Kalpanik Adhyatma Mahavira Part 2

Author(s): Buddhisagar
Publisher: Buddhisagarsuri Jain Gyanmandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008600/1

Page #1

©©©e
Siculous નયામ મહાવીર યોગનિષ્ઠ આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સૂરીશ્વરજી

Page #2

શાસન નાયકશ્રમણ ભગવાનશ્રી મહાવીર સ્વામી (જીવન-ત ટ્રસ્ટા સૌજન્યથી)

Page #3

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર
ભાગ-૨ [પ્રસંગપટ–હિતોપદેશ]
રચયિતા અધ્યાત્મ-જ્ઞાનદિવાકર સ્વ-પર શાસ્ત્રવિશારદ
ગનિષ્ઠ આચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી
પ્રકાશ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરિ સાહિત્ય સંરક્ષક
પ્રકાશન સમિતિ ઝવેરીવાડ, અમદાવાદ,

Page #4

પ્રકાશક: શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરિ સાહિત્ય સંરક્ષક પ્રકાશન સમિતિ
૧. બાલાભાઈ વીરચંદ દેસાઈ
૧૩બી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, અમદાવાદ-૭ ૨. શાહ ચીમનલાલ જેચંદભાઇ
કાળુપુર, શેઠ મનસુખભાઈની પોળ, અમદાવાદ
પહેલી આવૃત્તિ ઈ. સ. ૧૯૬૯
વિ. સં. ૨૦૨૫ કિંમત ત્રણે ભાગની રૂ. ૨૫
પ્રાપ્તિસ્થાને જન પ્રકાશન મંદિર જશવંતલાલ બિશ્વરલાલ શાહ
દેશીવાડાની પોળ અમદાવાદ મુંબઇ
પાલીતાણા શ્રી મેઘરાજ પુસ્તક ભંડાર
શ્રી સોમચંદ ડી. શાહ ગેડીજીની ચાલ: પાચધુની, મુંબઈ
જીવન નિવાસ સામે, પાલીતાણા
મુદ્રક : શાંતિલાલ જૈન • પ્રશાત મુદ્રણાલય, સીટી મીલ કમ્પાઉન્ડ, અમદાવાદ અંબિક પ્રિન્ટરી : રાયપુર દરવાજા બહાર, જૂના લાટી બજાર, અમદાવાદ આવરણ : દીપક પ્રિન્ટરી, રાયપુર દરવાજા, અમદાવાદ-૧.

Page #5

Page #6

તક શ્રી ૧૦૮ અમર રાજ્યોના મહાન પ્રણેતા દિવ્ય જ્યોતિર્ધર આ
* અધ્યાત્મ જ્ઞાન દિવાકર સ્વ-પર શાસ્ત્ર વિશારદ યૌગનિષ્ઠ •• આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સુરીશ્વરજી. જH..... સં.૧૯૩0 વિજાપુર
દીક્ષા..... સં. ૧૯ઘ9 પાલણપુર આચાર્યપદ સં.૧૯૭૦ પેથાપુરે પર સ્વર્ગવાસ સં. ૧૯૮૧ વિજાપુર

Page #7

પગલાં પડયાં હાર અહે જયાં, તીર્થ તે મારે સદા, તવ પદની ધુલી થકી નહાતો રહું ભાવે મુદ; તવ પાઇપ લેતાં પાપે કર્યા રેહ નહિ, તે ચિત્તમાં જે માનિયું તે માન્ય મારે સહી.
િિી
'
]િ ]]
- ઈલ)
જે જેનું છે તે તેને પરમ દાદા ગુરુદેવને !
– લભ સાગ ૨

Page #8

એ ભવ્ય પ્રતિ,
સ્વ. બુદ્ધિસાગરસૂરિજી વિરાગતામાં ખેલતા, સંપ્રદાયમાં તે શોભતા, પણ અનેક સંપ્રદાયીઓના સમુદાય સંઘમાં પણ એમની તેજસ્વિતા અછાની નહતી.
એમની ભવ્ય મૂર્તિ એમના આત્મસ્વરૂપ જેવી ભવ્ય હતી. વિશાળ મુખારવિંદ, ઉચ્ચ અને પુખ દેહશંભ, યોગીન્દ્રના જેવી દાઢી ને જબરદસ્ત દંડ.
* આપણે સૌ માનવજાત મૂર્તિપૂજક છીએ. અને એ ભવ્ય મૂર્તિ અદશ્ય થઈ છે, છતાં પણ નિરખી છે, તેમના અંતરમાંથી તે જલદી ભેસાશે નહિ જ.
“આનંદઘનજી પછી આવા અવધૂત જેન સંઘમાં થોડા જ થયા હશે. સાથેના શિષ્યમંડળના તે બ્રહ્મજન્મદાતા પિતા ને શિરછત્ર ગયા છે.
એક મારુ ભજન સાંભરી આવે છે, તે લખું છું. તેનું પ્રથમ ચરણ તે જૂના એક પ્રસિદ્ધ ભજનનું છે, એમાં શ્રી બુદ્ધિસાગરજીની જ જાણે આત્મપ્રતિમા ઉતરી હોય એવું છે
મળે છે જતિ સતિ રે, કોઈ સાહેબને દરબાર, ધીગાધરી ભારેખમાં, સદ્ધર્મતણા શણગાર, પુણ્ય પાપના પરખંદા, કંઈ બ્રહ્મતણા અવતાર, મળે જો આંખલડી અનભમાં રમતી, ઉછળતાં ઉરનાં પૂર, સત ચિત આનંદે ખેલે છે, ધર્મધુરંધર ધીર. મળે જો
–મહાકવિ શ્રી નાનાલાલ
wwwhi,
અrthi
"

Page #9

છે નિમિત્તમાત્રમ્
સાચું કાર્યાંના નિમિત્ત થવુ, એ પણ સદ્ભાગ્યની નિશાની છે. પૂરાં પુણ્યે એ સાંપડે છે. એવુ' એક સદ્ભાગ્ય આજે મને સાંપડયું છે, ને એ માટે હું મારા જીવનને કૃતકૃત્ય માનું છું.
ધર્મ અને સમાજની ઉન્નતિ માટે સદા ઝ'ખનાર, યાગ અને અધ્યાત્મને સંજીવની મારનાર, જૈનધમ ને વિશ્વધ પ્રસ્થા પિત કરવા ઇચ્છનાર, આચારે અહિંસા ને વિચારે અનેકાંતને સક્રિય કરનાર પરમ પૂજ્ય મારા દાદા ગુરુદેવ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીએ પેાતાના જીવનકાળમાં એકસેા આઠથી વધુ અમર ગ્રંથા રચ્યા હતા, ને ધર્મ-સમાજને ભેટ ધર્યાં હતા.
6
મૃત્યુંજયને પેાતાના અવસાનની અંતર-ખબર આવી હતી. છેલ્લે કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર' ગ્રંથ અજખ શૈલીમાં લખી રાખ્યા હતા, પણ પ્રગટ કર્યાં ન હતા. તત્કાલીન સમાજની આળી લાગણીઓને ખ્યાલમાં રાખી એ યુગદ્રષ્ટાએ પેાતાના અવસાન પછી પચ્ચીસી વીતે પ્રગટ કરવાના આદેશ આપ્યા હતા.
અ-૧
..
પચ્ચીસી પૂરી થઈ. સ્વ. સૂરીશ્વરજીનું જીવનચરિત્ર ચેગનિષ્ઠ આચાય ' શ્રી જયભિખ્ખુ ને સ્વ. પાદરાકરની કલમે બહાર પડ્યુ. શ્રી. મણિલાલ મે. પાદરાકર, શ્રી. મગળદાસ . ઝવેરી, શ્રી. ચ ંદુલાલ ન. ભાખરિયાએ ને સ્વ. સૂરીશ્વરજીના બાળગાઠિયા, શ્રદ્ધામૂર્તિ પરમ શ્રાવક શ્રી. લલ્લુભાઈ કરમચંદ દલાલે આ ગ્રંથ પણ પ્રગટ કરવાના નિણૅય તેમાં જાહેર કર્યાં હતા.

Page #10

૧ કપનિક અધ્યાત્મ મહાવીર
જાણીતા લેખક શ્રી. જયભિખુને આ ગ્રંથ સંશોધિત કરવા માટે સેંપવાનો નિર્ણય પણ લેવાવાની તૈયારીમાં હતો ત્યાં શ્રી. જયભિખ્ખને આંખની તકલીફ ઊભી થઈ, ને કામ વિલંબમાં પડયું. તે પછી શ્રી. પાદરાકર, શ્રી. લલ્લુભાઈ શ્રી. મંગળદાસ -ઘડિયાળી વગેરે મહાનુભાવો કાળક્રમે મહાકાળની વિવર્તલીલાને પામ્યા, અને કામ વિશેષ રંભે પડ્યું.
એકદા મારા ચિત્તમાં આ અધૂરું કાર્ય હાથમાં લઈને પૂરું કરવાની ભાવના જાગ્રત થઈ. મને એમ લાગ્યું કે સ્વ. ગચ્છાધિપતિ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ ઋદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી તથા પરમ તારક વાત્સલ્યવિભૂતિ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્દ કીર્તિસાગરસૂરીશ્વરજી મ. ના શિષ્ય માથે આ ઋણ છે. આ ઋણ ઓછા સાધન–સહાયવાળા મેં ફેડવાનો નિર્ણય કર્યો ને મારા પરમ આરાધ્ય ગુરુદેવનાં આદેશ-આજ્ઞા માગ્યાં.
અંતરના આશીર્વાદ સાથે આજ્ઞા અને આદેશ મળ્યાં, પ્રથમ ભાગનું પ્રકાશન કાર્ય પણ પૂર્ણ થવા આવ્યું, તેવામાં “સારા કામમાં સો વિન” એ ન્યાયે કેઈમાયાવી ગુરુદ્રોહીઓના પ્રેરાયેલાં અજાણ્યાં, અજ્ઞાત ટેળાઓ ગાડરિયા પ્રવાહે ચારે તરફથી ધસી આવ્યાં. એમાં પારકા હતા, સાથે પોતાના પણ હતા. તેઓ ગ્રંથની નુકતેચીની કરતા હતા, ને તેને સદાને માટે અંધકારમાં ધકેલી દઈ તેનું અસ્તિત્વ મિટાવી દેવા માગતા હતા. ઉપસર્ગ ને ઉપદ્રવોની તાકાત તેઓના હાથમાં હતી. મેં અને મારા સહાયકોએ શ્રી પૂજનીય ગુરુદેવના ગ્રંથનું અસ્તિત્વ જાળવવા ભરચક કોશિશ કરી. ટૂંકમાં કહું તે એ અમર ગ્રંથનું અસ્તિત્વ રક્ષવાની સામે મેં મારું અસ્તિત્વ હેડમાં મૂક્યું.
રેજેણે જીવનભર પરમ સાધુત્વની સાધના કરી, આત્મકલ્યાણ પંથના અગ્રેસર રહ્યા, ધર્મને શ્વાસે છાસમાં જીવ્યા

Page #11

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર : ૭ એના કાર્ય ને વિચારમાં નુકતેચીની કરનાર આપણે પામર કેણ?
અને દોષ દેખનાર તે ચંદ્રમાં ને સૂરજમાં પણ દેષ જુએ છે ! ઘુવડને દિવસનો રાજા સૂરજ કદી ગમ્યો નથી. એ વીતેલાં કષ્ટોની કહાણુ અલ્પ કરું. સારાંશમાં જે જેનું તે તેને અર્પણ કરી આ ગ્રંથ પ્રકાશિત થાય છે.
એ પરમ કલ્યાણમૂર્તિ, મહાન યોગી, સમાજ, દેશ ને ધર્મના સાચા હિતસ્વી ગનિક સૂરિરાજના ભક્તોને આ પ્રસંગે એક વાતે ચેતાવી દેવા માગું છું કે આજે એક દેહના જ અનેક અંગે વચ્ચે તેષ જાગે છે ? અંગ-ઉપાંગો દેહથી અલગ અસ્તિત્વ માગે છે. પીંછને મેર ગમતો નથી. એ મહાન ગુરુદેવની સુકીર્તિના તંભને પિલા ને જમીનદોસ્ત કરવાના પ્રયત્ન પૂરજોશે ચાલુ થયા છે. આપણે સદા કાળ જાગ્રત રહીએ, કુહાડાના હાથા ન અનીએ ને સૌને સદ્બુદ્ધિ વાંછીએ.
અંગત થઈને અંતરના ઘા કરનાર પર ભાવ-દયાની દૃષ્ટિ રાખી, ટૂંકમાં મહાન ક્રાંતિકાર ને અબધૂત એલિયા સ્વ. સૂરિજીએ જે કહ્યું હતું કે અમે તેઓના જ શબ્દોમાં ફરી કહીએ છીએ,
“ોદ્ધો સારો અભિમુખ રહી, શસ્ત્રનો ઘાવ મારે,
પોતાના થઈ હદય હતા, તે મળે ના જ કયારે.' પ્રાતે આ ગ્રંથપ્રકાશનમાં હજારો હાથ રળિયામણું બન્યા છે. અનેક શ્રદ્ધેય આત્માઓ પાસેથી અણધારી મદદ મળી છે. એ બધું દેવ-ગુરુની કૃપા માની, એ સહુને આભાર માની મારું વક્તવ્ય પૂરું કરું છું.
ગુરુચરણોપાસક સંઘ સેવક મુનિ દુર્લભસાગર ગણિ

Page #12

વિશ્વતોમુખી પ્રિ
· સત્રી જીવ કરું શાસન રસી, અસી ભાવ યા મન ઉલ્લુસી."
ઓગણીસમી સદીનું ચોથું ચરણ અને વીસમી સદીનુ પહેલું ચરણુ-એ એ ચરણાના સંધિકાળ દેદીપ્યમાન વિભૂતિઓને અસ્તિત્વ કાળ હતા. એ વખતે પેાતાનાં શીલ, સંસ્કાર અને પ્રતિભાથી જગતભરમાં નામના પ્રસારે તેવા મહાપુરુષા ક`ભૂમિ ભારતમાં વિદ્યમાન હતા, તે આધ્યાત્મિક, ચેાગિક, ધાર્મિક, દાનિક ને ભૌતિક ક્ષેત્રે પેાતાની કામગીરી અને પ્રભાવથી સર્વને આંજી રહ્યા હતા.
એ વખતે જૈન ધર્માંના ક્ષેત્રે–એક રીતે કહીએ તેા જગતધર્માંના ક્ષેત્રે– મહાન સાધુ, પ્રકાંડ પંડિત, પરમ યાગી, પરમ અધ્યાત્મનિષ્ઠ તે ગુજરાતી– સંસ્કૃતમાં ૧૦૮ થી વધુ ગ્રંથાના પ્રણેતા આચાર્યાં શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી પ્રાકટ્ય પામ્યા, જેમની આ હજી સુધી અપ્રગટ અને અ ંતિમ કૃતિ આજે પ્રથમવાર પ્રકાશ પામે છે.
પુણ્યશ્ર્લેાક સૂરિજીના હૈયામાં ધર્મ, દેશ ને સમાજ માટે અનહદ લાગણી હતી. તેઓ શ્વાસે શ્વાસે એ ત્રણેનુ કલ્યાણ વાંછી રહ્યા હતા. તેઓ સમાજ સિંહા ઇચ્છતા હતા, દેશ મૃત્યુંજયાનેા માગતા હતા તે ધ સમન્વયશીલ ત્યાગીએને ચાહતા હતા. આ ભારતભૂમિ પર તેમને અસીમ પ્રેમ હતા. તેએ એક સ્થળે લખે છે કે
· આર્યાંવની એક ચપટી ધૂળમાં જે સાત્ત્વિક અણુ–રેણુંએ વિલસી. રહ્યાં છે, તે અન્ય ભૂમિમાં નથી જ.'
આ ભાવનામાંથી પ્રસ્તુત કૃતિના જન્મ થયા હતા. જીવનનાં અંતિમ વર્ષામાં એમને આત્મા વિશ્વનાં અણુ-પરમાણુ સાથે સમત્વ અનુભવી રહ્યો હેતેાઃ એ જ ઉત્કટ ભાવનાથી સમગ્ર વિશ્વનુ હિત દૃષ્ટિમાં રાખી, વનનાં વિશાળ ફૂલકાને આવરી લેતી આ કૃતિ તેઓએ નવી જ માંડણી, અને ખી આંધણી ને અવનવીન શૈલીથી જૈનધર્માંપ્રેમી ચારે વર્લ્ડ્સ માટે રચી હતી.

Page #13

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર : ૯ અનુગ્રહ બુદ્ધિવાળા યોગીઓ, સાધુઓ ને લેખકે ઉપાદેય સારી વસ્તુને કાવ્ય, ચંપૂ કે નાટક અથવા એવી કેઈ નવીન આકર્ષક શૈલીમાં કે ઢબમાં રચે છે, જેથી સામાન્ય જનતા પણ તેના પર આકર્ષાય અને તેને પૂરો લાભ લે. એમ આ મહાન કૃતિ અનોખી ઉપદેશાત્મક ઢબે રચી હતી, ને વાચકેના ચિત્તમાં ચેતના પ્રગટ કરે એવી રીતે એને દિવ્યતા અપ હતી.
પણ એ કાળ આજથી પચાસ વર્ષ પહેલાંને હતો. ભાવનાના દિવ્ય વિહાર જેવી આ કૃતિ સાંપ્રદાયિક અભિનિવેશવાળા જમાનાને પચવામાં સિંહણના દૂધ જેવી ભારે પડશે, એમ તેઓને લાગ્યું હતું ને દલપતી ભાવના દિલમાં ધરનાર એ પરમ અધ્યાત્મ યોગીએ ધીરે ધીરે સુધારાને સાર” એ દૃષ્ટિબિંદુ લક્ષમાં રાખી–એ હસ્તપ્રત પિતાના ભક્તને સુપરત કરતાં કહ્યું હતું :
મારે અવસાન પછી, એક પચીસી વીતે આ પ્રગટ કરજે.”
મહાન હિતચિંતક સૂરિરાજ સ્વર્ગવાસ પામ્યા, પચીસ વર્ષને કાળ વ્યતીત થયે; એ વખતે એમની પરમ અનુરાગી કેટલીક વ્યકિતએ હયાત હતી. તેઓ પ્રસ્તુત ગ્રંથ “કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર પ્રગટ કરવાની પેરવીમાં હતી. એ માટે સારા સંશોધકને – જે સ્વર્ગસ્થ સૂરિજીને સમજતો હેય, એમના હૈયાના હાર્દને પકડી શકતો હોય તેને–શોધી રહી હતી, ત્યાં એ મહાનુભાવનું અવસાન થયું. વસ્તુ વિલંબમાં પડી; પણ આખરે પિસ્તાળીસ વર્ષે એ ગ્રંથ શાસનદેવની કૃપાથી જાહેરમાં આવે છે. કેઈ વાર વિલંબ પણ કાર્યક્ષમ બને છે.
યદ્યપિ કાળદ્રષ્ટા સૂરિરાજની માન્યતાની સત્યતા આજે-પચીસ નહિ પણ લગભગ પચાસ વર્ષ પણ- સત્ય અનુભવાય છે.
ચાલુ ચીલાને ચાતરતી, સત્યને નિબંધ રીતે પ્રગટ કરતી હરએક મહાન કૃતિ સામે જૂનવાણી સમાજે હમેશાં પાંખો ફફડાવી છે, ચાંચ મારી છે ને કે લાહલ કર્યો છે, છતાં સત્ય આખરે સત્ય ઠરે છે, અને સત્યને જ પ્રસ્થાપિત કરે છે. એવી અણમોલ કૃતિઓ મુમુક્ષુના મન-ચિત્તને ભાવથી ભરે છે ને કર્તાના પુણ્ય આશયને પ્રસિદ્ધ કરે છે.
આ પુસ્તક અંગે ઘણો સારો ઉડાપોહ થયો છે; ને એ યુગદ્રષ્ટા કર્તાના ભાવિ કથનની સત્યતાને પુષ્ટ કરે છે.
કેલસાની ખાણમાંથી ઘણી વાર હર મળી આવે છે–એ કહેવત

Page #14

૧૦ : કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર પ્રમાણે આ ગ્રંથના કર્તા મહાન સૂરીશ્વરજી ઉત્તર ગુજરાતના ગામડાના એક કણબી કુટુંબમાંથી ઊતરી આવ્યા હતા. આ કુટુંબે સાવ નિરક્ષર હતાં. સામાન્ય રીતે એ કુળને કેઈ જાયે નિશાળના દરવાજે જતો નહિ. ધરતી એમની માતા હતી, જે ખેડીને સર્વ મેળવતા ઃ ને આકાશ એમનું શિરછત્ર હતું, જે નિહાળીને પરમ તત્વને અનુભવ કરતા.
ધરતીના આ જાયા સૂરિજીનાં માતા-પિતા શિવ–વૈષ્ણવ હતાં, પણ ભાવિ બળવાન છે. વીજાપુરના એક સાધુએ આ હીરાને પિછાણ લીધે ને તેના પર પહેલ પાડવા શરૂ કર્યા. એ જ ગામના એક શ્રેષ્ટિએ એને આશ્રય. આપે ને શિક્ષણ-સંસ્કારની સુવિધાઓ પૂરી પાડી.
દુનિયામાં ઘણા ચમકારો થતા રહે છે, એમ જીવન પણ ઘણી વાર કર્મદેવના ચમત્કાર જેવું બની જાય છે. જીવનની એક પચ્ચીસી પૂરી થતાં થતાંમાં તો બહેચરમાંથી બહેચરદાસ, તેમાંથી બુદ્ધિસાગર તરીકે નિર્માણ પામ્યા. નિરક્ષર કણબી કુટુંબના એ બાળકે ત્યાગી, તપસવી, યોગાભ્યાસી. મૂર્તિના લેબાશમાં દર્શન દીધાં.
કાળનું ચક્ર થોડાક વધુ આંટા ફરે છેઃ ને નિરક્ષરતાને ગળથુથીમાં લઈને જન્મેલે એ જુવાન આત્મા દ્રષ્ટા, કવિ, વિવેચક, ફિલસૂફ ને અધ્યાત્મ યેગી તરીકે સહુનું લક્ષ ખેંચે છે. ઉર્દૂ, હિન્દી, ગુજરાતી, સંસ્કૃત ને પ્રાકૃતના અભ્યાસી તરીકે એ પંકાય છે. કર્મના ક્ષયોપશમ કેટલા શીધ્રાતિશીધ્ર હોય છે, એનું એ એક જ્વલંત ઉદાહરણ બની જાય છે.
એ વખતે સાધુઓમાં શિષ્યોની બહુ મોહની હતી. શિષ્યોની સંખ્યા. દિગુ કરવામાં ને ઊંચો આંક રાખવામાં ગ–વાડાના આચાર્યો ગર્વ લેતા. એ વખતે આપણે આ વિદ્વાન, તપસ્વી ને યોગી આચાર્યે પ્રતિજ્ઞા કરી કે
હું એકસો ને આઠ ગ્રંથશિષ્યો સરજીશ. મને અન્ય શિષ્યોમાં રસ નથી. આ મારા શિષ્યો મૃત્યુ, જન્મ ને જરાથી મુક્ત હશે.”
આ નિર્ણય મીણના દાંતે લોઢાના ચણું ચાવવાને હતો. આઠ મહિના આ ગામથી બીજે ગામ ભ્રમણ, પગે વિહાર, ઘરઘરની ભિક્ષાનું ભજન, સાધુના નિત્યના આચારનું પાલન તેમ જ વ્યાખ્યાન આદિ કાર્યો ઘણો સમય લઈ લેતાં હતાં. પણ સમર્થ સરિરાજે પોતાના નિરધારને પૂરો કરવા જીવનની પળેપળ કામમાં લેવા માંડી ને પોતાનો નિર્ણત આંક વટાવી દીધે.
જ્ઞાની સૂરિજી જાણતા હતા કે જીવનના પાત્રમાં આયુષ્યના કણ ઓછી

Page #15

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ઃ ૧૧ છે, પણ ઓછા આયુષ્યથી પ્રજ્ઞાવંત ને પરિશ્રમવંત પુરુષાથી વિરે કયે દિવસે ડર્યા છે? અનુભવ એમ કહે છે કે ઓછા આયખાથી અધિક કાર્યો થયાં છે. ફક્ત ૫૦-૫૧ વર્ષનું આયુષ્ય ને તેમાંય જ્ઞાન–સ્વાધ્યાય ભરી તો એક પચ્ચીસી, છતાં જ્ઞાન અને પ્રજ્ઞાનો ફાલ કેટલો મોટે ?
વળી સમર્થ સૂરિવરની પ્રતાપી લેખિની કોઈ એક ક્ષેત્રને જ ખેડીને બેસી ન રહી. વાલ્મયના તમામ વિભાગોને આવરી રહી. તેઓએ તત્ત્વજ્ઞાન ને અધ્યાત્મ જ્ઞાનની ઊંડી ચર્ચાવાળા ગ્રંથો રચ્યા. ઈતિહાસ, વિવેચન ને જીવનચરિત્રનું સુંદર સાહિત્ય આપ્યું. ધર્મનીતિના બધભર્યું ઉત્તમ પત્રસાહિત્ય સર્યું. કાવ્યો, ભજનો ને ખંડકાવ્યોને પણ સરસ ફાલ ઉતાર્યો. માતૃભાષા સાથે દેવભાષામાં એ ગ્રંથે નિપજાવ્યા. વીસ હજાર પૂછોથી પણ વધુ પૂછોવાળા મબલખ આ સાહિત્ય જાણે એ કાળના વાડ્મયને વાસંતિક બતાવ્યું.
ગ્રંથકર્તા તો અનેક થયા છે ને થશે, પણ ગ્રંથલેખકમાં અને ખાસ કરીને ધર્મ, નીતિ, યોગ ને અધ્યાત્મના લેખકમાં હોવી ઘટે એ સત્યથરતા ને સમ્યગુદષ્ટિ આપણું મહાન સૂરિરાજમાં ભરપૂર હતાં.
તેઓ સંપૂર્ણ જૈન હતા, પણ એમનું જૈનત્વ સંસાર સાથે દે નહોતું કરતું ; સુમેળ સાધતું હતું. જિતે તે જિન, અને જે જિનના અનુયાયી તે જૈન. આ સિદ્ધાંત જોતાં તેઓ જ્યાં સદ્દગુણ, સંયમને સચ્ચાઈ જતાં ત્યાં તેના થઈ જતા. અને આ કારણે એમનું મંડળ એકપક્ષી રહ્યું નહોતું. એ અલખમસ્તનો દાયરે કે દરબાર લેખાતે, ને તેમાં સૂરિરાજો, પંન્યાસ, પદવીધરો, જ્ઞાનીઓ, સંન્યાસીઓ, શંકરાચાર્યો, વિદ્વાન, ગૌસેવકે, ગોસ્વામીઓ, ગૃહસ્થ, ભજનિકે ને મીરે રહેતા. અઢારે આલમ અહીં એક આત્માના આરે એકત્ર થતી.
અહીં એકાંતે સૂરીશ્વરજી આત્માની વાત કરતા. સહુને ભારપૂર્વક કહેતા ?
અધ્યાત્મી બને. યોગ શીખે. યોગસિંહ બને. અધ્યાત્મજ્ઞાનથી આત્મા પરમાત્મા બને છે.” ' સૂરિજીની આત્મરમણ ને બ્રહ્મનિષ્ઠા અપૂર્વ હતાં. સાથે એ કાળના નમન કરી શકાય પણ ઓળખી ન શકાય એવા જોગંદર હતા. સંસારના સર્વ
એમના પ્રેમી મિત્રો હતા : ને એમાં શ્વાન, સર્પ, કીડી ને મકેડી પણું આવી જતાં હતાં.
એ કહેતા કે સર્વ કાર્યને પાય વગ બ્રહ્મચર્ય છે. એમને

Page #16

૧૨ : કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર
પેાતાને આ પાયે। ખૂબ જ મજબૂત હતા. અને આ કારણે તેઓની વાણીની અસર લેાકેા પર અદ્ભુત થતી. અને તેનું જ કારણ છે કે તેઓ દીક્ષિત થયા જૈન ધર્મમાં તે ગુરુ થયા અઢારે આલમના. વિશ્વતામુખી પ્રતિભાની એ પ્રતિમા બની રહ્યા.
સ. ૧૯૬૯ની સાલમાં એ સૂરત હતા, ત્યારે તેએએ પેાતાની રાજનીશીમાં સાધુમંડળ, જૈન ગુરુકુળ, સાધુ પાઠશાળા, સેન્ટ્રલ લાયબ્રેરી, ચેાગ મંડળની સ્થાપના વગેરે વિશે લખતાં લખતાં એક સરસ સર્વાંગ સુંદર મહાવીર ચરિત્ર વિશે પણ ઉલ્લેખ કર્યાં હતા ઃ
· શ્રી. મહાવીર સ્વામીનું જીવનચરિત્ર હાલની ઉચ્ચ પદ્ધતિના અનુસારે રચાવું જોઈ એ. અને એ ચરિત્રના ઘણી ભાષામાં અનુવાદ થવા જોઇ એ. મહાન જૈનધના ઉપદેષ્ટા સત્ત શ્રી પ્રભુવીરના ચરિત્રથી ઘણા દેશના લેાકા અજાણ છે. આવમાં પણ ઘણા લેકે અજાણ છે.’
આ સાથે શાસ્ત્રને આંગ્લ ભાષામાં અનુવાદિત કરવાની તે નવા જમાનાની શૈલી પ્રમાણે જૂનાં ચરિત્રાને નવીન ચિરત્રના રૂપમાં મૂકવાથી વધારે લાભ થવાના સંભવ છે. એમ પણ લખ્યું,
ધર્મજ્ઞાન વિશે તેએ એક વાત સચેટ નેધે છે કે ધાર્મિક જ્ઞાન વિનાનું વ્યાવહારિક જ્ઞાન એક આંખે કાણા મનુષ્ય જેવું છે.
સૂરીશ્વરજીની નીડરતા પણ અપાર હતી, જૈન ધર્મને એ વિશ્વધર્મ માનતા હતા, એટલે નાના વિવાદે એમને પસંદ નહોતા. આત્માન્નતિ કરનારાં સાધનેને એ હેતથી સ્વીકારતા તે આત્માને બાધક તત્ત્વ સામે નીડરતાથી બાખડતા. એમના વિશે–જેમ સાંસારના મહાપુઅે। વિશે સામાન્ય રીતે બનતું આવ્યું છે તેમ-ભય કર ગપગેાળા ઉડાડવામાં આવ્યા કેટલીક વાર તેએએ તેના રદિયા આપ્યા હતા ને કેટલીકવાર ત રહે તે મૂંગે જવાબ વાળ્યો હતેા.
હતા.
ઘણી વાર એ કહેતા કે ‘ દુનિયામાં ટીકા કરનારા લાખા છે. પણ પેાતાની ટીકા ન થાય તે રીતે પ્રવર્તનાર અપ છે.'
તેઓ કહેતા કે વિદ્વત્તા સાથે ક્ષમા, મૈત્રી તે દયા અનિવાર્ય છે. છેલ્લે ટીકાકારોની નિંદા સામે એ આદ્રા ગગનમંડળ ગજવતા સ્વરે ગાતા :
હમ તે દુનિયાસે નડશે,
આતમધ્યાન
ધરેગે.’

Page #17

કાલ્પનિક અગ્રામ મહાવીર ઃ ૧૩ વિ. સં. ૧૯૭૦માં પુનઃ મહાવીર ચરિત્ર માટે નોંધે છે?
જૈનોના હૃદયમાં શ્રી. વીરપ્રભુનું ચરિત્ર સ્થાપિત થઈ જાય એવું ગૂર્જર વાગમયમાં અદ્યાપિ પર્યત ઈ પુસ્તક બહાર પડયું નથી.
શ્રી વીરપ્રભુના બાહ્ય તથા આંતરિક ચરિત્રનો અનુભવ મળે એવું પુસ્તક ગમે તે જૈનના હાથે તૈયાર થાઓ એવી ભાવના છે. શ્રી. વીરપ્રભુના સવિચારોથી સમગ્ર વિશ્વ ગાજી ઊઠે ત્યારે શ્રી વિરપ્રભુની દીપાવલિ સાચી ઊજવી કહી શકાય.'. - સાધુના જીવનમાં આલોચના ને પર્યાલોચના સદાકાળ ચાલતાં હોય છે. વિદ્વાન સૂરિરાજે આ વસ્તુને વધુ વેગ આપવા દીક્ષાકાળના વર્ષથી ડાયરી લખવી શરૂ કરી હતી, એમાં અગિયાર વિષયો ચર્ચવાના નક્કી કર્યા હતા. આચાર, પરોપકાર, ઉપદેશ, ધ્યાન, લેખન, વાચન, સત્સંગ, અનુભવ, દુર્ગુણો, સદ્ગણો,ઉન્નતિકારક કાર્યો ને સુધારાના વિચારે ઇત્યાદિ.
આ અગિયાર વિભાગ એમના આચાર-વિચારની પ્રતીતિરૂપ છે. જેનું જીવન ખુલ્લી કિતાબ જેવું હોય એ જ મુક્તમને આવી ડાયરીઓ લખી શકે છે. કાચાપોચા કે મનના માયાવી લેકે તે એક વાક્ય પૂરી સ્પષ્ટતાથી પણ બોલી શકતા નથી, તો લખવાની વાત તો કેવી ? તેઓ હંમેશાં ક્યાંક પકડાઈ ન જવાય તેની પેરવીમાં રમતા હોય છે.
રોજનીશી એ માનસિક પ્રાયશ્ચિત્ત–પ્રતિક્રમણનું મોટું સાધન છે, ને જીવનને વધુ ખુલ્લી કરનારી વસ્તુ છે. વાચન, લેખન, મનન, વ્યાખ્યાન, વિહાર ને ધ્યાનસમાધિમાં ન જાણે લેખકે આટલી નવરાશ ક્યાંથી મેળવી હશે?
રોજનીશીમાં તેઓએ અનેક વિષયોને આવરી લીધા છે. લખે છે:
“પ્રેમ, સંપ, આંખમાં અમી, ગુણાનુરાગ, ઉદ્યોગ, સહાય, ઉત્સાહ વગેરે ગુણે જ્યાં પ્રગટે છે, ત્યાં તે તે ગામ શહેરને ઉદય થાય છે!” કેટલું અનુભૂત સત્ય છે.
છેવટે કોઈ પણ જાતની ગ્રંથિ વગરના આ નિગ્રંથ ધર્મના અવધૂત સાધુ લખે છેઃ
- “અમારા ઉપર શ્રદ્ધા-પૂજયબુદ્ધિ ધારણ કરનારા ભક્તોએ શ્રી. વીતરાગના વચનાનુસારે કથેલા વિચારોને આચારમાં મૂકવા પ્રયત્ન કરો.
“અમારા વિચારો કેઈને ન રુચે તો તેણે અમારા પર દ્વેષ ધારણ ન કરતાં શુદ્ધ પ્રેમની દૃષ્ટિથી જોતાં શીખવું.

Page #18

૧૪ • કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર
“આ દેહની પેટી વિશે રહેનાર પેટી ભિન્ન છે, “આ દેહપેટીમાં રહ્યો, ચેતન્ય તેનું ભિન્ન છે;
આ પેટીનું જે નામ તેને ગાળ દે તે શું થયું?
આ પેટીને પૂજ્યા થકી, વિશેષ તેમાં શું થયું?” આવા મહાન જોગંદર, મહાન અવધૂત, સાથે મહાન સમાજસેવક ને સાથે મહાન સાહિત્યકારની આ કૃતિ છે. વાંચકે નીર-ક્ષીર–ન્યાયે વાંચશે, અનેકાંત દૃષ્ટિએ એની વિચારધારાને સ્પર્શશે, ને શ્રદ્ધાભાવથી આચારમાં મૂકશે તો જરૂર કલ્યાણ છે.
અલખમસ્ત ઓલિયા અવધૂતની આ કૃતિ વિશ્વનું કલ્યાણ કરે એ જ ભાવના.

Page #19

»
fl
વિશ્વધર્મનું વાંગમય
( કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર'ના ત્રણ ગ્રંથા વાંચીને માર આત્માને ધણા જ આનંદ થયા. ઘણું જ ઉપયાગી અને સાચુ જ્ઞાન મળ્યું, અને મેાક્ષને ખરા માર્ગ સમજવામાં આવ્યેા.
એક વખત જૈનધર્મ વિશ્વધ હતા, અને તેણે આપેલા જ્ઞાનમાં -સ્યાદ્વાદ ને અહિંસામાં—બધા ધર્માને સમાવેશ થઈ જતેા હતેા.
આ ત્રણ ગ્રંથાની શેાધ અદ્ભુત રીતે થઈ; અને તે પ્રસિદ્ધ થયા તે પણ અદ્ભુત કાર્યો થયેલ છે. તેનેા લાભ ઘણા માણસા મેળવી શકશે અને પ્રસિદ્ધ કરનારને મહાન પુણ્ય મળશે તેની મને ખાતરી છે. પહેલા વિભાગ
આ ગ્રંથના પહેલા વિભાગમાં ગૃહસ્થાશ્રમનું પૂરેપૂરું જ્ઞાન આપવામાં આવેલ છે. આદર્શ ગૃહસ્થનુ જીવન કેવુ હેાય ? માનવવ્ય શું છે ? જૈનધર્માંતું સ્વરૂપ શું છે ? સ્ત્રીકવ્ય શું છે ? બાળશિક્ષણ કેવી રીતે આપવુ જોઈ એ તે બધા ઉપદેશ સચેષ્ટ રીતે આપેલ છે.
દ્વિતીય વિભાગ
ખીજા વિભાગમાં ત્યાગ અવસ્થાની પૂર્વતૈયારી વિષે, જે હકીકત આપવામાં આવી છે તેમાં પેાતાની પુત્રી પ્રિયદર્શીનાને મહાન મેધ આપવામાં આવેલ છે. દીક્ષામહેાત્સવની તૈયારી અને ધર્મને ઉપદેશ સરળ ભાષામાં ધણા ઉત્તમ રીતે આપવામાં આવેલ છે. ત્યાગ અને સંયમનું સ્વરૂપ સમજાવેલ છે અને શ્રીમતી યશાદાદેવીને પ્રભુએ જે ઉદ્માધન કરેલ છે તે બધું ઘણું ઉત્તમ રીતે દર્શાવવામાં આવેલ છે.
•
ત્રીજો વિભાગ
ત્રીજા વિભાગમાં ત્યાગ અવસ્થાનું વર્ણન ઘણું જ વિગતવાર કરવામાં આવ્યુ' છે. અને તેમાં ચંડકૌશિકને ઉપસ, તેને અપાયેલી આગલા

Page #20

૧૬ : કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ભવની યાદી, ત્યાગાશ્રમમાં વિહાર અને ત્યાંથી દેશના દરેકેદરેક ભાગમાં પ્રભુએ વિહાર કરીને ઋષિ–મુનિઓને આપેલે ઉપદેશ તેમ જ તેના આગલા ભો બતાવી તેમને જે જ્ઞાન આપ્યું તે બધું જ દર્શાવેલ છે. આત્માનું સ્વરૂપ શું છે? આત્માનું રહસ્ય શું છે? પ્રેમભક્તિ કોને કહેવાય? રાજ્યધર્મ શું છે, આંધ્યાત્મિક વિકાસ કેમ થાય ? જ્ઞાની અને અજ્ઞાનીની ઓળખ, આત્માની પ્રભુતા, મૃત્યુ પછીનું જીવન, કર્મનું સ્વરૂપ, વર્ણધર્મવ્યવસ્થા અને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ–તે બધા વિશે મહાન અને ઉત્તમ જ્ઞાન સર્વ કઈ માટે આપવામાં આવેલ છે.
વિશ્વધર્મના વાડભય જેવા આ ત્રણ ગ્રંથો અદ્દભુત અને ઊંચામાં ઊંચું જ્ઞાન આપનારા છે. ઘણું જ સરળ ગુજરાતી ભાષામાં લખવામાં
આવેલા છે. દરેક મુમુક્ષુ કે જેને મેક્ષની ઇચ્છા હોય તે વાંચીને દુનિયામાં રહેવા છતાં, દુનિયાનાં કાર્યો કરવા છતાં મોક્ષનો અધિકારી થઈ શકે છે તેવું સાબિત કરવામાં આવેલ છે.
દરેક માનવીને આ ગ્રંથ વાંચવા, મનન કરવા અને તેમાંથી મેળવિલા જ્ઞાનને અનુભવમાં મૂકવા હું ખાસ વિનંતી કરું છું.
આત્મા અજર અને અમર છે. અનાદિ અને અનંત છે. અનાદિ કાળથી કર્મના બંધનમાં આવેલ છે અને તેથી જ ચોરાસી લાખ જવ– એનિમાં રખડવું પડે છે. સંસારમાં ક્યાંય સુખ નથી. ધનસંપત્તિ અને સત્તામાં પણ ખરું સુખ નથી. તે બધું અમુક સમય પૂરતું જ છે. અને આખરે બધું છે ડીને દરેક જીવને જવું પડે છે. ખરું સુખ આત્મામાં જ છે તેનો આનંદ પણ શાશ્વત છે. અને જ્યારે કર્મની નિર્જરા કરીને આત્મા પોતાના સ્વરૂપમાં આવે છે ત્યારે તે પરમાત્મા બને છે. એ માટે ગ્ર બનો સંક્ષેપ કરતાં અંતે કર્તા કહે છે કે આત્માને શોધે.
ભગવાન મહાવીરે આ ગ્રંથમાં સ્પષ્ટ રીતે જણાવેલ છે કે દરેક આભામાં હું છું. તમે મને પ્રત્યક્ષ કરી શકો છો અને તેમ કરવાને માટે જ આ બોધ આપેલો છે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહેવા છતાં અને દુનિયાનું બધું કામ કરવા છતાં તમે જે તેમાં મોહ ન રાખો તો કર્મયોગી થઈ ને મોક્ષ મેળવી મારી સાથે એક થઈ શકે છે, તેમ સ્પષ્ટ કહ્યું છે.
ચારે વર્ણના માણસોને જે તેઓ ઊંચી ભાવના રાખીને રાગ, દ્વેષ -અને મોહ છોડીને પોતાનું કામકાજ કરે તો નવાં કર્મ બંધાતાં નથી અને

Page #21

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ઃ ૧૭ આગળનાં કર્મની નિર્જરા કરી મોક્ષનું ગોત્ર બાંધી શકે છે. બધું કાર્ય ઉત્તમ વિચારશક્તિથી જ થઈ શકે છે. અનાદિ કાળથી બંધાયેલાં ગમે તેવાં. કર્મોને ઊંચી ભાવનાથી નાશ કરી શકાય છે.
આવું બધું જ્ઞાન સરળ ભાષામાં, ઉત્તમ શૈલીથી અને સાધારણ માણસ પણ સમજી શકે તેવી રીતે આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. જેને દુનિયામાં રખડવું ન હોય, જન્મમરણના ફેરા બંધ કરવા હોય અને ખરેખરું સુખ અને આનંદ મેળવવો હોય તેમણે અવશ્ય આ ગ્રંથો વાંચવા જોઈએ, તેમ હું કહું છું. અને તેને છપાવવા
આ અપ્રગટ ને અભુત ગ્રંથને પ્રગટ કરવા માટે અધ્યાત્મયોગી શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીના પટ્ટપ્રભાવક ગચ્છાધિપતિ શિષ્યરત્ન આચાર્ય ભગવંત શ્રીમત કીર્તિસાગરસૂરીશ્વરજીના શિષ્યરત્ન અનુગાચાર્ય પંન્યાસપ્રવર શ્રી મહોદયસાગરજી ગણિવર્યના શિષ્યરત્ન મુનિપ્રવરશ્રી દુર્લભસાગરજી ગણિરાજ વગેરેએ જે મહેનત લીધી તેને માટે જેટલા ધન્યવાદ આપુ તેટલા ઓછા છે, અને તેમણે સમાજ ઉપર જે મહાન ઉપકાર કર્યો છે તેથી તેમનું નામ અને તેમની ગુરુપ્રીતિ અમર થઈ રહેશે.
વનીત રાજકોટ
મણિલાલ હાકેમચંદ ઉદાણી એમ. એ., એલએલ. બી. એડવોકેટ
૧૧-૩- ૬૯

Page #22

() sષ્ટ ઝાહિદ્ય છ8
પુરુષવિશ્વાસે વચનવિશ્વાસ પ્રસ્તુત ગ્રંથ અમર ગ્રંથ છે. આ ગ્રંથના કર્તા આચાર્ય દેવ શ્રી ૧૦૦૮ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ છે. તેઓને સ્વર્ગવાસ પામે એક અર્ધશતાબ્દી જેટલે કાળ વ્યતીત થયે છે, પણ તેઓ પોતાના અક્ષરદેહે ને યશ શરીરે જૈન સમાજના તેમ જ ઇતર સમાજના હૃદયમાં બિરાજમાન છે. તેઓ સ્વર્ગમાં રહીને પણ ભવ્ય જીના પ્રેરકસમા છે. (તેઓશ્રીની પ્રેરણા ન હેત તો આ પુસ્તક પ્રગટ કરવાનું ભલભલાનું ગજું નહોતું. એમના જ પ્રેરણાબળથી આ પુસ્તક પ્રકાશ પામી શક્યું છે.) સ્વર્ગસ્થ સૂરીશ્વરે જૈન સમાજ અને ઈતર સમાજે પર જે ઉપકાર કર્યા છે, તે અવિસ્મરણીય છે.
મતિજ્ઞાનની નિર્દોષતા અને સ્વચ્છતા ઉપર જ દિવ્ય જ્ઞાનનું તેજ અને ગની સિદ્ધિઓ હસ્તગત થાય છે, અને પછી જ શ્રુતજ્ઞાન જાણે દેહધારી થઈને તે યેગીનાં ચરણ પખાળે છે. તે સમયે તે મહાપુરુષોનાં આન્તરચક્ષુ ખૂલી જાય છે, અને જીવન કરુણાની મૂર્તિ સમું બને છે. અન્યથા પ્રસ્તુત ગ્રંથના લેખકમાં આટલી બધી અનુભવજ્ઞાનની વિશાળતા ક્યાંથી હોય! આવા તાત્ત્વિક, સાત્ત્વિક ને આત્મિક હિતબુદ્ધિવાળા લેખનકાર્યમાં મન, વચન અને કાયાની એકાગ્રતા ને પવિત્રતા જ મુખ્ય કારણ હોય છે.
પ્રસ્તુત આચાર્ય ભગવંતના કેવળ ૨૪ વર્ષના જ ટૂંકા દીક્ષાપર્યાયમાં ૧૨૫ જેટલા ગ્રન્થ પ્રસાદીરૂપે જૈન સમાજને સાંપડયા

Page #23

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ઃ ૧૯ છે, જેમાંથી કમગ, કર્મ પ્રકૃતિ, ઈશાવાસ્યોપનિષદ, શ્રીમદ્ દેવચન્દ્ર ભાગ ૧-૨, આનન્દઘનપદ ભાવાર્થ, ભજનસંગ્રહ ભાગ ૧૧, સમાધિશતક પ્રભૂતિ ગ્રન્થ તે ઉત્કૃષ્ટતમ ને અનન્યસાધ્ય છે. વળી આ બધા દળદાર ગ્રન્થ છે.
૨૭ વર્ષની ભરજુવાનીએ દીક્ષા લીધી, અને વૃદ્ધત્વના કિનારે પહેચે તે પહેલાં જ સ્વર્ગવાસી થયા. દીક્ષા પર્યાયના આ ટૂંકા ગાળામાં ૨૦ હજાર પૃષ્ઠમાં સાહિત્યસેવા કરી. આ ઉપરાંત એ યેગનિક મહાપુરુષે પિતાની યોગસાધના દ્વારા જે જે ભવિષ્યવાણી ભાખી, તે આજે પણ નમૂનારૂપે જોવા જેવી છે.
વિક્રમ સંવત ૧૯૮૧માં એ યોગીને શરીર ત્યાગવું છે. તે સમયે ભારતમાં સ્વરાજ્યની લડતના જુદા જુદા અખતરા થતા હતા. દેશના રાજવીઓ, શ્રીમંત અને બીજા પણ રાજકારણે લોકો મહાત્મા ગાંધીને હસતા હતા. તે વખતે પૂ. જૈનાચાર્ય શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજે અન્યને ક૯૫નામાં પણ ન આવે તેવી આગાહીઓ કરી. જેમકે-“એક દિન એવો આવશે”નું કાવ્ય જુઓ.
“ભારતમાં સ્વતંત્રતા આવશે અને આખા દેશમાં સ્વરાજ્ય પ્રાપ્તિની ખુશાલી થશે. સાયન્સ વિદ્યાઓ ખૂબ આગળ વધશે અને આશ્ચર્યચકિત કરે એવા સાયન્સ-વિજ્ઞાનના પ્રયોગ થશે.
બધાય રાજા થશે. બધાય પ્રજા થશે. હુન્નર કલા વગેરે. ના પ્રણે ઘણા થશે, અને સૌ શાન્તિને શ્વાસ લેશે.” - તેઓશ્રી ષદર્શનના, જૈન સાહિત્યના, આગમ, ચૂર્ણિ-ભાષ્ય, રીકાના અને ન્યાયશાસ્ત્ર જેવા દુર્ગમ ગ્રન્થના પરિશીલનમાં રાતદિવસ વ્યસ્ત રહ્યા છે. અન્યથા એ આચાર્ય ભગવંતના ગ્રન્થમાં ભક્તિગ, કર્મગ, તર્કગ, આગમગ વગેરે ક્યાંથી હોય?
ઈશાવાસ્યપનિષદ ગ્રન્થ વાંચ્યા પછી આપણે સહજ

Page #24

૨૦ઃ કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર સમજી શકીએ કે વેદ, વેદાન્ત, સ્મૃતિશાસ્ત્ર, ઉપનિષદોનું સૂક્ષમ જ્ઞાન અને સાંખ્યોગ તે ગીશ્વરને કેવી સફળ રીતે પરિણમ્યાં હશે, સાથે સાથે પરિણામ પામેલા જ્ઞાનને સરળ અને લેકભોગ્ય ભાષામાં ઉતારવાની કલા તો તે ચેગાનિષ્ઠ મહાત્માની અલૌકિક સિદ્ધિ જ છે, કારણ કે કેઈપણ તત્ત્વની સરળ ભાષામાં રજૂઆત કરવાની કલા સૌ કેઈને પ્રાપ્ત થતી નથી. - જ્ઞાનગંગાની કઠોર સાધના પછી જ વ્યક્તિવિશેષમાં જ્ઞાનની પરિપક્વ અવસ્થા દેખા દે છે. આ પ્રસ્તુત ગ્રન્થ પણ જ્ઞાનની પરિપક્વ અવસ્થાની ચરમ સીમા છે, જે કથાનકરૂપે આધ્યા ત્મિક જ્ઞાનને સાગર છે. પાને પાને, વાક્ય વાક્ય નવું જ્ઞાન છે, નવી પ્રેરણા છે અને અદષ્ટ અભૂતપૂર્વ છતાં, સરળ સરસ અને વાંચતા જ દિલ-દિમાગમાં એક નવી ચેતના લાવે એ રસથાળ છે.
પદ્ધતિની ચિંતા કર્યા વગર અને મહાવીર આવું ક્યારે બેલ્યા છે, એ માનસિક આર્તધ્યાનની માયાજાળમાં ફસાયા વગર, સૌ કોઈ મુમુક્ષુ કે જિજ્ઞાસુ એક વાર આ ગ્રંથને વાંચે, મનન કરે અને મહાવીરના આચાર, સદાચાર માર્ગને જાણુંઆચરી પિતાના જીવનમાં આધ્યાત્મિકતા લાવે, તો કલ્યાણ છે જ.
આ ગ્રન્થ વાંચતાં જ આપણને અનુભવ થવા માંડે છે કે જાણે મહાવીર સ્વામી આપણુ સમક્ષ સાક્ષાત્ બોલી રહ્યા છે, ને આપણે સાંભળી રહ્યા છીએ. ફલસ્વરૂપે સદાચાર, નીતિ, અહિંસા અને કર્તવ્યધર્મને બાળકો, સ્ત્રીઓ, વૃદ્ધો, પઠિત, ક્રોધાધે, કામાન્ધ અને સ્વાધે પણ બરાબર સમજી શકશે.
પ્રશ્નોત્તરની રીત ભલે અનેખી હોય પણ આપણે શ્રોતા છીએ, ને તેઓશ્રી વિક્તા છે? આપણે મુમુક્ષુ શિષ્ય છીએ ને તેઓ કલ્યાણદાતા ગુરુ છે, એમ શ્રદ્ધા રાખીને જે ચાલશે તે જરૂર જીવનપરિવર્તન કરવા ભાગ્યશાળી બનશે.
સૌ એક વાત જા કે “કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર’ના

Page #25

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ હાવીર ૨૧ પહેલા બીજા ભાગમાં ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ દીક્ષા લીધા પહેલાં ગૃહસ્થાશ્રમમાં જ પિતાના સહવાસમાં આવેલાં ભાઈ નંદિવર્ધન, પત્ની યશદા, પુત્રી પ્રિયદર્શન, માતા ત્રિશલા, મંત્રી, સૈનિક, સાધુ-સંન્યાસી વગેરેને ઉદ્દેશીને ધર્મશિક્ષા, હિતશિક્ષા, અને કર્તવ્યધર્મની શિક્ષા આપેલી છે. જીવનના કોઈ પણ કર્તવ્યધર્મની ચર્ચા શેષ રહેવા દીધી નથી.
જીવનમાં આંટીઘૂંટીઓ, આચારભ્રષ્ટતા, સદાચારશિથિલતા જ્યારે ડોકિયાં કરે તે સમયે પ્રસ્તુત ગ્રન્થ સૌને માટે વધારે ઉપગી નીવડશે.
અવધૂત દશાને પ્રાપ્ત થયેલા શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીને આ ગ્રંથ બ્રહ્મનિસ્વરૂપ બની ગયો છે, જે ઘણાંઓને પવિત્ર બનાવશે, ભૂલેલ ને માર્ગ બતલાવશે અને માનવતાને વિકાસ સધાવશે.
આ અમૂલ્ય ગ્રન્થ પિતે જ પિતાને પરિચય દેવા સમર્થ છે. માત્ર પૂર્વગ્રહરહિત થઈ, જિજ્ઞાસાબુદ્ધિથી અને ઠંડા દિમાગથી વાંચી જવાની ભલામણ છે. હદય જે વિશાળ હોય અને તત્ત્વગ્રાહિણી બુદ્ધિ હોય તો સાધકને ક્યાંય વાંધો આવે એમ નથી.
ગ્રન્થકર્તા આચાર્ય ભગવંત મહાત્ જ્ઞાની છે. સંસ્કૃતપ્રાકૃતના અપૂર્વ જ્ઞાતા છે. આગમજ્ઞાનના ઊંડા અભ્યાસી છે. નૈષ્ઠિક બ્રહ્મચર્ય પાળીને યોગના માર્મિક સ્થાન સુધી પહોંચેલા ગી છે. આવા જ્ઞાની પુરુષનું દિલ મહા દયાળુ હોય છે, અને તેથી જ તેઓએ પોતાના જીવનના અંતિમ અને અમૂલ્ય સમયમાં આ ગ્રન્થને નિર્માણ કર્યો છે.
સૌ કોઈને ગ્રન્થ વાંચ્યા પછી જ અનુભવ થશે કે પદ્ધતિ ભલે અદશ્યપૂર્વ હોય, તો પણ જ્ઞાનનો સાગર છે અને આજના જમાનાને વધારે બંધબેસતો છે.
બાકી તો પૂર્વગ્રહમાં ફસાયેલાઓને એટલું જ કહીએ કે,
અ-૨

Page #26

રર ઃ કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર
મહાવીરનું શાસન સૌને માટે એકસરખું છે, ગમે તે માણસ ગમે તે પદ્ધતિએ તેમાં પ્રવેશ કરી શકે છે.
દર નામના દેડકાને મહાવીરના સમવસરણે જવાના અને દયાળુ દેવને જોવાના ભાવ જાગ્યા અને તે તરફ પ્રવૃત્તિ પણ આદરી દીધી. તે વખતે કેાઈપણ માણસ તે દેડકાને કહી શકે છે કે, “ દેડકાભાઈ! તમારે અને મહાવીરના શાસનને શું લાગેવળગે ? ’
ચાદ રાખેા કે જીવનને માત્ર ચરવલા અને મુહપત્તિ સાથે સબ'ધ નથી, આત્મિકતાને માત્ર ત્રત-પચ્ચખ્ખાણ સાથે સંબંધ નથી. એ બધી વાર્તાને ધ્યાનમાં રાખીને જ કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્ય મહારાજશ્રી તે દેડકાભાઈના પક્ષ લઈ ને તે મહાશયને જવાબ આપી દે છે કે
‘ગંગા સર્વ સાધારણને પાવન કરનારી છે. એ તમારી કોઈ પૈતૃકી મિલકત નથી.’
ગ્રન્થ વાંચતાં સ્થૂળદષ્ટિએ એમ થશે કે આમાં તેા ઉપદેશ નથી, પણ આદેશ છે. પણ હંસ જેવી મનેાકામના અને વૃત્તિવાળે ભાગ્યશાલી તેા સમજે જ છે કે, ઉપદેશ માત્ર આદેશાત્મક જ હેાય છે. જેમ ધુમાડા અગ્નિ વગર હાઈ શકે જ નહી, તેમ જ્યાં જ્યાં ઉપદેશ છે, ત્યાં ત્યાં બાહ્ય પ્રકારમાં અથવા માનસિક કલ્પનામાં આદેશ સમાયેલેા જ છે. અને જો માનસિક કલ્પનામાં આદેશ ઘુડદેડ કરતા હાય તેા વ્યવહારમાં આદેશ દેખા દેતાં કેટલીવાર લાગશે, કારણ કે ઉપદેશનું સ્વરૂપ ‘ઇદમ્ કુરુ, છંદમ મા કુરુ' જ હાય છે ત્યારે આદેશનુ સ્વરૂપ પણ ‘ઇદમ્ કુરુ, ઇમ્ મા કુરુ' જ છે. બન્નેમાં ભિન્નતા કયાં છે ? માટે જ આદેશ વગરના ઉપદેશ મૂંગા છે, અવ્યવહારુ છે.
બીજી વાત એ છે કે છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકે જ્યારે આત ધ્યાનની પ્રમુખતા પણ છે, તેા આત ધ્યાનના માલિક પ્રકારાન્તરે (ખાર્થે અથવા આન્તર જીવનમાં) પણ આદેશ વગરના રહી

Page #27

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ઃ ૨૩ શક્ય છે કે ? માટે આ શંકા સૈદ્ધાન્તિકી નથી, પણ વિતંડાવાદ સાથે સંબંધ રાખનારી છે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથ બાહ્યરૂપે ભલે કથાનક જેવું લાગે, પણ આન્તરકરૂપે તે પ્રત્યેક કાલ્પનિક પ્રસંગને “અધ્યાત્મને પુટ લાગેલે જ છે એમ સ્પષ્ટ જણાશે. જેમકે –
“સર્વત્ર તમે મને મહાવીરરૂપે દેખે. શ્રી મહાવીર પ્રભુને મનુષ્ય જે રૂપે ભજે છે તે તે રૂપે તેમને પ્રાપ્ત કરે છે. પ્રભુ મહાવીરમાં પૂર્ણ પ્રેમ અને પૂર્ણ શ્રદ્ધા જેની છે તે એ જ ભવમાં -જીવન્મુક્ત બને છે. શ્રી યશોદા! તમને ધન્ય છે કે તમારા પર શ્રી મહાવીર પ્રભુનો પત્ની પ્રેમ પ્રગટ્યો છે. શ્રી મહાવીર પ્રભુને મન, વાણી, કાયાનું સમર્પણ કરીને જે ભક્તો વર્તે છે તેઓ કલિયુગમાં જીવમુક્તપદ પ્રાપ્ત કરશે. પ્રભુ મહાવીર જ પરબ્રહ્મ છે. (૧. ર૭૧)
આવી વાતોથી ધૂળ દષ્ટિએ એમ લાગશે કે આ ગીતા પદ્ધતિનું પુસ્તક છે, પણ વાત એમ નથી. પુસ્તકના પૂરા ભાવને આપણે પકડીએ તે એમ લાગશે કે, મહાવીર એટલે અધ્યાત્મદ્રષ્ટિએ પિતાને જ અન્તરાત્મા અને યશદાદેવી એટલે શુદ્ધપરિણતિ. - આ વસ્તુસ્થિતિને ખુલાસો ગ્રન્થકર્તા પોતે જ તૃતીય ભાગના છેલા પ્રકરણમાં કરી દે છે, અને તેથી જ આ ગ્રંથની ઉપાદેયતા ઘણા પ્રકારે વધી જાય છે.
પ્રત્યેક પ્રકરણ માટે શું લખવું, કારણ કે પ્રત્યેક શબ્દ, પ્રત્યેક વાક્ય, પ્રત્યેક પ્રસંગ અને પ્રત્યેક ઉપદેશ અણમેલ છે.
ઉપદેશને આટલો મોટો સંગ્રહ બીજે ક્યાંય પણ જોવા નહીં મળે. જાણે મૈત્રી અદિ ચાર ભાવના ભાવતાં દયામૂર્તિ બનીને જ આ પ્રસ્તુત ગ્રંથ લખાય છે. ક્યાંય થાક નથી, કંટાળે નથી, વાક્યરચના અધૂરી નથી. જાણે તોફાન વગરને

Page #28

૨૪: કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ગંગાને પ્રવાહ વહી રહ્યો છે. ગંગા નદીનું સ્નાન જેમ મલિનતાને હણે છે તેમ આ ગ્રન્થનાં પ્રકરણે અને પ્રત્યેક પ્રકરણમાં અપાયેલે ઉપદેશ આપણું કમજોરીઓ ક્યાં છે, અને કમજોરીઓ દૂર કરી આત્માને સશક્ત કેમ બનાવવું, એ વાતનું ભાન કરાવીને આત્માની મલિનતાને હણે છે.
ગ્રંથના પાને પાને વેરાયેલાં થોડાંક અદ્ભુત વાક્યોને આસ્વાદ કરીએ
દીન, દુઃખી, ગરીબ, નિરાધાર મનુષ્યને આશ્રય આપી જોઈએ. (૧–૧૧)
જે દેશમાં અજ્ઞાન, વહેમ, નાસ્તિકતા, સ્વાર્થતા, નીચતા: અને કાયરતા છે તે દેશમાં ગુલામે પ્રગટી નીકળે છે. જે સમાજમાં, સંઘમાં સ્વાર્થબુદ્ધિ, વ્યભિચાર, અનાચાર, અનીતિ, હિંસા, અસત્ય, ચેરી વગેરે પાપની વૃદ્ધિ થાય છે, તે સમાજ યા. સંઘનું દુનિયામાં અસ્તિત્વ રહેતું નથી.”
દેશમાંથી અને સમાજમાંથી ઈર્ષ્યા, અહંકાર, દુવ્યસનવ્યભિચાર વગેરે પાપને હાંકી કાઢવાં જોઈએ.” (૧-૧૨)
શરીરમાં વીર્યને સ્થિર કરવા માટે અને કામભોગના વિકારને દમવા માટે આઠ વર્ષની વયથી કસરત કરવી જોઈએ.” (૧-૧૫).
‘લગ્ન કરનારા આત્માઓ દેહપ્રેમ કરતાં અનંતગુણ આત્મપ્રેમી બનવા જોઈએ.” (૧-૨૧)
જે લગ્નમાં જડ વસ્તુઓના ભોગપભેગને સ્વાર્થ માત્ર ધ્યેય તરીકે હોય છે તે જડ લગ્ન છે. (૧–૨૨)
“માતાના અને પિતાના શુભ વિચારોની અને અશુભ વિચારોની તેમ જ શુભ આચારની અને અશુભ આચારોની ગર્ભ ઉપર અસર થાય છે.” (૧-૩૦)
“રજોગુણી, તમે ગુણ અને સર્વગુણ આહારની અસર શરીર પર થાય છે. શરીરની અસર મન પર થાય છે, અને મનની અસર

Page #29

ફાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર : ૨૫
આત્મા પર થાય છે.’ (૧-૩૧)
- તે સ્ત્રી અન્ય પુરુષને પતિ તરીકે સ્વીકારવાને ચેાગ્ય નથી. જો પતિના આત્માને પતિ તરીકે પૂર્ણ પ્રેમથી સ્વીકાર્યો છે, તે અન્ય પુરુષના દેહની સાથે લગ્ન કરવાની જરૂર રહેતી નથી.’(૧-૩૨)
‘કામભાગની પ્રખલતાને ન વાળી શકવાથી અનેકપત્નીવ્રત અને અનેકપતિવ્રત લગ્ન એ કનિષ્ઠ લગ્ન છે.’ (૧-૩૩)
‘વિધવા પતિવ્રતા સ્ત્રીએ સતાનાદિના અભાવે સાધ્વી અનવું એ અનંતગણું શ્રેષ્ઠ કાય છે.’ (૧–૩૪)
6
જે દેશમાં સ્ત્રીએને ગુલામડીએ-દાસીએ તરીકે માનવામાં આવે છે અને વવામાં આવે છે તે દેશમાંથી વિદ્યા, લક્ષ્મી, સત્તા, ધર્મ, પ્રેમ, સ્વતંત્રતા વગેરે સ ધ શક્તિઓને હ્રાસ થતા જાય છે.’(૧–૩૬)
፡
‘ જે સત્યપ્રેમ, દિવ્યપ્રેમ, પતિપ્રેમ લગ્નવાળી પતિવ્રતા સ્ત્રીએ છે તે પતિના મરણ પછી ચામડીની પૂજારી ન મનતાં કામવાસનાને જીતી અન્યને પતિ કરશે નહિ.’ (૧–૪૧૮)
· વિધવાએએ જેમ અને તેમ બ્રહ્મચર્ય ધર્મ ધારણ કરવા.’ (૧-૪૧૯)
બે સધ્યાકાળે આવશ્યક અને ભક્તિ કર્મ કરવાં. દેવવદન તથા ગુરુદન–વંદન કરી ખાવું.’ (૧-૪૨૩)
અસત્ય લવાથી અને અસત્ય માનવાથી આત્માની શક્તિએ ઘટે છે. આત્માની શક્તિએ ઘટવાથી દેશને, રાજ્યને, ધર્મને હાનિ થાય છે. જે દેશમાં, સમાજમાં, પ્રજામાં, રાજ્યમાં સત્ય નથી ત્યાં સ્વતંત્રતા, નિયતા આદિ ગુણેાના પ્રકાશ ચડતા નથી.’ (૧–૪૬)
‘જયજિનેન્દ્ર', ‘જય અત' વગેરે પરમાત્માવાચક શબ્દો

Page #30

૨૧ કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર કહી પરસ્પર એકબીજાને નમસ્કાર કરો.” (૧-૪૯)
(સ્ત્રીઓના) આત્મા જ્યાં દુઃખ પામે છે, તે ઘરમાં સુખસંપદા પ્રગટતી નથી.” (૧-૫૫)
સર્વ વર્ણના લોકો સ્વસ્વ વર્ણના ગુણ-કર્માનુસારે વર્તવા છતાં મારા ધર્મને સ્વાધિકારે યથાશક્તિ પાળીને મુક્તિપદને પામે છે.” (૩-૪૧૧)
“સ્ત્રી અને પુરુષોને આત્મા સમાન છે. બંનેમાં કઈ ઊંચા કે નીચ નથી.”
સ્ત્રી વર્ગ અને શૂદ્ર વર્ગની પણ મુક્તિ થાય છે. પંદર ભેદે લાકે મુક્તિપદને પામે છે, એવું મારા શાસનમાં જાહેર થયું છે. ગમે તે વર્ણના લેકે ત્યાગી થઈ શકે છે. (૩-૪૧૧)
સર્વેએ ગાયેનું સદાકાળ રક્ષણ કરવું. ગાયના રક્ષણ માટે જેટલા બને તેટલો ઉપાયો લેવામાં જરા માત્ર પ્રમાદ કરવો નહીં. ગાયે દેશનું ઉપયોગી બને છે. (૧-૬૧)
“હે દુર્જયન્ત કુલપતિ તાપસ ! હું કદાપિ ગાયને પિતાનું ખાણું ખાતાં મારું નહીં, એવી ક્ષત્રિય ધર્મની નીતિ છે. ગાયનું રક્ષણ કરવું એ જ આર્ય ધર્મ છે. ગાયનું રક્ષણ કરવા માટે મારા ઈશ્વરાવતાર છે. જે આખી દુનિયાનો માલિક પ્રભુ છે તે ભૂખી ગાયને ઘાસ ખાતાં, મારીને કાઢી મૂકે એવું કદાપિ બન્યું નથી અને બનનાર નથી. હું વિશ્વના લેકેને-જીવોને દાન દેવા આવ્યો છું, પણ લેવા આવ્યું નથી. ગરીબનું અને ગાયનું રક્ષણ કરવું અને દુને શિક્ષા કરવી એ જ...ધર્મ" છે.” (૩–૧૩)
હે કુલપતિ તાપસ! તમે ગાયેના વૃન્દથી શોભે છે. ગાયનાં દૂધ પીને જીવે છે. ગાયનું માંસ ખાનારા અનાર્ય છે, જ્યારે આર્યોનું ભૂષણ ખરેખર ગેસેવાથી છે. માટે ગાયોને

Page #31

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ઃ ર૦ તમારે મારવી ન જોઈએ.” (૩-૧૩)
તેમના (પાર્શ્વનાથ પ્રભુના) નિર્વાણ પછી હિમાલયની પેલી તરફના અને પશ્ચિમ દિશા તરફના જંગલી લેકના આક્રમણ યાં. તેથી દેશ, સમાજ, સંઘ, ધર્મની ઘણી હાનિ થઈ છે. માટે ધર્મયુદ્ધ કરવામાં પ્રસંગોપાત્ત તૈયાર રહેવું જોઈએ.” (૧-રમ)
“એકદમ સમજ્યા વિના કોઈ પણ બાબત સંબંધી મત ન બાંધો.” (૧-૧૯૧).
અસત્ય અને કદાગ્રહયુક્ત વ્યાવહારિક કે ધાર્મિક બંધનેમાંથી મુક્ત થાઓ.” (૧–૧૯૧)
બસ, વધારે શું લખવાનું હોય ! આ તે આ ગ્રંથના ડાં મૌક્તિકક છે. કોણ કહી શકે કે આ મોતીઓમાં હૈયાના હાર બનવાની તાકાત નથી? પુસ્તકના ત્રણે ભાગ આવા નિખાલસ ને જીવનસ્પશી ઉપદેશોથી ભરેલા છે, છતાંય અમુક પ્રકરણે જેવાં કે
દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ, સર્વસામાન્ય બેધ, આદર્શોધ, આદર્શ ગૃહજીવન, સ્ત્રીકર્તવ્યનું સ્વરૂપ વગેરે પ્રકરણે તે ઘણુ ચઢિયાતા છે. સૌ વાંચે, વિચારે અને સામાયિકમાં એનું મનન કરે, એ જ ભલામણ છે.
શાસનદેવને એ જ પ્રાર્થના છે કે, આ અમૂલ્ય પુસ્તકનું રક્ષણ કરે અને જેટલી આવૃત્તિઓ નીકળે તેમાં સહયોગ દે. હિન્દી તથા અંગ્રેજી ભાષાઓમાં આ ગ્રન્થ શીવ્રતાથી પ્રગટ થાય, એવી બુદ્ધિ દે!
અનધિકાર ચેષ્ટાથી, મતિદેષથી, અથવા કેટલીક વાતોની અનભિજ્ઞતાને લઈને મારાથી જે કંઈ વિપરીત લખાયું હોય તે માટે હું ક્ષમાપ્રાર્થી છું.

Page #32

ર૮ઃ કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર
તપસ્વી, શાન્તસ્વભાવી, મુનિરાજ શ્રી દુર્લભસાગરજી ગણિવર્યને હું ઉપકાર માનીશ, કે જેમની કૃપાથી મને અમૂલ્ય સેવા કરવાને તેમ જ દેવગુરુની સ્તુતિ કરવાને લાભ મળે છે.
મુનિ પુણનન્દવિજ્ય (કુમારશ્રમણ)
ન્યાય–વ્યાકરણ–કાવ્યતીર્થ
શિવગંજ, પંચકાવાલી ધર્મશાળા ૨૦૨૫, મહાવીર જયંતી
M
પા"
O
:
-

Page #33

અમરગ્રંઅમર
[પાત્રાની પિછાન ]
ચર્મ તી પતિ દેવાધિદેવ શાસનનાયક ત્રિશલાનંદન, પરમાત્મા શ્રી મહાવીર સ્વામીનુ' આ કાઈ શાસ્ત્રાક્ત સત્ય સનાતનરૂપે સાંગેાપાંગ જીવનચરિત્ર નથી, એ વિવેકી વાચકે સતત ખ્યાલમાં રાખવુ.
ભગવાન મહાવીરના અનેક જીવન પ્રસંગેાને અનુલક્ષીને અતગતભાવે અંતરાત્મા મહાવીરને ઉદ્દેશીને-અવલખીને, ચારે વર્ણાધિકારે, જૈનધમ ને વિશ્વધર્મની વ્યાપકતાએ, વિશ્વોદ્ધારકની વિશાળ દિવ્ય દૃષ્ટિથી અધ્યાત્મ જ્ઞાનશકિત ચૈાગે આ ગ્રંથ લખાયેલ છે.
વિ. સ’. ૧૯૮૦માં શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસુરીશ્વરજીએ આ ગ્રંથરત્નની રચના કરી છે. અદ્યાપિ પર્યંતે અપ્રગટ અંતિમ આ સાહિત્યસર્જના છે.
અંતરાત્મા મહાવીર અનંતા થયા અને અનંતા થશે, જેનાં પાત્રો નીચે સુજબ છે.
૧. ત્યાગી મહાવીરદેવ અને કેવલી પરમાત્મા મહાવીરદેવઅધ્યાત્મ દૃષ્ટિએ અંતરાત્મા.
:
૨. ક્ષત્રિયકુ’ડનગર : અધ્યાત્મ શક્તિસમૃહુરૂપ.
૩. સિદ્ધાર્થ રાજા: સમ્યગજ્ઞાનરૂપ
૪. ત્રિશલામાતા સુમતિરૂપ

Page #34

૩૦ઃ કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ૫. નંદિવર્ધનઃ વિવેકરૂપ ૬. યશોદાવી : શુદ્ધ પરિણતિરૂપ ૭. ઇન્દો, ઇન્દ્રાણીઓ, દેવ, દેવીએ-સાત્વિક વૃત્તિઓરૂપ ૮. આત્મ પ્રભુનું બાહ્ય મહાવીર સ્વરૂપ તે કર્મોદયિક ભાવરૂપ ૯. ઉપશમ, ક્ષપશમ ને ક્ષાયિક ભાવ તે પ્રભુનું આધ્યા
ત્મિક મહાવીર સ્વરૂપ અને તેમની શક્તિઓ જાણવી. ૧૦. વપરૂપ ભારત ક્ષેત્ર છે, તેમાં કર્મોદયથી આત્મપ્રભુને
અવતાર જાણવો.
વ્યવહાર નય અને નિશ્ચય નયથી પ્રભુ મહાવીરનું જીવન. જેઓ શ્રવણ કરશે, કરાવશે અને શ્રવણ કરનારાઓની અનુ. મદના કરશે તેઓ અવશ્ય અંતરાત્મા મહાવીરપદને પામી સિદ્ધ બુદ્ધ થશે ને મુક્તિને વરશે.

Page #35

કાપનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ઃ ૩૧
આ દેહની પેટી વિશે રહેનાર પેટી ભિન્ન છે, આ દેહ-પેટીમાં રહ્યો, મૈતન્ય તેનું ભિન્ન છે; આ પેટીનું જે નામ તેને ગાળ દે તો શું થયું? આ પેટીને પૂજ્યા થકી, વિશેષ તેમાં શું થયું ?
-ગ્રન્થલેખક સ્વ. સૂરિજી
*
*
*
',
ભણાવત”
રસૂરીશ્વરજી
'બ્ધિસાગર
વિરચિત ૧૦૦ થી વધુ અમર ગ્રંથોની યાદી

Page #36

અધ્યાત્મજ્ઞાનદિવાકર, અષ્ટોતરશતાધિક ગ્રન્થપ્રણેતા કવિકુલકલ્પતરુ,આદર્શ યુગપ્રભાવક, દિવ્યયાતિ ર સ્વ-પરશાસ્ત્રવિશારદ યાગનિષ્ઠ આચાર્ય ભગવંત
ન.
શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી વિરચિત ૧૦૮ થી અધિક
અમર ગ્રંથ-શિ
s, bear
૯ આગમસારાદાર
૧૦ આત્મશક્તિપ્રકાશ
નામ
પૃષ્ઠ
૧ અધ્યાત્મ વ્યાખ્યાનમાળા
૨ અધ્યાત્મગીતા, આત્મસમાધિશતક, જીવનપ્રાધ, આત્મસ્વરૂપ,પરમાત્મ- ૨૦૫ દર્શન આદિ ગ્રંથ ૫ ને સમાવેશ.
૩ અધ્યાત્મશાંતિ
૪ અનુભવપચ્ચીશી
૫ આનંદધન પદ્ ભાવા સ ંગ્રહ
૬. આત્મપ્રકાશ
૭ આત્મપ્રદીપ
૮ આત્મતત્ત્વદર્શન
૨૦૬
૧૨૫
૨૪૮
८००
૫૭૦
૩૫૧
૧૦૦
४७०
-૧૪૦
ભાષા
ગુ.
સ.
ગુ.
ગુ.
ગુ.
ગુ.
સ. ગુ.
૩. સ.
૩. સ.
ગુ.
રચના
સવત
૧૯૬૪
૧૯૮૧
૧૯૫૯
૧૯૬૫
૧૯૬૨
૧૯૬૪
૧૯૬૫
૧૯૭૪
૧૯૭૮
૧૯૬૨

Page #37

કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ઃ ૩૩
નામ
પૃષ્ઠ
ભાષા
રચના સંવત
૧૫૦
ਨਾਂ
ਨਾ
હિન્દી ગુ. ૧૯૮૧
૧૯૮૦ ગુ. હિ. ૧૯૬૭
૧૯૮૦ ગુ. ૧૯૮૧ સં. ગુ. ૧૯૭૩ સં. ગુ. મા. ૧૯૭૬
૧૯૮૧ ગુ. સં. ૧૯૭૩ ગુ. ૧૯૬૬
૧૯૭૬
*
૩૦ ૦
*
*
૧૯૭૬
૧૧ આત્મદર્શન ૧૨ આત્મશિક્ષા ભાવના પ્રકાશ ૧૨૦ ૧૩ અધ્યાત્મ ભજનસંગ્રહ
૨૦૦ ૧૪ ઈશાવાસ્યપનિષદ (જૈન દષ્ટિએ) ૧૫ કકક્કાવલી સુબોધ ૧૬ કાગ
૧૦૦૦ -૧૭ કર્મપ્રકૃતિ
૮૦૦ ૧૮ કન્યાવિક્રયનિષેધ
૨૨૫ ૧૯ ગુજરાત બૃહદ વિજાપુર વૃત્તાંત ૨૦ ગુણાનુરાગ કુલક
૨૫ ૨૧ ગફુલી સંગ્રહ ભાગ-૧
૧૧૨ ૨૨ ગડુલી સંગ્રહ ભાગ-૨
૧૨૫ ૨૩ ગુગીત સંગ્રહ
૨૦૦ ૨૪ ગુરુધ
૨૪૦ ૨૫ ચિંતામણિ
૧૨૫ ૨૬ જૈનધર્મની પ્રાચીન–અર્વાચીન સ્થિતિ ૨૦૦ ૨૭ જેનગમતપ્રબંધ છે.
જૈનસંધપ્રગતિ ગીતા | ૬૦૦ ૨૮ જૈનધાર્મિક પ્રતિમાલેખ સંગ્રહ ૩૦૦ ૨૯ જેને પનિષદ ૩૦ જૈન ધાર્મિક પ્રતિમાલેખ સંગ્રહભા ૨ ૨૮૦ ૩૧ જૈન—ખ્રિસ્તી ધર્મને મુકાબલે ૨૨૦ ૩૨ જેનસૂત્રમાં મૂર્તિપૂજા
૯૬ રાસમાળા ભાગ-૧ ૧૭૫ ૩૪ તત્ત્વબિંદુ
*
૧૯૭૬
*
૧૯૬૭
*
૧૯૮૦
*
૧૯૬૮
*
૧૯૭૩
*
૧૯૭૩
૫૦
*
૧૯૭૩ સ.મા. હિ. ૧૯૮૦
*
૧૯૮૦
*
છે.
*
૧૯૮૧ ૧૯૬૯ ૧૯૬૬
ગુ.

