Page Text
________________
સમયસાર : આત્મખ્યાતિ
તેને લીધે અને પરને ઉત્પાદવાનું - ઉપજાવવાનું અશક્તપણું છે તેને લીધે – પરંમુતાપિતુમવત્તવાત, જેમ તે ઘટાદિ બાહ્ય પદાર્થના અસન્નિધાનમાં - ગેરહાજરીમાં તેમ તેના સંનિધાનમાં - હાજરીમાં પણ સ્વરૂપથી જ પ્રકાશે છે - વરૂડીવ પ્રજાતે - અને વસ્તુસ્વભાવથી જ વિચિત્ર - નાના પ્રકારની પરિણતિ પામતો કમનીય વા અકમનીય - સુંદર વા અસુંદર ઘટપટાદિ, સ્વરૂપથી જ પ્રકાશમાન - પ્રકાશી રહેલા આ પ્રદીપની જરા પણ વિક્રિયા કરવાને સમર્થ થતો નથી. જેમ દાંત તેમ આ દાર્શતિક – બહિરૂ અર્થ - બાહ્ય પદાર્થ શબ્દ, રૂપ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ અને
ગુણ-દ્રવ્ય, યજ્ઞદત્તને દેવદત્તની જેમ હાથ ઝાલીને - કાંડુ પકડીને - “મને આત્મા સ્વરૂપથી જ શાયક, સાંભળ, મને દેખ, મને સૂંઘ, મને ચાખ, મને સ્પર્શ, મને બૂઝ' - એમ બાહ્યા પદાર્થો આત્માની
સ્વજ્ઞાનમાં પોતાના જાણવાની બાબતમાં આત્માને નથી પ્રયોજતો અને આત્મા વિક્રિયા કરવા અસમર્થ
પણ - લોહચુંબકથી ખેંચાયેલી લોહસૂચિ - લોઢાની સોય તેની પાસે આવે છે.
. તેની જેમ – સ્વસ્થાનથી - પોતાના સ્થાનથી પ્રય્યત થઈ – પ્રભ્રષ્ટ થઈ, તેઓને જાણવાને નથી આવતો, પરંતુ વસ્તુસ્વભાવનું તો પરથી ઉત્પાદાવાનું – ઉપજાવવાનું અશક્યપણું છે તેને લીધે અને પરને ઉત્પાદવાનું - ઉપજાવવાનું અશક્તપણું છે તેને લીધે, યથા તવન્નિધાને તથા તત્સધિનૈs - જેમ તે શબ્દાદિ બાહ્ય અર્થના અસન્નિધાનમાં - ગેરહાજરીમાં તેમ તેના સન્નિધાનમાં - હાજરીમાં પણ સ્વરૂપથી જ જાણે છે - વરૂપેdવ ગાની? - અને વસ્તુસ્વભાવથી જ વિચિત્ર - નાના પ્રકારની પરિણતિ પામતા કમનીય વા અકમનીય સુંદર વા અસુંદર શબ્દાદિ બહિર્ અર્થો - આત્મબાહ્ય પદાર્થો, સ્વરૂપથી જ જાણતા આ આત્માની જરા પણ વિક્રિયા કરવાને સમર્થ થાય નહિ – મના િવિક્રિયા હચેરનું આમ જેમ ઘટપટાદિ બાહ્ય અર્થે પોતાને પ્રકાશવા માટે દીવાને પ્રેરતો નથી, દીવો પોતે તે
ઘટાદિને પ્રકાશવા સામો ચાલીને આવતો નથી, પણ ઘટાદિની હાજરી હોવા વસ્તુસ્થિતિ - આત્મા પર ન હો તો પણ દીવો સ્વરૂપથી જ પ્રકાશે છે અને સ્વરૂપથી પ્રકાશતા દીવાની
પ્રતિ નિત્ય જ ઉદાસીન જરાં પણ વિક્રિયા કરવાને સુંદર - અસુંદર ઘટપટાદિ બાહ્ય અર્થ સમર્થ થતો છતાં જે રાગ દ્વેષ તે અશાન નથી, તેમ શબ્દાદિ બહિર અર્થ પોતાને જાણવા માટે આત્માને પ્રેરતા નથી,
આત્મા પણ પોતે તેને જાણવા સામો આવતો નથી, પણ શબ્દાદિની હાજરી હો કે ન હો પણ સ્વરૂપથી જ જાણે છે અને સ્વરૂપથી જાણતા આવા આ આત્માની જરા પણ વિક્રિયા કરવાને સુંદર - અસુંદર શબ્દાદિ બાહ્ય અર્થ સમર્થ થતા નથી. આમ આત્મા પર પ્રતિ નિત્યમેવ ઉદાસીન છે એવી વસ્તુસ્થિતિ છે - Uવામીત્મ પર પ્રતિ હેવાસીનો નિત્યમેવેતિ વસ્તુસ્થિતિ , તથાપિ જે રાગ-દ્વેષ છે, તે અજ્ઞાન છે - તથાપિ યદ્રાષિી તજ્ઞાનું | - અર્થાત આત્માને પરની સાથે કાંઈ લેવા-દેવા નથી, લેવા-મૂકવા રૂપ ગ્રહણ - ત્યાગ રૂપ કંઈ સંબંધ નથી, હાનાદાન રહિત - ગ્રહણ ત્યાગ રહિત પરિણામી કેવળ દૃષ્ટાભાવ રૂપ ઉદાસીનતા જ છે, એટલે વસ્તુસ્થિતિથી જોઈએ તો આત્મા રાગ-દ્વેષાદિ ભાવો ન પહોંચી શકે - ને સ્પર્શી શકે એવો અસ્પૃશ્ય ઉંચે બિરાજમાન (ઉદ્દઉંચે, આસૂ=બેસવું) નિત્યમેવ “ઉદાસીન” જ છે, તથાપિ “હાનાદાન રહિત પરિણામી ઉદાસીનતા વીક્ષણ રે' - એ રૂપ કેવળ દષ્ટાભાવ રૂપ સહજ સ્વભાવને - સહજાત્મસ્વરૂપને છોડી “અણહેતુ’ - નિષ્કારણ રાગ દ્વેષ આ જીવ કરે છે, તે આ જીવનું કેવળ અજ્ઞાન જ છે.
જન્મ જરા ને મૃત્યુ, મુખ્ય દુઃખના હેતુ; કારણ તેનાં બે કહ્યાં, રાગ દ્વેષ અણહેતુ.” - શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી
'સર્વ
વિશુદ્ધ જ્ઞાન
૬૯૮
| SR No. | 022416 |
| Book Title | Samaysara Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhagwandas Mansukhbhai Mehta |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | |
| Total Pages | 952 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Book_Devnagari |
| File Size | 26 MB |