma abhAva thakI sAkSAt mokSa hoya che', ema nirbharatAM nirjarAtAM "kRtna' - 259
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samasta - samagra - saMpUrNa karmano "abhAva' - nahi hovApaNuM - zUnyapaNuM hoya che, sarva karmane nAme moTuM mIMDuM mUkAya che, eTale "sAkSAtu' - pratyakSa pragaTa mokSa hoya che. Ama sahAtmasvarUpa eka "jJAnapada'nA ja AlaMbana thakI ja "pada prApti hoya che, bhrAMti nAze che, AtmalAbha thAya che, anAtma parihAra siddha thAya che, karma mUchatuM nathI, rAga-dveSa-moha ullavatA nathI, punaH karma AsravatuM nathI, punaH karma baMdhAtuM nathI, pUrvabaddha karma upamukta satuM nirjarAya che, kR-- (sakala) karma abhAvathI sAkSAt mokSa hoya che. AvI parama abhuta saMkalanAbaddha tattvayuktithI aciMtya tattvaciMtAmaNi paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe atre paramArtharUpa parama padarUpa sahajAtmasvarUpa eka jJAnapadanI parama pratiSThA karI che. "ekAMta nizcaya nayathI mati Adi cAra jJAna saMpUrNa zuddha jJAnanI apekSAe vikalpa zAna kahI zakAya, paNa saMpUrNa zuddha jJAna eTale saMpUrNa nirvikalpa jJAna utpanna thavAnAM e jJAna sAdhana che, temAM paNa zrutajJAna mukhyapaNe che, kevaLa jJAna utpanna thavAmAM chevaTa sudhI te jJAnanuM avalaMbana che, prathamathI koI jIva eno tyAga kare to kevaLa jJAna pAme nahIM. kevaLa jJAna saMbaMdhI dazA pAmavAno hetu zrata jJAnathI thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 745 AkRti AtmA jJAna (sANA) (paramArtha)>. molopAI zAnanA 5 mati Adi bhedo zAna 1 bhedatA nathI, paNa abhinaMde che. prakAzanAtizaya bhedo prakAza svabhAve bhedatA nathI A || zAnAtizaya bhedo jJAna svabhAva bhedatA nathI meghapaTala karyAvaraNa samasta bheda rahita AtmasvabhAvabhUta jJAna ja eka AlaMbavA yogya che tethI ja na karma mUccha thAya padaprApti thAya na rAga dveSa moha uThe - ulava kare | bhrAMti nAze : : 1 punaH karma Asave. AtmalAbha thAya na punaH karma baMdhAya anAtma parihAra siddha thAya pUrvabaddha karma upamukta thaI nirjarI jAya sarva karmanA abhAve sAkSAta ne te mota jJAnI samyagudRSTi 26o
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 141 uparokta bhAvanI paripuSTirUpe amRtacaMdrajI adbhuta nidhi caitanya ratnAkaranuM saMkIrtana karato upasaMhAra samayasAra kaLaza (9) prakAze che - zArdUvijhIDita acchAcchAH svayamucchalaMti yadimAH saMvedanavyaktayo, niSpItAkhilabhAvamaMDalarasaprAgbhAramattA iva / yasyAbhinnarasaH sa eSa bhagavAnekopyanekIbhavana, valgatyutkalikAbhiradbhutanidhi caitanyaratnAkaraH // 141 // acchAcchA jasa A svayaM uchaLatI saMvedana vyaktio, pI jaI sarva ja bhAva maMDalaraso jANe banI matta ho ! evo te bhagavAnuM abhinnarasa A eko anekI thato, cid ratnAkara eka adbhutanidhi urmi thakI kUdato ! 141 amRta pada-(141). ("sAhelAM vAsupUjya jirNadA' - e rAga) caitanya ratnAkara A uchaLe, caitanya ratnAkara A uchaLe, akhila bhAva maMDalarasa pIdho, tasa bhAre jANe matta "pIdho'... caitanya. 1 evI accha accha uchaLe jenI, saMvedana vyaktio enI, evo te A abhinna rasavALo, eka chatAM aneka rUpa bhALo.. caitanya. 2 adbhuta nidhi Azcarya bharelo, utkalikAothI uchALe uchaLI rahelo, bhagavAnuM caitanya ratnAkara A, "amRtacaMdra' amRta pada dhara A... caitanya. 3 artha - niSpIta (pIdhela) akhila bhAva maMDala rasanA prAgubhArathI jaNe matta hoya, evI jenI je A accha-accha saMvedana vyaktio svayaM uchaLe che, te A bhagavAna eka chatAM anekarUpa thato adbhuta nidhi caitanya ratnAkara utkalikAothI (moLanA uchALAothI) kUde che ! "amRta jyoti' mahAbhASya jJAna pAMca prakAranuM che. te jJAna jo samyakatva vinAnuM mithyAtva sahita hoya to "mati ajJAna" "zruta ajJAna" ane "avadhi ajJAna" ema kahevAya. te maLI kula ATha prakAra che." - zrImad rAjacaMdra, e. (757), vyAkhyAna sAra uparamAM bhagavatI "AtmakhyAtinA" gadya bhAgamAM sakala jJAna eka jJAnapada ja che ane A jJAnapadanA ja AlaMbana thakI ja yAvatu mokSa thAya che ema DiDima nAdathI zabdabrahmanA parama pAradezvA parabrahmasvarUpa amRtacaMdrajIe udghoLyuM, tenI paripuSTirUpe te ja mahAkavIzvare adabhuta nidhi caitanya ratnAkaranuM A adabhuta kAvya camatkRti yukta svabhAvoktimaya tAdazya zabdacitra bhAvArtha A prakAre - vItyutima munizcita ratnAvara - aho ! adbhuta nidhi A caitanya ratnAkara utkalikAothI kUdI rahyo che - nAcI rahyo che ! caitanya - ratnono je Akara - khANa che evo A "caitanya ratnAkara' - caitanya samudra, ratnAkara - samudra jevo "adUbhuta nidhi' che, parama AzcaryabhUta adabhutono nidhAna - khajAno che. te "utkalikAothI' - urmionA uchALAthI "vAte' - valga che - kUdI rahyo che, nAcI rahyo che, uchaLI rahyo che ! jenI A "accha-accha' - ati ati svaccha - 21
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nirmala - zuddha saMvedana vyaktio svayaM uchaLe che - khecchAchI: svayamucchannati vinA: saMvanavyavaktayo, arthAt saMvedavuM e caitanyano sahaja svabhAva ja che eTale jyAM anya koI paNa bhAvano praveza nathI' evI susvaccha - sunirmala - zuddha "saMvedananI" - AtmAnubhavananI "vyaktio" - AviskRtio - vyakta thatI pragaTa anubhUti vizeSatAo "svayaM" - ApoApa ja uchaLe che - ullase che. Ama uchaLI rahelI je A saMvedana vyaktio che, te aMge mahAkavIzvara amRtacaMdrajI ubhekSA kare che ke - jyAM sudhI pIvAnuM kaMI bAkI rahyuM nathI evA "niSpIta" - sarvathA pIvAI gayelA akhila bhAvamaMDala rasanA prAgubhArathI te jANe matta hoyanI ! - "nibbItAvitamAmaMDatarasAmAmittA rUva " jema pUrepUro pIdhelo' - rasanA pAnathI cakacUra thaI matta - masta banetema-"akhila' - samasta "bhAvamaMDala' - bhAvacakrano anubhava mastI (Atma khumArI) upajAvanAro "rasa pIdhelI' A saMvedana vyaktio te rasanA "prAgubhArathI' - mahA bhArathI jANe "matta' - masta banelI hoyanI ! athavA to sarvabhAvano maMDala rasa" - bhego maLelo anubhUti - khumArI upajAvanAro ekarasa pIvAthI jaNe matta - masta banI hoyanI ! athavA to sarva bhAvano "maMDala rasa" - bhego maLelo unmatta - AtmamastI anubhava mastI upajAvanAro rasa pIvAthI jANe matta - masta banI hoyanI ! AvI bhAvamaMDala rasa matta vividha bhinna bhinna saMvedana vyaktio jenI uchaLI rahI che, te caitanya ratnAkara to "abhinna rasa che - "svAminnarasa:', eka zuddha caitanya rasa sivAya bhinna - jUdo bIjo rasa jyAM nathI evo "abhinna rasa" - eka akhaMDa abheda caitanya rasamaya ja che. "sa Sa mAvAnuM - Avo "te A bhagavAna AtmA' - anaMta Atmazvaryano svAmI hovAthI bhagavAna adabhutanidhi caitanya ratnAkara svarUpathI pote eka che chatAM aneka banato sato - gothane phrIkavana, "utkalikAothI" - urmionA uchALAothI uchaLI rahyo che ! lavaNajala nirbhara ratnAkara - lavaNa samudra pote eka ja chatAM mojuMothI aneka banato sato lavaNa rasane lIdhe jo moLa - "utkalikA' AvatI hoya ema UrmionA uchALAthI uchaLe, tema A nirmala caitanya rasa nirbhara caitanya ratnAkara - citu samudra eka ja chatAM samasta bhAvane pI jatI anaMta saMvedana vyaktiothI aneka banato sato caitanya rasane lIdhe jaNe moLa - utkalikA AvatI hoya ethI UrmionA - vicionA uchALAthI jANe uchaLe che ! uMco de che ! ema caitanya ratnAkara amRtacaMdrajInA A adUbhUtanidhi kaLaza kAvyano dhvani che. AkRti accha accha saMvedana vyaktio akhila bhAvamaMDala rasa prAgubhAra pIvA javAthI jaNe matta ! utkalikAthI uchALA eka abhinna rasa adbhuta nidhi bhagavAna caitanya ratnAkara 2 anekI bhavanuM 262
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 142 have game teTalI kaSTa kriyA karatAM paNa jJAna guNa vinA sAkSAt mokSa evuM jJAnapada prApta thAya nahi ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA samayasAra kaLaza (10) amRtacaMdrajI lalakAre che - zArdUlavikrIDita klizyatAM svayameva duSkaratarai mokSonmukhaiH karmabhiH, klizyatAM ca pare mahAvratatapobhAreNa bhagnAzciraM / sAkSAnmokSa idaM nirAmayapadaM saMvedyamAnaM svayaM, jJAnaM jJAnaguNaM vinA kathamapi prAptuM kSamaMte na hi // 142 // pAmo kleza svayaM ja duSkara ati mokSonmukhA karmathI ! pAmo kleza ciraM mahAvrata tapo bhAre ja bhagnA ati 1 sAkSAt mokSa nirAmayaM pada svayaM A prApta saMvedavA, jJAna jJAnagurNa vinA kyama karI nA zakta A pAmavA. 142 amRta pada-(142) 'vIra suto kAM sutA rahyA cho ?' - e rAga kleza karo bhale kleza karo koI, karmo karI bhale kleza karo !... dhruva pada...1 duSkara atizaya mokSa parAmukha, karmo karI bhale kleza karo ! mahAvrata - tapa bhArathI bhAMgI, koI bhale cira kleza karo !... kleza karo. 2 ema aneka prakAre kleze, bhale atizaya te mathatA, kiMtu jJAna guNa vinA jJAnapada, pAmavA na ja samartha thatA... kleza karo. 3 jeha jJAnapada nirAmaya ja A, svayaM ja saMvedAI rahyuM, jeha jJAnapada mokSa ja sAkSAt, bhagavAna amRtacaMdra kahyuM... kleza karo. 4 artha - koI ati duSkara mokSonmukha karmothI svayameva bhale kleza karo ! ane bIjAo mahAvrata tapobhArathI ci2 kALa bhagna thayelAo (bhAMgI gayelAo) bhale kleza karo ! paNa sAkSAt mokSa evA A svayaM saMvedAI rahelA nirAmaya pada jJAnane teo jJAna guNa vinA keme karIne prApta karavAne kSama * samartha thatA nathI. - - - 'amRta jyoti' mahAbhASya je pada dIThuM zrI sarvaze jJAnamAM, kahI zakyA nahi te paNa zrI bhagavAna jo, teha svarUpane anya vANIne zuM kahe ? anubhava gocara mAtra rahyuM te jJAna jo... apUrva avasara.'' zrImad rAjacaMdra game teTalI kaSTakriyA karatAM ke mahAvrata - tapabhAra uThAvatAM paNa jJAnaguNa vinA sAkSAt mokSa evuM A jJAnapada prApta thAya nahi, evA bhAvano A nIcenI gAthAno bhAva sUcavato A utthAnikA kaLaza puruSa zArdUla amRtacaMdrAcAryajIe zArdUlavikrIDita chaMdanI vIra garjanAthI udghoSyo che klizyatAM svayameva duSkaratarai rmokSonmukhaiH karmabhiH koI bhale svayameva' pote ja ApoApa ja 'duSkaratara mokSonmukha karmothI kleza karo !' duSkaratara mokSonmukha karmothI kleza karo !' duSkaratara - 263 - -
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ati ati duSkara 'mokSonmukha' - mokSathI ulaTA mukhavALA mokSathI parAphukha 'karmothI' - mana - vacana kAyAnA aneka prakAranA kriyAkAMDa rUpa karmothI 'kleza karo' - kaSTa karo, moTI jahemata uThAvo ! klizyatAM ca pare mahAvratatapobhAreNa bhagnAzciraM ane bIjAo bhale mahAvrata - tapobhArathI cirakALa bhagna thayelAo kleza karo !' 'cirakALa' ghaNo lAMbo vakhata sudhI mahAvratonA ane tapanA 'bhArathI' - vajanathI 'bhagna thayelAo - bhAMgI gayelAo - bevaDa vaLI gayelAo kleza karo - kaSTa karo, moTI jahemata uThAvo ! paNa 'sAkSAt mokSa tuM nirAmayaparva saMvedyamAna svayaM 'sAkSAt mokSa' - pratyakSa pragaTa mokSa evuM 'A nirAmaya pada' nirogI pada svayaM - Apo Apa saMvedAI raheluM jJAna jJAnaguNa vinA teo 'keme karIne' - koI paNa prakAre mathI mathIne paNa prApta karavAne 'kSama' - samartha thatA nathI - 'jJAnaM jJAnamuLa vinA thapi prAchuM kSamaMte na hi / ' Ama bhale game teTalI kaSTa kriyA karo ke cirakALa game teTalA mahAvrata - tapabhAra uThAvo, paNa jJAna vinA koI paNa prakAre mathI mathIne marI jAya to paNa sAkSAt mokSa rUpa A nirAmaya jJAnapada pAme nahi. evA prakAre nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A parama paramArtha gaMbhIra utthAnikA kaLaza paramarSi paramapuruSa zArdUla amRtacaMdrajIe zArdUlavikrIDitanI vIragarjanAthI lalakAryo che. - - - 264 - -
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 205 NANaguNeNa vihINA evaM tu payaM bahUvi Na lahaMti / taM giNha NiyadamedaM jadi icchasi kammaparimokkhaM // 205 // jJAnaguNa vihUNa bahujano re, pada A nA ja lahaMta; graha te niyata A karmano re, jo parimokSa icchata re.. jJAnI nirjarA nitya karata. 205 gAthArtha - jJAnaguNathI vihInA evA bahuo paNa A padane pAmatA nathI, jo tuM karma parimokSa (karmathI sarvathA mokSa) Icchato ho, to te A niyata padane graha ! 205 AtmakhyAti TIkA jJAnaguNena vihInA etattu padaM bahavo'pi na labhaMte / tad gRhANa niyatametad yadIcchasi karmaparimokSaM // 205 // yato hi sakalenApi karmaNA kevalena jJAnenaiva karmaNi jJAnasyAprakAzanAt jJAna eva jJAnasya prakAzanAt jJAnasthAnupattama:, jJAnasyopalaMbhaH / tato bahavopi bahunApi karmaNA jJAnazUnyA nedamupalabhaMte idamanupalabhamAnAzca karmabhirna vipramucyate tataH karmamokSArthinA kevalajJAnAvaSTaMbhena niyatamevadamekaM padamupalaMbhanIyaM / / 205 / / AtmakhyAti TIkArtha kAraNake phuTapaNe karmamAM jJAnanA aprakAzanane lIdhe jJAnamAM ja jJAnanA prakAzanane lIdhe sakala paNa karmathI jJAnano anupalaMbha che kevala jJAnathI ja jJAnano upalaMbha che, manamAvanA : tu - tinuM parva - paNa A padane TTTToLa vihIna vava tati - jJAnapuNena vidInA vadavo namaMte - jJAnaguNathI vihIna - virahita evA bahuo - ghaNAo paNa pAmatA nathI, (tethI) gaDhi marimora Tucchasa - he rmamikSa rUchasi - jo tuM karmaparimokSa - karmathI sarvathA mokSa Icche che, to taM LiyavameTuM ziphTa - tat niyatatat pRhA - te A niyata - cokkasa nizcayarUpa evuM 'A' - pratyakSa anubhUyamAna jJAnapada graha ! iti gAthA AtmabhAvanA. // 205|| thato di - kAraNake phuTapaNe - pragaTapaNe sajajonA irmA - sakala paNa karmathI jJAnanupatnama: - jJAnano anupalaMbha - ananubhava - aprApti che, zAne lIdhe ? zani jJAnaprAzanA( - karmamAM jJAnanA prakAzanane lIdhe. tyAre jJAnano upalaMbha - anubhava - prApti - lAbha-zAthI thAya ? phrevattena jJAnenaiva - kevala - mAtra jJAnathI ja jJAnopataMma: - jJAnano upalaMbha - anubhava - prApti - lAbha che, zAne lIdhe ? jJAna iva jJAnaca prakAzanAta - jJAnamAM ja jJAnanA prakAzanane lIdhe.kAraNake Ama che. tethI zuM ? tato - tethI karIne vadavojhari - bahuo paNa - ghaNAo paNa jJAnazUnyA:- jJAnazUnya evAo vahunA rmA - bahu - ghaNA paNa karmathI nemuttamaMte - Ane (jJAnane) upalabhatA - anubhavatA - pAmatA nathI, manupama nAca - ane Ane anupalabhatA - na anubhavatA - na pAmatA teo mane vipramucaMte - karmothI vimukta - vizeSa karIne prakRSTapaNe - sarvathA mukta thatA nathI. A parathI zuM sAra phalita thAya che ? tata: - tethI karIne mokSArthanA - karmamokSArthIe - karmathI mokSa - chUTakAro pAmavAnA arthIe - kAmIe niyatakhevevameva vimupataMganI - niyata ja - nizcita ja evuM A eka pada upalaMbhanIya - upalaMbhavA yogya che - anubhavavA yogya - pAmavA yogya che. zA vaDe karIne ? hevanajJAnAvamena - kevala jJAna avakhaMbha - AdhAra - otha vaDe karIne. ti "Atmati' mAtmabhAvanA 201II 25
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tethI jJAnazUnya evA bahuo paNa bahu paNa karma vaDe karIne Ane upalaMbhatA nathI ane Ane (jJAnane) anupalaMbhatAM (teo) karmothI vipramukta thatA nathI, tethI karmamokSArthIe kevala jJAna avakhaMbhathI niyata ja evuM A eka pada upalaMbhavA yogya che. 205 amRta jyoti' mahAbhASya sukhadhAma anaMta susaMta cahI, dina rAtra rahe tad dhyAna mahIM." parazAMti anaMta sudhAmaya je, praNamuM pada te vara te, jaya te." - zrImad rAjacaMdra, (aMtima kAvyanI aMtima gAthA) usthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe game teTalI kaSTa kriyA karo ke mahAvrata tApabhAra uThAvo to paNa jJAnaguNa vinA mokSa nathI ema A gALAmAM pratipAdana karyuM che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe tenuM ananya mImAMsana karI apUrva paramArtha prakAzyo che - kAraNake phuTapaNe sakala paNa karmathI jJAnano anupalaMbha" - ananubhava - aprApti che, zAne lIdhe ? karmamAM jJAnanA prakAzanane lIdhe. tyAre jJAnano upalaMbha - anubhava - prApti - lAbha zAthI thAya ? vattena jJAnenaiva - kevala - mAtra jJAnathI ja jJAnano upalaMbha' - anubhava - prApti lAbha che - jJAnasthApanaMma:, zAne lIdhe ? jJAnamAM ja jJAnanA prakAzanane lIdhe. kAraNake Ama che tethI zuM ? tethI "jJAnazUnya" - jJAna vihInA evA bahuo - ghaNAo paNa baha - ghaNA paNa karmathI paNa Ane - jJAnane "upalabhatA" nathI - anubhavatA nathI - pAmatA nathI ane Ane - jJAnane anupalabhatA' - na anubhavatA - na pAmatA teo karmothI vipramukta' thatA nathI, vizeSa karIne prakRSTapaNe - sarvathA mukta thatA nathI. tethI - A parathI e phalita thAya che ke karmathI mokSa - chuTakAro - nibaMdhana pAmavAnA arthI - kAmI evA karmamokSArthIe "niyata ja' - nizcita ja - traNe kALamAM na caLe evuM nizcaya rUpa ja "A" - pratyakSa anubhavAI raheluM eka "jJAnapada' upalabhavA yogya che - anubhavavA yogya - pAmavA yogya che. zA vaDe karIne ? kevala - jJAna "avakhaMbha' - AdhAra - otha vaDe karIne - vattajJAnavimena | arthAt - kAraNake karmane viSe "jJAnanuM aprakAzana che' - fja jJAnarUtrAzanAta, jJAnanuM prakAzana - prakAzavuM che nahi, karmane viSe jJAnanuM prakAzavuM bhAsatuM nathI, tethI karIne sakala paNa karmathI - samasta paNa karma vaDe karIne jJAnano "anupalaMbha" che - jJAnano ananubhava - alAbha - aprApti che, anubhava - prApti che nahi, eTale ke samasta paNa karma vaDe karIne jJAnano "upalaMbha" - anubhava ke lAbha hoto nathI. AthI ulaTuM - "jJAna vijJAna prakAzanIvuM - jJAnamAM ja jJAnanA prakAzanane lIdhe, jJAnane viSe ja jJAnanuM prakAzana che - jJAnane viSe ja jJAnanuM prakAzavuM bhAse che tene lIdhe kevala jJAnathI ja jJAnano upalaMbha che', kevala' mAtra - eka jJAna vaDe karIne ja jJAnano "upalaMbha" - anubhava - lAbha - prApti hoya che. Ama sakala paNa karmathI jJAnano "upalaMbha' - anubhava - prApti - lAbha hoto nathI ane "kevala" jJAnathI ja jJAnano "upalaMbha' - anubhava - prApti lAbha hoya che, tethI karIne jene jJAnane nAme moTuM mIMDuM che, evA jJAnazUnya jJAnazUca:' bahujano paNa bahu - ghaNA paNa karma vaDe karIne paNa - vanA irmAM ' - paNa "Ane' - A jJAnapadane "upalaMbhatA nathI" - anubhavatA nathI, pAmatA nathI ane Ane - A jJAnapadane "anupalaMbhatA' - nahi anubhavatA - nahi pAmatA teo karmothI vipramukta" - sarvathA mukta thatA nathI. tethI kSArthinA - "karma mokSArthIe' - karmathI mokSanA - chUTakArAnA arthIe - kAmIe - karmathI chUTavA IcchanAre, kevala jJAna avakhaMbhathI' - kevala - mAtra eka jJAnanA "avakhaMbha' - AdhAra - otha vaDe karIne "niyata ja' - nizcita ja evuM 'A' - pratyakSa anubhavAtuM "eka - advitIya - advaita (jJAna) pada "upalaMbhanIya" che, upalaMbha karavA yogya - anubhava karavA yogya - prApta karavA yogya che. tAtparya ke kevala" jJAnathI ja kevala jJAna" thAya. 26
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 205 AkRti kivala bahuo paNa zAnathI jJAna zunyo sakala paNa karmathI (karma mokSArthIe) jJAnano (anupalaMbha, kavala jJAna avakhaMbhathI. VA pada (jJAna) upalaMbhatA nathI zAnano) upalaMbha, karmamAM zAnamAM jo jJAnanuM prakAzana jJAnanuM |aprakAzana niyata je A pada upalaMbhanIya che, A pada anupalabhamAnA pharmothI vipramukta thatA nathI) eTale zubhAzubha baMdhanA kAraNabhUta mana-vacana-kAyAnA karma karyA kare, zubhAzubhopayogamAM jIva ramyA kare to karmathI mokSa thAya nahi. kAraNake AtmA mana-vacana-kAyA nathI, mana-vacana-kAyAnA karmathI para che, AtmA jJAnamaya che, eTale kvala jJAnanI upAsanAthI ja - kevala zuddha upayogamAM ramaNatAthI ja zaddha AtmAnI prAptirUpa mokSanI prApti thAya. Ama adhyAtma kriyA - AtmAnA jJAnabhAve pariNamanarUpa kriyA thakI ja - zAnabhavana rUpa kriyA thakI ja mokSa thAya, paNa te adhyAtma kriyAnA lakSa vinAnI parAzrayI mAtra bAhya kriyAthI mokSa na ja thAya. kAraNake "karmamAM jJAnanuM aprakAzana che', je guNa jyAM na hoya tenuM game teTaluM sevana karo to paNa vivaNita guNa tethI pragaTe nahi, paNa je guNa jyAM hoya tenuM jeTaluM jeTaluM Are teTaluM teTaluM tenuM ora ne ora pragaTavuM prakAzavuM thAya. "jJAnamAM ja jJAnanuM prakAzana che', jhaLahaLa jyotirUpa prakAzavuM che, zAnamAM ja zAnanuM hovApaNuM che, eTale jJAnanuM upAsana jema jema karavAmAM Ave tema tema jJAnanuM ora ne ora prakAzana thatuM jAya, kevala' jJAnathI ja kevalajJAna" prakAze. mATe karmamokSArthIe - sarva karmathI chUTavA IcchanArAe mumukSue kevala jJAnanI ja upAsanA karavI joIe e AcAryavarya amRtacaMdrAcAryajInA vyAkhyAnanuM tAtparya che. jJAnI samyagudRSTi 29
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A pada anubhavavAnuM jagatane AhvAna karato ane nIcenI gAthAnA bhAvanuM pUrvasUcana karato A utthAnikA samayasAra kaLaza (11) amRtacaMdrajI lalakAre che - drutavilaMbita padamidaM nanu karmadurAsadaM, sahajabodhakalAsulabhaM kila / tata idaM nija bodhakalAbalAtkalayituM yatatAM satataM jagat // 143 // pada ja A nakI karmathI durlabha, sahaja bodha kalA thakI sulabhaM, kalita A nija bodha kalA bale, satata yatna karo jaga bhale ! 143 amRta pada-(143) yatna karo re yatna karo ! jaga, pada kaLavA A yatna karo ! karmathI durlabha jeha sulabha che, sahaja sva bodha kalAthI kharo !... yatna karo. 1 tethI A nija bodha kalAnA, baLathI kaLavA yatna karo ! satata jagata A pada pAmIne, bhagavAna pada amRta varo !... yatna karo. 2 artha - A pada nizcaya karIne karmothI durAsada' - duSmApya - prApta thavuM duSkara che, paNa sahaja bodhakalAthI kharekhara ! sulabha che, tethI Ane nija bodha kalAnA bala thakI kaLavAne jagat satata yatna karo ! "amRta jyoti' mahAbhASya kevala nija svabhAvanuM, akhaMDa varte jJAna; kahiye kevala jJAna te, deha chatAM nirvANa." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi "Atma anubhava rasa bharI, yAmeM aura na bhAvai, AnaMdaghana avicala kalA, viralA koI pAvai." - zrI AnaMdaghanajI, pada-2 nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA A kaLazanuM sarjana karI mahAkavi brahmA parabrahma amRtacaMdrajIe atre jagatane A jJAnapada kaLavAno - anubhavavAno satata A zAnapada karmathI duSmApyaH yatna karavAnuM parama bhAvavAhI AhvAna karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - sahaja bodha kalAthI sulabha 'me 'A' je kahyuM te "pada - jJAnarUpa sthira sthAna nanuM - kharekhara ! nizcaya karIne kathiI durAsada che - pharmadurAsavuM, game teTalA "karmothI" - kaSTa kriyAothI durAsada' - duSpApa - prApta karavuM duSkara - durlabha che, paNa 'sahaja bodha kalAthI kharekhara ! sulabha che', sadanavodhanAsunama, "sahaja', - svabhAvabhUta evI bodha kalAthI "sulabha" - prApta karavuM sukara che, ema "kina' - kharekhara ! parama satyamUrti AtmAnubhava Ad - prApta jJAnI puruSono pravAda che, tethI karIne nija bodha kaLAnA baLa thakI - "ninavoghanA vattAt' A padane kaLavAne - anubhavavAne - samajavAne jagat satata yatna karo ! "yituM vatatAM satata nati' | arthAt - upara "AtmakhyAti'mAM suspaSTapaNe vivarI dekhADyuM tema karmamAM jJAnanuM prakAzavuM che nahi, eTale A ukta pada game teTalA kriyA rUpa karmothI prApta karavuM durlabha che, paNa sahaja bodhakalAthI to te sAva sulabha che, prApta karavuM sahaja che. mathI mathIne marI jAya to paNa jJAna - upayogazUnya karmothI je pada prApta thatuM nathI, te A pada sahaja bodharUpa kaLAthI athavA sahaja bodhanI kaLAthI (at) prApta thavuM sAva sulabha che. je kAma baLathI thavuM duSkara che, te kAma kaLathI thavuM sukara che, tema je padaprAptirUpa kAma 268
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 143 game teTalA kriyAkAMDarUpa karmanA "baLathI' thavuM duSkara che, te bodhakaLAnI "kaLathI' thavuM sAva sukara che. hAthIne pUMchaDethI kheMcavA game teTaluM baLa ajamAve to ya na kheMcAya athavA kheMcavuM bhArI paDepaNa sUMDhathI doravAthI sAdI kaLa ajamAve to hAthI ApoApa anusare ane sugamatAthI kheMcAto Ave, tema jJAnazUnya karmonuM game teTaluM baLa ajamAvavA mathe toya A pada pAmavuM durlabha che, paNa AtmAnA sahaja svabhAvabhUta "sahajAtma svarUpa" bodha kalAnI sAva sAdI kaLa prayoje to A pada pAmavuM sahaja che. koI tALuM ughADavA mATe game teTalA baLathI hathoDA mAre toya ughaDe nahi athavA tALuM ja bhAMgI jAya, paNa tenI kaLa ughADanArI eka nAnakaDI kUcI vApare to tALuM sahelAIthI ughaDI jAya, are ! evA seMkaDo tALAo paNa ughaDI zake. tema A jJAnapadanuM tALuM ughADavA mATe jJAnazUnya karmanA game teTalA hathoDA mAre toya ughaDe nahi athavA tALuM ja bhAMgI jAya ! paNa tenI rahasya rUpa kaLa ughADanArI sahaja bodhakalA rUpa - "sahAtmasvarUpa" parama maMtranI eka nAnakaDI kUcI prayoje to jJAnanuM tALuM sahelAIthI ughaDI jAya, are ! tevA asaMkhya tALA ughaDI zake, Iti yAvata. athavA to "sahaja bodhakalA" eTale sahaja bodharUpa caMdranI "kalA'- eka aMzathI paNa te pada pAmavuM sulabha che. karmonA gaMjanA gaMja khaDakavAthI je pada pAmavuM durlabha che, te pada 'sahajatmasvarUpa' bodha - caMdranI eka sahajatma svarUpa bodhakaLA aMzathI sAva sulabha che ane A pada pAmavuM eja eka mumukSanuM prayojana che. eTalA mATe Ama nija bodhakaLAnA baLa thakI je pada pAmavuM sulabha che, te A padane sahajatmasvarUpa nija bodhakaLAnA baLa thakI kaLavAne jagata satata niraMtara yatna karo ! prayAsa karo ! AtmapuruSArtha karo ! ema sahaja nija bodhakalAnA SoDazAMze prakAzamAna sAkSAt sahajAtmasvarUpa bhagavAna amRtacaMdrAcAryajI paramarSie atre niSkAraNa karuNAthI samasta jagatane parama premamaya AhvAna karyuM che. AkRti A pada /sahaja\ karma | : : (bodha kalA) durAsada duSkAya). sulabha, tataH K. nija bodhakalA) - baLathI A pada maLavAne jugatu satata yatna karo 269
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kicca) tema ja - eda rado NicaM saMtuTTho hohi Niccamedami / edeNa hohi titto ho hadi tuha uttamaM sokkhaM // 206 // AmAM ho rata nitya ehamAM re, ho saMtuSTa ja nitya, AthI ho tRpta hoze tane re, uttama saukhya surItya... re jJAnI nirjarA nitya karaMta. 206 artha - AmAM (A jJAnapadamAM) nitya rata ho ! AmAM nitya saMtuSTa ho ! AthI tRpta ho ! tane uttama saukhya (sukha) thaze. 206 AtmakhyAti TIkA gri samayasAra : AtmakhyAti etasmin rato nityaM saMtuSTo bhava nityametasmin / etena bhava tRpto bhaviSyati tavottamaM saukhyaM // 206 // etAvAneva satya AtmA yAvadetajjJAnamiti nizcitya jJAnamAtra eva nityameva ratimupaihi / etAvatyeva satyAzIH yAvadetajjJAnamiti nizcitya jJAnamAtreNaiva nityameva saMtoSamupaihi / etAvadeva satyamanubhavanIyaM yAvadeva jJAnamiti nizcitya jJAnamAtreNaiva nityameva tRptimupaihi / athaivaM tava tannityamevAtmaratasya AtmasaMtuSTasya AtmatRptasya ca vAcAmagocaraM saukhyaM bhaviSyati / tattu tatkSaNa eva tvameva svayameva drakSyasi mA anyAn prAkSIH || 206 || Atmakhyati TIkArtha ATalo ja satya AtmA ke jeTaluM A jJAna che ema nizcita karI jJAnamAtramAM ja nityameva rati pAma ! ATalI ja satya AziSu che ke jeTaluM A jJAna che ema nizcita karI jJAnamAtrathI ja nityameva saMtoSa pAma ! ATaluM ja satya anubhavavA yogya che ke jeTaluM ja (A) jJAna che ema nizcita karI jJAnamAtrathI ja nityameva tRpti pAma ! - eTale pachI ema tane - nityameva Atmaratane, AtmasaMtuSTane ane AtmatRptane te vAcAne agocara evuM saukhya hoze, te to tatkSaNe ja tuM ja svayameva dekhaze, anyone pUchIza mA ! 206 AtmabhAvanA - gni - tema ja vizva vRddhi vo edami saMtuTTho hohi etena tRpto bhava - AthI - A jJAnapadathI tRpta ho - thA ! tethI zuM thaze ? tuha uttama sovAM hohavi titto hohi tava uttama sauddha maviSyati - tane uttama saukhya thaze - hoze. // ti gAthA gAtmabhAvanA IIrA etAvAneva satya AtmA - ATalo ja satya AtmA che, yAvayeta jJAnamitti nizcitya - ke jeTaluM A jJAna che ema nizcita karI, jJAnamAtra va nityameva ratimuvaioi - jJAnamAtramAM ja nitya ja rati pAma ! tA vagheva satyAzI: ATalI ja satya AziSu che, cAvavaitajJAnamitti nizcitya - ke jeTaluM ja jJAna che ema nizcita karI jJAnamAtrIva nityameva tRptimuvRtti - jJAnamAtrathI ja nitya ja tRpti pAma ! gayaivaM tava - eTale pachI ema tane nityamevAbharatasya - nityaM tasmin ta - nitya - sadA AmAM - A jJAnapadamAM rata (thA) ! niyaM nityaM tasmin saMturtha bhava - nitya - sadA AmAM - A jJAnapadamAM saMtuSTa thA ! Tvena 270
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 20 amRta jyoti' mahAbhASya jyAM pUrNakAmapaNuM che, tyAM sarvazatA che." "jene bodhabIjanI utpatti hoya che, tene svarUpa sukhathI karIne paritRptapaNe varte che ane viSaya pratye aprayatna dazA varte che. * jo jIvane paritRptapaNe varyA karatuM na hoya to akhaMDa evo Atmabodha tene samajavo nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. (190), 360 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe zAstrakAra paramarSi "aciMtya tattvaciMtAmaNi' kuMdakuMdAcAryajIe atre A zAnapadamAM ja - nitya satata yatna karavAnuM parama bhAvavAhI zAnamAtramAM ja rati AhvAna karyuM che ane "AtmakhyAti' sUtrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe saMtoSa - tRti pAma! tenuM parama bhAvapUrNa vyAkhyAna karI tenuM ora bhAvasaMvardhana karyuM che - ATalo vAcAgocara sukha thaze ja satya AtmA che ke jeTaluM A jJAna che ema nizcita karI jJAnamAtramAM ja nitya ja rati pAma ! ATalI ja satya AziSa che ke jeTaluM A jJAna che ema nizcita karI, jJAnamAtrathI ja nitya ja saMtoSa pAma ! ATaluM ja satya anubhavavA yogya che, ke jeTaluTaM ja (A) jJAna che ema nizcita karI jJAnamAtrathI ja nitya vRddhi pAma ! eTale pachI ema tane - nitya ja Atmaratane AtmasaMtuSTane ane AtmatRptane evAne - te vAcAne agocara - vANIno aviSaya evuM saukhya - sukha thaze, te to tatkaNe ja, tuM ja, svayaM ja - pote ja - ApoApa ja dekhaze - AtmAnubhava pratyakSa karaze, anyone - bIjAone pUchIza mA ! tanu takSaNa parva tvameva svayameva drakSyasi, mA anyAn prAkSIH / arthAt - (1) "putAvAneva satya mAtmA' - ATalo ja satya AtmA che ke jeTaluM A jJAna che - pAvata- jJAnaM - eTale ke jJAnathI atirikta - jUdo - jUnAdhika - kevala zAnamAM ja ocho vadhAre "satya" - vastu svarUpathI sat svarUpa AtmA nathI, paNa jeTaluM rati - saMtoSa - tRmi pAma! A zAna teTalo ja jJAna pramANa AtmA che, ema nizcaya karI, he AtmanuM! tuM jJAnamAtramAM ja nityameva rati pAma ! - jJAnamAtra gva nityameva ratidi, jJAnamAtramAM ja - kevala jJAnamAM ja nitye ja - sadAya "rati' - aMtaraMga prIti rU ramaNatA pAma ! (2) patAvaceva satyAMzI: vAvata jJAna - ATalI ja satya AziSa che ke jeTaluM A zAna che, eTale ke jJAnathI atirikta - jUdI - jUnAdhika - ochI vadhAre koI "AziSa' - spRhaNIya kalyANakAmanA nathI, parama kalyANa mUrti - maMgalamUrti "kevala jJAna sivAya bIjI koI kAmanA karavA yogya, AzaMsavA - IcchavA yogya kalyANa AzaMsA AziSa nathI, ema nizcaya karI he Atmana ! tuM jJAnamAtrathI ja nityameva saMtoSa pAma ! jJAnamAtreva nityameva saMtoSamuhi, "jJAnamAtrathI ja' - kevala' jJAnathI ja nitye ja - sadAya "saMtoSa' - IcchA - AzA - tRSNA - viratirUpa saMtuSTa bhAva pAma ! (3) tAvadheva satyamanumavanI yAdeva jJAnaM - ATaluM ja satya anubhavanIya - anubhavavA yogya che ke jeTaluM ja A jJAna che, eTale ke jJAnathI atirikta - jUduM - vAcAgocara sukha thaze, tuM ja nyUnAdhika - ochuM vadhAre koI bIjuM anubhavavA yogya "satya" - vastu dekhIza, bIjAne pUchIza mA! svarUpathI sata sAcuM nathI. jJAna ja eka parama satya che ke jyAM pachI anubhavavA yogya koI satya bAkI rahetuM nathI, ema nizcaya karI, he mAtmasaMtulya mAtmavRtasya 2 - nityameva - nitye ja Atmaratane AtmasaMtuSTane ane AtmatRmane evAne tat vAvAjhoDuM saudgha viSyati -- te vAcAne agocara evuM saukhya - sukha thaze. tag - ane te to tala va - tatyAre ja vaneva - tuM ja svayameva - svayaM ja - pote ja drasthati - dekhaze, mA acAnuM prAkSa: - anyone - bIjAone pUchaze mA ! ti "AtmaghAsi' nAmAvanA //ra0ddA 271
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti Atman ! tuM jJAnamAtrathI ja nityameva tRpti pAma ! jJAnamA2Iva kRSimuhi, "jJAnamAtrathI ja' - kevala jJAnathI ja nitye ja - sadAya "vRti' - dharAI rahevArUpa paritRptapaNe pAma ! Ama jJAnamAtrathI ja - kevala" jJAnathI ja nityameva rati, saMtoSa ane tRpti tuM pAmIza eTale pachI ema tava nityameva mAtmaratI mAtmasaMtuSTastha mAtmatRHW - nityameva Atmarata AtmasaMtuSTa ane AtmatRpta evA "tane' - tuM cidAnaMdaghana AtmAne 'te vAcAne agocara evuM saukhya thaze - vAvAmAM sauraa maviSyati, "vAcAno" - vANIno je "gocara' - viSaya nathI evuM vANIthI na kahI zakAya evuM, vAcAthI avAcya "saukhya" - sukhapaNuM - sukhabhAva thaze ! tat tu - ane te to "tat kSaNe ja' - te ja kSaNe tuM ja svayameva - svayaM ja - pote ja - Apo Apa ja dekhaze', pratyakSa sAkSAta anubhava netrathI najaronajara dekhaze, anyone - bIjAone pUchavApaNuM raheze nahi, eTale anyone pUchIza mA! jJAnI samyagudRSTi, 272
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 144 jJAnI anyanA parigrahathI zuM kare ? ema nIcenI gAthAonA bhAvanuM sAmAnyapaNe sUcana karato A utthAnikA samayasAra kaLaza (12) prakAze che - upajAti aciMtyazaktiH svayameva deva - cinmAtraciMtAmaNireSa yasmAt / sarvArthasiddhAtmatayA vidhatte, jJAnI kimanyasya parigraheNa // 144 // aciMtya zakti svayameva deva, cinmAtra ciMtAmaNi eha eva; sarvArtha siddhAtmapaNe zuM jethI, jJAnI kare anya parigrahathI? 144 amRta pada-(144) (beDo bAI bUDato tAro re" - e rAga) jJAnIne paraparigrahanuM zuM kAma? jJAnIne paraparigrahanuM zuM kAma ? nija para bheda jANIne jeNe, rahyo nija Atama rAma... jJAnIne. 1 aciMtya zaktino svAmI che, svayameva ja je deva, ciMtAmaNi cinmAtra ja cetana, eha aho ! svayameva... jJAnIne. 2 sarvArtha siddhAtmapaNAthI je, sarvArtha siddha ja deva, bhagavAna amRtacaMdra kare zuM, anya parigraha leva?... jJAnIne. 3 artha - kAraNake cinmAtra ciMtAmaNi evo A aciMtya zaktivALo svayameva deva che, eTale sarvArtha siddhAtmatAe karIne jJAnI anyanA parigrahathI zuM kare? 144 - "amRta jyoti' mahAbhASya, AtmA jevo ekke deva nathI." - zrImad rAjacaMdra, aMka vacanAmRta-21 uparamAM je kahyuM tenI paripuSTi arthe ane nIcenI gAthAonA bhAvanA sAmAnya sUcanArthe amatacaMdrajIe cinmAtra ciMtAmaNi sarvArthasiddha jJAnI Atmadeva anyanA cinmAtra ciMtAmaNi aciMtya parigrahathI zuM kare ? evA bhAvano A apUrva kaLaza ananya bhAvAvezathI zakti zAnI Atmadeva lalakAryo che. teno bhAvArtha A prakAre - vinmAtravittAmamSa yasmAta - kAraNake "cinmAtra ciMtAmaNi - caitanya mAtra ciMtAmaNi evo A jJAnI AtmA aciMtya zaktivALo svayameva - pote ja deva che - gavaMtyazavitA svayameva veva, to pachI sarvArtha siddhAtmatAe' karIne - sarva artha jyAM siddha che evA sarvArtha siddha AtmapaNAe karIne jJAnI anyanA parigrahathI zuM kare ? sarvArthasiddhAtmatA vighatte jJAnI mirca ripradepa ? arthAtu. ciMtAmaNi ratna che te ciMtita - manovAMcchita phala ApanAra kahevAya che. evuM jo koI parama paramArthasat kharekharUM cintAmaNi ratna hoya to te citmAtra ja che, jyAM caitanya sivAya bIjuM kAMI paNa che nahi evuM advaita evuM caitanya mAtra ja - kevala ja che. A "cinmAtra ciMtAmaNi' ja evo jJAnI AtmA aciMtya zaktivALo svayaM ja - pote ja deva ' che, aciMtya zakti - daivatavALo divya guNasaMpanna kharekharo paramArthathI "deva' sarvArtha siddha AtmA che, to che. Ama sakala ciMtita pUranAro - sarva artha siddha karanAro citmAtra anya parigrahathI zuM ? ciMtAmaNi jyAM A jJAnI pote che, tyAM jenA sarva artha siddha thayA che evuM sarvArtha siddha' AtmApaNuM che, to pachI A aciMtyazakti sarvArthasiddha jJAnI Atmadeva anyanA - paranA parigrahathI zuM kare ? sarvArtha siddha vimAnathI mokSanI jema A sarvArtha siddha 273
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zAnI AtmAthI mokSa atyaMta nikaTa varte che. jema koI nagaranI nIkaTamAM AvatAM tenI dhvajAo dekhAya, te rIte sarvArtha siddha vimAnathI - mokSanagaranI dhvajAo pragaTa dekhAya che, tema sarvArthasiddha jJAnamaya AtmAmAM ja je sthiti kare che, tene mokSanagaranI dhvajAo pratyakSa thAya che, Avo sAkSAta mokSa anubhavato jIvanmukta jJAnI paraparigrahathI zuM kare ? AvA jIvanmukta jJAnIne paravastunA parigrahaNa rUpa para parigrahanuM zuM prayojana ? A aciMtya ciMtAmaNi sarvArthasiddha AtmAnA sAkSAtu anubhavollAsanA paramAnaMdathI aciMtya tattva ciMtAmaNi AtmadaSTA jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdrajInA parama dhanya anubhavolgAra nIkaLI paDyA che ke - "pada maLyuM. sarvArtha siddhanI ja vAta che. jainamAM ema kahe che ke sarvArtha siddha mahAvimAnanI dhvajAthI bAra yojana dUra mukti zilA che. kabIra paNa dhvajAthI AnaMda AnaMda pAmI gayA che. te pada vAMcI paramAnaMda thayo. prabhAtamAM vahelo uThyo tyArathI koI apUrva AnaMda varyA ja karato hato. tevAmAM pada maLyuM ane mULa padanuM atizaya smaraNa thayuM. ekatAna thaI gayuM. ekAkAra vRttinuM varNana zabda kema karI zakAya? I." - zrImad rAjacaMdra, aM. 15ra AkRti yasmAtu aciMtya zakti cinu mAtra ciMtAmaNi ja svayameva deva AtmA sarvArtha siddhAtmatA karIne jJAnI anyanA (paranA) parigrahathI zuM kare ? juo H "adhyAtma rAjacaMdra (svaracita) prakaraNa ekAvanamuM : "sarvArtha siddha ane zrImadano upazama zreNIno pUrva anubhava. 274
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 207 jJAnI parano kema nathI rahato ? to ke - ko NAma bhaNijja buho paradavvaM mama imaM havadi davvaM / appANamappaNo pariggahaM tu NiyadaM viyANaMto // 207 // padravya muja A dravya che re, kahe vAru budha kiyo ja? AtmAne parigraha Atmano re, niyata vijANaMto ja... re zAnI nirjara. 207 artha - AtmAne AtmAno parigraha ja niyata vijANato evo kayo budha paradravya mahAruM A dravya hoya che ema kahe vA? 207 AtmakhyAti TIkA kuto jJAnI na paraM gRhNAtIti cet - ko nAma bhaNe budhaH paradravyaM mamedaM bhavati dravyaM / AtmAnamAtmanaH parigrahaM tu niyataM vijAnan // 207 // ___ yato hi jJAnI yo hi yasya svo bhAvaH sa tasya svaH sa tasya svAmIti kharataratattvadRSTyAvaSTaMbhAt AtmAnamAtmanaH parigrahaM tu niyamena vijAnAti / tato na mamedaM svaM, nAhamasya svAmI iti paradravyaM na parigRhNAti // 207| AtmakhyAti TIkArya kAraNake nizcaye karIne jJAnI - je ja jeno svabhAva che, te teno sva che, te teno svAmI che, ema kharatara tattva dRSTinA avakhaMbha thakI AtmAne AtmAno parigraha ja niyamathI vijANe che, tethI nathI mahArUM A sva, nathI huM Ano svAmI ema jANI) paradravya nathI parigrahato. "amRta jyoti' mahAbhASya "AraMbha ane parigrahano jema jema moha maTe che, jema jema tenA viSethI potApaNAnuM abhimAna maMdapaNAne pAme che, tema tema mumukSatA vardhamAna thayA kare che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 332 samAvanA - suto jJAnI nA paraM gRhAtIti re - kyAMthI - kayA kAraNathI zAnI parane nathI grahato ? ema je pUcho to - vo nAma gudo panijha - jo nAma sudha: mane - yo budha - zAnI vAru kharekhara ! bhaNe - kahe? vara-vyuM e mane havuM hari - Tdravya heM mama dravya mavati - paradravya A $ dravya hoya che, (ema). budha kevo ? aSA 3 kapULo varasAduM niyaTuM vinAnaMto - mAtmAnaM mAtmanaH pradaM tu LiyAM vinAnanuM - AtmAne AtmAno parigraha ja niyata - cokkasa nizcaya rUpa vAto - vizeSe karIne jAgaMto, jANI rahelo evo. || ti bApA mAbhimAvanA Il207nI thato di jJAnI - kAraNake nizcaye karIne jJAnI, vo di tha0 vo bhAva: - je jeno "sva" - potAno bhAva che, sa tasya svaHte teno "sva' (potAno) dravya-dhana che, sa tA sthAti - te teno svAmI che ema utaratavRdhyAvadaMpata - kharatara ati kaThora - tIkSaNa - tIvra - ugra - AkarI tattva dRSTinA avakhaMbhathI - AdhArathI - othathI mAtmAnaM kAtminaH pradaM tu niyamena nAnAti * AtmAne AtmAno parigraha ja nizcaya karIne niyamathI jANe che, tato - tethI karIne na maLeH - nathI A hArUM "sva" - potAnuM dhana - dravya - potAnI mAlikInI vastu nathI, nAdaHca sthAna - nathI huM Ano svAmI - mAlika dhaNI - ti varadravya na rikRti - ema jANI (eTalA mATe) paradravyane parigrahato nathI. |ti "mAnasi' nAmAvanA ra0LA. 275
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jene AtmajJAna thayuM che evo jJAnI parane kayA kAraNathI nathI rahato ? tenuM A gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe spaSTIkaraNa karyuM che - AtmAne AtmAno kharatara' tattva dRSTithI zAnI "parigraha ja" - mAlikI vastu ja "niyata' - cokkasa traNe kALamAM na caLe paradravya parigraha kare nahi evA nizcayapaNe "vijANaMta' - vizeSe karIne jANato - vijJAnapaNe jANato - pANI rahelo evo kayo "budha - svarUpane bUjhanAro jANanAro kayo jJAnI, A "padravya - pArakuM dravya A mahAkuM dravya che ema kahe vAru? che pama yudo paravaLuM mama rU ha iralve ? ArSa daSTA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIno Avo lAkSaNika vicAra preraka sIdho prazna (Poses) rajU karatI A gAthAnA bhAvanuM anupama tattva talasparzI sUkSmatama mImAMsana karatAM AtmakhyAti' satrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajI prakAze che ke - kAraNake nizcaya karIne "jJAnI' - sva parano bheda ANI AtmAnuM jJAna thayuM che evo AtmajJAnI "je ja jeno svabhAva che te teno sva che, te teno svAmI che' - yo hi tha0 vo bhAva: sa tA : sa taya hAnI - je ja jeno "sva" - potAno bhAva che te teno "sva" potAno mAla milakta - Possession sva dhana - sva dravya) che, te teno svAmI" - mAlika - dhaNI che, ema "kharatara tattva dRSTinA avakhaMbha thakI - ti vatatatattva tUTyavachaMmata "kharatara' ati ati kaThora - ati ati tIvra - ati ati tINa tattva dRSTinA "avakhaMbha' thakI - AdhAra thakI - oThA thakI "AtmAne AtmAno parigraha ja" - "niyamathI vijANe che' - traNe kALamAM na caLe evA akhaMDa nizcaya rUpa niyamathI phuTapaNe "vijANe che' - vizeSe karIne jANe che, vaijJAnika rItyA jANe che. to ja aneruM svaM nAhI cAnIti - "tethI nathI hAruM A "sva" ane nathI huM Ano svAmI - mahAruM A "sva" - mAla-milakata svadhana svadravya nathI ane huM Ano "svAmI' - mAlika - dhaNI nathI ema jANI paradravyane nathI parigrahato. je sAmAnya pramANika puruSa che te paNa paravastune grahe nahi ane kadAca bhUlathI levAI gaI hoya to bhUlanuM bhAna thatAM suprasiddha dhobInA dRSTAMte tatvaNa ja choDI dIe ane zAnIno zauca dharma A to asAmAnya parama pramANika "budha - jJAnI puruSa, te parama "zuci traNe arthamAM "zauca' - zaddha puruSa te to paravastane kema ja grahe ? ane potAnA zuddha lAyaka bhAvarUpa "zauca' dharmane para parigrahanI azucinuM lAMcchana kema ja lAgavA de? na ja lAgavA de, na ja lAgavA de. kAraNake brahmane jANanArA zAnIrUpa parama "zuci' - zuddha pavitra brahmajJa "zauca' zabdanA traNe arthamAM zauca dharmanuM paripAlana kare che. jema para vastuno ne para parigraha rUpa para pariNatino saMsarga raMga chUTato jAya, tema tema A zauca guNa phuTa thato jAya che. Ama A traNe vyAkhyAnI eka vAkyatA che ane A traNe arthamAM "zauca' dharmanuM - AtmAnA zuddha dharmanuM paripAlana karato jJAnI paradravyanA parigrahano parityAga karI potAnA "jJAnI" nAmanuM sArthakya kare che. dharma jaganAthano dharma zuci gAIe, ApaNo AtamA tehavo bhAvIe." "para pariNati raja dhoya ke, nirmala siddhi varata." "huM karatA huM karatA parabhAvano hojI, bhoktA pudgala rUpa, kAraka kAraka grAhaka ehano hejI, rAcyo jaDa bhavabhUpa... nimiprabha." - zrI devacaMdrajI jJAnI samyaguSTi, "dhyAnAMbhasA tu jIvasya sadA yacchuddhikAraNam / sarva jarSa sakatva bhAvanAnaM tatute " - zrI haribhadrasUrijI kRta aSTaka "dhamme harae baMbhe saMtititthe aNAile attapasanalese / gati dAgo vimo vipulo, guNAMti mUgo vagara rokuM " - zrI uttarAdhyayana sUtra 276
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMka samayasAra gAthA 208 ethI huM paNa te (padravya) parigrahato nathI - majjhaM pariggaho jai tado ahamajIvadaM tu gacchenja / NAdeva ahaM jahmA tahmA Na pariggaho majjha // 208 // parigraha muja jo hoya to re, pAmuM ajIvatA huM ja; kAraNa huM jJAtA ja tehathI re, na ja parigraha muja. re jJAnI nirjarA nitya karata. 208 artha - parigraha jo mahAro hoya, to huM ajIvatA ajIvapaNuM) pAmI jAuM, kAraNa ke huM zAtA ja chuM, tethI parigraha mhAro nathI. AtmakhyAti TIkA ato'hamapi na tat parigRhNAmi - mama parigraho yadi tato'hamajIvatAM tu gaccheyaM / jJAtaivAhaM yasmAttasmAna parigraho mama // 20 // yadi paradravyamajIvamahaM parigRhNIyAM tadAvazyamevA jIvo mamAsau svaH syAt, ahampyavazyamevAjIvasyAmuSya svAmI syAM / ajIvasya tu yaH svAmI sa kilAjIvaH evamavazenApi mamA jIvatvamApadyeta / mama tu eko jJAyaka eva bhAvaH yaH svaH asyaivAhaM svAmI / tato mAbhUnmamAjIvatvaM jJAtaivAhaM bhaviSyAmi, na paradravyaM parigRhNAmi, ayaM ca me nizcayaH // 208 / / AtmakhyAti TIkArya jo paradravyane - ajIvane huM parigrahuM, to avazyameva ajIva evo mahAro sva thAya, huM paNa avazyameva ajIva evA Ano svAmI thAuM, paNa ajIvano je svAmI te nizcaya karIne ajIva che, ema avazathI paNa hArUM ajIvatva (ajIvapaNuM) AvI paDe - paNa mahAro to eka zAyaka ja bhAva je sva che, Ano ja huM svAmI chuM - tethI mahAruM ajIvatva (ajIvapaNuM) ma ho ! zAtA ja huM hoIza, huM padravya nahi parigrahuM - A ja mAro nizcaya che. 208 sAtrimAvinA - mato - ethI karIne kadama - huM paNa - nathI taq - tene te paradravyane - kRmi - navuM sAho majuM - Ti braho mama - jo parigraha hAro hoya), tavo gamaLIvayaM tu acchejha - tataDamanIvatAM tu cheyaM - to huM ajIvatA ja - ajIvapaNuM ja pAmI jauM, nabhA garda gAveva - yasmAt gaduM jJArtava - kAraNake huM jJAtA ja chuM, tahmA parivAro manna tasmAnuM na pariprado mama - tethI parigraha mahAro nathI. fl208 ti gayA mAtmabhAvanA T/208|| ra - je gharadravyamanIa - paradravyane ajIvane madaM parigRhIyAM - huM parigrahuM, tA - to avazyamevAnIvo mAsI sva: cAta - avazyameva ajIva evo e mhAro "sva" hoya - sva - potAno mAla - sva dhana - svadravya hoya, ahamaNavaranevAnIvAnuNa vApI vyAM : huM paNa avazyameva A ajIva evA eno "svAmI' - mAlika - dhaNI houM, 3 nIvasya tu : svAmI sa vinAnIva: - paNa ajIvano je svAmI, te kharekhara ! nizcaya karIne ajIva che, IzvamavazenA imamAnIvavapata - ema avazathI paNa hAruM ajIvapaNuM Apanna thAya - AvI paDe. mane tu paze sAya gva bhAva: : : - paraMtu mahAro to eka zAyaka ja bhAva che je sva che, maryavAE svAmI - Ano ja - A jJAyaka bhAvano ja huM svAmI - mAlika - dhaNI chuM, to namUnyamanIvarva - tethI hArU ajIvatva - ajIvapaNuM ma ho! jJAnaivAduM pariNAma - jJAtA ja huM hoIza - thaIza, na pUradravya kriAIma - paradravya huM nathI parigrahato, mayaM me nizcaya: - ane A ja skAro nizcaya che. | ti "Atmati' sAbhAvanA 208 277
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti" mahAbhASya "AraMbha parigraha te avairAgya anupazamanAM mULa che, vairAgya ane upazamanA kALa che. "" ema sattara prakAra pharIthI kahI AraMbha parigrahanI nivRttinuM phaLa jyAM chevaTe kevaLa jJAna che tyAM sudhI lIdhuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (478), 506 AthI karIne huM paNa te paradravyane parigrahato nathI ema parigraha-mamatva tyAgArthe jJAnI bhAvanA kare che ke - parigraha jo mhAro hoya to huM "aMjIvatA' - ajIvapaNuM - zAnInI padravya parigraha jaDapaNuM pAmI jauM, kAraNake huM "jJAtA ja' - lAyaka ja - jANanAro ja chuM, tyAga bhAvanA tethI parigraha mAro nathI. AvA bhAvanI A gAthAnuM apUrva bhAvanAzIla paribhAvana karatAM parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che ke - jo paradravyane ajIvane huM parigrahuM', AtmAthI para evA paradravyane - ajIvane - (ke je ajIva che tene) huM hArI mAlikI rUpa parigraha karuM, "to avazyameva ajIva te mahAro "sva" thAya, huM paNa avazyameva A ajIvano svAmI thAuM', paNa ajIvano je svAmI che te te nizcaya karIne pragaTa paNe ajIva che. ema "avazathI' ja - parANe ja (Perforce) mahAruM ajIvapaNuM AvI paDe - paNa Ama to che nahi, mhAro to eka jJAyaka bhAva je che te ja "sva' che - (svadhana - svadravya), Ano ja huM svAmI chuM - mama tu cho jJAya parva mAva: va: sva: saryavAhaM svAmI, tethI mhArUM ajIvapaNuM ma ho ! "jJAtA ja' - zAyaka ja - jANanAro ja huM hoIza. "huM" - AtmA paradravya nahi parigrahuM - paradravyano parigraha nahi grahuM, A ja hAro nizcaya che - na paradravya parigRhmAni jaya gha ke nizcayaH | jJAnI bhAvanA bhAve che ke - hAro potAno "sva bhAva' - svabhAva dharma e ja mahAro potAno "sva" che ane huM eno svAmI chuM, "para"bhAva - para dharma e mahAro "sva" " va suI nathI ane huM eno svAmI nathI. "para' bhAva - "para' dharma e to kharekhara ! je tyAMnI te tyAM rahI jI' hAro "para' che - zatru che - AtmavairI che, e paradharma to mane bhava bhramaNa duHkhamAM nAMkhI kharekhara ! "bhayAvaha' thaI paDyo che. mATe svabhAva - sva dharmanuM pAlana karatAM "nidhana - mRtyu thAya to paNa zreya che, "svadharSe nidhanaM zreya: paradharmo mAvaH |' mATe prANAMte paNa mhAre mhAro svadharma svabhAva choDavo yogya nathI ane paradharma parabhAva parigrahavo yogya nathI. A mhAro potAno "amRta" svabhAva svadharma e ja eka ja mhAro kharekharo suhad - mitra che, ke je mRtanI pAchaLa paNa jAya che, bAkI parabhAva parigraha rUpa bIjuM badhuM to zarIranI sAthe ja nAza pAmI jAya che. bIjA badhA kahevAtA svajana - saMbaMdhI to dehanA saMbaMdhI hoI, deha naSTa thatAM tenI sAthe ja naSTa thAya che, dehaparyAya chUTI jatAM te te saMbaMdha paNa chUTI jAya che. svajanAdi to mRtadehane bALI - jALI smazAnamAMthI pAchA vaLe che, snAna - sUtaka karI. dA'Do-pavADo karI, thoDo vakhata sAco - khoTo svArthamaya kheda karI, maranAranA nAmanI moTI poka mUkI potAnA svArthane raDatA rahI, thoDA vakhata pachI maranAranA nAmane paNa visarI jAya che ! are ! eTaluM ja nahi paNa keTalIka vAra to maranAranA nAme, maranAre mahA mahenate saMgrahela parigraha mATe - maranAranI milakata mATe aneka prakAranA jhaghaDA kare che, korTa - kajIA ubhA kare che, ne maranAra pAchaLa bhavADA karI tenA nAmane jagabatrIzIe caDhAve che ! phajetI kare che ! Ama pota-potAnA svArthane AzrIne jagatamAM sarva koI prIta - sagAI kare che, paNa te badhI prIta - sagAI sAcI nathI - khoTI che, sAcI prIta - sagAI to nirupAdhika niHsvArtha, paramArtha premamaya evI svabhAva rUpa svadharmanI ja che, dharmaprema e ja sAco prema che. kAraNake dharma ja parama mitra - suhRdunI jema jyAM jyAM A jIva jAya che tyAM "paka va suvarNo mRtananuzAti thaH | zani sarSa nAza sarvacA ati " - zrI haribhadrasUri kRta "yogadRSTi samuccaya zlo. 59 278
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 208 tyAM sarvatra teno anugAmI thaI, sAcuM mitrapaNuM adA kare che, sarvatra hitasvI rahI AtmakalyANa sAdhI, sAco nircAja mitradharma bajAvato rahe che. eTalA mATe AvA paramArtha premI dharma rUpa parama kalyANa mitrano saMsarga hAre kadI paNa choDavo yogya nathI ane AtmAnA "pararUpa" - parama zatrarUpa A padravyanA parigrahano prapaMca hAre joDavo yogya nathI. kAraNake manuSya game teTalA chaLa prapaMco karI, game teTalA kALA dhoLA karI, game teTaluM dhana saMcaya kare, game teTalI "do-lata' ekaThI kare, game teTalA vADI vajIphA ne bAga-baMgalA baMdhAve, game teTalI Rddhi-samRddhi meLave, are ! sakala zatrudalane padadalita karI vizvanuM ekachatrI sAmrAjya sAdhI cakravartI padavI paNa prApta kare, to paNa jyAre mRtyu veLA AvI pahoMce che, tyAre te badhuM ya emane ema dharyuM rahe che, je jyAMnuM che tyAMnuM tyAM ja paDyuM rahe che, ne yamarAjanI AjJAthI A kAyA rUpa koTaDI eka kSaNanI paNa noTIsa vinA tAbaDatoba khAlI karI, e badhoya parigraha parANe mUkIne jevA AvyA tevA khAlI hAthe pAchA cAlyA javuM paDe che. mahA parAkramI vijetA elekjhAMDara (sikaMdara) jyAre mRtyu zayyA para hato tyAre teNe evo Adeza karyo hato ke hArI ThAThaDI jyAre laI javAmAM Ave tyAre mArI muThThI khullI rAkhajo, ne jagatane batAvajo ke A sikaMdara khAlI hAthe Avyo hato ne khAlI hAthe jAya che. tema sarva koI khAlI hAthe Ave che ne khAlI hAthe jAya che. sAthe Ave che mAtra eka dharma mitra ja, eTale hAthe te sAthe' ema samajI huM paradravya parigraha prapaMca tyajI, mhArA svadharma svabhAvane ja bhajuM. "parigrahanI mamatA karIjI, bhava bhava melI re Atha; je jyAMnI te tyAM rahI, koI na AvI sAtha re... jinajI ! micchA dukkaDa Aja." - zrI vinayavijayajI kRta zrI puNyaprakAza stavana pukavIne je chatra pare kare, meruno kare daMDa re, te paNa gayA hAtha ghasatA, mUkI sarva akhaMDa... mAyA jAla re." - zrI rUpavijayajI "cetana ! tArA javA pachI e zuM kare che ? tuM je teone mATe Akho bhava dhULa ghAlI raLyo, khapyo tenuM to game te thAo, sArI gati thAo ke mAThI thAo, teno to teone vicAra paNa nathI, paNa ulaTA tArA javA pachI tArAM dravyanI bhAMgaphoDa kare che, te beMcI le che, te heMcaNImAM tophAna kare che, koIne ochuM maLe che, koIne vadhAre maLe che, AthI virodha thAya che, koI tane jaza Ape che, koI tArAthI ceDAM kADhe che I." - zrI manasukhabhAI kiratacaMdra kRta zAMtasudhArasa vivecana (mRtyu sudhAraka bodha) 7 jJAnI samyagRSTi,
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti chijadu vA mijadu vA Nijadu vA ahava jAdu vippalayaM / jahyA tahyA gacchadu tahavi hu Na pariggaho majjha // 209 // chedAo ! bhedAo ! laI javAo vA ! re, pAmo vipralaya bhAva ! jyAM tyAM jAo ! toye khare reparigraha muja nA sAva.. re jJAnI nirjarA. 209 artha - bhale chedAo, vA bhedAo, vA laI javAo, vA vipralaya pAmo, vA jyAM tyAM game tyAM) jAo, tathApi nizcaya karIne parigraha mahAro nathI. 209 mAtmadhyAti rIvA -- chidyatAM vA bhiyatAM vA nIyatAM vAthavA yAtu vipralayaM / yasmAttasmAd gacchatu tathApi khalu na parigraho mama // 209 // chidyatAM vA bhidyatAM vA nIyatAM vA vipralayaM yA tu vA yatastato gacchatu vA tathApi na paradravyaM parigRhNAmi / yato na paradravyaM mama svaM nAhaM paradravyasya svAmI paradravyameva paradravyasya svaM paradravyameva paradravyasya svAmI, ahameva mama svaM ahameva mama svAmIti jAnAmi // 209 / / AtmakhyAti TIkArya bhale chedAo ! vA bhedAo ! vA laI javAo ! vA vipralaya pAmo ! vA jyAM tyAM jAo ! tathApi huM paradravya parigrahato nathI, kAraNake - padravya hAruM sva nathI, huM paradravyano svAmI nathI, padravya ja paradravyanuM sva che, paradravya ja paradravyano svAmI che, huM ja hArUM sva chuM, huM ja mhArI svAmI chuM, ema jANuM chuM. 209 "amRta jyoti' mahAbhASya jJAnI puruSoe vAraMvAra AraMbha parigrahanA tyAganuM utkRSTapaNe kahyuM che ane pharI pharI te tyAgano upadeza karyo che ane ghaNuM karI pote paNa ema varyA che, mATe mumukSu puruSane avazya karI tenI saMkSepa vRtti joIe, emAM saMdeha nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 65 padravya parigraha mamatva tyAgAthe kRtanizcayI jJAnI kevI ora vizeSa bhAvanA kare che tenuM atra kathana che ne tenuM parama bhAvanAzIla vyAkhyAna paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe karyuM che, te A prakAre - chinnaDu vA mijhadu vA bannaDuM vI heva nADu vipUta' - paradravya rUpa je parigraha che te bhale chedAI gAmanA - kinnaDu vA mijhadu vA 1i46 va - chighatAM va mitAM vA nIyatAM vA - chedAo ! vA bhedAo ! vA laI javAo ! madava nAdu vizvastaryA - sathavA yAtu vipratayaM - athavA vipralaya pAmI jAo! vi - vizeSe karIne pra - prakaSTa paNe sarvathA laya - nAza pAmI jAo ! gahmA tamA chat : usmAtamAl Rtu - jyAM tyAM - game tyAM jAo ! tadavi huM na varasAdo magna * tathApi hatu na parigraho mama - tathApi kharekhara ! nizcaya karIne parigraha hAro nathI. // ti bApA mAtmabhAvanA /ra01|| chidyatAM vA mitAM vA nIyatAM vA - chedAo, vA bhedAo, vA laI javAo ! vipranAM vAta vA - vA vipralaya pAmI jAo, tastato Rtu va - vA jyAM tyAM - game tyAM jAo ! tathApi rahyuM rikRdhyAmi - tathApi paradravya huM parigrahato nathI. zA kAraNathI ? thato * kAraNake - 7 padravyuM mama vaM - paradravya mahArUM "sva" - svadhana - svadravya - potAnI mAla milakata nathI, nAduM drazya svAmI - paradravya ja paradravyanuM sva che, puradravyameva radravyaca svAmI - paradravya ja paradravyano svAmI che, kadameva mama a - huM ja hArUM sva chuM, kadameva mama svAmI - ja hAro svAmI che. rRti nAnA - ema jANuM chuM. || rUti "gAtmati' gAmamAvanA //ra0BILL 280
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 209 jAo ? bhale bhedAI jAo ! bhale koIthI laI javAo ! bhale "vipralaya' - vizeSa karIne prakRSTapaNe - laya - nAza pAmo, sarvathA pralaya - praNAza pAmo ! athavA bhale game tyAM paradravya mahArUM sva nathI, cAlyo jAo ! to paNa huM paradravya parigrahato nathI, sarvathA grahaNa karato huM paradravyano svAmI nathI : nathI. kAraNake - paradravya mhArUM "sva" nathI, svadhana - potAnuM nija dravya huM ja hArUM sva, nathI ane huM paradravyano "svAmI' nathI, mAlika - dhaNI nathI - "ra pUradravya huM ja svAro svAmI mama vaM nAhaM paradravyasya vAnI', - paradravya ja paradravyanuM "sva" che - svadhana potAnuM nija dravya che, paradravya ja paradravyano "svAmI" che - mAlika - dhaNI che, "pUradravyameva radravyasya Aradravyameva paradravyastha svAmI', "huM ja' - AtmA ja hArUM "sva" - svadhana potAnuM nija dravya chuM, huM ja hAro "svAmI' chuM - mAlika - dhaNI chuM, 'meva mama rUM ahameva mama svAmI', ema huM jANuM chuM. Ama AtmabhAvanAthI bhAvitAtmA jJAnI bhAve che ke - A parigraha kharekhara ! eka moTAmAM moTI balA che. A nAmacIna "parigraha' paNa potAnA nAma pramANe, jIvane parigrahanI balA pari' eTale cotaraphathI "grahe che, pakaDI le che, jakaDI le che. pachI to A graha' (bhUta athavA duSTa graha athavA magara) jevA parigrahanI jIva para jakaDa - pakaDa evI to majabUta hoya che, ke tenA bhIDAmAMthI chUTavA dhAre to paNa chUTavuM jIvane bhAre paDe che. te parigraha - balA vaLagI te vaLagI, kADhavI muzkela paDe che. moTA vyavasAyo AraMbhanArA athavA moTI moTI rAjyAdi upAdhi dhAraNa karanArA janono A rojano jati anubhava che. parigrahanI jaMjALamAM phaselA te bApaDAone rAte nIrAMte uMgha paNa AvatI nathI. kAraNake A parigraha ane mAraMbhane dalojAna dostI che. jema jema AraMbha vadhe che tema tema AraMbhano mitra parigraha paNa sAtho sAtha vRddhi pAme che ane AraMbha e pragaTa AkulatAnuM kAraNa che, nirAraMbha pragaTa nirAkulatAnuM kAraNa che. jeTalI AraMbha upAdhi, teTalI AkulatA ne du:kha, jeTalI nirAraMbha nirupAdhi, teTalI nirAkulatA ne sukha, e pratyakSa siddha nirvivAda vAta che. eTale jIve hAthe karIne vhorelI AraMbha upAdhi jIvane potAne ja parigraha rUpa AkulatA upajAvI duHkhanuM kAraNa thaI paDe che ! hAthanAM karyA haiye vAge che ! AvA anupazamanA nivAsadhAma rUpa AraMbha parigraha madhye 'vairAgya ane upazama hoya to te paNa cAlyA javA saMbhave che. kAraNake "AraMbha parigraha te avairAgya ane anupazamanA mULa che, vairAgya upazamanA kALa che." mATe A vaLagelI parigraha - balAne huM aLagI karuM. hAro A kahevAto parigraha bhale chedAI jAo ! bhedAI jAo ! bhale koI upADI jAo ! nAza pAmo ! vA game tyAM cAlyo jAo ! tenI mane paravAha nathI. huM hArA "sva"no - AtmAno ja grAhaka thAuM eTale "para"nuM grahaNapaNuM enI meLe chUTI jaze. ItyAdi bhAvanA bhAvato avadhUta zAnI samasta paradravya parigrahane avadhUta kare che - phagAvI de che. Atma grAhaka thaye TaLe para grahaNatA, tattva bhogI thaye TaLe parabhogyatA- dharma jaganAthano dharma zuci gAIe." - zrI devacaMdrajI svadravyanA anya dravya bhinna bhinna juo. sva dravyanA rakSaka tvarAthI thAo. svadravyanA dhAraka tvarAthI thAo. svadravyanA rakSaka tvarAthI thAo. svadravyanA grAhaka tvarAthI thAo, svadravyanI rakSakatA upara lakSa rAkho (do). paradravyanI dhArakatA tvarAthI taje. paradravyanI ramaNatA tvarAthI taje. pAradravyanI grAhakathI tvarAthI to." - zrImad rAjacaMdra, aMka-5, bodhavacana 'jJAnI samyagudRSTi 281
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tana thayo : have vizeSathI parigraha tyAganI jJAnInI pravRtti darzAvatI nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato A upasaMhAra - utthAnikArUpa anusaMdhi samayasAra kaLaza (13) kahe che - vasaMtatitA itthaM parigrahamapAsya samastameva, sAmAnyataH svaparayoravivekahetuM / ajJAnamujjhitumanA adhunA vizeSAd, bhUyastameva parihartumayaM pravRttaH // 145 // sarve parigraha phagAvI daI ja Ama, sAmAnyathI sva parano aviveka hetu; ajJAna tyAga karavA mana dhArI hAvAM, tethI vizeSathI pariharavA dhAma pravaryo. 145 amRta pada-(145) parigraha ema phagAvI, samasta ja parigraha ema phagAvI, sAmAnyathI sva paranA avivekano hetu nizcaya bhAvI... samasta ja parigraha ema phagAvI. 1 ajJAna A choDI dauM evuM, evuM manamAM lAvI, have vizeSe te ja chAMDavA, eha pravarce subhAvI... samasta ja parigraha. 2 bhagavAna amRtacaMdra jJAnI te, nitye zuddha svabhAvI, anubhava amRtarasa siMdhumAM, AtmA diye mAvI... samasta ja parigraha. 3 artha - Ama sAmAnyathI sva - paranA aviveka hetu samasta ja parigrahane phagAvI daI, (sva aviveka hetu) evA ajJAnane choDavAnA manavALo A (jJAnI) have vizeSathI punaH te ja (parigrahane) pariharavAne pravRtta thayo : amRta jyoti' mahAbhASya (vivecana) "AraMbha tathA parigrahanI pravRtti Atmahitane ghaNA prakAre rodhaka che, athavA satsamAgamanA yogamAM eka vizeSa aMtarAyanuM kAraNa jANIne tenA tyAga rUpe bAhya saMyama jJAnI puruSoe upadezyo che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 732 uparamAM sAmAnyathI paradravya parigraha tyAga aMgenI jJAnInI bhAvanA - pravRtti kahI dekhADI, have vizeSathI parigraha tyAga aMgenI jJAnInI pravRtti nIcenI gAthAomAM para atireka heta' varNavavAmAM Ave che, tenA sUcanArthe AgalI - pAchalI gAthAonuM parigrahano anusaMdhAna karato A upasaMhAra - utthAnikA rUpa anusaMdhi kaLaza parama sAmAnya - vizeSa parityAga gItArtha paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama AtmabhAvollAsathI vasaMtatilakA vRttamAM saMgIta karyo che - rUEUR riprahamapArzva samastava sAmAnyata: 4 voravihetuM . Ama - uparanI gAthAomAM jJAnInI parigraha tyAga bhAvanA vivarI dekhADI tema, "sAmAnyathI' - samagratAthI (generally, totally, wholly - as a whole) samAna bhAvathI saMpUrNapaNe sva - paranA aviveka hetu evA "samasta ja' - koI paNa apavAda sivAya badhAya parigrahane phagAvI daI, sva paranA aviveka hetu ajJAnane choDavAnA manavALo 'A' - vikSita jJAnI vizeSathI punaH tene ja' - parigrahane ja pariharavAne pravRtta thayo. arthAtu samasta parigraha e ajJAna bhAva thakI ja che, eTale "svapUrovivekatuM ajJAnatinA' - sva - paranA avivekanA hetu rUpa A ajJAnane choDavAnuM jenuM mana che evo jJAnI ema ukta prakAre sAmAnyathI samasta ja parigraha phagAvI daI, have vizeSathI te parigrahane ja "pariharavAne' - sarvathA choDavAne pravRtta - pravartelo che, pravRttizIla banyo che - adhunA vizeSAd bhUyastameva parihartumayaM pravRttaH / 282
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 145 arthAta "sva - paranA aviveka hetu' AraMbha parigraha ADe jIvane svabhAva rUpa sva dharma sUjhato nathI ane te AtmalAbhane ghAtaka thaI paDe che. eTaluM ja nahi paNa anicchAe teno udaya prasaMga hoya to paNa te "Atma bhAvanA utkRSTapaNAne bAdha karanAra tathA AtmasthiratAne aMtarAya karanAra prAye thAya che', AtmAne svarUpamAM sthira karavArUpa saMvara kriyAmAM mukhya aMtarAya A AraMbha parigraha che, eTalA mATe ja jJAnIoe AraMbha parigrahanI nivRtti para ghaNo bhAra Apyo che. zrI ThANAMga sUtramAM ddhibhaMgI' kahI che ke jyAM lagI AraMbha parigrahanI nivRtti thatI nathI, tyAM lagI jIvane mati jJAnAvaraNIyathI mAMDIne kevala jJAnAvaraNIya Adi prakAra nivRtta thatA nathI. "ema sattara vAra te ne te vAta jaNAvI tyAM kahyuM che ke jIvane matijJAnathI mAMDI vAva kevalajJAnAdi kyAre upaje ? AraMbha parigrahathI nivahaiM. (zrImad rAjacaMdra, aM. 506) eTale ajJAna choDavA jenI IcchA che teNe parigraha chogye ja chUTako che ane eTale ja ajJAnamuzlilumanA - ajJAna choDavAnuM jenuM mana che evo A jJAnI avadhUta sAmAnyathI samasta (whole packet) parigrahane avadhUta karI - phagAvI daI, have vizeSathI te parigrahane pariharavAne pravRtta thayo che. AkRti sAmAnyathI samasta ja g) | para aviveka - ajJAnane choDavAnA padravya parigraha manavALo A vivalita jJAnI phagAvI daI vizeSathI punaH te ja parigrahane pariharavA pravRtta thayo 283
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Nicchade dhamma / apariggaho du dhammassa jANago teNa so hoI // 210 // aparigraha aniccha zAnI kaho re, dharma na Icche soya; aparigraha ja dharmano re, zAyaka tethI te hoya... re zonI nirjarA nitya karata. 210 artha - ane aparigraha aniccha kahelo jJAnI dharmane Icchato nathI ane dharmano aparigraha ja che tethI te jJAyaka hoya che. 210 mAtmadhyAti rIjA aparigraho aniccho bhaNito jJAnI ca necchati dharmaM / aparigrahastu dharmasya jJAyakastena sa bhavati // 210 // icchA parigrahaH tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti, icchA tvajJAnamayo bhAvaH ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti, jJAnino jJAnamaya eva bhAvo'sti, tato jJAnI ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAt dharmaM necchati / tena jJAnino dharmaparigraho nAsti / jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAd dharmasya kevalaM jJAyaka evAyaM syAt / / 210 / / AtmakhyAti TIkArya IcchA parigraha che, tene parigraha che nahi jene IcchA che nahi, IcchA to ajJAnamaya bhAva che ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIne che nahi, jJAnIne jJAnamaya ja bhAva che, tethI jJAnI ajJAnamaya bhAvanA - IcchAnA abhAvane lIdhe dharma nathI Icchato. tethI jJAnIne dharma parigraha che nahi, jJAnamaya eka jJAyaka bhAvanA bhAvane lIdhe dharmano kevala jJAyaka ja A hoya. 210 "amRta jyoti" mahAbhASya ghaNuM karI prANIo AzAthI jIve che. jema jema saMzA vizeSa hoya che tema tema vizeSa AzAnA baLathI jIvavuM thAya che. eka mAtra jyAM AtmavicAra ane Atma jJAnano uddabhava thAya che, tyAM sarva prakAranI AzAnI samAdhi thaI jIvanAM svarUpathI jIvAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 45 AtmabhAvanA - saparimANo gaLio pati TLI - pariproDari maLata: jJAnI 7 - ane aparigraha aniccha kahelo jJAnI ghai foccha - gha na Duta - dharmane nathI Icchato, kariyAdo Tu ghamasa - sapafpradastu gharmaca - ane dharmano aparigraha che, temAM so nAto horpha - tena sa sAya: mavati - tethI te jJAyaka hoya che. te ti gAthA AtmabhAvanA // 210|| icchA parigrahaH - IcchA parigraha che, tasya ribraho nAsti vacce nAti - tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi, rUchAtvajJAnamayo bhAva: - ane IcchA to ajJAnamaya bhAva che, majJAnamayo mAva: jJAnino nAti - ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIne che nahi, jJAnino jJAnamaya va mAvati - jJAnIne jJAnamaya ja bhAva che. tato - tethI, zuM? jJAnI gharma neRti - zAnI dharmane nathI Icchato, zAne lIdhe ? ajJAnamArca mAvasya chAyAM kamAvA - ajJAnamaya bhAvanA - IcchAnA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe. tena - tethI, zuM ? jJAnino gharmarigraho nati - jJAnIne dharmaparigraha che nahi, tyAre che zuM? gharmarsa eNvataM jJAtha gvAyuM cAtu - dharmano kevala - mAtra zAyaka ja - jANanAra ja A - jJAnI hoya, ema zAne lIdhe? jJAnamayarcasya jJAyamAvasya mAvAtu - jJAnamaya eka - advitIya - advaita zAyaka bhAvanA bhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe. ta "gAtmaghAti mAtmamAvanA ra9nA 284
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 210 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe jJAnI vizeSathI parigraha pariharavAne pravRtta hoya che te atra darzAvyuM che ane tenuM nikhuSa yuktiyukta vaijJAnika (Scientific) samarthana zAnI aniccha aparigraha : AtmakhyAtikartA paramarSie karyuM che. te A prakAre - "cchA pariprada. dharma parigraha nathI, "IcchA parigraha che', kaMI paNa IcchavArUpa "IcchA" - abhilASA - kavala zAyaka ja kAmanA - spRhA - AzA - vRSaNA - mUccha te ja "parigraha' che, "pari" - sarvathA cotaraphathI grahanI jema grahato "graha' evo mamatva rUpa - mUccha bhAvarUpa parigraha che. "tI paripro nati vacce rUchI nAsti' - tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi, IcchA to ajJAnamaya bhAva che - "rUchI tvajJAnamayo mAva:', kaMI paNa IcchavArUpa IcchA to kevaLa ajJAna ajJAna ne ajJAnathI ja niSpanna thayelo "ajJAnamaya ja bhAva che - ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIne che nahi - nathI hoto, jJAnIno jJAnamaya ja bhAva che - "jJAnamayo mAvasta jJAnino nAti, jJAnino jJAnamaya jIva mAvati |' - jJAnIne kevala jJAna jJAna ne jJAnathI ja niSpanna thayelo "jJAnamaya ja' bhAva che. tethI jJAnI IcchA rUpa ajJAnamaya bhAvanA abhAvane lIdhe' - nahi hovApaNAne lIdhe dharma - Icchato nathI, tethI jJAnIne dharma parigraha - dharmAstikAyano parigraha che nahi, tyAre che zuM ? jJAna jJAna ne zAnathI ja niSpanna thayela kevala "jJAnamaya" "eka' - advitIya advaita "jJAyaka bhAvanA' - jANapaNA rUpa bhAvanAM "bhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe dharmano dharmAstikAya" - "kevala" - mAtra "jJAyaka ja - hoya nAro ja - zAtA ja A" - jJAnI hoya - jJAnamArcasya jJAvi mAvasya mAvAn dharmasya jevAM DrAya thavAya. Ama paradravyarUpa dharmano - dharmAstikAyano jJAnI jema kevala jJAyaka ja che, tema upalakSaNathI Itara sarva paradravyano paNa te kevala jJAyaka ja che, paNa parigraharUpa IcchA dha upakaraNamAM paNa A pratibaMdhathI teno parigrAhaka nathI; ane Ama anyatra IcchA pratibaMdhanI apratibaMdha mUccha abhAva vAta to dUra raho, paNa jJAnIne AtmadharmanA sAdhanabhUta upakaraNa bAbatamAM paNa prAye koI paNa jAtano vighAta - IcchA pratibaMdha upajato nathI, kAraNake je AtmasiddhirUpa sAdhyanI siddhi karavAnI che, te bhaNI ja potAno satata lakSa rAkhe che, sadAya sAdhyaruci rahI te sAdhana kare che. kAraNake te sArI peThe samaje che ke - jJAnI puruSoe bAhya - atyaMtara je kAMI upakaraNa kahyA che, dravya bhAva je kAMI sAdhana batAvyA che, te kevaLa jIvano upakAra sAdhana te baMdhana! thavA mATe kahyA che, apakAra thavA mATe nahi. paNa temAM paNa jo jIva mamatvabhAva rAkhe, IcchArUpa pratibaMdha kare, parigrahabhAvarUpa mUrchA dharAve, to te upakaraNo ulaTA apakaraNorUpa thaI paDe che ! adhikaraNo thaI paDe che ! sAdhana te baMdhana bane che ! puruSa A sarva jANato hoI te te upakaraNone upakaraNarUpe ArAdhe che, te te sAdhanone sAdhana rUpe seve che ane temAM parigrahabuddhi rUpa - mamatvarUpa IcchA pratibaMdha karI tene baMdhana banAvato nathI, kAraNake te yama, niyama, saMyama, tyAga, vairAgya, bhakti, japa, tapa, vrata, zAstra Adi AvyaMtara upakArI sAdhanone paNa kevaLa zuddha AtmArthe ja seve che. zuddha Atmasiddhino satata nizcaya lakSya rAkhI ArAdhe che. jema rAdhAvedha sAdhanArA bANAvaLIno lakSa rAdhAnI (pUtaLInI) kIkI para ja hoya che, tema A AtmArthI mumukSu puruSano niraMtara lakSa zuddha AtmArUpa paramArtha para ja hoya che - Ama taH kAle viyAto vivare " , "yogadRSTi samuccaya' glo. 56. puravAra isaMsAH jnAM saMgRtatA | viluNAM zAstrasaMsAH satyoditAtmanA " - "yogabindu" 285
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti : hovAthI A zAnIne upakaraNa viSayamAM paNa koI paNa vidhAta upajato nathI, parigrahabuddhi rUpa * IcchA pratibaMdha viddha naDatuM nathI. "sAdhyarasI sAdhakapaNe abhisaMdhi ramyo nija lakSa re." - zrI devacaMdrajI "sarve sAdhana baMdhana thayA, rahyo na koI upAya; sa; sAdhana samajyo nahi, tyAM baMdhana zuM jAya." - zrImad rAjacaMdrajI jJAnI samyagudRSTi 28
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMka samayasAra gAthA 211 apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Nicchadi ahammaM / apariggaho adhammassa jANago teNa so hodi // 211 // aparigraha aniccha jJAnI kahyo re, adharma na Icche soya; aparigraha adharmano re, zAyaka tethI te hoya... re jJAnI nirjarA nitya karata. 211 gAthArtha - aparigraha aniccha kahelo jJAnI adharmane nathI Icchato, adharmano aparigraha che, tethI te zAyaka hoya che. 211 AtmakhyAti TIkA aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca necchatyadharma / aparigraho'dharmasya jJAyaka-stena sa bhavati // 211 // icchA parigrahaH, tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti, icchA tvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti, jJAnino jJAnamaya eva bhAvo'sti / tato jJAnI ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAt adharma necchati, tena jJAninaH adharmaparigraho nAsti, jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAdadharmasya kevalaM jJAyaka evAyaM syAt / evameva cAdharmapadaparivartanena rAgadveSa krodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSuNirasanasparzanasUtrANi SoDaza vyAkhyeyAni, anayA dizA'nyAnyapyUhyAni // 211 / / AtmakhyAti TIkArya IcchA parigraha che, tene parigraha che nahi jene IcchA che nahi, IcchA to ajJAnamaya bhAva che ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIne che nahi, jJAnIne jJAnamaya ja bhAva che, tethI jJAnI ajJAnamaya bhAvanA - IcchAnA abhAvane lIdhe adharmane nathI Icchato, tethI jJAnine adharma parigraha che nahi, eka zAyaka bhAvanA bhAvane lIdhe adharmano kevala zAyaka ja A hoya ane ema ja AtmabhAvanA - apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya - aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca - sane aparina ani do zAnI ahammaM Nicchadi - adharmaM na icchati - adharmananadhI to, apariggaho adhammassa - aparigraho'dharmasya - adharmano apariche, teNa so jANago hoi - tena sa jJAyakaH bhavati . tethItazaya hoya che. || iti gAthA AtmabhAvanA // 211 // icchA parigrahaH - ch| paricha, tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti - tene parichana,ne nali, icchA tvajJAnamayo bhAvaH - sane to mazAnabhaya cha, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti - ane mazAnabhaya lAvato zAnInechana, jJAnino jJAnamaya eva bhAvosti -zAnI zAnabhaya 4Ava cha. tato - tethI, zuM ? jJAnI adharmaM necchati - zAnI apane nathI chato, zanebI? ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAt . mazAnabhaya lAvanA - chAna amAvane bIdhe na vApAne bIca. tena - tethI, zuM? jJAninaH adharmaparigraho nAsti - zAlIna adharma parima nala, tyAre zuMcha ? adharmasya kevalaM jJAyaka evAyaM syAt - adharmanI 34 - mAtra 4 - nAra 4 mA -zAnI choya, abhazanebI ? jJAnamayasyaikasya jJAyaka bhAvasya bhAvAt - jJAnamaya eka - advitIya - advaita zAyaka bhAvanA bhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe. evameva ca - ane ma4 - 63 ranI bha4 adharmapadaparivarttanena - adharma pahana parivartanayI - adharma pahana bahale - adharma 56 32vIna rAgadveSakrodhamAnamAyAlobhakarmanokarmamanovacanakAyazrotracakSuNi-rasanasparzanasUtrANiSoDaza vyAkhyeyAni - rAga-dveSa5 - bhAna - bhAyA - bola, bha, nobhamano-vayana-314, zrotra, , , 2sanasparzana sUtrI vyApyeya - vyAdhyA 42vA yogya cha, anayA dizA'nyAnyapyUhyAni - // sUyita prabhA anyo 5 -bIsa sUtrI tivavA - sabha7 vA. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 211 / / 287
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti padanA parivartanathI rAga-dveSa, krodha-mAna-mAyA-lobha, karma-nokarma, mana-vacana-kAya, zrotra-cakSu, ghANa-rasana-sparzana e soLa sUtro vyAkhyaya (vyAkhyA karavA yogya) che, A dizAthI anyo paNa ciMtavI levA. 211 "amRta jyoti' mahAbhASya koI paNa parapadArthane viSe IcchAnI pravRtti che ane koIpaNa para padArthanA viyoganI ciMtA che tene zrI jina ArtadhyAna kahe che, temAM aMdezo ghaTato nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. papa1 atre jJAnIne adharmano parigraha che nahi ema kathana karyuM che ane parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrajIe tenuM parama tattvavaijJAnika (most scientific) paribhAvana karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - IcchA parigraha che - "cchA radda.', kaMI paNa IcchavA rUpa "IcchA" - abhilASA - kAmanA - sRhA - AzA - tRSNA - mUccha te ja "parigraha' che, "pari' - sarvathA zAnIne adharma parigraha nathI: cotaraphathI prahanI jema grahato "graha' evo mamatva rUpa - mUcchabhAva rUpa zAyaka eka bhAva "parigraha' che. 'tasya paribraho nAsti vacce hRcchA nAsti' - tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi, IcchA to ajJAnamaya bhAva che - 7 tvajJAnamayo bhAvaH', kaMI paNa IcchavA rUpa IcchA to kevaLa ajJAna ajJAna ne ajJAnathI ja niSpanna thayelo "ajJAnamaya ja' bhAva che ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIne che nahi, jJAnine jJAnamaya ja bhAva che - jJAnIne kevala jJAna jJAna ne jJAnathI ja niSpanna thayelo "jJAnamaya ja bhAva che. tethI jJAnI IcachA 35 ajJAnamaya bhAvanA "abhAvane lIdhe' - nahi hovApaNAne lIdhe adharmane nathI Icchato. tethI jJAnIne adharma parigraha nathI, jJAna jJAna ne jJAnathI ja niSpanna thayelo kevala "jJAnamaya' 'eka' - advitIya - advaita "jJAyaka bhAvanA' - jANapaNA rUpa bhAvanA "bhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe adharmano "kevala" - mAtra "jJAyaka ja - jANanAro ja - jJAtA ja 'A' - jJAnI hoya. ane ema ja - e ja prakAre "adharma' padanA "parivartanathI' - palaTanathI - pheraphArathI arthAt adharma padane pheravIne tene sthAne - (1) rAga, (2) dveSa e be mUla bhAvakarma, (3) krodha, (4) mAna, (5) mAyA, (6) lobha e cAra kaSAya rUpa uttara bhAvakarma, (7) karma - pudgalamaya aSTavidha dravya karma, (8) nokarma - karma bhogavavAnA ane baMdhAvAnA vAhana rUpa paMcavidha zarIra, (9) mana, (10) vacana, (11) kAya - e zarIra AzrayI trividha yoga, (12) zrotra, (13) cakSu, (14) ghAraNa, (15) rasana, (16) sparzana - e kAyayoga Azrita paMcavidha Idriya varga - - e soLa sUtro anukrame vyAkhyA karavA yogya che, A darzAvela sUcita dizA pramANe bIjA paNa tevA tevA sUtro svayaM samajI levA - svabuddhithI ciMtavI levA - sanayA rizaScA khUllAni | IcchA parigraha - tene parigraha nAsti jene IcchA nAsti | IcchA ajJAnamaya bhAva||- ajJAnamaya bhAva jJAnIne nAsti jJAnIne jJAnamaya ja bhAva asti jJAnI ajJAnamaya bhAva - IcchAnA abhAvathI - adharma na Icchato tethI jJAnine adharma parigraha nAsti jJAnamaya eka jJAyaka bhAvanA bhAvathI adharmano kevala jJAyaka A hoya 1 1 288
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 211 ' je nizcaye karIne sva - parano bheda jANanAro kharekharo zAnI che tene parabhAva rU5 paMca IdriyanA viSaya bhoganI IcchA che ja nahi. kAraNake jJAnI paMca viSayabhoganA viSayAsakti rUpa bhavAbhinaMdIne bhogavavA paDatA dAruNa vipAka sArI peThe jANe che ane bhAve adharmanA dAruNa vipAka . che ke - "baDizAmiSa.* eTale mAchalAnA gaLAnA mAMsa jevA tuccha tathA 'pigaho dAruNaM tamaH' dAruNa udaya-vipAvALA kasukhamAM sakta thayelA A bhavAbhinaMdI jIvo satu ceSTa tyaje che ! aho ! dAruNa tamane - ajJAna aMdhakArane dhikkAra ho !" teo mAchalAnA gaLAnA mAMsa jevA tuccha ane dAruNa - bhayaMkara vipAkavALA duSTa bhogajanya viSaya sukhamAM sakta thAya che. mAchalAne lalacAvavA mATe macchImAro mAchalAnA gaLAnuM mAMsagala AramAM bharAvIne mUke che, mAchaluM te tuccha mAMsa khAvAnI lAlace, tenI pAchaLa doDI, te AramAM sapaDAI jAya che ane tenA bhUMDA hAlahavAla thAya che, prANAMta dAruNa duHkha te anubhave che - tema moharUpa macchImAra jIvarUpa mAchalAne lalacAvavA mATe duSTa viSaya sukharUpa gala mUke che, te tuccha asatu sukhanI AzAe te tenI pAchaLa doDI temAM sapaDAI jAya che, Asakta thAya che ane pachI tenA bUrA hAlahavAla thAya che, narakAdinA dAruNa dukha vipAka tene vecavA paDe che. rasaneMdriyanI lolupatAthI jema mAchaluM dAruNa duHkha anubhave che, tema Itara IdriyonI lolupatAthI paNa jIva dAruNa duHkha anubhave che. Ama hovAthI jJAnI puruSoe A viSaya sukhane nAganI pheNanI athavA kiMpAka phalanI upamA ApI che ane tene kusukha - asatu sukha kahyuM te yathArtha che - athavA to jenA raNAme duHkha che te vAstavika rIte sukha ja nathI, duHkha ja che. "e tyAgavA siddhAMta ke pazcAtu duHkha te sukha nahi." A viSaya sukhane tuccha ne dAruNa kahyuM te yathAyogya che. kAraNake te tuccha, sAra vinAnuM ne jagatanI eTha jevuM che. je pudgalo anaMta jIvoe vAraMvAra bhogavyA che, tenA ucchiSTa - eThA evA pudgala paramANuonA bhogathI viSayAsakta bhavAbhinaMdI jIva AnaMda mAne che ! ne tevA jhAMjhavAnA jala jevA tuccha kusukha pAchaLa doDI sanmArgathI bhraSTa thAya che, dharma kartavyarUpa satu pravRtti choDI de che ! are ! A tamane - ajJAna aMdhakAra dhikkAra ho ! ke jene laIne A bhavAbhinaMdI jIva potAnuM bhAna bhUlI jaIne Ama viparIta pravRtti kare che, khoTuM AcaraNa kare che. AmAM e bicArAno doSa nathI, paNa tenA mohanIya karmano doSa che. te ja aMdhakAra rUpa hovAthI, tene sAcI dizA sUjhatI nathI, sAco mArga bhAsato nathI, eTale muMjhAI jaI te sanmArga choDI unmArge jAya che. Ama bhavAbhinaMdI bhale bhogAsakta hoya, paNa zAnI to bhavabhoga virakta ja hoya che. jJAnI samyagudaSTi, "baDizAmiSavattucche kusukhe dAruNodaye / sattAsvagati mAM jANo vAge taka ". "yogadRSTi samuccaya'-84 289
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Nicchade asaNaM / apariggaho du asaNassa jANago teNa so hodi // 212 // aparigraha aniccha zAnI kahyo re, azana na Icche soya; aparigraha azana taNo re, zAyaka tethI te hoya... re jJAnI nirjarA. 212 artha - ane aparigraha aniccha kahelo jJAnI azanane (AhArane) nathI Icchato ane azanano aparigraha che, tethI te zAyaka hoya che. 212 mAtmadhyAtti TI- -- aparigraho'niccho bhaNito jJAnI ca necchati azanaM / aparigrahastvazanasya jJAyakastena sa bhavati // 212 // icchAM parigrahaH, tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti, icchA tvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti / jJAnino jJAnamaya eva bhAvo'sti / tato jJAnI ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAdazanaM necchati tena jJAnino'zanaparigraho nAsti, jJAnamayasyaikasya jJAyakabhAvasya bhAvAdazanasya kevalaM jJAyaka evAyaMsyAt / / 212 / / AtmakhyAti TIkArya IcchA parigraha che, tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi, IcchA to ajJAnamaya bhAva che ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIne che nahi, jJAnIne jJAnamaya ja bhAva che, tethI jJAnI ajJAnamaya bhAvanA - IcchAnA abhAvane lIdhe azana nathI Icchato, tethI jJAnIne azana parigraha che nahi - jJAnamaya eka zAyaka bhAvanA bhAvane lIdhe azanano kevala lAyaka ja A hoya. //ra12ll amRta jyoti' mahAbhASya "AhAranI vAta eTale khAvAnA padArthonI vAta tuccha che, te karavI nahIM." "parigrahanI mUccha pApanuM mULa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7, upadeza chAyA paNa parama abhuta mArmika sUtrathI parama bhAvitAtmA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe - paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama adabhuta tattva saMkalanAthI grathita tenA te ja "gamika sUtrathI" tenuM parama tattva ApanA mANo gagaDo kALo gALo - auitoganio baLataH zAnI ra - ane aparigraha aniccha kahelo jJAnI masa chidde - sazana necchati - azanane nathI Icchato, parivAro su sasasa - paribrahavaMzanI - ane azanano aparigraha che, temAM so gALo dor3a - tena sa jJAtha: mavati - tethI te zAyaka hoya che. || ta AtmabhAvanA // 212|| rRcchA pariprada: - IcchA parigraha che, tasya pariprado nAsti vaccecchA nAsti - tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi, A vijJAnamayo bhAva: - ane IcchA to ajJAnamaya bhAva che, ajJAnamayo mAvastu jJAnino nAsti - jJAnIne jJAnamaya ja bhAva che. tato - tethI, zuM? jJAnI ane neti - jJAnI azanane nathI Icchato, zAne lIdhe? ajJAnamayaya mAvastha chAyA gumAvAnuM - ajJAnamaya bhAvanA - IcchAnA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe. tena - tethI, zuM? jJAnino kazana riprado nAti - jJAnine azana parigraha che nahi, tyAre che zuM? 1zanasya jaivarta jJAya vANaM cAtu - azanano - AhArano kevala - mAtra zAyaka ja - jANanAra ja A - jJAnI hoya, ema zAne lIdhe ? jJAnamAryava jJAtha mAvasya mAvat - jJAnamaya eka - advitIya - advaita zAyaka bhAvanA bhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe. ti "gAbhAti' mAtmAnA ra9rA 290
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 212 vaijJAnika (most scientific) ane tarkazuddha (most logical) paribhAvana karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - IcchA parigraha che - "pha riprada:', kaMI paNa IcchavArUpa "IcchA" - abhilASA - kAmanA - spRhA - AzA - tRSNA - mUccha te ja parigraha che, "pari' - sarvathA cotaraphathI grahanI jema grahato graha' evo mamatva rUpa - mUccha bhAvarUpa "parigraha' che. "tasya paribraho nAsti vaccechI nAti' - tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi. IcchA to ajJAnamaya bhAva che - "phchA tvajJAnamayo bhAva: ' kaMI paNa IcchavA rUpa IcchA to kevaLa ajJAna ajJAna ne ajJAnathI ja niSpanna thayelo "ajJAnamaya ja' bhAva che ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIne che nahi, jJAnIno jJAnamaya ja bhAva che - jJAnano jJAnamaya Uva mAvo - jJAnIno kevaLa jJAna jJAna ne jJAnathI ja niSpanna thayelo "jJAnamaya ja' bhAva che.. tethI jJAnI IcchA rUpa ajJAnamaya bhAvanA abhAvane lIdhe' - nahi hovApaNAne lIdhe "azana' (AhAra - khAvAnuM) nathI Icchato, tethI jJAnIne azana parigraha che nahi, jJAna jJAna ne jJAnathI ja bhAvanA bhAvane lIdhe' - "jJAnamaya' 'eka' - advitIya - advaita "jJAyaka bhAvanA' - jANapaNArUpa bhAvanA "bhAvane lIdhe' - hovApaNAne lIdhe "azanano' - khAnano "kevala" - mAtra "jJAyaka ja' - jANanAro ja - jJAtA ja "A' - jJAnI hoya. sva - parano viveka jeNe karyo che evA mumukSu jJAnIne para vastunA AhAranI - para vastunA bhoganI IcchA hotI ja nathI, paNa bhavane abhinaMdanArA bhavAbhinaMdI azAnInI jIvane tIvra bhogecchA hoya che. "khasane* khaNanArAonI buddhi jema khajavALamAM ja hoya che, paNa khasanA maTADavAmAM hotI nathI, tema A bhavAbhinaMdI jIvonI mati paNa bhoganA aMgarUpa viSayomAM ja hoya che. paNa te bhogAMganI (viSayanI) IcchAnA nAzamAM hotI nathI." bhavAbhinaMdI rUpa rogIne bhava rUpa khasano mahAroga lAgu paDyo che. tethI Ane viSayecchArUpa mIThI khujalI - khajavALa Ave che ane viSaya sevanathI te khajavALa dUra karavA mathe che, paNa game teTalA viSaya bhogathI te maTatI nathI, agnimAM AhatinI jema ulaTI vadhatI jAya che. je aMtastApa 35 baLatarA uThe che. viSaya saMsAra roga uMDA mULa nAMkhato jAya che. viSayathI tRpti thavAne badale viSaya tRSNA vadhatI jAya che. SdhanathI - baLataNathI* agni jema kSINa thato nathI, tema viSayothI kAma kSINa thato nathI, ulaTo vizeSa baLavAna banI vRddhi pAme che. kAraNake anaMtavAra prApta thayA chatAM jANe kadI prApta na thayA hoya evA bhramane lIdhe kAmabhogone viSe mUDha jananI IcchA upazamatI nathI ane A IcchA - vAsanA TaLe nahi tyAM sudhI paMca Idriya viSayanI bhogapravRtti paNa TaLe nahi, ane paMca IdriyamAM paNa rasaneMdriya sarvathI durjaya che, bhalabhalA mahAnubhAvo paNa rasa lolupatA AgaLa lAcAra banI, vadana koTaramAM saLavaLatI rasanA suMdarInI "lolatA' dAsInuM dAsAnudAsapaNe hoMse hoMse svIkAre che ! jaDa ke vicakSaNa sarva jana A rasanAnA rasamAM mugdha banI, niraMtara tenuM tarpaNa karavA tatpara dekhAya che ! cAre gatimAM A raMka jIve niHzaMkapaNe anaMta AhAra karyA che, paNa tethI e__"ythaa kaNDUyaneSveSAM dhIna kacchUnivarttane / poSa tathatAM taricAra " - zrI yogadRSTi samuccaya', glo. 81 "viSayaiH kSIyate kAmo nedhanairiva pAvakaH / pratyuta prollasacchaktirbhUya evopavarddhata // aprAptatvabhramAdubairavAptaSvapyanaMtazaH / / namoSa mUkAnAM sadA no zAri " - zrI yazovijayajI kRta "adhyAtma sAra' "na hi kenopyupAyena janmajAtasaMbhavA / viSayeSu mAtR va jtAM prazAsthati " - zrI zubhacaMdrAcAryajI kRta zrI "zAnArNava' 291
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tRmi pAmyo nathI ane tenI lAlaca haju tevI ne tevI tAjI rahI che ! paNa anAhArI AtmasvabhAvanA * anubhava rasano jeNe rasAsvAda karyo che evA AtmAnubhava rasika zAnI zAnInI AhAranI IcchA karatA nathI ane bhAve che ke - A tuccha paugalika Idriyajaya bhAvanA AhAranA rasAsvAdano jema bane tema ja karI mumukSue jiteMdriya banI, AtmAnubhava rasa AsvAdanA rasIyA thavuM e ja yogya che. azuci, tuccha, kSaNika, duSTa paudgalika eThanA virasa rasane chAMDI, zuci parama nitya anupama evA AtmAnaMdamaya sarasa rasanA AsvAdano abhyAsa karavo e ja AtmArthIne zreyaskara che. "pudgala anubhava tyAgathI, karavI jasa paratIta ho mitta !' mATe he cetana ! tyAre lolupatA rAkhavI hoya to AtmAnubhava rasanI rAkhavI, rasAsvAda levo hoya to prabhu guNano rasAsvAda levo, rasanAne saphaLa karavI hoya to prabhu bhakti gAIne saphaLa karavI. gati cAre kIdhA AhAra, anaMta niHzaMka, paNa tRmi na pAmyo, jIva lAlaciyo raMka." - zrI vinayavijayajI kRta "puNya prakAza stavana kayuM jANuM karyuM banI Avaze, abhinaMdana rasa rIta ho mitta ! pudagala anubhava tyAgathI, karavI jasu paratIta... ho mitta !" - zrI devacaMdrajI he jIva ! kyA Icchata have, he IcchA duHkhamUla; jaba IcchAkA nAza taba, miTe anAdi bhUla." - zrImad rAjacaMdrajI jJAnI samyagudRSTi 292
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 213 apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya Nicchade pANaM / apariggaho du pANassa jANago teNa so hoMdi // 213 // aparigraha aniccha jJAnI kahyo re, pAna na Icche soya; aparigraha ja pAnano re, jJAyaka tethI hoya... re zAnI nirjarA. 213 artha ane aparigraha aniccha kahelo zAnI pAnane nathI Icchato ane pAnano aparigraha che, tethI te zAyaka hoya che. 213 - AtmakhyAti TIkA aparigraho aniccho bhaNitaH jJAnI ca necchati pAnaM / aparigrahastu pAnasya jJAyakastena sa bhavati // 213 // icchA parigrahaH, tasya parigraho nAsti yasyecchA nAsti, icchA tvajJAnamayo bhAvaH, ajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti, jJAnino jJAnamaya eva bhAvo'sti / tato jJAnI ajJAnamayasya bhAvasya icchAyA abhAvAt pAnaM necchati / tena jJAninaH pAnaparigraho nAsti, jJAnamayasyaikasya jJAyaka bhAvasya bhAvAt kevalaM pAnakasya jJAyaka evAyaM syAt / / 213 / / AtmakhyAti TIkArtha IcchA parigraha che, tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi, IcchA to ajJAnamaya bhAva che ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIne che nahi, jJAnIne jJAnamaya ja bhAva che. tethI jJAnI ajJAnamaya bhAvanA - IcchAnA abhAvane lIdhe pAna nathI Icchato, tethI jJAnIne pAna parigraha che nahi zAnamaya eka zAyaka bhAvanA bhAvane lIdhe pAnakano kevala zAyaka ja A hoya. 213 'amRta jyoti' mahAbhASya jJAnI puruSane Atma pratibaMdhapaNe saMsAra sevA hoya nahIM, paNa prArabdha pratibaMdhapaNe hoya ema chatAM paNa tethI nivRttavA rUpa pariNAmane pAme ema jJAnInI rIta hoya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (474), 560 AtmabhAvanA apariggaho aNiccho bhaNido NANI ya aparigraho'niccho bhaNitaH jJAnI ca - ane aparigraha aniccha kahelo jJAnI vALaM zive - pAnaM necchati - pAnane nathI Icchato, gariAho Tu vALalsa - aparigrahastu pAnasya - ane pAnano aparigraha che, teLa no nALano hor tena sa jJAya: mati - tethI te zAyaka hoya che. || ti gAyA AtmabhAvanA ||213|| : - - parigraha:- IcchA parigraha che, tasya parigraho nAsti vaccecchA nAsti - tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi, chA tvajJAnamayo bhAvaH - ane IcchA to ajJAnamaya bhAva che, JajJAnamayo bhAvastu jJAnino nAsti - ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIno che nahi, jJAnino jJAnamaya va mAvokti - jJAnIno jJAnamaya ja bhAva che, tato - tethI, zuM ? jJAnI vAna neti - jJAnI pAnane nathI Icchato, zAne lIdhe ? JajJAnamayasya bhAvasa chAyA jhamAvAt - ajJAnamaya bhAvanA - IcchAnA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe. tena - tethI, zuM ? jJAnino vAnaparigraho natti - jJAnIne pAnaparigraha che nahi, tyAre che zuM ? vAnasya vhevata jJAyA AyaM svAt - pAnakano - pINAno kaivala - mAtra zAyaka ja - jANanAra ja A - jJAnI hoya, ema zAne lIdhe ? jJAnamayaAsyajJAyamAvasya bhAvAt - jJAnamaya eka - advitIya advaita zAyaka bhAvanA bhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe. / / ti gAtmakyAti' AtmabhAvanA // 26 // 293
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnIne pAnano parigraha che nahi ema atra zAstrakAre "gamika sUtrathI' kathana karyuM che ane "AtmakhyAti' sUtrakAre parama adbhuta tattva saMkalanAthI grathita te ja "gamika sUtrathI' tenuM parama tattva vaijJAnika (most scientific) paridaDha paribhAvana karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - IcchA parigraha che - kaMI paNa IcchavA rUpa "IcchA' - abhilASA - kAmanA - spRhA - AzA - tRSNA - mUccha te ja parigraha che, "pari' - sarvathA cotaraphathI grahanI jema grahato "graha' evo mamatva rUpa - mUccha bhAvarUpa "parigraha che. "tI pariprado nAti vaca cchA nAti- - tene parigraha che nahi, jene IcchA che nahi. IcchA to ajJAnamaya bhAva che - "chI tvajJAnamayo mAva:' - kaMI paNa IcchavA rUpa IcchA to kevaLa ajJAna ajJAna ne ajJAnathI ja niSpanna thayelo "ajJAnamaya ja' bhAva che ane ajJAnamaya bhAva to jJAnIno che nahi, zAnIno jJAnamaya ja bhAva che, jJAnIne kevaLa jJAna jJAna ne jJAnathI ja niSpanna thayelo "jJAnamaya ja bhAva che. tethI jJAnI IcchA rUpa ajJAnamaya bhAvanA abhAvane lIdhe' - nahi hovApaNAne lIdhe "pAna' - (pINuM - pIvAnuM) nathI Icchato, tethI jJAnIne pAna parigraha che nahi, jJAna jJAna ne jJAnathI ja niSpanna thayela kevala "jJAnamaya' eka' - advitIya - advaita "jJAyaka bhAvanA' - jANapaNA rUpa bhAvanA bhAvane lIdhe' - hovApaNAne lIdhe pAnano kevala' - mAtra "jJAyaka ja - jANanAro ja - jJAtA ja 'A' - jJAnI hoya. Ama A parigraha tyAga bhAvanAnI gAthAonuM adbhuta tattva kalAthI graMthela "gamika sUtrathI vyAkhyAna karatAM mahAnigraMtha munIzvara amRtacaMdrAcAryajIe parigraha tyAga bhAvanAne anaMta guNaviziSTa vajalepa deDha karAvI che. sva parano bheda jANI jeNe AtmAnubhava rasanuM pAna karyuM che evA jJAnIne parabhAvarUpa koI paNa rasanuM pAna karavAnI IcchA hotI ja nathI, viSaya tRSNA nivRtta thaI - zAnInI viSaya tRSNA che. kAraNake te bhAve che ke - A tRSNAthI A jIva atyaMta atyaMta jaya bhAvanA vyAkula thaI rahyo hato. jema jema te tRSNAne tRpta karavA prayAsa karato hato, tema tema te tRSNA baLavattara banatI jatI hatI. agnimAM Idhana nAMkhatAM te jema prajvalato jaya, tema viSaya rUpa AhutithI A tRSNA agni ulaTo prajvalita thaI jIvane paritApa pamADyA karato hato. game teTalA pANInA pUrathI samudra pUrAya nahi, tame game teTalI nadIonA pUrathI A tRSNA samudrano khADo pUrAto nhoto. sAgara jeTalA devalokAdinA mahAsukha A jIve anaMtavAra bhogavyA, chatAM je tRSNA zamAI nahi, te gAgara jeTalA manuSyanA tuccha bhogothI zI rIte zamAvAnI hatI ? paNa gaI te gaI ! have to mAtra mokSane ja jhaMkhato A mhAro jIva jagyo che ne tene vairAgyano daDha raMga lAgyo che. eTale te tevA asatu tRSNArUpa magajala pAchaLa doDato nathI ne nakAmo duHkhI thato nathI. mahAro AtmA pUrve je pararasIyo thaI paratRSNAthI tapta thato hato, te have svarasIyo banI svAtmAmAM saMtoSathI tRpta thAya che, sabuddhinA - sumatinA sevanathI samatArasa anubhave che. to have te pharIthI duHkhI thavA mATe viSaya rUpa mRgajaLa pAchaLa doDe ja kema ? te okeluM anna pharI khAvA Icche ja nahi, jIvavA mATe viSapAna kare ja nahi. he cetana ! samudranA pANI karatAM paNa vadhAre mAtAnA* dhAvaNa tuM dhAvyo che, bhuvanodaramAM vartatA sarva pudgalo teM pharI pharI prasyA che ne mUkyA che - jagatanI eTha teM vAraMvAra hoMze hoMse khAdhI che, to paNa tuM tRpti pAmyo nathI ! tRSNAthI pIDita thaIne teM traNe bhuvananuM" pANI pIdhuM che, to paNa hArI tRSNAno cheda thayo nathI ! mATe he jIva ! have to tuM viSayatRSNAthI virAma pAmI paravastunA pAnanI svaprAMtare paNa IcchA karIza mA !' "pIosi caNacchIraM aNaMta jammatarAI jaNaNINaM / mahAjana ! sAyara saritAdu avivAM " - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta "bhAva prAbhRta' "tiyaNasalilaM sayalaM pIyaM tihAi pIDieNa tume / to vi ja nag oo nAgo ciMto bavagaranuM ". "bhAva prAkRta' 294
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 213 'para pariNAmikatA ache, je tuja pudgala joga ho mitta ! jaDa cala jaganI eThano, na ghaTe tujane bhoga ho mitta 1... kyuM jANuM. ''muja jJAyakatA para rasI re lAla, paratRSNAe tama re; te samatArasa anubhave re lAla, sumati sevana vyAsa re...... prabhu zuM Izyu vinavuM re lAla, muja vibhAva du:kha rIti re.'' - zrI devacaMdrajI zAnI samyagdaSTi) ha 295
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti evamadIe du vivihe sambe bhAve ya Nicchade NANI / jANagabhAvo Niyado NIrAlaMbo du savvattha // 214 // e Adi vividha bhAva sahu re, Icche na jJAnI atra; zAyaka bhAvo niyato re, nirAlaMba ja sarvatra.... re zAnI nirjarA. 214 artha - e Adika vividha sarva bhAvone jJAnI nathI Icchato, sarvatra nirAlaMba ja evo te to niyata jJAyaka bhAva hoya che. 214 AtmakhyAti TIkA evamAdikAMstu vividhAn sarvAn bhAvAMzca necchati jJAnI / jJAyakabhAvo niyataH nirAlaMbastu sarvatra // 214 // evamAdayo'nyepi bahuprakArAH paradravyasya ye bhAvAstAn sarvAnava necchati jJAnI, tena jJAninaH sarveSAmapi paradravyabhAvAnAM parigraho nAsti, iti siddhaM jJAnino'tyaMta niSparigrahatvaM / athaivamayamazeSabhAvAMtaraparigrahazUnyatvAt udvAMtasamastAjJAnaH sarvatrA'pi atyaMtanirAlaMbo bhUtvA pratiniyata TaMkotkIrNekajJAyakabhAvaH san sAkSAtjJAnaghanamAtmAnamanubhavati // 214 / / AtmakhyAti TIkArya ema (e) Adi anya paNa bahu prakAranA paradravyanA je bhAvo che, te sarvane ja zAnI nathI Icchato, tethI jJAnIne sarve paradravya bhAvono parigraha che nahi - ema jJAnInuM atyaMta niSparigrahapaNuM siddha thayuM. eTale have ema azeSa bhAvAMtaranA parigraha zUnyapaNAne lIdhe samasta ajJAna jeNe uddhAMta karyuM che (atyaMtapaNe vamI nAMkhyuM che) evo A sarvatra paNa atyaMta nirAlaMba thaIne pratiniyata saMkotkIrNa eka jJAyaka bhAva sate (hoto) sAkSAt vijJAnaghana AtmAne anubhave che. 214 amRta jyoti' mahAbhASya "AtmAne viSe varte che evA jJAnI puruSo sahaja prApta prArabdha pramANe varte che. vAstavya to ema che ke je kALe zAnathI ajJAna nivRtta thayuM te ja kALe jJAnI mukta che. dehAdine viSe apratibaddha che evA je jJAnI tene koI Azraya ke AlaMbana nathI." - zrImad rAjacaMdra, e. 377 'ema sarvathA niriccha niSparigrahI jJAnI sarvatra nirAlaMba evo niyata jJAyaka bhAva hoya che ema AtmabhAvanA - mahI (T. pravAhI) Tu vivide saLe mAve - vimavikAMtu vivighAnuM sarvAna mAvAzva - ane e (ema) Adika to vividha - nAnA prakAranA sarva bhAvone bALI chidde - jJAnI na rucchati - jJAnI nathI Icchato, nAmAvo uchAyo - jJAyajamAvo niyataH - jJAyaka bhAva niyata (evo te). (evo hoya che). || ti gAthA AtmabhAvanA // 214 // zaivam mAM - eTale have ema A - jJAnI jazeSamAvAMtarapariSadazUnyavat - azeSa bhAvAMtaranA parigraha zUnyapaNAne lIdhe udAMtasamasta jJAnaH - jeNe samasta ajJAna uddhAMta karyuM che - "uta' - utkaTapaNe atyaMtapaNe vAta karyuM che - vamana karI nAMkhyuM che evo, sarvatrA atyaMta nirAtavo bhUvA - sarvatra paNa atyaMta - sarvathA nirAlaMba - AlaMba rahita thaIne, pratiniyataraMThokIrthe jJAmiAva: san - pratiniyata saMkotkIrNa eka jJAyaka bhAva sato, (hoto) sAkSAt vijJAnadhanamatminanumati - sAkSAt - pratyakSa vijJAnaghana AtmAne anubhave che. | ti "gAtmaNyati' mAbhAvanA ra94 296
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 214 atra zAstrakAra bhagavAne kathana karyuM che ane tenuM apUrva paribhAvana "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi vijJAnaghana amRtacaMdrAcAryajIe prakAzya che. teno bhAvArtha A prakAre - ema - uparamAM vivarI dekhADyA te dharma - adharma - rAga - dveSAdi - azana - pAna Adi eTale ke tenA jevA bIjA paNa tevA tevA bahu prakAranA - ghaNA prakAranA je zAnIne sarve ja paradravya paradravyanA bhAvo che, te sarvane ja - samastane ja zAnI nathI Icchato. bhAvono parigraha che nahi arthAtu AtmAthI para evA paradravyanA je koI paNa ghaNA ghaNA prakAranA bhAvo che, temAMthI koI paNa bhAva - paramANumAtra paNa bhAva mane to ema jJAnI' - jene svaparano viveka thaI AtmAnuM jJAna upajyuM che evo kharekharo AtmajJAnI IcchA karato nathI ane Ama jJAnIne koI paNa parabhAvanI leza paNa IcchAno sarvathA abhAva che, tethI jJAnIne sarveya paradravya bhAvono parigraha che nahi - "jJAninaH sarveSApi pUradravyamAvAnAM parigraho nAti !' AtmAthI para evA paradravyano koI paNa paramANumAtra paNa bhAva mhAro che evo samaya mAtra paNa mamatva rUpa - mUccha bhAvarUpa "parigraha' - AtmAne copAsathI bhIDo lenAro mAlikI bhAva - svAmitva bhAva jJAnIne che nahi. ema - evA prakAre jJAnInuM "atyaMta niSparigrahapaNuM' - sarvathA parigraharahitapaNuM siddha thayuM - 'ti siddha jJAninoDayaMta nigrahatve !' eTale have "ema" - ukta prakAre "azeSa bhAvAMtara parigrahanA zUnyapaNAne lIdhe samasta ajJAna udavAMta kareluM vamana karela) che' evo jJAnI "sarvatra paNa atyaMta azAna vadhyuM che evA nirAlaMba hoya che. arthAta jyAM kAMI paNa zeSa - bAkI rahyuM nathI evA zAnI sarvatra nirAlaMba : "azeSa' bhAvAMtaranA eTale ke AtmAthI anya - jUdA bhAvanA parigrahanuM vizAnaghana AtmAnubhava jJAnIne "zanyapaNuM' - mIMDApaNuM - sarvathA abhAvapaNuM hoya che, samasta parabhAvanA parigrahanA nAme jJAnIe moTuM mIMDuM mUkAvyuM hoya che ! eTale Ama 'kazeSamAvAMtaraparapradazUnyatvata' - azeSa bhAvAMtara - parigrahanA zUnyapaNAne lIdhe jJAnI samasta ajJAna udghAMta kareluM che jeNe evo hoya che, dvAMtasamastAnaH', arthAt koI paNa paradravya bhAva mAtranuM parigrahaNa e ajJAna che ane jJAnI to parabhAva mAtranA parigrahaNathI zUnya che, eTale jJAnIe samasta ajJAnanuM atyaMta vamana karI nAMkhyuM che, anAdithI parabhAva parigraha rUpa ajJAna AtmAnA udaramAM ekaThuM thayuM hatuM, te badhuM ya okI nAMkhyuM che, eTale ajJAnano koTho sAva khAlI thayo che ane tene sthAne jJAnano koTho pUrepUro bharAI gayo che. Ama azeSa bhAvAMtara parigrahanA zUnyapaNAne lIdhe jeNe samasta ajJAna vamI nAMkhyuM che evo A zAnI sarvatra paNa atyaMta nirAlaMba hoya che - "sarvatrADathatyaMtanirartavaH |' kevala jJAnamaya AtmA sivAya kyAMya paNa anya bhAvanuM AlaMbana karato nathI, koI paNa parabhAvane leza paNa pakaDato nathI. eTale Ama sarvatra paNa atyaMta nirAlaMba thaIne te "pratiniyata TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAva" hoya che - "pratiniyataraMchochIrthe jJAyajamAva: |' arthAtu "pratiniyata' - prativiziSTapaNe (khAsa - special) niyata' - traNe kALamAM na caLe evA acaLa akhaMDa abAdhika nizcaya rU5 "TaMkotkIrNa - TaMkathI - TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa akSaranI jema akSara "eka - advitIya - advaita "jJAyaka bhAva' - jANanAra jJAtA bhAva hoya che. Ama sarva ajJAnathI jeno aMtarAtmAno koTho khAlI thayo che ane kevala jJAnathI ja jeno aMtarAtmAno koTho AkaMTha bharAyelo che, evo pratiniyata TaMkotkIrNa eka zAyaka rUpa hoto zAnI, sAkSAt vijJAnaghana AtmAne anubhave che', "sAkSAt vijJAna mAtmAnanumati /' arthAt jyAM parabhAvano paramANu mAtra paNa samaya mAtra paNa pravezI na zake evo je "gha" - nakkara (solid, compact) vijJAna vijJAna ne vijJAnano ja ghana che. evA vijJAnaghana AtmAne anubhave che - sAkSAt vijJAnanamabhAna manamavati |' 297
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jene samyagadarzana uparyuM che evA samyaguSTi mahAtmAo sarvatra anAlaMbana evA asaMga bhAvane ja bhaje che, kAraNake huM dehAdithI bhinna evo eka zuddha darzana - jAnI mahAtmAonI jJAnamaya AtmA chuM, bIjuM kaMI paNa paramANu mAtra paNa hArUM nathI - evo asaMgatA daDha paramArtha nizcaya temane thayo che ane "saMganA yoge A jIva sahaja sthitine bhUlyo che' evA jJAnInA vAkyono anubhavarUpa nirdhAra temanA hRdayamAM upajyo che. eTale ja bAhyAbhyatara saMgarUpa sarva parabhAva - vibhAvathI virAma khamI, "jJAnanuM phala virati' e vItarAga vacanane teo satya kare che. kSIranI jema sva - parano bheda, AtmA - anAtmAno viveka jeNe karyo che. evA A paramahaMso zaddha mAnasa sarovaranA nirmala anubhava jalamAM jhIle che. jIvanmuktapaNAnI pAMkhe uMcA cidAkAzane viSe uDatA A vihaga jevA apratibaddha saMto dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI kyAMya paNa pratibaMdha karatA nathI. AtmA sivAyanI sarva vastuno prasaMga te saMga che ane "A sarva saMga mahAzrava che' evuM tIrthakara vacana jeNe joyuM che, evA A zAMtamUrti asaMga mahAtmAo sahaja AtmasvarUpamAM gupta saMvRta thaI parama saMvara Adare che ane parama AtmasamAdhi anubhave che." - prajJAvabodha mokSamALA pATha-21 (svaracita) AkRti bahu prakAra paridravyanA bhAvo jJAnIne sarva ja paradravya bhAvono te siddha jJAnInuM te sarva ja na Icchato jJAnI parigraha nAsti U atyaMta niSparigrahatvo azeSa bhAvAMtara parigraha zUnyatvathI samasta ajJAna jeNe vamana karyuM che evA A jJAnI sarvatra paNa atyaMta 7 nirAlaMba thaIne pratiniyata TaMkotkIrNa eka jJAyaka hoto ? ne ne ! sAkSAt vijJAnaghana AtmA anubhave che. AvA atmAnubhavanimagna sarvatra asaMga anAlaMbana bhAvane bhAvane bhajatA A parama niSparigrahI - parama nigraMtha asaMga mahAtmAonI asaMgatA eTalI badhI zrAmayanA sahakArI apavAda utkaTa hoya che ke zramayanA sahakAritAraNa rUpa je upakArI dharma sAdhanabhUta rUpa dharma upakaraNomAM paNa apavAda rUpa upakaraNo che temAM paNa teo IcchA pratibaMdha rUpa mamatva karatA jJAnInI asaMgatA nathI, parigraha buddhi dharatA nathI, parigraha baMdhanarUpa AlaMbana pakaDatA nathI. jemake - "pravacanasAra' TIkAmAM amRtacaMdrAcAryajIe amRta vacano kahyA che 'AmAM (zrAmayamAM - zramaNapaNAmAM)* je kharekhara ! skuTapaNe apratiSiddha upAdhi apavAda che, te kharekhara ! nikhila paNa zrAmaya paryAyanA sahakArikaraNapaNe upakArakapaNAne lIdhe upakArabhUta ja evo che, nahi ke punaH anya paNa ane tenA vizeSo " A che) - (1) AhArya (AharI levAya - AMcakI "yo hi nAmApratiSiddhosminnupadhirapavAdaH sa khalu nikhilopi zrAmaNyaparyAyasahakArikAraNatvenopakArakArakatvAdupakaraNabhUta eva na punaranyaH / tasya tu vizeSAH sarvAhAryavarjitasahajarUpopekSitayathAjAtarUpatvena bahiraGgaliGgabhUtAH kAyapudgalAH, zrUyamANatatkAlabodhaka gurugIryamANAtmatattvadyotakasiddhopadezavacanapudgalA stathAdhIyamAnanityabodhakAnAdinidhanazuddhAtmatattvadyotana-samarthazrutajJAnasAdhanIbhUtazabdAtmasUtrapudgalAzca zuddhAtmatattvavynyjkdrshnaadipryaayttprinntpurussvintitaabhipraayvrtkcitpudglaashc bhavanti / zadatra tAtparya kAyavadvacanamanasI gari na vasudhaf |" - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra' TIkA cAritra adhikAra gA. 25 298
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 214 levAya - AMcakI levAya evA) varjita "sahaja rUpathI upekSita yathAjAtarUpapaNAe karIne bahiraMga liMgabhUta kAya pugalo, (2) tatkAla bodhaka guruthI uccArAtA Atmatattvadyotaka evA zruta thaI rahelA (saMbhaLAI rahelA) siddha upadeza vacana-pudgalo, (3) tathA nityabodhaka anAdi nidhana zuddhAtma tattvAghotanamAM samartha zrutajJAnanA sAdhanIbhUta evA adhIyamAna - adhyayana karAI rahelA (abhyAsAI rahelA) zabdAtma sUtra pugalo, (4) ane zuddhAtma tattvanA vyaMjaka darzanAdi paryAya pratye ane tatpariNata (ta darzanAdi paryAya paripAta) puruSa pratye vinatatA - abhiprAyanA vartaka- vartAvanArA citta pagalo hoya che. A atre tAtparya che ke kAyanI jema vacana - mana paNa vastudharma nathI, eTale A pugalAtmaka upakaraNabhUta parabhAva pratye paNa jJAnIne IcchA pratibaMdharUpa parigraha bhAva hoto nathI, mamatvarUpa parigraha buddhithI te te upakArI upakaraNonuM paNa AlaMbana parigrahatA nathI - pakaDatA nathI. pravacanasAraTIkAmAM jeNe A uparokta amara vacano lakhyA che, te paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe A vacano lakhyA ja mAtra nathI, paNa tathArUpa svAcaraNathI siddha karI dekhADI parama asaMga parama nigraMtha zrAmanuM utkRSTa udAharaNa pUruM pADyuM che - jenI teozrInA puruSArtha siddhi upAyanA A amRta 0 sAkSI pUre che - "varSothI' zabda karAyA, zabdothI vAkya karAyA, vAkyothI A zAstra karAyuM, amArAthI karavAmAM AvyuM nathI." kharekharI asaMgatAnuM kevuM adbhuta udAharaNa ! ane tevuM ja jIvatuM jAgatuM jvalaMta udAharaNa vartamAna yugamAM zrImad rAjacaMdrajInA adhyAtma jIvana vRttamAM ane svAnubhavapUrNa TaMkotkIrNa vacanAmRtomAM AtmArthI mumukSune sthaLe sthaLe dagugocara thAya che, jenuM savistara digadarzana ane adhyAtma rAjacaMdra' graMthamAM yathAsthAne karAvyuM che. "kAyAnI visArI mAyA, svarUpe samAyA evA, nigraMthano paMtha bhava aMtano upAya che." - zrImad rAjacaMdrajI "nirAzraya evA jJAnIne badhuM ya sama che. athavA jJAnI sahaja pariNAmI che, sahaja svarUpa che, sahajapaNe sthita che, sahajapaNe prApta udaya bhogave che, sahajapaNe je kaMI thAya te thAya che, je na thAya te na thAya che, te kartavya rahita che, kartavya bhAva tene viSe vilaya prApta thAya che. A jJAnI IcchA rahita ke IcchA sahita ema kahevuM paNa banatuM nathI, te sahaja svarUpa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 377 (samyagudRSTi --- jJAnI , 299
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have jJAnano upabhoga parigraharUpa nathI ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato usthAnikA samayasAra kaLaza (14) kahe che - svAgatAvRtta pUrvabaddhanijakarmavipAkA - ganino yadi bhavatyupabhogaH / tadbhavatvatha ca rAgaviyogA - benameti na parigrahabhAvaM // 146 // ... pUrvabaddha nija karma vipAke, zAnine yadi have upabhoga, ho bhale tadapi rAga abhAva, pAmato na ja parigraha bhAva. 146 amRta pada-(146). roLAvRtta pUrvabaddha nija karma vipAke, zAnine yadi hoya upabhoga, ho ja bhale ! paNa rAga viyoge, pAme na parigraha bhAva viyoga.. Atama anubhava amRtarasamAM, parama haMsa je nitya ramata, bhagavAna jJAnI amRta rasI te, parigraha viSa sadAya vasaMta... 146 artha - pUrve bAMdhelA nija karmanA vipAka thakI jJAnIne je upabhoga hoya to bhale ho ! paNa rAganA viyogane lIdhe nizcaya karIne te parigrahabhAvane pAmato nathI. 146 "amRta jyoti mahAbhASya jJAnI puruSane paNa prArabdha karma bhogavyA vinA nivRtta thatAM nathI ane abhogavya nivRtta thavAne viSe jJAnIne kaMI IcchA nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 487 zAnIno je upabhoga che te rAganA viyoge parigraha bhAva pAmato nathI, evA bhAvanI A nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A kaLaza, samasta parabhAvane "uddhata" udaya bhoga jAnIne rAga (atyaMta haNI nAMkhato) karato jeno bhavya Atma-ratha ananya AtmabhAvanI viyoge parigraha nathI thato "uddhata' - udAma mastImAM adhyAtma pathe uddhatapaNe doDI rahyo che evA parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrajIe tevA bhAvane anurUpa "svAgatA vRttamAM lalakAryo che. teno bhAvArtha A prakAre - pUrvavaninavavivAti, jJAnino dri pavanyumo: - pUrvabaddha' - pUrve bAMdhelA "nija' - potAnA karma vipAka thakI' - phaladAna sanmukha karma udayathI jJAnIne je upabhoga hoya che, to bhale ho ! tadmavatvatha ra "raviyota' - paNa rAganA viyogane lIdhe te upabhoga nizcaya karIne tenA "parigraha bhAvane pAmato nathI - mAlikIpaNArUpa - svAmIpaNArUpa bhAvane pAmato nathI - "nUnaneti parikramAva: |' 300
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 215 uppaNNodayabhogo viogabuddhIe tassa so NicaM / karavAmaNAgayassa ya udayassa Na kucae NANI // 215 // utpanna udaya bhoga nitya te re, viyogabuddhithI tAsa, kAMkSA anAgata udayanI re, jJAnI kare nA khAsa. re jJAnI nirA. 215 artha - utpanna che udaya jeno evo bhoga te tene nitya viyoga buddhithI hoya che ane anAgata (bhAvI) udayanI kAMkSA jJAnI nathI karato. AtmakhyAti TIkA utpatrodayabhogo viyogabuddhayA tasya sa nityaM / kAMkSAnanAgatasya codayasya na karoti jJAnI // 215 // karmodayopabhogastAvadatItaH pratyutpanno'vAgato vA syAt / tatrAtItastAvat atItatatvAdeva san na parigrahabhAvaM bibharti / anAgatastu AkAMkSyamANa eva parigrahabhAvaM bibhRyAt / pratyutpannastu sa kila rAgabuddhyA pravarttamAna eva tathA syAt na ca pratyutpannaH karmodayopabhogo jJAnino rAgabuddhyA pravarttamAnaH viyogabuddhayAva kevalaM pravarttamAnastu sa kila na pravartate tataH pratyutpannaH karmodayopabhogo jJAninaH parigraho anAgatastu sa kila jJAnino na kAMkSita eva jJAnino'jJAnamayabhAvasyAta abhAvAt tato'nAgato'pi karmodayopabhogo jJAninaH parigraho na bhavet // 215|| AtmakhyAti TIkArtha karmodayaupabhoga prathama to atIta, pratyutpanna (vartamAna) vA anAgata (bhaviSyo hoya, temAM atIta (bhUta) to atItapaNAne lIdhe ja sato parigraha bhAva dhArato nathI, anAgata to AkAMkSavAmAM Avato ja parigraha bhAva dhAre, pratyutpanna (vartamAna) to phuTapaNe rAgabuddhithI pravartamAna ja tathA prakAre hoya ane pratyutpanna karyodaya upabhoga jJAnIne rAgabuddhithI pravartamAna dRSTa nathI - jJAnIne ajJAnamaya bhAvanA - rAgabuddhinA abhAvane lIdhe, viyoga buddhithI ja kevala pravartamAna to te nizcaya karIne parigraha na hoya, tethI pratyutpanna karmodaya upabhoga jJAnIno parigraha na hoya. anAgata to te kharekhara ! jJAnino kAMkSita ja nathI - jJAnIne ajJAnamaya bhAvanA - AkAMkSAnA abhAvane lIdhe, tethI anAgata paNa karmodaya upabhoga jJAnIno parigraha na hoya. 215 AtmabhAvanA - upUnAmo - 39tromojo - utpanna che udaya jeno evo bhoga so . sa: - te tajI - tene - jJAnIne aaiaaN vigovuddhI - nityaM viyAvulphayA - nitya - sadAya viyogabuddhithI (hoya che), HIyasta 3yasya vAMravAnuM - sanAtaca varasya vakAMkSAm - ane anAgata - bhAvi udayanI kAMNA - IcchA - spRhA TLI na suvyag - jJAnI na roti - jJAnI nathI karato. / rUti gAthA sAbhAvanA |211|| tho morAstAvitIta: pratyutpannonAWIo va cAtu - karmodaya udaya prathama to atIta - bhUta pratyutpanna - vartamAna vA anAgata - bhAvI hoya, tatra - temAM - atItastAvat - atIta - bhUta to prathama atItavAva - atItapaNAne lIdhe ja - bhUtapaNAne lIdhe ja san - sa - saMto - hoto chato na ripradamAvaM viSarti - parigraha bhAva dhAre, pratyutpannag - ane pratyutpanna - vartamAna to sa - ane karmodaya upabhoga ti - kharekhara ! nizcaya karIne skuTapaNe pragaTapaNe vRddhA pravartamAna Iva - rAga buddhithI pravartamAna ja tathA thAt - tathA prakAre hoya, tevA prakAre parigraha bhAva dhAre. na = pratyutpanna: homojo - ane nathI pratyutpanna - vartamAna karmodaya upabhoga jJAnino - jJAnIne yuddhayA pravartamAno TUMko - rAga buddhithI pravartamAna dRSTa, zAne lIdhe ? jJAninoDajJAnamathAvastha luNAvAtu - zAnIne 301
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti mahAbhASya "e prArabdhano evo nirdhAra nathI ke te nivRtti rUpe je udaya Ave. jema zrIkRSNAdika jJAnI puruSa ke jene pravRttirUpa prArabdha chatAM jJAnadazA hatI. jema gRhastha avasthAmAM zrI tIrthakara - e prArabdha nivRtta thavuM te mAtra bhogavyAthI saMbhave che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 487 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe rAgaviyogane lIdhe jJAnano upabhoga parigraha bhAva pAmato nathI ema A gALAmAM pratipAdana karyuM che ane tenuM parama tattvavaijJAnika vyAkhyAna "AtmakhyAti' ka paramarSi amRtacaMdrajIe prakAryuM che. teno bhAvArtha A prakAre - - karmodaya upabhoga to kAMto "atIta - bhUta pratyutpanna' - vartamAna vA "anAgata' - haju nahi Avelo eTale ke bhAvI, ema traNamAMthI koI paNa eka prakArano hoya. zAnIne traNe kALa saMbaMdhI temAM - (1) je "atIta' - bhUta che - bhUtakALamAM thaI gayelo che, te to karmodaya upabhogano "atItapaNAne lIdhe ja - bhUtapaNAne lIdhe ja - vyatIta thaI rahyApaNAne parigraha abhAva lIdhe ja "parigraha bhAva' dhArato nathI. kAraNake parigraha to jenuM parigrahaNa thatuM hoya, je hAthamAM AvatuM hoya, jenuM IcchavuM thatuM hoya teno thAya, koI paNa "atIta' - bhUta vastunuM parigrahaNa thaI zakatuM nathI, koI paNa "atIta' - bhUta - gaI gUjarI banelI vastu hAthamAM AvatI nathI, tema tenuM IcchavuM saMbhavatuM nathI, tethI teno parigraha kyAMthI thaI zake ? (2) "anAgata' - je haja Avela nathI paNa Avaze evo bhAvI upabhoga che. te AkAMkSavAmAM Avelo ja parigraha bhAva dhAre' - "mAkrAMcamA iva riprada mAvaM vizrayAtu |' te AkAMkSavAnAM - IcchavAnAM - RhavAmAM AvI rahelo - Avato hoya to ja parigraha bhAva dhAraNa kare. (3) ane "pratyutpanna' - sAme utpanna thayela - vartamAna je upabhoga te to phuTapaNe rAgabuddhithI ja pravartamAna' - pravartI rahela hoya to tathA prakAre hoya - tevA prakAre parigraha bhAva dhAre - "rA'vRddha eva pravartamAnastathA syAt / ' have pratyutpanna - vartamAnamAM vargato upabhoga jJAnIne rAgabuddhithI pravartamAna - pravartato daSTa nathI, dITho nathI, "ra 2 pratyutpannaH vayopamone jJAnano vulya vartamAna udayamAM viyoga pravartamAna kRda: | kAraNake jJAnIne rAgabuddhi ke je ajJAnamaya bhAva che buddhi : rAga buddhi abhAva teno abhAva che - nahi hovApaNuM che - "jJAnino DajJAnamaya mAvastha rAvuramAvat' ane viyogabuddhithI ja pravartamAna to kharekhara ! pragaTapaNe parigraha na hoya, arthAt A pUrvakarmanuM leNuM levA Avela te karmodaya bhale potAnuM leNuM vasula karI vidAya thaI jAo - mhArA AtmAthI viyoga pAmI jAo, ema viyoga buddhithI ja kevala zAnIno upabhoga pravarte che. te parigraha hoya ja kema ? tethI "pratyutpanna' - vartamAna kALa saMbaMdhI karmodaya upabhoga jJAnino parigraha na hoya. ajJAnamaya bhAva evA rAgabuddhinA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe, viyovRddhIva vavarta pravartamAnatuM sa - ane viyoga buddhithI ja kevala - mAtra pravartamAna - pravartI rahelo te karmodaya upabhoga to ni - kharekhara ! nizcaya karIne phuTapaNe pragaTapaNe na riprada: cAtu - parigraha na hoya, tataH - tethI, zuM? pratyutpanna: va yovamom - pratyutpanna - vartamAna karmodaya upabhoga jJAnina: riprado na vet - zAnIno parigraha na hoya. sanAtastu cita - ane anAgata - bhAvI evo te - karmodaya upabhoga to kharekhara nizcaye karIne phuTapaNe pragaTapaNe jJAnina: rijhada javeta - jJAnIne parigraha na hoya. jJAnino krAMti parva - jJAnIno kAMtita ja - IcchavAmAM Avelo ja nathI, zAne lIdhe ? jJAninoDajJAnamayamAvasyAkAMkSAthI amAvAtu - jJAnIne ajJAnamaya bhAva evA AkAMkSAnA - alpa paNa IcchAnA - spRhAnA abhAvane lIdhe, to - tethI, manAtoga iomo - anAgata - bhAvI paNa karmodaya upabhoga jJAnina: jJAnIno parigraho na Ave - parigraha na hoya. || rati "gAtmadhyAti" mAvanA Il216IL 302
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 215 ane "anAgata' - bhaviSyakALa saMbaMdhI upabhoga to jJAnine "kAMkSita' ja nathI - Icchala ja nathI. A upabhoga mane bhaviSyamAM prApta ho evI koI paNa AkAMkSA - anAgata udayanI anAkAMkSA kAmanA - AzaMsA - sRha zAnI karato ja nathI. kAraNake jJAnIne AkAMkSA ke je ajJAnamaya bhAva che teno abhAva nahi hovApaNuM che - jJAnino jJAnamaya mAvastha gAvAyA samAvIta |' tethI "anAgata' - bhAvi paNa karmodaya upabhoga jJAnIno parigraha na hoya. Ama bhUta, bhavadu ke bhAvi traNe prakAramAMthI koI paNa prakAre koI paNa kALe karmodaya upabhogano kharekharA "jJAnIne' parigraha bhAva hoya ja nahi, A nizcaya che - rUti siddha | jJAnIne bhoganI IcchA che tethI bhoga bhogave che ema nathI, paNa anicchA chatAM bhogavyA vinA chUTako nathI evA mAtra pUrva udayathI prApta udaya bhoga bhogavavA paDe te zAnIne bhoga anichA : bhogave che. kAraNake jJAna-vairAgya saMpanna jJAnIne bhoga IcchAnI sahaja bhogathI IcchA nivRtti nivRtti hoya che, bhogAkAMkSA pratye sahaja vairAgya varte che. atre koI kaheze ke na thAya - viSaya bhogathI tenI nivRtti thaze, bhoga bhogavyAthI enA pratye kaMTALo - vairAgya Avaze, to te mAnavuM paNa khoTuM che. kAraNake bhogathI* tenI IcchAvirati thavI, te to eka khAMdhethI bhAra utArI bIjI khAMdhe bhAra AropavA barAbara che, kAraNake teno saMskAra to cAlu ja che. jema koI bhAravAhaka eka khAMdhe bhAra upADatAM thAkI jAya, eTale bIjI khAMdhe Arope che, paNa bhAra mUkI deto nathI, tema bhogavAMcchaka eka viSayathI thAke - kaMTALe eTale tenI IcchAthI virAma pAmI bIjo viSaya pakaDe che, paNa mULabhUta viSayavAsanAne mUkI deto nathI - aMtargata viSaya vikAra pariNatine choDI deto nathI. mATe game teTalA bhogathI tenI IcchA virati thavI zakya nathI. kAraNake bhogasaMskAra chUTyo nathI - aMtargata viSaya vikAra pariNatinI durvAsanA TaLI nathI, eTale viSayamAMthI viSayAMtara thayA ja kare che. Ama bhoga thakI je vAsanAno anubaMdha cAlu ja che. mATe bhoga bhogavyA thakI bhogecchA nivRtti mAnavI te mithyA bhrAMti che. paNa samyagu dRSTi jJAnIne to sahaja viSaya vairAgya varte che, eTale te sahaja svabhAve bhAvibhAganI AkAMkSArUpa ajJAnamaya bhogecchAthI nivarte che - bhogecchAthI dUra rahe che, viSaya vAMcchA tyaje che - viSaya vAsanAno tyAga kare che ane kadAcita pUrva karmayoge puNyAnubaMdhI puNyanA prabhAve prApta bhoga saMpattino vartamAna upabhoga kare che, to paNa rAga rahitapaNe anAsakta bhAve - anAtmabhAve jalakamalavatu nirlepa rahIne ja kare che, eTale rAgabuddhirUpa ajJAnamaya bhAvanA abhAve te temAM baMdhAto nathI ane udaya bhoga karma bhogavIne - chUTI jAya che. Ama ajJAnamaya bhAvarUpa rAgabuddhinA ne bhogAkAMkSAnA abhAvane lIdhe bhUta-bhavadu-bhAvi bhogano jJAnI puruSano paNa parigrahabhAva pAmato nathI. A samyagudRSTi puruSanI Azcarya ghaTanA che ! kAraNake svarUpanA gharamAM besI samyagudRSTi yogI ahIM deSTA-jJAtA rUpa sAkSIbhAve A rUpa-rasa-gaMdha-sparza-zabdamaya pudgala jAlane jANe tamAso jue che ane maphatamAM lIlAlhera anubhave che ! aprAptatvapramAta bhAvadIpayanti ye| "siyA viSayasaukhyasya vairAgyaM varNayanti ye / mataM na yujyate teSAM bhAvadarthaprasiddhitaH // aprAptatvabhramAdubairavApteSvapyanaMtazaH / khoLoSa mUAnAM sagIrA no prAti "- zrI yazovijayajI kRta zrI "adhyAtma sAra" "bhogAttadicchAviratiH skaMdhabhArApanuttaye / pattarasamovattAsaMvidhAnataH " - zrI yogadaSTi samuccaya' glo. 11 303
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "bhogathI IcchA taNo virAma, kadI na thAye - vadhe ja kAma, eka khAMdhethI utArI bhAra, bIje lAdavo te avadhAra ! ema ciMte yogI niSkAma, AtmArAmI te guNadhAma, viSaya viSane dUrathI tyaje, AtmasvarUpa amRtane bhaje; besI svarUpanA gharamAMhi, yogI sAkSI bhAve AMhi, pudgalajAla tamAso juve, lIlA lhera maphata anubhave." - zrI yogadRSTi kaLaza' (svaracita) samyagudRSTi jJAnI , 304
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 216 jJAnI anAgatane kema AkAMkSato nathI? to ke - jo vedadi vididi samae samae viNassade uhayaM / taM jANago du NANI ubhayaMNi Na kaMkhai kayAvi // 216 // samaye samaye ubhaya viNase re, je veda vedAya; te jJAyaka jJAnI ubhayane re, kAle nA ja kadAya... re jJAnI nirjarA. 216 artha - je vede che, vedAya che, te ubhaya samaye vinAze che, tenA jJAyaka evo zAnI to te ubhayane paNa kadI paNa kAMkSato nathI. 216 AtmakhyAti TIkA kuto'nAgatamudayaM jJAnI nAkAMkSatIti cet - yo vedayate vedyate samaye samaye vinazyatyubhayaM / tajjJAyakastu jJAnI ubhayamapi na kAMkSati kadAcit // 216 // jJAnI hi tAvad dhruvatvAt svabhAvabhAvasya TaMkotkIrNekajJAyakabhAvo nityo bhavati / yau tu vedyavedakabhAvau tau tUtpannapradhvaMsitvAdvibhAvabhAvAnAM kSaNikau bhavataH / tatra yo bhAvaH kAMkSyamANaM vedyabhAvaM vedayate sa yAvad bhavati tAvatkAMkSyamANo vedyo bhAvo vinazyati / tasmin vinaSTe vedako bhAvaH kiM vedayate ? / yadi kAMkSyamANavedyabhAvapRSThabhAvinamanyaM bhAvaM vedayate tadA tadbhavanAt pUrva sa vinazyati kastaM vedayate ? yadi vedakabhAvapRSThabhAvI bhAvonyastaM vedayate tadA tadbhavanAt pUrvaM sa vedyo vinazyati kiM sa vedayate ? iti kAMkSyamANabhAvavedanAnavasthA tAM ca vijAnan jJAnI na kiMcideva kAMkSati // 216 / / AtmabhAvanA - jo vedadi vedijadi - yo vedayate vedyate -4 vehecha - yacha, uhayaM samae samae viNassade - ubhayaM samaye samaye vinazyati - 612 - banne samaye sabhaye vinAza pAmecha, taM jANago du NANI - tajjJAyakastu jJAnI - tano nizcaye zane 4 vo zAnI tubhayaMpi na kayAvi kaMkhai - ubhayamapi na kadAcit kAMkSati -6mayane 55 Bultindi - tInathI. || iti gAthA AtmabhAvanA // 216 / / / jJAnI hi tAvad dhruvatvAt svabhAvabhAvasya -zAnI prathama to nizye rIne svabhAvabhAvanA dhruvapaNAne bI TaMkotkIrNaMkajJAyakabhAvo nityo bhavati - zAyamA nitya mevoya cha, yau tu vedyavedakabhAvau - ane hai vedha-ve bemApo tau tu - panne to kSaNikau bhavataH - kSa Doya cha, zane bIe ? utpannapradhvaMsitvAd vibhAvabhAvAnAM -vibhAva mAvonA- vizeSa lA35 lAvona 64R - pradhyasipAnebI.64 pradhvaMsa - vinAza pAvApAnabIdhe. tatra - mAM yo bhAvikAMkSyamANaM vedyabhAvaM vedayate - mAvi kSyamA - vAmAM bhAvI 24 - 277 24aa vedha bhAvane hecha, sa yAvad bhavati - yailwoya cha, tAvat kAMkSyamANo vedyo bhAvo vinazyati - tyo bagAmA sianAma bhAvI 24o vedha lAvavinAza pAmecha, tasmin vinaSTe vedako bhAvaH kiM vedayate - vinara ye va lava zuM vehecha ? yadi kAMkSyamANavedyabhAvapRSThabhAvinamanyaM bhAvaM vedayate - zyamA -vAmAM AvI 24aa vedha no mAvI - pachI thapa anya mAvane vehecha - tadA tadbhavanAt pUrvaM sa vinazyati - to tenAlavanayI - hovAcI pUrvata vinAza pAme cha, kastaM vedayate - a tene cha ? yadi vedakabhAvapRSThabhAvI bhAvonyastaM vedayate - ko 6 lAvanI pRSThalAva - puMThe DonArI - pachI nArI anya bhAva tana va cha, tadA tadbhavanAt pUrvaM sa vinazyati - to tena lavanathI - pAthI pUrva te vinAza pAmecha, kiM sa vedayate - va cha ? iti kAMkSyamANabhAvavedanAnavasthA - abhakSyamAnAvanI vahananI anavasthA cha, tAM ca vijAnan jJAnI - sane tane vita - vizeSa rItI zAnI na kiMcideva kAMkSati - yi 4 nathI indi. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 216 / / 305
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha jJAnI prathama to nizcaya karIne svabhAvabhAvanA dhruvapaNAne lIdhe TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAva evo nitya hoya che ane je vegha-vedaka bhAva che, te banne to vibhAva bhAvonA utpanna-pradhvaMsipaNAne lIdhe kSaNika hoya che, temAM je bhAvI kAMkSyamANa vedya bhAvane vede che, te jyAM lagImAM hoya che, tyAM lagImAM kAMsyamANa vedya bhAva vinaze che, te vinaSTa thaye vedaka bhAva zuM vede che ? jo kAMkSamANa vedya bhAvanA pRSThabhAvI anya bhAvane vede che, to tenA bhavanathI pUrve te vinaze che, koNa tene vede che ? jo vedaka bhAvano pRSThabhAvI anya bhAva tene vede che, to tenA bhavanathI pUrve te vedya vinaze che, te zuM vede che ? ema kAMkSamANa bhAvanA vedananI anavasthA che ane tene vijANaMto jJAnI kiMcit ja nathI kAMkSato. 216 'amRta jyoti' mahAbhASya kaivala jJAna thayuM che evA vItarAgane paNa upArjita prArabdharUpa evAM cAra karma vedavAM paDe che, to tethI ochI bhUmikAmAM sthita evA jIvone prArabdha bhogavavuM paDe temAM Azcarya kAMI nathI.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 466 - zAnI 'anAgata' bhAvIne kayA kAraNathI AkAMkSato nathI Icchato nathI ? teno atra buddhigamya (most Intelligent) tarkazuddha khulAso karyo che ane tenuM parama tattvavaijJAnika (scientific philosophical) pRthakkaraNaeN vijJAnaghana paramarSi amRtacaMdrajIe praspaSTapaNe dAkhavyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - je jJAnI che te to 'svabhAva bhAvanA dhruvapaNAne lIdhe' - dhruvatvAt - svabhAvamAvasya traNe kALamAM na caLe evA nizcaLa susthirapaNAne lIdhe 'TaMkotkIrNa' TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevo akSara, 'eka' - advitIya - advaita 'jJAyaka' - zAtA - jANanAro bhAva evo 'nitya' sadA sthAyI - sadAkAla rahenAro hoya che - TohIU~jJAyamAvo nityo mati|' ane je 'vedya * vedaka' e be bhAva che, arthAt vedAvA yogya 'vedya bhAva' ane vedanAra - vedana karanAra 'vedaka bhAva' te banne to 'vibhAva bhAvonA utpanna pradhdhasipaNAne lIdhe kSaNika hoya che' 'utpannapradhvaMsitvAd vimAvamAvAnAM kSaLiaubhavataH / ' arthAt 'vibhAva bhAvo' - vizeSa vizeSa bhAvo evA je vedya vedaka bhAva che te utpanna thAya che ane pachI pradhvaMsa - vinAza pAme che tenuM utpanna - prasthaMsipaNuM hoI te kSaNika-kSaNa sthAyI hoya che. temAM - vedya - vedaka bhAvanI anavasthA : te jANato zAnI kAMI kAMkSato nathI - - - - - 306 = - (1) je 'bhAvI' - bhaviSyanA 'kAMkSamANa' - kAMkSavAmAM AvI rahelA - IcchavAmAM AvatA 'vedya bhAvane' - vedAvA yogya bhAvane 'vede che' - anubhave che, te jyAM lagImAM hoya che, tyAM lagImAM 'kAMkSyamANa' - kAMkSavAmAM AvI rahelo - IcchavAmAM AvI rahelo bhAva 'vinaze che' - vinAza pAme che, te 'vinaSTa thaye' - vinAza pAmI gaye 'vedaka bhAva' - vedanAro bhAva zuM vede che ? viM vaiyate ?' (2) jo 'kAMkSamANa' - kAMkSavAmAM AvI rahelA IcchavAmAM AvI rahelA vedya bhAvanA' - vedAvA yogya bhAvanA 'pRSThabhAvI' puMThe honArA pachI honArA anya bhAvane - bIjA bhAvane vede che anubhave che, to tenA 'bhavanathI' - hovAthI pUrve - pahelAM 'vinaze che' - vinAza pAme che, tene koNa vede che ? anubhave che sta vaidyate ?' (3) jo 'vedaka bhAvo' vedanAra - - - - -
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 21 bhAvano "pRSTha bhAvI' - peThe honAro - pachI honAro (following, consequent)> anya bhAva - bIjo bhAva tene vede che, to "tabhavanathI' - tenA bhavanathI - hovAthI pUrve - pahelAM te "vinaze che' - vinAza pAme che, te zuM vede che - anubhave che? "vi ta ve ?' ema - e ja prakAre kAMsyamANa bhAvanA "vedananI - anubhavananI "anavasthA' che, punaH punaH e ne e cakkaraDI cAlyA karatI hoI ThAma ThekANuM nathI - DhaMga dhaDo nathI ane te anavasthAne "vijANaMto' - vizeSa karIne ukta prakAre vaijJAnikapaNe jANato jJAnI "kiMcit paNa" - kAMI paNa kAMkSato nathI - Icchato nathI - "tAM 2 vijJAnanuM jJAnI vivi na AMkSati', kAraNake kAMsyamANa vedya - vedaka bhAvanA saMparka - saMbaMdha abhAvane lIdhe (absence of contact)> kAMpavAmAM AveluM kaMI paNa vaLatuM nathI ke maLatuM nathI, eTale nakAmI kAMkSA karIne hAthe karI zA mATe Akula thaI duHkhI thAya ? samyagRSTi jJAnI che ; 307
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A ja bhAvanuM samarthana karato sAra samuccaya rUpa samayasAra kaLaza (15) kahe che - svAgatAvRtta vedyavedakavibhASacalatvA - vedyate na khalu kAMkSitameva / tena kAMkSati na kiMcana vidvAn, sarvatopyativiraktimupaiti // 147 // amRta pada-(147) - vedya vedaka vibhAva calatve, kAMkSita ja na vedAya, tethI sarvathI virakti pAme, jJAnI na kAMkSe kAMya... vedya vedaka. 1 veda, vedya kaMI paNa kAMNe, te jyAM hAjara thAya, vedaka tyAM to cAlI gayo te, vedaka avara jaNAya. vedya vedaka. 2 kAMkSita vedya jyAM hoye tyAre, kAMkSanAro nA hoya, je jyAM kAMkSanAro te hoye, vedya bIjuM tyAM joya... vedya vedaka. 3 vedya vedakanuM cakra A ema ja, pharatuM pharatuM jAya, vedaka bIjo vedya ja bIjo, anavasthA ja jaNAya - vedya vedaka. 4 vedakanuM tattva vijJAna e, jJAnI vedato Apa, vedya vedakano saMbaMdha na tethI, khAya nahi bhUla thApa - vedya vedaka. 5 vedya vedakanuM tattva vijJAna e, vijJAnaghana bhagavAna; amRtacaMdra municaMdra bhADuM, karavA amRtapAna... vedya vedaka. 6 artha - vedya - vedaka vibhAvanA calapaNAne lIdhe kAMkSita ja kharekhara ! vedAtuM nathI, tethI vidvAna kaMI paNa kAMkSato nathI, sarvata ja ativirakti pAme che. 147 amRta jyoti' mahAbhASya karmane yathAyogyapaNe bhogavavAM viSe jJAnI puruSane saMkoca hoto nathI. koI ajJAnadazA chatAM potA viSe jJAnadazA samajanAra jIva kadApi bhogavavA yogya karma bhogavavA viSe na Icche to paNa bhogavye ja chUTako thAya evI nIti che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 494, aM. 487 uparamAM je "AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM kahyuM tenI paripuSTi rUpe A sArasamuccaya rUpa kaLaza kAvya kahyuM che - vedAvA yogya "vedya' bhAva ane vedanAra - vedana karanAra zAnI kaMI paNa kAMto nathI : "vedaka' bhAva ema vizeSa vizeSa udabhavatA "vibhAvanuM' calapaNuM calAyamAna sarvathI ati virakta bhAva paNa che. eTale "vedavevavimAnatA' vedya - vedaka vibhAvanA calapaNAne lIdhe, kharekhara ! nizcaya karIne "kAMkSita ja - kAMkSavAmAM - IcchavAmAM AveluM ja - IccheluM ja vedAtuM nathI - anubhavAtuM nathI - 've te na vastu chaifkSatameva !' tethI A tattva vaijJAnika vasta sthiti je jANe che - vede che - anubhave che te vidvAnu" - budha jana - sAco paMDita jana kAMI paNa "kAMkSato' - vAMcchato - Icchato nathI - 'tena krAMti ne vina vikAnuM ' ane "sarvataH paNa" - sarvathI paNa - sarvathA "ati virakti' - atyaMta virakti - viraktapaNuM - virakta bhAva - vairAgya pAme che - "sarvatogativiviktamuni !' vedya eTale vedAvA yogya bhAva ane vedaka eTale vedanAra bhAva, A bannenA vibhAva' - vizeSa vizeSa bhAva thayA kare che, eTale enuM calapaNuM - asthirapaNuM hoya che. AmAM vartamAnamAM eka ja 308
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 147 samaye honArA vedya - vedaka bhAvano paraspara saMparka (contact) hoya, paraMtu vartamAnanA vedya ane bhaviSyanA vedakano athavA bhaviSyanA vedya ane vartamAnanA vedakano karI vedya - vedaka bhAvanuM calapaNuM: paNa saMparka saMbhavato nathI ane AkAMkSA to bhaviSyanI hoya che. eTale kSaNe niSkAmI AtmArAma jJAnI kSaNe palaTAtA vedya - vedaka bhAvanA calAyamAnapaNAne lIdhe kAMkSavAmAM AveluM kAMI paNa vedavAmAM AvatuM nathI. kAraNake AkAMkSaka (AkAMkSA - IcchA karanAro) ane AkAMkSita (AkAMkSavAmAM - IcchavAmAM Avelo) bhAvano paraspara saMparka (contact) ke meLa maLato nathI. paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe maulika paNe dAkhavelo ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe adUbhuta tattvakalAthI vikasAvelo A apUrva tattvayuktivALo akhaMDa nizcaya rUpa vaijJAnika niyama (Scientific law) je jANe che te vidvAnu' - jJAnI sarva AkAMkSAne niSphaLa - nirarthaka - phogaTa jANI kAMI paNa AkAMkSato nathI, mane A bhAvi viSaya bhoganI prApti ho evI kAMI paNa IcchA - AkAMkSA karato nathI - kaMI paNa kAmanA dharato nathI, paNa sadAya niSkAmI - nirAkAMkSI ja rahe che ane viSaya vikAramAMthI Idriyone pAchI kheMcI levArUpa pratyAhAra kare che, viSaya vAsanA pariNatithI nivarte che. bhale sakala saMsArI IdriyarAmI hoya, paNa "munigaNa - jJAnI jana to AtmArAmI ja che ane mukhyapaNe - paramArthathI nirupacaritapaNe je kharekharA AtmArAmI che, te ja kharekharA niSkAmI che. AvA niSkAmI - nirAkAMkSI AtmArAmAM jJAnI "sarvataH' - sarvathA, sarvathI "ati viraktine' - atyaMta virakta bhAvane pAme che. AtmA sivAya anya sarva bhAvathI audAsInya vRtti parama vairAgya bhAva dhare che, A niHsAra dehamAMthI paNa paramArtha rUpa sAra kADhI levAne IcchatA A samyagRSTi yogIno deha paNa bhogane mATe nahi paNa mAtra AtmasaMyama rUpa yoganA hetae ja hoya che. bIjI koI paNa ka tene kAMI paNa kalpatuM nathI ane dehamAM paNa tene "A mahAro" evI mamatva parigraha rUpa mUccha hotI nathI, to pachI A dehAzrita Idriya bhogamAM to "A viSayabhoga huM parigrahuM' evI parigraha buddhi rUpa mUccha kyAMthI ja hoya ? arthAt tene paMca IdriyanA viSayamAM rAgadveSa rUpa Inijha buddhi hotI ja nathI, "paMca viSayamAM rAga-dveSa virahatatA" ja varte che sarvatra udAsInabhAva rUpa "atyaMta virakti' - parama vairAgya ja - parama vItarAga bhAva ja varte che. sarva bhAvathI audAsInya vRtti, mAtra deha te saMyama hetu hoya che, anya kAraNe anya kazuM karbhe nahIM, dehe paNa kiMcit mUccha nava joya je... apUrva avasara. paMca viSayamAM rAga dveSa virahitatA, paMca pramAde na maLe manano kSobha je, dravya kSetra ne kALa bhAva pratibaMdha vaNa, vicaravuM udayAdhIna paNa vitalobha jo... apUrva." - zrImad rAjacaMdrajI zrImad rAjacaMdrajI (apUrva avasaranuM divya gAna) 309
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti te A prakAre - baMdhuvabhogaNimitte ajjhavasANodaesu NANissa / saMsAradehavisaesu Neva upajade rAgo // 217 // jJAnIne baMdha - bhoga nimitta te re, avyavasAnodayamAM ja; saMsAra - deha viSathI viSe re, rAga upajato nA ja. - 2 zAnI nirjarA. 217 artha - baMdha1 - upabhogara nimitta evA saMsAra - dehara viSayI adhyavasAna udayomAM jJAnIne rAga upajato nathI ja. AtmakhyAti TIkA tathA hi - baMdhopabhoganimitteSu adhyavasAnodayeSu jJAninaH / / saMsAradehaviSayeSu naivotpayate rAgo // 217 // iha khalvadhyavasAnodayAH katare'pi saMsAraviSayAH katare'pi zarIraviSayAH / tatra yatare saMsAraviSayAH tatare baMdhanimittAH, yatare zarIraviSayAstato tUpabhoganimittAH / yatare baMdhanimittAstatare rAgadveSamohAdyAH, yatare tUpabhoganimittAstatare sukhaduHkhAdyA athAmISu sarve'pvapi jJAnino nAsti rAgaH / nAnAdravyasvabhAvatvena TaMkotkIrNekajJAyakabhAvasvabhAvasya tasya tatpratiSedhAt // 217|| AtmakhyAti TIkArya ahIM kharekhara ! adhyavasAna udayo keTalAka saMsAra viSayI che. keTalAka zarIra viSayI che. temAM - jeTalA saMsAra viSayI che teTalA baMdha nimitto che ane jeTalA zarIra viSayI che teTalA upabhoga nimitto che, jeTalA baMdha nimitto che teTalA rAga-dveSa-mohAdi che ane jeTalA upabhoga nimitto che teTalA sukha-duHkhAdi che. have AmAM sarvemAM paNa jJAnIne rAga che nahi - nAnA dravyasvabhAvapaNAe karIne TaMkotkIrNa eka zAyakabhAva svabhAvavALA tene tapratiSedha (rAga pratiSadha) che mATe. 217 amRta jyoti' mahAbhASya mahAtmAno deha be kAraNane laI vidyamAnapaNe varte che, prArabdha karma bhogavavAne arthe jIvonA AtmabhAvanA tathA hi . te juo A prakAre - Lisa . jJAnina: - zAnIne dhuvoffmatte saMsAhedavisanuM annavasAmo su - vaMdhomonimittepu saMsAraviSayeSu madhyavasAno roSa - baMdha - upabhoga nimitta evA saMsAra - deha viSathI adhyavasAna udayomAM sAro deva upave - TI: zaiva utpaghaoN - rAga nathI ja upajato. | ti gAthA AtmabhAvanA // 217|| i hag Mvasano thA: * ahIM kharekhara ! nizcaya karIne adhyavasAna udayo tareDa isaMsa viSayo - keTalAka saMsAra viSayI, starokari zarIraviSaya: - keTalAka zarIra viSayI che, tatra - temAM - utare saMsAviSaya stare tUpamonima: - jeTalA zarIra viSayI che teTalA to upabhoga nimitto che, to vaMgha (va. vaMdhana) nimittAtatare TTSaNothaT: . jeTalA baMdhanimitto che teTalA rAga-dveSa-moha Adi che. atha * have gamIpu sarvezvara - AmAM - sarveyamAM paNa jJAnano nAsti raFIH - jJAnIne rAga che nahi, zAne lIdhe ? nAnAdravyasvabhAvastha tasya - nAnA - jUdA jUdA dravya svabhAvapaNAe karIne TaMkolhIEjJAnAvasvabhAvasya tasya - TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAva jeno svabhAva che evA tene tAtapratighAt - tenA pratiSedhane - niSedhane lIdhe. || ti "Atmasi' sAmAvanA ra9LA 310
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 217 kalyANane arthe, tathApi e baMnemAM te udAsInapaNe udaya AvelI vartanAe varte che, ema jANIe haiye.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 373 utthAnikA kaLazamAM sUcavyuM tema kaMI paNa nahi kAMkSato jJAnI ati virakti pAme che, te kevA prakAre ? te atra spaSTa kahyuM che ane tenuM niSThuSa suyuktithI parama tattva vaijJAnika pRthakkaraNa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAzyuM che. teno AzayArtha A prakAre - ahIM A lokane viSe athavA A pratyakSa anubhUyamAna jIvane viSe nizcaye karIne je adhyavasAna udayo hoya che, temAM keTalAka to saMsAra viSayI' saMsAra viSaya paratve - saMsArane lagatA hoya che ane keTalAka vaLI 'zarIra viSayI' - zarIra viSaya paratve zarIrane lagatA hoya che. temAM - jeTalA saMsAra viSayI che, teTalA 'baMdha nimitto' baMdhana - nimitto che - baMdhananA kAraNo che; ane jeTalA zarIra viSayI che teTalA 'upabhoga nimitto' che upabhoga kAraNo che. have vare baMdhananimittAntatare rAaSamohAvAH / have jeTalA baMdhana nimitto che teTalA rAga-dveSa-mohAdi che, jeTalA upabhoga nimitto che, teTalA sukhaduHkhAdi che - yatare tUpamonimittAstatare suvavu: vAghA: have AmAM sarvemAM paNa eTale ke (1) saMsAra viSayI baMdha nimitta evA rAga-dveSa-mohAdimAM ane (2) zarIra viSayI upabhoga nimitta evA sukhaduHkhAdimAM - A badhAyamAM paNa jJAnIne 'rAga' - rati - prIti Asakti che nahi. kAraNake nAnAdravyasvamAvatvena 'nAnA' jUdA jUdA dravya svabhAvapaNAe karIne 'TaMkotkIrNa' TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevo akSara 'eka' - advitIya - advaita jJAyaka bhAva - jANanAra jJAtA bhAva svabhAva che jeno evA tene jJAnIne 'tat pratiSadha' che - te te sarvabhAvano pratiSedha - niSedha che mATe, ToLInu~jJA mAvasvamAvasya tasya tadvaMtiSedhAt / ' arthAt jJAnI jANe che ke mhAro dravya svabhAva ane nAnA prakAranA A bhAvono dravya svabhAva jUdo jUdo che, huM TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAva chuM ane A karmodaya janita aneka bhAvo che, tethI huM nyAro chuM, ema samajI teno samasta rAga choDI teno pratiSedha kare che, A mhArA nathI' ema tene potAnA mAnavAnI nA pADe che ne te pratye rAga karavAnI potAnA AtmAne manAI kare che. = - jJAnIne baMdha nimitta ke upabhoga nimitta sarva adhyavasAna - udomAM rAga abhAva = - - niHsAra zarIrano sAra AtmArthe ja upayoga - - - - - Ama jJAnIne zarIraviSayI upabhoga nimitta sukha du:khAdi pratye ke saMsAra viSayI baMdha nimitta rAga dveSAdi pratye leza paNa - paramANumAtra paNa rAga che ja nahi. kAraNake jJAnI bhAve che ke - dezadharma ke munidharmanuM pAlana karavuM e ja A niHsAra zarIrano sAra che.' A dharmano raMga ja sAco raMga che, bAkI bIjo badho raMga pataMga che. deha bhale jIrNa thAya, paNa dharmaraMga kadI jIrNa thato nathI. ghATa - ghaDAmaNa bhale jAya, paNa sonuM viNasatuM nathI. mATe A deharUpa vRkSa nIce jIva musAphara kSaNika visAmo levA beTho che, ema jANI dharma sAdhana vaDe jeTaluM bane teTaluM AtmArthanuM kAma kADhI laI, pAkA vANIAnI peThe A zarIrano kasa kADhavo e ja vicakSaNa mumukSunuM kartavya che. kAraNake "anaMtavAra dehane arthe AtmA gALyo che. je deha AtmAne arthe gaLAze te dehe AtmavicAra pAmavA yogya jANI, sarva dehArthanI kalpanA choDI daI, eka AtmArthamAM ja teno upayoga karavo evo mumukSu jIvane avazya nizcaya joIe.'' - (zrImad rAjacaMdra) eTale manuSyapaNArUpa dharmabIjanuM sat karma khetI vaDe AtmArtha sAdhI te amUlya mAnavadehanuM sArthakya kare ja che. paNa maMdabuddhi bhavAbhinaMdI jIvo A dharmabIjarUpa manuSyapaNAnuM tevuM sArthakya karavAne badale te bIjane veDaphI nAMkhI, amUlya AtmArtha hArI jAya che ane yoga sAdhanane badale zarIrano bhoga sAdhana rUpa hIna upayoga karI, kAgaDAne uDADavA mATe ciMtAmaNi ratna pheMkI ghe che ! kAraNake A bhava mIThA para koNa dIThA'' ema mAtra vartamAnadarzI A loko, mukhethI dharmanuM nAma letAM chatAM, AcaraNamAM to khAvuM pIvuM ne khelavuM, Eat Drink & be merry, e cArvAka siddhAntane ja amalamAM mUke che. eTale te viSayonA kIDA viSayono keDo mUkatA 311
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nathI ne vijhAnA bhramaranI peThe tenI pAchaLa pAchaLa bhamyA kare che ! ane je jaDa dehanA saMbaMdhanI khAtara A bicArA ATalI badhI veTha uThAve che, te dehano saMbaMdha to ulaTo tene baMdharUpa banI bhavabhramaNa duHkha Ape che. chatAM AzcaryanI vAta to e che ke - je deha pote nathI te dehanI khAtara jIva covIse kalAka ATalI badhI veTha uThAve che ! ane je AtmA pote che tenI khAtara kaMI paNa karavAnI "A bApaDAne eka mInITanI phurasada maLatI nathI !! vAstavika rIte to dehArtha arthe jeTalI kALajI, jeTalI jahemata, jeTalo parizrama ane jeTalo utsAha A jIva dAkhave che, tenA karatAM anaMtagaNI kALajI, anaMtagaNI jahemata, anaMtagaNo parizrama ane anaMtagaNo utsAha teNe AtmArtha arthe dAkhavavo joIe, dehane arthe AtmA nahi gALatAM AtmAne arthe deha gALavo joIe ane tyAre ja kalyANa che.' - zrI prajJAvabodha mokSamALA, pATha-41 (svaracita) anaMtavAra dehane arthe AtmA gALyo che. je deha AtmAne arthe gaLAze te dehe Atma vicAra janma pAmavA yogya jANI sarva dehArthanI kalpanA choDI daI eka mAtra AtmArthamAM ja teno upayoga karavo evo mumukSu jIvane avazya nizcaya joIe. zrI sahAtma svarUpa." - zrImad rAjacaMdra, aM. (663), 719 ItyAdi prakAre je bhAve che evA jJAnIne zarIrAzrita Idriya bhoga pratye rAgarUpa Asakti hotI ja nathI, paraMtu atyaMta atyaMta virakti rUpa parama vairAgyabhAva ja hoya che ane AvA parama virakta jJAnavairAgyasaMpanna jJAnAkSepakavaMta asaMga jJAnIne ja pUrva prArabdhodayajanita bhoga - zrI haribhadrAcAryajIe kahyuM che tema - bhavahetu thatA nathI - ra mA vitavaH | samyagudRSTi jJAnI 312
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 148 uktano sArasamuccaya rUpa samayasAra kaLaza (1) kahe che - jJAnino na hi parigrahabhAvaM, karma rAgarasariktatapaiti / rAgayuktirakaSAyitavastre, svIkRtaiva hi bahirjuThatIha // 148 // jJAnine na ja parigraha bhAva, karma rAgarasariktapaNAthI; rAgamukti akaSAyita vacce, svIkRtA ja ahiM loTatI hAre. 148 amRta pada-148 jJAnIne karma na parigraha bhAva, jJAnIne karma na parigraha bhAva; karma parigraha bhAva na pAme, pAme nahi ahi sAva... jJAnIne karma na parigraha bhAva. 1 rAgarasathI khAlIkhama te, khAlI ghaTa zuM bhAva ! rAgarasathI korA jJAnI, korA dhokADa sAva... jJAnIne karma na. 2 rAgamukti akaSAyita vacce, svIkRta ja loTe bahAra; paNa aMtaHmAM pese ja nahi, rahe bahAranI vhAra.. jJAnIne karma na. 3 karma parigraha bhAvathI nigdha, jJAnI na ja lopAya; asaMga jJAnI bhagavAna amRta, svarUpamAM ja samAya... jJAnIne karma na. 4 artha - jJAnIne nizcaya karIne karma rAgarasanI riktatAe (khAlIpaNAe - zUnyatAe karIne) parigraha bhAva pAmatuM nathI, ahIM rAgamukti svIkRta ja (satI) akaSAyita vastranI hAramAM ALoTe che. amRta jyoti" mahAbhASya je kaMI upAdhi karAya che, te kaMI svapaNAne kAraNe karavAmAM AvatI nathI, tema karAtI nathI. ** gRhasthapaNuM paNa vanavAsIpaNe bhajAya evo Akaro vairAgya varte che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 340 uparamAM "AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je vivarI dekhADyuM, tenA samarthanArthe sArasamuccayarUpa A kaLaza kAvya saMgIta karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - "jJAnino na hi pariprahamAvaM varSa rararavatati'. "jJAnIno nizcaye karIne karma rAgarasanI riktatAe rAgarasa rahita jAnIne karma karIne parigraha bhAvane pAmatuM nathI." arthAt je karma - pUrve bAMdhelA karma che, parigraha bhAva pAmatuM nathItenA adhyavasAna udaya hoya che - te karma pratyeno rAgarasa jJAnIne sarvathA chUTI vastra dRSTAMta gayo che - khAlI thayo che. jema koI ghaDAmAM jala bharyuM hoya ne te "rikta" - khAlI karavAmAM Ave eTale teno kAMI parigraha bhAva hoya nahi, tema karma che te pratyeno rAgarasathI bharelo ghaDo rivata' - khAlI karI nAMkhavAmAM Avyo che eTale teno parigraha bhAva hoya nahi. Ama rAgarasanI riktatAe karIne - khAlIpaNAe karIne - zUnyatAe karIne karma jJAninA parigraha bhAvane pAmatuM nathI. atre kavIzvara amRtacaMdrajIe suMdara dRSTAMta rajU karyuM che - "yuktiraSaSita vacce vIrtava di vartitIrda', - "rAgamukti' - rAga - raMga lagADavAmAM Ave te akaSAyita vastramAM asvIkRta ja rahI kharekhara ! ahIM bahAramAM AloTe che', arthAtu amuka dravyothI - phaTakaDI - haraDe lodha vagerethI kapaDAMne kaSAyita karavAmAM AvyuM hoya tene majIThanA raMga lagADavAmAM Ave to lAge che, paNa jene tevuM kaSAyita karavAmAM AvyuM nathI tene rAgayukti karavAmAM Ave - raMga lagADavAmAM Ave to te kapaDuM raMga pakaDatuM nathI - raMgano asvIkAra ja kare che ne raMga hArano hAra ja rahe che, jarA paNa aMta:praveza karato nathI. tema jJAnI paNa aSAyita vastra jevA "akaSAyita che - kaSAya rahita niSkaSAya che. eTale rAgamukti - rAgano yoga - saMbaMdha asvIkRta ja rahI tene bahAramAM ne bahAramAM ja AloTyA kare che, aMtaramAM leza paNa praveza karato nathI. arthAt niSkaSAya jJAnI anya dravyanA rAgathI - raMgathI rahita che, eTale tene rAgano raMga asvIkRta ja rahI bahAranI bahAra ja varyA kare che, aMtaramAM lAgato ja nathI. 313
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama sva-52no bheda jeNe jANyo che evA jJAnIne rAgarasanA ghaDAnuM 'riktapaNuM' khAlIkhama paNuM varte che, eTale sarvatra - sarva parabhAva pratye ene rAgarasanuM bindu paNa rahevA viSayonuM vipAka virasapaNuM : pAmatuM nathI - zUnyapaNArUpa 'bindu ja' moTuM mIMDuM ja rahevA pAme che, zAnIno parama viSaya vairAgya eTale e parabhAvanA ja aMgabhUta mana-vacana-kAyAnA viSayarUpa karma pratye ke IMdriyabhoga pratye paNa rAgarasanuM zUnyapaNuM ja hoya che - rAgarasa pratye 'virasapaNuM' ja vigatarasapaNuM ja hoya che. kAraNake te sArI peThe jANe che ke - viSaya bhogapravRttinuM vipAka virasapaNuM che, vipAke - pariNAme te avazya virasa nIvaDe che. ne viSayo prathama sarasa lAge che, ja pariNAme virasa - rasahIna - lUkhA lAge che. je viSayo prAraMbhamAM mIThA ne AkarSaka bhAse che, te ja prAMte teno moha utarI jatAM kaDavA ne anAkarSaka jaNAya che. je pudgalonA rUpa-rasa-gaMdha-sparza-zabda prathama sarasa ne manojJa hatA, te ja pudgalanA svabhAva pramANe vipariNAma pAmatAM - vi2sa thaI jatAM amanoza - akArA lAge che. kAraNake pUrAvuM ne gaLavuM jyAM niraMtara thayA kare che te pudgala' che ane saDavAno - vidhvaMsa pAmavAno teno svabhAva che. AvA pudgala rUpa viSayo bhogavatAM to prAraMbhe mIThAM lAge che, paNa pariNAme mAThA durgati kAraNa thAya che. kiMpAka phala IMdravAraNAnA phaLa dekhAve suMdara jaNAya che, paNa khAdhA pachI zIghra prANahArI thAya che, tema A viSayo bhogavatAM sarasa lAge che, paNa pariNAme vi2sa thaI paDe che. jJAnIoe A 'bhogoe *bhujaMganA bhoga jevA - sApanI phaNA jevA kahyA che, te zIghra prANa hare che, ne te bhogavatAM devone paNa saMsAramAM rakhaDavuM paDe che.' Ama viSaya sevana rUpa IMdriyabhoganuM vipAka virasapaNuM je jANe che te jJAnIne viSayabhoga pratye ke mana-vacana-kAyA viSayarUpa karma pratye rAgarasano bindu rUpa aMza paNa kema hoya ? ane rAgarasanuM moTA mIMDAnA jevuM zUnyapaNuM hoya to pUrva prArabdhodaya bhoga chatAM te karmano parigraha tene kyAMthI hoya ?* - . * - - "bhogA bhujaGgabhogAbhAH sadyaH praNApahAriNaH / sevyanAnAH pranAvate, saMsAre trivIravi / / '' - zrI zubhacaMdrAcAryajI kRta 'zAnArNava' A kaLaza kAvyanA bhAvane kavivara banArasIdAsajIe A prakAre bahalAvyo che - vikasAvyo che - jema phaTakaDI, lodha ane haraDenA puTa vinA zveta vastra majITha raMganA pANImAM nAMkhiye, te lAMbo vakhata bhInuM rahe paNa sarvathA lAla hoya nahi, aMtara bhede nahi ne 'cIramAM' - vastramAM saphedAI rahe - 'bhede nahi aMtara suphedI rahai cIramaiM', tema samakitavaMta rAga-dveSa-vinA rAta divasa parigrahanI bhIDamAM rahe - 'rahai nizi vAsara parigraha kI nIramaiM', pUrva karma hare - dUra kare ne navo baMdha kare nahi - 'pUrava karama hare nUtana na baMdha karai', jagat sukha jAce nahi ne zarIramAM rAce nahi - 'jAyai na jagata sukha rAyai na sarIra meM.' jaise phiTakaDI loda haraDekI puTa vinA, sveta vastra DAriye majITha raMga nIra maiM, bhIgyau hai cirakAla sarvathA na hoI lAla, bhedai nahi aMtara suphedI rahai cIra maiM, taimaiM samakitavaMta rAga dveSa moha binu, rahai nizi vAsara parigrahakI bhIra maiM, - pUrava karama harai nUtana na baMdha karai, jAgai na jagata sukha rAyai na sarIra meM.'' - zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA.ni. a. 34 e ja kavivara ora vizeSa kave che - jema koI dezano vasanAro balavaMta nara jaMgalamAM jaI 'madhuchattAne' - madhapuDAne grahe che, tene cAre kora madhumakSikA lapaTAI che, paNa kaMbalanI oTane lIdhe (oDhavAne lIdhe) te 'aDaMkhita' rahe che, teNe kAMbala oDhI che tethI tene DaMkha lAgato nathI ! tema samakitI zivasattAnuM svarUpa sAdhe che, udayanI upAdhine samAdhi samI kahe che - 'upaikI upAdhi kau samAdhisI kahatu hai !' sahajano sannAha - bAra here che, manamAM utsAha che, sukhano rAha - rasto grahe che, udvega leto nathI - pAmato nathI - 'pahirai sahaja ko sanAha manameM uchAha, ThArai sukharAha udavega na latu hai.' jaisai kANu desakI basaiyA balavaMta nara, jaMgalamaiM jAI madhu-chattAko mahatu hai, vAauM lapaTAMhi cahu ora madhumacchikA pai, kaMbalakI orasauM akita rahatu hai, taid samakitI sivasattA kau svarUpa sAdhai, uchaikI upAdhikau samAdhisI kahatu hai, pahire sahajakau sanAha manameM uchAha, ThAne sukha-graha udavega na lagatu hai.'' - zrI banA. kRta sa.sA. ni. 35 314
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 149 AgaLanI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA samayasAra kaLaza (17) kahe che - jJAnavAn svarasato'pi yataH syAt, sarvarAgarasavarjanazIlaH / lipyate sakalakarmabhireSa, karmamadhyapatito'pi tato na // 149 // jJAnavAnuM svarasathI varasIlo, sarva rAga rasa varjana zIlo; karmamadhya patito paNa tethI, sarva karmathI lipAya na ethI. 149 amRta pada-149 jJAnI to abaMdha hoya bhAva, jJAnI to abaMdha hoya. bhAva, rAgarasathI khAlI te to, khAlI khama ghaTa jema sAva... jJAnI to abaMdha. 1 rAgarasa varjanazIla jJAnI, teno sahaja svabhAva, svarasathI ja sarva rAgarasa, jJAnI tyaje che sAva... jJAnI to abaMdha. 2 sakala karmathI nA lepAye, karma madhye patito ya, bhagavAna amRtacaMdra vade che, jJAnI evo hoya.. jJAnano abaMdha. 3 artha - kAraNake jJAnavAnuM svarasathI ja sarva rAga rasavarjanazIla hoya, tethI karIne A karma madhyapatita chatAM sakala karmothI lapAto nathI !' "amRta jyoti" mahAbhASya koI paNa jAtanA amArA Atmika baMdhanane laIne ame saMsAramAM rahyA nathI." sarva prakAranA kartavyane viSe udAsIna evA amArAthI kaMI thaI zakatuM hoya to te eka ja thaI zake che ke pUrvopArjita samatApaNe vedana karavuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 414, 415 jJAnI karma madhyagata chatAM lapAto nathI ema AgaLanI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza kahyo che. teno bhAvArtha A prakAre - jJAnavInuM virakta zAnI karma madhye varasatoga iyata: yati sarvarAratavarSanazIna: - kAraNake je "jJAnavAnuM paNa alipta jJAnasaMpanna - jJAnI che te svarasathI paNa - svarasatogaYi - svarasathI ja jJAnasaMpanna mA sarvarAga rasavarjanazIla hoya che, "sarvAsavarnarazIta ', arthAt jJAnI svarasathI ja ApoApa ja sarva rAgarasane varjavAnA - dUrathI pariharavAnA zIlavALo - svabhAvavALo hoya che, tethI A kama madhye paDelo chatAM sakala karmothI lapAto nathI - kharaDAto nathI, "vigate sakalakarmabhireSaH karmamadhyapatito'pi tato na / arthAtu - sva-parano viveka jeNe jANyo che evo "jJAnavAnuM jJAnI svarasathI ja - ApoApa ja sarva rAgarane varje che - dUrathI parihare che evuM enuM svarUpAcaraNa rUpa zIla bhavabhogathI virakta che - sahaja svabhAva che. A sahaja svabhAve "sarva rAgarasa varjanazIla" jIvanmukta jJAnI jJAnI sarvatra vItarAga hoya che, kyAMya paNa sneha rUpa - Asakti rUpa rAga jaLakamaLavat alipta dharato nathI eTale sakala karma madhye paDelo chatAM te lekhAto nathI, baMdhAto nathI, sahajAtmasvarUpe mukta - jIvanmukta ja hoya che, bhavathI - saMsArathI atIta - para artha - tattva pratye - mukta tattva pratye gamana karanAro vA gamana karavA IcchanAro mahAmumukSu "bhavAtItArthagAmI' hoya che. A bhavAtItArthagAmI haribhadrAcAryajIe kahyuM che tema - ahIM prAkRta bhAvo pratye jeonuM citta nirutsuka (utsukatA rahita) hoya che evA bhavabhogathI virakta thayelA che." arthAt prAkRta bhAvo eTale buddhimAM jenuM paryavasAna che evA zabdAdi bhAvo, prAkRta eTale 315
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti prakRtino vikAra, pudgalano vikAra, zabdAdi viSayo prAkRta bhAva che, prakRtinA vikAra rUpa - pudgalanA vikAra rUpa che ane te buddhimAM paryavasAna pAme che, chevaTe buddhimAM samAya che, buddhigamya bhAvo che. AvA A zabdAdi viSayo rUpa prAkRta bhAvomAM jeonuM citta anAsaktapaNAne lIdhe utsukatA vinAnuM hoya che, te bhavabhogathI - sAMsArika bhogathI virakta thayelA jano "bhavAtItArtha gAmI' kahevAya che. zabdAdi viSayomAM teo rAcatA nathI, Asakta thatA nathI, viSayomAMthI teonuM citta uThI gayuM che, sAMsArika bhoga teone dIThA gamatA nathI, eTale bhavabhogathI virakta - sAco aMtaraMga vairAgya pAmelA A zAnI kharekharA "bhavAtIta arthagAmI' che. kAraNake te mahAnubhAva mahAtmAonuM citta bhavamAM - saMsAramAM sparzatuM nathI, lepAtuM nathI, askRSTa rahe che, jaLakamaLavat alipta rahe che. vividha svapra - IdrajAla jevI pudgala racanA teone kAramI - akArI lAge che ane jagatanI eTha rUpa te pudgala viSayanuM sevana karavuM te tevA parama vairAgyavaMta sAcA saMvegaraMgI mahAtmAone atyaMta AkaruM lAge che - parama AtmA zrImad rAjacaMdrae svAnubhavasiddhapaNe kahyuM che tema, "AMkha pAse retI upaDAvavA jevuM atyaMta asahya lAge che. sAkSAt jIvanmukta dazA jIvanamAM anubhavanArA jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa svAnubhavolgAra che ke - "jo ke amAruM citta netra jevuM che, netrane viSe bIjA avayavanI peThe eka rajakaNa paNa sahana thaI zake nahIM. bIjA avayavo rUpa anya citta che. amane varte che evuM je citta te netra rUpa che. tene viSe vANInuM uThavuM, samajAvavuM, A karavuM athavA A na karavuM, evI vicAraNA karavI te mAMDamAMDa bane che. * kAraNake AMkhanI pAse jamInanI retI upaDAvavAnuM kArya thavA rUpa thAya che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka, 385 AvA parama utkRSTa vairAgyavaMta saMvegaraMgI sAcA pariNata - bhAvitAtmAo buddhiphaLarUpa zabdAdi viSayomAM - prAkRta bhAvomAM kema rAce ? A prAkRta bhAvomAM to sAmAnya prAkRta jano ja rAce, pudgalAnaMdI bhavAbhinaMdI jIvo ja Asakta thAya, paNa sAcA aMtaraMga vairAgyavAnuM mahAmumukSu AtmAnaMdI zAnI mahAjano kadI paNa utkaMThA dharAve nahi, Asakta thAya nahi. AvA vairAgyavAsita AtmAo, sAcA "vairAgIo' ja - vItarAga jJAnIo ja saMsArathI para evA artha - tattva pratye , gamana karanArA - para tattvane jaNanArA ne pAmanArA hoya che. kAraNake saMsAramAM rahyA chatAM te mahAnubhAva mahAtmAonuM citta saMsArI bhAvone - saMsArI vAsanAne lezamAtra sparzatuM nathI, sAMsArika karma madhye paDela chatAM sakala karmathI lepAtuM nathI. tethI mohamayI mAyAmAM paNa amoha svarUpa evA te vitarAga jAnI mukta jevA che, deha chatAM nirvANa pAmelA che, jIvanmukta che. "mohabhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; te kahiye zAnI dazA, bAkI bIjI bAta. sakala jagat te eThavat, athavA svama samAna; te kahiye jJAnadazA, bAkI vAcA jJAna." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-139, 14 316
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMka samayasAra gAthA 218-219 NANI rAgappajaho sabadabbesu kammamajhagado / No lippadi rajaeNa du kaddamajhe jahA kaNayaM // 218 // aNNANI puNa ratto sacadavyesu kammamajjhagado / lippadi kammaraeNa du kaddamamajhe jahA lohaM // 219 // sarva dravyamAM rAga choDato re, jJAnI karma madhyamAMya; kanaka jema kAdava madhyamAM re, rajathI naja lepAya. re jJAnI. 218 ajJAnI to sarvadravyamAM re, rakta karma madhyamAMyaH do mAha madhyamA 3, 24thI pAya... 2 zAna nitya bata... 218 artha - sarva dravyomAM rAgano prahAyaka (sarvathA choDanAro) evo zAnI karmAmadhyagata che to jarA 55 24thI pAtI nathI - 6 madhye unI (sonAnI) ma. 218 ajJAnI punaH sarva dravyomAM rakta (rAgayukta) evo karma madhyagata chato karmarajathI lepAya ja che - kAdava madhye lohanI jema. 219 AtmakhyAti TIkA jJAnI rAgaprahAyaH sarvadravyeSu karmamadhyagataH / no lipyate rajasA nu. kardamamadhye yathA kanakaM // 218 // ajJAnI punA raktaH sarvadravyeSu karmamadhyagataH / lipyate karmarajasA kardamamadhye yathA lohaM // 219 // yathA khalu kanakaM tathA kila jJAnI kardamamadhyagatamapi kardamena na lipyate karmamadhyagato'pi karmaNA na lipyate tadalepasvabhAvatvAn, sarvaparadravyakRtarAgatyAgazIlatve sati tadalepasvabhAvatvAt (jJAnyeva) | yathA lohaM. tathA kilAjJAnI kardamamadhyagataM satkardamena lipyate / karmamadhyagataH san karmaNA lipyate tadlepasvabhAvatvAt, sarvaparadravyakRtarAgopAdAnazIlatve sati tallepasvabhAvatvAt // 218||219|| / AtmabhAvanA NANI - jJAnI - zAnI savvadavvesu rAgappajaho - sarvadravyeSu rAgaprahAyaH- - sarva dravyomI rAmAya - sAno ea choDanArI vo kammamajjhagado - karmamadhyagataH - madhyagata rajaeNa du No lippadi - rajasA tu no lipyate--nizcaye zanaza 24thI nadIpAtI, anIbha ? tathA jahA kaddamamajjheva - yathA kardamamadhye kanakaM - hema bhamadhye - 384 madhye 7 - sonu. // 218|| aNNANI - ajJAnI punaH - 5 mazAnI savvadavvesu ratto - sarvadravyeSu raktaH - du lippadi - karmarajasA tu lipyate - 24thI beyAya 4 cha, a bha ? jahA kaddamamajjhaM lohaM - yathA kardamamadhye lohaM - ma Ibhamadhye - 8 madhye borDa - boI. // 219 // iti gAyA AtmabhAvanA // 218-219|| yathA khalu kanakaM - ma 5352 ! naye AASH - sonu kardamamadhyagatamapi - ma - 6 - madhyarata chati kardameNa na lipyate - IbhayA - 8thI nayI pAtuM - 52, zanebI ? tadalepasvabhAvatvAt - tenA 317
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya jema nizcaya karIne kanaka (sonuM) tema nizcaya karIne jJAnI kAdava madhyagata chatAM kAdavathI levAtuM karmamadhyagata chatAM karmathI nathI lepAto tenA alepa svabhAvapaNAne lIdhe, sarva para dravyakRta rANatyAga zIlapaNuM sate tenA alepa svabhAvapaNAne lIdhe (jJAnI ja), jema loha tema nizcaya karIne ajJAnI kAdavamadhyagata satuM kAdavathI lepAya che, karmamadhyagata sato karmathI lepAya che tenA lepa svabhAvapaNAne lIdhe, sarva para dravyakRta rAga upAdAna (grahaNa) zIlapaNuM sate tenA lepa svabhAvapaNAne lIdhe. 218, 219 "amRta jyoti mahAbhASya "amArUM anubhava jJAna tenuM phaLa vItarAgapaNuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 322 utthAnikA kaLazamAM sUcavyuM tema jJAnI karma madhyagata chatAM karmarajathI lapAto nathI ane ajJAnI lepAya che tenuM atra zAstrakartAe kanaka - lohanA sugama dAMtathI kathana karyuM che ane tenuM biMba pratibiMba bhAva sAMgopAMga vivarI dekhADatuM apUrva vyAkhyAna "AtmakhyAti' sUtrakartAe prakAzya che - jema nizcaye karIne kanaka - sonuM che, te "kaImamadhyagata' - kAdavamadhye raheluM chatAM kardamathI - kAdavathI nathI lepAtuM' - nathI kharaDAtuM - tenuM alepa svabhAvapaNuM che mATe, sonAno kAdavathI nahi kharaDAvAno svabhAva che mATe, tema nizcaya karIne kharekhara ! jJAnI che, te karma madhyagata chatAM - madhyatogani - karma madhye rahelo chatAM karmathI nathI lepAto - nathI kharaDAto - sarva padravya kRta rAganuM tyAga - zIlapaNuM sate tenuM alepa svabhAvapaNuM che mATe - "sarvapadravya kRta tyAzInatve sati tarannepacamAvavAn !' arthAt sarva padravya kRta rAganA tyAganuM zIlapaNuM - AcaraNa svabhAvapaNuM - cAritra svabhAvapaNuM sate - hotAM tenuM - jJAnInuM alepa svabhAvapaNuM - nahi kharaDAvA svabhAvapaNuM che mATe, sarva paradravya kata rAganuM tyajavA rUpa zIla - svabhAvapaNuM hoI jJAnIno alepa - nahi kharaDAvAno svabhAva che mATe. AthI ulaTuM - jema loha - loTuM kardama madhyagata' satuM - kAdava madhye raheluM satuM kadamathI - kAdavathI "lepAya che' - kharaDAya che - tenuM lepa svabhAvapaNuM che mATe, loDhAno kAdavathI kharaDAvAno svabhAva che mATe, tema nizcaya karIne kharekhara ! ajJAnI "karma madhyagata sato' - karma madhye rahelo sato karmathI 'lapAya che' - kharaDAya che - sarva paradravyakata rAganuM upAdAnazIlapaNuM - sate tenuM lepa svabhAvapaNuM che mATe - "sarvapadravyavRtarA gopAlAnazInatve sati tapasvabhAvavat ' arthAt sarva paradravyakata rAganA upAdAnanuM - grahaNanuM - zIlapaNuM - AcaraNa svabhAvapaNuM sate - hotAM tenuM - - alepa svabhAvapaNAne lIdhe, tathA vita jJAnI - tema kharekhara ! nizcaye karIne jJAnI pAvatA - tenA - jJAnInA alepa svabhAvapaNAne lIdhe, (jJAva - zAnI ja hoya che), te paNa kyAre? sarvapadravyaotara tyA zItatve sati - sarva paradravya kRta rAganA tyAganuM zIlapaNuM - AcaraNa svabhAvapaNuM - cAritra svabhAvapaNuM sate - hotAM. kathA toTuM - jema loha - loDhuM, madhyAtaM sat - kadama - kAdava madhyagata satuM - hotuM, mena tire - kardamathI - kAdavathI lepAya che - kharaDAya che, zAne lIdhe ? tahevasvapAvavAn - tenA - lohanA lepa - svabhAvapaNAne lIdhe, tathA virunAjJAnI - tema kharekhara ! nizcaya karIne ajJAnI rmadhyata: sana - karma madhyagata sato, rna tithad - karmathI lepAya che - kharaDAya che, zAne lIdhe ? tapasvamAvatInuM - tenA - lepa svabhAvapaNAne lIdhe, ema paNa kyAre ? sarvapadravyaRtarA gopAlAnazatve sati - sarva padravya kRta rAganA upAdAnanuM - grahaNanuM zIlapaNuM - AcaraNa svabhAvapaNuM sate - hotAM. || rUti "gAtmaNyati' mAtmaMAvanA //ra08/201|| 318
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 218-219 ajJAnInuM lepa svabhAvapaNuM - kharaDAvA svabhAvapaNuM che mATe, sarva padravya kRta rAganuM upAdAna - grahaNa karavA rUpa zIla - svabhAvapaNuM hoI ajJAnIno lepa svabhAva - kharaDAvAno svabhAva che mATe. Ama saunA samo jJAnI karma madhyagata chatAM karmathI lapAto nathI ane loDhA samo ajJAnI karma madhyagata sato karmathI lepAya che. enuM rahasya zuM che e vicAravA yogya che. ajJAnI bhogane tattva rUpa sAcA mAne che tethI te lepAya che - baMdhAya che ne tene bhavAbdhinuM laMghana thatuM nathI ane jJAnI bhogane mRgajala jevA mithyA asatu mAne che tethI te lapAto nathI - baMdhAto nathI ne te bhavAbdhi dhaMdhana karI jAya che. A aMge zrI yogadRSTisamuccayamAM* zlo. 165-166 zrI haribhadrAcAryajIe parama rahasyavArtA prakAzI che - "mAyAjalane* tattvathI dekhato puruSa tenAthI anudvigna sato tenI madhyethI jema vyAghAta pAmyA vinA zIghra cAlyo ja jAya che, tema bhogone svarUpathI mAyAjala sarakhA dekhato puruSa, bhogavatAM chatAM asaMga sato, parama pada pratye jaya ja che.' A rahasya vArtA prakRtamAM khAsa upayogI hoI, prastuta zlokonA A vivecakanA svaracita vivecanamAMthI keTaloka bhAga atra prasaMgathI avatArIe chIe - mAyAjalane - mRgajalane je tattvathI mAyAjalapaNe dekhe che, te tenAthI udvega pAmato nathI - gabharAto nathI. eTale te to tenI madhyethI jhapATA baMdha cAlyo ja jAya che viSaya mRgajala ane tema karatAM tene vyAghAta - bAdha upajato nathI, kAraNake mAyAjala tattvathI vyAghAta - bAdha upajAvavAne asamartha che. mRgajala - jhAMjhavAnuM pANI e vAstavika rIte misyA che - khoTuM che. evA mAyAjalanuM tattvathI koI svarUpa astitva che ja nahi, te mithyAbhAsa rUpa hoI khoTuM ja che. ema je jANe che, te tethI udvega-lobha pAmato nathI, rakhene huM AmAM bUDI jaIza ema Darato nathI. eTale te to te mAyAjala madhyethI soMsaro jhapATA baMdha . bedhaDakapaNe cAlyo jato AMcako khAto nathI, nirbhIkapaNe tene ullaMghIne cAlyo jAya che ane tema karatAM tene koI paNa vyAghAta - bAdhArUpa aMtarAya upajato nathI, kaMI paNa Alaavala AvatI nathI. te ja prakAre bhogone samAropa sivAya tenA svarUpe karIne je mRgajala jevA asAra dekhe che, te karmathI AkarSAIne parANe AvI paDelA bhogone bhogavatAM paNa asaMga hoI, parama pada pratye jAya ja che - kAraNake anabhinkaMgathI - anAsaktithI paravaza bhAva che mATe. arthAt bhogone - IDhiyArtha saMbaMdhone koI paNa prakAranA samAropa sivAya tenA vastu svarUpe joIe to mAyAjala sarakhA mRgajala jevA mithyA che. mRgajala mAtra mithyAbhAsarUpa che, vastutaH svarUpathI tenuM kaMI astitva nathI, eTale temAM jalabuddhino samAropa karavo mithyA che, khoTo che, tenA pratye prAptinI AzAe doDavuM te paNa mithyA che, tenAthI koI kALe tRSA chIpAvAnI nathI ane te mithyA hovAthI ja tene ullaMghIne cAlyA jatAM - tenI madhyethI soMsarA pasAra thatAM DubAtuM paNa nathI. tema viSayabhoga mRgajala jevA che, niHsAra che, AtmasvarUpanI apekSAe te koI cIja che nahi - paramArthathI AtmasvarUpane tenI sAthe kAMI levAdevA nathI. eTale evA niHsAra mithyA viSaya bhogamAM Atmabuddhino samAropa karavo mithyA che - khoTo che, tenA pratye tenI prAptinI tRSNAe - rAzAe doDavuM te paNa mithyA che, kAraNake je vastu potAnI nathI te kadI hAthamAM AvavAnI nathI ane tenAthI koI kALe tRSNA chIpAvAnI nathI ane Ama te sarvathA nisAra - mithyA hovAthI ja temAM Atmabuddhi karyA vinA, asaMga rahIne, tenI madhyethI tene ullaMghIne " "pAvAgatatvataH valathAnu nAtato duta | tanmadhyena prayAtyeva yathA vyAghAtavarjitaH // bhogAn svarUpataH pazyaMstathA mAyodakopamAn / manokari saMgaH 7 prathAva vava ." - zrI haribhadrAcAryajI kata "yogadaSTi samuccaya' glo. 15-16 "mAyA pANI re jANI tehane, laMghI jAya aDola, sAcuM jANI re te bIto rahe, na cale DAmADola dhana dhana zAsana zrI jinavara taNuM."- zrI yazovijayajI kRta yogadRSTi sajajhAya' 319
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti soMsarA cAlyA jatA paNa DUbAtuM nathI. eTale viSayonuM AvuM mRgajaLa jevuM mithyAbhAsa svarUpa je tattvathI jANe che, te asaMga - anAsakta jJAnI puruSa temAM DUbato nathI, paNa avazya bhogya karma kvacit AvI paDe to paNa tenI madhyethI soMsaro bedhaDakapaNe aviSama bhAve pasAra thaI jAya che. atre bhogone "mithyA' kahyA che, teno artha koI svarUpAstitva na hovuM evo kare che tema nathI, paNa atre "mithyA' zabdano artha svarUpAstitva hovA chatAM paramArthathI zAnIno anAsakta yoga niHsAra evo spaSTa karyo che. jema mRgajalamAM kaMI jalarUpa sAra nathI ane tenI pAchaLa doDavAthI kAMI vaLatuM nathI, tema anAtma svarUpa bhogomAM kaMI Atmatattva rUpa sAra nathI ane te pratye anujAvanathI - doDavAthI AtmAnuM kAMI vaLatuM nathI. athavA mithyA' eTale nahi hovApaNArUpa asatapaNuM nahi, paNa khoTApaNArUpa asapaNuM. kAraNake AtmatattvanI apekSAe paravastu rUpa bhoga asat arthAt khoTA che, viparyAsarUpa che, Atmatattvane vastutaH te paravastunI sAthe levAdevA che nahi, chatAM tevI asat - khoTI paravastumAM Atmabuddhi karIne rAgadveSajanya IniSTa bhAvathI mohamUDha AtmA niSkAraNa muMjhAya che ne baMdhAya che. paNa amoha svarUpa evA vItarAga jJAnI puruSa to temAM Atmabuddhi nahi karatAM, IniSTa bhAvanAno tyAga karI muMjhAtA nathI ne baMdhAtA nathI. A uparathI tAtparya e che ke - je bhogone svarUpathI mAyAjala jevA niHsAra ne khoTA jANe che, te jJAnI puruSa kvacita pUrva karmanA - prArabdhanA yogathI AkSipta - kheMcAIne AvI paDelA bhogo bhogavatAM chatAM paNa asaMga hoI, parama padane pAme ja che. sAcA jJAnI puruSa bhogapaMkanI madhye paNa kadI kharaDAtA nathI - lekhAtA nathI, jalamAM kamalanI jema alipta ja rahe che, mohamalathI aspRzya evA parama udAsIna ja rahe che. AnuM nAma ja kharo anAsakta yoga che. AtmajJAnI puruSa AvI rIte anAsakti - asaMga bhAva rAkhI zake che, tenuM kAraNa e che ke - te sAcA aMtarAtmAthI nizcaya jANe che ane niraMtara bhAve che ke A paravastumAM paramANa mAtra paNa mhArUM nathI. huM to zuddha darzana - jJAnamaya caitanya svarUpI arUpI AtmA chuM. A samasta paravastunI sAthe mAre kaMI paNa levAdevA nathI. pUrve mohathI A paravastumAM Atmabuddhi bAMdhIne huM je pudgala karma baMdhathI baMdhAyo chuM, te A karma pudagalo potAnuM jUnuM leNuM vasula karavA AvyA che, te bhale potAnuM leNuM laI laI mane jhaTa RNamukta karo ! bAkI "huM" te paravastu nathI ne paravastu te huM nathI. te mahArI nathI ne huM teno nathI." huM te huM chuM, te te te che. mahArUM te hArUM che, tenuM te tenuM che. te cetana ! hArUM che te hArI pAse che, bAkI bIjuM badhuM ya anerUM che, mATe A paravastumAM-tuM huMkAra huMkAra zuM kare che? mAruM mAruM zuM kare che? AtmAno huMkAra karI e huMkArano huMkAra tuM toDI nAMkha. mArUM" ne mAruM ema nizcaya kara. AvI parama udAsIna vRttivALI akhaMDa AtmabhAvanAnA mahAprabhAvane lIdhe ja jJAnI puruSa paravastanA bhoga madhye rahyA chatAM paNa bhogathI lipta thatA nathI, paraMtu zAnIno trikAla vairAgya kAjaLanI koTaDImAM paNa asaMga rahI, DAgha lAgavA dIdhA vinA bhogakarmane bhogavI nirjarI nAMkhe che, paNa baMdhAtA nathI ! e parama Azcarya che. parama jJAnI tIrthakara bhagavAnUnA bhogAvalI karmanA bhogavaTAnuM A ja parama rahasya che. Ajanma parama vairAgI evA tIrthakara devane pUrva prArabdhodayathI anicchatAM chatAM kaMIka vakhata gRhAvAsamAM sthiti karavAno prasaMga paNa paDe che, paNa zratadharmamAM deDha jJAnAkSepakavaMta parama AtmajJAnI evA te parama puruSa "ahamedaM edamahaM ahamedasseva homi mama edam / aNNaM ja paradavaM sacittAcittamissaM va / eyattu asaMbhUdaM AdaviyappaM karedi saMmUDho / bhUdatthaM jANaMto karedi tu taM asaMmUDho // " - (juo zrI amRtacaMdrAcAryajInI parama adbhuta 'AtmakhyAti' TIka) zrI samayasAra, gA. 20-22 320
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 218-219 bhogakarmane bhogavatAM chatAM paNa baMdhAtA nathI - ulaTA te bhogAvalI karma bhogavIne nirjarI nAMkhe che, kheravI nAMkhe che. A vAta zAstra prasiddha che. e ja prakAre evA koI apavAdarUpa samartha jJAnI vizeSane pUrva prArabdhanA yogathI - kharekhara aMtaHkaraNathI anicchatAM chatAM - saMsAra vAsamAM rahevAno prasaMga parANe AvA zAnI apavAdarUpa AvI paDe, to te parama samartha yogI atyaMta AtmajAgRti pUrvaka te saMsAra * prasaMgamAM paNa asaMga rahI, temAMthI nirlepapaNe uttIrNa thavAno parama puruSArtha kare che ane dhAra taravAranI sohalI - dohalI caudamA jina taNI caraNa sevA"nI jema, saMsAra upAdhi madhye sthita chatAM parama AtmasamAdhi jALavI, zuddha AtmAnucaraNa zuddha cAritranI bedhArI talavAra para cAlavAnuM adbhuta bAjIgarapaNe dAkhavI, pote sAdhelA parama addabhuta AtmasAmarthya yogano paraco batAve che ane sAnaMdAzcarya upajAve che. paNa AvA apavAdarUpa yogIe to koIka viralA ja hoya che. kAraNake tyAga avasthAmAM AtmasamAdhi jALavavI duSkara chatAM sukara - sohalI che, paNa gRhasthAvasthAmAM tathArUpa AtmasamAdhi jALavavI te to duSkara duSkara ne dohalI che. cokhkhA oraDAmAM DAgha na lAge e dekhItuM che, paNa kAjaLanI koTaDImAM rahIne paNa jarA paNa DAgha na lAgavA devo, e kAMI jevA tevA puruSArtha kauzalyanuM kAma nathI. paNa punaH kahevAnuM ke AvA apavAdarUpa parama yogIo to koIka viralA ja hoya che. AnuM jvalaMta udAharaNa vartamAnamAM parama yogasiddhi saMpanna zrImad rAjacaMdrajInA jIvana caritramAMthI maLI Ave che. anicchatAM chatAM pUrva prArabdhodayathI parANe saMsAra upAdhi madhye rahIne paNa. temaNe kevI akhaMDa AtmasamAdhi dazA jALavI che, te temanA vacanAmRtamAM DokiyuM karatAM koI paNa niSpakSapAta vivekI vicArakane saheje supratIta thAya che. anya darzanIomAM paNa janaka videhI - zrI kRSNa AdinA dacaMta suprasiddha che." - zrI yogadaSTi samuccaya vivecana (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) "bhoga paMka tyajI upara beThA, paMkaja pare je nyArA, siMha pare nija vikrama zUrA, tribhuvana jana AdhArA... dhanya te munivarA re je cAle samabhAve." - zrI yazovijayajI kRta sA.sa. gA.sta. "dhAra taravAranI sohalI dohalI caudamA jinataNI caraNa sevA, dhAra para nAcatA dekha bAjIgarA, sevanA dhAra para rahe na devA." - zrI AnaMdaghanajI simyagudRSTi (jJAnI zrImad rAjacaMdranuM adhyAtma caritra "adhyAtma rAjacaMdra' graMthamAM (svaracita) A vastu ame savistara vivarI dekhADI che, te pratye dRSTipAta karatAM A vastusthiti ora supratIta thaze. 321
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have parAparAdha janita baMdha che nahi evo nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato ane samayanI svabhAva maryAdA udghoSato utthAnikA samayasAra kaLaza (18) zArdUlavikrIDitanI vIra garjanAthI lalakAre che - zArdUlavikrIDi yAdRk tAdRgihAsti tasya vazato yasya svabhAvo hi yaH, kartuM naiSa kathaMcanApi hi parairanyAdRzaH zakyate / ajJAnaM na kathaMcanApi hi bhavet jJAnaM bhakt saMtataM, jJAnin bhuMkSva parAparAdhajanito nAstIha baMdhastava // 150 // yAdez tAdeza je svabhAva jasa che AMhI vaze tehanA, A anyAdeza ko rIte ja karavo anyo thakI zakya nA; nitye zAna bhavaMtuM ko paNa rIte ajJAna to nA bane, zAnI ! bhoga ! parAparAdhajanito nA baMdha AMhi tane. 150 amRta pada-150 bhale bhoga tuM ! bhale bhoga tuM ! jJAni aho ! abaMdha, parAparAdhajanito tujane, che nahi ahiM ko baMdha... bhale bhoga tuM... 1 jevo tevo jeno je che, svabhAva ahiM tasa vazathI, anyAdeza ko rIte karavo, zakya nathI te parathI... bhale bhoga tuM. 2 ajJAna ko paNa rIta na bhavatuM, saMtata jJAna bhavaMtuM, parAparAdhajanita ahiM tujane, baMdhana na havaMtuM... bhale bhoga tuM. 3 hArA vAMke baMdhana tujane, nahi ko paranA vAMke, bhagavAna zAna amRta pIto tuM, bhogava je udayAMke... bhale bhoga tuM. 4 artha - ahIM tenA vaza thakI jeno jevo tevo nizcaya karIne je svabhAva che, A koI paNa prakAre (keme karIne) parothI anyAdeza (anya prakArano) nathI karI zakato. saMtata jJAna hotuM te nizcaye karIne koI paNa prakAre (keme karIne) ajJAna na hoya. he jJAnI ! tuM bhogava ! ahIM parAparAdhajanita baMdha tane che nahi. 150 - 'amRta jyoti' mahAbhASya jIva ema kahe che ke mArA tRSNA, ahaMkAra, lobha Adi doSo jatA nathI. arthAt jIva potAnA doSa kADhato nathI ane doSono vAMka kADhe che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (43), upadeza chAyA (957) parothI koI dravyano svabhAva anya prakArano karI zakAto nathI evo nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza kahyo che. teno bhAvArtha A prakAre - yAvat tALihAsti tasya vazato yasya svabhAvo hi yaH jeno nizcaye karIne je svabhAva hoya che tenA vaza thakI te ahIM jevo tevo che te A parothI - bIjAothI koI paNa prakAre - keme karIne nizcaye karIne 'anyAdeza' - anya prakArano - jUdA prakArano nathI karI zakato, tuM naiSa thaMvanApi phri pareracAtRzaH zavate / ' 'saMtata' niraMtara jJAna hotuM te nizcaye karIne koI paNa prakAre keme karI ajJAna na ja hoya, ajJAnaM na 322 .
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 150 ovanApi hi bhavet jJAnaM bhavat saMtataM / mATe ke zAni ! 'tuM bhogava !' pUrva karmanA udayathI prApta bhoga tuM bhale bhogava ! tane - 'jJAnIne' ahIM parAparAdha janita baMdha che nahi paranA aparAdha thakI janmelo upajelo baMdha tane che nahi, pArakAnA vAMke tane baMdhana che nahiM, jJAninuM mukSma parAparAdhajanito nAstIha baMdhastava / ' - arthAt je vastuno jevo svabhAva te svavaza thakI - svAdhInapaNA thakI hoya che, paravaza thakI - parAdhInapaNA thakI nathI hoto ane te svabhAva anya koIthI kadI paNa anyAdeza anya prakArano karI zakAto nathI, palaTAvI zakAto nathI. A sarva samayano (padArthano) vastumaryAdArUpa samaya che ke pratyeka samaya sva svarUpanI svabhAvanI maryAdAmAM ja varte che, paranI maryAdAmAM vartato nathI, tenI svabhAva maryAdAmAM bIjAno praveza nathI ane bIjAnI svabhAva maryAdAmAM teno praveza nathI. hA, nitya pariNAmI samayanA svabhAvanA vizeSa vizeSa bhAva to thayA ja kare che athavA to paranuM nimitta pAmI svabhAvanA vikRta bhAvarUpa vibhAva paNa thAya che paNa te potA thakI ja bIjA koI thakI nahi, arthAt samaya pote svabhAva pariNAme vA vibhAva svabhAva pariNAme pariName che, samayano bhAva palaTAvI zakanAra bIjo koI nathI, pote ja che. dAkhalA tarIke - AtmA jJAna svabhAvI che. te sahaja jJAna svabhAve satata - niraMtara pariNamyA kare to te ajJAna svabhAva thAya nahi, paNa sahaja jJAna svabhAve satata - niraMtara na pariNamyA karatAM paranuM nimitta pAmI svayaM vikRta jJAnarUpa - ajJAna rUpa vibhAva svabhAve pariName, to temAM para kAMI tene azAna karI detuM nathI, para to akiMcitkara che, eTale te pote ajJAnane laI baMdhAya temAM parano kAMI aparAdha doSa nathI. eTalA mATe he jJAnI ! he sahajAtmasvarUpI tuM satata niraMtara akhaMDa vRttithI sahaja jJAnabhAve pariNamyA kara, eTale tyAro kadI paNa ajJAna bhAva thaze ja nahi, rakhene para thakI huM ajJAna thaI jaIza ne baMdhAIza evI bhIti sevIza mA ! kAraNake parano upabhoga karatAM tuM svayaM sahaja jJAna svabhAva choDI kRtrima vikRta bhAvarUpa ajJAnarUpa vibhAva bhAve pariNamaze potAnA jJAnane pote ajJAnamAM palaTAvaze to tane ajJAna janita baMdha thaze, paNa mAtra pUrva prArabdhodaya janita paranA upabhoga mAtrathI baMdha thaze. nahi. mATe he jJAnI ! je bhogavyA vinA chUTako nathI ane jemAM hAro parigrahabhAvarUpa IcchA pratibaMdha nathI evA pUrva prArabdhodayajanita bhoga tuM bhale bhogava ane niSkAmapaNe - niSparigrahapaNe te bhogavIne nirjarI nAMkha ! 'ahIM' svabhAvamAM satata akhaMDa sthiti karavArUpa hArI vartamAna jJAnadazAmAM 'tane' - tuM niSkAmI AtmArAmI jJAnIne parAparAdhajanita baMdha che nahi, paranA aparAdhathI upajato baMdha che nahi. ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA A utthAnikA kaLazano tAtparyArtha che. - - Da 323 -
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra AtmakhyAti bhuMjaMtassavi vivihe sacittAcittamissiye dabbe / saMkhassa sedabhAvo Navi sakkadi kiNNago kAuM // 220 // taha NANissa vi vivihe sacittAcittamissie dabbe / bhuMjaMtassavi NANaM Na sakkamaNNANadaM Nehu~ // 221 // jaiyA sa eva saMkho sedasahAvaM tayaM pajahidUNa / .... gaccheja kiNhabhAvaM taiyA sukkattaNaM pajahe // 222 // (jaha saMkho poggalado jaiyA sukkattaNaM pajahidUNa / gacchenja kiNhabhAvaM taiyA sukttaNaM pajahe // ) taha NANI vi hu jaiyA NANasahAvaM tayaM pajahiUNa / aNNANeNa pariNado taiyA aNNANadaM gacche // 223 // sacitta-acitta-mizra vividhAre dravyo muMjatAMya; zaMkha taNo zveta bhAva to re, kRSNa karI na zakAya.. re zAnI. 220 sacittAcitta mizra, vividhAre tema bhuMjatAM ya dravya; zAna zAnInuM ajJAnatA re, pamADyuM na ja zakya.. re zAnI. 221 te ja zaMkha jyAre choDIne re teha ja zveta svabhAva;. nyAre SyamA pAre 3, tya? zusapaY sApa... 3 zani. 222 (jema zaMkha paugalika jyAhare, tyajI daI zuklapaNuM ja re; kRSNabhAva pratye jAya che, tyAre tyaje zuklapaNuM ja re... niyata ja nirjarA zAnIne.) tema zAnI paNa jyAhare, choDI te zAna svabhAva; ajJAne pariNata tyAre re, pAme ajJAnatA bhAva... re zAni. 223 AtmabhAvanA - vivihe saccittAcittamissiye dabbe bhujaMtastavi . vividhAni sacittAcittamizritAni dravyANi bhuMjAnasyApi - vividha - nAnA prakAranA sacitta - sajIva sacitta - nirjIva mizrita - sacittAcitta - sajIvanirjIva evA dravyo muMjatA chatAM - lAgavata chati saMkhassa sedabhAvo . zaMkhasya zvetabhAvaH -zaMpanItAva kiNNago kAuM Navi sakkadi - kRSNakaH - kartuM nApi zakyate - Rs - Ayo nayI 4 Asto, taha - tathA - mAha 4 mAghals - - NANissa vi - jJAnino'pi - dhAnAne pavivihe saccittAcittamissie dabbe bhuMjaMtassavi - vividhAni saccittA cittamizritAna dravyANi bhuMjAnasyApi - vividha sathita - athita - mizrita dravyotA 7i - logavata chadi, NANaM aNNANadaM NeduM Na sakkaM - jJAnaM ajJAnatAM netuM na zakyaM - zAna mAnatA pama zayanI . jaiyA - yadA - yAre sa eva saMkho - sa eva zaMkhaH - 4 zaMpa sedasahAvaM tayaM pajahidUNa - zvetasvabhAvaM takaM prahAya - zvetaspamA cha na, kiNhabhAvaM gacchejja - kRSNabhAvaM gacchet - kRSNAlA , taiyA - tadA / tyAre sukkattaNaM pajahe - zuklatyaM prajahyAt - zukhaj - zvetaj chorAhI, taha - tathA, tabhaNANI vi hu . jJAnyapi khalu -zAnI 5 5352 I naye zane jaiyA - yadA - yAre NANasahAyaM tayaM pajahiU - - - ' chone, aNNANeNa pariNado - ajJAnena pariNataH - sazAnathI parita - pariNAma pAya, taiyA - tadA - tyAre aNNANadaM gacche - ajJAnatAM gacchet . azAnatA pAbhI ya. || iti gAthA AtmabhAvanA ||220-223|| yathA khalu zaMkhasya - 5252 ! liye zana zana, paradravyamupabhuMjAnasyApi - 52dravya Gurjari - 324
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 220-223 artha vividha sacitta-acitta-mizrita dravyone bhuMjatA (bhakSatAM) chatAM zaMkhano zveta bhAva kRSNa karI nathI zakAto, tema sacitta-acitta-mizrita dravyo bhUMjatAM (bhakSatAM) chatAM jJAninuM paNa zAna ajJAnatA pamADavuM zakya nathI. jyAre te ja zaMkha te zveta svabhAva choDI daIne kRSNabhAva pAme, tyAre te zuklapaNuM choDe, tema jJAnI paNa kharekhara 1 jyAre te jJAna svabhAvane choDI daI ajJAnathI pariNata hoya, tyAre te ajJAnatA pAme. 220-223 - AtmakhyAti TIkA bhuMjAnasyApi vividhAni sacittAcittamizritAni dravyANi / zaMkhasya zvetabhAvo nApi zakyate kRSNakaH kartuM // 220 // tathA jJAnino'pi sacittAcittamizritAni dravyANi / bhuMjAnasyApi jJAnaM na zakyamajJAnatAM netuM // 221 // yadA sa eva zvetasvabhAvaM takaM prahAya / gacchet kRSNabhAvaM tadA zuklatvaM prajahyAt // 222 // ( yathA zaMkhaH paudgalikaH yadA zuklatvaM prahAya / gacchet kRSNabhAvaM tadA zuklatvaM prajahyAt // ) tathA jJAnyapi khalu yadA jJAnasvabhAvaM takaM prahAya / ajJAnena pariNatastadA ajJAnatAM gacchet // 223 // upabhogavatAM chatAM, na reLa zvetamAva: vRSNItuM zayeta - parathI - anyathI - bIjAthI zvetabhAva kRSNa - kALo karavo zakya nathI, zAne lIdhe ? varasya paramAvatattvanimittatvAnuvapateH - paranA parabhAvanA tattva nimittatatvanI anupapattine lIdhe - aghaTamAnatAne lIdhe, tathA - tema. jema A vaiSTAMta tema A dAEtika - viota - sphuTapaNe kharekhara ! nizcaye karIne jJAnina - jJAnine padravyamumunAnasthApi paradravyane upabhuMjatAM - upabhogavatAM chatAM, narena jJAnamajJAnaM kartuM zakyeta parathI - anyathI - bIjAthI jJAna annAna karavuM zakya nathI, zAne lIdhe ? varasya _parabhAvatatvRnimittatvAnupapatteH paranA parabhAvanA tattvanimittatvanI - paramArtha nimittapannAnI - nizcaya kAraNapaNAnI anupapattine lIdhe - aghaTamAnatAne lIdhe. to - tethI, zuM ? jJAninaH parAparAnimitto nAsti baMdhaH zAnIne parAparAdhinamitta baMdha che nahi. - - yathA 7 - ane jema yavA jyAre sarva zaMhaH - te ja zaMkha, varadravyamupamuMnAnoDanuSanuMnAno vA - paradravya upabhuMjato - upabhogavato vA anupabhuMjato - anupabhogavato - nahi upabhogavato, zvetamAnuM prahAya zvetabhAva choDI daIne, svayamevamAvena riLamate - svayameva - svayaM ja - pote ja - ApoApa ja kRSNabhAve pariName che, tavA - tyAre anya zvetamAva: svayaMta: mAva: svAt - Ano - zaMkhano zvetabhAva svayaMskRta - svayaM - pote karelo kRSNabhAva hoya, tathA tema. jema A dRSTAMta tema A dAEtika - vavA - jyAre sattvajJAnI - te ja zAnI paradravyamuvamuMnAnoDanupamuMnAno - paradravya upabhuMjato - upabhogavato vA anupabhuMjato - anupabhogavato - nahi bhogavato, jJAnaM prahAya - jJAna choDI daIne, svayamevAjJAnena pariNameta - svayameva - svayaM ja - ApoApa ajJAnathI pariName, tavA - tyAre jhasya jJAnaM svayaM%0tamajJAnaM svAt - AnuM - jJAnInuM jJAna svayaMskRta - svayaM - pote kareluM ajJAna hoya, tato - tethI, zuM ? jJAnino - jJAnIne vi - jo (hoya to) svAparAnimitto saMdha: - svAparAdha nimitta baMdha (hoya). / / vRtti 'AtmaprAti' AbhamAvanA 220-223 // 325
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yathA khalu zaMkhasya tathA kila jJAninaH paradravyamupa jAnasyApi paradravyamupabhuMjAnasyApi na pareNa zvetabhAvaH kRSNIkartuM zakyeta na pareNa jJAnamajJAnaM kartuM zakyeta parasya parabhAvatattvanimittatvAnupapatteH / parasya parabhAvatattvanimittatvAnupapatteH / tato jJAninaH parAparAdhanimitto nAsti baMdhaH / / yathA ca yadA sa eva zaMkha tathA yadA sa eva jJAnI paradravyamupabhuMjAno'nupa jAno paradravyamuparbhujAno'nupa/jAno vA zvetabhAvaM prahAya jJAnaM prahAya svayameva kRSNabhAvena pariNamate svayamevAjJAnena pariNameta tadAsyazvetabhAvaH svayaMkRtaH kRSNabhAvaH syaat| tadAsya jJAnaM svayaMkRtamajJAnaM syAt / tato jJAnino ke svApara nimitto vaMdaH rarararararararararUA. AtmakhyAti TIkArtha jema nizcaye karIne zaMkhano tema nizcaya karIne zAnIne paradravya upabhuMjatAM chatAM paradravya upabhuMjatAM chatAM parathI zvetabhAva kRSNa nathI karI zakAto - parathI jJAna ajJAna nathI karI zakAtuM, paranA parabhAvanA tattva nimittapaNAnI paranA parabhAvanA tattvanimittapaNAnI anupapatti che mATe - anupapatti che mATe, tethI jJAnIne parAparAdhanimitta baMdha che nahi. ane jema jyAre te ja zaMkha tema jyAre te ja jJAnI paradravya upabhuMjato vA anupabhuMjato padravya upabhuMjato vA anupabhuMjato zvetabhAva choDI daI zAna choDI daI svayameva kRSNabhAve pariName che, svayameva ajJAnathI pariName, tyAre eno zvetabhAva svayaMkRta kRSNabhAva hoya, tyAre enuM jJAna svayaMkata ajJAna hoya. tethI jJAnIne jo hoya to svAparAdha nimitta baMdha hoya. 22-223 amRta jyoti mahAbhASya "eka ajJAnanI nivRtti IcchavI e rUpa je IcchA te sivAya vicAravAna jIvane bIjI IcchA hoya nahIM." -- zrImad rAjacaMdra, e. (452), 537 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe jJAnIne parAparAdha janita baMdha nathI ema atra zaMkhanA deyaMtathI pratipAdana karyuM che ane Ano dAMta-dAtika bhAva potAnI ananya lAkSaNika zailIthI biMba-pratibiMbapaNe sAMgopAMga vivarI dekhADI AtmakhyAti kartA paramarSie apUrva tattva prakAza relAvyo che - jema zaMkha che, tene "padravya" - vividha varNavALI mATI Adi pudgala dravya "upabhuMjatA' - upabhogavatAM chatAM parathI "tabhAva' - (saphedapaNuM) "kRSNa" - kALo karI zakAto nathI - paranA parabhAvanA tattvanimittapaNAnI anupapatti - aghaTamAnatA che mATe' - parasTa 326
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 22223 paramAvatattvanimittatvanupattei | arthAta koI anya dravyane anya dravyanA bhAvanuM tattva nimittapaNuM- tAttvika pAramArthika kAraNapaNuM - nizcaya kAraNapaNuM nathI mATe. tema zAnI che, tene "padravya - nAnA prakAranA pudgaladravya "upabhuMjatAM - upabhogavatAM chatAM parathI jJAna azAna karI zakAtuM nathI - paranA parabhAvanA. tattvanimittapaNAnI anupapatti - aghaTamAnatA che mATe - "GrahyuM paramAvatanimittAnupaytteH ' arthAt koI anya dravyane anya dravyanA bhAvanuM "tattva nimittapaNuM' - tAttvika - pAramArthika kAraNapaNuM - nizcaya kAraNapaNuM nathI mATe. tethI A parathI svayaM siddha thAya che ke jJAnIne parAparAdha nimitta baMdha che nahi - "jJAninaH 5RI RAnimitto nAti vaMdha: 1, paranA - bIjAnA aparAdhanA - doSanA nimitte - kAraNe baMdha che nahi, pArakAnA vAMke baMdhanI sajA che nahi. ane jema jyAre te ja zaMkha "padravya - vividha varNavALI mATI Adi pudgala dravya "upabhuMjato" - upabhogavato vA "anupabhuMjato' - na upabhogavato sato, "zveta bhAva" - saphedapaNuM choDI daI "svayameva" - pote ja - ApoApa ja "kRSNa bhAve' - kALA bhAve pariName che, tyAre eno zvetabhAva meM kata' - svayaM - pote karelo kuSNabhAva thAyaH - tema jyAre te ja jJAnI "paradravya - nAnA prakAranA pudgala dravya "upabhuMjato' - upabhogavato vA "anupamuMjato" - na upabhogavato, jJAna choDI daI ajJAnathI pariName che, tyAre enuM jJAna "svayaMkRta' - svayaM - pote kareluM ajJAna thAya. tethI A uparathI svayaM siddha thAya che ke "jJAnIne jo hoya to svAparAdha nimitta baMdha hoya", jJAnino ke svApara nimitto vaMdha: | arthAta jJAnIne jo hoya to "sva" - potAnA aparAdhanA - doSanA nimitte - kAraNe baMdha che, potAnA vAMke ja potAne baMdhanI sajA che. bIjo svabhAva pheravAve nahi ke baMdhanuM kAraNa thAya nahi, paNa AtmA pote ja svabhAva pherave ne pote ja potAne baMdhanuM kAraNa thAya - evo trikALAbAdhita akhaMDa nizcaya siddhAMta A parathI siddha thayo. | ti siddham | "tAre doSe tane baMdhana che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 108 atre vijJAnaghana amRtacaMdrAcAryajIe DiDima nAdathI uddaghoSaNA karI che ke jJAnIne parAparAdha nimitta baMdha che nahi, paNa je hoya to svAparAdha nimitta baMdha che. jJAnI kahe che ke paranA vAMke tane baMdhana nathI, hArA potAnA vAMke tane baMdhana che, mATe paravastu mane bAMdhe che ema teno khoTo vAMka kADhIza mA ! ane hAro potAno sAco vAMka bhUlIza mA ! paravastuno bhoga - viSayopabhoga mAtra baMdhanuM kAraNa thato nathI, paNa AtmA pote temAM Inijha buddhirUpa - rAgadveSarUpa ajJAnabhAve svayaM pariName che tethI baMdha thAya che. eTale ajJAnI to rAga-dveSarUpa ajJAna pariNAmathI baMdhAya ja che, paNa he zAnI ! tuM paNa prArabdhodaya bhogavatAM svacchede vartI rAgadveSarUpa ajJAna bhAve pariNamIza to tuM paNa pote ja tvArA potAnA aparAdhathI baMdhAIza. ame prArabdhodayajAnita bhoga bhogavavAnuM kahyuM tethI ame kAMI koI paNa jJAnIne svacchaMdano IjAro (Licence, monopoly) dIdho nathI ke lIdho nathI. eTale IcchArahitapaNe kevaLa udayajAnita bhoga bhogavavAno - anicchatAM chatAM - kadAcitu parANe prasaMga AvI paDe to tuM paNa rAga-dveSAdi ajJAna pariNAme na pariNamavAnI sarNa takedArI rAkhaje - satata upayoga jAgRti rAkhaje ! evI tane amArI kaDaka cetavaNI (strict warning) che.' atre mukhya muddo eTalo che ke mAtra viSayabhoga pote (By itself) baMdhanuM kAraNa nathI, paNa tenA nimitte jIva rAga-dveSAdi ajJAna bhAve pariName te baMdhanuM kAraNa che. zAnI bhogI chatAM abhogI kAraNake viSayo je che te pote tenA svarUpathI guNarUpa paNa nathI ke doSarUpa paNa nathI, eTale "viSayono baMdha utpAdanamAM* niyama nathI, ajJAnIne tethI baMdha thAya che, jJAnIne kadI thato nathI. je sevatAM kadI jenI azuddhi thAya che, tenAthI ja tenI kadAcita zuddhi thAya che, ema zAstravacana che." paNa te viSayonA nimitte je ISTa-aniSTa buddhi upaje, juo : "adhyAtmasAra - zrI yazovijayajI kRta 327
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti te ja baMdhanuM kAraNa che. tethI mana ja guNa-avaguNanuM kSetra che, utpatti sthAna che. "mana iva manuSyanA vaMghamokSayoH " ane vItarAga jJAnI puruSane to evo parama vairAgya varte che mana guNa avaguNa khetI ke tene viSayomAM lezamAtra paNa Inijha buddhi hotI ja nathI, nirmULa ja thayelI hoya che, eTale pUrva karmavazAta kvacita viSayo bhogavatAM chatAM paNa te parama udAsIna rahI, te viSayabhoganA guNa-doSathI lepAtA nathI, evA te parama samartha hoya che. Ama sahaja jJAna svabhAvamAM ja akhaMDa sthiti hoI jJAnanuM ja jene sadA AkSepaNa - AkarSaNa che evA jJAnAkSepakavaMta kvacit bhoga bhogavatAM chatAM paNa asaMga hoI nirlepa rahI zake che ema kahyuM, te tenI adbhuta yogasiddhi saMpanna je jJAnadazAnuM sAmarthya sUcavavA mATe kahyuM che, te bhoga bhogave ja ema kahevA mATe kahyuM nathI, paNa kvacita koI yogIvizeSane pUrva prArabdhodayathI tevI saMbhAvanAnI apekSA lakSamAM rAkhI, tenuM asAdhAraNa apavAdarUpa (Exceptional) atizayavaMta (Extra - ordinary) daDha yogIpaNuM darzAvavA mATe kahyuM che. kAraNake jJAnI samyagudRSTi puruSa viSayone para padArtha jANe che, temAM AtmabhAva karatA nathI, te potAnA nathI ja ema deDha AtmapratItithI mAne che ane temAM svamAMtare paNa paramANamAtra paNa Asakti rAkhatA nathI. eTale sakako goLo jema bhIMtane lAgato nathI. tema kharekharA anAsakta jJAnI puruSa viSayothI baMdhAtA nathI, kevaLa alipta ja rahe che. pUrva prArabdhodayathI kadAcane bhoga bhogavavo paDe, to paNa temAM sarvathA asaMgapaNAne lIdhe jJAnI levAtA nathI, evI apUrva upayoga jAgRti rAkhe che. A kharekhara ! teonA jJAnanuM ja sAmarthya athavA vairAgyanuM ja sAmarthya che. "evA zAne re vighana nivAraNe, bhoga nahi bhavaheta; navi guNa doSa na viSaya svarUpathI. mana guNa avaguNa kheta... dhana.'' - zrI yazovijayajI kRta yo.de.sajhAya paNa AvuM bedhArI talavAra para cAlavA jevuM parama durghaTa kArya to koI viziSTa sAmarthanA svAmI evA siddhahasta - yogArUDha puruSo ja karI zake. bAkI bIja bIjAnuM gajuM nathI sAmAnya prAkRta jano, ke sAmAnya koTinA yogijano, ke yoga prAraMbhaka Arohaka sAdhako, ke kAcA jJAnIo ke zuSka "polA" jJAnIo, tenuM je AMdhaLuM anukaraNa karavA javAnI vRtA kare. to tenuM to adha:patana thavAnuM ja nirmA kAraNake tema karavAnuM tenuM gajuM nathI, sAmarthya nathI. eTale saMsAra prasaMgamAM rahI kevaLa asaMga rahevAno akhataro sAmAnya prAkatajano ajamAvavA jAya, to te prAye niSphaLa thavAne ja sarjAyelo che. eTaluM ja nahi paNa tene ulaTo mahAanarthakAraka thaI paDavAno pratyeka saMbhava che. hAlamAM svachaMda mati kalpanAe AvA adhyAtmazAstro vAMcI tathArUpa dazA vinA anAsakta yoganI dAMbhika vAto karanArA ane khoTo phAMko rAkhanArA ghaNA jano dRSTigocara thAya che, paNa te mahAnubhAvo kSaNabhara jo potAno daMbha ane phAMko choDI daI svastha aMtarAtmAthI vicAre to teone A uparathI ghaNo dhaDo levAnuM prApta thAya ema che. kAraNake chaThThI dRSTi jeTalI uMcI paripakva yogadazAne pAmelA jJAnAkSepakavaMta yogIvizeSa ja je kArya karavAne samartha che, te kAcI dazAvALA yogyatAvihIna jano kema karI zake ? jene haju ekaDo paNa AvaDato nathI evo bAla, snAtaka padavIne pAmelA vidyApAraMgata paMDitane kema pahoMcI zake ? moTA mANasanA jeDAmAM jema nhAnAno paga na mUkAya, tema mahAjJAnI mahApuruSanA AcaraNanuM anukaraNa sAmAnya manuSyo na ja karI zake ane yogyatA vinA karavA jAya to ulaTuM ahitakAraka ja thaI paDe. zrI narasiMha mahetAne kahevuM paDyuM che ke - Aja 328
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMka samayasAra gAthA 22223 "amArUM gAyuM gAze, te jhAjhAM khAsaDAM khAze, je samajIne gAze, te chelo vaikuMTha jaze." mATe sAMkaDI keDI - ekapadI mAMthI to koI virala manuSya ja jaI zake che ne rAjamArge to sahu. koI jaI zake che ema jANI bhoga maLe paNa nirlepa rahevA rUpa ekapadI para cAlavAnuM durghaTa kArya koI viziSTa zAnIvizeSane mATe rahevA daI, Itara janoe to viSayatyAga rUpa rAjamArge ja cAlavAmAM potAnuM dhyAna keMdrita karavA yogya che, eja atra tAtparya che. If simyagRSTi zAnI. Y o: "adhyAtmasAra' - zrI yazovijayajI kRta
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti atre uktano sArasamuccaya prakAzatAM puruSazArdUla amRtacaMdrajI jJAnIne cetavaNI rUpa lAla battI dekhADato samayasAra kaLaza (19) zArdUlavikrIDita vIranAdathI garje che - zArdUlavikrIDi jJAnin karma na jAtu kartumucitaM kiMcittathApyucyate,' bhuMkSve haMta na jAtu me yadi paraM durbhukta evAsi bhoH / baMdha: syAdupabhogato yadi na tatkiM kAmacAro'sti te, jJAnaM sanvasa baMdhameSyaparathA svasyAparAdhAdbhuvaM // 151 // zAnI ! karma kadI na yogya karavuM kaiM toya kahevAya che, bhoguM chuM para mhArUM nA kadI yadi, durmukta re ! tuM ja che; hoye baMdha di bhogathI tuja zuM che kAmacAro nahIM ? jJAnaM san vasa baMdha pAmIza na to tuM svAparAdhe sahI. 151 amRta pada-151 jJAna sato vasa ! jJAnI satata tuM, zAnI aho ! abaMdha, sva aparAdha thakI nahi to tuM, dhruva pAmIza ja baMdha... jJAna sato vasa. 1 jJAnI ! karma kadI karavuM ucita nA, kiMcit kathAya tathApi, yadi kahe jo bhoguM chuM huM, para mhArUM na kadApi... zAna sato vasa. 2 to nizcaya tuM durbhukta ja cho, bhoga lAlasA bhArI, choDI kadApi na chUTe evI, bhoga kuTeva ja hArI... jJAna sato vasa. 3 yadi kahe jo baMdha upabhoge, parano bhoga na hAre, . to kAmacAra vicAra are ! tuM, zuM ahiM che nahi tyAre ?... jJAna sato vasa. 4 jJAnI sato vasa nahi to, pAmIza baMdha svanA aparAdhe, bhagavAna zAna amRta pIto tuM, he svarUpa samAdhe... jJAna sato vasa. 5 artha - he zAnI ! kadI paNa kiMcit karma karavuM ucita nathI, tathApi jo (hArAthI) ema kahevAmAM Ave ke huM to aho ! bhogavuM chuM, paNa para (paradravya) kadI paNa mhArUM nathI, to are ! tuM durbhukta ja cho ! (arthAt je hArUM nathI te tuM bhogave che, eTale tuM duSTa bhoga bhogavanAra cho - tane tevI duSTa Teva paDI gaI che !) ane jo hArAthI ema kahevAmAM Ave ke upabhogathI baMdha hoya nahi', to zuM te (A thArUM bhogakarma - bhogapravRtti) zuM kAmacAra che - IcchA pravRtti che ? mATe tuM jJAna sato vasa 1 nahi to 'sva nA' thArA potAnA aparAdhathI dhruvapaNe baMdhane pAmIza. 151 'amRta jyoti' mahAbhASya "tAre doSe tane baMdhana che e saMtanI pahelI zikSA che. tAro doSa eTalo ja ke anyane potAnuM mAnavuM, pote potAne bhUlI javuM.'' 330 - zrImad rAjacaMdra, aM. (86), 108
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 151 A je paradravya bhogathI baMdha nathI ema kahyuM, teno paramArtha Azaya samajyA vinA koI svacchaMdAcArI zItala vihArI daMbhI (jJAnI ke ajJAnI ke zuSkazAnI) A vacanono durupayoga karI sat saMyamamaya sanmArgathI bhraSTa thaI adhaHpAtane na pAme, evI niSkAraNa karuNAthI karuNAsiMdhu amRta siMdhu ArSadRSTA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe jJAnIne satu zikSAgarbhita cetavaNIrUpa "lAla battI' dharato A amRta kaLaza vIragarjanAthI lalakAryo che. teno bhAvArtha A prakAre - jJAninuM ! natu tuMkurita vivit - he jJAnI ! kadI paNa kiMcit - kaMI paNa karma karavuM ucita nathI, 'tathALuSyate' - tathApi (hArAthI) jo ema kahevAtuM hoya - tuM je ema kaheto ho ke huM to karato ja nathI, aho ! huM to bhogavuM chuM - "muMdde haMta' - ne para to hArUM kadI che nahi - 'nAtu paraM', to aho jJAnI ! tuM durbhakta ja cho' - phukta pravAsa che. ' arthAtu tuM kahe che tema je hAruM nathI te tuM bhogave che ne parane choDato nathI eTale tuM duSTa bhoga bhogavanAra "durbhakta ja' cho, tane bhogavavAnI duSTa kuTeva ja paDI gaI che, athavA to anAdi kALathI tuM pAradravyano - pugala dravyano bhoga bhogavyA kare che, chatAM haju dharAyo nathI ! khAdharA bhUkhAvaDAnI jema haju, bhoga lolupatA dharI rahyo che - duSTa bhoga bhogavavAnI durlAlasA rUpa durvAsanA dharI rahyo che tethI paNa tuM kharekhara ! "durbhakta' ja che ! have jo tuM ema kahe ke - upabhogathI baMdha nathI" - "vaMdha: cAkumo to ya na', paradravyanA upabhogathI baMdha nathI ema atre ja zAstramAM kahyuM che, to ame tane sAmo sIdho prazna karIe chIe ke - "te hAro zuM kAmacAra che ?" - "tata viM zrAmavAra gati te ?' - te hArUM bhogakarma - bhogapravRtti zuM kAmacAra' che - kAmano - IcchAno cAra - saMcAra che ? zuM IcchA pravRtti che ? ema te jJAnI ! tuM aMtaru nirIkSaNathI tvArA AtmAne tAvI jo ! ane jo te kAmacAra che ? to zuM baMdha nathI ? mATe te jJAnI ! parabhogathI baMdha nathI ema apekSAvizeSe kahevAmAM AvelA A amArA vacano vAMcI tuM teno kadI paNa durupayoga karIza mA ! kAraNake A je atre kahyuM che te to pUrva prArabdhodayathI anivAryapaNe upabhogavyA vinA chUTako nathI evA sarvathA niriccha niSkAma kharekharA jJAnInA udayabhogane anulakSIne che, nahi ke tuM tAre bhoga bhogavyA karatA evA svaccheda udeze koIne paNa svacchaMdano paravAno (Licence) devA ke levA mATe nathI ja. mATe te jJAnI ! amAro tane AtmabaMdhu paNe anurodha che ke - "tuM jJAna sato vasa !! "jJAnaM san vasa' - jJAnarUpe pariNata thaIne ja rahyA kara. nahi to "svanA' - potAnA "aparAdhathI' - doSathI dhruva baMdhane pAmIza, "vaMdhaLaparathA vasthA5rAdhAddharva |' Ama jJAnadazA pAmelA jJAnIne uddezIne paNa vijJAnaghana amRtacaMdrAcAryajIe AvI spaSTa cetavaNI rUpa lAlabattI dharI che to pachI Itara ajJAnI jano ke zuSkazAnIone mATe to pUchavuM ja zuM ? eTale jJAnI puruSonA adhyAtma vacano vAMcI potAnI tathArUpa AtmadazA thayA vinA, potAnI tevI dazA kalpI laI, je zuSkajJAnIo saMsAramAM rahIne bhoga bhogavatAM chatAM niSkAmapaNuM bhajavAno khoTo DoLa - daMbha kare che, te ajJAnIo kharekhara ! AtmavaMcanA ja kare che ane yoga-adhyAtmanI hAMsI - viDaMbanA ja mAtra kare che ! kAraNake sakAmapaNAnA bAhya nimitto tene niSkAma rahevA detA nathI, eTaluM ja nahi paNa tenuM ghora adha:patana kare che. mATe kharekhara je niSkAmapaNuM bhajavuM ja hoya to tevA bAhya nimitta prasaMgano paNa tyAga karavo atyaMta Avazyaka che. saMsAra prasaMgamAM paNa asaMga rahI sarvathA niSkAma vRtti akhaMDapaNe jALavanArA parama puruSo to atyaMta atyaMta viralA ja che, apavAdarUpa ja che, ema jANI mumukSue sAMsArika bhoga prasaMgano jema bane tema parityAga karatAM ja rahevuM e utsargamArga che. A anAsakta yoga to koIka viralA parama yogasiddha puruSo ja sAdhI zake che. bAkI tathArUpa yogyatA vinAnA je te sAdhavAnI dhRSTatA vA sAhasa karavA jAya che, te to bicArA khattA ja khAya che, vyAmoha upajAvanArA bAhya nimitto 331.