Page #38

લાષા
રચના ૧૯૮૧
રચના સંવત
૧૯૬૦
ગુ.
મા.
૧૯૬૭ ૧૯૭૮ ૧૭૪ ૧૯૭૪ ૧૯૮૨ ૧૯૮૦ ૧૯૭૩
જ
aછે
૦
૦
છે
૩૪ઃ કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર નં
નામ પ૪ ભાષા ૩૫ તત્ત્વવિચાર
૧૨૫
૧૨૫ ગુ. ૩૬ તત્ત્વજ્ઞાનદીપિકા
૧૨૪ ૩૭ તીર્થયાત્રાનું વિમાન ૩૮ દેવવંદન સ્તુતિ તવન સંગ્રહ ૧૭૫ ૩૯ શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી ભાગ-૧ - ૧૦૨૮ સં. મા. ગુ. ૪૦ શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી ભા–ર ૧૨૦૦ સં. ગુ. ૪૧ દેવવિલાસ-દેવચંદ્રજી વન ૨૩૦ ગુ. મા. કર દેવચંદ્રજીનું ગુર્જર સાહિત્ય-નિબંધ ૩૨ ૪૩ ધાર્મિક ગદ્યસંગ્રહ પત્ર સદુપદેશ ભાગ-૧
ગુ. ૪૪ ધાર્મિક શંકાસમાધાન ૪૫ દયાનવિચાર ૪૬ પ્રતિજ્ઞાનું પાલ ૪૭ પરમાત્મતિ
૫૦૦ ૪૮ પરમાત્મદર્શન
૪૨૫ ૪૯ પત્ર સદુપદેશ ભાગ-૨
૫૭૫ ૫૦ પત્ર સદુપદેશ ભાગ-૩
૧૦૦ ૫૧ પૂજાસંગ્રહ ભાગ-૧
૪૧૬ પર પૂજાસંગ્રહ ભાગ ૧-૨
૬૧૫ ગુ. ૫૩ પ્રેમગીતા
૭૦ સં. ૫૪ ભજન સંગ્રહ ભાગ-૧
૨૦૦ ગુ. ભાગ-૨
૩૬૬ ગુ. હિ, ભાગ-૩
૨૧૫ ગુ. હિ. ભાગ-૪
૩૪૪ ગુ. હિ. ૫૮ )
ભાગ–૫ તથા) જ્ઞાનદીપિકા |
૦
. -
૧૯૮૧ ૧૯૫૮ ૧૯૭૩ ૧૯૬૬ ૧૯૬૯ ૧૯૭૯
૦
G G
?
$
$
૧૯૮૦
$
૧૯૭૯
”,
૧૯૮૦
૫૫
૧૯૮૧ ૧૯૬૩ ૧૯૬૫ ૧૯૬૫ ૧૯૬૫
૧૯૬૭

Page #39

# =
ગ. હિ
=
૨૨૦
=
મો.
=
૧૯૭૧
=
=
કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ઃ ૩૫ નામ પૃષ્ઠ ભાષા રચના
સંવત ૫૯ ભજનસંગ્રહ ભાગ-૬ કવાલી સંગ્રહ ૨૦૦
૧૯૬૮ ૬૦ , ભાગ-૭
૧૬૦ ગુ. ૧૯૬૮ ૬૧ ,, ભાગ-૮
૮૫૦
૧૯૭૩ ૬૨ , ભાગ-૯
૫૮૦
ગુ. હિ. સં. ૧૯૭૯ ૬૩ , ભા–૧૦
૧૯૭૯ ૬૪ ,, ભા–૧૧
૧૯૮૧ ૬૫ ભારત સહકારશિક્ષણ કાવ્ય ૧૭૫ ગુ. મા. ૧૯૭૪ ૬૬ મિત્ર–મંત્રી
૧૬૦ ૬૭ મુદ્રિત છે. વૈ. ગ્રંથગાઇડ (પ્રેરક) ૪૮૦
૧૯૮૧ ૬૮ યોગદીપક )
૩૦૮ - યોગસમાધિ ! ૬૯ યશોવિજયજી નિબંધ
૭૫ ગુ. ૧૯૬૮ -૭૦ લાલા લજપતરાય ને જૈનધર્મ ૧૨૦
૧૯૮૦ -૭૧ વિજાપુર વૃત્તાંત
૧૯૭૩ -૭૨ વચનામૃત (બૃહત).
મા. ૧૯૬૭ ૭૩ સ્તવનસંગ્રહ
૨૭૫
૧૯૭૮ -૭૪ સમાધિશતક
૩૫૦
૧૯૬૨ ૭પ સત્યસ્વરૂપ
૨૨૫
૧૯૮૦ -૭૬ અંધકર્તવ્ય ૭૭ પ્રજાસમાજ કર્તવ્ય ૭૮ શેકવિનાશક ગ્રંથ
૧૯૦૦ ૭૯ ચેટક પ્રબોધ ૮૦ સુદર્શ ના સુબોધ . ૮૧ સાબરમતી ગુણશિક્ષણ કાવ્ય
૧૯૭૧ -૮૨ સુખસાગર ગુરુગીતા
૧૯૭૧ ૧૮૩ રાત્રપૂજા
૩૦૦
$
$
૧૫૭૫
$
$
$ |

Page #40

૩રું : કાલ્પતિક અધ્યાત્મ મહાવીર
ન.
૮૪ દ્રવ્યવિચાર ૮૫ શિષ્યે પનિષદ
૮૬ શાકવિનાશક ગ્રંથ
૮૭ સાંવત્સરિક ક્ષમાપના
૮૮ શ્રાવક ધર્મસ્વરૂપ, ભા. ૧
te
ભાર
૯૦ શુદ્ધોપયેગ
૯૧ યા ગ્રંથ ૯૨ :શ્રેણિક સુખેાધ ૯૩ કૃષ્ણગીતા
""
૯૪ શ્રી. રવિસાગરજી ચરિત્ર
૯૫ વચનામૃત નાનુ ૯૬ આત્મદર્શન ગીતા, ૯૭ જ્ઞાનદીપિકા,
૯૮ પૂજાસંગ્રહ–વાસ્તુ પૂજા ૯૯ ચેતનશક્તિ ગ્રંથ
૧૦૦ વમાન સુધારા
૧૦૧ પરબ્રહ્મ નિરાકરણ
૧૦૨ શ્રીમંત સયાજીરાવ ગાયકવાડ પાસે
આપેલું વ્યાખ્યાન
૧૦૫ જૈન સ્યાદ્વાદ ઉક્તાવલ
૧૦૬ અધ્યાત્મગીતા
૧૧૦
૧૧૧
""
૧૧૨ મહાવીરગીતા
,,
,,
નામ
""
""
33
પૃષ્ઠ
૧૦૭ તત્ત્વપરીક્ષા વિચાર
૧૦૮ ગુરુ મહાત્મ્ય
૧૦૯ કાલ્પનિક અધ્યાત્મ મહાવીર ભાગ-૧ ૫૧૨
ભા—૨ ૫૧૫
ભા-૩ ૪૨૬
૨૫૦
૨૫૦
૪ ૢ૦૪
૪૦
૧૭૫
૭૧
ભાષા
ગુ. મા.
ગુ.
ગુ.
ગુ.
ગુ.
ગુ.
સ.
સ.
સ.
સ.
સ.
ગુ.
સ.
ગુ.
ગુ.
ગુ.
ગુ.
સ.
રચના.
સંવત
૧૯૫૮
૧૯૭૭
૧૯૫૯
૧૯૮૧
૧૯૬૭
૧૯૬૭
૧૯૮૦
૧૯૭૯
૧૯૭૯
૧૯૮૦
૧૯૮૦

Page #41

અધ્યાત્મ મહાવીર
વિભાગ બીજો ત્યાગાવસ્થાની પૂર્વતૈયારી

Page #42

Page #43

Page #44

GO
OCOM
..CO
-
-
૩૫ર હત ૧૯૭૭ ના ભાદરવા વદ ૧૨ ને શનીવાર તા. ૯ મી ઓકટોમ્બર અને છે. તા. ૨૬ મી મહરમ ૧૩૩૯ હઝરી પરે ૧૦ મો ફકત૨ડાન ૧૨૯૦ હોર) सुरवठय - .
सरया ५-१२ नानीcumus (enावरपानाजानानावयनका પરંતુ અનાની નાવમનથી અશ્રુતકનર્તન અસાનીના ઉદેના૨S बत. txmeenापनेतumeशाना.
m
ier MIRamchanj५५Mana.12.
शान नशाननसनीrinamuna.in विmamiandorsmaniaimmलेलसरे Med-
शानीmlgatो.unt HARIोनीया x H43.urvisaru10 timismRATim
M .. . Fgmatyamanानतxnowimmatra सानendraनिबद्धd.वयोmirintena सfunnyxstोका५0runmun
मानवNिeparmionline
पतिलाnai tenintment Hirmiratna र ५९ min५०५MAR Reerian
madnaatxनिsinirna marवि.unt-met५विशाnarx MARA
टेमतो-saints सनीmmenianista ntini सानले लsammeोलोलको जानी र फानोdowmanternet
22लनमसंगल Sach Taranatomagnormation २सालोचो SAMnnylunातानmad.
.taarolina MiatiGORMATimantransi
मानोगोल्ये infaapni-manuadityan समान
Answimmunein alandan
.deashn५६ DRथानीinRोति १५5rixm
axnxst. Indian aunt
in
શ્રીમદ્જી
સ્વહસ્તાક્ષરે લખાએલ આ ગઘઉંએ .

Page #45

૧. પુત્રી પ્રિયદર્શનાને ઉપદેશ
પ્રિયદર્શના પૂજ્ય તીર્થસ્વરૂપ પિતાજી ! આપને નમન વંદન કરું છું. મારી માતાજી ગઈકાલે કહેતાં હતાં કે આપ ત્યાગી થવાના છે અને ઘરમાં રહેવાના નથી. આપ એવું શું કાર્ય કરવા ધારો છે કે જેથી આપ ઘરમાં રહેવાનું પસંદ કરતા નથી. મને તે આપના વિના એક ક્ષણમાત્ર પણ રહેવાય નહીં. મને આ૫ દરરોજ પૂર્વકાલીન તીર્થકરોની, મહાસતીઓની વાર્તાઓ સંભળાવે છે તે કોણ સંભળાવે ? આપની સાથે વાત કરવાનું બહુ ગમે છે અને આપની વાત સાંભળતાં ઊંઘવાનું મન પણ થતું નથી. હું તમને ત્યાગી થવા નહીં દઉં? - પરબ્રહ્મ મહાવીર ઃ વહાલી પુત્રી પ્રિયદર્શના ! તારી વાત સાચી છે. હું ત્યાગાવસ્થા ગ્રહણ કરવાને છું. આખું જીવન સર્વ વિશ્વ માટે હોમી દેવું એ ત્યાગ છે. વિશ્વના જીવને સત્યપ્રકાશના માર્ગે લઈ જવા માટે સર્વ વિશ્વને ઘર માની, કુટુંબ માની, આત્મા માની પ્રવર્તવું તે ત્યાગ છે. વિશ્વોદ્ધાર કરવા માટે ત્યાગી બન્યા વિના તે કાર્ય બની શકે તેમ નથી, એવી મારી નિયતિ છે. માટે મારે ત્યાગી બનવું જોઈએ. સર્વ વિશ્વ માટે સર્વત્ર સત્યનો પ્રકાશ કરવા ફરવું જોઈએ. તે કાર્ય ઘરમાં રહેવાથી બની શકે તેમ નથી.
મારા પછી મારી પેઠે તને અનેક તીર્થકરની વાર્તાઓ શ્રી યશદાદેવી સંભાવશે. હાલ તને જેટલું શિક્ષણ મળ્યું છે તેટલું પચાવ. તે પ્રમાણે વર્તન કર. ગૃહસ્થાવાસને ચગ્ય તને શિક્ષણ આંધ્યું છે અને આત્મમહાવીરની ભક્તિ સંખંધી જે જે ભક્તિ

Page #46

અધ્યાત્મ મહાવીર શિક્ષણ આપ્યું છે તે પ્રમાણે વર્તીને કર્મગિની થા. સતી શ્રી યશદાદેવી મારી પેઠે તારા લાયક સર્વ શિક્ષણ આપ્યા કરશે. તેનામાં અપૂર્વ ભક્તિશક્તિ જાગ્રત થઈ છે. શ્રીયુત નંદિવર્ધન તને રાજકીય, વ્યાપારિક આદિ અનેક બાબતોનું દરરોજ શિક્ષણ આપ્યા કરશે. શ્રી નંદિવર્ધનની સ્ત્રી સર્વકાકુશલ પંડિતા છે. તેના સમાગમથી તને અપૂર્વ શિક્ષણ મળશે. સ્ત્રીસંઘની ઉન્નતિ કરવા માટે–કમગિની બનવા માટે તું પૂર્ણ ઉત્સાહવાળી થઈશ.
પિતાના પિંડના પિષણ માટે તે આખી દુનિયા જીવે છે, પણ જેઓ પરમાર્થ માટે જીવે છે તેઓ ખરેખરા જીવતા છે, ઈત્યાદિ પરમાર્થ શિક્ષણને આચારમાં મૂકી બતાવવા માટે બાહ્ય સુખનો, બાહ્ય સંપત્તિઓનો અજેના માટે ત્યાગ કરવો અને વિશ્વના ને ત્યાગીનો આદર્શ બતાવી તેઓને ઉચ્ચ બનાવવા માટે મારો તીર્થંકર પરમાત્માનો અવતાર છે. તેમાંના આયુષ્યને છેલે ભાગ ત્યાગી બની વિશ્વના લેકેના ખાસ હિતાર્થે ગાળવાને છે. તેમાં પ્રવર્તાથી વિશ્વને ઉદ્ધાર થવાનો છે. મારે એ માગે હવે વિચારવાનું છે. માટે તેમાં મને પ્રવર્તાવા માટે અનુમોદન કર.
પ્રિયદર્શનઃ પૂજય સર્વતીર્થસ્વરૂપ પિતાજી! જ્યારે હવે તમે ત્યાગી થવાના છે અને વિશ્વના લેકોના હિતાર્થે સર્વ વસ્તએને ભેગ આપવાના છે, તે હું તમારા એવા વિશ્વકલ્યાણમય ત્યાગમાં આડી આવતી નથી. હું તમારા (ભાગને) સાથુનયને અનુદું છું. મારું હૃદય કોણ જાણે શાથી શેકથી ઊભરાઈ જાય છે. આપના હાથે હું ઊછરેલી છું.
વિશ્વોદ્ધારરૂપ કાર્ય કરવાનું મન કોણે ન થાય? આપ પ્રભુ તે કાર્ય કરવા સમર્થ છે; પરંતુ અહીં રહી, શુભ સંકલ્પ કરી વિશ્વોદ્ધાર કરે તે તે બની શકે તેમ છે. આપે એક દિવસ કહ્યું હતું કે જ્યારે વિશ્વમાં અજ્ઞાન, ત્રાસ, હિંસા, પાપીઓનું

Page #47

પુત્રી પ્રિયદર્શનાને ઉપદેશ અધર્મમય જોર વધે છે, ત્યારે ઈશ્વરરૂપ તીર્થંકર પ્રકટે છે અને તેઓ વિશ્વમાં ફરીને અજ્ઞાની પાપીઓને ઉદ્ધાર કરે છે. જે કાર્ય જે રીતે બનતું હોય છે તે રીતે તે બને છે. માટે આપે કહ્યું હતું તે પ્રમાણે આપને વિહાર કરવા પડશે. આપના અનેક જન્મ સાથે સંબંધ ધરાવતા આત્માઓ સર્વત્ર અવતર્યા છે. તેઓ આપના પરિચયથી પ્રેમી બની તીર્થ પ્રકાશરૂપ કાર્યમાં જોડાશે. વિશ્વને હાલ જે જે ઉદ્ધારક શક્તિઓની જરૂર છે તે તે ગુણ–ધર્મોશક્તિઓનો પ્રકાશ આપ કરવાના છે. અધર્મને નાશ કરીને વિશ્વમાં સર્વત્ર આપ ધર્મની સ્થાપના કરવાના છે
આપની પુત્રીને ગૃહસ્થાવાસમાં કર્તવ્ય એવા શિક્ષણને પરમ ઉપદેશ સંભળાવશે.
પ્રભુ મહાવીરદેવઃ વહાલી પુત્રી પ્રિયદર્શના ! તારાં વચને શ્રવણ ક્ય. ત્યાગાવસ્થા વિશ્વોદ્ધાર માટે છે અને તેમાં તારી ઉન્નતિનું બીજ છે. દાન એ જ ત્યાગ છે અને જે ત્યાગ છે તે જ દાન છે. તેમાં આત્મપર્યાનો પરહિતાર્થે ઉપયોગ એ જ ત્યાગ છે. વહાલી પુત્રી ! ચોસઠ વિદ્યાકલાથી વિચક્ષણ થા. સાંસારિક સર્વ વિદ્યાઓનું અધ્યયન કર. સર્વ કર્તવ્યકાર્યો કરવામાં તત્પર થા. ઘરનાં, કુટુંબનાં ઉપગી કર્મો કર. કુટુંબી મનુષ્યમાં આત્મબુદ્ધિ ધારણ કર. શુદ્ર કહેશે અને શુદ્ર સ્વાર્થોને દેશ, કોમ, સંઘાદિના હિતાર્થે ત્યાગ કર. પુણ્યકાર્યો કરવામાં, અતિથિઓને સત્કાર કરવામાં અને દાન આપવામાં ઉદારભાવથી વર્ત. માતાની આગળ બેસીને તત્વજ્ઞાન કર, હજાર ગૃહસ્થ આચાર્યોના સમાન એક જ્ઞાની, સારી ભક્તાણું અને જૈન ધર્મ પાળનારી ઉપાસિકા (માતા) હોય છે. શરીરને કસરતથી, હવા–દવાથી પુષ્ટ બનાવ. અનેક પ્રકારની ભાષાના જ્ઞાનથી વાણીને કેળવ. સદ્ વિચારોથી મનને કેળવ. જ્ઞાનરૂપ સૂર્યનો હૃદયમાં પ્રકાશ કર. પિતાની સખીઓને મારા ધર્મને બોધ આપ અને તેઓને પાકા જૈન બનાવ. પોતાની પાસે આવનારાઓને સત્ય

Page #48

અધ્યાત્મ મહાવીર જૈનધર્મનું જ્ઞાન આપ. પિતાનાં સગાંવહાલાંઓના સ્વાર્થી માટે જેટલું બને તેટલે આત્મભેગ આપ. નકામી બેસી ના રહે. મનમાં આત્મગુણનું ચિંતવન કર. માતાની આજ્ઞા પ્રમાણે ઘરનાં કાર્યો કર અને સર્વનું કલ્યાણ થાય એવાં સમાજનાં, સંઘનાં કાર્યો કર. પિતાની શક્તિઓ છતે અપરાધીઓને માફી આપ અને દુષ્ટ રાક્ષસને સ્વપરાક્રમથી જીતી લે. શસ્ત્રાસ્ત્રની કેળવણી લે. સર્વજાતીય બાલિકાઓની સાથે એકસરખી રીતે રમતગમતમાં ભાગ લે અને દુઃખી ગરીબ બાલિકાઓને સહાય આપ.
દયા, પ્રેમ, શૌર્ય એ મારું રૂપ છે, માટે એ જ્યાં હોય ત્યાં મારું પ્રગટ સ્વરૂપ અપેક્ષાઓ જાણ. મદદ માગનારાઓની વહારે ચઢ. દુઃખીઓના પિકારો સાંભળ. વિશ્વના સર્વ જીવો માટે જીવન છે, એમ નિશ્ચય કર. કલિયુગમાં કલિયુગના અનુસાર બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્રાદિ મનુષ્ય ગુણ-કર્મોને ઉત્સર્જાપવાદથી કરશે એમ જાણ.
કલિયુગમાં જે મારા પર શ્રદ્ધા–પ્રેમ ધારણ કરશે તેઓ ભક્ત બનશે. વહાલી પુત્રી પ્રિયદર્શના ! દુઃખીઓની દવા, અન્ન વગેરેથી સારવાર કર અને ધર્મયુદ્ધમાં ઘવાયેલાઓની સારવાર કર. વહાલી પુત્રી ! વિશ્વના જીવોની સેવા એ જ મારી સેવા જાણ, પુરુષોના સમાન સ્ત્રીઓને દરજજો છે, માટે સ્ત્રીઓની ઉન્નતિ જે જે માગથી થાય છે તે માર્ગોમાં વહન કર. ગૃહસ્થાવાસમાં દાનથી મુક્તિ મળે છે. જેનધર્મ પાળનારા અને મારા પૂર્ણ રાગી ગૃહસ્થાને અને ત્યાગીઓને સહાય આપ. પ્રસંગોપાત્ત ધર્યયુદ્ધમાં પ્રવેશ કર અગર સહાયક બન. જે કન્યાએ માતા વગેરેને પજવે છે, રીસ કરે છે, કલેશ કરે છે તે ઉત્તમ સ્વભાવને પ્રાપ્ત કરી શકતી નથી.
વહાલી પ્રિયદર્શના પુત્રી ! તું સાગરની પેઠે ગંભીર બન. ઉત્તમ ગુણો જ વસ્ત્રાભૂષણે કરતાં અત્યંત કિંમતી છે, એમ માની ઉત્તમ ગુણોને પ્રાપ્ત કર. સર્વ બાબતોમાં વિવેકી બન. અશક્ત વિચાર

Page #49

પુત્રી પ્રિયદનાને ઉપદેશ અને આચારોથી દૂર રહે. મનની વાસનાઓ પર આત્મશક્તિએ વડે દાબ મૂક. આત્માના કહ્યા પ્રમાણે મન ચાલે એવી રીતે ચાલ. આન્તરના શત્રુઓને માર અને સર્વ જી પર વિશુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કર. અ૯૫ દેષ અને ઘણે ધર્મ થાય એવા કર્મો કર. પાપારંભ વિનાની કઈ બાહ્ય પ્રવૃત્તિઓ નથી, તેથી મારામાં સર્વ કર્મોને સંન્યાસ કરીને સ્વાધિકારે કર્મ કર. પરંતુ અધિકાર વિનાની બાહ્ય નિવૃત્તિ, કે જેમાં તામસ, આલસ્ય, પ્રમાદ વગેરે દેષો રહ્યા છે, તેમાં રાજી રહીશ નહીં. પિતાનાથી વયમાં, ગુણમાં, ધર્મમાં જે જે વડીલ હોય તેઓનું માન જાળવ અને સર્વ મનુષ્યની સાથે, સભ્યતાથી વર્ત. વિચાર કરીને બેલ. ગુસ્સાને સદુપયોગ કર. દેશ, સંઘ, રાજ્ય, વ્યાપાર, કેળવણી, આરોગ્ય વગેરેનાં સત્કામાં ભાગ લે. સર્વની વાત સાંભળ, પણ મત બાંધતાં વિચાર કર. સર્વ પ્રકારની બાજુએ ને વિચાર કરી કાર્ય કર. અતિ મજશેખથી કે દેહાદિક ભેગેથી પ્રમાદી ન બન. કુટુંબમાંથી, જ્ઞાતિમાંથી, સ્ત્રીવર્ગમાંથી કલેશટંટા ટળે એવી જ્ઞાનદશા પ્રગટાવ.
અધ્યાના રામચન્દ્રાદિ સૂર્યવંશી ક્ષત્રિયોની પરંપરાએ. આવેલ રાજ્યગણપતિ ક્ષત્રિય યુવરાજ જમાલીની સાથે તારું યૌવનવયમાં લગ્ન થશે.જમાલીના વંશજે કલિયુગમાં રાજગૃહી નગરીમાં અને પશ્ચાત્ મરુધર દેશ, સૌરાષ્ટ્ર દેશમાં રાજ્ય કરશે. શ્રી યશોદા દેવીના બંધુએ હૈહય વંશમાંથી સોલંકી વંશ તરીકે પ્રસિદ્ધ થઈ દક્ષિણ, સૌરાષ્ટ્ર વગેરે દેશમાં રાજ્ય કરશે. નીતિરૂપ જૈનધર્મ એ મારું બાહ્ય સ્વરૂપ છે, એમ જાણ નીતિ પ્રમાણે વર્ત.
મૃત્યુથી જેટલું ન બનવું તેટલું અન્યાયથી બીવું. અન્યાયી દુષ્ટ લેકેને યથાયોગ્ય ઘટતી શિક્ષા કરવી. તે બાબતમાં સ્વશક્તિએને ઉપયોગ કરો. ગરીબ, અનાથ, નિરાધાર સ્ત્રીઓને પ્રકટ રીતે વા ગુપ્ત રીતે મદદ કરવી. જે પુરૂષ મને પરબ્રહ્મ તરીકે સ્વીકારે, જૈનધર્મને સ્વીકારે અને જૈન ગુરુને સ્વીકારે તેની સાથે

Page #50

અધ્યાત્મ મહાવીર
મારે આશ્રય કરનારી જૈન કન્યાએ ગુણકર્માની સમાનતાએ લગ્ન કરવું, અન્યથા માતાપિતા વગેરેની તે ખાખતમાં આજ્ઞા સ્વીકારવી નહીં. મરણ કરી મારું શરણુ કરવું, પરંતુ જેઓ જૈન ન હોય એવાની સાથે લગ્ન ન કરવું. રાજ્ય, લક્ષ્મી, વૈભવ મળે, અનેક પ્રકારનાં સુખ મળે અને એક તરફ દુઃખ મળે, તા દુઃખાને પ્રિય ગણી જૈનની સાથે લગ્ન કરવું; પણ જે મારા ભક્ત ન અન્યા હાય અને મારી ભક્તિના વિચાર અને આચારાના સંસ્કારથી રહિત હાય તેની સાથે લગ્ન ન કરવું. ગરીખમાં ગરીબ ભિખારી નિન જૈન સાથે રાજપુત્રીએ લગ્ન કરવું, પશુ રાજપુત્ર હાય તેપણુ તેની સાથે મારે ધર્માં અને મને પ્રભુ તરીકે અંગીકાર કરનારી કન્યાએ, ગમે તેવી તે ગરીબ હાય તાપણુ, લગ્ન કરવું નહી. મારા ઉપર જેને પ્રેમ નથી, શ્રદ્ધા નથી તેના પર ગમે તેવા પ્રસ`ગેાથી જૈન કન્યાએ પતિરાગ ધારણ કરવેા નહી. કલિયુગની જૈન કન્યાઓને હું જે કહું છું તે રુચશે નહી', તે તેવી કન્યાએ મારા ઉપર ભક્તિ નહીં રાખનારાઓની સાથે લગ્ન કરીને મન, આત્મા અને કાયાને ભ્રષ્ટ કરશે અને પેાતાની સંતતિને દુઃખ, મેહ, અધમ ના નરકમાં ધકેલી મૂકશે, એમ જાણી મારા વિચારાનો પ્રચાર કરવા માટે કટિબદ્ધ થા.
મેં તને જે ધાર્મિČક શિક્ષણ આપ્યું છે તે જૈન કન્યાઓને સમજાવ અને તેએને જ્ઞાનના પ્રકાશમાં લઈ જા. જૈન ખાલાઓને જેમ જેમ રુચિ પ્રગટે અને જેટલું સમજે તેટલુ' પચાવી શકે એ પ્રમાણે મારી ભક્તિનેા બેષ આપ. પુત્રની પેઠે સ લેાક પુત્રીને ચાહે એવા મારા શિક્ષણના પ્રચાર કર. જેએ ઘર સુધારે છે તેએ કુટુંબ સુધારે છે. જેએ કુટુબ સુધારે છે તે જ્ઞાતિ, કામ, સંઘ, દેશ, ખંડને અનુક્રમે સુધારે છે, સ્ત્રી સુધર્યાં વિના કુટુંબ વગેરેની શિક્ષણ-સંસ્કૃતિ થઈ શકતી નથી. પુત્રી જ માતા થાય છે. પુત્રીઓને સુધારતાં સવિશ્વ, સર્વ સંધ, રાજ્ય, કેમ સુધરે છે. પુત્રીઓની ઉન્નતિ પ્રમાણે દેશ, રાજ્ય, જૈન સંઘાર્દિકની ઉન્નતિ હાય છે. પુત્રીનું જ્યાં અપમાન થાય છે ત્યાં ગુલામદશા

Page #51

પુત્રી પ્રિયદર્શનાને ઉપદેશ પ્રગટે છે. માટે મારી વહાલી પુત્રી ! હાલની પુત્રીઓ, કે જે ભવિષ્યની માતાએ છે, તેઓને તું સર્વ જાતનું શિક્ષણ આપ અને તેઓ મારા માટે સર્વ કર્તવ્યકર્મોને સંન્યાસ કરે એવી ઉત્તમ બનાવ.
પ્રીતિ એ સ્ત્રી છે અને જ્ઞાન એ પિતા છે. બન્નેના સંગ વિના સ્વર્ગની ઉત્પત્તિ થતી નથી. પ્રેમ અને જ્ઞાન એ બે વિના કર્મ
ગીઓ પ્રગટી શક્તા નથી. પ્રિયદર્શના ! તેં મારી પાસેથી દેશ, કોમ, પ્રજા, સંઘ, રાજ્ય, ધર્માદિની અનેક વ્યાખ્યાઓ સાંભળી છે. તેથી તું વયમાં નાની હોવા છતાં વિદુષી બની છે. તારામાં વિનય આદિ ચાર પ્રકારની બુદ્ધિ પ્રકટી છે. અનેક પ્રકારના વાદીઓની સાથે તું ચર્ચામાં ઊતરી છે. તારા શબ્દની જનસમાજ પર સારી અસર થાય છે. મારી ભક્તિરૂપ જૈનધર્મ ફેલાવવા માટે તે સર્વસ્વના અર્પણરૂપ ત્યાગમાર્ગની પ્રતિજ્ઞા કરી છે. તે સમય આવે તું પૂર્ણ કરીશ.
વહાલી પુત્રી પ્રિયદર્શના! તે વિશ્વમાં જૈનોની સંખ્યા વધારવા અને અજ્ઞાનાદિ દુષ્ટનો નાશ કરવામાં મારી સાથે રહીને કર્તવ્યકર્મો કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરી છે. હાલ શ્રીમતી યશદાદેવીના સમાગમમાં રહેજે. અવસર આવ્યું પાછો હું આ દેશમાં ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં આવશે અને તમને મારા વિદ્ધારક તીર્થસેવાના કાર્યમાં લગાડીશ. વહાલી પુત્રી ! કર્તવ્યકર્મ કરવાના ઉત્સાહથી તારું સમગ્ર જીવન ઉત્સાહિત અને આશાવાળું બનાવ. વિશ્વમાં સકર્મો કરીને હૃદયની શુદ્ધિ કર. જેઓના હૃદયમાં મારી ભક્તિ પ્રગટે છે તેઓ સદા ઉત્સાહી રહે છે. વહાલી પુત્રી ! જ્યાં સુધી ગૃહસ્થાવાસમાં તું રહે ત્યાં સુધી ક્ષાત્ર ગુણે-કમને સ્વાધિકારે કર અને મારી શૌર્ય–ભક્તિથી આગળ વધ.
મારી પ્રાર્થના-ભક્તિ ગમે તે વખતે, ગમે તે સ્થાનમાં, ગમે તે રીતે થઈ શકે છે, એમ તું જાણું અને સર્વને જણાવ. પિતાના પિાડોશીઓને મારી ભક્તિ શીખવ. નિરાધારને મારે આધાર બતાવ. સાફર અતિથિએને જોઈતી મદદ આં૫. સ્ત્રીવર્ગમાં જે જે મિથ્યા

Page #52

અધ્યાત્મ મહાવીર
૧૦
રિવાજે ઘૂસ્યા છે તેને તેએ પર પ્રેમ રાખી તું દૂર કર. સત્ય પ્રેમ. અને પાપકારથી વરીઆના વૈરા શમાવી શકાય છે, એવું વીર નારીઓને અને વીર પુરુષોને કન્યથી શીખવ. બહુ ખકખકાટ કરનારા કરતાં મૌન રહીને બ્યને કરનારા મારી તરફ જલદીથી
આવી શકે છે.
1:
શુદ્ધાત્મવીરમાંથી અનંત શાસ્ત્રા ઊપજે છે અને વિષ્ણુસે છે. આત્મા જ આત્માનેા મિત્ર કે અન્ધુ છે અને આત્મા જ આત્માના શત્રુ છે. દુનિયામાં જે જે સત્ કે અસત્ ધર્મ પ્રગટચા છે, જે જે પ્રગટે છે . અને જે જે પ્રગટશે તે આત્મામાંથી જ. આત્માની શક્તિએ અને મનની શક્તિએ સપર્યાયરૂપ છે. તેને પ્રકાશ કરવામાં આત્મમહાવીરની પૂર્ણ પ્રેમરૂપ ભક્તિ ખાસ હેતુભૂત છે. જેવી જેવી મનની ઇચ્છાએ થાય છે તેવા તેવા સૂક્ષ્મ-સ્થૂલ અવતારેને જીવ ધારણ કરે છે, જેમાં પ્રેમ હેાય છે ત્યાં અવતારાદિથી સબંધ બાંધવા પડે છે. જયાં પ્રેમ ત્યાં મન અને ત્યાં આત્મવીરરૂપ મારે વાસ જાવે. જ્યાં મારા સ્વરૂપની ચર્ચા થાય છે ત્યાં મારુ અનેક ભાવરૂપવાળુ પ્રાક્રટચ થાય છે. મેલવું એ રૂપુ' છે અને કરવું એ સુવર્ણ છે. જેઆ વિશ્વની ઉન્નતિ કરવા ઇચ્છે છે તેઆએ વિચારે કરી ન બેસી રહેવુ જોઈ એ, પર`તુ રક્તને! ભેગ આપી સત્કાર્યાં કરવાં જેઇ એ. કબ્યા કરવામાં ઉન્નતિ છે, પણ વાત કરવામાત્રથી પેાતાની વા અન્યાની કઢી ઉન્નતિ થતી નથી. જેએ આત્મવીર સ`ખધી વિચારાને અનાદર કરે છે તેઓ સ્વવિચારાથી મરેલા છે. તેએ વિશ્વમાં જીવવાને લાયક રહેતા નથી. જેએ કથનીમાં રહેનારા છે, પણ રહેણીમાં રહેનારા નથી તેએ વીર ખની શકતા નથી. જેના સત્ય વિચારે વીર અનતા નથી તેનાં કર્માં વીર બની શકતાં નથી.
પ્રિયદર્શીના ! મૌન બની રહેણી આદર્યા કર અને ખપ પડતું ખેલ. સ્ત્રીઓને વીશક્તિવાળી મનાવવા પુરુષાર્થ ફૈારવ. અશક્ત, નિરુત્સાહી અને અપ્રેમીએ મને પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. સામાજિક,

Page #53

પુત્રી પ્રિયદનાને ઉપદેશ રાજકીય, સંઘાદિ સેવામાં પુરુષાર્થ ફેરવ, આત્મવીરના વિચારોને વારંવાર પ્રગટાવ્યા કર અને સ્વાત્મા, દેશ, કુટુંબ, રાજ્ય, ધર્મની પડતી કરે એવા વિચારને નાશ કર. પિંડમાં રહેલે આત્મા શરીરાદિન ગુલામ ન બને અને પિંડમાં કે બ્રહ્માંડમાં સ્વતન્ત્ર રહી સર્વની સમાન હકે સ્વતંત્રતા જાળવે એવાં સત્કર્મો કર. જેઓ તારી મદદ લેવાને દેડી આવતા હોય અને સત્ય કહેતા હોય તેઓ માટે યથાશક્તિ કંઈક કર. સંસારમાં સ્વર્ગ અને નરક છે. સદ્ગુણેથી સ્વર્ગ છે અને દુર્ગથી નરક છે. મારા સદુપદેશ પ્રમાણે વર્તવાથી સ્વર્ગ છે. આત્મમહાવીરના જે ભક્ત નથી અને જેઓ અસત્ જડ વસ્તુઓના ભક્તો બન્યા છે તેઓને જાગ્રત કર. તમે બીજાઓને જે આપશે તે પાછું તમને મળશે. ધર્મથી સુખ છે અને અધર્મથી દુઃખ થાય છે, એમ સમસ્ત સ્ત્રીવર્ગને સમજાવ.
મારી ભક્તિમાં જેએએ હુંપણું ખાયું છે તેઓ સત્ય ભક્ત છે. જેઓ પશ્ચાત્તાપથી પિતાનાં હૃદયને શુદ્ધ કરે છે તેઓનાં હૃદયમાં હું વ્યક્ત થાઉં છું. હું ભક્તોના હૃદયમાં બહારથી આવતો નથી; સત્તાએ છું તે વ્યક્તભાવે પ્રગટું છું. હું સત્તારૂપે, જ્ઞાનરૂપે અને આનંદરૂપે જ્યાં જ્યાં છું ત્યાં ત્યાં જીવતા મહાવીરદેવ જાણવા. જે જીવતા મહાવીરરૂપ મહાદેવને પૂજે છે તેને શેષ કંઈ પૂજવાલાયક રહેતું નથી.
નિર્દોષ વહાલી સુ(પ્રિય)દર્શના પુત્રી ! તારી સર્વ શુભ વૃત્તિઓ એ દેવીઓ છે અને સદ્દવિચારે એ રૂપક દૃષ્ટિએ દેવો છે. તારામાં જે પવિત્ર આત્મા છે તે વીર, મહાવીર, જયવીર, વર્ધમાનવીર આદિ અનેક સદ્ગુણેના ધામરૂપ વીર છે. તે રૂપ તું પતે છેએમ નિશ્ચય કરીને વર્ત, એટલે અનેક જન્મમાં આત્મમહાવીરની સંપૂર્ણ શક્તિએ જે જે વ્યક્ત કરી શકાય તે આ ભવમાં તારાથી વ્યક્ત કરી શકાશે. આ વિશ્વમાં આત્માથી સર્વ કરી શકાય છે, માટે કઈ કાર્ય ન કરી શકાય એવું નથી. આ વિશ્વમાં શક્તિઓને

Page #54

૧૨
અધ્યાત્મ મહાવીર ફેરવ્યા વિના મહત્તા પ્રાપ્ત કરી શકાતી નથી એમ જાણું સર્વ પ્રકારની શક્તિઓને પ્રગટાવ. જલસ્નાનાદિથી શરીરની શુદ્ધિ કર, સત્ય બેલી વાણની શુદ્ધિ કર, સત્ય અને પવિત્ર વિચારથી મનની શુદ્ધિ કર, ચિદાનન્દમય બની સ્વાત્મશુદ્ધિ કર. પવિત્ર અને સ્વચ્છ હવાને ગ્રહણ કર, સ્વચ્છ શુદ્ધ જલ ગ્રહણ કર, સાત્ત્વિક બુદ્ધિને ધારણ કર. ગૃહસ્થાવાસમાં પવિત્ર અતિથિ, સાધુઓ અને સાધ્વીઓની આહારાદિકથી સેવા કર.
બાળાઓ પ્રતિજ્ઞાપાલક અને શુદ્ધ પ્રેમી બને તો જ સંસારમાં તેઓ ભવિષ્યની માતાઓ બની શકે અને તેઓ દેશ, સંઘ, રાય, ધર્માદિની પ્રગતિ કરી શકે. જેઓમાં સત્ય પ્રેમ, પ્રતિજ્ઞાપાલનશક્તિ અને ઉદારભાવનો આવિર્ભાવ થયે હોય છે તેઓ મને પરમપ્રિય છે. પ્રિયદર્શના પુત્રી ! આજીવિકાદિ સાધનોમાં મનુષ્ય ન્યાયનીતિથી ચાલે એ સદુપદેશ આપ. તું પવિત્ર છે. અનેક જન્મથી પણ જે સિદ્ધ દશા યાને મારું શુદ્ધાત્મશિવપદ પ્રાપ્ત ન કરી શકાય એવું છે તે તું આ જન્મમાં પ્રાપ્ત કરનારી છે. મારા પર વિશ્વાસ અને પ્રિમ ધારણ કરનારી બાળાઓ પિતાના ભાવ પ્રમાણે સંસારમાં ઈષ્ટ ફળને પામે છે. પરમાત્મ પરબ્રહ્મ એવા મને મહાવીર પ્રભુ તરીકે માનીને જે બાળાઓ મારાં અનેક પ્રકારનાં ગાને ગાય છે અને અનેક અનુષ્ઠાન કરે છે તેઓ ઇચ્છિત વરને મેળવી શકે છે. અશેક, વડ, પીપળ, આગ્રાદિ અનેક શુભ વૃક્ષો અને પવિત્ર નદીઓ, તળાવ, સાગર, વાવે તથા બાગમાં બેસીને જે બાળાએ મારી ભક્તિ કરે છે, ગરબાઓ ગાય છે, ગુરુઓને પૂજે છે, દાન આપે છે, તપશ્ચર્યાએ કરે છે, તેઓનાં મનમાં મારી શક્તિઓને પ્રકાશ થાય છે. તેઓના મનમાં હું અનેક શક્તિઓ ભરું છું, તેઓનાં મનવાંછિતને હું પૂર્ણ કરું છું.
જે બાળાઓ મારામાં મન રાખીને પવિત્ર એવા મારા ધર્મ પ્રમાણે ગૃહસ્થાવાસમાં પ્રવેશ કરે છે તેઓની સર્વથા પ્રકારે ઉન્નતિ

Page #55

પુત્રી પ્રિયદર્શનાને ઉપદેશ
૧૩ થાય છે. જે બાળાએ મારી પૂર્ણ ભક્તાણીઓ બને છે અને દેશ, રાજ્ય, શરીર, ધન કરતાં મારા ધર્મનો પ્રચાર કરવામાં સર્વસ્વનો ભોગ આપે છે, તેઓ ઇચ્છિત ફળરૂપ સ્વર્ગ, ઉત્તમ પતિ, વૈભવ, આરોગ્ય, શાંતિ, સુષ્ટિ, પુષ્ટિ અને બળ પામે છે. જે બાળાઓ પ્રાણ પડે તો પણ છેવટ સુધી મારા નામને જાપ અને સ્મરણ કરે છે તેઓને મૃત્યુ વખતે કષ્ટ કે દુખ અલપ થાય છે અને મૃત્યુ બાદ તેઓ મારા પદને વેગથી પ્રાપ્ત કરે છે. તેઓ છેવટના શુદ્ધાત્મમહાવીરપદને પામે છે, અને જન્મ–જરા-મરણથી મુક્ત થઈ સ્વતંત્ર બને છે. જે બાળાઓ મારા વિના અન્ય કશામાં ચિત્ત પરોવતી નથી કે રાગ ધારણ કરતી નથી અને જેઓ મારી આજ્ઞા પ્રમાણે શરીર–મન–વાણીને વ્યાપાર કરીને સંસારવ્યવહાર પ્રમાણે, વતે છે, તેઓ મારી પરમ ઉપાસિકાએ બને છે.
સ્ત્રીઓને ભેગ્ય માની જે સ્ત્રીઓના આત્માઓને વિકાસ કરતા નથી તેઓ મારા ભક્ત જૈન બની શકતા નથી અને જે સ્ત્રીઓ આત્માના વિકાસમાં બેદરકાર રહે છે તેઓ પોતાના સત્ય સ્વાર્થથી તથા સત્ય પરમાર્થથી ભ્રષ્ટ બને છે. બાળાઓના અને પરિણીત સ્ત્રીવર્ગના જ્ઞાનપ્રકાશમાં જે જે અંતરા કે આવરણ હોય તેઓના વિનાશાથે પ્રયત્ન કર. બાળક અને બાલિકાઓ આ પૃથ્વીનાં નિર્દોષ દેવો અને દેવીઓ છે. બાલિકાઓ પર જ્યાં અત્યાચાર થાય છે અને જે દેશમાં કુમારિકાઓની લૂંટ કે અપહરણ થાય છે તે દેશ અને તેની શક્તિઓના નાશને માટે અનેક ઉત્પાતો અણધાર્યા પ્રગટ થાય છે. બાળાઓના આત્મવિકાસના જે જે કમો છે તદનુસારે તેઓને શિક્ષણ આપવાનો મેં ઉપદેશ આપે છે. તે પ્રમાણે બાળાઓને સર્વ પ્રકારની વિદ્યાઓનો અભ્યાસ કરાવ. આલિકાઓને અને બાળકોને જે જે બાબતોમાં કે રમતોમાં ગમ્મત પડે તે દ્વારા તેઓના આત્માઓના વિકાસનું શિક્ષણ આપવાની વ્યવસ્થા કરવામાં ભાગ લે. પૂર્વભવના મારી ભક્તિના સંસ્કારોથી જેઓ આ ભવમાં જન્મતાં વાર સાત જેવા પ્રગટેલા હોય છે

Page #56

૧૪
અધ્યાત્મ મહાવીર તેઓને આ ભવમાં અલપ પ્રયાસે વિશેષ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે અને તેઓ મારું ધ્યાન ધરીને સર્વજ્ઞ બને છે.
બાલિકાઓની ભૂલ સુધારવી, પણ તેઓને ધુતકારવી નહીં અને તેઓની શુભેચ્છાઓને, સ્વતંત્ર શક્તિઓને વિકાસ પામતી દાબી દેવી નહીં. બાલિકાઓનાં હદમાં ભયના, અનુત્સાહના સંસ્કારો પડવા દેવા નહીં. તેઓ પણ અમે પરતંત્ર છીએ એમ પિતાને ન માની લે. પુરુષોની પેઠે તેઓ વિશ્વમાં સરખી રીતે મુક્ત થવા, સર્વ પ્રકારે શુભ કર્મો કરવા સર્જાયેલી છે, એમ તેઓનાં હૃદયમાં ઠસાવવું. બાળાઓને માથે ભવિષ્યમાં માતાની ફરજે જે જે આવવાની છે તેનું શિક્ષણ આપવું.
ઉત્તમ કુટુંબ-ઘર એ જ ગૃહસ્થનું ગુરુકુલ છે. જે બાળાઓ આર્ય રીતરિવાજ પ્રમાણે માતા, પિતા અને વૃદ્ધજનોની પાસે રહી સર્વ સત્ય અનુભવ મેળવે છે અને મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તે છે તેઓ જૈન જીવનને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. બાલિકાની આગળ તેની માતા સાધવી ગૃહસ્થાદશિકા છે. જેટલાં ઘર અને જેટલી પણુંકુટીએ તેટલાં ગુરુકુલે બનવાં જોઈએ અને બાલિકાઓ ઘર-કુટુંબ રૂપ ગુરુકુલવાસ સેવી શ્રાવિકાઓ, સતીઓ અને ગૃહસ્થ દેવીએ બનવી જોઈએ. આર્ય દેશમાં આર્ય જૈન શ્રાવિકાઓ અને ઉપાસિકાઓ અનાદિકાળથી પ્રગટતી રહી છે. વહાલી પુત્રી પ્રિયદર્શના ! તારું કલ્યાણ થાઓ !
પ્રિયદર્શના: પરમેશ્વર મહાવીર પિતાજી ! આપને નમું છું, વંદુ છું, સ્તવું છું.
આપનાં વચનામૃતોનું શ્રવણ કરતાં તૃપ્તિ થતી નથી. આપે પુત્રીને એગ્ય અનેક પ્રકારને ઘણું વેળાએ અનેક પ્રકારે (બંધ) આપે છે. બાળાઓ અનેક ગુણોને પ્રકટાવી શકે અને કર્તવ્ય કર્મો કરે એવો બોધ આપીને તે ભવિષ્યમાં આદર્શ પતિવ્રતા સતીઓનું જીવન ગાળે અને છેવટે શુદ્ધાત્મપરબ્રહ્મરૂપ આપને પામે એ

Page #57

પુત્રી પ્રિયદનાને ઉપદેશ આપને ઉપદેશ “પુત્રી ગીતા” તરીકે ભવિષ્યમાં કલિયુગમાં મહર્ષિએ પ્રસિદ્ધ કરશે. વિશ્વને પુત્રના અવતારની પેઠે પુત્રીને અવતાર ઘણે ઉપયોગી છે.
અધ્યાત્મજ્ઞાન, ગજ્ઞાન, તત્વજ્ઞાન, વિજ્ઞાન, સર્વદષ્ટિવિચાર અર્થાત્ સર્વનયપરિજ્ઞાન, ભક્તિજ્ઞાન, નીતિજ્ઞાન, રાષ્ટ્રવ્યાપારજ્ઞાન, પશુ-પંખી આદિની પરીક્ષાવિદ્યા, પિંડજ્ઞાન, બ્રહ્માંડ કે કાલેકજ્ઞાન, દ્રવ્યાનુયેાગજ્ઞાન, ગણિતાનુગ, ધર્મકથાનુગ, ચરિતાનુ
ગ, સપ્ત તત્વજ્ઞાન, સર્વ પ્રકારની ચોસઠ કલાનું જ્ઞાન વગેરેના શિક્ષણથી મારા આત્માને, મનને, કાયાને સર્વ બળ વડે વિકાસ ચચે છે. આપને મારા પર પૂર્ણ સ્નેહ છે તેથી એકદમ મારામાં ગુણેને આવિર્ભાવ થા છે. હું આપની પાસે ફક્ત એક આપની કૃપા વિના બીજું કશું જ ઈચ્છતી નથી. તપ કરીને, જપ કરીને, ભક્તિ કરીને ફક્ત મારા પર આપને સદા પૂર્ણ સ્નેહ રહે એટલું જ ઈચ્છું છું. આપની કૃપામાં મારું સર્વસ્વ રહ્યું છે. આપના વાત્સલ્યભાવમાં મને સર્વ સ્વર્ગોનાં સુખ કરતાં વિશેષ સુખ અનુભવાય છે. આપના વિના મારે હવે જન્મ ધરીને પિતા કરવાને પ્રસંગ અન્ય પ્રાપ્ત કરવાનું નથી. આપનાં શરીર, મન, વાણી, કર્મ આદિ સર્વ મારે પિતૃરૂપ છે. સર્વ બાહ્ય અને અંતરંગરૂપ મારા પિતા આપ અનેક નામરૂપાદિમાં ચિદાનંદરૂપ સત્તાએ વિલસો છે. આપની કૃપા એ જ મારે મોક્ષ છે. આપ દેવ-ગુરુ-ધર્મરૂપ છે. આપ પરમાત્મપરબ્રહ્મ મહાવીર પિતાની અકળ ગતિ અને અલક્ષ્ય સ્વરૂપ આદિ શક્તિઓમાં મારો વિશ્વાસ છે. આપને પૂર્ણ નેહ તે જ મારું સર્વસ્વ છે. તે વિના આખી દુનિયાની મને રાણી બનાવો તો તેથી મને અંશમાત્ર આનંદ ન થઈ શકે.
સત્ય પ્રેમરૂપ ભક્તિથી હૃદયની શુદ્ધિ થાય છે અને હૃદયની શુદ્ધિથી એક ક્ષણમાં આરીસામાં પ્રતિબિંબિત થતા પદાર્થોની પેઠે હૃદયમાં સર્વ વિશ્વને ભાસ થાય છે સર્વ શાસ્ત્રોના પઠનાદિથી

Page #58

૧૬
અધ્યાત્મ મહાવીર શાસ્ત્રોનો પાર નથી આવતું. પરંતુ આપની પ્રેમદષ્ટિના બળથી અંતર્મુહૂર્તમાં સર્વશાસ્ત્રોનાં રહસ્યોને અને છેવટના કેવલજ્ઞાનને પ્રકાશ થાય છે. આપની કૃપા વિના મનરૂપ પાર કરી શકતું નથી. આપની પૂર્ણ કૃપા અને પૂર્ણ પ્રેમ સદા કાળ મારા પર રહે અને મારે પૂર્ણ વિશ્વાસ અને પ્રેમ આપના પર રહે. આપને પૂર્ણ સ્નેહ મારી સત્યશુદ્ધાભદશા છે. આખી દુનિયા તે આપની કૃપા આગળ એક તૃણમાત્ર છે.
પ્રેમને બદલે પ્રેમ છે. સત્યને બદલે સત્ય છે. દાનને બદલે દાને છે. જે આપ માટે શરીર અને પ્રાણાદિકને ભેગ આપે છે તે આપને. ભક્ત છે અને તેના પર આપની કૃપા ઊતરે છે. આપના નામરૂપમાં અને આપના શુદ્ધાત્મમહાવીર સ્વરૂપમાં નામરૂપાદિકનો લય કરીને સર્વ વિશ્વમાં આપને જે અનુભવે છે તે જ આપના કૃપાપાત્ર ભક્તો જાણવા. આપના પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પૂર્ણ પ્રેમ જેને છે અને આપના ભક્તો, જેઓ સમ્યકત્વ-સંસ્કારપૂર્વક પ્રગટ બન્યા છે અને બનશે. તેઓની મુક્તિ થઈ છે, થાય છે અને થશે. આપના જેએ રાગી. છે તેઓ આપને પામે છે. જે જે ભાવથી આપને લાકે ભજે છે તે તે ભાવથી આપ તેને પ્રાપ્ત થાઓ છે. જેના જે ભાવ છે તેને તેવા રૂપે આપ મળે છે. આત્મરૂપ મહાવીરના સર્વ પર્યા. રૂપ ભાવે આવિર્ભાવ પામીને આત્માને મળે છે. આત્મમહાવીરનું દર્શન જેએને પ્રિય લાગે છે તેઓ સત્ય જૈન છે.
ભવિષ્યની આર્ય બાલિકાઓ આપના પર પૂર્ણ પ્રેમ અને વિશ્વાસથીજ પતિવ્રતાદિ વ્રતના પાલનમાં વીર સતીઓ અને ગિનીઓ બનશે. જે સ્ત્રીઓ આપની ભક્તાણીઓ બનશે તેઓ સર્વ પ્રકારની વીરશક્તિઓવાળાં સંતાનોને પ્રગટાવશે અને તેઓ રત્નફખીઓ ગણાશે. આપની સેવાભક્તિથી આર્ય જૈન મહિલાઓ દાનવીર, ભક્તવીર, શૂરવીર આદિ વીર સંતાનને પ્રગટાવશે. સ્ત્રીઓનાં હૃદયમાં, રક્તમાં, ધાતુઓમાં, કાયામાં, વાણીમાં, આંખમાં, કાનમાં, આત્મામાં

Page #59

પુત્રી પ્રિયદર્શનાને ઉપદેશ
૧૭
આપ મહાવીર પ્રભુ ગુણેથી અને કબ્યાથી પરિણમી રહ્યા છે. તે સ્ત્રીઓ પિંડમાંથી બ્રહ્માંડના પ્રકાશ કરનારાં મહાવીરે અને યાગિનીએને પ્રગટાવે છે અને પ્રગટાવશે. સ્ત્રી અને પુરુષો નવરસમાંથી આપને જેવા રસભાવે સેવે છે તેવા ભાવવાળાં સંતાનેાને પ્રગટાવે
છે. અનાદિકાળથી આત્મપણે આપ છે. અનંતાનંદમય જીવન આપના ભક્તો પામે છે અને પામશે. સર્વાવસ્થારૂપ આપતું મને શરણુ હૈ !

Page #60

૨. સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ
પ્રિયદર્શના : મહાદેવી સત્યરૂપ ! તમને નમું છું, વંદું છું. મને સર્વતીર્થોધાર શ્રી મહાવીર પ્રભુએ ત્યાગ સંબંધી તથા પુત્રીશિક્ષણ સંબંધી સારે બોધ આપે. તેથી મારામાં અનંત પ્રકાશ પાડ્યો છે.
સ્ત્રીઓ અને બાલિકાઓ કર્મગિનીઓ કેવી રીતે બને તેનું જ્ઞાન પિતાશ્રીએ આપ્યું છે. સાકાર પરમેશ્વર મહાવીરદેવને મેં પૂર્ણ પ્રેમ અને શ્રદ્ધાથી શરણ્યરૂપ સ્વીકાર્યા છે. તેથી મને આત્મપરબ્રહ્મવીર સમ્યક્ત્વ પ્રાપ્ત થયું છે. તેમણે ગૃહસ્થાવાસમાં તમારી પાસેથી અને પૂજ્ય સવતીર્થસ્વરૂપિણ યશદાદેવી માતા પાસેથી સર્વ પ્રકારની વિદ્યા અને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા આજ્ઞા કરી છે. તે પ્રમાણે હું પ્રવર્તીશ. પ્રભુ ત્યાગ ગ્રહી વિશ્વોદ્ધાર કરવાના છે તેથી મને હર્ષને પાર રહેતું નથી. ત્યાગસૂક્ત :
સત્યરૂપા પ્રિયદર્શના! અનંતાનંત પુણ્યરાશિના વિપાકથી શ્રી મહાવીર પ્રભુની પુત્રી તરીકે (તું) અવતાર પામી છે. સાકાર પ્રભુના શરીરથી તારુ શરીર પ્રગટયું છે. તેથી તે પરબ્રહ્મ પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરવાની જ, એ નિયમ છે.
ત્યાગની ઘણી જરૂર છે, તેથી પ્રભુ મહાવીર દેવ ત્યાગી થવાના છે. જે પૂર્ણ ભોગી હોય છે તે પૂર્ણગી બને છે. જે પૂર્ણરાણી હોય છે તે જ પૂર્ણ ત્યાગી બને છે. પૂર્ણ રાગ તે જ પૂર્ણ ત્યાગરૂપે પરિણમે છે. જે કર્મ કરવામાં શૂરા હોય છે તે જ ધર્મ કરવામાં શૂરા બને છે. જ્ઞાન પછી શૌર્ય અને ત્યાગથી આમોદ્ધાર થાય છે. વાયુ, જળ, પૃથ્વી, અગ્નિ, આકાશ વગેરે પદાર્થો જેમ સર્વના ઉપયોગ માટે છૂટા છે અને તેને એકસરખી

Page #61

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ રીતે લાભ લઈને વિશ્વના જ જેમ જીવે છે, તેમ જેનાં મનવાણ-કાયાદિ તેમ જ આત્માદિ સર્વસ્વ સર્વ લોકેના ભલા માટે એકસરખી રીતે અપ્રતિબદ્ધ છે અને સર્વ લેકે જેનાથી લાભ ઉઠાવે છે તેવી દશાને ત્યાગદશા કહેવામાં આવે છે.
ત્યાગ, પોપકાર, દાન, આત્મભેગ, સેવા વગેરે શબ્દોનું ત્યાગજીવનમાં તાત્પર્ય છે. પિતાનું જે કંઈ છે તે અન્ય લોકોને આપવું અને અન્યના કલ્યાણ માટે સર્વ પ્રકારની આવશ્યક પ્રવૃત્તિઓ કરવી તે ત્યાગ છે. અમુક માટે જે જીવન ગાળવામાં આવે છે તેને જેમ જેમ વ્યાપક બનાવવામાં આવે છે તેમ તેમ ત્યાગદશા ખીલતી જાય છે. ત્યાગદશાની અસંખ્ય શ્રેણિઓ છે. તે અનુક્રમે અનેક જન્મથી પસાર કરવી પડે છે. સર્વ ત્યાગીઓનો આન્તર તથા બાહ્ય ત્યાગ એકસરખો હોતો નથી. તેમાં ષસ્થાનક પડે છે.
મન, વાણી, કાયા, ધનાદિકનો પરાર્થે જેટલો ઉપયોગ તેટલો ત્યાગ અને તે દશાએ તેટલે ત્યાગી આત્મા જાણુ. જડ પદાર્થોમાં સર્વને સ્વાર્થબુદ્ધિથી રાગ પ્રગટે છે અને પિતાને માટે કે કુટુંબ માટે જ વિશ્વની સર્વ સંપત્તિ એકઠી કરવાની પ્રવૃત્તિ થાય છે. પરિણામે અન્યને જે દુઃખ પડે છે તેની કાળજી રહેતી નથી. આવું મર્યાદા વિનાનું સ્વાર્થી જીવન પિતાને સુખ આપવા સમર્થ થતું નથી તેમ અન્યને પણ દુઃખમાં નિમિત્તભૂત થાય છે. તેથી નામરૂપને મેહરાગ ત્યજી વિવેકપૂર્વક અન્ય માટે પૌગલિક જડ વસ્તુને અને ઈચ્છાઓનો ભોગ જે આપ તે જ ત્યાગ છે.
નૈસર્ગિક સ્થિતિએ અને અભ્યાસદષ્ટિએ ત્યાગ એમ બે પ્રકારે ત્યાગ જાણો. ઘર. કુટુંબ વગેરેના સંબંધે આદિનો ભોગ આપીને દેશ, કેમ, સંઘ, સમાજ અને ધર્માદિની ઉન્નતિ માટે અને આત્મશક્તિઓનો વિકાસ કરવા માટે જે તજવાલાયક હોય તે તજવું અને જે કરવાલાયક હોય તે કરવું એવી બાહ્યાંતર

Page #62

૨૦
અધ્યાત્મ મહાવીર દશાના વ્યવહારને ત્યાગદશા જાણવી. ગૃહસ્થાશ્રમને ત્યાગ દેશવ્યાપક હોય છે અને ત્યાગાશ્રમનો ત્યાગ સર્વવ્યાપક બને છે. અપેક્ષાએ અને આશ્રમના ત્યાગ દેશવ્યાપક અને સર્વવ્યાપક હોય છે. રાગનું દેશ થકી જેમ જેમ વિશુદ્ધ પરિણમન થતું જાય છે તે જ બાદામાં અહં–મમત્વના નાશથી ત્યાગનું રૂપ ગ્રહણ કરે છે. એકેન્દ્રિયથી છેવટ પરમાત્મા પર્યન્તને અપેક્ષાએ સ્વાધિકાર ત્યાગદશા હોય છે. જેમ જેમ ત્યાગભાવ ખીલતે જાય છે તેમ તેમ ત્યાગરૂપ ચારિત્ર્યની વૃદ્ધિ થતી જાય છે અને છેવટે પરબ્રહ્મ મહાવીરત્વ પ્રગટતાં તેમાં સર્વ સમાઈ જાય છે.
ત્યાગીઓ પાસે જે કંઈ છે તે સર્વે ત્યાગને માટે હેવાથી ત્યાગરૂપ છે, કારણ કે બાહ્ય ખપ વિનાના પદાર્થો પર તેઓ મછ રાખતા નથી. તેઓની પાસે વિશ્વની સઘળી ત્રાદ્ધિ હોવા છતાં તે ત્યાગી છે, કારણ કે તેઓ બાહ્ય સંપત્તિમાં મમત્વરહિત પ્રવૃત્તિવાળા છે. સર્વ વિશ્વ તેઓનું છે અને તેઓ સર્વ વિશ્વના છે. એટલે તેઓની મૂછનો ત્યાગ અને તેઓની બાદ ધનાદિક સંપત્તિનો વિશ્વાથે ઉપગ એ જ અંશે અંશે ત્યાગ તથા દાન છે, એમ જાણવું.
બાહ્ય ત્યાગ કરતાં અનંતગણ વિશે પકારી પરબ્રહ્મમહાવીરશક્તિવિકાસક આંતર ત્યાગ છે. બાહ્યાંતર સર્વમાં અપ્રતિબદ્ધ અને શુદ્ધાત્મ મહાવીરને પૂર્ણ પ્રેમી બની જે દેશકાલાનુસારે પ્રવૃત્તિ વા નિવૃત્તિ, જે જે જ્યાં ચાગ્ય હોય તે, કરે છે તે ત્યાગી છે. શુદ્ધાત્મ પરબ્રહ્મમહાવીરાર્પણમાં સર્વ પ્રકારના ત્યાગને અન્તર્ભાવ થાય છે. આત્માના જે ગુણપર્યા છે તે આત્માને દેવા તે આત્મત્યાગ છે. શરીરાદિક બાહ્ય વિભૂતિઓને વિવેકપુરસ્સર ઉપગ કરે તે ત્યાગ છે. જે દ્રવ્યત્યાગીઓ બને છે તે ભાવત્યાગીઓ પણ બની શકે છે. તમે ગુણત્યાગ, રજોગુણત્યાગ અને સવગુણત્યાગ અનુકમથી મનુષ્યને પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાં બાહ્યથી એકદમ હઠ કરીને જે ત્યાગી બને છે તે બૂરી

Page #63

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલુ શિક્ષણ
૨૧ ઇચ્છાઓના ત્યાગ વિના પાછે હતા ત્યાંને ત્યાં આવે છે. સવ વ્યાપક પરમાર્થ જીવન કરવા માટે બાહ્ય ત્યાગ તથા આંતર ત્યાગની જરૂર છે. આ આત્મપ્રેમી બને છે તેએ દાની બને છે અને તેઓ જ ત્યાગી અને છે. અન્ય જીવેા માટે પ્રાણાદિકને ત્યાગ જેવા જેવા ભાવે મનુષ્યા કરે છે તેવા તેવા ભાવે તે ત્યાગી બની આત્મવીરને પામે છે.
અમુક પ્રકારના વેષમાં અથવા અમુક પ્રકારની ક્રિયાચારરૂપ પ્રવૃત્તિ યા નિવૃત્તિમાં અનેક પ્રકારના ત્યાગને સમાવેશ થતા નથી. દેશેાય માટે જે પ્રવૃત્તિમય જીવન ગાળે છે તે દેશત્યાગી છે. સમાજ માટે પ્રવૃત્તિમય જીવન અર્પણ કરે છે તેમને સમાજત્યાગીએ જાણવા. ચતુર્વિધ સંઘ માટે જે મન, વાણી, કાયાદિકને અપર્ણ કરી પ્રવૃત્તિ કરે છે તે સ ધત્યાગીએ જાણવા. સર્વ પ્રકારના જૈનો, કે જે વસ્તુતઃ જિના છે, તેએની સેવાભક્તિમાં, તેઓને બાહ્ય ધનાદિકની સહાયમાં તથા તેઓને સર્વ પ્રકારના વિદ્યા, ક્ષાત્ર, વ્યાપારાદિક બળને પ્રાપ્ત કરાવવામાં જીવે છે તેએ જૈન-ત્યાગીઆ જાણવા. સાધુએ કે સાધ્વીઓ માટે જે પ્રાણાદિકને ત્યાગ કરનારા છે તેએ સાધુત્યાગીએ જાણવા. સત્ર જેએ! પરિભ્રમણ કરે છે અને ખડામાં, દ્વીપેામાં, પવ તેમાં જે વિચરે છે અને સ લેાકેાને મહાવીર પ્રભુને બેધ આપી પ્રભુ મહાવીરના ભક્ત બનાવે છે તેએ જૈનધમ ત્યાગીએ જાણવા. જૈનધર્માત્મમહાવીર પ્રભુનું ભજન-સ્મરણ કરનારા અને મહાવીર પ્રભુના ઉપદેશેાને સત્ર વિશ્વમાં પ્રચાર કરવા માટે જેએ સ્વાર્થાના અંશે અંશે ભેગ આપે છે એવા ઋષિએ, મુનિએ, સાધુએ, હસેા, પરમહંસા, પરિવ્રાજક, ચે!ગીઓ આદિ અનેક પ્રકારના ત્યાગીએ જાણવા.
જે
અધિકાર વિનાના ત્યાગીઓથી દેશ, રાજ્ય, સમાજ, સંઘ વગેરેની પ્રગતિ થતી નથી. તેમ ચેાગ્યતા વિનાના, સ્વાધિકાર વિનાના ગૃહસ્થાથી ગૃહસ્થાવાસમાં મલિનતા આવે છે. શ્રી મહાવીર પ્રભુ

Page #64

અધ્યાત્મ મહાવીર ગૃહસ્થાવાસના આદર્શ પ્રભુ બની ત્યાગીઓના આદર્શ પરમાત્મપ્રભુ બનવાના છે. તેથી સર્વ પ્રકારના ત્યાગીએમાં નવું વીરચૈતન્ય ફરાયમાન થવાનું છે અને તેથી સાધુઓનું પાલન થવાનું છે. તેથી અધર્મને નાશ થવાનો છે. સર્વ પ્રકારના ધર્મોવાળા જે સર્વ વિશ્વવ્યાપક જૈનધર્મ છે તેને સર્વત્ર પ્રકાશ–પ્રચાર થવાનું છે. ત્રિવિષ્ટ હિમાલય તરફના ઉત્તરના દેશમાંથી તથા તેની પૂર્વ, પશ્ચિમ, દક્ષિણ તરફના દેશમાંથી અધર્મનો નાશ થવાનો છે. અનેક ઋષિઓએ પ્રભુ મહાવીર પાસેથી સત્ય બ્રહ્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું છે અને તેથી વિશ્વમાં ધર્મનાં આંદલને સર્વત્ર પ્રચાર થવા પામ્યાં છે.
પ્રભુ મહાવીરદેવ, જેમને આપણને પ્રત્યક્ષ સમાગમ થયે છે, તેઓ હવે વિશ્વમાં સર્વથા પ્રકારે ધર્મની સ્થાપના કરશે. જૈન ધર્મમાં વેદ-વેદાન્ત–આગમાદિ પ્રતિપાઘ અનેક પ્રકારનું તત્ત્વજ્ઞાન અનાદિ કાળથી છે. તેને મહાવીરદેવ સર્વથા પ્રકાશ કરશે.
તત્ત્વજ્ઞાન અનાદિકાળથી આત્માદિ તત્ત્વજ્ઞાન પ્રવર્તે છે. તેને પ્રવાહ મન્દ થઈ જાય છે કે તેનો નાશ થાય છે કે તરત તીર્થકરને અવતાર પ્રકટે છે. તેઓ શ્રતજ્ઞાન, કે જેમાં સર્વ પ્રકારનાં તો સાર છે, તેને પ્રકાશ કરે છે. આત્મતત્વ, જડતત્વ, પુણ્યતત્વ, પાપતત્વ, આસ્રવતત્ત્વ, સંવરતવ, નિર્જરાતત્ત્વ, બંધતત્ત્વ અને મેક્ષતત્વ એ નવ તત્વ છે, એમ શ્રી મહાવીર પ્રભુએ મને પ્રકાર્યું છે. ૧. આત્મતત્વ :
આત્મતત્વમાં અનંત આત્માઓનો સમાવેશ થાય છે. કર્મબદ્ધ અને સ્વતંત્ર મુક્ત એમ બે પ્રકારના આત્માઓ છે. કર્મબદ્ધ આત્માઓના પાંચ પ્રકાર છે. એકેન્દ્રિય, હીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય અને પંચેન્દ્રિય. તે જ રીતે પૃથ્વીકાયિક, અપકાયિક, વાયુકાયિક, અગ્નિકાયિક, વનસ્પતિકાયિક અને ત્રસકાયિક એમ ષટ્રપ્રકારની કાયાવાળા આત્માઓ જાણવા. કર્મબદ્ધ આત્માઓ સશરીરી

Page #65

૨૩
સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ હોય છે. દારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ અને કાશ્મણ એ પાંચ પ્રકારનાં શરીરને કમાગે આત્માઓ ધારણ કરે છે. દેવેને અને દેવીઓને વૈકિય, તેજસ અને કાર્મણ એ ત્રણ શરીર હોય છે. અનેક પ્રકારની ઊડવાની અને રૂપ બદલવાની શક્તિયુક્ત, દિવ્ય, નાનું મોટું થનાર તથા પ્રકટ-અપ્રકટ, સૂફમ–મહદ્ આદિ ગુણયુક્ત વૈકિય શરીર હોય છે. આહારનું પચનાદિ કાર્ય કરનાર અને તેજેલેશ્યાદિ લબ્ધિઓનું પ્રવર્તક તેજસ શરીર હોય છે. જ્ઞાનાવરણીય, દશનાવરણીય, વેદનીય, મોહનીય, આયુષ્ય, નામ, ગોત્ર અને અંતરાય એ આઠ પ્રકારનાં કર્મોથી બનેલું કાર્પણ શરીર છે. આત્માના બળ વડે પુદ્ગલે ખેંચીને આહારક શરીર બનાવવામાં આવે છે. તેને શરીરની બહાર ગમે ત્યાં અસંખ્ય એજન સુધી સંકલ્પ કરીને દેવ, કેવળી વગેરેની પાસે મોકલી શકાય છે અને તેનાથી જ્ઞાનાદિકનો બોધ લઈ શકાય છે કે આપી શકાય છે. એ જ રીતે તેને આહરીને અર્થાત્ ખેંચીને પાછું લાવી શકાય છે અને તેના સૂમ ગુપ્ત પુદ્ગલેને વિખેરી નાખવામાં આવે છે. સાત ધાતુનું બનેલું શરીર ઔદારિક જાણવું. મનુષ્યને ઔદારિક, વૈકિય, આહારક, તેજસ અને કાશ્મણ એ પાંચ પ્રકારનાં શરીરની પ્રાપ્તિનું સામર્થ્ય છે.
યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિથી આત્મિક અને કેટલીક જડ શક્તિયુક્ત અને જડમાં વપરાય એવી અઠ્ઠાવીસ લબ્ધિઓ તેમ જ પચાસ લબ્ધિઓ, અષ્ટ સિદ્ધિઓ, નવનિધિઓ વગેરેની પ્રાપ્તિ થાય છે. તીર્થંકર પરમાત્મા અઠ્ઠાવીસ, પચાસ આદિ અસંખ્ય પ્રકારની લબ્ધિઓના આધાર છે. તેઓ સર્વ લેકના પુદ્ગલેને પિતાની ઈચ્છા મુજબ ક્ષણમાં અનેક આકારમાં ફેરવવાની શક્તિ ધરાવે છે. પરબ્રહ્મ મહાવીર દેવ જે ધારે તે એક ક્ષણમાં પૃથ્વીને એક છત્ર સરખી કરી નાખે, સાગરોને મૂઠીમાં રાખી શકે, પૃથ્વીને એક ક્ષણમાં અગ્નિરૂપ કરી શકે અથવા જલને અગ્નિરૂપ કરી શકે, અગ્નિને જલરૂપ કરી નાખે, સર્વ પર્વતેને દંડરૂપ કરી આકાશમાં ફેંકી દે, સૂર્ય-ચન્દ્રાદિ ગ્રહોને જુદા જુદા

Page #66

અધ્યાત્મ મહાવીર પરમાણુરૂપ કરી વિખેરી નાખે અને અન્ય પરમાણુઓના સૂર્યચન્દ્રાદિ ગ્રહ બનાવી શકે. તેઓ ધારે તે પુદ્ગલ જગતના અનેક આકારોને અમુક રીતે બનાવે યા બીજી રીતે બનાવે યા સંહરે. તેમની આત્મિક શક્તિઓને પાર નથી તેમ જ જડ શરીર પ્રકૃતિને જડમિશ્ર અને જડમાં વપરાતી શક્તિઓને પાર નથી અર્થાત્ અનંત છે.
આત્મવીરાદિના તત્ત્વજ્ઞાનથી રહિત આત્માઓને જ બહિરાત્માએ યાને મનના વિકાસની મુખ્યતાવાળા છે જાણવા. આત્માદિતત્ત્વજ્ઞાનથી જેઓએ શરીરમાં રહેલા આત્મવીરેને અનુભવ કર્યો છે તેઓને અન્તરાત્માઓ જાણવા. જે સમાધિસહિત આત્માઓ છે તેમને અન્તરામા જાણવા. કૃષ્ણાદિક વાસુદેવને અન્તરાભા જાણવા. બારમા ગુણસ્થાનક પર્યન્તના આત્માને અન્તરાભા જાણવા. તેઓ અઠ્ઠાવીસ પ્રકારની લબ્ધિ તથા અનેક વિધાયુક્ત ચક્રવર્તીનું સભ્ય બનાવવાની શક્તિવાળા, બ્રહ્માંડે રચવા અને સંહારવાની શક્તિવાળા તથા ચાર જ્ઞાનના ધારક હોય છે. અસંખ્ય પ્રકારનાં જ્ઞાનેના ભેદને અન્તરાભા એવા ગૃહસ્થ અને મુખ્યતાએ ત્યાગીઓ ધારણ કરી શકે છે. મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન અને અવધિજ્ઞાનના અસંખ્ય ભેદ છે. મન ૫ર્યવના પણ, મદ્રવ્યના અનેક ભેદે કે પ્રકારો જાણવાની અપેક્ષાએ, અનેક ભેદે છે. અન્તરાત્માઓ ભક્ત, જેગીઓ, કમગીઓ વગેરે અસંખ્ય પ્રકારના જ્ઞાનાદિ યોગના ધારક હોય છે.
પરબ્રહ્મ શ્રી મહાવીર પ્રભુ પર પૂર્ણ રાગ અને વિશ્વાસ મૂકતાંની સાથે સમ્યગ્દષ્ટિ અન્તરાત્માઓ પ્રકટે છે અને તેઓને આહિરાત્મભાવ નષ્ટ થાય છે. સમ્યગ્દષ્ટિ ગુણસ્થાનકથી બારમાં ગુણસ્થાનક પર્યન્ત તેઓ વતે છે. બત્રીસ માળવાળા મહેલમાં રહેનારાઓ પહેલેથી સાતમામાં જાય છે અને ત્યાંથી ઠેઠ બત્રીસમા માળે જાય છે. પાછા તેઓ ઈચ્છા થાય છે તે પહેલા માળે આવે છે અને પાછા ત્યાંથી ઠેઠ છેલા માળે પણ ચઢી જાય છે. તેમ અન્તરાત્માઓ

Page #67

૨૫
સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ ચોથા ગુણસ્થાનકથી અગ્યારમા સુધીમાં જાય છે. અને પાછા આવે છે. તેઓ દિવ્ય મનુષ્ય શરીરવાળા હોય છે, છતાં પ્રસંગે ઉપકારાદિ કારણેએ વિક્રિય કે આહારક શરીરને ધારણ કરે છે. તે તેજલેશ્યા, શીતલેશ્યા, અન્યના શરીરમાં પ્રવેશ આદિ શક્તિઓ વડે યુક્ત હોય છે. તેઓ પરમાત્માના અને તેમના પ્રતિનિધિ બનીને વિશ્વના જીવોનું પાલનાદિ કર્મ કરે છે. ચોથા ગુણસ્થાનકથી તે બારમા ગુણસ્થાનક પર્યત વર્તનારા વીર બ્રહ્મજ્ઞાનીઓ અસંખ્ય પ્રકારના હોય છે. તેથી તેઓને ગણ્યાથી પાર આવી શકતો નથી.
જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, મોહ અને અંતરાય એ કર્મોને સર્વથા ક્ષય કરનારા પરમાત્મા સશરીરી સર્વિસ કેવલીઓ જાણવા. તેઓ જ્ઞાનાદિ અનંત શક્તિઓના ધારક બને છે. ચાર અઘાતી કર્માદિના શરીર વડે તેઓ સર્વ જીવો પર જ્ઞાનાદિ દાનને ઉપકાર કરે છે. સગી કેવલીએ કેટલાક મૂક હોય છે, કેટલાક અન્તકૃત કેવલીઓ હોય છે અને કેટલાક કેટી વર્ષ પર્યન્ત શરીર ધારણ કરી ભવ્ય લોકોને ઉપદેશ આપનારા જાણવા. સગી તીર્થકર પરમાત્મા, વિશ્વદેવ, પરમેશ્વર જાણવા. તેઓની સેવામાં અન્તરાત્માએ વર્તે છે અને કેવલીઓ તેમની પાસે બેસે છે. તે તેમને ઉપદેશ કલ્પ પ્રમાણે શ્રવણ કરે છે. મન, વાણી, કાયાને વ્યાપાર કરનારા સગી તીર્થકર કેવલીઓ જાણવા. તેઓ એકાન્ત પ્રારબ્ધ કર્મનો ભંગ ભેળવે છે. પ્રારબ્ધ કર્મની પ્રકૃતિઓ વડે તેઓ શરીર આદિથી કાર્ય કરે છે. ચૌદમાં ગુણસ્થાનકવતી અગી કેવલીઓ શરીર, મન, વાણીની પ્રવૃત્તિ કરતા નથી.
લૌકિક તથા લેકેતર વ્યવહારે સમ્યગ્દષ્ટિ મનુષ્યો અન્તરામાએ-જીવન્મુક્તો જાણવા. ચેથા ગુણસ્થાનકથી માંડી આગળના સર્વ ભક્ત જ્ઞાની અન્તરાત્માઓ ઉત્તરોત્તર ઉત્તમ પ્રકારના તરતમગી જીવન્મુક્ત જાણુવા. તેઓને પ્રારબ્ધ કર્મના ભેગો ભેગવવા છતાં નવીન કર્મ નહીં બાંધનારા જીવન્મુક્ત, દેહાધ્યાસ રહિત અને વૈદેહી કર્મ

