Page Text
________________
સમયસાર : આત્મખ્યાતિ
અમૃત જ્યોતિ” મહાભાષ્ય “વસ્તુને વસ્તુગતે જુઓ.”
વિચારની નિર્મળતાએ કરી જો આ જીવ અન્ય પરિચયથી પાછો વળે તો સહજમાં હમણાં જ તેને આત્મજોગ પ્રગટે.” - શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, અં. ૭, (૫૭૩), ૫૬૯
રાગાદિકન ઉત્પાદક અન્ય દ્રવ્ય નથી . સ્વ દ્રવ્ય જ છે કારણકે સર્વદ્રવ્યની ઉત્પત્તિ પ્રગટપણે અંતરમાં જ છે એમ ઉત્થાનિકા કળશમાં સૂચવ્યા પ્રમાણે, “અન્ય દ્રવ્યથી અન્ય દ્રવ્યનો ગુણોત્પાદ નથી કરાતો, તેથી સર્વ દ્રવ્યો સ્વભાવથી ઉપજે છે', એવો સર્વ સામાન્ય અલૌકિક નિશ્ચય - સિદ્ધાંત અત્ર શાસ્ત્રકાર ભગવાને સુપ્રતિષ્ઠાપિત કર્યો છે અને “આત્મખ્યાતિ' સૂત્રકાર ભગવાને આ સિદ્ધાંત મૃત્તિકા - કુંભના દાંતથી સાંગોપાંગ બિંબપ્રતિબિંબ ભાવે અનુપમ નિખુષ યુક્તિથી સમજાવી, તેનો તત્ત્વ સર્વસ્વ સમર્પક પરમાર્થમર્મ પરમ અદ્ભુત આત્મ વિનિશ્ચયથી પ્રકાશ્યો છે. પાછલી ગાથામાં કહ્યું તેમ શબ્દાદિ વિષયોમાં - પૌદગલિક પરદ્રવ્યમાં રાગાદિ નથી, એટલું જ નહિ
પણ જીવને પરદ્રવ્ય રાગાદિ ઉપજવે છે એ પણ શક્ય નથી - ર ર નવી અન્ય દ્રવ્યથી અન્ય દ્રવ્યનો રિદ્રવ્ય રવીન્દુત્વાયતીતિ શિવાં - શા માટે ? અન્ય દ્રવ્યથી અન્ય દ્રવ્યના ગુણોત્પાદ અશક્ય ગુણના ઉત્પાદકરણનો – ઉત્પાદ કરવાનો અયોગ - અઘટમાનતા છે માટે –
ગચંદ્રવ્યેળા દ્રવ્યાપીવાવરણાયો ત્ - તે પણ શા માટે ? સર્વ દ્રવ્યોનો સ્વભાવથી જ ઉત્પાદ (ઉપજવું) છે માટે - સર્વદ્રવ્યોનાં સ્વમાનવતાવાતુ - તે જુઓ ! આ પ્રકારે - મૃત્તિકા - માટી કુંભભાવે ઉપજી રહી છે, તે શું કુંભકારના સ્વભાવે ઉપજે છે ? શું મૃત્તિકાના
સ્વભાવે ઉપજે છે ? જો તે કુંભકારના સ્વભાવે ઉપજે છે, તો કરિકાનો સ્વસ્વભાવે જ “કુંભ-કરણના” - કુંભ કરવાના અહંકારથી નિર્ભર પૂરા ભરેલા પુરુષથી કુંભપણે ઉત્પાદઃ નિમિત્તભૂત અધિષ્ઠિત અને કર વ્યાપાર કરી રહેલા - હાથ હલાવી રહેલા એવા પુરુષ કુંભકાર સ્વભાવે નહિશરીરના આકારવાળો કુંભ હોય - શુંમરર્દિશાનિર્ભરપુરુષાતિ
વ્યાકૃતરપુરુષશરીર ઝાર. વમ: ચાતું, હું કુંભ કરૂં છું એમ અહંકારથી ફૂલાતા અને હાથ હલાવતા એવા કુંભકાર શરીરના આકારવાળો કુંભ બને ! કુંભ કુંભાર બની જાય ! અને તેમ તો છે નહિ - કુંભ કુંભકાર આકારવાળો બની જતો હોય તેવું તો છે નહિ, દ્રવ્યાંતર સ્વભાવથી દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું અદર્શન છે માટે - દ્રવ્યાંતરસ્વમાન દ્રવ્યપરિણામોત્યાવસ્થાફર્શનાતું, ‘દ્રવ્યાંતરનાર - અન્ય દ્રવ્યના સ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું – ઉપજવાનું દર્શન થતું નથી માટે. જો એમ છે તો મૃત્તિકા કુંભકાર સ્વભાવે ઉપજતી નથી, પણ મૃત્તિકા સ્વભાવે જ ઉપજે છે - સ્વસ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું દર્શન છે માટે - સ્વમાન દ્રવ્યપરિણામોત્યાચ ટુનાત, સ્વસ્વભાવે કરી દ્રવ્ય પરિણામ ઉપજતું પ્રત્યક્ષ પ્રગટ દેખાય છે માટે અને એમ સતે - એમ હોતાં, સ્વસ્વભાવના અનતિક્રમને લીધે - અનુલ્લંઘનને લીધે - સ્વમાવાનતિમતુ કુંભકાર કુંભને ઉત્પાદક જ - ઉપજાવનારો જ નથી, મૃત્તિકા જ - માટી જ, કુંભકાર સ્વભાવને અસ્પર્શતી - નહિ સ્પર્શતી સતી, સ્વસ્વભાવે કરી કુંભભાવે ઉપજે છે. એમ - આ જે દષ્ટાંત કહ્યું તે જ પ્રકારે સર્વેય દ્રવ્યો સ્વપરિણામ પર્યાયથી ઉપજતા સતા શું
નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતર સ્વભાવે ઉપજે છે ? શું સ્વસ્વભાવે ઉપજે છે ? જો તે સર્વ દ્રવ્યોનો સ્વસ્વભાવે જ સ્વ નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતરના - અન્ય દ્રવ્યના સ્વભાવે ઉપજે છે. તો નિમિત્તભૂત પરિણામ પર્યાયે ઉત્પાદ, નહિ કેપદ્રવ્યના આકારવાળો તેનો પરિણામ હોય - નિમિત્તભૂત નિમિત્તભૂત દ્રવ્યાંતર સ્વભાવે દર્શીતરિTTI: શાંત અને તેમ તો છે નહિ - નિમિત્તભૂત પરદ્રવ્યના
આકારવાળો તેનો પરિણામ છે નહિ - દ્રવ્યાંતર સ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું અદર્શન છે માટે, દ્રવ્યાંતરના – અન્ય દ્રવ્યના સ્વભાવે દ્રવ્ય પરિણામના ઉત્પાદનું - ઉપજવાનું
૬૮૬
| SR No. | 022416 |
| Book Title | Samaysara Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bhagwandas Mansukhbhai Mehta |
| Publisher | Shrimad Rajchandra Ashram |
| Publication Year | |
| Total Pages | 952 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Book_Devnagari |
| File Size | 26 MB |