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tene sat svarUpathI bhraSTa kare che pADI nAMkhe che ane mAyAnI bhUlabhUlAmaNImAM bhUlA paDI te yogIne badale 'bhogI' bane che ! eTalA mATe ja jJAnI puruSoe viSayabhoga sAdhanane patana sthAna jANI bAhya saMgano paNa sarvathA niSedha karyo che, te sahetuka che. paramANumAtra paNa paravastuno leza paNa saMga karavA yogya nathI, e emano niraMtara upadeza che ane eTalA mATe ja anAsakta niSkAma yoga sAdhavA pravartAvAnI ceSTA karanArane atre AdiSTa paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe niSkAma karuNAthI A paramAmRta saMbhRta amRta kaLazamAM sarva koIne spaSTa gaMbhIra cetavaNI rUpa 'lAla battI' AgaLa dharI che. 5 - 333
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha, aMkaH samayasAra kaLaza 152 phala lipsa ja baMdhAya che, phala niSkAmI baMdhAto nathI evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA samayasAra kaLaza (20) kahe che zArdUlavikrIDita kartAraM svaphalena yatkila balAtkarmaiva no yojayet, kurvANaH phalalipsureva hi phalaM prApnoti yatkarmaNaH / jJAnaM saMstadapAstarAgaracano no badhyate karmaNA, . kurvANo'pi hi karma tatphalaparityAgaikazIlo muniH // 152 // kartAne svaphale bale karI khare ! nA karma to yojatuM, pAme che phala karmanuM phalataNo lipsa ja e che chatuM, tethI jJAna sato ja rAga tyajato baMdhAya nA karmathI; muni karma karaMta tatkalaparityAgaikazIlo svathI. 152 artha - kAraNake nizcaye karIne A to sphuTa che ke karma ja kartAne svaphalathI balAtkAre yoje nahi ane kAraNake (karma) karato phalalipsa ja (phala levAnI IcchAvALo ja - phala kAmanAvALo ja) karmanuM phala prApta kare che, tethI karIne jJAna satA jeNe rAgaracanA apAsta karI che (phagAvI dIdhI che) evo tatkala parityAgaikazIla muni karma karatAM chatAM karmathI baMdhAto nathI ! 152 amRta pada-(152) . karma phala parityAga ja jenuM, zIla eka jJAnI evo, karma karaMto paNa karmothI, baMdhAya na svayamevo... karmaphala parityAga ja jenuM. 1 kartAne karma baLathI svaphalathI, yoje na jaIne sAme, karmataNuM phaLa levA Icche, te ja karma phala pAme... karmaphala parityAga ja jenuM. 2 jJAna sato rAgaracanA tyajato, tethI munijana evo, karma karato paNa karmothI, baMdhAya na svayamevo... karmaphala parityAja jenuM. 3 - 'amRta jyoti' mahAbhASya atyaMta udAsa pariNAme raheluM evuM je caitanya tene jJAnI pravRttimAM che tevuM ja rAkhe che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 321 phala kAmanAvALo ja karmathI baMdhAya che, phala kAmanA rahita baMdhAto nathI evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM Alekhana karato A utthAnikA kaLaza kahyo che - rrvatenayati vatAt naiva no yokhayet - kAraNake kharekhara ! sphuTapaNe kartAne karma ja svaphalathI balAt - balAtkAre parANe yoje nahi - ke kartA tuM A amArUM phaLa bhogava ema karma kAMI jabarajastIthI (Perforce) kartAne potAnA phaLabhogathI yojatuM nathI, A to dekhItI vAta che ane kAraNake karma karato 'phala lipsa ja' - phaLa meLavavAnI IcchA karato ja karmanuM phaLa prApta kare che - urvAna chatatippuraiva hi taM prApnoti yatnarmaLaH / te 'zAna sato' jJAnaM san - jJAnarUpa ja hovApaNArUpa sthiti dhara hoI rAga racanAne apAsta karato 'apAta rAgaravano rAga racanAne phagAvI deto, te karmaphalanA parityAga eka zIlavALA muni - 'tatphalaparityAgaikazIlo muniH ' te karmaphalane sarva choDavAnA eka AcaraNa svabhAvavALo sAco zAnI sAdhu puruSa - zuddhopayoga dazAsaMpanna kharekharo satpuruSa karma karatAM chatAM baMdhAto nathI, ' urvALo'pi phri .333 - -
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karma no badhyate karmaNA / ' atre "vijJAnaghana" paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe karma ane karmaphalanuM tattvavijJAna apUrva tattva yuktithI samajAvyuM che. te spaSTa samajavA mATe prathama thoDIka prAstAvika vicAraNA karIe. karma kartAne AdhIna che, kartA kAMI karmane AdhIna nathI, A sIdhI sAdI sAva spaSTa samajAya evI vAta che. kartA svataMtra che, te cAhe te karI zake che, cAhe te nathI karI zakato, karma karavA cAhe to karI zake che, na karavA cAhe to nathI karI zakato, karmaphaLa bhogavavA cAhe to bhogavI zake che, na cAhe to nathI bhogavI zakato. amuka karma karavuM - na karavuM, amuka phala bhogavavuM - na bhogavavuM te tenI svataMtra IcchAne AdhIna che - tenI potAnI munsaphInI vAta che. eTale te (1) karma kare phala bhogave, (2) * karma na kare phala na bhogave, (3) karma na kare na phala bhogave, (4) karma kare phala na bhogave - e cobhaMgImAthI - cAra prakAramAMthI karavA dhAre te koI paNa prakAra karI zake che - karI zakavAne samartha che, svataMtra che, kartA - hartA che. A vartamAna viSayaka vAta che, paNa pUrva karmanI vAta judI che. pUrva karma teNe pote karelA che, te teno kartA che, eTale te karAI cUkelA karmonI bAjI hAla tenA hAthamAM rahI nathI, te to tenA udayakALa udaya Ave che ne sukha-duHkhAdi svaphala vartamAnamAM Ape che, paNa hAla te levuM - na levuM svIkAravuM - na svIkAravuM te kartAnI IcchAne AdhIna che, kartA phala levAnI IcchA kare to phala pAme che, phala levAnI IcchA na kare to nathI pAmato. - ane vartamAna mana-vacana-kAyAnuM karma to AtmAne AdhIna che, paNa AtmA kAMI mana-vacana-kAyAnA karmane AdhIna nathI, arthAta mana-vacana-kAyAnA yogarUpa karma AtmAnI sattAne laI pravarte che, paNa AtmAnI sattA kAMI mana-vacana-kAyAnA yogarUpa karmane laI pravartatI nathI, "AtmAnI sattA vaDe teha pravarte jANa." eTale trividha karma AtmAthI karAvI zakAya che, paNa trividha karma AtmAne kAMI paNa karAvI zakatuM nathI. kartA-karma bA. pArzvabhUmi rUpa (Back ground) ATalI prAthamika prAstAvika vicAraNA pachI have amRtacaMdrajInA A prastuta kaLazano bhAva spaSTa samajI zakAze. karma - mana - vacana - kAyAnuM karma je pUrvakarmanA udayanA udayamAM AveluM che, te karma kartAne - AtmAne svaphalathI balAtu - balAtkAra - parANe yoje nahi, he kartA ! tyAre A karmanuM phala levuM ja paDaze ema parANe jabarajastIthI potAnuM phala kartAne vaLagADI zake nahi. kAraNake karma karato - mana-vacana-kAyAnuM karma karato kartA 'phalalipsa ja' - phala levAnI IcchAvALo ja karmanA phaLane pAme che. te karma karI rahelo kartA "mahAre A phala joIe che' ema pote jo phala levAnI IcchA kare to ja te karmanA phalano bhoga kare che, phala levAnI IcchA na kare to te karmanA phalano bhoga na kare che, phala levAnI IcchA na kare to te karmanA phalano bhoga nathI karato. phala levAnI IcchA karavI - na karavI, phala lipsa' thavuM - na thavuM te kartAne AdhIna vAta che - karmane AdhIna vAta nathI, eTale phala levuM - na levuM e kattAnA potAnA hAthamAM che. tethI jJAna sana' - jJAnI saMto rAgaracanA apAta karI che - phagAvI dIdhI che jeNe evo karmaphala parityAgaeNkazIla, muni karma karatAM chatAM karmathI baMdhAto nathI. arthAta (1) prathama to je "jJAnI" hoya che, satata niraMtara akhaMDapaNe sahaja jJAna svabhAvamAM vartato "jJAnI" hoya che, (2) Avo jJAnI saMto - hoto je samasta parabhAva pratyenI rAga racanA apAsta kare - phagAvI dIe - "mAstaraTRvano', A parabhAva te huM, huM te parabhAva, A parabhAva mahAro, huM A parabhAvano ItyAdi prakAre ahatva - mamatvathI pote potAne hAthe racelI - sarjelI parabhAva pratyenI samasta "rAga racanA" - rAgasRSTi je avadhUta phagAvI dIe - avadhUta kare, (3) ane Avo svabhAva samavasthita parabhAvarAga parityAgI je jJAnI avadhUta "muni' - zuddhopayogI zramaNa - sAco sAdhu sapuruSa karmaphala parityAgaeNkazIla hoya, te karmaphalano parityAga - sarvathA tyAga e ja eka jenuM zIla - svabhAvarUpa AcaraNa che evo hoya 'chattarityAgauzIto muni !' arthAt potAnI sarjelI karmarUpa rAgasRSTi ja phagAvI dIdhI che te te karmarUpa rAgasRSTinA phalane hAtha kema lagADe ? eTale sarva karmaphalano 334
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 15ra sarvathA parityAga karavo e ja eka je A zAnI che, te Avo jJAnI avadhUta karmaphala parityAgakazIla muni' - zuddhopayoga dazAsaMpanna zramaNa pUrva prArabdhodayanI preraNAthI, mana-vacana-kAyAnuM karma karatAM chatAM, suts di 4 karmathI baMdhAto nathI - "o vadhyate karmaLA' - navIna karma baMdhathI baMdhAto nathI, paNa mAtra pUrvabaddha karma nijara che. ema amRtacaMdrajInA A adbhuta tattva rahasyapUrNa parama tattvAmRta saMbhUta A utthAnikA kaLazanuM tAtparya che. 335
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasA2 : tmiNyati. puriso jaha kovi iha vittiNimittaM tu sevae rAyaM / to sovi dedi rAyA vivihe bhoe suhuppAe // 224 // emeva jIvapuriso kammarayaM sevade suhaNimittaM / to sovi dei kammo vivihe bhoe suhuppAe // 225 // jaha puNa so ciya puri, vittiNimittaM Na sevade rAyaM / to so Na dei rAyA vivihe bhoe suhuppAe // 226 // emeva sammadiTThI visayatthaM sevae Na kammarayaM / to so Na dei kammo vivihe bhoe suhuppAe // 227 // puruSa jema koI ahIM rAyane re, sevato vRtti nimitta, to teya rAya bhogo dIe re, sukhotpAdaka vividha... re jJAnI nirjarA nitya lahaMta. 224 emaja jIva puruSa karma rajane re, sevato sukha nimitta, to teya karma bhogo dIe re, sukhotpAdaka vividha... re zAnI. 225 jema te ja puruSa, rAyane re, na seve vRtti nimitta, to te rAjA bhoga nA dIe re, sukhotpAdaka vividha... re jJAnI. 226 ema ja samyagudRSTi karmarajane re, seve na viSaya nimitta, tote na logohIme 3, suSotyA vividha... 3 zanI. 227 artha - jema koI paNa puruSa ahIM vRtti nimitte rAjAne seve che, tethI te rAja paNa sukhotpAdaka bhogo dIe che. ema ja jIva - puruSa sukhanimitte karmarajane seve che, tethI te karma paNa sukhotpAdaka vividha bhogo dIe che. 224-225 jema punaH te ja puruSa vRtti nimitte rAjAne nathI sevato, tethI te rAjA sukhotpAdaka vividha bhogo nathI deto, emaja samyagudRSTi viSayArthe karaja nathI sevato, tethI te karma sukhotpAdaka vividha logo nathI hetu. 221-227 AtmakhyAti TIkA puruSo yathA kopIha vRttinimittaM tu sevate rAjAnaM / tatsopi dadAti rAjA vividhAn bhogAn sukhotpAdakakAn // 224 // evameva jIvapuruSaH karmarajaH sevate sukhanimittaM / tattadapi dadAti karma vividhAn bhogAn sukhotpAdakAn // 225 // yathA punaH sa eva puruSo vRttinimittaM na sevate rAjAnaM / , tatso'pi na dadAti rAjA vividhAn bhogAn sukhotpAdakAn // 226 // evameva samyagdRSTi viSayArthaM sevate na karmarajaH / tattatra dadAti karma vividhAn bhogAn sukhotpAdakAn // 227 // 335
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 224-227 yathA kazcitpuruSo phalArthaM rAjAnaM sevate tathA jIvaH phalArthaM karma sevate tataH sa rAjA tasya phalaM dadAti, tatastAmAM tasya pAtta lAti | yathA ca sa eva puruSaH phalArthaM rAjAn na sevate tathA samyagdRSTiH phalArthaM karma na sevate tataH sa rAjA tasya phalaM na dadAti, tatastatkarma tasya phalaM na dadAtIti tAtparya |224/227mI AtmakhyAti TIkArya jema koI puruSa phalArthe rAjAne seve che, tema jIva phalArthe karma seve che, tethI te rAjA tene phala dIe che, tethI te karma tene phala dIe che ane jema te ja puruSa kalArthe rAjAne nathI sevato, tema samyagudRSTi kalArthe karma nathI sevato tethI te rAjA tene phala nathI deto, tethI te karma tene hala nathI detuM ema tAtparya che. 224-127 amRta jyoti' mahAbhASya saMsAra spaSTa prItithI karavAnI IcchA thatI hoya to te puruSe zAnInAM vacana sAMbhaLyAM nathI. athavA jJAnI puruSanAM darzana paNa teNe karyA nathI, ema tIrthakara kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 301, 454 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe phaLakAmI ja baMdhAya che, phala niSkAmI nathI baMdhAto, ema sevakanA dAMtathI pratipAdana karyuM che ane tenA bhAvanuM sAMgopAMga biMba pratibiMba darzanathI vizadIkaraNa "AtmakhyAti sUtrakartAe prakAdhuM che' - jema koI eka puruSa che, te "nAtha" - phalArthe - phalane kAje - phaLa meLavavAnA prayojanathI rAjAne seve che, tethI te rAjA tene phaLa dIe che, tema jIva phalAyeM' - phalane kAje phaLa meLavavAnA prayojanathI karma seve che. tethI te karma tene phaLa dIe che ane jema te ja puruSa "phalALe' - phalane kAje - phaLa meLavavAnA prayojanathI rAjAne nathI sevato, tethI te rAja tene phaLa nathI deto, tethI sva-para vivekanI samyagRSTi jene pragaTI che evo samyagRSTi' phalALe' - phalane kAje - phala meLavavAnA prayojanathI karma nathI sevato, tethI te karma tene phaLa nathI detuM, ema tAtparya che - "ti tAiI - uparokta samasta vaktavyano sAra rUpa paramArtha che. gativinA : na hovi riso - yathA roji puruSa: - jema koI paNa puruSa da rittimidaM tu 26 sevaNa - 6 vRttinimitte tu rAmAnaM seva? - ahIM - lokamAM vRtti nimitte rAjAne seve che, to sovi rAya - 4ta: so nA - tethI te rAjA paNa vivide suhuHImo ri - vividha - nAnA prakAranA sukhotpAdaka - sukha upajAvanArA bhogo dIe che, g neva nIvapuriso vimeva nIva puruSaH - emaja e ja rIte jIva - puruSa maravuM sumitte seva - varNana: sunimitte sevate - kamarajane sukha nimitte seve che, to savi cho - tethI te karma paNa vivide suhuvA moNa heThuM vivighAr suvAvavAnuM mana havAti - vividha sukhotpAdaka bhogo dIe che. nai pukha sau viya purasI - yathA punaH so vaiva puruSa: - jema punaH te ja puruSa viiimitte rAyaM sevake - vRttinimitte zALAnuM na sevA - vRtti nimitte cAne nathI sevato, to sau rAyA - tata: sa nA - te rAjA, vivAhe sadupA mora he - vividhAna sulotpAdAna konuM lAti - vividha sukhotpAdaka bhogo nathI deto, prameva samarNi - emaja samyagudRSTi vilayahUM yamaghaM sevA - viSArtha karmanaH na levale - viSayArthe karmaraja nathI sevato, to so mo : tata: tana varSa - tethI te karma vivide suhAmoNa de - vividhAna suvAna pona hati - vividha sukhotpAdaka bhogo nathI detuM. | ti mAyA mAtma mAvanA ra24-227mI yathA caturuSo - jema koI puruSa nArtha (nAnaM seva? - phalArthe rAjAne seve che, tata: sa rAnA tasya pakta rAti - tethI te rAjA tene phala dIe che, tathA nIva: - tema jIva nAtha * saMvate - phalArthe karma seve che, tatasta tasya taM hatata - tethI te karma tene phala dIe che. yathA ra sa puruSa : - ane jemAMthI te ja puruSa chatAI rANAne 337
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sva-para vastuno bheda jANI jeNe 'vedya saMvedya pada'nI prAptithI zuddha AtmasvarUpanuM saMvedana karyuM che evA samyagdaSTi jJAnImAM ane sva para vastuno bheda nahi jANavAthI jeNe zuddha AtmasvarUpanuM saMvedana nathI karyuM evA mithyAdaeNSTi ajJAnImAM mahad aMtara che. kAraNake jeNe zuddha AtmasaMvedana rUpa vedya saMvedya pada prApta karyuM che evA sva-para vivekaza samyagdaSTi jJAnI sarva heya - upAdeya viveka barAbara jANe che. A vastu tyAgavA yogya che ane A vastu AdaravA yogya grahaNa karavA yogya che, evo spaSTa viveka, nirdhAra, nizcaya buddhi, saMvedana tenA AtmAmAM dRDha chApapaNe aMkita thaI gayela hoya che. eTale bhale kadAca pUrva prArabdhodayathI te te pramANe AcaraNa na paNa karI zake, arthAt strI Adi heya che, teno te tyAga na karI zakto hoya, athavA virati - pratyAkhyAna Adi Adeya che, tenuM te upAdAna-grahaNa na karI zakato hoya, to paNa A vastu cokkasa choDI devA yogya che ane A vastu cokkasa AdaravA yogya che, evI je tenI aMtaraMga lAgaNI, saMvedanA, pratIti, akhaMDa nizcayatA temAM kaMI paNa phera paDato nathI. karmadoSa vaze tema karavAnI kadAca potAnI azakti - nirbaLatA hoya, to tene mATe paNa tene niraMtara kharekharo AtmasaMvedanamaya kheda rahe che ke are ! huM A heya vastu tyAgI zakato nathI, A virati Adi huM AdarI zakato nathI. Ama te jJAnInA aMtaramAM bheda paDI jAya che. ajJAnIne tevo saMvedana rUpa aMtara bheda hoto nathI. Ama jJAnI ane ajJAnInI dRSTimAM, vRttimAM ane pravRttimAM AkAza pAtAlanuM aMtara hoya che. kAraNake samyagdaSTi jJAnIne bhedavijJAna thayuM che, sva - para vastuno bhede tevo jANyo che, sarva anya dravyathI bhinna evo huM zuddha AtmA chuM, evA bIjabhUta mULabhUta jJAnanuM aMtaHpratItimaya akhaMDa saMvedana - anubhavana tene varte che ane sarva parabhAvathI aMtaraMga rati - prIti virAma pAmI javArUpa kharekharI aMtaraMga bhAva virati paNa varSe ja che. - AthI ulaTuM, sva 52 vastunA bhedajJAnathI anabhijJa - ajANa hoI mithyArdaSTi bhavAbhinaMdI jIva paravastumAM vizeSa rati - prIti dhare che, paravastunA bhoga - sAdhanomAM atyaMta Asakta rahI, bhavane abhinaMdato sato bhavaroganuM nivAraNa Icchato nathI ane viSayane ja ISTa mAnI temAM ja racyopacyo rahe che, temAM ja nimagna thAya che, temAMja DUbI jAya che ! ane Ama tenI bhogecchAnI nivRtti thatI nathI, te eTale sudhI ke uMmara pAkI gaI hoya, pote gharaDo khakha bUTTA bela jevo thaI gayo hoya, chatAM viSayAbhilASanA atirekathI punaH juvAnInuM joma prApta karavAne te 'vAjIkaraNa' prayoga - dhAtu puSTino vaidyaka prayoga kare che, rasAyana seve che, te ghoDA jevI tAkAta meLavavA Icchato te viSayano gadheDo baMne che AzA jIrNa thaI nathI, te ja jIrNa thAya che ! vaya jAya che, paNa viSayAbhilASa jato nathI !! 'AzA na nI ivayameva nIi !' gataM vayaM no viSayAmittASaH / ' eTale A bhavAbhinaMdI mithyArdaSTi jIva kSaNika viSayarUpa kusukhamAM - khoTA mAnI lIdhelA kalpita sukhamAM Asakta hoI, te viSayanI prApti arthe hiMsA kare che, asatya bole che, corI kare che, kuzIla seve che, parigraha vadhAre che, AraMbha Adi kare che ane te te pApa sthAnakonA sevanathI te jJAnAvaraNAdi pApa karmarUpa dhUli-2ja AtmAmAM nAMkhI potAnA AtmAne malina kare che ! te pApadhUlithI AtmAne" pAza nAMkhe che, pote potAne bAMdhe che, pote potAno vairI' thaI AtmaghAtI bane che ! ane Ama je potAnA hAthe gaLe phAMso nAMkhe che, AtmAmAM karmarajarUpa dhULa nAMkhe che, te mUrkha, jaDa, maMdabuddhi kahevA yogya che. kAraNake koI mANasa potAnA hAthe mAthAmAM dhULa nAMkhato hoya, to ApaNe tene mUrkha divAno mAnIe chIe, gAMDAnI IspItAlane lAyaka gAMDo pAgala gaNIe chIe, ne tenI mUrkhatA para hasIe chIe, to pachI A to sevate - phalArthe rAjAne nathI sevato, tata: sa rAnA tasya chatuM na vAti - tethI te rAjA tene phala nathI deto, tathA sabhyavRtti: - tema samyagdaSTi tArtha jarmana sevate - phalArthe karyuM nathI sevato, tatastatkarma tasya chatuM na vAti - tethI te karma tene phala nathI detuM, rUti tAtparya - ema tAtparya..|| rUti 'AtmadhyAti'gAbhabhAvanA - ||224-22700 " AtmAnaM pAzayantyete sadAsacceSTayA bhRzam / pApapUvA khaMDAH vArthamavicAryeLa, tattvataH / / " - paramarSi haribhadrAcAryajI kRta 'yogadaeNSTi samuccaya', 82 338
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 224-227 amUlya cintAmaNi ratna karatAM paNa adhika evA AtmAmAM pApadhUla nAMkhI tene malina karavo, te to keTalI badhI mUrkhatAnuM kAma gaNavuM joIe ? kharekhara ! viSayAsaktithI pApadhUli AtmAmAM nAMkhanArA bhavAbhinaMdI jIvo mUrkha, divAnA, pAgala ja che, gAMDAnI IspitAlane lAyaka manuSyo ja che, kAraNake teo moha madirAthI masta thaI unmatta banyA che ! "vItyA mohamAM virAmunattImUtuM natuM !' (bhartuhari) ane eTale ja karmabhUmimAM parama dharmabIjarUpa manaSyapaNuM pAmIne. enIsa (khetImAM) alpa mativALAo prayatna karatA nathI', paNa mUrkhaziromaNi evA A maMdabuddhi bhavAbhinaMdI midhyAdeSTi jIvo Ama dharmabIja rUpa manuSyapaNAnuM sArthakya karavAne badale te bIjane veDaphI nAMkhe che ! aneka prakAranA durAcAramAM, mithyAbhimAnamAM, pramAdamAM, viSayamAM ne kaSAyamAM teo amUlya cintAmaNi ratna samAna manuSya jIvana gumAvI de che ! ne kAgaDAne uDADavA mATe ciMtAmaNi ratna phagAvI denAra mUrkha jevuM kArya kare che ! tethI temano "eLe gayo avatAra' thAya che. "bahu puNya kerA puMjathI zubha deha mAnavano maLyo, to ye are bhavacakrano AMTo nahi ekke TaLyo, sukha prApta karatAM sukha TaLe che leza e lakSa lo, kSaNa kSaNa bhayaMkara bhAva maraNe kAM aho ! rAcI raho?. lakSmI ane adhikAra vadhatAM zuM vadhyuM te to kaho, zuM kaTuMba ke parivArathI vadhavApaNuM e naya graho, vadhavApaNuM saMsAranuM nara dehane hArI javo, eno vicAra nahIM ahoho ! eka paLa tamane havo." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta mokSamALA (bAlAvabodha) pATha-67 Ama mithyASTi ajJAnI ane samyaguSTi jJAnInI dRSTimAM vRttimAM ane pravRttimAM AkAza pAtAlanuM aMtara che. eka ja bhoga pravRttimAM paNa bannenuM prayojana jUduM che. ajJAnI sakAma che, jJAnI niSkAma che, ajJAnI bhogakarmane sakAmapaNe seve che, jJAnI e ja bhogakarmane niSkAmapaNe seve che. ajJAnI bhogane tattvarUpa sAcA jANe che tethI te bhogamAM DUbI mare che ne bhavAbdhi tarato nathI, jJAnI bhogane mAyAjala rU5 - mRgajala rUpa mithyA khoTA jANe che. tethI te bhogamadhyethI paNa soMsaro nirvighna pasAra thaI jaI bhavAbdhi tarI jAya che. ajJAnI bhoga paMkamAM gUMcI jAya che, zAnI bhoga-paMkamAM paNa paMkajanI jema abaddhaskRSTa rahe che. ajJAnI viSaya sukhanI IcchAthI bhoganuM sevana kare che, jJAnI viSaya sukhanI niricchA chatAM pUrvakarmanA anivArya udayathI bhoganuM sevana karavuM paDe to na chaTake kare che. ajJAnI viSaya bhoganuM sukhaphaLa meLavavA arthe utsukapaNe bhoga seve che, jJAnI viSaya sukha phaLa meLavavA arthe bhoga sevato nathI paNa pUrva karmaraja nirjarI jAya e arthe nirutsukapaNe bhoga seve che. Ama zAnI pUrvakarmanI preraNAthI - pUrva prArabdhodayathI je kAMI mana-vacana-kAyAnuM karma karavuM paDe te niSkAma paNa kare che, paNa AthI mane viSaya sukhanI prApti ho ema viSaya sukha phaLAthe sakAmapaNe karato nathI, eTale te karma tene baMdharUpa karmaphaLa ApatuM nathI, AthI ulaTuM, ajJAnI mana-vacana-kAyAnuM je kAMI karma kare che te mane viSaya sukhanI prApti ho ema viSaya sukhaphaLAyeM sakAmapaNe kare che, eTale te karma tene baMdharUpa karmaphaLa Ape che. arthAt ajJAnI abhAgI hoya to paNa bhogI che, ne jJAnI bhogI hoya to paNa abhogI che ane jJAnIne paNa mAtra pUrva prArabdhodayathI prApta udaya bhoga karma sevavAno adhikAra che, paNa te karmanuM phaLa IcchavAno kadI paNa adhikAra nathI, " jovu vAvanuM ' ane kadApi karmaphaLa Icche to te jJAnI ja rahevA pAmato nathI, paNa ajJAnI ja banI jAya che ne mumukSu maTI bhavAbhinaMdI mithyASTinI lokapaMktimAM besI jAya che samyagRSTi) ( jJAnI
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti phalatyAgI karmakartA nathI ema tAtparyadarzI samayasAra kaLaza (21) kahe che - tyaktaM yena phalaM sa karma kurute neti pratImo vayaM, kintvasyApi kuto'pi kiMcidapi tatkarmAvazenApatet / tasminnApatite tvakaMpaparamajJAnasvabhAve sthito, jJAnI kiM kurute'thaM kiM na kurute karmeti jAnAti kaH // 153 // tyAgyuM che phala karma te na karato evuM pratItA ame, ene ya kayAMyathI karma 8 avazathI AvI paDe ko same; ne te AvI paDyuM akaMpa parama jJAnasvabhAve sthito, zAnI karma kare che zuM? zuM na kare? e koNa jANe? aho ! 153 amRta pada-(153) phala tyAguM te karma kare nA, pratItie ame evuM, ene ya kyAMyathI karma kaMI Avaze, AvI paDe te levuM... phala tyAgyuM te karma kare nA. 1 AvI paDyuM te sthita akaMpA, parama svajJAna svabhAve, zAnI karma zuM kare? kare na zuM? koNa jANe e bhAve ?.... phala tyAkhyuM te karma kare nA. 2 karmaphala parityAgI evA, karma kare nA zAnI, bhagavAna amRtacaMdra munIMdrA, jJAna amRtanA pAnI. phala tyAguM te karma kare nA, 3 artha - jeNe phaLa tyaryuM, te karma karato nathI, ema ame pratIta karIe chIe, kiMtu Ane paNa kyAMyathI paNa kiMcituM paNa te karma avazathI AvI paDe, paNa te AvI paDyuM akaMpa parama jJAna svabhAvamAM sthita evo zAnI karma zuM kare che? vA nathI karato? ema koNa jANe che? amRta jyoti' mahAbhASya "citta ghaNuM karIne vanamAM rahe che, AtmA to prAye mukta svarUpa lAge che. vItarAgapaNuM vizeSa che, veThanI peThe pravRtti karIe haiye. " jagatathI bahu udAsa thaI gayA haiye." koI prakAre rAgapUrvaka pravRtti thatI nahIM hoya evI dazA che, ema rahe che. " lI. yathArtha bodha svarUpanA praNAma." - zrImad rAjacaMdra, aM. (26), 317 jeNe karmaphalano tyAga karyo te karma karato ja nathI evA bhAvano A kaLaza kahyo che - vatte yena chatta sa " sUkta neti pratIko vaye - jeNe karmanuM phala tyajI dIdhuM che te karma karato nathI ema ame pratItie chIe - pratIta karIe chIe - deDha zraddhAthI daDha nizcayathI mAnIe chIe, arthAt te karma kare ja nahi, kiMtu Ane paNa - AvA karmaphala tyAgIne paNa kyAMyathI paNa kiMcita paNa te karma avazathI AvI paDe - hindusthApi toDapi vivi tatva IvazenA te, je potAne vaza - svAdhIna nathI evA avazathI - asvAdhInapaNAthI - pUrvakama parAdhInapaNAthI AvI paDavAno saMbhava che, tamannApatite tu - paraMtu te AvI paDyuM 'apaparamajJAnamAM sthita - "akaMpa' - kadIpaNa kaMpAyamAna na thAya evA "parama' - utkRSTa - jJAna svabhAvamAM sthita zAnI zuM karma kare che ? ke nathI karato ? te koNa jANe che ? "jJAnI jiM vAnDeDa kiM na sute ti nAnAti : ?' atre sahaja AzaMkA thavI saMbhave che ke je jJAnIne karmaphalano parityAga che ne karmaphalanI IcchA ja nathI, to pachI e karma ja zA mATe kare che ? eNe karma ja zA mATe karavuM joIe ? Ano jANe uttara 340
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMka samayasAra kaLaza 153 ApatA hoya ema ArSadRSTA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che ke - hA, barAbara che, ame paNa emaja kahIe chIe - tyAM rena naM - jeNe phala tyajI dIdhuM te karma karato nathI ema ame pratIta karIe chIe - dRDha AtmapratItathI mAnIe chIe - sa rka sUtte ti pratIno varSa, paraMtu AvA niSkarmIne - akarmIne paNa kyAMyathI paNa kiMcit paNa karma avazathI AvI paDe - je potAnAM hAthanI vAta nathI evA parAdhInapaNAthI - pUrvakarmanA udayAdhInapaNAthI parANe AvI paDe evI saMbhAvanA che. have te pUrva prArabdhodaya janita anivArya karma AvI paDye paNa zAnI to kadI paNa kaMpe nahi evA akaMpa parama jJAnasvabhAvamAM sthita rahe che - jhaMpaparamajJAnasvabhAve sthita, kadI paNa kaMpAyamAna na thAya evA dhruva haja parama jJAna svabhAvamAM - sahajatmasvarUpI parama zAyaka bhAvamAM akhaMDa sthiti kare che ane AvA akaMpa - nizcala - dhruva parama zAna svabhAvamAM je akhaMDa sthiti kare che te jJAnI puruSa zuM ? karma kare che ke nathI karato ? ema koNa jANe che ? jJAnI hiM teDa phri ra te naiti nAnAti # ? enI kone khabara paDe che? arthAt zAnI karma kare che ke nathI karatA e kaLAtuM nathI. Ama sthiti che eTale A akaLa jJAnagaMbhIra jJAnI kadAca karatA karma karatA hoya to paNa akarma ja - nikarma ja che ane bhogI hoya to paNa abhogI che. 34
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti samyagudRSTio nirbhaya niHzaMka hoya ema nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato A amRta utthAnikA samayasAra kaLaza (22) prakAze che - samyagdRSTaya eva sAhasamidaM kartuM kSamate paraM, yadvaje'pi patatyamI bhayacalatrailokyamuktAdhvani / sava ninirmAtA saMva vidAya , - jAnaMtaH svamavadhyabodhavapuSaM bodhAcyavaMte na hi // 154 // samyagudRSTi ja che samartha karavA A sAhasa to khare ! je railokya bhaye ja mArga mUkatuM evuM paDyuM vaja re ! zaMkA sarva nisarga nirbhayapaNe teo tyajI ApathI, jAgaMtA sva avadhya bodha vadhune Ave nahi bodhathI. 154 amRta pada-(154) "bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga samyagudRSTio ja samartha, sAhasa karavA Ave, niHzaMka nirbhaya amRta zAne, Atama amRta bhAvuM... samyagudRSTio ja samartha. 1 railokya AkhuM bhayathI caLatuM, mArga tyaje che jeno, evuM vaja paDatuM tyAre, roma na pharake eno... samyagRSTio ja samartha. 2 tyAre paNa nA leza DaratA, samyagudRSTi baMkA, nisarga nirbhayatAthI te to, sarva ja tyajIne zaMkA... samyagudRSTio ja samartha. 3 avadhya bodha vapu sva jANaMtA, bodhathI zruta na thAtA, niHzaMka nirbhaya amRta jJAne, bhagavAna amRta mAtA... samyaguSTio ja samarthA. 4 samyagudRSTio ja samartha, sAhasa karavA AvuM, niHzaMka nirbhaya amRta jJAne, Atama amRta bhAvuM.. samyagadeSTio ja samartha. 5 artha - samyagudRSTio ja mAtra A parama sAhasa karavAne lama (samartha hoya che ke bhayathI calAyamAna thatA railokyathI jeno mArga mUkI devAyo che evuM vaja paNa paDatAM eo nisarga - nirbhayatAthI sarva ja zaMkA svayaM choDI daIne, svane "avadhya bodhavapu' - jANatAM bodhathI avatA nathI ja. amRta jyoti mahAbhASya AtmasthiratA traNa saMkSipta yoganI, mukhya paNe to varte deha paryata jo, ghora parISaha ke upasarga bhaye karI, AvI zake nahi te sthiratAno aMta jo. apUrva avasara." * - zrImad rAjacaMdrajI nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA A amRta utthAnikA kaLazamAM vajapAta avasare paNa parama nirbhaya niHzaMka samyagudRSTinA adUbhuta sAhasanuM svabhAvoktimaya tAdezya citra AlekhI paramArtha mahAkavIzvara amRtacaMdrajIe potAnI parama adbhuta naisargika kavitva zaktino paricaya Apyo che. teno bhAvArtha A prakAre - saMcaya iva sAhasarvei tuM samate - je svaparavastune samyaphapaNe - yathArtha 342
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 153 vastu - svarUpapaNe dekhe che evA "samyaguSTio ja mAtra AvuM A parama sAhasa karavAne "kSama" - khamatIdhara - samartha hoya che - ke jyAre vaja paDatuM hoya ne bhayathI calAyamAna thatA - khaLabhaLI uThatA railokyathI - Urdhva - madhya - adho e traNe lokathI te vajano paDavAno mArga mUkI devAyelo hoya - pasfpa patayamI mayavat aitovacamuvatAdhvani', tyAre 'nisarga nirbhayatAthI' - svAbhAvika kudaratI nirbhayatAthI sarvaja zaMkA choDI daIne svayaM - pote ja - "sarvAva nirmitathA zAM vihAra svayaM - svane" - potAne - AtmAne "avadhya' - nahi haNAya evo - "bodha vapu' - jJAnadehavALo - jJAnavigraha jAgaMtA teo bodhathI - jJAnathI avaMtA nathI, cuta - bhraSTa - pramatta thatA nathI - "nAnaMtaH svamavadhyabodhavapuSa bodhAcyavate na hi / ' jagatumAM ulkApAta macAve evA vajapAta jevA mahA bhayaMkara ghora parISaha-upasarga prasaMgo upasthita thAya tyAre paNa nizcaya samyagudarzanane pAmelA samyagadaSTio ja AvuM niHzaMka nirbhaya rahevAnuM alaukika sAhasa karI zake che, te ghora parISaha-upasargomAM paNa samyagRSTinuM AtmasthirapaNuM kevuM adbhuta hoya che tenuM suMdara zabdacitra Alekhe che. graMthibheda thaI jyAM naiRRyika vedyasaMvedyapadanI prApti hoya che - zuddhAtma anubhavarUpa nizcaya samyagudarzana sAMpaDe che evI pAMcamI sthirAdi yogadRSTimAM sthira thayelA samyagudRSTi yogIone AvI sthira AtmadazA pragaTe che. dehAdi sarva paravatuthI sarvathA bhinna evA zuddha AtmAnA anubhavarUpa bhedajJAna - AtmajJAna A samyagudRSTi bhedajJAnI AtmajJAnIne hoya che. "huM eka zuddha darzana - jJAnamaya ane sadA arUpI evo AtmA chuM, anya kaMI paNa paramANumAtra paNa mhArUM nathI' - evo akhaMDa sthira nizcaya A bhedajJAnI AtmadraSTa puruSane hoya che ane eTalA mATe ja A sadA sthira rahenArI - "apratipAtI dRSTine "sthirA' kahI che. temAM utpanna thatA bodhane rananI prabhA samAna kahyo che, te paNa yathAyogya che, kAraNake ratnano prakAza paNa sthira hoya che, Dagamaga thato nathI, tema A samyagRSTi puruSano bodha paNa sthira rahe che, Dagamagato nathI, caLato nathI, ratnanA sthira prakAzane jema vAyu sparzI zakato nathI ke olavI zakato nathI, tema samyagRSTi AtmajJAnInA sthira bodharatnane upasarga rUpa vAyu sparzI zakato nathI ke olavI zakato nathI. ane eTalA mATe ja A nizcaya samyagudRSTino bodha - (1) apratipAtI hoya che - jema ratnano prakAza apratipAtI hoya che - kadI cAlyo jato nathI, tema A samyagRSTino bodha apratipAtI hoya che, eka vAra AvyA pachI pAcho paDI jato nathI, (2) pravardhamAna hoya che, prayoga vagerenI kasoTIthI jema ratnanI kAMti ora ne ora jhaLakatI jAya che, tema A samyagadaSTinA bodhane AtmAnubhava rUpa kasoTIe caDhAvI prayogasiddha karatAM te uttarottara baLavAna banato jAya che, vRddhi pAmato jAya che, (3) nirapAya hoya che - tela khUTI javAthI dIvo olavAI jAya che, paNa tevo tela khUTI javArUpa apAya (hAni) ratna dIpakane naDato nathI, tethI teno prakAza nirapAya-nibaMdha hoya che, kadI olavAto nathI, tema atre bodha parAvalaMbanI nahi hovAthI nirapAya hoya che, tene koI paNa hAni-bAdhA pahoMcatI nathI, te kadI olavAto nathI - bUjhAto nathI, kAraNake tene koI para avalaMbana nathI ke je khasI jatAM tene hAni pahoMce, te to svAvalaMbanI - AtmAvalaMbanI ja che, eTale te sarvathA bAdhArahita che. Avo ratnadIpaka manamaMdiramAM pragaTyo ke basa parabhAva rUpa zatruala khalAsa ! moha aMdhakArano sarvanAza ! ne anubhava tejano jhaLahaLATa ! te dIvo lAgyo te jAgyo ! olavAya ja nahi, (4) bIjAne paritApa na pamADanAra hoya che - ratnano prakAza jema ThaMDo ne nirmala hoI, bIjAne paritApa upajAvato nathI, tema A samyagudRSTino bodha paNa kaSAya - viSaya AdinI upazAMtatAnA kAraNe zItala ne nirmala hoI, bIjane paritApa - kleza pamADato nathI, eTaluM ja nahi paNa anya jIvone paNa ahiMsA Adi vaDe karIne parama zAMtinuM kAraNa thAya che, (5) paritoSa hetu hoya che, ratnanA prakAzathI paritoSa upaje che, tenI kAMti dekhIne AMkha Thare che, citta prasanna thAya che, kAca jevI tuccha vastu vagere dekhavAnuM mana thatuM 343
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ** nathI, tema A samyagdaSTinA bodhathI AtmA paritoSa pAme che, cittaprasannatA upaje che, je dRSTavya hatuM je dekhavA yogya evuM parama Atmadarzana hatuM te dekhI lIdhuM, eTale tuccha bAhya vastu dekhavAnuM kutUhala vyAvRtta thaI jAya che - maTI jAya che, ne AtmA AtmAmAM ja nitya rata rahI, tRpta thaI jAya che, saMtuSTa thAya che, (6) parikSAnAdinuM janmasthAna hoya che - (4) ratnanA potAnA prakAzathI te ratnanI sarva bAju barAbara dekhAya che, temaja bIjA padArthonuM paNa parizAna thAya che, tema A samyagdaSTinA bodha rUpa prakAzathI bodhamUrti AtmAnuM ne anya vastunuM barAbara jJAna thAya che, bodhi ratnanA prakAzathI samyagdaSTi AtmajJAnI puruSa vastune vastugate dekhe che, (6) ratna dIThe jema bIjA kAca vagerenuM mUlyAMkana thaI jAya che, sAco hIro dIThe kAcanI kiMmata keTalI che tenI barAbara khabara paDI jAya che, tema bodhiratna dIThe anya tuccha padArthanuM mUlyAMkana thaI jAya che, ananya ciMtAmaNi ratna" samAna AtmAnI AgaLa paravastunI kAMI kiMmata lAgatI nathI, () uttama jAtivaMta ratnanI prApti maMgaladAyI gaNAya che, aizvarya - sukhasaMpatti AdinI vRddhi kare che, aniSTane dUra kare che, tema A uttama bodharatnanI prApti sarva maMgalanuM maMgala ne sarva kalyANanuM kAraNa thaI paDe che. ItyAdi prakAre samyagdaSTinA bodhane ratna dIpakanI upamA sAMgopAMga ghaTe che. . 'sAhelAM ke kuMthu jinezvara deva, ratnadIpaka ati dIpato ho lAla. sA. he muja mana maMdiramAMhI, Ave jo ari bala jIpato ho lAla. sA. he miTe to moha aMdhAra, anubhava teje jhaLahaLe ho lAla. sA. he dhUma kaSAya na rekha, caraNa citrAmaNa navi caLe ho lAla. sA. he pAtra kare nahi heTha, sUraja teje navi chIpe ho lAla. sA. he sarva tejanuM te ja, pahelAMthI vAdhe pache ho lAla. sA. he jeha na marutane gamya, caMcalatA je vi lahe ho lAla. sA. ke jeha sadA che ramya, puSTa guNe navi kRza rahe ho lAla. sA. he pudgala tela na khepa, jeha na zuddha dazA dahe ho lAla. sA. he zrI nayavijaya suziSya, vAcaka yaza INI pare kahe ho lAla.'' zrI yazovijayajI - Ama 'sthirA' Adi dRSTimAM Avo ratnadIpaka samo bodha dIpaka jenA AtmAmAM pragaTyo che evo samyagdaSTine sUkSma bodha guNanI prApti hoya che, kAraNake atre graMthibhedane lIdhe naiRRyika 'vedya saMvedya pada'nI - nizcaya samyagdarzananI prApti hoya che ane tyAM sUkSma bodha avazya ghaTe ja che. eTale myAnathI taravAranI jema, dehAdithI AtmA bhinna che, sadA upayogavaMta ane avinAzI che, ema sadguru upadezathI jANIne atre tenI samyak pratIti upaje che, AtmasvarUpanuM saMvedana thAya che. AvuM je sahaja AtmasvarUpa pada samajyA vinA arthAt jANIne pratItyA vinA pUrve anaMta duHkha pAmyo hato,* te AtmasvarUpa 'pada' zrI sadguru bhagavAne samajAvyAthI have A jIvane anubhavagocara thAya * " edahi rado NicaM saMtuThTho hohi Nicamedati / phlega phrohi titto dohijhuddattamaM sovamAM / / ' - zrI samayasAra, nirjarAdhikAra gA. 276 "ya stvAtmaratireva syAdAtmatRptazca mAnavaH / Atmacaiva ca saMtuSTastasya garva na vidyate // " - gItA " bahistuSyati mUDhAtmA pihitajyotirantare / suSyatvantaH pramuddhAtmA vahiyAvRttotu / / " - zrI pUjyapAda svAmIjI kRta samAdhi zataka " acintyazaktiH svayameva devazcinmAtra cintAmaNireSa yasmAt / sarvArthasiddhAtmatA vitte, jJAnI minvasva deina // " - zrI samayasAra kaLaza (nirjarAdhikAra) " sarvamaGgalamAGgalyaM sarvakalyANakAraNaM / pradhAnaM sarvadharmANAM, ane gati zAsanam / " - zrI 'pratikramaNa sUtra' 344
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 154 che, sva saMvedanathI pratyakSa jaNAya che ane te ja vedya saMvedya pada' che. "je svarUpa samajyA vinA, pAmyo duHkha anaMta; samajAvyuM te pada namuM, zrI sadguru bhagavaMta. sadgurunA upadezathI, AvyuM apUrva bhAna, nijamAMhi lahyuM, dUra thayuM ajJAna...'' - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra sUtra-119 sthira AtmasvabhAva anubhavarUpa veghasaMvedyapada graMthibhedathI A sthirA dRSTimAM prApta thAya che, tethI yogIne atre sUkSma bodhanI saMprApti hoya che ane evA sUkSmabodha saMpanna samyagdaSTi puruSanA AvA sahaja udgAra nIkaLI paDe che ke - Ama nirmala samyagdarzananA pratApe karIne jeNe hArUM pazurUpapaNuM TALIne devarUpapaNuM karyuM, divya sahaja AtmasvarUpa pragaTa karyuM, te bhagavAn vIrano amApa upakAra huM kadI visarUM nahi, rAta divasa saMbhArUM chuM. 'e guNa vIra taNo na visArUM, saMbhArUM dina rAta re, pazu TALI surarUpa kare je, samakita ne avadAta re... dRSTi thirAmAM darzana nitye, ratnaprabhA sama jANo re.'' - zrI yazovijayajI kRta yo.da.sAya' "anaMta kALathI je jJAna bhavahetu thatuM hatuM, te jJAnane eka samaya mAtramAM jAtyaMtara karI jeNe bhava nivRtti rUpa karyuM, te kalyANamUrti samyagdarzanane namaskAra.'' - zrImad rAjacaMdrajI Ama ratnadIpaka samo sadA sthira bodha dIpaka jenA AtmAmAM pragaTyo che evA samyagdaSTi jJAnI puruSa svane - potAne - AtmAne 'avadhya bodhavapu' 'nAnaMtaH svamadhyavodhavapuSam' jeno kadI paNa vadha - ghAta na thaI zake evo bodhadeha rUpa - jJAnavigraha rUpa jANe che ane ema jANatA satA teo Avo vajrapAta jevo ghora upasarga AvI paDye paNa akhaMDa sahaja jJAnasvabhAva rUpa - jANavA rUpa bodhathI. jJAnathI kadI paNa AvatA thatA nathI bhraSTa thatA nathI, jodhAdhyavaMte nahi / ' kAraNake potAnA A zAnadehane amara jANatA teo AnaMdaghanajInA amara zabdonI jema mAne che ke aba hama amara bhaye na mareMge', enuM kAraNa e che ke ame mithyAtva tyajI dIdhuM che, to pachI ame pharI janmavA rUpa deha zAne dharazuM ? A nAzavaMta deha che jaze - 'nAzi jAzI', paNa ame to sthira rahezuM, 'hama thira vAsI'. deha vinAzI che, ame avinAzI chIe, atre amArI avinAzI zAzvata dhruva gati (siddha gati) pakaDazuM - 'deha vinAzI hama avinAzI, apanI gati pakareMge' AtmAnA amaratvanA parama nizcayathI mahAgItArtha mahAzAnI AnaMdaghanajIe parama AtmavizvAsathI potAnuM amaratva A amara zabdomAM saMgIta karyuM che = - = - l - "aba hama amara bhaye na mareMge, aba hama amara bhaye na mareMge, yA kArana mithyAta dIyo taja, kyuM kara deha dhareMge ?... aba.'' - AnaMdaghana pada, 42 345 -
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sammadiTThI jIvA NissaMkA hoti NinbhayA teNa / sattabhayavippamukkA jahmA tahmA du NissaMkA // 228 // samyagudRSTi jIvo niHzaMka, tethI nirbhaya te hoya; sahabhaya vipramukta te kAraNe re, tethI niHzaMkA soya... re zAnI. 228 artha - samyagudRSTi jIvo niHzaMka hoya che, tethI nirbhaya hoya che, kAraNake sata bhaya vipramukta che, tethI nizcaya karIne teo niHzaMka che. 228 sAtmadhyAti rIvA - samyagdRSTayo jIvA nirazaMkA bhavaMti nirbhayAstena / saptabhayavipramuktA yasmAttasmAttu niHzaMkAH // 228 // yena nityameva samyagdRSTayaH sakalakarmakaphalanirabhilASA saMtaH atyaMtakarmanirapekSatayA vartate, tena nUnamete atyaMtaniHzaMkadAruNAdhyavasAyAH saMto'tyaMtanirbhayAH saMbhAvyate // 228 / / AtmakhyAti TIkArya jethI karIne nityameva samyagudeSTio sakala karmaphala nirabhilASI satA atyaMta karma nirapekSatAthI varte che. tethI nizcaya karIne eo atyaMta niHzaMka dAruNa adhyavasAyavALA satA atyaMta nirbhaya saMbhavAya che. "amRta jyoti' mahAbhASya "nizaMkapaNAnI, nirbhayapaNAnI, nimuMjhanapaNAnI ane nispRhapaNAnI jarUra hatI, te ghaNe aMze prApta thaI jaNAya che ane pUrNa aMze prApta karAvavAnI karuNA sAgara gupta rahelAnI kRpA thaze ema AzA rahe che. chatAM vaLI ethIe alaukika dazAnI IcchA rahe che. tyAM vizeSa zuM kahevuM?' - zrImad rAjacaMdra, a. 15 "sama mahAbhaya TALato re saptama jinavaradeva; sAvadhAna manasA karI re dhAro jinapada seva." - AnaMdaghanajI utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe samyagudRSTio niHzaMka nirbhaya hoya ema atra pratipAdana karyuM ane tenuM parama addabhuta tattva talasparzI vyAkhyAna paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakAryuM che, teno bhAvArtha A prakAre - kAraNake "nityameva' - sadAya "samyagudeSTio... - jene samyagu - yathArthapaNe vastutattva dekhatI dRSTi prApta che evA sAkSAt deTA jJAnI puruSo sattavarnarUttanimitASA: saMta: - AtmabhAvanA - sardIi nIvA - sAvRdhdho gIvA: - samyagudRSTi jIvo nimavA tena - nirmA: tera - tethI nirbhaya hoya che nisaM doti - niHzaMkA avaMti - niHzaMka hoya che, nA sattamaviSpamuI | smAtu saptamavimuvattA kAraNake sapta bhayathI vipramukta - vizeSe karIne prakRSTapaNe sarvathA mukta che, tahmA hu AisaMvA - tama7 nizaMkA - tethI ja nizcaya karIne niHzaMka hoya che. || ta mAyA mAtmamAvanA ||228 * pena - je kAraNathI nityameva - nitye ja - sadAya sakUTaya: - samyagRSTio sana nirapitA: saMtaH - sakala karmakalathI nirabhilASa - niriccha satA atyaMtarmanirapekSatathA vartate - atyaMta karmanirapekSatAthI varte che, tena - te kAraNathI jUnuM . kharekhara ! nizcaya karIne te - eo atyaMtarizaMkATSyavasAya: saMto - atyaMta niHzaMka dAruNa adhyavasAyavALA satA - hotA atyaMta nirmA: saMmArthAte - atyaMta - sarvathA nirbhaya - bhayarahita saMbhAvAya che. ti "Atmati' mAtmabhAvanA ra28 - 346
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 228 sakala karmaphaLamAM nirabhilASa - abhilASa rahita - niriccha - IcchA rahita hoI, "atyaMta' - sarvathA karmanirapekSatAthI varte che- atyaMtaRrmanirapekSatA vartata, karmanI bIlakula apekSA - darakAra - paravAha nahi karatA varte che, tethI karIne nizcaya karIne eo - e samyagRSTio atyaMta - sarvathA niHzaMka - zaMkA rahita "dAruNa" - bhayaMkara - kaThora - deDha adhyavasAyavALA - nizcayavALA satA - atyaMtanazIpaITSyavasAya: saMto'. atyaMta - sarvathA nirbhaya saMbhAvAya che, "mRtyaMtanirmA: saMpAbaMne !' arthAt teone tattvano eTalo badho vajalepa daDha niHzaMka suvinizciya varte che ke teo sarvathA niHzaMka hoI sarva prakAranA sarva bhayathI - sapta bhayathI sarvathA "vipramukta" - atyaMtapaNe mukta varte che. arthAtu jene karmaphalanI abhilASA - IcchA - vAMcchA hoya te karmanI apekSA rAkhe, paNa jene karmaphalanI abhilASA - IcchA vAMcchA ja na hoya, te karmanI apekSA kema rAkhe ? te to karmathI atyaMta nirapekSa ja hoya ane sarva prakAranA karma karavAthI atyaMta nirapekSatAthI ja varte ane ema sakala karmaphala nirabhilASI hoI je atyaMta (sarvathA) karmanirapekSatAthI varte che tene nizcala AtmapariNAma rUpa adhyavasAyathI - nizcaya pariNAmathI calAyamAna kare evI koI paNa prakAranI kaMI paNa zaMkA na ja hoya, eTale tene "niHzaMka adhyavasAya ja - nizcaya ja hoya - je troDyo tUTe nahi ne choDyo chUTe nahi evo "dANa - atyaMta kaThora hoya ane Avo niHzaMka dAruNa adhyavasAya - kaThora nizcaya jene hoya tene pachI pariNAmanI caMcalatA upajAve evo koI paNa bhaya na hoya, paNa AtmapariNAmanI atyaMta svasthatA ja hoya, eTale Ama AtmapariNAmanI acala svasthatAthI atyaMta niHzaMka dAruNa adhyavasAyavALA - akhaMDa daDha nizcayI hoI samyagudRSTio sarvathA atyaMta nirbhaya hoya che, IhalokAdi sAta mukhya bhayathI sarvathA prakRSTapaNe mukta ja hoya che, Ihaloka bhaya, paraloka bhaya, vedanA bhaya, atrANa bhaya, aguti bhaya, maraNa bhaya, Akasmika bhaya - e sAta bhayamAMthI ekTa bhaya tene hoto nathI." "sevana kAraNa pahelI bhUmikA re, abhaya adveSa akheda." bhaya caMcalatA ho je pariNAmanI re, dveSa arocaka bhAva." - zrI AnaMdaghanajI ratnadIpaka samo sthira prakAzamAna bodhi - ratna pradIpa jeno aMtarAtmAmAM pradIpta thayo che evA nizcaya samyagRSTine A loka - paralokamAM mahAruM thaze ? evI ciMtAnuM ke bhayanuM koI kAraNa nathI, A loka saMbaMdhI ke paraloka saMbaMdhI koI paNa bhaya saMbhavato nathI, aprazasta - asat kAryamAM tenI pravRtti hotI nathI eTale te sadAya nirbhaya rahe che. sAmAnya loka vyavahAramAM paNa je khoTuM ke kharAba kAma karato hoya, je duSTa pApI hoya, tene ja DaravApaNuM hoya, ema bAlaka suddhAM sarva koI jANe che ane dRSTinI vyAkhyA pramANe "sata zraddhA saMgata* bodha teja dRSTi che, te asatu pravRttinA vyAghAtathI sata pravRtti padAvaha che', eTale "vedya saMvedya padane - nizcaya samyagadarzana padane pAmela jJAnI samyagRSTi puruSa kadI paNa kaMI paNa asat pravRtti karatA nathI ne sadA sat pravRttizIla rahI potAnA samyagudRSTi rUpa yogikulane chAje evuM "kulayogIpaNuM' dAkhave che, kulaputra - kulavadhU jevuM sat AcaraNa kare che. kulavadhU jema potAnA kulane chAje evuM vartana kare che - kulInapaNuM Acare che, kulaputra jema potAnA kulane lAMcchana na lAge evuM kulInatA yogya AcaraNa kare che, tema samyagudRSTi kulayogI paNa potAnA yogikulane chAje evuM ne doSa - kalaMka rUpa jhAMkhapa na lAge evuM yathAyogya kulIna AcaraNa kare che. jemake - para ghare na javuM, sva gharamAM ja rahevuM, ucita maryAdA dharmamAM rahevuM, zIla sAcavavuM, "sazruddhAsaMgata bopo dRSTirityabhidhIyate / / samavRttiNApatAsaMmativAda: " - zrI yogadRSTi samuccaya' glo. 17 juo "adhyAtma rAjacaMdra' prakaraNa-51 ane pra. cAlIsamuM loka puruSanuM rahasya (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) juo: zrImad rAjacaMdra, aM. 254 347
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ItyAdi kuladharmane jema kulavadhU pALe che, tema parabhAva - vibhAva rUpa paraghara pratye gamana na karavuM, AtmAnA nija gharamAM ja rahevuM, vastu svabhAvanI maryAdA na ullaMghAya ema ucita "maryAdA dharmamAM - marajAdamAM rahevuM, svarUpAcaraNa rUpa zIla sAcavavuM, ItyAdi yogIkalanA dharmane A kalayogI barAbara pALe che. temaja kulaputra jema hiMsA, asatya, corI, vyabhicAra, paradravya grahaNa Adi sarva anArya kAryane dUrathI varje che ane sanyAya nItine - pramANikatAne anusare che, tema A Arya kulayogI paNa AtmasvarUpanI ghAtarUpa hiMsAno, paravastune potAnI kahevA rUpa asatyane, paradravyanI corI karavA rUpa adattAdAnane, paravastu pratye gamana karavA rUpa vyabhicArane ane mamatvathI paravyanA grahaNa rUpa parigrahane - ItyAdi anArya kAryane dUrathI tyaje che - ane paravastu rUpa parabhAva - vibhAvane choDI daI, te uparathI potAnI mAlikI uThAvI laI, sva vastumAM ja sthiti karI sanyAya nItine - kharekharI pramANikatAne anusaravA niraMtara prayatnazIla rahe che ane kulaputra jema bApadAdAnI AbarU vadhArI - kalane ujaLI samAjamAM supratiSThita hoya che, tema A samyagadaSTi kalayogI paNa potAnA yogilanI pratiSThA vadhArI, kulane ajavALI, "ekotera peDhIne tArI' yogI samAjamAM sthAna pAmI svarUpamAM supratiSThita hoya che. Ama kulavadhu kulaputranI jema jene "kulayogI" nAma barAbara ghaTe che evA samyagRSTi kadI paNa asatu pravRtti karatA nathI ne sadAya satu pravRtti kare che tene IhalokAdi sAta prakAranA bhayamAMthI koI paNa prakArano bhaya kyAMthI hoya ? na ja hoya, na ja hoya. bhayane ja bhaya lAgI temanAthI dUra bhAgI jAya che ! Ama IhalokAdi sAta bhaya jene TaLyA che, evo samyagRSTi jJAnI to sadA parama nirbhaya ja - parama niHzaMka ja hoya che. kAraNake bhaya - caMcalatAnuM kAraNa AtmasvarUpanuM ajJAna che, paNa jene potAnA svarUpanuM bhAna pragaTyuM che evA samyagudRSTi puruSo to deDha nizcayapaNe jANe che ke mahArUM kAMI cAlyuM javAnuM nathI, hArUM che te to mahArI pAse ja che, bAkI bIjuM badhuM ya aneruM che, "avadhU kyA terA ? kyA merA ? terA to tenI pAse, avara sabahI anerA." mATe mahAre bhaya zo ? ciMtA zI? vikalpa zo ? "sarvathI sarva prakAre huM bhinna chauM, eka kevala zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa, aciMtya sukha svarUpa mAtra ekAMta zaddha anubhava 35 huM chauM. tyAM vikSepa zo ? vikalpa zo ? bhaya zo ? kheda zo ? bIjI avasthA zI ? zuddha zuddha prakaSTa zuddha parama zAMta caitanya huM mAtra nirvikalpa chauM. nija svarUpamaya upayoga karUM chauM. tanmaya thAuM chuM. zAMtiH zAMtiH zAMtiH." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(760), 833 samyagRSTi, jJAnI ' 348
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 155 have jJAnInuM alaukika sapta bhayarahitapaNuM parama abhutapaNe dAkhavatA cidAkAza saMbhUta saptarSi samA sama samayasAra kaLaza kAvyo paramarSi amRtacaMdrAcAryajI apUrva bhAvAvezathI lalakAre che, temAM samayasAra kaLaza (23) - zArdUlavikrIDita lokaH zAzvata eka eSa sakalavyakto viviktAtmanaH,' cillokaM svayameva kevalamayaM yallokayatyekakaH / loko'yaM na tavAparastadaparastasyAsti tadbhIH kuto, nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 155 // loko zAzvata eka eha sakala vyakto viviktAtmano, cit loka svayameva kevala ja je A eka loke ghano; loko A para tuja nA tadaparo tabhIti zI zAnine ? niHzaMko satata svayaM sahaja te vide sadA jJAnane. 155 amRta pada-(155) niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA viMdato, sahAtmasvarUpI jJAnI A, samyaguSTi saMto... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 1 loka zAzvato eka eha che, vivikta AtmA kero, saMpUrNapaNe sakala vyakta A, anya sarvathI anero... niHzaMka satata svayaM. 2 cit loka ja svayameva kevalo, ekalo je A loke, loka apara A tethI aparo, tyAro na ko A loke... niHzaMka satata svayaM. 3 : to A loka taNo jJAnIne, bhaya kyAMthI ja bhavaMto ? ' niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA viMdato... niHzaMka satata svaya. 4 bhagavAna amRta sahaja svarUpa, samyagudRSTi saMto, niHzaMka satata svayaM sahaja te, zAna sadA hiMdato... niHzaMka satata svayaM. 5 artha - vivikta AtmAno sakala vyakta evo A eka zAzvata loka che, je citu lokane kevala A ekAkI svayameva loke che (dakhe che). A loka - apara loka hAro nathI. hAro para che. te tene (jJAnIne) tenI (A loka - paralokanI) bhIti kyAMthI che? satata niHzaMka evo te svayaM sahaja jJAna sadA vide che (vede che - anubhave che). amRta jyoti' mahAbhASya prathama aMta ne madhye eka, loka rUpa aloke dekha." - zrImad rAjacaMdra, aM. 107 jJAnI samyagudRSTi sata bhayathI sarvathA vipramukta kevI rIte ne kevI Atmagata tattva vicAraNAthI hoya che. tenuM parama adabhUta camatkArika zabdacitra AlekhatA parama tattva amRtarasasaMbhUta A parama - amara kaLaza kAvyo paramarSi parama paramArtha kavibrahmA puruSazArdUla amRtacaMdrajIe apUrva bhAvAvezathI zArdUlavikrIDitanI vIragarjanAthI lalakAryA che - ke je samasta saMskRta vAjaMya gaganAMgaNamAM te parama bhAvitAtmA vijJAnaghana jJAnezvaranA divya AtmAno sAkSAtkAra karAvatA divya tattvaprakAzathI saptarSi 349
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti samA yAvacaMdradivAkarI pratApI rahyA che. temAM A prathama kaLaza che, teno bhAvArtha A prakAre - "to: - zAzvata gSa sattavato vivitAtmanaH |' vivikta AtmAno arthAt vivikta - sarvathI pRthaka - bhinna - jUdA AtmAno "sakala vyakta' - saMpUrNa vyakta - pragaTa evo 'A' - pratyakSa anubhavAto 'eka' - advitIya - advaita zAzvata - sadA sthAyI loka che - ke je cita lokane kevala - mAtra A ekAkI "svayameva' - svayaM ja pote ja - ApoApa ja "loka che' - avaloke che - dekhe che, sAkSAt kare che - viNo vayameva jaivanimaya huM to cehava: | A loka ke apara - bIjo loka hAro nathI, te to hAro para che - toDavuM na tavAparastava para, to pachI te jJAnIne "tenI' - A lokanI ke paralokanI bhIti kyAMthI hoya ? tadurma: sUto jJAnino ? eTale Ama AvI tattva vicAraNAthI jenI samasta zaMkA nirgata che - nIkaLI gaI che evo niHzaMka te jJAnI satata - niraMtara svayaM - ApoApa ja sahaja - AtmasahabhUta - svabhAvabhUta jJAnane sadA "vide che' - vede che anubhave che - 'nizzaMkaM satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati / ' 350
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ + nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasara kaLaza 150 zAnInuM vedanAbhaya rahitapaNuM varNavato kaLaza (24) kahe che - eSaikaivaM hi vedanA yadacalaM jJAnaM svayaM vedyate, nirbhedoditavedyavedakabalAdekaM sadAnAkulaiH / naivAnyAgatavedanaiva hi bhavettadbhIH kuto jJAnino, nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 156 // A ekA svayaM vedanA Ika dhruvaM vedAya jJAna sadA, nirbhedodita vedya - vedakabale nirAkulothI sadA; nA anyAgata vedanA ja bhavati, tarbhIti zI jJAnine? . niHzaMko satata svayaM sahaja te vize sadA jJAnane. 156 - amRta pada-15 vedanA eka eka acala je, zAna svayaM vedAye, nirbheda vedya-vedakanA balathI, anAkulothI sadAya... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 1 anya thakI Agata vedanAno, saMbhava nA ja havaMto, tethI vedanAtaNo jJAnine, bhaya kyAMthI ja bhavaMto?.. niHzaMka satata svayaM sahaja te. 2 niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA viMdato, bhagavAna amRta sahaja svarUpI, samyaguSTi saMto... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 3 artha - kharekhara ! A eka ja vedanA che, ke acala jJAna nirbheda udita vedya - vedaka bala thakI eka evuM sadA anAkulothI svayaM vedAya che, anyAgata (anyathI AvelI) vedanA ja kharekhara ! hoya nahi, to pachI zAnIne tenI vedanAnI) bhIti kyAMthI hoya ? eTale niHzaMka satata svayaM te sahaja jJAna sadA viMde che - vede che - anubhave che. amRta jyoti' mahAbhASya nirAzraya evA zAnIne badhuM ya sama che. athavA zAnI sahaja pariNAmI che, sahaja svarUpI che, sahaja paNe sthita che, sahaja paNe prApta udaya bhogave che, sahaja paNe je kaMI thAya te thAya che, je na thAya te ' na thAya che, te kartavya rahita che, kartavya bhAva tene viSe vilaya prApti che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 377 . zAnI kevI tattva vicAraNAthI vedanA bhayathI vimukta hoya che tenuM ananya nirUpaNa amRtacaMdrajIe A kaLaza kAvyamAM karyuM che - gva di tenA vyakti jJAna vaye vedyate - "A" - pratyakSa anubhUyamAna "eka ja' - advitIya ja - advaita ja "vedanA' - saMvedanA - anubhUti che, je kadI paNa calAyamAna na thAya evuM "acala" jJAna "nirbhedathI' - bhedarahitapaNAthI udita - udaya pAmela vedya - vedakanA bala thakI eka evuM sadA "anAkulothI' - AkulatA rahita nirAkula zAnIothI "svayaM" - ApoApa ja vedAya che - "nirmalArita veda vera vatA satAnA vakRtaiH ' Ama sthiti che eTale anyAgata'. - anya taraphathI AvelI athavA anya Agata - AgaMtuka - AvI paDanArI bIjI koI vedanA ja nizcaya karIne hoya nahi - navAnyAtavernava di bata, to pachI zAnIne "tenI' - te vedanAnI bhIti kyAMthI hoya ? tamaH to jJAnino ? eTale Ama niHzaMka satata te jJAnI svayaM sahaja jJAna sadA "viMde che' - vede che - anubhave che - "nizaM: satataM svayaM sanna jJAnaM savA viti | 351
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have jJAnInuM atrANa bhayarahitapaNuM samayasAra kaLazamAM (25) prakAze che - yatsanAzamupaiti tatra niyataM vyakteti vastusthitiniM satsvayameva tatkila tatastrAtaM kimasyAparaiH / asyAtrANamato na kiMcana bhavettadbhIH kuto jJAnino, nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 157 // je satu nAza na pAmatuM niyata te vastu sthiti vyakta che, jJAna sat svayameva tat tasa khare ! bIjAthI zuM trAta che? ethI AnuM atrANa kaiM na bhavatuM tadbhIti zI jJAnine ? niHzaMko satata svayaM sahaja te viMde sadA jJAnane. 157 amRta pada-157 je satu nAza na pAme niyata te, vastu sthiti A vyaktA, jJAna sat svayaM tavuM, tenuM zuM, trANa karavA para zaktA ?... niHzaMka satata svayaM. 1 ethI AnA atrANa taNo, saMbhava kaMI na havaMto, tethI atrANa taNo jJAnIne, bhaya kyAthI ja bhavaMto ?... niHzaMka satata svayaM. 2 niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA viMdato, bhagavAna amRta sahaja svarUpI, samyaguSTi saMto... niHzaMka satata svayaM. 3 artha - kAraNake je sat che te niyatapaNe nAza pAmatuM nathI - evI vyakta (pragaTa) vastusthiti che (ane) jJAna te to pragaTapaNe sahu svayameva che, tethI AnuM (jJAnanuM) zuM aparothI - bIjAothI trAta thayuM? (rakSaNa karAyuM), ethI karIne AnuM atrANa kaMI hoya nahi, to pachI zAnIne tenI (atrANanI) bhIti kyAMthI hoya? eTale niHzaMka satata svayaM te sahaja jJAna sadA viMde che - vede che - anubhave che. amRta jyoti' mahAbhASya mumukSu jIvana eTale vicAravAna jIvane A saMsArane viSe ajJAna sivAya bIjo koI bhaya hoya nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 537: atre zAnInA atrANa bhayarahitapaNAnuM prauDha tattva vicAraNAmUlaka nirUpaNa karyuM che - yat satrAzamupaiti tanna niyata vyakti vastusthitiH - kAraNake je "sata' che - astitvarUpa sattArUpa vastu che, te "niyatapaNe" - cokkasa akhaMDa nizcayapaNe nAza pAme nahi - A "vyakta" --pragaTa vastusthiti che, jJAne sat svayameva sarjina - ane jJAna che te kharekhara ! pragaTapaNe nizcaya karIne "satu' - svarUpa astitva - svarUpa sattA dharAvatuM svayameva - pote ja ApoApa ja che, to pachI tenuM "aparothI' - bIjAothI zuM "trAta" thayuM? zuM rakSita thayuM ? "tatastrAtaM misyA: " ethI karIne "AnuM' - A jJAnanuM "atrANa" - trANa vagaranuM - rakSaNa vagaranuM (unprotected) kaMI paNa hoya nahi - "mAtrAmato na vinA maveta', to pachI zAnIne "tenI" - atrANanI bhIti kyAMthI hoya? tadupa: to jJAnino ? eTale Ama satata - niraMtara niHzaMka evo te jJAnI svayaM sahaja jJAna sadA vide che - vede che - anubhave che - "nizaM: satataM ye te sahanaM jJAnaM savA viMti ' 352
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA rUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 158 have zAnInuM agumi bhayarahitapaNuM samayasAra kaLazamAM (2) biradAve che - svaM rUpaM kila vastuno'sti paramA guptiH svarUpe na ya - chaktaH ko'pi paraH praveSTumakRtaM jJAnaM svarUpaM ca nuH / asyAguptirato na kAcana bhavettadbhIH kuto jJAnino, nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 158 // gumi vastutaNI para svarUpa che, nA ko svarUpe khare ! zakto anya pravezavA ja amRta jJAna svarUpa nare; ethI AnI agukti koI na huve tabhIti zI jJAnine ? niHzaMko satata svayaM sahaja te viMde sadA jJAnane. 158 amRta pada-158 svarUpa te ja khare ! vastunI, gupti parama A hoye, svarUpamAM kAraNa bIjo ko, zakta pesavA noye. niHzaMka satata svayaM sahaja te. 1 akRta jJAna te svarUpa puruSanuM, nizcaya ema ja hoya, ethI agupti eha jJAnanI, ahiM koI paNa no'ye.. niHzaMka satata svayaM sahaja te. 2 tethI agupti taNo zAnine, bhaya kyAMthI ja bhavaMto ? niHzaMka satata svayaM sahaja te, zAna sadA viMdato.. niHzaMka satata svayaM sahaja te. 3. bhagavAna amRta sahaja svarUpa, samyagudRSTi sato, niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA hiMdato... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 4 artha - "sva rU5' e ja kharekhara ! vastunI parama guNi che, kAraNake svarUpamAM koI paNa para (bIjo) pravezavA zakta nathI ane akRta (akRtrima sahaja) jJAna e ja naranuM - puruSanuM svarUpa che, ethI karIne AnI aguNi koI hoya nahi, to pachI zAnine tenI (aguminI) bhIti kyAMthI hoya? eTele niHzaMka satata te svayaM sahaja jJAna sadA vide che - vede che - anubhave che. 158 amRta jyoti" mahAbhASya sarva prakAre jJAnInAM zaraNamAM buddhi rAkhI nirbhayapaNAne, niHkhedaparAne bhajavAnI zikSA zrI tIrthakara jevAe kahI che ane ame paNa e ja kahIe haiye." - zrImad rAjacaMdra, aM. 460 - zAnI agumi bhayathI vimukta kevI paramArthagaMbhIra tattva vicAraNAthI hoya che tenuM diggadarzana atra karAvyuM che - ni vastunoDati parama guNaH - Ama puruSono A Agama pravAha che ke - sva rUpa" - potAnuM rUpa e ja vastunI "parama' - utkRSTa "gumi' - surakSitatA che, kAraNake svarUpamAM koI paNa "para" - bIjo pravezavAne "zakta' - zaktimAn - samartha nathI - "svarUpe na vat zataH sfpa para: pravezuM ' ane "amRta" - akRtrima - sahaja evuM jJAna e ja naranuM - puruSanuM svarUpa che - "kRtaM jJAnaM svarUd nu: '. ethI enI - e jJAnanI agumi - arakSitatA koI paNa hoya nahi, cArito na vAvana bhave, to pachI tenI - aguminI bhIti jJAnIne kyAMthI hoya? "tatkaH sUto jJAnano ?' eTale Ama satata niHzaMka evo te jJAnI svayaM sahaja zAna sadA viMde che - vede che - anubhave che - "niza6: satataM varSa sanaM jJAnaM sarvI viMti | 353
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have jJAnInuM maraNa bhayarahitapaNuM samayasAra kaLazamAM (27) pradarzita kare che prANocchedamudAharaMti maraNaM prANAH kilAsyAtmano, jJAnaM tatsvayameva zAzvatatayA no chidyate jAtucit / tasyAto maraNaM na kiMcana bhavettadbhIH kuto jJAnino, nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 159 // prANoccheda ja mRtyu jJAna ja khare ! che prANa A AtmanA, ne te to svayameva zAzvatatathI kodI ya chedAya nA; ethI mRtyu na tenuM kaMI paNa huve tadnIti zI jJAnine ? niHzaMko satata svayaM sahaja te viMde sadA jJAnane. 159 amRta pada-159 prANocchadane maraNa vade che, jJAna prANa AtmAnA, svayaM ja te to zAzvatatAthI, chedAtuM ja kadA nA... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 1 ethI enA maraNa taNo to, saMbhava kaMI na havaMto, tethI maraNa taNo jJAnIne, bhaya kyAMthI ja bhavaMto ?... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 2 niHzaMka satata svayaM sahaja te, jJAna sadA viMdaMto, artha - bhagavAna amRta sahaja svarUpI, samyagdaSTi saMto... niHzaMka satata svayaM sahaja te. 3 - prANanA ucchedane ma2Na kahe che ane A AtmAnA prANa to nizcaye karIne zAna che, te (jJAna) svayameva zAzvatatAe karIne kadI paNa chedAtuM nathI, ethI karIne tenuM maraNa kaMI paNa hoya nahi, to pachI jJAnine tenI (maraNanI) bhIti kyAMthI hoya ? eTale satata niHzaMka evo te svayaM sahaja jJAna sadA viMde che - vede che - anubhave che. 159 'amRta jyoti' mahAbhASya mukhya karIne mRtyune bhaye paramArtharUpa bIje sthAnake vRtti prerI che, te paNa koIka vIralA jIvane prerita thaI che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 689 = atre zAnInuM maraNabhayathI vipramuktapaNuM adbhuta amRta (Immortal) tattva vicAraNAthI pravyakta karyuM che - prALochevamuvAti maraNaM - 'prANocchedane' - prANanA ucchedane jJAnIo maraNa kahe che, kharekhara ! A Ama pravAda satya che ke A AtmAnA prANo te jJAna che 'prALA vistAyAtmano jJAnaM / ' te (jJAna) svayameva - pote ja ApoApa ja zAzvatatAe karIne - sadAsthAyipaNAe karIne kadI paNa chedAtuM nathI, tat svayameva zAzvatatavA no chidyate nAtRti / tethI AnuM - AtmAnuM maraNa kaMI paNa hoya nahi - 'tasyAto maraNaM navina mavet / ' to pachI 'tenI' - maraNanI bhIti jJAnIne kyAMthI hoya ? tamI: to jJAnino ?' eTale Ama satata - niraMtara niHzaMka evo te jJAnI svayaM sahaja jJAna sadA viMde che - vede che - anubhave che - nizaMH satataM svayaM sa sahanuM jJAnaM savA vivati|' 354 -
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 160 have jJAnInuM akasmAtu bhayarahitapaNuM samayasAra kaLazamAM (28) prasthApita kare che - ekaM jJAnamanAyanaMtamacalaM siddha kilaitatsvato, yAvattAvadidaM sadaiva hi bhavetrAtra dvitIyodayaH / tanAkasmikamatra kiMcana bhavettadbhIH kuto jJAnino, nizzaMkaH satataM svayaM sa sahajaM jJAnaM sadA viMdati // 160 // eka zAna anAdyanaMta acaluM che siddha A ApathI, jeTaluM teTaluM A sadaiva ja have haitodayo "hyAM nathI; Akasmika na tethI kaMI ahiM have tabhIti zI jJAnine ? ' niHzaMko satata svayaM sahaja te vide sadA jJAnane. 160 amRta pada-160 eka ja jJAna anAdi anaMta, siddha svataH A Ahi, jeTaluM teTaluM A acala sadAye, dvitIyodaya ahi nAMhi... niHzaMka satata svayaM. 1 tethI Akasmikano atre, saMbhava kaMI na hato, tethI Akasmikano jJAnine, bhaya kyAMthI ja bhavaMto ?... niHzaMka satata svayaM. 2 niHzaMka satata svayaM sahaja te, zAna sadA hiMdato, bhagavAna amRta sahaja svarUpI, samyaguSTi saMto... niHzaMka satata svayaM. 3 artha - eka jJAna anAdi anaMta acala che, A kharekhara ! svataH siddha che, jeTaluM teTaluM A sadaiva ja hoya, atre dvitIyano (bIjano) udaya nathI, tethI atra Akasmika kaMI paNa hoya nahi, to pachI tenI (AkasmikanI) bhIti jJAnIne kyAMthI hoya ? eTale satata niHzaMka evo te svayaM sahaja zAna sadA viMde che - vede che - anubhave che. 160 "amRta jyoti' mahAbhASya ** "vicAravAnanA cittamAM saMsAra kArAgRha che, samasta loka duHkhe karIne Arta che, bhayAkuLa che, rAga dveSanAM prApta phalathI baLato che, evo vicAra nizcayarUpa ja varte che ane jJAnaprAptino kaI aMtarAya che, mATe te kArAgRharUpa saMsAra mane bhayano hetu che ane lokano prasaMga karavA yogya nathI, e ja eka bhaya vicAravAnane ghaTe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 567 atra e jJAnInA akasmAta bhaya vipramuktapaNAnuM tAttvika nirUpaNa prakAryuM che - OM jJAnamanAghanaMta muva7 . "eka - advitIya - advaita jJAna anAdi anaMta acala A kharekhara ! "svataH' - ApoApa ja sva thakI siddha che - A Ata pravAda che - "siddha taiitat svato !' A sadaiva jeTaluM ne teTaluM ja hoya - "vattAvariTuM sadaiva di maheta. - jarA paNa vadhe nahi ke ghaTe nahi, atre dvitIyano - vaitano - bIjano udaya hoya nahi - nAtra dvitIyoya, tethI "Akasmika' - akasmAt acAnaka banI AvatuM kaMI paNa atre hoya nahi - tannachahmimaMtra vina ave, to pachI "tenI' - AkasmikanI bhIti jJAnIne kyAMthI hoya? tamIH to jJAnino ? - eTale Ama satata - niraMtara nizaMka evo te jJAnI svayaM sahaja zAna sadA viMde che - vede che - anubhave che - "nizaM: satataM svayaM sa sahanuM jJAna savA viti | Ama kAnamAM sadA raNakatI - gUMjatI rahe evI A chevaTanI "gamika sUtra' zailInI dhruva paMktithI amRta (Immortal, Neetar - like)> evI amRtacaMdrajInI A amRta amara abhuta kAvyakRti che. 355
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama jene jJAna dehamaya nija sahajatmasvarUpano parama akhaMDa nizcaya upajyo che te dhIra samyagudRSTine sAta bhayamAMthI koI paNa prakArano kaMI paNa bhaya raheto nathI, evo te parama niHzaMka hoya che. kAraNake kevala jJAna - jyotirmaya parama Atma tattvanuM jene darzana sAMpaDyuM che, Atma sAkSAta kAra thayo che, evA samyagudRSTi puruSane pachI koI paNa prakArano saMzayano aMza paNa raheto nathI. jJAna tihAM zaMkA nahi thAya. jema sUryanA kiraNa samUha prasaratAM aMdhakAra raheto nathI. tema paramAtmadarzana thaye leza paNa saMzaya raheto nathI, sarvathA parama niHzaMkatA-- nirbhayatA varte che ane duHkha dohaga dUre TaLe che, kAraNake jyAM zaMkA che tyAM ja saMtApa che ane jyAM jJAna che tyAM zaMkA nathI. jyAM zaMkA tyAM gaNa saMtApa, jJAna tihAM zaMkA nahi thApa." - zrImad rAjacaMdrajI darazana dIThe jina taNo re, saMzaya na rahe vedha, dinakara karabhara prasaratAM re, aMdhakAra pratiSedha... vimala jina dIThAM loyaNa Aja." - zrI AnaMdaghanajI evuM niHzaMka sahajatmasvarUpanuM darzana thatAM parama nirbhayapaNAne prApta thayelA mahAtmA anubhavajJAnI parama samyagudeSTionA AvA parama dhanya udgAra nIkaLI paDe che - "mAraga sAcA mila gayA, chUTa gaye saMdeha, hotA so to jala gayA, bhinna kiyA nija deha." "ogaNIsameM ne suDatAlIsuM, samakita zuddha prakANyuM re, zruta anubhava vadhatI dazA, nija svarUpa avabhAsyuM re... dhanya re divasa A aho ! jAgI jere zAMti apUrva re." - parama Atmade zrImad rAjacaMdrajI "duHkha dohaga dUre TaLyA re, sukha saMpadazuM bheTa, dhIMga dhaNI mAthe kiyo re, kuNa gaMje nara peTa? vimala jina dIThA loyaNa Aja, mhArA siyAM vaMchita kAja. abhiya bharI mUrati racI re, upamA na ghaTe koya, zAMta sudhArasa jhIlatI re, nirakhata tRpati na hoya. vimala jina." - zrI AnaMdaghanajI 356
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 11 have nIcenI gAthAomAM varNavatA samyaguSTinA abaMdhaka ne nirjarArUpa aSTa aMgonuM sUcana karato utthAnikA samayasAra kaLaza (29) apUrva bhAvathI lalakAre che - maMdAkrAMtA TaMkotkIrNasvarasanicitajJAnasarvasvabhAjaH, samyagdRSTeryadiha sakalaM naMti lakSmANi karma / tattasyAsminpunarapi manAkarmaNo nAsti baMdhaH, pUrvopAttaM tadanubhavato nizcitaM nirava // 161 // TaMkotkIrNa svarasa bhUta A jJAna sarvasvabhAgI, samyagunA nizcita lakSaNa hasatA karma sarve subhAgI; AmAM tene punarapi jarA karmano baMdha nA ja, pUrvopAmyuM tad anubhavatAM nizcita nirjarA ja. 161 amRta pada-161 samyagudRSTi taNA lakSaNa A, sakala ja karma haNatA, samaye samaye nirjarA taNo, mahAprAsAda caNaMtA... samyagRSTi taNA lakSaNa A. 1 TaMkotkIrNa svarasathI bhariyo, jJAna amRtano dariyo, tenA sarvasva taNo bhAgI A, samyagudRSTi variyo... samyagudRSTi taNA lakSaNa A. 2 ene AmAM punaH jarAye, baMdha karmano noye, , pUrvopAtta ja te anubhavatAM, niyata nirjarA hoya... samyagRSTi taNA lakSaNa A. 3 jJAna amRtanuM pAna karaMtA, samyaguSTi saMtA, bhagavAna amRta jJAnI pAme, nirjarA guNa anaMtA... samyagRSTi taNA lakSaNa A. 4 artha - kAraNake TaMkotkIrNa svarasathI nicita jJAna sarvasva bhAgI evA samyagadaSTinA lakSaNo ahIM sakala karmane haNe che, tethI tene AmAM punaH paNa jarApaNa karmano baMdha che nahi - pUrvopAtta (pUrve grahela) te anubhavatAMne nizcitapaNe nirjarA ja che. 161 "amRta jyoti' mahAbhASya bAra prakAranA nidAna rahita tapathI karmanI nirjarA vairAgya bhAvanA bhAvita, ahaMbhAva rahita evA jJAnIne thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 767 nIcenI gAthAonA bhAvanuM sAmAnyapaNe sUcana karatA A parama bhAvavAhI maMdAkrAMtAnAM lalakArelA utthAnikA kaLazamAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI prakAze che ke - samaSTinA je lakSaNo che te sarva karmane haNe che, ne tene baMdha nathI paNa nirjarA ja che teno bhAvArtha A prakAre - TaMkolhIfsvarasaMnidhita jJAnasarvasvamAna: - "kaMkotkIrNa - TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara evA svarasathI" - potAnA cetanarasathI "nicita' - nitAMtapaNe bIjuM kaMI paNa na samAya ema ThAMsI ThAMsIne anavakAzapaNe bharela evA "jJAna sarvasvabhAgI' - jJAnanuM sarvasva jene prApta che evA samyagudRSTine je lakSaNo - aMgo che, te sakala - samasta karmane haNe che, sarvanAza kare che - " sa hi sakate naMti nakSmaNa rma |' tethI tene' - samyagudRSTino "AmAM' - A lokamAM A samyaguSTi saMpanna 357
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zAnadazAmAM punarapi - pharIthI jarApaNa karmano baMdha che nahi - "tattaryAbhinuM punara manojU rmo nati vaMdha:', ane "pUrvopAra" - pUrve 2hela - pUrve upArjana karela te karma udaya vipAka vedanathI anubhavatAM tene nizcayapaNe nirjarA ja che - "pUrvopAtta tadanumavato nizcita niriva ' samyagudRSTinuM lakSaNa zuM che? atre kahyuM tema "kaMkotkIrNa svarasanicita jJAna sarvasvabhAgI' hovuM - zuddha zAyaka svabhAvI AtmAnuM anubhavana hovuM e samyagudRSTinuM svarUpa sarvasva che, eTale zuddha AtmAnubhUti e ja samyagudRSTinuM mukhya lakSaNa che, atre vivakSita niHzaMkatAdi Itara lakSaNa paNa A zuddhAtmAnubhUti rUpa mukhya lakSaNanA ja aMgabhUta che. tattvArtha zraddhAnane paNa samyagudarzananuM lakSaNa kahyuM che tenuM rahasya e che ke zuddhAtmAnubhUti sahita hoya te ja vAstavika samyak zraddhA che, eTale zuddhAtmAnubhUtijanya samyapha zraddhA ja samyagudazananuM lakSaNa che ema phalita thAya che. eTalA ma ja samayasAra zAstramAM kahyuM che ke - "bhUtArthathI - paramArthathI jANelA jIva, ajIva, puNya, pApa, Asava, suMvara, nirjarA, baMdha ne mokSa e samyakatva che." A navatattvarUpa aneka varNanI mALAmAM eka AtmatattvarUpa suvarNa sUtra parovAyela che, tene khoLI kADhI samyaguSTi puruSa zuddha AtmatattvanuM darzana - anubhavana kare che. Ama mAnathI talavAranI jema, vastrathI dehanI jema, dehAdi samasta paravastuthI bhinna evA zuddha caitanyamaya AtmAnuM paramArthathI bhedajJAna thavuM, anubhUti thavI, AtmakhyAti upajavI te samyagudarzananuM mukhya lakSaNa che. AvA zuddhAtmAnubhavarUpa samyagadarzananA A bIjA bAhya liMgo - pragaTa cihno paNa che - prathama saMvega, nirveda, anukaMpA ane Astikya. A prazamAdi guNa paNa bahiSTithI samyagu darzananA lakSaNa che, zuddhAtmAnubhUti athavA samyakta sAthe jo te hoya to te guNa che, nahi to guNasabhA che, arthAt A prazamAdi guNa jo zuddhAtmAnubhUti - zuddhAtmAnubhava sahita hoya to samyagudarzananA bAhya lakSaNa che, AtmAnubhUti sahita na hoya to samyagu darzananA lakSaNa nathI. Ama sarvatra zuddha AtmAnubhUtinuM ja prAdhAnya che, zuddha AtmAnubhUtinuM ja mukhyapaNuM che. prazamAdino A pUrvAnupUrvI anukrama che - prathama to prazama eTale kaSAyanuM upazAMtapaNuM hoya, to viveka - vicArano avakAza thatAM saMvega eTale mAtra mokSAbhilASa pAme. tethI nirveda eTale saMsArathI kaMTALo upaje ane pachI svadayA - paradayA rUpa anukaMpA Ave. A cAra guNa jyAre jIvamAM pariName, tyAre pAMcamo AstiSpa guNa pAmavAnI yogyatA - pAtratA tenAmAM pragaTe. athavA pazcAnupUrvIthI ulaTA anukrame - Astikya eTale jIvAjIva Adi tattvanA astitvanI - hovApaNAnI AsthA aMtarapratIti upaje, AtmasvarUpa samaje, to potAnA AtmAnI anukaMpA upaje ke - are ! huM atyAra sudhI A paravastunA saMsargathI parabhAvamAM ramyo ! te ramavA yogya nhotuM ! "huM choDI nija rUpa ramyo parapudagale ! jhIlyo ulaTa ANI viSaya tRSNA jale !' - evI sAcI anukaMpA upaje, eTale nirveda - saMsArathI atyaMta kaMTALo AvI jAya. "A kAjaLanI koTaDI jevA saMsAramAM mahAre have eka kSaNa paNa AtmabhAve rahevuM nathI' ema saMsArathI te ubhAge ane evo nirveda - kaMTALo upajatAM, saMvega eTale mokSano tIvravegI abhilASa upaje, A saMsAra baMdhanathI huM kyAre chUTuM evI zuddha bhAvanA bhAvato te daDha mumukSu bane ane tenA pariNAme prathama pragaTe, viSaya - kaSAyanuM prazAMtapaNuM thAya, parabhAva vibhAvathI virati thAya. vItarAgatA Ave ane teno AtmA sva svarUpamAM samAI jAya ane Ama jJAnasya chatte viratiH - jJAnanuM phala virati "samajyA te samAI rahyA, samajyA te samAI gayA' e mahAsUtro caritArtha bane. AvA A prazamAdi guNa samyagudarzananA lakSaNa rU5 che, eTaluM ja nahi paNa tenI prAptimAM kAraNa rUpa paNa che. kAraNake jIvamAM jema jema A parama upakArI prazamAdi guNanI vRddhi thAya che, tema tema tenAmAM samyagudarzana pAmavAnI yogyatA - pAtratA vadhatI jAya che, eTale pachI "A puruSanI pratIti, paramArthanI spaSTa anubhavAMza pratIti ane nirvikalpa paramArtha anubhava" - ema samyaktanI uttarottara vadhatI jatI traNa kakSAone sparzI te dhanya samyagudRSTi AtmA kRtArtha bane che. jyAre viSaya-kaSAyanuM 358
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 11 upazAMtapaNuM thAya, Ama mokSa sivAya bIjo abhilASa na hoya, saMsArI pratye anukaMpAbhAva hoya, tyAre tenI vizuddha dazA pAmelo jIva saddagurunA upadezane pAtra bane che ane te upadeza bodhathI savicAraNAnI phuraNA thAya che, eTale AtmAnA astitvathI mAMDIne mokSapada sudhInA cha astipada samAya che - Astikya upaje che ane AtmAnubhUti - AtmajJAna pragaTI samyagudarzana sAMpaDe che ane tethI moha kSaya thaI nirvANa pada pAme che. mArga amino A avila krama mahAsamartha tattvavettA zrImad rAjacaMdrajIe zrI AtmasiddhimAM atyaMta mananIya subhASitamAM spaSTa prakAzyo che - "kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda prANI dayA, tyAM AtmArtha nivAsa. dazA na evI jyAM lagI, jIva lahe nahi jega; mokSamArga pAme nahi, maTe na aMtara roga. jyAM Ave evI dazA, sadguru bodha suhAya; te bodha suvicAraNA, tyAM pragaTe sukhadAya. jyAM pragaTe suvicAraNA, tyAM pragaTe nijajJAna; je jJAne kSaya moha thaI, pAme pada nirvANa." athavA prakArAMtare - kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda aMtara dayA, te kahiye jijJAsa. te jijJAsu jIvane, thAya sadguru bodha; to pAme samakitane, varte aMtara zodha. mata darzana Agraha tyajI, varte sadguru lakSa; lahe zuddha samakita che, jemAM bheda na pakSa. varte nija svabhAvano, anubhava lakSa pratIta; vRtti vahe nija bhAvamAM, paramArthe samakita. vardhamAna samakita thaI, TALe mithyA bhAsa; udaya thAya cAritrano, vItarAga pada vAsa. kevaLa nija svabhAvanuM, akhaMDa varte jJAna; kahiye kevala jJAna te, deha chatAM nirvANa." - - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-38, 30, 40, 41, 108, 109, 110, 111, 112, 113 Ama prazama - tyAga - vairAgyAdi AtmajJAna hoya to saphaLa che ane AtmajJAnanI prAptinA uttama hetu paNa che. kAraNake tyAga-vairAgya jenA cittamAM - aMtaraMgamAM nathI, asthimajjA paryata hADohADa kApyA nathI, tene AtmajJAna thAya nahi ane tyAga - vairAgyamAM ja je jIva aTakI paDe - potAnuM bhAna bhUlI jAya, arthAt je AtmajJAna pAmavAnA mULa hetu arthe tyAga-vairAgyAdi atyaMta Avazyaka che, te mULa hetuM ja te cUkI jAya che. A juo : Atmasiddhi zAstra upara "rAja" jyoti mahAbhASya (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 359
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ vairAgyAdi saphaLa to, jo saha Atama jJAna; temaja Atama jJAnanI, prApti taNA nidAna. tyAga virAga na'cittamAM, thAya na tene jJAna; aTake tyAga virAgamAM, to bhUle nija bhAna.'' A parama upakArI prAdi guNa kAraNamAM kAryanA upacArathI athavA zuddha AtmAnubhUtine AdhIna gauNapaNe upalakSaNathI samyagdarzananA lakSaNa che ane atre prakRtamAM vivakSita niHzaMkatAdi to samyagdarzananA - samyagdaSTinA sAkSAt lakSaNo che, zuddha AtmAnubhUti rUpa mukhya samyagdarzana lakSaNanA viziSTa aMgabhUta che - (1) svarUpa - pararUpanA akhaMDa tattvanizcayamAM kaMI paNa zaMkA na hovA rUpa niHzaMkatA, (2) pararUpanI kaMI paNa AkAMkSA - IcchA - vAMcchA na hovA rUpa niSkAMkSatA, (3) pararUpanI virUpatA dekhI vicikitsA - sUga na karavA rUpa nirvicikitsA, (4) pararUpanI surUpatA dekhI mUDhadRSTi - vyAmoha na pAmavA rUpa vA svarUpamAM pararUpanI ne pararUpamAM svarUpanI mohabhrAMti rUpa mUDhadRSTi na pAmavA rUpa amUDha dRSTi, (pa) svarUpanuM upabRhaNa - parivardhana - paripoSaNa karavA rUpa upabRhaNa, (6) pararUpamAM na paDavA detAM AtmAne sthira karavA rUpa sthirIkaraNa, (7) svarUpamAM ekarasa evA vatsala prakRSTa bhAvanA rUpa prabhAvanA, ema bhAvarUpa parama premarUpa vAtsalya, (8) svarUpanI prabhAvanA niHzaMkatAdi sabhyaSTi puruSanA AtmAnA, puruSanA aSTa aMganI jema, aSTa aMga che. temAM niHzaMkatA, niSkAMkSatA e be sakala aMganA sthiti sthAna rUpa - pada caraNa che, nirvicikitsA - amUDha dRSTi e be sakala aMganA kAryakArI kara che, upabRhaNa e sakala aMgane poSaNa ApanAra udara che, sthirIkaraNa e sakala aMgane sthira karanAra vRkSa:sthaLa che, vAtsalya e sakala agane abheda ekarasa bhAvathI joDanAra grIvA che, prabhAvanA e sakala aMganuM saMkalita saMcAlana (Co-ordination) karanAra mUrdhanya sthAna - uttamAMga che. Ama puruSanA aSTa aMga jevA samyagdaSTinA A niHzaMkatAdi aMgarUpa je lakSaNo che te sakala karmane haNI nAMkhe che sarvanAza kare che, to pachI AvI A samyagdaSTinI jJAnadazAmAM navIna baMdhano punaripa leza paNa avakAza kyAMthI ja hoya ? mAtra pUrve ajJAna avasthAmAM bAMdhela karmanI - pUrva baMdhanI nizcitapaNe nirjarA ja hoya, pUrve bAMdhela karma anubhavatAM - bhogavatAM jJAnIne nirjarAtA ja jAya - kharI jatA ja jAya - pUrvopAtta tanumavato nizcita nirava / Ama A utthAnikA kaLazamAM sUcavelA aSTa samyagdaSTi aMganuM have aSTa gAthAmAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajI anukrame alaukika maulika varNana kare che. - samayasAra : AtmakhyAti - - - J. 360 zrI Atmasiddhi - -
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha jANavo. 229 nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 229 jo cattArivi pAe chiMdadi te kammabaMdhamohakare / so NissaMko cedA sammAdiTThI muNeyavvo // 229 // cAreya pAda je chedato re, karmabaMdha mohakAra; samyagdaSTi te jANavo re, niHzaMka cetayitAra. re jJAni. 229 je karmabaMdhamohakara evA te cAreya pAdone chede che, te niHzaMka cetiyatA sabhyadRSTi - AtmakhyAti TIkA yazcaturopi pAdAn chinatti tAn karmabaMdhamohakarAn / sa nizaMkazcetayitA samyagdRSTi rjJAtavyaH // 229 // samyagdRSTiH TaMkotkIrNaikajJAyakabhAvamayatvena yato hi bhAvAbhAvAnnizaMkaH tato'sya zaMkAkRto nAsti baMdhaH kiMtu nirjaraiva // 229|| AtmabhAvanA AtmakhyAti TIkArtha kAraNake nizcaye karIne samyagdaSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne karmabaMdha zaMkAkara mithyAtvAdi bhAvonA abhAvane lIdhe niHzaMka che, tethI ene zaMkAkRta baMdha che nahi, kiMtu nirjarA ja che. 229 - 'amRta jyoti' mahAbhASya "huM kevaLa jJAnasvarUpa chuM ema samyak pratIta thAya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. hAthanoMdha utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe have zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe samyagdaSTinAM AMTha aMganuM anukrame ATha gAthAmAM 'gamika sUtra' zailIthI ananya maulika navIna pratipAdana karyuM che ane tenuM tevI ja parama suMdara hRdayaMgama 'gamika sUtra' zailIthI punaH punaH te ne te bhAvanuM vajralepa daDhIka2Na karAvatuM anupama vyAkhyAna prakAzatAM 'AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe samyagdaSTinuM te pratyeka aMga baMdharUpa nahi paNa nirjarA rUpa ja che, ema parama paramArtha gaMbhIra suniSThuSa yuktithI supratiSThApana karyuM che. temAM atre prathama niHzaMkatA aMganuM pravacana vyAkhyAna karyuM che. te A prakAre kAraNake nizcaye karIne jene vastu tattvane samyapaNe dekhatI samyagdaSTi che evo samyagdaSTi 'TaMkotkIrNa' TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara sadAsthAyI 'eka' advitIya advaita zAyaka bhAva zAyaka bhAva ne zAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA zAyaka bhAvathI - 2 karmabaMdhazaMkAkara mithyAtvAdi - jo - yaH - kammabaMdhamohakare te cattArivi pAe chiMdadi karmabaMdhamohakarAn tAn caturopi pAdAn chinatti karmabaMdha moha karanArA tecAreya pAdone chede che, soksiMjo levA - sa nizaMzvetayitA - te niHzaMka caitayitA - cetanAro - cetana AtmA samAvitjhI muLayo samyagdRSTi rjJAtavyaH sabhyaSTi jANavo. // ti mAthA 31 AtmabhAvanA 22|| yato hi kAraNake nizcaye karIne sakhyAvRSTi - samyagdaSTiH saMjoIkhaijJAvamAvamayatvena TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapannAe karIne, rmavaMdhAmithyAtvAtimAvAnAmamAvAt karmabaMdhanI zaMkA karanArA mithyAtvAdi bhAvonA abhAvane lIdhe nizaM - niHzaMka (hoya che), to - tethI sva - ane - A jJAnIne zaMto nAsti baMdhaH zaMkAskRta zaMkAthI karAyelo baMdha che nahi, tui nirava kiMtu nirjarA ja che. / / kRti 'AtmabyAti' AtmabhAvanA zAra26|| - - - -
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti niSpanna bhAvamayapaNAe karIne - DhoLejJAyikamAvayatvena "karmabaMdha zaMkAkara' - karmabaMdhanI zaMkA karanArA - upajAvanArA mithyAtvAdi bhAvonA - mithyAtva avirati kaSAya yoga e baMdhaheta bhAvonA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe "niHzaMka - jenI zaMkA nirgata che evo zaMkA rahita che, ethI karIne e samyagudaSTine zaMkAkata baMdha che nahi - zaMti nati vaMdha:, zaMkAthI karAyelo - upajAvAyelo baMdha che nahi, paraMtu karmanA bhogavIne jarI javA rUpa - AtmapradezathI kharI javA rUpa nirjarA ja che - vikratu nirava | arthAtu samyagudRSTi puruSa TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAvamaya hoya che, eTale sadA zuddhAtmAnubhUti karato te zuddha upayogamaya hoya che, sva-para bhAvano viveka upajyo hovAthI, bhedajJAna pragaTyuM hovAthI, zuddha AtmajJAna thayuM hovAthI, tene nirmala zuddha AtmAnubhava sAMpaDe che. haMsa jema sIra-nIrano viveka kare che, dUdha ne pANI judA kare che, tema A AtmAnubhavI samyagudRSTi "parama haMsa' AtmA - anAtmAno viveka kare che, sva-parane judA pADe che. dehathI jema vastra jUduM che, myAnathI jema talavAra jUdI che, tema jaDathI cetana svarUpa AtmA pragaTa lakSaNe jUdo che, ema te pratyakSa anubhave che, sarva avasthAmAM je sadAya nyAro - jUdo ne jUdo jaNAya che ane je pragaTa caitanyamaya svarUpa che, evo AtmA te sAkSAta saMvede che. "citrazALA nyArI - judI che, temAM palaMga nyAro - judo che, temAM seja - pathArI nyArI che. tenI cAdara paNa nyArI che', Avo paravastu sAtheno mhAro saMbaMdha che, emAM hArI sthApanA karavI - Atmabuddhi karavI jUThI che - ema samajI samyagudRSTi bhedajJAnI puruSa acetanatA bhAva tyAgIne, tyAgI cetana banI, daSTi kholIne dekhe che, to potAnuM - AtmAnuM svarUpa dekhe che ane te dekhe che te svarUpa kevuM che ? AtmAthI ja, AtmAmAM, AtmAne huM je anubhavuM chuM te huM chuM, "soDaE" te nathI napuMsaka, nathI nAra, nathI nArI, nathI eka, nathI be, nathI bahu, neti neti | jenA abhAve huM suSupta - sUto hato ane jenA sadabhAve huM jAgrata thayo - uThyo. te atIndriya anirdezya evo svasaMvedya huM chuM. Ama samyagudRSTi puruSane nija svarUpanuM bhAna pragaTatAM anAdinI pramAda nidrA TaLI che ane samyagu jJAnasudhArasa dhAma evo AtmA jAgyo che ne bolI uThe che ke - "jagata divAkara zrI namIzvara svAma jo, tuja mukha dIThe nAThI bhUla anAdinI re lo. jAgyo sabhya jJAna sudhArasa dhAma jo, chAMDI durjaya mithyA niMda pramAdanI re lo. sahaje pragaTyo nija parabhAva viveka jo, aMtara Atama Thaharyo sAdhana sAdhave re lo. sAdhyAlaMbI thaI jJAyakatA cheka ja, nija pariNati dhira nija dharmarasa have re lo." - mahAmunIzvara zrI devacaMdrajI nija guNa saba nijamAM lakhe, na cakhe paraguNanI rekha re, khIra nIra vivaro kare, anubhava haMsa zuM pekha re... praNamuM padapaMkaja pArzvanA." - yogirAja zrI AnaMdaghanajI Ama samyagudRSTi puruSa TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAvamayapaNAe karIne sadA zuddhAtmAnubhUti karato zuddha upayogamaya hoya che ane evA eka jJAyaka bhAvamaya zuddhopayogadazAsaMpanna tene mithyAtva - avirati - kaSAya - yoga e cAra baMdhahetuono sarvathA abhAva hoya che. te A prakAre - jIvane jagatanI mohamAyAmAM lapaTAvanAra mohanIya karmanA be bheda che - darzanamoha ane cAritramoha. temAM - (1) dehAdi paravastumAM AtmabhrAMtirUpa darzanamohane lIdhe jIvane mithyAdarzana athavA mithyAtva hoya che "yenAtmanAunubhUye'hamAtmanaivAtmanAtmani / so'haM na tana sA nAsau naiko na dvau na vA bahuH // yadabhAve suSupto'haM yadbhAve yutthitaH punaH / atInivanirdezacaM tatva vaivamastha - zrI pUjyapAdasvAmIjI kata zrI "samAdhi zataka' 362
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 229 ane tethI cAritramoha paNa upaje che, (2) eTale parabhAvamAM Atmabuddhi hovAthI jIva parabhAvathI virAma pAmato nathI ne avirati rahe che, (3) Ama parabhAva pratye gamana-pariNamana karato te svarUpa bhraSTatA rUpa pramAda pAmI te parabhAvanI prApti - aprAptinA nimitte te krodhAdi kaSAya karI rAga-dveSAdi vibhAva bhAvane bhaje che, (4) ane tethI kSobha pAmelA tenA mana-vacana-kAyAnA yoganI pravRtti paNa te parabhAvanI prApti arthe tadanukUlapaNe mukhyapaNe pravarte che. Ama mULa avidyA rUpa AtmasrAMtine lIdhe ja mithyAtva, avirati, kaSAya, yoga e cAra baMdha hetuo rUpa AzravadvAra - karma AgamananA garanALA khullA rahe che, eTale te baMdhahetuothI AtmA karmathI baMdhAya che ane karmanI beDIthI baMdhAyelo A jIva bhavabhramaNa duHkha pAme che. paNa samyagdaSTi jIva (1) parabhAvamAM Atmabuddhi rUpa je AtmasrAMti che te choDI daI AtmAmAM ja Atmabuddhi kare che, eTale mithyAtva TaLI darzanamoha naSTa thAya che ane samyagdarzana pragaTe che, (2) eTale pachI avirati doSa TaLe che ne sarva parabhAvamAMthI virAma pAme che - bhAva virati thAya che, (3) eTale AtmasvarUpathI bhraSTatA rUpa pramAda doSa TALI svarUpane viSe apramAda apramatta sthiti dhArato te parabhAva nimitte kaSAya karato nathI, rAgAdi vibhAvathI raMgAto nathI ane niSkaSAya pUrNa vItarAga thAya che, (4) ane kaSAyajanya saMkSobha naSTa thavAthI enA mana-vacana-kAyAnA yoga paNa AtmasthiratAne anukULapaNe varte che ane chevaTe ayoga dazA prApta thAya che. Ama cAra baMdhahetuorUpa karmane AvavAnA Azrava-daravAjA baMdha thavA rUpa saMvara samyagdaSTine thAya che, darzanamoha naSTa thatAM anukrame cAritramoha paNa naSTa thAya che, kAraNake darzanamohane haNavAno acUka upAya bodha che ne cAritramohane haNavAno acUka upAya vItarAgatA che bodha ane A banneno vItarAgatAno samyagdaSTa Azraya kare che, eTale Ama A vItarAga jJAnIne karmabaMdhanI zaMkA karanArA ukta mithyAtvAdi cAra baMdhahetuono sarvathA abhAva hoya che, eTale rakhene kAMI baMdha thaI jaze evI zaMkAno sarvathA asaMbhava hoI A samyagdaSTine zaMkAkRta baMdha che ja nahi, paNa nirjarA ja che. karma anaMta prakAranA, temAM mukhya ATha; temAM mukhya mohanIya, haNAya te kahuM pATha. karma mohanIya bheda be, darzana1 cAritrara nAma; haNe bodha1 vItarAgatA, acUka upAya Ama.'' - (samyagdaSTi jJAnI = zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-102, 103 363 =
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo du Na karedi kaMkhaM kammaphalesu taha savvadhammesu / so NikaMkho cedA sammadiTThI muNeyabo // 230 // karma phalomAM sarva dharmamAM re, kAMsA na je karanAra re; samyagRSTi te jANavo re, niHkAMkSa cetacitAra. re zAni. 230 artha - je nizcaya karIne karma phalomAM tathA sarva dharmomAM kAMkSA nathI karato, te niSpakSa cetayitA samyagudRSTi jANavo. 230 mAtmadhyAti TI. ---- yastu na karoti kAMkSAM karmaphaleSu tathA sarvadharmeSu / sa niSkAMkSa zvetayitA samyagdRSTi tivyaH // 230 // yato hi samyagdRSTiH TaMkotkIrNaikajJAyakabhAvamayatvena sarveSvapi karmaphaleSu sarveSu vastudharmeSu ca kAMkSAbhAvAniSkAMkSastato'sya kAMkSAkRto nAsti baMdhaH kiMtu nirava ||230|| AtmakhyAti TIkA kAraNake - nizcaya karIne samyagudRSTi saMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne sarve ya karmaphalomAM ane sarve vastudharmomAM kAMkSA abhAvane lIdhe niSkAMkSa che, tethI ene kAMkSAkRta baMdha che nahi, kiMtu nirjarA ja che. 230 amRta jyoti mahAbhASya "he jIva ! kyA Icchata have? hai IcchA duHkhamUla; jaba IcchAkA nAza taba, miTe anAdi bhUla." - zrImad rAjacaMdrajI atre samyagudRSTinA bIjA "niSkAMkSatA' aMganuM vyAkhyAna karyuM che, kAraNake nizcaye karIne jene vastu tattvane samyapaNe dekhatI samyagRSTi che evo "samyagRSTi', "TaMkotkIrNa - TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara sadAsthAyI, "eka' - advitIya - advaita zAkabhAva zAyaka bhAva ne jJAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA jJAyakabhAvathI niSpanna jJAyaka bhAvamayapaNAe karIne - "raMDhosTIva jJAmAvayatvena', sarve karmaphalomAM ane sarve vastudharmomAM "kAMkSA' - abhilASAnA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe niSkAMkSa' che - kAMkSAthI nirgata kAMkSArahita che, tethI e samyagudRSTine kAMkSAkRta baMdha che nahi - "DhAMkSAoto nAsti vaMdha:', kAMkSAthI - abhilASAthI karAyelo - upajAvAyelo baMdha che nahi, paraMtu karmanA bhogavIne nirjarI javA rUpa - AtmapradezathI kharI no 3 - vastu - je nizcaya karIne mawtu tada savvadhatu - zarmateSa tathA sarvaghapu - karmakalomAM tathA sarva dharmomAM phreMvuM reDhi - DhAMkSA na roti - kAMkSA - IcchA - spRhA nathI karato, so Aivo retA sa niSNAMkSazcayitA - te niSpakSa cetayitA - cetanAro - cetana AtmA samAdi muchovallo - sadita: samyagudRSTi jANavo. | ta javA mAtmabhAvanA //rarUpa thato di - kAraNake nizcaya karIne skuTapaNe sadiH - samyagudRSTi raMchochIjJAthavAmAMvamayatvena - TekotkIrNa eka zAyaka bhAvamayaparAe karIne, sarve karmaneSu sarve; vastudharmenu 1 - sarve karmaphalomAM ane sarve vastudharmomAM kAMkSAmAvAn - kAMsAnA - IcchAnA - spRhAnA abhAvane lIdhe. nikAMkSa: - niSkAMkSa che, tato - tethI karIne kahyuM - Ane - samyagudRSTine kSAvRto nAti vaMgha: - kAMkSAkRta baMdha che nahi, riMtu nirava - kiMtu nirjarA ja che. | ti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 230|| 364
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 230 javA rUpa nirjarA ja che - "vitu nirnarava !' samyagudRSTi TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAvamaya hoya che, lAyaka svabhAvamAM ja - svabhAva dharmamAM ja varte che. A svabhAva paNa bhAvavadhi ja yukta che, eTale ke jeTalI sva bhAvanI avadhi - maryAdA che, teTalI avadhi - maryAdA paryata ja svabhAva ghaTe che - nahi ke anya prakAre. zuddha cetana bhAvamAM hovuM - vartavuM e AtmAnI svabhAva - maryAdA che, e ja eno "maryAdA dharma - marajAda che. eTale zuddha cetana bhAvamAM varte to ja "svabhAvamAM Avyo kahevAya, nahi to nahi. kAraNake svabhAva maryAdAmAM arthAt zuddha cetana bhAvamAM na vartatAM parabhAva - vibhAvamAM varte, to te svabhAvamAM varco na kahevAya, ne vasyo jo kahIe to atiprasaMga doSa Ave, te svabhAva - maryAdAmAM na hovuM - na vartavuM te svabhAva nathI, paNa vibhAva che, parabhAva che. paNa samyagudRSTi jJAnI to TUMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne sadA svabhAva - dharmanI maryAdAmAM ja varte che ane "nija sattA nija bhAvathI" che ema jANatA te parabhAvarUpa karmaphalanI ke vastudharmanI kakSA - IcchA - vAMcchA karatA nathI. kAraNake te bhAve che ke - vahulahAvo ghaNo - "vastuno svabhAva te dharma', Atmavastuno dharma te mhAro svadharma - svabhAva dharma che, huM paradharmanI - paravastunA dharmanI - parabhAvanI kAMkSA zAne karUM? to mArA zuddha svabhAva dharmane ja anusaruM ane hArA TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAvamAM ja hatuM. kAraNake je je prakAre AtmA svabhAvamAM - AtmabhAvamAM Ave te ja dharmanuM vAstavika svarUpa che. upazama, kSayopazama ke kSAyika bhAvarUpe je nija guNanuM pragaTapaNe chevaTe pUrNa avasthA nIpajAve che, te svabhAva rUpa AtmadharmanA sAdhana che, mATe te paNa sAdhanarUpa dharma che. samakita guNathI mAMDIne zailezI avasthA sudhI je AtmAne anugata - anusaratA bhAva che, te AtmadharmarUpa sAdhyane avalaMbatA hoI, saMvara - nirjarAnA hetu thaI paDI upAdAnakAraNane pragaTa kare che, mATe te badhAya dharmanA prakAra che; ane pachI sarva pradeze karmano abhAva thaI, pUrNAnaMdasvarUpa je AtmaguNanI saMpUrNatA thavI, sahajAtmasvarUpanI pUrNa pragaTatA thavI, te anupama evo siddha svabhAvarUpa dharma che. Ama sAdhya evA vastu dharmanuM sAdhana ke siddhi te ja kharo bhAvadharma che. bAkI nAmadharma, sthApanA dharma, dravyadharma, kSetradharma, kAladharma vagere je dharmanA prakAra che, te to jo bhAvadharmanA heturUpa thatA hoya to bhalA che - rUDA che, nahi to bhAva vinA e badhAya "Ala' che, mithyA che, vyartha che. AvA zuddha vastudharmane - Atmadharmane athavA te zuddha dharma jene pragaTyo che evA dharmamUrti prabhune je jANI, saddIne ArAdhe che, te pachI karma bAMdhato nathI ne tene vastusvabhAvarUpa dharma pragaTe che. ItyAdi prakAre bhAvanA bhAvato samyagudRSTi parabhAvarUpa sarveya karmaphalomAM ane sarveya vastudharmomAM kAMkSAnA abhAvane lIdhe niSkAMkSA hoya che, tethI ene kAMkSA kRta baMdha che nahi, paNa - nirA ja che. je je prakAre AtmA AtmabhAva pAme che te prakAra dharmanA che. I." - zrImad rAjacaMdrajI "svAmI svayaMprabhane jAuM bhAmaNe, harakhe vAra hajAra; vastudharma nipajyo, bhAvakRpA kiratAra.. svAmI svayaMprabhane bhAmo." - zrI devacaMdrajI simyagudRSTiI jJAnI , 365
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti jo Na karedi juguppaM cedA sabvesimeva dhammANaM / so khalu Nividigiccho sammAdiTThI muNeyavo // 231 // jugupsA sarveya dharmanI re, na kare je cetayitAra; samyagRSTi te jANavo re, nirvicikitsAdhAra. re zAni. 231 artha - je cetayitA sarveya dharmonI jugupsA nathI karato, te nizcaya karIne "nirvitigiccha' - nirvicikitsaka samyagRSTi jANavo. 231 gAtmadhyAti TI -- yo na karoti jugupsAM cetayitA sarveSAmeva dharmANAM / / sa khalu nirvicikitsaH samyagdRSTi jJAtavyaH // 231 // yato hi samyagdRSTiH TaMkotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena sarveSvapi vastudharmeSu jugupsAbhAvAnirvicikitsaH, tato'sya vicikitsAkRto nAsti baMdhaH kiMtu nirjaraiva / / 231 // AtmakhyAti TIkArtha kAraNake nizcaya karIne samyagudRSTi aMkotkIrNa eka jJAyaka bhAvamayapaNAe karIne sarveya vastudharmomAM jugupsAnA abhAvane lIdhe nirvicikitsa che, tethI ene vicikitsA kRta baMdha che nahi, kiMtu nirjarA ja che. 231 amRta jyoti mahAbhASya viSama bhAvanA nimitto baLavAnapaNe prApta thayA chatAM je jJAnI puruSa aviSama upayoge varyA che, varte che ane bhaviSya kALe varte te sarvane vAraMvAra namaskAra." - zrImad rAjacaMdra, aM. 677 atre samyagRSTinA trIjA aMga "nirvicikitsA'nuM sugama uttama saralatama vyAkhyAna karyuM che - kAraNake nizcaya karIne jene vastutattvane samyagupaNe dekhatI samyagudRSTi che evo "samyagudRSTi' kaMkotkIrNa - TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara sadAsthAyi, "eka - advitIya - advaita jJAyaka bhAva jJAyaka bhAva ne zAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA lAyaka bhAvathI niSpanna zAyaka bhAvamayapaNAe karIne - "raMcholhI jJAnAvamayatvena', sarveya vastudharmomAM jugupsAnA' - sUganA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe nirvicikitsa' che, vicikitsA nirgata che evo vicikitsA rahita che, tethI tene vicikitsA kRta baMdha che nahi - " viviThThato nAsti vaMdha:' - vicikitsAthI karAyelo - upajAvAyelo baMdha che nahi, paraMtu karmanA bhogavIne nirjarI javA rUpa - AtmapradezathI kharI javA rUpa nirjarA ja che - "ti niriva | AtmabhAvanA - no cetA : retayitA - je cetayitA - cetanAro - cetaka AtmA sasimeva ghamai - sarvekAmeva ghaNAM - sarve ja dharmonI nupurva pa ri - gusAM na roti - jugupsA nathI karato, to hatu britiLio - sa hag nirvisivi7: - te kharekhara ! nizcaya karIne nirvicikitsa sAdi muLayaLo - saMvRSTi jJataLa: - samyagRdRSTi jANavo. // ti mAyA lAbhamAvanA rarU9ll thato di - kAraNake kharekhara ! nizcaya karIne sIHi - samyagudRSTi aMkoThIUMjJAvAvamayatvena - TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne sarvedhvaja vastuthay - sarveya vastudharmomAM guDAsamavAta - jugupsAnA - sUcanA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe, nirvisivilsa:- nirvicikitsa che, tato . tethI : Ane - samyagRSTine viiiA to nAsti vaMdha: - vicikitsA kRta - vicikitsAthI karAyelo baMdha che nahi, kiMtu nirava - kiMtu nirjarA ja che. || rati "AtmakathAti' nAmAvanA //ra3 ll 366
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 231 TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne je zuddhopayogadazA saMpanna sadA zuddhAtmAnubhUti kare che evA samyagdaSTi samyagdarzanI puruSano bodha atyaMta sUkSma hoya che. dravyAnuyoga ne tenA marma rUpa rahasyane samyagdaSTi puruSa tattvathI samyapaNe jANe che, tenI zruta-anubhavanI dazA pratisamaya vadhatI jAya che ne tene zuddha sahajAtmasvarUpano avabhAsa thAya che. sva-para bhAvano parama viveka karavA rUpa sUkSma bodha ene adhika baLavattara hoya che - atyaMta sthira hoya che, huM dehAdithI bhinna evo zuddha caitanya svarUpI AtmA chuM, evuM pragaTa bhedAna atyaMta dRDha bhAvanAvALuM hoya che. evI dRDha AtmabhAvanAne lIdhe caitanyathI rikta-khAlI evuM badhuM ya ekadama choDI daI, atyaMta sphuTa evA cit zaktimAtra AtmAne avagAhIne te vizvanI upara taratA rahI, A anaMta evA sAkSAt paramAtma svarUpa AtmAne AtmAmAM anubhave che.' Avo sUkSma bodha hovAthI samyagdaSTine kyAranIye mithyAtva janma bhrAMti TaLI che ane parama zAMti maLI che, kAraNake anAtma evI paravastumAM Atmabuddhi e ja mukhya bhrAMti che, e ja mithyAtva athavA avidyA che, AtmAmAM ja Atmabuddhi e ja samyaktva athavA vidyA che, e ja vizrAMti che, e ja ArAma che, e ja virAma che, e ja virati che ane e ja zAMti che. 52vastumAM AtmasrAMti e ja jIvano moTAmAM moTo roga che ane te AtmasrAMtithI ja cittabhrAMti ane bhavabhrAMti rUpa anaMta duHkha upaje che. samyagdaSTi jJAnI puruSane to A AtmabhAMti rUpa mahAroga sarvathA dUra thayo che, eTale te sva svarUpamAM vizrAMta thaI, svarUpaikaniSTha banI parama AtmazAMti anubhave che. Ama parabhAvamAM AtmabuddhirUpa mUlagata bhrAMti TaLI hovAthI ane AtmAmAM ja AtmabuddhirUpa svarUpa vizrAMtimaya parama zAMti maLI hovAthI, A jJAnI samyagdaSTi satpuruSa parabhAvamAMthI AtmAne pAcho kheMcI le che pratyAdhRta kare che. eTale te parapariNatimAM ramatA nathI, paravastumAM AtmAne muMjhavavA detA nathI moha mUrchita thavA detA nathI, paNa nija AtmapariNatimAM ja rame che. te paulika viSaya bhogathI niraMtara dUra dUra bhAge che ane kAcabAnI jema viSayomAMthI IMdriyono pratyAhAra kare che pAchI kheMcI le che. eTale emanI Azrava bhAvanI cAla saheje anAyAse chUTI jAya che ane ugra saMvara dazA pragaTe che. jethI teono AtmA pote ja sAkSAt saMvara rUpa thAya che, svarUpagupta bane che. AvA svarUpagupta svadharma susthita samyagdaSTine anya vastudharmo pratye jugupsA sUga nathI hotI, jevo jevo jeno jeno je je vastudharma che tevA tevA tenA tenA te te vastudharmamAM pratyeka vastu varte che, ema jANato te koI paNa vastudharma pratye jugupsA - sUga dharato nathI. ata eva AvA saMvRta svarUpa gupta samyagdaSTine jugupsA kRta baMdha che nahi, paNa nirjarA ja che. ''tyAgIne savi parapariNati rIjha jo, jAgI che nija aMtara Atama ISTatA re lo. saheje chUTI Azrava bhAvanI cAla jo, jAlIma e pragaTI che saMvara ziSTatA re lo. jagata divAkara zraI namIzvara svAma jo.'' - zrI devacaMdrajI - - - (samyagdaSTi jJAnI 367 -
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo havai asammUDho cedA saddiTThi savvabhAvesu / so khalu amUDhadiTThI sammAdiTThI muNeyavyo // 232 // asaMmUDha sarva bhAvamAM re, cetA je saddaSTi dhAra; samyagdaSTi te jANavo re, amUDhadRSTi niradhAra. 2 jJAni, 232 artha je cetiyatA saddaSTi sarva bhAvomAM asaMmUDha hoya che, te nizcaye karIne amUDhadRSTi samyagdaSTi jANavo. 232 AtmakhyAti TIkA yo bhavati asaMmUDhaH cetayitA saddRSTiH sarvabhAveSu / sa khalu amUDhadRSTi samyagdRSTi rjJAtavyaH // 232 // yato hi samyagdRSTiH TaMkotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena tato'sya mUDhadRSTikRto nAsti baMdha kiMtu nirjaraiva // 232 // AtmakhyAti TIkArtha kAraNake - nizcaye karIne samyagdaSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne sarveya bhAvomAM moha abhAvane lIdhe amUDha dRSTi che, tethI ene mUDha dRSTikRta baMdha che nahi, kiMtu nirjarA ja che. 232 'amRta jyoti' mahAbhASya mohabhAva kSaya hoya jyAM, athavA hoya prazAMta; te kahiye jJAnIdazA, bAkI bIjI bhrAMta.'' - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra - atre samyagdaSTinA caturtha 'amuDha dRSTitva' aMganuM tattva sarvasva samarpaka sUtrAtmaka prakRSTa vacanarUpa - pravacanarUpa vyAkhyAna karyuM che kAraNake nizcaye karIne jene vastutattvane samyapaNe dekhatI samyagdaSTi che, evo 'samyagdaSTi', 'TaMkotkIrNa' TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara * advitIya sadAsthAyi, 'eka' advaita zAyaka bhAva jJAyaka bhAva ne zAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA zAyaka bhAvathI niSpanna 'jJAyaka bhAvamayapaNAe karIne' 'TaMkotkIrNeka jJAyabhAvamayatvena', sarveya bhAvomAM moha abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe 'amUDha dRSTi' mUDha dRSTi jenI nathI evo che, tethI ene 'mUDhadRSTikRta' - mUDha dRSTithI karAyelo - upajAvAyelo baMdha che nahi 'gasya mUvRSTito nAsti vaMdhaH', paraMtu karmanA bhogavIne nirjarI javA rUpa - AtmapradezathI kharI javA rUpa nirjarA ja che - tui nirava / ' = - - - - sarveSvapi bhAveSu mohAbhAvAdamUDhadRSTiH samyagdaSTine TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne amUDhadRSTipaNuM ja hoya che, parabhAvamAM AtmasrAMtirUpa mohamUDhapaNuM hotuM ja nathI, kAraNake tenI tattva mImAMsA ati mAMsala ati puSTa hoya che. jemake jJAnI samyagdaSTi puruSa dravya, guNa, paryAya, tenA bhaMga, naya, AtmabhAvanA jo cedA saddiTThi - ya: caitayitA savRSTi - je cetiyatA - cetanAro saddaSTi - samyagdaSTi samAvettu asamUho var - sarvamAvelu asaMmUDho mati - sarva bhAvomAM asaMmUDha hoya che, sau vastu amUviTTI - sa vastu amUvRSTi- te kharekhara ! nizcaye karIne amUDha dRSTi sammAvitjhI muLayo sabhyadRSTijJativya: - samyagdaSTi jANavo. // ti gAthA AtmabhAvanA // 23 // 368 - -
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 232 pramANa, sat svarUpa, utpAda-vyaya-dhrauvya rUpa tripadI, samabhaMgI, AtmA, karma, yoga Adi dravyAnuyogAMtargata sUkSma viSayonI talasparzinI avagAhanA kare che, sva dravya-kSetra-kAla-bhAvathI AtmAnuM astipaNuM che para dravyakSetra-kAla-bhAvathI nAstipaNuM che, evuM uDe parama gaMbhIra tattvaciMtana che ane A dravyAnuyoganA parama rahasyabhUta - kaLaza rUpa parama AtmatattvanuM - bhagavAna samayasAranuM arthAtu zuddha AtmAnA sahaja svarUpanuM parizIlana karI, tene AtmasvabhAvabhUta karI mUke che, eTale zuddhopayogadazAsaMpanna amUDhadaSTi jJAnI samyagRSTine zuddhAtmAnubhUtirUpa samyagadarzana guNa sadA pragaTa varte che. paNa mUDhadaSTi ajJAnI mithyASTine A AtmAno samyagudarzana guNa anAdithI darzanamohanA udayathI, kaDavI taMbUDImAM nAMkhelA dUdhanI jema, mithyAdarzana rUpa banI gayo che. mithyAdeSTino AtmA potAnA zuddha cetana svarUpane bhUlI jaDa evI dehAdi paravastumAM tridoSa sannipAta': AtmabrAMti pAmyo, e ja eno anAdi viparyAsa rUpa darzanamoha che. Apa samyaguSTino 'triguNa Apa bhala gayA ' e ja jIvanI "sarva bhUlanI bIjabhUta bhUla che. A sannipAta' darzanamohathI ja jIva cAritramoha pAme che, paravastumAM muMjhAvA rUpa moha - darzanamoha upajyo, darzana mithyA thayuM, eTale sarva zAna ajJAna rUpa bane che ane sarva cAritra paNa kucAritra thaI paDe che. AtmasvarUpanA ajJAnathI jIva parabhAvamAM muMjhAya che, mUcchita thAya che, A ja mUDha dRSTipaNA rUpa moha che ane tene lIdhe paravastumAM AtmabuddhinA kAraNe A jIva rAga-dveSa kare che, eTale e parabhAva pratye gamana kare che, parapariNatine bhaje che. Ama moha-rAga-dveSa e tridoSa ja jIvano moTAmAM moTo roga che. jema tridoSa sannipAtano rogI potAnuM bhAna bhUlI jAya che, bebhAnapaNe phAve tema bake che, potAnuM te pArakuM ne pArake te potAnuM evuM yuddhAtadvA asamaMjasa bole che, TUMkAmAM jANe badalAI gayo hoya ema potAnA mULa asala svabhAvathI viparItapaNe - vibhAvapaNe varte che ane potAnA mULa asala svabhAvathI nipAtane pAmI potAnA "sannipAtI' nAmane yathArtha kare che. tema rAga-dveSa-moha rUpa tridoSa sannipAta je jIvane lAgu paDyo hoya che, te jIva potAnA AtmasvarUpanuM bhAna bhUlI jAya che, pArakuM te potAnuM ne potAnuM te pArakuM evuM bebhAnapaNe phAve tema pralape che - lave che, potAnA mULa asala sahaja svabhAvathI viparIta paNae - vibhAvapaNe varte che. Ama tridoSa sannipAtathI jIvano nija svarUpathI nipAta - adha:pAta thAya che, eTale tenA AtmapariNamanamAM bhaMga paDI, te parabhAva pratye gamana, pariNamana ne ramaNa kare che. A ja jIvano mUDhadRSTipaNA rUpa - mithyAtva rUpa mukhya mahAroga che. Ama mithyAtva - mahArogI mithyAdeSTi bhale "tridoSa sannipAtI" ho, paNa samyakta - Arogya saMpanna samyagRSTi to 'triguNa sannipAtI' ja hoya che, arthAt samya darzana - samyagu jJAna - samyaka cAritra e triguNa rUpa sat svarUpamAM "nipAtI" - nitAMtapaNe paDanArA - jhaMpalAvanArA che, te triguNAtmaka sat svarUpamAMthI kadI paNa bahAra na nIkaLe ema mUrzitapaNe tyAMja "satu mUrSita' (samUrzita) rahenArA - te triguNAtmaka sat svarUpamAM ja nitAMta sthiti karanArA che. eTale AvA mohamayI mAyA madhye paNa amoha svarUpa amUDhadeSTi samyagRSTine sarva bhAvomAM mohanA abhAvane lIdhe mUDhadaSTikRta baMdha che nahi, paNa nirjarA ja che. simyagRdRSTi jJAnI , zAne ? thato di - kAraNake nizcaya karIne phuTapaNe sadi : - samyaguSTi holhIIjajJAvamAvamayatvena - TekotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne sarvezvara bApu modAmAvAn - sarveya bhAvomAM moha abhAvane lIdhe mUtruTi - amUDhadRSTi che, to tenA mA - Ane - samyagudRSTine mUDhazrito nAsti vaMdha: - mUDhadRSTi kRta baMdha che nahi, kiMtu nirava - kiMtu nirjarA ja che. | ti "Atmati' mAtmamAvanA 2325 369
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha je siddhabhakti yukta sarva dharmono nizcaya karIne upagrahanaka che, te upagrahanakArI samyagdaSTi jANavo. 233 - samayasAra : AtmakhyAti jo siddhabhattijutto uvagUhaNago du savvadhammANaM / so uvagUhaNakArI sammAdiTThI muNeyavvI // 233 // siddha bhakti yukta sarva dharmano re, je upagrahana kAra; samyagdaSTi te jANavo re, upagrahana karanAra. re zAnI. 233 yato hi samyagdRSTiH TaMkotkIrNaikajJAyakabhAvamayatvena samastAtmazaktInAmupabRMhaNAdupabRMhakaH tato'sya jIvasya zaktirdaubalyakRto nAsti baMdhaH kiMtu nirjaraiva || 233 // AtmakhyAti TIkArtha - AtmakhyAti TIkA yaH siddhabhaktiyuktaH upagUhanakastu sarvadharmANAM / sa upagUhanakArI samyagdRSTi rjJAtavyaH // 233 // kAraNake nizcaye karIne samyagdaSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne samasta AtmazaktionA upabRhaNane lIdhe upabRhaka che, tethI - A jIvane zakti daurbalyakRta baMdha che nahi, kiMtu nirjarA ja che. 233 'amRta jyoti' mahAbhASya 'kaivala nija svabhAvano, anubhava lakSa pratIta; vRtti vahe nija bhAvamAM, paramArthe samakita.'' "vardhamAna samakita thaI, TALe mithyAbhAsa; udaya thAya cAritrano, vItarAga pada vAsa.'' - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra '"samyakdaSTi jIva ANArAgI ho jinarAjanA'' - zrI devacaMdrajI - atre samyagdaSTinA pAMcamA 'upagRhana" aMganuM hRdayaMgama vyAkhyAna karyuM che kAraNake nizcaye TAMkaNAthI karIne jene vastutatvane samyapaNe dekhatI samyagdaSTi che evo 'samyagdaSTi' 'TaMkotkIrNa' zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara sadAsthAyI, 'eka' - advitIya - advaita zAyaka bhAva jJAyaka bhAva ne zAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA zAyaka bhAvathI niSpanna 'zAyaka bhAvamayapaNAe karIne' 'TojI jijJAyAbhAvamayatvena', samasta AtmazaktionA 'upabRhaNa' parivardhana thakI upabhraMka hoya, tethI Ane - A samyagdaSTi jIvane 'zakti daurbalya kRta' zaktinA durbalapaNAthI karAyelo upajAvAyelo baMdha che nahi - 'asya zaktinIrvatsato nAstivaMdhaH', paraMtu karmanA bhogavIne nirjarI javA rUpa - AtmapradezathI kharI javA rUpa nirjarA ja che - tui nirava / ' - - - AtmabhAvanA jo siddhabhattijutto yaH siddhabhaktiyuktaH je siddha bhaktiyukta sabaMdhamALa3vamUhaLATu sarva dharmANAM 35mUhanatu - sarva dharmono nizcaye karIne upagrahanaka che, sau vamULajArI - sa 35mUhanArI - te upagrahanakArI, sammAliTI muLayo - saMkhyAvRSTi jJantavya - samyagdaSTi jANavo. / / ti mAthA bhamAvanA // 23 // yo phri - kAraNake nizcaya karIne savRSTi:- samyagdaSTi jovaijJAyamAvamayatvena - TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapannAe karIne samastAbhagavattInAmupaiLAt - samasta AtmazaktionA upabRhaNane lIdhe 3papRSTha: upabhraMka che, to - tethI gasyanIvasya - A samyagdaSTi jIvane zaktiIva~to nAstikaMdha - zakti daurbalya kRta baMdha che nahi, tui nirava - kiMtu nirjarA ja che. / / kRti 'AtmadhvAti' gAbhamAvanA // 23 // 370 = .
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 233 samyagudRSTi saMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne dharmamaya dharmamUrti hoya che. kAraNake dharma eTale vastuno svabhAva "vadhunahAvo ghamo " vastuno svabhAva te dharma, Atma vastuno svabhAva te Atmadharma, jJAna-darzana-cAritra athavA TaMkotkIrNa eka zuddha zAyaka bhAva e AtmAno svabhAva che, mATe temAM varNavuM te ja vAstavika kharekharo dharma che. athavA zrI pravacanasAra'mAM kahyuM che tema - "cAritra e ja dharma che, je dharma che te sAmya che ane je sAmya che te moha-lobha vinAno AtmAno pariNAma che' ane A gAthAnI vyAkhyA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe kahyuM che tema "svarUpamAM caraNa te cAritra che, arthAt svasamaya pravRtti te cAritra che, te ja vastusvabhAvapaNAthI dharma che, arthAt zuddha caitanya prakAzana te dharma che ane te ja yathAvasthita AtmaguNapaNAthI sAmya che ane sAmya to darzanamohanIya ne cAritramohanIyanA udayathI upajatA samasta moha-kSobhanA abhAvathI atyaMta nirvikAra evo jIvano pariNAma che." arthAtu cAritra, dharma ne sAmya e traNe ekAryavAcaka che. Ama AtmAnuM jJAna, AtmAnuM darzana ne AtmAnuM cAritra - e ratnatrayIrUpa zuddha AtmadharmamAM jema vRddhi thAya - "upavRMhaNa" - poSaNa thAya tema vartavAno samyagudaSTi jIva satata upayoga rAkhe che, jebha bane tema AtmadharmanI puSTi rUpa "poSaha'thI AtmA zuddha upayogamAM sthiti kare tema karavA mathe che. dharmanuM vAstavika svarUpa e ja che. bAkI vyavahAra dharmanA prakAro paNa je uparokta nizcayarUpa bhAvadharmanA sAdhaka thatA hoya to ja bhalA che, rUDA che - bhAva vinA to te badhAya phogaTa che. sakala jagat "dharama dharama" karatuM phare che, paNa te dharmano marma jANatuM nathI. te to koI viralA ja jANe che. dharmano marma to upara kahyo te - Atma svabhAvamAM vartavuM te che. je dehAdhyAsa chUTe, dehamAMthI Atmabuddhi jAya ne AtmAmAM ja Atmabuddhi thAya, to tuM karmano kartA nathI ane bhoktA paNa nathI - e ja dharmano marma che. dharama dharama karato sahu jaga phire, dharma na jANe ho marma... jinesara ! dharma jinesara caraNa rahyA pachI, koI na bAMdhe to karma... jinesara !' - zrI AnaMdaghanajI chUTe dehAdhyAsa to, tuM kartA nahi karma; tuM bhoktAnahitehano, ejadharmano marma."-zrImad rAjacaMdrajIpraNItazrIAtmasiddhizAstra, sUtra 115 Ama AtmAnuM sva svabhAvamAM vartavuM te dharma che ane vibhAvamAM vartavuM te adharma che. je vibhAva che te naimittika che - nimittathI utpanna thAya che ane te nimitta viSaya saMgAdika che, A azuddha nimittathI AtmA saMsAramAM saMsare che - rajhaLe che ane parabhAvano kartA thAya che, paNa jyAre A zuddha buddha caitanyaghana AtmA zuddha nimittamAM rame che, tyAre te nija bhAvano kartA thAya che. AvuM | sArabhuta paramArtha svarUpa jANI samyagadaSTi puruSa vibhAvarUpa adharmanA nimittono tyAga kare che ane svabhAvarUpa dharmanA sAdhaka kAraNono - sat sAdhanone Azraya kare che, arthAt samyagu jJAna - darzana - cAritranI vRddhinA upAyonuM avalaMbana le che, Atma svarUpanA bAdhaka kAraNone tyaje che ne sAdhaka kAraNone bhaje che ane temAM paNa jene evo zuddha svabhAva rUpa vastudharma pragaTyo che, evA paramAtmA prabhunI daDha Azraya bhakti parama avalaMbanabhUta - AdhArabhUta gaNIne te parama preme bhaje che ane te prabhune bhajatAM te, "he prabhu ! he sahajAtmasvarUpa svAmI ! Apane jevo zuddha dharma saMpUrNapaNe pragaTyo che, tevo zuddha dharma ane pragaTo !' ema niraMtara ajaMpA jApa jape che, te prabhune avalaMbatAM parabhAva parihare che ane AtmadharmamAM ramaNatA anubhavatAM teno AtmabhAva ora pragaTe che. "zrI sImaMdhara jinavara svAmI, vinataDI avadhAro; zuddha dharma je pragaTyo tumaco, pragaTo teha amAro re svAmI ! vinaviye mana raMge. pAriNAmika je dharma tamAro, tevo amaco dharma; zraddhA bhAsana ramaNa viyoge, vaLagyo vibhAva adharma re svAmI ! juoH pravacanasAra' gAthA ane TIkA zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta 371
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti je vibhAva teha naimittika, saMtati bhAva anAdi; para nimitta viSaya saMgAdika, hoya saMyoge sAdi. re svAmI ! azuddha nimitte e saMsaratA, attA kattA parano; zuddha nimitta rame jaba ciddana, kartA bhoktA gharano re svAmI ! zuddha deva avalaMbana bhajatAM, parahariye parabhAva, Atama dharma ramaNa anubhavatAM, pragaTe Atama bhAva re svAmI !'' - zrI devacaMdrajI ane A AtmabhAva pragaTa thatAM samyagdaSTine hitodaya hoya che, sarva prakAranA AtmakalyANanI saMprApti hoya che. udaya eTale caDhatI kaLA. jema sUryano udaya thaI te uttarottara vadhatI jatI tejasvItAne pAmI madhyAhne pUrNapaNe pratape che, tema atre paNa AtmahitarUpa sUryano udaya thaI, uttarottara caDhatI AtmadazAne pAmI, pUrNa AtmasvarUpa madhyAhnane pAme che. athavA jema bIjano caMdra uttarottara caDhatI kaLAne pAmI, pUrNimAe pUrNa svarUpane pAme che, tema atre paNa AtmahitarUpa caMdra uttarottara caDhatI kaLAne pAme che. athavA sahasradala kamala kalikA jema uttarottara vikAsane pAmI, pUrNapaNe khIlI uThe che, tema atre hitodaya rUpa sahasradala kamala sAnubaMdha vikAsane pAmI pUrNa svarUpe khIlI nIkaLe che. kAraNake sat sAdhananA sevana thakI samyagdaSTinuM Atmabala ora ne ora vadhe che, Atmazaktino udreka-prabalapaNuM thatuM jAya che, AtmasaMyamanA yoge atyaMta zakti saMcaya thAya che, mana-vacana-kAyAnA pramatta yogathI AtmAnI veDaphAI jatI cAre kora veraNa cheraNa thatI zaktine aTakAvI, samyagdaSTi jema bane tema AtmasvarUpamAM AtmAnuM saMyamana karI, AtmAne saMyamI rAkhI rokI rAkhI, AtmavIryanI atyaMta jamAvaTa (mobilisation) kare che ane Ama AtmasAmarthyayogathI yogamArge prayANa karato te tIkSNa AtmopayogavaMta rahI, samaye samaye anaMtA saMyama vardhamAna karato jaI, zakti udrekathI samasta AtmazaktionuM (AtmaguNanuM) upabRhaNa - paripoSaNa karato AgaLa vadhe che. eTale AvA upabRhaka samyagdaSTine zakti daurbalya kRta baMdha che nahi, paNa nirjarA ja che. - samyagdaSTi jJAnI 372 -
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 234 ummaMgaM gacchaMtaM sagaMpi magge Thavedi jo cedA / so ThidikaraNAjutto sammAdiTThI muNeyavo // 234 // unmArge jatAM svakane mArgamAM re, sthApe je cetayitAra; samyagudRSTi te jANavo re, sthitikaraNayuta sAra. re jJAnI. 234 artha - unmArge jatAM svakane paNa je cetayitA mArge sthApe che, te sthitikaraNayukta samyagRSTi jANavo. 234 AtmakhyAti TIkA unmArga gacchaMtaM svakamapi mArge sthApayati yaH ceyitA / sa sthitikaraNayuktaH samyagdRSTi tivyaH // 234 // yato hi samyagdRSTiH TaMkotkIrNaikajJAyakabhAvamayatvena mArgAtpracyutasyAtmano mArge eva sthitikaraNAt sthitikArI tato'sya mArgacyavanakRto nAsti baMdhaH kiM tu nijairava // 234 / / / AtmakhyAti TIkArya kAraNake nizcaya karIne samyagudRSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne mArgathI pravyuta AtmAnA mArgamAM ja sthitikaraNane lIdhe sthitikArI che, tethI Ane mArgacyavana kRta baMdha che nahi, kiMtu nirjarA ja che. 234 amRta jyoti mahAbhASya mAraga sAcA mila gayA, chUTa gaye saMdeha;, hotA so to jala gayA, bhinna kiyA nija deha." - zrImad rAjacaMdrajI, hAthanoMdha atre samyagudRSTinA chaThThA sthitikaraNa aMganuM apUrva vyAkhyAna karyuM che ... kAraNake nizcaye karIne jene vastutattvane samyagupaNe dekhatI samyagudRSTi che evo "saguSTi' "kaMkotkIrNa - TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara sadA sthAyI, "eka' - advitIya - advaita zAyaka bhAva lAyaka bhAva ne zAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA zAyaka bhAvathI niSpanna "zAyaka bhAvamayapaNAe karIne' - DholhIEjJAmAvayatvena' - mArgathI prayyata AtmAnA mArgamAM ja sthitikaraNane lIdhe - sthiti karavApaNAne lIdhe sthitikArI che, tethI ene - A samyagRSTine "mArga cyavanakRta' - mArgathI avanathI - bhraSTapaNAthI karAyelo - upajAvAyelo baMdha che nahi - " AtmabhAvanA 3mAM jhaMd wife - 3nA jhaMtaM vamafe - unmArge jatAM svane paNa no vekA - : retayitA - je cetayitA mane ri - mA thApati - mArge sthApe che, to iiraharaNanutto - sa sthitirayuvata: - te sthitikaraNa yukta samAvi mukheyavo - sathavRSTi jJatavya: - samyagurdaSTi jANavo. || ti mAyA gAbhAvanA //ra34nI thato di * kAraNake nizcaya karIne sathavruTi: - samyagudRSTi drohIEvajJAyAvamayatvena - TaMkotkIrNa eka lAyaka bhAvamayapaNAe karIne mAta prabhutasyAtmano - mArgathI prayyata AtmAnA mArgo parva tivAran - mArgamAM ja sthitikaraNane lIdhe sthitivArI - sthitikArI che, to - tethI kahyuM - Ane - samyagRSTine nAcavanacchato nAti vaMdha:- mArgacyavanakRta baMdha che nahi, jiMtu nirava - kiMtu nirjarA ja che. | ti "AtmahAti' AtmabhAvanA // 234|| 33
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mArmavyavanato nAsti vadhaH', paraMtu karmanA bhogavIne nirjarI javA rUpa - AtmapradezathI kharI javA rUpa nirjarA ja che 'triMtu nirava / ' = - samyagdaSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne dharmamaya hoI sadA dharma mArgamAM ja varte che. atre dharma' eTale sanAtana zAzvata evo Atmadharma. jinadharma e enuM paryAya nAma che, kAraNake zuddha sahajAtmasvarUpane prApta thayelA zuddha AtmA tenuM nAma ja 'jina', arthAt vItarAga prabhu che ane evA te jinano arthAt zuddha AtmAno dharma te ja jinadharma che, tenAthI anya te karma che, te karmane je 'kATe' kApe te jinavacana che Ama tattvajJAnIono marma che. A Atmadharma AtmAno svabhAvabhUta hoI sanAtana che, zAzvata che, trikAlAbAdhita che. AvA AtmabhAvamAM sthiti karavI, AtmAne dhArI rAkhavo tenuM nAma dharma che ane te ja vAstavika evo vastudharma che. kAraNake jJAna-darzana-cAritrAdi AtmAnA svabhAvabhUta gujra che, athavA te jemAM aMtarbhAva pAme che evo zuddha eka TaMkotkIrNa zAyaka bhAva e ja AtmAno svabhAva che, temAM vartavuM, temAM sthiti karavI, AtmAne dhArI rAkhavo te Atmavastuno dharma che. 'vatyusahAvo dhammo' vastuno svabhAva te dharma. Atmavastuno svabhAva te Atmadharma. Ama nirmala jJAnadarzanamaya Atma svabhAvamAM vartavuM te ja dharma che. A svabhAvarUpa dharma mArga zama parAyaNa - zamaniSTha evo eka zAMti mArga ja che. zama eTale niSkaSAya AtmapariNati, rAga dveSa rahitapaNuM, samabhAva, zrI kuMdakuMdAcAryajIe vyAkhyA karI che tema 'mokSa-kSobha rahita je AtmAno pariNAma te sama kahevAya che', athavA zama eTale sAmya, arthAt jema che tema yathAvat AtmaguNanI samAna thavuM te sAmya. je sAmya che te dharma che ane 'vastulahAvo dho vastuno svabhAva te dharma che. A dharma che te cAritra che ane svarUpe gharaLa cAritra' svarUpamAM caravuM - Atma svarUpamAM vartavuM te cAritra che. Ama cAritra dharma = sAmya = zama e zabdo samAnArtha vAcaka che. tAtparya ke sAmyamAM arthAt sahaja AtmasvarUpamAM sthiti karavI, svarUpa samajI svarUpamAM zamAvuM e ja zama che, parabhAva vibhAvathI virAma pAmI AtmabhAvamAM vizrAMta thavuM e ja zAMti che ane te ja eka jJAnIono sanAtana zamaniSTha mArga athavA mokSarUpa parama zAMti pAmavAno zAMtimArga" che ane e ja ratnatrayI rUpa samyagdarzana cAritranI abheda ekatA rUpa mokSamArga athavA jinano 'mULa mArga' che (pratItavo), zuddha AtmAne jANavo ane zuddha AtmAne Acaravo evA rUpa mokSamArgamAM : = zAna - zuddha AtmAne dekhavo A zuddha AtmasvabhAva pramatta thavAno prasaMga jinanA 'mULa mArgamAM' samyagdaSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne sthiti kare che, chatAM kvacit pramAdavazAt te mArgathI pracyuta upasthita thAya to te tatkSaNa ja AtmAne te mArgamAM ja sthita karI de che, eTale mArgamAM ja susthita evA samyagdaSTine mArgacyavana dhRta baMdha che nahi, paNa nirjarA ja che. - - - - 374 = - mULa mAraga sAMbhaLo jinano re, karI vRtti akhaMDa sanmukha... mULa mAraga. no'ya pUjAdinI jo kAmanA re, no'ya vhAluM aMtara bhava duHkha... mULa mAraga, che dehAdithI bhinna AtmA re, upayogI sadA avinAza.. mULa mAraga, ema jANe sadguru upadezathI re, kahyuM jJAna tenuM nAma khAsa... mULa mAraga, je zAne karIne jANiyuM re, tenI varte che zuddha pratIta... mULa mAraga, - - mahAgItArtha yogIzvara AnaMdaghanajIe A zAMtimArganuM anupama svarUpa zAMtinAtha bhagavAnanA stavanamAM apUrva bhAvathI saMgIta karyuM che. A stavanano paramArtha samajavA juo 'yo.da.samuccaya' para A vivecake lakheluM svaracita vivecana (pR. 395).
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 234 kahyuM bhagavaMte darzana tehane re, jenuM bIjuM nAma samakti... mULa mAraga. jema AvI pratIti jIvanI re, jANyo sarvethI bhinna asaMga... mULa mAraga. tevo sthira svabhAva je upaje re, nAma cAritra te aNaliMga... mULa mAraga. te traNe abheda pariNAmathI re, jyAre varte te AtmArUpa... mULa mAraga. teha mAraga jinano pAmiyo re, kiMvA pAmyo te nija svarUpa... mULa mAraga." - parama tattvadeza zrImada rAjacaMdrajI simyagadaSTi jJAnI 375
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo kuNadi vacchalattaM tiNhaM sAhUNa mokkhamaggammi / so vacchalabhAvajudo sammAdiTThI muNeyavvo // 235 // mokSa mArge traNa sAdhunuM re, vatsalapaNuM karanAra; samyagRSTi te jANavo re, vatsala bhAvayuta dhAra. re zAnI. 235 artha - je mokSamArgane viSe traNa sAdhuonuM vatsalapaNuM kare che, te vatsala bhAvayuta samyagudRSTi jANavo. 235 AtmakhyAti TIkA yaH karoti vatsalatvaM trayANAM sAdhUnAM mokSamArge / sa vAtsalyabhAvayutaH samyagdRSTi tivyaH // 235 // yato hi samyagdRSTiSTaMkotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena samyagdarzanajJAnacAritrANAM svasmAdabhedabuddhyA samyagdarzanAnmArgavatsalaH tato'sya mArgAnupalaMbhakRto nAsti baMdhaH kiMtu nijaraiva // 235|| AtmakhyAti TIkArya kAraNake - nizcaya karIne samyaguSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne samyaga darzana - zAna - cAritranA svathI abheda buddhithI samyagadarzanane lIdhe mArgavatsala che, tethI ene mArga anupalaMbha kRta baMdha che nahi, kiMtu nirjarA ja che. 235 amRta jyoti mahAbhASya "traNe abhinna svabhAve, pariNamI AtmasvarUpa jyAM thAya; pUrNa paramapada prApti, nizcayathI tyAM ananya sukhadAya." - zrImad rAjacaMdrajI atre samyagudRSTinA sAtamA aMga vAtsalyanuM tattva talasparzI abhuta paramArtha gaMbhIra anupama sUtrAtmaka pravacana rUpa vyAkhyAna karyuM che - kAraNake nizcaye karIne jene vastutattvane samyakapaNe dekhatI samyagudRSTi che evo "samyagudRSTi', "TaMkotkIrNa - aMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara sadAsthAyI, "eka - advitIya - advaita jJAyaka bhAva zAyaka bhAva ne zAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA zAyaka bhAvathI niSpanna "jJAyaka bhAvamayapaNAe karIne' - 'raMhoLuM jJAnAvamayatvena', samyagudarzana - jJAna - cAritranA "svathI" - potAthI - AtmAthI abhedabuddhithI samyagudarzanane lIdhe "mArga vatsala" - mArga pratye vatsala - atyaMta premALa - snehALa che, vAtsalyavaMta che, tethI ene - samyagudRSTine "mArga anupalaMbha kRta" mArganA anupalaMbhathI - alAbhathI - AtmakhAvanA : no - : - je movarAmami : mokSamA * mokSamArgane viSe tiruM sAdUM - trayA sAdhUna - traNa sAdhuonuM vacchatAM mudri vatsatavaM rati - vatsalapaNuM kare che, so varachattama vajuvo - so varlanamAvavuta: - te vatsala bhAvayuta samAdi mugeyallo * sacativya: - samyagudRSTi jANavo. || ta AyA kamAvanA 236ll. thato di - kAraNake nizcaya karIne skuTapaNe sacavruTi: - samyagudRSTi DhaMDhoLejA bhAvamayatvena - TaMkotkIrNa eka jJAyaka bhAvamayapaNAe karIne satharzanajJAnavAritrAnAM svamevuuMcI sarjanAt - samyagadarzana - jJAna - cAritranI svathI abheda buddhithI samyagu darzanane lIdhe mAva77: : mArga vatsala che, to - tethI kahyuM - Ane samyagudRSTine mAnapataMmato nAsti vaMda: - mArga anupalaMbhakRta - mArga aprApti kRta - mArga ananubhava kRta baMdha che nahi, kiMtu nirava - kiMtu nirjarA ja che. || ti "Atma hamati' gAtmabhAvanA rUil. : 376.
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA rUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 235 = ananubhavathI kRta - karAyelo - upajAvAyelo baMdha che nahi - 'sahya mArgAnupasaMmato nAsti vaMdhaH / ' paraMtu karmanA bhogavIne nirjarI javA rUpa AtmapradezathI kharI javA rUpa nirjarA ja che 'kiMtu nirava / ' zAna samyagdaSTa TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne samyagdarzana cAritra e ratnatrayInI abheda ekatA rUpa jinanA 'mULa mArga'mAM athavA Atma svabhAvayuMjana rUpa sAkSAt mokSamArgamAM varte che, arthAt te AtmasvabhAvayuMjana rUpa yogane sAdhato sAkSAt dharmamUrti 'yogI' yogidharmane anusare che. kAraNake AtmasvabhAva rUpa mokSa sAthe yojana-joDANa tenuM nAma yoga, A AtmasvabhAva sAthe jenuM yojana che - jene AtmasvarUpanuM anusaMdhAna thayuM che te yogI che ane evA te yogIno je dharma che te yogIdharma che. Ama AtmasvarUpanuM anusaMdhAna karavuM, AtmasvabhAvanI sAdhanA - ArAdhanA karavI, Atmasiddhi karavI, eja yogIono dharma che. A AtmasvabhAva sAthe muMjana rUpa yoga jeNe sAdhyo che, je svarUpa sthita 'yogI' che, te samyagdaSTinI yathAtattva pravRtti hoya che, eTale ke jevA prakAre zuddha AtmatattvanuM svarUpa anubhavamAM AvyuM, tevA prakAre pravarttanarUpa, AcaraNarUpa, cAritrarUpa sthiti pravarte che, AtmAnucaraNa hoya che. arthAt AtmAno svabhAva jJAna darzana rUpa che, te svabhAvamAM niyata carita hovuM, AtmasvabhAvamAM pUrNapaNe pravartavuM, 'Apa svabhAve pravRtti pUraNa' thavI, evo utkRSTa pravRtti guNa samyagdaSTine pragaTe che. Ama A svabhAva pravRtti AtmAthI abheda rUpa sAtmIrUpa AtmabhUta thaI jAya che. AtmA svayaM samyagdarzana - jJAna - cAritramUrti bane che ane Ama AtmAthI abhedarUpa zuddha ratnatrayIno vyApAra karanAro "mahAmuni rUpa samyagdaSTi ratnavaNika dharmasaMnyAsa yogarUpa ratna vANijya vaDe yatheccha AtmalAbha rUpa napho meLavI kRtakRtya thAya che. eTale darzana te huM AtmA, jJAna huM AtmA, cAritra te huM AtmA ema samyagdarzana - jJAna - cAritra e samyagdaSTa 'sAdhu' sat sAdhaka Ama samyagdarzana thakI mArgavatsala hoya che, mArga pratye vatsala - abheda ekarasa bhAvarUpa parama prema rUpa vAtsalya dharanAro hoya che, AvA mArgavatsala samyagdaSTine mArga anupalaMbhakRta baMdha che nahi, paNa nirjarA ja che. - - samyagdaSTi jJAnI - juo : zrI haribhadrAcAryajI praNIta yogadaeNSTi samuccaya dharmasaMnyAsayoga zlo. 180 I. matkRta vivecana (svaracita) 3. 600 377
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vijArahamArUDho maNorahapahesu bhamai jo cedA / so jiNaNANapahAbI sammAdiTThI muNeyavo // 236 // vidyArathArUDha, manoratha pathe re, bhame je cetayitAra; samyagudRSTi te jANavo re, jinazAna prabhAvakAra. 2 zAnI. 236 artha - vidyAratha ArUDha je cetayitA manoratha - pathomAM bhame che, te jinazAna prabhAvI samyagudRSTi jaNavo. 236 mAdhyAti TI vidyArathamArUDhaH manorathapatheSa bhramati yazcetayitA / sa ninAnAmAvI sISTi tathaH 23ghA yato hi samyagdRSTiSTaMkotkIrNekajJAyakabhAvamayatvena jJAnasya samastazaktiprabodhena prabhAvajananAtmabhAvanakaraH tatosya jJAnaprabhAvanA'prakarSakRto nAsti baMdhaH kiMtu nijaraiva // 236 / / AtmakhyAti TIkArtha kAraNake - nizcaye karIne samyaguSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne jJAnanA samasta zakti prabodhathI prabhAvajananane lIdhe prabhAvanakara che, tethI - ene jJAna prabhAvananA aprakarSakRta baMdha che nahi, kiMtu nirjarA ja che. 236 "amRta jyoti mahAbhASya , "koI paNa jIva paramArtha pratye mAtra aMzapaNe paNa prApta thavAnA kAraNane prApta thAya ema niSkAraNa karuNAzIla evA RSabhAdi tIrthakaroe paNa karyuM che, kAraNake sapuruSonA saMpradAyanI sanAtana evI karuNAvasthA hoya che ke samaya mAtranA anavakAze Akho loka AtmAvasthA pratye ho, AtmasvarUpa pratye ho, AtmasamAdhi pratye ho. I." - zrImad rAjacaMdra, aM. 431 atre samyagudRSTinA AThamA aMga "prabhAvanAnuM parama tattvaprabhAvanAzIla adbhuta alaukika vyAkhyAna karyuM che - kAraNake nizcaye karIne jene vastutattvane samyapaNe dekhatI samyagRSTi che evo "samyagudRSTi', "TaMkotkIrNa - TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara sadAsthAyI, jJAyaka bhAva zAyaka bhAva ne zAyaka bhAva sivAya bIjuM kAMI jyAM che nahi evA zAyaka bhAvathI niSpanna "lAyaka bhAvamayapaNAe karIne' - 'raMaorgejJAmAvayatvena', jJAnanA samasta zakti prabodhathI - "jJAnI samastazatipravothena' - jJAnanI samasta zaktinA prabodhathI - prakaSTa jAgRtapaNAthI "prabhAva jananane lIdhe' - prabhAvagananA - prabhAva upajAvavApaNAne lIdhe "prabhAvanakara' - prabhAvana - prabhAvanA - prakRSTa bhAvanA athavA prakRSTa prabhAva karanAro che, tethI ene - samyagRSTine "jJAna prabhAvanA aprakarSa kRta" - mAbhAvanA : vijJAradArUDho . vidyArathamArUDho - vidyArathamAM ArUDha no cevA - pavitA - je cetayitA - cetanAro - cetaka AtmA manoradanuM mana . manoratharzeSa prati - manoratha - pathomAM bhame che, to niWITYhAvI . sa ninajJAnaprabhAvI - te jinazAna prabhAvI samAvi muLayavo - sacavRSTi jJatavya: - samyagurdaSTi jANavo. || ti jaya gAtmamAvanA //rarUddA thato di - kAraNake nizcaya karIne skuTapaNe sakTiH - samyagudRSTiH volhIEjJAcakramAmayatvena - TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne jJAnastha samastaviktavardhana kamAvAnAtu - jJAnanA samasta zakti prabodhathI prabhAvajananane lIdhe pramAvanaH - prabhAvanakara - prabhAvana karanAro che, to - tethI kahyuM - Ane - samyagudaiSTine jJAnaprabhAvanASjharvato nAsti vaMda: - jJAna prabhAvanA - jJAna prabhAvanAnA aprakarSakRta baMdha che nahi, kiMtu nirnarava - pti nirjarA ja che. | ti "Atmati' bhamAvanA pararUddA . 378
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra gAthA 236 - jJAnanI prabhAvanAnA aprakarSa - anutkarSa - anutkRSTa bhAvathakI karAyelo - upajAvAyelo baMdha che nahi - 'Jasva jJAnapramAvanA'prarvato nAsti vaMdhaH, paraMtu karmanA bhogavIne nirjarI javA rUpa - AtmapradezathI kharI javA rUpa nirjarA ja che - tui nirava / ' - 'vinnAthamADho' atre aciMtya tattvaciMtAmaNi mahA AtmavidyA prabhAvaka paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe samyagdaSTinA prabhAvanA aMga aMge parama suMdara bhavya kalpanA rajU karI che 'vidyArathamAM ArUDha thayelo' - AtmavidyArUpa - AtmajJAnarUpa rathamAM ArUDha thayelo je 'cetayitA' AtmAnubhavI puruSa 'manoratha pathomAM bhame che' AtmaciMtana mArgomAM bhame che, te 'jinazAna prabhAvI' so jiNaNANappahAvI te zuddha AtmArUpa jina bhagavAnanA jJAnano 'prabhAvI' prakRSTa bhAvavAnuM - prabhAva karanAra samyagdaSTi jANavo. A bhavya kalpanApUrNa gAthAnI tattva sarvasva samarpaka vyAkhyA karatAM tevA ja aciMtya tattvaciMtAmaNi - mahA AtmavidyA prabhAvaka paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che ke - 'samyagdaSTi TaMkotkIrNa eka zAyaka bhAvamayapaNAe karIne jJAnanA samasta zaktiprabodhathI prabhAvajananane lIdhe prabhAvana kara hoya che.' arthAt zuddhopayogamaya jJAnadazAsaMpanna samyagdaSTi jJAnI eka jJAyaka bhAvamayapaNAe karIne sadA zuddhAtmAnubhUti kare che, eTale te jJAnano 'prabhAvanakara' - prakRSTa bhAvana karanAro hoya che - jJAnanI AtyaMtika dRDha bhAvana karanAro hoya che. ema zAne lIdhe ? jJAnanA samasta zaktiprabodhathI prabhAva jananane lIdhe', arthAt te jJAnanI samasta zaktino prabodha - jAgratapaNuM kare che, eTale jJAnano 'prabhAva' - prakRSTa bhAva janme che, ethI karIne te jJAnano prabhAvanakara hoya che - prakRSTa bhAvanA karanAro hoya che ane Ama te pote jJAnanI prakRSTa bhAvanA karanAro 'prabhAvana kara' hoya che, eTale ja pachI te jagamAM jJAnano prabhAvana kara' hoya che prabhAvanA karanAro mahAmahimA karanAro jJAnaprabhAvaka vidyA prabhAvaka hoya che. kAraNake jeNe pote zAnanI prabhAvanA - prakRSTa bhAvanA karI che evo bhAvitAtmA samyagdaSTi jJAnI ja anya jIvone paNa tevA jJAnamArgamAM joDavA samartha thAya che ane samyagdaSTi jJAnI tevo 'viniyoga pradhAna' hoya ja che, eTale ke je jJAna-darzane karI pote jANyuM pratItyuM, AcaryuM teno A samyagdaSTi puruSa samyak viniyoga yathAsthAne niyojana karI, (Practical application) bIjA jIvone AtmasvabhAva rUpa dharmamAM - jJAnamArgamAM joDe che, jethI potAnI dharma paraMparA tUTatI nathI. AvA samyagdaSTi jJAnI AtmavidyAdhara AtmajJAna prabhAvaka - AtmavidyA prabhAvaka hoya che. aSTa prakAranA prabhAvako kahyA che, temAMno eka 'vidyA prabhAvaka' paNa che. keTalAka loko sAmAnya vidyA athavA camatkAra darzAvanArI laukika vidyA dAkhavanArAno 'vidyA prabhAvaka' tarIke ullekha kare che, paNa sAcI vidyA to alaukika AtmavidyA ja che, tenI samIpe bAkI bIjI badhI vidyA avidyA ja che. eTale kharekharA vidyA prabhAvaka kuMdakuMdAcAryajI ane amRtacaMdrAcAryajI e banne mahA AtmavidyAdhara AcAryavarSonA vaktavyano dhvani che. ane te kharekharo alaukika Atma vidyAprabhAvaka paNa koNa thaI zake ? jeNe pote AtmavidyAnI Atma jJAnanI 'prabhAvanA' - prakRSTa bhAvanA karI hoya, 'huM dehAdithI bhinna avinAzI upayogavaMta AtmA chuM' - e AtmabhAvanAno AtyaMtika dRDha abhyAsa karyo hoya, te ja bhAvitAtmA Atma vidyAdhara mahAtmA ja jagamAM paNa te AtmavidyAno mahAprabhAva vartAvavAne samartha evo kharekharo vidyAprabhAvaka thaI zake. ane A samyagdaSTa AtmavidyAdhara mahAtmA to TaMkotkIrNa eka jJAyakabhAvamayapaNAe karIne jJAnanI samasta zaktinA prabodhathI - jAgratapaNAthI 'prabhAva'nA prakRSTa bhAvanA athavA mahAmahimAnA jananane lIdhe utpAdanane lIdhe jJAnano prabhAvanakara hoya che, eTale tene jJAna prabhAvanAnA aprakarSakRta - anutkRSTa bhAvakRta baMdha che nahi, paNa nirjarA ja che. - - samyagdaSTi jJAnI 379 - - - = =
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A uktanA upasaMhAra rUpa ane A adhikArano aMtima samayasAra kaLaza (30) amRtacaMdrajI parama bhAvollAsathI lalakAre che - ____ maMdAkrAMtA rUMdhana baMdha navamiti nijaiH saMgato'STAbhiraMgaiH, prAgbaddhaM tu kSayamupanayana nirjarokhaMbhaNena / samyagdRSTiH svayamitirasAdAdimadhyAMtamuktaM, jJAnaM bhUtvA naTati gaganAbhogaraMga vigAhya // 162 // saMdhI baMdho nava Ima nijA saMgato aSTa aMge, pUrve baddha kSaya laI jato nirjarA uttaraMga; samyagudRSTi svayaM atirase Adi madhyAMta mukta, jJAna vaine naTata gaganAbhAoga raMga vigAhI. 162 amRta pada-(12) samyagRSTi naTarAja, nATaka karato, vyApI gaganabhoga, raMga nATaka karato. samyagudRSTi naTarAja. 1 aSTa sva aMge saMgato, A mAce re, saMdhata ema nava baMdha, yogI sAce re... samyagudRSTi naTarAja. 2 pUrvabaddha kSaya ANato, A rAce re, nirjarA jogaNI jvAlane, ullAse re... samyagudRSTi naTarAja. 3 atirasathI chalakata, svayaM A mAce re, Adi madhyAMtathI mukta, jJAna thaI sAce re... samyaguSTi naTarAja. 4 vyApI gaganAbhoga, raMga nATaka karato, samyagudRSTi rAba, raMga nATaka karato re.. samyagRSTi naTarAja. 5 vizvaraMga vyApI zrIraMga, ullAse re, kevala zAnazrI saMga, raMge rAce re... samyagudRSTi naTarAja. 6 jJAna brahma brahmAMDa, vyApi sAce re, parabrahma jina sAkSAt, zuM A nAce re ?.. samyagRSTi naTarAja. 7 samyagurdaSTi bhagavAna, sat A sAce re, samyagudRSTi bhagavAna, amRta vAce re... samyagRSTi naTarAja. 8 artha - ema nija aSTa aMgothI saMgata evo samyagadaSTi ema navA baMdhane ruMdhato ane pUrva baddhane nirjarA ujjaibhaNa vaDe kSaya pamADato, svayaM atirasa thakI Adi - madhya - aMtathI mukta evuM zAna thaIne gaganAbhoga raMgane vigAhIne nATaka kare che. amRta jyoti' mahAbhASya jJAnamaya AtmA jemane paramotkRSTa bhAve prApta thayo ane jemaNe paradravya mAtra tyAga karyuM che, te devane namana ho ! namana ho " - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 763 380
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirjarA prarUpaka SaSTha aMkaH samayasAra kaLaza 162 Ama uparamAM zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe samyagRSTinA je aSTa aMganI sarvathA navIna maulika alaukika vyAkhyA karI dekhADI ane "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe eja aSTa samyaguSTi aMgonI je anaMta guNaviziSTa paramArthagaMbhIra mImAMsA karI dekhADI, teno upasaMhAra karatAM e ja paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama AtmabhAva ullAsathI A adhikAranI pUrNAhuti karato A parama amRta rasa pUrNa kaLaza addabhuta nATakIya rItithI (grand dramatic style) lalakAryo che. teno bhAvArtha A prakAre - iMdhanuM vaMdhe navaniti ninaiH saMtogarika | ema ukta prakAre "nija' - potAnA - AtmAnA aSTa aMgothI saMgata - saMyukta hoI "nava" - navA baMdhane "ruMdhato' - rodhato - thatA aTakAvato ane pUrvabaddha pUrve bAMdhela baMdhane nirjarA ujjaibhaNathI' - uttarottara ujjaibhaNa - atyaMta utkaTa vRddhi pAmatI nirjarAnA pravikasanathI kSaya pamADato - 'praviddha tu yamunayanuM nirmarograNena ' evo "samyagRSTi' - vastutattvane samyapaNe dekhatI samyagRSTi che jene evo samyagudRSTi naTa svayamatirasatu - "svayaM atirasathI", svayaM - pote - ApoApa "atirasathI" - sarvAtizAyI parama zAMtarasa thakI athavA to atizaya ubharAI jatA - chalakAI jatA - atireka pAmatA zuddha caitanyamaya parama zAMtarasathI Adi - madhya - aMta mukta evuM jJAna thaIne - "mAhimadhyAMtamUrta jJAnaM mUlyAM' - gaganAbhoga - raMga vigAhIne nATaka kare che - "pati nAmo ro vi Thya " arthAt "gaganAbhoga" - AkAza vistAra rUpa raMgabhUmine kevala jJAnathI pUrNapaNe vyApIne sAkSAt samayasArabhUta zivarUpa kevalajJAna saMpanna jinarAja thaI paramAnaMdamaya alaukika adhyAtma nATaka kare che !! Ama abhuta nATakIya rItithI A adhikArano parama bhavya (grand) upasaMhAra karatAM parama paramArtha kavIzvara amRtacaMdrajI A amRta (Immortal, nectar - like) kaLaza kAvyanuM sarjana karyuM che. ema nirjarA "niSkrAMta" thaI, potAnA vaktavyano bhAga bhajavI A adhyAtma nATakanI raMgabhUmi parathI ravAnA thaI ane Ama pade pade jyAM AtmAnI khyAti karavAmAM AvI che. evI A yathArthanAmA bhagavatI "AtmakhyAtinI khyAtithI jenA divya AtmAnI khyAti - "AtmakhyAti' jagatu khyAta che evA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe viracelI A "AtmakhyAti vyAkhyAmAM atre adhyAtma nATakamAM chaThTho nirjarA prarUpaka aMka samApta thayo. rUti siddha, OM nama: siddham | ti nirjarA nikrAMtA | // iti zrImad amRtacaMdrasUri viracitAyAM samayasAravyAkhyAyAtmakhyAtau - nirnApravA. vaDoMDA lldhA // iti bhagavatI 'AtmakhyAti' upari DaoN.bhagavAnadAsa kRta 'amRta jyoti' mahAbhASye nirjarA prarUpakaH SaSTho adhikAraH // 6 // 381
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che atha vighArika gA. samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAtimAM baMdha prarUpaka saptama aMka A samayasAra adhyAtma mahAnATakamAM nirjarA" nAmano chaThTho aMka pUro thayA pachI, have atra baMdha' nAmaka sAtamo aMka zarU thAya che. temAM - baMdhanuM tAdezya svarUpa dAkhavatuM ane te baMdhane dhUNI nAMkhanArA jJAnanuM parama addabhuta parAkrama - mAhAnya sUcavatuM, svabhAvoktimaya suMdara hRdayaMgama zabdacitra Alekhato A parama tattvAmRtarasa saMbhUta amRta samayasAra kaLaza (1) upanyasatAM, parama paramArtha mahAkavi paramarSi amRtacaMdrAcAryajI A aMkanuM maMgala udghATana kare che - gai praviti vaMdha: - have baMdha praveze che - zArdUlavikrIDita rAgodgAramahArasena sakalaM kRtvA pramattaM jagat, krIDataM rasabhAranirbharamahAnATyena baMdhaM dhunat / AnaMdAmRtanityabhojisahajAvasthAM sphuTaM nATayad, dhIrodAramanAkulaM nirupadhijJAnaM samunmajati // 163 // rAgodgAra mahArase karI jagatu baMdhu unmAdathI ghUmatuM, krIDato rasapUrNa nATyathI mahA te baMdhane dhUNatuM; AnaMdAmRta nityabhoji sahajavasthA skuTuM nATatuM, dhIrodAra anAkuluM nirupadhi A jJAna unmajjatuM. 163 amRta pada-13 baMdhanuM nATaka khatama karato, jJAna nAyaka A udyo, jJAna-amRtacaMdra varaSato, jJAna amRtarasa vUkyo... baMdhanuM nATaka. 1 rAga-oDakAro Ave te, moha mahArasa pAto, jagata sakalane pramatta karato, baMdha mahAmada mAto.. baMdhanuM nATaka. 2 rasa bhAre, nirbhara ja bhareluM, bhavanATaka bhajavA'to, krIhaMto je jaga baMdhaMto, baMdha Avo A phagA'to... baMdhanuM nATaka. 3 AnaMdAmRta nita bhojatI, sahajAvasthA nATa'to, dhIrodAra anAkula evo, jJAna jJAyaka pragaTAto... baMdhanuM nATaka. 4 sahaja samAdhi sukha pragaTAvI, aMtaramAM malakAto, karma upAdhi sukha pragaTAvI, nirupAdhi ulasAto... baMdhanuM nATaka. 5 uMcI uMcI jJAnadazAne, pharasI unmajjAto, bhagavAna zAna amRtacaMdra evo, jJAna amRtarasa pAto... baMdhanuM nATaka. 6 artha - rAga udgAra-mahArasathI (rAgarUpa oDakArathI) sakala jagatane pramatta karIne rasabhArathI 382
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 13 nirbhara mahAnATyathI krIDatA evA baMdhane dhUNI nAMkhatuM, evuM AnaMdAmRta nityabhoji nitya bhogavanAra sahaja avasthAne phuTapaNe naTAvatuM dhIrodAra anAkula nirupadhi zAna samunmajja che. (samyakapaNe unmagna thAya che). AkRti AnaMda amRta nirupAdhi (jJAna) dhIrodAra rAgAdi rasa pramatta jagatu baMdha. anAkula sahajavasthA nATaka mahAsaMsAra nATaka amRta jyoti' mahAbhASya (vivecana) jJAnInI paripakva avasthA (dazA) thaye sarva prakAre rAga, dveSanI nivRtti hoya ema amArI mAnyatA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (207), 235. atre samayasAra adhyAtma raMgabhUmimAM baMdha' nAmano mahAyodho praveza kare che, paNa tyAM tene lIlA mAtramAM uDAvI denArUM "jJAna" nAmanuM mahAvIra pAtra samunmagna thAya che. AvA bhAvanuM A baMdha adhikAranuM maMgala kalaza kAvya sarjana karatAM, naisargika mahAkavIzvara (Born-poet) amRtacaMdrAcAryajIe A banne pAtranuM tattva sarvasva samarpaka svabhAvoktimaya tAdezya nisarga citra rajU karyuM che. (Life-like picture) A baMdha pAtra kevuM che? mahA Thaga jevuM che. jema koI Thaga madirA pIvaDAvI janane matta-pramatta banAvI krIDA kare - hera uDAve, tema rAga jenA udgAra - oDakAra nIkaLe che evA "peTa bharIne' mahA moharasathI - " R madArasena sakala - AkhA jagatane pramatta karI - "sanuM tva pramatta nAdu', potAnA svarUpathI prabhraSTa karI, mohamayI madirAnA pAnathI unmatta karI - pAgala banAvI, A ThagAdhirAja "baMdha" mahAyoddho rasabhAra nirbhara mahAnATyathI krIDA karI rahyo che - "chIvaMta rasamarinirNamAnAghera', sakala jagajIvone nAnAvidha prakRti - sthiti - rasa - pradeza baMdhamaya gADha baMdhana-duHkhamAM nAMkhI, saMsAranI jelamAM pUrI, A caturgatimaya mahA saMsAranATaka bhajavAvato lIlA lhera karI rahyo che. Ama moha dhUtaro pIvaDAvI Idra caMdra - nAgaeNdrAdi sakala jagatane pAgala banAvatA, AvA mahA dhUtArA railokya cakravartI baMdha jevA mahAsamartha yoddhAne paNa asamartha banAvavA jo koI parama samartha hoya, to te baMdhane dhUNI nAMkhatuM "jJAna" mahApAtra ja che, "vaMghuM ghunata', saMsAranI heDamAM pUranArA tribhuvana baMdhaka baMdhane paNa A tribhuvana baMdhu jJAna dhUNI nAMkhe che, dhULanI jema khaMkherI nAMkhe che - uDAvI de che, lIlA mAtramAM phagAvI ghe che, evuM te saMsAranI heDane toDanArUM parama samartha che. - baMdhane dhUNI nAMkhatuM AvuM parama parAkramI jJAna kevuM che ? (1) "mAnaMvAmRtanityamoni - AnaMdAmRta nityabhoji che, AnaMda rUpa amRtanuM sadA bhojana karanArUM, ramaNapaNe anubhava karanAruM che. (2) ema kema che? to ke - "sahabhAvasthAne phuTapaNe naTavatuM' - sahanAvasthAM suraM nATayak evuM che mATe, arthAt AtmAnI sahajanmA-sahaja svabhAvabhUta avasthAne-dazAne "sahajAtmasvarUpane skuTapaNe pratyakSa pragaTa anubhavasiddhapaNe bhajavI dekhADanAruM che, duHkhamaya mahAbaMdhana phleza rU5 vibhAva dazAne dUra karI, parama sukhamaya mokSarUpa svabhAva dazAne pragaTa naTavI dekhADanArUM che, eTale ja te AtmAnA svabhAvabhUta AnaMda amRtanuM "nitya bhojana" karAvanArUM - anubhavana - anubhava svAdana karAvanArUM che. 383
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (3) Ama vibhAva dazAne dUra karI, svabhAva dazAne pragaTa karyAthI te nATakanA nAyakanI peThe "dhIrodAra' - 'vIrovAnuM che, arthAt "dhI'thI - zuddha buddhithI "rA' - rAjanAra zobhanAra rAjamAna rAjezrI hovAthI, dhIra ane sarva zeyane potAnA vizAla paTamAM samAvI denAra vizAla hovAthI udAra che. (4) ane AvuM te dhIrodAra paNa zAthI che ? anAkula che mATe - "anAju', arthAt koI paNa parabhAvanI-vibhAvanI AkulatA nahi hovAthI, te parama anAkula - parama sukhamaya che. (5) ane AvuM anAkula paNa te zAthI che ? nirupadhi che mATe - "nipaja', dravya karmarUpa parabhAvanI ane bhAvakarma rUpa vibhAvanI upAdhithI nirgata - bahAra nIkaLI gayela - sarvathA rahita che mATe. AvuM nirupadhi, anAkula, dhIrodAra, sahajavasthA skuTapaNe naTavatuM - "sahajatmasvarUpa AnaMdAmRta nityabhoji jJAna samunmajja che - "jJAna samunannati', jalamAM nimagna vastu jema samunmajjana pAme - upara ulasI Ave, uMce ne uMce AvI taratI thAya, tema karma-AvaraNa jalamAM nimagna A zAna samunmajjana pAme che, samyapha unmajjana pAme che, upara ulasI Ave che, uttarottara samullAsa - suvikAsa pAmatuM jAya che. aho ! A adhyAtma mahAnATakanA deza - zrotA mumukSu jano ! jJAna pipAsu saMtajano ! A paramAnaMdamaya jJAna ja parama klezamaya baMdhane phagAvI denArUM che, baMdhanA bhukkA kADhI nAMkhanArA A jJAnanuM parama adUbhuta parAkrama A adhikAramAM tame pade pade dekhazo. ema parama maMgalamUrti amRtacaMdrajInA A maMgala rUpa amRta kAvya-kaLazano saMkSepamAM tAtparyArtha che. 384
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMka samayasAra gAthA 237241 jaha NAma kovi puriso Nehabhatto du reNubahulammi / ThANammi ThAidUNa ya karei satthehiM vAyAmaM // 237 // chiMdadi bhiMdadi ya tahA tAlItalakayalivaMsapiMDIo / sacittAcittANaM karei davyANamuvaghAyaM // 238 // uvaghAyaM kuvvaMtassa tassa NANAvihehiM karaNehiM / Nicchayado ciMtijahu kiMpaccayago du rayabaMdho // 239 // jo so du NehabhAvo tahi Nare teNa tassa rayabaMdho / Nicchayado viNNeyaM Na kAyaceTThAhiM sesAhiM // 240 // evaM micchAdiTThI varseto bahuvihAsu ciTThAsu / rAyAI uvaoge kuvvaMto lippai rayeNa // 241 // (kAvyAnuvAdaH sajhAya) paMthaDo nihALuM re bIjA jina taNo re' - e rAga (ajJAnI bAMdhe che baMdhane re, jJAnI hoya abaMdha - dhruvapada) jema puruSa ko snehAbhyakta khare re ! reNubahule sthAna, sthiti karIne skuTapaNe kare re, zastro vaDe vyAyAma.. ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 237 chede bhede tADI kadalI vaLI re, vaMza piDI saMghAta, sacitta acitta dravyo taNo re, kare che te upaghAta... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 238 nAnAvidha karaNothI tehane re, karatAM ema upaghAta, zuM-pratyayathI rajabaMdha ? ciMtavo re, nizcayathI e vAta... ajJAnI bAMdhe che. 239 je te snehabhAva te naramAM khare re ! tethI ja tasa rajabaMdha, jANavuM nizcayathI paNa zeSa te re, kAyacethI na baMdha... ajJAnI bAMdhe che. 240 ema mithyASTi to vartato re, bahuvidha ceSTAmAM ya, rAgAdi karato upayogamAM re, rajathI nakI lepAya.. ajJAnI bAMdhe che. 241 bApAnAM : yathA nAma - jema kharekhara ! nizcaya karIne phuTapaNe chokari puruSa: nehApavAstu - koI paNa puruSa snehAbhyakta evo - sneha - tela copaDela che evo, zejuvahune pAne sthitA 2 : reNu bahula - puSkaLa dhULa che evA sthAnamAM sthita thaIne zasaiyyAmaM roti - zastro vaDe vyAyAma kare che, Il2rUNA tathA tAtItanavavaMzaviDIH nitti nitti - tathA tADI tala - kadalI - vaMzanI piMDIo chede che ane bhede che, sattAvittAnAM dravyAmupayAd roti - sacitta - sajIva acitta - nirjIva dravyono upaghAta kare che, fl238. nAnAvigheH raLaH 35thAtaM rvatatasya - nAnAvidha - nAnA prakAranA karaNothI upaghAta karatA tene, nizcayadvitAM - nizcayathI ciMtavo - vipazcAtyasti tasya govaMdha: - zuM - pratyayavALo - zuM kAraNika teno robaMdha che? ll232aa tasmina nare : sa tu tredamAva: - te naramAM - puruSamAM je te snehabhAva, tena tasya nodha: - tenA vaDe karIne tene robaMdha che, ema nizcAto vipho - nizcayathI vizeya - vizeSe karIne jANavuM yogya che, na vAyaveTa: zeSAdhi: - nahi ke zeSa - bAkInI kAyaceothI. [24mI parva - ema mithyAdiH - mithyAdedi vartamAnI vahuvidhAju verAsu - bahuvidha-baha prakAranI ceSTAomAM vartamAna - vartato sato, ravInupayo suno - rAgAdi upayogamAM karato, rAsA titha? - rajathI lepAya che - kharaDAya che. ra4 ti nA AtmabhAvanA rarU7-24 385
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti artha jema sphuTapaNe koI paNa puruSa snehAbhyakta (tela copaDelo) evo reNubahula sthAnamAM sthiti karIne zastro vaDe vyAyAma kare che, 237 - tathA tADI, tamAla, kadalI, vaMza piMDIone chede che ane bhede che, sacitta-acitta dravyono upaghAta kare che, 238 nAnAvidha karaNo vaDe upaghAta karatA evA tene, nizcayathI ciMtavo, kharekhara ! zuM-pratyayika (zuM nimitte) rajabaMdha che ? 239 je te snehabhAva te naramAM che, tethIja tene rajabaMdha nizcayathI jANavo, nahi ke zeSa (bAkInI) kAya ceSTAothI, 240 ema mithyAdaeNSTi bahuvidha ceSTAomAM vartatAM, rAgAdi upayogamAM karato, rajathI lepAya che. 241 AtmakhyAti TIkA ra380 yathA nAma ko'pi puruSaH snehAbhyaktastu reNubahule / sthAne sthitvA ca karoti zastrairvyayAmaM // 237 // chinatti bhinatti ca tathA tAlItalakadalIvaMzapiMDIH / sucittAcittAnAM karoti dravyANAmupaghAtaM upaghAtaM kurvatastasya nAnAvidhaiH karaNaiH / nizcayatazcityatAM kiMpratyayikastu tasya rajobaMdhaH // 239 // yaH sa tu snehabhAvastasminnare tena tasya rajobaMdhaH / nizcayato vijJeyaM na kAyaceSTAbhiH zeSAbhiH // 240 // evaM mithyAdRSTi vartamAno bahuvidhAsu ceSTAsu / rAgAdInupayoge kurvANo lipyate rajasA // 241 // iha khalu ahIM kharekhara ! nizcaye karIne yathA - jema cit puruSa: koI puruSa snehAmyavattaH snehAbhyakta, sneha - tela abhyakta - abhaMga karela - copaDela evo, svamAvata: va ratnovaThThalAyAM bhUmI sthitaH - svabhAvathI ja rajobahula - jyAM 2ja puSkaLa che evI bhUmimAM - sthita - sthiti karato sato, zastravyAyAmarma jhurvALa: - zastra vyAyAma karma karato, aneprAra: sacittAvittavastuni nimnan aneka prakAranA karaNo vaDe sacitta - sajIva acitta - nirjIva vastuone haNatAM, ratnasA vadhyute - rajathI baMdhAya che, tasya tamo vaMhetu: ? tene baMdhahetu koI eka karyo che ? (temAM) - (1) na tAvat svamAvata va ratnovadulA bhUmiH - prathama to svabhAvathI ja rajobahula bhUmi to nahi, zAne lIdhe ? snehAnazrcattAnAmapi taMtrasthAnAMtatrataMt - sneha anabhyakta - sneha atyaMga nahi karela - tela nahi copaDela evA paNa tatrasthone - tyAM sthiti karanArAone tenA - baMdhanA prasaMgane lIdhe, (2) na zastravyAyAmarma - nathI zastra vyAyAma karma (baMdhahetu), zAne lIdhe ? snehAnabhyatAnAmavitasmAttavrasuMt - sneha anabhyaktone - tela nahi copaDelAone paNa te thakI - zastra vyAyAma karma thakI tenA - baMdhanA prasaMgane lIdhe. (3) nAnekaprakArakaraNAni nathI aneka prakAranA karaNo - aTapaTAnA dAva baMdhahetu, zAne lIdhe ? snehAnamyantAnAmavi saistatrasaMt sneha anabhyaktone - tela nahi copaDelAone teothI - te karaNothI tenA - baMdhanA prasaMgane lIdhe. (4) na sacittAcittavastUpaghAtaH - nathI citta - sajIva acitta - ajIva vastuono upaghAta baMdhahetu, zAne lIdhe ? snehAna myavattAnAmapi tasmipraMsaMgAt - sneha anabhyaktone - tela nahi copaDelAone paNa temAM - te sacittAcitta vastu upaghAta sate tenA - baMdhanA prasaMgane lIdhe. to nyAyavattenaivaitAvAtuM - tethI nyAyabalathI ja A AvyuM yattasmin puruSe snehAmcAraI - je te puruSamAM snehAbhaMgakaraNa - tela copaDavAnuM karavuM sa vaMdhahetu - te baMdhahetu che. evaM mithyAdRSTiH ema - e ja prakAre mithyAdaeNSTi AtmaniAvIne rDA - AtmAmAM rAgAdi karato evo, - 38H - -
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 23-241 iha khalu yathA kazcit puruSaH evaM mithyAdRSTiH snehAbhyaktaH Atmani rAgAdIn kurvANaH svabhAvata eva rajobahulAyAM bhUmau sthitaH svabhAvata eva karmayogyapudgalabahule loke zastravyAyAmakarma kurvANaH kAyavAGgamanaHkarma kurvANo - anekaprakArakaraNaiH 'nekaprakArakaraNaiH sacittAcittavastUni nighnan sacittAcittavastUni nighnan rajasA badhyate / karmarajasA badhyate / tasya katamo baMdhahetuH ? -- tasya katamo baMdhahetuH ? na tAvat svabhAvata eva rajobahulA bhUmiH, na tAvat svabhAvata eva karmayogyapudgala bahulo lokaH, snehAnabhyaktAnAmapi tatrasthAnAM tatprasaMgAt / siddhAnAmapi tatrasthAnAM tatprasaMgAta / na zastravyAyAmakarma, na kAyavAGgamanaHkarma, snehAnabhyaktAnAmapi tasmAt tatprasaMgAt / yathAkhyAtasaMyatAnAmapi tatprasaMgAt / nAnekaprakArakaraNAni, nAnekaprakArakaraNAni, snehAnabhyaktAnAmapi taistatprasaMgAt / kevalajJAninAmapi tatprasaMgAt / / na * sacittAcittavastUpaghAtaH, na sacittAcittavastUpaghAtaH, snehabhyaktAnAmapi tasmiMstatprasaMgAt / samititatparANAmapi tatprasaMgAt / tato nyAyabalenaivaitadAyAtaM tato nyAyabalenaivaitadAyAtaM yattasmin puruSe snehAbhyaMgakaraNaM yadupayoge rAgAdikaraNaM / sa baMdhahetuH / sa baMdhahetuH // 237-241 / / svabhAvata eva karmayogyapudgalabahule loke - mAthI 4 bhayogya pubage - yA puraNa pula cha mevA sone viSe, kAyavAGmanaHkarma kurvANo - ya-vA-mana: rbharato, anekaprakArakaraNaiH sacittAcittavastUni nighnan - mane rana 2 // vasayitta - savaayitta - (r) vastuosuri karmarajasA badhyate - bharI baMdhAya cha, tasya katamo baMdhahetuH - tanabaMdha yo cha? (1) na tAvat svabhAvata eva karmayogyapudgalabahulo lokaH - (tamai) prathama tInadhI svabhAvadhI 4 yogya pudagalabage-oyAM pu che mevobo (baghata) memAne bI ? siddhAnAmapi tatrasthAnAM taprasaMgAt - siddhAne para tatrasthAna - tyA sthiti nArAvAsInatena -baMdhana prasaMgane bI. (2) na kAyavAGmanaHkarma - nathI Aya-vA-mana: bha ( i d), zAnebI ? yathAkhyAta - saMyatAnAmapi tatprasaMgAt : yathANyAta saMyatIne 5 tenA - baMdhana prasaMgane bIe. (3) nAnekaprakArakaraNAni - nathI bhane rana 2 (baghata), thAne bI? kevalajJAninAmapi tatprasaMgAt zAnAmAne nA - baMdhana prasaMgane bI. (4) na sacittAcittavastUpaghAtaH - nathI sayita - sa71 ayitta - bha(r) stuno dhAta ( 4), zAne bI ? samititatparANamapi taprasaMgAt - samiti tatparIne 50 tenA - baMdhanA prasaMgane bIdhe. tato nyAyabalenaivaitadAyAtaM . tethI nyAyalayI 4 mA mAdhuM - upayoge rAgAdikaraNaM - 64yogamA AusP3 - rAcik 2 sa baMdhahetuH . va baMdhatu cha. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 237||238||239||240||241 // 387
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahIM nizcaye karIne jema koI puruSa snehAbhyakta (tela copaDela) evo, svabhAvathI ja rajobahula bhUmimAM sthita sato, zastra vyAyAma karma karato, aneka prakAranA karaNo vaDe sacittAcitta vastuone haNato, rajathI baMdhAya che, tene baMdhahetu koI eka kayo che ? svabhAvathI ja robahulA bhUmi to nahi taMtrastha sneha anabhyaktone paNa tenA prasaMgane lIdhe, zastra vyAyAma karma nahi - sneha anabhyaktone paNa te thakI tenA prasaMgane lIdhe, aneka prakAranA karaNo nahi - sneha anabhyaktone paNa teo vaDe tenA prasaMgane lIdhe, sacittAcitta vastuone paNa temAM tenA prasaMgane lIdhe, tethI nyAyabalathI ja A AvyuM ke - je te puruSamAM snehAsyaMgakaraNa te baMdhahetu che. samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha 'amRta jyoti' mahAbhASya 'samasta saMsAra be pravAhathI vahe che, premathI ane dveSathI. premathI virakta thayA vinA dveSathI chUTAya nahIM.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (480), 566 . ahIM baMdha adhikAranA A prAraMbhika gAthA paMcakamAM paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe snehAbhyakta puruSanA suMdara svabhAvoktimaya tAddazya zabdacitra AlekhatA dRSTAMtathI baMdhanuM kharekharUM aMtaraMga kAraNa pravyakta karyuM che ane AtmakhyAti kartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe teno dRSTAMta-dAiitaka bhAva potAnI ananya lAkSaNika zailIthI biMba-pratibiMbapaNe sAMgopAMga vivarI dekhADI niSNuSa suyuktithI tenuM aMtastattva atyaMta parisphuTa karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre ema mithyAdaSTi AtmAmAM rAgAdi karato evo, svabhAvathI ja karmayogya pudgala bahula lokamAM kAya-vAD-manaH karma karato, aneka prakAranA karaNo vaDe sacittAcitta vastuone haNato, karmarajathI baMdhAya che, tene baMdhahetu koI eka kyo che ? svabhAvathI ja karmayogya pudgala bahula loka to nahi - tatrastha siddhone paNa tenA prasaMgane lIdhe, kAya-vAD-manaH karma nahi - - yathAkhyAta saMyatone paNa tenA prasaMgane lIdhe, aneka prakAranA karaNo nahi - kevalajJAnIone paNa tenA prasaMgane lIdhe, sacittAcitta vastuono upaghAta nahi - samititatparone paNa tenA prasaMgane lIdhe, tethI nyAyabalathI ja A AvyuM ke - upayogamAM rAgAdi karaNa ahIM jagane viSe sphuTapaNe A pragaTa deSTAMta che ke - (jema) snehAtmyantaH 'snehAbhyakta' snehAbhaMga karela - tela copaDela evo koI puruSa che. te 'svabhAvathI ja' - kudaratI rIte ja jyAM bahu sthiti karato sato - 'svamAvataH - puSkaLa - pracura raja dhULa che evI 'rajobahula' bhUmimAM 'sthita' varanovattutAyAM bhUmI sthitaH', zastra vyAyAma karma kare che, kasaratanI kriyA kare che ane ema 'zastra vyAyAma rma jhurvAnaH' prakAranA karaNo vaDe aTapaTAnA khela vaDe sacittAcitta 388 - - zastrothI hathiyArothI vyAyAma - zastra vyAyAma karma karato te aneka sajIva nirjIva vastuone haNato sato - -
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 237-241 ane prAra : savistaravahUne nikhana, rajathI baMdhAya che, jenA vadhyate. have atre nizcayathI ciMtavo ke AmAM tene baMdhano hetu koI eka kayo che? tasya tamo vaMdetu: ? (1) temAM - "ra tAvatuM svamAvata para ragovadutA bhUmi:' - prathama to svabhAvathI ja rajobahula - dhUli pracura - puSkaLa dhULavALI bhUmi to baMdhahetu nahi. zA mATe? snehAnabhyakta tatrasthone teno prasaMga Ave mATe - "hAnavatAnAmapi tatrasthAnAM tatrasaMtuM', arthAtu "snehAnabhyakta - anavyakta - abhaMga nahi karela, aMge tela nahi copaDela evA "tatrasthone' - tyAM sthiti karanArAone teno - te raja:baMdhano prasaMga Ave mATe, ane tevo prasaMga to aniSTa che, kAraNake jeNe aMge tela nathI copaDyuM evA tyAM rahelAone rajobaMdha thato nathI - dhULa coMTatI nathI, eTale svabhAvathI ja rajabahulA bhUmi to baMdha hetu nathI. (2) "zastravyAyAma - zastra vyAyAma karma paNa baMdhahetu nathI, snehAnabhyaktone paNa te thakI teno prasaMga Ave mATe, arthAt snehathI - telathI anavyakta - abhaMga nahi karela - tela nahi copaDela evAone paNa te zastra vyAyAma karma thakI te robaMdhano prasaMga Ave mATe, ane tevo prasaMga to aniSTa che, kAraNake jeNe zarIre tela nathI copaDyuM evAone zastra vyAyAma karma karatAM chatAM robaMdha thato nathI, dhULa coMTatI nathI, eTale zastra vyAyAma karma paNa baMdhahetu saMbhavatuM nathI. (3) "nAneBchaIRITUA harani - aneka prakAranA karaNo - jAtajAtanA aTapaTAnA khela paNa baMdhahetu nathI, snehAnabhyaktone paNa teo vaDe teno prasaMga Ave mATe, arthAt snehathI - telathI anavyakta - abhaMga nahi karela, tela nahi copaDela evAone paNa te karaNo vaDe teno - robaMdhano prasaMga Ave mATe ane tevo prasaMga to aniSTa che, kAraNake jeNe zarIre tela nathI copaDyuM evAone vividha karaNo vartatAM chatAM rajobaMdha thato nathI, dhULa coMTatI nathI, eTale aneka prakAranA kiraNo paNa baMdhahetu che nahi. (4) "ra vittAvittavastupAtaH' - sacittAcitta - sajIva nirjIva vastuono upaghAta - hiMsana paNa baMdhahetu nathI - snehAnabhyaktone paNa te sate teno prasaMga Ave mATe, arthAt snehathI - telathI anavyakta - atyaMga nahi karela, tela nahi copaDela evAone paNa te sacittAcitta vastu upaghAta chatAM rajobaMdha thato nathI, dhULa coMTatI nathI, eTale sacittAcitta vasta upaghAta paNa baMdhaeta saMbhavato nathI. Ama nathI svabhAvathI ja rajabahulA bhUmi baMdhahetu, nathI zastra vyAyAma karma baMdhaheta. nathI aneka prakAranA karaNo baMdha heta, nathI sacittAcitta vastu upaghAta baMdhahetu, tethI nyAya balathI ja A AvyuM ke je te puruSamAM "snehAbhaMgakaraNa" te baMdhahetu che - yattasmina puruSe snehIMyaeNkara sa vaMghahetu:', arthAt uparokta cAra kAraNamAMthI eka paNa baMdha kAraNa saMbhavatuM nathI, eTale bAkI rahelA pArizeSyathI arthapatti nyAyanA sAmarthyathI ja bAkI A AvIne ubhuM rahyuM ke je te puruSamAM "snehAbhaMgakaraNa" - snehathI - telathI atyaMgakaraNa, zarIre telanuM copaDavuM te ja nizcaya karIne baMdhahetu che. tema - AtmAmAM rAgAdi karato evo mithyASTi che - "gvaM mithyAdi gAna ravIna fr:' te svabhAvathI ja - nisargathI ja - kudaratI rIte ja jyAM karmayogya bahu - puSkaLa - pracura pudagala che evA karmayogya pudgala bahula lokamAM - "mAvata: Uva yora punivadutte to kAya-vA-manaH karma kare che ane ema "zrApavAmanaH varSa : kAya-vA-manaH karma karato te aneka prakAranA kAraNo vaDe saMcittAcitta - sajIva nirjIva vastuone haNato sato karmarajathI baMdhAya che, 'jhaneprAra. vattAvittavastu nikhanuM karmanasA vadhyate". have atre nizcayathI citavo ke AmAM tene baMdhano hetu koI eka kayo che? tasya tamo vaMdhadetu: ? (1) 'ra tAvatuM svamAvata gva varmayothapuravahuno no:' - temAM prathama to svabhAvathI ja karma 389
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti , yogya pudgala bahula loka to baMdhahetu che nahi. zA mATe ? "siddhAnAmapi tatrasthAnAM tabasaMta - siddhone paNa - tatrasthone teno prasaMga Ave mATe. arthAta jo ema hoya to bhagavAna siddho paNa tatrastha- tyAM lokamAM ja sthiti karI rahyA che teone paNa te karmayaja baMdhano prasaMga prApta thAya mATe, ane tevo prasaMga to aniSTa che, kAraNake siddhane sarvadAne mATe sarvathA baMdhano asaMbhava ja che, tema to koI kALe banI zake nahi, eTale svabhAvathI ja karma yogya pudgala bahula loka to baMdhahetu nathI ja. (2) "ra vAyavArma:' - kAya-vA-manaH karma paNa baMdhahetu che nahi, kAraNake jo tema hoya to yathAkhyAta saMyatone paNa teno prasaMga Ave mATe - thALatisaMtAnA tabasaMta', - arthAta AtmAnuM niSkaSAya vItarAga zuddha svarUpa jevuM AkhyAta athavA khyAta che evA "yathAkhyAta" cAritra - saMyama saMpanna je parama saMyato che, teone paNa kAya-vA-manaH karma hoI baMdhano prasaMga prApta thAya mATe ane tevo prasaMga to aniSTa che. kAraNake kAya-vADa-manaH karma chatAM tathArUpa yathAkhyAta saMyatone niSkaSAya vItarAgapaNAne lIdhe baMdha prasaMga koI kALe banI zake nahi, eTale kAya-vA-manaH karma paNa baMdhahetu saMbhavatuM nathI. (3) "nAnevArarAni' - aneka prakAranA kAraNo paNa baMdhahetu che nahi. zA mATe ? kevalajJAnIone paNa teno prasaMga Ave mATe - "vajJAninAmI tabasaMkaI[, ane tevo prasaMga to aniSTa che, kAraNake aneka prakAranA karaNo chatAM kevalajJAnIone tema baMdha prasaMga koI kALe banI zakavo asaMbhava che, eTale aneka prakAranA karaNo paNa baMdhahetu che nahi. (4) "ra savistAvittavastUpathatiH' - sacittAcitta - sajIva nirjIva vastuono upaghAta - hiMsana paNa baMdhahetu nathI. zA mATe ? samititatparone paNa teno prasaMga Ave mATe - "samititatparama tatraMta', arthAt IryAsamiti Adi paMcasamitipAlakazvarone paNa teno - baMdhano prasaMga Ave mATe, ane tevo prasaMga to aniSTa che, kAraNake jAye - ajANye sacittAcitta vastuono upaghAta chatAM samitiparAyaNa. "tanAvaMta sAdhuone tema baMdha prasaMga koI kALe banI zake nahi, eTale sacittAcitta vastu upaghAta paNa baMdhahetu nathI, kAya-vA-manaH karma baMdhahetuM nathI, aneka prakAranA karaNo baMdhahetuM nathI, sacittAcitta vastu upaghAta baMdhahetu, tethI nyAyabalathI ja A AvyuM ke - je upayogamAM "rAgAdikaraNa' te baMdhahetu che, "yahupayone ravivAra na vaMghahetu" nathI, arthAt uparokta cAra kAraNamAMthI koI paNa baMdhakAraNa saMbhavatuM nathI, eTale bAkI rahela - pArizeSyathI athapatti nyAyanA sAmarthyathI ja bAkI A AvIne ubhuM rahyuM ke je upayogamAM "rAgAdi karaNa' rAgAdinuM karavuM te ja nizcaya karIne baMdhahetu che. samyagu dRSTi jJAnI vItarAga, 390
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 144 uktanI paripuSTi karatAM sArasamuccaya rUpa samayasAra kaLaza (2) prakAze che - pRthvI vRtti na karmabahulaM jagana calanAtmakaM karma vA, na naikakaraNAni vA na cidacibidho baMdhakRt / yadaikyamupayogabhUH samupayAti rAgAdibhiH, sa eva kila kevalaM bhavati baMdhahetu nRNAm // 164 // na karma bahuluM jagata na calanAtmaka karma vA, na naika karaNo na baMdha kara cit acid ghAta vA; sva aikya upayogabhU lahata je rAgAdizuM, sa kevala ja baMdhahetu narane na bIjuM kazuM. 164 amRta pada-164 "zrI sImaMdhara jinavara svAmI, vinataDI avadhAro' - e rAga baMdhano hetu vicAro re sajanA ! baMdhano hetu vicAro.... (2)... 1 kArmaNa vargaNA vyApta jagatu A, baMdha karanAra na thAve, jo thAve to siddha bhagavAnane, baMdhano prasaMga Ave... re sajanA ! baMdhano hetu vicAro. 2 mana vaca kAyA karma calana rUpa, baMdha karanAra na thAve, jo thAve to yathAkhyAta saMyata, jJAnI paNa baMdha pAve... re sajanA ! baMdhano hetu vicAro. 3 ' karaNo paNa aneka prakAranA, baMdha karanAra na thAve, jo thAve to kevala jJAnI, bhagavaMto ya baMdha pAve... re saMjanA ! baMdhano hetu vicAro. 4 sacittAcitta vastu upaghAto, baMdha karanAra na thAve, jo thAve to samiti parAyaNa, sAdhune paNa baMdha Ave... re sajanA ! baMdhano hetu vicAro. 5 A upayogabhUmi AtmA je, rAgAdithI aikya pAve, teha ja kvala baMdhano hetu, snehAnsaMga jyama thAve... re sajanA ! baMdhano hetu vicAro. 6 snehAbhyakta dAMte baMdhanuM, tattva vijJAna dikhAve, nigSa yuktithI samajAvI, bhagavAna amRta gAve... re sajanA ! baMdhano hetu vicAro. 7 artha - nathI karma bahula jagatuM, vA nathI calanAtmaka karma, vA nathI aneka karaNo, vA nathI ciaci (sacitta-acitta) vadha baMdha karanAro, upayogabhU (AtmA) je rAgAdi sAthe aikya (ekapaNuM) pAme che, te ja kevala nizcaya karIne narone baMdhahetu hoya che. - "amRta jyoti mahAbhASya jyAM tyAMthI rAga dveSa rahita thavuM eja mAro dharma che ane te tamane atyAre bodhI jauM chauM. * ane te ja upayoga rAkhajo. upayoga e ja sAdhanA che. vizeSa sAdhanA te mAtra satpaSanAM caraNa kamaLa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 37 391
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama uparamAM AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je savistara vivarI dekhADyuM tenuM ja saMkSepamAM sArabhUta digadarzana karAvatuM A kaLaza kAvya apUrva ciMtanAtmaka pRthvIvRttamAM nibaddha karI - tattva kaLAmayapaNe gUMthIne paramarSi amRtacaMdrAcAryajI parama AtmabhAvollAsathI lalakAre che - na ja vahurta nAnna vartanAtmaE { - jyAM karma yogya pudgala pracura che, evuM karmabahula jagata - loka nathI baMdha karanAra, temaja calanAtmaka - mana - vacana - kAyAnuM parispandAtmaka karma (mana-vacana-kAyAnA yoga) nathI baMdha karanAra, nathI aneka prakAranA karaNa baMdha karanAra, athavA nathI cidacit vadha - sacittAcitta vastu upaghAta baMdha karanAra - na naiverAna vA na vividha vaMdhakRta, paNa upayoga mUDa" upayoga-upayoganI je bhUmi che, upayoganuM je nivAsa kSetra che, upayoganuM je "bhavasthAna' evo "upayogabhU' AtmA je rAgAdi sAthe aikya pAme che, vAM samupati rAzi , rAga-dveSa-mohAdi sAthe ekapaNuM pAme che, rAgAdine AtmAnA potAnA karI AtmA sAthe eka tanmaya kare che, eTale ke rAgAdi bhAve AtmA pote pariName che, te ja kevala nizcaya karIne puruSone baMdhahetu - baMdhakAraNa hoya che - sa gva virutta vartA vaMghahetuM nRpa | AtmA che te cetana svarUpa che ane cetanano pariNAma te "upayoga kahevAya che, eTale AtmAne atre "upayogabhU' - upayogabhUmi - upayoganI janmabhUmi kahyo te yathArtha che.. AtmA koI ne koI upayogamAM - cetana pariNAmamAM varte ja che. have A upayogarUpa cetana pariNAma kAM to zuddha hoya, kAM to azuddha hoya. kevala jJAnamaya zuddha vItarAga bhAve cetana pariName to zuddhopayogamaya zuddha cetanA hoya. che, ajJAnamaya rAgAdi azuddha bhAve cetana pariName to azuddhopayogamaya azuddha cetanA hoya che. upayoga mULa vastu svabhAve to zuddha che, paNa rAgAdi sAthe aikya - ekapaNuM pAmavAthI te azuddha bane che. bIjA zabdomAM kahIe to zuddha svabhAva choDI upayoga rAgAdi vibhAva bhAve pariNamavAthI azuddha bane che ane A rAgAdithI azuddha upayoga e ja baMdhano mukhya tAttvika hetu che. A mULa hetu na hoya to karmavargaNA, yoga, karaNa, cit acit vadha akiMcitkara hoya che, A mULa hetu hoya to ja karmavargaNA karmapaNuM raNamI baMdhapaNuM pAme che. mana-vacana-kAyAnA yoga karma AsavanA dvAra bane che. vividha kAraNo baMdhahetu bane che, sacittAcitta vastuno upaghAta uttara baMdhahetupaNuM bhaje che. atre upayogabhU' - AtmA "rAgAdithI aikya pAme che' e uparathI ema sUcavyuM ke rAgAdi sAthe AtmAnuM kAMI mULa svabhAvagata ekapaNuM nathI, paNa te vibhAvagata vipariNAmane laI parasaMyogane lIdhe upajelA AgaMtuka rAgAdi aupAdhika bhAvo sAthe aikya - ekapaNuM "pAme che, te rAgAdi vibhAva bhAvo sAthe tadrupa-tanmaya banI jAya che, eTale ke pote svayaM rAgAdi "cit vikAra rUpe pariName che. Ama A rAgAdi aupAdhika bhAva AtmAnuM - cetananuM svarUpa nathI, svabhAva nathI, paNa vibhAva che - cetanano vikAra bhAva che ane A rAgAdi e ja "sneha' - cIkAza che, te ja nizcaya karIne baMdhano aMtargata upAdAna hetu che. jema pudgala paramANu sneha - snigdhatA guNane lIdhe paraspara baMdhAya che, tema rAgAdi rUpa "sneha-snigdhatAne lIdhe (cIkaNApaNAne lIdhe) jIva baMdhAya che. rAgAdi rUpa sneha e ja bhAvabaMdhano hetu che ane e ja bhAvabaMdha che. zarIre sneha - telanI cIkAza vA mala hoya to ja raja coTe - raja baMdhAya, tema rAgAdi rUpa bhAva-"sneha'nI (telanI) cIkAza vA mala hoya to ja karmaja coTe - karnaraja baMdhAya, jaina paribhASAmAM bhAvakarmane "mala' ane dravyakarmane "raja' evI yathArtha saMzA ApavAmAM AvI che, tenuM rahasya paNa AthI spaSTa samajAI jAya che. arthAt rAgAdi bhAvakarmanA baMdharUpa bhAvabaMdha hoya, to ja pudgalamaya dravyakarmanA baMdharUpa dravyabaMdha hoya. Ama dravyabaMdha paNa bhAvabaMdhane AdhIna 392
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 164 hoI bhAvabaMdha hoya to ja ane te thakI ja nIpaje che, eTale rAgAdi neharUpa bhAvabaMdha e ja baMdhanuM mukhya upAdAnabhUta nidAna che, nizcaya kAraNa che, e vastutattva atra spaSTa samajI levA yogya che. AkRti rAgAdithI aikya aneka AtmA |ciacitna baMdha kara (upayoga) vadhu karma bahula | calanAtmaka jagat | TIkarma kAyAdi karaNo kevala baMdhahetu
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jaha puNa so ceva Naro Nehe sabami avaNiye saMte / reNubahulambhi ThANe karedi satthehiM vAyAmaM // 242 // chiMdadi bhiMdadi ya tahA tAlItalakayalivaMsapiMDIo / sacittAcittANaM karei davANamuvaghAyaM // 243 // uvaghAyaM kuvvaMtassa tassa NANAvihehiM karaNehiM / ... Liyero ciMtijhahu piyo ja vaMdho 244 jo so aNehabhAvo tahmi Nare teNa'rayabaMdho / Nicchayado viNNeyaM Na kAyaceTTAhiM sesAhiM // 245 // evaM sammAdiTThI varseto bahuvihesu jogesu / akaraMto uvaoge rAgAi Na lippai rayeNa // 246 // jema punaH te ja puruSa sneha te re, dUra karAye tamAma; reNu bahula te sthAna viSe kare re, zastrothI vyAyAma... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 242 cheda bhede tADI kadalI vaLI re, vaMza piDI saMghAta, sacitta acitta dravya taNo re, kare che upaghAta... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 243 nAnAvidha karaNothI tehane re, karatAM ema upaghAta, zuM-pratyayathI na rajabaMdha? ciMtavo re, nizcayathI e vAta.. ajJAnI. 244 snehabhAva te je te naramAM khare ! re, tethI ja tasa araja baMdha, nizcayathI jANavuM paNa zeSa to re, kAyaceSTAthI na baMdha... ajJAnI. 245 ema samyagudRSTi to vartato re, bahuvidha jogomAM ya, rAgAdi a-karato upayogamAM re, rajathI na ja lepAya... ajJAnI. 246 AbhamAvanA : payA punaH sa ceva nA - jema punaH te ja nara - puruSa, nede sarvabhinnapanIne sati : sneha - tela sarva apanIta sate - dUra karavAmAM AvyuM te, rejuvahune sthAne - reNa bahula - jyAM reNu - dhULa puSkaLa che evA sthAnamAM zanaiH vyAyAma joti - zastro vaDe vyAyAma - kasarata kare che, 24rA tathA tAtI jarIvaMzapiMDIH chinari manati - tathA tADI - tala - kadalI - vaMzanI piMDIo chede che ane bhede che, sattapittanAM dravyAmupAtaM karoti - sacitta - sajIva acitta - ajIva dravyono upaghAta kare che, //ra4rUpA nAnAvidheH rau: upadhAtaM zrarvatatI * nAnAvidha - nAnA prakAranA kAraNothI upaghAta karatA tene - nizcayato vivuM - nizcayathI vizeya - vizeSe karIne jANavuM yogya che ke - kiM pratyavijo na ranavaMdha: - zuM pratyayika - kayA kAraNe robaMdha nathI ? ||ra44 tasmina na tha: sa gajhUMdamAva: - te naramAM - puruSamAM je te asnehabhAva - atelabhAva - acIkAzabhAva tena tI karagovaMdha: - tenAthI tene a- rabaMdha che, na zeSAma: vAvAmiH - nahi ke zeSa - bAkInI kAyaceSTAothI, (ema) nizcayato vizeDyuM - nizcayathI vizeya - vizeSe karIne jANavuM yogya che. ra4-II parva - ema sAdiH - samyagRSTi vahuvidheSa yogeSa vartamAnaH - bahuvidha - bahu prakAranA yogomAM vartamAna - vatato, 35yo ravIn burvana - upayogamAM rAgAdi a-karato - nahi karato, na nasA cite - rajathI - karmadhUlithI lapAto nathI - kharaDAto nathI. |24ddA. ti nAthA bhAbhAvanA ra42-246o. yathA - jema sa va puruSa : - te ja puruSa, naide sarvasmitrapanIne sati - sneha - tela - cIkAza sarva apanIta sate - dUra karAye sate, tasyameva ranovadhutAmAM mUkI * te ja raoNbahula - jyAM raja - dhULa bahula - puSkaLa - pracura che evI 394
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama akaH samayasAra kaLaza 164 artha - puna: ma ta 4 na2 sarva sne (40514 - ta5) apanIta (2 23) sate, 25 bAda sthAnamAM zastro vaDe vyAyAma kare che, 242 tathA tADItala-kadalI-vaMza piMDIone chede che ane bhede che, saccittAcitta - sajIva nirjIva dravyono upaghAta kare che, 243 nAnAvidha kAraNo vaDe upaghAta karatA tene, nizcayathI citavo, zuM-pratyayika (zuM nimitte) rajabaMdha nathI? 244 je te asnehabhAva te naramAM che, tenAthI arajabaMdha nizcayathI (ema) vizeSe karIne jANavuM, nahi ke zeSa kAyaceSTAothI. 245 ema samyagudRSTi bahuvidha yogomAM vartato, upayogamAM rAgAdi a-karato na karato), rajathI nathI lepAto. 246 AtmakhyAti TIkA yathA punaH sa caiva naraH snehe sarvasminnapanIte sati / reNubahule sthAne karoti zastrairvyAyAmaM // 242 // chinatti bhinatti ca tathA tAlItalakadalIvaMzapiMDIH / sacittAcittAnAM karoti dravyANAmupaghAtaM // 243 // upaghAtaM kurvatastasya nAnAvidhaiH karaNaiH / nizcayato vijJeyaM kiMpratyayiko na rajobaMdhaH // 244 // yaH so'snehabhAvastasminnare tena tasyArajobaMdhaH / nizcayato vijJeyaM na kAyaceSTAbhiH zeSAbhiH // 245 // evaM samyagdRSTi vartamAno bahuvidheSu yogeSu / akurvatrupayoge rAgAdIn na lipyate rajasA // 246 // yathA sa eva puruSaH tathA samyagdRSTiH, snehe sarvasminnapanIte sati Atmani rAgAdInakurvANaH san tasyAmeva svabhAvata eva rajobahulAyAM bhUmau tasminneva svabhAvata eva karmayogyapudgalabahule loke tadeva zastravyAyAmakarma kurvANa tadeva kAyavAGmanaHkarma kurvANaH stai revAnekaprakArakaraNe - tairevAnekaprakArakaraNaiH stAnyeva sacittAcittavastUni nighnan tAnyeva sacittAcitta vastUni nighnan rajasA na badhyate, karmarajasA na badhyate, snehAbhyaMgasya baMdhahetorabhAvAt / rAgayogasya baMdhahetorabhAyAt // 242-246 / / bhUmimAM tadeva zastravyAyAmakarma kurvANaH - 4 zastra vyAyAma bharato, tairevAnekaprakArakaraNaiH - 4 bhane - 2 vaDe tAnyeva sacittAcittavastUni nighnan - te 4 sayitta - sa(r) Athitta - niLa vastumAne to, rajasA na badhyate - 24thI - dhUNI nadI badhAto, zAne bI ? snehAbhyaMgasya baMdhahetorabhAvAt - baMdhata avAne abhaMganA - tela copaDavAnA abhAvane lIdhe. 395
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya jema te ja puruSa tema samyagRSTi sarva sneha apanIta (dUra karAye) sate, AtmAmAM rAgAdi a-karato (nahi karato) sato, te ja svabhAvathI ja rajabahula bhUmimAM, te ja svabhAvathI ja karmayogya pudgala bahula lokamAM te ja zastra vyAyAma karma karato, te ja kAya-vA-manaH karma karato te ja aneka prakAranA karaNo vaDe te ja aneka prakAranA karaNo vaDe te ja sacittAcitta vastuone haNAto, te ja sacittAcitta vastuone haNato, rajathI nathI baMdhAto, karajathI nathI baMdhAto - baMdhahetu snehAnsaMganA abhAvane lIdhe baMdhahetu rAgayoganA abhAvane lIdhe. 242-246 amRta jyoti" mahAbhASya upayoga zuddha karavA A jagatanA saMkalpa vikalpane bhUlI jaje, pArzvanAthAdika yogIzvaranI dazAnI smRti karajo ane teja abhilASA rAkhyA rahejo, e ja tamane punaH punaH AzIrvAda pUrvaka mArI zikSA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 37 have uparamAM kahyuM tenAthI viparIta prakAranuM dRSTAMta atra biMbapratibiMba bhAvathI vivarI dekhADyuM che - jema teja puruSa sarva sneha apanIta sate - "he sarvatripanIne sati', badhuM tela dUra karAye sate, te ja svabhAvathI ja rajebadula - raja: pracura bhUmimAM, te ja zastra vyAyAma karma karato, te ja aneka prakAranA karaNo vaDe, te ja sacittAcitta - sajIva nirjIva vastuone haNato sato, rajathI nathI baMdhAto, zA mATe ? baMdhahetu evA "snehAbhaMgano" - tela copaDavAno abhAva che mATe - "snehAgraMci vaMdhahetaramAvata', tema samyagudRSTi AtmAmAM rAgAdi a-karato nahi karato) sato, 'mAna TITInavadurvAga: sana, svabhAvathI ja kArmaNa vargaNA pudgala jyAM bahula - pracura - puSkaLa che evA te ja karmayogya pudgala bahula lokane viSe, te ja kAya-vA-manaH karma karato, te ja aneka prakAranA karaNo vaDe, te ja sacittAcitta - sajIva nirjIva vastuone haNato, karmarajathI nathI baMdhAto, zA mATe.? baMdhahetu evA rAgayogano abhAva che mATe - rAyapAsya baMdhahetorabhAvAt / pUrva gAthAomAM vivarI dekhADyuM tema kAraNa kalApa pUrvavat - (1) temAM prathama to svabhAvathI ja karmayogya pudagala bahula loka to baMdhaheta che nahi. zA mATe ? siddhone paNa teno prasaMga Ave mATe. (2) kAya-vA-manaH karma paNa baMdhahetu che nahi, kAraNake jo tema hoya to yathAkhyAta saMyatone paNa teno prasaMga Ave mATe. (3) aneka prakAranA karaNo paNa baMdhahetu che nahi. zA mATe ? kevala jJAnIone paNa teno prasaMga Ave mATe. (4) sacittAcitta - sajIva nirjIva vastuono upaghAta - tathA * tema sIrika - samyagudRSTi, mAni ravInA : sana - AtmAmAM rAgAdi a-karato - nahi karato sato, tasminneva svamAvata gva varSothapurAttavahune to . te ja svabhAvathI ja karma yogya pudgala bahula - karma yogya pugala jyAM bahula - puSkaLa - pracura che evA lokane viSe, tava vAyavAna:karma : - te ja kAya-vA-manaH karma karato, tevAne prAraMvALa: - te ja aneka prakAranA karaNo vaDe tAva sattAvitta vastuni nikhana - te ja sacitta - sajIva acitta - nirjIva vastuone haNato, pharmanasA na vadhyane - kemerajathI - karmadhUlithI nathI baMdhAto, zAne lIdhe ? sAcorAsya vaMdhahetoramAvat : baMdhahetu evA rAgayoganA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe. / rUti "gAtmati' mAtmamAvanA ra4rara4rUpAra44242ll246o. 396
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 242-246 hiMsana paNa baMdhahetu nathI. zA mATe ? samititatvone paNa teno prasaMga Ave mATe. tethI nyAyabalathI ja A AvyuM ke - je upayogamAM 'rAgAdi akaraNa' te samyagdaSTine a-baMdhahetu che baMdhahetu evA rAga yogano abhAva che mATe. AkRti parikSandAtmaka AmAM cik-acit te te vadha loka te karma vyApta karma (kAyAdi)|| karaNo zAna 'ka bhavana kevala samyak dRSTi zAnI vItarAga 397 samyag STi AtmA upayoga bhUmie na laI jato. abaMdha baMdha hetu rAgAdi abhAva
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti uktano sAra saMdoha darzAvato samayasAra kaLaza (3) kahe che - zArdUlavikrIDita lokaH karmatato'stu so'stu ca parispandAtmakaM karma tat, tAnyasmin karaNAni saMtu cidacid vyApAdanaM cAstu tat / rAgAdInupayogabhUminayan jJAnaM bhavan kevalaM baMdhaM naiva kutopyupetyayamaho samyagdagAtmA dhruvaM // 165 // ho te loka ja karma vyApta ja ! parispandAtmaka te karma ho ! ho AmAM karaNo ya te ja ! cidacit hiMsA bhale te ja ho ! nA rAgAdi upayogabhU laI jato thAto ja jJAna aho ! pAme baMdha na kyAMyathI dhruvapaNe samyagu dagAtmA aho ! 165 amRta pada-165 bhaiyA ! viSama A saMsAra" - e rAga aho ! A samyagu deSTi abaMdha - aho A samyagra dRSTi abaMdha, jene parano kaMI na saMbaMdha, aho ! A samyagRSTi abaMdha... aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 1 karma vargaNAvyAta thayelo, bhale ja to te loka, parispandAtmaka karma bhale ho, mana vaca kAyA yoga... aho ! A samyagra dRSTi abaMdha. 2 karaNo ho te bhale ahIM te, bhale cidacit dhvasa, toya aho ! A samyaguSTi, kyAMyathI na pAme baMdha... aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 3 rAgAdika upayoga bhUmie, laI jAto na sujANa, kevala jJAnapaNe pariNamato, thAto kevala jJAna... aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 4 evuM adbhuta samyaguSTi, kerUM citra caritra, bhagavAna amRtacaMdra gAyuM, dorI tat sat citra... aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 5 artha - te karmatata (karma vyApta) loka bhale ho ! ane te parispandAtmaka karma bhale ho ! AmAM te karaNo bhale ho ! ane ci-acinuM vyApAdana (hiMsana-upaghAta) bhale ho! paNa rAgAdine upayoga bhUmie nahi laI jato. kevala jJAna thato evo A samyagudRSTi AtmA aho ! kyAMyathI paNa dhruvapaNe (cokkasa) baMdha nathI ja pAmato ! "amRta jyoti' mahAbhASya citta baMdhanavALuM thaI zakatuM nahIM hovAthI " AtmAkAra sthiti thaI javAthI citta ghaNuM karIne eka aMza paNa upAdhi joga davAne yogya nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. (324) 398 uparamAM je bhagavatI "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM vivarIne kahyuM tenuM upasaMhAra rUpa samarthana karatA A kaLaza kAvyamAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI de che ke - tIva: varmatatoDatuM soDatuM rianTAtma karma tat - A loka karmayogya pudgalathI - kAmaNa vargaNAthI bharelo che, eTale karmayogya pudgalathI A loka bhale tata ho - vistRtapaNe vyApta ho ! temaja - jyAM lagI mana-vacana-kAya yoga che, tyAM lagI teno parispandAtmaka - halana calana rUpa vyApAra paNa che ja, eTale mana-vacana-kAyAnuM 398
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 15 parispandAtmaka karma che to te bhale ho ! ane - AmAM te te karaNo - mana-vacana-kAyAnA vyApAranA sAdhano paNa che, to te paNa bhale ho ! tAsmin harapAna saMtuM ane mana-vacana-kAyanA yoga vyApArathI te te karaNo vaDe sacittAcitta vastuno upaghAta paNa thavAno ja, eTale te ci-acit sajIva nirjIva vastunuM vyApAdana - hisana (haNAvuM) te paNa bhale ho ! "vivid vyApAranuM vAstu tat'. Ama te karmatata loka, te parispandAtmaka karma, te karaNo ane te ci-acit vyApAdana - A badhAya anivArya - durnivArya rIte hAjara ho to to bhale ho ! paNa rAgAdine rAga - dveSa - moha - viSaya - kaSAyAdine upayoga bhUmie nahi laI jato - TITInupayombhUminayana, arthAt upayogane rAgAdi rUpa nahi karato athavA rAgAdine upayoga rUpa nahi karato, kevala jJAna thato - jJAna bhavanuM varta' - kevala mAtra jJAna ja thato - pariNamato evo A samyagudRSTi AtmA dhruvapaNe - cokkasapaNe kyAMyathI paNa aho ! baMdhane nathI pAmato ! "vaMgha naiva sutoSaputyamo sa tya ghuvaM | samyagudRSTi AtmAnI A parama adbhuta kaLA parama AzcaryakAraka che ! arthAt baMdhanI bIjI badhI sAmagrI bhale mojuda ho, to paNa baMdhanA mULa aMtaraMga upAdAna kAraNabhUta rAgAdi snigdha bhAvane jJAnI karato nathI ane "kevala" zuddha jJAnabhAve ja pariName che, tethI karIne ja jagatu jyAM baMdhAya che tyAM jagadguru Atma - amRtacaMdranI pUrNa tattvakaLA dAkhavato samyagRSTi jJAnI baMdhanA sakaMjAmAMthI AbAda chaTakI jAya che, e ja parama Azcarya che !!! arthAtu rAgAdine upayogabhUmie laI jAya to ja rAgAdi thAya ane upayoga bhUmie laI janAro to upayoga bhUmi AtmA ja che, eTale ke AtmA jo pote ja rAgAdine upayoga bhUmie laI jAya - pote ja rAgAdirUpe pariName to ja rAgAdi thAya, nahi to nahi; ane Ama rAgAdi bhUmie na laI jAya to upayogamAM bIjo koI AgaMtuka bhAva nahi hovAthI upayoga zuddha ja rahevA pAme, kevala zuddha upayoga ja hoya ane zuddha upayoga te to kevala jJAna ja che, eTale "kevala" - mAtra jJAna sivAya bIjo koI bhAva jyAM che nahi evo "kevala jJAna' thato - pariNamato samyagudRSTi AtmA kyAMyathI paNa baMdha nathI pAmato ! e aho ! mahA Azcarya che ! ema Azcarya vyakta karatAM amRtacaMdrajIe kevala jJAnInI potAnI ananya lAkSaNika zailI rajU karI che. kAraNake rAgAdi to jIvanA karyA thAya, emane ema "AhuDA AphuDA" na thAya, jIva pote rAgAdine upayoga bhUmie laI jaI pote ja rAgAdi bhAve pariName to ja rAgAdi thAya; ane jJAnI to tema karato nathI - rAgAdi pariNAme pariNamato nathI, eTale "kevala jJAnamaya' te zuddha ja rahe che, zuddhopayogamAM ja sthiti kare che, ema tAtparya che. 399
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ArSa daSTA amRtacaMdrajI svacchaMda pravRttino niSedha karatuM jJAnIne cetavaNI rUpa samayasAra kaLaza (4) kAvya prakAze che - pRthvIvRtta tathApi na nirargalaM caritumiSyate jJAninAM, tadAyatanameva sA kila nirargalA vyApRtiH / akAmakRtakarma tanmatamakAraNaM jJAninAM, dvayaM na hi virudhyate kimu karoti jAnAti ca // 166 // tathApi na nirargaluM caravuM ISTa che zAnine, nirargala pravRtti te nakkI ja dhAma che baMdhanuM; akAmakRta karma zAni mata akAraNa tethI te, zuM beya ne virodha pAmatuM - kare che jANe che te ? 166 amRta pada-166 (rAga - uparanA pada pramANe) to paNa nirargala caravuM te, jJAnIne na ja ISTa, nirargalA svacchaMda pravRtti te, baMdhAyatana aniSTa... aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 1 IcchA-kAma rahitapaNe je, kIdhuM karma akAma, te ja akAraNa mata jJAnine, bIjuM to baMdha dhAma.. aho ! A samya dRSTi abaMdha. 2 svachaMdano IjAro dIdho, lIdho jJAnI nA ja, AkhalA jevI svacchaMda pravRtti, akhilanI kahI nA ja.. aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 3 kAraNa) kare che ane jANe che te, banne zuM na viruddha ? sIdho sAdo prazna pUche e, bhagavAna amRta buddha... aho ! A samagR dRSTi abaMdha. 4 artha - tathApi jJAnIone nirargala aniyaMtrita, svacchaMda) caravuM ISTa nathI, (kAraNake) te nirargalA pravRtti kharekhara ! te baMdhanuM Ayatana ja (nivAsasthAna ja) che, tethI akAma kRta (niSkAmapaNe kareluM) karma te jJAnIone akAraNa mata che, kAraNake kare che ane jANe che - e ya zuM virodha nathI pAmatuM? amRta jyoti' mahAbhASya jene bodhabIjanI utpatti hoya che, tene svarUpa sukhathI karIne paritRtapaNuM varte che ane viSaya pratye aprayatna dazA varte che." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 30 . AgalA kaLaza kAvyamAM je samyagudRSTi aMgenI samyaka vastutattva sthiti pradarzita karI, te parathI jANye ajANye koI ema na samajI lya ke samyagudRSTi svacchede varte athavA phAve tema kare evI A uparathI chUTa (Liberty) vA paravAno (Licence) Apela che, eTalA mATe ArSa dekhA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe sarva mumukSune gaMbhIra cetavaNIrUpa - lAlabattI rUpa A ane pachIno zloka saMgIta karyA che. rAgAdine upayoga bhUmie nahi laI jatA ane kevala jJAna ja thatA samyagudRSTi zAnInI - ' 400
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 1dada uparamAM kahyuM tema - abaMdha dazA hoya che, 'tathApi na niratiM vastuiSyite jJAtinAM - tathApi jJAnIone "nirarsala paNe' - niyaMtraNa rUpa AgaLIA rahitapaNe, aniyaMtrita paNe - asaMyamita paNe - svacchaMda paNe caravuM ISTa nathI, kAraNake - "tAyatanava sa hina niranA vyAkRtiH' ! te kharekhara ! nirargala' - niyaMtraNa rUpa AgaLIA vinAnI - aniyaMtrita - asaMyamita - svaccheda "vyAprati' - mana - vacana - kAyAnI pravRtti e ja skuTapaNe "tadAyatana" - te baMdhanuM Ayatana ja - nivAsa sthAna ja - raheThANa ja (Abode) che. eTalA mATe jJAnIone akAraNa evuM akAmakRta karma saMmata che, nAmata * tametamajAra jJAninAM, arthAt "akAraNa" - rAgAdijanya koI paNa kAraNa rahitapaNe "akAma' - niSkAmapaNe anicchatAM chatAM pUrva prArabdhodayathI ja karavuM paDe te karma ja zAnIone saMmata che. kAraNake kare che ane jANe che e be zuM viruddha nathI vAra? "kAM na hi virudhyate rAti nAnAti va ?" arthAt karavuM ane jANavuM e banne vAta paraspara pragaTa viruddha - ekabIjAnI virodhinI cheH jo kartA che to zAtA nathI ane jJAtA che to kartA nathIH je rAgAdi karma kare che to jANato nathI, kartA che, zAtA nathI; jo kevala jANe ja che to rAgAdi karma karato nathI, kartA nathI, kevala jJAtA ja che. AkRti jJAnIone tatu (baMdha) akAraNa - akAma kRta karma ISTa nirargala (svachaMda) pravRtti na ISTa | nirargalA pravRtti (baMdha) Ayatana 5. ) o
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ukta bhAvanI puSTi karato samayasAra kaLaza (5) prakAze che - vasaMtatilakA jAnAti yaH sa na karoti karoti yastu, jAnAtyayaM na khalu tatkila karma rAgaH / rAgaM tvabodhamayamadhyavasAyamAhu - mithyAdRzaH sa niyataM sa hi baMdhahetuH // 167 // jANe ja te na karato karato na jANe, te karma che pragaTa rAga budho pramANe; ne rAga to adhyavasAya abodha ketu, mithyAdeze niyata teha ja baMdhahetu. 167 amRta pada-167 -- (rAga - uparanA amRta pada pramANe) je jANe che te na kare che, kare te jANe nA ja, nizcayathI che ema kharekhara ! karma che te to rAga... aho ! A samyagu daSTi abaMdha. 1 rAga te to che jJAnI bhAkhe, ajJAnamaya adhyavasAya, mithyAdeSTine ja te hoya, te ja baMdhahetu sadAya... aho ! A samyagu deSTi abaMdha. 2 nikhuSa yuktithI e bhAkhyuM, bhagavAna amRtacaMdra, marma teno samajI jaI jJAnI, varte na kadI svacchede... aho ! A samyagu dRSTi abaMdha. 3 artha - je jANe che te karato nathI ane je kare che te jANato nathI, te karma kharekhara ! rAga che ane rAga to abodhamaya adhyavasAya kahe che, te (abodhamaya - ajJAnamaya adhyavasAya) niyatapaNe mithyAdeSTine hoya che (ane) te ja nizcaya karIne baMdhahetu che. 167 "amRta jyoti' mahAbhASya jo jIvane paritRtapaNuM vatya na karatuM hoya to akhaMDa evo AMtmabodha tene samajavo nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 360. . uparanA kaLaza kAvyamAM kahelI vastune vizeSa skuTa karatAM parama satkavIzvara amRtacaMdrajI atre jJAnInA vacano vAMcI Azaya vicAryA vinA svacchede vartavAno IjAro levA IcchatA svacchaMdAbhilASI zithilAcArI zuSkajJAnIone mukhacapeTikA lagAvatAM garyA che ke - nAnAti : sa na karoti rati vastu, nAnAlyAM na vastu - je jANe che te karato nathI ane je kare che te A nizcaye karIne jANato nathI ane je karma che te to phuTapaNe rAga che - tatti { rA: ane rAga che te to "abodhamaya' - ajJAnamaya adhyavasAya jJAnIoe kahyo che - "rA vodhamayamadhyavasAyamAdu:' | ane te abodhamaya adhyavasAya to niyatapaNe mithyASTine hoya - mithyAdRza: te niyataM' ane te ja baMdhahetu che - " hi vaMghahetuH ', te abodhamaya - ajJAnamaya adhyavasAya ja baMdhahetu che. arthAt karma karavAnI IcchA vinA karma karavAnuM banatuM nathI. eTale karma karavuM e ja pote rAga che ane e rAga e ja ajJAnamaya adhyavasAya che ane te rAgarUpa ajJAnamaya adhyavasAya e ja baMdhanuM kAraNa che. to pachI svacchede pravRttinI vAta to kyAMya dUra rahI ! mATe aho svacchaMdAnurakta nizcaya vimUDha zuSka jJAnIo ! parama 402
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 17 zuddha nizcayanA sUtradhAra AtmakhyAti sUtrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajInA AvA spaSTa zabdo uparathI kAMIka dhaDo lyo ! atre je jANe che te karato nathI, kare che te jANato nathI - A amara (Immortal, Nectar - like) paramArtha gaMbhIra zabdomAM amRtacaMdrajIe apUrva tattvajJAnano abhuta marma samajAvI dIdho che. jANavuM te AtmAno sahaja svabhAva che - "dharma che, karavuM te AtmAno sahaja svabhAva nathI - vikRta cetana bhAva - vibhAva che, kRtrima che - karma che. jANavuM te dharma che, karavuM te karma che. dharmamAM sahajapaNuM (Naturality) che, karmamAM kRtrimapaNuM (artificiality) che - banAvaTa che. dharmamAM prayAsa karavo paDato nathI, eTale dharma aprayAse - sahajapaNe - sahaja svabhAve hoya che, ethI AtmAnI zakti akhaMDa rahe che, karmamAM prayAsa karavo paDe che, eTale karma saprayAse kRtrimapaNe hoya che, ethI temAM AtmAnI zakti khaMDamaMDa thAya che. dharmamAM koI bahArano AgaMtuka (Extraneous) bhAva nahi hovAthI nirAkulatA che, sukha che, karma e AtmabAhya AgaMtuka hovAthI temAM AkalatA che, duHkha che. Ama jANavuM e sukharUpa dharma che, karavuM e duHkharUpa karma che te jANavAno pratipakSI che. te A rIte - karma che te rAga che, rAga che te abodhamaya - ajJAnamaya adhyavasAya che, Ama karma = rAga = ajJAnamaya adhyavasAya, tethI karma che te ajJAna che, eTale jANavuM te jJAna ane karavuM te ajJAna ema Ave che, eTale karavuM e jANavAno pratipakSI che - virodhI che e kahyuM te sarvathA yathArtha che. 403
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo maNNadi hiMsAmi ya hiMsijAmi ya parehiM sattehiM / so mUDho aNNANI NANI eto du vivarIdo // 247 // huM hiMsuM hiMsAuM para sattvathI re, mAne je e rIta; te mUDho ajJAnI che khare ! re, jJAnI ethI viparIta... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 247 artha - je mAne che ke huM hiMsuM chuM ane para sattvothI hiMsAuM chuM, te ajJAnI mUDha che, zAnI to ethI viparIta che. AtmakhyAti TIkA yo manyate hinasmi ca hiMsye ca paraiH sattvaiH / sa mUDho'jJAnI jJAnyatastu viparItaH // 247 // parajIvAnahaM hinasmi parajIvairhisye cAhamityadhyavasAyo dhruvamajJAnaM sa tu yasyAsti so'jJAnitvAnmithyAdRSTiH / yasya tu nAsti sa nAsti sa jJAnityAtsamyagdRSTiH // 247|| AtmakhyAti TIkArtha parajIvone huM hiMsuM chuM ane 52 jIvothI huM hiMsAuM chuM, evo adhyavasAya dhruva ajJAna che ane te to jene che te ajJAnipaNAne lIdhe mithyAdRSTi che, paNa jene che nahi te jJAnipaNAne lIdhe samyagdaSTi che. 'amRta jyoti' mahAbhASya 'sauthI moTo roga mithyAtva.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (47), upadeza chAyA (957) temAM prathama sthAnamAM mahAvIra deve sarva AtmAthI saMyamarUpa, nipuNa ahiMsA dekhIne upadezI.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 37 utthAnikA rUpa AgalA kaLazamAM sUcavyuM tema ajJAnamaya adhyavasAya e ja baMdhahetu che ane te mithyAdaeNSTine ja niyatapaNe hoya che, mithyAdRSTinA ajJAnamaya adhyavasAya kevA hoya che tenuM digdarzana A ane pachInI gAthAomAM karAvyuM che ane tenuM adbhuta talasparzI vyAkhyAna 'AtmakhyAti' sUtrakartA bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe prakAzyuM che 'para jIvone' - potAthI - AtmAthI para - anya bIjA jIvone huM hiMsuM chuM - haNuM chuM ane parajIvothI - potAthI - AtmAthI para anya - - bIjA - AtmabhAvanA - yo manyate - je mAne che ke hismi 7 hisse 7 rai: sattva: - huM hiMsu chuM - hiMsA karUM chuM - hasuM chuM ane para - ajJAnI mUDhaH bIjA sattvothI - jIvothI huM hiMsAuM chuM - hag2AuM chuM, te annAnI mUDha che, jJAnI tu bataH virIta - paNa zAnI to AnAthI viparIta - ulaTA prakArano eTale ke amUDha che. | 'phti gAyA gabhamAvanA - ||24710 parajIvAnahaM hinasmi - para jIvone - bIjA jIvone huM hiMsu chuM - haNuM chuM, paranIva hisse cAham - ane parajIvothI - bIjA jIvothI hiMsAuM chuM - hannAuM chuM, vadhyavasAyo dhruvaM ajJAna - evo adhyavasAya dhruva - cokkasa - nizcita azAna che, sa tu cAsti - ane te adhyavasAya to jene che, so'jJAniAt mithyAvRSTi - te ajJAnIpaNAne lIdhe mithyAnaiSTi che, carca tu nAsti - paNa jene che nahi, sa jJAnitvAt sabhyavRtti: - te zAnipaNAne lIdhe samyagdaSTi che. II kRti AtmavyAti' gAbhamAvanA ||247nA 404
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 247 jIvothI huM hiMsAuM chuM - haNAuM chuM, evo adhyavasAya (ThokI besADelI buddhi, Aropita bhAva) "dhruva - cokkasa - niyata - trikALa ajJAna che - "rUtyaSyavasAyo chuvamajJAna' ane 'te' - ajJAnamaya adhyavasAya jene che te - ajJAnipaNAne lIdhe - mithyASTi che - "sa tu yAti soDajJanityannidhyA: ' paNa jene "te' - ajJAnamaya adhyavasAya che nahi - te zuM samyagudRSTi che, yasya tu nAsti se jJAmitvAn saHi | - samyagu dRSTi jJAnI vItarA, 405
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mA madhyavasAya sazAna bha ? ta - AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM paNNattaM / AuM Na haresi tumaM kaha te maraNaM kayaM tesiM // 248 // AukkhayeNa maraNaM jIvANAM jiNavarehiM paNNattaM / . .. AuM na haraMti tuhaM kaha te maraNaM kayaM tehiM // 249 // AyukSayathI maraNa jIvo taNuM re, prajJapta jinavare ema; Ayu na harato tuM to temanuM re, maraNa karyuM teM kema?... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 248 AyukSayathI maraNa jIvo taNuM re, prazakha jinavare ema; Ayu tuja na hare te tehathI re, maraNa karAyuM kema?... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 249 artha - mAyukSayathA pornu bha295 navarothI prazata (53pita) cha, tuM mAyu nathI Darato, (a) tyArathI teonuM maraNa kema karAyuM? 248 , AyukSayathI jIvonuM maraNa jinavarothI prApta (prarUpavAmAM AveluM) che, teo hAruM Ayu nathI haratA, (to) hArUM maraNa teothI kema karAyuM? 249 AtmakhyAti TIkA kathamayamadhyavasAyo'jJAnaM ? iti cet - AyuHkSayeNa maraNaM jIvAnAM jinavaraiH prajJaptaM / Ayu na harasi tvaM kathaM tvayA maraNaM kRtaM teSAM / / 248 / / AyuHkSayeNa maraNaM jIvAnAM jinavaraiH prajJaptaM / Ayurna haraMti tava kathaM te maraNaM kRtaM taiH / / 249 / / maraNaM hi tAvajjIvAnAM svAyuHkarmakSayeNaiva tadabhAve tasya bhAvayitumazakyatvAt, AyuH karma ca nAnyenAnyasya hartuM zakyaM tasya svopabhogenaiva kSIyamANatvAt / tato na kathaMcanApi anyo'nyasya maraNaM kuryAt / tato hinasmi hiMsye cetyadhyavasAyo dhruvamajJAnaM // 248||249 / / AtmabhAvanA - kathamayamadhyavasAyo'jJAnaM iti cet - adhyavasAya zAna ? bho pUcho to - AyuHkSayeNa jIvAnAM - AyukSayathA pornu bha29 jinavaraiH prajJaptaM - virodhI prazAcha - praza5pAmAveDaMcha, tvaM Ayurna harasi - tuM bhAyu nathI 42vI, (al pachI) kathaM tvaMyA teSAM maraNaM kRtaM - trAthI tabhInu bha29 vI rAyuM ? // 248 / / AyuHkSayeNa jIvAnAM maraNaM - AyukSayacI ponuM bha29 jinavaraiH prajJaptaM - virodhI prazacha - prazaparavAmA AveDhuMcha, tava Ayurna haraMti - temo vAyu nayI 4ratA, (to ) kathaM te maraNaM taiH kRtaM - UI bha29 tamothI vIza rAyuM ? ||249 / / iti gAthA AtmabhAvanA // 249 // . maraNaM hi tAvajjIvAnAM - prathama ta nizcayezana pornu bha24 to svAyuH karmakSayeNaiva - bhAbhakSayathA 4, 7 - potAnA mAyubhinA kSayI 4 cha, ma zAnebI ? tadabhAve - tn| - AyurbhakSayana amAve tasya bhAvayitumazakyatvAt - ten|| - bharanAvAna sazasya5nebI, svAyuHkarma ca - ane va Ayurbha, 5 - potArnu bhAyu nAnyenAnyasya hartuM zakyaM . anyathA anyanu ra zaya nathI, zAne bIya ? tasya svopabhogenaiva kSIyamANatvAt - tenA va logayI 4 - potAnA logathI 4IyAapAnabIca. tato - tethI, zuM ? na kathaMcanApi anyo'nyasya maraNaM kuryAt - 315 pa re anya anyanu bha291 na 3, tato - tethI hinasmi hiMsye cetyadhyavasAyo dhruvamajJAnaM - suI - Y cha bhane AIG chu - SuG chu vo adhyavasAya dhruva - Rad mazAna cha. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 248||249 / / 40 //
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 248-249 AtmakhyAti TIkArya maraNa to nizcaya karIne sva AyukarmanA kSayathI ja hoya che), tenA abhAve tenA hovAvAnuM azakyapaNuM che mATe ane sva AyuSkarma anyathI anyanuM haravuM zakya nathI - tenuM sva upabhogathI ja kSIyamANapaNuM che mATe, tethI koI paNa prakAre anya anyanuM maraNa na kare, tethI huM hiMsuM chuM ane hiMsAuM chuM evo adhyavasAya dhruva ajJAna che. 248, 249 "amRta jyoti' mahAbhASya jIvanuM svarUpa jyAM sudhI na jANavAmAM Ave, tyAM sudhI anaMtA janma maraNa karavAM paDe. jIvanI zuM bhUla che te haju sudhI dhyAnamAM AvatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, upadeza chAyA (957) "DALAM na ra morava sthi" - zrI uttarAdhyayana sUtra huM hiMsu chuM ane huM hiMsAuM chuM evo avyavasAya te ajJAna che ema AgalI gAthAmAM kahyuM, A adhyavasAya ajJAna kema che ? teno tAttvika khulAso ahIM karyo che - "mara hiM tAvavAnAM vAyu varmakSauva' - maraNa to nizcaya karIne jIvonA potAnA - "sva" AyuH karmanA kSayathI ja hoya che - tenA abhAve - te sva AyukarmakSaya - abhAve tenA - maraNanA hovAvAnuM azakyapaNuM che mATe ane sva Ayukarma - potAnuM Ayukarma bIjAthI bIjAnuM haravuM zakya nathI - svAyu: 2 nAcenAcasya hatuM zavarca, tasya vornava kSayamALavA, tenuM - sva AyukarmanuM svaupabhogathI ja - potAnA upabhogathI ja kSIyamANapaNuM che mATe. tethI koI paNa prakAre bIjo bIjAnuM maraNa kare nahi, tethI huMhiMsu chuM' - hiMsA karUM chuM - haNuM ane "hiMsAuM chuM' - hiMsA karAvuM chuM - haNAuM chuM, evo adhyavasAya" ThokI besADelI buddhirUpa Aropita bhAva "dhruva - cokkasa nizcaLa - niyata nizcaya rU5 ajJAna che - DutyaSyavasAyo dhruvajJAna | samyagudRSTi jJAnI vItarA 407.