Page #68

૨૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
ચેગીએ જાણવા. અહિરાભાએ રસ્તેગુણી, તમેગુણી અને સત્ત્વગુણી હાય છે. પરંતુ પરબ્રહ્મ શુદ્ધાત્મ મહાવીરના જ્ઞાન વિના તથા તેમના પર શુદ્ધ પ્રેમ અને શ્રદ્ધા વિના જડ પૂજક હાવાથી મહિરાત્માએ જાણવા. અન્તરાત્માએ રજોગુણી, તમે ગુણી અને સત્ત્વગુણી મુખ્યતાએ હાય છે. કેવલી પરમાત્માએ પ્રકૃતિમે સત્ત્વગુણી અને મેહાતીત હાવાથી વીતંરાગ જાણવા. બહિરાત્માએ ખાદ્ય પ્રકૃતિના ઈશ્વરા હાય છે. અન્તરાત્માએ! જડ-ચેતન શક્તિઓના પ્રકૃતિભાવે તથા આત્મભાવે ઈશ્વરા હાય છે અને કેવલીએ જડ કમ પ્રકૃતિએથી સ્વતંત્ર સત્ત્વગુણી ક`માયાને પેાતાના વશમાં વર્તાવનાર સત્ત્વગુણી પ્રકૃતિના અને અનંતાત્મશક્તિઓના ઇશ્વરા હાય છે,
ઋષિઓ, મુનિઓ વગેરેને અન્તરાત્માએ જાણવા. અન્તરાત્માએ જ પરમાત્માએ બને છે, અહિરાત્માએ, અન્તરાત્માએ અને કૈવલીએના પ્રભુ અને નિયામક શ્રી મહાવીર પ્રભુને શુદ્ધાત્મ પરપ્રા જાણવા. શ્રી મહાવીર પ્રભુએ આત્મતત્ત્વજ્ઞાન અનંતરૂપે પ્રકાશ્યુ છે. તેમાંથી પ્રિયદર્શીના ! તારી આગળ ખિન્દ્વમાત્ર કહ્યું છે. તેં શ્રી વીરપ્રભુ પાસે આત્મનું તત્ત્વજ્ઞાન શ્રવણ કર્યુ છે.
.
મહિરાભાએ યાને અજ્ઞાનીએ વિશ્વના જડ પદાર્થાંનું વિજ્ઞાન જાણે છે, પણ તેએ પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુ પર શ્રદ્ધા-પ્રેમ ધારણ કરી શકતા નથી. જ્યારથી તેએ શ્રી પરમાત્મ મહાવીર દેવ પર વિશ્વાસ અને પ્રેમ ધારણ કરે છે અને જડ પદાથૅર્યાં કરતાં આત્માઓની અને તેથી ઊતરતાં મન-વાણી—કાયાની અનંતગણી કિંમત આંકે છે, ત્યારે તેઓ ભક્ત, આસ્તિક, જૈન અને અન્તરાત્માએ બને છે. શરીર કરતાં વાણીની અનંતગણી કિંમત છે. તેના કરતાં મનની અને તેના કરતાં આત્માની મહત્તાને પાર નથી. કમ રહિત આત્મા જ પરબ્રહ્ન મહાવીર છે એમ જાણેા. શુદ્ધાત્મા મહાવીર છે. હિરાત્માએ જ અન્તરાત્માએ બને છે. અહિરાત્માએ અજ્ઞાનને નાશ કરીને અંતર્મુહૂતમાં અન્તરાત્મરૂપ જૈન બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય,

Page #69

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ
૨૭ વૈશ્ય, શુદ્રો બને છે. બહિરાત્માએ જડ પૂજારીઓ હેય છે. તેઓ અધર્મ કરનારા હોય છે. તેઓની શુદ્ધિ થવામાં ગુરુઓની કૃપા અને શુદ્ધાત્મા મહાવીરની કૃપા ખાસ હેતુ છે. બહિરાત્માઓ શ્રી મહાવીર પ્રભુ પર વિશ્વાસ અને પ્રેમ ધારણ કરી, એક ક્ષણમાં આસ્તિક જૈન બની અને પ્રાન્ત મનુષ્યભવના ઔદારિક શરીરને ત્યાગ કરી સ્વર્ગમાં દેવ અને દેવી તરીકે ઊપજે છે. દેવ અને દેવીએ દેવભવમાંથી
વીને મનુષ્યગતિમાં તથા તિર્યંચગતિમાં ઊપજે છે. મહાપાપી જ નરકમાં તથા તિર્યંચગતિમાં ઊપજે છે. નરકના જી મનુષ્યગતિમાં તથા તિર્યંચગતિમાં ઊપજે છે. તિર્યંચગતિના જીવો મનુષ્યગતિમાં, તિર્યંચગતિમાં અને દેવગતિમાં જઈ શકે છે. મનુષ્પો પાંચે ગતિઓમાં, આઠે ગતિઓમાં જઈ શકે છે.
મનુષ્ય પાંચ પ્રકારના જ્ઞાને પામી પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. દેવ અને દેવીએ ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાનને પામી શકે છે. મનુષ્ય ત્રણ અજ્ઞાનને પામી શકે છે. તિર્યંચે ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાનને પામે છે. નારકીઓ ત્રણ જ્ઞાન અને ત્રણ અજ્ઞાનને પામે છે. મનુષ્ય ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન, અવધિદર્શન અને કેવલદર્શનને પામી શકે છે. દેવો ત્રણ દર્શનને, તિર્યંચે ત્રણ દર્શનને અને નારકીઓ ત્રણ દર્શનને પામે છે.
મનુષ્ય સર્વ પ્રકારના સંયમોને પ્રાપ્ત કરે છે. મનુષ્યો ત્રણ પ્રકારના વેરવાળા હોય છે. મનુષ્યને મન, વાણી, કાયાના પૌગલિક પંદર ગો હોય છે. મનુષે છ પ્રકારની લેશ્યાવાળા હોય છે. બહિરાભાઓની પેઠે અન્તરાત્મ ગૃહસ્થ ગૃહસ્થને મેગ્યે સર્વ કર્તવ્યકર્મો કરે છે. બહિરાભાઓને કર્મનો ભય અજ્ઞાનતાથી હોતો નથી તેથી તેઓ શરીરથી પાપ કર્મો કરતા ખચકાતા નથી, ત્યારે અન્તરાત્મ ગૃહસ્થ અને ત્યાગી જૈન સ્વાધિકારે કર્મો કરતા નિર્ભયપણે, અબંધકપણે, નિઃશંકપણે વર્તે છે. તેથી તેઓ બહિરાત્માઓની શક્તિઓને દબાવીને તેઓને પિતાના તાબે રાખી શકે છે. તે એના

Page #70

૨૮
અધ્યાત્મ મહાવીર જુલમથી વિશ્વને બચાવી શકે છે અને સાધુઓનું રક્ષણ કરી શકે છે. સર્વ ખંડમાં અને દેશમાં યુગે યુગે દેશ, રાજ્ય, કેમ, સંઘાદિનું રક્ષણ કરનારા તીર્થંકર પરમાત્મા અને અન્તરાત્મરૂપ ઈશ્વરે પ્રગટે છે અને તેઓ પોતપોતાનું કર્તવ્ય બજાવી છેવટે શરીરને ત્યાગ કરે છે. બહિરાત્માઓ જ્યારે જડ અને મહાત્મક વિષયભેગમાં બેહદ આસક્ત થઈ અને મોજમજા વગેરેમાં પ્રમાદી બની શારીરિક આદિ શક્તિઓને ક્ષય કરે છે અને આસુરી બળને દુરુપયેાગ કરે છે, ત્યારે અન્તરાત્મ ગૃહસ્થ ત્યાગી જૈનો શારીરિક, માનસિક અને આત્મિક શક્તિઓનો દુરુપયેગ કરતા નથી. તેઓ પશુ સમાન પિતાના આત્માને દેવ બનાવી દેશ, ખંડ, પૃથ્વી, રાજ્ય, વ્યાપાર, ક્ષાત્રબળ, સંઘબળ, જૈનધર્મબલાદિક પ્રાપ્ત કરી બહિરાત્માઓને સદા પિતાના વશમાં રાખે છે. તેઓ મનની ઇચ્છાઓને નિયમમાં રાખી ઇન્દ્રિયની અને દેહની શક્તિઓનું રક્ષણ કરે છે. વિષયવાસનાઓ પર કાબૂ રાખીને વર્તનારા શ્રી મહાવીર પ્રભુના જૈનો જગતમાં વિશાળ દષ્ટિવાળા વર્તે છે. તેઓ દેશ, કામ, સમાજ, સંઘ, રાજ્યાદિક વડે જૈનોની સેવા કરવામાં ઠેષ, માન, માયા, લેમ, ક્રોધ, સ્વાર્થ વગેરેને ત્યાગ કરે છે. તેઓ જડ વસ્તુઓની ઉપગિતા સમજે છે. તેને તાબે રાખે છે, પણ તેમાં મૂંઝાતા નથી. એવા આત્માઓને અન્તરાત્મ જૈન જાણવા.
અન્તરાત્મા જેનોએ બહિરાત્મ જેનોમાં રહેલા શુદ્ધાત્મ મહાવીરને અવલકવા અને તેઓને જૈનો બનાવવામાં તન-મન-ધનાદિક સર્વસ્વને ભેગ આપો. વિશ્વમાં મનુષ્યના જે જે બાહ્ય સ્વાર્થો હોય તે તે સ્વાર્થો પૂરા પાડીને અને તેઓના પિટ પૂર્ણ કરીને તેઓને જૈન બનાવવા પ્રયત્ન કરે. જૈનોએ દેશ, ભૂમિ, રાજ્ય, વ્યાપાર, કૃષિ, પશુઓ વગેરે બાહ્ય સંપત્તિને કબજે ગૃહાવાસમાં સારી રીતે જાળવી રાખવે. જૈનોને રાજ્ય, ભૂમિ, વ્યાપાર, કૃષિ, વગેરેમાં પાપ લાગતું નથી. અન્યધમીઓ કરતાં તેઓને અનંતમા ભાગે પણ પાપકર્મ લાગતું નથી. બાહ્ય ભૂમિ, રાજ્ય વગેરેના

Page #71

સત્યરૂપાએ પ્રિયદનાને આપેલું શિક્ષણ પાલનમાં રાગદ્વેષાદિક કષા પણ તેઓને પુણ્યરૂપે પરિણમે છે. તેથી તેમને પૂર્ણ ભેગી થયા બાદ પૂર્ણ ચગીની દશા પ્રાપ્ત થાય છે. જૈન સ્ત્રીઓને પણ રાગદ્વેષાદિકથી બાહ્ય શક્તિઓનું રક્ષણ કરતાં પાય લાગતું નથી. અન્યાયમાં પાપ છે, પણ નીતિથી વા આત્મજીવનદષ્ટિથી આપત્તિધર્માનુસારે પ્રવર્તતાં દેષ નથી.
પ્રિયદર્શના ! આત્મતત્ત્વ સંબંધી અનંત કાલ સુધી કહેવામાં આવે તે પણ પાર આવી શકે તેમ નથી. ૨. જડ અથવા અજીવ તત્વ :
જેમાં જ્ઞાન, આનંદ નથી તે જડ–અજીવ વસ્તુઓ છે. તે દશ્ય હેય વા અદશ્ય હોય તે પણ તેઓને જડ અજીવ તત્તવમાં સમાવેશ થાય છે. જડ વસ્તુઓના દશ્ય, અદશ્ય, સૂમ, પૂલ આકારેને અને તેના મૂલ પરમાણુઓને પુદ્ગલતત્ત્વ, જડતત્ત્વ જાણવું.
આત્મતત્વ અને જડતત્ત્વ સંબંધી પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુએ ઘણું જ્ઞાન આપ્યું છે. તેમાંથી એક બિન્દુમાત્ર જ્ઞાન કહું છું. જેટલું આ વિશ્વમાં પાંચ ઈન્દ્રિથી જણાય છે તેટલું જડતત્ત્વ છે. જડ પુદ્ગલ દ્રવ્યનાં જ પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ વગેરે તો બનેલાં છે. ઔદારિક વેકિય, આહારક, તેજસ, ભાષા, શ્વાસોચ્છવાસ, મન અને કાર્માદિકની વણાઓ જડ છે. જડ અને ચેતન એ બને તરવાનું સર્વ જગત છે. ચેતને અનંત છે. જડ તત્વ પણ અનંત છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશ આદિ જડ તત્ત્વ છે. જડે, તોના આહારાદિકથી જીવો જીવી શકે છે. જડ તત્ત્વોના સંબંધ વિના આત્માઓની પ્રગતિ થઈ શકતી નથી. જડ તત્વ માત્ર પ્રકૃતિરૂપ છે અને તેના પર્યાયોને અનેક રૂપમાં કરવા-હરવાની શક્તિવાળું આત્મતત્વ છે. તે પુરુષ છે. જડ તત્વમાં ઈશ્વરી શક્તિઓ રહેલી છે અર્થાત્ તે જડ દષ્ટિએ આત્માના જેટલું જ તેના કાર્યમાં બળવાન છે. જડ તત્વ અનાદિ અનંત છે અને આત્મતત્ત્વ પણ અનાદિ અનંત છે. આત્મા પિતાની શક્તિઓ વડે જડ તત્ત પર સામ્રાજ્ય

Page #72

૩૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
ચલાવે છે અને તેઓને પેાતાની ઇચ્છા પ્રમાણે અનેક આકારામાં વ્યવસ્થિત કરે છે.
આઠ પ્રકારનાં કર્મા, રાગદ્વેષાદિક જડ તત્ત્વ છે. તેનેા કર્તા, હર્તા, ભેાક્તા આત્મા છે. આત્મા એ વીર–મહાવીર છે, જડની અને ચેતનની અનંત શક્તિએ મિશ્રરૂપે છે, પરંતુ આત્માની શુદ્ધ રૂપે છે. તેમની સંઘશક્તિ તે યશેાદા છે. તેથી જડ અને ચેતન તત્ત્વાના ચશે।દા–મહાવીરમાં અન્તર્ભાવ થાય છે. સર્વ શક્તિઓનું ધામ આત્મા છે. તેથી આત્માની શક્તિઓને પ્રાપ્ત કરતાં અનંત બ્રહ્માંડાના પ્રભુ આત્મવીર વ્યક્તિતઃ પરમાત્મા અને છે. દરેક આત્માની ચારે આજુએ જડતત્ત્વના પર્યંચાને મહાસાગર ભર્યાં છે. તેમાંથી જે આત્મવીરની જેવા પ્રકારની ઇચ્છા થાય છે તેવુ' તે ગ્રહણ કરે છે.
જડ તત્ત્વના દૃશ્યાશ્ય પર્યાયે સચિત્ત-અચિત્ત સદા અનેક રૂપમાં અને આકારમાં પરિણમ્યા કરે છે. પુણ્ય અને પાપ તત્ત્વને જડમાં સમાવેશ થાય છે. ઔપચારિક દૃષ્ટિએ પુણ્ય-પાપના ચેતનમાં પણ સમાવેશ થાય છે. સુખ-દુઃખ દેવામાં જડ તત્ત્વ કારણીભૂત હાવાથી જડ તત્ત્વને અર્થાત્ કમને ઈશ્વર, પ્રભુ 'તરીકે પરિભાષાસંજ્ઞાએ જાણવુ. સુખ આપે તે નિમિત્ત પુણ્યતત્ત્વરૂપ અને દુઃખ આપે તે નિમિત્ત પાપતત્ત્વરૂપ જાણવુ'. અન્નમયકેષ, પ્રાણુમયકેષ આદિ સર્વે કાષો જડ તત્ત્વના જાણવા. જે જીવે। જેવા પ્રકારનાં પુણ્ય અને પાપ કર્યાં કરે છે તેવા પ્રકારનાં તેઓ શરીર, રંગા, મન, વાણી આદિ જડ તત્ત્વાને પેાતાના સંબંધમાં લઈ શુભાશુભરૂપે ગ્રહે છે અને મૂકે છે. આકાશમાં સ જડ વસ્તુએ ઠાંસી ઠાંસીને ભરી છે. જીવેા પણુ અણુમાત્ર જેટલી જગ્યા ખાલી વિના સેાડસ ભરેલા છે. જડ વસ્તુઓ જેટલી દેખાય છે તેટલા પુદ્ગલ પોચા છે. તેનું મૂલ દ્રવ્ય પુદ્ગલ દ્રવ્ય છે. મહત્તત્વ, પંચભૂત વગેરે પ્રકૃતિએનુ મૂલ પુદ્ગલ દ્રવ્ય છે.
૩-૪ પુણ્ય અને પાપ તત્ત્વ :
પુદ્ગલ દ્રવ્યના પર્યાયેા પર આત્મસત્તા પ્રવર્તે છે. તેથી

Page #73

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ
૩૧ આત્માને પ્રકૃતિને માલિક કે કર્તા-હર્તા જાણુ. પુદ્ગલ જડ સાકાર પર્યાની મધ્યમાં આત્મવીર રહે છે. જોકે તે પોતે પિતાને જાણે છે અને સર્વમાં રહે છે, છતાં આગળ આગળનાં પ્રગતિકારક શરીરને ગ્રહે છે. શુભ રાગથી પુદ્ગલેને ગ્રહણ કરી તે પુણ્યરૂપે પરિણુમાવે છે અને અશુભ રાગદ્વેષથી પુદ્ગલ પર્યાને, કે જે અશુભ છે તેઓને, ગ્રહણ કરી પાપબંધ તરીકે બાંધે છે. તે પુણ્યપાપના વિપાકને સુખ-દુઃખરૂપે વેદે છે. જે પુણ્ય અર્થાત્ સુખ વેદે છે તે આનંદરૂપ છે અને જે પાપવિપાક ભેગવે છે તે દુઃખરૂપ છે.
મનને સુખ લાગે એવા પુદ્ગલેને પુણ્યરૂપ જાણવા. મનને દુઃખ વેદાવે એવા પુદ્ગલપર્યાને પાપરૂપ જાણવા. કેઈને જે પુદ્ગલપર્યાએ સુખકારક લાગે છે તે જ પુદ્ગલપર્યા બીજા કોઈને દુઃખરૂપ લાગે છે. મનમાં પ્રગટતાં સુખદુઃખરૂપ પરિણામના ફેરફારોની સાથે પુણ્ય–પાપમાં પણ ફેરફાર થાય છે. પાપના પુદ્ગલો કોઈને આત્મપરિણામે પુણ્યરૂપે પરિણમે છે અને પુણ્યના પુદ્ગલે કેઈને પાપના પુદ્ગલરૂપે પર્યાયાંતરે પરિણમે છે. પુણ્યપુદ્ગલોને પાપપુદ્ગલે તરીકે ફેરવી શકાય છે અને પાપપુદ્ગલેને પુણ્યપર્યાયરૂપમાં એક ભવમાં વારંવાર ફરતા એવા શુભાશુભ પરિણામકારક કમદિના વેગે ફેરવી શકાય છે.
મન, વચન અને કાયાથી પોતાના આત્માને સુખ થાય અને અન્ય જીવોને સુખ થાય તથા દેવ, ગુરુ, ધર્મની ભક્તિઆરાધના થાય એવાં દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવથી વિચારો તથા કાર્યો કરવાથી પુણ્યતત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે અને શ્રી મહાવીર પ્રભુના ઉપદેશથી વિરુદ્ધ અશુભ કર્મો કરવાથી પાપબંધ થાય છે. સ્વાર્થિક અને પારમાર્થિક શુભેચ્છાએથી અને શુભ કર્મોથી પુણ્યબંધ થાય છે અને અશુભેચ્છાઓથી તેમ જ અશુભ કર્મોથી અને પાપતત્વનો અંધ થાય છે.
જેનોને જે જે પાપબંધના હેતુઓ છે તે તે પુણ્યબંધના

Page #74

૩ર
અધ્યાત્મ મહાવીર
હેતુઓ તરીકે ઉત્સ`માગથી તથા અપવાદમાગથી ગૃહસ્થ તથા ત્યાગીઆને પરિણમે છે. તેથી વિશ્વ, દેશ, સમાજ, ચતુર્વિધ સંઘ, ધર્માદ્ઘિની સેવા કરતાં ઉચ્ચાશયથી જૈનો શુભેચ્છાના ચેગે કમૅ કરીને પુણ્યબંધ કરે છે. કાં સ્વય' શુભ વા અશુભ નથી, પણ તેમાં થતી શુભ વ અશુભ ઇચ્છા, ભાવના, વાસના તે જ પુણ્યતત્ત્વને અને પાપતત્ત્વને પેાતાની ચારે ખાજુએથી ખેંચે છે. પછી પુણ્યપાપનાં પુદ્ગલે ઉદચમાં આવીને સુખ-દુઃખ ફળ આપે છે.
૫. આસ્રવ તત્વ :
પુણ્ય--પાપતવરૂપ અંધના હેતુઓ, તેવી ઇચ્છાઓ અને તેવી પ્રવૃત્તિઐમાત્ર શુભાશુભ આસ્રવ તરીકે જાણવી. જ્ઞાનીએ, ભક્તો અને જૈનો શુભાશુભ કર્મો કરે છે. તે સ્વાધિકારે શ્રી મહાવીર પ્રભુએ ફરમાવેલ સં કાર્ય કરે છે, પણ તેમાં તેઓ નિલે પ રહે છે અને કર્મ બંધ કરતા નથી તથા કર્માના વાણી કે કાયાથી ત્યાગ પણ કરતા નથી.
પ્રભુ શ્રી મહાવીર ફરમાવે છે કે અશુભ ભાવમાંથી કર્મો કરીને શુભ ભાવમાં આવવું અને શુભ ભાવથી કર્મો કરીને શુદ્ધ ભાવમાં આવવું. શુભ ભાવથી કર્મો કરતાં કરતાં અનુક્રમે શુદ્ધ પરિણામ, શુદ્ધ ભાવ આવે છે. શુદ્ધ ભાવ ન આવે તેય શુભેચ્છાએથી કમેમે કરવાં, પણ કર્મોને ત્યાગ કરવે નહી. આમ્રફળ પાકે છે ત્યારે પેાતાની મેળે તે હેઠે પડે છે, તેમ આત્મમહાવીરભાવમાં જેમ જેમ રહેવાશે તેમ તેમ શુભ પૌદ્ગલિક કામનાએના રસે એની મેળે મનમાં વહેતા ખધ થશે, એમ શ્રી પ્રભુ મહાવીરદેવે મને જણાવ્યુ છે. ચારે બાજુએ અને ઊંચે નીચે સવત્ર પુદ્ગલપ યાને અનત સાગર ભર્યાં છે. તેમાંથી જે જોઈએ તે ગ્રહણ કરવું અને મૂકવાલાયક હેાય તે મૂકવું.
જન્મ-મૃત્યુરૂપ પર્યંચા પણ જૈનોને આત્મતિ આદિ સ પ્રકારની ઉન્નતિઓમાં હેતુરૂપે ભારવાર થયા કરે છે. તેથી આત્માની.

Page #75

સત્યરૂપાએ પ્રિયદનાને આપેલું શિક્ષણ
૩૩ શક્તિઓને અને આત્માના તાબાની શારીરિક, માનસિક, વાચિક શક્તિઓને નવા નવા રૂપમાં વિકાસ થતો જાય છે. તેથી નિકટમાં રહેલા આત્માઓનો પણ વિકાસ થાય છે. જડ વસ્તુઓના મહાસાગરમાં જ્ઞાની જૈનો તરે છે અને અને તારે છે, પણ જડ વસ્તુઓમાં તેઓના ભેગો ભેગવવા છતાં આત્મવીર જૈન નિબંધ રહી અને પિતપતાને જિન–વીર તરીકે અનુભવી સંવરદશાને પ્રાપ્ત કરે છે. ૬. સંવર તત્ત્વ :
આત્માની, મનની, વાણની અને કાયાદિની સર્વ પ્રકારની શક્તિઓના વિકાસના પ્રતિકૂલ અને વિરોધી કુવિચારેથી અને કુકર્મોથી દૂર રહેવું તે સંવરરૂપ વિચારો અને આચાર જાણવા. આત્માના તાબે મન, વાણું, કાયાની પ્રવૃત્તિઓ રહે અને જૈન ધર્મ જૈન ચતુર્વિધ સંઘ, દેશ, રાજ્ય, ક્ષાત્ર, વ્યાપાર, કૃષિકર્માદિ બળમાં ઉભોંપવાદથી વિદન કરનારી બાબતેને રેકવી તે સંવર જાણુ. ૭. નિર્જરા તત્ત્વ:
આત્મા, મન, વાણી, કાયા, દેશ, ચતુર્વિધ સંઘ, રાજ્યાદિકની ઉન્નતિમાં પૂર્વકાલીન અશુભ વિચારો અને કુરિવાજે આદિ જે આવરણ વિઘભૂત હોય તેના સામે થઈ અશુભ વિચાર, કર્મ કુવાસનાઓના બળને ક્ષીણ કરી, ખંખેરી શુદ્ધ બળવાન થવું એવી વિચાર અને આચારની અસંખ્ય બાહ્યાંતર પ્રવૃત્તિઓ તે નિર્જરા તત્ત્વ જાણવું. મનમાં પ્રગટેલી સર્વ બળને ક્ષીણ કરનારી કુવાસનાએને શુદ્ધાત્મમહાવીરપ્રેમબળ ક્ષીણ કરવી તે નિર્જરા તત્તવ જાણવું. પુણ્ય કર્મો કરતાં કરતાં અનુક્રમે અંશે અંશે સંવરની પ્રાપ્તિ થાય છે અને સંવરતત્ત્વની આરાધના કરતાં કરતાં અંશે અંશે નિર્જરા તત્ત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ગૃહસ્થ અને ત્યાગીએ શ્રી મહાવીર પરમાત્મામાં પૂર્ણ પ્રેમથી રંગાય છે ત્યારે તેના વિચારો અને આચાર સંવરરૂપ

Page #76

૩૪
અધ્યાત્મ મહાવીર અને નિર્જરારૂપ બને છે. ભૂતકાળમાં લાગેલાં જ્ઞાનાદિ શક્તિઓનાં આવરણેને દેશથી ક્ષય કરે તે નિર્જરા તત્વ છે. ૮-૯, બંધ અને મોક્ષ તત્વ:
જ્ઞાનાદિનાં સર્વ આવરણને ક્ષય કરે તે ક્ષતત્વ જાણવું. આત્માના સહજાનંદને પૂર્ણ પ્રકટભાવ તે આત્મમહાવીરપદપ્રાપ્તિ રૂપ મોક્ષતત્ત્વ જાણવું. જ્ઞાનીઓ પીગલિક આનંદ અને આત્માનંદને ભિન્નપણે અનુભવે છે.
- પરિપૂર્ણ આત્મશુદ્ધાનંદને પ્રકટભાવ થાય છે ત્યારે બાહા જડાનંદની વાસના ટળે છે. આત્મામાં મન લયલીન બનીને શબ્દનય દષ્ટિએ તથા એવંભૂત નયદષ્ટિએ પૂર્ણાનંદી મહાપુરુષ પરમાર્થ માટે પ્રારબ્ધ જીવન ગાળે છે તેમ જ લૌકિક અને લેકોત્તર હિતકર પ્રવૃત્તિઓરૂપ જૈનધર્મનો પ્રચાર કરે છે. જે આત્માઓ પુણ્ય, સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ તત્વના આરાધક બને છે તે ચારિત્રધારક જેનો દેશથી તથા સર્વથી જાણવા.
શુભાશુભ કર્મેચ્છાઓ, વાસનાઓ, આવરણને આત્માની સાથે બંધ તે બંધ તત્ત્વ જાણવું. સર્વ સૂક્ષ્મ-સ્થૂળ, દશ્ય-અદશ્ય જડ પદાર્થો જે જે છે તે આત્માઓના બાહ્ય જીવનના ઉપયોગથે અપેક્ષા છે. નવતત્ત્વ જાણવા ચગ્ય છે. જડ અને આત્મતત્વમાં નવતત્વને અંતર્ભાવ થાય છે. પુણ્ય, પાપ, આસ્સવ, અને બંધતત્વને કર્તા-હર્તા-ભોક્તા આત્મા છે. માટે આત્મા તે જ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ્વર છે. તેના વિના અન્ય કોઈ દેવ નથી. સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ તત્વનો કર્તા-હર્તા–ભક્તા આત્મા છે.
આત્મમહાવીરના જ્ઞાનાદિ સર્વ પ્રકારના પર્યાની શુદ્ધિ તે જ મેક્ષ છે. આત્મામાં મેક્ષ છે. આત્માની બહાર મક્ષિતત્વ નથી. નવતની શ્રદ્ધા થવી તે જ શ્રી મહાવીર પ્રભુનું સમ્યક્ત્વ છે. શુભ પરિણામે પુણ્યબંધ છે અને અશુભ કષાયપરિણામે પાપ

Page #77

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલુ શિક્ષણ
૩૫
અધ છે. ખાદ્યમાં શુભાશુભ કષાય વિના આત્મતત્ત્વરૂપ મહાવીર પરબ્રહ્મમાં પૂર્ણ પ્રેમી અનવું તે શુદ્ધ પરિણામ છે. ઉપાસનાથી, ભક્તિથી, હુડચેાગથી, જ્ઞાનચેગથી શુભ પરિણામ અને શુદ્ધ પરિણામરૂપ મહાવીરભાવને આવિર્ભાવ થાય છે. આત્માના એટલે પરબ્રહાવીરને ઉપયાગ તે શુદ્ધોપયાગ જાણવા. આત્માથે સર્વાત્માઓની ઉન્નતિ માટે સ પ્રકારનાં કષાયેા, વિચારા, પ્રવૃત્તિઆ કરવાથી મહાપુણ્યખ ધની અપેક્ષાએ સંવર-નિર્જરા થાય છે.
મહાવીરપ્રભુનાં શુદ્ધ પ્રેમ-શ્રદ્ધાથી જ્યારે મન પરિણમે છે અને નામરૂપના તેમાં અંતર્ભાવ કરે છે, ત્યારે સ્વયં આત્મા શુદ્ધોપયેાગી મહાવીર મને છે. વાસનાઓ અને કર્મો કરતાં આત્મવીર અન તગણા બળવાન છે. તે પેાતાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે અને અજ્ઞાન કે ભ્રાન્તિને ટાળે છે, ત્યારે તે પૌદ્ગલિક સવ કર્મોની વચ્ચે શૂરવીર અનીને માહ્ય તથા આંતરલીલાઓ કરે છે, છતાં તેનું મન નિલેપ થવાથી તે શુભાશુભ કર્માને ખેં'ચતા નથી; ઊલટાં તેઓને દૂર કરી નાખે છે. જડ દૃશ્ય પદાર્થોના સંધમાં આવવાથી મનમાં તેઓના સંબંધે શુભાશુભ ભાવ પ્રગટે છે, પરંતુ આત્મજ્ઞાની જૈના, કે જેઓ સંવરતત્ત્વના સન્મુખ થયા છે, તેઓ જડ પદાર્થાંના ગ્રહણ—ત્યાગમાં વિવેકપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરે છે અને ઉપકારક દૃષ્ટિએ તથા પૂરતી સ્વાથદૃષ્ટિએ પ્રવર્તે છે.
શ્રી મહાવીરપ્રભુની ભક્તિમાં સ મનેાવૃત્તિઓ પ્રેમરસથી લદુખદ થાય છે ત્યારે મનમાં સવર–નિજ રાભાવ: સ્વાભાવિક રીતે પ્રગટે છે, અને તે ભક્તિરૂપને ધારણ કરે છે. શુદ્ધાત્મમહાવીરરૂપ દેવ-ગુરુમાં પૂર્ણ પ્રેમમય બની જવાથી સવ પ્રકારના માનસિક વિકલ્પના તત્કાલ સહેજે રાધ થાય છે. મનને કેળવવું, કાયાને કેળવવી, વાણીને કેળવવી અને તે વડે આત્મશક્તિઓના વિકાસ કરવા એ સંવતત્ત્વ છે. દેવ-ગુરુ-ધર્મની આરાધના કરવી તે મહાપુષ્પ યજ્ઞ છે. શ્રી મહાવીરપ્રભુ યજ્ઞરૂપ છે અને તેમને મેળવવાનાં સર્વ સાધને

Page #78

૩૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
નિમિત્ત યજ્ઞરૂપ છે. આત્મામાં જ્ઞાનાગ્નિ છે અને તેમાં સ ક કાષ્ઠો જેવાં છે. તે જ્ઞાનાગ્નિથી મળી ભસ્મીભૂત થાય છે. વાસના અને કામરૂપ પશુને ઉપરી આત્મા અને છે અને તેની આજ્ઞા પ્રમાણે નિયમસર ચલાવે છે ત્યારે આત્મરૂપ મહાવીર તે જ પશુપતિ મહાદેવ અને છે.
અંધ-મેાક્ષને વિવેક :
પેાતાના ભાવ પ્રમાણે દેશ, કેમ, સંધ, રાજ્ય અને ધર્માંક્રિકનાં કમે પુણ્યબંધ, સવર અને નિજ રારૂપે પરિણમે છે. પારમાથિક ધાર્મિક કારી કરવામાં મન-વાણી-કાયાથી વિપત્તિ સહુન કરતાં પૂનાં અનેક કર્મીને આત્મા નિજરે છે. શુભ કાĆમાં મન— વાણી–કાયાને રાકવાં તે સંવરતત્ત્વ છે. પાપ અને પુણ્યધના જે જે હેતુએ છે તે તે હેતુઓની જૈના પ્રવૃત્તિ કરે, તે તે પ્રભુ મહાવીરના ભક્ત જૈનોને દ્રવ્ય-ભાવ સવરપણે પરિણમે છે. જેટલા ભાગના હેતુઓ છે તેટલા ચેાગના હેતુએ છે. ભાગાને ભાગપરિણામે અનુભવનારા બંધાય છે અને ભેગાવલી કર્મોને ચગદષ્ટિએ ભાગવવામાં આવે છે તે તેમાં અનાસક્તિ વર્તે છે. આત્મવીર જ્ઞાનીએ અને અજ્ઞાનીએ સ્થૂલ વ્યવહારકાર્યું કરવામાં એક સરખા લાગે છે, પણ તેમાં અંતરની દૃષ્ટિ જુદી જુદી હાવાથી ભાગામાં—કર્મોમાં જ્ઞાની જૈનો નિલેપ અને અખધ રહે છે અને અજ્ઞાનીએ સ–લેષ સ–મધ રહે છે.
ગૃહસ્થ બ્રાહ્મણેા, ક્ષત્રિયા, વૈસ્ચા અને શૂદ્રો શુ-કમ અનુસારે સ્વાધિકારે પ્રવૃત્તિ કરે છે, છતાં શ્રી પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુને સ`સ્વાર્પણ બુદ્ધિ કરતા હેાવાથી તેઓની આસ્મેન્નતિ, તેઓ જાણે યા ન જાણે તેાયે થયા કરે છે. પુણ્યમાં સુખ અને પાપમાં દુઃખ વેઢાવવાની શક્તિ રહેલી છે. શુદ્ધાત્મમહાવીરમાં મન લયલીન થાય છે ત્યારે પુણ્ય-પાપ પુદ્ગલેાની મન પર અસર થતી નથી.... ત્યારે પુણ્ય-પાપનાં પુદ્ગલા અને તેના પરિણામે

Page #79

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ
૩૭ પણ ક્ષણિક સ્વમની બાજુની પેઠે વિલય પામે છે. શુદ્ધાત્મમહાવીર વિના તેવી દશામાં બીજું કશું અનુભવાતું નથી.
ત્યાગદશા, હંસદશા, ભક્તિદશા, હઠોગ, રાજગ વગેરે સર્વ યુગોનો સંવર-નિર્જરાતત્વમાં અન્તર્ભાવ થાય છે. તે જ રીતે ઉપશમભાવ, ક્ષયેશમભાવ, અને ક્ષાયિક ભાવનો સંવર–નિર્જરાતત્વમાં સમાવેશ થાય છે. મન તે જ ભક્તિ આદિમાં પરિણમે છે અને તે જ દેશ, કેમ, સંઘાદિનાં કાર્યો કરવામાં લાગે છે. જૈનોના ઔદયિકભાવના હેતુઓને પણ તે ધર્મરૂપે અને પુણ્યરૂપે દેખે છે ત્યારે સંવર-નિર્જરારૂપ બને છે. મનનો આભામાં લય થાય છે ત્યારે આત્મા સ્વતંત્ર મુક્તરૂપ બને છે. તેને કોઈ કર્મપ્રવૃત્તિ બાંધવા સમર્થ થતી નથી. સર્વ વિશ્વમાં જે જે પદાર્થોનો વ્યવહાર કરે ઘટે છે તેને જ્ઞાની કરે છે, પણ તે સ્વતંત્ર અને મુક્ત રહે છે. ઔદયિક ભાવની સર્વ વિચાર અને આચારરૂપ પ્રવૃત્તિએમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુના ભક્ત લોકો સાધ્યદષ્ટિવાળા હોવાથી સર્વ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ કરવા છતાં બંધાતા નથી.
ગુરુકુલે સ્થાપવાં, દેવ-ગુરુની ભક્તિ કરવી, બાળકે અને આલિકાઓને શિક્ષણ આપવું ઈત્યાદિ ધાર્મિક તથા શુભ વ્યાવહારિક પ્રવૃત્તિઓને જેનો કરે છે ત્યારે તેઓનું મન પાકે છે. તેથી તેઓ શ્રી મહાવીર પ્રભુના આંતરરાગી બને છે. રાગ-દ્વેષને વિવેકપૂર્વક ઉપયોગ કરવામાં સર્વ પ્રકારનાં પુણ્યને બંધ પડે છે અને તેથી આગળ વિશુદ્ધ ભક્તિમાં રાગ-દ્વેષ શુદ્ધ થતા જાય છે. રાગ– દ્વેિષની વિશુદ્ધિથી સવિકલ્પ સમાધિ થાય છે અને સવિકલ્પ સંપ્રજ્ઞાત સમાધિની પકવતા થતાં નિર્વિકલ્પ સમાધિ થાય છે અને તેથી પરમવિશુદ્ધ મહાવીરરૂપ મુક્ત સર્વેશ્વર દશા પિતાના આત્માની થાય છે. જડની પ્રવૃત્તિઓમાં જ્યારે આત્મા અનાસક્ત રહે છે, ત્યારે સર્વ જડ પદાર્થો દશ્યરૂપે પ્રતીત થાય છે, પણ તે આવરણ કરવાને શક્તિમાન થતા નથી.

Page #80

૩૮
અધ્યાત્મ મહાવીર પ્રિયદર્શના ! જ્યારે શુદ્ધ પ્રેમાભવીરનું સર્વ વિશ્વ પર એકસરખું ચાહવું થાય છે, ત્યારે પિંડ અને બ્રહ્માંડમાં સર્વ પ્રિયરૂપ દેખાય છે. તેથી આત્મસમ્યગ્દષ્ટિ પ્રિયદર્શનારૂપ અનુભવાય છે. જે કંઈ દેખાય છે તે સર્વ પ્રિયરૂપ અને પ્રેમરૂપ છે અને તે દેખવાની દષ્ટિ પ્રિયદર્શના છે. તે આત્મમહાવીર અને સર્વગુણપર્યાયશક્તિરૂપ યદાના એકાત્મભાવથી પ્રગટે છે, એમ જે અનુભવે છે તે આત્મામાં મુક્તિ પ્રગટાવે છે. આત્માની સાથે રહેલા મનમાં શુભાશુભ અનંત સૃષ્ટિ રચવાની, પાળવાની અને સંહરવાની શક્તિ રહેલી છે. જ્યારે મનની દશાના વિલયની સાથે સ્વપ્નની પેઠે તેનાથી રચાયેલી સ્કૂલ-સૂમ વિચાર-કર્માત્મક સૃષ્ટિને વિલય થાય છે, ત્યારે છેવટે એકાત્મપરમબ્રહ્મ મહાવીરદેવ અને તેમની ગુણપર્યાયાત્મક સર્વશક્તિસમૂહરૂપ યદા એકશેષ રહે છે. બને એકરૂપરૂપે દ્રવ્યપણે છે અને પર્યાય દષ્ટિએ અનેકરૂપ છે.
પ્રિયદર્શના ! નવતત્વના જ્ઞાનથી સમ્યગ્દર્શનરૂપ પ્રિયદર્શના દૃષ્ટિની પ્રાપ્તિ થાય છે અને તેથી વિશ્વમાં અલૌકિક રસસૌંદર્ય જ્યાંત્યાં વિલસતું અનુભવાય છે. જન્મમરણાદિ પર્યાયે પણ આમેતિ માટે પરિણમતા અને મધુર-સૌન્દર્યરૂપ અનુભવાય છે, ત્યારે વિશુદ્ધ વ્યાપક પકવ પ્રેમનું પ્રાકટય અનુભવાય છે. તે વખતે દુઃખ, ભય, નિરાશા, દુઃખની વેદના સ્વપ્નની પેઠે વિલય થયેલી અનુભવાય છે. જડ પદાર્થોમાં પણ તે દિશામાં કંઈક પોતાની પ્રિયદર્શનારુષ્ટિના પરિણામનું અલૌકિક રસસૌન્દર્ય અનુભવાય છે. તેવી દશામાં બંધ–મેક્ષની કલ્પનાવાળું મન વિલય પામેલું હોય છે. આવી દશામાં ભક્તો, રોગીઓ, જ્ઞાની અનેક જન્મ કરીને છેવટે આવે છે. પ્રેમ :
- વીર અને યશદારૂપ મનોવૃત્તિઓના સંયોગથી સર્વત્ર પ્રિય દેખનારી અને પ્રેયઃ દેખનારી પ્રિયદર્શનાને પિંડ-બ્રહ્માંડમાં,

Page #81

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલુ શિક્ષણ
૩૯
પ્રગટાવવા માટે શ્રી મહાવીરપ્રભુ જૈનધર્મની સ્થાપના કરવાના છે. એક જન્મમાં પ્રિયદર્શનાની ઉત્પત્તિ થતી નથી, પરંતુ આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ અનેક જન્મો કરીને પ્રિયદર્શનાની પ્રાપ્તિ કરી શકાય છે. પ્રેમ વિના પ્રિયદર્શના પ્રગટતી નથી. પ્રેમ અને જ્ઞાનથી મેાક્ષાનંદ છે. આત્માએ સ્ત્રી-પુરુષનાં વેષ્ટનેામાં વીંટાયેલા છે, પણ તે સપ્રેમથી એકખીજાને પરસ્પર આકર્ષી શકે છે. સપ્રેમ જ પરમ રસ છે. પ્રેમીએ સ્કૂલ, સૂક્ષ્મ અને દિવ્ય સૃષ્ટિમાં એકખીજાને પ્રેમથી તરત આળખી કાઢે છે. પ્રેમથી જડ અને ચેતનામાંથી નવું નવુ શિક્ષણ મળે છે. શરીર માટે જેએ પરસ્પર એકબીજાને ચાહે છે તેએ શરીરના સ્થૂલ પ્રેમના સંકલ્પે અન્ય અવતારમાં સ્થૂલ શરીરને પરસ્પર ચાહી શકે છે, પરતુ જેએ આત્મપ્રેમીઓ છે; શરીર, ધન, સત્તારૂપ આદિ માટે પ્રેમી નથી, પણ આત્મા માટે આત્મપ્રેમી છે, તેએ પરભવમાં પેાતાના પ્રિયાત્માઓને એકદમ ચાહીને ઓળખી શકે છે. આત્મપ્રેમની આગળ શરીર, જાતિ, ધન, વૈભવ, સત્તા, રૂપ વગેરેને પ્રેમ તેએને મહાન કે સત્ લાગતા નથી.
આત્મજ્ઞાન, ઉદારભાવના, નીતિ, અભેદજ્ઞાન, અનુભવજ્ઞાન, અને ભક્તિયેાગ આદિની જેમ જેમ વૃદ્ધિ અને વિશુદ્ધિ થતી જાય છે તેમ તેમ સત્ય વિશુદ્ધ પ્રેમને વ્યાપક વિકાસ થતા જાય છે. જે આ ભવમાં જેની સાથે સત્ય પ્રેમથી જોડાય છે તે અન્ય ભવમાં સત્ય પ્રેમથી મળે છે. સત્ય પ્રેમ વિનાનાં લગ્નો અને સંબધા જેએની સાથે છે તેએ દિવ્ય લેાકમાં કે સૂક્ષ્મ લેાકમાં પરસ્પર સત્યપ્રેમી બની શકતાં નથી. સત્યપ્રેમરૂપ મહાયજ્ઞમાં શરીર, મન, વાણી, ધન, આયુષ્યાદિને નિયપણે જેએ હામ કરે છે. તેઓ સત્ય અને વિશુદ્ધ પ્રેમરૂપ મહાવીરને પામે છે.
પ્રેમરસસાગરમાં ડૂબકી મારીને જેએ અહંભાવને ભૂલે છે તેએ અનંત જ્ઞાનાદ્ધિ શક્તિને પામે છે. વિશુદ્ધાત્મમહાવીરના

Page #82

૪૦
અધ્યાત્મ મહાવીર વ્યાપક પ્રેમથી અનંત આનંદમય જીવન પ્રગટે છે. જેઓ આત્મપ્રેમ, શરીરપ્રેમ, મનપ્રેમ, વાણું પ્રેમ, કુટુંબપ્રેમ, દેશપ્રેમ, સંઘપ્રેમ વગેરે પ્રેમને ખીલવીને વિરાટ પ્રેમને પામ્યા છે તેઓ પરબ્રહ્મરસમય મહાવીરરૂપ બને છે. વાત કર્યામાત્રમાં પ્રેમ પરખાતો નથી, પણ જિંદગીને, સંપત્તિઓનો પ્રેમ માટે ભોગ આપ્યાથી પ્રેમમાં રહેલે વિકાર વિલય પામે છે અને સત્ય પ્રેમ પરખાય છે. દેશ, કાલ, સ્વાર્થીદિથી અનવછિન્ન વ્યાપક પ્રેમરૂપ પોતાને, હે પ્રિયદર્શન! અનુભવે. - પ્રેમથી સર્વ પ્રકારની શક્તિઓ ખીલે છે, અને મૃતક સમાન વિચાર અને પ્રમાદ વગેરેને નાશ થાય છે. સત્ય વિશુદ્ધ પ્રેમ જેમ જેમ ખીલતા જાય છે તેમ તેમ નિર્દોષ આનંદમય જીવન રસિક, ઉત્સાહી અને વીરમય બનતું જાય છે.
જેવી પરબ્રહ્મમહાવીરમાં તેવી પરમગુરુમાં સત્ય પ્રેમ અને શ્રદ્ધાથી સ્વાર્પણ અને શરણભાવના એકરસરૂપ–નિશ્ચયપ્રતીતિરૂપ થાય છે, તો પછી રાત્રિ-દિવસ સર્વ પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓમાં પરમમહાવીરદશાને આનંદરસ પ્રકટ્યા કરે છે. જીવન્મુક્ત જૈનોની આવી દશા ઉપશમભાવે, ક્ષપશમભાવે અને ક્ષાયિકભાવે થાય છે અને કલિયુગમાં થશે.
પ્રેમ વિનાનું જીવન તે મૃત્યુ છે. જે બીજાઓને પ્રેમના બદલા વિના ચાહે છે તથા દેવ-ગુરુમાં પ્રેમના બદલા વિના પ્રેમ કરે છે અને વિશ્વાસ મૂકે છે તે આત્મપ્રેમ પ્રકટાવી શકે છે. સત્ય પ્રેમના પગથિયે પગ મૂકનારાઓ ખલના પામે છે, ભૂલ કરે છે, આથડે છે, તે પણ તેઓ ભક્ત બનીને શ્રી મહાવીર પ્રભુનાં અસંખ્ય મેક્ષપગથિયાં પર આરહે છે. પ્રેમ વિના વીરતા પ્રગટતી નથી અને દેહાદિકના ત્યાગમાં નિમેહતા કે નિર્ભયદશા અનુભવાતી નથી. અનેક અપરાધ અને દેશની માફી આપનાર અને હજારો પાપને પ્રભુની પેઠે ક્ષય કરનાર વિશુદ્ધ સત્ય પ્રેમ છે. સર્વ પ્રકારની ષષ્ટિઓને

Page #83

૪૧
સત્યરૂપાએ પ્રિયદનાને આપેલું શિક્ષણ વિલય કરનાર એકાત્મ સત્ય પ્રેમ છે. પ્રેમના પ્રાકટ્યથી જ પ્રેમરસને અનુભવ થાય છે. પ્રેમની દુકાનો નથી. પ્રેમ વેચે વેચાતો નથી. પ્રેમની કિંમત નથી. પ્રેમમાં પ્રતિજ્ઞા નથી. પ્રેમમાં મારું-તારુ નથી. પ્રેમમાં દીનતા-વાચના નથી. પ્રેમમાં દાન, સ્વાર્થહેમ, ત્યાગ અને શકિત છે. પ્રેમથી મનની પ્રેમી પર જેટલી સ્થિરતા, એક્તા, લીનતા, સમાધિ થાય છે તેટલી બીજા કેઈથી થતી નથી. પ્રેમનો જ્ઞાનની સાથે સંબંધ થાય છે ત્યારે કર્તવ્ય કર્મો કરવામાં મહાકર્મચગીની દશા પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રેમ વિનાનું બોલવું પ્રલા૫માત્ર છે. પ્રેમ વિનાનું જીવવું તે શુષ્ક જીવન છે. જેને કેઈન ૫ર સત્ય પ્રેમ નથી તે ભક્તિના પગથિયે પગ મૂકવા સમર્થ થઈ શકતો નથી. સત્ય પ્રેમથી ગૃહસ્થાશ્રમ અને ત્યાગાશ્રમ સુખમય બને છે અને ક્રૂરતા તેમ જ હિંસાવૃત્તિને ઉપશમ કે ક્ષય થાય છે.
પ્રિયદર્શના! પરબ્રહ્મ શ્રી મહાવીરદેવે અનંત પ્રેમનું પ્રાકટ્ય કર્યું છે. તેઓએ વિશ્વને સત્ય અને વિશુદ્ધ પ્રેમરૂપ ગૃહસ્થાશને રહેoથી જણાવ્યું છે. જે પ્રેમથી મરે છે તેઓ પુનઃ આત્મવીર જીવને જીવતા થાય છે. જેઓ સર્વ જીવોને ચાહતા નથી તેઓ અમર દ્વિજ વીરજીવનને પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. સર્વ પ્રકારનાં ઉત્તરોત્તર ચઢતાં પ્રેમનાં પરિણમને તે જૈનધર્મ છે, કારણ કે તે આત્મામાંથી પ્રગટે છે, અને તે આત્મા તે જૈન છે. આત્મા તે જ જૈન-જિન છે. તેમાં અભેદ પ્રેમપ્રવાહ પ્રગટતાં ભેદ જણાતો નથી. ભેદે તેટલું મરણ અને અભેદ તેટલું જીવન છે. મનુષ્યો વગેરેનાં શરીરમાં રહેલા આત્માઓને આત્મપ્રેમીઓ અમર અને નિત્ય દેખે છે. તેઓ પ્રિયાત્માઓને અન્ય શરીરે લીધાં છતાં મળે છે, ઓળખી કાઢે છે અને પ્રેમથી સહચારી થાય છે.
આત્માની પરમાત્મદશા કરાવનાર સત્ય પ્રેમ છે. તે જ દેવ, ગુરુ અને ધર્મરૂપ અપેક્ષાએ અર્થાત્ કારણે કાર્યોપચાર દષ્ટિએ છે. પ્રેમથી સર્વ પ્રકારનાં સ્વાતંત્ર્ય અને મુક્તિ મળે છે. સત્ય

Page #84

અધ્યાત્મ મહાવીર પ્રેમથી શરીરમાં, વાણીમાં, મનમાં અને આત્મામાં નવું ચેતન્ય, નવીન સ્કૃતિ પ્રાપ્ત થાય છે. સેવા, વૈયાવૃત્ય, પરોપકાર, કર્તવ્ય કર્મપ્રવત્તિ વગેરેથી અશુદ્ધ પ્રેમનું શુદ્ધ અને સત્ય પ્રેમરૂપે પરિણમન થાય છે. અન્ય લોકો માટે કંઈપણ હિતનો વિચાર કરવો અને કંઈપણ સ્વાધિકારે કર્તવ્યકર્મ કરવું તેથી વ્યાપક અને વિશુદ્ધ પ્રેમ અંશે અંશે પ્રકાશ પામતો જાય છે. પિતાના આત્માની, મનની, વાણીની અને કાયાદિની સ્વાર્થ માટે અને પરમાર્થ માટે શક્તિ વધારવાથી વિશુદ્ધ પ્રેમની વ્યાપકતા વધતી જાય છે. પ્રેમ વડે જે ઈચ્છવામાં આવે છે તે મળે છે. વિશદ્ધ પ્રેમના ગર્ભમાં પરબ્રહ્મ મહાવીદૈવ રહ્યા છે. પ્રેમથી અસાધ્ય કશું કંઈ નથી. પ્રેમના સમાન બળ, કળ, મન્ન, તન્ન, યગ્ન કેઈ નથી. પ્રેમથી પતિ અને પત્નીએ સંસારમાં સ્વર્ગ રચે છે અને પરસ્પરના અનેક ગુનાઓ કે દેશોને ભૂલી જાય છે. સર્વ દેહીઓમાં મહાવીરત્વની ભાવના ધારણ કરવી એ વિશુદ્ધ પ્રેમથી બને છે.
સત્ય પ્રેમથી અસત્યને અને અધર્મને નાશ થાય છે અને ધર્મની ઉત્પત્તિ થાય છે. કામગના વેગમાં જેઓ સત્ય પ્રેમ કલપે છે તેઓ ભૂલ કરે છે. કાયાના વ્યભિચારથી મનમાં સત્ય અને વિશુદ્ધ પ્રેમ પ્રગટતો નથી. સત્ય અને વિશુદ્ધ પ્રેમના પ્રવાહ સાગરમાં દેષ–શેવાલ પ્રગટતી નથી. સત્ય પ્રેમી અસત્ય ધર્મોને દ્વેષ કરે છે. તે અન્યાયી, અધમી અને દુષ્ટોનો વિનાશ કરે છે અને ધર્મે યુદ્ધાદિક વડે દેશ, કોમ, સંઘ, રાજ્ય, સમાજ, કુટુંબ આદિની રક્ષા કરે. છે. વિશુદ્ધ પ્રેમીઓ વ્યભિચારાદિ દુષ્ટ કર્મોથી દૂર રહે છે. દેશ, સમાજ, સંઘ, રાજ્યાદિક પર પ્રથમ પ્રેમ પ્રગટે છે. સામાન્ય પ્રેમ પ્રથમ પ્રગટે છે. જે જે દેશ, કાળ, વચે જે જે બાબતે પર પ્રેમ થાય છે તે તે સમયે ચગ્ય છે અને તે આગળના વિશુદ્ધ પ્રેમ માટે છે. સદેષ પ્રેમ તે જ નિર્દોષ પ્રેમરૂપે આગળ આગળ વધતા જાય છે. શુષ્ક જીવનવાળા કરતાં ગમે તે પણ પ્રેમી આત્મા દેશી હોય છે તે પણ તે સત્ય પ્રેમરૂપ જૈનધર્મમાં આગળ વધતો જાય છે.

Page #85

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ
શ્રી મહાવીર પરમાત્મા ઉપરનો પ્રેમી વૃદ્ધિ પામે છે ત્યારે વિશ્વના સર્વ જીવો પર પ્રેમ પ્રગટે છે. અસત્યને નાશ કરવા માટે સત્ય પ્રેમવાળા જેનોને દ્વેષ પ્રકટે છે. પ્રભુ મહાવીરના ભક્ત જૈનોમાં ઢષ પ્રગટે છે તે આત્મવીરોન્નતિ માટે છે. તેઓને રાગશ્રેષાદિક કષાચે છે તે આત્મા અને સંઘાદિકની ઉન્નતિ માટે જ થાય છે. મનુષ્યમાં જે જે દે દેખાય છે તે પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુના ભક્તોને વર્તમાનમાં અને ભવિષ્યમાં નૈસર્ગિક દૃષ્ટિએ ગુણરૂપે દેખાય છે. બાહ્ય વ્યવહારમાં સમ્યગ્દષ્ટિ જૈનોને મિથ્યા શાસ્ત્રો અને દેશે વગેરે પણ ધર્મપણે પરિણમે છે. તેમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુની ભક્તિ ખાસ હેતુભૂત જાણવી.
શંખ પચવ માટી ખાય છે, પણ તે પુદ્ગલેને તરૂપે પરિણમાવે છે. તેમ વિશુદ્ધ પ્રેમી પંચેન્દ્રિયના વિષયોને ભેગવે છે, છતાં તેમાં વિવેકબુદ્ધિથી ધર્મની વૃદ્ધિ કરે છે અને પોતે ઉજજવલ રહે છે. સત્ય પ્રેમ અને ભક્તિ વડે શ્રી મહાવીર પ્રભુને આરાધનારા જૈન એવા બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિ, વૈશ્ય, શુદ્રો વગેરે અનેક જાતના મનુષ્ય ગમે તેવી સ્થિતિએ આજીવિકાદિ પ્રવૃત્તિઓ કરવા છતાં અલ્પષપૂર્વક મહાધર્મ પ્રગટાવીને સિદ્ધ, બુદ્ધ, મુક્ત બને છે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં અને ત્યાગાશ્રમમાં પ્રશસ્ય પ્રેમ વડે પ્રભુ શુદ્ધાત્મ મહાવીરને મેળવવા જોઈએ. પ્રભુ મહાવીર માટે જે પ્રેમથી જીવે છે તેઓ સત્ય જૈનો છે. જેને પ્રેમથી કર્મચાગીઓ બને છે તેઓ પરમાત્મમહાવીરપદને પામે છે. પ્રભુ મહાવીરદેવ વિશુદ્ધ પ્રેમ અને ત્યાગ વડે વિશ્વોદ્ધાર કરવાના છે. તેથી હવે હર્ષનો પાર રહ્યો નથી. પ્રિયદર્શના ! તારી આગળ મેં પરમાત્મા મહાવીર પ્રભુને જેવો ઉપદેશ છે તે પ્રકાર છે.
પ્રભુ શ્રી મહાવીરદેવે અનેક મનુષ્યના અવતારની–જન્મની વાર્તાઓ કરી છે. ગમે તેવાં શરીરને બદલે અને નવાં લે તો પણ આભાએ તે તેના જ રહે છે. કાચની કોઠીમાં રહેલી વસ્તુઓ

Page #86

અધ્યાત્મ મહાવીર જેમ આંખેથી સ્પષ્ટ દેખાય છે તેમ જ્ઞાની અનેક શરીરીઓમાં રહેલા આત્માઓને દેખી શકે છે. વિશદ્ધ પ્રેમી જૈનો પ્રેમના બળે વિચારોના પ્રવાહને મનેવગણ દ્વારા પ્રવાહે છે, પ્રકાશે છે. તેઓ પિતાના સત્ય પ્રેમીઓનાં હદમાં જ્ઞાનાગ્નિ પ્રગટાવે છે. પ્રેમથી એકબીજાનું પરસ્પર આકર્ષણ થાય છે. શુદ્ધ પ્રેમાગ્નિને ઊધઈરૂપ દેશે લાગી શકતા નથી. સર્વ વિશ્વને એક મહાવીરરૂપ અનુભવીને ચાહવું અને સર્વ વિશ્વ માટે જે મળ્યું તે અર્પવું એ જ પરબ્રહ્મમહાવીર પ્રભુકથિત જૈનધર્મ છે. અમુક કર્મકાંડે અને અમુક ભાષાનાં અય સૂકતેના ઘેષણમાં (રટણમાં કંઈ આત્મવીરત્વ રહ્યું નથી. ઉપગી, પરમાથી અને જીવતા વિચારોમાં અને સદાચારોમાં વિશુદ્ધ પ્રેમરૂપ જીવતે જૈનધર્મ રહ્યો છે. તેને અનુભવજ્ઞાની જૈનો અનુભવી શકે છે. બાકી મરેલા મુડદાલ વિચાર અને અય કર્મકાંડેનાં સૂક્તોને પઠન પાઠનમાં જીવતા વિશુદ્ધાત્મવીર પ્રભુને અંતરમાં મેળવી શકાતા નથી. વિશુદ્ધ પ્રેમી જૈન મૌન રહીને અને સત્કર્તવ્ય કરીને વિશ્વને જિવાડે છે અને તેને જાગ્રત કરે છે. પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવે મહાદેવી પરબ્રહ્માણી યશેદા ભગવતી આગળ પ્રેમગનું પૂર્ણ રહસ્ય પ્રકાર્યું છે અને તેની શ્રીમતી યશદાદેવીએ “પ્રેમ ગીતા” રચી છે. તે કલિકાલમાં દેવ અને દેવીઓ ગુપ્ત મહાત્માઓ દ્વારા પરંપરાએ વહશે અને પંચમા આરાના વીસસો (૨૪૦૦) ઉપર કેટલાંક વર્ષો ગયા બાદ બ્રાહ્મી લિપિમાંથી દેવનાગરી લિપિ આદિ લિપિઓમાં તથા અન્ય ભાષાઓમાં પ્રકાશિત થશે અને તેથી આર્યાવર્તાદિ ખંડેનાં મનુષ્ય, દેવે અને દેવીઓનાં હૃદય પવિત્ર બનશે. પાછે તેને દેવો અને ઋષિઓ ગપશે અને મનુષ્યની યોગ્યતાઓ અને ઉપયોગિતાએ પછી પ્રગટ કરશે. તેઓ ભક્તિગને સર્વત્ર પ્રચાર કરશે.
શ્વેતદ્વીપવાસી ગુપ્ત મહાત્માઓ અને દેવે જૈન ધર્મને જ્યારે સર્વત્ર પ્રકાશ કરવા પ્રયત્ન કરશે ત્યારે પ્રથમ શ્રીમતી ચશદાદેવીએ ગાયેલી “પ્રેમગગીતા”ને મહાત્માઓનાં હૃદયમાં,

Page #87

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલું શિક્ષણ સતીઓનાં હૃદમાં, ભક્તોનાં હૃદયમાં સકુરાવશે અને તેથી કલિયુગમાં જૈનોમાં નવનવી શક્તિઓ પ્રગટશે. વિશુદ્ધ અને સત્ય પ્રેમ તે પુણ્ય, સંવર અને નિરાકારક છે. પ્રેમથી પુણ્યબંધ થાય છે. સત્ય પ્રેમથી અવિશ્વાસ, અભક્તિ, દુર્બલતાના વિચારોને પ્રવાહ, જે મનમાં વહે છે તે, બંધ પડે છે. માટે પ્રેમભક્તિ તે સંવર છે, પ્રભુ મહાવીરદેવ પર સર્વથા પ્રકારે ધારણ કરેલો પ્રેમ તે જ મુક્તિનું કારણ હોવાથી મુક્તિ છે. ગુરુ પર પરબ્રહ્મરૂપે ધારેલ પ્રેમ તે જ શિષ્યની અને શિષ્યાઓની સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિનું મૂળ છે. પ્રભુ મહાવીરદેવ અને જૈન ગુરુ પર પૂર્ણ પ્રેમ ધારણ કરવાથી પિતાની મેળે હળવે હળવે છે અને અશક્તિઓ ટળે છે અને આત્માના તાબામાં ન આવે છે. પ્રેમ જ્યાં પ્રગટે છે ત્યાં સમકિતધર્મ છે. કલિકાલમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુ પર પૂર્ણ પ્રેમ અને શ્રદ્ધા રાખનારાઓ તરી જશે. પ્રેમથી શ્રેષ, વેર અને દેશદષ્ટિ શમે છે. કત વ્યકર્મથી તેમ જ જ્ઞાનથી પ્રેમની વિશુદ્ધિ તથા વ્યાપકતા વધતી જાય છે અને તે તે પ્રમાણમાં અંતરમાં અને બાહ્યમાં દ્રવ્યભાવરૂપે પ્રભુ મહાવીર વ્યક્ત થાય છે. માટે વિશુદ્ધ પ્રેમમૂર્તિ દેવી પ્રિયદર્શના ! પ્રેમભક્તિયેગથી તપ, જ્ઞાન અને પરમાનન્દરૂપ મહાવીરને તું પામ.
પ્રિયદર્શના : મહાદેવી, સર્વશ્રુતજ્ઞાનધારિણી, પરમસર્વજ્ઞકૃતિમૂતિ સત્યરૂપાદેવી! તમને નમું છું, વન્દ છું, સ્તવું છું.
સર્વ દેહધારીઓનાં હૃદયમાં વ્યક્તા વ્યક્તરૂપે રહેલા ભગવાન શ્રી મહાવીરદેવની આપ શ્રીમતી પરમશિષ્યા, પરમ પાસિકા વિદુષી છે. આપનાં વચનામૃતને શ્રવણ કરતાં કહ્યું અને હૃદયની તૃપ્તિ થતી નથી. જિનેશ્વર પિતૃદેવ મહાવીર પ્રભુના બેધથી મારું હૃદય પવિત્ર બન્યું છે અને પ્રકાશિત થયું છે. મને આત્મજ્ઞાન પ્રગટયું છે, જેના પ્રકાશથી શાસ્ત્રોની રચના થાય છે. જ્ઞાની મહાત્માઓ જીવતાં ચિત્ય, પ્રતિમાઓ અને મૂર્તિઓ છે. તેમના

Page #88

R
અધ્યાત્મ મહાવીર દેહ જ દેવાલયો છે અને તેઓનાં શરીરાદિકની સેવા તે પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુની સેવા છે.
મનુષ્યો જીવતા જ્ઞાની મહાત્માઓમાં અને ભક્તોમાં તેમ જ તેમની દયિક પ્રારબ્ધ ચેષ્ટાઓમાં પોતાની મતિ અનુસાર દેશદષ્ટિએ દે દેખે છે. અને તેઓની નિંદા કરી ચાલુ ગતિ અને ઉન્નતિમાંથી ભ્રષ્ટ થાય છે. પ્રેમ અને ભક્તિના પગથિયે ચઢ્યા વિના કેઈ પરમપ્રભુ મહાવીર પ્રભુનું સ્વરૂપ દેખવા સમર્થ થતું નથી. પ્રેમ અને ભક્તિ વિના શાસ્ત્રોના અભ્યાસનું અજીર્ણ વધે છે અને તેથી શ્રી મહાવીર પ્રભુની કૃપા વિનાના અને સમ્યગ્દષ્ટિ વિનાના મનુષ્યને ગુરુઓ, ધર્મશાસ્ત્રો અને જ્ઞાનાદિક ગોનું અવળું પરિણમન થાય છે. પ્રભુ મહાવીર પ્રભુના પૂર્ણ પ્રેમી અને શ્રદ્ધાળુ ભક્તો બન્યા વિના મિથ્યાદષ્ટિએને જે શાસ્ત્રો છે તે શસ્ત્રોરૂપે પરિણમે છે. તેઓને જે જે સવળું અને સાચું હોય છે તે અવળું અને જૂઠું લાગે છે. ગુરુના પ્રેમપાત્ર થયા વિના તેઓનાં હૃદયમાં ઉત્સાહ, આશા, દુખસહનતા વગેરે શક્તિ પ્રગટતી નથી.
પ્રભુ મહાવીરદેવના જીવતા ભકતો જેઓ નથી તેનામાં શ્રદ્ધા અને પ્રેમના અભાવે શુષ્કતા, જડતા, મૂઢતા અને કામ પશુનું ઘણું જોર દેખાય છે. તેઓ ઘાતક, કૂર તેમ જ અનાર્ય વિચાર અને આચારના ધારક થાય છે. ભાગે ભેળવવામાં અતિશય આસક્તિ હોવાથી તેઓ કાયિકાદિ શક્તિઓથી ક્ષીણ થાય છે. તેઓ પોતાના સંબંધીઓમાં અવિશ્વાસી અને અપ્રેમી રહે છે. તેઓનું પશુજીવન ઘણું વ્યસ્ત હોય છે. તેથી તેઓ દુષ્ટ રાક્ષસ જેવા બને છે. સત્ય પ્રેમ વડે પ્રભુ મહાવીરના બનેલા ભક્તો દુષ્ટ લોકોને દબાવે છે અને તેઓના આત્મવીરપ્રેમી બને છે. તેઓના આત્માએને તેઓ ચાહે છે, પૂજે છે, પણ તેઓની દુષ્ટ વૃત્તિઓને ધિકારી તેઓને નાશ કરે છે.
નવતત્વ, પ્રેમ, પુનર્જન્મ વગેરેને આપે શ્રી મહાવીર

Page #89

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલુ શિક્ષણ
૭
પ્રભુના વચનાનુસારે એધ આપ્યા છે. કલિકાલમાં આપનાં વચનેથી આપ આદશ મહાદેવી ભગવતી તરીકે પૂજાશે. આય સ્ત્રીઓ આપના સપ્રેમ, કરુણા, ઉદારભાવના, સ્વાર્પણુ, અતિથિસત્કાર, સેવાભક્તિ, પવિત્ર બુદ્ધિ આદિ ગુણે, કે જે સ્વ-સ્વાત્માઓમાં તિરાભાવે રહ્યા છે, તેઓના આવિર્ભાવ કરશે. પ્રભુ મહાવીરદેવથી પરમ ભક્તાણીએ અને કચેાગીએની પેઠે ક`ચેાગિનીએ ખની જૈન સંઘ, દેશ, કામ, સમાજ, પશુ, પક્ષી, રાજ્યાદિકની અનેક વિપત્તિએ અને દુઃખાને સહી સેવા કરશે. તેએ ગૃહસ્થાશ્રમ અને ત્યાગાશ્રમમાં રહી સ્વાધિકારે સવ પ્રવૃત્તિઓમાં પ્રભુ મહાવીરદેવને ભાવના મળે અવલેાકશે. જૈન શ્રાવિકાઓ, ઉપાસિકાએ, શ્રમણીએ અને આર્યોએ આપની પેઠે પારમાર્થિક જીવનને વ્યાપક કરશે અને સજાતીય જૈનોમાં અને શ્રી મહાવીરદેવમાં અભેદ્યાત્મક પ્રેમ–શ્રદ્ધાથી એકાત્મભાવે પ્રવશે,
માતૃમહિમા :
સત્યરૂપા : કુમારિકા શ્રીમતી પ્રિયદર્શના ! પ્રભુ મહાવીરદેવ હુકમ કરે છે કે સ્ત્રીઓએ ખાલિકાઓને અને ખાળકાને સારી રીતે ઉછેરવા અને તેઓ ખાલ્યાવસ્થાથી સદ્ગુણી અને એવી ખાસ કાળજી રાખવી. તેઓ સારાં માળકેથી સાખત કરે એવી વ્યવસ્થા રાખવી. તેઓ ખરાખર અભ્યાસ કરે, માતાપિતાને અને વડેરાંઆને પ્રેમ—વિનયથી પગે લાગે એવી રહેણીમાં તેઓને મૂકવાં. કેાટી-લાખા રૂપિયાનાં ઘરેણાં અને વસ્ત્રથી તેઓને શણગારવાને બદલે તેઆને જ્ઞાન, વિદ્યા, વિવેક, ભક્તિ વગેરેથી શણગારવાં. તેએનુ આરાગ્ય જળવાઈ રહે તેવાં ખાનપાન, હવાદિથી તેઓને ઉછેરવાં. ખપમાં આવતાં ઔષધાનું જ્ઞાન આપવું. સભ્યતાથી મેલે, સભ્યતાથી વતે અને ઉચ્ચ ગૃહસ્થ અને તથા દેશ, કામ, રાજ્ય, સંઘના નેતા અને એવાં સર્વ પ્રકારનાં શિક્ષણ્ણા આપવાં. ખાલિકાઓને અને બાળકેશને દૃઢ શરીરવાળાં અનાવવાં અને તેઓ સત્ય ખામતાને

Page #90

૪૮
અધ્યાત્મ મહાવીર નિર્ભયપણે જાહેર કરે એવાં બનાવવાં. કેઈપણ જાતનું ખરાબ. વ્યસન તેઓને લાગે નહીં એની ખાસ કાળજી રાખવી. દરેક બાળક– બાલિકામાં પ્રભુનું રૂપ જેવું અને તેઓને શિક્ષણ આપતાં કદી. કંટાળવું નહીં. તેમની સર્વ પ્રકારની બુદ્ધિઓને અને ઇન્દ્રિયોની. શક્તિઓને ખીલવવી. તેઓ રમતેથી શારીરિક પુષ્ટિ કરે એવી વ્યવસ્થા કરી આપવી.
બાલિકાઓને સર્વ પ્રકારની રસોઈ કરવાની કેળવણી આપવી. બાલિકાઓ યોગ્ય વયની થાય ત્યારે તેઓને જૈન એવા ગ્ય વરોની સાથે પરણાવવી. સાસુ-સસરાની સેવા કરવાથી પતિવ્રતાની ઉન્નતિ થાય છે. સાસુ-સસરા વગેરે વડેરાઓની શિખામણે અંગીકાર કરવી, ચોગ્યને ચગ્ય માન આપવું અને તેની ચોગ્ય કદર કરવી. પિતાના પતિની સાથે પત્નીના ધર્મ પ્રમાણે વર્તવું. જીવતા મનુષ્યશરીરધારી જૈનોને તીર્થરૂપ માનવા, અને તેઓનાં શરીરને પણ તીર્થરૂપ માનવાં. શરીરે વિના આત્માની પ્રગતિ થઈ શકતી નથી. પત્ની બનેલી શ્રાવિકાએ ઘરનાં સર્વ કામકાજ કરવાં, અને દાસદાસીઓને આત્મસમાન માની તેઓની પરતંત્રતાને ઉછેદ કરવો. બાળકોને અને બાલિકાઓને જ્યારથી બાલતાં શીખે ત્યારથી ભગવાન મહાવીરદેવનું નામ જપતાં શીખવવું. તેઓની મનનશક્તિ જેમ જેમ ખીલતી જાય તેમ તેમ તેઓને શ્રી મહાવીર પ્રભુના ઉપદેશે સમજાવવા અને તેઓને પાકા જૈનધમી બનાવવા.. બાળકને અને બાલિકાઓને જૈન ગુરુ પાસે અભ્યાસ કરવા મેકલવાં અને તેઓને સાંસારિક તેમ જ ધાર્મિક સર્વ વિદ્યાકલાઓનું શિક્ષણ આપવું. બાળકોને અને બાલિકાઓને જૈનધર્માભિમાની બનાવવા અને દુનિયામાં જૈનધર્મના જેઓ શત્રુઓ અને દુર્ટો હેય અને રાજ્ય તેમજ સંઘના જે નાશ કરનારા હોય તેઓની સર્વ કલાઓ. સામે થાય અને પિતાનું ગૌરવ જાળવી શકે એવા બનાવવા. બાળકોને અને બાલિકાઓને જૈનધર્મનું પૂર્ણ જ્ઞાન આપવું અને તેઓને વર્ણ–ગુણકર્માનુસારે કર્તવ્યકર્મ કરવાને ઉપદેશ આપ.

