Page Text
________________
સમયસાર : આત્મખ્યાતિ
આત્મખ્યાતિ ટીકાર્ય
(૧) ખડી અત્રે પ્રથમ તો
જેમ આ દૃષ્ટાંત તેમ આ દાર્શતિક શ્વેત ગુણનિર્ભર સ્વભાવવાળું દ્રવ્ય છે
ચેતયિતા અત્રે પ્રથમ તો અને તેનું વ્યવહારથી ચૈત્ય (શ્વેત કરાવા યોગ્ય) જ્ઞાનગુણનિર્ભર સ્વભાવવાળું દ્રવ્ય છે ભીંત આદિ પરદ્રવ્ય છે.
અને તેનું વ્યવહારથી જોય (જણાવા યોગ્ય) હવે અત્રે ચૈત્ય એવા ભીંત આદિ પરદ્રવ્યની પુદ્ગલાદિ પરદ્રવ્ય છે. જેતયિત્રી એવી (શ્વેત કરનારી) ખડી શું હોય છે? હવે અત્રે શેય એવા પુદ્ગલાદિ પરદ્રવ્યનો શું નથી હોતી ?
જ્ઞાયક એવો ચેતયિતા શું હોય છે? શું નથી હોતો? એમ તદુભયનો (તે બન્નેનો) તત્ત્વસંબંધ એમ તદુભયનો તત્ત્વસંબંધ મીમાંસવામાં આવે છે, મીમાંસવામાં આવે છે -
જે ચેતયિતા પુદ્ગલાદિનો હોય છે, જે ખડી ભીંત આદિની હોય છે,
તો જેનું જે હોય છે તે તે જ હોય છે, તો જેનું જ હોય છે તે તે જ હોય છે -
જેમ આત્માનું જ્ઞાન હોતું આત્મા જ હોય છે, જેમ આત્માનું જ્ઞાન હોતું આત્મા જ હોય છે, એમ તત્ત્વસંબંધ જીવતે સતે એમ તત્ત્વસંબંધ જીવતે સતે
ચેતયિતા પુદ્ગલાદિનો હોતાં પુદ્ગલાદિ જ હોય, ખડી ભીંત આદિની હોતાં ભીંત આદિ જ હોય, એમ સતે ચેતયિતાને સ્વદ્રવ્ય ઉચ્છેદ હોય એમ સતે ખડીનો સ્વદ્રવ્ય ઉચ્છેદ હોય
અને દ્રવ્યાંતર સંક્રમના પૂર્વે જ પ્રતિષિદ્ધપણાને લીધે અને દ્રવ્યાંતર સંક્રમના પૂર્વે જ પ્રતિષિદ્ધપણાને લીધે દ્રવ્યનો ઉચ્છેદ છે નહિ, દ્રવ્યનો ઉચ્છેદ છે નહિ,
તેથી ચેતયિતા પુલાદિનો નથી હોતો. તેથી ખડી ભીંત આદિની નથી હોતી.
જો ચેતયિતા પુદગલાદિનો નથી હોતો. જે ખડી ભીંત આદિની નથી હોતી,
તો પછી કોનો ચેતયિતા હોય છે ? તો પછી કોની ખડી હોય છે ?
ચેતયિતાનો જ ચેતયિતા હોય છે. ખડીની જ ખડી હોય છે.
વારુ, બીજો કયો ચેતયિતા છે, વાસ. બીજી કઈ ખડી છે. કે જે ખડીની ખડી હોય છે? કે જે ચેતયિતાનો ચુતયિતા હોય છે ? નિશ્ચય કરીને ખડીની અન્ય ખડી નથી, નિશ્ચય કરીને ચેતયિતાનો અન્ય ચેતયિતા નથી, કિંતુ સ્વ-સ્વામી એ બે અંશો જ અન્ય છે. કિંતુ સ્વ-સ્વામી એ બે અંશો જ અન્ય છે. અત્રે સ્વ-સ્વામી અંશના વ્યવહારથી શું સાધ્ય છે ? અત્રે સ્વ-સ્વામી અંશના વ્યવહારથી શું સાધ્ય છે ? કંઈ પણ નહિ.
કંઈ પણ નહિ. ત્યારે કોઈની પણ ખડી નથી,
ત્યારે કોઈનો પણ જ્ઞાયક નથી, ખડી ખડી જ છે એમ નિશ્ચય છે.
લાયક જ્ઞાયક જ છે એમ નિશ્ચય છે.
(૨) તેમજ
જેમ આ દાંત તેમ આ દાર્શતિક ખડી અત્રે પ્રથમ તો
ચેતયિતા અત્રે પ્રથમ તો શ્વેત ગુણનિર્ભર સ્વભાવવાળું દ્રવ્ય છે. દર્શન ગુણનિર્ભર સ્વભાવવાળું દ્રવ્ય છે અને તેનું વ્યવહારથી ચૈત્ય (શ્વેત કરાવા યોગ્ય) અને તેનું વ્યવહારથી દેશ્ય (દખવા યોગ્ય) ભીંત આદિ પરદ્રવ્ય છે.
૫ગલાદિ પરદ્રવ્ય છે. હવે અત્રે ચૈત્ય એવા ભીંત આદિ પરદ્રવ્યની હવે અત્રે દશ્ય એવા પુદગલ આદિ પરદ્રવ્યનો જેતયિત્રી (શ્વેત કરનારી એવી) ખડી શું હોય ? દર્શક એવો ચેતયિતા શું હોય છે ? શું નથી શું નથી હોતી ?
હોતો ? એમ તદુભયનો તત્ત્વસંબંધ મીમાંસવામાં આવે છે - એમ તદુભયનો તત્ત્વસંબંધ મીમાંસવામાં આવે છે -
છે.
૬૬૪
| SR No. | 022416 |
| Book Title | Samaysara Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhagwandas Mansukhbhai Mehta |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | |
| Total Pages | 952 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Book_Devnagari |
| File Size | 26 MB |