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jIva adhyavasAyanI - tenA vipakSanI zI vArtA che? to ke - jo maNNadi jIvemi ya jIvijAmi ya parehi sattehiM / so mUDho aNNANI gANI etto du vivarIdo // 250 // javADuM jIvADAu huM para sattvathI re, mAne che e rIta; te mUDho ajJAnI che khare ! re, jJAnI ethI viparIta... ajJAnI bAMdhe che. 250 artha - je mAne che ke huM jIvADuM chuM ane para sattvothI jIvADAuM chuM, te mUDha ajJAnI che, jJAnI to ethI viparIta (amUDha) che. 250 ___AtmakhyAti TIkA jIvanAdhyavasAyasya tadvipakSasya kA vArtA ? iti cet - yo manyate jIvayAmi ca jIvye cAparaiH sattvaiH / sa mUDho'jJAnI jJAnyatastu viparItaH // 250 // parajIvAnahaM jIvayAmi parajIvai jIvye cAhamityadhyavasAyo dhruvamajJAnaM sa tu yasyAsti so'jJAnitvAnmithyAdRSTiH / yasya tu nAsti sa jJAnitvAt samyagdRSTiH // 250 // AtmakhyAti TIkArya para jIvone huM jIvANuM ane para jIvothI huM jIvADAuM chuM, evo adhyavasAya dhruva ajJAna che, te (adhyavasAya) to jene che, te ajJAnipaNAne lIdhe - mithyAdeSTi che, paNa jene che nahi te zAnipaNAne lIdhe - samyagudRSTi che. 250 - "amRta jyoti' mahAbhASya jIvane samajavuM hoya to sahaja vicAra pragaTe, paNa mithyAtvarUpI moTo roga che tethI samajavA mATe ghaNo kALa javo joIe." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA (57) maraNa adhyavasAyanuM ajJAnapaNuM darzAvyuM, to tenA vipakSanI - te maraNa - adhyavasAyanA pratipakSa bApAvanA : nIvanAdhyavasAyastha takipalaca A vArtA - jIvana adhyavasAyanI tenA - te maraNa adhyavasAyanA vipakSanI - viruddha pakSanI zI vArtA ? ti re - ema je pUcho to - jo manyate - je mAne che ke - nIvayama 1 nIce sara: sarva: - huM jIvADuM chuM ane apara - bIjA sattvothI - prANIothI - jIvothI huM jIvADAu chuM, te ajJAnI mUDha: - te ajJAnI mUDha che, jJAnI tu ata: viparIta: - paNa jJAnI to AnAthI viparIta - ulaTA prakArano eTale ke amUDha che. / / 250|| iti gAthA AtmabhAvanA // gharanIvAnadaM nIvayAmi - para - bIjA jIvone huM jIvANuM , paranIarnIce vAduM - ane para - bIjA jIvothI huM jIvADAu chuM, tvaSyavasAyo dhruvamajJAnaM - evo adhyavasAya - mAnI besavApaNuM dhruva - cokasa - nizcita ajJAna che, sa tu yAti - ane te (adhyavasAya) to jene che soDajJAnavAta mithyAdi: - te ajJAnipaNAne lIdhe mithyAdRSTi che, yasya tu nAti - paNa jene te che nahi te jJAtivAta sa da: - te jJAnapaNAne lIdhe samyagudRSTi che. | ti mAnagati' nAmAvanA ||10|| 408
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 250 jIvana adhyavasAyanI zI vArtA che - zI kahANI che ? tenI vivakSA ahIM karI che - potAthI - AtmAthI "para" - anya evA para jIvone huM jIvADuM chuM ane para jIvothI huM jIvADAu chuM. evo "adhyavasAya' - mAnI besavApaNA rUpa adhyAropita bhAva dhruva" - cokakasa - nizcita ajJAna che - 'tyaSyavasAyo ghUmajJAnaM !' te ajJAna adhyavasAya to jene che te - ajJAnipaNAne lIdhe - mithyAdRSTi che, paNa jene te ajJAna adhyavasAya che nahi te - jJAnikapaNAne lIdhe - samyagudRSTi che. samyagRSTi jJAnI vItarA, 409
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mA adhyavasAya mAna ? ta - AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNhU / AuM ca Na desi tumaM kahaM tae jIviyaM kayaM tesiM // 251 // AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNhU / AuM ca Na diti tuhaM kahaM Nu te jIviyaM kayaM tehiM // 252 // Ayu udaye jIva jIvato re, bhaNe sarvazo ema; Ayu tuM na dIe to tehanuM re, jIvita karAyuM kema?... ajJAnI bAMdhe che. 251 Ayu udaye jIva jIvato re, bhaNe sarvajJo ema; Ayu tuja na dIe to tehathI re, jIvita karAyuM kema?... ajJAnI bAMdhe che. 252 artha - Ayu udayathI jIva jIve che ema sarvajJo kahe che ane Ayu tuM nathI deto (to) tyArathI teonuM jIvita kema karAyuM? 251 Ayu udayathI jIva jIve che ema sarvajJo kahe che ane (teo) tane Ayu nathI detA, to tyAruM jIvita teothI kema karAyuM vAra? 252 AtmakhyAti TIkA kathamayamadhyavasAyo'jJAnamiti cet - Ayurudayena jIvati jIva evaM bhaNaMti sarvajJAH / Ayuzca na dadAsi tvaM kathaM tvayA jIvitaM kRtaM teSAM // 251 // Ayurudayena jIvati jIva evaM bhaNaMti sarvajJAH / Ayuzca na dadAti tava kathaM nu te jIvitaM dRtaM taiH // 252 // jIvitaM hi tAvajjIvAnAM svAyuHkarmodayenaiva, tadabhAve tasya bhAvayitumazakyatvAt / AyuHkarma ca nAnyenAnyasya dAtuM zakyaM, tasya svapariNAmenaiva upAya'mANatvAt / tato na kathaMcanApi anyo'nyasya jIvitaM kuryAt / ato jIvayAmi jIvye cetyadhyavasAyo dhruvamajJAnaM // 251 / 252 / / AtmabhAvanA . kathamayamadhyavasAyo'jJAnaM . mA adhyavasAya azAna ma ? iti cet - abhI pUcho to - AyurudayeNa jIvaH jIvati - Ayu yathI vecha, evaM bhaNaMti sarvajJAH * ama sarvazo mache- cha, Ayuzca tvaM na dadAsi - ane Ayu tuM nayI to, (to 57) kathaM tvayA teSAM jIvitaM kRtaM - vArAthI monuvitavIrI rAyuM ? // 251 / / Ayurudayena jIvaH jIvati - Ayu yathI 40vecha, evaM bhaNaMti sarvajJAH - bhasarvazIla cha - the. cha, Ayuzca na dadAti tava - mane bhAyu tamotane nathI ta(a pachI) kathaM nu te jIvitaM taiH kRtaM - 4 vita tamothI bharAyuM vAla? || iti gAthA AtmabhAvanA // 252 // jIvitaM hi tAvajjIvAnAM - nizcaye zane pornulavita to svAyuHkarmodayenaiva - vAyuH yathI 4 - 5 - potAnA AyuHbhanA yathI 4 cha, zAnebI ? tadabhAve - tena - Ayu bha yana amAve tasya bhAvayitumazakyatvAt tena - vitanAvAvAna ayapAne bIdhe, AyuH karma ca . ane mAyuH jarma nAnyenAnyasya dAtuM zakyaM - anyathA anyane he zaya nathI, zAnebI ? tasya svapariNAmenaiva upALamANatvAt - tenA - AyuH karma sva pariNAmathI ja - potAnA pariNAmathI ja upAjyamAnapaNAne lIdhe - kamAI rahyApaNAne lIdhe - tato - tathA zu? na kathaMcanApi anyo'nyasya jIvitaM kuryAt - 15 48 re anya anya vitana 3, ato - methI jIvayAmi jIvye cetyadhyavasAyo - parcha bhane 94116 dhuMbheko adhyaksAya dhruvamajJAnaM - dhruva - nati - yo azAna cha. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 251 // 252 / / 410
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 251-252 AtmakhyAti TIkArya jIvita to nizcaya karIne jIvonA sva AyuH karmanA udayathI ja che, tenA abhAve tenA hovAvAnuM azakyapaNuM che mATe ane Ayukarma anyathI anyanuM devuM zakya nathI, tenuM sva pariNAmathI ja upArdhamAnapaNuM che mATe, tethI koI paNa prakAre anya anyanuM jIvita kare nahi, ethI huM jIvADuM chuM ane huM jIvADAu - evo adhyavasAya dhruva ajJAna che. 251, 252 - "amRta jyoti mahAbhASya "azAna maTya badhI bhUla maTe, svarUpa jAgRtimAnuM thAya." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA A jIvana saMbaMdhI adhyavasAya ajJAna kema ? teno ahIM khulAso karyo che - jIvita che te to. jIvonA potAnA - "sva" AyuH karmanA udayathI ja che - "cApu: naiva', tenA - sva Ayukarma udayanA abhAve tenuM - jIvitanuM hovAvAnuM azakyapaNuM che mATe ane Ayukarma bIjAthI bIjAnuM devuM zakya nathI - tenuM potAnA AtmAnA "sva" pariNAmathI ja upAjyamAnapaNuM - kamAI rahyApaNuM che mATe - tI pariNAmenaivopArjamAvAtu, AyukarmanI kamANI jIvanA potAnA sva pariNAmathI ja hoya che, tathI koI paNa prakAre bIje bIjAnuM jIvita kare nahi, ethI huM bIjAne jIvADuM chuM ane huM bIjAthI jIvADAuM chuM evo mAnI besavApaNA rUpa adhyavasAya dhruva ajJAna che - rUtyathyavasAyo dhruvajJAnuM | samyagudRSTi jJAnI vItarA, 411
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti duHkhasukhakaraNa adhyavasAyanI paNa A ja gati che - jo appaNA du maNNadi duHkhidasuhide karemi satteti / so mUDho aNNANI NANI etto du vivarIdo // 253 // duHkhIA sukhiA sattvo huM kare re, mAne pote e rIta; te mUDho ajJAnI che khare ! re, zAnI ethI viparIta... azAnI. 253 artha - je AtmAthI mAne che ke huM sattvone duHkhiA - sukhiA karUM chuM, te mUDha azAnI che, zAnI to ethI viparIta che. 253 ___ AtmakhyAti TIkA duHkhasukhakaraNAdhyavasAyasyApi eSaiva gatiH . ya AtmanA tu manyate duHkhitasukhitAn karomi sattvAniti / sa mUDho'jJAnI jJAnyatastu viparItaH // 253 // , parajIvAnahaM duHkhitAn sukhitAMca karomi parajIvairdukhItaH sukhitazca kriyehaM, ityadhyavasAyo dhruvamajJAnaM, sa tu yasyAsti so'jJAnityAnmithyAdRSTiH, yasya tu nAsti sa jJAnitvAt sadi. ||rarUA. AtmakhyAti TIkArya para jIvone huM duHkhiA ane sukhiA karUM chuM, parajIvothI huM duHkhio ane sukhio karAvuM chuM, evo adhyavasAya dhruva ajJAna che ane te to jene che te - ajJAnIpaNAne lIdhe - mithyAdeSTi che, paNa jene (te) che nahi te zAnipaNAne lIdhe - samyagudRSTi che. 253 "amRta jyoti' mahAbhASya "jIvanI anAdi kALathI bhUla cAlI Ave che. te samajavAne arthe jIvane je bhUla mithyAtva che tene mULathI chedavI joIe." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA duHkha karaNa - sukha karaNa adhyavasAyanI paNa Aja maraNakaraNa - jIvita karaNa adhyavasAya jevI ja gati che - potAnAthI - AtmAthI "para" - anya evA para jIvone huM duHkhIA ane sukhIA karUM AtmabhAvanA duHvasuharaVITdhyavasAyastha - duHkhasukhakaraNa karavAnA adhyavasAyanI urjava ti - A ja maraNa - jIvana adhyavasAyanI kahI eja gati - ya mAtmAnA ta anyatve - ane je AtmAthI - potAthI mAne che ke sattAna duHvitalatAna romi ti - sattvone - prANIone huM duHkhiA - sukhiA karUM chuM, sa jJAnI mUDha: - te ajJAnI mUDha che, jJAnI satatu viparIta: - jJAnI to AnAthI viparIta - ulaTA prakArano eTale ke amUDha che. | ti bApA AtmabhAvanA // 253 / / parabIvanadaM tu:vitAnuM hitAMza verona - parajIvone - bIjA jIvone huM duHkhita ane sukhita karuM chuM, paranIa Tu hitarulitazca ziyeTuM - parajIvothI - bIjA jIvothI huM duHkhIta ane sukhita karAuM chuM, rUdhyavasAyo ghuvamajJAnaM - evo adhyavasAya dhruva - cokkasa - niyata ajJAna che, sa tu jasthati - ane te to jene che, soDajJAnItvAbhivRdi: - te azAnIpaNAne lIdhe mithyAdeSTi che, rasya tu nAti - ane jene (te) che nahi, sa jJAtviAn sarTi : - te zAnIpaNAne lIdhe samyagudRSTi che. | ti "AtmAjei mAtmapAvanA //ra0rUA. 412
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMgha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 253 chuM, para jIvothI huM duHkhIo ane sukhI karAvuM chuM, evo "adhyavasAya' - mAnI besavApaNA rUpa adhyAropita bhAva dhruva ajJAna che - tyaSyavasAyo dhruvajJAna ane te ajJAna adhyavasAya to jene che te ajJAnIpaNAne lIdhe mithyASTi che - soDajJAnivAbhivRdiH ane jene te che nahi te jJAnapaNAne lIdhe samyagudRSTi che - thI tu nAsti na jJAnivAr sacariH | samyagudRSTi jJAnI vItarAgaA 413
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti adhyavasAya ajJAna kema? to ke . kammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi sabve / kammaM ca Na desi tumaM dukkhidasuhidA kahaM kayA te // 254 // kammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi sabve / kammaM ca Na diti tuhaM kadosi kahaM dukkhido tehiM // 255 // kammodaeNa jIvA dukkhidasuhidA havaMti jadi sabve / kammaM ca Na diti tuhaM kaha taM suhido kado tehiM // 256 // karma udayathI jIva sau duHkhiA re, sukhiA hoya jo tema; ne tuM karma dIe nA tujathI re, duHkhI sukhI karAyA kema ?... ajJAnI. 254 karma udayathI jIva sau duHkhiA re, sukhiA hoya jo tema; ne te karma dIe nA tehathI re, duHkhI tuM karAyo kema?... ajJAnI. 255 karma udayathI jIva sau duHkhIA re, sukhiA hoya je tema; ne te karma dIe nA tehathI re, sukhI tuM karAyo kema?... ajJAnI. 256 artha - karma udayathI je jIvo sarve duHkhita - sukhita hoya che ane karma tuM deto nathI, to teo duHkhita - sukhita kema karAyA ? 254 karma udayathI jo jIvo sarve duHkhita - sukhita hoya che ane karma teo tane detA nathI, to tuM teothI duHkhita kema karAyo che? 255 karma udayathI jo jIvo sarve duHkhita-sukhita hoya che ane karma teo tane detA nathI, to tuM teothI sukhita kema karAyo? 256 sukhaduHkhe hi tAvanjIvAnAM svakarmodayenaiva tadabhAve tayo bhavitumazakyatvAt, svakama ca nAnyenAnyasya dAtuM zakyaM tasya svapariNAmenaivopAya'mANatvAt / tato na kathaMcanApi anyonyasya sukhaduHkhe kuryAt / ataH sukhitaduHkhitAn karomi sukhitaduHkhitazca kriye cetyadhyavasAyo dhruvamajJAnaM T/2 64|Ira 11/266TI. AtmakhAvanA : vathamadhyavasAyo jJAnam - adhyavasAya ajJAna kema? ti ta - ema che pUcho to - nIvA: sarve - je jIvo, sarve vana duHlitavitA avaMti - karmodayathI - duHkhita - sukhita hoya che, varSa vaM na havAti - ane karma tuM deto nathI, to pachI) te du:vitasulatA vArtha tA. - teo (hArAthI) duHkhita - sukhita kevI rIte karAyA? fl264 Hi nIva: sarve - jo jIvo sarve na duHlitavitA avaMti - karmodayathI du:khIta - sukhIta hoya che, jarma ra tava na lati - ane karma teo tane detA nathI, to pachI) thaM tai: dulitaH kRtoti - teothI tuM kevI rIte duHkhIta karAyo che? rikaII ra nIvA: sarve - je jIvo sarve kacena Tu hIta muvItA avaMti - karmodayathI duHkhita - sukhita hoya che, " gha tava na rati - ane karma teo tane detA nathI, chathe tea sulita: ta: - teothI tuM kevI rIte sukhita karAyo? rajaddI rUti yA mAtmabhAvanA //ra04-21ddA. suhale di tAvaNIvAnAM nava - sukha - duba to nizcaye karIne jIvonA svakarmodayathI ja che, zAne lIdhe ? taddamAve - tenA - sva karmodayanA abhAve to vitumazacatrAt* te bannenA - sukha - duHkhanA hovAnA azakyapaNAne lIdhe varSa nAjonAcI rAtuM zivayaM - ane svakarma - potAnuM karma anyathI anyanuM devuM zakya nathI, zAne lIdhe? ta2 pariNAmenopArjanAtvAna - tenA sva pariNAmathI ja upAjyamAnapaNAne lIdhe - kamANI karAvarAvApaNAne lIdhe. to na vayaMvanA anyocaca sulaTu:Ne suryAt - tethI koI paNa prakAre anya anyanA sukha-duHkha kare nahi, ataH - ethI karIne, zuM? sulatadu:vitAna karIne sulita: vizva kriye - sukhito-duHkhito huM karuM chuM ane sukhita-duHkhita huM karAvuM chuM, tyaSyavasAyo dhruvamajJAnaM - evo adhyavasAya dhruva - cokasa - nizcita ajJAna che. || 'Atmati' nAbhAvanA //ra64parivArajo! 414
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMgha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 254-256 AtmakhyAti TIkA kathamadhyavasAyo'jJAnamiti cet - karmodayena jIvA duHkkhitasukhitA bhavaMti yadi sarve / karma ca na dadAsi tvaM duHkhitasukhitAH kathaM kRtAste // 254 // karmodayena jIvA duHkhitasukhitA bhavaMti yadi sarve / karma ca na dadAti tava kRtosi kathaM duHkhitastaiH // 255 // karmodayena jIvA duHkhitasukhitA bhavaMti yadi sarve / karma ca na dadati tava kathaM tvaM sukhitaH kRtastaiH // 256 // sukhaduHkhe hi tAvajjIvAnAM svakarmodayenaiva tadabhAve / tayo bhavitumazakyatvAt svakarma ca nAnyenAnyasya dAtuM zakyaM tasya sva pariNAmenaivopAya'mANatvAta / tato na kathaMcanApi anyonyasya sukhadaHkhe kuryAt / ataH sukhitaduHkhitAn karomi sukhitaduHkhitazca kriye cetyadhyavasAyo dhruvamajJAnaM AtmakhyAti TIkArya sukha-dukha to nizcaye karIne jIvonA sva karmodayathI ja che - tenA abhAve te bannenA hovAnuM azakyapaNuM che mATe ane svakarma anyathI anyanuM devuM zakya nathI - tenuM svapariNAmathI ja upArdhamAnapaNuM che mATe, tethI koI paNa prakAre anya anyanA sukha-duHkhe kare nahi, ethI karIne sukhita-duHkhita huM karuM chuM. ane sukhita duHkhita huM karAvuM chuM - evo adhyavasAya dhruva ajJAna che. 254, 255, 256 "amRta jyoti' mahAbhASya nirAkulatA e sukha che, saMkalpa e duHkha che." "ajJAna TALavAnuM che, ajJAna gayuM tenuM duHkha gayuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 864, vyAkhyAna sAra, upadeza chAyA karyAkarmasahuanubhave e, koInarAkhaNahArato." - zrI vinayavijayajI kRta puNyaprakAza stavana huM duHkhI sukhI karuM chuM ane huM duHkhI sukhI karAvuM chuM evo A adhyavasAya ajJAna kema? teno tAtvika khulAso ahIM karyo che - sukha duHkha to pragaTapaNe jIvonA potAnA - "sva" karmodayathI ja hoya che - "sva kanaiva', tenA sva karmodayanA abhAve te benuM - sukha duHkhanuM hovAnuM azakyapaNuM che mATe ane svakarma bIjAthI bIjAne devuM zakya nathI, tenuM sva pariNAmathI ja upArdhamAnapaNuM - kamAI rahyApaNuM che mATe, "tasya pariNAmenopArzvamAnavata', "sva" karmanI - potAnA karmanI kamANI "sva" potAnA pariNAma thakI ja hoya che mATe, tethI koI paNa prakAre bIjo bIjAnA sukha duHkha kare nahi- ethI karIne sukhiA -duHkhiA huM karuM chuM ane sukhio - duHkhio huM karAvuM chuM evo adhyavasAya dhruva ajJAna che - tyayyavasAyo dhruvajJAna | samyagRSTi jJAnI vItarA,
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktanA sAra samuccaya rUpa samayasAra kaLaza (6) lalakAre che - - vasaMtatilakA sarvaM sadaiva niyataM bhavati svakIya - karmodayAnmaraNajIvitaduHkhasaukhyaM / ajJAnametadiha yattu paraH parasya, ... kuryAt pumAn maraNajavitaduHkhasaukhyaM // 16 // karmodayo thakI sva nizcaya eha mukhya, hoye sadA maraNa jIvita duHkha saukhya; ajJAna A - puruSa je para to paronuM, AMhI kare maraNa jIvita duHkha saukhya. 168 amRta pada-168 paMthaDo nihALuM re bIjA jinataNo re' - e rAga paranuM kare para te ajJAna che re, kahe nizcaya bhagavAna, sarva svakIya karmodayathI thatuM re, jANe na jana ajJAna... paranuM kare para te ajJAna che re. 1 sarva sadaiva svakIya ja karmanA re, udaya thakI ahIM thAya, maraNa jIvita duHkha sarva e re, niyata ja ema sadAya... paranuM kare para te ajJAna che re. 2 jIvita Ayu udaye hoya che re, maraNa AyukSaya hoya, duHkha asAtA udaye hoya che re, sukha sAtodaya joya... paranuM kare para te ajJAna che re. 3 paNa puruSa para je paranuM kare re, maraNa jIvita duHkha saukhya, te to kharekhara ! che ajJAna A re, jANa nizcaya e mukhya... paranuM kare para te ajJAna che re. 4 traNa kALe paNa na caLe ehavI re, nizcaya vArtA Ama, TaMkotkIrNa akSara A varNavI re, bhagavAna amRta svAma... paranuM kare para te ajJAna che re. 5 artha - maraNa - jIvita, duHkha-saukhya e sarva sadaiva svakIya karmodaya thakI niyatapaNe hoya che, A ahIM ajJAna che ke para puruSa paranuM maraNa - jIvita - duHkha - saukhya kare. 168 amRta jyoti mahAbhASya ekavAra eka taNakhalAnA be bhAga karavAnI kriyA karI zakvAnI zakti paNa upazama thAya tyAre je IzvarecchA haze te thaze." - zrImad rAjacaMdra, aM. (334), 408 uparanI gAthAomAM maraNa - jIvita - duHkha - sukhakaraNa bA. je ajJAnamaya vividha adhyavasAyanuM kathana karyuM teno sAra samuccaya rUpa upasaMhAra karato A kaLaza parama tattvadeza amRtacaMdrajIe apUrva bhAvAvezathI lalakAryo che - sarva saMva mavati niyataM svakIyArI nIvita:vasIa - maraNa - jIvita - duHkha - sukha e sarva sadaiva niyatapaNe - cokkasapaNe "svakIya - potAnA karmanA udaya thakI ja hoya che, ahIM - A jagatane viSe para - bIjo puruSa paranA - bIjAnA maraNa - jIvita - duHkha - sukha kare e to ajJAna che - jJAnametavida yag paraH parasya, kuryAt pumAn maraNajIvitaduHkhasaukhyaM / arthAtu - A jagatamAM traNe kALane viSe koInuM vRddha vaye maraNa thAya che, koInuM madhya vaye maraNa thAya che, koInuM bAla vaye maraNa thAya che, koInuM jIvita, dIrgha - lAMbu hoya che, koInuM jIvita 416
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 168 . alpa-TUMkuM hoya che, koI duHkha bhogave che, koI sukha bhogave che - A badhuMya "svakIya' - potAnA pUrve bAMdhelA karmanA udaya thakI ja sadaiva - traNe kALamAM niyatapaNe" - nizcitapaNe - cokkasapaNe hoya che. jIva potAnA Ayu karmanA kSaya thakI ja niyata samaye maraNa pAme che, potAnA AyukarmanA udaya thakI ja niyata samaya paryata jIvita anubhave che, potAnA asAta vedanIya karmanA udaya thakI ja niyatapaNe duHkha bhogave che, potAnA sAta vedanIya karmanA udaya thakI ja niyatapaNe sukha bhogave che. Ama traNe kALamAM potAnA karmodaya thakI ja - maraNa jIvita - duHkha - sukha sadAya niyatapaNe hoya che, evI traNe kALamAM niyata - dhruva - aphara nizcaya rUpa sthiti che, chatAM ahaMkArathI koI ema mAnato hoya, ke huM bIjAnA maraNa - jIvita - duHkha - sukha karI dauM, athavA to bIjathI mArA maraNa - jIvita - duHkha - sukha karI devAya, to te kevala ajJAna ja che - sunizcita vastusthitinuM ajANapaNuM ja che, kAraNake bIje puruSa bIjAnA maraNa - jIvita - duHkha - sukha karI zakavAne traNe kALane viSe traNe lokane viSe samartha che nahi, sarvathA asamartha ja che. - "eka garbhAdhAnamAM AvatAM ja maraNa pAme che. eka jabhyo ke tarata maraNa pAme che. eka mUelo avatare che ane eka so varSano vRddha thaIne mare che. koInA mukha, bhASA ane sthiti sarakhAM nathI. mUrNa rAjyagAdI para khamAkhamAthI vadhAvAya che ane samartha vidvAno dhakkA khAya che ! Ama AkhA jagatanI vicitratA bhinna bhinna prakAre tame juo cho, e uparathI tamane kaMI vicAra Ave che ? meM kahyuM che te uparathI tamane vicAra Avato hoya to kaho ke, te zA vaDe thAya che? potAnAM bAMdhelAM zubhAzubha karma vaDe. karma vaDe Akho saMsAra bhamavo paDe che." - zrImad rAjacaMdra praNIta mokSamALA (bAlAvabodha) pATha-3. 417
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti utthAnikA rUpa samayasAra kaLaza (7) prakAze che - vasaMtatilakA ajJAnametadadhigamya parAtparasya, pazyaMti ye maraNajIvitaduHkhasaukhyaM / karmANyahaMkRtirasena cikIrSavaste, mithyAdRzo niyatamAtmahano bhavaMti // 169 // ajJAna A lahI khare ! paranuM parethI, je dekhatA maraNa jIvita duHkha saukhya, karmo ahaMkati rase karavA cahaMtA, midhyAdezo niyata AtmahaNA havaMtA. 169 amRta pada-169 "paMthaDo nihALuM re bIjA jinataNo re' - e rAga paranuM kare para te ajJAna che re, kahe nizcaya bhagavAna, paNa ahaMkAra rase vahyA jatA re, jANe na jana ajJAna... paranuM kare para te ajJAna che re. 1 evA A pAmI ajJAnane re, para thakI paranA jeha, maraNa jIvita duHkha sukha sarva e re, dekhe che ahIM eha.. paranuM kare para. 2 huM karuM huM karuM te ahaMkRti rase re, karavA karma cahaMta, AtmaghAtI te mithyASTio re, niyatapaNe ja havaMta... paranuM kare para. 3 huMkAra viSa hoMze hoMse pItA re, karatA AtmanI ghAta, pote potAnA vairI bane re, kevI kharI A vAta'... paranuM kare para. 4 ajJAna viSa vasAvI karAvavA re, parama jJAnAmRta pAna, bhagavAna amRtacaMdra A kahI re, amRta amRta vANa... paranuM kare para. 5 artha - A ajJAnane pAmIne jeo para thakI paranA maraNa - jIvita - duHkha - saukhya dekhe che, teo ahaMkRti rasathI karmo karavAne IcchatA mithyAdeSTio niyatapaNe AtmahaMtA (AtmaghAtI) hoya che. "amRta jyoti' mahAbhASya pote potAno vairI A kevI kharI vAta che." - zrImad rAjacaMdrajI huM karuM huM karuM e ja ajJAnatA, zakaTano bhAra jima zvAna tANe." - zrI akhA bhakta nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA A utthAnikA kaLazamAM ahaMkRti rasathI karma karavA IcchatA mithyASTionuM AtmaghAtipaNuM-AtmajJapaNuM sUcavyuM che - jJAna tathAgye paratirasya, jayaMti re maraNa nIvitadu:hasIa - A ajJAnane pAmIne jeo para thakI paranA maraNa - jIvita - duHkha - sukha dekhe che, te "ahaMkRti rasathI' - ahaMkAra rasathI karmo karavA IcchatA - ' SadaMRtirasena virSivarte' - mithyAdeSTio niyatapaNe AtmAno ghAta karanArA - "Atmahano' - AtmaghAtio - Atmano hoya che - "mithyADrio niyata mAtmAno avaMti ' arthAt para paranuM maraNAdi kare ema mAnavuM te vastu sthitinuM ajANapaNuM hovAthI pragaTa ajJAna ja che, A ajJAnane lIdhe jeo para thakI paranuM maraNAdi dekhe che, te mithyA - asat dekhatA hovAthI "mithyAdeSTi' che ane AvA ajJAnI mithyASTi che, teo 418
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 169 huM A karUM, huM te karuM, evA ahaMkAra rasathI karmo karavAne Icche che ane Ama karmo karavAne IcchatA te mithyAdeSTio niyatapaNe AtmaghAtI hoya che, zuddha AtmasvabhAvano ghAta karanArA mahAmohanIyAdi ghAtikarmo bAMdhI pote potAno ghAta karanArA - "AtmaghAtI bane che, pote potAnA vairI - AtmavairI bane che. Akati karmo karavA mithyAdeaijJAna- parathI piranuM} dekhatA : | rasathI IF AtmaghAtI IcchatA maraNa-jIvita : du:kha saukhya askRti 469
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo marai jo ya duhido jAyadi kammodayeNa so sambo / tahmA du mArido de duhAvido cedi Na hu micchA // 257 // jo Na maradi Na ya duhido sovi ya kammodayeNa ceva khalu / tahmA Na mArido No duhAvido cedi Na hu micchA // 258 // hai bha3 pAso thAya cha 3, bha ye sag ds, ...... tathI te mAryo vimo 3, mithyA zuM nala me ?... sazAna lai cha. 257 je na mare nA duHkhIo thAya che re, karma udaye sahI teha; tethI bharAyo na na pAvimo 3, mithyA zuM na ?... sazAnI Mi cha. 258 artha - je mare che ane je duHkhita duHkhIo) thAya che, te sarva karma udayathI thAya che, tethI hArAthI marAyo vA du:khAvAyo e zuM kharekhara ! mithyA nathI ? 257 je nathI marato ane nathI duHkhita duHkhIo) thato, te paNa nizcaya karIne karma udayathI ja thAya che, tethI na marAyo ane na duHkhAvAyo e zuM kharekhara ! mithyA nathI ? 258 __ AtmakhyAti TIkA yo priyate yazca duHkhito jAyate karmodayena sa sarvaH / tasmAttu mAritaste duHkhita zceti na khalu mithyA // 257 // yo na mriyate na ca duHkhitaH sopi ca karmodayena caiva khalu / tasmAna mArito no duHkhitazceti na khalu mithyA // 258 // yo hi mriyate jIvati vA duHkhIto bhavati sukhIto bhavati ca sa khalu karmodayenaiva tadabhAve tasya tathA bhavitumazakyatvAt / tataH mayAyaM mAritaH ayaM jIvitaH ayaM duHkhitaH kRtaH ayaM sukhitaH kRtaH iti pazyan mithyAdRSTiH // 257 / / 257|| AtmakhyAti TIkArtha je kharekhara ! mare che vA jIve che, duHkhita hoya che ane sukhita hoya che, te nizcaya karIne karmodayathI ja hoya che - tenA abhAve tenA tathA prakAra hovAnuM azakyapaNuM che mATe, tethI mahArAthI A AtmabhAvanA - yo mriyate yazca duHkhito jAyate . bhare cha bhane jIta - jimI 75 cha, sa sarva karmodayena - te sarva rbhAdhyathA cha, tasmAttu mAritaH te duHkhitazceti - tethI nyathI bharAyo bhanepAvAyo na khalu mithyA - zuM 5252 ! nazvaye rIne mithyA nathI ? ||257|| yo na mriyate na ca duHkhItaH - nathI bharatI bhane nathI dupAta thatI, sopi ca karmodayena caiva khalu - 5 5252 ! nizcaye zane yathA 4 cha, tasmA'nna mArito no duHkhItazceti - tethI nayI bhArita bhane nayI dupAta na khalu mithyA - zuM5352 ! nizcaye zana mithyA nathI ? // 258 / / iti gAthA AtmabhAvanA // 257-258 // yo hi mriyate jIvati vA duHkhito bhavati sukhito bhavati ca - 5352 ! bharecha vA cha,jita thAya cha bhane sujita thAya che, sa khalu karmodayenaiva - te 5252 ! ye zodhyayI 4, premAne bI ? tadabhAve - tena dhyana amAve tasya tathA bhavitumazakyatvAt - tena tathA avAnA sazasyapAne bIya, tataH - tathA rIne mayAyaM mAritaH ayaM jIvitaH ayaM duHkhitaH kRtaH - ayaM sukhitaH kRtaH - svAsthI bhI bhArita thayo (bharAyo), bhAvita thayo (pAyo), bhAbhIta rAyo, sumIta rAyo, iti pazyan mithyAdRSTiH - mema hepato mithyAra cha. || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 257 / / 258|| 420
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha rUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 257-260 marAyo, A jIvADAyo, A duHkhIyo karAyo, A sukhIo karAyo - ema dekhato mithyAdeSTi che. 257, 258 "amRta jyoti' mahAbhASya " Ama AkhA jagatanI vicitratA bhinna bhinna prakAre tame juo cho, " te zA vaDe thAya che? potAnAM bAMdhelAM zubhAzubha karma vaDe." - zrImad rAjacaMdra praNIta mokSamALA, pATha-3 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe ahaMkArarasathI karmo karavA IcchatA mithyAdeSTio che, tenuM atra nirUpaNa che - je mare che vA Ave che ane du:khIo thAya che vA sukhIo thAya che, te nizcaya karIne karmodayathI ja - " nava thAya che, tenA abhAve - karmodayanA abhAve tenuM tathA prakAre hovAnuM azakyapaNuM che mATe. tethI mahArAthI A mAravAmAM Avyo, A jIvADavAmAM Avyo, A duHkhIo karAyo, A sukhIo karAyo - ema dekhato mithyAdeSTi che - rUti parathanuM mithyAHi | samyagudRSTi jJAnI vItarAgaA 421
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti utthAnikA rUpa samayasAra kaLaza (8) saMgIta kare che - anuSTup mithyAdRSTeH sa evAsya baMdhaheturviparyayAt / ya evAdhyavasAyoyamajJAnAtmAsya dRzyate // 170 // A mithyAdeSTine te ja, baMdhahetu vipayarthe; ajJAnAtmA ja dekhAya, je ja avyavasAya e. 170 amRta pada-170 "paMthaDo nihALuM re bIja jina taNo re' - e rAga adhyavasAna ja baMdha nidAna che re, kahe nizcaya bhagavAna, ajJAnamaya A adhyavasAna kare re, mithyASTi ajJAna... adhyavasAna ja. 1 mithyAdeSTine viparyaya thakI re, baMdha hetu te hoya, adhyavasAna je enuM dekhAya che re, ajJAnAtmaka soya... adhyavasAna ja baMdha. 2 paranuM kare para je ema dekhato re, mithyAdeSTi ajJAna, vastu svarUpa viparyaya dekhato re, tethI kare adhyavasAna... adhyavasAna ja baMdha. 3 uMdhA cazmAthI ahIM dekhatAM re, uMdhuM badhuM dekhAya, kamaLAthI akaLAtA rogIne re, pILuM pILuM ja kaLAya... adhyavasAna ja baMdha. 4 adhyavasAna A mithyASTine re, viparyaya thakI Ama, baMdhahetu hoya nizcaya e vade re, bhagavAna amRta svAma ... adhyavasAna ja. 5 artha - je ja A ajJAnAtmA (ajJAna svarUpa) adhyavasAya Ano dekhAya che, te ja A mithyAdeSTine viparyayane (viparyAsane) lIdhe baMdhahetu hoya che. 170 "amRta jyoti' mahAbhASya "bahAra upAdhi e ja adhyavasAya." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA 2 vidhyavasAyomajJAnAtmAsya dRzyate - ajJAna jeno AtmA svarUpa che evo ajJAnAtmA je ja adhyavasAya Ano - mithyAdeSTino dekhAya che, te ja A mithyASTine, "viparyayane lIdhe- viparyAsane lIdhe - ulaTI uMdhI buddhine lIdhe, baMdhano hetuM hoya che - "nidhyAre vIrya vaMghahetu rviSarthayAt, ema A utthAnikA kaLazamAM adhyavasAya ja baMdhahetu che evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karyuM che. AkRti 'mithyASTine dekhAya che? baMdhahetu viparyaya thakI adhyavasAya ajJAnAtmA
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMgha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 259 esA du jA maI de duHkhidasuhide karemi satteti / esA de mUDhamaI suhAsuhaM baMdhae kammaM // 259 // duHkhIA sukhIA sattvo huM karuM re, mati evI tuja jeha, A tuja mUDha mati bAMdhe khare ! re, karma zubhAzubha teha... ajJAnI bAMdhe. 259 artha - A ja je tyArI mati ke huM sattvone A duHkhIA - sukhI karuM chuM, A hArI mUDhamati zubhAzubha karma bAMdhe che. 259 AtmakhyAti TIkA eSA tu yA matiste duHkhitasukhitAn karomi sattvAniti / . eSA te mUDhamatiH zubhAzubhaM badhnAti karma // 259 // parajIvAnahaM hinasmi na hinasmi duHkhayAmi sukhayAmi iti ya evAyamajJAnamayo'dhyavasAyo mithyAdRSTeH sa eva svayaM rAgAdirUpatvAttasya zubhAzubhabaMdhahetuH // 259 / / / AtmakhyAti TIkArya para jIvone huM hiMsuM chuM, huM nathI hiMsato, huM duHkhAvuM chuM, huM sukhAvuM chuM, evo je A ajJAnamaya adhyavasAya mithyAdeSTino che, te ja svayaM rAgAdi rUpapaNAne lIdhe zubhAzubha baMdhano hetu che. 259 "amRta jyoti" mahAbhASya - "mithyASTi samakiti pramANe japatapAdi kare che, ema chatAM mithyASTinAM japa tapAdi mokSanA hetubhUta thatA nathI, saMsAranA hetubhUta thAya che', - zrImad rAjacaMdra e ja mithyASTine baMdhahetu hoya che, tenuM atra nirUpaNa che - AtmAthI - potAthI para - bIjA evA para jIvone huM hiMsu chuM - huM nathI hiMsato, huM duHkha pamADuM chuM - huM sukha pamADuM chuM, evo je A ajJAnamaya adhyavasAya" - ejJAnamathoDathyavasAyo mithyAdRSTino che, te ja svayaM - pote rAgAdi rUpapaNAne lIdhe - " iva svayaM ravi vAtuM tene - miyAdeSTine zubhAzubha baMdhano hetu hoya che. samyagudRSTi jJAnI vItarA, kAbhimAnAM - SA tu yA te mati - ane A je tArI mati - sattvAn duHvitasulatAna roma rUti - sattvone - prANIone huM sukhita - duHkhita karuM chuM evI, uSA te mUDhamatiH - A hArI mUDhamati, zumAzuma cha* vaMAti - zubhAzubha karma bAMdhe che. | ti gAthA gAtmamAvanA //ra6ll paLIvAnadaM hina ra hina iTuvAni suvAmi ti - parajIvone huM hiMsu chuM, huM nathI hiMsato, huM duHkhAvuM chuM, huM sukhAvuM chuM, evo ya vAlamajJAnamayogaAvasAyo mATe. - je ja A ajJAnamaya adhyavasAya mithyAdeSTino, sa Iva - te ja tI mAgumahaMtuH - tene - mithyASTine zubhAzubha baMdhano hetu che, zAne lIdhe ? svayaM ravivAti - svaye - pote rAgAdi rUpapaNAne lIdhe. e si "bAtmati' mArbhamAvanA ra12I. 423.
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ have adhyavasAyane baMdhahetupaNe avadhAre che - samayasAra : AtmakhyAti dukkhidasuhide satte karemi jaM evamajjhavasidaM te / taM pAvabaMdhagaM vA puNNassa va baMdhagaM hodi // 260 // mArimi jIvAvemi ya satte jaM evamajjhavasidaM te / taM pAvabaMdhagaM vA puNNassa va baMdhagaM hodi // 261 // duHkhiA sukhiA sattvo huM karUM re, e je tuja adhyavasAya; pApanuM baMdhaka vA puNyanuM re, baMdhaka teha ja thAya... ajJAnI bAMdhe che. 260 huM mArUM huM jIvADuM sattvane re, e je tuja adhyavasAya, pApanuM baMdhaka te vA puNyanuM re, baMdhaka teha ja thAya... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 261 artha - sattvone huM duHkhiA - sukhiA karUM chuM evuM je hArUM adhyavasita, te pApanuM baMdhaka vA puNyanuM baMdhaka hoya che. 260 AtmabhAvanA sattvone huM mArUM chuM ane huM jIvADuM chuM, evuM je hArUM adhyavasita, te pApanuM baMdhaka vA puNyanuM baMdhaka hoya che. 261 AtmakhyAti TIkA athAdhyavasAyaM baMdhahetutvenAvadhArayati duHkhitasukhitAn satvAn karomi yadevamadhyavasitaM te / tatpApabaMdhakaM vA puNyasya baMdhakaM vA bhavati // 260 // mArayAmi jIvayAmi ca satvAn yadevamadhyavasitaM te / tatpApabaMdhakaM vA puNyasya baMdhakaM vA bhavati // 261 // ca ya evAyaM mithyAdRSTerajJAnajanmA rAgamayodhyavasAyaH sa eva baMdhahetuH ityavadhAraNIyaM, na puNyapApamayatvena dvitvAdvaMdhasya taddhetvAMtaramanveSTavyaM / ekenaivAnenAdhyavasAyena duHkhayAmi mArayAmi iti - athAdhyavasAyaM baMdhahetutvenAvadhArayati have adhyavasAyane baMdhahetupase avadhAre che satvAn duHsitasukhitAn karomi - satvone prAzakhone sujIyA hujIyA huMDaI chaM, evaM yad te adhyavasitaM - khebha he tAI adhyavasita, tatpApabaMdhakaM vA puNyasya baMdhakaM vA bhavati te pAyanuM baMdha bAMdhanA athavA puNyanuM baMdha bAMdhanAI hoya che. ||260 // satvAn mArayAmi jIvayAmi ca satvone huM bhAI chaM khane huM vA chaM, evaM yad adhyavasitaM te - khebha tahAI adhyavasita che, tatpApabaMdhakaM vA puNyasya baMdhakaM vA bhavati te pApanuM baMdha bAMdhAnAI vA puzyanuM baMdha - bAMdhAnA hoya che. // iti gAtha AtmabhAvanA // 260-261 / / - - ya evAyaM mithyAdRSTeH ajJAnajanmA rAgamayodhyavasAyaH - 44 // midhyAdRSTinI - ajJAnathI 4nma che bheno bhevo rAgabhaya adhyavasAya, sa eva baMdhaheturityavadhAraNIyaM te 4 baMdhahetu che khebha avadhArazIya avadhAra yogya che, na ca puNyapApamayatvena dvitvAd baMdhasya taddhetvAMtaramanveSTavyaM khane puNya pApabhayayazAne hurI baMdhanA dvitvanA bepazAnA bIdhe tenAhetunA dvitvanuM pazAnuM aMtara tAvatapazuM anveSavA yogya nathI, khebha zAne sIdhe ? ekenaivAnenAdhyavasAyena kheDa 4 kha adhyavasAyathI duHkhayAmi mArayAmi iti sukhayAmi jIvayAmi iti ca - huM hujA chaM - huM bhAI chaM khebha khane DuM sujAvuM chaM - dhuM chavAyuM chaM khebha dvidhA - dvidhA, je bhAgamAM seMyAyela zubhAzubhAhaMkArarasanirbharatayA zubha - azula ahaMara rasa nirbharatAkhe rIne dvayorapi puNyapApayoH banneyanA - puNya - thApanA baMdhahetutvasyAvirodhAt baMdhahetupazAnA bhavirodhane bIdhe / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||260||261|| 424 - -
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhayAmi baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 260-261 dvidhA jIvayAmIti puNyapApayorbaMdhahetutvasyAvirodhAt *** ca ||260||261|| AtmakhyAti TIkArtha mithyArdaSTino je ja A ajJAnajanmA rAgamaya adhyavasAya te ja baMdhahetu che ema avadhAravuM yogya che ane puNya-pApapaNAe karIne baMdhanA dvitvanA (be-paNAnA) lIdhe taddhitvanuM hetutva aMtara anveSavuM yogya nathI, eka ja A adhyavasAyathI huM duHkhAvuM chuM - huM mArUM chuM ema ane huM sukhAvuM chuM - huM jIvADuM chuM ema dvidhA (be bhAgamAM kheMcAyela) zubhAzubha ahaMkArarasa nirbharatAe karIne puNya-pApa banneyanA baMdhahetupaNAno avirodha che mATe. 260-261 amRta jyoti' mahAbhASya ayatnAthI cAlatAM prANabhUtanI hiMsA thAya, (tethI) pApakarma bAMdhe, tenuM kaDavuM phaLa prApta thAya. yatnAthI cAle, yatnAthI ubho rahe, yatnAthI bese, yatnAthI zayana kare, yatnAthI AhAra kare, yatnAthI bole, to pApakarma na bAMdhe.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 60 - eka adhyavasAya zubha azubha adhyavasAya ja baMdhahetu che ema adhyavasAyanuM ja baMdhahetupaNuM atra avadhAryuM che mithyASTino je ja A ajJAnajanmA 'ajJAnanamA' ajJAnathI jeno janma che evo rAgamaya adhyavasAya, te ja baMdhahetu che ema avadhAravuM yogya che ane puNya pApamayapaNAe karIne baMdhanA dvitvane lIdhe' dvitvArdha - bepaNAne lIdhe tenA hetunA dvitvanuM aMtara - 'dvitvAMtara' be paNAno taphAvata anveSavA zodhavA yogya nathI, kAraNake eka ja A adhyavasAyathI huM duHkha pamADuM chuM - huM mArUM chuM ema ane huM sukha pamADuM chuM - huM jIvADuM chuM ema 'dvidhA' be bhAgamAM vibhaktapaNe zubha-azubha ahaMkArarasa nirbharatAe karIne - 'zumAzumahaMArarasanirbharatayA' ahaMkArarasanI bharapUratAe karIne banneyanA - puNya pApanA baMdhahetupaNAno avirodha che mATe - yopika puSpApayo vadhahetutvayAvirodhAt', arthAt huM karUM huM karUM evI 'zakaTano bhAra jima zvAna tANe' evI ahaMkArarasa nirbharatAe karIne A ahaMkAramaya adhyavasAya zubha ho ke azubha ho to paNa eka ja che ane te zubhAzubhathI prApta thatuM puNya - pApa phala paNa baMdhahetu ja che, eTale puNya-pApanuM banneyanuM eka baMdhahetupaNuM ja che, eTale puNya pApa e banneyanA baMdhahetupaNAmAM avirodha ja che - avizeSa ja che. AkRti - - zubhAzubhAhaMkArarasanirbharatayA ahaMkAra rasa nirbhara samyagdaSTa jJAnI vItarAga 425 baMdhahetutva puNya dvayorapi - pApa - -
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema phuTapaNe hiMsA adhyavasAya ja hiMsA ema AvyuM - ajjhavasideNa baMdho satte mAreu mA va mAreu / eso baMdhasamAso jIvANaM NicchayaNayassa // 262 // sattvo mAro mA mAro khare ! re, avyavasitathI baMdha; baMdha samAsa ja A jIvo taNo re, nizcayanaya saMbaMdha... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 262 artha - adhyavasitathI baMdha che, sattvone mAro vA ma mAro, A jIvono baMdhasamAsa nizcayanayanA abhiprAya che. 262 AtmakhyAti TIkA parva di hiMsAdhyadrIya parva hiMsaiyAyAta - adhyavasitena baMdhaH sattvAn mArayatu mA vA mArayatu / __eSa baMdhasamAsaH jIvAnAM nizcayanayasya // 262 // parajIvAnAM svakarmodayavaicitryavazena prANavyaparopaH kadAcid bhavatu kadAcinmA bhavatu / ya eva hinasmItyaMhakArarasanirbharo hiMsAyAmadhyavasAyaH sa eva nizcayatastasya baMdhahetuH, nizcayena parabhAvasya prANavyaparopasya pareNa kartumazakyatvAt // 262 / / AtmakhyAti TIkArya para jIvono svakarmodaya vaicitrya vazathI prANavyaparopa kadAcita ho, kadAcita ma ho, je ja A huM hiMsu chuM evo ahaMkArarasa nirbhara hiMsAmAM adhyavasAya, te ja nizcayathI teno baMdha hetu che - nizcayathI, parabhAvanuM - prANavyaparopanuM parathI karavAnuM azakyapaNuM che mATe. 26ra amRta jyoti' mahAbhASya sarva jIvo jIvitane Icche che, maraNane IcchatA nathI, e kAraNathI prANIno bhayaMkara vadha nigraMthe tajavo." - zrImad rAjacaMdra, aM. (37), 60 ema uparamAM adhyavasAyane ja baMdhakAraNa nirUpaNa karyuM, te parathI hiMsA adhyavasAya e ja hiMsA - "hiMsAthyavasAya iva hiMsA' ema AvyuM, ema atra spaSTa kathana karyuM che - potAthI para evA para jIvono sva karmodayanA vaicitrya vazathI - " vaivivazena'- potAnA karmanA udayanA mAnavanA : parva hiMsAdhyavasAya iva hiMselyA ta - ema hiMsA adhyavasAya ja hiMsA ema AvyuM - gaMvatirtana : . adhyavasitathI - adhyavasAyathI baMdha che - sarvAna mAyA mAM vA marayA - sattvone mAro vA ma mAro, Us - A nizcayanayaca nizcayanayanA mate nIvAnAM vaMdhanama: jIvono baMdha samAsa - baMdha saMkSepa che. || rati nAthA AtmabhAvanA // 262|| para nIvAnAM hRdayavaivizena - para jIvono svakarmodaya vaicitrya vaze karIne - potAnA karmanA udayanA vicitrapaNAe vaza karIne praNavyaparo : di bhavatu vinma thavA - prANavyaparopa - prANanuM harAvuM kadAcita ho, kadAcita ma ho, va - je ja dinaNa rUti sadaMvAsa nirjarI hiMsAmAM gaSyavasAya: - huM hiMsu chuM evo ahaMkAra rasa nirbhara hiMsAmAM adhyavasAya, va - te ja nizcayatatI kaMghahetuH - nizcayathI tene baMdhahetu che, zAne lIdhe ? nizcayena paramAvasya pravyaparopasya rekha kartamavizvavat - nizcayathI parabhAva evA prANavaparopanA - prANaharaNanA parathI karavAnA azakyapaNAne lIdhe. || ta "gAbhAti' mAbhAvanA //ra6rA. 426.
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 22 vicitrapaNAnA vaza thakI prANavyaparopa - prANanAza kadAcita ho, kadAcita ma ho, paNa je ja A huM hiMsu chuM evo 'sahakAra nirbharo' - ahaMkArarasa nirbhara - ahaMkAra rasathI bharelo hiMsAmAM avyavasAya - 'hiMsAdhAmadhyavasAya:', te ja nizcayathI teno baMdhahetu che, kAraNake nizcayathI parabhAva evA prANavyaparopanuM - prANaharaNanuM parathI karavAnuM azakyapaNuM che mATe - nizcayena paramAvasya prApavypropsy pareNa kartumazakyatvAt / samyagadRSTi - jJAnI vItarA>> 427
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have adhyavasAyane pApa-puNyanA baMdhahetupaNe darzAve che - evamaliye adatte abaMbhacere pariggahe ceva / kIrai ajjhavasANaM jaM teNa du bajjhae pAvaM // 263 // tahavi ya sacce datte baMbhe apariggahattaNe ceva / kIrai ajjhavasANaM jaM teNa du bajjhae puNNaM // 264 // ema alIkamAM tema adAmAM re, abrahma parigrahamAM ya; adhyavasAna karAye je khare ! re, tethI ja pApa baMdhAya... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 263 temaja satyamAM tema ja daramAM re, brahma aparigrahamAM ya; adhyavasAna karAye je khare ! re, tethI ja puNya baMdhAya... ajJAnI bAMdhe che baMdhane re. 264 artha - ema alIkamAM (asatyamAM), adattamAM, abrahmacaryamAM ane parigrahamAM je adhyavasAna karAya che, tethI ja pApa baMdhAya che. 263 ane temaja satyamAM, dattamAM, brahmacaryamAM ane aparigrahatvamAM je adhyavasAna karAya che, tethI ja puNya baMdhAya che. 264 AtmakhyAti TIkA athAdhyavasAyaM pApapuNyayo baMdhahetutvena darzayati - evamalIke'datte'brahmacarye parigrahe caiva / kriyate'dhyavasAnaM yattena tu badhyate pApaM // 263 // tathApi ca satye datte brahmaNi aparigrahatve caiva / kriyate'dhyavasAnaM yattena tu badhyate puNyaM // 264 // evamayamajJAnAt - yastu ahiMsAyAM yathA vidhIyate'dhyavasAyaH yo yathA hiMsAyAM vidhIyate'dhyavasAyaH tathA yazca satyadattabrahmAparigraheSu vidhIyate tathA asatyAdattAbrahmaparigraheSu yazca vidhIyate sa sarvo'pi kevala eva puNyabaMdhahetuH sa sarvo'pi kevala eva pApabaMdhahetuH / // 263 / / 264 / / AtmabhAvanA - athAdhyavasAyaM pApapuNyayo baMdhahetutvena darzayati ve adhyavasAyane - pApapuzyanA baghatupa vicha - evaM . ama, Gst R alIke adatte abrahmacarye parigrahe caiva - bImA - asatyamA, mahattamA, sAyaryabhA, tabha04 parimAM yat adhyavasAnaM kriyate - he adhyaksAna rAya cha, tena tu pApaM badhyate - tenAthI 4 zvaye rIne 55 baMdhAya cha, // 263|| tathApi ca . anebha 4 satye datte brahmaNi aparigrahatve caiva - satyamA, hattamA, brama - prahAyaryamA bhane aparibhA - apariASRImAM yat adhyavasAnaM kriyate - adhyaksAna rAya cha, tena tu puNyaM badhyate - tenAthI 4 nizcaye rIne puyAya che. // 264 / / iti gAthA AtmabhAvanA // 263 / / 264 // yo yathA hiMsAyAM vidhIyate'dhyavasAyaH - sima adhyavasAya rAya cha, tathA asatyAdattAbrahmaparigraheSu yazca vidhIyate - tema asatyabhai - mahattamA - mAhAmA - aparizamA 42rAya cha, sa sarvo'pi - te sarva 4 kevala eva - 3 4 - mAtra 4 - so 4 pApabaMdhahetuH - pAbaMdhana tu cha, yastu ahiMsAyAM yathA vidhIyate'dhyavasAyaH . bhane ma mAsAma ayasAya 42 / 5 cha, tathA yazca satyadattabrahmAparigraheSu vidhIyate - te 4 satyamA - ttimA - prabhA - aparirAma rAya cha, sa sarvo'pi - te sarva 4 kevala eva - 4 - mAtra 4 - 4 puNyabaMdhahetuH - puzyadhanotu cha. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 263||264|| 428
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 243-264 AtmakhyAti TIkArya ema A ajJAnane lIdhe je jema hiMsAmAM adhyavasAya karAya che, ane je jema ahiMsAmAM adhyavasAya karAya che, temaja asatya adatta-abrahma-parigrahamAM je karAya che, temaja je satya-datta-brahma-aparigrahamAM karAya che, te sarva paNa kevala ja pApabaMdhahetu che; te sarva paNa kevala ja puNyabaMdha hetu che. 263, 264 amRta jyoti' mahAbhASya ayatnAthI bolatAM prANabhUtanI hiMsA thAya. (tethI) pApakarma bAMdhe, tenuM kaDavuM phaLa prApta thAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 60. A adhyavasAyanuM ja pApapuNyanuM baMdhahetupaNuM atra vivarI dekhADyuM che - ema evA prakAre ajJAnane lIdhe - "ajJAnAtuM' - A je jema hiMsAmAM adhyavasAya karAya che, tema ja je asatyamAM - adattamAM - abrahmamAM - parigrahamAM karAya che, te sarva paNa "kevala ja' - mAtra ja - ekalo ja - vana vi' - pApa baMdhano hetu che ane je jema ahiMsAmAM adhyavasAya karAya che, temaja je satyamAM - dattamAM - brahmamAM - aparigrahamAM adhyavasAya karAya che, te sarva paNa "kevala ja' - jevA - mAtra ja - ekalo ja puNyabaMdhano hetu che. samyagudRSTi jJAnI vItarAma 429
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ane bAhya vastu dvitIya paNa baMdhahetu che ema kahevuM zakya nathI - vatthu paDucca jaM puNa ajjhavasANaM tu hoi jIvANaM / Na ya vatthudo du baMdho ajjhavasANeNa baMdhotthi // 265 // vastune AzrI vaLI jIvanuM re, hoya che athavasAna; paNa vastuthI baMdha na baMdha che re, adhyavasAnathI jaNa... ajJAnI bAMdhe. 265 artha - je punaH adhyavasAna te jIvone vastune AzrIne hoya che, paNa vastu thakI baMdha nathI hoto, adhyavasAnathI baMdha che. 265 . AtmakhyAti TIkA na ca bAhyavastu dvitIyo'pi baMdhaheturiti zakyaM vaktuM - vastu pratItya yatpunaradhyavasAnaM tu bhavati jIvAnAM / na ca vastutastu baMdho'dhyavasAnena baMdhosti // 265 // adhyavasAnameva baMdhaheturna tu bAhyavastu tasya baMdhahetoradhyavasAnasya hetutvenaiva caritArthatvAt, tarhi kimartho bAhyavastupratiSedhaH ? adhyavasAnapratiSedhArthaH / adhyavasAnasya hi bAhyavastu AzrayabhUtaM na hi bAhyavastvanAzritya adhyavasAnamAtmAnaM labhate / yadi bAhyavastvanAzrityApi adhyavasAnaM jAyeta tadA yathA vIrasUsutasyAzrayabhUtasya sadbhAve vIrasUsUnuM hinasmItyadhyavasAyo jAyate, tathA baMdhyAsutasyAzrayabhUtasyAsadbhAve'pi vaMdhyAsutaM hinasmItyadhyavasAyo jAyeta / na ca jAyate / tato nirAzrayaM nAstyadhyavasAnamiti pratiniyamaH / tata eva cAdhyavasAnAzrayabhUtasya bAhyavastuno'tyaMtapratiSedhaH hetupratiSedhenaiva hetumapratiSedhAt / na ca baMdhahetuhetutve satyapi bAhyaM vastu baMdhahetuH syAt IryAsamitipariNatayatIMdrapadavyApAdyamAnavegApatatkAlacoditakuliMgavat bAhyavastuno baMdhahetuhetorapyabaMdhahetutvena baMdhahetutvasyAnaikAMtikatvAt / ato na bAhyavastu jIvasyAtadbhAvo baMdhahetuH / adhyavasAnameva tasya tadbhAvo baMdhahetuH // 265 / / AtmabhAvanA - na ca bAhyavastu dvitiyo'pi baMdhaheturiti zakyaM vaktuM - mane bAstu dvitIya 51 patu cha ma zaya nathI - yat punaradhyavasAnaM tu jIvAnAM - puna: pornu madhyasAna (a) tI vastu pratItya bhavati - vastune bhAzrIna dheya cha, na ca vastutastu baMdho - ane. vastu thI. 4 baMdha nathI, adhyavasAnena baMdho'sti - adhyaksAnI baMdha cha. / / iti gAthA AtmabhAvanA // 265|| adhyavasAnameva baMdhahetuH - adhyaksAna pahetu cha, na tu bAhya vastu - na vastu, zanebIce ? tasya baMdhahetoradhyavasAnasya hetutvenaiva caritArthatvAt - tenu- te bAstunuM baghatu vA adhyaksAnanA tupArI 4 yaritArtha chetenebIya. tarhi kimartho bAhyavastu pratiSedhaH ? to pachI 40 vastuno pratiSa zuMartha ? adhyavasAna pratiSedhArthaH - adhyavasAna pratiSedhArtha - adhyaksAnana niSedha artha - 12 // zuM ? adhyavasAnasya hi bAhya vastu AzrayabhUtaM - 12 adhyaksAnane yA vastumAzrayabhUta cha, na hi bAhya vastvanAzritya adhyavasAnamAtmAnaM labhate - kAraNake nizcaye karIne bAhyavastune anAzrIne - AzrayA vinA adhyavasAna AtmAne - potAne pAmatuM nathI, adhyaksAnano AtmAla yato nathI, yadi -ko bAhyavastvanAzrityApi adhyavasAnaM jAyeta -40 vastune anAzrIne 59. - nAzrIne 55 adhyavasAna 754, tadA - to yathA - hebha vIrasUsutasyAzrayabhUtasya sadbhAve - AzrayAbhUta mevA vIra sUsutana - vIramasUtramA samAve-chovApAmA vIrasUsUnuM hinasmi iti adhyavasAyo jAyate - vIra sUsanune - vIra asUputrane vA adhyAya 4ncha, tathA * tema vaMdhyAsutasyAzrayabhUtasyA sadbhAve'pi . bhAyAbhUta vA dhyAsutanA masamAve 595 - novAmA 5. vaMdhyAsutaM hinasmi iti adhyavasAyo jAyeta - 430
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 25 AtmakhyAti TIkArya adhyavasAna ja baMdhahetu che - nahi ke bAhya vastu, tenuM (bAhya vastunuM) baMdhahetu adhyavasAnanA hetupaNAthI ja caritArthapaNuM che mATe. to pachI bAhya vastu pratiSedha zuM arthe ? adhyavasAna pratiSedhArthe, kAraNake adhyavasAnanI bAhA vastu AzrayabhUta che, kAraNake bAhya vastune anAzrIne paNa adhyavasAna AtmAne pAmatuM nathI. je bAhya vastune anAzrIne paNa (AzrayA vinA paNa) adhyavasAna upaje, to jema AzrayabhUta vIrasU sutanA sadbhAve vIrasUsUnane huM hiMsu chuM evo adhyavasAya upaje che, tema AzrayabhUta vaMdhyAsutanA abhAve paNa vaMdhyAsutane huM hiMsu chuM evo adhyavasAya upaje ane te upajato nathI, tethI nirAzraya adhyavasAna che nahi evo prati niyama che ane tethI ja adhyavasAnanI AzrayabhUta bAhya vastuno atyaMta pratiSedha che - . hetu pratiSedhathI ja hanumata pratiSedhane lIdhe. ane baMdhahetunuM hetutva sate paNa bAhya vastu baMdhahetu na hoya - IryAsamiti pariNata yatadranA padathI haNAI rahelA vegathI AvI paDatA kALa prerita pataMgIyAnI jema, baMdhahetu - hetu evI paNa bAhya vastunA abaMdhahetupaNAe karIne - baMdhahetupaNAnuM anaikAMtikapaNuM che mATe. ethI karIne bAhya vastu - jIvano adbhAva baMdhahetu nathI, adhyavasAna ja - teno (jIvano) tabhAva baMdhahetu che. 265 amRta jyoti' mahAbhASya "nimittavAsI A jIva che, evuM eka sAmAnya vacana che, te saMga prasaMgathI thatI jIvanI pariNati viSe jotAM prAye siddhAMtarUpa lAgI zake che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 26 uparamAM adhyavasAnane ja baMdhahetu kahyo, atre bAhya vastu bIjo paNa baMdhahetu che ema kahevuM zakya nathI, evuM spaSTa pratipAdana karyuM che ane "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama vaMdhyAsutane huM hiMsu chuM evo adhyavasAya janme, nAte - ane nathI janmato. tato - tethI karIne nirAzra6 nAsthathyavasAnati niyama: - nirAzraya evuM adhyavasAna che nahi evo pratiniyama che - tata gva 2 - ane tethI karIne ja madhyavasAnAzrayamUtI vAdyavastunoDayaMtapratiSedha: - adhyavasAnanA AzrayabhUta bAhya vastuno atyaMta pratiSedha - sarvathA niSedha che, zAne lIdhe? detatibenaiva hetumatiSedhAtu - hetupratiSedhathI ja hetumatunA pratiSedhane lIdhe. na 2 vaMghahetuhetutve satya vAdyavastu vaMghahetu: cAt - ane baMdhahetunuM hetupaNuM sate paNa bAhya vastu baMdhahetu na hoya, ema zAne lIdhe ? vAdhavastuno vaMdhatutIravaMghahetuvena vaMghatuvarnavakrAMtijavAn - baMdhahetu hetu - baMdhahetunI hetu evI paNa bAhya vastunA abaMdha hetupaNAe karIne baMdhahetupaNAnA anaikAMtipaNAne lIdhe - ekAMtika paNuM na hovApaNAne lIdhe. bAhya vastunuM abaMdhahetupaNuM konI jema ? samitirita tIvra vyApAmAnave pachAta vohitaliMkAvat - vege AvI paDatuM kAla prerita pataMgiyuM IryAsamiti - pariNata thatadranA padathI haNAI rahyuM che tenI jema. A uparathI zuM phalita thayuM ? mato AthI karIne na vAdhavastu nIvasthAtAvo vaMdhadetuH - bAhya vastu ke je - jIvano abhAva che te baMdhahetu nathI, madhyavasAnameva tasya tamAro vaMghahetu: adhyavasAna ke je teno - jIvano tadbhAva che te baMdhahetu che. | ti "AdhyAti AtmabhAvanA // 265 / / 431
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti niSThuSa suyuktithI tenuM apUrva tattvavaijJAnika pRthakkaraNa karI (scientific analysis) sAMgopAMga sakala avikala tattva supratiSThApita karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - adhyavasAnameva baMdhahe turna tu bAhya vastu 'adhyavasAna ja' baMdhahetu che, nahi ke bAhya vastu, AtmAno potAno ahaMbhAvarUpa je adhyavasAna te ja baMdhanuM avisaMvAdI kAraNa che, te sivAyanI AtmAthI bAhya evI bIjI koI paNa bahiraMga vastu baMdhanuM kAraNa nathI. ema zA mATe ? tenuM bAhya vastunuM baMdhahetu evA adhyavasAnanA hetupaNAthI ja caztiArthapaNuM che mATe tasya baMdhaheto vyavasAnasya hetutvenaiva paritArthavAt, arthAt te bAhya vastu che te baMdhanA hetu rUpa adhyavasAnanuM hetupaNuM pAme che te vaDe karIne ja tenuM saphalapaNuM-sArthakapaNuM - caritArthapaNuM hoya che mATe. to pachI sahaja prazna thaze ke bAhya vastuno pratiSedha - niSedha zuM arthe ? teno zIghra uttara e che ke 'adhyavasAna pratiSedha arthe' adhyavasAna pratiodhArtha:| kAraNake adhyavasAnanI bAhya vastu AzrayabhUta che, kharekhara ! bAhya vastune AchyA vinA adhyavasAna 'AtmAne' potAne pAmatuM nathI 'adhyavasAnasya hi bAhya vastu AzrayabhUtaM, na hi bAhyavastumanAzritya adhyavasAnamAtmAnaM namaste / ' arthAt adhyavasAna bAhya vastunA Azraye raheluM che, eTale bAhya vastunA Azraya AlaMbana vinA adhyavasAnano AtmalAbha thato nathI, adhyavasAnano udbhava ja saMbhavato nathI. jo bAhya vastune ADhyA vinA paNa adhyavasAna upaje, to jema AzrayabhUta evA vIrasU sutanA sAve' - vIrapraslR - vIrajananInA putranuM hovApaNuM sate 'vIrasU sUnune' - vIramAtR putrane huM hiMsu chuM - haNuM chuM evo adhyavasAya upaje che, tema AzrayabhUta evA 'vaMdhyAsutanA asadbhAve paNa' vAMjhaNInA putranuM nahi hovApaNuM sate paNa 'vaMdhyAsutane' vAMjhaNInA putrane huM hiMsu chuM - haNuM chuM evo adhyavasAya upaje ane te vaMdhyAsutane huM hiMsu evo adhyavasAya upajato nathI, tethI 'nirAzraya' Azraya rahita adhyavasAna che nahi evo niyama che ane tethI ja adhyavasAnanI AzrayabhUta bAhya vastuno atyaMta pratiSedha - sarvathA niSedha tata eva ca adhyavasAnAzrayabhUtasya bAhyavastuno'tyaMta pratiSedhaH / ' zA mATe ? hetupratiSedhathI ja hetumam pratiSedha hoya che mATe 'hetupratiSedhenaiva hetunabatiSedhAt', arthAt hetuno niSedha karyo eTale hetunA hetu evA hetumo ApoApa niSedha thaI ja jAya che mATe. Ama jo sAkSAt baMdhahetu adhyavasAnano niSedha karavAmAM Avyo to te adhyavasAna je thakI udbhave che te baMdhahetu - hetu bAhya vastuno paNa sarvathA niSedha karavAmAM Avyo ja che. - - - ane Ama baMdhahetunuM hetupaNuM hotAM paNa bAhya vastu pote ApoApa baMdhahetu na hoya, zA mATe ? IryAsamiti pariNata yatIMdranA padathI caraNathI haNAtA vege AvI paDatA kALa prerita pataMgiyAnI jema baMdhahetu hetu evI paNa bAhya vastunA abaMdhahetupaNAe karIne baMdhahetupaNAnuM anaikAMtikapaNuM che mATe - vAdyavastuno vadhahetuotorabaMdhahetutvenabaMdhahetutvasvAnaiAMtiAt / bAhya vastunuM baMdhahetupaNuM hoya paNa kharUM ne na hoya paNa kharUM ema anekAMtikapaNuM che mATe. arthAt koI 'yatIMdra' parama saMyamI AtmasaMyata mahAmunIzvara che, te 'IryAsamiti pariNata' yatIMdra yatanApUrvaka IryAsamiti sabhyapaNe paripAlana karatA cAlyA jAya che, have tyAM acAnaka potAnA kALathI prerAyeluM koI pataMgIyuM vege AvI paDI te yatIMdranA caraNa taLe cagadAI jAya che, A yatanAvaMta yatIMdranA pariNAma to zuddha ja che, ene hiMsAdi koI adhyavasAnano asaMbhava ja che ane tene pataMgIyArUpa te bAhya vastu baMdhahetu banatI nathI, tenI jema baMdhahetu-hetu chatAM bAhya vastu baMdhahetu nathI paNa hotI, eTale bAhya vastunuM baMdhahetupaNuM hoya ja evuM ekAMtikapaNuM nathI. tethI A uparathI phalita thAya che ke - bAhya vastu ke je jIvano 'atadbhAva' che - tadbhAva (teno potAno bhAva) nathI, te baMdhahetu nathI 'vrato na vAghavastunIvasyAtamAvo vaMhetuH', adhyavasAna ja ke je jIvano - 432 -
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'tadbhAva' (teno potAno baMdha hetuH / adhyavasAnathI baMdha bAhya vastuthI I baMdha nathI baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 265 AtmAno bhAva) che te baMdhahetu che AkRti . :: adhyavasAna you baMdha heta. Azraya bhUta - adhyavasAnameva tasya tadbhAvo bAhya vastu |baMdha hetu - hetu :: 433 adhyAvasAna pratiSedha arthe A sarva parathI phalita thAya che ke jIvanA AtmabhAvarUpa adhyavasAna ja mukhyapaNe kharekharo baMdhahetu che, anAtmabhAvarUpa bAhya vastu pote sIdhI rIte (Directly) baMdhahetu nathI. paraMtu bAhya vastuno adhyavasAna sAthe hetu-hetumad bhAva to che ja, nimitta naimittika bhAva to che ja, eTale baMdhahetu adhyavasAnanA hetupaNAne lIdhe nimittapaNAne lIdhe te bAhya vastu gauNapaNe ADakatarI rIte (Indirectly) baMdhahetu - hetu thaI paDe che, eTalA mATe ja bAhya vastu adhyavasAnanA AzrayabhUta hoI teno atra atyaMta jorazorathI niSedha karavAmAM Avyo che. ane eTalA mATe ja zrAmaNyanA chedAyatanapaNAne lIdhe (bhaMganA nivAsasthAnapaNAne lIdhe) paradravya pratibandho pratiSedhavA yogya che evuM je praspaSTa vidhAna paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe pravacanasAra' cAritrAdhikAramAM vistArathI karyuM che, te paNa A ukta vastunI atyaMta puSTi kare che. jemake *zrAmaNyane viSe adhivAsamAM vA vivAsamAM chedavihIna thaIne zramaNa nitya nibaMdhone (pratibaMdhone) pariharato viharo ! nirapekSa tyAga nathI, (to) bhikSunI Azaya vizuddhi nathI ane avizuddhinA cittamAM karmakSaya kevI rIte vihita hoya vAru ?' A mahAn gAthAonI (13, 20) niSThuSa vyAkhyA karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe tyAM praspaSTa* prakAzyuM che ke - 'sarve ja paradravya pratibandho upayoganA uparaMjakapaNAe karIne niruparAga upayogaabhaMga) rUpa zrAmaNyanA chedAyatano (bhaMga sthAno) che, tenA abhAva thakI ja achinna (akhaMDa zrAmaNya hoya che, ethI karIne AtmAmAM ja AtmAnA nitya adhikRtya vAsane viSe vA guruothI viziSTa vAsane viSe nityameva paradravya pratibaMdhone pratiSedhato zrAmaNyamAM cheda vihIna (bhaMga rahita) thaI zramaNa varto ! kharekhara ! bahiraMga saMganA sadbhAve (hovApaNAmAM) - tuSasadbhAve taMDUlagata azuddha paNAnI jema - azuddhopayoga rUpa antaraMga chedanA (bhaMganA) pratiSedhano sadbhAva (hovApaNuM) nathI ane zuddhopayoga mUla kevalano upalaMbha (prApti) nathI, tethI azuddhopayoga rUpa antaraMga chedanA pratiSedha rUpa prayojanane apekSIne upadhino vihita karAto pratiSedha antaraMga chedano pratiSedha ja hoya.' A be parama sarve ja paradravya dharmadhuraMdhara mahAn AcAryonA ATalA praspaSTa vaktavya parathI e spaSTa samajAya che ke pratibandho zuddhopayogarUpa zramaNapaNAnA bhaMgakAraNo che, ethI karIne zramaNe sarva paradravya pratibandhone - bAhya vasta pratiSedha - " adhivAse va vivAse chedavihUNo bhavIya sAmaNe / samaNo viharadu Nice pariharamANo NibaMdhANi // Na hi Niravekkho cAo Na havadi bhikkhussa AsayavisuddhI / avisudrasta ya vitte o zu khavavo vidio / / '' - zrI kuMdakuMdAcAryajI kRta 'pravacanasAra' cAritrAdhikAra gA. 13, 20 chedAyatanAni tadabhAvA "sarva eva hi paradravyapratibandhA upayogoparaJjakatvena niruparAgopayogarUpasya zrAmaNyasya devAchinna zrAmaNyaM / ata AtmanyevAtmano nityAdhikRtya vAse vA gurubhyo viziSTe vAse vA nityameva pratiSedhayan paradravyapratibandhAn zrAmaNye chedavihIno bhUtvA zramaNo vartatAm // na khalu bahiraGgasaGgasadbhAve tuSasadbhAve taNDulagatA zuddhatvasyevAzuddhopayogarUpasyAntaraGgacchedasya pratiSedhasadbhAvo na ca zuddhopayogamUlasya kevalasyopalambhaH / tato zuddhopayogasyAntaraGgacchedasya pratiSedhaM prayojanamapekSyopadhe vidhIyamAnaH pratiSedhontaraGgacchedapratiSedha eva syAt // " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacana sAra' (uparokta gAthA)
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti choDIne ja vartavuM joIe, to ja zramaNapaNuM akhaMDa - abhaMga rahevA pAme. kAraNake bahirgata photarAM jyAM lagI hoya tyAM lagI jema cokhAnuM aMtargata azuddhapaNuM TaLatuM nathI, tema bahiraMga saMga (paradravya parigraha) jyAM lagI hoya tyAM lagI azuddhopayoga rUpa aMtaraMga bhaMga TaLe nahi ane zuddhopayoga phaLe nahi tyAM lagI kevaLajJAna paNa maLe nahi. tethI azuddhopayogarUpa aMtaraMga bhaMga na thAya e prayojanane arthe bAhya 'upAdhi' bAhya paradravya parigrahano parityAga te aMtaraMgabhaMganA parityAga barAbara ja samajI nigraMtha zramaNe bAhya upAdhirUpa samasta paradravya parigraha sarvathA parityAga karavA yogya ja che. tAtparya ke - sAkSAt baMdhahetu nahi chatAM baMdhahetu - hetu bAhya vastuno atyaMta pratiSedha atra kahyo che te atyaMta samucita ja hoI sahetuka ja che, kAraNake baMdhahetu - ketu bAhya vastunA Azraye ja sAkSAt baMdhahetu adhyavasAna nIpajavAnI saMbhAvanA che ane bAhya vastunA Azraye udbhavato adhyavasAna ja kevaLa baMdhahetu che. - samyadRSTi zAnI vItarAga 434
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 2dada evA prakAranA baMdhahetupaNe nirdhArita adhyavasAnanuM svArthakriyAkAripaNAnA abhAvathI mithyAtva (mithyA paNuM) darzAve che - dukkhidasuhide jIve karemi baMdhemi taha vimocemi / jA esA mUDhamaI NiratthayA sA hu de micchA // 266 // duHkhIA sukhI jIvo huM karuM re, bAMdhuM huM mUkAvuM huM ja; ' je A mUDha mati nirarthakA re, te nizcaye mithyA tuja.. ajJAnI bAMdhe che. 266 artha - huM jIvone duHkhIA - sukhIA karUM chuM, huM bAMdhuM chuM tathA huM vimocuM (choDAvuM) chuM, e je nirarthaka mUDha mati te hArI nizcaya karIne mithyA che. 266 gAbhAti rIvo. evaMvidhabaMdhahetutvena nirdhAritasyAdhyavasAnasya svArthakriyAkAritvAbhAvena mithyAtvaM darzayati - duHkhitasukhitAn jIvAn karomi bandhayAmi tathA vimocayAmi / yA eSA mUDhamatiH nirarthikA sA khalu te mithyA // 266 // __ parAn jIvAn duHkhayAmi sukhayAmItyAdi baMdhayAmi vimocayAtyAdi vA yadetadadhyavasAnaM, tatsarvamapi parabhAvasya parasminnavyApriyamANatvena svArthakriyAkAritvAbhAvAt khakusumaM lunAmItyadhyavasAvanmithyArUpaM kevalamAtmano'nAyaiva / / 266 / / AtmakhyAti TIkArya para jIvone huM duHkhAvuM chuM - huM sukhAvuM chuM ItyAdi vA huM baMdhAvuM chuM - vimocAvuM chuM ItyAdi je A adhyavasAna, te sarva paNa - parabhAvanA paramAM avyApriyamANa paNAe karIne svArthakriyAkArI paNAnA abhAvane lIdhe - kusumane (AkAza puSpane) huM lakhuM chuM evA avyavasAnanI jema, mithyArUpa kevala AtmAnA anarNArthe ja che. 266 amRta jyoti' mahAbhASya "ekvAra eka taNakhalAnA be bhAga karavAnI kriyA karI zakavAnI zakti paNa upazama thAya tyAre je IzvarecchA haze te thaze." - zrImad rAjacaMdra, aM. 408 evA prakAranA baMdhahetupaNe 'nirdhAravAmAM - nizcayathI dhAravAmAM AvelA adhyavasAnanuM svArtha gAlibattanA - vaMghiyaMghatutvena nirdhAritasthApyavasAnaphTa . evA prakAranA baMdhatatvathI nirdhArita adhyavasAnanuM vAryazcicAritrAmAvAn - svArthakriyAkAripaNAnA abhAvane lIdhe jiAvaM rAti - mithyAtva darzAve che - gIvAnuM duHlitasulatAna ni saMdhayama tathA vinovIna - jIvone huM duHkhita - sukhita karuM chuM, huM baMdhAvuM chuM tathA huM vimocAvuM (choDAva) chuM, mA ghaNA mUDhamati. nirthiva - evI je A mUDhamati nirarthika che, sA ug te mithA - te gharI kharekhara ! nizcaya karIne mithyA - phogaTa che. | ti mAthA gAbhAvanA //radadA pAna MvAna . para jIvone - bIjA jIvone du:kha suhANa hari baMdhathaka vimovAmItyAdi va - huM duHkhAvuM chuM, huM sukhAvuM chuM, ItyAdi vA huM baMdhAvuM chuM, huM vimocAvuM - choDAvuM chuM ItyAdi tatva madhyavasAnaM - evuM je A adhyavasAna, tatsarvara - te sarva paNa mithAlaj - mithyArUpa tahevatamAbhanonarthiva - kevala AtmAnA anartha arthe ja che. mithyArUpa konI jema ? lavakusuma sunAma rUti madhyavasAnavat - bakusumane - AkAza phUlane huM karuM chuM evA avyavasAnanI jema. midhyArUpa zAne lIdhe ? gharamAvasya vyAvasAtveina - parabhAvanA paramAM avyApriyamANapaNAe karIne svArthakriyAzAritrAmAvata - svArtha kriyAkAripaNAnA - "sva" - potAnI artha kriyAkArIpaNAnA abhAvane lIdhe. | ti "Atmati nAmAvanA raddaddA. 435
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kriyAkAripaNAnA abhAvathI mithyApaNuM atra darzAvyuM che - AtmAthI - potAthI para evA para jIvone - bIjA jIvone huM duHkha pamADuM chuM, sukha pamADuM chuM, athavA huM baMdhAvuM chuM huM vimocAvuM choDAvuM) chuM, evuM je A adhyavasAna te sarva paNa mithyArUpa che. zA mATe ? parabhAvanA paramAM avyApriyamANa paNAe karIne svArtha kriyAkAripaNAno abhAva che mATe - "paramAvI pasmitravyAdhimAkhavena svArthaSiyAritvamAvat', arthAt parabhAvanuM paramAM vyApriyamANapaNuM - pravarcanAnapaNuM nathI, parabhAvanuM paramAM kaMI paNa cAlatuM nathI, eTale parane huM A karUM huM te karUM evI potAnI - sva abhISTa artha rUpa - prayojanabhUta kriyA karavApaNAno abhAva hoya che mATe. Ama A mithyArUpa hoya che, konI jema ? "vasuma sunAkhyamityaSyavasAnavata' - AkAza kusumane huM lakhuM chuM evA A adhyavasAnanI jema. AvuM A mithyArUpa adhyavasAna che, te kevala AtmAnA - potAnA anarNArthe ja thAya che - vatanAtmanonarthiva', mAtra AtmAne - potAne ja anarthanuM ja kAraNa thAya che. ' arthAtu - evA prakAranA baMdhahetupaNe je nirdhArita thayuM - jeno nirdhArarUpa - nizcayarUpa nirNaya karavAmAM Avyo te adhyavasAna kAMI - potAnI ISTa prayojanabhUta vA vastugate vasturUpe kharekharI arthakriyA karanAruM (substantial, effective, essential) thatuM nathI, e atra darzAvyuM che. AtmAthI - potAthI para - anya evA para jIvone - bIja jIvone huM duHkha pamADe I. evuM je A adhyavasAna - adhyAropita bhAva te sarva paNa miththArUpa che - phogaTa che. zA mATe ? parabhAvanuM paramAM pravardhamAnapaNuM nathI - parabhAvanuM paramAM kaMI paNa cAlatuM nathI, eTale parane huM A karUM huM te karuM, evI sva - potAnI abhISTa artharUpa - prayojanabhUta kriyAnA karavApaNAno abhAva che mATe. Ama A AkAza puSpane huM lakhuM chuM evA adhyavasAnanI jema mithyA che. AkAza puSpanuM hovApaNuM ja - astitva ja che nahi, eTale AkAza puSpa huM lakhuM chuM - kANuM evuM adhyavasAna - adhyAropita bhAvarUpa mAnI besavApaNuM jema mithyA - phogaTa che, tema parane huM A karUM huM te karuM e adhyavasAna paNa mithyA ja - phogaTa ja - nirarthaka ja che. AvuM A mithyArUpa adhyavasAna che, te kevala - mAtra AtmAnA - potAnA anarthArthe ja thAya che, enAthI kaMI paNa artha sarato nathI, kevala thAya che potAno AtmAno anartha ja. Ama parane huM A karI dauM huM tema karI dauM ema A jIva bhale ahaMkArathI - mithyAbhimAnathI game teTalAM jhAMvAM nAMkhe - game 1 phAMphAM mAre, paNa tenuM kAMI kAma AvatuM nathI. eTaluM ja nahi paNa te tevA tevA zubhAzubha saMkalpa vikalparUpa mithyA adhyavasAno vaDe karIne zubhAzubha karmathI pote potAne bAMdhe che, caDhAve che. vaLI e paNa spaSTa samajI levA yogya che ke - pratyeka dravya ane tenA guNaparyAya bIjA badhA dravyothI ane teonA guNaparyAyothI "pratyaka - bhinna - jUdA - pRthaka che. pratyeka dravyane potapotAnA "sva" bhAva sAthe ja saMbaMdha che, para dravyonA bhAvo sAthe ene kAMI saMbaMdha nathI. Ama pratyeka dravyanI sRSTi - duniA (universe) potAnI AvagI che, tenI duniAmAM bIjAno praveza (Entry) nathI, bIjAnI duniyAmAM teno praveza nathI. eTale parabhAva parabhAvanI bAbatamAM kaMI paNa pravRtti karavAne sarvathA asamartha che, eTale parabhAva parabhAva paratve kaMI paNa prayojanabhUta ke kAryasAdhaka arthakriyA sAdhavAne zaktimAnuM nathI, akiMcikara ja che. eTale paNa tevo mithyA prayAsa karavAnI ajJAna ceSTa karanAra "mithyAdeSTi' potAnA nAmane saphaLa karato niSphaLa kheda ja mAtra pAmI potAnA mithyA adhyavasAnanA phaLarUpa saMsAra kheda ja pAmato rakhaDe che. samyagRdRSTi jJAnI vItarA 436
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 27 adhyavasAna svArthakriyAkAri kayA kAraNathI nathI ? to ke - ajjhavasANaNimittaM jIvA bajhaMti kammaNA jadi hi / mucaMti mokkhamagge ThidA ya tA kiM karosi tumaM // 267 // adhyavasAna nimitte jIvo khare ! re, jo karmathI baMdhAya; ne bhokSamArga sthita bhUya cha 3, te zuM 43 tuM 'i'ya ?... mAnI. 297 artha - je kharekhara ! adhyavasAna nimitte jIvo karmathI baMdhAya che ane mokSamArge sthita mUkAya che, te zuM tuM kare che? 267 AtmakhyAti TIkA kuto nAdhyavasAnaM svArthakriyAkAri ? iti cet - adhyavasAnanimittaM jIvA badhyate karmaNA yadi hi / / mucyate mokSamArge sthitAzca tat kiM karoSi tvaM // 267 // yatkila baMdhayAmi mocayAmItyadhyavasAnaM tasya hi svArthakriyA yadvaMdhanaM mocanaM jIvAnAM / jIvastu - asyAdhyavasAyasya sadbhAve'pi sarAgavItarAgayoH svapariNAmayoH sadbhAvAt sarAgavItarAgayoH svapariNAmayoH abhAvA- tasyAdhyavasAyasyAbhAve'pi na badhyate na mucyate / badhyate mucyate ca / tataH paratrAkiMcitkaratvAnnedamadhyavasAnaM svArthakriyAkAri tatazca mithyaiveti bhAvaH // 267|| AtmakhyAti TIkArya je kharekhara ! huM baMdhAvuM chuM, huM mUkAvuM chuM evuM adhyavasAna tenI svArthakriyA jIvonuM je baMdhana, bhoyana che. 5 ta - AtmabhAvanA - kuto nAdhyavasAnaM svArthakriyAkAri iti cet - yA rathI adhyayana svArtha MAIN nathI ? bhane pUcho to - yadi hi . 5252 ! jIvAH adhyavasAnanimittaM karmaNA badhyate - adhyavasAnimitta yA baMdhAya cha, mokSamArgasthitAzca mucyate - bhane bhosamA sthitI kAya cha, tat kiM tvaM karoSi - zutuM 3cha ? // iti gAthA AtmabhAvanA // 267|| yat kila - 5252 ! baMdhayAmi mocayAmItyadhyavasAnaM -baMdhAdhuMdhu, Adhu adhyAna, tasya hi svArthakriyA - tanI suTa53 svArtha liyA - 5 - potAnI artha yA yabaMdhanaM mocanaM jIvAnAM - pornubadhana bhoyana (cha). jIvastu - 51 pato asyAdhyavasAyasya sadbhAve'pi - mA adhyavasAyanA samAve 5 - vAmai va, sarAgavItarAgayoH svapariNAmayoH abhAvAt - sraay-viit| mevA parikSAmana - potAnA parikSAmanA samApane bIca na badhyate na mucyate - nathIbaMdhAtA nathI bhUgatI, (mAthI baTuM) sarAgavItarAgayoH svapariNAmayoH sadbhAvAt - sarAga-vItarAga evA svapariNAmanA - potAnA pariNAmanA sadbhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe, tasyAdhyavasAyasyAbhAve'pi - adhyavasAyanAmA 50, badhyate mucyate ca - baMdhAyache bhane bhUmaya che. tataH . tethI rIne paratra - 52 - 52sthaNe akiMcitkaratvAt - mayata52 pAne bI nedamadhyavasAnaM svArthakriyAkAri - bhA adhyaksAna svArtha BAra nathI, sva-potAnI mAyA nAI nathI, tatazca - ane tathA rIne 4 mithyaiveti bhAvaH - mithyA 4 cha - zegaTa 4 cha bhalA . / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||267|| 47
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti , A adhyavasAyanA sadbhAve paNa - sarAga-vItarAga svapariNAmanA sadbhAvane lIdhe sarAga-vItarAga svapariNAmanA abhAvane lIdhe te adhyavasAyanA abhAve paNa nathI baMdhAto, nathI mUkAto - - baMdhAya che ane mUkAya che. tethI paratra (parasthaLe) akiMcitakarapaNAne lIdhe A adhyavasAna svArthakriyAkArI nathI ane tethI mithyA ja che ema bhAva che. 267 amRta jyoti' mahAbhASya AtmAnA aMtara vyApAra (zubhAzubha pariNAma dhArA) pramANe baMdha mokSanI vyavasthA che, zArIrika ceSTA pramANe te nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 750 adhyavasAna svArthakriyAkAri nathI ema kahyuM, to te svAkiyAkAri kayA kAraNathI nathI ? teno khulAso atra paramarSi zrI kuMdakuMdAcAryajIe potAnI lAkSaNika zailImAM zrotA samakSa sIdho sAdo prazna (Poser) mUkI karyo che - adhyavasAna - nimitte jIvo je kharekhara ! nizcaya karIne baMdhAya che ane "mokSamArge sthitA' - mokSamArgamAM sthita mUkAya che, to te zuM tuM kare che? "tA phri roti tu ?" jIvone bAMdhavAnuM - mUkAvAnuM zuM tuM karI dIe che ? ke jenuM tuM A mithyAbhimAna rUpa ahaMkAramaya adhyavasAna dhare che ! A vedhaka gAthAnA bhAvanuM ora vizeSa spaSTIkaraNa karI anaMtaguNa viziSTa deDha nizcayapaNe paripuSTa karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che - huM baMdhAvuM chuM huM mUkAvuM chuM evuM je jIvanuM ahaMkArarUpa adhyavasAna, tenI "svArtha kriyA' - sva - potAnI artha - prayojanarUpa kriyA athavA vastugate vastakriyA to jIvonuM baMdhana - mocana che, paNa jIva to "A adhyavasAyanA sadbhAve paNa" - karyuM adhyavasAyasya sanmAveDapi A adhyavasAyanA hovApaNAmAM paNa sarAga-vItarAga svapariNAmanA abhAvane lIdhe nathI baMdhAto - nathI mUkAto - "sIvItarAyoH svapariNAmayoH kamAvAtra vadhyate na mucyate', arthAt huM Ane baMdhAvuM - mUkAvuM evo anya jIvano adhyavasAya hoya to paNa jIva to sarAga evA "sva" . potAnA pariNAmano abhAva hoya to nathI baMdhAto ane vItarAga evA "sva" . potAnA pariNAmano abhAva hoya to nathI mUkAto. AthI ulaTuM, 'tasyAdhyavasAyastha samAveDA - te adhyavasAyanA abhAve paNa - te adhyavasAyanA nahi hovApaNAmAM paNa, sarAga - vItarAga svapariNAmanA sadbhAvane lIdhe baMdhAya che ane mUkAya che - "sara/ vItarAyo. pariNAmo: samAvat vadhyate mudyate ', arthAtu Ane baMdhAvuM - mUkAvuM evo anya jIvano adhyavasAya na hoya to paNa te prastuta jIva sarAga evA "sva" potAnA pariNAmano sadbhAva - hovApaNuM hoya to baMdhAya che ane vItarAga evA "sva" potAnA pariNAmano sadUbhAva - hovApaNuM hoya to mUkAya che. jIvanA potAnA ja sarAga - vItarAga pariNAmane ja AdhIna potAnA jIvanA baMdhana - mocana che, nahi ke para jIvonA. eTale ja "paratra vivijIravAtu' - paratra - para sthaLe - anya sthaLe akiMcitkarapaNAne lIdhe - kaMI paNa nahi karI zakavApaNAne lIdhe A adhyavasAna svArthakriyAkAri nathI, "navuM pathyavasAne svArthakriyAra' ane tethI te mithyA ja - phogaTa ja che ema bhAva che - tataza miththava ti mAva: | samyagudRSTi jJAnI vItarA, 438
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMka: samayasAra kaLaza 171 A niSphala adhyavasAyathI mUDha jIva AtmAne sarva kAMI kare che e sUcavato utthAnikA rUpa samayasAra kaLaza (9) prakAze che - anuSTup anenAdhyavasAyena, niSphalena vimohitaH / tatkiMcanApi naivAsti, nAtmAtmAnaM karoti yat // 171 // niSphala adhyavasAne A, vimohita thayo are te kaMI paNa che nA je, AtmA na Atmane kare. 171 artha - niSphala evA A adhyavasAnathI vimohita (vizeSe karI mohita) evo AtmA evuM te kaMI paNa che ja nahi, ke je AtmAne karato nathI. 171 amRta pada-171 "bhaiyA viSama A saMsAra' - e rAga adhyavasAnathI sarva kAMI A, Atma kare che Atma, tattvatazuM e sattva vade che, amRtacaMdra mahAtma... adhyavasAnathI sarva kAMI A. 1 baMdhAvuM mUkAvuM para huM, hoya bhale adhyavasAna, arthakriyA te nA ja kare che, mithyA je tethI jANa... adhyavasAnathI sarva. 2 (kAraNake) tasa sadUbhAve ya svanA sarAga ke, vItarAga bhAva abhAva, nathI baMdhAto nathI mUkAto, nizcaya e che sAva... adhyavasAnathI sarva. 3 tasa abhAve ya svanA sarAga ke, vItarAga bhAva sadbhAva, baMdhAya che ke mUkAya che te, nizcaya e che sAva... adhyavasAnathI sarva. 4 ema niSphaLa A adhyavasAnathI, vimohita mUDhAtma, evuM kaMI paNa che ja nahi je, Atma kare nA Atma... adhyavasAnathI sarva. 5 adhyavasAnathI sarva kAMI A, Atma kare che Atma, tattva tattva bhAkhe A bhagavAna, amRtacaMdra mahAtma... adhyavasAnathI sarva. 6 - "amRta jyotimahAbhASya "kharUM AtmabhAna thAya che tene, huM anya bhAvano akartA chuM evo bodha utpanna thaI ahaM pratyaya buddhi, te vilaya pAme che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(298), 362 A avyavasAnathI vimUDha jIva AtmAne sarva kAMI kare che evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza saMgIta karyo che - "manenAthyavasAna niSNana hi uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM nikhuSa yuktithI vajalepa daDhapaNe sunizcitapaNe pUravAra karI ApyuM tema "niSkala' - mithyA - phogaTa evA A ahaMkArarasa nirbhara adhyavasAyathI "vimohita" thayelo - vizeSe karIne vividha prakAre moha pAmI gayelo A AtmA evuM kAMI paNa che nahi ke je AtmAne na kare - vinA naivAti nAtmAtmAnaM karoti pata, arthAt AtmAne sarva kAMI kare che, te nIcenI gAthAmAM varNavI dekhADe che : 499
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sabve karei jIvo ajjhavasANeNa tiriyaNerayie / devamaNuye ya savaM puNNaM pAvaM ca NeyavihaM // 268 // dhammAdhammaM ca tahA jIvAjIve aloyaloyaM ca / sabve karei jIvo ajjhavasANeNa appANaM // 269 // yi nA2 sarva 4. 42 3, adhyaksAnathI sAtha; ....deva-manuSya vaLI sarva ja kare re, bahuvidha puNya ne pApa... ajJAnI bAMdhe che. 268 dharma adharma jIva ajIva tathA re, loka aloka tamAma; e sarva jIva kare che Atmane re, adhyavasAnathI Ama... ajJAnI bAMdhe che. 269 artha - jIva adhyavasAnathI tiryaMca - nArakI sarva kare che, deva - manuSya sarva kare che ane puNya - pApa anekavidha kare che. 28 tema4 - dharma - adharma, (r)q - mapa, mo - els meM sarva (r) adhyaksAnathI sAmAna 42 cha. 218 AtmakhyAti TIkA sarvAn karoti jIvo'dhyavasAnena tiryanairayikAn / devamanujAMzca sarvAn puNyaM pApaM ca naikavidhaM // 268 // dharmAdharmaM ca tathA jIvAjIvau alokalokaM ca / sarvAn karoti jIvaH adhyavasAnena AtmAnaM // 269 // yathAyameva kriyAga hiMsAdhyavasAnena hiMsakaM itarAdhyavasAnairitaraM ca AtmAtmAnaM kuryAt, "tathA vipacyamAnanArakAdhyavasAnena nArakaM, vipacyamAnatiryagadhyavasAnena tiryaMcaM, vipacyamAna manuSyAdhyavasAnena puNyaM, vipacyamAnadevAdhyavasAnena devaM, vipacyamAnasukhAdipuNyAdhyaksAnena puNyaM, vipacyamAnaduHkhAdipApAdhyavasAnena pApamAtmAnaM kuryAt / tathaiva ca jJAyamAnadharmAdhyavasAnena dharma, jJAyamAnAdharmAdhyavasAnenAdharma jJAyamAnalokAkAzAdhyavasAnena lokAkAzaM, jJAyamAnAlokAkAzAdhyavasAnenAlokAkAzamAtmAnaM kuryAt // 268 / / 269 / / AtmabhAvanA - jIvaH - (r) adhyavasAnena - adhyaksAnI tiryaGnairayikAn sarvAn karoti - Call - nairAzA sarva cha, devamanu jAMzca sarvAn - ane vibhanuzene sarvana (43), puNyaM pApaM ca naikavidhaM - anena-vidha -avi5 puzya ane pA5 (73), dharmAdharma ca tathA - mane dharma-adharma tama jIvAjIvau - 4 - 4 alokalokaM ca - ane bhabora sarvAn - (2) sarva jIvaH -71 adhyavasAnena - adhyaksAnI AtmAnaM karoti - mAmAnecha. / / iti gAyA AtmabhAvanA // 268||269 / / * yathA - ma ayameva AtmA - 4 AtmA kriyAgarbhahiMsAdhyavasAnena hiMsakaM - BABU adhyAnayI SAS, itarAdhyavasAnairitaraM ca - mane tara - adhyaksAnIthI tara - bArI AtmAnaM kuryAt - AtmAne 13, tathA - tama vipacyamAnanArakAdhyavasAnena nArakaM - viSayamAna - vi5yI 24 - vi bhI 24 nA24 adhyaksAnI nA24, vipacyamAnatiryagadhyavasAnena tiryaMcaM - vi5yamAna vaya - adhyaksAnathI tirthaya, vipacyamAna-manuSyAdhyavasAnena manuSyaM - vi5cyamAna manuSya adhyaksAnathI manuSya, vipacyamAnadevAdhyavasAnena devaM - viSayamAna va madhyavasAyI 35, vipacyamAnasukhAdipuNyAdhyavasAnena puNyaM - vi5cyamAna - vius pAmI 24 supAhi puzya adhyaksAnI puzya, vipacyamAnaduHkhAdipApAdhyavasAnena pApaM - viSayamAna : adhyavasAyI 440
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMka samayasAra gAthA 268-269 AtmakhyAti TIkArya jema A ja AtmAne - kriyAgarbha hiMsA adhyavasAnathI hiMsaka ane Itara adhyavasAnothI Itara kare, tema vipathyamAna nAraka adhyavasAnathI nAraka, vipathyamAna tiryaMca adhyavasAnathI tiryaca, vipathyamAna manuSyaadhyavasAnathI manuSya, vipathyamAna devaadhyavasAnathI deva, vipathyamAna sukhAdi puNya adhyavasAnathI puya, vipathyamAna duHkhAdi pApa adhyavasAnathI pApa AtmAne kare ane temaja - zAyamAna dharma adhyavasAnathI dharma, zAyamAna adharma adhyavasAnathI adharma zAyamAna jIvAttara adhyavasAnathI jIvAMtara, jJAyamAna pudagala adhyavasAnathI pudgala, zAyamAna lokAkAza adhyavasAnathI lokAkAza, zAyamAna alokAkAza adhyavasAnathI alokAkAza AtmAne kare. amRta jyoti' mahAbhASya upaje moha vikalpathI, samasta A saMsAra; aMtarmukha avalokatAM, vilaya thatAM nahIM vAra." - zrImad rAjacaMdrajI utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe AtmA AtmAne tiryaMca - nAraka - deva - manuSya, puNya - pApa, dharma-adharma, jIva-ajIva, loka-aloka ema sarva kAMI kare che, e A gAthAmAM kathana karyuM che ane tenuM tattva sarvasva samarpaka suspaSTa vyAkhyAna "AtmakhyAti' sUtrakartAe karyuM che - jema A ja AtmA "jiyAzmahaMsAthyavasAna' huM hiMsA karUM chuM ema kriyA jenA garbhamAM - jenI aMdaramAM rahela che evA "kriyA garbha hiMsAdhyavasAnathI' AtmAne hiMsaka ane "Itara' - bIjA tevA tevA adhyavasAnothI Itara - bIje kare, tema " viSyamAna nAra6TdhyavasAnena"- "vipazyamAna' - vipAka pAmI rahela nAraka - adhyavasAnathI AtmAne nAraka kare, "vipathyamAna" - vipAka pAmI rahela tiryaMca - adhyavasAnathI AtmAne tiryaMca kare, 'vipathyamAna' - vipAka pAmI rahela manuSya - adhyavasAnathI AtmAne manuSya kare, "vipazyamAna" - vipAka pAmI rahela deva adhyavasAnathI AtmAne deva kare, "vipathyamAna" - vipAka pAmI rahela duHkhAdi pApa adhyavasAnathI AtmAne pApa kare, temaja "zAyamAna' - jANavAmAM AvI rahela dharma adhyavasAnathI AtmAne dharma kare, "jJAyamAna' - jANavAmAM AvI rahela adharma adhyavasAnathI AtmAne adharma kare, "jJAyamAna' - jANavAmAM AvI rahela jIvAttara adhyavasAnathI AtmAne jIvAttara - anya jIva kare, "jJAyamAna' - jANavAmAM AvI rahela pudgala - adhyavasAnathI AtmAne pudgala kare, "zAyamAna' - jANavAmAM AvI rahela lokAkAza adhyavasAnathI AtmAne lokAkAza kare, "zAyamAna" . - jANavAmAM AvI rahela alokAkAza adhyavasAnathI AtmAne alokAkAza kare. Ama A AtmA ja adhyavasAnathI AtmAne sarva kAMI kare che. T simyagRSTi - jJAnI vItarAW pApa mAtmAne put - AtmAne kare, taLeva - ane temaja, sAmAnadharmISyavasAnena ghana - zAyamAna - jANavAmAM AvI rahela dharma adhyavasAnathI dharma, jJAthamAnAmadhyavasAnena - zAyamAna adharma adhyavasAnathI adharma, jJAAnanIvAta dhyavasAnena nIvAttAruM - zAyamAna - jANavAmAM AvI rahela jIvAttara adhyavasAnathI jIvAttara (anya jIva), jJAyamAnaputrAnAdhyavasAnena pukti - zAyamAna pudgala avyavasAnathI pudgala, jJAyamAnatochAchAdhyavasAna tovAvA - jJAyamAna - jANavAmAM AvI rahela lokAkAza adhyavasAnathI lokAkAza, jJAthamAnAtovAchAzaSyavasAnenAnochAvakAza - zAyamAna - jANavAmAM AvI rahela alokakAza adhyavasAnathI alokAkAza mAtmAnuM sut - AtmAne kare. | ti "Atmati' gAtmamAvanA //ra68pAradda 441 *
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra * AtmakhyAti nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato samayasAra kaLaza (10) prakAze che - indravajrA vizvAdvibhakto'pi hi yatprabhAvanA dAtmAnamAtmA vidadhAti vizvaM / mohaikakaMdodhyavasAya eSa, nAstae veSa yatiti parva . jagathI jUdo paNa je prabhAve, AtmA ja AtmA jaga viracAve; mohaika kaMdI vyavasAya eja, jene na che hyAM yatio ja teja. 172 amRta pada-172 "vItarAga jaya pAma' - e rAga teo ja yatio jANa, jagatamAM teo ja yatio jANa ! mohaeNka kaMda adhyavasAya na jene, teo ja yatio jANa !... jagamAM teo ja. 1 jeha adhyavasAya prabhAve, mohita eha mUDhAtma, vizvathI vibhakta toya vizvarUpa, Atma kare che Atma. jagatumAM teo ja. 2 huM ne mArUM jaganA paga be, e jenA pharajaMda, evo adhyavasAya ja nizcaya A, moha taNo eka kaMda... jagatamAM teo ja. 3 mohakaMda adhyavasAya na jene, teo ja yatio jANa ! bhagavAna amRtacaMdra munI, bhAkhI amRta vANa... jagamAM teo ja.4 artha - phuTapaNe vizvathI vibhakta (jUdo) chatAM jenA prabhAva thakI AtmA AtmAne vizva kare che, evo A moha eka kaMda adhyavasAya jeone ahIM che nahi, teo ja yatio che. amRta jyoti' mahAbhASya aMtaraMga mohagraMthi jenI gaI te paramAtmA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 21, vacanAmRta A adhyavasAna jene che nahi teo ja yatio che evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza amRtacaMdra munI prakAzyo che - A AtmA "vizvathI' - akhila jagatathI vibhakta' - jUdo - pRthapha chatAM jenA prabhAva thakI - "yatramAvAs' AtmA AtmAne vizva karI mUke che - "mAtmAnamAtmA vidhati vizva', te A "mohaeNka kaMda adhyavasAya - modaivISyavasAya paNa - mohano 'eka' - advitIya - ananya kaMda adhyavasAya jeone ahIM - A vizvamAM che nahi. teo ja yatio che - "tata vi' - AtmAne AtmAmAM ja saMyamI rAkhanArA AtmasaMyata munadro che. te AtmA ja AtmAnI potAnI samasta sRSTino kartA A adhyavasAna prabhAve ja thAya che. para vastumAM Atmabuddhi rUpa adhyavasAnane lIdhe ja pratyeka AtmA pota potAnA Atmagata, paragata ne 442
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 172 ubhayagata janmAdi vizva prapaMcano Adikare che, pota potAnA karma - jagatano kartA che, pota potAnA janmAdi prapaMca rUpa vizvano sarjaka - sraNa Adikara (Creator of his own indivindual universe) che, dehamAM AtmabuddhirUpa - ahabuddhi rUpa adhyavasAna e ja zrI pUjyapAdasvAmIjIe * samAdhizatakamAM kahyuM che tema saMsAra duHkhanuM mUla che. kAraNake paravastumAM AtmabuddhirUpa adhyavasAnanA abhAve A cetana jo nija svarUpanA bhAnamAM varte to AtmasvabhAvano kartA hoya, ne paravastumAM AtmabuddhirUpa adhyavasAnanA mAve nija bhAnamAM na varte to karmanA prabhAvano kartA hoya. Ama jyAM lagI AtmasvarUpanuM bhAna na hoya, tyAM lagI paramAM Atmabuddhi rUpa adhyavasAnane lIdhe jIvanuM kartA - karma I. SakAraka cakra parabhAva pratyayI hoI AtmabAdhaka thaIne pravarte che, eTale te janma prapaMcanuM - saMsAranuM kAraNa thAya che, paNa AtmasvarUpanuM bhAna thaye tevA adhyavasAnanA abhAvane lIdhe e ja SaTakAraka cakra svabhAva pratyayI thaI AtmasAdhaka thaIne pravarte che, eTale te bhavaprapaMcanA kSayanuM - mokSanuM kAraNa thAya che. atre jeone A adhyavasAnano sadbhAva hoya che teo vizvathI vibhakta A AtmAne vizvarUpa kare che, paNa jeone A "mohaeNka kaMda' - mohanA eka mUla rUpa adhyavasAnano abhAva che teo to A AtmAne vizvathI vyAvRtta kare che ane teo ja AtmAne AtmAmAM ja saMyamI rAkhanArA kharekharA "yatio" che. "ihAdau karaNazIlA AdikarAH, anAdAvapi bhave tadA tadA tattatkaNviAdi sambandhayogyatayA viravayAtmarikAmano nanayiprapati hAM " - (paramarSi haribhadrAcArya praNIta) "lalita vistarA', sU. 46 juo : A lekhaka - vivecaka DaoN. bhagavAnadAse vivecana cihemavizodhinI kRta "mUlaM saMsAraduHkhasya deha eva AtmapIstataH / candranAM pravaktAdiyAvRtrivaH ". "samAdhi zataka 443
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti edANi Natthi jesiM ajjhavasANANi evamAdINi / te asuheNa suheNa va kammeNa muNI Na lippaMti // 270 // e Adi jeone che ja nA re, adhyavasAna badhAya; munio teha azubha vA zubha vA re, karmathI nA lepAya.. ajJAnI bAMdhe che. 270 artha - ema e Adi adhyavasAno jeone nathI, te munio azubha vA zubha karmathI lepAtA , nathI. 270 AtmakhyAti TIkAetAni na saMti yeSAmadhyavasAnAnyevamAdIni / te'zubhena zubhena vA karmaNA munayo na lipyaMti // 270 // etAni kila yAni trividhAnyadhyavasAnAni samastAnyapi tAni zubhAzubhakarmabaMdhanimittAni svayamajJAnAdirUpatvAt / tathAhi - yadidaM hinasmItyAdyadhyavasAnaM tattvajJAnamayatvena AtmanaH sadahetukajJaptayaikakriyasya rAgadveSavipAkamayInAM hananAdikriyANAM ca vizeSAjJAnena viviktAtmA'jJAnAdasti tAvadajJAnaM viviktAtmA'darzanAdasti ca mithyAdarzanaM viviktAtmAnAcaraNAdasti cAcAritraM / yatpunareSa dharmo jJAyate ityAdyadhyavasAnaM tadapyajJAnamayatvena AtmanaH sadahetukajJAnaikarUpasya jJeyamayAnAM dharmAdirUpANAM ca vizeSAjJAnena viviktAtmAjJAnA'sti tAvadajJAnaM viviktAtmAdarzanAdasti ca mithyAdarzanaM viviktAtmAnAcaraNAdasti cAcAritraM / tato baMdhanimittAnyevaitAni mamastAnyadhyavasAnAni / yeSAmevaitAni na vidyate ta eva munikuMjarAH kecana sadahetukajJaptayaikakriyaM sadahetukajJAyakaikabhAvaM sadahetukajJAnaikarUpaM ca viviktAtmAnaM jAnaMtaH samyak pazyaMto'nucaraMtazca svacchasvacchaMdodyadamaMdAtaMjyotiSo'tyaMtamajJAnAdirUpatvAbhAvAt zubhenAzubhena vA karmaNA khalu na lipyeran // 270|| AtmabhAvanA - evamAdIni etAni adhyavasAnAni - mAhi adhyaksAnI yeSAM na saMti - bhAna chana, te munayaH - te bhunimo azubhena zubhena vA karmaNA na lipyaMti - azubha vA zubha yA apAtA nathI. || iti gAthA AtmabhAvanA / / 270 / / etAni kila yAni adhyavasanAni - 5352 ! vividha - mAranA adhyavasAno (a) samastAnyapi - samasta 5 zubhAzubhakarmabaMdhanimittAni -zubha-azubha dhanamitto cha, zAne bI ? svayama- jJAnAdirUpatvAt - svayaM - po mazAna 355mAne bIe. tathAhi - bho!bhAre - yadidaM hinasmItyAdyadhyavasAnaM . hu suI' tyA adhyaksAna, tattu ajJAnamayatvena . te to mazAnabhayapArI - AtmanaH sadahetukajJaptayaikakriyasya - samatu zati yAvAmA mAtmAnA, rAgadveSa vipAkamayInAM hananAdikriyANAM ca - ane rAga-dveSa vimayI bananA (savA yAmonA vizeSAjJAnena - vizeSanA - tAvatanA zAnathI - viviktAtmAjJAnAd - vijita - pRtha - bhinna sAmAna mAnanebIca asti tAvad ajJAnaM - prathama to azAna cha, viviktAtmAdarzanAdasti ca mithyAdarzanaM - mane viti - pRtha5 AtmAnA bhanine bI mithyAzana cha, viviktAtmAnAcaraNAdasti cAcAritraM - mane vivita - pRtha6 mAtmAnA anAyarane lIdhe acAritra che. yatpunareSa dharmo jJAyate ityAdyadhyavasAnaM . puna: dharma vAmAM Ave che tyA adhyaksAna, tadapyajJAnamayatvena - 5 mazAnabhayapArIne, AtmanaH sadahetukajJAnaikarUpasya * AtmAna sada atuzAna 35n| - jJeyamayAnadharmAdirUpANAM ca . ane zeyamaya mA ponA vizeSAjJAnena - vizeSanA - satanA 444
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 270 AtmakhyAti TIkArya A nizcaye karIne je trividha adhyavasAno che, te samasta paNa zubhAzubha karmabaMdha nimitto che : svayaM ajJAnAdirUpapaNAne lIdhe. te A prakAre - je A hiMsuM chuM ItyAdi adhyavasAna, te to ajJAnamayapaNAe karIne - sat ahetuka jJapti eka kriyAvALA AtmAnA ane rAga - 8Sa vipAkamathI hananAdi kriyAonA vizeSanA ajJAnathI - vivikta AtmAnA ajJAnane lIdhe prathama to ajJAna che, ane vivikta AtmAnA adarzanane lIdhe mithyA darzana che ane vivikta AtmAnA anAcaraNane lIdhe acAritra che. je punaH A dharma jANavAmAM Ave che ItyAdi adhyavasAna, te paNa ajJAnamayapaNAe karIne - sata ahetuka jJAna ekarUpa AtmAnA ane yamaya dharmAdi rUponA vizeSanA ajJAnathI - vivikta AtmAnA ajJAnane lIdhe prathama to ajJAna che ane vivikta AtmAnA adarzanane lIdhe mithyA darzana che ane vivikta AtmAnA anAcaraNane lIdhe acAritra che. tethI A samasta adhyavasAno baMdha nimitto ja che. jeone ja A vidyamAna nathI, te ja munikuMjaro koI - satu ahetuka jJapti eka kriyAvALA, satu ahetuka jJAyaka eka bhAvavALA ane sat ahetuka jJAna ekarUpavALA vivikta AtmAne jANatA, samyapha dekhatA ane anucaratA evA - svaccha svacchede udaya pAmatI amaMda aMtara jyotiSavaMtA, atyaMtapaNe ajJAnAdirUpa paNAnA abhAvane lIdhe, zubha vA azubha karmathI nizcaya karIne lepAya nahi. 270 amRta jyoti' mahAbhASya dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI ema cAre prakAre apratibaMdhapaNuM, AtmatAe vartatA nigraMthane kahyuM che, te vizeSa anuprekSA karavA yogya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 739 "dhanya te munivarA je cAleSamu bhAva che re" - zrI yazovijayajI sA. traNaso - stavane utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe prastuta adhyavasAno jeone nathI te ja munio - yatio azubha ke zubha karmathI levAtA nathI - kharaDAtA nathI, ema A gAthAmAM pratipAdana karyuM che ane ajJAnathI, vivighatAtmAjJAnAsti tAvat jJAna - vikti - pRthaka - bhinna AtmAnA ajJAnane lIdhe prathama to ajJAna che, vivivattAbhAdarzanAr sti mithyAdarzana - ane vivikta - pRthapha AtmAnA adarzanane lIdhe mithyAdarzana che, vivitAbhAnAvarAti vAvAritra - ane vivikta AtmAnA anAcaraNane lIdhe acAritra che. to - tethI karIne, zuM ? vaMnimittAvaitAni samastAni adhyavasAnAni - baMdha nimitto ja A samasta paNa adhyavasAno che. - - - veNAmevaitAni na vidyate - jeone ja A - adhyavasAno nathI vidyamAna hotA - nathI vartatA, ta gva - teo ja muninara: hevana - muni kuMjaro koI, zumenazumena vA varSanA liceran - zubha vA azubha karmathI kharekhara ! nizcaye karIne lepAya nahi. kevA che te munikuMjaro? sahetuchajJayiM sahetukkajJAyakaimAvaM sahetukkajJArnanTa hAM 1 - satu ahetuka jJapti eka kriyAvALA, satu ahetuka jJAyaka eka bhAvavALA, satu ahetuka jJAna ekarUpa evA vivivattAtmAnaM - vivikta - pRthaka - bhinna AtmAne nAnaMta: save paracaMtoganuvaraMtazca - jANatA, samyaka dekhatA ane anucaratA evA, ata eva svacchasvachaMdrodyamaMAtaMkhyortio - svaccha - nirmala svacchedathI udaya pAmatI amaMda aMtar jyoti jenI che evAo. AvA hovAthI ja atyaMta ajJAnAhitvinAvAtu - atyaMtapaNe - sarvathA ajJAnAdirUpapaNAnA abhAvane lIdhe, teo kharekhara ! zubhAzubha karmathI lepAya - kharaDAya nahi. || rUti "AtmadhyAti' nAmAvanA //ra70nI 445
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti paramarSi amRtacaMdrAcAryejIe tenuM adbhuta tattva mImAMsana karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - A je phuTapaNe "trividha" - traNa prakAranA arthAt kriyArUpa - bhAvarU5 - rUpa - rUpa ema traNa vibhAgamAM vibhakta thayelA adhyavasAno che, te samasta paNa zubhAzubha karmabaMdhanA nimitto che - svayaM ajJAnAdi rUpapaNAne lIdhe - "svayaM jJAnAdripAtuM !' te A prakAre - je A huM hiMsu chuM ItyAdi adhyavasAna che te to ajJAnamayapaNAe karIne - sat ahetuka zakti eka kriyA jene che evA AtmAnA ane rAga dveSa - vipAkamathI hananAdi (haNavA Adi) kriyAonA vizeSanA ajJAnathI - "vivikta' - judA - pRthaka AtmAnA ajJAnane lIdhe prathama to ajJAna che, vivikta' - judA - pRthaka AtmAnA adarzanane lIdhe mithyAdarzana che ane 'vivikta' - jUdA - pRthaka AtmAnA anAcaraNane lIdhe acAritra che - vidhivattAtmajJAnAsti tAvajJAnaM | I. vaLI je A dharma vAmAM Ave che ItyAdi je adhyavasAna che te paNa ajJAnamayapaNAe karIne, satu ahetuka jJAna ekarUpa AtmAnA ane zeyamaya dharmAdi rUponA vizeSanA ajJAnathI "vivikta' - jUdA - pRthaka AtmAnA ajJAnane lIdhe prathama to ajJAna che, "vivikta' - jUdA - pRthaka AtmAnA adarzanane lIdhe mithyAdarzana che - ane "vivikta' - jUdA - pRthaka AtmAnA anAcaraNane lIdhe acAritra che. tethI A samasta adhyavasAno baMdha nimitto ja che - vaMnimittAnyatAni samatAni adhyavasAnAni | jeone ja A - adhyavasAno nathI vidyamAna hotA, te ja munikuMjaro koI - 7 vi munizRMgarA: vana' - sat ahetuka zakti eka kriyAvALA, sat ahetuka jJAyaka eka bhAvavALA ane sat ahetuka jJAna ekarUpa evA "vivikta' - jUdA - pRthaka AtmAne jANatAM, samyapha dekhatAM ane anucaratAM, svaccha svacchede udaya pAmatI amaMda aMtara jyotivaMto - "chasvacchevoghamaMdAMtaLyotiSo', atyaMtapaNe - sarvathA ajJAnAdi rUpapaNAnA abhAvane lIdhe, zubha vA azubha karmathI nizcaya karIne na lepAya - zumenAgumena vA vA vastu na ticeranuM | arthAt - je A uparamAM vivarI dekhADyA te adhyavasAno kAM to kriyArUpa adhyavasAno hoya, kAM to bhAva rUpa adhyavasAno hoya, kAM to rU5 - rUpa adhyavasAno hoya. evA je A phuTapaNe "trividha" - traNa vibhAgamAM vaheMcAyelA traNa prakAranA adhyavasAno che te samasta paNa zubha - azubha karmabaMdha nimitto - kAraNo che. kAraNake te adhyavasAnonuM svayaM - pote ajJAnAdi rUpapaNuM che mATe - adhyayasAno pote - ajJAna rUpa, mithyAdarzana rUpa, acAritra rUpa che mATe. te A prakAre - je A huM hiMsu chuM - hiMsA karUM chuM I. adhyavasAna che te to ajJAnamayapaNAe karIne prathama to ajJAna che, mithyA darzana che ane acAritra che. zI rIte ? AtmAnI sat ahetuka jJati eka kriyA hoya che, arthAt "jJapti' - jANavuM e ja eka AtmAnI kriyA che ane te "sat" - utpAda - vyaya - dhrauvya yukta svarUpa sattAbhUta che, ata eva ahetuka che - niSkAraNa che, jANavuM - jANapaNuM e AtmAnuM sahaja svabhAvabhUta che, eTale tenuM "sattva" - astitva - hovApaNuM sadA hoya ja che ane tenuM hovuM koI bahirgata kAraNane AdhIna nathI, paNa aMtargata AtmasvabhAvane AdhIna hovAthI tenuM "bhavana' svata eva - ApoApa ja satata thayA ja kare che ane hananAdi - haNavuM Adi kriyAo rAgadveSa vipAkamayI che, eTale te kadAcitnI che, rAga-dveSa vipAka hetumayI che. Ama (1) zakti kriyA "satu' che. utpAda - vyaya - dhrauvya yukta svarUpa sattA rUpa hoI sadA vidyamAna che. hananAdi kriyA asata che - mULa svarUpamAM na hoI - svarUpa sattA rUpa na hoI kadAcita vidyamAna che, kadAcitkI che. (2) zakti kriyA ahetuka che - te upajavAno koI hetu che nahi, te sahaja svabhAvabhUta hoI svayaM siddhapaNe svata eva thayA ja kare che, hananAdi kriyA rAga - Sa vipAkamathI che - rAga - SAdinA vipAka rUpa hoI - rAga dveSAdi hetuka hoI sahetuka che, kRtrima vibhAvabhUta hoI paranimittAdhInapaNe parataH upaje che. AvI "jJapti' eka kriyAvaMta AtmAnA ane rAga dveSa vipAkamathI hananAdi aneka kriyAonA 446
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 270 'vizeSanA' taphAvatanA adhyavasAna ajJAna mithyAdarzana ane acAritra che. temaja je A huM sukhAvuM chuM - du:khAvuM chuM ItyAdi athavA huM raMju chuM DhekuM chuM ItyAdi adhyavasAna che te to ajJAnamayapaNAe karIne prathama to ajJAna che, mithyAdarzana che ane acAritra che. zI rIte ? AtmAno sat ahetuka zAyaka eka bhAva che, arthAt 'zAyaka' - jANanAra e ja eka - advitIya evo AtmAno zuddha bhAva che ane te 'sat' utpAda vyaya - dhrauvya yukta svarUpa sattAbhUta che, ata eva ahetuka che niSkAraNa che, 'zAyaka bhAva' e AtmAno sahaja svabhAvabhUta che, eTale tenuM 'sattva' - astitva - hovApaNuM sadA hoya ja che ane tenuM hovuM koI bahirgata kAraNane AdhIna nathI, paNa aMtargata Atma svabhAvane AdhIna hovAthI tenuM 'bhavana' svata eva ApoApa ja satata thayA ja kare che ane sukhaduHkhAdi - rAga - dveSAdi zubhAzubha bhAvo karma vaicitrya thakI upaje che, eTale te kAdAcitka hoya che. Ama (1) zuddha eka zAyaka bhAva 'sat' che, utpAda - vyaya - - dhrauvya yukta svarUpa sattA rUpa hoI sadA vidyamAna che, sukha duHkhAdi rAga dveSAdi zubhAzubha bhAvo 'asat' che mULa svarUpamAM na hoI - svarUpa sattA rUpa na hoI kadAcit vidyamAna che - kAdAca che. (2) zAyaka bhAva 'ahetuka' che te upajavAno koI hetu che nahi, te sahaja svabhAvabhUta hoI svayaM siddhapaNe svata eva thayA ja kare che, sukhaduHkhAdi - rAga - dveSAdi zubhAzubha bhAvo karmavaicitrya thakI upajatA hovAthI 'sahetuka' che, kRtrima vibhAvabhUta hoI parinamittAdhInapaNe parataH upaje che. AvA 'jJAyaka' eka zuddha bhAvavaMta AtmAnA ane karmavipAkamaya sukhaduHkhAdi zubhAzubha bhAvonA 'vizeSanA' . taphAvatanA ajJAne karI 'vivikta' bhinna - AtmAnuM jJAna pRthak - jUdA darzana - cAritra hotuM nathI, eTale huM sukhAvuM - duHkhAvuM chuM I. athavA rajuM chuM - dekhuM chuM I. adhyavasAna ajJAna mithyAdarzana ane acAritra che. = - - = - - - = temaja je A dharma jANavAmAM astitva - hovApaNuM sadA Ave che ItyAdi adhyavasAna che te to ajJAnamayapaNAe karIne prathama to ajJAna che, mithyAdarzana che ane acAritra che. zI rIte ? AtmAnuM sat ahetuka jJAna ekarUpa che, arthAt te zAna eka advitIya rUpa 'sat' utpAda - vyaya dhrauvya yukta svarUpa sattAbhUta che, ata eva ahetuka che niSkAraNa che, eTale tenuM 'sattva' hoya ja che ane tenuM hovuM koI bahirgata kAraNane AdhIna nathI, paNa aMtargata AtmasvabhAvane AdhIna hovAthI tenuM 'bhavana' svata eva ApoApa ja satata thayA kare che ane dharmAdi rUpo zAnamAM pratibiMbita thatA zeyamaya hovAthI kAdAcitka che. Ama (1) AtmAnuM jJAna eka rUpa 'sat' che utpAda - - vyaya - dhrauvya yukta svarUpa - sattA rUpa hoI sadA vidyamAna che, dharmAdi rUpo 'asat' che mULa jJAnasvarUpamAM na hoI svarUpa sattArUpa na hoI kadAcit vidyamAna che kAdAcitka che. (2) jJAna ekarUpa 'ahetuka' che te upajavAno koI hetu che nahiM, te sahaja svabhAvabhUta hoI svayaM siddhapaNe svata eva thayA ja kare che, dharmAdi rUpo jJAnathI jaNAvA yogya 'zeyamaya' - hoI jJAnamAM pratibiMbitapaNe upajatA hovAthI 'sahetuka' che, kRtrima parabhAvabhUta hoI 52 nimittAdhInapaNe parataH upaje che. AvA zAna eka rUpavaMta AtmAnA ane jJeyamaya dharmAdi rUponA vizeSanA' - taphAvatanA ajJAne karI 'vivikta' darzana pRthak - jUdA bhinna AtmAnuM jJAna - - cAritra hotuM nathI, eTale A dharma jANavAmAM Ave che ItyAdi adhyavasAna ajJAna mithyAdarzana ane acAritra che. - - - - - - - - - - Ama kriyA rUpa, bhAva rUpa ane rUpa rUpa ema traNa vibhAgamAM vibhakta je A annAnAdi bhAvarUpa aghyayasAno che te samasta baMdhanimitta ja che. jeone ja A nathI hotA te ja muni kuMjaro' munigajeMdro 'koI' viralAo ajJAnAdi bhAvarUpapaNAnA abhAvane lIdhe zubha vA azubha karmathI kharekhara ! na lepAya. kevA munikuMjaro ? sat ahetuka jJapti eka kriyAvALA, sat ahetuka jJAyaka eka bhAvavALA ane sat ahetuka jJAna eka rUpavALA, 'vivikta' bhinna AtmAne pRthak jUdA jANatA, samyapaNe dekhatA ane anucaratA, ata eva jenI svaccha - nirmala 'anaMda' - ugra jvalaMta 447 - - -
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aMtara jyoti svacchede udaya pAmI rahI che evA. AvA A samyagadarzana - jJAna - cAritrasaMpanna zuddhAtmAnubhUtimaya zuddhopayogadazAmAM ramamANa je zramaNonI zuddha Atmajyoti samaye samaye ora ne ora jhabakatI jAya che, te paraMjyoti rUpa svarUpa te je jhaLahaLatA "munikuMjaro' zubha vA azubha karmathI nizcaya karIne lepAya nahi - kharaDAya nahi, kAraNake ajJAna - mithyAdarzana - acAritra je karmabaMdhanA mukhya kAraNa che teno te "munikuMjaro'ne sarvathA abhAva che. ane Ama samyagudarzana - jJAna - cAritramaya zuddha mokSamArganI je niraMtara nirmala sAdhanA karato hoya te ja sAco sAdhu che. je zuddha AtmasvarUpane jANato hoya, anubhavato hoya, je AtmArAma hoya te ja bhAvamuni che, je dehayAtrA mAtra nirdoSa vRtti karI apramAdapaNe nigraMtha jIvana gALe che te ja bhikSu che, je rAgAdi doSathI zuddha AtmasvarUpano ghAta na thAya - hiMsA na thAya ema bhAva ahiMsakapaNe yatApUrvaka varte che ane dravyathI paNa koI paNa jIvanI kaMI paNa hiMsA na thAya evI jayaNA rAkhe che te yuti che, je zuddha Atmatattvano jJAtA che, je zuddha Atma svarUpamAM saMyama nathI ane pratapanathI saMyama tapa saMyukta che, jeno rAga cAlyo gayo che - je vItarAga che, je sukha duHkha pratye samavRttivALo che evo zuddhopayogarUpa AtmA te ja zramaNa che. tAtparya ke - ukta lakSaNa saMpanna je "munikuMjaro te satu puruSa "sa" che, pratyakSa sasvarUpane prApta thayelA sAcA sadguru che, zAstrokta sakala sAdhuguNathI zobhatA sAdhucarita sAcA bhAva sAdhu che, zuddha suvarNa jevA zuddha, parama amRta jevA madhura ane zuddha sphaTika jevA nirmala parama pavitra puruSa che, sarva parabhAva - vibhAvano saMnyAsa - parityAga karanArA AtmArAmI sAcA "saMnyAsI' - dharmasaMnyAsayogI che, bAhyAbhyatara graMthathI - parigrahathI rahita sAcA nigraMtha - bhAva zramaNa che, parabhAva ke evA AtmajJAnI vItarAga jJAnI "muni' che, sahaja AtmasvarUpa padano jene sAkSAtu yoga thayo che evA yathArtha bhAvayogI che, svarUpa vizrAMta evA zAMtamUrti "saMta" che, emanA "satu" nAma pramANe satu' - sAcA che - AtmAnA pratyakSa pragaTa sat svarUpathI yukta evA "satu' che ane evA parama dhanya "muni kuMjara' sat puruSo mATe ja gavAya che ke "dhanya te munivarA re." dhanya te munivara cAle samabhAve re, jJAnavaMta jJAnizuM maLatAM tanamana vacane sAcA; dravyabhAva sudhA je bhAkhe, sAcI jinanI vAcA re, dhanya te munivarA je cAle samabhave." - zrI yazovijayajI samyagudRSTi jJAnI vItarA 448
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 271 buddhI vavasAo vi ya ajjhavasANaM maI ya viNNANaM / ekameva savvaM cittaM bhAvo ya pariNAmo // 271 // buddhi vyavasAya adhyavasAna ne re, temaja mati vijJAna; citta bhAva ane pariNAma e re, ekAthe ja sarva jANa. ajJAnI bAMdhe. 271 artha - buddhi, vyavasAya, adhyavasAna ane mati vijJAna, citta, bhAva ane pariNAma - e sarva ekArtha ja (eka arthavALuM ja) che. 271 mAtmadhyAti TI. buddhi rvyavasAyo pi ca adhyavasAnaM matizca vijJAnaM / ekArthameva sarvaM cittaM bhAvazca pariNAmaH // 271 // svaparayoraviveke sati jIvasyAdhyavasitimAtramadhyavasAnaM / tadeva ca bodhanamAtratvAd buddhiH / vyavasAnamAtratvAt vyavasAya minanamAnasvAtmatijJAnaM 471 cetanAmAtratvAzcittaM / citobhavanamAtratvAd bhAvaH / citaHpariNamanamAtra pariNAmaH / / 2711 AtmakhyAti TIkArya sva - parano aviveka sate - jIvanuM adhyavasiti mAtra te arthe sona ane bodhana mAtrapaNAne lIdhe buddhi, vyavasAna mAtrapaNAne lIdhe vyavasAya, manana mAtrapaNAne lIdhe matijJAna, cetanA mAtrapaNAne lIdhe citta, cinA bhavanamAtrapaNAne lIdhe bhAva, cinA pariNamanamAtrapaNAne lIdhe pariNAma che. 271 amRta jyoti' mahAbhASya adhyavasAya - lezyA pariNAmanI kaMIka spaSTapaNe pravRtti. saMkalpa - kaMI paNa pravRtti karavAno nirdhArita adhyavasAya. vikalpa - kaMI paNa pravRtti karavAno apUrNa, anirdhArita saMdehAtmaka adhyavasAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 90 ahIM adhyavasAnanA ekArtha vAcaka paryAya zabdono nirdeza karyo che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe te pratyeka zabdanuM nirukti yukta spaSTa vyAkhyAna karI paramArtha prakAzyo che - A sva ane A para evA vivekano abhAva - aviveka e ja adhyavasAnanuM mUla che, eTale vaparavide ti' - sva - parano aviveka sate - hotAM, jIvanuM "adhyavasiti mAtra' te huM, huM te para jIvano evo mAnI besavA rUpa adhyAropitapaNA rUpa adhyAsa te "adhyavasAna" che, AtmabhAvanA - Duddhi caivasAyoDa ira gaSyavasAnaM matiza vijJAna: - buddhi, temaja vyavasAya, adhyavasAna ane mati vijJAna, citta bhAvaOM gfma: - citta, bhAva ane pariNAma, sarva prAIva - sarva ekArtha ja - eka arthavALuM ja che. | ti mAthA gAtmabhAvanA //ra79I svAroviveke sati - sva - parano aviveka sate - nIvaca madhyavatimAtra * adhyavasAnaM - jIvanuM avyavasiti mAtra te adhyavasAna che, taheva 3 - ane teja vadhanamatravat vRddhi: - bodhanamAtrapaNAne lIdhe buddhi, avasAna matravat vyavasAya: - vyavasAnamAtrapaNAne lIdhe vyavasAya, mananamatravat matijJAnaM - manana mAtrapaNAne lIdhe matijJAna, cetanAmatravat vitta - cetanAmAtrapaNAne lIdhe citta, rito pavanamAtravAn bhavaH - citunA bhavanamAtra paNAne lIdhe bhAva, citaH rAmanamatravat rAma: - citanA pariNamana mAtrapaNAne lIdhe pariNAma che. ti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 271 / / 44
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti para paratve huM A karUM ne huM te karuM evuM pArakI gAdI pacAvI pADavA jevuM (usurpation) para Asana para "adhi" - "Asu" - besI javA jevuM AropaNa karavuM te adhyavasAna che - adhyavasati mAtraHSyavasAna ane te ja - adhyavasAna ja tevA prakAranA bodhanamAtrapaNAne lIdhe - bodha upajAvavA mAtrapaNAne lIdhe buddhi' che, te ja vyavasAnamAtrapaNAne lIdhe - tevA prakAre nizcayAtmakapaNe nirdhAra rUpa mAnI besavApaNAne lIdhe vyavasAya che. te ja mananamAtrapaNAne lIdhe - tevA prakAre A Ama ja che ema manana - ciMtanamAtrapaNAne lIdhe "matijJAna" che, cetanAmAtrapaNAne lIdhe - tevA prakAre cetavApaNA - anubhavavAmAtrapaNAne lIdhe citta' che, citanA bhavanamAtrapaNAne lIdhe - tevA prakAre hovAmAtrapaNAne lIdhe "bhAva" che, citunA pariNamanamAtrapaNAne lIdhe - tevA prakAre pariNamavA mAtrapaNAne lIdhe pariNAma che. simyagudRSTi jJAnI vItarA 450
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 173 nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA A samayasAra kaLaza (11) amRtacaMdrajI lalakAre che zArdUlavikrIDita sarvatrAdhyavasAnamevamakhilaM tyAjyaM yaduktaM jinaiH, tanmanye vyavahAra eva nikhilopyanyAzrayastyAjitaH / samyanizcayamekameva tadamI niSkaMpamAkramya kiM, zuddhajJAnaghane mahimni na nije badhnaMti saMto dhRtiM // 173 // sarve adhyavasAna tyAjya ja badhe e je jinoe kahyuM, anyAzrit vyavahAra teha ja khare ! mAnuM tyajAvyo sahu; samyag nizcaya eka AkramI ja A niSkapa saMto ati, zuddhajJAnathane svanA mahimamAM A kAM na bAMdhe dhRti ? 173 amRta pada-173 'sevaka kima avagaNIe ho malli jina !' - e rAga - zuddha jJAnaghana nija mahimAmAM, saMto dhRti na kAM bAMdhe ? samyag nizcaya AkramIne A, sahaja svarUpa kAM na sAMdhe ?... re saMto ! svarUpe dhRti na kAM bAMdhe ? 1 sarvatra adhyavasAna sahu tyAjya, kahyuM jine je sAra, te to nikhila tyajAvyo mAnuM, anyAzrayI vyavahAra... re saMto svarUpe. 2 to pachI sarva vyavahAra ja chAMDI, anyAzrayI viNa jaMpa, samyag nizcaya eka ja AMhi, AkramI A niSkapa... re saMto svarUpe. 3 zuddha jJAnaghana nija mahimAmAM, saMto dhRti na kAM bAMdhe ? bhagavAna amRtacaMdra pukAre, sahaja svarUpa kAM na sAMdhe ?... re saMto svarUpe. 4 artha - sarvatra adhyavasAna ja akhila tyAjya che ema je jinoe kahyuM che, te huM mAnuM chuM ke anyAzrayI (parAzrayI) nikhila paNa vyavahA2 ja tyAjAvAyo che, to pachI samyak nizcayane ekane ja niSkapapaNe AkramIne saMto zuddhajJAnadhana evA nija mahimamAM (mahimAmAM) dhRti (dhAraNA) kema nathI bAMdhatA ? 173 'amRta jyoti' mahAbhASya amane to evI jaMjALa viSe udAsInapaNuM varte che, amAre viSe vartato parama vairAgya vyavahArane viSe kyAreya mana maLavA deto nathI.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 368 ema adhyavasAna niSedha parathI, nizcaya nayathI samasta vyavahAra naya ja pratiSiddha che evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza, kaLaza kAvyanI amRta saritA vahAvanArA mAdhurya mUrti amRtacaMdrajIe apUrva bhAvAvezathI lalakAryo che 'sarvatrAdhyavasAnamevamakhilaM tyAjyaM' 'sarvatra' sarva sthaLe ahaMkAra2sa nirbhara adhyavasAna ja akhila - samasta tyAjya che tyajavA yogya che, ema je bhagavAn jinoe kahyuM che - "vadyutaM binai:', te 'huM' - A 'amRtacaMdra' nAmadhArIno 'amRtacaMdra' AtmA mAnuM chuM - AtmapratItithI utkeluM chuM 'anyAzrayI' - paraAzrayI vyavahAra ja nikhila paNa 'tyAjita' che - tyajAvavAmAM Avyo che - 'tanmanye vyavahAra va nihitopanyAzrayastyAnitaH / ' 451
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama che to pachI "niSkapa' - kadI paNa kaMpAyamAna na thAya evA acala samyaka nizcayane ekane ja AkramIne' - AtmAthI AkrAMta karIne - sacanizcayanejameva tavaNI niSkrapamA phri | A "saMto' - saMta jano - sAcA sAdhu puruSo - sapuruSo "zadvajJAnaghana' evA nija mahinAmAM dhRti kema bAMdhatA nathI ? "zuddhajJAnavane rini na nine vaMAti saMto dhRtiM ?" arthAt parabhAvanA paramANumAtranA paNa samayamAtra pravezano paNa jyAM anavakAza che evA "ghana' - nakakara (Solid) jJAna jJAna ne zAnamaya ja sarva pradeze zuddhajJAnaghana che evA "nija' - potAnA AtmAnA mahinAmAM saMtajano dhRti' - deDha dhAraNAvaMta dhIrajavALI kadI paNa na chUTe evI sthiti kema bAMdhatA nathI ? evI saMtajanone parama addabhuta AtmabhAvapUrNa hRdayasparzI vijJapti (most earnest out touching appeal) atra parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajIe aMtarAtmAnA uMDANamAMthI karelI supratItAya che. parama AtmadraSTA zrImad rAjacaMdrajInI anubhava udgAra che ke - "ana-avakAza evuM AtmasvarUpa varte che, jemAM prArabdhodaya sivAya bIjo koI avakAza joga nathI.' - zrImad rAjacaMdra, . 396 45ra
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 272 evaM vavahAraNao paDisiddho jANa NicchayaNayeNa / NicchayaNayAsidA puNa muNiNo pAvvaMti NivvANaM // 272 // vyavahAranaya ema nizcayanaye karI re, pratiSiddha thayo jANa ! nizcaya naya Azrita munio khare ! re, pAme che nirvANa... ajJAnI bAMdhe che. 272 artha - ema vyavahAranaya nizcaya nayathI pratiSiddha (niSedhavAmAM Avelo) jANa ! punaH nizcayanayAzrita munio nirvANa (mokSa) pAme che. 272 AtmakhyAti TIkA evaM vavahAraNao paDisiddho jANa NicchayaNayeNa / NicchayaNayAsidA puNa muNiNo pAvaMti NivyANaM // 272 // AtmAzrito nizcayanayaH parAzrito vyavahAranayaH / tatraivaM nizcayanayena parAzritaM samastamadhyavasAnaM baMdhahetutvena mumukSoH pratiSedhayatA vyavahAranaya eva kila pratiSiddhaH tasyApi parAzritatvAvizeSAt / pratiSedhya vAya, AtmAzritanizcayanayAzritAnAmeva parAzritavyavahAranayasyaikAMtenAmucyamAnenAbhavyenAzriyamANatvAcca eva mucyamAnatvAt, AtmakhyAti TIkArtha parAzrita AtmAzrita nizcayanaya che, parAzrita vyavahAranaya che. temAM ema nizcaya nayathI samasta adhyavasAnane baMdhahetupaNAe karIne mumukSune pratiSedhatA evAthI - vyavahAra naya ja pratiSiddha che tenA parAzritapaNAno avizeSa che mATe, ane A (vyavahAra naya) pratiSedhya ja (niSedhavA yogya ja) AtmAzrita nizcayanayanA AzritonuM ja mucyamAnapaNuM (mUkAvAI rahevApaNuM) che mATe, ane parAzrita vyavahAranuM ekAMtathI amucyamAna (nahi mUkAtA) abhavyathI AzrIyamAnapaNuM che mATe, 272 - 'amRta jyoti' mahAbhASya 'anaMtakALa vyavahAra karavAmAM vyatIta karyo che, to tenI jaMjALamAM paramArtha visarjana na karAya AtmabhAvanA evaM vyavahAranayaH ema vyavahAra naya nizcayanayana pratiSiddho nAnIhi - nizcaya nayathI pratiSiddha - niSedhavAmAM Avelo jANa ! nizcayanayAzritAH puna: munavaH - punaH nizcaya nayAzrita - nizcayanayanA Azraye rahelA munio nirvANaM prApnuvaMti - nirvANane - mokSane prApta kare che. IIra72A vRtti mAtra gAbhamAvanA ||27 // AtmAzrito nizcayanayaH AtmAzrita - AtmAno Azraya karanAro nizcaya naya che, parAzrito vyavahAranaya: parAzrita - parano Azraya karanAro vyavahAranaya che, tatra - tyAM, temAM vaM nizcayanayana - ema - nizcaya nayathI parAzritaM samastamadhyavasAnaM baMdhahetutvena mumukSoH pratiSedhayatA - parAzrita samasta adhyavasAna baMdhahetupaNAe karIne mumukSune pratiSedhatAM - niSedhatAM, vyavahAranaya vR ti pratiSiddha: - vyavahAranaya ja kharekhara ! sphuTapaNe pratiSiddha che - niSedhavAmAM Avelo che, ema zAne lIdhe ? tasyApi parAzritapaNAnA avizeSane lIdhe - bIna taphAvatane lIdhe. prativaidhya va cArya - ane A - vyavahAra naya pratiSedhya ja - pratiSedhavA yogya ja - niSedhavA yogya ja che, zA mATe ? AtmAzritanizcayanayAzritAnAmevamucyamAnatvAt - AtmAzrita nizcayanayanA AzritonuM ja mucyamAnapaNuM - mUkAvAI rahevApaNuM che mATe ane pAzritavyavahAranayaaiAMtenAmuSyamAnenAmavyanAzrIyamALavAca parAzrita vyavahAranayanuM ekAMtathI amucyamAna - nahi mUkAtA abhavyathI AzrIyamANapaNuM - Azraya karAI rahevApaNuM che mATe. / / vRti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||7|| parAzritatvAvizeSAt tenA paNa - vyavahAranayanA paNa * / / 27 / / - - 453 - -
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema ja vartavuM, evo jene nizcaya che, tene tema hoya che, ema ame jANIe haiye, vanane viSe udAsInapaNe sthita evA je yogIo, tIrthaMkarAdika - tenuM Atmatva sAMbhare che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 199, 363 utthAnikA kaLazamAM sUcavyuM tema atre paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe nizcayanayathI vyavahAranayanA pratiSedhanuM niSedhanuM) pratipAdana karyuM che - ema - ukta prakAre vyavahAranaya nizcayanayathI he ziSya ! pratiSiddha - niSedhavAmAM Avelo jANa ! "nizcayanayAzrita' - nizcayanayanA Azraye rahelA "munio - jJAnI zramaNo nirvANane' - mokSane pAme che - " fchayAyAAi puNa muLa pAvaMti chavvA !' A gAthAnA bhAvanuM ora spaSTIkaraNa karatAM "AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnA parama pratibhAsaMpanna alaukika tattvAlokathI tenuM tattvasarvasva samarpaka paramAbhuta vyAkhyAna prakAryuM che. teno bhAvArtha A prakAre - mAbhAzrito nizcayana : pazrito vyavahAranavaH - AtmAzrita nizcayanaya, parAzrita vyavahAranaya che, nizcayanaya che te AtmAne AzrIne rahelo ane vyavahAranaya che te parane AzrIne rahelo che. temAM - ema ukta prakAre "parAzrita' - parane Azraye rahela samasta adhyavasAnane baMdhahetupaNAe karIne mumukSane' - mokSa pAmavAnI IcchAvALA mokSAbhilASIne "pratiSedhatAM - niSedhatAM nizcayanayathI vyavahAranaya ja kharekhara ! phuTapaNe "pratiSiddha' che - pratiSedhavAmAM - niSedhavAmAM Avela che. zA mATe ? tenA paNa - parAzritapaNAno avizeSa che mATe - "tasthA pazritAtyAvizeSAt | arthAt jema adhyavasAna "parAzrita' che tema vyavahAranaya paNa "parAzrita" che, eTale e bannenA parAzritapaNAno vizeSa' - taphAvata nathI ane eTale ja nizcayanayathI jema parAzrita adhyavasAna niSedhavAmAM Avela che, tema parAzrita vyavahAranaya paNa niSedhavAmAM Avela che ane A' - vyavahAranaya che te pratiSedhya ja che - pratiSedhavA - niSedhavA yogya ja che - "pratiSTha purva vAyuM |' zA mATe ? mAtmAzrita nizcayanazritAnAva mudyamAnavata' - AtmAzrita nizcayanayAzritonuM ja mucyamAnapaNuM - mUkAvAI rahevApaNuM che mATe ane parAzrita vyavahAranayanuM ekAMtathI amucyamAna - nahi mUkAtA abhavyathI AzrayamANapaNuM - Azraya karAI rahevApaNuM che mATe - "pazritavyavahAranayarcAM tenA mukhyamonenAmathenAthI mAnavIta |' arthAtu AtmAne AzrIne rahela evA nizcayanayane AzrIne je rahelA che teonuM ja mokSa thavApaNuM che ane parane Azraye rahelA vyavahAranayanuM ekAMtathI "amucyamAna" - mukta na thanAra abhavyathI Azraya karAI rahevApaNuM che mATe. tAtparya ke - je nizcayanayano Azraya kare che te ja mokSa pAme che ane vyavahAranayano ja sadA Azraya kare che tethI ja "abhavya" - mokSagamana ayogya jIva ekAMtathI kadI mokSa pAmavAno nathI, tenI jema anya "bhavya" - mokSa gamana yogya jIva paNa jyAM lagI vyavahAranayano ja Azraya karyA kare che tyAM lagI te paNa mokSa pAmavAno nathI, eTalA mATe mAtra mokSanI ja AkAMkSA jene varte che evA mumukSune nizcayanayano Azraya karavo e ja potAnA ISTa mokSa uddezano ekamAtra sAdhakatama parama upakArI sadupAya che. A aMge zrIpravacanasAra" dvi.zna.aM. gAthA-97 nI TIkAmAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe DiDima nAdathI udghoLyuM che ke - "A (vyavahAranaya-nizcayanaya) ubhaya paNa che, zuddha - azuddhapaNe ubhaya prakAre dravyanuM pratIya mAnapaNuM che mATe, kiMtu atra nizcayanaya sAdhakatamapaNAne lIdhe upAtta (upagRhIta) che, kAraNake zuddhapaNe sAdhya dravyano zuddhatva ghAtakapaNAne lIdhe nizcayanaya ja sAdhakatama (parama sAdhaka) che, nahi ke azuddha ghotaka vyavahAranaya - Ama atre paNa A apekSAe A parama jJAnIoe zuddha tattva svarUpa pratye laI jatA zuddhanayane - nizcayanayane azuddha pratye laI jatA azuddha ghAtaka azuddha nayano - vyavahAra nayano niSedhaka kahyo che. "ubhAvapyetau staH, zuddhAzuddhatvenomayathA dravyasya pratIyamAnatvAt / kintvatra nizcayanayaH 454
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 272 sAdhakatamatvAdupAttaH sAdhyasya hi zuddhatvena dravyasya zuddhatvadyotakatvAnnizcayanaya eva sAdhakatamo na punarAzuddhIta vyavahAranayaH " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta "pravacanasAra' TIkA, bri.zu.. gA. 97. ' arthAtu nizcayanaya che te AtmAzrita che ane vyavahAranaya che te parAzrita che ane sva ane para to sAva jUdA che, ekabIjAnA pratipakSI - virodhI che, jyAM sva che tyAM para nathI ane para che tyAM sva nathI. eTale svano - AtmAno Azraya karanAro nizcayanaya parano Azraya karanArA vyavahAra nayano virodhI hoI niSedha kare - "nA' pADe te sahaja svAbhAvika che (But natural). have je adhyavasAna che te paramAM ahaMbuddhi rUpa - Atmabuddhi rUpa hoI parAzrita che ane te jIvano baMdhano hetu thaI paDe che, eTale baMdhamAMthI mUkAvA - chUTavA je Icche che te mumukSue adhyavasAnane na ja bhajavuM joIe, ema nizcayanaya adhyavasAnano niSedha kare che. Ama nizcayanaya jema adhyavasAnano niSedha kare che tema vyavahAranayano paNa niSedha kare che. kAraNake te paNa parAzrita che. adhyavasAna ane vyavahAra naya banneya parAzrita hovAthI teonA parAzritapaNAmAM koI "vizeSa" - taphAvata nathI. Ama parAzritapaNAnA avizeSane lIdhe adhyavasAnanI jema vyavahAranaya paNa nizcayanayathI pratiSedhAya che ane A pratiSedhya ja che - A vyavahAranaya pratiSedhavA - niSedhavA - nakAravA yogya ja che. kAraNake eka to AtmAzrita nizcayanayano ja je Azraya kare che, te ja mokSa pAme che, jyAM eka zuddha zAyaka bhAva che tyAM daitano - dvitIya bhAvano saMbhava nathI. baMdha to bethI thAya, bIjo bhAva pravezavAthI vA saMyojavAthI thAya ane vyavahAra che te, AtmA sivAya anya bhAva - para bhAva hoya tyAM ja hoya che ane A asaMkhyAta loka pramANa bhAvano pathAro je A jIvano thayo che te A parAzrita vyavahArane laIne ja thayo che. eTale te vyavahArano pathAro choDI eka zuddha zAyaka bhAva pratye laI janArA nizcayanayano je Azraya kare - avalaMbana le, te ja mukta thaI zake, e sAva spaSTa dIvA jevI samajAya evI vAta che ane bIjuM jyAM sudhI parAzrita vyavahArano ja je Azraya kare che tyAM sudhI te mukta thaI zakato nathI. atre abhavyanuM udAharaNa sAva spaSTa che. abhavya eTale ke jenAmAM kadI paNa mokSagamananI yogyatA nathI - je ekAMte kadI paNa mokSa pAmavA yogya nathI evo jIva sadAya ekAMte vyavahArano ja Azraya kare che, vyavahAranI jAlamAMthI kadI paNa mukta thato nathI, sadAya vyavahAra vyavahAra ja kUTyA kare che ane eTale ja vyavahAranI jALamAM phasAI gayelo te bicAro kadI paNa mukta thaI zakato nathI ane bhavya paNa jyAM lagI vyavahArano ja Azraya karyA kare tyAM lagI te paNa mukta thaI zake nahi e paNa A parathI svayaM samAya che. "paramAratha paMtha je kahe, te raMje eka taMta re, vyavahAre lakha je rahe, tehanA bheda anaMta re... dharama parama aranAthano." - zrI AnaMdaghanajI - samadaSTinA (nAna ) samyagudRSTi jJAnI vItarA 455
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vyavahAranaya kema abhavyathI AzravAmAM Ave che ? to ke vadasamidIguttIo sIlatavaM jiNavarehi paNNattaM / kuvyaMtovi abhavyo aNNANI micchadiTThI du // 273 // vrata samiti gupti ne zIla tapo re, jinavarothI prajJapta; artha - jinavarothI prajJapta (prarUpavAmAM Avela) vrata - paNa abhavya ajJAnI mithyAdaSTi ja che. 273 karatAM paNa abhavya ajJAnI che re, mithyArdaSTi ja atra... ajJAnI bAMdhe. 273 samiti - guptio, zIla - tapa karato kathamabhavyenAzrIyate vyavahAranayaH ? iti cet - AtmakhyAti TIkA - vratasamitiguptayaH zIlatapo jinavaraiH prajJaptaM / kurvantrapyabhavyo'jJAnI midhyAdRSTistu // 273 // zIlatapaH paripUrNa triguptipaMcasamiti parikalitamahiMsAdipaMcamahAvratarUpaM vyavahAracAritraM abhavyo'pi kuryAt I tathApi sa nizcAritro'jJAnI mithyAdRSTireva nizcayacAritrahetubhUtajJAna zraddhAzUnyA / / 27 / / AtmabhAvanA = AtmakhyAti TIkArtha zIla-tapathI paripUrNa, trigupti paMcasamitithI parikalita evuM ahiMsAdi paMca mahAvratarUpa vyavahAra cAritra abhavya paNa kare, tathApi te nizcAritra ajJAnI mithyArdeSTi ja che - nizcaya cAritranI hetubhUta jJAnazraddhAnA zUnyapaNAne lIdhe. 273 - 'amRta jyoti' mahAbhASya ''mithyAdRSTinAM pUrvanAM japa tapa hajI sudhI eka AtmahitArthe thayAM nathI !'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (43), (upadeza chAyA) (957) vyavahAranaya kema abhavyathI Azraya karavAmAM Ave che ? teno ahIM khulAso karyo che - vrata - samiti guptio (ane) zIla - tapa jinavarothI 'prajJA' - prajJApavAmAM - prarUpavAmAM Avela che te karatAM chatAM abhavya ajJAnI mithyArdaSTi ja che ane AtmakhyAtikArajIe tenuM savizeSa spaSTIkaraNa karyuM che. - je kadI paNa mokSagamana karavAne ayogya - apAtra ja che evo abhavya paNa ahiMsAdi paMca mahAvratarUpa vyavahAra cAritra Acare ane te cAritra paNa kevuM ? 'zInatapaHpUna triguptipaMcasamitiparakalitaM' 'zIla-tapathI paripUrNa' - aneka prakAranA sAdhu AcArarUpa zIlathI ane 45 3 vratasamitinuya:- vrata - samiti - guptio (ane) zItataH - zIla - tapa binavI: prajJan - jinavarothI prazama - prajJapavAmAM - prarUpavAmAM Avela evuM, jhurvatravyamavyo karatAM chatAM abhavya gajJAnI mithyAvRttui ajJAnI mithyAdaeNSTi ja che. | ti gAyA gAbhamAvanA // 27 // zIlatapaH paripUrNaM - zIla - tapathI paripUrNa - sarvathA pUrNa, trimunnivaMcasamitiparitita trigupti - paMca samitithI parikalita evuM gahiMsAvipaMcamahAvratarUpa vyavahAravAtriM ahiMsAdi paMca mahAvratarUpa vyavahAra cAritra samavyo'pi kuryAt te nizcAritro'jJAnI midhyAdRSTireva - abhavya paNa kare, tathApi - tathApi sa nizcAritra ajJAnI mithyAdaeNSTi ja che, ema zAne lIdhe ? nizcayavAritrahetubhUtajJAnazraddhAzUnyavAd - nizcaya cAritranI hetubhUta jJAnazraddhAnA zUnyapaNAne lIdhe. | kRti 'AtmaprAti'gAbhamAvanA - // 27 // - -
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 273 aneka prakAranA tapathI sarvathA pUrNa evuM, temaja "tri gupti' - paMca samitithI parikalita - mano guNi - vacana guNi - kAya gumi e traNa guptithI ane IrSA samiti - bhASA samiti - eSaNA samiti - AdAna - nikSepa samiti - pAriSThApanikA samiti e paMca samitithI sarvathA saMkaLAyeluM - zobhAyamAna evuM. evuM Adarza vyavahAra cAritra paNa abhavya paNa pALe, to paNa te "nizcAritra ajJAnI mithyAdeSTi ja che' - nizcAritro jJAna mithyAvRSTireva | AvuM jina praNIta Adarza vyavahAra cAritra paripAlana karatAM chatAM nizcayathI to te abhavya nizcAritra ajJAnI ja che, mithyA vastu svarUpa dekhanAro mithyAdeSTi ja che. zA mATe ? nizcaya cAritranI hetubhUta evI jJAnazraddhAnuM zUnyapaNuM che mATe - "nizcaya vAritrahetubhUta jJAnazraddhAna sUcavAtuM', AtmA AtmAnA zuddha svarUpamAM varte evA paramArthabhUta nizcaya cAritranI hetubhUta jJAna-zraddhAnA nAme ene moTuM mIMDa che mATe. vrata - samiti - gupti Adi khuda bhagavAna jinavaroe prarUpela che. eTale te kAMI sarvathA niSThayojana che ema nathI, paNa saprayojana che. paraMtu te prayojana ane teno ISTa udeza yathArthapaNe samucita maryAdAthI samajavA joIe. samasta vyavahAranuM paramArtha pratipAdakapaNuM hoI paramArtha pratye laI javA mATe te kathaMcit upakArI prayojanabhUta che, tema samasta vyavahAra cAritranuM prayojana paNa eka nizcaya cAritra pratye laI javAnuM ja che. e ISTa udiSTa prayojana pratye na laI jAya ane e paramArtha arthe ja eno prayoga na karAya to te ISTa phaLathI vaMcita rahevAnA kAraNe niSphaLa jAya che. vyavahAra cAritranuM prayojana yogyatA prApta karavAnuM che ane te yogyatA na prApta thaI to te niSphaLa che. kAraNake vyavahAra cAritrarUpa prAthamika bhUmikA paNa jeNe sAdhI nathI te nizcaya cAritrarUpa utkRSTa cAritra bhUmikA pAmavAne yogya thaI zakato nathI. niyamasAra'mAM prathama vyavahAra cAritranuM varNana karI pachI nizcaya cAritranuM pratipAdana karyuM che, te ema spaSTa sUcave che ke pAyAmAM je A vyavahAra hoya to ja pachI nizcaya cAritranI yogyatA prApta thaI zakavAno saMbhava che, nahi to ATalI paNa yogyatA jenAmAM nathI AvI te nizcayanI ke nizcaya cAritranI game teTalI moTI vAto kare to te moTuM mIMDa ja che. Ama chatAM vyavahArano ke vyavahAra cAritrano ekAMta Agraha rAkhavAno nathI ane tyAM ja aTakI javAnuM nathI, paNa te prAthamika yogyatA prApta karI nizcaya cAritra dazAne pAmavAno niraMtara lakSa rAkhI satata AgaLa vadhavAnuM ja che. satata aMtarmukha upayoge sthiti eja nigraMthano parama dharma che, eka samaya paNa upayoga bahirmukha karavo nahIM e nirgathano mukhya mArga che. paNa te saMyamArthe dehAdi sAdhana che tenA nirvAhane arthe sahaja paNa pravRtti thavA yogya che. kaMI paNa tevI pravRtti karatAM upayoga bahirmukha thavAnuM nimitta che, tethI te pravRtti aMtarmukha upayoga pratye rahyA kare evA prakAramAM grahaNa karAvI che, kevaLa ane sahaja aMtarmukha upayoga to mukhyatAe kevaLa bhUmikA nAme terame guNasthAnake hoya che ane nirmaLa vicAra dhArAnA baLavAnapaNA sahita aMtarmukha upayoga sAtame guNasthAna hoya che. pramAdathI to upayoga alita thAya che ane kaMIka vizeSa aMzamAM alita thAya to vizeSa bahirmukha upayoga thaI bhAva asaMyamapaNe upayoga pravRtti thAya che. te na thavA devAne ane dehAdi sAdhananA nirvAhanI pravRtti paNa na choDI zakAya evI hovAthI te pravRtti aMtarmukha upayoga thaI zake evI adbhuta saMkalanAthI upadezI, jene pAMca samiti kahevAya che." - zrImad rAjacaMdra, 767, (zrI lallujI muni Adi pratye lakhelo rahasya dRSTi vALo patra) samyagudRSTi jJAnI vItarASTra
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tene ekAdaza aMganuM jJAna che ema jo kaho to - mokkhaM asaddahato abhaviyasatto du jo adhIeja / pATho Na karedi guNaM asaddatassa NANaM tu // 274 // mokSa azraddhato abhavya to re, kare adhyayana ja jeha; jJAna azraddhatAne pATha to re, guNa kare nA teha.. ajJAnI bAMdhe che. 274 artha - mokSane asahaMto (azraddhato) abhavya satva je adhyayana kare, paNa zAnane asadahatAne (azraddhatAne) pATha guNa karato nathI. 274 mAtmadhyAti TIjA tasyaikAdazAMgajJAnamasti iti cet - mokSamazraddhAno'bhavyasattvastu yo'dhIyIta / pATho na karoti guNamazraddhAnasya jJAnaM tu // mokSaM hi na tAvadabhavyaH zraddhatte zuddhajJAnamayAtmajJAnazUnyatvAt / tato jJAnamapi nAsau zraddhatte jJAnamazraddhAnazcAcArAdhekAdazAMgaM zrutamadhIyAno'pi zrutAdhyayanaguNAbhAvAna jJAnI syAt, sa kila guNaH zrutAdhyayanasya yadviviktavastubhUtajJAnamayAtmajJAnaM, tacca viviktavastubhUtaM jJAnamazraddhAnasyAbhavyasya zrutAdhyayanena na vidhAtuM zakyeta tatastasya tadguNAbhAvaH tatazca jJAnazraddhAnAbhAvAt so'jJAnIti pratiniyataH // 274 / / AtmakhyAti TIkArya prathama to mokSane ja abhavya zraddhAMto nathI - zuddha jJAnamaya AtmajJAnanA zUnyapaNAne lIdhe, tethI jJAnane paNa te zraddhato nathI ane jJAnane azraddhato te AcArAdi ekAdaza aMga zrata adhyayana karato chatAM zrata adhyayananA guNanA abhAvane lIdhe jJAnI na hoya. te kharekhara ! zrAdhyayanano guNa che je vivikta vastubhUta jJAnamaya AtmAnuM jJAna ane te vivikta vastubhUta jJAnane azraddhatA abhavyane zrutAdhyayanathI karavuM zakya nathI, tethI tene tenA guNano abhAva che. ane tethI karIne jJAna - zraddhAnanA abhAvane lIdhe te ajJAnI ema pratiniyata che. ll274o. AtmamAvanA : tasya - tene - te abhavyane dazAM jJAnamasti -ekAdaza aMga jJAna che - mokSamazraddhAnomavyasarvasta : - nizcaye karIne mokSane azraddhAMto abhavya sattva to je vIcIta - adhyayana kare, (tene) jJAnaM tu zraddhAnI - jJAnane ja azraddhatAne pAne muLa na karoti - pATha guNa nathI karato. || rUti gAyA gAbhAvanA ra74|| - mokSa di tAvama: zraddha? - prathama to mokSane ja abhavya zraddhato nathI, zAne lIdhe ? zuddha jJAnamayAbhajJAnazUnyavat * zuddhajJAnamaya AtmAnA jJAnanA zUnyapaNAne lIdhe. to jJAnamaNi nAsI zraddhAMje - tethI jJAnane paNa te zraddhato nathI, jJAnamaMtthAna * ane jJAnane azraddhato gavArakAza kRtamIyAnos - AcAra Adi ekAdazAMga dhRta adhyayana karato chatAM, na jJAna cAtu - jJAnI na hoya, zAne lIdhe ? zrAdhyAnAmAvAtu - zruta adhyayananA guNanA abhAvane lIdhe. sa viruta guNa: zrAdhyayanI yaduM - te ja kharekhara ! nizcaya karIne zruta adhyayanano guNa che ke vivaktavastumUtajJAnamayAtmajJAnaM - vikti - pRthaka - bhinna vastubhUta jJAnamaya AtmAnuM jJAna, te vivivaktavastumUtaM jJAnamazraddhAnacAvyaca - ane te vivikta - pRthaka - bhinna - vastubhUta jJAnane azraddhatA abhavyane zrAdhyayanena na vidhAtuM zazveta - zruta adhyayanathI karavuM zakya nathI. tata: - tethI tasya tApamAva: - tene - abhavyane taguNano - te zrutanA guNano abhAva che, tatazca - ane tethI karIne jJAnazraddhAnAmAvAn - jJAnazraddhAnanA - jJAnanA zraddhAnanA abhAvane lIdhe soDajJAnIti pratiniyata: - te ajJAnI ema pratiniyata che. || ti "Atmati' sAptAvanA //ra74|| 458
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 274 'amRta jyoti' mahAbhASya '"sarva klezathI ane sarva duHkhathI mukta thavAno AtmajJAna sivAya bIjo koI upAya nathI.'' dharma tenuM nAma ApI zakAya, ke dharma thaIne pariName, jJAna tenuM nAma hoya ke je jJAna thaIne pariName.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 207, 569 AtmalAbha karato nathI - atre koI prazna karaze ke te abhavyane agIyAra aMganuM jJAna paNa hoya che, to pachI ema kema hoya ? tene jJAna zraddhAnano abhAva hoya ema kema bane ? teno atra uttara Apyo che, nizcaye karIne mokSane asahato - azraddhato abhavya sattva prANI je adhyayana kare zAstra abhyAsa kare, tene jJAnane asaddhatAne azraddhatAne pATha 'guNa' pATho Na karedi guNaM gasahaMtassa nALa tu | A gAthAnuM vyAkhyAna karatAM 'AtmakhyAti' sUtrakAre tenA bhAvanuM niSThuSa yuktiyukta apUrva samarthana karyuM che - prathama to mokSane abhavya zraddhato nathI, zAne lIdhe ? zuddha jJAnamaya AtmAnA jJAnanA zUnyapaNAne lIdhe - 'zuddhajJAnamayAbhajJAnazUnyat', tethI jJAnane paNa te zraddhato nathI ane jJAnane azradghato te AcArAdi ekAdazAMga zrutanuM adhyayana karato chatAM, zruta adhyayananA guNa abhAvane lIdhe - 'zrutAyananuLAmAvAt' jJAnI hoya nahi. te ja kharekhara ! zrutAdhyayanano guNa che ke vivikta vastubhUta jJAnamaya AtmAnuM jJAna 'sa kila guNaH zrutAdhyayanasya yadviviktavastubhUtajJAnamayAtmajJAnaM', / arthAt 'vivikta' - sarva anya padArthathI pRthak sAva jUdI vasturUpa jJAnamaya AtmAnuM jJAna thavuM e ja kharekhara ! sphuTapaNe zruta adhyayanano guNa che ane te AtmajJAna vivikta vastubhUta jJAna azraddhatA abhavyane zruta adhyayanathI karavuM zakya nathI, tethI tene tenA zruta adhyayananA guNano abhAva che 'tatastasya tadguNAbhAvaH / ' ane tethI karIne jJAnanA zraddhAnanA abhAvane lIdhe te 'ajJAnI' ema pratiniyata cokkasa che tatazca jJAnazraddhAnAbhAvAt so'jJAnIti pratiniyataH / arthAt kyAreya paNa mokSa pAmavAne je ayogya che (Inilligible) te abhavya jIva bhale kadAca mane mokSanI zraddhA che ema mukhethI kaheto hoya vA aMtaHpratIti vinA vyavahArathI vacana mAtra bolato hoya, to paNa prathama vAta to e che ke te nizcaye karIne kharekhara ! mokSane ja zraddhato nathI, kAraNake tene zuddha jJAnamaya AtmAnA jJAnanuM zUnyapaNuM - moTuM mIMDu che, tethI jJAnane paNa te zraddhato nathI ane jJAnane azradghato na zraddhato te AcArAdi agIyAra aMga zrutanuM adhyayana - abhyAsa karato chatAM, zAnI hoya nahi, kAraNake tene zruta adhyayanano zruta abhyAsanA guNano abhAva che nahi hovApaNuM che, zruta adhyayanathI tene kaMI paNa AtmArtharUpa - AtmalAbharUpa guNa - upakAra hoto nathI. vivikta vastubhUta jJAnamaya AtmAnuM jJAna thavuM e ja kharekhara ! zruta adhyayanano AtmalAbha rUpa guNa che ane te abhavyane zruta adhyayanathI karavuM zakya nathI. tethI tene zruta adhyayananA AtmArtha rUpa guNano abhAva che ane tethI tene jJAnanI ja zraddhA nahi eTale te cokkasa ajJAnI ja che. - * - - - - = atre 'pATha guNa karato nathI' e paramarSi kuMdakuMdAcAryajInA mArmika vacanaTaMkArano jANe pratidhvani karatA hoya ema paramarSi haribhadrAcAryajIe udghoSaNA karI che ke - 'ane Ane (zrutane)* mahAmithyA dRSTi yathAvat avabodhato nathI tadbhAvanA AcchAdanane lIdhe, kAvyabhAvane ahRdayanI jema. ** eTalA mATe ja mahAmithyArdaSTinI prApti paNa aprApti che, tenA phala abhAvane lIdhe, abhavyane cintAmaNi prAptivat. ** ane A (zruta) abhavyothI paNa anekavAra prApta karAyuM che prAmANyane lIdhe ane te thakI kaMI nathI vacana prastuta phalalezanI paNa asiddhine lIdhe. A AgamajJoe - " na caitadyathAvadavabudhyate mahAmithyAdRSTiH, tadbhAvA''cchAdanAt ahRdayavatkAvyabhAvamiti / ata eva hi mahAmithyAdRSTeH prAptirapyaprAptiH tatphalAbhAvAt abhavyacintAmaNiprAptivat 1 prAptaM caitadabhavyairapyasakatu, vacanaprAmANyAt / na ca tataH kiJcit prastutaphalalezasyApyasiddheH / paribhAvanIyametadAgamajJairvacanAnusAreNeti // " - paramarSi zrI haribhadrAcAryajI kRta 'lalita vistarA' sa. 316, 318 459 ** **
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vacanAnusAre paribhAvanIya che. arthAtu ekAMte mahAmithyAdeSTi rUpa abhavyane ke mahAmidhyAdeSTi bhavyane zrata prApti hoya che paNa viveka hoto nathI, te ema sUcave che ke zrata hoya chatAM viveka - bodha na paNa hoya, e prakaraNa prasaMgamAM zrI haribhadrAcAryajInuM A vacanasUtra che. tenuM paramArtha bhAvoddhATana karatAM A vivecake tyAM svakRta 'lalita vistarA" vivecanamAM spaSTa lakhyuM che tema - - "ane A Rta) mahAmithyAdeSTi yathAvat avabodhato nathI - pudgalaparAvartathI jeno adhika saMsAra che evo mahAmithyA dRSTi A zrutano kathaMcita pATha kare to paNa te yathAvat - jema che tema samyaka arthapaNe avabodhato - jANato - samajato nathI. zAne lIdhe ? taddabhAvanA AcchAdanane lIdhe - tenA - bodhabhAvanA AcchAdanane - AvaraNane lIdhe, DhaMkAI javApaNAne lIdhe. atre dRSTAMta kAvya bhAvane ahRdayanI jema, gArAdi rasamaya kAvyanA bhAvane jema hRdaya vihIna - ahRdaya - arasika avyutpanna jana avabodhato nathI - jANato nathI, tema prastuta zratanA bhAvane bhAvavihIna evo mahA mithyAdeSTi jANato - samajato nathI. eTale viveka grahaNa niyatapaNe cokkasa zratamAtrane AdhIna kema hoya? arthAt zrata to mahAmithyAdeSTi paNa paDe che, paNa teno bodha tene hoto nathI. eTale zruta chatAM viveka na hoya ema bane che. ** ane eTalA mATe ja mahAmiAdeSTinI prApti paNa aprApti che, yathAvatu anavabodhane lIdhe - samyakapaNe AtmAmAM pariNamavA rUpa bodhabhAvanA abhAvane lIdhe phuTapaNe adhyayanAdirUpa zratanI prApti paNa aprApti che. mahAmithyAdeSTi bhale zrutano game teTalo abhyAsa kare to paNa tenA AtmAmAM jJAnarUpe pariNamana - bodhabhAva nahi upajato hovAthI, te zratane pAmyo te nahi pAmyA barAbara che. ema zAne lIdhe ? tenA phala abhAvane lIdhe - abhavyane cintAmaNi prAptivat, yathAvata bodharUpa phalanA abhAvane lIdhe, abhavyane cintAmaNi ratnanI prApti jema tenI RtaprApti paNa aprApti ja che. *** ane A Rta) abhavyothI paNa anekavAra prApta karAyuM che - vacanaprAmAyane lIdhe. A Rta muktigamana ayogya evA abhavyoe paNa - ekAnta mahAmithyAdeSTioe paNa anekavAra prApta karyuM che, to pachI anya mithyAdeSTinuM to pUchavuM ja zuM? kAraNake te mATe vacananuM - AgamanuM pramANapaNuM che. AgamamAM kahyuM che ke sarva jIvono anaMtavAra raiveyakamAM upapAta thayo che, ema AgamanuM pramANapaNuM che mATe. A aMge paramarSi zrI haribhadrAcAryajIe paMcAzaka zAstramAM spaSTa kahyuM che ke "saMpUrNa kriyA paNa bhAva vinA kriyA ja nathI, kAraNake tene nija phalanuM vikalapaNuM che, atre raiveyaka upapAtanuM dRSTAMta che." arthAta raiveyaka prApti paNa sAdhunI saMpUrNa kriyAnA pAlana vinA hotI nathI, uttamapaNe sAdhunI saMpUrNa kriyAnA pAlanathI ja hoya che. Ama sAdhunI saMpUrNa kriyA ane upalakSaNathI tenuM jJApaka dravya zrata prApta thayA chatAM A jIvanuM kalyANa thayuM nahi ! are ! darzana paNa siddha thayuM nahi ! ** mahAmithyAdeSTio anaMtavAra AgamanuM - zrutanuM zravaNa nA abhyAsa kare, to paNa tene phalane nAme moTuM mIMDuM ja che ! Ama anaMtavAra zrata abhyAsanI niSphaLatA kema thaI ? e vastu Agama jJAtAoe Agama - vacanAnusAre paribhAvana karavA yogya che, arthAta tathArUpa bodhabhAvanI utpatti vinA ja te anaMta parizrama paNa vRthA kleza mAtra thaI paDyo, e vastu pharI pharI bhAvana karavA yogya che." - lalita vistarA vivecana (DaoN. bhagavAnadAsa kRta 'cihema vizodhinI TIkA) (samyagudRSTi jJAnI svItarA "saMpuNNA vi hi kiriyA bhAveNa viNA Na hoti kiriyatti / ziyanavinattAgo jevA vavAya . paramarSi zrI haribhadrAcAryajI kRta zrI "paMcAzaka 460
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 275 tene dharma zraddhAna che ema jo kaho to - sadahadi ya pattedi ya rocedi ya taha puNo ya phAsedi / dhammaM bhogaNimittaM Na du so kammakkhayaNimittaM // 275 // zraddha pratIte roce sparzato re, dharma te bhoga nimitta; (59) zraddha na pratAna roye na sparzata 3, te bhakSaya namitta... sazAna lai cha. 275 artha - 1 (samaya) loga nimitta bhane so cha, prata cha, roye cha, tathA puna: 32se cha, paNa karmakSayanimittane nahi. 275 AtmakhyAti TIkA tasya dharmazraddhAnamastIti cet . zraddhAti ca pratyeti ca rocayati ca tathA punazca spRzati / dharmaM bhoganimittaM na tu sa karmakSayanimittaM // 275 // abhavyo hi nityakarmakarmaphalacetanArUpaM vastu zraddhatte, nityajJAnacetanAmAtraM na tu zraddhatte nityameva bhedavijJAnAnarhatvAt / tataH sa karmamokSanimittaM jJAnamAtraM bhUtArthaM dharma na zraddhate bhoganimittaM zubhakarmamAtramabhUtArthameva zraddhate / tata evAsau abhUtArthadharmazraddhAnapratyayanarocanaspazeruiparitanagaveyakabhogamAtramAskaMdanna punaH kadAcanApi vimucyate, tato'sya bhUtArthadharmazraddhAnAbhAvAt zraddhAnamapi nAsti / evaM sati tu nizcayanayasya vyavahAranayapratiSedho yujyata eva / / 275 / / AtmakhyAti TIkArya abhavya to kharekhara ! nitya karma karmaphala cetanArUpa vastune zraddhe che, paNa nityajJAnacetanA mAtrane zraddhato nathI - nitya ja bheda vijJAnanA anarNapaNAne lIdhe, tethI te karmamokSa nimitta jJAnamAtra bhUtArtha dharmane zraddhato nathI, bhoga nimitta zubha karma mAtra abhUtAIne ja zraddhe che, tethI ja abhUtArtha dharmanA AtmabhAvanA - tasya - tana - abhavyane dharmazraddhAnamasti - dharma zraddhAna cha, iti cet - amoto - sa . abhavya bhoganimittaM dharmaM - lonimitta bhane zraddhAti ca pratyeti ca rocayati ca tathA punazca spRzati - zraddha cha bhane pratI cha bhane roye cha bhane tathA puna: sparza cha, na tu karmakSayanimittaM - 51 akSaya mitta avAne na8. || iti gAthA AtmabhAvanA // 275|| abhavyo hi nityakarmakarmaphalacetanArUpaM vastu zraddhatte - alavya 5252 ! nizcaye zanitya ytn| 35 vastune zraddha cha, nityajJAnacetanAmAtraM na tu zraddhatte - 5 nitya zAna yetanA bhAtraneta zraddhatInadhI, zAnebI? nityameva bheda vijJAnAmarhatvAt -- nitye 4 vizAnanA anii5||nebii - ayogyapAnabIya. tataH sa karmamokSanimittaM jJAnamAtraM bhUtArthaM dharmaM na zraddhatte - tethIte bho nimitta vA zAnamAtra bhUtArtha bhane zraddhata nathI, bhoganimittaM zubhakarmamAtramabhUtArthameva zraddhatte - loga mitta zuma bha mAtra abhUtArthane 4 zraddha che. tata evAsI abhUtArthadharmazraddhAnapratyayanarocanasparzanaiH .tethIta bhabhUtArtha dhanA zraddhAna - pratyayana-zeyana - sparzanadhI uparitanagraiveyakabhogamAtramAskaMdan na punaH kadAcanApi vimucyate - paritana - 752na aveyana logamAtrane bhAta puna: hI 5 vibhuta nayI thatI. tato'sya bhUtArthadharmazraddhAnAbhAvAt zraddhAnamapi nAsti -tathI mene bhUtArtha dharmanA zraddhAnamA samAvanabI zraddhAna 52 cha naDi. evaM sati tu - anebhasate-hota to nizcayanayasya vyavahAranayapratiSedho yujyata eva - nizcayanayano vyavadharanaya pratiSedha purata cha 4 - ghaTe 4 che. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 275|| . 41
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zraddhAna - pratyayana - rocana - sparzanathI uparitana naiveyaka bhoga mAtrane AskaMdato, punaH kadI paNa vimukta thato nathI, tethI ene bhUtArtha dharmanA zraddhAnA abhAvane lIdhe zraddhAna paNa che nahi ane ema sate to nizcayanayano vyavahAranaya pratiSedha yukta hoya ja che. //ra7pA amRta jyoti' mahAbhASya je je vakhate tapazcaryA karavI te te vakhate svachaMdathI na karavI, ahaMkArathI na karavI, lokone lIdhe na karavI, jIve je kAMI karavuM te svacchede na karavuM. "huM DAhyo chuM' evuM mAna rAkhavuM te kayA bhavane mATe ? "huM DAhyo nathI' evuM samajyA te mokSe gayA che. mukhyamAM mukhya svachaMda che." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA koI ema kahe ke abhavyane dharma zraddhAna to che, teno ahIM radIo Apyo che - abhavya dharmane sahe che I. te bhoganimitta evA dharmane, nahi ke karmakSa nimitta evA dharmane. AnuM nigSa yukti yukta apUrva vyAkhyAna karatAM "AtmakhyAti' sUtrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe alaukika tattvAlIka prakAza vistAryo che. te A prakAre - sadA muktigamana - ayogya evo je abhavya che te nitya karma karmaphala cetanA rUpa vastu zraddhato nathI. ema zAne lIdhe ? "nityameva bhedavijJAna anarNapaNAne lIdhe' - nityameva evijJAnAnaItvAta, enuM sadAya bheda vijJAna pAmavAnuM anaIpaNuM - ayogyapaNuM che tene lIdhe. tethI karIne te "mokSanamitta' - karmamokSa nimitta evA jJAnamAtra bhUtA dharmane zraddhAMto nathI, jJAnamAtra mUtArtha gharma ne zraddha', paNa bhoga nimitta - "o nimitte' evA zubha karma mAtra abhUtArtha ja dharmane zraddhe che - "rAmarmamAtra samUtAIva zraddhatte', arthAt karmathI mokSanuM - chUTakArAnuM je kAraNa che evA "jJAna mAtra' - kevala jJAnarUpa "bhUtArtha' - sadbhata - yathArtha vastubhUta - paramArthabhUta sAcA dharmanI zraddhA karato nathI, paNa bhoganuM - Idriya sukhopabhoganuM ja kAraNa che evA zubha karma mAtra abhUtArtha ja' - asaddabhUta ja - aparamArthabhUta ja evA khoTA aupacArika vyavahAra dhama che. karmathI chUTavAnuM - mokSanuM kAraNa che e khAtara te dharmane zraddhAMto nathI, paNa bhoganuM - Idriya sukha sAdhananuM kAraNa che te khAtara te dharmane zraddhe che ane eTale ja te jyAM mAtra' - "kevala" jJAna sivAya bIjuM kAMI nathI evA jJAna mAtra bhUtArtha - paramArtha satu dharmane zraddhato nathI, paNa jyAM mAtra - kevala zabha karma sivAya bIjuM kAMI nathI evA zubha karma mAtra abhUtArtha ja - aparamArtha sata ja dharmane zraddha che. tethI karIne ja abhUtArtha dharmanA zraddhAna, pratyayana (pratIti karaNa), rocana, sparzana vaDe uparanA raiveyakanA bhoga mAtrane AskaMdato - sparzato te punaH kadI paNa vimukta thato nathI - paritanazaiveyakramo mAtramAjIMtra puna: vIvenA vimucyate', arthAt tevA bhoganimitte zubhakarma mAtra abhUtArtha dharmanuM te abhavya A kharo che ema AsthAthI zraddhAna kare che, A tema ja sAco che ema aMtaranI khAtrIthI - aMtaHpratItithI pratyayana kare che. A sAro che - rUDo che - managamato rucato che ema abhirucithI rocana kare che ane eTale ja A aMgIkAra karavA yogya che ema jANI svayaM aMgIkRtithI - pharasANAthI sparzana kare che ane tenA phala rUpe lokapuruSanA grIvA sthAne rahelA raiveyaka devalokanA bhoga sukhane pAme che ane bhoga sukhamAM tanmaya thayelo te kadI paNa mokSa pAmato nathI. tethI A abhavyone bhUtArtha dharmanA zraddhAnA abhAvane lIdhe zraddhAna paNa che nahi - "tatoDI mUtArtha gharmazraddhAnAmavAta zraddhAnA natti'. abhatArtha - paramArthathI asata hoya dharmanuM zraddhAna hovA chatAM abhavyane paramArthasatu - bhUtArtha satya dharmanuM zraddhAna che nahi, eTale tene kharekharUM - sAcesAcuM zraddhAna ja che nahi ane ema sate to nizcayanayano vyavahAranaya pratiSedha yukta ja che - sughaTamAna ja che - evaM sati tu nizcayanayasya vyavahAranayapratiSedho yujyata eva / atre dharmanA be prakAra che - bhoganimitta evo puNyarUpa - zubhakarma rUpa dharma ane karmamokSa nimitta evo zuddha vastu svabhAva rUpa zuddha Atmadharma. temAM prathama prakAra abhUtArtha ane saMsAra phaladAyI 462
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMgha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 275 che, dvitIya prakAra bhUtArtha ane mokSa phaladAyI che. abhavyane bhUtArtha mokSa phaladAyI zuddha dharmanI zraddhA hotI nathI. mAtra abhUtArtha saMsAra phaladAyI zubha karma rUpa puNya dharmanI zraddhA hoya che, eTale te sadA saMsAra phalane Icchato hoI, saMsAra bhalo che rUDo che ema saMsArane abhinaMdato hoI "bhavAbhinaMdI' kahevAya che. te bhale sAdhunI dravya liMgI) saMpUrNa kriyAnuM pAlana karI raiveyaka paryata pahoMce paNa te kadI mokSa phalane pAmavA samartha thato nathI. A aMge paramarSi haribhadrAcAryajIe paMcAzaka zAstramAM spaSTa kahyuM che ke - "saMpUrNa kriyA paNa bhAva vinA kriyA ja nathI, kAraNake tene nija phalanuM vikalapaNuM che. atre naiveyaka upapAtanuM deNaMta che.' AgamamAM paNa kahyuM che ke - oghathI - pravAhathI A jIvo naiveyakomAM anaMtA zarIro mUkyAM che, arthAt A jIva naiveyaka devalokamAM anaMtavAra upajyo che ane A raiveyaka prApti paNa sAdhunI saMpUrNa kriyAnA pAlana vinA hotI nathI, uttamapaNe sAdhunI saMpUrNa kriyAnA pAlanathI ja hoya che. Ama sAdhunI saMpUrNa kriyA anaMtavAra prApta thayA chatAM A jIvanuM kalyANa thayuM nahi ! are ! sAcuM darzana - zraddhAna paNa siddha na thayuM ! Ama thayuM tenuM kAraNa yathAyogya bhAvanI ja - sAcA bhUtArtha bhAvadharmanI ja khAmI hatI. ata eva sadA sAMsArika phalanI ja IcchA rAkhanArA - bhavane abhinaMdanArA bhavAbhinaMdInI samasta jJAna - kriyA niSphaLa che, eTalA mATe ja te ""niSkalAraMbhI' kahevAya che. eTale ke tenA sarva AraMbha - niSphaLa - aphaLa jAya che, kAraNake tenI samasta pravRtti atattvAbhinivezavALI hoya che, eTale atattvamAM tattva buddhi rUpa mithyA abhinivezane lIdhe tenI samasta kriyA Adi kAryakArI thatI nathI, kAragata thatI nathI, phogaTa jAya che, eLe jAya che. enuM badhuM ya karyuM - kAravyuM dhULa thAya che, pANImAM jAya che. "AMdhaLo vaNe ne pADo cAve" enA jevuM thAya che. Ama tenA badhA AraMbha - maMDANa niSphaLa jatA hoI. te to kevaLa niSphaLa kheda ne mithyA zrama ja hore che. zuddha zraddhAna vinAnI tenI sakala kriyA "chAra para lipaNA" jevI thAya che. Ama tenI samasta pravRtti - samasta AraMbha niSphaLa thAya che, eTaluM ja nahi paNa tenI yogapravRtti paNa paramArthathI tevI ja niSphaLa hoya che. zuddha zraddhAna viNa jeha kiriyA karI, chAra para liMpaNo teha jANo." - zrI AnaMdaghanajI Age ko TuMkata dhAya pAche bacharA carAya, jaise dagahIna nara jevarI vaTatu hai, taise mUDha cetana sukRta karatuti karI, zevata hasata phala khovata khaTatu hai." - zrI banArasIdAsajI kAraNake teno bodha "asatu pariNAmathI anuviddha' - saMkaLAyelo - joDAyelo hoya che, eTale te viSamizrita anna'nI jema niyamathI "asat' hoya che. suMdara pakavAnna hoya, paNa te jo viSathI dUSita hoya, tene viSano saMga lAgyo hoya, to te AkhuM bhojana viSa rUpa thavAthI asuMdara thaI paDe che, bhakSaNa karavA yogya rahetuM nathI, tema bhavAbhinaMdI jIvane paNa svabhAvathI suMdara evA zAstra Adino je kaMI bodha hoya che, te paNa tenA asatu - mithyA AtmapariNAmathI dUSita hovAthI, vAsita hovAthI aprazasta thaI jAya che, asuMdara thaI jAya che, asatu pariNAma rUpa viSathI badho ghANa bagaDI jAya che. te parama amRta rUpa Agamabodha paNa te asata pariNAmavaMta anadhikArI jIvane abhimAnAdi vikAra upajAvI viSa rUpa pariName che. A uparathI spaSTa phalita thAya che ke bhavAbhinaMdI jIva bhale game teTalo paMDita hoya, game teTalo dravyazruta jJAnI hoya, game tevo AgamavettA - Agamadhara - zAstra vizArada kahevAto hoya, game tevo zAstra bodha dharAvato hoya, game tevo vASpaTu hoI vAcaspati "saMpuSNAvi hi kiriyA bhAveNa viNA Na hoMti kiriyatti / vivigatattaLano zevansaravALAnuM " - zrI paMcAzaka suko nAmatirlIno ma7I mathavAnuM za8: | mAno mavamananI caritArasiMgataH " . paramarSi haribhadrAcAryajI kRta "yogadaiSTi samuccaya' glo. 76 (vizeSa mATe juoH zrI haribhadrAcArya kRta zAstravArtAsamuccaya) 43
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kahevAto hoya, to paNa tenA pariNAma asat mithyA vAsanAthI vAsita hovAthI teno te sarva bodha vAsita bodha AdhAra' hoI vAstavika rIte abodha ja che, ajJAna ja che ane tenI anaMta dravyakriyA paNa akriyA vA vikriyA ja che. Ama "AMdhaLo vaNe ne pADo cAve tenI jema bhavAbhinaMdInuM sarva jJAna niSphaLa che ne sarva kriyA niSphaLa che eTaluM ja nahi paNa tenI sarva yogakriyA paNa paramArthathI tevI ja niSphaLa hoya che. kAraNake tenI matinA yoga viSayavikArayukta durvAsanAmaya che, aMtaraMga pariNati - vRtti vibhAvamAM rAcI rahI che, pariNAmanI viSamatA varte che, eTale viSamizrita annanI jema tene yoga paNa "ayoga' thaI paDe che. eTale ja bhavAbhinaMdInA badhA maMDANa niSphaLa hovAthI tene niSkalAraMbhI' kahyo che te yathArtha che. viSaya vikAra sahita je, rahyA matinA yoga; pariNAmanI viSamatA, tene yoga ayoga." - zrImad rAjacaMdrajI "dravya kriyA sAdhana vidhi yAcI, je jina Agama vAMcI; pariNati vRtti vibhAve rAcI, tiNe navi thAye sAcI." - zrI devacaMdrajI "vastu vicAre re divya nayana taNo re, viraha paDyo niradhAra; taratama yoge re taratama vAsanA re, vAsita bodha AdhAra... paMthaDo." - zrI AnaMdaghanajI A sadA bhavAbhinaMdI abhavyanA dRSTAMta parathI e sUcita thAya che ke - abhavya to kadI paNa nitya karma-karmaphala cetanArUpa asata vAsanA choDato nathI ne nitya jJAnacetanA mAtra anubhavI - sva parano bheda jANavArUpa bhedajJAna pAmI AtmajJAna kadI pAmato nathI, tethI teno kadI mokSa thato nathI. tema anya jIva paNa - bhavya paNa jyAM lagI A anAdi nitya karma-karmaphalacetanA rUpa kuvAsanA - asatu vAsanA choDato nathI ne jyAM lagI nitya jJAnacetanA mAtra anubhavI sva - parano bheda jANavA rUpa bhedajJAna pAmI AtmajJAnane pAmato nathI, tyAM lagI te paNa ajJAnI hoI saMsAramAM rakhaDyA kare che, arthAt jyAM lagI jIvanuM bhavAbhinaMdIpaNuM TaLe nahi tyAM lagI bhavabhramaNa paNa TaLe nahi. mATe sadA bhavAbhinaMdI abhavya sadA vyavahArano ja Azraya kare che, paramArthano lakSa paNa pAmato nathI, eTale nizcayanaya vyavahAranayano pratiSedha kare che te yukta ja che.. samyagudRSTi jJAnI vItarASTra "ityasatpariNAmAnuviddho boSo na suMdaraH / tatsAva niyamoSasaMpRvattAvita che" - zrI yogadRSTi samuccaya, glo. 77 juoH A zloka paranuM A lekhaka - vivecaka (DaoN. bhagavAnadAsa) kareluM vivecana 464.
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 276-277 pratiSedhyava - 2pratiSedhaka vyavahAranaya - nizcayanayara kevA che? to ke - AyArAdI NANaM jIvAdI daMsaNaM ca viNNeyaM / chajjIvaNikAyaM ca tahA bhaNai carittaM tu vavahAro // 276 // AdA khu majjha NANaM AdA me daMsaNaM carittaM ca / AdA paJcakkhANaM AdA me saMvaro jogo // 277 // AcArAdi jJAna te jANavuM re, jIvAdi darzana dhAra; cha javanikAya te cAritra che re, ema bhaNe vyavahAra... ajJAnI bAMdhe che. 276 AtmA ja nizcayathI muja jJAna che re, darzana caritra AtmA ja; AtmA ja hArUM pratyAkhyAna che re, saMvara jega AtmA ja... ajJAnI bAMdhe che. 277 artha - AcArAdi jJAna ane jIvAdi darzana jANavuM, tathA chajIva nikAya cAritra, ema vyavahAra kahe che. 276 AtmA ja mahAruM jJAna, AtmA hAruM darzana ane cAritra, AtmA pratyAkhyAna, AtmA mahAro saMvara yoga che. 277 AtmakhyAti TIkA kIdazau pratiSedhyapratiSedhako vyavahAranizcayanayAviti cet - AcArAdi jJAnaM jIvAdi darzanaM ca vijJeyaM / SaTjIvanikAyaM ca tathA bhaNati caritraM tu vyavahAraH // 276 // AtmA khalu mama jJAnamAtmA me darzanaM caritraM ca / AtmA pratyAkhyAnaM AtmA me saMvaro yogaH // 277 // AtmabhAvanA - zrI pratiSedhyapratiSedha cavadAnizcayana - kevA che pratiSedhya - pratiSedhaka vyavahAra - nizcaya e be naya? rUti reta - ema jo pUcho to - gAvADhi jJAnaM - AcArAdi te jJAna, nIvAri sarzana viSe - ane jIvAdi te darzana jANavuM, paddhIvanachAyuM 1 varitra - ane SaTrajavanikAya te caritra, tathA vyavahAratu mati - tevA prakAre vyavahAra ja bhaNe che - kahe che. ll27ddA mAtmA hatu mama jJAnaM - AtmA ja nizcaya karIne hAruM jJAna che, sAbhA sarjana varitra 2 - AtmA hArUM darzana ane caritra che, mAtmA pratyAdhyanaM - AtmA pratyAkhyAna che, mAtmA che saMvaro yaT: - AtmA mhAroM saMvara yoga che. ra7nA rUti gAthA sAbhAvanA ra76-277mAM sAvaraTizazutaM jJAnaM - AcArAdi zabda zruta jJAna che, zAne lIdhe ? jJAnAzrayamUtatvAk - jJAnanA AzrayabhUtapaNAne lIdhe, nIvAvayo navatAtha Tarzana - jIvAdi nava padArtho darzana che, zAne lIdhe? TarzanacAyatvat - darzananA AzrayapaNAne lIdhe, parNIvanajAva: vAria - jIvanikAya te cAritra che, zAne lIdhe ? vAritrasthAzrayavAn - cAritranA AzrayapaNAne lIdhe, rUti vyavahAra: - ema vyavahAra che. -- zukra-bAbhAM jJAnAzrayasvITu jJAna - zuddha AtmA jJAna AzrayapaNAne lIdhe jJAna, zuddha mAtmA tanAtha vAk Tana - zuddha AtmA darzana AzrayapaNAne lIdhe darzana, zuddha gAbhA rAtriAzayatvacAritra - zuddha AtmA cAritra AzrayapaNAne lIdhe cAritra, ti nizcaya: - ema nizcaya che. tatra - temAM vyavahAranaya: pratiSTha: - vyavahAranaya pratiSedhya - pratiSedhavA yogya - niSedhavA yogya che, zAne lIdhe ? mA vArAhInAM jJAnAzrayasvacakrAMtijatvAn - AcArAdinA jJAnAzrayapaNAnuM anaikAMtikapaNAne lIdhe, nizcayanayag tati : - ane nizcayanaya to teno - vyavahAranayano pratiSedhaka - pratiSedha karanAro - niSedha karanAro che, zAne lIdhe? zuddhasyAtmano jJAnAzrayatvacaiwAMtivavat - zuddha AtmAnA jJAnAdi AzrayapaNAnA aikAMtikapaNAne lIdhe. 465
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AcArAdizabdazrutaM jJAnasyAzrayabhUtatvAt jJAnaM, zuddha AtmA jJAnAzrayatvAd jJAnaM, jIvAdayo navapadArthA darzanasyAzrayatvAd darzanaM, zuddha AtmA darzanAzrayatvAd darzanaM, SaTjIvanikAyazcAritrasyAzrayatvAt cAritraM, zuddha AtmA cAritrAzrayatvAccAritraM, iti vyavahAraH / iti nizcayaH / tatrAcArAdInAM jJAnA zrayatvasyAnaikAMtikatvAd vyavahAranayaH pratiSedhyaH, ---- nizcayanayastu zuddhasyAtmano jJAnAdyAzrayatvasyaikAMtikatvAt tapratiSedhakaH / tathAhi - nAcArAdizabdazrutaM ekAMtena jJAnasyAzrayaH zuddha Atmaiva jJAnasyAzrayaH tatsadabhAvepyabhavyAnAM AcArAdizabdazrutasadbhAve'sadbhAve vA zuddhAtmAbhAvena jJAnasyAbhAvAt / tatsadbhAvenaiva jJAnasya sadbhAvAt / na jIvAdayaH padArthA darzanasyAzrayAH zuddha Atmaiva darzanasyAzrayaH tatsadbhAvepyabhavyAnAM jIvAdipadArthasadbhAve'sadbhAve vA zuddhAtmAbhAvena darzanasyAbhAvAt / tatsadbhAvenaiva darzanasya sadbhAvAt / na ca SaDjIvanikAyaH cAritrasyAzrayaH zuddha Atmaiva cAritrasyAzrayaH tatsadbhAvepyabhavyAnAM SaDjIvanikAyasadbhAve'sadbhAve vA zuddhAtmAbhAvena cAritrasyAbhAvAt / tatsadbhAvenaiva cAritrasya sadbhAvAt / ||276||277|| tathAhi - zubha ! bhAre - nAcArAdizabdazrutaM ekAMtena jJAnasyAzrayaH - mAyA zruta tathA zAnanI mAzraya nathI, zAne bI ? tat sadbhAve'pi - tena sahanAve 51 - vAmAM para abhavyAnAM - abhavyAne zuddhAtmAbhAvena - zuddhAmamabhAverI jJAnasyAbhAvAt - zAnanA samApane bI. na jIvAdayaH padArthA darzanasyAzrayAH - (r)pAhi pArtho zananA mAzrayo nathI, nedI ? tatsadbhAvepi - tena samApe 51 - euwi 50 abhavyAnAM - alavyAne zuddhAtmAbhAvena . zuddhAma samAverI darzanasyAbhAvAt - ninA jamAvAne bI. na ca SaDjIvanikAyaH cAritrasyAzrayaH - bhane paniDAya yAstrino Azraya nathI, zAnebI ? tatsadbhAvepi - tena sahalAve 5 5 abhavyAnAM - samavyAne zuddhAtmAbhAvena - zuddhAtma samAverI cAritrasyAbhAvAt - yAratrana amApane bI. zuddha Atmaiva jJAnasyAzrayaH - zuddha AtmA 4 zAnanI Azraya cha, zAne bI ? AcArAdizabdazrutasadbhAve'sadbhAve vA . AyA za6 zrutanA samAve - DovA5i asamAve - nAmamA tatsadbhAvenaivaM - tenA - zuddha mAtmAna samAthI 4 - anuputhI 4 jJAnasya sadbhAvAt - zAnana samApane bI. zuddha Atmaiva darzanasyAzrayaH - zuddha mAtmA 4 zanano Azraya cha, zAne bI ? jIvAdi padArthasadbhAve'sadbhAve vA - pAha pArthanA sabhA - aanevi | asamAve - novAmA tatsadbhAvenaiva - tena - zuddha AtmAnA samAthI 4 - pAthI 4 darzanasya sadbhAvAt - ninA samApane bI. zuddha Atmaiva cAritrasyAzrayaH - zuddha mAtmA 4 yAritrano Azraya cha, zAne bI ? SaDjIvanikAyasadbhAve'sadbhAve vA - 13 yana samAve - euwi samAthI 4 - SanuthI 4 cAritrasya sadbhAvAt . yAritranA samApane bI. || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 276 / / 277 / / 4
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ - baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 276-277 AtmakhyAti TIkArtha AcArAdi zabdazruta jJAnanA AzrayabhUtapaNAne lIdhe jJAna, jIvAdi nava padArtho darzananA AzrayapaNAne lIdhe - darzana, SaTjhava nikAya cAritranA AzrayapaNAne lIdhe - cAritra evo vyavahAra che temAM - AcArAdinA jJAnAdi AzrayapaNAnA anaikAMtipaNAne lIdhe vyavahAranaya pratiSedhya che te A prakAre - - - AcArAdi zabdazruta ekAMte jJAnano Azraya nathI, tevA sadbhAve paNa abhavyone zuddhAtma abhAvathI jJAnano abhAva che mATe, jIvAdi padArtho darzananA Azrayo nathI - tenA sadbhAve paNa abhavyone zuddhAtma abhAvathI darzanano abhAva che mATe, SaTjhava nikAya cAritrano Azraya nathI - tenA sadbhAve paNa abhavyone zuddhAtma abhAvathI cAritrano abhAva che mATeH - zuddha AtmA - jJAna AzrayapaNAne lIdhe jJAna, zuddha AtmA - darzana AzrayapaNAne lIdhe - darzana, zuddha AtmA - cAritra AzrayapaNAne lIdhe - cAritra evo nizcaya che. paNa nizcayanaya to zuddha AtmAnA jJAnAdi AzrayapaNAnA ekAMtikapaNAne lIdhe teno (vyavahA2 nayano) pratiSedhaka che. zuddha AtmA ja jJAnano Azraya che AcArAdi zabda - zrutanA sadbhAve vA asadbhAve tat sadbhAvathI ja jJAnano sadbhAva che mATe, zuddha AtmA ja darzanano Azraya che jIvAdi padArthanA sadbhAve vA asadbhAve tat sadbhAvathI ja darzanano sadbhAva che mATe, zuddha AtmA ja cAritrano Azraya che SaTjhava nikAyanA sadbhAve vA asadbhAve tat sadbhAvathI ja cAritrano sadbhAva che mATe. 276-277 'amRta jyoti' mahAbhASya ''vyavahAra pratibaMdhathI vikSepa na pAmatAM dhairya rAkhI utsAhamAna vIryathI svarUpa niSTha vRtti karavI yogya che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 878 pratiSedhya - pratiSedhavA yogya ane pratiSedhaka - pratiSedha karanAra evA vyavahAranaya - nizcaya naya kevA che ? tenuM atra vyavahAra ratnatrayI ane nizcaya - ratnatrayInA udAharaNathI nirUpaNa karyuM che AcArAdi te jJAna che I. vyavahAra kahe che, AtmA te hArUM jJAna I. nizcaya kahe che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe AnuM atyaMta vizadatama tattvadarzana karAvyuM che. te A prakAre - AcArAdi zabdazruta dravyazruta jJAnanA AzrayapaNAne lIdhe zAna che, jIvAdi nava padArtho darzananA AzrayapaNAne lIdhe darzana che, SaTjIva nikAya cAritranA AzrayapaNAne lIdhe cAritra che, ema vyavahAra che : zuddha AtmA jJAnAzrayapaNAne lIdhe jJAna che, zuddha AtmA darzanAzrayapaNAne lIdhe darzana che, zuddha AtmA 467
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cAritrAzrayapaNAne lIdhe cAritra che, ema nizcaya che - zuddha gAtma jJAnAzrayAt jJAne I. temAM - AcArAdinA jJAna AzrayapaNAnA "anaikAMtikapaNAne lIdhe vyavahAranaya "pratiSedhya' che ane nizcayanaya to zuddha AtmAnA jJAnAdi AzrayapaNAnA "aikAMtikapaNAne" lIdhe teno "pratiSedhaka' che. arthAta AcArAdinuM jJAna AzrayapaNuM hoya ke na paNa hoya (may be or may not be) ema anekAMtika paNuM' che eTalA mATe vyavahAranaya pratiSedhya" che - pratiSedhavA - niSedhavA yogya che; ane zuddha AtmAnuM to jJAnAdinuM AzrayapaNuM. ekAMte hoya ja hoya (must be) ema "aikAMtikapaNuM' che eTalA mATe nizcayanaya teno - vyavahAranayano "pratiSedhaka - pratiSedha - niSedha karanAro che. te A prakAre - AcArAdi zabdazrata ekAMte jJAnano Azraya nathI, "nAvIra izavakRtaM tena jJAnasthAzraya:', zA mATe ? tenA sadbhAve paNa abhavyone zuddha AtmAnA abhAvathI jJAnano abhAva che mATe - 'tatsamAvegari namavyAnAM zuddhAtmAmAna jJAnayamAvati'. arthAt sarvathA mokSagamanaayogya evA abhavyone paNa te AcArAdi zabdaznatanuM jJAna hoya che, chatAM teone zuddhAtmAnA abhAve karIne jJAnano abhAva che mATe. A uparathI spaSTa samajAya che ke AcArAdi ekAMte jJAnano Azraya nathI, kAraNake ema hota to abhavyane paNa tethI avazya jJAna thaI jAta. jIvAdi padArtho darzananA Azrayo nathI - tenA sadUbhAve paNa abhavyone zuddha AtmAnA abhAvathI darzanano abhAva che mATe. SaTu jIva nikAya cAritrano Azraya nathI - tenA sabhAve paNa abhavyone zuddha AtmAnA abhAvathI cAritrano abhAva che mATe. AthI ulaTuM - zuddha AtmA ja jJAnano Azraya che - zuddha mAmaiva jJAnasthAzraya', zA mATe ? AcArAdi zabda zrutanA sadbhAve vA asadbhAve tenA sadbhAvathI ja jJAnano sadbhAva che mATe - "mArAvizadrakRtasamAveDasamAve vA tatsamavernava jJAna) samAvat', arthAt AcArAdi zabda zratanuM - dravya zratanuM jJAna hoya ke na hoya, to paNa tenA - zuddha AtmAnA hovApaNAthI ja jJAnanuM hovApaNuM che mATe. temaja - zuddha AtmA ja darzanano Azraya che - jIvAdi padArthanA sadbhAve vA asahmAve tevA - zuddha AtmAnA sadbhAvathI ja - hovApaNAthI ja darzanano - sadbhAva - hovApaNuM che mATe, zuddha AtmA ja cAritrano Azraya che - SaT jIva nikAyanA sadbhAve vA asadbhAve tenA - zuddha AtmAnA sadbhAvathI ja - hovApaNAthI ja cAritrano sadbhAva - hovApaNuM che mATe. AkRti AcArAdi zabdazvata jIvAdi navapadArtha jJAnAzrayathI darzanAzrayathI jIva nikAya cAritrAzrayathI zuddhaAtmA jJAnAzrayathI zuddha AtmA darzanAzrayathI zuddha AtmA cAritrAzrayathI zAna rzana cAritra jJAna darzana cAritra anekAMtikapaNAthI vyavahAra naya pratiSedhya tata pratiSedhaka nizcayanaya ekAMtikapaNAthI samyagRSTi jJAnI vItarA, 468
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMka samayasAra kaLaza 174 nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato samayasAra kaLaza (12) amRtacaMdrajI lalakAre che - upajAti rAgAdayo baMdhanidAnamuktAste, zuddhacinmAtramaho'tiriktAH / AtmA paro vA kimu tanimitta - miti praNutrAH punarevamAhuH // 17 // rAgAdi A baMdhanidAna bhAkhyA, te zuddha cit jyotithI bhinna dAkhyA; AtmA paro vA tasa zuM nimitta? preryA vade te pharI eka rIta. 174 amRta pada-174 duHkha dohaga dUre TaLyA re' - e rAga rAgAdi A konI kRti re, bhAkho aho gurudeva ! zaMkA sahaja muja aMtare re, uThatI A svayameva... rAgAdi A. 1 rAgAdi te to ahiM kahyA re, nizcaya baMdhanidAna, te zuddha citmAtra jyotithI re, bhinna bhAkhyA bhagavAna... rAgAdi A. 2 AtmA para vA zuM ahIM re, tenuM hoya nimitta? samAdhAna A zaMkAnuM re, samajAvojI surata... rAgAdi A. 3 ziSyathI ema prerita thatAM re, zrI sadguru bhagavAna, TaMkotkIrNa akSara vade re, amRta amRta vANa... rAgAdi A. 4 artha - rAgAdi baMdha nidAna - baMdha kAraNa kahyA, teo zuddha citmAtra mahasuthI atirikta alaga (bhinna) che, to pachI AtmA vA para koNa tenuM (baMdhanuM) nimitta che ? ema preravAmAM AvelA AcAryajI) punaH ja Ama kahe che : amRta jyoti mahAbhASya mAyAmaya agnithI cauda rAjaloka prajvalita che. te mAyAmAM jIvanI buddhi rAcI rahI che ane tethI jIva paNa te trividha tApa agnithI baLyA kare che, tene parama kAruNyamUrtino bodha eja parama zItaLa jaLa che." - zrImad rAjacaMdra, e. 238 A nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato kaLaza kAvya vizeSa che - raviyo vaMnidhAnamuvata: - rAgAdine "baMdha nidAna" - baMdhanuM kAraNa kahyA, te rAgAdi to zuddha cinmAtra "mahasuthI" - mahA tejathI - parejyotithI "atirikta' - bhinna - jUdA - alaga che, "te zuddhavinmAtramahotirivatA:', to pachI AtmA ke para tenuM nimitta - kAraNa che ? mAtmA paro vA mui tagnimitta ? ema preravAmAM AvatAM AcAryajI punaH Ama - A nIcenI gAthAmAM kahevAmAM Ave che te - vadyAH - 49
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jaha phalihamaNI suddho Na sayaM pariNamai rAyamAIhiM / raMgijadi aNNehiM du so rattAdIhiM davyehiM // 278 // evaM NANI suddho Na sayaM pariNamai rAyamAIhiM / rAijjadi aNNehiM du so rAgAdIhiM dosehiM // 279 // rAgAdithI svayaM nA pariName re, sphaTika maNi jema zuddha; paNa raktAdi anya dravyo thakI re, raMgAya teha azuddha... ajJAnI bAMdhe che. 278 rAgAdithI svayaM nA pariName re, ema jJAnI paNa zuddha; paNa rAgAdi anya doSo thakI re, raMgAya teha azuddha... ajJAnI bAMdhe che. 278 artha - jema zuddha evo sphaTika maNi rAgAdithI svayaM nathI pariNamato, paNa anya evA rakta (rAtA) khAhi dravyothI raMgAya che, 278 ema zuddha evo zAnI rAgAdithI svayaM nathI pariNamato, paNa te anya evA rAgAdi doSothI raMgAya che. 279 AtmakhyAti TIkA yathA sphaTikamaNiH zuddho na svayaM pariNamate rAgAdyaiH / rajyate'nyaistu raktAdabhi dravyaiH // 278 // evaM jJAnI zuddho na svayaM pariNamate rAgAdyaiH / rajyate'nyaistu sa rAgAdibhi rdoSaiH // 279 // yathA khalu kevalaH sphaTikopalaH tathA kevalaH kilAtmA pariNAmasvabhAvatve satyapi pariNAmasvabhAvatve satyapi svasya zuddhasvabhAvatvena rAgAdinimittatvAbhAvAt rAgAdibhiH svayaM na pariNamate, paradravyeNaiva svayaM rAgAdibhAvApannatayA svasya rAgAdinimitta svayaM bhUtena zuddhasvabhAvAtpracyavamAna eva rAgAdibhiH pariNamyate svasya zuddhasvabhAvatvena rAgAdinimittatvAbhAvAt rAgAdibhiH svayaM na pariNamate, paradravyeNaiva - rAgAdibhAvApannatayA rAgAdinimittabhUtena 470 AtmabhAvanA yathA - bha sphaTikamaNiH zuddhaH - 26Ti bhazi zuddha khevo svayaM rAgAhiyI nayI parizabhato, anyaistu raktAdibhirdravyaiH - rajyate che - raMgAya che, evaM - bhebha jJAnI zuddho - jJAnI zuddha jevo svayaM - rAgAddithI nathI parikSamato, anyaistu rAgAdibhirdoSaiH rajyate - paNa anya evA rAgAdi doSothI raMjAya che - raMgAya che / / iti gAthA AtmabhAvanA ||278|| 279|| svayaM pote ApoApa rAgAdyaiH na pariNamate pa anya sevA utarAtA Ahi dravyothI raMbhaya svayaM pote ApoApa rAgAdyaiH na pariNamato yathA khalu - prema parera ! nizcaye arIne kevalaH Devala mAtra khelo 4 sphaTikopalaH Tipa - 2 Ti svasya zuddhasvabhAvAtpracyavamAna eva rAgAdibhiH pariNamyate iti tAvad vastusvabhAvaH / / 278 / / 279 / -
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 278-279 AtmakhyAti TIkArtha jema nizcaya karIne kevala sphaTikopala tema nizcaya karIne kevala AtmA pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa svanA zuddha svabhAvapaNAe karIne svanA zuddha svabhAvapaNAe karIne rAgAdi nimittapaNAnA abhAvane lIdhe rAgAdi nimittapaNAnA abhAvane lIdhe rAgAdithI svayaM nathI pariNamato, rAgAdithI svayaM nathI pariNamato, paradravyathI ja paradravyathI ja svayaM rAgAdi bhAvApannatAe karIne svayaM rAgAdi bhAvApannatAe karIne svanA rAgAdi nimittabhUta evAthI svanA rAgAdi nimittabhUta evAthI zuddha svabhAvathI pracyavamAna ja (pracyavI rahelo ja) zuddha svabhAvathI pracyavamAna ja (pracyavI rahelo ja). rAgAdithI pariNamAvAya che - rAgAdithI pariNamAvAya che. 278-279 Iti vastu svabhAva che. amRta jyoti' mahAbhASya zuddha evA sphaTikane viSe anya raMganuM pratibhAsavuM thavAthI tenuM mULa svarUpa lakSagata thatuM nathI, tema zuddha nirmaLa evuM A cetana anya saMyoganA tAdAtmavat adhyAse potAnA svarUpano lakSa pAmatuM nathI. yadu kiMcit paryAtarathI e ja prakAre jaina, vedAMta sAMkhya, yogAdi kahe che." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha-1 utthAnikA kaLazamAM sUcavyuM tema atre rAgAdinuM kAraNa AtmA che ? ke para che ? teno sphaTika maNinA phaTa dRSTAMtathI tAttvika khulAso karyo che ane paramarSi amRtacaMdrajIe apUrva tattvakalAthI teno biMba-pratibiMba bhAva sAMgopAMga vivarI dekhADI parikruTa karyo che - jema "kevala' - mAtra - ekalo ja sphaTikopala - sphaTika pASANa che, te "riNAma svamavitve satya' - pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa, svanA - potAnA zuddha svabhAvapaNAe karIne - "svastha zuddha - svamavartana - rAgAdi nimittapaNAnA abhAvane lIdhe rAgAdithI svayaM - pote nathI pariNamato, "rAmami svayaM ja pariNamate " paNa paradravyathI ja - svayaM - pote rAgAdi bhAvApannatAe karIne svanA - rAgAdi nimittabhUta evAthI - zuddha pASANa, pariNAmasvabhAvatve satyapi . pariNAma svabhAvapaNuM - sate paNa, rAtiSiH varza na rAmane - rAgAdithI svayaM - pote - ApoApa nathI pariNamato, zAne lIdhe ? svastha zuddhatvamAvatvena * svanA - potAnA zuddha svabhAvapaNAe karIne rItinimittatvamAvat - rAgAdi nimittapaNAnA abhAvane lIdhe, paradrava - paradravyathI ja svayaM rA+rimAvApannatayA - svayaM rAgAdi bhAvApannatAe karIne rAtinimittadhUna - rAgAdi nimittabhUta evAthI zuddhasvAvAjhavamAna va - zuddha svabhAvathI pracyavamAna ja - pracyavI rahelo ja rA'viki: rAte - rAgAdithI pariNAmAvAya che. tathA - tema jeva7: - kevala - mAtra - ekalo ja vihata - kharekhara ! nizcaya karIne mAtA - AtmA, pariNAmasvabhAvatve satyapi - pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa, rIrimi: svayaM na ramate - rAgAdithI svayaM - pote - ApoApa nathI pariNamato, zAne lIdhe ? svastha zuddhasvamAvatvena - svanA - potAnA zuddha svabhAvapaNAe karIne ratinimittavA bhAvAta - rAgAdi nimittapaNAnA abhAvane lIdhe, parauva - paradravyathI ja, svayaM rAribAvApannatayA - svayaM - pote rAgAdi bhAvApannatAe karIne svastha nimittapUrtana - svanA - potAnA rAgAdi nimittabhUta evAthI zuddha mAvAtu khaAvamAna ghava - zuddha svabhAvathI pracyavamAna ja - praaivI rahelo ja, rAripiriNamte - rAgAdithI pariNamAvAya che, rUti tAvat vastumAvata: - ema to vastu svabhAva che. || ti "gAtmaghAti' mAtmabhAvanA ||278-276IT 471
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svabhAvathI pracyavamAna ja' - praeNvI rahelo ja rAgAdithI pariNamAvAya che - zuddhatvamAvadriSyavAna Izva rahima rAjyate | arthAta pote rAgAdi bhAvane pAmela hovAthI paradravya je sphaTikanA rAgAdinuM nimittabhUta thAya che te paradravyathI sphaTika zuddhasvabhAvathI pracyavamAna - pracyavato saMto - bhraSTa thato sato rAgAdithI pariNamAvAya che. tema "kevala - mAtra - ekalo AtmA che, te pariNAma svabhAvapaNuM sate paNa - svanA - potAnA zuddhasvabhAvapaNAe karIne rAgAdi nimittapaNAnA abhAvane lIdhe rAgAdithI svayaM" - pote - ApoApa nathI pariNamato - viki: svayaM na pariNAmane, paNa paradravyathI ja - svayaM rAgAdi bhAvApannatAe karIne - rAgAdi bhAva prAptapaNAe karIne svanA rAgAdi nimittabhUta evAthI - zuddhasvabhAvathI "pracyavamAna ja' - praaivI rahelo ja rAgAdithI pariNamAvAya che - zadvasvabhAvati pragavAna Iva rAtimiH pariNamyate | arthAtu pote rAgAdi bhAva pAmela hovAthI paradravya je AtmAnuM rAgAdi nimittabhUta hoya che te paradravyathI AtmA zuddha svabhAvathI "pracyavamAna ja cyavato sato ja - bhraSTa thato sato ja rAgAdithI pariNAmAvAya che. ema to prathama vastu svabhAva che - ti tAvat vastumAva: || "yathA sphaTikopala japA puSpa sambandhana rAgAdi rUpa pariNamatA hai evuM kila AtmA pariNAma svabhAvatve satyapi - pariNAma svabhAva hone para bhI, yathA sphaTikopala pariNAma svabhAva hone para japA puSpamantareNa rAgAdi rUpa nahi pariNamate tathA kevala AtmA zuddha pariNAma svabhAva hone para bhI - svasya zuddha svabhAva hone para bhI svayaM paradravya nirapekSatayA - rAgAdi karma nirapekSatayA svayaM apane Apa rAgAdi rUpa nahIM pariNamatA. paradravyarnava svayaM rAgAdi bhAva pariNamatayA paradravya je hai svayaM rAgAdi bhAva pariNamana hone se svastha rAgAdi nimittabhUtana svayaM ko rAgAdi nimittabhUta hone para zaddha svabhAva se mRta karAtA huA rAgAdibhiH pariNamanate - rAga dveSAdi 35 pariNamanako prApta ho jAtA hai. Iti vastu svabhAva." - zrI gaNezaprasAdajI varNajIkA pravacana (Tepa rekorDiMgame) AkRti svanA kevala 18 svanA kivala sphaTika) raktAdi padravya namittabhUta svabhAva Atmanimitta /parako) Iti vA rAgAdithI svayaM nathI pariNamatuM : rAgAdithI parizamAvAya che : : rAgAdithI svayaM nathI pariNamato : rAgAdithI parisamAvAya che simyagudRSTi jJAnI vItarASTra 472
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 175 uktanA sAra samuccaya rUpa samayasAra kaLaza (13) saMgIta kare che - upajAti na jAtu rAgAdinimittabhAva mAtmAtmano yAti yathArkakAMtaH / tasminnimittaM parasaMga eva, vastusvabhAvo'yamudeti tAvat // 175 // AtmA sva rAgAdi nimittabhAva, kadI na le kyuM ravikAMta drAva; nimitta temAM parasaMga sAva, A vastuno udayato svabhAva. 175 amRta pada-175 'duHkha dohaga dUre TaLyA re' - parasaMga ja rAgAdinuM re, nimitta nizcaya jANa ! vastu svabhAva A udayato re, jhaLahaLato jyuM bhANa... re cetana ! parasaMga nimitta jANa ! 1 AtmA kaMdI sva rAgAdino re, pAme na nimitta bhAva, sUryakAMta jyama nA lahe re, svayameva drava bhAva... re cetana ! parasaMga nimitta jANa ! 2 - sUryakAMta drave che lahI re, sUrya kiraNa nimitta, parasaMga nimitta lahI drave re, Atmadravya te rIta... re cetana ! parasaMga. 3 - - * parabhAva nimitte upajatA re, A rAgAdi vibhAva, aupAdhika te sarva che re, paNa na ja Atma svabhAva... re cetana ! parasaMga. 4 vastu svabhAva A udayato re, jhaLahaLato jyuM bhANa, TaMkotkIrNa amRta kahI re, bhagavAna amRta vANa... re cetana ! parasaMga. 5 artha - AtmA kadI paNa AtmAnA rAgAdi nimitta bhAvane pAmato nathI temAM nimitta parasaMga ja che A to prathama vastu svabhAva udaya pAme che. 'amRta jyoti' mahAbhASya - e rAga - 473 'bharatajIne haraNanA saMgathI janmanI vRddhi thaI hatI ane tethI jaDabharatanA bhavamAM asaMga rahyA hatA. evA kAraNathI mane paNa asaMgatA bahu sAMbharI Ave che ane keTalIka vakhata to evuM thaI jAya che ke asaMgatA vinA parama du:kha thAya che. yama aMtakALe prANIne duHkhadAyaka nahIM lAgato hoya, paNa amane saMga duHkhadAyaka lAge che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (173), 217 uparamAM bhagavatI 'AtmakhyAti'nA gadya bhAgamAM je spaSTapaNe tattva vijJAna prakAzyuM teno sAra samuccaya pradarzita karato A kaLaza lalakAryo che AtmA Atmano rAgAdinimittabhAvaM na yAti yathArkakAMtaH - AtmA kadI paNa AtmAnA rAgAdino nimitta bhAva pAmato nathI - jema sUryakAMta maNi sUryakAMta maNi jema kadI paNa pote potAnA dravitapaNAnuM nimitta pAmato nathI, tema AtmA pote potAnA rAgAdinA nimittakAraNapaNAne pAmato nathI. tyAre temAM nimitta koNa che ? tasminnimittaM parasaMga eva temAM nimitta parasaMga ja che, bIjuM koI paNa nahi. sUryakAMta maNi dravitapaNuM pAme che, temAM jema 52no - sUrya kiraNano saMga ja nimitta thAya che, tema AtmA rAgAdi bhAvane pAme che temAM pa2no saMga ja - saMyoga saMbaMdha ja nimitta thAya che. Ama kema ? A to vastu svabhAva udaya pAme AtmAnA che 'vastutvamAvo'yamuveti tAvat / ' upAdAnarUpa vastu kadI paNa pote potAnI azuddhinA nimitta - jema sUryakAMta (tema),
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - bhAvane pAme ja nahi, jo pAme to tenI te azuddhi kadI paNa nivartavA pAme nahi. te azuddhinuM nimitta to vastuthI atirikta parano - anya vastuno saMga ja - samAgama ja che. jo parasaMganuM nimitta na maLe ne vastu 'kaivala' ekalI ja rahevA devAmAM Ave (If left alone) to temAM azuddhino avakAza ja na hoya, ne te svayaM - pote - ApoApa (by itself) zuddha ja pariNamyA kare, eTale parasaMganA nimitte ja tenI pariNatimAM azuddhi Ave che e siddha hakIkata (actual fact, reality) che. arthAt vastuno mULa svabhAva to zuddha ja che, temAM je rAgAdi vibhAva rUpa aupAdhika bhAva utpanna thAya che te para nimitta thakI ja utpanna thAya che. mATe para kaMI karatuM nathI evA khoTA mithyA kalpanA taraMgo choDI daI - zuSkajJAnanI vAto rahevA daI, 52ne rAgAdinuM cokkasa nizcita nimitta jANI, paranA saMgano sarvathA parityAga karavo ane ema karI AtmAnA zuddha svabhAvane pragaTa karavo eja jJAnI puruSonA upadezano mukhya dhvani che. jema nirmaLatA re ratna sphaTika taNI, tema ja jIva svabhAva re; te jina vIre re dharma prakAziyo, prabaLa kaSAya abhAva re.'' zrI yazovijayajI kRta savAso gAthAnuM stavana A zloka aMge talasparzI tattvamImAMsA karatAM mahAtmA gaNezaprasAdajI varNIjIe temanA suprasiddha Tepa rekorDiMgavALA pravacanamAM vacana TaMkAra karyo che ke - Isa taraha se AtmA svayaM kevala akelA para sambandhamantareNa rAgAdika rUpa svayaM na pariNamate, kintu tasmin nimittam parasaMga eva - usake pariNamanameM para nimitta, para saMga hI hai, usake nimitta ko pAkara ke AtmA rAgAdi rUpa pariNamana jAtA hai. yaha vastu kA svabhAvaH udeti - yaha vastu kA svabhAva hai. Isa prakAra vastu ke svabhAva ko jAnate hai vo zAnI haiM, ve apanI AtmA ko rAgAdika nahi karake kAraka nahIM hote aura jo jJAnI nahIM hai vo kAraka hote hai. IsakA to tAtparya yahI hai.'' vibhAva zakti hI eka aisI cIja hai ki jisake - jisake dvArA AtmAneM pariNamana hotA hai, para padArtha kA sambandha rahatA hai. padArtha padArtha kA sambandha Aja kA nahi hai, anAdi kAla kA hai anAdi kAla kA sambandha hone se AtmA kA vo rAgAdi rUpa, dveSAdika rUpa, krodha rUpa, mAna rUpa, mAyA lobhAdika rUpa, jitanA bhI pariNamana hai AtmA kA svabhAva nahIM hai - vibhAva zakti kA hai, vibhAva zakti AtmA hai andara hai so aiso pariNamana jAya, para kA nimitta mile to usa rUpa pariNamana jAya. Isa vAste hama sabako ucita hai ki nimitta kAraNoM ko jo hai utano hI Adara deveM jitanI ki Adara dene kI jarUrata hai, upAdAna kAraNa para utano hI Adara deveM jitanI kI jarUrata hai. usako adhika mAno yA Isako adhika mAno yaha tattva nahIM hai, donoM apane apane meM svataMtra hai. upAdAna bhI svatantra hai, vo kahe ki maiM nimitta binA pariNamana jAuM to koI tAkata nahIM. kevala upAdAna kI tAkata nahIM hai ki nimitta na mile aura vaha pariNamana jAya. so pariNamegA vo hI para nimitta ko pAhara ke. jaise kumbhakAra ghaTa ko banAtA hai, saba koI jAnatA hai ki kumbhakAra ghaTako banAtA hai. agara kumbhakAra nahIM hoya to ghaTa pariNAma ke sammukha bhI hai aura ghaTa pariNAma kI prApti ke unmukha bhI hai. parantu kumbhakAra mantareNa vinA nahIM pariNamana sakatA. kumbhakArAdi nimitta ho aura bAlU kA puMja lagA ho to ghaTakA pariNamana ho jAya so nahIM hai, Isa vAste upAdAna aura nimitta donoM apane apane meM barAbara kI cIja hai. koI nyUnAdhika usameM mAne so nahIM hai. I.'' zrI gaNezaprasAdajI varNIjInuM pravacana (Tepa rekorDiMga) - *** 474
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra kaLaza 176 nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato samayasAra kaLaza (14) prakAze che - iti vastusvabhAvaM svaM, jJAnI jAnAti tena saH / rAgAdIvAtmanaH kurvatrAto bhavati kArakaH // 176 // ema vastu svabhAva sva, jANe che zAnI tethI te; svanA kare na rAgAdi, no'ya kAraka ethI te. 176 - amRta pada-17 sevaka kima avagaNIe ? ho mallijina !' - e rAga vastu svabhAva sva jANe ja jJAnI, vastu svabhAva sva jANe, sahAtmasvarUpe zuddha ja AtmA, eha tattva citta ANe... re jJAnI vastu svabhAva sva jANe. 1 sphaTika jema kevala A AtmA, svayaM to zuddha svabhAva, para nimittathI pracyavato te, pAme rAgAdi vibhAva... re jJAnI vastu svabhAva sva jANe. 2 ema sahajAtmasvarUpe AtmAno, jANato zuddha svabhAva, zuddha svabhAvathI pravato nA, jJAnI zuddha svabhAva... re jJAnI vastu svabhAva sva jANe. 3 ethI karI rAgAdi vibhAvo, na te AtmAnA karato, ethI karI na kAraka karmono, nizcaya te ahiM Tharato... re jJAnI vastu svabhAva. 4 vastu svabhAva sva jANe ja jJAnI, vastu svabhAva sva jANe, bhagavAna amRta A AtmAnuM, sahaja svarUpa ja mANe... re jJAnI vastu svabhAva. 5 artha - ema sva vastu svabhAva jJAnI jANe che, tethI te rAgAdine AtmAnA nahi karato AthI karIne kAraka nathI hoto. 176 "amRta jyoti' mahAbhASya "jIva vibhAva pariNAmamAM varte te vakhate karma bAMdhe ane svabhAva pariNAmamAM varte te vakhate karma bAMdhe nahi." - zrImad rAjacaMdra, upadeza chAyA jJAnI rAgAdine AtmAnA karato nathI evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A kaLaza kahyo che - ti vaturvamAve svaM jJAna nAnAti tena : - evA prakAre sva - potAnA vastu svabhAvane jJAnI jANe che. tethI te rAgAdine AtmAnA nahi karato AthI karIne "kAraka' - te rAgAdino karanAro - kartA nathI hoto - rA'vItrAtmanaH survatrato mavati vAra: | 475
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Na ya rAyadosamohaM kubvadi NANI kasAyabhAvaM vA / sayamappaNo Na so teNa kArago tesi bhAvANaM // 280 // jJAnI svayaM AtmAnA nA kare re, rAga - Sa - moha kaSAya; tethI te rAga bhAvano re, kAraka teha na thAya... ajJAnI bAMdhe che. 280, artha - zAnI rAga-dveSa-mohane vA kaSAya bhAvane svayaM AtmAnA nathI karato, tethI karIne te bhAvono te kAraka nathI. 280 AtmakhyAti TIkA nApi rAgadveSamohaM karoti jJAnI kaSAyabhAvaM vA / svayamAtmano na sa tena kArakasteSAM bhAvAnAM // 280 // yathoktaM vastusvabhAvaM jAnan jJAnI zuddhasvabhAvAdeva na pracyavate, tato rAgadveSamohAdibhAvaiH svayaM na pariNamate na pareNApi pariNamyate, tataSTakotkIrNaMkajJAyakasvabhAvo jJAnI ISamohAvibhAvanAmalaiMti niyamaH ||280 AtmakhyAti TIkArtha yathokta vastu svabhAvane jANato zAnI zuddha svabhAvathI ja nathI pracyavato, tethI rAga-dveSa-mohAdi bhAvothI svayaM nathI pariNamato, nathI parathI paNa pariNamAvAto, tethI kaMkotkIrNa eka glAyaka svabhAva zAnI rAga-dveSa-mohadi bhAvono akartA ja che, evo niyama che. 280 amRta jyoti' mahAbhASya saMkSepamAM zAnInuM ema kahevuM che ke pudgalathI caitanyano viyoga karAvavo che, eTale ke rAga dveSathI AkarSaNa maTADavuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 864, pR. 757 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe jJAnI rAgAdino "kAraka' - karanAro kartA hoto nathI ema atra pratipAdana karyuM che - jJAnI rAga - dveSa - mohane vA kaSAya bhAvane "svayaM" - pote - ApoApa AtmAnA nathI karato, tethI te te bhAvono kAraka - karanAro kartA nathI, AnuM spaSTa tattvamImAMsana karatAM AtmakhyAti kartA vade che - "yathokta - jevo kahevAmAM Avyo te vastu svabhAvane jANato jJAnI sAmAvanA : jJAnI - jJAnI DeSamoTuM kaSAyAvaM vA - rAga-dveSa-mohane vA kaSAya bhAvane svayaM - svayaM, pote mItmano nA roti - AtmAnA nathI ja karato, tena - tethI karIne : - te - jJAnI teSAM mAvAnAM - te rAgAdi bhAvono na vAva: - kAraka - karanAro nathI. II ti mAyA mAtmabhAvanA ||280|| yathAvattavanusvamAnaM nAnanuM jJAnI : yathokta vastu svabhAvane jANato jJAnI zuddhatvamAvAveva na pravate - zuddha svabhAvathI ja nathI pravato - bhraSTa thato, to - tethI karIne rAjamohAribA: - rAga-dveSa-mohAdi bhAve svayaM mite - svayaM - pote ApoApa nathI pariNamato, na ghare ripate - nathI parathI paNa pariNamAvAto, tataH : tethI DhosTIjajJAstramAvo jJAnI : TaMkotkIrNa eka zAyaka svabhAva zAnI rAjamodAdrimAvAnAmauMva - rAga - dveSa - mohAdi bhAvono akartA ja che, ti niyama: - evo niyama che. | ti "AtmAti' sAbhAvanA ||280|| 47
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMgha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 280 zuddha svabhAvathI ja nathI pracyavato - "zuddhasvabhAvAva na pravate', zuddha svabhAvathI ja nathI bhraSTa thato, tethI karIne rAga-dveSa-mohAdi bhAve te "svayaM" - pote - ApoApa nathI pariNamato, temaja "parathI paNa" - bIjathI paNa nathI pariNAmAvAto - ra repa rikhyate | tethI karIne "TaMkotkIrNa - - TAMkaNAthI zilAmAM utkIrNa akSara jevo akSara eka zAyaka - svabhAva zAnI rAga-dveSa-mohAdi bhAvono akartA ja che evo niyama che, arthAta kharekharo jJAnI hoya te rAgAdi kare ja nahi, kaSAya bhAva kare ja nahi, ne kare te jJAnI hoya ja nahi A traNe kALamAM na caLe evo akhaMDa nizcaya che. samyagudRSTi jJAnI vItarA 47.
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato samayasAra kaLaza (15) kahe che - - manudum iti vastusvabhAvaM svaM, nAjJAnI vetti tena saH / rAgAdInAtmanaH kuryAdato bhavati kArakaH // 177 // (ema) vastu svabhAva ajJAnI, jANato nathI tethI te; kare rAgAdi AtmAnA, hoya kAraka ethI te. 177 amRta pada-177 sevaka kima avagaNIe to mallijina !' - e rAga vastu svabhAva na jANe ajJAnI, vastu svabhAva na jANe, sahAtmasvarUpe zuddha ja AtmA, tattva e citta ANe... ajJAnI. 1 sphaTika jema kevala A AtmA, svayaM to zuddha svabhAva, para nimittathI pracyavato te, pAme rAgAdi vibhAva... ajJAnI. 2 ema sahajAtmasvarUpe AtmAno, jANI na zuddha svabhAva, zuddha svabhAvathI pracyavato A, ajJAnI azuddha svabhAva... ajJAnI. 3 tethI karI rAgAdi vibhAvo, te AtmAnA karato, ethI karI kAraka karmono, nizcaya te ahiM karato... ajJAnI. 4 vastu svabhAva na jANe ajJAnI, vastu svabhAva na jANe, bhagavAna amRta A AtmAnuM, sahaja svarUpa na mANe... ajJAnI. 5 artha - evA prakAre sva vastusvabhAvane ajJAnI nathI jANato, tethI te rAgAdine AtmAnA kare, ethI karIne te "kAraka' - karanAro hoya che. 177 amRta jyoti' mahAbhASya AtmAnA svabhAvane je AvaraNa tene jJAnIo "karma" kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 43 vastu svabhAvane nahi jANato ajJAnI rAgAdino kAraka hoya che evI nIcenI gAthAnA bhAvanuM A utthAnikA kaLaza sUcana kare che - ti vastatvamAve nAjJAnI retti tena : - evA prakAre "sva" - potAnA vastu svabhAvane ajJAnI nathI jANato, tethI te rAgAdine AtmAnA kare, ethI karIne te kAraka' - karanAro kartA hoya che, rA/lInAtmanaH suryAto mavati kAra: | 478
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 281 rAyajhi ya dosahmi ya kasAyakammesu ceva je bhAvA / tehiM du pariNamaMto rAyAI baMdhadi puNovi // 281 // rAgamAM dveSamAM tema kaSAyamAM re, karmomAM je bhAva; teothI pariNAmaMto te pharI re, bAMdhe rAgAdi bhAva... ajJAnI. 281 artha - rAgamAM, dveSamAM ane kaSAya - karmomAM je bhAvo che, teothI pariNamato punaH paNa rAgAdi bAMdhe che. 281 AtmakhyAti TIkA rAge ca dveSe ca kaSAyakarmasu caiva ye bhAvAH / / taistu pariNamamAno rAgAdIn badhnAti punarapi // 281 // yathoktaM vastusvabhAvamajAnaMstvajJAnI zuddhasvabhAvAdAsaMsAraM pracyuta eva / tataH karmavipAkaprabhavai rAgadveSamohadibhAvaiH pariNAmamAno'jJAnI rAgadveSamohAdibhAvAnAM kartA bhavan badhyata eveti pratiniyamaH ||281 / / AtmakhayAti TIkAryA paNa yathokta vastusvabhAvane ajANato ajJAnI zuddha svabhAvathI AsaMsAra prayyata ja che, tethI karmavipAka prabhAva rAga-dveSa-mohAdi bhAve pariNamato ajJAnI rAga-dveSa-mohAdi bhAvono kartA thato baMdhAya ja che evo pratiniyama che. ll281 "amRta jyoti" mahAbhASya "tIrthaMkara deve rAga karavAnI nA kahI che. arthAt rAga hoya tyAM sudhI mokSa nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 146 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe ajJAnI rAgAdi bhAvono kAraka hoya che ema atra pratipAdana karyuM che - rAgamAM - dveSamAM ane kaSAya - karmomAM je bhAvo che teothI pariNamamAna - pariNamI rahelo punaH paNa - pharI paNa rAgAdi bAMdhe che. A gAthAno bhAva samajAvatAM AtmakhyAtikAra vade che - paNa yathokta - jevo kahyo tevA vastu svabhAvane nahi jANato ajJAnI to zuddha svabhAvathI "AsaMsAra" - AsaMsArathI mAMDIne prata ja che - prabhraSTa ja che - zabdavamAvalAsaMsAra pravRta | tethI "karma vipAka prabhava' - karma vipAkathI prabhava - janma che jeno evA rAga-dveSa-mohAdi bhAvono kartA hoto te baMdhAya ja che, ema "pratiniyama" che, uparanI gAthAmAM je jJAnI paratve niyama kahyo tenI sAmeno ulaTo sAmo niyama che. samyagudRSTi jJAnI vItarA, gativinA : rAne 2 ke 3 kaSAyakarma jaiva bhavAda - rAgamAM ane dveSamAM ane kaSAya - karmomAM je bhAvo che, teDu riNAmamAno - teothI to pariNAmamAna - pariNamI rahelo rAvIna punarapi vakhAti - rAgAdi punarapi - pharI bAMdhe che - mAyA mAtmAnAvanA ||287 yathovAM vastumAvanagAnaMtvajJAnI- paNa yathokta vastu svabhAvane na jANato ajJAnI to zuddhasvanAvAvAsaMsAra pravuta va - zuddha svabhAvathI AsaMsAra - AsaMsArathI mAMDIne prayyata ja - prabhaSTa ja che, tata: - tethI varSa viSama rAjamodArimAMDa jImamanojJAnI - karma vipAka prabhava - karma vipAkathI prabhava - janma che jeno evA rAga - dveSa - mohAdi bhAvothI pariNamato ajJAnI, rAkevamorAribAvAnAM kartA kavan - rAga - dveSa - mohAdi bhAvono kartA thato vadhyate va - baMdhAya ja che, rUti pratiniyama: - evo pratiniyama - je upara kahyo tenAthI sAmo niyama che. ll28 ti "Atmati mAtmabhAvanA ||281ii. 479
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI A sthita che = tataH sthitametat samayasAra : AtmakhyAti rAya ya dosa ya kasAyakammesu ceva je bhAvA / tehiM du pariNamaMto rAyAI baMdhade cedA // 282 // rAgamAM dveSamAM tema kaSAyamAM re, karmomAM je bhAva; teothI pariNamaMto cetano hai, bAMdhe rAgAdi bhAva... ajJAnI bAMdhe che. 282 karmomAM je bhAvo che, teothI pariNamaMto cetayatA rAgAdi AtmakhyAti TIkA artha - rAgamAM, dveSamAM ane kaSAya bAMdhe che. 282 - rAge ca dveSe ca kaSAyakarmasu caiva ye bhAvAH / taistu pariNamamAno rAgAdIn badhnAti cetayitA // 282 // ya ime kilAjJAninaH pudgalakarmanimittA rAgadveSamohAdipariNAmAsta eva bhUyo rAgadveSamohAdi pariNAmanimittasya pudgalakarmaNo baMdhaheturiti // 282|| AtmakhyAti TIkArtha je A sphuTapaNe ajJAnInA pudgala karma nimitta rAga-dveSa-mohAdi pariNAmo, teo ja punaH rAga-dveSa-mohAdi pariNAmanimitta evA pudgala karmano baMdha hetu che. 282 'amRta jyoti' mahAbhASya "je chUTavA mATe jIve che te baMdhanamAM Avato nathI, A vAkya niHzaMka anubhavanuM che." "dInabaMdhunI dRSTi evI che ke chUTavAnA kAmIne bAMdhavo nahIM, ne baMdhAvAnA kAmIne choDavo nahIM." zrImad rAjacaMdra, aM. 176 - je A kharekhara ! ajJAnInA uparamAM je kahyuM te parathI sthita siddhAMtanuM atra nigamana karyuM che 'pudgala karma nimitto' pudgalakarmanimittAH pudgala karma nimitto che. evA rAga-dveSa-mohAdi pariNAmo che, teo ja punaH 'rAga-dveSa-mohAdi pariNAma nimitta'- - 'rAgadveSamohAvipariNAmanimittasya' eTale ke rAga-dveSa-mohAdi pariNAmanuM ja nimitta che evA pudgala karmano baMdhahetu che. arthAt ajJAnIne pudgalakarmanA nimitto rAga-dveSa-mohAdi pariNAmo hoya che, te ja rAga-dveSa-mohAdi pariNAmo pAchA rAga-dveSa-mohAdi jenuM nimitta che evA pudgalakarmanuM baMdha kAraNa thAya che. Ama - AtmabhAvanA tataH sthita metat - tethI A sthita che - meca dveSe 6 bAvaLarmasu caiva ce mAvA - rAgamAM ane dveSamAM ane kaSAya - karmomAM je bhAvo che, taistu riLamamAno - teothI to pariNamamAna - pariNamato vevitA - cetayitA, cetana AtmA rAvInuM vadhnAti - rAgAdi bAMdhe che. / / 282 / / ti gAthA gAbhamAvanA // 28 // yajJe - je A vijJa - kharekhara ! gajJAnina - ajJAnInA pus taEnimittA rAaSamoAtipariNAmA: - pudgala karma jenuM nimitta che evA rAga - dveSa - moha Adi pariNAmo, tattva - teo ja vaH - punaH, pharIne rAgadveSamohAdipariNAmanimittasya - rAga - dveSa - mohAdi pariNAma jenuM nimitta che evA putarmano saMdhahetuti - pudgalakarmano baMdhahetu che. kRti 'AtmAti' gAbhamAvanA 2820 480
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 282 pudgalakarma nimitte rAgAdi ne rAgAdi nimitte punaH pudgala karmabaMdha ema viSa cakra (Vicious circle) cAlyA kare che, bIjA zabdomAM kahIe to dravyakarmathI bhAvakarma ne bhAvakarmathI dravyakarma ema duSTa karmanuM cakaraDuM araghaTTa ghaTTIyaMtranyAye cAlyA kare che. samyagdaSTi zAnI vItarAga -- 481
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA rAgAdino akAraka kevI rIte ? to ke samayasAra : AtmakhyAti = apaDikkamaNaM duvihaM apaccakhANaM taheva viSNeyaM / eeNuvaeseNa ya akArao vaNNio ceyA // 283 // apaDikkamaNaM duvihaM davve bhAve tahA apaccakkhANaM / eeNuvaeseNa ya akArao vaNNio ceyA // 284 // jAvaM apaDikkamaNaM apaccakkhANaM ca davyabhAvANaM / kuvvai AdA tAvaM kattA so hoi NAyavvo // 285 // * apratikramaNa dvividha jANavuM re, temaja apratyAkhyAna; A upadezathI cetiyatA khare ! re, varNavyo akAraka jANa !... ajJAnI bAMdhe. 283 apratikramaNa dvividha dravya-bhAvamAM re, temaja apratyAkhyAna; A upadezathI cetiyatA khare ! re, varNavyo akAraka jANa !... ajJAnI bAMdhe che. 284 apratikramaNa jyAM lagI dravya-bhAvanuM re, temaja apratyAkhyAna; AtmA kare che tyAM lagI jANavo re, kartA te jANa !... ajJAnI bAMdhe che. 285 artha - apratikramaNa be prakAranuM che, apratyAkhyAna temaja (be prakAranuM) jANavuM - A upadezathI cetayitA (cetana AtmA) akAraka varNavavAmAM Avyo che. 283 - apratikramaNa be prakAranuM dravya paratve, bhAva paratve, tema apratyAkhyAna che, A upadezathI cetayitA (cetana AtmA) akAraka varNavavAmAM Avyo che. 284 jyAM lagI dravya-bhAvanuM apratikramaNa ane apratyAkhyAna AtmA kare che, tyAM lagI te kartA jJAtavya hoya che (jANavo). 285 AtmabhAvanA kathamAtmA rAgAdInAmakArakaH - AtmA rAgAdino akAraka kema ? ane gatimAM dvividhamapratyAhyAnuM tathaiva vijJayaM - apratikramaNa dvividha - be prakAranuM (ane) apratyAkhyAna temaja - be prakAranuM jANavuM - tenopavezena ca - A upadezathI cetayitA gAra: iitaH - cetiyatA - cetana AtmA akAraka - akartA varNavavAmAM Avelo che. // 28 // ane apratimAM dvividha dravye bhAve - ane dravya paratve - bhAva paratve ema apratikramaNa dvividha - be prakAranuM, tathA apratyAvyAnuM - apratyAkhyAna tathA prakAranuM - dvividha tenozena T - A upadezathI cetayatA gAro varjitaH - caitayitA - cetana AtmA akAraka - akartA varNavavAmAM Avelo che. / / 284 AbhA yAvat dravyamAvo: pratimAM UprAdhyAnaM 7 roti - AtmA jayAM lagI dravya - bhAvanuM - e benuM apratikramaNa ane apratyAkhyAna kare che, tavat - tyAM lagI sartA jJAtavya: mati - te kartA jJAtavya - jANavo yogya hoya che. ||285 || iti gAthA AtmabhAvanA ||283-28 // gAbhA - AtmA gAmanA - AtmAthI - potAthI - svayaM rAvInAmAra va - rAgAdino akAraka ja - akartA ja che, zAne lIdhe ? apratima prAdhyAnayovidhyopadezAttvayAnupavoH - apratikramaNa - apratyAkhyAna jaividhyanA - be prakArapaNAnA upadezanI anyathA anupapattine lIdhe - bIjA prakAre aghaTamAnatAne lIdhe. ya: latu - je kharekhara ! nizcaye karIne apratimaLApravAlvAno dravyabhAvamevena - apratikramaNa - apratyAkhyAna e beno dravya - bhAva bhedathI dvividhopadezaH dvividha - be prakArano upadeza che, sa - te dravyamAvayonimittanaimittikmAve prathaya - dravya - bhAvano nimitta - naimittika - bhAva prathita karato - prakAzato - jAhera karato, gamAbhano jJAti - AtmAnuM akartRtva * akartApaNuM zApana kare che - jaNAve che. tata tat sthita - tethI A sthita che ke - patravyaM nimitte - paradravya nimitta che, naimittiA gAbhano rAvimAvA:- naimittika - nimitta thakI upajatA - nimittajanya rAgAdibhAvo che. yadyevaM neSyeta jo ema na IcchavAmAM - mAnavAmAM Ave, tA to dravyApratikramaNApratyAkhyAnayoH kartRtva 482
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 283-285 AtmakhyAti TIkA kathamAtmA rAgAdInAmakArakaH ? iti cet - apratikramaNaM dvividhamapratyAkhyAnaM tathaiva vijJeyaM / etenopadezena tvAkArako varNitazcetayitA // 283 // apratikramaNaM dvividhaM dravye bhAve tathA'pratyAkhyAnaM / etenopadezena cAkArako varNitazcetayitA // 284 // yAvadapratikramaNamapratyAkhyAnaM ca dravyabhAvayoH / karotyAtmA tAvatkartA sa bhavati jJAtavyaH // 285 // AtmAtmanA rAgAdInAmakAraka eva, apratikramaNapratyAkhyAnayaudaividhyopadezAnyathAnupapatteH / yaH khalu apratikramaNApratyAkhyAnayordravyabhAvabhedena dvividhopadezaH tata etat sthitaM, paradravyaM nimittaM, naimittikA Atmano rAgAdibhAvAH / yadyevaM neSyeta tadA dravyApratikramaNApratyAkhyAnayoH kartRtvanimittatvopadezo'narthaka eva syAt / tadanarthakatve tvekasyaivAtmano rAgAdibhAvanimittatvApattau nityakartRtvAnuSaMgAnmokSAbhAvaH prasajecca / tataH paradravyamevAtmano rAgAdibhAvanimittamastu / tathA sati tu rAgAdInAmakAraka evAtmA / tathApi - yAvannimittabhUtaM dravyaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca yadaiva nimittabhUtaM dravyaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca tAvannaimittikabhUtaM bhAvaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca tadaiva naimittikabhUtaM bhAvaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca yAvattu bhAvaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe yadA tu bhAvaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca tAvattat karteva syAt / tadA sAkSAdakartava syAt // 283 / / 284 / / 285 / / nimittatvopadezo'narthaka eva syAt - dravya apratima - apratyAdhyAnana artRtva nimittatvanI - pilAnA nimittAno paheza anartha - artha vagaranI 4 - nAmI 04 - niSprayo04na 4oya, tadanarthakatvetu - anetanA anasenwi to ekasyaivAtmano rAgAdibhAvanimittatvApattau . 4 mAmAne yAlA mittapanI Apatti - prasaMga I sate, nityakartRtvAnuSaMgAt - nitya tvanA - sahA pina anuSaMgane - prasaMgane dI mokSAbhAvaH prasajecca - mokSa amAvanI prasaMga Ave - tataH - tathA paradravyameva - 52dravya 4 Atmano rAgAdi bhAvanimittamastu - sAmAnA rAhilAvana mitta maho! tathA sati tu - anebhasate. to rAgAdInAmakAraka evAtmA - bhAtmA sahinI 244- 4 che. tathApi - tathApi - to 59 yAvat - nyai aol nimittabhUtaM dravyaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca - nimitta mUtane dravyane nathI pratikSAmatI bhane nathI pratyAdhyAna urato, tAvat - tyo bI naimittikabhUtaM bhAvaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe ca - namittibhUta bhAvane nathI pratikSAmatI bhane nathI pratyAdhyAna to, yAvattu - ane yA bhAvaM na pratikrAmati na pratyAcaSTe - bhAvane nathI pratikSAmato - nathI pratyAbhyAna rato, tAvat - tyA yA tatkataiva syAt - teno - mAvanI 4 hoya. yadaiva - jyAre 4 dravyaM nimittabhUtaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca - nimittabhUta dravyane pratikAme cha bhane pratyAdhyAna 13cha, tadaiva - tyAre 4 naimittikabhUtaM bhAvaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca - naimittibhUta mApane pratikAme cha bhane pratyAdhyAna 13 cha, yadA tu - ane syAre bhAvaM pratikrAmati pratyAcaSTe ca - mAvane pratiche ane pratyAdhyAna 13 cha, tadA - tyAre sAkSAt akartava syAt - sAkSAt - pratyakSa - pragaTa bhattA 4 khoya. || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 283 / / 284||285|| 483
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA AtmAthI rAgAdino akAraka ja che - apratikramaNa - apratyAkhyAna e benA jaividhyanA upadezathI anyathA anupapattine lIdhe. je kharekhara ! apratikramaNa - apratyAkhyAna e beno dravya - bhAvabhedathI dvividha upadeza che, te dravya bhAvano nimitta - naimittika bhAva prathita karato AtmAnuM akartRtva zApana kare che. samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha tethI A sthita che - paradravya nimitta che, naimittika AtmAnA rAgAdi bhAvo che. jo ema na mAnavAmAM Ave to dravya apratikramaNa - apratyAkhyAnanA kartRtva - nimittatvano upadeza anarthaka ja thAya ane tenA anarthakapaNAmAM to eka ja AtmAne rAgAdi bhAvanA nimittapaNAnI Apatti sate nitya kartRtvanA anuSaMgathI mokSa abhAvano prasaMga Ave, tethI paradravya ja AtmAnA rAgAdi bhAvanuM nimitta bhale ho ! ane tema sate to AtmA rAgAdino akAraka ja che. tathApi - jyAM lagI nimittabhUta dravyane nathI pratikrAmato ane nathI pratyAkhyAna karato, tyAM lagI naimittikabhUta bhAvane nathI pratikrAmato ane nathI pratyAkhyAna karato ane jyAM lagI bhAvane nathI pratikrAmato nathI pratyAkhyAna karato, tyAM lagI teno kartA ja hoya : - - 'amRta jyoti' mahAbhASya ''jJAna prajJAe sarva vastu jANelI pratyAkhyAna prajJAe paccakhe te paMDita kahyA che. te yathArtha che. je jJAne karIne parabhAva pratyeno moha upazama athavA kSaya na thayo te zAna azAna kahevA yogya che, arthAt zAnanuM lakSaNa parabhAva pratye udAsIna thavuM te che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 918 AtmA rAgAdino akAraka - akartA kevI rIte ? te atre A gAthAomAM dravya - bhAva ema dvividha apratikramaNa apratyAkhyAnanA upadeza parathI siddha karyuM che ane paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva tattvAlokanA alaukika prakAzathI tenA bhAvano parama udyota karyo che. teno bhAvArtha A prakAre - = AtmA AtmAthI - jJAtmanA' potAthI svayaM rAgAdino akAraka ja che - akartA ja che, AtmA AbhanA rAvInAmAra v / zA mATe ? apratikramaNa - apratyAkhyAnanA daividhyanA - dvividhapaNAnA upadezanI anyathA anupapatti anyathA bIjI rIte aghaTamAnatA hoya mATe 'apratikramaNApratyAkhyAnayordvaividhyopadezAnyathAnupapatteH' / arthAt apratikramaNa ane apratyAkhyAnanA be prakAra che evo upadeza bIjI koI rIte ghaTe nahi, mATe, nizcaye karIne apratikramaNa - apratyAkhyAnano bhAvabhedathI je 'dvividha' - be prakArano upadeza che, te dravya bhAvanA nimitta bhAvane prathita karato' 'sa jAhera karato AtmAnuM akartRtva jaNAve che nimittanaimittimAvuM prathayantRtvamAbhAno jJApayati' / te uparathI A sthita che che, 'naimittika' - nimitta thakI upajatA - nimittajanya AtmAnA rAgAdibhAvo che, 'paradravya nimitte naimittiA mAtmano rAvimAvAH / ' jo ema na ISTa mAnavAmAM Ave to dravya apratikramaNa * apratyAkhyAnanA kartRtvanA nimittapaNAno upadeza anarthaka ja thAya ane tenuM anarthakapaNuM sate to eka dravya - naimittika dravyabhAvayoH ke paradravya nimitta jyAre ja nimittabhUta dravyane pratikrAme che ane pratyAkhyAna kare che, tyAre ja naimittikabhUta bhAvane pratikrAme che ane pratyAkhyAna kare che ane jyAre bhAvane pratikrAme che ane pratyAkhyAna kare che, tyAre sAkSAt akartA ja hoya. II2835284285 - 484 - - =
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 283-285 ja AtmAne rAgAdi bhAvanA nimittapaNAnI Apatti hotAM nitya kartRtvanA anuSaMgane lIdhe mokSanA abhAvano prasaMga Ave. arthAt paradravya jo nimitta na hoya ne AtmAnA rAgAdi bhAvo 'naimittika' nimitta thakI upajatA nimittajanya na hoya to dravya apratikramaNa apratyAkhyAnanA kartRtva nimittapaNAno upadeza 'anarthaka ja' - artha vagarano nakAmo ja - niSprayojana ja thaI paDe; ane tenuM anarthakapaNuM hotAM to eka ja AtmAne rAgAdi bhAvanA nimittapaNAnI 'Apatti' thAya - Aphata rUpa prasaMga AvI paDe, AtmA ja ekalo rAgAdi bhAvanuM nimittapaNuM pAme, ne ema hotAM to AtmAne 'nitya kartRtvano' - sadA kartApaNAno 'anuSaMga' AnuSaMgika bhAva (Corollary) prApta thAya ane tethI karIne tenA mokSanA abhAvano prasaMga Ave, arthAt te sadAya kartApaNuM karyA kare eTale kadI paNa tene mokSano prasaMga hoya nahi. A sarva aniSTa che. tethI karIne paradravya ja AtmAnA rAgAdi bhAvanuM nimitta bhale ho ! 'paradravyameva jJAtmano rAjavimAvanimittamastu / ' ane tema sate to rAgAdino akAraka ja - akartA ja AtmA che. - - - tathApi jyAM lagI AtmA nimittabhUta dravyane nathI pratikrAmato ane nathI pratyAkhyAna karato, tyAM lagI te naimittikabhUta - nimitta thakI upajatA nimitta-janya bhAvane nathI pratikrAmato ane nathI pratyAkhyAna karato ane jyAM lagI bhAvane nathI pratikrAmato ane nathI pratyAkhyAna karato tyAM lagI teno - te bhAvano kartA ja hoya - yAvattuM bhAvaM na pratimati na pratyASade tAva taiva svAt / jyAre ja nimittabhUta dravyane pratikrAme che ane pratyAkhyAna kare che tyAre ja naimittikabhUta bhAvane pratikAme che ane pratyAkhyAna kare che - vaiva nimittamUrta dravya pratiSThAmati tayaiva nimittimUrta bhAva pratimati pratyAvae 6 / ' ane jyAre bhAvane pratikrAme che ane pratyAkhyAna kare che tyAre 'sAkSAt' - pratyakSa - pragaTa akartA ja hoya - sAkSAvadva svAt / samyagdaSTi zAnI vItarAga 485
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ane dravya - bhAvanA nimitta - naimittika bhAvanuM udAharaNa A che - AdhAkammAIyA puggaladavvassa je ime dosA / kaha te kubbai NANI paradavvaguNA u je NicaM // 286 // AdhAkammaM uddesiyaM ca puggalamayaM imaM dabaM / kaha taM mama hoi kayaM jaM NicamaceyaNaM uttaM // 287 // AdhAkarmAdika je doSa A re, pudgala dravya taNA ja; kyama te jJAnI kare che? je khare ! re, paradravya guNa sadAya... ajJAnI. 286 AdhAkarma udezita hoya che re, pudgalamaya dravya eha; kyama te hArUM kareluM hoya? kahyuM re, nitya acetana jeha... ajJAnI. 287 artha - AdhAkarmAdika je A pudgala dravyanA doSo che, teone jJAnI kevI rIte kare che? ke je nitya paridravya guNo ja che. 286 AdhAkarma ane udezita - A pudgalamaya dravya che, te mahArUM kareluM kema hoya che? ke je nitya acetana kahyuM che. 287 AtmakhyAti TIkA dravyabhAvayo nimittanaimittikabhAvodAharaNaM caitat - baghavAyA punikathI toSAH | kathaM tAna karoti jJAnI paradravyaguNAstu ye nityaM // 286 // athaHkarmoddezikaM ca pudgalamayamidaM dravyaM / kathaM tanmama bhavati kRtaM yanityamacetanamuktaM // 287 // AtmabhAvanA - dravyamAvo nimitta-nirimAvolAdanuM rata - ane dravya-bhAvanA nimitta-naimittika bhAvanuM udAharaNa A - : vaghADa - adha:karma Adi 5 me - je A pulta vyasya yoSA: - pudgala dravyanA doSo che, tAna - teone jJAna - zAnI the vakaroti - kema kare che? je tu nitya dravyaT: : (o) ke jeo nizcaya karIne nitya - sadAya paradravya guNo che. ll28dA adhaHziva 7 - adhaH karma ane udezika 8 punama dravya - evuM A pudagalamaya dravya, tata - te che mama kRtaM pati - hArUM kareluM kema hoya che? vat nityamavetanamuvataM - ke je nitya - sadA acetana kahyuM che. l287LI ti gAthA gAtmabhAvanA. ll286287ii JthA - jema :niSpanna zaniSpanna - adhaHkarma niSpanna ane udezaniSpanna putidravya nimittabhUtam pratyAvakSAno - pudgala dravya nimittabhUta evuM nahIM pratyAkhyAna karato, naittivamUtaM vaMdhasAdhaOM pAvaM na pratyAvaze - naimittikabhUta evA baMdha sAdhaka bhAvane pratyAkhyAna nathI karato, tathA - tema samastama padravyamapracArakSAba: - samasta paNa paradravyane pratyAkhyAna na karato tatriSita pAvuM na pratyAvaze - tiimattaka - tenA nimitta thakI upajatA bhAvane pratyAkhyAna nathI karato. yathA . ane jema adhaHkarIna pultadravyoSAt - adhaHkarma Adi pudgaladravya doSone ja nAma harIyAbhA - kharekhara ! nizcaye karIne AtmA nathI karato - zAne lIdhe ? paradravyapariNAmatve sati - paradravya pariNAmapaNe sate mAjAvAmA - AtmakAryapaNAnA abhAvane lIdhe. tato - tethI 3: vaziOM ja puratadravya - adhaHkarma ane udezika mama vAI - mahAruM kArya nathI, zAne lIdhe? nityamavetanave sati - nitya acetanatva - acetanapaNuM sate - hotAM mAryavAkhAvAnuM . mahArA kAryapaNAnA abhAvane lIdhe, ti tattvajJAnapUrva - ema tattvajJAna pUrvaka uttadravya --pudgala dravya nimittapUrva - nimittabhUta evuM pratyAvakSAno - pratyAkhyAna karato naimittikapUi - 486
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 286-287 yathAdhaHkarma niSpannamuddezaniSpannaM ca tathA pudgaladravyaM nimittabhUtamapratyAcakSANo samastamapi paradravyamapratyAcakSANanaimittikabhUtaM baMdhasAdhakaM bhAvaM na pratyAcaSTe: stannimittakaM bhAvaM na pratyAcaSTe / yathA cAdhaHkarmAdIn pudgaladravyadoSAn tato'dhaHkarmoddezikaM ca pudgaladravyaM na nAma karotyAtmA na mama kArya paradravyapariNAmatve sati nityamacetanatve sati AtmakAryatvAbhAvAt, matkAryatvAbhAvAt, _____ iti tattvajJAnapUrvakaM pudgaladravyaM nimittabhUtaM pratyAcakSANo tathA samastamapi paradravyaM pratyAcakSANanaimittikabhUtaM baMdhasAdhakaM bhAvaM pratyAcaSTe stannimittaM bhAvaM pratyAcaSTe / parva dravyamAvati nimittamaittira bhAva: ra8ddAranA AtmakhyAti TIkArya jema adhaHkarma niSpanna ane uddezaniSpanna tema samasta paNa pudgala dravyane nimittabhUta evAne pratyAkhyAna karato paradravyane pratyAkhyAna na karato naimittikabhUta evA baMdha sAdhaka bhAvane tagnimittaka bhAvane pratyAkhyAna nathI karato : pratyAkhyAna nathI karato - ane jema adhaHkarmAdi pudgala dravya doSone tethI adhakarma ane udezika pudgala dravya AtmA kharekhara ! nizcaya karIne nathI karato - mhAruM kArya nathI - paradravya pariNAmapaNe sate nitya acetanapaNuM sate AtmakAryapaNAno abhAva che mATe : matkAryatvano (hArA kAryapaNAno) abhAva che mATe. ema tattvajJAna pUrvaka pudgala dravyane - nimittabhUta evAne tema samasta paNa paradravyane pratyAkhyAna karato pratyAkhyAna karato naimittikabhUta evA tanimitta bhAvane baMdhasAdhaka bhAvane pratyAkhyAna kare che? pratyAkhyAna kare che. - ema dravyabhAvano nimitta-naimittika bhAva che. 286, 287 naimittikabhUta - nimitta thakI upajatA nimittajanya evA vaMdhAdharuM pAvaM pratyAre - baMdha sAdhaka bhAvane pratyAkhyAna kare che, tathA * tema samatamAM padravya pratyAkSA: - samasta paNa paradravyane pratyAkhyAna karato tagnimitte bhAve pratyAvaze - tagimitta - te jenuM nimitta che evA eTale ke naimittika bhAvane pratyAkhyAna kare che. pUrva - ema ukta prakAre dravyabhAvathoti nimittanaimittika kAva: - dravya ane bhAvano nimitta - naimittika bhAva che, arthAtu dravya nimitta che ane tenA nimitte upajato bhAva te naimittika che. || ta "Atmahamasi' gAbhAvanA ||28ddA287nA 487.