Page #91

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલુ શિક્ષણ
૪૯
માળકની અને ખાલિકાની વિદ્યાદિ સર્વ પ્રકારની ઉન્નત્તિ એ જ પેાતાની વંશપર'પરાની તથા દેશ, કામ, રાજ્ય, સંઘ, કુટુંબ વગેરેની ઉન્નતિ છે; અને તેઓની પડતી એ જ દેશ, સંઘ, રાજ્ય, ધર્માદિકની સથા પડતી છે. સદ્ગુણી એક સ્ત્રીથી અને પતિથી દેશ, કામ, રાજ્ય, સંઘ, ધર્મોની જેટલી ચડતી થાય છે તેટલી ખીજા કશાથી થતી નથી, કારણ કે તેઓનાં સંતાના તીરૂપ સ પ્રકારની ઉન્નતિ કરનારાં પ્રગટે છે.
બાળકોની અને ખાલિકાએકની માતા એ વિશ્વમાતા, દેશમાતા, વિદ્યામાતા, સંધમાતા, રાજ્યવ્યાપારમાતા, ધમાતા વગેરે સવ શુભેન્નતિની માતા છે, માટે માતાઓની ઉન્નતિ તથા તેઓની રક્ષામાં જે જે કઈ કરાય, ખેલાય અને વિચારાય તે સ ધ રૂપ છે, સેવા છે, ભક્તિ છે. એ પ્રભુ મહાવીરની સેવા છે, એમ જાણી જૈનાએ પ્રવૃત્તિ કરવી. માતાએ એ જીવતીદેવીએ છે. તેઆની વિદ્યાર્દિક સવ માખતની ઉન્નતિમાં સર્વાન્નતિઆ રહેલી છે. માતાએ જે ખાળકોને અને ખાલિકાઓને શિક્ષણ આપે છે તે શિક્ષણુ અન્ય કોઈ આપી શકતું નથી.
જે દેશમાં, ખડમાં માતાઓને તિરસ્કાર થાય છે તેને નીચ ગણવામાં આવે છે, તેને જડ યંત્રની જેમ રાખવામાં આવે છે, તે દેશની, ખડની, સંઘની, ધર્મની પ્રજા પરત ત્ર, ગુલામ અને અશક્ત રહે છે અને તેએ ભાવિ વંશપરંપરાની પડતી કરે છે. દેશ, કોમ, રાજ્ય, સંઘ, ધ વગેરેનુ રક્ષણ કરવાની શક્તિઓનું શિક્ષણ આપતી માતાએ જે પૃથ્વી પર નથી અને એવી માતાઓને જે દેશ, ખ'ડ, સ`ઘ પ્રગટાવતા નથી તે દુનિયામાં જીવી શકતો નથી. તે પેાતાની પાછળની સ'તતિ વગેરેના નાશક તેમ જ ઘાતક બને છે.
ખાલિકાઓને અને ખાળકોને અહાદુર અને ધી બનાવવામાં જૈનોની સેવા સમાયેલી છે.. અતિવિષયી, મેાજમજામાં ગરકાવ થયેલ

Page #92

૫૦
અધ્યાત્મ મહાવીર ૌનોની અને તેની ભાવી સંતતિની પડતી થાય છે. જીવતા કર્મચાગી મનુષ્ય પર જે દેશમાં, કોમમાં, સંઘમાં માન, પ્રેમ, સત્કાર નથી તે દેશમાં મહાવીરાત્માઓ પ્રગટતા નથી. બાલિકાઓના અને સ્ત્રીઓના અજ્ઞાનપણથી અને તેઓના સાંકડા વિચારોથી અને સંકુચિત પ્રવૃત્તિઓથી દેશ, રાજ્ય, સમાજ, જૈન ધર્માદિની દેશકાલાનુસારી સર્વ શક્તિઓને નાશ થાય છે. ગૃહસ્થાશ્રમનું મહત્વ :
શારીરિક બળ અને માનસિક શક્તિઓની જેઓ ખિલવણી કરે છે તેઓ શુદ્ધાત્મમહાવીર પ્રભુને પામે છે. વીર્યરક્ષાદિકથી શારીરિક આરોગ્ય અને બળને જાળવવું. એમાંથી ગૃહાવાસની ઉન્નતિ પ્રગટે છે. સર્વ પ્રકારના ધર્મોને આશ્રય ગૃહસ્થાવાસ છે. ગૃહસ્થાવાસની ઉઘતિથી ઉત્તમ પ્રકારના ત્યાગીઓ પ્રકટે છે.
ગૃહસ્થામાં કલિકાલમાં સંઘબલ સર્વોત્કૃષ્ટ રહેશે. પ્રિયદર્શના કુમારિકા ! તમારા જેવી કન્યાઓ ગૃહસ્થાવાસમાં આદર્શ સતીઓ બની પ્રભુ મહાવીરદેવના તીર્થસ્થાપનકાર્યમાં ત્યાગિનીઓ બનશે અને જૈનોની સેવાભક્તિમાં મન–વાણ-કાયાદિકનું સ્વાર્પણ કરશે. પ્રિયદર્શના! તારા જેવી કુમારિકાઓ ગ્યવયે ગૃહિણીઓ બની વિશ્વની ઉન્નતિ કરશે અને તારાં સંતાનોની વંશપરંપરા કલિયુગમાં જૈન ધર્મ અને શ્રી મહાવીર પ્રભુની ભક્તિને પ્રચારવામાં મહાન આત્મગ આપશે. તારાં સંતાને કલિયુગમાં આર્યાવર્તમાં જૈનોની સેવાભક્તિ કરવામાં પ્રભુ મહાવીરદેવની જ સેિવાભક્તિ અનુભવશે. સર્વ વિશ્વમાં સર્વ પ્રકારના સત્યરૂ૫, સર્વ શુભશક્તિરૂપ અને જૈનધર્મરૂપ આત્મા જ છે. આત્મા તે જ સત્તાએ કે વ્યક્તિએ જૈન, જિન અને અહંન છેમાટે તારામાં પ્રગટેલી સર્વ પ્રકારની શુભ શક્તિઓ, પ્રવૃત્તિઓ તે જ વ્યક્ત મહાવીરદેવને ધર્મ છે. તેના વડે ગૃહસ્થ મહાદેવી બની સંસારમાં જૈન ધર્મને પ્રચાર કર.
પ્રિયદર્શના! સત્ય ત્રણે કાળમાં એકસરખું છે. મહાવીર અને

Page #93

પા
સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનાને આપેલુ શિક્ષણ
મહાવીરના ધમ સત્યરૂપ છે. અસત્ય મરણ છે અને સત્ય જીવન છે. ભય, ખેદ, દ્વેષ, લારહિત સત્ય વિશુદ્ધ પ્રેમરૂપ જૈનધમ છે. જ્યાં ભેદ છે ત્યાં પ્રેમ નથી. હૃદયની પરસ્પર અભેદ્યતામાં પ્રેમ છે. અનેક દોષ, અપકીર્તિ આદિ હલાહલ વિષનું પાન કરીને સત્ય પ્રેમામૃત વડે જીવનાર સત્યપ્રેમીને મહાવીરના ભક્ત જાણુવા. સત્ય જ્ઞાનથી સત્ય પ્રેમ પરખાય છે. વિશુદ્ધ પ્રેમથી હૃદય શુદ્ધ થાય છે અને તેથી સજ્ઞશક્તિ પ્રગટ થાય છે. પ્રભુ મહાવીરના ભક્તોને મરણુ મીઠું લાગે છે અને ખાહ્ય જીવન માં લાગે છે. પ્રભુ મહાવીરના ભક્ત પ્રેમીએ જ્યાં પ્રેમભાવથી મળી, પરસ્પરનાં હૃદય ખાલીને વાતો કરે છે ત્યાં મહાવીર પ્રભુની ઝળહળ જ્યેાતના અને પરમાનંદને પ્રકાશ થાય છે. જિનેશ્વર મહાવીરદેવનાં ગીતો જ્યાં ભક્તજ્ઞાની જૈનો ગાય છે ત્યાં અનેક સ્વર્ગાના સુખની અને વ્યક્ત પ્રભુ મહાવીરના આનંદની ખુમારી પ્રગટે છે. અજ્ઞાનીઓ મરે છે, જ્ઞાનીએ મરતા નથી. પરમાત્મયજ્ઞવાહક મહાવીર પ્રભુ સર્વ જીવાનુ કલ્યાણ કરે છે. સર્વ જીવે અવ્યક્ત અને વ્યક્તભાવે અંશે અંશે મહાવીર છે. જડ જડસ્વભાવે વીર છે. તેમાં ચિઢ્ઢાનત્વ નથી, પણ તે જડ દ્રવ્યરૂપથી સત્ છે. મહાસત્તાસટ્રૂપ મહાવીરમાં જડ-ચેતન સર્વ દૃશ્યાદર્શ વિશ્વના અન્તર્ભાવ થાય છે.
ગુરુમાં અને મહાવીરમાં એકત્વભાવ તથા પૂર્ણ પ્રેમ, શ્રદ્ધા અને એકત્વભાવ તથાઅભાવ સત્યપણે અનુભવાયાં નથી ત્યાં સુધી લાખા–કરાડો પુસ્તકાનું પઠનપાઠન કરતાં તથા અનેક કષ્ટપૂર્ણ કર્મ કાંડ કે તપ કરતાં આત્મશુદ્ધંતા થતી નથી. ગુરુમાં અને મહાવીરમાં પૂર્ણ પ્રેમશ્રદ્ધાપણભાવ અનુભવતાં અનેક શાસ્ત્રોને પ્રકટ કરનારું એવું હૃદય બને છે અને સર્વ સત્ય જ્ઞાનના પ્રકાશ થાય છે. જેએ મન-વાણી-કાયાની મહત્તા જાણતા નથી અને વિશ્વાસ આપીને તેને ભંગ કરે છે તથા દેવ, ગુરુ, ધમની નિન્દા કરે છે તેઓ મૃતક સમાન છે. જેઓએ ગુરુ પર પૂર્ણ વિશ્વાસ અને પ્રેમ મૂકચો નથી અને પુસ્તક વાંચે છે તેએ પર પરા

Page #94

પર
અધ્યાત્મ મહાવીર જ્ઞાન અને આત્મજ્ઞાન પામી શકતા નથી. આત્મજ્ઞાન વિના કેઈની મુક્તિ થઈ નથી અને થવાની નથી. સર્વ પ્રકારનાં દુરને નાશ કરનાર જ્ઞાન છે. આ વિશ્વમાં જ્ઞાનદાન સમાન કેઈ દાન નથી. જ્ઞાન સમાન આ વિશ્વમાં કઈ પવિત્ર અને રક્ષક નથી. જ્ઞાન સમાન કેઈ દયા, દાન, દમ અને બ્રહ્મચર્ય નથી. આત્મજ્ઞાન થી સર્વ પ્રકારનાં જન્મ–જરા-મરણેને અન્ત આવે છે. આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થતાં કેઈનામાં અહં–મમત્વ રહેતું નથી અને તેથી આધિ-વ્યાધિઉપાધિથી દુઃખ વેદાતાં છતાં કર્મને લેપ લાગતો નથી. ત્યાગીને કર્મ લાગતાં નથી. કર્મ લાગવાની વૃત્તિ છે ત્યાં સુધી અજ્ઞાન છે, મેહ છે, પરતંત્રતા છે. જ્ઞાનથી સર્વ પ્રકારની પરતંત્રતાઓને નાશ થાય છે.
પ્રિયદર્શના ! પ્રભુ મહાવીરમય જીવન ગાળ અને સર્વ જીને પ્રભુ મહાવીરમય જીવન ગાળતા કર. તારા દઢ સંકલપ વડે સર્વ જીવમાં જીવંત શક્તિઓ ભરી દે અને આર્યાવર્તાદિ ખંડોમાં જીવનશક્તિમંત્રોનો પ્રચાર કર. તારામાં મહાવીર પ્રભુનું તેજ ઝળકે છે. સામ્યદષ્ટિ અને રાજ્યતંત્રના જીવંત સુખમય સત્ય ઉદ્દેશોનો પ્રચાર કર. પશુય બંધ કર અને પશુઓ અને પંખીઓ સુધીની રક્ષાના સત્ય નિયમને સર્વત્ર પ્રચાર કર. ભૂખ્યાંઓને સર્વત્ર અન્નદાન મળે એવાં અન્નક્ષેત્રો અને પ્રયા (પરબ)એને કર-કરાવ. દુઃખીઓના રડતાં હૃદય શાંત કર. વસ્ત્રદાન આપ. સર્વત્ર અમારિપડહ વગડાવ અને પાપી દુષ્ટ રાક્ષસોનું જેર ટળે એવું ક્ષાત્રબળ સર્વ મનુષ્યમાં પ્રગટ કર. ક્ષત્રિયાણીના ધર્મ પ્રમાણે ગૃહસ્થાવાસમાં વર્ત અને પશ્ચાત્ ત્યાગિની બની, પ્રભુ મહાવીરદેવની ઉપાસિકા બની વિશ્વને જગાડ. આ વિશ્વમાં સર્વ વિશ્વને ઉદ્ધારક ત્યાગમાર્ગ છે. તેનાથી મનુષ્યને જાગ્રત કરી શકાય છે અને સર્વવ્યાપક જીવનભોગ અપાય છે. તેથી પ્રભુ મહાવીરદેવ ત્યાગી થઈ વિશ્વોદ્ધાર કરશે.

Page #95

સત્યરૂપાએ પ્રિયદર્શનને આપેલું શિક્ષણ
અનંત બળ અને શક્તિના નાથ મહાવીર પ્રભુની કૃપા અને તેમની આજ્ઞા વિના વિશ્વમાં મારે કંઈ પ્રાપ્ત કરવા. ચોગ્ય. નથી.. પ્રભુ મહાવીર ભજતાં અનેક પ્રકારનાં આધિ, વ્યાધિ, ઉપધિનાં દુખ પડશે તો તે અમૃત સમાન માનીશું. મૃત્યુને મહત્સવ, સમાન ગણીને તથા ભાવિ જન્મને પ્રભુની ઈચ્છાનુસાર માની પ્રવર્તાવામાં આત્મમહાવીરની વ્યસ્તતા પ્રમાણરૂપ માનીશું. પ્રભુ મહાવીરદેવ જે કંઈ આદેશ કરે તે પ્રમાણે પ્રવર્તવું, તેને પૂર્ણ પ્રેમ અને શ્રદ્ધાથી આદેશભક્તિ ગણીશું. અનેક કુતર્કોને હૃદયથી દૂર કરી પ્રભુ મહાવીર દેવમાં સર્વથા પ્રકારે શ્રદ્ધા ધારણ કરીને વર્તીશું.. લકાપવાદ, માન, અપમાન, યશ, અપકીતિ વગેરે પ્રગટ થતી માનસિક વૃત્તિઓને પ્રભુ મહાવીરના ચરણે ધરીશું અને તેમાં આત્માનું કશું કંઈ નથી એવો પૂર્ણ નિશ્ચય કરીને વર્તીશું. શુભાશુભ, માનાપમાનાદિ વૃત્તિઓને શિક્ષકરૂપ ઉન્નતિકારક માનીને તેઓને વધાવી લઈ સમભાવે વેદીશું અથવા તેમાં સ્વપ્નવત્ ક્ષણિકતાની બ્રાંતિ અનુભવીને એક મહાવીર પ્રભુને હૃદયમાં પરમ ભાવસત્ય તરીકે અનુભવીશું, દેખીશું અને બાકીના જડ જગતને અસત્ દેખીશું, તેના પર્યામાં નિર્મોહતા અનુભવીશું.
શુદ્ધ નિશ્ચયદષ્ટિએ ત્રણે કાળમાં આત્મા અબંધ, નિર્લેપ, પર અર્થાત્ જડ વસ્તુમાં અપરિણમી, શુદ્ધ બ્રહ્નભાવને કર્તા અને જડભાવને અક્ત મહાવીરરૂપ છે, એમ તવંદષ્ટિ અને શુદ્ધોપગે રહી સર્વ પ્રકારનાં કર્તવ્યકર્મ કરીશ. ત્રણે કાળમાં આત્મમહાવીર હું અખંડ જ્ઞાનવ્યાપક, એક સચ્ચિદાનંદરસરૂપ, પ્રજ્ઞાન, એકનેક, નિરંજન, નિરાકાર, તિસ્વરૂપ, શુદ્ધ નિશ્ચયદષ્ટિએ છું એમાં જરામાત્ર ફેરફાર નથી એવી શુદ્ધોપગરૂપ શુદ્ધ પ્રેમ-ભક્તિમાં સર્વ કર્તવ્ય કરતાં છતાં તન્મય રહીશ. સર્વક્તવ્યકર્મો અને ભેગોમાં અર્તા, અભક્તા તરીકે સ્વાત્મમહાવીરને અંતરમાં અનુભવું છું અને અનુભવીશ. સર્વકાળમાં પરમાત્મા મહાવીરદેવની સર્વ કર્તવ્યકર્મ અને સર્વ સદુવિચારરૂપ ભક્તિમાં મુક્તિ છે, એ દઢ નિશ્ચય છે.

Page #96

અધ્યાત્મ મહાવીર પ્રભુ મહાવીર પરમાત્માના અનંત શુદ્ધ પ્રેમને ઈચ્છ એ જ મારી ઇચ્છારૂપ ભક્તિ છે અને તે વિના કશું ઈચ્છવા પેશ્ય નથી, એવી મારી અવ્યભિચારિણી પ્રેમભક્તિ છે. એવી વ્યક્તિને સર્વ વિશ્વમાં પ્રચાર થાઓ. પ્રિયદર્શના ! તારી ભક્તિ એવી સત્ય, શુદ્ધ, વ્યાપકએકરસરૂપ છે. સ્ત્રીઓની મહાવીરભક્તિમાં સર્વ પ્રકારની શક્તિઓ રહેલી છે. શ્રી મહાવીર પ્રભુ પર સર્વથા પ્રેમ એ જ ભક્તિ, એ જ ચેગ, એ જ વેદાભ્યાસ, એ જ આગમાભ્યાસ, એ જ ધ્યાન, તપ, જપ, ક્રિયા, કર્મકાંડરૂપ છે અને એ જ ચારિત્ર, જ્ઞાન, વિનય, વિવેક, વૈરાગ્ય છે. આત્મમહાવીરની શારીરિક, વાચિક અને માનસિક, સર્વ સ્થૂલ-સૂકમ પ્રવૃત્તિઓમાં આત્મમહાવીર પ્રભુની ઔદયિક લીલાને દેખવી અને તેમાં પરબ્રહ્મની ભાવના ભાવવી એ જ અલક્ષ્ય-પરમ–અભેદ પ્રેમરૂપ ભક્તિ છે. - સત્ય પ્રેમમાં દેવદષ્ટિ રહેતી નથી. સત્ય પ્રેમદષ્ટિએ જ્યાં ત્યાં પરમાત્મહાવીર પ્રભુનું નૈસર્ગિક સૌંદર્ય અનુભવદષ્ટિમાં આવે છે અને અસત્યનું સર્વત્ર નામનિશાન જણાતું નથી કે દેખાતું નથી. સત્ય મહાવીર જ્ઞાનદષ્ટિમાં આનંદરસરુચિરૂપ, પ્રેમશક્તિરૂપે શ્રીમતી યશદાદેવી જાણવી અને તેમની પુત્રી તું સર્વ વિશ્વમાં વિરાટરૂપ પ્રિયદર્શના છે, એમ જે અધ્યાત્મજ્ઞાનદષ્ટિએ અનુભવ કરે છે તે મારું સ્વરૂપ ઓળખે છે અને નામ, આકૃતિ, વ્યક્તિએ મને ઓળખે છે. પ્રિયદર્શના ! તારું કલ્યાણ થાઓ.

Page #97

૩. હિંસા-અહિંસાનું સ્વરૂપ
સત્યરૂપાઃ જગદીશ વિશ્વદેવ મહાવીર પ્રભે! આપને નમું છું, સ્તવું છું અને આપનું શરણ કરી તથા સર્વસ્વાર્પણ કરી પૂછું છું કે ભગવાન ! દયાનું, અહિંસાનું અનેક દૃષ્ટિએ કેવા પ્રકારનું સ્વરૂપ છે તે કૃપા કરી જણાવશે તથા હિંસાનું સ્વરૂપ પણ જણાવશે ?
પરબ્રહ્મ મહાવીરદેવ : સતીશિરોમણિ સત્યરૂપા દેવી! તારું કલ્યાણ થાઓ, તારે જય-વિજય થાઓ. તે અહિંસા-હિંસાના સ્વરૂપ સંબંધી જે પ્રશ્ન કર્યો તેનું સ્વરૂપ શ્રવણ કર.
લેકેત્તર અને વ્યવહારદષ્ટિએ સ્વાર્થ–પરમાર્થ વિના પ્રમાદેથી કે ભૂલથી દેહધારીઓના દેહથી પ્રાણેને વિયેગ કરો તે હિંસા છે. પિતાની, કુટુંબની, જ્ઞાતિની, દેશની, સંઘની, પ્રજાની, રાજ્યાદિકની શક્તિઓને અને સુવ્યવસ્થાઓને નાશ કરવો તે, તે તે દષ્ટિએ, હિંસા છે. એ જ રીતે તે તે શક્તિઓ આદિનું રક્ષણ કરવું-કરાવવું તે અહિંસા છે. અધ્યાત્મદષ્ટિએ આત્માના ગુણપર્યાનું, ધર્મોનું રક્ષણ કરવું તે અહિંસા છે અને આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણોને નાશ કરે તે હિંસા છે. આત્માની સાથે રહેલ શરીર, વાણી, મન અને આરોગ્ય જાળવવું અને તેનું રક્ષણ કરવું તે વ્યવહારદષ્ટિએ અહિંસા છે. વ્યવહારદષ્ટિએ પિતાની શારીરિક તથા વિત્તાદિ અને આજીવિકાદિ શક્તિઓ જાળવવી તે અહિંસા છે. આત્મા, મન, વાણી, કાયાદિકનો નાશ ન કરે તે અહિંસા છે. દેશની, સમાજની, સંઘની રક્ષા થાય એવા દેશકાલાનુસારે જે ઉપાયો

Page #98

૫૬
અધ્યાત્મ મહાવીર લેવા તે અહિંસા છે. વિશ્વની રક્ષા માટે જે જે બળ, શક્તિ, રાજ્ય આદિની વ્યવસ્થા કરવી તે અહિંસા છે.
જીવન જીવનમાં જીવને અને અ ને ભાગ એ ઉપગ્રહ છે. નૈસર્ગિક જીવનદષ્ટિએ નૈસર્ગિક જીવનદષ્ટિની સ્વાભાવિક પ્રવૃત્તિથી વિશ્વના સર્વ જી પ્રવર્તે છે એમ જે જીવ રહસ્ય અવધીને ઔત્સર્ગિક-આપવાહિક જીવનદષ્ટિએ દેશકાલાનુસાર પ્રવર્તે છે તે અહિંસક છે. આત્મદષ્ટિએ અહિંસાતત્ત્વ આજીવિકાદિ કારણ એ જુદા જુદા પ્રકારનું છે, એમ જે અનુભવે છે તે અહિંસામાં ઉદાર આચાર-વિચારવાળે બને છે.
અજ્ઞાન અને અતિદયાની લાગણીથી અહિંસાતત્ત્વ તે હિંસારૂપ છે. અજ્ઞાન અને કૂર લાગણીથી અહિંસા તે હિંસા છે.
અતિદયા અને અદયા, કે જે અજ્ઞાન અને મેહ આદિથી છે, તેથી દેશ, સમાજ, રાજ્ય, વ્યાપાર, ક્ષાત્રબળ, કૃષિકર્માદિક કલાએને અને ચતુર્વિધ સંઘબળને નાશ થાય છે. સર્વ દેહધારીએ પરસ્પર એકબીજાના નૈતિક આશ્રયથી જીવી શકે એવી વિચાર અને આચારની પ્રવૃત્તિઓમાં સમાજદષ્ટિએ અહિંસાતત્ત્વ રહ્યું છે. ધર્મયુદ્ધાદિક વડે પ્રવૃત્તિ કરવી અને સિનિક કાયદાઓ પ્રમાણે વર્તવું તે સિનિક દષ્ટિએ અહિંસાતત્વ છે, અને તેનાથી વિપરીત હિંસાતવ છે. ચારે વોંની સ્વસ્વ ગુણકર્માનુસારે નીતિપૂર્વક જે જે પ્રવૃત્તિ થાય છે તે વર્ણદષ્ટિએ અહિંસાતત્ત્વ છે, અને તેમાં પણ ઉત્સર્ગકાલે ઉત્સર્ગથી અને અપવાદકાલે અપવાદથી અહિંસાતત્ત્વ છે. દેશ, કેમ, સમાજ, રાજ્ય, સંઘાદિકની બાહ્ય શક્તિઓનું અને આન્તરશક્તિઓનું દરેક યુગના અનુસારે રક્ષણ થાય અને સામાજિક સર્વશક્તિઓ જીવતી અને સુવ્યવસ્થિત રહે એવી સર્વ યુક્તિઓમાં તેમ જ પ્રવૃત્તિઓમાં અલ્પ દોષ અને મહા ધર્મવાળું અહિંસાતત્ત્વ રહ્યું છે. જૈનધર્મની દૃષ્ટિએ જૈનધર્મને સર્વત્ર અને સર્વ મનુષ્યોમાં પ્રચાર થાય એવા યુગે યુગે, કાલે કાલે જે જે યોગ્ય

Page #99

૫૭
હિંસા-અહિંસાનું સ્વરૂપ ઉપાચા 'હાય, ક્રમા' હાય તે કરવામાં અહિંસાતત્ત્વ રહ્યું છે અને તે અહિં સાતત્ત્વ જૈનધર્મ રૂપ જાણવુ.
આ
પરસ્પરને
પરસ્પરવાથી દૃષ્ટિએએ પરસ્પરની અહિં સા તે હિંસારૂપ જણાય છે, અને પરસ્પર સાપેક્ષ દૃષ્ટિઓએ તે તે અહિંસાદિ તે તે સ્વરૂપે ભાસે છે. કેાઈ દૃષ્ટિએ જે હિંસાતત્ત્વ છે તે જ હિં સાતત્ત્વ અન્ય દૃષ્ટિએ અહિં સાતત્ત્વ છે, અને કાઈ ષ્ટિએ જે અહિંસાતત્ત્વ છે તે તેનાથી વિરુદ્ધ અન્ય દૃષ્ટિએ હિ'સાતત્ત્વ છે. ઔપચારિક દૃષ્ટિએ અહિંસાપ્રવૃત્તિમાંથી હિંસા પ્રગટે છે અને હિંસામાંથી શુભેદ્દેશે અહિંસાતત્ત્વ પ્રગટે છે. જૈનસંઘને જે જે પ્રવૃત્તિએ નાશ થાય તે હિંસાતત્ત્વ જાણવુ અને જે જે પ્રવૃત્તિથી જૈનો સર્વ પ્રકારે ખળ, સંખ્યા, શક્તિએ વગેરેમાં વૃદ્ધિ પામે તેવી જે જે દેશકાલાનુસાર પ્રવૃત્તિ તે અહિંસાતત્ત્વ જાણવુ’.
મારા ભક્ત સજાતીય જૈનોનાં આજીવિકાદિ બાહ્ય સાધના અને માહ્યાંતર વિદ્યારૢિ શક્તિઓની વૃદ્ધિ થાય અને તેઓની સર્વથા પ્રકારે પ્રગતિ થાય એવા જે જે વિચારે, આચારે, પ્રવૃત્તિએ, કલાએ હાય તેએમાં સદા અહિંસાતત્ત્વ રહેલુ છે, એમ સત્યરૂપ! તું જાણું. મનુષ્યેાનાં આધિ-વ્યાધિ-ઉપાધિનાં દુઃખાના નાશ કરવામાં યથાશક્તિ આત્મભાગ આપવા અને દુષ્ટ તેમ જ હિ'સક પશુએ તથા દુષ્ટ રાક્ષસ મનુષ્યેાના નાશ કે પ્રતીકાર જે જે કર્મોથી ક્ષત્રિયષ્ટિએ કરવા તે અહિંસાતત્ત્વ છે. દેશ, પ્રજા, સમાજ, સંઘ પર જીમીએના જે જે જીસ્મ થતા હાય તેના નાશ કરવા માટે આપદ્ધર્માનુસારે અનેક શક્તિએ મેળવવી તે અહિંસાતત્ત્વ છે, અને તે જ અનેક ભેદ્યાભેદવાળેા અનાદિ કાળથી વિદ્યમાન જૈનધમ છે અને અનતકાળ પન્ત રહેશે.
ભૂખ્યાંને અન્નલેજન આપવુ., તરસ્યાંને પાણી પાવુ, અશરણને શરણુ આપવું, આશ્રિતાની સંભાળ રાખવી, ગુપ્તદાન કરવું, સામ્યવાદષ્ટિએ સર્વ મનુષ્યેાને સમાનપણે આજીવિકાદિ સાધનાની

Page #100

અધ્યાત્મ મહાવીર
સ્વતંત્રતા મળે અને ઘેર ઘેર જીવતાં ગુરુકુલ પ્રવતે ઇત્યાદિ અહિંસારૂપ જૈનધમ છે. સર્વ મનુષ્યેાને હવા, દવા, પાણી, આરેગ્ય આદિ સાધનેની સામગ્રી ખપ પ્રમાણે મળે એવી ખાખતોમાં તન, મન, ધનાદિક શક્તિઓને વિવેકપૂર્વક વાપરવી તે અહિંસાતત્ત્વ છે.
નિશ્ચયદૃષ્ટિએ એકબીજાનાં દિલને ન દુખવવું અને પતિપત્નીએ પરસ્પર આનદથી વવું અને વિશ્વાસઘાતાદિક પ્રવૃત્તિઓ તથા મિત્રદ્રોહ, ગુરુદ્રોહ, ધર્મેદ્રોહ અને મારા અવિશ્વાસથી દૂર રહેવું તે અહિં સાતત્ત્વ છે, અને તેનાથી વિરુદ્ધ વર્તવું તે હિંસાતત્ત્વ છે. અધિક વ્યાપક અહિં સાતત્ત્વની આરાધના માટે અલ્પ વ્યાપ્ય અહિં સાતત્ત્વને ભેગ આપવે અથવા ન્યૂન હિં’સાતત્ત્વને સેવવું એ પણ અહિંસાતત્ત્વ છે. જે જૈનોમાં ઉત્તમ પ્રકારની શક્તિઓ હાય, જે જે ગૃહસ્થ અને ત્યાગી જૈનોથી તેને અને અન્ય લેાકેાને વિશેષ લાભ થતો હાય તો તેએ પર આવેલી આપત્તિએ દૂર કરવા ગમે તે કરવું અને તેઓના અલ્પ દોષો વડે તેઓના નાશ ન થાય એવી પ્રવૃત્તિ કરવી તે અહિંસાતત્ત્વ છે. સધના, કામના, દેશ–રાજ્યાદિકના આગેવાનને દુષ્ટોથી બચાવ કરવા તે અહિંસાતત્ત્વ છે. ઘરની, કુટુ ખની અને ભૂમિની આત્મભાગ આપીને રક્ષા કરવી તે અહિંસા છે, અને પેાતાની શક્તિઓના કુટુંબ, વ, દેશ, સમાજની સર્વ પ્રકારની શક્તિએ ખીલવવામાં પ્રમાદ કરવા, અજ્ઞતા રાખવી, મડદાલ રહેવું તે હિંસા છે; પરંતુ શક્તિએ ખીલવવામાં અપ્રમત્ત રહેવુ તે અહિં સાતત્ત્વ છે.
પેાતાની, કુટુંબની, ઘરની, સમાજની, કામની, જૈનસ ધની વા માનિક અને ભાવિ શક્તિએની હિંસા અર્થાત્ વિનાશ ન થાય એવી રીતે વવું તે અહિંસા છે. સત્ય પ્રેમને અને મૈત્રીના નાશ ન કરવા તે અહિંસા છે. પેાતાના પ્રેમીએના વિનાશ થતો અટકાવવે તે અહિંસા છે. પેાતાને લાગેલાં વ્યસનાના નાશ કરવા તે દુષ્ટ વ્યસનહિ...સા છે અને તેના ગર્ભમાં અહિંસા છે. આરેાપિત અને

Page #101

હિંસા-અહિંસાનું સ્વરૂપ
૫૯, અનાપિત, ઔપચારિક અને સંનિષ્ઠ, શુભ, સદ્ભૂત ઔપચારિક અને અદૂભૂત ઔપચારિક આદિ અહિંસા અને હિંસાના ભેદ છે. વ્યાવહારિક અહિંસા અને શુદ્ધ નૈઋયિક અહિંસા એમ અહિંસાના અનેક નાની અપેક્ષાએ અનેક ભેદ જાણવા.
આત્માના જ્ઞાનાદિક ગુણોની હિંસામાં સર્વ પ્રકારની હિંસાએને અન્તર્ભાવ થાય છે. કેઈ પણ પ્રકારની પ્રવૃત્તિમાં ગૌણમુખ્યતાએ હિંસા અને અહિંસાતત્ત્વ રહેલ છે. અહિંસાતત્ત્વની મુખ્યતામાં ગૌણતાએ હિંસાતત્વ હોય છે. આવી નૈસર્ગિક સ્થિતિ માંથી સર્વ જીવેને તરતમયેગે પસાર થવું પડે છે. એશે. સર્વ જીવોથી પહેલાં મનુષ્યની અહિંસા તેમાંય નાસ્તિક, પાપી, દુષ્ટ મનુષ્ય કરતાં મારા ભક્ત આસ્તિક જૈનસંઘની અહિંસા અનંતગણ ઉત્તમ છે. તેના કરતાં જ્ઞાની જૈન કવિઓ, વક્તાઓ લેખકેની. તેના કરતાં ત્યાગીએ અને ત્યાગીઓમાં ઉપાધ્યાય, આચાચૅની અહિંસા અનંત-અનંતગુણ વિશેષ ઉત્તમ અને ફલદાયક છે. કરેડો અસંખ્ય એકેન્દ્રિય જી કરતાં એક દ્વીન્દ્રિયની અહિંસા ઉત્તમ છે. અસંખ્ય કીન્દ્રિય કરતાં એક ત્રીન્દ્રિયની અહિંસા કરવા. એગ્ય છે. અસંખ્ય ત્રીન્દ્રિય કરતાં એક ચતુરિન્દ્રિયની અહિંસા કરવા ચોગ્ય છે અને અસંખ્ય ચતુરિન્દ્રિય જીવો કરતાં એક પંચેન્દ્રિયની અહિંસા કરવા યોગ્ય છે, અને અસંખ્ય પંચેન્દ્રિય જલચર, સ્થલચર, ખેચર, ઉરપરિસર્ષ અને ભુજપરિસર્પ તિર્યંચો કરતાં એક મનુષ્યની અહિંસા સાપેક્ષાએ કરવા યોગ્ય છે.
કરોડો નાસ્તિક જડવાદીઓ કરતાં મારા એક આસ્તિક જૈનની રક્ષા કરવામાં અહિંસા અનંતગુણ ફલદાયી છે. લાખો આસ્તિક
નો કરતાં ગૃહસ્થ જૈન ગુરુએ અને ગૃહસ્થ જૈન રાજાની રક્ષા એટલે કે અહિંસા કરવા યેગ્ય છે. લાખ જૈન વિદ્યાથી બાળકે. અને જૈન બાલિકાઓની વિદ્યા, ધન, તન, અન્ન વગેરેથી અહિંસા કરવા ગ્ય છે. તેના કરતાં ત્યાગી આચાર્યોની અહિંસા કરવા

Page #102

અધ્યાત્મ મહાવીર યોગ્ય છે. જેઓ મારા ભક્ત હોય અને જૈનધર્મને દેશકાલાનુસારે સારી રીતે પ્રચાર કરતા હોય તેઓની અહિંસા અને રક્ષા કરવામાં વિશ્વની હિંસા પણ હિસાબમાં નથી.
અહિંસાતત્વ સર્વ જીવમાં જેવો વિવેક દર્શાવ્યો તે દયા, દાન, સેવા વગેરેને તરતમયેગે વિવેક ધારણ કરીને પ્રવર્તવું. જે કાળે અને જે દેશે જે જે જીની રક્ષા–અહિંસાની જરૂર પડે, ત્યાં તે તે પ્રમાણે વર્તવું. શુદ્ધાત્મમહાવીરભાવમાં રસિયા બનેલાએ, કે જેઓને અહંભાવ નથી અને જેઓની બુદ્ધિમાં લેય લાગતું નથી, તેઓ સર્વ વિશ્વની હિંસા કરવા છતાં અહિંસક છે તેઓની કઈ હિંસા કરી શકતું નથી. શુદ્ધ નિશ્ચયિક દષ્ટિએ કેઈની કઈ હિંસા કે નાશ કરી શકતું નથી. તેથી તેવી દૃષ્ટિમાં જે અંતરથી રમી રહ્યા છે અને આજીવિકાદિ કારણે બાહ્ય પ્રવત્તિજીવન દેશકાલાનુસાર ચલાવે છે તેઓ અહિંસક એગી અને જ્ઞાની જૈનો છે. શરીરને જ્યારે ત્યારે, ગમે તેવા સંગે નાશ છે અને આત્મવીર અકાલ અવિનાશી અમર છે, એમ જેઓએ અનુભવ કર્યો છે એવા જૈનેની સર્વ પ્રકારની હિંસાપ્રવત્તિના ગર્ભમાં અહિંસા છે.
કેટલાક ભક્ત જ્ઞાનીઓ આજીવિકાદિ હેતુઓએ કાયા વડે હિંસા કરે છે, પણ મન થકી આત્માથી હિંસા કરતા નથી. મારા કેટલાક રજોગુણ અને તમે ગુણી ભક્તો રજોગુણી અને તમે ગુણી અહિંસા કરે છે. તેઓ મનથી હિંસા તથા અહિંસા અને કરે છે, છતાં તેઓ પણ પરિણામે મારા ઉચ્ચપદના અધિકારી બને છે. મારા કેટલાક સવગુણ ભક્તો સત્ત્વગુણું અહિંસાને કરે છે. મનના પરિણામે તેઓ વ્યાપક સત્ત્વગુણી હોવાથી અને તેથી બાહ્યાથી અને અંતરથી અપ્રમાદી હોવાથી કર્મો કરવા છતાં અને બાહ્ય જીનો હિંસા કરવા છતાં મોટા ભાગે અહિંસક હોય છે. '
દુનિયાના સર્વ જીવોને જે કરવાથી વિશેષ નુકસાન પહોંચે

Page #103

૬૧
હિંસા-અહિંસાનું સ્વરૂપ તેવી પ્રવૃત્તિ કરવી તે હિંસા છે અને તેવી પ્રવૃત્તિ ન કરવી તે અહિંસા છે. વાયુની શુદ્ધિ રહે, જળની શુદ્ધિ રહે, પૃથ્વીની શુદ્ધિ રહે અને રોગ કરનારાં ઝેરી જતુઓની ઉત્પત્તિ ન થાય એવી સર્વ પ્રકારની શુભ પ્રવૃત્તિઓ કરવી તે વિશ્વસમાજ–અહિંસા છે. મનુષ્યોને રોગ ન થાય અને આરોગ્ય વધે તથા તેઓને રેગ ન લાગે એવાં વૃક્ષે વાવવાં, જલસ્થાને કરવાં-કરાવવાં, ઔષધાલ સ્થાપવાં ઈત્યાદિ અહિંસા-પ્રવૃત્તિ છે. સ્ત્રીઓ અને પુરુષે નિયમપૂર્વક વીર્યરક્ષા કરી શરીર, બુદ્ધિની પુષ્ટિ કરે એવી સમાજમાં પ્રવૃત્તિઓ કરવી-કરાવવી તે અહિંસા છે. અધમીઓ અને દેશ, સમાજ, સંઘ, રાજ્યાદિકને વિનાશ કરનારાઓના બળ કરતાં દેશકાલાનુસારે ઘટતા ઉપાયોથી અનંતગણું બળ વધારવું અને તે વડે દેશ, સમાજ, સંઘાદિકના નાશકોનું અનેક યુક્તિ અને કલાએથી બળ તોડવું તે સામાજિક અહિંસા છે.
સામાન્ય જીવોના નાશથી મહાજીની અહિંસા થાય છે. એકના નાશમાં બીજાની અહિંસા છે. એકનું શરીર તે અન્યનું શરીર બને છે. શરીર અનેક શરીરના પર્યાના રૂપમાં પરિણમ્યા કરે છે અને તેમાં રહેલા આત્માઓ પણ વ્યક્તિ દષ્ટિએ ગમનાગમન કર્યા કરે છે, પરંતુ તેઓનું મરણ નથી. મારા સ્વભાવ, કુદરત, શક્તિ પ્રમાણે સર્વ વિશ્વ ઉત્પાદ-વ્યયવાળું થાય છે. મરણેના ગર્ભમાં આત્માઓને વિકાસ રહેલો છે. મૃત્યુથી દુઃખી થવું એ આત્મશુદ્ધિથી દૂર રહેવા બરાબર છે, એમ જે જાણે છે તે કેઈની હિંસા કરી શકતો નથી અને કેઈ તેને હણી શકતું નથી. કુદરતને અનુકૂલ રહી જે વિવેકથી અને સર્વ બાબતોમાં સાવધાનપણથી વર્તે છે તે સર્વ પ્રવૃત્તિઓ કરવા છતાં અને બાહ્યથી હિંસા કરતો હોય તોપણ અહિંસક રહે છે. હિંસાની જે જે પ્રવૃત્તિઓ અને કર્મે છે તે તે પ્રવૃત્તિઓ અને કર્મોમાં મારે ભક્તપ્રેમી અહિંસક અને નિલેપ રહે છે. આવના જે જે હેતુઓ છે તે તે મારા પૂર્ણ પ્રેમી શ્રદ્ધાળુઓને અહિંસાત્મક સંવરરૂપે પરિણુમે છે. ઉપયોગી

Page #104

૬૨
અધ્યાત્મ મહાવીર સ્વાર્થિક કૃત્યમાં અને પારમાર્થિક કૃમાં હિંસા તે અહિંસાભાવને પામે છે.
મારા ભક્ત જૈનોનાં હૃદયમાં તે તે દેશકાલાનુસાર સ્વભાવતઃ હિંસા અને અહિંસાનો વિવેક થયા કરે છે. મારા ભક્તજ્ઞાની નો દેશકાલાનુસારે લાભાલાભ અને ધર્માધર્મનો વિચાર કરીને તથા મને સર્વકર્મ સ્વાર્પણ કરીને સદેવ સર્વોરંભ પ્રવૃત્તિઓને કરે છે અને અહિંસારૂપ પિતાના આત્માને કરે છે, એમ ગૃહસ્થાશ્રમ અને ત્યાગાશ્રમમાં વિવેકથી જાણવું.
સત્યરૂપ મહાદેવી ! હિંસા અને અહિંસા પરસ્પર અપેક્ષાએ છે. હિંસા તે અપેક્ષાએ અહિંસા છે અને અહિંસા તે અપેક્ષાએ હિંસા છે. શુદ્ધાત્માઓ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ–ભાવથી મારી ભક્તિમાં રસિક બનીને સર્વ પ્રકારની અહિંસા કરે છે. જેઓ સારા માટે વિચારો અને કર્મો કરે છે તેવી સ્ત્રીઓ, વૃદ્ધો, પુરુષ, પુત્રીએ અને પુત્રો અહિંસારૂપ જૈનધર્મ, કે જે મારું સ્વરૂપ છે, તેને આરાધે છે અને મારી શુદ્ધાત્મમહાવીરદશાના પરમપદને પામે છે. અહિંસાના ઉત્સર્ગ અને અપવાદ માર્ગો અસંખ્યાતા છે. તેઓને મારા ભક્તો ભક્તિબળે પામ્યા છે, પામે છે અને પામશે.
હિંસા અને અહિંસા બે પ્રકૃતિરૂપ છે અને તે પ્રકૃતિને ધર્મ છે, એમ શુદ્ધ નિશ્ચયનયદષ્ટિએ તારે અવધવું. શારીરિક અહિંસા અને માનસિક અહિંસાને આધાર આત્મા પર છે. જે જે અંશે આત્મજ્ઞાનનું પ્રાકટય થતું જાય છે તે તે અંશે અહિંસાભાવ વૃદ્ધિ પામે છે. મનુ પિતે પિતાની જેટલી હિંસા કરે છે તેટલી અન્ય કઈ કરી શકતું નથી. આત્મા પિતાને પોતાની મેળે અહિંસારૂપ બનાવી શકે છે તેટલું અન્ય કોઈ બનાવી શકતું નથી
- શ્રી સત્યરૂપાદેવી! આત્માઓ નકામા વિકલ્પ–સંકલ્પો કરીને રક્તવીર્યાદિક ધાતુઓનું શેષણ કરે છે અને આયુષ્યને નાશ કરીને અન્ય ભવમાં જાય છે. બાહ્યના નિમિત્તે થતા શોક-વિચગાદિ

Page #105

હિં સા અહિંસાનું સ્વરૂપ
૬૩
ચિંતાએથી માનસિક દુબળતા વૃદ્ધિ પામે છે અને અજ્ઞાનથી વિશ્વના એજો પેાતાના પર વહેારી નકામે। દુઃખી થાય છે. કીતિ અને અપકીતિથી આત્મા ન્યારે છે, માટે તેને પેાતાની માનવી એ બ્રાન્તિ છે. વ્યવહારથી માહ્ય સચાગેામાં પ્રવવું, પણ તેમાં આત્મબુદ્ધિ નહીં ધારણ કરવાથી વિશ્વના લેાકેાના શુભાશુભરૂપ કાલાહલેાની પેાતાને અસર થતી નથી. દુનિયાના શુભાશુભ શબ્દોની આત્મા પર શુભાશુભ અસર ન થવા દેવી એ જ અહિંસા છે. માટી માટી વાતો કરવાથી કંઈ વળતું નથી, પરંતુ પ્રતિષ્ઠા, પ્રીતિ, અપક્રીતિ, લેાકાપવાદ વગેરેના એજાથી આત્માને નિલેષ રાખવે એ જ અહિંસા કર્તવ્ય છે. જે પેાતાના સત્ય વિચારાથી આત્માની અહિંસા કરી શકે છે તે વિશ્વમાં અહિંસા કરવા સમર્થ થાય છે. મનના અને શરીરને નાશ કરનારા વિચારાને મનમાં ન પ્રગટવા દેવા તે અહિંસા છે. ભયના અને લેાકાપવાદના વિચારાથી હિંસાની વૃદ્ધિ થાય છે.
શ્રી સત્યરૂપાદેવી ! મનમાં એક પણ ભયને। સકલ્પ ન આવવા દે. મનમાં પ્રગટતા સ વિચારાનુ મને સ્વાર્પણ કરીને તેમાંથી અહું-મમત્વની બુદ્ધિ ઉઠાવી દે. મારા શુદ્ધાત્મ મહાવીરપદ્મમાં તારું મન મશગૂલ રાખીને સર્વ સાંસારિક કજ્યે કર ! મનના સૌંકલ્પ વિકલ્પને અભાવ તે જ આધ્યાત્મિક મહાવીરની ભક્તિપૂજા છે. આત્મમહાવીરની આજ્ઞા વિના મન એક પણ વિચાર ન કરે એ જ મારી આજ્ઞા-ભક્તિસેવા છે.જેએ મને નિવિકલ્પ પરમાન ંદરૂપ તરમાં અનુભવે છે તેએ પિંડ અને બ્રહ્માંડ સકલ વિશ્વમાં પરમપ્રભુપદ, કે જે મારુ' છેવટનું ક્ષાયિક પત્તુ છે, તેને પામે છે. મનમાં પ્રગટતા અશુભ વિચારે રાકવામાં શરીર, મન, આત્માની અહિંસા સાધી શકાય છે. આત્મમહાવીરમાં અનત સામર્થ્ય છે તેને પ્રગટાવે. દુષ્ટ હિંસક વિચારેના સાસુ` યુદ્ધ કરી અને તેને મારી નાખેા.

Page #106

અધ્યાત્મ મહાવીર શ્રીમતી સત્યરૂપાદેવી! શુદ્ધ પગ અને શુદ્ધપરિણતિ એ જ મોક્ષ છે. આત્મામાં અનંતસુખ છે. શરીરદ્વારા સુખના ભાગમાં વાસ્તવિક સુખ નથી. જડ વસ્તુઓ અનિત્ય હોવાથી તેના સંબંધે પ્રગટતું સુખ પણ અનિત્ય છે એમ જ્યારે નિશ્ચય થાય છે ત્યારે બાહ્ય સુખનાં સાધનની ન્યૂનતા વા પૂર્ણતામાં હર્ષ–શેક થતો નથી અને તત્સંબંધથી અનેક પ્રકારની ચિંતાઓ થતી શમી જાય છે.
- હિંસક અને અહિંસક મન છે. આત્મમહાવીરમાં મન આસક્ત થયા બાદ હિંસા-અહિંસાની કલપના–બ્રાન્તિ દૂર થાય છે. શરીરને જેમ શુભાશુભ ભૌતિક વાતાવરણની શુભાશુભ અસર થાય છે તેમ મનને શુભાશુભ વિચારની અસર થાય છે, અને તેથી શુભાશુભ સંસારની સૂક્ષ્મ-સ્થૂલાકારમાં ઉત્પત્તિ થાય છે. મનની સૂક્ષમ અસરો સ્કૂલમાં અસર કરે છે. તરતમયેગે મારા સર્વ ભક્તો અહિંસક છે. કલ્પાયેલા આચારોમાં, નીતિઓમાં, વર્ણાદિક ધર્મોમાં, શાસ્ત્રોમાં અપેક્ષાએ અહિંસા અને હિંસા છે. તેઓમાં શુભાશુભ ભાવ વિના જે પ્રવર્તે છે વા તેથી સ્વતંત્ર અમર્યાદિત રહે છે તે સર્વ પ્રકારની હિંસાવૃત્તિઓથી મુક્ત થાય છે, આત્મા શુદ્ધ, બુદ્ધ, મુક્ત, પરબ્રવૃમહાવીરદેવ શુદ્ધ નિશ્ચય દષ્ટિવાન છે, એ અનુભવ કરીને વિવેકપૂર્વક શરીર, વાણું, મનને જે મારા ભક્તો જ્યાં જે ઘટે ત્યાં તે ઉપયોગ કરે છે તેઓ હિંસા અને અહિંસાની પ્રવૃત્તિઓમાં સાપેક્ષપણે પ્રવર્તે છે અને નિર્લેપ રહે છે.
હિંસાની દૃષ્ટિએ હિંસા છે અને અહિંસાની દૃષ્ટિએ અહિંસા છે. જ્યાં હિંસાના અધ્યવસાય નથી ત્યાં પરિણામે હિંસા નથી. વિશ્વમાં અહિંસાભાવની વૃદ્ધિ માટે બાહ્ય હિંસા કરવામાં આવે છે ત્યાં અલ્પ હિંસા અને બહુ અહિંસાતત્વના લાભ સમાજ અને સંઘ તેવી પ્રવૃત્તિઓ વડે પ્રવર્તે છે. ધર્મમાં

Page #107

હિંસા-અહિંસાનું સ્વરૂપ
૬૫ પણ દેશ, ચતુર્વિધ સંઘ, રાજ્યાદિકની ઉન્નતિ માટે અલ્પ અધમ પ્રવૃત્તિઓ, કે જે પરિણામે ધર્મની વૃત્તિ કરનારી બને છે, તેઓ વડે પ્રવર્તે છે. શુભાશુભ આશય પર હિંસા અને અહિંસા તત્તવ જાણવું. અજ્ઞાનીઓની દષ્ટિમાં અને જ્ઞાનીઓની દષ્ટિમાં કેટલાક પ્રસંગમાં પરસ્પર વિરુદ્ધ હિંસા અને અહિંસા તત્વ ભાસે છે. મોટા જીવોની રક્ષામાં તથા તેઓની અહિંસામાં જે ભૂત કે સોના પ્રાણનો નાશ થાય છે તેનાં અલ્પ દોષ અને મહા લાભદષ્ટિએ હિંસાની ગણતાએ અને અહિંસાની મુખ્યતાઓ પ્રવૃત્તિ થાય છે.
જે મારા ભક્તો વિશ્વના અને અધિક લાભ આપે છે તેઓ તે પ્રમાણમાં અન્ય જીવના જીવન વડે જીવે છે, તે તેઓને અલપદેષપૂર્વક મહાધર્મદષ્ટિએ બાહ્યાન્તર જીવનથી જીવનારા જાણવા. સ્વાર્થો કરતાં જે મારા જેનો ગૃહસ્થદશામાં અગર ત્યાગદશામાં પરમાર્થ કાર્યો કરવામાં જીવન ગાળે છે તેઓ ઉપકારાર્થે લૌકિક હિંસાની પ્રવૃત્તિઓ કે આરંભ કરવા છતાં પણ અલ્પ હિંસા અને અનંત અહિંસારૂપ મારા જૈનધર્મસ્વરૂપમાં ભળતા જાય છે. કેપણ કાર્ય પ્રવૃત્તિ કરતાં અધિક કે ન્યૂન પ્રમાણમાં હિંસા અને અહિંસા સ્વાર સમાજ, સંઘ કે રાજ્યાદિકની દષ્ટિએ હોય છે. તેથી મારા ભક્ત વિવેકી જેનોએ વિવેકપૂર્વક સદા આવશ્યક લૌકિકલકત્તર પ્રવૃત્તિ કરવી.
જડ દ્રવ્યથી આભદ્રવ્યને નાશ થતો નથી અને આત્મદ્રવ્યથી જડ દ્રવ્યને શુદ્ધ નિશ્ચયદષ્ટિએ તથા સત્તાદષ્ટિએ-દ્રવ્યદષ્ટિએ નાશ થતો નથી. શુદ્ધ નિશ્ચયદ્રષ્ટિએ આત્મદ્રવ્યના ગુણપર્યાયે આત્મામાં ઉત્પાદ–વ્યયરૂપે પરિણમે છે અને જડ દ્રવ્યના ગુણપર્યાયે જડમાં જ પરિણમે છે. તેથી જડ અને ચેતન બને દ્રવ્ય એકબીજાની હિંસા કે ઘાત કરવા સમર્થ થતાં નથી. શરીરાદિક જડ પર્યાયે અનેક રૂપમાં પરિણમ્યા કરે છે. તેથી તેમાં મૃત્યુ આદિની કલ્પના તે શુદ્ધ નિશ્ચયદષ્ટિએ બ્રાન્તિ અને મિથ્યા છે.

Page #108

અધ્યાત્મ મહાવીર શુદ્ધનૈશ્ચયિક દૃષ્ટિએ જડ દ્રવ્યને આત્મામાં પ્રવેશ થતો નથી અને આત્મદ્રવ્યનો જડમાં પ્રવેશ થતો નથી. તેથી કોઈ દ્રવ્ય કઈ દ્રવ્યને વિનાશ કરી શકતું નથી, એમ મહાદેવી સત્યરૂપા! તારા હદયમાં નિશ્ચય કરીને વ્યવહારદષ્ટિ પ્રમાણે સર્વ કર્તવ્યકર્મો કર અને અંતરથી નૈશ્ચયિક દૃષ્ટિના ઉપગરૂપ મારી શુદ્ધ લયલીન પ્રેમભક્તિ ધારણ કર, કે જેથી મને વૃત્તિઓની મધ્યે પરમાનંદ રસરૂપ પિતાને અનુભવી શકે અને તેથી પ્રસન્નમુખ, આનંદની છાયાવાળી તથા આનંદરસથી નીતરતા અંગવાળી થા.
બંધવૃત્તિ અને અબંધવૃત્તિ એ બન્નેને મારા નિર્વિકલ્પ શુદ્ધાત્મમહાવીરસ્વરૂપમાં સદ્ભાવ તે નથી તથા એ બનેનો મારા સવિકલ્પસ્વરૂપમાં શુદ્ધ પ્રેમથી મસ્ત અને લયલીન બનેલા જૈનમાં સદ્ભાવ હોતો નથી. તેથી તેમાં હિંસા અને અહિંસા લૌકિક દૃષ્ટિના આરોપે છે, પણ વસ્તુતઃ નથી, એમ શ્રી સત્યરૂપાદેવી! જાણ અને હિંસા-અહિંસાનો વિવેક કરી જે કાળે જે દૃષ્ટિએ વર્તવું પડે તેમ હતું. દેશ, ચતુર્વિધ જૈનસંઘ અને રાજ્યાદિકની ઉન્નતિની સર્વ પ્રકારની દષ્ટિએ જાણે સ્વપરના હિતાર્થે સર્વ દષ્ટિઓની પ્રવૃત્તિઓને સંચાર કર.
મહાસતી સત્યરૂપાદેવી! મારા પર પૂર્ણ શ્રદ્ધાપ્રેમ રાખનારાઓ ગમે તે કાલમાં, ગમે તે દેશમાં, ગમે તે ઝડતુમાં, ગમે તે વયમાં ચોગ્ય એવી અહિંસાબુદ્ધિને પામે છે અને તેથી તેઓ આધ્યાત્મિક, માનસિક, શારીરિક, સામાજિક બળ-કળને પામે છે. પરિણામે તેઓ સર્વ પ્રકારનાં ભને અને દુઃખને તરી જાય છે. સર્વ પ્રકારની દેશિક અને સામાજિક વિરાટ શક્તિઓની હિંસા તે હિંસા છે. જેઓ ધમ્યયુદ્ધાદિક પ્રસંગમાં મૃત્યુથી બીએ છે તેઓ સંઘ, સમાજ, ધર્મની હિંસા કરનારા બને છે. સર્વ પ્રકારની દૈશિક, સામાજિક, નૈતિક અશક્તિઓની અને પરતંત્ર પ્રવૃત્તિઓ તેમ જ દુર્ગુણેની હિંસા કરે છે તેઓ સત્ય જૈનો છે. અશક્તિઓને

Page #109

હિંસા-અહિંસાનું સ્વરૂપ
૬૭
જીતે છે તે જૈનો છે. દુ:ખીએનાં અશ્રુએ લૂછનારા અને દુઃખાથી મુક્ત થવાના સર્વ સ્વતંત્ર ઉપાયેા ખતાવનારા તથા દુ:ખા, કલેશે, લચા, આપત્તિઓના સંયેાગાના વિયેગ કરનારા–કરાવનારા અહિં સક જૈનો છે. સ પ્રકારની સાંસારિક દુÖળતાઓની હિંસા કરનાર અને આત્માની રક્ષા કરનાર અહિંસાભાવવાળા છે.
દેશ–કાલાનુસારે સર્વ પ્રકારની ખળવક કલાઓ, યત્રા, તત્રા, મન્ત્ર, ચાર પ્રકારની નીતિઓ, યુક્તિઓ, પ્રયુક્તિઓને જે સર્વ પ્રકારે જાણીને પ્રાપ્ત કરતો નથી તે અહિંસા કરવા શક્તિમાન થતો નથી. હિંસાશક્તિએ કરતાં અહિંસાશક્તિઓનુ જોર વિશેષ હાય તો જ સંસારમાં દેશ, ચતુવિધ સંઘ, સમાજ, રાજ્યાદિકની સુવ્યવસ્થા સંરક્ષી શકાય છે.
સત્ય પ્રેમ, શુદ્ધ પ્રેમ, આત્મપ્રેમ, કુટુંબપ્રેમ, સપ્રેમ, નિર્દોષ પ્રેમ, ઉદાર પ્રેમ, પરમા પ્રેમ, વ્યાપક પ્રેમ, પ્રશસ્ય પ્રેમ, ધં પ્રેમ, અમર્યાદિત પ્રેમ, દેશકાલવ પાધિથી અપ્રતિબદ્ધ પ્રેમ આદિ સર્વ પ્રકારના પ્રેમરૂપ અહિંસાભાવ છે. પ્રેમ એ જ અહિંસા છે. પ્રેમ અહિંસા છે અને દ્વેષ હિંસા છે. પ્રેમ રક્ષણ કરે છે અને દ્વેષ નાશ કરે છે. જેના પર પ્રેમ છે એને નાશ થતો નથી. પ્રેમમાં સર્વ પ્રકારના ધર્મોની ઉત્પત્તિ રહી છે. પ્રેમની અપેક્ષાએ અહિંસા છે અને દ્વેષની અપેક્ષાએ હિંસા છે,
જ્ઞાનની જેટલી વૃદ્ધિ તેટલી અહિંસાની વૃદ્ધિ અને અજ્ઞાનના પ્રમાણમાં હિ'સા જાણવી. વૈકારિક અહિંસાની અતિ પ્રમાણમાં વૃદ્ધિ થાય છે ત્યારે સત્ય હિંસાનું પ્રાકટચ થાય છે અને એ વિકારી અહિંસાની વૃદ્ધિને રાકે છે, શરીરની હિંસા કરતાં મનની હિંસા વિશેષ કમ અધક છે. જે મારા ખરા ભક્તો હાય છે એએ નિન્દા, કલંક, અપવાદ, અપકીતિ, અપયશના વિષના પ્યાલાને પૂર્ણ પ્રેમપૂર્વક અને પ્રસન્ન મનથી પી જાય છે. તેએ આત્મા પર મનની ખરાબ અસર થવા દેતા નથી અને મન ઉપર પણ આત્માપયેાગ

Page #110

અધ્યાત્મ મહાવીર બળે કઈ અસત કલ્પનાની અસર થવા દેતા નથી. મનથી કપાયેલું કલ્પિત વિશ્વ પોતાનું શત્રુ બને છે. જ્ઞાનીઓને એ ખરાબ અસર કરવા શક્તિમાન થતું નથી, કારણ કે એ આત્માથી ભિન્ન એવા યશ, અપયશ, નિન્દા વગેરે ભાવેને કલ્પિત માને છે, અસત્ માને છે. એ ભાવ જડ-ચેતન સંયોગજન્ય કપાયેલા છે. જેની જે કારણથી કોઈ સ્તુતિ કરે છે એની એ કારણેથી નિન્દા પણ કેઈ કરે છે. કેઈ જેની જે કારણેથી પ્રશંસા કરે છે એની કેઈએ કારણથી નિંદા અને હેલના કરે છે. એથી જે બાહ્ય ભાવો અને જડ પર્યાયે છે એમાં શુભાશુભ ભાવના કે કલપના જેઓ માનતા નથી એ અહિંસાભાવની વૃદ્ધિ કરે છે. વસ્તુતઃ તેઓ હિંસા અને અહિંસાની, યશ અને અપયશની કલપનાથી મુક્ત થઈ સ્વતંત્ર અને સિદ્ધ બને છે. તેઓ સંસારને સ્વપ્ન સમાન માને છે અને એને યોગ્ય કર્તવ્ય કરવા છતાં અહ-મમત્વભાવથી મુક્ત રહે છે.
સતી સત્યરૂપા! વ્યાવહારિક દષ્ટિએ હિંસા અને અહિંસા છે; નિશ્ચયિક તત્વદષ્ટિએ હિંસા અને અહિંસા નથી. જેઓ નૈશ્ચયિક આત્મજ્ઞાન યાને બ્રહ્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે છે એ હિંસા અને અહિંસાની વ્યાવહારિક કલ્પનાથી મુક્ત થવાથી સ્વામીને અનાદિસત્ય-પૂર્ણ—મુક્તરૂપે અનુભવે છે. આત્માની પાસે રહેલું મન પણ છેવટે પૂર્ણ બ્રહ્મજ્ઞાનના પ્રાકટ્યથી કપિત અને અસત્ ભાસે છે, ત્યારે મનમાં પ્રગટ થતા શુભાશુભ સંકલ્પ-વિકલ્પ પણ કહિપત, ઇન્દ્રજાળવત્ કે મૃગતૃષ્ણાવત્ ક્ષણિક અને અસત્ ભાસે છે. અસત્ એવા મનથી સદાત્મભાવ ઉત્પન્ન થતો નથી. અસમનની સર્વ કપનાઓને આત્મજ્ઞાની ભ્રાનિતરૂપ માને છે. તેથી એમાં તે બંધાતો નથી કે હણાતો નથી. હિંસા અને અહિંસાભાવની આગળની બ્રહ્મમહાવીરની પ્રાપ્તિ થાય છે ત્યારે પૂર્વે કરેલી હિંસા-અહિંસાદિ કલ્પનાને મારારૂપ બનેલ વીર ભૂલે છે અને તે પૂર્ણાનન્દ મહાવીર પરબ્રહારૂપ બને છે.

Page #111

૪. સત્યરૂપી સૂક્ત સત્યરૂપ : પરબ્રહ્મ મહાવીર ભગવાન ! આપને નમું છું, વજું છું, પૂજું છું, સ્તવું છું.
આપ પ્રભુએ અહિંસાનું સ્વરૂપ વર્ણવ્યું એથી મને પરમ સંતોષ થયો છે. આપે અહિંસા અને હિંસાનું અનેક દૃષ્ટિએ સ્વરૂપ દર્શાવ્યું એ પ્રમાણે જેઓ યથાર્થ સમજે છે તેઓ આપના સ્વરૂપભૂત તથા પ્રકૃતિરૂપ જૈનધર્મની આરાધનારૂપ આપની સર્વથા પ્રકારની ભક્તિ કરી શકે છે. આપની આજ્ઞા પ્રમાણે જે મનુષ્ય સ્વાધિકારે વર્તે છે તેઓ અહિંસાભાવની વૃદ્ધિ કરી શકે છે. પ્રતિજ્ઞાઘાત, વિશ્વાસઘાત, મિત્ર દેશ કે ગુરુ આદિના દ્રોહાદિથી જેટલી હિંસા થાય છે એટલી અન્યથી થતી નથી.
પુરુષ પોતાની સ્ત્રીને વિશ્વાસઘાત કરીને હિંસા કરે છે અને સ્ત્રી પોતાના પતિને વિશ્વાસઘાત અને દ્રોહ કરીને હિંસા કરે છે. અસત્ય, ચેરી, વ્યભિચાર આદિ દુષ્ટ કર્મોથી દેશ, કેમ, સમાજ, સંઘ, રાજ્યાદિકની હિંસા થાય છે. કોઈને મને પ્રકાશવાથી હિંસા થાય છે. કેઈન પર આળ કે કલંક ચઢાવવાથી હિંસા થાય છે. જે કુટુંબમાં, ઘરમાં, જ્ઞાતિમાં, કેમમાં, સમાજમાં, સંઘમાં, દેશમાં, રાજ્યમાં કલેશ, ભેદ, વૈર, ઈર્ષા, ફાટફૂટ, તુચ્છતા, નીચતા, દંભ, વિરોધ, મારામારી, દુષ્ટ શબ્દાલાપ-વિલાપ, અજ્ઞાન, દ્વેષ, કુસંપ, વ્યભિચાર, અન્યાય, અતિલોભ, અતિમાન, વિશ્વાસઘાત, દ્રોહ આદિ હિંસાતત્વ ભરેલું છે ત્યાં શાંતિ, આનંદ, હર્ષ, પ્રેમ, ઐક્ય, બળ, શક્તિ, જ્ઞાન, ભક્તિ આદિ અનેક સદ્ગુણોના સમૂહરૂપ

Page #112

so
અધ્યાત્મ મહાવીર અહિંસાતત્ત્વ મન્દતાને પામેલું હોય છે. તેથી દેશ, સમાજ, સંઘ, રાજ્યાદિકની ગમે તેવી ઉન્નતિ હોય છે તો પણ છેવટે અધોગતિ થાય છે. સર્વ બ્રહ્માંડમાં ક્રૂરતાતત્વ જ્યારે વિશેષ પ્રમાણમાં વધી જાય છે ત્યારે અહિંસાતવને યાને જૈનધર્મને પ્રકાશ કરનારા ઈશ્વરાવતાર તીર્થંકરદેવની વિશ્વના લોકોને જરૂર પડે છે.
સંસારમાંથી નરકને ઉત્પન્ન કરવાવાળી પ્રકૃતિએને નાશ કરવા અને સ્વર્ગને ઉત્પન્ન કરનારી પ્રકૃતિઓને ઉત્પન્ન કરવા માટે પરમાત્મા તીર્થંકરદેવને અવતાર પ્રકટ થાય છે. સર્વ જીનાં હૃદયમાં નરકની અને સ્વર્ગની પ્રકૃતિનાં સૂકમ ત બીજરૂપે રહેલાં છે. સત્ય, પ્રેમ, ન્યાય, દયા, સંતોષ, નીતિ, ભક્તિ, જ્ઞાન, વિદ્યા, ઉદારભાવ, વિવેક, સભ્યતા અને દાનાદિ સ્વગય તો છે. એ સત્ય માનષિક તત્ત્વ છે. એની વૃદ્ધિ કરવી એ જૈનધર્મરૂપ આપની સેવા છે. જેઓ પિંડમાં સ્વર્ગીય તને પ્રકાશ કરે છે તેઓ બ્રહ્માંડમાં સર્વત્ર સ્વર્ગીય તને પ્રકાશ કરવા સમર્થ થાય છે, એમ આપે મને અનેક પ્રસંગે જણાવ્યું છે.
નરકને લાયક છવો સ્વર્ગીય તત્ત્વોને ઇચ્છી શકતા નથી. સ્વર્ગને લાયક મનુષ્યો નરકગતિને એગ્ય હિંસાતત્ત્વને ઈચ્છી શકતા નથી અને આદરી શકતા નથી. આત્મા જ સ્વર્ગ અને નરક તાની હૃદયમાં પ્રથમ રચના કરે છે અને એ પ્રમાણે પશ્ચત સ્કૂલ ગતિને પામે છે. સ્વર્ગ રચવું અથવા નરક રચવું એ આત્માધીન છે. મેક્ષપ્રાપ્તિ આત્માધીન છે. જે જે અંશે ઉત્તમ મન કરવું, ઉત્તમ સવર્ય શરીર બનાવવું, ઉત્તમ વિચાર બનાવવા, ઉત્તમ બુદ્ધિ જે જે અંશે પ્રગટાવવી, ગૃહસ્થાવાસ અને ત્યાગાવાસમાં ઉત્તમ ગુણ મેળવવા, શુભ પ્રવૃત્તિઓ સેવવી, સ્વાધિકારે કર્મ કરવા ઈત્યાદિ અહિંસારૂપ જૈનધર્મ વડે આપની ભક્તિ જેઓ કરે છે અને અમર્યાદિત સર્વધર્મરૂપ આપના સ્વરૂપને જેઓ પામે છે તેઓ શુદ્ધાત્મમહાવીર સ્વરૂપ આપના ઉત્તમ પદને પામે છે. અહિંસાના

Page #113

સત્યરૂપા સૂક્ત
અસખ્ય માર્ગો છે, પણ તે ક્રમે ક્રમે પગથિયાની પેઠે પ્રાપ્ત થાય છે. તે કહેણીથી પ્રાપ્ત થતા નથી, પણ રહેણીથી પ્રાપ્ત થાય છે— એમ આપે ઘણી વખત પ્રકાશ્યુ' છે તે મારી સ્મૃતિમાં છે. હું તે પ્રમાણે સ્વાધિકારે વવા પ્રયત્ન કરું છું.
જે જે અંશે મેહની પ્રકૃતિના ઉપશમ, ક્ષયાપશમ, ક્ષાયિક ભાવ થાય છે અને આત્મજ્ઞાનથી મનુષ્ય સ્નાતક ભાવને પામે છે તે તે અશે અને તે તેભાવે મનુષ્ય આપને અહિ ંસક ભક્ત અને છે. અજ્ઞાન અને મેહની પૂર્ણ હિંસા કર્યાં વિના પૂણ્ અરિહંતપદ પ્રાપ્ત થતું નથી. મનમાં ઉત્પન્ન થનાર રજોગુણી અને તમેગુણી અજ્ઞાન અને મેહનેા નાશ કરવા એ આપના પરના પૂર્ણ પ્રેમ-શ્રદ્ધાના ખળ વિના બનતુ નથી. આપની કૃપા વિના કેાઈ અહિંસા અને ભક્તિના પગથિયે પગ મૂકવા સમર્થ થતું નથી. આપ ભગવાનની કૃપાથી જ અહિંસાતત્ત્વને। પ્રકાશ થાય છે, માટે આપની કૃપા મેળવવામાં સર્વ વિશ્વનું કલ્યાણ છે. આપની કૃપારૂપ મહાવ્યાપક સ્વરૂપમાં સર્વ પ્રકારનાં અહિંસાદિ તત્ત્વાને અન્તર્ભાવ થાય છે. માટે આપની પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રેમથી ભક્તિ કરનારા જૈનો, આ તો, બ્રાહ્મણા, ક્ષત્રિયા, વૈશ્યેા આદિ આપને પામે છે.
આપને સર્વસ્વાર્પણભાવથી જેએ ભજે છે, પેાતાનાં મનવાણી—કાયા સ આપને અણુ કરે છે અને તેમાંથી કર્યાં, લેાક્તા કે હતોની બુદ્ધિ હઠાવીને આપની આજ્ઞા મુજબ પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ કરે છે; યશ-અપયશ, મારું-તારું, માન-અપમાન આદિ સર્વ ભાવે આપને અપણુ કર્યા ખાદ જે પેાતાના માનતો નથી; જે થયું, થાય છે અને થશે તે સવે આપનું માને છે, તે તટસ્થ સાક્ષીભાવરૂપ આપની ભક્તિને પામે છે. પેાતાનાં નામરૂપાદિ જે કંઈ દૃશ્ય-અદૃશ્ય છે તે સ જેણે આપને એવી રીતે સમાઁ" છે કે જેથી તેને અહં ત્વ–મમત્વ ન થાય, એવી દશાની જ્ઞાનભક્તિ સર્વોત્કૃષ્ટ છે. એવી ભક્તિવાળા મનુષ્યા સર્વ કર્મો કરવા અને ભાગવવા

Page #114

૭૨
અધ્યાત્મ મહાવીર છતાં સર્વથી ન્યારા અને નિર્લેપ રહે છે. અંતરમાં એ મહાવીરાપણભાવ જેએને અનુભવાય છે તેઓ બાહ્યના સર્વ શુભાશુભ સંગમાં નિર્લેપ રહે છે અને છેવટે આપરૂપ બને છે. આવા પ્રકારની ઉત્તમ ભક્તિમાં વ્રત, તપ, જપ, કષ્ટક્રિયા, પ્રવૃત્તિ, નિવૃત્તિ, ત્યાગ, અત્યાગ વગેરે સર્વને અંતર્ભાવ થાય છે. આપને મનુષ્ય જેવા જેવા ભાવે ભજે છે અને કર્તવ્ય કર્મો કરે છે તેવા તેવા ભાવે અને તેવા તેવા કર્મો આપને તે પામે છે. આપની આવી જૈનધર્મદષ્ટિની સર્વવ્યાપકતામાં સર્વ દેવ, દેવીઓ અને ધર્મોનો સમાવેશ થાય છે. જેવા આન્તરપરિણામભાવે જે કંઈ આપને ભજે છે તેવા રૂપ અને તેવા ફળને અને તે ભાવરૂપ આપને તે પામે છે.
જેના જેવાં પરિણામ, ભાવ, રુચિ, અધ્યવસાય, ઉપયોગ તેવા તે પિતાના પર્યાયરૂપ પિતાના આત્મમહાવીરભાવને પામે છે. નિમિત્ત અને ઉપાદાન જેવા જેવા ભાવે ભજે છે તેવા રૂપે ભક્ત આપને વનમાં, પહાડમાં, જળમાં, સ્થલમાં, સર્વ ભુવનમાં પામે છે.
સર્વ ધર્મો વડે, સર્વ નામે વડે, સર્વ પ્રકારના પ્રેમભાવ વડે આપ જ પામવા લાયક છે. આપને જેઓ સાકારરૂપે અંગીકાર કરે છે તેઓ તે રૂપે આપને પામે છે. આપને જેઓ નિરાકાર, નિરંજન, તિરૂપથી ભજે છે, સેવે છે, તેઓ તે રૂપથી આપને પામે છે. જે આપને સબલ બ્રહ્મરૂપથી ભજે છે તેઓ તે રૂપથી આપને પામે છે. આપ પણ તે રૂપથી ભક્તોને મળે છે. આપને જેઓ વિશદ્ધાત્મમહાવીર ભાવે ભજે છે, તેઓ આપને તે રૂપે પામે છે. આપને જેઓ ઔદયિકભાવરૂપ પરિણામથી ભજે છે, તેઓ આપને તે રૂપથી પામે છે. આપને જેઓ ઉપશમભાવે, સોપશમભાવે, ક્ષાયિકભાવે ભજે છે તેઓને આપ તે તે રૂપે મળે છે. આપને જેઓ પરિણામિકભાવે ભજે છે તેઓને આપ તે રૂપે મળે છે. આપને જેઓ શુદ્ધિકાઢેતદષ્ટિએ પરિણમીને ભજે છે અને

Page #115

સત્યરૂપા સુત અનુભવે છે તેઓને આપ તે તે ભાવે મળે છે. આપને જેઓ Áતદષ્ટિએ ભજે છે અને સેવે છે તેઓ આપને તે દષ્ટિએ પામે છે અને આપ તેઓને તે દષ્ટિએ મળે છે. આપને જેઓ નવધા ભક્તિએ કે દશધા અને દ્વાદશધા દૃષ્ટિએ સેવે છે તેઓને આપ તે તે રૂપે મળો છો. આપને જેઓ અષ્ટસિદ્ધિ, નવનિધિ, પચાસ લબ્ધિરૂપે ભજે છે તેઓને આપ તે તે રૂપે મળે છે. તેઓ આપને તે રૂપથી પામે છે.
આપને જેઓ શત્રુભાવદષ્ટિએ, મિત્રભાવદષ્ટિએ, પુત્ર, પતિ, પિતા, માતા, પત્ની આદિ અનેક પરિણામદષ્ટિએ ભજે છે તેઓ તેવા રૂપે આત્મવીરભાવને પામે છે. જેવો ભાવપરિણામ એવા પર્યાયવાળે આત્મમહાવીર પોતે પોતાને શુભાશુભ પરિણામે પ્રાપ્ત થાય છે. જેઓ જડભાવથી આપને ભજે છે તેવા જડ પૂજકો આપને તે ભાવથી પામે છે. આપને જેએ ચેતન્યભાવદષ્ટિથી માને છે, ભજે છે, પૂજે છે તેઓ આપને તેવા રૂપે પામે છે. જેવી જેની દષ્ટિની પરિણતિ થાય છે તેને તેવા ભાવથી આપ મળે છે. જે આપને જ્યાં શોધે છે ત્યાં તેને આપ મળે છે. જે આપને દેશભાવે, રાજ્યભાવે, વ્યાપારાદિ ભાવે ભજે છે તેઓને આ૫ તેવા તેવા ભાવે મળે છે. આપને તેઓ તેવા તેવા ભાવની દષ્ટિએ પામે છે.
આત્મામાં અનંત અધ્યવસાય-પરિણામ–ભાવની અનંત અને અસંખ્ય દષ્ટિઓ છે. જેવી દષ્ટિમાં પરિણામ પામીને આપને જે ભજે છે તેને આપ તેવા દેખાઓ છે. તેથી વિશ્વમાં અસંખ્ય ધર્મ-કર્મ દષ્ટિએના મતે, શાસ્ત્રો, આચાર બન્યા છે, બને છે અને બનશે. આપને જેઓ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રભાવે ભજે છે તેઓ આપને તેવા રૂપે પામે છે. આપને જેઓ સર્વજ્ઞશુદ્ધાત્મમહાવીરભાવે ભજે છે તેઓ આપને તેવા રૂપે પરિણમીને પામે છે.
જેવી દષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ. જે પરિણામ તેવા પર્યાયરૂપ

Page #116

અધ્યાત્મ મહાવીર આત્મવીર થાય છે. આપને જેઓ નિર્વિકલ્પ શુદ્ધોગદષ્ટિ, કે જેમાં રાગદ્વેષાદિ કષાયરૂપ સંસાર નથી એવી નિર્વિકલ્પ શુદ્ધોપગદષ્ટિએ આપને જેઓ અંગીકાર કરે છે તે આપને તેવા રૂપથી પ્રાપ્ત કરીને પરમાનંદ પ્રાપ્ત કરે છે. કર્મવેગે છદ્મસ્થદષ્ટિપરિણામે જેવા જેવા મનમાં પ્રગટે છે તેવા રૂપથી આત્મમહાવીર પોતાના આત્મમહાવીર પર્યાયરૂપ પિતાને પામે છે. ત્રિગુણાતીત કેવલદષ્ટિએ જ આપને ધ્યાવે છે તે આપને તેવા રૂપે પામે છે. આ પ્રમાણે ભૂતકાલમાં અનંત આત્માઓ સ્વસ્વભાવાનુસારે આપને પામ્યા છે, પામે છે અને પામશે.
આપ મહાવીર દેવ સર્વ પ્રકારના વિકલ૫–સંકલ્પથી તેમ જ સર્વ પ્રકારના રાગદ્વેષાદિ શુભાશુભ પરિણામથી શૂન્ય અર્થાત્ રહિત છે એમ માનીને જેઓ આપને તેવી દષ્ટિના ભાવમાં તલીન બનીને ભજે છે તેઓ માન-અપમાન, યશ-અપયશ, સારું-ખોટું, પુણ્ય-પાપ વગેરે સર્વમાં શૂન્યતા દેખે છે અને આપ આત્મમહાવીરમાં એક સત્તા કે સત્યતા દેખે છે. એ સર્વ પ્રકારના જડ ભાવમાં શૂન્યતા–અસારતા અનુભવીને આપને સચ્ચિદાનંદરૂપે પ્રાપ્ત કરે છે. મનની, શરીરની ખરાબી કરનાર અને મનમાં અનેક પ્રકારની ચિંતા પ્રકટાવનાર, દુઃખ પ્રકટાવનાર કલ્પનાઓને અને એના હેતુઓને મિથ્યા, અસતુ, બ્રાન્તિ, સ્વપ્નવત્ જાણીને શુદ્ધ પ્રેમસુખમાં સરૂપે આપને જે અનુભવે છે તે દુઃખઅને દુઃખના હેતુઓને તરી જઈ આપને પામે છે. બાહ્ય દુઃખહતુઓને સાગર જે અન્ય લેકોની દષ્ટિમાં કલ્પાય છે તેની અંશમાત્ર પણ અસર પિતાના પર તેને થતી નથી. તે સર્વે પાધિરહિત શુદ્ધ મહાવીરપ્રેમમાં પરિણમીને અનંત પૂર્ણાનન્દરૂપે આપને પામે છે. અનંતભાવરૂપ તીર્થંકરનામકર્મચગ્ય કેમપ્રકૃતિયુક્ત આપે અનંત શક્તિમય મહાવીરદેવ છે. આપને જે જેવારૂપે ઓળખે છે તેને તેવા રૂપે આપે મળે છે.

