Page Text
________________
સમયસાર ઃ આત્મખ્યાતિ
આત્મખ્યાતિ ટીકાર્થ જેમ સ્કુટપણે શિલ્પી સુવર્ણકારાદિ
તેમ આત્મા પણ કુંડલાદિ પરદ્રવ્ય પરિણામાત્મક કર્મ કરે છે, પુણ્ય પાપાદિ પુલપરિણામત્મક કર્મ કરે છે,
હથોડી આદિ પરદ્રવ્યપરિણામાત્મક કરણો વડે કાય-વા-મનઃ પુલ પરિણામાત્મક કારણો વડે કરે છે,
કરે છે, હથોડી આદિ પરદ્રવ્યપરિણામાત્મક કરણો વડે કાય-વાફ-મનઃ પુદ્ગલ પરિણામાત્મક કારણો રહે છે,
ગ્રહે છે, પ્રામાદિ પરદ્રવ્યપરિણામાત્મક કંડલાદિ કર્મફલ સુખે દુઃખાદિ પુદ્ગલ દ્રવ્ય પરિણામાત્મક પુણ્ય ભોગવે છે,
પાપાદિ કર્મફળ ભોગવે છે, પણ અનેક દ્રવ્યપણાએ કરીને તેનાથી અન્યપણું સતે પણ અનેક દ્રવ્યપણાએ કરીને તેનાથી અન્યપણું સતે તન્મય નથી થતો,
તન્મય નથી થતો, તેથી નિમિત્ત નૈમિત્તિક ભાવ માત્રથી જ તેથી નિમિત્ત-નૈમિત્તિક ભાવ માત્રથી જ ત્યાં કર્તકર્મ ભોક્તભોગ્યત્વ વ્યવહાર છેઃ - ત્યાં ક-કર્મ-ભોક્ત ભોગ્યત્વ વ્યવહાર છે. અને જેમ તે જ શિલ્પા કરવાને ઈચ્છતો, તેમ આત્મા પણ કરવાને ઈચ્છતો (ચિકર્ષ) ચેષ્ટાનુરૂપ આત્મપરિણામાત્મક કર્મ કરે છે ચેષ્ટારૂપ આત્મપરિણામાત્મક કાર્ય કરે છે અને દુઃખલક્ષણ આત્મપરિણામાત્મક
અને દુઃખલક્ષણ આત્મપરિણામાત્મક ચેષ્ટાનુરૂપ કર્મફળ ભોગવે છે
ચેષ્ટારૂપ કર્મફળ ભોગવે છે અને અનેક દ્રવ્યપણાએ કરીને તેનાથી અને એકદ્રવ્યપણાએ કરીને તેનાથી અનન્યપણું અનન્યપણું સતે તન્મય હોય છે,
તન્મય હોય છે, તેથી પરિણામ-પરિણામી ભાવથી
તેથી પરિણામ પરિણામી ભાવથી ત્યાં જ કર્તુકર્મત્વ - ભોક્નભોગ્યત્વ નિશ્ચય છે ત્યાં જ કર્તકર્મત્વ-ભોક્નભોગ્યત્વ નિશ્ચય છે.
૩૪૯-૩૫૫ અમૃત જ્યોતિ મહાભાષ્ય “નિશ્ચયને વિષે અકર્તા, વ્યવહાર વિષે કર્તા ઈત્યાદિ જે વ્યાખ્યાન સમયસારને વિષે ને વિચારવાને યોગ્ય છે, તથાપિ નિવૃત્ત થયા છે જેના બોધ સંબંધી દોષ એવા જ્ઞાની તે પ્રત્યેથી એ પ્રકાર સમજવા યોગ્ય છે. * સમજવા યોગ્ય તો જે છે તે... સ્વરૂપ પ્રાપ્ત થાય છે, જે નિર્વિકલ્પ પણે એવા જ્ઞાનીથી ** છ માસ સંપૂર્ણ થયા જેને પરમાર્થ પ્રત્યે એક પણ વિકલ્પ ઉત્પન્ન થયો નથી એવા શ્રી.ને નમસ્કાર છે.” - શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, અં. ૩૭૮
ઉત્થાનિકા કળશમાં સૂચવ્યા પ્રમાણે વ્યવહારથી કર્તા-કર્મનો ભેદ છે પણ નિશ્ચયથી તો કર્તા કર્મનો ભેદ નથી, એ સિદ્ધાંતનું અત્રે શાસ્ત્રકર્તાએ શિલ્પીના દૃષ્ટાંતથી સુંદર પ્રતિપાદન કર્યું છે અને આ દાંતનો અદ્ભુત દૃષ્ટાંત-દાષ્ટ્રતિક ભાવ બિંબ-પ્રતિબિંબપણે સાંગોપાંગ પ્રવ્યક્ત કરી “આત્મખ્યાતિ'કર્તા અમૃતચંદ્રાચાર્યજીએ નિખુષ સ્પષ્ટીકરણથી પ્રસ્તુત સિદ્ધાંતનો અનંતગુણવિશિષ્ટ વજલેપ દઢ સુવિનિશ્ચય કરાવ્યો છે.
જેમ કોઈ શિલ્પી-કળાકાર સુવર્ણકારાદિ - સોની વગેરે છે, તે કુંડલ વગેરે પરદ્રવ્ય પરિણામાત્મક’ - પરદ્રવ્યપરિણામમય કરે છે - “પદ્રવ્યપરિણામભિ * રતિ, હથોડી વગેરે પરદ્રવ્યપરિણામાત્મક - પરદ્રવ્ય પરિણામમય કરણો - સાધનો (Instruments) વડે કરે છે, હથોડી વગેરે “પદ્રવ્ય પરિણામાત્મક' - પરદ્રવ્ય - પરિણામમય કરશો - સાધનો રહે છે અને કુંડલ વગેરે
૬૪૮
સતે
| SR No. | 022416 |
| Book Title | Samaysara Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhagwandas Mansukhbhai Mehta |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | |
| Total Pages | 952 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Book_Devnagari |
| File Size | 26 MB |