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "amRta jyoti' mahAbhASya zubha dravya e zubha bhAvanuM nimitta maharSio kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 721 "AtmAne oLakhavo hoya to AtmAnA paricayI thavuM, para vastunA tyAgI thavuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 85 ane dravya-bhAvano nimitta - naimittika bhAva kevI rIte hoya che ? te darzAvavA mATe atre zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe AdhAkarmanuM prasiddha udAharaNa - ceSTAMta ApyuM che ane "AtmakhyAti sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI teno biMba-pratibiMba sAMgopAMga darzAvI tenuM parama rahasya praspaSTa karatA parama zabdabrahmathI te prastuta udAharaNanA bhAvano prakaSTapaNe bahalAvyo che. te A prakAre - jema "adha:karma niSpanna" - AdhAkarmathI nIpajela ane "udeza niSpanna' - udezathI nIpajela pudagala dravya nimittabhUta che, tene pratyAkhyAna na karato, "naimittika bhUta" - nimitta thakI upajatA - nimitta ja nitya evA baMdhasAdhaka bhAvane pratyAkhyAna nathI karato, tema samasta paNa paradravyane pratyAkhyAna na karato, 'tagnimittaka' - te nimitta che jenuM evA bhAvano pratyAkhyAna nathI karato - "tathA padravyaHpratyavakSArtAnnimittaE bhAva na pratyAre ane jema adhaHkarmAdi pudgala dravyanA doSone kharekhara ! phuTapaNe AtmA nathI karato - paradravya pariNAmapaNe sate AtmakAryapaNAno abhAva che mATe, tethI karIne mahArA kAryapaNAno abhAva che mATe - "nityamavetanave sati mAtmAvAtuM !" ema tattvajJAnapUrvaka nimittabhUta evA pudgaladravyane pratyAkhyAna karato "naimittika bhUta" - nimitta thakI upajatA nimitta janya - baMdha sAdhaka bhAvane pratyAkhyAna kare che, tema samasta paNa paradravyane pratyAkhyAna karato "tannimitta' - te nimitta che jenuM evA bhAvane pratyAkhyAna kare che - tathA samastamAM pUradravya pratyAvakSA-stamitte bhAvaM pratyAre ema dravya-bhAvano nimitta -naimittika bhAva che, purva dravyamAvati nimittanaimittikamAva:', arthAt dravya nimitta che ane bhAva te nimitta thakI - te nimitta hoIne - upajato naimittika bhAva che. rUti sthita | Ama dravya-bhAvano nimitta-naimittika bhAva che eTalA mATe ja paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe pravacanasAra'nA cAritrAdhikAre paradravya pratibaMdhonA pratiSedha prakaraNamAM 21mI gAthAmAM* sAmA mANasane nittara avAka karI de evo sIdho prazna (Poser) karatAM praspaSTa prakAryuM che ke - "temAM upadhimAM - paradravya parigrahamAM) tenI mUccha vA AraMbha vA asaMyama kema nathI ? tathA prakAre paradravyamAM rata AtmAne kema prasAdhe che ?' svacchaMdavihArI zuSkajJAnIone sIdhI lapaDAka lagAvatI A mahAna gAthAnI apUrva vyAkhyA" karatAM paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe prakRta bhAvane ora bahalAvyo che ke - "upadhi sabhAve" (padravya parigrahanA hovApaNAmAM) kharekhara ! mamatva pariNAma lakSaNa mUchanA, tad viSayakarmaprakrama pariNAma lakSaNa AraMbhanA, vA zuddhAtmarUpa - hiMsana pariNAma lakSaNa asaMyamanA avazyabhAvipaNAne lIdhe ane tethI karIne upadhi sahitanA paradravyaratapaNAe karIne zuddhAtma dravya prasAdhakapaNAnA abhAvane lIdhe, upadhinuM (paradravya parigrahanI) aikArika aMtaraMga chedapaNuM avadhArAya ja che. A atre tAtparya che ke upadhinuM evavidhapaNuM avadhArIne te (upadhi) sarvathA saMnyAsa-tyAga karavA yogya che." arthAt bAhya paradravya-parigrahanuM hovuM emAM avazyameva mamatva pariNAmarUpa mUrchA che, te parigrahane lagatI kaDAkUTanA pariNAmarUpa AraMbha che, zuddhAtma ___ "kiya tammi Natyi mucchA AraMbho vA asaMjamo tassa / tapa paravani to dhamapAnuM vApare " - zrI pravacanasAra', 3-21 "upadhisadbhAve hi mamatvapariNAmalakSaNAyA mUrchayAstadviSayakarmaprakramapariNAmalakSaNasyArambhasya zuddhAtmarUpa hiMsanapariNAmalakSaNasyAsaMyamasya vAvazyaMbhAvitvAttatopadhidvitIyasya paradravyaratatvena zuddhAtmadravyaprasAdhakatvAbhAvAcca aikAntikAntaraGgacchedatvamupadheravadhAryata eva / idamatra tAtparyamevaMvidhatvamupadheravadhArya sa sarvathA saMnyastavyaH // " - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacanasAra' TIka, 3-21 488
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMgha prarUpaka saptama aMka samayasAra gAthA 28287 svarUpanA hisana pariNAmarUpa asaMyama che ane Ama bAhya parigrahavaMtane paradravyaratapaNAnA hovApaNAe karIne zuddhAtma dravyanuM sAdhakapaNuM hotuM nathI, mATe paradravya parigraharUpa upadhi ekAnta zramaNapaNAnA aMtaraMga bhaMga rUpa ja che ema nizcaya karI sarva upadhi sarvathA parityAga karavA yogya ja che, eTale ke bhAva pratyAkhyAna karavA IcchanArAe tenA nimittarUpa sarva paradravya parityAga lakSaNa dravya pratyAkhyAna avazyameva karavA yogya che ja, ema A banne ArSadraSTA mahAnuM "AcAryoe atre DiDima nAdathI udyoSa karyo che ane nimitta kAMI karatuM nathI' evI mAtra zuSkazAnanI vAto karanArA zithilavihArI zukazAnIonI bhrAMti bhAMgI nAMkhI sIdhI cetavaNI ApI che ke sarva paradravyanuM nimitta choDavA mATe sarva paradravyanuM pratyAkhyAna parama Avazyaka che ane ema dravya pratyAkhyAna karavAmAM Avaze to ja bhAva pratyAkhyAna zakya banaze, nahi to nahIM ja. samyagadaSTi jJAnI vItarASTa 489
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktanA sArasamuccaya rUpa - upasaMhAra rUpa samayasAra - kaLaza (16) lalakAre che - zArdUlavikrIDita ityAlocya vivecya tatkila paradravyaM samagraM balA - ttanmUlAM bahubhAvasaMtatimimAmuddhartukAmaH samaM / AtmAnaM samupaiti nirbharavahatpUrNaikasaMvidyutaM, yenonmUlitabaMdha eSa bhagavAnAtmAtmani sphUrjati // 178 // e AlocI samagra para te te dravya vivecato bhale, tanyUlA bahubhAvasaMtati samaM ubhUlavA Icchato; AkSe che nija Atma nirbhara hatuM pUka saMvidyuto, jethI ukhUlI baMdha Atma bhagavAn A AtmAmAM skUrjato. 178 amRta pada - 178 duHkha dohaga dUre TaLyA re' - e rAga baMdha umUlI bhagavAna A re, AtmA AtmAmAM phUjIta, pUrNa eka jJAna anubhava taNuM re, amRta pAna karata... baMdha umUlI bhagavAna A re. 1 AlocI ema dravya-bhAvano re, nimitta-naimittika bhAva, vivecI te paradravya kharo re, baLathI samagra ja sAva... baMdha umUlI. 2 te paradravya mUlaka bahu re, bhAva saMtati anaMta, ekI sAthe jaDamULathI re, ubhUlavA Icchata... baMdha ukhUlI. 3 jAya che A AtmA prati re, pUrNa eka saMcit vAna, nirbhara vahatI saMvidanuM re, karato anubhava pAna... baMdha ukhUlI. 4 jethI ubhUlI baMdhane re, AtmAmAM Atma bhagavAna, amRta jyoti skUrjato re, cid gagane jyama bhANa... baMdha ukhUlI. 5 artha - evA prakAre AlocI, te phuTapaNe paradravyane samagrane bahu vivecIne, tanmela A bahubhAva saMtatine ekI sAthe balathI udbharavAne Icchato, nirbhara vahatI pUrNa eka saMciThThI (pAThAMH saMviThThI) yuta AtmA pratye jAya che - ke jethI baMdhane unmalita karyo che jeNe evo A bhagavAna AtmA AtmAmAM chUrje che (jhaLahaLe che.) 178 amRta jyoti" mahAbhASya pratyeke pratyeka padArthano viveka karI A jIvane tenAthI vyAvRtta karavo ema nigraMtha kahe che." zrImad rAjacaMdra, aM. 590, hAthanoMdha-para uparamAM je kahyuM tenA sArasamuccaya rU5 ane A baMdha adhikAranA upasaMhArarUpa A apUrva kAvya kaLaza paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe parama bhAvAvezathI lalakAryo che - rUAnoe vivee tatti padravyuM sama vattAt - evA prakAre "AlocIne' - vicArIne te kharekhara ! te paradravyane samagrane 490
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka saptama aMkaH samayasAra gAthA 286-287 baLathI "vivecIne' - AtmAthI vivikta - alaga - pRthaka karIne, "tamUla' - te parabhAva jenuM mUla che evI A bahubhAva - saMtatine ekI sAthe uddharavAnI - ukheDI nAMkhavAnI kAmanA vALo - tanUnAM vadhumAva saMtatifmAmuddhartA: samuM - AtmA nirbhara vahatI pUrNa eka saMcit yuta AtmA pratye jAya che - mAtmAnuM samuti nirmaravat pUrva vidyu , jethI karIne jeNe baMdhane unmalita karyo che - jaDamULathI ukheDI nAMkhyo che evo A bhagavAna AtmA AtmAmAM svarje che - hure che - ugra sahajAtma svarUpa teje jhalahaLe che - enobhUtitavaMgha gSa mAvAnAtmAni TUrnati | AkRti padravya samagra bahubhAvo uddhAravA AtmA saMtati) Icchato pratye 'pUrNa eka \ umUlita saMvidyuta baMdha AtmA bhagavAna AtmA AtmAmAM svarjati bhagavAna AtmA
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A baMdha adhikArano sarvopasaMhAra karato ane parama priyatama jJAnajyoti parama mahimAtizaya utkIrtato samayasAra kaLaza (17) amRtacaMdrajI samayasAra tattvamaMdira para caDhAve che - maMdAkrAMtA rAgAdInAmudayamadayaM dArayatkAraNAnAM, kArya baMdhaM vividhamadhunA saya eva praNuya / jJAnajyotiH kSapitatimiraM sAdhu satraddhameta - tadvadyatpresaramaparaH ko'pi nAsyAvRNoti // 179 // rAgAdino udaya adaye kAraNono vidArI, kArya baMdha vividha adhunA zIgha dhakke ja mArI; jJAnajyoti timira khapavI evI A sAdhu sajja, jethI eno prasara aparo Avare koI nA ja. 179 amRta pada - 179 dhana dhana zAsana zrI jinavara taNuM' - e rAga jJAnajyoti amRta A jhaLahaLe, sAdhu A evI saddha, prasara eno jema anya na Avare, ko paNa - nitya abaddha... jJAnajyoti amRta. 1 kAraNo pragaTa rAgAdika A, baMdhataNA ja nidAna, teno udaya je adaya vidAratI, tama vidAre kyuM bhANa... zAna jyoti amRta. 2 kArya vividha baMdharUpa A, AtmAne baMdhana kAra, tene hamaNAM dhakkA mArI sagha re, AtmadharathI kADhI bahAra... jJAnajyoti amRta. 3 zAna jyoti amRta A ehalI, timira khapAvI tamAma, zuddha cidAkAza maLe jhaLahaLe, zAzvata amRta dhAma... jJAnajyoti amRta. 4 jJAnajyoti amRta A jhaLahaLe, sAdhu A evI satraddha, prasara eno jema anya na Avare, ko paNa - nitya abaddha... jJAnajyoti amRta. 5 jJAnajyoti amRta A jhaLahaLe, vijJAnaghana bhagavAna, karmaghanothI kadI avarAya nA, varSe amRta ghana jJAna... jJAnajyoti amRta. 6 artha - kAraNa evA rAgAdinA udayane adayapaNe dAratI (cIrI nAMkhatI), kArya evA baMdhane hamaNAM sagha ja dhakelI daIne, timira (ajJAnAMdhakAra) prita karyuM che (khapAvyuM che, jeNe evI A jJAnajyoti evI to sAdhu-samyapha sanna che (sajja thaIne beThI che), ke jema apara koIpaNa enA prasarane (phelAvane) Avarato nathI. 179 amRta jyoti mahAbhASya te puruSa namana karavA yogya che, kIrtana karavA yogya che, parama preme guNagrAma karavA yogya che, pharI pharI viziSTa Atma pariNAme bAvana karavA yogya che, ke je puruSane dravyathI, kSetrathI ke kALathI ane bhAvathI koI paNa prakAranuM pratibaddhapaNuM vatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. (32), 400 A baMdha adhikArano sarvopasaMhAra karato ane potAnI parama priyatama jJAnajyotino parama 492
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahimAtizaya utkIrtana karato A kAvyakaLaza paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe atre A "samayasAra' tattva maMdira para caDhAvyo che. rAhInAmuya mAM tArayARUInAM kAraNo" - baMdhanA kAraNo evA rAgAdinA udayane "adayapaNe" - nirbhayapaNe - ghAtakIpaNe "dAratI' - cIrI nAMkhatI, "kAya evA vividha - nAnA prakAranA baMdhane hamaNAM sadya ja - zIdhra ja dhakkA mArI - dhakelI daIne - "vAI vaMdhe vighanaghunA sarva va praVT. "timira' - ajJAnatamasa kSapita karyuM che - khapAvI dIdhuM che jeNe evI A jJAnajyoti evI to "sAdhu- samyaka "satraddha' che - sajja thaIne beThI che - "jJAna nyoti patatikara sAdhu satraddhatata', ke jema "apara' - bIjo koI paNa enA "prasarane' - phelAvAne Avarato nathI - tadvatyadvatprasaramaparaH ko'pi nAsyAvRNoti / AkRti kAraNo kArya baMdha vividha hamaNAM zIgha dhakelI daIne - nirAdhAraNa rAgAdino udaya adaya cIrI nAMkhI jJAnajyoti kSapita timira ema baMdha potAno bhAga bhajavIne niSkrAMta thayo - A adhyAtma raMgabhUmimAMthI nIkaLI gayo, hAlato thayo. | phuti vaMdho nijhAMtaH || // iti zrImad amRtacaMdrasUri viracitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtI vaMdha prapa sata noMDala: ILA // iti bhagavatI 'AtmakhyAti' upari svakRtau bhagavAnadAsena kRte 'amRta pada' sameta 'amRta jyoti' mahAbhASye baMdha prarUpaka saptamo adhikAraH // 7 // ( 497
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti // atha maukSadhiraH |||| samayasAra vyAkhyA AtmakhyAti'mAM mokSa prarUpaka aSTama aMka atha mokSa: pravizati - have mokSa praveze che - mokSa pamADI kRtakRtya jJAna vijaya pAme che evA bhAvano A maMgala samayasAra kaLaza (1) amRtacaMdrajI lalakAre che - zikhariNI dvidhAkRtya prajJAkakracadalanAdvaMdhapuruSau, nayansAkSAtmokSaM puruSamupalaM bhaikaniyataM / idAnImunmajJjat sahajaparamAnaMdasarasaM, paraM pUrNaM jJAnaM kRtasakalakRtyaM vijayate // 180 // karI dvidhA prajJA - karavata vaDe baMdha jIvane, zive letuM sAkSAt nara niyata AtmAnubhavane; have uSmajaMtuM sahaja paramAnaMda sarasuM, paraM pUrNa jJAnaM karI sakala nRtyo vijayatuM. 180 amRta pada - (180) vItarAga jaya pAma' e rAga (kalyANa rAga) jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A ! jayavaMtuM kRtakRtya ! - kRtakRtya prajJA-karavate baMdha-puruSane, dvidhA karI je jJAna, sAkSAt mokSe laI jatuM A, puruSa anubhava dhAma... jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A. 2 sarasa sahaja paramAnaMde je, hamaNAM unmajyaMta, kRtya sakala karI lIdhuM evuM, parama pUrNa jayaMta... jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A. 3 kRtakRtya evuM parama pUrNa A, sUtradhAra A jJAna, 'AtmakhyAti' sUtrakAre gAyuM, amRtacaMdra bhagavAna... jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A. 4 baMdha-puruSane bhinna karatuM, sUtradhAra zuM jJAna, sAkSAt mokSa sahajAtma svarUpI, anubhava amRta pAna... jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A. 5 artha . - prajJA karavata vaDe dalana thakI baMdha ane puruSane dvidhA karI (be bhAgamAM veMcI), be phADa karatuM, upalaMbhaikaniyata (AtmAnubhavaika niSTha) puruSane sAkSAt mokSa pratye laI jatuM, evuM A hamaNAM unmajatuM sahaja paramAnaMdathI sarasa paraM pUrNa jJAna sakala nRtya karyuM che jeNe evuM kRtakRtya thayeluM vijaya pAme che. 180 amRta zAne, karI lIdhuM sahu kRtya... jayavaMtuM kRtakRtya jJAna A. 1 494
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 180 amRta jyoti" mahAbhASya "AtmApaNe kevaLa ujAgara. avasthA varte, arthAtu AtmA potAnAM svarUpa viSe kevaLa jAgRta hoya tyAre tene kevaLa jJAna varte che ema kahevuM yogya che, evo zrI tIrthaMkarano Azaya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (273), 431 have A tattvajJAnanA meruzikhara rUpe parama adhyAtma nATaka samayasAranA navamA aMkarUpa "mokSa' zikhara para A zikhariNI vRtta nibaddha maMgala kaLaza caDhAvatAM tAtvikazekhara parama adhyAtma nA parama paramArtha kavi amRtacaMdrajI kRtakRtya evI pUrNa parama jJAnajyotino muktakaMThe vijaya udghoSe che - dvighARtya prajJAzcavelanAt vaMdapuruSI - prajJA - karavata vaDe dalanathI - zeravAthI baMdha ane puruSane - AtmAne "dvidhA karI - be bhAgamAM vibhakta karI, spaSTa bheda karI, "upalabaeNka niyata' - eka AtmAnubhavaniSTha puruSane "sAkSAta' - pratyakSa mokSe laI jatuM - dorI jatuM evuM hamaNA unmatuM - unmagna thatuM, sahaja paramAnaMdathI sarasa - para pUrNa jJAna - sakala kRtya jeNe karI lIdhuM che evuM - vijaya pAme che. sUtAra che, te kASThanA cokkasAIthI be bhAga karavA hoya tyAre jhINI karavAno (krazca) upayoga kare che, ke jethI eka bhAgano sUkSma leza aMza paNa bIjAmAM praveza na pAme ane bArIkAIthI spaSTa bhedarUpa be cokhkhI phADa paDe. tema A samayasAra sUtranA sAra rUpa jJAnarUpa "sUtradhAra che, te baMdha-puruSanA cokkasAIthI niyatapaNe be bhAga karavA Icche che ane te arthe prajJA rUpa sUkSma-jhINI karavatano upayoga kare che, ke jethI baMdharUpa parabhAva-vibhAvano sUkSmamAM sUkSma leza aMza paNa mokSa rUpa svabhAvamAM praveza na pAme ane eka bAju baMdha ane bIjI bAju puruSa - AtmA ema kASThanI be phADa jevA be spaSTa vibhAga rUpe bheda paDe. Ama jJAna-sUtradhAra baMdha-puruSane dvidhA kare che - "dvidhA - be bhedarUpa bhAgamAM vibhakta kare che. Ama parabhAva-vibhAvano baMdha puruSathI - AtmAthI jUdo pADyo eTale kevala zuddha AtmasvabhAva ja avaziSTa rahe che - eTale AtmA eka "upalaMbhamAM" ja - AtmAnubhavamAM ja vasyA kare che ane parabhAva-vibhAvanA baMdhamAMthI mukta thaI AtmA zuddha eka AtmAnubhava-svabhAvamAM varse e ja "sAkSAta' - pratyakSa - pragaTa mUrtimAnuM mokSa che, eTale Ama baMdha - puruSane jUdA pADI, "upalaMkaika niyata" - eka zuddha AtmAnubhavaniSTha puruSane - AtmAne jJAna sAkSAt - pratyakSa mokSe laI jAya che, mokSa pamADe che - nayanuM sAkSAtmokSe puruSamupamaiRniyata | ane Avo sAkSAt mokSa jJAna pamADe che, eTale have - hamaNAM ja "phAnI - te mokSa thatAM veMta ja tatkaNe ja AtmAmAM nimagna thayelo - DUbIne paDelo "sahaja' - svabhAvabhUta paramAnaMda unmagna thAya che - pragaTa bahAra nIkaLelo - Avirbhata thayelo sAkSAta anubhavAya che. jema koI jalamAM nimagna - DUbelo hoya te dekhAya nahi, paNa unmagna thatAM - pANImAMthI upara tarI AvatAM spaSTa dekhAya, tema paramAnaMda e AtmAno sahaja svabhAvabhUta zaktirUpa bhAva che, te vibhAva-baMdhane laI AtmAmAM nimagna - DUbelo hoI dekhAto nahoto, te have baMdhathI AtmAno mokSa thatAM vyaktirUpe - pragaTa AvirbhAvarUpe unmagna thaI anubhavanethI pragaTa dekhAya che - sAkSAt anubhavAya che. AvA hamaNA unmajjatA sahaja paramAnaMdathI A jJAna "sarasa' che - 'AnImunannatu sadanaparamAnaMdasarasaM', rasa jema ekarUpa - ekarasa hoya tema paramAnaMda sAthe ekarUpa - ekarasa A jJAna evuM sarasa - rasamaya che, ke AnaMdathI sarasa vastu choDavAnuM jema koIne mana thAya nahi ne choDe nahi tema sahaja paramAnaMdathI sarasa jJAnane jJAna kadI choDatuM nathI, niraMtara svarasathI te svarasano ja rasAsvAda lIdhA kare che. athavA to A "kevala jJAna nidhAna" rUpa kevala jJAna je AtmAmAM ja nimagna hatuM - DUbeluM paDyuM hatuM te hamaNAM unmagna thAya che - upara Ave che ane te sahaja paramAnaMdathI sarasa eDa ane Ama sahaja paramAnaMdathI sarasa che, eTalA mATe ja A jJAnathI para koI nathI ne e sarva 45
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAta parathI para che - "' ane jyAM samaya mAtra paNa paramANu mAtra paNa UNapa-nyUnatA nathI evA pUrNa - zuddha cetana rasathI bharapUra hovAthI pUrNa - "pUf" che ane Ama mola pamADI AtmAne sahaja paramAnaMdamAM nimagna karavo e ja zAnanuM, ekamAtra sAdhya kartavya hatuM, eTale je karavA yogya hatuM te sakala - saMpUrNa kRtya karI lIdhuM hovAthI kRtakRtya thayeluM A jJAna vijaya pAme che ! vartamAnakALanI jema sadA - zAzvata vijayavaMtu varte che - pUruM pULa. jJAnuM kRtasatyaM vinayate | AkRti - sarasa sahaja jJAna paramAnaMda kRtakRtya 496
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 288-290 jaha NAma kovi puriso baMdhaNayajhi cirakAlapaDibaddho / tivvaM maMdasahAvaM kAlaM ca viyANae tassa // 288 // jai Navi kuNai chedaM Na muccae teNa baMdhaNavaso saM / kAleNa u bahueNavi Na so Naro pAvai vimokkhaM // 289 // iya kammabaMdhaNANaM paesaThiipayaDimevamaNubhAgaM / jANaMtovi Na mucai mucai so ceva jai suddho // 290 // - kAvyAnuvAda sajhAya dharama parama aranAthano' - e rAga (baMdhana chedana mokSa che, Atama zuddha svabhAva re - dhruva pada) jema koI puruSa baMdhane, baddha khare ! cirakALI re, tIvra maMda svabhAva tehano, jANe vaLI tasa kAla re... baMdhana chedana mokSa che. 1 jo na kare cheda to mUkAya nA, baMdhana vaza sato teha re, bahu kALe paNa puruSa te, mokSa na pAme eha re... baMdhana chedana mokSa che. 2 ema karmabaMdhanA pradeza ne, prakRti sthiti anubhAga re, jANaMto paNa mUkAya nA, mUkAya zuddha subhAga re... baMdhana chedana mokSa che. 3 artha - jema koI paNa puruSa baMdhanakamAM cirakAlathI pratibaddha che, te teno tIvra - maMda svabhAva ane kALa vijANe che - vizeSe karIne jANe che. 288 jo cheda na kare to baMdhana vaza sato te mUkAya nahi ane bahu kALe paNa te nara vimokSa pAme nahi. 289 ganabhAvanA - kathA nAma - jema kharekhara ! phuTapaNe zcitu puruSo - koI puruSa vaMdhanaLe virAna prativaddhaH - baMdhanakamAM cirakAlathI pratibaddha evo, tI tIvrabaMdutvamAa chAnaM ra vinAnAti - tenA - baMdhanakanA tIvra - maMda svabhAvane ane kALane vijANe che - vizeSe karIne jANe che. [288 Dhi nAM cheTuM karoti - jo te cheda nathI ja karato, tenA vaMdhanavaza: san na mukhyatve - to baMdhanavaza sato nathI mUkAto, kAntana tu vahunA - ane bahu kALe paNa sa naraH na vimokSa prAnoti - te nara - puruSa vimokSane nathI prApta thato. 28 ti - ema - evA prakAre pharmavaMdanAnAM prazasthitiprakRtinevamanamA nAnanno - karmabaMdhanonA pradeza-sthiti - prakRtine tema anubhAgane - anubhava rasane jANato chatAM na mucyate - nathI mUkAto, sa caiva mukyate - ane teja mUkAya che, yAra zuddhaH - jo zUddha thAya to). //ra10nI ti mAyA gAbhAvanA . ||288-260| gAmavaMghayo - uMdhArAM mokSa: - AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa - be bhAgamAM karavuM te mokSa. vaMdasvarUpajJAnamAtra taoturi . - baMdhanA svarUpanuM jJAnamAtra tahetu - mohetu che ema koI eka kahe che, tarasa - te asatu che, na zrarmavaddhasya vaMdasvarUpajJAnamAtra mokSataH - karmabaddhane - karmathI baMdhAyelane baMdha svarUpanuM jJAnamAtra mohetu nathI. zAne lIdhe? mahetutvAn - atupaNAne lIdhe. konI jema ? nirAviddhasya vaMdasvarUpajJAnamAtravat - nigaDAdithI - beDI vagerethI baddhane - baMdhAyelane baMdha svarUpanA jJAnamAtranI jema. A parathI zuM phalita thayuM ? tena - A parathI "vaMdhaprayaMvaranA jJAnamAtrasaMtura hatyAcaMte - karmabaMdha prapaMcanI racanAnA parijJAna mAtrathI saMtuSTa thayelAone utthApavAmAM Ave che. ll188281ra1nA ti "Atmati' mAtmabhAvanA 288-21nA 497
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema karmabaMdhanonA pradeza-sthiti-prakRtine tema anubhAgane (rasane) jANato paNa nathI mUkAto ane te ja je zuddha hoya to mUkAya che. 290 ___ AtmakhyAti TIkA yathA nAma kazcitpuruSo baMdhanake cirakAlapratibaddhaH / tIvramaMdasvabhAvaM kAlaM ca vijAnAti tasya // 28 // yadi nApi karoti chedaM na mucyate tena baMdhanavazaH san / kAlena tu bahukenApi na sa naraH prApnoti vimokSaM // 289 // iti karmabaMdhanAnAM pradezasthitiprakRtimevamanubhAgaM / jAnanapi na mucyate mucyate sa caiva yadi zuddhaH // 290 // AtmabaMdhayor3hidhAkaraNaM mokSaH, baMdhasvarUpajJAnamAtraM taddheturityeke tadasat, na karmabaddhasya baMdhasvarUpajJAnamAtraM mokSaheturahetutvAt, nigaDAdibaddhasya baMdhasvarUpajJAnamAtravat / etena karmabaMdhaprapaMcaracanAparijJAnamAtrasaMtuSTA utthApyate // 288 / / 289 / / 290 / / AtmakhyAti TIkA AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa (be bhAga karavuM) te mokSa. baMdha svarUpanuM jJAnamAtra teno hetu che ema koI eka kahe che te asatu che, karmabaddhanuM baMdhasvarUpa jJAnamAtra mokSahetu nathI, ahetupaNAne lIdhe - nigaDAdithI (beDI vagerethI) baddhanA baMdhasvarUpanA jJAnamAtranI jema. A parathI karmabaMdha prapaMca racanAnA parijJAna mAtrathI saMtuSTo utthApAya che. 288, 289, 290 amRta jyoti' bhASya mokSa kahyo nija zuddhatA, te pAme te paMtha; samajAvyo saMkSepamAM, sakaLa mArga nigraMtha." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-123 baMdhanA svarUpane jANyA mAtrathI mokSa thato nathI, paNa jo baMdha chedI zuddha thAya to mokSa thAya che, e atre zAstrakartA bhagavAna paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe baMdhanabaddha puruSanA sIdhA sAdA sacoTa dRSTAMtathI parama hRdayaMgama rIte pratipAdana karyuM che, jema koI puruSa baMdhanakamAM cirakAlathI - lAMbA vakhatathI baMdhAyelo che, tenA - te baMdhananA "tIvra' - AkarA "maMda' - zithila - DhIlA svabhAvane ane kALane jANe che, jo te cheda na ja kare, to "baMdhanavaza" - baMdhanAdhIna sato te nara - puruSa nathI mUkAto ane bahukALe paNa vimokSa - chUTakAro nathI pAmato. evA prakAre karmabaMdhanonA pradeza-sthiti-prakRtine temaja "anubhAgane' - anubhava rasane jANaMto chato nathI mUkAto ane te ja jo zuddha hoya to mUkAya che. AvA bhAvanI A gAthAonA bhAvanuM tattva - talasparzI uddaghATana karatAM "AtmakhyAti" sUtrakartA bhagavAna paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe thoDA paNa parama paramArtha gaMbhIra zabdomAM tenuM nikhuSa yuktithI tattva sarvasvasamarpaka apUrva vyAkhyAna karyuM che. teno AzayArtha A prakAre - mAtmavaMdhayo rkiMdhAra mokSa: "AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa te mokSa', AtmA ane baMdhanuM 498
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 288-290 be bhAgamAM vaheMcaNI rUpa vibhAjana karavuM, AtmA ane baMdhane alaga alaga - pRthaka pRthaka jUdA pADavA te mokSa. karavatathI herIne kASThanA jema be bhAga spaSTa jUdA paDAya che, be phADa karAya che, tema bhedajJAnanI karavatathI AtmA ane baMdhane spaSTa be bhAgamAM jUdA pADavA te mokSa. baMdhanA svarUpanuM jJAna mAtra' - kevala jJAna ja teno - mokSano hetu che ema koI eka kahe che te asat che - "tarasatuM', baMdhanuM svarUpa zuM che e jANyuM eTale basa, eTaluM ja mAtra mokSanuM kAraNa che ema keTalAko kahe che, te "asatu - asatya - ayathArtha che. kAraNake karmabaddhane baMdha svarUpanuM jJAnamAtra mokSahetu nathI', karmathI je baMdhAyela che tene te baMdhanA svarUpanuM jANapaNuM ja kevala mokSanuM kAraNa thatuM nathI. zA mATe ? " hetu ' - ahetupaNuM che mATe, te "jJAna mAtra"nuM mokSanuM ahetupaNuM - akAraNapaNuM che mATe, baMdhanuM svarUpa jANyA mAtrathI kAMI mokSa thato nathI. konI jema ? nigaDAdithI baddhanA baMdha svarUpanA jJAnamAtranI jema" - nihAviddhaca vaMthasvarUpajJAnamAtravata, atre A beDI AdithI baMdhAyelA puruSanuM daSTAMta ApyuM che - jema koI beDathI ke rAMDhavAthI ( rajuthI) baMdhAyela hoya, tene beDInA ke rAMDhavAnA svarUpanA jJAnamAtrathI kAMI "mokSa" - baMdhanathI chUTakAro thato nathI. A beDI AvI majabUta che ke nabaLI che, A rAMDhavuM AvuM majabUta che ke nabaLuM che, A beDI lAMbA vakhatathI baMdhAyelI che ke thoDA vakhatathI baMdhAyelI che ItyAdi prakAre te baMdhananuM svarUpa jANyA mAtrathI kAMI te baMdhanathI mukta thavAtuM nathI, paNa baMdhanane baMdhanahetu choDyAthI ke troDyAthI ja mukta thavAya che, jANyA pramANe chUTavAnI tathArUpa "kriyA' - AcaraNa karavAthI - zuddha thavAthI ja mukta thavAya che. A parathI "karmabaMdhaprapaMca racanAnA parijJAna mAtrathI saMtuSTo utthApavAmAM Ave che.' arthAtu baMdha cAra prakArano che - prakRti baMdha, sthiti baMdha, pradeza baMdha, anubhAga baMdha. jJAnAvaraNIyAdi karmanI mULa ATha prakRti che ane tenI uttara prakRti 158 che; A karma prakRtinI sthiti ATalI dIrgha che, A karmaprakRtinI sthiti ATalI TUMkI che; A karmanA pradeza ATalA bahutvavALA che, A karmanA pradeza ATalA alpatvavALA che; A karma prakRtino "anubhAga" - anubhava rasa Avo tIvra che, A karma prakRtino anubhAga - anubhava rasa Avo maMda che. A ATha prakRtimAM cAra ghAti che. cAra aghAti che, tenA udaya, udIraNA, sattA ane baMdhaviccheda A A prakAre che ItyAdi vividha prakAre karmagraMtha - gomasAra - SaTrakhaMDAgamAdi karmabaMdha - prapaMca prapaMcanArA zAstromAM kathela bhAvAnusAra karmabaMdhaprapaMcanI racanAnA parijJAna' - sarva prakAre jJAna mAtrathI je saMtuSTa thayelA che, potAne jJAnI mAnavAno mithyA AtmasaMtoSa anubhave che, tevAonuM atre ukta prakArathI utthApana thAya che. karmabaMdha prapaMca racanAnA pariNAnamAM nipuNa te mahAzayone uddhodhavAmAM Ave che ke aho karmabaMdha prapaMca racanAnA parijJAnamAM nipuNa mahAnubhAvo ! tamArI A karmabaMdha prapaMcanA jJAnanI caturAI to barAbara che, paNa te karmabaMdhathI chUTavA mATe - mokSa mATe te karmabaMdhanA jANapaNAnI caturAI mAtra kAma Ave ema nathI. vI tame te karmabaMdha jANavAnI catarAI dAkhavo cho. teTalI ja balake tethI vizeSa je te karmabaMdhane ane karmabaMdha yathokta hetuone choDavAnI ne troDavAnI caturAI dAkhavazo to tamAruM kAma thaI jaze ane e ja karmabaMdhanA prapaMca vistAranArA karmagraMtha, gomaTTasAra, SaTrakhaMDAgama vagere te te mahAzAstrono paramArtha - rahasya che ke - AtmAnI azuddhatAthI udbhavelA A karmabaMdhane jANI - parabhAva prapaMcarUpa tenI AMTIghUMTIne jANI tene chedavAno AtmazuddhatArUpa sadupAya karo ! parane - dumanane jema vaNI vINIne mArI nAMkhavAmAM Ave tema A parabhAva parane karmazatrane vINI vINIne mArI nAMkhI sakala karmabaMdhathI ane karmabaMdha hetuothI virahita evA zuddha svabhAva dharmarUpa zuddha AtmAne pragaTa karavAno zuddhopayogarUpa puruSArtha karo ! puruSArtha karo ! e ja jJAnI bhagavaMtonA bodhano DiDima nAda pokArI pokArIne kahe che. 499
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "paprabhu jina ! tuja muja AMtaruM, kima bhAMje bhagavaMta ? karma vipAke ho kAraNa joIne, koI kahe matimaMta. padma prabha jina ! paDi thiI aNubhAga pradezathI, mULa uttara bahu bheda, ghAti aghAti ho baMdha udaya udIraNA, sattA karma viccheda.. paprabha jina !" - zrI AnaMdaghanajI AkRti 'mokSa baMdha pradeza prakRti sthiti anubhAga azuddha Atma jyoti
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 291 jaha baMdhe ciMtaMto baMdhaNabaddho Na pAvai vimokkhaM / taha baMdhe ciMtaMto jIvovi Na pAvai vimokkhaM // 291 // baMdhana baddha baMdha ciMtato, jyama pAme na vimokSa re; tyama jIva paNa baMdha ciMtato, pAme nahi ja vimokSa re... baMdhana chedana mokSa che. 291 artha - jema baMdhone ciMtavatAM baMdhanabaddha vimokSane nathI pAmato, tema baMdhone ciMtavatAM jIva paNa. vimokSane nathI pAmato. 291 mAtmadhyAti TIva yathA baMdhAn ciMtayan baMdhanabaddho na prApnoti vimokSaM / tathA baMdhAMzcitayan jIvo'pi na prApnoti vimokSaM // 291 // baMdhaciMtAprabaMdho mokSaheturityanye tadapyasat, na karmabaddhasya baMdhaciMtAprabaMdho mokSaheturahetutvAt, nigaDAdibaddhasya baMdhaciMtAprabaMdhavat / etena karmabaMdhaviSayaciMtAprabaMdhAtmakavizuddhadharmadhyAnAMdhabuddhayo bodhyaMte // 291 // AtmakhyAti TIkArya baMdha ciMtA prabaMdha mokSahetu che ema bIjAo kahe che, te paNa asatu che. karmabaddhano baMdha ciMtA prabaMdha mokSaheta nathI ahetapaNAne lIdhe - nigaDAdithI (beDI vagerethI) baddhanA baMdha ciMtA prabaMdhanI jema. A parathI karmabaMdha viSaya ciMtA prabaMdhAtmaka vizuddha dharmadhyAnAMdha buddhio bodhavAmAM che. 291 amRta jyoti' mahAbhASya mAtra baMdhadazA te baMdha che, mokSadazA te mokSa che, * baMdha te mokSa nathI, mokSa te baMdha nathI. ** niSphaLapaNe siddhapada sudhInA upadeza jIva anaMtavAra karI cUkyo che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (323), 397 baMdhanuM ciMtana karyA karavAthI kAMI mokSa thAya nahi ema te ja baMdhanabaddha puruSanA daSTAMtathI atra samarthita karyuM che ane "AtmakhyAti' kartAe tevI ja nikhuSa yuktithI tenuM sphaTIkaraNa karyuM che. teno AzayArtha A prakAre - vaMdharvitApravaMgho motaritya tarata - "baMdha ciMtAprabaMdha mokSata che ema bIjAo kahe che, te paNa asat che', baMdhanA ciMtanano - "prabaMdha' - baMdha saMbaMdhI ciMtAno - ciMtanano AtmabhAvanA - yathA dhaMdhAnuM ciMtana - jema baMdhone ciMtavato vaMghanavo - baMdhavabaddha vimokSa na prAnoti - vimokSane - kArAne nathI pAmato, tathA vaMghAMcaiitan - tema baMdhone ciMtavato nIvo - jIva paNa vimokSa na prAnoti - vimokSane - chUTakArAne nathI pAmato. If22aa ta nAthA bhAbhAvanA ||269ii. vaMdhaciMtAkavaMdho mokSaderityaje - baMdha ciMtA prabaMdha mokSahetu che ema anyo kahe che, taNasatu - te paNa asatu che. kAraNa ? na rmavaddhaca vaMciMtAkavaMgho mokSadetu: - karmabaddhano baMdha ciMtA prabaMdha mohetu nathI, zAne lIdhe ? mahetuvAna - ahetupaNAne lIdhe. konI jema ? nirAviddhakya vaMtAkavaMdhava - nigaDAdithI - beDI vagerethI baddhanA - baMdhAyelanA baMdhaciMtA prabaMdhanI jema. A parathI zuM phalita thayuM ? tena - A parathI varmavaM viSayaciMtA vaMdhAtmavizuddhadharmadhyAnAMdhavuddho voate - karmabaMdha viSaya ciMtA prabaMdhAtmaka vizuddha dharmadhyAnamAM aMdhabuddhio bodhavAmAM Ave che. | ti "Atmati mAtmabhAvanA rA. 501
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti prabaMdha - saMkalanAbaddha vistAra vicAra "mokSa hetu' - mohakAraNa nathI - ahetupaNuM che mATe - 'mahetutvAs' konI jema ? "nigaDAdithI" - beDI vagerethI baddhanA - baMdhAyelanA baMdha ciMtA prabaMdhanI jema. A uparathI "karmabaMdha viSayaka ciMtA prabaMdhAtmaka' - arthAta karmabaMdha saMbaMdhI saMkalanAbaddha vistAra vicAra jyAM karAya che te vizuddha' - vizuddha pariNAmavALA dharmadhyAnamAM ja jenI buddhi aMdha banI gaI che evA dharmadhyAnAMdha buddhione bodhavAmAM Ave che. A vyAkhyAno have vizeSa vicAra karIe. baMdha saMbaMdhI ciMtanano prabaMdha - saMkalanAbaddha vistAra vicAra karavo te mohetu che, ema keTalAko kahe che, te paNa asata - asatya - ayathArtha che. jemake - cAra prakArano baMdha che. temAM prakRti baMdha - pradeza baMdha yogathI thAya che ane sthiti baMdha - rasa baMdha kaSAyathI thAya che, mithyAtva - avirati - pramAda - kaSAya - yoga e baMdhanA hetuo che, kAraNa yoge baMdhane bAMdhe che ane kAraNa mULe mUkAya che ane teja anukrame Asrava ane saMvara heya - upAdeya che, yujana karaNathI baMdha thAya che ane guNa karaNathI baMdhano bhaMga thAya che - baMdha tUTe che ItyAdi prakAre baMdhanA svarUpanuM ciMtana jJAnI puruSoe ati vistArathI - prabaMdhathI varNavyuM che, te baMdha - prabaMdhanuM saprapaMca ciMtana mAtra karavuM te mokSahetu che ema koI bIjA jano mAne che te paNa asatu che. kAraNake karmabaddhano baMdha ciMtA prabaMdha mokSahetu nathI, arthAtu karmathI je baMdhAyelo che te baMdhanA svarUpanI game teTalI vistArathI - prabaMdhathI - prapaMcathI ciMtA karyA kare, to paNa te mokSahetu nathI - mokSanuM kAraNa thatuM nathI, kAraNake tenuM mokSanuM ahetupaNuM - akAraNapaNuM che, baMdha svarUpanuM game teTaluM ciMtana mAtra karyA karavAthI kAMI mohetupaNuM nathI. jema koI eka puruSa beDIthI ke rAMDhavAthI, ke kASThazailIthI baMdhAyelo hoya, te beDInA ke rAMDhavAnA ke kASThazailInA svarUpanuM game teTaluM ciMtana karyA kare - dhyAna dharyA kare, to paNa te baMdhanathI mukta thato nathI, tema karmabaMdhanA svarUpanI game teTalI ciMtA karavAmAM Ave to paNa te ciMtA mAtrathI AtmA mukta thato nathI, temaja parane ahaMndu - mamatvathI pakaDI rAkhyA chatAM - parane nahi choDyA chatAM - sarva prakArano karmabaMdha pudgalamaya che, para che, tenI sAthe AtmAne kAMI levA devA nathI, ema mAtra ciMtavyA karyAthI ke aMtara pariNAma vinA mAtra zuSkazAnathI zukapATha karyA karyAthI paNa AtmA mukta thato nathI. A uparathI karmabaMdha viSaye ciMtA prabaMdhAtmaka vizuddha dharmadhyAnamAM aMdha buddhivALAone bodhavAmAM AvyA che. jemake - aho mahAnubhAvo ! tame zubha upayogathI karmavipAka saMbaMdhI dharmadhyAnanuM game teTaluM ciMtavana karatA ho ane AthI ame mokSa pAmazuM ema temAM aMdhazraddhA rAkhI tame bhale aMdhabuddhi dharatA ho, paNa te baMdha svarUpanI ciMtA mAtra mokSanuM kAraNa nathI, eTale te tamAruM ciMtana mokSArthe akiMcitkara che, karmabaMdhananA svarUpa ciMtana mAtrathI saMtoSa nahi pAmatAM tame karma baMdhane bhedI nAMkhI, chedI nAMkhI, A karmabaMdha dazA pragaTAvazo, to ja tamArUM mokSa kArya siddha thaze ane to ja tamArUM baMdha svarUpa ciMtana lekhe lAgaze. vadhAre zuM? kAraNa joge ho bAMdhe baMdhane, kAraNa mukti mUkAya, Asrava saMvara nAma anukrame, heyopAdeya suNAya... pAprabha-jina." "yuMjanakaraNe ho viraha tuja paDyo, guNakaraNe karI bhaMga, graMtha ukate karI paMDita jana kahyo re, aMtara bhaMga susaMga... padma prabha." - zrI AnaMdaghanajI zuddha Atma jyoti 502
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 292 tyAre mohetu koNa che? to ke - jaha baMdhe chittUNa ya baMdhaNabaddho u pAvai vimokkhaM / taha baMdhe chittUNa ya jIvo saMpAvai vimokkhaM // 292 // baMdhana baddha baMdha chedIne, pAme jema vimokSa re; tema jIva paNa baMdha chedIne, pAme che ja vimokSa re... baMdhana chedana mokSa che. 292 artha - ane jema baMdhone chedIne ja baMdhanabaddha nizcaya karIne vimokSa pAme che, tema baMdhone chedIne ja jIva vimokSa pAme che. 292 AtmakhyAti TIkA kartArTa mokSadetu: ? rUti veta - yathA baMdhAMzchitvA ca baMdhanabaddhastu prApnoti vimokSaM / tathA baMdhAMzchitvA ca jIvaH saMprApnoti vimokSaM // 292 // karmabaddhasya baMdhacchedo mokSahetuH hetutvAt nigaDAdibaddhasya baMdhacchedavat / etena ubhaye'pi pUrve AtmabaMdhayo dvidhAkaraNe vyApAryate // 292 / / AtmakhyAti TIkArya karmabaddhano baMdha cheda mohetu che, hetupaNAne lIdhe - nigaDAdibaddhanA baMdha chedanI jema. AthI pUrva ubhaya paNa AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNamAM vyApArAya che. 292 "amRta jyoti" mahAbhASya "mukta bhAvamAM (1) mokSa che ema dhAraNA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 120 je je kAraNa baMdhanA, teha baMdhano paMtha;" te kAraNa chedaka dazA, mokSe paMtha bhava aMta." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-99 tyAre mohetu koNa che? eno atra zAstrakAre javAba Apyo che ke te baMdhanabaddha puruSanI jema je baMdhane chede te mokSa pAme che ane "AtmakhyAti' sUtrakAre tenuM suyuktithI samarthana karyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - varmavalkI vaMghaccho mokSadetu: "karmabaddhane baMdhabeda mokSahetu che', karmathI baMdhAyelane baMdhano cheda karavo e ja mokSano - chUTavAno hetu che, mokSakAraNa che. konI jema ? "nigaDAdithI baddhanA baMdha chedanI jema, nigaDa-beDI vagerethI baMdhAyelane baMdhano cheda jema mokSa hetu - chUTavAno hetu che tema. A uparathI pUrvokta banne prakAranI mAnyatAvALA janone - baMdha parijJAnathI ne baMdha ciMtanathI mokSa gAmanA - heM mohetu: - to pachI mohetu koNa che? ti veta - ema je pUcho to yathA vaMdhafchevA - ane jema baMdhone chedIne vaMdanavaddhatu vimokSa prAnoti - baMdhanabaddha to nizcaya karIne vimokSane - chUTakArAne prApta kare che, tathA laMghAMchiyA 2 - tema baMdhone chedIne nIvaDa - jIva vimokSe saMprAnoti - vimokSane saMprApta kare che. | ti bApA mAbhAvanA ||12|| zarmavaddhaca - karmabaddhano - karmathI baMdhAyelano vaMdhazkeTo mokSadetuH - baMdha cheda mohetu che, zAne lIdhe ? hetutvAn - hetupaNAne lIdhe. koNanI jema? nirAviddha vaMdhacchedravata - nigAdithI - beDI vagerethI baddhane - baMdhAyelane baMdha chedanI jema. tena - A parathI 35svi pUrve - ubhaya paNa - banneya pUrva - pUrve kahelA mAtmavaMdho eidhAro vyApArvata - AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNamAM - be vibhAgamAM vibhAjanIkaraNamAM vyApAravAmAM - preravAmAM Ave che. || iti 'AtmamakhyAti' AtmabhAvanA // 292 / / 503
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mAnanArAone AtmA ane baMdhanA "dvidhAkaraNamAM" - be bhAgamAM vibhAjanIkaraNamAM - bhedakaraNamAM vyApAravAmAM AvyA che - preravAmAM AvyA che. arthAtu karmathI je baMdhAyelo che, tene te karma baMdhanuM chedana karavuM, dvidhAkaraNa karavuM ("eka ghA ne be TUkaDA karavA'), kApI nAMkhavuM, te mokSanuM eTale ke baMdhathI chUTavAnuM acUka amogha kAraNa che, kAraNake baMdhanuM chedana eja mokSanuM kAraNa che. jema koI beDIthI ke rastuthI ke kASThazailIthI baMdhAyela hoya - jakaDAyela hoya, tenI te baMdhana kartA beDI ke raju ke kASThaphUlI chedI nAMkhavAmAM Ave, bhedI nAMkhavAmAM Ave, kApI nAMkhavAmAM Ave, to ja beDI vagere baMdhanathI chUTe - mokSa pAme, tema atre paNa karmabaMdhanI beDIthI ke rajuthI ke zULIthI baMdhAyelA - jakaDAyelA AtmAne baMdhana kartA te karma beDI - kamaraju - karmazUlI chedI nAMkhavAmAM Ave, bhedI nAMkhavAmAM Ave, kApI nAMkhavAmAM Ave, to ja te karmabeDInA baMdhanathI chUTe, mokSa pAme. Ama A uparathI baMdha svarUpanA parijJAna mAtrathI saMtuSTa thanArA ane baMdha svarUpa prapaMcanA ciMtana mAtramAM ja racyA pacyA rahenArA janone AtmA ane baMdhanA "dvidhAkaraNamAM" - eka ghA ne be TukaDA karavA rUpa bhedakaraNamAM vyApAravAmAM - preravAmAM AvyA ke - aho karmaruci ! dharmaruci ! mahAnubhAvo ! jJAnIoe kahelA baMdha svarUpanuM parijJAna tame karo cho ane baMdha svarUpa prapaMcanuM pariciMtana tame karo cho, te to barAbara che, paNa tame te parijJAna "mAtrathI ke pariciMtana "mAtrathI saMtuSTa raho cho ane tyAM ja aTakI jaI AgaLa vadhatA nathI te barAbara nathI. kAraNake te samasta parijJAna ane pariciMtanano ISTa udeza eka ja che ke baMdhane jaNI baMdhane chedavo. eTale baMdhano cheda karI AtmA ane karmano bheda karo, AtmA ane karmane judA pADo - pRthaka pRthaka karo, e ja A karma prapaMca varNavanArA karmagraMtha - gomaTTasAra - pakhaMDAgama Adi zAstronA upadezanuM paramArtha rahasya che, tene tame caritArtha karo ! parabhAvamAM AtmabuddhirUpa mithyAtva, parabhAvamAM aviramaNarUpa avirati, AtmasvarUpathI pramattatA - bhUtArUpa pramAda, rAgAdi - krodhAdi vibhAvathI AtmasvabhAvanA anuraMjanarUpa kaSAya ane saMyoga saMbaMdha rahelA parabhAvarUpa - mana - vacana - kAyanI pravRttirUpa yoga e badhA A karma prapaMcarUpa baMdhanA hetuo che, tene apUrva AtmapuruSArthathI - ananya AtmaparAkramathI haThathI haThAvI AtmAmAMthI visarjana karI, chevaTanuM vidAya mAna ApI ane karmabaMdhane kApI abaMdha evA mokSa svarUpa zuddha AtmAne pragaTa karo ! nija guNa ciMtana jala ramyA, tasu krodha anaLano tApa re, navi vyApe kApe bhavasthiti, jima zItane arka pratApa re..." "jina guNa raMgI cetanA, navi bAMdhe abhinava karma re, guNa ramaNe nija guNa ullase, te AsvAde nija dharma re." - zrI devacaMdrajI AkRti (mo) { [ baMdha keda | Atma jyoti
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMka samayasAra gAthA 293 zuM Aja mohetu che? to ke - baMdhANaM ca sahAvaM viyANio appaNo sahAvaM ca / baMdhesu jo virajAdi so kammavimokkhaNaM kuNai // 293 // jANI baMdhonA svabhAvane, ne AtmAno svabhAva re; baMdhomAM viraje jeha te, kare karma mokSaNa sAva re... baMdhana chedana mokSa che. 293 artha - baMdhonA svabhAvane ane AtmAnA svabhAvane vizeSe karI jANIne, je baMdhomAM virakta thAya che, te karma vimokSaNa kare che. 293 . AtmakhyAti TIkA vinayavi mokSadetuH ? ti vet - baMdhAnAM ca svabhAvaM vijJAyAtmanaH svabhAvaM ca / baMdheSu yo virajyate sa karmavimokSaNaM karoti // 293 // ya eva nirvikAracaitanyacamatkAramAtramAtmasvabhAvaM tadvikArakArakaM baMdhAnAM ca svabhAvaM vijJAya baMdhebhyo viramati sa eva sakalakarmamokSaM kuryAt / etenAtmabaMdhayo vidhAkaraNasya mokSahetutvaM niyamyate // 293 / / AtmakhyAti TIkArya je ja nirvikAra caitanya camatkAra mAtra AtmasvabhAva ane teno vikArakAraka evo baMdhono svabhAva vizeSathI jANIne baMdhothI virame che, te ja sakala karmamokSa kare. A parathI AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNanuM mohetupaNuM niyamAya che. 293 "amRta jyoti mahAbhASya te mokSaprApti je dazAne kahI che, te ja dazAnI prApti ja siddha che, upayogI che, kalyANa kartA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (327), 397 zuM A ja - AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa mokSahetu che ? tenA uttaramAM eja ukta mokSahetunuM atra niyamarUpa nizcaya daDhapaNe karAvyuM che ane AtmakhyAti kartAe tenuM atyaMta pariTapaNuM prakAzya che - je ja "nirvikAra' - vikAra rahita "caitanya camatkAra mAtra' AtmasvabhAvane - "nirviIRvaitanya vAramAtramAtmabhAva' ane tenA vikArakAraka - "tavArAra'- vikAra karanArA baMdhonA svabhAvane "vijANIne' - vizeSe karI jANIne baMdhothI "virame che' - "vaMdhe viramati - baMdhothI gabhAvanA - zimayameva mokSadetuH - zuM A ja - hamaNAM upara kahyo teja mohetu che? ti veta - ema jo pUcho to - vaMdhAnAM 4 svabhAvaM - baMdhonA svabhAvane mAtma: mAvaM 7 - ane AtmAnA svabhAvane, vijJAna - vijANI - vizeSe karI jANIne, : vaMdhenu rinyare - je baMdhomAM viraje che - virakta thAya che, sa vimokSa karoti - te karma vimokSaNa - karmathI vizeSa karIne mokSaNa - chUTavAnuM kare che. ta mAthA gAtmabhAvanA //ra6rUTI gva - je je nirvikAracaitancamAramAtramAbhasvamAa - nirvikAra caitanya camatkAra mAtra AtmasvabhAvane, tahevAravAra dhaMdhAnAM 2 camAve - ane tenA - AtmasvabhAvanA vikArakAraka - vikAra karanArA baMdhonA svabhAvane vijJA) - vijANI - vizeSe jANIne, vaMdhego viramati - baMdhothI virame che, sa gva - te ja sahana vartamokSe jUta - sakala karmamola karo tena - A parathI gAviMghayo ddhidhArAya mokSadetutve niyate - AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNanuM mohetupaNuM niyamAya che. ti "sAtvamasi' gAtmabhAvanA //ra6rUA 505
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ - samayasAra : AtmakhyAti virati virakti pAme che - baMdhothI virAma pAme che aTake che, teja sakala karma mokSa kare - karmathI mokSa - chUTakAro kare. A parathI AtmA ane baMdhanA 'dvidhAkaraNanuM' - be bhAgamAM vibhajIkaraNanuM mokSahetupaNuM niyamAya che niyamarUpa karAya che. arthAt AtmAnA zuddha svabhAvane ane baMdhonA svabhAvane jANyA mAtrathI mokSa nathI, paNa te jJAnane AcaraNamAM - cAritramAM mUkI te baMdhothI virAma pAmyAthI mokSa che. A uparathI AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNanuM - be bhAgamAM bhedakaraNanuM ja mokSahetupaNuM che ema traNe kALamAM na phare evo dRDha nizcayarUpa cokkasa niyama sthapAya che. ''rAga dveSa ajJAna e, mukhya karmanI graMtha; thAya nivRtti jehathI, te ja mokSano paMtha.'' '"AtmA sat caitanya, sarvAbhAsa rahita; jethI kevaLa pAmiye, te mokSa paMtha te rIta.'' nirvikAra caitanya camatkAra mAtra zuddha nizcayathI joIe to AtmAno mULa sahaja svabhAva koI paNa prakAranA vikArathI rahita evo 'nirvikAra' 'caitanya camatkAra mAtra' che, arthAt kevala zuddha caitanyanA 'camatkAra' adbhuta parama AzcaryakAraka camakArA sivAya bIjuM kAMI paNa jyAM nathI evo paramAzcaryakAraka caitanyamaya che. paNa azuddha nizcayathI joIe to te caitanya svabhAva vikAra bhAvane vikRta cetana bhAvarUpa vibhAva bhAvane pAme che, ane te vibhAvarUpa vikAra bhAva upajAvanArA baMdho che. A baMdha be prakAranA che dravyabaMdha ane bhAvabaMdha, dravyabaMdha pudgala karmamaya che ane te to paradravyarUpa hoI AtmAthI pragaTa bhinna ja che; ane je bhAvabaMdha che te vikRta cetana bhAvarUpa - vibhAvarUpa che, te paNa AtmAnA mULa zuddha svabhAvabhUta na hoI AtmAthI paramArthathI bhinna che. Ama nirvikAra zuddha 'caitanyacamatkAra mAtra' Atma svabhAvane ane tenA vikArakAraka evA baMdhanA svabhAvane je jANe ane jANIne je baMdhathI virakta thaI virAma pAme che, arthAt rAgAdi vibhAva bhAvane bhajato nathI, te ja sarvakarmathI chUTavA rUpa mokSane pAme che. A uparathI AtmA to nirvikAra che ema mAtra nizcayamukha vAto pokAryAthI mokSa nathI, paNa parabhAva - vibhAva malinatAthI rahita zuddha svAcaraNarUpa - AtmAnucaraNarUpa zuddha cAritrathI AtmAne tathArUpa nirvikAra karyAthI mokSa che, AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa - bhedakaraNa - pRthak pRthak karaNa karyAthI ja mokSa che, ema TUMkotkIrNa amRta zabdabrahmamAM parabrahma svarUpa amRtacaMdrajIe trikAlAbAdhita akhaMDa nizcaya siddhAMta vajralepa daDhapaNe sthApita karyo che. - Atma svabhAva tat vikAra vikAraka zuddha Atma jyoti baMdha svabhAva - - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-100-101 AkRti juo : Atmasiddhi zAstra upara 'rAja' jyoti mahAbhASya (DaoN. bhagavAnadAsa kRta) 506 . sarva - -
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 294 auna va mAtma- dvidhA 2rAya cha ? to - jIvo baMdho ya tahA chijjaMti salakkhaNehiM NiyaehiM / paNNAchedaNaeNa u chiNNA NANattamAvaNNA // 294 // niyata ja svalakSaNo thakI, jIva baMdha tema chedAya re; jema prajJA-chINIthI chinna te, nAnAtva pAmI jAya re... baMdhana chedana. 294 artha - jIva ane baMdha sva niyata lakSaNothI evA prakAre chedavAmAM Ave che, ke jema) prajJA-chedanakathI (chIthI) chinna thayete nAnAtvane (mana manapAne) Apana (AUH) 201ya. 284 __ AtmakhyAti TIkA kenAtmabaMdhau dvidhA kriyate ? iti cet - jIvo baMdhazca tathA chiyete svalakSaNAbhyAM niyatAbhyAM / prajJAchedakena tu chinnau nAnAtvamApannau // 294 // __AtmabaMdhayo DheidhAkaraNe kArye karturAtmanaH karaNamImAMsAyAM nizcayataH svato bhinnakaraNAsaMbhavAt bhagavatI prajJaiva chedanAtmakaM karaNaM / tayA hi tau chinau nAnAtvamavazyamevApayete, tataH prajJayaivAtmabaMdhayo dvaiidhAkaraNaM / nanu kathamAtmabaMdhau cetyacetakabhAvenAtyaMtapratyAsatterekIbhUtau bhedavijJAnAbhAvAdekacetakavad vyavahriyamANau prajJayA chettuM zakyete ? niyatasvalakSaNasUkSmAMtaHsaMdhisAvadhAnavipAtanAditi budhyemahi / Atmano hi samastazeSadravyAsAdhAraNatvAccaitanyaM svalakSaNaM, tattu pravartamAnaM yadyadabhivyApya pravartate nivartamAnaM ca yadyadupAdAya nivartate tattatsamastamapi sahapravRttaM kramapravRttaM vA paryAyajAtamAtmepilakSaNIyaM tadekalakSaNalakSyatvAta, samastasahakramapravRttAnaMtaparyAyAvinAbhAvitvAzcaitanyasya cinmAtra evAtmA nizcetavyaH iti yAvat / baMdhasya tu AtmadravyAsAdhAraNA rAgAdayaH svalakSaNaM / na ca rAgAdaya AtmadravyasAdhAraNatAM bibhrANAH pratibhAsaMte nityameva caitanyacamatkArAdatiriktatvena pratibhAsamAnatvAt na ca yAvadeva samastasvaparyAyavyApi caitanyaM pratibhAti tAvaMta eva rAgAdayaH pratibhAMti rAgAdInaMtareNApi caitanyasyAtmalAbhasaMbhAvanAt / yattu rAgAdInAM caitanyena sahaivotplavanaM taccetyacetakabhAvapratyAsattereva naikadravyatvAt, cetyamAnastu rAgAdirAtmanaH pradIpyamAno ghaTAdi pradIpasya pradIpakatAmiva cetakatAmeva prathayenna punA rAgAdInAM / evamapi tayoratyaMtapratyAsattyA bhedasaMbhAvanAbhAvAdanAdistyekatvavyAmohaH sa tu prajJayaiva chidyata eva // 294|| AtmabhAvanA - kena - anApa zane AtmabaMdho. - AtmA- dvidhA kriyate - dvidhA - vibhAgamA vimati rAya cha ? iti cet -abhI pUcho to - jIvo baMdhazca - 04 aneka svalakSaNAbhyAM niyatAbhyAM -niyata -zcita vA svAdhI tathA chidyete - vAre cheya cha, prajJA chedanakena tu chinnau - Hza - chenI - prsh| - chIthI china - chAyedAte nAnAtvamApannau - nAnAtvane - nAnapAne - bhinabhinayAne Apana - prAya che. / / iti gAthA AtmabhAvanA // 294|| AtmabaMdhayo dvaiidhAkaraNe kArye - AtmA bhane bNdhn| dvidhA 21 aryabhAM karturAtmanaH - avA bhAtmAnI karaNamImAMsAyAM - 429 bhImAMsAmA nizcayataH - nizyathI svato bhinnakaraNAsaMbhavAt - svathI - potAdhI bhinna 21n| asaMbhavana bI bhagavatI prajJaiva - bhagavatI praza4 chedanAtmakaM karaNaM - chenAma - chI0I 35 4291 - sAdhana cha, tayA hi tau chinnau - 294 suTapa tanAthI - bhagavatI prazAthI chinna thayedA - mAmA bhane baMdha nAnAtvamavazyamevApadyete . nAnAtva - nAnApaY - bhinna bhinapazu avazyameva prAta thAya cha, tataH - tethI prajJayaiva . 507
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNa kAryamAM kartA evA AtmAne karaNa mImAMsAmAM - nizcayathI svathI bhinna karaNanA asaMbhavane lIdhe - bhagavatI prajJA ja chedanAtmaka karaNa che, kAraNake te vaDe chinna thayelA te be avazya ja nAnAtvane (bhinnapaNAne) pAme che, tethI prajJAthI ja AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa (be bhAgamAM vibhajana) che. (zaMkA) - AtmA ane baMdha cetya - cetaka bhAvathI atyaMta pratyAttithI (nIkaTatAthI) ekIbhUta (hoI) - bheda vijJAnanA abhAvane lIdhe eka cetakavatuM vyavahArAtA evA - prajJAthI kema chedI zakAya vAra? | (samAdhAna) - niyata svalakSaNanI sUkSma aMtaHsaMdhimAM sAvadhAna nipAtana thakI ema ame jANIe (samajIe) chIe. kAraNake - AtmAnuM samasta zeSa dravyathI asAdhAraNatAne lIdhe - caitanya svalakSaNa che, te to pravartamAna satuM jene jene abhivyApIne pravarte che ane nivartamAna satuM jene jene upAdAna karIne (grahIne) nivarte che, te te samasta paNa sapravRtta vA kramapravRtta paryAyajAta AtmA, ema lakSaNIya che, tad (te caitanya) eka lakSaNathI lakSyapaNAne lIdhe, caitanyanA saha-kramapravRtta anaMta paryAyathI avinAbhAvipaNAne lIdhe cinmAtra ja AtmA nizcaya karavo yogya che. Iti yAvatu. prajJAthI ja kAbhavaMdhayo rkiMdhAra - AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa - be bhAgamAM vibhAjIkaraNa che. nanuM thamAvaMdhI tyavetamAnAyaMtaprayAsovIMbUtI . vAru, AtmA ane baMdha cetya - cetakabhAvathI atyaMta prayAsatti thakI - nIkaTatA thakI ekIbhUta - ekarUpa thaI gayelA evA - evijJAnAmavAn - bhedavijJAnanA abhAvane lIdhe vetavat vyavaDhiyALI - eka cetakavatu - jANe eka cetaka - cetanAra hoya ema vyavahArata satA, prajJA chenuM zarU - prajJAthI kema chedavA zakya che? niyatasvatakSasUkSmata:saMdhi sAvadhAnanipAtanAt - niyata - nizcita svalakSaNanI sUkSma aMtaHsaMdhimAM - aMdaranA sAMdhAmAM sAvadhAna nipAtana thakI - pADavA thakI ti tuccheda - ema ame jANIe chIe - samajIe chIe. gAmano di caitanya nakSai - kAraNake AtmAnuM phuTapaNe caitanya sva lakSaNa - potAnuM lakSaNa che, zAne lIdhe ? samastaSadravya sAdhAraNatva - samasta zeSa - bAkInA dravyane asAdhAraNapaNAne lIdhe - sAdhAraNapaNAnA abhAvane lIdhe, (athavA) samasta zeSa dravyathI asAdhAraNapaNAne - asAmAnyapaNAne lIdhe. taY - ene te - caitanya pravartamAna yamavyAkhya pravartate - pravartamAna - pravartatuM satuM jene jene abhivyApIne - (abhi) sarvathA sarvataH vyApIne pravarte che, rivartamAnaM dulA nivartata - ane nivartamAna - nivartatuM satuM - pAchuM vaLatuM satuM jene jene laIne nivarse che, tattalamatama sahapravRtta hamapravRtta vA paryAyanAtamAmeti takSanI - te te samasta paNa sahapravRtta - sAthe pravarteluM vA kramapravRtta - kramathI pravarteluM paryAyajAta - paryAyamAtra AtmA che ema lakSaNIya - lakSamAM levA yogya che, ema zAne -lIdhe ? tattakSAtaaAta - te caitanya eka lakSaNathI lakSyapaNAne lIdhe. AthI zuM phalita thayuM ? samasta samapravRttAnaMtaparyAyAvinAmavivAhU dvatIca - caitanyanA samasta sapravRtta sAthe pravartelA ane kramapravRtta - kramathI pravartelA anaMta paryAyathI avinAbhAvipaNAne lIdhe vinmAtra va gAbhA nicetavya: - cinmAtra ja AtmA nicetavya - nizcaya karavA yogya che, rUti thAvat - Iti yAvatuM, ItyAdi. caMghaca tu AvA: svatakSai . ane baMdhanuM to rAgAdi svalakSaNa - potAnuM lakSaNa che. kevA che rAgAdi ? mAbhadravyAsadhAraT: - AtmadravyathI asAdhAraNa - asAmAnya (athavA) Atmadravyane asAdhAraNa - sAdhAraNa - sAmAnya nahi evA. - 4 rAutha AbhadrabasAdhAraNatAM viprANa pratimAsaMte - ane rAgAdi Atmadravyane sAdhAraNatA - sAdhAraNapaNuM - sAmAnyapaNuM dhAratA pratibhAsatA - dekhAtA - jaNAtA nathI. ema zAne lIdhe ? nityameva caitanyasvamArAvitirivatana pratimA sthamAnatA - nityameva - sadAya caitanya camatkArathI atiriktapaNe - bhinnapaNe - adhikapaNe pratibhAsyamAna paNAne lIdhe, thAva samasta paryAyavyApi caitanya pratimati tAvaMta gva 2TI yaH pratipati - ane jeTaluM ja samasta "svaparyAya vyApi' - potAnA paryAyamAM vyApatuM caitanya pratibhAse che, 508
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 294 ane baMdhanuM to Atmadravyane asAdhAraNa evA rAgAdi svalakSaNa che ane rAgAdi Atmadravyane sAdhAraNatA dharatA pratibhAsatA nathI - nityameva caitanya camatkArathI atiriktapaNe pratibhAsamAna paNAne lIdhe, ane jeTaluM ja samasta svaparyAya vyApi caitanya pratibhAse che, teTalA ja rAgAdi nathI pratibhAsatA - rAgAdi sivAya paNa caitanyanA AtmalAbhanI saMbhAvanane lIdhe, ane rAgAdinuM je caitanyanI sAthe ja uplavana (ekadama UThavuM-kUdI paDavuM) che, te cetya-cetaka bhAvanI pratyAsattine (nIkaTatAne) lIdhe ja che - nahi ke eka dravyapaNAne lIdhe ane cetyamAna (catAI rahela) rAgAdi to - pradIpyamAna (pradIpAI - prakAzAI rahela) ghaTAdi pradIpanI pradIpakatAnI jema - AtmAnI cetakatA ja prathita kare (prakAze-Ahera kare), nahi ke rAgAdinI. ema chatAM te benI atyaMta pratyAttithI bheda saMbhAvananA abhAvane lIdhe anAdi - ekatva vyAmoha che, te to prajJAthI ja chedAya che. 294 amRta jyoti' mahAbhASya je zAne karIne bhavAMta thAya che, te jJAna prApta thavuM jIvane ghaNuM dulabha che, tathApi te jJAna svarUpe to atyaMta sugama che ema jANIe haiye." cittanI dazA caitanyamaya rahyA kare che, atre AtmakAratA varte che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 288 nizcaya svalakSaNa avalaMbI, prajJA chenI nihAro, Iha hainI madhyapAtI duvidhA, kare jaDa cetana kAro.. cetana." - zrI AnaMdaghanajI, pada-81 konA vaDe karIne Atma-baMdha dvidhA - be bhAgamAM vibhakta karAya che? tenA uttaramAM bhagavAnuM zAstrakAra vade che ke - "niyata svalakSaNothI prajJA - chINI vaDe' ane prajJAtizaya-saMpanna bhagavAna "AtmakhyAti' sUtrakAre apUrva tattvAlokathI tenuM ananya vyAkhyAna karatAM potAnA adbhuta pratibhApUrNa prajJAzramaNatvano paricaya Apyo che. teno AzayArtha A prakAre - AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa' - be bhAga karavA rUpa vibhajIkaraNa rUpa je kArya che, temAM kartA AtmA che, tene te kArya karavAmAM sAdhanarUpa (Instrument) karaNa kayuM che ? ema karaNanI mImAMsA' - puSTa vicAraNA karavAmAM AvatAM, nizcayathI "svathI" - potAthI AtmAthI bhinna - judA "karaNanA" - sAdhananA asaMbhavane lIdhe - "nizcayataH svato mitrajarAsaMmavAta', bhagavatI prajJA ja "chedanAtmaka" - chINIrUpa karaNa che - "bhagavatI prauMva cheHnAtma jara', kAraNake te prajJA vaDe chinna thayelA te be - AtmA ane baMdha "nAnApaNuM' - bhinna bhinnapaNuM avazyameva pAme che, tethI prajJAthI ja AtmA ane baMdhanuM dvidhAkaraNa - be bhAgamAM vibhAjIkaraNa che. teTalA ja rAgAdi nathI pratibhAsatA, ema zAne lIdhe ? ravInaMtare vaitanyAtmanAma saMbhAvanAta - rAgAdi sivAya paNa - vinA paNa arthAtu rAgAdi na hoya to paNa caitanyanA AtmalAbhanI saMbhAvanane lIdhe. yA . ane je ravInAM vaitanyana sadaivIstavanaM - rAgAdinuM caitanyanI sAthe ja uplavana - ekadama UThavuM ta8 - te retyatachamAvapratyasattereva - cetya - cetAvA yogya ane cetaka - cetanAra bhAvanI pratyAttine - nIkaTatAne lIdhe ja * che, velyamAnastu rASTri ane cetyamAna - cetAI rahela rAgAdi to gAtmanaH cetatAneva prathA - AtmAnI cetakatA ja prathita kare - jAhera kare : prakAze, na puna: ravInAM - nahi ke rAgAdinI. konI jema ? pravINamAno ghaTADhi - pradIpyamAna - pradIpAI rahelo - prakAzAI rahelo ghaTAdi kavIpasya pradIpatamiva . jema pradIpanI pradIpakatA (prathita kare tema), prakAzakatA prakAze tema, arthAtu ghaDo vagere pradIpathI pradIpAI - prakAzAI rahyo che, te pradIpanI pradIpakatA - prakAzakatA prathita kare che - prakAze che - jAhera kare che, nahi ke ghaDA vagerenI. gvamo - ema chatAM toratyaMtaprayAsa - te benI - rAgAdinI ane caitanyanI atyaMta prayAsattithI - nIkaTatAthI e saMbhAvanAmAvATu - bheda saMbhAvananA abhAvane lIdhe anAdri - anAdi ti vyAmo: - ekatva vyAmoha - ekapaNAno vyAmoha - vibhramarUpa bhAMti che, sa tu - te to prajJacaiva - prajJAthI ja chidyata va - chedAya ja che. | ti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 294|| 509
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra ; AtmakhyAti atre zaMkA thavI saMbhave che ke - AtmA ane baMdha cetya - cetaka bhAve karIne - "cetya" - cetAvA yogya ane "cetaka - cetanAra bhAve karIne atyaMta "pratyAtti' - nikaTatAne lIdhe "ekIbhUta" - karUpa thaI gayelA evA, bhedavijJAnanA abhAvane lIdhe, "eka cetakavata' - jANe eka cetaka - cetanAra hoya ema vyavahArAI rahelA che, te prajJAthI kema chedI zakAya vAra? tenuM samAdhAna - "niyata svalakSaNanI sUkSma aMtaHsaMdhimAM sAvadhAna nipAtana thakI ema ame jANIe chIe', niyatasvarakSaNasUkSmAMtaHsaMghasAvadhAnanipAtanAiita vacce i| arthAt AtmA ane baMdhanuM potapotAnuM niyata' - nizcita - cokasa - traNe kALamAM na phare evuM nizcaya rUpa "svalakSaNa" che, te bannenI "sUkSma" - jhINI - bArIka "aMtaHsaMdhi' - aMtaragata sAMdho che (Internal joint) che, temAM rakhene ekano kaMI paNa bhAga bIjAmAM na cAlyo jAya evA sAvadhAnapaNe te prajJA - chINInuM "nipAtana' - nIce pADavArUpa kriyA karavA thakI AtmA ane baMdhano bhedarUpa cheda thaI zake che, ema "ame' - (zAstrakAra bhagavAna ane vyAkhyAsUtrakAra bhagavAna) AtmAnubhavathI jANIe chIe. te A prakAre - mAtmano hi caitanya nakSai - AtmAnuM caitanya e "svalakSaNa' che - potIkuM potAnuM (One's own) khAsa lakSaNa che. zAne lIdhe ? samasta zeSa - bAkInA dravyathI asAdhAraNapaNAne lIdhe - "samastopadravyAsa dhArAta', arthAtu AtmA sivAyanA bAkInA bIjA badhAya dravyathI AtmAnA A caitanya lakSaNanuM asAdhAraNapaNuM che (Extra-ordinariness), A caitanya eka AtmAnuM ja asAdhAraNa (Extra-ordinary, distinguishing) lakSaNa che ane AtmA sivAyanA bAkInA bIjA badhAya dravyamAM A caitanyalakSaNanuM sAdhAraNapaNuM - sAmAnyapaNuM (Commonness) nathI tene lIdhe, eTale ke AtmA sivAyanA koI paNa dravyamAM A caitanya lakSaNa nathI ane eka AtmAmAM ja A lakSaNa che, eTale Ama anvaya-vyatireka banne prakAre asAdhAraNapaNAne lIdhe caitanya e AtmAnuM potAnuM ja "sva lakSaNa' che ane te to "pravartamAna" - pravartatuM satuM jene jene "abhivyApIne' - sarvathA sarvataH vyApIne pravarte che ane nivartamAna' - nivartatuM pAchuM vaLatuM satuM jene jene laIne nivarte che, te te samasta paNa "saha pravRtta' - sAthe pravarteluM vA "krama pravRtta' - kramathI pravarteluM "paryAyAta" - paryAyamAtra AtmA che ema lakSaNIya che - lakSamAM levA yogya che, zAne lIdhe ? te eka caitanya lakSaNathI lakSyapaNAne lIdha - 'taTekanakSatasyatAta' arthAtu A caitanya lakSaNa "pravartamAna" pravartatuM satuM ahIM che ahIM che ema jene jene abhivyApIne pravarte che ane "nivartamAna' - nivartatuM satuM A ahIM nathI A ahIM nathI ema jene jene laIne nivarte che - pAchuM vaLe che, te te samasta sahapravRtta - guNa vA kramapravRtta - paryAyamAtra AtmA che ema lakSamAM levA yogya che, kAraNake te te paryAyamAtranuM te eka caitanya lakSaNathI ja lakSyapaNuM che. Ama sapravRtta ke krama pravRtta samasta sva paryAya mAtramAM caitanya lakSaNanuM vyApakapaNuM che, eTale samasta sahapravRtta vA krama pravRtta anaMta paryAyamAM caitanyanA avinAbhAvipaNAne lIdhe cinmAtra ja AtmA che Iti yAvat - samasta sakkamapravRttAnaMtaparyAyAvinAmavitAnuM vaitanyastha vinmAtra jIva gAbhA', arthAt AtmAnA sahapravRtta ke kramapravRtta anaMta paryAya hoya te samastanI sAthe caitanyanuM avinAbhAvipaNuM che, tenuM caitanya vinA hovApaNuM saMbhavatuM nathI - temAM caitanyanuM avazya hovApaNuM che ema eka bIja vinA na cAle, evuM avinAbhAvipaNuM che, eTalA mATe caitanya lakSaNa sarva paryAya vyApi hoI "cinmAtra ja AtmA che, mAtra kevala 'cita' sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evo "cinmAtra ja AtmA che. ItyAdi. ane baMdhanuM to Atmadravyane asAdhAraNa evA rAgAdi svalakSaNa che - "vaMdha0 1 mAtmadravyAsAdhAraNa rIIIya: nakSa', arthAt rAgAdi baMdhanuM "sva lakSaNa che - potIkuM potAnuM khAsa viziSTa lakSaNa che, kAraNake te rAgAdi Atmadravyane "asAdhAraNa" - sAdhAraNa nahi (uncommon) evA che, rAgAdi jema baMdhanuM lakSaNa che, tema AtmAnuM lakSaNa nathI, eTale rAgAdi e baMdhanuM asAdhAraNa (Extraordinary) lakSaNa hoI baMdhanuM potAnuM "sva" lakSaNa (It's own) che ane rAgAdi che te AtmadravyanI sAthe "sAdhAraNatA dhAratA pratibhAsatA nathI - jaNAtA nathI, ema zAne lIdhe? "nityameva 510
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 294 caitanya camatkArathI atiriktapaNe pratibhAsamAnapaNAne lIdhe', nityameva caitanyamAsistitvena pratimAsamAnatIta| arthAt rAgAdi AtmadravyanI sAthe sAdhAraNapaNuM - dhAratA pratibhAsatA nathI, kAraNake caitanyano ja camatkAra jyAM che evA "caitanya camatkAra' AtmAthI "atiriktapaNe' - adhikapaNe - pRthaka paNe - bhinnapaNe - jUdApaNe rAgAdinuM sadAya pratibhAsamAnapaNuM che, rAgAdi caitanya camatkAra AtmAthI sadAya judA judA judA ja jaNAya che. vaLI bIjI e vAta paNa che ke jeTaluM ja samasta "sva paryAya vyApi' - potAnA paryAyamAM vyApatuM caitanya pratibhAse che, teTalA ja rAgAdi nathI pratibhAsatA, kAraNake rAgAdi sivAya paNa caitanyanA AtmalAbhanuM saMbhAvana che mATe - "rAvInaMtaife caitanyAtmanAma saMbhAvanA', arthAt rAgAdi je AtmAnuM lakSaNa hoya to caitanyanA jeTalA koI paNa paryAya hoya temAM te vyApaka hovA joIe, paNa ema to jovAmAM AvatuM nathI, rAgAdi vinA paNa caitanyano AtmalAbha saMbhave che, eTale rAgAdi baMdhanuM svalakSaNa che, AtmAnI sAthe sAdhAraNapaNuM nahi lakSaNa nathI ja, ema A parathI anvaya-vyatirekathI sunizcita thAya che. ane je rAgAdine caitanyanI sAthe ja "utalavana' - ekadama UThIne kadI paDavApaNuM che. te to cetya - cetaka bhAvanI pratyAsatti' thakI ja - atyaMta nikaTavartitA thakI ja che - nahi ke eka dravyapaNA thakI - "tatvavetavamAvapratyAre naiRdravyatvati', arthAt rAgAdi "cetya" - caitanyathI cetAvA yogya che ane caitanya pote "cetaka' - cetanAra che ema be bannenA cetya - cetaka bhAvanuM eTaluM badhuM nikaTavartipaNe che ke rAgAdi caitanyanI sAthe ja ekadama ThekaDo mArIne UThatA hoyanI ! "uplavana" karatA hoyanI ! paNa te rAgAdinuM caitanya sAthe saha ulavana nikaTavartipaNAne lIdhe che, nahi ke ekadravyapaNAne lIdhe, rAgAdi caitanyanI jema AtmadravyanA aMgabhUta ke sahaja svabhAvabhUta bhAva nathI, paNa paradravyanA saMyoga nimittathI udbhavelA aupAdhika AgaMtuka - "hAlI nIkaLelA' kRtrima vibhAvabhUta vikAra bhAvo che. ane "cetyamAna' - cetAI rahela rAgAdi to AtmAnI cetakatA ja prakAze, nahi ke rAgAdinI - tyanaq rAtirAtmanaH cetatAnaiva kathana na punaH ravInAM'konI jema ? "pradIpyamAna - prakAzyamAna ghaTAdi jema pradIpanI pradIpakatA prakAze, (nahi ke ghaTAdinI !), tenI jema, pravINamAno iTADhi pravIpI pradIpajatAmi, arthAt pradIpathI je "pradIpyamAna - prakAzyamAna - prakAzAI rahela che te ghaTAdi jema pradIpanI "pradIpakatA" - prakAzakatA prakAze, nahi ke ghaTAdinI, tema "cetyamAna - cetana AtmAthI cetAI rahela rAgAdi AtmAnI cetakatA ja prakAze, nahi ke rAgAdinI. ema chatAM paNa te banI - rAgAdinI ane caitanyanI atyaMta "pratyAttithI" - nIkaTavartitAthI "bheda saMbhAvanAnA abhAvane lIdhe' - bhedanA saMbhAvanAnA abhAvane lIdhe je anAdi "ekatva vyAmoha' - ekapaNAno vyAmoha - vibhrama rUpa bhrAMti che, te to prajJAthI ja chedAya che, prajJacaiva chidyata Iva | parama AtmadraSTA zrImad rAjacaMdrajInA anubhavolgara che ke - sarvathI sarva prakAre huM bhinna che, kevaLa zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa, aciMtya sukha svarUpa mAtra ekAta zuddha anubhava svarUpa huM chuM, tyAM vikSepa zo ? vikalpa zo ? bhaya zo ? kheda zo ? bIjI avasthA zI ? huM mAtra nirvikalpa zuddha zuddha prakRSTa zuddha paramazAMta caitanya chuM. huM mAtra nirvikalpa chuM, huM nija svarUpamaya upayoga karuM chuM. tanmaya thAuM chuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 zuddha Atma jyoti
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tIkSNa prajJA-chINI Atma-baMdhano bheda kevI rIte kare che ? te darzAvato amRta samayasAra kaLaza (2) amRtacaMdrajI lalakAre che - - sragdharA prajJA chetrI ziteyaM kathamapi nipuNaiH pAtitA sAvadhAnaiH, sUkSmeMtaHsaMdhibaMdhe nipatati rabhasAdAtmakarmobhayasya / AtmAnaM magnamaMtaH sthiravizadalasaddhAmni caitanyapUre, baMdhaM cAjJAnabhAve niyamitamabhitaH kurvatI bhinnabhinnau // 181 // A prajJA chINI tIkSNA kyama karI nipurNa sAvadhAne paDAI, sUkSmaDataH saMdhibaMdhe jhaTa laI paDatI Atmane karmanAI; AtmAne magna aMtaH sthira vizada lasat dhAma caitanya pUre, baMdha ajJAna bhAve niyamita karatI sarvathA bhinnabhinnA. 181 amRta pada - 181 e rAga dhAra taravAranI sohalI dohalI caudamA jinataNI caraNa sevA' tIkSNa prajJA chINI, sUkSma saMdhi paDI, Atma ne karmane bhinna karatI, chINI sUtAranI, jema saMdhi paDI, kASThanA spaSTa be bhAga karatI... tIkSNa. 1 prajJA chINI tIkSNa A, nipuNa sAvadhAnathI, AvI keme karI pADavAmAM, aMtaHsaMdhi baMdhamAM, Atma ne karmanA, sUkSmamAM paDatI savega AmAM... tIkSNa. 2 Atmane magna karatI, ati ullasatA, sthira vizada dhAma caitanya pUre, baMdhane ajJAna bhAvamAM niyamito, karatI te sarvathA khUba dUre... tIkSNa. 3 Atma ne baMdhane, karatI bhinna bhinna A, Ama prajJA chINI tIkSNa bhArI, prajJA chINI mahima A, amRta bhagavAna A, gAyo mahA cit camatkArakArI... tIkSNa. 4 artha A tIkSNa prajJA-chINI koI paNa prakAre nipuNothI sAvadhAnothI pADavAmAM AvatAM, AtmA-karma e ubhayanA sUkSma aMtaHsaMdhi baMdhamAM ekadama vegathI nipate che (nIce paDe che), te AtmAne aMtaramAM sthira vizada (nirmala) lasaMtA dhAmavALA caitanya pUramAM magna ane baMdhane ajJAnabhAvamAM niyamita ema sarva prakArathI sarvathA bhinna-bhinna karatI evI che. 181 - 'amRta jyoti' mahAbhASya ''zuddha buddha caitanyaghana, svayaM jyoti sukhadhAma.'' zrImad rAjacaMdra kRta Atmasiddhi zAstra, sUtra-117 'AnaMdaghana caitanyamaya mUrati, zuddha niraMjana deva dhyAu re.'' - zrI AnaMdaghana pada-1 uparamAM AtmakhyAtinA gadya vibhAgamAM je vistArathI vivecyuM teno sArasamuccaya nibaddha karatA A kaLazamAM tIkSNa prajJA-chINI AtmA ane karmano bheda kevI rIte kare che, teno samasta vidhi mahAkavi amRtacaMdrajIe tAdezya zabdacitra AlekhatI svabhAvoktithI varNavI dekhADyo che prajJAchetrI ziteyaM kathamapi nipuNaiH pAtitA sAvadhAnaiH - A prajJA rUpa tIkSNa chINI keme karI - 'kathamapi' - ghaNA ghaNA prayatnAtizayathI 'nipuNothI' khabaradAra tattvakuzaLa janothI 'sAvadhAna' jAgarUka rahI pADavAmAM AvelI AtmA ane karma e ubhayanA - bannenAM 'sUkSma' - jhINA - bArIka 'aMtaHsaMdhi baMdhamAM' - aMdaranA 512 - -
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 181 sAMdhAnA baMdhamAM (Internal joint) rabhasathI' - ekadama vegathI - jhapATAbaMdha nIce paDe che, sUoNMtaHsaMdhi vaMdhe niti manAvAtmavayastha ane ema nIce paDe che te zuM karatI paDe che ? mAtmAne manamaMtaH thivizavanasaddhAni caitanyapUre - AtmAne aMtaramAM sthira "vizada' - svaccha - nirmala "lasatu' - lasalasatA - ullasI rahelA - vadhatA jatA "dhAma" - tejavALA caitanyapUramAM "magna' DUbela ane baMdhane ajJAna bhAvamAM niyamita ema bannene "abhitaH' - sarvathA sarva prakAre bhinna bhinna' - jUdA jUdA - pRthaka pRthaka karatI "nipate che' - nIce paDe che - vaMI vAjJAna mATe niyamitamataH survatI minnamitrI | amRtacaMdrajInA A adbhuta kaLaza kAvyano marma samajavA sUtAranuM - "sUtradhAranuM dRSTAMta bhAvana karavA yogya che - "sUtradhAra' - sUtAra che, (1) te jyAM be kASTha eTalI badhI cokkasAIthI salADavAmAM Avela hoya ke te vacceno sUkSma - bArIka (fine) sAMdho kaLAvo muzkela hoya, tyAM tene judA pADavA mATe chINIno ane te paNa "tIkSaNa - tINI aNIdAra jhINI chINIno upayoga kare che. (2) ane te kuzaLa kArIgara te chINIno upayoga evA sAvadhAnapaNe - khUba khUba kALajIthI kare che ke jethI eka kASThano bhAga bIjAmAM na cAlyo jAya ane bIja kASThano bhAga khelAmAM na cholAI jAya. (3) Ama te evo sAvadhAna rahIne chINI pADe che, ke te banne bhAganA "sUkSma aMtaHsaMdhibaMdhamAM" - aMdaranA sUkSma sAMdhAnA baMdhanamAM ekadama vegathI nIce paDe che. (4) ane te nIce paDatAM paDatAM banne bhAgane bhinna-bhinna jUdA jUdA karatI ekane A bAju ane bIjAne bIjI bAju cokhkhI phADa karIne pADe che. e ja prakAre sUtra rahasyane dhAranArA "sUtradhAra' jJAnI rUpI sUtradhAra che. te (1) AtmA ane karmano anAdi saMyogathI bheda kaLAvo ghaNo ghaNo muzkela che, tyAM prajJArUpa chINIno ane te paNa tIkSaNa sUkSma prazArUpa jhINI chINIno upayoga kare che. (2) ane te "nipuNo' - tattvabheda keLakuzaLo sUtradhAra "sAvadhAna" rahI - atyaMta jagarUkapaNe khUba khUba tIkSNa, sUkSma upayoga pUrvaka te tINa prajJA - chINI pADe che, (3) eTale te prajJA - chINI AtmA ane karma e bannenA sUkSma aMtaHsaMdhibaMdhamAM "rabhasathI' - ekadama vegathI paDe che, (4) ane te paDatAM paDatAM te AtmAne ane baMdhane "bhinna bhinna' - jUdA jUdA - pRthaka pRthaka karatI, te prajJA-chINI AtmAne sthira svaccha ullasatA caitanya pUramAM magna karatI ane baMdhane ajJAna bhAvamAM niyamita karatI, ema sarva sarva prakArathI sarvathA bhinna bhinna kare che, AtmAne eka bAju ane baMdhane bIjI bAju pADe che. Ama te AtmA ane baMdhane bhinna-pRthapha jANIne te bannene bhinna bhinna - pRthaka pRthaka - alaga alaga kare che. Ama A kaLaza kAvyamAM "AtmakhyAti' sUtrakAra mahAjJAnI sUtradhAre sUtradhAranA (sUtAranA) dRSTAMtano bhAva svabhAvokti alaMkAramaya suMdara hRdayaMgama tAdRzya Abehuba zabdacitra hajaro graMthothI na AlekhI zakAya evI ajaba kuzaLatAthI Alekhyo che. AkRti AtmA) pra |jJA | (AtmA) prArA T , T^ chINI | baMdha | :: chI| NI | baMdha caitanya lakSaNa | rAgAdi lakSaNa caitanya pUra ajJAna bhAva [L) ke
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmA ane baMdhane dvidhA karIne zuM kartavya che? to ke - jIvo baMdho ya tahA chijaMti salakkhaNehiM NiyaehiM / baMdho cheedavyo suddho appA ya ghettavbo // 295 // niyata ja svalakSaNo thakI, jIva baMdha tema chedAya re; baMdhane chedavo AtamA, grahavo zuddha tathA ya re... baMdhana chedana mokSa che. 295 artha - jIva ane baMdha tathA prakAre niyata svalakSaNothI chedAya che, baMdha cheDavA yogya che ane zuddha AtmA prahavA yogya che. 295 AtmakhyAti TIkA AtmabaMdhau dvidhA kRtvA kiM karttavyaM ? iti cet - jIvo baMdhacca tathA chiyete svalakSaNAbhyAM niyatAbhyAM / baMdhazchettavyaH zuddha AtmA ca gRhItavyaH // 295 // __ AtmabaMdhau hi tAvaniyatasvalakSaNavijJAnena sarvathaiva chettavyau, tato rAgAdilakSaNaH samasta eva baMdho nirmoktavyaH upayogalakSaNaH zuddha Atmaiva gRhItavyaH / / 295 / / AtmakhyAti TIkArya prathama to AtmA ane baMdha phuTapaNe niyata svalakSaNa vijJAnathI sarvathA ja cheravya (cheravA yogya) che, pachI rAgAdi lakSaNa samasta ja baMdha nirmAktavya (nizcaya karIne nitAMtapaNe mUkI devo yogya) che, upayoga lakSaNa zuddha AtmA ja gRhItavya (grahaNa karavo yogya) che. 295 amRta jyoti' mahAbhASya "jJAnI kahe che te kuMcI rUpI jJAna vicAre, to ajJAna rUpI tALuM ughaDI jAya - keTalAMya tALAM ughaDI jAya, kuMcI hoya to tALuM ughaDe, bAkI pahANA mAryuM to tALuM bhAMgI jAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, pR. 54pa prathama caitanya jina pratimA thA, caitanya jina pratimA thA." - zrImad rAjacaMdra hAthanoMdha-2 AtmA ane baMdhane prajJAthI tevA prakAre dvidhA karIne zuM karavuM yogya che? te atra spaSTa karyuM che ane te AtmakhyAtikAre atyaMta suspaSTa karyuM che - prathama to AtmA ane baMdhane traNe kALamAM na phare AtmabhAvanA - zAbhavaMdhI dvidhAkRtya - AtmA ane baMdha dvidhA - be vibhAgamAM vibhakta karI vi caM - zuM kartavya che? ti ceta - ema je pUcho to - nIvo vaMdha - jIva ane baMdha tathA - tevA prakAre svataHTyAM niyatApyAM - niyata - nizcita evA be sva lakSaNothI chidyate - chedAya che, jUdAM pADAya che, vaMdhachetta: - baMdha chettavya - chedI nAMkhavA yogya - kApI nAMkhavA yogya che, zuddha sAmA gRhItaLa: - ane zuddha AtmA gRhItavya - grahaNa karavA yogya che. || rUti gAthA gAbhamAvanA //ra69IL. mAtmavaMdhI di tAvata - AtmA ane baMdha prathama to phuTapaNe nizcaya karIne niyatatvavijJAna - niyata - nizcita evA sva lakSaNanA potapotAnA lakSaNanA vijJAnathI - vizeSa jJAnathI sarvathava chetavyo - sarvathA ja chettavya - cheravA yogya - jUdA pADavA yogya che, tato . pachI rAri takSA: samasta vi vaMdho nivaktavya: - rAgAdi lakSaNavALo samasta ja baMdha nirbhoktavya - nizcaya karIne nitAMtapaNe mUkI devo yogya che, 3payotakSaT: zuddha mAryA gRhIta: - upayoga lakSaNavALo zuddha AtmAmAM ja gRhatavya - grahI levo yogya che. | ta "Atmati' AtmabhAvanA // 295|| 514
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 25 evAM akhaMDa nizcaya rUpa "niyata" - nizcita "svalakSaNanA' - vijJAna vaDe "svastakSaUT vijJAnena sarvathA ja chedavA yogya che - paricchedavA yogya che - jANavA yogya che, arthAt jema koI vijJAnI (Scientist) be jUdA jUdA dravyane pota potAnA lakSaNanA vijJAnathI - vizeSa jJAnathI (Scientific knowledge) oLakhI kADhI - paricchedana karI - te benuM pRthakakaraNa (Analysis) kare, tema AtmavijJAnI (spiritual scientist) AtmA ane baMdha e bene potapotAnA lakSaNanA vijJAnathI - vizeSa jJAnathI prathama to oLakhI kADhI - paricchedana karI te benuM pRthakkaraNa (analysis) kare. pachI rAgAdi lakSaNa samasta ja baMdha nirmoktavya che - nizcayapaNe nitAMtapaNe sarvathA ja mUkavo yogya che, arthAt jema vijJAnI be jUdA jUdA dravyonuM paricchedana rUpa - pRthakkaraNa karI pachI anabhISTa dravyane nitArI nAMkhI, enI kaNikA mAtra - paramANu mAtra paNa na rahe ema tene sarvathA mUkI dIe, tema AtmavijJAnI AtmAne baMdhanakara anabhISTa rAgAdi baMdhane AtmAmAMthI utArI nAMkhI, e rAgAdinI kaNikA mAtra - paramANumAtra paNa na rahe ema tene sarvathA mUkI dIe ane 35yotiSa zuddha mAmaiva pRhIta: - "upayoga lakSaNa' zuddha AtmA ja gRhatavya - grahavo yogya che, arthAt jema vijJAnI be jUdA jUdA dravyonuM niyata svalakSaNathI paricchedana rUpa pRthakkaraNa karI, anabhISTa dravyane mUkI daI, sarvathA anya dravyanI azuddhithI rahita ISTa svalakSaNa saMpanna zuddha (crystalline clear) grahaNa kare, tema AtmavijJAnI AtmA ane baMdhanuM niyata sva lakSaNathI paricchedana rUpa pRthakkaraNa karI, anabhISTa rAgAdi baMdhane sarvathA mUkI daI, sarvathA pAradravyanI azuddhithI rahita ISTa svalakSaNa - saMpanna zuddha Atmadravyane grahaNa kare. Ama AtmA ane baMdhano bheda jANI, baMdhane choDI AtmA ja grahavo e ja ne eTaluM ja mumukSunuM ekamAtra kartavya che. cetana aisA jJAna vicAro, soDahaM soDahaM soDahaM soDAM, soDahaM aNuM na bIyA sAro... cetana. tasa eNnI grahiye je dhana, so tuma soDAM dhAro, soDahaM jAni daTo tuma mohaM, bahai hai samako vArI.. cetana." - AnaMdaghana, pada-81 AkRti prajJAthI Atma grahaNa baMdhana chedana Atma grahaNa caitanya lakSaNa | rAgAdi lakSaNa zuddha caitanya jyoti 5
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A ja kharekhara ! AtmA ane baMdhanA dvidhAkaraNanuM prayojana che ke baMdhatyAgathI zuddha AtmAnuM upAdAna (grahaNa) - kaha so ghippai appA paNNAe so u ghippae appA / jaha paNNAi vihatto taha paNNAeva pittavyo // 296 // kema kahAya te AtamA? prajJAthI AtmA prahAya re; jema prajJAthI vibhakta che, tema prajJAthI ja grAhya re... baMdhana chedana. 296 artha - te AtmA kema prahAya che? te AtmA to nizcaya karIne prajJAthI ja prahAya che, jema prajJAthI vibhakta karyo tema prajJAthI ja grahavo yogya che. 296 AtmakhyAti TIkA etadeva kilAtmabaMdhayo vidhAkaraNasya prayojanaM yadvaMdhatyAgena zuddhAtmopAdAnaM - kathaM sa gRhyate AtmA prajJayA sa tu gRhyate AtmA / yathA prajJayA vibhaktastathA prajJayaiva gRhItavyaH // 296 // ___ nanu kena zuddhoyamAtmA gRhItavyaH ? prajJayaiva zuddhoyamAtmA gRhItavyaH / zuddhasyAtmanaH svayamAtmAnaM gRhNato vibhajata iva prajJaikakaraNatvAt / ato yathA prajJayA vibhaktastathA prajJayaiva gRhIta: raddA AtmakhyAti TIkArya vAru, konA vaDe zuddha AtmA gRhatavya che ? prajJA vaDe ja zuddha AtmA gRhIta che, zuddha AtmAne svayaM AtmAne grahatAM ne vibhajatAMnI jema prajJA ekakaraNapaNuM che mATe, ethI jema praNAthI vibhakta tema prajJAthI ja gRhItavya (grahavA yogya) che. 296 amRta jyoti' mahAbhASya jJAnamArga ArAdhe to ane raste cAle to jJAna thAya. samajAya to AtmA sahajamAM pragaTe, nahIM to jIMdagI jAya toya pragaTe nahIM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, upadeza chAyA gAmamAvanA : tadeva jitAtmavaMgho rkiMdhAraNasya prayojana - A ja kharekhara ! pragaTapaNe AtmA ane baMdhanA dvidhAkaranuM prayojana che thatu - ke vaMdhatyAna - baMdhanA tyAga karI, zuddhAtmApAlAnaM - zuddha AtmAnuM upAdAna - grahaNa jayaM sa mAtmA pRute ? - te AtmA kema - kevI rIte prahAya che? sa mAtmA tu prajJA gRhyase - te AtmA to prajJAthI ja grahAya che, yathA prajJA vikhavataH - jema prajJAthI vibhakta - bhinna (ryo) tathA prajJava gRhItaLaH tema prajJAthI ja gRhItavya - grahavA yogya che. | ti nayA gAbhAvanA //ra1ddA. nar - vAru, na - konA vaDe zuddhomAbhA gRhIta: - zuddha evo A AtmA gRhItavya - grahavA yogya che? prajJava - prajJA vaDe ja zuddhomAbhA gRhItavya: - zuddha evo A AtmA gRhatavya - grahavA yogya che, ema zAne lIdhe? zuddha cAma: - zuddha AtmAne - svayama mAne pRAto - svayaM - pote AtmAne grahatAne, migata va - vibhajutAnI jema, praphpharavAn - prajJA - eka karaNapaNAne lIdhe, mato - ethI karIne yathA - jema prajJAvA vimavataH - prajJAthI vibhakta karAyo, tathA - tema prajJacaiva : prajJAthI ja gRhIta: - gRhItavya - grahavA yogya che. | ti "gArniti " AtmabhAvanA // 296 / / 516
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 296 baMdhane choDI zuddha AtmA ja grahavo e ja kharekhara ! A AtmA-baMdhanA dvidhAkaraNanuM prayojana che, aMdhatyALena zuddhAtoSAvAnaM' ema atra dRDha karAvyuM che. vAru, konA vaDe A zuddha AtmA grahavA yogya che ? prajJacaiva zuddhoyamAbhA gRhItavyaH' prajJA vaDe ja A zuddha AtmA grahavo yogya che. ema zA kAraNathI ? kAraNake zuddha AtmAne svayaM AtmAne grahatAne - vibhajatAnI jema - prajJAnuM ekanuM ka2NapaNuM - sAdhanapaNuM che mATe, 'prajJeraNAt', arthAt AtmA ane baMdhanA 'dvidhAkaraNamAM' vibhAgIkaraNamAM vibhajanamAM jema prajJA ja eka AtmAnuM karaNa - sAdhana (Instrument) che, tema zuddha AtmAnA svayaM AtmAnA grahaNamAM paNa prajJA ja eka AtmAnuM karaNa - sAdhana (Instrument) che. eTalA mATe jema prajJA vaDe AtmA vibhakta karAyo - baMdhathI vibhinna jUdo paDAyo, tema prazA vaDe ja AtmA grahavo yogya che yathA prajJayA vibhaktastathA prajJayaiva gRhItavyaH / = - zuddha caitanya jyoti 517 -
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A AtmA prajJAthI kevI rIte grahavo yogya che? to ke - paNNAe pittavo jo cedA so ahaM tu Nicchayado / avasesA je bhAvA te majjha paretti NAyavvA // 297 // prajJAthI cetA grAhya che, te nizcayathI huM ja re - avazeSa nAva cha, AAI 52 te bhu04 3... dhana chana. 287 artha - prajJAthI grahavo yogya evo je cetayitA te nizcayathI huM ja chuM, avazeSa (bAkInA) je bhAvo che, te mArA paro che ema jANavA yogya che. 297 AtmakhyAti TIkA kathamayamAtmA prajJayA gRhItavyaH ? iti cet - prajJayA gRhItavyo yazcetayitA so'haM tu nizcayataH / / avazeSA ye bhAvAH te mama parA iti jJAtavyAH // 297 // yo hi niyatasvalakSaNAvalaMbinyA prajJayA pravibhakta zcetayitA so'yamahaM / ye tvamI avaziSTA anyasvalakSaNalakSyA vyavahriyamANA bhAvAH, te sarve'pi cetayitRtvasya vyApakasya vyApyatvamanAyAMto'tyaMta matto bhitrAH / tato'hameva mayaiva mahyameva matta eva mayyeva mAmeva gRhNAmi / yatkila gRhNAmi taccetanaikakriyatvAdAtmana - zvetaye eva, cetayamAna eva cetaye, athavA na cetaye na cetayamAnazcetaye, cetayamAnenaiva cetaye, na cetayamAnena cetaye, cetayamAnAyaiva cetaye, na cetayamAnAya cetaye, cetayamAnAdeva cetaye, na cetayamAnA zcetaye, cetayamAne eva cetaye, na cetayamAne cetaye, cetayamAnameva cetaye, na cetayamAnaM cetaye / - kiMtu sarvavizuddha cinmAtro bhAvo'smi // 297|| AtmabhAvanA - kathamayamAtmA prajJayA gRhItavyaH - 34-3vI AmAtmA prazAsana ko yogya cha ? iti cet - bhI pUcho to - prajJayA gRhItavyaH - Huii tavya - so yogya sevA yaH cetayitA - yetayitA - yetanArI - yetana mAtmA, so'haM tu nizcayataH - yI 4 , avazeSA - avazeSa - bahInI 4 ye bhAvAH - mAvo, te mama parAH - dhArA 5 cha, iti jJAtavyAH . abhazatavya - vAyojya che. // 297|| iti gAthA AtmabhAvanA // 297|| yo hi - suTa52 - 24 niyatasvalakSaNAvalaMbinyA prajJayA pravibhaktaH - niyata - mati binA - svalakSaNane avalaMbanArI prajJAthI pravibhakta - praSTipaNe vibhakta thayelo - vibhinna karavAmAM Avelo evo vitA - yetAyata - yetanArI - yeta Atma so'yamahaM - '' - pratyaya anumavAtI chu, ye tvamI - ane // avaziSTAH - avaziSTa - avazeSa - 4183vA anyasvalakSaNalakSyAH - anyatamothI-bI potAnA pothI lakSya - bama devA yogya vyavahriyamANA bhAvAH - mevA vyavaliyabhAra - vyaparAta - CAREERAS PApo, te sarve'pi - te sarvaya, cetayitRtvasya vyApakasya vyApyatvamanAyAMto - yetAyatRtvanA - yetayitana vyApavAna vyApyapadhane na pAmatA, atyaMtaM matto bhinnAH - atyaMtapaNe - sarvathA dharAdhI bhinna - TEL - pRtha6 cha. tato . tathI ahameva - 4, mayaiva - rAyI 4, mahyameva - vArA ma 4, matta eva - rAmAthI 4, mayyeva - rAma pa18
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 297. AtmakhyAti TIkArya je nizcaya karIne niyata svalakSaNAvalaMbinI prajJAthI pravibhakta cetayitA, te A huM chuM . ane je A avaziSTa anya svalakSaNathI lakSya vyavahArAtA bhAvo, te sarveya - vyApaka evA cetayitApaNAnA vyApyapaNAne nahi pAmatA - mahArAthI atyaMta bhinna che, tethI huM ja - mahArAthI ja mhArA arthe ja hArAmAMthI ja mahArAmAM ja - mane ja grahuM chuM, je pragaTapaNe rahuM chuM, te AtmAnA cetana ekakriyApaNAne lIdhe - cetuM chuM, cetayamAna ja cetI rahelo ja athavA nathI cetato, nathI cetayamAna cetato, (cetato ja) cetuM chuM, cetayamAna vaDe ja cetuM chuM, nathI cetayamAna (cetI rahelA) vaDe cetato, cetayamAna arthe ja catuM chuM, nathI cetayamAna arthe cetato, cetavamAnamAMthI ja cetuM chuM, nathI cetayamAnamAMthI cetato, cetayamAnamAM ja cetuM chuM, nathI cetayamAnamAM cetato, cetavamAnane ja (cetI rahelAne ja) cetuM chuM - nathI cetayamAnane (cetI rahelAne) cetato, kiMtu sarva vizuddha citmAtra bhAva chuM huM. 297 amRta jyoti mahAbhASya "sarva satparuSo mAtra eka ja vATethI taryA che ane te vATe vAstavika AtmajJAna ane tenI anusAriNI dehasthiti paryata sa&iyA ke rAga dveSa ane moha vagaranI dazA thavAthI te tattva temane prApta thayuM hoya ema mAruM AdhIna mata che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 62 zuddha caitanya anaMta Atmadravya kevalajJAna svarUpa zakti rUpe jene saMpUrNa vyakta thayuM tathA vyakta thavAno je puruSo mArga pAmyA te puruSone atyaMta bhaktithI namaskAra." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha-2-3 AtmA prajJA vaDe karIne kevI rIte grahavA yogya che? eno sIdho sAdo vidhi atra batAvyo che - prajJAthI "gRhIta' - grahavo yogya je "cetayitA' - cetanAro - cetaka - cetana AtmA te nizcayathI huM ja chuM, "avazeSa - bAkInA bIjA badhA je bhAvo te mhArA paro che ema jaNavA yogya che. A gAthAmAM darzAvela A AtmagrahaNa vidhinuM sAMgopAMga sakala samyakvaNuM "AtmakhyAti' sUtrakAra paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe samudyotita karyuM che, teno bhAvArtha A prakAre - ja - mAmeva - mane ja pRdvAmi - grahuM chuM jina - je kharekhara ! pRddhafma - grahuM chuM, tan - te, vetanaivayitvAhAtmanaH - AtmAnI cetana - cetavA rUpa ekakriyApaNAne lIdhe, vetaye - cetuM chuM, anubhavuM chuM - saMveduM chuM, retamAna ghava cetave - cetayamAna ja - cetI rahelo ja cetuM chuM, tayarnava vetare - cetayamAna - cetI rahelA vaDe ja cetuM chuM, retayanAtha cetave - cetayamAna - cetI rahelA arthe ja cetuM chuM, retamAnadeva reta - cetayamAna - cetI rahelAmAMthI ja cetuM chuM, tamane iva retaye - cetayamAnamAM ja - cetI rahelAmAM ja cetuM chuM, tayamAnameva cetave - cetavamAnane ja - cetI rahelAne ja cetuM chuM, athavA - athavA na tare - nathI cetato, na tathamAnata - nathI cetayamAna - cetI rahelo cetato, na tathamAnAtha veta - nathI cetayamAna - cetI rahelAmAMthI cetato, na vetanane cetave - nathI cetayamAnamAM - cetI rahelAmAM cetato, na retayamAna vetave - nathI cetayamAnane - cetI rahelAne cetato - anubhavato - saMvedato, jhiMtu - paraMtu sarvavizuddha vinmAtrI mAvaDara - sarva vizuddha cinmAtra bhAva chuM huM. || rati 'bAtmati gAbhAvanA ra67nI 519
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AkRti Ybhavana prajJA gRhIta - ciyitA) mama | para bhAvo ahaM, ' je phuTapaNe - pragaTapaNe "niyata' -' nizcita svalakSaNAvalaMbinI prajJAthI - "niyata svattakSavanaMvinyA prajJayA' - pravibhakta - prakRSTapaNe vibhakta "cetayitA' - cetanAro - cetaka te A huM chuM, "soDAmarda', arthAt je pragaTapaNe traNe kALamAM nizcaya nizcayarUpa niyata "sva" - potAnA potIkA lakSaNane avalaMbanArI prajJAthI "pravibhakta" - prakaSTapaNe sarvathA "vibhakta" - vizeSe karIne "bhakta" - bhAgarUpa karavAmAM Avelo - judo pADavAmAM Avelo "cetayitA' - cetanAro cetaka cetana evo A AtmA te 'A' - pratyakSapaNe svasaMvedanathI anubhavAI rahelo huM chuM ane je A "avaziSTa' - avazeSa - bAkI rahelA anya svalakSaNathI lakSya - 'sancasvanakSatasyA:* vyavahAratA bhAvo che, te sarveya vyApaka evA cetayitApaNAnA vyApyapaNAne nahi pAmatA - pitRtvastha vyApasya vyAyatvanAyato, mhArAthI atyaMta bhinna che, "atyanta mano mannA', arthAt "anya" - bIjA ja - jUdA ja evA anyonA svalakSaNathI lakSya thatA evA je A "avaziSTa' - bAkI bIjA badhA bhAvo vyavahArAya che - vyavahAramAM vartAya che, te badhAya vyApaka evA cetayitApaNAnuM vyApyapaNuM pAmatA nathI, cetanapaNAthI vyApta nathI, eTale AtmAthI atirikta te "sarveya" - koIpaNa apavAda sivAya badhAya bhAvo mahArAthI - huM cetayitAthI "atyaMta' - sarvathA bhinna - jUdA - pRthaka che. tethI huM ja - mahArAthI ja, mahArA arthe ja, hArAmAMthI ja, mahArAmAM ja - mane ja rahuM chuM, gameva keva madhyameva matta parva madhyeva mAneva gRhnA | je kharekhara ! kahuM chuM, te AtmAnA - cetana ekakriyApaNAne lIdhe - vetanaitriyIvAtmanA "catuM chuM" arthAt rahuM chuM eTale AtmAnA cetavA rUpa - anubhavavA rUpa - cetana rUpa eka kriyApaNAne lIdhe "cetuM chuM' - anubhavuM chuM, sva saMvedanathI saMveduM chuM ane te paNa pretayamAna ghava cetave - "cetayamAna' ja - cetI rahelo ja huM cetuM chuM, "cetayamAna - cetI rahelA vaDe ja cetuM chuM, "cetayamAna" - cetI rahelA arthe ja cetuM chuM, "cetayamAnamAMthI ja' - cetI rahelAmAMthI ja cetuM chuM, "cetayamAnamAM ja - cetI rahelAmAM ja cetuM chuM, "cetavamAnane ja' - cetI rahelAne ja cetuM chuM, arthAt Ama kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna ane adhikaraNa e pakAraka rUpe bheda vivalAthI huM cetayitA AtmA ja cetayitA AtmAne ja cetuM chuM. athavA to huM nathI cetato, nathI "cetayamAna - cetI rahelo cetato, nathI "cetayamAna - cetI rahelA vaDe cetato, nathI "cetayamAna - cetI rahelA arthe cetato, nathI cetayamAnamAMthI' - cetI rahelAmAMthI cetato, nathI "cetayamAnamAM' - cetI rahelAmAM cetato, nathI "cetayamAnane' - cetI rahelAne cetato, arthAt SakAraka rUpe abheda vivakSAthI huM nathI cetato, paraMtu sarva vizuddha citmAtra bhAva chuM huM -- vitu sarvavizuddhavinAtra mAvojha i| AvI jenI paramAtmadhyAnanI utkRSTa AtmadazA che evA zrImad rAjacaMdranA TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - ci dhAtumaya, parama zAMta, aDaga ekAgra, eka svabhAvamaya asaMkhyAta pradezAtmaka cidAnaMdaghana tenuM dhyAna karo. jJAna.da.va.mo.aM.no AtyaMtika abhAva pradeza saMbaMdha pAmelAM pUrva niSpanna, sattA prApta, udaya prApta, udIraNA prApta cAra evAM nA.go.A. vedanIya vedavAthI abhAva jene che evuM zuddha svarUpa jina civarsi, sarva lokAlokabhAsaka camatkAranuM dhAma.' - zrImada rAjacaMdra, hAthanoMdha-1 zuddha caitanya jyoti
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 182 ukta sArasamuccaya rUpa A samayasAra kaLazamAM (3) amRtacaMdrajI cinmAtra bhAvanI paramabhAva stuti prakAze che - zArdUlavikrIDita bhittvA sarvamapi svalakSaNabalAdbhattuM na yacchakyate, cinmudrAMkitanirvibhAgamahimA zuddhazcidevAsmyahaM / bhiyaMte yadi kArakANi yadi vA dharmA guNA vA yadi, bhiyaMtAM na bhidAsti kAcana vibhau bhAve vizuddhe citi // 182 // bhedI sarva ja je svalakSaNabale bhedI zakAye nahi, cinudrAMti nirvibhAga mahimA chuM zuddha huM cita sahI; bhedAye ahi kArako guNa bhale bhedAya dharmo bhale, toye bheda na kAMI che bhAva vibhu vizuddha citamAM khare! 182 amRta pada - 182 "jJAnane upAsIe' - e rAga bhedI badhuM ya je bhedI zakAya nA, evo cit ja chuM huM zuddha, cinudrAnI jyAM mudrA aMkita che, evA cit vibhu huM vizuddha... bhedI badhuMya je. 1 sva lakSaNabale bhedI badhuMye, bhedI na jeha zakAya, cita ja kevala te zuddha chuM huM eDavo, nizcaya ema kaLAya... bhedI badhuMya je. 2 TaMkotkIrNa cimmudrAnI jemAM, mudrA aMkita che evo, nirvibhAga che mahimA mahAjasa, zuddha huM chuM cit devo... bhedI badhuMya je. 3 bhedAya kArako guNo bhale vA, dharmo bhale ja bhedAya, paNa bheda kAMI paNa che ja nahi ahIM, vibhu vizuddha cinmaya... bhedI badhuMya je. 4 rAjamudrA zI cinmudrAno A, TekotkIrNa mahimAna, TaMkotkIrNa amRta vANI gAyo, amRtacaMdra bhagavAna.. bhedI badhuMya je. 5 artha - sarvane paNa svalakSaNabalathI bhedIne je bhedI zakAtuM nathI, te cimmudrAthI aMkita nirvibhAga mahimAvALo zuddha evo cit ja huM chuM, jo kArako athavA dharmo athavA guNo bheda pAmatA ho to bhale bheda pAmo ! (paNa tethI karIne) vibhu evA vizuddha bhAva citamAM koI bhidA che nahi. 182 - "amRta jyoti' mahAbhASya je aciMtya dravyanI zuddha citi svarUpa kAMti parama pragaTa thaI aciMtya kare che, te aciMtya dravya sahaja svAbhAvika nija svarUpa che, evo nizcaya je parama kRpALu satparuSe prakAzyo teno apAra upakAra che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 uparamAM AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je vivarIne kahyuM tenA sArasamuccaya rU5 A kaLazamAM zuddha caitanyamUrti bhagavad amRtacaMdrajIe sarva vizuddha citmAtra bhAvanI parama bhAvatuti prakAzI che - vanakSaUT vanati - sva lakSaNanA bala thakI - potAnA caitanya lakSaNanA bala thakI - sAmarthya thakI sarvane paNa bhedIne - bheda karIne mitvA sarvamA - je pote bhedI zakAtuM nathI - bheda karI zakAtuM nathI - menuM 521
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti na ca zakyate, te cit ja huM che - "vivevAIM', kevo? "cit' - mudrAthI aMkti "nirvibhAga - vibhAga rahita mahimA che jeno evo zuddha - vimudrAMtinirvimA mahimA zuddha , arthAt jyAM caitanya cakravartInI kadI na bhUMsAya evI TaMkotkIrNa "cita' mudrAthI - chApathI aMkAyela abheda mahimAvALA zuddha evo cita ja huM chuM. kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna ane adhikaraNa e kArako, ke astitva - nityasvAdi dharmo, ke darzana - jJAnAdi guNo bheda pAmatA ho to bhale bheda pAmo ! mite yadri vArA ya vA ghama II vA ri, midaMtAM, paNa tethI karIne sakala Atmapradeza vyApakapaNAthI athavA sakala vizvattapaNAe karIne vizva vyApakapaNAthI sarva bhAvamAM vyApaka vibhu" evA vizuddha cita" bhAvamAM koI "bhidA' - bhedatA nathI - ra umAtihavana vimI -bhAve viza viti | AkRti kAraka cinmudrA aMkita S8-guNa | bheda vibhu bhAva abheda. abheda dharma 522
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMka samayasAra gAthA 298,299 paNNAe pittavyo jo daTThA so ahaM tu Nicchayao / avasesA je bhAvA te majjha paretti NAyavvA // 298 // paNNAe pittavo jo NAdA so ahaM tu Nicchayado / avasesA je bhAvA te majjha paretti NAdavvA // 299 // prajJAthI deza grAhya che, te nizcayathI huM ja re; avazeSa mAvo cha, vA 52 te 14 3... baMdhana chana. 288 prajJAthI zAtA grAhya che, te nizcayathI huM ja re; avazeSa bhAvo jeha che, jANavA para te muja re... baMdhana chedana. 299 artha - prajJAthI je deNa grahavA yogya che, te nizcayathI huM ja chuM, avazeSa (bAkInA) je bhAvo te mahArA paro che ema jANavA yogya che. 298 prajJAthI je jJAtA grahavA yogya che, te nizcayathI huM ja chuM, avazeSa (bAkInA) je bhAvo te mahArA paro che ema jANavA yogya che. 299 - AtmakhyAti TIkA prajJayA gRhItavyo yo dRSTA so'haM tu nizcayataH / avazeSA ye bhAvAste mama parA iti jJAtavyAH // 298 // prajJayA gRhItavyo yo jJAtA so'haM tu nizcayataH / avazeSA ye bhAvAste mama parA iti jJAtavyAH // 299 // cetanAyA darzanajJAnavikalpAnatikramaNAccetayitRtvamiva dRSTatvaM jJAtRtvaM cAtmanaH svalakSaNameva / tatohaM dRSTAramAtmAnaM gRhNAmi, yatkila gRhNAmi tat pazyAmyeva, pazyaneva pazyAmi, athavA - na pazyAmi, na pazyana pazyAmi pazyataiva pazyAmi pazyate eva pazyAmi, na pazyatA pazyAmi, na pazyate pazyAmi, pazyata eva pazyAmi pazyatyeva pazyAmi, na pazyataH pazyAmi, na pazyati pazyAmi, pazyaMtameva pazyAmi / na pazyaMtaM pazyAmi / AtmabhAvanA - prajJayA gRhItavyaH - prazAthI tivya - Asqaa yogya vo yo dRSTa . hai hai| - henarI so - a nizcayataH . nizcayathI ahaM tu - 94 chu, avazeSA ye bhAvAH - avazeSa - bahIna bhAvo te mama parAH - tamo dharA parI cha, iti jJAtavyAH - bha vA yogya che. // 298|| prajJayA gRhItavyaH - prAthI mAtavya - vAyogya vo yo- jJAtA - zAtA - sanArI so - nizcayataH - nizcayathA ahaM tu -94 chu, avazeSA ye bhAvAH - avazeSa - bAbInalAvo, te mama parAH - tamo nArA parI cha, iti jJAtavyAH - abhaya yogya cha. / / 299|| iti gAthA AtmabhAvanA // 298-299 // cetanAyAH darzanajJAnavikalpAnatikramaNAt - yetanAnA zana-zAna pina anabhirane - anurAdhanane bI cetayitRtvamiva - tayitvanI - yetAyatA5nIbha dRSTatvaM jJAtRtvaM ca - itRtva - thapa anezAtRtva-zata AtmanaH svalakSaNameva - AtmAnusa 4 che. tato - tethIrIne dRSTAramAtmAnaM gRhNAmi -dRza vA AtmAne huI cha, yatkila gRhNAmi - 5352 ! I chu, tat pazyAmyeva - hej47, pazyanneva pazyAmi - hepato 523
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kiMtu sarvavizuddhadRGmAtro bhAvosmi / api ca - jJAtAramAtmAnaM gRhNAmi, yatkila gRhNAmi taj - jAnAmyeva, jAnanneva jAnAmi, athavA - na jAnAmi, na jAnana, jAnAmi, jAnataiva jAnAmi, jAnate eva jAnAmi, na jAnatA jAnAmi, na jAnate jAnAmi, jAnata eva jAnAmi, jAnatyeva jAnAmi, na jAnato jAnAmi, na jAnati jAnAmi, jAnaMtameva jAnAmi / na jAnaMtaM jAnAmi / kiMtu sarvavizuddhojJaptimAtro bhAvo'smi / nanu kathaM cetanA darzanajJAnavikalpau nAtikrAmati yena cetayitA dRSTA jJAtA ca syAt ? ucyate - cetanA tAvatpratibhAsarUpA sA ta sarveSAmeva vastanAM sAmAnyavizeSAtmakatvAta dvairUpyaM nAtikrAmati / ye ta tasyA dve rUpe te darzanajJAne, tataH sA nAtikrAmati / yadyatikramati sAmAnyavizeSAtikrAMtatvAccetanaiva na bhavati / tadabhAve dvau doSau - svaguNocchedAccetanasyAcetanatApattiH vyApakAbhAve vyApyasya cetanasyAbhAvo vA / tatastadoSabhayAdarzanajJAnAtmikaiva cetanAbhyupagaMtavyA / / 298 / / 299|| 4 hercha, pazyata eva pazyAmi - pitAmayI 4 hej cha, pazyatyeva pazyAmi - hemai x he cha, pazyaMtameva pazyAmi - hepatAne 4 hedhuMcha, athavA - athavA na pazyAmi - nathI hepatAthI hepato, na pazyate pazyAmi - nathI 15 artha hepato, na pazyataH pazyAmi - nathI pitAmAthI hepato, na pazyati pazyAmi - nathI pitAmA hepato, na pazyaMtaM pazyAmi - nayA hepatAne hepato, kiMtu - paraMtu sarvavizuddho dRmAtrabhAvosmi - sarva vizuddha vo chu - api ca - tebha4 jJAtAramAtmAnaM gRhNAmi - zAtA vA mAmAne , yatkila gRhNAmi -45252 ! , tat jAnAmyeva - 4 chu, jAnanneva jAnAbhi - one x ng, jAnataiva jAnAmi . tAthI 4 , jAnate eva jAnAmi - Mta artha 4 cha, jAnata eva jAnAbhi - tAmAMdhI 4 gae, jAnatyeva jAnAmi - satAwi 4 cha, jAnaMtameva jAnAmi - satAne 4 dhu, athavA - athavA na jAnAmi - nathI to, na jAnan jAnAmi - Aaid onedo, na jAnatA jAnAmi - nathI tAthI onedo, na jAnate jAnAmi - nathI edu artha to, na jAnato jAnAmi - nathI tAmAMdhI to, na jAnati jAnAmi - nathI tabhI to, na jAnaMtaM jAnAmi - nathI tAne to, kiMtu - paraMtu sarvavizuddho jJaptimAtro bhAvosmi - sarvavizuddha zati mAtra - jANavA mAtra bhAva huM chuM. nanu - vAra kathaM cetanA darzanajJAnavikalpau nAtikrAmati - yetanA rzana-zAna pine bhanathI bhatijAmatI - GebaMdhatI? yena cetayitA dRSTA jJAtA ca syAt - thI yetayitA-yetanArI bhAmAzabhane toya. ucyate - (samAdhAna) vAmAM Ave cha - cetanA tAvatpratibhAsarUpA - prathama tI yetanA pratimAsa 35cha, sA tu dvairUpyaM nAtikrAmati - mane to 355 - vi355j AstmatI - saMghatI nathI, thane bI ? sarveSAmeva vastUnAM sAmAnya. vizeSAtmakatvAta - sarve 4 vastugInI sAmAnya - vizeSAlayAne bIe. ye tu tasyA dve rUpe . ane tenAle 35o, te darzanajJAne - rzana bhane zAna cha, tataH sA nAtikrAmati - tethIta nathI mAlAmatI - nathI GeejatI. yadyatikrAmati ko mAnanecha - saMdhe the, to sAmAnyavizeSAtikrAMtatvAt - sAmAnya - vizeSana Maitarne - GeetipAne bI cetanaiva na bhavati - yetanA 4 nathI hotI, tadabhAve - na - yetanAnA alAve - nala homa dvau doSau - hopa cha - (1) svaguNocchedAt - va gulanA - potAnA gulanA chedane dI cetanasyA - cetanatApattiH - yetanane ayetanApatti - mayetanatAno prasaMga - athavA (2) vyApakAbhAve - vyApana bhAve vyApyasya cetanasyAbhAvo vA - vyApya vA yetananI abhAva - nale claj, tataH - tethI zana taddoSabhayAt - te dhepanA yathA darzanajJAnAtmikaiva -rzana - zAnAmi 4 - rzana - shaan35|| 4 cetanAbhyupagaMtavyA - yetanA abhyapagaMtavya - abhyapagama karavA yogya - svIkAravA yogya che. 524
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 298,299 AtmakhyAti TIkArya cetanAnA darzana-jJAna vikalpanA anatikramaNane (analaMghanane) lIdhe, cetayitApaNAnI jema dApaNuM ane jJAtApaNuM AtmAnuM svalakSaNa ja che, tethI huM daSTA evA AtmAne rahuM chuM. je kharekhara ! grahuM chuM, te dekhuM ja chuM, dekhato ja dekhuM chuM, athavA - nathI dekhato, nathI dekhato dekhato, dekhatA vaDe ja dekhuM chuM, nathI dekhatA vaDe dekhato, dekhatA arthe ja dekhuM chuM, nathI dekhatA arthe dekhato, dekhAtAmAMthI ja dekhuM chuM, nathI dekhAtAmAMthI dekhato, dekhatAmAM ja dekhuM chuM, nathI dekhatAmAM dekhato, dekhatAne ja dekhuM chuM, nathI dekhatAne dekhato, kiMtu sarva vizuddha dezcAtra bhAva huM chuM. temaja - jJAtA evA AtmAne huM rahuM chuM, je kharekhara ! rahuM chuM, te - jANuM ja chuM, jANaMto ja jANuM chuM, athavA - nathI jANato, nathI jANato jANato, jANatA vaDe ja jANuM chuM, nathI jANatA vaDe jANato, jANatA arthe ja jANuM chuM, nathI jANatA arthe jANato, jANatAmAMthI ja jANuM chuM, nathI jANatAmAMthI jANato, jANatAmAM ja jANuM chuM, nathI jANatAmAM jANato, jANatAne ja jANuM chuM, nathI jANatAne jANato. kiMtu sarvavizuddha jJaptimAtra bhAva huM chuM. (zaMkA) - vAru, cetanA darzana - jJAna e be vikalpone kema nathI atikrAmatI ? (ullaMghatI), ke jethI cetayitA deNa ane jJAtA hoya ? (samAdhAna) kahevAmAM Ave che - prathama to cetanA pratibhAsarUpA che, te to sarve ja vastuonA sAmAnya - vizeSAtmakapaNAne lIdhe bairUdhyane nathI atikrAmatI ane je tenA dvirUpa (be rUpa) te darzana - jJAna che, tethI (tene) te nathI atikrAmatI, jo atikrAme, to sAmAnya - vizeSanA atikrAMtapaNAne lIdhe cetanA ja nathI hotI." tenA abhAve be doSa - (1) svaguNa uccheda karI cetanane acetanatA patti, athavA (2) vyApakanA abhAve vyApya evA cetanano abhAva. tethI tenA doSa bhayathI darzana-zAnAtmikA ja cetanA abhyapagama (mAnya) karavA yogya che. 289, 299 'amRta jyoti' mahAbhASya "sarva bhAva jJAtA daSTA saha zuddhatA, kRtakRtya prabhu vIrya anaMta prakAza jo - apUrva avasara." "huM asaMga zuddha cetana chuM, vacanAtIta nirvikalpa ekAMta zuddha anubhava svarUpa chuM." - zrImad rAjacaMdrajI AtmA prajJA vaDe kevI rIte grahavA yogya che teno vizeSa vidhi atre datva-jJAtRtva paratve darzAvyo che ane tenuM sAMgopAMga avikala sakala samyakapaNuM "AtmakhyAti' sUtrakAre potAnI ananya lAkSaNika zailIthI supratiSThApita karyuM che. te A prakAre - 525
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cetanAnA darzana-zAna vikalpanA "anatikramaNane lIdhe - anullaMghanane lIdhe cetayitRtvanI jema darRtva ane jJAtRtva AtmAnuM svalakSaNa ja che - "nRitvamiva dRSTatve jJAtRtva vAtmanaH vastakSA', arthAtu cetanA kAMto darzanarUpa kAMto jJAnarUpa ema bemAMthI koI paNa eka vikalpanuM atikramaNa" - ullaMghana karatI nathI, eTale cetayitApaNuM jema AtmAnuM svalakSaNa" - potAnuM lakSaNa che, tema dekhApaNuM ane jJAtApaNuM paNa AtmAnuM "svalakSaNa ja' - potAnuM lakSaNa ja che. tethI huM de evA AtmAne rahuM chuM, je kharekhara ! rahuM chuM, te dekhuM ja chuM, dekhato ja dekhuM chuM, dekhatA vaDe ja dekhuM chuM. dekhatA arthe ja dekhuM chuM, dekhatAmAMthI ja dekhuM chuM, dekhatAmAM ja dekhuM chuM, dekhatAne ja dekhuM chuM - Ama kartA-karma-karaNa-saMpradAna-apAdAna - adhikaraNa e SakAraka rUpa bhedavivakSAthI huM deNa AtmA daNa AtmAne ja dekhuM chuM. athavA nathI huM dekhato, nathI dekhato dekhato, nathI dekhatA vaDe dekhato, nathI dekhatA arthe dekhato, nathI dekhAtAmAMthI dekhato, nathI dekhatAmAM dekhato, nathI dekhatAne dekhato - Ama e pakAraka bheda avivalAthI nathI huM dekhato, kiMtu sarvavizuddha dezAtra bhAva chuM huM - sarvavizuddha dRAtramAvojhati | temaja - jJAtA evA AtmAne huM rahuM chuM, je kharekhara ! rahuM chuM, te jANuM ja chuM, jANato ja jANuM chuM, jANatA vaDe ja jANuM chuM, jANatA arthe ja jANuM chuM, jANatAmAMthI ja jANuM chuM, jANatAmAM ja jANuM chuM, jANatAne ja jANuM chuM - AmakartA-karma-karaNa-saMpradAna-apAdAna-adhikaraNa e SakAraka rUpa bhedavivakSAthI huM jJAtA AtmA jJAtA AtmAne ja jANuM chuM, athavA nathI huM jANato, nathI jANato jANato, nathI jANatA vaDe jANato, nathI jANatA arthe jANato, nathI jANatAmAMthI jANato, nathI jANatAmAM jANato, nathI jANatAne jANato - Ama e SakArakabheda avivakSAthI nathI huM jANato, kiMtu sarvavizuddha zakti mAtra - jANavA mAtra bhAva chuM huM - jitu vizuddha jJamAtra mAvormi | kAraka cakra samagsa, te jJAyaka bhAva vilagna, parama bhAva saMsagga, eka rIte re, kAMI thayo guNavanga re.... jirNadA." - tattvaraMgI mahAmuni devacaMdrajI atre zaMkA thavI saMbhave che ke cetanA darzana - jJAna e be vikalpane kema nathI atikrAmatI - nathI ullaMghatI, ke jethI karIne cetayitA - cetanAro AtmA deza ane jJAtA hoya ? tenuM samAdhAna kahevAmAM Ave che ke - "tanA tAva pratimAsarUpa' - prathama to cetanA pratibhAsa rUpA' che - sAme jevI vastu che tevo prati - sAmo bhAsa - bhAsavuM jyAM thAya che evI pratibhAsa rUpA che, te to sarve ja vastuonA sAmAnya - vizeSAtmakapaNAne lIdhe - "sarveSAmeva vastunAM sAmAnyavizeSAtmahatvIta' kairUdhyane - dvirUpapaNAne nathI atikrAmatI - nathI ullaMghatI - "dvirUSya nAti zAmati', arthAt sarveya vastu sAmAnya - vizeSAtmaka - sAmAnya - vizeSarUpa che, eTale tenI pratibhAsarUpA cetanA paNa sAmAnya - vizeSa e be-rUpapaNAne nathI atikrAmatI - nathI ullaMghatI. je atikAme - ullaMghe to sAmAnya - vizeSanA atikrAMtapaNAne lIdhe - ullavitapaNAne lIdhe te cetanA ja nathI hotI. tenA - cetanAnA abhAve be doSa che - (1) svaguNanA uccheda thakI cetanane acetanatAnI Apatti, potAnA cetanAguNanA uccheda thakI cetanane acetanapaNAnI prAptinI "Apatti' - Aphata rUpa prasaMga AvI paDe, athavA (2) vyApakanA abhAve vyApya - vyApAvA yogya evA cetanano abhAva, vyApaka evA cetanA guNanA abhAve vyApya evA cetana dravyano abhAva thAya. tethI te be doSanA bhaya thakI darzana - jJAnAtmikA ja - darzana - jJAnarUpA ja cetanA abhyapagaMtavya - abhyAgama karavA yogya - mAnya karavA yogya che - jJAnAtmivatanApUpAMtavya | sAmAnyanuM grahaNa kare te darzana ane vizeSanuM grahaNa kare te jJAna ema darzana - jJAna be rUpavALI ja cetanA svIkAra karavA yogya che. 526
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 298,299 AkRti prajJA 2. para bhAvo * ahaM prajJA - zAtA ahaM para bhAvo sarva vizuddha daMpha mAtra bhAva sarva vizuddha zaktimAtra bhAva nirAkAra abheda saMgrAhaka, bheda grAhaka sAkAro re, darzana zAna dubheda cetanA, vastu grahaNa vyApAro re... vAsupUjya jina stavana." - zrI AnaMdaghanajI. caitanya jyoti 527.
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktanA sArasamuccayarUpa samayasAra kalaza (3) prakAze che - zArdUlavikrIDita advaitApi hi cetanA jagati ced dRgjJaptirUpaM tyaje - tatsAmAnyavizeSarUpavirahAtsAstitvameva tyajet / tattyAge jaDatA cito'pi bhavati vyApyo vinA vyApakA - dAtmA cAMtamupaiti tena niyataM dRgjJaptirUpAsti cit // 18 // advaitA paNa cetanA jagatamAM dezami rUpa tyaje, to sAmAnya - vizeSarUpa viraha astitvane te tyaje; tat tyAge citanI ya hoya jaDatA, vyApaka vinA vyApya A, AtmA aMta ja pAmato, niyata cit de zami rUpA ja A. 183 amRta pada - (183) bhaiyA ! viSama A saMsAra" - e rAga advaita paNa cetanA nA choDe, darzana jJAna dvi rUpa, sAmAnya - vizeSa jANe evuM, tenuM sahaja svarUpa... advaita paNa cetanA. 1 advaita paNa cetanA jo choDe, darzana jJAna dvirUpa, sAmAnya vizeSanA virahe to te, choDe astitva svarUpa... advaita paNa. 2 te astitvano tyAga ja hotAM, citnI ya jaDatA hoya, vyApaka vinA vyApya Atma to, aMta ja pAme soya... advaita paNa. 3 tethI darzana-zAna rUpa A, cetanA niyata ja hoya, bhagavAna amRtacaMdra bhAkhI, tattvasaMkalanA soya... advaita paNa. 4 artha - advaitA chatAM cetanA jagatamAM jo gu-zaktirUpa (darzana-zAnarUpa) tyaje, to sAmAnya - vizeSarUpanA viraha thakI te astitva ja (potAnuM hovApaNuM ja) tyaje, tenA (astitvanA) tyAge citanI paNa jaDatA thAya che ane vyApaka vinA vyApya evo AtmA aMta pAmI jAya che, tethI niyatapaNe cit devutirUpA che. 183 amRta jyoti mahAbhASya "AtmA zuddha caitanya, janma jarA maraNa rahita asaMga svarUpa che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 781 uparamAM je AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM savistara kahyuM tenA sArasamuccaya rUpa A kaLazakAvya kahyuM che. teno bhAvArtha A prakAre - advaitA idi cetanA nIti vet dRSi - jyAM dvitIya - bIjo bhAva nathI evI "advaitA' chatAM cetanA jagatane viSe je dagu - zaktirUpa - darzana - jJAnarUpa tyaje, to sAmAnya - vizeSarUpanA viraha thakI - abhAva thakI te "astitva ja' - potAnI sattA ja - hovApaNuM ja tyaje - tatkAmAvizeSarUpavirahRtsiAstitvameva tyanet | ane jo potAnuM astitva ja - hovApaNuM ja tyaje to tenA tyAge cinI paNa jaDatA thAya che ane vyApaka evI cetanA vinA vyApya evo cetana AtmA aMta pAmI jAya che - tatyA naDatA ritoDa bhavati vyAyo vinA vyApAlAbhA vAMtamupaiti - tethI karIne niyatapaNe cit deguM - jJatirUpA - darzana - jJAnarUpA che. pa28
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 298,299 arthAt - A cetanA nizcaya karIne "advaitA' ja che - haita - dvitIya bhAvano jyAM abhAva che evI che, chatAM te jagatmAM ja rahI che ane jagat to sAmAnya - vizeSAtmaka che, temAM sAmAnya bhAvano pratibhAsa degurUpa - darzanarUpa thakI thAya che ane vizeSa bhAvano pratibhAsa kSatirUpa - zAna rUpa thakI thAya che, eTale cetanA jo degu - mmirUpa - darzana - jJAnarUpa tyaje, to sAmAnya - vizeSarUpano viraha - viyoga - abhAva thAya ane tene lIdhe te cetanA potAnuM astitva ja - hovApaNuM ja tyaje, sAmAnya - vizeSarUpa darzana - jJAna sivAya cetanAnuM bIjuM kAMI svarUpa nathI, eTale sAmAnya - vizeSarUpa te je choDI dIe to tenuM potAnuM ja astitva - hovApaNuM ja na rahe; ane te cetanA astitvano jo tyAga thAya to citanI paNa jaDatA thAya - cetana paNa jaDa banI jAya, kAraNake cetanA guNane lIdhe ja "cit' kahevAya che, eTale vyApaka evA cetanAguNa vinA vyApya evo AtmA ja aMta pAmI jAya. Ama pratyakSa virodha Ave che, tethI niyatapaNe - nizcayapaNe citu degu - zaktirUpA - darzana - jJAna svarUpa che - tenA niyata tirUpati rita | AkRti advaitA cetanA cetanA tyAge vyApaka vinA da zani | cinI jaDatA vyApya AtmAno aMta asti , cita gu 529
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato samayasAra kaLaza (4) saMgIta kare che - iMdravajrA ekazcitazcinmaya eva bhAvo, bhAvAH pare ye kila te pareSAM / grAhyastatazcinmaya eva bhAvo, bhAvAH pare sarvata eva heyAH // 184 // che cita taNo cinmaya eka bhAva, bhAvo para te paranA ja bhAva; che cinmayo bhAva ja tethI grAhya, bhAvo para heya ja sarvataH hoya. 184 artha - cituno eka cinmaya ja bhAva che, je para bhAvo kharekhara ! paronA che, tethI cinmaya ja bhAva grAhya che, para bhAvo sarvataH ja heya (tyajavA yogya) che. 184 amRta pada - 184 cinmaya bhAva ja grAhya eka che, parabhAva heya ja che.. (2) cinmaya eka ja bhAva citno, cinmaya eka ja bhAva, bhAvo parA je teha kharekhara ! paro taNA che bhAva... cinmaya eka ja bhAva. 1 grAhya ja tethI cinmaya bhAva ja, parabhAvo heya cheka, bhagavAna amRta kaLaza bhAgo, evo parama viveka... cinmaya eka ja bhAva. 2 "amRta jyoti' mahAbhASya dravya huM eka chuM, asaMga chuM, sarva parabhAvathI mukta chuM. * bhAva - zuddha caitanyamAtra nirvikalpa draSTA chuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 649 citano cinmaya ja eka bhAva che, para bhAvo paranA che, ema sva - para bhAvano viveka karAvatI nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikArUpa A kaLaza che, teno bhAvArtha - pazcacanmaya iva bhAvaH - citno eka cinmaya ja bhAva che ane para - bIjA bhAvo che te kharekhara ! paronA che - mAvA: pare re china te reSAM, tethI karIne cinmaya ja bhAva grAhya - grahavA yogya che - grAhya tata fzcanmaya jIva mAvo, para bhAvo sarvataH ja - sarvathA ja sarva prakAre ja heya che - tyajavA yogya che - bhAvAH pare saMrvata eva heyAH / / ' arthAtu atre TUMkI Taca ne cokhkhI caTa nizcaya siddhAMta vArtA apUrva AtmavinizcayathI amRtacaMdrajIe prakAzI che - cituno eka cinmaya ja bhAve che - cinu sivAya bIjuM kAMI jyAM nathI evo sarva pradeza cita cituM ne citathI ja nirmANa thayelo eka - advitIya - advaita bhAva che ane je para bhAvo kharekhara nizcaye karIne pragaTapaNe paronA che, cinmaya bhAvathI para - bIjA bhAvo je che te paronA - bIjAonA che A aSTa hakIkata che. A parathI zuM phalita thAya che ? tethI cinmaya bhAva ja grAhya - grahaNa karavo yogya che ane parabhAvo sarvathA ja heya - tyajavA yogya che. arthAt eka cinmaya bhAva ja grahaNa karavo yogya che ane bAkI bIjA badhA bhAvo sarvadA sarvathA sarvatra 530
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 184 tyajavA yogya che. evA prakArano grahaNa - tyAgano parama viveka have pachInI gAthAmAM darzAve che tenuM atra A "utthAnikA kaLazamAM sUcana che. - AkRti citu paronA para bhAvo cinmaya bhAva 531
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ko NAma bhaNijja buho gAuM sabe parAie bhAve / majjhamiNaMti ya vayaNaM jANaMto appayaM suddhaM // 300 // jANI parAyA bhAva sau, bhaNe vAru kayo buddha re ? mahAruM A evuM vacana te, jANaMto AtmAne zuddha re... baMdhana chedana. 300 artha - sarve bhAvone parAyA jANIne "hAruM A evuM vacana AtmAne zuddha evAne jANato evo : kayo budha bhaNe vAru? 300 AtmakhyAti TIkA ko nAma bhaNed budho jJAtvA sarvAn parakIyAn bhAvAn / mamedamiti ca vacanaM jAnanAtmAnaM zuddhaM // 300 // yo hi parAtmano niyatasvalakSaNavibhAgapAtinyA prajJayA jJAnI syAt sa khalvekaM cinmAtraM bhAvamAtmIyaM jAnAti zeSAMzca sarvAneva bhAvAn parakIyAn jAnAti / evaM ca jAnan kathaM parabhAvAnmamAmI iti brUyAt ? parAtmano nizcayena svasvAmisaMbaMdhasyAsaMbhavAt / ataH sarvathA cidbhAva eva gRhItavyaH, zeSAH sarve eva bhAvAH prahAtavyAH iti siddhAMtaH / / 300 / / AtmakhyAti TIkArya je nizcaya karIne para-AtmAnA niyata svalakSaNa vibhAgapatinI prajJAthI zAnI hoya, te nizcaya karIne eka cinmAtra bhAvane AtmIya (potAno - AtmAno) jANe che ane zeSa sarva ja bhAvone parakIya (pArakA - parAyA) jANe che ane ema jANato te parabhAvone "mahArA A' ema kema bole ? - para-AtmAno nizcayathI sva-svAmi saMbaMdhano asaMbhava che mATe. ethI karIne sarvathA cirbhAva ja grahavA yogya che, zeSa sarve ja bhAvo sarvathA (atyaMta paNe) tyajavA yogya che, ema siddhAMta che. ll300nA "amRta jyoti' mahAbhASya jaDa ne cetana banne dravyano svabhAva bhinna, supratItapaNe banne jene samajAya che; evo anubhavano prakAza ullAsita thayo, jaDathI udAsI tene AtmavRtti thAya che." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 902 AtmabhAvanA cho nAma vudha: * yo budha - jJAnI vAru, gAtmAne zuddha nAnanuM - AtmAne zuddha evAne jAgaMto, sarvAna mAvAnuM pachIyAnuM jJAtvA - sarva bhAvone parakIya - pArakA - parAyA jArI, manemiti 2 varanaM - "mahAruM A' evuM vacana moTu - bhaNe - kahe - uccAre? | ti nAthA bhAbhAvanA ll300nI yo hi . je kharekhara ! nizcaye karIne phuTapaNe - pragaTapaNe niyatasvastakSavibhAtinyA prajJayA - niyata - nizcita svalakSaNanA - potAnA lakSaNanA vibhAgamAM pAtinI - paDatI prajJAe karIne jJAnI cAtu - zAnI hoya, sa ha - te kharekhara ! nizcaye karIne jIM vinmAtra bhAve - eka - advitIya - advaita citmAtrabhAvane zAstrIya nAnAti - AtmIya - AtmAno - potAno jANe che, zeSAMca sarvAneva mAvAn - ane zeSa - bAkInA sarve ja bhAvone parakIyAnuM nAnAti - parakIya - pArakA - parAyA jANe che, parva nAnan - ane ema jANaMto artha paramAvAnamAnI ta tUvI - parabhAvone hArA A' ema kema bole? (kAraNake) parAmano: - para - AtmAno nizcayena - nizcayathI svanisaMvaMdhacArjamavAta - sva-svAmi saMbaMdhano asaMbhava che mATe. A parathI zuM tAtparya phalita thayuM ? gata: , ethI karIne sarvathA rimAva iva JdIta: - sarvathA - sarva prakAre cibhAva ja gRhatavya - grahavA yogya che, zeSA: sarve jIva mAva: pradAtA: - zeSa - bAkInA sarve ja bhAvo prahAtavya - prakRSTapaNe - sarvathA - atyaMtapaNe hAtavya - tyaktavya - tyajavA yogya - choDI devA yogya che - ti siddhAMta: - ema siddhAMta - traNe kALamAM na caLe evo akhaMDa nizcayarUpa siddha aMta - dharma che. | ti AtmaghAti' mAtmabhAvanA /rU00|| 532
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 300 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe sva-para bhAvano parama viveka ahIM prakAzyo che - "o ma mAjha tudo' - kayo "budha' - jJAnI vAru - AtmAne zuddha evAne jANaMto, sarva bhAvone "parakIya" - pArakA - parAyA jANI, "hAruM A' evuM vacana vade - uccAre ? A parama viveka prakAzatI gAthAnA bhAvanuM "AtmakhyAtikAra paramarSie ora upabRhaNa karyuM che. te A niyataQtakSAvimAM patinyA prajJayA' niyata svalakSaNavibhAga pAtinI prajJAthI arthAtu para ne AtmAnA "niyata' - nizcita - cokkasa svalakSaNanA - potAnA lakSaNanA vibhAgamAM "pAtinI" - paDanArI prajJAe karIne je jJAnI hoya, te nizcaye karIne 'eka' - advitIya - advaita cinmAtra bhAvane "AtmIya' - AtmAno saMbaMdhI - AtmAno potAno jANe che ane "zeSa' - bAkInA sarve ja bhAvone "parakIya" - parasaMbaMdhI - pArakA - parAyA jANe che ane ema jaNato te jJAnI te parabhAvone "mhArA A' ema kema kahe ? kAraNake para - AtmAne nizcayathI sva-svAmI saMbaMdhano asaMbhava che mATe - paratmano rnizcayena vanasaMvaMdhAsaMmavAta, arthAt A AnuM "sva" - potAnI mAlikInI vastu ane A Ano "svAmI' - mAlika - dhaNI ema parane-AtmAne sva - svAmi saMbaMdhano saMbhava che ja nahi mATe. A parathI zuM paramArtha phalita thayo ? ethI karIne sarvathA - sarva prakAre cidU bhAva ja "gRhIta" - grahavo yogya che - sarvathA vimAna vi TdItavya: ane zeSa - bAkInA sarve ja bhAvo "mahAtavya - praSTipaNe - sarvathA - atyaMtapaNe "hAtavya" - tyaktavya - tyajavA yogya - choDI devA yogya che - zeSA: sarve jIva mAva: prAMtavya:, ema traNe kALamAM na caLe evo akhaMDa nizcaya rUpa "siddhAMta" - siddha aMta - dharma che - rUta siddhAMtaH | AkRti cinmaya bhAve AtmIya parabhAvo parakIya cid bhAvo gRhItavya zeSa sarve ja bhAvo | prahAtavya (parityAga yogya) | - zuddha caitanya jyoti 533
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ukta siddhAMtanA sAra rUpa samayasAra kaLaza (5) prakAze che - zArdUlavikrIDita siddhAMto'yamudAttacittacaritairmokSArthibhiH sevyatAM, zuddhaM cinmayamekameva paramaM jyotiH sadaivAsmyahaM / ete ye tu samullasaMti vividhA bhAvA pRthaglakSaNA .... ste'haM nAsmi yato'tra te mama paradravyaM samagrA api // 185 // A siddhAMta udAtta citta caritA sevAva mokSArthithI, jyoti cinmaya zuddha eka ja paraM chuM huM sadA tattvathI; bhAvo pRtha lakSaNA samullase je citra A te na huM, mahAre to paradravya kAraNa ahIM che te samagrA api. 185 amRta pada - (185). sevaka kima avagaNIe ? ho mallijina !' - e rAga sevo sadA A siddhAMta mumukSu ! evo sadA A siddhAMta, cinmaya jyoti huM para huM nA, e siddhAMta abrAMta... re mumukSu sevo sadA. 1 udAtta cittacarita mokSArthI, tevo siddhAMta ja Aja, zuddha cinmaya A ekaja chuM huM, jyoti parama sadA ja... re mumukSu sevo sadA. 2 pRthar lakSaNa vividha ulase je, bhAvo A te huM nA ja, kAraNa samagra ja bhAvo te, mahAre to paradravya A ja... re mumukSu sevo sadA. 3 traNe kALe ya caLe nahi evo, siddhAMta eha akhaMDa, amRta kaLaze nizcaya gAyo, bhagavAna amRtacaMdra... re mumukSu sevo sadA. 4 artha - A siddhAMta udAtta citta caritavALA mokSArthIothI sevAo ! - zuddha cinmaya eka ja parama jyoti sadaiva chuM huM ane A je pRtha lakSaNavALA vividha bhAvo samullase che, te huM chuM nahi, kAraNake atre teo (bhAvo) samagra paNa hAre paradravya che. 185 amRta jyoti' mahAbhASya -"zrI sadgurue kahyo che evA nigraMtha mArgano sadAya Azraya raho. huM dehAdi svarUpa nathI ane deha, strI, putrAdi koI paNa mArAM nathI, zuddha caitanya svarUpa avinAzI evo huM AtmA chauM. ema AtmabhAvanA karatAM rAgadveSano kSaya thAya.' - zrImad rAjacaMdra, aM. da92 A je "AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM kahyuM tenI paripuSTi rUpa ukta nizcaLa siddhAMtanuM pratiSThApana karatuM A kaLaza kAvya paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva bhAvAvezathI lalakAryuM che - "siddhAMtoSaya mulAvivarilai kSArthamaH sevyatAM', "udAtta citta" ucca udAra UrdhvagAmi cit dazAvALuM jenuM "carita' - svarUpAcaraNa rUpa cAritra che evA "mokSArthI - mokSanA arthI - kAmI kharekharA mumukSuothI A trikALAbAdhita akhaMDa nizcayarUpa siddhAMta sevAo ! ke - zuddha vinsayamevameva parama jyoti vaivAcadaM - zuddha cinmaya eka ja evI parama jyoti sadaiva huM chuM ane je A "pRthagya lakSaNa" - pRthaka - bhinna lakSaNavALA vividha' - nAnA prakAranA bhAvo samulase che, te huM chuM nahi - "te che tu samusaMti 534
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 300 vividhA mAvA pRtha nakSaT: teDa6 nAski, kAraNake atre "teo' - te pRtha lakSaNa vividha bhAvo samagra paNa mama paradravya che - pArakuM dravya che - toDatra te mama paradravya sAmagrI : | AkRti zuddha para mama cinmaryo eka parama jyoti | bhAva bhAvo padravya ahaM asmi ahaM nAmi caitanya jyoti -) 535
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nIcenI gAthAnA bhAvano utthAnikA samayasAra kaLaza (6) amRtacaMdrajI lalakAre che - anuSTup paradravyagrahaM kurvana, badhyataivAparAdhavAn / badhyetAnaparAdho na, svadravye saMvRto muniH // 186 // padravya prAMto te, baMdhAya aparAdhavAnuM; anaparAdhI nA baMdha, svadratye saMvRto muni. 186 amRta pada - (186) "vItarAga jaya pAma ! jagataguru vIta rAga jaya pAma' - e rAga aparAdhI ja baMdhAya jagatamAM, aparAdhI ja baMdhAya, anaparAdhI aparAdha na karato, te to na ja baMdhAya... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 1 paradravyanuM grahaNa karato, aparAdhI ja baMdhAya, sva dravyamAM saMvRta te muni to, anaparAdhI na baMdhAya... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 2 paradravyanuM grahaNa karato, te aparAdhI ghora, baMdhAIza huM rakhe' zakato, Darato pharato cora... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 3 padravya prANI aparAdhI, anArAdhako soya, sva dravyasthAyi aNaaparAdhI, ArAdhaka te hoya.. jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 4 zuddhopayoge ramaNa karatA, zramaNa te AtamarAma, svadravyamAM saMta sAdhune, baMdhazaMkAnuM na nAma... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 5 svadravyanA durge jaI beTho, paradravya na sparzata, bhagavAna amRta anubhava karato, te sAco muni saMta... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 6 artha - paradravya praha karato aparAdhavAnuM baMdhAya ja che, svadravyamAM saMvRta evo anaparAdhI muni na baMdhAya. 186 amRta jyoti' mahAbhASya jJAnIne sarvatra mokSa che." "Atma pariNAmanI sahaja svarUpe pariNati thavI tene zrI tIrthaMkara dharma kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 205, 750 aparAdhI ja baMdhAya - niraparAdhI na ja baMdhAya evA nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza kahyo che - paradravyapradaM vaccataivAparavAnuM - paradravyano graha - grahaNa karato aparAdhavAnuM - gunhegAra (crime, guilty), baMdhAya ja che, svadravyamAM "saMvRta" - saMvarane pAmelo anaaparAdhI" - bIna gunhegAra (non-guilty) muni na baMdhAya - vaccetInaparAdho re svadratye saMvRto munaH | AkRti sva dravya saMvRta muni paradravya grahaNa karanAra aparAdhI anaparAdhI 536
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMka samayasAra gAthA 301-303 theyAI avarAhe kuvvadi jo so u saMkiyo bhamaI / mA bajjhejaM keNavi corotti jaNammi viyaraMto // 301 // jo Na kuNai avarAhe so NissaMko du jaNavae bhamadi / Navi tassa bajjhi, je ciMtA uppajadi kayAI // 302 // evaMhi sAvarAho bajjhAmi ahaM tu saMkido ceyA / jai puNa NiravarAho NissaMkohaM Na bajjhAmi // 303 // steyAdi aparAdho je kare, te bhame zaMkita hoI re; cora jANI huM koIthI, ma baMdhAuM ema soI re... baMdhana chedana mokSa. 301 aparAdho na kare te bhame, janapadamAM niHzaMka re; kAraNa kadI tene na upaje, baMdhAuM evI zaMka re.. baMdhana chedana. 302 ema sAparAdha huM baMdhAuM chuM, cetayitA zaMkita ema re; jo niraparAdha niHzaMka to, huM na baMdhAuM ja ema re.. baMdhana chedana. 303 artha - staya (corI) Adi aparAdho je kare che, te ja janamAM vicaratAM zaMkita bhame che ke "cora' ema huM koIthI paNa ma baMdhAuM, 301 paNa je aparAdho nathI karato te janapadamAM niHzaMka bhame che, kAraNake tene baMdhAvAnI ciMtA kadI upajatI nathI, 302 ema huM sAparAdha chuM, huM to baMdhAuM chuM ema cetayitA zakti hoya che, paNa je niraparAdha che to huM nathI baMdhAto ema niHzaMka hoya che. 303 AtmakhAvanA : taiyArInapaYTdhAna - seya Adi - corI Adi aparAdho : karoti - je kare che, zaMvito prati - te zakti - zaMkAyukta bhame che, kevI rIte ? vIra ti nApi na vaLe - cora che ema (ANIne) koIthI paNa huM ma baMdhAu (ema) nane vivaran - janamAM - lokamAM vicarato. rU01I yo aparAdhAnuM na roti - je aparAdho nathI karato, sa tu nirazaM: ganapaTTe prati - te to niHzaMka janapadamAM bhrame che, vat - kAraNake ta2 varlDa ciMtA na vat satyaghate - tene baMdhAvAnI ciMtA paNa kadAcitu upajatI nathI. //rU2I parva - ema e prakAre gaI sAparAdho - huM sAparAdha chuM, vacchedaM tu - huM to baMdhAuM chuM, zaMtizcatatA - ema cetayitA - cetanAro - cetaka AtmA zaMkita - zaMkAyukta hoya che, dri punarniraparAdho . paNa je punaH niraparAdha che, (to) adaMra vacce - huM nathI baMdhAto, (ema) nizaMko - niHzaMka hoya che. ll30rU ti gAthA gAtmamAvanA //rU01-30rUA. yathA - jema atra to - atre lokamAM ya va - je ja radravyapradatakSAmaparAdhaM karoti - paradravya grahaNa lakSaNa aparAdha kare che, tathaiva - tene ja vaMdhazaMzA saMmati - baMdhazaMkA saMbhave che, vastu - paNa je zuddhaH san - zuddha sato saM na roti - te - paradravya grahaNa lakSaNa aparAdha nathI karato, tatha - tene sA na saMmati - te - baMdha zaMkA nathI saMbhavatI, tathA - tema mAtmA - AtmA paNa Iva - je ja azuddhaH san - azuddha sato, paradravya pratikSAmaparAdhaM karoti - padravyagrahaNa - lakSaNa aparAdha kare che, tavaiva - tene ja vaMdhazaMzA saMmati - baMdha - zaMkA saMbhave che, vastu - paNa je zaddhaH sana - zuddha sato tuM na roti - te - paradravyagrahaNa lakSaNa aparAdha nathI karato, tasya - tene sAra saMmati - te - baMdhazaMkA nathI saMbhavatI, tathA - tema gAbhAI - AtmA paNa 2 Iva - je ja azuddhaH san - azuddha sato, TdravyapradaUIkSaTHparAdhe roti - paradravya grahaNa - lakSaNa aparAdha kare che, tathaiva tene ja vaMdazaMThA saMmati - baMdhazaMkA saMbhave che, vastu - paNa je zuddhaH san - zuddha sato te na karoti - te paradravya grahaNa lakSaNa aparAdha nathI karato, tasya - tene sA na saMmati - te baMdha zaMkA nathI saMbhavatI, rUti niyama: - evo niyata nizcayarUpa niyama che. A uparathI zuM paramArtha phalita thayo ? gata: - ethI karIne sarvathA - sarve - sarva prakAre sarvaparIyamAvaridArekha - sarva 537
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA steyAdInaparAdhAn karoti yaH sa tu zaMkito bhramati / mA badhye kenApi caura iti jane vicaran // 301 // yo na karotyaparAdhAn sa nirazaMkastu janapade bhramati / nApi tasya baddhaM yat cintotpadyate kadAcit // 302 // evamasmi sAparAdho badhye'haM tu zaMkita zcetayitA / yadi punarniraparAdho nirazaMko'haM na badhye // 303 // yathAtra loke ya eva tathAtmApi ya evAzuddhaH san paradravyagrahaNalakSaNamaparAdhaM karoti, paradravyagrahaNalakSaNamaparAdhaM karoti, tasyaiva baMdhazaMkA saMbhavati, tasyaiva baMdhazaMkA saMbhavati, yastu zuddhaH san taM na karoti, yastu zuddhaH saMstaM na karoti tasya sA na saMbhavati / tasya sA na saMbhavati iti niyamaH / ataH sarvathA sarvaparakIyabhAvaparihAreNa zuddha AtmA gRhItavyaH, tathA satyeva niraparAdhavAn //rUvArU0rArU0rU/ AtmakhyAti TIkArya jema atre lokamAM je ja tema AtmA paNa je ja azuddha sato paradravya grahaNa lakSaNa aparAdha kare che, padravya grahaNa lakSaNa aparAdha kare che, tene ja baMdha zaMkA saMbhave che, tene ja baMdhazaMkA saMbhave che, paNa je zuddha sato te (aparAdha) nathI karato, paNa je zuddha sato te nathI karato, tene te baMdha zaMkA) nathI saMbhavatI - tene te nathI saMbhavatI - evo niyama che. ethI karIne sarvathA sarva parakIya bhAvonA parihAre karIne zuddha AtmA prahavo yogya che - tema sate ja niraparAdhapaNuM che mATe. ll301.30rA303 "amRta jyoti' mahAbhASya varte baMdha prasaMgamAM, te nijapada ajJAna; paNa jaDatA nahi Atmane, e siddhAMta pramANa." - zrImad rAjacaMdrajI, aMka. 26 para pariNati rasaraMgatA, paragrAhaka bhAva, para karatA para bhogatA, zyo thayo e svabhAva." - zrI devacaMdrajI atre corI Adi aparAdha karanArA coranA svabhAvoktimaya tAdezya citra rajU karatA dAMtathI zAstrakAra bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe baMdhanA siddhAMtanuM apUrva pratipAdana karyuM che ane AtmakhyAti sUtrakAra' bhagavAna amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI biMba-pratibiMba bhAvathI te parakIya - pArakA bhAvanA parihAra karIne - parityAga karIne zuddha mAtmA JdIta: - zuddha AtmA prahavo yogya che, ema zA mATe ? tathA satyava - tema sate ja niraparAdhatvat - niraparAdhapaNuM che mATe. rUti gAtmati' kAtma mAvanA //rU01//302ll303 538
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 301-303 jema 'paradravyagrahatikSaImaparAdhaM', 'para' pArakuM = dRSTAMta sAMgopAMga vivarI dekhADI adbhuta tattvaprakAza relAvyo che teno bhAvArtha A prakAre atre lokamAM je ja paradravya grahaNa lakSaNa aparAdha kare che dravya grahaNa karavA rUpa - harI levA rUpa 'aparAdha' gUnho (crime, guilt) kare che, tene ja 'rakhene huM pakaDAI jaIza to !' ema baMdhazaMkA saMbhave che, paNa je 'zuddha sato' - 'zuddha: san 'te' paradravyagrahaNa lakSaNa aparAdha nathI karato, tene 'te' baMdhazaMkA nathI saMbhavatI. tema AtmA paNa je ja 'azuddha sato' 'Jazuddha: san' paradravya grahaNa lakSaNa aparAdha kare che, 'para' - pArakuM dravyagrahaNa karavA rUpa harI levA rUpa 'aparAdha' - gunho (crime, guilt) kare che, tene ja baMdhazaMkA saMbhave che, paNa je 'zuddha sato' 'zuddha: sanU' 'te' paradravya grahaNa lakSaNa aparAdha nathI karato, tene 'te' baMdhazaMkA nathI saMbhavatI, ema niyata nizcayarUpa 'niyama' che. A uparathI zuM paramArtha phalita thayo ? eTalA mATe 'sarvathA sarvaparakIya bhAvaparihAreNa' sarvathA - sarva prakArathI sarva parakIya' pArakA bhAvonA parihAre karIne' parityAge - sarvathA tyAge karIne zuddha AtmA 'gRhItavya' grahavo yogya che - 'zuddha: gAbhA gRhItavyaH', ema zA mATe ? tema sate ja niraparAdhapaNuM bIna gunhegArapaNuM nirdoSapaNuM (non-guiltiness) hoya che mATe tathA satyeva niraparAdhavAt / tAtparya ke - para pariNatine bhaje che te jIva paravastuno cora hoI aparAdhI daMDapAtra che ne tene satata baMdhazaMkA rahyA kare che, para pariNatine tyaje che te jIva niraparAdhI hoI daMDapAtra nathI ne tene kadI paNa baMdhazaMkA saMbhavatI nathI. - - - AtmA paradravya azuddha grahaNa sahita - - - - baMdha zaMkA HH 1 Ama pArako peTho vinAza kare' 'para: pravida: zrute vinAza' e lokokti sAcI paDe che. AtmAe sva samayane arthAt AtmavastunI svarUpa maryAdAne ullaMghI, parasamayamAM pArakA pudgala kSetramAM pArakI hadamAM praveza karyo, atikramaNa (Trans-gression, Trespass) karyo. anAdithI AtmAe parapudgala pradezamAM mAthuM mAryuM - hastakSepa karyo, para vastumAM Asakti karI, tenI sAthe sneha saMbaMdha (!) bAMdhyo, eTale te pudgala balAe badalAmAM karmarUpa bhUta te AtmAne vaLagADyuM ane AtmAne potAnA kSetramAM AkramaNanA gunhAnA badalAmAM potAnA viSaya - kSetramAM pUrI rAkhavA rUpa daMDa (Punishment) dIdho ! athavA to sneha saMbaMdhanA badalAmAM tene gADha baMdhane bAMdhI saMsAra rUpa heDamAM pUrI rAkhyo ! Ama paradravya pradezamAM praveza karI pote hAthe karIne ApadA vhorI laIne paribhramaNamAM paDI A AtmAe moTI bhUla thApa khAdhI che, pArakA kSetramAM pravezano mahA aparAdha karI te bhavanI ghANImAM gADha pIlAyo che, 52 vastunI corIno aparAdha karI temAM mamakAra karI A AtmAe pote potAnI bAdhA vadhArI dIdhI che, A vibhAva pariNAmathI jJAna avarAI javAthI mohamAM gothAM khAto A AtmA nija bhAna bhUlI gayo che ane rAgadveSanA tAMtaNe pote potAne bAMdhI kozakAra kRminI jema amApa du:kha pAmyo che. Ama parakSetramAM AkramaNarUpa atikramathI ja badhI mhokANa thaI che. AkRti - AtmA paradravya zuddha grahaNa rahita - para pradezamAM pesIne, vhorI ApadA Apa; paribhramaNamAMhI paDI, teM khAdhI bhUla thApa. parakIya kSetra pravezano, kIdho teM aparAdha; tethI bhavanI ghANImAM, pIlAyo tuM gADha. 539 - - na baMdha zaMkA
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti para vastunI corIno, bIje tuja aparAdha; mamakAra karI tyAM vaLI, dIdhI vadhArI bAdha. te vibhAva pariNAmathI, avarAyuM tuja jJAna; khAto gothAM mohamAM, bhUlI gayo nija bhAna. rAga dveSanA tAMtaNe, bAMdhI Apane A; kozakAra kRmi jema tuM, pAmyo duHkha amApa. hArA potAnA gRhe, peThA AMtara cora; tuja vaibhava lUMTI rahyA, jAga ! jaga 1 mate ghora. cetana ! cetanavaMta che ! ceta ! ceta ! tuM ceta ! kADhI te gRhAviSTane, kara svAdhIna nija kheta." - - prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) ) pA. - 91 paNa jyAre AtmA parakSetramAM AkramaNa rUpa atikramanuM prAyazcitta kare che, ne potAnA kSetramAM pAchA javA rUpa pratikramaNa kare che, punaH parakSetramAM nahi javAnuM pratyAkhyAna kare che, svarUpamAM samavasthita rahI zuddha sAmAyika rUpa AtmasvabhAvane bhaje che, sva svarUpanA sparzana rUpa sAcuM AtmavaMdana kare che, "namo muja ! namo muja !" ema AtmastutinI parama dhanya yogyatAne prApta thAya che ane "kAyAnI visArI mAyA, svarUpe zamAyA evA' nigraMthanA paMthane pAme che, arthAtu deha chatAM dehAtIta dazAne pAmI niraMtara kAyotsarga bhAvane sAdhe che - tyAre A svakSetramAM vartato AtmA parakSetre atikramaNa ne paravastunI corIne sarvathA dUrathI pariharato rahI baMdhazaMkAthI rahita niHzaMka nirbhayatAne anubhave che ane paramAnaMda laharIomAM niraMtara nimajjana kare che. "vibhAvanA pariNAmathI pAcho vaLIne Ama; pratikramaNa karI besatuM, jaI pAcho nija ThAma. sAmAyika karato sadA, dharato sthira svabhAva; nirata thaI svAdhyAyamAM, AtmabhAvanA bhAva. punaH vibhAva grahaNa taNuM, kara sadA paccakhANa; deha ahatva mamatva tyajI, dhara kAyotsarga dhyAna. AtmArAmI sadRguru, caraNe vaMda sadAya; jina sahajAtmasvarUpa stavI, smara nija rUpa sadAya. paDuM Avazyaka ema karI, bhaktibhare bharapUra; vibhAva vairi je jIte, dAsa bhagavAna te zUra." - "prajJAvabodha mokSamALA' (svaracita), 519 pATha-91 caitanya jyoti 540
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMgha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 304-305 vAru, kayo che A aparAdha ? - saMsiddhirAdhasiddhaM sAdhiyamArAdhiyaM ca eyaTTha / avagayarAdho jo khalu ceyA so hoi avarAdho // 304 // jo puNa NiravarAdhI ceyA NissaMkio u so hoi / ArAhaNae NiccaM vaTTei ahaMti jANaMto // 305 // saMsiddhi rAdha siddha sAdhita ne, ArAdhita ekArtha re; apagatarAdha je cetana khare ! te hoya aparAdha re... baMdhana chedana. 305 je punaH niraparAdha cetano, niHzaMkita ja te hoya re; ArAdhanAthI nitya vartato, ahaM ema jANato soya re... baMdhana chedana. 306 artha - saMsiddhi, rAdha, siddha, sAdhita ane ArAdhita e ekArthavALA che, apagatarAdha evo je kharekhara ! ceyitA te aparAdha hoya che. 304 je punaH niraparAdha caitayitA che, te niHzaMkita ja hoya che (te) 'ahaM' (huM) ema jANaMto ArAdhanAthI nitya varte che. 305 AtmakhyAti TIkA nanu koyamaparAdhaH ? - saMsiddhirAdhasiddhaM sAdhitamArAdhitaM caikArthaM / apagatarAdho yaH khalu cetayitA sa bhavatyaparAdhaH // 304 // yaH punarniraparAdhazcetayitA nizzaMkitastu sa bhavati / ArAdhanayA nityaM vartate ahamiti jAnan // 305 // AtmabhAvanA nanu jovamaparAdha: - vAru, kayo che A aparAdha ? - saMsiddhidhasiddha sAdhitamArAdhita vaijArtha - saMsiddhi, rAdha, siddha, sAdhita ane ArAdhita ekArtha - eka arthavALA che, jhapAtarAdho yaH hatu ceyitA - apagatarAdha - apagata che - dUra thayelo che rAdha jeno evo je kharekhara ! nizcaye karIne cetayitA - cetanAro - cetaka AtmA, sa aparAdha: mati - te aparAdha hoya che. IIrU04|| yaH punaH niraparAdhaH caitayitA - je punaH niraparAdha caitayitA, maiM tu nitiH mavati - te to nizcaye karIne niHzaMkita hoya che, samiti jJAnan - 'huM' ema jANato (te) nityaM ArAdhanayA vartate - nitya * sadAya ArAdhanAthI varte che. II30|| ti gAyA AbhamAvanA ||304-30|| - paradravyaparihAreLa - paradravyanA parihAre karIne - parityAge - sarvathA tyAge karIne zuddhasvAtmanaH siddhi: sAdhanuM vA rAdha: - zuddha AtmAnI siddhi vA sAdhana te rAdha, avAto rAdho yasya bhAvasva caitayitaH - apagata che - dUra thayelo che rAdha je bhAva cetayitAno soDaparAdha: - te aparAdha, TM tu - ane te sAparAdha to nArAdha va cAt - anArAdhaka ja hoya, ema zAne lIdhe ? varadravyagrahaLasabhAvena - 52dravyagrahaNanA sadbhAve - hovApaNAe karIne zuddhAbhasiyAmAvAt - zuddhAtma siddhinA abhAvane lIdhe vaMdhazaMLA saMmaye sati - baMdha zaMkAno saMbhava sate svayaM azuddhatvAt - svayaM - pote azuddhapaNAne lIdhe. yastu niraparAdhaH - paNa je niraparAdha che, saH - te sArAdha va cAt - ArAdhaka ja hoya, ema zAne lIdhe ? samagraparadravyaparihAreLa - samagra paradravyanA parihAre karIne - parityAge - sarvathA tyAge karIne zuddhAtmasiddhitabhAvAt zuddhAtmasiddhinA sadbhAvane lIdhe - hovApaNAne lIdhe vaMdhazaMjAyA saMmaye sati - baMdhazaMkAno asaMbhava sate, upayo naitakSaLazuddha gAtmaka vAmiti nizcisvan - upayoga eka lakSaNa zuddha AtmA eka ja huM chuM ema nizcaya karato nityameva - nitye ja - sadA ja zudghAtmasidghitakSaLavArAdhanavA vartamAnavAd - zuddha Atmasiddhi lakSaNA ArAdhanAthI vartamAnapaNAne lIdhe. | kRti 'AtmajJAti' gAbhamAvanA ||304||30|| 541 -
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti paradravyaparihAreNa zuddhasyAtmanaH siddhiH sAdhanaM vA rAdhaH, apagato rAdho yasya cetayituH so'parAdhaH - athavA apagato rAdho yasya bhAvasya so'parAdhastena saha yazcetayitA vartate sa sAparAdhaH, sa tu yastu niraparAdhaH sa paradravyagrahaNasadbhAvena samagrapadravyaparihAreLo - zuddhAtmasiddhiyAbhAvAd zuddhAtmasiddhisadbhAvAd baMdhazaMkA saMbhave sati baMdhazaMkayA asaMbhave sati svayamazuddhatvAd upayogaikalakSaNazuddha Atmaika evAhamiti nizcinvan nityameva zuddhAtmasiddhilakSaNayArAdhanayAvartamAnatvAd anArAdhaka eva syAt / ArAdhaka eva syAt ||304||305 / / AtmakhyAti TIkA paradravya parihArathI (parityAgathI) zuddha AtmAnI siddhi vA sAdhana te rAdha, apagata (dUra thayela) che rAdha je cetayitAno te aparAdha, athavA apagata rAdha je bhAvano te aparAdha, te (aparAdha) saha je cetayitA varte che te sAparAdha. te (sAparAdha) to paraMtu je niraparAdha che te to paradravya grahaNanA sadUbhAvathI samagra paridravyanA parihArathI zuddhAtmasiddhinA abhAvane lIdhe zuddhAtmasiddhinA sadbhAvane lIdhe baMdhazaMkAno saMbhava sate - baMdhazaMkAno asaMbhava sate - svayaM azaddhapaNAne lIdhe upayogaikalakSaNA zuddha AtmA eka ja huM ema nizcaya karato, nityameva zuddhAtmasiddhi lakSaNA ArAdhanAthI vartamAnapaNAne lIdhe anArAdhaka ja hoya ArAdhaka ja hoya. 304, 305 AkRti aparAdhI padravya baMdha zaMkA -| grahaNa sadUbhAva anArAdhaka 'zuddhAtma padravya ] siddhi ): | grahaNa abhAva, abhAva niraparAdhI zuddhAtmA siddhi ) - baMdha zaMkA asaMbhava sabhAW ArAdhaka amRta jyoti' mahAbhASya "te mArga (mokSa) ratnatrayanI ArAdhanA vaDe sarva karmano kSaya thavAthI prApta thAya che." - zrImad rAjacaMdra, e. (864), vyAkhyAnasAra-2 zAstrakartA bhagavAna paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe A aparAdha kayo che ?' e darzAvatAM atre 542
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 304-305 = 'aparAdha' zabdanI niruktithI apUrva vyAkhyA karI ArAdhanAnuM svarUpa darzAvI adbhuta tattvaprakAza vistAryo che - saMsiddhi, rAdha, siddha, sAdhita ane ArAdhita 'ekArtha' - eka arthavALA che, 'apagata rAdha' apagata che dUra thayelo che rAdha jeno evo je kharekhara ! nizcaye karIne caitayitA' cetanAro cetaka AtmA te 'aparAdha' hoya che, je punaH niraparAdha 'cetayitA' cetanAro - cetaka AtmA te to niHzaMkita' zaMkA rahita hoya che, 'huM' ema jANato te nitya - sadAya 'ArAdhanAthI' varte che. AvA bhAvanI A gAthAnI tattva samRddhimAM 'AtmakhyAti' sUtrakartA bhagavAn paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI parama pratibhAno alaukika tattvAloka samarpita karI ananya paramArtha pradyotita karyo che. teno bhAvArtha A prakAre paradravyaparihAreNa paradravyanA parihAre karIne' - parityAge - sarvathA tyAge karIne zuddha AtmAnI siddhi vA sAdhana te 'rAdha' che - 'zuddhasyAtmanaH siddhiH sAdhana vA rAjyaH' apagata che - dUra thayelo che rAdha je cetayitAno te aparAdha, athavA apagata rAdha je bhAvano te aparAdha - 'apAto rAdho yasya bhAvasya soDaparAdha:', te - aparAdha saha sAthe je 'cetayitA' - cetaka - cetanAro AtmA varte che te sAparAdha, tena saha zvetayitA vartate sA sAparAdhaH' ane te sAparAdha to anArAdhaka ja' hoya - 'anArAdhaka eva svAt', ema zA mATe ? paradravya grahaNanA 'sadbhAve karIne' hovApaNAe karIne zuddhAtma siddhinA abhAvane lIdhe - nahi hovApaNAne lIdhe baMdhazaMkAno saMbhava sate svayaM - pote azuddhapaNuM che mATe. - - - - - - - - upayoga paNa AthI ulTuM, vastu niraparAdha: je 'niraparAdha' aparAdha rahita che te ekalakSaNavALo zuddha AtmA eka ja huM chuM ema nizcaya karato - ArAdhaka ja hoya - ArAdha vasyAt | ema zAne lIdhe ? zuddha Atmasiddhi lakSaNA ArAdhanAthI vartamAnapaNAne lIdhe, 'zuddhAtmasiddhitakSaLayA rAdhanayA vartamAnAr / ' ane ema paNa kyAre ? samagra paradravyanA 'parihAre karIne' - parityAge sarvathA tyAge karIne zuddhAtmasiddhinA sadbhAvane lIdhe hovApaNAne lIdhe baMdhazaMkAno asaMbhava sate asaMbhava hoya che tyAre. zuddha caitanya jyoti 543 - = = - tAtparya ke - parapariNatine tyajavI ne AtmapariNatine bhajavI te mokSamArganI ArAdhanA che, para pariNatine bhajavI ne AtmapariNatine tyajavI te mokSamArganI virAdhanA che. para pariNati tyajI AtmapariNatine bhajanAro jIva ArAdhaka che, AtmapariNati tyajI para pariNati bhajanAro jIva virAdhaka che. para pariNatine bhaje che te jIva paravastuno cora hoI aparAdhI daMDapAtra che, para pariNatine tyaje che te jIva niraparAdhI hoI daMDapAtra nathI. jeTale aMze niraparAdhI teTale aMze ArAdhaka, jeTale aMze aparAdhI teTale aMze virAdhaka. A pramANe jinamArganI trikAlAbAdhita zAzvata sthiti che. -
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ukta bhAvanI paripuSTi rUpa samayasAra kaLaza (8) saMgIta kare che - mAlinI anavaratamanaMtai badhyate sAparAdhaH, spRzati niraparAdho baMdhanaM jAtu naiva / niyatamayamazuddhaM svaM bhajana sAparAdho, bhavati niraparAdhaH sAdhu zuddhAtmasevI // 187 // anavarata anaMte baMdhane sAparAdha, na kadI niraparAdhI sparzato baMdha bAdha; niyata ja aparAdhI svaM bhajaMto azuddha, niyata niraparAdhI sevato Atma zuddha. 187 amRta pada - 187 "vItarAga jaya pAma' - e rAga aparAdhI ja baMdhAya jagatamAM, aparAdhI ja baMdhAya... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 1 sAparAdhI te anaMta baMdhane, niraMtara ja baMdhAya, niraparAdhI te to baMdhanane, sparze nA ja kadAya... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 2 rAdha sAdhya sAdhita ArAdhita, eka artha ja che eha, apagata jeno rAdha thayo A, jana aparAdhI teha... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 3 te aparAdha ja apagata jeno, ahi te niraparAdha, satata sAdhyalakSI te sAdhu, sAdhaka sAco sAdha... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 4 zuddha Atmasiddhino jene, lakSya nahi e sAra, sAparAdhI te anArAdhako, nizcayathI avadhAra... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 5 zuddha Atmasiddhino jene, lakSya satata e sAra, niraparAdhI tene ArAdhaka, nizcayathI avadhAra... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 6 paradravya parigrahaNa karato, Atma azuddha bharjata, sAparAdhI anarAdhaka te, baMdhAya baMdhane anaMta... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 7 paradravya pariharaNa karato, Atma zuddha sevaMta, niraparAdhI ArAdhaka te to, kadI ya na ja baMdhaMta... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 8 niraparAdhI evo ArAdhaka, sAco sAdhu te saMta, zuddhopayoge ramaNa karato, sAco zramaNa havaMta... jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 9 zuddha AtmasevI vartato, ArAdhanAthI Ama, bhagavAna amRta anubhava pAme, muni te AtmArAma.. jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya. 10 artha - sAparAdha anavaratapaNe anaMta baMdhothI baMdhAya che, niraparAdhI kadI paNa baMdhanane sparzato nathI ja, niyatapaNe A azuddha evA svane bhajato sAparAdha hoya che, sAdhu-samyakSaNe zuddhAtmasevI niraparAdha hoya che. 187 544
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 187 amRta jyoti' mahAbhASya "mUrtimAna mokSa te satpaSa che." jIvane be moTA baMdhana che, eka svacchaMda ane bIjuM pratibaMdha." - zrImad rAjacaMdra AtmakhyAtinA gadyabhAgamAM je kahyuM tenI paripuSTi rUpe, azuddha AtmAne bhajato sAparAdha hoya ne zuddha AtmAne bhajato niraparAdha hoya evA bhAvano A kaLaza parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajIe apUrva bhAvAvezathI saMgIta karyo che. teno bhAvArtha A prakAre - navaratamanaMrta vaMdhyate sAparAdha: - sAparAdha hoya te "anavaratapaNe - niraMtarapaNe anaMtA baMdhane baMdhAya che ane niraparAdha kadI paNa baMdhanane sparzato nathI, "skRti niraparAdho vaMgha nA, naiva, azuddha evA "svane" - potAne - AtmAne bhajato A AtmA niyatapaNe - nizcitapaNe - cokkasa sAparAdha hoya che - niyatamayamazuddha bhAna sAparAdho ane "sAdhu' - samyakSaNe "zuddhAtmasevI' - zuddha AtmAne sevanAro - bhajanAro niraparAdha hoya che - mavati niraparAdha: sAdhu zuddhAtmasevI | AkRti samyaka zuddhAtma baMdhana anaMta aparAdha baMdhana asparza nirAparAdha svine azuddhane bhajato sAparAdha sevI nirAparAdha arthAt - jagatamAM aparAdhI ja baMdhAya, sAparAdhI anaMta baMdhane niraMtara baMdhAya, niraparAdhI te to baMdhanane kadApi ne ja sparze. paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe kahyuM tema - rAdhya - sAdhya - sAdhita - ArAdhita eka artha ja che. jeno rAdha apagata che te jana aparAdhI che, te aparAdha ja jeno apagata che te ahIM niraparAdha che, te ja satata sAdhyalakSI sAdhaka sAco sAdhu che. sAra zuddha Atmasiddhino jene lakSya nathI, te sAparAdhI anArAdhaka nizcayathI avadhAravo ane e sAra zuddha Atmasiddhino jene satata lakSya che. tene niraparAdhI ArAdhaka nizcayathI avadhAravo. paradravya parigrahaNa karato azuddha AtmAne bhajaMto sAparAdhI te anArAdhaka anaMta baMdhane baMdhAya, paradravya pariharaNa karato zuddha AtmAne sevato niraparAdhI te ArAdhaka to kadApi nathI ja baMdhAto. niraparAdhI evo ArAdhaka sAco sAdhu te saMta zuddhopayoge ramaNa karato sAco zramaNa hoya che ane Ama zuddha AtmasevI ArAdhanAthI varte che, ema AtmArAmI munIMdra amRtacaMdrajI A amRta kaLazamAM vade che.
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (zaMkA) - vAru, A zuddhAtma upAsana prayAsathI zuM ? kAraNake pratikramaNAdithI ja AtmA niraparAdha hoya che - sAparAdhane apratikramaNAdinuM taanapohakapaNAe karIne (tenA - te aparAdhanA adUrakAripaNAe karIne) viSakuMbhapaNuM sate, pratikramaNAdinuM tadapohakapaNAe karIne (tenA - te aparAdhanA dUrakAriparAe karIne) amRtakuMbhapaNuM che mATe. ane vyavahAra AcAra sUtramAM kahyuM che ke - "apratikramaNa, apratisaraNa, aparihAra, adhAraNA, anivRtti, aniMdA, agaI ane azodhi e viSakuMbha che, pratikramaNa, atisaraNa, parihAra, dhAraNA, nivRtti, niMdA, gaha, zodhi e aSTavidha amRta kuMbha che." atre (samAdhAna) kahevAmAM Ave che - paDikamaNaM paDisaraNaM parihAro dhAraNA NiyattI ya / jiMdA garahA sohI aTThaviho hoi visakuMbho // 306 // apaDikamaNaM appaDisaraNaM aparihAro adhAraNA ceva / aNiyattI ya aNiMdA'garahA'sohI amayakuMbho // 307 // pratikramaNa pratisaraNa dhAraNA, nivRtti ne parihAra re; niMdA gaha zuddhi e, viSakuMbha adhyakAra re... baMdhana chedana. 306 apratikramaNa-saraNa adhAraNA, anivRtti aparihAra re; aniMdA agaha azuddhi e, amRtakuMbha avadhAra re... baMdhana chedana mokSa che. 307 artha - pratikramaNa, atisaraNa, parihAra, dhAraNA, nivRtti, niMdA, gaha ane zodhi - e aSTavidha viSakuMbha hoya. 306 apratikramaNa, apratisaraNa, aparihAra, adhAraNA, anivRtti, aniMdA, agaha ane azodhi - e amRtakuMbha (hoya). 307 AtmabhAvanA - nay - (zaMkara) vAru, minena zuddhAbhopAsana prayAsena ? - A zuddhAtmAnA upAsanathI zuM ? vata: - kAraNake pratimarniva - pratikramaNa AdithI ja nirAdho bhavatyAbhA - AtmA niraparAdha hoya che, ema zA mATe - sAparAdhakSya - sAparAdhane gapratikrama: - apratikramaNAdinuM tapadanana - tenA - te aparAdhanA anapohakaparAe karIne - adrakAripakSAe karIne viSaSaMmatve sati - viSakuMbhapaNuM sate - hotAM, pratimaH pratikramAdinuM tapohavAvena - tenA - te aparAdhanA apohakapaNAe karIne - dUrakAriparAe karIne samRtaLuMmavAta - amRtakuMbhapaNuM che mATe, ane vyavahAraAcAra sUtramAM kahyuM che ke - "DijamAM sarisaramAM gappaDihAro kadhArA veva gaNavattIya garthivA sAdAMDa sohI ra visaNuM - apratikramaNa, atisaraNa, aparihAra, adhAraNA, anivRtti, aniMdA, agartA ane azuddhi, e viSakuMbha che. vikramai gDilara rihAro ghArA niyattI , rudA sohI kavo amatho Tu - pratikramaNa, atisaraNa, parihAra, dhAraNA, nivRtti, niMdA, gaha ane zuddhi e aSTavidha - ATha prakArano amRta kuMbha che." satrocyate - atre - A bAbatamAM (samAdhAna) kahevAmAM Ave che - ("zAtanati' gAtmabhAvanA) pratima pratisaranuM rihAro ghArA nivRttitha niMdrA jardI zuddhi kavidha bhavati viSaEma: - pratikramaNa, atisaraNa, parihAra, dhAraNA, nivRtti, niMdA, gartA ane zuddhi e aSTavidha - aSTa prakArano viSakuMbha che. gatimA pratisaTHparidAro aghAra vaiva nivRttiniMdrA 5 zuddhikRtaLuMma: - apratikramaNa, adhdhatisaraNa, aparihAra, adhAraNA, anivRtti, aniMdA, agaha, azuddhi e amRtakuMbha che. || rUti gAyA gAbhAvanA //rU06rU07nI rastAva6 - prathama to je jJAninanasAdhArogapratikramAHi - ajJAnIjanane sAdhAraNa evo apratikramaNAdi, sa: - te viSakuMma iva - viSakuMbha ja - viSano - jherano kuMbha - ghaDo ja che, ema zAne lIdhe? zuddhAtmasiddhiyAnavasvamavana - zuddhAtma siddhinA abhAva svabhAvapaNAe karIne svayamevAparAdhavAn - svayameva - pote ja - ApoApa ja aparAdhapaNAne lIdhe, Ama je ajJAnInA apratikramaNAdi viSakuMbha ja che, hiM tasya vivArekha - tenAM vicArathI zuM? arthAta teno vicAra ja karavA yogya nathI, e to atyaMta niMdya hoya che mATe). 546
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 30-307 AtmakhyAti TIkA nanu kimanena zuddhotmopAsanena ? yataH pratikramaNAdinaiva niraparAdho bhavatyAtmA sAparAdhasyApratikramaNAdestadanapohakatvena viSakuMbhatve sati pratikramaNAdestadapohakatvenAmRtakuMbhatvAt / uktaM ca vyavahArAcArasUtre - "apaDikamaNaM aparisaraNaM appaDihAro adhAraNA ceva / aNiyattIya aNiMdA agaruhA'sohI ya visakuMbho // 1 // paDikamaNaM paDisaraNaM parihAro dhAraNA NiyattI ya / / jiMdA garuhA sohI aTThaviho amayakuMbho du // 2 // " pratikramaNaM pratisaraNaM parihAro dhAraNA nivRtti cha / niMdA gardA zuddhiH aSTavidho bhavati viSakuMbho // 306 // apratikramaNamapratisaraNamaparihAro'dhAraNA caiva / anivRttivAniMdA'garhA'zuddhiramRtakuMbhaH // 307 // vastu - ane je dravya : pratikramaHi - dravyarUpa - bAhya kriyA rUpa pratikramaNAdi sa - te sarvoparASitoSAvarSA samarthatvena - sarva aparAdha viSa doSanA apakarSaNamAM - nyUnakaraNamAM - kheMcI kADhavAmAM samarthapaNAe karIne amRtaLuMmori - amRtakuMbha - amRtano ghaDo chatAM, viSakuMma ghava cAtu - viSakuMbha ja - viSano - jherano kuMbha - ghaDo ja hoya. kone? kevI rIte ? pratikramaNapratikramAdri vitakSatijamaUvighAM tArtIkI pUminapazyata: - pratikramaNa - apratikramaNa AdithI vilakSaNa - viziSTa lakSaNavALI vA viparIta lakSaNavALI apratikramaNAdi rUpA tArtAyIkI - tRtIya bhAva saMbaMdhinI bhUmine - bhUmikAne nahIM dekhatAne, svAryakara samarthatvena - svakAryanA - potAnA kAryanA kiraNanA - karavAnA asamarthapaNAe karIne vipakSakAryakAritAr - virUddha pakSanA kAryakAripaNAne lIdhe. gatimArirUpa tRtIyabhUmistu - ane apratikramaNAdi rUpA - jyAM pratikramaNAdi kaMI paNa karavApaNuM rahyuM nathI evI pratikramaNAdinI abhAva rUpA tRtIya - trIjI bhUmi - bhUmikA to sAkSAt svayamamRtaNuMmo mavati - sAkSAt - pratyakSa - pragaTa svayaM - pote - ApoApa amRtakuMbha - amRtano ghaDo hoya che. ema zAne lIdhe ? svayaM zuddhAtmasiddhirUpavaeNna - svayaM - pote zuddhAtmasiddhirUpapaNAe karIne sarvoparA viSaSAnAM sarvatthAt - sarva aparAdha viSa - doSAnA sarvakaSapaNAne lIdhe - sarva kheMcI nAMkhavApaNAne lIdhe. Ama A prakAre te sAkSAt amRta kuMbha hoya che ti - eTalA mATe te vyavahArekha - vyavahArathI - vyavahAranayanI apekSAthI dravyapratimA amRtavamarva sadhati - dravya pratikramaNAdinuM paNa amRtakuMbhapaNuM - amRtaghaTapaNuM sAdhe che. arthAt potAnuM to sAkSAt amRtakuMbhapaNuM sAdhe che, paNa vyavahArathI - kAraNamAM kAryanA upacArathI dravyapratikramaNAdinuM paNa amRtakuMbhapaNuM - amRtaghaTapaNuM sAdhe che. arthAtu potAnuM to sAkSAt amRtakuMbhapaNuM sAdhe ja che, paNa vyavahArathI - kAraNamAM kAryanA upacArathI dravya pratikramaNAdinuM paNa amRtakuMbhapaNuM sAdhe che. tavaiva - ane tethI ja - te tRtIya apratikramaNAdi rUpa bhUmikAthI ja niraparAdho bhavati vaivitA - cetayitA - cetanAro - cetaka AtmA niraparAdha hoya che, paradravyagrahaNa rUpa aparAdhathI rahita hoya che, tamAre - tenA - te tRtIya bhUmikAnA abhAve dravya pratikramAdriparAdha gva - dravyapratikramaNAdi paNa dravya pratikramaNAdi thakI paNa) aparAdha ja che. ata: - ethI karIne tRtIyamUvi niraparAdhatvanityatita - tRtIya bhUmikAthI ja niraparAdhapaNuM che ema avatiSTha che - avasthita rahe che. jema che tema sthita rahe che. "sava - samaya maryAdAthI - zAstra maryAdAthI tastrArtha gva - te tRtIya bhUmikAnI prApti arthe ja. A parathI zuM phalita thayuM? teto - tethI karIne meti maMsthA: - ema mAnIza mA. yatu - ke pratikramaUTlIna kRtisthAnita - pratikramaNAdine zruti tyajAve che - choDAve che, kiMtu - paraMtu dravapratimavinA muti - dravya pratikramaNAdithI nathI mukAto te paratve saddI pratikramaUWpratikramaMIdhovarAtimArirUpaM- anyadIya - bemAMthI koI paNa saMbaMdhI - lagatA pratikramaNAdi - apratikramaNAdine agocara - aviSaya evuM apratikramaNAdi rUpa zuddhAtmisiddhinakSamati Tura vimari 547
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yastAvadajJAnijanasAdhAraNo' pratikramaNAdi sa zuddhAtmasiddhayabhAvasvabhAvatvena svayamevAparAdhatvAdviSakuMbha eva, kiM tasya vicAreNa ? yastu dravyarUpaH pratikramaNAdi sa sarvAparAdhaviSadoSAkarSaNasamarthatvenAmRtakuMbho'pi pratikramaNApratikramaNAdivilakSaNApratikramaNAdirUpAM tArtIyIkI bhUmimapazyataH svakAryakaraNAsamarthatvena vipakSakAryakAritvAdviSakuMbha eva syAt / apratikramaNAdirUpA tRtIyabhUmistu svayaM zuddhAtmasiddhirUpatvena sarvAparAdhaviSadoSANAM sarvaMkaSatvAt sAkSAtsvayamamRtakuMbho bhavatIti vyavahAreNa dravyapratikramaNAderapi amRtakuMbhatvaM sAdhayati / tayaiva ca niraparAdho bhavati cetayitA / tadabhAve dravyapratikramaNAdirapyAparAdha eva / atastRtIyabhUmikayaiva niraparAdhatvamityavatiSThate / tatprAptyartha evAyaM dravyapratikramaNAdi / tato meti maMsthA yatpratikramaNAdIn zrutistyAjayati, kiMtu dravyapratikramaNAdinA na muMcati, anyadIyapratikramaNApratikramaNAdyagocarApratikramaNAdirUpaM zuddhAtmasiddhiH lakSaNamatiduSkaraM kimapi kArayati / vakSyate cAtraiva - "kammaM jaM puvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesaM / tatto Niyattae appayaM tu jo so paDikammaNaM ||ityaadi||" AtmakhyAti TIkArya prathama to je ajJAnijanane sAdhAraNa evo apratikramaNAdi che, te zuddhAtmasiddhi abhAva svabhAvapaNAe karIne viSakuMbha ja che. tenA vicArathI zuM? ane je dravyarUpa pratikramaNAdi te - sarva aparAdha-viSa doSanA apakarSaNanA samarthapaNAe karIne - amRtakuMbha chatAM, pratikramaNa - apratikramaNAdithI vilakSaNa evI apratikramaNAdi rUpa tArtAyIkI (tRtIya bhAva saMbaMdhinI trIjI) bhUmine a-dekhatAne, svakAryakaraNanA asamarthapaNAe karI vipakSa kAryakAripaNAne lIdhe - viSakuMbha ja hoya. ane apratikramaNAdirUpA tRtIya bhUmi to - svayaM zuddhAtmasiddhirUpapaNAe karIne sarva aparAdha-viSadoSonA sarvakaSapaNAne lIdhe - sAkSAta svayaM amRta kuMbha hoya che. eTalA mATe vyavahArathI dravyapratikramaNAdinuM paNa amRtakuMbhapaNuM sAdhe che ane tenAthI ja (apratikramaNAdithI ja) cetayitA niraparAdha hoya che, tenA abhAve dravya pratikramaNAdi thakI paNa aparAdha ja che. ethI karIne tRtIya bhUmikA thakI ja niraparAdhapaNuM che ema avatiSTha che, taprApti arthe ja (ta tRtIya bhUmikAnI prApti arthe ja) A dravyapratikramaNAdi che. tethI karIne ema ma mAnIza ke zruti pratikramaNAdine tyajAve che, paraMtu dravyapratikramaNAdithI nathI mukAto evuM bemAMthI koI paNa pratikramaNAdi - apratikramaNAdine agocara evuM apratikramaNAdirUpa zuddhAtmasiddhi lakSaNa ati duSkara kaMI paNa karAve che. ane atre ja kahevAmAM Ave che - "zubhAzubha evuM aneka vistAra vizeSavALuM je pUrvakRta karma che, temAMthI AtmAne je nivartAve che. (pAcho vALe che) te pratikramaNa che. ItyAdi." kArayati - zuddhAtma siddhi lakSaNa evuM atiduSkara kaMI paNa karAve che. varta vAraiva - ane atre ja - A zAstramAM A bAbatamAM ja kahevAmAM Avaze ke - "mai gvayaM sudAjudamaNe vistharavilesa - aneka vistara vizeSavALuM je pUrvakRta zubhAzubha karma che, to pitta pUrva tu no - temAMthI AtmAne nivartAve che - pAchA vALe che, to mai - te pratikramaNa che." phatyAra - ItyAdi. || ti mAtmati' gAmamAvanA //rUddI/rU07LA. 548
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 30-307 "amRta jyoti' mahAbhASya sarva prakAranI kriyAno, yogano, japano, tapano ane te sivAyanA prakArano lakSa evo rAkhajo ke AtmAne choDavA mATe sarve che, baMdhanane mATe nathI. jethI baMdhana thAya e badhAM (kriyAthI karIne saghaLAM yogAdika paryata) tyAgavA yogya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 183 atre koI ema zaMkA kare ke - vAru, A zuddhAtma upAsanathI zuM ? kAraNake pratikramaNAdithI ja AtmA "niraparAdha' - aparAdha rahita hoya che. ema zA mATe ? "sAparAdhane' - aparAdha sahitane apratikramaNAdi te aparAdhanA "anapohakapaNAe' karIne - atrakAripaNAe karIne - dUra nahi karanAraparAe karIne viSakuMbha rUpa hoya che. ane ema hoI tenAthI viruddha pratikramaNAdi te amRtakuMbharUpa hoya che mATe; ane tevA prakAre vyavahAra AcAra sUtramAM paNa kahyuM che ke - apratikramaNAdi aSTavidha viSakuMbha che ane pratikramaNAdi aSTavidha amRtakuMbha che. A zaMkAnuM atre samAdhAna karatAM zAstrakartA bhagavAna paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe ukta vidhAnathI sAva ulaTI ja - pratikramaNAdi viSakuMbha che; ne apratikramaNAdi amRta kuMbha che - evI vicakSaNo ja jenI viziSTa sUkSma apekSA samajI zake evI vilakSaNa parama addabhuta vAta kahI che ane tenI tattva sarvasva samarpaka vyAkhyA karatAM "AtmakhyAti sUtra" kartA bhagavAna paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe tribhUmika pratikramAdinI parama adUbhuta sUkSma talasparzI mImAMsA karI nizcaya - vyavahAra mArganuM sAMgopAMga sakala avikala sApekSapaNuM apUrvapaNa supratiSThApita karyuM che. teno AzayArtha A prakAre - prathama to ajJAnijanane "sAdhAraNa" - sAmAnya (Common) evo je "apratikramaNAdi - pratikramAdino abhAva te to "viSakuMbha ja' che, viSano - jherano kuMbha - ghaDo ja che. ema zAne lIdhe ? zuddhAtma siddhinA "abhAva svabhAvapaNAe' karIne - nahi hovApaNA rUpa svabhAvapaNAe karIne svayameva' - pote ja - ApoApa ja aparAdhapaNAne lIdhe - vAparAdhatvAta. arthAta A ajJAnIjananA apratikramaNAdimAM zuddhAtma siddhino abhAva - nahi hovApaNuM che ane A apratikramaNAdi pote ja aparAdha rUpa che, to pachI e bApaDA aparAdhane dUra kema karI zake ? Ama je ajJAnInA apratikramaNAdi AtmAne mArI nAMkhanArA viSathI bharelA "viSakuMbha ja che, tenA vicArathI zuM ? arthAt te to atyaMta niMdyane atyaMta heya hoI teno vicAra ja karavA yogya nathI, tene atra mokSamArganI vicAraNAmAM sthAna ja nathI. ane je 'dravyarUpa" - bAhya kriyArUpa pratikramaNAdi te sarva aparAdha - viSadoSanA "apakarSaNamAM' - hAnikaraNamAM - kheMcI kADhavAmAM samarthapaNAe karIne - "sarvoparAdha-viSayoSARSA samarthatyena' amRta kuMbha chatAM - amRtano ghaDo chatAM - "amRtakuMbha' - "viSakuMbha ja' - viSano - jherano kuMbha - ghaDo ja hoya - viSarjuna uva cAta' - kone ? kevI rIte ? pratikramaNAdi - apratikramaNAdithI "vilakSaNa - viziSTa lakSaNavALI vA viparIta lakSaNavALI apratikramaNAdi rUpA "tArtAyIkI' - tRtIya (trIjA) bhAva saMbaMdhinI bhUmine' - bhUmikAne nahi dekhatAne, "tArtIthI mUpizyataH', svakAryakaraNanA - potAnuM kArya karavAnA asamarthapaNAe karIne - "vAIrasamarthatyena' - vipakSa kAryakAripaNAne lIdhe - vipakSanuM - viruddha pakSanuM kArya karanArapaNAne lIdhe. arthAt dravyarUpa je pratikramaNAdi che, te sarva aparAdharUpa viSa-doSanA apakarSaNamAM' - kheMcI kADhavAmAM - ghaTADavAmAM - kSINa karavAmAM samarthapaNAe karIne amRtakuMbha hoya che. kone ? pratikramaNAdi - apratikramaNAdithI vilakSaNa evI apratikramaNAdi rUpA nIcemAM kahevAmAM AvatI zuddhAtma siddhirUpa tRtIya bhUmikAne je dekhI rahyA che tene, te zuddhAtma siddhi rUpa tRtIya bhUmikA pratye niraMtara lakSa rAkhI je dRSTi TheravI rahyA che tene. Ama tevAone te amRtakuMbha hoya che, paNa te zuddhAtma siddhi rUpa tRtIya bhUmikAne je dekhatA nathI - te pratye jene lakSa nathI - dRSTi nathI, evAne to te dravya pratikramaNAdi viSakuMbha ja hoya, kAraNake aparAdharUpa viSadoSano apakarSa karavAnuM svakArya 549
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karavAne te samartha thatA nathI ane ulaTuM aparAdharUpa viSadoSanI vRddhi karavArUpa vipakSa kArya kare che, eTale tene to te pratikramaNAdi paNa viSakriyA rUpe pariNamI viSakuMbhanuM ja kArya kare che. apratikramaNAdi rUpA tRtIya bhUmi to sAkSAt svayaM amRtakuMbha hoya che, sAkSAt svayamamRtamo mati, jyAM pratikramaNAdi kaMI paNa karavApaNuM rahyuM nathI evI pratikramaNAdinI abhAva rUpA "tRtIya' - trIjI bhUmi - bhUmikA to "sAkSAtu" - pratyakSa - pragaTa "svayaM" - pote - ApoApa "amRta kuMbha" - amRtano ghaDo hoya che. ema zAne lIdhe ? "svayaM zaddhAtmasiddhirUpatveina' - svayaM zuddhAtma siddhirUpa paNAe karIne sarva aparAdha - viSadoSonA "sarvakaSapaNAne lIdhe' - sarva kasI kasIne - kheMcI kheMcIne kADhI nAMkhavApaNAne lIdhe - ghasI nAMkhavApaNAne - "sarvoparA viSoSA sarvaSatu.' Ama A prakAre A apratikramaNAdi rUpA tRtIya bhUmi sAkSAt amRtakuMbha hoya che. eTalA mATe, te "vyavahArathI' - vyavahAranayanI apekSAthI dravya pratikramaNAdinuM paNa amRtakuMbhapaNuM - amRtaghaTapaNuM sAdhe che - "vyavahAra dravya pratimA amRtamatve saghati, arthAt tenuM apratikramaNAdi rUpa tRtIya bhUminuM potAnuM to sAkSAtu amRtakuMbhapaNuM che ja, paNa te tRtIya bhUminA lakSe karavAmAM AvatA ne te pratye laI jatA dravyapratikramaNAdinuM paNa "vyavahArathI' - kAraNamAM kArya upacArathI amRta kuMbhapaNuM sAdhe che; ane Ama sAkSAt zuddhAtmasiddhi rUpa che tethI ja te apratikramaNAdi rUpa tRtIya bhUmikAthI ja "cetayitA - cetanAro - cetaka AtmA kharekharo "niraparAdha' hoya che - paradravya grahaNa rUpa aparAdhathI rahita hoya che, "tavaiva niraparAdho mavati vetayitA', ane "tamAre' - te tRtIya bhUmikAnA abhAve - tRtIya bhUmikAnuM hovApaNuM na hoya to dravya pratikramaNAdi paNa aparAdha ja che - 'dravyapratikramAdri rapyaparAdha eva / ' tRtIya bhUmikAnA lakSe karavAmAM AvatA dravya pratikramaNAdi thakI paNa zuddhAtmasiddhi rUpa tRtIya bhUmikA para AvavAnuM che, eTale te tRtIya bhUmikA na hoya to te dravya pratikramaNAdi paNa aparAdha ja che. ethI karIne Ama anvaya-vyatirekathI zuddhAtmasiddhi rUpA tRtIya bhUmikAthI ja niraparAdhapaNuM che ema avatiSTha che' - e vastu sthiti avasthita rahe che. tethI ema mAnIza mA "ti maMthAH' ke zruti pratikramaNAdine tyajAve che - choDAve che, "vat pratimAnavIna kRtisyAnayati " paraMtu dravyapratikramaNAdithI nathI mUkAto, evuM apratikramaNAdi rUpa bemAMthI koI paNa pratikramaNAdi - apratikramaNAdino "agocara' - aviSaya evuM apratikramaNAdi rUpa jevI pratimavipratimA para pratimavirU' zuddhAtmasiddhi lakSaNa ati duSkara kaMI paNa karAve che - "zuddhAtmasiddhinakSaNamaMtipura mi ivakArayati | arthAt A je uparamAM pratikramaNAdi - apratikramaNAdinI traNa bhUmikA kahI te uparathI ema koI rakhene mAnI tye ke A zruti - zAstra to pratikramaNAdine tyajAve che - choDAve che, to tene uddezIne amRtacaMdrajI vade che ke ema mAnIza mA ! ti meM thA: ' tyAre zruti zuM karAve che ? dravya pratikramaNAdithI potAthI (by itself) kAMI mokSa thato nathI, paNa tenA avalaMbane paNa zuddhAtmasiddhirUpa tRtIya bhUmikAe caDhe ja mokSa thAya che, eTalA mATe ja pratikramaNAdi ke apratikramaNAdi - bemAMthI koIno paNa je "gocara' - viSaya nathI evuM tRtIya bhUmikAnA apratikramaNAdi rUpa zuddhAtmasiddhi lakSaNa ati duSkara - ati durghaTa "kaMI paNa' - avAcya - vAcAthI na kahI zakAya evuM anubhUtirUpa karAve che. atre A viSayamAM AgaLa upara Aja zAstramAM kahevAmAM Avaze. "aneka vistAra vizeSavALuM je pUrvakRta zubhAzubha karma che temAMthI AtmAne "nivartAve che - pAcho vALe che te "pratikramaNa' che'', ItyAdi. 550
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra gAthA 30-307 AkRti svakAryakaraNa asamartha - vipA kAryakAri zuddha Atmasiddhi lA vinA apratikramaNAdi pratikramaNa - apratikramaNAdi | | sarva aparAdha zuddha Atmasiddhi lA pUrvaka tRtIya bhUmi vilakSaNa viSa doSa | dravyarUpa pratikramaNAdi svayaM - niraparAdha tRtIya bhUmine apakarSaNa jhaT tRtIya bhUmine > zuddhAtma siddhi rUpa na dekhatAne samartha dekhatAne aparAdha sarvakarSavathI viSakuMbha (vyavahArathI) amRtakuMbha sAkSAt svayaM amRta kuMbha arthAt - atre zaMkA thavI saMbhave che ke - "A zuddha AtmAnA upAsanA prayAsathI zuM? kAraNake pratikramaNAdithI ja AtmA niraparAdha - aparAdha rahita thAya che. apratikramaNAdi sAparAdhane - aparAdha sahitane aparAdha dUra nahIM karanAra hovAthI viSakuMbharUpa che ane pratikramaNAdi aparAdha dUra karavApaNAthI amRtakuMbha che.' A zaMkAnuM sAMgopAMga saMpUrNa samAdhAna karatI apUrva tattvamImAMsA atra amatacaMdrAcAryajIe prakAzI che. te A prakAre - pratikramaNAdi - apratikramaNAdinA traNa prakAra che (1) ajJAnI jananuM je apratikramaNAdi che te to sAkSAt viSakuMbha ja che, kAraNake temAM to zuddha Atmasiddhino abhAva ja che, eTale e svayaM aparAdha rUpa ja che. (2) bIjuM je dravya pratikramaNAdi zuddha Atmasiddhi rUpa trIjI bhUmikAnA lakSya vinAnuM hoya, te paNa viSakuMbha ja thaI paDe che, kAraNake te AtmArtha rUpa svakArya sAdhatuM nathI ane mAnArtha Adi rUpa viparIta kArya sAdhe che, eTale AtmAne viSa rUpe ja - jhera rUpe ja pariName che. (va) paNa te dravya pratikramaNAdi jo zuddha Atmasiddhi rUpa tRtIya bhUmikAnA lakSyavALuM hoya, zuddha Atmasiddhino lakSya rAkhIne karavAmAM AvatuM hoya, to vyavahArathI te amRtakuMbha rUpa hoya che, arthAt AtmAne amRtarUpe pariNamavAnuM kAraNa thAya che. (3) trIjuM jJAnIjananuM je tRtIya bhUmikA rUpa - zuddha Atmasiddhi rUpa apratikramaNAdi che, te to sAkSAt svayaM amRtakuMbha che, arthAt AtmAne sAkSAt amRtarUpe pariName che. eTale zuddha Atmasiddhi saMpanna AvA yogArUDha jJAnInI apekSAe teone dravya pratikramaNAdi viSakuMbha che ane apratikramaNAdi amRtakuMbha che. ane eTale ja Ama zuddha Atmasiddhi jeNe siddha karI che evA siddha - niSpanna yogI jJAnI puruSa A amRtakuMbha samI apratikramaNAdi rUpa trIjI bhUmikAne prApta hovAthI. temane sAdhakopayogI evI dravya pratikramaNAdi AcAra kriyA hotI nathI, kAraNake samasta kriyA kalApano eka ISTa udeza zuddha Atmasiddhi e ja che ane te zuddha AtmAnI siddhi to atre prApta thaI cUkI che, eTale have tenuM kaMI prayojana rahyuM nathI. kAraNake atre TIkAmAM TAMkelI A graMthanI ja gA-383 mAM kahyuM che tema - pUrve kareluM je zubhAzubha karma aneka vistAra vizeSavALuM che, temAMthI je AtmAne nivartAve - pAcho vALe, te (AtmA pote ja sAkSAta) pratikramaNa che." athavA to "sva sthAnamAMthI je pramAdane vaza thaI parasthAne gayo hoya, tenuM punaH pAchuM tyAM ja mULa sthAne kramaNa - gamana te pratikramaNa, kahevAya che." arthAt zuddha AtmasvarUpa padamAMthI je bhraSTatA thaI hatI, tyAM "mULa zuddha te AtmapadamAM pAchuM AvI javuM tenuM nAma pratikramaNa che, AvuM zuddha sahaja AtmasvarUpamAM "sahajatmasvarUpamAM punarAgamana rUpa "bhAvapratikramaNa' - paramArtha pratikramaNa - nizcaya pratikramaNa atre niSpanna yogIne prApta thaI cUkyuM che. eTale emane evI parama niraparAdha - nirdoSa zuddha AtmadazA pragaTI che, ke tyAM leza paNa aparAdhano punaH saMbhava nathI. to pachI aparAdhanA prAyazcitta rUpa pratikramaNano avakAza kyAMthI hoya ? Ama temane parama nizcaya pratikramaNa rUpa zuddha AtmasvabhAvamAM sthitimaya parama amRta svarUpa apratikramaNa dazA ghaTe che. te ja prakAre apratyAkhyAnAdi bAbata svayaM samajI levuM. Ama parama jJAnadazAnA yogane pAmelo yogI - zrI yogadaSTi samuccayamAM zrIharibhadrAcAryajIe 551
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kahyuM che tema * nirAcAra padavALo aticAra vivarjita evo hoya che, ArUDhanA ArohaNanI abhAvagati jema enuM ceSTita hoya che." arthAt jyAre yogI A AThamI parASTi jevI parama jJAnayoga dazAne prApta thAya che, tyAre tene koI AcAra pALavApaNuM rahetuM nathI. te AcArathI para evo "kalpAtIta" thAya che. atyAra sudhI yogasAdhanA mATe je je AcAra Avazyaka hatA, avazya karavA yogya hatA, te have atre zuddha Atmasiddhi rU5 saMpUrNa yogasiddhi sAMpaDatAM nirupayogI banI jAya che, nisprayojana thAya che. pUrve prAraMbhaka sAdhakane je pratikramaNAdi sAdhana yogabhUmikA para caDhavA mATe upakArI hatA, te have yogArUDha evI AtmasamAdhi dazA pAmyA pachI yogasiddha puruSane akiMcikara - kaMI paNa nahi karanArA - nakAmA thaI paDe che. yogAraMbha dazAmAM je pratikramaNAdi Avazyaka AcAra yathAyogya adhikArIne amRtakuMbha rUpa hoya che, te ja sAdhanane jo niSpanna - siddha yogadazAmAM paNa vaLagI rahevAmAM Ave to te viSakuMbha rU5 thaI paDe che, kAraNake akhaMDa AtmasamAdhi rUpa AtmasthitimAM te te kriyA ulaTo vikSepa pADe che. pratikramaNAdi kriyA karavAno hetu anukrame AtmasamAdhi dazA pAmavAno che, te hetu siddha thaI gayA pachI te te sAdhananuM koI prayojana rahetuM nathI. atre A dAMta ghaTe che - parvata para caDhavA mATe ArohaNa kriyA - caDhavAnI kriyA karavI paDe che, paNa parvatanI Toce caDhI gayA pachI kAMI caDhavAnI kriyA karavI paDatI nathI. tema yogagiri para caDhavA mATe uttarottara yogabhUmikA vaTAvavA rUpa ArohaNa kriyA karavI paDe che, paNa yogagirinA zaddha Atmasiddhi rUpa zRMga para ArUDha thayA pachI kaMI paNa yogasAdhana rUpa ArohaNa kriyA karavI paDatI nathI. sAdhaka dazAmAM vartatA yogArohakane je avalaMbana - sAdhana anivAryapaNe Avazyaka che, avazya jarUranA che, te niSpanna yogadazAne pAmelA yogArUDha jJAnI puruSane kaMI paNa kAmanA nathI. kAraNake caDhelAne caDhavAnuM zuM ? pAmelAne pAmavAnuM zuM ? dharAyelAne jamavAnuM zuM ? Ama parama adabhuta AtmasamAdhimaya parama jJAnadazA pAmelA jJAnayogInI vAta ora che, jArI che. tyAM prAkRtajanane kAyado kema lAgu paDe ? sAmAnya jananA anumAnanA kATale jokhavAnuM kema pAlave ? ane sAmAnya prAkRta jana tevA jJAnIjananuM AMdhaLuM anukaraNa karavAnI dhRSTatA kare te paNa kema kAma Ave ? bhUkhyAne bhojana karavAnI jarUra paDe che, paNa dharAyelAne - tRpta thayelAne tenI kAMI jarUra rahetI nathI. tema parama jJAnAmRtanA pAnathI je AkaMTha paritRpta thayA che, tene have koI AlaMbana - sAdhananI apekSA rahetI nathI. kAraNake AlaMbana - sAdhanane tyAgI jeNe parapariNatine bhagADI che, evA sahajatmasvarUpI AnaMdaghana prabhu akSaya evA darzana - jJAna - vairAgyamAM jagyA che, arthAt zuddha AtmasvarUpamAM akhaMDa sthiti rUpe sadodita jAgrata evI ujAgara dazAmAM birAjamAna thayA che. Ama sAdhya siddha thayuM hovAthI sAdhananI kaMI apekSA rahetI nathI, kRtakRtya thayA hovAthI ene have kaMI karavAnuM rahyuM nathI. "AlaMbana sAdhana je tyAge, parapariNatine bhAge re, akSaya darzana jJAna vairAge, AnaMdaghana prabhu jage re.. vIrajIne caraNe lAguM." - zrI AnaMdaghanajI niraticAra pada ehamAM yogI, kahiye nahi aticArIjI, Arohe ArUDha girine, tyama ehanI gati nyArIjI.' - zrI yazovijayajI kRta yo.da. sajajhA. 91 caitanya jyoti 1"nirAcArapado grasyAmaticAravivarjitaH / / gAkArobApAvasivAya rita che" - yogadRSTi samuccaya, glo. 179 papara
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 188 A mokSa adhikArane upasaMhAratA paMcaratna temAM samayasAra kaLaza (9) amRtacaMdrajI saMgIta kare che - ato hatAH pramAdino gatAH sukhAsInatAM, pralInaM cApalamunmIlitamAlaMbanaM / AtmanyevAlAnitaM citta - mAsaMpUrNavijJAnaghanopalabdheH // 188 // AthI hatA pramAdio sukhAsInatA gatA, alIna cApala AlaMbana unmalita, AtmAmAM AlAnita citta, AsaMpUrNa vijJAnaghanopalabdhi. 188 amRta pada - 188 vIra suto kAM sutA rahyA cho ?' - e rAga sukhAsInatAne pAmelA, pramAdamAM je paDI rahyA, kriyA pratikramaNAdi tyajI je, Alasa garle saDI rahyA... sukhAsInatAne. 1 sukhAsInatAmAM birAjatA te, AthI sarva haNAI gayA, cApala tenuM thayuM malIna te, zuSkajJAnI DUlAI gayA... sukhAsInatAne. 2 vAcA jJAnInuM AlaMbana, khoTuM unmalita thayuM, sAcA jJAnInuM AlaMbana, sAcuM unmIlita thayuM... sukhAsInatAne. 3 AlAna sthaMbha zuM AtmasthaMbhamAM, mana-gaja AlAnita thayo, AsaMpUrNa vijJAnaghanAno, anubhava jyAM laga pragaTa thayo... sukhAsInatAne. 4 vijJAnaghana A amRtacaMdra, TaMkotkIrNa ninAda dharyo, bhagavAna amRta saMskRta kaLaze, tattvataNo TaMkAra karyo... sukhAsInatAne. 5 artha - A parathI sukhAsInatA gata pramAdIo hata thayA (haNAyA), cApala - capalapaNuM pralIna thayuM, AlaMbana unmalita (unmIlita) thayuM, saMpUrNa vijJAnaghananI upalabdhi sudhI citta AtmAmAM ja AlAnita thayuM (daDha baMdhAyeluM). 188 amRta jyoti" mahAbhASya je jIvo mohanidrAmAM sutA che te amuni che, niraMtara AtmavicAra karI muni to jAgRta rahe, pramAdIne bhaya che, apramAdIne koI rIte bhaya nathI ema zrI jine kahyuM che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. pada9 A uparamAM bhagavatI "AtmakhyAti' nA gadya vibhAgamAM ATaluM badhuM suspaSTa vivarI dekhADyuM tenA parathI zuM sAra bodha phalita thayo ? te nibaddha karatA A sArasamuccaya rUpa upasaMhAra kaLazamAM vIraputra amRtacaMdrajI svacchaMdI - pramAdIone uddhodhana karatAM vIra garjanA kare che - to hatA: pramArino tA: suvAlInatAM - A parathI sukhAsInatA pAmI gayelA pramAdIo "hata thayA' - haNavAmAM AvyA, arthAt "sukhAsInatA" pAmI gayelA - sukhethI ArAmathI besI rahevApaNAne bhajanArA ekAMta nizcayAgrahI ne ekAMta vyavahArAgrahI pramAdIonuM nirasana karavAmAM AvyuM. temaja "pratIne vArtA - papa3
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti cApala - capalapaNuM citucaMcaLapaNuM pralIna thayuM - praSTipaNe laya pamADavAmAM AvyuM, 3nItimaksiMvanaM zuddha svarUpanuM sAcuM AlaMbana unmIlita thayuM - khulluM pragaTa karavAmAM AvyuM. arthAt zuddha svarUpa lakSa pUrvaka dravya pratikramaNAdi e zuddha Atmasiddhi rUpa - bhAvapratikramaNAdi rUpa apratikramaNa dazA para caDhavAnuM AlaMbana pragaTa karAyuM (pAThAMtara); athavA bhUtitamAnaMva - AlaMbana unmalita thayuM. arthAt pratikramaNAdi to viSakuMbha che mATe karavA yogya nathI, ema nizcayAbhAsI zuSkajJAnInuM athavA dravya pratikramaNAdi thakI ja sarvasiddhi che mATe te sadAya AlaMbavA pakaDI rAkhavA yogya che ema vyavahAra grahInuM paravastunuM AlaMbana 'umUlita thayuM' - jaDamULathI ukheDI naMkhAyuM. ane "mAnyavArtAnitaM vitta - AtmAmAM ja citta AlAnita thayuM - majabUta paNe bAMdhI devAmAM AvyuM, jema hAthIne majabUta AlAnaabhe bAMdhI devAmAM Ave, tema citta rUpa madonmatta hastIne AtmAmAM ja - AtmArUpa deDha AlAna sthaMbhamAM ja majabUtapaNe bAMdhI devAmAM AvyuM ane te paNa kyAM sudhI ? saMpUrNa vijJAnaghananI upalabdhi" - anubhUti - prApti thAya tyAM sudhI - mAsaMpUrNavijJAnano pattabdha. | Ama A mokSa adhikArano upasaMhAra karatA pAMca kaLaza rUpa - paMcaratna madhyenA A prathama kaLaza-ratnamAM mumukSuone mananIya mArmika kathana karyuM che. 554
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 189 samayasAra (10) prakAze che - vasaMtatilakA yatra pratikramaNameva viSaM praNItaM, tatrApratikramaNameva sudhA kutaH syAt ? . tatkiM pramAyati janaH prapatanadho'dhaH ? kiM nordhvamUrdhvamadhirohati niSpamAdaH ? // 189 // jyAM to pratikramaNa A ja viSa praNIta, tyAM apratikramaNa hoya sudhA zI rIte ? to kAM adhoadha paData jana pramAdI ? kAM Urdhva Urdhva caDhato na ja niSpamAdI ? 189 amRta pada - 189 sevaka kima avagaNIe? ho mallijina !' - e rAga nIce nIce kAM paDatA pramAdI, uMce uMce na kAM caDatA ? (2)... pramAdI. 1 svarUpa bhraSTatA pramAda bhajatAM, nIce nIce kema paDatA ? svarUpa sthiratA apramAda bhajatAM, uMce uMce na kema caDatA ?... pramAdI. 2 zuddha AtmAnA bhAna vinA jyAM, pratikramaNa ja viSa bhAkhyuM, tyAM apratikramaNa ajJAnIjananuM, kyama amRta jAya dAkhuM?... pramAdI. 3 to jana nIce nIce paDatA, kema kare che pramAda? kema na uMce uMce caDatA, thaIne ja niSpamAda ?... pramAdI. 4 svarUpathI bhraSTatA pAmatA te, nIce nIce kema paDatA? svarUpa bhraSTatA pramAda choDI, svarUpamAM sthira thAvA, bhagavAna amRta vANI pokArI, karuNAthI amRta pAvA... pramAdI. 6 artha - jyAM pratikramaNa ja viSa praNIta che, tyAM apratikramaNa ja sudhA - amRta kyAMthI hoya? to pachI adhaH adhaH (nIce nIce) prapatato (atyaMta paDato) jana pramAda kema kare che ? nipramAda evo te Urdhva Urdhva - uMce uMce kema nathI adhiro hato (caDhato) ? 189 amRta jyoti' mahAbhASya ghaNuM karIne vartamAnamAM kAM to zuSkakriyA pradhAnapaNAmAM jIve mokSamArga kalapyo che, athavA bAhya kriyA ane zuddha vyavahAra kriyAne utthApavAmAM mokSamArga kasyo che, kavyo che. (I.)" - zrImad rAjacaMdra, aM. (348), 422 upasaMhAra karatA paMca kaLaza rUpa "paMcaratna madhyenA A dvitIya kaLaza ratnamAM amRtacaMdrajI zuddha pramAdIonA pramAda pratye kheda pravyakta kare che - trIpratimAneva viSe prasaM - jyAM pratikramaNa ja viSa praNIta karavAmAM AvyuM, zuddha Atmasiddhi sAdhavAno lakSa na hoya to "viSakuMbha" - jherano ghaDo che ema prarUpavAmAM AvyuM, tyAM apratikramaNa ja sudhA kyAMthI hoya ? - "tatrapratimAneva sudhI sutaH cAtuM ?' ajJAnijanonuM je pratikramaNanA abhAva rUpa apratikramaNa te amRta kyAMthI hoya ? Ama che to pachI jana' - loka "adhaH adhaH' - nIce - nIce "prapatato' - paDato paDato kema pramAda kare che ? 'ta&i prIti nana: pratighoghaH ?' ane niSpamAda thaI "Urdhva Urdhva - uMce uMce kema nathI "adhirohato - 555
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti caDhato ? 'hiM nordhvamUrkhadhirati nirmamaH ?" arthAt A traNa bhUmikAmAM pratikramaNa - apratikramaNAdinI spaSTa vicAraNA te jIvane "Urdhva Urdhva" - uMcI uMcI bhUmikA prApta karAvavAne mATe che, nahi ke "adho adho' - nIce nIce bhUmikA pamADavA mATe. (1) prathama to ajJAnIjanonuM je apratikramaNAdi che te to atyaMta niMdya hoI ekAMte sarvathA heya ja che. (2) bIjuM je dravya pratikramaNAdi che te jo zuddha Atmasiddhi rUpa trIjI bhUmikAnA lakSa vinAnuM hoya to to heya che, paNa zuddha Atmasiddhi rUpa trIjI bhUmikAnA lakSa pUrvaka to avazya kartavya che - ata eva te "Avazyaka hoI kathaMcita upAdeya che ane te dravya pratikramaNAdinA avalaMbane paNa zuddha Atmasiddhi rUpa tRtIya bhUmikAe ja caDhavAnuM che e lakSa satata rAkhavA yogya che. (3) zuddha Atmasiddhi lakSaNavALI apratikramaNAdi rUpa tRtIya bhUmikA to atyaMta upAdeya che ane te dravya pratikramaNAdinA avalaMbane paNa, zuddhAtmasiddhi rUpa tRtIya bhUmikAvALI A paramArtha pratikramaNAdi rUpa - nizcaya pratikramaNAdi rUpa apratikramaNAdi dazAne prApta karI pachI temAM ja sthira rahevAnuM che. ema uttarottara caDhatI bhUmikAno krama che, te jIvane uMce uMce caDhAvavA mATe che, nahi ke nIce nIce pADavA mATe. ene badale svarUpa bhraSTa thayelo A pramAdI ajJAnI jana zuddhAtma siddhirUpa - trIjI bhUmikA rUpa apratikramaNAdi dazAne pAmyo nathI, dravya pratikramaNAdi je trIjI bhUmikAe caDhavAnuM prabaLa AlaMbana che tene mUkI dIe che ane nahi karavA rUpa apratikramaNAdi - pratikramaNAdi abhAvarUpa pramAdamaya AlasapaNuM bhaje che ! Ama te uttarottara nIce ne nIce paDato jAya che ! paNa niSpamAda - pramAda rahita - analasa thaIne te apratikramaNAdi rUpa AlasupaNuM tyajato nathI, zuddhanA lakSe dravya pratikramaNAdi karato nathI ane jemAM paramArtha pratikramaNAdi - nizcaya pratikramaNAdi samAya che evI apratikramaNAdi rUpa jJAnadazA pAmato nathI. Ama te uMce uMce caDhato nathI. e sakheda Azcarya che !! "jJAna dazA pAmyo nahIM, sAdhana dazA na kAMI; pAme teno saMga che, te bUDe bhavamAMhi." - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-3 556
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 190 samayasAra kaLaza (11) lalakAre che - pRthvIvRtta pramAdakalitaH kathaM bhavati zuddha bhAvo'lasaH, kaSAyabharagauravAdalasatA pramAdo yataH / ataH svarasanirbhara niyamitaH svabhAve bhavanmuniH, paramazuddhatAM vrajati mucyate cAcirAt // 190 // pramAdakalito thatAM alasa zuddha bhAvo ja kAM ? kaSAya bharagaurave alasatA pramAdo ja A; ataH svarasa nirbhare niyamito svabhAve thato, muni parama zuddhatA lahata zIghra mUkAya to. 190 amRta pada - 190 svabhAva niyamita muni zuddha hoto, zIghra mokSane pAme, svabhAva anubhava amRta pAne, pahoMce amRta dhAme... svabhAva niyamita muni. 1 pramAda kalita alasa re ! AMhI, kema hoye zuddha bhAva ? kAraNa kaSAyabhara gauravathI, pramAda alasatA sAva... svabhAva niyamita muni. 2 ethI svarasa nirbhara svabhAve, niyamita muni hoto, parama zuddhatAne pAme ne, alpakALe ja mukAto... svabhAva niyamita muni. 3 bhagavAna amRta amRta kaLaze, anubhava amRta pAne, svabhAva niyamita muni zuddha ja hoto, phoMce amRta dhAme... svabhAva niyamita muni. 4 artha - pramAdathI kalita (pramAda sAthe saMkaLAyelo) evo zuddhabhAva kema hoya che ? kAraNake kaSAyabhara gaurava thakI alasatA e pramAda che, ethI karIne svarasa nirbhara svabhAvamAM niyamita hoto muni parama zuddhatAne pAme che ane acirAt (alpa kALamAM ja - zIghra ja) mUkAya che - mukta thAya che. 190 'amRta jyoti' mahAbhASya "AtmA brahma samAdhimAM che. mana vanamAM che.'' - "evuM je" parama satya tenuM atra dhyAna karIe chaIe.'' 'kSAyaka cAritrane saMbhArIe chIe.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 291, 302, 312 ALasu 'pramAda kalita' pramAdayukta 'kaSAyabhara have jo zuddhabhAva che ne pramAda thAya che ema kaho to tema paNa banavA yogya nathI, mATe apramatta rahI svabhAvamAM sthira thavA mahAmuni amRtacaMdrajI A tRtIya kaLaza ratnamAM munine preraNA kare che pramAvatitaH yaM mavati zuddhabhAvoDasaH ? zuddhabhAva 'alasa' kema thAya che ? kAraNake kaSAyabhara gauravane lIdhe alasatA' ALasapaNuM e pramAda che gauravAvanasattA pramAvo yataH', arthAt koI kaheze ke amane zuddhabhAva to che paNa ALasa thAya che, tyAre AcAryajI kahe che ke tamArI te 'alasatA' - ALasupaNuM kaSAyabharanA gauravathI - bhArIpaNA thakI che ne te 'alasatA' svarUpathI pramatta thavA rUpa pramAda ja che, arthAt temane kaSAya che ke nahi ? jo kaSAya che to kaSAyabharanA gauravathI bhArIpaNA thakI tamArI alasatA - ALasupaNuM te pramAda che, jema khIra-khAMDa-dhRta vagere mizrita bhArI anna khUba khAI koI ALasu banI jAya, tevo A bhArI kaSAyabhArathI upajato A ALasa rUpa pramAda che, svarUpathI pramatta thavA rUpa pramatta bhAva ja che, to tamAro zuddha bhAva kyAM rahyo ? zuddha bhAva to alasatA tyajI pramAda tyajI svarUpamAM apramatta ja 557 - - - - -
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti raho to thAya. A parathI zuM sAra bodha phalita thAya che ? zuddhatA kema thAya ? 'batasvaranI niyamita: mAve mavabhutiH' - eTalA mATe "svarasa nirbhara' - svarasathI pUrNa svabhAvamAM "niyamita' - niyata vRtti rUpa thato - niyatapaNe vartato muni parama zuddhatAne pAme che ane "acirathI' - thoDA ja vakhatamAM mUkAya che - mukta thAya che - "ramazuddhatAM vRnati mukhyatve vAviIC', arthAt jyAM parabhAva - vibhAvanuM paramANumAtra paNa samayamAtra paNa bharAI zake ema nathI evA "svarasa nirbhara' - svarasa paripUrNa svarasathI ThAMsI ThAMsIne sArI peThe bharelA svabhAvamAM ja nizcaya vRttithI niyamita varte to tema vartatAM te "muni' - kharekharo jJAnI zramaNa "parama zuddhatA" - jyAM paramANu mAtra paNa azuddhino samaya mAtra paNa avakAza nathI evI paramotkRSTa zuddhatAne pAme ane zIgha ja mukta thaI jAya. A mokSamArgano parama rahasyapUrNa akhaMDa nizcaya siddhAMta che ke zuddha svabhAvamAM susthirapaNe niyatavRttipaNe varte to siddha thAya ti siddha | AkRti svarasa nirbhara svabhAve niyamita | muni ) 'parama zuddhatA acirAtu mukti 558
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 191 samayasAra kaLaza (12) saMgIta kare che - - zArdUnaviDita tyaktvA'zuddhividhAyi tatkila paradravyaM samagraM svayaM, sve dravye ratimeti yaH sa niyataM sarvAparAdhacyutaH / baMdhadhvaMsamupyetya nityamuditaH svajyotiracchocala - caitanyAmRtapUrapUrNamahimA zuddho bhavanmucyate // 191 // tyAgI sarva azuddhikAri ja paradravya samagra svayaM, tve dravya rati je lahe niyata te sarvoparAdhaeNto; baMdha dhvaMsa ja pAmI nitya mudito svajyoti acchu uLatA, caitanyAmRta pUra pUrNa mahimA mUkAya zuddho thato. 191 amRta pada - 191 duHkha dohaga dUra TaLyA re sukha saMpada zuM bheTa..." e rAga caitanyAmRta pUra magna te re, zuddha hoto ja mUkAya, paradravya tyajI rati dhArato re, svadravyamAM ja sadAya.. re cetana zuddha hoto ja mUkAya... caitanyAmRta pUra magna te re. 1 azuddhi kAri paradravyane re, tyajI svayaM ja samagra, svadravya rati je pAmato re, cetato te eka agra... re cetana zuddha hoto ja mUkAya. zai. 2 te sarva ja aparAdhathI re, niyata thayelo cuta, baMdha dhvasane pAmIne re, nitya mudita adbhuta... re cetana zuddha hoto ja mUkAya. vai. 3 * Atma "amRta" jyoti thakI re, accha ati uccalaMta, caitanya "amRta" pUrathI re, pUrNa te mahimAvaMta... re cetana zuddha hoto ja mUkAya. . 4. evo zuddhopayoga sthito re, zuddha hoto ja mUkAya, bhagavAna amRta te vade re, zuddhopayogI munirAya... re cetana zuddha hoto ja mUkAya. zai. 5 artha - azaddhi karanAruM evuM te kharekhara ! paradravya samagra svayaM tyajI daIne. je sva dravyamAM rati pAme che, te niyatapaNe sarva aparAdhathI zruta thayelo baMdhadhvaMsane pAmI, nitya mudita nitya udita) sva jyotimAMthI svaccha uchaLatA - uccalatA (nIkaLatA) caitanya "amRta" pUrathI pUrNa mahimAvaMto zuddha hoto mUkAya che - mukta thAya che. 191 --- - AkRti citanya svadravya rati | azuddhi kara | samagra paradravya tyAga | baMdha ] ...( ( amRta ) Atmajyoti dhvasa A pUra2 papa9
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASya * azarIrI bhAvapaNe Atmasthiti che to te bhAvanaye carama zarIrIpaNuM nahIM paNa siddhapaNuM che ane te azarIrI bhAva A kALane viSe nathI ema atre kahIe to A kALamAM ame pote nathI ema kahevA tulya che.'' '"ana-avakAza evuM AtmasvarUpa varte che.'' atre AtmAkAratA varte che. AtmAnuM Atma svarUpa rUpe pariNAmanuM hovApaNuM te AtmAkAratA kahiye chaiye.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 337, 322, 368 - 52ma AtmabhAvanAthI bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe AtmA kevA vidhAnathI zuddha thaI mukta thAya che te samagra mokSamArga vidhi paMcaratna kaLaza madhyenA A caturtha kaLaza - ratnamAM parama bhAvavAhI zArdUlavikrIDitathI lalakAryo che - tyavatvADazuddhividhAyi tahita paradravyuM samadraM svayaM' te kharekhara ! nizcaye karIne pragaTapaNe 'azuddhi vidhAyi' - azuddhi karanArA - dravyakarma - bhAvakarma - nokarma 52dravyane 'samagrane' samastane (whole packet) svayaM' ApoApa tyajI daIne, 'svadravyamAM' AtmadravyamAM je 'rati' - sukhacena - ramaNatA pAme che - sve vye ratimeti ya:', te niyatapaNe - nizcaye karIne sarva aparAdhathI 'cyuta thayelo' - bhraSTa thayelo - sa niyataM saparAdhabutaH', baMdha dhvaMsane - baMdhanA sarvanAzane pAmI - 'vaMdhadhvaMsamupetva', 'nityamudita' thayelo nitya AnaMdamaya 'nityamudrito", nitya nityaM vita' - svajyotimAMthi accha uchaLatA - 'uccalatA' - atyaMtapaNe cAlatA - 'nityamuditasvajyotiracchoccalaJcaitanyAmRtapUrapUrNa mahimA' 'udita' - pravahatA caitanya 'amRta' pUrathI pUrNa mahimAvALo zuddha thato - hoto - mUkAya che - 'zuddho bhavan mucyate / ' atra A spaSTa vidhi krama che - (1) prathama to azuddhinuM karanArUM evuM paradravya samagra ja tyajI dIe, paradravyano paripUrNa tyAga kare, pravacana sAramAM kahyA pramANe samaLA ThaMDiyA saLaM zramaNo sarva chAMDI ghe, tema kare. (2) svadravyamAM ja rati - sukha - ramaNatA pAme. (3) eTale paradravyagrahaNa rUpa sarva aparAdhathI vyuta thayelo te baMdha dhvaMsane baMdhanA sarvanAzane pAme. (4) eTale nitya mudita - sadA paramAnaMda nimagna tene nirAvaraNa thayelI Atmajyoti 'nitya udita' thAya sadoditapaNe jhaLahaLe ane teno nirmala pravahatA caitanya 'amRta' pUrano pUrNa mahimA ullase. (5) Ama te zuddha hoto mukta thAya. Da - - - - 560 - = -
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMdha prarUpaka aSTama aMkaH samayasAra kaLaza 192 samayasAra (13) lalakAre che - maMdAkrAMtA baMdhacchedAtkalayadatulaM mokSamakSayyameta - nityodyotasphuTitasahajAvasthamekAMtazuddhaM / ekAkArasvarasabharato'tyaMtaraMbhIradhIraM, pUrNa jJAnaM jvalitamacale svasya lInaM mahimni // 192 // baMdhacchede atula kaLatuM mokSa akSaya, nityodyota sphaTita sahajAvastha ekAMta zuddha; ekAkAra svarasabharathI atyaMta gaMbhIra dhIra, pUrNa jJAna jvalita acale sva mahimumAMhi lIna. 192 amRta pada - 192 pUrNa jJAna jvalita A evuM, mokSa akSayane kaLatuM, mokSa akSayane kaLatuM evuM, pUrNa jJAna jhaLahaLatuM... pUrNa jJAna. 1 acaLa mahimAmahi AtmAnA, lIna thayeluM na caLatuM, baMdha chedathI mokSa akSayane, atulane je kaLatuM... pUrNa zAna. 2 nitya udyota je sphaTita thayelI, sahaja avasthA dharatuM, paramANuya na azuddhi evuM, ekAMta zuddha na karatuM... pUrNa jJAna. 3 ekAkAra svarasabharathI je, gaMbhIra dhIra ati TharatuM, svanA acala mahinAmAM lInuM, pUrNa jJAna jhaLahaLatuM.. pUrNa zAna. 4 pUrNa jJAna jvalita A evuM, mokSa akSayane kaLatuM, bhagavAna A amRta AtmAnA, sahajAtmasvarUpe bhaLatuM... pUrNa jJAna. 5 artha - baMdha cheda thakI atula akSaya mokSane kaLatuM (anubhavatuM) evuM A nityodyota sphaTita (sphaTa thayelI) sahaja avasthAvALuM ekAMta zuddha, ekAkAra svarasabharathI atyaMta gaMbhIra dhIra pUrNa jJAna svanA acala mahinAmAM lIna thayeluM jvalita thayuM (jhaLahaLI rahyuM). 192 AkRti svanA ekAMta zuddha ekAkAra _baMdha cheda nityodyota (atula (mokSa) sahaja) mahani lIna svarasabhara anubhavanirbhara akSaya javalita pUrNa jJAna pa1 acala,
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti mahAbhASya sahaja svarUpe jIvanI sthiti thavI tene zrI vItarAga mokSa kahe che." ** paNa mokSa to kevaLa amane nikaTapaNe varte che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 609, 398 A adhikArano upasaMhAra karatA paMcakaLaza rUpa paMcaratna madhyenA A paMcama kaLazanamAM parama bhAvitAtmA jIvanmukta paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe mokSanuM tAttvika svarUpa darzAvI, parama bhAvollAsathI sAkSAta mokSarUpa pUrNa jJAnajyotino mahAmahimA utkIrtana karyo che - viMdhavA tataM mokSamadhyatat - "baMdha cheda thakI" - baMdhanA chedAvA thakI "atula' - jenI tulanA na thaI zake ane kadI paNa kSaya na pAme evo "abhaya" mokSa "kaLatuM' - sAkSAt anubhavatuM - sAkSAt karatuM evuM "A" - pratyakSa anubhavAtuM "akSaya' -- kadI paNa kSaya na pAmatuM akSayanidhi jevuM pUrNa jJAna "svanA' - potAnA - AtmAnA acala mahimAmAM lIna thayeluM "jvalita thayuM' - ugra svarUpa teje jhaLahaLI rahyuM, "pUI jJAna ttitamavane svastha tIna phini | kevuM che A akSaya jJAna ? "nityodyota' - nitya udyota che jeno evI "sphaTita' - phuTa thayelI - phUTI nIkaLelI "sahaja' - svabhAvabhUta avasthAvALuM - sahajatmasvarUpa dazAne pAmeluM ekAMta zuddha evuM - nityodyotakrutisahanAvanekAMtazuddha, ata evA "ekAkAra' - eka AkAravALA svarasabharathI atyaMta gaMbhIra dhIra evuM - "UAra varasamaratoDayaMta mIrathIra | jaya akSaya mokSa ! jaya akSaya jJAna ! | || ti mokSo nikrAMta: || // iti zrImad amRtacaMdrasUri viracitAyAM samayasAravyAkhyAyAmAtmakhyAtau mokSaprarUpakaH aSTamo'kaH // 8 // // iti bhagavatI 'AtmakhyAti' upari DaoN. bhagavAnadAsa kRta 'amRta jyoti' mahAbhASye ' mokSaprarUpakaH aSTamaH adhikAraH // 8 // 9) 562
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ // atha sarvavizuddha jJAnAdhikAraH // 9 // samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAtimAM sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMka vizati sarvavizuddha jJAnaM - have sarva vizuddha jJAna praveze che. Ama A adhyAtma parama zAMta sudhArasamaya adhyAtma mahAnATakamAM "moza' nAmaka AThamo aMka pUrNa thayA pachI, have mokSanA upAyabhUta ane sAkSAt mokSabhUta evo A "sarva vizuddha jJAna" nAmaka navamo aMka prAraMbhAya che. temAM jyAM jJAna sivAya bIjo koI paNa bhAva nathI evA sarvathA zuddha eka "advaita' "sarva vizuddha jJAna' nAmanA parama pAtrane praveza karAvatAM mahAadhyAtma nATyakAra parama sat kavIzvara paramarSi amRtacaMdrAcAryajI A adhikAranA sArabhUta sarva vizuddha jJAnanuM tAdezya citra rajU karatuM ane potAnI parama priya te para jJAnajyotino mahA mahimA AviSkata karatuM A maMgala samayasAra kaLaza kAvya (1) lalakArI A aMkanuM maMgala udghATana kare che - maMdAkrAMtA 'nItvA samyak pralayamakhilAn kartRbhoktAdibhAvAn, dUrIbhUtaH pratipadamayaM baMdhamokSapraklRptaH / zuddhaH zuddhaH svarasavisarApUrNapuNyAcalArciTaMkotkIrNaprakaTamahimA sphUrjati jJAnapuMjaH // 193 // lai jai samyapha pralaya saghaLA ka bhoktAdi bhAvo baMdhAdinA pratipada ja akhila A kalpane dUra thAve zuddho zuddho svarasa pUraNo puNyo sthira jyotimaMto, TaMkotkIrNa prakaTa mahimA jJAnapuMja rahuto. 193 amRta pada - 193 jJAnakuMja jhagArA mAre... jJAnakuMja jhagArA mAre... samyaka pralaya pamADI saghaLA, kartA bhoktAdi bhAvo prabaLA, baMdha mokSa kalpanA cUrI, prati pade thayelo dUrI... jJAnakuMja jhagArA mAre. 1 zuddha zuddha A sakala pradeze, pratipada buddha amRta gavaSe, svarasa visare pUraNa bhariyo, puNya acala jyoti je Thariyo... jJAnakuMja. 2 TaMkotkIrNa amRta rasa mahimA, aho ! prakaTa rahyo A mahImAM, jJAnakuMja skUrjato evo, kahe bhagavAna amRta devo... jJAnakuMja. 3 artha - kartA - bhoktA Adi akhila (sarva bhAvone samyapaNe pralaya pamADI, baMdha-mokSa prakalpanAothI pratipade - pratyeka pade dUra thaI gayelo evo, A svarasa visarathI (prasarathI - phelAvAthI) ApUrNa evI puNya acala che jyoti jenI evo - TaMkotkIrNa prakaTa mahimAvALo zuddha zuddha jJAnapuMja svarje che - jhaLahaLapaNe ugra hure che - jhagArA mAre che. 193 53
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "amRta jyoti' mahAbhASya (vivecana) "zuddha buddha caitanya ghana - svayaM jyoti sukhadhAma; bIjuM kahiye keTaluM, kara vicAra to pAma." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-117 A maMgala kaLaza kAvyamAM A aMkamAM je sarva vizuddha jJAna saMbaMdhI kahevAnuM che tenuM sArabhUta tattva darzAvI devA sAthe jJAnajyotinI mukta kaMThe stuti karI che - TaMHolhIf pTa mahimA TUrnati napuMgaH - A kaMkotkIrNa prakaTa mahimAvALo zuddha zuddha - ati ati zuddha "jJAnapuMja' - jJAnarAzi skUjI rahyo che - javalyamAna paNe slarI rahyo che - jhagArA mArI rahyo che. kevo che A jJAnakuMja ? svarasavisarathI ApUrNa puNya acala aciMtya jyoti che jenI evuM zuddha zuddha, "zuddha zuddha: varasavisara pUrNa puSyA vArvik svarasathI - potAnA jJAnarasanA visarathI - prasarathI - phelAvathI zuddha zuddha zAnapuMjano ApUrNa - pUrepUrI bharela puNya - pavitra - pAvana acala - kadI calAyamAna jhagajhagATa na thAya evI arciSa - razmi jyotiSa che jenI evo sarva parabhAva - vibhAvanI azuddhithI rahita, zuddha zuddha - ati ati zuddha evo ane A zuddha zuddha paNa kevo che ? ane kyAre hoya che ? nItyA sacad prAyamavinAnuM phlemophimAvAkarbhoktA Adi akhila - samasta bhAvone samyapha pralaya pamADI - samyakSaNe - yathArthapaNe - sApekSapaNe pharIthI UbhA na thavA pAme ema apunarbhAvathI pralaya - prakaSTa laya - sarvathA nAza pamADI, baMdha - mokSanI prakalpanAothI pratipade - pratyeka pade - Dagale ne pagale dUrIbhUta - dUra thaI gayelo evo 'A' - pratyakSa anubhUyamAna - tUrImUtaH pratiSamAM vaMdhamokSa vastRtaiH | AkRti svarasa pUrNa acala jyoti (1) TaMkotkIrNa prakaTa mahimA zAnapuMja arthAt AtmA ajJAna dazAmAM azuddha vibhAva bhAvanI apekSAe karmano kartA-bhoktA bhale ho, paNa zuddha jJAnadazAmAM to zuddha mUla AtmasvabhAvanI apekSAe AtmA baMdha mokSanI kalpanAothI karmano kartA nathI ane bhoktA nathI, eTale tenA baMdha - mokSanI kalpanAo dUrIbhUta paNa dUra ja che. Ama kartApaNuM - bhoktApaNuM vagere sarva bhAvone pharIthI UbhA na thAya ema samyapaNe pralaya pamADI - sarvathA khatama karI, baMdha - mokSanI kalpanAothI pratipade dUra thaI gayelo evo A zuddha zuddha jJAnakuMja - jJAnarAzi - zuddha caitanya svarU5 AtmA svarasa visathI - zuddha caitanya rasanA visarathI - prasarathI (Projections) pUrNa puNya acala jyoti prasArato jhagamage che ane Ama jyAM parabhAva-vibhAvanA paramANu mAtrano samaya mAtra paNa praveza nathI evo A zuddha zuddha caitanyarasa pUrNa jyotiSmata jJAnakuMjano TUMkotkIrNa prakaTa mahimA che, Arasa zilAmAM TAMkaNAthI kotarela akSara kadI na bhUMsAya ane ema ne ema ja sthira acala rahe, tema A jJAnakuMja AtmAno pragaTa mahimA paNa TaMkotkIrNa - kadI paNa na bhUMsAya evo - kadI paNa calAyamAna na thAya evo akSara susthira - zAzvata amRta che. 564
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpakaH navamo aMkaH samayasAra kalaza 194 ajJAnathI AtmA kartA, tenA abhAvathI akAraka evA bhAvano samayasAra kaLaza (2) prakAze che - kartRtvaM na svabhAvosya, cito vedayitRtvavat / ajJAnAdeva kAyaM, tadabhAvAdakArakaH // 194 // bhokhtatva jema katva, svabhAva citano nathI; ajJAnathI ja kartA A, akartA tad abhAvathI. 194 amRta pada - 194 rAga - uparanA pada pramANe kartApaNuM svabhAva na citano, bhoktApaNuM na jyama - e rItano, kartA jIva ajJAna prabhAve, akartA ajJAna abhAve... kartApaNuM. 1 jJAnI kartA na hoya svabhAva, ajJAnI kartA hoya vibhAve, bhagavAna amRtanI e yukti, je samaje te pAme mukti... kartApaNuM. 2 artha - kartutva, bhovanI jema A citano svabhAva nathI, ajJAna thakI ja A kartA che, tenA abhAvathI akAraka-akartA che. amRta jyoti' mahAbhASya "cetana je nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva; varte nahi nija bhAnamAM, kartA karma prabhAva." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-78 uparanA maMgala zlokamAM zuddha svabhAvanI dRSTie zuddha jJAna ja AtmAnuM sAmAnyapaNe kartA-bhoktA bhAvAdithI rahitapaNuM nirUpaNa karyuM, tenuM have vizeSapaNe syAdvAdaSTie kartatva AtmAno svabhAva nathI. anekAMta siddhAMtathI nirUpaNa karatAM prathama kartApaNAnI bA. mAM atre azAnathI kartA spaSTIkaraNa karyuM che, AtmA jo zuddha svabhAvanI apekSAe karnAdi bhAva - rahita che, te pachI tenA pragaTa dekhAtA baMdhAdi bhAva kema che ? tenuM syAd vAda yukti yukta samAdhAna karyuM che - tRtva na mAvoca, vito veyitRtvavat - vedayitRtvavad - bhoktApaNuM jema A citno - caitanya svarUpano svabhAva nathI, tema kartRtva-kartApaNuM A citno svabhAva nathI, ajJAnAva jIMDavaM tadmAvAvAra | arthAt kartApaNuM jo jIvano svabhAva hoya to te svabhAva kadI TALyo TaLe nahi. eTale jIva sadA karma karyA ja kare - tene nitya kartatvano prasaMga Ave. ne teno kadI paNa mokSa thAya nahi, mATe kartApaNuM e jIvano svabhAva nathI. paNa jyAM lagI ajJAna rUpa vibhAvane lIdhe jIva vibhAvadazAmAM varte che - ajJAna TaLyuM nathI ne jJAna maLyuM nathI, tyAM lagI ajJAnane lIdhe te kartA hoya che. te ajJAnamaya vibhAvadazAno abhAva thaI jJAnadazA prApta thatAM - ajJAna TaLI jJAna maLe che, tyAre ajJAnanA abhAvane lIdhe te akartA hoya che. 565
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti athAtmano 'kartRtvaM dRSTAMtapurassamAkhyAti - - have AtmAnuM akartApaNuM daiSTAMtapUrvaka AkhyAna kare che daviyaM jaM uppajjai guNehiM taM tehiM jANasu aNaNNaM / jaha kaDayAdIhiMdu pajaehiM kaNayaM aNaNNamiha // 308 // jIvassAjIvassa du je pariNAmA du desiyA sutte / taM jIvamajIvaM vA tehimaNaNNaM viyANAhi // 309 // Na kudoci vi uppaNNo jahmA kajjaM Na teNa so AdA / uppAdedi Na kiMcivi kAraNamavi teNa Na so hoi // 310 // kammaM paDucca kattA kattAraM taha paDuca kammANi / uppaMjaMti ya NiyamA siddhI du Na dIsae aNNA // 311 // sajjhAya - doharA dravya je upaje je guNe, tethI te jANa ananya; jyama kaDAdi paryAyathI, kanaka ahIM ananya. 308 jIvanA ajIvanA sUtramAM, je daryA pariNAma; teothI jIva ajIva vA, te be ananya jANa ! 309 na kyAMyathI utpanna te, AtmA na tethI kAja; upajAve na kaMI tehathI, kAraNa paNa te nA ja. 310 karma AzrI kartA ane, kartA AzrI karmo ya; upaje niyamathI nizcaye, siddhi na anya dekhAya. 311 gAthArtha - je dravya je guNothI upaje che, tene teothI (guNothI) ananya (anya - jUduM nahi evuM) jANa - jema sonuM ahIM kaDA vagere paryAyothI nizcaye karIne ananya che tema. 308 - * jIvanA ane ajIvanA je pariNAmo sUtramAM darzAvavAmAM AvelA che, teothI (pariNAmothI) te jIvane vA ajIvane ananya jANa ! 309 kAraNake kyAMyathI paNa utpanna thayo nathI, tethI te AtmA kArya nathI, te kaMI paNa upajAvato nathI, tethI te kAraNa paNa hoto nathI. 310 karmane AzrIne kartA tathA kartAne AzrIne karmo niyamathI upaje che, paNa siddhi anya siddhi nathI dekhavAmAM AvatI. 311 AtmabhAvanA paN dravya mu: utpavate - je dravya (je) guNothI upaje che, tat teH ananyat nAnI|i - tene teothI (guDDothI) ananya - anya nahi evuM jANa, yathA narka rUAlimi:paryAya: ananyat tu - jema ahIM - A lokane viSe kanaka - sonuM kaTaka Adi kaDA vagere paryAyothI nizcaye karIne ananya - abhinna che tema. IIrU08|| nIvasvAnIvasya tu ce pariNAmAstu sUtre zita: - jIvanA vA ajIvanA je pariNAmo nizcaya karIne sUtramAM darzAvavAmAM AvelA che. te navama nIrva vA tairana vinAnIrdi - te jIva vA ajIvane te (pariNAmothI) ananya - anya nahi evo vizeSe karIne jANa ! ||306|| yasmAt zrutathivapina utpannaH - kAraNake kyAMyathI paNa nathI utpanna thayo, tena sa AtmA na jAya - tethI te AtmA 56
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpakaH navamo aMka samayasAra gAthA 300-311 ___ AtmakhyAti TIkA athAtmano 'kartRtvaM dRSTAMtapurassaramAkhyAti - dravyaM yadutpadyate guNaistattai rjAnIrAnanyat / yathA kaTakAdibhistu paryAyaiH kanakamananyadiha // 308 // jIvasyAjIvasya tu ye pariNAmAstu darzitAH sUtre / te jIvamajIvaM vA tairananyaM vijAnIhi // 309 // na kutazcidapyutpano yasmAtkAryaM na tena sa AtmA / utpAdayati na kiMcitkAraNamapi tena na sa bhavati // 310 // karma pratItya kartA kartAraM tathA pratItya karmANi / utpayaMte ca niyamAtsiddhistu na dRzyate'nyA // 311 // jIvo hi tAvakramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno jIva eva nAjIvaH, evamajIvo'pi kramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno'jIva eva na jIvaH, sarvadravyANAM svapariNAmaiH saha tAdAtmyAt kaMkaNAdipariNAmaiH kAMcanatat evaM hi jIvasya svapariNAmairutpadyamAnasyApya jIvena sahakAryakAraNa bhAvo na siddhyati, sarvadravyANAM dravyAMtareNotpAdyotpAdakabhAvAbhAvAt / tadasiddhau cA jIvasya jIvakartRtvaM na siddhyati, tadasiddhau ca kartRkarmayoranyonyApekSasiddhatvAt jIvasyAjIvakartRtvaM na siddhyati, ato jIvo'kartA avatiSThate / / 308 / / 309||310||311 / / AtmakhyAti TIkArtha prathama to jIva nizcaya karIne krama niyamita AtmapariNAmothI upajI rahelo "jIva ja' - nahi ke ajIva, ema ajIva paNa krama niyamita AtmapariNAmothI upajI rahelo ajIva ja che - nahi ke jIva, nathI Arya, kiMcit na utpAdayati - yi - nathI 640vato, tena sa kAraNamapi na bhavati - tethI ra 5 nathI hotI. 310 / / karma pratItya kartA - bhane bhAzrIna sal, tathA kartAraM pratItya karmANi ca niyamAt utpadyate - tathA uttani mAzrIne bho niyamathI 654 cha, siddhistu anyA na dRzyate - 59 siddhita anya - mAthI mArI thI hevAmAM AvatI ||311 / / iti gAthA AtmabhAvanA ||308-311 // jIvo hi tAvat - prathama to nizcaye zane 7, kramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno - bhaniyamita - pachI ma abha anu niyamathI yatA mAtma pariNAmodhI - potAnA pariNAmodhI 649 24kho, jIva eva - 7 4 cha, nA jIvaH - na aq, evamajIvo'pi - ama apa para, kramaniyamitAtmapariNAmairutpadyamAno - ma niyamita - : pachI mevA minA niyamayI niyamitapakSa yatA AtmaparimothI - potAnA pariNAmothI 649 24o, ajIva eva - 4 cha, na jIvaH - nara 01. bhAma ne bI ? sarvadravyANAM svapariNAmaiH saha tAdAtyAt - sarva dravyonA svapariNAmo - potAnA pariNAmo sAthe tAdAbhyane lIdhe - ananyapaNA rUpa tAdAtmakapaNAne lIdhe. konI jema ? kaMkaNAdipariNAmaiH kAMcanavat - sut parikSAmo sAthe yana - suvAnI bha. 1652thI zubita thAyacha ? - evaM hi jIvasya svapariNAmairutpadyamAnasyApi - ma nizcaye zane panI svaparimothI 6480 28 mevAnI 5 ajIvena saha kAryakAraNabhAvo na siddhyati - avanI sAthe parya-2 mA nayI siddha thatI, zAnebI ? sarvadravyANAM dravyAMtareNotpAdyotpAdakabhAvAbhAvAt - sarva dravyAnA dravyAMtara sAthe - anya dravya sAthe 64 - 64IES bhAvanA abhAvane lIdhe, utpAgha - upajavA yogya ane utpAdaka - upajAvanAra bhAvanA nahi hovApaNAne lIdha. A uparathI zuM phalita thAya che? tadasiddhau ca - ane nI - arth|29 mAvanI masiddhi sate, ajIvasya jIvakarmatvaM na siddhyati - parnu 567
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarva dravyonuM sva pariNAmo sAthe tAdAtmya che mATe, kaMkaNAdi pariNAmo sAthe kAMcananI jema ema nizcaye karIne jIvano - svapariNAmothI upajI rahelAno paNa - ajIvanI sAthe kAryakAraNa bhAva siddha thato nathI sarva dravyone dravyAMtara sAthe che, utpAdya - utpAdaka bhAvano abhAva che mATe. ane tenI (ajIva sAthe kAryakAraNa bhAvanI) asiddhi sate ajIvanuM jIvakarmapaNuM siddha thatuM nathI ane tenI asiddhi sate kartA-karmanA anyonyApekSa aneka sApekSa siddhapaNAne lIdhe jIvanuM ajIvakartRpaNuM siddha thatuM nathI, ethI karIne jIva akartA avasthita 2he che. 308 - 311 'amRta jyoti' mahAbhASya jaDa bhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva; koI koI palaTe nahi, choDI Apa svabhAva. jaDa te jaDa traNa kALamAM, cetana cetana tema; pragaTa anubhava rUpa che, saMzaya emAM kema ?'' - aho ! zrI sumati jina, zuddhatA tAharI, svaguNa paryAya pariNAma rAmI.'' zrI devacaMdrajI - atre AtmAnuM akartApaNuM dRSTAMtapUrvaka prakAzyuM che ane tenuM talasparzI mImAMsana AcAryavardha amRtacaMdrajIe potAnI anupama lAkSaNika zailImAM pradarzita karyuM che prathama to nizcaye karIne jIva kramaniyamita AtmapariNAmothI 'maniyamitAbhapariNAmaiH' eTale ke eka pachI eka ema anukrame niyamathI upajatA AtmapariNAmothI potAnA nija pariNAmothI upajI rahelo che jIva ja che nahi ke ajIva, 'nIvAva nAnIva:' ema ajIva paNa kramaniyamita AtmapariNAmothI 'maniyamitAtmapariLAmai:' eka pachI eka ema anukrame niyamathI upajatA nahi ke jIva, 'anIva va nA jIvaH' - Ama jIva-ajIvanI svataMtra vyavasthA zAne lIdhe ? sarvadravyonA sva pariNAmo sAthe potAnA nija pariNAmo sAthe tAdAtmyane lIdhe, ananyapaNArUpa tAdAtmakapaNAne lIdhe sarvadravyAnAM svapariNAmai: saha tAvAsya!t konI jema ? kaMkaNAdi pariNAmo sAthe kAMcana-suvarNanI jema. ema nizcaye karIne jIvano svapariNAmothI upajI rahela evAno paNa ajIvanI sAthe kAryakAraNa bhAva nathI siddha thato. zAne lIdhe ? sarva dravyonA dravyAMtara sAthe - anya dravya sAthe utpAgha utpAdaka bhAvanA abhAvane lIdhe, utpAdya upajAvA yogya ane utpAdaka upajAvanAra bhAvanA nahi hovApaNAne lIdhe - sarvadravyAnAM dravyAMtareovAghopAvamAvAmAvAt / ane Ama jIvanA ajIvanI sAthe kAryakAraNa bhAvane asiddhi sate zuM phalita thAya che ? ajIvanuM jIvakarmapaNuM nathI siddha thatuM ajIvasya nIvarmatva na siyati ane tenI ajIvanA jIvakarmapaNAnI asiddhi sate, jIvanuM ajIvakartapaNuM nathI siddha thatuM nIvasya banIvana sidhdhati, Ama zAne lIdhe ? rprarmonyonyApekSasiddhAt - kartA-karmanA ananya anyona ekabIjAnI apekSAe siddhapaNAne lIdhe, arthAt karmanI apekSAe kartAnuM siddhapaNuM ne kartAnI apekSAe karmanuM siddhapaNuM ema ekabIjAnA sApekSapaNe siddhapaNAne lIdhe. A sarva parathI zuM siddha thayuM ? ethI karIne jIva akartA atiSThe che avasthita - = - paramatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajI, (226), 266 - - jIva-karmapaNuM nathI siddha thatuM, tavasiddhau 7 - ane tenI - ajIvanA jIva karmapannAnI asiddhi sate, nIvasva ganIvartRtva na sindhyati - jIvanuM ajIva - kartupaNuM nathI siddha thatuM, zAne lIdhe ? tRrmaLorananyApekSasiddhAt - kartA karmanA ananyApekSa siddhapaNAne lIdhe, kartA - karmanuM anyonya apekSAe siddhapaNAne lIdhe, eka bIjAnI apekSAe siddhapaNAne lIdhe. A sarva uparathI zuM siddha thayuM ? gato nIvoDarnA gavatipte - ethI karIne jIva akartA avatiSThe che avasthita rahe che. kRti 'AtmavyAti'gAbhabhAvanA rU08||rU01||360||399|| 58
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpakaH navamo aMkaH samayasAra gAthA 308-311 rahe che, "ava' - jema che tema svarUpa maryAdAthI sthita rahe che - to nIcoDavatta atikta | amRtacaMdrajInI A parama tattvagaMbhIra vyAkhyAno have vizeSa vicAra karIe. jIva nizcaya karIne kramaniyamita AtmapariNAmothI upajI rahelo jIva ja che - nahi ke ajIva, ema ajIva paNa kramaniyamita AtmapariNAmothI upajI rahelo ajIva ja che - nahi ke jIva. arthAtu. eka pachI bIjo ema samaye samaye anukrame thatA paryAyanA kramathI (In order, in regular sequence) je niyamita che evA "AtmapariNAmothI' - jIvanA potAnA nija pariNAmothI upajato jIva jIva ja che, ajIva nathI; temaja ajIva paNa eka pachI eka ema upajatA kramathI je niyamita che evA "AtmapariNAmothI" - ajIvanA potAnA nija pariNAmothI upajato ajIva ja che, jIva nathI. Ama jIvanA anukrame upajatA traNe kALanA pariNAmo tapAsIe to te jIvarUpa ja che, ajIvarUpa nahi ane ajIvanA anukrame upajatA traNe kALanAM pariNAmo tapAsIe to te ajIvarUpa ja che, jIvarUpa nahiM. kAraNake sarva dravyonuM "sva pariNAmo' sAthe - potapotAnA pariNAmo sAthe tAdAbhya che - kaMkaNAdi pariNAmo sAthe kAMcananuM jema tAdAtya che tema. arthAt sonAnuM jema kaDA vagere potAnA pariNAmo sAthe vyApya-vyApaka saMbaMdhane lIdhe tAdAtya che, tema jIvanuM ke ajIvanuM potapotAnA ja pariNAmo sAthe vyApya-vyApaka saMbaMdhanA hovApaNAne lIdhe tAdAbhya che - ananyapaNA rUpa tAdAtmakapaNuM (Identity) che. Ama jIva je sva pariNAmothI ja upajI rahyo che, teno ajIvanI sAthe kAryakAraNa bhAva siddha thato nathI, arthAt jIva ajIvanuM kArya nathI ke kAraNa nathI, temaja ajIva jIvanuM kArya nathI ke kAraNa nathI. kAraNake koI paNa dravya koI paNa bIjA dravyathI upajAvI zakAvA yogya nathI, temaja koI paNa dravya bIja dravyane upAvI zakavA yogya nathI. Ama sarva dravyone dravyAMtarathI sAthe utpAdya - utpAdaka bhAvano abhAva che, tethI jIva-ajIvanA kAryakAraNa bhAvanI asiddhi che, eTale ajIvanuM jIvakarmapaNuM siddha thatuM nathI ane Ama ajIvanuM jIvakarmapaNuM siddha thatuM nathI, eTale kartAne laIne karma ne karmane laIne kartA, ema kartA-karmanA anyonyApekSa siddhapaNAne lIdhe, jIvanuM ajIva kartApaNuM siddha thatuM nathI. arthAt ajIva-karma pudgalamaya dravyakarma jIvanuM karma siddha thatuM nathI ane jIva ajIva-karmano pudgalamaya dravyakarmano kartA siddha thato nathI. Ama ajIva jIvanuM karma nathI ne jIva ajIvano kartA nathI, eTale jIva-ajIva vacce kartA-karma saMbaMdha che nahi, eTale jIva artA avasthita rahe che - svarUpa maryAdAthI sthita rahe che. A uparathI paramatattva dekhA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe garbhitapaNe e tAtparya darzAvyuM che ke - cetana evuM jIva dravya ane acetana evuM ajIva dravya e banne pragaTa bhinna che. temaja - jIvanA anukrame upajatA - kramaniyamita AtmapariNAmo jIva ja che ane ajIvanA paNa anukrame ja upajatA - kramaniyamita AtmapariNAmo ajIva ja che. arthAt parama Atmadeza zrImad rAjacaMdrajIe svayaMbhU AtmAnubhavolgAra rUpe kahyuM che tema jaDa jaDabhAve ja pariName che ane cetana cetana bhAve ja pariName che, koI koI potapotAno svabhAva choDI palaTatuM nathI. jaDa cetana banatuM nathI ne cetana jaDa banatuM nathI, paNa jaDa te traNe kALamAM jaDa ja che ne cetana te traNe kALamAM cetana ja che, Ama pragaTa anubhavarUpa che emAM saMzaya kema hoya ? "pragaTa anubhavarUpa che, saMzaya emAM kema ?' eTale ke traNe kALamAM vartatI - cAlI AvatI - jIva pariNAmanI dhArA ane ajIva pariNAmanI dhArA paNa pragaTa bhinna bhinna che, jUdI jUdI ja che. Ama jIvanA dravya-guNa-paryAya bhinna che, jUdA jUdA ja che. Ama jIvanA dravya-guNa-paryAya bhinna che ane ajIvanA dravya-guNa-paryAya bhinna che, ema traNe kALamAM aphara nizcaya siddha vastu sthiti che, te parathI jIva-ajIvanuM bhedajJAna atre vajalepa atyaMta paridaDha karAvI, AtmakhyAtikartA 569
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti paramarSie, jIva-ajIvano kartA - karma saMbaMdha nahi hoI, nizcayathI - zuddha svabhAva dRSTithI jIva akartA che ema nigSapaNe siddha karyuM che. AkRti ajIva kAMcana jJAna pariNAma pudgala pariNAma karma kaMkaNAdi pariNAma sarva vizuddha jJAna 570
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpakaH navamo aMkaH samayasAra kalaza 195 AgalI gAthAno utthAnikArUpa amRta samayasAra kaLaza (3) amRtacaMdrajI lalakAre che zikhariNI akartA jIvo'yaM sthita iti vizuddhaH svarasataH, sphuracijyotirbhicchurita bhuvanAbhogabhavanaH 1 tathApyasyAsau syAdyadiha kila baMdhaH prakRtibhiH, sa khalvajJAnasya sphurati mahimA kopi gahanaH // 195 // akartA A jIva sthita Iti, vizuddho svarasathI, sphuratI cit jyoti bhuvana bhavanaM dhoLe svarasathI; chatAM eno baMdha prakRtithI have te ahiM are ! sphure ajJAnano gahana mahimA ko paNa khare ! 195 - amRta pada 195 'sAhebA vAsupUjya jiNaMdA' e rAga akartA sthita jIva svabhAve, bhagavAna amRta pada A gAve,... dhruvapada. 1 ema jIva A svarasathI vizuddho, 'akartA sthita' bhAkhe buddho, sphuratA cit jyoti karathI, dhoLe bhuvana-bhuvana A bharathI... akartA sthita. 2 toye khare ! ahiM je enoye, prakRtiothI baMdha te hoye, te to sphurI rahyo A mahImAM, ajJAnano gahana ko mahimA... akartA sthita. 3 ema sakhedAzcarya darzItA, bhagavAna amRtacaMdra vadaMtA... akartA sthita jIva svabhAve, jJAnI amRta pada A gAve... akartA sthita. 4 artha evA prakAre svarasathI vizuddha evo A jIva sphuratI cit jyotiothI bhuvanAbhoga lokAloka vistArarUpa churita karato (dhoLato) akartA sthita che, tathApi Ano je ahIM prakRtio sAthe khare ! A baMdha hoya, te to kharekhara ! ajJAnano koI paNa gahana mahimA sphure che ! 'amRta jyoti' mahAbhASya = - 'grahe arUpI rUpIne, e acarajanI vAta ! jIva baMdhana jANe nahi ! kevo jina siddhAMta !'' paramatattva dRSTA zrImad rAjacaMdrajI, aMka-226, 266 uparamAM je AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM vivarI dekhADyuM tenA samarthanarUpa ane AgalI gAthAno utthAnikArUpa A zikhariNI vRtta nibaddha kaLaza kAvya rajU karatAM, tAttvikazekhara amRtacaMdrajI, svabhAvathI A jIva akartA che chatAM enI baMdhadazA paNa pragaTa dekhAya che, te mATe sakheda Azcarya vyakta karI, tenA mULa kAraNarUpa ajJAna aMge vade che - jhAM nIvoDayaM sthita kRti vizuddha: svarasataH - ema uparamAM kahyuM tema 'svarasathI' ApoApa ja svayaM ja (lf left alone) vizuddha evo 'A' pratyakSa anubhavAto jIva akartA sthita che, kAMI navo sthApita karavAno nathI. kevo che A jIva ? sphuratI - sphurAyamAna thatI cit jyotiothI 'bhuvanAbhoga bhavanane' bhuvana vistArarUpa bhavanane (gharane) lokAloka vistArarUpa 'churita karato' ajavALato evo sphuradghi dhoLato - = 571
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kyotirmicaritamuvanAmomavana, athavA bhuvanAbhogane - lokAloka vistArane bhavanane (ane bhuvanane - AtmapradezarUpa jIvanA nija gRhane) cit jyotiothI - cit jyotionI chaTAothI "churita karato" - dhoLato ajavALato - svapara prakAzaka evo - evuM jenuM bhavana - pariNamana - pariNAmanuM hovApaNuM che evo. Avo cijyotiothI vizvaprakAzaka evo A svarasathI vizuddha Atma akartA sthita che - svayaMsiddha che, akartA che ja ema bhAvathI vastusthiti che. tathAthacAlI cAdyavida prasRmi: - tathApi - evA A caitanyamUrtino ahIM acetana jaDa prakRtio sAthe A baMdha hoya (I), te kharekhara ! ajJAnano koI paNa - avAcya gahana mahimA hure che - sa vatvajJAnasya murati madinA zrof ThanaH | arthAtu kharI rIte svabhAvathI to A jJAnasvarUpa AtmA svarasathI vizuddha che ja, nizcayathI zuddha caitanyamUrti che, ene koI paNa azuddhi rUpa baMdha hovo ghaTato nathI, chatAM evA zuddha caitanyamUrtine paNa te pudgalamUrti rUpa jaDa acetana prakRtio sAthe baMdha hoya, te to ajJAnano "gahana" - na samajI zakAya evo, na kaLI zakAya evo ane na kahI zakAya evo gUDha mahimA ja hure che ! AkRti bhuvana ) vizuddha (jIva) akartA pudgala karma - prakRti baMdha bhavana te uparamAM ema kahyuM ke kamaniyamitapaNe - baMdhasaMkalanAthI upajatA jIvapariNAma jIva ja che ane kramaniyamitapaNe - baMdhasaMkalanAthI upajatA ajIvapariNAma ajIva ja che, eTale jIva pariNAma - ajIva pariNAmonI ema be spaSTa vibhinna dhArA hoI, jIvane ajIvanI sAthe kartA-karma saMbaMdha nahi hovAthI, ajIvanI sAthe levAdevA nathI, ethI karIne jIva, svabhAvathI arjA ja avasthita che. tyAre koI pUche - aho ! AcAryajI ! Apa jIvane svabhAvathI akartA kaho cho, paNa A saMsAra kriyA to pragaTa dekhAya che ane A saMsAramAM to pragaTapaNe A jIva pudagala dravyamaya karma pravRtio sAthe pratyakSa baMdhAyelo dekhAya che tenuM zuM ? karmanA kartApaNA vinA enI A baMdhadazA kema hoI zake ? AnA samAdhAnamAM AcAryajI vade che - mahAnubhAva ! tamArI vAta koI apekSAe kharI che, amAro paNa e ja kahevAno Azaya che, kAraNake amAruM kathana ekAMtika nathI, paNa anekAMta siddhAMtane anukaLa sApekSa che. eTale yadyapi azuddha nizcayanayanI dRSTie joIe to AtmA vibhAvathI - vikata cetana bhAvathI azuddha paNa che ane vyavahAra nayanI dRSTie joIe to yugala dravyamaya ajIva jaDa prakRtio sAthe AvA jJAnamUrti cetanane pudgalamUrti acetana jaDa prakRtio sAthe baMdha saMbaMdha kema hoya ? e mahad Azcarya che chatAM prakRtio sAthe baMdha nakAra karI zakAya ema nathI ane A baMdha che te kayA kAraNathI che te aMge vicAra karatA vyavahArathI kartutva paNa che te have prakAze che. 572
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArtha - cetayitA to prakRti arthe upaje che - viNase che, prakRti paNa cetayitA arthe upaje che viNase che, ema AtmAno ane prakRtino - banneno anyonya pratyayathI baMdha hoya ane tethI saMsAra apane che. 312-313 sarva vizuddha jJAna prarUpakaH navamo aMkaH samayasAra gAthA 312, 313 ceyA u payaDIyaTTha uppajjai viNassa / payaDIvi ceyayaTTha uppajjai viNassai // 312 // evaM baMdho u duhaMpi aNNoSNapaccayA have / appaNo payaDIe ya saMsAro teNa jAyae // 313 // cetaka prakRti artha to, upaje viNase tema; prakRti cetaka artha to, upaje viNase tema. 312 ene baMdha ja banneyano, anyonya pratyaye hoya; saMsAra tethI upaje, Atmano prakRtino ya. 313 AtmakhyAti TIkA cetayitA tu prakRtyarthamutpadyate vinazyati / prakRtirapi cetakArthamutpadyate vinazyati // 312 // evaM baMdhastu dvayorapi anyonyapratyayAd bhavet / AtmanaH prakRtezca saMsArastena jAyate // 313 // ayaM hi AsaMsArata eva pratiniyatasvalakSaNAnirjJAnena parAtmanodekatvakaraNAt karttA san cetayitA prakRtinimittamutpAdavinAzAvAsAdayati / prakRtirapi cetayitRnimittamutpattivinAzAvAsAdayati / AtmabhAvanA evamanayorAtmaprakRtyoH kartRkarmabhAvAbhAvepyanyonyanimittanaimittikabhAvena dvayorapi baMdho dRSTaH, tataH saMsAraH, tata eva ca tayoH kartRkarmavyavahAraH || 312 / / 313 / / - cetayitA tu - yetayitA - yetanAra yetana khevo AtmA to prakRtyarthaM utpadyate vinazyati - prakRti artha apane che - vizase, prakRtirapi prakRti patra cetakArthaM utpadyate vinazyati yeta arthe yetanAra sevA khAtmA arthe pache che - vizase che, evaM AtmanaH prakRteH dvayorapi - khebha khAtmAno ane addhatino anbheyano anyonyapratyayAd baMdho bhavet - anyonya pratyaya thaDI - kheDajIbhanA nimitta thaMDI aMdha thAya, tena saMsAraH jAyate tethI - te baMdhathI saMsAra apane che. // iti gAthA AtmabhAvanA ||312||313|| - - ayaM hi - nizvaye arIne khA - pratyakSa anubhavato cetayitA yetayitA yetanArI AtmA AsaMsArata eva - 2 saMsArathI 4 - bhrA saMsArathI bhAMDIne rtA san - sato, prakRtinimittaM prakRti nibhitte utpAdavinAza AsA utpAda - vinAza pAme che. urjA zAne sIdhe ? parAtmanoH ekatvAdhyAsasya karaNAt para khAtmAnA kheDatva - adhyAsanA arazane sIdhe, khepa bhAnI besavAnuM aravAne bIdhe, te pakSa zAthI hune ? pratiniyatasvalakSaNAnirjJAnena - pratiniyata pratyeunA niyata thoDasa bhuDarara svalakSazanA anirjJAne hurIne nizcaya 35 jJAnanA khalAve churIne, prakRtirapi - prakRti pacetayitRnimittaM yetayitR nimitte utpatti vinAzau AsAdayati - utpatti vinAza pAme che. evam - khema - utAre AtmaprakRtyoH - khAtmA khane prakRtino - kartRkarmabhAvAbhAvepirtRrbha bhAva AlAve pakSa anyonyanimittanaimittikabhAvena anyonya - kheDaSIbha sAthai nimitta - naibhitti bhAvadhI - dvayorapi baMdho dRSTaH ameyano baMdha dRSTa che. tethI zuM ? tataH saMsAraH tethI saMsAra, tata eva ca khane tethI 4 tayoH kartRkarmavyavahAraH - te jeno khAtmA khane praddhatino urtR- urbha vyavahAra che. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 312||313 // 573 - - - -
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya A cetayitA kharekhara ! - AsaMsArathI ja pratiniyata svalakSaNanA anirNAne karIne para - AtmAnA ekatva adhyAsanA karaNane lIdhe kartA sato - prakRti nimitte utpAda - vinAza pAme che, prakRti paNa cetayitA nimitte utpatti - vinAza pAme che, ema A AtmA ane prakRti e banneno - kartakarma bhAvanA abhAve paNa - anyonya nimitta - naimittika bhAvathI baMdha deSTa che, tethI saMsAra che ane tethI ja te banneno kartA - karma vyavahAra che. amRta jyoti' mahAbhASya "saMyogI bhAvamAM tAdAbhya adhyAsa hovAthI jIva - janma maraNAdi dukhone anubhave che." - zrImad rAjacaMdra, aM. da25, hAthanoMdha kanakolivatu payaDI puruSa taNI, joDI anAdi svabhAva; anya saMyogI jyAM lagI AtamA, saMsArI kahevAya... padmaprabha jina." - zrI AnaMdaghanajI A gAthAnI utthAnikArUpa AgalA kaLaza kAvyamAM sUcavyA pramANe ajJAnathI AtmA kartA hoya che, eTale ajJAnathI ja baMdha ane tethI saMsAranI utpatti thaI che ema atra cetana ane prakRtinA anyonya nirUpaNa karyuM che ane tenuM suMdara spaSTIkaraNa AtmakhyAtikArajIe karyuM che - nimitte baMdha ane saMsAra nizcaye karIne A pratyakSa anubhavAto cetayitA - cetanAro AtmA "A saMsArathI ja' - AsaMsArathI mAMDIne ja kartA sato prakRti nimitte utpAda - vinAza pAme che. kartA zAne lIdhe ? paratvanoH RtvAdhyAsI zarata - para - AtmAnA ekatva - adhyAsanA karaNane lIdhe, ekapaNuM mAnI besavApaNuM karavAne lIdhe, te paNa zAthI karIne ? pratiniyata - pratyekanA niyata - cokkasa - mukarara svalakSaNanA anirNAne karIne - nizcaya nirdhArarUpa jJAnanA abhAve karIne - pratiniyati-svataNakhanijJanena - Ama kartA sato cetayitA prakRti nimitte utpAda - vinAza pAme che. ema ukta prakAre AtmA ane prakRtino - kartakarmabhAvanA abhAve paNa jamAvAmApi - anyonya nimitta - naimittika bhAvathI anyonyanimitta-naimittimAna' - banneyano baMdha daSTa che. tethI saMsAra che ane tethI ja te beno - AtmA ane prakRtino kartakarmavyavahAra che - tata va tayoH kartRkarmavyavahAraH / arthAtu - cetana jeno svabhAva che evo A je pratyakSa anubhavAI rahelo cetayitA - cetaka * AtmA acetana - jaDa svabhAvI prakRti nimite nAnA prakAranA paryAyarUpa ekatva adhyAsathI baMdha ane utpAda - vinAza pAme che ane acetana jaDa prakRti paNa cetayitA nimitte saMsAra : jaDa-cetana saMsAra nAnA prakAranA paryAyarUpa utpAda - vinAza pAme che. A ghaTanA araghaTTaghaTTI nyAye anAdithI cAlI Ave che. Ama zAthI thavA pAmyuM che ? to ke - (1) "AsaMsArathI ja' - jyArathI A saMsAra che tyArathI ja ane A saMsAranI koI Adi che nahi eTale anAdithI ja ajJAnI AtmAne pratiniyata svalakSaNanuM anirNAna hoya che, cetana - acetana pratyekanuM niyata nizcaya siddha traNe kALamAM na kare evuM - cokakasa (Difinite) svalakSaNa potapotAnuM prativiziSTa - khAsa (special, distinguished) nijhuna - nizcaya nirdhArarUpa jJAna nathI hotuM, (2) tethI karIne A cetayitA - para AtmAno ekatva adhyAsa kare che, paranuM ane AtmAnuM (potAnuM) ekapaNuM mAnI bese che, (3) ane Ama para - AtmAnA ekatva adhyAsanA karaNane lIdhe - ekapaNuM mAnI besavApaNuM karavAne lIdhe te kartA hoya che, (4) ane Ama kartA - hoto cetayitA acetana prakRti nimitte utpatti - vinAza pAme che ane acetana prakRti paNa cetayitA nimitte utpatti - vinAza pAme che ane Ama uparamAM kahevAI cUkyuM tema, nizcayathI cetana AtmA ane acetana prakRtino kakarma 574
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 312, 313 bhAvano abhAva che, chatAM A banneno anyonya ekabIjA sAthe nimitta naimittika bhAvathI baMdha pragaTa dRSTa che ane tema paribhramaNarUpa saMsAra paNa pragaTa dRSTa che ane tethI ja te banneno - AtmA ane prakRtino kartRkarma vyavahAra che. "jaDa cetana saMyoga A, khANa anAdi anaMta; koI na kartA tehano, bhAkhe jina bhagavaMta.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 266, (226) AkRti nimitta - utpAda - vinAza prakRti cetayitA nimitta - utpAda - vinAza AtmA para ekatva adhyAsa -- kartA caitayitA prakRti sarva vizuddha zAna 575 caitayitA) | prakRti - baMdha .. saMsAra .. kartA karma vyavahAra
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti jA eso payaDIaThaM ceyA Neva vimuMcae / ayANao have tAva micchAiTThI asaMjao // 314 // jayA vimuMcae ceyA kammapphalamaNaMtayaM / tayA vimutto havai jANao pAsao muNI // 315 // artha - jyAM lagI A cetayitA prakRti arthane sarvathA nathI ja mUkato, tyAM lagI te ajJAyaka mithyAdeSTi asaMmata hoya, 314 jyAre cetayitA anaMta karmaphalane sarvathA mUke che, tyAre jJAyaka darzaka muni evo te vimukta hoya cha. 315 AtmakhyAti TIkA yAvadeSa prakRtyarthaM cetayitA naiva vimuMcati / ajJAyako bhavettAvanmithyAdRSTirasaMyataH // 314 // yadA vimucaMti cetayitA karmaphalamanaMtakaM / tadA vimukto bhavati jJAyako darzako muniH // 315 // yAvadayaM cetayitA yadA tvayameva pratiniyatasvalakSaNAni nAt pratiniyatasvalakSaNanirjJAnAt prakRtisvabhAvamAtmano baMdhanimittaM na muMcati prakRtisvabhAvamAtmano baMdhanimittaM muMJcati tAvatsvaparayorekatvajJAnenAjJAyako bhavati tadA svaparayovibhAgajJAnena jJAyako bhavati svaparayorekatvadarzanena mithyAdRSTi rbhavati svaparayovibhAgadarzanena darzako bhavati svaparayorekatvapariNatyAcAsaMyato bhavati svaparayo vibhAgapariNatyA cAsaMyato bhavati tAvadeva parAtmanorekatvAdhyAsasya karaNAta tadaiva ca parAtmanorekatvAdhyAsasyAkaraNAkartA bhavati / dakartA bhavati ||314 / / 315|| AtmabhAvanA - jA eso ceyA - yAvadeSa cetayitA - yI yetAyatA - yetanArI - yetana. mAtmA payaDIaTuM Neva vimuMcae - prakRtyarthaM naiva vimuMcati - pratimarthana nayI 4 vibhuMyatI - vizeSa rIne bhUto, tAva - tAvad - tyAMnI ayANao micchAiTThI asaMjao have - ajJAyako mithyAdRSTirasaMyataH bhavet - mAya mithyAhAra asaMyatoya. jayA - yadA - syAre cedA - yetayitA - yetana mAtmA kammAphalamaNaMtayaM vimuMcae - karmaphalamanaMtakaM vimuMcati - manata vibhuMthe cha - vizeSa zanIdamecha, tayA - tadA - tyAre vimutto - vimuktaH - vibhuta - vizeSa rIne bhuta mevA ta jANao pAsao muNI havai . jJAyako darzako muniH bhavati / ya za bhuni boya che. // iti gAthA AtmabhAvanA // 314||315|| yAvad - yA yA ayaM cetayitA - bhA pratyakSa anubhUyamAna - yetayitA - yetanAra yetana mAtmA pratiniyata svalakSaNAnirjJAnAt - pratiniyata - pratyenAniyata yonizcaya35 svavAna manizAnanabI - nidia nizcaya 35 - nirdhAra zAnanA amApanebIca, prakRtisvabhAvamAtmano baMdhanimittaM na muMcati - prati skhalA - sAmAna nimitta chetena - nathI bhUto, tAvat - tyA svaparayorekatvajJAnenAjJAyako bhavati - 7 52 pAnI mAya ma - mazAnAyake, svaparayodekatvadarzanena mithyAdRSTiH bhavati - 5 - 52 varzanadhI mithyAhAra dhoya cha, svaparayorekatvapariNatyA cAsaMyato bhavati - mane - 7 - 52nI satya parisithI asaMyata dheya cha, tAvadeva - 576
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 314, 315 AtmakhyAti TIkArya jyAM lagI A cetayitA paNa jyAre A ja pratiniyata svalakSaNanA anirvAnane lIdhe pratiniyata svalakSaNanA nirdAnane lIdhe AtmAnuM baMdhanimitta AtmAnuM baMdhanimitta evA prakRti svabhAvane mUkato nathI, evA prakRti svabhAvane mUke che, tyAM lagI sva - paranA ekatva jJAnathI te tyAre sva - paranA vibhAga zAnathI te lAyaka ajJAyaka hoya che, hoya che, sva paranA ekatva darzanathI mithyAdeSTi hoya che sva - paranA vibhAga darzanathI darzaka hoya che ane sva - paranI ekatva pariNatithI asaMyata ane sva - paranI vibhAga pariNatithI saMyata hoya che, hoya che, tyAM lagI ja para - AtmAnA eka adhyAsanA ane tyAre ja - para.- AtmAnA etva karaNane lIdhe adhyAsanA akaraNane lIdhe kartA hoya cheH akartA hoya che. 314, 315 amRta jyoti' mahAbhASya - "cetana je nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva; varte nahi nija bhAnamAM, kartA karma prabhAva." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-78 AtmA kartA - arjA kevI prakriyAthI (Process) kevA kramathI hoya che tenuM nirUpaNa atra karyuM che ane tenuM spaSTa vivaraNa AtmakhyAtikAre prakAzya che - jyAM lagI "A" - pratyakSa anubhavAI rahelo cetayitA - cetanAro cetaka AtmA, jIva - ajIvanA pratyekanA niyata pratiniyata sva lakSaNanA anirvAnane lIdhe - nizcaya nirdhArarUpa jJAnanA abhAvane lIdhe - pratiniyatasvarakSa nirNAnena, AtmAnA baMdhakAraNa - baMdhanimitta evA prakRti svabhAvane mUkato nathI - pratisvamAvAtmano vaMnimitte na muMti, tyAM lagI sva - parane ekapaNe jANavArUpa ekatva jJAnathI te ajJAyaka hoya che - svaparorevatvajJAna ajJAyo bhavati, sva - parane ekapaNe pariNamavArUpa etvapariNatithI asaMmata hoya che A ja para - AtmAne ekapaNe mAnI besavArUpa ekatva adhyAsanA karaNane lIdhe - karavAne lIdhe te kartA hoya che - ritminorehAdhyAsahya haratu curtA mavati paNa jyAre A ja pratyakSa anubhavAI rahelo cetayitA - cetanAro cetana AtmA jIva - ajIvanA pratyekanA niyata - pratiniyata svalakSaNano nirdAnane lIdhe - nizcaya nirdhArarUpa jJAnanA hovApaNAne lIdhe - pratiniyata kSatijJanAta, AtmAnA tyAM lagI ja parIbhano svAdhyArI rAta - para - AtmAnA ekatva - adhyAsanA karaNane lIdhe - karavApaNAne lIdhe kartA mavati - rtA hoya che, kA tu - paNa jyAre sAmeva - A ja - pratyakSa anubhavAI rahelo AtmA pratiniyatatvananirvAnA - pratiniyata - pratyekanA niyata - cokakasa nizayarUpa svalakSaNanA nirvAnane lIdhe - nitAMta nizcayarUpa - nirdhArarUpa jJAnane lIdhe, pratisvamAvanAtmano saMnimitte muMti - prakRti svabhAva -ke je AtmAnuM baMdha nimitta che tene - mUke che, ta - tyAre (te) svapUrarvimA jJAnena jJAyo bhavati - sva - paranA vibhAga zAnathI lAyaka - jANanAro zAtA - zAnI hoya che, svapUro rvinA darzana to pati - sva - paranA vibhAga darzanathI darzaka - dekhanAro - dA hoya che, vAro rvimAriyA 4 saMto bhavati - ane sva - paranI vibhAga pariNatithI saMyata hoya che, tava ra - ane tyAre ja parAbhanotvAdhyAsacArat - para - AtmAnA ekatva adhyAsanA akaraNane lIdhe - nahi karavApaNAne lIdhe gartA mati - akartA hoya che. || ruti "Atmasi' gAtmamAvanA Il398ArU96/ 577
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti baMdhakAraNa - baMdhanimitta enA prakRti svabhAvane mUke che, tyAre sva - parano vibhAga - vibheda jaNavArUpa vibhAga jJAnathI te zAyaka hoya che - vaparAmiFIjJAnena jJAyo mavati, sva - parano vibhAga . vibheda dekhavArUpa vibhAga darzanathI darzaka hoya che ane sva - paranA vibhAgapaNe - vibhedapaNe pariNamavArUpa vibhAga pariNatithI saMyata hoya che ane tyAre ja para - AtmAne ekapaNe mAnI besavArUpa ekatva adhyAsanA akaraNane lIdhe - nahi karavAne lIdhe te akartA hoya che, varAtmanoraMvAdhyAsacavaUTIt kartA bhavati have A vyAkhyAnI vizeSa vicAraNA karIe : AgalI gAthAmAM ema kahyuM ke prakRtino ane AtmAno anyonya nimitta - naimittika bhAvathI baMdha hoya che ane tethI saMsAra hoya che, to pachI jijJAsune sahaja prazna thAya che ke - baMdha e to pragaTa duHkha che, duHkharUpa baMdhane koI IcchatuM nathI, paNa baMdhathI chUTavAne ja sarva koI Icche che, to pachI AtmAne potAne baMdhanuM kAraNa evI duSTa aniSTa prakRtine jIva zuM kAma choDI deto nathI ? koNe ene bAMdhI mAryo che ke e duSTa prakRtine pakaDI rAkhe che ? ane hAthe karIne bhavaduHkhathI herAna thAya che ? Ano spaSTa javAba e che ke anAdithI A cetayitAne - A cetana svarUpa AtmAne potAnA svarUpanuM bhAna nathI, huM cetana svarUpa AtmA chuM tenuM jJAna nathI, eTale A "svarUpa samajyA vinA" te "pAmyo duHkha anaMta" ema banavA pAmyuM che. ane A cetana svarUpa AtmAne potAnA svarUpanuM bhAna nathI enuM kAraNa eTaluM ja ke - A AtmA pragaTa cetana che ane A pudgalamayI prakRti pragaTa acetana che, A cetana svarUpa AtmA - amUrta - arUpI che ane A acetana svarUpa prakRti mUrta - rUpI che, A zuddha caitanyamUrti AtmA anaMta jJAna - darzana - sukha - vIrya guNasaMpanna atIndriya vastu che ane A jaDa pudgalamUrti prakRtirUpa - rasa - gaMdha - sparza guNasaMpanna Idriya grAhya vastu che, ItyAdi prakAre AtmA - anAtmAnA - sva - paranA pratyekanA niyata - "pratiniyata' - traNe kALamAM na phare evA prativiziSTa khAsa cokkasa svalakSaNanuM - potapotAnA lakSaNanuM nirNAna - nirdhArarUpa nizcayarUpa jJAna tene hotuM nathI, "pratinitisvanakSaNaniinena" eTale A paradravyarUpa jaDa acetana prakRtithI huM cetana AtmA jUdo chuM evuM bhAna tene hotuM nathI, eTaluM ja nahi paNa A jaDa te huM ema te paradravyamAM paNa Atmabuddhi dharI pote potAnuM cetanapaNuM bhUlI jaDapaNuM svIkAre che ! ane paramatattvadeSTA zrImad rAjacaMdrajIe lAkSaNika zailIthI bhAkhyA pramANe "Apa Apake bhUla gayA, Inase kyA aMdhera ?' - enA jevI mahA hAsyAspada vArtA bane che ! arthAt A moTAmAM moTA aMdhera jema pote potAne bhUlI javA rUpa mUlagata bhUlane lIdhe AtmasvarUpanuM ajJAna hoya che. Apa ApakuM bhUla gayA, InaseM kyA aMdhera? sumara sumara aba hasata che, nahi bhUleMge phera." karma e jaDa vastu che. je je AtmAne e jaDathI jeTalo jeTalo Atmabuddhie samAgama che, teTalI teTalI jaDatAnI eTale abodhatAnI te AtmAne prApti hoya, ema anubhava thAya che. AzcaryatA che, ke pote jaDa chatAM cetanane acetana manAvI rahyAM che ! cetana cetanabhAva bhUlI jaI tene sva svarUpa ja mAne che. "vicAranI utpatti thayA pachI vaddhamAna svAmI jevA mahAtmA puruSe pharI pharI vicAryuM ke A jIvanuM anAdi kALathI cAre gati viSe anaMtathI anaMtavAra janmavuM maravuM thayAM chatAM, haju te janma maraNAdi sthiti kSINa thatI nathI, te have kevA prakAre kSINa karavAM? ane evI kayI bhUla A jIvanI rahyA karI che ke, je bhUlanuM ATalAM sudhI pariNamavuM thayuM che ? A prakAre pharI pharI atyaMta ekAgrapaNe sabodhanAM vartamAna pariNAme vicAratAM vicAratAM je bhUla bhagavAne dIThI che te jinAgamamAM ThAmaThAma kahI che, ke je bhUla jANIne tethI rahita mumukSu jIva thAya. jIvanI bhUla jotAM to anaMta vizeSa lAge 578