Page #117

સત્યરૂપા મુક્ત
આપને મળવાની અસખ્ય દૃષ્ટિઓના અધ્યવસાયાના ભાવામાં ભક્તો . જેમ જેમ ઉત્તરાત્તર આગળ વધતા જાય છે તેમ તેમ તેએ આપનું અનંત સ્વરૂપ અનુભવતા જાય છે. તેઓ પાછળના ભાવ
પચાના વ્યય કરતા જાય છે અને આગળના ભાવપાંચાને ક્રમે ક્રમે અંગીકાર કરતા જાય છે, સ્પ°તા જાય છે અને તરતમચેાગે ભક્તો અને જ્ઞાનીએ બનતા જાય છે તથા તે તે પરિણામરૂપ આપના પર્યાયસ્વરૂપને પામે છે. આપને જેએ જેવી ઇચ્છાથી ભજે છે તેઓ તેવા ફળને પામે છે. જેના હૃદયમાં આપ સત્ય પ્રેમથી એ ઘડી પર્યંન્ત પરિણામ પામે છે તે આપને પૂર્ણ રૂપથી પામ્યા વિના કદાપિ રહેતો નથી. એ આપને સ્વાશ્રયભાવે ભજે છે તેઓને આપ તેવા રૂપે મળેા છે. સકામભાવનાથી આપને ભજનારાને આપ સકામભાવે મળે છે અને નિષ્કામદષ્ટિથી ભજનારાઓને નિષ્કામભાવે મળેા છે. ઉચ્ચભાવથી ભજવાવાળાને આપ ઉચ્ચભાવરૂપથી મળેા છે અને નીચભાવથી ભજવાવાળાને આપ નીચભાવરૂપથી મળેા છે.
આપના મહિમા અપર પાર છે. સવ વિશ્વમાં, જલમાં, સ્થૂલમાં, વન-ઉપવનમાં, પ°તોમાં, નદીઓમાં, ઝરણાંઓમાં, શિલાઓમાં, આકાશમાં, સૂર્ય-ચન્દ્ર-તારાઓમાં, રેતીમાં, વૃક્ષામાં એમ સ પદાર્થોમાં આપને પરબ્રહ્મ અનંતમહાવીરરૂપે જેઓ ભજે છે તેઓને આપ તેઓની ભાવનાદૃષ્ટિ પ્રમાણે જુદા જુદા ભાવે મળે છે અને અનેક ભાવ-પર્યાય વડે ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવતારૂપે અનુભવાએ છો. મનુષ્યામાં, પશુઆમાં, પખીઓમાં આપને જેવા જેવા ભાવથી લેાકેા ભજે છે અને પ્રવૃત્તિ કરે છે તેઓને આપ આત્મમહાવીર તેવા ભાવરૂપથી પરિણમીને આત્મપર્યાય મહાવીરતાને પામે છો. જે જે નચેાથી આપને જે જે ભાવે ભજવામાં આવે છે તે તે નચેની દૃષ્ટિ પ્રમાણે તેવા તેવા ભાવે આપને તેઓ પામે છે અને આપ તેવી તેવી નયટષ્ટિએ તેવા નયદ્રષ્ટા આત્મમહાવીરરૂપ પરિણા છો. આપની કૃપા જેઆ પામે છે તેએ આપનું સ્વરૂપ સમજી શકે છે.

Page #118

અધ્યાત્મ મહાવીર આપને જેઓ અષ્ટાદશ દોષાતીતરૂપે ભજે છે તેઓને આપ તેવા ભાવે પ્રાપ્ત થાઓ છો. આપને જે પ્રકૃતિરૂપ માનીને ભજે છે તેઓને આપ તેવા રૂપે મળે છે. આપને જેઓ ગુણો અને દેની વૃત્તિરહિત થઈને ભજે છે, તેઓને તેવા રૂપથી આપ મળે છો. આપનામાં અને આપના વિશ્વરૂપ વિરાટમાં જેઓ ગુણદેષની કલ્પના કરતા નથ અને સત્ય-પ્રેમ-જ્ઞાનાદિરૂપ આપને માનીને તેવારૂપે આપને જેઓ ભજે છે તેઓ તેવા રૂપે આપને પામે છે અને આપ તેવા રૂપે તેઓને મળે છે. આપમાં જેઓ શુભાશુભ જડ-ચેતન વિશ્વરૂપ કલ્પના કરે છે તેઓ શુભાશુભ વૃત્તિપ્રવૃત્તિથી પિતાને શુભાશુભ પરિણમે પરિણમિત દેખે છે અને તેઓને આપ શુભાશુભ પરિણતિની અંદર પરિણમેલા દેખાઓ છો. જેઓ ભય પામે છે તેઓને ભયરૂપે મળો છો અને નિર્ભય, અદ્વેષ, અખેદભાવે સ્વાત્મવીરને ભજનારાને આપ તેવા રૂપે પરિણમતા દેખાઓ છો. આપને જેઓ શૂન્યરૂપે દેખે છે, ભજે છે તેઓને આપ શૂન્યભાવે મળો છો. આપને જેઓ જ્યાંત્યાં આનંદરૂપે પરિણમ્યારૂપ ભજે છે તેઓને આપ રસરૂપે મળે છે. આપને જેઓ ગૃહસ્થ પુરુષોત્તમ તરીકે ભજે છે તેઓને આપ તેવા ભાવે પ્રાપ્ત થાઓ છો અને આપને જેઓ મહાત્યાગી તરીકે ભજે છે તેઓ તેવા રૂપે આપના સ્વરૂપને પામે છે.
જેની જેવી દષ્ટિ, ભાવના, રુચિ, પરિણામ, ઉપયોગ, દયાન તેને તેવી દષ્ટિ, ભાવના, રુચિ, પરિણામ, ઉપયોગ, ધ્યાનમાં આપ પરિણમે છે. ચતુર્વિધ સંઘ જેવા જેવા ભાવથી આપને ભજે છે, સેવે છે તેવા તેવા આપસ્વરૂપે ચતુર્વિધ સંઘ થાય છે અને થશે. આપના પર જેએની પૂર્ણ પ્રીતિ-શ્રદ્ધા છે તેઓ પ્રતિદિન આપનું અભિનવ સ્વરૂપ અનુભવતા જાય છે. તેઓને આપના સ્વરૂપને થનારાં શાસ્ત્રોની કે પુરાણ-અર્વાચીન ચર્ચાની જરૂર રહેતી નથી, કારણ કે આપ તે તે કાળે ભક્ત જ્ઞાનીઓનાં હૃદમાં અભિનવ જ્ઞાન–ય પર્યારો વડે પરિણમીને તેઓને નવનવા ભાવે પ્રાપ્ત

Page #119

સત્યરૂપા સૂક્ત
(૭
થાઓ છે. જેને જેવા ભાવે જે જે અવસ્થામાં આપ આનંદરૂપ જણાઓ છે. તેઓને તે તે કાળમાં, દેશમાં, અવસ્થામાં અને તે તે ભાવમાં આપ મળતા રહેા છે.
આપની કૃપા જેએ પામ્યા છે તેઓ રેાવામાં, હસવામાં, નાચવા-કૂદવામાં, કાય કરવામાં, ખાવામાં, પીવામાં હરવા-ફરવામાં આપના આનંદની ઝાંખી પામ્યા કરે છે. તેઓ જીવે છે તોઆનથી જીવે છે, મરે છે તો આનંદથી મરે છે. તેઓ ધનવંત થાય છે તોપણુ આપના આનંદને અનુભવે છે, નિન બને છે તોપણ આપના આનંદને અનુભવે છે. તેઆ જે જે વખતે જેવી જેવી ખાદ્યદશાને વા આંતરદશાને પામે છે તે કફળ જાણીને તે આપને અર્પણ કરે છે અને તેમાં તેએ આનંદમસ્ત બને છે.
દુનિયાના અજ્ઞ જીવા ખાહરથી જેવા તેઓને દેખે છે તેવા તેએ કમલમાં સાક્ષી-ભક્તા ખનેલા હેાવાથી હાતા નથી. જેવા તેવા પણ આપના ભક્તો આપના સુખદુઃખમાગે થઈ ને આપને પામે છે. આપના ભક્તો આપ પરમગુરુની કૃપા વિના અન્યભાવ ઇચ્છતા નથી. આપની ઇચ્છાને અધીન વવું તે આપની કૃપા પામવાની સવેřત્કૃષ્ટ ભક્તિ છે. પ્રત્યે ! મને એવી ઉત્તમ ભક્તિ પ્રાપ્ત થાઓ. જડ-ચેતનેામાં શુભાશુભ ભાવ ન દેખાય, પેાતાનામાં શુભાશુભ કલ્પિત યશ-અપયશ આદિને આરેાપિત અનુભવ ન અનુભવાય અને સવ કન્યપ્રવૃત્તિઓને સ્વાધિકારે પ્રસન્નચિત્ત અને પ્રસન્નમુખથી કરાય તેમ જ સ'માં આપની પરબ્રહ્મમહાવીરભાવનાની સ્થાપના રહે એવી ભક્તિજ્ઞાનદશા વડે હુ આપને પામવા ઇચ્છું છું. આપ તે ભાવે મને મળે.
સવ' મનુષ્ચાને અન્ન, સંપત્તિ અને સામગ્રીની સારી રીતે પ્રાપ્તિ થાય અને સવ મનુષ્યેા પરસ્પર એકબીજાને પેાતાના સમાન ગણે તથા તેઓની સાથે સમાનતાથી વર્તે એવી રીતના દેશકાલાનુસાર જે જે કાયદાએ ચતુવિધ સંઘ ઘડે છે અને ભવિષ્યમાં ઘટશે તે

Page #120

૭૮
અધ્યાત્મ મહાવીર અ સર્વે અહિંસારૂપ આપની ભક્તિનું કર્તવ્ય છે. આપના ભકતો પ્રશસ્ય સમષ્ટિસમાન સુખદાયી નૈતિક કર્મો કરીને નીચને એક ભવમાં ઉચ્ચ કરી શકે છે. આપની આજ્ઞારૂપ જે સ્વાશ્રયતા છે તેને અંગીકાર કરીને ભક્ત જૈનો એક જ ભવમાં નીચગેત્રને ઉચ્ચગોત્રરૂપે ફેરવી શકે છે. એ અષ્ટકર્મની પાપપ્રકૃતિએને શુભ પુણ્યપ્રકૃતિરૂપે એક જ ભવમાં ફેરવી દે છે. તથા સંઘને એકસરખો શુભકર્મફલભક્તાવાળો બનાવી દે છે. આત્મવીરની વીરતાવાળું સર્વ મનુષ્યસંઘરૂપ આપનું વિરાટ પ્રભુસ્વરૂપ સર્વ કર્તવ્ય કરવાને શક્તિમાન થાય છે. નિરાશાનું તો સ્વપ્ન પણ રહેતું નથી.
આ વિશ્વની સર્વ આજીવિકાદિ સંપત્તિમાં સર્વને એકસરખે ભાગ છે અને તે સર્વને એકસરખી રીતે વ્યવસ્થાસર મળે તે માટે અહિંસાત્મક રાજ્યશાસનની પ્રવૃત્તિ તથા આપની ભક્તિની વ્યાપકતા સર્વત્ર પ્રગટવાની જરૂર છે, કલિકાલમાં સર્વ જાતીય સંઘશક્તિની વ્યવસ્થા વડે સર્વદેશીય લેકેની શાંતિ, સુષ્ટિ, પુષ્ટિ થશે. માટે કલિકાલમાં જેઓ સર્વ જાતીય સંઘશક્તિની વ્યવસ્થાથી અપ્રમત્તપણે પ્રવર્તશે તેઓ આપના પ્રેમથી સર્વ વિશ્વના રક્ષક બની છેવટે આપને પ્રાપ્ત કરશે.
ઐકે સિક, યુગે યુગે સર્વ વિશ્વમાં સર્વ પ્રકારની શક્તિઓના સંઘને ઉત્પત્તિકાલ અને યુગે યુગે સર્વ પ્રકારની વિજ્ઞાન–બળ– રાજ્યાદિક શક્તિઓની વ્યયતારૂપ સંહારકાલ એ બને સાથે મુખ્યગૌણપણે સર્વ દેશમાં અને સર્વ પ્રકારમાં વારાફરતી પ્રવર્યા કરે છે. સંહાર તથા ઉત્પાદનાં સર્વ જાતીય બીજે તો સૂક્ષ્મ અને પ્રવસ્થિતિ પણે રહ્યા કરે છે. આજીવિકાદિ બાહ્યતર જીવનસૂત્રો જાણુને તે પ્રમાણે સંઘશક્તિની વ્યવસ્થાથી વર્તવામાં અહિંસારૂપ ઉત્પત્તિકાલ છે, અને દેશકાલાનુસારે આજીવિકાદિ બાહ્યાંતર જીવનસૂત્રોમાં નહીં પ્રવર્તવાથી સંહારકાલ—વ્યયકાલ છે અર્થાત્ હિંસાકાલ છે, એમ જાણીને આપના ભક્તો અહિંસા–સર્ગ કાલરૂપ આપના સ્વરૂપને

Page #121

સત્યરૂપ સૂક્ત ભજી આપની ભક્તિ કરે છે. જેઓ દેશકાલાનુસાર હાલમાં આપની ભક્તિ કરતા નથી તેઓ હિંસક બને છે અને કલિયુગમાં તેવી ભક્તિ નહીં કરે તેઓ હિંસક બનશે.
સત્ય પ્રેમની વૃદ્ધિ કરવી. સર્વ મનમાં આપનું સ્વરૂપ માની તેઓને એકસરખા ખાનપાનાદિ દ્વારા જીવનમાં સમાન હકથી સન્માનિત કરવા. ઉચ્ચનીચનો ભેદ ટાળવો. વિશ્વસેવા, પરોપકાર, દાનાદિ સત્કર્મો કરવાં. અન્યાય અને કલેશને નાશ કરવા. રાજ્યાદિકની સુવ્યવસ્થા કરવી. દેશમાં કેઈપણ ભૂખ્યું ન રહે એવી વ્યવસ્થા કરવી. સર્વ પ્રકારનાં પુરુષ અને સ્ત્રીઓની ઉન્નતિ થાય, એકતા થાય અને આપ પરમાત્મમહાવીરદેવરૂપ વિશ્વના સર્વ જીવોનું સ્વરૂપ છે એવું સમજાય, એવી કર્તવ્ય કર્મ પ્રવૃત્તિ આદિ જીવનશક્તિઓને પ્રગટાવવી એ જ અહિંસા-ઉત્પત્તિ-સર્ગ યુગ છે અને તેથી વિપરીત સંહારયુગ વ્યયરૂપ હિંસા છે એવું જાણીને જેઓ હાલમાં વતે છે તે અહિંસાત્મક આપના વિરાટ સમષ્ટિરૂપના ભક્ત જૈન સર્વ વિશ્વમાં જીવન શક્તિઓ વડે જીવનારા જાણવા–એમ આપે મને ઘણી વખત પ્રકાર્યું છે. આપના ઉપદેશોને જેઓ અનેક દષ્ટિઓની સાપેક્ષતાથી સમજે છે તે પ્રશસ્ય હિંસા અને પ્રશસ્ય અહિંસાના અસંખ્ય માર્ગો વડે આપને મળે છે. આપને નમસ્કાર થાઓ !
પરબ્રહ્મ મહાવીરદેવ ! આપની સાથે જેએના આત્માઓ જોડાય છે તેઓનાં હૃદયમાં અનંત શક્તિ અનેક રૂપાંતરોથી પ્રગટ થાય છે. આપના સર્વ જીવો છે અને સર્વ જીવોના આપ છે. આત્માઓના જ્ઞાતિ, વય, શરીર, વર્ણાદિક ઉપાધિભેદે જે ભેદ પડ્યા છે તેઓને આપ દેખતા નથી. આપ તે સર્વ જીવોના પ્રેમને દેખો છે અને પ્રેમથી મળે છે. જ્યારથી આપના ઉપર સત્ય પ્રેમને અંશ જેના હૃદયમાં પ્રગટ્યો છે ત્યારથી આપને ભક્ત બને છે. એકવાર આપનું સ્વરૂપ જેણે જાણ્યું કે અનુભવ્યું તે ત્યારથી મુક્ત છે. શુદ્ધાત્મમહાવીર જ્ઞાનીઓ સર્વ પ્રકારનાં કમેની

Page #122

અધ્યાત્મ મહાવીર વચ્ચે રહ્યા છતાં અને શુભાશુભ કર્મ દવા છતાં વૈદેહી જીવન્મુક્તો બને છે. તેઓ સર્વ પ્રકારની સ્વાધિકારે પિતે નિર્ણય કરેલી પ્રવૃત્તિ કરવા છતાં નિલેપ રહે છે. તેઓની જે શુભાશુભ પ્રવૃત્તિઓ છે તે અન્યના શુભાશુભ કર્મના નિમિત્ત કે પ્રેરણાથી બને છે. તેઓની સ્તુતિ, પૂજા, ભક્તિ, સેવા કરનારાઓ પુણ્ય, સંવર, નિજેરા, મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે, અને તેઓની કમેદયિક ચેષ્ટાઓ અને પ્રવૃત્તિઓ કરનારાઓ પાપકર્મ–વિશ્વરૂપ દુઃખફળની પ્રાપ્તિ કરે છે.
આપના ભક્ત જ્ઞાની જૈનોની ઔદયિકભાવની સર્વ ચેષ્ટાઓમાં જેઓ પ્રકૃતિ તત્ત્વને દેખે છે, પ્રકૃતિમાં સદેષતા અને નિર્દોષતાને જેઓ આરેપ કરતા નથી, પ્રકૃતિ સંબંધી શુભાશુભ સદ્ગુણ-દુર્ગુણભાવને આભાઓમાં જેઓ આરેપ કરતા નથી, દેખતા નથી કે માનતા નથી અને વ્યવહારથી અહિં સક ભાવરૂપ ભક્તિ વડે પેતાને શુદ્ધ, બુદ્ધ, પરમાત્મા મહાવીરરૂપથી અનુભવ્યા કરે છે, દેખ્યા કરે છે તેઓ મેહની સર્વ પ્રવૃત્તિઓમાં કર્મબંધની સર્વ પ્રવૃત્તિઓ વચ્ચે ઊભા રહેલા છતાં તથા અન્યોને મહાદિકર્મલેપ કરાવે એવી પ્રવૃત્તિઓ કર્યા છતાં પણ નિલેપ અને નિબંધ રહે છે. તેઓ ગૃહસ્થાવાસમાં તથા ત્યાગાવાસમાં દેશ, કેમ, સંઘ, સમાજ, રાજયાદિકની પ્રવૃત્તિઓ જે જે
ગ્ય લાગે તે ર્યા કરે છે. તેઓ અપવાદાદિકથી ભય પામતા. નથી અને પિતાનું કર્તવ્ય ત્યજતા નથી. નિન્દા, અપયશ વગેરે અશુભ ભાવમાં અસતપણું દેખીને જે શુદ્ધાત્મમહાવીરભાવમાં સપણું દેખે છે તેઓ આત્માની અપેક્ષાએ અસત્ એવા સર્વ પીગલિક ભાવમાં શુભાશુભત્વની કલ્પનાઓ, કે જે અજ્ઞાનથી બંધાઈ ગઈ છે, તેને મિથ્યા અને ભ્રાંતિરૂપ સમજ્યા બાદ સંસારના વ્યવહારની અપેક્ષાએ તેવી અસતપ્રવૃત્તિથી બંધાતા નથી તેમ તેને મૂકતા નથી. બંધાવું અને મુકાવું તે અસમાં કલ્પાયેલી બ્રાન્તિ છે. તે ટળતાં અને સત એવા આત્મામાં બુદ્ધિ થતાં સર્વ

Page #123

સત્યરૂપી સૂક્ત વિષયમાં થતું શુભાશુભત્વ ટળી જાય છે. તેથી આપના ભક્ત જ્ઞાનીએ શુદ્ધાત્મમહાવીરભાવમાં પરિણામ પામીને મસ્ત રહે છે. તેઓ મૃત્યુ વગેરેને હિસાબમાં ગણતા નથી. આપના જ્ઞાની ભક્તોને વૈદેહભાવ હોવાથી તેઓને જે કેટલેક શુભાશુભ વ્યવહાર છે તે સ્વપ્રારબ્ધ કર્મની પ્રેરણાથી છે. અન્ય જીવોનો પણ શુભાશુભ પ્રેરણાથી ઘણેખરો પ્રારબ્ધ કર્મ વ્યવહાર હોય છે. આત્મજ્ઞાનીઓ વિશ્વમાં પરોપકારનાં કર્મો કરીને અહિંસાભાવની વૃદ્ધિ કરે છે. આપના ભકતોને લેકોની અનેક દૃષ્ટિએમાં કપાયેલા ઔદયિક મન–વાણું-કાયાને વ્યવહાર વસ્તુતઃ હિંસાભાવવાળે છતાં અહિંસાભાવવાળા હોય છે.
વિશ્વના લોકોના ઉદ્ધાર માટે અનેક ઉપસર્ગો, વિપત્તિઓ, સંકટ, દુઃખ સહન કરવાં, અનેક જાતનાં અપમાન, કાપવાદ, અપકીતિ, આળ આદિ સહન કરવાં અને છેવટે પ્રાણાદિકનું સમર્પણ કરવું તે અહિંસાભાવની તથા અહિંસાકની વૃદ્ધિ છે અને એ રીતે તે આપ પ્રભુની સેવા, ભક્તિ, આરાધના અને ઉપાસના છે. દુનિયાના દેરંગી શબ્દો, લેકસંજ્ઞા, શાસ્ત્રસંશા, નામ, રૂપ, મોહને જે આપના વિચારે વડે આપના મહાવીર સ્વરૂપમાં પરિણમવા માટે ભેગ આપે છે તે લોકાપવાદાદિ વિષના પ્યાલાઓનું પાન કરીને તેઓને અમૃતરૂપે પરિણુમાવે છે. દુનિયાના અનેક ખરાબ શબ્દો અને તેઓની પોતાના વિરુદ્ધની માન્યતાઓની ઉપેક્ષા કરીને આપની આજ્ઞા પ્રમાણે સત્કર્મો કરવાં અને દેશ, કેમ, સમાજ સંઘાદિકનું ભલું કરવું એ જ આપની આંતર અહિંસાભક્તિ છે. પિતાના આત્મા પર, મન પર અને શરીર પર દુનિયાના ખરાબ વિચારો અને શબ્દો વગેરેની અસરરૂપ હિંસા ન લાગવા દેવી તે જ અહિંસા છે. આભમહાવીર નિરંજન, નિરાકાર, જ્યોતિ સ્વરૂપ છે. તે નિરાકારભાવે નામરૂપથી જુદા છે, રૂપી જડ પુદ્ગલ દ્રવ્યથી ભિન્ન છે એવો જે આત્મામાં નિશ્ચય થાય

Page #124

૨
છે.તે અહિંસાનાનરૂપ છે.
નટનાગરની માજી સમાન દુનિયાની ખાજીમાં પ્રવતેલા પશુ તેનાથી ન્યારે જે સ્વાત્મવીરને અનુભવે છે તેના આત્માની કાઈ પ્રકૃતિ હિ`સા કરી શકતી નથી અને સર્વ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ કરતો છતો તે કેાઈની હિંસા કરી શકતો નથી. આપના ભક્તો સવ વિશ્વને આપરૂપ ભાવીને સત્ર જીવેાને સ્વાર્થ, ધન, રૂપ, ભેગાદિકની અપેક્ષા વિના નિર્માહપણે સત્ય પ્રેમથી ચાહે છે. તેએની ચાહના કહેણી કરતાં કરોડગણી રહેણીમાં ઉત્તમ છે. આપના ભક્તોને સત્ય પ્રેમ અને સત્ય પ્રેમીએ એ જ જૈન ધર્મ અને જેના તરીકે છે. નામ-આકૃતિ-દ્રવ્ય-ભાવથી આપનાં પ્રેમ-ભક્તિમાં મશગૂલ થયેલાએ જ્યાંત્યાં સ`ત્ર આપના ભક્તોમાં આપને દેખે છે. તે આપના વિના અન્ય જડ વસ્તુઓની નાકના મેલ જેટલી પશુ કિંમત ગણતા નથી.
અધ્યાત્મ મહાવીર
જેઆ આપને પ્રેમમહાવીરરૂપે સદા ભજે છે તે આપને પ્રેમમહાવીરરૂપે પ્રાપ્ત કરે છે. સત્ય પ્રેમભાવ વિના કાઈ ભૂતકાલમાં આપના ભક્ત થયે। નથી, વમાનમાં થતા નથી અને ભવિષ્યમાં થવાને નથી. દેશ, કાલ, નિયમ, રૂપ, સત્તા, ધન, વિદ્યા, શરીરાદિકની સત્ય મહાવીરપ્રેમમાં ઉપચાગિતા નથી એમ જેઆ જાણે છે અને તે પ્રમાણે અંતરમાં પરિણમે છે. તેઓ અહિંસાનાં લાખા પગથિયાં પર આરહીને આપને મળી શકે છે. આપની ભક્તિના આરંભના પ્રેમ સદેષ હાય છે, પણ પશ્ચાત્ અનુક્રમે આગળ ચઢતાં તે નિર્દોષ થાય છે. પ્રથમાવસ્થામાં જડના સંબંધે આત્મામાં અને જડ શરીરાદિમાં પ્રેમ પ્રગટે છે. પછી પ્રકૃતિપ્રેમથી આગળ ચઢવાના અને છેવટે આપના પુર્ણસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવાના પ્રેમ પ્રગટે છે અને તપેક્ષયા અહિંસાભાવ વધતા જાય છે. હિ'સામાંથી અહિંસારૂપ આપના સ્વરૂપમાં પ્રવેશાય છે.
કલિયુગમાં કલિયુગની મુખ્યતાએ આપના પ્રેસીએ. આપના

Page #125

સત્યરૂપા સૂક્ત
૮૩ પ્રેમથી જ અનેક પ્રકારની શક્તિઓને પ્રગટાવી શકે છે. આપના સત્ય પ્રેમની આગળ સ્વાર્થ, પરમાર્થ કે શરીરાદિકનો કંઈ હિસાબ ગણાતો નથી. આપનો સત્ય પ્રેમ જેઓના હદયમાં પ્રગટળ્યો છે તેઓને નિર્દોષતા પ્રગટે છે. દુનિયાના અન્ન લોકો તેઓને સદોષ દેખે છે, પરંતુ તેઓની દશા આન્તરથી તેવી હોતી નથી. તેથી તેઓ આગળને આગળ વધ્યા કરે છે. અન્ય મનુષ્યો પરબ્રહ્મ મહાવીરભાવે પિતાને ચાહે તેની પૂર્વે અન્યની આશા રાખ્યા વિના આપના પ્રેમી ભક્તો અને આત્મમહાવીરથી ચાહે છે અને સત્ય મહાવીર પ્રેમની ચાહનામાં કાયાદિકને ભેગ આપે છે. તે દેહાધ્યાસનો ત્યાગ કરે છે અને એ જ આપની અહિંસાભાવની સેવા છે. દુષ્ટના નાશમાં અને આપના ભક્તધામ એ ઉપર પ્રેમ ધારણ કરવામાં તથા “વિશ્વ તે જ આપે છે, આપ તે વિશ્વરૂપ છે અને આપ તથા વિશ્વથી ભક્તો ન્યારા નથી” એવી ભક્તિભાવના વડે જેઓ મન, વાણી, કાયાથી પ્રવર્તે છે તેઓ હું–તું આદિ ભેદભાવની પેલી પાર જઈ, સ્વગય અને આત્મમહાવીર અભેદપ્રેમભાવનામાં આપની સાથે રંગાઈ આપે આપ સચ્ચિદાનંદ પરમદેવ મહાવીરરૂપે વ્યક્ત બને છે.
આહારાદિ શારીરિક જીવનની પ્રવૃત્તિની ઈચ્છા, કમેંદ્ધિની અને જ્ઞાનેન્દ્રિયપંચની પ્રવૃત્તિ આદિ પ્રકૃતિના ધર્મો તો કુદરત–પ્રકૃતિ થી બંધાયેલાં શરીર, વાણી અને મન જ્યાં સુધી આત્માની સાથે છે ત્યાં સુધી મરણપર્યન્ત જીવન્મુક્ત એવા આપના સત્ય પ્રેમીઓને સેવવા પડે છે, પણ આપના પૂર્ણ પ્રેમીઓ તે પ્રકૃતિ અને તેના પર્યામાં પણ આપની સ્થાપના–ભાવનાને અનુભવી આપની સાથે અય અનુભવે છે. તેમાં પ્રકૃતિ તેઓને સાનુકૂલરૂપે પરિણમ્યા કરે છે, પણ પ્રત્યવાય (વિષ્ણ) કરતા નથી.
આત્મમહાવીરભાવે જેએ જાગ્યા છે તેઓને જડ પ્રકૃતિ રિમા કરે છે. જડ પ્રકૃતિરૂપ વિશ્વના સર્વ પર્યાચના કર્તા, કર્તા,

Page #126

અધ્યાત્મ મહાવીર તેઓ બને છે, પરંતુ તેઓને પ્રેમ તે આપના ઉપર હોય છે તેથી તેઓ આપ વિના અન્ય કશામાં રાજી થતા નથી. જ્યાં આપના પ્રેમીઓ રાગી બને છે ત્યાં અનેક પર્યાયોવાળું આપનું સ્વરૂપ હોય છે. તેઓ જ્યાં પ્રેમથી આકર્ષાય છે અને પ્રાણાદિકની આહુતિ આપે છે ત્યાં આપ પૂર્ણ શુદ્ધ પ્રેમસ્વરૂપ પરબ્રહ્મ જ સત્તાએ છે. તેને જ્યાંત્યાં ચિદાનંદપૂર્ણપ્રિયરૂપ આપ જ ભાસો છે. આપના પૂર્ણ પ્રેમી ભક્તોની અસંખ્ય વૃત્તિઓને જ્યાં જ્યાં રસ પડે છે અને તે સમાધિને પામે છે ત્યાં ત્યાં આપ વ્યક્ત થયેલા પરબ્રહ્મા મહાવીર પ્રભુ હયાત છે.
આપની કર્મપ્રકૃતિ લીલાને તથા આપની આત્મમહાવીર ગુણપર્યાયની સવિકલ્પ-નિર્વિકલ્પ લીલાને કઈ વાણીના વર્ણનથી પાર પામી શકે તેમ નથી, તો હું આપના પૂર્ણ સ્વરૂપને કેવી રીતે વર્ણવી શકું?
આપની જ્યાં જ્યાં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, વીર્ય વગેરેની લીલાદિ વિભૂતિ દેખું છું ત્યાં હું મારા પ્રાણ પાથરું છું. સર્વ પ્રકારનું વીરપણું અને સર્વ પ્રકારનું સત્ય પ્રેમ ક્યાં છે ત્યાં આપ છો. એકમાં જે આપને સર્વ પ્રકારના પૂર્ણ મહાવીરરૂપે અનુભવે છે તેઓ પ્રેમથી પાકીને અનેકમાં—સવમાં આપના સ્વરૂપને અનુભવે છે અને તેઓની એવી દષ્ટિ પ્રગટી નીકળે છે કે તેઓ આ૫ વિના બીજું કશું કંઈ દેખી શકતા નથી. એવી આપના પ્રેમની ભાવાવસ્થા જેએનામાં વારંવાર પ્રગટે છે તેઓ તુર્યાવસ્થામાં જઈને ભૂલ દષ્ટિથી દેખાતા જગતમાં પરમસત્ય મહાવીર પ્રભુને નિરાકાર તિરૂપે સાક્ષાત્કાર કરી શકે છે. એવી પરમપ્રેમમય ભાવાવસ્થામાં મેં આપને નિરંજન નૂરરૂપે સંદા અનુભવ કર્યો છે. તેથી બાહ્યમાં અને અન્તરમાં મહાસત્તાનયે આપ એક પરમસત્ય વ્યાપક પરમબ્રા મહાવીર છે. આપ સર્વરૂપે છે અને સર્વ આપરૂપ છે. આપના સત્ય પ્રેમાવેશમાં ધારણા, ધ્યાન, સમાધિને

Page #127

૮૫
સત્યરૂપા સૂક્ત
લય થઈ જાય છે. રાજ્યેાગ, હુડચેાગ અને મત્રયેાગ સમાધિને અંતર્ભાવ એમાં થાય છે. તેથી હું અને તુને ભેદ રહી શકતે નથી. હું રૂપમાં તુરૂપ તમે સમાઈ એકરૂપ જણાએ છે અને તુરૂપમાં હું સમાઈ ને તુરૂપમાં એકરૂપે અનુભવાઉં છું, એવુ મને શુદ્ધાત્મવીરાનુભવજ્ઞાન પ્રગયુ છે.
.
હું તે ઇત્યાદિની પેલી પારની નિવિકલ્પ શુદ્ધપ્રેમયે ગે આપની નિવિકલ્પદશા, કે જેમાં મારું તમારું સ્વરૂપ જુદું નાનું નથી, તેને મે ઘણી વખત સાક્ષાત્કાર કર્યાં છે. તેથી હવે પ્રકૃતિ અને આત્મામાં સમ્યગ્દર્શનના અનુભવ થયા છે. ઉત્પાદ-વ્યયાધાર સવ આસ્તિ-નાસ્તિ, જ્ઞેય–જ્ઞાન પર્યાયરૂપ આપના વિકલ્પ તથા નિવિકલ્પ જ્ઞાનાનુભવ કર્યાંથી મારે પ્રેમ પણ તે તે કાલે સવિકલ્પનિવિકલ્પતાને અનુભવે છે. તેથી અદ્મમુક્તતા તે શુદ્ધ નિશ્ચયનયરૂપ આપના સ્વરૂપના અનુભવે ભ્રાન્તિરૂપ ભાસી છે. એવી આપની શુદ્ધાત્મમહાવીર પ્રેમદશામાં પરિણમીને આપની સ્તુતિ ભક્તિ કરું છું અને વ્યવહારથી વ્યવહારષ્ટિએ વર્ત્યા કરવારૂપ આપની સેવા કરુ છે.
▸
આપની કૃપાદૃષ્ટિથી સર્વ જીવેા કાલ, સ્વભાવ, નિયતિ, કમ અને ઉદ્યમ એ પાંચ કારણ કાયસિદ્ધિને અનુકૂલ થાય એ રીતે કરે છે. આપની કૃપાદૃષ્ટિ અને પ્રેમદૃષ્ટિ સ જીવા પર છે, પરંતુ જેએ આપના પર વિશ્વાસ અને પૂર્ણ પ્રેમ ધારણ કરતા નથી તેઓને પાંચ કારણે। કા'ની સિદ્ધિને અનુકૂલ પરિણમતા નથી. આપની કૃપા જેએમાં વ્યક્ત થાય છે તેઓનાં હૃદયમાં ઉત્સાહ, પ્રેમ, વિશ્વાસ, ધૈયના અગ્નિ પ્રગટી નીકળે છે. તેએ આપના ઉપદેશમાં સવ' પ્રકારની ઉન્નતિ દેખે છે, આપ પરમાત્મમહાવીર પ્રભુ સવથી આરાધ્ય, સેવ્ય છે. આપ સવ વિશ્વના જીવેાના સહાયક, ત્રાતા છે. આપનું સ્મરણુ, ધ્યાન કર્યાંથી અનતાં પાપમાં ટળી જાય છે. સમુદ્રમાં, નદીમાં, એટમાં, પતિ પર, રણુમાં, ભયાનક સ્થાનકા

Page #128

અધ્યાત્મ મહાવીર માં, દુશ્મનો વચ્ચે અને રાત્રિદિવસમાં આપ ભક્તોના સંકટ દુઃખે, વિપત્તિઓ ટાળો છે. સંકટના સાગરને એક ક્ષણમાત્રમાં આપ શુષ્ક કરી દે છે.
સરૂપ સર્વ જડ પર્યાયમાં આપ એક આત્મમહાવીર પરમસત્ય પરમશક્તિમાન છે. આપના નામસ્મરણ અને જાપથી ભક્ત પ્રેમીઓના રોમાંચ ખડા થાય છે, અને આપ તેનામાં સત્તાએ તિભાવરૂપે રહેલા હે છે તે આવિભાવરૂપે થાઓ છે. તેથી ભક્તોમાં વીરશક્તિઓને આવેશ, જુસ્સો પ્રકટે છે, ભીડ. વખતે આપ વીર ભગવાનને જેઓ પૂર્ણ શ્રદ્ધાથી યાદ કરે છે તેઓને આપની અનેકરૂપે અણધારી મદદ મળે છે. અનેક પ્રકારના તને, પ્રમાણેને વાદવિવાદ કરવાથી કંઈ આપને પ્રેમ પ્રાપ્ત. કરી શકાતું નથી. અતિ તકથી મનુષ્ય નાસ્તિક અને મિથ્યાત્વી બને છે. જે તકશાસ્ત્રો અને તત્વશાસ્ત્રોથી આપની શ્રદ્ધાભક્તિમાં મનુષ્યનાં મન વળે છે તે ખરાં છે. આપના પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પૂર્ણ પ્રેમ એ જ તર્કશાસ્ત્રો, ધર્મશાસ્ત્રો, વેદે અને આગમે છે. આપના વિના ધર્મ નથી અને ધર્મશાસ્ત્રો નથી. આપના ભક્તોનાં હૃદમાં દેશકાલાનુસાર જે જે સવિચાર પ્રગટે છે તેનાં બનેલાં સર્વ ભાષાનાં ગદ્ય અને પદ્યો ધર્મશાસ્ત્રરૂપ છે.
આપના પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા, પૂર્ણ પ્રેમ ધારણ કરવો અને પછી ઔદયિકભાવે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવ પ્રમાણે જેમ ઘટે તેમ વર્તવું તે સહજભાવે ધર્મ છે. દુનિયામાં ચાલતા સર્વેના અધિકાર જુદા જુદા એવા અસંખ્ય ધર્માચાર, ક્રિયાઓ, અનુષ્ઠાને, વતેમાં હઠથી જે રહેવું અને તેમાં ધર્મ માની ધર્મશાસ્ત્રોથી મતભેદો ઊભા કરીને પરસ્પરમાં દ્વેષભાવ, ભેદભાવ ફેલાવ–એવો નીરસ શુષ્ક ભાવ, જડ વાદભાવ ખરેખર આપના સદુપદેશમાં નથી, અને કલિયુગમાં ઊભે થશે તે તેને આપના પ્રેમીઓ માનશે નહી. જે જે મનુષ્યને જે જે રીતે આપના પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા–પ્રેમ પ્રગટે

Page #129

હત્યમા સદા તે તે રીતે તેઓએ ક્રમભાવે સમજીને વર્તવું એ જ કલિયુગમાં મુક્તિને સર્વથી માટે ભક્તિયોગ છે.
મનુષ્ય એકબીજાને આત્મ પિકે ચાહે અને એકબીજાના આત્માને મદદ કરે, એકબીજાનાં દુઃખનાં અશ્રુ છે, ઔષધાલયે સ્થાપે, એકબીજાના દેને ભૂલે અને ગુણોને ગ્રહણ કરે. એકબીજામાં આપ પરમાત્મપ્રભુને દેખે, પરસ્પર એકબીજાના બૂરામાં ઉભા ન રહે, પર એની સેવા કરે બાપને પાયાના અનેક માર્ગોમાં ગમન કરનારાઓ પરસ્પર એકબીજાને ધર્મ નાશક ન ગણે અને એકબીજાને મળતાં આપ મહાવીરદેવને જયઘોષ કરે. સર્વ દેશના અને સર્વ ખંડના મનુષ્ય સુખી રહે અને પશુઓ તથા પંખીઓની રક્ષા થાય, લેભાદિક સ્વાર્થથી મનુષ્ય સર્વ જીવો માટે જે એકસરખી જીવનસામગ્રી છે તેમાં કલહ કરી પરસ્પરને નાશ ન કરે, ઇત્યાદિ ઉપદેશ આપ ત્યાગી બની દેવાના છે. તેથી વિશ્વમાં સર્વત્ર શાંતિ પ્રસરશે અને દુનિયાના છ શાંતિને શ્વાસોચ્છુવાસ લેશે. એ આપને મહોપકાર સદા યાદ કરવા લાયક છે. પરોપકારનાં સત્ય જીવન આપ સર્વત્ર લાવવાના છે. સ્ત્રીઓને પણ પુરુષની પેઠે પૂર્ણ મુક્તપદ આપો છે અને આપશે. આપની ત્યાગાવસ્થાથી વિશ્વને ઉદ્ધાર થવાનો છે. પરબ્રહ્મ જિનેશ્વર અહંન મહાવીરદેવ આપને નમસ્કાર થાઓ. અપને સર્વસ્વાર્પણ કરીને હું આપનું શરણ અંગીકાર કરું છું.
પરબ્રહ્મ મહાવીર : પરમગૃતદેવી સત્યરૂપા ! મેં તને જ પ્રમાણે ઉપદેશ આપ્યો છે તે પ્રમાણે તેં હિંસા અને અહિંસાનું વર્ણન કર્યું છે. તે ભક્તિસેવા સંબંધી જે હૃદયે
મારો પ્રકાશ્યા તે સત્ય છે અને તે મારા જણાવેલા છે શરીરવાણી-મન આદિ પુદ્ગલપર્યાયની સહાય વિના કઈમારું પરમાત્મપદ
સ કરી શકતું નથી. પ્રકૃતિરૂપ મનમાં આપને (પરમાત્માને સંસાકાર થાય છે. મન આદિ પ્રકૃતિ કરણ વડે આપને (પરમાત્માને

Page #130

re
અધ્યાત્મ મહાવીર
પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. શુદ્ધાત્મપરા મહાવીરરૂપની પ્રાપ્તિ માટે મન-વાણી-કાયાદિ પ્રકૃતિનું અવલ ખન કર્યાં સિવાય કઈ મેક્ષપ્રાસાદના પગથિયાં પર આરેાહી શકતું નથી. પ્રકૃતિતત્ત્વ એ મામાગમાં ભેામિયા સમાન છે. આત્માની વાંછના કરનારને શરીર, મન આદિ પ્રકૃતિરૂપ છે તે બ્રહ્મ જેવુ બ્રહ્મદૃષ્ટિની એકતાનતાઓૢ ભાસે છે. તેથી બ્રહ્મભાવનાની દૃષ્ટિએ શરીર-મનરૂપ પ્રકૃતિ પરબ્રહ્મરૂપે જણાય છે અને તે આત્મતત્ત્વ સમાન શક્તિવાળુ છે.
જડ દ્રવ્યમાત્રને પ્રકૃતિતત્ત્વમાં સમાવેશ થાય છે, અને પ્રકૃતિમાં આત્માને ઉપચાર કરીને બ્રહ્મભાવષ્ટિવાળા તેને આત્મરૂપ ગણે છે. જે હિંસા અને અહિંસાભાવ છે તે પ્રકૃતિમાંથી ઊપજે છે અને પ્રકૃતિમાં સમાય છે. પ્રકૃતિના સંબધે : તે આત્માના ભાવા ગણાય છે. ઔદયિક ભાવદૃષ્ટિએ એ મિશ્ર છે, શુદ્ધ નિશ્ચયની દૃષ્ટિએ હિંસા અને અહિંસા અસત્ છે અને વ્યવહારનયની દૃષ્ટિએ ઔપચારિક સત્ છે, એમ છદ્મસ્થાવસ્થામાં અનેક નચેાની દૃષ્ટિએએ હિંસા અને અહિંસાને આત્મતત્ત્વમાં તથા પ્રકૃતિતત્ત્વમાં મેં ઘટાવ્યા છે. તે મેં તને જણાવ્યા છે. આત્માન્નતિનાં પગથિયાં પ્રકૃતિનાં ખનેલાં છે અને તેનાં આલખને પ્રકૃતિતત્ત્વની મુખ્યતાવાળાં છે. એ મન્નેમાં અપેક્ષાએ ઉપાદાન અને નિમિત્તકારણુતા પરસ્પરાપગ્રહચેાગે છે. અભેદોપચારે આત્મા અને પ્રકૃતિ અને સંત્તાષ્ટિએ એકરૂપ વ્યવહારાય છે. પ્રકૃતિ અને આત્મતત્ત્વમાં સતપણું એકસરખું છે અને પ્રકૃતિથી ચિંદાનંદભાવે આત્મતત્ત્વરૂપ હું સČનિયામક મહાવીર ભિન્ન —એમ જેએ અનુભવે છે તે મેાક્ષમાર્ગનાં સેાપાના પર તીવ્રભાવે આરહે છે.
શુદ્ધાત્મમહાવીરના સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા કરનારા મારા ભક્તોએ પ્રકૃતિદેવીની નિન્દા ન કરવી; તેને વિવેકાશ્ચિમ ઉપગ્રહષ્ટિએ ઉપયેગ કરવેા, પણ તેમાં શુભાશુભ બુદ્ધિથી તથા ધાઈ ન જવું, એમ મારા ભક્તોને હિતશિક્ષા છે.
124

Page #131

સત્યરૂપ સૂક્ત
દ પંચભૂતાત્માક જડ પ્રકૃતિદેવીની વિશ્વશાળાના સર્વ જીવો શિખ્યો છે, અને તેના પારણામાં ખૂલીને તેની સહાયથી તેઓ મારી તરફ આવી શકે છે. પંચભૂતાત્મક પ્રકૃતિમાં જેને જે ઉપગી છે તેને તે ગુણરૂપ છે અને અને તે અગુણરૂપ છે. જેને જે કાળે જે જે કારણે એ જે જે રુચે કે પ્રિય થઈ પડે છે તે તેને માટે નિર્દોષ છે, અને તેની દષ્ટિમાં જે સદેવ છે તે અપ્રિય છે. સર્વ જીવોને પ્રકૃતિ પિતાના તરફ આકર્ષે છે. તે સર્વને એકસરખી સદેષ વા નિર્દોષ દેખાતી નથી. વસ્તુતઃ પ્રકૃતિમાં સ્તુત્ય કે નિંધ કશું જ નથી, છતાં જે શુભાશુભત્વ ભાસે છે તે રજોગુણ, તમે ગુણ, અને સત્વગુણરૂપ પ્રકૃતિના ધર્મથી છે. આત્મામાં પંચભૂતાત્મક પગલિક પ્રકૃતિ ભાસે છે. પંચભૂતાત્મક પ્રકૃતિને વિવેકપૂર્વક વ્યવહાર કે ઉપગ કરો તે આત્માધીન છે. પંચભૂતેને અનેક પર્યાયરૂપ જે જાણે છે અને તેને મનના સંકલ્પવિકપ વડે જોઈએ તેવો ઉપગ કરે છે તે વ્યવહાર જીવને જીવી શકે છે. - આત્મજીવને જીવવામાં પદુગલિક પ્રકૃતિના આશ્રયની જરૂર છે. મારા ભક્તો ઉદાર આચાર-વિચારથી પ્રકૃતિના વ્યવહારમાં પ્રવર્તે છે. સર્વ જીવો પિતપતાની પ્રકૃતિ અનુસાર વર્તે છે. જે મારા પર પૂર્ણ વિશ્વાસ–પ્રેમ રાખે છે તેઓની સર્વ પ્રકૃતિ ભક્તિરૂપ છે. ઉપયોગી જીવન વડે જીવવું તે અહિંસા છે અને આત્મપ્રકૃતિને વિનાશ તે હિંસા છે. જેઓ આત્મવીર અને પ્રકૃતિદેવીને ભિન્ન અનુભવે છે અને નિર્લેપ પણે વર્તે છે તેઓ, સત્યરૂપા! તારા નામે પ્રસિદ્ધ થયેલાં સૂક્તોને અનુભવે છે અને પૂર્ણ સ્વતંત્ર અને મુક્ત બને છે. - આમાની સાથે મનને એગ કરીને બાહ્યાંતર વિશ્વશાળામાં જેમ આનંદ પડે તેમ વિચરવું અને જે જે દુઃખના સંગે કે હેતુઓ લાગે તેનાથી મુક્ત થવું એ સજીવન દેહમુક્તિ છે. એવી

Page #132

e
અધ્યાત્મ મહાવી
મુક્તિના ચેગીએ! મારા ભક્ત નૈનો સત્ર વિશ્વમાં સવ સુચગેમાં અપ્રતિબદ્ધપણે વિચરે છે અને મારાં ગાનેામાં, તાનામાં મશગૂલ રહે છે. તેઆ દુશ્મનેાને ખળ, કુળ, યન્ત્ર, તંત્ર, મન્ત્ર, યુક્તિ, પ્રયુક્તિથી હણે છે અને દુશ્મનેના અસત્ય તેમ જ માયિક પ્રલેાભનેાથી વંચાતા નથી. જ્યાં જ્યાં સત્તા, શક્તિ, પ્રેમ, આનદ છે ત્યાં ત્યાં મારું પ્રાકત્ય છે, એમ સત્યરૂપા! તું જાય.
સ જીવેાના કલ્યાણ માટે ત્યાગાવસ્થા અંગીકાર કરીને હું સર્વાં મનુષ્યે જે જે સચેાગેાથી મનમાં દુઃખ પામે છે તે તે સંચાગાની ભ્રાન્તિને દૂર કરીશ. લેાકેાને સવ વિચારમાં, આચારસ માં, શાશ્ત્રામાં અપ્રતિમદ્ધ, સારગ્રાહી અને સત્યદ્રષ્ટા બનાવીશ. માગસર વિદે દશમીનુ' મારુ' દીક્ષાકલ્યાણક છે. દેવે, દેવીઆ, પુરુષો અને સ્ત્રીએ મહાત્સવ પ્રારંભે છે, ઋષિસંઘ, બ્રાહ્મણાદિ સંઘો હતો. પામે છે. સમસ્ત ભારતાદિ દેશમાં ઉત્સવે થઈ રહ્યા છે. ઈન્દ્રો અને ઇન્દ્રાણીએ ત્યાગ અને દીક્ષા મહેાત્સવમાં ભાગ લેવા આવનાર છે. તેએ ભક્તિકાં કરી આત્મન્નતિ કરશે. પ્રિય અંધુ નંદિવર્ષોંન શ્રી ક્ષત્રિયકુંડનગરમાં મહાત્સવ પ્રારંભનાર છે. શ્રીમતી યશે।દાદેવી અને પ્રિય પુત્રી પ્રિયદના મારી ત્યાગાવસ્થાની દ્વીક્ષાથી શાક કરે છે, પણ તેમાંથી તે પરબ્રહ્ય મહાવીરભાવમાં પ્રવેશવાનાં છે. હવે દીક્ષાના આઠ દિવસ ખાકી છે. એટલામાં અનેક ઋષિઓ, રાજાએ વગેરેને અનેક પ્રકારના એય આપીશ. તમ આપણા નગરમાં પધારનારાઓની પૂર્ણ પ્રેમભાવથી સેવાભક્તિ કરશેા. ઇન્દ્રો, ઇન્દ્રાણીઓ, દેવ, દેવીએ અને રાજાએ વગેરેનું ખડું . આદરસત્કાર અને માનથી સ્વાગત કરશેા. પ્રશસ્ય પ્રેમભક્તિથી àાકે। ન પામી શકાય અને અશકય એવા તીર્થંકરાદ્ધિ પદ્મમ સહેજે પામે છે.
શ્રી સત્યરૂપ! સદા સ લેાકેાનું ભલુ કરશે. વિશ્વમાં સૂર્ય પદાર્થૉન વિવેકપૂર્વક ઉપયોગ પરમાથ માટે મુખ્યતાન

Page #133

સત્યરૂપ સૂક્ત
લ કરો. પ્રકૃતિથી અજન્મા, અવિનાશી, નિત્ય, ધ્રુવ, અખંડ, નિર્મળ જડ કર્મમાં અપરિણામી, સિદ્ધ, બુદ્ધ એવી પિતાને માની વિચરશે, એવી મારી તમને આજ્ઞા છે. તમારું કલ્યાણ થાવ! તમારે જય-વિજય થાવ! તમે વિશ્વકલ્યાણ કરનારી સદા થાવ !
તમારાં સૂક્તો કલિયુગમાં મારા ભક્તો ભણશે, ગણશે અને આર્યસ્ત્રીઓ એ સૂક્તોમાંથી સાર ગ્રહણ કરી સર્વ પ્રકારની શભગિનીએ બનશે. અમારા જ્ઞાતપુલમાં સર્વ ક્ષત્રિયાણીઓમાં તમે મહાવિદુષી, મારી પરપાસિકા, આત્યંતર શ્રાવિકા અને ભક્તાણી છે. સર્વ પ્રકારનાં એકાન્ત અને નિઃસારરૂપ થયેલાં
ખે અને રૂઢિનાં બંધનેને તમે છેદી નાખશે અને સર્વ કેને સર્વ બાબતમાં ગુલામી અને રૂઢિની બેડીઓથી મુક્ત કરવારૂપ મારી સેવામાં સર્વસ્વ અર્પણ કરશે.
, દેવીઓ તથા ઋષિગણને ત્યાગદીક્ષાકાર્તે જે જે વચનામૃત સંભળાવું તે આર્ય મહિલાઓની સાથે તમે શ્રવણ કરજે અને તે વચનામૃતેને વિશ્વમાં પ્રચાર કરજે. હું તમારા હૃદયમાં પરાભાષાની ફુરણાએ બે દીધા કરીશ. સર્વ વિશ્વમાં શાંતિ, વૃષ્ટિ, પૃષ્ટિ, દ્ધિ થાઓ ! સર્વ લોકો સાથે ખાઓ, સાથે. પીએ, સાથે રહે. સાથે સર્વ જૈનો રમે, વિચારો, એકબીજાના હાથે ઝાલીને સાથે ઊભા રહે, એકબીજાનાં કાર્યોમાં ભાગ લો.

Page #134

૫. દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને
ક્ષત્રિયકુંડની પ્રજાને ઉપદેશ
નંદિવર્ધન : સત્યરૂપા! શ્રી મહાવીર પ્રભુના ત્યાગદીક્ષામહોત્સવની તૈયારીઓ કરવાની જરૂર છે. મૃગશીર્ષ કૃષ્ણ દશમીના દિવસે મધ્યાહ્ન પછી પ્રભુ ત્યાગદીક્ષા અંગીકાર કરશે. ચાર નિકાયનાં દેવ અને દેવીઓ, ચોસઠ ઈન્દ્રો અને ઈન્દ્રાણીઓ, ભારતાદિ સર્વ દેશોના રાજાઓ, પ્રધાન, મહર્ષિઓ, બ્રાહ્મણ, કૌટુંબિક, વિ અને શુદ્રો વગેરે ત્યાગદીક્ષાના મહોત્સવમાં પધારશે. તે પ્રસંગે પરબ્રહ્મ શ્રી મહાવીરદેવ ગૃહસ્થ ધર્મ અને ત્યાગધર્મનું સ્વરૂપ સમજાવશે. પુરુષ અને સ્ત્રીવર્ગને ગૃહસ્થાવાસમાં જોતેર અને ચેસઠ કલાનું શિક્ષણ લેવું જોઈએ એ ઉપદેશ તેમણે પૂર્વે આ હતા. પ્રભુએ ગૃહસ્થ ધર્મનું આદર્શ જીવન ગાળ્યું. છે. બાલ્યાવસ્થામાં તેમણે જાતે વૃક્ષો પર આરેહવાની, જલ પર તરવાની, મહલવિદ્યા વગેરે અનેક રમતગમતની વિદ્યાઓનું બાળકને શિક્ષણ આપ્યું હતું. તેમની સાથે હજારો બાળકે બાલ્યાવસ્થામાં વૃક્ષારોહણાદિ રમતાથી શારીરિક, માનસિક પુષ્ટિ કરતા હતા.
શ્રી મહાવીર પ્રભુએ ધનુર્વેદાદિ યુદ્ધવિદ્યા વડે બાળકેને યુદ્ધવિદ્યામાં કુશલ કર્યા હતા, કે જેથી તેઓ દેશ, સંઘ, રાજ્યાદિકનું રક્ષણ કરી શકે. મને પણ પ્રભુએ યુદ્ધવિદ્યા, રાજ્યશિક્ષણ આદિ શિક્ષણે આપ્યાં છે. શારીરિક કેળવણીથી શરીરની પુષ્ટિ કરવાની સર્વ બાબતે તેમણે શીખવી છે. ગૃહસ્થ ધર્મમાં આસક્તિ

Page #135

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૯૩ વિના પ્રવર્તવાનું શિક્ષણ તેમણે આપ્યું છે. દેશ, રાજ્ય, સંઘાદિકના નાશક શત્રુઓને પરાજય કરવાનું શિક્ષણ આપ્યું છે. પ્રજાને પુત્રવત્ પાલન કરવાનું શિક્ષણ આપ્યું છે. ચારે વર્ણ સ્વાધિકારે ગુણકર્મયુક્ત નિરાસક્તપણે કર્મ કરીને અને હૃદયની શુદ્ધિ કરીને પરબ્રહ્મમહાવીરપદને પોમે છે, એમ અનુભવધ આપે છે. ' ગૃહસ્થાવાસમાં દરેક કર્મ પ્રભુ સારી રીતે કરતા હતા. હાલ તેઓ - ત્યાગદીક્ષા વડે ધાર્મિક વિશ્વોદ્ધાર કરવા તત્પર થયેલ છે. તેમની અનંત શક્તિઓને પાર પામી શકાય તેમ નથી. સર્વ દેશમાં, સર્વ ખંડોમાં, સર્વ કાલમાં મનુષ્ય શુદ્ધ પ્રેમથી પ્રભુને પ્રાપ્ત કરી શકે છે, એમ મહાવીર પ્રભુ જણાવે છે.
દર્શન, મત કે પંથમાં, ધાર્મિક કર્મકાંડમાં મનુષ્યો એકાતે ગૂંચાઈ જાય છે અને પ્રભુને હૃદયમાં અનુભવતા નથી. સર્વ મનુષ્ય જીવમાત્રમાં પ્રભુની પ્રભુતા અનુભવતા નથી અને ધર્મના નામે ભેદ, ખેદ, કલેશ, ઉચ્ચ-નીચાદિ ભાવ, કે જે આસુરીભાવે છે, તેઓને સેવે છે. તેઓને પ્રભુ ત્યાગી બની સંહારવાના છે. અધર્મી રાગ, દ્વેષ, કામાદિ અરિ (શત્રુ), કે જે વિશ્વના જીવોને. દુઃખ દે છે, તેઓને તેઓ હણવાના છે અને મનુષ્યમાત્રને તેઓમાં રહેલા વૈરીઓને હણને અરિહંત પદ પ્રાપ્ત કરાવવાના છે. વિશ્વના મનુષ્ય વગેરેમાંથી તગુણ, રજા ગુણ અને સત્ત્વગુણના ભાવ દૂર કરીને ત્રિગુણાતીત આત્મસ્વરૂપ છે, જ્ઞાનાનન્દ ગુણાદિમય છે, એને પ્રગટ કરવાના છે. પૂર્વે અઢીસો વર્ષ પહેલાં શ્રી પાર્શ્વનાથ તીર્થંકરે આવું અરિહંતપદનું કર્તવ્ય કર્યું હતું, પરંતુ કલિયુગમાં વિશ્વનું ઉદ્ધારક અને સર્વોત્કૃષ્ટ અરિહંત-કર્તવ્ય તે પરમબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુ કરવાના છે. મહાવીર પ્રભુના દીક્ષા મહોત્સવપ્રસંગે અનેક સન્ત, ઋષિઓ, ભક્તો, ગીઓ, બ્રાહ્મણ, બ્રાહ્મણીએ અત્રે પધારવાનાં છે. તેઓની સેવાભક્તિ કરવાનો પ્રસંગ મળશે. હહે હું પ્રભુની દીક્ષાના મહોત્સવની પ્રવૃત્તિ પ્રારંભું છું.

Page #136

અધ્યાત્મ મહાવીર ક્ષત્રિયકુંડની પ્રજાને ધર્મોપદેશ ક્ષત્રિયકુંડની પ્રજા : પ્રત્યે મહાવીરદેવ, જ્ઞાતપુત્ર વર્ધમાન વિશે ! અમે આપને નમીએ છીએ, વંદીએ છીએ, પૂજીએ છીએ.
આપ વિશ્વને ઉદ્ધાર કરવા ત્યાગી થવાના છે. અમે આપને વિરહ એક ક્ષણમાત્ર ખમી શકીએ તેમ નથી. પ્ર . આપના સમાગમમાં અનંત વર્ષે જાય તે પણ એક ક્ષણ જેવા લાગે છે. આપ પ્રભુના સમાગમથી ક્ષત્રિયકુંડ નગરીની આબાલવૃદ્ધ પ્રજા ઉન્નતિના માર્ગે ગમન કરી રહી છે અને આખો દેશ સત્ય, શાંતિ, પ્રગતિ અને સુખને શ્વાસોચ્છવાસ લેવા માંડયો છે. આપ ત્યાગાવસ્થા ગ્રહી વિશ્વમાં સંચશે. કૃપા કરીને આપ અમને હિત વચન સંભળાવશે. પ્રેમપદેશ :
પ્રભુ મહાવીરઃ ક્ષત્રિયકુંડનગરના પ્રજાજને! તમે સત્સમાગમપ્રિય છે. આ દેશમાં મારી પાછળ અનેક પ્રભુપ્રેમી મહાભક્તો
ગટશે. જે કાલે જે જે ધર્મતત્વની ન્યૂનતા કે હીનતા થશે તેને આ દેશમાં પ્રગટેલા મહાત્માઓ દૂર કરશે. પ્રજાજને! તમે પ્રેમ, પ્રભુતા, સુંદરતા, એકતા, આનંદને ખીલ. પ્રેમ વિના વિશ્વમાં વ્યાપી રહેલું સૌન્દર્ય દેખાતું નથી. સત્ય પ્રેમ એ આનંદની દષ્ટિ છે. પદાર્થના ભેગની વૃત્તિ તે મેહ છે. મેહમાં અને પ્રેમમાં આકાશપાતાલ જેટલું તફાવત છે. પ્રેમથી પ્રભુને સર્વત્ર સર્વ છામાં દેખી શકાય છે. જેઓ મારા પ્રેમી છે તેઓ સર્વત્ર મને દેખે છે અને તેઓને વિશ્વદર્શનરૂપ મારું દર્શન થાય છે. સત્ય પ્રેમ વિના કોઈ વસ્તુની પ્રભુતા કે સુંદરતા દેખાતી નથી. પ્રેમી ભક્ત ધરમાં, કુટુંબમાં, દેશમાં, સંઘમાં અને અણુઅણુમાં મારી પ્રભુતા દેખી શકે છે. પ્રેમમાંથી જેમ જેમ મોહની અશુદ્ધતા ટળતી જાય છે તેમ તેમ પ્રેમ વિશુદ્ધ અને આનંદને પ્રકાશ કરનાર થતા જાય છે. પ્રેમ વિના કોઈ મનુષ્ય આનંદી, હરસુખે, પ્રફુલ, ખુશમિજાજ બની શકતો નથી. પ્રેમ દુશમને મિત્રરૂપમાં બદલી નાખે છે. માટે તમે એમી બને.

Page #137

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
પ્રેમરૂપ પ્રાણથી આત્મા અલૌકિક સુખી બને છે. કુટુંબ યર પ્રેમ ધારણ કરે. ઘરમાં સર્વની સાથે પ્રેમ ધારે. દેશ, જ્ઞાતિ, સમાજ, સંઘ પર પ્રેમ ધારણ કરે. પુત્ર, પુત્રી પર પ્રેમ ધારણ કરો. પત્ની પર પ્રેમ ધારણ કરે. પતિ પર પ્રેમ ધારે અને કામવાસનાને કાબૂમાં રાખી આત્મશક્તિ ખીલ. સત્ય શુદ્ધ પ્રેમ વિના અનેક દુષ્ટ દુનો નાશ થતો નથી. પ્રેમ વિનાના મનુષ્ય રાણ, કૂર અને સ્વાથ, અપ્રમાણિક અને અનુપકારક છે. પ્રેમમાં પ્રભુતા, સુંદરતા અને એકતા છે. પ્રેમાત્માઓ સ્થૂલ શરીર, ધન વગેરેને ભોગ આપતાં જરામાત્ર અચકાતા નથી અને મૃત્યુથી અંશમાત્ર ભય પામ્યા વિના સર્વ પ્રકારનાં કાર્યો કરે છે. પ્રેમી મનુષ્ય કામવાસનાને જીતે છે અને મારા સ્વરૂપને પામે છે. સર્વ જીવો સત્તાએ પરમાત્મા છે. તેઓ જે જે સ્થિતિમાં છે ત્યાં પ્રભુતાથી ભરેલા છે. તેમનામાં પ્રભુતા છે. સુંદરતા છે. અને તેઓ સારી સત્તાથી એક છે.
સર્વ વિશ્વમાં મારી એક સત્તાનો જેઓ અનુભવ કરે છે તેઓ ભેદભાવને નાશ કરીને એકાત્મભાવથી વર્તે છે અને તેથી તેઓ ભેદભાવકારક મહાદિ કમેને નાશ કરી પ્રભુમય જીવન પ્રગટાવે છે. સર્વ વિશ્વમાં પ્રભુતા દેખવાથી નીચતાને નાશ થાય છે અને તેથી પિતાનામાં રહેલી પ્રભુતાને વીજળીવેગે પ્રકાશ થવા માંડે છે. સર્વમાં પ્રભુતા દેખનાર ગુલામી, પરતંત્રતા આદિને નાશ કરે છે અને જડ-ચેતનનું વાસ્તવિક સૌન્દર્ય દેખી શકે છે. તેથી તે દે શુંણથી મુક્ત બને છે. તેના હૃદયચક્ષુમાંથી દેષના વિકારે ટળી જાય છે અને તે કેવલજ્ઞાની બને છે.
મારું સૌન્દર્ય દેખનાર મહ અને કામના વિકાસને ક્ષય કરે છે અને સર્વમાં “બ્રહ્મસૌન્દર્ય એ જ મારું સૌન્દર્ય છે અને એ જ દેખનારનું સૌન્દર્ય છે” એમ નિશ્ચય થયા પછી તે અહીં

Page #138

અધ્યાત્મ મહાવીર ભાવના સ્વર્ગે પ્રગટ્યા કરે છે.
દરેક વસ્તુમાં સૌન્દર્ય છે. સૌન્દર્ય દેખવામાં મેહ નથી, પણું સત્ય જ્ઞાન છે. સર્વેમાં વાસ્તવિક સૌન્દર્ય દેખાથી આત્માની. આગળથી નરક નષ્ટ થાય છે અને તેને સત્યાનંદ પ્રાપ્ત કરવા માટે આત્માને મૂકી અન્યત્ર પરિભ્રમણ કરવાની જરૂર પડતી નથી. વસ્તુને સ્વભાવ તે જ, તેનું સૌન્દર્ય છે. વિષયલાલસા, તૃણું અને. કામગમાં વિકાર છે, તેમાં સત્ય અને સૌન્દર્ય નથી. સર્વત્ર એકસરખી એકતાને સાક્ષાત્કારાત્મક અનુભવ થવાથી મારાતારાપણાને. ભેદભાવ ટળવાની સાથે ભય, ખેદ, લજજા, નીચતા અને સર્વ પ્રકારના ભેદભાવને નાશ થાય છે.
સર્વ વિશ્વમાં પિતાને એકાત્મભાવે દેખે. શરીર, પ્રાણ અને કર્મભેદને સ્વપ્નવત્ મિથ્યા માનીને આત્માને આત્માઓ. સાથે એકતાથી રસ અને બાહ્ય સ્વાર્થોમાં જ સુખ છે એવી મિથ્યા, બુદ્ધિને ભૂલે. આજીવિકાદિ સ્વાર્થ જીવનનાં કર્મો કરે, પણ અંતરમાં સર્વ વિશ્વની સાથે એકતા અનુભવો. એકતાથી સ્વપરદુઃખપ્રદ અનેક સુદ્ર ભેદ-કલેશને નાશ થાય છે, એમ તમને એકતાના પૂર્ણ સંયમથી અનુભવાશે. કેઈક સુંદર વન, બાગ, રમણીય પ્રદેશમાં મારા નામના જાપ પૂર્વક મારા સ્વરૂપમાં એકતાથી ચાળીસ દિવસ સુધી રાત્રિદિવસ લયલીન બની જાઓ, એટલે તમો મારી સાથે પ્રેમ, પ્રભુતા, સુંદરતા અનુભવશે. મારા સ્વરૂપનાં દર્શન પામી એકતા કરી શકશે અને પરિપૂર્ણ અખંડાનંદના જોક્તા બની શકશે.
ચાળીસ દિવસ સુધી મારું ધ્યાન ધરે. ગમે તે આસને બેસે. મૌન ધારો. કોઈના શબ્દો સાંભળો નહીં. તમને પહેલાં દસ દિવસ સુધી ભેદ, ખેદ, દુખ દિને સ્વપ્નાદિ દ્વારા અનુભવ થશે. પશ્ચાત્ અન્ય દસ દિવસ સુધી ભેદદશાને ખ્યાલ રહેશે. પશ્ચાત્ અભેદભાવના સંસ્કારનું પ્રબલ જેર જામશે. પશ્ચાત્ નામરૂપને મોહ ઊતરશે. પશ્ચાત્ મારા સૂક્ષ્મ ભુવનમાં અનેક વિશ્વરૂપાદિ

Page #139

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ સાકાર દર્શન થશે. પશ્ચાત્ અનંતજોતરૂપ નિરંજન નિરાકાર મહાવીરનાં દર્શન થશે. ભૂખ લાગે ત્યારે એક વખત અનુકૂલ અને પસંદ પડે તે સાત્વિક આહાર અને સાત્વિક પાણી ગ્રહણ કરવાં. નિદ્રાને જય કરે, મારા નામને જાપ કર તથા મારા સ્વરૂપમાં સુરતા સાધવી. જે કઈ ભક્ત મહાત્મા એ પ્રમાણે, ચાળીસ દિવસ મારું ધ્યાન ધરે છે તે પૂર્ણ પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતામય પોતાના આત્માને સ્વયં અનુભવ કરે છે. તે મારું દર્શન કરી સત્ય જ્ઞાન પામે છે. પશ્ચાત્ તે મારી તથા વિશ્વની સાથે એકતાનો અનુભવ કરે છે. પશ્ચાત્ તે કેવલજ્ઞાન પામી અનંત. અખંડ આનંદમય બને છે.
આત્માની પ્રભુતા અનુભવવાથી સર્વ પ્રકારનાં નામરૂપાદિના અહંકાર અને મદનો નાશ થાય છે અને કઈમાં તુચ્છતા કે ભદ્રતા દેખાતી નથી. પહેલાં જે અભિમાન અને અહંકારથી દેખાતો હતે તે સ્વપ્નની પેઠે નાશ પામે છે. તેથી તેને પૂર્વની નામરૂપની અહંતાદશાને ખ્યાલ આવતો નથી. તેથી તે મારી. સત્યપ્રભુતાની દષ્ટિએ દેખનારો બને છે. ઈયળમાંથી જે ભમરી થાય છે તેને જેમ પૂર્વની અવસ્થાનું ભાન તથા ચેષ્ટા રહેતી નથી તેમ તેને પૂર્વ અવસ્થાની દષ્ટિ તથા પ્રવૃત્તિ રહેતી નથી. તેનું મન સ્વાત્માની સાથે રહે છે.
મારું દર્શન કર્યા પછી દબુદ્ધિ રહેતી નથી. પશ્ચાત્ તે મનને આત્માભિમુખ કરે છે અને ક્ષણિક વસ્તુઓની આસતિની પિલીપારની અવસ્થા પામી, દેહ છતાં દેહાત્મભાવને ભૂલી, આત્મભાવે જાગ્રત બની વિદેહજ્ઞાની બને છે. તે જીવતાં છતાં અને શરીરમાં રહેતાં છતાં શરીરથી મુક્ત સિદ્ધોની પેઠે મુક્તદશાને આનંદ લેગવે છે. સ્વાધિકાર સર્વ કર્તવ્ય કર્મો કરવા છતાં તે જીવમુક્ત બને છે. પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતાને જેઓ પામે છે તેઓ અનુક્રમે એકતા અને આત્માનંદને પામે છે.

Page #140

પ
અધ્યાત્મ મહાવીર
અનેક પ્રકારના ધાર્મિક કર્મ કાંડાની ભેળાવવાળી ગૂંચવણને પાર પામવા માટે પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતા અને સત્યતાને પામે ગમે ત્યારે પણ પ્રેમ, પ્રભુતા, સુંદરતા અને સત્યતા પ્રાપ્ત કર્યાં વિના હજારા લાખા ગણાં તપ-જપ-કષ્ટ કરે તેપણ રાગ, ખેદ, ભેદ, અહંકાર વગેરે આસુરી તમેગુણી રજોગુણી પ્રકૃતિએને નાશ થનાર નથી. નાતજાતના ભેદભાવને ભૂલી જાએ. એકસરખા પેાતાને અને સૌને માને પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતા, સત્યતા, એકતા એ જ મારુ' આધ્યાત્મિક સ્વરૂપ છે. તેની પ્રાપ્તિમાં મારી પ્રાપ્તિ છે, નકામા ભિન્નભિન્ન મત, દન, ધર્મભેદની જુદી જુદી માન્યતાઓમાં માહી મની અળશિયાંની પેઠે મા નહી.
આનદરસ એ જ પરમધમ છે અને તે આત્મામાં છે. આત્મરૂપ મહાવીર હું તમારું જીવન છું અને જીવક છે. વેષ, ક્રિયા, મતાચારમાં ફસાઈ ન પડી. આત્મરૂપ મહાવીરને પામવા વેષ, આચાર, ક્રિયા, અશૂન્ય અનુષ્ઠાના, કે જેમાં એકતા, રસજ્ઞતા, પ્રેમતા નથી, ત્યાં ગૂ ચાઈ ન રહેા. વિશુદ્ધ પ્રેમથી સ` દશન, મત, પન્થ,ક્રિયા, વેષાચારના ચેાગે થતા હુઠ, ખેદ, કદાગ્રહ, ભેદભાવ, વૈરાદિના નાશ થાય છે. તમે અમુક મત, દન, વેષાચાર । ક્રિયાકાંડમાં રાગથી બધાઈ ન રહે. તેમાં મારુ' સ્વરૂપ નથી.
સવ મનુષ્યા વગેરેનાં હૃદયમાં મારું સત્ય સ્વરૂપ છે અને તે પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતા, સત્ય, એકતા અને આનન્દરૂપ છે. કસ્તૂરિયા મૃગની નાભિમાં કસ્તૂરી છે પણ તેની સુવાસ બહાર આવવાથી કસ્તૂરિયા મૃગ બહાર કસ્તૂરીની વાસ લેવા દોડાદોડ અને કૂ કૂદા કરી મૂકે છે, પણ તેથી તેના હાથમાં કસ્તૂરી આવતી નથી. તેમ અજ્ઞાનીએ હૃદયમાં પ્રભુની પ્રભુતા કે એકતા શેાધતા નથી. તેથી તે જડવાદી બને છે અને આત્મામાં આનંદ શેાધતાં ચૈતન્યવાદી-આત્મવાદી અને છે.
પ્રેમ, પ્રભુતા, એકતા, સુન્દરતા, સત્યતા અને આનન્દરૂપે

Page #141

૯૯
દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ પરિણમે એટલે તમે મારા સ્વરૂપને પ્રત્યક્ષાનુભવ કરી શકશે. મારી સાથે એક્તા અને સમતા પામતાં વચ્ચે રહેલા કર્મમાયાના વિક્ષેપકારક પડદા ચિરાઈ જશે. નકામાં અને અર્થશૂન્ય શાસ્ત્રોનાં વાક્યોના વાદવિવાદે મૂકી દે. હૃદયમાંથી જે સ્વાભાવિક પ્રેમમય, પ્રભુતામય, સત્યમય ઉદ્ગારો નીકળે તેથી મારું સ્તવન કરો. સત્ય અનંત છે તેને પ્રગટાવે. ઉપાધિભેદે સત્યના અનંત ભેદ છે અને જે અનંત સત્યરૂપ આત્મા છે તેને અનંત પ્રકારે મનુષ્ય શોધે છે, પ્રગટાવે છે.
સર્વ મનુષ્યને એકસરખી આત્મદષ્ટિએ દેખે અને તેઓને પ્રેમથી પૂજે. તેએામાં એકતા જુઓ. એવી રીતે વર્તવું તે જ મારે જૈનધર્મ છે. અસત્ય, નીચતા, ભેદતા, સ્વાર્થતા, દુઃખ અને અજ્ઞાનનો જય કરનાર તે જિન-અર્ણન છે અને તેવા મારા પગલે ચાલવાની ઈચ્છા કરનાર તથા પ્રવૃત્તિ કરનાર બ્રાહ્મણે અને સર્વ વણુંય મનુષ્ય જૈન છે. મારા ભક્તો અમુક ચિહ્યું કે ક્રિયા કરવામાત્રથી જૈન ભક્ત બની શકતા નથી, પણ તેઓ પ્રેમ, પ્રભુતા, સૌન્દર્ય, સત્યતા, એકતા, આનંદ પામી જૈન બની શકે છે.
અનેક પ્રકારના મતભેદોમાં સહનશીલતા ધારણ કરો અને તેમાં રહેલું મારું અંશે અંશે જે સત્ય સ્વરૂપ છે તે શેધો. અનેકપ્રકારની વિપત્તિઓ પડવાથી ગભરાઓ નહીં. ફાંસીએ ચઢતાં, ભૂલીએ ચઢતાં તમારા શરીરમાં રહેલા આત્માને અમર દેખે. આત્મા છેદા નથી, ભેદા નથી, અગ્નિથી બળતું નથી, પાણીથી ભીંજાતો નથી. તમને કોઈ મારી શકતું નથી અને તમે કઈને મારી શક્તા નથી. જેને નાશ થાય છે તે તો વસ્ત્ર સમાન શરીર છે. તેથી તમારો નાશ થતો નથી. એક શરીરનો નાશ થતાં આત્મા કૃતકર્માનુસારે બીજું શરીર ધારણ કરે છે એવી પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખે અને પૂર્ણ વિશ્વાસી બનો. આ ભવમાં તમારા આત્માને જ્ઞાનાદિ વિકાસ જે ક્રમથી બાકી રહ્યો છે તે અન્ય ભવમાં ત્યાંથી ખીલે છે

Page #142

૧oo
અધ્યાત્મ મહાવીર અને તેને ચગ્ય તે માર્ગ ગ્રહણ કરે છે. તાપ વિના સુવર્ણની શુદ્ધિ થતી નથી, તેમ અનેક દુઃખે સહન કર્યા વિના અને ઉપસર્ગ, પરિષહ, સંકટ, વિપત્તિઓને ઉત્સવ સમાન સમજીને પૂર્ણ હર્ષ પામ્યા વિના આત્માની સત્યજ્ઞાનાદિ શક્તિઓને પ્રકાશ થતું નથી.
પિતાના પર જૂઠાં તહોમત, કલંક, આળ, અપકીતિ, નિન્દા વગેરે આવે ત્યારે પિતાના આત્માને જિનરૂપે ભાવે, પણ દીનરૂપે ન ભાવે. અમુક નામરૂપથી ભિન્ન ભાવે, પણ જૂઠાં કલંકાદિને સંકલ્પમાત્ર પણ મનમાં ન ઊઠવા દે. પિતાને કઈ ગમે તેમ કહે તેથી ભય કે સંકોચ ન પામે. અશક્ત ન બને. વીરતા વિના કઈ આત્માની પ્રભુતા, સુન્દરતા, એકતા પ્રાપ્ત કરી શકતું નથી. પિતાના પર અસત્ય આળ કે સંકટ આવતાં ગભરાઈ ન જાઓ. જેઓ ગભરાય છે તેઓ મારા ભક્ત જૈન બની શક્તા નથી. મારા ભક્તો દુશ્મનના અનેક આક્ષેપોમાં અને રાગીઓની સ્તુતિમાં પિદુગલિક માયાભાવ સમજીને વિકૃતિની પેલી પાર રહેલા આત્મામાં મસ્ત બને છે અને કર્તવ્ય કાર્યોમાં પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતા, એકતાને અનુભવ કરે છે. જેઓ ગાડરિયા પ્રવાહવાળી દુનિયાથી ડરે છે તેઓ મારા મહાવીરસ્વરૂપને દેખીને તેને પ્રાપ્ત કરી શક્તા નથી. પિતાના આત્માને કોઈ ગમે તે રીતે કહે તેથી તમારે તે સંબંધી લક્ષ આપવાની જરૂર નથી. જો તમે તે સંબંધમાં લક્ષ આપશે તે મારી તરફ આવવા છતાં પાછા પડવાના. તમારે ફક્ત મારી તરફ આવવા માટે દુખે સહવા જોઈએ, વિપત્તિઓ સહન કરીને સર્વ જીવોના ભલામાં ભાગ લેવો જોઈએ. દુનિયા દીવાની છે. તે ગમે તેમ કહે, તેના બોલવા ઉપરથી તમારી ઉન્નતિ–અવનતિ નથી; પણ તમારી ઉન્નતિ તે તમારા હાથમાં છે અને અવનતિ પણ તમારા હાથમાં છે.
આત્માને માન, અપમાન, કીર્તિ, અપકીતિ લાગતાં નથી. મનની દશામાં મન-અપમાન, સ્તુતિ-નિન્દા છે, પણ તે સર્વે મિથ્યા

Page #143

દીક્ષા મહત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૦૧ છે. જૂડની વિષ્ટા સમાન પ્રતિષ્ઠા છે એમ લાગ્યા વિના આત્મામાં પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતા, સત્યતા અનુભવાતી નથી. માટે સર્વ સહન કરે, સર્વત્ર સત્ય દેખો અને સત્યથી વર્તો. અનેક પ્રકારનાં આળ, નિન્દા, આક્ષેપ, જૂઠાં કલંક વગેરે ઝેર જેવાં છે, પણ તેઓને જે અમૃત સમાન માની પી જાય છે તે મારા મહાવીરસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવાને વીર્યશાળી ભક્ત બને છે. વિર્યહીન કાયર મનુ કાંઈ મારા મંદિરમાં પગ દેવાને શક્તિમાન થતા નથી. અનેક પ્રકારનાં કલેશ, સંકટ, વિપત્તિ, વ્યાધિ, ઉપાધિરૂપ તાપથી જે તવાઈ જતો નથી અને પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતા, સત્યતા, એકતામાં જે પરિપૂર્ણ પણે પરિણમે છે તે ધમ, ભક્ત, યોગી, મહાભા, સંત છે.
ક્ષત્રિયકુંડવાસી જને! તમે સર્વત્ર સર્વદા પ્રેમ, પ્રભુતા, સત્યતાને પ્રાપ્ત કરો ! વિપત્તિમાં ધૈર્યથી આનંદી અને ખુશ મિજાજી રહે અને આગળ વધે ! સહાય કરે:
આત્મા સર્વ પ્રકારની શુભાશુભ સુખ–દુઃખાવસ્થામાંથી પ્રસાર થાય છે. જે જે અવસ્થાઓ પ્રાપ્ત થાય છે તેમાં દુઃખાદિ પ્રસંગમાં આનંદી બનવું. ગમે તેવી દુઃખદ સ્થિતિમાં આત્માને વાસ્તવિક પૂર્ણનન્દમય ભાવ અને આત્મપ્રભુતાના જુસ્સાને પ્રબળપણે પ્રગટાવ. શત્રુઓની મધ્યે આત્મપ્રભુતાને ત્યાગ ન કરે અને સીન ન બનવું
હું સત્યરૂપ છું. જેઓ મરતાં પણ સત્યને છેડતા નથી, અપકીર્તિ થતાં કે નિર્ધન થતાં સત્યને છોડતો નથી, તેઓ મારી પાછળ ચાલનારા છે. અનેક વિપત્તિઓમાં કસાયા વિના કઈ પકવ વીર બની શકતા નથી. જેઓ અસત્ય અને સ્વાર્થના ગુલામે બને છે તેઓ ચારિત્રબળને સહેજે ખીલવી શક્તા નથી.
અન્વેષ ફેરવવામાં ત્યાગ નથી, પરંતુ મેહવિકારને નાશ કરીને પરમાર્થ જીવન ગાથાવામાં અને અનેક સ્વાર્થોને ભેગ આપવામાં

Page #144

-
- -
-
-
-
૧૦૨
અધ્યાત્મ મહાવીર ત્યાગ છે. મનુષ્ય દુઃખોને સહવારૂપ તપથી આત્મમહાવીરતા પ્રગટાવી શકે છે. નામ, રૂપ, મેહ, કીર્તિ, પ્રતિષ્ઠા, ચાહના વગેરેથી પરમાતમપદના ઊંડા આનંદમય પ્રદેશમાં પ્રવેશ થતો નથી. દેહાધ્યાસ. છૂટડ્યા વિના હું કોઈને મળી શકતો નથી. જેઓ દેહભાવે કે બાહ્યાભાવે મરતા નથી તેઓ મારા પરબ્રહ્મમહાવીર એવા ઉજજવલ. પ્રકાશને પ્રાપ્ત કરી શક્તા નથી. દેહાધ્યાસ અને મનને માર્યા વિના કેઈ આત્મજીવનને પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી.
પિતાના સંબંધમાં આવનારા સર્વ મનુષ્ય વગેરેને દુખ, આપત્તિ, સંકટમાં સહાય આપે. પરસ્પર સહાય કરશે. એકબીજાને મેરુની પેઠે અડગ બની સહાય આપે. જેઓ સહાય કરે છે તે આત્મત્યાગીઓ છે. મનુષ્યને સહાય કરનારાઓ પર મારો પ્રેમ. વર્ષે છે, અને તેથી તેઓની શુદ્ધ બુદ્ધિની તથા સત્ય પ્રેમની વૃદ્ધિ થાય છે. ગૃહસ્થને અને ત્યાગીઓને સહાય આપતાં મૃત્યુ આવે. તેથી ખુશ થાઓ, કારણ કે તેવા મરણથી મારી નજીક તેમ આવે. છે. સહાયમાં શરીર અને પ્રાણ ત્યાગ થવાથી મનુષ્ય અન્ય ભવમાં ઠેઠ પ્રભુતા અને એકતાની નજીક આવે છે અને તે મને ભેટી મારા સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરે છે. ન્યાયી મનુષ્યોને અને ધમીઓને સહાય કરે. ઉદાર વિચારાચારમાં મગ્નેને સહાય કરો. તમારા આત્માને ઉચ્ચ બનાવવા માટે તમે તમારા સંબંધમાં આવનારાઓને નિષ્કામ બુદ્ધિથી સહાય કરો. મનુષ્યને મારા ભક્ત બનાવવામાં સર્વ પ્રકારે પ્રેમ, પ્રભુતા, સુન્દરતા, સત્યતા, એકનિષ્ઠા, પ્રામાણિકતા વગેરે ગુણની પ્રવૃત્તિથી સહાય કરે. દુષ્ટ રાક્ષસોને પણ સાત્વિક, બનવામાં સહાય કરો. ગરીબને, રેગીઓને, અનાથોને, અબેલાં અપંગેને બનતી સહાય આપે. દુઃખીના કરુણ શબ્દની પાછળ જાઓ અને તમારા સુખને ભેગ આપી તેઓને સહાય કરે.
અને સહાય આપે, પણ ફૂલે નહીં. અને સહાય તમાં જે પ્રમાણમાં આપે છે તેના કરતાં લાખો કરોડ અનંતગુણી

Page #145

દીક્ષામહાત્સવની તૈયારો અને ધર્મોપદેશ
૧૦૩
હું' તમને સહાય આપું છું. જેઓને તમે સહાય કરી છે. તેઓની પાસેથી મદલા તરીકે સહાયની કદી ઈચ્છા ન કર. એથી તમારી ઉન્નતિ ઘણી ઝડપથી થશે. ગુપ્ત રીતે જ્યાં સહાય કરવી ઘટે ત્યાં ગુપ્ત રીતે સહાય આપે. તમારી પાસે જે શરીર, મન, વાણી, લક્ષ્મી વગેરે છે અને જે થશે તે સહાયના ફળ તરીકે છે, માટે ઊલટથી સહાય કરો. સહાય કરવામાં પેાતાને ભૂલી જાએ અને બીજાએ જે સકટ અને દુઃખ આપે તે પણ ભૂલી જાઓ. આકાશ સમાન આત્માને અને પૃથ્વી પેઠે ક્ષમાને ધારણ કરીને અન્ય દેહધારીઓને ઘટતી સહાય આપે।. સહાય લેવા કરતાં સહાય દેવામાં રસીલા બનનારા મારા ભક્ત જૈનો બને છે.
ઉત્સાહી અનેા :
ઉત્સાહી બનીને દરેક કન્યકાયકરે. જે મૃત્યુ જેવા પ્રસંગેામાં ઉત્સાહી રહ્યા કરે છે અને અન્યાને ઉત્સાહી મનાવે છે. તે અશકય કાર્યો કરી શકે છે. તે પરબ્રહ્યપદને પામ્યા વિના. રહેતા નથી. ઉત્સાહથી શરીરમાં નવીન અળ પ્રગટે છે. ઉત્સાહુબળથી વાણીમળ ખીલે છે અને આત્માની અનત શક્તિઓને વિકાસ થાય છે. ઉત્સાહ સમાન ફેઈ ખળ નથી. ઉત્સાહ સમાન કેાઈ જીવનતત્ત્વ નથી. ઉત્સાહખળ એ મારું બળ છે. તેમાં જે રહે છે તે મારામાં રહે છે. તેનાથી જે વિમુખ થાય છે તે મારાથી વિમુખ. થાય છે. પૂર્ણાત્સાહમાં અમર આશા વિલસે છે. પૂર્ણાત્સાહ એ જ સ કાચના વિજયની નિશાની છે.
સર્વ પ્રકારની શક્તિઓને પ્રગટાવનાર ઉત્સાહ છે. અશકય એવાં કાર્યાંને ઉત્સાહથી કરે. જે પ્રજા દુનિયામાંથી મરી જવાની છે અને ઈતિહાસપટમાંના ચિત્રમાં પણ જે જીવવાની નથી તેના-માંથી ઉત્સાહ મરી જાય છે. ઉત્સાહુબળથી મનુલ્યેા લાંખી જિંદગી ગુજારે છે. જેનામાં ઉત્સાહ છે તે જીવતા રહે છે. જેનામાં કોઈ પણ પ્રકારને ઉત્સાહ નથી તે મૃત સમાન છે. સવ
વ્ય

Page #146

૧૦૪
અધ્યાત્મ મહાવીર કર્મોને ઉત્સાહથી કરે. આત્માની સર્વ પ્રકારની શક્તિઓને ઉત્સાહથી પ્રગટાવે. જે કાર્ય કરવામાં ઉત્સાહ પ્રગટે છે તે કાર્ય કરવામાં આત્મશક્તિઓની અને મનુષ્યની અન્ય શક્તિઓની સહાય મળે છે.
- તમે ગમે તેવી દુઃખી અને હીન દશામાં આવી ગયા છે અને કોઈની સહાયનો લેશમાત્ર આધાર ન હોય, તે પણ ઉત્સાહથી કાર્ય કરે. અધીરા ન બને. તમે તમારાં કાર્ય પડતાં ન મૂકો. દુઃખના, શેકના વિચાર ન કરો. આ ભવમાં આયુષ્યના છેલ્લા શ્વાસોશ્વાસે પણ જે ઉત્સાહ તમેએ ધાયો હશે તે તમને અન્ય ભવમાં અવતાર લેતાં અનંતગણ ઉપયોગી થઈ પડશે–એવી આશાના વિશ્વાસથી પૂર્ણ ઉત્સાહ ધરી મન, વાણું, કાયાથી કાર્ય કરે. રંક મનુષ્યો ઉત્સાહબળથી છેવટે ચક્રવતી રાજા બન્યા છે. કાર્ય કરવામાં નિષ્ફળ જવાથી, પાછા હઠવાથી, સંગો અનુકૂલ ન બનવાથી નિરુત્સાહી ન બની જાઓ. આયુષ્ય
ની છેવટની પળ સુધી ઉત્સાહી રહે. ઉત્સાહી મનુષ્યો કર્મના વિક્ષેપને નાશ કરે છે.
મનુષ્યો ! તમે હજારો વખત હાર પામીને પણ ચારિત્રાદિ બળ પ્રગટાવવા અને મારું પરમાત્મપદ મેળવવા સદા ઉત્સાહી રહે. મારા પર તમારો વિશ્વાસ અને પ્રેમ જે સત્ય છે તો તમો ઉત્સાહથી આગળ વધો. સુવ્યવસ્થિત બનીને ઉત્સાહબળે ખુશમિજાજથી કાર્ય કરે. હજારો લેકે તમને ભાંડે, ગાળ દે કે તમને આરોપ દે, તે પણ તમે જરાય ન ગભરાઓ અને જરા પણ ક્ષુબ્ધ ન થાઓ. તમારા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપને નજર સામે રાખી, તેને યાદ કરી ઉત્સાહથી કાર્ય કરો.
ખંત, અડગ શ્રદ્ધા, પ્રેમ, વ્યવસ્થા અને પૂર્ણત્સાહ જ્યાં છે ત્યાં મારી સહાય છે, કારણ કે હું ઉત્સાહથી ખુશ થાઉં છું. મારા પર વિશ્વાસ રાખનાર સદા ઉત્સાહી બનીને અશકન્ય કાર્યોને કરે

Page #147

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૦૫ છે. જ્યારે ત્યારે પણ ઉત્સાહી જ પ્રભુતા પામે છે. હૃદયમાં ઉત્સાહરૂ૫ ભભૂકતે અગ્નિ છે ત્યાં સુધી નિરુત્સાહ અને આલસ્યરૂપ શીત આવતું નથી. જે તીર્થકરે, જિને, ઋષિએ આજ સુધી થયા છે અને થશે તે ઉત્સાહબળથી જાણવા. નાનાં બાળકોમાં "ઉત્સાહ જુએ. વેલડીએમાં વધવાને ઉત્સાહ જુઓ. ઉત્સાહ એ જ મારી સર્વ શક્તિઓમાંની એક શક્તિ છે. તેને જે ભજે છે તે મને ભજે છે. તે મારો ભક્ત જૈન છે. હું તેને સહાય કરું છું. માટે મનુ ! ઉત્સાહી બને. પ્રભાતકર્તવ્ય:
મનુષ્ય ! વહેલા ઊઠે. રાત્રે વહેલા સૂઈ રહીને જે વહેલા ઊઠે છે તેઓ શારીરિક આરોગ્ય અને માનસિક આરોગ્યની પુષ્ટિને પ્રાપ્ત કરે છે. વહેલા ઊઠનારા મનુષ્યો વિશ્વમાં પ્રગતિમાર્ગમાં આગળ આવે છે. વહેલા ઊઠીને કર્તવ્ય કાર્ય કરવાથી કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. ગામ કે નગરની બહાર વૃદ્ધશંકા નિવારણાર્થે (મલત્યાગ કરવા) જવું. વૃદ્ધશંકા માટે નગરાદિકની બહાર જવાથી શુદ્ધ હવા મળે છે, શરીરનું આરોગ્ય સચવાય છે અને મગજ પ્રફુલ્લ રહે છે. સારી રીતે યોગ્ય કાષ્ઠથી દંતધાવન કરવું અર્થાત દાંત સાફ કરવા. જીભની ઊલ ઉતારવી. સ્વચ્છ નદીજલ કે કૂપજલાદિથી સ્નાન કરવું. સવારમાં વહેલાં પ્રાણાયામ કરે તથા મલકુસ્તી, કસરત વગેરે કરવાં. શરીર પર તલાદિનું મર્દન કરી નાહવું. બાળકોને વહેલાં ઉઠાડવાં. શરીરની અશુચિ સર્વથા ટાળવી. ગૃહસ્થાએ અને ત્યાગીએાએ જળ, શૌચાદિકથી શરીર નિર્મળ કરવું. સારી રીતે નદી, સરોવર, કુંડ, કૃપાદિક સ્થળે સ્નાન કરવું. ગુરુકુલના વિદ્યાથી બાળકે અને બાલિકાઓએ પ્રભાતનાં કાર્ય સારી રીતે કરવાં.
ગુણ અને તમોગુણી વૃત્તિ ટળે અને સાત્વિક વૃત્તિ પ્રગટે એ આહાર ગ્રહણ કરે. સાત્વિક આહાર માટે વિશેષતઃ લક્ષ દેવું. અતિ આહારથી શરીરમાં અનેક પ્રકારના રોગે પ્રકટે

Page #148

૧૦૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
છે. શરીરમાં જેટલેા પચે તેટલા આહાર ગ્રહણ કરવા. ત્રણ ભાગનું ભાજન એક ભાગનું પાણી અને ઉદરમાં એક ભાગ ખાલી રહે તેવી રીતે ભેાજન કરવું. પ્રસન્ન મન રાખીને લેાજન કરવુ ઘરની આવક પ્રમાણે વ્યય કરવે. જમતી વખતે ગુસ્સે કરવાથી આહારની સાત ઘાતે પ્રગટે છે. તેમાં ક્રોધની વાની પુષ્ટિ થાય છે. માતાએ બાળકને ધવરાવતી વખતે પ્રસન્ન મન, પૂર્ણ પ્રેમ અને સારી ભાવના રાખવી અને ગમે તેવા પ્રસંગે આવે તે પણ ક્રોધ ન કરવેા.
જ્ઞાતિજમણુ આદિ જમણુપ્રસંગે આનંદથી ભાજન કરવું. અકરાંતિયાવેડા કરી ખાવું નહીં. ખાતી વખતે આનંદ પ્રગટે, મિજાજ ખુશ રહે એવી રીતે વવું. ખાતી વખતે શેાકના વિચાર કરવા નહી', કરાવવા નહી અને શાક કે ક્લેશ થાય એવું અનુમેદન કરવું નહીં. એકી વખતે ખાવાથી રાગાદિક થાય એમ લાગે તે જેમ પચે તેમ એકથી વધારે વખત ખાવું. સેાજનની મધ્યમાં જળ પીવું. જમીને બેત્રણ કલાક પશ્ચાત્ જળપાન કરવું અગર ખાતી વખતે તૃષા લાગે તે પાણી પીવું; નહી. તે જ્યારે તૃષા લાગે ત્યારે ભોજન પછી પાણી પીવું. તુષા વખતે તૃષા મટે એટલું પાણી પીવુ. મેદ, ક્ષય વગેરે રોગા ન પ્રગટે એવી રીતે શરીરની સભાળ લેવી.
વૈદકશાસ્રને બાળકોએ અને ખાલિકાઓએ અભ્યાસ કરવા. શરીરની પુષ્ટિ સચવાય એ પ્રમાણે ઔષધ અને વાયુનું સેવન કરવુ'. જમ્યા બાદ તરત શરીરમાં રાગે પ્રકટે એવી અતિ મહેનતવાળું કામ, ખાસ પ્રસંગ વિના, કવું નહી. મિષ્ટ પદાર્થાંનુ અત્યંત વારંવાર ભાજન ન કરવું, પણુ વખતસર ભોજન કરવાની ટેવ પાડવી. અજીણુ પ્રસંગે ભેાજનને ત્યાગ કરવા. શત્રુએના હાથે ભેાજન લેવાના પ્રસ`ગ આવે તે બહુ સાવચેતી સખવી. ભોજનના સમયે અતિથિ આવી ચઢે તા તેના વિનયપૂર્વક આ

Page #149

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૦૭. સત્કાર કરે અને બહુમાન તેમ જ પ્રેમપૂર્વક ભોજન જમાડવું. નિયમિત વખતે આવેલા અતિથિઓને ભેજન કરાવવું અને જેમ બને તેમ તેઓને સાથે લઈને ભોજન કરવું. ઘરનાં દાસદાસીઓ અને
કરેની સાથે જનભેદ કરવાથી લક્ષમી, કીર્તિ, એક્ય, બલાદિને નાશ થાય છે. ઘરનાં અને કુટુંબનાં સર્વ મનુષ્યની તેમ જ પશુપંખીની ભેજનવ્યવસ્થા બરાબર કરવી અને દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ ભાવને વિવેક કરી ભોજન કરવું. અતિથિસેવા :
ગૃહસ્થો અને ત્યાગીઓએ પિતાને ત્યાં આવેલા અતિથિ એની પ્રેમ અને બહુમાનપૂર્વક સેવા કરવી. આર્યોનું અનાદિકાલથી અતિથિસેવાનું પરમ કર્તવ્ય છે. પોતાને ઘેર આવેલા અતિથિ. એની સામા ઘર બહાર જવું. તેમને નમન કરવું. તેઓના પગ ધોવા. તેઓને ક્ષેમકુશલ પૂછવું. પિતાના ઘેર પધાર્યા તે માટે તેમને આભાર માન અને પિતાના આત્માદિને ધન્યવાદ દેવો. અતિથિઓની ખાવાપીવાની વ્યવસ્થા રાખવી. અતિથિઓને સત્ય. પ્રેમથી બેલાવવા અને તેઓને ખુશમિજાજમાં રાખવા.
ગૃહસ્થ અગર ત્યાગીઓ, પુરુષો અગર સ્ત્રીઓ પોતાને ઘેર આવે ત્યારે શક્તિ પ્રમાણે તેઓની સેવા કરવી. તેઓની સાથે સભ્યતાથી વર્તવું. તેઓને શેભે એવા રીતરિવાજથી તેઓની સાથે વર્તવું. અતિથિની સારી રીતે સંભાળ રાખવી અને તેઓની સાથે દેશકાલાનુસાર વિવેકથી વર્તવું. પિતાના ઘેર પધારેલા એવા શત્રુઓનું પણ અતિથિ તરીકે સ્વાગત કરવું, પણ તેઓ પોતાને દળે ન દે એવી રીતે સાવચેતીથી વર્તવું. યથાશક્તિ અન્નદાન દેવું. આવક પ્રમાણે વિવેકપૂર્વક વસ્ત્રો પહેરવાં અને વસ્ત્રો સ્વચ્છ રાખવાં. પિતાના ઘેર આવેલા અતિથિઓનું કદી અપમાન કરવું નહીં.
આર્યાવર્તમાં અતિથિની પ્રભુ પકે સેવાચાકરી કરવામાં આવે છે, તેથી આર્યાવર્તમાં મહાપુરુષોને અવતાર થાય છે. ગમે.

Page #150

૧૦૮
અધ્યાત્મ મહાવીર તે જાતને, ગમે તે દેશને, ગમે તે ધર્મને અતિથિ પિતાના ઘેર પધારે તે તેનું વાણીથી સ્વાગત કરવું અને મારા નામના જયઘોષપૂર્વક તેને મારા નામની સાથે નમન કરવું. અતિથિએને મારાં ઉપદેશે અને વચનામૃત સંભળાવવાં. મારા ભક્ત એવા અતિથિઓ પાસેથી મારા કહેલા ઉપદેશે શ્રદ્ધા અને ભક્તિપૂર્વક સાંભળવાં. અતિથિએ એ અતિથિના ધર્મો જાળવવા અને અતિથિસેવા પાછી વાળવા આત્મભેગ આપ. જેના ઘરમાં અતિથિને વાસ થતો નથી તેનું ઘર પ્રેતવન જેવું જાણવું. ઘરમાં -લઘુ બાળકે અને બાલિકાઓને પણ અતિથિસેવાનું શિક્ષણ આપવું.
પિતાના ઘેર અતિથિ તરીકે બનેલા મનુષ્ય પાસેથી અતિથિને ચોગ્ય ભોજન કે સેવાના બદલામાં કશું કંઈ લેવું નહીં. અતિથિની સેવાને પ્રભુસેવા પેઠે જાણવી અને તેને પ્રતિ બદલે લેવાની પ્રાણ પડે તે પણ ઈચછા કરવી નહીં. પિતાના ઘેર પધારેલા ગુરુઓ, સન્ત, રાજા વગેરેનું સારી રીતે સ્વાગત કરવું. જેને મીઠા શબ્દથી અતિથિ વગેરેનું સ્વાગત કરતાં આવડતું નથી તે પુરુષે અને સ્ત્રીઓને મૂઢ કે જંગલી જાણવાં. ગૃહસ્થને અતિથિસેવારૂપ મહાધર્મ છે. અતિથિસેવા માટે ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહેવાની જરૂર છે.
જેના ઘેર આવેલ અતિથિ પાછો ફરે છે અને અપમાન પામે છે તેના ઘરમાંથી પ્રભુ પાછા જાય છે અને લક્ષ્મી વગેરે દેવતાએથી તે ઘર શૂન્ય થાય છે. જે ઝૂંપડીમાં અતિથિસેવા થાય છે તે ખૂંપડી સ્વર્ગથી મોટી છે.
જે ઘરમાં અને કુટુંબમાં પુરુષ અને સ્ત્રીઓ આનંદમાં રહે છે, મારું ધ્યાન ધરે છે, સંપીલા રહે છે, મારા ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તે છે અને અતિથિઓ નાભિના શબ્દોથી આશીર્વાદ પ્રકટાવે છે તે ઘર મહાસ્વર્ગ છે. જે ઘરમાં રહેનારા મનુ આનંદથી અતિથિઓની સાથે મારી ભકિતનાં ગાન ગાય છે તેમાં મારો વાસ છે.

Page #151

દીક્ષામહાત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
ગુરુસેવા :
ગુરુની સેવાભક્તિથી અજ્ઞાનનેા નાશ થાય છે અને આત્મા પેાતાનુ સ્વરૂપ આળખે છે. અભેદતા, એકતા, સમતા અને લીનતાથી આત્મામાં અનંત આનંદ પ્રગટે છે. સર્વ પ્રકારના ગુરુએ કરતાં આત્મજ્ઞાની ગુરુ મહાન છે.
૧૦૯
આત્મા ચાને મહાવીર એક છે. ગુરુની સેવાભક્તિ એ જ પરમાત્માની સેવાભક્તિ છે. ગુરુ પર વિશ્વાસ અને પ્રેમ ધારણ કરવાથી અને તેમની મન–વાણી—કાયાદિની પ્રવૃત્તિમાં ઉપકારત્વ અનુભવવાથી ગુરુની વાણીની અસર થાય છે. વેષાચાર કે મત–ક્રિયાદિમાં મૂંઝાઈ ન જાએ. ગુરુના આત્માની સાથે વિશ્વનું તથા પેાતાનું એકચ અનુભવવું. ગુરુની સેવાચાકરી કરવાથી જે જ્ઞાન થાય છે તેના નાશ થતા નથી. પુસ્તકે વાંચીને જે જ્ઞાન કરવામાં આવે છેતેમાં શાસ્રમમતા, શાસ્ત્રપ્રતિબદ્ધતા રહે છે અને તેથી લકીરની ફકીર જેવી વૃત્તિ રહે છે. લેકવાસનાને પૂર્ણ નાશ કરવા ગુરુની વાણીરૂપ શ્રુતજ્ઞાનની આવશ્યકતા છે.
ગુરુની માનસિક પ્રસન્નતા અને કૃપા મેળવવાથી હૃદયમાં જ્ઞાન ઠરે છે. ગુરુની ખાહ્ય તથા આંતિરક મહત્તા જાણવી અને તેના સર્વાંત્ર પ્રકાશ કરવે. ગુરુની નિન્દા કે હેલના કરવાથી કુળ, જ્ઞાતિ વગેરેના નાશ થાય છે. પ્રેમ વિના ગુરુની પ્રાપ્તિ થતી નથી. જેએ અજ્ઞાની છે તેએ ગુરુના પ્રેમી ભક્તો બની શકતા નથી. ગુરુના હુકમ પ્રમાણે વર્તવુ' અને તેમની પ્રસન્નતા વધે એવી રીતે વવું. તેમની આશાતના થતી વારવી. ગુરુમાં અને મારામાં અભેદ અને એકતા અનુભવવી. ગુરુના આશીર્વાદ પેાતાના પર ઊતરે અને ગુરુના હૃદયમાં ઊંડા ઊતરી શકાય એવી રીતે તેમની સાથે પૂર્ણ વિશ્વાસ અને પ્રેમથી વર્તવું. ગુરુના હૃદયને પેાતાનું હૃદય આપનારે આત્મમહાવીરને જાણી શકે છે. ગુરુના હૃદયને જે ઘાત કરે છે તે ગુરુધાતક અને છે, શુરુના નિન્દક અને દ્રોહીની

Page #152

૧૧૦
અધ્યાત્મ મહાવીર અનેક પ્રકારે પડતી થાય છે.
ગુરુને વિધિથી નમન કરવું તથા દ્રવ્ય અને ભાવથી તેમનું પૂજન કરવું. ગુરુના ઉપકારનો પ્રતિબદલે કરડે ભ લીધા છતાં અને કરોડગણી સેવા કરવા છતાં પણું વળી શકતો નથી. ગુરુને સર્વસ્વનું અર્પણ કરવું અને વિશ્વમાં શુભાશુભ બુદ્ધિ ન રહે, હર્ષ શોક ન થાય, વિશ્વમાં કઈ પદાર્થ શુભ અગર અશુભરૂપે દેખાય નહીં, વિશ્વમાં તથા દેહમાં શુભ પરિણામ તથા અશુભ પરિણામ ન થાય, કેઈપણ જાતને મનમાં ભય ન પ્રગટે એવું પૂર્ણાનન્દ પ્રગટાવનાર આત્મજ્ઞાન મેળવવું.
પુણ્ય અને પાપના પરિણામ વિના પુણ્ય અને પાપ લાગતું નથી અને પુણ્ય-પાપ લાગ્યા વિના અવતારે થતા નથી. વિશ્વમાં કોઈપણ પદાર્થમાં શુભાશુભ બુદ્ધિ રહે નહીં ત્યારે મનનો આત્મામાં લય થાય છે. હર્ષ, શેક, ક્રોધ, મોહ, ચિન્તા વગેરે લાગણીવાળા મનથી મુક્ત આત્મસ્વરૂપમાં રહેવું તે મુક્તદશા છે. સદ્ગુરુદેવ સર્વ પ્રકારની કર્મ પ્રકૃતિરૂપ માયાથી રહિત એવું શુદ્ધાત્મસ્વરૂપ દર્શાવે છે. ક્યા ભક્ત શિષ્યને કયા માર્ગથી મારી તરફ વાળી મારો સાક્ષાત્કાર કરાવે તેનું જ્ઞાન ગુરુને હેાય છે. માટે ભક્તશિષ્યએ ગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે ધર્મકર્મ કરવા અને નિષ્કામપણે ગુરુની સેવા કરવી.
ગુરુની સેવામાં સર્વસ્વનું અર્પણ કરવું અને તેમાં મૃત્યુને ભય તથા જીવવાની વાસના પણ ત્યજી દેવી. ગુરુનું ખરા પ્રેમથી એક ટાપુ (કાર્ય) કર્યું હોય તે તે તથા એકવારનું દર્શન પણ નકામું જતું નથી. ગુરુની સેવાભક્તિથી કઈ કાળે પડવાનું થતું નથી. તે હજારો અને કરોડે પ્રત્યવાને (વિદનોને) દૂર કરીને, આત્મા તે જ પરમાત્મા છે એ અનુભવ કરાવી અનંત દુખને નાશ કરે છે. ચિદાનન્દરૂપ આત્માને અનુભવોઃ
સર્વ પ્રકારની પરતંત્રતા એ જ દુઃખ છે. જ્યાં સુધી મનુષ્યને

Page #153

દીક્ષામહાત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૧૧.
પૈાતાનામાં ન્યૂનતા લાગે છે અને પેાતાના કરતાં અન્યત્ર કોઈક વિશેષ છે. એવું લાગે છે ત્યાંસુધી દુઃખ છે. આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યાં વિના ઘરમાં અગર વનમાં સુખ નથી. જડ વસ્તુઓની પ્રાપ્તિથી સુખ મેળવવાની આશા તે નિરાશા છે. જ્યાંસુધી શરીરમાં રહેલે આત્મા આનદરૂપ છે. એવું નિશ્ચયજ્ઞાન થયું નથી ત્યાં સુધી વિશ્વને કાઈ શહેનશાહ અને તેણે તે અંતરમાં દુઃખી રહેવાના જ. આખી આલમમાં આત્મા વિના અન્યત્ર સાચા આનદ નથી. આત્માને પૂનન્દરસ અનુભવાયા વિના કઇપણ મારે ભક્ત વિષયેના રસથી પાછા ફરવાનેા નથી કે વિષયરસની વાસનાને અનેક ભવામાં પણ નાશ કરવાનેા નથી. આત્માના આનંદને સાક્ષાત્કાર થવે એ જ મારી વાસ્તવિક પ્રાપ્તિ છે.
મારા શરીરને તથા મારી બાહ્ય પ્રવૃત્તિને જાણનારા કરતાં આત્માનન્દ રસને જેઓ સ્વાદ કરે છે તે જ ખરા મહાત્માએ અને સન્તે છે. વિશ્વમાં મારા નામરૂપની અપેક્ષાએ અખો મનુષ્ય મને જાણી શકે છે. અખન્નેમાંથી લાખો મનુષ્યે મને નામરૂપથી હુ ભિન્ન છું એમ જાણી શકે છે. લાખેામાંથી હજારા મનુષ્ચા મને આત્મા તરીકે જાણી શકે છે અને હજારેમાંથી આંગળીના વેઢે ગણાય એટલા મનુષ્યે મને જ્ઞાનાનંદરૂપે જાણીને મને પામે છે.
આત્મા તે જ હું છુ. આત્માનાં અનંત જ્ઞાન, અન ંત દન, અનંત આનંદ તે જ મારું આંતર સ્વરૂપ છે. તેમાં જેએ રમે છે તેએ સવ' પ્રકારની ખાદ્ય તથા આંતરિક ગુલામગીરીની એડીમાંથી મુક્ત થાય છે. આત્મા જ મુક્ત છે અને મુક્તિ એ જ વૈકુંઠ છે. મનુષ્યે ! ચિદાનન્દરૂપ આત્મા તે જ તમે છે. તેની અન’ત શક્તિઓના અનુભવ તે જ મારે। અનુભવ છે. આત્માની પ્રેમલગની લાગ્યા વિના સ ક્રમને નાશ થતે નથી. આખી રાત્રીના અધકારના જેમ સૂર્યના કિરણના એક ક્ષણુમાત્રના ઉદયથી નાશ થાય છે, તેમ અનાદિકાળનું મજ્ઞાન પણ આત્મજ્ઞાનથી એક ક્ષણમાત્રમાં નષ્ટ થઈ જાય છે

Page #154

૧૧૨
અધ્યાત્મ મહાવીર અજ્ઞાન અને મોહ જ દુઃખના દેનાર છે. મિથુન વગેરેમાં સુખવાસનાની બુદ્ધિને અજ્ઞાનથી પ્રકટભાવ થાય છે. આત્માનું સત્ય જ્ઞાન પ્રગટતાં આત્મામાં જ સુખબુદ્ધિને નિશ્ચય થાય છે.
આત્મા જ દેવ, ગુરુ અને ધર્મ છે. સર્વ પ્રકારનાં શરીરનું સૌન્દર્ય ખરેખર આત્મસૌન્દર્યની આગળ કાળા કેયલા (કોલસા) જેવું લાગે છે. સ્ત્રી વગેરેના શરીરનું સૌન્દર્ય તે આત્મસૌન્દય આગળ કલેડાના કાળા રંગ જેવું છે. મનુ! આત્માનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરો અને પૂર્ણાનન્દમય આત્માને અનુભવો. આત્માનંદને રસ લાગવે તે જ વિશુદ્ધ પ્રેમ છે. આત્માનન્દને રસ પ્રકટતાં બાહ્ય શરીરના જીવનમરણમાં રાગ અને શોક અંશમાત્ર પણ રહેતા નથી અને ત્યારે તે દશાને વીતરાગદશા તરીકે અનુભવી શકાય છે. અખંડ, અવિનાશી, નિત્ય, સત્, સનાતન, ધ્રુવ, અજર, અમર, અરૂપી, અનામી આત્મા એ જ વીર, મહાવીર અને આત્માનન્દથી વધનાર વર્ધમાન છે–એમ અંતરમાં નિશ્ચય થતાં બાહા જડ જગત વપ્ન સમાન લાગે છે અને સર્વત્ર આત્માને અનુભવ થત સહેજે પરતંત્રતાની ભ્રાન્તિને નાશ થાય છે. આત્માનું અનંત સામર્થ:
| સર્વ વિશ્વને પ્રભુ આત્મા છે. સર્વ વિશ્વ તે આત્માનું શરીર છે એમ ભાવે. તેમાં દેવલોક, ચન્દ્ર-સૂર્યાદિ ગ્રહે, અસંખ્ય ગેળાઓ, મૃત્યુલેક, નરકો છે. વિશ્વ એ તમારું અંગ છે એમ માનીને કર્તવ્ય કાર્યો કરો. તમારામાં વિશ્વ છે અને વિશ્વનાં સર્વ અંગે તમારાં અંગો છે એમ જ્ઞાન-યની સાપેક્ષાએ જાણે. તમારું શરીર એ વિશ્વનું અંગ છે એમ જાણીને તમે અનંત આકાશ સમાન ઉદાર બનીને કાર્યો કરો. કાર્યો કરતાં અનેક મુશ્કેલીઓ સામી આવે તો તેની સામે યુદ્ધ કરીને વિજય મેળવે. કાર્ય કરતાં પરાજય થાય તો તેથી આત્મસામર્થ્યના વિશ્વથી પાછા ન હઠતાં કાર્ય કરે. મરણની છેલ્લી પળ સુધી આત્મતિનાં કાર્ય કરે

Page #155

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૧૩ અનંત સામર્થ્યમાં વિશ્વાસ એ જ મારો વિશ્વાસ છે. આત્માના સામર્થ્યથી જડચેતનાત્મક વિશ્વસૃષ્ટિ બને છે, તે પછી બીજું કયું કાર્ય ન બની શકે? આત્માના સામર્થ્યથી સૂર્ય અને ચંદ્ર પ્રકાશે છે, તારાઓ ફરે છે, પૃથ્વી ચાલે છે, સર્વ પદાથે નિયમિત ગતિથી વહ્યા કરે છે. આમાના સામર્થ્યને પ્રગટ કરે. અનંત ભવથી લાગ્યાં આવતાં કર્મો પણ આત્માના જ્ઞાન સામર્થ્યથી કાચી બે ઘડીમાં નષ્ટ થઈ જાય છે અને આત્મા વિશુદ્ધ પરમાત્મા બને છે. આત્માના: અનંત સામર્થ્યની આગળ કર્મ પ્રકૃતિ દાસી જેવી છે. આત્માના સામર્થ્યનો પાર આવતો નથી. આત્માની અનંત શક્તિઓનો અંત આવતો નથી.
અનંત સામનો ધણી આત્મા શરીરમાં વિરાજમાન છે. તેની આગળ ઉપયોગ પ્રધાન છે, મન કારભારી છે, વાણું પુરહિત સમાન છે, શરીર–મહેલ દેવ સમાન છે, કર્મેન્દ્રિય અને જ્ઞાને. ન્દ્રિયે દશ દિફપાલ સમાન છે, દેહનાં નવ દ્વારે નવ ગ્રહ સમાન છે, દેહની સાત ધાતુઓ સાત સમુદ્ર સમાન છે. શરીરમાં રહેલા આત્માના અનંત સામર્થ્યમાં વિશ્વાસ રાખો. આત્માના અંશમાત્ર સામર્થ્યના પ્રકાશથી મનુષ્ય દેવેની પેઠે વિશ્વમાં પૂજાય છે અને દુનિયામાં નામ અમર કરી જાય છે.
અનેક વિદને અને મરણત કન્ટેની સામે ઊભા રહેવા. માટે આત્મમહાવીરનો વિશ્વાસ રાખે. હજારો વખત પરાજય કે નિરાશા મળે તે પણ કર્તવ્ય કાર્યમાં પાછા લાગે. અંતે વિજય છે છે ને છે જ એમ વિશ્વાસ રાખો. દુનિયા હસે, નિંદે, મશ્કરી કરે અને સામી પડે તે પણ આત્માના સામર્થ્યથી આત્મશક્તિઓને પ્રકાશ કરે, આલસ્યરૂપ અસુરનો નાશ કરો અને નિદ્રા પર જય મેળવે. વ્યસનને દૂર હાંકી મૂકે એટલે તમે પરમાત્મપ્રભુરૂપ એવા મારી પાસે આવવા નક્કી ભાગ્યશાળી થશે. આત્માના અનંત સામર્થ્યમાં જેઓને વિશ્વાસ છે તેઓ અશક્યમાં અશક્ય કાર્ય

Page #156

૧૧૪
અધ્યાત્મ મહાવીર્
કરવાને શક્તિમાન થાય છે. તેએમાં હું સત્તાવ્યક્તિરૂપે છું. આત્માના સામર્થ્ય ને તમે જે ખાખતમાં વાળશે। તેમાં વળશે. અન’ત સામર્થ્યથી તમે પેાતાને જેવા ધાશે તેવા મનાવી શકશે, તમે પેાતાને જેવા ધારે તેવા બનાવવા સમર્થ છે એવે! પૂર્ણ વિશ્વાસ રાખેા.
હસનારની સામું વિશ્વ હસે છે, રેાનારની સામું વિશ્વ રુએ છે. વિજયની ઈચ્છાવાળાને વિશ્વ વિજયવાળું દેખાય છે. આત્મમહાવીરના સામર્થ્યમાં તમે વિશ્વાસ રાખશેા, તે તમારામાં વિશ્વ વિશ્વાસ રાખશે. તમે। આત્મામાં અવિશ્વાસી હશે!, તે તમારામાં વિશ્વ અવિશ્વાસી રહેશે. આત્માના અનંત સામર્થ્ય'માં સશય રાખનાર પેાતે નષ્ટ થાય છે અને પેાતાની આજીમાજીનાઆને પણ નાશ કરે છે. પેાતે આની થશે! તેા સમગ્ર વિશ્વ આની દેખાશે. પેાતે ઉદ્વેગી બનશે. તે વિશ્વ ઉદ્વેગી લાગશે. પેાતાને સામર્થ્ય હીન જે દેખે છે તે પેાતાની પ્રકાશમાન થતી શક્તિઓનું ખૂન કરે છે. કમને વાંક કે દ્વેષ કાઢીને એસી રહેનારાએ કમના નાશ કરી શકતા નથી. માટે આત્મસામર્થ્યમાં વિશ્વાસ રાખેા.
દેશ, કૈામ, સમાજ, સ’ઘાર્દિક એ આત્માનુ અંગ છે. તેમાં આત્મશક્તિઓને વિકાસ કરીને તેનાં અંગાને મજબૂત અને ધાર્મિક બનાવવા માટે આત્મસામ ને વાપરવામાં અંશમાત્ર પણ પ્રમાદ ન કરે. આત્માના અનંત સામર્થ્યને ખેલવામાં, વાંચવામાં, શ્રવણમાં અને વિચારવા માત્રમાં ન દેખાડે, પણ તેને કાર્ય કરીને દેખાડે. આત્માનું અનંત સામર્થ્ય પ્રગટાવવા માટે તમારી પાસે મન, વાણી અને કાયાનું સાધન છે. એ ત્રણ વિના અન્યની જરૂર પડે તેમ નથી. હજારા વખત તમે ચારિત્ર વગેરેમાં નાસીપાસ થયા હૈ। અને પોતાના નથી પાછા હુઠયા હૈ। તેથી દીન અને શેકગ્રસ્ત જરા માત્ર ન અનેા. આત્માના અનંત સામર્થ્ય પર વિશ્વાસ રાખી ખંત, ધીરજ, આશા અને કાર્ય કરવાની સાવચેતી સાથે ચોકસાઈથી તવ્યકમ માં આત્મજીવનને હામેા, તા છેવટે તમેા કાર્યની સિદ્ધિ કરી શકો

Page #157

દીક્ષામહે।ત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૧૫
આત્માના અને'ત સામર્થ્ય ના વિશ્વાસ રાખી આત્મામાં લયલીન બની જાય તે માણસ કાચી એ ઘડીમાં પરમાત્મમહાવીરપદને પ્રાપ્ત કરી શકે છે તે અન્ય કાર્યાની સિદ્ધિમાં વિજય મેળવે એમાં શી મેટી વાત છે ! હજારો ઉપસગે અને પરિષહો વેઠીને આત્માની અનંત જ્ઞાનાદિ શક્તિએ! પ્રગટાવવી. એમાંથી કદી પાછા ન હુડવુ', કામભોગાદિ વાસનાએને સમૂળગે એવા તેા નાશ કરવા જોઈ એ કે મનને લલચાવનારા પદાર્થીમાં પહેલાં જે ભાવ હતા તે પાછળથી અનુભવાય નહીં. બાહ્ય શરીરાદિ પદાર્થોમાં જે મભોગવાસના પ્રગટે છે તે વાસનાનું આધાર મન છે. આત્માના વિચારાત્મક અશભૂત મનમાંથી કામાદિ વિકારી કાઢી નાખવાની જરૂર છે, પરંતુ વિકારવાસના જેના પર થાય છે તેના દોષ કાઢી તેનાથી દૂર રહેતાં કઈ આત્મસામર્થ્ય ના પ્રકાશ થતા નથી.
આત્માના તાબામાં મનને રાખવાનું સામર્થ્ય ખરેખર આત્મામાં છે. મનને આત્માના તામે રાખતાં મન એક મિત્રની ગરજ સારે છે અને તેને છૂટુ મૂકવાથી તે દુશ્મનની પેઠે આત્માનુ અહિત કર છે. આત્માની સાથે જ્યારે મન જોડાય છે ત્યારે ચાગની સિદ્ધિ થાય છે, આત્માની સાથે મનને જોડા અને આત્મા વિના અન્ય પદાર્થમાં જતી અને રાગદ્વેષમાં ભળતી ચિત્તવૃત્તિના નિરધ કરે! એટલે ‘સત્ર હું આત્મા છું, આત્મામાં અનંત સામર્થ્ય છે અને તે આત્માની સાથે મનને જોડાવારૂપ ચેાગથી પ્રગટ થાય છે' એમ પૂર્ણ નિશ્ચય ધાય છે. આ તમે મારા વચન પર પૂર્ણ વિશ્વાસ રાખી માને. આત્માના તાબે રહીને મન જયારે કાર્ય કરે છે ત્યારે તે અમર જીવનને પ્રગટાવે છે, અને આમાથી દૂર રહીને મન મેહ સાથે ભળી વિચારી કે પ્રવૃત્તિએ કરે છે ત્યારે તે સહસારને પ્રગટાવે છે.
આત્મરૂપ મહાવીર પરબ્રહ્મને પ્રિયમાં પ્રિય ગણી, હૃદયમાં તેની પૂર્ણ સત્તાને નિશ્ચય કરી તેના અનત સામર્થ્યના વિશ્વાસ

Page #158

અધ્યાત્મ મહાવીર રાખો. જેથી તમે ભાવના કરશે તેવા આત્મસામર્થ્યથી બનશે. પિતાને પ્રભુ ધારનાર પ્રભુ બને છે અને રંક માનનાર ૨ક બને છે. જેવી તમારી દષ્ટિ તેવા તમે છે. તમારા આત્મસામર્થ્યમાં પૂર્ણ વિશ્વાસી બની કર્તવ્ય કાર્યો કરે.
મારા ભક્ત મનુ તમે પરમાત્મમહાવીર બને. તમારા માટે સૂર્ય પ્રકાશે છે, ચંદ્ર પ્રકાશે છે. તમારા માટે આ સર્વ વિશ્વ છે. તેને શુભપચોગ કરો. આ વિશ્વરૂપ વાડીના અને દેહવાડીના તમે માળી છે. તેને સારી બનાવવી તમારા હાથમાં છે. નિયમિત આહાર-વિહારાદિક પ્રવૃત્તિ:
મનુષ્યો! તમે નિયમિત આહાર, વિહાર, ઊંઘ, ધંધા વગેરેની પ્રવૃત્તિ કરે. અતિ આહાર, અતિ મહેનત અને ઉજાગરા વગેરેથી આયુષ્ય ઘટે છે, શરીર ક્ષીણ થાય છે અને મનુષ્યજાત વંશપરંપરાએ નિર્બલ બનતી જાય છે. શરીર ક્ષીણ ન થાય એવી રીતે ચાલવું જોઈએ અને કાર્યો કરવા જોઈએ. સ્ત્રીપુરુષોએ મોટી ઉમરે પ્રજોત્પત્તિ માટે પરસ્પર સંબંધમાં ફક્ત વર્ષમાં એકબે વાર આવવું જોઈએ, કે જેથી લાંબી જિંદગી ગુજારી શકાય અને વૃદ્ધાવસ્થા વહેલી પ્રાપ્ત ન થાય. મનુષ્યએ આઠ કલાકની ઊંઘ લેવી જોઈએ કે જેથી તેઓનું શારીરિક અને માનસિક આરોગ્ય બરાબર સંરક્ષિત રહી શકે.
તાજી શુદ્ધ હવા, સ્વચ્છ જલ, પ્રકાશ, સાત્વિક ખોરાક અને શોકભય-મહાદિ દુષ્ટ વાસનાઓથી રહિત મન, સાત્વિક આનંદ, નિર્ભય મન અને સાત્વિક ઉત્સાહ તથા પ્રાણાયામથી શરીરનું તથા મનનું બળ વધે છે અને તે કાયમ રહે છે. પ્રવૃત્તિ કર્યા બાદ આરામ લે જોઈએ. શરીરબલ વધારનારી અનેક પ્રકારની રમત રમવી અને ધંધામાં ખુશમિજાજથી પ્રવર્તવું કે જેથી દીર્ધાયુષ્યવાળા મનુષ્ય વંશપરંપરાએ જીવી શકે.
મનુષ્ય શરીર એ દેવમંદિર તુલ્ય છે. તેને વહેલે નાશ ન

Page #159

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ થાય એવા ઉપાય જે હાલ પ્રવર્તે છે તેમાં પ્રવૃત્ત થવું જોઈએ. માંસ, દારૂ વગેરે વ્યસનથી મનુષ્ય શરીરની વહેલી ક્ષીણતા થાય છે. કાયબળની ક્ષીણતાની સાથે માનસિક બળની પણ ક્ષીણતા થાય છે અને તેથી આત્મશક્તિઓનો વિકાસ કરી શકાતો નથી. આહાર-વિહારાદિક કાર્યોમાં અનિયમિતપણું શરીર અને મનને અત્યંત નુકસાન કરે છે. સર્વ રોગોની ઉત્પત્તિનું મૂલ અતિ આહાર તથા અતિ વિહાર છે.
જે મનુષ્ય દેહરૂપ દેવળમાં વ્યવસ્થા જાળવવાને હેશિયાર નથી તેઓ આત્મમહાવીરને પૂજવાને અધિકારી બની શકતા નથી. દેહ-દેવળમાં આત્મમહાવીર આવેલા છે. તે વિશ્વમાં સર્વ પ્રકારે પોતાનું તથા અન્યનું શ્રેય કરવા આવેલા છે. દેહરૂપ દેવળને ટકાઉ અને મજબૂત રાખવું એ પિતાની મરજી ઉપર છે. દેહરૂપ દેવળને જેમ બને તેમ સારું રાખવું અને તેમ કર્યા છતાં તેનો નાશ થાય તો દેહાધ્યાસ, દેહમોહ, મૃત્યુભય ધારણ ન કરે એ વિશ્વના સર્વ મનુષ્ય પ્રતિ મારે ઉપદેશ છે.
શરીરની કિંમત નથી. આત્મરૂપ મહાવીર પ્રભુ ખરેખર લોકાલોકના પતિ (માલિક) જે શરીરમાં વસે છે તે મહાપુણ્યથી મળ્યું છે. તેને ધિકકારવાની કે તુચ્છ ગણવાની જરૂર નથી. દેહ અરેખર આત્મશક્તિઓના વિકાસ માટે મળે છે. તેને જેમ બને તેમ વિવેકપૂર્વક સારો ઉપયોગ કરવો જોઈએ. મેહ, શેક, ભય, અપકીતિ, કામગ અને વિકારના વિચારો કરવાથી હૃદય નબળું પડે છે અને લોહી શરીરમાં ફરતું અટકે છે. ક્રોધના, ગુસ્સાને, વૈરને ખરાબ વિચારો કરવાથી કોઈ વખત એકદમ હૃદય બંધ પડી જાય છે. દુઃખના, દીનપણાના અને અનેક જાતના ઇષ્ટવિચોગ અને અનિષ્ટસંયોગ વગેરેના ખરાબ વિચારો કરવાથી હૃદયને ધકકો લાગે છે. શરીરમાં મળ વધે છે, કેશ ત થઈ જાય છે, વિચારવાયુનો પ્રકેપ થાય છે, ગાંડપણ લાગુ પડે છે, રક્ત અને વીર્ય

Page #160

૧૧૮
અધ્યાત્મ મહાવીર સુકાઈ જાય છે, આયુષ્ય ઘટતું જાય છે અને છેવટે મરણ થાય છે. માટે મનમાં ભય, ખેદ, કલેશ, ચિંતા વગેરેના મલિન અને દુષ્ટ વિચારો ન આવવા દેવા જોઈએ.
આત્મામાં દુઃખ નથી; મનમાંથી અને દુનિયાને કલ્પિત વ્યવહારમાંથી દુઃખ પ્રગટે છે. આત્માના વિચારો સ્વર્ગ છે અને તે. સ્થૂલ સ્વર્ગને રચે છે. શરીરમાં ત્રિપુટીથી ઉપર પ્રાણ વહે છે તો આયુષ્ય ઘટતું નથી અને નિયમિત વહ્યા કરે છે. ક્રોધ, કપટ, વિશ્વાસઘાત, ઇર્ષ્યા, અહંકાર, કામ, મેહ વગેરેના વિચારોથી આયુષ્ય ઘટે છે અને સમભાવ, ગ,નિરાસક્તિ, શુદ્ધ પ્રેમ, સ્વચ્છ હવા અને સ્વચ્છ જલ, નિયમિત આહાર-વિહાર અને ધધ વગેરે. થી આયુષ્ય બરાબર વહે છે માટે મનુષ્ય ! તમે તે પ્રમાણે પ્રવર્તે. સર્વમાં માને અને અનુભવે
ગૃહસ્થ મનુષ્ય નીતિને પ્રાણ સમાન ગણે છે અને તેઓ ગૃહસ્થચોગ્ય સ્વાર્થ ધારણ કરીને મર્યાદાની બહારના સ્વાર્થ, લાભ, ક્રોધ વગેરે કરતા નથી. મનમાંથી સર્વ પ્રકારનાં ભય, ચિન્તા અને શોકની લાગણીઓનો નાશ થાય છે ત્યારે મનમાં સ્વર્ગનું સામ્રાજ્ય પ્રગટ થાય છે. દુઃખ અને વિપત્તિઓ સહન કર્યા વિના અને મારી પ્રાપ્તિ માટે પિતાના સુખમય જીવનનો સર્વ મોહ ત્યજ્યા વિના કેઈ આત્મા મારું પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરી શકતું નથી.
મનુષ્યો! જ્યાં તમે નામરૂપને ભૂલી મારું સ્મરણ કરશે ત્યાં હું તમને સહાયક છું. મારામાં ઘડીમાં વિશ્વાસ મૂકનાર અને ઘડીમાં અવિશ્વાસ રાખનાર મનુષ્ય અનંત બળ પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી. મનુષ્ય ! બાહ્ય શૂલાદિ શરીર વડે હું એકદેશી સર્વત્ર વિશ્વમાં છું, અને મારી જાતિ વડે કાલેકમાં સર્વત્ર વ્યાપક છું. મારી સૂક્ષમ જાતિની શક્તિ આગળ તો અનંત બ્રહ્માંડે એક અણુ જેટલા છે. અનેક ખંડ અને દેશમાં અનંત નામરૂપે હું છું અને અનંત જાતિરૂપે હું સર્વ અનંત સ્થલ–સૂક્ષ્મમાં વ્યાપક છું.

Page #161

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૧૯ અનંત દેવના નામથી લેકે પરબ્રહ્મ એવા મારું જ ધ્યાન ધરે છે. ભિન્ન ભિન્ન ખંડ અને દેશમાં મનુષ્ય અસંખ્ય યોગ અને અસંખ્ય ધર્મોથી મારી પ્રાપ્તિ કરે છે અને કરશે. જે જે ધર્મે જે જે ખંડમાં જે જે કાળે અને જે જે ઉપગે જે જે દ્વારા ઉત્પન્ન થયા છે, થાય છે અને ભવિષ્યમાં થશે તે સર્વ મારી શક્તિઓની પ્રેરણા જાણીને મારામાં લયલીન બને અને સર્વ ધર્મોને ઉદારભાવે છે. સર્વ ધર્મોની ઉપયોગિતા અને સત્યતા જાણે. ભિન્ન ભિન્ન ધમમાં રહેલા મનુષ્ય અનેક બાહ્યા ભેદથી જુદા. જેવા લાગવા છતાં પણ અંતરમાં શુદ્ધ પ્રેમ-સમભાવથી મારી પ્રાપ્તિ કરનાર છે.
કેઈ ધર્મની, કોઈ દેવની અને કઈ ગુરુની નિંદા ન કરે. કારણ કે તેમાં જે સત્ય છે તે હું છું. તે ગુરુએ અને દેવને મારા અનેક પય અને સત્તારૂપે એક જાણો. મારામાં સર્વને સમાવેશ જાણે સર્વ દેવોને મારા નામે પૂજે, દયા અને સત્ય ગ્રહણ કરે. દેશ, કાળ, ઉપાધિની મર્યાદા બહાર અનંત અપેક્ષાવાળું સત્ય એ જ સર્વત્ર મારું સ્વરૂપ છે. મારા સ્વરૂપને જ્ઞાનીઓ પામે છે. ધર્મના મતભેદથી આત્માઓ પર અરુચિ ન કરે. જેટલા. આત્માઓ છે તેટલા ધર્મો છે. ધર્મોમાં વિવિધતા છે તે સૌન્દર્ય. દર્શક છે, પણ તેમાં વિભેદતા ન દેખે. પરતંત્ર ન બને :
સવ ખંડ અને દેશના મનુષ્યોને મારા રાજ્યમાં સરખા હકક છે.. કોઈ ગુલામ નથી. જે મનુષ્ય અન્ય મનુષ્ય વગેરેને ગુલામ કરે છે તેઓ પિતે ગુલામ બને છે અને વિન્નતિ કરવાને બદલે તેઓ દેશ, કેમ, સમાજ, કુટુંબને ગુલામ બનાવે છે. કેઈપણ, મનુષ્યને ગુલામ ન બનાવો અને કોઈની ગુલામી દેખી તેની ગુલામી દૂર કરો. જે દેશ, ખંડ, રાજ્ય, કેમમાં ગુલામ હોય છે તે અન્ત પડતીને પામે છે. કોઈના આત્માને હલકે ન ગણે. કોઈ

Page #162

૧૨૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
પણ મનુષ્યની સ્વતંત્રતામાં આડા ન આવેા. તમે સ્રીવને ગુલામ કે દાસી ન માનેા.
સત્તા અને લક્ષ્મીના પૂજારીએ તે જડના પૂજારીએ છે. તે મારી સત્તાના સુખને ભૂલી દુઃખના માર્ગોમાં પ્રવેશ કરે છે. જેએ દના તાબે રહે છે તે પરતંત્ર અને છે અને પેાતાનાં દેશ, કેમ, રાજય વગેરેને પરતંત્ર બનાવે છે. જેએ દુગુ ણેા, દુવ્યસના સેવે છે અને મારી શિક્ષાએથી દૂર રહે છે તેએ અંધકારમાં પ્રવેશ કરે છે, તેએ પેાતાની આજુબાજુના મનુષ્યેાને બગાડે છે અને તેથી તેઓ રૌરવ દુઃખને પામે છે. મનુષ્યે ! તમારી પાસે પૂર્ણ સુખ પામવાની સામગ્રી છે. તેને દુરુપયેાગ કરી મેહુના દાસ ન બને. આત્મામાં અનંત સુખ છે:
હું' અમુક દેશ, ખંડ, જાતિનેા પ્રભુ નથી, પશુ સના પ્રભુ છુ, અનંત લેાકાલેાકના પ્રભુ છું. એક ક્ષણમાત્ર પશુ જે અને પૂણુ પ્રેમ અને વિશ્વાસથી ધ્યાવે છે અને મૃત્યુકાળની છેલ્લી ઘડીએ પણ જે મારા શરણે આવે છે તેને હું ઉદ્ધાર કરુ છુ. તેઓને મારી ભક્તિથી સ્વર્ગ અને સિદ્ધિનાં સુખ મળે છે. જે લાકે સ્વગ પામવાની ઇચ્છા રાખે છે તેઓએ આ ભવમાં પેાતાના મનમાં સદ્ગુણૢાનું સ્વર્ગ રચવુ... જોઈ એ. આખી દુનિયામાંથી દ ણેને હાંકી મૂકવાથી આખી દુનિયા સ્વર્ગ સમાન અને છે, જેણે અહીં આત્મામાં મનને લયલીન કરી, તેને પ્રેમી બનાવી અનુભવ્યું નથી તેને મૃત્યુખાદ સ્વ મળતુ નથી. જેએ અહી નરકનાં દુઃખાને અને ઘેાના અનુભવ કરે છે તેઓ મૃત્યુ ખાદ પણ તેવી દશામાં રહે છે. મરણુની છેલ્લી ઘડીએ પણ જેએ મનમાં અને આત્મામાં સ્વર્ગ કે સિદ્ધિના સુખને અનુભવ કરે છે તેએ મૃત્યુ બાદ સ્વગ' કે સિદ્ધિનું સુખ પામે છે. આત્મામાં અનત સુખ છે. તેના અનુભવ ખરેખર આત્મામાં મનને લયલીન કરવાથી પ્રગટે છે. આ જ સત્ય સુખને
સ્વ

Page #163

દીક્ષા મહત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૨૧ સત્ય માર્ગ છે.
આત્મા જ પિતાને ઉદ્ધાર ઉપાદાનપણે કરી શકે છે. આત્મામાં અનંત સુખ છે એ નિશ્ચય કરનારાઓ પરમ શાંતિને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. તેઓ પોતાની મેળે અનંત દુખના માર્ગોમાંથી પાછા ફરે છે. દુઃખના અનુભવથી મનુષ્ય અનંત સુખરૂપ આત્મવીરની શોધ કરે છે અને છેવટે તન, મન, ધનને ભેગ આપીને તેને પ્રાપ્ત કરે છે. સદ્ગુણેથી સુખ મળે છે અને દુર્ગથી દુઃખ મળે છે. જે વિષયભેગ, મિથુન, કામગથી શરીર અને વીર્યને નાશ કરે છે તેઓ સુખને બદલે દુઃખ પામે છે. મારા ભક્તો અન્તરમાં સુખ શોધે છે. સત્ય પ્રેમ, શ્રદ્ધા અને આત્મજ્ઞાન વિના સત્ય સુખ અન્તરમાં રહેલું છે છતાં તેને પ્રકાશ થતો નથી. તમે ગુણ સુખથી રજોગુણી સુખ અને તે પછી સાવિક માનસિક સુખના અનુભવ પછી મનુષ્ય આત્મસુખના અનુભવમાં આવે છે. પછીથી તેઓ શરીર, વાણી અને મન દ્વારા સુખ ભોગવવાની ઈચ્છા કરતા નથી. શરીર અને પ્રાણુને નાશ થતાં પણ તેઓ આત્મસુખના અનુભવથી આત્મસુખ વિના અન્યત્ર સુખબુદ્ધિ ધારણ કરતા નથી.
જડ જગતમાંથી આસક્તિ ટાળવાને મનુષ્ય લાખો ઉપાય કરે છે, પરંતુ આત્મસુખને રાગ થયા વિના તથા આત્મામાં ઈન્દ્રિ, મન, પ્રાણ, દેહને હેમ કર્યા વિના જડ જગતમાંથી આસક્તિ ઊઠતી નથી અને આસક્તિ ઊઠયા વિના કર્મચાગી બની શકાતું નથી. માટે મનુષ્ય ! સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓને સ્વાધિકારે સેવવા છતાં આત્મામાં પૂર્ણ પ્રેમ રાખો. આત્મા જ મહાવીર છે. દુનિયામાં અને સ્વર્ગમાં જેટલાં દેવોનાં અને ગુરુઓનાં નામે અને શરીરો છે તે મહાવીરના છે એમ પૂર્ણ નિશ્ચય કરી પ્રવર્તશે એટલે તમને મારી આંતરિક શક્તિઓની સહાય મળવાની. આત્મસત્તાના અનુભવથી મારી સહાય તે પોતાની સહાય છે. આત્માને જ આત્મા સહાય આપે છે અને તારે છે તે આત્મયભાવે અનુભવ કરી શકશે.

Page #164

૧૨૨
અધ્યાત્મ મહાવીર મન સેવક છે અને આત્મા તે મહાવીર હું છું. જ્યાં સુધી તમે મનની દશામાં હશે ત્યાં સુધી તમો ભક્તિથી ભક્ત બની મારું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરનારા ભક્તો તરીકે છે, અને જ્યારે તમે મનની દશાનું અતિક્રમણ કરીને આત્મદશાથી મને જેશે ત્યારે સ્વામિસેવકભાવ રહેશે નહીં. તેવી આત્મદશામાં આત્માને જ પ્રભુ મહાવીરરૂપે તમે અનુભવવાના. તે કાળે તમે પિતાને “હું પરબ્રહ્ના મહાવીર છું” એમ અનંત સુખીરૂપે અનુભવવાના. પછીથી તમને પુણ્ય, પાપ અને પુણ્ય-પાપના વિચાર તથા તેની પ્રવૃત્તિમાં નિર્લેપ પણ સદાકાળ રહેશે. મારામાં મસ્ત મહાત્માઓને વાત, નિયમ કે વિધિની જરૂર રહેતી નથી. તેઓ તેમને ચેાગ્ય લાગે. તેમ પ્રવર્તે છે.
ગૃહસ્થ મનુષ્યો ! ગૃહસ્થદશામાં અનેક પ્રકારનાં કર્તવ્ય કર્મો કરવા છતાં તમે આત્મામાં સુખને વિશ્વાસ ધારણ કર્યો. મૈથુન અને કામગની વાસનાથી ક્ષણિક સુખ છે અને તેથી દુઃખ તે અનંતગણું છે. માટે આત્માના નિત્ય સુખને વિશ્વાસ. ધારણ કરે અને કામગથી શરીર, બળ અને રૂપને નાશ કરીને દેશ, સંઘ, સમાજની અને પિતાના વંશની પડતી ન કરે. વાસનાઓથી કોઈને સુખ થયું નથી અને થશે નહીં. મેથુન અને કામભેગની પ્રવૃત્તિ શરીર અને રૂપનો નાશ કરનાર છે. તેમાં જે રાગ છે તે મેહ છે, પણ તે વિશુદ્ધ પ્રેમ નથી. જેમ જેમ વિશુદ્ધ પ્રેમ વધતો જાય છે અને કામવિકાર ટળતો જાય છે તેમ તેમ આત્મસુખને અનુભવ વધતું જાય છે,
મૈથુન, રાગ પ્રવૃત્તિ કે કામરાગમાં સત્ય પ્રેમ નથી. આત્માનાં મન, વાણી, કાયા એ ત્રણ સાધન છે. એ ત્રણ સાધનથી આત્માના સુખનો અનુભવ કરી. લક્ષમી અને સત્તામાં મૂંઝાવું નહીં. તેથી, ત્રણે કાલમાં સુખ પ્રાપ્ત થતું નથી. બાહ્ય વેભમાં સુખની બુદ્ધિ ધારણ કરીને અજ્ઞાનીઓ મૂંઝાય છે.

Page #165

દીક્ષામહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૨૩ ઘરમાં સ્વર્ગ
મારા ભક્તો ઘરમાં સ્વર્ગ રચે છે. તે ઘરને, કુટુંબને, જ્ઞાતિને, સંઘને, કેમને, દેશને અને આખી દુનિયાને સદ્ગુણ વડે સ્વર્ગ બનાવે છે. એકબીજાના પ્રેમમાં, એકબીજાનું સહુને કરવામાં, એકબીજાનાં દુઃખોના નિવારણમાં, એકબીજાની પરતંત્રતા હરવામાં અને આત્મમહાવીરભાવે એકબીજાને દેખીને તે પ્રમાણે પ્રવર્તાવામાં ઘરમાં અને જંગલમાં સ્વર્ગ છે. મનમાં ઊપજતા પાશવિક વિકારો પર જય મેળવવાથી અંતરમાં સ્વર્ગ પ્રગટે છે અને તેથી આખી દુનિયામાં જ્યાંત્યાં તમને સ્વર્ગ જણાશે. શરીરમાં સ્વર્ગ:
મનુષ્યો ! દુઃખ અને વિપત્તિના સાગરે સામે દેખાય અને તેમાં ડૂબી જવાનો વખત આવે તો પણ તમે સત્ય અને ન્યાયથી પ્રવર્તે. તમને તેવા પ્રસંગે અન્તરથી તમારી ઉન્નતિ થાય તે મારે પ્રકાશ મળશે તેવો વિશ્વાસ રાખો. જે સ્ત્રી અને પુરુષે સર્વ પ્રકારના ધનથી અને રાજ્યાદિક સત્તાથી સુખી થવા ધારે છે અને તે માટે ભ્રમમાં ભૂલી હજારો, લાખો, કરોડે પાપ કરે છે તેઓ મારા બધથી વિમુખ બની અજ્ઞાનાંધકારમાં પ્રવેશ કરે છે. તેઓ પિતાના હાથે પિતાના શત્રુ બને છે અને મનુષ્યભવ હારી જાય છે. દુષ્ટોથી સાવધ રહો. પાપીઓને સુધારવા માટે મારી પ્રાર્થના કરો. સત્ય પ્રેમ ખીલવો. પ્રથમ પિતાના ઘરમાં, પિતાના પ્રેમીઓમાં સદ્ગુણનું સ્વર્ગ પ્રકટ કરો. જેઓ પિંડમાં સ્વર્ગ રચે છે તેઓ બ્રહ્માંડમાં સ્વર્ગને પામે છે. મનમાં સ્વર્ગ:
જેઓના અપરાધે કર્યા હોય અને જેઓના આત્માઓને અનેક પ્રકારે સતાવ્યા હોય, પીડડ્યા હોય તેઓની માફી માગે અને તે માટે હૃદયમાં મારું સ્મરણ કરી પશ્ચાત્તાપ કરો. સ્વાર્થના વશમાં અનેક પ્રકારનાં પાપ ન કરી બેસે. ઘરમાં સર્વ મનુષ્યની

Page #166

૧૨૪
અધ્યાત્મ મહાવીર સાથે હળીમળીને પ્રેમથી ચાલે. ક્રોધના જુસ્સાને પ્રગટતે વારે. વૈરથી વૈર શમતું નથી, પણ પ્રેમથી વર શમે છે. શત્રુઓને ઉપકારથી જીતે. અપરાધીઓને માફીની સાથે સદ્ગુણ બનાવે. જડ વસ્તુઓથી સુખની ખરી રીતે પ્રાપ્તિ થતી નથી, માટે જડ વસ્તુઓ દ્વારા સુખ ભોગવવાની વૃત્તિઓને જીતે આત્મામાં સ્વર્ગ:
સર્વ મનુષ્યોને આત્મજ્ઞાન અને આત્મચારિત્રરૂપ જૈનધર્મનું શિક્ષણ આપો. જ્યારે નવરાશ મળે ત્યારે મારા પર લક્ષ્ય આપે અને જડ વસ્તુઓની ક્ષણિકતામાં નિત્યાત્મમહાવીરરૂપે મને અનુભવે. આ પ્રમાણે ઘરમાં સ્વર્ગ રચે. ઘરને અને જંગલને સ્વર્ગરૂપ બનાવે. સુખ ખરેખર આત્મામાં છે. શરીરરૂપ ઘરમાં રહેલા આત્મામાં અનંત સુખ છે. અનંત દુઃખો પડવા છતાં આત્મામાં સુખને વિશ્વાસ રાખી ધીર બને. મારા સ્વરૂપમાં એટલા અલમસ્ત બની જાઓ કે જેથી દુઃખની બ્રાન્તિ રહે નહીં. 'નિરાશ ન બને?
આત્મા અનંત આનંદમય છે. મહાદિ આવરણને નાશ થતાં આત્માનંદને અનુભવ આવે છે, દેહાધ્યાસ ટળતાં સ્વર્ગીય સુખને અનુભવ આવે છે અને મનદશા ટળતાં અને આત્મદષ્ટિ થતાં આ મનુષ્યદેહે જ આત્માના અનંત સુખને અનુભવ આવે છે. તે માટે પુરુષાર્થ કરે, આલસ્યાને દૂર કરે, પુરુષને અને સંતેનો સમાગમ કરે. સ્વપ્નમાં પણ નિરાશ બનતા નહીં. મારે વિશ્વાસ રાખો. અનંત સુખને અનુભવ જે પામે છે તે બીજાઓને કહી શકે છે, પણ બીજાઓને કથનમાત્રથી અનુભવ કરાવી શકાતું નથી.
મનુષ્યો ! આત્માના સત્ય અને નિત્ય સુખનો અનુભવ જાતે કરે એટલે પછી તમે દેહ અને પ્રાણમાં આસક્તિ કરી શકશે નહીં. આત્મમહાવીરપ્રભુની અનંત ચમત્કારિક શક્તિઓને પ્રકાશ જ્યાંત્યાં

Page #167

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૨૫ યોગીઓ, મહાત્માઓ, ભક્તો, સંત, જ્ઞાનીઓ વડે કરાય છે તે પર વિશ્વાસ રાખો. આત્મમહાવીર પ્રભુની સત્તા સર્વત્ર એકસરખી છે. તેનું ધ્યાન ધરે, તેમાં મનને લયલીન કરે એટલે તમને અનંત સુખની દિવ્ય આશા પ્રકાશતી જણાશે.
- નાસ્તિક જડવાદીઓના અનેક કુતર્કો અને સંકટો ઇત્યાદિથી તમે નિરાશ ન બને. સર્વત્ર સ્થાવર-જંગમ પ્રાણીઓમાં આત્મમહાવીરને દેખો. તેઓને પૂજે, સત્કારો, પણ તેઓને ધિક્કાર નહીં. તમારી આશા કદી નિષ્ફળ જવાની નથી. મનની નિરાશાવસ્થામાંથી જ આશાનું દૈવી બળ પ્રકટે છે અને તે અનત સુખને પ્રકાશ કરે છે. મારો ભક્ત વિશ્વમાં આ ભવ તે શું પણ બીજા અવતારોમાં પણ અનંત સુખરૂપ જીવનરસને રસીલે બને છે. તે કરોડે પ્રતિકૂલ પ્રસંગમાં પણ આત્મવીરને વિશ્વાસ છોડતો નથી.
જે નિરાશ બને છે તે મરણને પામે છે અને જે આશા રાખે છે તે અનંત જીવનને પામે છે. નિરાશ થયેલા મનુ સારાં કાર્યો કરી શકતા નથી. તે જીતવાના છેલ્લા પ્રસંગે હારીને પાછા દુઃખને પામે છે. વિજયનું ચિહ્ન આશા છે. કેઈપણ પ્રસંગે મનુષ્ય ! નિરાશ થતા નહીં. તમે પોતે આભાઓ યાને શુદ્ધામાઓ છે. તમારા આભાઓમાં અનંત શક્તિ છે. તમે અનંત વિશ્વને રચવાની સત્તાવાળા છે, તે તમારા આત્મામાં રહેલું અનંત સુખ પામવા માટે કદાપિ નિરાશ ન બને. આશાથી ઉદ્યમી મનુષ્ય વિજયસુખ પામે છે.
કર્મના ક્ત તમે છે અને તેના સંહર્તા પણ તમે જ છે. કાળિયે જાળ રચે છે. તેમાં તે રહે છે અને જાળથી દૂર પણ તે જ થાય છે, તેમ તમે કર્મ–શરીર-પ્રાણદિને રચો છે, તેનું પાલન કરે છે અને તેઓને નાશ કરી તે થકી દૂર જાઓ છે. માટે આત્મામાં અનંત સુખ રહ્યું છે. તેમાં વચ્ચે આવનાર મહાદિ કર્મો

Page #168

અધ્યાત્મ મહાવીર પડદાઓને શુદ્ધ પગથી ચીરી નાખો અને આવરણરહિત બની -જીવન્મુક્ત બને. જલબિંદુઓને સાગર બને છે તેમ આત્મપુરુષાથથી અનંત સુખ મળે છે. તેને માટે આત્મામાં પૂર્ણ પ્રેમથી એક્તા અને અભેદતા અનુભવો. મતમતાંતર, ભેદ વગેરેને ત્યાગ કરી વિશ્વ સાથે અભેદતા અનુભવે.
મનુષ્યભવના બીજા અવતારે લેવા પડે તે ભલે લે, પણ એ અનેક ભવમાં આશા, ખંત, પુરુષાર્થ, ઉપગ, ચારિત્ર અને જ્ઞાનથી શુદ્ધ બની અનંત સુખના ભેગી બનો. બોલ્યા કરતાં કરે. બોલવું એ રૂક્યું છે અને કરવું એ સુવર્ણ છે. વાર્તામાં વખત ન ગાળો. આશામય જીવનથી આત્મમહાવીરને પ્રાપ્ત કરો એટલે અનંત સુખસાગરરૂપ પોતે પોતાને દેખી શકશે. મનુષ્ય ! મુક્તિનું સુખ હૃદયમાં છે. તેની આગળ શરીરસુખ ક્ષણિક છે.
તમે પુરુષે, સ્ત્રીઓ, બાલકે અને વૃદ્ધો વગેરેની રક્ષા કરો. વ્યાવહારિક અને ધાર્મિક શિક્ષણ ઘેરઘેર મળે, ઘેરઘેર ગુરુકુલે થાય અને વંશપરંપરાએ ઉત્તમ શિક્ષણ મળતું જાય એ બંદબસ્ત કરો. સત્ય અને શુભ પ્રતિજ્ઞાઓના પાલક બનો. પૂર્ણ વિવેક કરીને પ્રતિજ્ઞાઓ લે અને એ પ્રતિજ્ઞા પ્રમાણે વતે. વખતસર કાર્ય કરવાની ટેવ પાડો. વખતની કિંમત જેઓ જાણતા નથી તેઓ સમય કરતાં અનંતગુણ મહાન એવા આત્માની મહત્તા તે કેવી રીતે જાણું શકે ?
મારે કોઈપણ ભક્ત “મને સક, કર્તવ્ય કર્મો કરવાને વખત મળતો નથી એવું કહેતા નથી. વખત લાવો પિતાના હાથમાં છે. વખત મળે કાર્ય કરીશું એમ બેલનારાઓ આલસ્યરૂપ રાક્ષસના પંજામાં સપડાયેલા છે. મનુષ્યમાત્રને પોતાના જીવનમાં સત્કર્મો કરવાને સમય મળે છે. સમયને પિતાના તાબામાં લેનાર આત્મા છે. કોઈ રાજાને ત્યાં જન્મેલ હોય અને કોઈ

Page #169

દીક્ષામહાત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૨૭
ઝૂપડીમાં જન્મેલા હાય, તેા તેનુ' કંઈ મહત્ત્વ નથી. ખરુ` મહત્ત્વ તે ખન્નેમાંથી જે સારાં કર્મે કરે છે, વિશ્વનું કલ્યાણ કરે છે તે પર છે.
જ્યાં
જે મારા ભક્તો કાળને ઓળખી કત વ્યકાર્યો કરે છે તેએ સર્વ પ્રકારની પ્રગતિની પાછળ રહેતા નથી. તમા જે કંઈ જાણે છે. તે પ્રમાણે કરે. મનુષ્યભવ પુનઃ પુનઃ પાછા મળતા નથી. મનુવ્યાવતારની એક ક્ષણની પણ અનતગણી કિંમત છે. તેથી પ્રમાદી ન ખનેા. કેટલાક મારા ભક્તો આ વિશ્વમાંથી જે કંઈ સારુ છે તે ગ્રહે છે. મારા ભક્તો ગુણાનુરાગી હેાય છે. તેથી તેએ ત્યાંથી સત્ય ગુણા ગ્રહણ કરે છે. વિશ્વમાં સર્વ પદાર્થાંમાંથી જ્ઞાની શિક્ષણુ ગ્રહણ કરે છે. વહેતા ઝરાઓમાંથી તે દૃષ્ટિ પ્રમાણે સૃષ્ટિ અનાવીને કંઈ કંઈ ઉકેલ્યા કરે છે. પથ્થર, વાયુ, આકાશ વગેરે સવમાં તે સત્ય જોઈ શકે છે. મારા પ્રેમી ભક્તો સત્યને શેાધી કાઢે છે. અજ્ઞાનીએને જે અવળુ' લાગે છે તેમાંથી મારા ભક્તો સવળુ` ગ્રહે છે. અજ્ઞાનીઓ જે જે કર્યું અને વિચારાથી ખંધાય છે તે તે ક્રમ અને વિચારેાથી મારા ભક્તો મુક્ત થાય છે.
શરીરરૂપ બગીચાને માલિક આત્મા છે. શરીરરૂપ ક્ષેત્રને, મનરૂપ ક્ષેત્રને માલિક આત્મા છે, તેમાં જે જે સારુ' લાગે તે તે વાવી શકે છે. એક જ સામગ્રીમાંથી કેાઈ મહેલ ઊભેા કરે છે અને ફાઈ ઝુંપડી કરે છે. તમારી પાસે સ` પ્રકારની શક્તિએ ખીલવવાની સામગ્રી છે. તેને જેવે ઉપયેાગ કરવા ઢાય તેવા કરી શકે છે. મનુષ્ય જેવુ' ભવિષ્ય મનાવે તેવુ ખની શકે છે. આત્માના નિશ્ચય તે જ તેનું ભવિષ્ય છે. સઘળાઓને હૃદય તેા છે, છતાં તે સત્ય અનુભવી શકતા નથો. મનુષ્ય જેવા ધારે તેવે થવાની શક્તિવાળા છે. ખીજમાં જેમ વૃક્ષ રહેલુ છે તેમ મનુષ્ચામાં સર્વ પ્રકારની શક્તિ રહેલી છે. આત્મામાં પરમાત્મત્વ છે. ફક્ત તેના પ્રકાશ કરવાની જરૂર છે. પ્રારંભથી જય—વિજય મળે તે તેમાં પ્રમાદ આદિ

Page #170

૧૧૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
થવાનું નેખમ રહેલું છે. દેશ, કામ, સમાજ વગેરે ઉત્કૃષ્ટ મેાજશેાખ કે વિજય પામીને પાછાં સુસ્ત અની પડતી પામે છે. પ્રથમ વિજય મળે તેથી આત્માને સંભાળે, કારણ કે તેથી ગ, આલસ્ય, અસાવચેતપણુ' થાય.
નિર્ભયતા, દૃઢતા, આગ્રહ, ખંત, કાય કરવાની ચાકસાઈ,, સુવ્યવસ્થા, શક્તિએની એકાગ્રતા, સંયમ, ઉત્સાહ, વિશ્વાસ અને આશાથી મનુષ્યે વિજયી અને છે. માટે મનુષ્યેા ! તમે શારીરિક તથા માનસિક ગુણેા ખીલવેા. વિશ્વમાં પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરવા તમે અવતર્યાં છે એમ માને. એશઆરામથી સુસ્ત ન મા. જેટલા દુઃખ અને વિપત્તિએથી મહાન અન્યા છે તેટલા એશઆરામ અને સુખસામગ્રીમાં પડેલાએ। મહાન બન્યા નથી. જેએ ક્રીતિ-પ્રતિષ્ઠાના પૂજારી છે અને આત્મમહાવીરની સત્ય શક્તિઓની ઉપેક્ષા કરે છે તે અંતે પડતી પામે છે. મેહની મધુરી લાલચથી સત્યના વિનાશક ન અનેા.
દાન:
મનુષ્ય ! જેને જે જોઈએ અને તમારી પાસે જે હાય તે આપે. જેટલું આપશે। તેનાથી અનંતગણું તમને પાછુ મળશે. તમને જે કઈ આપે તેના ઉપકાર માને, જે મળે તે તમેા ખીજાને આપે અને તેથી ઘણા હુ પામે.
અન્નદાન, ભેાજનદાન, જલદાન, વસ્ત્રદાન, જ્ઞાનદાન, સાધુસાધ્વીને દાન, ગરીએાને દાન, રોગીઓને ઔષધદાન વગેરેથી આત્માના ત્યાગ પ્રગટે છે. જેનામાં પેાતાનુ સર્વસ્વ આપવાની શક્તિ છે તે શિયળને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. અભયદાન, સુપાત્રદાન, અનુકંપાદાન, ઉચિતદાન, કીર્તિ દાન વગેરે દાનેાને ક્ષેત્રકાલાનુસાર સેવે. જે આપે છે. તે મને ગમે છે. ટુકડા રોટલામાંથી પણ ટુકડા ભૂખ્યાને આપી ખાઓ. દેશમાં કે સમાજમાં સવ મનુષ્યે ભૂખ્યા ન રહે એવા પ્રમ'ધ કરો. નહેરોનાં, નદીઓનાં પાણી લો અને દુકાલ ન પડે એવી વ્યવસ્થ

Page #171

-
દીક્ષામહે સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ કરો. જે પરસ્પર એકબીજાના આશરે એકબીજાનું દાન ગ્રહી જીવે છે. સર્વોત્તમ દાન ધર્મ છે. શિયલ:
જે દાની બને છે તે શિયળને પાળી શકે છે. સદાચાર, સ–વૃત્તિ, સદ્દવિચાર, પુણ્ય કર્મો કરવા અને દુષ્ટ કર્મોને ત્યાગ તે શિયળ છે. ગૃહસ્થને ગૃહસ્થના અધિકાર પ્રમાણે બ્રહ્મચર્ય પાળવું અને શરીર-ઈન્દ્રિયની પટુતા રક્ષવી તે શિયળ છે.
પરસ્ત્રીના સમાગમમાં આવવા છતાં પણ પુરુષના મનમાં કામવાસનાને પ્રાદુર્ભાવ ન થવો અને સ્ત્રીઓને અન્ય પુરુષોના સમાગમમાં અન્ય પુરુષે પર ભાઈ–બાપની બુદ્ધિ રહેવી તે શિયાળ છે. સર્વની સાથે સારી રીતે પ્રેમથી હળીમળીને રહેવાને સ્વભાવ તે શિયળ છે. ઉચ, ઉદાર, પવિત્ર પ્રેમ, હિતકર સ્વભાવ તે શિયળ છે. એવું શિયળ જે મનુષે પ્રાપ્ત કરે છે તેઓ બાઘાંતર શક્તિઓને પ્રકટાવે છે અને અશુભ ઈચ્છાએ, અશુભ વાસનાઓના રોધરૂપ તપને પ્રાપ્ત કરે છે.
તપ:
મન, વાણી, કાયાની અને આત્માની શક્તિ પ્રાપ્ત કરવા માટે એશઆરામ, બાહ્ય સુખ વગેરેને ત્યાગ કરે, દેશ, કેમ, સંધાદિક માટે આત્મગ આપ, અનેક પ્રકારનાં દુઃખો સહન કરવાં તે તપ છે. અન્ય જીવોનાં દુઃખ ટાળવા માટે પિતાના સુનો ભેગ આપ તે તપ છે. તપથી મેહાદિ કર્મોનો નાશ થાય છે અને આત્માની શુદ્ધિ થાય છે.
સ્વાધ્યાય, ધ્યાન, સમાધિ, મમત્વને ત્યાગ, દેહાધ્યાસનો ત્યાગ, કાયકષ્ટસહનતા, વિનય, સેવા, પ્રાયશ્ચિત્ત, ઉપવાસ વગેરે તપ છે. જેઓ તપ તપે છે તેઓ મારા શુદ્ધસ્વરૂપમય બને છે. અહંતાના ત્યાગમાં, કીતિના ત્યાગમાં અને પિતાનું સર્વસ્વ અન્યોને આપવામાં તપ છે.