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 314, 315 che, paNa sarva bhUlanI bIjabhUta bhUla te jIve prathamamAM vicAravI ghaTe che, ke je bhUlano vicAra karyAthI sarve bhUlano vicAra thAya che ane je bhUlanA maTavAthI sarve bhUla maTe che." - zrImad rAjacaMdra, patrAMka-(37, 417), hAthanoMdha, 155, 500 Ama AtmasvarUpanA ajJAnane lIdhe AtmA AtmAne potAne baMdhanuM kAraNa evA prakRti svabhAvane mUkato nathI. kharI rIte to koIne baMdhAvuM gamatuM nathI, chatAM A AtmA anAdinI A AtmAne vaLagelI baMdhakAraNa prakRti balAne baLavAnapaNe zA mATe pakaDI rAkhe che, teno khulAso A parathI maLI rahe che, A prakRti-nArI A AtmapuruSanI sAthe anAdithI saMlagna thaI che, tenI cheDAcheDI kema chaTatI nathI. enuM spaSTa kAraNa A parathI samajAI jAya che. jIvane vaLagelI A prakRti balA abaLA chatAM prabaLA banIne, potAnI mAyAjAlathI jIva para potAnuM Adhipatya jamAvI besI che, tenA sakaMjAmAMthI jIva kema chUTato nathI tenuM rahasya A parathI zIgha khulluM thaI jAya che ane anaMta zaktino svAmI chatAM A puruSa prakRti - strInI mAyAjALamAM phasAI paDI bhavajalamAM kema aTavAI rahyo che, e ajaba koyaDAno ukela paNa A parathI turata AvI jAya che. are ! A prakRti ane mahAbhava duHkhadAyinI baMdhanimitta che - "pravrutisvIvamAtmano vaMnimitte - eTaluM paNa A mUDha abujha jIva samajato nathI, paNa A prakRti-suMdarI to mane kevI saMsAra sukhadAyinI (1) che ema samajI tene pUrNa premathI vaLagI rahe che ! jema A saMsAramAM koI saMsAra sukhano lhAvo levA mATe baMdhanarUpa lagnasaMbaMdhamAM hoMze hoMze joDAya che ane pachI saMsAra sAgaranuM khAruM pANI hoMze hoMze pIe che, tema A mUDha ajJAnI jIva paNa pragaTa baMdharUpa prakRti sAthe lagna saMbaMdhathI hoMze hoMze joDAya che ane A saMsAra - lavaNa samudranuM khAruM pANI hoMze hoMze pIdhA kare che ! ane A anAdinI vaLagelI prakRti - balAne aLagI karavAne badale premathI gADha AliMganathI vaLagI rahe che ! ane mohinI rUpadhAriNI A prakRti balAe abaLA chatAM prabaLA banI, koNa jANe kevI ye mAyAnI bhUrakI AMjI A sabaLA puruSane evo to laTTa banAvI dIdho che, ke te abalA prabaLA prakRtinA mohabaMdhanamAM ja moja mANe che ! ane gADha premInI peThe anAdinI prakRti - priyA sAthe koI paNa prakAranI jUdAI jANato nathI ! huM choDI nija rUpa ramyo para pudagale, jhIlyo ulaTa ANI viSaya tRSNA jale." - zrI devacaMdrajI ane Ama jUdAI jANato nathI, eTale ja AtmAne potAne baMdhanimitta prakRti svabhAvane ajJAnI cetayitA jyAM lagI mUkato nathI, tyAM lagI te sva - parane eTale ke sva - cetana AtmAne ane para - acetana prakRtine ekapaNe jANe che, jUdAI jANato nathI, ethI karIne te ajJAyaka hoya che, sva - parane ekapaNe dekhe che, jUdAI dekhato nathI, tethI karIne te mithyAdeSTi hoya che, sva - parane ekapaNe pariName che, jUdAI pariNamato nathI, tethI karIne te asaMmata hoya che ane tyAM lagI ja te para - AtmAnuM ekapaNuM mAnI besavApaNuM kare che, ethI A ekatva adhyAsanA karavAne lIdhe - YrAtmanoresvAdhyAsahya varaVItu te kartA hoya che, karmo kare che ane tethI baMdhAya che ane bhavabhramaNa duHkha pAme che. Ama paravastumAM ekatva adhyAsanuM karaNa (karavuM) e ja kartutvanuM ane tajjanya bhavaduHkhanuM mUla kAraNa che, A parama tattva rahasya paramatattvadekhA AcAryavarya paramarSi amRtacaMdrajIe atra khulluM karyuM che. kAraNa che - upara "mAs' - besI javuM (To sit) e vyutpatti artha parathI A jIva anAdi kALathI prakRtirUpa pudgalamayI para vastumAM adhyAsa adhikRtapaNe - upara caDhI besavA rUpa - adhikAra jamAvavArUpa Asana karI beTho che, te paravastune potAnI mAnI te para caDhI beTho che, pArakI beThaka - pArakI gAdI pacAvI pADavA rUpa deDha abhyAsa karI beTho che; ane Ama paravastune potAnI mAnI besavArUpa ekatva adhyAsanA karavAnA lIdhe ja te parabhAvano kartA thAya che, parabhAva karma kare che, para vastunuM karaNa prayoje 579
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che, grahaNa rUpa saMpradAna paranuM kare che, tyAga rUpa apAdAna paranuM kare che ane adhikaraNa paNa paravastunuM kare che. Ama te parano kartA hoya che eTale tenuM SakAraka cakra paNa Ama AtmabAdhakapaNe pravarte che. 'A karmAdi parabhAvo to bAhya bhAvo che, kharekhara ! para che - arthAt zatrunuM kAma karatA hovAthI para' che, AtmAnA bhAvazatru che. 5ramArthathI AtmAne enI sAthe kAMI levAdevA nathI, paNa anAdi adhyAsanI kuvAsanAthI temAM ahaMtva - mamatva karIne te baMdhAya che. te eTale sudhI ke parapariNatinA rAgIpaNe, te 522sanA raMgathI rakta thAya che, pararasaraMge raMgAI jAya che ane parano grAhaka tathA rakSaka banI parabhogamAM Asakta bane che ! A para pariNatinA raMgathI ja A jIva anaMta duHkha pAme che. eTale A parabhAvarUpa paracakranuM AkramaNa kharekhara ! upaplavarUpa che, Aphata che, Apatti che, durbhAgyarUpa che, vighnarUpa - bAdhArUpa che, ariSTa - aniSTarUpa che, graharUpa che, aMdhAdhuMdhI rUpa che.' yogadRSTi samuccaya vivecana (svaracita) pR. 485 - 'para pariNati rAgI paNe, 522sa raMge rakta re, para grAhaka rakSakapaNe, para bhoge Asakta re... jagatAraka prabhu vinavuM.'' - zrI devacaMdrajI jema koI kokaDuM gUMcavAI gayuM hoya, tenI mULa gUMca jo ukelAya to AkhuM kokaDuM sahelAIthI ukalI jAya che, tema baMdhanA kokaDAnI mULa gUMca jo ukelAya to AkhuM baMdhanuM kokaDuM sahelAIthI ukalI jAya ema che ane te mULa gUMca pa2vastumAM Atmabuddhi karavArUpa A ekatva adhyAsanuM karaNa che, e ekatva adhyAsakaraNane lIdhe ja jIva kartA hoya che ane saMsAra du:khanA mULarUpa baMdha jAlamAM sapaDAya che. "mUlaM saMsAraduHkhasya deha evAtmadhIstataH / tyavattvanAM pravizevantavRdivyAvRtendriyaH / '' - zrI pUjyapAdasvAmIjI kRta 'samAdhizataka' AthI ulaTuM - A AtmA pragaTa cetana che ane pudgalamaya prakRti pragaTa acetana che, ItyAdi prakAre AtmA - anAtmAnA - sva - paranA pratyekanA niyata - pratiniyata - traNe kALamAM na phare evA cokkasa nizcayarUpa svalakSaNanuM potapotAnA prativiziSTa khAsa (Distinguished, special specified), lakSaNanuM nirmAna - nirdhArarUpa - nizcayarUpa jJAna A ceyitA cetana AtmAne zrI sadguru upadeza thakI hoya che - eTale A jaDa acetana prakRtithI huM cetana AtmA jUdo chuM evuM pragaTa bhAna tene pragaTe che, Ama 'je svarUpa samajyA vinA, pAmyo duHkha anaMta' evI sthiti banavA pAmI hatI, te svarUpa zrI sadguru bhagavaMtathI samajI, te anaMta duHkhanA kAraNarUpa te AtmAnA baMnimitta prakRti svabhAvane mUkI de che - prakRtisvamAvamAbhano caMnimitte muMdyuti / kAraNake baMdhAvAne pazu paNa Icchato nathI, paNa baMdhanathI chUTavAne ja Icche che, to pachI A budhajana prakRti svabhAvane AtmAnuM baMdhanamitta jANIne tatkSaNa kema na choDI ghe ? eTale ke anAdithI vaLagelI A prakRtibalAne te tatkALa aLagI kare che, abaLA chatAM prabaLA banelI je anAdinA gADha prema paricayathI Atma-puruSa para Adhipatya jamAvI beThI hatI te prakRti - balAnA sakaMjAmAMthI zIghra chUTI jAya che, anAdithI saMlagna thayelI je prakRti - suMdarInA premapAzamAM phasAI paDI pote strImukha - strI laTTu (Henpecked husband) pati banyo hato, te prakRti nArIne lagna viccheda karI tatkSaNa chUTAcheDA (Divorce) Ape che ! "kAraNake A samyagdaSTi dRSTA puruSane satpuruSa sadguru samIpe zravaNa karelA 'zruta' jJAnathI viveka upajyo che, zrutajJAna samyakSaNe pariNamyAthI sad-asanuM bhAna thayuM che, vastu svarUpa jevuM che tevuM samajavAmAM AvyuM che, sva - 52nuM bhedajJAna pragaTyuM che, AtmA - anAtmAno pragaTa bheda anubhavavAmAM Avyo che, kevala zuddha AtmAnI anubhUtirUpa viveka khyAti upajI che, zuddha AtmajJAna thayuM che. jemake huM A dehAdi paravastuthI bhinna evo zuddha caitanya svarUpa avinAzI ajara amara AtmA chuM. A nAzavaMta dehAdi parabhAva te huM nathI. eka zuddha sahajAtmasvarUpa ja mhArUM che, bIjuM kaMI paNa mhArUM nathI. huM A dehAdi bhAvano nathI ne A dehAdi bhAva mhArA nathI - evo vivekarUpa nizcaya tenA AtmAmAM 540
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 314, 315 daDha thayo che. eTale te bhAve che ke mahAre A mahAro eka zuddha AtmabhAva ja Adeya che - grahaNa karavA yogya che, bAkI A bIjA badhA bhAva heya che, tyajavA yogya che, mATe huM hArA AtmabhAvane ja bhajuM ne samasta parabhAva prapaMcane tyajuM e ja yogya che. ApaNo AtmabhAva je eka cetanAdhAra che, te nija parikara - parivArarUpa bhAva ja A bIjA badhA sAthe saMyoga karatAM sAra che. "e nija parikara sAra re." mATe he cetana ! tuM zAMta thaI A sarva parabhAvathI virAma pAma ! virAma pAma ! he AnaMdaghana ! e ja A parama zAMtimArga pAmavAno parama upAya che, eno Azraya kara ! Azraya kara !" - zrI yogadRSTi samuccaya vivecana (svaracita) pR. 476-477 "bhAsyuM nija svarUpa che, zuddha cetanArUpa; ajara amara avinAzI ne, dehAtIta svarUpa." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta Atmasiddhi - ApaNo Atama bhAva je, zuddha cetanA dhAra re, avara savi sAtha saMyogathI, e nija parikara sAra re. zAMti jina." - zrI AnaMdaghanajI Ama AtmAne potAne mahA duHkhakAraNa baMdhanimitta prakRti svabhAvane cetayitA jyAre mUkI de che, tyAre A prakRti jUdI che, huM jUdo chuM, ema sva - paranI jUdAI jANavA rUpa sva - paranuM vibhAga zAna tene hoya che, tethI karIne te jJAyaka hoya che; A prakRti jUdI che, huM jUdo chuM, ema sva - paranI jUdAI dekhavArUpa sva - paranuM vibhAgadarzana tene hoya che, tethI karIne te darzaka hoya che; A prakRtinI pariNati jUdI che, mhArI pariNati jUdI che, ema jUdAI jANavA rUpa - AcaravArUpa vibhAga pariNati tene hoya che, tethI karIne te svarUpamAM saMyamanapaNA thakI saMyata hoya che ane tyAre ja para-AtmAnuM ekapaNuM mAnI besavApaNArUpa ekatva adhyAsa te karato nathI, eTale ekatva adhyAsanA akaraNane lIdhe - nahi karavAne lIdhe - parAtmanovadhyAsarca karatu te akartA hoya che, karmo karato nathI, ethI te abaMdha hoya che ane karmathI mukta hoI parama zivasukha pAme che. AkRti pratiniyata pratiniyata cetayitA prakRti prakRti lakSaNa lasaNa * nirNAna anirNAna cetayitA) cetana acetana sva para para prakRti cetayitA, ekatva - etva zAnathI - ajJAyaka adhyAsa - etva darzana - mithyAdi : * karaNathI - etva pariNati ne asaMyatA vibhAga zAnathI - lAyaka vibhAga darzanathI - darzaka vibhAga pariNatithI saMyata cetayitA parAtmanA ekatva adhyAsathI kartA :: parAtmanA bhedavijJAna abhyAsathI arjA sarvane vizuddha jJAna 581
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhoktatva citno svabhAva nathI, ajJAnathI A bhoktA che, evA bhAvano samayasAra kaLaza (4) kahe che - anuSTup bhoktRtvaM na svabhAvo'sya, smRtaH * kartRtvavaccitaH / ajJAnAdeva bhoktAyaM tadabhAvAdavedakaH // 196 // kartRtva jema bhoktatva, svabhAva citano nathI; ajJAnathI ja bhoktA A, abhoktA tabhAvathI. 196 amRta pada 196 'jJAnapuMja jhagArA mAre' - e padano rAga bhoktApaNuM svabhAva na citano, kartApaNuM na jyama - e rItano bhoktA jIva ajJAna prabhAve, abhoktA ajJAna abhAve bhoktApaNuM. 1 jJAnI bhoktA na hoya svabhAve, ajJAnI bhoktA hoya vibhAve, - bhagavAna amRtanI e yukti, je samaje te pAme mukti... bhoktApaNuM. 2 artha - bhoktApaNuM kartApaNAnI jema A citno svabhAva nathI, ajJAnathI ja A bhoktA che, tenA abhAvathI avedaka-abhoktA che. 'amRta jyoti' mahAbhASya (AtmA) bhrAMtipaNe parabhAvano kartA che. tenAM phaLano bhoktA che, bhAna thaye svabhAva pariNAmI che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (39), 710 Ama uparamAM siddha karI batAvyuM tema kardApaNuM jema A pratyakSa anubhavAI rahela cihno - caitanya vastuno svabhAva nathI, tema bhoktApaNuM paNa Ano svabhAva nathI - bhauvatRtva na svamAvoDastra, vito vaivitRtvavat, paNa ajJAna thakI ja A AtmA bhoktA hoya che, te ajJAnanA abhAvathI abhoktA hoya che ajJAnAvaiva bhoktAya tavamAvAveva: AvA bhAvano A nIcenI gAthAmAM AvatA viSayanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza kahyo che. je kare te bhogave ane jo kare to bhogave, A sAmAnya niyama che. eTale A cittUpa AtmA jo kare nahi to bhogave nahi, kartA na hoya to bhoktA paNa na hoya. A AtmA mULa svabhAvathI to karmano kartA che nahi, to pachI karmano bhoktA kyAMthI hoya ? kAraNake pUrve dravyAnuyoga prakriyAno (Process) vaijJAnika niyama batAvyo hato tethI jIva ajIvarUpa parabhAvano kartA banI zake nahi, paNa svabhAvano ja kartA banI zake, eTale ajIva karmarUpa parabhAvano bhoktA te banI zake nahi, paNa * svabhAvano ja bhoktA banI zake. tyAre prazna thAya ke A AtmA karmaphala pragaTa bhogavI rahelo dekhAya che, A dehadhArI saMsArI AtmA pragaTa anaMta janma maraNa duHkha anubhavI rahelo kaLAya che, e pragaTa pratyakSa anubhava siddha hakIkata (Actual real fact) che, to pachI teno zo khulAso che ? teno javAba AcAryajI Ape che mahAnubhAva ! e tamArI vAta kharI che, e apekSA amArA lakSa vhAra nathI ane ame paNa sApekSa paNe ja kahIe chIe, ekAMtapaNe kahetA nathI. kAraNake A AtmA zuddha nizcayathI zuddha svabhAvanI apekSAe jema akartA che tema abhoktA paNa che, paNa ajJAnane lIdhe jema te anupacarita vyavahArathI sthita: kRti pATha: / 582
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 196 kartA che tema bhoktA paNa che ane te ajJAnanA abhAvane lIdhe jema te akartA hoya che tema abhoktA paNa hoya che. nizcayathI bhale bhoktA - bhogyapaNuM nathI, chatAM anyonya nimitta naimittika saMbaMdhathI bhoktA bhogyapaNAno vyavahAra to che ja ane teno pratyakSa pUrAvo A karmaphalanA pragaTa anubhavamaya A janma - maraNa paraMparArUpa - caturgatirUpa saMsAra vyavahAra ja che. jo AtmAne A karma ne karmaphala sAthe ekAMte kAMI levAdevA ja na hota, to A saMsAra paNa kema hota ? arthAt ajJAnI jIva sva paranA ekatva adhyAsanA karaNane lIdhe kartA hoya che, eTale te ekatva adhyAsa karavAne lIdhe te je kAMI karma kare te karmanuM phala tene bhogavavuM ja paDe, enI javAbadArImAMthI e kema chaTakI zake ? jo kare so bhare' e to nyAyanI rIti che. puruSa ane prakRtino pariNAma pariNAmI bhAva saMbaMdha nathI, arthAt puruSa prakRti rUpe pariNamato nathI ane prakRti puruSarUpe pariNamatI nathI, eTale e banne vacce vyApya - vyApakabhAva rUpa tAdAtmya saMbaMdha nathI, paNa anAdithI kanakopalanI jema puruSa - prakRtino saMyoga saMbaMdha to che ja, eTale ekakSetrAvagAhapaNe bannenI kSIranIra jema eka bIjA sAthe gADha saMvalanarUpa otaprota sthiti che, ethI karIne eka bIjAnI asa2 ekabIjA 52 thayA vinA rahetI ja nathI. eTale ja AgalI gAthAmAM spaSTa kahyuM hatuM ke cetayitA prakRti nimitte upaje viNase che, prakRti cetayitA nimitte upaje - viNase che. A ja saMyoga saMbaMdhane lIdhe upajato paraspara nimitta naimittika saMbaMdha kahevAya che, eTale ajJAnI jIva ekatva adhyAsa karaNane lIdhe kartA banI nimitte rAga - dveSa - moharUpa bhAvakarma kare che, tenuM nimitta pAmIne pudgala dravyarUpa karmavargaNA dravyakarma rUpe pariName che ane dravya karma vipAka pAmI jyAre phaladAna devA udayamAM Ave che, tyAre jIvane bhAvakarma pariNAmanI saMbhAvanA rahe che. arthAt ajJAnI jIva rAga-dveSa-moharUpa bhAvakarma pariNAme pariName che, rAga-dveSa-moha rUpa bhAvakarma bhogave che - anubhave che, eTale te karmano bhoktA hoya che, paNa jJAnI jIva to A mhAro svabhAva nathI ema jANI jAgrata banI rAga-dveSa-moha rUpa bhAvakarmamAMthI AtmAne vyAvRtta kare che - pAcho vALe che. eTale te rAga-dveSa-moharUpa bhAvakarma bhogavato - anubhavato nathI, eTale arthApattithI dravyakarma udaya paNa bhogavato nathI - vedato nathI. eTale te abhoktA hoya che. - - - 583 "te kartApaNuM trividha zrI jine vivecyuM che. paramArthathI svabhAva pariNatie nija svarUpano kartA che. anupacarita (anubhavamAM AvavA yogya, vizeSa saMbaMdha sahita) vyavahArathI te AtmA dravyakarmano kartA che. upacArathI ghara, nagara Adino kartA che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 493 (Sapadano suprasiddha amRtapatra)
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aNNANI kammaphalaM payaDisahAvaTThio du vedei / NANI puNa kammaphalaM jANai udiyaM Na vedei // 316 // ajJAnI karmaphala vedato, prakRti svabhAve sthita; zAnI karmaphala jANato, paNa veda na udita. 316 artha - ajJAnI prakRti sa vibhAvamAM sthita evo karmaphalane vede che. paNa jJAnI karmaphala udita jANe cha, nathI. vahato. 317 AtmakhyAti ajJAnI karmaphalaM prakRtisvabhAvasthitastu vedayate / jJAnI punaH karmaphalaM jAnAti uditaM na vedayate // 316 // ajJAnI hi jJAnI tu zuddhAtmajJAnAbhAvAt zuddhAtmajJAnasadbhAvAt svaparayorekatvajJAnena svaparayovibhAgajJAnena svaparayorekatvadarzanena svaparayovibhAgadarzanena svaparayorekatvapariNatyA ca svaparayovibhAgapariNatyA ca prakRtisvabhAve sthitatvAt prakRtisvabhAvAdapasRtatvAt prakRtisvabhAvamapyahaMtayA anubhavan zuddhAtmasvabhAvamekarevAhaMtayAnubhavan karmaphalaM vedayateH karmaphalamuditaM jJayamAtratvAt jAnAtyeva na punastasyAhaMtayA'nubhavitumazakyatvavedayate // 316 // AtmabhAvanA - ajJAnI - mazAnI prakRtasvabhAvasthitastu - nizvaye zana prati svabhAvasthita (8) karmaphalaM vedayate - ve cha - bhogave, jJAnI punaH - 5 zAnI to karmaphalaM uditaM jAnAti - bhakSayane hita - 62 sAvej cha, na vedayate - nathI vahato - lAgavato // iti gAthA AtmabhAvanA // 316 / / ajJAnI hi - HzAnI to nizcaye zana prakRtisvabhAvamapyatayA anubhavan - prati svabhAvAne 5R MuthI - sAthI anubhavato karmaphalaM vedayate - isa vehecha - logave che. prati svabhAvane 5 tAthI zAnebI anubhavato cha ? prakRtisvabhAve sthitatvAt - prati lAvadhI sthita5mAne bI. bhAthI zane ? svaparayorekatvajJAnena - 5 - 52na va zAnathI - pAthI, svaparayorekatvadarzanena - sva - 52nA va zanathI - pavAthI, svaparayorekatvapariNatyA ca . ane va - 52nI mahatva paritithI - paribhavAyacI. bhava - 52 pa - zAnahi 55 zAthI ? zuddhAtmajJAnAbhAvAt - zuddhAtma zAnanA anAva thakI, zuddha AtmAnA jJAnanA nahi hovApaNA thakI. Ama kAraNa saMklanAthI - zuddhAtma jJAnanA abhAvathI prakRti svabhAvamAM sthitapaNAne lIdhe ajJAnI prakRti svabhAvane paNa ahaMtAthI anubhavato karmaphala vede che - bhogave che. jJAnI tu - 52 mAthI TuM zAnI to zuddhAtmasvabhAvamekamevAhaMtayA - na bhavan - zuddhAmaskhalAvanene tAthI - MuthI anubhavato, karmaphalamuditajJeyamAtratvAt jAnAtyeva - bhabane hita -62 bhAvela mevAne zeyamAtra paNAne lIdhe jANe ja che. na punastasyAhaMtayA vedayitumazakyatvAd vedayate - 50 tenA - isana mAthI - samAthI pAnA bhayapakSAne lIdhe vedato nathI - bhogavato nathI. ema zuddhAtma - svabhAvane ekane ja ahaMtAthI anubhavato zAne lIdhe ? 584
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 316 AtmakhyAti TIkArtha ajJAnI to nizcaye karIne - zuddhAtmajJAnanA abhAva thakI sva - paranA ekatva jJAnathI, sva - paranA ekatva darzanathI ane sva - paranI ekatva pariNatithI, prakRti svabhAvamAM sthitapaNAne lIdhe - prakRti svabhAvane paNa ahaMtAthI anubhavato, karmaphala veda che : 'amRta jyoti' mahAbhASya anya saMbaMdhI je tAdAtmyapaNuM che te tAdAtmyapaNuM nivRta thAya to sahaja svabhAve AtmA mukta ja che. ema zrI RSabhAdi anaMta jJAnI puruSo kahI gayA che, yAvat tathArUpamAM zamAyA che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 462, 543 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe ajJAnI karmaphala vede che zAnI vedato nathI, jANe ja che, e vastunuM A gAthAmAM graMthana karyuM che ane tenI saMpUrNa sAMgopAMga prakriyA AtmakhyAti sUtrakartAe atyaMta spaSTapaNe samajAvI che. AkRti prakRti svabhAva sthita ajJAnI karmaphala veda :: paNa jJAnI to nizcaye karIne, zuddhAtmajJAnanA sadbhAva thakI sva - paranA vibhAga jJAnathI, sva - 52nA vibhAga darzanathI ane sva paranI vibhAga pariNatithI, prakRti svabhAvamAMthI apamRtapaNAne lIdhe, zuddhAtma svabhAvane ekane ja ahaMtAthI anubhavato karmaphala uditane zeyamAtrapaNAne lIdhe jANe ja che, paNa tenA ahaMtAthI anubhavavAnA azakyapaNAnelIdhe vedato nathI. 316 - je ajJAnI che, tene to sarva parabhAva - vibhAvathI rahita evA zuddha AtmAnuM jJAna - anubhavana hotuM nathI, eTale zuddhAtmajJAnanA abhAvane lIdhe zuddhAtmajJAnAbhAvAt sva paranI jUdAI nahi jANato te sva - 52nuM ekapaNuM jANe che, sva - paranuM ekapaNuM dekhe che ane sva paranuM ekapaNuM pariName che. Ama sva - paranuM ekapaNuM jANavArUpa ekatva jJAnathI, sva - paranuM ekapaNuM dekhavArUpa ekatva darzanathI ane sva paranuM ekapaNuM pariNamavArUpa ekatva pariNatithI - svapayorektvajJAnena I. te prakRti svabhAvamAM dhAmA nAkhIne paDI rahevArUpa sthiti kare che, prakRti - svabhAvamAM ja ArAmathI beTho rahe che ane Ama prakRti svabhAvamAM sthitapaNAne lIdhe - prakRtisvamAve sthitatvAt te jaDa acetana evA prakRti svabhAvane paNa 'A paNa huM' ema ahaMtAthI ahaMpaNAthI anubhavato prakRti pratizrvamAvAvapamRtatvAt - prakRti svabhAvamAMthI apamRtapaNAne lIdhe - apasarI - osarIpaNAne lIdhe. ema zAthI karIne ? svapayortimAAjJAnena - sva - paranA vibhAga jJAnathI - vibhAganA - vibhedanA jANavAthI, svaparacornimAvarzanana - sva - paranA vibhAga darzanathI - vibhAganA - vibhedanA dekhavAthI, svaparayortimALiyA - sva - paranI vibhAga pariNatithI - vibhAganA - vibhedanA pariNamavApaNAthI. ema sva - paranA vibhAga zAnAdi paNa zAthI ? zuddhAtmajJAnasamAvAt - zuddhAtma jJAnanA sadbhAva thakI, zuddha AtmAnA jJAnanA hovApaNA thakI. Ama kAraNa - saMkalanAthI - zuddhAtma jJAnanA sadbhAvathI prakRti svabhAvamAMthI osarI javApaNAne lIdhe jJAnI kamalalane ahaMtAthI nahi anubhavato - vedato. / / kRti 'AtmadhvAti'gAbhabhAvanA rU16/ 585 - prakRti svabhAva apRsata zAnI karmala zAyaka - - - - -
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svabhAvamahaMtayAnumavana, karmaphala vede che - bhogave che. paNa AthI ulaTuM je jJAnI che tene to sarva parabhAva - vibhAvathI rahita evA zuddha AtmAnuM jJAna - anubhavana hoya che, zuddha AtmajJAnano sadbhAva - hovApaNuM che, eTale zuddhAtmajJAnasamAvat - zuddhAtmajJAnanA sadUbhAvane lIdhe sva - paranI bhinnatA - jUdAI jANato te sva paranuM vibhAgapaNuM - vibhinnapaNuM jANe che, sva - paranuM vibhAgapaNuM - vibhinnapaNuM dekhe che ane sva - paranuM vibhAgapaNuM - vibhinnapaNuM pariName che. Ama vaparAyortimAma jJAnena I. svaparanA vibhAga - vibheda jANavA rUpa vibhAga jJAnathI, sva parano vibhAga - vibheda dekhavA rUpa vibhAgadarzanathI ane sva - parano vibhAga - vibheda pariNamavArUpa vibhAga pariNatithI te prakRti svabhAvamAMthI DerA taMbU uThAvI laI apamRta thaI jAya che, osarI jAya che, pAcho haTI jAya che, raphucakka thaI jAya che - saTakI jAya che. - Ama prakRti mAvadipakRtAt - prakRti svabhAvamAMthI cAlAkIthI saTakI javArUpa apamRtapaNAne lIdhe - osarI javApaNAne lIdhe te zuddhAtma svabhAvane ekane ja "A huM ema ahaMtAthI - ahaMpaNAthI anubhavato - zuddhAtmasvamAvavAhaMtayAnumavana, karmaphala udita - udayAgata zeyamAtrapaNAne lIdhe jANe ja che, paNa "A huM ema tenA - karmaphalanA anubhavavAnA azakyapaNAne lIdhe, vedato nathI - bhogavato nathI. ' arthAtu je ajJAnI che tene to zuddhAtmAnuM jJAna hotuM nathI, eTale sva - para jUdA nathI ema samajI te sva - paranuM ekapaNuM jANe che, sva - paranuM ekapaNuM dekhe che ane sva paranuM ekapaNuM pariName che. eTale te jaDa acetana evA prakati svabhAvamAM sthiti kare che - paDyo rahe che. ethI . prakRti svabhAva te huM ema te jaDa acetana prakRti svabhAvane paNa ahaMpaNe anubhavato karmaphala vede che - bhogave che. AthI ulaTuM je jJAnI che, tene zuddhAtmAnuM jJAna hoya che, eTale sva - para jUdA che ema samajI te, sva - paranuM jUdApaNuM jANe che, sva - paranuM jUdApaNuM dekhe che ane sva - paranuM jUdApaNuM pariName che - eTale te jaDa acetana prakRti svabhAvamAMthI osarI jAya che (Retreat) pIchehaTha karI jAya che, pAcho haTI jAya che. eTale zuddhAtma svabhAva te ja eka huM chuM ema zuddhAtma svabhAvane ekane ja te ahaMpaNe anubhave che ane udaya AvelA karmaphalane zeyamAtrapaNAne lIdhe - ' mAtra jANavA yogyapaNAne lIdhe, jANe ja che, paNa A karmaphala te huM ema karmaphalanA anubhavavAnA azakyapaNAne lIdhe tene vedato nathI - bhogavato nathI. 'savI vizuddha jJAna 586
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza - 197 akSAnI prakRti svabhAva - nirata ane jJAnI prakRti svabhAva virata evA bhAvano samayasAra - kaLaza (4) saMgIta kare che - ___ zArdUlavikrIDita ajJAnI prakRtisvabhAvanirato nityaM bhaveDhedako, jJAnI tu prakRtisvabhAvavirato no jAtucibedakaH / ityevaM niyamaM nirUpya nipuNairajJAnitA tyajyatAM, zuddhaikAtmamaye mahasyacalitairAsevyatAM jJAnitA // 197 // ajJAnI prakRti svabhAva nirato, hoye sadA vedako, zAnI to prakRti svabhAvavirato, no'ya kadA vedako; evo niyama A nirUpI nipuNo tyAgo ja ajJAnatA, zuddhekAtmamaye maham acala hai Asevo zAnitA. 197 amRta pada - 197 tyajo ajJAnipaNuM he sajanA ! bhajo jJAnipaNuM he sajanA !... dhruvapada ajJAnI prakRti svabhAve nirato, jJAnI prakRti svabhAve virato... tyajo. 1 ajJAnI prakRti svabhAve nirato, tethI vedaka nitya Tharato, jJAnI prakRti svabhAve virato, tethI vedaka kadI na karato... tyajo. 2 evo niyama nirUpI nipuNA, tyajo ajJAnipaNuM sujanA ! bhajo jJAnipaNuM nija amalA, zuddhAtmamaya mAhamAM acalA... tyajo. 3 vijJAnaghana Iti amRtavarSI, bhagavAn amRtadhArA varSo, tyo ajJAnapaNuM he sajanA ! bhajo jJAnipaNuM he sajanA !.. tyajo. 4 'amRta jyoti mahAbhASya sarva vibhAvathI udAsIna ane atyaMta zuddha nija paryAyane sahajapaNe AtmA bhaje tene zrI jine tIvra jJAnadazA kahI che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (484), 572 uparamAM AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je kahyuM tenA sArasamuccayarUpa - puSTirUpa A kaLaza kAvyanuM sarjana karI A parathI phalita thato sArabhUta paramArtha jJAnamUrti amRtacaMdrajIe atre hRdayaMgama sacoTa zailImAM upadezyo che - jJAnI prakRtimAvanirato nitya bhavet veDha: - ajJAnI che te prakRti svabhAva nirata che, prakRti svabhAvamAM nirata - nitAMtapaNe rata - ramaNa karI rahelo che, nitAMta ratiyukta - atyaMta Asakta che, tethI te nitya vedaka che - sadAya karmaphala bhoktA che. paNa jJAnI to AthI ulaTuM prakRti svabhAvavirata che - jJAnI tu prazthatimAvirata: no nAtuvid vepa, prakRti svabhAvathI virata - viramaNa pAmela - vigatarati - virati pAmela - virakta che, tethI te kadI paNa vedaka nathI, karmakala bhoktA nathI. rUceve niyama nirUpya nipuH - ema evA prakAre traNe kALamAM na caLe evo nizcaLa nizcayarUpa niyama (Rule) nirUpIne - samyapaNe avalokIne - lakSamAM rAkhIne nipuNothI - vivekapaTu budhajanothI ajJAnitA tyajAo ! ajJAnatA tyajetAM ane zuddhetmima mahAnitaiH - zuddha eka Atmamaya mahasUmAM - acalitothI zAnitA AsevAo ! kAlevyatA jJAnatA, parabhAvamAM AtmabuddhirUpa ajJAnipaNuM choDI devAo ! ane zuddha - samasta parabhAva vibhAvathI rahita evA eka - advaita 587
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Atmamaya mAhasamAM - sarvatajathI mahatu mahAtejamAM - mahAjyotimAM acalita rahIne zuddha AtmasvabhAvamAM ramaNatArUpa - jJAnadazArUpa - zAnipaNuM AsevAo ! svarUpa maryAdAmAM rahIne AtyaMtika anubhava abhyAsarUpa jJAnadazAnuM Asevana karAo. AkRti (jJAnitA prakRti svabhAva nirata . ajJAnI karmaphala vedaka | prakRti svabhAva virata.. |ajJAnitA. jJAnI karmaphala avedaka tyaje bhaje abhinaMdana avalaMbane, paramAnaMda vilAsa ho mitta ! devacaMdra prabhu sevanA, karI anubhava abhyAsa ho mitta !" - zrI devacaMdrajI "Aryajano ! aMtarmukha thaI, sthira thaI te AtmAmAM ja raho to anaMta apAra AnaMda anubhavazo." anAdikALathI mAtra jIvane bAhya pravRtti athavA bAhya nivRttinuM oLakhANa che ane tenA AdhAre ja te sahuruSa, asatu puruSa kalpato Avela che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 832, 401 588
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 317 ajJAnI vedaka ja che ema niyamAya che - Na muyai payaDimabhayo suThuvi ajjhAiUNa satthANi / guDaduddhapi pibaMtA Na paNNayA NibbisA huMti // 317 // abhavya prakRti na ja mUke, zAstro bhaNI supera; gaLyuM dudha pItAM ya pannago, hoya nahi nirjhara. 317 artha - abhavya sArI peThe zAstro adhyayana karIne paNa prakRtine mUkato nathI, gaLuM dUdha pItAM paNa pannago (jherI sApa) nirviSa hotA nathI. 317 AtmakhyAti TIkA ajJAnI vedaka eveti niyamyate - na muMcati prakRtimabhavyaH suSTvapi adhItya zAstrANi / guDadugdhamapi pibaMto na pannagA nirviSA bhavaMti // 317 // yathAtra viSadharo tathA kilAbhavyaH viSabhAvaM svayameva na muMcati, prakRtisvabhAvaM svayameva na muMcati viSabhAvavimocanasamarthasazarkarakSIrapAnAca na pramocanasamarthadravyazrutajJAnAcca na muMcati, muMcati nityameva bhAvazrutajJAnalakSaNa zuddhAtmajJAnAbhAvenAjJAnitvAt / ato niyamyate'jJAnI prakRtisvabhAve susthitatvAvedaka eva ||317 / / AtmakhyAti TIkArya jema atre viSadhara tema nizcaya karIne abhivya viSabhAva svayameva nathI mUkato prakRti svabhAva svayameva nathI mUkato ane viSabhAvanA vimocanamAM samartha ane pramozanamAM samartha evA sAkara sahita kSIrapAna thakI nathI mUkato :- dravyazrutajJAna thakI nathI mUkto - nityameva bhAvazruta jJAnalakSaNa zuddhAtma jJAnanA abhAve karI ajJAnipaNAne lIdhe. ethI niyamAya che ke ajJAnI prakRti svabhAvamAM susthitapaNAne lIdhe vedaka ja che. 317 ajJAnI veja iva - ajJAnI vedaka ja che ti niya? - ema niyamAya che, niyamavAmAM Ave che - kamaLa: - abhavya zAstrAdi suva ivItya - zAstro sArI peThe adhyayana karIne - bhaNIne paNa prarti muMti - prakRtine mUkato nathI. muDadudhama rivaMtA - gaLyuM dUdha pItAM paNa putra: - pannago, jherI sApa, na nirviSA avaMti - nirviSa - jhera vihoNA nathI thatA. || ta pa gAbhAvanA /rU97nA yathA - jema, dezaMta ke - satra viSadhara: - atre viSadhara - sApa viSamAvaM svayameva muvati - viSabAvane svayameva - ApoApa ja - pote ja nathI mUkato, viSamAva-vinonasamarthasazarjara kSIrapAnAca na muvati - ane viSabhAvanA vimocanamAM - mUkAvavAmAM samartha evA sAkara sahita dUdhanA pAna thakI nathI mUkato, tathA - tema, dArzatika - vinAmavya: - nizcaya karIne abhavya pratisvabhAve svayameva ja muvati - prakRti - svabhAvane svayameva - ApoApa ja - pote ja 589
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASya ''jJAnInI vANIno doSa nathI paNa jIvanI samajaNa zaktino doSa che.'' * zrImad rAjacaMdra, aM. 643, 84, 957 (upadeza chAyA) ajJAnI vedaka ja - karmaphala bhoktA ja che evo traNe kALamAM na phare evo nizcayarUpa niyama atre abhavyanA dRSTAMta parathI sthApita karyo che jema atre viSa dharanAro viSadhara - mahAjherIlo nAga pannaga (Cobra) viSabhAvane jherIlApaNAne svayameva - potAnI meLe - ApoApa ja mUkato nathI ane viSabhAvanA vimocanamAM samartha - jherIlApaNuM mUkAvavA zaktimAnlR evA sAkaravALA dugdhapAna thakI paNa mUkato nathI, tema nizcaye karIne kadI paNa mokSa pAmavAne je yogya nathI evo abhavya paNa acetana jaDa prakRti svabhAvane svayameva potAnI meLe ApoApa mUkato nathI ane 'pramocanamAM samartha' prakRSTapaNe mUkavAmAM zaktimAnlR evA dravyazrutajJAna thakI paNa mUkato nathI pramocanasamarthadravyazrutajJAnAca na muMti - kAraNa zuM ? kAraNake nityameva bhAvazrutajJAnanakSaLazuddhAtmajJAnAmAvena sarva anya bhAvamAM JajJAniAt / arthAt bhAvazruta jJAna jenuM lakSaNa che evuM zuddha AtmajJAna sparzalezathI rahita evA zuddha AtmAnuM jJAna abhavyane kadI paNa hotuM nathI, tethI tenuM sadAya ajJAnipaNuM ja rahe che mATe. A nitya ajJAnI abhavyanA dRSTAMta parathI niyama karAya che ke ajJAnI prakRti svabhAvamAM susthitapaNAne lIdhe - 'prakRtitvamAve susthitatvAt' - vedaka ja che, bhoktA ja che. Ama potAnI 'abhavya' - zuddhAtma jJAna pAmavA ayogya prakRtinA doSathI sadAya ajJAnI ja rahI je 'prakRti svabhAvamAM susthitapaNAne lIdhe' - pudgalamayI prakRtinA svabhAvamAM sArI peThe sthiti karavApaNAne lIdhe vedaka ja bhoktA ja hoya che, evA A abhavyanA udAharaNa parathI ajJAnI vedaka ja hoya che. karmaphala bhoktA ja hoya che, evo traNe kALamAM na caLe evo acaLa sAmAnya niyama atra sthApita karyo che. - - - - - - - atre abhavyane jherI nAga sAthe sarakhAvela che te sahetuka che. jema jherIlo nAga potAnI meLe jherIlApaNuM mUkato nathI ane mUkAvavA samartha sAkaravALA dUdhanA pAnathI paNa mUkato nathI, tema kyAreya paNa mokSa pAmavAne ayogya evI jenI mithyAtva viSamayI prakRti (svabhAva) che evo abhavya paNa paradravyarUpa pudgalamaya prakRti svabhAvane potAnI meLe ApoApa kadI mUkato nathI ane te mUkAvavA samartha evA dravyazruta jJAna thakI paNa mUkato nathI. dravyazruta jJAnanuM zAstranuM ekamAtra prayojana sadupadezadAnathI bhAvazrutajJAna zuddhAtmajJAna pragaTAvI, jIvane paradravyarUpa karma prakRtimAMthI choDAvI svadravyarUpa AtmAmAM lAvI sthira karAvI mukta karavAnuM che, paNa dravyamruta jJAnanuM A ISTa prayojana svadoSa duSTa abhavyanI bA. mAM sarvadA sarvathA niSphaLa nIvaDe che, kAraNake dravyazruta jJAnanA phaLarUpa bhAvazrutajJAna zuddhAtma jJAna tene kadI upajatuM nathI eTale te sadAya ajJAnI ja rahe che. abhavya game teTalA zAstro peThe, agIyAra aMga sudhI adhyayana kare, paNa te sApane gaLyuM dUdha pAvA barAbara che, sApane gaLyuM mIThuM dUdha paNa jhera rUpe pariName che, tema abhavyane madhura zAstra amRta paNa jhera rUpe pariName che, AmAM kAMI zAstrano vAMka nathI, paNa abhavyanI potAnI sahaja prakRtino ja vAMka che. kAraNake abhavya to barU jevo che, tene kadI paNa saMvega mAdhuryanI niSpatti nathI. abhavyanI mokSa pAmavAnI ayogyatA to keTalI badhI che te e parathI samajAze ke bhAvazrutajJAna lakSaNa zuddha AtmajJAna pAmavAnI vAta to dUra raho, paNa te - nathI mUkato, pramovanasamarthadravyazrutajJAnAca namuMpati - pramocanamAM - tenA prakRSTapaNe sarvathA mUkAvavAmAM samartha evA dravyazruta jJAna thakI nathI mUkato. ema zAne lIdhe ? nitvameva mAvazrutajJAna kSaLazuddhAtmajJAnAmAvena - nityameva - sadAya bhAvazruta jJAnalakSaNa zuddhAtmajJAnanA - zuddha AtmAnA jJAnanA abhAve karI JajJAnitvAt - ajJAnIpaNAne lIdhe. mArU17NA to nimayaaDatAnI prakRtitvamAve susthitatvAt ye va - ethI niyamAya che ke ajJAnI prakRti svabhAvamAM susthitapaNAne lIdhe vedaka ja che. II ti 'AtmadhyAti'gAbhamAvanA ||rU17|| 590
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 317 AtmajJAna pratye anukrame laI janArI yogyatAnI vRddhirUpa mitrAdeSTi vagere avasthAo pAmavA paNa te abhavya, ayogya hoya che. A mitrA vagere avasthAo kharekhara ! Isu - zeraDI jevI che, kAraNake temAMthI saMvega rUpa mAdhuryanI - mIThAzanI prApti thAya che. mULa zeraDI ja na hoya to rasa kyAMthI nIka to goLa vagere kema bane ? mIThI sAkara kema nIpaja ? paNa A mitrA vagere to zeraDI vagere jevI hoI, temAMthI avazya paramArtha premarUpa rasAdinI niSpatti thAya che, ne mIThI sAkara jevA - parama amRta jevA saMveganI madhuratAno anubhava thAya che, AthI ulaTuM, abhavyo to na jevA - barU jevA che, tethI karIne ja temane koI kALe saMvegarUpa mAdhurya nIpajatuM nathI. nala - barU to sAva nIrasa hoya che, eTale ene game teTalo pIlo to paNa temAMthI rasa nIkaLato nathI, to pachI temAMthI mIThI sAkaranI prApti to kyAMya dUra rahI ! tema A abhavyo paNa tevA ja nIrasa, "korA dhAkoDa' hoya che, temane game teTalA bodhathI paNa paramArtha premarUpa rasa upajato nathI, to pachI saMvega rUpa mIThI sAkaranI AzA kyAMthI hoya ? AvA abhavyo bhale paramArtha prema vinAnI nIrasa - sAva sukkI evI anaMta dravya kriyA karyA kare, athavA to khUba zAstro bhaNI moTA paMDita Rtadhara bane, paNa teo potAnI prakRtine kadI choDatA nathI - goLavALuM dUdha pIne sApa nirviSa thAya nahi tema - "durdApi vivaMtA U TUUAyA vhisI hRti' | kAraNake teonA hRdayamAM - aMtarAtmAmAM kadI paNa paramArtharasano aMkura phUTato nathI. Ama hovAthI teo mokSamArga pAmavAne sarvathA ayogya che, eTalA mATe ja te "abhavya' kahevAya che. eTale arthopatti nyAyathI tevA puruSo A mitrA vagere deSTi pAmavAne paNa yogya nathI hotA, kAraNake jo te pAme to te "abhavya' kyAMthI rahe ? A mitrA vagere dRSTi pAme te bhavya ja hoya, abhavya hoya ja nahi.' - zrI yogadRSTi samuccaya vivecana (svaracita) pR. 78, 79 Ama abhavyanI AtyaMtika ayogyatA hoya che, paNa bhavyanI vAta kathaMcita nyArI che. paNa tethI mithyAtva viSa prakaSTapaNe mUkAvavA parama samartha dravyazratajJAnanuM zakti sAmarthya kAMI ochuM AMkavAnuM nathI. kAraNake zrutajJAnanI zakti amRta zakti jevI che. amRta jema marelAne ke mUcchitane jIvADe che, sajIvana kare che, amara kare che, tema amRta samI A zruta zakti paNa mahAmohathI mRta:prAya athavA mUcchita banela jIvane jIvADe che, sajIvana kare che, paramArthamaya bhAva - jIvana bakSe che ane kSaNa kSaNa bhayaMkara bhAva-maraNamAMthI ugArI amRtatva Ape che, kAraNake te dravyazruta jJAnarUpa saMjIvanI zuddhAtmajJAna rUpa bhAvazrutajJAna pAmavAnuM uttama upakArI nimitta thAya che ane tema thAya to ja ane tyAre ja tenuM saphaLapaNuM thAya che. A parathI sAra bodha e phalita thAya che ke dravyazruta jJAna AvuM parama samartha chatAM abhavyanI bA. mAM to bhAvazrutajJAnanuM nimitta kadI paNa nahi banI zakavAne lIdhe jema akiMcikara thaI paDe che, tema bhavyanI bA. mAM paNa jyAM lagI zuddhAtma jJAnarUpa bhAvazrutajJAnanuM nimitta thatuM nathI tyAM lagI te akiMcikara thAya che, mATe dravyazruta jJAnarUpa uttama nimittanA prabaLa avalaMbane jema zuddhAtma jJAnarUpa bhAvazrutajJAna thAya tevA ja satata lakSa mumukSue rAkhavo yogya che ane ema karatAM samasta parabhAva - vibhAva rahita zuddha AtmAnA jJAna - anubhava abhyAsa pratye niraMtara dRSTi kendrita karI dravyazrutajJAnano - parama upakArI satzAstrano ISTa uddeza pAra pADavo yogya che. astu ! satuzAstra e bhavarogano nAza karanArI divya auSadhi athavA amRta saMjIvanI che. eTale bhavaroganuM nivAraNa IcchanAre te parama zAMtarasamULa vItarAga vacanAmRtonuM niraMtara sevana karavA yogya che. kAraNake rAga-dveSamoharUpa tridoSathI A jIvane satu svarUpathI nipAtarUpa sannipAta lAgu paDyo che, vItarAgarUpa sarvedya satzAstramAM nirUpaNa karelI ratnatrayIrUpa mAtrAnuM jIva jema jema sevana kare, tema tema teno A tridoSa sannipAta avazya dUra thAya che ane tene AtmAmAM sthiratArUpa svAcya - Arogya lAbha prApta thato jAya che. parama zAMtasudhArasa jenuM mULa che evI A zruta auSadhinI zakti
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jevI che. amRta jema marelAne ke mUcchitane jIvADe che, sajIvana kare che, amara kare che, tema amRta samI A zrutazakti jIvane jIvADe che, sajIvana kare che, paramArthamaya bhAvajIvana bakSe che ane kSaNa kSaNa bhayaMkara bhAvamaraNamAMthI ugArI amRtatva Ape che, yAvat mokSaphaLa prApta karAve che." - zrI prajJAvabodha mokSamALA (svaracita) pATha-9 "vacanAmRta vItarAganA, parama zAMtarasa mULa; auSadha je bhavaroganA, kAyarane pratikULa." - zrImad rAjacaMdrajI zrImatu vItarAga bhagavatoe nizcitArtha karelo evo aciMtya ciMtAmaNi svarUpa, parama hitakArI, parama adbhuta, sarva duHkhono niHsaMzaya AtyaMtika kSaya karanAra, parama amRta svarUpa, evo sarvotkRSTa zAzvata dharma jayavartI, trikALa jayavaMta varto." - zrImad rAjacaMdra, aM. 843, (767) sarva vizudu zAna 592
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 318 paNa jJAnI to avedaka ja che ema niyamAya che - niyasamAvaNNo NANI kammaphalaM viyANei / mahuraM kaDuyaM bahuvihamaveyao teNa so hoI // 318 // nirvedApanna jJAnI to, jANe karmaphala soya; madhuruM kaDavuM bahuvivuM, avedaka tethI hoya. 318 artha - nirveda samApanna (nirvedane samyakmaNe pAmelo) jJAnI madhuruM kaDavuM bahu prakAranuM karmaphala vizeSe karIne jANe che, tethI te avedaka hoya che. 318 __ AtmakhyAti TIkA jJAnItvavedaka eveti niyamyate - - nirvedasamApano jJAnI karmaphalaM vijAnAti / madhuraM kaTukaM bahuvidhabhavedako tena bhavati // 318 // jJAnI tu nirastabhedabhAvazrutajJAnalakSaNazuddhAtmajJAnasadbhAvena parato'tyaMtaviviktatvAt prakRtisvabhAvaM svayameva muMcati, tato'madhuraM madhuraM kaTukaM vA karmaphalamuditaM jJAtRtvAt kevalameva jAnAti, na punaH jJAne sati paradravyasyAhaMtayA'nubhavitumayogyatvAdvedayate / ato jJAnI prakRtisvabhAvaviraktatvAdavedaka eva ||318|| AtmakhyAti TIkArtha jJAnI to nizcaya karIne - nirastabheda (abheda) bhAvazruta jJAnalakSaNa zuddhAtmajJAnanA sadbhAve karIne parathI atyaMta viviktapaNAne lIdhe - prakRti svabhAvane svayameva mUke che, tethI amadhura madhura vA kaTuka karmaphalane uditane jJAtRpaNAne lIdhe kevala ja jANe che, paNa jJAna sate paradravyanA ahaMtAthI anubhavavAnA ayogyapaNAne lIdhe vedato nathI, ethI karIne jJAnI prakRti svabhAvathI viraktapaNAne lIdhe avedaka ja che. 318 AtmabhAvanA - jJAnI tu 3Iva - paNa jJAnI to avedaka ja che - rUti niyathate - ema niyamAya che. nivvasamAvo || - nirvetasamApanno jJAnI - nirveda - nirvedane - nirvedanapaNAne - vairAgyane pAmelo jJAnI matte viyALa - rma vinAnAti - karmaphalane vizeSe karIne jANe che, kevuM? madu durgha vahuviThThuM - madhuraM Tu vahuvighaM - madhura - mIThuM kaTuka - kaDavuM bahu prakAranuM evuM. tethI zuM ? tevA kAmo so do . tena vero prajJata: - tethI avedaka prajJapta che - jaNAvavAmAM Avelo che. ti nAthA gAbhAvanA ll318|| jJAnI tu - jJAnI to nizcaya karIne pratisvamAvaM tvameva muvati - prakRti svabhAvane svayameva - svayaM ja - ApoApa ja mUke che, zAne lIdhe ? puratoDayaMvivivAhU - parathI atyaMta - sarvathA viviktapaNAne lIdhe - pRthaka paNAne lIdhe - alAyadApaNAne lIdhe. ema zAthI karIne ? nirastameTamAvazrutajJAnanakSarzuddhAtmajJAnasamAvena - jyAM bheda nirasta - dUra karAyela che evuM bhAvazrutajJAna jenuM lakSaNa che evA zuddhAtma jJAnanA - zuddha AtmAnA jJAnanA sabhAve karIne hovApaNA karIne. Ama te prakRti svabhAvane svayameva mUke che tethI zuM? to madhuraM madhuraM Turda vA varSai drita jJAtRtvAn phrevatameva nAnAti - amadhura madhura vA kaTuka karmaphalane uditane - udaye Avelane jJAtRpaNAne lIdhe - kevala ja mAtra ja jANe che, na punarveyare - paNa vedato nathI, zAne lIdhe ? jJAne sati -. jJAna sate, jJAna hotAM, padravyacadaMtayaTSnumavitumayogyavat - paradravyanA ahaMtA - apaNAthI anubhavavAnA ayogyapaNAne - anucitapaNAne lIdhe. AthI zuM phalita thayuM? to jJAnI prakRtisvabhAva- viravaktavat veda va - ethI jJAnI prakRti svabhAvathI viviktapaNAne lIdhe avedaka ja che. | ti "Atmati' sAmAvanA ||378 593
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti" mahAbhASya "kharuM AtmabhAna thAya che tene huM anya bhAvano akartA chauM evo bodha utpanna thaI, ahaM pracayi buddhi te vilaya pAme che." - zrImad rAjacaMdra, a. 298 paNa jJAnI to avedaka ja che - karmaphalano avedaka ja che evo niyama atra sthApita karyo che ane te "AtmakhyAti kartAe spaSTa samajAvyo che - jJAnIne nizcaya karIne zuddhAtmajJAna - zuddha AtmajJAna hoya che, A zuddhAtmatA lakSaNa bhAvazrutajJAna che ane A bhAvazrutajJAnamAM kevala zuddha AtmAnuM ja jJAna - anubhavana hoya che, eTale temAM samasta bheda nirasta hoya che - dUra phagAvAI gayela hoya che, eTale ke bhAvazratajJAna eka abhedarUpa hoya che. nirasta khemAzrutajJAnatakSaTddhAtmajJAnasamAvaina - AvA nirasta bheda - abheda bhAvazrutajJAna lakSaNa zuddhAtmajJAnanA sadbhAve karIne - hovApaNAe karIne jJAnIne parathI atyaMta viviktapaNuM - pRthagRbhUtapaNuM hoya che - paratoDayaMtavidhivatavA | arthAt samasta parabhAva - vibhAvathI rahita pRthaka - bhinna - vikti ane svaguNaparyAyathI abhinna nirvikalpa - abheda evA eka kevala zuddha AtmAnuM jJAna jJAnIne hoya che, eTale AtmAthI atirikta anya samasta parathI te atyaMta sarvathA "viviktapaNe" - pRthagubhUtapaNe - bhinnapaNe - jUdApaNe - alAyadApaNo (in Detached way) varte che ane Ama parathI atyaMta viviktapaNAne lIdhe te prakRti svabhAvane svayameva - svayaM ja - ApoApa ja mUke che. eTale pachI madhurAM - kaDavAM karmaphalane uditane - udaye Avelane te jJAtRtvane lIdhe kevala ja - mAtra ja jANe che, paNa vedato nathI, kAraNake jJAna sate - jJAna hoya tyAre paradravyanuM ahaMtAthI - "A huM ema ahaMpaNAthI anubhavavAnuM ayogyapaNuM che mATe - jJAne sati paradravyacAhaMtayAnumatiyo tAt | A parathI phalita thAya che ke jJAnI prakRti svabhAvathI viraktapaNAne lIdhe - vairAgyayuktapaNAne lIdhe - avedaka ja che - praRtisvamAvat viravatatvAr maveda gva, arthAt jJAnIne parabhAvarUpa prakRti svabhAva pratye leza paNa Asakti hovI to dUra raho paNa atyaMta atyaMta virakti - virAga varte che, te parabhAva pratye AtmabhAvarUpa - "A huM evuM ahaMbhAvarUpa vedana jyAMthI nirgata - cAlyuM gayuM che evo nirveda" ja parama vairAgya ja varte che, eTale Avo vairAgya saMpanna - "nirveda samApanna" jJAnI avedaka ja hoya che, udayAgata karmaphalano nahi vedanAro - abhoktA ja hoya che. Atama anubhavarasiko, ajaba sUnyo vRdaMta, nirvedI vedana kare, vedana kare atyaMta." - zrI AnaMdaghana, pada-6 paNa jJAnI to "avedaka ja che - nahi vedanAro ja che - karmaphalano abhoktA ja che, evo nizcayarUpa niyama atra sthApita karyo che - nirveda samApanna "nirvedane' - nitAMta vedana rahitapaNAne athavA vairAgyane - viraktapaNAne "samApanna' - samyakapaNe pAmelo evo jJAnI madhurAM vA kaDavA "bahu vidha" - bahu prakAranA karmaphalane vijANe che - vizeSe karI bhedavijJAnathI jANe che, tethI karIne te (jJAnI) "avedaka' - nahi vedanAro - nahi bhogavanAro hoya che. Ama samyapha yuktithI "zAstrakAre" jJAnInuM niyamathI avedakapaNuM sthApita karyuM, tene "AtmakhyAti'kAre sAMgopAMga sakala avikala nikhuSa yuktithI ora samarthita karyuM che. atre "nirveda' zabda khAsa mahatvano che. tenA be artha che - (1) "nirveda - nirvedana - nitAMta vedana rahitapaNuM, para huM chuM evuM paranuM ahaMtAthI vedana jyAM nirgata che - cAlyuM gayuM che te "nirveda. (3) athavA "nirveda' eTale kaMTALo - kheda, Avo (prathama arthamAM) nirveda upaje che eTale parathI nirveda' - virakti virakta bhAva upaje che, je vastu pote nathI vA potAnI nathI te pratye viratirUpa - 594
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 318 viraktirUpa nirveda upaje che ane A viratirUpa - viraktirUpa nirvedathI svayameva parabhAvathI viratirUpa - virAma pAmavArUpa virati upaje che, ataH eva jJAnIno vairAgya - jJAnIne samasta parabhAva pratye parama vairAgya - parama viraktatA ja varte che, eTale prakRti svabhAvane mUke che, te samasta parabhAvano parityAga kare ja che. sarva vizuddha jJAna 55
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra AtmakhyAti jJAnI zuddhasvabhAvaniyata mukta ja evA bhAvano samayasAra kaLaza (5) lalakAre che - vasaMtatilakA jAnI karoti na na vedayate ca karma, jAnAti kevalamayaM kila tatsvabhAvaM / jAnanparaM karaNavedanayorabhAvAt, zuddhasvabhAvaniyataH sa hi mukta eva // 198 // jJAnI kare na naja vedata karma sAva, jANe ja kevala kharekhara ! tat svabhAva; jANaMta te karaNa-vedananA abhAve, zuddha svabhAva niyato nakI mukta bhAve. 198 amRta pada - 198 jAgI anubhava prIta - suhAgaNa' - e rAga zAnI mukta ja hoya, kharekhara ! jJAnI mukta ja hoya.. (dhruvapada) 1 jJAnI karma karato nahi, vaLI vedato nA ja, teha karmano svabhAva kevala, jANe nizcaya A ja... kharekhara ! jJAnI mukta ja hoya. 2 kevala jANatAne karavA, davAno ya abhAva, tethI zuddha svabhAve niyato, zAnI mukta ja sAva... kharekhara ! jJAnI mukta ja hoya. 3 kevala jJAne vilasaMto te, pAme kevala jJAna, jIvaMto paNa mukta teha che, kahe amRta bhagavAna... kharekhara ! jJAnI mukta ja hoya. 4 artha - zAnI nathI karma karato ane nathI vedato, teno svabhAva A phuTapaNe nizcaya karIne kevala jANe ja che, karaNa - vedananA abhAvane lIdhe mAtra jANato evo zuddhasvabhAvaniyata te nizcaya karIne mukta ja che. amRta jyoti' mahAbhASya * paNa mokSa to kevaLa amane nIkaTapaNe varte che, e to niHzaMka vArtA che, amAruM je citta te AtmA sivAya anya sthaLe pratibaddhatA pAmatuM nathI, kSaNa paNa anya bhAvane viSe sthira thatuM nathI. svarUpane viSe sthira rahe che, evuM je amAruM AzcaryakAraka svarUpa hAla to kyAMye kahyuM jatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 318 AtmA svabhAvathI kartA nathI, bhoktA nathI, paNa ajJAnI kartA che, jJAnI kartA nathI, ajJAnI bhoktA che, jJAnI bhoktA nathI, ema A adhikAramAM uparanI gAthAomAM chUTuM chUTuM vivarI dekhADyuM. have A uparathI samagrapaNe phalita thato sAra darzAvI, jJAnI kartA nathI temaja bhoktA nathI evA AgalI gAthAnA saMyukta bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza lalakAryo che. jJAnI karma karato nathI ane vedato nathI, A jJAnI to te karmanA svabhAvane phuTapaNe nizcaya karIne kevala - mAtra jANe ja che. Ama karavenoramAvatu - karaNa - vedananA abhAvane lIdhe - karma karavAnA ane vedanAnA nahi hovApaNAne liIdhe mAtra jANato evo zuddha svabhAva niyata te nizcaye karIne mukta ja che - zuddhatvamAniyataH sa hi mukta jIva, samasta parabhAva - vibhAvathI rahita zuddha AtmasvabhAvamAM niyata - nizcaya vRttithI sthita 596
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza - 198 evo te nizcaye karIne jIvatAM chatAM mukta evI jIvanmukta dazAne pAmelo mukta ja che. A amRta kaLazamAM zrI amRtacaMdrAcAryajIe gAyelI A dhanya jIvanmukta dazAnuM jIvatuM jAgatuM jvalaMta udAharaNa zrImad rAjacaMdranA alaukika adhyAtma caritra 'adhyAtma rAjacaMdra'mAM* mumukSu janane prApta thAya che. e - zuddhasvabhAvaniyataH sa hi mukta eva 'zuddhasvabhAvaniyata te jJAnI nizcaye karIne mukta che' amRtacaMdrAcAryanA amRta kaLaza vacanane caritArtha karatA, 'svarUpa gupta' - sahajAtmasvarUpanA durbhedya durgamAM gupta (surakSita) zrImad paramArtha suhRd saubhAgya paranA eka suprasiddha amRta patramAM (aM. 170) sva AtmadazAno prakAza kare che - tanmaya AtmayogamAM praveza che. tyAM ja ullAsa che, tyAM ja yAcanA che ane (yoga mana, vacana ane kAyA) bahAra pUrvakarma bhogave che.' zrImadnI dazA jovA jevI che ! tanmaya AtmayogamAM praveza che' jema che tema AtmAmaya AtmAnA yogamAM - yuMjanamAM - svarUpAnusaMdhAnamAM praveza A upayoga eka AtmAne dhArI rahyo che, AtmA AtmAnA upayogamAM ja vartI rahyo che, AtmA AtmArAma - AtmAmAM ja ArAma karato - AtmAmAM ja ramaNa karato pravartI rahyo che. eTale ja zrImad lakhe che 'tyAM ja ullAsa che, tyAM ja yAcanA che', te AtmayogamAM ja AtmAno AnaMda ullAsa che, te Atmayoga ja amane niraMtara ho e yAcanA che. Ama AtmAnA upayoganI sthiti che, to yoganI zI sthiti che ? yoga (mana vacana ane kAyA) bahAra pUrvakarma bhogave che ?' arthAt AtmArAmI zrImadde upayogane yogathI evo judo pADI dIdho che, yogathI evo viyukta - vimukta karI leza dIdho che ke, yoga vhAra pUrvakarma bhogave che, paNa upayoga temAM leza paNa praveza karato nathI A ja paNa lepAto nathI. AvI upayogayukta ane yogamukta dazA zrImaddnI vartI rahI che jIvanmukta dazA che. Ama mana-vacana-kAyAnA yogathI vivikta AtmAne jANatA samyapaNe dekhatA ane anucaratA, jhaLahaLa Atmajyoti anubhavI rahelA zrImad samayasAra' gAthA* (270)nI TIkAmAM saMgIta karela munikuMjaronI jema leza paNa nahi lepAtA - jIvaMta chatAM mukta evI sAkSAt jIvanmukta dazA anubhavI rahyA che. - - - - - - zrImanI A adbhuta abaMdha mukta dazAno vicAra karatAM atre amRtacaMdrAcAryajInA* A amRta kaLaza smRtimAM Ave che 'rAgAdine upayogabhUmie nahi laI jato evo kevala jJAna thato A samyagdaSTa AtmA aho ! kyAMyathI paNa cokkasa dhruvapaNe baMdha nathI ja pAmato !' deha chatAM jenI dazA, varte dehAtIta; te jJAnInA caraNamAM, ho vaMdana agaNita.'' zrImad rAjacaMdra praNIta 'Atmasiddhi' zAstra, sUtra-142 vizeSa mATe juo : 'adhyAtma rAjacaMdra' (svaracita), prakaraNa paMcAvanamuM : zrImadno jIvanmukta dazAno amRtAnubhava. juo : zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta 'samayasAra' TIkA gAthA-270 " rAgAdInupayogabhUmimanayan, jJAnaM bhavan kevalaM / daMpa nava utoDyuOtyayano sadRvAtmA pUrva // " - 'samaya sAra' kaLaza, 156 (zrI amRtacaMdrAcAryo viracita) 597
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Navi kubai Navi veyai gANI kammAI bahupayArAI / jANai puNa kammaphalaM baMdhaM puNNaM ca pAvaM ca // 319 // na kare na vede jJAnI to, karmo bahu prakAra; jANe karmala baMdha ne, puNya ne pApa prakAra. 319 artha - jJAnI bahu prakAranA karmo nathI ja karato, nathI ja vedato, paNa puNya ane pApa evA karmaphalane ane baMdhane jANe che. 319 ___ AtmakhyAti TIkA nApi karoti nApi vedayate jJAnI karmANi bahuprakArANi / jAnAti punaH karmaphalaM baMdhaM puNyaM ca pApaM ca // 319 // jJAnI hi karmacetanAzUnyatvena karmaphalacetanAzUnyatvena ca svayamakartRtvAdavedayitRtvAcca na karma karoti na vedayate ca / kiMtu jJAnacetanAmayatvena kevalaM jJAtRtvAtkarmabaMdhaM karmaphalaM ca zubhamazubhaM vA vanameva nAnAti /rU99ll AtmakhyAti TIkArya jJAnI nizcaya karIne - karmacetanA zUnyapaNAe karIne ane karmaphala cetanA zUnyapaNAe karIne svayaM akartutvane lIdhe ane avedayitRtvane (abhoktatvane) lIdhe - nathI karma karato ane nathI vedato, kiMtu jJAnacetanAmayapaNAe karIne kevala jJAtRtvathI zubha vA azubha karmabaMdhane ane karmaphalane kevala ja jANe che. amRta jyoti' mahAbhASya je prakAre asaMgatAe AtmabhAva sAdhya thAya te prakAre pravartavuM e ja jinanI AjJA che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 470, papa3 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM jJAnI karmano kartA - bhoktA nathI paNa zAtA ja che ema pratipAdana karyuM che ane tenuM tattvasarvasva "AtmakhyAti' kartAe prakAzya che, teno AzayAthe A prakAre - sva - parano bheda jANI jeNe zuddha AtmAne jANyo - anubhavyo che evo je AtmajJAnI AtmabhAvanA - jJAnI - jJAnI vahuvAraNa * bahu prakAranA karmone nA karoti nAri veyate - nathI ja karato, nathI ja vedato, puna: - paNa puSya 2 pApa 2 - puNya ane pApa - zubha ane azubha evA rmahatta vaMgha - karmaphalo ane baMdhane nAnAti - jANe che. / rUti gAyA gAbhAvanA rU98. jJAnI hi - nizcaya karIne jJAnI 7 varSa rati na veyare - nathI karma karato ane nathI vedato, zAne lIdhe ? svayamarjhavat averitRvAta va - svayaM - pote akartApaNAne lIdhe ane avedayitApaNAne lIdhe. ema zAthI karIne ? vaitanAzUnyatvena varmAtanAzUnyatvena 2 - karma cetanA zUnyapaNAe karIne ane karmaphala cetanA zUnyapaNAe karIne. Ama zAnI karma nathI karato - nathI vedato, iiMtu * paraMtu varmavaMgha naM 2 gumaHzu+ va - zubha vA azubha karmabaMdhane ane karmaphalane vameva nAnAti - kevala ja - mAtra ja jANe che, zAne lIdhe ? vataM jJAtRtAt - kevala - mAtra zAtApaNAne lIdhe - jANakArapaNAne lIdhe, ema zAthI karIne? jJAnajyetanAmayatvena - jJAna cetanAmayapaNAe karIne. /ti "gAtmaLati' mAtmakhAvanA Il398I/ 598
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 319 zAnI che, te "A karma te huM ema cetato - anubhavato nathI ane "A karmaphala te huM ema cetato nathI - anubhavato nathI, eTale Ama karmacetanA ane karmaphala cetanAnA nAme "zUnya" - moTuM mIMDa mUkAvyuM hovAthI karma cetanA zUnyapaNAe karIne ane karmaphala cetanA zUnyapaNAe karIne - vatanAzUnyatvena varmAtanAchUcanTena ra - jJAnI svayaM - ApoApa akartApaNAne lIdhe ane abhoktApaNAne lIdhe te nathI karma karato ane nathI karmaphala vedato - bhogavato. paraMtu "A jJAna te ja huM ema jJAnane ja te cete che - anubhave che, eTale kevala jJAna sivAya bIjI kaMI paNa cetanA jyAM nathI evA jJAna cetanAmayapaNAe karIne - jJAnatanAmayatvena - kevala zAtApaNAne lIdhe - varta jJAtRvAt - kevala - mAtra jANakArapaNAne lIdhe te zubha vA azubha karmabaMdhane ane karmaphalane kevala ja - mAtra ja jANe che. arthAta jJAtRtva - jANapaNuM eno svabhAva che eTale kevala jANapaNAne lIdhe te zeyane - jJAnathI jANavA yogya evA zubha - azubha karmabaMdhane ane karmaphalane kevala taTastha deza - zAMtA tarIke sAkSIpaNe jANe che, paNa karato ke vedato nathI. jagatane, jagatanI lIlAne beThAM beThAM maphatamAM joIe chIe." - zrImad rAjacaMdra, aM. 165 sarva vizuddha jJAna 599
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yane mAzyAMthI ? diTThI jaheva NANaM akArayaM taha avedayaM ceva / jANai ya baMdhamokkhaM kammudayaM NijjaraM ceva // 320 // dRSTi jema ja jJAna to, akAraka avedaka hoya; baMdha - mokSa karmodaya, jANe nirjarA soya. 320 artha - ma 4 dRSTi, tema 4 zAna 123 mane mave (as), baMdha - bhokSane, ane nirjarAne jANe ja che. 320 AtmakhyAti TIkA kuta etat - dRSTiH yathaiva jJAnamakArakaM tathA'vedakaM caiva / jAnAti ca baMdhamokSaM karmodayaM nirjarAM caiva // 320 // yathAtra loke dRSTi - tathA jJAnamapi svayaM dRSTitvAt dazyAdatyaMtavibhaktatvena karmaNo'tyaMtavibhaktatvena tatkaraNavedanayorasamarthatvAt nizcayatastatkaraNavedanayorasamarthatvAt dRzyaM na karoti na vedayate ca, karma na karoti na vedayate ca / anyathAgnidarzanAt saMdhukSaNavat svayaM jvalanatakaNasya, lohapiMDavat svayamevauSNyanumavanasya durnivAratvAt kiMtu kevalaM darzanamAtrasvabhAvatvAt kiMtu kevalaM jJAnamAtrasvabhAvatvAt tatsarvaM kevalameva pazyati / karmabaMdhaM mokSaM vA karmodayaM nirjarAM vA kevalameva jAnAti // 320|| AtmabhAvanA - kuta etat - yAMdhI? yA 29thI ? yathaiva dRSTiH - hema 4 ra (ya - i4), tathA jJAnaM - tema zAna akArakaM avedakaM caiva - MR anesa 4 cha, baMdhamokSaM karmodayaM nirjarAM caiva jAnAti ca - anabaMdhamokSane, bhauyane tema4 nirAne 4 cha. / / iti gAthA AtmabhAvanA / / 320|| yathA - hebha, dRSTAMta atra loke - manobhA dRSTiH - ghara - ya - bhai, dRzyaM na karoti na vedayate ca - dRzyane nathI / anenathI vetI. zanebI ? tatkaraNavedanayoH asamarthatvAt - tena - zyanA 21 - 12vAna bhane vahananA - pAna asamarthapAne bI - ma thI zane ? dRzyAdatyaMtavibhaktatvena - dRzyathI atyaMta - sarvathA vibhaktapaNAe karIne - vibhinnapaNAe karIne - viviM - pRthagubhUtapaNAe karIne. Ama na hoya ne dRSTi dRzyane kare - ve to virodha // bhATe ? anyathA - na to, ra zyane 33 - ve vo anya - bI 12 dheya to, agnidarzanAt saMdhukSaNavat svayaM jvalanakaraNasya - agnizana 52thI saMdhukSasanIbha - agnipeTAvanAra yInagArInA hebha svayaM - po bana2ay - agni pettvaan| 121y - zvAnu, lohapiMDavat svayamevauSNyAnuvanasya ca duniritvAt - ane bopinI ma svayameva - svayaM 4 - pote. 4 oSya anubhavananu - Gapazu anubhavavanak durnivArapaNuM - nahi nivArI zakAvApaNuM hoya mATe. Ama virodha Ave che eTale dRSTi dezyane nathI karatI - nathI dehatI. kiMtu kevalaM tatsarvaM kevalameva pazyati - te sarvana usa 4 mAtra hecha, zAnebIdhe? darzanamAtrasvabhAvatvAt -zana mAtra svabhAvAne bI. tathA - tema, reles - jJAnamapi - zAna 5 svayaM dRSTitvAt - svayaM haSTapane bIe karma na karoti na vedayate ca - 500
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 320 AtmakhyAti TIkArya jema atre lokamAM dRSTi [, tema jJAna paNa svayaM daSTipaNAne lIdhe dezyathI atyaMta vibhaktapaNAe karIne karmathI atyaMta vibhaktapaNAe karIne tenA (dazyanA) karaNa - vedananA asamarthapaNAne lIdhe nizcayathI tenA karaNa - vedananA asamarthapaNAne lIdhe dazyane nathI karatI ane nathI vedatI - karmane nathI karatuM ane nathI vedatuM, nahi to agni darzana thakI saMdhUkSaNanI jema svayaM jvalanakaraNanuM ane loha piMDanI jema svayameva uSazya anubhavananuM durnivArapaNuM hoya mATe, kiMtu kevala darzana mAtra svabhAvapaNAne lIdhe kiMtu kevala jJAnamAtra svabhAvapaNAne lIdhe te kevala ja dekhe che : karmabaMdhane vA mokSane, karmodayane vA nirjarAne kevala ja jANe che. 320 amRta jyoti' mahAbhASya "loka vyApaka evA aMdhakArane viSe svae karI prakAzita evA jJAnI puruSa ja tathAtathya dekhe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 339, 413 "he jIva! sthira dRSTithI karIne tuM aMtaraMgamAM jo to sarva paradravyathI mukta evuM tAruM svarUpa tane parama prasiddha anubhavAze." - zrImad rAjacaMdra, aM. 455, hAthanoMdha-2 jJAna kevI rIte akartA ane abhoktA che tenuM zAstrakartAe atre dRSTinA daSTAMtathI samarthana karyuM che ane A dRSTinA sacoTa dAMtano dRSTAMta - dAtika bhAva biMbapratibiMbapaNe sAMgopAMga vivarI dekhADI "AtmakhyAti' vyAkhyAkAre tenuM ora spaSTIkaraNa karyuM che. jema atre lokamAM daSTi - cakSu - AMkha che, te dezyathI - dekhavA yogya vastuthI atyaMta vibhakta - pRthaka - bhinna pradeze rahelI - judI alaga che, eTale dazyathI atyaMta vibhaktapaNAe karIne - dRzyAtyaMtavimastatvena - vibhinna pradezapaNAe karIne - vivikta pRthagRbhUtapaNAe karIne dRSTine te dezyanA karaNanuM - karavAnuM ane vedananuM - vecavAnuM asamarthapaNuM - azaktimatapaNuM che, eTale tatva ravenorasamarthatvati - te dezyanA karaNanA - karavAnA ane vedananA - vedavAnA asamarthapaNAne lIdhe dRSTi dazyane nathI karatI ane nathI vedatI. nahi to - deSTi dezyane kare - vede evo anya - bIjo prakAra hoya to, agni darzanathI saMdhUkSaNanI jema svayaM jvalana karaNanuM ane lohapiMDanI jema svayameva auNya anubhavanuM durnivArapaNuM hoya - nirjanAt saMdhUkSaNavat svayaM zvAnaraca nopiMDavat svayamevAnumavanasya TurnivAravat | arthAt dRSTi jo dezyane karatI ne vedatI hoya, to dRSTi jyAre koI eka agnirUpa dazyane dekhe che, tyAre agni peTAvanAra cInagArI jema agni peTAvavAnuM kArya kare che tema svayaM dRSTine potAne jvalanakaraNano - agni peTAvavArUpa kAryanA karaNano - karavAno prasaMga karmane nathI karatuM ane nathI vedatuM, zAne lIdhe ? nizcayataH - nizcayathI taravenorasamarthatyAt - tenA - te karmanA karaNanA - karavAnA ane vedananA - vedavAnA asamarthapaNAne lIdhe, ema zAthI karIne ? pharmoDayaMtavimavaktatvena - karmathI atyaMta - sarvathA vibhaktapaNAe karIne - vibhinnapasAe karIne - vikti - pRthagubhUtapaNAe karIne. Ama jJAna karmane nathI karatuM - nathI vedatuM, kritu - paraMtu vadhuM mokSa vA vavayaM nirnAM vA jaivameva nAnAti - karmabaMdhane vA mokSane karmodayane vA nirjarAne kevala ja - mAtra ja jANe che, zAne lIdhe? jaivarta jJAnamAtrasvabhAvavat - kevala - mAtra jJAnamAtra svabhAvapaNAne lIdhe. || rUti "AtmighAti' mAbhimAvanA |320| SOU
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama AvI paDe ane tama lohapiMDane sparzatAM jema auSyanuM - uSNupaNAnuM anubhavana thAya che, tema svayaM dRSTine potAne ja auSya-anubhavanano - uSNapaNuM anubhavavAno durnivAra prasaMga AvI paDe. agni dazyanA darzanamAM daSTi pote cInagArInI jema agni peTAve ane uSNa lohapiMDa darzananI jema dRSTi pote baLavA mAMDe ! evA durnivAra - vAryA vArI na zakAya evA durghaTa asaMbhavita prasaMganI prApti thAya. eTale agnidarzanamAM daiSTi agni peTAve ane uSNatA anubhave e jema sarvathA asaMbhavita che, tema dRSTi koI paNa dRzyane kare ane vede e paNa asaMbhavita ja che. mATe dRSTi dRzyane nathI karatI ane nathI vedatI, paraMtu darzana mAtra svabhAvapaNAne lIdhe - varzanamAtrasvamAvatvAt' - te sarvane kevala ja - mAtra ja dekhe che. arthAt karaNa ane vedana - ane vedavuM e kAMI dRSTino svabhAva nathI, paNa darzana - dekhavuM e ja mAtra eno svabhAva che, eTale te mAtra ja - kevala ja dekhe che - vattameva pazyati / - dRSTi - - dazya = AkRti :: vivikta vedavAnuM 0 tema jJAna paNa svayaM dRSTirUpa che, eTale 'svayaM vRSTiAt' - svayaM - pote dRSTipaNAne lIdhe karmathI atyaMta vibhakta pRthak bhinnapradezapaNAe karIne sAva jUduM alaga che, eTale rmo'tyaMta vibhaktatvena' karmathI atyaMta vibhaktapaNAe karIne vibhinnapradezapaNAe karIne pRthabhUtapaNAe karIne jJAnane nizcayathI te karmanA karaNanuM - karavAnuM ane vedananuM asamarthapaNuM - azaktimaMtapaNuM che eTale nizcayataH tarAvelanayosamarthatvAt - nizcayathI te karmanA karaNa - vedananA karavA - vedavAnA asamarthapaNAne lIdhe jJAna karmane nathI karatuM ane nathI vedatuM. nahi to - nizcayathI jJAna karmane kare vede evo anyathA prakAra jo hoya to, agni dRzyanA darzanamAM dRSTine jema agni karaNano ane auSya anubhavanano durnivAra aniSTa prasaMga AvI paDyo, tema jJAnane paNa rUpa - rasa - sparza gaMdha guNayukta pudgalamaya karma pote karavAno banAvavAno (manufacture) ane tenuM pudgalamaya karma pote anubhavavAno durnivAra aniSTa prasaMga AvI paDe ! jJAna pote TADhI unhI vastu banAve ane pote TADhuM unheM thAya tenA jevuM bane ! ane e to asaMbhavita ja che, mATe jJAna nizcayathI karmane nathI karatuM ane nathI vedatuM, paraMtu kevala jJAnamAtra svabhAvapaNAne lIdhe - chevattuM jJAnamAtrasvabhAvAt - te karmabaMdhane vA mokSane, karmodaya vA nirjarAne kevala ja - mAtra ja jANe che. arthAt karmanuM karaNa ane vedana karavuM ane vedavuM kAMI jJAnano svabhAva nathI. kevala jJAna mAtra ja - kevala jANapaNe ja jJAnano svabhAva che, eTale te karmabaMdhAdi paNe ja mAtra ja - kevala ja jANe che, vhevatameva nAnAti / sarva vizuddha zAna zAna 602 karma - - -
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza - 199 have svayaM zAstrakartA jUdA jUdA ekAMtavAdonI ullekha karI tenuM nirasana kare che. temAM nIcenI gAthAmAM A bhAva sUcavato samayasAra kaLaza (da) kahe che - anuSTup ye tu kartAramAtmAnaM, pazyaMti tamasA tatAH / sAmAnyajanavatteSAM, na mokSo'pi mumukSatAM // 199 // kartA ja Atmane dekhe, tamathI tatA je janA; sAmAnya jana zuM teno, mumukSuno ya mola nA. 199 amRta pada - 199 ajJAna timira pacheDo oDhI, gayA ajJAna niMde poDhI, kartA AtmAne tama tatA je dekhe, dravyakarma karanAro lekhe... ajJAna timira pacheDo oDhI. 1 mumukSu ya te mokSa na pAme, sAmAnyajana zuM bhava bhAme, dravyaliMgI kare khUba karaNI, paNa pAme na mokSanI dharaNI... ajJAna timira pacheDo. 2 loka laukika kiriyA karato, alaukikatA na utarato, muni alaukika kiriyA karato, laukikatA na ja utarato... ajJAna timira pacheDo. 3 mana vaca kAyAnI karaNI, dravya kriyA karmanI dharaNI, dravya karmanA pAkanI laNI, kyama hoye mokSa vitaraNI ?... ajJAna timira pacheDo. 4 mana vaca kAyA che anAtmA, tasa karme na dekhAya AtmA, dravya karma parAzrita karatAM, mokSa AtmAzrita na varatA... ajJAna timira pacheDo. 5 karma karatAM karma na chUTe, baMdhanathI baMdha na tUTe, karma choDya karmo chUTe, abaMdhathI baMdhana tUTe... ajJAna timira pacheDo. 6. tethI kartA ja AtmA mAne, te pahoMce na mokSa sthAne, ema bhagavAna amRta bole, ajJAna taman paTa khole... ajJAna timira pacheDo. artha - paNa jeo tamasuthI tata (vyApta - AvRta) thayelA AtmAne kartA dekhe che, teone mokSa IcchatAone paNa sAmAnya jananI jema mokSa nathI. amRta jyoti mahAbhASya "mumukSu jIvane eTalA vicAravAna jIvane eka saMsArane viSe ajJAna sivAya bIjo koI bhaya hoya nahi.. zrImad rAjacaMdra, aM. 452 Ama ajJAnathI kartA ane jJAnathI akartA, ajJAnathI bhoktA ane jJAnathI abhoktA ema anekAMta siddhAMtathI - syAdavAda yuktithI AtmAnA kartA - bhoktApaNA aMgenuM parisphaTa nirUpaNa karI. nizcayathI - paramArthathI - mULa tattvadaSTAthI kevala jJAnamaya AtmA, dRSTinI jema, nathI kartA - nathI bhoktA, kevala jJAtA ja - zAyaka ja che, ema paramatattvadeza paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe potAnI ananya lAkSaNika zailIthI atyaMta nikhuSapaNe samajAvyuM. have svayaM zAstrakartA A kartA - bhoktApaNA aMgenA jUdA jUdA ekAMtavAdono ullekha karI anukrame tenuM nirasana kare che, temAM prathama je AtmAne ekAMta kartA mAnI karmamAM racyApacyA rahe che. teono AgalI gAthAmAM ullekha kare che. tenuM mArmika sUcana karato A utthAnikA kaLaza lalakAryo che - Ama uparamAM spaSTa vivarI dekhADyuM tema nizcayathI je kharekharo ! zAnadazA saMpanna jJAnI che te to akartA - abhoktA hoI mukta ja che, jIvanmokSane pAmelo 603
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ja che, paNa je tu ramAtmAnuM puNyati tamasA tatA: - "tamathI" mithyAtvarUpa timirathI - ekAMtavAdarUpa gADha ajJAna aMdhakArathI "tata' - vyApta thayelA - gherAI gayelA jeo AtmAne ekAMte kartA ja dekhe che, te mokSane IcchatA mumukSuono paNa, sAmAnya - prAkRta jananI jema, mokSa nathI - sAmAnyajJAnavat tenAM na mokSo'pi mumukSatAM / Ama A mArmika zlokanA upadezano dhvani e che ke - aho mumukSuo ! tame mokSane Iccho cho, paNa prAkRtajano jema karmamAM ja racyApacyA rahe che, tema tame paNa AtmAne kartA ja mAnI karmamAM ja racyApacyA raho, to tamAro mokSa kyAMthI thAya ? kAraNake vRtna(r)rmakSayo mokSa: - kRtna - sarva karmano kSaya e mokSa ema "mokSa'nI vyAkhyA che ane tame to jenAthI karmajanma che evA kAya-vA-manArUpa zubhAzubha karmane mUkatA nathI to tame kema mukta thazo ? mATe AtmAne ekAMta kaoNM mAna zubhAzubha sarva karma mUkazo tyAre ja mUkAzo. Ama mumukSuone AvA bhAvanI A karuNAmayI cetavaNI Apato A utthAnikA kaLaza kAruNyamUrti amRtacaMdrajIe lalakAryo che. so4
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 321-322 loyassa kuNai vilu suraNArayatiriyamANuse satte / samaNANaMpi ya appA jai kuvvai chabihe kAye // 321 // logasamaNANameyaM siddhaMtaM jai Na dIsai viseso / loyassa kuNai viNhU samaNANavi appao kuNai // 322 // evaM Na kovi mokkho dIsai loyasamaNANa dohaMpi / NicaM kuvaMtANaM sadevamaNuyAsure loe // 323 // dobhate viSNu 43 su2 - na2 - nA24 tirthaya; zramaNamate AtmA kare, Savidha kAya prapaMca. 321 loka-zramaNa siddhAMta jo, eka na dIse vizeSa; lokamate viSNu kare, zramaNamate AtmA azeSa. 322 ema loka-zramaNa beyano, mokSa na dIse koya; suranara asura lokane, nitya karato soya. 323 gAthArtha - lokanA mate viSNu sattvone deva-nAraka-tiryaMca-manuSya kare che ane zramaNonA mate paNa AtmA je SaDivadha kAyo kare che. (ema) je loko ane zramaNono eka siddhAMta hoya. to vizeSa (tazata) hasato nathI. (12953) dona bhate viSNu 43 cha, zramAna bhate. 595 mAtmA 43 cha, ema nitya sadeva-manuSya-asura loka karatA evA loko ane zramaNono banneyano koI paNa mokSa dIsato nathI. 321-322-323 AtmakhyAti TIkA lokasya karoti viSNuH suranArakAtiryabhAnuSAn sattvAn / zramaNAnAmapyAtmA yadi karoti SaDvidhAn kAyAn // 321 // lokazramaNAnAmekaH siddhAMto yadi na dRzyate vizeSaH / lokasya karoti viSNuH zramaNAnAmapyAtmA karoti // 322 // evaM na ko'pi mokSo dRzyate lokazramaNAnAM dvayorapi / nityaM kurvatAM sadevamanujAsurAn lokAn // 323 // trikalam // ye tvAtmAnaM kartArameva pazyaMti te lokottarikA api na laukikatAmativarttate / laukikAnAM paramAtmA viSNuH suranArakAdikAryANi karoti, teSAM tu svAtmA tAni karoti ityapasiddhAMtasya samatvAt / tatasteSAmAtmano nityakartRtvAbhyupagamAt laukikAnimiva lokottarikANAmapi nAsti mokSaH // 321||322||323|| AtmabhAvanA - lokasya - bona mate viSNuH suranArakatiryaMAnuSAn sattvAn - vizu sura - nA24 - 5 - manuSya satpo , 73 cha, zramaNAnAmapi - zramazonA bhate para AtmA yadi SaDvidhAn kAyAn karoti - AtmA paiiva5 - 7 ra yo 3 cha, to lokazramaNAnAm ekaH siddhAMtaH - bono bhane zramono me siddhAMta cha, yadi na dRzyate vizeSaH . vizeSa - tazavata nathI hepAtI to,zI rI ? lokasya viSNuH karoti -bonA bhaviSya cha, zramaNAnAmayamAtmA karoti - zramadAna mate pAtmA 43 cha, mA parathI zaMsita thAya cha ? evaM lokazramaNAnAM dvayorapi - bhayo 605
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha paNa jeo AtmAne kartA ja dekhe che, te lokottariko paNa laukikatAne ativartatA nathI. laukikonA mate paramAtmA viSNu sura-nArakAdi kAryo kare che ane teonA mate svAtmA te kare che - ema apasiddhAMtanuM samapaNuM che mATe. tethI AtmAnA nitya kartRtvanA abhyupagamane lIdhe te lokottarikono paNa - laukikonI jema - mokSa che nahi. - 'amRta jyoti' mahAbhASya 'laukika mArgathI viruddha je lokottara mArga te pALavAthI tenuM phaLa tethI viruddha evuM je laukika te hoya nahIM. jevuM kRtya tevuM phaLa.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 753, upadeza chAyA (957) utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe jeo AtmAne kartA ja mAne che evA mumukSuono paNa - sAmAnya prAkRta janasamUhanI jema - mokSa thato nathI - evA bhAvanuM A gAthAomAM graMthana karyuM che ane tenuM AtmakhyAti kartAe sarva mImAMsana karyuM che - jeo AtmAne kartA ja dekhe che - ekAMte kartA ja mAne te lokottariko paNa laukikatAne ativartatA nathI te lokottarikA api na laukikatAmativarttate, arthAt jinezvara bhagavAnanA lokottara - alaukika mArgane anusaravAno dAvo karanArA lokottariko paNa laukikatAne - laukikapaNAne ativartatA nathI - ullaMghatA nathI, laukikatAthI atIta - 52 vartatA nathI, laukika matavAdIo jema, laukikapaNAmAM ja varte che, tema A alaukika matAnusArIo paNa gADarIA pravAha jevA loka pravAhanI mAnyatA rUpa laukikapaNAmAM ja varte che, kAraNake laukikonA mata pramANe paramAtmA viSNu deva nArakAdi kAryo kare che ane A alaukika matAnusArIpaNAno dAvo karatA lokottarikonA mate svAtmA' - potAno AtmA te deva nArakAdi kAryo kare che, ema apasiddhAMtanuM samapaNuM che mATe - tyasiddhAMtasya samatvAt, siddhAMta jemAMthI apagata che evA apasiddhAMtanuM - apavAda rUpa niMdya dUSita asat siddhAMtanuM samAnapaNuM sarakhApaNuM che mATe. tethI temAM jJAtmano nityanAmyupAmAt - teonA mate AtmAnA nityakartRtvano abhyupagama - svIkAra karavAmAM Avyo che, AtmA sadAya karma karyA ja kare che evuM nityakartRtva mAnavAmAM AvyuM che, eTale laukikonI jema te lokottarikono paNa mokSa che nahi - sauAinAmivAttoLAttariAnApi nAsti mokSaH kAraNake narma kSAt mokSaH - sarva karma kSaya thakI mokSa hoya, sarva karmathI chUTe to mokSa - baMdhanathI chUTakAro thAya, paNa A to kadI paNa karmathI chUTe ja nahi ne sadA karma karyA ja kare to mokSa kyAMthI hoya ? - - sarva vizuddha jJAna - - ane zramaNono - banneno - sahevananubApurAnuM sogananityaM jhurvatAM - sadeva - manuja - asura loko nitya karatAM na ho'pi mokSo dRzyante - koI paNa mokSa dekhAto nathI. II ti gAthA gAbhamAvanA ||21-322-223 For ye tvAtmAnaM kartArameva pazyaMti - paNa jeo AtmAne kartA ja dekhe che, te toLottarApi - te lokottariko paNa - lokottara - matAnuyAyIo paNa na tautiAmativati - laukikatAne - laukikapaNAne ativartatA nathI - ullaMghatA nathI, laukikatAthI atIta - para vartatA nathI. zA mATe ? sauAinAM paramAtmA viSNu: suranArAviALioti laukikonA mate paramAtmA viSNu sura - nAkAdi kAryo kare che, temAM tu svAtmA tAni roti ane teonA lokottarikonA mate to svAtmA - potAno AtmA te - sura nArakAdi kAryo kare che, Dva'siddhAMtasya samatvAt - ema apasiddhAMtanuM - samapaNuM che mATe, siddhAMta jemAMthI apagata che evA doSita asat apasiddhAMtanuM samAnapaNuM che mATe. A uparathI zuM phalita thayuM ? tatasteSAM - tethI lokottarikono paNa, tauAinAmiva - laukikonI jema, nAsti te mokSaH - mokSa che nahi. zAne lIdhe ? grAbhano nityaIA myupAmAt - AtmAnA nitya kartRtvanA abhyupagamane lIdhe mAnyapaNAne lIdhe. // kRti abhavyAti' gAbhamAvanA 321||322||rUra|| - -
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza - 200 nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikArUpa samayasAra kaLaza (7) prakAze che - anuSTup nAsti sarvo'pi saMbaMdhaH, paradravyAtmatattvayoH / kartRkarmatvasaMbaMdhAbhAve tatkartRtA kutaH // 200 // che na sarva ja saMbaMdha, paradravya - svatattvano; karNa karyatva saMbaMdhAbhAve kyAMthI tat kartutA ? 200 amRta pada - 200 padravya ne Atmatattvano, sarva ja che na saMbaMdha, kartA-karmapaNAno tyAM to, kyAMthI hoya saMbaMdha... paradravya ne Atmatattvano. 1 kartA - karmapaNAno jyAM jo, hoya saMbaMdha abhAva, tyAM to tat karNatA kero, kyAMthI hoya ja bhAva ?... paradravya. 2 Atmadravyane paranI sAthe, levA devA nA ja, bhagavAna amRta bhAkhe toye, mUDha mAne kartutA ja !... paradravya. 3 artha - paradravyo ane Atmatattvano sarva ja saMbaMdha che nahi, (to paNa) kartA-karmapaNA saMbaMdhanA abhAve tenI kartutA kyAMthI ? 200 amRta jyoti' mahAbhASya "nizcayane viSe akartA, vyavahArane viSe kartA ItyAdi je vyAkhyAna samayasArane viSe che, te vicAravAne yogya che, tathApi nivRtta thayA che jenA bodha saMbaMdhI doSa evA je jJAnI te pratyethI e prakAra samajavA yogya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (308), 378 paradravyano ane Atmatattvano "sarva ja saMbaMdha che nahi,' koI paNa prakArano kaMI paNa saMbaMdha che hi, eTale e banne vacce kartA - karmapaNA saMbaMdhanuM paNa hovApaNuM nathI - abhAva che, to pachI varturnavasaMvaMthAmAve - kartA-karmapaNA saMbaMdhanA abhAve tenuM - paradravyanuM kartApaNuM kyAMthI hoya ? A aMge banArasIdAsajI vade che tema - jIva cetana lakSaNa che ane pudgala karma acetana lakSaNa che, yadyapi A banne eka kSetranA vAsI - vasanArA che tathApi ekabIjA sAthe koI maLatA nathI - "vAsI eka kheta doU, jadapi tathApi milai nahi ko?' - nija nija - potapotAnI bhAvakriyA - pariNAma kriyA sahita evA te koI ekabIjA sAthe vyApya - vyApaka nathI - "nija nija bhAva kriyA sahita, vyApaka vyApi na hoI', to pachI jIva pudgalano kartA kyAMthI hoya ? "cetana aMka jIva lakhi bInhA, pudagala karma acetana cInhA, bAsI eka khetake doU, jadapi tathApi milai nahi koU. nija nija bhAva kriyA sahita, vyApaka vyApi na koI, kartA pudagala karamakau, jIva kahAMsau hoI ?" - zrI banArasIdAsajI kRta, saM.sA.sarvavi.a. 11-12 Ama padravyarUpa pudgala karmanuM kartApaNuM AtmAne nathI, ema A utthAnikArUpa kaLaza zlokathI nIcenI gAthAnA vaktavyanI sUcanA karI che. - 607
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vavahArabhAsieNa u paradavvaM mama bhaNaMti avidiyatthA / jANaMti NicchayeNa u Na ya mama paramANumiccamavi kiMci // 324 // jaha kovi Naro jaMpai ajhaM gAmavisayaNayararaThaM / Na ya hoMti tassaM tANi u bhaNai ya moheNa so appA // 325 // emeva micchadiTThI gANI hissaMsayaM havai eso / jo paradavvaM mama idi jANaMto appayaM kuNai // 326 // tahA Na metti NacA dolavi eyANa kattavivasAyaM / paradabve jANaMto jANijo dihirahiyANaM // 327 // artha anna vyavahAroktithI, paradravya kahe mUja; * jANe nizcaye te kaMI, paramANu ya na mUka. 324 jyama ko nara amArUM kahe, rASTra viSaya pura grAma; paNa te tenA hoya nA, jANe mohathI te Atma. 325 ema ja mithyAdeSTi jJAnI A, niHsaMzaya ja hoya; paradravya muja ema jANato, AtmA kare che jeya. 326 tethI na muja jANI beyano, kartR vyavasAya Ama; paradravya dRSTirahitano, jANaMto jANe jANa. 327 gAthArtha - aviditArtha jano (jene artha tattva avidita che evAo) vyavahArabhASitathI ja paradravya hAruM jANe che, paNa nizcayathI jeo jANe che, te to jANe che ke paramANumAtra paNa kiMcit paNa mahAruM nathI. 324 jema koI nara kahe che - "amArUM grAma - kSetra - nagara - rASTra, paNa te tenA hotA nathI, te AtmA mohathI (tema) bhaNe che, emaja je A jJAnI paradravya mahArUM ema jANato AtmA kare che, te ni:saMzaya mithyAdeSTi hoya che. 325-326 tethI "nathI hArUM" ema jANIne (tattva) jANaMto puruSa - paradravyane viSe A banneyano (loka - zramaNano) kartA vyavasAya dRSTirahitono che, ema jANe. 327 nAmAvanA : - vyavahAramASitena tu * paNa vyavahArabhASitathI ja pUradravyuM mama - paradravya mahArUM viyitAtha mati - aviditArtho - jene artha tattva vidita nathI - jANavAmAM AveluM nathI evAo bhaNe che - kahe che - nizcaye tu nAnaMti - paNa nizcayathI (o) jANe che teo to jANe che ke) na 3 paramANumAtramapi vijituM - paramANu mAtra paNa kiMcit mhArUM nathI. yathA. chokari no nati samA grAmaviSayanArASTra - jema koI paNa nara kahe che - "amArUM" grAma - nagara - viSaya (kSetra) - rASTra, ra ra tAni tu tasya mayaMti - ane teo prAmAdi to tenA hotA nathI, sa gAbhA 2 mohena pati - ane te AtmA (ethI) mohathI kahe che, gvameva - emaja paNa jJAnI nisaMzayaM mithyAdi: mavati - A jJAnI niHsaMzaya mithyASTi hoya che, : pUradravya mati jJAnanuM mAtmAnaM karoti - ke je "padravya mahArUM' ema jANato AtmA kare che. tamAtu - tethI karIne na mama ti jJAtvI - nathI mahArUM ema jANIne, pAmateSAM padravya vartutvavyavasAyaM - A bayano - lokano ane zramaNono paradravyaya kartutvavyavasAya jANato (jJAnI) dRSTihitAnAM nAnIyATu - dRSTirahitono jANe || ta gAthA gAbhAvanA ll324 325//rU2dArU27nA. jJAnina Iva - ajJAnIo ja vyavahAravimUDhI: - vyavahAra vimUDha - vyavahAramAM athavA vyavahArathI vimUDha - atyaMta mUDha thaI gayelA evAo, paradravya ameiita - payaMti - paradravya A mahAkuM ema dekhe che, jJAnanatu - paNa AthI ulaTuM 608
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizaddha zAna prarUpaka navamo akaH samayasAra gAthA 324-727 AtmakhyAti TIkA vyavahArabhASitena tu paradravyaM mama bhaNaMtyaviditArthAH / jAnaMti nizcayena tu na ca mama paramANumAtramapi kiMcit // 324 // yathA ko'pi naro jalpati asmAkaM grAmaviSayanagararASTraM / na ca bhavaMti tasya tAni tu bhaNati ca mohena sa AtmA // 325 // evameva mithyAdRSTi AnI nissaMzayaM bhavatyeSaH / yaH paradravyaM mameti jAnanAtmAnaM karoti // 326 // tasmAna mama iti jJAtvA dvayeSAmapyeteSAM kartRtvavasAyaM paradravye jAnan jAnIyAd dRSTirahitAnAM // 327 // ajJAnina eva vyavahAravimUDhAH jJAninastu nizcayapratibuddhAH paradravyaM mamedamiti pazyaMti paradravyakaNikAmAtramapi na mamedamiti pazyati / tato - yathAtra loke kazcid tathA yadi jJAnyapi vyavahAravimUDhaH parakIyagrAmavAsI kathaMcid vyavahAravimUDho bhUtvA mamAyaM grAma iti pazyan paradravyaM mametamiti pazyet tadA so'pi paradravyamAtmAnaM kurvANo mithyAdRSTiH / mithyAdRSTireva syAt / atastattvaM jAnan puruSaH sarvameva paradravyaM na mameti jJAtvA lokazramaNAnAM dvayeSAmapi yo'yaM paradravye kartRvyavasAyaH sa teSAM samyagdarzanarahitatvAdeva bhavati iti sunizcitaM jAnIyAt / / 324-327|| AtmakhyAti TIkArya ajJAnIo ja vyavahAravimUDha evAo paNa jJAnIo to nizcayapratibuddha evAo "padravya hArUM A' ema dekhe che - paradravya kaNikA mAtra paNa AhArUnathI emadekhe che. zAnAbho to nizcayapratibuddhAH - nizcayapratiyuddha, nizyathI pratiyuddha - pratilIpa pAme - mAmAta pAmelA mevAnI paraMdravyakaNikAmAmaapi na mamedamiti pazyaMti : 52dravyanIbhitrane 59 mA nathI' mahecha. tato - tethI zane yathAtra loke - bhabhatra swi kazcid vyavahAravimUDhaH parakIyagrAmavAsI - vyavahAra vibhUta 524Iya bhavAsI - pAmamA sanArI mamAyaM grAma iti pazyan - ma bha to madhyAhari cha, tathA tAnyapi - ma zAnI 50 kathaMcid vyavahAravimUDho bhUtvA - Bthayita vyavahAra vibhU thane, paradravyaM mamedmiti pazyeti - 52dravyane ' A' ma hathe, tadA - to, tyAre so'pi - te 50 paradravyamAtmAnaM kurvANo - 52dravyAne mAtmA to mithyAdRSTireva syAt - mithyAhAra 4 choya, // 52thI | tAtparya sita thAya cha ? atastattvaM jAnana puruSaH - adhAzane tatpaneta puru5 paradravyaM na mameti jJAtvA - 52vyA nathI mIna - lokazramaNAnAM TyeSAmapi yo'yaM paradravye kartRtvavyavasAyaH - boDIno bhane zramAno - baneno // 52dravyamA urtRtva vyavasAya, sa teSAM samyagdarzanarahitatvAdeva bhavati - te tIna sabhya-zanalitapakSAne bI. 4oya che - iti sunizcitaM jAnIyAt - ma sunizcitapa na. || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||324||325||326 / / 327 / / SOC
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jema atre lokamAM koI tema jJAnI paNa vyavahAravimUDha parakIya grAmavAsI kathaMcit vyavahAravimUDha sato hAruM A gAma ema dekhato "padravya hAruM A' ema dekhe, mithyAdeSTi che : to tyAre te paNa niHsaMzaya paradravyane AtmA jue mithyASTi ja hoya. ethI karIne tattva jANato puruSa sarva ja paradravya hArUM nathI ema jANIne, lokono ane zramaNono bannayano je A paradravyamAM kartutva vyavasAya, te teono - samyagudarzanarahitapaNAne lIdhe ja - hoya che - ema sunizcita jANe. amRta jyoti' mahAbhASya * kartApaNuM trividha zrI jine vivecyuM che, paramArthathI - svabhAva pariNatie nija svarUpano kartA che. I." - zrImad rAjacaMdra, 493 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe AtmAne paradravyanI kartutA nathI tenuM kathana karI, A gAthAmAM ukta loka - zramaNono paradravyamAM kartutva vyavasAya dRSTirahitono ja che ema spaSTa karyuM che ane AtmakhyAti' kartAe tenuM ora spaSTIkaraNa karyuM che. jene zuddha AtmasvarUpanuM jJAna nathI evA ajJAnIo ja vyavahAra vimUDha' - "vyavahAravimUDha:' vyavahAramAM athavA vyavahArathI vizeSa karIne atyaMta mUDha - moha pAmI gayelAo, "padravya mhArUM A ema dekhe che, paNa jene sva - parano viveka karI zuddha AtmasvarUpanuM jJAna pragaTya che evA jJAnIo to "nizcaya pratibuddha - nizcayaprativRddhAH arthAt paramArthathI - tattvathI vastunuM zuddha tattva svarUpa darzAvatA nizcayathI pratibaddha - pratibodha pAmelA - AtmajAgRti pAmelA hoI, paradravyanuM kaNikAmAtra paNa A mahArUM nathI ema dekhe che. tethI jema atre lokamAM koI vyavahAra vimUDha' - vyavahAramAM ke vyavahArathI vimUDha - atyaMta mUDha banI gayelo - mohathI muMjhAI gayelo "parakIya grAmavAsI" - pArakA gAmamAM vasanAro "hAruM A gAma" ema dekhato mithyAdeSTi che, tema jJAnI paNa kathaMcita - koI prakAre "vyavahAra vimUDha' sato - vyavahAramAM ke vyavahArathI vimUDha - atyaMta mUDha banI jaI - mohathI muMjhAI jaI, "padravya hAruM A' ema dekhe, to tyAre te paNa paradravyane AtmA karato niHsaMzaya mithyAdeSTi ja hoya - tavA saus paradravyamAtmAnaM kurvANo mithyAdRSTireva syAt / eTalA mATe tattva jANato puruSa, sarva ja paradravya mahArUM nathI ema jANIne, upara kahelA lokano ane zramaNono - banneyano je A paradravyamAM kartApaNAno vyavasAya che, te teono samyagudarzana rahitapaNAne lIdhe ja hoya che - sa teSAM sa narahitatvaveva mavati ema sunizcita - sunizcitapaNe - atyaMta daDha nizcayapaNe jANe. tAtparya ke - vyavahAra parAzrita che ane te abhUtArtha che, asatyArtha che, ata eva je vyavahArano Azraya karI vyAmoha pAmI paradravya A mhArUM ema dekhe che, te vyavahAravimUDha ajJAnI mithyASTi che, nizcaya AtmAzrita che ane te ja bhUtArtha che - satyArtha che. ata eva je nizcayathI pratibuddha nizcayano ja Azraya karI - nizcayamAM ja pratibaddha rahI paradravyanuM paramANumAtra paNa hArUM nathI ema dekhe che, te nizcayapratibuddha jJAnI samyaguSTi che. eTale je koI munio ke loko paradravyanuM kartApaNuM mAne che te dRSTirahita - mithyAdeSTi ja che. Ano phalitArtha e che ke nizcayathI 610
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 327 AtmAne paradravyarUpa pudgala karmanuM eTale ke pugala dravyamaya dravyakarmanuM kartApaNuM che ja nahi, AtmA dravyakarmano akartA ja che. kartA - karma adhikAramAM vistArathI varNAvavAmAM AvyA pramANe vyApya - vyApaka bhAvathI AtmA 5galamaya dravyakarmano kartA nathI ja. sarva vizuddha jJAna 611
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ubodhanA samayasAra kaLaza (8) lalakAre che - vasaMtatilakA ekasya vastuta ihAnyatareNa sArddha, saMbaMdha eva sakalo'pi yato niSiddhaH / tatkartRkarmaghaTanAsti na vastubhede, pazyaMtvakartR munayazca janAzca tattvaM // 201 // ko vastuno apara ko paNa vastu sAthe, saMbaMdha sarva ja niSepita ekasAthe; to kaNvakarmaghaTanA na ja vastu bhede, dekho aka muni ne jana tattva (bheda.) 201 amRta pada - 201 eka vastuno bIjI sAthe, saMbaMdha sarva niSiddha, traNe kALamAM nizcaya evo, siddhAMta svayaM siddha... eka vastuno. 1 tethI A kartA che Ano, AnuM che A karma, kartakarma ghaTanA e che nA, vastubheTe - A marma... eka vastuno. 2 tethI munio ne jana sarve, dekho akartI tattva ! bhagavAna amRtacaMdra bhAkhyuM, tattva taNuM e sattva... eka vastuno. 3 artha - kAraNake eka vastuno ahIM bIjI koI paNa vastu sAthe sakala paNa saMbaMdha ja niSiddha che, tethI vastubheda sate kartu-karma ghaTanA che nahi, (mATe) munio ane jano tattvane aka dekho ! "amRta jyoti" mahAbhASya jaDabhAve jaDa pariName, cetana cetana bhAva; koI koI palaTe nahIM, choDI Apa svabhAva." - zrImad rAjacaMdra, aM. 266 (22). uparamAM je kahyuM tenA nigamanarUpe - upasaMhArarUpe A kaLaza kAvya lalakAratAM amRtacaMdrajIe Atmatattvane aka dekhavAnI munione ane janone bhAvavAhI uddhodhanA karI che - koI paNa eka vastuno ahIM - A lokane viSe bIjI koI paNa vastu sAthe sarva ja prakArano sarva ja saMbaMdha ja niSiddha che - niSedhavAmAM Avyo che. tat varmapaTanAsti na vastumere - vastubheTe - be jUdI jUdI vastuomAM A Ano kartA ane A pudgalakarma A AtmAnuM karma evI kartA - karmanI ghaTanA - racanA athavA ghaTamAnatA che nahi, mATe munio - zramaNo ane jano - loko tattvane - svatattvane - Atma tattvane akartI dekho ! - payaMtvavarNa munaya% nanAzva (svatattva) tattva | 612
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 202 AgaLanI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA samayasAra kaLaza (10) prakAze che - vasaMtatilakA ye tu svabhAvaniyamaM kalayaMti nema - majJAnamagnamahaso bata te varAkAH / / kurvati karma tata eva hi bhAvakarma - kartA svayaM bhavati cetana eva naanyH||202|| je A svabhAva niyama na ja jANanArA, ajJAnamagna ja mahat jasa te bicArA; re ! re ! kare karama cetana tethI A ja, che bhAvakarma karatA svayaM anya nA ja. 202 amRta pada - 202 bhaiyA ! viSama A saMsAra - e rAga bhAvakarmano kartA jIva ja, nizcaya A siddhAMta... (2)... dhruva pada. 1 tattva aka vastu svabhAve, A nizcaya vArtA ja, vastu svabhAva niyama A evo, jeo kaLatA nA ja... bhAvakarmano kartA. 2 ajJAne jasa magna maham che, abUjha evA teha, are ! bicArA karma kare che, tethI ja nizcaya eha... bhAvakarmano kartA. 3 bhAvakarmano kartA cetana, thAye ApoApa, bhagavAna amRta nizcaya bhAkhe, bIjo koI na thAya... bhAvakarmano kartA. 4 artha - paNa jeo A svabhAva niyama kaLatA nathI, teo - jenuM mahasu - mahAteja ajJAnamagna che - te bicArAo are ! karma kare che, tethI karIne ja nizcaya karIne bhAvakarmano kartA svayaM cetana ja thAya che - nahi ke anya. amRta jyoti' mahAbhASya anaMta kALathI jIvane asat vAsanAno abhyAsa che. temAM ekadama sat saMbaMdhI saMskAra sthita thatA nathI.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 594 (229) A ukta svabhAva niyamanuM jene bhAna nathI evA ajJAnIo aMge kheda darzAvI paramakaruNALu amRtacaMdrajI A utthAnikA kaLazamAM ajJAnI ajJAnane lIdhe ja bhAvakarmano kartA thAya che ema AgaLanI gAthAnA bhAvanuM sUcana kare che, - paNa jeo A uparamAM spaSTa vivarI dekhADyo te svabhAva niyamane - "camAvaniyama - kaLatA nathI - samajatA nathI, teo - jenuM maham - mahAteja - mahAna Atmajyoti ajJAnamAM magna - DUbI gayeluM che, te bicArAo - ajJAnama namo vata te varAchA - are ! karma kare che, tethI karIne ja nizcaya karIne bhAvakarmano kartA svayaM - pote cetana ja thAya che, nahi ke anya, mAvajarnahartA svayaM bhavati vetana dhuva nAcaH, arthAta cetananA vikAra pariNAmarUpa - vibhAvarUpa rAga-dveSa-moha e bhAvakarmano kartA svayaM - pote cetana AtmA ja hoya che, bIjo koI nahi. eTale ke bhAvakarmanI jokhamadArI jIvane potAne zire ja che. 613
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti micchattaM jai payaDI micchAiTThI karei appANaM / tahmA acedaNA de papaDI gaNu kArago patto // 328 // ahavA eso jIvo puggaladabbassa kuNai micchattaM / tamA puggaladavvaM micchAiTThI Na puNa jIvo // 329 // aha jIvo payaDI taha puggaladavvaM kuNaMti micchattaM / tahmA dohiyaM kadaM taM doNNivi bhuMjaMti tassa phalaM // 330 // jaha Na payaDI Na jIvo puggaladavvaM karedi micchattaM / tajhA puggaladavvaM micchattaM taM tu Na hu micchA ||331||(ctusskm) mithyAtva prakRti AtmA kare, mithyAdeSTi joya; acetana prakRti tuja mate, khare ! kAraka to hoya ! 328 jIva A pudgala dravyanuM, je mithyAtva karata; mithyAdeSTi to pudgala - dravya na jIva havaMta. 329 jo jIva prakRti pudgala, dravya mithyAtva karaMta; beye kIdhuM beya te, phala tenuM bhuMjIta. 330 na jIvana prakRti pudgala, dravya mithyAtva karaMta; to pudgala dravya mithyAtva te, mithyA khare ! na karata? 331 artha - jo mithyAtva prakRti AtmAne mithyAdeSTi kare che, to hArA mate acetanA prakRti kharekhara ! kAraka prApta thaI. 328 athavA A jIva pudgala dravyanuM mithyAtva kare che, tethI pudgala dravya mithyAdeSTi hoya, nahi ke jIva ! 329 have jo jIva tathA prakRti pudgala dravyane mithyAtva kare che, to bannee kareluM che tenuM phala banne ya bhogave che ! 330 have jo na prakRti - na jIva pudgala dravyane mithyAtva kare che, to pudgala dravya mithyAtva hoya, te zuM kharekhara ! mithyA nathI? 331 AtmabhAvanA - Hi mithyAvaM pratiH mAtmAnaM nizcAtkRSTa rIti - je mithyAtva prakRti AtmAne mithyASTi kare che, tasmAta matanA prakRti te navu ArA prAtA - tethI (to) acetanA prakRti kharekhara ! kAraka - kartA prApta thaI ! thavA - athavA jo puSa nIva: - A jIva putadravyasya mithyAtva karoti - pudgala dravyanuM mithyAtva kare che, tasmata pultadravyuM mithyAvRSTi: punarnavaH - tethI (to) pudgala dravya mithyAdi, nahi ke jIva. maya * have jo nIvaH tathA prakRtiH - jIva tathA prakRti pulUtidravya vidhyAvaM te - pudgala dravyane mithyAtva kare che, tasmak dvAkhyAM kRtaM - tethI (to) bethI karAyeluM tasya chatta dvavAre muMbate - tenuM phala beya bhogave che. gaya - have jo na prakRti na nIva: - na prakRti - na jIva putadravya mithyAtva karoti - pudgala dravyane mithyAtva karatuM, tasmAn - tethI (to) putadravya mithyAtve - pudgaladravya mithyAtva, talu na hatu mithyA - te to kharekhara ! mithyA nathI? II rUti thI sAbhAvanA ll328ll326llrUrUnArU rUA. (9) nIva va mithyAtvAdimAvavarmA: vartA . jIva ja mithyAtvAdi bhAvakarmano kartA che, zAne lIdhe ? tAvetanapravRtiwAryatve - tenA - te bhAvakarmanA acetana prakRtinA kAryapaNAmAM vetanavAnuvaMzAt - acetanapaNAnA anuSaMgane - prasaMgane lIdhe. (2) svacaiva nIvo nizcAtyAdimAvavaM: vArtA - jIva ravanA ja - potAnA ja - AtmAnA 614
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 328-331 __ AtmakhyAti TIkA mithyAtvaM yadi prakRti mithyAdRSTiM karotyAtmAnaM / tasmAdacetanA te prakRtirnanu kArakA prAptA // 328 // athavaiSa jIvaH pudgaladravyasya karoti mithyAtvaM / tasmAtsudgaladravyaM mithyAdRSTi na punarjIvaH // 329 // atha jIvaH prakRtistathA pudgaladravyaM kurute mithyAtvaM / tasmAt dvAbhyAM kRtaM tad dvAvapi bhuMjAte tasya phalaM // 330 // atha na prakRtirna jIvaH pudgaladravyaM karoti mithyAtvaM / tasmAtpudgaladravyaM mithyAtvaM tattu na khalu mithyA // 331 // (catuSka) jIva eva mithyAtvAdibhAvakakarmaNaH kartA tasyAcetanaprakRtikAryatve'cetanasyAnuSaMgAt / svasyaiva jIvo mithyAtvAdibhAvakarmaNaH kartA jIvena pudgaladravyasya mithyAtvAdibhAvakarmaNi kriyamANe pudgaladravyasya cetanAnuSaMgAt / na ca jIvazca prakRtizca mithyAtvAdibhAvakarmaNo dvau kartArau jIvavadacetanAyAH prakRterapi tatphalabhogAnuSaMgAt / na ca jIvazca prakRtizca mithyAtvadibhAvakarmaNo dvauvapyakartArau svabhAvata eva pudgaladravyasya mithyAtvAdibhAvAnuSaMgAt / tato jIvaH kartA svasya karma kAryamiti siddhaM / / 328||329 / / 330 / / 331 / / AtmakhyAti TIkArya jIva ja mithyAtvAdi bhAvakarmano kartA che - tenuM acetana prakRtinuM kAryapaNuM sate acetanapaNAno anuSaMga hoya mATe, svanA ja mithyAtvAdi bhAvakarmano jIva kartA che - jIvathI pudgaladravyanuM mithyAtvAdi bhAvakarma karavAmAM AvatAM pudgala dravyane cetanano anuSaMga hoya mATe; ane jIva ane prakRti (e) mithyAtvAdi bhAvakarmanA be kartA nathI - jIvanI jema acetanA prakRtine paNa tenA phalabhogano anuSaMga hoya mATe; ane jIva ane prakRti (e) mithyAtva bhAvakarmanA be 4 mithyAtvAhi mAno ta cha, zAne bI ? jIvena pudgaladravyasya mithyAtvAdibhAvakamaNi kriyamANe - pakSI pudagala dravyanu mithyAtvAmA 2vAmAM Avatai, pudgaladravyasya cetanAnuSaMgAt - purAbadravyane yetananAM anuSaMgAne dI--prasaMgane bI. (3) na ca jIvazca prakRtizca mithyAtvAdibhAvakarmaNo dvau kartArau - mane nathI 4 ane prati mithyAtvA lAbha miI, ne dI ? jIvavad acetanAyAH prakRterapi tatphalabhogAnuSaMgAt - (r)vanI bha ayetanA prakRtine 5 tala loganA - tena khalloganA manuSaMgane bI0 - prasaMgane dI. (4) na ca jIvazca prakRtizca mithyAtvAdibhAvakarmaNo dvau api akartArau - sane nathI ane prati mithyAtvalAyatamI - svabhAvata eva pudgaladravyasya mithyAtvAdi bhAvAnuSaMgAt svAvadhI 4 pudagala dravyAne mithyAtva vana manuSaMgAne - prasaMganebI.64rathI | siddha thathu ? tato jIvaH kartA svasya karma kAryamiti siddhaM - tethI , svanu - potAnubhavaartha, masiddha yu. / / iti 'AtmakhyAti" AtmabhAvanA // 328||329||330||331 / / 615
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ya akartA nathI - svabhAvathI ja pudgala dravyane mithyAtvAdi bhAvano anuSaMga hoya mATe; tethI jIva kartA che, svanuM karma kArya che, ema siddha thayuM. 328, 329, 330, 331 "amRta jyoti' mahAbhASya "bhAvakarma nija kalpanA che, mATe cetana rUpa; jIva vIryanI phuraNA, grahaNa kare jaDa dhUpa." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-82 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe jIva bhAvakarmano kartA che e A gAthAomAM zAstrakartA paramarSie cAra vikalpa rajU karI emanI lAkSaNika zailImAM suMdara yuktithI pratipAdana karyuM che ane AtmakhyAti' kartA paramarSie tenuM apUrva mImAMsana karyuM che. (1) jIva ja mithyAtvAdi bhAvakarmano kartA che - nIva iva mithyAtvAdri mAvajarmaLa: jartA, kAraNake jo te acetana prakRtinuM kArya hoya, to tene acetanapaNAno prasaMga prApta thAya. (2) nIvaH vacaiva nIvaH mithyAtvAdri bhAva : - jIva "svanA ja' - potAnA ja mithyAtvAdi bhAvakarmano kartA che, kAraNake pudgala dravyanuM mithyAtvAdi bhAvakarma je jIvathI karavAmAM Ave, to pudgala dravyane cetanapaNAno prasaMga prApta thAya. (3) ane jIva ane prakRti e be mithyAtvAdi bhAvakarmanA be kartA nathI, kAraNake jo ema hoya . to jIva jema svakRta phalabhoga bhogave che tema acetana prakRtine paNa tenA phalabhogano prasaMga prApta thAya. (4) ane jIva ane prakRti e mithyAtvAdi bhAvakarmanA be ya akartA nathI, kAraNake jo ema hoya to svabhAvathI ja pudgala dravyane mithyAtvAdi bhAvano prasaMga prApta thAya. Ama jIvanA bhAvakarmano nathI pudgala kartA, pudgalanA bhAvakarmano nathI jIva kartA, bhAvakarmanA nathI jIva - pudgala be kartA ane bhAvakarmanA nathI jIva pudgala be akartA, eTale A parathI svayaM siddha thAya che ke jIva kartA che ane svanuM - potAnuM - AtmAnuM karma kArya che - tata: nIvaH kartA svastha karma kAryamiti siddhaM / ' arthAtu usthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe ajJAnane lIdhe jIva bhAvakarmano kartA che. e A gAthAomAM zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe sAmA mANasane niruttara mUke evA cAra vikalpa praznAtmaka saMbhava prakAra (Poser) raju karI potAnI ananya lAkSaNika zailIthI svabhAvoktithI rajU karyA che - (1) mithyAtva prakati AtmAne mithyAdine kare che. ema je tuM kaheto ho to acetanA evI prakRti hArA mate kharekhara ! kAraka prApta thaI ! - kartA thaI paDI ! eTale A upahAsAtmaka vacanathI khasIyANo paDI jaI, acetanA prakRti to kartA kema hoI zake ? ema potAnI bhUla turata samajAI jatAM, te (praznakAra) bIjo vikalpa kare che. (2) have A jIva pudgala dravyanuM mithyAtva kare che ema kaheto ho, to pudgala dravya mithyASTi thaI paDyuM ! nahi ke jIva ! eTale A vacanathI potAnI puna: bhUla zIdhra samAtA - pugala dravya te mithyAdeSTi kema hoya zake - jIva mibAdaSTi hoI zake, ema samajI jAya che. eTale jIva mithyAdeSTi hoI zake, ema samajI jAya che, eTale jIva pudgala dravyane mithyAdeSTi kare che e vikalpane te choDI che. eTale trIjo vikalpa rajU kare che - (3) have jo ema kahe ke jIva temaja pudgala dravya (banne) mithyAtva kare che, to pachI bannee kareluM che tenuM phala te banneya bhogave che, ema kahe che, eTale teja praznakArane potAnI bhUla samajAya che ke pudgala dravya acetana che. te bhoktA kema hoI zake ? eTale bannee karela che e vAta paNa te mUkI de che. eTale cotho vikalpa rajU kare che - (4) have jo ema kahe ke nathI prakRti - nathI jIva pudgala dravyane mithyAtva karatuM, to pachI te prathama je kahyuM hatuM ke pudgala dravya mithyAtva che, te zuM mithyA nathI ? ema kahe che eTale niruttara 616
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 328-331 ke banI jaI vicAramAM paDI jAI te (prakAra) vicAre che ke mithyAtva evI prakRti to che, paNa te koIthI - jIvathI ke pudgalathI na karAI hoya to banI ja kema zake ? A uparathI vicAratAM jaNAya che pudgalamaya mithyAtva prakRti jIvane mithyAdRSTi nathI karatI, jIva pudgala dravyanuM mithyAtva nathI karato, jIva pudgala banne bhegA maLIne pudgala dravyane mithyAtva nathI karatA ane kartAnA karyA vinA karma thaI zakatuM nathI, thavuM saMbhavatuM nathI. eTale pudgala pudgalamaya mithyAtva prakRtino kartA hoya ane jIva jIvamaya mithyAtva prakRtino kartA hoya. arthAt pudgala mithyAtvarUpa pudgala dravyakarmano kartA hoya ane jIva jIvarUpa mithyAtvarUpa bhAvakarmano kartA hoya. - sarva vizuddha zAna 617
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ukta bhAvanA sAsaMdoharUpa samayasAra kaLaza (11) saMgIta kare che - __zArdUlavikrIDita kAryatvAdakRtaM na karma na ca tajjIvaprakRtyorbayo - rajJAyAH prakRteH svakAryaphalabhukbhAvAnuSaMgAtkRtiH / naikasyAH prakRteracitattvalasanAjIvo'sya kartA tato, jIvasyaiva ca karma taccidanugaM jJAtA na yatpudgalaH // 203 // kAryatve karI karma nA ata, te nA prakRti - jIvanuM, ajJA prakRtine svakArya phalanA bhokta prasaMge gaNuM; nA ekA prakRti kRti acita to, tat kaA A jIva lo ! ne A jIvanuM karma ci anuga te, zAtA na che pudgalo. 203 amRta pada - 203 jIva ja bhAvakarmano kartA, tasa karma tenuM ja anusartA. dhruva pada. 1 karma kArya ja nizcaya hoya, tethI aNakIdhuM te no'ye... jIva ja bhAvakarmano kartA. 2 jIva prakRti beya maLIne, te kIdhuM na hoya bhaLIne, " kAraNa anna prakRtine aMga, svIkArya phala bhoga prasaMga... jIva ja bhAvakarmano kartA. 3 eka prakRtinI kRti te nove, kAraNa acitapaNe tyAM sToye, tethI jIva ja karmano kartA, tasa karma te cit anusarato.. jIva ja bhAvakarmano kartA. 4 kAraNa pudgala no'ye jJAtA, kahe bhagavAna amRta khyAtA... "AtmakhyAtimAM vyAkhyAtA, "AtmakhyAtithI vikhyAtA... jIva ja bhAvakarmano kartA. 5 artha - kAryapaNAne lIdhe karma akRta nahi karAyeluM) nathI ane te jIva ane prakRti e bannenuM kArya nathI - ajJa prakRtine svakArya phalabhogI bhAvano anuSaMga hoya mATe, eka prakRtinI kRti nathI - acitapaNAnuM lasana che mATe, tethI jIva Ano (karmano) kartA che ane jIvanuM ja karma te cianuga - caitanyane anusaranArUM che, kAraNake jJAtA pula nathI. 203 amRta jyoti mahAbhASya je cetana karatuM nathI, thatAM nathI to karma; tethI sahaja svabhAva nahi, temaja nahi jIvadharma." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-75 uparamAM je AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM kahyuM tenA A sArasaMdoha rUpe ukta bhAvanI paripuSTi karato A kaLaza kahyo che - (1) kAryAdita na va - karma e kArya che eTale kAryapaNAne lIdhe karma akRta - nahi karAyeluM hoI zake nahi. (2) ra ra tajhIvapratyo yo - ene te karma jIva ane prakRti e bannenI kRti nathI, kAraNake ema hoya to anna prakRtine svIkArya phalabhogI bhAvano - potAnA 618
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizaddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 203 kAryaphalanA bhogavavAnA bhAvano prasaMga Ave - ajJAyA: pro. svAryattamumAvAnuvaMti kRtiH (3) naivasthA: praznaH - temaja te karma eka prakRtinI kRti nathI, kAraNake ema hoya to temAM acitapaNAnuM lasana thAya. (4) tethI bAkI eka jIva ja A karmano - bhAvakarmano kartA che ane jIvanuM ja je karma te cit anuga' - caitanyane anusaranAruM (caitanya vikAra rUpa ja) hoya, kAraNake jJAtA pugala na hoya - jIvasyaiva ca karma taccidanagaM jJAtA na yad pudgalaH / 619
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti syAdvAda pratibaMdhathI jayavatI vastusthiti stave che, evA bhAvano samayasAra kaLaza (12) prakAze che zArdUlavikrIDita karmaiva pravitarkya kartR hatakaiH kSiptvAtmanaH kartRtAM, kartAtmaiSa kathaMcidityacalitA kaizcicchutiH kopitA / teSAmuddhatamohamudritadhiyAM bodhasya saMzuddhaye, syAdvAdapratibaMdhalabdhavijayA vastusthitiH stUyate // 204 // kalpI karma ja kartu koI hatake pheMkI svanI kartRtA, 'kartA Atma kathaMcit' e acalitA zruti karI kopitA; mohe mudrita buddhi te abudhano durbodha saMzodhavA, syAdvAda pratibaMdhathI jayavatI vastusthiti stAvIe. 204 amRta pada 204 syAdvAda vijayavaMto varSe, suNa yAAda siddhAMta, (dhruvapada) samyak tattva vicAra karIne, tyaja mithyAtva ekAMta... syAdvAda. 1 karmane ja kartA kalpIne, koI hatakothI jana bhrAMta, - AtmAnuM kartRtva phagAvI, bhajatA ko ekAMta... syAdvAda. 2 'kartA AtmA ja kathaMcit'A, acalita anekAMta, zruti karAI kopita tethI, bhajatAM e ekAMta... syAdvAda. 3 uddhata mohathI mudrita jenI, buddhi evI bhrAMta, tasa bodhanI saMzuddhi arthe, kahiye A siddhAMta... syAdvAda. 4 syAdvAda sAthe pratibaMdhathI, lavijaya nirvAMta, bhagavAn amRta stavatA evI, vastusthiti anekAMta... syAdvAda. 5 artha - karmane ja karphyu pravitarkIne AtmAnI kartRtA phagAvI daI, koI hatakothI 'kartA AtmA ja kathaMcit che' evI acalita zruti kopita kopAvavAmAM Avela che, te uddhata mohathI mudrita buddhivALAonA bodhanI saMzuddhine arthe, syAdvAda pratibaMdhathI labdhavijayA (vijaya pAmelI) vastusthiti stavavAmAM Ave che. - 'amRta jyoti' mahAbhASya "syAt mudrA te svarUpasthita AtmA che. zrutajJAnanI apekSAe svarUpasthita AtmAe kahelI zikSA che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 246, hAthanoMdha have koI sAMkhyonI jema karmane ja kartA mAnI AtmAne sarvathA ekAMte akartA mAne che, teonI mithyA mAnyatA ge2samajUtI dUra karatuM tAdezya varNana nIcenI gAthAomAM Ave che, tenuM mArmika sUcana karato A utthAnikA kaLaza kahyo che. maiva vitavarSa tuM hata: kSikSavAtmanaH tRtAM - koI atitArkiko karmane ja karmano kartA che ema 'pravitarkI' - prakRSTapaNe viparIta tarka karI AtmAnuM kartApaNuM phagAvI ghe che, evI koI 'hatakothI' 'kartA AtmA ja kathaMcit' - koI apekSAe che evI acalita - 20 -
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 204 kadI paNa calAyamAna na thatI zruti kopita karAI kopa pamADAI che - naiiva vaMcivityavRttitA vaizviti: jopitA teonA uddhata mohathI jenI buddhi mudrita thaI gaI sIlabaMdha thaI gaI che evAonA - bodhanI saMzuddhine arthe - teSAmuddhatamohamudritadhiyAM nodhasya saMzuddhaye, syAdvAda pratibaMdhathI 'labdhivijayA' jeNe vijaya prApta karyo che evI vastusthiti batAvavAmAM Ave che syAdvApratibaMdhanavyavijJayA vastusthitiH stUpate / arthAt syAdvAda anekAMta siddhAMtanA anusaMdhAnathI kartApaNA bA.mAM kharekharI yathAvat vastusthiti zI che eno spaSTa nirNaya have A nIcenI gAthAomAM batAvavAmAM Ave che, ema A utthAnikA atra kahI che. Da - - ra1 - - -
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti kammehiM yu aNNANI kijjai NANI taheva kammehiM / kammehiM suvAvijjai jaggavijai taheva kammehi // 332 // karmahiM suhAvinai dukkhAvijai taheva kammehiM / kammehiM ya micchattaM Nijai Nijjai asaMjamaM ceva // 333 // kammehi bhamADijjai uDDhamaho cAvi tiriyaloyaM ya / kammehiM ceva kijai suhAsuhaM jittiyaM kiMci // 334 // jahmA kammaM kubai kammaM dei haratti jaM kiMci / tahmA u sabajIvA akArayA hu~ti AvaNNA // 335 // purusitthiyAhilAsI itthIkammaM ca purisamaMhilasai / esA AyariNaNaparaMparAgayA eriso hu suI // 336 // tahmA Na kovi jIvo abaMbhacorI u ajha uvaese / jahmA kammaM ceva hi kammaM ahilasai iti bhaNiyaM // 337 // jahmA ghAei paraM pareNa ghAijai ya sA payaDI / eeNaccheNa kira bhaNNaiM paraghAyaNAmitti // 338 // tahmA Na kovi jIvo vaghAyao asthi ahma uvadese / jahmA kammaM ceva hi kammaM ghAedi idi bhaNiyaM // 339 // evaM saMkhuvaesaM je u parUviMti erisaM samaNA / tesiM payaDI kubai appA ya akArayA sabbe // 340 // ahavA maNNasi majjhaM appA appANamappaNo kuNaI / eso micchasahAvo tujhaM evaM muNaMtassa // 341 // appA Nico asaMkhijapadeso desio u samayasi / Navi so sakkai tatto hINo ahio ya kAuM je // 342 // jIvassa jIvarUvaM viccharado jANa logamittaM khu / tatto so kiM hINo ahio va kahaM kuNai davvaM // 343 // aha jANao u bhAvo NANasahAveNa atthiitti mayaM / tahmA Navi appA appayaM tu sayamappaNo kuNai // 344 // (trayodazaka) AtmabhAvanA - karmabhistu ajJAnI kriyate - bhauthI 4 mazAnI rAya cha, tathaiva karmebhiH jJAnI - tebha4 bhauthI zAnI rAya cha, yabhibhi svApyate - bhauthA suvAvAya cha, tathaiva karmabhiH jAgaryate - tema4 bhothI vAyacha, karmabhiH sukhI kriyate - thA supI rAya cha, tathaiva karmabhiH duHkhIkriyate - tebha04 (thA :pI rAya cha, karmabhizca mithyAtvaM nIyate - anebhothI mithyAtva pratye 4 pAya che. asaMyamaM caiva nIyate / bhane asaMyama pratye 4 pAya cha, karmabhiH UrdhvamadhazcApi tiryaglokaM ca bhrAmyate - 8thA cha - aghI bhane ti mamAya cha, karmabhizca yAvadyat kiMcit zubhAzubhaM kriyate 622
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 332 - 344 karmothI ajJAnI karAya ne, karmothI zAnI karAya; karmothI suvADAya ne, karmothI jagAvAya. 332 karmothI sukhAvAya ne, karmothI duHkhAvAya; karmothI ja mithyAtva ne, asaMyama pamADAya. 333 karmothI Urdhva adho ane tiya loka bhamADAya; karmothI zubhAzubha jeTaluM, te kAMI karAvAya. 334 karma kare karma ja dIe, hare vaLI je kAMI; tethI akAraka thaI paDyA, jIvo sarva ja AMhi. 335 puruSa strI abhilASIne, puruSa abhiSe strIya; AcArya paraMpara AgatA, hoya A evI zrutiya. 336 (tethI) ama upadeze jIva ko, abrahmacArI no'ya; karma ja abhiSe karmane, kAraNa bhAkhyuM hoya. 337 (kAraNake) prakRti te para ghAtakI, parathI vaLI ghAtAya; eha arthathI khare ja ! te, "paraghAta' nAma kahAya. 338 (tethI) Ama upadeze koI nA, jIvopaghAtaka tema; kAraNa karma ja karmane, ghAte bhAkhiyuM ema. 339 evo sAMkhya upadeza je, prarUpe zramaNo ema; tasa mate prakRti kare, Atma akAraka tema. 340 AtmA Atmane Atmano, kare ema jo mAne ja; to A mithyA svabhAva che, jANatAM tuja e ja. 341 nitya asaMkhya pradezI kahyo, AtmA A samayamAMya; tethI hIna adhika vA, te to karI na zakAya. 342 jIvanuM jIvarUpa vistare, jANa lokamAtra tema; tethI hIna adhika te, kare dravyane kema? 343 jJAyaka bhAva jJAna svabhAvathI, che ema mata jo A ja; AtmA Atmane Atmano, svayaM to kare nA ja. 344 ane karmothI ja jeTaluM je kaMI (ta) zubhAzubha karAya che. smAta hiMvita karma roti varSa havAti varSa daratIti - kAraNake ema je kaMI che te karma kare che, karma dIe che, karma kare che, tamAg sarvanIvA mAravA mApatrA: mayaMti - tethI ja sarva jIvo akAraka - arjA Apanna thAya che. //rU32-33|| puruSa: aimitAthI strI puruSanamitapati - puruSa strI abhilASI ane strIka puruSane abhiSe che - Icche che, USa vAIparaMparA drazI tu kRti - A AcArya paraMparAgata - AcArya - paraMparAthI cAlI AvelI AvI to zruti che, tasmatra hokapi nIvaDavravArI vahmamuddeze - tethI amArA upadezamAM koI paNa jIva abrAhmacArI nathI, yasmAtu karma vaiva di mamatapatIti panii - kAraNake karma ja karmane abhiSe che ema kahyuM che. yakSaddhati paraM paNa danyate sa prakRti - kAraNake parane haNe che ane parathI te prakRti haNAya che. tenArthena zira parAtaM nAti ma9te . A arthathI kharekhara ! "paraghAta' nAma ema bhaNAya che, tamAt kasmavimuddeze na koDapi nIvo 35thAtoti - tethI amArA upadezamAM koI paNa jIva upaghAtaka che nahi, smAta da23
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti artha - karmothI ja ajJAnI karAya che, temaja karmothI jJAnI karAya che, karmothI suvADAya che, temaja karmothI jagAvAya che. 332 karmothI sukhI karAya che, temaja karmothI duHkhI karAya che, karmothI mithyAtva pamADAya che, temaja asaMyama pamADAya che. 333 karmothI Urdhva-adho temaja tiryaloka bhagADAya che, karmothI ja zubhAzubha jeTaluM kAMI che te karAya che. 334 kAraNake je kAMI che te karma kare che, karma dIe che, hare che, tethI sarve jIvo akAraka (akartA) Apanna-prApta thAya che. 335 puruSa strI abhilASI ane strIkarma puruSane abhiSe che, evI A AcArya paraMparAthI Agata-cAlI AvelI zruti che, tethI amArA upadezamAM koI paNa jIva abrahmacArI nathI, kAraNake karma ja karmane abhilaSe che evuM kahyuM che. 336-337 kAraNake parane haNe che ane parathI te prakRti haNAya che, A arthathI kharekhara ! (phuTapaNe) paraghAta' nAma evuM kahevAya che, tethI amArA upadezamAM koI paNa jIva upaghAtaka nathI, kAraNake karma ja karmane haNe che evuM kahyuM che. 338-339 ema evo sAMkhya upadeza je zramaNo prarUpe che, teonA mate prakRti kare che ane AtmA sarve akAraka-akartA che. 340 athavA tuM ema mAnatA ho ke mAro AtmA AtmAne AtmAno kare che, to A jAgaMtA hAro A mithyAsvabhAva che. 341 kAraNake AtmA nitya asaMkhyAta pradezI samayamAM (zAstramAM) varNavyo che, te tenAthI hIna vA adhika karI zakAto nathI. 342 jIvanuM jIvarUpa vistarathI lokamAtra ja jANa ! tenAthI te zuM hIna vA adhika dravyane kema kare ? 343 have jJAyaka bhAva to jJAna svabhAvathI che ema mata hoya, to AtmA AtmAne svayaM AtmAno kare nahi. 344 jaiva di varSa daMtIti pazii - kAraNake karma ja phuTapaNe karmane haNe che ema kahyuM che. vaM sAMdhyoddezuM re tu zrama: prajayaMti - ema Avo sAMkhya upadeza je ja zramaNo prarUpe che, teSAM prati: roti mAtmAnA machArA sarve - teonA mate prakRti kare che ane AtmAo sarve akArako - altao che. rU36-34|| athavA mase - athavA jo tuM ema mAnato hoya ke - manAtmanAmatmanaH roti - mahAro AtmA AtmAne AtmAno kare che, gSa mithyAtvamAvAstavaitajJAnata. - A jANatAM hAro A mithyAsvabhAva che - mAtmA tu samaye nityogasaMdhyeyakaddezo tiH - AtmA to nizcaya karIne samayamAM - zAstramAM nitya asaMkhyaya pradezI darzAvavAmAM Avelo che, sa tato hInoDadhistha jatuM thatuM na zakyate - te tenAthI hIna (ocho) ane adhika kAraNake nathI. karI zakAto. nIvarca nIvAM vistarato to mAtra vastu nAnIdi - jIvanuM jIvarUpa vistarathI (athavA vistaratAM) nizcaya karIne lokamAtra jANa tataH sa hiM TInoDadhijo vA dravya karoti - tenAthI te zuM hIna vA adhika dravya kema kare che? kai jJAstu mAvo jJAnasvabhAvena titIti mai - have jo nizcaye karIne jJAyaka bhAva ja jJAna svabhAve sthiti kare che ema mata che, tasmAn gAbhA sAmAne tu yAtmanaH nA roti - to AtmA AtmAne ja svayaM AtmAno nathI ja karato. jethI ||rU4-344|| kaivAtmAnamajJAninanaM roti - karma ja AtmAne ajJAnI kare che, zAne lIdhe ? jJAnAvarAdhyamaMtonu tanapareH jJAnAvaraNa" nAmanA karmanA udaya sivAya tenI anupatti - aghaTamAnatAne lIdhe, Eva jJAnine roti - karma ja jJAnI kare che, zAne lIdhe ? jJAnAvaraNa dhyavardhakSayo rAmamaMtonu tanutte. - "jJAnAvaraNa' nAmanA karmanA kSayopazama 624
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navo aMkaH samayasAra gAthA 332 - 344 AtmakhyAti TIkA karmabhistu ajJAnI kriyate jJAnI tathaiva karmabhiH / karmabhi svApyate jAgaryate tathaiva karmabhiH // 332 // karmabhi sukhIkriyate duHkhIkriyate tathaiva karmabhiH / karmabhizca mithyAtvaM nIyate nIyate'saMyamaM caiva // 333 // karmabhirbhrAmyate UrdhvamadhazcApi tiryaglokaM ca / karmabhizcaiva kriyate zubhAzubhaM yAvadyatkiMcit // 334 // yasmAt karma karoti karma dadAti karma harasIti yatkiMcit / tasmAttu sarvajIvA akArakA bhavaMtyApannAH // 35 // puruSaH strIyabhilASI strIkarma ca puruSamabhilaSati / evAcAryaparaMparAgatodRzI tu zrutiH // 336 // tasmAnna ko'pi jIvo'brahmacArI tvasmAkamupadeze / yasmAt karma caiva hi karmAbhilaSatIti bhaNitaM // 337 // yasmAddhati paraM pareNa hanyate ca sA prakRtiH / etenArthena kila bhaNyate paraghAtanAmeti // 338 // tasmAnna ko'pi jIva upaghAtako'styasmAkamupadeze / yasmAtkarma caiva hi karma haMtIti bhaNitaM // 339 // evaM sAMkhyopadezaM ye tu prarUpayaMtkIdRzaM zramaNAH / teSAM prakRtiH karotyAtmAnAzcAkArakAH sarve // 340 // athavA manyase mamAtmAtmanamAtmanaH karoti / eSa mithyAsvabhAvastavaitajjAnataH // 341 // AtmA nityo'saMkhyeyapradezo darzitastusamaye / nApi sa zakyate tato hIno'dhikazca kartuM yat // 342 // jIvasya jIvarUpaM vistarato jAnIhi lokamAtraM khalu / tataH sa kiM hIno'dhiko vA kathaM karoti dravyaM // 343 // atha jJAyakastu bhAvo jJAnasvabhAvena tiSThatIti mataM / tasmAnnApyAtmAtmAnaM tu svayamAtmanaH karoti // 344 // sivAya tenI anupapatti aghaTamAnatAne sIdhe, tadaiva svApayati arbha 4 suvaDAve che, zAne bIdhe ? nidrAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH 'nidrA' nAmanA durmanA udhya sivAya tenI anupapatti khaghaTamAnatAne bIdhe, karmaiva jAgarayati - urbha 4 gAve che, zAne sIdhe ? nidrAkhyakarmakSayopazamamaMtareNa tadanupapatteH - 'nidrA' nAmanA durmanA kSayopazama sivAya tenI anupapattine aghaTamAnatAne sIdhe karmaiva sukhayati rbha 4 sujAve che, zAne bIdhe ? sadvedAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH 'sa6 veha' nAma armanA udhya sivAya tenI anupapattine aghaTamAnatAne bIdhe, 65 - -
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karmaivAtmAnamajJAninaM karoti jJAnAvaraNAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH karmaiva jJAninaM karoti jJAnAvaraNAkhyakarmakSayopazamamaMtareNa tadanupapatteH karmaiva svApayati nidrAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / karmaiva svApayati nidrAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / karmaiva jAgarayati nidrAkhyakarmodayakSayopazamabhaMtareNa tadanupapatteH / karmaiva sukhayati sadvedAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH karmaiva duHkhayati asadvedAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / karmaivAsaMyataM karoti cAritramohAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / karmaivordhvAdhastiryaMglokaM bhramayati AnupUvyArkhayakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / aparamapi yadyAvatkiMcicchubhAzubhabhedaM tattAvatsakalamapi karmaiva karoti prazastAprazastarAgAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH / yata evaM samastamapi svataMtraM karma karoti karma dadAti karma harati ca tataH sarva eva jIvAH nityamevaikAMtenAkartA eveti nizcinumaH / kiMca zrutirapyenamarthamAha - karmaiva duHkayati - rbha 4 huAve che, zAne sIdhe ? asadvedAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH 'asa6 veha' nAma armanA udhya sivAya tenI anupapattine aghaTamAnatAne sIdhe karmaiva mithyAdRSTiM karoti - arbha 4 midhyAdRSTi are che, zAne sIdhe ? mithyAtvAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH 'mithyAtva' nAmaka karmanA udaya sivAya tenI anupapatti aghaTamAnatAne bIdhe, karmaivAsaMyataM karoti durbha 4 asaMyata re che, zAne bIdhe ? cAritramohAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH 'zAritra bhoDa' nAma durmanA udhya sivAya tenI anupapattine aghaTabhAnatAne bIdhe karmaivorddhavA dhastiryaglokaM bhramayati arbha 4 ardhva - adhaH- tiryaguloGa labhAve che, zAne sIdhe ? AnupUvyAkhyakarmodayamaMtareNa tadanupapatteH 'khAnupUrvI' nAmaka durmanA udhya sivAya tenI anupapattine aghaTamAnatAne sIdhe aparamapi yadyAvat kiMcicchubhAzubhabhedaM tattAvat sakalamapi karmaiva karoti para pakSa jIbhuM patra ke bheTa hu~ zubhAzubha lehavAnuM che te teluM sa pa 4 are che, zAne bIdhe ? prazastAprazAstarAgAkhyakarmodayanaMtareNa tadanupapatteH - prazasta aprazasta 'rAga' nAmaka durmanA udhya sivAya tenI anupapattine aghaTamAnatAne sIdhe yata evaM samastamapi svataMtraM karma karoti karma dadAti karma harati ca - araza khema samasta pakSa svataMtra se bhare che, arbha hI che bhane arbha hare che, tataH sarva eva jIvAH nityamevaikAMtena akartAra eveti nizcanumaH tethI sarva 4 vo nitya 4 kheDAMtathI aDato 4 che khema ame nizcaya karIe chIe. - - - - kiM ca Ta 4 nahi pakSa zrutirapi enamarthamAha zruti paza zAstra pakSa yA artha vastu 42 che - (1) puMvedAkhyaM karma striyamabhilaSati strIvedAkhyaM karma pumAMsamabhilaSati iti vAkyena 'dhuMveha' nAma arbha strIne abhisare che - cche che khevA vAsyathI zruti vayanathI karmaNa eva karmAbhilASakartRtvasamarthanena armanA 4 rbhAbhilASanA urtRtvanA samarthana a ne jIvasyAbrahmakartRtvapratiSedhAt vanA brahma urtRtvanA pratiSedhane bIdhe tathA tathA yat paraM haMti yena ca pareNa hanyate - parane se che bhane tethI parathI hAya che, tatparaghAtakarmeti vAkyena te 'paraghAta' hurbha sevA vAsyathI zruti vayanathI karmaNa eva karmaghAtakartRtvasamarthanena - karmanA ja karmaghAta kartRtvanA samarthana vaDe karIne nIvahya ghAtakartRtvapratiSedhAcca - chavanA ghAta urtRtvanA pratiSedhane sIdhe, zuM ? sarvathaivAkartRtvajJApanAt sarvathA 4 artRtvanuM jJApana - bhAvavAnuM che bhATe. - - - - evamIdRzaM sAMkhyasamayaM khebha bhAvo sAMdhya samaya kecit zramaNAbhAsAH prarUpayaMti o zramazAlAso pra3ye che, vA zramazAbhAso ? svaprajJAparAdhena sUtrArthamabudhyamAnAH - svaprajJAparAdhadhI potAnI buddhinA aparAdhathI ghoSathI sUtrArthane nahi bharatA - samatA zevAkha teSAM prakRterekAMtena kartRtvAbhyupagamena tekhonA te zramazAlAsonA prakRtinA upazAnI mAnyatAthI sarveSAmeva jIvAnAmekAMtenAkartRtvApatteH - sarve 4 vonA ekAMtathI kartRtvaabhyupagamathI kheDAMtathI artRtvanI Apattine sIdhe jIvaH karteti zruteH kopo duHzakyaH parihartuM vartA che khevo zrutino zreya pariharavo duHzakya che. yastu khane, karma Atmano'jJAnAdisarvabhAvAn paryAyarUpAn karoti rbha AtmAnA ajJAnAhi paryAya35 sarva bhAvo - 26 -
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 332 - 344 purvedAkhyaM karma striyamabhilaSati strIvedAkhyaM karma pumAMsamabhilaSati iti vAkyena karmaNa eva karmAbhilASakartRtvasamarthanana jIvasyAbrahmakartRtvAsamarthanena ca jIvasyAbrahmakartRtvapratiSedhAt / tathA yatpareNa paraM haMti yena ca pareNa hanyate tatparaghAtakarmetivAkcena karmaNa eva karmaghAtakartRtvasamarthanena jIvasya ghAtakartRtvapratiSedhAt sarvathaivAkartRtvajJApanAt / evamIdRzaM sAMkhyasamayaM svaprajJAparAdhena sUtrArthamabudhyamAnAH keciccha maNAbhAsAH prarUpayaMti teSAM prakRterekAMtena kartRtvAbhyupagamena sarveSAmeva jIvAnAmekAMtAkartRtvApatteH - jIvaH karteti zruteH kopo duHzakyaH parihartuM / __ yastu karma Atmano'jJAnAdisarvabhAvAn paryAyarUpAn karoti AtmA tvAtmAnamevaikaM dravyarUpaM karoti tato jIvaH karteti zrutikopo na bhavatItyabhiprAyaH sa mithyaiva / jIvo dravyarUpeNa tAvannityo'saMkhyeyapradezo lokaparimANazca / tatra na tAvannityasya kAryatvamupapannaM kRtakatva - nityatvayorekatvavirodhAt / na cAvasthitA'saMkhyeyapradezasyaikasya pudgalaskaMdhasyeva pradezaprakSepaNAkarSaNadvAreNApi kAryatvaM pradezaprakSepaNAkarSaNe sati tasyaikatvavyAghAtAt / na cApi sakalalokavAstuvistArapariminiyata nijAbhogasaMgrahasya pradezasaMkocanavikAzadvAreNa tasya kAryatvaM, pradezasaMkocavikAzayorapi zuSkArdracarmapratiniyatanijavistArAddhInAdhikasya tasya kartumazakyatvAt / / yastu vastusvabhAvasya sarvathApoDhumazakyatvAt jJAyako bhAvo jJAnasvabhAvena sarvadaiva tiSThati, tathA tiSThaMzca jJAyakakartRtvayo'tyaMtavirUddhatvAnmithyAtvAdibhAvAnAM na kartA / bhavaMti / bhavaMti ca mithyAtvAdibhAvAH tatasteSAM karmaiva kartR prarUpyata iti vAsanonmeSaH sa tu nitarAtmA''tmAnaM karotItyabhyupagamamupahaMtyeva / tato jJAyakasya bhAvasya sAmAnyApekSayA jJAnasvabhAvAvasthitatve'pi karmajAnAM mithyAtvAdibhAvAnAM jJAnasamaye'nAdijJeyajJAnabhedavijJAnazUnyatvAt paramAtmeti jAnato vizeSApekSayA tvajJAnarUpasya jJAnapariNAmasya karaNAtkartRtvamanumaMtavyaM tAvadyAvattadAdijJeyajJAnabhedavijJAnapUrNatvAdAtmAnamevAtmeti jAnato vizeSApekSayApi jJAnarUpeNaiva jJAnapariNAmena pariNamamAnasya kevalaM jJAtRtvAtsAkSAdakartRtvaM syAt ||332-344|| 13 cha, AtmA svAtmAnamevaikaM karoti - mane mAtmA sva - sAmAna 4 ne 73 cha, tato jIvaH karteti zrutikopo na bhavatItyabhiprAyaH - tathA chimevo zruti5 nathI to vo mamiyAya sa mithyaiva - mithyA 4 che. 129zuM? jIvo hi dravyarUpeNa tAvannityo'saMkhyeyapradezo lokaparimANazca - 1294 (r) dravya35 prathama to nitya sasaMdhyeya prahazA bhane doparibhA cha, tatra - tebhA - (1) na tAvannityasya kAryatvamupapannaM - prathama to nityanu Arya 75panna - dhImAna nathI, zAnebIdhe ? kRtakatvanityatvayorekatvavirodhAt - tapana bhane nityapAna vana virodhane bI2, (2) na cAvasthitA'saMkhyeyapradezasyaikasya - ane avasthita - bhacha tema sthita asaMdhyeya prazavANA nu, pudgalaskaMdhasyeva - pugabanI bha, pradezaprakSepaNAkarSaNadvAreNApi kAryatvaM - prazana prakSepa - nainA bhane saharSa - 8Raal dvAre 51 arthapazu nathI - zanebIca? pradezaprakSepaNAkarSaNe sati - pradeza prakSepa - mAipa sate tasya ekatvavyAghAtAt - tena tvanA - pAnA vyAdhAtane bI2, (3) na cApi sakalalokavAstuvistAraparimitanijAbhogasaMgrahasya - sane sa vAstuvistArathI parimita ni4 bhAloga saMs - vistAra - saMchanI sevA pradezasaMkocanavikAzadvAreNa tasya kAryatvaM - tenu prazona ayana - visadvAre arthapa nathI, zane dI ? pradezasaMkocavikAzayorapi . prazonA saMzaya - visawi 59 pratiniyatanijavistArAhInAdhikasya tasya kartumazakyatvAt - pratiniyata 4 vistArathI tenAna vaan| azakyapaNAne lIdhe. yastu - sane - vastusvabhAvasya sarvathApoTumazakyatvAt - vastu svabhAvanA sarvathA 2 42vaan| sazasyazanebI jJAyako bhAvo jJAnasvabhAvena tiSThati - zAyabhAva zAnasvabhAva sthiti cha, tathA tiSThaMzca - sane vAre sthiti ratI (1), jJAyakakartatvayoratyaMtaviruddhatvAt - zAya:59 bhane pirAna atyaMta viruddhapAne bIe, mithyAtvAdibhAvAnAM na kartA bhavati - mithyAtvA mAvonI nithI dhotI, bhavaMti ca mithyAtvAdibhAvAH - bhane mithyAtvAhilAko thAya cha, tatasteSAM karmaiva kartR prarUpyate - tethItegonubha453pAya cha - iti vAsanonmeSaH - 6 27.
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha karma ja AtmAne ajJAnI kare che - "jJAnAvaraNa' Akhya karmanA udaya sivAya tenI anupapatti (aghaTamAnatA) che mATe, karma ja zAnI kare che - "jJAnAvaraNa" Akhya karmanA kSayopazama sivAya tenI anupapatti che mATe, karma ja suvaDAve che - "nidrA" Akhya karmanA udaya sivAya tenI anupapatti che mATe, karma ja jagADAve che - "nidrA" Akhya karmanA kSayopazama sivAya tenI anupatti che mATe, karma ja sukha pamADe che - "sad veda' Akhya karmanA udaya sivAya tenI anupapatti che mATe, karma ja duHkha pamADe che - "asad veda' Akhya karmanA udaya sivAya tenI anupapatti che mATe, karma ja mithyAdeSTi kare che - mithyAtva' Akhya karmanA udaya sivAya tenI anupapatti che mATe, karma ja asaMyata kare che - "cAritra moha' Akhya karmanA udaya sivAya tenI anupatti che mATe - karma ja Urdhva - adhaH - tiryaMgu loka bhamAve che - "AnupUrvI" Akhya karmanA udaya sivAya tenI anupapatti che mATe, bIjuM paNa je jeTaluM kaMI zubha - azubha bhedavALuM che, te teTaluM sakala paNa karma ja kare che - prazasta - aprazasta "rAga' Akhya karmanA udaya sivAya tenI anupatti che mATe. kAraNake ema samasta paNa svataMtra evuM karma kare che, karma dIe che ane karma kare che, tethI sarve ja jIvo nityameva ekAMtathI akartAo ja che ema ame nizcaya karIe chIe. temaja - zrati paNa A ja artha kahe che - "veda" Akhya karma strIne abhilaSe che. strI veda Akhya karma puruSane abhiSe che - e vAkyathI - karmathI ja karmanA abhilASa kartutvanA samarthana vaDe jIvanA abrahma kartutvanA samarthana vaDe jIvanA abrahma kartutvanA pratiSedhane lIdhe. - tathA - je parane haNe che ane parathI haNAya che te "paghAta karma evA vAkyathI. karmanA ja karmaghAta kartutvanA samarthana vaDe jIvanA ghAtakartutvanA pratiSedhane lIdhe - sarvathA ja akartutvanuM jJApana che mATe. ema evo sAMkhya samaya svaprajJAparAdhathI sUtrArthane nahi samajatA koI zramaNAbhAso prarUpe che, teone (mate) prakRtinA ekAMtathI kartutva abhyapagame karIne jIva kartA che' evo zrutino kopa pariharavo duzakya che. have je - karma AtmAnA paryAyarUpa ajJAnAdi sarvabhAvo kare che, AtmA to AtmAne ja ekane kare che, tethI jIva kartA che, eTale hRtikopa nathI hoto - evo abhiprAya to mithyA ja che. kAraNake - jIva dravyarUpa prathama to nitya asaMkheya pradezI ane lokaparimANa che. temAM (1) prathama to nityane evo vAsanonmeSa che - vAsanAno unmeSa - camakAro - jhabakAro che, na tu . te to nitarImaliAtmAne rotIndagupamardaMtyeva - nitarAM - atyaMtapaNe AtmA AtmAne kare che evA abhyapagamane - svIkArane upahaze ja che - upaghAta kare ja che. A sarva parathI zuM phalita thAya che? tato - tethI karIne jJAsya mAvastha - jJAyaka bhAvanuM - sAmAnyAsayA - sAmAnya apekSAe jJAnasvamAvAvasthitaasfe - jJAnasvabhAvamAM avasthitapaNuM jema che tema sthitapaNuM chatAM, nAnAM mithyAtvAmiAvAnAM jJAnasamaye - karma ja - karmajanya mithyAtvAdi bhAvonA jJAna samaye - jJAna vakhate sanavijJAnane vijJAnanyavAhU - ya - jJAnanA anAdi bhedavijJAnazUnyapaNAne lIdhe paramAtmati jJAnAto - parane AtmA ema jANatA evAnuM - vizeSApekSA tu - vizeSa apekSAe to ajJAnarUpI jJAnaparAmaca karapAt - ajJAnarUpa jJAna pariNAmanA karaNane lIdhe - karavAne lIdhe - vastRtvamanumaMtavya - kartutva anumaMtavya che - anumata karavA yogya - mAnavA yogya che, kyAM lagI ? tAvat yava - tyAM lagI ke jyAM lagI tavize jJAna me vijJAnapUvavuM - tadAdi - tenI AdithI - zarUAtathI mAMDIne zeya - jJAnanA bheda vijJAnanA pUrNapaNAne lIdhe mAtmAnamevAneti nAnato . AtmAne ja AtmA ema jANatA evAnuM - vizeSApekSApi - vizeSa apekSAe paNa jJAnarUpeLava jJAnapariNAmena parAmamanasya - jJAnarUpa ja jJAna pariNAmathI pariNamakAnanuM - vartA jJAtRvAt - kevala - mAtra zAtRtvane lIdhe - zAtApaNAne - jANakArapaNAne lIdhe, sAkSAt sarvatve cAn - sAkSAt - pratyakSa pragaTa akatRtva hoya. ri "jhAtmadhyAti' AmAvanA rU32-344|| 628
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 332 - 344 kAryapaNuM upapanna (ghaTamAna) nathI - kRtakatva ane nityatvanA ekapaNAno virodha che mATe, (2) ane avasthita asaMkhyaya pradezavALA ekanuM, pugala skaMdhanI jema pradezanA prakSepaNa - AkarSaNa dvArA paNa kAryapaNuM nathI - pradezanuM prakSepaNa - AkarSaNa sate tenA ekapaNAno vyAghAta che mATe, (3) ane temaja - sakala loka vAstu vistArathI parimita evo jeno niyata nija Abhoga saMgraha (vistAra) saMga che evA tenuM pradezanA saMkocana -- vikAsa dvArA kAryapaNuM nathI - pradezanA saMkoca - vikAsamAM paNa, zuSka - ArTa carmanI jema, pratiniyata nija vistArathI tenA hInAdhika karavAnuM azakyapaNuM che mATe. ane je - vastu svabhAvanA sarvathA dUra karavAnA azakyapaNAne lIdhe zAkabhAva zAna svabhAve sthiti kare che ane tathA prakAre sthiti karato (ta) jJAyakapaNAnA ane kartApaNAnA atyaMta viruddhapaNAne lIdhe mithyAtvAdi bhAvono kartA nathI hoto ane mithyAtvAdi bhAvo (to) hoya che, tethI teonuM karma ja karyuM prarUpAya che - evo vAsanonmeSa che, te to atyaMtapaNe "AtmAne kare che evA abhyapagamane upahaNe ja che. tethI jJAyaka bhAvanuM - sAmAnya apekSAe zAna svabhAvamAM avasthitapaNuM sate (chatAM) paNa, karmaja mithyAtvAdi bhAvonA jJAna samaye anAdi Seya - jJAnanA bhedavijJAnazUnyapaNAne lIdhe parane AtmA ema jaNatA evAnuM - vizeSa apekSAe to ajJAna rUpa jJAna pariNAmanA karaNane lIdhe - kartutva tyAM lagI anumaMtavya che, ke jyAM lagI taAdi (tenI AdithI) joya - jJAnanA bheda vijJAnanA pUrNapaNAne lIdhe, "AtmAne ja AtmA" ema jANatA evAnuM - vizeSa apekSAe paNa jJAna rUpa ja jJAna pariNAmathI pariNamakAnanuM - kevala jJAtRtvane lIdhe sAkSAt akartutva hoya. 332-344 amRta jyoti' mahAbhASya cetana jo nija bhAnamAM, kartA Apa svabhAva; varte nahi nija bhAnamAM, kartA karma prabhAva." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-78 koI zramaNAbhAso AtmAne ekAMte akartA mAnI, sAMkhyonI jema, karmane ja karmano kartA mAne che, tenuM atra utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe syAdvAda siddhAMta yuktithI nirAkaraNa karyuM che - karma ja AtmAne ajJAnI kare che, kAraNake "jJAnAvaraNa' nAmanA karmanA udaya vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI - jJAnAvaraNaTdhyavayamaMtarena tadanupajo. | karma ja AtmAne zAnI kare che, kAraNake "jJAnAvaraNa" nAmanA karmanA kSayopazama vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI, jJAnAvarAvyarmakSayopazamantare taddanupajo. | karma ja AtmAne suvaDAve che, kAraNake "nidrA' nAmanA karmanA udaya vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI, karma ja AtmAne jagADAve che, kAraNake "nidrA' nAmanA karmanA kSayopazama vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI. karma ja sukha pamADe che, kAraNake "sad veda' - zAtAvedanIya nAmanA karmanA udaya vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI, karma ja duHkha pamADe che, kAraNake "asad veda' - azAtA vedanIya nAmanA karmanA udaya vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI. karma ja mithyAdaSTi kare che, kAraNake 'mithyAtva' nAmanA darzana mohanIya karmanA udaya vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI, karma ja asaMyata kare che, kAraNake "cAritra moha" nAmanA karmanA udaya vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI. karma ja Urdhva - adhaH - tirthagu loka bhamAve che, kAraNake AnupUrvI' nAmanA karmanA udaya vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI, bIjuM paNa je jeTaluM kAMI - yaduM yavat vivit - zubha - azubha bhedavALuM che, te teTaluM sakala paNa karma ja kare che, kAraNake prazasta - aprazasta - zubha - azubha "rAga" nAmanA karmanA udaya vinA tema hovAnuM ghaTatuM nathI. kAraNake ema samasta ja svataMtra evuM karma kare che, karma dIe che ane karma hare che, tethI sarve ja jIvo nityameva - sadAya ekAMtathI akartAo ja che ema ame nizcaya karIe chIe. evA prakAre koI zramaNAbhAso karmane ja kartA mAnI dalIla kare che. 629
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti temaja teo vaLI AnA samarthanamAM zratanI - zAstranI paNa sAkSI Ape che ne kahe che ke zruti paNa A ja artha - vastu kahe che - (1) "puMveda" - puruSa veda nAmanuM karma strIne abhiSe che - Icche che, "strI veda' nAmanuM karma puruSane abhiSe che - Icche che, e zruti vacanathI karmathI ja karmanA abhilASa kartutvanuM samarthana thAya che ane tethI karIne jIvanA abrahmacarya katvano niSedha thAya che. (2) tathA - je parane haNe che ane parathI haNAya che te "paraghAta karma che e zruti vacanathI karmanA ja karmaghAta - kartutvanuM samarthana thAya che ane tethI karIne jIvanA ghAta kartutvano niSedha thAya che, Ama karma ja karmanI IcchA kare che ane karma ja karmane haNe che, e banne zAstrIya udAharaNa parathI AtmAnA sarvathA ja akartutvanuM jJApana - jaNAvavuM thAya che. vIdreza sAMthasamaya - ema evo sAMkhya samaya - sAMkhya matavALAo jevo prarUpe che tevo siddhAMta, svaprajJAparAdhathI" - potAnI buddhinA doSathI - vAMkathI sUtrArthane nahi samajatA koI zramaNAbhAso prarUpe che - svaprajJAvarIbena sUtrArthamavRdhyamanA vit zrama mAsA: prarUpayaMti . teonA mate Ama prakRtinA ekAMte kartutvano abhyapagama svIkAra thAya che, eTale sarveya jIvono ekAMte akartutvanI Apatti thAya che - prasaMga AvI paDe che, tene lIdhe "jIva kartA che' evo zrutikopa pariharavo duHzakya che, "nIva: varteti kRtikoSo kuzavaH riharta' | arthAt jIva kathaMcit' - koI apekSAe kartA che ema anekAMta zruti kahe che ane A zramaNAbhAso sAMkhyonI jema AtmAne ekAMte akartA ja prarUpe che, eTale bhagavatI zruti jANe kopa kare che ke - alyAo ! huM to jIva kartA che, ema sApekSapaNe kahyuM che ane tame to jIva akartA ja che ema ekAMte prarUpo cho ane te paNa mhArUM nAma laIne ! Ama anekAMta zrutino te zramaNAbhAso pratyeno A puNyaprakopa pariharavo - dUra karavo duHzakya - ghaNo duSkara che. eTale te zramaNAbhAso potAno abhiprAya - jarA badalAvI vaLatI dalIla kare che - karma che te AtmAnA paryAyarUpa ajJAnAdi sarvabhAvo kare che ane AtmA to AtmAne ja ekane kare che, tethI jIva kartA che, eTale zrutikopa nathI hoto - jeno tame bhaya dAkhavo cho te zrutino puNya prakopa nathI . evo je te zramaNAbhAsono abhiprAya - vaLatI dalIla rUpa vicAre te mithyA ja che, phogaTa ja che. kAraNake - jIva dravyarUpe to nitya asaMkhyayapradezI ane lokaparimANa - loka jeTalA mApavALo che - nIvo di dravyarUpe tAnnityogasaMdhyeyapradezonoparimALa% | - temAM (1) prathama to je nitya - sadAsthAyI hoya tene kAryapaNuM ghaTatuM nathI, kAraNake kRtakapaNuM ane nityapaNuM e benA ekapaNAno virodha che mATe, kRtakapaNuM hoya to nityapaNuM na hoya ne nityapaNuM hoya to kRtakapaNuM na hoya ema banneno ekatra hovAno virodha Ave che mATe. (2) pudgala skaMdhamAM jema pradezanA prakSepaNa - nAMkhavAthI ane apakarSaNa - kADhavAthI bhinna kAryapaNuM hoya che, tema "avasthita" - jema che tema sthita asaMkhyaya pradezavALA eka jIvanI bA.mAM pradezanA prakSepaNa - nAMkhavAthI ane AkarSaNa - kADhavAthI paNa arthAt pradeza umeravAthI ane ghaTADavAthI kAryapaNuM hotuM nathI, kAraNake pradezanuM prakSepaNa - AkarSaNa hotAM tenA ekapaNAno vyAghAta hoya che, eTale prazanA vadhArA - ghaTADAthI paNa jIvanuM kAryapaNuM ghaTatuM nathI. (3) ane sakala loka vAstu vistArathI parimita sakala loka pramANa asaMkhyAta pradezI evo jeno "niyata" - cokkasa mukarara nija abhoga saMgraha - vistAra che, evA te jIvanuM pradezonA saMkocana - vikAsa dvArA paNa kAryapaNuM nathI hotuM, kAraNake pradezanA saMkoca - vikAsamAM paNa, zuSka - sukkA ane ArTa - bhInA carmanI - cAmaDAnI jema, pratiniyata - pratyakapaNe niyata - mukarara nija asaMkhyAta pradeza vistArathI tenA hInAdhika - ochA vadhAre karavAnuM azakyapaNuM che mATe. arthAtu sukuM cAmaDuM saMkocathI ocho vistAra roke ane bhInuM cAmaDuM vikAsathI vadhAre vistAra roke, paNa te cAmaDAnA niyata parimANamAM - pradeza vistAramAM kaMI phera na paDe, tema jIva saMkocathI alpakAya dehamAM sthitithI ocho vistAra roke ane vikAsathI - mahAkAya dehamAM sthitithI bhale vadhAre vistAra roke, paNa tenA asaMkhyAta pradezapaNAmAM eka pradeza paNa hIna - adhika thaI zake nahi, Ama katakapaNAthI ke pradezanAM vadhArA - 630
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 332 - 344 ghaTADAthI ke pradezanA saMkoca - vikAsathI koI paNa prakAre jIvanuM kAryapaNuM ghaTatuM nathI, eTale te zramaNAbhAso AtmA AtmAne kare che evI je dalIla kare che, te sarvathA mithyA ja che. eTale vaLI te zramaNAbhAso potAnI dalIla pherave che - vastu svabhAva che te to sarvathA dUra karavo azakya che, eTale jJAyaka bhAva che te jJAna svabhAve sthiti kare che ane tevA prakAre sthiti karato te mithyAtvAdi bhAvono kartA nathI hoto, kAraNake jJAyakapaNAnuM ane kartApaNAnuM atyaMta viruddha mATe ane mithyAtvAdi bhAvo to hoya che. tethI teonuM karma ja karNa prarUpAya che, - Ama je teo dalIla kare che, te "vAsanonmeSa' che - ti vAsanoneSa: - te to teoe pUrve je AtmAne akartA kahyo hato tenI vAsanAno - mithyA mAnyatA rUpa saMskArano unmeSa - camakAro - jhabakAro che ane te to hamaNAM teo je "AtmA AtmAne kare che evA abhyapagamane - mAnyatAne atyaMtapaNe - sarvathA upahaNe ja che - upaghAta kare ja che. arthAt je teo dalIla pherave che, te teonI A navIna mAnyatAno ja upaghAta kare che - eTale teono A pakSa paNa koI paNa prakAre ghaTato nathI. tyAre A badhI carcA parathI yukta pakSa kayo che ? anekAMta syAdavAda siddhAMtanI daSTie kharekharI vastusthiti zI che ? te kahe che - jJAyaka svabhAva je che tenuM sAmAnyaapekSAe zAna svabhAvamAM avasthitapaNuM' - jema che tema yathAvat sthitapaNuM - sthiti karavApaNuM che, chatAM karmajanya mithyAtvAdi bhAvono udaya hoya che tyAre tenA saMvedana rU5 - jANapaNA rUpa jJAna hoya che te samaye - te veLAe ajJAnIne anAdithI Seya - jJAnanA bhedavijJAnanuM zUnyapaNuM hoya che, tene lIdhe te parane AtmA jANe che - anAdri yajJAme vijJAnazUnyavat paramAtmati nAnato, eTale parane AtmA jANatA evA tenuM vizeSaapekSAe to ajJAna rUpa jJAna pariNAmanA karaNane lIdhe kartRtva - kartApaNuM anumaMtavya che - anumata karavA yogya - mAnavA yogya che - vizeSApekSA vaijJAnarUpasya jJAnaparisthi ra tva sanumaMtavya ema kyAM lagI ? tyAM lagI ke jyAM lagI te bhedavijJAnanI AdithI - zarUAtathI joya - jJAnanA bhedavijJAnanA pUrNapaNAne lIdhe te AtmAne ja AtmA jANe, tAriNeyajJAname vijJAnapUtvAta mAtmAnavAti gAnato | ane Ama joya - jJAnanuM bhedavijJAna pUrNapaNAne lIdhe AtmAne ja AtmA jANato evo te vizeSaapekSAe paNa jJAnarUpa ja jJAnapariNAmathI pariName; vizeSApekSA jJAnarUpavIva jJAnapariNAmena parimamanasya | ane Ama vizeSa apekSAe paNa jJAnarUpa ja jJAna pariNAmathI pariNamatA evA tenuM kevala - mAtra jJAtRpaNAne lIdhe - jANakArapaNAne lIdhe sAkSAt - pratyakSa - pragaTa akartutva - akartApaNuM hoya - daivataM jJAtRtvAsAkSAtatva cAtu | sarva vizaddha jJAna 631
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uparamAM "AtmakhyAti' gadya bhAgamAM vivarI dekhADyuM tenA sArasamuccaya A samayasAra kaLazamAM (13) kathana kare che ke sAMkhyo jema Ahato ekAMtathI puruSane akartA ma sparze ! zArdUvIDita mA'kartAramamI spRzaMtu puruSaM sAMkhyA ivApyArhatAH, kartAraM kalayaMtu taM kila sadA bhedAvabodhAdadhaH / ...... UrdU tUddhatabodhadhAmaniyataM pratyakSamenaM svayaM, pazyatu cyutakartRbhAvamacalaM jJAtAramekaM paraM // 205 // sAMkhyo jema ja Ahato akaratA purUSa mA sparza ! bhedajJAna adhaH dazAmahi sadA kartA ja vimarzajo ! Urdhva uddhata bodhadhAma niyato pratyakSa A dekho ! kartA bhAva ja ata eka acalo jJAtA ja A lekho ! 205 amRta pada - 205 sAMkhyo jema puruSa Ahato, akartA ja ma sparze ! anekAMta siddhAMta AhaMto, samyapha Ama vimarzI... anekAMta. 1 bhedajJAnathI adhaH dazAmAM, kartA puruSa A lekho, bhedajJAnathI Urdhva dazAmAM, puruSa akartA dekho !... anekAMta. 2 bhedajJAnane pAmI niyato, uddhata bodha sudhAme, akartA ja pratyakSa pekhajo, AtmA AtamarAme... anekAMta. 3 kartA bhAva ja mRta jyAM acalo, AtmA eka ja jJAtA, bhagavAna amRta svayaM dekhajo, anubhava amRta pAtA... anekAMta. 4 artha - A Ahato paNa, sAMkhyonI jema, puruSane akartA ma sparzI ! bhedAvabodhathI (bhedajJAnathI) adhaH - nIcemAM sadA phuTapaNe kartA kaLo ! (samajI lyo !) Urdhva (AgaLa upara) to uddhata bodha dhAmamAM niyata pratyakSa evA Ane kartRbhAva cuta thayela acala evo eka mAtra jJAtA ja svayaM dekho ! 205 amRta jyoti mahAbhASya | "kartA bhoktA karmano, vibhAva varte jyAMya; vRtti vahI nija bhAvamAM, thayo akartA tyAMya." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-121 uparamAM AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je saMkalanAbaddha yuktithI ATalA badhA vistArathI vivarI dekhADyuM, teno sArasamuccaya saMkalita karatA A kaLaza kAvyamAM zuddhopayogI mahAprajJAzramaNa amRtacaMdrAcAryajI Ahata darzanAnuyAyI Itara zramaNAdine Arjava bharI sadgodha preraNA kare che - mAMDavartAramanI smRgaMtu puruSe sAMdhyA TuvacaItA. - A Ahato - at darzanAnuyAyIo paNa sAMkhyonI jema puruSane - AtmAne akartA ma sparze ! sAMkhyo jema AtmAne ekAMte akartA ja mAne akartA ma sparze ! sAMkhyo jema AtmAne ekAMte akartA ja mAne che, tema jinamatAnusArIo paNa AtmA ekAMte 632
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 205 akartA ja e mAnyatAne ma sparzo hAtha paNa ma lagADo ! paNa tlR vanayaMtu taM tti savA bhedAvabodhAdadhaH te AtmAne bhedAvabodhathI adhaH nIcemAM nizcaye karIne sadA kartA kaLo ! - - - bhedAvabodhanI - bhedazAnanI nIcenI bhUmikAmAM to AtmA ajJAnane lIdhe nizcaye karIne sadA potAnA bhAvakarmano rAga - dveSa - mohAdi vibhAva bhAvano kartA che ja ema spaSTapaNe A tattvakaLAnI kaLa - aMtargata 2hasyagata vAta kaLI lyo - samajI lyo ! pachI Urdhva - AgaLamAM to uddhatavodhadhAmaniyataM' uddhata bodha dhAmamAM niyata evA pratyakSa Ane svayaM kartutvabhAva vyuta thayelo evo vaSaMtu cyutakartRbhAvamacalaM jJAtAramekaM paraM - acala eka mAtra jJAtA dekho ! arthAt pachI bhedajJAnathI UddharvadazAmAM bhedajJAna pachInI Uddharva bhUmikAmAM to uddhata - utkaTa bodha dhAmamAM' zAna jyotimAM athavA jJAna-gRhamAM niyata nizcayarUpa sthiti karatA, jJAnadhAmamAM ja niyata vRttipaNe vartatA, evA AtmArAmI pratyakSa - pragaTa - sAkSAt A AtmAne svayaM pote - ApoApa ja jyAM kartAbhAva cyuta bhraSTa thaI gayelo che evo acala - parabhAvathI kadI calAyamAna na thAya, evo eka mAtra zAtA ja svayaM - pote ApoApa ja dekho ! sAkSAtkaro ! - Da - 633 - -
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kSaNikavAdInuM nirasana A samayasAra kaLazamAM (14) kare che - mAlinI kSaNikamidamihaikaH kalpayitvAtmatattvaM, nijamanasi vidhatte kartRbhoktrovibhedaM / apaharati vimohaM tasya nityAmRtaughaiH svayamayamabhiSiMcaMzcicamatkAra eva // 206 // kSaNika kalapi AMhI AtmanuM tattva eka, nija mana avadhAre karyuM ne bhokta bheda; tasa apaharato A moha nityAmRto thai, atizaya ja sicaMto cit camatkAra pote. 206 amRta pada - 206 nitya amRta ogha siMcaMto, cit camatkAra "amRta' saMto ! nitya amRta" pratipada gAve, anubhava amRta siMdhu vahAve... nitya amRta. 1 ahiM kSaNika AtmA ko kalpa, kartA-bhoktA vibheda ja janme ! vAda kSaNika ekAMta vadaMtA, moha mUcchamahi sIdatA... nitya amRta. 2 tasa mohamUccha tye kheMcI, nitya amRta othe siMcI, cit camatkAra ja pote A, pada bhagavAna nitya amRta A... nitya amRta. 3 artha - ahIM eka A Atmatattvane kSaNika kalpIne, nija manamAM kartA-bhoktAno vibheda dhAre che, tenA vimohane nitya amRta oghothI abhisiMcato A cicamatkAra svayaM dUra kare che. 206 amRta jyoti' mahAbhASya "athavA vastu kSaNika che, kSaNe kSaNe palaTAya" "e anubhavathI paNa nahi, AtmA nitya jaNAya. ( ziSya zaMkA)." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-69 have eka kSaNikavAdI kartA ane bhoktA jUdo mAne che, je kartA che te bhoktA nathI ema ekAMtika kathana kare che, tevuM nirasana nIcenI gAthAomAM karavAmAM Ave che, tenuM sUcana karato A ane A pachIno ema be utthAnikA kaLaza amRtacaMdrajIe saMgIta karyA che :- ahIM - A lokane viSe "A" - pratyakSa anubhavAI rahelA Atmatattvane koI eka kSaNika - kSaNabhaMgura kalpIne - kalpanAthI mAnI besIne, potAnA manamAM kartA ane bhoktAno vibheda - vibhinnapaNuM - jUdApaNuM dhAre che. tenA A vimohane nitya amRta oghothI svayaM abhiSicato A citucamatkAra ja apahare che - dUra kare che - apaharati vimohaM tasya nityAmRtodaiH vayamayamamaNiMvaMzcimAra iva | jema koI moha - mUccha pAmI gayelo hoya tene koI jalasiMcana karI vimoha - mUccha dUra kare che, tema A kSaNikavAdInA vimohane jyAM nitya citunA-caitanyanA camatkAra - camakArA camakyA ja kare che evo A citucamatkAra ja svayaM - pote nitya amRta oghothI - sadA amRta pravAhothI abhisiMcana karato dUra kare che. atre kaLazanA aMte "amRta zabdanI camatkRtithI garbhitapaNe kaLaza karnA parama amRta amRtacaMdrajInuM nAma potAnuM nAma dhvanita che. 434
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 207 vRttiaMza bhedathI vRttimannA nAza kalpanathI ekAMta ma cakAso ! evA bhAvano samayasAra kaLaza (15) kahe che - anuSTupa vRttyaMzabhedato'tyaMtaM, vRttimannAzakaMlpanAt / / anyaH karoti bhuMkte'nyaH, ityekAMtazcakAstu mA // 207 // vRvaMza bhedathI sAva, vRttimanuM nAza kalpane; bIjo kare bIjo bhoge, e ekAMta prakAza mA !... 207 amRta pada - 207. kSaNika ekAMtano vAda ma prakAza ! vAda syAdvAda amRta prakAzo !... dhruva pada. vRttino aMza te samayavarti ane, vastunI vRtti trayakALa vartA, vRttino aMza te vRttithI bhinna nahi, vRtti aMtara rahyo teha vartA... kSaNika ekAMtano. 1 aMza te pUrNamAM pUrNa te aMzamAM, vaMza te parvamAM parva te vaMzamAM, aMga te dehamAM deha te aMgamAM, aMza vyatireka haMsa anvaya vaMzamAM... kSaNika. 2 pravAha kramavarti pariNAmo sadA, eka pravAha vRtti parovyA, eka ja dravya muktAvalImAM, bhinna paryAya motI parovyA... kSaNika. 3 vRtti aMza nAzathI vRttimAna nAza nahi, vRttimAna vRttimAM nitya varte rahI, ema vRtti aMza bhinnatA che kharI bhinnatA che, na eka pravAhe vahI... kSaNika. 4 tethI ekAMtathI vRtti abhedathI, sarvathA nAza ekAMta kalpo, kare anya bhogave anya ekAMta A, mA prakAzo ja ! mithyAtva jalpo.... kSaNika. 5 lIe lAlo ane bhAre haradAsa e, nyAya anyAya evo na kIje, vade anuvAdI A dAsa bhagavAna e, nyAya syAdvAda amRta pIje... kSaNika. 6 artha - vRttiaMzanA bhedathI atyaMtapaNe vRttimaMtanA nAzanA kalpana thakI anya kare che, anya bhogave che, evo ekAMta ma cakAso ! (prakAzo !). 207 amRta jyoti' mahAbhASya "athavA jJAna kSaNikanuM, je jANI vadanAra', I. "vadanAro te kSaNika nahIM, kara anubhava niradhAra." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI AtmasiddhizAstra, sUtra-69 AvA kSaNika ekAMtane niSedhato A utthAnikA kaLaza kahyo che - vRtyaMzabhedatoDatyaMta vRttimannAzakalpanAtu - vRttiaMzanA bheda thakI - bhinnapaNA thakI atyaMtapaNe - sarvathA vRttimaMtanA nAzanA kalpanane lIdhe anya - bIjo kare che, anya - bIjo bhogave che, evo ekAMta ma cakAso - ma prakAzo ! 635
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kehiMci du paJjayahiM viNassae Neva kehici du jIvo / jahmA tahmA kuvvadi so vA aNNo va NeyaMto // 345 // kehiMci du pajjayehiM viNassae Neva kehici du jIvo / jahyA tazA vedadi so vA aNNo va NeyaMto // 346 // jo ceva kuNai sociya Na veyae jassa esa siddhaMto / so jIvo NAyaco micchAdiTThI aNArihado // 347 // aNNo karei aNNo paribhuMjai jassa esa siddhaMto / so jIvo NAyavvo micchAdiTThI aNArihado // 348 // (catuSkam) kAraNa koI paryAyathI, viNase koIthI nA ja; tethI kare te anya vA, ekAMta na emAM ja. 345 kAraNa koI paryAyathI, viNase koIthI nA ja; tethI vede te anya vA, ekAMta na emAM ja. 346 je kare te ja na vedato, evo jasa siddhAMta; mithyAdeSTi anAhato, jANavo jIva te brAMta. 347 anya kare anya bhogave, evo jasa siddhAMta; mithyAdeSTi anAhato, jANavo jIva te brAMta. 348 artha - kAraNake koI paryAyothI jIva viNase che ane koIthI nathI vaNasato tethI te vA anya kare che, ekAMta nathI. 345 kAraNake koI paryAyothI jIva viNase che ane koIthI nathI viNasato tethI te vA anya vede che, ekAMta nathI. 346 je ja kare che te ja nathI vedato - A jeno siddhAMta che, te jIva mithyASTi anAhata jANavo. 347 anya kare che, anya bhogave che - A jeno siddhAMta che, te jIva mithyAdeSTi anAhata jANavo. 348 AtmabhAvanA sat nIva: - kAraNake jIva zcitta purthaH vinayati - koI paryAyothI vinAza pAme che, nava hRzcitu tu - koIthI ja nathI ja pAmato, tasmA - tethI savA so vA karoti - te vA anyanA kare che, naidhrAMta: - ekAMta nathI. vasatu nIya zcitta paH vinazyati naiva vaizcitta - kAraNake jIva koI ja paryAyothI vinAza pAme che, koIthI ja nathI pAmato, takSAt sa va maLyo vA veDhayate nekrAMta: - tethI te vA anya vA vede che, ekAMta nathI. rU4rU4dA. ya: vaiva krarIti se caiva na veyare - je ja kare che te ja nathI vedato, paNa yasya siddhAMta: - A jeno siddhAMta che, te nIvo mithyAvRSTinAIta: jJAtavya: - te jIva mithyASTi anAIta jANavo. kanya: roti kanya: ramuMvatte - anya kare che, anya paribhogave che, paNa vasya siddhAMta: "A" jeno siddhAMta che, na nIvo mithyavRdiranAIto jJAtivya: - te jIva mithyAdi anAhata - Ahata nahi evo jANavo. //rU4LIrU48 ti kathA mAtrAmAvanA //rU45-348|| thato di - kAraNake nizcaya karIne phuTapaNe nIvaH zcita: vinazyati vaizcitta na vinazyati - jIva koI paryAyothI vinaze che ane koIthI nathI vinAzato, ti svimAvo nIvasvabhAva: - ema dvi - svabhAva - be svabhAvavALo jIva svabhAva che. koI paryAyothI vinaze che - koIthI nahi ema zAne lIdhe ? pratisamaye saMvarutapukhapariNAma dvArA kSARtvIk - pratisamaye saMbhavatA agurulaghu guNanA pariNAmadvAre kSaNikapaNAne lIdhe, vanitavaitanyAnvaya'pArekha nityatA - ane acalita caitanya anvaya guNadvAre nityapaNAne lIdhe. Ama jIva koI paryAyothI vinaze che - koIthI 636
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 345-348 AtmakhyAti TIkA kaizcittu paryAyai vinazyati naiva kaizcittu jIvaH yasmAttasmAtkaroti sa vA anyo vA naikAMtaH // 345 // kaizcittu paryAyaiH vinazyati naiva kaizcittu jIvaH / yasmAttasmAdvedayate sa vA anyo vA naikAMtaH // 346 // yaH caiva karoti sa caiva na vedayate yasyaiSa siddhAMtaH sa jIvo jJAtavyo mithyAdRSTiranArhataH // 347 // anyaH karotyanyaH paribhuMkte yasya eSa siddhAMtaH / sa jIvo jJAtavyo mithyAdRSTiranArhataH // 348 // yato hi pratisamayaM saMbhavadagurulaghuguNapariNAmadvAreNa kSaNikatvAdacalitacaitanyAnvayaguNadvAreNa nityatvAcca jIvaH kaizcitparyAyai vinazyati kaizcittu na vinazyatIti dvisvabhAvo jIvasvabhAva tato ya eva karoti sa evAnyo vA vedayate / ya eva vedayate sa evAnyo vA karotIti nAstyekAMtaH / evamanekAMte'pi yastatkSaNavartamAnasyaiva paramArthasattvena vastutvamiti vastvaMze'pi vastutvamadhyAsya zuddhanayalobhAdRjusUtraikAMte sthitvA ya eva karoti sa eva na vedayate, anyaH karoti anyo vedayati iti pazyati sa mithyAdRSTireva dRSTavyaH / kSaNikatve'pi vRttyaMzAnAM vRttimatazcaitanyacamatkArasya TaMkotkIrNasyaivAMtaH pratibhAsamAnatvAt ||345||346||347||348|| AtmakhyAti TIkArtha kAraNake pratisamaye saMbhavatA agurulaghu guNanA pariNAmadgArA kSaNikapaNAne lIdhe ane acalita caitanya anvaya guNa dvArA nityapaNAne lIdhe, jIva koI paryAyothI vinAza pAme ane koIthI vinAza nathI pAmato, ema be svabhAvavALo jIvasvabhAva che. tethI je ja kare che te ja vA anya vede che, je ja vede che te ja vA anya kare che - ema ekAMta che nahi. ema anekAMta chatAM paNa je tatkSaNa vartamAnanuM ja paramArthasat paNe vastutva ema vastuaMzamAM paNa vastutva adhyAsIne zudghanayanA lobhathI RRjusUtra ekAMtamAM sthiti karIne, je ja kare che te ja vedato nathI, anya kare che anya vede che, ema dekhe che, te mithyArdaSTi ja dekhavA yogya che vRttiaMzonA kSaNikapaNAmAM paNa nathI vinazato khebha je svabhAvavANI chavasvabhAva che, tethI zuM ? tato ya eva karoti sa evAnyo vA vedayate - tethI ure che te 4 vA anya vehe che, ya eva - bedayate sa evAnyo vA karoti 4 4 vehe che te 4 vA anya re che, iti nAstyekAMtaH - khebha kheaMta che nahi. evamanekAMte'pi ma aneaMtache chatAM yaH -- tatkSaNavartamAnasyaiva paramArthasattvena vastutvaM tatvAze vartamAnanuM 4 vastuyaSNuM - iti vastvaMze'pi vastutvamadhyAsya paramArthasapaNe vastutva - ema vastuaMzamAM paNa vastutva - vastupaNuM adhyAsI - bhAnI jesI, zuddhanayalobhAd RjusUtraikAMte sthitvA zuddhanaya bola thaDI RbhusUtra aMtamAM sthiti hurI - ye eva karoti sa eva na vedayate 4 The re che te 4 nathI vehato, anyaH karoti anyo vedayate anya re che anya vehe che, iti pazyati - prema he che, sa midhyAdRSTireva dRSTavyaH te midhyAdRSTi 4 dRSTavya che - hejavA yogya che. khebha zAne sIdhe ? kSaNikatve'pi vRttyaMzAnAM vRttiaMzonA kSazipazAbhAM pazu, vRttimaMtaH caitanyacamatkArasya TaMkotkIrNasyaiva aMta:pratibhAsamAnatvAt vRttimaMta evA TaMkotkIrNa ja caitanya camatkAranA aMtaHpratibhAsamAnapaNAne lIdhe - aMdaramAM dRzyamAnapazAne sIdhe // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA || 345||346||347||348|| - - - 539 -
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vRttimaMta evA TaMkotkIrNa ja caitanyacamatkAranuM aMta:pratibhAsamAnapaNuM che mATe. 345, 346, 347, 347, 348 "amRta jyoti mahAbhASya "AtmA dravya nitya che, paryAye palaTAya; bAlAdi vaya traNyanuM, e jJAna ekane thAya." - zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-68 usthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe anya kare che - anya bhogave che evA ekAMtane mithyAdeSTi kahI teno atre niSedha karyo che ane "AtmakhyAtikartAe tenuM nikhuSa yuktiyukta samarthana karI te kSaNika ekAMtavAdInuM mithyASTipaNuM spaSTa samajAvyuM che. jIvamAM agurulaghu guNa che, teno samaye samaye pariNAma saMbhave che, paryAya thayA kare che, tethI karIne jIvanuM kSaNikapaNuM hoya che ane kadI paNa calAyamAna na thAya evo acalita caitanya anvaya guNa che te sarvatra anvayapaNe jIvamAM cAlyo Ave che, tethI karIne jIvanuM nityapaNuM hoya che. Ama pratisamayaM saMbhavadagurulaghuguNapariNAmadvAreNa kSaNikatvAta acalitacaitanyAnvayagaNadvAreNa nityatvAcca - pratisamaye - samaye samaye saMbhavatA - upajatA agurulaghu guNanA pariNAma dvArA kSaNikapaNuM che tene lIdhe ane acalita caitanya anvaya guNa dvArA nityapaNuM che tene lIdhe, jIva koI paryAyothI vinAza pAme che ane koIthI vinAza nathI pAmato, ema be svabhAvavALo jIva svabhAva che - ti dvisvabhAva nIvasvabhAva: | Ama che tethI zuM ? tethI je ja kare che teja vA anya - bIje vede che - bhogave che. je ja vede che - bhogave che te ja vA anya - bIje kare che. ema ekAMta che nahi. arthAt samaye samaye badalAtA agurulaghuguNaparyAya - pariNamananI dRSTie joIe to je ja kare che te ja bhogavato nathI, je ja bhogave che te ja karato nathI ane sarva samaye sarvatra anuvartatA - anuvartipaNe cAlyA AvatA caitanya avaya guNanI dRSTie joIe to je ja kare che te ja vede che - bhogave che, je ja vede che - bhogave che te ja kare che, ema koI eka pakSa rUpa ekAMta che nahi. anekAMta ja che. ema yuktiyuktapaNe anekAMta che chatAM, koI (kSaNikavAdI) ema mAne che ke - tat kSaNa - te vivakSita kSaNe ja vartamAna - vartatuM hoya te ja paramArtha sata - paramArthathI satu che ane tevuM ja vastutva - vastupaNuM che, eTale tatsavirtamAnAryava paramArthasattvanI vastum - tatkSaNa vartamAnanuM ja paramArthasata paNe vastupaNuM che, ema ekakSaNavartI vastuaMzamAM paNa vastutva - vastupaNuM adhyAsI - mAnI besI - vallaMgari vastumAsya - zuddhanayanA lobhathI te vartamAna kSaNavartI paryAyane ja mAnanArA ekAMta RjusUtra nayamAM ja sthiti kare che ane eTale ja je ja kare che te vedato nathI, vede che te karato nathI ema te dekhe che. paNa je Ama jusUtra ekAMtathI dekhe che te supratiSThita anekAMta siddhAMtathI viruddha hoI mithyA che, eTale ema ekAMta RjusUtranaya mate je dekhe che te mithyAdeSTi ja dekhavA yogya che, te mithyAvRSTideva dRravyaH | kAraNake kSaNika vRvaMzanAM - vRttiaMzonA kSaNikapaNAmAM paNa vRttimaMta evA TaMkotkIrNa ja caitanya camatkAranuM aMtaH - pratibhAsamAnapaNuM che mATe - vRttimatacaitanyamAraNya TaMkotkIrthiva maMta:pratimAsamAnItu | arthAtu pratisamayavartI vRttiaMzonuM bhale kSaNikapaNuM ho, chatAM temAM paNa "vRttimaMta - trikALavArtA saMpUrNa vRttine dharanAro - vRttino svAmI evo TaMkotkIrNa ja caitanyacamatkAra aMtaHpratibhAsamAna thAya che - te vRttiaMzanI aMdaramAM pratibhAsI rahelo dazyamAna thAya che, te te kSaNika vRttiaMzomAM paNa pratyekamAM vRttimaMta evo "caitanya camatkAra' - caitanyano camakAro - jhabakAro aMdaramAM pratibhAsI, rahyo che - ke je "TaMkotkIrNa - TaMkathI - TAMkaNAthI utkIrNa - kotarI kADhela akSaranI jema akSara - 38
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 34pa-348 sadAsthAyI - kadI paNa kSarato nathI evA akSara amRta che. eTale Ama aha, bhagavat praNIta Aha darzananA anekAMta siddhAMtathI viruddhapaNe A jusUtra ekAMtavAdI vastutattvane mithyApaNe dekhato hoI, mithyAdeSTi "anAhata' - Ahata nahi evo jANavo yogya che - to nIvo yevyo micchAdiTThI aNArihado / - sarva vizuddha jJAna -3 39
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktano sArasaMdoha saMdabdha karatA A samayasAra kaLazamAM (12) kSaNikavAdIno mArmika upahAsa kare che - zArdUlavikrIDita AtmAnaM parizuddhamIpsubhirativyAptiM prapayAMdhakaiH, kAlopAdhibalAdazuddhimadhikAM tatrApi matvA paraiH / . caitanyaM kSaNikaM prakalpya pRthukaiH zuddharjusUtreritairAtmAvyujjhita eva hAravadaho nissUtramuktekSibhiH // 208 // AtmAne parizuddha Icchata ati vyApti grahI aMdhake, kAlopAdhibale azuddhi adhikA pRthake gaNI tyAMya re ! prerAI jusUtra zuddhathI kSazika caitanya kalpI pare, AtmA hAra zuM chAMDiyo nirakhatAM niHsUtra motI are ! 208 - amRta pada - 208 jJAnane upAsIe" - e rAga AtmAne zodhatAM AtmA ja khoyo, aMdhe mAraga nA joyo,... dhruva pada. 1 AtmA parizuddha IcchavA re jAtAM, AtmA samULago khoyo ! besavAnI DALane kApatA mUrakhano, joTo jagatamAM na joyo !. AtmAne zodhatAM. 2 paryAyane dravya mAnI laI mUDhaDe, paryAya dravyane lekhiyuM ! ativyApti grahI atitArkikaDe ! tattva samyaka nA dekhiyuM.... AtmAne zodhatAM. 3 eka paryAya jo anya paryAyathI, anvaya saMbaMdha bAMdhaze, rakhe to balathI kALa upAdhinA, azuddhi adhika tyAM sAMdhaze !... AtmAne zodhatAM. 4 kALabhede ema dravya anvayamAM, mAnI laI ja azuddhi ! dravyavaMza lopatAM AtmAnA vaMzane, lopatA koI abuddhi !... AtmAne zodhatAM. 5 vartamAna samayavartI paryAyane, mAtra ame to mAnIe, kSaNavartI tethI vastu kSaNika che, e ja paramArthasatu jANIe... AtmAne zodhatAM. 6 zuddha RjusUtra nayathI prerAIne, ema kSaNika te vAdIo, - kSaNika ekAMtathI kalpI caitanyane, jalpa abuddha durvAdIo... AtmAne zodhatAM. 7 caitanyane ema kSaNika prakalpatA, AtmA ja koIe choDiyo ! niHsUtra muktAphalane ja dekhatAM, hAra jyama abuddhe chaDiyo !.. AtmAne zodhatAM. 8 nAza niranvaya mAnI nirAtamA, vAdI na AtmA ja mAnatA ! mULane ucchedI zAkhAne zodhatAM, AkAza puSpa te pAmatA !... AtmAne zodhatAM. 9 sUtra vihoNA motI vizRMkhalA, chUTA chUTA ja je dekhatA, teha ukhala muktA phalono, hAra akhaMDa kema lekhatA ?.. AtmAne zodhatAM. 10 caitanya anvaya - sUtra vihoNA, paryAya motI ja pekhatA, nirAtmavAdI te caitanya-motIno, hAra AtmA kyama dekhatA ?... AtmAne zodhatA. 11 640
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 208 AtmA levA jatAM AtmA gumAviyo, aho ! paronI A buddhi ! kSaNika ekAMtanI jAla jaTila e, ema vidAro subuddhi !... AtmAne zodhatA. 12 tattvAmRtabhUta amRta kaLazamAM, maMthI tattvAbdhi vasAvyo ! bhagavAna amRtacaMdra sudarzane, syAdvAda siMdhu lasAvyo... AtmAne zodhatAM. 13 artha - AtmAne parizuddha IcchatA aMdhakothI ativyApti aMgIkAra karI, kAlopAdhinA bala thakI tyAM paNa adhika azuddhi mAnIne, zuddha jusUtrathI prerita evA pRthakothI caitanya kSaNika prakalpIne, niHsUtra (sUtra-dorA vagaranA) muktoliothI (motI dekhADanArAothI) hAranI jema, aho ! AtmA ja choDI devAyo ! 208 "amRta jyoti' mahAbhASya "athavA jJAna kSaNikanuM, je jANI vadanAra; vadanAro te kSaNika nahi, kara anubhava nirdhAra." - zrI Atmasiddhi, gAthA-69 AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM A je kahyuM, teno sAra saMdoha saMdabdha karatA A zArdUlavikrIDita nibaddha kaLaza kAvyamAM puruSazArdUla amRtacaMdrajI adUbhUta Atma vinizcayathI kSaNikavAdIono mArmika upahAsa karatAM garje che - AtmAne parizuddha - sarvathA ekAMte zuddha IcchatA evA aMdhakothI - kaMIka aMdhothI ativyAmi aMgIkAra karI, kALa upAdhinA baLathI tyAM - AtmAmAM paNa adhika azuddhi adhyAsI - mAnI besI, zuddha jusUtrathI prerita evA te "pRthakothI" - pRthaka pRthaka chUTA chUTA vizRMkhala paryAya mAnanArA "parothI" - anyadarzanIthI caitanya kSaNika prakalpIne, "niHsUtra muktakSIothI' - niHsUtra - sUtra rahita dorA vinAnA muktA - motI dekhanArAothI hAranI jema, aho ! AtmA choDI ja devAyo ! mAtmA bhuti parva daravara nisUtramuttelimiH | - arthAt ekAMta pakSa grahaNa rUpa mithyAtvathI jenI mati aMdha banI che evA aMdhako - ajJAnAMdho AtmAne parizuddha - sarvathA sarva - upadhizuddha pAmavA Icche che, eTale teo vastunA sva lakSaNathI vhAra jatI ativyAptine aMgIkAra karI, kALa upAdhinA baLathI AtmAmAM paNa rakhene adhika azuddhi AvI jaze ema mAnI besI, mAtra vartamAna yane ja aMgIkAra karanArA zuddha sUtra nayane ja avalaMbe che ane ema karatAM teo caitanyane kSaNika - kSaNabhaMgura kahyuM che, te ajJAnagaMdha jano kevA che ? koI motIno hAra che. temAM niHsUtra - sUtra vinAno chUTA chUTA motI pratye ja jenI dRSTi che evA janothI jema hAra choDI devAya che, tema AtmA e caitanya ciMtAmaNino hAra che, te caitanya anvayarUpa sUtrathI parovAyelo che, temAM chUTI chUTI vartamAna kSaNa pratye ja jenI dRSTi che evA A ajJAnAdha janothI A caitanya ciMtAmaNinA hararUpa AtmA ja choDI devAyo ja che ! 641
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti adbhuta sAmya dAkhavI amRtacaMdrajI A samayasAra kaLazamAM (17) prakAze che ke amane citu ciMtAmaNi mAlikA ekA cakAse che - zArdUlavikrIDita karturvedayituzca yuktivazato bhedo'stvabhedopi vA, kartA vedayitA ca mA bhavatu vA vastveva saMciMtyatAM / protA sUtra ivAtmanIha nipuNairbhartuM na zakyA kvaci - ciciMtAmaNimAlikeyamabhitopyekA cakAstyeva naH // 209 // karNa bhoctaNo ja yuktivazathI ho bheda nirbheda ho ! ho bhoktA karatA ja vA Ima ma ho vastu saMcitavo ! protA sUtra zuM AtmamAM, na nipuNe zakyA kvacit bharavI, cit ciMtAmaNi mALa eka amane A to cakAse badhe. 209 amRta pada - 209 bhaiyA ! viSama A saMsAra" - e rAga ciciMtAmaNi mALa cakAse, amane badhe A eka, bhagavAnanuM amRtacaMdra prakAze, anubhava amRta che... ciciMtAmaNi mALA. 1 kartA ne bhoktAno yukti, vaza ho bheda abheda ! ho kartA te bhoktA mavA ho, vastu ja citavo abheda.. ciciMtAmaNi mALA. 2 sUtra zuM AtmAmAMhi parovI, ciciMtAmaNi mAla, amane to sarvataH ja prakAze, eka sadA traNa kALa... ciciMtAmaNi mALA. 3 nipuNothI paNa jeha bharavI, zakya nahi ko kALa, ciciMtAmaNi mALA evI, bhagavAna amRta bhALa !... ciciMtAmaNi mALA. 4 tattvaciMtAmaNi pratipada gUMthI, tattvaciMtAmaNi mALa, tattvaciMtAmaNi amRtacaMdra, amRta pAyuM rasALa... ciciMtAmaNi mALA. 5 artha - kartAno ane vedayitAno (bhoktAno) yukti vazathI bheda ho, vA abheda paNa ho ane kartA vedayitA (bhoktA) bhale ma ho, (paNa) vastu ja samyaphapaNe ciMtavAo ! sUtranI jema ahIM AtmAmAM parovAyelI je nipuNothI kvacit bhedavI zakya nathI evI A ciciMtAmaNi mAlikA amane sarvataH paNa eka prakAze ja che. 209 amRta jyoti" mahAbhASya bhAsuM nija svarUpa che, zuddha cetanA rUpa; ajara amara avinAzI ne, dehAtIta svarUpa." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-120 atre anekAMta siddhAMtanA ananya puraskartA amRtacaMdrAcAryajI matamatAMtara aMge adbhuta sAmya dAkhavI alaukika Atmaanubhava-nizcayathI prakAze che - yuktivazathI - yuktine AdhInapaNe kartAno ane vedayitAno - bhoktAno bheda ho, vA abheda ho ! ane kartA che te vedayitA - vedanAro bhale me ho 642
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navo aMkaH samayasAra kalaza 209 - paNa vastu ja sabhyapaNe ciMtavAo - vastvava saMvityatAM vastu kAMI koI samaye khaMDa khaMDa TUkaDA thaI jatI nathI, traNe kALamAM pratisamaye akhaMDa ja varte che, te vastunuM ja samyak jema che tema yathAvat ciMtana karAo ! ane amane to A cittaciMtAmaNi mAlikA sarvataH paNa ekA evI cakAse ja che ! Atma anubhavaprakAzathI prakAze ja che ! AtmAnubhava tejanA jhaLahaLATathI jhagamage ja che ! vidhiMtAmaNimAniyamito'tyeAvAsyeva na - ke je sUtranI dorAnI jema ahIM AtmAmAM parovAyelI cit ciMtAmaNi mAlikA nipuNothI - kuzaLajanothI kvacit paNa bhedavI - bheda pamADavI ke khaMDita karavI zakya nathI - protA sUtrAtmanIha nipuNai mRttu na zakyA cit / jema sUtrathI - dorAthI parovAyela mALA eka akhaMDa abheda bhAse, tema cit ciMtAmaNi caitanya sUtramAM parovAyelI A AtmArUpa caitanyamAlA amane to AtmAnubhava prakAzathI eka akhaMDa abheda bhAse che ane tenuM bhedana | khaMDana game tevA nyAyanipuNothI paNa kyAreya paNa koI paNa prakAre paNa karI zakAya ema nathI. mATe ame je A anubhava prakAzathI kahIe chIe tema tame paNa he AtmArthI mumukSuo ! jo Atma vastunuM samyak ciMtana karazo, to tame paNa A traNe kALamAM eka akhaMDa abheda vastuno anubhava karI svayaM pratIti pAmazo. Da - 643 - =
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vyavahAra dRSTithI kartta karma vibhinna manAya che, paNa nizcayathI jo vastu ciMtIe to kartR-karma sadA eka manAya che, evA bhAvano samayasAra kaLaza (18) kahe che - rathoddhatA vyAvahArikadRzaiva kevalaM kartR karma ca vibhinnamiSyate / nizcayena yadi vastu ciMtyate, kartR karma ca sadaikamiSyate // 210 // vyAvahArika daze ja kevala, karnu karma ja vibhinna ISTa che; nizcaye ja yadi vastu ciMtIe, kartta karma nita eka ISTa che. 210 amRta pada 210 'piyA para ghara mata na jAyo re !' e rAga - nizcaya vyavahAra dRSTie re, karIe tattva vicAra; bhagavAna amRta svAmIe re, darzo spaSTa prakAra... nizcaya vyavahAra. kevaLa vyavahAra dRSTie re, kartA karma vibhinna; nizcaye vastu ja ciMtIe re, kartA karma abhinna... nizcaya vyavahAra. kartA karma sadA eka che re, ISTa nizcayathI ja Ama; dRSTi sApekSa viveka kahyo re, bhagavAna amRta svAma... nizcaya vyavahAra. artha - vyAvahArika dRSTithI ja kevala kartA ane karma vibhinna mAnavAmAM Ave che, nizcayathI jo vastu ciMtavAya che, to kartR karma sadA eka mAnavAmAM Ave che. 210 'amRta jyoti' mahAbhASya "athavA nija pariNAma, je zuddha cetanA rUpa; kartA bhoktA tehano, nirvikalpa svarUpa.'' * zrImad rAjacaMdrajI pramIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-122 "daraba karama karatA alakha, yaha vivahAra kahAuM, mAtra nihacai jo jaisau daraba, taisau tAkau bhAu.'' - zrI banA.kRta sa.sA. sarva vi.a. 49 have nIcenI gAthAnI utthAnikA rUpa A kaLaza kahyo che kartA ane karma kevala vyavahArika dRSTithI ja vibhinna - jUdA jUdA mAnavAmAM Ave che, paNa nizcayathI jo vastu ciMtavavAmAM Ave che, to kartA ane karma sadA eka ISTa mAnavAmAM Ave che - nizcayena vi vastu viMyate, tuM rma ca vibhinnamiSyate / 44 - -
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 349-355 jaha sippio u kammaM kuvvaMi Na ya so u tammao hoi / taha jIvovi ya kammaM kuvvadi Na ya tammao hoi // 349 // jaha sippio u karaNehiM kuvvai Na ya so u tammao hoi / taha jIvo karaNehiM kuvvai Na ya tammao hoi // 350 // jaha sippio u karaNANi gilAi Na so u tammao hoi / taha jIvo karaNANi u gihnai Na ya tammao hoi // 351 // jaha sippio kammaphalaM bhuMjadi Na ya so u tammao hoi / taha jIvo kammaphalaM bhuMjai Na ya tammao hoi // 352 // evaM vavahArassa u vattavyaM darisaNaM samAseNa / suNu Nicchayassa vayaNaM pariNAmakayaM tu jaM hoi // 353 // jaha sippio u ciTTha kujcai havai ya tahA aNaNNo se / taha jIvovi ya kammaM kuvvai havai ya aNaNNo se || 354 // jahaM ciTTha kuvaMto u sippio nicca dukkhio hoI / tatto siyA aNaNNo taha ceTThato duhI jIvo // 355 // ( saptakam ) jema zilpika karma kare, paNa tanmaya te no'ya; tema jIva paNa karma kare, paNa naja tanmaya hoya. 349 jema zilpi karaNothI kare, paNa tanmaya te no'ya; tema jIva karaNothI kare, paNa na ja tanmaya hoya. 350 jema zilpika karaNo grahe, paNa tanmaya te no'ya; tema jIva karaNo grahe, paNa na ja tanmaya hoya. 351 jema zilpika karmaphala bhogave, paNa tanmaya te no'ya; tema jIva bhoge karmaphala, paNa na ja tanmaya hoya. 352 ema vaktavya vyavahAranuM, samAsa darzana soya; suNa nizcayanuM vacana A, pariNAmakRta je hoya. 353 jema zilpI ceSTA kare, tethI hoya ananya; tema jIva paNa karma kare, tethI hoya ananya. 354 jema ceSTA karato zilpiko, nitya duHkhio hoya; tema tethI ananya ceSTato, jIva du:khio soya. 355 AtmabhAvanA yathA zilpikastu karma karoti prema zilpi to arbha re che, na ca sa tu tanmayo bhavati hoto, tathA jIvo'pi ca karma karoti - tebhava pakSa arbha re che, na ca tanmayo bhavati hoto. 6. yAvat / / 349-352 / / - khane te tanmaya nathI ane tanmaya nathI - ema evaM vyavahArasya vaktavyaM samAsena darzanaM - khebha vyavahAranuM evaM vyavahArasya vaktavyaM samAsena darzanaM vyavahAranuM vaktavya - hevAnuM che tenuM sabhAsathI - saMkSepathI harzana che - zrRNu nizcayasya vacanaM nizcayanuM vacana sAMtbhaNa, pariNAmakRtaM tu yadbhavati - The parizAbhata hoya che. yathA zilpikastu ceSTAM karoti - bha zilpi nizcaye urIne yeSTA kure che, bhavati ca tasmAt ananyaH - ane tenAthI (yeSTAthI) ananya hoya che, tathA jIvo'pi 45 - -
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti gAthA - jema zilpika karma kare che ane te tanmaya hoto nathI, tema jIva paNa karma kare che ane tanmaya hoto nathI. 349 jema ziklika karaNo vaDe kare che ane te tanmaya hoto nathI, tema jIva karaNo vaDe kare che ane te tanmaya hoto nathI. 350 jema zilpika karaNo rahe che ane te tanmaya hoto nathI, tema jIva karaNo prahe che ane tanmaya hoto nathI. 351 jema zilpika karmaphala bhogave che ane te tanmaya hoto nathI, tema jIva karmaphala bhogave che ane te tanmaya hoto nathI. 352 ema vyavahAranuM darzana, samAsathI (saMkSepathI) vaktavya che, nizcayanuM vacana sAMbhaLa, ke je pariNAmakRta hoya che. 353 jema zilpika ceSTA kare che ane tathA prakAre tenAthI ananya hoya che, tema jIva paNa karma kare che ane tenAthI ananya hoya che. 354 jema ceSTA karato zilpika nitya duHkhIo hoya che, tema tathA prakAre ananya ceSTA karato jIva duHkhI hoya che. 355 * roti - tema jIva paNa karma kare che, mavati 7 tasmata ananya: - ane tenAthI ananya hoya che. yathA re zrAstu iio nityaduHlito mavati - ane jema ceSTA karato zilpika nizcaya karIne nitya duHkhio hoya che, tathA tAi ananya: vemAno nIva: TuHvI thAtu - tema tenAthI ananya evo ceSTamAna - ceSa karato jIva duHkhI thAya. rU46-31// ti mAyA mAtmamAvanA //rU46-31/l. kathA vA zitvI suvarNAdriH - jema kharekhara ! phuTapaNe zilpI suvarNakArAdi, kuMDanA varadravyafTTHIbhava varSa karoti - kaMDalAdi paradravyapariNAmAtmaka karma kare che, hastAviki: pUradravyaparamAtmaH karI: karoti - hasta kudakAdi - hathoDI Adi paradravya pariNAmAtmaka karaNo vaDe kare che, dastAvani pUradravyapariNAmatmichAni rAri pRddhAMti - hathoDI Adi paradravya pariNAmAtmaka karaNo rahe che, prAmAdi paradravya pariNAmAtmaka kuMDalAdi karmaphaLa bhogave che, na tanedravyatvena tatogatve sati tanmayo pati - paNa aneka dravyapaNAe karIne tenAthI ananyapaNuM sate tanmaya nathI thato. tethI zuM? tato - tethI nimitta naimittika bhAvamAava - nimitta - naimittika bhAva mAtrathI ja tatra varjhafmovaDUmokhyatvavyavahAra: - tyAM kaThuM karma - bhokta bhogyatva vyavahAra che. tathA gAbhA - tema AtmA paNa, gupaISAdri putipariNAmabhaE { roti - puNya pApAdi pudgala pariNAmAtmaka karma kare che, chAyavAjanofkSa: putadravyapariNAmabhaE: raLe: krarIti - kAya-vA-manaH pudgala dravyaparimAbhAni rani vRddhAMta - kAya-vA-manaH pugala pariNAmAtmaka karaNo rahe che, suvaDu vADhiputidravyapariNAmabhi puthapApAdri varmataM muMbane - ane sukha-duHkhAdi pudgala dravya pariNAmAtmaka puNya pApAdi karmaphaLa bhogave che, na venadravyatvena tatogatve sati tanAvo mavati - paNa aneka dravyapaNAe karIne tenAthI anyapaNuM sate tanmaya nathI thato. tethI zuM? tato - tethI nimittanaimittimAMvamAtrauva - nimitta - naimittika bhAva mAtrathI ja tatra jharRrmamova7motharvavyavahAra: - temAM karNa karmatvano ane bhokta bhogyatvano vyavahAra che. yathA ra sa vi zilhI . ane jema te ja zilpI viThThIrSa - cikIrSa - karavAnI IcchAvALo sato, rUpamAtmapariNAmabhi karma karoti - ceSTArUpa Atma pariNAmAtmaka karma kare che, Tu vastakSaNamAtmapariNAmatmijaM vedanurUpa 7 - ane ceSTAne anurUpa duHkha lakSaNa AtmapariNAmAtmaka karmaphaLa bhogave che, dravyatvera tatogananyatve ta tanavarza bhavati - ane ekadravyapaNAe karIne tethI ananyapaNuM sate tanmaya hoya che, tata: - tethI karIne rAmapariNAmamavera - pariNAma - pariNAmI bhAvathI tavaiva - tyAM ja chaCmovaDUmogyatvanizcaya: - kartA karmatvano ane cikIrSa - karavAnI IcchAvALo sato, verAmAbhAIrAmAbhaOM varnAmaIbhava vedAnurUpa varmAM mukta 5 - ane ceSTAne anurUpa duHkha lakSaNa AtmaprariNAmAtmaka karmaphaLa bhogave che. dravyatvena tataDAvyatve sati tanmayazca mavati - ane tethI ekadravyaparAe karIne tenAthI ananyapaNuM sate tanmaya hoya che. tata: - tethI riaTTAriNAbhimAna - pariNAma pariNAmI bhAvathI tavaiva - tyAM ja vartumovaDUmokyatva nizcaya: - kartAkarmatvano ane bhoknabhogyatvano nizcaya che. | AtmabhAvanA //rU46IJrU 10NIrU9Il362 rU53 rU 14ll3 11TI iti 'AtmakhyAti 646
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 349-355 AtmakhyAti TIkA yathA zilpikastu karma karoti na ca sa tu tanmayo bhavati / tathA jIvo'pi ca karma karoti na ca tanmayo bhavati // 349 // yathA zilpikastu karaNaiH karoti na sa tanmayo bhavati / tathA jIvaH karaNaiH karoti na ca tanmayo bhavati // 350 // yathA zilpikastu karaNAni gRhNAti na ca sa tu tanmayo bhavati / tathA jIvaH karaNAni tu gRhNAti na ca tanmayo bhavati // 351 // yathA zilpikaH karmaphalaM bhuMkte na ca sa tu tanmayo bhavati / tathA jIvaH karmaphalaM bhuMkte na ca tanmayo bhavati // 352 // evaM vyavahArasya tu vaktavyaM darzanaM samAsena / zrRNu nizcayasya vacanaM pariNAmakRtaM tu yadbhavati // 353 // yathA zilpikastu ceSTAM karoti bhavati ca tathAnanyastasyAH / tathA jIvo'pi karma karoti bhavati cAnanyastasmAt // 354 // yathA ceSTAM kurvANastu zilpiko nityaduHkhito bhavati / tasmAca syAdananyastathA ceSTamAno duHkhI jIvaH // 355 // yathA khalu zilpI suvarNakArAdi : tathAtmApi kuMDalAdiparadravyapariNAmAtmakaM karma karoti, puNyapApAdi pudgalapariNAmAtmakaM karma karoti hastakuTThakAdibhiH paradravyapariNAmAtmakaiH karaNaiH kAyavAGmanobhiH pudgaladravya pariNAmAtmaka karoti, hastakuTThakAdIni paradravyapariNAmAtmakAni kAyavAGmanAMsi pudgalapariNAmAtmakAni karaNAni karaNAni gRhNAti, gRhNAti, grAmAdi paradravyapariNAmAtmakaM kuMDalAdika sukhaduHkhAdi pudgaladravya pariNAmAtmakaM karmaphalaM bhuMkte, puNyapApAdikarmaphalaM bhuMkte ca, na tvanekadravyatvena tato'nyatve sati .. na tvanekadravyatvena tato'nyatve sati tanmayo bhavati, tanmayo bhavati, tato nimittanaimittikabhAvamAtreNaiva tato nimittanaimittikabhAvamAtreNaiva . tatra kartRkarmabhoktRbhogyatvavyavahAraH / tatra kartRkarmabhoktRbhogyatvavyavahAraH / yathA ca sa eva zilpI cikIrSu tathAtmApi cikIrSu ceSTAnurUpamAtmapariNAmAtmakaM karma karoti, zceSTArUpamAtmapariNAmAtmakaM karma karoti. duHkha lakSaNamAtmapariNAmAtmakaM ceSTAnurUpa karmaphalaM duHkhalakSaNamAtmapariNAmAtmakaM ceSTAmarUpakarma phalaM bhuMkte ca, bhuMkte ca, ekadravyatvena tato'nanyatve sati ekadravyatvena tatonanyatve sati tanmayazca bhavati, tanmayazca bhavati, . tataH pariNAmapariNAmibhAvena tataH pariNAmapariNAmibhAvena tatraiva kartRkarmabhoktabhogyatvanizcayaH / tatraiva kartRkarmabhoktRbhogyatvanizcayaH ||349-355 / / 47
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha jema skuTapaNe zilpI suvarNakArAdi tema AtmA paNa kuMDalAdi paradravya pariNAmAtmaka karma kare che, puNya pApAdi pulapariNAmatmaka karma kare che, hathoDI Adi paradravyapariNAmAtmaka karaNo vaDe kAya-vA-manaH pula pariNAmAtmaka kAraNo vaDe kare che, kare che, hathoDI Adi paradravyapariNAmAtmaka karaNo vaDe kAya-vApha-manaH pudgala pariNAmAtmaka kAraNo rahe che, grahe che, prAmAdi paradravyapariNAmAtmaka kaMDalAdi karmaphala sukhe duHkhAdi pudgala dravya pariNAmAtmaka puNya bhogave che, pApAdi karmaphaLa bhogave che, paNa aneka dravyapaNAe karIne tenAthI anyapaNuM sate paNa aneka dravyapaNAe karIne tenAthI anyapaNuM sate tanmaya nathI thato, tanmaya nathI thato, tethI nimitta naimittika bhAva mAtrathI ja tethI nimitta-naimittika bhAva mAtrathI ja tyAM kartakarma bhoktabhogyatva vyavahAra cheH - tyAM ka-karma-bhokta bhogyatva vyavahAra che. ane jema te ja zilpA karavAne Icchato, tema AtmA paNa karavAne Icchato (cikarSa) ceSTAnurUpa AtmapariNAmAtmaka karma kare che ceSTArUpa AtmapariNAmAtmaka kArya kare che ane duHkhalakSaNa AtmapariNAmAtmaka ane duHkhalakSaNa AtmapariNAmAtmaka ceSTAnurUpa karmaphaLa bhogave che ceSTArUpa karmaphaLa bhogave che ane aneka dravyapaNAe karIne tenAthI ane ekadravyapaNAe karIne tenAthI ananyapaNuM ananyapaNuM sate tanmaya hoya che, tanmaya hoya che, tethI pariNAma-pariNAmI bhAvathI tethI pariNAma pariNAmI bhAvathI tyAM ja kartukarmatva - bhoknabhogyatva nizcaya che tyAM ja kartakarmatva-bhoknabhogyatva nizcaya che. 349-355 amRta jyoti mahAbhASya "nizcayane viSe akartA, vyavahAra viSe kartA ItyAdi je vyAkhyAna samayasArane viSe ne vicAravAne yogya che, tathApi nivRtta thayA che jenA bodha saMbaMdhI doSa evA jJAnI te pratyethI e prakAra samajavA yogya che. * samajavA yogya to je che te... svarUpa prApta thAya che, je nirvikalpa paNe evA jJAnIthI ** cha mAsa saMpUrNa thayA jene paramArtha pratye eka paNa vikalpa utpanna thayo nathI evA zrI.ne namaskAra che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 378 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe vyavahArathI kartA-karmano bheda che paNa nizcayathI to kartA karmano bheda nathI, e siddhAMtanuM atre zAstrakartAe zilpInA dRSTAMtathI suMdara pratipAdana karyuM che ane A dAMtano adbhuta dRSTAMta-dASTratika bhAva biMba-pratibiMbapaNe sAMgopAMga pravyakta karI "AtmakhyAti'kartA amRtacaMdrAcAryajIe nikhuSa spaSTIkaraNathI prastuta siddhAMtano anaMtaguNaviziSTa vajalepa daDha suvinizcaya karAvyo che. jema koI zilpI-kaLAkAra suvarNakArAdi - sonI vagere che, te kuMDala vagere paradravya pariNAmAtmaka' - paradravyapariNAmamaya kare che - "padravyapariNAmabhi * rati, hathoDI vagere paradravyapariNAmAtmaka - paradravya pariNAmamaya karaNo - sAdhano (Instruments) vaDe kare che, hathoDI vagere "padravya pariNAmAtmaka' - paradravya - pariNAmamaya karazo - sAdhano rahe che ane kuMDala vagere 648 sate
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 349-355 karmanuM grAmAdigAma vagere paradravya pariNAmAtmaka' paradravya pariNAmamaya karmaphala bhogave che, paNa tanmaya nathI thato - 64 tamo mati, zAne laIne ? anekadravyapaNAe karIne tenAthI anyapaNuM hoIne anevadravyatyena tato'khyatve sati / arthAt kuMDalAdi karma, hathoDI Adi karaNo sAdhano ane grAmAdi karmaphala paradravyapariNAmAtmaka - paradravya pariNAmamaya che, ethI karIne zilpI ane karmAdinuM aneka dravyapaNuM che aneka bhinna bhinna dravyapaNuM che ekadravyapaNuM nathI, eTale te karmAdithI zilpInuM anyapaNuM - bhinnapaNuM - pRthakpaNuM che ane eTale ja zilpI tanmaya hoto nathI te te karmAdimaya hoto nathI, kuMDaLAdimaya ke hathoDI Adimaya ke grAmAdimaya banI jato nathI, sonI kAMI kuMDaLa ke hathoDI ke grAmAdi banI jaI tanmayapaNuM dharato nathI. A uparathI zuM phalita thAya che ? nimittanaimitti bhAvamAauva nimitta naimittika bhAvamAtrathI ja tyAM kartRkarmatva - bhokta bhogyatvano vyavahAra che, taMtra IrmamovatRmo yatvavyavahAraH / arthAt suvarNakAra nimitta che ane kuMDalAdi karma tathA grAmAdi karmaphala nimittathI upajato naimittika bhAva che, A nimitta naimittika bhAva mAtrathI ja tyAM - kuMDalAdi karma karavAnI tathA grAmAdi karmaphala bhogavavAnI bAbatamAM kartA karmapaNAno ane bhoktA bhogyapaNAno vyavahAra che. eTale ke mAtra - kevala nimittapaNe ja vyavahArathI suvarNakAra paradravya pariNAmAtmaka kuMDaLAdi karmano kartA ane paradravya pariNAmAtmaka grAmAdi karmaphalano bhoktA che ane mAtra - kevala nimittajanya naimittika paNe ja vyavahArathI kuMDaLAdi suvarNAkAranuM paradravya pariNAmAtmaka kartavya karma che ane grAmAdi suvarNakAranuM paradravya pariNAmAtmaka bhogya che. Ama nimitta naimittika bhAvamAtrathI ja kartA karmapaNAno ane bhoktA bhogyapaNAno vyavahAra che. - - - - - - - tema AtmA paNa puNyapApAdi 'pudgala dravyAtmaka' pudgala dravyamaya karma kare che kAya-vA++naH-tana-vacana-mana e triyogarUpa 'pudgala dravya pariNAmAtmaka' pudgala dravya pariNAmamaya karaNo sAdhano (Tools, Instruments) vaDe kare che, kAya-vAD-manaH-tana-vacana-mana e triyoga rUpa 'pudgala dravya pariNAmAtmaka' pudgala dravya pariNAmamaya karaNo sAdhano grahe che ane te puNya pApAdikarmanuM sukhaduHkhAdi 'pudgala dravya pariNAmAtmaka' pudgala dravya pariNAmamaya karmaphala bhogave che, paNa tanmaya nathI thato na ca tanmayo bhavati / zAne laIne ? aneka dravyapaNAe karIne tenAthI anyapaNuM hoIne anekadravyatvena tato'nyatve sati / arthAt puNya pApAdi karma, kAya-vAD-manaH karaNo ane sukha duHkhAdi karmaphala 'pudgala dravya pariNAmAtmaka' pudgala dravya pariNAmamaya che, ethI karIne AtmA ane puNya pApAdinuM aneka dravyapaNuM che, aneka - bhinna bhinna dravyapaNuM che, ekadravyapaNuM nathI, eTale te dravya karmAdithI AtmAnuM anyapaNuM bhinnapaNuM pRthakpaNuM che ane eTale ja AtmA tanmaya hoto nathI te te pudgala dravya pariNAmAtmaka karmAdimaya hoto nathI, puNya pApAdi dravyakarmamaya ke mana-vacana-kAyA yogamaya ke sukha duHkhAdi dravya karmaphalamaya banI jato nathI, AtmA kAMI pudgalamaya dravyakarma ke mana-vacana-kAya yoga ke sukha duHkhAdi banI jaI tanmayapaNuM dharato nathI. A uparathI zuM phalita thAya che ? nimitta naimittikabhAvamAtreNaiva nimitta naimittika bhAvamAtrathI ja tyAM kartRkarmatva bhoktabhogyatva vyavahAra che, taMtra varmamovatRmo yatvavyavahAraH 1 arthAt AtmA nimitta che ane puNya pApAdi dravyakarma tathA mana-vacana-kAya karaNo tathA sukha duHkhAdi dravyakarmaphala e nimittathI upajatA naimittika bhAva che, A nimitta - naimittika bhAvamAtrathI ja tyAM puNya pApAdi dravyakarma karavAnI ane sukha duHkhAdi dravya karmaphala bhogavavAnI bAbatamAM kartA karmapaNAno ane bhoktA bhogyapaNAno vyavahAra che, eTale ke 'mAtra' kevala nimittapaNe ja AtmA vyavahArathI pudgala dravya pariNAmAtmaka dravya karmano kartA ane pudgala dravya pariNAmAtmaka dravya karmaphalano bhoktA che ane kevala nimitta janya naimittikapaNe ja pudgala dravya pariNAmAtmaka puNyapApAdi vyavahArathI mAtra 649 - - - - - - - - - = - - - - - -
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmAnuM kartavya karma che ane pudgaladravya pariNAtmika sukhaduHkhAdi vyavahArathI AtmAnuM bhoktavya bhogyava che. Ama nimitta - naimittika bhAvamAtrathI ja AtmAno ane paugalika - dravyakarmano kaNvakarmatva vyavahAra tathA AtmAno ane paudgalika dravya karmaphalano bhoknabhogyatve vyavahAra che. ane jema te ja zilpI - kaLAkAra suvarNakAra karavAne Icchato sato - vivI, ceSTarUpa AtmapariNAmAtmaka - sva pariNAmamaya karma kare che, vedA rUpamAtmapariNAmaE pharma rIti ane du:kha lakSaNa AtmapariNAmAtmaka ceSTAnurUpa karmaphaLa bhogave che, duHvastakSaof JtmaparimAtma veNAnurUpa phakta 2 muMjo, arthAt jevI potAnI ceSTA che - pravRtti rUpa AcaraNA che tevuM - tene te upaje "anu' - anusaratuM - chAjatuM - anurUpa duHkhalakSaNa AtmapariNAmAtmaka - sva pariNAmamaya karmaphaLa bhogave che ane tanmaya hoya che, tanmaya mavati - zAne laIne ? ekadravyapaNAe karIne tenAthI ananyapaNuM hoIne - dravyatvena tatogananyatve sati | - arthAt te suvarNakAra zilpInuM ane tenI potAnI Atma pariNAmAtmaka ceSTAnuM ane duHkhalakSaNa ceSTAnurUpa phalanuM eka dravyapaNuM che - abhinna dravyapaNuM che, eTale te AtmapariNAmAtmaka ceSTAthI ane ceSTAnurUpa duHkha phalathI tenuM ananyapaNuM - abhinnapaNuM - apRthapaNuM che ane eTale ja te tanmaya hoya che - te AtmapariNAmAtmaka ceSTAmaya hoya che, jevI potAnI ceSTA tevo te sonI banI jaI tanmayapaNuM kare che. A uparathI zuM phalita thAya che ? rAmaparAmAna - pariNAma-pariNAmI bhAvathI tyAM ja kartukarmatva - bhojjubhogyatva nizcaya che - tanneva rrAmovarRmo yatvanizcaya: I arthAt suvarNakAra pariNAmI che ane tenI potAnI ceSTA che te tenA pariNAma che - A pariNAma - pariNAmI bhAvathI tyAM ja - potAnI ceSTA karavAnI ane potAnI ceSTAne anurUpa duHkha lakSaNa phala bhogavavAnI bAbatamAM kartA karmapaNAno ane bhoktA bhogyapaNAno nizcaya che. eTale ke pariNAmI evo suvarNakAra pote ja nizcayathI potAnA ceSTArUpa karmano kartA ane potAnI ceSTAne anurUpa duHkharUpa phalano bhoktA che ane teno potAno ceSTArUpa pariNAma e ja nizcayathI suvarNakAranuM kartavya karma che ane te ceSTAne anurUpa duHkha lakSaNa svapariNAmAtmaka phala eja tenuM bhoktavya - bhogavavA yogya bhogya che. Ama pariNAma pariNAmI bhAvathI suvarNakArano ane tenI Atma pariNAmAtmaka ceSTAno karNa karyatva nizcaya che ane suvarNakArano ane tenA Atma pariNAmAtmaka duHkha lakSaNa ceSTAphalano bhojju bhogyatva nizcaya che. tema AtmA paNa 'vikrIjuM cikIrSa - karavAne Icchato sato ceSTArUpa Atma pariNAmAtmaka - Atma parimAmamaya karma kare che ane duHkhalakSaNa AtmapariNAmAtmaka ceSTAnurUpa karmaphaLa bhogave che. arthAta jevI potAnI ceSTa che - Atma pariNamana pravRtti rUpa AcaraNA che tevuM - tene - te "rUpa"ne "anu' - anusaratuM - anurUpa - chAjatuM duHkha lakSaNa AtmapariNAmAtmaka - Atma pariNAmamaya karmaphaLa bhogave che ane tanmaya hoya che - tanmaya% mavati | - zAne laIne ? ekadravyapaNAe karIne tenAthI ananyapaNuM hoIne - dravyatvena toDanakhyatve sati | - arthAta AtmAnuM ane tenI potAnI Atma pariNAmAtmaka ceSTAnuM ane ceSTAnurUpa duHkha lakSaNa phalanuM ekadravya paNuM che. abhinna dravyapaNuM che. eTale te Atma pariNAmAtmaka ceSTAthI ane ceSTAnarUpa AtmAnuM ananyapaNuM - abhinnapaNuM - apRthakapaNuM che ane eTale ja te tanmaya hoya che - te AtmapariNAmAtmaka ceSTAmaya hoya che, jevI AtmAnI pariNAma ceSTA tevo te AtmA banI jaI tanmayapaNuM dhare che. A uparathI zuM phalita thAya che ? pariNAmapariNAmavera - pariNAma - pariNAmI bhAvathI tyAM ja kartukarmatva - bhocbhogyatva nizcaya che - tanneva kramonsumo yatva nizcaya: | - arthAt AtmA pariNAmI che ane tenI potAnI AtmapariNAmAtmaka ceSTA che te teno pariNAma che - A pariNAma pariNAmI bhAvathI tyAM ja - potAnI AtmAnI ceSTA karavAnI ane 650
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizaddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 349-355 potAnI AtmAnI ceSTAne anurUpa duHkhalakSaNa phala bhogavavAnI bAbatamAM kartAkarmapaNAno ane bhoktAbhogyapaNAno nizcaya che. eTale ke pariNAmI evo AtmA pote ja nizcayathI potAnI AtmAnI ceSTArUpa karmano kartA ane potAnI AtmAnI ceSTAne anurUpa duHkharUpa phalano bhoktA che ane AtmAno potAno ceSTArUpa pariNAma e ja nizcayathI AtmAnuM kartavya karma che ane te Atma ceSTAne anurUpa duHkhalakSaNa AtmapariNAmAtmaka phala eja tenuM bhoktavya - bhogavAya tyAM bhogya che. Ama pariNAmAtmaka ceSTAno kakarma- nizcaya che ane AtmAno ane tenA Atma pariNAmAtmaka duHkhalakSaNa ceSTAnurUpa phalano bhoknabhogyatva nizcaya che. sarva vizuddha jJAna 651
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pariNAma - pariNAmino tAdAtma saMbaMdha ane karyuM te karma evA bhAvano samayasAra kaLaza (19) saMgIta kare che - nanu pariNAma eva kila karma vinizcayataH, sa bhavati nAparasya pariNAmina eva bhavet / na bhavati kartRzUnyamiha karma na caikatayA, sthitiriha vastuno bhavatu kartR tadeva tataH // 211 // nahIM pariNAma e ja ahiM karma vinizcayathI, na aparano ja hoya pariNAmitaNo ja huve; na ja vaLI katzUnya teha ahiM karma, na ekatvathI sthiti ahiM vastunI, bhavatu ka ja karma ja te ! 211 amRta pada - (211). dhAra taravAranI e rAga kartA te ja nizcaye karma jANo ahIM, kartA ne karmano bheda jaNo nahi... dhruva pada. 1 je ja pariNAma che pragaTa ahiM vastuno, te ja to nizcaya karma hoye, te pariNAma to aparano hoya nA, pariNAmIno ja te niyata hoya.. kartA te ja nizcaye. 2 Ama pariNAma te karma ahi nizcaye, ne pariNAmI te hoya kartA, kartAthI zUnya to karma kadI hoya nA, karmathI zUnya to no'ya kartA... kartA te ja nizcaye. 3 karma - pariNAma viNa ekatAthI ahIM, sthiti kadI vastunI hoya nAMhi, tethI bhagavAna amRta kahe yuktithI, kartA te ja nizcaya karma Ahi... kartA te ja nizcaye. 4 artha - kharekhara ! pariNAma ja phuTapaNe vinizcayathI karma che, te (pariNAma) aparano nathI hoto, pariNAmino ja hoya ane karma ahIM kazUnya nathI hotuM, ahIM vastunI sthiti ektAthI che, tethI karNa te ja (karma ja) bhale ho ! 211 amRta jyoti' mahAbhASya traNe kALamAM je vastu jAtyaMtara thAya nahIM tene zrI jina dravya kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aMka-(613), hAthanoMdha-1 "aho ! sumati jina ! zuddhatA tyArI, svaguNaparyAya rAmI." - zrI devacaMdrajI uparamAM AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je kahyuM teno paripuSTirUpa upasaMhAra karatA sArasamuccayarUpa A ane A pachInA traNa kaLaza kAvyamAM tAtvikazekhara amRtacaMdrAcAryajIe nizcayathI vastu tattva vijJAnanuM parama adbhata spaSTIkaraNa karI parama rahasyabhUta UMDAmAM UMDa tattvajJAna prakAzya che. temAM - A kaLazamAM pariNAma - pariNAmInI abheda yuktithI kartA - karmano abheda darzAvyo che - nanuM pariNAma iva vihata rma viniyataH - kharekhara ! pariNAma e ja vinizcayathI karma che evo phuTapaNe A pravAha che, te pariNAma aparano - bIjAno nathI hoto, pariNAmIno ja hoya. na bhavati vartazUnyamaDha varSa na vaivatayA sthitirida vastuno - ane karma je che te ahIM kazUnya hotuM nathI, arthAt karma kartA sApekSa che eTale kartA vinAnuM karma hoya nahi ane ahIM vastunI ekatAthI sthiti nathI, arthAt paryAya - pariNAma nibaddha vastunI eTale pariNAmI nitya vastunI ekatAthI (kUTastha) sthiti nathI, mATe karyuM te ja - karma ja bhale ho ! bhavatu kartR tadeva tataH / 652
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 212 sakala vastu svabhAvaniyata che, to pachI svabhAvanA calanAthI Akula kema phleza pAme che ? evA bhAvano samayasAra kaLaza (20) lalakAre che - bahirluThati yadyapi sphuTadanaMtazaktiH svayaM, tathApyaparavastuno vizati nAnyavastvaMtaraM / svabhAvaniyataM yataH sakalameva vastviSyate, svabhAvacalanAkulaH kimiha mohitaH klizyaMte // 212 // bihar luThatI yadipa skruTa anaMta zakti dhare, chatAM apara vastu pesatI na anya vanvaMtare, svabhAvaniyata ja sarva paNa vastu to ISTa che, svabhAva calanAkulo kyama ja ahiM mohita kaleza lye ? 212 amRta pada - (212) svabhAva na caLAvavA Akula thaI jIvaDA ! kleza kare kAM mohathI ?... dhruva pada. 1 sphuTatI anaMtI zakti dharAvatI, vastu loTe bhale bhAramAM, - bhAra ALoTe paNa aMdara nA pesatI, anya vastu ko anyamAM... svabhAva. 2 svabhAva niyata ja vastu sarva ISTa che, jANI le ema amohathI, svabhAva caLAvavA Akula thaI jIvaDA ! kleza kare kAM mohathI ?... svabhAva. 3 tattva amRtasiMdhu maMthyo vibuddhathI, bhagavAna amRtacaMdrathI, anubhava amRta kaLaze kaLaze A, pIo pIo AnaMdathI !... svabhAva. 4 artha sphuTatI anaMta zaktivALI svayaM yadyapi bhAra loTe (ALoTe) che, tathApi anya vastu apara vastunA aMtaramAM pravezatI nathI, kAraNake sakala ja vastu svabhAva niyata ISTa mAnavAmAM Ave che, to pachI ahIM mohita thayelo svabhAva calanAthI Akula evo kema kleza pAme che ? 212 'amRta jyoti' mahAbhASya koI paNa dravya parapariNAme pariName nahi, samayano tyAga karI zake nahIM, pratyeka dravya (dravya-kSetra-kALa-bhAvathI) sva pariNAmI che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 695, hAthanoMdha-1 = aMdara pravezatI nathI ekamAM bIjI vastuno praveza nathI, pratyeka vastu svabhAvaniyata che. evI vastu maryAdA pokArato A kaLaza amRtacaMdrajIe parama adbhuta AtmavinizcayathI lalakAryo che - vahirtutiyaghapi sphuTavanaMtati svayaM sphuTatI - phUTI nIkaLatI anaMta zaktivaMta vastu svayaM pote yadyapi bhAra luThe che - bhAramAM ALoTyA kare che, tathApi anya vastu apara vastunA - bIjI vastunI aMtaH tathAvaparavastu na vizati nAnyava Mtara / arthAt caitanya vastu anaMta zaktimAnlR che chatAM te pudgalAdi acetana vastu bhale jJAnarUpa caitanya vastunI vhAramAM ALoTyA kare, paNa cetana vastumAM aMtaHpraveza karI zakatI nathI. Ama eka vastu bhale bIjI vastunI hAramAM ALoTyA karatI ho, paNa te bIjI vastunI aMdaramAM pesI zakatI nathI, bhAranI vhAra ja rahe che, kAraNa zuM ? kAraNake sakala ja vastu svabhAva niyata' ISTa mAnavAmAM AvI che svabhAvaniyataM yataH sakalameva vastviSyate * arthAt A potAnA AtmabhAvamAM niyata svabhAvanI calanAthI Akula evo kema svabhAvathI mohita thayelo 53 - vizvamAM je koI paNa vastu che te 'svabhAva niyata' nizcaya vRttithI sthita che to pachI ahIM - - - - - -
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kleza pAme che ? mohita thayelo - moha pAmI gayelo - muMjhAI gayelo jIva "svabhAva calanAkula" thaIne - svabhAvanA calanamAM - caLAvavAmAM Akula - dukhArUM thaIne kema phleza pAme che? vastuno je svabhAva che te traNe kALamAM mathI mathIne marI jAya to paNa koIthI paNa caLAvI zakAya ema nathI, to pachI tevA acaLa svabhAvanA calananI bAbatamAM Akula - duHkhIo banI A jIva zA mATe hAthe karIne niSkAraNa kleza UThAve che ? "svabhAvavatanavina: jimiTha moti: pittazayate ?' 654
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 213 vastu te vastu, to pachI apara aparanuM zuM kare che ? evA bhAvano samayasAra kaLaza (21) saMgIta kare che - rathoddhatA vastu caikamiha nAnyavastuno, yena tena khalu vastu vastu tat / nizcayoyamaparo'parasya kaH, kiM karoti hi bahi luThannapi // 213 // vastu eka nahi anya vastunI, jethI tethI nakI vastu vastu te; anya koNa zuM ja anyanuM kare, A ja nizcaya - bahir luThe bhale ! 213 amRta pada (213) e rAga 'dhAra taravAranI' apara koNa aparanuM zuM kare che ahIM ? hoya bhale loTato bhAra mAMhI... (dhruva pada.) 1 vastu eka anya vastu taNI che nahi, vastu te vastu tethI ja AMhi,... apara koNa. 2 - - apara koNa aparanuM zuM kare che ahIM, hoya bhale loTato bhAra mAMhI... nizcayathI Ama che vastu sthiti ja khare ! traNe kALe tihAM phera nAMhi,... apara koNa. 3 bhagavAna amRta ja A vastu nija choDIne jAya paravastu 'viSe' zuM doDI ? phUla AkAzanA sUMghavA Icchato, Icche kadanna paramAnna choDI... apara koNa. 4 bhagavAna amRta taNI vANI amRta suNI, jIva ! pa2vastumAM jA na kyAMhI... apara koNa. 5 artha - ane kAraNake eka vastu ahIM anya vastunI nathI, tethI nizcaye karIne vastu te vastu che A nizcaya che, to pachI apara koNa bhAra luThatAM chatAM (ALoTatAM chatAM) aparanuM zuM kare che ? 213 'amRta jyoti' mahAbhASya 'jaDa bhAve jaDa pariNAme, cetana cetana bhAva.'' 'koI kauI palaTe nahIM, choDI Apa svabhAva.'' "je cetana che, te koI divasa acetana thAya nahIM, je acetana che, te koI divasa cetana thAya zrImad rAjacaMdra, aM. 266, hAthanoMdha-1 nahIM.'' - - viSe vastu naimiSTha nAnyavastunaH eka vastu ahIM anya vastunI nathI evo nizcaya atra prakAzyo che kAraNake ahIM - A vizvane eka vastu anya - bIjI vastunI nathI, tethI karIne kharekhara ! - nizcaye karIne vastu te vastu che vhAra luThatAM - ALoTatAM chatAM hi bahirluThannapi ? yena tena vastu vastu vastu tat, A nizcaya che, to pachI apara koNa aparanuM - bIjAnuM zuM kare che ? nizcayoyamoDaparasyaH rioti - 55
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svayaM pariNAmI anya vastunuM je vastu kiMcana kare che, e vyavahAradRSTithI mata che, evA bhAvano AgalI gAthAno sUcana karato samayasAra kaLaza (22) saMgIta kare che - rathoddhatA yattu vastu kurute'nyavastunaH, kiMcanApi pariNAminaH svayaM / vyAvahArikadRzaiva tanmataM, nAnyadasti kimapIha nizcayAt // 214 // vastu je apara vastunuM kare, kaMI svayaM ja pariNAminuM khare ! vyavahArika daze ja mAnya che, nizcaye ahiM na 8 ja anya che. 214 amRta pada - (214). dhAra taravAranI' - e rAga anya kare anyanuM teha vyavahArathI, nizcaye to bIjuM kaMI na mAnyuM... dhruvapada. 1 anya ko anya vastunuM kaMI paNa kare, teha vyavahAra deNe ja mAnyuM, svayaM pariNAmanI anya vastu taNuM, anyathI no'ya pariNAma ApyuM... anya kare anyanuM. 2 ema nizcaya chatAM anya te anyanuM, kaMI paNa je kare ema mAnyuM... vyAvahArika dRSTie ja eha to ISTa che, ema zAnI janoe pramANuM.. anya kare anyanuM. 3 kiMtu nizcaya thakI anya che kAMI nA, bhagavAna amRte ema jANyuM... anya kare anyanuM. 4 artha - paNa vastu je svayaM pariNAmI evI anya vastunuM kaMI paNa kare che, te vyAvahArika dRSTithI ja mata che, ahIM nizcayathI anya kaMI paNa che nahi. 214 "amRta jyoti' mahAbhASya kevala hota asaMga jo, bhAsata tane na kema ? asaMga che paramArthathI, paNa nija bhAna tema." - zrI Atmasiddhi zAstra, gAthA-sUtra-76 anya vastu anya vastunuM je kaMI paNa kare che te vyavahAra dRSTithI mAnavAmAM AvyuM che ema AgalI gAthAnI vastunuM A utthAnikA kaLazamAM kathana karyuM che - cetana - acetana vastu jo paraspara kaMI paNa karatI nathI to pachI cetana - acetana vastuno ATalo badho paraspara saMbaMdha cAlyo Ave che tenuM zuM? vastu je svayaM - pote pariNAmI - pariNAma pAmatI "parinfmana. svaye' evI anya vastunuM kaMI paNa kare che te vyAvahArika dRSTithI ja mAnavAmAM AvyuM che, ahIM nizcayathI bIjuM kaMI paNa che nahi - nAvati vikramapada nizcayAta | 656
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 35-35 jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hoi / taha jANao du Na parassa jANao jANao so du // 356 // jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA ya sA hoi / taha pAsao du Na parassa pAsao pAsao so du // 357 // jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA du sA hoi / taha saMjao du Na parassa saMjao saMjao so du // 358 // jaha seDiyA du Na parassa seDiyA seDiyA du so hodi / taha daMsaNaM du Na parassa daMsaNaM daMsaNaM tuM tu // 359 // evaM tu NicchayaNayassa bhAsiyaM NANadaMsaNacaritte / zruNu vavahAraNayassa ya vattavvaM se samAseNa // 360 // jaha paradavvaM seDidi hu seDiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM jANai NAyA vi sayeNa bhAveNA // 361 // jaha paradavvaM seDidi hu seDiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM passai jIvovi svakeNa bhAveNa // 362 // jaha paradavvaM seDadi hu seDiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM vijahai NAyAvi sayeNa bhAveNa // 363 // jaha paradav seDadi hu seDiyA appaNo sahAveNa / taha paradavvaM saddahai sammadiTThI sahAveNa // 364 // evaM vavahArassa du viNicchao NANadaMsaNacaritte / bhaNio aNNesu vi pajjaesu emeva NAyaco // 365 // (dazaka) AtmabhAvanA - yadhA seTikA tu na parasya -bhInazye zane 52nI nathI, seTikA seTikA ca sA bhavati - anIta 40-choya cha, tathA jJAyakastu na parasya - tebha zAyanizcaye rIne 52nI nathI, jJAyako jJAyakaH sa tu - nizcaye rI zAya che. tyA sugama cha. // 356-359 / / evaM tu nizcayanayasya bhASitaM - ma nizcaye zane nizcaya nayanulASita jJAnadarzanacAritre - zAna -zana - yAritra 52tvecha, zrRNu vyavahAranayasya ca vaktavyaM tasya samAsena - ane vyapAranayanutanuM tavya athana - sabhAsathI saitNa - yathA paradravyaM seTikAtmanaH svabhAvena seTayati - hebha 52dravyane 5 AtmAnA - potAnA svabhAvadhI zveta 13 che tathA paradravyaM jJAtApi svakena bhAvena jAnAti - tama 52dravyane zAtA para svara - AtmAnA - potAnA lAvadhI che. tyAdi sugama che. // 360-364 // evaM vyavahArasya tu vinizcayo - ma vyavadharanI 4 vinizcaya jJAnadarzanacAritre bhaNito - thAna - zana - yAritra paratve hyo cha, anyeSvapi paryAyeSu evameva jJAtavyaH - anya pakSa paryAyI paratve ma4 nano. ||365 / / iti gAthA AtmabhAvanA // 356-365 / / seTikAtra tAvat - 5DI mAtra prathama to zvetaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM - gurathI na ra svabhAva cha reno me dravya cha, tasya tu - anena - DIna vyavahAreNa zvaityaM - vyavarathI - caitya - zveta yA yojya - ghogAvA yogya kuDyAdi paradravyaM - lAta ! 52dravya che. athAtra - 4ve satra kuDyAdeH paradravyasya zvaityasya - tyasya - vaitya - veta yA yogya mAtA 52dravyAnI zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavati - zvetayitrI - nArI -dhoganArI 5 dhuMdha cha ? zuMnI tI ? iti tadubhaya-tattvasaMbaMdho mImAMsyate - matapayanI-mAta bhane pIna tatva saMbaMdha bhImAMsavAmAM Ave cha - bhImAMsAthI - puraviyArAdhI viyAravAmAM Ave che - (1) yadi seTikA 657
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jema khaDI paranI nahi, khaDI khaDI te hoya; tema zAyaka parano nahi, jJAyaka jJAyaka soya. 356 jema khaDI paranI nahi, khaDI khaDI te hoya; tema darzaka parano nahi, darzaka darzaka soya. 357 jema khaDI paranI nahi, khaDI khaDI te hoya; tema saMyata parano nahi, saMyata saMyata soya. 358 jema khaDI paranI nahi, khaDI khaDI te hoya; tema darzana paranuM nahi, darzana darzana soya. 359 jJAna darzana cAritramAM, vacana nizcayanuM ema; suNa vaktavya vyavahAranuM, samAsathI tasa tema. 360 vajukAvarSAti - jo khaDI bhIMta AdinI hoya che, ta6 vasya mavati tattava mati - to jenuM je hoya che te te ja hoya che - thAtmano jJAnaM mavAnaiva mata - jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che - ti tattvasaMvadhe gIta - ema tattva saMbaMdha jIvate sate, seTichA jUScAve "vaMtI cAvi mata . khaDI bhAMta AdinI hotAM bhIMta Adi ja hoya, pve sata TakAya. svadravyonjhaH - ema sate khaDIno svadravya uccheda - potAnA dravyano sarvanAza thAya - 1 2 dravyAMtarasaMkramaNya pUrvameva pratiSiddhavAn - ane dravyAMtara saMkramanA - ekadravyanA bIjA dravyamAM saMkramaNanA pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe dravyAcArUskeH- dravyano uccheda che nahi, tato na mavati rivA sucA. - tethI khaDI bhIMta AdinI nathI hotI. (2) vari na mavati seTichA cAre. . je khaDI bhIMta AdinI nathI hotI, tafI sya seTiA mavati - to konI khaDI hoya che? seTivAyA 2 seTilA mavati - khaDInI ja khaDI hoya che. nanu tAjA seTichA sthA: seTichAya: yasyA: seTichA mavati . vAru, bIjI kaI khaDI che, ke je khaDInI khaDI hoya che ? na vatvacA TikA seTichAyA: - kharekhara ! nizcaya karIne khaDInI khaDI nathI, vikratu svasvayaMzAvevA - kiMtu sva - svAmI e be aMzo ja anya - jUdA jUdA che. mitra sAdhyuM svAvaMzavyavahAre - atre sva - svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che? na zimara - kiMI paNa nahi, tarve na cApi seTichA - to pachI koInI paNa khaDI nathI, seTiA seTiveti nizcaya: - khaDI khaDI ja che ema nizcaya che. athAuM DrAMta: - jema A dezaMta, tathAuM TAtiva: - tema A dArzatika - dRSTAMta uparathI upajato siddhAMta bhAva - veyitA tIvavuM - cetayitA - cetanAro atre prathama to jJAna nirmaramAve kahyuM - jJAna guNathI nirbhara svabhAva che jeno evuM dravya che, ta2 tu - ane tenuM vyavahArena sevaM - vyavahArathI joya - jaNAvA yogya niTi dravya - pagalAdi paradravya che. maMtrathAtra * have atre purAtA: paradravyaca pheyarca - zeya evA pudgalAdi paradravyano jJAthI epitA vimavati viM na mati - jJAyaka evo cetayitA zuM hoya che? zuM nathI hoto? rUti tadumatattvasaMvaMdho dhamAMcate - ema te ubhayano - cetapitA ane pudagalAdi e banneno tattva saMbaMdha mImAMsavAmAM Ave che - (1) vaTa retayatA puratAdde rmavati - jo cetapitA pudagalAdino hoya che, tathA vastha yamavati tattaveva mavati - to jenuM je hoya che te teja hoya che - yathAtmano jJAna mavavAnaiva mavati - jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che - ta tattvasaMvaMdhe nIti - ema tattva saMbaMdha jIvate sate, retapitA puttAke vana putAvi bhavet - cetayitA pudgalAdino hotAM pugalAdi ja hoya, vaM sati cetAtu: cadravyoche: - ema sate cetayitAno svadravya uccheda - potAnA dravyano sarvanAza hoya, na 3 dravyAMtara saMdramA pUrva pratiSiddhatA dravyasthItyucche: - ane dravyAMtara saMkramanA pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe dravyano uccheda che nahi, tato na bhavata cetatA duAtAH - tethI cetapitA pulAdino nathI hoto, (2) vaTa na bhavati vetazitA julkAnA . je cetapitA pudagalAdino nathI hoto, tafe sya veyitA bhavati - to pachI teno cetayitA hoya che? cetAturava tapitA mavati . cetayitAno ja cetayitA hoya che - navu chatarojaththatayitA ci cetatA mavati vAru, bIje kayo cetapitA che ke je cetapitAno cetayitA hoya che? na urvazcatatA pituH . kharekhara ! nizcaya karIne cetayitAno anya cetayitA nathI, riMtu svAvaMzAvevAvI - kiMtu sva - svAmIe be aMzo ja anya - jUdA jUdA che, mitra sAdhyuM svAvaMzavyavahAre - sva - svAmI aMzanA vyavahArathI atre zuM sAdhya che? 7 mipi - kaMI paNa nathI. tafI na sthApi jJAya: * to pachI koIno paNa jJAyaka nathI, jJAyo jJAtha gveti nizcaya: - jJAyaka 658
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 356-365 jema dhoLe paradravyane, Atma svabhAve khaDI ja; tema jANe paradravyane, zAtA svabhAve karI ja. 361 jema dhoLe paradravyane, Atma svabhAve khaDI ja; tema dekhe paradravyane, jIva svabhAve karI ja. 362 jema dhoLe paradravyane, Atma svabhAve khaDI ja; tema chAMDe paradravyane, jJAtA svabhAve karI ja. 363 jema dhoLe paradravyane, Atma svabhAve khaDI ja; tema zraddha paradravyane, samyagRSTi svabhAve karI ja. 364 nizcaya ema vyavahArano, jJAna darzana carite ya; anya paryAyomAM ya te, ema ja jANavo te ya. 365 artha - jema khaDI nizcaya karIne paranI nathI, khaDI te khaDI ja hoya che, tema zAyaka nizcaye karIne parano nathI, jJAyaka te jJAyaka ja che. 356 jema khaDI nizcaya karIne paranI nathI, khaDI te khaDI ja hoya che, tema darzaka nizcaya karIne parano nathI, darzaka te darzaka ja che. 357 jema khaDI nizcaya karIne paranI nathI, khaDI te paDI ja hoya che, tema saMyata nizcaya karIne parano nathI, saMyata te saMyata ja che. 358 jema khaDI nizcaya karIne paranI nathI, khaDI te khaDI ja hoya che, tema darzana nizcaya karIne paranuM nathI, darzana te darzana ja hoya che, tema darzana nizcaya karIne paratuM nathI, darzana te darzana ja che. 359 jJAyaka ja che ema nizcaya che. e ja prakAre darzaka - apohaka aMge paNa AtmabhAvanA samajavI. yathA 4 saiva seTichA - ane jema teja khaDI tapunarmaratvamAvA - zveta guNathI nirbhara svabhAva che jeno evI, kyA ivaradravyuM - bhIMta Adi paradravyane mAtmanaH svamAna tati - AtmAnA - potAnA svabhAvathI zveta kare che rUti vyavadiyare - ema vyavaharAya che. kevI che te khaDI? svayaM sucArapadravyasvabhAvenA rimAnA - svayaM - pote bhIMta Adi paradravyanA svabhAve apariNamatI, zukyAdripadravyuM vAtmasvamAna maNimayaMtI - ane bhIMta Adi padravyane AtmasvabhAvethI - potAnA svabhAve - apariNamAvatI - nahi parisamAvatI, kuryAdripadravyanimittana - bhIMta Adi paradravyanimittaka - paradravya nimitte upajatA gAtmanaH nirmaratvamAvA pariNAme hatyAnA - AtmAnA - potAnA kSetaguNa nirbhara svabhAvanA pariNAme upajI rahelI evI. kevuM che te bhIMta Adi paradravya ? seTikA nimittajena - khaDI nimittaka - khaDI nimitte upajatA mAbhina: vamavI rAmenautvamAnam - AtmAnA - potAnA svabhAvanA pariNAme upajI raheluM evuM. tathA retayitaf - tema cetayitA paNa jJAnagunirvasvabhAvaH - jJAna guNathI nirbhara che svabhAva jeno evo, putrAtAki varadraa - pudgalAdi paradravyane mAtmanaH svamAna nAnAti - AtmAnA svabhAvathI jANe che, rUti vya?i - ema vyavahArAya che. kevo che te cetayitA? tyAM putrItarivaradravyamAna - rimAnaH - svayaM - pote pudgalAdi paradravyanA svabhAve apariNamato - nahi pariNamato, pultAdri para dravya vAtmasvabhAvenAparimAn - ane pudagalAdi paradravyane Atma svabhAve aparisamAvato - nahi parisamAvato, purAtAripadravyanimittana - pudgalAdi paradravya nimittaka - nimittathI upajatA evA gAbhano jJAna!AIsvimavasya rimena DaghamanaH - AtmAnA jJAnaguNa nirbhara svabhAvanA pariNAme upajI rahelo evo - kevuM che pudgalAdi paradravya? vinimittana - cetayitA nimittaka - nimitte upajatA kAtmanaH svabhAvastha ifmena utpamAnam - AtmAnA - potAnA svabhAvanA pariNAme upajI raheluM evuM. A ja prakAre darzana - cAritra guNanI bA.mAM paNa AtmabhAvanA samajI levI. vimalam - ema A kAtmano jJAnadarzanavaritrapayAnAM nizcayavyavahAra prakAra: - AtmAnA jJAna - darzana - cAritra paryAyono nizcaya - vyavahAra prakAra che, vimeva - ema ja saceSAM sarveSAno paryAyALAM vRdavya: - anya sarveya paryAyono dekhavo yogya che. || rati "Atmati' mAbhimAvanA ||rU56-36ll 659
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ema nizcayanayanuM bhASita jJAna-darzana-cAritra paratve che, te vyavahAranayanuM vaktavya samAsathI (saMkSepathI) sAMbhaNa ! 350 jema paradravyane khaDI nizcaye karIne potAnA svabhAvathI zveta kare che, tema paradravyane zAtA paNa svas - potAnA bhAvathI jANe che. 361 jema paradravyane khaDI nizcaye karIne potAnA svabhAvathI zveta kare che, tema paradravyane jIva paNa sva5 - potAnA bhAvathI dekhe che. 362 jema paradravyane khaDI nizcaye karIne svabhAvathI zveta kare che, tema paradravyane zAtA paNa svabhAvathI zveta kare che, tema paradravyane zAtA paNa svabhAvathI choDe che. 363 jema paradravyane khaDI nizcaye karIne potAnA svabhAvathI zveta kare che, tema paradravyane samyagdaSTi svabhAvathI saddhahe-zraddhe che. 364 ema vyavahArano vinizcaya jJAna ema ja jANavo. 365 - darzana cAritra paratve kahyo che, anya paryAyo paratve paNa AtmakhyAti TIkA bhavati / yathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA ca sA tathA jJAyakastu na parasya jJAyako jJAyakaH sa tu // 356 // yathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA ca sA bhavati / tathA darzakastu na parasya darzako darzakaH sa tu // 357 // yathA seTikA tu na parasya seTikA ca sA bhavati / tathA saMyatastu na parasya saMyataH saMyataH sa tu // 358 // yathA seTikA tu na parasya seTikA seTikA ca sA bhavati / tathA darzanaM tu na parasya darzanaM darzanaM tattu // 359 // evaM tu nizcayanayasya bhASitaM jJAnadarzanacaritre / zrRNu vyavahAranayasya ca vaktavyaM tasya samAsena // 360 // yathA paradravyaM seTayati khalu seTikAtmanaH svabhAvena / tathA paradravyaM jAnAti jJAtApi svakena bhAvena // 361 // yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svabhAvena / tathA paradravyaM pazyati jJAtApi svakena bhAvena // 362 // yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svabhAvena / tathA paradravyaM vijahAti jJAtApi svakena bhAvena // 363 // yathA paradravyaM seTayati seTikAtmanaH svabhAvena / tathA paradravyaM zraddhatte jJAtApi svakena bhAvena // 364 // evaM vyavahArasya tu vinizcayo jJAnadarzanacAritre / bhaNito'nyeSvapi paryAyeSu evameva jJAtavyaH // 365 // dazakaM // So
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 35-365 yathA dRSTAMtastathAyaM dArzatikaH - (1) seTikAtra tAvat cetayitAtra tAvad cchvetaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM jJAnaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM tasya tu vyavahAreNa zvaityaM kuDyAdi paradravyaM / tasya tu vyavahAreNa jJeyaM pudgalAdi paradravyaM / athAtra kuDyAdeH paradravyasya zvaityasya athAtra pudgalAdeH paradravyasya jJeyasya zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti jJAyaka zcetayitA kiM bhavati kiM na bhavatIti tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate - tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate - yadi seTikA kuDyAde bhavati yadi cetayitA padagalAde bhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti tattvasaMbaMdhe jIvati tattvasaMbaMdhe jIvati seTikA kuDyAde bhavaMtI kuDyAdireva bhavet, cetayitA pudgalAderbhavan pudgalAdireva bhavet, evaM sati seTikAyAH svadravyocchedaH / evaM sati cetayituH svadravyocchedaH / na ca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAt na ca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAt - dravyasyAstyucchedaH, dravyasyAstyucchedaH, tato na bhavati seTikA kuDyAdeH / tato na bhavati cetayitA pudgalAdeH / yadi na bhavati seTikA kuDyAde - yadi na bhavati cetayitA pudgalAdeH starhi kasya seTikA bhavati ? starhi kasya cetayitA bhavati ? seTikAyA eva seTikA bhavati / cetayitareva cetayitA bhavati / nanu katarAnyA seTikA seTikAyA yasyAH seTikA bhavati? nanu kataronya zcetayitA cetayituryasya cetayitA bhavati? na khalvanyA seTikA seTikAyAH / na khalvanyA zvetayitA cetayituH / kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimapi | na kimapi / tarhi na kasyApi seTikA, tarhi na kasyApi jJAyakaH / seTikA seTikaiveti nizcayaH / jJAyako jJAyaka eveti nizcayaH / (2) kiM ca - yathAyaM dRSTAMtastathAyaM dArzatikaH seTikAtra tAva - cetayitAtra tAva - cchvetagaNanirbharasvabhAvaM dravyaM / darzanaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM, tasya tu vyavahAreNa zvaityaM kuDyAdi paradravyaM / / tasya tu vyavahAreNa dRzyaM pudgalAdi paradravyaM / athAtra kuDyAdeH paradravyasya zvaityasya athAtra pudgalAdeH paradravyasya dRzyasya zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti ? darzaka zcetayitA kiM bhavati kiM na bhavatIti / tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate - tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate - 661
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yadi seTikA kuDyAdi bhavati yadi cetayitA pudgalAde bhavati tadA yasya yad bhavati tattadeva bhavati tadA yasya yad bhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti yatAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavatIti tattvasaMbaMdhe jIvati tattvasaMbaMdhe jIvati seTikA kaDyAde rbhavatI kaDyAdireva bhaveta. cetayitA pudgalAde bhavan pudgalAdireva bhavet evaM sati seTikAyAH svadravyocchedaH / evaM sati cetayituH svadravyocchedaH / na ca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAt - na ca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAt dravyasyAstyucchedaH / dravyasyastyucchedaH / tato na bhavati seTikA kuDyAdeH / tato na bhavati cetayitA pudgalAdeH / yadi na bhavati seTikA kuDyAde - yadi na bhavati cetayitA pudgalAde starhi kasya seTikA bhavati ? starhi kasya cetayitA bhavati ? seTikAyA eva seTikA bhavati / cetayitureva cetayitA bhavati / nanu katarAnyA seTikA seTikAyAH yasyAH seTikA bhavati? nanu kataronya zcetayitA cetayitu ryasya cetayitA bhavati ? na khalvanyA seTikA seTikAyAH na khalvanya zvetayitA cetayitaH kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimapi / na kimapi / tarhi na kasyApi seTikA tahiM na kasyApi darzakaH seTikA na seTikaiveti nizcayaH / darzako darzaka eveti nizcayaH / (3) api ca - yathAyaM dRSTAMtastathAyaM dArzatikaH - seTikAtra tAva - cetayitAtra tAvad cchvetaguNanirbharasvabhAvaM dravyaM jJAnadarzanaguNanirbharaparApohanAtmakasvabhAvaM dravyaM / tasya tu vyavahAreNa zvaityaM kuDyAdi paradravyaM / tasya tu vyavahAreNApohyaM pudgalAdi paradravyaM / athAtra kuDyAdeH paradravyasya zvaityasya / athAtra pudgalAdeH paradravyasyApohyasyA - zvetayitrI seTikA kiM bhavati kiM na bhavatIti ? pohakaH kiM bhavati kiM na bhavatIti ? tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate - tadubhayatattvasaMbaMdho mImAMsyate / yadi seTikA kuDyAde bhavati yadi cetayitA pudgalAde bhavati tadA yasya yadbhavati tattadeva bhavati tadA yasya yad bhavati tattadeva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavati yathAtmano jJAnaM bhavadAtmaiva bhavati iti tattvasaMbaMdhe jIvati iti tattvasaMbaMdhe jIvati seTikA kuDyAderbhavaMtI kuDyAdireva bhavet / / cetayitA pudgalAderbhavan pudgalAdireva bhavet / evaM sati seTikAyAH svadravyocchedaH / evaM sati cetayituH svadravyocchedaH / na ca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAt ca dravyAMtarasaMkramasya pUrvameva pratiSiddhatvAt dravyAsyAstyucchedaH / dravyasyAstyucchedaH / tato na bhavati seTikA kuDyAdeH / tato na bhavati cetayitA pudgalAdeH / yadi na bhavati seTikA kuDyAde yadi na bhavati cetayitA pudgalAde starhi kasya seTikA bhavati ? starhi kasya cetayitA bhavati ? seTikAyA eva seTikA bhavati cetayitureva cetayitA bhavati / 662
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 35-35 nanu katarAnyA seTikA seTikAyA yasyAH seTikA bhavati ? nanu kataro'nyazcetayitA cetayituryasya cetayitA bhavati? na khalvanyA seTikA seTikAyAH na khalvanyAzcetayitA cetayituH - kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kiMtu svasvAmyaMzAvevAnyau / kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? kimatra sAdhyaM svasvAmyaMzavyavahAreNa ? na kimapi / na kimapi / tarhi na kasyApi seTikA, tarhi na kasyApyapohakaH, seTikA seTikaiveti nizcayaH / apohako'pohaka eveti nizcayaH / atha vyavahAravyAkhyAnam - (4) yathA ca saiva seTikA tathA cetayitApi zvetaguNanirbharasvabhAvA jJAnaguNanirbharasvabhAvaH svayaM kuDyAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnA svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnaH kuDyAdi paradravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayaMtI pudgalAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNamayan kuDyAdi paradravyanimittakenA - pudgalAdiparadravyanimittakenA - tmanaH zvetagaNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnA tmano jJAnagaNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnaH kuDyAdi paradravyaM seTikAnimittakenA - pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenA - tmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAna - tmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAna - mAtmanaH svabhAvena zvetayatIti vyavahriyate / mAtmanaH svabhAvena jAnAtIti vyavahriyate / (5) kiM ca . tathA cetayitApi yathA ca saiva seTikA darzanaguNanirbharasvabhAvaH zvetaguNanirbharasvabhAvA svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnaH svayaM kuDyAdi paradravyasvabhAvenApariNamamAnA pudgalAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNAmayan kuDyAdi paradravyaM cAtmasvabhAvenApariNAmayaMtI pudgalAdiparadravyanimittakenA - kuDyAdi paradravyanimittakenA - tmano darzanaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnaH tmanaH zvetaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnA pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenA - kuDyAdi paradravyaM seTikAnimittakenA - tmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAna - tmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAna - mAtmanaH svabhAvena pazyatIti vyavahriyate / mAtmanaH svabhAvena zvetayatIti vyavaliyate / (6) api ca . tathA cetayitApi yathA ca saiva seTikA jJAnadarzanaguNanirbharaparApohanAtmakasvabhAvaH zvetaguNanirbharasvabhAvA svayaM pudgalAdiparadravyasvabhAvenApariNamamAnaH svayaM kuDyAdi paradravyasvabhAvenApariNamamAnA / pudgalAdiparadravyaM cAtmasvabhAvenApariNAmayan kuDyAdi paradravyaM cAtmasvabhAvenApariNAmayaMtI pudgalAdiparadravyanimitta kenA - kuDyAdi paradravyanimittakenA - tmanaH jJAnadarzanaguNanirbhara tmanaH zvetaguNanirbharasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnA, parApohanAtmakasvabhAvasya pariNAmenotpadyamAnaH kuDyAdi paradravyaM seTikAnimittakenA - pudgalAdiparadravyaM cetayitRnimittakenA - tmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAna - tmanaH svabhAvasya pariNAmenotpadyamAna - mAtmanaH svabhAvena zvetayatIti vyavahiyate / mAtmanaH svabhAvenopohatIti vyavahriyate / evamayamAtmano jJAnadarzanacAritraparyAyANAM nizcayavyavahAraprakAraH / evamevAnyeSAM sarveSAmapi paryAyANAM dRSTavyaH ||356-365||
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya (1) khaDI atre prathama to jema A dRSTAMta tema A dArzatika zveta guNanirbhara svabhAvavALuM dravya che cetayitA atre prathama to ane tenuM vyavahArathI caitya (zveta karAvA yogya) jJAnaguNanirbhara svabhAvavALuM dravya che bhIMta Adi paradravya che. ane tenuM vyavahArathI joya (jaNAvA yogya) have atre caitya evA bhIMta Adi paradravyanI pudgalAdi paradravya che. jetayitrI evI (zveta karanArI) khaDI zuM hoya che? have atre zeya evA pudgalAdi paradravyano zuM nathI hotI ? jJAyaka evo cetayitA zuM hoya che? zuM nathI hoto? ema tadubhayano (te banneno) tattvasaMbaMdha ema tadubhayano tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM Ave che, mImAMsavAmAM Ave che - je cetayitA pudgalAdino hoya che, je khaDI bhIMta AdinI hoya che, to jenuM je hoya che te te ja hoya che, to jenuM ja hoya che te te ja hoya che - jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che, jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che, ema tattvasaMbaMdha jIvate sate ema tattvasaMbaMdha jIvate sate cetayitA pudgalAdino hotAM pudgalAdi ja hoya, khaDI bhIMta AdinI hotAM bhIMta Adi ja hoya, ema sate cetayitAne svadravya uccheda hoya ema sate khaDIno svadravya uccheda hoya ane dravyAMtara saMkramanA pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe ane dravyAMtara saMkramanA pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe dravyano uccheda che nahi, dravyano uccheda che nahi, tethI cetayitA pulAdino nathI hoto. tethI khaDI bhIMta AdinI nathI hotI. jo cetayitA pudagalAdino nathI hoto. je khaDI bhIMta AdinI nathI hotI, to pachI kono cetayitA hoya che ? to pachI konI khaDI hoya che ? cetayitAno ja cetayitA hoya che. khaDInI ja khaDI hoya che. vAru, bIjo kayo cetayitA che, vAsa. bIjI kaI khaDI che. ke je khaDInI khaDI hoya che? ke je cetayitAno cutayitA hoya che ? nizcaya karIne khaDInI anya khaDI nathI, nizcaya karIne cetayitAno anya cetayitA nathI, kiMtu sva-svAmI e be aMzo ja anya che. kiMtu sva-svAmI e be aMzo ja anya che. atre sva-svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che ? atre sva-svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che ? kaMI paNa nahi. kaMI paNa nahi. tyAre koInI paNa khaDI nathI, tyAre koIno paNa jJAyaka nathI, khaDI khaDI ja che ema nizcaya che. lAyaka jJAyaka ja che ema nizcaya che. (2) temaja jema A dAMta tema A dArzatika khaDI atre prathama to cetayitA atre prathama to zveta guNanirbhara svabhAvavALuM dravya che. darzana guNanirbhara svabhAvavALuM dravya che ane tenuM vyavahArathI caitya (zveta karAvA yogya) ane tenuM vyavahArathI dezya (dakhavA yogya) bhIMta Adi paradravya che. 5galAdi paradravya che. have atre caitya evA bhIMta Adi paradravyanI have atre dazya evA pudagala Adi paradravyano jetayitrI (zveta karanArI evI) khaDI zuM hoya ? darzaka evo cetayitA zuM hoya che ? zuM nathI zuM nathI hotI ? hoto ? ema tadubhayano tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM Ave che - ema tadubhayano tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM Ave che - che. 664
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizaddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 356-365 jo khaDI bhIMta AdinI hoya che, to jenuM je hoya che te te ja hoya che - to jenuM je hoya che te te ja hoya che - jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che - jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che - ema tattvasaMbaMdha jIvate sate ema tattvasaMbaMdha jIvate sate cetayitA pudgalAdino hotAM pudgalAdi ja hoya, khaDI bhIMta AdinI hotAM bhIMta Adi ja hoya, ema sate cetayitAne svadravya uccheda hoya ema sate khaDIne svadravya uccheda hoya ane dravyAMtara saMkramanA pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe ane dravyAMtara saMkramanA pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe dravyano uccheda che nahi, dravyano uccheda che nahi, tethI cetayitA pudgalAdino nathI hoto. tethI khaDI bhIMta AdinI nathI hotI. jo cetayitA pudgalAdino nathI hoto, je khaDI bhIMta AdinI nathI hotI, to pachI kono cetayitA hoya che? to pachI konI khaDI hoya che ? cetayitAno ja cetayitA hoya che. khaDInI ja khaDI hoya che. vAru, bIjo kayo cetayitA che ke je cetayitAno vAru, bIjI kaI khaDI che, ke je khaDInI khaDI hoya che? cetayitA hoya che? - nizcaya karIne khaDInI anya khaDI nathI, nizcaye karIne cetayitAno anya cetayitA nathI, kiMta sva-svAmI e be aMzo ja anya che. kiMtu sva-svAmI e be aMzo ja anya che. atre sva-svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che? atre sva-svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che? kaMI paNa nahi. kaMI paNa nahi. tyAre koInI paNa khaDI nathI, tyAre koIno paNa darzaka nathI, khaDI khaDI ja che ema nizcaya che. darzaka darzaka ja che ema nizcaya che. (3) temaja vaLI jema A dRSTAMta tema A dArzatika khaDI atre prathama to cetayitA atre prathama to zvetaguNanirbhara svabhAvavALuM dravya che jJAna-darzana guNanirbhara parApohanAtmaka ane tenuM vyavahArathI caitya (zveta karAvA yogya) svabhAvavALuM dravya che bhIMta Adi paradravya che. ane tenuM vyavahArathI apohya (dUra karavA yogya) have atre caitya evA bhIMta Adi paradravyanI pudgalAdi padravya che. zvetayitrI evI khaDI zuM hoya che ? zuM nathI hotI ? have atre apohya evA pudagala Adi paradravyano ema tadabhayano tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM Ave che - apohaka evo cetayitA zuM hoya che? zuM nathI hoto? je khaDI bhIMta AdinI hoya che, ema tadubhayano tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM Ave che. to jenuM je hoya che te te ja hoya che - jo cetayitA pudgalAdino hoya che, jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che - to jenuM je hoya che te te ja hoya che - ema tattvasaMbaMdha jIvate sate jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja che - khaDI bhIMta AdinI hotAM bhIMta Adi ja hoya, ema tattvasaMbaMdha jIvate sate ema sate khaDIne svadravya ucheda hoya cetayitA pudgalAdino hotAM pudgalAdi ja hoya, ane dravyAMtara saMkramanA pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe ema sate cetayitAne svadravya uccheda hoya dravyano uccheda che nahi, ane dravyAMtara saMkramanA pUrve ja pratiSiddhapaNAne lIdhe tethI khaDI bhIMta AdinI nathI hotI. dravyano uccheda che nahi, je cetayitA pudgalAdino hoya che, tethI cetayitA pudgalAdino nathI hoto. s5
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo khaDI bhIMta AdinI nathI hotI, je cetayitA pudgalAdino nathI hoto, to pachI konI khaDI hoya che? to pachI kono cetayitA hoya che ? khaDInI ja khaDI hoya che. cetayitAno ja cetayitA hoya che. vAru, bIjI kaI khaDI che. ke je khaDInI khaDI hoya che? vAru, bIjo kayo cetayitA che. ke je cetayitAno cetayitA hoya che ? nizcaye karIne khaDInI anya khaDI nathI, nizcaya karIne cetayitAno anya cetapitA nathI, kiMtu sva-svAmI e be aMzo ja anya che. kiMtu sva-svAmI e be aMzo ja anya che. atre sva-svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che? atre sva-svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che ? kaMI paNa nahi. kaMI paNa nahi. tyAre koInI paNa khaDI nathI, tyAre koIno paNa apohaka nathI, khaDI khaDI ja che ema nizcaya che. apohaka apohaka ja che ema nizcaya che. (4) atha vyavahAra vyAkhyAna :ane jema zveta guNanirbhara svabhAvavALI tema jJAnaguNanirbhara svabhAvavALo te ja khaDI - cetayitA paNa svayaM bhIMta Adi paradravya svabhAve apariNamatI svayaM pudgalAdi paradravya svabhAve apariNamato ane bhIMta Adi paradravyane AtmasvabhAve ane pudgalAdi paradravyane Atma svabhAve apariNamAvaMtI, apariNamAvaMto, bhIMta Adi paradravya nimittaka pagalAdi paradravyanimittaka AtmAnA (potAnA) zvetaguNanirbhara svabhAvanA AtmAnA jJAnaguNanirbhara svabhAvanA pariNAme pariNAme upajatI upajato khaDI nimittaka AtmAnA (potAnA) svabhAvanA cetayitAnimittaka AtmAnA (potAnA) svabhAvanA pariNAme upajatA pariNAme upajatA bhIMta Adi paradravyane pagalAdi paradravyane AtmAnA (potAnA svabhAvathI zveta kare che. AtmAnA svabhAvathI jaNe che. ema vyavahArAya che : ema vyavahArAya che. (5) ane jema jetaguNanirbhara svabhAvavALI tema darzana guNanirbhara svabhAvavALo te ja khaDI cetayitA paNa svayaM bhIMta Adi paradravya svabhAve apariNamatI svayaM pagalAdi paradravya svabhAve apariNamato ane bhIMta Adi paradravyane AtmasvabhAve ane pudgalAdi paradravyane AtmasvabhAve apariNamAvatI, apariNamAvaMto bhIMta Adi paradravyanimittaka pudgala Adi paradravyanimittaka AtmAnA (potAnA) zveta guNanirbhara svabhAvanA AtmAnA darzanaguNanirbhara svabhAvanA pariNAme pariNAme upajatI upajato, khaDI nimittaka AtmAnA svabhAvanA pariNAme cetayitAnimittaka AtmAnA (potAnA svabhAvanA upajatA pariNAme upajatA bhIMta Adi paradravyane pagalAdi paradravyane AtmAnA (potAnA) svabhAvathI zveta kare che, AtmAnA svabhAvathI dekhe che. ema vyavahArAya che : ema vyavahArAya che : 444
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMka samayasAra gAthA - 35-35 (6) ane jema jetaguNanirbhara svabhAvavALI tema jJAna-darzana guNanirbhara parApohanAtmaka svabhAvavALo te ja khaDI cetayitA paNa svayaM bhIMta Adi paradravya svabhAve apariNamaMtI svayaM pudagalAdi paradravya svabhAve apariNamato ane bhIMta Adi paradravyane AtmasvabhAve ane pudgalAdi paradravyano AtmasvabhAve apariNAvatI, apariNamAvaMto, bhIMta Adi paradravya nimittaka mugala Adi padravya nimittaka AtmAnA zvetaguNanirbhara svabhAvanA pariNAme AtmAnA jJAna-darzana guNanirbhara parApohanAtmaka upajatI - svabhAvanA pariNAme upajato, khaDI nimittaka AtmAnA svabhAvanA pariNAme cetayitA nimittaka AtmAnA svabhAvanA pariNAme upajatA upajatA bhIMta Adi parathane 5galAdi paradravyane AtmAnA (potAnA) svabhAvathI zveta kare che, AtmAnA svabhAvathI apohe che dUra kare che), ema vyavahArAya che : ema vyavahArAya che. ema A AtmAno jJAna-darzana-cAritra paryAyono nizcaya vyavahAra prakAra che - emaja anya sarveya paryAyono dekhavo yogya che. 365-365 amRta jyoti" mahAbhASya ""koI paNa dravya para pariNAme pariName nahIM. svapaNAno tyAga karI zake nahIM, niyata anAdi maryAdApaNe varte che." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha-1 atra svayaM pariNAmI paravastunuM vastu je kAMI paNa kare che te vyavahAra dRSTithI ja che - nizcayathI anya kAMI paNa nathI, ema utthAnikA kaLazamAM jenuM sUcana karyuM hatuM, te A gAthAsUtramAM zAstrakartA kuMdakuMdAcAryajIe khaDInA dAMtathI gamika sUtra zailImAM suMdara nirUpaNa karyuM che ane teno dAMta- dAtakano biMba-pratibiMba bhAva tevA ja hRdayaMgama gamika sUtra paddhatithI potAnI ananya lAkSaNika zailImAM sAMgopAMga vivarI dekhADI "AtmakhyAti' vyAkhyA sUtrakartA amRtacaMdrAcAryajIe parama adbhuta ananya bhedavijJAnanuM anaMta guNaviziSTa vajalepa daDhIkaraNa karAvyuM che. khaDI che. te zveta guNathI nirbhara svabhAvavALuM dravya che - taPUnirisvabhAve dravyuM te bhIMta vagere padravyane zveta - dhavala kare che, dhoLe che, eTale bhIMta vagere paradravya te khaDInuM vyavahArathI caitya - zveta - dhavala karAvA yogya - dhoLAvA yogya che - tasya ta vyavahAre caitve jhUkyAdri paradravya | have atre caitya - ceta karAvA yogya - dhoLAvA yogya evA bhIMta vagere paradravyanI zvetayitrI - zveta karanArI - dhoLanArI khaDI zuM hoya che ? ke nathI hotI ? ema tadubhayano - te bhIMta ane khaDIno tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM Ave che, mImAMsAthI - puSTa tattva vicAraNAthI sUkSmapaNe vicAravAmAM Ave che : (1) khaDI je bhIMta vagerenI hoya che, to jenuM je hoya che te te ja hoya che - yasya yahumati tattaveva mavati, yathAtmino jJAnaM bhavAnaiva bhavati - jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che - ema tattvasaMbaMdha jIvate sate, khaDI bhIMta vagerenI hotAM bhIMta vagere ja hoya. ema hotAM to khaDIno svadravya uccheda thAya - potAnA dravyano uccheda - sarvanAza thAya ane eka dravya dravyAMtaramAM - bIja dravyamAM saMkrame nahi ema pUrve ja dravyAMtara saMkramano niSedha karavAmAM AvI cUkyo che, eTale dravyano uccheda - sarvanAza che nahi. tethI nirtIta thAya che ke khaDI bhIMta vagerenI nathI hotI. (2) tyAre prazna thAya che ke te khaDI jo bhIMta vagerenI nathI hotI, to pachI konI khaDI hoya che?