Page #172

અધ્યાત્મ મહાવીર તપથી અનેક લબ્ધિઓ, સિદ્ધિઓ, ચમત્કારોની પ્રાપ્તિ થાય છે. મુનિઓ પોતાના આત્માને હિતકારક અને અન્યને હિતકારક એવાં અનેક પ્રકારનાં શુભ કર્મો અને વિચારરૂપ તપ કરે છે. ભાવ:
જેએ તપ કરે છે તેઓ ભાવ, પ્રેમ, રુચિ, આનંદ, હર્ષને પ્રાપ્ત કરે છે. જે જે પ્રવૃત્તિ કરે તે ભાવથી કરો. જે કાળે જે કરાય તેમાં ભાવ લાવે. દાન, શિયાળ, તપ વગેરેની પ્રવૃત્તિમાં ભાવથી પ્રવર્તે. ભાવ જેમ જેમ હૃદયમાં પ્રગટે છે તેમ તેમ આવરણને નાશ થાય છે. ભાવના અત્યંત વેગથી એકદમ કેવલજ્ઞાન પ્રગટે છે, તે દેવકાદિકની ઋદ્ધિ મળે તેમાં તે શું આશ્ચર્ય ?
અશુભ ભાવને નાશ કરો અને શુભ ભાવને પ્રગટાવે. શુભ ભાવમાંથી અનુક્રમે ઉત્તરોત્તર શુદ્ધ અને વિશુદ્ધ ભાવને આત્મા માં પ્રગટાવો. જેવો ભાવ તેવું ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. દેવ, ગુરુ, ધર્મ પર જેટલે પ્રેમભાવ અને હર્ષ પ્રગટે છે તેટલા તમે આત્મતિમાં ક્ષણે ક્ષણે આગળ વધતા જાઓ છે.
સ્વાધિકારે ભાવથી કાર્ય કરનાર રંક પણ ચકવર્તી સમાન છે. જેને ભાવરૂપ આત્મા ક્ષણે ક્ષણે ઉદાર થતો જાય છે તે દુઃખમાં, સંકટમાં, રોગમાં પણ સુખની ભાવના કરે છે. હજારો દુખે અને મહાદિ દુષ્ટ પ્રકૃતિએ સામે તે યુદ્ધ કરે છે. જેને ભાવ મહાન તે જ મહાન છે, પરંતુ ભાવ વિના ઇન્દ્ર કે ચક્રવર્તીપણું મહાન નથી. ભાવથી કઈ રોટલી આપે છે તે અમૃતભોજન કરતાં વિશેષ છે. જેના અધ્યવસાય અને પરિણામ ચઢતા ઉંલાસવાળા છે તે સર્વ કર્મ કરવા છતાં નિલ પ મહાગી છે.
સત્તા, લક્ષમી, પદવી વગેરેની ભાવ–પ્રેમરસની આગળ ફૂટી બદામ જેટલી કિંમત નથી. ભાવથી સર્વ કરે, સર્વ વિચારે. જેના ભાવ ઉત્તમ છે તે પવિત્ર છે, સ્વર્ગમાં તે સર્વથી પહેલે

Page #173

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૩૧ પ્રવેશ કરે છે. ભાવથી બેઘડીમાં પરમાત્મપદ પ્રગટે છે. માટે મનુ ! તરતમગથી ભાવ પ્રગટાવો, ભાવથી સેવાભક્તિ કરે. નિજાને ત્યાગ :
મનુષ્યો ! નિન્દા કરનાર સમાન કેઈ નીચ બનતું નથી, એવું મારું કથન સત્ય જાણી કદી કેઈની નિન્દા ન કરો. તમે -તમારું સંભાળે. અન્યની નિંદા કરવાને તમને કેણે હક આપે છે ? નિન્દા કરનાર કેઈની નિન્દા કરીને તેને સુધારી શક્તો નથી. મનુષ્યની પૂંઠ પાછળ તેઓની અપકીતિ કરવા માટે નિદા કરનારા પૃષ્ઠમાંસ ખાનારા જાણવા. નિન્દા કરવામાં જેઓને રાગ છે તે મારા રાગી બનતાં પાછા હઠે છે અને અન્યનું બૂરું કરે છે. વિશ્વમાં કલેશ, વૈર, કુસં૫, હિંસાની વૃદ્ધિ કરીને તેઓ પોતાને અધમ બનાવે છે. કેઈનાં મર્મ પ્રકાશવાને માટે ઊપડતી જીભને છેદી નાખે અગર જીભને કાબૂમાં રાખવારૂપ તપ કરે.
દુમિનની પણ નિન્દા કરીને તમે તેનું જે અશુભ કરવા ધારે છે તેના કરતાં તમારું લાખ કરોડો ગણું ભાવિ અશુભ થાય છે. તેને તમે દેખી શકતા નથી, પણ તે અશુભ કર્મનું ફળ ભોગવતાં રોતાં પણ છૂટવાના નથી. સર્વ મનુષ્યો કંઈ એકદમ દોષરહિત બની શકતા નથી. મનુષ્ય પ્રકૃતિથી એકદમ ન્યારા થઈ શકતા નથી. તેઓ દેશી હેઈ શકે તેમાં શું આશ્ચર્ય છે ? દેવીના દોષોને જોનાર પ્રેમ સમાન કેઈ નથી. શુદ્ધ પ્રેમીઓ દેશીઓ અને પાપીઓ પર શુદ્ધ પ્રેમની દષ્ટિ ધારણ કરીને તેઓને પિતાને સમાગમમાં લાવી હળવે હળવે સુધારે છે.
શરીરના દેષો કરતાં મનના દેષોને વિનાશ કરવામાં ઘણે વખત લાગે છે. જેઓ નિદક છે તે મનની દશાએ ચંડાલ છે. કર્મચંડાલ કરતાં મનથી જે ચંડાલ બને છે, જીભથી જે ચંડાલ બને છે તે બહુ ખરાબ છે. ખૂણામાં કેઈ ન સાંભળે એવી રીતે

Page #174

૧૩૨
અધ્યાત્મ મહાવાર
કોઈની નિંદા કરવાને મનમાં વિચારમાત્ર પણ ન લાવે. દેષદૃષ્ટિ હોય છે ત્યાં સુધી અન્યાના ગુણ પણ દોષરૂપે જણાય છે.
દેવ-ગુરુ-ધર્માંની નિન્દા ન કરે કેાઈના પણ ધર્મની કે આચારની નિન્દા ન કરે, પણ તેમાં જે કંઇ તમને સારું' જણાય તે ગ્રહણ કરે. હારા દોષો મૂકીને એક ગુણુને ગ્રહણ કરી. મનુષ્યમાં જે જે દોષો હાય છે તે પણ દુઃખરૂપ શિક્ષણ આપીને મનુષ્યને સુખની તરફ વાળવા માટે ગુરુની ગરજ સારે છે. તમારે ગુણગ્રાહી સ્વભાવ રાખે. કોઈના બૂરામાં ઊભા ન રહેા. વ્યભિચારી દુષ્ટ લેાકેાને મહાત્માએ પેાતાના સવિચારથી સુધારે છે. મહાત્માઆ વેશ્યાએના ઘરમાં વાસ કરીને વૈશ્યાએને સુધારે છે તથા જુગારીઓના સમાગમમાં આવીને જુગારીએને સુધારે છે. તમારી પાસે દા, દુગુ ણો મનુષ્યા આવે તે એકદમ તેને નિર્દે નહીં., ધિક્કારે નહીં. તેઓને માતૃવત્ પ્રેમવાત્સલ્યથી સુધારો. પ્રથમ પેાતે નિન્દારહિત ખનેા એટલે હજારગણા ઉપદેશથી જે કાર્યોં નહી' બની શકશે તે તમારા નિન્દારહિત આચરણથી અની શકશે. તમા કેાઈની નિન્દા કરી છે તેમાં તેને હલકા પાડવાની વૃત્તિ રહેલી હેાય છે. કેાઈનુ ભૃરુ દેખાય તે દેખવા ખુશી ન રહેા, અન્ધાની નિંદા કરવી તે પેાતાની જ નિન્દા છે અને તેથી પેાતાનું જ પૂરું થાય એમ જાણી, મનુષ્યા ! દેશ, કામ, સંધ, કુટુંખમાં થતી નિન્દાને નાશ કરો.
જેએ મારા ભક્તો ખનેલા છે તેએ અન્ય મનુષ્યેના દોષો દેખતા નથી અને કાઈની આગળ કહેતા નથી. કેાઇના દોષા કહે તે તે સાંભળતા નથી અને હૃદયમાં સાંભળવાની કે કહેવાની ઈચ્છાના એક વિચારને પણ અવકાશ આપતા નથી. આવી દશા આવે છે. ત્યારે આત્મામાં ચારિત્રબળ ખીલી શકે છે અને મારા ભક્તો ભક્ત ટળીને પરબ્રહ્મ પ્રભુ અને છે; વીર, મહાવીર, જયવીર,, ધમવીર અને છે.

Page #175

દીક્ષામહાત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૩૩
જેને કેાઈ દ્વાષ કહે છે તેને કાઈ ખીજી અપેક્ષાથી ગુણ કહે છે. માટે આત્મા અને જડપ્રકૃતિનું સ્વરૂપ સમજી સત્ય ગુણરાગી મને, સ* મનુષ્યમાં સારુ જુએ અને સને સારા બનાવે. સત્યમાગ માં વિચરે :
અસત્ય નિન્દાથી ડરે નહી.. પૂર્ણ પરીક્ષા કર્યાં વિના એક તરનું સાંભળીને અથવા સામાના આશયે સમજ્યા વિના તેનાં કાર્ડની ટીકા કરી નહીં. પૂર્ણ તપાસ કર્યાં વિના ઊડતી અફવાઓ સાંભળી તેને સત્ય માને નહી. નિન્દા થશે, લેકે ખરાખ કહેશે એવુ' મનમાં લાવીને સત્ય કા, હિતકર કાર્યાં, પારમાર્થિક કાર્ય અને સત્ય સુધારાઓથી વિમુખ ન થાઓ. દુનિયાના શબ્દો કરતાં અંતરમાં સત્યની પ્રેરણા કરનાર આત્મા તરફ ખાસ લક્ષ દો. જેને કઈ કહેવું હાય તે તેને રૂબરૂમાં કહેા. તેની પૂઠ પાછળ કાઈને કહેવાથી તેની નિન્દા થાય એવું ન કહેા. નિન્દા, ટીકા, લેાકાપવાદ, ભય, હાનિ આદિથી ડરીને આત્માને જે સત્ય લાગતું હેય તે પડતુ ન મૂકે!. દુનિયા સ્તુતિ કરે યા નિન્દા કરે તે તરફ ન જુએ, પણ સત્ય, પરે।પકાર તથા અલ્પ દોષપૂર્ણાંક મહાલાભ થનારાં કા તરફ જુએ અને તે કરા.
સત્યમાં મરવુ' સારું પણ અસત્યમાં જીવવું સારુ નથી. અસત્ય માગમાં પ્રવૃત્તિ કરવાથી લેકે સ્તુતિ કરે તથા તાત્કાલિક લાભ થતા હાય, પણ તેથી દેશ, સમાજ, સંઘને નુકસાન થતુ હાય અને અંતરમાં પેાતાને આત્મા પોતાને ડંખતે હાય, તે પ્રાણાંતે પણ તે તરફ કદી ગમન કરેા નહી: જેએ પ્રાણાપણુથી હેરે છે, મૃત્યુ થવાથી કરે છે અને અસત્ય, ગુલામ તેમ જ દુઃખી જીવન ગાળવામાં લલચાય છે તેએ પેાતાનુ' તથા દેશ, કેામ, સઘ વગેરેનું શ્રેય કરવા સમથ થતા નથી. અસત્ય રીતે પેાતાની નિન્દા થતી હાય તેા તેથી ડવું નહીં', નિન્દા અને સ્તુતિ એમાં જેને કંઇ લાગતું નથી અને જે પેાતાની ફરજથી મારી આજ્ઞા

Page #176

૧૩૪
અધ્યાત્મ મહાવીર પ્રમાણે કર્તવ્ય કાર્યો કરે છે તે વિશ્વમાં પિતાની સત્તા જમાવે છે. અને પિતાની આજ્ઞા પ્રમાણે વિશ્વને પ્રવર્તાવે છે.
સત્કાર્યોમાં પ્રવર્તતા આત્માને મેરુપર્વતની પેઠે ધીર અચલ બનાવો. સત્ય એ જ જૈનધર્મ છે. અસત્ય પર જય મેળવવા અને સત્ય તરફ ગમન કરવું એવો મારો જૈનધર્મ જે પાળે છે તે મને પામે છે. ધર્મના નામે થતા વાદવિવાદે, ચર્ચાઓ છેડી દે અને મન બની જેટલું ધાર્મિક સત્ય સમજાય તેટલું જાણે અને જેટલું કરી શકાય તેટલું કરો. ન કરી શકાય તેટલું ન કરે, પણ દંભ કે કપટ ન કરો અને એક અસત્ય કરતાં હજારો અસત્ય દવાના પ્રસંગમાં ન આવો.
ધર્મશાસ્ત્રોમાં જે જે બાબત સૂક્ષમ હય, અશેય જણાતી હાય તેના જ્ઞાન માટે પ્રયત્ન કરે. દેશકાળને અનુસરી જે ઉન્નતિ. નો માર્ગ જણાય તે તરફ ગમન કરો. ચારે તરફને પૂર્ણ વિચાર કરીને કર્તવ્ય કાર્ય કરો. જે જે ખંડમાં, જે જે દેશમાં મહાપુરુષે પ્રગટ થાય છે અને દેશ, સમાજ, પ્રજાને જે જે દુઃખમાંથી ઉદ્ધરે છે અને તેઓનાં સંકટ દૂર કરીને જે જે સારા માર્ગો બતાવે છે તે તે મહાપુરુષ અને મહાત્માઓ ખરેખર મારી તરફથી મારી જ્ઞાનાજ્ઞાપૂર્વક કાર્ય કરનારા થયા છે, થાય છે અને થશે.
સત્ય પર અનેક પ્રકારનાં અસત્યનાં પિપડાં બાઝી જાય છે તેને મહાત્મા મરણાન્ત કષ્ટ વેઠીને દૂર કરે છે. કોઈપણ મહાત્મા કે મહાપુરુષ મરણાંત દુઃખ, વિપત્તિ કે સંકટ વેઠયા વિના વિશ્વના મનુષ્યોને ધર્મ અને સત્યના માર્ગ ઉપર લાવી શકતા નથી. મહાત્માઓની અપકીર્તિ, નિંદા અને હેલના કરવા માટે દુષ્ટ લેકે બાકી મૂક્તા નથી, પણ મહામાઓ, સંત, મહાપુરુષે તે તરફ લક્ષ આપતા નથી. તેઓ તે સત્ય કર્તવ્ય કાર્યોને ચારે તરફથી એકસાઈ અને વ્યવસ્થા રાખીને કર્યા કરે છે અને તેથી જ તેઓ આત્મબળ પ્રાપ્ત કરી શકે છે

Page #177

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૩૫ શત્રુઓ તરફથી જે જે હુમલાઓ થાય તેની સામે મારા ભક્તો સર્વ દેશમાં અને સર્વ કાલમાં ઊભા રહે છે. તેઓ દુષ્ટ અસુર પર જય મેળવે છે અને વિશ્વમાં સત્ય અને ન્યાપ્ય એવા મારા ધર્મને સર્વત્ર પ્રચાર કરે છે. લક્ષ્મી, સત્તા વગેરેની લાલચથી મારા પર પૂર્ણ વિશ્વાસી મનુષ્યો લલચાતા નથી. હજારો લાખે દુઃખ વેઠવાં સારાં, પણ પાપી જીવન ગાળવું કદાપિ સારું નથી. મૃત્યુથી અને જાનમાલના નાશથી ડરનાર પોતાની અને દેશ તથા સમાજની પડતી કરે છે. વમાનને સુધારે:
ભૂતકાળને ભૂલી જાઓ અને વર્તમાનકાળ સુધારો. વર્તમાનકાળ સુધરતાં ભવિષ્યકાળ સુધરે છે. જે વર્તમાનને બગાડે છે તે. ભવિષ્યને બગાડે છે સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિ અને અવનતિને આધાર વર્તમાન પર છે. ભૂતકાળની ગમે તેવી વાત કરવાથી શું ? જેઓ વર્તમાનમાં સારા છે તે જ સારા છે. ભૂતકાળને પૂજવા કરતા વર્તમાનને પૂજે. જે ભવિષ્યમાં કરવાનું હોય તે વર્તમાનમાં કરે. ભૂતકાળમાં થયેલી ભૂલેને વર્તમાનમાં સુધારો. આ કાળ નઠારો છે અને ભૂતકાળ સારો હતે એવું મનમાં ન લાવે. તમે જે કાળમાં સારા અને ઉચ્ચ બનશે તે કાળ સારો ગણાશે. ભૂતકાળમાં કરેલાં પાપોને વર્તમાનમાં જ નાશ થાય છે. ગત બાબતને શેચ ન કરો. જેવા તમે પિતાને ધારે તેવા તમે બની શકે છે. વર્તમાનમાં આત્માની સર્વ પ્રકારની શક્તિઓ પ્રગટાવવા આત્મભેગ આપીને પ્રયત્ન કરો. મારાથી કંઈ ન બની શકે એવો વિચાર ન કરો, પરંતુ મારાથી સર્વ બની શકશે એવી દઢ નિશ્ચયરૂપ નિયતિ કરીને શુભ કર્મો કરે.
વિAવના જીવનું કલ્યાણ કરવાના વિચાર અને આચારમાં પાપ નથી, પણ છતી શક્તિ ગેપવીને અન્ય જીવોના દુઃખમાં ભાગ ન લેવામાં, સ્વાર્થી બુદ્ધિ અને આલસ્યમાં પાપ છે. માટે વર્તમાનમાં સદ્દવિચારો અને પ્રવૃત્તિરૂપ જૈનધર્મને સે તમારા માર્ગમાં

Page #178

અધ્યાત્મ મહાવીર આડા આવતા આંતર-બાહા શત્રુઓને જીતવા તે જ તમારો જૈનધર્મ છે. તેનાથી ચલિત ન થાએ, કારણ કે એવા ધર્મથી જ્યાંત્યાં તમારો જય છે. દુષ્ટ શત્રુઓથી સદા સાવચેત રહે. તેનાથી ફસાએ નહીં. દુષ્ટ શત્રુઓની કલાઓને જાણે અને તેઓ કરતાં લાખે કરે ગણી કલાએ મેળવી તેઓને હરા. શરીરમાં રક્તનું એક યું હોય અને એક શ્વા છુવાસ વહેતે હેાય ત્યાં સુધી તેના ગુલામ ન બને અને અધર્મ અને અન્યાયના માર્ગમાં પ્રવૃત્તિ ન કરો. તમારા આત્માઓને ગુલામ તરીકે અન્ય મળેને કદી વેચે નહીં અને તમે કેઈના આત્માને ગુલામ કરો નહીં. મન, વાણી, કાયાને વેચે નહીં. પિતાના દેશને, કોમને અને સંઘને વેચે નહીં. લેહી રેડીને પણ અન્ય મનુષ્યને પરતંત્ર થતા અટકાવે. ખરાબ રીતરિવાજો અને કુરૂઢિઓ, કે જેનાથી પુરુષો અને સ્ત્રીઓ દુઃખી થતાં હોય અને દેશ, કોમ તેમ જ સંઘનો નાશ થતો હોય, તેઓનો નાશ કરો.
જે કાળે જે જીવનપ્રદ આહારદિક કર્મો હોય તે કરશે અને સ્વ-પરકલ્યાણ માટે જીવો. સાધુઓનું, સંતેનું, ગુરુઓનું કદી અપમાન ન કરો. તેઓની નિંદા ન કરો. તેમાંથી વિશ્વનું અસ્તિત્વ છે. સારા પાડોશીઓ પાસે ઘર કરો. પાડોશીએાના દુઃખમાં ભાગ લે. પાડોશીઓ પર સત્ય પ્રેમ ધારણ કરે. પાડોશીઓને સુધારો. તેઓની ઉન્નતિથી તમારી ઉન્નતિ કાયમ રહેશે. જેવા પાડોશીઓ તેવા તમે છે. તેઓ સારા હશે તે તમારાં બાળકે પણ સારાં થશે.
વર્તમાનમાં સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિના માર્ગે તમે પ્રયાણ કરે. સત્યના માર્ગમાં એક ક્ષણમાં પ્રાણ સમર્પતા જહામાત્ર ખચકાતા નથી તેવા વીરે સ્વર્ગમાં દેવે બને છે. પોતાનામાં કદી નીચતા, દુષ્ટતા ન દેખે. આત્મા શુભાશુભ કર્મથી વસ્તુતઃ ભિન્ન છે તેથી તેને નિ નહીં. અશુભ કર્મોથી વર્તમાનમાં પાછા હઠે અને શુભ

Page #179

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૩૭ કર્મો કરો. તમે અન્તરમાં શુભાશુભ ભાવથી નિલેપ રહેવાને તથા શુદ્ધબુદ્ધિથી વર્તવાનો અભ્યાસ કરો, એ પ્રમાણે જેઓ વર્તમાનકાળ સુધારવા ઉત્સાહી બની કર્તવ્ય કર્મો કરે છે તેને સહાય
ભકતોની ભક્તિઃ
મારા ભક્તોની સેવાચાકરી, ભક્તિ એ કરે છે તેઓ જે ઈચ્છે છે તે પામે છે. જે હું તમને આપી શકો નથી તે મારા ભક્તો આપી શકે શકે છે. મહાવીર મહાવીર અનએ જાપ જપનારા મારા જૈન ગહસ્થ અને ત્યાગી ભક્તોની જે સંગત કરે છે તેને સર્વ દેવ અને દેવીએ સેવે છે. બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ્વર, નવ ગ્રહે, દશ દિકપાલ વગેરે સર્વ દેવ અને દેવીએ મારે જાપ કરનારા ભક્તોની સેવામાં સદા હાજર રહે છે. મારા કરતાં જૈનોની સેવાભક્તિ કરનારને કરોડગણે, પરાર્ધગણે લાભ મળે છે. મારા ભક્તો એવા બ્રાહાણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્રોમાં જે મને જાણે છે તેને કંઈ કરવાનું બાકી રહેતું નથી. તે જે બાહ્ય કે લૌકિક ધર્મ, ક, વ્રત કરે છે તે ફક્ત વ્યવહારથી કરે છે, વસ્તુતઃ તેઓ કંઈ ન કરે તે કઈ રીતનો બાધ નથી. મારા ભક્ત જેનોને કઈ દેવ-દેવી હેરાન કરી શકતું નથી. તેઓની ઉન્નતિમાં કેઈ જાતને વિક્ષેપ આવતું નથી અને તેઓ મૃત્યુ બાદ મારારૂપ બને છે.
મારા ભક્તો મારા ધ્યાન બળ વડે અનેક શક્તિઓને પામે છે. મારા કેટલાક ભક્તોને દુનિયાના લકે ભક્તો તરીકે જાણી શકે છે, પણ પિતે પિતાને ભક્ત તરીકે જાણી શકતા નથી. કેટલાક મનુષ્ય મારા ભક્તો છે, પણ દુનિયાના લેકે તેઓને જાણી શકતા નથી. કેટલાક લોકો મારા ભક્તો છે એમ જાણે છે અને તેઓને દુનિયાના લકે ભક્ત તરીકે જાણે છે. કેટલાક પિતાને મહાવીરના ભકતે તરીકે જાણુતા નથી અને તેઓને દુનિયા પણ જાણી શકતી નથી. મારા ભક્તને સર્વત્ર હું અનેક પ્રકારે સાકારરૂપથી દર્શન આપું છું.

Page #180

૧૩૮
અધ્યાત્મ મહાવીર મારા ભક્તો અનેક દેશ, ખંડ, પૃથ્વીએમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને થશે. તેઓ મારા વિના બીજું કશું પ્રિય ગણતા નથી. મારા ભક્તો મારા નામનું સદા સ્મરણ કરે છે. તેઓ મને પામ્યા બાદ મને સર્વત્ર પ્રત્યક્ષ દેખ્યા કરે છે. પછી તે મારારૂપ બન્યા બાદ મારું મરણ, ધ્યાન, વ્રત, તપ, જપ, પૂજા વગેરે કરતા નથી. તેઓ તે મારારૂપ થઈ નિત્ય પ્રભુમય જીવનથી જીવ્યા કરે છે. તેઓ ગૃહસ્થાવાસમાં હોય છે તે વ્યવહારથી ગૃહસ્થધર્મ પ્રમાણે પ્રવર્યા કરે છે અને ત્યાગી હોય છે તો ત્યાગીના ધર્મ પ્રમાણે વર્તે છે, અને નથી પણું વર્તતા. તેઓ વ્યવહારપ્રવૃત્તિમાં સ્વતંત્ર હોય છે તેથી તેઓ આમ વર્તવું કે આમ ન વર્તવું તેમાં પિતાની મરજી પર આધાર રાખે છે. મારા ભક્તોમાં પણ સર્વથી મારા પર પૂર્ણ પ્રેમ રાખનાર શ્રેષ્ઠ છે. મારા ભક્તોની સેવા કરનારાઓ મને જલદીથી પ્રાપ્ત કરે છે. મારા ભક્તોની સેવાભક્તિથી સ્વર્ગ અને સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય છે, તે પછી ચકવતી વગેરેની પદવીઓ મળે તેમાં શું આશ્ચર્ય ?
મારા ભક્તોનાં હૃદમાં અવશ્ય મારે વાસ છે. મારે ભાવનાવિર્ભાવ ખરેખર ભક્તોમાં થાય છે. તેથી ભક્તોની સાથે મળવું, તેમને સમાગમ કરો, તેમનાં દર્શન કરવાં, તેમને પ્રસન્ન કરવા તે મારી સેવાભક્તિરૂપ છે. મારા ભક્તો રાજ્ય, લક્ષમી, સત્તા, ઘર, વ્યાપાર વગેરેને મારી પ્રાપ્તિમાં નાસિકાના મેલ સમાન તુચ્છ માને છે.
મારા ભક્તોને સમાગમ જેઓને વૈકુંઠ અને સ્વર્ગ કરતાં અનંતગણે પ્રિય લાગે છે તેઓ મારા ભક્ત એવા સાધુ, સૂરિ, બ્રાહ્મણની સેવાભક્તિ કરતાં બીજું કશું કંઈ ઈચ્છતા નથી. ભૂતકાળમાં સર્વ પૃથ્વીમાં જે પ્રભુપદ પામી મુક્ત થયા છે, વર્તમાનમાં થાય છે અને ભવિષ્યમાં જેઓ થશે તે મારા ભક્તોની પ્રેમદષ્ટિના બળે જાણવા. જેઓનાં ઘેર મારા ભક્તોનાં પગલાં પડે છે, તેઓ

Page #181
દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ 139 ખાય છે કે જલપાન કરે છે, તે ઘર સ્વર્ગ સમાન પવિત્ર તીર્થ બને છે. તે ગૃહમાં રહેલ મનુષ્યનાં પાપ નષ્ટ થાય છે. મારા ભક્તોની સ્તુતિ, સેવા, ભક્તિ કરતાં પુણ્ય થાય છે. પ્રભુ મહાવીર વીર” એવી રીતે મારા નામને જાપ કરનારાઓને જેઓ ખવરાવીને ખાય છે અને તેઓની સર્વ પ્રકારે સેવા, ટાંપ વગેરે કાર્ય કરે છે તેઓ સ્વર્ગમાં દેવે બને છે. મારા ભક્તોની જીવનલીલાઓમાં જે પ્રભુત્વ, ગુણત્વ, અલૌકિકત્વ દેખે છે અને દેષ દેખતો નથી તે મારો ભક્ત બની છેવટે તે મારા સ્વરૂપી ભગવાન બને છે. મારા ભક્તો નાતજાતના ભેદ અંતરમાં જરાયે રાખતા નથી, છતાં લોકવ્યવહારમાં નાતજાતને વ્યવહાર પ્રસંગોપાત્ત રાખ પડે તે રાખે છે. રાગી ભક્તો કરતાં મારા સ્નેહી ભક્તો મોટા જાણવા. સ્નેહી ભક્તો કરતાં મારા પ્રેમી ભક્તો મેટા જાણવા, સનેહી (પ્રેમી) કરતાં મારામાં આસક્ત થયેલા ભક્તો મોટા જાણવા, આસક્ત કરતાં મારામાં વ્યસની થયેલા ભક્તો મોટા જાણવા, વ્યસની કરતાં મહાવીરને સ્વાર્પણ કરનારા ભક્તો મોટા જાણવા, મહાવીરને સ્વાર્પણ કરનારા ભક્તો કરતાં મારામાં એકરસરૂપ અભેદી થયેલા ભક્તોને સ્વયં ભગવદુરૂપ જાણવા. મારી પાછળ મારે ધર્મ પ્રવર્તાવનાર ગૃહસ્થ અને ત્યાગી ગુરુઓની સેવાભક્તિ કરનારા ભક્તોના જે ભક્તો થશે તે સર્વ પ્રકારના કર્મથી રહિત થઈ મોક્ષપદ પામશે. મારી પાછળ થનારા ગુરુઓ, ભક્ત, ત્યાગી ફક્ત મારા પર પ્રેમ ધારણ કરીને ગમે તેવા બાહ્ય મતમાં વર્તવા છતાં અન્તરથી સર્વ જીવથી અભેદી બની શુદ્ધાત્મમહાવીર પ્રભુરૂપ જે હું છું તેને પામશે. મારા જે ભક્તો મારી ભક્તિમાં તલ્લીન થશે તેઓ મારા સાકાર સ્વરૂપનાં અનેક અવસ્થાવાળાં દર્શન પામશે અને સર્વત્ર વ્યાપક અને નિરાકાર એવા તિસ્વરૂપનાં પણ દર્શન પામી પતે પરબ્રહ્મરૂપ બનશે. ગમે તેવા પાપીમાં ચાપી છે પણ મારું For Private And Personal Use Only

Page #182
અધ્યાત્મ મહાવીર શરણું અંગીકાર કરીને એક ક્ષણમાત્રમાં શુદ્ધ થઈ જાય છે. મારી તરફ જેઓ જુએ છે તેઓને સંસારની માયા નડતી નથી. મારા ભક્તોને માયા કે પ્રકૃતિ ખાઈ શકતી નથી અને યમ અર્થાત્ મૃત્યુનું તેઓ પર જોર ચાલતું નથી. જેઓ ગુરુ કરીને તેનો શરણે જાય છે અને તેની આજ્ઞા અનુસાર વર્તે છે તેઓને હું મારા ભક્ત તરીકે સ્વીકારું છું. મારામાં, ગુરુમાં અને પિતાનામાં જેએ અભેદતા, એકતા અનુભવે છે તેઓ મારા ભક્ત બને છે. તેઓની સંગતિથી દુષ્ટ પાપીઓને ઉદ્ધાર થાય છે. જેઓ પોતાના ગુરૂની નિન્દા, હેલના, આશાતના કરે છે અને મારું નામસ્મરણ કરે છે તેઓને ઉદ્ધાર કદાપિ થતા નથી, ગુરુ વિના કેઈ મને પામી શકતું નથી. મારા શરીરના વિરહ પછી જે લોકો મારા કહેલા ગુરુઓની સેવાભક્તિ કરશે તે તરશે અને તેઓના પ્રત્યેનીક એટલે કે વિરોધી થશે તેઓની બુદ્ધિ શુદ્ધ થશે નહીં. બાહાના આચારક્રિયાવાળા કરતાં હાર્દિક પ્રેમવાળા મારા ભક્તો અનંતગુણ શ્રેષ્ઠ છે. ભક્તોને ભક્તિરૂપ પ્રકાશ જ્યાં હોય છે ત્યાં પપદેષરૂપ અંધકાર આવી શકતું નથી. ભક્તોની ભક્તિથી ભક્તો પિતાને જેવા ધારે છે તેવા રૂપે આત્મવીરના પ્રતાપે પરિણમે છે, એમાં અંશમાત્ર પણ અસત્ય નથી. મારા ભક્ત બનેલા ભાગીઓ અનેક પ્રકારના હોય છે. તેઓ વિશ્વમાં સર્વત્ર અનેક પ્રકારની વેષાચારની પ્રવૃત્તિથી પ્રવર્તે છે. તેઓ મારામાં એવા તે લયલીન બને છે કે તેઓને મારા વિના બીજું કશું ગમતું નથી. તેઓ સવ ખડેમાં મારી ભક્તિથી અનેક પ્રકારના ચમત્કારો દર્શાવી શકે છે. તે ચમત્કારરૂપ મારી શક્તિઓ છે. તે ખરેખર ગુરુભક્તિને અધીન છે. મારા ભક્તો પ્રથમ દુઃખ સંકટથી કસાય છે, પશ્ચાત તેઓ શુદ્ધ સુવર્ણની પેઠે સર્વત્ર પ્રકાશી શકે છે. લિંગ, વેષ, મત, કિયાચારમાં અનેક પ્રકારની ભિન્નતા ખીને મારા ભક્તો તેમાં મુંઝાતા નથી. મારા ભક્ત મારા વાગી ' ; '' ?' For Private And Personal Use Only

Page #183
રીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ 14 મનુષ્યને મારા જેટલા જ બહુમાન અને સત્કારથી સેવે છે અને. તેઓને આજીવિકા વગેરેમાં સહાય કરે છે. એ તેના પર પૂર્ણ મિ ધારણ કરે છે તેમ જ તેની વ્યાવહારિક અને આંતરિક ઉન્નતિ થાય તેવા ઉપાયો લેવામાં તેઓની સેવા માને છે. તે બાહ્ય વર્ણ, જાતિ, વેષ, મતાચારાદિ ભેદે પરસ્પરમાં ભેદ માનતા નથી. તેઓ. પરસ્પર અભેદભાવે વર્તે છે અને પરસ્પરની સેવાભક્તિમાં સર્વ સ્વાર્થોને ભૂલે છે. મારા ભક્તોના દેને તે જોતા નથી અને તેઓને સર્વસ્વનું અર્પણ કરે છે. મનુષ્ય! તમે મારા ભક્તોની ભક્તિ કરે, મારા ભક્તોએ જેઓ મારા ભક્ત બન્યા નથી તેઓની સેવાભક્તિ કરીને તેઓને અનેક પ્રકારે બેધાદિકથી મારા ભક્તો બનાવવા. મારા ભક્તોએ રાજા વગેરેના ઉપદ્ર, આઘાત સહન કરીને પણ મારા ભક્તોની સેવાભક્તિ કરવામાં અભય, અભેદ, અખેદ, અદ્વેષ ધારણ કરે અને લેકલજજાને તથા કાપવાદને ત્યાગ કરે. ગૃહસ્થ અને ત્યાગી આચાર્યાદિકની સેવા અને ભક્તિમાં જીવન ગાળવું, કારણ કે મારા જે ભક્તો બને છે તેઓ મારારૂપ છે. જે મારા ભક્તો છે તેઓને ભવનાં કે પાપનાં જે જે બંધન કે હેતુઓ હોય છે તે મુક્તિરૂપે પરિણમે છે. મારા મુખથી તમને જે કહેવામાં આવે છે તે પ્રમાણે, વર્તવામાં તમને મારી કૃપા પ્રાપ્ત થાય છે. મારા ભક્તો સમ્ય-- ગ્દષ્ટિવાળા હોય છે. તેઓ દ્વારા મારું સ્વરૂપ વ્યક્ત થાય છે. ઈન્દ્રાદિક દે અસંખ્ય રૂપે લેવાને શક્તિમાન છે. તેઓ એક કાળમાં પરસ્પર વિરુદ્ધ એવાં લાખો કરોડો રૂપ લઈ શકે છે. તેનામાં જે શક્તિ છે તે મારી પૂર્ણ શક્તિના સાગર આગળ એક બિન્દુ સમાન છે. મારા ભક્તોને મેં અસંખ્ય રૂપો દર્શાવ્યાં છે. તે પ્રમાણે મારા ભક્ત એવા ગુરુઓ પોતાના ભક્તોને મારી ભક્તિના બળથી અનેક રૂપ દેખાડે છે અને ભવિષ્યમાં અનેકરૂપે, અનેક ચમત્કાર For Private And Personal Use Only

Page #184
141 અધ્યાત્મ મહાવીર અને અનેક લબ્ધિઓ દેખાડીને તેઓ મારી સેવાભક્તિને સર્વત્ર વિશ્વમાં પ્રચાર કરી વિશ્વને ઉદ્ધાર કરશે. અન્ય દેવ અને દેવીએને ભજતાં જે કર્મો ટળતાં નથી તે કર્મો તે મારા ભકતોની બે ઘડીની સંગતિ કરતાં ટળે છે. જેઓ મારા ભક્તો પર તર્ક, વિતર્ક, વિક૯પ કર્યા વિના વિશ્વપ્રેમ ધારણ કરે છે તેઓ મને - જલદી પ્રાપ્ત કરે છે. મારા ભકતોના દેષ સામું જોનારા અને વદનારા દોષી બને છે, પરંતુ ગુણે સામું જોઈ ગુણની પ્રશંસા કરનારા ગુણ બને છે. મારા ગૃહસ્થ ભક્તો અને ત્યાગી ભક્તિમાં પ્રકૃતિનું અવલંબન છે. તે ત્રિગુણાત્મક પ્રકૃતિ વિના કેઈ ભક્ત દેહાદિક પામી શકતા નથી. પ્રકૃતિના સંબંધે મારા ભકતે સંસારમાં મારું ધ્યાન ધરી શકે છે અને પિતાના આત્માની ઉત્તરોત્તર ઉચ્ચ સ્થિતિને વિકાસ કરી શકે છે. માટે મારા ભક્ત મનુષ્યને જે કર્મ પ્રકૃતિના ગે દેહ, મન, વાણ આદિને સંબંધ થયો છે તેમાં દુનિયાને જે દેષ કે દુર્ગુણ રૂપ લાગે છે તે તે મારા ભકતને શિક્ષણરૂપ કે ગુણરૂપ પરિણમે છે. માટે સાપેક્ષ ગુણદષ્ટિએ ચાલીને મારા ભકતોમાં કઈ ભક્તાએ દેષ કે અવગુણની ભાવના કરવી નહીં. તેઓ જે સ્થિતિમાં મુકાયેલા છે તેમાં અપૂર્વ રહસ્ય છે. તે આગળ ચઢવાને માટે છે તથા તેઓ મારા ભક્ત બન્યા પછી આગળ ને આગળ ઉન્નતિમાર્ગમાં ચઢવાના છે—એમ વિશ્વાસ રાખી તેમાં આત્મમહાવીરબુદ્ધિ ધારણ કરે. તેઓની નિંદા ન કરે. તેઓની ઈર્ષ્યા ન કરે. તેઓ પર પૂર્ણ પ્રેમ ધારણ કરે. જેમ વેત શંખ પંચર માટી ખાય છે તે પણ તેને એક શ્વેત રંગરૂપે પરિણુમાવે છે, તેમ મારા ગૃહસ્થ કે ત્યાગી ભક્તો પંચેન્દ્રિય વિષયભેગે ભેગવતા છતાં અંતરમાં નિર્લેપ રહે છે. સેમલ વગેરે ખાવાથી મનુષ્ય મૃત્યુ પામે છે પણ તેની માત્રા ખાવાથી કંઈ ઓર ચઢતું નથી, તેમ મારા ભક્તોને સાંસારિક કાર્યો For Private And Personal Use Only

Page #185
દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ 143 કરતાં, ખાતાં પીતાં, ભેગો ભેગવતાં, દેશ, કેમ, સંઘ, રાજ્ય, કુટુંબ, ધંધે વગેરે કરતાં માયા કે કર્મબંધરૂપ ઝેર ચઢતું નથી. તેમાં તે ખાસ તેઓની સેવાભક્તિ જ કારણ છે. તમે મારા ભકતના ભક્ત બને, અને જેઓ ભકત ન બન્યા હોય તેઓને ભકતો બનાવવામાં સર્વ કરતાં તમારી પહેલી મુક્તિ છે એમ નિશ્ચયથી માને. કર્મકાંડમાગ કરતાં મારા પર, ગુરુઓ પર અને ભક્તો પર પ્રેમને શ્રદ્ધા રાખવાથી જલદી મારા ભકતે મને પામે છે. મારા ભક્ત તે હું છું અને હું છું તે મારા ભકતો છે—એવા પૂર્ણ વિશ્વાસ અને પ્રેમથી જેઓ પ્રવર્તે છે તેઓ જેને છે, તેઓ સમર્થ વિર છે. તેઓને દે લાગતા નથી. જેએ આત્મમહાવીર છે તેઓની સેવા તે મારી સેવા છે આત્મનિરીક્ષણ : પિતાના આત્માનું નિરીક્ષણ કરો. મનને કે ઉપયોગ કર્યો, વાણનો કે ઉપયોગ કર્યો, કાયાને કે ઉપગ કર્યો અને ધનવત્તાને કેવો ઉપગ કર્યો અને કે કરવું જોઈએ, તેમાં હાનિ થઈ કે લાભ થયે અને હવે મન, વાણી, કાયાદિકને કે ઉપયોગ કરે જોઈએ તેને એકાંતમાં સ્વયં વિચાર કરે. મન, વાણ, કાયાદિકને સ્વ-પરને હાનિરૂપ દુરુપગ થયે હેય તે અંતઃકરણપૂર્વક પશ્ચાત્તાપરૂપ પ્રતિક્રમણ કરે. અર્થાત્ મન, વાણી, કાયાદિકથી થતા દુરુપયેગથી તમે પાછા હઠો અને મન, વાણ, કાયાદિકને સદુપયોગ કરો. પિતાની કઈ કઈ શક્તિઓ પ્રગટી નથી તેને વિચાર કરો. મનથી ખરાબ, દુષ્ટ, પાપી વિચાર કર્યા હોય, વાણથી દુર્ભાષણ કર્યું હોય અને કાયાથી અશુભ પ્રવૃત્તિ કરી હોય તે તેને પશ્ચાત્તાપ કરે અને મન, વાણી, કાયાદિકનો સવાર માટે જે સદુપયોગ થતો હોય તેની અનુમોદના અને પ્રશંસા કરે. અહર્નિશ આત્મનિરીક્ષણ કરો અને સદા પિતાનાથી થતી For Private And Personal Use Only

Page #186
અધ્યાત્મ મહાવીર ભલેને સુધારો. જે પિતાની કઈ શક્તિ છે અને તેને કે ઉપયોગ થાય છે તેને એકાંતમાં વિચાર કરતો નથી તે વિવેકને પ્રાપ્ત કરી શક્તો નથી. પિતાની સત્તા અને લક્ષમીનો સદુપગ થાય છે કે દુરુપયોગ થાય છે તેનો વિવેક કરીને દુરુપગ માટે પશ્ચાત્તાપ અને સદુપયોગ માટે ખુશ થવું જોઈએ. દેશ, સમાજ, પ્રજા, સંઘ, જાતિ, કુટુંબ, ઘર આદિની ઉન્નતિ થાય છે કે અવનતિ થાય છે તેનું દરેક મનુષ્ય નિરીક્ષણ કરવું અને અવનતિના માર્ગોને પરિહરી ઉન્નતિના માર્ગો અંગીકાર કરવા કરાવવા અને કરતા-કરાવતાનું અનુમોદન કરવું. સમાજના નિરીક્ષણથી, સંઘ, રાજ્ય, વ્યાપાર દિ સર્વના નિરીક્ષણથી લાભાલાભ અને ઉન્નતિ-અવનતિને વિવેક પ્રગટે છે. તેથી અશુભ માર્ગમાંથી પાછા ફરવાનું થાય છે અને આત્માના તરફ ગમન થાય છે. પોતાનું નિરીક્ષણ કરનાર આત્મશક્તિઓને પામવાના માર્ગો તરફ વળે છે. આત્મનિરીક્ષણ વિના કર્તવ્ય કાર્યો કરવામાં કે વિજયી બની શકતા નથી. જુઠી પ્રશંસા અને કૃત્રિમ મેટાઈથી દૂર રહે. કેઈની હદ. બહારની પ્રશંસા ન કરે. જૂઠી રીતે કીર્તિ વધારવાને લેભ ન કરો. કોઈની ખુશામત ન કરો, પણ કોઈના સત્ય ગુણોની પ્રશંસામાં ખુશામત ન માનો. કોઈના આત્માને તેનાં મન, વાણી, કાયાના દુરુપયોગ માટે ધિક્કારો નહીં, પણ પોતાના સદ્દવિચારોથી સુધારે દેશકાળાદિને અનુસરી જે જે ઉન્નતિના માર્ગો દેખાતા હાય તેમાં સંચરે અને હાનિકારક દુષ્ટ રિવાજો અને રૂઢિઓથી પાછા ફરે. જમાનાને અનુસરી કર્તવ્ય કાર્ય કરો પણ જૂનું જે સત્ય હેય તેને ત્યાગ ન કરે. ભૂતકાળના ઇતિહાસ પર દષ્ટિ નાખે. અને વર્તમાનમાં આત્માની તુલના કરો. અશુભ લાગણીઓને વશ ન થાઓ અને ક્રોધાદિ કષાયોને શુભ લાગણીઓ રૂપમાં ફેરવી દે. પછી શુભાશ્રમ લાગણીઓ છતીને આમ દશાએ કર્તવ્ય For Private And Personal Use Only

Page #187
145 દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ માર્ગમાં સંચરો. આત્માનું બળ અશુભ લાગણુંઓમાં ન વપરાય અને તેથી અન્ય મનુષ્યને નુકસાન ન થાય તે માટે એકાંતમાં તેને ઊહાપોહ કરે. પિતાનાં મન, વાણી અને કાયાનું બળ ક્યાંથી પ્રગટે છે અને તેમાં પ્રમાદ ક્યાં ક્યાં થાય છે તે નિરીક્ષણથી શોધી કાઢો. મનને યોગ્ય વિશ્રાંતિ, કાયાને ચોગ્ય વિશ્રાંતિ અને વાણીને યોગ્ય વિશ્રાંતિ તથા એગ્ય પ્રવૃત્તિ મળે છે કે નહીં તેનું નિરીક્ષણ કરી થતી ભૂલને વારે. કુટુંબ, સમાજ, જાતિ, દેશ, રાજ્યાદિકની સાથે પોતાનો સંબંધ કેવો હોવો જોઈએ તેનું તથા શું શુભ કર્યું અને શું અશુભ કર્યું તેનું વિવેકસ્મૃતિથી નિરીક્ષણ કરો અને આત્મશક્તિઓનો વિકાસ કરે. જૈનધર્મ એ જ સ્વધર્મ તથા સર્વધર્મ: જૈનધર્મ એ જ સ્વધર્મ તથા સ્વધર્મમાં સમાતો સર્વધર્મરૂપ છે. જૈનધર્મ એ જ સમષ્ટિ અને વ્યષ્ટિને ધર્મ છે. જૈન ધર્મ આંતરબાહ્ય ધર્મ સ્વરૂપ છે. મારા ભક્તો, કે જે ગૃહસ્થાવાસમાં રહેલા છે અને ત્યાગીઓ છે, તેઓનું મન, વાણી અને કાયાનું કર્તવ્ય તથા તેના આત્માની ગુણપર્યાયરૂપ પ્રવૃત્તિ એ જ જૈનધર્મ છે. વિશ્વમાં પ્રવર્તતા સર્વ દેશ અને ખંડના મનુષ્ય ડાઘણું અંશે ભક્તિ-ઉપાસના-જ્ઞાનમાર્ગમાં વિચરતા જૈનો બને છે. જે જે અંશે મનુષ્ય સત્ય જ્ઞાન અને શુદ્ધ પ્રેમ તરફ વળે છે અને અશુભ ક્રોધાદિકની લાગણીઓને જીતવા પ્રયત્ન કરે છે તે તે અંશે તે ગમે તે વર્ણનો કે ગમે તે દેશનો હોય તે પણ તે જૈન છે અને તેની આત્માની મન, વાણી, દેહ દ્વારા થતી પ્રવૃત્તિ એ જ જૈનધર્મ છે. એ જ ખરેખર સ્વધર્મ છે. ગુણકર્માનુસારે જે જે વર્ણવિભાગમાં મનુષ્ય હેય તે વર્ણના ગુણકર્મની અપેક્ષાએ વર્ણધર્મ તે સ્વધર્મ છે. ગમે તે વર્ણાદિક ધર્મ પાળનાર હોય પણ તે આત્મધર્મની અપેક્ષાએ અને For Private And Personal Use Only

Page #188

૧૪૬
અધ્યાત્મ મહાવીર મને ધર્મની અપેક્ષાએ સર્વ મનુષ્યની સાથે સમાનધમી છે.
કાયા અને વાણીના ધર્મ કરતાં માનસિક પવિત્રતા ઉત્તરોત્તર જૈનધર્મનું ચઢતું સ્વરૂપ છે. અને મન કરતાં આત્માના ગુણપર્યામાં રમણતા કરવી અને આત્માની જ્ઞાનાદિ શક્તિઓને પ્રકાશ કરે એ ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ જૈનધર્મ છે. મન-વાણી-કાયાની શુભ પ્રવૃત્તિ પરમાર્થ પ્રવૃત્તિ છે. તે વ્યવહારથી શુભ જેનધર્મ છે અને આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણને જે પ્રકાશ છે તે નિશ્ચયથી જૈનધર્મ છે. આત્મા જેમ જેમ ઉચ્ચ અને ઉચ્ચતર દશા તરફ ગમન કરતે જાય છે તેમ તેમ તે જૈન મટીને જિન, જિનેશ્વર, મહાવીર, પરબ્રહ્મ, પ્રભુ બનતું જાય છે.
આધ્યાત્મિક તથા બાહ્ય જે કોઈ ધર્મ પ્રવૃત્તિ છે તે સર્વ જૈનધર્મરૂપ છે. વેદાદિકમાં લખાયેલે જૈનધર્મ તે શબ્દરૂપ જૈનધર્મ છે, પરંતુ દરેક આત્મા પોતાના જ્ઞાનાદિ ગુણ વડે જે ઉન્નતિ કરે છે તે વાસ્તવિક સત્ય જૈનધર્મ છે. દેશ, કેમ, સમાજ, સંઘાદિકની આંતરબાહ્ય ઉન્નતિ કરવી તે સમષ્ટિ ધર્મરૂપ જૈનધર્મ છે. પિતાના તથા અન્યના કલ્યાણના આશયથી મન, વાણી, કાયાથી કેઈપણ વિચાર-આચાર-કર્મની પ્રવૃત્તિ કરવી તે જૈનધર્મ છે અને તે સ્વધર્મ છે.
આત્મા એ જ વસ્તુતઃ સ્વ છે અને તેને જ્ઞાન અને આનંદ ધર્મ તે જ સ્વધર્મ છે. આત્માના સાધનરૂપ મન, વાણી, કાયા, લક્ષ્મી આદિ ઔપચારિક દૃષ્ટિએ સ્વધર્મ છે અને તેથી મન, કાયાદિકની શુભ પ્રવૃત્તિ કે પરમાર્થ પ્રવૃત્તિ પણ અપેક્ષાએ સ્વધર્મરૂપ જૈનધર્મ છે. આત્મા એ જ સ્વધર્મ છે અને તેનું અનંત જીવન પ્રાપ્ત કરવાનાં ઉપાદાન અને નિમિત્તે કારણે પણ સ્વધર્મ છે. સ્વાધિકારે આમાની અને અન્ય મનુની વ્યાવહારિક તથા ધાર્મિક ઉન્નતિ થાય એવા વિચારો અને એવી પ્રવૃત્તિઓ એ જ સ્વધર્મ છે. અનેક દષ્ટિઓની અપેક્ષાએ જૈનધર્મરૂપ સ્વધર્મ છે.

Page #189

૧૪૭
દીક્ષા મહત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ જીવમાત્રમાં જ્યાંત્યાં સર્વત્ર પૃથ્વીમાં જૈનધર્મ આવિર્ભાવ અને તિભાવરૂપે વ્યાપી રહેલ છે.
ચેતનમાં જે જૈન ધર્મ છે તે સત્ય જૈનધર્મ છે અને જે જડ છે તેમાં સાધનની અપેક્ષાએ જૈન ધર્મ છે. અનાદિકાળથી અનેક તીર્થકર ઋષિઓએ કશેલ જૈનધર્મ પ્રવર્યા કરે છે અને અનંતકાળ સુધી પ્રવર્તશે. જૈનધર્મને દેશ, કાલ, ભાષાદિથી કરોડે અસંખ્ય જુદાં જુદાં નામે પડે, તે પણ તે જૈન ધર્મના સર્વવ્યાપક વિચારની અપેક્ષાએ જૈનધર્મ છે–એમ સમજીને મનુષ્યો! જૈનધર્મની આરાધના કરો. આત્માને અન્વયધર્મ તે સજૈનધર્મ છે અને જે દેહાદિક ધર્મ છે તે અસત્ જૈનધર્મ છે. ઔપચારિક અસદુધર્મમાંથી સર્જનધર્મરૂપ આત્મધર્મ કે બ્રહ્મધર્મમાં પ્રવેશાય છે.
જૈનધર્મ અનેક પ્રકારના શુભાચાર અને સવિચારરૂપ છે. જે મનુષ્ય જેટલા અંશે સદાચાર અને પવિત્ર હૃદય રાખે છે તેટલા અંશે તે અનંત અભેદમય આત્મજીવનમાં પ્રવેશે છે. અનંત ધર્મ, અભેદધરૂપે જૈન ધર્મ છે. જેનધર્મના આચારની ભિન્નતાએ અને મતની કે વિચારશ્રેણીની ભિન્નતાએ બાહ્ય કરેડો ભેદ પડે તો પણ તે સર્વને ઉદ્દેશ જે અનંત અભેદરૂપ આત્મધર્મને પ્રાપ્ત કરવામાં હોય તે તે સર્વને અપેક્ષાએ સમ્યગૂ જૈન ધર્મના ભેદે જાણવા સર્વ મનુષ્ય અને જીવનમાં આત્મબુદ્ધિરૂપ જૈનધર્મને દે. ક્રિયાની અપેક્ષાએ બાહ્ય જૈનધર્મ છે, વિચારની અપેક્ષાએ માનસિક જૈનધર્મ છે અને આત્માની અપેક્ષાએ આત્મિક જૈનધર્મ છે.
તમોગુણી જૈનધર્મમાંથી રજોગુણી જૈન ધર્મમાં પ્રવેશાય છે, રજોગુણી જૈનધર્મમાંથી સવગુણી જૈન ધર્મમાં પ્રવેશાય છે અને સત્વગુણી જૈનધર્મની પ્રાપ્તિથી આત્મિક સચ્ચિદાનંદરૂપ જૈનધર્મની પૂર્ણ પ્રાપ્તિ થતાં આત્મા જીવન્મુક્ત વૈદેહી મહાવીર બને છે. ઉત્તરોત્તર એવા ક્રમે મનુષ્ય જૈનધર્મની આરાધના કરે છે. પિતાની પવિત્ર ઈચ્છાએ પવિત્ર વર્તન થવું તે જ સદાચાર છે

Page #190

१४८
અધ્યાત્મ મહાવીર પિતાની રુચિ મુજબ અન્ય મનુષ્યો તેઓની ઈચ્છા ન હોવા છતાં આચાર પાળે એવું ઈચ્છવું અને તે પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ કરાવવી તે. અધર્માચાર છે.
જેને જેમાં રસ પડે, આનંદ પ્રગટે અને પ્રેમથી જે પસંદ આવે તેવા આચાર પાળવા મનુષ્યમાત્ર બંધાયેલ છે અને તેથી તે આત્મધર્મરૂપ જૈનધર્મની ઉત્તરોત્તર ઉત્તમ દશાને પ્રાપ્ત કરે છે. બીજાઓના તેમના અધિકાર પ્રમાણે જે જે આચાર હાય તેમાં દોઢડાહ્યા થઈ માથું ન મારવું એ જ જૈનનું મુખ્ય કર્તવ્ય છે. જ્યાંથી જેને ઉન્નતિક્રમ અધૂર હોય ત્યાંથી મનુષ્ય પોતાની ઈચ્છા પ્રમાણે કે બુદ્ધિ જે પ્રમાણમાં ખીલી હોય છે તે પ્રમાણમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે. માટે કોઈપણ મનુષ્યને પિતાની ઈચ્છા પ્રમાણે ચલાવીને ધાર્મિક વિચારાચારમાં ગુલામ ન બનાવવા જોઈએ.
મનુષ્ય પોતાની મેળે પિતાને અનુકૂળ વિચારાચારરૂપ ધર્મ પારખી લે છે અને તે પ્રમાણે વર્તે છે. તે દેશે કરે છે, પછી પિતાની ભૂલે દેખે છે અને એમ અનુભવ પામીને આજ વધે છે. મનુષ્યો ! જૈનધર્મ અનંત અભેદરૂપ છે. પ્રેમની ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધતા એ જ ધર્મની ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધતા છે અને તેથી મનુષ્ય દેવ બને છે.
દુનિયામાં જે જે વિદ્યમાન ધર્મો અને દર્શને છે તે જૈનધર્મના જ્ઞાનમાં અને શુભ પ્રવૃત્તિમાં સમાઈ જાય છે. જૈન ધર્મમાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવની અપેક્ષાએ સર્વ ધર્મો રહ્યા છે. સર્વ મત અને પંથના ભેદે માં જે અભેદ જ્ઞાનાનંદરૂપ આત્મતત્વ રહ્યું છે તથા ભિન્ન ભિન્ન મત, પંથ, ધર્મ માનનારાઓમાં જે જે આત્માઓ જ્ઞાનાનંદરૂપ છે તેઓને તેવા રૂપે માનવા અને તે તે ધર્મો કે પંથમાં અને તે તે ધમ એમાં આત્માની અભેદતાએ અભેદરૂપ થઈ જવું તે જ અભેદ અનંત જૈનધર્મનું અનંત દષ્ટિનું લક્ષ્યબિંદુ છે. માટે મનુષ્યો ! જીવતા સર્વ મનુષ્ય, પશુઓ અને પંખીઓને અપેક્ષાએ જેનધમી માનો. તેઓને અંશે અંશે મારા ભક્ત અને મારા

Page #191

દીક્ષા મહત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૪૯ રૂપ માને. બાકી સત્તાએ તો તે સર્વે, તમે, હું એમ બધા એક પરબ્રહ્મરૂપ છીએ એમ અનુભવે.
પરમાણુરૂપ જડ દ્રવ્ય, કે જે આત્માની સાથે સંબંધિત છે અને જેનાં મન, વાણી, કાયા, કર્મ બનેલાં છે, તે સર્વ પ્રકૃતિરૂપ છે. જડ પ્રકૃતિના પર્યાને આત્મા અનેક રૂપમાં ફેરવી ફેરવી શકે છે અને તેથી આત્મા પિતાના બાહ્ય જીવન જીવી શકે છે. તેથી તે પ્રકૃતિ પણ અપેક્ષાએ આત્માને ઉન્નતિમાં વ્યવહારનયે નિમિત્તકારણપણે સહાયભૂત હેવાથી જડધર્મ તરીકે જાણવી. તેમાં ઈન્દ્રિય, દેહ, મન, વાણી આદિની અપેક્ષાએ નિમિત્તકારણભૂત જૈનધર્મ છે, આત્માની અપેક્ષાએ દેહ, વાણી, મન, કર્યાદિ જડપ્રકૃતિ અસત્, માયા, પ્રપંચરૂપ છે, પણ તે વડે આત્માની જ્ઞાનાદિ શક્તિઓને વિકાસ થાય છે માટે તેને બાહ્ય નિમિત્તરૂપ જૈનધર્મ જાણવી. જડ પરમાણુએથી દેહાદિક સૃષ્ટિ બને છે. જડ દ્રવ્યની સૃષ્ટિના કર્તા, હર્તા, ભક્તા આત્મરૂપ મહાવીર પ્રભુ ખરેખર વ્યવહાર નયથી છે.
આત્મામાં અનંત શક્તિઓ છે. જડ સૃષ્ટિને શુભાશુભરૂપમાં આત્મા ફેરવી શકે છે. નિશ્ચયથી જડ સૃષ્ટિનો કર્તા જડ છે અને આત્મસૃષ્ટિને કર્તા આત્મા છે. વ્યવહારમાં જડ-ચેતન, સ્થાવરજંગમ સુષ્ટિને કર્તા, હર્તા, ભોક્તા આત્મા છે. કર્મની સાથે સંબંધિત આત્મા સબલબ્રહ્મ છે અને રજોગુણ, તમે ગુણ, સર્વગુણ કે પ્રારબ્ધ, સંચિત, ક્રિયમાણે પ્રકૃતિકર્મથી રહિત આત્મા શુદ્ધામા, શુદ્ધબ્રા, પરબ્રહ્ન, શુદ્ધ મહાવીરરૂપ છે.
શુભ વિચાર, શુભ પરિણામ, શુભ કર્મથી પુણ્યને બંધ થાય છે અને અશુભ વિચાર, અશુભ પરિણામ, અશુભ કર્મથી પાપને બંધ થાય છે. શુભાશુભ પરિણામ કે શુભાશુભ બુદ્ધિથી રહિત નિરાસક્ત આત્મા પોતાના સ્વભાવમાં રમે છે અને વસ્તુતઃ તે જ વધર્મ–આત્મધર્મ છે. શુભાશુભ પરિણામરહિત આભા બાહ્યતઃ

Page #192

૧૫૦
અધ્યાત્મ મહાવીર શુભાશુભ કર્મ કરે છે, પણ અંતરથી તેને હેતુ શુદ્ધ હોવાથી તે કર્મથી બંધાતું નથી. શુદ્ધ આત્મા સંચિત કર્મને જ્ઞાન વડે નાશ કરે છે અને સુખદુઃખફલરૂપ પ્રારબ્ધમાં સમભાવે વર્તે છે. પ્રારબ્ધના ભેગમાં મૂંઝાઈને નવીન કર્મ બાંધતા નથી તેથી આત્મા સર્વ પ્રકારે મુક્ત અને સ્વતંત્ર બને છે.
મુક્તિને કર્તા આત્મા છે અને તેને ભક્તા પણ આત્મા છે– આવું જેને આત્મજ્ઞાન છે તેની વાણીને સમ્યક્ત્વવાણી જાણવી. તેને શ્રતધર્મ તરીકે જાણે. જડની સહાયથી બાહ્યાતર સર્વ શક્તિઓની પ્રાપ્તિના ઉપાયે અને તેઓનાં કાર્યને ચારિત્રધર્મ જાણે. શ્રુતિધર્મમાં અને ચારિત્રધર્મમાં અસંખ્ય નાની અસંખ્ય દષ્ટિઓને જેઓ પરસ્પર સાપેક્ષતાએ જાણે છે તેઓ ધર્મશાળામાં અને ચારિત્રની અનેક અવસ્થાઓમાં મિથ્યા એવા કદાગ્રહથી રહિત આસ્તિક બને છે. તેઓ જ ખરેખરી રીતે મારા સત્ય ભક્ત જેને બને છે. તેઓ જ જૈનધર્મના આરાધક તથા પ્રવર્તક બની શકે છે. મારા ઉપદેશમાં જેઓ શ્રદ્ધા ધારણ કરે છે તેવા ઉપાસકે, બ્રાહ્મણો કે શ્રાવક જેનો છે. જેઓ અશુભ વિચારને જીતે છે અને શુભ વિચારમાં પ્રવેશે છે તેઓને અંશે અંશે પણ જૈનધમ જાણવા. ભક્તિયોગ, જ્ઞાનયોગ, ઉપાસનાગ, કર્મવેગ, શક્તિગ આદિ ચોગ વડે રજોગુણ અને તમોગુણ પર જય મેળવી શકાય છે, અશુભ લાગણીઓ પર જય મેળવી શકાય છે. માટે ભક્તિ તેમ જ જ્ઞાનાદિ સર્વે અસંખ્ય ગે જૈનધર્મરૂપ જાણવા.
જે દેશમાં, ખંડમાં જે ચોગરૂપ જૈનધર્મની ન્યૂનતા કે હીનતા હોય છે અને જે પેગની જરૂર લોકોને હોય છે તે ધર્મનો ઉદ્ધાર કરવા તે તે ચોગી મહાત્માઓ પ્રકટે છે અને તે દેશમાં તે યોગરૂપ જૈનધર્મને પ્રકાશ કરે છે. એમ સર્વત્ર વિશ્વમાં જે જે મહાત્માઓ જ્ઞાન, કર્મ, ભક્તિ આદિ ચોગરૂપ જૈન ધર્મના પ્રકાશક થયા છે, થાય છે અને થશે તે મારા ભક્ત, ત્યાગીએ અને યોગીઓને મારી

Page #193

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૫૧. જ્ઞાનાજ્ઞા પ્રવર્તક જાણવા. જૈનધર્મ એ મારું બાહ્યાંતર સ્વરૂપ છે. મારું અનંત સ્વરૂપ છે એમ જેએ જાણે છે તે જૈનધમી છે.
દેવગુરુની ભક્તિ કરવી, સાધુઓની સેવા કરવી, ગૃહસ્થને રોગ્ય અને ત્યાગીને ચગ્ય વ્રત, તપશ્ચરણ કરવાં તે જૈન ધર્મ છે. જેઓના અપરાધે કે ગુનાઓ કર્યા હોય તેઓની માફી માગવી, મનુષ્યોને જ્ઞાનમાર્ગ કે ભક્તિમાર્ગમાં ચઢાવવા, દુઃખીઓનાં દુઃખ ટાળવાં, ઇન્દ્રિયને કુમાર્ગમાં જતી અટકાવવી, અશુભેચ્છાઓને ત્યાગ કરો, અન્ય જીવોના ભલામાં યથાશક્તિ ભાગ લે તે જૈનધર્મ છે. પુણ્યમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરવી અને પાપમાર્ગથી પાછા ફરવું એ જનધર્મ છે. દેશ, સંઘ, રાજ્યાદિક વડે સર્વ મનુષ્યનું અને સર્વ જીવેનું શ્રેય થાય એવી પ્રવૃતિ કરવી અને અકલ્યાણ માર્ગમાંથી પાછા ફરવું તે જનધર્મ છે.
- જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષયે પશમભાવ તથા ક્ષાયિકભાવ કરે, દર્શનાવરણીય કર્મને લપશમભાવ તથા ક્ષાયિક ભાવ કરે, મોહનીય કર્મને ઉપશમ, ઉપશમ, ક્ષાયિકભાવ કરવો તથા અંતરાય કર્મને ક્ષપશમભાવ તથા ક્ષાયિકભાવ કરવો એ જ પરમાત્મા પરબ્રહ્મ મહાવીરપદની પ્રાપ્તિ જાણવી. ઘાતિકર્મ અને અઘાતિકર્મના સર્વથા નાશથી સર્વથા શુદ્ધ એ આત્મા જ પરમાત્મા મહાવીર બને છે. જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, વેદનીય, મેહનીય, આયુષ્ય, નામ, શેત્ર અને અંતરાય એ આઠ પ્રકારનાં કર્મને નાશ કરવા અંશથી પણ કિયાને આરંભ કરનાર એ આત્મા અપેક્ષાએ જન અને જિન છે. નિમિત્તરૂપે પરમાત્માનું અવલંબન જેઓ મન, વાણ, કાયાથી લે છે તેઓ જેને છે. જેમાં મારું અવલંબન ઉપાદાનપણે ગ્રહે છે અને બાહ્યમાં નિરાલંબનપણે વતે છે તેમ જ આત્માને પરબ્રહ્મ મહાવીરરૂપે અનુભવી ધ્યાન સમાધિમાં મશગૂલ રહે છે તેઓને જિન, પરમાત્મા જાણવા.
સેવકદશા સુધી આત્માઓ જનો છે અને પોતે જ આત્માને

Page #194

૧૫ર
અધ્યાત્મ મહાવીર સ્વામીરૂપે અનુભવે છે ત્યારે તે જિને, પરમ ચેગીઓ, પરમહંસે, અહંતે બને છે. મારા માર્ગમાં એક પગલું ભરતાં અને ઉત્સાહથી આગળ ગમન કરતાં આત્માઓ જેને બને છે. મારા શુદ્ધાત્મસવરૂપની તરફ જેઓ દષ્ટિ દે છે તેઓ આઠ કર્મથી સંબંધિત છતાં જૈન બને છે. સાધક અવસ્થા તે જૈનદશા છે અને જે જે અંશે સિદ્ધપણું પ્રાપ્ત કરવું તે જિન કે આત્માવસ્થા છે. વેષ અને ક્રિયા કરતાં ગુણેની પ્રાપ્તિ કરવી એ જ જેનોનું ખાસ કર્તવ્ય છે. દેશકાલાનુસાર વેષ, વ્રત, ક્રિયા અને શાસ્ત્રાદિકમાં ફેરફારો થયા કરે છે, પરંતુ તે વડે સાધ્ય તે આત્મગુણેને વ્યક્તિભાવ જ છે. અનેક પ્રકારે દેશકાલાનુસારે વેષ, ક્રિયા અને વિધિમાં પરિવર્તન થયાં છે, થાય છે અને થશે તેમાં મારા ભક્ત જૈનો કદાહરહિતપણે વર્તે છે અને ગુણેની પ્રાપ્તિ માટે જ પ્રયત્ન કરે છે. અમુક વેષાચાર, ક્રિયાકાંડ, મતાદિકથી જ આત્મગુણે પ્રકટભાવને પામે છે, એ નિયમ નથી. માટે ભિન્નભિન્ન વેષાચાર, ક્રિયાકર્મ, મતસંપ્રદાયમાં વ્યવહારથી રહેવા છતાં તેમાં હઠ, કદાગ્રહ, કલેશ, વિવાદ, મમત્વ કરવાં નહીં અને ઉપરથી જે જે એગ્ય લાગે તે સ્વાધિકારે કરવું, એ જ જેને જનધર્મ છે.
જે દેશકાલને અનુસરીને જે કરવાનું હોય તે તે દેશકાલાનુસારે કરવું. જેમાં રસ પડે તેવી પ્રવૃત્તિ કરવી. જેમાં આનંદકે રસ ન પડે અને ચિત્તની એકાગ્રતા ન થાય તે ધર્મ પ્રવૃત્તિ કરવી નહીં; પણ તેમાં પોતાને અધિકાર નથી એવું જાણું તેનું ખંડન કરવું નહીં. કરડે લાખો જેને જુદી જુદી રીતે જૈન. ધર્મનાં ક્રિયા, જ્ઞાનાદિકની આરાધના કરતા હોય, પણ તેઓ સર્વે શુદ્ધાત્મમહાવીરસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ માટે એક લવાળા જાણવા. તે સર્વને મારા ભક્ત જાણવા.
આત્માના શુદ્ધ જ્ઞાનાદિક ગુણેની પ્રાપ્તિ તે આત્મધર્મ છે. તે માટે ગૃહસ્થાવાસમાં અને ત્યાગાવસ્થામાં સર્વ લેકે જે જે શુભ

Page #195

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૫ર્ક વિચાર કે પ્રવૃત્તિ કરે તે જૈન ધર્મ છે તેથી જિનેશ્વરધર્મરૂપ મારું
સ્વરૂપ તેઓ પામે છે. નિષ્કામભાવે કાર્યો કરે:
મનુષ્યો! પ્રથમ દશામાં શુભેચ્છાથી કાર્ય કરે. જે બાલ જીવે શુભેચ્છાએથી કાર્યો કે પ્રવૃત્તિઓ કરે છે અને અશુભેચ્છાઓને આવતી રેકે છે તે અપ્રશસ્ય ક્રોધ, માન, માયા, લેભ, કામાદિકને શુભ કષાયાદિકરૂપે પરિણુમાવે છે. કષાયને સારામાં ઉપાગ કરે. શુભ સ્વાર્થ કે પરમાર્થને ઉપગી ઈચ્છાઓ તે શુભેચ્છાઓ છે. શુભકર્મના ફળની ઈચ્છા તે શુભેચ્છા છે અને અશુભ કરવાની - ઈછા તે અશુભેચ્છા છે. અશુભેચ્છાએથી આત્માના ગુણ પર
અશુભ કર્મનું આવરણ આવે છે અને શુભેચ્છાએથી શુભ કે પુણ્ય કર્મરૂપ આવરણ આવે છે. શુભ કર્મ અને અશુભ કર્મનું ફળ ભોગવવું પડે છે. શુભેચ્છાઓ પુણ્ય પરમાણુઓને ગ્રહણ કરે છે અને અશુભેચ્છાઓ પાપ પરમાણુઓને ગ્રહણ કરે છે, પરંતુ તેથી આત્માની શુદ્ધબુદ્ધિ કે પૂર્ણાનંદને પ્રકાશ પ્રગટતું નથી. માટે આત્મજ્ઞાનીએ નિષ્કામપણે અર્થાત્ શુભાશુભેચ્છાભાવહિતપણે કર્તવ્યકર્મો કરવાં.
મારા જેવા પ્રભુને પણ કર્મો કરવાં પડે છે. મારી પ્રવૃત્તિ દેખીને અન્ય લેકે કર્મ કરે છે. અજ્ઞ કે ખરેખર જ્ઞાનીઓના માર્ગનું અનુકરણ કરે છે. શુભેચ્છાથી કર્તવ્યા કરતાં અને આત્મજ્ઞાનનું અન્તરમાં પરિણમન થતાં જ્ઞાનીઓ નિષ્કામભાવે કર્મો કરે છે. બાહાથી વ્યવહારતા કોઈપણ પદાર્થમાં કે કાર્યમાં શુભાશુભ પરિણામ તથા શુભાશુભ બુદ્ધિ ન ધારણ કરે. શુભાશુભ બુદ્ધિ વિના બ્રાહાણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્ર એ ચારે વર્ણના મનુષ્ય સ્વાધિકારે કર્મ કરવા છતાં નિર્લેપપણે વર્તે છે.
નિષ્કામભાવે કર્મ કરતો એ ચંડાલ તે આત્મસ્વભાવે

Page #196

૧૫૪
અધ્યાત્મ મહાવીર ચંડાલ નથી પણ ભેગી છે. નિષ્કામભાવે કાર્યો કરો. કરવા લાયક સર્વે પ્રવૃત્તિઓ કરે, પણ તેના ફલની ઈચ્છા ન કરે. કર્મોના ફલભેગની ઈચ્છા થાય છે ત્યાં વૈદેહ જીવન્મુક્ત દશા પ્રાપ્ત થતી નથી. જે અધિકારે હું છું તે અધિકારે વર્તવાની મારી ફરજ છે, એવું માનીને ગૃહસ્થનાં કર્મો અને ત્યાગીનાં કર્મો કરે. કર્મો કરવામાં કીર્તિ, અપકીર્તિ, ભય, ખેદ, માન, અપમાન, અહંવ, કર્તૃત્વ, શત્રુત્વ વગેરે શુભાશુભ કંદ્ર ન ભાસે ત્યારે જાણવું કે આત્મજ્ઞાનની પરિપકવતા અને આધ્યાત્મિક ચારિત્ર પ્રગટયું છે.
મારા ઉપદેશેલ અધ્યાત્મજ્ઞાનથી જ્યારે આત્મા પરિણામ પામે છે ત્યારે નિષ્કામભાવે કર્મો કરવાની તેનામાં ચગ્યતા આવે છે, નામરૂપને મેહ ત્યાગીને કર્મોના ફળની ઈચ્છા વિના જીવનમરણમાં નિરૂપૃહ બની કાર્યો કરે. તામસિક નિવૃત્તિને ન ઈચ્છ. તમે ગુણને ત્યાગ કરીને, રજોગુણમાં પ્રવેશી તેને પણ ત્યાગ કરીને જૈન બની સાવિક ઈચ્છાથી કાર્યો કરે અને તેમ કરીને તમે રજોગુણી ઈચ્છાઓને જીતે. સાત્ત્વિક ઇચ્છાના પથને અનુક્રમે ત્યાગ કરીને શુદ્ધાભેપગે વત કાર્યો કરે. જ્યાં સુધી નિષ્કામભાવે કર્તવ્યકર્મો ન થાય ત્યાં સુધી શુભ સકામભાવે કર્મો કરે, પણ સચ્છાની પેલી પાર ગયા વિના કર્મોને કે પ્રવૃત્તિઓને ત્યાગ ન કરો. ' ભક્તિ, સેવા, આજીવિકાદિ કર્મો કરતાં અનેક દેશનું પ્રાકટચ દેખાય છે અને તેને કર્મો કરતાં કરતાં નાશ થાય છે. આમ અનેક ગુણે પ્રકટાવી શકાય છે. સંઘ, સમાજ, કુટુંબ, દેશ, રાજ્યાદિકની સર્વ કર્મ પ્રવૃત્તિઓમાં રસપૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરે. કર્મો કર્યા વિના કેઈ પાક જૈન કદી બની શકતા નથી. જે કર્મવીર બને છે તે જ આત્મવીર બને છે અને તે મહાવીરદેવ થાય છે. કર્મો કરતાં કરતાં કર્મરહિત થશે. માટે મનુષ્ય ! હદયમાં મારું સ્મરણ કરીને અદીન પણે ગમે તે અવસ્થામાં કર્મો કરો.
કેઈના જીવનને હક્ક અન્યાયથી ન લૂટે. વૈર કે દ્વેષથી કોઈને

Page #197

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૫૫
નાશ કદી ન કરે. અશુભ વિચારો અને અશુભેચ્છાઓ તથા અપેય પાન અને અભક્ષ્ય ભક્ષણને ત્યાગ કરવાથી નિષ્કામભાવના ને હૃદયમાં પ્રાદુર્ભાવ થાય છે અને તેથી શુભ સકામભાવનાના માર્ગમાં પ્રવેશ થાય છે. આત્મજ્ઞાનથી સકામભાવનાના સ્થાને નિષ્કામભાવ પ્રગટ થાય છે. અન્યાય અને અધર્મના માર્ગમાં જેઓ આસક્ત છે તેઓ નિષ્કામભાવથી ઘણું દૂર છે. મનુષ્ય ! શુભાશુભ ભાવમાં આસક્ત ન રહે. જે પદાર્થોને તમે અશુભ માને છે તે અમુક દેહાદિકની અપેક્ષા પર આધારિત છે. વસ્તુતઃ જોશે તે તમારા માટે સદા કેઈ પદાર્થ શુભ નથી તેમ કેઈ અશુભ નથી. પદાર્થોમાં ક્ષણે ક્ષણે શુભાશુભ બુદ્ધિ ફર્યા કરે છે. સદા કેઈ પદાર્થ શુભ લાગતું નથી અને કોઈ પદાર્થ અશુભ લાગતું નથી. કારણ પામી અશુભ પદાર્થોમાં શુભ બુદ્ધિ થાય છે અને શુભ પદાર્થોમાં અશુભ બુદ્ધિ થાય છે. શુભાશુભ પદાર્થો પણ ક્ષણિક છે અને તેમાં થતી શુભાશુભબુદ્ધિ પણ ક્ષણિક છે. તેથી તેમાં શુભાશુભ પરિણામ થી નહીં મૂઝાતાં નિષ્કામભાવે બાહ્ય સર્વ કર્તવ્ય કર્મો કરો અને સર્વ જડ પદાર્થોમાં એકાત્માને સત્ય ઉપાદેય તરીકે અનુભવે.
પિતાની સત્તા અને લક્ષ્મી વગેરેને ગરીબોને, અશક્તોને, અનાથને પીડવામાં ઉપયોગ ન કરો. સર્વ મનુષ્ય સમાન છે. જેઓ પિતાની શક્તિઓ ખીલવે છે અને પોતાના આત્માને જિન જાણી તેના ઉપાસક બને છે, જેઓ પિતાના પર અન્યાય, જુલ્મ, દુઃખાદિ કરનારાઓને જીતે છે અને જેઓ અનેક પરિષહે, ઉપસર્ગો વેઠે છે તેઓ ખરેખર કમગીઓ બની શકે છે. મનમાં થતી સર્વ શુભાશુભ લાગણીઓ પર જય મેળવે. બીજાઓના શ્રેય માટે દુખે સહન કરો. કીતિ અને અપકીતિને જડ ગણું સ કાર્યો કરે. વિશ્વમાં, દેશમાં, સંઘમાં, રાજ્યમાં થતા અન્યાય અને જુલ્મને દૂર કરવા અને આત્મભોગ આપવા એક ક્ષણમાત્રને વિચાર કર્યા વિના નિષ્કામભાવે પ્રવર્તે.