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti khaDInI ja khaDI hoya che. vAru, evI te bIjI kaI khaDI che ke je khaDInI khaDI hoya che ? kharekhara ! nizcaye karIne khaDInI bIjI khaDI nathI, paraMtu sva-svAmI e be aMzo ja anya che - judA judA che. atre sva - svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che ? kaMI paNa nahi. to pachI khaDI koInI paNa nathI, khaDI khaDI ja che ema nizcaya che - 2 vaSi seTichA seTichA seTidati nizcaya: - jema A dRSTAMta tema A dRSTAMta parathI upajato A dASTAMtika bhAva che - cetayitA - cetanAro cetana to atre jJAnaguNanirbhara svabhAvavALuM dravya che - jJAnapunarnara svamavaM dravya, pugalAdi paradravyane jANe che, eTale te pudgalAdi paradravya tenuM - cetayitAnuM vyavahArathI joya - jaNAvA jANavA yogya che - tattva ta cavadareja purAtAripadravya | have A zeya evA pudgalAdi paradravyano jJAyaka evo cetayitA zuM hoya che? zuM nathI hoto? ema tadubhayano - te cetayitA ane pudgalAdi paradravyano tattvasaMbaMdha mImAMsavAmAM Ave che, mImAMsAthI - puSTa tattva vicAraNAthI sUkSmapaNe vicAravAmAM Ave che - (1) cetayitA - cetanAro cetana je pulAdino hoya che, to jenuM je hoya te te ja hoya che - jema AtmAnuM jJAna hotuM AtmA ja hoya che - ema tattvasaMbaMdha jIvate sate, cetayitA pudgalAdino hotAM pudgalAdi ja hoya. ema sate cetayitAno svadravya uccheda - potAnA dravyano sarvanAza hoya ane eka dravya - dravyAMtaramAM - bIja dravyamAM saMkrame nahi ema pUrve ja dravyAMtara saMkramano niSedha karavAmAM AvI cUkyo che. eTale dravya uccheda - sarvanAza che nahi. tethI nirtIta thAya che ke cetayitA pudgalAdino nathI hoto. (2) tyAre prazna thAya che ke cetayitA jo pudgalAdino nathI hoto, to pachI kono cetayitA hoya che ? cetayitAno ja cetayitA hoya che. vAru, evo te bIjo kayo cetayitA che, ke je cetayitAno cetayitA hoya che? kharekhara ! nizcaya karIne cetayitAno anya cetayitA nathI, paraMtu sva-svAmI e be aMzo ja anya - jUdA jUdA che. atre sva - svAmI aMzanA vyavahArathI zuM sAdhya che ? kaMI paNa nahi. tyAre koIno paNa jJAyaka nathI, jJAyaka jJAyaka ja che ema nizcaya che - na cApi phAya, jJAya: jJAyaka eveti nizcayaH / temaja - koIno paNa darzaka nathI, darzaka darzaka ja che, koIno paNa apahaka (para dravyane dUra karanAro) nathI, apohaka apohaka ja che ItyAdi nizcaya paNa samajI levo. have paradravya sAtheno nizcayathI vyavahAra kevA prakAre che te paNa te ja khaDInA daSTAMtathI atra AtmakhyAti kartAe nikhuSapaNe spaSTa samajAvyo che - te ja khaDI che. te zvetaguNathI nirbhara che svabhAva jeno evI che - tanirmaratvamAvA te zveta guNa nirbhara svabhAvavALI khaDI, te bhIMta vagere paradravyane potAnA svabhAvathI zveta kare che ema vyavaharAya che - kAtyana: mAvena zvetAMti rUta vyavadiyo . ane tema karavAmAM te kevI rIte pravarte che tenI sUkSma tAttvika vicAraNA atra rajU karI che - (1) te khaDI svayaM - pote bhIMta vagere paradravyanA svabhAve apariNamamAna - apariNamatI - nahi pariNamatI (2) ane bhIMta vagere paradravyane Atma svabhAve - potAnA zveta svabhAve apariNamAvatI - nahi pariNamAvatI tema kare che. temaja - (3) bhIMta vagere paradravyanimittaka - paradravyanA nimitta thakI nIpajatA evA AtmAnA - potAnA zveta guNa nirbhara svabhAvanA pariNAme upajI rahelI evI te khaDI, (4) khaDInimittaka - khaDInA nimitta thakI nIpajatA AtmAnA - bhIMta vagerenA potAnA svabhAvanA pariNAme upajI rahela evA bhIMta vagere paradravyane potAnA zveta svabhAve karI zveta kare che, ema vyavahAra che. tema cetayitA jJAnaguNa nirbhara che svabhAva jeno evo che, jJAna nirmaratvamAvaH - A jJAnaguNa nirbhara svabhAvavALo cutayitA pudgalAdi paradravyane AtmAnA svabhAve karIne jANe che - ema da68
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 35-35 vyavahArAya che - mAtmanaH svamAna nAnAtIti vyakti ane tema karavAmAM te kevI rIte pravarte che tenI parama sUkSma tAttvika vicAraNA atra rajU karI che - (1) svayaM punarivaradravyasvamAnA varakhamamAnaH - te cetayitA svayaM - pote pudgalAdi paradravyanA svabhAve apariNamamAna - apariNamI rahelo - apariNamato - nahi pariNamato (2) purAttAviradravya vAvamAvenA pariNAma - ane pudgalAdi paradravyane Atma svabhAve - potAnA jJAna svabhAve apariNAvato - nahi parimAvato tema kare che. temaja - (3) puniSiradravyanimittanAtmano namunirvasvamAvasya rinovaidyamAnaHpudagalAdi paradravya nimittaka - paradravyanA nimitta thakI nIpajatA evA AtmAnA - potAnA jJAna guNanirbhara svabhAvanA pariNAme upajI rahelo evo te cetayitA, (4) puduniTipadravya tanimittanAtmanaH mAvasya paridhAnotpamAnam - cetayitAnimittaka - cetayitAnA nimitta thakI nIpajatA AtmAnA - paradravyanA potAnA svabhAvanA pariNAme upajI rahelA evA pudgalAdi paradravyane AtmAnA jJAna svabhAve karIne jANe che, ema vyavahAra che. temaja - darzana guNa nirbhara svabhAvavALo cutayitA pagalAdi paradravyane AtmAnA svabhAve karI dekhe che ema vyavaharAya che, tathA jJAnadarzana puniraparA hatAtmasvamavi. - jJAna - darzana guNa nirbhara parApohanAtmaka - parane dUra karavA rUpa svabhAvavALo cetayitA pudagalAdi paradravyane AtmAnA svabhAve karI apohe che - dUra kare che, ema vyavaharAya che, ItyAdi prakAra paNa ukta vidhAnathI samajI levuM. ema A AtmAno jJAna-darzana-cAritra paryAyono nizcaya - vyavahAra prakAra che - gvamayAtmano jJAnadarzanavaritrakathA nizcayavyavahArakkAra:, emaja anya sarveya paryAyonI bAbatamAM paNa dekhavo - samajI levo. Ama A parama lokottara tattvavijJAna atiati saMkSipta sUtrAtmaka zailImAM lakhanArA AcAryacUDAmaNi amRtacaMdrajIe atre eTalA badhA vistArathI atyaMta nikhuSa spaSTapaNe samajAvI pharI pharI gokhAvyuM che - e ja A lokottara tattvavijJAnanI keTalI badhI pAramArthika upayogitA che teno sahaja khyAla Ape che, eTale AnuM atra piSTapeSaNa nahi karatAM, A ja parama jagadguru e mULa "AtmakhyAti'mAM gokhAveluM tattvavijJAnanuM ane tenA akSarazaH arthanuvAdanuM punaH punaH paribhAvana karavAnI AtmArthI mumukSuone vinamra bhalAmaNa karIe chIe. astu ! AkRti 'bhata padravya khaDI. J(c)(oN]i [EIGGS | (bhata sva para khaDI ||jeta guNa svabhAva | zAna svabhAva svadravya) darzana svabhAva jJAtA, caritra svabhAva paraba zeya sarva vizuddha jJAna, 669
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti uktano tattva niSkarSa A samayasAra kaLazamAM (23) amRtacaMdrajI prakAze che zArdUlavikrIDita zuddhadravyanirUpaNArpitamatestattvaM samutpazyato, naikadravyagataM cakAsti kimapi dravyAMtaraM jAtucit / jJAnaM jJeyamavaiti yattu tadayaM zuddhasvabhAvodayaH, kiM dravyAMtaracuMbanAkuladhiyastattvAcyavaMte janAH ra11|| zuddha dravyanirUpaNe matidharAne tattva dekhaMtane, eka dravyagata kaMI paNa kadI bhAse na dravyAMtara; jANe je ahiM jJAna jJeya nakI te zuddha svabhAvodayo, kAM dravyAMtara cuMbanAkula mati loko cyave tattvathI ? 215 amRta pada 215 zuddha dravyamAM mati arpIne, tattva zuddha avadhAro ! dravyAMtarane cuMbana karavA, Akula mati kAM dhAro ?... zuddha dravyamAM mati. 1 zudgha dravyanA nirUpaNa mAMhI, mati arpita che jenI, zuddhAtama anubhava anubhavatAM, bhrAMti 2he tasa zenI ?... zuddha dravyamAM mati. 2 te sumatine anubhava-netre, tattva samyak dekhatAM, ekadravyagata dravyAMtara kaMI, kadI na bhAse saMtA 1... zuddha dravyamAM mati. 3 ane jJAna je zeya jANatuM, te to nizcaya eno, - zuddha svabhAva udaya che sahajo, saMzaya emAM zeno ?... zuddha dravyamAM mati. 4 dravyAMtarane cuMbana karavA, Akula matine dhArI, tattvathI jano cyave che zAne ? tattva na A avadhArI... zudgha dravyamAM mati. 5 bhagavAna amRtacaMdre bhAkhyuM, tattvanuM tattva pukArI, amRta kaLaze vizvapAvanI, jJAnagaMga avatArI... zuddha dravyamAM mati. 6 artha - zuddha dravyanA nirUpaNamAM jenI mati arpita che evAne tattva samyak dekhatAne ekadravyagata kaMI paNa dravyAMtara . - anya dravya kadI paNa cakAsatuM - bhAsatuM nathI ane jJAna je zeyane jANe che, te to A zuddha svabhAvano udaya che, to pachI dravyAMtara cuMbanathI Akula buddhivALA jano tattvathI kema cyave che ? 215 'amRta jyoti'* mahAbhASya "AtmAno svAbhAvika guNa dekhavA - jANavAno hovAthI te jJeya padArthane zeyAkAre dekhe, jANe, paNa je AtmAne samadarzipaNuM pragaTa thayuM che, te AtmA te padArthane dekhatAM, jANatAM chatAM temAM mamatva buddhi, tAdAtmyapaNuM ISTa aniSTa buddhi na kare.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 753 (3) vyAkhyAna sAra uparamAM AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je ATaluM badhuM spaSTa vivarI dekhADyuM tevo tattva niSkarSa prakAzatA A suvarNa kaLaza kAvyamAM amRtacaMdrajI mumukSuone bhAvavAhI udbodhana kare che zuddhadrvyniruupnnaarpitmtestttvN samutpazyato jyAM kaMI paNa parabhAva - vibhAvano sparza leza nathI evA 670 -
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza - 2015 zuddha dravyanA nirUpaNamAM - darzanamAM jenI mati arpita che - apayelI che evAne - tattvane samyaka jema che tema yathAvatuM dekhatA samyagRSTine ekadravyagata kaMI paNa dravyAMtara kadI paNa cakAsatuM nathI - naiR vyakti vAti vija dravyAMtAM gAvita, eka dravyamAM gayeluM kaMI paNa bIjuM dravya kyAreya paNa bhAsatuM nathI ane jJAna yamati vasu - jJAna je zeyane jANe che te to A zuddha svabhAvano udaya che. - tAM zuddhasvamAvo : | jJAna je zeyane - jANavA yogyane jANe che te to teno jANavAno zuddha svabhAva che tene lIdhe jANe che. eTale jJAnane joya evA para dravyAMtara sAthe zeya - zAyaka saMbaMdha sivAya bIjo koI saMbaMdha che nahi. to pachI dravyAMtara cuMbanathI Akula - duHkhI buddhivALA jano tattvathI kema ove che? kema bhraSTa thAya che ? viMdhru dravyAMtaravuMvAdhiyastattvIvaMta banA: ? ka71
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A siddhAMta caMdra caMdrikAnA adbhuta dRSTAMtathI amRta samayasAra kaLazamAM (24) amRtacaMdrajI samarthana kare che - maMdAkrAMtA zuddhadravyasvarasabhavanAtkiM svabhAvasya zeSa - manyadravyaM bhavati yadi vA tasya kiM syAtsvabhAvaH / jyotsnArUpaM snapayati bhuvaM naiva tasyAsti bhUmi - niM jJeyaM kalayati sadA jJeyamasyAsti naiva // 216 // zuddha dravya svarasa bhavane zeSa svabhAvanuM zuM? anya dravya yadi thatuM ja to tAsa svabhAva te zuM? jyonnA rUpa snepita bhU kare bhUmi tenI ja che nA, jJAna zeyaM kaLatuM ja sadA zeya AnuM ja che nA. 216 amRta pada - 216 vIra suto kAM sutA rahyA cho' - e rAga caMdra bhUmine havarAve che, bhUmi caMdranI hoya nahi, AtmacaMdra A vizva prakAza, vizva AtmAnuM hoya nahi... 1 zuddha dravyanA svarasa bhavanathI, svabhAvanuM zuM zeSa rahyuM? anya dravya jo thAya tehano, svabhAva zuM? e jAya kahyuM... caMdra. 2 caMdra bhUmine tvavarAve paNa, bhUmi caMdranI hoya nahi, jJAna zeyane kaLe sadAye, ya jJAnanuM hoya nahi... caMdra. 3. AtmacaMdra A vizva prakAze, jJAna caMdrikA vizva bharI, vizva AtmanuM no'ya kadIye, jJAna AtmAmAM rahyuM TharI... caMdra. 4 bhagavAna amRtacaMdra evI, jJAna caMdrikA vizva bharI, amRta kaLaze amRta pIvA, vizva sakalane bheTa dharI... caMdra. 5 * artha - zuddha dravyanA svarasa bhavanathI svabhAvanuM zeSa zuM che? athavA jo te anya dravya hoya che, to te zuM teno svabhAva thAya? jyonnA rUpa bhUmine snAna karAve che, (paNa) bhUmi tenI kadI che ja nahi, zAna zeyane sadA kaLe che, (paNa) zeya enuM (jJAnanuM) kadI che ja nahi. 216 amRta jyoti' mahAbhASya caMdra bhUmine prakAze che, tenA kiraNanI kAMtinA prabhAvathI samasta bhUmi zveta thaI jAya che, paNa kaMI caMdra bhUmi rUpa koI kALe tema thato nathI, ema samasta vizvane prakAzaka evo A AtmA te kyAre paNa vizvarUpa thato nathI, sadA sarvadA caitanya svarUpa ja rahe che. vizvamAM jIva abhedatA mAne che, e ja bhrAMti che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (70), 833 A svabhAvano vyutpatti arthathI parama paramArtha - marma pravyakta karI, tattva vijJAna kaLAnI soLe kaLAthI prakAzamAna amRtacaMdrajI caMdra ne tenI jyonAnA parama addabhuta dAMtathI jJAna-zeyano spaSTa vibheda A samayasAra kaLazamAM tattva sarvasva samarpakapaNe samajAve che - zuddhadravyasvarasamavanAtri svamavasya zeSa ? - zuddha dravyanA svarasa bhavanathI svabhAvanuM zeSa - bAkI zuM rahyuM? arthAta zuddha dravyanuM 672
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza - 216 svarase' - potAnA svarUpa rase "bhavana" hovuM te ja "svabhAva', svastha bhavana mAvaH A svarasa bhavana e ja pUrNa svabhAva che, te je thayuM, to pachI temAMthI svabhAvanuM zuM bAkI rahyuM ? acaMdravyuM mavati ya iva tasya hiM racAt svamAvaH ? athavA je te svabhAva anya dravya hoya che, to te zuM te "svabhAva" nahi - "parabhAva" ja thayo ! khyotsA pati muvaM - jyonnA rUpa caMdra jyosnAthI - caMdrikAthI bhUmine snAna karAve che - tvavarAve che, paNa bhUmi tenI - caMdranI koI kALe che nahi - naiva tasyAti bhUmi - tema jJAna zeyane sadA kaLe che - jANe che, paNa jJAna zeyanuM kadI paNa che ja nahi, jJAnaM jJeyaM kalayati sadA jJeyamasyAsti naiva / AkRti ( ki The caMdrikA vizva | + + ane dhana vAlA | Atma-caMdra jJAna caMdrikA | vizva tAtparya ke - "pravacanasAra' TIkAmAM amRtacaMdrAcAryajIe prakAzya che tema AtmAno sakala zeya sAthe joya-zAyaka saMbaMdha che, paNa sva-svAmI saMbaMdha che nahi. parama AtmaSTA zrImad rAjacaMdrajInuM saMkotkIrNa vacanAmRta che ke - "jema AkAzamAM vizvano praveza nathI ane sarva bhAvanI vAsanAthI AkAzarahita ja che, tema samyagudRSTi puruSoe pratyakSa sarva dravyathI bhinna, sarva anya paryAyathI rahita ja AtmA dITho che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 833, (760) da73
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AgalI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato utthAnikA rUpa samayasAra kaLaza (25) lalakAryo che - maMdAkrAMtA rAgadveSadvayamudayate tAvadetana yAvad, jJAnaM jJAnaM bhavati na puna rbodhyatAM yAti bodhyaM / jJAnaM jJAnaM bhavatu tadidaM nyakRtAjJAnabhAvaM, bhAvAbhAvau bhavati tirayanyena pUrNasvabhAvaH // 217 // amRta pada - 217 - jJAna jJAna ne joya zeya jo, rAga dveSa draya udaya TaLe... dhruva pada. rAga dveSa dvaya udaya tyAM lagI, jyAM lagI jJAna na jJAna thatuM ane zeya paNa zeyapaNAne, punaH nizcaye pAmI jatuM... jJAna joya. jJAna jJAna bhAva ja ho tethI, ajJAna bhAva tiraskarato bhAva abhAva tirohita karato, jethI pUrNa svabhAva thato... jJAna. AvI rahasya cAvI darzAvI, rAga dveSa dvaya dUra karavA, bhagavAna amRtacaMdra amRta, kaLaze anubhava rasa pIvA... jJAna. artha - A rAga-dveSa dvaya tyAM lagI udaya pAme che ke jyAM lagI jJAna jJAna nathI thatuM ane bodhya (ya) bodhyatA (myatA) nathI pAmatuM, tethI ajJAnabhAva jeNe vyakta karyo che evuM A jJAna jJAna ho ! jethI karIne bhAva-abhAva bannene tirohita karato pUrNa svabhAva hoya che. 217 "amRta jyoti" mahAbhASya sarva vicAraNAnuM phaLa AtmAnuM sahaja svabhAve pariNAma thavuM eja che. saMpUrNa rAga dveSanA kSaya vinA saMpUrNa AtmajJAna pragaTe nahIM evo nizcaya jine kahyo che, te vedAMta karatAM baLavAnuM pramANabhUta che." - zrImad rAjacaMdra, e. (507), pa95 rAga-dveSa kaMThanA udaya - anudayanI rahasya cAvI (master-key) arpatA A utthAnikA kaLazamAM jagadguru amRtacaMdrAcAryajIe AgalI gAthAmAM AvatA bhAvanuM tattva sarvasva samarpaka sUcana karyuM che - rISadvayamuddayate tAvayetanna thAvat jJAnuM jJAna mavati na punavoccatAM yAni voa - A rAga-dveSa dvaya - rAga dveSa kaMTha tyAM lagI udaya pAme che, ke jyAM lagI jJAna jJAna nathI thAtuM ane bomba - zeya bodhyatA - zeyatA nathI pAmatuM, arthAt jyAM lagI jJAna jJAnarUpe nathI pariNamatuM ane zeya joya rUpe nathI pariNamatuM, tyAM lagI ajJAnane lIdhe zeyamAM tanmayatA mAnI besavAthI rAga-dveSano udaya hoya che. tethI ajJAna bhAva jeNe nyakta - tiraskRta karyo che evuM A jJAna jJAna ho ! - jJAna jJAna bhavatu viya cakratIjJAnamAvuM - jethI karIne bhAva - abhAva bannene tirohita karato pUrNa svabhAva hoya che. - arthAta rAgAdi parabhAvanA bhAvane - hovApaNAne ane jJAnarUpa svabhAvanA abhAvane - nahi hovApaNAne tirohita karato - DhAMkI deto pUrNa svabhAva pragaTe che - mAvAmAvI viviyana pUfsvamAvaH | AkRti para rAga dveSa-udaya ajJAna bhAva ] abhAva jJAna svabhAva ( abhAvano bhAva sva. jJAna joya 674
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 36-371 dasaNaNANacaritaM kiMcivi Natthi du aceyaNe visaye / tahmA hiM ghAdayade cetayidA tesu visesu||366|| dasaNaNANacarittaM kiMcivi Natthi du aceyaNe kamme / tahmA kiM ghAdayade cedayidA tammi kammami // 367 // dasaNaNANa carittaM kiMcivi Natthi du aceyaNe kAye / tahmA kiM ghAdayade cedayidA tesu kAyesu // 368 // NANassa daMsaNassa ya bhaNio ghAo tahA carittassa / Navi tahiM puggaladavvassa ko'vi ghAo u NiTThio // 369 // jIvassa je guNA keI Natthi khalu te paresu davyesu / tahmA sammAiTThissa patthi rAgo u visaesu // 370 // rAgo doso moho jIvasseva ya aNaNNapariNAmA / eeNa kAraNeNa u saddAdisu Nasthi rAgAdi // 371 // // to nizcaya prazAsana ra cayitA teSu viSayeSu kiM saMbadhamA AtmabhAvanA - darzanajJAnacaritre tu kiMcidapi acetane viSaye nAsti - hazana - zAna - yAtrita nizcaya za rAyata 5 bhayatana viSayamA cha na8, tasmAt cetayitA teSu viSayeSu kiM haMti - tethI yetAyata viSayomai | cha? ma 4 dharma saMbadhamA bhane rAya saMghamA sabha . // 366-367|| jJAnasya darzanasya tathA caritrasya ghAtaH bhaNitaH - zananI zananI tathA yaritranI ghAta yo cha, tatra pudgaladravyasya ko'pi ghAtastu NApi nirdiSTaH - 5 tyA pugabadravyanI 15 5 ghAta nathI 04 Ae - nizavAmA AvedI jIvasya ye guNAH kecit -(r)na cha te khalu pareSu dravyeSu na saMti - nizcaye zane 52 dravyomA cha na, tasmAt samyagdRSTeH tu viSayeSu rAgaH nAsti - tethI sabhyarane to nizcaye zana viSayobhA cha nali. ||370|| rAgo dveSo moho jIvasyaiva ca ananyapariNAmAH - ane rAga-dveSa - mora na 4 ananya pariNAmo cha, etena kAraNena tu zabdAdiSu rAgAdayaH na saMti - // 1294thI nizvayezane za mAM china. ||371 / / iti gAthA AtmabhAvanA ||366-371 / / yaddhi yatra bhavati - deg4 nieoya cha, tat tadghAte hanyata eva - te tayAte - tenAd sun deg4 chInI hema? yathA pradIpaghAte prakAzo hanyate - hema prahAcA za ya cha, yatra ca yad bhavati - bhane yoya che, tattadghAte hanyate . nA dhAya cha, anI bha? yathA prakAzaghAte pradIpo hanyate - ma zadhAte mahIya mAya cha, 51 AthI khaTuM yattu yatra na bhavati - yA nathI DotaM, tat tadghAte na hanyate - tenA nathI tuM, anI hema? yathA ghaTapradIpaghAte ghaTo na hanyate - maghaTamahIpanA hAta ghaTa - ghaDI nathI to. yatra ca yad na bhavati - ane yAMnI DotuM, tat tadghAte na hanyate - tenA pAta nathI sAtuM, anIma? yathA ghaTaghAte ghaTapradIpo na hanyate - hebha ghaTadhAta ghaTa hI nathI to. tathA - 4Are, Atmano dharmA jJAnadarzanacAritrAdiH - sAmAna dharmo - zAna -zana - yAritra pudgaladravyaghAte'pi na hanyate - pula dravya dhAte 5 nathI sudi, na ca darzanajJAnacAritrANAM ghAte'pi pudgaladravyaM hanyate - sanezana - zAna - yAritranA thA 59 pula dravya nathI tuM. evaM darzanajJAnacAritrANi pudgaladravye na bhavaMtItyAyAti - oma rzana - zAna - yAritra pula dravyamA nathI hotA ma Ave che. mana choya to zuM thAya ? anyathA - anyathA, nala to tadghAte pudgaladravyaghAtasya pudgaladravyaghAte tadghAtasya durnivAratvAt - tenA-harzanAhi mAtmadharmanA pAte pudagala dravya ghAtanuM ane pudgala dravya ghAte tenA - darzanAdi AtmadharmanA ghAtanuM durnivArapaNuM - nivAravAnuM - aTakAvavAnuM duSkarapaNuM hoya, bhATe. yadi evaM - macha, tato ye yAvaMtaH kecanApi jIvaguNAH - toTa 5 55. 14o cha, te sarve'pi paradravyeSu na saMtIti samyak pazyAmaH . sarva 5 52dravyobhA cha na ma ame sabhya hebhI chIme. anyathA - anyathA, na to atrApi jIvaguNaghAte pudgaladravyaghAtasya pudgaladravyaghAte jIvaMguNa ghAtasya ca durnivAratvAt - atre pakSa 675
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti darzana zAna carita kaMI, acetana viSaye nahi; tethI zuM cetA zuM ghAtato, te viSayonI mAhi? 366 darzana jJAna caritta kaMI, acetana karme nahi; tethI zuM cetA zuM ghAtato, te karmonI mAhi? 367 darzana jJAna caritta kaMI, acetana kAye nahi; tethI cetA zuM ghAtato, te kAyonI mAhi? 368 jJAnano darzanano tathA, cAritrano kahyo ghAta; pudgala dravya paNo tahIM, nirdiSTa na ko ghAta. 369 jIvanA guNa je kAMI te, nathI paradravyo mAMhi; tethI ja samyagRSTine, rAga viSayomAM nAMhi. 370 rAga dveSa moha jIvanA, che ananya pariNAma; te kAraNathI zabdAdimAM, nathI rAgAdi tamAma. 371 artha - darzana - jJAna - cAritra kiMcit paNa acetana viSayamAM nathI, tethI te viSayomAM cetayitA zuM haNe che ? 366 | darzana - jJAna - cAritra kiMcit paNa acetana karmamAM nathI, tethI te karmomAM cetayitA zuM haNe che ? 367 | darzana - jJAna - cAritra kiMcita paNa acetana kAyamAM nathI, tethI te kAyomAM cetayitA zuM haNe che ? 368 jJAnano ane darzanano tathA cAritrano ghAta kahyo che, paNa tyAM pudgala dravyano koI paNa ghAta nirdiSTa (darzAvavAmAM Avela) nathI. 369 jIvanA je guNo che te nizcaya karIne paradravyomAM nathI, tethI samyagudRSTine viSayomAM rAga ja nathI. 370 ane rAga-dveSa-moha e jIvanA ja ananya pariNAmo che, e kAraNathI zabdAdimAM rAgAdi nathI. 371 ___ AtmakhyAti TIkA darzanajJAnacaritraM kiMcidapi nAsti tvacetane viSaye / tasmAtkiM haMti cetayitA teSu viSayeSu // 366 // jIvaguNa ghAte pudgala dravyaghAtanuM ane pudgala dravyaghAte jIvaguNa ghAtanuM durnivArapaNuM hoya mATe. yadhevuM - je ema che, bud: sIkke "vati ane viSayeSu - to samyagudRSTine viSayomAM rAga kyAMthI hoya che? na juvojhari - kyAMyathI paNa nahi. tafI raci RtarA vani - to pachI rAganI khANa kaI che ? rASi modAdri nIvacaivAjJAnamaya: pariNAma: - rAga - dveSa - mohAdi jIvanA ja ajJAnamaya pariNAmo che, ta6 radravyatvat viSayeSu na saMti - tethI paradravyapaNAne lIdhe viSayomAM cho. ajJAnamAvata sadgI tu avaMti - ane ajJAna abhAvane lIdhe samyaphaSTimAM to (ta) hotA nathI, pUrva te viSayeSu asaMtaH - ema teo viSayomAM asaMtA - nathI hotA, a ne mavato - samyagRSTine na thatA - na hotA na mavayeva - nathI ja hotA. || ti "Atmati' mAtmabhAvanA //rUddaddIrUddIrU68ll366ll370IIrU71|| 676
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 36-371 darzanajJAnacaritraM kiMcidapi nAsti tvacetane karmaNi / tasmAtkiM haMti cetayitA teSu karmasu // 367 // darzanajJAnacaritraM kiMcidapi nAsti tvacetaneSu kAye / tasmAtkiM haMti cetayitA teSu kAyeSu // 368 // jJAnasya darzanasya bhaNito ghAtastathA caritrasya / / nApi tatra pudgaladravyasya ko'pi ghAtastu nirdiSTaH // 369 // jIvasya ye guNAH kecinna saMti khalu te pareSu dravyeSu / tasmAtsamyagdRSTe nAsti rAgastu viSayeSu // 370 // rAgo dveSo moho jIvasyaiva cAnanyapariNAmAH / etena kAraNena tu zabdAdiSu na saMti rAgAdayaH // 371 // yaddhi yatra bhavati yattu yatra na bhavati tattaddhAte hanyata eva tattadghAte na hanyate yathA pradIpaghAte prakAzo hanyate / yathA ghaTapradIpaghAte ghaTo na hanyate / yatra ca yad bhavati yatra ca yanna na bhavati tattadghAte hanyate eva tattadghAte na hanyate yathA prakAzaghAte pradIpo hanyate / yathA ghaTaghAte ghaTapradIpo na hanyate / tathAtmano dharmA jJAnadarzanAritrANi na ca darzanajJAnacAritrANAM ghAte'pi pudgaladravyaghAte'pi na hanyate, pudgaladravyaM hanyate / evaM darzanajJAnacAritrANi pudgaladravye na bhavatItyAyAti anyathA tadghAte pudgaladravyaghAtasya pudgaladravyaghAte tadghAtasya durnivAratvAt yadi evaM tato ye yAvaMtaH kecanApi jIvaguNA - ste sarve'pi paradravyeSu na saMtIti samyak pazyAmaH / anyathA atrApi jIvaguNaghAte pudgaladravyaghAtasya pudgaladravyaghAte jIvaguNaghAtasya ca durnivAratvAt / yadyevaM tarhi kutaH samyagdRSTe bhavati rAgo viSayeSu ? na kuto'pi / tarhi rAgasya katarA khAni ? rAgadveSamohA hi jIvasyaivAjJAnamayAH pariNAmAH tataH paradravyatvAd viSayeSu na saMti, ajJAnAbhAvAtsamyagdRSTau tu na bhavaMti / evaM te viSayeSvasaMtaH samyagdRSTena bhavaMto na bhavaMtyeva / / 366-371 / / 599
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArtha je jyAM hoya che paNa je jyAM nathI hotuM, te tenI vAta haNAya ja che - te tenI vAta nathI haNAtuM - jema pradIpaghAte prakAza haNAya che : jema ghaTapradIpaghAte ghaTa nathI haNAto : ane jyAM ja hoya che, ane jyAM je nathI hotuM, te tenI ghAte haNAya che - te tenI ghAte nathI haNAtuM - jema prakAzaghAte pradIpa haNAya che. jema ghaTaghAte ghaTapradIpa nathI haNAto. tema AtmAnA dharmo-jJAna-darzana-cAritra pugaladravya ghAte paNa nathI haNAtA ane ema dezana-zAnacAritra pudgala dravyamAM nathI hotA ema Ave che - anyathA (nahi to) tenA (AtmadharmanA) ghAte pudgala dravyaghAtanuM pudgala dravyaghAte tenA (Atma dharmanA) ghAtanuM durnivArapaNuM hoya mATe. kAraNake ema che tethI je jeTalA koI jIvaguNo che, te sarveya paradravyomAM che nahi ema ame samyapha dekhIe chIe - anyathA (nahi to) atre jIvaguNa ghAte pudgala dravyaghAtanuM ane pudgala dravyaghAte jIvaguNa ghAtanuM durnivArapaNuM hoya mATe. je ema che to samyaguSTine viSayomAM rAge kyAMthI hoya? kyAMyathI nahi. to pachI rAganI khANa kaI che ? rAga-dveSa-mohAdi jIvanA ja ajJAnamaya pariNAmo che, tethI paradravyapaNAne lIdhe viSayomAM che nahi ane ajJAna abhAvane lIdhe samyagudRSTimAM to bhavaMtA - hotA nathI, ema te viSayomAM asaMtA (na satA - na hotA) samyagRSTine na bhavaMtA (na thatA) ne bhavaMtA ja che, (nathI ja hotA.) 366-371 amRta jyoti' mahAbhASya je rAga dveSAdi pariNAma ajJAna vinA saMbhavatA nathI te rAga dveSAdi pariNAma chatAM jIvanmuktapaNe sarvathA mAnIne jIvanmukta dazAnI jIva asAtAnA kare che, ema varte che. rAga-dveSa pariNAmanuM parikSINapaNuM ja kartavya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 502, 569 ' rAga-dveSa ajJAnane lIdhe hoya che, paNa jJAnIne te nathI hotA ema utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe atre sva - parano viveka darzAvI samyagudRSTine rAgAdi nathI hotA ema pratipAdana karyuM che - darzana-jJAnacAritra nathI kiMcit paNa acetana viSayamAM, nathI kiMcit paNa acetana karmamAM, nathI kiMcita paNa acetana kAyamAM, tethI te viSayomAM, te karmomAM, te kAyomAM cetayitA - cetana zuM haNe che? tamAM kiM vAkayate veyiA te visatuM' - ema gamika sUtrathI potAnI lAkSaNika zailImAM mArmika vicAra preraka prazna (Poser) mUkI zAstrakartA kuMdakuMdAcAryajI vade che - jJAnano darzanano cAritrano ghAta kahyo che tyAM pudgaladravyano koI ghAta nirdezavAmAM Avyo nathI, A parathI phalita thAya che ke jIvanA je koI guNo che te nizcaye karIne paradravyomAM nathI, tethI samyagudRSTine viSayomAM rAga ja nathI "taha sammATriksa (c)i rAje 3 visaTY' ane rAga-dveSa-moha e to jIvanA ja ananya pariNAmo che, rA yoso moho nIvaseva ya maUT UT FriNAma, e kAraNathI zabdAdi viSayomAM rAgAdi nathI. A vastu "AtmakhyAti' kartAe pradIpa ane ghaTapradIpanA dezaMtathI biMba-pratibiMba bhAve sAMgopAMga apUrva rIte spaSTa samajavI che - 678
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA - 36-371 je jyAM hoya che te tenA ghAte haNAya che, jema pradIpano ghAta thatAM te pradIpAMtargata prakAza haNAya che - yathA pravIpathane prakAze te ane jyAM je hoya che te tenA ghAte ghaTa-ghaTapradIpa : haNAya che, jema prakAzano ghAta thatAM pradIpa haNAya che - yathA praznAzayati pradIpa - prakAza deta pravINo hakke, arthAtu dIvo olavAtAM prakAza olavAya che, prakAza olavAtAM dIvo olavAya che. AthI ulaTuM je jayAM nathI hotuM te tenA ghAte nathI haNAtuM, jema ghaTa pradIpano - ghaDAnI aMdara rahela dIvAno ghAta thatAM ghaTa - ghaDo nathI haNAto - yathA ghaTapravIpAte ghaTo na hanyate ane jyAM je nathI hotuM te tenA ghAta nathI haNAtuM, jema ghaTano - ghaDAno ghAta thatAM ghaTa pradIpa - ghaDAnI aMdara rahelo dIvo nathI haNAto - yathA ghaTadhAre ghaTa vIro na hete, arthAt ghaDAnI aMdara rahelo dIvo olavAI kAMI ghaDo bhAMgato nathI, ghaDo bhAMgatAM kAMI ghaDAnI aMdarano dIvo olavAto nathI. A dezaMtanI potAnI ananya lAkSaNika apUrva zailImAM AvI spaSTa rajUAta karI amRtacaMdrAcAryajIe A parathI dArzatika siddhAMta atyaMta pariphuTa prakAzyo che - te ja prakAre - Atmino gha jJAnanavAritrA pUtidravyadhArekafja na hRcaMte, na va tanajJAna vAritrANa dAteDara puratidravya hanyate | AtmAnA dharmo - jJAna - darzana - darzana-zAna cAritra Atma dharmo cAritra te pugala dravyano ghAta thatAM paNa nathI haNAtA ane darzana - jJAna nathI pudgala dravyamAM, - cAritrano ghAta thatAM paNa pudgala dravya nathI haNAtuM. ema A parathI nathI paradravyomAM apattithI spaSTa samajamAM Ave che ke darzana - jJAna - cAritra pudgala dravyamAM nathI hotA - vaM TarzanajJAnavAritrANa puttidravya na mavaMtItyayAti - nahi to - Ama na hoya to darzanAdi Atmadharmano ghAta thatAM pudgala dravyano ghAta ane pudgala dravyano ghAta thatAM darzanAdi Atmadharmano ghAta durnivAra - nivAravo duSkara thaI paDe, koIthI aTakAvyo aTakAvI zakAya nahi. kAraNake ema che tethI phalita thAya che ke je jeTalA koI paNa avaguNo che te sarveya paradravyomAM che nahi ema ame samyapha dekhIe chIe - rUti sacad zyAma:, nahi to - ema na hoya to atre paNa jIvaguNano ghAta thato pudagaladravyano ghAta ane pudagala dravyano ghAta thatAM jIvaguNano ghAta durnivAra - nivAravo duSkara thaI paDe, koIthI aTakAvyo aTakAvI zakAya nahi. mATe jIvaguNa pudgala dravyamAM hoya e sarvathA asaMbhavita che. eTale sunizcita thAya che ke darzana-jJAna-cAritra e jIvaguNa pudgala dravyamAM che nahi. je ema che to samyagRSTine viSayomAM rAga kyAMthI hoya ? kyAMyathI nahi - vadherva tarka vasutaH sI viti rAgo viSayeSu ? na bhUtoDa . kAraNake samyagudRSTi to jema samyagudRSTine viSayomAM che tema samyapha vastu tattva dekhe che, sva - parano bheda dekhe che, eTale viSayo rAga kyAMthI hoya? to paradravyo che temAM hAruM AtmAnuM koI guNa - svarUpa dekhAtuM nathI, to te paranI khAtara "rAgadveSa aNahetu' - niSkAraNa rAgadveSa karI - mhArUM svarUpa hArI jaI huM hAthe karIne zA mATe duHkhI thAuM? ema samyaphapaNe dekhato te rAgAdi kare ja nahi. jo Ama che to pachI rAganI khANa kaI che ? taruM raca katarA vAni ? khANamAMthI kolaso nIkaLyA ja kare tema evI kaI khANa che ke jemAMthI AtmAne malina karanAro rAgAdi jIvanA ja azAnamaya rAga-kolaso nIkaLyA ja kare che ? arthAtu rAganuM mULa prabhavasthAna pariNAmaH samyagRSTine hoya (Original Source) kayuM che? mULa jharo (main fountain-store) kayo che? ja nahi: unclaimed (1) rAga-dveSa-mohAdi to jIvanA ja ajJAnamaya pariNAmo che. tethI te goods ! paradravyapaNAne lIdhe viSayomAM che nahi - tataH padravyatvIk viSayeSu saMti (2) ane ajJAnanA abhAvane lIdhe samyagRSTimAM to te thatA nathI - ne hotA nathI - ajJAnAmAvAt sadRI tu avaMti' ema te viSayomAM asaMtAM - na satA - na hotA 679
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti viSaye asaMtAM ane samyagdaSTine na bhavaMtA - na thatA - samyavRei mavaMtA, nathI hotA ja - . nathI thatA ja - 1 mavaMtyeva / arthAt rAgAdi jIvanA ja ajJAnamaya pariNAmo che, te zabdAdi paudgalika viSayomAM to che ja nahi, kAraNake te paradravyo che, eTale te ajJAnamaya jIvabhAvo temAM kema hoI zake ? ane je samyagdaSTi jJAnI che tene ajJAna hotuM nathI, eTale rAgAdi ajJAnamaya pariNAmo tene thatA nathI, upajatA - udbhavatA - saMbhavatA nathI. Ama paudgalika viSayomAM to rAgAdi ajJAnamaya jIvabhAvanuM astitva ja che nahi ane samyagdaSTi jJAnI eno bhAva paNa pUchatA nathI - potAnI pAse DokAvA paNa daitA nathI, eTale samyagdaSTi jJAnI pAse to bicArA rAgAdi ajJAnamaya bhAvonI nadhaNiyAtA mAla (unclaimed goods) jevI durdazA thaI paDe che !! AkRti pradIpa ghAta | prakAza ghAta | ghaTa ghAta puddagala dravyaghAta T TI++ | ghaTa pradIpa ghAta darzana-jJAna-carita sarva vizuddha jJAna sco 0 sva zAtudravya (darzana jJAna caritra) parapudgala dravya viSaya karma kAya
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 218 rAga-dveSa ajJAna bhAvathI hoya che, tethI te phuraMta te DAMbhI nAkhe evA bhAvano samayasAra kaLaza (2) prakAze che - maMdAkrAMtA rAgadveSAviha hi bhavati jJAnamajJAnabhAvAt, tau vastutvapraNihitadRzA dRzyamAnau na kiMcit / samyagdRSTiH kSapayatu tatastattvadRSTayA sphuTato, jJAnajyotilati sahajaM yena pUrNAcalArciH // 218 // rAga-dveSa ahiM thatuM jJAna ajJAna bhAve, te vastutve prazihita deze dekhatAM kaiM na hove; tethI samyaka dega draya ja te tattvadaSTa khapAvo ! puM pUrNaciSa acala sahajA jJAnajyoti jalAvo. 218 amRta pada - 218 samyagRSTi tattvadRSTithI, rAga ne dveSa khapAvo ! sahaja svarUpI AtamanI A, jJAna jyoti praklAvo... re cetana ! rAga ne dveSa khapAvo ! 1 rAgadveSa vaya nizcaya thAya, jJAna ja ajJAna bhAve; ajJAna pariNAme pariNamato, AtmA ja rAga dveSa thAve.. re cetana ! 2 vastutva pratye dRSTi TherAvI, dekhavAmAM jo te Ave; na kiMcit banne te hove, dIse na vastu svabhAve.. re cetana ! 3 (tethI) te be phuTetAM ja samyagRSTi, tattva dRSTithI khapAvo ! jethI pUrNa acala aciSa svajA, jJAna jyoti prajhAvo... re cetana ! 4 rAga dveSa dvayane kSaya karavA, rahasya cAvI A AvI; bhagavAna amRtacaMdra atre, amRta kaLaze batAvI... re cetana ! 5 artha - ahIM nizcaya karIne rAga-dveSa ajJAna bhAvane lIdhe hoya che, te be (rAga-dveSa) vastRtva pratye prazihita dRSTithI dekhavAmAM AvatAM na kiMcit che, tethI samyaguSTi phuTetA (phUTI nIkaLatA) te bannene tattvadRSTithI khapAvo ! ke jethI pUrNa acala arcivALI sahaja jJAna jyoti jvale che (jhaLahaLe che). 218 -- - "amRta jyoti' mahAbhASya sarva vicAraNAnuM phaLa AtmAnuM sahaja svabhAve pariNAma thavuM e ja che. saMpUrNa rAgadveSanA kSaya vinA saMpUrNa AtmajJAna pragaTe nahIM evo nizcaya jine kahyo che, te vedAMtAdi karatAM baLavAnuM pramANabhUta che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (507), 55 uparamAM je AtmakhyAtinA gadya vibhAgamAM siddhAMta vArtA vivarI dekhADI tenA sAsaMdoha rUpa A upasaMhAra kaLazamAM AcAryavarya amRtacaMdrajI rAga-dveSa khapAvavAnI sugama rahasya cAvI (master-key) batAve che - rAkeSAvida di mati jJAnamajJAnamAvAtu - jJAna ahIM nizcaya karIne rAga - dveSa ajJAna bhAvane lIdhe thAya che. jJAna ajJAna bhAve pariName che tene lIdhe ja jJAna pote ajJAnamaya rAga - dveSa 681
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti banI jAya che. have vastutva pratye prazihita dRSTithI "dazyamAna - dekhavAmAM AvatAM te rAga-dveSa na kiMcita che - tI vastu-pratiddazA dRzyamAnI ra vijita, zuddha vastutattva pratye tatvaSTithI rAga dveSa praNihita - dhyAnathI TheravelI dRSTithI dekhavAmAM Ave to te rAgadveSa kaMI che khapAvavAnI rahasya cAvI * nahi - vidita - koI vastu che nahi. kAraNake zuddha vastu tattvamAM .Master-Key rAgadveSa che nahi. rAga dveSa e vastuno svabhAva che nahi, paNa AgaMtuka vibhAva bhAva - vikRta cetana bhAva - caitanya vikAra che ane te para - jenI sAthe AtmAne tattva dRSTithI levAdevA nathI - tenA nimitte utpanna thAya che, tethI zuddha tattva pratye dhyAna kendrita karI dekhavAmAM Ave to A rAga-dveSamAM kAMI mAla nathI. tethI sacavruTi: kSaya, tatastattva dRzya skRdaMtI - samyagudRSTi "hRdaMtA' - phUTatA te bannene tattvadeSTithI khapAvo ! jevA A rAga-dveSa phUTavA mAMDe - AtmAmAM UbhA thavA jAya ke tallaNa ja tattva pratye dRSTi karI samyagudRSTi tene khapAvo - khatama karI nAMkho ! ke jethI karane - te vibhAvabhAva dUra thatAM, pUrNa acala aciMSavALI sahaja - svabhAvabhUta jJAnajyoti jvale che, jAjvalyamAna sahajAtmasvarUpa tejathI jhaLahaLe che - jJAnati svaMtati sahanaM yena pUrvanArvi: | 682
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 219 rAga-dveSotpAdaka anya dravya kaMI paNa che nahi, evA bhAvano samayasAra kaLaza (27) saMgIta kare che - zAlinI rAgadveSotpAdakaM tattvadRSTyA, nAnyad dravyaM vIkSyate kiMcanApi / sarvadravyotpattiraMtazcakAsti, vyaktAtyaMtaM svasvabhAvena yasmAt // 219 // rAgadveSotpAdaka tattva dRSTa, anya dravya drazya OM nA ja dRSTa; sarva dravyotpatti aMtaHprakAze, vyaktA sAva sva svabhAve ja bhAse. 219 amRta pada 219 vastu sthiti jIva ! jone, re cetana ! vastu sthiti tuM jone ! anya dravya koI anya dravyamAM, upajAve ahiM kone... re cetana ! 1 rAgadveSa upajAvanArUM, dravya anya nA dIse, anya dravya pratye to tuM zAne, jIva ! jue rAga rIse ?... re cetana ! 2 sarva dravyanI utpatti to, aMtaramAM ja prakAze, sva svabhAvathI ja vyakta sarvathA, vastu sthiti e bhAse... re cetana ! 3 anya dravya prati rAga dveSa to, jIva ! kare tuM zAne ? bhagavAna amRta amRta kaLaze, anubhava amRta pAne... re cetana ! 4 artha - rAga-dveSanuM utpAdaka evuM anya dravya kaMI paNa tattvadRSTithI dekhavAmAM AvatuM nathI, kAraNake sva svabhAve karI sarva dravyanI utpatti atyaMta vyakta evI aMtaramAM cakAse che - prakAze che. 219 'amRta jyoti' mahAbhASya dravyathI dravya maLatuM nathI, ema jANanArane kaMI karrAvya kahI zakAya nahIM, paNa te kyAre ? svadravya, dravya, kSetra, kALa, bhAve yathAvasthita samajAye, svadravya svarUpa pariNAme pariNamI anya dravya pratye kevaLa udAsa thaI, kRtakRtya thaye kaMI kartavya rahetuM nathI. ema ghaTe che ane ema ja che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. (386), 471 - 'dravye dravya maLatuM nathI, bhAva te anya avyApta.'' - zrI devacaMdrajI rAga dveSa upajAvanArUM anya dravya nathI rAga-dveSa AtmAno svabhAva nathI, to pachI rAga-dveSano upajAvanAra koNa che ? sva dravya ? ke paradravya ? eno praspaSTa khulAso karatA A utthAnikA kaLazamAM nIcenI gAthAmAM AvatA bhAvanuM sUcana karyuM che - rAjadveSolAvavAM tattvavRyA nAcavyuM vIkSyate vizvanApi rAga dveSanuM utpAdaka - upajAvanArUM bIjuM kaMI paNa dravya tattva dRSTithI dekhavAmAM AvatuM nathI. kAraNake sarva dravyonI utpatti sva svabhAve karI potAnA svabhAve karI atyaMta vyakta - pragaTa evI aMtaramAM - dravyanI potAnI ja aMdaramAM cakAse che - prakAze che sarvadravyopatti tathApti vyavastAtaMta svasvamAvena yasmAt / - eTale vastusthitinA A sAmAnya niyama pramANe rAga-dveSarUpa vikRta AtmabhAvanI utpatti vyaktapaNe pragaTapaNe AtmadravyanI aMtara aMdara ja cakAse che - prakAze che tenI utpatti AtmAnI bhAra paradravyamAM kyAMthI hoI zake ? mATe rAgadveSano utpAdaka utpAdana karanAro (manufacturing) upajAvanAro AtmA ja pote ja che ane te rAgadveSa doSa upajAvavAnI pUrepUrI jokhamadArI AtmAne zire ja che - ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM A utthAnikA kaLaza kAvyamAM sUcana che. - - - 683 - - - -
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aNNadavieNa aNNadaviyassa Na kIrae guNuppAo / tahmA u savvadacA uppajaMte sahAveNa // 372 // anya dravyathI anya dravyano, guNotpAda na karAya; tethI nizcayathI svabhAvathI, upaje dravya badhAya. 372 artha - anya dravyathI anya dravyano guNa utpAda nathI karAto, tethI nizcaya karIne sarva dravyo svabhAvathI upaje che. 372 AtmakhyAti TIkA ----- anyadravyeNAnyadravyasya na kriyate guNotpAdaH / tasmAttu sarvadravyANyutpadyate svabhAvena * // 372 // na ca jIvasya paradravyaM rAgAdInyutpAdayatIti zakyaM anyadravyeNAnyadravyaguNotpAdakaraNasyAyogAt sarvadravyANAM svabhAvenaivotpAd / tathAhi - mRttikA kuMbhabhAvenotpadyamAnA kiM kuMbhakArasvabhAvenotpadyate kiM mRttikAsvabhAvena ? yadi kuMbhakArasvabhAvenotpadyate tadA kuMbhakaraNAhaMkAranirbharapuruSAdhiSThita-vyApRtakarapuruSazarIrAkAraH kuMbhaH syAt, na ca tathAsti dravyAMtarasvabhAvena dravyapariNAmotpAdakasyAdarzanAt yadyevaM tarhi mRttikA kuMbhakArasvabhAvena notpadyate kiMtu mRttikAsvabhAvenaiva, svasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasya darzanAt / evaM ca sati svasvabhAvAnatikramAnna kuMbhakAraH kuMbhasyotpAdaka eva mRttikaiva kuMbhakArasvabhAvamaspRzaMtI svasvabhAvena kumbhabhAvenotpadyate / AtmabhAvanA - anyadravyeNa - anya dravyathI anyadravyasya - anya dravyano guNotpAdaH na kriyate - gu GtyA - YkSano 6406 - 6tyAhana anu 6491 nathI zatuM, tasmAttu - tethI nizcaye zana sarva dravyANi - sarva dravyo svabhAvena utpadyate - svabhAvadhI GtyA pAmeche - 654 che. // iti gAthA AtmabhAvanA ||372 / / useii thAmA ma ha viSayomA - paugAta 52dravyamA rAdi nathI, (bhenA anusaMdhAnabhAM) na ca jIvasya paradravyaM rAgAdInyutpAdayatIti zakyaM - sane chapane 52dravya Rule G4vecha - 75 cha - GtyAhana rAve cha ma zaya nathI. // bhATe? anyadravyeNa anyadravyaguNotpAdakaraNasyAyogAt - anya dravyathA anya dravyana gunA GAI42nI - 6tyA 2vAnI ayoga - aghaTamAnatA cha bhATe.te 50 zA bhATe? sarvadravyANAM svabhAvenaivotpAdAt - sarva dravyono skhalAvadhI 4 6416 - 64xpuMcha mATe. tathAhi - zubho ! re - mRttikA - bhRtti - bhATI kuMbhabhAvenotpadyamAnA - lAve 64%tI satI, kiM kuMbhakArasvabhAvenotpadyate - zumAra svabhAva 64 cha ? kiM mRttikAsvabhAvena - zuM mRtti svabhAve ? yadi kuMbhakArasvabhAvenotpadyate - to lAkhamAve 642 cha, tadA kuMbhakaraNAhaMkAranirbharapuruSAdhiSThita-vyApRtakarapuruSazarIrAkAraH kuMbhaH syAt - to ma-29nA - kuMbha karavAnA ahaMkArathI nirbhara puruSathI adhiSThita ane kara vyAkRta karI rahelA - hAtha halAvI rahelA puruSa zarIranA mAravANo na choya. na ca tathAsti - ane tema cha nala, u bhATe ? dravyAMtarasvabhAvena dravyAMtara . pariNAmotpAdasyAdarzanAt - dravyAMtara svabhAve dravyAMtara pariNAmanA tyAnuM - 6504pArnu maharzana cha bhATe. yadyevaM - se ma cha, tarhi mRttikA kuMbhakArasvabhAvena notpadyate - to bhRtti 2 svabhAve 754tI nathI, kiM vu mRttikA svabhAvenaiva - tu bhRti svabhAve 4, 5 mATe ? svasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasya darzanAt - svasvabhAve dravya parikSAmanA tyAnuzana cha bhATe. evaM ca sati - mane ma sate, svasvabhAvAnatikramAt - svasvabhAvanA manAta bhane - anusaMdhana ne dIpa, na kuMbhakAraH kuMbhasya utpAdaka eva - mAra mano GtyA 4 - GtyA - GtpAhana 12nArI (manufacturer) 61vanArI 4 nathI, mRttikai kuMbhakArasvabhAvamaspRzaMtI svasvabhAvena utpadyate - bhRtti 4 2 svabhAvAne masparzata - nala sparzata svasvabhAve 648 che. evaM - ma, 4 ghAre, sarvANyApi dravyANi - sarva ya dravyo, svapariNAmaparyAyeNotpadyamAnAni - va pariNAma paryAya 184
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 372 evaM sarvANyapi dravyANi svapariNAmaparyAyeNotpadyamAnAni kiM nimittabhUtadravyAMtarasvabhAvenotpadyate kiM svasvabhAvena ? yadi nimittabhUtadravyAMtarasvabhAvenotpadyate tadA nimittabhUtaparadravyAkArastatpariNAmaH syAt, na ca tathAsti dravyAMtarasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasyAdarzanAt / yadyevaM tarhi na sarvadravyANi nimittabhUtaparadravyasvabhAvenotpadyate kiMtu svasvabhAvenaiva, svasvabhAvena dravyapariNAmotpAdasya darzanAt / evaM ca sati svasvabhAvAnatikramAta sarvadravyANAM nimittabhUtadravyAMtarANi svapariNAmasyotpAdakAnyeva sarvadravyANyeva nimittabhUtadravyAMtarasvabhAvamaspRzaMti svasvabhAvena svapariNAmabhAvenotpadyate / ato na paradravyaM jIvasya rAgAdInAmutpAdakamutpazyAmo yasmai kupyAmaH // 372 / / AtmakhyAti TIkArya ane jIvane paradravya rAgAdi utpAdAve che - upajAve che, e zakya nathI - anya dravyathI anya dravyanA guNa utpAdakaraNano ayoga che mATe, sarva dravyono svabhAvathI ja utpAda che mATe. te A prakAre - mRttikA kuMbhabhAve upajI rahelI zuM kuMbhakAra svabhAve upaje che? zuM mRttikA svabhAve ? jo kuMbhakAra svabhAve upaje che, to kuMbha-karaNanA (karavAnA) ahaMkArathI nirbhara puruSathI adhiSThita kara vyAkRta karI rahela puruSa zarIranA AkAravALo kuMbha hoya ane tema che nahi - dravyAMtara svabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM adarzana che mATe. jo ema che to mRttikA kuMbhakAra svabhAve nathI upajatI, kiMtu mRttikA svabhAve - svasvabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM darzana che mATe ane ema sate, svasvabhAvanA anatikramane lIdhe, kuMbhakAra kuMbhano utpAdaka ja nathI, mRttikA ja kuMbhakAra svabhAvane aspazatI svasvabhAve upaje che. ema sarveya dravyo svapariNAma paryAye upajI rahelA, zuM nimittabhUta dravyAMtara svabhAve upaje che? zuM svasvabhAve ? jo nimittabhUta dravyAMtara svabhAve upaje che, to nimittabhUta paradravyAkAra teno pariNAma hoya ane tema che nahi - dravyAMtara svabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM adarzana che mATe. je ema svasvabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM darzana che mATe che to sarvadravyo nimittabhUta paradravyanA svabhAve nathI upajatA, kiMtu svasvabhAve ja ane ema sate svasvabhAva anatikramane lIdhe sarva dravyonA nimittabhUta dravyAMtaro svapariNAmanA utpAdako ja che, sarva dravyo ja nimittabhUta dravyAMtaranA svabhAvane asparzatA svasvabhAve svapariNAma bhAvathI upaje che, ethI karIne paradravya jIvanA rAgAdinuM utpAdaka evuM ame dekhatA nathI - ke jenA pratye ame kopIe. 372 upajatA satA, vi nimittabhUtadravyAMtarasvamAnotpardhAte - zuM nimittabhUta dravyAMtara svabhAve - anya dravyanA svabhAve upaje che ? hiM svamAna - zuM svasvabhAve ? pati nimittabhUtadravyAMtaratvamAnodyate - je nimittabhUta dravyAMtaranA - anya dravyanA svabhAve upaje che, tathA nimittabhUtapUradravyAkAra: taraNAma: cAta - to nimittabhUta paridravyanA AkAravALo teno pariNAma hoya, ra tathati - ane tema che nahi, zA mATe? dravyAMtarasvamAna dravyapariNAmovArzanAr - dravyAMtaranA svabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM adarzana che mATe. evuM - je ema che, tarda na sarvadravyArA nimittabhUtapUradravyasvamAno-ghaMti - to sarvadravyo nimittabhUta paradravyanA svabhAve nathI upajatA, riMtu svamavenaiva - kiMtu svasvabhAvane ja, zA mATe ? svamAna dravyapariNAmotpAdaya sarjanAta - svasvabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM darzana che mATe. purva 7 sati - ane ema sate, svabhAvanatimatuM - sva svabhAvanA anatikramane - anullaMghanane lIdhe - sarvadrAnAM nimittabhUtakavyAMtara - sarvadravyonA nimittabhUta dravyAMtaro - anya dravyo pariNAmatAvALeva - sva pariNAmanA utpAdako ja che, sarvadravyApeva - sarva dravyo ja, nimittabhUtadravyAMtara svabhAvamaskRiti - svasvabhAve sva pariNAma bhAvathI upaje che. A parathI zuM phalita thAya che? to - ethI karIne puradravya nIvasya hInAmupAvavamuFzyAmo - paradravya jIvanA rAgAdinuM utpAdaka - utpAda - utpAdana karanAruM (manufacturer) upajAvanAruM evuM ame nathI dekhatA - tha thIma: - ke jenA pratye ame kopIe - kopa karIe. | ti "Atmati' mAtmabhAvanA rU72AA 685
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta jyoti" mahAbhASya "vastune vastugate juo." vicAranI nirmaLatAe karI jo A jIva anya paricayathI pAcho vaLe to sahajamAM hamaNAM ja tene Atmajoga pragaTe." - zrImad rAjacaMdra, aM. 7, (573), 569 rAgAdikana utpAdaka anya dravya nathI . sva dravya ja che kAraNake sarvadravyanI utpatti pragaTapaNe aMtaramAM ja che ema utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe, "anya dravyathI anya dravyano guNotpAda nathI karAto, tethI sarva dravyo svabhAvathI upaje che', evo sarva sAmAnya alaukika nizcaya - siddhAMta atra zAstrakAra bhagavAne supratiSThApita karyo che ane "AtmakhyAti' sUtrakAra bhagavAne A siddhAMta mRttikA - kuMbhanA dAMtathI sAMgopAMga biMbapratibiMba bhAve anupama nikhuSa yuktithI samajAvI, teno tattva sarvasva samarpaka paramArthamarma parama adbhuta Atma vinizcayathI prakAzyo che. pAchalI gAthAmAM kahyuM tema zabdAdi viSayomAM - paudagalika paradravyamAM rAgAdi nathI, eTaluM ja nahi paNa jIvane paradravya rAgAdi upajave che e paNa zakya nathI - ra ra navI anya dravyathI anya dravyano ridravya ravIndutvAyatIti zivAM - zA mATe ? anya dravyathI anya dravyanA guNotpAda azakya guNanA utpAdakaraNano - utpAda karavAno ayoga - aghaTamAnatA che mATe - gacaMdravyeLA dravyApIvAvaraNAyo t - te paNa zA mATe ? sarva dravyono svabhAvathI ja utpAda (upajavuM) che mATe - sarvadravyonAM svamAnavatAvAtu - te juo ! A prakAre - mRttikA - mATI kuMbhabhAve upajI rahI che, te zuM kuMbhakAranA svabhAve upaje che ? zuM mRttikAnA svabhAve upaje che ? jo te kuMbhakAranA svabhAve upaje che, to karikAno svasvabhAve ja "kuMbha-karaNanA" - kuMbha karavAnA ahaMkArathI nirbhara pUrA bharelA puruSathI kuMbhapaNe utpAdaH nimittabhUta adhiSThita ane kara vyApAra karI rahelA - hAtha halAvI rahelA evA puruSa kuMbhakAra svabhAve nahizarIranA AkAravALo kuMbha hoya - zuMmarardizAnirbharapuruSAti vyAkRtarapuruSazarIra jhAra. vama: cAtuM, huM kuMbha karUM chuM ema ahaMkArathI phUlAtA ane hAtha halAvatA evA kuMbhakAra zarIranA AkAravALo kuMbha bane ! kuMbha kuMbhAra banI jAya ! ane tema to che nahi - kuMbha kuMbhakAra AkAravALo banI jato hoya tevuM to che nahi, dravyAMtara svabhAvathI dravya pariNAmanA utpAdanuM adarzana che mATe - dravyAMtarasvamAna dravyapariNAmotyAvasthApharzanAtuM, 'dravyAMtaranAra - anya dravyanA svabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM - upajavAnuM darzana thatuM nathI mATe. jo ema che to mRttikA kuMbhakAra svabhAve upajatI nathI, paNa mRttikA svabhAve ja upaje che - svasvabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM darzana che mATe - svamAna dravyapariNAmotyAca TunAta, svasvabhAve karI dravya pariNAma upajatuM pratyakSa pragaTa dekhAya che mATe ane ema sate - ema hotAM, svasvabhAvanA anatikramane lIdhe - anullaMghanane lIdhe - svamAvAnatimatu kuMbhakAra kuMbhane utpAdaka ja - upajAvanAro ja nathI, mRttikA ja - mATI ja, kuMbhakAra svabhAvane asparzatI - nahi sparzatI satI, svasvabhAve karI kuMbhabhAve upaje che. ema - A je daSTAMta kahyuM te ja prakAre sarveya dravyo svapariNAma paryAyathI upajatA satA zuM nimittabhUta dravyAMtara svabhAve upaje che ? zuM svasvabhAve upaje che ? jo te sarva dravyono svasvabhAve ja sva nimittabhUta dravyAMtaranA - anya dravyanA svabhAve upaje che. to nimittabhUta pariNAma paryAye utpAda, nahi kepadravyanA AkAravALo teno pariNAma hoya - nimittabhUta nimittabhUta dravyAMtara svabhAve darzItariTTI: zAMta ane tema to che nahi - nimittabhUta paradravyanA AkAravALo teno pariNAma che nahi - dravyAMtara svabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM adarzana che mATe, dravyAMtaranA - anya dravyanA svabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM - upajavAnuM 686
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 372 darzana thatuM nathI mATe. je ema che to pachI sarva dravyo nimittabhUta paradravyanA svabhAve nathI upajatA, paNa svasvabhAve ja upaje che - kAraNake svasvabhAve dravya pariNAmanA utpAdanuM darzana che mATe ane ema sate - ema hotAM, svasvabhAvanA anatikramane lIdhe sarva dravyonA nimittabhUta dravyAMtaro - anya dravyo svapariNAmanA utpAdako ja - upajAvanArA ja che - sarvadravyAnuM nimittamUtadravyAMtara svariAmAnceva ane sarva dravyo ja, nimittabhUta dravyAMtaronA - anya dravyonA svabhAvano asparzatA - nahi sparzatA satA - mittamUtadravyAMtara svabhAvamasyuzaMti, svasvabhAve karI svapariNAmathI upaje che - svasvamAna pariNAmamavenotpadaMte - ethI karIne paradravya jIvanA rAgAdinuM utpAdaka - upajavanAruM evuM ame ubhekhatA' - uzreSatA nathI - game te koI kalpanAthI dekhatA nathI, ke je pratye ame kopIe - kopa karIe - ra paradravya nIvasya lAvInAmupAvavamuvAmo sucAmaH | Ama akhaMDa nizcaya siddhAMta rUpa anupama svabhAva niyama atra supratiSThApita karyo che ane tenuM atre mukhya ISTa prayojana samasta paradravya pratyeno jIvano rAga choDAvI A svabhAva - niyamano samasta pa2dravyanA parityAge karI jIvane zuddha Atma svabhAvamAM ANavAno tAtparya rUpa phalitArtha che. eTale Ano tAtparya rUpa phalitArtha e che ke - jIvanA rAgAdi koI anya dravya upajAvatuM nathI, paNa jIva pote ja upADe che, eTale rAgAdi e jIvanI potAnI ja vikati - kati che - jIvanuM potAnuM ja "bhAvakarma che ane tenI pUrepUrI jokhamadArI kevaLa jIvane potAne ja zire ja che, mATe te rAgAdinI utpattimAM mAtra nimittabhUta paradravyano doSa kADhavo ne tenA pratye niSphaLa kopa karavo e jIvanI kevaLa vimUDhatA ja che. jIve che doSa kADhavo hoya ne kopa karavo hoya to kevaLa potA pratye ja karavA yogya che. eTale para kAMI karatuM nathI mATe parane svacchede bhogavyA karo, evA mahA anarthakAraka arthamAM nizcayane utAranArA nizcayavimUDhonA svacchaMdano atra AtyaMtika niSedha che, kAraNake para pratyayI rAganI jokhamadArI jIvanI potAnI ja che, eTale jo para pratyeno rAga nathI to para kema raho cho ? ne para graho cho to para pratyeno rAga kema nathI ? ema sIdhA praznathI (Poser) nizcayavimUDha nizcayAbhAsI svacchaMdI zukazAnIone niruttara karI mUke evo kevaLa zuddha paramArtha ja atra phalita thAya che. sivI vizuddha jJAna 687
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rAga-dveSa prasUti paronuM dUSaNa nathI, paNa abodhano doSa che, evA bhAvano samayasAra kaLaza (28) prakAze che mAlinI yadiha bhavati rAgadveSadoSaprasUtiH, kataradapi pareSAM dUSaNaM nAsti tatra / svayamayamaparAdhI tatra sarpatyabodho, bhavatu viditamastaM yAtvabodho'smi bodhaH // 220 // prasUti thatI ja rAgadveSa doSonI AMhi, dUSaNa kaMI paronuM tyAM khare ! che ja nAMhi; sarapata aparAdhI tyAM svayaM A abodha, bhavatu vidita ! astuM jA abodhA ! chuM bodha. 220 amRta pada 220 rAga dveSa doSa ajJAna doSa, rAga dveSa tuja doSa, parano doSa na kAMI ja emAM, para prati kAM roSe ?... re cetana ! rAga dveSa tuja doSa. 1 rAgadveSa doSanI je cetana ! thAye prasUti AMhi, - kaMI paNa temAM dUSaNa paronuM, nizcayathI che nAMhi... re cetana ! 2 sarpata tyAM sarpa zuM aparAdhI, svayaM abodha ja hAro, para para doSa Aropita karatAM, chUTe na cora bicAro... re cetana ! 3 vidita ho A nizcaya vArtA ! pAmo asta abodha ! 'chuM huM bodha' e bhagavAna amRta, bodhyo amRta subodha... re cetana ! 4 artha - je ahIM rAga-dveSa doSanI prasUti (utpatti) thAya che, temAM paronuM koI paNa dUSaNa che nahi, svayaM A aparAdhI abodha tyAM sarpe che, A vidita ho ! abodha asta pAmo ! huM bodha chuM. 220 'amRta jyoti' mahAbhASya 'bIjAnA doSe tane baMdhana che ema mAnIza nahIM, tAre doSe tane baMdhana che e saMtanI pahelI zikSA che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (86), 108 uparamAM bhagavatI AMtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je siddhAMta ATalI spaSTa mImAMsAthI puSTa tattvavicAraNAthI supratiSThita karyo, te parathI phalita thato sArasamuccaya saMdebdha karatA A paripuSTi rUpa samayasAra kaLazamAM amRtacaMdrajIe AtmArthI mumukSuone bodharUpa bhAvavAhI udbodhana karyuM che - viha bhavati rAgadveSadoSaprasUtiH ahIM rAga-dveSa doSanuM prasUti-utpatti-janma thAya che, temAM paronuM bIjAonuM koI paNa dUSaNa che nahi, tarapi pareSAM yUSaLuM nAsti taMtra, svayaM - pote A aparAdhI - doSavAn abodha tyAM sarpe che saLavaLe che, svayamayamaparAdhI tatra sarvatvanodho bhavatu vivitaH A vidita ho ! Let it be known ! staM yAtvodho abodha - ajJAna asta pAmo ! huM bodha chuM - smi nodhaH / - arthAt rAga dveSa doSa je upaje che te jIvanA potAnA ajJAnanA doSe karI upaje che, temAM parano - Fee - - - -
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 220 koI paNa doSa che nahi, eTale potAnA doSa mATe para pratye roSa karavo mithyA che, rAga dveSAdi pariNAma karavAnI javAbadArI jIvanI potAnI che, eTale tenA doSano Topalo paradravya para oDhADavo te pragaTa anyAya che ane rAga dveSAdi doSano mUla doSa ajJAna che, eTale atre mukhya svayaM aparAdhI jIvanuM A ajJAna ja che jIvano abodha ja che 'svayamaparAdhI tatra sarpatyabodhaH ' ema vacanaTaMkAra karI jagadguru amRtacaMdrAcAryajI sakala jagat pratye DiMDima nAdathI udghoSe che "bhavatu vivitam" - A vidita ho zAta ho ! abodha - ajJAna asta pAmo ! sastuM yAtvodhaH ! ane bhAvana karo ke huM bodha chuM - jJAna chuM, smi vodhaH / - - - - atre rAga janmamAM padravya kAMI nimitta nathI ema kahevAno Azaya nathI, paNa paradravyane ja' ekAMte paradravyane nimitta kAraNabhUta mAnavuM te khoTuM che ema 'ja' kAra parathI pratIta thato spaSTa Azaya che, kAraNake A zAstramAM ja pUrve baMdha adhikAramAM 'minnimitte parasanna v' temAM rAgAdi utpattimAM nimitta parasaMga ja che ema spaSTa kahyuM che ane Ama tyAM rAga janmamAM parasaMgane ja nimitta kahela che ane atre AtmAne ja kAraNa kahela che, te be vastumAM pUrvApara virodha nathI, kAraNake banne vastu apekSAvizeSe kevaLa jIvanA kalyANahetue kahela che. pUrve je kahyuM hatuM te rAgAdi jIvanA sahaja svabhAvabhAva nathI, paNa parinimatta thakI ja udbhavatA auSAdhika vibhAvabhAvo che, ema spaSTa darzAvavA mATe ane naimittika adhyavasAnonA nimittabhUta paravastuonuM AlaMbana choDAvavA mATe che, eTale bhrAMtithI koI te aupAdhika bhAvone paNa AtmAnA svabhAvabhUta mAnI levAnI bhUla karI tethI chUTavAno prayAsa na kare to mahA anartha thAya, eTalA mATe nimittapradhAna dRSTithI nimittane ja mukhya karI te varNana che; ane atre upAdAnapradhAna ddaSTithI varNana che, te rAgAdi bhAvonuM upAdAna kAraNa jIva ja pote ja che e darzAvavA mATe che, eTale jIva pote ja vyApyavyApaka bhAvathI rAgAdi bhAve pariName che tethI rAgAdi jIvanI potAnI ja vikRti kRti che, mATe te vikRti dUra karavAno ne punaH nahi thavA devAno AtmapuruSArtha jIve pote ja karavA yogya che, ema jIvano puruSArtha dharma jAgrata karavA arthe A kathana che. pUrva kathana nimitta naimittika bhAvanI mukhyatAthI hoI parAzrita vyavahAra nayanI apekSAe che, prastuta kathana pariNAmI - pariNAma bhAvanI mukhyatAthI hoI AtmAzrita nizcayanayanI apekSAe che. eTale gauNa - pradhAna vivakSAthI A samasta sApekSa kathana hoI pUrvApara virodha che nahi. A aMge prakhara tattvaciMtaka paM. ToDaramallajIe 'mokSamArga prakAza'mAM spaSTa kahyuM che. = - a - Fee -
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra ; AtmakhyAti rAga janmamAM paradravya ja nimittatA je kaLe che, teo mohavAhinI (nadI) utaratA nathI, evA bhAvano samayasAra kaLaza (29) saMgIta kare che - sthoddhatA rAgajanmani nimittatAM, paradravyameva kalayati tu te / uttaraMti na hi mohavAhinI zuddhabodhavidhurAMdhabuddhyaH // 221 // amRta pada - 221 rAga janmamAM anya dravyano, doSa mUDha je kADhe; vastu sthiti ajJAna kuzastra, jJAna zira ja te vADhe... re cetana ! rAga dveSa tuja doSa. 1 anya dravyane ja nimittatA je, rAga janmamAM mAne; zuddha bodhathI hIna te sAva, aMdha buddhi ja ajJAne... re cetana ! 2 mohavAhinI pravAhamahi re, are ! vahyA te jAtA; mohavAhinI pAra utaravA, kadI ya samartha na thAtA... re cetana ! 3 upAdAna vastuthI ja janme, vastumAM ja vastubhAvo; ho te sahaja svabhAvI bhAvo, vA vikRta vibhAvo... re cetana ! 4 rAga svabhAva na Atama kero, te to vibhAva anero; paNa vikRta paNa teha vibhAvo, bhAva ja cetana kero... re cetana ! 5 nimitta mAtra ja temAM kadApi, anya dravya bhale thAve; toya upAdAna Atama pote, teha vibhAva janamAve... re cetana ! 6 jIvabhAva ja che rAga te tethI, paNa te upAdhika bhAvo; para nimitte upajelo paNa, hoya na jIva svabhAvo... re cetana ! 7 ajJAnI A bheda na jANe, para nimitta ja mukhya mAne; upAdAnane gauNa gaNIne, nimittane pradhAna lekhIne... re cetana ! 8 naya bheda sApekSa mUDha na jANe, parane ja nimitta ThaThADI; doSa potAno ja duSTa uDADI, parane ja dIe oDhADI.. re cetana ! 9 parane ja jokhamadAra gaNe te, rAga dveSa kema mUke? pote na jokhamadAra gaNe te, vastu sthiti te kema cUke?... re cetana ! 10 moha nadImAM ema taNAtAM, mohamAM gaLakAM khAtAM; moha nadIno pAra bicArA, kema ajJAnI pAtA?.... re cetana ! 11 dUra karI upAdAna azuddhi, rAgAdi duSTa vibhAvo; bhagavAna amRta pragaTAve, zuddha cit sva svabhAvo... re cetana ! 12 arthAt - rAga janmamAM je mohamUDha jano anya dravyano doSa kADhe che, teo vastusthitinA ajJAnarUpa kuzastra vaDe karIne potAnuM jJAna - mastaka ja vADhI nAMkhe che. kAraNake anya dravyane ja jeo rAga janmamAM nimitta mAne che, te zuddhabodhathI "vidhura" - virahita - vihIna jano ajJAne karI jenI buddhi aMdha banI che evo "aMdha buddhio ja' che - zuddhavavidhurIzvayuddhayaH | eTale teo mohamAM vahana 690
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 221 karI janArI "mohavAhinI'nA - mohanadInA pravAhamAM vahyA jatA. mohavAhinIne pAra utaravA kadI paNa samartha nathI thatA - 3ttAMti na hi mohavAhinI | kAraNake atre traNa kALamAM na phare evI nizcayarUpa vastusthiti A prakAre che - je upAdAna vastu che, tenA thakI ja vastubhAvo vastumAM ja janme che - bhale pachI te bhAvo sahajasvabhAvI bhAvo ho, ke asahaja kRtrima vikRta vibhAvo ho. have rAga joke AtmAno sahaja svabhAvabhUta bhAva nathI, anero vibhAva ja che, to paNa vikata evo te vibhAva paNa. cetanano ja bhAva che. AtmabhAva ja che. temAM anya dravya kadApi bhale nimitta mAtra ja ho, to paNa upAdAna AtmA pote ja tathAbhAve pariNamI vyApyavyApaka bhAvathI te vibhAva janmAve che, tethI rAga che te jIvabhAva ja che - AtmabhAva ja che, paNa te aupAdhika bhAva para nimitte' - para pratyayathI upajelo vibhAvabhAva hoI jIvano svabhAvabhAva nathI. ajJAnI A bhedavijJAna jANato nathI eTale para nimittane ja mukhya mAne che ane upAdAnane gauNa gaNIne moha - ajJAnamAM DUbe che, sApekSa evo nayabheda mUDha jANato nathI eTale parane ja nimitta ThaThADI daI, potAno ja doSa uDADI daI e doSa parane ja oDhADI dIe che ! Ama parane ja je jokhamadAra gaNe che te rAga dveSa kema mUke ? pote jokhamadAra nathI gaNato te vastusthiti kema na cUke ? eTale ema mohataraMgiNImAM taNAtAM - mohamAM gaLakA khAtAM A ajJAnI bicArA mohamUDha jano moha nadIno pAra kema pAme ? mATe rAgAdi duSTa vibhAvo rU5 vikRti upAdAna AtmAnI ja kRti hoI AtmAnI ja aMtaragata azuddhi che, azuddha caitanya vikAra ja che, tene dUra karI - AtmAmAMthI visarjana karI AtmAno mULa zuddha sahaja vastu svabhAva pragaTAvo ! sahajAtmasvarUpa "mULa zuddha te Atmapada' rUpa zuddha upAdAna pragaTa karo ! ema divyadRSTA amRtacaMdrAcAryajInA A utthAnikA kaLazano tAtparya35 "dhvani' che. 691
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti NiMdiyasaMthuyavayaNANi poggalA pariNamaMti bahuyANi / tANi suNiUNa rUsadi tUsadi ya ahaM puNo bhaNido // 373 // poggaladavvaM saddattapariNayaM tassa jai guNo aNNo / tahmA Na tumaM bhaNio kiMcivi kiM rUsasi abuddho // 374 // asuho suho va saddo Na taM bhaNai suNasu maMti so caiva / Na. ya ei viNiggaMhiuM soya visayamAgayaM sadaM // 375 // asuhaM suhaM ca rUvaM Na taM bhaNai piccha maMti so ceva / Na ya ei viNiggahiuM cakkhuvisayamAgayaM rUvaM // 376 // asuho suho va gaMdho Na taM bhaNai jigya maMti so ceva / Naya ei viNiggahiuM ghANavisayamAgayaM gaMdhaM // 377 // asuho suho va raso Na taM bhaNai rasaya maMti so ceva / Naya ei viNiggahiuM rasaNavisavamAgayaM tu rasaM // 378 // asuho suho va phAso Na taM bhaNai phusasu maMti so ceva / Naya ei viNiggahiuM kAyavisayamAgayaM phAsaM // 379 // asuho suho va guNo Na taM bhaNai bujjha maMti so ceva / Na ya ei viNiggahiuM buddhivisayamAgayaM tu guNaM // 380 // asuhaM suhaM va davvaM Na taM bhaNai bujjha maMti so ceva / Na va ei viNiggahiuM buddhivisayamAgayaM davvaM // 381 // evaM tu jANiUNa uvasamaM Neva gacchaI mUDho / NiggahamaNA parassa ya sayaM ca buddhiM sivamapatto // 382 // AtmabhAvanA - poggalA priMdiyasaMthuyavayaNANi bahuyAti pariNamaMti pudgalAH NiditasaMstuvacanAni bahukAni pariNamaMti - pugabo nihita - saMstuta kyano bag - bahu mAranA mevA parisame che, tANi suNiUNa - tAni zrutvA - te zrava ne - samajAna ahaM puNo bhaNido - ahaM punarbhaNitaH - 9 puna: mAyo - saMbodhAyo (amIna) rUsadi tUsadi ya . ruSyati tuSyati ca - zeSa cha bhane tIche. // 373 / / poggaladavvaM saddattapariNayaM - pudgaladravyaM zabdatvapariNataM - Yhaba dravya zahatva - pazu parikSata, tassa guNo jai aNNo - tasya guNaH yadi anyaH / - teno mukhako anya cha, tahmA Na tumaM kiMcivi bhaNio - tasmAt na tvaM kiM cidapi bhaNitaH - tathA nathI tuM yat 5 mAyo - saMbodhAyo, kiM rUsasi abuddho - kiM ruSyasyabuddhaH - mayuddha tuMbha cha- roSa 3cha ? // 374 / / asuho suho va saddo - azubhaH zubho vA zabdaH - azuma / zubha za Na taM bhaNai - na tvAM bhaNati - nathI tanemato, to - suNasu maMti - zraNu mAmiti - bhane su ma, so ceva - sa eva - ane4 soyavisayamAgayaM saI viNiggahiuM - zrotraviSayamAgataM - zabdaM vinirgRhItuM - zrotra viSaya Agata - mAvela ne vinavAne - vizeSa nizcayathA Asa pAne Na ya ei. na caiti - nayI bhAvato. // 375|| asuhaM suhaM ca rUvaM - azubhaM zubhaM vA rUpaM - azula kA zubha 35 Na taM bhaNai piccha maMti - na tvAM bhaNati pazya mAmiti - nayI tane maratuM- tuM bhane ' mema, so ceva Na ya ei sa eva na caiti - ane 04 nathI bhAvato cakkhuvisayamAgayaM rUvaM viNiggahiuM - cakSurviSayamAgataM rUpaM vinirgRhItuM - yaviSaya bhAgata - mAvela 3pane vinavAne - vizeSa nizzyathI asa vAne. // 376 / / asuho suho va gaMdho azubhaH zubho da92
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 373-382 niMdA stuti vacano bahu, pudgalo pariNamaMta; te suNIne tuM ruSe tuSe, "huM bhaNAyo" garNata. 373 pudgala dravya zabda- pariNata, tasa guNa anya jo tema; tethI na tuM bhaNAyo kaMI, ruSe abuddha tuM kema ? 374 azubha zubha vA zabda tane, na bhaNe "mane suNa" ema; zrotra viSayAgata zabda te, grahavA na Ave tema. 375 azubha vA zubha vA rUpa tane, na bhaNe "mane jo" ema; cakSu viSayAgata rUpa te, grahavA na Ave tema. 376 azubha zubha vA gaMdha tane, na bhaNe "mane suMgha" ema, ghANa viSayAgata gaMdha te, grahavA na Ave tema. 377 azubha zubha vA rasa tane, na bhaNe "mane rasa" ema; rasana viSayAgata rasa te, grahavA na Ave tema. 378 azubha zubha vA sparza tane, na bhaNe "mane sparza' ema; kAya viSayAgata sparza te, grahavA na Ave tema. 379 azubha zubha vA guNa tane, na bhaNe "mane bUjha' ema; buddhi viSayAgata guNa te, grahavA na Ave tema. 380 azubha zubha vA dravya tane, na bhaNe "mane bUjha" ema; buddhi viSayAgata dravya te, prahavA na Ave tema. 381 paNa A jANI mUDha to, thAya na upazama prApta; para vinigraMhamanA svayaM, buddhi zivA aprApta. 382 va dho - azubha vA zubha gaMdha vaM bharyuM niA maMti tyAM mati niSa mati - nathI tane bhaNato - kaheto mane suMgha' ema, so veva [ - sa vi na uti - ane teja nathI Avato rAkhavAmAM baMdha vinidiyuM - prAiviSayamAd idhuM vinigRhItuM - ghANa viSaya Agata - Avela gaMdhane vinigRhavAne - vizeSe - nizcayathI grahaNa karavAne. rU7nA sudo judo va raso - kazuma: guma: vArasa: - azubha vA zubha rasa paNa te mad rasatha maMti - 1 tyAM ati rasama mAmati - nathI tane bhaNato - kaheto "mane rasa (cAkha)' ema, so veva bAya 6 - sa va na uti - ane teja nathI Avato rasavisayamAM tu rasaM viLiyAdiyuM sanaviSayamAM rasuM vinigRhItuM - rasanA viSaya Agata - Avela rasane vinigRhavAne - vinigRhathI nizcayathI - grahaNa karavAne. ll378mA galudo judo va Aso kazuma: zubha: vA sparza - azubha vA zubha sparza zuM taM mar3a sasu naMti - ra tyAM pati sRza mafmati - nathI tane bhaNato - kaheto "mane sparza' ema, so veva nI DuM - sa gva aiti - ane te ja nathI Avato vAviyAvuM chaIR siformdira - kAviSayamai gf viniItuM - kAyaviSaya Agata - Avela sparzane vinigRhavAne - vinigRhathI grahaNa karavAne. ||rU71/ sudo judo 3 guno nama: jumo vA guNo - azubha vA zubha guNa ja te paNa gunha maMti - ra tyAM pati guNasva mamiti - nathI tane bhaNato - kaheto "mane bUjha (jaNa)' ema, so reva ya huM - sa va na daiti - ane te ja nathI Avato guddhivinayamAthe tu vihetuM vaddhiviSayamAM tu vinihItuM - buddhiviSaya Agata - Avela guNane vinigRhavAne - vizeSe nizcayathI grahaNa karavAne. rU80nI sudaM sudaM ra Tarbo - jazumaM gukhe vA dravya - azubha vA zubha dravya te mar 3 naMti - na tyAM pati guthvI mAiita - nathI tane bhaNatuM - kahetuM "mane bUjha (jANo' ema, so veva jaya paT - sa va ti - ane te ja nathI Avato phuddhivinayamAM baM viiiha3 - vRddhiviSayanI niM dravya vinigRhId - buddhiviSaya Agata - Avela dravyane vinigRhavAne - vizeSe nizcayathI grahaNa da93
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti gAthArtha - pudgalo bahu prakAranA nidita - saMstuta vacano pariName che ane te sAMbhaLIne huM bhaNAyo (saMbodhAyo) ema samajIne tuM roSa kare che ane toSa kare che. zabda- pariNata pudgala dravya teno guNa jo anya (jUdo) che, tethI tuM kiMcit paNa bhaNAyo nathI, to tuM abuddha kema roSa kare che? azubha vA zubha zabda tane nathI kaheto ke tuM mane sAMbhaLa! ane te paNa zrotra viSaya Agata (zrotra viSayamAM AvelA) zabdane vinigRhavA nathI Avato. 373-374 azubha vA zubha rUpa tane nathI kahetuM ke tuM mane dekha ! ane te paNa cakSu viSaya Agata rUpane vinigRhavAne nathI Avato. 376 azubha vA zubha gaMdha tane nathI kaheto ke tuM mane sUMgha ! ane te paNa prANa viSaya Agata gaMdhane vinigRhavAne nathI Avato. 377 azubha vA zubha rasa tane nathI kaheto ke tuM mane rasa ! (cAkha !) ane te paNa rasanA viSaya - Agata rasane vinigRhavAne nathI Avato. 378 azubha vA zubha rasa tane nathI kaheto ke tuM mane sparza ! ane te paNa kAya viSaya AgatA sparzane vinigRhavAne nathI Avato. 379 azubha vA zubha guNa tane nathI kaheto ke tuM mane bUjha ! (jANa !) ane te paNa buddhi viSaya Agata guNane vinigRhavAne nathI Avato. 380 azubha vA zubha dravya tane nathI kahetuM ke tuM mane bUjha ! (jANa !) ane te paNa buddhi viSaya Agata dravyane vinigRhavAne nathI Avato. 381 paNa A jANIne mUDha upazama nathI ja pAmato ane svayaM zivAbuddhine aprApta evo te paranA nigraha manavALo hoya che. 382 karavAne. ll38TI tu nAgina - tanu jJAvI - paNa A jANIne mUDho - mUDha - mUDha vasamuM va 8 - 35zanuM naiva Rti - upazama nathI pAmato, dinA parasa 5 - vinimanAH parasTa - parano vinigraha (karavAnA) manavALo (te) sa ra ddhi sivamapatto svayaM zivAM vRddhimaprAta: - svayaM ja zivA - kalyANa rUpA buddhine aprApta - nahi pAmelo evo (hoya che). //rU82AA thA mAtmabhAvanA //rU73-382AA yathA - jema, dRSTAMta che ke - 66 - ahIM, A lokane viSe, vadira ghaTaTaHi - bahir artha - bAhya padArtha ghaTapaTAdi, devadatto yajJadattamiva haste gRhItvA - devadatta jema yajJadattane haste gRhIne - hAtha pakaDIne, "prakAza' . "mane prakAza ti prakAzane na karI prayogati - ema sva prakAzanamAM - potAnA prakAzana viSayamAM pradIpane nathI prayojato, na prIpori - ane nathI pradIpa paNa, mAvaThAMto nakkadA:svIvat aya:kAMtaupalathI - lohacuMbakathI kRSTa - kheMcAyela ayasUcI - loDhAnI soyanI jema vasthAnA prabhutva - sva sthAnathI - potAnA sthAnathI mukta thaIne - te prachAzathitumAthAti - tene - ghaTapaTAdi bahira arthane prakAzavAne Avato, riMtu * paraMtu vAstavamAvI potAyitumazavayAtu - vastu svabhAvanA - parathI utpAdAvAnA - upajAvavAnA azakyapaNAne lIdhe, ramujAyitumazAvI - ane parane utpAdavAnA - upajAvavAnA azakyapaNAne lIdhe, yathA tasannidhAne - jema tenA - te bahiru arthanA asannidhAnamAM - gerahAjarImAM tathA tatkaMnidhAne ki - tema tenA - te bahiru arthanA - saMnnidhAnamAM paNa - hAjarImAM paNa svargava prakAzane - svarUpathI ja prakAze che, svarUpeLava prachAzamAnasya vArca - ane svarUpathI ja prakAzamAna evA Ane - pradIpane vastupAvAva vivitrAM paritimAsAyanuM manIyoramanIyo vA TapaTi: - vastusvabhAvathI ja vicitra - nAnA prakAranI pariNati pAmato evo kamanIya - suMdara vA akamanIya - asuMdara ghaTapaTAdi - na manAI viziyAdhe vanya - jarA paNa vikriyArthe kalpAto nathI, tathA : tema, jema A dRSTAMta tema A dArzatika - vadarartha zo rUd idho rasa: sva gupadravye 2 - bahir artha - bAhya padArtha - zabda, rUpa, gaMdha, rasa, sparza ane guNa - dravya, devadatto yajJadattamiva daste pRhItA - devadatta jema yajJadattane haste gRhIne - hAtha pakaDIne, mAM Rju mAM mAM mAM rasaya mAM sparza mAM puSyatveti - "mane suNa, mane dekha, mane saMgha, mane rasa (cAkha), mane sparza, mane bUjha (jaNa)', ema tvajJAne nAbhAna prayogati - sva jJAnamAM - potAnA 694
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 373-382 AtmakhyAti TIkA niMditasaMstutavacanAni pudgalAH . pariNamaMti bahukAni / tAni zrutvA ruSyati tuSyati ca punarahaM bhaNitaH // 373 // pudgaladravyaM zabdatvapariNataM tasya yadi guNo'nyaH / tasmAtra tvaM bhaNitaH kiMcidapi kiM ruSyasyabuddhaH // 374 // azubhaH zubho vA zabdaH na tvAM bhaNati zrRNu mAmiti sa eva / na caiti vinirgRhItuM zrotraviSayamAgataM zabdaM // 375 // azubhaM zubhaM vA rUpaM na tvAM bhaNati pazya mAmiti sa eva / / na caiti vinihItuM cakSurviSayamAgataM rUpaM // 376 // azubhaH zubho vA gaMdho na tvAM bhaNati jighra mAmiti sa eva / na caiti vinirgrahItuM ghrANaviSayamAgataM gaMdhaM // 377 // azubhaH zubho vA raso na tvAM bhaNati rasaya mAmiti sa eva / na caiti vinirgRhItuM rasanaviSayamAgataM rasaM // 378 // azubhaH zubho vA sparzo na tvAM bhaNati spRza mAmiti sa eva / na caiti vinirgRhItuM kAyaviSayamAgataM tu sparza // 379 // azubhaH zubho vA guNo na tvAM bhaNati budhyasva mAmiti sa eva / na caiti vinirgRhItuM buddhiviSayamAgataM tu guNaM // 380 // azubhaM zubhaM vA dravyaM na tvAM bhaNati budhyasva mAmiti sa eva / na caiti vinirgRhItuM buddhiviSayamAgataM dravyaM // 381 // etattu jJAtvA upazamaM naiva gacchati mUDhaH / / vinirgrahamanAH parasya ca svayaM ca buddhiM zivAmaprAptaH // 382 // (dazakam) zAna viSayamA mAmAne nathI prayoxtI, na ca AtmApi - ane nathI bhAtmA 59 - ayaHkAMtopalakRSTAyaHsUcIvat - aya:sitiveI - eosyuMjayA pRSTa - yAyeda ayaH sUyI - boTAnI soyanI ma svasthAnApracyutya - svasthAnI prayuta ne * tAn jJAtumAyAti - tamona - zAhine savAne bhAvato, kiMtu - paraMtu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumazakyatvAt . vastusmAna 52thI 64vAna - 64914vAnA aza5mAne bI paramutpAdayitumazakyatvAcca - ane 52ne 64vAna - 69vAna zatapAnebI, yathA tadasannidhAne - hemana - zAhinA masannidhAnamA - meramA tathA tatsaMnidhAne'pi - matena saMnidhAnamA 54 - rImA 54, svarUpeNaiva jAnIte - sva35thI 4 cha, svarUpeNa jAnatazcAsya - ane sva35thI MAdu mAne - mAmAne - vastusvabhAvAdeva vicitrAM pariNatimAsAdayaMtaH kamanIyA akamanIyA vA zabdAdayo bahirA - vastusvAvadhI 4 viyatra nAnA prakAranI pariNati pAmatA evA kamanIya - suMdara - manojJa vA akamanIya - asuMdara - amanojJa zabdAdi baDiaoM - bA pArtho - na manAgapi vikriyAyai kalpyeran - 42 50 vidhyArtha tyAyana. evaM - mema 6 HR AtmA - bhAtmA paraM prati - 52 prati udAsIno nityameva - nityameva GEsIna cha, iti vastusthiti - ma vastusthiti cha, tathApi - tathApi yad rAgadveSau - 4 2 - dveSa, tadajJAnaM - azAna cha. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 373-382 / / da95
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yatheha bahirartho ghaTapaTAdiH tathA bahirarthaH zabdo rUpaM gaMdho rasaH sparzo guNadravye ca devadatto yajJadattamiva haste gRhItvA devadatto yajJadattamiva haste gRhItvA 'mAM prakAzaya' mAM zrRNu mAM pazya mAM jighra mAMrasaya mAMsparza mAMbudhyasveiti svaprakAzane na pradIpaM prayojayati / ti svajJAne nAtmAnaM prayojayati / na ca pradIpopya - na ca AtmApya - yaHkAMtopalakRSTAyaHsUcIvat yaHkAMtopalakRSTAyaHsUcIvat svasthAnAtpracyutya taM prakAzayitumAyAti / svasthAnAtpracyutya tAn jJAtumAyAti / kiMtu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumazakyatvAt kiMtu vastusvabhAvasya pareNotpAdayitumazakyatvAt paramutpAdayitumazaktatvAcca paramutpAdayitumazakyatvAcca yathA tadasannidhAne tathA tatsaMnidhAne'pi yathA tadasannidhAne tathA tatsaMnidhAne'pi svarUpeNaiva prakAzate / svarUpeNaiva jAnIte / svarUpeNaiva prakAzamAnasya cAsya svarUpeNa jAnatazcAsya vastusvabhAvAdeva vicitrAM pariNatimAsAdayan vastusvabhAvAdeva vicitrAM pariNatimAsAyadayaMtaH kamanIyo'kamanIyo vA ghaTapaTAdi - kamanIyA akamanIyA vA zabdAdayo bahirA na manAgapi vikriyAyai kalpyate / manA viviyA rajU I evamAtmA pradIpavat paraM prati udAsIno nityameveti vastusthitiH tathApi yadrAgadveSau tadajJAnaM // 373-382 / / AtmakhyAti TIkArtha jema ahIM bahiru artha ghaTapaTAdi, temabahirUartha-zabdarUpagaMdharasasparzaane guNa-dravya, yajJadattane devadattanI jema hAthe gRhIne, yajJadattane devadattanI jema hAthe gRhIne, mane prakAza ! mane sAMbhaLa! mane dekha! mane suMgha ! mane cAkha! ane sparza ! mane bUjha! ema svaprakAzanamAM pradIpane nathI prayojato ema svajJAnamAM AtmAne nathI prayojato ane pradIpa paNa, ane AtmA paNa, ayakAMta upalathI kRSTa ayasUcI jema, ayakAMta upalathI kRSTa ayasUcI jema, svasthAnathI prayyata thaIne, svasthAnathI prayyata thaIne tene prakAzavAne nathI Avato, teone jANavAne nathI Avato, kiMtuM vastusvabhAvanA kiMtuM vastusvabhAvanA parathI upajavAvAnA azakyapaNAne lIdhe parathI upajavAvAnA azakyapaNAne lIdhe ane parane upajAvavAnA azaktapaNAne lIdhe ane parane upajAvavAnA azaktapaNAne lIdhe jema tenA asannidhAnamAM jema tenA asannidhAnamAM tema tenA sannidhAnamAM paNa tema tenA sannidhAnamAM paNa svarUpathI ja prakAze che svarUpathI ja jANe che. ane svarUpathI ja prakAzatA Ane - ane svarUpathI ja jANatA Ane vastusvabhAvathI ja vicitra pariNati pAmato vastusvabhAvathI ja vicitra pariNati pAmatA kamanIya vA akamanIya ghaTapaTAdi - kamanIya vA akamanIya zabdAdi bahiruartho jarA paNa viDhiyArthe kalpAto nathI (samartha thato nathI) jarA paNa vikriyAthe kalpAtA nathI (samartha thato nathI). 696
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpa, navamo aMkaH samayasAra gAthA 373-382 ema AtmA para prati nityameva udAsIna che evI vastusthiti che, tathApi je rAga-dveSa te ajJAna che. 373-382 "amRta jyoti' mahAbhASya "A AtmabhAva che ane A anyabhAva che evuM bodhabIja AtmAne viSe pariNamita thavAthI anya bhAvane viSe saheje udAsInatA utpanna thAya che ane te udAsInatA anukrame te anyabhAvathI sarvathA muktapaNuM kare che." "atyaMta pariNAmamAM udAsInatA pariNamyA kare che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 443 (284), para5 "hAnAdAna rahita pariNAmI, udAsInatA vikSaNa re..." - zrI AnaMdaghanajI rAganI utpattimAM paradravyane ja je nimitta mAne che, te aMdhabuddhi jano mohano pAra pAmatA nathI, ema utthAnikA kaLazamAM sUcana karela bhAva pramANe atre naisargika kavitvapUrNa svabhAvoktithI zAstraka zrI kuMdakuMdAcAryajIe gamika sUtrathI zrotA samakSa emano lAkSaNika mArmika prazna (Poser) mUkI, gaMbhIra ramujI zailI jIvane udhaDo laI paravastubhUta viSayo pratyeno rAga choDAvavAno abhuta kimIyo batAvyo che, paudgalika viSayono rAga na bhedI zake evuM jIvanuM ananya saMrakSaNa karanAruM jANe anupama "vaja kavaca' vacano rUpe pariName che, te sAMbhaLIne huM saMbodhavAmAM Avyo ema samajIne tuM roSa kare che - toSa kare che, tuM rUThe che - tUTe che, "tAdi sugaLa rUDhi tUiDha paduM puNo mAvo !' paNa zabdatva pariNata - zabdapaNe pariNAma pAmela pudgala dravya, teno guNa jo anya che - hArAthI jUdo che, to te paugalika zabdathI tuM kaMI paNa saMbodhavAmAM Avyo nathI, to pachI tuM abuddha - aNasamaja, kema roSa kare che ? kema rUThe che ? taHT UT tame mAro vizvavivi &i sati vRddho | - azubha vA zubha zabda tane nathI kaheto te tuM mane sAMbhaLa ! masuddo sado va saddo sukhasu vaMti | ane te paNa zrotra viSaya Agata - zrotranA viSayamAM - kSetra pradezamAM AvelA zabdane vinigRhavAne nathI Avato. Ama zabda paugalika che, hArAthI anya che, tuM tenAthI saMbodhavAmAM Avyo nathI, tuM "mane sAMbhaLa !' ema zabda tane kaheto nathI ane tene grahaNa karavAne tuM pote jato nathI, eTale tenI sAthe tyAre koI paNa prakArano saMparka - saMbaMdha (contact) paNa nathI, to pachI he jIva ! tuM A niMdA - stuti vacanarUpa zabda viSayathI zAne roSa-toSa kare che ? ema A uparathI upadeza phalita thAya che. te ja prakAre rUpa, gaMdha, rasa, sparzanI bAbatamAM temaja guNa - dravyanI bAbatamAM paNa samajavAnuM che. Ama vastusthiti che te jANIne mUDha-moha mUDha jIva "upazama" -- svarUpamAM zamAvA rUpa AtmazAMti nathI pAmato ane svayaM - pote zivAbuddhine - nirupadrava nipasarga mokSabuddhine aprApta - nahi pAmelo te parano "nigrahamanA" hoya che, parano nigraha-niyaMtraNa karavAnuM mana dhare che, para ke je potAne AdhIna ke potAnA tAbAnI vastu nathI teno nigraha (contact) karavA Icche che ! AvA bhAvanI A zAstrakartAnI A siddhAMtika vastune "AtmakhyAti' vyAkhyAkartAe pradIpanA daSTAMtathI sAMgopAMga biMbapratibiMbapaNe spaSTa samajavI. prastuta siddhAMtanI anaMtaguNaviziSTa paripuSTi karI vajalepa daDhatA karAvI che - viSaya rAgAdithI karAvanArA prastuta abhedya "vaja kavaca'nI ora vajalepa baLavattaratA karAvI che. jema ahIM - A lokane viSe bahiru artha - bAhya padArtha ghaTa Adi che te, yajJadattane devadattanI jema hAtha jhAlIne - kAMDu pakaDIne, "mane prakAza" ema sva prakAzanamAM - pradIpa svarUpathI ja prakAzaka: potAne prakAzavAmAM pradIpane nathI prayojato ane pradIpa paNa ayaskAMto bAdhA padArtho pradIpanI palathI - lohacuMbakathI kheMcAyela lohasaci - loDhAnI soya tenI pAse Ave vikriyA karavA asamartha che tenI jema - svasthAnathI - potAnA sthAnathI prayyata thaI - abhraSTa thaI te ghaTAdi bAhya padArthane prakAzavAne nathI Avato, paraMtu vastusvimAvasya parityAyitumazavathAt - vastusvabhAvanuM to parathI ullavavAvAnuM - upajAvAvAnuM - azakyapaNuM che havAne nathI Avato. che, tuM tenAthI saMbodhavAmAM A zabda tane kaheto nathI ane sarasa 697
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti tene lIdhe ane parane utpAdavAnuM - upajAvavAnuM azaktapaNuM che tene lIdhe - paraMmutApitumavattavAta, jema te ghaTAdi bAhya padArthanA asannidhAnamAM - gerahAjarImAM tema tenA saMnidhAnamAM - hAjarImAM paNa svarUpathI ja prakAze che - varUDIva prajAte - ane vastusvabhAvathI ja vicitra - nAnA prakAranI pariNati pAmato kamanIya vA akamanIya - suMdara vA asuMdara ghaTapaTAdi, svarUpathI ja prakAzamAna - prakAzI rahelA A pradIpanI jarA paNa vikriyA karavAne samartha thato nathI. jema dAMta tema A dArzatika - bahirU artha - bAhya padArtha zabda, rUpa, gaMdha, rasa, sparza ane guNa-dravya, yajJadattane devadattanI jema hAtha jhAlIne - kAMDu pakaDIne - "mane AtmA svarUpathI ja zAyaka, sAMbhaLa, mane dekha, mane sUMgha, mane cAkha, mane sparza, mane bUjha' - ema bAhyA padArtho AtmAnI svajJAnamAM potAnA jANavAnI bAbatamAM AtmAne nathI prayojato ane AtmA vikriyA karavA asamartha paNa - lohacuMbakathI kheMcAyelI lohasUci - loDhAnI soya tenI pAse Ave che. . tenI jema - svasthAnathI - potAnA sthAnathI prayyata thaI - prabhraSTa thaI, teone jANavAne nathI Avato, paraMtu vastusvabhAvanuM to parathI utpAdAvAnuM - upajAvavAnuM azakyapaNuM che tene lIdhe ane parane utpAdavAnuM - upajAvavAnuM azaktapaNuM che tene lIdhe, yathA tavannidhAne tathA tatsadhinais - jema te zabdAdi bAhya arthanA asannidhAnamAM - gerahAjarImAM tema tenA sannidhAnamAM - hAjarImAM paNa svarUpathI ja jANe che - varUpedva gAnI? - ane vastusvabhAvathI ja vicitra - nAnA prakAranI pariNati pAmatA kamanIya vA akamanIya suMdara vA asuMdara zabdAdi bahir artho - AtmabAhya padArtho, svarUpathI ja jANatA A AtmAnI jarA paNa vikriyA karavAne samartha thAya nahi - manA ivikriyA haceranuM Ama jema ghaTapaTAdi bAhya arthe potAne prakAzavA mATe dIvAne prerato nathI, dIvo pote te ghaTAdine prakAzavA sAmo cAlIne Avato nathI, paNa ghaTAdinI hAjarI hovA vastusthiti - AtmA para na ho to paNa dIvo svarUpathI ja prakAze che ane svarUpathI prakAzatA dIvAnI prati nitya ja udAsIna jarAM paNa vikriyA karavAne suMdara - asuMdara ghaTapaTAdi bAhya artha samartha thato chatAM je rAga dveSa te azAna nathI, tema zabdAdi bahira artha potAne jANavA mATe AtmAne preratA nathI, AtmA paNa pote tene jANavA sAmo Avato nathI, paNa zabdAdinI hAjarI ho ke na ho paNa svarUpathI ja jANe che ane svarUpathI jANatA AvA A AtmAnI jarA paNa vikriyA karavAne suMdara - asuMdara zabdAdi bAhya artha samartha thatA nathI. Ama AtmA para prati nityameva udAsIna che evI vastusthiti che - UvAmItma para prati hevAsIno nityameveti vastusthiti , tathApi je rAga-dveSa che, te ajJAna che - tathApi yadrASiI tajJAnuM | - arthAta AtmAne paranI sAthe kAMI levA-devA nathI, levA-mUkavA rUpa grahaNa - tyAga rUpa kaMI saMbaMdha nathI, hAnAdAna rahita - grahaNa tyAga rahita pariNAmI kevaLa dRSTAbhAva rUpa udAsInatA ja che, eTale vastusthitithI joIe to AtmA rAga-dveSAdi bhAvo na pahoMcI zake - ne sparzI zake evo aspRzya uMce birAjamAna (uddauMce, AsU=besavuM) nityameva "udAsIna" ja che, tathApi "hAnAdAna rahita pariNAmI udAsInatA vIkSaNa re' - e rUpa kevaLa daSTAbhAva rUpa sahaja svabhAvane - sahajAtmasvarUpane choDI "aNahetu' - niSkAraNa rAga dveSa A jIva kare che, te A jIvanuM kevaLa ajJAna ja che. janma jarA ne mRtyu, mukhya duHkhanA hetu; kAraNa tenAM be kahyAM, rAga dveSa aNahetu." - zrImad rAjacaMdrajI 'sarva vizuddha jJAna 698
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 221 uktano sArasaMdoha nibaddha upasaMhAra A samayasAra kaLazamAM (30) AcAryajI bhAvavAhI udbodhana kare che zArdIlavikrIDita pUrNekAcyutazuddhabodhamahimA bodho na bodhyAdayaM, yAyAtkAmapi vikriyAM tata ito dIpaH prakAzyAdiva / tadvastusthitibodhavaMdhyadhiSaNA ete kimajJAnino, rAgadveSamayI bhavaMti sahajAM muMcatyudAsInatAM // 222 // pUrNakAcyuta zuddha bodha mahimA A bodha nA bodhyathI, pAme kaiM paNa vikriyA tahiM ahIM jyuM dIpa udyotyathI; to vastu sthiti bodhahIna mati A ajJAnIo kAM thatA rAgadveSamayA thatA ? sahaja kAM mUke udAsInatA ? 22 amRta pada - (222) sahaja svarUpa kAM cUko re cetana ! udAsInatA kAM mUko ? sahaja svarUpa kAM cUko re cetana ! udAsInatA kAM mUko ?. pUrNa eka acyuta zuddha ja jeno, bodha mahima A jAme; bodha evo A bodhya thakI to, vikriyA kAMI na pAme... re cetana ! udAsInatA kAM mUko ? 2 tahIMthI ahIMthI ubhaya dizethI, juo ! dRSTAMta A ThAme; jema prakAzya thakI ahIM dIvo, vikriyA kAMI na pAme... re cetana ! udAsInatA. 3 magana chagananuM kAMDu pakaDI, jema prayoje khAsa; tema prakAzya na dIpa prayoje, 'alyA ! mane tuM prakAza !' re cetana ! 4 loha sUci lohacuMbaka kheMcI, jAya jyama cuMbaka pAse; tema svasthAnathI vyuta thaI dIvo, jAya na prakAzya pAse... re cetana ! 5 prakAzya ho vA mA ho pAse, dIpa svayaM ja prakAze; sahaja ja vastu svabhAve vastu, sarva svayaM avabhAse... re cetana ! 6 parathI upajAvAvA na ko zakya, para upajAvavA na zakata; vastu ja sahaja svabhAve pariName, nija pariNati ja phakta... re cetana ! 7 tema na zeya prayoje, 'alyA ! mane tuM prakAza ! jJAna jJAna paNa svasthAnathI vyuta thaIne, jAya nahi ja zeya pAsa... re cetana ! 8 zeya pAse ho vA mA pAse, jJAna svayaM ja prakAze; sahaja ja vastu svabhAva ja evo, zAna svayaM avabhAse... re cetana ! 9 ema na zeyathI jJAna vikArI, jJAna hoya na zeya; prakAzyathI no'ya dIpa vikArI, dIpathI no'ya prakAzya... re cetana ! 10 ema vastusthiti bodha vihoNI, buddhi che ahIM jenI; rAga dveSa mayA kema te thAye, jana evA ajJAnI... re cetana ! 11 Fee
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sahaja udAsInatA kAM mUke? sahaja svarUpa kAM cUke? sahajAtmasvarUpa amRta mUkI, pararUpa "viSe kAM mUke... re cetana ! 12 niSkAraNa karuNAthI AvI, amRta vANI pukArI; bhagavAna amRta amRta kaLaze, mumukSu lio vicArI.. re cetana ! 13 artha - pUrNa eka azruta zuddha bodha mahimAvALo A bodha (boddhA?) bodhyA thakI tahIMthI ahIMthI koI paNa vikriyAne pAme nahi - prakAzya thakI dIpanI jema, to pachI vastusthitinA bodhathI vaMdhya (rahita) buddhivALA A ajJAnIo kema rAgadveSamaya thAya che? sahaja udAsInatA kema mUke che ? "amRta jyoti' mahAbhASya udAsI pariNAma AtmAne bhajyA kare che." "emAM paNa udAsInapaNuM e ja sanAtana dharma zAnIno che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 292, 335, 364 uparamAM AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM je kahyuM teno sArasaMdoha nibaddha karatA A upasaMhAra kaLazamAM AcAryavarya amRtacaMdrajI, ajJAnIo rAgadveSamaya thaI sahaja udAsInatA kema mUke che ? e aMge sakheda Azcarya vyakta kare che - pUrvevAyutazuddhavo mahimA - pUrNa eka aTyuta zuddha evo bodha jeno mahimA che, arthAt svarUpathI pUrNa hovAthI pUrNa, ata eva pararUpano - daitano avakAza hovAthI advaita eka, ata eva svarUpathI cuta - bhraSTa na hovAthI azruta, ata evA koI paNa azuddhino apraveza hovAthI kevala zuddha evo bodha e ja jeno mahimA che, evo A bodha bAdhya thakI zeya thakI tahIMthI ahIMthI koI paNa vikriyAne - vikAra bhAvane pAme nahi - "voyo na vadhyAlayaM yAyAma viDiyAM tana to ' konI jema ? prakAzya thakI - dIpanI jema - TIpa: prathArita - prakAzya yogya padArtha thakI jema prakAzaka dIvo kadI paNa vikriyAne pAmato nathI, tema joya - jaNAvA yogya padArtha thakI jJAtA zAyaka AtmA kadI paNa vikriyAne - vikAra bhAvane pAme nahi. Ama vastusthiti che, traNe kALamAM na caLe evI vastunI nizcaya vRtti che. takhtasthiti vadhavaMdhyaghaSaVI - te mijJAnino - to pachI A vastusthitinA bodhathI - jJAnathI vaMdhya - rahita - vihoNI che dhiSaNA - buddhi jenI evA A ajJAnIo kema rAgadveSamaya thAya che - rASamayI mayaMti ? sahajA-svabhAvabhUta udAsInatA kema mUke che ? - sadanAmutyulAsInatAM ! ' arthAtu - svarUpathI pUrNa ane pararUpathI zUnya evo eka - "advaita' ayyata evo zuddha bodha - kevala jJAna e ja jeno mahimA che, evo A bodha bomba thakI - zeya thakI tahIMthI ke ahIMthI kaMI paNa - vikriyAne - vikAra bhAvane pAmato nathI, eTale ke jJAna zeyathI vikriyA pAmatuM nathI ke joya jJAnathI vikriyA pAmatuM nathI, ema tahIMthI ke ahIMthI - te taraphathI ke A taraphathI ubhaya dizAthI A vikriyA thatI nathI. te mATe upara "AtmakhyAti'nA gadya sUtramAM je dAMta ApyuM hatuM te pramANe - jema magana chagananuM kAMDu pakaDI "alyA ! Ama kara" ema amuka kAmamAM prayoje, tema "prakAzya" - prakAzAvA yogya vastu prakAzaka evA dIpakane prayojatI nathI ke alyA ! tuM mane prakAza ! temaja - lohacuMbakathI kheMcAyelI - AkarSAyelI "lohasUci' - loDhAnI soya svasthAnathI - potAnA sthAnathI cuta thaIne lohacuMbakanI pAse AvatI nathI, tema prakAzaka evo dIpaka - svasthAnathI mRta thaIne prakAzAvA yogya - prakAzya vastu pAse Avato nathI. vaLI prakAzya vastu pAse ho vA ma ho paNa dIpa to svayaM ja prakAze che, tema sahaja ja evA vastusvabhAve sarva vastu svayaM avabhAse che - svarUpa maryAdAthI prakAze che - eTale parathI upAvAvuM koI zakya nathI, temaja parane upajAvavAne koI zakta vathI, vastu ja sahaja svabhAve - "mahAtmasvarUpe mAtra nija pariNati ja svayaM pariName che. te ja prakAre jJAnane zeya 700
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 222 prayojatuM nathI "alyA ! tuM mane prakAza - mane jANa !" ane zAna paNa svasthAnathI cuta thaIne te zeyanI pAse prakAzavA - jANavA AvatuM nathI. paNa paraMtu ya pAse ho vA ma ho paNa zAna svayaM ja prakAze che - jANe che, (ema) sahaja ja vastusvabhAva evo che ke jJAna svayaM ja avabhAse che. ema koI paNa rIte zeyathI jJAna vikArI thatuM nathI ne jAnathI joya vikArI thatuM nathI, - jema prakAzyathI dIpa vikArI thato nathI ne prakAza dIpakathI prakAzya vikArI thatuM nathI tema. ema vastusthitinA bodhavihoNI jenI buddhi che evA A ajJAnI jano rAgadveSamaya kema thAya che ? ane sahaja udAsInatA kAM mUke che ?. ane Ama sahaja svarUpathI kAM cUke che ? sahajAtmasvarUpa parama amRtane mUkI pararUpa halAhala viSamAM kema mUke che? ema A "amRta kaLazamAM bhagavAnuM amRtacaMdrAcAryajInI "amRta" vANIno divya dhvani niSkAraNa karuNAthI pokAre che. 701
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nIcenI gAthAnuM sUcana karato utthAnikA rUpa samayasAra kaLaza (31) prakAze che - - zArdUtavikrIDita rAgadveSavibhAvamuktamahaso nityaM svabhAvaspRzaH, pUrvAgAmisamastakarmavikalA bhitrAstadAtvodayAt / dUrArUDhacaritravaibhavabalAcaMcacidacirmayoM, viMdanti svarasAbhiSiktabhuvanAM jJAnasya saMcetanAM // 223 // rAga dveSa vibhAva mukta mahA, je svabhAva sparzI sadA, je bhAvI bhUta karyahIna, udaye vartata bhinnA tadA; dUrArUDha caritra vaibhava bale te jJAnanI cetanA, viMde cita camakaMta arci svarase siMcaMtI A bhuvanA. 223 amRta pada - 223 sevaka kema avagaNie ? - e rAga jJAna saMcetanA cetana ! ceto ! jJAna saMcetanA ceto ! cit jyote camakatI re ! cetana jJAna saMcetanA ceto ! 1 rAga ne dveSa vibhAvathI jenuM, mukta thayuM mahA teja, svabhAva nitya sparzana sue je, sahaja svarUpanI seja... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto! 2 bhUta-bhAvinA karma sakalathI, thayA vikala je saMtA, vartamAna samaya karma udayathI, bhinna sadA vartatA... re cetana ! 3 ema trikALa saMbaMdhI sarve, karmataNA "saMnyAsI', naSkarma pAmI je dharma svAmI, sAcA thayA "saMnyAsI'. re cetana ! jJAna sacetanA ceto ! 4 ema cAritra girinA zRMge, thayelA ArUDha dUre, cAritra vaibhavanA balathI je, jhIlatA caitanya pUre... re cetana ! 5 zAnanI saMcetanA te cete, cit arciSathI camakatI, cetananA svarasathI A bhuvano, je abhiSeka karatI... re cetana ! 6 zuddhacaitanyamUrti je sAkSAta, sahAtmasvarUpa svAmI, bhagavAna amRta bhAkhI gayA e, vANI amRta dhAmI... re cetana ! jJAna saMcetanA ceto ! 7 artha - rAga-dveSa vibhAvathI mukta mahasu sarvakALa nitya svabhAva sparzI pUrva - AgAmI samasta karmathI vikala, tadAtva (tatkAlIna) udayathI bhinna evAe durArUDha caritra vaibhava baLa thakI caMcadu (camakatI) ciTTha arciSmayI evI svarasathI bhuvanane abhiSikta karatI jJAnanI saMcetanAne anubhave che. amRta jyoti" mahAbhASya jJAnInI paripakva avasthA (dazA) thaye sarva prakAre rAga dveSanI nivRtti hoya ema amArI mAnyatA che." - zrImad rAjacaMdra, e. (201), 231 paNa jJAnI che te to rAga - dveSa vibhAvane mUkI, zuddha svabhAva sthita rahI, traNe kALanA doSathI para evI zuddha cAritra dazArUpa zuddha jJAnadazAne pAme che, ema nIcenI gAthAthI AvatA bhAvanuM sUcana karato A utthAnikA kaLaza zArdUlavikrIDitathI lalakAratAM, puruSazArdUla zuddhajJAnadazA saMpanna amRtacaMdrajI parama 702
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizaddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kalaza 223 AtmabhAvollAsathI prakAze che - ravibhAvamuktamadaso - rAga dveSa vibhAvathI - vikRta cetana bhAvathI - cit vikArathI jenuM maham - satizAyi mahAteja mukta thayuM che, ata eva je nitya - sadAya svabhAvane sparzI rahelA che - nityaM vamasjizo, ata eva pUrva - bhUtakALanA ane AgAmI - bhAvi kALanA samasta karmathI vikala - virahita thayelA - sAni samasta vikatA - jeo tadatva udayathI - tatkAlIna - vartamAna kAla saMbaMdhI udayathI bhinna - pRthaka - jUdA che - fmannAstaviyAta, evAo (jJAnIo) drArUDha caritra vaibhavanA bala thakI - TUrIsvadravaritravaimavavanAta - "dUrA rUDha' - atyaMta ucca bhUmikA para ArUDha thayela cAritra vaibhavanA - cAritra saMpattinA bala - sAmarthya thakI jJAnanI saMcetanA - samyaka cetanA - saMvedanA viMde che - anubhave che - viti jJAnI savetana | kevI che te jJAna saMcetanA? vaMcividhi - caMcatI - camakatI cit arSitumayI - cit ramiyathI je svarasathI - potAnA cetana - rasathI ApoApa svasvabhAvathI bhuvanane - traNe lokane abhiSeka karatI evI - varasAmaviktamuvanAM - arthAt - AgalA kaLazamAM kahyuM tema jene vastusthitinuM bhAna ja nathI evA ajJAnIo to rAga draSamaya thaI sahaja evI udAsInatA tyaje che. paNa jene vastusthitinuM pUrepUruM jJAna che te jJAnIo to vItarAgadveSa thaI sahaja udAsInatA ja bhaje che ane eTale ja teo jJAna saMcetanA anubhavavAne samartha thAya che. teno vidhAna krama A prakAre (1) prathama to rAga dveSa rUpa vibhAvathI - vikRta cetana bhAvathI temanuM "maha - AtmAnI jJAnarUpa sarvAtizAyi mahAjyoti mukta thAya che. (2) eTale vibhAva nIkaLI jatAM je svabhAva ja zeSa rahyo tene teo nitya - sadAya sparzI rahe che - AtmAnubhUtithI saMvedI rahe che, teo sadA svabhAvamAM ja sthita rahe che. (3) Ama vibhAvathI mukta thaI nitya svabhAvane sparzI rahelA che, teo "pUrva" - bhUtakALanA ane AgAmI" - bhAvi kAlanA samasta karmathI vikala - virahita satA, "tadAtva'nA - tatkALa vartamAna kALanA udayathI bhinna' - vikti - pRthagRbhUta varte che. (4) Ama traNe kALanA samasta karmanA "saMnyAsI' - parityAgI thaI jeo naiSkarme dazAne pAmelA teo dharma svAmI sAcA "saMnyAsI' - sarvasaMga parityAgI zuddha cAritra dazA saMpanna sAcA bhAvazramaNa bane che. (5) Ama sAcA bhAva zramaNapaNA rUpa "durArUDha - atyaMta ucca koTie caDhela zuddha cAritra dazAne pAmelA che, teo te cAritra vaibhavanA balathI - sAmarthyathI jJAnanI saMcetanAne cete che - anubhave che - camakatI cidra arciSmathI je jJAna saMcetanA svarasathI bhuvanane abhiSikta kare che - abhiSeka kare che, arthAt svarasathI bhuvanane - akhila vizvane vyApta karatI kevala jJAnapaNAne pAme che. Ama jJAna saMcetanA pAmavAno samyapha vidhAna krama che. tAtparya ke - vibhAvathI mukta thaI nitya svabhAvamAM sthita rahevuM e ja zuddha cAritra dazA che ane evI zuddha cAritra dazA paNa bhUta - bhavad - bhaviSya traNe kALa saMbaMdhI samasta karmathI AtmA jyAre vyAvRtta banI samasta karmavikala naiSkarma pAme che tyAre ja hoya che. AvI sarva karmasaMnyAsa rUpa zuddha cAritra dazA pAme che te ja kevala jJAna sivAya jyAM bIjuM kAMI saMcetana nathI evI kevala jJAna cetanAmaya kevala jJAnamaya - kevala "jJAnadazA" pAme che - je utkRSTa cAritra dazAno AtyaMtika AcaraNArUpa baukaniSTha aMtima AtmaniSThA che. AvA bhAvano A utthAnikA kaLaza A nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karato atra prakAzyo che. "sarva jIva pratye sarva bhAva pratye, akhaMDa vItarAga rAkhavI eja sarva jJAnanuM phaLa che. AtmA zuddha caitanya janma rA maraNa rahita, asaMga svarUpa che. emAM sarva jJAna samAya che, tenI pratItimAM sarva samyaphadarzana samAya che, AtmAne asaMga svarUpe svabhAvadazA rahe te samyapha cAritra, utkRSTa saMyama ane vItarAga dazA che. jenA saMpUrNapaNAnuM phaLa sarva duHkhano kSaya che, e kevaLa niHsaMdeha che, kevala niHsaMdeha che." - zrImad rAjacaMdra, 781 (zrI saubhAgyabhAI pratye aMtima amRta patra) 703
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kammaM jaM puvvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesaM / tatto Niyattae appayaM tu jo so paDikamaNaM // 383 // kammaM jaM suhamasuhaM jahni ya bhAvahni bajjhai bhavissaM / tatto Niyattae jo so paccakkhANaM havai ceyA // 384 // jaM suhamasuhamudiNNaM saMpaDi ya aNeyavittharavisesaM / taM dosaM jo ceyai so khalu AloyaNaM ceyA // 385 // ciM paccakkhANaM kuvva NicaM ya paDikkamadi jo / NicaM Aloceyai so hu caritaM havai ceyA // 386 // karma zubhAzubha pUrva kRta, aneka vistara vizeSa; tethI nivartAve Atma je, te pratikramaNa gaveSa. 383 karma zubhAzubha bhaviSya je, je bhAvamAM baMdhAya; tethI nivarSe jeha te, pratyAkhyAna cetA ya. 384 zubhAzubha saMprati udita je, aneka vistAra vizeSa; cetA cete doSa te, Alocana ja gaveSa. 385 nitya paccakhANa ja kare, paDikkame je nita; nitya Aloce jeha te, cetA hoya caritra. 386 AtmabhAvanA - - kammaM jaM puvvakayaM suhAsuhamaNeyavittharavisesaM karma yat pUrvakRtaM zubhAzubhaanekavistaravizeSaM rbha 4 pUrvakRta zubhAzubha nevistara vizeSavANuM che, tatto jo appayaM tu Niyattae tasmAt yaH AtmAnaM tu nivartayati - tebhAMthI ke khAtmAne nizcaye purIne nivarttAve che pAcho vAje che, so paDikkamaNaM sa pratikramaNaM te (AtmA) pratibhA che / / 383 || kammaM jaM suhamasuhaM jami ya bhAvami bhavissaM bajjhai karma yat zubhamazubhaM yasmiMzca bhAve bhaviSyat badhyate khane bha ke zubha azubha bhAvamAM bhaviSyanuM baMdhAya che, tatto jo Niyattae tasmAt yaH nivartate temAMthI ke nivarte che pAcho vaje che, so ceyA paJcakkhANaM havai sa cetayitA pratyAkhyAnaM bhavati te yetayitA yetanArI yetana AtmA pratyAjyAna hoya che. // 384 // jaM suhamasuhaM aNeyavittharavisesaM saMpaDi ya udiNNaM yat zubhamazubhaM anekavistaravizeSaM saMprati ca udIrNaM - ane ke zubha-azubha bhane vistara vizeSavANu (bha) saMprati vartamAnamAM hIrza che - udhye khAveluMche, taM dosaM jo ceyai taM doSaM yaH cetayate te ghoSane he yete che (anubhave che), so ceyA khalu AloyaNaM - sa cetayitA khalu AlocanaM te yetayitA yetana AtmA nizcaye rIne Aloyana che. // 385|| NiccaM paJcakkhANaM kuvvai nityaM pratyAkhyAnaM karoti nitya pratyAkhyAna pure che, NiccaM ya jo paDikkamadi khane nitya ke pratikAye che, NiccaM Aloceyai cetayitA khalu cAritraM bhavati te yetayitA AtmabhAvanA // 383-386 / / yaH khalu pudgalakarmavipAkabhavebhyo bhAvebhyazcetayitAtmAnaM nivartayati - 4 yetayitA parera ! nizcaye urIne puhugala durbhavidyAthI upabhelA bhAvomAMdhI AtmAne nivarttAve che, sa te yetayitA - khAtmA tat kAraNabhUtaM pUrvaM karma pratikrAman tatrazabhUta te puchgalarbha vidhAnya lAvonuM arabhUta pUrva arbha pratikAbhato, svayameva pratikramaNaM bhavati - svayameva - svayaM 4 pote 4 pratibhaza hoya che, sa eva te 4 tatkAryabhUtamuttaraM karma pratyAcakSANaH pratyAkhyAnaM bhavati tatAryabhUta te yugala arbha vidhAnya lAvonuM arthabhUta artha atyAdhyAna karato - payyajato pratyAkhyAna hoya che, sa eva te 4 vartamAnaMkarmavipAkamAtmano'tyaMtabhedenopalabhamAnaH AlocanA bhavati vartamAna artha vipAune khAtyAzI atyaMta lehathI upavalato anubhavato bhAboyanA hoya che, evamayaM khebha khA yetayitA nityaM nityaM ca yaH pratikra nityamAlocayati nitya khAboye che, so ceyA hu carittaM havai - sa yetana khAtmA nizcaye urIne yaritra hoya che || 386 / / iti gAthA 704 - - - - - -
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 383-386 artha - karma je pUrvakRta zubhAzubha aneka vistara vizeSavALuM che, temAMthI AtmAne je nivarzAve che, te pratibhAza che 383 ane karma je zubha azubha bhaviSyanuM je bhAvamAM baMdhAya che, temAMthI je nivarte che, te caitayitA pratyAkhyAna hoya che. 384 ane je zubha azubha saMprati-vartamAnamAM udIrNa (udaye Avela) aneka vistara vizeSavALuM che, te doSane je cete che, te caitayitA nizcaya karIne Alocana kare che. 385 nitya pratyAkhyAna kare che ane nitya je pratikrame che, nitya Aloce che, te cetayitA nizcaye karIne caritra hoya che. 386 AtmakhyAti TIkA karma yatpUrvakRtaM zubhAzubhamanekavistaravizeSaM / tasmAnnivartayatyAtmAnaM tu yaH sa pratikramaNaM // 383 // karma yacchubhamazubhaM yasmiMzca bhAve badhyate bhaviSyat / tasmAnnivartate yaH sa pratyAkhyAnaM bhavati cetayitA // 384 // yacchubhamazubhamudIrNaM saMprati cAnekavistaravizeSaM / taM doSaM yaH cetayate sa khalvAlocanaM cetayitA // 385 // nityaM pratyAkhyAnaM karoti nityaM pratikrAmati yacca / nityamAlocayati sa khalu caritraM bhavati cetayitA // 386 // yaH khalu pudgalakarmavipAkabhavebhyo bhAvebhyazcetayitAtmAnaM nivartayati sa tatkAraNabhUtaM pUrvaM karma pratikAman svayameva pratikramaNaM bhavati / sa eva tatkAryabhUtamuttaraM karma pratyAcakSANaH pratyAkhyAnaM bhavati / sa eva vartamAnaM karmavipAkamAtmano'tyaMta bhedenopalabhamAnaH AlocanA bhavati / evamayaM nityaM pratikrAman, nityaM pratyAcakSANo nityamAlocayaMzca pUrvakarmakAryebhya uttarakarmakAraNebhyo bhAvebhyotyaMtaM nivRttaH, varttamAnaM karmavipAkamAtmano'tyaMtabhedenopalabhamAnaH svasminneva khalu jJAnasvabhAve niraMtaracaraNAccAritraM bhavati / cAritraM tu bhavan svasya jJAnamAtrasya cetanAt svayameva jJAnacetanA bhavatIti bhAvaH // 383||384||385||386|| AtmakhyAti TIkArtha nizcaye karIne je cetiyatA pudgala karmavipAkabhava (janma) bhAvomAMthI AtmAne nivartAve che, te tenA kAraNabhUta pUrvakarmane pratikrAmato svayameva pratikramaNa hoya che, te ja tenA kAryabhUta uttara karmane pratyAkhyAna karato pratyAkhyAna hoya che. te ja vartamAna karma vipAkane AtmAthI atyaMta bhedathI upalaMbhato pratikrAman nityaM pratyAcakSANo nityamAlocayaMzca nitya pratikAmato, nitya pratyAdhyAna urato ane nitya bhAboyatI, pUrvakarmakAryebhya uttarakarmakAraNebhyo bhAvebhyotyaMtaM nivRttaH - pUrvarbhanA aryo ( ane) (uttara durmanA arazI sevA bhAvothI atyaMta nivRtta varttamAnaM karmavipAkamAtmano'tyaMtabhedenopalabhamAnaH - vartamAna vidhAune AtmAdhI atyaMta lehathI upasato - anubhavato, svasminneva khalu jJAnasvabhAve niraMtaracaraNAccAritraM bhavati svabhAM 4 - nizcaye karIne jJAna svabhAvamAM niraMtara yarazane bIdhe cAritra hoya che, cAritraM tu bhavan - ane yAritra hoto, svasya jJAnamAtrasya cetanAMt - svanA - jJAnamAtranA yetanane sIdhe svayameva jJAnacetanA bhavatIti bhAvaH - svayameva jJAnacetanA hoya che ema bhAva che. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvA ||383||384||385||386 // 705 -
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti (anubhavato) AlocanA hoya che. ema A nitya pratikAmato, nitya pratyAkhyAna karato ane nitya Alocato, pUrva karmanA kArya uttara karmanA kAraNa evA bhAvothI atyaMta nivRtta thayelo, vartamAna karma vipAkane AtmAthI atyaMta bhinna upalaMbhato (anubhavato), nizcaya karIne sva ja evA jJAna svabhAvamAM niraMtara caraNa thakI cAritra hoya che ane cAritra hotA, svanA - jJAna mAtranA cetana thakI svayameva jJAna cetanA hoya che, ema bhAva che. 383-386 amRta jyoti' mahAbhASya "AtmAnuM jevuM che tevuM ja svarUpa te "yathAkhyAta cAritra kahyuM che." kSAyaka cAritrane saMbhArIe chIe. bodha svarUpanA yathAyogya."- zrImad rAjacaMdra, aM. 643, 262 te mATe ubhA kara joDI jinavara Age kahiye, samayacaraNa - sevA zuddha dejo, jema AnaMdaghana lahiye." - zrI AnaMdaghanajI jJAnIdazA saMpanna jJAnI sAkSAt cAritra banI zAnacetanA anubhave che ema utthAnikA kaLazamAM sacavelA bhAvanuM atra kathana karatAM zAstrakartAe, atre cetayitA ja cetapitA ja pratikamaNa pratikramaNa, pratyAkhyAna, Alocana hoya che ane ema hoto te ja nizcaye pratyAkhyAna AlocanA karIne cAritra hoya che, ema pratipAdana karyuM che ane AtmakhyAtikartAe tenuM sAMgopAMga spaSTIkaraNa karI apUrva tattva rahasya prakAzya che - je cetayitA - cetanAro AtmA kharekhara ! nizcaya karIne, pudgala karma vipAka bhava - pudgala karmanA vipAkathI bhava - saMbhava - janma che jeno evA bhAvomAMthI - tirmavipakramaNyo mAga:, AtmAne nivartAve che - pAcho vALe che, te tat vArabhUtaM pUrva pratikAmanuM pratikrama mavati - tenA kAraNabhUta pUrva karmane pratikrAmato - svayameva - pote ja - ApoApa ja pratikramaNa thAya che, te ja tenA kAryabhUta uttara karmane paccakhAto - pratyAkhyAna karato pratyAkhyAna thAya che - tAryamUrti uttara rma pratyAkSAba: pratyAvyAnuM mati - vartamAna karma vipAkane nAbhinoDayaMtane upamAnaH - AtmAthI atyaMta bhedathI upalabhato - dekhato - anubhavato AlocanA thAya che, mAnavanA mavati | - arthAt je cetayitA pudgala karmanA vipAkathI udbhavatA bhAvomAMthI AtmAne potAne pAcho vALe che, te te pudgala karmavipAkanA kAraNabhUta pUrvakarmane - bhUtakALanA karmane pratikrAmato - nivartAvato - nivRtta karato, pAchA kADhato pote ja sAkSAta pratikramaNa banI jAya che, padagala karmanA kAryabhUta uttara karmane - have pachInA bhAvi kALanA karmane pratyAkhyAna karato - niSedhato - tyajato pote ja sAkSAta pratyAkhyAna banI jAya che ane vartamAna karma vipAkane - udaya AvatA karmane AtmAthI atyaMta bhedathI - atyaMta judApaNAthI anubhavato - dekhato - joto rahI te pote ja sAkSAt AlocanA banI jAya che. ema A nitya - sadAya pratikrAmato, nitya - sadAya pratyAkhyAna karato ane nitya - sadAya Alocato, pUrvakarmanA kAryo ane uttarakarmanA kAraNo evA bhAvathI atyaMta caitayitA ja cAritra: nivRtta - pAcho vaLI gayelo. vartamAna karmavipAkane AtmAthI atyaMta bhedathI zAna cetanA upalabhato - anubhavato - dekhato - joto - Alocato - avalokato rahI, nizcaya karIne svamAM ja - jJAna svabhAvamAM niraMtara caraNane lIdhe cAritra thAya che - svabhinnava vastu jJAnasvabhAve niraMtaravaratuM vAritre mati - ane cAritra thato te svanA - jJAnamAtranA cetanane lIdhe - cetavApaNAne svastha jJAnamAtra cetanAta - svayameva - pote ja - ApoApa - jJAnacetanA hoya che ema bhAva che - vayameva jJAnatanA mavatIti bhAva: | tAtparya che ke - jene AtmajJAna thayuM che, te AtmajJAnane anurUpa chAje evI AtmAnucaraNa rUpa bhAvakriyA karavAno - saccAritra pALavAno satata prayatnapUrvaka puruSArtha seve che, eTale bhUtakALanA 706
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 383-38 zubhAzubha samasta karmadoSathI AtmAne pAcho vALI - nivartAvI, teno AtmA pote sAkSAta pratikramaNa thAya che, bhaviSya kALanA samasta karmadoSathI AtmA pote nivRtta thaI - nivarsI - pAcho vaLI teno AtmA pote sAkSAta pratyAkhyAna thAya che, vartamAna kALanA samasta udaya doSane dRSTapaNe dekhato rahI - temAM AtmabhAva choDI Alocato rahI, teno AtmA sAkSAta AlocanA thAya che. Ama nitya pratyAkhyAna karato, nitya pratikramaNa karato, nitya AlocanA karato teno AtmA pote sAkSAtu. mUrtimAnuM cAritra bane che - svamAM ja jJAna svabhAvamAM niraMtara caraNane lIdhe cAritra mUrti bane che. eTale ke jevA prakAre zuddha AtmatattvanuM svarUpa anubhavamAM AvyuM, tevA prakAre pravartana rUpa - AcaraNa rUpa, cAritra rUpa Atmasthiti pravarte che, AtmAnucaraNa hoya che. arthAtu AtmAno svabhAva jJAna - darzanarUpa che, te svabhAvamAM niyata carita hovuM, AtmasvabhAvamAM pUrNapaNe pravartavuM, "Apa svabhAve pravRtti pUraNa" thavI evo utkRSTa pravRtti guNa atra pragaTe che. Ama A pravRtti sAtmIrUpa - AtmabhUta thaI jAya che, AtmAnucaraNarUpa pravRtti AtmAmaya banI jAya che, AtmAkAra thaI jAya che. AtmA svayaM cAritramUrti bane che, AtmAnA pradeza pradeze zuddha cAritra guNa vyApta thAya che ane Ama svamAM ja - jJAna svabhAvamAM ja niraMtara caraNarUpa cAritra jyAre varte che, tyAre jJAnamAtranuM ja - kevala jJAnanuM ja cetana - saMvedana - anubhavana hoya che, eTale tathArUpa cAritradazAne pAmelA jJAnIne jJAnacetanA rUpa kevala jJAnadazA ja hoya che. parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdrajInA TaMkotkIrNa anubhava siddha vacanAmRta che ke - "utkRSTamAM utkRSTa vrata, utkRSTamAM utkRSTa tapa, utkRSTamAM utkRSTa niyama, utkRSTamAM utkRSTa labdhi, utkRSTamAM utkRSTa aizvarya, e jemAM saheje samAya che evA nirapekSa aviSama upayogane namaskAra. e ja dhyAna." - zrImad rAjacaMdra, aM. 735 sarva vizuddha jJAna, 707
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nIcenI gAthAnuM sUcana karato utthAnikA samayasAra kaLaza (32) saMgIta kare che - upajAti jJAnasya saMcetanayaiva nityaM, prakAzate jJAnamatIva zuddhaM / ajJAnasaMcetanayA tu dhAvana, bodhasya zuddhiM niruNaddhi baMdhaH // 224 // saMcetanAthI nita jJAnanI ja, prakAzanuM jJAna atIva zuddha; ajJAna saMcetanathI ja baMdha, doDaMta nidhata bodha zuddhi. 224 amRta pada - 224 jJAna saMcetanA ceto re cetana ! jJAna saMcetanA ceto !... dhruva pada. 1 jJAna cetanA cetatAM nitya, jJAna ati zuddha zodha; ajJAna cetanAthI doDato, baMdha nirudha bodha re cetana ! jJAna saMcetanA. 2 jJAna cetana amRta rasa evo, bhagavAna amRtacaMdra; amRta kaLaze pada pada bhariyo, anubhava amRta e pI pI bhavya AnaMde.. re cetana ! jJAna saMcetanA. 3 artha - jJAnanI nitya saMcetanAthI ja nitya jJAna atIva - atyaMta zuddha prakAze che, paNa ajJAna saMcetanAe karI doDato baMdha to bodhanI zuddhine nisaMdhe che. amRta jyoti' mahAbhASya AtmAne viSe sahaja smaraNe prApta thayeluM jJAna zrI vardhamAnane viSe hatuM ema jaNAya che. pUrNa vItarAga jevo bodha te amane sahaje sAMbharI Ave che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (263), 313 jJAna cetanAthI zuddha jJAna ane ajJAna cetanAthI baMdha thAya che ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM A utthAnikA kaLazamAM sUcana karyuM che - jJAnasya saMvetanava nityaM - jJAna saMcetanAthI ja - samyaka cetanAthI - saMvedanAthI nitya jJAna - atIva atyaMta zuddha prakAze che, paNa ajJAna saMcetanAe karIne doDato baMdha to bodhanI - jJAnanI zaddhi nisaMdhe che - nitAMtapaNe saMdhe che - roke che. 708
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 vedaMto kammaphalaM appANaM kuNai jo du kammaphalaM / so taM puNovi baMdhai bIyaM dukkhassa aTThavihaM // 387 // vedaMto kammaphalaM mae kayaM muNai jo du kammaphalaM / so taM puNovi baMdhai bIyaM dukkhassa aTThavihaM // 388 // vedaMto kammaphalaM suhido duhido ya havadi jo cedA / so taM puNovi baMdhai bIyaM dukkhassa aTThavihaM // 389 // (trikalam) vedato karmaphala karma phala, AtmA kare che jeha; duHkhanuM bIja te aSTavidha, punaH bAMdhato teha. 387 vedato karmaphala karmaphala meM karyuM, mAne jeha; duHkhanuM bIja te aSTavidha, punaH bAMdhato teha. 388 vedato karmaphala sukhio, duHkhio cetA jeha; duHkhanuM bIja te aSTavidha, punaH bAMdhato teha. 389 artha - karmaphalane vedato je AtmAne karmaphala kare che, te punaH paNa te duHkhanuM bIja aSTavidha (aSTa prakAranuM) bAMdhe che. 387 karmaphalane vedato je karmaphalane meM karyuM jANe che, te punaH paNa te duHkhanuM bIja aSTavidha bAMdhe che. 388 karmaphalane vedato je cetayitA sukhio ane duHkhio hoya che, te punaH paNa te duHkhanuM bIja aSTavidha bAMdhe che. 389 AtmabhAvanA - vanmatta yevaMto - vevAmAnaH - karmaphalane vedato no Tu - vastu - je kharekhara ! Hd - pharmanaM - karmaphalane gappA muLa - AtmA kare che, so - Y: - te duHvasa vIya varda - 3H3ca vIruM teM vighaM - duHkhanuM bIja evuM te aSTavidha - aSTa prakAranuM (karma) puvi vaMgha - punaraja vakhAni - punarapi bAMdhe che. //rU87nA mataM yevaMto - varmakataM vepamAna: - karmaphalane vedato go Tu vastu - je kharekhara ! maphataM - pharmanaM - karmalane maNa vaye mukhaDuM - mayI kRtaM nAnAti - mahArAthI karAyeluM jANe che, so - sa. - te Tuvasa vIve teM kavadaM - du:varala vInaM tatva kavidaM - duHkhanuM bIja evuM te aSTavidha - aSTa prakAranuM (karma) puSi vaMdhak - punaraja vakhAti - punarapi bAMdhe che. Il388aaaa chai vevaMto - taM vevAmAnaH - karmaphalane vedato no vekA - 2 epitA - je cetayitA - cetanAro - cetaka AtmA sudiro Tudito dava - sulito du: vizva mati - sukhita ane duHkhita - sukhIo ane duHkhIo hoya che, so - la: - te sunavasa vIya taM virda - 3Hsvaca vInaM tat - duHkhanuM bIja evuM te aSTavidha - aprakAranuM (karma) puNo vi vaMdhak - punA vakhAti - punarapi bAMdhe che. // ti thA yAtmabhAvanA rU81 jJAnAnyatra * jJAnathI anyatra - anya sthaLe madamiti vetanaM - "A huM' evuM cetana (te) ajJAnatanA - ajJAna cetanA che - sA dvidhA - te ajJAna cetanA dvidhA che - be bhAgamAM - prakAramAM vaheMcAyelI che. varmacetanA varmAtanA 4 - karmacetanA ane karmaphalacetanA. tatra - tyAM, temAM - jJAnAcatra - jJAnathI anyatra - anya sthaLe marda roki ti vetanaM : "A huM kahuM chuM' evuM cetana - (anubhava) (te) pharmavetanA - karma cetanA che, jJAnAvinyatra - jJAnathI anyatra - anya sthaLe rUDuM cemiti cetanaM - A huM veduM chuM evuM cetana (anubhavana) te rmanavetanA - karmaphala cetanA che. sA tu samastAra - ane te to samasta paNa saMsaravInaM - saMsAranuM bIja che, zAne lIdhe ? saMsAnavInacAvidhavakano vInatvAn - saMsAra bIja aSTavidha karmanA bIjapaNAne lIdhe. tethI zuM sAra phalita thAya che? tato - tethI mokSArthinA puruSe - mokSArthI puruSe ajJAnatanApratApa - ajJAna cetanAnA pralayArthe - prakaSTa layArthe - sarvanAzArthe satasaMnyAsabhAvanAM satafchatasaMnyAsabhAvanAM 4 nAyitva - sakala 709
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkA vedayamAnaH karmaphalamAtmAnaM karoti yastu karmaphalaM / sa tatpunarapi badhnAti bIjaM duHkhasyASTavidhaM // 387 // vedayamAnaH karmaphalaM mayA kRtaM jAnAti yastu karmaphalaM / sa tatpunarapi badhnAti bIjaM duHkhasyASTavidhaM // 388 // vedayamAnaH karmaphalaM sukhito duHkhitazca bhavati ya cetayitA / sa tatpunarapi badhnAti bIjaM duHkhasyASTavidhaM // 389 // jJAnAdanyatredamahamiti cetanaM ajJAnacetanA / sA dvidhA karmacetanA karmaphalacetanA ca / taMtra jJAnAdanyatredamahaM karomIti cetanaM karmacetanA / jJAnAdanyatredaM vedaye'hamiti cetamaM karmaphala cetanA / sA tu samastApi saMsArabIjaM, saMsArabIjasyASTavidhakarmaNo bIjatvAt / tato mokSArthinA puruSeNAjJAnacetanApralayAya sakalakarmasaMnyAsabhAvanAM sakalakarmaphalasaMnyAsabhAvanAM ca nATayitvA svabhAvabhUtA bhagavatI jJAnacetanaivaikA nityameva nATayitavyA / tatra tAvatsakalakarmasaMnyAsabhAvanAM nATyati IrU87gArU88||381|| AtmakhyAti TIkArtha jJAnathI anyatra 'A huM' evuM cetana te ajJAna cetanA, te dvidhA (be prakAre) karma cetanA ane karmaphala cetanA. temAM - jJAnathI anyatra A huM karUM chuM' evuM cetana te karma cetanA, jJAnathI anyatra 'A huM veduM chuM' evuM cetana te karmaphala cetanA, te to samasta paNa saMsAra bIja che - saMsAra bIja aSTavidha karmanA bIjapaNAne lIdhe. tethI mokSArthI puruSe ajJAna cetanAnA pralayArthe sakalakarmasaMnyAsa bhAvanA ane sakala karmaphala saMnyAsabhAvanA nATita karIne svabhAvabhUtA bhagavatI jJAnacetanA ja eka nityameva nATita karavA yogya che. temAM - prathama sakalakarmasaMnyAsa bhAvanA nATita kare che. 387, 388, 389 'amRta jyoti' mahAbhASya yogavAsiSThAdi je je rUDA puruSonAM vacano che te sau ahaMvRtti pratikAra karavA pratye ja pravarte che. je je prakAre potAnI bhrAMti kalpAI che te te prakAre bhrAMti samajI te saMbaMdhI abhimAna nivRtta karavuM e ja sarva tIrthaMkarAdi mahAtmAnuM kahevuM che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 444, 526 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe ajJAnacetanAthI karmabaMdha hoya che e bhAvanuM atra kathana karyuM che - karmaphalane vedato je karmaphalane AtmA kare che, karmaphala meM karyuM ema je jANe che, sukhio duHkhio je thAya che, te punaH paNa duHkhanuM bIja - mUla kAraNa evuM aSTavidha - aSTa prakAranuM karma bAMdhe che. A gAthAnA bhAvanuM tattva sarvasva samarpaka alaukika adbhuta vivaraNa karatAM tAttvikazekhara amRtacaMdrAcAryajI prakAze che - jJAnAvayaMtrelamahamiti cetana gajJAnacetanA jJAnathI anyatra - anya sthaLe karmasaMnyAsabhAvanA ane sala karmaphalasaMnyAsa bhAvanA nATita karI - svamAvabhUtA mAvatI jJAnavetanaivaijA nityameva nAyitavyA - svabhAvabhUta evI bhagavatI jJAnacetanA ja eka nityameva nATita karavA yogya che - naTAvavA yogya che. taMtra - temAM - tAvat - prathama to satarmasaMnyAsabhAvanAM nATayaMti - sakala karma saMnyAsa bhAvanA nATita kare che. / / ti 'AtmavyAti'gAbhamAvanA ||287||28||rU86|| 710
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) pratikramaNa kalpa - arthAt zAna sivAya bIje koI paNa sthaLe 'A huM' ema cetana - cetavuM te ajJAna cetanA. te dvidhA be vibhAgamAM kheMcAyelI be prakAranI che karmacetanA ane karmaphala saMsAra bIja ajJAna cetanA : cetanA. temAM zAnathI anyatra - anya sthaLe arthAt jJAna sivAya bIje koI *karma cetanA, karmaphala cetanA paNa sthaLe A huM karUM chuM' evuM cetana cetavuM te karmacetanA jJAnAcatremahaM romIti cetana rmavetanA, zAnathI anyatra - anya sthaLe arthAt jJAna sivAya bIje sthaLe 'A huM veduM chuM' evuM cetana - cetavuM te karmaphacetanA. te ajJAna cetanA to samasta ja - saMsAra bIja che, zAne lIdhe ? saMsAra bIja aSTavidha karmanA bIjapaNAne lIdhe, saMsAravInasyA vidharmano vIkhavAt - arthAt karmacetanA ho ke karmaphalacetanA ho e ajJAna cetanA saMsAranuM bIja-mULa kAraNa che, kAraNake te ja saMsAranAM bIja mULa kAraNabhUta ATha prakAranA karmanuM bIja - mULa kAraNa che. - sarva vizuddha jJAna - Ama che tethI karIne mokSArthI puruSe ajJAna cetanAnA pralayArthe prakRSTa kSayArthe ajJAna cetanApralayAya bhagavatI zAna cetanA sakala karma saMnyAsa bhAvanA - sakala karmanA saMnyAsanI parityAganI bhAvanA ane sakala karmaphala saMnyAsa bhAvanA - sakala karmaphalanA saMnyAsanI - parityAganI bhAvanA nATita karIne (naTAvIne) svabhAvabhUta evI bhagavatI jJAnacetanA ja eka nitya ja nATita karavA yogya che, svamAvabhUtA mAvatI jJAnavetanaivaivA nityameva nAyitavyA | - temAM - prathama sakala karma saMnyAsa bhAvanA naTAve che - nATita kare che. 711 - - - -
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sakala karma saMnyAsa bhAvanAno bIjabhUta sarva saMgrAhaka A samayasAra kaLaza (33) prakAze che - mAryA kRtakAritAnumananaistrikAlaviSayaM manovacanakAyaiH / parihatya karma sarvaM paramaM naiSkarmyamavalaMbe // 225 // kRtakArita anumanane, mana-vacana-kAye trikALanuM karma sarvathA pariharI sarva, avalaMbu parama niSkarma. 225 amRta pada - 225 siddha cakra vaMdo' - e rAga vanuM caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya niSkarma, triyoge trividha trikALanuM re, pariharI sarva karma. vatuM caitanyAtma AtmamAM re... 1 manathI vacanathI kAyathI re, karyuM karAvyuM jeha, karatAM paNa vaLI anyane re, meM anumoghuM jeha... vatuM caitanyAtma AtmAmAM. 2 bhUta bhAvI vartamAnanuM re, trikALa viSayI karma, sarvaja teha huM pariharI re, AlaMbu parama niSkarSa... vatuM caitanyAtma AtmamAM. 3 artha - kRta - kArita - anumananathI mana-vacana-kAyAe karI trikAla viSayI sarva karma pariharIne, huM parama vaiSkarpa (niSkarmapaNuM) avalaMbuM chuM. 225 amRta jyoti' mahAbhASya "game te kriyA, japa, tapa ke zAstra vacane karIne paNa eka ja kArya siddha karavAnuM, te e ke jagatanI vismRti karavI ane sanA caraNamAM rahevuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. (254), 299 atre A sakala karma saMnyAsa bhAvanAno bIjabhUta sarva saMgrAhaka kaLaza kahyo che - kRtikAritAnumananaiH - kRta - kArita - anumananathI arthAt kRtathI - pote parama vaiSkarma karavA vaDe karIne, kAritathI - bIja pAse karAvavA vaDe karIne, anumananathI avalaMbananI pratijJA - anumodanathI - bIjAnuM anumati - anumodana karavA vaDe karIne, manovaranAthaH - mana-vacana-kAyathI - manathI - vacanathI - kAyathI triviSaye - trikAla viSayI - bhUtakALa vartamAnakALa ane bhaviSyakALa ema traNe kALa saMbaMdhI karma sarva pariharIne rihRtya karma sarva, huM parama vaiSkarmane - niSkarmapaNAne - kamarahitapaNAne avalaMbu chuM - Azraya karuM chuM - rameM niSkarSavarta | 712
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) pratikramaNa kalpa yadahamakArSaM yadacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA vAcAca kAyena ceti tanmithyA me duSkRtamiti // 1 // yadahamakArSaM yadacIkaraM yatkurvaMtamaNyanyaM samanvajJAsiSaM manasA vAcA ca tanme mithyA duSkRtamiti // 2 // yadahamakArSaM yadacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena ceti tanme mithyA duSkRtamiti // 3 // yadahamakArSaM yadacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvayajJAsiSaM vAcAca kAyena ceti tanmithyA me duSkRtamiti // 4 // yadahamakArSaM yadacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 5 // yadahamakArSaM yadacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca tanme mithyA duSkRtamiti // 6 // yadahamakArSaM yadacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 7 // yadahamakArSaM yadacIkaraM manasA vAcA ca kAyena tanmithyA me duSkRtamiti // 8 // yadahamakArSaM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti 11811 yadahamacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca kAyena tanmithyA me duSkRtamiti 119011 yadahamakArSaM yadacIkaraM manasA ca vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 11 // yadahamakArSaM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca tanmithyA me duSkRtaMmiti // 12 // yadahamacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca tanme mithyA duSkRtamiti // 13 // yadahamakArSaM yadacIkaraM manasA kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 14 // yadahamakArSaM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 15 // yadahacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena tanmithyA me duSkRtamiti // 16 // yadahamakArSaM yadacIkaraM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 17 // yadahamakArSaM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 18 // yadahamacIkaraM yatkurvaMtamapyanyaM samanvajJasiSaM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 19 // yadahamakArSaM yadacIkaraM manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 20 // 713
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ . samayasAra : AtmakhyAti yadahamakArSa yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 21 // yadahamacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 22 // yadahamakArSa yadacIkaraM vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 23 // yadahamakArSaM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 24 // yadahamacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJasiSaM vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 25 // yadahamakArSaM yadacIkaraM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 26 // yadahamakArSaM yatkurvatamapyaM samanvajJAsiSaM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 27 // yadahamacIkaraM yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM kAyena tanmithyA me duSkRtamiti // 28 // yadahamakArSa manasA ca vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 29 // yadahamacIkaraM manasA ca vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 30 // yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca kAyena tanmithyA me duSkRtamiti // 31 // yadahamakArSaM manasA ca vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 32 // yadahamacIkaraM manasA ca vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 33 // yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 34 // yadahamakArSaM manasA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 35 // yadahamacIkaraM manasA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 36 // yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 37 // yadahamakArSaM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 38 // yadahamacIkaraM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 39 // yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 40 // yadahamakArSaM manasA ca tanmithyA me duSkRtaM // 41 // yadahamacIkaraM manasA ca tanmithyA me duSkRtaM // 42 // yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM manasA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 43 // yadahamakArSaM vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 44 // yadahamacIkaraM vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 45 // yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM vAcA ca tanmithyA me duSkRtamiti // 46 // yadahamakArSaM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 47 // yadahamacIkaraM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 48 // yatkurvatamapyanyaM samanvajJAsiSaM kAyena ca tanmithyA me duSkRtamiti // 49 // 714
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) pratikramaNa kalpa AtmakhyAti TIkArtha manathI vAcAthI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, je karaMtA paNa anyane samanujJAta (anumodita-anumata) karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 1 manathI ane vAcAthI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te hArUM duSkRta mithyA ho ! 2 manathI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 3 vAcAthI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, je karaMtA paNa anyane samanujJAta (anumata) karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 4 manathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 5 vAcAthI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 6 kAyathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM (anumodyuM) hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 7 manathI vAcAthI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 8 manathI ane vAcAthI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 9 manathI ane vAcAthI ane kAyathI je meM karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta (anumata) karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 10 manathI ane vAcAthI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 11 manathI ane vAcAthI je meM karyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 12 manathI ane vAcAthI je meM karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 13 manathI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 14 manathI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 15 manathI ane kAyathI je meM karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 16 vAcAthI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 17 vAcAthI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta (anumata) karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 18 vAcAthI ane kAyathI je meM karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 19 manathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 20 715
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti manathI je meM karyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 21 manathI je meM karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 22 vAcAthI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, te hArUM duSkRta mithyA ho ! 23 vAcAthI je meM karyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 24 vAcAthI je meM karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 25 kAyathI je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 26 kAyathI je meM karyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 27 kAyathI je meM karAvyuM hatuM, je karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 28 manathI ane vAcAthI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 29 manathI ane vAcAthI ane kAyathI je meM karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 30 manathI ane vAcAthI ane kAyathI je meM karatAM paNa anyane samanujJAta (anumata) karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 31 manathI ane vAcAthI je meM karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 32 manathI ane vAcAthI je meM karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 34 manathI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 35 manathI ane kAyathI je meM karAvyuM hatuM, te hArUM duSkRta mithyA ho | 36 manathI ane kAyathI je meM karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 37 vAcAthI ane kAyathI je meM karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 38 vAcAthI ane kAyathI je meM karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 39 vAcAthI ane kAyathI je meM karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 40 manathI je meM karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 41 manathI je karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 42 manathI je meM karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 43 vAcAthI je meM karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 44 vAcAthI je meM karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 45 vAcAthI je meM karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 46 kAyathI je meM karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 47 kAyathI je meM karAvyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 48 kAyathI je meM karatA paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM, te mhArUM duSkRta mithyA ho ! 49 'amRta jyoti' mahAbhASya "he sarvaza bhagavAn ! tamane huM vizeSa zuM kahuM ? tamArAthI kAMI ajANyuM nathI. mAtra pazcAttApathI huM karmajanya pApanI kSamA Icchu chuM. OM zAMtiH zAMtiH zAMtiH.'' zrImad rAjacaMdra praNIta mokSamALA kSamApanA pATha-56 atre 'manathI vAcAthI ane kAyathI (eNa traNe yogathI) je meM karyuM hatuM, je karAvyuM hatuM ane je 716
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) : pratikramaNa kalpa karatAM paNa anyane samanujJAta karyuM hatuM - anumodita karyuM hatuM (ema traNa prakArathI), te mhArUM duSkRta mithyA ho !' ema bhUtakALa saMbaMdhI karmanA saMnyAsanI parityAganI bhAvanA athavA pratikramaNanI prakriyA pa2ma bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva AtmabhAvollAsathI pradarzita karI che ane tenA samasta saMbhavita prakAro (Parmatations & Combinations) atyaMta spaSTapaNe vivarI dekhADI tenA kula (49) bhaMga A prakAre spaSTa surekha paddhatithI varNavyA che. te sugamatAthI samajIne smRtimAM rAkhavA mATe tenI sAmAnya rahasya cAvI (master-key) A prakAre - a (1) manathI vAcAthI ane kAyathI - ema trikasaMyogI eka bhaMga, ba (2) manathI vAcAthI, (3) manathI kAyathI, (4) vAcAthI kAyathI - ema dvika saMyogI traNa bhaMga, (5) manathI, (6) vAcAthI, (7) kAyathI ema eka saMyogI traNa bhaMga ema traNa yoganA sA mUla bhaMga thAya. - - (1) kRtathI kAritathI anumoditathI - ema trikasaMyogI eka bhaMga, (2) kRtathI kAritathI, (3) kRtathI anumoditathI, (4) kAritathI anumoditathI dvika saMyogI traNa bhaMga, (5) kRtathI, (6) kAritathI, (7) anumoditathI kRta AdinA paNa sapta mUla bhaMga thAya. - sarva vizuddha jJAna 717 ema eka saMyogI traNa bhaMga - have (1) traNa yoganA 34 vibhAgamAM varNavela sapta mUla bhaMgane pratyekane 7 vibhAganA kRta-kArita-anumodita e trikasaMyogI eka bhaMga sAthe phalAvatAM 7 x 1 = 7 bhaMga ema thAya. (2) traNa yoganA 6 vibhAgamAM varNavela samra mUla bhaMgane pratyekane 6 vibhAgamAM varNavela kRtAdinA dvika saMyogI traNa bhaMga sAthe phalAvatAM 7 x 3 = 21 bhaMga thAya. - ema (3) traNa yoganA sama mUla bhaMgane pratyekane va vibhAgamAM varNavela kRtAdinA eka saMyogI traNa bhaMga sAthe phalAvatAM 7 x 3 = 21 bhaMga thAya. Ama 7 + 21 + 21 = 49 kula bhaMga thAya. te TUMkAmAM 6 vibhAga pramANe yoganA sama bhaMgane anukrame 6 vibhAganA sapta bhaMga sAthe phalAvatAM sapta bhaMgane sama bhaMgathI tADita karatAM (guNatAM) 7 x 7 = 49 bhaMga thAya, zeSa sugama che.
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratikramaNa samayasAra : AtmakhyAti - sAra A samayasAra kaLaza (34) caitanya bhAvanA bhAve che - AryA mohAdyadahamakArSaM samastamapi karma tatpratikramya / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA vartte // 226 // // kRti pratimApa: samApta: || mohathI je meM karyuM'tuM, pratikramI samasta paNa te karma, vartu nitya AtmAthI, caitanyAtma AtmamAM niSkarma. 226 amRta pada 226 (rAga - upara pramANe) 'siddha cakra pada vaMdo' mohathI je meM karyuM hatuM re, pratikramI sahu te karma, vartu caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya niSkarma... vartI caitanyAtma AtmamAM re. artha - mohane lIdhe je meM karyuM hatuM, te samasta paNa karma pratikramIne, niSkarma evA caitanyAtma AtmAmAM huM nitya AtmAthI vattuM chuM. 226 'amRta jyoti' mahAbhASya 'cittanI dazA caitanyamaya rahyA kare che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (209), 280 "AkAzavANI : tapa karo, tapa karo, zuddha caitanyanuM dhyAna karo, zuddha caitanyanuM dhyAna karo.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. hAthanoMdha, 3-10 uparamAM 'AtmakhyAtinA' gadya bhAgamAM dvika-trika Adi saMyogathI je bhUtakAlIna doSanA mithyA duSkRtanA 49 prakAra spaSTa vivarI dekhADyA, tenA sArasamuccaya rUpa A pratikramaNano upasaMhAra kaLaza kahyo che - mohAvuM - mohane lIdhe je meM karyuM hatuM te samasta paNa pratikramIne, niSkarma - karma rahita evA Atmani sadAya AtmAthI vattuM chuM caitanyAtma - caitanya che AtmA jeno evA AtmAmAM nitya caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte / 718 - -
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) AlocanA kalpa na karomi na kArayAmi na kurvaMtamapanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti // 1 // na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti // 2 // na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ca kAyena ceti // 3 // na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA kAyena ceti // 4 // na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti // 5 // na karomi na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ceti // 6 // na karomi na kArayAmi na kurvaMtampayanyaM samanujAnAmi kAyena ceti // 7 // na karomi na kArayAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti // 8 // na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti // 9 // na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti // 10 // na karomi na kArayAmi manasA ca vAcA ceti // 1 // na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti // 12 // na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti // 13 // na karomi na kArayAmi manasA ca kAyena ceti // 14 // na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca kAyena ceti // 15 // na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca kAyena ceti // 16 // na karomi na kArayAmi vAcA ca kAyena ceti // 17 // na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ca kAyena ceti // 18 // na kArayAmi na kurvaMtamapayanyaM samanujAnAmi vAcA ca kAyena ceti // 19 // na karomi na kArayAmi manasA ceti // 20 // na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti // 21 // na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti // 22 // na karomi na kArayAmi vAcA ceti // 23 // na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ceti // 24 // na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ceti // 25 // na karomi na kArayAmi kAyena ceti // 26 // na karomi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi kAyena ceti // 27 // na kArayAmi na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi kAyena ceti // 28 // na karomi manasA ca vAcA ca kAyena ceti // 29 // na kArayAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti // 30 // 719
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti na kurvaMtamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ca kAyena ceti // 31 // na karomi manasA ca vAcA ceti // 32 // na kArayAmi manasA ca vAcA ceti // 33 // na kurvatamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca vAcA ceti // 34 // na karomi manasA ca kAyena ceti // 35 // na kArayAmi manasA ca kAyena ceti // 36 // na kurvaMtamapyanyaM samanujAnAmi manasA ca kAyena ceti // 37 // na karomi vAcA ca kAyena ceti // 38 // na kArayAmi vAcA ca kAyena ceti // 39 // na kurvaMtamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ca kAyena ceti // 40 // na karomi manasA ceti // 41 // na kArayAmi manasA ceti // 42 // na kurvaMtamapyanyaM samanujAnAmi manasA ceti // 43 // na karoci vAcA ceti // 44 // na kArayAmi vAcA ceti // 45 // na kurvaMtamapyanyaM samanujAnAmi vAcA ceti // 46 // na karomi kAyena ceti // 47 // na kArayAmi kAyena ceti // 48 // na kurvaMtamapyanyaM samanujAnAmi kAyena ceti // 49 // AtmakhyAti TIkArtha manathI ane vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta (anubhata-anumohita) 42to. 1 manathI ane vAcAthI nathI huM karato, nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 2 manathI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 3 vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 4 manathI nathI huM karato, nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 5 vAcAthI nathI huM karato, nathI huM ka2Avato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 6 kAyathI nathI karato, nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 7 manathI ane vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karAvato. 8 manathI ane vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 9 manathI ane vAcAthI ane kAyathI nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 10 manathI ane vAcAthI nathI huM karato, nathI huM karAvato. 11 720
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMka samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) : AlocanA kalpa manathI ane vAcAthI nathI huM karato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 12 manathI ane vAcAthI nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 13 manathI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karAvato. 14 manathI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 15 manathI ane kAyathI nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 16 vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karAvato. 17 vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato, nathI huM karatAM anyane paNa samanujJAta karato. 18 vAcAthI ane kAyathI nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 19, manathI nathI huM karato, nathI huM karAvato. 20 manathI nathI huM karato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 21 manathI nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 22 vAcAthI nathI huM karato, nathI huM karAvato. 23 vAcAthI nathI huM karato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 24 vAcAthI nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 25 kAyathI nathI huM karato, nathI huM karAvato. 26 kAyathI nathI huM karato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 27 kAyathI nathI huM karAvato, nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 28 manathI ane vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato. 29 manathI ane vAcAthI ane kAyathI nathI huM karAvato. 30 manathI ane vAcAthI ane kAyathI nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 31 manathI ane vAcAthI nathI huM karato. 32 manathI ane vAcAthI nathI huM karAvato. 33 manathI ane vAcAthI nathI huM karatAM pama anyane samanujJAta karato. 34 manathI ane kAyathI nathI huM karato. 35 manathI ane kAyathI nathI huM karAvato. 36 manathI ane kAyathI nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 37 vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato. 38 vAcAthI ane kAyathI nathI huM karAvato. 39 vAcAthI ane kAyathI nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 40 manathI nathI huM karato. 41 manathI nathI huM karAvato. 42 manathI nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 43 vAcAthI nathI huM karato. 44 vAcAthI nathI huM karAvato. 45 721
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vAcAthI nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 46 kAyathI nathI huM karato. 47 : kAyathI nathI huM karAvato. 48 kAyathI nathI huM karatAM paNa anyane samanujJAta karato. 49 amRta jyoti mahAbhASya "he bhagavAna! bahu bhUlI gayo. " AgaLa karelAM pApono huM have pazcAttApa karUM chuM." . zrImada rAjacaMdra praNIta mokSamALA (kSamApanA pATha) atre "manathI vAcAthI ane kAyathI nathI huM karato, nathI karAvato nathI karatAM paNa anyane samanazAta - anamodita karato' - ema vartamAna kALa saMbaMdhI karmanA saMnyAsanI - parityAganI bhAvanA athavA AlocanAnI prakriyA parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva AtmabhAvollAsathI pradarzita karI che ane tenA samasta saMbhavita prakAro atyaMta spaSTapaNe vivarI dekhADI tenA paNa ukta rItyA kala (49) bhaMga spaSTa surekha paddhatithI varNavyA che. te sugamatAthI samajavAnI rahasya cAvI pratikramaNa prakAranA vivecanamAM darzAvI te ja che. zeSa sugama che. sarva vizuddha jJAna 722
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) : AlocanA kalpa A AlocanAsAra samayasAra kaLazamAM (35) caitanyabhAvanA bhAve che - AryA mohavilAsavijjUMbhitamidamudayatkarma sakalamAlocya / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte // 227 // | ti mAtonA vakatva: || moha vilAsa vibhita A, AlocI udaya tuM sakala karma, vanuM nitya AtmAthI, caitanyAtma AtmAmAM niSkarma. 227 amRta pada - 227 (DhALa - pUrvokta) moha vilAsa AlocI A re, udaya tuM sahu karma, vatuM caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya niSkarma... vatuM caitanyAtma AtmamAM re... artha - A udaya pAmatA karmane sakalane moha vilAsa vibhita AlocIne niSkarma evA caitanyAtma AtmAmAM huM nitya AtmAthI vartu chuM. 227 "amRta jyoti' mahAbhASya parabrahma vicAra to emane ema rahyA ja kare che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 207 koI bahmarasanA bhogI, koI brahmarasanA bhogI, jANe koI viralA yogI, koI brahmarasanA bhogI." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha, 2-20 uparamAM vartamAna kALa saMbaMdhI doSanI AlocanAnA 49 prakAra eka-ddhika-trika saMyogathI vivarI batAvyA tenA sArasamuccaya rUpa A upasaMhAra kaLaza kahyo che - A udaya pAmI rahelA sakala karmane moha vilAsa viz2abhita - "mohavinAvinRmita' - moha vilAsanuM vibhita - cerita AlocIne, niSkarma - karma rahita evA, caitanya jeno AtmA che evA caitanyAtma - caitanya svarUpa AtmAmAM huM nitya AtmAthI vartu chuM - mAni naitanyAni nirmaLa nityamAtmanA varte |
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ca kAyena // 1 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ceti // 2 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti // 3 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ca kAyena ceti // 4 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ceti // 5 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti // 6 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti // 7 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi manasA ca vAcAca kAyena ceti // 8 // na kariSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcAca kAyena ceti // 9 // na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcAca kAyena ceti // 10 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi manasA ca vAcA ceti // 11 // na kariSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ceti // 12 // na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca vAcA ceti // 13 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi manasA ca kAyena ceti // 14 // na kariSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti // 15 // na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti // 16 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi vAcA ca kAyena ceti // 17 // na kariSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ca kAyena ceti // 18 // na kArayiSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi bAcA ca kAyena ceti // 19 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi manasA ceti // 20 // na kariSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ceti // 21 // na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ceti // 22 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi vAcA ceti // 23 // na kariSyAmi na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti // 24 // na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti // 25 // na kariSyAmi na kArayiSyAmi kAyena ceti // 26 // na kariSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti // 27 // na kArayiSyAmi na kurvaMtamapyanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti // 28 // na kariSyAmi manasA vAcA kAyena ceti // 29 // na kArayiSyAmi manasA vAcA kAyena ceti // 30 // 724
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) pratyAkhyAna kalpa na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA vAcA kAyena ceti // 31 // na kariSyAmi manasA vAcA ceti // 32 // na kArayiSyAmi manasA vAcA ceti // 33 // na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA vAcA ceti // 34 // na kariSyAmi manasA ca kAyena ceti // 35 // na kArayiSyAmi manasA ca kAyena ceti // 36 // na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ca kAyena ceti // 37 // na kariSyAmi vAcA ca kAyena ceti // 38 // na kArayiSyAmi vAcA ca kAyena ceti // 39 // na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ca kAyena ceti // 40 // na kariSyAmi manasA ceti // 41 // na kArayiSyAmi manasA ceti // 42 // na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi manasA ceti // 43 // na kariSyAmi vAcA ceti // 44 // na kArayiSyAmi vAcA ceti // 45 // na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi vAcA ceti // 46 // na kariSyAmi kAyena ceti // 47 // na kArayiSyAmi kAyena ceti // 48 // na kurvatamapyanyaM samanujJAsyAmi kAyena ceti // 49 // AtmakhyAti TIkArya manathI ane vAcAthI ane kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 1 manathI ane vAcAthI na huM karIza, na huM karAvIza, na huM karatA paNa anyane samanujJAta karIza. 2 manathI ane kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 3 vAcAthI ane kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza.4 manathI na huM karIza, na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 5 vAcAthI na huM karIza, na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 6 kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanuzAta karIza. 7 manathI ane vAcAthI ane kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza. 8 manathI ane vAcAthI ane kAyathI na huM karIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 9 manathI ane vAcAthI ane kAyathI na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanuzAta karIza. 10 manathI ane vAcAthI na huM karIza, na huM karAvIza. 11 .. 725
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti manathI ane vAcAthI na huM karIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 12 manathI ane vAcAthI na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 13 manathI ane kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza. 14 manathI ane kAyathI na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 15 manathI ane kAyathI na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 16 , vAcAthI ane kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza. 17. vAcAthI ane kAyathI na huM karIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 18 vAcAthI ane kAyathI na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 19 manathI na huM karIza, na huM karAvIza. 20 manathI na huM karIza. ne huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 21 manathI ne huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 22 vAcAthI na huM karIza, na huM karAvIza. 23 vAcAthI na huM karIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 24 vAcAthI na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 25 kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza. 26 kAyathI na huM karIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 27 kAyathI na huM karAvIza, na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 28 manathI vAcAthI ane kAyathI na huM karIza. 29 manathI vAcAthI ane kAyathI na huM karAvIza. 30 manathI vAcAthI ane kAyathI na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 31 manathI ane vAcAthI na huM karIza. 32 manathI ane vAcAthI na huM karAvIza. 33 manathI ane vAcAthI na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 34 manathI ane kAyathI na huM karIza. 35 manathI ane kAyathI na haM karAvIza. 36 manathI ane kAyathI na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 37 vAcAthI ane kAyathI na huM karIza. 37 vAcAthI ane kAyathI na huM karIza. 38 vAcAthI ane kAyathI na huM karAvIza. 39 vAcAthI ane kAyathI na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 40 manathI na huM karIza. 41 manathI na huM karAvIza. 42 manathI na haM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 43 vAcAthI na huM karIza. 44 726
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) : pratyAkhyAna kalpa vAcAthI na huM karAvIza. 45 vAcAthI na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 46 kAyathI na huM karIza. 47 kAyathI na huM karAvIza. 48 kAyathI na huM karatAM paNa anyane samanujJAta karIza. 49 'amRta jyoti' mahAbhASya ''sarva prakAranI kriyAno, yogano, japano, tapano ane te sivAyanA prakArano lakSa evo rAkhajo ke AtmAne choDavA mATe sarve che, baMdhanane mATe nathI.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (16), 183 atre paNa 'manathI vAcAthI ane kAyathI na huM karIza, na huM karAvIza, na huM anya karatAne paNa samanujJAta anumodita karIza' ema bhaviSya kALa saMbaMdhI karmanA saMnyAsanI - parityAganI bhAvanA athavA pratyAkhyAnanI prakriyA pa2ma bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe apUrva AtmabhAvollAsathI pradarzita karI che ane tenA samasta saMbhavita prakAro atyaMta spaSTapaNe vivarI dekhADI tenA paNa ukta rItyA kula (49) bhaMga spaSTa surekha paddhatithI varNavyA che. te sugamatAthI samajavAnI rahasya cAvI pratikramaNa prakAronA vivecanamAM darzAvI te ja che. zeSa sugama che. - sarva vizuddha zAna 727
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A pratyAkhyAna sAra samayasAra kaLazamAM (36) caitanya bhAvanA bhAve che - AryA pratyAkhyAya bhaviSyatkarma samastaM nirastasaMmohaH / Atmani caitanyAtmani niSkarmaNi nityamAtmanA varte // 228 // | pratyAdhyAnanya: saTH: || moha phagAvI dIdho che, evo huM paccakhI bhAvi sahu karma; vatuM nitya AtmAthI caitanyAtma AtmAmAM niSkarma. 228 amRta pada - 228 (rAga - pUrvokta). moha phagAvI paccakhI re, bhaviSyanuM sahu karma, vatuM caitanyAtma AtmamAM re, AtmAthI nitya niSkarma... varlDa caitanyAtma AtmamAM re. artha - bhaviSyanuM karma samasta pratyAkhyAna karIne jeNe moha nirasta karyo che evo huM niSkarma evA caitanyAtma AtmAmAM nitya AtmAthI vastu chuM. 228 "amRta jyotimahAbhASya huM kevaLa zuddha caitanya svarUpa sahaja nija anubhava svarUpa chuM." - zrImad rAjacaMdra, aM. 547 prathama caitanya jina pratimA thA. caitanya jina pratimA thA." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha ema uparamAM bhaviSya kALa saMbaMdhI doSomAMthI nivarnavA rUpa pratyAkhyAnanA eka-ddhika-trika saMyogathI 49 prakAra vivarI dekhADyA, tenA sArasamuccaya rUpa A upasaMhAra kaLazamAM parama bhAvitAtmA amRtacaMdrajI mahAmunI niSkarma evA caitanyAtma AtmAmAM nitya vartavAnI bhAvanAnI ora vajalepa daDhanA karAvI che - bhaviSya - bhaviSya kALa saMbaMdhI karma samasta pratyAkhyAna karIne, jeNe saMmohane nirasta karyo che, nirastasaMgoda: - sarvathA asta pamADI dIdho che athavA nitAMtapaNe dUra phagAvI dIdho che, evo huM niSkarma - sarvathA karma rahita evA caitanyAtma - caitanya svarUpa AtmAmAM nitya sadAya AtmAthI vartu chuM - mAni naitanyAni nirmaLa nityamAbhanA varte | 728
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 (aMtargata) : pratyAkhyAna kalpa Ama tri-kAlI karma phagAvI daI A samayasAra kaLazamAM (37) citmAtra AtmA AlaMbe che upajAti samastamityevamapAsya karma, traikAlikaM zuddhanayAvalaMbI / vilInamoho rahito vikArai zcinmAtramAtmAnamathAvalaMbe phagAvI sau karma trikALa aMgI, e rItathI zuddha nayAvalaMbI; - vilIna moho huM vikArahIno, AlaMbuM cinmAtra ja Atma lIno. 229 amRta pada 229 - // 22 // (DhALa - e ja) ema samasta nirasta karI re, vaikAlika A karma, zuddha naya avalaMbato re, evo huM A trikAla viSayI niSkarma... vattuM caitanyAtma AtmamAM re. 1 moha vilIna jeno thayo hai, thayo je rahita vikAra, evo huM avalaMbuM have re, AtmA cinmAtra ja sAra... vattuM caitanyAtma AtmamAM rai. 2 artha - evA prakAre ema traikAlika samasta karma phagAvI daIne, zudghanayAvalaMbI, vilInamoha, vikArothI rahita evo huM have cinmAtra AtmAne avalaMbuM chuM. 229 'amRta jyoti' mahAbhASya ''AtmA brahma samAdhimAM che. mana vanamAM che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 247 che Ama trikAla saMbaMdhI karmathI nivartI, karmasaMnyAsa bhAvanA naTAvI, nirmoha AtmA AtmAvalaMbananI kevI dRDha bhAvanA kare che te parama bhAvitAtmA amRtacaMdrAcAryajI A kaLazamAM darzAve traNe kALa evA prakAre ema uparamAM atyaMta vistArathI spaSTa vivarI dekhADyuM tema traikAlika saMbaMdhI samasta karma apAsta karI - ekI sapATe phagAvI daI, zudghanayAvarttavI - zudghanayAvalaMbI - zuddha nayane je avalaMbI rahyo che, ata eva moha jeno vilIna thayo che - vijJInoddo, ata eva vikArothI je rahita che - rahito virai:, evo huM have cinmAtra AtmAne avalaMbu chuM. vinmAtramAtmAnamathAvatuMve / - - kAraNake 52ma paramArtha gaMbhIra sUtrAtmaka zailInA mahAn kalAkAra 'AtmakhyAti'sUtra kartAe svayaM A vastu paNa atra pUrNa vistArathI varNavI che ane AtmAne samasta parabhAva - vibhAva vosa2AvI zuddha svabhAvamAM ja vizrAmI karavAne arthe A karmasaMnyAsa bhAvanAno pratyeke pratyeka prakAra praspaSTapaNe apUrva bhAvathI naTAvatAM tenA tRtIya aMgabhUta A pratyAkhyAna kalpa' - pratyAkhyAna saMbaMdhI jJAnI puruSoe kalpelo AcAravidhi apUrvapaNe apUrva alaukika zailIthI prakAzyo che ane pratyAkhyAnano 52mArtha artha ane ISTa uddeza paNa e ja che. prati = sAmuM AkhyA = kahI devuM, niSedha karavo, nA nA A mhArUM nathI ema samajI parabhAva - vibhAvane grahavAnI nA pADavI, AvyA vhelAM ja te anAgata parabhAva vibhAvane sAmethI ja kahI devuM ke nA, nA, have pachI huM tane grahaNa nahi ja karUM ema parabhAva vibhAvanI ke mana-vacana-kAyAnA karmano bhAvi parityAga karavAnI pratijJA levI te pratyAkhyAna ane ema bhAvi parabhAva - vibhAvanA ke mana-vacana-kAyAnA karmanA parityAganI pratijJA karI bhaviSyamAM paNa bAdhA na upaje ema AtmAne svabhAvamAM susthira rAkhavo te ja pratyAkhyAnano ISTa uddeza che. 729
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kAraNake "niyamasAra'mAM kahyuM che tema - "sakala" jalA mUkIne, anAgata (bhAvI) zubha-azubhanuM vAraNa karI je AtmAne dhyAve che, tene paccakhANa - pratyAkhyAna hoya che. kevalajJAna svabhAva, kevala darzana svabhAva, sukhamaya, kevalazakti svabhAva te huM chuM - 'soTuM ema jJAnI ciMtave. zAna darzana lakSaNa zAzvata AtmA ja eka hAro che, zeSa sarva saMyoga lakSaNa bhAvo mahArAthI bAhya che. (mATe) huM mamatA parivarlDa chuM, nirmamatAmAM upasthita chuM, mhAruM AlaMbana AtmA che ane avazeSa - bAkI bIjuM badhuM huM vosaruM chuM - parityajuM chuM. nizcaya karIne AtmA ja hArUM jJAna che, AtmA hArUM darzana ane cAritra che, AtmA ja mhArUM pratyAkhyAna che, AtmA ja hAro saMvara yoga che'; ane evuM paramArtha - pratyAkhyAna je kare che te AtmA ja pote sAkSAta mUrtimAnuM pratyAkhyAna banI AtmAmAM ja caranAro - ramaNa karanAro sAkSAtu. cAritramUrti zuddhopayogI zramaNa hoya che, eTale A pratyAkhyAnane "kalpa' - AcAravidhi - cAritra prakAra kahyo te paNa yathArtha ja che. kAraNake eka akSara paNa cUnAdhika nahi evI saMkSipta parama addabhuta alaukika paramArthaghana sUtrAtmaka zailInA mahAna zilpI "AtmakhyAti' sUtrakartAe paNa svayaM A vastu atIva upayogI jANI atra ati vistArathI varNavI che ane AtmAne samasta karma prakArathI vyAvRtta karI AtmAmAM ja ANavAne arthe A karmasaMnyAsa bhAvanAno pratyeke pratyeka prakAra praspaSTapaNe apUrva bhAvathI naTAvatAM, tenA prathama aMgabhUta A pratikramaNa kalpa' - pratikramaNa saMbaMdhI jJAnI puruSoe kalpelo AcAra vidhi prakAzyo che ane pratikramaNano paramArtha artha ane ISTa udeza paNa e ja che. "svasthAnathI je pramAdanA vaze karIne parasthAne gayo hato tenuM tyAM ja punaH (prati-pAchuM) kramaNa - gamana te "pratikramaNa kahevAya che." paugalika parabhAva rUpa mana-vacana-kAyAnA yoga e upayoga rUpa "svasthAnathI' - AtmasthAnathI prazruti rUpa pramAda che, eTale mana-vacana-kAyAnA zubhAzubha yogarUpa samasta prakAranA parasthAnathI pAchA vALI - prati' - pAchuM "kramaNa' - gamana karI, te ja upayogarUpa "svasthAnamAM - AtmasthAnamAM "prati' - pAchuM maNa' - gamana karavuM te pratikramaNa.' arthAta parabhAva - vibhAvamAMthI pAchA vaLI svabhAvamAM pAchA AvavuM e ja "pratikramaNa'no ISTa paramArtha uddeza che ane evuM paramArtha pratikramaNa je kare che te AtmA ja pote sAkSAta mUrtimAnuM pratikramaNa' banI AtmAmAM ja caranAro - ramaNa karanAro sAkSAt cAritramUrti hoya che, eTale A pratikramaNane "kalpa- AcAra vidhi - cAritra prakAra kahyo te paNa yathArtha ja che. kAraNake parama paramArtha gaMbhIra sUtra zailInA ananya puraskartA parama bhAvitAtmA "AtmakhyAti' sUtrakartAe A vastu atyaMta vistArathI varNavI che ane AtmAne samasta kartA bhAva choDAvI kevaLa deSTA-jJAtA bhAvamAM sthira karavAne arthe karmasaMnyAsa bhAvanAno pratyeke pratyeka prakAra praspaSTapaNe apUrva bhAvathI naTAvatAM, tenA dvitIya aMgabhUta A "AlocanA kalpa" - AlocanA saMbaMdhI jJAnI puruSoe pAcAravidhi prakAzyo che ane AlocanAno paramArtha artha ane ISTa uddeza paNa e ja che. "mottUNa savala jappamaNAgaya suhamasuhavAraNaM kiyA / appANaM jo jhAyadi pacakhANaM have tassa // kevalaNANa sahAvo kevaladaMsaNasahAvasuhamaio / kevalasattisahakdo sohaM idi ciMtae NANI // eko me sAsao appA NANadaMsaNa lakkhakNo / sesA me bAhirA bhAvA sabbe saMjoga lakkhakNA // mamattiM parivajAmi NimmamattimuvaTThido / AlaMbaNaM ca me AdA avasesaM ca vosare // AdA khu majjha NANe AdA me saNe caritte ya / mAtA pitAne mAtA saMva no " - zrI kuMdakuMdAcAryajI praNIta zrI "niyamasAra" "svasthAnAtyatsarasthAnaM pramAdasya bazAd gataH / tatraiva kramaNaM bhUyaH pratikramaNamucyate // " 730
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389H kaLaza 229 pratyeke pratyeka parabhAva - vibhAvane Alocavo - vINI vINIne luMcI nAMkhavone mAtra AlocavuM - avalokavuM - joyA karavuM e ja "AlocanA'no artha che, samasta kartutva bhAva choDI mAtra sAkSI rUpe kevalI dRSTA-jJAtA bhAve AlocyA karavuM - joyA karavuM e ja AlocanAno uddeza che ane evI AlocanA je kare te AtmA ja pote kevala sAkSI rUpa deza jJAtAbhAve AlocanAro sAkSAta mUrtimAnuM AlocanA' banI AtmAmAM caranAro - ramaNa karanAro sAkSAta cAritramUrti hoya che. eTale A AlocanAne paNa "kalpa" - jJAnI puruSono AcAra vidhi - cAritra prakAra kahyo te paNa yathArtha ja che. kAraNake A aMge zrI niyamasAramAM AlocanAdhikAre prakAzya che tema - "nokarma ane karmathI rahita, vibhAva guNa paryAyathI vyatirikta (jUdA) evA AtmAne je dhyAve che, te zramaNane "AloyaNa' - Alocana hoya che. AloyaNa (Alocana) AluMchana, vikaTIkaraNa ane bhAvazuddhi ema ahIM caturvidha - cAra prakAranuM AloyaNa lakSaNa samayamAM - zAstramAM kahevAmAM AvyuM che - (1) je pariNAmane samabhAvamAM saMsthApIne AtmAne dekhe che (Aloce che - avaloke che) tene "AloyaNa" (Alocana) jANo ema parama jinendrano upadeza che. (2) karmamahIrUhanA - karmavRkSanA mUlacchedamAM samartha evo svakIya pariNAma rU5 svAdhIna samabhAva te "AluMchana ema samudiSTa che. (AluMchana = sarvathA lUMchI nAMkhavuM - bhUMsI nAMkhavuM. mULathI chedI nAMkhavI. (3) vimalaguNa nilaya - vimala guNanA nivAsa dhAma evA AtmAne madhyastha bhAvanAe karI karmathI bhinna bhAve te "vikaTIkaraNa ema jANavuM. (4) mada-mAna-mAyA-lobhathI vivarjita - sarvathA rahita evo bhAva te "bhAvazuddhi' ema lokAloka pradarzIoe bhavyone parikathita karyuM che - sarvathA kathana karyuM che. Ama AlocanA paramArtha pramANe je samabhAvabhAvI AtmapariNAmamAM sthita AtmA AtmAne AlocavA - dekhavA rUpa "Alocana' kare che, karma vRkSanuM mULa lUMchI - chedI nAMkhavA rUpa "AluMchanA kare che. AtmAne karmathI bhinna bhAvavA rU5 "vikaTIkaraNa" kare che ane mada-mAnAdi vibhAvathI virahita evo zuddha AtmabhAva dharavA rUpa "bhAvazuddhi kare che - evo caturvidha AlocanA kalpa - AcAra vidhi je Acare che, te AlocanA AcaranAro sAkSAt AlocanA svarUpa AtmA sAkSAtu zuddha AtmAmAM caranAro - ramaNa karanAro sAkSAt cAritramUrti hoya che, te ja sAkSIrUpa kevala deza jJAtA bheda vijJAnI jJAnadazAne pAmelo zuddhopayoga dazAsaMpanna sAco "zramaNa' hoya che, te ja zuddha AtmAnubhUti rUpa jJAna cetanA saMcetanAro cetayitA zuddha caitanyamUrti hoya che ane te ja sarva parabhAva - vibhAvathI virahita sahaja svabhAvabhUta Atma svarUpano svAmI sAkSAt "sahajAtma svarUpa" hoya che. "NokammakammarahiyaM vihAvaguNapajjaehiM vidirittaM / appANaM jo prAyadi samaNassAloyaNaM hodi // AloyaNamAluchaNa viyaDIkaraNaM ca bhAvasuddhI ya / cauvihamiha parikahiyaM AloyaNa lakkhaNaM samae // jo passadi appANaM samabhAve saMThavittu pariNAma / AloyaNamidi jANaha paramajiNaMdassa ubaesaM // kammamahIruhamUlacchedasamattho sakIya pariNAmo / sAhINo samabhAvo AluchaNamidi samuddiDheM // kammAdo appANaM bhiNNaM bhAvai vimalaguNaNilayaM / majjhatya bhAvaNAe viyaDIkaraNaM ti viSNeyaM // madamANa mAya loha vivajita bhAvo du bhAvasuddhi ti / diI mavALa torAnoratharilirdi " - zrI kuMdakuMdAcAryajI praNIta zrI niyamasAra" 731
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti atha sakalakarmaphalasaMnyAsabhAvanAM nATayati have sakala karmaphala saMnyAsa bhAvanA A samayasAra kaLazamAM (38) naTAve che - AryA vigalaMtu karmaviSataruphalAni mama bhuktimaMtareNaiva / saMcetaye'hamacalaM caitanyAtmAnamAtmAnaM // 230 // - = bhukti vinA ja ahIM mhArI, karma viSataru phalo gaLI jajo ! saMcetuM chuM huM acala bhogavaTA viNa ja mhArA, caitanyAtma Atmane A jo ! 230 amRta pada 230 (DhALa - e ja) karma viSataru phaLo gaLo re, bhogavyA viNa mhArA ja, saMcetuM chuM huM acala A re, caitanyAtma AtmA ja... vattuM caitanyAtma AtmamAM re. artha have sakala karmaphala saMnyAsa bhAvanA naTAve che karma viSatarunA phalo mhArI bhukti (bhogavaTA) vinA ja vigaLI jAo ! huM acala evA caitanyAtma AtmAne saMcetuM chuM. 230 - 'amRta jyoti' mahAbhASya ''jagatmAMthI je paramANu pUrvakALe bheLAM karyAM che, te haLave haLave tene ApI daI RNa mukta thavuM, e ja tenI (rAjacaMdranI potAnI) sadA saupayogI, vahAlI, zreSTha ane parama jijJAsA che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (48), 37 Ama sakala karma saMnyAsabhAvanAnuM nATaka karAvI, parama adhyAtma nATyakAra parama bhAvitAtmA mahAtmA amRtacaMdrajI sakala karmaphala saMnyAsa bhAvanAnuM nATaka karAvavAno upakrama karatAM, te bhAvanAnA bIjamaMtra rUpa A kaLaza kAvya parama AtmabhAvollAsathI lalakAre che - viAtaMtuviSatatAni - karma viSatarunA phalo vigalI jAo ! A ja vistArathI varNavavAmAM Ave che te karma viSavRkSanA - karmarUpa jherI jhADanA udaya vipAka rUpa phaLo vigalo - vizeSe karIne sarvathA gaLI jAo ! kharI paDo ! nirjarI jAo ! kevI rIte ? mama muktimaMtareauva - mhArI bhukti - bhogavaTA vinA ja, A karmaphalo huM chuM ema vedavA - cetavA vinA ja - vagara bhogavye ja A karma viSavRkSanA phaLo gaLI jAo ! potapotAno udaya vipAka bhAva bhajavI nirjarI jAo ! mhArI temAM Atmabuddhi che ja nahi, eTale huM tene cetato ja nathI, paNa huM to koI paNa parabhAvathI calAyamAna na thAya evA acala caitanya che AtmA jeno evA caitanyAtma AtmAne saMcetuM chuM samyapaNe cetuM chuM saMcetayehamacalaM anubhavuM chuM caitanyAtmAnamAtmAnaM / ane tathA prakAre pratyeka karma prakAra aMge caitanyAtmA AtmAne ja huM saMcetuM chuM' - evI 'dhUna' amRtacaMdrajIe gajAvI che - nAhaM matijJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 1 // nAhaM zrutajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 2 // nAhamavadhijJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 3 // nAhaM manaHparyayajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 4 // nAhaM kevalajJAnAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 5 // 732
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389H karmaphaLa sanyAsa bhAvanA nAhaM cakSurdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 6 // nAhama cakSurdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 7 // nAhamavadhidarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 8 // nAhaM kevaladarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 9 // nAhaM nidrAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 10 // nAhaM nidrAnidrAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 11 // nAhaM pracalAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 12 // nAhaM pracalApracalAdarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 13 // nAhaM styAnagRddhidarzanAvaraNIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 14 // nAhaM sAtavedanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 15 // nAhamasAtavedanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 16 // nAhaM samyaktvamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 17 // nAhaM mithyAtvamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 18 // nAhaM samyaktvamithyAmohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 19 // nAhaM anaMtAnubaMdhikrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 20 // nAhaM apratyAkhyAnAvaraNIyakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 21 // nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 22 // nAhaM saMjvalanakrodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 23 // nAhamanaMtAnubaMdhimAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 24 // nAhamapratyAkhyAnAvaraNIyamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 25 // nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 26 // nAhaM saMjcalamAnakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 27 // nAhamanaMtAnubaMdhimAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 28 // nAhamapratyAkhyAnAvaraNayimAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva sNcetye||29|| nAhaM pratyAkhyAnAvaraNIyalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva 733
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti saMcetaye // 30 // nAhaM saMjvalanamAyAkaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 31 // nAhamanaMtAnubaMdhilobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 32 // nAhamapratyAkhyAnavaraNIyalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 33 // nAhaM pratyAkhyAnavaraNIyalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnamevasaMcetaye // 34 // nAhaM saMjvalanalobhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 35 // nAhaM hAsyanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 36 // nAhaM ratinokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 37 // nAhaM aratinokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 38 // nAhaM zokanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 39 // nAhaM bhayanokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 40 // nAhaM jugupsAnokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 41 // nAhaM strIvedanokaSAyavedanIyamohanIyaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 42 // nAhaM puMvedanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 43 // nAhaM napuMsakavedanokaSAyavedanIyamohanIyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 44 // nAhaM narakAyuHkarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 45 // nAhaM tiryagAyuHkarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 46 // nAhaM mAnuSAyuHkarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 47 // nAhaM devAyuHkarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 48 // nAhaM narakagatinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 49 // nAhaM tiryaggatinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 50 // nAhaM manuSyagatinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 51 // nAhaM devagatinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 52 // nAhamekeMdriyajAtinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 53 // nAhaM bIMdriyajAtinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 54 // nAhaM trIMdriyajAtinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 55 // nAhaM caturiMdriyajAtinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 56 // nAhaM paMceMdriyajAtinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 57 // nAhamaudArikazarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 5 // 734
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 : karmaphaLa saMnyAsa bhAvanA nAhaM vaikriyikazarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 59 // nAhamAhAraka zarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 60 // nAhaM taijasazarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 61 // nAhaM kArmaNazarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 62 // nAhamaudArikazarIrAMgopAMganAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 63 // nAhaM vaikriyikazarIrAMgopAMganAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 64 // nAhamAhArakazarIrAMgopAMganAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 65 // nAhamaudArikazarIrabaMdhananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 66 // nAhaM vaikriyikazarIrabaMdhananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 67 // nAhamAhArakazarIrasaMghAtanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 68 // nAhaM taijasazarIrabaMdhananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 69 // nAhaM kArmaNazarIrabaMdhananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 70 // nAhamaudArikazarIrasaMghAtanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 71 // nAhaM vaikriyikazarIrasaMghAtanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 72 // nAhamAhArakazarIrasaMghAtanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 73 // nAhaM taijasazarIrasaMghAtanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 74 // nAhaM kArmaNazarIrasaMghAtanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 75 // nAhaM samacaturasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 76 // nAhaM nyagrodhaparimaMDalasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 77 // nAhaM svAtisaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 78 // nAhaM kubjasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 79 // nAhaM vAmanasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 80 // nAhaM huMDakasaMsthAnanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 81 // nAhaM vajrarSamanArAcasaMhanananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 82 // nAhaM vajranArAcasaMhanananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 83 // nAhaM nArAcasaMhanananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 84 // nAhamardhanArAcasaMhanananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 85 // nAhaM kIlikAsaMhanananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 86 // nAhamasaMprAptAsRpATikAsaMhanananAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 87 // nAhaM snigdhasparzanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 88 // 735
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nAhaM sUkSmasparzanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 89 // nAhaM zItasparzanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 90 // nAhamuSNasparzanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 91 // nAhaM gurusparzanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 92 // nAhaM laghusparzanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 13 // nAhaM mUdusparzanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva -saMcetaye // 14 // nAhaM karkazasparzanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 95 // nAhaM madhurarasanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 16 // nAhamamlarasanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 97 // nAhaM tiktarasanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 98 // nAhaM kaTukarasanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 19 // nAhaM kaSAyarasanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 10 // nAhaM surabhigaMdhanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 101 // nAhamasurabhigaMdhanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 102 // nAhaM zuklavarNanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 103 // nAhaM raktavarNanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 104 // nAhaM pItavarNanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 105 // nAhaM haritavarNanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 106 // nAhaM kRSNavarNanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 107 // nAhaM narakagatyAnupUrvInAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 10 // nAhaM tiryaggatyAnupUrvInAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 109 // nAhaM manuSyagatyAnupUrvInAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 110 // nAhaM devagatyAnupUrvInAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 111 // nAhaM nirmANanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 112 // nAhamagurulaghunAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 113 // nAhamupaghAtanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 114 // nAhaM paraghAtanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 115 // nAhamAtapanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 116 // nAhamudyotanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 117 // nAhamucchvAsanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 118 // 935
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 387-389 : karmaphaLa sanyAsa bhAvanA nAhaM prazastavihAyogatinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 119 // nAhamaprazastavihAyogatinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 120 // nAhaM sAdhAraNazarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 121 // nAhaM pratyeka zarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 122 // nAhaM sthAvaranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 123 // nAhaM sanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 124 // nAhaM subhaganAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 125 // nAhaM durbhaganAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 126 // nAhaM susvaranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 127 // nAhaM duHsvaranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 128 // nAhaM zubhanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 129 // nAhamazubhanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 130 // nAhaM sUkSmazarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 131 // nAhaM bAdarazarIranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 132 // nAhaM paryAptanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 133 // nAhamaparyAptanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 134 // nAhaM sthiranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 135 // nAhamasthiranAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 136 // nAhamAdeyanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 137 // nAhamanAdeyanAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 138 // nAhaM yazaHkIrtinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 139 // nAhamayazaHkIrtinAmakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 140 // nAhaM tIrthakaratvanAmakarNaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 141 // nAhamuccairgotrakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 142 // nAhaM nIcairgotrakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 143 // nAhaM dAnAMtarAyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 144 // nAhaM lAbhAMta rAyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 145 // nAhaM bhogAMtarAyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 146 // nAhamupabhogAMtarAyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 147 // nAhaM vIryAMtarAyakarmaphalaM bhuMje caitanyAtmAnamAtmAnameva saMcetaye // 148 // 939
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya nathI huM mati jJAnAvaraNIyakarmaphala nathI bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 1 nathI huM zruta jJAnAvaraNIkarmaphala nathI bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 2 nathI huM avadhijJAnAvaraNIkarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 3 nathI huM mana:paryayajJAnAvaraNakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 4 nathI huM kevalajJAnAvaraNIkarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 5 nathI huM cakSudarzanAvaraNIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 6 nathI huM acakSadarzanAvaraNIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 7 nathI huM avadhidarzanAvaraNIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 8 nathI huM kevaladarzanAvaraNIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 9 nathI huM nidrAdarzanAvaraNIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 10 nathI huM nidrAnidvAdarzanAvaraNIya karmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMceta che. 11 nathI huM pracalA darzanAvaraNIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 12 nathI huM pracalApracalA darzanAvaraNIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 13 nathI huM syAnagRddhi darzanAvaraNIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 14 nathI huM sAtavedanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 15 nathI huM asAtavedanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 16 nathI huM samyakvamohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 17 nathI huM mithyAtvamohanIya karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 18 nathI huM samyakvamithyAmohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 19 nathI huM anaMtAnubaMdhikrodhakaSAyavedanIyamohanIya karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 20 nathI huM apratyAkhyAnAvaraNIya krodha kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 21 nathI huM pratyAkhyAnAvaraNIya krodhakaSAyavedanIyamohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 22 nathI huM saMjvalana krodhakaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 23 nathI huM anaMtAnubaMdhI mAna kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 24 nathI huM apratyAkhyAnAvaraNIya mAyA kaSAyavedanIya mohanIya karmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 25 nathI huM pratyAkhyAnAvaraNIya mAyA kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 26, nathI huM saMjvalana mAna kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 27 nathI huM anaMtAnubaMdhI mAyA kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 28 738
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH sa.gAthA 387-389 aM. kaLaza 232 karmaphaLa saMnyAsa bhAvanA nathI huM apratyAkhyAnAvaraNIya mAyA kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 29 nathI huM pratyAkhyAnAvaraNIya mAyA kaSAyavedanIya mohanIya karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 30 nathI huM saMvalana mAyA kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 31 nathI huM anaMtAnubaMdhI lobha kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 32 nathI huM apratyAkhyAnAvaraNIya lobha kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 33 nathI huM pratyAkhyAnAvaraNIya lobha kaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 34 nathI huM saMjvalana lobha kaSAyavedanIya mohanIya karmaphaLa bhogavato - cetAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 35 nathI huM hAsya nokaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 36 nathI huM rati nokaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 37 nathI huM arati nokaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 38 nathI huM zoka nokaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 39 nathI huM bhaya nokaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 40 nathI huM jugupsA nokaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 41 nathI huM strIveda nokaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 42 nathI huM kuMveda nokaSAyavedanIya mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 43 nathI huM napuMsakaveda nokaSAyaveda mohanIyakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 44 nathI huM naraka AyukarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 45 nathI huM tiryaMca AyukarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 46 nathI huM mAnuSa AyukarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 47 nathI huM deva AyukarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 48 nathI huM narakagati nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 49 nathI huM tiryaMcagati nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 50 nathI huM manuSya gati nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 51 nathI huM deva gati nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. pa2 nathI huM ekeMdriya jAti nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. pa3 nathI huM dvidriya jAti nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 54 nathI huM trITriya jAti nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 55 nathI huM caturiMdriya jAti nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. pas 739
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nathI huM paMceMdriya jAti nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 57 nathI huM audArika zarI2 nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 58 nathI huM vaikriyika zarIra nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 59 nathI huM AhAraka zarIra nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 60 nathI huM taijasa zarIra nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 61 nathI huM kArmaNa zarIra nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 62 nathI huM audArika zarIra aMgopAMga nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 63 nathI huM vaikriyika zarIra AMgopAMga nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 64 nathI huM AhAraka zarIra aMgopAMga nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 65 nathI huM audArika zarIra baMdhana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 66 nathI huM vaikriyika zarIra baMdhana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 67 nathI huM AhAraka zarIra baMdhana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 68 nathI huM taisa zarIra baMdhana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 69 nathI huM kArmaNa zarIra baMdhana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 70 nathI huM audArika zarI2 saMghAta nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 71 nathI huM vaikriyika zarIra saMghAta nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 72 nathI huM AhAraka zarIra saMghAta nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 73 nathI huM taijasa za2I2 saMghAta nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 74 nathI huM kArmaNa zarIra saMghAta nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 75 nathI huM samacaturagna saMsthAna nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 76 nathI huM nyagrodha parimaMDala saMsthAna nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 77 nathI huM svAti saMsthAna nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 78 nathI huM kubja saMsthAna nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 79 nathI huM vAmana saMsthAna nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 80 nathI huM huMDaka saMsthAna nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 81 nathI huM vajraRRSabha nArAca saMhanana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 82 nathI huM vajranArAca saMhanana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 83 nathI huM nArAca saMhanana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 84 nathI huM ardhanArAca saMhanana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 85 nathI huM kIlikA saMhanana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 86 nathI huM asaMprApta sRpATikA saMhanana nAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 87 nathI huM snigdha sparzanAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 88 nathI huM sUkSma sparzanAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 89 nathI huM zIta sparzanAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 90 740
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH sa.gAthA 387-389 kaLaza 232 : karmaphaLa saMnyAsa bhAvanA nathI huM uSNa sparzanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 91 nathI huM guru sparzanAmakarmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 92 nathI huM laghu sparzanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 93 nathI huM mRdu sparzanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 94 nathI huM karkaza sparzanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 95 nathI huM madhura rasanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 96 nathI huM Amla rasanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 97 nathI huM tikta rasanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 98 nathI huM kaTuka rasanAmakala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 99 nathI huM kaSAya rasanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 100 nathI huM surabhi gaMdhanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 101 nathI huM asurabhi gaMdhanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 102 nathI huM zukla varNanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 103 nathI huM rakta varNanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 104 nathI huM pIta varNanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 105 nathI huM harita varNanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 106 nathI huM kRSNa varNanAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 107 nathI huM narakagati AnupUrvI nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 108 nathI huM tiryaMcagati AnupUrvI nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 109 nathI huM manuSyagati AnupUrvI nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 110 nathI huM devagati AnupUrvI nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 111 nathI huM nirmANa nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 112 nathI huM agurulaghu nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 113 nathI huM upaghAta nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 114 nathI huM paraghAta nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 115 nathI huM Apa nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 116 nathI huM udyota nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 117 nathI huM ucchavAsa nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 118 nathI huM prazasta vihAyogati nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 119 nathI huM aprazasta vihAyogati nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 120 nathI huM sAdhAraNa zarIra nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 121 nathI huM pratyeka zarIra nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 122 nathI huM sthAvara zarIra nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 123 nathI huM trasa zarIra nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 124 741
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nathI huM subhaga nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 125 nathI huM durbhaga nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 126 nathI huM susvara nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 127 nathI huM duHsvara nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 128 nathI huM zubha nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 129 nathI huM azubha nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 130 nathI huM sUkSma zarIra nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 131 nathI huM bAdara zarIra nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMce chuM. 132 nathI huM paryApta nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 133 nathI huM aparyApta nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 134 nathI huM sthira nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AMtmAne ja saMcetuM chuM. 135 nathI huM asthira nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 136 nathI huM Adeya nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 137 nathI huM anAdeya nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 138 nathI huM yazakIrti nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 139 nathI huM ayazakIrti nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 140 nathI huM tIrthakaratva nAmakarmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM. 141 nathI huM ucche rgotra karmala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 142 nathI huM nIce rgotra karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 143 nathI huM dAnAMtarAya karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 144 nathI huM lAbhAMtarAya karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 145 nathI huM bhogavaMtarAya karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 146 nathI huM upabhogAMtarAya karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 147 nathI huM vIryaMtarAya karmaphala bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMcetuM chuM. 148 "amRta jyoti' mahAbhASya "caitanyano avicchinna anubhava priya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 144 atre "nathI huM matijJAnAvaraNa karmaphaLa bhogavato - caitanyAtmA AtmAne ja saMtuM chuM" - ItyAdi prakArathI samasta karmaphalanA saMnyAsanI - parityAganI bhAvanA parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe pade pade pravartamAna parama AtmabhAvollAsathI naTAvI che ane atre paNa A "AtmakhyAtisUtraka, Atma parizramanI gaNanA vinA teno pratyeke pratyeka prakAra praspaSTapaNe vivarI dekhADI "caitanyAtmA AtmAne ja huM saMcetuM chuM - "cetAtmAnamAtmAnava saMtave" - ema apUrva bhAvathI zuddhAtmAnubhUti rUpa jJAnasaMcetanAnI parama alaukika dhUna gajAvI che. temAM pUrve bAMdhela karmanA bheda pramANe te (karma) phalanA aSTa mUla bheda ane ekaso aDatAlIza uttara bheda anukrame spaSTa surekha paddhatithI varNavyA che. te A prakAre - 742
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH gAthA 387-389 (aMtargata) kaLaza 232 : karmaphaLa saM. bhAvanA mUla bheda prakRti uttara bheda jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya Ayu nAma ra che je ja * $ " | gotra aMtarAya 4 Ama A karmaphala bhedanI saMkalanAbaddha prayojanA che. zeSa sugama che. 148 749
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Ama karmaphala tyajatAM ane caitanya lakSaNa Atmatattva bhajatAM kAla anaMta vaho ! ema atra samayasAra kaLaza (39) AtmabhAvanA bhAve che - vasaMtatilakA niHzeSakarmaphalasaMnyasanAtmamaivaM, sarvakriyAMtaravihAranivRttavRtteH / caitanyalakSma bhajato bhRzamAtmatattvaM, kAlAvalIyamacalasya vahatvanaMtA // 231 // sau ema karmaphala saMnyasanA karatAM, sarva kriyAMtarathI nivRtta vRttivaMtA; te mhArI Atma cidalakSaNa A bhajaMtA, kAlAvalI sva tattva acalanI vajo anaMtA ! 231 amRta pada - 231 (DhALa - pUrvokta) niHzeSa karma phalo taNo re, ema karyAthI saMnyAsa, sarva kriyAMtara vihArathI re, vRtti nivRtta thaI jAsa... varlDa caitanyAtma AtmamAM re. 1 evA mujane caitanya lakSaNa re, Atmatattva bhajatAM ja, acalane atyaMta anaMtA re, vaha kAlAvalI Aja... varNa caitanyAtma AtmamAM re. 2 caitanyAtma AtmamAM vartavA re, AtmabhAvanA A Ama, bhAvI apUrva ja bhAvathI re, bhagavAna amRta svAma... varlDa caitanyAtma AtmamAM re, nitya AtmAthI niSkarma. 3 artha - ema niHzeSa karmaphalanA saMnyasana (tyajana) thakI sarva kriyAMtaranA vihAramAMthI jenI vRtti nivRtta thaI che. evA mhArI, - caitanyalakSaNa Atmatattvane atyaMtapaNe bhajatAM acala evAnI, A kAlAvalI anaMtA (anaMta kALa) vahyA karo ! 231 "amRta jyoti" mahAbhASya Akho divasa nivRttinA yoge kALa nahIM jAya tyAM sudhI sukha rahe nahIM, evI amArI sthiti che. "AtmA" "AtmA', teno vicAra, jJAnI puruSanI smRti, tenAM mahAtmanI kathA vArtA, te pratye atyaMta bhakti, temanAM anavakAza, AtmacAritra pratye moha e amane haju AkarSA kare che ane te kALa bhajIe haiye." - zrImad rAjacaMdra, aM. 380 Ama jJAnAvaraNIyAdi ATha mUlakarma prakRtinAM ane tenA uttara bhedarUpa ekaso aDatAlIza uttara karma prakRtinA udayavipAka rUpa karmaphalanA saMnyAsanI bhAvanAnuM parama addabhuta gheryasaMpanna alaukika nATaka bhajavI dekhADI - ajJAna cetanAne khatama karI, sAthosAtha dhIrodAtta Atma-nAyakane caitanyAtma AtmAmAM vartavAnI alaukika paramagurumaMtra rU5 dhUna gokhAvI, alaukika mahAmAMtrika paramarSi paramaguru amRtacaMdrAcAryajIe ukta sarvanA arka rUpa (concentrated extract) A paramAmRta saMbhUta amRta kaLaza parama bhAvAvezathI lalakAryo che - niHzeSaharmahattasaMnyasana - ema niHzeSa karmaphalanA saMnyasana thakI arthAt jyAM kaMI paNa zeSa - bAkI nathI evA niHzeSa karmalanA saMnyasana - saMnyAsa - parityAga 744
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH gAthA 387-389 (aMtargata) kaLaza 232 H karmaphaLa saM. bhAvanA thakI jenI sarva kriyAMtara vihAramAMthI vRtti nivRtta thaI che evA mane, sarvayiAMtavihAnivRttavRttei, arthAt karma karavAnI ane karmaphala vedavAnI kriyA choDI dIdhI eTale kevala jJAnarUpa jANavA rUpa kriyAthI taramAM vihAra - viharavAmAMthI jenI vRtti nivRtta thaI gaI che - pAchI vaLI gaI che evA mane - caitanya lakSaNa Atmatattvane atyaMtapaNe bhajatAM - caitanyanakSamanato kazatmatattva - acala evAne, A kAlAvalI - kALa zreNI anaMtA vahyA karo ! nAvatIyamavatasya vItvanaMtI | AkRti karmaphala saMnyAsa kriyAMtara vihAra nivRtti vRtti > mama caiitanya lakSaNo Atmatattva bhajeta kALa anaMta vaham, 745
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti karma viSa taruphalo bhogavato nathI, te niSkarma zarma pAme che, A bhAvano amRta samayasAra kaLaza (40) saMgIta kare che - vasaMtatilakA yaH pUrvabhAvakRtakarmaviSadrumANAM, bhuGke phalAni na khalu svata eva tRptaH / .. ApAtakAlaramaNIyamudaramyaM, niSkarmazarmamayameti dazAMtaraM saH // 232 // je pUrvabhAva kRta karma viSaddhamonuM, nA bhogave phala khare ! svathI tRpta mAnuM; AraMbharakhya atiramya ja eha ThAme, niSkarma zarma ja dazAMtara teha pAme. 232 amRta pada - 232 thAzuM prema banyo che rAja' - e rAga niSkarma zarma te pAme dazAMtara, niSkarma zarma te pAme, karma viSa taruphala tyaje tene, anubhava amRta jAme... niSkarma zarma. 1 ajJAna bhAvamAM pUrve vAvelA, viSama je viSavelA, tene ugelA viSaphaLa hAvAM, AvA udaya A veLA... niSkarma zarma. 2 karmanA bIja pUrve vAvyA te, hAla udaya phaLa lAvyA, levA hoya te lIe phaLo te, khAya bhale mana bhAvyA. niSkarma zarma. na levA hoya te kema lIe te ? kema parANe pAye ? khAvA hoya te khAya bhale te, na khAvA hoya na khAye... niSkarma zarma. 3 AtmAne ja huM veduM kevaLa, karmaphala na ja veduM, je te karmaphala kema ja vede? bheda jANe jaNa bhedu... niSkarma zarma. 4 ema svata eva sva amRtaphaLathI, tRpta thayelo jeha, te pUrvakarma viSa drumonA, phaLa na bhogavato teha... niSkarma zarma. 5 niSkarma zarma te pAme dazAMtara, anubhava amRta jAme, evI ora dazA prApta bhagavAna A, pahoMce amRta dhAme... niSkarma zarma te pAme dazAMtara. 6 artha - svata eva tRpta thayelo je pUrvabhAva kRta karma - viSadrumonA phaLo nizcaya karIne bhogavato nathI, te ApAtakAla ramaNIya udarka (atyaMta) ramya evA niSkarma zarmamaya dazAMtarane pAme che. 232 amRta jyoti mahAbhASya jema che tema AtmasvarUpa jANyuM tenuM nAma samajavuM che. tethI upayoga anya vikalpa rahita thayo tenuM nAma zamAvuM che. vastutAe banne eka ja che." - zrImad rAjacaMdra, aM. pa61, 51 Ama je karmaphalone bhogavato nathI tenA niSkarma zarmanI mukta kaMThe stuti karatA A kaLaza 746
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMka gAthA 387-389 (aMtargata) kaLaza 233 karmaphaLa saM. bhAvanA kAvyamAM jJAnAvatAra amRtacaMdrajIe A adbhuta ora jJAnadazA pratyeno potAno svAnubhavajanya parama prema pravyakta karyo che - 5: pUrvamAvetarmaviSakumANa, kuMvatte tAni na hatu svata va tRR: - pUrvabhAvathI - pUrvanA - AgaLanA ajJAna bhAvathI karelA karma - viSadramonA - karma3pa jherI choDavAonA kaLo je nizcaye karIne svata eva - ApoApa ja - pote ja tRpta thayelo bhogavato nathI, te A ApAtakAla ramaNIya - ApAta kAlathI - AvI paDavAnA zarUAtanA samayathI mAMDIne ramaNIya - suMdara evuM atyaMta ramya niSkarma zarmamaya - niSkarma sukhamaya dazAMtarane pAme che - kadI paNa pUrve nahi anubhavelI evI apUrva abhuta ora dazAne pAme che, niSkarmazafmayati suzAMtAM saH | ahIMthI karma-karmaphala e be prakAranI ajJAnacetanA naTAvIne jJAnasaMcetanA sAnaMda naTAvI prazamarasa sarvakAla pIo evA bhAvano samayasAra kaLaza (41) lalakAre che - sragdharA atyaMtaM bhAvayitvA viratimavirataM karmaNastatphalAca, praspaSTaM nATayitvA pralayanamakhilAjJAnasaMcetanAyAH / pUrNaM kRtvA svabhAvaM svarasaparigataM jJAnasaMcetanAM svAM, sAnaMdaM nATayaMtaH prazamarasamitaH sarvakAlaM pibaMtu // 233 // karmothI tat phalothI virati avirata ema atyaMta bhAvI, ajJAna cetanAnuM pralayana sahunuM spaSTaspaSTa naTAvI; pUrNa svabhAva svarasa parigato karIne jJAnasaMcetanA svA, sAnaMde nATayatA prazamarasa pIo sarvakALe ja hAvAM. 233 amRta pada - 233. dhanya re divasa A aho !' - e rAga (athavA "zAMti jina eka muja vinati' - e rAga) prazamarasa pIo saMta re ! ahIMthI kALa anaMta re, jJAna cetanA sva AtmanI, sAnaMda naTAvaMta re... prazamarasa pIo saMta re ! 1 virati karmathI karmaphalathI, avirata bhAvI atyaMta re, akhila ajJAna cetanAtaNuM, naTAvI pralayana saMta re... prazamarasa. 2 svarasa parigata svabhAvane, pUrNa karI atyaMta re, jJAna cetanA sva AtmanI, sAnaMda naTAvaMta re... prazamarasa. 3 prazama rasa pIo saMta re ! ahIMthI kALa anaMta re, bhagavAna amRtacaMdra e, prazamAmRta varaSata re... prazamarasa. 4 747
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti artha - karmathI ane tenA phalathI aviratapaNe virati atyaMtapaNe bhAvIne akhila ajJAna saMcetanAnuM pralayana praspaSTapaNe naTAvIne svarasa parigata svabhAvane pUrNa karI svA jJAnasaMcetanAne sAnaMda naTAvI prazamarasa ahIMthI mAMDIne) sarvakAla pIo ! 233 amRta jyoti' mahAbhASya jema che tema samajAyAthI upayoga svarUpamAM samAyo ane AtmA svabhAvamaya thaI rahyo e prathama vAkya "samajIne zamAI rahyA" teno artha AtmApaNuM zamAI gayuM. e bIjuM vAkya "samajIne samAI gayA" teno artha che." - zrImad rAjacaMdra, e. (pa61), 51 Ama karmacetanA ane karmaphalacetanA rUpa be vibhAgamAM vibhakta azAnacetanAnA sarva saMnyAsanuM parama alaukika nATaka satata AnaMdapUrvaka bhajavatA rahI niraMtara prazamarasanuM pAna karavAnuM AtmArthI mumukSuone A paramAmRta saMbhUta kaLazamAM parama paramArtha premathI AhvAna kare che - ema ukta prakAre karmathI ane tenA phalathI aviratapaNe - avirAmapaNe virati - viraktatA athavA virAmatA atyaMtapaNe bhAvI akhila - samasta ajJAnasaMcetanAnuM pralayana - prakRSTapaNe layana praspaSTapaNe naTAvatAM (nATaka karatAM) pUrNa kRtva svamAnaM varasArita - svarasathI parigata - sarva taraphathI parivRta svabhAvane pUrNa karI, tyAM jJAnasaMtanAM - sva - potAnI jJAnasaMcetanAne sAnaMda - AnaMda sahitapaNe naTAvatAM nATaka karatAM) ahIMthI mAMDIne prazamarasa sarvakAla pIo ! sAnaMduM nATayaMtaH prazamaMramato. sarvAtaM vivaMtu Akati ajJAna saMcetanA jJAna saMcetanA / pUrNaY* karma karmaphala svabhAva) viSa pAna prazamarasa amRtapAna . - CH 748
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 234 ahIMthI samasta vastu vyatireka nizcaya thakI jJAna avatiSTha che, evA bhAvano samayasAra kaLaza (42) saMgIta kare che - vaMzasthavRtta itaH padArthaprathanAvaguMThanAd, vinA kRterekamanAkulaM jvalat / samastavastuvyatirekanizcayAt, vivecitaM jJAnamihAvatiSThate // 234 // ItaH padArtha prathanA avaguMThane, vinA kRti eka anAkula jvalaMtu; samasta vastu vyatireka nizcaye, vicita jJAna avatiSThatuM ahIM. 234 amRta pada - 234 (prazamarasa pIo saMta re... dhruva pada) padArtha pragaTa jJAna svarUpanA, prakhyApana taNuM saMta re ! ahIMthI padArtha vistAranA avaguMThane prakAzita re... prazamarasa pIo saMta re ! 1 vinA kRtie eka sarvathA, anAkula ja ujvalaMta re, samasta vastu vyatirekanAM, nizcayathI atyaMta re... prazamarasa pIo ! 2 vivecita evuM jJAna A, AMhI avatiSThata re, vijJAnaghana bhagavAna A, amRta vRSTi varavaMta re... prazamarasa pIo ! 3 artha - ahIMthI padArtha prathanA - vistAranA avaguMThanathI vinA kRtie eka anAkula jvalaMta evuM samasta vastunA vyatireka nizcayathI vivecita jJAna ahIM avatiSTha che. 234 amRta jyoti mahAbhASya he jIva ! sthira dRSTithI karIne tuM aMtaraMgamAM jo to sarva paradravyathI mukta evuM tAruM svarUpa tane parama prasiddha anubhavAze.' - zrImad rAjacaMdra, aM. (454), hAthanoMdha pratyeka padArthano atyaMta viveka karI A jIvane tenAthI vyAvRta karavo ema nigraMtha kahe che." - zrImad rAjacaMdra, hAthanoMdha-1-1 jJAnathI atirikta samasta bhAvanuM have pachInI gAthAomAM praspaSTa viviktapaNuM kahevAmAM Ave che, tenuM A utthAnikA kaLazamAM sUcana karyu che - have ahIMthI padArtha prathananA - vistAranA - avaguMThana thakI vinA kRtie eka anAkula jvalaMta - jhaLahaLatuM evuM samasta vastunA vyatirekanA - bhinnapaNAnA nizcayathI samastavastuvyatirekanizcayAta, vivecita - viveka karAyeluM jJAna ahIM avatiSTha che - jema che tema trikALa sthiti kare che - viti jJAnAmAvatiwte | A sAmAnya kathananI vizeSa vicAraNAthI karIe - "taH' - atra ajJAnacetanAnA vidhvaMsa pachI kevala jJAnacetanAmAM viharatA vartatA jJAnanI AcAryajI muktakaMThe prastuti kare che - 'rU - A lokane viSe AgAmI bhaviSyat kAlamAM jJAna "avatiSka che' - sthiti kare che. te A prakAre 749
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'ava' 'pavArthaprathanAvazuMbanAt'padArtha vistAranA avaguMThana lIdhe vastu maryAdA pramANe pRthak pRthak 'muMna' 'guMThana' lIdhe - te paNa vinA teH' - kRti vinA - kartRbhAva vinA mAtra jJAna zeya saMbaMdhane laIne kevala jJAnakriyA thakI jJAna eka - anAkula - jvalat avatiSThe che, eTale ke 'eka' - advitIya - advaita, ata eva 'anAkula', - AkulatA upajAvanArUM parabhAvanuM dvaita jyAM che nahi eTale AkulatA rahita 'anAkula' ata eva atIdriya sukhamaya, 'jvalat' - jhaLahaLatuM jJAna avatiSTha' che, sthiti karI rahyuM che. te paNa kevA prakAre - 'samastavastuvyatireonizcayAt' - samasta vastunA vyatirekanA nizcaya thakI. te paNa kevI rIte ? sarva dravyanI pRthak pRthak sattA che, eTale 'vivecita'.- samasta vastuno viveka karAyeluM evuM jJAna sarva paradravyanA ane parabhAvanA vyatirekane lIdhe A atiSThe che. evA bhAvano amRta kaLaza nIcenI gAthAonA bhAvanuM sUcana karato amRtacaMdrajI saMgIta kare che. - 750 - - -
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna pra3 navabho khaMDa: samayasAra gAthA u80 - 404 satthaM NANa Na havai jahmA satthaM Na yANae kiMci / tahmA aNNaM NANaM aNNaM satthaM jiNA viMti // 390 // saddo NANaM Na havai jahmA saddo Na yANae kiMci / tA aNNaM NANaM aNNaM saddaM jiNA viMti // 391 // rUvaM NANaM Na havai jahmA rUvaM Na yANae kiMci / tA aNNaM gANaM aNNaM rUvaM jiNA viMti // 392 // vaNo NANaM Na havai jA vaNNo Na yANae kiMci / tahyA aNNaM NANaM aNNaM vaNNaM jiNA viMti // 393 // gaMdho NANaM Na havai jalA gaMdho Na yANae kiMci / tahmA aNNaM NANaM aNNaM gaMdhaM jiNA viMti // 394 // Na raso du havadi gANaM jahmA du raso Na yANae kiMci / tA aNNaM NANaM rasaM ya aNNaM jiNA viMti // 395 // phAso Na havai NANaM jahmA phAso Na yANae kiMci / tA aNNaM NANaM aNNaM phAsaM jiNA viMti // 396 // kammaM NANaM Na havai jamA kammaM Na yANae kiMci / tahmA aNNaM NANaM aNNaM kammaM jiNA viMti // 397 // dhammo NANaM Na havai jA dhammo Na yANae kiMci / tA aNNaM gANaM aNNaM ma dhammaM jiNA viMti // 398 // NANamadhammo Na havai jA dhammo Na yANae kiMci / tahmA aNNaM NANaM aNNamadhammaM jiNA viMti // 399 // kAlo NANaM Na havai jamA kAlo Na yANae kiMci / tA aNNaM NANaM aNNaM kAlaM jiNA viMti // 400 // AyAsaMpi Na NANaM jahmA yAsaM Na yANae kiMci / tA aNNaM yAsaM aNNaM NANaM jiNA viMti // 401 // 4 jjhavasANaM gANaM ajjhavasANaM acedaNaM jahmA / tA aNNaM NANaM ajjhavasANaM tahA aNNaM // 402 // jahmA jANai NicaM tahmA jIvo du jANao NANI / gANaM ca jANayAdo avyadikhiM muNeyavvaM // 403 // NANaM sammAdiTThi du sajamaM suttamaMgapuvvagayaM / dhammAdhammaM ca tahA pavvajaM abbhuvaMti buhA ||404 // 751
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mULa mAraga sAMbhaLo jinano re' - e rAga bhedajJAnanI bhAvanA bhAvIe re, karIe AtmA sarvathI vivikta... bheda dhruvapada, zAstra jJAna na hoya kAraNa khare ! re, zAstra kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya zAstra anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 390 rUpa jJAna na hoya kAraNa khare ! re, rUpa kaMI paNa jANe nAja... bheda.. tethI jJAna anya rUpa anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 391 varNa jJAna na hoya kAraNa khare re !, varNa kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya varNa anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 392 gaMdha jJAna na hoya kAraNa khare ! re, gaMdha kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya gaMdha anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 393 rasa jJAna na hoya kAraNa khare ! re, rasa kaMI paNa jaNe nAja... bheda. tethI jJAna anya rasa anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 394 rasa jJAna na hoya kAraNa khare ! re, rasa kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya rasa anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 395 sparza jJAna na hoya kAraNa khare ! re, sparza kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya sparza anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 396 karma jJAna na hoya kAraNa khare ! re, karma kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya karma anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 397 dharma jJAna na hoya kAraNa khare ! re, dharNa kaMI paNa jANe nAja... bheda.. tethI jJAna anya dharma anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 398 adharma jJAna na hoya kAraNa khare ! re, adharma kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya adharma anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 399 kALa jJAna na hoya kAraNa khare ! re, kALa kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya kALa anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 400 AkAza jJAna na hoya kAraNa khare ! re, AkAza kaMI paNa jANe nAja... bheda. tethI jJAna anya AkAza anya che re, ema jANe che zrI jinarAja... bheda. 401 adhyavasAna jJAna na kAraNa khare ! re, acetana che adhyavasAna... bheda. tethI jJAna anya hoye tathA re, adhyavasAna anya ja jANa !... bheda. 402 kAraNa jANe che nitya ja tehathI re, jIva jJAyaka jJAnI jANa !... bheda. ane jJAna jJAyakathI abhinna che re, ema jANI levuM ja pramANa... bheda. 403 : jJAnane samyagudRSTi saMyama tathA re, sUtra aMgapUrvagata tema... bheda. dharmAdharma tathA pravrajyA vaLI re, budho abhyapagame che ema... bheda. 404 artha - zAstra jJAna nathI hotuM, kAraNake zAstra kAMI nathI jANatuM, tethI jJAna anya, zAstra anya jino jANe che. 390 752
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 390 - 404 zabda jJAna nathI hoto, kAraNake zabda kAMI nathI jANato, tethI jJAna anya, zabda anya jino jANe che. 391 AtmabhAvanA - satthaM NANaM Na havai - zAstra jJAna na bhavati - zastra zAna nathI TotuM, jahmA satyaM kiMci Na yANae - ja yasmAcchAstraM kiMcit na jAnAti - 7 // 25 // 2 // yi - nathI tuM, tahmA aNNaM NANaM aNNaM satthaM - tasmAt anyat jJAnaM anyat zAstraM - tethI zAna anya che zAstra anya cha (EL cha) ama jiNA viti - jinA vidaMti - hinI se cha. // 390 / / saddo NANaM Na havai - zabda: jJAnaM na bhavati - 206 zAna nahI hotI, jahmA saddo kiMci Na yANae - yasmAt zabdaH kiMcit na jAnAti - 1253 206yit - nathI tI, tahmA aNNaM NANaM aNNaM sadaM - anyat jJAnaM anyaM zabdaM -zAna anya 108 anya (bhema) jiNA viti - jinA vidaMti - hinI cha. ||391 / / rUvaM gANaM Na havai - rUpaM jJAnaM na bhavati - 35 zAna nathI kotuM, jahmA rUvaM kiMci Na yANae - yasmAt rUpaM kiMcit na jAnAti - 125 35 yi - is nathI maj, tahmA aNNaM NANaM aNNaM rUvaM - anyat jJAnaM anyaM rUpaM - zani anya 35 anya ma jiNA viti - jinA vidaMti - no cha. // 392|| vaNNo NANaM Na havai - varNo jJAnaM na bhavati - va zAna nathI hoto, jarA vaNNo kiMci Na yANae - yasmAt vaNo kiMcit na jAnAti - 121 vayit - sis nathI satI, tahmA aNNaM NANaM aNNaM vaNaM . tethI zAna anya va anya (ama) jiNA viti - jinA vidaMti - hinI cha. ||393|| gaMdho NANaM Na havai - gaMdho jJAnaM na bhavati - of zAna nahI hotI, jahyA gaMdho kiMci Na yANae - yasmAt gaMdhaH kiMcit na jAnAti - 12 yi - nathI satI, tahmA aNNaM NANaM aNNaM gaMdhaM - tasmAt anyat jJAnamayaM gaMdhaM - thI zAna manya anya (ama) jiNA viti - jinA vidaMti - hino . ||394 / / raso du NANaM Na havai - rasastu jJAnaM na bhavati - mane 2sa to zAna nahI hoto, jahmA du raso kiMci Na yANae - yasmAttu rasaH kiMcit na jAnAti - 112914 2satoya - 16 nathI tI, tahmA aNNaM nANaM rasaM ya aNNaM - tasmAt anyat jJAnaM rasaM cAnyaM - tethI zAna anya ane rasa anya (ma) jiNA viti - jinAH vidaMti - hinI cha. / / 395 / / phAso NANaM Na havai - sparzo jJAnaM na bhavati - sparza zAna nahI hotI, jahmA phAso kiMci Na yANae - yasmAt sparza kiMcit na jAnAti - 21 sparza yat - nathI satI, tahmA aNNaM NANaM aNNaM phAsaM - tasmAt anyat jJAnaM anyaM sparza - thI zAna anya sparza anya (mema) jiNA viMti - jinA vidaMti - hinI cha. ||396 / / kammaM NANaM Na havai - karma jJAnaM na bhavati - bhAna nAhItuM, jahmA kammaM kiMci Na yANae - yasmAt karma kiMcit na jAnAti - 12553 yi - i5 nathI tuM, tahmA aNNaM NANaM aNNaM kammaM - tasmAt anyat jJAnaM anyat karma - tethI zAna anya dharma anya (abha) jiNA viti - jinA vidaMti - hinI se che. ||397|| dhammo NANaM Na havai - dharmo jJAnaM na bhavati - dharma zAna nathI hoto, jarA dhammo kiMci pa yANae - yasmAt dhammo kiMcit na jAnAti - 121 dharmatha - nathI to, tahmA aNNaM NANaM aNNaM dharma - tasmAt anyat jJAnaM anyaM dharmaM - tathA zAna anya dharma anya (ma) jiNA viti - jinA vidaMti - ni chai. // 398 / / adhammo NANaM Na havai - adharmo jJAnaM na bhavati - adharbha :- (abhAstiDAya) zAna nahI hotI, jamA dhammo kiMci Na yANae - yasmAt adharma kiMcit na jAnAti - 21 adharma di - is nathI tI, tahmA aNNaM NANaM aNNamadhamma - tasmAt anyat jJAnaM anyaM adharma - thI zAna anya adharma anya jiNA viti'- jinA vidaMti - hinA Om cha. // 399 / / kAlo NANaM Na havai - kAlaH jJAnaM na bhavati - zAna nahI hotI, jahmA kAlo kiMci Na yANae - yasmAt kAlaH kiMcit na jAnAti - 12 yi - is nayI tI, tahmA aNNaM NANaM aNNaM kAlaM - tasmAt anyat jJAnaM anyaM kAlaM- tethI zAna anya anya jiNA viti - jinA vidaMti - no cha. / / 400 / / AyAsaMpi NANaM Na - AkAzamapi jJAnaM na - bhaa|| 54 zAna nathI, jahmAyAsaM kiMci Na yANae - yasmAdAkAzaM kiMcit na jAnAti - 123 bhAzaya - sis nathI tuM, tahyA aNNaM yAsaM aNNaM NANaM - tasmAdAkAzamanyat anyat jJAnaM - tethI mAza anya zAna anya jiNA viti - jinA vidaMti - hinI che. // 401 / / NajjhavasANaM NANaM - nAdhyavasAnaM jJAnaM - adhyaksAna zAna nathI, jahmA ajjhavasANaM acedaNaM - yasmAt adhyavasAnaM acetanaM - // 25 adhyavasAna ayetana cha, tahmA aNNaM NANaM tahA ajjhavasANaM aNNaM - tathA zAna anya tathA adhyayasAna anya che. // 402|| jamA NiccaM jANai - yasmAt nityaM jAnAti - 7 // 293 nitya cha, tahmA jIvo du jANao NANI - tasmAt jIvastu jJAyako jJAnI - tethI deg4 nizvaye rIne yazAnI cha, NANaM ca jANayAdo avvadiritaM muNeyav - jJAnaM ca jJAyakAdavyatiriktaM jJAtavyaM - ane zAna zAyarathI bhavyaAiRSO (amita) ore. // 403 / / NANaM du - jJAnaM - tu zAnane 4 sammAdiSTuiM saMjamaM suttamaMgapuvvagayaM dhammAdharma ca tahA pavajja - samyag 753
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti rUpa jJAna nathI hotuM, kAraNake rUpa kAMI jANatuM nathI, tethI jJAna anya, rUpa anya jino jANe che. 392 varNa jJAna nathI hoto, kAraNake varNa kAMI nathI jANato, tethI jJAna anya, varNa anya jino jANe che. 393 4 saMghamaM sUtramaMpUrvAtaM ghagharSa tathA pravrAm - samyagudRSTi, saMyama, aMgapUrvagata sUtra ane dharma-adharma tathA pravrajyA judA bhuvaMti - yudhA: kamyupathaifsa - budho - jJAnIo - paMDitajano abhyapagame che - svIkAre che - mAne che. I/404|| ti mAthA bhAbhAvanA ||310-404|| na zrutaM jJAnam - nathI zruta jJAna, zAne lIdhe ? manavAjU - acetanapaNAne lIdhe, tato - tethI, zuM ? jJAnazratoAtirapha: - jJAna ane zrutano vyatireka che - bhinna bhAva - jUdApaNuM che. zo jJAnamavetanavatu - nathI zabda jJAna - acetanapaNAne lIdhe, tato jJAnazabdo aitire: - tethI jJAna ane zabdano vyatireka che. na jJAnamavetanavatu - nathI rUpa jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnAyo aitire: - tethI jJAna ane rUpano vyatireka che. na va jJAnamavetanavatu - nathI varNa jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnavarjayo tire : - tethI jJAna ane varNano vyatireka che. dho jJAnamavetanavat " nathI gaMdha jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnaridhamorbati: - tethI jJAna ane gaMdhano vyatireka che, na to jJAnamavetanavatu - nathI rasa jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnarasorthati: - tethI jJAna ane rasano vyatireka che. ne sparzI jJAnamavetanavatu - nathI sparza zAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnasvI caMti: - tethI jJAna ane sparzano vyatireka che. na * jJAnatanavA - nathI karma jJAna - acetanapaNAne lIdhe, tato jJAnakarmayo tire : - tethI jJAna ane karmano vyatireka che, na gharmo jJAnamavetanavatu - nathI dharma (dharmAstikAya) jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnadharmayo tire: - tethI jJAna ane dharmano (dharmAstikAyano) vyatireka - bhinna bhAva - jUdApaNuM che. nAdha jJAnamavetanavatu - nathI adharma (adharmAstikAya). jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnadharmo Atire: - tethI jJAna ane adharmano - (adharmAstikAyano) vyatireka che, na vAto jJAna vetanavat - nathI kALa jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnAto Atirapha: - tethI jJAna ane kALano vyatireka che. nAchAza jJAnamavetanavatu - nathI AkAza jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnAvAyo aitirava: - tethI jJAna ane AkAzano vyatireka - (bhinna bhAva) che. TSyavakSAnuM jJAnamavetanavatu - nathI adhyavasAna jJAna - acetanapaNAne lIdhe, to jJAnAcchavAno Tyatire: - tethI jJAna ane adhyavasAnano vyatireka (bhinna bhAva) che. tyevaM jJAnaya sarvereva drajaiH sad tireho nizcaya saghito mavati - evA prakAre ema zAnano sarve ja paradravyo sAthe vyatireka nizcayasAdhita hoya che. gatha nIva vaio jJAnaM - have jIva ja eka jJAna che, zAne lIdhe ? cetanavatu - cetanapaNAne lIdhe, tato - tethI, zuM? jJAnanIyoravAvyatire: - jJAna ane jIvano ja avyatireka (abhinna bhAva, judApaNAno abhAva) che. na nIvasya svayaM jJAnavAt tato vyatire: krazcanA: zaMzanI : - ane jIvanA svayaM jJAnapaNAne lIdhe tethI - te jJAnathI vyatireka (bhinna bhAva, vizeSa bhAva) koI paNa zaMkanIya - zaMkavA yogya nathI. purva tu sati - ane ema sate jJAnameva sa ra: - jJAna ja samyagRSTi, jJAnameva saMyama: - jJAna ja saMyama, jJAnamevAM pUrvarUpa: sUtra - jJAna ja aMgapUrvagata sUtra, jJAnameva ghAma - jJAna ja dharma - adharma, jJAnameva pravrandA - jJAna ja pravrajyA, ti jJAnastha nIvapauri sadAvyatiro nizcayasAghito i: * ema jJAnano jIvaparyAyo sAthe paNa avyatireka (abhinna bhAva - avizeSa bhAva) nizcaya sAdhita daSTavya che - dekhavA yogya che. mathavuM . have ema - ukta prakAre sarvadravyatirekha - sarva dravyo sAthe vyatirekathI (bhinna bhAvathI) sarvadarzanAra nIva4mAvAvyatirekhA vA athavA sarva darzanAdi jIva svabhAvo sAthe avyatirekathI (abhinna bhAvathI - avizeSa bhAvathI) ativyAsimApti rAmAm - ativyAti ane avyApti pariharatuM sAkSAt samayasArabhUtaM zuddha jJAnamezvameva sthitaM Dravya - sAkSAtu samayasArabhUta zuddha jJAna eka ja sthita deSTa che. kevuM che A jJAna ? samApta saMpUrNavijJAnadhanamAve hAnopAlAnazUnya - samavAta - samyakapaNe prApta che saMpUrNa vijJAnaghana bhAva jene evuM hAnopAdAna zUnya - tyAga - grahaNa zUnya evuM zI rIte zuM karIne thayuM? (1) nAvivijhanamUnaM ghamafgharSarUpe varasamAmudvaja - anAdi vibhramanuM mULa evo dharmAdharma rUpa - (zubhAzubha bhAvarUpa - puNya - pApa rUpa) parasamaya udUvamIne - utkaTapaNe sarvathA vamI nAMkhIne, (2) svayameva driSArUpamApadya sarjanajJAnavAritrasthitisvarUpaM samayamavANa - svayameva - svayaM ja - ApoApa ja pravrajyA rUpa ApAdana karI darzana - jJAna - cAritra sthiti (tva) rUpa sva samayane pAmIne, (3) zuM karIne " rUpa - (2) ApoApa 754
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 390 - 404 gaMdha jJAna nathI hoto, kAraNake gaMdha kAMI nathI jANato, tethI jJAna anya, gaMdha anya jino jANe che. 394 rasa zAna nathI hota, kAraNake rasa kAMI nathI jANato, tethI jJAna anya, rasa anya jino jANe che. 395 sparza jJAna nathI hoto, kAraNake sparza kAMI nathI jANato, tethI zAna anya, sparza anya jino jANe che. 396 karma jJAna nathI hotuM, kAraNake karma kAMI nathI jANatuM, tethI jJAna anya, karma anya jino jANe che. 397 dharma jJAna nathI hoto, kAraNake dharma kAMI nathI jANato, tethI jJAna anya, dharma anya jino jANe che. 398 adharma jJAna nathI hoto, kAraNake adharma kAMI nathI jANato, tethI jJAna anya, adharma anya jino jANe che. 399 kALa jJAna nathI hoto, kAraNake kALa kAMI nathI jANato, tethI jJAna anya, kALa anya jino jANe che. 400 AkAza paNa jJAna nathI hotuM, kAraNake AkAza kAMI nathI jANatuM, tethI jJAna anya, AkAza anya jino jANe che. 401 adhyavasAna jJAna nathI, kAraNake adhyavasAna acetana che, tethI jJAna anya tathA adhyavasAna anya che. 402 kAraNake nitya jANe che, tethI jIva ja jJAyaka jJAnI che ane zAna zAyakathI avyatirikta (abhinna) jANavuM. 403 jJAnane samyagdaSTi, saMyama, aMga pUrvagata sUtra ane dharma-adharma tathA pravrajyA budho abhyupagame che - (svIkAre che). 404 AtmakhyAti TIkA zAstraM jJAnaM na bhavati yasmAcchAstraM na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajjJAnamanyacchAstraM jinA vidaMti // 390 // zabdo jJAnaM na bhavati yasmAcchabdo na jAnAti kiMcit / tasmAdanyatjJAnamanyaM zabdaM jinA vidaMti // 391 // rUpaM jJAnaM na bhavati yasmAdrUpaM na jAnAti kiMcit / tasmAdanyatjJAnamanyat rUpaM jinA vidaMti // 392 // varNo jJAnaM na bhavati yasmAdvarNo na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajjJAnamanyaM varNaM jinA vidaMti // 393 // mokSamArgamAbhacaiva tiM vRttA - (Ama ukta prakAre parasamaya vamI svasamaya pAmI) mokSamArgane AtmAmAM ja pariNata karIne. A vidhAnathI Ama karyuM eTale ja jJAnano saMpUrNa vijJAnaghana bhAva saMprApta thayo, eTale jyAM kaMI paNa levA - mUkavAnuM rahyuM nathI evuM te jJAna hAnopAdAna zUnya banyuM, eTale Ama sAkSAt - pratyakSa - pragaTa 'samayasArabhUta' - evaMbhUta bhAvathI samayasAra dazAne pAmeluM zuddhajJAna eka ja sthita thayuM ema dekhavA yogya che - ema sAkSAt samayasArabhUta bhagavAna vijJAnaghana amRtacaMdrAcAryajIno A samasta vaktavyano parama sAra che. II kRti 'AtmabyAti TIma gAbhamAvanA ||260-404|| 755
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti gaMdho jJAnaM na bhavati yasmAd gaMdho na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajJAnamanyaM gaMdhaM jinA vidaMti // 394 // na rasastu bhavati jJAnaM yasmAttu raso na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajjJAnaM rasaM cAnyaM jinA vidaMti // 395 // sparzo na bhavati jJAnaM yasmAtsparzo na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajJAnamanyaM sparza jinA vidaMti // 396 // ___ . . karma jJAnaM na bhavati yasmAtkarma na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajJAnamanyatkarma jinA vidaMti // 397 // dharmo jJAnaM na bhavati yasmAtkarma na jAnAti kiMcit / . tasmAdanyajJAnamanyatkarma jinA vidaMti // 398 // jJAnamadharmo na bhavati yasmAdadharmo na jAnAti kiMcit / tasmAdanyajJAnamanyamadharmaM jinA vidaMti // 399 // kAlo jJAnaM na bhavati yasmAtkAlo na jAnAti kiMcit / tasmAdanyad jJAnamanyaM kAlaM jinA vidaMti // 400 // AkAzamapi na jJAnaM yasmAdAkAzaM na jAnAti kiMcit / tasmAdAkAzamanyadanyajJAnaM jinA vidaMti // 401 // nAdhyavasAnaM jJAnamadhyavasAnamacetanaM yasmAt / tasmAdanyajJAnamadhyavasAnaM tathAnyat // 402 // yasmAjAnAti nityaM tasmAjIvastu jJAyako jJAnI / jJAnaM ca na jJAyakAdavyatiriktaM jJAtavyaM // 403 // jJAnaM samyagdRSTiM tu saMyamaM sUtramaMgapUrvagataM / dharmAdharmaM ca tathA pravrajyAmabhyupyAMti budhAH // 404 // - na- zrutaM jJAnamacetanatvAt tato jJAnazrutayo yatirekaH / na zabdo jJAnamacetanatvAt tato jJAnazabdo vyatirekaH / na rUpaM jJAnamacetanatvAta tato jJAnarUpayo ya'tirekaH / na varNo jJAnamacetanatvAt tato jJAnavarNayo yatirekaH / na gaMdho jJAnamacetanatvAt tato jJAnagaMdhayo yatirekaH / na raso jJAnamacetanatvAt tato jJAnarasayo yatirekaH / na sparzo jJAnamacetanatvAt tato jJAnasparzayo rvyatirekaH / na karma jJAnacetanatvAt tato jJAnakarmaNo yatirekaH / 756
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizaddha jJAna prarUpaka navamo aMka: samayasAra gAthA 390 - 404 na dharmo jJAnamacetanatvAt tato jJAnadharmayo yatirekaH / na kAlo jJAnamacetanatvAt tato jJAnakAlayo vyatirekaH / nAkAzaM jJAnamacetanatvAt tato jJAnAkAzayo yatirekaH / nAdhyavasAnaM jJAnamacetanatvAt tato jJAnAdhyavasAnayo yatirekaH / ityevaM jJAnasya sarvaireva paradravyaiH saha vyatireko nizcayasAdhito bhavati / atha jIva evaiko jJAnaM cetanatvAt tato jJAnajIvayorevALatirekaH, na ca jIvasya svayaM jJAnatvAttato ya'tirekaH kazcanApi zaMkanIyaH / evaM tu sati jJAnameva samyagdRSTiH jJAnameva saMyamaH, jJAnamevAMgapUrvarUpaM sUtra, jJAnameva dharmAdharmoM, jJAnameva pravrajyeti jJAnasya jIvaparyAyairapi sahAvyatireko nizcayasAdhito dRSTavyaH / athaivaM sarvadravyavyatirekeNa sarvadarzanAdijIvasvabhAvAvyatirekeNa vA ativyAptimavyAptiM ca pariharamANamanAdivibhramamUlaM dharmAdharmarUpaM parasamayamudamya svayameva pravrajyArUpamApAdya darzanajJAnacAritrasthititvarUpaM svasamayamavApya mokSamArgamAtmanyeva pariNataM kRtvA samavAptasaMpUrNavijJAnaghanabhAvaM hAnopAdAnazUnyaM sAkSAtsamayasArabhUtaM paramArtharUpaM zuddhajJAnamekameva sthitaM dRSTavyaM ||390-404 / / AtmakhyAti TIkArtha zrata jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-zrutano vyatireka (bhinnatA) che, zabda jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-zabdano vyatireka che, rUpa jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-rUpano vyatireka che, varNa jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-varNano vyatireka che, gaMdha jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-gaMdhano vyatireka che, rasa jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-rasano vyatireka che, sparza jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-sparzano vyatireka che, karma jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-karmano vyatireka che, dharma jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-dharmano vyatireka che, adharma jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-adharmano vyatireka che, kALa jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-kALano vyatireka che, AkAza jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-AkAzano vyatireka che, adhyavasAna jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-adhyavasAnano vyatireka che, - evA prakAre ema jJAnano sarve ja pAradravyo sAthe vyatireka nizcayasAdhita hoya che. have - jIva ja eka jJAna che - cetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna-jIvano ja avyatireka che ane jIvanA svayaM jJAnapaNAne lIdhe tenAthI (jJAnathI) vyatireka koI paNa zaMkAnIya nathI ane ema sate jJAna ja samyagu dRSTi, jJAna ja saMyama, jJAna ja aMgapUrva rUpa sUtra, jJAna ja dhamadharma, jJAna ja pravrajyA - ema jJAnano jIva paryAyo sAthe paNa avyatireka (abhinna bhAva) nizcayasAdhita devya che. 757
Page #813
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti have ema sarvadravya sAthe vyatirekathI athavA sarvadarzanAdi jIva svabhAva sAthe avyatirekathI ativyApti ane avyApti pariharatuM, anAdi vibhramamUla dharmAdharma parasamayane udyamI, svayameva pravajyArUpa prApta karI, darzana-jJAna-cAritra sthititvarUpa sva samayane pAmIne, mokSamArga AtmAmAM ja pariNata karIne, saMpUrNa vijJAnadhana bhAvane samavANa thayeluM, hAnapAdAna zUnya (tyAga - grahaNa zUnya) sAkSAt samayasArabhUta paramArtharUpa evuM zuddhajJAna eka ja sthita daSTavya (dekhavA yogya) che. "amRta jyoti' mahAbhASya "A AtmabhAva che ane A anya bhAva che evuM bodhabIja AtmAne viSe pariNamita thavAthI anya bhAvane viSe saheje udAsInatA utpanna thAya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (463), 545 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe atre zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe adbhuta gamika sUtra zailIthI jJAnanuM anya sarva dravyothI vyatiriktapaNuM - bhinnapaNuM paribhAvana karAvyuM che - "zAstra jJAna thI hotuM. kAraNake zAstra kAMI nathI jANatuM. tethI jJAna anya zAstra anya ema jino jANe che, temaja zabda, rUpa, varNa, gaMdha, rasa, sparza, karma, dharma, adharma, kALa, AkAza, adhyavasAna kAMI nathI jANatA, tethI jJAna anya che, zabdAdi anya che - ema jino jANe che - "ta sapaui Tui udi saEUR ni viMti', ema karNamAM guMjArava kare evA apUrva gamika sUtrathI A bhedavijJAnanI - sva - para vivekakaraNanI paridRDha bhAvanA karAvI, zAstrakartAe jJAnane jJAyaka jIvathI avyatirikta - abhinna kahI jJAnane ja samyagudRSTi, saMyama, aMgapUrvagata sUtra, dharma-adharma, pravrajyA nirUpita karela che. A graMthanI kalagI rUpa A sarva vizuddha jJAna adhikAranI kalagI rUpe A mahAna gAthAonI vyAkhyA karatAM AtmakhyAti' sUtrakartA paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe paNa A bhedavijJAna emanI ananya lAkSaNika saralatama hRdayaMgama zailImAM ora vajalepa paridaDha karAvyuM che - zrutaM jJAna avetanavatu - zruta jJAna nathI, acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna ane zrutano vyatireka - bhinna bhAva - jUdApaNuM che - tato jJAna zratayo tireva - e ja prakAre zabda, rUpa, varNa, gaMdha, rasa, sparza, karma, dharma, adharma, kALa, AkAza, adhyavasAna jJAna nathI - acetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna ane zabdAdino vyatireka - bhinna bhAva - pRthagubhAva che, ema "AtmakhyAti' sUtrakartAe paNa apUrva gamika sUtrazailIthI A zAstranA parama rahasyabhUta A bhedavijJAna - sva - para viveka gokhAvI gokhAvIne AvA suspaSTa vivecanathI A siddhAMtika vastune saralatama sugamatama (most simplifies) karI ApI sarva anya bhAvathI jJAnanuM ananya vivecanIkaraNa karatAM darzAvyuM che ke - ema evA prakAre jJAnano sarve ja paradravyo sAthe vyatireka - bheda nizcayasAdhita hoya che - rUtyevaM jJAnI sIva para dravaiH saha vyatireze nizcayasAghito mavati | atha nIva vaio jJAna cetanavaMta - have jIva ja eka jJAna che - cetanatva - cetanapaNAne lIdhe, tethI jJAna ane jIvano ja avyatireka - abheda che - tato jJAnanIvayovAvyatire: ane jIvanuM svayaM - pote jJAnapaNuM che tene lIdhe te jJAnathI jIvano koI paNa vyatireka - bhedabhAva zaMkanIya nathI - zaMkavA yogya nathI ane jIva ane jJAna abheda hoI, jJAna ja samyagudRSTi che, jJAna ja saMyama che, jJAna ja aMgapUrva rUpa sUtra che, jJAna ja dharma-adharma che, jJAna ja pravajyA che, ema jJAnano jIva paryAyo sAthe paNa avyatireka - abheda nizcayasAhita dekhavya che - dekhavA yogya che - jJAnasya nIvaryAvaraNa sahAvyatireko nizcayasAdhitaH dRSTavyaH / A uparathI zuM siddha thayuM? have ema uparamAM vivarI batAvyuM tema sarva dravyo sAthe vyatirekathI - bhedabhAvathI athavA darzanAdi sarva jIvaparyAyo sAthe AvyatirekathI - abhedabhAvathI ativyApti ane avyAptine pariharatuM evuM zuddha jJAna eka ja sthita daSTavya che. arthAt sarva dravyo sAthe vyatireka-bhedabhAva-jUdApaNuM che, eTale jJAna lakSaNa te dravyomAM prApta thatuM nathI, tethI ativyAti doSa 758
Page #814
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 390 - 404 TALatuM ane jJAnano darzanAdi sarva jIvaparyAyo sAthe avyatireka - abhedabhAva che, eTale jJAna lakSaNa te sarva jIvaparyAyomAM vyApyA vinA rahetuM nathI tethI avyApti doSa TALatuM, evuM te zuddha jJAna eka ja sthita - jema che tema sthiti karatuM dekhavA yogya che. kevuM ? kevI rIte ? (1) manavivijhamamUrta ghadharmarU parasamayamuca - anAdi vibhamanuM - AtmabhrAMtinuM mUla evA dharma - adharmarUpa - zubha azubha bhAvarUpa parasamayane udyamIne - utkaTapaNe sarvathA vamI nAMkhIne - ulaTI karIne, (2) ata eva svayameva pravrakhyAmApadya - svayameva - ApoApa ja pravajyA rUpa prApta karI, arthAt zubhAzubha bhAvarUpa para samayamAMthI prakaSTapaNe vrajyA - vajana - gamana cAlyA javApaNuM athavA zuddha AtmabhAva rUpa sva samaye pratye prakRSTapaNe vrajyA - vajana - gamana cAlyA javApaNuM evA pravrajyArUpane prApta karI, (3) ata eva TarzanajJAnavAritrasthititvarUpe samayamavALuM - darzana-jJAna-cAritramAM sthitisvarUpa sva samayane pAmI, (4) ane ata eva mokSamALeva guta kRtvA - mokSamArgane AtmAmAM ja pariNata karI - pariNAma pamADI, (5) je saMpUrNa vijJAnaghana bhAvane samavApta thayuM - samavAsaMpUrNavijJAna namAvuM - jyAM parabhAva vibhAvano lezamAtra pravezano avakAza nathI evA anavakAza sarva pradeza vijJAna vijJAna ne vijJAnamaya saMpUrNa vijJAnaghana bhAvane samyapaNe prApta thayuM, (6) ata eva je hAnopAdAna zUnya - hInopAlAnazUnya - tyAga grahaNa rahita arthAt tyajavA yogya hatuM te tyajI dIdhuM ane grahavA yogya hatuM te grahI lIdhuM eTale tyajavA - grahavA jevuM kaMI bAkI nahi rahyuM hovAthI hAna - upAdAnanuM - tyAga - grahaNanuM jyAM zUnya - mIMDa mUkAyuM che evuM hAnopAdAna - zUnya thayuM, (7) evuM sAkSAt samayasArabhUta - sAkSAta pratyakSa pragaTa samayasAra svarUpa thaI gayeluM zuddha jJAna eka ja sthita dRSTavya che, sAkSAtsamayasArabhUtaM zuddhajJAnamekameva sthitaM dRSTavyaM / ane vartamAnamAM tathArUpa samayasArabhUta samayasAra dazAnuM darzana karavuM hoya to ApaNI pAse jIvatuM jAgatuM jvalaMta udAharaNa jJAnAvatAra zrImad rAjacaMdranuM che, - jenAM adhyAtma caritra - "adhyAtma rAjacaMdra'mAM jIvatA jAgatA prayogasiddha samayasAranuM sAkSAt darzana mumukSujanane thAya che. tenI tathArUpa zuddha AtmadazA saMpanna - sAkSAtu samayasAra dazA saMpanna zrImanA divya AtmAnI amRta khyAti pokAratA emanA AtmAnA amRtAnubhUtimaya vacanAmRto bulaMda avAjathI A vastu jagatane jAhera kare che (Proclaims). kharekhara ! kevala zuddha AtmAnI - samayasAranI anubhUti jene niraMtara vartatI hatI evA zrImadunA anubhava pramANa vacanAmRto parathI saheje pratIta thAya che - "atre AtmAkAratA varte che. cittanI dazA caitanyamaya rahyA kare che." evI sAkSAt samayasAra anubhava jAgrata dazA - sthiti dazA jene pragaTI hatI evA sAkSAt samayasArabhUta AtmajAgRta dazAmAM vartatA zrImade AtmAnubhavasiddhapaNe eka amRta patramAM prakAzayuM che tema - sarva anya bhAvathI AtmA rahita che, kevaLa ema jene anubhava varte che te mukta che, bIjA sarva dravyathI asaMgapaNuM, kSetrathI asaMgapaNuM, kALathI asaMgapaNuM ane bhAvathI asaMgapaNuM sarvathA jene varte che te mukta che. aTaLa anubhava svarUpa AtmA sarvadravyathI pratyakSa jUdo bhAsavo tyAMthI mukta dazA varte che. te puruSa mauna thAya che, te puruSa apratibaddha thAya che, te puruSa asaMga thAya che, te puruSa nirvikalpa thAya che ane te puruSa mukta thAya che. zuddha "sahaja AtmasvarUpa". - (zrImad rAjacaMdra, aM. 779) AvA zuddha sahaja AtmasvarUpanA svAmI sAkSAt samayasArabhUta jIvanmukta hatA zrImad ! zrImatuM AtmAnubhava vacanAmRta to atra suvarNa kaLaza caDhAve che - 759
Page #815
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sarvathI sarva prakAre huM bhinna chuM, eka kevaLa zuddha caitanya svarUpa paramotkRSTa, aciMtya sukha svarUpa mAtra ekAMta zuddha anubhavarUpa huM chuM tyAM vikSepa zo? vikalpa zo? bhaya zo? kheda zo? bIjI avasthA zI ? huM mAtra nirvikalpa zuddha zuddha, prakRSTa zuddha paramazAMta caitanya chuM." huM mAtra nirvikalpa chuM. huM nija svarUpamaya upayoga karuM chuM. tanmaya thAuM chuM. zAMtiH zAMtiH zAMtiH - (zrImad rAjacaMdra, aM. 833) eka AtmA AtmA ne AtmA ja e divya dhvani gajyA karato hato, evA sahajasvarUpasvAmI zuddha caitanyamUrti zrImad AvA zuddha AtmA - prayogasiddha samayasAra hatA ! namaskAra ho ! namaskAra ho ! AvA jIvatA jAgatA A prayogasiddha samayasArane* namaH samayasArAya ! sarva vizuddha jJAna * vizeSa mATe : "adhyAtma rAjacaMdra (svaracita) prakaraNa-101 : jIvato jAgato prayogasiddha samayasAra. 760
Page #816
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMka samayasAra kaLaza 235 atra tyAga - AdAna zUnya avasthita A samayasAra kaLaza (43) jJAnano zuddhajJAnaghana mahimA utkIrtana kare che - zArdUlavikrIDita anyebhyo vyatiriktamAtmaniyataM bibhratpRthagvastutA - mAdAnojjhanazUnyametadamalaM jJAnaM tathAvasthitaM / madhyAyaMtavibhAgamuktasahajasphAraprabhAbhAsuraH, zuddhajJAnaghano yathAsya mahimA nityoditastiSThati // 235 // anyothI vyatirikta Atmaniyata dhAratuM, pRthagu vastutA, AdAna grahaNe sUnuM amala te jJAna sthituM che tathA; Adi madhya ja aMta mukta sahaja skAra prabhA dIpato. zuddhajJAnaghano yathA tat mahimA nityodayo tiSThato ra3pA amRta pada - 235 "caMdra prabhu mukhacaMda re sakhI dekhavA de' - e rAga zuddhajJAnaghana saMta... cetana ciMtava re ! anyothI ati bhinna... cetana ciMtava re. Atmaniyata atyaMta... cetana. pRthar vastutva dharaMta... cetana. 1 na tyAga na ja AdAna... cetana. levuM mUkavuM na yatra... cetana. evuM amala A jJAna... cetana. tevuM zUnya avasthita atra... cetana. 2 ke zuddha jJAnaghano yathA... cetana. mahimA eno mahAna... cetana. nitya udayavaMto tathA... cetana. sthiti kare svasthAna... cetana. 3 Adi madhya ne aMta... cetana. vibhAgathI je mukta... cetana. sahaja svAra huraMta.. cetana. prabhA bhAskare yukta. cetana. 4 zuddha jJAnaghana Ama... cetana. sahajAtmasvarUpa dhAma. cetana. vijJAnaghana" sunAma... cetana. bhagavAna amRta svAma... cetana. 5 artha - anyothI vyatirikta, Atmaniyata, pRthagu (bhinna) vastutA dhAratuM, AdAna - tyAga zUnya evuM A amala jJAna tathA prakAre avasthita thayuM - yathAprakAre Adi - madhya - aMta vibhAgathI mukta sahaja skAra prabhAthI bhAsura (jhaLahaLato) evo zuddhajJAnaghano Ano (jJAnano) mahimA nityodita tiSTha che (sthiti kare che). 235 - amRta jyoti' mahAbhASya "AtmA atyaMta sahaja svasthatA pAme e ja sarva jJAnano sAra zrI sarvaze kahyo che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 505 Ama AtmakhyAtinA gadya vibhAgamAM je ATaluM badhuM spaSTa nikhuSa tattvayuktimAM pratipAdana karyuM, teno sArasamuccaya saMdabdha karatA A kaLaza kAvyamAM 'vijJAnaghana amRtacaMdrAcAryajIe jJAnanA zAzvata zuddhajJAna mahimAnI mukta kaMThe paramArtha stuti lalakArI che - kacemyo tirivarta - anyothI vyatirikta - bIjAothI sAva jUduM - alAyaduM, mAtmaniyata - Atmaniyata - AtmAmAM ja niyata - nizcaya vRttithI 761
Page #817
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sthita, ata eva pRtha - bhinna vastutAne - vastupaNAne dhAraNa karatuM - vipravRthAvastuno, ata eva AdAna - tyAga zUnya - gAvAnImphanazUnya:, evuM amala jJAna tathA prakAre avasthita thayuM, yathAprakAre - Adi - madhya - aMta vibhAgathI mukta sahaja - svabhAvabhUta skAra - vizAla prabhAthI - bhAsara mathyArghitAvamamuvatasahanaBIRpramAmAsara: | evo A jJAnano zuddhajJAnaghanano Ano (jJAnano) mahimA nityodita - sadodita - nitya udaya pAmelo tiSTha che - sthiti kare che - "zadvajJAnano yathArca mahimA nityotirtiti |* AkRti jJAnaghana nityodita mahimA padravya tyAga-AdAna zUnya jJAnano A kaLaza kAvyano bhAva jhIlI banArasIdAsajI kave che - jeno nirbheda rUpa nizcayathI atItakALe hato, tevo nirbheda hamaNAM thayo che, teno bheda koNa kaheze ? karma rahita, sukha samAdhAna sahita te dIse che, te nijasthAna pAmyo che te pharI bahAra vahaze nahi, "pAvI niga thAna jhira vAra na vahai' - te kyAreya paNa kadAcita potAno svabhAva tyAgI karIne rAgarasamAM rAcIne paravastu grahaze nahi, amlAna jJAna vidyamAna pragaTa thayo, te A ja prakAre AgAmI anaMtakALa raheze - "amalAna gyAna vidyamAna paragaTa bhayau, yAhI bhAMti Agama anaMta kAla rIMgau." | (savaiyA 31). "jaisau nirabhedarUpa nihacai atIta hatI, taisau nirabheda aba bheda kauna kaheMgo, dIsai karma rahita sahita sukha samAdhAna, pAyau nija thAna phira bAhari na bahaMgo, kabahuM kadAci apanau subhAva tyAga kari, rAga rasa rAcikaM na para vastu gaheMgo, amalAna gyAna vidyamAna 5ragaTa bhayau, yAhI bhAMti Agama anaMta kAla raheMgo.' - zrI banArasIdAsajI sa.sA. sarva vi.a. 108 762
Page #818
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 236 ane A tyAga-AdAna zUnya avasthita jJAna e ja pUrNa AtmAnuM AtmAmAM saMdhAraNa che - evA bhAvano amRta samayasAra kaLaza (44) amRtacaMdrajI lalakAre che upajAti unmuktamunmocyamazeSatastat tathAttamAdeyamazeSatostat / yadAtmanaH saMhRtasarvazakteH, pUrNasya saMdhAraNamAtmanIha // 236 // - tyAgI dIdhuM tyAjya azeSathI te, grahI lIdhuM grAhya azeSathI te; je pUrNa sau saMhata zakti AMhi, AtmAnuM saMdhAraNa AtmamAMhi. 236 amRta pada 236 jJAnane upAsIe...' e rAga - AtmasaMdhAraNa pUrNa AtmAnuM, ema AtmAmAM kIdhuM...... kRtakRtya bhagavAn AtmAe, anubhava amRta pIvuM... Atma saMdhAraNa. 1 mUkavA yogya te mUkI dIdhuM, zeSa rahevA na kaMI dIdhuM, grahavA yogya te grahI lIdhuM badhuM, zeSa rahevA na kaMI dIdhuM... Atma saMdhAraNa. 2 Atmazakti daLa Atma vhAre jatuM, saMhata te karI lIdhuM, AtmAne pUrNa ja AtmAmAM dhArI, Atma saMdhAraNa kIdhuM... Atma saMdhAraNa. 3 jJAna taNo ratnAkara bhariyo, jJeya ulecI jAto ! AMdhaLo sIMdarI vaNato jAye ne, pADo te jAye khAto... Atma saMdhAraNa. 4 anaMta zaktino svAmI A AtamA, zakti na aMga samAtI, AtmAthI bhAramAM zakti AtmAnI, jAtI'tI je veDaphAtI... Atma saMdhAraNa. 5 te sarva saMhRta karI AtmAmAM, saMbhRta sarva te kIdhI, AtmAnI zakti pAchI kheMcI te, AtmAmAM sakala samAvI dIdhI... Atma saMdhAraNa. 6 parabhAva nimitte bhajato vibhAvane, AtmA svabhAva sva choDI, te parabhAvane dIdhI tilAMjali, dIdhA vibhAva ja joDI... Atma saMdhAraNa. 7 svabhAvamAM dhAraNa karI, Atma pUrNa pragaTa te kIdho, AtmAmAM amRtacaMdra bhagavAna, anubhava amRta pIdho... Atma saMdhAraNa. 8 Atma saMdhAraNa pUrNa AtmAnuM, ema AtmAmAM kIdhuM, kRtakRtya bhagavAna AtmAe, anubhava amRta pIdhuM... Atma saMdhAraNa pUrNa. 9 artha - unmocya (sarvathA mUkavA yogya) hatuM, te azeSathI unmukta thayuM, tathA je Adeya (grahavA yogya) hatuM te azeSathI Atta thayuM (gRhI levAyuM), ke jethI sarva zakti jenI saMdbhuta che evA pUrNa AtmAnuM ahIM AtmAmAM saMdhAraNa thayuM. 236 763
Page #819
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti 'amRta jyoti' mahAbhASya ''svarUpanuM bhAna thavAthI pUrNakAmapaNuM prApta thayuM, eTale have bIjuM koI kSetra kaMI paNa levAne mATe rahyuM nathI. svarUpano to koI kALe tyAga karavAne mUrkha paNa Icche nahIM. ane jyAM kevaLa svarUpa sthita che, tyAM pachI bIjuM kaMI rahyuM nathI, eTale tyAgavApaNuM paNa rahyuM nahIM.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. (266), 328 hAnAdAna rahita kRtakRtya paNa AtmAnA AtmAmAM saMdhAraNanuM utkIrtana atre tathArUpa kRtakRtya jJAnadazAne pAmelA 'jIvanmukta' amRtacaMdrajI A paramAmRta saMskRta kaLazamAM parama AtmabhAvollAsathI kare che - 3nuvantamuttvo--mazeSatastat - unmocya - sarvathA mUkavA yogya je hatuM te azeSathI - kaMI paNa zeSa bAkI na rahe ema unmukta thayuM - sarvathA mUkI dIdhuM, tathA je Adeya grahaNa karavA yogya hatuM te azeSathI - kaMI paNa zeSa bAkI na rahe ema Atta thayuM - grahaNa karI lIdhuM - tathAttamATeyamazeSatastat, ke jethI sarva zakti jenI saMhata che AtmAmAM saMharI levAI che pAchI kheMcI levAI che evA pUrNa AtmAnuM ahIM AtmAmAM saMdhAraNa - samyak dhArI rAkhavA rUpa dhAraNa thayuM - yavAtmanaH saMskRtasarvajJatte, pUrNasya saMdhAraNamAtmanIha | - = ane vartamAnamAM tathArUpa jIvanmukta kRtakRtya adbhuta jJAnadazAne pAmelA parama AtmadeSTA zrImad rAjacaMdranA adhyAtma caritra 'adhyAtma rAjacaMdra'mAM ApaNane prApta thAya che jemAM zrImadnI vyakta thatI UrdhvagAminI* AtmadazAnuM mumukSu janane bhavya darzana thAya che.* - - juo : 'adhyAtma rAjacaMdra' (svaracita) prakaraNa-50 thI 74 - jemAM 'saubhAgya' paranA zrImadnA patromAM zrImadbhu jIvana darzana A lekhake karAvyuM che. - A kaLazano bhAva jhIlI banArasIdAsajI parama bhAvollAsathI prakAze che - tema jyArathI cetane vibhAvathI ulaTA thaIne pote samaya pAmIne potAno svabhAva grahI lIdho che, tyArathI je je levA yogya hatuM te te sarva laI lIdhuM che, je je tyAga yogya hatuM te te sarva chAMDI lIdhuM che, eTale have levAnuM sthaLa rahyuM nathI, tyAgavAnuM bIjuM rahyuM nathI, to pachI bAkI navIna kArya zuM ugaryuM ? - 'le bekIM na rahI Thaura tyAgiveka+ nAMhi aura, bAkI kahA ubaryo ju kAraja navInau hai', saMgane tyAgI, aMgane tyAgI, vacanataraMgane tyAgI, manane tyAgI, buddhine tyAgI, AtmA zuddha karyo che - 'saMga tyAgi aMga tyAgi vacana taraMga tyAgi, mana tyAgi buddhi tyAgi ApA suddha kInau hai.' (savaiyA-31) 74 jabahI haiM cetana vibhAva sau ulaTa Apu, samai pAI apanau subhAva sRSTi lAno hai, tabahIM teM jo jo lene joga so so saba lInau, jo jo tyAga joga so so chAMDi dIno hai, lebaka+ na rahI Thaura tyAgivekauM nAMhi aura, bAkI kahA ubaryo ju kAraju navIno hai, saMga tyAgi aMga tyAgi vacana taraMga tyAgi, mana tyAgi buddhi tyAgi ApA suddha kIno.'' zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA. sarva vi.a. 109
Page #820
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 237 A samayasAra kaLazamAM (45) paradravyathI bhinna jJAna AhAraka kema hoya e zaMkAnuM samAdhAna kare che - anuSTup vyatiriktaM paradravyAdevaM jJAnamavasthitaM / kathamAhArakaM tatsyAyena deho'sya zaMkyate // 237 // ema jJAna avasthita, bhinna ja paradravyathI; e AhAraka zuM hoya ? (jethI) deha eno zaMkAya che. 237 amRta pada - 237 AhAraka ahIM kema ja hoya, AtmA A aNAhArI ? paradravya na AharaNa karato, kema hoye dehadhArI ?... AhAraka. 1 paradravyathI ema sarvathA, jJAna sarvadA jUduM, jema hatuM tema rahyuM avasthita, samaya maryAdA jUduM... AhAraka. 2 kema AhAraka te to hoya, paradravya AharatuM, tethI enA dehanI zaMkA, ciMtakanuM mana karatuM... AhAraka. 3 paranuM paramANu ya Ahare nA, AtmA A aNAhArI, to pachI bhagavAna amRta AtmA, kero kema hoye dehadhArI ?.. AhAraka. 4 artha - ema padravyathI vyatirikta jJAna avasthita che, te AhAraka kema hoya ? jethI Ano (jJAnano) deha kema zakAya che. 237 "amRta jyoti mahAbhASya "huM dehAdi svarUpa nathI ane deha, strI, putrAdi koI paNa mArAM nathI, zuddha caitanya svarUpa avinAzI evo huM AtmA chauM, ema AtmabhAvanA karatAM rAga dveSano kSaya thAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. (29), 692 AvuM kRtakRtya pUrNa jJAna AhAraka kema hoya ? na ja hoya, ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM A utthAnikA kaLazamAM sUcana karyuM che - vyatirivarta puradravyAvaM jJAnamavasthitaM - paradravyathI vyatirikta - sarvathA bhinna evuM jJAna ema - ukta prakAre avasthita che, "sva samayathI' - svarUpa maryAdAthI jema che tema sthita - sthiti karI rahyuM che, te "AhAraka' - AhAra karanAruM kema hoya ? jethI Ano (jJAnano) deha kema hoya ema zaMkAya che - thamahirahuM tAtyA TeToDI zaMvate | 765
Page #821
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti attA jassAmutto Na hu so AhArao havai evaM / AhAro khalu mutto jahmA so puggalamao u // 405 // vi sakai ghittuM jaMNa vimottuM jaM ya jaM paraddavvaM / so kovi ya tassa guNo pAugio vissao vAvi // 406 // tA u jo visuddho ceyA so Neva giNhae kiMci / Neva vimuMcai kiMcivi jIvAjIvANa davyANaM // 407 // (doharA) AtmA jAsa amUrta te, AhAraka ema no'ya; kAraNa AhAra mUrta te, pudgalamayo ja hoya. 405 grahavuM mUkavuM zakAya nA, paradravya je hoya; prAyogika vaignasika vA, guNa evo tasa koya. 406 tethI cetA vizuddha je, na ja grahe te kAMI, jIva ne ajIva dravyamAM, na ja mUke che kAMI. 407 artha - AtmA jeno amUrta che, te nizcaye karIne ema nathI AhAraka hoto, AhAra sphuTapaNe mUrta che, kAraNake pudgalamaya ja che. 405 te tena eva kaI paNa prAyogika vA vaignasika guNa che nahi ke jethI paradravya grahI zakAya vA vimocI zakAya. 406 tethI je vizuddha caitayitA che, te jIva ajIva e be dravyamAM kiMcit nathI grahato, nathI kiMcit nathI mUkato. 407 AtmabhAvanA gattA nassAmutto - gAbhA vasyAmUtta: - AtmA jeno amUrta che, so - saH - te haiM vaMsAhAraNo havad - na hatu vaM grAhArajo mati - nathI nizcaye karIne ema AhAraka hoto, nahmA bAhAro vattu mutto - yamAt gAhAra: vastu mUtta: - kAraNake AhAra kharekhara ! nizcaye karIne mUrta che, so 3 pujanamaJo - s tupu tamaya: - ane te to nizcaye karIne pudgalamaya che. ||40|| naM paDyuM - yat varadravyuM - paradravya je naM pittuM navi samrar naM na ya vimonuM - yat praznItuM nApi zakyate yat na vimojuM - je grahavuM nathI zakAtuM ane je vimocavuM - mUkI devuM nathI (zakAtuM), so hovi ya tassa guNo - sa joDapi = tasya guLoH - ane te koI paNa teno guNa pALio vistaso vavi - prAyogiko vaiso vApi - prAyogika athavA vaisika paNa che. / / 40 / / tahmA 3 - tasmAttu - tethI ja nizcaye karIne no visuddho reyA - yo vizuddha: caitayitA - je vizuddha caitayitA iivaziSNu - naiva iivat vRdghAti - te nathI ja kiMcit - kaMI grahato teva nIvAnIvALa vvAmAM iivavi vimuMSa - naiva nIvA nIvayo dravyayoH iivapi vimmuti - nathI ja jIva - ajIva e be dravyanuM kiMcit paNa vijcato - mUkI deto. ||407NA ti gAthA grAbhAvanA 40-407|| jJAna phri paradravya hrivipi na vRddhAti na munnati - jJAna nizcaye karIne sphuTapaNe paradravya kiMcit paNa nathI grahatuM - nathI mUkatuM, zAne lIdhe ? prAyogimuLasAmarthAt vaisimuLasAmarthAt vA - prAyogika guNa sAmarthya thakI vA vaignasika guNa sAmarthya thakI jJAnena varadravyasya gRhItuM mojuM vAzayAt - jJAnathI paradravyanA grahavAnA ane mUkavAnA azakyapaNAne lIdhe. paradravyuM 6 - ane paradravya jJAnasvAmUdravyasya - jJAnano - amUrta Atmadravyano mUrta putAtadravyavAr - mUrta pudgala dravyapaNAne lIdhe, 7 AhAra: - AhAra nathI. tato jJAna nAhAratuM mati - tethI jJAna AhAraka nathI hotuM, gato jJAnasya veho nAzaMnIya: - ethI jJAnano deha AzaMkanIya nathI - AzaMkavA yogya nathI. / / vRtti 'AtmadhvAti' gabhamAvanA ||40||406||407|| 76
Page #822
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 405 - 407 AtmakhyAti TIkA AtmA yasyAmUrto na khalu sa AhArako bhavatyevaM / AhAraH khalu mUrto yasmAtsa pudgalamayastu // 405 // nApi zakyate grahItuM yat na vimoktuM yacca yatparaM dravyaM / sa ko'pi ca tasya guNo prAyogiko vaisraso vApi // 406 // tasmAttu yo vizuddhazcetayitA sa naiva gRhNAti kiMcit / naiva vimuMcati kiMcidapi jIvAjIvayo dravyayoH // 407 // jJAnaM hi paradravyaMcca kiMcidapi na gRhNAti na muMcati, prAyogikaguNasAmarthyAd vainasikaguNasAmarthyAd vA jJAnena paradravyasya gRhItuM moktuM cAzakyatvAt / paradravyaMcana jJAnasyAmUrtAtmadravyasya mUrtapudgaladravyatvAdAhAraH tato jJAnaM nAhArakaM bhavatyato jJAnasya deho nAzaMkanIyaH ||405||406||407|| AtmakhyAti TIkA jJAna nizcaya karIne paradravyane kiMcituM paNa nathI grahatuM, nathI mUkatuM, - prAyogika guNasAmarthya thakI vA vaiRsika gaNasAmarthya thakI jJAnathI paradravyanuM grahavAnuM ane mUkavAnuM azakyapaNuM che mATe, ane padravya - jJAnano - amUrta Atmadravyano - mUrta pudgaladravyatvayA - AhAra nathI, tethI jJAna AhAraka hotuM nathI, ethI karIne jJAnano deha AzaMkanIya nathI. 405, 406, 407 - "amRta jyoti' mahAbhASya AtmAne eka paNa aNunA AhAra pariNAmathI ananya bhinna karI A dehane viSe spaSTa evo aNAhArI AtmA, svarUpathI jIvanAra evo joyo che. te jonAra evA je tIrthaMkarAdi jJAnI pote pote ja zuddhAtmA che to tyAM bhinnapaNe jovAnuM kahevuM che ke ghaTatuM nathI, tathApi vANI dharme ema kahyuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (358), 437 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe "jJAna AhAraka nathI' ema A gAthAmAM pratipAdana karyuM che - AtmA jeno "amUrta' - arUpI che arthAta IdriyagrAhya rUpa - rasa - gaMdha - sparza rahita IdriyAtIta che, te nizcaya karIne "ema" - uparanI gAthAomAM gamika sUtra zailIthI spaSTa bhedavijJAnathI vivarI dekhADyuM tema "AhAraka' - AhAra karanAro - paradravyanuM AharaNa karanAro nathI, AhAra che te skuTapaNe - pragaTapaNe "mUrta" - rUpI che - rUpa - rasa - gaMdha - sparza sahita IdriyagrAhya che, kAraNake te pudgalamaya ja che. te jJAnano - AtmAno te evo koI paNa "prAyogika' - prayogajanya - puruSa prayatnajanya vA "vaignasika - vijhasAjanya - naisargika pariNAmajanya guNa che nahi ke jethI paradravya grahavAnuM zakya bane vA "vimocavAnuM' - mUkavAnuM - choDI devAnuM zakya bane. Ama che tethI je vizuddha "cetayitA' - cetanAro - cetana AtmA che, te jIva - ajIva e be dravyamAM 'kiMcit' - kaMI paNa nathI grahato. "kiMcita' - kaMI paNa nathI mUkato. AvA bhAvanI A mahAna gAthAonA bha AtmakhyAti'kartAe nikhuSa yuktithI ora spaSTIkaraNa karyuM che - jJAna di paradravyaM vivipi na vRddhAMti na muMti - jJAna nizcaya karIne paradravyane kiMcit paNa nathI rahatuM - nathI mUkatuM. zA mATe ? "prAyogika - prayogajanya - puruSa prayatnajanya guNanA sAmarthya thakI ke "vaignasika' - vignasAthI - kudaratI svAbhAvika pariNAmathI janya guNanA sAmarthya thakI jJAnathI paradravyanA grahavAnuM ane mUkavAnuM azakyapaNuM che mATe - jJAnena radravyaya pRhItuM movatuM rAzavayAt | - eTale jJAnano - "amUrta - arUpI evA Atmadravyano 767
Page #823
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mUrta - rUpI pagaladravya AhAra nathI, tethI jJAna "AhAraka' - AhAra karanAruM hotuM nathI, to jJAnaM nAhAra bhavati, ethI karIne jJAnano deha "AzaMkanIya nathI - AzaMkavA yogya nathI. tAtparya ke - "prAyogika' - puruSa prayogajanya vA "vaignasika' - naisargika pariNAmajanya evo koI paNa tevo guNa jJAnano - AtmAno che nahi, ke jenA sAmarthya thakI jJAnathI - AtmAthI paradravya prahavAnuM ke mUkavAnuM zakya bane. eTale amUrta AtmadravyathI ananya evuM amUrta jJAna mUrta evA pudgala dravyano - para dravyano AhAra kare nahi, eTale jJAna "AhAraka' - AhAra karanAra che nahi ane pudgalamaya AhAra hoya to ja pugalamaya dehano saMbhava hoI zake, eTale Ama AtmAno - jJAnano AhAra che nahi eTale AtmAno - jJAnano deha paNa AzaMkavA yogya che nahi. sarva vizuddha jJAna 768
Page #824
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 238 A utthAnikA samayasAra kaLazamAM (46) "liMga mokSakAraNa nathI' ema sUcana kare che - anuSTup evaM jJAnasya zuddhasya, deha eva na vidyate / yato dehamayaM jJAturna liMgaM mokSakAraNaM // 238 // jJAna zuddha taNo ema, deha ja vidyamAna nA; tethI dehamayuM liMga, jJAtAnA mokSa nidAna nA. 238 amRta pada - 238 liMga na mokSa nidAna jJAtAne, liMga na mokSa nidAna, jJAnamayo A AtmA jJAtA, liMga dehamaya jANa !... jJAtAne liMga na mokSa nidAna. 1 zuddha jJAnano deha ja che nA, ema nizcayathI jANa ! tethI dehamaya liMga jJAtAne, toya na mokSa nidAna... jJAtAne. 2 bAhya veSamaya liMga teha to, hoya deha Azrita, ne AtmAno deha na hoya, to tasa liMga zI rIte ?... jJAtAne. 3 mokSamArga to ne AtmAzrita che, hoya na dehAzrita, to dehAzrita liMga Atmane, mohetu zI rIta?... jJAtAne. 4 tethI Agraha sarva liMgano, kare mumukSu tyAga, jina bhagavAna amRta A bhAkhyo, mokSamArga vItarAga.. jJAnIne liMga. 5 artha - ema zuddha evA jJAnano deha ja vidyamAna che nahi, tethI dehamaya liMga jJAtAnuM mokSa kAraNa nathI. 569 "amRta jyoti' mahAbhASya deha ne AtmA banne jUdA che evo jJAnIne bheda paDyo che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 643, (957) upadeza chAyA ni hatuM ke, te vAtmano bhava:" .* zrI pUjyapAda svAmIjI kRta "samAdhi zataka' eTale dehamaya liMga mokSakAraNa nathI ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana A utthAnikA kaLazamAM karyuM che - UvuM jJAnastha zuddhahya Iva na vidyate - ema ukta prakAre "anAhAraka - AhAraka nahi evA zuddha jJAnano deha ja vidyamAna che nahi, tethI dehamaya evuM baliMga" bAhya veSa rUpa cihna che te zAtAne - zAyakane mokSanuM kAraNa nathI - tato haiye jJAtune ti mokSAraV - arthAt jJAnamaya AtmAne AhAra nathI eTale deha nathI, deha nathI eTale liMga nathI, to pachI dehamaya liMga tene mokSanuM kAraNa na ja thAya. A aMge zrI pUjyapAda 769
Page #825
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svAmIjIe temanI lAkSaNika tattvatalasparzI zailImAM kahyuM che tema liMga e dehAzrita dRSTa che, deha e AtmAno bhava che, tethI A liMgamAM Agraha karanArAo bhavathI -saMsArathI mukta thatA nathI mokSa pAmatA nathI.* 5 - A kaLazano bhAva jhIlI banArasIdAsajI kahe che - zuddha jJAnano deha nathI mudrA veSa koI nathI, tethI mokSanuM kArA dravyarniMga hoya nahi. dravyaliMga pragaTa nyArUM che, klA, vacana, vijJAna, aSTa mahARddhi, aSTa siddhi e jJAna hoya nahi. (doharA) "suddha gyAna kai deha nahi, mudrA bheSa na koI, tAtai kArana mokhakau, daraba liMga na hoI, - daraba liMga nyArI pragaTa, kalA vacana vignAna, aSTa mahAsidhi aSTa sidhi, eU hohi na gyAna.'' - zrI banArasIdAsajI kRta sa.sA. sarva vi.a. 110-111 A bhAvane ora batAvatAM banArasIdAsajI khIle che - veSamAM jJAna nathI, guru vartanamAM jJAna nathI - bheSamaiM na gyAna nahi gyAna guru vartana meM, maMtra-taMtra-taMtramAM jJAnanI kahANI nathI, graMthamAM jJAna nathI, kavi cAturImAM jJAna nathI - 'graMthamaiM na gyAna nahi gyAna kavi cAturImaiM', vAtamAM jJAna nathI, vANImAM jJAna nathI, tethI karIne veSa, guruttA, kavitva, graMtha, maMtra, vAta - ethI atIta jJAna cetanA nizAnI che, zAnamAM ja zAna che, jJAna bIjA koI sthaLe nathI - 'gyAnahI meM gyAna nahi gyAna aura Thaura kahUM', jenA ghaTamAM zAna che, te ja jJAnano nidAnI (kAraNa) che. (savaiyA-31) meSa maiM na gyAna niSTha gyAna guru vartanamaiM, maMtra jaMtra maiM na gyAna kI kahAnI 1, graMthamaiM na gyAna nahi gyAna kavi cAturI maiM, bAtanimaiM gyAna nahi gyAna kahA bAna hai, tAteM bheSa gurutA kavitta graMtha maMtra bAta, Inad atIta gyAna cetanA nisAnI hai, gyAnahImeM gyAna nahi gyAna aura Thaura kahyuM, jA kai ghaTagyAna soI gyAnakA nidAnI hai.'' - - - zrI banA. kRta sa.sA. sarva vi.a. 112 temaja - vaipa dharIne lokone varga - chetare te dharma Thaga che - bheSa dhari lokaniko bace sau parama Thaga', jene rAvAI gurutA joIe - te guru kahAve che - 'guru sau kAmai guruvAI jAhi cAhiye, maMtra taMtra sAdhaka te gunnI jAgara kahevAya che, jemAM paMDitAI lahiye te paMDita kahevAya che, kavitvanI kaLAmAM pravIza te kavi karmavAya che, vAta kahI jAze te pavAragIra (kathAkAra) kahevAya che, e to sarva viSayanA bhikhArI mAyAdhArI jIva che, ene vilokIne dayALa rUpa rahIye - 'e to saba viaike bhikhArI mAthAdhArI jIva, IndI viki dayAla rUpa razciya.' - te (savaiyA-31) "bhaiya dhari lokanikI beMce sau parama haMga, guru so kahAvai guruvAI jAti cAhiye, maMtra taMtra sAdhaka kahAvai gunI jAdUgara, paMDita kahAvai paMDitAI jAma sahiye, kavittakI kalAme pravIna so kahAvai kavi, bAta kaSThi jAnai sau pavAgIra kahiye, e tau saba vizva bhikhArI mAyAdhArI jIva, IndrauM vilokika dayAla rUpa racAya.' 770 - zrI anArasIdAsa kRta sa.sA. saI. vi.a. 113
Page #826
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 408-809 pAsaMDIliMgANi va gihaliMgANi va bahuppayArANi / ghittuM vadaMti mUDhA liMgamiNaM mokkhamaggotti // 408 // Na u hodi mokkhamaggo liMgaM jaM dehANimmamA arihA / liMgaM muittu daMsaNaNANacArittANi seyaMti // 409 // pAkhaMDI liMga gRhaliMga vA, bahu prakAranA tema; hI vaha bhUDho 'ttiN| sA, bhokSamA cha' mema. 408 mokSamArga liMga hoya nA, (kAraNa) deha nirmama ahaMta; liMga mUkI darzana jJAna ne, cAritra ja sevaMta. 409 AtmakhyAti TIkA pASaMDiliMgAni vA gRhaliMgAni vA bahuprakArANi / gRhItvA vadaMti mUDhA liMgamidaM mokSamArga iti // 408 // na tu bhavati mokSamArgo liMgaM yaddehanirmamA 'nairmamyAH' arhataH / liMgaM muktvA darzanajJAnacAritrANi sevaMte // 409 // kecit dravyaliMgamaMjJAnena mokSamArgaM manyamAnAH saMto mohena dravyaliMgarevopAdadate tadapyanupapannaM sarveSAmeva bhagavatAmahaddavAnAM zuddhajJAnamayatve sati dravyaliMgAzrayabhUtazarIramamakAratyAgAt tadAzritadravyaliMgatyAgena darzanajJAnacAritrANAM mokSamArgatvenopAsanasya darzanAt ||408||409 / / artha - pAkhaMDI liMgo vA bahu prakAranA gRhaliMgo rahIne, mUDho vade che - A liMga mokSamArga che ema. 408 paNa liMga mokSamArga nathI hoto, kAraNake dehanirmama aIto liMga mUkIne darzana - jJAna - yAtrine se che. 408 AtmakhyAti TIkArya koI dravyaliMgane ajJAnathI mokSamArga mAnatA satA, mohathI dravyaliMgane ja aMgIkAra kare che, te paNa anupapatra (aghaTatuM) che, kAraNake sarve ja bhagavaMta ahevonuM zuddha jJAnamayapaNuM sate, dravya liMganA AtmabhAvanA - pAsaMDIliMgANi va gihaliMgANi va bahuppayArANi pittuM - pASaMDiliMgAni vA gRhaliMgAni vA bahuprakArANi gRhItvA - pAsiMgo pA siMgo pag mAranA sahIna mUDhA vadaMti - mUDhA vadaMti - bhUDho rahecha - liMgamiNaM mokkhamaggotti - liMgamidaM mokSamArgaH iti - mA siMga bhokSamA cha' abha, Na ttu liMgaM mokkhamaggo hodi - na tu liMgaM mokSamArgo bhavati - 50 siMga bhokSamA nIToto,jaM dehaNimmamA arihA - yaddehanirmamA (pAThAM. nairmabhyAH) arhataH - 2 4 nirbhabha (4i. dha nabhayavANA) mahato liMgaM muittu - liMgaM muktvA - siMga DIne daMsaNaNANacarittANi seyaMti - darzanajJAnacAritrANi sevaMte - harzana-zAna-yAritrane se cha. // iti gAthA AtmabhAvanA // 408||409|| kecit - , dravyaliMgamajJAnena mokSamArgaM manyamAnAH - saMtI - dravya siMgane zAnadI bhokSamA bhAnatA satA, mohena dravyaliMgamevo pAdadate - moradhI dravyAdiMgane 4 acha, tadapyanupapannaM - para manupapanna cha - aghaTamAna - maraghaTatuMcha. // bhATe ? sarveSAmeva bhagavatAmahaddevAnAM - sarva 4 bhagavat maIpornu zuddhajJAnamayatve sati - zuddha zAnabhaya sate, dravyaliMgAzrayabhUtazarIramamakAratyAgAt - dravyaliMganA AzrayAbhUta zarIrana mamAra tyAgI tadAzritadravyaliMgatyAgena - tAzrita - zarIrAzrita dravyAliMganA tyAgeza darzanajJAnacAritrANAM mokSamArgatvenopA nAsanasya darzanAt - harzana-zAnayAritranA mokSamApa 64sanamuMzanacha bhATe. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA / / 408 / / 409 / / 771
Page #827
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AzrayabhUta zarIranA mamakAra tyAga thakI tadAzrita dravya liMganA tyAga karIne, darzana-jJAna-cAritranA mokSamArgapaNe upAsananuM darzana che mATe. amRta jyoti" mahAbhASya jAti veSano bheda nahi, kahyo mArga je hoya; sAdhe te mukti lahe, temAM bheda na koya." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi gAthA sUtra-107 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM dravyaliMga mokSanuM kAraNa nathI ema zAstrakartAe spaSTa vidhAna karyuM che - "pAkhaMDI hiMgo' - sAdhu liMgo vA bahu prakAranA gRha liMgo grahIne A liMga mokSamArga che ema mUDho vade che, paNa liMga mokSamArga nathI hoto, kAraNake "deha nirmama - deha pratye mamatA rahita athavA "deha naismRmya - deha pratye jene nirmamapaNuM che evA ahaMto liMga mUkIne darzana-jJAna-caritrane seve che - upAse che. A gAthAno bhAva ora spaSTa samajAvatAM "AtmakhyAti'kartA vade che - vivuM dravyaktinA jJAnena mosama macamanA: saMtaH -- "koI - anirdiSTa nAma nirdezavALI A jagatumAM je koI paNa che teo ajJAnathI 'dravyaliMgane' - bAhya veSa-cihnane mokSamArga mAnatA satA, mohathI dravyaliMgane ja aMgIkAra kare che, bhAvaliMganuM jyAM kaMI paNa ThAma ThekANuM nathI evA mAtra dravyaliMgane ja - bAhya veSane ja grahaNa kare che, te paNa "anupapatra' - aghaTamAna che. zA mATe ? sarvekAmeva mAvatImavAnAM zuddhajJAnamaya sati - sarve ja bhagavat ahevonuM - zuddha jJAnamayapaNuM sate - dravyaliMganA AzrayabhUta evA zarIranA "A mahAruM che' evA mamakAranA tyAga thakI tadAzrita - te zarIrAzrita dravyaliMganA tyAga karIne - dravyaktiAzrayamUtazarIramamAratyAhU tAzritadravyaktiAtyAna, darzana-jJAna-cAritranuM mokSamArgapaNe upAsananuM darzana che mATe - pharzanajJAnavaritrANAM mokSamAlveinopAsanasya sarjanAt | - arthAt jyAM paramANu mAtra paNa parabhAva - vibhAvanI azuddhine samayamAtra paNa avakAza dAna nathI evuM "zuddha' - kevala jJAnamayapaNuM sate, bhagavad ahadevoe zarIranA mamakArano - mhArApaNAno tyAga karyo, eTale zarIra mamakAranA tyAgathI zarIrAzrita - te zarIranA Azraye rahelA dravyaliMgano paNa tyAga karyo ane ema zarIra mamakAranA ane zarIrAzrita dravyaliMgano tyAga karIne bhagavata ahaMtadevoe darzana-jJAna-cAritranuM ja mokSamArgapaNe upAsana-sevana - ArAdhana karyuM. A ja ema sUcave che ke jenuM svayaM bhagavatu ahadevoe upAsana karyuM, te darzana-jJAna-cAritra ja mokSamArga che - nahi ke dravyaliMga. jo dravyaliMga mokSamArga hota, to bhagavad ahadevo eno zA mATe tyAga karata? mATe dehAzrita dravyaliMga mokSamArga nathI ja. A aMge zrI pUjyapAdasvAmIjIe temanI lAkSaNika tattvatalasparzI zailImAM samAdhizatakamAM kahyuM che tema - "liMga e dehAzrita deSTa che, deha e AtmAno bhava che. tethI A liMgamAM Agraha karanArAo bhavathI - saMsArathI mukta thatA nathI" - mokSa pAmatA nathI. koI ame liMgathI tarazuM, jaina liMga vAru. I." zrI yazovijayajI kRta sA.tra. gAthA stavana sarva vizuddha (jJAna
Page #828
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 410 arthatadeva sAdhati - have e ja sAdhe che - Na vi esa mokkhamaggo pAkhaMDIgihimayANi liMgANi / daMsaNaNANacarittANi mokkhamaggaM jiNA viti // 410 // pAkhaMDi - gRhimaya liMga to, mokSamArga A nAja; darzana-jJAna-caritra kahe, mokSamArga jinarAja. 410 mAtmadhyAti rIvA nApyeSa mokSamArgaH pAkhaMDigRhimayAni liMgAni / darzanajJAnacaritrANi mokSamArga jinA vidaMti // 410 // na khalu dravyaliMgaM mokSamArgaH zarIrAzrayatve sati paradravyatvAt tasmAddarzanajJAnacAritrANyeva mokSamArgaH AtmAzritatve sati svadravyatvAta ||410 // artha - pAkhaMDi - gRhImaya liMgo A mokSamArga nathI ja, darzana-jJAna-cAritrane jino mokSamArga vade che. 410 AtmakhyAti TIkArtha nizcaya karIne dravyaliMga mokSamArga nathI - zarIrAzrayapaNuM sate paradravyapaNuM che mATe. tethI darzana-jJAna-cAritra ja mokSamArga che - AtmAzritapaNuM sate svadravyapaNuM che mATe. 410 "amRta jyoti' mahAbhASya jJAna darzana cAritranI zuddhatA re, ekapaNe ane aviruddha. mULa mAraga sAMbhaLo jinano re, jina mAraga te paramArthathI re, ema kahyuM siddhAMte budha... mULa mAraga." - zrImad rAjacaMdrajI dravyaliMga mokSamArga nathI, darzana-jJAna-cAritra ja mokSamArga che, e ja vastu atra sAdhI che ane tenI "AtmakhyAti' kartAe ora nikhuSa spaSTatA karI che - 1 ghanu dravyakti mokSamaH - kharekhara ! nizcaye karIne dravyaliMga mokSamArga nathI, kAraNake te dravyaliMga zarIranA Azraye raheluM che eTale zarIrAzrayapaNuM hoI tenuM pAradravyapaNuM che mATe - zarIra zayatve sati paradravyatAt | tethI TarzanajJAnavAritrApeva mokSamA: - darzana-jJAna-cAritra ja mokSamArga che, kAraNake darzana-jJAna-cAritra e AtmAnA Azraye rahelA che eTale AtmAzritapaNuM hoI teonuM svadravyapaNuM che mATe - kAzrita sati dravyatAt | Ama apUrva adbhuta tattva vaijJAnika coksAIthI - alaukika tattva vinizcayathI A vastu AcAryavarya amRtacaMdrajIe suvinizcita karI dekhADI che. sarvanuM (vizuddha jJAna, mAnavanA : vi Asa makvamo pAvaMDIdiyAni tirAni - nAcevamokSamaf: TyaMDidiyAnirniAni - pAkhaMDi - gRhimaya liMgo - A mokSamArga nathI ja, haMsaTUITMvaritApi movaravamAM ni viti - TarzanajJAnavaritrALa mokSama vinA vilaMti - darzana-jJAna-cAritrane mokSamArga jino vide che - jANe che - anubhave che. te rUti gAthA gAtmamAvanA [41. na hatu dravyatirAM mokSamA: - kharekhara ! nizcaya karIne dravyaliMga mokSamArga nathI, zAne lIdhe ? zarIrAzrayatve sati padravyavAn - zarIrAzrayapaNuM sate paradravyapaNAne lIdhe, tasmAtu - tethI karIne sarjanajJAnavAritrALeva mokSamA: - darzana-jJAna-cAritra ja mokSamArga che, zAne lIdhe ? mAtmAzritatve sati svadravyavAn - AtmAzritapaNuM sate sva dravyapaNAne lIdhe. | ti "bAtmati ' mA-bAvanI 410nI 773
Page #829
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yata vuiM - kAraNake ema che tahmA jahittu liMge sAgAraNagAraehiM vA gahie / dasaNaNANacarite appANaM muMja mokkhapahe // 411 // sAgAra - anagAre rahyA, tethI mUkI daI liMga, darzana-jJAna-cAritra e, mokSapathe AtmA muMja ! 411 - AtmakhyAti TIkA tasmAt hitvA liMgAni sAgArairanagArairvA gRhItAni / darzanajJAnacAritre AtmAnaM yuMkSva mokSapathe // 411 // yato dravyaliMgaM na mokSamArgaH tataH samastamapi dravyaliMgaM tyaktvA darzanajJAnacAritreSveva mokSamArgatvAta AtmA yoktavya iti sUtrAnumatiH ||411 / / artha - tethI sAgArothI vA anagArothI prahAyelA liMgo choDI daIne, darzana-jJAna-cAritra mokSapathamAM AtmAne muMja ! 411 AtmakhyAti TIkArtha kAraNake dravyaliMga mokSamArga nathI, tethI samasta paNa dravyaliMga tyajIne, darzana-jJAna-cAritramAM ja - mokSamArgapaNAne lIdhe - AtmA yojavA yogya che, ema sUtranI anumati che. 411 amRta jyoti" mahAbhASya * "samajyAnuM mAtra abhimAna che ema jIvane samajAvIne je prakAre jIva jJAna, darzana, cAritrane viSe satata jAgrata thAya te ja karavAmAM vRtti joDavI ane rAtri divasa te ja ciMtAmAM pravartavuM e ja vicAravAna jIvanuM kartavya che ane tene mATe satsaMga, salphAstra ane saraLatAdi nijaguNo upakAra bhUta che, ema vicArIne teno Azraya karavo yogya che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 59, 277 kAraNake ema uparamAM vivarI dekhADyuM tema dravyaliMga mokSamArga nathI, paNa darzana-jJAna-cAritra ja mokSamArga che eTalA mATe A gAthAmAM AcAryavarya kuMdakuMdAcAryajIe liMga choDI darzana-jJAna-cAritrarUpa mokSamArgamAM AtmAne yujavAnuM mumukSune AhvAna karyuM che - vaMsaTUITMvaritte apAI nuMna mozyapade ane tenI TUMkI Taca ne cokhkhIcaTa spaSTa vizada vyAkhyA "AtmakhyAti'kartAe karI che - kAraNake dravyaliMga mokSamArga nathI, tethI samasta ja dravyaliMga tyajIne, darzana-jJAna-cAritramAM ja - mokSamArgapaNAne lIdhe - AtmA yojavo yogya che ema sUtra anumati che - rUti sUtrAnumatiH | sarva) vizuddha jJAna gAmAvanA - tabA - tethI karIne sAIIRUIRUrdi vA hipu ni nahig - sAraranAre gRhItAni ti ni hivA - sAgArothI vA anagArothI gRhIta - prahAyelA liMgo choDIne, vaMsaUMvaritte mosvapade - TarzanajJAnavAritre mokSAthe - darzana-jJAna-cAritra (e) mokSApathamAM nuMna - mAtmAnuM yudgha - AtmAne muMja! | ti jAyA sAbhamAvanA Il899 yato - kAraNake dravyakti na mokSamaf: - dravyaliMga mokSamArga nathI, tata: - tethI karIne samastamapi dravyatirAM tyavaktA - samasta paNa dravyaliMga tyajIne TarzanajJAnavAritre vaiva - darzana - jJAna - cAritramAM ja mokSamAtvA - mokSamArgapaNAne lIdhe mAtmA costavya: - AtmA yoktavya - yojavo yogya che, ti sUtrAnumatiH - ema sUtra anumati che. | ti mAtmadhyAti' mAtmabhAvanA 41 774
Page #830
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 239 mumukSue sadA sevya mokSamArga Atma-tattva evA bhAvano samayasAra kaLaza (47) prakAze che - anuSTup darzanajJAnacAritratrayAtmA tattvamAtmanaH / eka eva sadA sevyo, mokSamArgo mumukSuNA // 239 // 411 // darzana - jJAna - cAritra - trayAtmA tattva AtmanuM; eka ja A sadA sevya, mokSamArga mumukSue. 239 amRta pada - 239 darzana-jJAna-cAritramaya AtmA, mokSamArga A eka, darzana-jJAna-cAritra trayAtmA, mokSamArga A eka... darzana-zAnacAritramaya AtmA. 1 darzana-zAnacAritra traya e to, AtmA jeno cheka, evuM tattva AtmAnuM e to, mokSamArga A eka... darzana. 2 darzana-zAna cAritramaya AtmA, e ja mokSano mArga, sadA sevya sahajAtmasvarUpI, mumukSue eka mArga... darzana. 3 eka AtmAzrita mokSamArganI, udghoSaNA karI Ama, dravyaliMga Agrahane haratI, bhagavAna amRta svAma... darzana. 4 artha - AtmAnuM tattva evo darzana-jJAna-cAritra traya che AtmA jeno evo eka ja mokSamArga mumukSue sadA sevya che. 239 amRta jyoti' mahAbhASya mokSanA mArga be nathI. je je puruSo mokSarUpa parama zAMtine bhUtakALe pAmyA, te te saghaLA sapuruSo eka ja mArgathI pAmyA che, vartamAnakALane paNa tethI ja pAme che, bhaviSyakALe paNa tethI ja pAmaze. te mArgamAM matabheda nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 54 darzana-jJAna-cAritrAtmaka eka ja mokSamArga sevavAnuM mumukSune AhavAna karatA A utthAnikA kaLazamAM nIcenI gAthAmAM AvatA bhAvanuM sUcana karyuM che - darzana-jJAnavaritratrayAtma tattvamAtmanaH - AtmAnuM tattva che - zuddha svarUpa che, evo darzana-jJAna-cAritra traya - tripuTI che AtmA jeno evo eka ja - advitIya ja - advaita ja mokSamArga mumukSue sadA sevya - sevavA yogya, upAsavA yogya - ArAdhavA yogya che - ema parama bhAvitAtmA amRtacaMdrAcAryajIe atre mumukSuone parama bhAvAvezathI AhvAna karyuM che - gva sA sevyo mokSamA mumukSuIT | 775
Page #831
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mokkhapahe appANaM Thavehi taM ceva jhAhi taM ceya / / tattheva vihara NicaM mA viharasu aNNadabvesu // 412 // mokSapathe thApa Atmane, te ja thAva te ceta; tyAMja vihara nita mA vihara, anya dravyomAM saceta ! 412 artha - mokSapathe AtmAne sthApa ane te ja thAya ane te ceta, tyAMja nitya vihara, anya dravyomAM mA vihara. 412 AtmakhyAti TIkA mokSapathe AtmAnaM sthApaya taM caiva dhyAyasva taM cetayasva / tatraiva vihara nityaM mA vihArSIranyadravyeSu // 412 // AsaMsArAtparadravye rAgadveSAdau nityameva svaprajJAdoSeNAvatiSThamAnamapi svaprajJAguNenaiva tato vyAvartya darzanajJAnacAritreSu nityamevAvasthApaya atinizcalamAtmAnaM tathA cintAntaranirodhenAtyaMtamekAgro bhUtvA darzanajJAnacAritrANyeva dhyAyasva / tathA sakalakarmakarmaphalacetanAsaMnyAsena zuddhajJAnacetanAmayo bhUtvA darzanajJAnacAritrANyeva cetayasva / tathA dravyasvabhAvavazataH pratikSaNavijjRbhamANapariNAmatayA tanmayapariNAmo bhUtvA darzanajJAnacAritreSveva vihara / tathA jJAnarupamekanevAcalitamavalaMbamAno jJeyarUpeNopadhitayA sarvata eva pradhAvatsvapi paradravyeSu sarveSvapi manAyapi mA vihmarSI 11412 AtmabhAvanA - mokkhapahe appANaM Thavehi - mokSapathe AtmAnaM sthApaya - bhokSa - pathabhAM mAtmAne sthApa, taM ceva jhAhi - taM caiva dhyAyasva - sane tane 4 dhyAva, taM ceya - taM cetayasva - tene yeta - anubhava, tattheva NiccaM nityaM - tatraiva nityaM vihara - tyo 4 nitya vi42, mA viharasu aNNadavvesu - mA vihArSIranyadavyeSu - anya dravyomA bhavisrIza ! || iti gAthA AtmabhAvanA ||412 / / A saMsArAt - mA saMsArathI - // saMsArathI bhAMDAne paradravye rAgadveSAdau . 52dravyamA dveSAmita nityameva svaprajJAdoSeNAvatiSThamAnaH - sthiti jarI 24aa mevAne 5 - svaprajJAguNenaiva tato vyAvartya - prazAthI 4 tebhAMdhI vyAvRtta rIna, darzanajJAnacAritreSu - zana-zAna-yAritramA nityameva - nitye 4 atinizcalamAtmAnaM - zcita mAtmAne (4usi. - mati niyamAtmAna) avasthApaya - avasthA5 - 'bhava' bhacha ma sva35 mahithI - samaya mAthI - sthA5 ! tathA - tathA cittAntaranirodhena - yittAMtara narodhathI (11. samastacintAMtaranirodhena - samasta QitAntara - bhI QitAnA nirodhathI) atyaMtamekAgro bhUtvA - atyaMta yana, darzanajJAnacAritrANyeva dhyAyasva . zana-zAna-yAritra dhyA! tathA - tathA sakalakarmakarmaphala-cetanAsaMnyAsena - sa rbhayatanAmanerbhA yetanAnA saMnyAsathI - tyAgathI zuddhajJAnacetanAmayo bhUtvA - zuddha zAnayetanAmaya thane, darzanajJAnacAritrANyeva cetayasva - zana-zAna-yAritrane 4 yeta - anubhava ! tathA - tathA dravyasvabhAvavazataH - dravya svabhAva vazathI pratikSaNa vijRmbhamANapariNAmatayA - pratikSA vibhamA - vRddhi pAbhI 24 pariNAmatArIne tanmayapariNAmo bhUtvA - tanmaya pariNAma thaIne, darzanajJAna cAritreSveva vihara - harzana - zAna - yAritramA 4 vi42 ! tathA - tathA jJAnarUpameka mevAcalitamavalaMbamAno - zAna - 35 me 4 ayasita avalaMbato, jJeyarUpeNApAdhitayA - zeya3575dhitAthI sarvata eva pravAvasvapi paradravyeSu sarveSvApi - sarvata: (sarva tarathI) meva pradhAvatA - 4 - praSTapaNe dhAvatA arthAta merorathI vo 24aa- mevA 59 52dravyomA sabhA 59 manAgapi mA vihArSIH - 12 // 5 // ma vizaza ! || iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||412 / / 996
Page #832
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navo aMkaH samayasAra gAthA 412 AtmakhyAti TIkArtha AsaMsArathI paradravyamAM rAga-dveSAdimAM nityameva svaprajJAdoSathI avatiSThamAna AtmAne paNa svaprajJAguNathI ja temAMthI vyAvRtta karIne, darzana-jJAna-cAritramAM nityameva nizcitapaNe avasthApa ! tathA cittAMtaranirodhathI atyaMta ekAgra thaIne darzana-jJAna-cAritrane ja dhyAva ! tathA - sakala karma - karmaphala cetanAnA saMnyAsathI zuddhajJAna cetanAmaya thaIne darzana-jJAna-cAritrane ja ceta ! tathA - dravya svabhAva thakI pratikSaNe vikhkhuMbhamANa (vRddhi pAmatI) pariNAmatAe karIne tanmaya pariNAmavALo thaIne darzana-jJAna-cAritramAM ja vihara ! tathA - jJAnarUpa eka ja acalita evAne avalaMbato, zeyarUpe upAdhitAthI sarvataH eva vege doDI rahelA paNa paradravyomAM - sarvemAM paNa jarA paNa viharIza mA ! 412 'amRta jyoti' mahAbhASya 'te traNe abheda pariNAmathI re, jyAre varte te AtmArUpa... mULa mAraga, teha mAraga jinano pAmiyo re, kiMvA pAmyo te nija svarUpa... mULa mAraga'' = - zrImad rAjacaMdrajI utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe A gAthAmAM parama bhAvitAtmA zAstrakartA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe mumukSune parama bhAvavAhI AhvAna karyuM che mokSapathamAM AtmAne sthApa ! tene ja dhyAva ! tene ceta ! tyAM ja nitya vihara ! anya dravyomAM viharIza mA !' zAstrakartAnA A karNamAM guMjI rahe evA karNAmRtamaya 52ma amara zabdonA pratyeka padano apUrva paramArtha paramAmRta madhura atyaMta vizadapaNe pravyakta karI tenA divya dhvaninuM anaMtaguNaviziSTa saMvardhana karatuM vizvAnugrahI (1) AsaMsArathI vizvagrAhI zabdabrahma vistAratAM parama brahmajJa paramarSi amRtacaMdrAcAryajI vade che potAnI mAMDIne anAdithI paradravya evA rAga - dveSAdimAM svaprajJA doSathI 'svaprajJA Topena' buddhinA doSathI avatiSThamAna - ema ne ema sthiti karI rahela evA AtmAne paNa, svaprajJA guNathI dveSAdimAMthI vyAvRtta karI ja 'sva prajJAnuonaiva' potAnI buddhinA guNathI ja temAMthI - te rAga - pAcho vALI, darzana-jJAna-cAritramAM nityameva nizcitapaNe atyaMta nizcala avasthApa ! 'ava' - jema che tema svarUpa maryAdAthI 'sthApa' - sthApana kara ! varNanajJAnacAritrapu nityamevAvasthApaya nizcita (gati nizcatta) mAtmAnaM ! (2) tathA - cittAMtara nirodhathI - vittAMtaranirodhena anya prakAranA cittanA nirodhathI AtyaMtika niyaMtraNathI atyaMta ekAgra thaIne darzana-jJAna-cAritrane ja dhyAva ! atyaMtaneAdhro mUtvA rzanajJAnavAritrAbveva dhyAvasva / (3) tathA - sakala karmacetanA ane karmaphala cetanAnA saMnyAsathI parityAgathI zuddhajJAna cetanAmaya thaIne darzana-jJAna-cAritrane ja ceta ! anubhava ! zuddhajJAnacetanAmayo mUtvA varzanajJAnacAritrAbveva zvetavasva / (4) tathA - dravya - svabhAvanA vaza thakI pratikSaNe vikhkhuMbhamANa - vardhamAna ullasAyamAna pariNAmatAe karIne pratikSaLe-vinuMmamALapariNAmatA - kSaNe kSaNe vadhatA darzana cAritramaya jatA - caDhatA pariNAmapaNAe karIne tanmaya - pariNAmavALo thaI pariNAmavALo thaI darzana jJAna cAritramAM ja vihara ! vicaryA kara ! tanmayaraLAmAM, mUtvA varzanajJAnavAridreSyeva vihara / (5) tathA - jJAnarUpane ekane ja acalitapaNe avalaMbato rahI - memevAvRttitamavataMtramAno - zeyarUpe upAdhitAthI - upAdhipaNAthI sarvataH eva - badhI bAjuethI ja vege doDI rahelA paNa paradravyomAM sarvemAM paNa jarA paNa viharIza mA ! vicarIza mA ! jJeyarUpeLo pAdhitayA sarvata eva pradhAvatsvapi paradravyeSu sarveSvapi manAgapi mA vihArSI / - zAna jJAnarUpa arthAt samyagdarzana - jJAna - cAritrarUpa ratnatrayImaya eka AtmArUpa paramArtha mokSamArganA parama 777 = - - - - - - - - - -
Page #833
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti ArAdhananuM paramottama tattvavidhAna atra prakAzya che - (1) "A saMsArathI' - jyArathI A saMsAra che tyArathI mAMDIne eTale ke anAdithI A AtmA paradravya pratyaye upajatA hovAthI paradravya svarUpa evA rAga - dveSAdi aupAdhika bhAvomAM nityameva - sadAya "avatiSThamAna' che - ema ne ema sthiti karI rahyo che. ema zAthI ? svaprajJAvona - "sva prajJAdoSathI' - sva prajJA aparAdhathI, "sva" - potAnI - AtmAnI prajJAnA - buddhinA doSathI - aparAdhathI. Ama anAdithI paradravya evA rAga-dveSAdimAM "sva prajJAdoSathI" nitya ja avatimAna evAne (AtmAne) paNa svaprajJA-naiva - "svaprajJA guNathI ja' - sva - potAnI - AtmAnI prajJAno - buddhinA - sAcI samajaNanA guNathI ja vyAvRtta karI - pAcho vALI, "nizcita' - nizcaya svarUpamAM ja niyata evA AtmAne darzana - jJAna - cAritramAM nityameva - sadAya atinizcalapaNe "avasthApa" ! "ava' - jema che tema svasamaya rUpa svarUpa maryAdAthI "sthApa" - sthApana kara ! tathA - (2) cittAntara nirodhathI vA cintAntara nirodhathI - "cittAntaranA" - anya koI cittanA athavA "cintAntaranA" - anya koI cintAnA "nirodhathI" - nitAMta rodhathI - niyaMtraNathI - rokI devAthI atyaMta "ekAgra" thaIne darzana-jJAna-cAritrane ja dhyAna ! anya cittavRtti jyAM varte che evA "cittAMtaranA' athavA anya cintA jyAM varte che evA cintAntaranA nirodhathI, jyAM dvaita ke dvidhAbhAva vartato nathI evA advaita - eka darzana - jJAna - cAritramAM ja citta vA cintA jene ajha' - pradhAna che evo "ekAgra thaIne darzana - jJAna - cAritranuM ja dhyAna dhara ! tathA - (3) karma" te huM chuM evI "cetanA" - cetavApaNuM - anubhavavApaNuM - anubhUti jyAM che evI sakala karma cetanAnA ane karmaphala" te huM chuM evI "cetanA" - cetavApaNuM - anubhavavApaNuM - anubhUti jyAM che evI sakala karmaphala cetanA"nA "saMnyAsathI' - parityAgathI "zuddhajJAna" ja - "kevala" jJAna ja huM chuM evI "cetanA" - cetavApaNuM - anubhavavApaNuM - anubhUti jyAM che evI "zuddha jJAna cetanA" sAthe jyAM tanmayatA che evo "zuddha jJAna cetanAmaya' thaIne darzana-jJAna-cAritrane ja "ceta' - anubhava ! anubhavana kara ! tathA - (4) dravyano svabhAva che ke pratikSaNe - pratisamaye dravyA karavuM - pariNAma pAmyA karavuM, eTale dravyanA AvA (pariNAma) svabhAva vaza thakI "pratikSaNe" - pratyeka kSaNe - kSaNe vibhamANa' - varlaeNmAna - vRddhi pAmI rahela - ulasAyamAna thaI rahela pariNAmapaNAe karIne tanmaya' - darzana - jJAna - cAritramaya pariNAmavALo thaIne darzana - jJAna - cAritramAM ja "vihara !' vicara ! arthAta pratikSaNe uttarottara vadhatI jatI - ullasAyamAna thatI dazAvALA darzana - jJAna - cAritra pariNAmomAM ja tanmaya thaIne - te darzana - jJAna - cAritra pariNAmamaya thaIne "vitaraNa" - vicaraNa kara ! tathA - (5) jJAnarUpa eka ja acalita evuM "avalaMbamAna" - avalaMbato rahI, zeyarUpe upAdhitAe' karI - upAdhipaNAe karI "sarvataH ja' - badhI bAjuethI ja "pradhAvatA" - atyaMta doDAdoDa karI rahelA evA paNa paradravyomAM sarveyamAM paNa jarA paNa viharIza mA ! arthAtu AtmAnuM jJAna svabhAvapaNuM che eTale nAnA prakAranA paradravyarUpa joya to temAM pratibiMbita thaI pratibhAsavAnA ja, paNa A to aneka calAyamAna thatA zeyarUpa aupAdhika bhAvo che ne huM to eka ja acalita jJAnarUpa sahaja svabhAvabhUta bhAva chuM, ema jANI, jJAnarUpa eka ja acalita evuM avalaMbato rahI, zeyarUpe upAdhipaNe cotaraphathI doDAdoDa karI rahelA evA paNa "padravyomAM' sarveyamAM jarA paNa viharIza mA ! viharaNa - vicaraNa karIza mA ! A mokSamArganA upAyo aMge sAkSAt samayasArabhUta zrImad rAjacaMdranA anubhavasiddha TaMkotkIrNa vacanAmRta che ke - je upAyo darzAvyA te samyagadarzana, samyakajJAna ane samyaphacAritra athavA te traNenuM eka nAma "samyakamokSa." "samyaphadarzana, samyakajJAna ane samyaphadarzananI mukhyatA ghaNA sthaLe te vItarAgoe kahI che, jo ke 778
Page #834
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha zAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 412 samyakajJAnathI ja samyakadarzananuM paNa oLakhANa thAya che, to paNa samyakdarzananI prApti vagaranuM jJAna saMsAra eTale duHkhanA hetu rUpe hovAthI samyakdarzananuM mukhyapaNuM grahaNa karyuM che." jema jema samyakdarzana zuddha thatuM jAya che, tema tema saccAritra pratye virya ullasatuM jAya che ane krame karIne samyakyAritranI prApti thavAno vakhata Ave che, jethI AtmAmAM sthira svabhAva siddha thato jAya che ane krame karIne pUrNa sthira svabhAva pragaTe che ane AtmA nijapadamAM lIna thaI sarvakarma kalaMkathI rahita thavAthI eka zuddha AtmasvabhAvarUpa mokSamAM parama avyAbAdha sukhanA anubhavasamudramAM sthita thAya che.' - zrImad rAjacaMdra, e. 755 sarva vizuddha jJAna, 779
Page #835
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti atra eka paramArtha mokSapathano Azraya karavAnuM amRtacaMdrajI mumukSuone bhAvavAhI samayasAra kaLazamAM (48) uddabodhana kare che - zArdUlavikrIDita eSo mokSapatho ya eSa niyato dRgjJaptivRttAtmakaH, tatraiva sthitimeti yastamanizaM dhyAyecca taM cetati / tasmineva niraMtaraM viharati dravyAMtarANyaspRzan, so'vazyaM samayasyasAramacirAnityodayaM viMdati // 240 // je A eka ja mokSamArga niyato dagu-zakti-vRttAtmako, tyAM je sthiti pAmato aniza te dhyAto ja te cetato; temAM tyAM ja viharato niraMtara ja nA dravyAMtaro sparzato, te zIgha avazya sAra samayano nityodayI viMdato. 240 amRta pada - 240 vItarAga jaya pAma' - (kalyANa) e rAga mokSamArga A eka jagamAM, mokSamArga A eka, darzana-zAnacAritrAtmA je, AtmA niyata A cheka.. jagatamAM mokSamArga A eka. 1 tyAMja sthitine pAme che je, bAve aniza te dhyAna, te ja nitya cete che karato, anubhava amRta pAna... jagatamAM mokSamArga. 2 temAM ja niraMtara vihare che, AtmAmAM viharata, AtmAthI anya ja dravyAMtarane, leza nahi sparzata... jagatamAM mokSamArga. 3 - teha avazya ja alpa samayamAM, viMde samayano sAra, nityodayavaMto varSato, bhagavAna amRta dhAra... jagamAM mokSamArga. 4 artha - eka mokSapatha je A degu-jJapti-vRttAtmaka niyata che, tyAM ja je sthiti pAme che ane tene aniza (rAta divasa) dhyAve, tene cete che (ane) dravyAMtarone asparzato temAM ja niraMtara vihare che - te avazya nityodayI evo samayano sAra zIdhra viMde che - anubhave che. 240 - "amRta jyoti" mahAbhASya eka hoya traNa kALamAM, paramArathano paMtha; prere te paramArthane te vyavahAra samaMta." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-36 "zuddhatA vicAre dhyAve, suddhatAmeM keli kare, suddhatAmaiM sthira hai, amRtadhArA varase." - zrI banArasIdAsajI uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM je ATaluM spaSTa vivarI dekhADyuM teno paripuSTirUpe sArasamuccaya saMdebdha karatA A kaLaza kAvyamAM ArSadRSTA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI mumukSune kola Ape che ke je ukta vidhAnane vidhivat Acare che, te avazya samayasArane zIdhra pAme che - po mokSaputho US niyato jJativRttAtma: - de - jJapti - vRttAtmaka - darzana - jJAna - cAritramaya evo je A 780
Page #836
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 240 niyata" - traNe kALamAM na caLe evo parama nizcayarUpa eka mokSapatha - mokSamArga che, tyAM ja je sthiti kare che, tene ahoniza - rAta divasa bAve che, tene cete che - anubhave che ane dravyAMtarone' - AtmAthI atirikta anya dravyone "asparzato' - nahi sparzato temAM ja niraMtara vihare che, te avazya nityodayI - sadA udayavaMta evo samayano sAra - samayasAra acirathI zIdhra vide che - anubhave che - so'vazyaM samayasya sAramacirAnnityodayaM viMdati / * A kaLaza kAvyano bhAva avatAratAM banArasIdAsajI prakAze che - je darzana - jJAna - caraNa rUpa AtmAmAM sthira besIne 'nirdoDa' - doDAdoDa rahita thayelo paravastune sparzato nathI, zuddhatA vicAre - dhyAve, zuddhatAmAM keli - krIDA - ramaNatA kare, zuddhatAmAM sthira rahe, tene amRtadhArA varSa che - "zuddhatA vicAre dhyAvai, suddhatAA keli kare, suddhatAA thira hai amRta dhArA barasai', tanakaSTa tyAgIne, aSTa karmathI spaSTa - jUdo thaIne tene sthAnabhraSTa karI naSTa kare ane karaze, te to vikalpa vijayI alpakALamAM ja bhavavidhAna tyAgIne nirvANapadane pharase che. (mATe) guNa paryAyamAM dRSTi na devI, nirvikalpa anubhavarasa pIvo, Apa samAI ApamAM levo, tanupaNuM - dehabhAva miTAvI AtmApaNuM - AtmabhAva karavo, tanupau meTi apanupau kIjai." vibhAva tyajI zuddhAtmapadamAM magna thavuM - e ja eka mokSamArga hai, bIjo koI che nahi. | (savaiyA-31) "jeI driga gyAna caranAkamameM baiThi Thaura, bhayau niradaura para vastukIM na pararsa, suddhatA vicAre dhyAvai suddhatAmeM keli kare, suddhatAA thira hai amRta dhArA barasai', tyAgi tanakaSTa havai sapaSTa aSTa karamakau, kari ghAta bhraSTa naSTa kare aura kararsa, so tau vikalapa vijaI alapa kAla mAMhi, tyAga bhau vidhAna niravAna pada parasai. (copAI). guna parajai meM driSTi na dIjai, nira vikalapa anubhau rasa pIjai, Apa samAI ApameM lIjai, tanupau meTi apanupI kIjai. (doharA). taji vibhAu hajai magana, suddhAtama pada mAMhi, eka mokha mAraga yahai, aura dUsarI nahi." - zrI banA.kRta sa.sA. sarva vi.a. 116-118 781
Page #837
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AthI ulaTuM, vyavahAra patha Azrita jeo dravyaliMganuM mamatva dhare che, te samayasArane dekhatA nathI evo samayasAra kaLaza (49) saMgIta kare che - zArdUlavikrIDita yo tvenaM parihatya saMvRtipathaprasthApitenAtmanA, liMge dravyamaye vahaMti mamatAM tattvAvabodhacyutAH / nityodyotamakhaMDamekamatulAlokaM svabhAvaprabhA - prAgbhAraM samayasya sAramamalaM nAyApi pazyaMti te // 241 // kiMtu A patha choDI saMvRti pathe je Atma prasthApatAM, liMge dravyamaye vahe ja mamatA tattvAvabodha mutA; te dekhe na haju akhaMDa amalo sAro samaino paro, nityodyota svabhAva kAMti atulAloke mRto eko samai sAra re ! bhAsvaro. 241 amRta pada - 241 vItarAga jaya pAma' - e rAga dravyaliMga mamakArI vyavahArI, dekhe na samayasAra. vyavahAra mArga ja AThaMtA te, mokSamArgathI bahAra... vyavahArI dekhe na samayasAra. 1 ratnatrayImaya AtmA eka ja, mokSamArga tyajI Aja, Atmarathane prasthApe che, je vyavahAra pathamAM ja... vyavahArI dekhe na samayasAra. 2 tattvAvabodhathI zruta thayelA, te karatAM vyavahAra, anAdithI toye adyApi, dekhe na samayasAra... vyavahArI dekhe na samayasAra. 3 kadI na khaMDita thAto akhaMDo, eka amala avadhAra, nitya udyota dharaMto nizca, samaya taNo je sAra.. vyavahArI. 4 atula che Aloka ja jeno, evo A'loke sAra, svabhAvanI jhaLahaLa prabhAno, jihAM mahA prAgubhAra... vyavahArI. 5 samayasAra bhagavAna amRtanuM, darzana na lahe sAra, vyavahAra patha Azrita dhare je, dravyaliMga mamakAra... vyavahArI. 6 bhagavAna amRtacaMdranI evI, TaMkotkIrNa A vANa, vyavahAra patha Agraha tama bhedI, amRta pathano bhANa... vyavahArI. 7 artha - paNa jeo Ane pariharIne saMvRti pathe prasthApita AtmAthI dravyamaya liMgamAM mamatA vahe che (dhAre che), teo tattvAvabodhathI mRta thayelAo, nityodyota eka akhaMDa atulAloka evo svabhAvaprabhAprAgubhAravALo amala samayano sAra (samayasAra) adyApi dekhatA nathI. 241 amRta jyoti mahAbhASya "liMga ane bhedo je vRttanA re, dravya deza kALAdi bheda... mULa mAraga sAMbhaLo jinano re, paNa jJAnAdinI je zuddhatA re, te to traNe kALe abheda.. mULa mAraga." - zrImad rAjacaMdrajI 782
Page #838
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpa, navamo aMkaH samayasAra kaLaza 241 paNa AthI ulaTuM vyavahArapathane AzrI jeo dravyaliMganuM mamatva dhare che teo samayasArane dekhatA nathI ema nIcenI gAthAnA bhAvanuM sUcana karatA A zArdUlavikrIDita utthAnikA kaLazamAM puruSazArdUla amRtacaMdrajI vIragarjanA kare che - je naina rihRtya . paNa - uparamAM kahyuM tethI ulaTA prakAre je "Ane' - A paramArtha mokSamArgane pariharIne - choDI daIne, saMvRti pathe prasthApita AtmAthI - saMvRtipathaprasthApitenAtmanA - vyavahAra mArgamAM prasthApana karela AtmAe karI tattvAvabodhathI zruta bhraSTa thayelAo - tattvavavavavutI: - dravyamaya liMgamAM mamatA vahe che - dhAraNa kare che, siphe dravyamaye vati mamatA - teo nityodyota - nitya udyota - jJAna prakAzavALo, akhaMDa, eka, atula - Aloka - prakAzavALA e svabhAva prabhA prAgubhAravALo - svabhAvanI prabhAnA - prakRSTa tejanA prAgubhAra - mahAbhAravALo amala - parabhAva vibhAvamala rahita zuddha samayano sAra samayasAra adyApi - haju sudhI dekhatA nathI - nityothIta mahaMmevamatulAno svabhAva-prAramAra samayastha sAramatti nAthApi jayaMti te ! arthAt - uparamAM "AtmakhyAtinA gadya bhAgamAM temaja tenA sArasamuccayarUpa chellA kaLazamAM anvayathI paramArtha mokSamArganuM vidhAna karyuM, te ja atra vyatirekathI karyuM che - jeo A uparokta ratnatrayImaya eka AtmArUpa ja paramArtha mokSamArgane choDI daIne, vyavahAra pathamAM AtmAne prasthApita karI, "tattvAvabodhathI' cuta thaI - je prakAre vastunuM svarUpa che te prakAre je tapaNuM - tattva, tenA "avabodha' - "ava' - jema che tema vastu maryAdA pramANe "bodha' - jJAna jyAM che evA tattvAvabodhathI ta' - bhraSTa - pramatta thaI, dravyamaya ligamAM - dehAzrita dravyaliMgamAM - bAhya veSa cihnamAM "mamatA" - mamakAra vahe che - dhAraNa kare che, teo "amala" - mala rahita - zuddha evo samayano sAra - samayasAra" - zuddha AtmA "adyApi' - haju sudhI dekhatA nathI. kevo che samayasAra ? "nityodyota' - nitya - sadAya "udyota' - jJAna prakAzavALo, sadAya jJAna prakAzathI jhaLahaLato, "akhaMDa' - kadI paNa khaMDita na thato, 'eka' - zuddha zAyaka bhAva sivAya bIjo koI bhAva jyAM nathI evo "advaita', "atulAloka' - jenI tulya - samAna bIjo koI nathI evo atula Aloka - prakAzavALo, "svabhAva prabhA prAgubhAravaMta' - svabhAvanI prajAno - jhaLahaLatI kAMtino - 'prAgubhAra" - mahAbhAra jyAM che evo, AvA amala - zuddha samayasArane te vyavahAramArganA Azraye karI tattvAvabodhathI yuta thayelAo "adyApi' - anAdithI A vyavahAra mArga karyA karatAM chatAM haju sudhI dekhatA nathI. te ja svayaM ema sUcave che ke anAdi vyavahAramArgano Azraya karyAthI jema temane zuddha AtmAnuM darzana thayuM nathI, tema haju paNa jyAM lagI teo vyavahAramArgano Azraya karI, dravyaliMganuM mamatva vahyA karaze tyAM lagI bhagavAna samayasAranuM darzana pAme evo saMbhava nathI. mATe vyavahAramArgano Agraha choDI ane tenA aMgabhUta dravyaliMgano mamakAra choDI, eka paramArtha mokSamArgano ja Azraya mumukSue kartavya che. 783 .
Page #839
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pAkhaMDIliMgesu va gihiliMgesu va bahuppayAresu / kuvvaMti je mamattaM tehiM Na NAyaM samayasAraM // 413 // pAkhaMDI hiMgomAMhi vA, gRhiliMge bahu prakAra; kare mamatva teNe khare !, jANyo na samayasAra. 413 artha - pAkhaMDI hiMgomAM ke bahu prakAranA gRhIliMgomAM jeo mamatva kare che, teothI samayasAra jANavAmAM nathI Avyo. 413 mAtmadhyAti TIkkA - pAkhaMDiliMgeSu vA gRhiliMgeSu vA bahuprakAreSu / kurvati ye mamatA tairna jJAtaH samayasAraH // 413 // ye khalu zramaNo'haM zramaNopAsako'hamiti dravyaliMgamamakAreNa mithyAhaMkAraM kurvati te'nAdirUDhavyavahAravimUDhAH prauDhavivekaM nizcayamanArUDhAH paramArthasatyaM bhagavaMtaM samayasAraM na pazyaMti ||413|| AtmakhyAti TIkArtha jeo kharekhara ! zramaNa huM zramaNopAsaka huM ema dravyaliMga mamakArathI mithyAhaMkAra kare che. teo anAdirUDha vyavahAravimUDho, prauDhavivekavALA nizcayane anArUDho, paramArthasatya bhagavaMta samayasArane nathI dekhatA. ll41 rU|. "amRta jyoti mahAbhASya "mAne nija mataveSano, Agraha mukti nidAna." I. lahyuM svarUpa na vRttinuM, vrata abhimAna; rahe nahi paramArthane, levA laukika mAna." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-26 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe jeo dravyaliMga mamatva kare che teo samayasArane nathI jANatA e bhAvanuM A gAthAmAM kathana karyuM che, bahu prakAranA "pAkhaMDI liMgomAM" - sAdhu liMgomAM - sAdhuveSomAM vA gRhi liMgomAM - gRhastha veSomAM jeo mamatva - mamatA kare che, teothI "samayasAra" - zuddha AtmA "jJAta" nathI - jANavAmAM Avelo nathI. A gAthAnA bhAvanuM apUrva tattvamImAMsana karatAM "AtmakhyAti'kartA vade che - jeo kharekhara ! "zramause zramaNopAsakoDahaM - zramaNa, huM zramaNopAsaka (zrAvaka) ema 'dravya liMganA" - bAhya veSanA "mamakArathI' - mhArApaNAthI - mamatva bhAvathI mithyAhaMkAra' - mithyAbhimAna kare che, teo "anAdirUDha vyavahAravimUDho' - nAvirUdravyavahAravimUDhA, AtmabhAvanA - pAvaMDItirosu hitirosu va vadupayA su - pAvaMtipu vA vRditiroSa vI vahu chApu - bahu prakAranA pAkhaMDi liMgomAM vA gRhi liMgomAM ne mamatta suvyaMti - ye mamatva - (pAThAM. mamatA) survati - jeo mamatva (pAThAM. mamatA) kare che, teTiM samAsAra - saine jJAta: samayasAra: - teothI samayasAra nathI jJAta - jANavAmAM Avyo. || mAthA lAbhamAvanA ||41 rU|. je vastu - jeo kharekhara ! nizcaya karIne zramoDaOM zramaNopAsakramiti - "zramaNa huM zramaNopAsaka huM' ema dravyatikAmamArA mirdAra survati - dravyaliMganA mamakArathI mithyAhaMkAra kare che, teDanArirUdravyavahAravimUDha: - teo anAdi rUDha vyavahAra vimUDho, prauDhavivedaM nizcayamanADhya: - prauDha vivekavALA nizcayane anArUDha evAo, paramAIsatya bhAvaMtaM samayasAruM gyaMta - paramArthasatya bhagavaMta samayasArane nathI dekhAtA. || ta 'mAdhyAti' AtmabhAvanA ||413 / / 784
Page #840
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 413 prauDha vivekavALA nizcaya para anArUDha' - nahi ArUDha evAo - prauDhavive nizcayamanAkTI., paramArthasatya evA bhagavaMta samayasArane nathI dekhatA - paramArthasatya mAvaMtaM samayasAruM payaMti | arthAta jeo tevA tevA dravyaliMganA mamakArathI mithyA ahaMkAra kare che, teo anAdithI "rUDha' - UMDA mULa ghAlI gayelA "vyavahArathI" - parano Azraya karanArA abhUtArtha - asatu vyavahArathI 'vimUDha' - vizeSe karIne mUDha - atyaMta mUDha thaI gayelAo hoya che. ata eva avivekI je haju vartatA hoya te, "prauDha' - paripakva avasthA pAmela puruSanA jevA prauDha viveka para ArUDha thaI zake nahi - caDhI zake nahi, ane jeo prauDha vivekavALA nizcaya para ArUDha thayelA nathI, teo "paramArtha satya" - paramArtha satu - "paramArthathI" - tattvathI - nizcayathI bhUtArthathI satya - sAcA - satu "bhagavaMta' - jJAnAdi 'bhaga' - aizvaryavaMta "samayasArane" - zuddha AtmAne nathI dekhatA - anubhavanetrathI nathI nihALatA, anubhava pratyakSa nathI karatA. sarva vizuddha jJAna 785
Page #841
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vyavahAra vimUDha dRSTie jano paramArtha kaLatA nathI evA bhAvano samayasAra kaLaza (50) prakAze che - vaitAni vRtta vyavahAravimUDhadRSTayaH, paramArthaM kalayaMti no janAH / tuSabodhavimugdhabuddhayaH, kalayaMtIha tuSaM na taMDulaM // 242 // vyavahAra vimUDha dRSTio, paramArtho kaLatA ja na janA; tuSabodha vimugdha buddhio, kaLatA hyAM tuSa taMDulo ja nA. 242 amRta pada - 242 vyavahAra mUDhane paramArtha bhAna nA, juo ! DhaMga ajJAnanA ! dhAnya chAMDI te khAMDe che photarAM, maMDANa e mahA mohanA... vyavahAra mUDhane. 1 vyavahAramAM vimUDha dRSTi che jehanI, evA vyavahAra mUDha daiSTi, kaLatA nahi ahiM prakaTa paramArthane, bhAnune jema gheDa dRSTi... vyavahAra mUDhane. 2 tuSanA bodhathI buddhi vimugdha che, evA jano mugdha buddhi, tuSane kaLe ahiM kaLe na taMDulane, mugdha bAla zuM mugdha buddhi !... vyavahAra mUDhane. 3 photarAMne ahiM dhAnya mAnIne, mugdha dhAnyane chAMDatA, dhAnya kadI paNa pAme nahi te, rahe te photarAM ja khAMDatA !... vyavahAra mUDhane. 4 vyavahArane tema mAnI paramArtha je, paramArtha dhAnyane chAMDatA, paramArthane kadI pAme nahi te, vyavahAra photarAM khAMDatA... vyavahAra mUDhane. 5 bALo bhoLo bALa bhoLavAI ramakaDe, paramArtha ratnane chAMDato, bhoLavAI tema A vyavahAra ramakaDe, paramArtha ratnane chAMDato !... vyavahAra mUDhane. 6 lAkaDAno ghoDo sAco mAnIne, mugdha bAla Arohato, khoTo vyavahAra tema sAco mAnIne, mugdha bAla A rohato !... vyavahAra mUDhane. 7 abhUtArtha vyavahArane bhUtArtha mAnatAM, paramArthane je chAMDatA, vyavahAra mUDha te kema bhUtArthamAM, paramArthamAM pada mAMDatA ?.. vyavahAra mUDhane. 8 sAra samayano choDI niHsAramAM, vyavahAramAM je mohe, bhagavAna samayano sAra amRta te, kema vimUDha te rahe?... vyavahAra mUDhane. 9 artha - vyavahAra vimUDha daSTivALA jano paramArthane kaLatA nathI, tuSabodhathI (photarAMnA bodhathI) vimugdha buddhivALAo ahIM tuSane (photarAMne) kaLe che, taMtulane (cokhAne) nahi ! 242 "amRta jyoti' mahAbhASya anaMta kALa vyavahAra karyo che, tenI jaMjALamAM paramArtha bhUlAI jAya che." - zrImad rAjacaMdra AtmakhyAti' nA gadya bhAgamAM vyavahAravimUDha dRSTivALAnuM kathana karyuM. tenA anusaMdhAnamAM vyavahAravimUDha dRSTivALA "tuSa' photarAMthI bhoLavAI "teMDula'ne oLakhatA nathI ema anyoktithI AtmAne viMdhI nAkhe evo 'vedhaka' mArmika kaTAkSa A kaLazamAM karatAM amRtacaMdrajI parama paramArthanuM divyagAna gAnArA parama mahAkavi vade che - "vyavahAravimUDhaya:' - vyavahAra vimUDha draSTivALA jano 786
Page #842
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 242 paramArthane kaLatA nathI - oLakhatA nathI, "paramArtha vanayaMti no banA?, te aMge anyokti kare che - tuSoghavimughavuddha:' - tuSa bodhathI vimugdha buddhivALAo, arthAt tuSanA photarAMnA bodhathI - jJAnathI jenI buddhi vimugdha banI gaI che - bhoLavAI gaI che, teo ahIM "tuSa'ne - photarAMne kaLe che - oLakhe che, taMDulane - cokhAne nahi ! "vattayaMtIda tuSa ja taMdurta | arthAtu vyavahArathI jeonI dRSTi "vimUDha' che - vizeSe karIne mUDha - moha pAmelI che, te vyavahAra vimUDha dRSTi jano paramArthane kaLatA nathI - samajatA nathI - jema ghUvaDanI dRSTi sUryane kaLatI nathI tema. 'tuSa bodhathI' - suSanA photarAMnA bodhathI jenI buddhi vimugdha che - bhoLI banelI che evA mugdha buddhi bAla jevA "mugdha buddhi' jano "tuSane ja' - photarAMne ja maLe che, "teMDulane' - cokhAne - dhAnyane nathI maLatA. photarAMne ahIM dhAnya mAnIne je mugdhajano dhAnya chAMDe che, teo dhAnya kadI paNa pAme nahi, te to mAtra photarAM ja khAMDatA rahe ! tema vyavahArane paramArtha mAnIne jeo paramArtha - dhAnyane chADe che. teo kadI paramArtha - dhAnyane pAme nahi, te mAtra vyavahAra - photarAM ja khAMDatA rahe che. "mugdha buddhi' - bALo bhoLo bALa jema ramakaDAthI bhoLavAI jaI ahIM mahAmUlyavAnuM ratnane choDe che, tema A vyavahAra - ramakaDAthI bhoLavAI jaIne mugdhabuddhi jano amUlya paramArtha - ratnane chAMDe che ! lAkaDAnA ghoDAne sAco mAnIne mugdha buddhi bAla jema Arahe che, tema khoTA - abhUtArtha vyavahArane sAco - bhUtArtha mAnIne mugdha buddhi bAla jano vyavahAra para Arohe che - "vyavahArane ghoDe caDe che. Ama abhUtArtha - asatya - asat vyavahArane bhUtArtha - satya - satu mAnatAM jeo paramArthane chAMDe che, te vyavahAra vimUDha mugdha buddhi jano bhUtArtha - satya - sat evA paramArthamAM pada kema mAMDe? "samayano sAra' - samayasAra choDIne niHsAra vyavahAramAM je mohe che, te vimUDha parama "amRta" evo bhagavAna samayasAra kema Arohe ? CC 787
Page #843
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti dravyaliMga mamakArathI mIcAMyelA janathI samayasAra ja dekhAto nathI, evA bhAvano samayasAra kaLaza (51) saMgIta kare che - rathoddhatA dravyaliMgamamakAramIlitaiH, dRzyate samayasAra eva na / dravyaliMgamiha yatkilAnyato, jJAnamekamidameva hi svataH // 243 // dravyaliMga mamate mIMcelathI, dazya A samayasAra thAya nA; dravyaliMga ahiM anyathI khare ! jJAna eka ja svathI A Thare. 243 amRta pada - 243 dravyaliMga mamakAra aMdha te, dekhe na samayasAra, AMkha mIMcelo jema na dekhe, vastutaNo vistAra... dravyaliMga mamakAra. 1 dravyaliMga mamakArathI jenI, dRSTi gaI ja mIMcAI, teothI samayasAra dekhAya nA, chatI AMkhe ja aMdhAI... dravyaliMga. 2 (kAraNa) dravyaliMga ahiM anya thakI che, sva thakI eka ja (A) jJAna, dravyaliMga mamata mUko mumukSu ! bhaNe amRta bhagavAna... dravyaliMga. 3 artha - vyaliMganA mamakArathI mIlitonA (AMkho mIMcAyelAothI) samayasAra dekhAto nathI, kAraNake dravyaliMga ahIM phuTapaNe (parataH) anya (para) thakI che, jJAna eka A ja nizcaya karIne svataH' - sva thakI che. 243 amRta jyoti' mahAbhASya "liMga ane bhedo je vratanA re, dravya deza kAlAdi bheda, paNa jJAnAdinI je zuddhatA re, te to traNe kALe abheda... mULa mAraga." - zrImad rAjacaMdrajI dravyaliMga mamakAravALAne samayasAra ja nathI dekhAto tenuM kAraNa A kaLazamAM spaSTa karyuM che - dravyataM mamaramInitaiH - dravyaliMganA mamakArathI mamatvabhAvathI je mIlita che - jenI AMkho mIMcAI gayelI che tethI samayasAra ja nathI dekhAto - dRrate samayasara uva , kAraNa zuM? kAraNake dravyaliMga ahIM phuTapaNe anya thakI - parathakI - 'pUrata:' - che, jJAna eka A ja nizcaya karIne 'svataH' - sva thakI che - 'dravyatirAmida brisAcato, jJAnamekamimeva cata; I' AkRti para 788
Page #844
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra gAthA 414 vavahArio puNa Nao doNivi liMgANi bhaNai mokkhapahe / NicchayaNao Na icchai mokkhapahe savaliMgANi // 414 // vyavahArio naya bhaNe, mokSapathe draya liMga; nizcaya nA Icchato, mokSapaNe sahu liMga. 414 artha - punaH vyavahArika naya banne ya ligone mokSapathamAM kahe che, nizcaya mokSapathamAM sarva liMgone nathI Icchato. 414 AtmakhyAti TIkA vyAvahArikaH punarnayo dve api liMge bhaNati mokSapathe / nizcayanayo necchati mokSapathe sarvaliMgAni // 414 // yaH khalu zramaNazramaNopAsakabhedena dvividhaM dravyaliMgaM bhavati mokSamArgaH iti prarUpaNaprakAraH sa kevalaM vyavahAra eva na paramArthaH - tasya svayamazuddhadravyAnubhavanAtmakatve sati paramArthatvAbhAvAt / tato ye vyavahArameva paramArthabuddhyA cetayaMte / te samayasArameva na cetayaMte / yadeva zramaNazramaNopAsakavikalpAtikrAMtaM dRzijJaptivRttapravRttimAtraM zuddhajJAnamevaikamiti niStuSasaMcetanaM paramArthaH tasyaiva svayaM zuddhadravyAnubhavanAtmakatve sati paramArthatvAt / ya eva paramArthaM paramArthabuddhyA cetayaMte ta eva samayasAraM cetayaMte / / 414 / / AtmabhAvanA - vabahArio puNa Nao - vyAvahArikaH punarnayo - puna: vyApAra naya doNNivi liMgANi mokkhapahe bhaNai - dve api liMge - mokSapathe bhaNati - banne 5 siMgane bhokSapathamA ma cha - cha, NicchayaNao - nizcayanaya mokkhapahe savvaliMgANi Na icchai . mokSapathe sarvaliMgANi na icchati - bhokSapathamA savAsaMgone nathI chato. // iti gAthA AtmabhAvanA ||414|| yaH khalu - 5352 ! zramaNazramaNopAsakabhedena - zrabhaH - zramApAsa methI dvividhaM dravyaliMgaM bhavati mokSamArga - dvavidha dravyarsiga mokSamAdhIya cha, iti prarUpaNaprakAraH - vo pra359 2 cha, sa kevalaM vyavahAra eva - te la vyavahAra 4 cha, na paramArthaH - nahiM paramArtha - tasya svayamazuddhadravyAnubhavanAtmakatve sati paramArthatvAbhAvAt - tano svayaM azuddha dravyAnubhavanAtmakapaNuM sate paramArthapaNAno abhAva che mATe. yadeva - 4 4 zramaNazramaNopAsakavikalpAtikrAMtaM - zrama - zramApAsa viseuthI Asid - 52 dRzijJaptivRttapravRttimAtraM - zi - zazi - vRttamA pravRtti mAtrA me zuddhajJAnamevaikamiti - zuddha zAna 14 me cha me niStuSasaMcetanaM - nitupa saMyatana (a) paramArthaH - 52mArtha cha - tasyaiva svayaM zuddhadravyAnubhavAtmakatve sate paramArthatvAt - tena 4 svayaM zuddha dravyAnubhavAtmakapaNuM sate paramArthIpaNAne lIdhe. tato - tathA zanaye - mI vyavahArameva paramArthabuddhyA cetayaMte - vyavahArane deg4 52bhArtha buddhithI yeta cha - anubhava cha, te - tamo samayasArameva na cetayaMte - samayasArane 4 nathI yetatA - anubhavatA, ya eva - mI 4 paramArthaM paramArthabuddhyA cetayaMte - paramArthana paramArtha buddhithI yeta cha - anubhava cha, ta eva - tamo 4 samayasAraM cetayaMte - samayasArane 2 cha - anubhave che. / / iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA // 414|| 789
Page #845
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AtmakhyAti TIkArya je phuTapaNe - zramaNa - zramaNopAsaka bhedathI je ja zramaNa - zramaNopAsaka vikalpathI atikrAMta, dvividha dravyaliMga mokSamArga hoya che, dezi - jJapti-vRtta pravRtti mAtra zuddha jJAna ja A eka evo prarUpaNa prakAra - te kevala vyavahAra ja che, evuM nigSa saMcetana nahi ke paramArtha - te paramArtha che - - tenA - svayaM azuddha dravya anubhavanAtmakapaNuM sate - tenuM ja - zuddha dravyAnubhavanAtmakapaNuM sate paramArthapaNAno abhAva che mATe - paramArthapaNuM che mATe. tethI jeo vyavahArane ja paramArtha buddhithI cete che, jeo ja paramArthane paramArtha buddhithI cete che, teo samayasArane ja cetatA nathI. teo ja samayasArane cete che. 414 "amRta jyoti' mahAbhASya "paMtha parama pada bodhyo, je pramANe parama vItarAge; te anusarI kahIzuM, praNamIne te prabhu bhakti rAge. I." - zrImad rAjacaMdra, aM. 724 vyavahAranaya mokSamArgamAM be liMga - gRhastha - zramaNa mAne che, nizcayanaya sarva liMgone nathI mAnato ema A gALAmAM spaSTa kahyuM che ane teno apUrva paramArtha prakaTa karatAM AtmakhyAti'kartA nikhuSa tattvayuktithI vaidharme tulanAthI prakAze che - (1) je skuTapaNe - zramaNa - zramaNopAsaka bhedathI dvividha - be prakAranuM dravyaliMga mokSamArga hoya che evo prarUpaNa prakAra te kevala - mAtra vyavahAra ja che - nahi ke paramArtha. zA mATe ? te dravyaliMga vyavahAra azuddha dravyanuM anubhavana karAve che eTale te vyavahAranuM svayaM azuddha dravya anubhavanAtmakapaNuM hoI tenA paramArthapaNAno abhAva che mATe - tasya yamazuddhadravyAnubhavanAtmavatve sati paramArthatAmAvAtu - (2) AthI ulaTuM - zramaNa - zramaNopAsakanA vikalpathI atikrAMta - para evuM je dezi - jJapti - pravRtti mAtra zuddha jJAna ja eka che evuM 'nikhuSa' - (photarAM vagaranuM - zuddha) saMcetana che te ja paramArtha che. zA mATe ? te zuddha jJAna ja zuddha dravyanuM anubhava karAve che eTale te zuddha jJAnanuM ja svayaM zuddha dravyAnubhavanAtmakapaNuM hoI, tenuM ja - te zuddha jJAnanuM ja paramArthakapaNuM che mATe - talaiva ye zuddhadravyAnubhavanAtmatve sati paramArthakatvA, A uparathI zuM phalita thAya che? tethI jeo vyavahArane ja paramArtha buddhithI cete che - vyavahArameva paramArtha yuddha vetacaMte. teo samayasArane ja cetatA nathI, te samayasarave na retayata | AthI ulaTuM jeo ja paramArthane paramArthabuddhithI cete che - iva paramArtha paramArthavRddhayI retapaMte, teo ja samayasArane cete che - "ta va samayasAraM cetayaMte / sarva vizuddha jJAna, 790
Page #846
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 244 samayasAranI uttara kaMI nahi evA bhAvano samayasAra kaLaza (52) lalakAre che - mAlinI alamalamatijalpai duvikalpairanalyai rayamiha paramArthaciMtyatAM nityamekaH / svarasavisarapUrNajJAnavisphUrtimAtrA na khalu samayasArAduttaraM kiMcidasti // 244 // basa basa ati jalmI durvikalpa anabhe ! ahiM nita paramArtho eka ceto (ajalpa); svarasa visara pUrNa jJAna virRrji mAtra, na para samayasArAthI khare ! uttara kAMI atra.. 244 amRta pada - 244 samayasArathI uttara kaMI nA, nizcayathI A jANa ! svarasa visaranA kara prasarato, jJAna taNo A bhANa... samayasArathI. 1 basa basa bahu bahu baDabaDa karatA, durvikalpathI tamAma ! analpa durvikalpo kerI, jAla jaTilanuM na kAma... samayasArathI. 2 nitya ahIM cetAo nize, paramArtha ja A eka, anubhava amRtarasanuM nitya, pAna karAo cheka... samayasArathI. 3 svarasa visarathI pUrNa jJAnanI, vikrUrji mAtra sturaMta, samayasArathI uttara kaMI nA, nizcaya ema dIsaMta... samayasArathI. 4 sarvathI uttara samayasAra che, bhagavAna amRta dhAma, sarva samayamAM sAra samaya A, sahajAtmasvarUpa ... samayasArathI. 5 artha - ati jalpavALA analpa durvikalpothI basa thayuM ! basa thayuM ! A ahIM paramArtha eka nitya ciMtavAo ! kharekhara ! nizcaya karIne svarasa visarathI pUrNa jJAna viskRrti mAtra samayasArathI uttara (AgaLamAM) kiMcit che nahi. 244 amRta jyoti" mahAbhASya "avikalpa samAdhinuM dhyAna kSaNabhara paNa maTatuM nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. (267), 339, hAthanoMdha-3 nirvikalpapaNe aMtarmukha vRtti karI AtmadhyAna karavuM, mAtra anAbAdha anubhava svarUpamAM lInatA thavA devI. bIjI ciMtavanA na karavI... je je takadi uThe, te nahIM be laMbAvatAM upazamAvA." - zrImad rAjacaMdra, aM. 818 have A badhA vikalpothI zuM ? A samayasArathI uttara - pachI koI che nahi, ema A parama bhAvavAhI paramAmRta saMbhUta kaLazamAM parAtpara samayasAranA parama mahimAnuM mukta kaMThe utkIrtana karatAM 791
Page #847
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti parama bhAvitAtmA paramarSi amRtacaMdrAcAryajI parama bhAvollAsathI A divya dhvanimaya saMgIta lalakAre che - matamatamatinatve rvijatvanatve: - ati jalpavALA - baDabaDATavALA analpa - puSkala durvikalpothI basa thayuM ! basa thayuM ! ahIM A paramArtha eka nitya ciMtavAo ! mAmi paramArthaciyatAM nityamevA, A zuddha jJAnarUpa eka advitIya - advaita paramArthanuM ja parama artha samayasAranuM ja sadA ciMtana karAo ! kAraNake kharekhara ! nizcaye karIne varasavisarapUfjJAnavipUrti mAtrAtuM - svarasanA - potAnA cetana rasathI pUrNa jJAnanA viskUrti mAtra - viskuraNa mAtra evA samayasArathI uttara - AgaLa pachI kiMcit che nahi - kaMI paNa che nahi - vatta samayasAra duttara hiMviti | 792
Page #848
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 245 A eka jagatuM cakSu akSaya pUrNatA pAme che evA bhAvano samayasAra kaLaza (53) saMgIta kare che - anuSTup idamekaM jagacakSurakSayaM yAti pUrNatAM / vijJAnaghanamAnaMdamayamadhyakSatAM nayat // 245 // eha eka jaga cakSu, akSaya pUrNatA lahe; vijJAnaghana AnaMda-maya, sAkSAt pamADatuM. 245 artha - AnaMdamaya vijJAnaghanane adhyakSatA (pratyakSatA) pamADatuM evuM A eka akSaya jagatacakSu pUrNatA pAme che - 245 amRta jyoti' mahAbhASya kevaLa svabhAva pariNAmI jJAna te kevaLajJAna... kevaLa jJAna che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (38), 710 A eka akSaya jagatucakSu pUrNa thAya che evA parama paramArthagaMbhIra zabdomAM A samayasAra zAstrane parama bhavya aMjali arpatA A utthAnikA kaLazamAM AcAryacUDAmaNi amRtacaMdrAcAryajIe A zAstranI pUrNAhuti karatI aMtima gAthAnA bhAvanuM sUcana karyuM che - meva nI surakSaya yAMti pUrNatAM - A eka akSaya evuM jagacakSu pUrNatA pAme che. A eka - advitIya jeno kSaya nathI evuM akSaya jagatucakSu vizvanuM darzana karAvanAruM cakSu - vizvanetra pUrNatA - pUrNapaNe pAme che. kevuM che A jagatucakSu? AnaMdamaya evA vijJAnaghanane adhyakSatA - pratyakSatA pamADatuM evuM, AnaMdamaya vijJAnaghana AtmAnuM pratyakSa - sAkSAt darzana karAvatuM evuM - "vijJAnadhanamAnaMdamayamadhyakSatAM nayatuM !' amRta pada - (245) eka eha jagacakSu akSaya, atra pUrNatA pAme, vijJAnaghana AnaMdamaya adhyakSa, dekhADatuM je sAme... eka eha jagacakSu akSaya. 1 samayasAra' jagacakSu vinA to, jagamAM badhe aMdhAruM, jagamAM vastu kAMI na dIse, gothAM khAya bicAruM... eka eha jagacakSu akSaya. 2 "samayasAra' jagacakSu vinA jaga, aMdhamArgamAM cAle, utpatha kupathe ThebAM khAtuM, aMdha zuM kAMI na bhALe... eka eha jagacakSu akSaya. 3 samayasAra' jagacakSu A to, jagata sakala dekhADe, jJAna prakAza relAvI, jagamAM sarva prakAza pamADe.. eka eha jagacakSu akSaya. 4 samayasAra" jagacakSu jagamAM, sAco mArga batAve, jagane sAkSAt daSTA karatuM, sanmArge ja calAve... eka eha jagacakSu akSaya. 5 "samayasAra jagacakSu A to, divya cakSu jaga apyuM, kuMdakuMda divya daSTAe, Atma sarvasva samapyuM... eka eha jagacakSu akSaya. 6 A jagacakSunA sarjanamAM, Atma vibhava sahu arpa, "ekatva vibhakta Atma darzAvuM, pratijJA jeNe "taI'... eka eha jagacakSu akSaya. 7 793
Page #849
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra H AtmakhyAti samaya prAbhRta' A jagacakSanuM, jagane prAbhRta arpa, mahAjJAna dAnezvarIe je, RSiRNa dIdhuM tarpI... eka eha jagacakSu akSaya. 8 A prAbhRtamAM "AtmakhyAti'nuM, prAbhUta mahA umerI, jJAna dAnezvarI amRtacaMdra, jagacakSu kAMti uderI. eka eha jagacakSu akSaya. 9 Atmavaibhava sarvasva samarpa, munI amRtacaMdra, A jagacakSunI divya prajAne ora vadhAvI umaMge... eka eha jagacakSu akSaya. 10 divyadekhA A amRtacaMdra, divya dRSTi ahIM arpa, - - samayasAra" jagacakSu kerI, khyAti pratipada tarpI... eka eha jagacakSu akSaya. 11 divyadRSTA A jagaguru yugale, divya cakSu A dIdhuM, "samayasAra' A "AtmakhyAtithI, jaga udyotita kIdhuM... eka eha jagacakSu akSaya. 12 eka advaita A zuddha AtmanuM, khyApana karatuM cakSu, eka advaita sakala jagamAM A, jagagurunuM jagacakSu.. eka eha jagacakSu akSaya. 13 kevaLa jJAnamaya zuddha AtmanuM, darzana karatuM sAkSAt, kevaLa jJAnamaya jagacakSu A, dekhe jaga sahu sAkSAt... eka eha jagacakSu akSaya. 14 sarva pradeze jJAnamayo je, vijJAnaghana A AtmA, para paramANu na pese evo, vijJAnaghana cidAtmA.. eka eha jagacakSu akSaya. 15 pratyakSa karatuM jagane "ApyuM', divya cakSu A sAkSAt, kuMdakuMda ne amRtacaMdra, vijJAnaghane sAkSAt... eka eha jagacakSu akSaya. 16 kadI paNa kSaya na ja pAme, evuM akSaya A jagacakSu, pratyakSa jaga sahu dekhe evuM, dekho sadA mumukSu !... eka eha jagacakSu akSaya. 17 akSaya nidhi A kALa anaMte, kadI na khUTyo khUTe, bhale anaMta anaMta mumukSu, lUMTAya teTalo lUMTe !... eka eha jagacakSu akSaya. 18 akSaya nidhi A jJAnaratnathI, bhariyo amRta dariyo, akSaya nidhi A kuMdakuMda ne, amRtacaMdra dhariyo... eka eha jagacakSu akSaya. 19 akSaya nidhi A jagacakSu evuM, "samayasAra' A zAstra, jJAnapUrNa thayuM pUrNa pUrNa A, "AtmakhyAti'nuM pAtra... eka eha jagacakSu akSaya. 20 pUrNa prakAzanuM pUrNa thayuM A, toya rahyuM A pUrNa ! pUrNathI pUrNa A nIkaLyuM toye, pUrNazeSa A pUrNa !... eka eha jagacakSu akSaya. 21 kuMdakuMda ne amRtacaMdra, maMthI siMdhu samayazAstra, jJAnAmRtathI pUrNa bharyuM A, pUrNa kaLaza A pAtra.. eka eha jagacakSu akSaya. 22 pUrNa AnaMdathI pUrNa AnaMdamaya, vijJAnaghana A AtmA, pratyakSa karatuM A jagacakSu, aNuM divya A mahAtmA... eka eha jagacakSu alaya. 23 vijJAnanA ghana varSato, A AtmA A ghana vijJAna, gAyo sAkSAt "vijJAnaghana A, amRtacaMdra bhagavAna... eka eha jagacakSu akSaya... 24 - 794
Page #850
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 245 arthAt - 'eka' - advitIya - advaita 'akSaya' - kadI paNa kSaya nahi pAmatuM evuM A jagat cakSu'* vizvanuM darzana karAvavA samartha evuM vizvanetra 'samaya prAbhUta' - samayasAra zAstra 'pUrNatA' - pUrNapaNuM athavA samApti pAme che ane A jagacakSu AnaMdamaya evA 'vijJAna ghanane' - 'adhyakSatA' - pratyakSatA pamADatuM evuM che. A samayasAra kharekhara ! jagacakSu ja che. A 'samayasAra' 'jaga cakSu' vinA to jagamAM sarvatra aMdhArUM ja che, jagamAM kAMI vastu dekhAya nahi eTale jagat bicArUM aMdhArAmAM gothAM ja khAya che, A samayasAra 'jaga cakSu' vinA jagat aMdhamArgamAM cAle che, utpathe - unmArge kupathe - kutsita mArge aMdhanI jema ThebAM khAtuM te kAMI dekhatuM nathI. A samayasAra 'jaga cakSu' to sakala jagat dekhADe che, ne jagatmAM jJAna prakAza relAvI sarva vastune prakAza pamADe che - prakAze che. A samayasAra 'jaga cakSu' jagamAM sAco mArga batAve che, ne jagatne sAkSAt 'duSTA' - dekhanArUM karatuM sanmArge ja calAve che. AvuM A anupama samayasAra 'jaga cakSu' rUpa divya cakSu te divya dRSTA kuMdakuMdAcAryajIe jagane arpIne Atmasarvasva samaryuM che, je kuMdakuMdAcAryajIe A jaga cakSunA sarjanamAM Atmavibhava sarva ane 'ekatva vibhakta AtmA darzAvuM' - yattavihAM vANaM appo sa vihave' - evI mahApratijJA 'tarpI' che - paripUrNa pAra utArI nirvahI che, je mahA jJAnaddAnezvarI kuMdakuMdAcAryajIe A 'samaya prAbhUta' jagacakSunuM jagatane 'prAtRta' - bheTa arpI, RSiRRNanuM tarpaNa karyuM che - kaivali bhaNita' samaya prAbhUtanuM jagane arpaNa karI zrutakevalionA 'anvayane' jJAnavaMza saMtatine 'ciraMjIva' amRta karI che. AvA A jagacakSu samayaprAbhUtamAM vaLI 'AtmakhyAtinuM' 'mahAprAbhUta' umerIne tevA ja mahAjJAnadAnezvarI amRtacaMdrAcAryajIe A jagacakSunI kAMtimAM ora vRddhi karI che, paramarSi kuMdakuMdAcAryajIno satyakAra karAve evA A paramarSi amRtacaMdrAcAryajIe paNa kuMdakuMdAcAryajInI jema Atmavaibhava sarvasva samarpI A jagacakSunI divya prabhAne umaMgathI ora vadhArI che, divyadraSTA A munIMdra amRtacaMdre ahIM divya dRSTi arpIne, jagacakSu A samayasAranI khyAti A anupama AtmakhyAti'mAM pratipade - pade pade tarpI che. AvA A divyadRSTA jagadguru yugale - kuMdakuMdAcArya ane amRtacaMdrAcArya e be parama jagadgurunI joDIe A 'samayasAra' 'AtmakhyAti'thI jaganne udyotita karyuM che. 'eka' advaita A zuddha AtmAnuM khyApana karatuM divya cakSu evuM A jagadgurunuM jagacakSu sakala jagamAM 'eka' advaita - advitIya che. 'kevaLa' jJAnamaya zuddha AtmAnuM sAkSAt darzana karatuM A 'kevaLa jJAnamaya' jagacakSu sarva jagane sAkSAt dekhe che. paranuM paramANu paNa na praveze evA sarva pradeze jJAnamaya 'vijJAnaghana' cidAtmA AtmAne pratyakSa karatuM A divya jagacakSu sAkSAt 'vijJAnaghana' evA kuMdakuMdAcArya ane amRtacaMdrAcArye jagane ardhuM che. kadI paNa kSaya na ja pAme evuM 'akSaya' A jagacakSu - jagat sarva pratyakSa dekhe che evuM A mumukSuo sadA dekho ! A 'akSaya nidhi' to anaMtakALe paNa kadI khUTyo khUTe ema nathI bhale anaMta anaMta mumukSuo lUMTAya teTalo lUMTe ! A 'akSayanidhi' jJAnaratnathI bharelo amRtano darIyo che, akSaya jJAnanidhi bhagavAn kuMdakuMda ne bhagavAn amRtacaMdre jagatnI pAse khUlle khUllo dharyo che. evuM akSaya nidhi jagacakSu A 'samayasAra' zAstra pUrNa 'AtmakhyAti'nuM pAtra evuM jJAnapUrNa A 'pUrNa' thayuM - samApta thayuM. 'pUrNa' prakAzatuM A 'pUrNa' thayuM toya A 'pUrNa' rahyuM che ! pUrNamAMthI pUrNa A nIkaLyuM toya pUrNazeSa A pUrNa che ! bhagavAna kuMdakuMda ne bhagavAna amRtacaMdre siMdhu samAna zAstrasiMdhu maMthIne A zAstrarUpa pUrNa kaLaza pAtrane jJAnAmRtathI pUrNa bharyuM che. pUrNa AnaMdathI pUrNa AnaMdamaya vijJAnaghana' A AtmAne pratyakSa karatuM A divya jagacakSu A divya mahAtmAoe jagane ardhuM che. vijJAnanA 'ghana' - megha varSato A AtmA 'ghana vijJAna' che 'vijJAna ghana' che - teno sAkSAt 'vijJAnaghana' bhagavAn amRtacaMdre atra - 'amRta kaLaza'mAM gAyo che apUrva AtmabhAvanAthI bhAvitAtmapaNe saMgIta karyo che - - 795
Page #851
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo samayapAhuDamiNaM paDihUNaM atthataccado gAuM / atthe ThAhI ceyA so hohI uttamaM sokkhaM // 415 // samayaprAbhRta A je paDhI, artha - tattvathI jANI ja; arthe Tharaze cetA ja tenuM uttama saukhya hoze ja. 415 artha - A samayaprAbhUtane paThIne, artha - tattvathI jANIne, je cetayitA arthamAM sthiti karaze, te uttama saukhya hoze. 415 AtmakhyAti TIkA yaH samayaprAbhRtamidaM paThitvA arthatattvato jJAtvA / arthe sthAsyati cetayitA sa bhaviSyatyuttamaM saukhyaM // 415 // yaH khalu samayasArabhUtasya bhagavataH paramAtmano'sya vizvaprakAzakatvena vizvasamayasya pratipAdanAt svayaM zabdabrahmAyamANaM zAstramidamadhItya, vizvaprakAzanasamarthaparamArthabhUtacitprakAzarUpaM paramAtmAnaM nizciyan arthatastattvatazca paricchidya, asyaivArthabhUte bhagavati ekasmin pUrNe vijJAnaghane paramabrahmaNi sariMbheNa sthAsyati cetayitA, sa sAkSAttatkSaNavijRbhamANacidekarasanirbharasvabhAvasusthitanirAkulAtmarUpatayA paramAnaMdazabdavAcyamuttamamanAkulatvalakSaNaM saukhyaM svayameva bhaviSyati // 415 / / AtmakhyAti TIkArya je nizcaya karIne - samayasArabhUta A bhagavaMta paramAtmAnA vizvaprakAzakapaNAe karIne vizva samayanA pratipAdana thakI svayaM zabda bahmarUpa thaI rahelA A zAstrane adhyayana karI, vizvaprakAzanamAM samartha paramArthabhUta citrakAzarUpa paramAtmAne nizcita karato arthathI ane tattvathI paricchedIne, AnA ja arthabhata bhagavata eka pUrNa vijJAnaghana parama brahmamAM savaraMbhathI cetayitA sthiti karaze. te sAkSAta takSaNa vibhraMbhamANa cidekarasanirbhara svabhAvamAM susthita nirAkula AtmarUpatAe karIne "paramAnaMda' zabdathI vAcya uttama anAkalatva lakSaNavALuM saukhya svayameva thaze. 415 AtmabhAvanA - jau - yaH -8 samayapAhuDamiNaM paDihUNaM - samayaprAbhRtamidaM paThitvA - samaya prAkRta bhI pahIna, arthataccado NAuM . arthatattvato jJAtvA - artha - tatpathI tIna, ceyA - cetayitA - yetayitA - yetanArI - anubhavanArI yetana mAlA atthe ThAhI - arthe sthAsyati - arthabhA sthiti 42ze, so - saH - te uttamaM sokkhaM hohI - uttamaM saukhyaM bhaviSyati - uttama saumya - sumoze. // iti gAthA AtmabhAvanA / / 415|| yaH khalu - he 5352 ! nizcaye rIne samayasArabhUtasya bhagavataH paramAtmano'sya vizvaprakAzakatvena - samayasArabhUta mA bhagavata prmaatmaan| vishvmsh59|| 3 rI vizvasamayasya pratipAdanAt - vizvasabhayana pratipAinane bIya svayaM zabdabrahmAyamANaM zAstramidamadhItya - svayaM zabda brahmAyabhA - 206 35 26 2jaa zAstra adhyayana zane - salyAsAne - vizvaprakAzanasamarthaparamArthabhUtacitprakAzarUpaM paramAtmAnaM nizcinvan - vizvamazana samartha paramArthabhUta yita praza35 52mAtmAne nizcita urato, arthatastattvatacca paricchidya - arthathA bhane tatvathI parichI asyaivArthabhUte bhagavati ekasmin pUrNa vijJAnaghane paramabrahmaNi sariMbheNa cetayitA - yetAyatA - yetanArI yetana mAmA bhenA 4 arthabhUta bhagavata me pUrNa vizAnadhana 52mA sarimayI sthiti 42sa . te sAkSAt tatkSaNavijjabhamANacidekarasanirbharasvabhAvasusthitanirAkulAtmarUpatayA - sAtatyakSa viThUmamA - qual - GasAyamAna - vi4i2 ni 2 skhalAmA susthita nirAsa mAtma35tA parIne paramAnaMdazabdavAcyamuttamamanAkulatvalakSaNaM saukhyaM svayameva bhaviSyati - '52mAnaha' zathI pAya uttama mAnasatva kSa saumya svayameva thaze. // iti 'AtmakhyAti' AtmabhAvanA ||415|| 7es
Page #852
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMka: samayasAra kaLaza 245 "amRta jyoti' mahAbhASya jJAnIono sanAtana sanmArga jayavaMta varto." zrImatu vItarAga bhagavatoe nizcitArtha karelo evo aciMtya ciMtAmaNi svarUpa parama upakArI, parama adbhuta, sarva duHkhano niHsaMzaya AtyaMtika kSaya karanAra, parama amRta svarUpa evo sarvotkRSTa zAzvata dharma jayavaMta varto, trikALa jayavaMto varto." - zrImad rAjacaMdra, aM. 5ra (872), 843 utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe A zAstranI pUrNAhuti karatI A aMtima gAthAmAM parama bhAvitAtmA zAstrakartA paramarSi bhagavadda kuMdakuMdAcAryajIe A zAstranuM parama phala dAkhavyuM che - "A samaya prAbhRtane paThI arthathI tattvathI jANIne je cetayitA arthamAM sthiti karaze, te uttama saukhya hoze - satye tArI yA so dohI uttama souM- ema zabdabrahmano divyanAda gajavatA A karNAmRtamaya amRta zabdonA divya dhvanine anaMtaguNaviziSTa bhAvathI bahalAvatAM, zabdabrahmanA parama pAradezvA paramabrahma vettA paramarSi bhagavatu amRtacaMdrAcAryajI A gAthAnA pratyeka padanI parama adbhuta apUrva vyAkhyA karI, AtmAnI ananya khyAti karatI A yathArthanAmAM "AtmakhyAtinI parama maMgalamaya pUrNAhutimAM A vizvaprakAzaka samayasAranI - zuddha AtmAnI apUrva khyAti prakAze che - (1) : samayasAramaitA bhavataH paramabhinaDaca viphavAzahatvena - je kharekhara ! nizcaya karIne samayasArabhUta A bhagavaMta paramAtmAnA vizvaprakAzakapaNAe karIne vizvasamayanA - sarva padArthanA pratipAdanane lIdhe svayaM - pote zabdabrahmarUpa thaI rahelA A zAstrane adhyayana karI - abhyAsI - vivasamasya pratipAvanAtu svayaM zabrahmAyamAM zAstramamadhItya, (2) vizva prakAzanamAM samartha paramArthabhUta citRprakAzarUpa paramAtmAne nizcaya karato - viphavakAzanasamartharamArthavihArUpa paramAtmAne nizcivana - arthathI ane tattvathI paricchedIne parijJAna karIne sarvatastattvata: paricchidya - (3) AnA ja arthabhUta bhagavatuM eka pUrNa vijJAnaghana parama brahmamAM cetayitA sarvoraMbhathI sthiti karaze - maryavArthamUte mAvati sminuM pU vijJAnane gharamadramaNi sarvoraMbhe thAsthati vetatA, (4) te sAkSAt - pratyakSa tatpaNa vidraMbhamANa - vivardhamAna - vikasAyamAna - ullabhAyamAna - cidekara nirbhara - pUrNa svabhAvamAM susthita evI nirAkula AtmarUpatAe karIne - te sAkSAt tatsavitRmamAM vidpharasanirmaratvamavimusthitanirad rUtiyA - "paramAnaMda' zabdathI vAcya - kahevA yogya uttama anAkulapaNA lakSaNavALuM saukhya svayameva - pote ja - ApoApa ja hoze - paramAnaMdrazadvAvyamuttamamanA kuttatvatAM sauthaM svayameva bhaviSyati | "A eka akSaya jagacakSu pUrNatA pAme che' ema utthAnikA kaLazamAM sUcavyA pramANe A zAstranI pUrNAhuti karatI A aMtima gAthAmAM parama brahmajJa parabrahmaniSTha parama bhAvitAtmA paramarSi kuMdakuMdAcAryajIe A zAstranuM parama phala prakAzya che - A "samaya prAbhRta'ne 'paThI - abhyAsI arthathI - tattvathI jANIne je "cetayitA' - cetanAro - cetana AtmA arthamAM sthiti karaze, te uttama saukhya hoze, 'satye tArI yA to horI uttamaM solve ' ema zabda brahmano divyanAda gajAvatA A karNAmRtamaya amRta zabdonA divya dhvanino anaMtaguNaviziSTa bhAvathI bahalAvatAM, zabdabrahmanA parama pAradezvA paramabrahmavettA parabrahmaniSTha paramarSi amRtacaMdrAcAryajI A gAthAnA pratyeka padanI parama addabhuta apUrva vyAkhyA karI, AtmAnI ananya khyAti karatI A yathArthanAmAM "AtmakhyAti'nI maMgalamaya pUrNAhutimAM A vizvaprakAzaka samayasAranI - zuddha AtmAnI apUrva khyAti prakAze che - "samayasArabhUta" - samayanA sArabhUta athavA "samayasAra" - zuddha AtmA thaI gayelA evA A "bhagavata' - parama jJAnAdi 'bhaga' - aizvarya saMpanna A paramAtmA "vizvaprakAzaka - akhila jagatanA prakAzaka - prakAzanArA che, AvA A vizvaprakAzaka samayasAra paramAtmAnuM svarUpa A samayasAra zAstra prakAze che, eTale Ama vizvaprakAzaka samayasAranA prakAzanane lIdhe A samayasAra zAstra "vizva samayanuM' - sarva jagatu padArthanuM pratipAdana - prarUpaNa kare che ane eTale ja akhila vizvanA - akhila brahmAMDanA sarva padArthane vyApI raheluM - 797
Page #853
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti AvarI letuM A samayasAra zAstra "svayaM" - ApoApa "zabda brahmarUpa" - vizva vyApaka - vizva prakAzaka paramAgama rU5 thaI paDe che. Ama je "kharekhara !" nizcaya karIne tathAbhUta bhAvathI zuddhAtma dazAthI - (1) samayasArabhUta A bhagavata paramAtmAnA vizvaprakAzakapaNAe karIne vizvasamayanA pratipAdanane lIdhe svayaM zabdabrahmarUpa thaI rahelA A zAstrane adhyayana karI - abhyAsI, (2) vizva prakAzanamAM - akhila jaganne prakAzavAmAM samartha evA paramArthabhUta ciprakAza rUpa paramAtmAne nizcaya karato arthathI ane tattvathI "paricchedIne' - parijJAna karIne - sarvathA jANIne, (3) AnA ja arthabhUta bhagavata eka pUrNa vijJAnaghana paramabrahmamAM cetayitA' - cetanAro - cetana - anubhavayitA savaraMbhathI sthiti karaze. (4) te "sAkSAt - pratyakSa "tatu kSaNe' - te ja kSaNe "vijuMbhamANa' - vivardhamAna - vikasAyamAna - uttarottara vRddhigata thatA - ullasI rahelA cidekarasa nirbhara - cirUpa eka - advaita rasathI nirbhara' - paripUrNa svabhAvamAM "susthita' - sArI peThe sthita evI "nirAkula - AkulatA rahita AtmarUpatAe karIne, paramAnaMda' zabdathI vAcya' - kahevA yogya evuM uttama anAkulapaNA lakSaNavALuM saukhya "svayameva' - svayaM ja - pote ja - ApoApa ja thaze. arthAtu ukta vidhAnathI je cetayitA pUrNa vijJAnaghana paraMbrahmanI anubhUti karato sthiti karaze, te cikarasa nirbhara svabhAvamAM susthita nirAkula AtmarUpatAe karI pote ja paramAnaMda svarUpa anAkulatva lakSaNa uttama - parama saukhya banI jaze. ema pUrNa vijJAnaghana bhagavAna kuMdakuMdAcAryanI anupama amRta kRti A samayasAranI aMtima gAthAnI ananya vyAkhyA prakAzamAM pUrNa vijJAnaghana bhagavAn amRtacaMdrAcAryajIe apUrva atra tattvakaLAthI gUMthela sUtrAtmaka anupama amRta "AtmakhyAtinA divya dhvanithI udghoSaNA karI. sarva vizuddha jJAna, 798
Page #854
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 246 A adhikArano aMtima samayasAra kaLaza (54) prakAze che ke AtmanuM tattva jJAnamAtra vyavasthita che - anuSTupa itIdamAtmanastattvaM, jJAnamAtramAvasthitaM / / akhaMDamekamacalaM, svasaMvedyamabAdhitaM // 246 // ema A AtmanuM tattva, jJAnamAtra avasthita; akhaMDa eka acala, svasaMvedya abAdhita. 246 amRta pada - 246 jJAnamAtra A tattva AtmanuM, avasthita che ema, akhaMDa eka acala abAdhita, sva saMvedya je tema... jJAnamAtra A tattva. 1 jJAna sivAya koI anya bhAva to, hoya nahi je ThAma, evuM kevala jJAnamAtra A, tattva AtmanuM Ama.. jJAnamAtra. 2 jJAna te ja che AtmA evuM, tatpaNArUpa A tattva, jJAna te ja e AtmA kerA, svarUpataNuM A sattva... jJAnamAtra. 3 jJAnamAtra A tattva AtmanuM, vyavasthita che Ama, vastu vyavasthAthI nizcayathI, jema che tema tamAma... jJAnamAtra. 4 traNe kALa khaMDita nA evuM, hoye jeha akhaMDa, dvaitabhAva jyAM vilaye evuM, eka advaita pracaMDa... jJAnamAtra. 5 parabhAvathI kadI caLe na evuM, acala acala zuM gADha, svabhAva kadI bAdhita na evuM, avyAbAdha abAdha... jJAnamAtra. 6 svathI saMvedita thAya evuM, sva saMvedya sunAma, sahAtmasvarUpa Atmatattva te, jJAna amRta rasa dhAma... jJAnamAtra. 7 bhagavAna amRtacaMdra bhAkhyuM, tattva taNuM A sattva, dAsa bhagavAne anuvadI te, viveciyuM tat tattva.. jJAnamAtra. 8 artha - evA prakAre AtmAnuM A tattva jJAnamAtra avasthita che, ke je akhaMDa eka acala sva saMvedya abAdhita evuM che. 246 amRta jyoti" mahAbhASya "kevaLa nija svabhAvanuM, akhaMDa varate jJAna; kahiye kevaLa jJAna te, deha chatAM nirvANa." - zrImad rAjacaMdrajI praNIta zrI Atmasiddhi A zAstranA A "sarva vizuddha jJAna' nAmaka navamA aMkano upasaMhAra karatA A kaLaza kAvyamAM parama paramArtha divya saMgAtA parama paramArtha mahAkavi amRtacaMdrajI temanI parama priya jJAna jyotinI mukta kaMThe vyavasthiti uddaghoSe che - tInastatve jJAnamAtra asthitaM - evA prakAre AtmAnuM A tattva jJAna mAtra kevala jJAna ja avasthita che - vizeSe karIne "ava' - sva samayanI svarUpa maryAdAthI - sthita - jema che tema sthiti karI rahyuM che, te "akhaMDa' - dravyathI kSetrathI kAlathI ne bhAvathI khaMDita na 799
Page #855
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti thAya evuM, eka - advitIya - advaita, acala - kyAreya paNa calita na thAya evuM, sva saMvedya - svathI - potAthI - AtmAthI saMvedya - saMvedAvA yogya - AtmAnubhavagamya, abAdhita - traNe kALamAM kyAreya paNa koI paNa prakAre bAdhita na thAya evuM che - haM mevAM, saMvedyamavathatuM !' arthAt - evA prakAre A zAstramAM savistara pradarzita karyuM tema AtmAnuM A tattva "jJAnamAtra' avasthita che - kevala' jJAna sivAya bIjo koI bhAva jyAM nathI evuM kevala jJAnamAtra A AtmAnuM tattva' che - kevala jJAnamAtra e ja AtmA che evuM A AtmAnuM tatpaNArUpa tattva che, e ja AtmAnuM svarUpanuM sattva che - ema A vyavasthita' che, "vi' - vizeSe karIne "ava' - sva samayanI svarUpa maryAdAthI jema che tema "sthita" - sthiti karI raheluM che, vastu-vyavasthAthI traNe kALamAM na caLe evA nizcala nizcayathI sthita che. Ama AtmAnuM A jJAnamAtra vyavasthita tattva traNe kALamAM dravyathI - kSetrathI - kALathI - bhAvathI kadI paNa khaMDita na thAya evuM "akhaMDa' che, parabhAvathI kadI paNa calAyamAna na thAya evuM acala jevuM atyaMta "acala' che, sakala dvaita bhAvano jyAM vilaya che evuM advaita - advitIya - "eka che', eno svabhAva kadI paNa bAdhita na thAya evuM abAdhita "abAdha' - avyAbAdha che. "svathI' - potAthI - AtmAthI "saMvedya' - saMvedAvA yogya - AtmAnubhavagamya evuM "sva saMvedya che. evuM AtmAnuM A jJAnamAtra vyavasthita tattva vijJAnaghane bhagavAna amRtacaMdra A "sarvavizuddha jJAna" adhikAranA A "amRta" kaLazamAM supratiSThita karyuM ane amRtacaMdra bhagavAnanI A amRta alaukika AtmakhyAti' mahATIkAne anuvadatAM - anuvadana - anuvaMdana karatAM - A bhagavAnanA dAse (bhagavAna dAse) "amRta jyoti' mahAbhASya paramazruta bhaktithI A paramazruta prabhAvanArthe AmArthe karyuM. namaskAra ho namaskAra ho ! paramarSi kuMdakuMdAcAryane ! namaskAra ho namaskAra ho ! paramarSi amRtacaMdrAcAryane ! nama: samayasArA || || iti zrImad amRtacaMdrasUri viracita samayasAra vyAkhyA "AtmakhyAti'mAM sarvavizuddhajJAna prarUpaka navamo aMka lA // iti zrImad 'amRtacaMdrasUriviracitAyAM' samayasAravyAkhyAmAtmakhyAtI * sarvavizuddhajJAna prarUpakaH navamo'kaH // 9 // // zrImad amRtacaMdrasUriviracita 'AtmakhyAti' vyAkhyA upari DaoN. bhagavAnadAsena kRte 'amRta jyoti' mahAbhASye sarvavizuddhajJAna prarUpakaH navamaH adhikAraH // 9 // 800
Page #856
--------------------------------------------------------------------------
________________ cUlikAnI bhUmikA Ama A maMgalamaya zAstranI bhavya pUrNAhuti to thaI ane te zAstra gAthAnI maMgalamayI vyAkhyA paNa maMgala pUrNAhuti pAmI ane Ama pade pade zaddha AtmAnI khyAti karatI A yathArthanAmAM "AtmakhyAtithI potAnA zuddha AtmAnI khyAti pade pade ora prakhyAti pamADI, pote prAraMbhamAM ja pratijJAta karela potAnI zuddha citmAtramUrtinI parama vizuddhi prApta karyAthI, amRtacaMdrajInA paramAmRtamaya divya AtmAno divya paramAnaMda eTalo badho samullAsa pAmyo, ke teno ubharAI jato (over flowing) amRtarasa A zAstranA kaLazanA kaLaza rUpa ciMtAmaNi ratnamaya syAdvAdAdhikAramAM saMbhUta thaI, tattvajJAnanA meruzikhara samA A graMtharAjanA suvarNamaya zikhare samArUDha thayo ane A paramAgama samayasAra zAstranA parama tAtparya rUpa anekAMta jJAna - jyotino divya prakAza yAvacaMdra divAkarau jhagajhagAvI rahyo ! A parama zAstranI "AtmakhyAti vyAkhyAnI parama zobhA rUpa viziSTa aMgabhUta kaLaza kAvya - ke jenA eka eka amRta kaLazamAM - "amRta kuMbha'mAM ThAMsI ThAMsIne bharelo caitanya amRtarasa siMdhu rUpa svayaMbhU ramaNa samudrano divya anubhava amRtarasa koI paNa mumukSune sugamapaNe "peya" amRtapAna rUpa thaI paDyo che. AvA A anupama divya amRta kaLaza kAvyanI graSTithI paNa saMtoSa na pAmatAM divya draSTA mahAkavi - brahmA paramabrahmajJa paraMbrahma paramarSi amRtacaMdrajIe kaLazanA kaLaza rUpa A syAdvAdAdhikAramAM parama adbhuta racanA karI che ane A zAstra cUDAmaNinA cUDAmaNi sthaLe zobhI rahela cUlikA rUpa syAdvAdAdhikAramAM parama jagadaguru ahaMta bhagavatanA ane siddhAMtanI alaukika maulika abhUtapUrva ananya tattvamImAMsA karI, jagatamAM anekAMtano vijayaghoSa udyoSI, jJAnano ananya mahimA vistAryo che. (bhagavAnadAsa) 801
Page #857
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mA dithiR 9 atra syAdvAdazuddhyarthaM, vastutattvavyavasthitiH / upAyopeyabhAvacca, manAk bhUyo'pi ciMtyate // 247 // atra syAdvAda zulyarthe, vyavasthA vastu tattvanI; upAyopeya bhAvo ya, jarI citAya che pharI. 247 amRta pada - 247 sAvAda zuddhi artha... cetana ciMtava re, vastu tattva vyavasthA ya... cetana citava re. upAya upoye bhAva... cetana, punaH jarAka ciMtavAya... cetana. 1 gaMtavya sthAna te mokSa... cetana, zuddhAtmA mokSa upAya... cetana. syAdvAdathI thAya siddha... cetana, zuddhAtmA ja siddha thAya... cetana. 2 ema syAdvAda siddhAMta... cetana, siddhi apUrva karata... cetana. "AtmakhyAti mAM khyAta... cetana, bhagavAna amRtacaMdra... cetana. 3 artha - atre syAdvAdanI zuddhine arthe vastu tattvanI vyavasthiti (vyavasthA) ane upAyopeya bhAva jarAka punaH paNa ciMtavavAmAM Ave che - amRta jyoti' mahAbhASya "racanA jina upadeza kI, paramottama tina kAla; InameM saba mata rahata hai, karauM nija saMbhAla." - zrImad rAjacaMdrajI jinavaramAM darzana saghaLA che, darzana jinavara bhajanA re, sAgaramAM saghaLI taTinI sahI, taTinI sAgara bhajanA re." - zrI AnaMdaghanajI A cUlikA rUpa sAdvAdAdhikAramAM (pariziSTamAM) kayo viSaya carcavAmAM Ave che, tenuM amRtacaMdrajIe A kaLaza kAvyamAM sUcana karyuM che - satra cAdvAdazaddhayartha - vastutattvavyavasthiti: - "atre" - A samayasAra zAstranA pUrNAhuti prasaMge syAdvAdanI zuddhi arthe (1) vastu tattva vyavasthiti - vastu tattvanI vyavasthA, (2) ane upAyopeya bhAva jarAka punaH paNa ciMtavavAmAM Ave che - "upAyo - bhAva manAva mUyora ciMtyate I' arthAt atre be vastuno jarAka - saMkSepamAM agAu kahevAI cUkyuM chatAM pharIthI paNa vicAra karavAmAM Ave che - vastu tattvanI vyavasthiti' - "vi' - vizeSe karIne avasthiti - "ava' - jema che tema sva samayanI svarUpa maryAdAthI "sthiti" - niyata nizcaya vRtti vicAravAmAM Ave che - temaja "upAyopeya bhAva" - jenA vaDe "upaya' - sAdhya pratye javAya che te sAdhana rUpa upAya ane jenA pratye te sAdhana rUpa upAya vaDe javAnuM che te sAdhya rUpa upeya, e banneno je paraspara saMbaMdha rUpa bhAva, te paNa atra vicAravAmAM Ave che ane A badhuM ciMtana paNa zuM prayojana arthe ? "syAdvAda zuddhine arthe - cAdvAdazukyartha, "syAdvAdanI" - anekAMta siddhAMtanI "zuddhi' - zodhana - cokhavaTane arthe. arthAta jyAM koI paNa doSarUpa mananI azuddhino leza paNa praveza nathI, evA parama nirdoSa parama zuci parama zuddha svAvAda siddhAMtanuM zuddha tattva svarUpa zuM che ? tenA zaddhikaraNa arthe (Purification), samyaka zodhana rUpa saMzodhana arthe (searching investigation), viparyasta mativaMtonA bhrAMta khyAlo - durvikalpa rUpa kalpanA taraMgo choDAvatI cokhavaTa arthe 802
Page #858
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarva vizuddha jJAna prarUpaka navamo aMkaH samayasAra kaLaza 247 : "amRta jyoti" (Clarification) A tattvaciMtana karavAmAM Ave che, ke jethI syAdvAda jevA parama zuddha siddhAMtane yathArthapaNe nahi ciMtavavAthI ke nahi samajavAthI, ke ulaTa samajavAthI, koIe asamaMjasabhAve ciMtavelI kalpita azuddhi parAsta thAya, svAduvAda jevA parama prauDha gaMbhIra suvinizcita alaukika siddhAMtane paNa samyakapaNe nahi samajavAthI gera-samajavAthI saMzayavAda mAnI levA jevI mahAgaMbhIra akSamya bhUla karI besanArA koI mahAnubhAva mahAmati saMzayAtmAonI paNa mithyAtvabhrAMti nirasta thAya ane syAdvAda jevA parama udAra suvizAla sAgaravaragaMbhIra kharekharA parama advaita siddhAMtane paramArtha marmajJapaNe nahi pIchAnavAthI para sAthe AtmAnuM ekapaNuM - advaitapaNuM besI zaMbhumeLA jevA saMkara Adi doSa bhajanArAonI mithyAdeSTi durasta thAya. astu ! 203
Page #859
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti syAdvAdo hi samastavastutattvasAdhakamevamekamaskhalitaM zAsanamarhatsarvajJasya / sa tu sarvamanekAMtAtmakamityanuzAsti sarvasyApi vastuno'nekAMtasvabhAvatvAt / atra tvAtmavastuni jJAnamAtratayA anuzAsyamAne'pi na tatparikopaH jJAnamAtrasyAtmavastunaH svayamevAnekAMtatvAt / tatra - ___yadeva tattadevAtat yadevaikaM tadevAnekaM yadeva sattadevAsat yadeva nityaM tadevanityamityekavastuvastutva niSpAdakaparasparaviruddhazaktidvayaprakAzanamanekAMtaH / artha - syAdvAda kharekhara ! samasta vastutattvanuM sAdhaka ja evuM eka asmalita zAsana arvat sarvajJanuM che ane te sarva anekAMtAtmaka che ema anuzAse che. sarva ja vastunuM anekAMta svabhAvapaNuM che mATe. atre to Atma vastumAM - jJAnamAtrapaNe anuzAsavAmAM AvI rahelamAM paNa - tatu parikopa (te syAdvAdano parikopa) athavA tatparidoSa (te syAdvAdano paridoSa) nathI - jJAnamAtra Atma vastunuM svayaM ja anekAMtapaNuM che mATe. temAM - je ja tatu te ja atatu, je ja eka te ja aneka, je ja sat te ja asatu, je ja nitya te ja anitya, ema eka vastunA vastutvanA niSpAdaka evA paraspara viruddha zaktidvayanuM prakAzana te anekAMta che. "amRta jyoti" mahAbhASya syAdvAda samajaNa paNa kharI.' - zrImad rAjacaMdra "syAdvAdI vastu kahIe, tasu dharma anaMta lahI je." - zrI devacaMdrajI DAvAda siddhAMtanA ananya parijJAtA - advitIya vyAkhyAtA tarIke suprasiddha amRtacaMdrajI syAdvAda zuM che? tenI parama paramArthagaMbhIra prauDha tattva mImAMsA prAraMbhe che - yAdavo di samastavastu tattvamevamemasvanita zAsanamaItsarvajJasya - "syAdvAda nizcaya karIne syAdavAda te ahaMta sarvajJanuM samasta vastatattvanuM sAdhaka ja evuM ahaMta sarvajJanuM eka aalita zAsana eka akhkhalita zAsana che. A traNe kALamAM na phare evo akhaMDa nizcaya che, ke svAduvAda che te samasta vastunA "tattvanuM' - tatpaNA rUpa yathArtha svarUpanuM sAdhaka ja - avazya sAdhanArUM ja evuM, vizvanI pUjAne ahaMtA (Desenving) evA "aham' sarvasanuM 'eka' - advitIya - advaita - ajoDa "aalita' - kyAMya paNa alanA na pAme evuM, apratihata "zAsana' - tattva sAmrAjyamAM sarvatra vyApaka AjJA vidhAna che. arthAta "yAta" - kathaMcita - koI apekSAe e padathI mudrita A syAdvAda zAsananI e addabhuta camatkRti che, ke A jagatanI anaMta vastuomAM koI paNa vastunuM tattva - yathArtha svarUpa sAdhavuM hoya to svAvAda ja tema karavAne paripUrNa samartha che, eTale "samasta' - sarva vastunA "samasta - saMpUrNa tattvane sAdhanArUM hovAthI A syAdvAda ahaMtu zAsanane "samasta vastutattva sAdhaka' kahyuM te yathArtha che. akhila vizvamAM AvA anupama sarvajJa zAsananI joDI jaDe ema nathI eTale te jagatumAM 'eka' - advitIya - ajoDa che. cakravartI rAjAnuM zAsana jema jagatumAM kyAMya paNa koIthI paNa ullaMghI na zakAya, kyAMya paNa koIthI paNa alita - khaMDita na karI zakAya, tema A dharmacakravartI arhat sarvajJa mahArAjanuM A syAdvAda zAsana akhila vizvamAM kyAMya paNa koIthI paNa ullaMghI na zakAya, kyAMya paNa koItha paNa alita - khaMDita na karI zakAya, kyAMya paNa. koIthI paNa sAmano na karI zakAya evuM hovAthI sarvatra tattva jagatamAM aalita - apratihata che. jagatamAM cakravartInI rAjamudrA (Royal seal) jema koI lopI zakatuM nathI tema A tattva cakravartI ahatuM. sarvajJa mahArAjanI sthAvAda - mudrA tattva jagatamAM koI lopI zakatuM nathI, eTale vyavahAramAM jema te rAjanI sattA (Authority) - pramANatA sarvopari pramANa gaNAya che, tema paramArthamAM paNa mahArAja 804
Page #860
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH 'AtmakhyAti' : 'amRta jyoti' bhagavat arhat sarvajJanI sattA - pramANatA sarvopari parama pramANabhUta - parama Asa gaNAI sarva jagatne zirasAvaMdya manAya che. eTale bhagavat arhat sarvajJanuM je A parama tattva darzana rUpa syAdvAda zAsana evuM askhalita che, ke samasta vastu - tattva sAmrAjyamAM tenI ekachatrI ANa sarvatra akhaMDa abAdhitapaNe pravartI rahI che. - - Avo A trailokya cakravartI syAdvAdazuM anuzAse che ? te to nizcaye karIne sarva anekAMtAtmaka che anekAMtamaya che ema 'anuzAse che' anuzAsana - upadeza vidhAna kare che, tattva zikSA pharamAve che sa : tu sarvamaneAMtAbhamityanuzAnti / ' ema zAne lIdhe ? sarve ya vastunA anekAMta svabhAvapaNAne lIdhe 'sarvasthApi vastunoDaneAMtatvamAvatvAt' / arthAt A vizvane viSe je koI paNa vastu che te 'sarva ja' aneka 'aMta' guNadharma jemAM rahyA che evA anekAMta svabhAvavALA anekAMtamaya che, evuM 'anuzAsana' anAdi arhat paraMparAthI 'anu' anukrame cAlyuM AvatuM jJAnIonA sanAtana saMpradAyarUpa 'zAsana' AjJArUpa upadeza vidhAna A yAAda kare che. che, eTale sarva anekAMtAtmaka - 1 - - - tat - atat Adi cauda muddA paraspara viruddha zakti hraya prakAzana - anekAMta - atre zaMkA thavI saMbhave che ke jo ema che to pachI atre A zAstramAM Atma vastunuM eka jJAnamAtrapaNe kema anuzAsana karavAmAM AvyuM che ? ema hoya to temAM syAdvAda anekAMtamAM ekAMtapaNAno 'pari doSa' Ave che, athavA to AjJA bhaMgane lIdhe syAdvAda zAsanano 'parikopa' (gusso) prApta thAya che. nA, ema nathI. atre nizcaye karIne Atma vastumAM jJAna mAtrapaNe anuzAsavAmAM AvI rahelamAM paNa - te syAdvAdano 'tat parikopa' - te syAdvAdano parikopa Avato nathI 'jhatra svAbhavastuni jJAnamAtratA anuzAsyamAne'pina tatsarikopa / ' atre A zAstramAM abhedagrAhI nizcayathI Atmavastu 'jJAnamAtra - kevalajJAna rUpa' che evuM anuzAsana - upadeza vidhAna karavAmAM AvI rahyuM che, chatAM temAM te ekAMtapaNAno jarA paNa doSa prApta thato nathI, ke syAdvAda rUpa bhagavat arhat zAsananA leza paNa kopano prasaMga Avato nathI. ema zAne lIdhe ? jJAna mAtra AtmavastunA svayameva anekAMtapaNAne lIdhe' jJAnamAtrasyAbhavantuna: svayamevAneoAMtAt / arthAt jJAnamAtra - kevala jJAnarUpa Atmavastu che. te paNa 'svayameva' - svayaM ja - ApoApa ja anekAMta che temAM aneka aMta - guNadharma rahyA che, temaja jJAnamAtra Atmavastu che evuM kathana paNa ekAMtika nathI anekAMtika che, eTale jJAnamAtra AtmavastunuM svayaM ja anekAMtapaNuM hoI, ukta ekAMta doSa atre saMbhavato nathI. - vAru, A anekAMtanI - - - - 1 spaSTa vyAkhyA zI che ? te prakAzo. je ja 'tat' - te, te ja 'atat te nahi, je ja eka, te ja aneka, je ja sat' - che, te ja 'asat' che nahi, je ja nitya, te ja anitya - ema eka vastunA 'vastutvanA' vastupaNAnA 'niSpAdaka' - siddha karanArA evA paraspara viruddha 'zaktidvayanuM' zakti dvaMdvanuM (be zaktinuM) prakAzana te anekAMta vastuvastutvaniSpAdakaparasparaviruddha zaktidvayaprakAzanamanekAMtaH / ' 'tye 805 - ''sarvotkRSTa siddhi pAmelA zrI sarvaze pratyeka vastune anekAMta aneka aMtavALI - guNadharma vALI dIThI che, eTale anekAMta e ja vastunuM svarUpa che ane tenuM samagrapaNe sarvadezIya grahaNa kare evuM anekAnta jJAna ja pramANa che. tat - atat, sat asat, eka - aneka, bheda - abheda, nitya - anitya ema eka vastunA paraspara be viruddha dharmanuM sApekSapaNe prakAzana kare te anekAMta. A anekAMta "yasya purassAdvigalitamAnA, na pratitIthyAM bhuvi vivadante / mUvi ramyA pratipavamAsIddhAtaviozAmbunamRtuhAsa' / / '' - zrI samantabhadrAcAryajI praNIta bRhat svayaMbhU stotra -
Page #861
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti to "paramAgamano jIva - prANa che ane janmAMdha puruSo hAthInA svarUpa viSeno jhaghaDo kare che, tenI jevA tattva svarUpa viSenA sarva darzanonA jhaghaDAne miTAvanAro evo sarvagrAhI parama udAra che. tattvanA jIvana rUpa A anekAntanA AvA parama adbhuta camatkArika sarva samAdhAnakArI svarUpathI mugdha thaIne parama tattvajJoe udAraghoSA udghoSaNA karI che ke - "anekAMta sivAya tattva vyavasthA nathI', te atyaMta satya che." - prajJAvabodha mokSamALA, pATha-23 (svaracita) 806
Page #862
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH 'AtmakhyAti' : 'amRta jyoti' AtmakhyAti tatsvAtmavastuno jJAnamAtratve'pi aMtaccakacakAyamAna jJAnasvarUpeNa tattvAt sahakramapravRttAnaMtacidaMzamudayarUpA vibhAgadravyeNaikatvAt, svadravya kSetrakAlabhAva bhavanazaktisvabhAvavattvena sattvAt anAdinidhanAvibhAgai - kavRttipariNatatvena nityatvAt, - jJAna svarUpathI tattvane (tatkSaNAne) lIdhe, tadatattvamekAnekatvaM sadasattvaM nityAnityatvaM ca prakAzata eva / AtmakhyAti artha te (paraspara viruddha zaktidraya prakAzana) sva Atma vastunA jJAnamAtrapaNAmAM paNa - aMtaH cakacakAyamAna (cakacakI rahelA) saha-krama pravRtta anaMta cidaMza samudayarUpa avibhAga dravyathI ekatvane (ekapaNAne) lIdhe, sva dravya - kSetra - kAla - bhAve bhavana zakti svabhAvavaMtapaNAe karI sattvane (sapaNAne) lIdhe, anAdi nidhana avibhAga ekavRtti pariNatapaNAe karIne nityatvane (nityapaNAne) lIdhe, bahirunmiSadanaMtajJeyatApannasvarUpAtirikta pararUpeNAtattvAt, avibhAgaikadravyavyAptasahakramapravRttA naMtacidaMzarUpaparyAyairanekatvAt, paradravyakSetrakAlabhAvA bhavanazaktisvabhAvavattvenA'sattvAt, kramapravRttaikasamayAvacchinnA - nekavRttyaMzapariNatatvenA nityatvAt, vhAramAM unmeSatA anaMta zeyatApanna ane svarUpathI atirikta evA pararUpathI atattvane (atapaNAne) lIdhe, avibhAga eka dravyathI vyApta saha-krama pravRtta anaMta cidaMzarUpa paryAyothI anekatvane (anekapaNAne) lIdhe, para dravya kSetra - kAla - bhAve abhavana zakti svabhAvavaMtapaNAe karIne asattvane (asatpaNAne) lIdhe, kramapravRtta eka samayAvacchinna aneka vRttiaMza pariNatapaNAe karIne anityatvane (anityapaNAne) lIdhe, 807 - tadatattva, ekAnekatva, sadasattva ane nityAnitya prakAze che ja. 'amRta jyoti' mahAbhASya ''anaMta anaMta bhAva bhedathI bharelI, anaMta anaMta naya nikSepe vyAkhyAnI che.' "" - zrImad rAjacaMdra 'vastu dharma syAdvAdatA hai, pUchI karIye niradhAra... caMdrAnana jina.'' - zrI devacaMdrajI
Page #863
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jo Ama tadatattva (tat - ata) Adi prakAre paraspara viruddha zaktidvayanuM prakAzana e anekAMtanI spaSTa vyAkhyA che, to sva Atma vastunA jJAnamAtrapaNAmAM te ta - atata sata - asataAdi A tattva - atattva Adi be be viruddha zakti dvayanuM prakAzana zI rIte cauda muddA prakAze che ? te prakAzo - juo ! tatahAtmavastuno jJAnamaMtrikazi - te svaH Atma vastunA jJAnamAtrapaNAmAM paNa A tattva - atattva Adi aSTa prakAra A prakAre prakAze ja che - ka (1) jJAna svarUpa che te "aMtaH - aMtaramAM 'cakacakAyamAna' - cakacakI raheluM - jhagajhagI raheluM che, eTale A aMtaH cakacakAyamAna zAna svarUpe "tattva' - tapaNuM - tasvarUpapaNuM - jJAnapaNuM che - saMtazca%AyamAnajJAnasvarUpe tAtu, (2) zeya che te "bahir' - jJAnathI vhAramAM "unmiSa' - unmeSatA - unmeSa pAmatA - maTakuM mAratA - camakatA - jhabakatA evA che, eTale "svarUpAtarikta" - svarUpathI - jJAna svarUpathI "atirikta - jUdA - alAyadA - pRthaka evA anaMta zeyatApanna - zeyapaNAne pAmelA pararUpe jJAnanuM "atattva' - ata5NuM - atat svarUpapaNuM che, pararUpa zeya svarUpapaNuM nathI - vahitpiSanaMtayatApannasvarUpanirivataparastravetasvAtuM, (2) (3) dravya che ke jemAM vibhAga nathI evuM avibhAga eka che ane te "saha pravRtta' - ekI sAthe pravartela tathA "krama pravRtta' - eka pachI eka ema kramathI pravartela pAna mAtra sAbha lag * evA anaMta cidaMzonA samudaya35' - ekI sAthe udaya 35 - samudAya 35 anekAMta : ya-zAyaka saMbaMdha - eka samUharUpa - piMDa rUpa che, eTale saha pravRtta - krama pravRtta anaMta cidaMzonA samudayarUpa avibhAga dravyathI ekatva - ekapaNuM che - sahamapravRttAnaMtaviddezasamudrayarUpavimA dravyakatva, (4) paryAyo che te "saha pravRtta' - ekI sAthe "krama pravRtta' - eka pachI eka ema kramathI pravartela anaMta cidaMza rUpa che ane te jemAM vibhAga nathI evA "avibhAga" eka dravyathI vyApta - vyApela che, eTale avibhAga eka dravyathI vyApta sahapravRtta - krama pravRtta anaMta cidaMza rUpa paryAyothI anekatva - anekapaNuM che - mAchIdravyavyAsa sahakramapravRttAnaMtacidaMzarUpaparyAyairanekatvAt, - 6 (5) "sva" - potAnA dravya - kSetra - kAla - bhAve bhavananI - hovAnI zakti e jJAnano svabhAva che, eTale sva dravya - kSetra - kAla - bhAve bhavana zakti svabhAvavaMtapaNAe karIne "sattva' - sapaNuM - astitva - hovApaNuM che, svadravyakSetramAMvamavanazakti svabhAvavattvana sarvAtu, (6) "para" - paranA - pArakA dravya - kSetra - kAla - bhAve "abhavananI' - na hovAnI zakti e jJAnano svabhAva che. eTale para dravya - kSetra - kAla - bhAve abhavana zakti svabhAvavaMtapaNAe karIne "asattva" - asatuM paNuM nAstitva - nahi hovApaNuM che - YradravyakSetrAmAvAvanazavitasvabhAvavattvana sarvat - Tu (7) jJAna che tenuM "anAdi nidhana' - anAdi anaMta "avibhAga' - jemAM koI vibhAga nathI evI eka vRttithI pariNatapaNAe karI - nityatva - nityapaNuM che - anAvinighanAvimaravRtti pariNatatpana nityavatu, (8) "krama pravRtta' - eka pachI eka ema anukrame pravartela evA "eka samayAvacchinna" - eka samayathI maryAdita (Demarcated) vRtti aMzothI pariNatapaNAe karI anityatva - anityapaNuM che - makavRtaisamayAvaritravRttvazapariNatatpanAnityatAt | Ama ukta prakAre tattvane lIdhe - atattvane lIdhe, ekatvane lIdhe - anekatvane lIdhe, sattvane lIdhe - asatvane lIdhe, nityatvane lIdhe - aniyatvane lIdhe AtmavastunA jJAnamAtra paNAmAM paNa tattva - atattva, ekatva - anekatva, sattva - asattva, nityatva - anityatva prakAze che ja - 808
Page #864
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdavAda adhikAra: "AtmakhyAti' : "amRta jyoti tadatattvamekAnekatvaM sadasattvaM nityAnityatvaM ca prakAzata eva / - A anekAMta, tattvano avisaMvAdI asaMdigdha vinizcaya daDha karAvanArI parama suMdara yukti che. dAkhalA tarIke - te AtmA para utArIe to te svarUpathI tat che, paNa pararUpathI atat che, svadravya kSetra - kAla - bhAvathI te satu - hovA rUpa atirUpa che, paNa paradravya - kSetra - kAla - bhAvathI asatu - nahi hovArUpa nAstirUpa che. dharmArUpa evA dravyanI apekSAe te eka akhaMDa piDa rUpa abheda che, paNa dharma - guNa paryAyanI apekSAe aneka khaMDa khaMDa bhedarUpa che. dhruva evA dravyanI dRSTie te nitya che, paNa paryAyanI dRSTie anitya che. Ama padravya - kSetra - kAla - bhAvathI AtmA bhinna che, evuM tattva nizcaya rUpa bhedajJAna AthI vajalepa daDha thAya che ane Ama astinAsti rUpa evI pratyeka vastu ekAneka, nityAnitya ne bhedabheda rUpa supratIta thAya che. eka ja puruSa bAla - yuvA - vRddha e traNe avasthAno anubhava kare che, paNa puruSa to teno te ja che. samudranA mojAM palaTAya che, paNa samudra palaTAto nathI, tema pUrva paryAyano nAza thaI, uttara paryAyanI utpatti thAya che, paNa Atma - dravya to dhruva ja rahe che. ghaDAno nAza thaI mukuTa banAvyo, paNa sonuM to tenuM te ja che. Ama anekAMta evI pratyeka vastunuM utpAda - vyaya - dhrauvya yukta evuM "sat" svarUpa che. AvA ekAkSarI "sa" svarUpamAM ja AkhA vizvanuM tattvajJAna zakAya che. A utpAda - vyaya - dhrauvya e ja gaNadharone dvAdazAMgInuM rahasya pamADanArI suprasiddha 'tripadI' che ane e ja apekSAvizeSe rUpaka rUpe ghaTAvIe to brahmA viSNu ne maheza e trimUrti che." - prajJAvabodha mokSamALA pATha-23 (svaracita) - -3 809
Page #865
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti nanu yadi jJAnamAtratve'pi AtmavastunaH svayamevAnekAMtaH prakAzate tarhi kimarthamarhadbhistatsAdhanatvenA'nuzAsyate'nekAMtaH ? ajJAninAM jJAnamAtramAtmavastuprasiddhyarthamiti brUmaH / na khalvanekAMtamaMtareNa jJAnamAtramAtmavastveva prasiddhyati / tathAhi - iha hi svabhAvata eva bahubhAvanirbhara vizve sarvabhAvAnAM svabhAvenA'dvaite'pi dvaitasya niSeddhumazakyatvAt samastameva vastu svapararUpapravRttivyAvRttibhyAmubhayAbhAvAdhyAsitameva / (zaMkA) - vAru, jo AtmavastunA jJAnamAtrapaNAmAM paNa svayameva anekAMta prakAze che, to ahaMtothI tasAdhanapaNe anekAMta zuM arthe anuzAsavAmAM Ave che? (samAdhAna) - ajJAnIone jJAnamAtra AtmavastunI prasiddhi arthe ema ame kahIe chIe. kharekhara ! nizcaya karIne anekAMta sivAya jJAnamAtra Atmavastu ja prasiddha thatI nathI. juo ! A prakAre - ahIM pragaTapaNe svabhAvathI ja bahubhAva nirbhara evA vizvane viSe sarva bhAvonA svabhAvathI advaitamAM paNa dvaitanA niSedhavAnA azakyapaNAne lIdhe samasta ja vastu sva - 52 rUpa pravRtti - vyAvRttithI ubhaya bhAvathI adhyAsita ja che. amRta jyoti" mahAbhASya A jJAnamaya AtmA jene sarvotkRSTa bhAve prApta thayo, te devane namana ho ! namana ho !" - zrImad rAjacaMdrajI "guNa ekavidha trika pariNamyo, Ima guNa anaMtano chaMda re." - zrI devacaMdrajI 'vAru, Ama jo AtmavastunA jJAnamAtrapaNAmAM paNa "svayameva' - ApoApa ja anekAMta prakAze che, to pachI ahaMtothI "tat sAdhanapaNe' - te AtmavastunA Atma vastunA jJAnamAtramAM jJAnamAtrapaNAnA sAdhanapaNe anekAMta zuM arthe - kayA prayojana arthe paNa tata sAdhanapaNe anekAMta "anuzAsavAmAM' - upadezavAmAM Ave che ? ajJAnIone "jJAnamAtra' - kevala jJAna rUpa AtmavastunI prasiddhi arthe ema ame "bolIe chIe' - ti tUma: - bUma pADIne pokArIne kahIe chIe - 'majJAneinA jJAnamAtrAtmavastuprasiddhayarthanati TUna: I' arthAt ajJAnIne jyAM mAtra - kevala jJAna sivAya bIjo bhAva nathI evI jJAnamAtra AtmavastunuM bhAna nathI ane te zeyarUpa paravastumAM jJAna mAnI besI AtmabhrAMti pAme che, eTale Atmavastu jJAnamAtra che - zeyarUpa nathI, ema ajJAnI pratye "prasiddhi' - prakaSTa siddhi vA pragaTa jAherAta karavI, e ja para sAthe eka nahi evA "aneka' - bhinna bhinna "aMta' - dharma darzAvatA A anekAMtanuM "artha" - prayojana che, kAraNake kharekhara ! nizcaya karIne anekAMta sivAya jJAnamAtra Atmavastu ja prasiddha thatI nathI - " tvanekAMtamaMta jJAnamAtramAtmavatveva prasiddhati /' juo ! A prakAre - - phuda hi mAvata gva vadhumAri viSe - ahIM nizcaya karIne pragaTapaNe svabhAvathI ja bahubhAva nirbhara' - ghaNA bhAvothI bharapUra evA vizvane viSe, sarvamAvAnAM svamavenAgar3hate ji - sarva bhAvonA svabhAvathI advaitamAM paNa vaitanA niSedhavAnuM azakyapaNuM che - daitaya niSedrumazacatvAtu, arthAtuM. koI paNa bhAvamAM dvitano' - dvitIya bhAvano praveza che nahi evuM vizvanA sarva bhAvonuM svabhAvathI ja "advaita' che, chatAM temAM paNa AtmAthI - potAthI atirikta - anya evA dvaitanA - dvitIya bhAvanA niSedhavAnuM azakyapaNuM che, tene lIdhe samasta ja vastu svarUpa pravRttithI ane pararUpa vyAvRttithI ubhaya bhAvathI adhyAsita ja che - "samastameva vastu vapararUpapravRttivyAvRtticAmumayamAvAdhyAsitame' | arthAt A vastu svarUpamAM pravartI rahI che ane pararUpamAMthI vyAvartI rahI che - pAchI vaLI rahI che, athavA 810
Page #866
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAddvAha adhiAraH 'AtmaSyAti' : 'amRta bhyoti' svarUpa AmAM pravartI rahyuM che ane pararUpa AmAMthI vyAvartI rahyuM che - pAchuM vaLI rahyuM che ema svarUpa pravRtti ane pararUpa vyAvRtti e ubhaya bhAvathI - banne prakAranA bhAvathI pratyeka vastu adhiSThita ja che. dA.ta. amuka vastu svarUpathI 'sat' che ema kahyuM eTalA mAtrathI vastuno nirNaya pUrNa thato nathI apUrNa ja rahe che, kAraNake te jema svarUpathI sat che tema pararUpathI paNa 'sat' kAM na hoya ? evI saMbhAvanA haju rahe che, enA vyavaccheda mATe punaH kahevuM paDe che ke te pararUpathI 'asat' che - che nahi ane ema jyAre kahevAmAM Ave tyAre ja vastunA vastutvano nirNaya saMpUrNa bane che. Ama svarUpathI A sat che ema svarUpa pravRttithI ane pararUpathI A asat che che nahi ema pararUpa vyAvRttithI - e banne bhAvathI pratyeka vastu adhyAsita ja - adhiSThita ja che. temAM - - yadAyaM jJAnamAtro bhAvaH zeSabhAvaiH saha svarasabharapravRttajJAtRjJeyasaMbaMdhatayA'nAdijJeyapariNamanAt jJAnatvaM1 pararUpeNa pratipadyAjJAnI bhUtvA tamupaiti * tadA svarUpeNa tattvaM dyotayitvA jJAtRtvena pariNamanAjJAnI kurvananekAMta eva tamudgamayati 1 / yadAnekajJeyAkAraiH khaMDitasakalaikajJAnAkAro nAzamupaiti, tadA dravyeNaikatvaM dyotayan anekAMta eva tamujjIvayatIti 3 / yadA jJAyamAnaparadravyapariNamanAd jJAtRdravyaM paradravyatvena pratipadya nAzamupaiti tadA svadravyeNa sattvaM dyotayan anekAMta eva tamujjIvayatIti 5 yadA parakSetragatajJeyArthapariNamanAt parakSetreNa jJAnaM sat pratipadyanAzamupaiti, tadA svakSetreNAstitvaM dyotaya nanekAMta eva tamujjIvayati 7 | 1. pAThAM jJAnatattvaM 811 yadA tu sarvaM vai khalvidamAtmeti ajJAnatvaM jJAnasvarUpeNa pratipadya vizvopAdAnenAtmAnaM nAzayati tadA pararUpeNAtattvaM dyotayitvA vizvAdbhinnaM jJAnaM darzayan anekAMta eva nAzayituM na dadAti 2 / yadA tvekajJAnAkAropAdAnAyA nekajJeyAkAratyAgenAtmAnaM nAzayati, tadA paryAyairanekatvaM dyotayan anekAMta eva nAzayituM na dadAti 4 / yadA tu sarvadravyANi ahameveti paradravyaM jJAtRdravyatvena pratipadyAtmAnaM nAzayati tadA paradravyeNAsattvaM dyotayan anekAMta eva nAzayituM na dadAti 6 / yadA tu svakSetre bhavanAya parakSetragatajJeyAkAratyAgena jJAnaM tucchIkurva nnAtmAnaM nAzayati, tadA svakSetra eva jJAnasya parakSetragatajJeyAkArapariNamanasvabhAvatvAt parakSetreNa nAstitvaM dyotayan anekAMta eva nAzayituM na dadAti 8 /
Page #867
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti yadA pUrvAlaMbitArthavinAzakAle jJAnasyAsattvaM pratipadya nAzamupaiti, tadA svakAlena sattvaM dyotayananekAMta eva tamujjIvayati 9 / yadA jJAyamAnaparabhAva pariNamanAt jJAyakabhAvaM parabhAvatvena pratipadya nAzamupaiti, tadA svabhAvena sattvaM dyotayan anekAMta eva tamujjIvayati 11 / yadA'nityajJAnavizeSaiH khaMDitanityajJAnasAmAnyo nAzamupaiti, tadA jJAnasAmAnyarUpeNa nityatvaM dyotaya - nanekAMta eva nAzayituM na dadAti 13|| yadA tvarthAlaMbanakAla eva jJAnasya sattvaM pratipadyAtmAnaM nAzayati, tadA parakAle nAsattvaM dyotaya - nnanekAMta eva nAzayituM na dadAti 10 // yadA tu sarve bhAvA ahameveti parabhAvaM jJAyakabhAvatvena pratipadyAtmAnaM nAzayati tadA parabhAvena asattvaM dyotaya - nanekAMta eva nAzayituM na dadAti 12 / yadA tu nityajJAnasAmAnyopAdAnAyAnityajJAnavizeSatyAgenAtmAnaM nAzayati, tadA jJAnavizeSarUpeNAnityatvaM dyotayannanekAMta eva taM nAzayituM na dadAti 14 / / temAM - 1. jyAre A jJAnamAtra bhAva 2. paNa jyAre zeSabhAvo sAthe svarasabharathI pravRtta 'sarvaM vai khalvidamAtmA' jJAtRzeya saMbaMdhatAe karIne A sarva kharekhara ! AtmA che' anAdi Seya pariNamana thakI ema. jJAnapaNAne pararUpe pratipanna karI ajJAnapaNAne zAna svarUpe pratipanna karI ajJAnI thaIne tenA pratye jAya che. vizva upAdAnathI AtmAne nAza pamADe che, tyAre svarUpathI tattva ghotita karIne, tyAre pararUpathI atattva ghotita karIne zAtRpaNe pariNamana thakI zAnI karato vizvathI bhinna jJAna darzAvato anekAMta ja tene ugamAve che - anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI. 3. jyAre aneka zeyAkArothI paMDita 4. paNa jyAre eka jJAna AkAranA upAdAna arthe sakala eka jJAnAkAra nAza pAme che, aneka zeyAkAranA tyAgathI AtmAne nAza pamADe che tyAre dravyathI ekatva ghotita karato tyAre paryAyothI anekatva ghotita karato anekAMta ja tene ujIvAve (atyaMta jIvADe) che- anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI. 5. jyAre zAyamAna paradravya pariNamana thakI 6. paNa jyAre sarva dravyo huM ja jJAtRdravyane paradravyapaNe pratipanna karI ema paradravyane jJAtRdravyapaNe pratipanna karI nAza pAme che, AtmAne nAza pamADe che, tyAre svadravyathI sattva ghotita karato tyAre paradravyathI asattva ghotita karato anekAMta ja tene ujIvAva (atyaMta jIvADe) che - anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI. pAThAM. tamunnIvayati 812
Page #868
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre syAdvAda adhikAraH "AtmakhyAti': "amRta jyoti 7. jyAre parakSetragata zeyArtha pariNamana thakI 8. paNa jyAre sva kSetramAM bhavanAthe parakSetrathI jJAnane sat pratipanna karI paratragata zeyAkAranA tyAgathI nAza pAme che, jJAnane tuccha karato AtmAne nAza pamADe che. tyAre svakSetramAM ja jJAnanA parakSetragata joyAkAra - pariNamana svabhAvapaNAne lIdhe svakSetrathI astitva ghotita karato parakSetrathI nAstitva ghotita karato anekAMta ja tene ujjavita kare che - anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI. - 9. jyAre pUrva AlaMbita arthanA vinAza kALe 10.paNa jyAre arthanA avalaMbana kALe ja jJAnanuM jJAnanuM asattva pratipanna karI nAza pAme che, sarva pratipanna karI AtmAne nAza pamADe che, tyAre svakALathI sattva ghotita karato tyAre parakALathI asattva dhotita karato anekAMta ja tene ujIvAve che - anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI. 11.jyAre jJAyamAna parabhAva pariNamana thakI 12.paNa jyAre sarve bhAvo huM ja ema jJAyaka bhAvane parabhAvapaNe pratipanna karI parabhAvane jJAyaka bhAvapaNe pratipanna karI nAza pAme che." AtmAne nAza pamADe che, tyAre svabhAvathI sattva ghotita karato tyAre parabhAvathI asattva ghotita karato anekAMta ja tene ujIvAve (atyaMta jIvADe) che - anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI. 13.jyAre anitya jJAna vizeSothI 14.paNa jyAre nitya jJAna sAmAnyanA upAdAnArthe nitya jJAna sAmAnya khaMDita thayelo anitya jJAna vizeSonA tyAgathI nAza pAme che, AtmAne nAza pamADe che, tyAre jJAna sAmAnya rUpathI niyatva ghotita karato tyAre jJAna vizeSa rUpathI anityatva ghotita karato anekAMta ja tene ujIvAve che - anekAMta ja tene nAza pamADavA deto nathI. amRta jyoti' mahAbhASya jaina jene sarva prakAzatA kahe che, tene vedAMta sarva vyApakatA kahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 420 nija jJAne karI zeyano, jJAtA jJAyaka pada Iza re." - zrI devacaMdrajI uparamAM svarUpa pravRttithI ane pararUpa vyAvRttithI - ema ubhaya bhAvathI pratyeka vastu adhyAsita ja che, ema kahyuM "tatra' - temAM A cauda "bhaMga" - prakAra phalita thAya che - (1-2) tattva-atattva, (3-4) ekatva - anekatva, (5-6-7-8) sva-dravya-kSetra-kAla-bhAvathI sattva, (9-1911-12) paradravya-kSetra-kAla-bhAvathI asattva, (13-14) nityatva - anityatva. A pratyeka prakAramAM sva - para paratve seLabheLa rU5 - ekAMta grahavAmAM Ave to kevI rIte nAza pAme che ane sva - parane vibhinna pratipanna karatAM - bhedavijJAna karAvato anekAMta tene kevI rIte "ujIvAve' che - atyaMta jIvAve che - jIvADe che, tenuM parama adbhuta alaukika maulika tAttvika mImAMsana paramatattvadeSTA amRtacaMdrajIe atre apUrva tattvakaLAthI prakAzya che. teno AzayArtha A prakAre - A vizva padArtha jJAtA ane zeya ema be vibhAgamAM vibhakta che. temAM jJAnamAtra - bhAvarUpa AtmA te jJAtA joyano jANanAra che ane zeSa bhAvo te zeya - jJAtAthI jaNAvA yogya jaNAnAra bhAvo 813
Page #869
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti che, A jJAnamAtra bhAvarUpa zAtA ane zeyano paraspara jJAtR-zeya saMbaMdha che, eTale ke zAtA zeyane jANe ne joya jJAtAthI jaNAya ema A jJAtA ane zeyano jJAtu-joya saMbaMdha che te "svarasathI" - ApoApa ja pravarte che. A anivArya saMbaMdhane lIdhe jene jJAtA ane zeyanA bhinnapaNAnuM bhAna nathI te ajJAnIne zeyamAM jJAtApaNAnI ne jJAtAmAM zeyapaNAnI bhrAMti thAya che, eTale te jJAnane joya ne zeyane jJAna mAnI besI - banneno "eka aMta' - dharma - "ekAMta mAnI besI e bannenI seLabheLa mizratA karI nAMkhe che, eTale svarUpa jJAnanA ane pararUpa zeyanA ajJAnane lIdhe aneka prakAranI ekAMtika kalpanAo karI - aneka prakAranA "ekAMtane bhajato rahI AtmanAzane notare che, mAtmAne nAzayati,' paNa jene jJAtA ane zeyanA bhinnapaNAnuM pragaTa bhAna che te jJAnIne to zeyamAM jJAtApaNAnI ke jJAtAmAM zeyapaNAnI bhrAMti upajatI nathI. te to jJAtAne jJAtA ne zeyane joya jANe che, bannenA eka nahi evA bhinna bhinna "aneka aMta' - guNadharma jANe che, eTale te bannenI seLabheLa mizratA na karatAM, svarUpa jJAnanI ne pararUpa zeyanI pragaTa bhinnatA jANato sato, "anekAMtane avalaMbato rahe che ane jJAnamAtrarUpa svarUpathI tattva che, zeyarUpa pararUpathI atattva che, I. prakAre be paraspara viruddha zaktinuM prakAza karato A anekAMta ja tene sarva prakAranA ekAMtamAMthI bacAvI laI 'ujIvAve che? - utkaTapaNe. jIvAve che - jIvADe che - neRAMta gva tamujhIvati | ATalI sAmAnya prastAvanA karI ukta cauda prakAranA ekAMta prakArothI nAza pAmatA AtmAne anekAMta kevI rIte "ujIvAve che. teno have anukrame paramatattva dRSTA amRtacaMdrajIe pradarzita karyA pramANe vicAra karaze. (1) jyAre A jJAnamAtra bhAva - "zeSa - bAkInA bhAvo sAthe "svarasabharathI' - ApoApa ja pravRtta' - pravartela jJAtR - Seya saMbaMdhapaNAe karIne anAdi Seya pariNamanane lIdhe, "varasamapravRttajJAtR saMvaMdhatayAganAviyaparipAmanAtuM', jJAnapaNuM pararUpe "pratipanna karI" - mAnI besI, ajJAnI thaIne te joya evA pararUpa pratye gamana karato nAza pAme che, tyAre 'svarUpeLa tattva - svarUpathI tattva dhotIne - prakAzIne jJAtApaNe pariNamana thakI jJAnI karato anekAMta ja tene umAve che . 'jJAtRtvena jJAnI survanuM kanekrAMta gva tamurmati', arthAt uparamAM kahyuM tema AtmA jJAnamAtra bhAvarUpa jJAtA che, tene bAkInA vizvabhAvo sAthe "svarasathI" - sahaja svabhAve ja pravartelo jJAtR-zeya saMbaMdha to che ja, A sahaja saMbaMdhane laI jJAtA zeyane jANe ne joya jJAtAthI jaNAya e to barAbara ja che, paNa jJAtA zeyane jJAna mAnI besI tanmaya banI zeyarUpa pariNamana kare te barAbara nathI, kAraNake jANanAra te jaNAnAra nathI ne jaNAnAra te jANanAra nathI. paNa anAdithI "ya pariNamanane lIdhe' - jJAnanA zeyapaNe pariNamanane lIdhe jJAnatattvane - jJAnapaNAne zeyapaNe mAnI - svarUpane pararUpe mAnI, A jJAnamAtra 4 ajJAnI banI, te zeya evA pararUpa pratye gamana - pariNamana karato AtmAno nAza kare che, tyAre hAruM "tattva' - tatapaNuM - jJAnapaNuM to "svarUpathI" che ema prakAzIne anekAMta A jJAnamAtra bhAvarUpa jJAtA AtmAne zAtApaNe pariNamana thakI jJAnI kare che ane Ama kharekharUM paramArtha jIvana bakSI tenuM ujIvana kare che. (2) ane AthI ulaTuM, jyAre A sarva kharekhara ! AtmA che - "sarva hai tvimAti' - ema ajJAnapaNAne jJAna svarUpe "pratipanna karI" - mAnI besI "vizvapAdAnathI' - vizvanA prahaNathI AtmAne nAza pamADe che, tyAre "rarUpeNa tattva' - pararUpathI atattva dyotIne - prakAzIne vizvathI bhinna - jUduM jJAna darzAvato anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI - "vivAd minna jJAnaM rajU kanekAMta jIva nAzavatuM na TrAti' - arthAta jJAtR zeya saMbaMdhane laI jJAna vizvane prakAze che vA vizva jJAnamAM prakAze che, eTale A sarva AtmA che - A vizva kharekhara ! brahma che ema jJAna - zeyanuM ekatva - adhyAsathI ekapaNuM mAnI besI, jyAM jJAnano abhAva che evA ajJAnapaNA rUpa zeyane jJAna mAnI - pararUpane svarUpa mAnI, jyAre vizvanA grahaNathI AtmAno nAza pamADe che, tyAre pararUpathI to hArUM atattva che - atapaNuM - ajJAnapaNuM - jJAna abhAvapaNuM che ema prakAzIne 814
Page #870
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra "AtmakhyAti' : "amRta jyoti' anekAMta zeyarUpa vizvathI jJAtArUpa jJAnane jUduM darzAvato nAza pamADavA deto nathI. (3) A jJAnamAtra bhAva "sakala' - saMpUrNa - samagra (whole) eka jJAna AkAra rUpa che ane mya aneka AkAra che, te aneka AkAra jJAtu-ya saMbaMdhane laI jJAnamAM pratibibe che, eTale jene jJAna ane zeyanA bhedanuM bhAna nathI te ajJAnI A aneka zeya AkAra te huM chuM ema mAnI te aneka zeya AkArothI potAnA eka jJAna AkArane khaMDita - khaMDa kare che. Ama jyAre aneka zeya AkArothI jeno "sakala' - saMpUrNa - samagra eka jJAna AkAra khaMDita thayelo che evo A "jJAnamAtra' - kevala jJAnarUpa bhAva nAza pAme che, tyAre hAro AkAra to eka akhaMDa sakala eka jJAnarUpa che, A aneka AkAro hArA jJAnamAM pratibiMbita thavAthI tane te ekAkAra jJAna aneka rUpa pratibhAse che, paNa te aneka zeya AkAro tuM nathI, tuM to dravyathI eka ja cho, ema dravyathI ekatva - ekapaNuM - "vyA parva - dhotato - jvalAMtapaNe prazAto anekAMta ja tene " UjIvAve che' - utkaTapaNe jIvAve - jIvADe che - aneRAMta meva tamuLIvati | (4) ane AthI ulaTuM - huM to eka jJAnAkAra chuM ema jANI jyAre eka jJAna AkAranA "upAdAna' - grahaNa arthe aneka zeya AkAranA tyAgathI AtmAne - potAne nAza pamADe che, tyAre " pu nehavaM' - paryAyothI anekatva - anekapaNuM "dyotato' - jvalaMtapaNe prakAzano anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI - nephrAMta iva nAyituM na vAti | kAraNake AvI muMjhavaNamAM anekAMta ja jIvanI rakSA karI samyagu mArga darzana karAve che ke - zeyane jANavuM e ja jJAnanuM svarUpa che, paNa zeya sAthe tanmaya thavuM e jJAnanuM svarUpa nathI, mATe tuM zeya sAthe tanmaya ma thA, paNa zeyane jANavAnI nA pADIza - zeyane jANavAno tyAga karIza te kema cAlaze ? A zeya AkAro hArA jJAnamAM pratibiMba che to bhale pratibibe, paNa tuM tethI bhrAMti ma pAma ! te joyAkAro hArAmAM pratibiMbe che, tadAkAra pariNAme hArUM jJAna pariName che, te to hArA jJAnanA paryAyo che, eTale paryAyothI hArUM anekapaNuM che, ema prakAzato anekAMta ja AtmAne AtmanAza karavA deto nathI. (5) jJAtR-zeya saMbaMdha to anivArya che, paNa jJAtR-tteyanI bhinnatA che, te bhinnatAne nahi jANato ajJAnI jaNavAmAM AvI rahela zeyarUpa paradravya - pariNAme pariNamana kare che, eTale A joya te huM chuM ema jJAtR dravya potAne paradravyapaNe mAnI besI nAza pAme che, tyAre anekAMta ja tene samyagu jJAna prakAza ardhI sAcuM darzana karAve che ke - jo ! zeya paradravya to hArAthI juduM che, tyArA jJAna svabhAvane laI tuM zeyane jANe che, paNa te tuM nathI. eTale paradravyapaNe tuM potAne mAnI besI zAne nAza pAme che ? hArUM "sattva' - astitva - hovApaNuM to hArA potAnA "sva" dravyathI che. Ama anekAMta ja jyAre "jJAyamAna - jANavAmAM AvI rahela paradravya pariNamanane lIdhe jJAtR dravyane paradravya paNe "pratipanna karI" - mAnI besI nAza pAme che, tyAre "svadravyanu sarva' - svadravyathI "sattva' - satpaNuM - astitva - hovApaNuM dyotato' - jvalaMtapaNe prakAzato anekAMta ja tene " ujIvAve' che - utkaTapaNe jIvADe che - jIvaMta rAkhe che - kanekrAMta iva tamujhavata | (6) ane AthI ulaTuM - jyAre sarvadravyo huM ja chuM ema padravyane jJAtR dravyapaNe pratipanna kare-- mAnI besI AtmAne nAza pamADe che, tyAre paradravyathI tuM cho nahi - hArUM "asattva' - nahi hovApaNuM che ema 'padravvA sarva - paradravyathI "asattva' - asatu paNuM - anastitva - nAstitva - nahi hovApaNuM dyotato - utkaTapaNe prakAzato anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI. (7) jJAna svakSetramAM - potAnA kSetramAM rahyuM che ne joya paNa svakSetramAM - tenA potAnA kSetramAM rahyAM che. jJAna para evA jJaya kSetramAM jatuM nathI ne joya jJAnanA svakSetramAM AvatuM nathI, eTale jJAna yarUpa parakSetragata nathI ne joya jJAnarUpa svakSetrAgata nathI, Ama sva-para evA jJAna - zeyanI sva svakSetrathI bhinnatA che, chatAM banne vacce jJAtR-jJaya saMbaMdha to che ja, eTale e saMbaMdhamAM paNa jene bhinnatAnuM bhAna nathI evo ajJAnI parakSetragata je zeyArtha - mya padArtha che tene sva mAnato tadrupa - zeyarUpa pariNamana 815
Page #871
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kare che ane te parakSetrathI jJAnanuM astitva - hovApaNuM che - parakSetrathI jJAna satu che ema mAnI besI jyAre nAza pAme che, tyAre hArUM "astitva' - hovApaNuM to svakSetrathI che, tuM to svakSetre cho, ema prakAzato anekAMta ja paramArthathI jIvaMta rAkhe che. Ama jyAre "parakSetragata' - parakSetre rahela yArtha pariNamanane lIdhe parakSetre jJAna che ema bhrAMti pAmI. parakSetrathI jJAnane "sata- hovA35 - astitva saMpanna pratipanna karI' - mAnI besI nAza pAme che, tyAre alyA ! hAruM astitva - hovApaNuM to svakSetramAM ja che - AtmakSetramAM ja che ema "kSetrenAstitva - svakSetrathI astitva - hovApaNuM dyotato - jvalaMtapaNe prakAzato anekAMta ja tene "ujIvAve che' - utkaTapaNe jIvADe che. (8) ane AthI ulaTuM - jyAre svakSetre bhavanAthe - hovA arthe parakSetragata joyAkAranA tyAgathI jJAnane "tuccha' - nisAra karato AtmAne nAza pamADe che, tyAre A jJAna to svakSetramAM ja rahIne parakSetragata joyAkArane pariNamavAnA svabhAvavALuM che - "vakSetra gva parakSetra ta yAvara pariNamanasvamAvavAnuM' - eTale parakSetrathI enuM astitva - hovApaNuM che nahi ema samajAvI, "rakSetrena nAstitva - parakSetrathI nAstitva - nahi hovApaNuM "dhotato' - jvalaMtapaNe prakAzato anekAMta ja nAza pamADavA deto nathI. arthAtu to svakSetre chuM ane joya to pArakSetre che, eTale A parakSetragata zeyane huM jANIza, to mhAre svakSetrano tyAga karavo paDaze ane ema to kema bane ? eTale huM to svakSetramAM rahevA mATe parakSetragata joyAkArano tyAga ja karIza, ema mAnI svakSetramAM bhavanAthe - hovA arthe je parakSetragata joyAkArano tyAga kare che, te jJAnamAM koI joyAkAranA pratibiMba abhAve jJAnane khAlIkhama - "tuccha' - niHsAra kare che ane Ama jJAnane tuccha karato te AtmAne nAza pamADe che - 'jJAne tucchIjurvatrAtmAnuM nAzayati' - Ama jyAre bane che, tyAre anekAMta ja satya mArgadarzaka thaI paDI, jJAna prakAza arpe che ke - jJAna to svakSetramAM ja rahI - svakSetre ja sthita satuM parakSetragata joyAkArane jANe che, svakSetre ja sthiti karatAM teno parakSetragata joyAkAra pariNamana svabhAva che, eTale svakSetramAM bhavananI - hovAnI jarA paNa ciMtA tyAre karavAnI jarUra nathI, jJAna to svakSetre ja che, parakSetrathI to hArUM "nAstitva' - nahi hovApaNuM che, ema prakAzano anekAMta ja nAzamAMthI bacAvI le che. (9) jJAna svakALathI varte che ne zeya paNa svakALathI varte che, chatAM jJAna ane zeyano jJAtu-zeya saMbaMdha che, eTale jene jJAna ane zeyanuM svasvakALathI bhinnapaNuM jJAta nathI, te to bhrAMti pAmI, yArthanuM avalaMbana nathI tyAre jJAnanuM astitva - hovApaNuM nathI ema mAnI besI, pUrve "AlaMbita - AlaMbana karela zeya arthano jyAre vinAza thAya che, tyAre jJAnano paNa vinAza thAya che ema samaje che, eTale Ama jyAre "pUrvAvalaMbita' - pUrve AlaMbana karela arthanA vinAzakALe jJAnanuM "asattva' - asatapaNuM - anuastitva - nahi hovApaNuM "pratipanna karI" - mAnI besI nAzane pAme che. tyAre jJAna to svakALa che ema vahAna sarva - svakALathI sava' - satapaNuM - astitva - hovApaNuM 'dhotato - jvalaMtapaNe prakAzato anekAMta ja tene "ujIvAve che, uddAmapaNe jIvADe che, arthAtu zeyArtha bhale tenA svakALe vinAza pAmatuM hoya, paNa hAruM astitva - hovApaNuM kAMI tene AdhIna nathI, hAruM astitva - hovApaNuM to hArA potAnA svakALathI che, ema tattvaprakAza arpato anekAMta ja nAza pAmavA na detAM, jIvane paramArthathI utkaTapaNe jIvato rAkhe che. (10) ane AthI ulaTuM - jyAre arthanA AlaMbana kALe ja jJAnanuM "sattva - satpaNuM - astitva - hovApaNuM "pratipanna karI" - mAnI besI, AtmAne nAza pamADe che, tyAre are ! parakAle karI tyAruM hovApaNuM che nahi ema samajavI, "TRvArtana - parakALathI "asattva' - asatapaNuM - anaastitva - nahi hovApaNuM "ghotato' - jvalaMtapaNe prakAzano anekAMta ja AtmAne nAza pamADavA deto nathI. (11) jJAna jJAnabhAve pariName che ne ya zeyabhAve pariName che, chatAM jJAtA-zeyano saMbaMdha to che ja, eTale jene jJAnabhAva - bhAvanA bhedanuM bhAna nathI te to jANavAmAM AvI rahelA parabhAva pariNamanane lIdhe - "jJAyamAnapuramAvaripAmanAtuM' - zAyaka bhAvane parabhAvapaNe "pratipanna karI" - mAnI 816
Page #872
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH 'AtmakhyAti' : 'amRta jyoti' besI nAzane pAme che. Ama jyAre banavAno prasaMga Ave che tyAre hArUM 'sattva' hovApaNuM svabhAvathI che, ema 'svamAvena sattva' svabhAvathI 'sattva' - sa5NuM - astitva - hovApaNuM 'ghotato' utkaTapaNe prakAzato anekAMta ja ujjavAve che utkaTapaNe jIvADe che. (12) ane AthI ulaTuM jyAre sarve bhAvo huM ja chuM - 'sarve mAvA ahameva' ema parabhAvane jJAyakabhAva paNe 'pratipanna karI' mAnI besI AtmAne nAza pamADe che, tyAre are ! parabhAvathI to hArUM 'asattva' - anastitva nahi hovApaNuM che, ema vabhAvena Jasattva' - 5rabhAvathI 'asattva' - asatpaNuM - anastitva nAstitva - nahi hovApaNuM 'ghotato' - jvalaMtapaNe prakAzato anekAMta ja tene nAza pamADavA deto nathI. - (13) jJAtR-jJeya saMbaMdhane lIdhe jJeya jJAnamAM pratibiMbe che, tethI kSaNe kSaNe palaTAtA anitya zeya vizeSothI anityajJAnAvizeSe: jJAnamAM tevA tevA zeyAkAra vizeSo pratibhAse che, eTale jene jJAna - zeyanA bhedanuM bhAna nathI te to ema mAnI le che ke mhArUM jJAna 'khaMDita' khaMDa khaMDa thaI rahyuM che, huM kSaNe kSaNe nAza pAmI rahyo chuM. Ama jyAre, kSaNe kSaNe palaTAtA anitya jJAna vizeSothI haMDita nitya jJAnasAmAnyo' - jenuM nitya evuM jJAna sAmAnya khaMDita khaMDa khaMDa thAya che, evo A jJAnamAtra bhAva nAza pAme che, tyAre 'jJAnasAmAnyarUpe nityatva nityapaNuM jJAnasAmAnya rUpathI nityatva - sadAsthAyipaNuM 'ghotato' - jvalaMtapaNe prakAzato anekAMta ja tene 'ujjavAve che' utkaTapaNe jIvADe che aneAMta va tamunnIvayati / (14) ane AthI ulaTuM, jJAnasAmAnya to nitya - sadAsthAyi che ane vizeSo to anitya che Ave che ne jAya che, eTale jyAre nitya - sadAsthAyi jJAnasAmAnyanA 'upAdAna' - grahaNa arthe anitya 'anityajJAnavizeSa asthAyi evA jJAnavizeSonA tyAgathI - tyAgena' AtmAne nAza pamADe che, tyAre jJAnavizeSa rUpathI anityapaNuM - 'jJAnavizeSarUpe nityatva' ghotato - jvalaMtapaNe prakAzato anekAMta ja tene nAza pamADavA deto nathI - aneAMta va tuM nAyituM na vAti / - - jyoti 817 - - -
Page #873
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhavaMti cAtra zlokAH - zArdUlavikrIDita bAhyArtheparipItamujjhitanijapravyaktiriktIbhava - dvizrAMtaM pararUpa eva parito jJAnaM pazoH sIdati / yattatt sadiha svarUpata iti syAvAdinastatpuna - ronmagnaghanasvabhAvabharataH pUrNa samunmajati // 248 // bAhyArthothI pIdhela tyakta ja nija vyaktithI khAlI thatuM, vizrAmyuM pararUpamAM ja pazunuM jJAna badhe sIdatuM; je tat te ahiM tat svarUpathI Iti syAdvAdInuM te chatuM, dUronsagna ghana svabhAvabharathI pUrNa samunmajjatuM. 248 amRta pada - 248 "dhAra taravAranI sohalI' e rAga bAhya arthothI pIvAyeluM sarvathA, tyakta nija vyaktithI rikta thAtuM, vizrAMta pararUpamAMhi ja thayeluM are ! jJAna pazunuM badhethI sIdAtuM; je tat te ahiM, svarUpathI tat' sahI, ema syAdvAdInuM jJAna thAtuM, dUra unmagna ghana svabhAvanA bhara thakI, pUrNa samunmajjatuM ghana bharAtuM... artha - bAhya arthathI paripata (sarvathA pIvAI gayeluM), choDI dIdhelI nija dravyaktiothI rikta (khAlI) thatuM, evuM para rUpamAM ja vizrAMta thayeluM pazunuM (abUjha jIvanuM) jJAna parita (copAsathI, sarvathA) sIde che, paNa je tat te ahIM "svarUpathI ta' che evuM syAdvAdInuM te (jJAna) punaH dUra unmagna ghana svabhAva bharathI pUrNa evuM samunmaje che. amRta jyoti" mahAbhASya prathama padamAM ema kahyuM che ke - he mumukSu, eka AtmAne jANatA samasta lokAlokane jANIza ane sarva jANavAnuM phaLa paNa eka AtmaprApti che, mATe AtmAthI judA evA bIjA bhAvo jANavAnI vAraMvAranI IcchAthI tuM nivRtta ane eka nija svarUpane viSe dRSTi de, ke je dRSTithI samasta sRSTi zeyapaNe tAre viSe dekhAze. tattvarUpa evAM sAstramAM kahelA mArganuM paNa A tattva che." - zrImad rAjacaMdra, e. 31 uparamAM bhagavatI "AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM anekAMta siddhAMtano apUrva marma prakAzatA cauda pUrva samA apUrva cauda prakAro spaSTa nikhuSa dRSTivAda yuktithI vivarI dekhADI bhagavad amRtacaMdrAcAryajIe anekAMtano mahAmahimA supratiSThita karyo, te ja vastune kiMcit prakArAMtare grathita karavA cauda pUrva samA A apUrva cauda zArdUlavikrIDita zlokomAM puruSazArdUla puNyazloka amRtacaMdrajI paramArtha mahAkavie anekAMtano mahAmahimA utkIrtana karatI vIra garjanA karI che. temAM - A prathama zlokamAM "svarUpathI tattva che - "svarUpeNa tattva - e prakAra parama suMdara hRdayaMgama prakAre svabhAvoktimaya tAdezya zabdacitrathI Alekhyo che - jJAna jazo. sIti - "pazunuM' - abUjha gamAra pazu jevA ajJAnInuM jJAna "sIde che' - sIdAya che - heThe - nIce utaratuM jAya che - DUbatuM jAya che (sinks). A pazunuM jJAna te kevuM che ke jethI te sIdatuM jAya che ? te bAhya arthothI paripIta che - "vAhyAEparivatam', "bAhya" - AtmabAhya - jJAna bAhya - jJAnathI vhAranA Seya arthothI - padArthothI "paripIta' - sarvathA cAre korathI pIvAI gayeluM che, eTaluM ja nahi paNa je nija dravyaktiothI rikta thaI rahyuM che - "nigapravitariktImavat, nija' - 818
Page #874
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 248 : 'amRta jyoti' potAnI (jJAnanI) 'pravyaktiothI' - prakRSTa prakaTa 'vyaktiothI' - AviSkRtiothI 'rikta' - khAlI thaI rahyuM che. jema koI ghaDo pANIthI bharyo hoya te eka bAjuthI pIvAto jAya ane bIjI bAju kANAmAMthI pANI vahato jAya, to ora ne ora khAlIkhama (Empty) thato jAya ane tenI sapATI (Level) sIdatI jAya' nIce utaratI jAya, tema A Atma - ghaTa jJAna - rasathI bharyo che, te ekabAjuthI bAhya zeya padArthothI pIvAto jAya ane bIjI bAjuthI potAnI nija vyaktio mithyAtva - kANAmAMthI bhAra vahatI jAya, to te uttarottara 'rikta' khAlI thato jAya ane tenI pArAzIzI sapATI (Level) sIdatI jAya' nIce utaratI jAya emAM zuM Azcarya ? jema koI sarovara jalathI bharyuM hoya, te eka bAju asaMkhya janothI pIvAtuM jAya ane bIjI bAju moTA moTA garanALAomAMthI bhAra nIce ne nIce savI - vahI jatuM jAya to te ora ne ora khAlI thatuM jaI tenI sapATI sIdatI jAya - utaratI jAya, tema A caitanya - amRta sarovara jJAna - amRtarasathI bharyuM che, te eka bAju anaMta bAhya zeya padArthothI pIvAtuM jAya ane tenI nija vyaktiothI moTA moTA mithyAtvAdi Asava - garanALAmAMthI bhAra vahI jatuM jAya, to te adhikAdhika 'rikta' khAlI (Empty) thatuM jaI tenI sapATI 'sIdatI jAya' nIce ne nIce utaratI jAya (sinking) emAM zuM Azcarya ? ane Ama bAhyArthothI pIvAI gayeluM te nija vyaktiothI svarUpa AviSkArothI khAlI thatuM jAya che tenuM paNa 'vizrAMtaM pararUpa eva parito', kAraNa zuM che ? te copAsathI pararUpamAM ja vizrAMta thayeluM che te - - - - - - 'parita:' badhI bAjuthI sarvathA AtmAthI - potAthI atirikta - 52 evA pararUpamAM ja 'vizrAMta' vizrAma pAmI raheluM che te. jema koI paragharamAM lAMbA vakhatathI vasatAM te tene goThI jAya che, eTale te potAnuM nija ghara bhUlI jaI - pothI potAnuM sarvasva lUMTAtA chatAM - te paragharamAM ja ArAmathI vizrAma kare che ! tema A ajJAnI jIva 'pararUpa' - para gharamAM anAdithI nivAsa karI rahyo che ne te tene sArI peThe goThI gayuM che, eTale te potAnuM 'nija' jJAnamaya caitanya - gRha bhUlI jaI - pa2 zeya padArthothI potAnuM jJAna dhana - sarvasva lUMTAtA chatAM te 'pararUpa' paradhAmamAM ja dhAmA nAMkhI paDyo rahI ArAmathI vizrAma kare che ! eTale Ama 'paritaH' - badhI bAjuthI pararUpamAM ja vizrAMta thayeluM ekAMta mithyAtva grasta 'pazu'nuM zAna zeya pa2padArthothI pIvAI gayeluM hoI, potAnA AviSkAra mATe (manifestation) bAkI (Balance) rahetuM na hovAthI, khAlIkhama banI paritaH sIde che - heThuM - nIcuM utaratuM jAya che. - ane Ama jJAna ne jJeya 'eka nahi evA' aneka che, chatAM te banneno 'eka aMta' - dharma mAnI besavA rUpa 'ekAMta'ne bhajanArA pazunuM jJAna bhale sIdatuM ho, paNa jJAna ane zeyanA eka nahi evA 'aneka' - bhinna bhinna 'aMta' dharma dekhavA rUpa 'anekAMta'ne bhajanArA syAdvAda - darzInuM te punaH samunmaje che - 'cAAnistaghuna: samunnati', samunmagna thAya che, 'saM' - samyak prakAre unmagna thAya che, 'magna' - DUbelI dazAmAMthI bhAra nIkaLI 'ut' - utkaTapaNe uMce Ave che, uMcI ne uMcI dazA pAmI taratuM jAya che. syAdvAdadarzInuM te jJAna kevuM che ane kevI rIte samunmajye che ? 'yattattattahi svarUpata rUti' - je tat che te ja 'svarUpathI tat' che evuM te syAdvAdadarzonuM jJAna che ane te dUra unmagna ghana uMce sudhI svabhAva bharathI pUrNa samunmaz2e che 'yUronmanadhanasvamAvamarato pUrNa samunnAti', 'dUra' 'unmagna' - magna - DUbela dazAmAMthI uMce Avela - taratA thayela 'ghana' - jyAM parabhAvano sarva pradeze paNa paramANu mAtra paNa praveza sarvathA asaMbhava che evA anavakAza nakkara - jJAnamaya svabhAvanA 'bharathI' bharAvAthI pUrNa - bharapUra samunmaje che, samunmagna thAya che, samyak prakAre unmagna thAya che, magna - DUbelI dazAmAMthI bhAra nIkaLI uMce Ave che, uttarottara uMcI ne uMcI jJAnadazAne pAmatuM jaI chevaTe pUrNapaNAne pAmI unmajye che taratuM thAya che, arthAt parabhAva - vibhAvano praveza na thavA pAme ema svabhAvamAM sthiti karatA jIvano jema jema ghana svabhAva unmagna thAya che, tema tema A jJAna unmujjatuM jaI - uMcI uMcI dazA pAmI pUrNa thAya che. - samayamAtra tanmaya - Da 819 - = - -
Page #875
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vizvaM jJAnamiti pratarkya sakalaM dRSTvA svatattvAzayA, bhUtvA vizvamayaH pazuH pazuriva svacchaMdamAceSTate / yattattatpararU to na taditi syAdvAdadarzI puna rvizvAdbhinnamavizvavizvaparitaM tasya svatattvaM spRzet // 249 // vizva zAna pratarkI sarva ja nirja tattvAzathI dekhato, thaine vizvamayo pazu ja pazu svacchaMda AceSTato; je tat te pararUpathI niha ja tat' syAdvAdadarzI deze, jIduM vizvathI vizva vizva aghaDyuM tenuM svatattva spRze. 249 amRta pada 249 'dhAra taravAranI' e rAga vizvane jJAna mAnI sva tattvAzathI, vizvane dekhato je phare che, vizvamaya thaI ja ajJAnI te to pazu, pazu zuM svacchaMda ceSTA kare che... nahi pararUpathI', ema je hoya syAdvAdadarzI, jeha tat teha tat vizvathI bhinna te avizva viSe ghaDyA, tenA svatattvano hoya sparzI... artha - vizva zAna che ema pratarkIne (pratarka karIne) sakalane sva tattvaAzAthI dekhI, vizvamaya thaIne pazu pazunI jema svacchaMda AceSTA kare che, paNa je tat te tat pararUpathI tat nathI' ema syAdvAda darzI punaH vizvathI bhinna, vizva (sakala) vizvathI aghaDyuM - ghaDeluM nahi evuM tenuM svatattva sparze. 'amRta jyoti' mahAbhASya ''vizvamAM jIva abhedatA mAne che e ja bhrAMti che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 "pararUpe karI tattvapaNuM nahIM, svasattA cirUpa... sugyAnI.'' - zrI AnaMdaghanajI - - 'pazu: AgalA zlokamAM kaLaza kAvyamAM kahyuM tethI ulaTuM 'vararUpena gatattva' - 52rUpathI atattva che e bIjo prakAra suMdara svabhAvoktimaya tAdezya zabdacitra AlekhI A kaLaza kAvyamAM* mahAn zabdazilpI amRtacaMdrajIe pUrNa tattvakaLAthI darzAvyo che - vizya jJAnamiti pratavarSa - 'vizva' - sakala jagat jJAna che ema pratarkIne' - prakRSTa tarka karIne, pra - prakRSTapaNe kRSTa - kheMcelA lAMbI kheMcatANavALo 'viprakRSTa' (far-fetched) asamaMjasa kutarka karIne, 'sakala' badhuM ya svatattvanI AzAthI dekhI - 'satta pRSTavAsvatattvAzayA', 'vizvamaya thaIne - mUtvA vizvamaya:', pazu pazunI jema svacchaMdapaNe ceSTA kare che pazuriva_svacchaMdramArete' - arthAt sva - parano 'eka' advitIya advaita 'aMta' dharma mAnanArA 'ekAMta' - - grahathI je gRhIta thayo che evo 'pazu' - pazu jevo gamAra abUjha ajJAnI jIva, zeya evuM A vizva - sakala jagat jJAna che ema pratarka kare che prakRSTa viprakRSTa lAMbI kheMcatANavALo asamaMjasa kutarka kare che - eTale ahIM mhArUM potAnuM svatattva maLI Avaze ema svatattva - AzAthI sakala - saghaLuM ya vizva joto phare che ane ema karato te A vizva chuM ema samajI vizvamaya thaI, gamAra aNasamaju pazunI jema svacchaMdapaNe potAnI marajI mujaba (Wantonly) phAve tema samasta ceSTA - AcaraNa kare che. paNa AthI ulaTuM - je syAdvAdadarzI che te to je 'tat' 820 - = - - - - - te che 'tat' - te pararUpathI 'tat' - -
Page #876
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdavAda adhikAraH samayasAra kaLaza 249 : 'amRta jyoti' te nathI ema dekhe che - "vatta-tararUpato na tariti dvijJa puna: ane ema dekhato syAdvAradarzI vizvathI bhinna evA "avizva vizva parita' - athavA "avizva vizva ghaTita" tenA - jJAnanA svatattvane sparze - "vizvAmitramavizavazva parita (pAThAM. ghaTita) tasya tattva Rtu /' arthAt "vizvathI - akhila jagatathI "bhinna' - jUduM evuM "vizva" - sakala "vizvathI' - jagatuthI "parita' - parivRta - parivareluM - gherAyeluM nahi evuM athavA "ghaTita" - ghaDAyeluM nahi evuM te jJAnanuM "svatanta' - potAnuM tattva "sparza' - sparza kare, "sparza jJAnathI - AtmAnubhava jJAnathI sAkSAt anubhave. Ama sva - parano "eka aMta' - ekAMta grahanAro mithyAdeSTi ajJAnI pazu, zeya evA pararUpa vizvamAM jJAna svarUpane DhaMDhavA - zodhavA game teTalA phAMphA mAre to paNa tenA hAthamAM kAMI AvatuM nathI ane sva - paranA "aneka aMta" - anu eka - eka nahi evA bhinna bhinna "aMta" - dharma jyAM che evo "anekAMta' samajanAro samyagudRSTi jJAnI ya evA pararUpa vizvathI bhinna jJAna svarUpane sugamatAthI hAtha kare che. 821
Page #877
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bAhyArthagrahaNasvabhAvabharato vizvagvicitrollasa - jjJeyAkAravizIrNazaktirabhitastruTyan pazu nazyati / ekadravyatayA sadApyuditayA bhedabhramaM dhvaMsaya - nekaM jJAnamabAdhitAnubhavanaM pazyatyanekAMtavit // 250 // bAhyArtha prahaNa svabhAvathI badhe vicitra ullAsatA, joyAkArathI zIrNa zakti pazu to nAze badhe tUTatAM; eka dravyatvathI sadA uditathI bhedabhrama dhvasato, eka jJAna abAdhiyuM anubhave syAdvAdI to dekhato. 250 amRta pada - 250 (dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) bAhya artho taNA, grahaNa svabhAve ghaNA, vicitra ullAsatA sarva ThAme, yAkAro thakI, zIrNa zakti pazu, tUTato sarvataH nAza pAme... eka dravyatvathI, nitya samuditathI, bheda bhrama dhvasato syAdavAdI, jJAna eka dekhato, anubhavana jasa chato, bAMdhato atra koI na vAdI... artha - bAhya artha grahaNa svabhAva bharathI badhI bAju vicitra ullasatA joyAkArothI jenI zakti vizIrNa (veraNa cheraNa) che evo cotaraphathI tUTI paDato pazu nAza pAme ! (paNa) anekAMtavid (anekAMtane jANanAra) to sadAya udita dravyatAe karIne bhedabhramane dhvasatuM evuM eka abAdhita anubhavanavALuM jJAna dekhe che. amRta jyoti' mahAbhASya samasta vizva ghaNuM karIne parakathA tathA paravRttimAM vahyuM jAya che, temAM rahI sthiratA kyAMthI prApta thAya ?" - zrImad rAjacaMdra, aM. 642 "ya aneke ho jJAna anekatA, jala bhAjana ravi jema, dravya ekatvapaNe guNa ekatA "nija pada ramatA ho ema." - zrI AnaMdaghanajI A kaLaza kAvyamAM 'dravya parva - dravyathI ekatva' e trIjA prakAranuM spaSTa pratipAdana karyuM che - gamatatrutya pazurnati - "abhita - badhI bAjuthI tUTI jato "pazu" - pazu jevo abUjha azAnI nAza pAme che. pazu kevI rIte nAza pAme che? vizvatriotayAvA/vazIrvaviktaH - "vizva' - sarvataH badhI bAjue "vicitra - nAnA prakAranA ullasatA zeya AkArothI "vizIrNa' - veraNa cheraNa thaI gayelI che zakti jenI, evo "pazu" - abUjha badhI bAjuthI tUTI paDe che. vicitra zeyAkAra zAthI ullase che ? bAhya artha - prahaNanA svabhAvabharathI - bharapUra svabhAvathI - "vAhyarthagrahaLasvamavamarato - arthAtu AtmAthI - jJAnathI "bAhya" - hAranA zeya artho - padArtho huM grahaNa karyA karuM, evo ajJAnIno pUrepUro bharapUra svabhAva thaI paDyo che, tethI karIne badhI bAjuthI vicitra - nAnA prakAranA vidhavidha citravatu zeyAkAro jJAnamAM ullase che - uchaLe che - ullave che ane A vicitra zeyAkArothI tenI jJAnazakti "vizIrNa - chinna bhinna - khaMDa khaMDa - veraNa cheraNa (scattered) thaI jAya che, eTale Ama anaMta yAkAra - paryAya grahaNathI - zakti vizIrNa thavAthI badhI bAjuthI tUTI paDato ekAMta grAhI ajJAnI "pazu" sva - parano 'eka aMta' - dharma mAnato sato naSTa thAya che. 822
Page #878
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 250 : 'amRta jyoti' w paNa AthI ulaTuM, anekAMtavit - anekAMtavettA anekAMtane jANanAro to jyAM abAdhita anubhavana che evuM 'eka' advitIya - advaita zAna dekhe che, sAkSAt anubhavapratyakSa kare che Th jJAnamavAdhitAnumavanuM pazyatyaneAMtavit' / kevo anekAMtavit ? bhedabhramane 'dhvaMsato' maivabhramaM dhvaMsayanuM, kevI rIte ? sadAya 'udita' dhvaMsa sarvanAza karato udaya pAmelI ekadravyatAe karIne dravyatA savAthuritayA - arthAt sva - paranA aneka - eka nahi evA, bhinna bhinna aMta - dharma je jANe che evo anekAMta vettA zAnI samyagdaSTi jANe che ke mhArUM ekadravyapaNuM che ane te sadAya udita udaya pAmeluM ja che, mATe huM sadAya eka - abheda dravyarUpa chuM, eTale A anaMta zeyAkAra paryAyothI je bheda bhAse che te bhrama che, Ama bhedabhramano 'dhvaMsa' - sarvanAza karato anekAMtavit jJAnI, jyAM 'anubhavana' - anubhavavuM - anubhava karavApaNuM kyAreya bAdhita thatuM nathI bAdhA pAmatuM nathI evuM abAdhita che, te eka abheda jJAna dekhe che - anubhava netrathI pratyakSa kare che. = - 823 - - = - -
Page #879
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJeyAkArakalaMkamecakacitiprakSAlanaM kalpaya - trekAkAracikIrSayA sphuTamapi jJAnaM pazurnecchati / vaicitryepyavicitratAmupagataM jJAnaM svataH kSAlitaM, paryAyaistadanekatAM parimRzan pazyatyanekAMtavit // 251 // joyAkAra kalaMka citra citinI prakSAlanA kalpato, ekAkAra cikIrSathI phuTa pazu te jJAna nA Icchato; vaicitrya avicitra jJAna ja svataH prakSAliyuM pekhato, paryAyothI anekatA tasa anekAMtajJa vimAsato. 251 amRta pada - 251 ("dhAra taravAranI' e cAlu rAga) joyAkAra kalaMkathI citra A citi taNuM prakSAlana kalpanA jeha prIche, eka AkAra karavAnI IcchAthI te, Ta paNa jJAna pazu nA ja Iccha. kiMtu anekAMtavihu anekatA tehanI, paryAyothI thatI atra lekhe, vaicitryamAMya avicitratA gata svataH, jJAna kSAlita thayeluM ja dekhe... 2 artha : joyAkAra kalaMkathI mecaka (raMgaberaMgI - citra vicitra) citinuM prakSAlana kalpato pazu ekAkAra cikIrSAthI (karavAnI IcchAthI) phuTa paNa jJAnane pazu nathI Icchato, (paNa) paryAyonI tenI (jJAnanI) anekatA parimarzato anekAMtavid vaicitryamAM (vicitratA madhye) paNa avicitratA pAmela jJAnane svataH kSAlita dekhe che. amRta jyoti' mahAbhASya "svarUpa cetana nija jaDa saMbaMdha mAtra, athavA te zeya paNa paradravyamAMya che." - zrImad rAjacaMdrajI, aM. 902 AgalA kaLazamAM varNavelA prakArathI viruddha evo "yaraneRtve - "paryAyothI anekatva' e caturtha prakAra atra carco che - vAcharachattamaivaviti prakSAnuM chatpayana - Seya AkAro rUpa kalaMkathI "mecaka' - citra vicitra - raMgaberaMgI (Variegated) citinuM' - caitanyanuM "prakSAlana" - prakSAlavuM - - dhovApaNuM kalpato pazu "ekAkAra cikIrSAthI' - eka AkAra karavAnI IcchAthI sphaTa evA paNa jJAnane nathI Icchato - "UAraviThThIrSavA, skuTara jJAnaM pazunaiRti' | - paNa AthI ulaTuM - "vaicitryamAM- vicitrapaNAmAM paNa "avicitratA' - avicitrapaNuM pAmeluM jJAna svataH' sva thakI - ApoApa ja "kSAlita' - dhovAyeluM che - "DivivitratImAtaM jJAna vataH kSatti', ema paryAyothI "tenI' - jJAnanI anekatA - anekapaNuM "parikRzato" - parAmarza karato - paryAlocato anekAMtavatu - anekAMtavettA dekhe che - sAkSAta kare che - paryasta chatAM rikazana gyatyanehAMtaritu I - arthAtu - sva - parano "eka aMta' - ekAMta mAnato ajJAnI pazu jJAnamAM zeyanA AkAro paDe che tethI hAya re ! kalaMka - malinapaNuM lAgI gayuM ema mAnI besI, te joyAkAra kalaMkathI "mecaka' - citra vicitra - raMgaberaMgI banela "citinuM' - caitanyanuM prakSAlana karavuM paDaze, dhoI nAMkhavAnuM karavuM paDaze, evI kalpanA kare che, eTale eka AkAra karavAnI IcchAe karI te sphaTa - pragaTa evA jJAnane paNa Icchato nathI. AthI ulaTuM, sva - paranA "aneka aMta' - dharma rUpa anekAMtane jANanAro anekAMta-vita jJAnI samyagudRSTi jANe che ke vicitrapaNAmAM paNa avicitrapaNuM pAmeluM jJAna to "svataH' - ApoApa ja (By its oneself) dhovAyeluM che ane tenuM anekapaNuM to paryAyothI che. ema sarvathA vicAratAM te jJAnane dekhe che - AtmapratyakSa kare che.
Page #880
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza para: "amRta jyoti pratyakSAlikhitasphuTasthiraparadravyAstitAvaMcitaH, svadravyAnavalokanena paritaH zUnyaH pazurnazyati / svadravyAstitayA nirUpya nipuNaM sadyaH samunmajatA, syAbAdI tu vizuddhabodhamahasA pUrNo bhavan jIvati // 252 // sAkSAt Alikhita sphaTa sthira paradravyAstitA vaMcito, hyAM svadravya adarzane pazu naze zUnyo badhethI thato; sva dravyAstitvathI nirUpI nipuNe syAdvAdI to jIvato, unmajjata vizuddha bodha mahasathI tatkALa pUrNo thato. 25 amRta pada - 252 ('dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) pratyakSa AlekhiyA, skuTa ja sthira dekhiyA, paradravyAstitvathI ahi ThagAyo, svadravya na ja dekhato, zUnya sarvathA thato, pazu ja te nAza nizce ja pAyo... svadravya astitvathI, nirUpI nipuNatvathI, jIve syAdvAdavAdI ja A to, sadya samunmajjatA, vizuddha ati pragaTatA, bodha mahA mahasathI pUrNa thAto... artha - pratyakSa alikhita (Alekhela) sphaTa sthira evA paradravyanI astitAthI vaMcita thayelo, svadravyanA anavalokanathI (adarzanathI) paritaH (badhI bAjuthI - sarvathA) zUnya evo pazu : paNa svadravyanI astitAe karIne nipuNapaNe nirUpI, sadya (zIgha) samunmajjatA vizuddha bodha mahasathI pUrNa thato syAdvAdI to jIve che. amRta jyoti mahAbhASya ghaTa paTa Adi jANa tuM, tethI tene mAna; jANanAra te mAna nahIM, kahiye kevuM jJAna ?' - zrImad rAjacaMdra praNIta AtmasiddhijI sUtra, 55 "asti svabhAva ruci thaI re, dhyAto asti svabhAva, devacaMdra pada te lo re, paramAnaMda jamAvo re.... kuMthu jinesaru." - zrI devacaMdrajI A kaLaza kAvyamAM 'padravya sattva' - svadravyathI sattva - astitva e pAMcamA prakAranuM darzana karAvyuM che - pratyakSattivitasthirapAradravyAtitAnaMtiH - pratyakSa "Alikhita' - AlekhAyela sphaTa - pragaTa sthira evA paradravyonI "astitAthI - astipaNAthI - hovApaNAthI vaMcita - thayelo - ThagAyelo, chetarAyelo (ane) svadravyanA "anavalokanathI' - nahi avalokavAthI - nahi dekhavAthI paritA" - badhI bAjuthI - sarvathA zUnya evo pazu nAza pAme che - "svadravyAnavanone parita: zUnya Tgurnazyati, paNa AthI ulaTuM, syAdvAdI to svadravya astitAe - svadravya astipaNAe karI nipuNa paNe" - kuzalapaNe nirUpIne - "vadravyAtita nirUSa nipu', sadya - zI "samunmajjatA' - samyapha paNe unmajjatA - unmagna thatA vizuddha "bodha mahasuthI" - bodharUpa mahAtejathI pUrNa thato jIve che - sadyaH samunmajjatA syAdvAdI tu vizuddhabodhamasA pUrNA bhavanuM jIvati | arthAtu - sva - parano "eka aMta' - ekAMta dekhanAro mithyAdeSTi ajJAnI pazu to bahAramAM pratyakSa - sAkSAt lakSamAM AvatA - jovAmAM AvatA skuTa - pragaTa sthira evA paradravyonuM astitva - hovApaNuM che tethI vaMcita thAya che - ThagAI jAya che ke A huM chuM ane aMtaramAM te svadravyanuM avalokana - darzana 825
Page #881
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - nirIkSaNa to karato nathI, eTale paradravyamAM huM chuM ema mAnavA chatAM te che nahi eTale svadravya tyAM maLatuM nathI ane svadravya jyAM te che tene te dekhato nathI eTale paNa te maLatuM nathI, Ama ubhaya bhraSTa thayelo te svadravyanI aprAptithI sarvathA zUnya evo nAza pAme che. paNa syAdvAdI zAnI samyagdaSTi mhArUM A huM chuM ema svadravyanuM astitva nipurNapaNe - kuzalapaNe nirUpe che, eTale pachI tenuM vizuddha bodha - mahar je magna - DUbeluM paDyuM hatuM te zIghra samyapaNe unmajatuM jAya che - unmagna thatuM jAya che ane ema unnajjatA jatA vizuddha bodha mahathI mahA jJAnajyotithI chevaTe pUrNa thato jIve che, svarUpa prAptithI paramArtha jIvanathI jIve che. - 826
Page #882
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 253 : "amRta jyoti sarvadravyamayaM prapadya puruSaM durvAsanAvAsitaH, svadravyabhramataH pazuH kila paradravyeSu vizrAmyati / syAdvAdI tu samastavastuSu paradravyAtmanA nAstitAM, jAnanirmalazuddhabodhamahimA svadravyamevAzrayet // 253 // sarva dravyamayo ja puruSa gaNI durvAsanAvAsito, svadravya bhramathI khare ! pazu pAradravya ja vizrAmato; nAstitA sahu vastumAM ahiM paradravyAtmathI jANato, syAdvAdI dharI zuddha bodha mahimA svadravyane Azrato. 25 amRta pada - 253 ("dhAra taravAranI" e rAga cAlu) sarva dravyomayA puruSane mAnato, vAsito duSTa durvAsanAthI, svadravya bhramathI paradravya vizrAmato, pazu khare ! ema ajJAnatAthI... sarvadravyAmayA puruSane mAnato. 1 syAdvAdI to samasta vastumAM nAstitA, jANato ja pAradravyAtmatAthI, nirmalA zuddha nija bodha mahimA yuto, sva dravya ja Azrato AtmatAthI... sarva dravyamayA puruSane mAnato. 2 artha - puruSane (AtmAne) sarva dravyamaya mAnI besI durvAsanAthI vAsita thayelo pazu svadravyanA bhamathI kharekhara ! paradravyomAM vizrAma kare che, paNa syAdvAdI to samasta vastuomAM paradravyAtmAthI (padravya rUpathI) nAstitA jANato sato, nirmala zuddha bodha mahimAvALo hoI, svadravyane ja Aa. amRta jyoti mahAbhASya samasta vizvane prakAzaka evo A AtmA te kyAre paNa vizvarUpa thato nathI, sadA sarvadA caitanya svarUpa ja rahe che." - zrImad rAjacaMdra, aM. 760, 833 nija bhAve sIya asti re, 5ra nAstitva svabhAva... kuMthu." - zrI devacaMdrajI AgalA kaLaza kAvyamAM* darzAvela paMcama prakArathI ulaTA - "GradravyeLa nAstitva - paradravyathI nAstitva - e prakAranuM atra svabhAvoktimaya suMdara zabdacitra AlekhyuM che - sarvadravyamAM prapadya puruSa durvAsanAvAlita: - "puruSane' - AtmAne sarva dravyamaya prapanna karI - mAnI besI "durvAsanAthI' - duSTa vAsanAthI vAsita thayelo "pazu - pazu jevo ajJAnI abUjha jIva A hArUM svadravya che ema svadravyanA bhramathI - bhrAMta khyAlathI kharekhara ! paradravyomAM vizrAma kare che - "svadravyagramata: pazu ti paradravyay vizrAti', paNa syAdvAdI to samasta vastuomAM "padravyAtmAthI - paradravyasvarUpe "nAstitA nAstipaNuM jANato sato zuddha "cAlvAvI tu samastavatuSa padravyAtmanA nAstitAM nAnanuM, nirmala zuddha bodha mahimAvALo evo - "nirmanazuddhodamAM ', svadravyane ja Aze - svadravyano ja Azraya kare - svadravyamevAzrayat /
Page #883
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhitrakSetraniSaNNabodhyaniyatavyApAraniSThaH savA, sIdatyeva bahipataMtamabhitaH pazyanpumAsaM pazuH / svakSetrAstitayA niruddharabhasaH syAdvAdavedI stiSThatyAtmani khAtabodhaniyatavyApArazaktirbhavan // 254 // bhinna kSetrathI bodhyamAM ja niyata vyApAra niSTho sadA, sIdAye pazu pekhato puruSane byAre paMDato badhe; svakSetrAstitvathI niruddha rabhasa syAdvAdI to tiSThato, AtmAmAM hi ja - khAta bodha niyata vyApAra zakti thato. 254 - samayasAra : AtmakhyAti amRta pada 254 ('dhAra taravAranI' e rAga cAlu) bhinna kSetre sthitA, bodhya niyata thatA, vyApAre niSTha hoto sadAye, - - pazu evo sarvataH vhAra paDato puruSa, pekhato rahI sadAye sIdAye... bhinna kSetre sthitA. 1 svakSetrAstitvathI niruddha jasa rabhasa te, syAdvAdI tiSThato AtmamAMhI, khIlA jema khAta nita, bodhamAM niyata che, jenI vyApAra zakti ja AMhI... bhinna kSetre sthitA. 2 artha - bhinna kSetramAM niSaNa (beThela, sthita) bodhyamAM (jJeyamAM) sadA niyata vyApAra niSTha evo pazu badhI bAjuthI byAramAM paDatA puruSane dekhato sadA sIde ja che, paNa sva kSetrAstitAe karIne jeno rabhasa Avega niruddha che evo syAdvAdavedI punaH khAta (khoDela) bodhamAM niyata vyApAra zaktivALo hoI AtmAmAM ja tiSThe che (sthiti kare che). 'amRta jyoti' mahAbhASya ''dehathI bhinna svapara prakAzaka pa2ma jyotiH svarUpa evo A AtmA temAM nimagna thAo. he Aryajano ! aMtarmukha thaI, sthira thaI te AtmAmAM ja raho to anaMta apAra AnaMda anubhavazo.'' - zrImad rAjacaMdra * "parakSetre gata jJeyane jANave, 52 kSetre thayuM jJAna... sugyAnI. - - astipaNuM nija kSetre tume kahyuM, nirmalatA guNa mAna... su. dhruva pada rAmI.'' - zrI AnaMdaghanajI atre A kaLaza kAvyamAM svakSetre sattva svakSetrathI sattva - astitva e sAtamA prakAranuM mImAMsana karyuM che - minnakSetraniSavodhvaniyatavyApAraniSTha: - savA - 'bhinna' - AtmAthI - jJAnathI jUdA kSetramAM 'niSaNa' beThela - sthita evA bodhyamAM' zeyamAM 'niyata' nizcita vyApAramAM sadA niSThA che jenI evo pazu' - ajJAnI jIva 'puruSane' - AtmAne 'abhitaH' - badhI bAjuthI bhAramAM paDaMto dekhato 'sIde ja che' nIce ne nIce utarato jAya che sIdatyeva bahipataMtamabhitaH pazyanpumAMsaM pazu: / paNa 'svakSetrAstitAe karI' - sva potAnA kSetramAM astipaNAe hovApaNAe karI jeno 'rabhasa' Avega 'niruddha' - niruMdhAyelo rokAyelo che evo syAdvAdavedI to svakSetrAstitayA - jJAnamAM 'niyata' nizcita vyApAra khoDela bodhamAM' niruddharamasaH - svAAvelI puna:, khAta' zaktivALo 'bhavan' hoto AtmAmAM 'tiSThe che' sthiti kare che tiSThatyAtmani khAtabodhaniyata vyApArazaktirbhavan / arthAt - pazu? - abUjha ajJAnI jIva che te AtmAthI - jJAnathI 'bhinna' jUdA kSetramAM sthita 828 - - - - - - - - -
Page #884
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 254: 'amRta jyoti' zeyamAM niyata vyApAramAM sadA niSTha' - nitAMtapaNe sthita - tatpara hoya che, sadA zeyano ja vyApAra - vepalo' - karyA kare che, eTale te joyaniSTha pazu - ajJAnI puruSane - AtmAne badhI bAjuthI hAra paDato dekhe che ane hAramAM to AtmA che nahi eTale te sIdAya ja che. AthI ulaTuM, syAdvAdavedI jJAnI to svakSetre potAnuM astitva - hovApaNuM vede che - anubhave che, eTale alyA ! tuM bahAra kAM jAya che ? tuM to ahIM hArA svakSetramAM ja che, ema teno AtmAthI bahAra javAno Avega niruddha thAya che - niraMdhAI jAya che - eTale "khAta' - khAlAnI jema nizcalapaNe khoDAyela bodhamAM ja - jJAnamAM ja niyata evI jenI vyApAra zakti hoya che, jenI zakti bodhamAM ja "vyApAra' - vepAra karyA kare che, evo te jJAnaniSTha jJAnI syAdavAdavedI AtmAmAM ja sthiti kare che. 829
Page #885
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svakSetrasthitaye pRthagvidhaparakSetrasthitArthojjhanAt, tucchIbhUya pazuH praNazyati cidAkArAnsahArthairvaman / syAdvAdI tu vasan svadhAmani parakSetre vidanAstitAM, tyaktArtho'pi na tucchatAmanubhavatyAkArakarSI parAt // 255 // svakSetre sthiti artha pRthaga parakSetrastha artho tyajI, nAze tuccha pazu sArtha vamato atre cidAkArane;- - syAdvAdI vasato svadhAma ja parakSetre lahI nAstitA, artho tyakta chatAM na tuccha parathI kaSata AkArane. 255 amRta pada - (255) ("dhAra taravAranI e rAga cAlu) sthiti karavA sva - kSetre pRthavidha para - kSetra sthita arthano tyAga karato, tuccha thaIne pazu, nAzane pAmato, cidAkAro saartho ja vamato... 1 syAdvAdI to para - kSetramAM nAstitA, jANato te vasaMto svadhAme, artho tyAgyA chatAM, na anubhave tucchatA, parathI AkAra kaSata rAme... 2 artha - svakSetre sthitine arthe pRthavidha kSetramAM sthita arthonA tyAga thakI tuccha thaIne pazu artho sAthe cidAkArone vamato praNAza pAme che, paNa syAdvAdI to sva dhAmamAM (sva kSetramAM) vasato, parakSetre nAstitA jANato, artho tyakta (choDI dIdhela) chatAM paramAMthI AkArakarSI (AkAra karjanAro - kheMcanAro) sato, tucchatA nathI anubhavato. , "amRta jyoti' mahAbhASya caMdra bhUmine prakAze che, tenA kiraNanI kAMtinA prabhAvathI samasta bhUmi zveta thaI jAya che, paNa kiMI caMdra bhUmirUpa koI kALe tema thato nathI, ema samasta vizvane prakAzaka evo A AtmA te kyAre paNa vizvarUpa thato nathI." - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 "aho zrI sumati jina ! zuddhatA tAharI, svaguNa paryAya rAmI, ekatA nityatA astitA Itara yuta, bhogya bhogI thako prabhu akAmI." - zrI devacaMdrajI AgalA kaLaza kAvyamAM kathela sAtamA prakArathI viruddha - "rakSetre satattva - "pArakSetrathI asattva - e AThamo prakAra atra kaLaza kAvyamAM varNita karyo che - kSetrasthita pRthavighArakSetrasthitInsanAtu - "sva kSetramAM' - potAnA kSetramAM sthitine arthe "pRthavidha" - pRthaka prakAranA - jUdA prakAranA parakSetramAM sthita arthanA "ujhanathI' - tyAgathI tuccha thaIne pazu artho sAthe cidAkArone vamato' - vamana karato "praNaze che' - praNAza - sarvanAza pAme che - "tucchImAM g: prazyati vivAvArInuM svArthe uma, paNa "sva dhAmamAM - svakSetramAM vasato syAdvAdI to pArakSetramAM nAstitA' - nAstitva - nahi hovApaNuM jANato sato, "tyaktArtha' - artho tyakta - tyajI dIdhelA che evo chatAM, paramAMthI "AkArakarSI' - AkArane kaSanAro - kheMcanAro hoI tucchatA nathI anubhavato - tArtho na tucchatAnumavatyArarthI parAtuM ! kAraNake ya AkAre jJAnamAM pratibhAse che, nahi ke zeya artha. arthAt - ajJAnI pazu che te sva kSetre sthiti karavAne to Icche che, paNa te arthe te "pRtha vidhI 830
Page #886
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 255 : "amRta jyoti - jUdA prakAranA parakSetramAM sthita arthone choDI dIe che, eTale artho sAthe ciAkArone paNa vadhI nAMkhato sato "tuccha' - niHsAra - khAlIkhama (Empty) thaI te praNAza - sarvAnAza pAme che, paNa syAdvAdI "sva dhAmamAM. - svakSetramAM "vasato' - sthitirUpa nivAsa karato jJAnI to pArakSetramAM huM chuM nahi ema parakSetramAM potAnI nAstitA - nahi hovApaNuM jANe che, eTale artho - padArtho teNe tyajI dIdhelA che. chatAM paraarthomAMthI AkArone to te jJAnazaktithI kheMce che - cidAkAro to AtmAmAM pratibiMba che, eTale te "tucchatA" - niHsAratA - khAlIkhamapaNuM anubhavato nathI. 831
Page #887
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pUrvAlaMbitabodhyanAzasamaye jJAnasya nAzaM vidan, sIdatyeva na kiMcanApi kalayannatyaMta tucchaH pazuH / astitvaM nijakAlato'sya kalayan syAdvAdavedI punaH; pUrNastiSThati bAhyavastuSu muhurbhUtvA vinazyatsvapi // 256 // pUrvalaMbita zeya nAza samaye nAph jJAnano jANato, sIdAye ja pazu na kAMI kaLatho atyaMta tuccho thato; AnuM astipaNuM svakALathI kaLI syAdAdI to jANato, vastu bAhya thaI pharI pharI naze pUrNo ja A tiSThato. 256 amRta pada - 256 (dhAra taravAranI' e rAga cAlu) pUrva AlaMbiyA, zeya nAza samayamAM, jJAnano jANato nAza AMhi, khAlIkhama abujha te, atyaMta tuccho pazu, sIdato kAMI kaLato ja nAMhi... 1 AnuM astitva, kaLato ja nija kALathI, tiSThato pUrNa syAdvAda vedI, bAhya vastuo bhale, pharI pharI upajI, vinazatI hoya toye abhedI... 2 artha - pUrve AlaMbela jJeyanA nAza samaye jJAnano nAza jANato, kaMI paNa nahi kaLatAM atyaMta tuccha evo pazu sIde ja che, paNa AnuM (jJAnanuM) astitva nijakALathI kaLato syAdvAdavedI punaH, bAhya vastuo vAraMvAra upajIne vinazatI sate paNa - pUrNatiSThe che. 'amRta jyoti' mahAbhASya jenI utpatti koI paNa anya dravyathI thatI nathI tevA AtmAno nAza paNa kyAMthI hoya ?'' zrImad rAjacaMdra, aM. 833 - ''zeya vinAze ho jJAna vinazvaru, kALa pramANe re thAya sugyAnI svakALe karI svasattA sadA, te para rIta na jAya... su. dhruvapada rAmI.'' - zrI AnaMdaghanajI A kaLaza kAvyamAM svatina sattva 'svakAlathI sattva' e navamA prakAranuM nirUpaNa karyuM che - pUrvAtaMvitavothyanAzasamaye jJAnasya nAzaM - vin - pUrve 'AlaMbita' - AlaMbana karela 'bodhyanA' - jJeyanA nAza samaye jJAnano nAza jANato pazu' - pazu jevo abUjha ajJAnI, kaMI paNa nahi kaLatAM, atyaMta niHsAra - khAlIkhama sato 'sIdeja che' 'tuccha' AtmadazA paratve nIce utarato jAya che 'sItyevu na vinApi tayannatyaMtatuccha: pazu:', paNa AthI ulaTuM, 'nijakALathI' - potAnA svakALathI "AnuM" - A pratyakSa anubhavAtA jJAnanuM 'astitva' - hovApaNuM kaLato 'syAdvAdavedI' - syAdvAdane vedanAro anubhavanAro - jANanAro to bAhya vastuomAM vAraMvAra thaIne vinazatAM chatAM paNa - pUrNa 'tiSTha' che - sthiti kare che - pUrNastiti vAdyavastupu muhurbhUtvA vinazyati / - arthAt - pUrve AlaMbana kareluM zeya nAza pAme che te kALe jJAnano nAza thAya che - ema mAnI besato ajJAnI pazu, kaMI paNa nahi kaLato - nahi samajato, atyaMta tuccha - niHsAra hoto, sIdeja che' - DUbe ja che nIce ne nIce utarato jAya che, paNa syAdvAdane jANanAro to jANe che ke A jJAnanuM astitva - hovApaNuM 'nijakALathI' - tenA potAnA svakALathI che, eTale bAhya vastuo vAraMvAra thaIne - upajI upajIne bhale vinAza pAmatI jAya, athavA to bAhya vastuomAM vAraMvAra hoIne te te zeya vizeSa pratyayI jJAna bhale vinazatuM hoya - vinAza pAmatuM hoya, to paNa te syAdvAdavedI pUrNa tiSThe che' - sthiti kare che. CA - 832 -
Page #888
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 257 : 'amRta jyoti' arthAlaMbanakAla eva kalayan jJAnasya sattvaM hi rjJeyAlaMbanalAlasena manasA bhrAmyan pazu nazyati / nAstitvaM parakAlato'sya kalayan syAdvAdavedI puna stiSThatyAtmani khAtanityasahajajJAnaikapuMjIbhavan // 257 // arthAlaMbana kALamAM satapaNuM A jJAnanuM jANato, zeyAlaMbana lubdhacitta bhamato byAre pazu nAzato; nAstitA pa2kALathI ja kaLato syAdvAdI to tiSThato, AtmAmAMhi ja - khAta nitya sahaja jJAnaika puMjo thato. 257 amRta pada - 257 (dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) arthAlaMbana taNA, kALamAM ja jJAnanuM, kaLato astipaNuM bAhya ThAme, zeya AlaMbane, lAlasu mana thakI, bhramaNa karato, pazu nAza pAme pazu nAza pAme, jJeya AlaMbane lAlasu mana thakI. 1 AnuM nAstitva, kaLato ja parakALathI, tiSThe syAdvAdI to AtmamAMhi, khoDela khIlA samo, khAta nita sahaja A, jJAna eka puMja thAto ja AMhi... syAdvAdI to AtmAmAMhi tiSTha. 2 artha - arthanA AlaMbana kALe ja jJAnanuM sattva (hovApaNuM) kaLato pazu bhAramAM zeyAlaMbana lAlasa manathI bhramato nAza pAme che. paNa syAdvAdI to punaH AnuM (jJAnanuM) parakALathI nAstitva kaLato, khAta (khoDela) nitya sahaja jJAna eka puMja rUpa thato AtmAmAM tiSThe che (sthiti kare che). 'amRta jyoti' mahAbhASya 'ajJAnathI ane sasvarUpa pratyenA pramAdathI AtmAne mAtra mRtyunI bhrAMti che. te ja bhrAMti nivRtta karI zuddha caitanya nija anubhava pramANa svarUpamAM parama jAgrata thaI jJAnI sadAya nirbhaya che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 833 upara kahyo tethI ulaTA dazamA prakAranuM - 'varAttena nAstitva' parakALathI nAstitvanuM atra kaLaza kAvyamAM talasparzI mImAMsana karyuM che - arthAtaMvanAta vanayanu jJAnasya sattva hiMdu - 'arthanA' - bAhya zeya padArthanA AlaMbana kALe ja' - AlaMbana samaye ja - AlaMbana letI veLAe ja zAnanuM 'sattva' saNuM - astitva - hovApaNuM 'kaLato' samajato 'pazu' ajJAnI abUjha jIva, zeyAlaMbana lAlasa' zeyanA AlaMbanamAM 'lAlasu' - lAlasAvALA lolupa manathI bhAramAM bhamato sato paNa AthI ulaTuM - 'AnuM' - A jJAnanuM parakALathI 'nAstitva' - nahi hovApaNuM kaLato - samajato 'syAdvAdavedI' - syAdvAdane vedanAro - anubhavanAro punaH - nAstitva parAtoDasya tavanuM sthAvuMvAvelI punaH, khAta' - khoDela evA 'nitya' - sadAsthAyi 'sahaja' - svabhAvabhUta 'jJAna eka puMja rUpa' eka jJAnarAzi rUpa thato, AtmAmAM tiSThe che' sthiti kare che - tiSThatyAtmani vAtanitya sahana jJAnaikapuMjIbhavan / parano 'eka aMta' rUpa 'ekAMta' grahanAro 'pazu' - pazu jevo ajJAnI bhAna vagarano mohamUDha jIva, jJeya evA bAhya padArthanuM AlaMbana levAya che te kALe ja jJAnanuM hovApaNuM arthAt - sva . - - - - - 833 - -
Page #889
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mAnI bese che. eTale joyanA AlaMbanamAM "lAlasa' - lolupa manathI te "hAramAM AtmAthI bAhya padArthomAM bhamyA kare che, paNa te pararUpa joyamAM potAnuM jJAna svarUpa kaMI maLatuM nathI, eTale svarUpa prAptithI vaMcita raheto te nAza pAme che. paNa AthI ulaTuM, sva - paranA "aneka' - eka nahi evA bhinna bhinna "aMta' - dharmarUpa "anekAMta' samajanAra sAdvAdavettA samaje che ke A zAnanuM parakALathI to "nAstipaNuM' - nahi hovApaNuM che, eTale pararUpa zeyamAM te zAna svarUpane zodhavA jato nathI, paraMtu khIlAnI jema khoDelA - "khAta' sadAsthAyI - nitya sahaja svabhAvabhUta zAna eka puMjarUpa - rAzirUpa thato - eTale ke uttarottara vadhatI jatI - caDhatI jatI jJAnadazAne pAmato jato, AtmAmAM ja tiSTha che - sthiti kare che. 834
Page #890
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 258 : "amRta jyoti vizrAMtaH parabhAvabhAvakalanAnnityaM bahirvastuSu, nazyatyeva pazuH svabhAvamahimanyekAMtanizcetanaH / sarvasmAniyatasvabhAvabhavanAjJAnAdvibhakto bhavan, syAdvAdI tu na nAzameti sahajaspaSTIkRtapratyayaH // 258 // bhAva svo parabhAvathI kaLI bahir vastu vizrAMto sadA, nAza che ja pazu svabhAva mahimA ekAMta nikSetano; jJAne niyata svasvabhAva bhavane vibhakta sauthI thato, kIdho spaSTa sva pratyayo sahaja te syAdvAdI nA nAzato. 258 amRta pada - 258 (dhAra taravAranI' - e rAga cAlu) mAnI parabhAvathI, bhAva potA taNo, nitya bahir vastu vizrAMta thAto, svabhAva mahimA mahIM ekAMta nikSetano, pazu ja te nAzane pAmI jAto... pazu ja svabhAva mahimA mahIM ekAMto nizcatano. 1 niyata svabhAvanA, bhavana rUpa jJAnathI, sarvathI jeha vibhakta thAto, syAdvAdI te na nAza pratyaya jehane, spaSTa sahajAtmasvarUpa jaNAto... syAdavAdI te na nAza pratyaya jehane spaSTa sahajAtmasvarUpa jaNAto. 2 artha - parabhAva bhAvanA kalanane lIdhe nitya bahirU vastuomAM vizrAMta thayelo evo svabhAva mahinAmAM ekAMta nikSetana pazu nAza pAme ja che, paNa niyata svabhAvabhavana evA jJAna thakI sarvathI vibhakta thato (hoto) syAdvAdI to sahaja spaSTa karelo pratyaya che jene evo hoI nAza nathI pAmato. amRta jyoti" mahAbhASya e ja svarUpanA lakSathI sarva jIva pratye sAmyabhAva utpanna thAya che, sarva paradravyathI vRtti vyAvRtta AtmA akleza samAdhine pAme che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 833 parabhAve karI paratA pAmatA, svasattA thira ThANa." - zrI AnaMdaghanajI A kaLaza kAvyamAM 'svamavera sarve - "svabhAvathI sattva' e agIyAramo prakAra spaSTa vivarI dekhADyo che - vizrAMtaH gharamAvAvachattanAnnityaM vahirvastay - parabhAvathI bhAvanA - hovApaNAnA "kalanane - samajaNane lIdhe " nityam - sadAya "bahira vastuomAM' - AtmabAhya padArthomAM "vizrAMta" - vizrAma karI rahelo "paza? - pazu jevo ajJAnI jIva, svabhAva mahinAmAM "ekAMta nikSetana' - ekAMte cetanavIna - jaDa hoI nAze ja che' - nAza pAme ja che - " na va g: svabhAvamahimajowAMtanicetana: |' paNa AthI ulaTuM, svAduvAdI to jyAM "niyata' - nizcita svabhAva "bhavana' che evA jJAna thakI sarvathI vibhakta" - vibhinna - sAva jUdo hoto - "sarvambhAnniyatasvamavamavanajJAnAdimato ramavana', jeno 'sahaja' - svabhAvabhUta evo "pratyaya" - pratItibhAva spaSTa karAyelo che evo hoI nAza nathI pAmato - cIkuvADI tu na nAzameti sahajaspaSTIkRtapratyayaH / ' arthAt sva - parano eka aMtarUpa ekAMta pakaDanAro ajJAnI pazu parabhAve karI potAno "bhAva" - hovApaNuM mAnI bese che, eTale te sadAya bAhya vastuomAM vizrAma le che ane svabhAvanA mahimAnuM to tene leza paNa bhAna nathI, eTale te paratve te ekAMte "nicetana' - acetana - jaDa varte che. Ama 835
Page #891
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti parabhAvamAM to te che nahi ane jyAM te che evA svabhAvano mahimA te jANato nathI, eTale te sarvathA nAza pAme ja che. paNa AthI ulaTuM, sva - paranA aneka aMta rUpa anekAMta samajanAro syAdvAdI zAnI samyagdaSTi to jANe che ke mhAro bhAva hovApaNuM to svabhAve karIne che, eTale jyAM traNe kALamAM na caLe evuM nizcayarUpa niyata svabhAve 'bhavana' - (bhAva hovApaNuM che) evA jJAna thakI te sarva jJeyathI vibhakta' - vibhinna - jUdo hoya che ane sahaja svabhAvabhUta je svabhAva che tenI tene spaSTa anubhava pratIti varte che, eTale te nAza pAmato nathI, paNa sahajAtmasvarUpI sahaja svabhAve paramArtha jIvanathI jIve ja che. - Tva es
Page #892
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 259 : 'amRta jyoti' adhyAsyAtmani sarvabhAvabhavanaM zuddhasvabhAvacyutaH, sarvatrApyanivArito gatabhayaH svairaM pazuH krIDati / syAdvAdI tu vizuddha evaM lasati svasya svabhAvaM bharA parabhAvabhAvavirahavyAlokaniSkaMpitaH // 21 // vAsa AtmAmAM gaNI sarvabhAva bhavano zuddha svabhAva cyuto, sarvatre anivAriyo gatabhayA aura pazu krIDato ! syAdvAdI sva svabhAva ArUDha thaI vizuddha ullAsato, svo bhAvo parabhAvathI na ja Iti niSkapa Alokato. 259 amRta pada 259 (dhAra taravAranI' adhyAsI AtmamAM, bhavana sarva bhAvanuM, sarvatra anivArito, gatabhayA pazu thato, - - e rAga cAlu) zuddha svabhAvathI vyuta thAto, krIDato svaira vihAra A to... pazu adhyAsI AtmAmAM bhavana sarva bhAvanuM. 1 syAdvAdI to sva svabhAva ArUDha thaI, lasalasaMto vizuddho ja AMhi, parataNA bhAvathI, bhAva nija hoya nA, ema niSkapa avalokamAMhi. syAAdI to sva svabhAva ArUDha thaI, vizuddha ja AMhi. 2 artha - AtmAmAM sarva bhAvanuM bhavana adhyAsIne zuddha svabhAvathI vyuta thayelo evo pazu sarvatra paNa anivArita sato, gatabhaya svairapaNe krIDA kare che, paNa syAdvAdI to svanA svabhAvane bharathI (sArI peThe - pUrNa paNe) ArUDha thayelo hoI, parabhAvathI bhAva virahanA (bhAva abhAvanA) vyAlokamAM niSkaMpita sato, vizuddha ja lase che. 'amRta jyoti' mahAbhASya jema AkAzamAM vizvano praveza nathI, sarva bhAvanI vAsanAthI AkAza rahita ja che, tema samyak dRSTi puruSoe pratyakSa sarva dravyathI bhinna, sarva anya paryAyathI rahita ja AtmA dITho che.'' zrImad rAjacaMdra, aM. 760, 833 ''Atma bhAve rahe aparatA nava grahe.'' 'lahI udAsInatA apara bhAve.'' zrI devacaMdrajI upa2mAM kahyo tethI viruddha - paramAvena asattva parabhAvathI asattva e bAramo prakAra atra A kaLaza kAvyamAM amRtacaMdrajI paramArtha mahAkavie suMdara svabhAvoktimaya zabdacitra AlekhI pradarzita karyo che adhyAsyAtmani sarvabhAvabhavanaM zuddhasvabhAvacyutaH AtmAmAM sarva bhAvanuM 'bhavana' - hovApaNuM 'adhyAsI' mAnI besIne zuddha svabhAvathI 'cuta' - bhraSTa pramatta thayelo 'pazu' - abUjha ajJAnI jIva, sarvatra - sarvasthaLe paNa 'anivArita' - nivAravAmAM nahi Avelo evo 'gatabhaya' - bhaya rahita sato 'svaira' - svacchaMdapaNe phrIDe che' - 2me che 'sarvatrApanivArito tamaya: svaira pazu: zrI'ti', paNa 'svanA' - potAnA - AtmAnA svabhAve 'bharathI' - pUrepUrI rIte - sArI peThe ArUDha thayelo syAdvAdI to parabhAvathI 'bhAvanA' - hovApaNAnA 'virahanA' - abhAvanA vyAlokamAM' - 'vi' - vizeSe karIne AlokamAM - 'A' vastu maryAdA pramANe lokamAM - avalokanamAM - darzanamAM 'niSkaMpita' - acalAyamAna 837 - -
Page #893
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti sato, vizuddha ja lase che - "caDhAvI tu vizuddha gva tati svastha mAve maravADhA paramAvamAvira8 - vyAnonikkatiH |' arthAt sva - parano "eka aMta' - ekAMta grahanAro ajJAnI pazu sarvabhAva mahArA potAmAM - AtmAmAM hoya che ema mAnI bese che, eTale te zuddha svabhAvathI ata - bhraSTa - pramatta thAya che, eTale pachI sarvatra koIthI nahi nivArAto - nahi aTakAvAto evo te bhayarahitapaNe svacchede krIDA kare che. paNa AthI ulaTuM sva - paranA "aneka aMta' - anekAMta samajanAro syAdvAdI to "svanA - potAnA svabhAva para bharathI - pUrepUro ArUDha thayelo che, uMcI svabhAvasthiti dazAe caDhelo che, eTale mhArAmAM parabhAvanA bhAvano - hovApaNAno "viraha - viyoga - abhAva che ema spaSTa Aloke che - vastu maryAdA pramANe avaloke che - viloke che - dekhe che, ethI karIne te parabhAvathI kaMpAyamAna - calAyamAna thato nathI ane svabhAvArUDha dazAmAM niSkrapita rahI vizuddha ja lase che - ullase che. 838
Page #894
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra samayasAra kaLaza 20: "amRta jyoti' prAdurbhAvavirAmamudritavahajjJAnAMzanAnAtmanAnirjAnAtkSaNabhaMgasaMgapatitaH prAyaH pazunazyati / syAdvAdI tu cidAtmanA parizaMzcidvastu nityoditaM, TaMkotkIrNaghanasvabhAvamahimajJAnaM bhavan jIvati // 260 // nAzotpAdathI mudritA vahI jatA zAnAMzanI bhinnatA, nirNAne kSaNabhaMga saMga patito prAye pazu nAzato; syAdvAdI cida vastu nitya uditA cidAtmathI citato, TaMkotkIrNa ghana svabhAvamahimA jJAna thato jIvato. 260 amRta pada - (260) (dhAra taravAranI e rAga cAlu) nAzotpAda mudritA, vahatA jJAnAMzanI, nAnAtmatA taNA, eha ThAme, nirdAnanA raMgamAM, kSaNa bhaMga saMgamAM, patita prAye pazu nAza pAme... pazu kSaNa bhaMga saMgamAM patita prAye nAza pAme. 1 syAdvAdI to cidAtmAthI cid vastu te ciMtato nitya udita A to, TaMkotkIrNa ja ghanA, svabhAva mahimA yuto, jJAnI jIve ja A jJAna hoto... syAdvAdI to cidAtmAthI cit vastu te ciMtato. 2 artha - prAdurbhAva - virAmathI (utpAda - vyayathI) mudrita evA vahatA zAnAM zonI nAnAtmatAnA (nAnArUpa paNAnA) nirvAnane lIdhe kSaNa bhaMga-saMgathI patita thayelo pazu prAye nAza pAme che, paNa syAdvAdI to cidAtmAthI (cit svarUpathI) nityodita cit vastune parimarzato, TaMkotkIrNa ghana svabhAva mahimAvALuM jJAna hoto jIve che. amRta jyoti' mahAbhASya "parama sukha svarUpa, paramotkRSTa zAMta, zuddha caitanya svarUpa samAdhine sarvakALane mATe pAmyA te bhagavaMtane namaskAra. te padamAM niraMtara lakSa rUtha pravAha che jeno te satyaruSone namaskAra." - zrImad rAjacaMdra, aM. (760), 833 zrI pArasajina pArasa rasa samo, paNa IhAM pArasa nAMhi, pUraNa rasio ho nija guNa parasano, AnaMdaghana muja mAMhi... dhruva pada." - zrI AnaMdaghanajI A kaLaza kAvyamAM "sAmAnyarUpe nityatve - "sAmAnya rUpathI nityatva' e teramo prakAra svabhAvoktimaya suMdara zabdacitrathI spaSTa vivarI dekhADyo che - prAdurbhAvavirAmamudritavaranuM jJAnAzanAnAbhanAninAduM - "prAdurbhAva' - pragaTa thavuM - upajavuM ane "virAma' - viramavuM ethI "mudrita' - aMkita evA "vahatA' - pravAha pramANe vahyA karatA - cAlyA karatA zAnAM zonI nAnAtmanA (nAnA Atma vaDe karIne) nAnA svarUpapaNAnA nirdAnane lIdhe - nizcaya nirdhAra rUpa jJAnane lIdhe paNa bhaMganA saMgamAM "patita - paDelo pazu ajJAnI prAye nANe che - nAza pAme che - "kSaNamaM saMpatitaH prAya: zurnazyati', paNa AthI ulaTuM, "cidAtmAthI' - cisvarUpathI cidRvastune "nityodita' - sadodita - sadA udaya pAmelI "parimarzato - paryAlocato - citavato syAvAdI to - "cAkAlI tu vikAsanA paripRzazcikatu nityakita', TaMkotkIrNa ghana svabhAva mahimAvALuM jJAna bhavana (hoto) jIve che - "raMvolIyanasvAvamaherajJAna bhavan nIti' | 839
Page #895
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti arthAt eka zAnAMza virAma pAme che tyAM bIjo zAnAMza "prAdurbhAva' - pragaTapaNuM pAme che, te pAcho virAma pAme che ne trIjo jJAnAMza prAdurbhAva pAme che, ema prAdurbhAva - virAmanI "mudrA' - chApa jyAM lAgelI ja che evA nAnArUpa jJAnAMzono akhaMDa pravAha vahyA kare che, A jJAnAMzonA nAnA prakArapaNAnA nijhunane lIdhe ajJAnI paza kSaNa bhaMga saMgamAM patita hoya che - kSaNa bhaMga saMgamAM paDI jAya che, eTale ke vastu kSaNabhaMgura che evA "kSaNa bhaMganA" - vastune kSaNika ja mAnavA rUpa prakAranA saMgamAM te paDI jAya che ane Ama "kSaNa saMga bhaMga patita' - kSaNa bhaMga saMgathI patita thayelo te pazu' - ajJAnI abUjha prAye nAza pAme che. paNa AthI ulaTuM, syAdvAdI jJAnI to "cidAtmAthI' - sAmAnya evA cisvarUpe cidhvastu "nityodita' - sadodita ja che ema parAmarza - vicAra kare che, eTale TAMkaNAthI utkIrNa - kotarI kADhela akSara jevo akSara TaMkotkIrNa ane "ghana - parabhAvane praveza nahi detuM evo anavakAza nakakara mahimanuM che jenuM evuM jJAna bhavana (hoto) - kevala jJAna svarUpe pariNamato "jIve che' - potAnA jJAna svarUpathI paramArtha jIvanathI jIve che. .
Page #896
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 201: 'amRta jyoti' TaMkotkIrNavizuddhabodhavisarAkArAtmatattvAzayA, vAMchatyucchaladacchacitpariNaterbhinaM pazuH kiMcana / jJAnaM nityamanityatAparigame'pyAsAdayatyujvalaM, syAvAdI tadanityatAM parimRzaMzcidvastuvRttikramAt // 261 // TaMkotkIrNa vizuddha bodha visarAkAra sva taAzathI, vAMche accha uchaLata cita pariNatithI ye jUdu 8 pazu; nitya jJAna anityatA parigame te ujvaluM pAmato, syAdvAdI cid vastu vRttikramathI tad anityatA ciMtato. 261 amRta pada - 21 ('dhAra taravAranI e rAga cAlu) TaMkotkIrNa zuddha ati, bodha visarAkRti, AtmanA tattvanI Aza dhArI, uchaLatI accha cit pariNatithI bhinna kaMI, vAMcchato pazu ja abUjha bhArI... pazu ja accha cit pariNatithI bhinna kaMI vAMcchato. 1 jJAna to nitya anityatA parigame paNa te ujvaluM atra pAme, syAdvAdI vRttinA, kramathI taanityatA, citato mAtra cit vastudhAme.... syAdvAdI vRttinA kramathI taanityatA ciMtato mAtra cit vastu dharma. 2 artha - kaMkotkIrNa bodha visarAkAra AtmatattvanI AzAthI uchaLatI accha cita pariNatithI bhinna evuM kAMI pazu vAMcche che, cit vastu vRtti kramathI tenI anityatA parimarzato (vicArato) syAdvAdI anityatA parigame paNa ujvala evuM nitya jJAna pAme che. amRta jyoti' mahAbhASya je aciMtya dravyanI zuddha citi svarUpa kAMti parama pragaTa thaI acitya kare che, te aciMtya dravya sahaja svAbhAvika nija svarUpa che evo nizcaya je parama kRpALu satparuSe prakAzyo teno apAra upakAra che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (760), 833 cidAnaMda ghana tattva vilAsI, zuddha svarUpa nivAsI re..." - zrI devacaMdrajI uparamAM kahyuM tethI ulaTo - 'vizeSarUpe nityavaM vizeSarUpathI anityatva - e caudamo prakAra ahIM A kaLaza kAvyamAM" pradarzita karyo che - DhahollIvizuddhavo visarovara/tmatattvAzayA - TaMkotkIrNa vizuddha bodha visarAkAra' - jJAna prasarAkAra evA AtmatattvanI AzAthI "pazu - abUjha ajJAnI jIva, uchaLatI "accha' - svaccha vita pariNatithI - jJAna pariNatithI vA cita pariNatithI - "bhinna' - juduM evuM kaMI "vAMcche che' - Icche che - "vAMcchatyucchanacha vis (vi) rAtre pazu vina', paNa AthI ulaTuM, "tenI' - jJAnanI anityatA cit vastunI vRttinA kama thakI "parimarzato - paryAlocato syAdvAdI to - "cAMdvAvI tu tavanityatAM rikRzaMzcikatuvRttimAt', "anityatAnA" - anityapaNAnA parigamamAM - sarvathA - sArI peThe jANapaNAmAM paNa ujvala jJAna nitya pAme che - jJAna nityanityatA parigame'pyAsAdayatyutjvalaM / arthAtu - vastu sAmAnya rUpa ja che evA ekAMtane grahanAro "pazu' - ajJAnI abUjha, beMkotkIrNa - TAMkaNAthI "utkIrNa - kotarela akSara jevA akSara sadAsthAyI nitya evA vizaddha "bodha visarAkAra' - 841
Page #897
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti jJAnI eka sera rUpa sAmAnya AtmatattvanI AzA rAkhe che, eTale te kSaNe kSaNe pravartatI - uchaLatI jJAna pariNatithI bhinna' jUduM ja kaMI Icche che, jJAna vizeSane nathI Icchato ane jJAna pariNatithI ja jJAna to che nahi. vizeSa bhAra vinAnuM jJAna sAmAnya to che nahi, eTale tenA hAthamAM kAMI Atmatattva AvatuM nathI. paNa syAdvAdI to parAmarza - vicAra kare che ke jJAnanI anityatA to ciduvAnI vRttinA krama thakI' - samaya pravAha kramathakI che, eTale ema parAmarzato - vicArato te anityatAnA parigamamAM paNa - jJAna vRttiaMza kramathI anitya che ema tenuM anityapaNuM sArI peThe jANato chatAM, nitya evuM ujvala jJAna prApta kare che. 842
Page #898
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kaLaza 22 : "amRta jyoti' anuSTup ityajJAnavimUDhAnAM, jJAnamAtraM prasAdhayan / AtmatattvamanekAMtaH, svayamevAnubhUyate // 262 // ajJAna mUDhane ema, jJAnamAtra prasAdhato, Atmatattva anekAMta, anubhUta svayaM thato. 262 amRta pada - 262 ("dhAra taravAranI e rAga cAlu) ajJAna mUDho prati, jJAnamAtra ja ati, AtmanuM tattva to A prasAdhe, evo anekAMta A, anubhavAye svaya, jene ekAMta ko nA ja bAdhe... ajJAna mUDho prati. 1 tat atat sat asat, nitya anityavat, eka aneka anekAMta evuM, vizuddha be zaktinuM, jyAM prakAzana ghaNuM, vastunuM tattva te jANI levuM.. ajJAna mUDho prati. 2 zeya ne jJAnano, eka che aMta nA, ema ekAMta vidhvaMsanArI, nIti anekAMta A, jJAnamAtra AtmanI, zuddha anubhUtinI ardhanArI... ajJAna mUDho prati. 3 artha - evA prakAre ajJAna vimUDho pratye jJAnamAtra Atmatattva prasAdhato evI anekAMta svayameva anubhavAya che. amRta jyoti' mahAbhASya "sarvathI sarva prakAre huM bhinna chauM, eka kevala zuddha caitanya svarUpa, paramotkRSTa aciMtya sukha svarUpa mAtra ekAMta zuddha anubhavarUpa huM chauM." - zrImad rAjacaMdra, aM. (760), 833 bhAva sAdvAdatA zuddha pragaTa karI, nIpano parama pada jagavadito." - zrI devacaMdra ema cauda pUrva samA A apUrva cauda divya "amRta kaLaza kAvyothI samasta ekAMtanuM AtyaMtika khaMDana ane anekAMtanuM AtyaMtika maMDana karI, tenA upasaMhAra rUpe A kaLaza kAvyamAM divyadRSTA amRtacaMdrajI mahAmuni vIra garjanA kare che - rUtyajJAnavimUDhAnAM jJAnamAtra prasAdhana mAtmatatvamanephrAMta: - ema evA prakAre ajJAna vimUDho pratye jJAnamAtra Atmatatva prasAdhato anekAMta "svayameva' - ApoApa ja anubhavAya che - "svayamevAnumUyate', arthAt ema caturdaza prakArothI ukta prakAre ajJAnathI "vimUDha' - vizeSe karIne atyaMta mUDha - mohamUDha jano pratye "mAtra" - kevala jJAna sivAya bIjuM kaMI paNa nathI evuM "jJAnamAtra' - kevala jJAnamaya Atmatattva "prasAdhato' - prakRSTapaNe sAdhato evo A anekAMta "svayameva' - ApoApa ja pratyakSa AtmAnubhavathI anubhavAya che. A anekAMta Atmatattva che evo A anekAMta anubhava pramANa che, Atmanubhava pramANathI siddha che. G 843
Page #899
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti alaMdhya jaina zAsana anekAMta vyavasthita - anuSTup evaM tattvavyavasthityA, svaM vyavasthApayan svayaM / alaMdhyaM zAsanaM jainamanekAMto vyavasthitaH // 263 // ema tattva vyavasthityA, sva svayaM vyavasthApato; --- alaMdhya zAsana jaina, anekAMta vyavasthito. 263 amRta pada - 263 ("dhAra taravAranI e rAga cAlu) tattva anekAMtanI ema vyavasthA thakI, svane svayaM vyavasthApanAro; zAsana jaina alaMdhya vyavasthita che, A anekAMta siddhAMta sAro. 1 A anekAMtanI, jayapatAkA mahA, atra pharakAvI A vizvaraMge; jaina zAsana taNo, DaMko vagADAviyo, ema bhagavAna amRtacaMdra... 2 cauda pUrve taNo, sAra saMpUrNa A, cauda A amRta kaLaze samAvyo; tattvaciMtAmaNi "vijJAnaghana" "amRta', nAmano sujaza jagamAM jamAvyo.. 3 artha - ema tattva vyavasthitithI svane svayaM vyavasthApato anekAMta "alaMdhya zAsana jaina' - evo anekAMta vyavasthita thayo. "amRta jyoti mahAbhASya "syAt mudrA e svarUpa sthita AtmAnI zikSA che." - zrImad rAjacaMdrajI, hAthanoMdha vinati e mAnajo zakti muja Apajo, bhAva syAdvAdatA zuddha bhAse." - zrI devacaMdrajI anekAMta siddhAMtanI mahApratiSThA udghoSatA A kaLaza kAvyamAM anekAMtanA ananya parijJAtA ane advitIya vyAkhyAtA amRtacaMdrajI pUrNa AtmAnubhava nizcayathI garjanA kare che - tattvavyavasthityA, haM vyavasthApanuM svayaM - ema ukta prakAre "tattva vyavasthitithI" - tattvanI vyavasthitithI - vizeSe karIne "avasthitithI' - "ava' - sva samayanI svarUpa maryAdAthI jema che tema "sthitithI- nizcita vRttithI "sva" , potAne vyavasthApato - "alaMdhya zAsana jaina" A anekAMta ApoApa ja vyavasthita' che - 'vi" - vizeSe karIne "avasthita' che, "ava' - jema che tema svarUpa maryAdAthI 'sthita" che, "kartathya zAsane tainamaneto vyavasthitaH ' arthAt - ema tattvanI vyavasthA karatA jina bhagavAnane alaMdhya zAsana - evA anekAMta pote ja vyavasthita thayo, pote ja svarUpathI supratiSThita thayo. rati siddha | 844
Page #900
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda a. "AtmakhyAti'-AtmAno jJAnamAtratAthI vyaH "amRta jyoti lakSaNa prasiddhithI lakSya prasiddhiH AtmAnA jJAnamAtratAthI vyapadeza nanvanekAMtamayasyApi kimarthamatrAtmano jJAnamAtratayA vyapadezaH ? lakSaNaprasiddhyA lakSyaprasiddhyarthaM / Atmano hi jJAnaM lakSaNaM tadasAdhAraNaguNatvAt tena jJAnaprasiddhyA tallakSyasyAtmanaH prasiddhiH / nanu kimanayA lakSaNaprasiddhyA lakSyameva prasAdhanIyaM / nAprasiddhalakSaNasya lakSyasyaprasiddhiH prasiddhalakSaNasyaiva tatprasiddheH nanu kiM tallakSyaM yajjJAnaprasiddhyA tato bhinna prasiddhyAti ? na jJAnAdbhinnaM lakSyaM jJAnAtmanovyatvenAbhedAt / tarhi kiM kRto lakSyalakSaNavibhAgaH ? prasiddhaprasAdhyamAnatvAt kRtaH / prasiddhaM hi jJAnaM jJAnamAtrasya svasaMvedanasiddhatvAt / tena prasiddhena prasAdhyamAnastadavinAbhUtAnaMtadharmasamudayamUrtirAtmA, tato jJAnamAtrAcalitanikhAtayA dRSTyA kramAkramapravRttaM tadavinAbhUtaM - manaMtadharmajAtaM yadyAvallakSyate tattAvatsamastamevaikaH khalvAtmA, etadarthamevAtrAsya jJAnamAtratayA vyapadezaH / zaMkA - vAru, anekAMtamaya chatAM atre AtmAno zuM arthe jJAnamAtratAthI vyapadeza che? samAdhAna - lakSaNa prasiddhithI lakSya prasiddhi arthe, kAraNake AtmAnuM skuTapaNe jJAna lakSaNa che, tenuM (AtmAnuM) asAdhAraNa guNapaNuM che mATe, tethI jJAna prasiddhithI tenA lakSya evA AtmAnI prasiddhi che. zaMkA - vAru, A lakSaNa prasiddhithI zuM ? lakSya ja prasAdhanIya (prasAdhavA yogya) che. samAdhAna - aprasiddha lakSaNanI lakSya prasiddhi nathI - prasiddha lakSaNanI ja tatmasiddhi che mATe. zaMkA - vAru, te lakSya zuM che ke je jJAnaprasiddhithI tenAthI (jJAnathI) bhinna evuM prasiddha thAya che? samAdhAna - jJAnathI bhinna evuM lakSya nathI, jJAna ane AtmAnA dravyapaNAe karI abheda che mATe. zaMkA - to pachI lakSya - lakSaNa vibhAga kema karavAmAM Avyo ? samAdhAna - prasiddhathI prasAdhyamAnapaNAne lIdhe (prasAdhavAmAM AvavApaNAne lIdhe) karavAmAM Avyo. kAraNake skuTapaNe jJAna prasiddha che - jJAnamAtranuM sva saMvedanathI siddhapaNuM che mATe. te (jJAna) prasiddha vaDe karIne tenAthI (jJAnathI) avinAbhUta anaMta dharmasamudAyamUrti AtmA prasAdhyamAna (prasAdhavAmAM AvI rahelo) che, tethI jJAnamAtramAM acalita nikhAta (daDha khoDelI) dRSTithI kramAkrama pravRtta evuM tad avinAbhUta (te jJAnathI avinAbhUta) anaMta dharmajAta je jeTaluM lakSAya che, te teTaluM samasta ja eka evo nizcaya karIne kharekhara ! AtmA che - e arthe ja atra Ano (AtmAno) jJAnamAtratAthI vyapadeza (nirdeza) che. "amRta jyoti' mahAbhASya jJAna svarUpapaNuM e AtmAnuM mukhya lakSaNa che ane tenA abhAvavALuM mukhya lakSaNa jaDanuM che." - zrImad rAjacaMdra, aM. (447), pa30 (mahAtmA gAMdhIjInA praznonA uttara vALo amRta patra) atre AtmAne jJAnamAtra kahyo te aMge ziSyane UThatI zaMkAnuM nivAraNa karyuM che. ziSyane prazna UThe che ke - "anekAMtamaya' - aneka aMtamaya - dharmamaya chatAM AtmAno atre "jJAnamAtratAthI" - kevaLa jJAnamAtrapaNe "vyapadeza' - nirdeza zuM arthe karyo ? A AtmA "jJAnamAtra' - kevala jJAna che ema kema 845
Page #901
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kahyuM ? teno saddaguru bhagavAna uttara Ape che ke - lakSaNa prasiddhithI lakSya prasiddhi arthe - "nakSa prasiddhakya taphyuprasiddhayartha !' lakSaNanI - asAdhAraNa guNa - cihnanI prasiddhi' - prakhyAti athavA prakaSTa siddhi vaDe karIne lakSyanI "prasiddhi' - prakhyAti athavA prakaSTa siddhi thAya e arthe, prasiddha - prakhyAta - sArI peThe jANItA lakSaNa vaDe lakSyanI prasiddhi thAya. - pragaTa oLakhANa thAya e arthe. zAna che te AtmAnuM "lakSaNa" - viziSTa guNa - cihna che, kAraNake tenuM - jJAnanuM asAdhAraNa guNapaNuM che, eTale suprasiddha evA asAdhAraNa guNarUpa jJAna lakSaNanI prasiddhi vaDe karIne tenA lakSyanI' - te lakSaNanA sAdhya AtmAnI prasiddhi - prakhyAti athavA prakaSTa siddhi thAya che. eTale ziSya punaH prazna kare che - A lakSaNa prasiddhithI zuM ? lakSya ja prasAdhanIya che - tameva prasAdhanIya - lakSya ja prasAdhavuM - prakRSTapaNe sAdhavuM yogya che. teno AcArya uttara Ape che - jenuM lakSaNa aprasiddha che - prasiddha nathI tenI lakSya prasiddhi nathI, kAraNake jenuM lakSaNa prasiddha che tenI lakSya prasiddhi che mATe. tyAre ziSya vaLI pUche che - Ape A lakSya - lakSaNa bheda karIne vAta karI to evuM te kayuM lakSya che - sAdhya che ke je jJAna prasiddhi vaDe karIne tenAthI" - te jJAnathI "bhinna' - juduM evuM prasiddha thAya che ? teno uttara ApatAM AcAryajI vade che - jJAnathI "bhinna' - jUduM - pRthaka evuM lakSya' - sAdhya nathI, kAraNake jJAna ane AtmAno dravyapaNAe karI abheda che - jJAnAtmanodravyatvenAme, arthAt jJAna - AtmAno pradezabheda nathI, je ane jeTalA kSetramAM AtmA che te ne teTalA kSetramAM jJAna vyApaka che eTale e benuM pRthakapaNuM che nahi, jJAna - AtmAno dravyapaNe abheda hoI bheda pADI zakAya ema nathI. eTale ziSya punaH prazna kare che - je ema che to pachI A lakSya ane A lakSaNa ema lakSya - lakSaNa vibhAga kema karavAmAM Avyo ? teno uttara AcAryajI Ape che - prasiddha vaDe "prasAdhyamAnapaNAne lIdhe' - prasAdhAI rahyApaNAne lIdhe karavAmAM Avyo, je "prasiddha' - prakhyAta - sArI peThe jANItuM athavA prakRSTapaNe siddha che, te vaDI karI AnuM prakRSTapaNe sAdhavApaNuM karAI rahyuM che eTalA mATe A lakSya - lakSaNa vibhAga karavAmAM Avyo, kAraNake jJAna "prasiddha' - prakhyAta - prakRSTapaNe siddha che, jJAnamAtranuM "sva saMvedanathI' . AtmAnubhavathI siddhapaNuM che mATe, AbAla gopAla koIne paNa jJAnamAtra e svasaMvedanathI - svAnubhavathI siddha che mATe - prasiddha di jJAna jJAnamItrI saMvedanasiddhatAt | te prasiddha evA jJAna vaDe karIne prasAdhAI rahelo A AtmA tenAthI - te jJAnathI avinAbhUta evA anaMta dharmano samudAyamUrti che - vinAmUtAnaMtathafsamudayamUrtirAtmA | arthAt jJAna vinA jenuM hovApaNuM hoya nahi evA - tad avinAbhUta anaMta dharmono "samudaya' - ekI sAthe udaya jyAM che evI mUrti rUpa A AtmA che, jJAna vinA nahi hotA - jJAnathI avinAbhUta evA anaMta dharmasamudAyanA samudAya rUpa A AtmA che. tethI karIne "jJAnamAtra' kahyuM eTale tenAthI avinAbhUta evo tadantaHpAtI anaMta dharmasamudaya - ekI sAthe hoto samagra (Total) guNasamUha AvI ja gayo. eTale Ama AtmAnuM aneka dharmamaya anekAMtamayapaNuM acala akhaMDa abAdhita ja rahyuM. tethI "jJAnamAtrAvatinavatiya vRdhyA' - "jJAnamAtra pratye acalitapaNe "nikhAta' - khIlAnI jema daDha khoDelI dRSTithI kramathI - eka pachI eka ema anukrame ane akramathI - ekI sAthe pravRtta evuM tad avinAbhUta' - te jJAnathI avinAbhUta - te jJAna vinA nahi hotuM evuM "anaMtadharma jAta' - anaMta dharma mAtra je jeTaluM lakSAya che - lakSavAmAM Ave che, te teTaluM samasta ja eka kharekhara ! nizcaya karIne AtmA ja che - tattAvatu samasta vaija: vantA | kAraNake "jJAnamAtra' grahaNamAM tenAthI avinAbhUta anaMta dharmasamudayanuM paNa grahaNa AvI ja gayuM. eTale e arthe ja atre "Ano - A pratyakSa anubhUyamAna AtmAno jJAnamAtratAthI vyapadeza che - kevaLa jJAnamAtrapaNe vyapadeza - nirdeza che. amRtana 846
Page #902
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH "AtmakhyAti - 47 zaktioH "amRta jyoti nanu kramAkramapravRttAnaMtadharmamayasyAtmanaH kathaM jJAnamAtratvaM ? parasparavyatiriktAnaMta dharmasamudAyapariNataikajJaptimAtrabhAvarUpeNa svayameva bhavanAt / ata evAsya jJAnamAtraikabhAvAMtaHpAtinyo'naMtAH zaktayaH uslavaMte / zaMkA - vAru, kramAkrama pravRtta anaMta dharmamaya AtmAnuM jJAnamAtrapaNuM kema? samAdhAna - paraspara vyatirikta (jUdA) anaMta dharma samudAya pariNata evA evA eka zakti mAtra bhAvarUpe svayameva bhavanane lIdhe, ata eva A jJAnamAtra eka bhAvamAM aMtaH pAtinI evI anaMta zaktio uslave che. amRta jyoti mahAbhASya sarva avasthAne viSe, nyAro sadA jaNAya; pragaTa rUpa caitanyamaya, e eMdhANa sadAya." - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi sUtra-54 sakala pradeza samA guNadhArI, nija nija kArajakArI, nirAkAra avagAha udArI, zakti sarva vistArI." - zrI devacaMdrajI koI zaMkA kare ke - vAru, A AtmAmAM to kramathI - eka pachI eka pravRtta - pravartI rahelA paryAyo rUpa ane akramathI - kramarahitapaNe yugapatuM ekI sAthe pravRtta - AtmAnA zAna mAtra pravartI rahelA guNorUpa anaMta dharmo che, eTale Ama krama-akramathI pravRtta eka bhAvaaMkapAtinI anaMta dharmamaya AtmAnuM Apa prajJApo cho tema jJAnamAtrapaNuM kevI rIte ? anaMta zaktio tenuM atra spaSTa samAdhAna karyuM che ke - "paraspara' - ekabIjAthI vyatirikta' - jUdA evA anaMta dharmonA samudAyamAM eka samUhamAM pariNata' . pariNAma pAmela eka "jJaptimAtra' - jANavA mAtra bhAvarUpe "AtmAnuM svayameva' - svayaM ja - pote ja "bhavana' - hovApaNuM che mATe, AtmAnuM jJAnamAtrapaNuM che. A jUdA jUdA guNaparyAyarUpa anaMta dharmono samudAya bhale che, paNa te anaMta dharmonA samudAyamAM, eka jJapti mAtra bhAva pariName che, eTale anaMta dharma samudAyamAM ekajJapti mAtra bhAvarUpe svayaM bhavanane - pariNamanane lIdhe AtmAnuM jJAnamAtrapaNuM che. "ata eva' - eTalA mATe ja A AtmAnA jJAnamAtra eka bhAvamAM "aMtaH pAtinI' - aMdara paDatI - aMdaramAM aMtarbhAva pAmatI anaMta zaktio uplave che - UThe che - udabhave che - saMtavAca jJAnamAtramAvAMtaHAtinyoDanaMtI - zivata : uddhavaMte | jemake - AtmadravyahetubhUtacaitanyamAtrabhAvaprANadhAraNalakSaNA jIvatvazaktiH / ajaDatvAtmikA citizaktiH / anAkAropayogamayI dRSTizaktiH / sAkAropayogamayI jJAnazaktiH / anAkulatvalakSaNA sukhazaktiH / svarUpanirvartanasAmarthyarUpA vIryazaktiH / akhaMDitapratApasvAtaMtryazAlitvalakSaNA prabhutvazaktiH / sarvabhAvavyApakaikabhAvarUpA vibhutvazaktiH / vizvavizvasAmAnyabhAvapariNAmAtmadarzanamayI sarvadarzitvazaktiH / vizvavizvavizeSabhAvapariNAmAtmajJAnamayI sarvajJatvazaktiH / nIrUpAtmapradezaprakAzamAnalokAlokAkAramecakopayogalakSaNA svacchatvazaktiH / svayaMprakAzamAnavizadasvasaMvittimayI prakAzazaktiH / kSetrakAlAnavacchinnacidvilAsAtmikA'saMkucitavikAzatvazaktiH / 847
Page #903
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anyAkriyamANAnyAkArakaikadravyAtmikA akAryAkAraNazaktiH / parAtmanimittakajJeyajJAnAkAragrAhaNagrahaNasvabhAvarUpA pariNamyaparaNAmakatvazaktiH / anyUnAtiriktasvarUpaniyatatvarUpAtyAgopAdAnazUnyatvazaktiH / SaTsthAnapatitavRddhihAnipariNatasvarUpapratiSThatvakAraNa - viziSTaguNAtmikA agurulaghutvazaktiH / krmaakrmvRttivRttitvlkssnnotpaadvyydhruvtvshktiH| dravyasvabhAvabhUtadhrauvyavyayotpAdaliMgitasadRzavisadRzarUpaikA SstitvamAtramayI pariNAmazaktiH / karmabaMdhavyapagamavyaMjitasahajasparzAdizUnyAtmapradezAtmikA amUrtatvazaktiH / sakalakarmakRtajJAtRtvamAtrAtiriktapariNAmakaraNoparamAtmikA akartRtvazaktiH / sakalakarmakRtajJAtRtvamAtrAtiriktapariNAmAnubhavoparamAtmikA abhoktRtvazaktiH / sakalakarmoparamapravRttAtmapradezanaiSyaMdyarUpA niSkriyatvazaktiH / AsaMsArasaMharaNavistaraNalakSitakiMcidUnacaramazarIraparimANAvasthita lokAkAzasammitAtmAvayavatvalakSaNA niyatapradezatvazaktiH / sarvazarIraikasvarUpAtmikA svadharmavyApakatvazaktiH / svaparasamAnAsamAnasamAnAsamAnatrividhabhAvadhAraNAtmikA sAdhAraNasAdhAraNasAdhAraNAsAdhAraNadharmatvazaktiH / vilakSaNAnaMtasvabhAvabhAvinaikabhAvalakSaNAnaMtadharmatvazaktiH / tadatadrUpamayatvalakSaNA viruddhadharmatvazaktiH / tadrUpabhavanarUpA tattvazaktiH / atadrUpA'bhavanarUpA atattvazaktiH / anekaparyAyavyApakaikadravyamayatvarUpA ekatvazaktiH / ekadravyavyApyAnekaparyAyamayatvarUpA anekatvazaktiH / bhUtAvasthatvarUpA bhAvazaktiH / zUnyAvasthatvarUpA'bhAvazaktiH / bhavatparyAyavyayarUpA bhAvAbhAvazaktiH / abhavatparyAyodayarUpA'bhAvabhAvazaktiH / bhavatparyAyabhavanarUpA bhAvabhAvazaktiH / abhavatparyAyAbhavanarUpA'bhAvAbhAvazaktiH / kArakAnugatakriyAbhiniSkrAMtabhavanamAtramayI bhAvazaktiH / kArakAnugatabhavattArUpabhAvagatakriyAmayI kriyAzaktiH / prApyamANasiddharUpabhAvamayI karmazaktiH / bhavattArUpasiddharUpabhAvabhAvakatvamayI kartRzaktiH / bhavadbhAvabhavanasAdhakatamatvamayI karaNazaktiH / svayaM dIyamAnabhAvopeyatvamayI saMpradAnazaktiH / utpAdavyayAliMgitabhAvApAyanirapAyadhruvatvamayI apAdAnazaktiH / 848
Page #904
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdavAda adhikAraH "AtmakhyAti'- 47 zaktioH "amRta jyoti' ke bhAvyamAnabhAvAdhAratvamayI adhikaraNazaktiH / svabhAvamAtrasvasvAmitvamayI saMbaMdhazaktiH / 1. AtmadravyanA hetubhUta caitanyamAtra bhAvaprANa dhAraNa lakSaNA jIvatva zakti. 2. ajaDatvAtmikA (ajaDapaNA rU5) citi zakti. 3. anAkAra upayogamayI dRSTi zakti. sAkAra upayogamayI jJAna zakti. 5. anAkulatva lakSaNA sukha zakti. 6. svarUpa nirvartana (svarUpa sarjana) sAmarthya rUpa vIrya zakti. 7. akhaMDa pratApavaMta svAtaMtrya zAlitva lakSaNA prabhutva zakti. 8. sarvabhAvamAM vyApaka evI ekarUpA vibhutva zakti. 9. vizva (sarva) vizvanA sAmAnya bhAvapariNAmAtma darzanamayi sarvadarzitva zakti. 10. vizva vizvanA vizeSa bhAva pariNAmAtma jJAnamayI sarvajJatva zakti. 11. nIrUpa AtmapradezamAM prakAzamAna lokAloka AkArathI mecaka (citra) upayoga lakSaNA svacchatva zakti. 12. svayaM prakAzamAna vizada svasaMvittimayI (sva saMvedanAmayI) prakAza zakti. 13. kSetra-kALathI anavacchinna (amaryAdita) cit vilAsAtmikA asaMkucitavikAsitva zakti. 14. anyathI akriyamANa ane anyanI akAraka evI ekadravyAtmikA akAryakAraNa zakti. 15. para-Atma nimittaka joya-jJAnAkAranA grAhaNa - grahaNa svabhAvarUpA pariNamya - pariNAmAtmakatva zakti. 16. anyUnAtirikta (anyUnAdhika) svarUpaniyatatva rUpA tyAgopAdAna zUnyatva zakti. 17. pasthAna patita vRddhi-hAni pariNata evI svarUpa pratiSThatvakAraNa viziSTaguNAtmikA agurulaghutva zakti. 18. krama-akrama vRtti vRttitva lakSaNavALI utpAda - vyaya - dhruvatva zakti. 19. dravyasvabhAvabhUta dhrauvya - vyaya - utpAdathI liMgita (cidvita, cihnavALI) sadeza, videza rUpa eka astitvamAtramathI pariNAma zakti. 20. karmabaMdhanA vyapagamathI (dUra thavAthI) vyaMjita (vyakta thayela) evI sahaja spardhAdi zUnya AtmapradezAtmikA amUrtatva zakti. 21. jJAtRtva mAtrathI atirikta evA sakala karmakRta pariNAma karaNanI uparamAtmikA akartutva zakti . 22. jJAtRtva mAtrathI atirikta evA sakala karmakRta pariNAma anubhavanI uparamAtmikA abhostRtva zakti. 23. sakala karmanA uparamathI pravRtta evI AtmapradezanI naiSpadyarUpA (niSpadapaNA rUpA) niSkriyatva zakti. 24. AsaMsAra (saMsArathI mAMDIne, anAdithI) saMharaNa - vistaraNathI lakSita, kiMcit Una (UNA) carama zarIra parimANathI avasthita evI lokAkAza sammita lokAkAza pramANa) 849
Page #905
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti Atma avayavatva lakSaNA niyata pradezatva zakti. 25. sarva zarIramAM ekasvarUpAtmikA svadharma vyApakatva zakti. 26. sva - para samAna asamAna samAnAsamAna evA trividha bhAvadhAraNAtmikA sAdhAraNa - asAdhAraNa sAdhAraNA sAdhAraNa dharmatva zakti. 27. vilakSaNa anaMta svabhAvathI bhAvita eka bhAva lakSaNA anaMta dharmatva zakti. 28. tadatakUpamayatva lakSaNA viruddha dharmatva zakti. 29. tadrupabhavana rUpA tattva zakti. 30. atadUpa abhavana rUpA atattva zakti. 31. aneka paryAyomAM vyApaka evI ekadravyamayatva rUpA ekatva zakti. 32. eka dravyathI vyApya aneka paryAyamayatva rUpa anekatva zakti. 33. bhUta-avasthatva rUpA (avasthApaNA rUpa) bhAva zakti. 34. zUnya avasthatva rUpA (avasthApaNA rUpa) abhAva zakti. 35. bhavatuM paryAya (thatA - vartamAna paryAya) vyayarUpA bhAvAbhAva zakti. 36. abhavat paryAyodaya rUpA abhAvAbhAva zakti. 37. bhavatu paryAya bhavana rUpA bhAvAbhAva zakti. 38. abhavatu paryAya abhavana rUpA abhAvaabhAva zakti. 39. kArakane anugata kriyAmAMthI abhiniSkrAMta bhavana mAtramayI bhAvazakti. 40. kArakane anugata bhavattA rUpa bhAvagata kriyAmayI kriyA zakti. 41. prApyamANa (prApta thaI rahela) siddha rU5 bhAvamayI karma zakti. 42. bhavattArUpa siddharUpa bhAvabhAvakatvamathI karta zakti. 43. bhavadbhAvanA bhavananI sAdhakatamatvamathI karaNa zakti. 44. svayaM dIyamAna (davAI rahela) bhAvopeyatvamathI saMpradAna zakti. 45. utpAda-vyayathI AliMgita bhAvanA apAyathI nirapAya dhRvatvamayI apAdAna zakti. 46. bhAvyamAna bhAva AdhAratvamayI adhikaraNa zakti. 47. svabhAva mAtra sva - svAmitvamathI saMbaMdha zakti. "amRta jyoti' mahAbhASya "anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta cAritra ane anaMta vIryathI abheda evA AtmAno eka paLa paNa vicAra karo.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 21, vacanAmRta-21 tuja zakti anaMtI ho gAtAM ne dhyAtAM, muja zakti vikAsana ho ke thAye guNa ramatAM... pukhalAvaI." - zrI devacaMdrajI A jJAnamAtra eka bhAvamAM ja "aMtaHpAtinI' - aMtarbhAvinI evI anaMta zaktio ulave che ema kahyuM. tenA udAharaNa rUpe keTalIka zaktionuM parama adbhuta darzana atra parama jJAnanidhi bhagavad amRtacaMdrAcAryajIe parama paramArthagaMbhIra sUtra graMthanAthI diggadarzanarUpe karAvyuM che. teno sAmAnya AzayArtha - bhAvArtha A prakAre - 850
Page #906
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH 'AtmakhyAti'- 47 zaktioH "amRta jyoti 1. AtmadravyanA hetubhUta evA "caitanya mAtra' - kevala caitanya rUpa bhAvaprANanuM "dhAraNa' - dhAravuM e lakSaNa che jenuM te jIvatva zakti che. arthAta "prANa dhAraNa" e jIvavuM kahevAya che. AtmA zAthI jIve che ? ne tenA prANa kayA che ? "caitanya mAtra' - kevala caitanya e ja AtmAnA bhAvaprANa che ane e ja AtmadravyanA upAdAna - hetubhUta - kAraNabhUta che ane A caitanya mAtra bhAvaprANanA "dhAraNa" - dhAravA thakI ja A AtmA jIve che. eTale Ama AtmadravyanA hetubhUta caitanya mAtra bhAvaprANa dhAraNa lakSaNA jIvatva zakti che. ata eva - 2. ajaDatvAtmikA - ajaDapaNA rUpa citi zakti che, "citi' - cetavA rUpa - anubhavavA rUpa - saMvedavA rUpa zakti che. "citi' - cetavA rUpa caitanyathI viruddha jaDatva - jaDapaNuM che, A jaDatvano - jaDapaNAno jyAM AtyaMtika abhAva che, sarvathA "nAsti' che, evI A ajaDatyAtmika zakti che. ata eva - 3. anAkAra-nirvikalpa upayogamayI dRSTi zakti ane (4) sAkAra - savikalpa upayogamayI jJAnazakti che. arthAta "citi' - eTale cetavuM - saMvedavuM - anubhavavuM, te cit zakti sAmAnyathI paNa, hoya ne vizeSathI paNa hoya, eTale sAmAnyathI cetavuM ane vizeSathI cetavuM ema tenA be spaSTa bheda paDe che. sAmAnyathI cetavuM te "darzana' ane vizeSathI cetavuM te "jJAna" ema paribhASA bhedathI kahevAya che. darzana che te "anAkAra' - nirvikalpa upayoga rUpa ane jJAna che te "sAkAra" - savikalpa upayoga rUpa che. eTale Ama nirvikalpa - anAkAra upayogamayI te sAmAnyathI dekhavA rUpa - darzana rUpa "daSTi zakti' - ane savikalpa - sAkAra upayogamayI te vizeSathI jaNavA rUpa "jJAna zakti" che. ata eva - 5. anakala svalakSaNA - anAkulapaNA lakSaNavALI sukha zakti che. te A prakAre - dekhavA - jANavA rUpa darzana - jJAna zaktirUpa citi thakI ja sukha - AnaMda upaje che athavA e citi ja svayaM sukhadhAma sukha svarUpa che, kAraNake "citi' - sivAya anya koI bhAvano tyAM praveza nathI, anya koI parabhAvanA AvI bharAvAthI AkulapaNuM nathI, anAkulapaNuM ja che ane AkulapaNuM e ja duHkhanuM lakSaNa che ane anAkulapaNuM e ja sukhanuM lakSaNa che, mATe A "anAkulatva lakSaNA' - anAkulapaNuM lakSaNa che jenuM evI A sukha zakti che. ata eva - 6. svarUpanA nirvartanA - sarjananA sAmarthya rUpA vIrya zakti che. Ama uparokta prakAre darzana - jJAnamaya citi svarUpa sadA vatya kare che ane aciti rUpa pararUpanuM AkulapaNuM - AvI bharAvApaNuM kadI vartatuM nathI, eTale sarvadA caitanya svarUpanA astipaNAthI ane jaDa pararUpanA nAstipaNAthI svarUpanuM "nirvatana' - nizcaya vartana - nitAMta vartana hoya che - svayaM sarjana sadA hoya che, eTale Ama svarUpanA nirvartananuM - sarjananuM akhaMDa "sAmarthya" jyAM varte che evI A svarUpa nirvartana sAmarthya rUpa vIrya zakti che. ata eva - 7. akhaMDita pratApavaMta "svAtaMtrya zAlitva lakSaNA' - svAtaMtrya zAlipaNA rUpa lakSaNavALI prabhutva zakti che. arthAtu AvI svarUpa nirvartana sAmarthyavALI aciMtya akhaMDa anaMta vIrya zakti che, eTale ja "akhaMDita pratApa' - akhaMDitapaNe svarUpamAM pratapavA rUpa "akhaMDita pratApa' teno hoya che ane AvuM akhaMDita pratApavaMtuM tenuM "svAtaMtryam - svataMtrapaNuM - svAdhInapaNuM hoya che, bIjA koInI jyAM apekSA jarUra ke AlaMbana jyAM nathI evuM "sva taMtra" - potAnuM taMtra pote ja svataMtrapaNe - svAdhInapaNe calAvyA kare ane dhAre te karI zake evuM "prabhupaNuM - svAmIpaNuM - sarva sattAdhIzapaNuM hoya che, eTale Ama akhaMDa pratApI svataMtra cakravartI rAjanI jema A akhaMDa pratApI svataMtra caitanya cakravartInI akhaMDita pratApavaMtu svAtaMtrya zAlipaNuM lakSaNa che jenuM evI A prabhutva zakti che. ata eva - eTale ja - 8. sarvabhAvamAM vyApaka evI eka bhAvarUpA vibhuta zakti che. uparokta prakAre prabhutva zakti che eTale ja enI A vibhutva zakti che, kAraNake je prabhu che te vibhu hoya che. jema purano rAjA eka 851
Page #907
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti hoya ne te svasthAne sthita chatAM tenI sattA samagra puramAM - nagaramAM vyApe, tema citi purano rAjA A puruSa' - AtmA eka che ane te svarUpa sthAne sthita chato samagra AtmapradezarUpe caitanyapuramAM vyApe che, eTaluM ja nahi paNa te caitanya puramAM beTho beTho citirUpa darzana - jJAna zaktithI vizva vyApaka bane che, sarvabhAvamAM vyApaka "viSNu' bane che. Ama A caitanya - "viSNu'nI sarva bhAvamAM vyApaka evI eka bhAvarUpA A vibhutva zakti che. ata eva - 9. vizvanA vizva - sarva "sAmAnya bhAva pariNAmAtma* - sAmAnya bhAve pariNAma rUpa darzanamathI sarvadarzitva zakti che. arthAt sarva bhAvamAM vyApaka evI eka bhAvarUpA vibhutva zakti che eTale ja vizvanA' - sarva sakala samagra jagatanA "vizva" - sarva - sakala- samagra sAmAnya bhAve pariNAmAtma - pariNAma rUpa darzanamayI evI sarva dekhavApaNA rUpa sarva darzitva zakti che ane ata eva ja - 10. vizvanA vizva - sarva "vizeSa bhAva pariNAmAtma" - vizeSa bhAve pariNAma rUpa jJAnamayI sarvajJatva zakti che. arthAt sarva bhAvamAM vyApaka evI eka bhAvarUpA vibhutva zakti che eTale ja vizvanA - sarva sakala samagra jagatanA "vizva' - sarva - sakala - samagra vizeSa bhAve pariNAmAtma - pariNAma rUpa jJAnamayI evI sarva jANavArUpa sarvajJa zakti che. ata eva - 11. "nIrUpa - arUpI Atma pradezamAM prakAzamAna lokAloka AkArathI "mecaka' - citra upayoga lakSaNA svacchava zakti che. A sarva darzitva - sarvajJatva zakti che eTale ja atra svacchatva zakti che. jema darpaNamAM svacchapaNAnI zakti che to temAM sanmukha mUkela padArthanA yathAvat AkAra pratibiMbe che, tema A kevala darzana - jJAna upayoga rUpa "kevala' jJAnamaya darpaNamAM che svacchapaNAnI zakti che eTale temAM lokAlokanA sakala AkAra yathAvatu pratibiMbe che, tethI upayoga "mecaka' - citra vicitra - raMgaberaMgI nAnA prakAranA AkAravALo bane che. atre zaMkA thavI saMbhave che ke AtmA to arUpI che, temAM lokAlokanA bhAva kema jaNAya ? tenuM samAdhAna A svacchava zaktithI karyuM che. Ama "nIrUpa" - jyAM koI murtatArU5 rUpa nathI evA arUpI amUrta Atma pradezamAM prakAzamAna lokAlokAkArathI mecaka - citra upayoga lakSaNA svacchatva zakti che. ata eva - 12. svayaM - pote ApoApa prakAzamAna "vizada - spaSTa "sva saMvittimayI' - sva saMvedanAmathI prakAza zakti che. svacchatva zakti sAthe "svayaM" - bIjA koIthI nahi paNa pote potAthI prakAzamAna evI prakAza zakti paNa che. svacchapaNuM hoya paNa prakAzana karanAra prakAzavA rUpa prakAza ja na hoya to te pratibiMba kema jhIle ? tema jJAnamAtra cita - darpaNa bhale svaccha hoya paNa temAM svayaM prakAzI prakAza ja na hoya to te sarva bhAva kema jhIlI zake ? mATe "svayaM" - pote "prakAzamAna - prakAzI rahela evI sva - para prakAzaka vizada' - spaSTa - nirmala cakacakI rahela "sva saMvittimayI' - sva saMvedanAmayI - svAnubhUtimaya prakAza zakti che. ata eva - 13. kSetra-kAlathI "anavacchinna" - amaryAdita - akhaMDita "cidra vilAsAtmikA' - cit vilAsa svarUpA asaMkucita vikAzatva zakti che. arthAt ukta prakAre lokAloka prakAzaka prakAza zakti che eTale ja je lokAlokamAM kyAMya saMkocAtI nathI - kuMThita thatI nathI - pratihata thatI nathI evI "asaMkucita - asaMkocAyela - akaMThita - apratihata "vikAza' - vikAzavA - vikAsavA rU5 vikAzapaNuM che Ama asaMkucita vikAzatva zakti che ane te paNa kevI ? ane zI rIte ? asaMkhya pradeza pramANa jenuM AtmakSetra ane zAzvata sthitirUpa jeno AtmakALa kadI paNa "avacchinna" - khaMDita - maryAdita - kuMThita saMkucita thato nathI paNa pUrNa vikAzipaNe sadA varte che evA kSetra - kAlathI "anavacchinna - akhaMDita - amaryAdita - akuMThita - asaMkucita cimAM ja vilAsa karavo e ja jenuM svarUpa che evI cid vilAsAtmikA A asaMkucita vikAzitva zakti che. athavA to ema saMpUrNa lokAloka prakAzaka evI pUrNa prakAza zakti che eTale have jyAM leza paNa saMkoca - vikAzano avakAza rahyo nathI evI 852
Page #908
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH 'AtmakhyAti'- 47 zaktioH 'amRta jyoti' asaMkucita pUrNa vikAza rUpa asaMkucita vikAzikatva zakti che ke je ukta prakAre kSetra kAlathI 'anavacchinna' - cimAM ja asaMkoca - vikAsapaNe pUrNa vilAsa karanArI 'cit vilAsAtmikA' che. ata eva - 14. anyathI 'akriyamANa' nahi karAtI ane anyanA 'akAraka' nahi karanArI evA 'ekadravyAtmikA' eka dravya svarUpA akArya-kAraNa zakti che. arthAt ukta prakAre cid vilAsAtmikA asaMkucita vikAzitva zakti che ata eva lokAloka prakAzaka pUrNa prakAza zakti che, eTale kAMI lokAloka te jJAnamAtranuM kArya thaI jatuM nathI ke te jJAnamAtra lokAlokanuM kAraNa banatuM nathI athavA lokAloka te jJAnamAtranuM kAraNa banatuM nathI ke te jJAnamAtra lokAlokanuM kArya thaI jatuM nathI, kAraNake koI dravya koI dravyane karatuM nathI ke koI dravyathI karAtuM nathI, eTale 'anyathI' - parathI bIjAnA 'akriyamANa' - nahi karAtuM ane 'anyanuM' - paranuM - bIjAnuM 'akAraka' nahi karanArUM evuM 'eka' advaita dravya jenuM svarUpa che evI kArya kAraNa bhAvanA abhAvarUpA akArya akAraNa rUpA akAryakAraNa zakti che. ata eva - - - - - - 15. '52 Atma nimittaka' - para ne AtmA (anukrame) jenuM nimitta che evA 'zeya-jJAnAkAranA' - zeyAkAra - jJAnAkAranA grAhaNa - grahaNa svabhAva rUpA pariNamya - pariNAmakatva zakti che. ukta prakAre akAryakAraNatva zakti che to pachI lokAlokanuM jJAyakapaNuM kema banavA pAme che ? A pariNamya - pariNAmakatva zakti che mATe, 'pariNamyatva' - pariNamavA yogyapaNuM ane pariNAmakatva pariNamAvavA yogyapaNuM e rUpa pariNamya pariNAmatva zakti che mATe. te kevI rIte ? para nimittaka' - para che nimitta jenuM evA jJeyAkAranA grahaNa karAvavA rUpa 'grAhaNa' svabhAva rUpa 'pariNamyapaNAnI' - pariNamavA yogyapaNAnI ane 'Atma nimittaka' - AtmA che jenuM nimitta evA jJAnAkAranA grahavA rUpa 'grahaNa' svabhAva rUpa 'pariNAmaka paNAnI' - pariNamAvavA paNAnI zakti che. arthAt A pariNamya - pariNAmakatva zakti be kArya kare che - (1) pa2 zeya che tenA nimitte te zeyanA amUrta evA zeyAkAra palaTAvavAnuM - pariNamAvavAnuM kArya te 52 nimittaka zeyAkArane grahAvavA rUpa - grAhaNa svabhAva rUpa pariNAmakapaNuM che, (2) ane te zeyAkAra pramANe jJAna AkAra pariNamanuM kArya Atma nimittaka jJAnAkArano grahavA rUpa - grahaNa svabhAva rUpa pariNamyapaNuM che. Ama jJeya rUpa vizvAkAra grahaNa karatAM chatAM jJAna vizva rUpa thatuM nathI, tenuM parama tattvavijJAnI amRtacaMdrajIe zodheluM tattva vaijJAnika kAraNa A AvI pariNamya - pariNAmakatva zakti che. ata eva - = - - 16. 'anyanAtirikta' - na nyUna na atirikta - anyanAdhika evA svarUpamAM 'niyatatva rUpA' niyatapaNArUpa tyAgopAdAna zUnyatva zakti che 'tyAga' - choDavAnuM 'upAdAna' grahavAnuM jyAM 'zUnyapaNuM' - mIMDApaNuM che evI tyAgopAdAna zUnyapaNA rUpa zakti che. AvI ukta prakAranI pariNamya - pariNAmakatva zakti che ata eva A jJAnamAtra bhAvane lokAloka rUpa paravastu sAthe kaMI paNa grahaNa tyAga rUpa - levAdevA rUpa kaMI paNa che nahi moTuM mIMDu ja che, nathI svarUpanuM tyAga karavApaNuM ke nathI pararUpanuM grahaNa karavApaNuM, kAraNake ApaNe joyuM tema jJAna pote ja zAnAkAre - jJeyAkAre pariName che paNa zeyarUpa thatuM nathI ane zeyAkAra jJAnAkAra to jJAnamAtra AtmAmAM ja che, eTale zeyAkAranA nimitta mAtra jJeya evA lokAlokamAMthI ene kAMI paNa grahaNa - tyAga karavApaNuM che ja nahi, zUnya ja che - moTuM mIMDu ja che. eTale je svarUpa che temAM kaMI ochA - vadhArepaNuM thatuM nathI, paNa svarUpa jema che temaja 'niyata' nizcita vRttipaNe rahe che, eTale Ama nahi nyUna - nahi atirikta nyUnAdhika nahi evA 'anyanAtirikta' svarUpamAM niyatapaNA rUpa tyAgopAdAna zUnyatva zakti che. ata eva - 17. SasthAnapatita vRddhi - hAni pariNata evI 'svarUpa pratiSThatva kAraNa' - svarUpamAM pratiSThita paNAnuM kAraNa 'viziSTa guNAtmikA' viziSTa guNarUpA agurulaghutva zakti che. ukta prakAre jyAM pararUpa sAthe kaMI paNa levA devA nathI evI svarUpa niyatatva rUpA tyAgopAdAna zUnyatva zakti che, tenuM - - - - 853 - - -
Page #909
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti kAraNa svarUpamAM tenuM pratiSThitapaNuM rahe evI viziSTa guNarUpA A agurulaghutva zakti che jethI svarUpathI na guru thAya na laghu thAya, na adhika thAya na nyUna thAya evuM svarUpa sthiti sthApakapaNuM ja hoya che evA viziSTa agurulaghu guNarUpa A zakti che. A agurulaghu guNa kevo che ? SaT sthAnapatita vRddhi hAni pariNata evo che. arthAt anaMta bhAga vRddhi, asaMkhyAta bhAga vRddhi, saMkhyAta bhAga vRddhi, saMkhyAta guNa vRddhi, asaMkhyAta guNa vRddhi, anaMta guNa vRddhi ane anaMta bhAga hAni, anaMta guNa hAni - ema SasthAnapatita vRddhi - hAni pariNAme A agurulaghu guNa cakra bhramaNa nyAye niraMtara pariNamyA kare che, ata eva A agurulaghu guNa ja 'svarUpa pratiSThatvanuM' svarUpamAM pratiSThitapaNAnuM kAraNa hoya che. AnI jenI alaukika maulika apUrva vyAkhyA amRtacaMdrajIe prakAzI che te A svarUpa pratiSThatva kAraNa viziSTa agurulaghuguNAtmikA A agurulaghutva zakti che. ata eva - 18. 'krama-akrama vRtti vRttitva lakSaNA' - krama vRttithI vRttipaNuM ane akrama vRttithI vRttipaNuM lakSaNa che jenuM evI 'utpAda-vyaya-dhruvatva zakti che. ukta svarUpA svarUpa pratiSThatvakAraNa aguru laghu zakti che, eTale ja svarUpathI 'sat' hoI 'kramAkramathI' kramathI akramathI vRttithI vRttipaNA rUpa lakSaNavALI utpAda vyaya - dhruvatva zakti che, arthAt 'krama vRttithI' - krame karIne vartatA paryAyothI utpAda - vyaya jyAM thayA kare che ane 'akrama vRttithI' - akrame karIne sadA vartatA dravyathI jyAM 'dhruvatva' - dhruvapaNuM - sadA sthirapaNuM rahyA kare che evI A utpAda - eva - - vyaya - dhruvatva zakti che. ata - aMkita sadeza 19. dravya svabhAvabhUta dhrauvya - vyaya utpAdathI 'liMgita' cihnita visadeza rUpa eka astitva mAtramayI pariNAmazakti che. ema utpAda - vyaya vyatva zakti che eTale ja 'sat' hoI 'eka astitva mAtramayI' eka sattAmAtra mayI pariNAma zakti che. te kevA eka astitva mAtramayI che ? dravyanA svabhAvabhUta hovAthI je sadAya hoya ja che evA dhrauvya - vyaya - utpAdathI 'liMgita' cihnita 'sadeza rUpa' - samAna rUpa 'visardeza rUpa' arthAt dhrauvya liMgita sadeza rUpa ane vyaya - utpAdathI liMgita visadeza rUpa evuM eka astitva mAtra jyAM che evA eka astitva mAtramayI A pariNAma zakti che. ata eva - asamAna rUpa evA, - - - - - - - - - 20. karmabaMdhanA 'vyapagamathI' - dUra thavAthI 'vyaMjita' - vyakta thayela evI sahaja sparzAda zUnya AtmapradezAtmikA amUrtatva zakti che, ukta lakSaNA dravyanI ekAstitva mAtramayI pariNAma zakti che ane A amUrta dravyanA pariNAma amUrta che, ata eva 'amUrtatva zakti' - amUrta paNAnI zakti che. kevI che te ? karmabaMdhanA 'vyapagamathI' - dUra thaI javAthI 'vyaMjita' - vyakta thayela - prakaTita 'sahaja' (AtmAnI sahajanmA) svabhAvabhUtapaNe 'sparzAdi zUnya' mUrta dravyanA sparza - 2sa - gaMdha - varNa guNathI zUnya evA Atmapradeza jyAM che, evI sahaja - svabhAvabhUta spardhAdi zUnya AtmapradezAtmikA - Atmapradeza rUpA A amUrtRtva zakti che. ata eva - - = = - 21. 'zAtRtva mAtrathI atirikta' zAtRtva mAtra sivAyanA evA sakala karmakRta - pariNAma karaNanI 'uparamAtmikA uparama rUpA akartRtva zakti che. ukta lakSaNA amUrttatva zakti che, ata eva amUrtano mUrta sAthe kartA karma saMbaMdha kema hoI zake ? eTalA mATe ja 'jJAtRtva mAtrathI atirikta' eka zAtRtva mAtra sivAya mUrta evA sakala karma kRta 'pariNAma karaNano' pariNAma karavAno jyAM uparama che evI 'upa2mAtmikA' uparamarUpA A akartRtva zakti che. arthAt A jJAnamAtra bhAvane sakala karmakRta pariNAmanuM mAtra jJAtRtva - jANapaNuM ja che, paNa sakala karmakRta pariNAma karavA rUpa kartRtva kartApaNuM nathI ja, A jJAnamAtra bhAva sakala karmakRta pariNAmane mAtra jANe ja che paNa vyApya - vyApaka bhAvathI karato nathI, A karma pariNAma karaNa to karmakRta che, karma ja vyApya vyApaka bhAvathI te pariNAma kare che, eTale Ama mAtra eka jJAtRtva sivAya sakala karmakRta pariNAmakaraNano jyAM upa2ma che evI upa2mAtmikA A akartRtva zakti che. ata eva - 854 -
Page #910
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra "AtmakhyAti'- 47 zaktioH "amRta jyoti' 22. "jJAtRtvamAtrathI atirikta - jJAtRtva mAtra sivAyanA evA sakala karmakRta pariNAma anubhavanI uparamAtmikA abhoknatva zakti ukta lakSaNA akartRtva zakti che eTale bhoknatva kartutva sApekSa hoI abhoknatva ja hoya, temaja amUrtano mUrta sAthe bhokta-bhogya saMbaMdha kema hoI zake ? eTalA mATe ja abhostRtva zakti che ane te kevI che? "jJAtRtva mAtrathI atirikta' - eka jJAtRtva mAtra sivAya mUrta evA sakala karmakRta pariNAmanA anubhavano jyAM uparama che evI - athI A jJAnamAtra bhAvane sakala karmakRta (pudgala) pariNAma anubhavanuM mAtra "jJAtRtva" - jANapaNuM ja che - jANapaNArUpa anubhava ja che, paNa sakala karmakRta (pudgala) pariNAma anubhavavA rUpa bhostRtva - bhoktApaNuM nathI ja, A jJAnamAtra bhAva sakala karmakRta anubhava pariNAmane mAtra jANe ja che, paNa vyApya - vyApaka bhAvathI bhogavato - anubhavato nathI, eTale Ama mAtra eka jJAtRtva - jANapaNA sivAya sakala karmakRta pariNAma anubhavano jyAM uparama che evI uparamAtmikA A abhoknatva zakti che. ata eva - 23. sakala karmanA uparamathI pravRtta evI "Atmapradeza naidhvaMdya rUpA' Atma pradezanA niSpadapaNA rUpa - spaMdana rahitapaNA rUpa nikhiyata zakti che. ukta prakAre akapaNuM - abhoktapaNuM che eTale sakala karmanA uparamathI - viramavAthI jyAM AtmapradezonuM "naidhvaMdya" - niSpadapaNuM - spaMdana rahitapaNuM - halana calana rahitapaNuM - niSkapanapaNuM pravRtta che, evI Atmapradeza naidhvaMdyarUpA A niSkriyatna zakti che. ata eva - 24. "AsaMsAra' - A saMsArathI mAMDIne anAdithI "saMharaNa - vistaraNathI' - saMkoca - vikAsathI lakSita, kiMcit "Una' - UNA "carama' chellA zarIra parimANathI avasthita evuM "lokAkAza saMmita' - lokAkAza pramANa "Atma - avayavatva' - Atma avayavapaNuM lakSaNa che jenuM evI niyata pradezava zakti che. ukta lakSaNA niSkriyatva zakti che ata eva jema Atma pradezonI sthiti che tema ja "niyata' - nizcita vRttirUpapaNe pradeza avasthita rahe evI niyata pradezava zakti che. te kevI che ? "lokAkAza saMmita - lokAkAza pramANa asaMkhya pradezAtmaka Atma avayavatva lakSaNA, lokAkAza pramANa asaMkhya pradeza te jANe AtmAnA avayavo che evI ane te paNa kevI rIte niyatapaNe avasthita che ? A saMsArathI - anAdithI je je deha A AtmA dhAraNa kare che, te te deha pramANa pramANe te lokAkAza saMmita asaMkhya AtmapradezonuM "saMharaNa - vistaraNa" - saMharavuM - vistaravuM - saMkocavuM - vikAsavuM thayA kare che, eTale Ama pradezonA saMharaNa - vistaraNathI - saMkocana - vikAsanathI lakSita thatA A Atma pradezonuM AghA - pAchA khasavApaNe anavasthitapaNuM che, to paNa jyAre siddhi gamanano sAdhaka evo carama' - chello deha paryAya chUTe che, tyAre te carama dehanA parimANathI "kaMIka UNA' - tribhAgahIna mApa pramANe te lokAkAza saMmita Atma pradezo jema che tema "avasthita' rahe che - AghA pAchA khasatA nathI, eTale ke carama dehanA trIjA bhAgathI nyUna evaDI carama dehAkAra pramANe jyAM Atma pradezonI ghana racanA che, evI caitanya ghana siddha bhagavAnanI Atma pradezonI ghana avagAhanA jema che tema niyata - pradezapaNe zAzvata kAla avasthita rahe che. Ama AvI A niyata pradezatva zakti che. ata eva - 25. sarva zarIromAM "eka svarUpAtmikA' svadharma vyApakatva zakti che. upara kahyA pramANe bhinna bhinna zarIramAM Atma pradezonA saMkocana -- vikAsana rUpa saMharaNa - vistaraNa chatAM lokAkAza pramANa asaMkhya pradezapaNA rUpa niyata pradezapaNuM che, ata eva sarva zarIromAM "eka svarUpAtmikA' - eka svarUpa rUpA evI "svadharma vyApakatva zakti' - sva dharmomAM AtmadharmomAM vyApakapaNAnI zakti che. ata eva - 26. sva - paramAM samAna - asamAna - samAnAsamAna evA trividha bhAvanI "dhAraNAtmikA' - dhAraNA rUpA sAdhAraNa - asAdhAraNa - sAdhAraNAsAdhAraNa dharmatva zakti che, svadharma vyApakatva zakti che ata eva sAdhAraNa - asAdhAraNa - sAdhAraNAsAdhAraNa ema traNa prakAranA jeTalA svadharma che te - rUpa 855
Page #911
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti "dharmatvanI' - dharmapaNAnI zakti che. te kevI ? sva - paramAM je samAna che asamAna che ane samAnAsamAna che evA "trividha' - traNa prakAranA bhAvonI dhAraNAtmikA" - dhAraNA rUpA. arthAt dharmo traNa prakAranA che - (1) sAdhAraNa - sva - para sarva dravyomAM je "sAdhAraNa' - sAmAnya - samAna bhAve rahelA (Common to all) che, jemake - nityatva, astitva, vastutva Adi. (2) asAdhAraNa - padravyamAM je sAdhAraNa - sAmAnya nathI - asamAna (Extraordinary, Distinguished, special) che, Ama mAtra sva dravyamAM ja che te asAdhAraNa dharma che. jemake - cetanatva e AtmAno asAdhAraNa dharma che, te eka mAtra AtmadravyamAM ja che, bAkI bIjA badhA koI paNa paradravyamAM che ja nahi, (3). sAdhAraNAsAdhAraNa - sva - para dravyamAM je sAdhAraNa - sAmAnya - samAna (common) paNa che vA asAdhAraNa - asAmAnya - asamAna (uncommon) paNa che. jemake - amUrtatva dharma sva AtmadravyamAM paNa che ane dharmAdharmAdi paradravyamAM paNa che, paraMtu pudgala paradravyamAM nathI. Ama sva - parane je samAna - asamAna - samAnAsamAna bhAvo che tenI dhAraNAtmikA - dhAraNA rUpa sAdhAraNa - asAdhAraNa - sAdhAraNAsAdhAraNa dharmatva zakti che. ata eva - 27. vilakSaNa anaMta svabhAvathI bhAvita eka bhAvalakSaNA anaMta dharmatva zakti che. Ama sAdhAraNAdi vividha - trividha bhAva dhAraNa rUpA dharmatva zakti che, ata eva "vilakSaNa" - vividha vicitra viziSTa lakSaNavaMtA anaMta svabhAvothI bhAvita evo eka bhAva lakSaNa che jenuM evI A anaMta dharmatva zakti che. arthAta A ekadharmImAM vilakSaNa svabhAvatA anaMta dharmo rahyA che evI A anaMta dharmapaNAnI zakti che. ata eva - - 28. taratadrupamayata lakSaNA viruddha dharmatva zakti che. ukta prakAre vicitra anaMta dharmatva zakti che, ata eva svarUpa sAthe tadrupa ane pararUpa sAthe atadrupa evuM tadrupamayapaNuM ane atadrupamayapaNuM lakSaNa che jenuM evI tadrupa - atadrupanA be viruddha dharmo jyAM che te A viruddha dharmatva zakti che. ata eva - 29-30. tadrupa bhavana rUpA tattva zakti che - atadrupa abhavana rUpA atattva zakti che. uparokta viruddha dharmatva zakti che eTale ke paraspara viruddha be dharmonuM prakAzana jyAM che evuM anekAMta rUpa viddha dharmapaNuM che, ata eva be paraspara viruddha dharmo jyAM ullase che evA anekAMtanA aneka prakAro rUpa aneka paraspara viruddha zakti yugmo prakAze che. te zakti yugmo paikI keTalAkane atra batAvyA che, te paikI prathama A tattvazakti - atattva zakti che - (1) je "tatu' - te che "tadrupa" - tatu rUpa - "te rUpa", "bhavananI" - hovAnI - pariNamavAnI zakti te "tattva zakti' - tatapaNAnI zakti che, (2) je "atatu" - tatu che nahi - "atadrupa" - atatu rUpa - te rUpe nahi evA "abhavananI' - nahi hovAnI - nahi pariNamavAnI zakti te "atattva zakti - atapaNAnI zakti che. arthAt je svarUpa che te rUpe hovAnI zakti te tattva zakti ane je svarUpa che nahi - pararUpa che te rUpe nahi hovAnI zakti te atattva zakti che. Ama tattva atatva sApekSa che ne atattva tattva sApekSa che - ema anekAMta rUpa A tattva zakti - atattva zakti be viruddha zaktinuM yuma prakAze che. ata eva - - 31-32. aneka paryAyomAM vyApaka eka dravyamaya rUpA ekatva zakti che - eka dravyathI vyApya aneka paryAyamayatva rUpA anekatva zakti che. ukta viruddha dharmatva zakti che ata eva anekAMta dyotaka A bIjuM zaktiyugma prakAze che - (3) aneka paryAyomAM vyApaka' - vyApanAra evuM eka dravya jyAM che te eka dravyamayapaNA rUpA ekatva zakti che, (4) eka dravyathI "vyApya" - vyApAvA yogya evA aneka paryAyo jyAM che te aneka paryAyamayapaNA rUpA anekatva zakti che. arthAta dravya che to tenuM dravaNa - pariNamana hovuM joIe eTale ke dravya che to tenA paryAyo paNa che, ne paryAyo che to te koI eka dravyanA dravaNa - pariNamana rUpa hovA joIe eTale ke paryAyo che to tenuM AdhAra bhUta adhiSThAna rUpa dravya paNa che. Ama eka dravya aneka paryAya - sApekSa che ne aneka paryAya eka dravya sApekSa che ema 856
Page #912
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH "AtmakhyAti - 47 zaktioH "amRta jyoti anekAMta rUpa A ekatva zakti - anekatva zakti e be viruddha zaktinuM yugma prakAze che. ata eva - 33-34. bhUta avasthatva rUpA - avasthApaNA rUpa bhAvazakti che, zUnya avasthatva rUpA - avasthApaNA rUpa abhAva zakti che. upara kahyA pramANe dravya - paryAya zakti che ata eva trikAlavartI dravyamAM trikAla saMbaMdhI vividha paryAyonA udagama aMge anekAMta dyotaka trividha viruddha zakti yugmo prakAze che - (5) bhUta - thayelA avasthApaNA rUpe bhAva - hovApaNuM jyAM che te bhAva zakti, (6) zunya - abhUta - nahi thayela avasthApaNA rUpe abhAva - nahi hovApaNuM jyAM che te abhAva zakti. A banne viruddha zaktinuM yugma hoya to ja paryAyonA saMbhava - asaMbhavano prakAra banI zake che, kAraNake eka samaye eka ja amuka paryAya avasthA hoya, tatu samaye Itara paryAya avasthAo na hoya - zUnya hoya tatu samaye eka ja amuka paryAya avasthA hoya, Ama bhAvazakti - abhAva zakti banne paraspara sApekSa che. arthAt eka bhAva zakti ja hoya to je bhAva - paryAya avasthA che te ja rahyA kare ane bIjI avasthA banavA pAme nahi, je eka abhAva zakti ja hoya to sarva avasthAono sadA abhAva ja - zUnyapaNuM banavA pAme, paNa bhAva zakti - abhAva zakti banne hoya to ja eka paryAyamAMthI paryAyAMtara banI zake, temaja bhAva zaktine lIdhe amuka paryAya avasthA rUpe bhAva - hovApaNuM ane abhAva zaktine lIdhe Itara paryAya avasthA rUpe abhAva - nahi hovApaNuM - zUnyapaNuM banI zake. Ama bhAva zakti abhAva zakti sApekSa che ne abhAva zakti bhAva zakti - sApekSa che ema anekAMta rUpa A bhAva zakti - abhAva zakti e be viruddha zaktinuM yugma prakAze che. ata eva - 35-36. bhavatu paryAya vyaya rUpA bhAvAbhAva zakti che - abhavatu paryAya - udaya rUpA abhAvabhAva zakti che. upara kahyA pramANe bhAva zakti - abhAva zakti che ata eva tenA samudayathI bhAvAbhAva zakti ane abhAvabhAva zakti e be viruddha zaktinuM yugma samuddabhave che - (7) "bhavatu" - hotA - vartamAna paryAyano vyaya' - nAza jyAM thAya che e rUpA bhAvAbhAva zakti che arthAt bhAvano' - vartamAna hotA - paryAyano jethI abhAva - nahi hovApaNuM hoya che evI A bhAvAbhAva zakti che, (8) ane "abhavatu' - avartamAna - nahi hotA paryAyano jyAM "udaya" - samudragama thAya che e rUpA abhAvabhAva zakti che, arthAta "abhAvano' - avartamAna - nahi hotA - bhaviSyatu - paryAyano jethI bhAva - hovApaNuM hoya che evI A abhAvabhAva zakti che. A banne zakti paNa paraspara sApekSa che. kAraNake amuka vartamAna bhAvano abhAva hoya to ja vartamAnamAM jeno bhAva che nahi evA abhAvano (bhAvI bhAvano) bhAva hoya ane vartamAnamAM jeno bhAva che nahi evA abhAvano (bhAvI bhAvano) bhAva hoya, to ja amuka vartamAna bhAvano abhAva hoya, arthAt vartamAna bhAvano abhAva thAya che tyAre ja bhAvibhAvano bhAva thAya che, bhAvi bhAvano bhAva abhAva bhAva zakti sApekSa che ne abhAvabhAva zakti bhAvAbhAva zakti sApekSa che ema anekAMta rUpa A bhAvAbhAva zakti - abhAva bhAva zakti e be viruddha zaktinuM yugma (jeDala) prakAze che. ata eva - 37-38. bhavatu paryAya bhavana rUpA bhAvabhAva zakti che - abhavatu paryAya abhavana rUpA abhAva abhAva zakti che. uparokta bhAvazakti - abhAva zakti che ata eva tenA samudayathI bhAvabhAva zakti ane abhAva abhAva zakti e be viruddha zaktinuM A bIjuM yugma samubhave che - (9) "bhavata' - hotA vartamAna paryAye "bhavana rUpA" hovApaNA rUpa bhAvabhAva zakti che, arthAt bhavatu - vartamAna paryAya rUpa bhAvano "bhAva" - bhavana hovApaNuM je thakI hoya che te bhAvabhAva zakti che, (10) "abhavat' - nahi hotA - avartamAna paryAye "abhavana rUpA' - nahi hovApaNA rUpA abhAva abhAva zakti che, arthAtu "abhavata' - avartamAna paryAya rUpa abhAvano "abhAva" - abhavana - nahi hovApaNuM je thakI hoya che te abhAvaabhAva zakti che. A banne zakti paNa. paraspara sApekSa che, kAraNake vartamAna bhAvano jyAre bhAva hoya che tyAre avartamAna bhAva rUpa abhAvano abhAva hoya che, avartamAna bhAvarUpa abhAvano abhAva hoya che tyAre vartamAna bhAvano 857
Page #913
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti bhAva hoya che. Ama bhAvabhAva zakti abhAva abhAva zakti sApekSa che ane abhAva abhAva zakti bhAva bhAva zakti sApekSa che, ema anekAMta rUpa A bhAvabhAva zakti zakti e be viruddha zaktinuM yugma prakAze che. abhAvaabhAva Ama viruddha dharmatva zaktinA anusaMdhAnamAM anekAMta dyotaka vividha viruddha zakti yugmonuM parama adbhuta alaukika darzana anekAMtanA parama rahasyavettA parama prajJApAramita amRtacaMdrajIe apUrva tattva saMkalanAbaddha zailIthI karAvyuM ane Ama svarUpa sAthe tadrupamayapaNuM ane pararUpa sAthe adbhUpamayapaNuM che ema prakAzatI viruddha dharmatva zakti parathI, para sAthe eka nahi evo 'aneka' (an + eka) 'aMta' dharma jyAM che evo parama paramArtha rahasyabhUta alaukika anekAMta prakAzI, paraspara be viruddha dharmanuM prakAzana jyAM che evA aneka 'aMta' dharma rUpa anekAMtanA ghotaka tattva - atattva ekatva - anekatva - bhAva - abhAva Adi viruddha zakti yugmonA darzanathI dvitIya arthamAM anekAMtano udyota karI, anekAMtanA parama puraskartA amRtacaMdrajI jJAnamAtra bhAvarUpa Atma vastumAM ja Atmagata SaTkAraka saMbaMdhI zaktionuM nirUpaNa karatAM prathama SaTkArakamAM paNa anekAMta prayukta kare che - 39-40. kArakane anugata kriyAmAMthI abhiniSkrAMta bhavana mAtramayI bhAvazakti che, kArakane anugata bhavattA rUpa bhAvagata kriyAmayI kriyA zakti che. arthAt kArakane 'anugata' - anugamana karatI anusaratI kriyAmAMthI 'abhiniSprAMta' - bhAra nIkaLI gayela eTale ke kArakane anugata koI kriyA jyAM che nahi - abhAva che, evI 'bhavana mAtramayI' - hovApaNA mAtramayI - pariNamana mAtramayI bhAvazakti che. AthI ulaTuM - kArakane 'anugata' - anugamana karatI anusaratI 'bhavattA rUpa' bhavat paNA rUpa hotApaNA rUpa 'bhAvagata' - bhAva saMbaMdhI kriyAmayI kriyAzakti che. Ama 8 SakAraka kriyAno jyAM abhAva che evI 'bhavana mAtramayI' bhAvazakti ane SaTkAraka kriyAno jyAM sadbhAva che, evI 'bhavattA rUpa' bhavat paNA rUpa bhAva kriyAmayI kriyA zakti, ema anekAMta dyotaka be viruddha zaktinuM yugma che. - - - have jo Ama kAraka anugata bhavattA rUpa bhAvagata kriyAmayI kriyAzakti che, to te kriyAzakti (1) karma, (2) kartA, (3) karaNa, (4) saMpradAna, (5) apAdAna ane (6) adhikaraNa e SakAraka paratve kevI prakriyAthI pravarte che, tenuM A anukrame parama paramArthagaMbhIra nirUpaNa karatAM parama paramArthadeSTA amRtacaMdrAcAryajI SakAraka zakticakra prakAze che - - 41. 'prApyamANa' - prApta thaI rahela siddharUpa bhAvamayI karma zakti che, arthAt siddha bhAvarUpa - siddhapaNA rUpa karma karavAnuM che, te siddha rUpa bhAva je bhAva prakriyA rUpa karma - kAraka zaktithI prApta thaI rahyo che - 'prApyamANa' che, te karma zakti che. - - bhavat bhAvakapaNAmayI te kardU zakti che, 42. bhavattA rUpa siddharUpa bhAvanI bhAvakatvamayI ka zakti che. arthAt 'bhavattA rUpa' paNA rUpa hotApaNA rUpa siddha rUpa bhAvanI 'bhAvakatvamayI' eTale ke siddhapaNA rUpa bhAva je bhavat che - thaI rahyo che, tenuM bhAvakapaNuM je kartR - kAraka zakti kare che te ka zakti che. - 43. 'bhavad' thaI rahelA - tatA bhAvanA 'bhavananI' thavApaNAnI sAdhakatamatvamayI' parama sAdhakapaNAmayI karaNa zakti che. arthAt siddha rUpa bhAva je sadhAI rahyo che, tenuM 'sAdhakatama' parama sAdaka - sAdhana rUpa je karaNa kAraka zakti thaI paDe che te, karaNa zakti che. gamana karAvA 44. svayaM 'dIyamAna' devAI rahela bhAvathI 'upeyatvamayI' sAdhyatvamayI yogya paNAmayI saMpradAna zakti che. arthAt 'svayaM' - pote potAne devAI rahela siddhabhAvanuM upeyapaNuM - sAdhyapaNuM gamana karAvA yogyapaNuM jenA pratye - je arthe che evI saMpradAna - kAraka zakti te kAraka zakti che. 858 - -
Page #914
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra "AtmakhyAti'- 47 zaktioH "amRta jyoti 45. utpAda - vyayathI AliMgita bhAvonA "apAyathI' - hAnithI - dara thaI javAthI "nirapAya" - apAya rahita - nirAbAdha "dhruvatvamathI' - dhruvapaNAmayI apAdAna zakti che, arthAt utpAda - vyayathI Aligita - bheTAyela bhAvono apAya - hAni thAya che, utpAda - vyaya rU5 bhAvo upajI - vaNasIne cAlyA jAya che, chatAM tethI jyAM kAMI apAya - hAni upajatI nathI : pAya - nirAbAdha dhruvapaNuM je apAdAna - kAraka zaktithI hoya che te apAdAna zakti che. 46. "bhAbhamAna' - bhAvavAmAM AvI rahelA bhAvanA AdhArapaNA mayI adhikaraNa zakti che. arthAta A bhAvavAmAM AvI rahelA siddha bhAvanuM AdhArapaNuM je adhikaraNa kAraka zakti thakI hoya che. te adhikaraNa zakti che. Ama jJAnamAtra bhAvarUpa AtmA e ja kartA, karma, karaNa, saMpradAna, apAdAna, adhikaraNa e SakAraka rUpe pravartI, siddhabhAva rUpa bhAva kriyAne sAdhe che. mAtmA mAtmAnaM mAtmanA mAtmAne yAtmanaH Atmani sAdhavati - AtmA AtmAne AtmAthI AtmArthe AtmAmAMthI AtmAmAM sAdhe che - ema A SakAraka cakra prakriyAno paramArtha rahasyabhUta paramArtha che. ata eva - 47. svabhAva mAtranA "sva - svAmitvamayI" - sva - svAmipaNAmayI saMbaMdha zakti che. arthAta svabhAva mAtra' - svabhAva sivAya bIjuM kaMI ja nahi evo mAtra "svabhAva amatacaMdrajIe kareluM Atma ja' A jJAnamAtra bhAva rUpa AtmAno "sva" - potAno - sva dhana che ane zaktionuM parama adabhuta A jJAnamAtra bhAvarUpa AtmA eno "svAmI" - mAlika - dhaNI che evo alaukika maulika nirUpaNa sva - svAmipaNA 35 saMbaMdha jenA thakI che evI saMbaMdha zakti che - tAtparya ke - jJAnamAtra bhAvamAM aMtarbhavatI - je je zaktio upara kahI te te Atma svabhAva rUpA che, te sarva zaktiono saMbaMdha Atma svabhAva sAthe che ane A Atma svabhAva mAtra ja AtmAno "sva" che ne AtmA ja teno "svAmI" che - ema svabhAva mAtra sAthe ja AtmAno sva - svAmitva saMbaMdha che. bIjI koI paNa parabhAva sAthe AtmAno sva - svAmitva saMbaMdha nathI ja. Ama AtmAnA jJAnamAtra bhAvamAM "aMtaHpAtinI' - aMtarbhAva pAmatI anaMta zaktionI vAnakI rUpe sample) ukta suDatAlIza AtmazaktionA parama adabhUta tatva camatkRtimaya alaukika maulika nirUpaNa parathI sujJa vicakSaNone parama jJAna vibhUti paramarSi amRtacaMdrAcAryajInA anaMtazakti saMpanna divya AtmAnA parama adabhata "sva vibhava'no kiMcita paricaya prApta thAya che.
Page #915
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vasaMtatilakA ityAyanekanijazaktisunirbharo'pi, yo jJAnamAtramayatAM na jahAti bhAvaH / ekaM kramAkramavivartivivartacitraM, tad dravyaparyayamayaM cidihAsti vastu // 264 // ItyAdi nija bahu zakti bharyo chatAM ya, je jJAnamAtra mayatA tyajato na bhAva; te dravya paryayamathI cid vastu atra, eka kramAkrama vivarti vivarta citra. 264 amRta pada - 264 caMdra prabhu mukhacaMda' - e rAga ema anekAMta tattva. cetana citava re. aneka zakti saMpanna... cetana. dhruva pada. 1 ema nija zakti aneka... cetana ciMtava re. tethI sunirbhara sAva... cetana. jJAnamAtramayatA eka... cetana. choDe na ja je bhAva... cetana. 2 krama akramathI vivartatA... cetana. vivartathI citra eka... cetana. dravya paryayamaya vartatAM... cetana. cid vastu te cheka... cetana. 3 jJAnamAtra eka havaMta... cetana. zakti aneka dharaMta... cetana. bhagavAna amRta saMta... cetana. amRta vANI vadata.. cetana. 4 artha - ItyAdi aneka nija zaktiothI sunirbhara chatAM je bhAva jJAnamAtramayatA choDato nathI, te krama - akrame vivartI vivartIthI citra evI eka dravya paryAyamaya cit ahIM vastu che. 264 "amRta jyoti mahAbhASya "AtmA dravya nitya che, paryAye palaTAya." - zrImad rAjacaMdrajI "sevo Izvara deva ji IzavaratA ho nija adabhuta varI, tirobhAvanI zakti, AvirabhAve ho sahu paragaTa karI." - zrI devacaMdrajI ) ema uparamAM "AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM je vividha apUrva AtmazaktionuM abhUtapUrva ananya parama adbhuta varNana karyuM, tenA sArasamuccayarUpa A upasaMhAra cit vastu dravya paryayamaya kaLaza kAvyamAM cit vastu dravya - paryayamaya che ema nigamana karyuM che - tyAghaneninazavittamurmikavi - ItyAdi aneka nija zaktiothI sunirbhara' - sArI peThe nirbhara - paripUrNa chatAM je bhAva "jJAnamAtramayatA' - kevala zAnamayapaNuM nathI choDato - "jo jJAnamItramayatAM na nahAti bhAva:', te ahIM jagatane viSe krama - "akramathI" - kamathI - eka pachI eka "akramathI' - yugapata - ekI sAthe "vivarti" - vivartatA - palaTAtA vivA~thI citra' - nAnA rUpa evI "eka' - advaita dravyaparyayamaya cit vastu che - 9 zramajhimavivartivivartIvitra, tat dravyaparvayama iiAti vastu ! Iti yAvatuM. 860
Page #916
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kalaza 265: 'amRta jyoti' vasaMtatilakA naikAMtasaMgatadRzA svayameva vastu tattvavyavasthitiriti pravilokayaMtaH / syAdvAdazuddhimadhikAmadhigamya saMto, jJAnI bhavaMti jinanItimalaMghayantaH // 265 // naikAMta saMmata deze svayameva saMta, vastu vyavasthiti Iti avalokayaMta, syAd vAda zuddhi adhikA karI prApta saMtA, jJAnI ja bhavaMta jina nIti alaMghayaMtA. 265 amRta pada - (265) 'caMdra prabhu mukha caMda' e rAga dRSTi naikAMte saMgatA... cetana ciMtava re. svayaM ja vastu vata... cetana. vyavasthiti anaMgatA... cetana. ema je avalokaMta... cetana. 1 syAdvAda zuddhi aMgatA... cetana. adhika lahI te saMta... cetana, jina nIti na ja laMghatA... cetana, nizcaya zAnI havaMta... cetana. 2 vastutattva na ekAMta... cetana, nizcaya anekAMta... cetana. temAM je vizrAMta... cetana bhagavAna amRta zAMta... cetana. 3 artha - - na ekAMta saMgata (anekAMta) dRSTithI svayameva vastutattva vyavasthiti che ema pravilokatAM saMto, adhika syAdvAda zuddhine pAmIne jinanItine alaMghatAM jJAnI hoya che. - anekAMta vastu tattva niyata sthitiH syAdvAda zuddhi jinanIti 'amRta jyoti' mahAbhASya ''ekAMtavAda e ja jJAnanI apUrNatAnI nizAnI ke vAdIo ! mane tamAre mATe darzAve che. kAraNa zikhAu kavio je kAvyamAM jema tema khAmI dAbavA 'ja' zabdano upayoga kare che, tema tame paNa 'ja' eTale nizcayatA, zikhAuM jJAna vaDe kaho cho. mAro mahAvI2 ema koI kALe kahe nahIM, e ja enI satkavinI peThe camatkRti che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 20 anekAMtanI mukta kaMThe stuti karatA A upasaMhAra kaLaza kAvyamAM amRtacaMdrajI parama AtmabhAvollAsathI vade che naikAMtasaMgatadRzA svayameva vastutattva vyavasthitiriti pravitoaMtaH na-ekAMta' anekAMta saMgata dRSTithI 'svayameva' - ApoApa ja vastu tattva vyavasthiti' - vastu tattvanI vyavasthA che ema 'pravilokatAM' - prakRSTapaNe vilokatAM 'saMto' saMtajano - satpuruSo adhika syAdvAda zuddhine pAmIne jANIne jinanItine 'alaMghatAM' ullaMghatAM zAnI hoya che 'svAdhAvazuddhi dhiAmadhiAnya saMto jJAnI mavaMti binanItimasaMyaMtaH' / A jinanIti aMge parama jJAna vibhUti saMpanna jJAnIzvara zrI amRtacaMdrAcAryajInuM suprasiddha subhASita che ke 'ravaiyAnA netarAne eka aMtathI (cheDethI) kheMcatI ane bIjuM aMtathI (cheDethI) DhIluM choDatI govALaNa jema mAkhaNa meLave che, tema eka aMtathI (dharmathI) vastunuM tattva AkarSatI ane bIje zithila (gauNa) karatI evI anekAnta nIti tattva - navanIta valovI jayavaMta varte che. A mULa subhASita A rahyuM - nahi O = 861 - - " ekenAkarSaMtI zlathayaMtI vastutattvamitareNa / aMtena nati nainI nautirmayAnanetramiva gopI / '' - zrI amRtacaMdrAcArya praNIta puruSArtha siddhayupAya' S -
Page #917
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti upAya upeyabhAva athAsyopAyopeyabhAvazcityate Atmavastuno hi jJAnamAtratve'pyupAyopeyabhAvo vidyata eva tasyaikasyApi svayaM sAdhakasiddharUpobhayapariNAmitvAt / tatra yatsAdhakaM rUpaM sa upAyaH / yatsiddhaM rUpaM sa upeyaH / svarUpapracyavanAtsaMsarataH - nizcalaparigRhItavyavahAra ato'syAtmano'nAdimithyAdarzanajJAnacaritraiH samyagdarzanajJAnacAritra-pAkaprakarSaparaMparayA krameNa svarUpamAropyamANasyAMtarmagnanizcayasamyagdarzanajJAnacaritravizeSatayA sAdhakarUpeNa ca svayaM pariNamamAnaM jJAnamAtramekamevopAyopeyabhAvaM sAdhayati / eva evamubhayatrApi jJAnamAtrasyAnanyatayA nityamaskhalitaikavastuno niSkaMpaparigrahaNAt tatkSaNa mumukSUNAmAsaMsArAlabdhabhUmikAnAmapi bhavati bhUmikAlAbhaH / tatastatra nityadurlalitAste svata eva kramAkramavRttAnekAMtamUrtayaH sAdhakabhAvasaMbhavaparamaprakarSakoTisiddhibhAvabhAjanaM bhavaMti / - ye tu nemAmaMtarnItAnekAMtajJAnamAtraikabhAvarUpAM bhUmimupalabhaMte teM nityamajJAnino bhavaMto jJAnamAtrabhAvasya svarUpeNAbhavanaM pararUpeNa bhavanaM pazyaMto jAnato'nucaraMtazca mithyAdRSTayo mithyAjJAnino mithyAcaritrAzca bhavaMto'tyaMtamupAyopeyabhraSTA vibhramatyeva / have Ano upAyopeya (upAya upeya) bhAva ciMtavavAmAM Ave che jJAnamAtrapaNAmAM paNa upAyopeya bhAva vidyamAna che ja - te ekanuM paNa svayaM sAdhaka pariNAmipaNuM che mATe, temAM - je sAdhakarUpa te upAya, je siddharUpa te upeya. zAna ethI karIne - anAdi mithyAdarzana - jJAna - caritrathI svarUpa pracyavanane lIdhe saMsaratA sunizcala parigRhIta vyavahAra samyagdarzana cAritranA pAkaprakarSanI paraMparAthI krame karIne svarUpe AropAI rahelA evA A AtmAne aMtarmagna nizcaya samyagdarzana - jJAna - caritra vizeSatAe karIne sAdhakarUpe ane tathA prakAre parama prakarSanI makarikAe adhirUDha ratnatrayAtizayathI pravRtta sakala karmakSayathI prajvalita askhalita vimala svabhAvabhAvatAe karIne siddharUpe svayaM (pote) pariNamamAna (pariNamI rahela) jJAnamAtra eka ja - upAyopeya bhAva sAdhe che. - - ema ubhayatra (ubhaya sthaLe) paNa jJAnamAtranI ananyatAe karIne nitya askhalita eka vastunA niSkapa parigrahaNane lIdhe tatkSaNa ja AsaMsArathI alabdha bhUmika mumukSuone paNa bhUmikA lAbha thAya che eTale pachI tyAM nitya durlalita teo svata eva kramAkrama vRtta anekAMtamUrtio - sAdhaka bhAva thakI jeno saMbhava che evA parama prakarSa koTi rUpa siddhi bhAvanuM bhAjana thAya che. - - AtmavastunA siddha rUpa ubhaya paNa jeo A - jyAM anekAMta aMtarbhIta che evI jJAnamAtra eka bhAvarUpa bhUmine upalabhatA (anubhavatA, pAmatA) nathI, te nitya ajJAnIo hotAM - jJAnamAtra bhAvanuM svarUpathI abhavana pararUpathI bhavana dekhatA jANatA ane anucaratA mithyAdaeNSTio mithyAjJAnIo ane mithyAcaritro hotA atyaMtapaNe upAyopeyathI bhraSTa thayelAo vibhrame ja che. 'amRta jyoti' mahAbhASya "AtmA sat caitanyamaya sarvAbhAsa rahita; jethI kevaLa pAmiye, mokSapaMtha te rIta.'' - zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-101 'hArUM dhyAna te samakita rUpa, teha ja jJAna ne cAritra teha che, tethI jAye saghaLAM ho pApa, dhyAtA dhyeya svarUpa hoye pachejI.'' - zrI yazovijayajI ahIM A AtmavastunA jJAnamAtrapaNAmAM paNa A jJAnamAtrano ja upAyopeya bhAva che e siddha 82
Page #918
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH 'AtmakhyAti' upAya upeya bhAvaH 'amRta jyoti' zakAya karyuM che, arthAt 'jJAnamAtra' - kevala jJAna e ja jyAM gamana karavAnuM - javAnuM - gaMtavya che te upaya sAdhya pratye laI janAra 'upAya' - sAdhana che ane e ja te upAya - sAdhana thakI jyAM gamana karavAnuM - javAnuM - gaMtavya che te 'upaya' - sAdhya che A upAya ane upeya banne eka jJAnamAtra che, enuM atra mahAmati parama prajJAnidhAna amRtacaMdrajIe atra evuM to ati ati suvizada ananya adbhuta ciMtana karyuM che, ke aciMtya ciMtAmaNi ratnanA parama nidhAna samA thoDA paNa parama paramArthagaMbhIra amRta (Immortal, nectar-like) zabdomAM seMkaDo graMthothI paNa na kahI evo Azaya samAvI, jinamArgano sAMgopAMga sakala avikala (complete & comprehensive) krama alaukika maulika zailIthI niSThuSa (clear-cut) tattva yuktithI prakAzyo che Atmavastuno hi jJAnamAtratvepyupAyopeyabhAvo vidyata eva AtmavastunA nizcaye karIne pragaTapaNe jJAnamAtrapaNAmAM paNa upAyopeya - bhAva vidyamAna che ja. kAraNa zuM ? kAraNake te eka ja 'svayaM' pote sAdhakarUpe ane siddharUpe - ema ubhaya rUpe pariNAma pAme che, eTale tathaisthApi svayaM sAdharusiddharUpomaya parigAmitvAt - 'tenuM' te jJAnamAtrapaNAnuM ekanuM paNa svayaM sAdhaka siddharUpa ubhaya pariNAmipaNuM che mATe, temAM - je sAdhaka rUpa te upAya che, je siddha rUpa te upeya che tatra yatsAdhakaM rUpaM sa upAyaH, yatsiddhaM rUpaM sa upeyaH / - upAya upeya bhAva : upAya sAdhana H upeya sAdhana sAdhaka rUpa te upAya H siddha rUpa te upaya - - - - - che atyaMta zAna - ethI karIne sAdhaka rUpe ane siddharUpe 'svayaM' pote 'pariNamamAna' pariNamI raheluM 'jJAnamAtra' - kevala jJAna eka ja upAyopeya bhAvane sAdhe che. jJAnamAtra jJAnamAtra sAdhaka rUpe kevI rIte sAdhaka rUpe kevI rIte ane kevA krame pariNamI rahyuM che ? - (1) A AtmA kevA krame pariNamI rahyuM che ? anAdi mithyA evA darzana - jJAna - caritrathI 'svarUpa pracyavanane lIdhe' svarUpabhraSTapaNAne lIdhe A saMsAramAM saMsarI rahyo svAtmanoDanAvimithyArkzana jJAnacaritra:svarUpa pravyavAstaMbharataH| te saMsarato AtmA sunizcala nizcalapaNe 'parigRhIta' sarvathA sarva prakAre grahaNa karela evA vyavahAra samyagdarzana cAritranA pAkanA 'prakarSanI' - parAkASThAnI paraMparAe karI kramathI svarUpe AropAI rahyo che - caDhAvAI rahyo che 'sunizcalaparigRhItavyavahArasamyagdarzanajJAnacAritrapAkaprakarSaparaMparayA krameNa svarUpamAropyamANasya', arthAt sauthI prathama to vyavahAra samyagdarzana - jJAna - cAritra sunizcalapaNe parigrahe - sarva prakAre grahaNa kare ane teno paNa 'pAkaprakarSa' prApta kare, te vyavahAra samyagdarzana - jJAna - cAritrane evA to 'pAkA' - paripakva kare ke tenA paripAkano 'prakarSa' parAkASThA (Highest level) pAme. AvA to pAka prakarSonI paNa paraMparA kare, eTale ke amuka kakSAnA vyavahAra samyagdarzana - zAna cAritrano pAka prakarSa pAme, pachI tethI caDhatI kakSAnA vyavahAra samyagdarzana - jJAna - cAritrano pAka prakarSa pAme, pachI tethI paNa caDhatI kakSAnA ema pAkaprakarSanI paraMparAne pAme ane Ama uttarottara baLavattara banatA jatA ucca - uccatara - uccatama kakSAvALA vyavahAra samyagdarzana - - jJAna - cAritranA pAka prakarSanI paNa uttarottara vadhatI jatI ucca - uccatara - uccatama koTivALI ekadhArI akhaMDa zreNI rUpa paraMparAthI krame karIne (gradually, step by step) jyAMthI anAdithI bhraSTa thayo che te svarUpa para caDhAvAto jAya AropAto jAya. (2) ane Ama AtmAnI yogyatA vadhAranArA vyavahAra samyagdarzana - jJAna - cAritranA deDha - dRDhatara - daDhatama puSTa nimitta avalaMbane karI kramathI je svarUpe AropAI rahyo che tene, aMtarbhagna nizcaya samyagdarzana - jJAna - cAritravizeSatAe karI sAdhaka rUpe jJAnamAtra svayaM pariNamI rahyuM che - aMtarmananizcayatacaMdrarzanajJAnavaritravizeSatayA sAthe veLa svayaM NimamAnuM jJAnamArga, arthAt nizcaya samyagdarzana - jJAna - caritra rUpa vizeSa - bheda jyAM abheda ratnatrayIpaNe 'aMtarmagna' aMdaramAM DUbelA paDyA che, abhedapaNe aMtarbhAva pAmyA che, evA sAdhaka rUpe A jJAnamAtra pote che - 863 - - - - -
Page #919
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti pariNamI rahyuM che. Ama jyAM nizcaya samyagadarzana - jJAna - caritranuM aMtarmagnapaNuM hoya che evuM A jJAnamAtranuM abheda - nizcaya ratnatrayIrUpa sAdhakadazA saMpanna sAdhaka rUpa hoya che ane Ama prathama to vyavahAra samyagudarzanAdinI uttarottara caDhatI kakSAone sparzato sparzato svarUpa para caDhato jAya ane pachI tethI AtmAnI yogyatA vadhatAM nizcaya samyagadarzanAdino yogya adhikArI bane, tyAre ja "mAtra' - kevala jJAna sivAya bIjo bhAva jyAM nathI evuM A "jJAnamAtra' zuddhopayogarUpa sAdhaka rUpane pariNamatuM jAya. ane A jJAnamAtra siddha rUpe kevI rIte pariNamI rahyuM che ? - (1) ramajharSavarAdhi rUdraratnatrayAtizaya - "parama" - uMcAmAM uMcA "prakarSanI" - prakRSTa - utkRSTa A zAnamAtra siddha rUpe kevI bhAvanI - parAkASThA bhAvanI "makarikAe' - uMcAmAM uMcI Toce (Highest rIte pariNamI rahyuM che? crest) "adhirUDha' - caDhela abheda rUpa nizcaya ratnatrayano "atizaya' - sarvAtizAyi bhAva (surpassing all) prApta thAya, - arthAtu AtmArUpa nizcaya ratnatraya uttarottara evuM to baLavattara vajalepa daDha banatuM jAya ke te parama prakarSanA paNa prakarSa rUpa paramottama dazAne pAmI bIja badhA karatAM caDhIyAto teno sarvatizAyI ratnatraya atizaya pragaTe, (2) ane A sarvotkRSTa dazAsaMpanna ratnatraya atizaya evo to samarthatama hoya ke te thakI sakala karmakSaya pravarte - pravRttanirmakSaya: (3) ane A sakala karmakSaya thakI prajvalita aalita vimala svabhAvabhAvatAe karI siddharUpe A jJAnamAtra svayaM pariNamI rahyuM che - "pranvanitAravatata vimanasvAvamAvatI siddharUpe svayaM pariNamemAnaM jJAnamAtra', arthAt Ama ukta prakAre ratnatraya atizayathI (most intesified & extensified) pravRtta sakala karmakSaya thakI prajvalita' - prakRSTapaNe jvalita' - jAjvalyamAna paNe jhaLahaLato evo "aalita" - kadI paNa kyAMya paNa kAMI paNa alanA na pAmato - akhaMDa "vimala" - nirmala svabhAvabhAva prajvale che - pradIpyamAnapaNe pragaTe che - prakaSTa paraMjyotipaNe jhaLahaLe che, AvA paraMjyotirmaya prajvalita aalita vimala svabhAva bhAvapaNAe karI siddharUpe A jJAnamAtra pote pariNamI rahyuM che. Ama sAdhakarUpe ane siddharUpe svayaM pariNamI raheluM jJAnamAtra eka ja upAyopeya bhAvane sAdhe che - saTdharUpe siddharUpe ra vAM pariNamamAnaM jJAnamAtramekameva upAyopeyabhAvaM sAdhayati / ema - ukta prakAre "mAtra' - jJAnamAtrathAna tathA - "ubhayatra' - sAdhaka rUpa ane siddha rUpa e ubhaya - banne sthaLe paNa jJAnamAtranI ananyatAe karI "nityam - sadAya zAnamAtranI ananyatA : "aalita' - akhaMDita "eka' - advaita - abheda vastunA "niSkapa' - kaMpa sAdhaka rUpa: siddha rUpa rahita nizcala "parigrahaNa' thakI - sarvathA grahaNa thakI - "nityamasarvanirtaka vastano niSkrapasjidaUta'. tatkSaNa ja - takSaUT Uva, A saMsArathI jene bhUmikA "alabdha" - aprApta che - prApta nathI thaI evA mumukSuone paNa bhUmikA lAbha thAya che - mumukUNAmAsaMsAratavyabhUmivAnAmapi mavati bhUmichAnAma: ' arthAt sAdhaka rUpa paNa jJAnamAtra che ane siddha rUpa paNa jJAna mAtra che, Ama bannemAM jJAnamAtra ananya - advitIya - abhinna che, eTale sadAya "aalita' - akhaMDa 'eka' - abheda jJAnamAtra vastunuM "niSkapa' - nizcala parigrahaNa karyA thakI tatkaNe ja jene A saMsArathI mAMDIne - anAdithI kadI paNa bhUmikAnI prApti thaI nathI evA paNa alabdha bhUmika' mumukSuone paNa bhUmikA lAbha thAya che. eTale pachI "tatra nityakrnatitA:' - tyAM jJAnamAtramAM "nitya durlalita' - sadAya ramaNa karatA teo - "svata eva' - ApoApa ja krama - akramathI "vRtta' - viMTAyela athavA vartI rahela che anekAMta mUrti jeonI evA anekAMta mUrtio - ma%imavRttAne dhrAMtamUrtaya:', sAdhaka bhAvamAMthI "saMbhava' - janma che jeno evA parama prakarSa koTi rUpa siddhibhAvanuM "bhAjana" - pAtra thAya che - sAthamAvasaMvaparama prakarSAriddhimAvamAnane bhayaMti - arthAt 814
Page #920
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra: "AtmakhyAti' : "amRta jyoti' - ukta prakAre mokSAkAMkSI mumukSuone paNa zAna bhUmikA lAbha prApta thAya che, eTale pachI "tyAM ja' - jJAnamAtramAM ja "nityam - sadAya ramaNa karatA paDyA rahevAnuM evuM to durvyasana - kharAba kuTeva (1) teone lAgu paDe che ke tema karyA vinA teone cena paDatuM nathI, evA to teo tyAM - jJAnamAtramAM ja nitya durlalita" hoya che - "svata eva" - ApoApa ja "krama pravRtta' - kramathI eka pachI eka pravartatA paryAyathI ane "akrama pravRtta - akramathI yugapatu ekI sAthe pravartatA dravyaguNathI jenI anekAMta mUrti - aneka "aMta' - dharma saMpanna mUrti - AtmA "vRtta che' - viMTAyela che - vartI rahela che, evA teo anekAMtamUrtio sAdhaka bhAvanI uttarottara ucca ucca kakSAone sparzatA jaya che - ke jethI sAdhaka bhAvanA saMbhavanI parama prakarSa koTi rUpa - sAdhaka bhAvanI paramotkRSTa uccatama bhUmikA rUpa siddhi bhAvanuM "bhAjana" - pAtra teo thAya che, athavA sAdhaka bhAva thakI jeno saMbhava - janma - samubhava che evA parama prakarSa koTi rUpa siddhi bhAvanuM "bhAjana - pAtra teo thAya che, paramotkRSTa sAdhaka bhAva - dazA saMpanna thaI siddha dazAne pAme che. paNa AthI ulaTuM - he tu nemAmaMtasnatAne jotajJAnamAtrajamAvavAM mULamurtimaMte - jeo A "antarnIta' - aMtaramAM laI javAyela - aMdaramAM samAvela "anekAMta' - aneka "aMta' - dharma saMpanna jJAnamAtra' - mAtra kevala jJAnamaya eka bhAvarUpa bhUmine "upalabhatA nathI" pAmatA - dekhatA - anubhavatA nathI, teo "nitya ajJAnIo' - sadAya ajJAnIo hotAM - "nityamajJAnino mavaMto', jJAnamAtra bhAvanuM svarUpathI "abhavana' - na hovuM pararUpathI "bhavana' - hovuM "jJAnamAtramAvastha svarUpeTIbhavana pararUpe mane dekhatA, jANatA ane anucaratA - "gyato nAnaMtoganavaraMta', mithyAdeSTio, mithyAjJAnIo ane mithyAcaritrIo hotA - " nidrayo nijJAnino vAritrA mavaMto', atyaMtapaNe - sarvathA upAyopeya bhAvathI bhraSTa thayelAo vibhrame ja che - atyaMta bhramaNa kare ja che - "atyaMtamupAyopeyapraNa vidramaMtyeva', arthAtu nathI teone jJAnano sAdhaka rUpa upAyabhAva prApta ke nathI teone siddha35 upeyabhAva prApta, eTale sarvathA upAyopeya bhAvathI bhraSTa thayelA te nitya ajJAnIo parabhAvamAM AtmabhrAMti rUpa vibhrama dazA pAmI bhavabhrAMti rUpa vibhramane - paribhramaNane pAme ja che. amRta jyoti 85
Page #921
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti anekAntano mahAmAtizaya utkIrtana karatA adbhuta zloko vasaMtatilakA ye jJAnamAtranijabhAvamayImakaMpAM, bhUmiM zrayaMti kathamapyapanItamohAH / te sAdhakatvamadhigamya bhavaMti siddhAH, mUDhAstvamUmanupalabhya paribhramaMti ra66|| bhU jJAnamAtra nija bhAvamayI akaMpA, kemeya moha karI dUra ja je zrayaMtA; te pAmI sAdhakapaNuM ahiM thAya siddho, mUDho na A lahI paribhramatA abuddho. 266 amRta pada - 266 ('caMdra prabhu mukha caMda' e rAga cAlu) moha harI viNa jaMpa... cetana ciMtava re, keme karI je pAtra... cetana ciMtava re. nija bhAvamayI akaMpa... cetana. bhUmi Azne jJAnamAtra... cetana. 1 sAdhakapaNuM te pAmatA... cetana. siddho teha havaMta... cetana. mUDho to A na ja pAmatA... cetana. bhavamAM paribhramaMta... cetana. 2 sAdhaka siddhanI A vAta... cetana. bhagavAna amRtacaMdra... cetana. amRta kaLaze AkhyAta... cetana. saMbhRta anubhava kahe... cetana. 3 artha - keme karIne - koI paNa prakAre jeno moha dUra karAyo che evA jeo jJAnamAtra nija bhAvamayI akaMpa bhUmine Azne che, teo sAdhakapaNAne pAmIne siddho thAya che, paNa mUDho to Ane (bhUmine) nahi pAmIne paribhrame che. 266 'amRta jyoti' mahAbhASya 'kevaLa nija svabhAvano, anubhava lakSa pratIta; vRtti vahe nija bhAvamAM, paramArthe samakita.'' zrImad rAjacaMdra praNIta Atmasiddhi zAstra, sUtra-111 'svAmI guNa oLakhI svAmIne je bhaje, darzana zuddhatA teha pAme, jJAna cAritra tapa vIrya ullAsathI moha, jhIpI vAse mukti dhAme. tAra ho prabhu !'' caMdranI zrI devacaMdrajI uparamAM bhagavatI 'AtmakhyAti'nA gadya vibhAgamAM hajAro graMthothI paNa na varNavI zakAya evA parama adbhuta paramArtha Azaya gaMbhIra thoDA amRta vacanomAM upAyopeya zAnamAtra nija bhAva bhUmikA : bhAvanuM arcitya ciMtAmaNi samuM ananya ciMtana karI, tattvajJAna sAdhatva pAmI siddha thAya soLe kaLAe khIlI UThelA parama tattva ciMtAmaNi amRtacaMdrajI have teno upasaMhAra karatAM, alaukika ciMtAmaNi ratnamayI A bhagavatI 'AtmakhyAti'nA pUrNAhuti avasare pUrNa AtmabhAvollAsanI vasaMta RtumAM pUrNa kaLAe khIlI nIkLI pUrNa bhAvavAhI vasaMtatilakA vRttamAM kaLaza kAvya nijabhAvamayImakaMpAM bhUmiM zrayaMti kathamapyapanItamohAH prakAre jeno moha 'apanIta' thayo che - vasaMtanI reluMchela kare che ye jnyaanmaatr'kathapi' - keme karIne mAMDamAMDa koI paNa dUra karAyo che, evA jeo 'jJAnamAtra' - kevaLa jJAnarUpa nija '' - - es; - - -
Page #922
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra samayasAra kalaza 26H "amRta jyoti bhAvamayI - AtmabhAvamayI - svabhAvamathI "akaMpa' - kaMpa rahita - nizcala "bhUmine' - bhUmikAne AkSe che' - Azraya kare che - avalaMbe che, teo "sAdhakapaNAne' - sAdhaka bhAvane - sAdhaka dazAne pAmI siddha thAya che - te sAdhavarutvathI bhayaMti siddhA, paraMtu "mUDho' - mohamUDha jano to "Ane' - A zAnabhUmikAne "nahi upalabhI' - nahi pAmI - nahi dekhI - nahi anubhavI "paribhrame che' - A anaMta saMsAramAM pharI pharIne bhramaNa kare che - mUDhArvabhUmanuSattamya rijhamati | arthAt svarUpano - nizcayano lakSa rAkhyA vinA mAtra vyavahAranuM ja AlaMbana lIe che te kriyAjaDa vyavahAravimUDho ho, ke -nizcayalakSI vyavahAranuM AlaMbana choDI nizcaya svarUpa pAmavAnI durAzA sevanArA ne mAtra nizcayanI khAlI zuSka vAto karanArA zuSkazAnI nizcayavimUDho ho, ke vyavahAravimUDha - nizcayavimUDha evA ubhaya vimUDha ho, te vyavahArAbhAsI nizcayAbhAsI ke ubhayAbhAsI - sarva prakAranA mUDhajano A zAna bhUmikAne pAmavA samartha thatA nathI. kAraNake nizcayalakSI vyavahAra vinA nizcaya svarUpane pAmatA nathI. nizcaya svarUpane pAmyA vinA jJAnamAtra sAdhaka bhAvane pAmatA nathI ne jJAnamAtra sAdhaka bhAvane pAmyA vinA jJAnamAtra siddha bhAvane pAmatA nathI. eTale Ama zAnabhUmikA lAbhanA abhAve mUDhajano saMsAramAM paribhramaNa ja kare che. 87.
Page #923
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti syAdvAdakauzalasunizcalasaMyamAmyAM, yo bhAvayatyaharahaH svamihopayuktaH / jJAnakriyAnayaparasparatIvramaitrI . pAtrIkRtaH zrayati bhUmimimAM sa ekaH // 267 // syAdvAda kauzala sunizcala saMyame ja, bhAve svane pratidine upayukta je ja; Azre ja eha bhUmi teha ja eka mAtra, jJAna - kriyAnaya paraspara maitrI pAtra. 267 amRta pada - 267 ('caMdra prabhu mukhacaMda' e rAga cAlu) syAdvAda kauzala yukta... cetana citava re. sunizcala saMyama yoga... cetana ciMtava re. svane nitya upayukta... cetana. bhAve je saupayoga... cetana. 1 A jJAna bhU Azraya kare... cetana. ahiM te eka ja mAtra... cetana. jJAna-kriyAnA paraspare... cetana. tIvra maitrInA pAtra... cetana. 2 syAdvAda ne saMyama taNI... cetana. bhagavAna amRtacaMdra. cetana. amRta kaLaze ati bhaNI... cetana. saMbhUti saMyama anabhava kare... cetana. 3 artha - syAdvAda kauzala ane sunizcala saMyama e be vaDe karIne je ahIM upayukta (upoyaga yukta) evo svane dine dine bhAve che, te jJAna - kriyAnI paraspara tIvra maitrIno pAtra rUpa karAyelo eka A . bhUmine (jJAna bhUmikAne) AkSe che. 267 amRta jyoti' mahAbhASya "Atma bhAvanA bhAvamAM jIva lahe kevaLa jJAna." - zrImad rAjacaMdra jJAnInA mArganuM, jJAna-kriyAnuM samanvitapaNuM sthApita karavuM te ja nirjarAno suMdara mArga che." - zrImad rAjacaMdra, aM. "dhanya dhanya te jIva, prabhu pada vaMdI je dezanA suNe, jJAna kriyA kare zuddha anubhava yoge ho nija sAdhakapaNe... sevo Izvara deva.' - zrI devacaMdrajI tyAre A jJAnamAtra nijabhAvamathI jJAnabhUmikAno Azraya karavAne koNa samartha (ligible, competent) bane che, tenuM sAMgopAMga sakala avikala vidhAna A kaLaza syAdavAda kauzala sanizcala kAvyamAM amRtacaMdrajIe prakAryuM che - thAkAThIzanamunizcanasaMyaTkhya - saMyamaH jJAnakriyAnI tIvra maitrI syAdvAda kauzalathI ane sunila saMyamathI je "aharahaH' - dine dine svane ahIM upayukta' - upayogavaMta sato bhAve che - : mavathatyaMdara: mihopayuvata:, te eka jJAnanaya - kriyAnayanI paraspara tIvra maitrInuM pAtra karAyelo A bhUmine AThe che - jJAnakriyAnayaparasparatIvramaitrIpAtrIta: zrayati mUiiAmAM rasa : | arthAtu aneka aMta - dharma dharAvatI anekAMta vastunA eka nahi evA "aneka' - bhinna aMta - dharma rUpa anekAMta darzAvatA syAdvAdamAM kuzalapaNArUpa - paTTapaNArUpa - nipuNapaNArUpa syAdavAda kauzalathI ane ema "aneka - eka nahi evA bhinna bhinna vastu dharma rUpa anekAMtane jANIne potAne para vastumAM jatAM aTakAvavA rUpa sunizcala' atyaMta nizcala - "saMyamathI' athavA potAne sva vastumAMja saMyamI rAkhavA rUpa dhArI rAkhavA rUpa atyaMta nizcala - "sanizcala saMyamathI', je "aharahA' . dine dine - pratidina "sva" - potAne - AtmAne 868
Page #924
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kalaza 27 : "amRta jyoti ahIM' - AtmAmAM ja upayukta' - upayogavaMta sato bhAve che, te "eka ja - bIjo koI nahi - jJAnanaya ane kriyAnayanI - bannenI "paraspara' - ekabIjA sAthe "tIvra' - tIkSNa - ugra - gADha - kadI paNa na chUTe evI baLavAnuM maitrInuM "pAtra' : bhAjana karAyelo "A bhUmine' - A zAnamAtrathI nijabhAvamathI zAna bhUmikAne AThe che - Azraya kare che. arthAt syAdavAda kauzalathI jJAna - zeyanA "aneka' - eka nahi evA bhinna bhinna "aMta' dharma jANavA rUpa anekAMtathI bhedavijJAna pAmI ane sunizcala saMyamathI pararUpa zeyamAM jatA jJAnane svarUpamAM saMyamI rAkhI, je jJAnane kriyA vinA na cAle ne kriyAne jJAna vinA na cAle evI avinAbhAvI zAna ane kriyAnI kadI paNa chUTI na paDe evI "gADha' abheda tIvra maitrI sAdhI jJAna - kriyAno sumeLa sAdhe che - jJAna - cAritra dazAmaya bane che, te eka ja A "jJAnadazA' rUpa jJAnamAtramathI bhUmikAne pAme che - bIje zuSkajJAnI vAcA jJAnI nahi ja. 869
Page #925
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti vasaMtatilakA citDicaMDimavilAsivikAsahAsa zuddhaprakAzabharanirbharasuprabhAtaH / AnaMdasusthitasadAskhalitaikarUpa - stasyaiva cAyamudayatyacalArcirAtmA // 268 // cit piMDa caMDima vilAsi vikAsa hAsa, zuddha prakAzathI bharyuM suprabhAta jAsa; te Atma A acala arci ude ja tene, AnaMdasthita nita aalitaika rUpa. 268 amRta pada - 268 ("caMdra prabhu mukha caMda' - e rAga cAlu) cit piMDa caMDima vilasi rahyuM... cetana ciMtava re. vikAsa dAsa udAtta... cetana. . zuddha prakAza bhare bharyuM... cetana. jenuM thayuM suprabhAta. cetana. 1 AtmA A thAya udita... cetana. tene ja acalArci rUpa... cetana. sadA AnaMda susthita... cetana. asmalita (ja) ekarUpa... cetana. 2 AtmAnuM A divya gAna... cetana. bhagavAna amRtacaMdra... cetana. amRta kaLaze rasapAna... cetana. saMbhUta anubhava kaMda... cetana. 3 artha - ane tene ja (je uparamAM kahyo te jJAnamAtra bhUmikA prAptane ja) cit piMDa pracaMDapaNAthI pracaMDatAmAM vilAsi vikAsa - hAsa rUpa zuddha prakAzabharathI nirbhara suprabhAta jenuM thayuM che, evo A AnaMda susthita sadA asmalita eka rUpa acala arciSa (acala jyoti) AtmA udaya pAme che. 268 "amRta jyoti' mahAbhASya kevaLa nija svabhAvanuM, akhaMDa varse zAna; kahiye kevaLa jJAna te, deha chatAM nirvANa." - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-113 kevala jJAna anaMta prakAzI, bhavijana kamala vikAsI; cidAnaMda ghana tattva vilAsI, zuddha svarUpa nivAsI re... zrI subahu jina." - zrI devacaMdrajI ane Ama je "jJAnamAtra' - kevala jJAnamaya zAna bhUmikAne prApta thayelo che, "tene ja - te jJAnIne ja kevala jJAna - suprabhAtavALo pUrNa Atma-bhAnu udaya pAme che, AnaMda susthita AtmA udayaH evo bhAva A vasaMtatilakA nibaddha mahAkavitva saMpanna paramAmRta saMbhUta kevala zAna "suprabhAta divya kaLaza kAvyamAM parama amRta (Immortal) amRtacaMdrajI paramArtha mahAkavi pUrNa AtmabhAvollAsathI lalakAre che - tavaiva rAyamudraya tyanArvirAbhA - ane tene te jJAnamAtramayI - kevala' jJAnamayI zAnabhUmikAne prApta thayelA jJAnIne ja "A' - pratyakSa anubhavAI rahelo acala "arciSa vALo' - teja:kiraNavALo acala jyoti AtmA udaya pAme che uttarottara caDhatI jJAnadazA rUpa caDhatI kaLAne - pUrNa kaLAne pAmI uddagame che - uge che (Dawns). A udaya pAmato paraMjyotirUpa AtmA kevo che ? "vihiMDa paMDi vistAra vivAhAta-zuddhAzamaranirmasuprabhAta: - "cit piMDanA' - akhaMDa eka piMDa rUpa cit vastunA "caMDima - pracaMDa prabhAvamAM "vilAsi' - vilAsa karatA - ramaNa karatA uttarottara caDhatI dazA pAmatAM "pUrNa vikAsa 870
Page #926
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra samayasAra kalaza 268: 'amRta jyoti" rUpa bahAsanA zuddha prakAzabharathI' - prakAza samUhathI - teja:puMjathI "nirbhara' - bharapUra evuM "suprabhAta' - saMdara maMgala prabhAta (good morning) prAtaHkALa jyAM thayelo che evo, tathA "AnaMda susthita' - AnaMdamAM sthita - sArI peThe sthita evuM "sadA' - nitya "akhalita' - akhaMDita eka rUpa che jenuM evo - "AnaMdasutAnitaivarUpa:' | atre dhvani A che - sUryano udaya thAya che tyAre "prabhAta" - prAtaHkALa thAya che, prakAzapuMja relAya che, kamalinI vikAsa pAsa vere che ane loko AnaMdaAnaMda pAme che. tema A pUrNa Atma-bhAskarano udaya thAya che, tyAre kevalajJAna rUpa "suprabhAta' (good morning) thAya che. atre "suprabhAta' kahevAnuM prayojana e che ke sUryodaya veLAe je prabhAta thAya che te punaH asta paNa pAme che eTale te suprabhAta nathI paNa duHprabhAta che, paraMtu A kevaLa jJAna prabhAta thayA pachI koI kALe kadI paNa asta pAmatuM nathI, eTale te ja kharekharUM "suprabhAta' che ane te suprabhAta zuddha prakAza bharathI - pUrNa prakAza samUhathI - pUrNa teja:puMjathI nirbhara - paripUrNa hoI zuddha jJAna prakAzanI relachela kare che ane A zuddha prakAza kevo che ? akhaMDa cidra vastunA pracaMDa prabhAvamAM vilAsa karatAM - ramaNa karatAM pUrNa vikAsane pAmelI AtmabhAva - kamalinInuM jANe vikAsahAsa hoyanI ! ane Ama AtmabhAva - kamalinInA vikAsa pAsa rUpa zuddha jJAna prakAza puMja akhila vizvamAM relAI rahyo che evuM kevala jJAnarU5 maMgala suprabhAta jyAM sadAya varte che. tyAM sadAya AnaMda maMgala kema na varte ?
Page #927
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti syAvAdadIpitalasanmahasi prakAze - zuddhasvabhAvamahimanyudite mayIti / kiM baMdhamokSapathapAtibhiranyabhAvai - nityodayaH paramayaM sphuratu svabhAvaH // 269 // syAdvAda dIpita lasanuM mahasuM huM prakAza, zuddha svabhAva mahimA mahi chuM udita; zuM baMdha - mokSapathapAti ja anya bhAve ? nityodayo mama svabhAva huro svabhAve. 269 amRta pada - 29 ('caMdra prabhu mukha caMda' - e rAga cAlu) syAdvAda dIpita prakAzamAMhi.. cetana ciMtava re. lasatuM maham mahita... cetana. huM zuddha svabhAva mahimA mAMhi... cetana. thayo ema udita... cetana. 1 baMdha-mokSapatha pAti tihAM... cetana. zuM kAmanA anya bhAva ?... cetana. nityodayI ja huro IhAM... cetana. kevala eha svabhAva... cetana. 2 svabhAva bhAvanA bhAvanA... cetana. bhagavAna amRtacaMdra... cetana. ' amRta kaLaze Atma bhAvanA... cetana. saMbhUta anubhava kaMda... cetana. 3 artha - DAvAdathI jenuM lasalasatuM mahasu (mahA teja - mahA jyoti) dIpita che, evo prakAza (pragaTa) zuddha svabhAva mahimAvaMto huM ema udita thaye, baMdha - mokSapathapAtI (baMdha - mokSa mArgamAM paDatA - aMtarbhavatA) anya bhAvothI zuM? nityodayapaNe mAtra A svabhAva ja bhale huro ! 269 amRta jyoti' mahAbhASya zuddha buddha caitanya ghana, svayaM jyoti sukhadhAma; bIjuM kahiye keTaluM, kara vicAra to pAma.' - zrImad rAjacaMdra praNIta zrI Atmasiddhi zAstra, sUtra-117 "zuddha syAdvAda nija bhAva bhogI jike, teha parabhAvane kema cAkhe?" - zrI devacaMdrajI A maMgala kalaza kAvyamAM AtmabhAvanAthI parama bhAvitAtmA mahAmunicaMdra amRtacaMdrajI amane sadA A svabhAvodaya ho ! evI maMgala bhAvanA bhAve che - cIkavitatasanmati prAze - zuddha svabhAvamahimanyukita mIti | - "syAdvAdathI' - anekAMtathI "dIpita' - prajvalita - pragaTAvAyela (Krindled, ignifed) lasatuM' - lasalasatuM "maham - sarvAtizAyi paraMjyoti rUpa mahAteja jenuM, evo "prakAza" - huM - amRtavarSI amRtacaMdra AtmA zuddha svabhAva mahinAmAM evA zuddha svabhAva mahaH prakAre "udita thayo chuM udaya pAmI gayo chuM, tyAre have baMdha - mokSa patha mahimA nityodaya pAtI anya bhAvothI zuM ? "jiM vaMdhamokSapathapatimiransamAvaiH ? baMdhamArgamAM ane parama svabhAva huro ! mokSamArgamAM "paDatA' - aMtarbhAva pAmatA anya bhAvonuM - bIjA bhAvonuM amane have zuM prayojana che ? arthAt cid - acit vastunA athavA jJAna - zeyanA "aneka - eka nahi evA bhinna bhinna "aMta' - dharma prakAzatA "anekAMta' - syAdvAdathI sva - parano viveka upajatAM, amane parabhAva prahaNa rUpa baMdha chUTI gayo ane sAkSAt zuddha svabhAva sthiti rUpa mokSa prApta thaI cUkyo, to pachI have baMdhamArga saMbaMdhI ke mokSamArga saMbaMdhI koI vikalpanuM prayojana amane rahyuM nathI. eTale mAtra eTaluM ja prArthIe chIe ke "mAtra' - kevala A nityodayI ja svabhAva ja "nityodaya paNe' - sadodayapaNe amane skaro ! "nityodayI' - nitya udayavaMto A svabhAva ja sahajAtma svarUpa tejathI jhaLahaLo ! nityodayaM (pAThAM. nityodaya) paramAM krUrati svabhAva: | 872
Page #928
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kalaza 270 : 'amRta jyoti' citrAtmazaktisamudAyamayo'yamAtmA, sadyaH praNazyati nayekSaNakhaMDyamAnaH / tasmAdakhaMDamanirAkRtakhaMDameka mekAMtazAMtamacalaM cidahaM maho'smi // 270 // citrAtma zakti samudAyamayo ja AtmA, nAze ja sagha naya dRSTithI khaMca thAtAM, tethI akhaMDa anirAkRta khaMDa eka, ekAMta zAMta acala cida huM mahas chuM. 270 amRta pada 270 ('caMdra prabhu mukhacaMda' - e rAga cAlu) citrAtma zakti samudAyamayo... cetana ciMtava re. AtmA eha prakAza... cetana. naya deje khaMDita thato... cetana. pAme sagha praNAza... cetana. 1 tethI anirAkRta khaMDa... cetana ekAMta zAMta ja cheka... cetana. evuM acala A akhaMDa... cetana. cid chuM mahar huM eka... cetana. 2 cid sahajAtmasvarUpa... cetana. bhagavAna amRtacaMdra... cetana. amRta kaLaze anUpa... cetana. saMbhRta anubhava kaMda... cetana. 3 saptarSi kaLaza rasavaMta... cetana. cid gagane camakaMta... cetana. vasaMtatilakA vasaMta... cetana, khIlI AtmabhAva vasaMta... cetana. 4 - artha - citra Atmazakti samudAyamaya A AtmA nayadRSTithI khaMDAto sato sagha - zIghra praNAza pAme che, tethI akhaMDa, anirAkRta khaMDa (khaMDa jyAM nirAkRta dUra karAyelA nathI), evuM eka ekAMta zAMta acala cit mahas (mahAteja) huM chuM. 'amRta jyoti' mahAbhASya ''cid dhAtumaya, parama zAMta, aDagga, ekAgra, eka svabhAvamaya asaMkhyAta pradezAtmaka puruSAkAra cidAnaMdaghana tenuM dhyAna karo.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. hAthanoMdha-1/26 "AnaMdaghana cetanamaya mUrati, zuddha niraMjana deva dhyAu re.'' - zrI AnaMdaghanajI parama kaLaza amRtacaMdrajI atra AtmabhAvanAthI bhAvitAtmA AtmabhAvollAsathI parama bhAve che citrAtmazakti citra Atmazakti A AtmA : samulAyamayo'yamAtmA nAnA prakAranI AtmazaktionA . ekAMta zAMta ci' mahaH chuM 'samudAyamaya' - eka samUhamaya ekapiMDamaya A' - pratyakSa anubhUyamAna AtmA che, te nayekSaNathI' vastunA eka aMzane grahaNa karanAra naya dRSTithI 'khaMcamAna' - khaMDita thato - khaMDa khaMDa thato 'sagha' - zIghra ja 'praNaze che' - praNAza pAme che - sava: prAtiyekSaLavuMcamAna:, tethI karIne akhaMDa, jyAM khaMDa 'nirAkRta' - dUra karAyela nathI evuM, eka 'ekAMta zAMta' - ekAMtathI zAMta 'eka aMtathI' - eka vastudharmanA - svabhAvadharmanA grahaNathI zAMta - svarUpamAM zamAI gayela, acala cit mahat' - sarvAtizAyi caitanya mahAteja - paraMjyoti huM chuM - AtmabhAvanA 'citra' 873 - - A - kAvyamAM
Page #929
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti - tasmAdakhaMDamanirAkRtakhaMDamekamekAMtazAMtamacalaM cidahaM maho'smi / arthAtu amane parama AtmopakArI nirvikalpa ekAMta zAMta svabhAva bhAvanA ja bhAvIe chIe ane te ekAMta zAMta eka cida mahasamAM ja nimagna rahIe chIe - ema atre amRtacaMdrajInA divya AtmAno divya dhvani sakarNone saMbhaLAya che. athavA sarva ekAMta jyAM zAMta thaI gayA che te anekAMta e ja "ekAMta zAMta', ema artha paNa ghaTAvI zakAya che. 874
Page #930
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH 'AtmakhyAti': "amRta jyoti na dravyeNa khaMDayAmi / na kSetreNa khaMDayAmi / na kAlena khaMDayAmi / na bhAvena khaMDayAmi / suvizuddho eko jJAnamAtrabhAvo'smi / artha - huM nathI dravyathI maMDAto, huM nathI hotrathI maMDAto, huM nathI kALathI maMDAto, huM nathI bhAvathI khaMDAto, suvizuddha eka jJAnamAtra bhAva huM chuM. amRta jyoti' mahAbhASya dravya huM eka chuM, asaMga chuM, sarva parabhAvathI mukta chuM. kSetra - asaMkhyAta nija avagAhanA pramANa chuM. kALa * ajara, amara, zAzvata chuM, svaparyAya pariNAmI samayAtmaka chuM. bhAva - zuddha caitanya mAtra nirvikalpa deSTA chuM." -zrImad rAjacaMdra, aM. 649, hAthanoMdha-1-7 "amala akhaMDa alipta, svabhAva ja sAMbhare ho lAla - dITho suvidhi." - zrI devacaMdrajI atre dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI huM akhaMDa Atmavastu chuM evI parama AtmabhAvanAnI dhUna levaDAvatA maMtrapada rUpa A sUtra parama maMtradRSTA amRtacaMdrajIe dravya-zetra-kALa-bhAvathI "AtmAnI khyAti' karatA A yathArthanAmA "AtmakhyAti' sUtramAM sUtrita karyuM huM akhaMDa Atmavastu chuM che - huM dravya chuM khaMDAto nathI - "khaMDita' - khaMDa khaMDa thato nathI, huM kSetrathI khaMDAto nathI - "khaMDita' - khaMDa khaMDa thato nathI, huM kALathI khaMDAto nathI - khaMDita' - khaMDa khaMDa thato nathI, huM bhAvathI khaMDAto nathI - "khaMDita' - khaMDa khaMDa thato nathI, huM dravyathI, kSetrathI, kALathI, ne bhAvathI akhaMDa evo "suvizuddha' - atyaMta vizuddha 'eka' - advitIya - advaita jJAnamAtra bhAva chuM, suvizuddha ho jJAnamAtramAvormi | a 875
Page #931
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zAlinI yo'yaM bhAvo jJAnamAtro'hamasmi, jJeyo jJeyajJAnamAtraH sa naiva / jJeyo jJeyaH jJAnakallolavalgan - jJAnajJeyajJAtRmadvastumAtraM // 271 // je A chuM huM bhAva to jJAnamAtra, te nA hoye zeyano jJAnamAtra; zeya joyajJAna kallola pAtra, jJAna - zeya - jJAtRmad vastumAtra. 271 amRta pada - 271 bhaiyA ! viSama A saMsAra' - e rAga jJAnamAtra A bhAva jeha huM, jJAnamAtra A bhAva, yataNo jJAnamAtra ja A to, joya nahi ja A sAva... jJAnamAtra. 1 zeya jJAnanA kallolothI, kUdI rahyuM che jeya, jJAna - ya - jJAtRmad evuM, vastumAtra te zeya... jJAnamAtra. 2 jJAna zeyanI aTapaTa evI, adbhuta amRta vAta, bhagavAna amRtacaMdra amRta, kaLaze karI prakhyAta... jJAnamAtra. 3 artha - je A jJAnamAtra bhAva huM chuM, te zeyano jJAnamAtra zeya nathI ja, zeyanA jJAna kallolothI (taraMgothI) valthatI (kudatI, UchaLatI) evI jJAna-joya-jJAtRmad vastumAtra te zeya jaNAvo yogya) che. 271 amRta jyoti' mahAbhASya jJAnanuM svarUpa jyAre jANe tyAre mokSa thAya." - zrImad rAjacaMdra, aM. (43), upadeza chAyA "ya jJAnanuM navi mile re lola, jJAna na jAye tathya re." - zrI devacaMdrajI. je A eka cid mahasuM huM ema AgalA kaLazamAM kahyA pramANe AtmAne zAnamAtra zAtA jayuM to pachI zeya te to zeya thayuM, to pachI zAtA joya ane jJAnano bheda zAnamAtra bhAva Avyo tenuM zuM ? enI sUkSmatama mImAMsA A adbhuta kaLaza kAvyamAM aham asmi "zeya' zabdanI aTapaTI zabda camatkRtithI (Play of words, zabdanI ramatathI) ne tatva camatkRtithI darzAvI che - yogathe mAvo jJAnamatro ShamAmai - je "A' - pratyakSa anubhavAI rahelo bhAva "jJAnamAtra' - kevala jJAna "huM chuM, te "ya jJAnamAtra' - zeyanuM jJAnamAtra jyAM che evo 'ya' - jANavo yogya nathI - reyo chuM jJAnamaMtrI na naiva. arthAta parabhAvarUpa jagatarUpa te zeyanuM ja mAtra jJAna kare che ema nathI paNa svabhAva rUpa jJAnanuM potAnuM paNa jJAna kare che evo sva - para prakAzaka che. Ama te jJAnamAtra bhAva "zeya jJAnamAtra' zeya nathI, to kevo zeya che ? zeyanA ane jJAnanA athavA zeyanA jJAnanA "kallolo' - zeyAkAra taraMgo jyAM "valve che" - kUde che - UMcA uchaLe che, evI "jJAna zeya" - jJAna vaDe karIne joya jJAna - ya - jJAtRmad vastu - mAtra evI "jJAnamAtra' bhAva "huM" "joya" chuM - jANavo yogya chuM, zeyo : jJAnavatAnuM - jJAna pheya jJAtRmakatu mAtra, arthAt jenA vaDe jANe che te jJAna paNa te ja che, te jJAnathI jaNAvA yogya zeya paNa te ja che ane te jJAnathI jaNAvA yogya zeyane jANanAro "jJAtA' - zAyaka paNa te ja che. ema jJAna joya ne jJAtAno jyAM abheda che evI jJAnathI ya jJAtA rUpa - jJAyaka bhAvarUpa nirvikalpa jJAnamAtra ci vastu mAtra te "huM chuM. 876
Page #932
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kalaza 272 : 'amRta jyoti' pRthvIvRtta kvacillasati mecakaM kvacinmecakAmecakaM, kvacit punaramecakaM sahajameva tattvaM mamaM / tathApi na vimohayatyamalamedhasAM tanmanaH, parasparasusaMhataprakaTazakticakraM sphurat // 272 // kvacit lasatuM mecaka kvacit mecakAmecaka, kvacit vaLI amecakaM sahaja tattva khare ! mama; tathApi na vimohatuM acala buddhinuM citta te, paraspara susaMhata prakaTa zakticakra sphurat. 272 amRta pada 272 - kvacita lasaMtuM raMgaberaMgI, kvacita lasaMtuM jeha araMgI; kvacita raMgaberaMgI araMgI, sahaja tattva muja vipula taraMgI..... kvacita lasaMtuM. 1 kAca pAMdaDI jema araMgI, prakAzayoge raMgaberaMgI; raMgaberaMgI vaLIya araMgI, tema tattva mama citra taraMgI..... kvacita lasaMtuM. 2 toya amalamati jeha asaMgI, tasa mana kare na moha kuraMgI; sphuraMta te zakticakra suraMgI, paraspara susaMhata zakti taraMgI... kvacita lasaMtuM. 3 zakticakra to eka subhaMgI, zakti tihAM camake bahuraMgI; prakaTa paraspara gADha prasaMgI, rahI susaMhata ekarasa raMgI... kvacita lasaMtuM. 4 bhagavAna amRta bhAkhI asaMgI, sahajAtmasvarUpanI bahu bhaMgI; amRta kaLaze anubhavaraMgI, pAna kare jana tattvataraMgI..... kvacita lasaMtuM. 5 artha - kvacit je mecaka (citra) vilase che, kvacit mecakAmecaka (citra-acitra) ane kvacit vaLI amecaka (acitra) vilase che, evuM sahaja ja 'mama' (mhArUM) tattva che, tathApi paraspara susaMhata prakaTa zakticakravALuM sphuratuM te amala medhAvaMtonA (nirmala buddhivaMtonA) manane vimoha pamADatuM nathI. 272 'amRta jyoti' mahAbhASya 'sahaja dravya atyaMta prakAzita thaye eTale sarva karmano kSaya thaye ja asaMgatA ane sukha svarUpatA kahI che, jJAnI puruSonA te vacana atyaMta sAcAM che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 493, 585, 330 "evuM je AtmabhAna te vAraMvAra ujvalapaNe vasyA kare che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 493, 298 '"sahaja guNa Agaro svAmI sukha sAgaro, jJAna vayarAgaro prabhu savAyo.'' zrI devacaMdrajI have paramagaMbhIra pRthvIvRttamAM nibaddha traNa 52mAmRta saMsmRta kaLaza kAvyamAM paramArtha - mahAkavi amRtacaMdrajI vastutattvanA anekAMta svabhAvanuM 'svabhAvoktimaya' parama paramArtha gaMbhIra adbhutAdbhuta' mImAMsana kare che. temAM - A prathama kaLaza kAvyamAM teozrI prakAze che kvacillasati mecakaM 662 - -
Page #933
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mama sahaja kvacinmecakA' mecaka, kvacit punaramecakaM sahajameva tattvaM mhArUM tattva 'sahaja ja svabhAvabhUtapaNe ja 'kvacit' - kyAreka 'mecaka' - citra - raMgaberaMgI lase che, kvacit 'mecakAmecaka' citrAcitra raMgaberaMgI araMgI lase che, kvacit vaLI 'amecaka' acitra - araMgI lase che, 'tathApi' - Ama paraspara virodhI anekAMta' - aneka aMta dharma dIse che to paNa, paraspara' ekbIjA sAthe 'susaMhata' sArI peThe saMhata ekasaMgha rUpe gADha sughaTita (compact unit) prakaTa zakticakra' - zakti samUha jyAM sphurI rahela che - parasparasusaMskRtapraTazaktiva spuna - evuM te tattva 'amala medhAvaMtonA' - nirmala prajJAvaMtonA - nirmala buddhionA manane vimoha pamADatuM nathI - tathAvi na vimohayatyamalamedhasAM tanmanaH / mecaka, mecaka-amecaka, amecaka mama sahaja tattva - - 5 878 - - -
Page #934
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kalaza 273 : 'amRta jyoti' pRthvIvRtta ito gatamanekatAM dadhaditaH sadApyekatA mitaH kSaNavibhaMguraM dhruvamitaH sadaivodayAt / itaH paramavistRtaM dhRtamitaH pradezai rnijai raho sahajamAtmanastadidamadbhutaM vaibhavaM // 273 // ahi gata anekatA dharatuM ekatA 'hyAM' sadA, ahIM kSaNa vibhaMgura dhruva ja udaye 'hyAM' sadA; ahIM parama vistRta dhRta nija pradeze ahIM, aho ! sahaja Atmano vibhava adbhuto A sahI ! 273 amRta pada - 273 - 'sAhebA vAsupUjya jinaMdA' e rAga eha tarapha anekatA pAmyo, eha tarapha nita ekatA jAmyo, eha tarapha kSaNabhaMga virAmyo, eha tarapha dhruva udayathI rAmyo... 1 eha tarapha para vistara vistAryo, eha tarapha nija pradeze dhAryo, aho ! adbhuta vaibhava A bhArI, AtmAno sahaja acarajakArI... 2 sahajAtmasvarUpI Atama kero, vaibhava adbhuta sahaja anero, bhagavAna amRtacaMdre gAyo, amRta kaLaze anubhava pAyo... 3 artha - A tarapha anekatA pAmI gayelo A tarapha sadAya ekatA dhArato, A tarapha kSaNa vibhaMgura, A tarapha sadaiva udaya thakI dhruva, A tarapha parama vistRta (vistAravaMta), A tarapha nija pradezothI dhRta (dhArI rakhAyela), evo aho ! te A sahaja adbhuta vaibhava AtmAno che. 273 - 'amRta jyoti' mahAbhASya '"te AtmasvarUpathI mahat evuM kaMI nathI. evo A sRSTine viSe koI prabhAvajoga utpanna thayo nathI, che nahIM, ane thavAno nathI ke je prabhAvajoga pUrNa AtmasvarUpane paNa prApta na hoya.'' ''AtmA atyaMta sahaja svasthatA pAme e ja sarva jJAnano sAra zrI sarvajJe kahyo che.'' - zrImad rAjacaMdra, aM. 337, 505 "tAharI zuddhatA bhAsa AzcaryathI, upaje ruci tiNe tattva Ihe, aho ! zrI sumati jina zuddhatA tAharI, svaguNa paryAya pariNAma rAmI." - zrI devacaMdrajI A bIjA pRthvIvRtta nibaddha kaLaza kAvyamAM AtmAnA anekAMta svabhAvanuM parama suMdaratAdezya svabhAvoktimaya hRdayaMgama zabdacitra AlekhI mahAn paramArtha zilpI eka-aneka H kSaNika - dhruva I. mahAgItArtha amRtacaMdrajIe parama AtmabhAvollAsathI sahaja adbhuta vaibhava AtmAno sahaja adbhuta vaibhava saMgIta karyo che ito gatamanekatAM dadhaditaH sadApyekatAm tarapha 'anekatA' anekapaNuM pAmelo che, 'ahIM' 'ahIM' - A 'ekatA' 'ahIM' ekapaNuM dhArI rahyo che, taH kSaLavitraMtuR dhrumitaH saraivoyAt - 879 - A tarapha sadAya - A tarapha
Page #935
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti A tarapha 'kSaNa vibhaMgura' kSaNamAM vibhaMgura - bhaMga - nAza pAmI jAya evo kSaNika che, 'ahIM' sadaiva udayane lIdhe 'dhruva' - sadAsthira che, taH paramavistRta dhRtamitaH pravezai ninaiH - 'ahIM' - A tarapha lokAkAza pramANa 52ma 'vistRta' - vistAra pAmelo che, 'ahIM' A tarapha asaMkhya nija pradezothI - potAnA pradezothI 'dhRta' - dhArI rakhAyelo che Avo aho ! AtmAno te A sahaja' parama AzcaryakArI vaibhava' che AtmasaMpatti che 'aho svabhAvabhUta 'adbhuta' sahajamAtmanastadidamadbhutaM vaibhavaM / ' - G 5 880 - -
Page #936
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdavAda adhikAraH samayasAra kalaza 274 : "amRta jyoti" pRthvIvRtta kaSAyakalirekataH skhalati zAMtirastyekato, bhavopahatirekataH spRzati muktirapyekataH / jagatritayamekataH sphurati cicakAstyekataH, svabhAvamahimAtmano vijayate'dbhutAdadbhutaH // 274 // kaSAya kali ekataH alata, zAMti che ekatA, bhAvopati ekataH mukti sparzata ekataH, skure trijaga ekataH cita cakAsatuM ekato, svabhAva mahimA Atmano vijayI adbhutAda phajha amRta pada - 274 . eka tarapha kaSAya kali asaMto, eka tarapha zAMti dalasaMto,. eka tarapha bhava cAbuka vagaMto, eka tarapha mukti lagato..' eka tarapha traya loka phaTakA phuraMto, eka tarapha citta camakato, abhutathI adbhuta e saMto ! AtmAno svabhAva mahimA jayaMto:svabhAva mahimA eka anaMto, sahajAtma svarUpano hoya saMto... adbhutathI ye adbhutavaMto, bhagavAna amRta kaLaza vahaMto... artha - eka tarapha kaSAya - kali ale che, eka tarapha zAMti che, eka tarapha bhavopati sparze che, eka tarapha vaLI mukti paNa sparze che, eka tarapha jagat tritaya (traNe jagata) hure che, eka tarapha cita prakAze che, Avo AtmAno adbhutAdabhuta (adbhutathI paNa adbhuta) svabhAva mahimA udaya vijaya pAme che. 274 amRta jyoti" mahAbhASya rAga, dveSa ane ajJAnano AtyaMtika abhAva karI je sahaja zuddha AtmasvarUpamAM sthita thayA te svarUpa amArU smaraNa, dhyAna ane pAmavA yogya sthAna che." - zrImada rAjacaMdra, aM. 446, hAthanoMdha jema nirmalatA re ratna sphaTika taNI, temaja jIva svabhAva, te jina vIre re dharma prakAziyo, prabaLa kaSAya abhAva... zrI sImaMdhara." - zrI yazovijayajI paramagaMbhIra A pRthvIvRtta nibaddha trIjA kaLaza kAvyamAM AtmAnA anekAMta svabhAvanuM tAdezya Abehuba "svabhAvoktimaya' (Life-like) bIjuM suMdara hRdayaMgama zabdacitra kaSAya kaliH zAMti AlekhatAM mahAkavi amRtacaMdrajI anekAMta AtmasvabhAvanA "adabhutAdabhava muktiH jagata, citH bhata' mahimAno vijayaghoSa udghoSe che - SAyanirata: RvanaMti zAMti AtmAno svabhAva hato . eka tarapha kaSAya kali' - kaSAyano 'kali - kleza kajIo ala mahimA abhutAbhuta " che, eka tarapha kaSAyanI upazAMtatA rUpa "zAMti' che, mavapatitaH smRti muktiraceta -eka tarapha "bhavopati - saMsArano upaghAta - saMsAranA phaTakA vAge che, eka tarapha mukti paNa sparze che, nAtritayamevata: rati vidyAsvaitaH - eka tarapha jagatuM tritaya" - traNe jagata hure che, eka tarapha cit "cakAse che' - jhaLahaLa jyotirUpa cakacake che - jhagajhage che, aho ! Avo A AtmAno "abhutAd adbhuta' - abhutathI addabhuta - parama AzcaryakArI paNa parama AzcaryakArI vijaya pAme che . vamavaditmino vinayanezakumatavikumata: |
Page #937
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mAlinI jayati sahajapuMjaH puMjamajatliokI - skhaladakhilavikalpo'pyeka eva svarUpaH / svarasavisarapUrNAcchinnatattvopalaMbhaH, prasabhaniyamitArciccicamatkAra eSaH // 275 // jayati sahaja puMjo ! puMja mata trilokI, alata - akhila vikalpo eka eva svarUpo; - svarasa pUraNa tattvAnubhUti jyAM achitra, - svaniyata jasa arciSa cicamatkAra eha. 275 amRta pada - 275 ratnamAlA jaya sahajAtmasvarUpI puMja ! cit camatkAre cetana muMja jasa jJAnakuMje majjatuMya trilokI, alata vikalpo sakala AlokI... jaya sahajAtma. 1 svarasa visarathI pUrNa akhaMDa, tattva taNo jyAM anubhava kaMda; jaya sahajAtmasvarUpI puMja ! citu camatkArI cetana yuja... jaya sahajAtma. 2 svarUpathI bahAra kadIya na jAtI, svarUpamAMhi satata samAtI; niyamita evI arciSa jenI, eka svarUpe nitya ja lInI... jaya sahajAtma. 3 camakato cetana camakAre. cita camakAve cita camatkAre. cita camatkArI Atama evo, jaya sahajAsmasvarUpI devo... jaya sahAtma. 4 cita ciMtAmaNimaya saMgItA. Atmati' A "amata gItA', tattva ciMtAmaNi amRtacaMdra, tattva ciMtAmaNimaya succhede... jaya sahajAtma. 5 tattva ciMtAmaNi zilA saMyojI, "AtmakhyAti' A prAsAda yojI; tattvakaLAnA anupama zilpI, amRta dAkhI kaLA analpI... jaya. sahajAtma. 6. tattva ciMtAmaNimaya prAsAda, tattva ciMtAmaNi amRta prasAda; prAsAda mUMge kaLaza caDhAvyA, sarvAge suvarNa maDhAvyA.... jaya sahajAtma. 7 sahajasvarUpI amRtacaMdra, bhagavAnuM jJAnAmRta rasakaMda; tasa caMdrikA AnaMda, sahajasvarUpI amRtacaMdra... jaya sahAtma. 8 artha - sahaja puMja jayavaMta che - ke je puMjamAM marjatI trilokI saMbaMdhI akhila vikalpa jemAMthI alita thAya che evo chato paNa eka ja svarUpa. svarasa visarathI pUrNa acchinna (akhaMDa) tattvopalaMbha (tasvAnubhava prApti) jyAM che evo A prasaMbhathI (svarUpa) balathI niyamita arcivALo (jyotivALo) citacamatkAra che. 275 amRta jyoti' mahAbhASya "AtmAne viSe sahaja smaraNe prApta thayeluM jJAna zrI vardhamAnane viSe hatuM ema jaNAya che. pUrNa vItarAga jevo bodha te amane sahaje sAMbharI Ave che." "amane je nirvikalpa nAmanI samAdhi che, te to AtmAnI svarUpa pariNati vartatI hovAne lIdhe che.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 363, 313, 323 882
Page #938
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kalaza 275: "amRta jyoti ""zuddha ni:prayAsa nija bhAva bhogI yadA, AtmakSetre nahIM anya rakSaNa tadA; eka asahAya niHsaMga nirbaddhatA, zakti utsarganI hoya sahu vyaktatA... dharma.' - zrI devacaMdrajI A "AtmakhyAti' parama amRtakRtinI (most immortal nectar-like work) bhavya pUrNAhuti (greatest finish) karatAM parama amRta (Immortal) paramArtha mahAkavi jagadguru amRtacaMdrAcAryajI A parama paramAmRta saMbhUta kaLaza kAvyamAM* parama bhAvollAsathI A cit camatkAra jayavaMta sahaja guMja svarUpa rUpa sahaja svarUpanA jaya udghoSe che - gati sahanapunaH punamannattioDI cit camatkAra A AtmA ejanTacx x svatavivi7oDavejha iva svarUT: - "svarUpa" - sva - potAnuM rUpa - nijarUpa che jenuM evo A svarUpa sahaja puMja jaya pAme che, "sahaja' - svabhAvabhUta bhAvano "puMja' - rAzi - samUha evo A svarUpa AtmA vijayavaMta varte che, kevo che. A sahaja puMja? puMjamAM "majjatI" - magna thatI (DUbI jatI) "trilokI" - lokatriyI che, eTale "akhila" - samasta vikalpa jyAM alita thAya che - kharI jAya che. evo chato paNa je "eka ja che - jyAM dvitIya - bIjuM kaMI paNa nathI evo advaita ja che, arthAt traNe loka A sahaja puMjamAM pratibhAsita thatA hoI jANe. temAM "magna thAya che - DUbI jAya che, eTale pachI traNe loka saMbaMdhI kaMI paNa vikalpane sthAna rahetuM nathI - leza paNa avakAza raheto nathI, tatsaMbaMdhI samasta vikalpa alanA pAmI chUTI jAya che, eTale nirvikalpa evo te svarUpa mAtra ja che, te jayavaMta varte che. enuM svarUpa zuM che ? varasavisarapUcchinnatattvopartama: - svarasanA - "sva" - potAnA "rasanA" - cidUsanA "visarathI' - phelAvathI (Projections) pUrNa acchinna" - akhaMDa "tattvopalaMbha' - tattvAnubhava - tattvAnubhUti - tattvaprApti jyAM thAya che evo, "prasaMbhathI' - vastunA svarUpabalathI kadI paNa vhAra na jAya ema "niyamita' - svarUpamAM niyata nizcayavRttithI niyamamAM rakhAyela che "arciSa" - nIkaLatA kiraNa - rami jenA evo A "citucamatkAra' che, jyAM citunA "camatkAra'- parama AzcaryakArI - parama 'abhutAdabhuta" (most wonderful) camakArA thayA kare che evo cicamatkAra che - prasaniyamitArvidhu vidyamatkAra gs: arthAta A cita camatkAra rUpa sahAtmasvarUpI sahaja kuMja jayavaMta che. je jJAnakuMjamAM trilokI masjita thatAM tat saMbaMdhI akhila vikalpa alita thAya che, eTale nirvikalpa dazAne pAmelo A sahaja puMja eka ja sva che rUpa jenuM evo "svarUpa" che - sahajatmasvarUpa che. svarasa visarathI pUrNa evo akhaMDa tattva anubhava jyAM thAya che evo A sahAtmasvarUpI sahaja puMja svabalathI - svarUpa sAmarthyathI jenA "arci' - kiraNa niyamita che, evo A cicamatkAra che, arthAt svarUpathI vhAramAM kadIya na jatI ne sadA svarUpamAM ja samAtI evI niyamita che arciSa - jyotiSa jenI evI : camakato - cicamatkAre cine camakAvato cicamatkAra che. evo A cicamatkAra sahajAtmasvarUpI parama Atmadeva caitanya deva jaya pAme che ! AvI A cit ciMtAmaNimaya "AtmakhyAti' amRtagItA "tattva ciMtAmaNi' amRtacaMdrAcArya tattva ciMtAmaNimaya suchaMdathI - suMdara divya prakArathI saMgIta karI che. "tattva ciMtAmaNi ratnanI zilAo zilpI - kaLAkAra amRtacaMdra mahAkavie amRta evI analpa parama kaLA dAkhavI che. A "AtmakhyAti' rU5 tattva ciMtAmaNimaya prAsAda te sAkSAta tattvaciMtAmaNi bhagavAna amatacaMdrano amata prasA bhagavAna amRtacaMdra sarvAge "suvarNa" maDhela divya kaLaza caDhAvyA che ! sahaja svarUpI bhagavAna amRtacaMdra jJAnAmRtarasa - caMdrikA parama AnaMdathI relAvI che ! 883
Page #939
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti mAlinI avicalitacidAtmanyAtmanAtmAnamAtma - nyanavaratanimagnaM dhArayad dhvastamohaM / uditamamRtacaMdrajyotiretatsamaMtA - javalatu vimalapUrNaM nisapalasvabhAvaM // 276 // avicalita cidAtmA AtmamAM AtmathI ja, satata magana AtmA dhAratI moha dhvaMsI, mudita "amRtacaMdra jyoti' jvalo badhe A ! vimala pUraNa AvI niH sapanU svabhAvI. 276 amRta pada - 276 ratnamAlA , jhaLahaLajo A amRta jyoti ! jhaLahaLajo A amRta jyoti !. kadI na caLaMtA eha cidAtmA, Atma-hiM AtmAthI AtmA, satata nimagno jeha dharatI, moha samasto dhvasta karatI... jhaLahaLaze A amRta jyoti ! 1 amRta kRti amRta rasa pUrNA, "AtmakhyAti' A karatI apUrNA, pulakita thAtI sAttvika harSa, udita thaI je amRta varSA... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 2 jhaLahaLatI je svarUpa suteje, sarva jyotithI atizayi teje, Atama-amRtacaMdranI khyAti, pada pada karatI vizva vikhyAti... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 3 anavacchinnA je sarvadeza kALe, sarva dizAthI sarva nihALe, dUra dUrathI AkarSaNa karatI, cidgagane je nita camakatI... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 4 amRtacaMdra jyoti teha mudAmAM, jhaLahaLajo A sarva dizAmAM, vibhAva TaLyAthI vimala sadA je, svabhAva bhaLyAthI pUrNa virAje... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 5 pratipaMthi jeno nahi jagamAM, zivapatha darzi je padapadamAM, niHsapatna evo bhAsa svabhAva, pragaTa prakAzyo parama prabhAva... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 6 amRtacaMdra jyoti teha mudAmAM, jhaLahaLajo A sarva dizAmAM, - anubhava amRtarasa varavaMtI, cakora citone nita harapaMtI... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 7 parama zrata prabhAvana karato, amRta kaLaze amRta bharato, "AtmakhyAti' amRta pada dharato, bhagavAna A amRta pada varato... jhaLahaLaze A amRta jyoti ! 8 AtmakhyAti' amRta graMtha evo, nigraMtha gUMthyo amRta devo, tattvakaLAthI pUraNa jhIlyo, sakala kaLAthI "caMdra zuM khIlyo !... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 9 jJAna caMdrikA divya relAvI, Atama - amRtacaMdra prabhAvI, paraMbrahma amRtacaMdra AvI, zabda brahmanI A sRSTi sarjavI... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 10 AtmakhyAti' gAtA sujazo, pada pada sthApyA amRtakaLazo, bhavyajanone amRta pIvA, amRta kIrtinA amRta dIvA... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 11 884
Page #940
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kalaza 276: "amRta jyoti amRtamaMthana amRtacaMdra, tattvasiMdhunuM karI ucharaMge, amRta kaLaze amRtasiMdhu, saMbhUta kIdho anubhava hRdu.. jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 12 cauda pUrva sAro samayasAra, AtmakhyAti maMthe laI tasa sAro, amRta kaLaze amRta jamAvyo, vijJAnaghana te amRta samAvyo... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 13 zAnadAnezvarI zrI kuMdakuMda, zuddhopayogI mahAmuni Ida, samayataNuM A prAbhRta kIdhuM, jagaguru jagane prAbhRta dIdhuM. jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 14 "AtmakhyAtithI karI tasa khyAti, divya svAtmAnI karatI vikhyAti, mahAprAbhRta te kIdhuM suIde, amRtacaMdra mahAmunicaMdra... jhaLahaLajo A amRta jyoti ! 15 zAna dAnezvarI jagaguru joDI, jagamAM jenI jaDatI na joDI, dAsa bhagavAna A kahe kara joDI, juga juga jIvo jagaguru joDI... jhaLahaLajo A amRta jyoti! 16 AtmakhyAtinI amRta jyoti, udita thaI amRta jyoti, TIkA bhagavAnanI 'amRtayoti', jvalojagamAM AamRtajyoti!...jhaLahaLajo A amRtajyoti.17 artha - avicalita cidAtmA AtmAmAM AtmAne AtmAthI anavarata niraMtara) nimagna dhAratI, mohane dhvasta (sarvathA naSTa) karyo che jeNe evI, udita A "amRtacaMdra jyoti' vimala pUrNa niHsapatna svabhAvavaMtI samaMtAtu (sarva dizAmAM) jvalo! (jhaLahaLo !) 276 amRta jyoti mahAbhASya dehathI bhinna svapara prakAzaka parama jyoti - svarUpa evo A AtmA temAM nimagna thAo." je jJAnamAM dehAdi adhyAsa maTyo che ane anya padArthane viSe ahaMtA mamatA vartatAM nathI, tathA upayoga svabhAvamAM pariName che, arthAt jJAna svarUpapaNuM bhaje che, te jJAnane nirAvaraNa zAna kahevA yogya che.- zrImad rAjacaMdra, 759, da90, 832, 679 kevala jyoti te tattva prakAze, zeSa upAya asAro re." - zrI yazovijayajI kRta yo.da. sajhAya AcAryacUDAmaNi bhagavAna kuMdakuMdAcAryajIe racelA A tattvajJAnanA meruzikhara samA A samayasAra zAstranA cUDAmaNirUpe zobhatI ane AtmAnI temaja AtmAnA - amRtacaMdra' jyoti A potAnA divya AtmAnI bulaMda khyAti pokAratI A aciMtya ciMtAmaNi samaMtAtu jvalaMtu vimala nidhAna samI yathArthanAmA "AtmakhyAti' parama amRta (most immortal & pUrNa niHsapatna svabhAva nectar incarnate) kRtinA bhavya pUrNAhuti prasaMge A bIje parama paramAmRta saMbhUta pUrNa maMgala kaLaza caDhAvatAM, AvI parama abhuta kRtithI parama kRtakRtya banI parama amRtatvane (Immortality) pAmelA yathArthanAmA AcAryacUDAmaNi bhagavAna amatacaMdrAcAryajI pUrNAnaMda ullAsathI "A vimala pUrNa" udita "amRtacaMdra - jyoti' "samaMtAtu' - sarvataH sarva dizAmAM - sarva kALamAM - sarva kSetramAM - valo - jhaLahaLo ! evo maMgala AzirvAda Ape che - vivanitavidyAbhavAnabhAnA-nyanavaratanamanuM ghArayat vratamahaM - "avicalita' - kadI paNa vicalita nahi thayela cit che AtmA jeno evA "cidAtmA" AtmAmAM AtmAne AtmAthI "anavarata nimagna" - niraMtara satata "nimagna' - nitAMta magna - temAMthI kadI paNa bahAra na nIkaLe ema DUbI gayela dhAratI, moha jeNe dhvasta karyo che - sarvanAza karyo che evI, "niHsapatna' - vibhAva rUpa zokya - pratipakSI vinAnI - nirvirodhI - nirAvaraNa svabhAvavALI A "udita' thayelI "moda' - paramAnaMda pAmelI vimala pUrNa "amatacaMdra - jyoti' "samatA' - sarvataH sarva dizAmAM - sarva kALamAM - sarva kSetramAM deza - kALanA 885
Page #941
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti baMdhanathI anavacchinnapaNe jvalo! jvalaMtapaNe prakAzo ! jvalaMta sahajAtmasvarUpa prakAza puMjathI jhaLahaLo ! 'muditamamRtacaMdrajyotiretatsamaMtAt, jvalatu vimalapUrNa nisapalasvabhAvaM / ' / arthAtu A amRtacaMdra jyoti sarvataH jhaLahaLajo ! kevI che A amRtacaMdra jyoti ? kadI paNa na caLatA evA acalita cidAtmA AtmAmAM AtmAthI AtmAne kadI paNa vhAra na nIkaLe ema niraMtara nimagna dhAratI ane samasta mohane jeNe "dhvasta" karyo che - sarvanAza karyo che evI ane A AtmakhyAti' amRtarasapUrNa amRta kRti pUrNa karatI A amRtavarSiNI udita amRtacaMdra jyoti AvuM parama amRta varSAvIne sAttvika harSathI pulakita - thatI "mudita thaI che - AnaMda AnaMda pAmI gaI che. sarva jyotithI "atizayi' - caDhiyAtA teje karI je svarUpa- suteja jhaLahaLI je amRtacaMdra jyoti AtmArUpa amRtacaMdranI khyAti pade pade vizva vikhyAvi karI rahI che ane sarva dezakALathI anavacchinna je sarva dizAthI sarva nihALe che evI dUra dUrathI AkarSaNa karatI je amRtacaMdra jyoti ciganamAM nitya camakI rahI che. vibhAva TaLyAthI je sadA vimala che ane svabhAva maLyAthI je pUrNa virAje che evI A udita amRtacaMdra jyoti sarva dizAmAM jhaLahaLajo ! jeno pratipaMthi - virodhI jagatamAM che nahi ne pade pade je zivapathadarzI - mokSamArga darzAvanAra che, evo jeno "niHsapatna' - nirvirodhI parama prabhAvI svabhAva prakaTa prakAzyo che, evI A anubhava amRtarasa varSanI ne cakora cittone nitya harSatI A udita amRtacaMdra jyoti sarva dizAmAM jhaLahaLajo ! Ama "paramazruta'nuM prabhAvana karato, amRta kaLazomAM amRta bharato, ne "AtmakhyAti' rUpa amRtapada dharato A bhagavAna amRtacaMdra amRta pada vare che. evo A "AtmakhyAti' amRta graMtha nigraMtha amRtacaMdrAcArya deve pUrNa tattvakaLAthI gUMthyo che, te sakaLa - soLe kaLAthI jANe "caMdra' khIlyo che ! AtmArUpa amRtacaMdrano prabhAva karanArI A divya jJAna caMdrikA relAvI paraMbrahma amRtacaMdra - brahmAe A zabdabrahmanI AvI divya sRSTi sarjI che ! temAM - "AtmakhyAti'no sujaza gAtA amRtakaLazo bhavyajanone amRta pIvAne pade pade sthApyA che, te jANe amRtacaMdra mahAkavinI kIrtinA kIrtisthaMbha samA ema jhaLahaLatA amRta dIvA che ! amRtacaMdra atyaMta ucharaMgathI - parama AtmollAsathI tattvasiMdhunuM amRtamaMthana karI ekeka amRta kaLazamAM "anubhava amRtacaMdra' - rUpa amRta siMdhu saMbhUta karI dIdho che ! cauda pUrvano sAra evo je samayasAra, teno "AtmakhyAti' maMtha vaDe sAra laIne vijJAnaghana te amRtacaMdra ekeka amRta kaLazamAM vijJAnaghana evuM te parama amRta jamAvyuM che. jANe gAgaramAM sAgara samAvyo che ! zuddhopayogI mahAmunIMdra jJAnadAnezvarI zrI kuMdakuMdAcAryajI jagadgurue samayanuM A prAbhRta karI jagatane tenuM prAbhRta (bhaTaNuM) karyuM ane te AnI addabhuta mahATIkAthI te "samaya prAbhRtane jJAnadAnezvarI mahAmunicaMdra amRtacaMdra mahAprAbhRta karyuM. AvA A mahAjJAna dAnezvarI be jaganganI kuMdakuMdAcArya ane amRtacaMdrAcAryanI joDI - ke jenI joDI jagamAM jaDavI asaMbhava che. te mATe A bhagavAnono dAsa kara joDIne kahe che ke A jagadgurunI joDI juga juga jIvo ! ane A "bhagavAnanuM A "amRta jyoti' nAmaka mahAbhASya, bhagavAnuM amRtacaMdranI divya jyotine jhaLahaLAvatuM, jagatane viSe jhaLahaLo ! . 886
Page #942
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra "AtmakhyAti': "amRta jyoti anuSTup muktAmuktaikarUpo yaH karmabhiH saMvidAditaH / akSayaM paramAtmAnaM, jJAnamUrtiM namAmyahaM // 1 // muktAmuktaka rUpo je, karmothI saMvidAdithI;. akSaya paramAtmA che, jJAnamUrti namuM chuM huM. 1 amRta pada saMvid AdikathI akSaya je, kSaya kadIya na pAme, tethI sahajAtmasvarUpI je A, gavAya "akSaya' nAme... saMvid AdikathI akSaya je. 1. karmathI mukta - amukta dazAmAM, je hoya sadA ekarUpa, te saMvid Adi guNadharmothI, akSaya sahaja svarUpa... saMvid AdikathI akSaya je. 2 evA akSaya paramAtmA che, jJAnamUrti huM namato, sahajAtmasvarUpa bhagavAna amRta, zuddha cimUrti ramato... saMvid AdikathI akSaya je. 3 artha - karmothI mukta - amukta avasthAmAM je ekarUpa che, te saMvid Adi thakI akSaya evA paramAtmA jJAnamUrtine huM namuM chuM. "amRta jyoti' mahAbhASya samajIne zamAI rahyA. *" samajIne samAI gayA. ** anaMta jJAnI puruSe anubhava karelo evo A zAzvata sugama mokSamArge jIvane lakSamAM nathI Avato ethI utpanna thayeluM kheda sahita Azcarya te paNa atre zamAvIe haiye." che paNa mokSa to kevaLa amane nikaTapaNe varte che. e to niHzaMka vArtA che. amAruM je citta te AtmA sivAya anya sthaLe pratibaddhatA pAmatuM nathI, kSaNe paNa anya bhAvane viSe sthira thatuM nathI, svarUpane viSe sthira rahe che." - zrImad rAjacaMdra, e pa2, 301 mukta - amukta avasthAmAM paNa ekarUpa evA akSaya paramAtmAne ame tAttvikazekhara amRtacaMdrajIe pUrNa bhAvapUrNa namaskAra karI aMtya maMgala karyuM che - muvatImuveraivarUpo : varSama saMvitiH - karmothI mukta hoya ke amukta hoya te banne avasthAmAM je "saMvid - saMvedana - jJAna Adi thakI ekarUpa che, te saMvid - saMvedana - saMjJAna Adi thakI "abhaya" - kadI paNa kSaya na pAmatA evA paramAtmA jJAnamUrtine huM namuM chuM - namaskAra karuM chuM - akSaye paramAtma, jJAnamUrti nAduM | atha dravyasyAdezavazenoktAM saptabhaMgImaktArayAmaH syAdasti dravyaM1, syAnAsti dravyaM 2, syAdasti nAsti ca dravyaM 3, syAdavaktavyaM dravyaM 4, syAdasti cAvaktavyaM ca dravyaM 5, syAtrAsti cAvaktavyaM ca dravyaM 6, syAdasti ca nAsti cAvaktavyaM ca dravyaM 7 iti / atra sarvathAtvaniSedhako naikAMtayotakaH kathaMcirthaH syAcchabdo nipAtaH / tatra - svadravya kSetrakAlabhAvairAdiSTamasti dravyaM / paradravyakSetrakAlabhAvairAdiSTaM nAsti dravyaM / svaparadravya kSetrakAlabhAvairAdiSTamasti ca nAsti ca dravyaM / svadravyakSetrakAlabhAvaiH paradravyakSetrakAlabhAvaica yugapadAdiSTamavaktavyaM dravyaM / svadravyakSetrakAlabhAvai yugapat svaparadravya kSetrakAlabhAvaicAdiSTamasti cAvaktavyaM dravyaM / paradravyakSetrakAlabhAvaiH yugapat 887
Page #943
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti svaparadravyakSetrakAlabhAvaiccAdiSTaM nAsti cAvaktavyaM dravyaM / svadravyakSetrakAlabhAvaiH paradravyakSetrakAlabhAvaicca yugapatsvaparadravakSetrakAlabhAvaizcAdiSTamasti ca nAsti cAvaktavyaM ca dravyamiti / iti saptabhaMgI samAptA / // kRti sAdhAro'dhiraH || have dravyanA AdezavazathI ukta (kahelI) saptabhaMgI ame avatArIe chIe - 1. cAvasti dravya - kathaMcit (koI apekSAe) dravya che. 2. cAnnati pravyuM - kathaMcit dravya che nahi. 3. cAsti nAsti 7 dravya - kathaMcit dravya che ane che nahi. 4. cAvavaktavya dravya - kathaMcit dravya avaktavya (na kahI zakAya evuM, avAcya) che. 5. cAsti vAvavaktavya haiM dravya - kathaMcit dravya che ane avaktavya che. 6. syAtrAsti vAvavaktavya haiM dravya - kathaMcit dravya che nahi ane avaktavya che. 7. svAsti 6 nAsti vAvavaktavya haiM dravya - kathaMcit dravya che nahi ane avaktavya che. atre sarvathApaNAno niSedhaka naikAMta (na-ekAMta) dyotaka kathaMcit arthavALo 'syAt' zabda nipAta (avyaya) che. temAM 1. svadravya-kSetra-kALa-bhAvathI AdiSTa (AdezavAmAM - kahevAmAM AveluM) dravya che. 2. para dravya-kSetra-kALa-bhAvathI AdiSTa dravya che nahi. 3. sva-para dravya-kSetra-kALa-bhAvathI AdiSTa dravya che ane che nahi. 4. sva dravya-kSetra-kALa-bhAvathI ane paradravya - kSetra kALa - bhAvathI yugapat AdiSTa dravya avaktavya che. 5. 6. 7. kSetra sva dravya - kSetra - kALa - bhAvathI ane yugapat (ekI sAthe) sva - 52 dravya kALa - bhAvathI AdiSTa (AdezavAmAM AveluM) dravya che ane avaktavya (avAcya) che. paradravya - kSetra - kALa - bhAvathI ane yugapat (ekI sAthe) sva - 52 dravya - kSetra kALa - bhAvathI AdiSTa dravya che nahi ane avaktavya che. - - sva dravya - kSetra - kALa - bhAvathI ane 52 dravya - kSetra - kALa - bhAvathI ane yugapat sva - 52 dravya - kSetra - kALa - bhAvathI AdiSTa dravya che ane che nahi ane avaktavya che. // kRti saptamaMI samApta // kRti svAvAra adhiraH || 'amRta jyoti' mahAbhASya ''sarva dravyathI, sarva kSetrathI, sarva kALathI ane sarva bhAvathI je sarva prakAre apratibaMdha thaI nija svarUpamAM sthita thayA te parama puruSone namaskAra.'' aviSamapaNe jyAM AtmadhyAna varte che, evA je zrI rAyacaMdra te pratye pharI pharI namaskAra karI A patra atyAre pUrUM karIe chaiye.'' zrImad rAjacaMdra, (760, 308), 833, 376 "aho ! aho ! huM mujane kahuM, namo muja ! namo muja re ! amita phala dAna dAtAranI, jehane bheTa thaI tuja re... zAMti jina !'' - zrI AnaMdaghanajI 888
Page #944
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH "AtmakhyAti' : "amRta jyoti' anekAMta vastuH saptabhaMgI: syA kAra rUpa amogha maMtra pada anekAMtAtmaka vastunI ke tenA koI paNa eka dharmanI vivakSA karavI hoya to bhinna vidhithI - pratiSedhathI ane abhinna vidhi - pratiSedhathI Ama ukta prakAre sapta "bhaMga'thI ja - sAta prakArathI ja karI zakAya, eTalA mATe A saptabhaMgI "syAdvAda' nyAya kahevAya che. atre "smAtu' zabda che te kathaMcita - arthavALo koI apekSAe Ama e arthavALo nipAta - avyaya che - vaMcita chaMdo nipAta: | ane te sarvathAtvano niSedhaka ane naikAMtano - anekAMtano dyotaka evo che - sarvathAva niSedha navakrAMtotaH | A Amaja che ema sarvathApaNAno - ekAMtatvano niSedha karanAra ane na-ekAMta evA anekAMtanuM dyotana karanAra che. paramarSi zrI amRtacaMdrAcAryajIe temanI "pravacanasAra' zAstranI temanI yugapravartinI (spoch-making) TIkAmAM (ddhi.&.gA. 23) parama suMdara hRdayaMgama amara" zabdomAM kahyuM che tema - * anaMta dharmavALA dravyanA ekeka dharmane AzrIne vivakSita - avivakSita vidhi - pratiSedhathI avataratI saptabhaMgI "eva'kAramAM - "ja' kAramAM vizrAMta samasta paNa vipratiSedha - mohane azrAMtapaNe samuccArAI rahelA "cAtu'kAra rUpa amogha maMtrapada vaDe dUra phagAvI ghe che." Ama syAdavAdadarzI A saptabhaMgI" nyAyathI AtmA svadravya - kSetra - kAla - bhAvathI sata - hovA rUpa ati rUpa che, paNa paradravya - kSetra - kAla - bhAvathI asatu - nahi hovA rUpa nAsti rUpa che, e parathI para dravya - kSetra - kAla - bhAvathI AtmA bhinna che evuM tattva nizcaya rU5 bhedavijJAna vajalepa daDha thAya che ane bhedavijJAna e ja A zAstranuM parama tattva rahasya che, eTale enI vajalepa puSTi arthe A saptabhaMgI atra avatArI hoya e samucita ja che. "Atama grAhaka thaye TaLe para grahaNatA, tattvabhogI thaye parabhogyatA, dharma jaganAthano dharma zuci gAIe, ApaNo AtamA tehavo bhAviye." - zrI devacaMdrajI | ti cAvIH AiraH || "anantadharmaNo dravyasyaikaikaM dharmamAzritya vivakSatAvivakSitavidhipratiSedhAgyAmavatarantI saptabhaGgikaivakAra vizrAntamazrAntasamudhAnAcAramoSamatravena samastama viprasighanodabhuta !" - zrI amRtacaMdrAcAryajI kRta pravacana sAra" TIkA, 2-13 "ekatra vastuni ekaikadharmaparyanuyogavazAdavirodhena vyastayoH samastayocca vidhiniSedhayoH kalpanayA syAtkArAMkitaH saptadhA vAjhoDA: samIti " - pramANanayatattvAlIkAlaMkAra, 4-14 mA 889
Page #945
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti zArdUlavikrIDita yasmAdvaitamabhUpurA svaparayorbhUtaM yato'trAMtaraM, rAgadveSaparigrahe sati yato jAtaM kriyAkArakaiH / bhuMjAnA ca yato'nubhUtirakhilaM khinnA kriyAyAH phalaM, tavijJAnaghanaudhamagnamadhunA kiMcitra kiMcitkhalu // 277 // jyAMthI taita thayuM purA, sva - parano jethI thayo aMtaro, rAga - dveSa parigraha janamiyA jethI kriyA kArako; kriyAnuM phaLa bhoga'tI anubhUti khinnA thaI je thakI, te vijJAnaghanaughamagna adhunA kiMcit na kiMcit nakI. kiMcita na kiMcit nakI?) 277 amRta pada - (277) vijJAnaghana oghamagna te hAvAM, kiMcitu khare ! na kiMcita, vijJAnaghana oghamagna te te hAvAM, kiMcit kharena kiM cita? vijJAnaghana oghamagna. 1 jemAMthI thayuM ata pUrvamAM, sva - para samaya svarUpa, jeha thakI sva - paranuM aMtara, thayuM ahIM yarUpa.... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 2 rAga-dveSano parigraha hotAM, paranuM pAmI nimitta, jeha thakI ahIM kriyA-kArako, upajyA'tA A rIta. vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 3 vyavahAra thaI parano kartA, paranuM karma karaMta, paranuM karaNa grahato parane, para vaDe prakaraMta... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 4 paranuM parane dAna karato, parArtha saMpradAna, paranuM drIkaraNa karI karato, paramAMthI apAdAna... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 5 paranuM adhikaraNa paNa pUrve, paramAMhi ja karaMta, paranuM kriyAkaraNa ema karatuM, kAraka cakra anaMta... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 6 para para karato parathI parArthe, paramAMthI paramAM ja, para kriyAkara SakArakanI, vahI ulaTI gaMgA ja !... vizAnaghana oghamagna te hAvAM. 7 AtmabAdhaka ema SakArakanuM, cAlyuM mahA duSyakra, sAdhaka cakrathI viparIta rIte, viSakriyA viSacakra.. vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 8 e viSakriyAnuM phaLa vasamuM, viSamaya sakala anaMta, te bhogavatAM jeha thakI A, anubhUti khinna atyaMta.. vijJAnaghana oghamagna te ghavAM. 9 vijJAnaghana oghamagna have te, kiMcit khare ! na kiMcita, vijJAnaghana oghamagna have te, kiMcit khare ! na kiM cit?... vijJAnaghana oghamagna te havA. 10 AtmA AtmAne ja karato, AtmAthI ja AtmArtha, " AtmAmAMthI AtmAmAMhi, pAmyo hAvAM paramArtha... vijJAnaghana oghamagna te ghavAM. 11 Atma sAdhaka e SakArakanuM, cAlyuM sulaTuM sucakra, ulaTI gaMgA sulaTI thAtAM, aMta pAmyuM bhavacakra... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 12 bhUtakALanI kathanI te to, gaI gUjarI e vAta ! gaI tithi brAhmaNa nA pUche, bhUta abhUtArtha ja bhUta !... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 13 890
Page #946
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAra samayasAra kalaza 277 : "amRta jyoti gagana nagara ne mRgajala zI te, IdrajAla visarAla ! vijJAna ghanamAM magna thatAM cita, kiMcita na kiMcit bhALa... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 14 cighana vijJAna ghananA othe, vijJAnaghana A magna, paramANu na pese evo, ghana vijJAna abhagna... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 15 vijJAna ghananA ogha - sAmAnya, vijJAnaghana A magna, vizeSa sAmAnya laya thAtAM, "ahI thayo sahu bhagna... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 16 vijJAna ghananA odha - paTalamAM, vijJAnaghana A magna, vijJAna - amRta ghana varSato, zuddha cetanA lagna.. vijJAnalana oghamagna te hAvAM. 17 . vijJAnaghananA ogha - pravAha, vijJAnaghana A magna, zuddha caitanyanA pUra pravAha, kALa anaMto lagna... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 18 vijJAna ghananA ogha - samUhe, "vijJAnaghana" A magna, jyotimAM "amRta jyoti' bhaLatAM, thaI akSaya abha... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 19 vijJAnaghana' amRtacaMdra te, anupama tattvavijJAna, amRta kaLaze saMbhUta kIdhuM, aho ! jJAnI bhagavAna... vijJAnaghana oghamagna te hAvAM. 20 artha - jemAMthI pUrve dvaita thayuM hatuM, je thakI sva - paranuM aMtara thayuM hatuM, rAga - dveSa parigraha sate jyAMthI kriyA - kArakano janma thayo hato ane je thakI kriyAnuM akhila phala bhogavatI anubhUti khinna thaI hatI, te vijJAnaghanaughamAM magna thayeluM adhunA (hamaNAM) kiMcit kharekhara ! na kiMcit che. "amRta jyoti' mahAbhASya he ! Aryajano ! aMtarmukha thaI, sthira thaI te AtmAmAM ja raho to anaMta apAra AnaMda anubhavazo." "atre AtmakAratA varte che. AtmAnuM AtmasvarUparUpe pariNAmanuM hovApaNuM te AtmAkAratA kahiye haiye.' - zrImad rAjacaMdra, aM. 832, 280 aciMtya ciMtAmaNi ratnanidhAna A bhagavatI "AtmakhyAti mahAkRtinA cUDAmaNi sthAne jhagajhagatA A ciMtAmaNi ratnamaya paramAmRta saMbhUta kaLazamAM - tAttvika ziromaNi ahaMta - mamatvanuM sarvathA "vijJAnaghana amRtacaMdrAcAryajI, A kRti ane tenA kartApaNAnuM ahatva - vilopana : "tad vizAnaghana mamatvanuM sarvathA vilopana karavAnA parama udAtta gaMbhIra mArmika AzayathI, oghamagna adhunA kaMcit siMhAvalokanyAye bhUta prajJApanIya nayathI A AtmAno bhUtapUrva ItihAsa na kiMcit khaluM smRtimAM lAvI, gaI gUjarI saMbhArI gaI gujarI bhUlI javA - kRti ane kriyA aMge parama sUkSma tattvamImAMsA rajU kare che - smAt dvatamUhurA svaparImUta thatoDatrAMtara - je thakI purA' - pUrve - purANakALe - anAdithI dvita' - be vastunA saMbaMdha rUpa dvaita thayuM hatuM ane je thakI "atre" - A vartamAna samaye sva = paranuM aMtara bhUta thayuM - sva - paranuM bhedavijJAna uparyuM ane rASa parade sata thato gAte kriyAkAraH - rAga - dveSano parigraha saMte je thakI kriyA ane kArakonuM upajavuM thayuM ane muMgAnA 4 toDanubhUtithi lisA kiyA. patta - je thakI "akhila' - sakala kriyAnuM phala bhogavatI anubhUti khinna thaI - kheda pAmI - thAkI gaI, te "vijJAnaghanaughamAM' - vijJAna ghana oghamAM "magna" - DUbeluM hamaNAM kiMcit kharekhara ! na kiMcit che, kAMI che nahi - tadvijJAna nI manamadhunA vivitra vivit vatu ! atre vijJAnaghana" amRtacaMdrajIno kahevAno mukhya dhvani e che ke A badhI kRti - kriyAnI kahANI jema bhUta paryAyarUpe gaI gujarI banI jaI vijJAna ghanagharUpa AtmAmAM magna thaI gaI - DUbI gaI - 891
Page #947
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti aMtarbhata thaI, tema hamaNAM ame vijJAnaghana ogharUpa AtmAmAM ja nimagna thaI gayA chIe, eTale A amArI kRti ne ame enA kartA evuM amAruM ahatva - mamatva paNa emAM ja magna thaI gayuM che - DUbI gayuM che, arthAta kiMcit mAtra paNa rahyuM ja nathI evuM 'na kiMcit che. ' arthAtu - vijJAnaghana oghamAM magna evuM te 'kiMcit' - kaMIka kharekhara ! "ne kiMcit' che - kaMI ja nathI, athavA "kiM cit nathI ? - zuM cit nathI? evuM te "kiMcit' zuM che? to ke - jemAMthI pUrve svasamaya-parasamaya rU5 athavA zuddhAtma - azuddhAtma rUpa daita thayuM hatuM, je thakI sva - paranuM ahIM drayarUpa aMtara thayuM hatuM ane paranuM nimitta pAmIne rAga - dveSano parigraha hotAM je thakI A rIte kriyA ane kArakonuM upajavuM thayuM hatuM - (1) vyavahArathI parano kartA thaI, 2) paranuM karma karato, (3) paranuM karaNa grahI parane paravaDe prakaratAM, (4) paranuM parane dAna karatAM - parArtha saMpradAna karatAM, (5) paranuM drIkaraNa karI paramAMthI apAdAna karatAM, (6) ane pUrve paranuM adhikaraNa paNa paramAM ja karatAM - ema paranuM kriyAkaraNa karatuM anaMta kArakacakra pravaryuM hatuM; para, parano, parathI, parArthe, paramAMthI, paramAM ja karato ema para kriyA karanAra SakArakanI ulaTI ja gaMgA vahI hatI ! ema AtmabAdhaka SakArakanuM mahA duzcakra (Vicious cycle) viSakriyA rUpa viSacakra sAdhaka cakrathI viparIta rIte - vimukha mukhe cAlyuM hatuM ane e viSakriyAnuM viSamaya evuM sakala anaMta phala bhogavatAM je kiMcit thakI anubhUti atyaMta khinna thaI hatI - kheda pAmI hatI - thAkI gaI hatI, te hamaNAM vijJAnaghana oghamagna kiMcitu kharekhara ! "na kiMcitu" che, athavA "na kiM cit' che - zuM cit nathI? arthAt cit ja che, Adi - madhya ne aMtamAM tenA "cit" paNAmAM kiMcit phera paDyo nathI. kAraNake nizcaya karIne AtmA AtmAne ja AtmAthI AtmArthe AtmAmAMthI AtmAmAM ja karato hamaNAM zuddha nizcaya tattva rUpa paramArthane pAmyo che ane ema e Atma sAdhaka SakanuM sucakra (meritorious cycle) sulaTuM cAlyuM - ulaTI gaMgA sulaTI thatAM bhavacakra aMta pAmyuM che. Ama te 'kiMcit'nI te bhUtakALanI kathanI to "gaI gUjarI' vAta banI gaI che ! gaI tithi brAhmaNa paNa pUche nahi ! te "bhUta' abhUtArtha ja bhUta che ! gagana nagara ne mRgajala jevI te jenI bhUtakALanI IdrAla visarAla thaI gaI che, evuM te kiMcit hamaNAM vijJAnaghana oghamAM magna hotAM "na kiMcit' che - kaMI ja nathI ! kAraNake - cidu ghana vijJAnaghananA "oghamAM' - mahAsamUhamAM vijJAnaghana A AtmA magna thatAM, paramANuM paNa na pese evo te abhagna - akhaMDa ghana vijJAna thayo che, athavA vijJAnaghananA "oghamAM' - sAmAnyamAM A vijJAnaghana magna che - DubI gayela che, eTale Ama sAmAnyamAM vizeSano laya thatAM "ahaM' sarva "bhagna' thayo che - bhAMgI gayo che, athavA vijJAnaghananA oghamAM - paTalamAM A vijJAnaghana magna thayo che, eTale vijJAna - amRtanA "ghana" - megha varSano A vijJAnaghana AtmA zuddha cetanAmAM lagna thayo che, athavA vijJAnaghananA 'oghamAM' mahA pravAhamAM A vijJAnaghana magna che, eTale zuddhacaitanyanA pUrapravAhamAM A vijJAnaghana AtmA anaMtakALa lagna che, athavA vijJAnaghananA "oghamAM" - samUhamAM A vijJAnaghana magna che, eTale jyotimAM A "amRta" jyoti bhaLatAM akSaya abhagna thaI che - Ama hamaNAM vijJAnaghana oghamAM magna te kiMcit "na kiMcit' che, "na kiM cit' che - arthAt cit cit ne cit ja che. AvA aneka prakAranA paramArtha gaMbhIra AzayavALuM A anupama tattva vijJAna parama jJAnI bhagavAna "vijJAnaghana amRtacaMdrAcAryajIe A "amRta kaLazamAM saMbhUta karyuM che - jenuM yat kiMcit diggadarzana atra te bhagavAnanA dAsa A amRta" jyoti mahAbhASyakAre yathAmati karyuM che. 892
Page #948
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdavAda adhikAraH samayasAra kalaza 278 : "amRta jyoti' upajAti svazaktisaMsUcitavastutattvai . vyAkhyA kRteyaM samayasya zabdaiH / svarUpaguptasya na kiMcidasti, kartavyamevAmRtacaMdrasUreH // 27 // svazaktithI tattva sUcaMta zabda, samaitaNI eha karAI vyAkhyA; svarUpaguNa amRtacaMdra-sUrinuM nA kiMcit kArya che ja. (nA kiMcit kArya che ja) 278 * artha - svazakti vaDe karIne je vastutattva saMcita karyuM che, evA zabdothI samayanI A vyAkhyA karavAmAM AvI, svarUpagupta evA amRtacaMdrasUrinuM kaMI kartavya ja che nahi. 278 amRta jyoti' mahAbhASya "mana, vacana, kAyAnA jegamAMthI jene kevaLI svarUpa bhAva thatAM ahaMbhAva maTI gayo che, evA je jJAnI puruSa, tenA parama upazamarUpa caraNAraviMda tene namaskAra karI, vAraMvAra tene ciMtavI, te ja mArgamAM pravRttinI tame IcchA karyA karo evo upadeza karI A patra puro karUM chauM. viparIta kALamAM ekAkI hovAthI udAsa !!!" - zrImad rAjacaMdra, e. (381), 466 jo Ama che to pachI A "AtmakhyAti' sUtranI racanA koNe karI ? teno addabhuta khulAso karatA A paramAmRtasaMbhUta aMtima maMgala kaLazamAM "vijJAnaghana" amRtacaMdrajI ahaMva - mamatva vilopanane parama adbhuta parAkASThA dAkhave che - svazavitta saMpUrata vastutaa - "svazaktithI" - potAnI vAcya - vAcaka zaktithI jeNe vastu tattvane "saMsUcita karyuM che - samyapaNe sUcaveluM che, evA zabdothI samayanI' - A samayasAra zAstranI vA A zAstranA pratipAdya zuddha AtmAnI - samayasAranI vyAkhyA karavAmAM AvI, vyANa samaya zarva:', temAM "svarUpagupta' - svarUpanA durgamAM bharAI beThelA svarUpa surakSita evA amRtacaMdrasUrinuM kartavya ja "kiMcit' - kaMI paNa che nahi - "svarUTHsya na kiMcidasti kartavyamevAmRtacaMdrasUreH / ' Ama zabda zabda pade pade parama paramAmRta varSAvatI ane sthaLe sthaLe parama paramAmRtasaMbhUta apUrva ciMtAmaNi ratnamaya kaLazothI caitanya - svayaMbhU ramaNa siMdhuno amRtaghana rasa namaskAra ho 'svarUpa gupta pIvaDAvI A apUrva ananya alaukika maulika "AtmakhyAti' sUtra jevI amRtacaMdrane ! namaskAra ho parama lokottara mahAkRtinuM svayaM sarjana karyA chatAM, mahAkavi - brahmA paramarSi AtmakhyAti amRtacaMdrikAne ! amacaMdrAcAryajI je ema kahe che ke A sUtranuM sUtraNa to zabdothI karAyuM che, ame kAMI karyuM nathI, te A ArSadRSTA zuddhopayoga nimagna lokottara mahAzramaNanI lokottara nirmAnitA ane jagamAM jenI joDI nathI evI ahatva - mamatva vilopatI apUrva parama adbhuta AtmasamarpaNatA prakAze che. namaskAra ho pade pade AvA Atmanimagna vijJAnaghana svarUpagupta amRtacaMdrane ! namaskAra ho pade pade amRtavarSiNI "AtmakhyAti' - amRtacaMdrikAne ! A kaLaza kAvya aMgenuM 'amRta pada atra pUrNAhuti prasaMga hoI "amRta jayoti' mahAbhASya (vivecanA) pachI chevaTamAM mUkyuM che. 893
Page #949
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti amRta pada - 278 "zrI sImaMdhara jinavara svAmI - e rAga svarUpa guNa amRtacaMdrasUrinuM, kiMcit kartavya ja che nA, svarUpaguNa" amRtacaMdrasUrinuM, kiMcit kartavya ja che nA ?... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 1 svazaktithI ja sat vastutattvanI, sUcanA jethI dharAI, evA zabdothI samaya taNI A, vyAkhyA eha karAI... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 2 svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM, kiMcit kartavya ja che nA, svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM, kiM cituM kartavya ja che nA?... svarUpagupta amRtacaMdrasUri. 3 "svarUpa gupta' amRtacaMdrasUri te, svarUpa teje ja pratapatA, grahamaMDalamAM "sUri' samA je, sUrimaMDalamAM tapatA... svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM. 4 bhale svarUpathI guma rahyA te, "AtmakhyAti vyAkhyAtA, bhale svarUpathI pragaTa jagatamAM, amRtakaLaza saMgAtA... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 5 svarUpa gupta te amRtacaMdranuM, svarUpa rahe kyama chAnuM? ghanathI amRtavarSI caMdranuM, teja chupe ahiM zAnuM?... svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM. 6 vijJAnanA ghana varSanA te, "vijJAna ghana" svarUpI, para paramANu praveze na evA, "ghana vijJAna anUpI... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 7 zabdo te to pudgalamayA che, paramANunA che khelA, vAcaka zaktithI te vAce, vAcya arthanA meLA... svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM. 8 te zabda A vyAkhyA kIdhI, vAcya - vAcaka saMbaMdhe, ame emAM kAMI paNa na karyuM che, ama cita tyAM kema baMdhe ?... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 9 vyApya-vyApaka bhAve te zabda, vyAkhyA bhale A kIdhI, jaDa zabdone joDAvAnI, zakti ahiM koNe dIdhI ?... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 10 amRtacaMdra nimitta viNa zabdo, jeDAta jaDa te kyAMthI ? parabrahmavAcI zabda brahma A, ahiM sarjata ja zyAthI?.. svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 11 prajJAsamajaNa kAMI na jaDamAM te, to acetana bicAro, prajJAzramaNa amRtacaMdra kaLAno, A to cit camatkAro. svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 12 na kiMcit kartavya ja amArUM, nirmama muni bhale bhAkhe, - kiMcit kartavya ja tamArUM, cit camatkAra A dAkhe?... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 13 zabda pugala parigraha tyAgIno, bhale "ne kiMcit' kAro, pade pade AtmakhyAtimAM teno, "na kiM cit' camatkAro ?... svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM. 14 graMtha sakalanI graMthi vicchedI, evA mahA nigraMtha, zuddhopayogI zramaNa kaye cheDe, bAMdhe graMthano graMtha ?... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 15 aho nispRhatA ! aho nirmamatA ! aho parigraha lopa ! bhagavAna amRtacaMdra dAkhyo, aho ahatva vilopa.. svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 16 amRtacaMdra munIMdra jenuM, chAMDyuM mamatva te zabdo, AlaMbI A dAsa bhagavAne, goThaviyA te zabdo... svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM. 17 894
Page #950
--------------------------------------------------------------------------
________________ syAdvAda adhikAraH samayasAra kalaza 278: 'amRta jyoti' dAsa bhagavAna" e nAma dhArIe, dhADa emAM zI mArI ? sAgara aMjali sAgara dIdhI, budha lyo svayaM vicArI... svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM. 18 uttamottama zabda artha prayojI, uttamottama kavi bhAva, amRtacaMdra mahAkavi brahma saryo, zabda brahma mahaprabhAva.. svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 19 mahA adhyAtma nATyakAra A, mahAkavi amRtacaMdra, yatheccha bhAratI atra naTAvI, amRta kaLaza suraMge.. svarUpagukha amRtacaMdrasUrinuM. 20 sarva sarpa teNe mamatva varSe! kAMI na bAMdhyuM gAMThe ! kAMI na sarSe dAsa bhagavAna te, mama bAMdhe kaI gAMThe ?... svarUpaguma amRtacaMdrasUrinuM. 21 tethI rAkhyuM nija vivecanAnuM, "amRta jyoti sunAma, kaLaza bhAva jhIlatA padanuM, "amRtapada' e nAma... svarUpaguma amRtacaMdrasUrinuM. 22 doSa ahi te dAsa bhagavAnanA, guNa bhagavAna amRtanA, doSa tyajI guNa haMso caro ! suNI bhagavAna vijJApanA... svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM. 23 dAsa bhagavAne muMbaI purImAM, jJAnayajJa A kIdho, tana mana dhana Ahuti ApI, Atma amRtaphaLa lIdho... svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM. 24 jJAnasatra saMpUrNa thayuM A, dvisahastra sattara varSe, mahA svAdhyAya tapano laI lhAvo, bhagavAna ullasyo harSe... svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM. 25 arthAtu - svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM kiMcit' - kaMI paNa kartavya ja che nahi, athavA svarUpagupta amRtacaMdrasUrinuM 'kiMcit' kartavya ja che nahi ? zuM cit kartavya ja che nahi? AtmAnI zuddha cita pariNati - zuddha caitanya pariNati e kartavya ja zuM nathI ? to pachI A "AtmakhyAti' kRti konI che ? svazakti ja sata - vastu tattvanI sUcanA jenAthI karAI che evA zabdothI A "samayanI" - A samayasAra zAstranI athavA zuddha AtmArUpa samayasAranI A "AtmakhyAti' vyAkhyA karAI. A vyAkhyA karAI te kAMI svarUpaguNa amRtacaMdrasUrinuM 'kiMcit' - kaMI paNa kartavya ja che nahi, athavA svarUpagupta cit - amRtacaMdrasUrinuM "kiMcit' kartavya ja che nahi? AtmAnI bhAvabhASA rUpa pariNati te zuM cita kartavya ja nathI? eTale ke che ja. svarUpa gupta' - svarUpathI vA svarUpamAM "gupta' - surakSita amRtacaMdrasUri svarUpa teje "pratapatA' - pratApI rahelA "sUri' che - grahamaMDalamAM sUryanI jema sUrimaMDalamAM - AcArya maMDalamAM "sUri' - sUrya che, AtmakhyAtithI - potAnA AtmAnI khyAtithI athavA "AtmakhyAti' TIkA khyAtithI khyAta evA te vyAkhyAtA bhale svarUpathI guma rahyA ho, to paNa amRta (Immortal) evA te amRta (nectarlike) kaLazanA saMgAtA - saMgIta karanArA svarUpathI to jagatamAM pragaTa - prasiddha che ! svarUpagupta evA te amRtacaMdranuM svarUpa "chAnuM - chupAyeluM - gupta kema rahe? amRtavarSI caMdranuM teja ahIM ghanathI - meghathI zAne chachuM rahe ? vijJAnanA "ghana - megha vaSatA te vijJAnaghana svarUpI amRtacaMdra to para paramANa paNa na praveze evA anupama "ghana' - nakkara vijJAna che. sarva Atmapradeze vijJAna vijJAna ne vijJAnamaya evA "vijJAnaghana" che. Ama bhagavAnano dAsa dalIla kare che, tyAM to svarUpaguNa parabrahma amRtacaMdrajI jANe bolI UThe che - zabdo te to pudagalamayA paramANunA khelA che, teo vAcaka zakti vaDe karIne vAcya arthanA meLA vAce che - kahe che, evA te zabdoe Ama vAcya - vAcaka saMbaMdhe A samayanI A vyAkhyA karI, emAM ame kAMI paNa karyuM nathI. eTale amAruM "cita" tyAM kema pratibaMdha pAme ? tyAre bhagavAnano dAsa javAba Ape che - vyApya - vyApaka bhAve te zabdoe bhale A vyAkhyA karI ho. paNa te jaDa zabdone 85
Page #951
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra : AtmakhyAti arthapUrNa rIte joDavAnI ne joDAvAnI zakti koNe ApI ? parabrahma amRtacaMdranA nimitta vinA jaDa evA te zabdo kyAMthI jeDAta ? ne parabrahma vAcI A zabdabrahma ahIM zAthI sarjata ja zAthI? jaDamAM kAMI prajJA ke samajaNa nathI, te to bicAro aceta che ane A zabdabrahma sarjana te to prajJAzramaNa amRtacaMdranI kaLAno 'cituM camatkAra' che. "na kiMcit' kartavya ja amArUM, ema Apa nirmama bhale bhAkho, paNa aho amRtacaMdra muni ! "na kiMcit' kartavya ja tamAruM A zuM cit camatkAra dAkhavatuM nathI ? zabda pudagalanA parigraha tyAgIno bhale "na kiMcita' kAra hoya, paNa pade pade "AtmakhyAti'mAM te divya AtmAno ane kiM citu' - camatkAra che? zuM cita camatkAra nathI ? paNa hA ! e vAta to kharI che ke graMtha sakalanI graMthi vicchedI che evA mahA nigraMtha amRtacaMdra jevA zuddhopayogI zramaNa graMthano graMtha' - gAMTha - parigrahamAM kaye cheDe bAMdhe ? aho bhagavAna amRtacaMdranI nispRhatA ! aho nirmamatA ! aho parigrahalopa ! aho bhagavAnuM amRtacaMdra dAkhavelo ahatva vilopa ! amRtacaMdra munIdra jenuM mamatva chAMDyuM che te zabdone AlaMbI A dAsa bhagavAne te ja zabdo bhASAbhede goThavyA, emAM A "bhagavAnadAsa' nAmadhArIe zI dhADa mArI che ? A to sAgaranI aMjali sAgarane dIdhI che ema budhajano svayaM vicArI lyo ! uttamottama zabda, uttamottama artha uttamottama kavitva ane uttamottama bhAva prayojIne amRtacaMdra mahAkavi brahmAe - A mahAprabhAvI zabdabrahma saryuM che. mahA adhyAtmanATyakAra A mahAkavi amRtacaMdra atre "AtmakhyAti'mAM amRta kaLaza rUpa suMdara raMgabhU para bhAratIne - sarasvatIne yatheccha naTAvI che - paramArtha tAlabaddha nRtya karAvuM che. AvA A amRtacaMdra atra sarva saryuM che teNe mamatva vanyuM ne kAMI gAMThe bAMdhyuM nahi ! to pachI A bhagavAnanA dAse kAMI paNa saryuM nathI, te mamatvane kaI gAMThe bAMdhe? tethI A dAsa bhagavAne potAnI A vivecanAnuM sunAma "amRtajyoti' mahAbhASya ema rAkhyuM che ane "amRta" kaLazanA bhAvane jhIla padonuM amRta pada' e yathArtha nAma rAkhyuM che. ahIM je kAMI doSa hoya te A bhagavAna - dAsanA che. ane je kAMI guNa hoya te bhagavAna amRtacaMdranA che. temAMthI doSa tyajI, bhagavAna dAsanI vijJApanA sAMbhaLI, haMsajano guNa caraje ! A bhagavAna dAse muMbaI nagarImAM A svAdhyAyarUpa jJAnayajJa karyo ane temAM tana-mana-dhananI Ahuti ApI AtmArUpa amRtaphaLa lIdhuM. A jJAnasatra saMvata - 2017 varSamAM saMpUrNa thayuM ane A mahAsvAdhyAya tapano lhAvo laI A bhagavAna-dAsa harSathI ullAsa pAmyo. // iti zrImad bhagavat amRtacaMsUriviracitA 'AtmakhyAti' vyAkhyA samAptA // | ti bhavatI "mAbhAti' para DaoN. bhavAnalina raM - "amRtaparva sameti "amRta cIti' mahAmArtha samAraM che. 896
Page #952
--------------------------------------------------------------------------
________________ DUHE