Page #198

અધ્યાત્મ મહાવીર પશુયજ્ઞો થતા બંધ કરો અને સ્ત્રીઓને તથા ગુલામને સવતંત્ર બનાવો. કેઈના આત્માને કઈ ગુલામ કે પરતંત્ર કેઈ બનાવી શકતું નથી. સકલ વિશ્વમાં શાંતિ, સુખ, ન્યાય પ્રવર્તાવવા જે જે નિષ્કામભાવે કર્મો કરવા ઘટે તે મારી જ સેવા, ભક્તિ, ઉપાસના છે. ગરીબ દુઃખીઓની વહારે ચઢે. હિંસા, અસત્ય અને અન્યાયપષક ધર્મશાસ્ત્રોમાં વિશ્વાસ ન રાખે. સર્વ મનુષ્યનાં સુખ, શાંતિ અને ઉપકાર માટે જે જે કર્તવ્યકમ હોય તે શુદ્ધબુદ્ધિથી કરે.
નિષ્કામ યોગી દુનિયાથી ડરીને સામેથી પાછા ફરતે નથી તેમ જ તેના આત્માને કોઈ શુભાશુભ લાગણીઓની અસર કરવા સમર્થ થતું નથી. જેઓ પિતાના આત્માને દીન માને છે અને મરવાથી બીએ છે તથા બાહ્ય પદાર્થોમાં આસક્ત રહે છે તેઓ દેશ, સમાજ, સંઘ, રાજ્ય, કુટુંબ, જાતિ, ઘર વગેરેની ઉન્નતિ, શાંતિ, સ્વાતંત્ર્યરક્ષા આદિ કરવા સમર્થ બનતા નથી. નિષ્કામભાવથી જેઓ સર્વ પ્રવૃત્તિ કરે છે, વિચારે છે કે બેલે છે તેઓ મારું શુદ્ધાભમહાવીર સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરે છે.
નિષ્કામ ચગીઓમાં અનંતગુણ બળ પ્રગટે છે. નિષ્કામ- ભાવથી કર્મો કરવામાં આત્માની અનંત શક્તિઓને વિકાસ થાય છે. સર્વ કર્મો અને વિચારોનું આત્મમહાવીરને ફળ અર્પણ કરે. તેથી મન પર તમે કાબૂ મેળવી શકશે અને તમે પૂર્ણ સુખી, પૂર્ણ
સ્વતંત્ર તથા બાહ્ય ભેગેથી સ્વતંત્ર બની દેશ, કેમ, સંઘાદિકનું શ્રિય કરી પરમાત્મા બનશે.
ચારિત્રબળ વિના એક ક્ષણમાત્ર પણ ચાલતું નથી. ચારિત્રબળ ખીલ અને ફળની દરકાર રાખ્યા વિના કાર્ય કરો. સુખ અને દુખ, કે જે કર્મફળરૂપ છે, તે આવે છે ને જાય છે. સુખની પાછળ દુઃખ છે અને દુઃખની પાછળ સુખ છે. દુઃખના સમયમાં ધર્મ ધારણ કરે અને પ્રભુ બનવા માટે નિષ્કામભાવે કાર્યો કરવાની

Page #199

દીક્ષામહે।ત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
G
પ્રવૃત્તિએ કરી. ગમે તેવા દુઃખના પ્રસ`ગમાં ધય ધારણ કરા. પ્રભુ થવાને માટે તમે નિષ્કામ કમ કરે અને પવિત્ર આત્માની આન્તરપ્રેરણા પ્રમાણે પ્રવર્તે.
પૂર્વ ભવાનાં કરેલાં કર્માં તથા વત માનકાળની પહેલાંનાં કરેલાં શુભાશુભ કર્માંનુ ફળ ભાગવવામાં સમભાવ ધારણ કરી તેમ જ પ્રમાદના ત્યાગ કરી કમે કરો. આત્માની આગળ જે સંકટા, અંતરાયા, વિધ્રો આવેલાં દેખાય છે તેને કર્તા આત્મા છે અને તેને નાશક પણ આત્મા છે. જ્ઞાનપૂર્વક કમ કરનારા જે મારા સંબંધમાં આવે છે તે અનંત આન ંદમય મારું જીવન પામે છે. આત્માના જ્ઞાનાનન્દરૂપ દિવ્ય પ્રવાહને મનમાં વહેવડાવે. મનની સ'કુચિત વૃત્તિઆને ઉદાર બનાવી મારા જ્ઞાનપ્રકાશને મનમાં ધારે. સવ પ્રકારના દોષોને વારવામાં પ્રયત્નશીલ અને ગુણે! લેવામાં રાગી એવા મનુષ્ય કર્યું કરવામાં ખરેખરા અધિકારી ખને છે. તેએ ઘર, કુટુંબ, સંસારને સ્વર્ગ સમાન બનાવે છે, જે મનુષ્ય મારે। પ્રકાશ, કે જે સત્ય જ્ઞાનરૂપ છે, તેને લેવા માટે હઠ, કદાગ્રહ, સ ંકુચિત વૃત્તિ વગેરેને પરિહરી હૃદયનાં દ્વાર ખુલ્લાં રાખે છે તે સંસારયાત્રામાં રકના રાજા બને છે અને કર્મ કરવા છતાં પેાતાને અકકરૂપ-અકર્તારૂપ દેખે છે અને અનુભવે છે.
પારમાર્થિક શુભ કાં કરીને વિશ્વની ઉન્નતિ ને શાંતિ કરવામાં સ્વયમેવ આત્માની ઉન્નતિ ને શાંતિ થાય છે. સર્કમાં કરવામાં પ્રેમને પ્રવાહ હૃદયમાં પ્રગટાવે. દ્વેષ કરતાં પ્રેમનું અનંતગણુ ખળ છે. વિચારેાથી શરીર, મન વગેરેની રચના આત્મા કરે છે.. માટે તમે ભવિષ્યમાં પેાતાની સથા ઉચ્ચ સ્થિતિ થાય તેવાં વ માનમાં સવ કાર્યો કરતાં સદૃવિચારા કરા. જેટલા પ્રમાણમાં તમારામાં મારા પ્રતિ અને વિશ્વ પ્રતિ પ્રેમ છે તેટલા પ્રમાણમાં તમે મને આન્તરદૃષ્ટિથી દેખી શકે છે. સવ કન્યકામાં અને તેની સાથે જે જે મનુષ્ચા, પશુએ વગેરેના સંબંધમાં તમે આવે

Page #200

૧૫૮
અધ્યાત્મ મહાવીર તેમની સાથે નિષ્કામ પ્રેમને પ્રવાહ વહેવરાવે.
અન્યના ભલાનાં કાર્યો જે ક્ષણથી કરે તે ક્ષણથી તમારું ભલું થાય છે. બીજાનું ભલું કરવાના વિચારથી તમારું ભલું થાય છે તે તમને તરત જણાતું નથી, પણ કાલાન્તરે સમજાય છે. એવું જાણી અન્ય જીવોનું શ્રેય કરે. અન્ય જીવોનું બૂરું કરવાના વિચાર અને કાર્યના પ્રારંભની સાથે પિતાના આત્માનું બૂરું થવા લાગે છે, માટે અન્યોનું બૂરું કરવાનું એક વિકલ્પમાત્ર પણ કર્યા વિના સ્વપર કર્તવ્યકર્મો કરો. ઉદારભાવથી કાર્ય કરનાર મનુષ્ય અન્ય મનુષ્યોને પિતાના તરફ આકર્ષે છે અને અન્યનું કલ્યાણ કરી શકે છે. બીજાને હેરાન કે દુઃખી કરનારને ગમે ત્યારે દુઃખી થવું પડે છે. માટે વૈરને બદલે વિરથી ન વાળતાં પ્રેમ અને પરોપકારથી વાળવાની બુદ્ધિ પ્રગટાવીને કર્તવ્ય કર્મો કરે.
જે મનુષ્યો પિતાની ઉન્નતિ કરે છે તેઓ અન્યની કરી શકે છે. દેહાધ્યાસ અને નામરૂપાધ્યાસ ભૂલીને કર્તવ્યકર્મો કરે. જે કાળે જે કર્મો દેશ, સમાજ, સંઘ, વ્યષ્ટિ, સમષ્ટિને બહુ લાભ આપનારાં જણાય અને અલ્પષ કે હાનિવાળા જણાય અને તે કર્યા વિના સંઘાદિકની હાનિ થવાનું લાગે છે, તે કર્મ જરૂર કરો. કાર્યોના આરંભમાં મારું નામ મરણ કરો અને અન્તમાં પણ નામસ્મરણ જાહેર રીતે કરે. શુભ કર્મો નહીં કરતાં જે જિવાય તેના કરતાં શુભ કાર્યો કરતાં મૃત્યુ થાય તે અનંત ગણું ઉત્તમ છે. દરેક કર્તવ્યકર્મ અને પ્રવૃત્તિનું દેશકાલાનુસારે સત્ય રહસ્ય સમજી અને મારામાં મન રાખી કાર્યો કરે, કે જેથી તમે નિષ્કામભાવે શુદ્ધાત્મરૂપ સુખમય જીવનને પ્રાપ્ત કરી શકે. સંપીને વર્તે :
મનુષ્યો ! સંપીને વર્તે. દરેક દેહદેવળમાં આત્માને દેખો. સુખને ભેગ આપીને, દુઃખે સહીને તથા બાહ્ય કીતિ કે પ્રતિષ્ઠા આદિને ભેગ આપીને મારા ભક્ત જેને ઉદારભાવથી પરસ્પર

Page #201

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૫૯ સંપીને વર્તે, કે જેથી તમારા શત્રુઓથી તમે પરાજિત ન બને. 'કુસંપથી તન, મન, ધન, સત્તા અને આત્માની પડતી થાય છે અને તેથી અનેક શક્તિઓને નાશ થાય છે. જે તમને મારા પર સત્ય રાગ, શ્રદ્ધા હોય તે કુસંપ, કલેશ થવાનાં કારણેને ઉછેદ કરે. અહંકાર, માન, સત્તા, લક્ષ્મીને ભોગ આપીને મારા જેન ધમએનો પડતી ન થાય તે માટે સંપીને વર્તે અને ભવિષ્યમાં મારા ધર્મના વિરોધીઓથી પરાજય ન પામે તે માટે ઉપયોગથી વતે.
મારા ભક્તો ! તમે મત, વેષ, કિયાચારના નામે અનેક પંથની પરસ્પર ભેદતાથી પરસ્પર આત્માઓને ને ધિક્કારો. મતભેદ, વેષ કે કિયાચારના ભેદેમાં મને તથા મારા ધર્મને ન દેખે, તેમ જ મતભેદ, વેષ, કિયાચાર અને કર્મવ્યવહારના ભેદો પરસ્પર ભિન્ન છતાં સર્વમાં જેઓ મહાવીરપ્રભુરૂપ આત્માને દેખે છે અને પરસ્પર માટે સર્વ સહી જાય છે, અપરાધને ખમી જાય છે, વરને ભૂલી જાય છે તેઓ મારા જૈન ભક્તો છે. જેઓ વેષ કે કિયાચારના ભેદે પરસ્પરના આત્માઓને ધિક્કારે છે તેઓ વસ્તુતઃ મને ધિક્કારે છે, નિંદે છે. જેઓ પરસ્પરની નિંદા, હેલના કરે છે તેઓ મારા ભક્તો નથી, પણ મારું અનિષ્ટ કરનારા વિરોધઓ જાણવા, પરસ્પર એકબીજાનું બૂરું ન કર. મારા ભક્તોના સામા થનારાએને એકસંપીથી પરાજિત કરે.
મારા પર પ્રેમ અને શ્રદ્ધા ધારણ કરનારાઓ તમે મત, દર્શન, પંથ, કિયાચાર, વેષાદિકના ભેદે પણ પરસ્પર મતાદિની સહિષ્ણુતા રાખે. મારામાં જે તમે લયલીન છે તે મત કે વેષાચારાદિકની પરસ્પર ભિન્નતામાં લક્ષ ન રાખે. મત-વેષાચાર ભલે પરસ્પર જુદા હોય તેથી શું? તમે મતમાં પરસ્પર ભેદ ન માને અને આત્મવીરભાવે સર્વમાં એકતા દેખી પરસ્પર સંપીને કર્તવ્ય કાર્યો કરી, તેમ જ તમારા જે દુશ્મન બન્યા હોય તેઓને તમારા જેવા બનાવવા આત્મભેગ આપે.

Page #202

૧૬૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
મનુષ્યે ! મારી પાછળ જ્ઞાની ઝૈનોને ગૃહસ્થાવાસમાં નેતાએ બનાવી એકસ પથી વ`શે. મારી પાછળ મારા ભક્ત કિન્તુ મતના દાગ્રહી જૈના મારા આશયે। નહીં સમજી શકવાથી વેષ, ક્રિયા, મતાદિકમાં મૂ ઝાશે. તેઓ મારા વિચારાને ખરાખર નહી. સમજી શકવાથી મારા નામે વેષાચાર-ક્રિયા–મન્તવ્યના મતભેદોથી પરસ્પર મૂઝાઈ ને શુદ્ધાત્મમહાવીર એવા મને અનુભવી શકશે નહી. તેથી તેઓ દેશ, રાજ્ય, વ્યાપાર, સમાજ, સંઘને શક્તિઓથી હીન અને અશક્ત બનાવશે. જ્યારે તેએ મારા નામે એકસ’પથી વર્તશે. અને વેષાચાર, દર્શન, કમ કાંડને મારામાં હેામશે અને એક મારો આશ્રય કરી કન્યકાર્યાં કરશે ત્યારે પુનઃ આય બ્રાહ્મણા, ક્ષત્રિયે, વૈક્ષ્યા, શૂદ્રો, ત્યાગી અને ધર્માચાર્યાંસ ખંડ, દેશ અને પૃથ્વીમાં સત્ય જૈને તરીકે પ્રખ્યાત થશે.
તન, મન, ધન, સત્તા, લક્ષ્મી અને ભાગસામગ્રીના જેએ જૈનધર્મની ઉન્નતિ માટે ભેગ આપે છે તે મારા સત્ય ભક્તો ખનશે. સપ એ મારુ આધ્યાત્મિક સ્વરૂપ છે, તેની જે આરાધના કરે છે તે વ્યષ્ટિ-સમષ્ટિરૂપ મારી શક્તિઓની આરાધના કરે છે. તમે સંપીને સર્વ શક્તિએ પ્રકટાવે. તેથી કેાઈના પર અન્યાય કે જીલ્મ ન કરો તથા તેનેા દુરુપયોગ ન કરેા. પરસ્પર સ`પીને એકબીજાને સમાનો દેખા, વ.
મનુષ્યા ! તમે સંપને ચાહે. પરસ્પર સપીને તમારી શક્તિઓના સદુપયોગ કરો અને પશુયજ્ઞાદિક કુરિવાજો, કે જે વેઢાના નામે અજ્ઞાનીઓએ પ્રગટાવેલા છે, તેને દૂર કરો. પરબ્રહ્મ એવા મારા ઉપાસક ભક્ત ઋષિઓએ વેદનાં જે સૂક્તો રચેલાં છે તેમાં મારી સ્તુતિ આદિ છે. તમેા સ`પીને પશુએ પર તથા પક્ષીએ પર થતે જુલમ અટકાવે અને અશકત નિરાધાર લેકેાને સહાય કરો. તમે લક્ષ્મી, ધન, ધાન્ય એકઠું કરીને અન્યાને ખાવા વગેરે ન મળે એમ ન કરો. જેટલા મનુષ્યેા છે તે તથા

Page #203

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૬૧ પશુપંખીઓ વગેરે માટે આ દુનિયાનામાં સર્વ વસ્તુઓ ભરેલી છે, પરંતુ એકને માટે સર્વ વસ્તુઓ નથી. સર્વને એકસરખી રીતે કર્મ કે ઉદ્યમ પ્રમાણે ખાવાપીવાની સગવડ અને વ્યવસ્થા તમે દેશકાલાનુસાર કરો અને તે માટે પરિગ્રહ પરિમાણ કરી દુનિયાના મનુષ્ય માં શાંતિ ફેલાવે.
દરેક મનુષ્ય પોતાના ગુણકર્માનુસારે વતને મને ભજે છે તે તે અવશ્ય મુક્તિપદ પામે છે. પિતપેતાની સ્થિતિ પ્રમાણે જે ધંધા આદિ કરે છે અને યથાશક્તિ મારા જૈનધર્મની આરાધના કરે છે તેઓ પરસ્પર સંપથી વતીને મૃત્યુ બાદ સ્વર્ગ કે સિદ્ધિપદને મારી આજ્ઞા પ્રમાણે પામે છે. સંપ કરીને જે બતાવે છે તે જ સંપમાં અન્યોને જોડી શકે છે. બાહ્ય નામરૂપાદિકના લાભાલાભની અપેક્ષાએ ઈષ્યકેષ આદિ પ્રગટે છે. ઈર્ષ્યા-દ્વેષથી પરસ્પર કુસંપ કરીને મનુ પિતાની સંતતિને ભવિષ્યમાં ગુલામ બનાવે છે.
મારા ધર્મોપદેશને જેઓ સમજતા નથી તેઓ અજ્ઞાની.. છે. અજ્ઞાની અને મૂઢ મનુષ્ય કુસંપ કરીને મારા ધર્મીઓની છિન્નભિન્ન દશા કરી નાખે છે. જેઓ દયાળુ, ગંભીર,પરોપકારક, દીર્ધદષ્ટિબાળા અને સંપના જ્ઞાતા છે તેઓ સંપીને વર્તે છે. જેના ઘરમાં સંપ છે તેઓ વિશ્વમાં, દેશમાં, જ્ઞાતિમાં, સમાજ અને પ્રજાસંઘમાં સંપ કરી શકે છે. દુનિયામાં સંપ એ જ સ્વર્ગ છે. પ્રેમનું ફળ સંપરૂપ સ્વર્ગ છે. તેમાં જેઓ રહે છે તેમાં અનેક દુખેથી મુક્ત થાય છે અને અન્ય મનુષ્યને મુક્ત કરે છે. અનેક ગુણે પ્રકટાવ્યાથી મનુષ્યમાં પરસ્પર સંપ રહે છે. કુસંપથી પૃથ્વીમાંથી અનેક રાજ્ય, ખંડ, દેશ, પ્રજાદિકની અસ્તિતા ટળી ગઈ. જેઓ કુસંપ કરે છે તે કાળના મુખમાં પ્રવેશ કરે છે. મારા ભક્તો ! તમે સંપથી જીવે છે અને જીવી શકશે.
દેશ, કેમ, સમાજ, સંઘ આદિ સમષ્ટિમાં સર્વાત્મસંઘ૧૧

Page #204

૧૬૨
અધ્યાત્મ મહાવીર રૂપ મને સત્તાએ અનુભવો. સર્વસંઘરૂપ મહાવીર એ જ હું સાપેક્ષદૃષ્ટિથી વિરાટ પ્રભુ છું, એમ જાણી અને સર્વમાં આત્મસત્તાએ મને એક જાણી તમો કોઈની સાથે કુસંપથી ન વર્તો. પણ કર્તવ્ય કાર્યો કરવા છતાં બધાંની સાથે સંપથી વર્તે. પૃથ્વીનાં સર્વ મનુષ્ય, પશુઓ, પંખીઓ વગેરે આત્મમહાવીરસત્તાએ જેને છે તથા તે હું છું એમ જાણે સર્વે હળીમળીને રહે. પરસ્પર પ્રેમથી રમે. સૌ એકબીજામાં વિશ્વાસ રાખે. સંપ જેના હૃદયમાં પ્રગટે છે ત્યાં તે સ્વર્ગ પ્રગટાવે છે અને તેની આજુબાજુમાં સ્વર્ગ બને છે. કુસંપ જ્યાં પ્રગટે છે ત્યાં સ્મશાન પ્રગટે છે.
પૃથ્વીના સર્વ મનુષ્ય જૈનો છે અને તેઓ પિતાના આત્માને જિનવીર દેખે છે ત્યારે તેઓ કુસંપને જીતી વિશ્વમાં મન, વાણી, કાયાથી જેનો બને છે અને છેવટે તે મારા જેવા બને છે. આગેવાને :
દેશ, સમાજ, સંઘ, રાજ્ય, ધર્મના આગેવાનો જે જ્ઞાની, સદ્ગુણી અને કર્મયોગી હોય છે તે તે સંપ રાખવા અને મારા ધર્મનો પ્રચાર કરવા શક્તિમાન થાય છે. મારી પાછળ દેશ, રાજ્ય, સંઘાદિકના આગેવાનો જ્ઞાની, ભક્ત, કર્મચાગીએ થશે તે તેઓ વિશ્વ, ખંડ, દેશ, પ્રજા, સંઘ, ધર્મની સર્વ રીતે ઉન્નતિ કરી શકશે અને સંપનું વિચારવાતાવરણ દઢ કરી શકશે. દીર્ઘદૃષ્ટિવાળા આગેવાને ધર્મ દ્વારા વર્તમાન અને ભવિષ્યની ઉન્નતિ કરે છે અને કરી શકશે. સર્વદેશીય આગેવાનો મારી પાછળ વ્યાવહારિક તથા ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓમાં થતા મતભેદોને દૂર કરી શકશે.
ભવિષ્યમાં મારી પાછળ જે મારા ઉપદેશોને દેશકાલાનુસારે સમજી શકશે એવા ધર્મ પ્રવર્તક આચાર્યો અને સાધુઓને જે જૈનો મારી પેઠે ભક્તિસેવાથી સેવશે તેઓને મારા સત્ય જૈનો જાણવા. મારી પાછળ જે ધર્ણોદ્ધારક મહામાએ પ્રગટશે તેઓ સર્વ

Page #205

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૬૩ વિશ્વનું કલ્યાણ થાય એવી રીતે તે તે દેશકાલાનુસારે પ્રવૃત્તિ કરશે. મારી પાછળ થનારા ધર્માચાર્યો હદયમાં મારી શુદ્ધ જ્ઞાનપ્રેરણાએ ઝીલશે તો તેઓ તે કાળમાં ધર્મના વિચારે અને આચારોમાં થયેલી મલિનતાને દૂર કરશે. ધર્મની પરંપરાના પ્રવાહમાં મલિનતા આવે છે તેને મહાત્માઓ દૂર કરે છે અને સત્યને પ્રકાશ પાડી અજ્ઞાનરૂપી અંધકારને પણ હઠાવે છે.
મારી પાછળ થનારા ગૃહસ્થત્યાગીઓને સર્વ વિશ્વમાં સર્વ પ્રકારના યાનથી જલ, થલ કે આકાશમાગે વિચરવાની આજ્ઞા છે. જે જે વખતે જે જે ગૃહસ્થત્યાગી આચાર્યો થશે તેઓને તે તે દેશકાલાનુસારે ચારિત્રક્રિયાઓમાં, આચામાં પરિવર્તને કરવાની સંઘના બળ અને તેની પ્રગતિની અપેક્ષાએ આજ્ઞા છે. દેશકાલ, આજુબાજુના સંજોગે, ઉત્સર્ગ–અપવાદ, આપત્કાલધર્મ વગેરેને ધ્યાનમાં લઈ ધર્મના આચાર-વિચારોમાં દેશ, સંઘ, સમાજ આદિને લાભ થાય એવી રીતે પરિવર્તન કરી શકે છે.
સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિના પ્રવર્તક આગેવાને છે. આગેવાને જે આતમબળનો પ્રકાશ કરે છે તે તેઓ વિશ્વનું કલ્યાણ કરવા સમર્થ થાય છે. આગેવાનો સંપીલા, કર્મયોગી, જ્ઞાની, ધ્યાની, સત્યદ્રષ્ટા અને નિષ્પક્ષપાતી હોય છે તો તેઓ પ્રામાણિકપણે વતી પિતાનું, દેશનું, ચતુર્વિધ સંઘનું શ્રેય કરી શકે છે. ચારિત્રબળવાળા આગેવાને હોવા જોઈએ. મારી પાછળ થનારા ભક્ત, રાજાઓ, આચાર્યો, પ્રમુખે જે મારા ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તશે તે તેઓ મારી ભક્તિસેવા કરનારા થશે અને તેઓ ઉત્તમ ગતિ પ્રાપ્ત કરશે.
ભૂતમાં, વર્તમાનમાં અને ભવિષ્યમાં શુદ્ધામમહાવીર ડું તમારા હૃદયમાં સત્તાએ છું, જે સંભારે તેની પાસે વર્તમાનમાં છું અને ભવિષ્યમાં હોઈશ. મારી પાછળ સ્થાપિત થનારા સંઘમાં જે આગેવાન બનશે તેમણે અપ્રમત્તપણે મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવું.

Page #206

૧૬૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
મારા ભક્તોએ પેાતાની સત્તા, શક્તિ, લક્ષ્મી આદિના સર્વ પ્રકારન અભિમાનથી રહિત બની સર્વ પ્રકારના સારામાં ઉપયેગ કરવે.
ચતુર્વિધ સંઘના આગેવાને એ પરમાથ કાચમાં આત્મભેગ આપવેશ અને ચતુર્વિધ સઘના અકથ માટે સ`સ્વનું અણુ કરવું, ચતુર્વિધ સંઘની દેશ, રાજ્ય, વ્યાપાર, હુન્નર, કલાદિ સવ આજીવિકાદિ શક્તિ જાળવવી. ચતુવિધ સંઘની રક્ષા માટે સ સથે ધ યુદ્ધાદિ પ્રવૃત્તિઓમાં મરણને ભય ગણવા નહી. મારી પાછળ ચતુવિધ સંઘના ખળથી જૈનો વિશ્વમાં જીવી શકશે. તેએ ભૂમિ, દેશ, રાજય, વ્યાપારાદિનું રક્ષણ કરી શકશે.
·
જેઓ બાહ્યશક્તિએથી નિખલ અને છે તેએ જૈનધરૂપ મારા સ્વરૂપથી ભ્રષ્ટ થાય છે. માહ્ય અને આંતરશક્તિએ વડે મારા આગેવાને જૈનોનું રક્ષણ કરી શકે છે અને દુષ્ટ, પાપી અને અધમી એને પાછા હઠાવીને તેએનું તમેગુણી ખળ નષ્ટ કરે છે. સુરી અને આસુરી શક્તિઓનુ પરસ્પર યુદ્ધ સદાકાલ વિશ્વમાં ચાલ્યા કરે છે. મારા જૈનો સુરી શક્તિઓવાળા છે. તેએ આસુરી શક્તિઓને
નાશ કરે છે.
સ્વાથી, જડપૂજારી, ભય-ખેદ-દ્વેષથી યુક્ત મનુષ્ચા પ્રજાસંધમાં આગેવાન અનવાને લાયક નથી. તે તે દેશકાળના સંઘ મારી પાછળ બહુમતે જુદી જુદી ખાખતેના આગેવાને ને ચૂંટી કાઢે છે. ચતુર્વિધ સંઘ જે જે કાય કરે છે તે હું જ કરુ છું. તેની આજ્ઞા તે જ ભવિષ્યમાં મારી આજ્ઞા ગણાશે. ચતુર્વિધ મહાસંઘના નેતા ધર્મેયા મારું ધ્યાન ધરીને અને પરાભાષામાં મારી આજ્ઞાની સ્ફુરણાએ પ્રગટાવીને વિશ્વના સર્વ જીવાનુ` તરતમચાગે કલ્યાણ થાય એવા સાનિક વ્યાપક ઉપાચાને આદરશે. કેટલાક લેકે મને નિરાકાર માનશે, કેટલાક વ્યાપક-વ્યાપ્ય, કર્તાઅકર્તા, પ્રકૃતિસહિત કે પ્રકૃતિરહિત, સર્વાંગત-અસČગત, નિત્ય-સખલ બ્રહ્મ, સગુણ-નિર્ગુણ આદિ અનેકરૂપે માનશે. પરસ્પર

Page #207

દીક્ષામહાત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૬૫
અપેક્ષાઓને જેએ નહી' સમજે તેપણ જેએ મારું નામસ્મરણુ કરશે, મારા જેવે સ જીવેા પર પ્રેમ રાખશે તેઓ ભવિષ્યમાં મારા શ્રેષ્ઠ ભક્તો બનશે અને સ્વર્ગનું સામ્રાજ્ય ભેળવી છેવટે તેઓ શુદ્ધાત્મમહાવીરપદને પામશે અને સર્વ પ્રકારનાં દુઃખાથી રહિત થશે.
સત્ર ચેતનાઓના સંઘને અપેક્ષાએ સર્વાત્મસંઘરૂપ મહાવીર પ્રભુ જાણવા. ચેતનસ'ઘથી ભિન્ન જે સ જડ વસ્તુએ છે તેને પર્યાયરૂપે કર્તા, હર્તા, ભેાક્તા ચેતન છે અને તે જ દેહ, મન, કાયાદિ જડ વસ્તુઓના કર્તાની દૃષ્ટિએ બ્રહ્મા છે. પાલકદૃષ્ટિએ તે જડ– જગતના પાલક વિષ્ણુ અને તે જડજગતના સહારકની દૃષ્ટિએ હર છે. આત્માની સાથે લાગેલી કવણાઓનેા હર્તા જ્યારે આત્મા અને છે ત્યારે તે આત્મા અધ્યાત્મ દૃષ્ટિએ હર બને છે. આત્મગુણેના જ્યારે તે કર્તા અને છે ત્યારે આત્મા અધ્યાત્મ દૃષ્ટિએ બ્રહ્મા બને છે અને આત્મગુણેને પાલક કેવલજ્ઞાની અને છે ત્યારે તે અધ્યાત્મ દૃષ્ટિએ વિષ્ણુ અને છે.
વ્યષ્ટિમાં અને સમષ્ટિમાં આ પ્રમાણે સર્વ આત્માએ આહ્યાંતરભાવે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ્વરા છે—એમ મારા સંઘની સેવા કરનારા રાજાએ, આચાર્યાં, સાધુએ, બ્રાહ્મણેા, ચેાગીએ, પરમહુ'સા જાણે છે. તેથી તેએ મારી પાછળ ભવિષ્યમાં નિગમાગમે વગેરે સ ધર્મ શાસ્ત્રોની એકતા કરી સર્વ વિશ્વનું કલ્યાણ કરી શકશે.
જેએ ચારિત્રથી પવિત્રાત્મા બને છે તેએ આત્માના પ્રકાશ વધારીને મારા જેવા અનેે છે અને ભવિષ્યમાં મનશે. ભવિષ્યમાં ગૃહસ્થા અને ત્યાગીએ મારી પેઠે ધર્માચાર્યાં વગેરે આગેવાને ની સાથે વતી'ને સ'પ, ઉત્સાહ અને પ્રેમથી જૈન મહાસ ઘની બાહ્યા ન્તર સર્વ પ્રકારની પ્રગતિ કરશે.
ક્ષત્રિયકુંડના નાગરિક જને! : પરબ્રહ્મ મહાવી૨ પ્રક્ષેા ! આપને અમે વદીએ છીએ, નમીએ છીએ, સ્તવીએ છીએ.

Page #208

અધ્યાત્મ મહાવીર આપે અમને જે ઉપદેશ આપે છે તે અમો હૃદયમાં ધારણ કરીએ છીએ. આપના શુદ્ધ પ્રેમથી અમારા હૃદય પ્રફુલ થયાં છે. આપ મતિજ્ઞાની અને સંપૂર્ણ શ્રુતજ્ઞાની છે. વિશ્વમાં રહેલા સર્વ જીવોના મનોગત વિચારોને આપ જાણો છો. કેઈપણ મનુષ્યનો વિચાર આપનાથી છૂપ રહેતા નથી. આપ અવધિજ્ઞાની છે. આપ લે કલેકજ્ઞાતા, વિશ્વપતિ, સર્વ દેવ અને દેવીઓના દેવ છે. આપની આગળ ચોસઠ ઈન્દ્રો, ઈન્દ્રાણુઓ, દેવ, દેવીએ. હાથ જોડીને સેવા કરવા પ્રાર્થના કર્યા કરે છે. આપના ગુણેની સ્તુતિ કર્યો કોટિ વર્ષે પણ પાર આવે તેમ નથી. સર્વ જાતના દેવ, દેવીઓ અને વિશ્વવતી સર્વ જીવો જે કંઈ સુખ અનુભવે છે તે આપ આત્મમહાવીર પ્રભુની કૃપાથી જ છે.
આપ આત્મમહાવીર પ્રભુ વિના દેહ, પ્રાણ, મન, વાણ, ઈન્દ્રિયાદિકને કોઈ ધારણ કરવા તથા બાહ્યાંતર જીવનથી જીવવા સમર્થ નથી એવી નિશ્ચય–આત્મવીરની પ્રભુતા છે. સાકાર શરીરધારક દૃષ્ટિએ તથા વ્યક્તિની અપેક્ષાએ વ્યવહારનયથી આપ મહાવીર પ્રભુ સર્વ લોકોના ઉદ્ધાર માટે અવતર્યા છે અને વિશ્વોદ્ધાર કરશે. વિશ્વવતી સર્વ જીવે અંશે અંશે અપેક્ષાએ જેનો છે. અને તેના સ્વ–પર આત્મવિકાસના વિચારો, પ્રવૃત્તિઓ અને કમ સર્વે જૈનધર્મરૂપ છે, એમ આપે પ્રબોધીને સર્વ જીવોનું કલ્યાણ થાય એવા ધર્મમાર્ગો દર્શાવ્યા છે. તે પ્રમાણે અમે પ્રવર્તવા પ્રયત્ન કરીશું.
જૈનધર્મ એ જ વિશ્વવ્યાપક આર્ય ધર્મ છે. તેમાં સર્વ ધર્મો સમાય છે. તેમાં સર્વ દશનો, ત, વેદે, નિગમ, આગમ, સિદ્ધાંત, સૂત્રો વગેરે ધર્મશા સાપેક્ષ સત્ય નય. દષ્ટિએ સમાય છે. સર્વ ધર્મના સત્ય ધર્મમય વિચારો અને સ્વપરના હિતકર્મો સમાય છે. વિશ્વવત સર્વ જીવોનાં મન, વાણી, કાયાનાં સ્વપરપ્રગતિકારક અનેક શુભ કર્મો અને પ્રવૃત્તિઓને

Page #209

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ
૧૬૭ જૈનધર્મમાં સમાવેશ થાય છે, તેમ આપે પૂર્વે અમને જે બેધ આ હતા અને હાલ ત્યાગદીક્ષા લેવાના મહત્સવ પ્રસંગે જે બોધ આપે છે તે કદાપિ વીસરાય તેમ નથી. આપે જૈન. ધર્મનું બાહ્ય તથા આંતરસ્વરૂપ આપના બાહ્યાંતર સ્વરૂપમય વ્યષ્ટિસમષ્ટિરૂપ ઉપદેશ્ય છે. કોઈ કાળમાં વિદ્યાબળની મુખ્યતાવાળો વગ અન્ય વર્ગોને પરતંત્ર કે દાસ ન બનાવે તથા કઈ વખત ક્ષાત્રબળ. સર્વથી શ્રેષ્ઠ બની અન્ય બળનો નાશ ન કરે એવી રીતે વર્તવા રૂપ જૈનધર્મનું બાહ્ય અને વ્યાવહારિક સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. વૈશ્ય સર્વ કરતાં વેશ્યબળથી બળવાન બની પ્રમાદી બને અને બ્રાહ્મણદિ વગને નાશ ન કરે, સેવકો સેવકબળથી અન્ય વર્ગનો નાશ ન કરે–એમ પરસ્પર એકબીજાના વર્ગને નાશ ન થાય અને સર્વ વર્ગવાળા મનુષ્ય સમાન સત્તાવાળા રહે, પરસ્પર સંપીને રહે અને શરીરનાં સર્વાગ જેમ પરસ્પરની સહાયથી એક થઈ જીવે છે તેમ સર્વ વિશ્વવત મનુો સર્વ પ્રકારના સંઘોનું બળ એકઠું કરી પરસ્પર એકબીજાની ઉપાબિતા અને સમાનતા જાળવી વતે એવો વ્યાવહારિક જૈનધર્મ આપે દર્શાવ્યો છે. આપની શ્રદ્ધાભક્તિથી જેઓ વતે છે તેઓ એ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. આપની આજ્ઞા પ્રમાણે જેઓ નથી વર્તતા તેઓ દુઃખી થાય છે.
ખોરાક, હવા જેમ શરીરને આપવાની જરૂર છે તેના કરતાં મનને ખોરાક મનને આપવાની કરડગુણી જરૂર છે. મનનો ખેરાક મનને આપવાની જેટલી જરૂર છે તેના કરતાં આત્માના જ્ઞાનાદિગુણેને ખોરાક આત્માને આપવાની અનંતગુણી જરૂર છે. શરીરભેગ કે એશઆરામની સામગ્રીભૂત વસ્તુઓની વૃદ્ધિથી ખરેખરું સુખ મળતું નથી એમ આપે અનેકવાર ઉપદેશ દીધો છે. તે પ્રમાણે વર્તવા અમે યથાશક્તિ પ્રયત્ન કરીએ છીએ. બાહ્ય સુખસાધનરૂપ અનેક વસ્તુઓના વશવતી થવાથી પરતંત્રતા, ગુલામગીરી પ્રાપ્ત થાય છે. માંસ, દારૂ, વ્યભિચાર, વેશ્યાગ, જુગાર,

Page #210

૧૬૮
અધ્યાત્મ મહાવીર ચોરી, કેફી વસ્તુઓનું ભક્ષણ ઈત્યાદિ વ્યસનોથી અમે સમસ્ત દેશને મુક્ત કરવા પ્રયત્ન કરીશું. જોકે આવાં વ્યસન આર્ય દેશમાં અનાર્ય દેશે કરતાં અલ્પ પ્રમાણમાં છે, તે પણ આર્ય લોકોમાં શરીર–મનાદિકની હાનિ કરનાર વ્યસનનું નામ ન રહેવું જોઈએ—એવા આપના ઉપદેશનો અમલ અમે કર્યો છે અને કરાવીશું.
વ્યભિચારથી રક્ત, પિત્ત, કઢાદિક અનેક રોગની ઉત્પત્તિ થાય છે અને દેશ, રાજ્ય, સમાજ, સંઘ, રાજ્યાદિકને છેવટે નાશ થાય છે. દારૂના પાનની સાથે સર્વ શક્તિઓને નાશ થાય અને શુદ્ધ બુદ્ધિના નાશથી મન, વાણું, કાયાને નાશ થાય છે. પતિવ્રત અને પત્ની પ્રેમવતરૂપ સ્વર્ગના સામ્રાજ્યને ક્ષણમાં નાશ કરનાર વેશ્યાગમન છે. જુગાર અને ચોરીથી લક્ષમી સ્થિર થતી નથી. તેનાથી શુદ્ધ બુદ્ધિ તથા અન્ય અનેક ગુણેને નાશ થાય છે. તેથી વિશ્વમાં શાંતિ રહેતી નથી. યજ્ઞમાં પશુઓ હોમવાને રિવાજ હિંસામય છે. તેનાથી કઈ જાતનું કલ્યાણ થતું નથી. સ્ત્રીઓને તેઓને એગ્ય વ્યાવહારિક અને ધાર્મિક વિચાર–આચારનું શિક્ષણ આપ્યા વિના પુરુષનું અધ અંગ લાગણીશૂન્ય અને અચેતન જેવું રહે છે, ઈત્યાદિ પૂર્વે આપને ઉપદેશ સાંભળે છે. તેથી આપણે નગરીમાં અને આ દેશમાં તથા બીજાં રાજ્યમાં સત્ય સુધારા થવા લાગ્યા છે.
આપ પ્રભુ દીક્ષા લેશે ત્યારે આપને અસુર દુષ્ટ લેકે તરફથી અનેક ઉપસર્ગ અને પરિષહ વેઠવા પડશે. આપને જેકે કેઈ ઉપદ્રવ કરવા સમર્થ નથી, છતાં અમારી સ્કૂલદષ્ટિએ આપને ઉપસર્ગ અને પરિષહ વેઠવાના છે એમ કહીએ છીએ. આપ ઉપસર્ગો, પરિષહ, સંકટ વેઠીને વિશ્વોદ્ધાર કરવા ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરશો. મેરુપર્વતની પેઠે ધીર બનીને તથા સર્વમાં સમભાવે વતી આપ વિશ્વના લોકોને આપની તરફ ખેંચશે અને તેઓને મનની પેલી પાર રહેલા આત્મસામ્રાજ્યના અને અનંત મુક્તિ

Page #211

દીક્ષા મહોત્સવની તૈયારી અને ધર્મોપદેશ સુખના ભેગી બનાવશે. આત્માની શક્તિઓને પરિપૂર્ણ પ્રકાશ કરવા માટે દેહ-મનની જરૂર છે. આત્માના અનંત પ્રેમને અનુભવ મન, વાણી, કાયા દ્વારા થાય છે. આપના દેહના સંબંધમાં આવ્યાથી આત્માના પ્રેમની ઝાંખીનો અનુભવ થાય છે. આપને દેહ છે તેથી આ૫ વિશ્વના અજી સાથે સંબંધમાં આવીને અમારા દેહ મારફત અમારા આત્માની ઉન્નતિ કરવા સમર્થ થયા છે અને થશે. આપના શરીર વડે કરડે અબજે લોકોનું કલ્યાણ થાઓ!
આપના દેહની કિંમત નથી. દુનિયાના સર્વ લેકનાં દેહ ભેગાં કરીએ તો પણ તે સર્વ કરતાં આપના એક દેહની મહત્તા અને તેની ઉપયોગિતાને કઈ પહોંચી શકે નહીં. આપને સમાગમ સદાકાલ ઈચ્છીએ છીએ. એક ક્ષણમાત્ર આપને વિરહ અમારાથી ખમી શકાય તેમ નથી.
પ્રભુ મહાવીરદેવ ! આપને પુનઃ પુનઃ નમીએ છીએ, વંદીએ છીએ. અમે અમારાં હૃદયોમાં આપને એકરસરૂપ કરી દીધા છે, કે જેથી અનંતકાલ આપ અમારા હૃદયેમાં પરબ્રહ્મરૂપે આવિર્ભાવે રહેશે. પ્રત્યે! ત્યાગી બનીને અમને પ્રથમ લાભ આપશે.
*/"1"I'S
"""'"'

Page #212

૬. લોકાંતિક દે અને ઋષિઓનું આગમન લોકાંતિક દેવોએ કરેલી વિનંતિઃ
લેકાંતિક દેવે પરબ્રહ્મમહાવીર પ્રભો! આપને નમીએ છીએ, પૂજીએ છીએ. અમે સ્વર્ગમાંથી આપને વિશ્વોદ્ધારની વિનંતિ કરવા આવ્યા છીએ. અમારી સાથે હિમાલયેત્તરદેશમાંથી મેત્રેય, વ્યાસ, વ્યાડિ, દેવલ, અસિત, ભૃગુ, અંગિરા, વામદેવ, વિશ્વામિત્ર, દુર્વાસા, ભારદ્વાજ, અત્રિ, પિપ્પલાદ વગેરે અનેક ઋષિઓ આવ્યા છે.
આપ એક પરબ્રહ્મ મહાવીર શુદ્ધાત્મા સત્ય પરમતિરૂપ છે. નિરાકાર પરમ તિરૂપ આપ એક સત્ય છે, બીજું કાંઈ સત્ય નથી. આત્મા કે ચતન્ય વિના સર્વ જડ વસ્તુઓ અસત્ છે. આત્માની અપેક્ષાએ આપ સત્ય છે અને જડ જગત અસત્ છે. આપના પ્રેમ વિનાને જડજગતને પ્રેમ અસત્ય તે નથી, પરંતુ આવો પ્રેમ આત્મહિતકર નથી.
પ્રભુ પરમેશ્વર મહાવીર દેવ! આપ હવે સર્વ લોકોને સત્ય ત્યાગનું સ્વરૂપ શીખવે. પ્રત્યે ! આપની ત્યાગદીક્ષાને વખત હવે પાસે આવ્યો છે. એક વર્ષ પૂર્વે આપની આગળ અમે વિજ્ઞપ્તિ કરવા આવ્યા હતા. એક કોટિ અને સાઠલાખ સુવર્ણ મહેરોનું આપ દરરોજ ગરીબ યાચકને દાન દે છે. હવે વાર્ષિક દાન પણ પૂર્ણ થવા આવ્યું છે.

Page #213

૧૭૧
લેકાંતિક દે અને ઋષિઓનું આગમન
પૂર્વે શ્રી મુનિસુવ્રત તીર્થંકરના સમયમાં રામચંદ્ર થયા. તેમણે મુનિસુવ્રત પ્રભુને પૂછ્યું હતું કે આર્યાવર્તમાં પંચમ આરો બેસતાં ચોથા આરાને છે કેણ મહાપરમેશ્વર પ્રગટ થશે ? ત્યારે શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીએ કહ્યું હતું કે ચોથા આરાના છેડે પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુ થશે. તેમના નામનું સ્મરણ કરતાં ભવ્ય છે એક ક્ષણમાં સર્વ પાપથી મુક્ત થશે. એવું શ્રવણ કરી શ્રી રામચંદ્રજીએ પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુનું ધ્યાન ધર્યું હતું અને પરબ્રમહાવીર પરમેશ્વરરૂપ સર્વ વિશ્વ અનુભવ્યું હતું. પરિણામે તે સર્વ પ્રકારની કમાયાથી મુક્ત પ્રભુ થયા હતા.
શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ પાસે પણ શ્રીકૃષ્ણ ચોથા આરાને છેડે: મહાપરમેશ્વર કેણુ થશે એવું પૂછેલું. તેના ઉત્તરમાં મહાઘેરબાષીશ્વર અરિષ્ટનેમિ પ્રભુએ જણાવ્યું કે પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુ થશે. તે વિશ્વનો ઉદ્ધાર કરશે. તેમના ધ્યાનથી, તેમના નામનું ભજન કરવાથી કલિયુગના મનુષ્ય સર્વ પાપથી મુક્ત થશે. શ્રીકૃષ્ણ એવું શ્રવણ કરી પરબ્રહ્મ શુદ્ધાત્મા વ્યાપક મહાવીર પ્રભુનું ધ્યાન ધરેલું.
સર્વ ઈશ્વરાવતારમાં આપ સમાન કઈ થયા નથી અને થશે નહીં. સર્વ ઋષિઓ આપના શુદ્ધાત્મ નિરાકાર નિર્વિકલ્પ મહાવીર પરબ્રહ્મનું ધ્યાન ધરે છે. આપ પણ આપના સ્વરૂપને. જયાંત્યાં દેખો છે. આપની બહાર કેઈ નથી. આપનામાં સર્વ છે. શ્રી દેવલ, અસિત, અંગિરા વગેરે ઋષિઓ આપના ત્યાગાવસ્થાના મહત્સવથી અત્યંત પ્રભેદ પામ્યા છે. આપની માતાએ આપ ગર્ભમાં દેવલેકમાંથી ચ્યવીને આવ્યા ત્યારે ચૌદ સ્વપ્ન દેખ્યાં હતાં. તે સ્વપ્નો ભાવ કષિઓએ વિશ્વમાં સર્વત્ર ફેલા હતો. તેથી વિશ્વમાં આપ પરમાત્માની શ્રદ્ધા–પ્રીતિ પ્રગટી છે. આપ હવે સવર ત્યાગમાગને ગ્રહણ કરી વિશ્વોદ્ધાર કરે. ૌદ સ્વપ્નનો ભાવ :
ઋષિઓ : પરબ્રહ્મ મહાવીરદેવ આપ સર્વત્ર પ્રકાશે

Page #214

૭ર
અધ્યાત્મ મહાવીર આપને અમે નમીએ છીએ, થ્થાઈએ છીએ.
આપના ત્યાગમાર્ગના દીક્ષા મહત્સવ પર આપને બંધ ગ્રહણ કરવા અમે આવ્યા છીએ. આપે અમારો સત્કાર કર્યો તથા અમારા પર પ્રસન્નતા દર્શાવી તેથી અમે ખુશ થયા છીએ. આપની જ્ઞાનાન્નાના નિયમ પ્રમાણે સર્વ વિશ્વની જડચેતન ગુણપર્યાયની વ્યવસ્થા ચાલ્યા કરે છે.
આપની માતાએ સ્વપ્નમાં હસ્તી દેખ્યો તેને ભાવ એ છે કે આપ કર્મરૂપ વનમાં હસ્તીની પેઠે ફરશે અને સર્વ જેમાં મહાદાની થશે. આશા, તૃણુ, સંકટ અને દુઃખરૂપ કર્મ વેલડીએને આપ ઉખેડી નાખશે. આપ ભારત પ્રદેશમાં વેચ્છાએ વિચરશે.
સિંહની પેઠે સર્વ વિશ્વમાં આપ મહાપરાક્રમી થશે. આપ કર્મરૂપ શત્રુઓને ઉછેદી નાખશે અને મેહશત્રુઓને નાશ કરશે.
આપ વૃષભ સમાન બનીને વિશ્વક્ષેત્રમાં ધર્મરૂપી બીજે વાવતેવામાં જીવેને સહાયક થશે. વૃષભનાં ગુણકર્મોની પેઠે આપ સત્ત્વગુણ અને સત્ત્વગુણ કર્મોથી વિશ્વના જીવનું કલ્યાણ કરશે.
આપ લક્ષમીના સ્વપ્નથી કેવલજ્ઞાન અને કેવલદર્શનરૂપ લક્ષ્મી દ્વારા વિશ્વના છેને આત્મલક્ષ્મીથી વિભૂષિત કરશે. આ૫ જ્ઞાનદર્શન–ચારિત્રરૂપ લક્ષ્મીથી વિશ્વના લેકેને લક્ષમીવાળા કરશે.
વિશ્વના જીવનું કલ્યાણ કરવામાં અનેક ઉપસર્ગ અને પરિકહે વેઠી તેમ જ અસુરરૂપ મહાદિ શત્રુઓને મારી હઠાવી વિજય રૂપી પુષ્પમાળાને વરશે. આપની કૃપાથી અનેક ભક્ત ગૃહસ્થ તથા ત્યાગીએ વિજયરૂપી પુષ્પમાળાને વરશે.
ચંદ્રના સ્વપ્નથી આપ ચન્દ્રની પેઠે સર્વ જેને સૌમ્ય લાગશે. અનેક લેકે આપનાં દર્શન કરી શાંત થશે. ચંદ્રમા કરતાં આપની પાસેથી લકે અનંતગુણી શાંતિ અને શીતલતા મેળવશે.

Page #215

૧૭૩
લોકાંતિક દેવ અને ઋષિઓનું આગમન
સૂર્યના સ્વપ્નથી આ૫ જ્ઞાનાદિ ગુણોથી વિશ્વમાં અનંતગુણ પ્રકાશિત થશો. દેવલ ઋષિ, અસિત ઋષિ વગેરે સર્વ ઋષિઓને જણાયું છે કે અનંત સત્ય જ્ઞાનરૂપ પ્રકાશથી આપ અનંતગુણ. સદા પ્રકાશિત છે. તેથી સર્વ ઋષિઓ જે કંઈ પ્રકાશે છે તે આપસ્વરૂપ છે એમ તેઓ જાણે છે.
આ વિશ્વમાં સર્વ પ્રકારના સત્ય જ્ઞાનરૂપ જૈનધર્મને વજ સર્વત્ર આપ ઊડત કરવાના છો.
જૈનધર્મરૂપ પ્રાસાદના શિખર પર આપ પૂર્ણાનંદરૂપ કલશ ચઢાવવાના છે.
અનેક જીવનું કલ્યાણ કરનાર જૈનધર્મરૂપે સરોવર આપ પ્રગટાવવાના છે.
એટલું જ નહીં, પરંતુ જૈનધર્મરૂપ સાગર કે જે સર્વાભાઓમાં તિભાવે છે, તેને આપ આવિર્ભાવે કરવાના છે. આપ સર્વ લેકેને સાગરની પેઠે ગંભીર કરવાના છે.
આપ સર્વ મનુષ્યને આત્મસ્વર્ગમાં અનેક ગુણરૂપ દેવવિમાનમાં બેસાડવા ઉપદેશ દે છે અને દેશ પશુ સમાન અજ્ઞ અને વિકારી અને આપ દેવ બનાવી દેવવિમાનમાં મે છે અને મેકલશે.
રનના ઢગલા કરતાં અનંતગુણ ઉત્તમ એવા સર્વ સત્ય ધર્મોના ઢગલાઓ પ્રગટાવીને વિશ્વના લેકને આપશે. તેથી તેઓ બાહ્ય રત્નાદિક ઉપરના મમત્વ અને અહંકારથી રહિત થશે.
આપ વિશ્વમાં જ્ઞાનાગ્નિ પ્રગટાવીને ભય ભક્ત લેકનાં કર્મરૂપી કાઠેને ભસ્મ કરી લેકને શુદ્ધ કરશે. શ્રુતજ્ઞાનમાં અસત્યરૂપ પ્રગટેલા ધૂમ્રને દૂર કરશે. લોકોને જ્ઞાનમાર્ગે જણાવશે. ત્યાગ :
પ્રભુ મહાવીર દેવ : ભવ્ય પ્રિય લેકાંતિક દેવ અને દેવલ..

Page #216

૧૭૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
વ્યાસ, અસિત, ભૃગુ, પારાશર, વસિષ્ઠ આદિ ઋષિએ ! તમારુ કલ્યાણ થાઓ. તમારુ સ્વાગત કરુ છું.
તમે! સર્વે મારી જ્ઞાનાજ્ઞા પ્રમાણે પ્રવર્તે છે. ગૃહસ્થાશ્રમની પેઠે વિશ્વમાં ત્યાગાશ્રમની જરૂર છે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાનમાં ત્યાગ રહેલ છે. જડ વસ્તુઓ, કે જે અન્ય મનુષ્યેાના ખપમાં આવે છે, તેનેા મમત્વભાવ ત્યાગી જે દાન કરી શકતા નથી તે ત્યાગી અની શકતા નથી. જે મનુષ્યા અહું, મમતા, સ્વા', વૈર, કલેશ, મેહ, અજ્ઞાન, નિ ંદા ઇત્યાદિ દોષોને ત્યાગ કરતા નથી તે ત્યાગી નથી.
ત્યાગીને વેષ ધરવાથી અને અમુક ક્રિયા તથા અમુક જાતને ઉપદેશ આપવા માત્રથી ત્યાગગુણુની પ્રાપ્તિ થઈ શકતી નથી. ગમે તે આશ્રમમાં ત્યાગગુણુની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે.
સર્વ પ્રકારનાં બાહ્ય તથા આંતર પરત ત્રતાનાં મધનેામાં અપ્રતિમૃદ્ધ રહેવુ અને અંતરથી ત્યાગભાવના રહેવી એ જ ત્યાગનું લક્ષણ છે. શરીર, મન, વાણી, લક્ષ્મી આદિને પરમા માટે જે ત્યાગ કરે છે તે ત્યાગી છે, આભરાગ અને . આત્મપ્રેમમાં વૈરાગ્ય અને ત્યાગ રહેલ છે.
જે ખરેખરા મારા વાગી છે તે જ ખરેખરે ત્યાગી તથા વેરાગી છે. શુદ્ધ રાગની સાથે ત્યાગ અને વૈરાગ્યભાવ રહે છે. જ્યાં શુદ્ધ રાગ નથી ત્યાં ત્યાગ-વૈરાગ્ય નથી. સત્ત્વગુણુ દશામાં ત્યાગવૈરાગ્ય શુદ્ધ રાગ છે, તેની પેલી પાર ત્રિગુણાતીત દશામાં અને શુદ્ધાત્મ જ્ઞાન-દશ ન-ચારિત્રની પૂર્ણતામાં ત્યાગ, વરાગ્ય કે રગ એમાંનું કશું હેતું નથી.
અને પરમાત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત રજોગુણી અને તમેગુણી
તમેગુણી ત્યાગ અને ત્યાગ અનંત ગુણ ઉત્તમ છે. દશાને પસાર કરી મનુષ્યે
રજોગુણી ત્યાગ કરતાં સત્ત્વગુણી તમેગુણી અને રજોગુણી ત્યાગ અનુક્રમે સત્ત્વગુણી ત્યાગનાં
કરાડા પગથિયાં મલ્કે અસંખ્ય પગથિયાં ચઢે છે. આત્મજ્ઞાન
કર્યાંથી સત્ય ત્યાગની પ્રાપ્તિ થાય છે. રાગદ્વેષના ઉપશમ, ક્ષાપશમ અને

Page #217

લોકાંતિક દે અને ઋષિઓનું આગમન
૧૭૫ ક્ષાયિકભાવ થવાથી સાત્વિક રાગ ગર્ભિો ત્યાગગુણ પ્રગટે છે. પશ્ચાત્ આત્મા સારિવક રાગનાં પડને કાચના જેવાં નિર્મલ બનાવીને તે દ્વારા સર્વ વસ્તુઓનું સત્ય અપેક્ષાએ દેખે છે ત્યારે તે તે આત્મા સમ્યગ્દષ્ટિવાળો સમ્યજ્ઞાની બને છે.
કંજૂસ અને સ્વાથી મનુષ્ય જડવસ્તુઓને ગુલામ બને છે. ઇન્દ્રિય અને શરીરના મેહી તથા ગુલામ અન્ય જીના ભલા માટે દેહ, ઈન્દ્રિય, વાણી આદિને ભેગ, ત્યાગ, વ્યાપાર કરી શક્તા નથી. શુદ્ધાત્મા વિના મારું બીજું કશું કંઈ નથી.
આ વિશ્વમાં જે જે આત્માનાં સાધન છે તેઓને અન્યના ભલા માટે ત્યાગ કરવાથી તથા તેમાંથી આત્મબુદ્ધિને અધ્યાસ દૂર કરવાથી સર્વ પ્રકારનાં આવરણે રહિત આત્મા જ પરમાત્મારૂપ બની પ્રકાશે છે.
જડ વસ્તુઓના મમત્વનો ત્યાગ તે જ ત્યાગ છે. બાહ્યથી ત્રિલોકની લક્ષ્મી ભેગવા છતાં અંતરથી જે મૂંઝાતો નથી, લેપતે નથી અને સ્વાધિકારે તન, મન, ધનાદિકનો સદુપગ કરે છે તે ત્યાગી છે. જે જે અંશે ક્રોધ, માન, માયા, લેભ, કામાદિકનો ત્યાગ થાય છે તે તે અંગે અધ્યાત્મ જાણુ. નવ પ્રકારે બાહ્ય પરિગ્રહ છે. તેમાં મમતા અહંતાદિ દે પ્રગટે છે. તેથી આત્માના ગુણનું આચ્છાદન થાય છે. પણ બાહ્ય નવવિધ પરિગ્રહથી મમતાદિરહિતપણે બંધાવાનું થતું નથી. જે જે વસ્તુઓને પરિગ્રહ કે લક્ષ્મી આદિ કહેવામાં આવે છે તેમાં પરિગ્રહની બુદ્ધિ જ કારણભૂત છે. પરિગ્રહરૂપે જેની બુદ્ધિમાં પરિણામ થતા નથી એવા આત્માને વિશ્વમાં કેાઈ પરતંત્ર કરવા શક્તિમાન નથી. જેની પાસે એક કેડી પણ ધન નથી એ મનુષ્ય દેશ્ય વસ્તુઓમાં મમતા–અહંતારૂપે બુદ્ધિ ધારણ કરી મેહી અને પરિગ્રહી બને છે. બાહ્ય દશ્ય વસ્તુઓથી દૂર થવામાં કદાપિ ખરો ત્યાગભાવ પ્રગટતું નથી. જે જે વસ્તુઓ આત્માની નથી અને જે જડ વસ્તુઓ ચંચળ, ક્ષણવિનાશી

Page #218

૧૯૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
અને અસત્ છે તેમાં મમતામુદ્ધિ ન રહેવી અને વ્યવહારથી સ્વાધિકારે તેને ખપ જેટલા ઉપચાગ જેઓ કરે છે તે ત્યાગભાવને આચારમાં મૂકે છે,
ત્યાગી અનેક પ્રકારના છે. તેઓના ખાદ્ય વેષાચારના ભેદે અનેક ભેદ છે, પરંતુ તેએ ત્યાગભાવની દિશાએ એક જ છે. અનેક પ્રકારના ત્યાગીઓની સેવાભક્તિ કરવાથી ત્યાગાશ્રમની પુષ્ટિ થાય છે અને તેથી વિશ્વમાં ગૃહસ્થાશ્રમમાં પ્રગટતા અનેક વિકારાને નાશ થાય છે. ગૃહસ્થાશ્રમની ઉચ્ચતા અને શુદ્ધતાથી ત્યાગાશ્રમની ઉચ્ચતા અને શુદ્ધતા થાય છે.
શુ ગ્રહવુ અને શુ ત્યાગવું ? કઈ વસ્તુ આત્માએ ગ્રહણ કરી હતી કે જેથી તેના ત્યાગની જરૂર છે ? ઇત્યાદિને સત્ય વિવેક કરવા માટે બ્રહ્મજ્ઞાનની—આત્મજ્ઞાનની જરૂર છે. જ્ઞાની જ ખરેખર ત્યાગી મની શકે છે. જ્ઞાન, તપ, જપ, સ'ચમથી ત્યાગીએની ઉચ્ચતા અને શુદ્ધતા છે. જે વસ્તુએાના ગ્રહણથી દુઃખ પ્રગટે છે તે વસ્તુએાના ત્યાગની જરૂર છે. ખાહ્યમાં ત્યાગગ્રહણ મુદ્ઘિકલ્પિત છે. બાહ્ય જે જે વસ્તુઓને સુખ માટે ગ્રહણ કરવી પડે છે તેને પાછા દુઃખ થતાં ત્યાગ કરવા પડે છે, અને જે જે વસ્તુઓને ત્યાગ કરાય છે તેનું પાછું સુખબુદ્ધિથી ગ્રહણ થાય છે. બાહ્ય દૃશ્ય પદાર્થાંમાં ગ્રહણુ-ત્યાગબુદ્ધિ વાર વાર સુખદુ:ખનાં નિમિત્ત પામી બદલાયા કરે છે. તેથી બાહ્ય વસ્તુઓનું ગ્રહણુ યા તેના ત્યાગ તે વસ્તુતઃ ત્યાગ નથી અને એવા માહ્ય ત્યાગ માત્રથી આત્માનું અનંત સુખ અનુભવાતું નથી. બાહ્ય જડે વસ્તુઓમાં થતી મમતાબુદ્ધિને ત્યાગ જ સત્ય ત્યાગ છે. માહ્ય જડ વસ્તુએ ભલે શુભાશુભ પ્રારબ્ધાનુસારે આવે—જાય, પરંતુ તેના ગ્રહણમાં મમતા ન થવી જોઈએ અને તેવા નાશથી શેક ચિંતા ન થાય એટલે ત્યાગીપણુ જાણવુ.
જ્ઞાની આત્માએ ગૃહસ્થાશ્રમમાં અને ત્યાગાશ્રમમાં ગ્રહણ

Page #219

લોકાંતિક દેવ અને રષિઓનું આગમન
૧૭૭ કે ત્યાગમાં હર્ષ–શક વિના પ્રવૃત્તિ કરે છે. આત્મજ્ઞાનીને કોઈપણ પદાર્થ બંધન કરવા સમર્થ થતું નથી. મમતા–મોહમાં જેઓ પરિણમ્યા વિના સ્વાધિકારે પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ કરે છે તેઓ અધ્યાત્મત્યાગીઓ છે. બાહ્ય ત્યાગીઓ કરતાં અધ્યાત્મત્યાગીઓ અનંતગુણ મહાવિશુદ્ધ છે. દેહાધ્યાસ વિના જેઓ પાંચે ઈન્દ્રિયના ભોગે ભેગવે છે તેઓ વિષચમાં નિલેપ રહે છે. વિષયોના ભેગમાં જેઓને મમતા નથી, વિષને નાશ થતાં જેઓને શેક કે ચિંતા નથી, જેએની શુદ્ધબુદ્ધિમાં ગ્રહણ–ત્યાગની કલ્પના નથી એવા આત્માએ ગૃહસ્થાશ્રમમાં અને ત્યાગાશ્રમમાં નિર્લેપ રહે છે અને તેઓ વિશ્વનું કલ્યાણ કરે છે.
જેઓ ગ્રહણ કરેલા રાગ-દ્વેષને ત્યાગે છે તે સત્ય ત્યાગી છે. અશુદ્ધતા ત્યાગવી અને શુદ્ધતા પ્રાપ્ત કરવી તે જ ત્યાગ છે. જેનાથી અનંત દુઃખ થાય છે એવા મહાદિ દેને ત્યાગ જે જે અંશે થાય છે અને આત્મરાગ જે જે અંશે પ્રગટે છે તે તે અંશે ત્યાગીપણું છે. અરમયાં વાસ કરવા માત્રથી કઈ ત્યાગી કે મુનિ બની શકતો નથી. જ્ઞાનથી ત્યાગી અને મુનિપણું પ્રાપ્ત થાય છે. અન્યના ઉપકારાર્થે તન, મન, ધનાદિકનો કે માન, સન્માન, કીર્તિ વગેરેને જે ત્યાગ કરે છે તેને ત્યાગી જાણ.
જે મનુષ્ય ત્યાગીઓ બને છે તેઓ સર્વ બાબતમાં અંતરથી નિસ્પૃહ બને છે. બાહ્યથી ઈન્દ્રાદિકની જેટલી સર્વ પ્રકારની ઋદ્ધિવાળા હોય, પરંતુ જેઓ અંતરથી તેમાં મમતારહિત છે અને ઝદ્ધિને સર્વ શુભ બાબતમાં સદુપગ કરે છે એવા ત્યાગાશ્રમના ત્યાગીઓ બાહ્ય અદ્ધિમાં હર્ષ, શોક અને મમતા વિનાના હોવાથી આંતરત્યાગીઓ છે. જે સ્ત્રીઓનો ત્યાગ કરે છે પણ અંતરથી કામવાસનાના ત્યાગી બનતા નથી તેઓ આંતરત્યાગી નથી. બાહ્યથી ઈન્દ્રની અસરાના સમાગમમાં આવવા છતાં પણ જેઓના મનમાં વિષયભેગની બુદ્ધિ કે કામવાસના પ્રગટતી નથી તે સત્ય ત્યાગી છે.

Page #220

૧૭૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
લલનાએથી દૂર રહેવામાં કંઈ બ્રહ્મસ્વરૂપમાં રમણતારૂપ બ્રહ્મચ પ્રગટતું નથી તેમ જ કામાદિ વાસનાનું ત્યાગત્વ પ્રાપ્ત થતું નથી. કામાદિ વાસનાએ, કે જેમાંથી આત્મસુખના અનુભવ થતે નથી, તેના ત્યાગમાં નિશ્ચયથી ત્યાગીપણું છે. તેવું યાગીપણું આત્મજ્ઞાનથી પ્રગટે છે.
આંતરિક કામ-ક્રોધાદિકના ત્યાગ વિના ત્યાગીના વેષની કે આચારની મહત્તા નથી. આત્મા આદિનુ જ્ઞાન ગ્રહણ કરી તેમ જ શાસ્ત્રવાસના, લેાકવાસના અને વિષયવાસનાના ત્યાગ કરી સર્વ પ્રકારના હઠ અને કદાગ્રહને જેએ ત્યાગ કરે છે અને શુભાશુભ બુદ્ધિમાં જે મૂઝાતા નથી પરંતુ આત્મદૃષ્ટિથી પ્રવતે છે તે ઉત્તમાત્તમ ત્યાગીએ છે.
લેકાંતિક ધ્રુવે અને ઋષિએ ! જેએ શુદ્ધાત્મ પરબ્રહ્મ મહાવીર સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ માટે ખાહ્યમાં રાગદ્વેષથી મૂઝાતા નથી અને સર્વાત્માઓને આત્મપ્રેમથી ચાહે છે તેએ ત્યાગી છે. જેએ મારા પર પૂર્ણ પ્રેમ ધારણ કરે છે તેએ મારા વિના સર્વ જડજગતમાં હું-તું, મારું-તારું' એવી બુદ્ધિ ધારણ કરતા નથી. તેથી તેએ ત્યાગી છે. મારામાં જેને પૂર્ણ પ્રેમ છે તેને સ’સારના કોઈપણ પદાર્થ પર મેહ થતા નથી. બાહ્ય પદાર્થાના જેઆ વ્યવહારદશામાં વિવેકબુદ્ધિથી ગ્રહણુ-ત્યાગ કરે છે તેએ મારા સ્વરૂપના પ્રેમી બની ત્યાગદશાને પામે છે. જે મારા પ્રેમી છે, જે મારે! ભક્ત છે, નાની છે તે કાયાનેા ઉપશમ, લાપશમ અને ક્ષાયિકભાવ કરે છે અને સત્તુ બને છે.
જ્યારે વિશ્વમાં સત્ત્વગુણી ત્યાગીએ પ્રગટે છે ત્યારે વિશ્વ, ખંડ, દેશ, સમાજ, સંઘ, કુંટુબ, ઘર વગેરે સર્વાંની ઉચ્ચતા અને શુદ્ધતા થાય છે. ત્યાગીએ સર્વ વિશ્વમાં ફરીને સ` લેકેતુ' ક઼લ્યાણ થાય એવી શુભ પ્રવૃત્તિએ કરે છે અને અશુભ પ્રવૃત્તિ આથી લાકોને નિવૃત્ત કરે છે. દરિયામાગે, આકાશમાર્ગે વિમાનામાં

Page #221

કાંતિક દે અને વષિઓનું આગમન
૧૭૯ અને ગાડી વગેરેમાં બેસી ત્યાગીએ જ્યાંત્યાં વિચરે છે અને વિશ્વમાં સર્વત્ર સત્ય જૈનધર્મને ઉપદેશ આપે છે. કેટલાક ત્યાગીએ પ્રમત્ત દશાવાળા હોય છે અને કેટલાક અપ્રમત્ત દશાવાળા હોય છે. કેટલાક ત્યાગીઓ ત્યાગાશ્રમમાં રહે છે અને કેટલાક જ્યાંત્યાં વિચરે છે. કેટલાક ત્યાગીઓ જન, સમાજ, દેશ, પ્રજા, સંઘ વગેરેની વ્યાવહારિક ધાર્મિક દશા સુધારવા પ્રયત્ન કરે છે, કેટલાક અપ્રમત્ત ત્યાગીએ પોતાના આત્માનું ધ્યાન ધરે છે અને આત્મસમાધિમાં મશગુલ રહે છે. કેટલાક ત્યાગાશ્રમમાંથી ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવે છે અને પુનઃ ત્યાગદશામાં ગ્યતા પામી પ્રવેશ કરે છે. કેટલાક ત્યાગીએ ડુંગરમાં, દ્વીપમાં, ગુફાઓમાં, વૃક્ષની નીચે, તળાવકાંઠે, નદીકાંઠે વાસ કરે છે. કેટલાક ત્યાગીએ વનમાં રહે છે. કેટલાક ગુરુકુલે સ્થાપી ગૃહસ્થને ધર્મ શિક્ષણ આપે છે. ત્યાગી જે રુચે તે પ્રમાણે વર્તવા સ્વતંત્ર છે. ત્યાગીઓ નિયમ અને વતેમાં સ્વતંત્રપણે વર્તે છે અને મારું ધ્યાન ધરે છે. ત્યાગીઓને આદર્શ ત્યાગીઓ બનાવવા માટે ત્યાગદશાને વ્યવહારથી ગ્રહણ કરવાની જરૂર છે. તે માટે મારે પ્રવૃત્તિ કરી વિશ્વોદ્ધાર કરવાને છે.
ત્યાગીઓ વિશ્વનું કલ્યાણ કરી શકે છે. મારી પ્રાપ્તિ માટે જેઓ સર્વસ્વનું અર્પણ કરે છે તે ખરેખર ત્યાગીએ છે. હું સમવસરણમાં બેસીને સાધુઓ અને સાદવીઓના ધર્મનું પ્રતિપાદન કરીશ અને ત્યાગીઓને બનાવીશ. મારી ભક્તિમાં જે સર્વસ્વને હેમ કરે છે તેઓ ત્યાગીએ બને છે.
જે વસ્તુઓ અસત્ છે તેમાં રાગ ન કરે, તેમાં વિરાગ ભાવ ધરે અને સર્વ જી પર સદા પૂર્ણ પ્રેમભાવ ધારણ કરે. એમ પ્રવર્તવાથી આત્માને અનંત પ્રકાશ પ્રગટ કરી શકાય છે. જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્યથી આત્માના ગુણોનો આવિર્ભાવ કરી શકાય છે. આત્માના અનંત જ્ઞાનાદિ ગુણોને પ્રકાશ કરવામાં જે જે મહાદિ વિક્ષેપવૃત્તિઓ છે તેઓને ત્યાગ કે નાશ કરે તે સત્ય ત્યાગ છે.

Page #222

૧૮૦
અધ્યાત્મ મહાવીર આત્મા વિના અન્ય જડ વસ્તુઓમાં ટૂંકાવનારી વિક્ષેપક કે અંતરાયરૂપ જે જે રાગદ્વેષાદિ વૃત્તિઓ છે તેઓનો ત્યાગ કરવો તે જ ત્યાગ છે. આત્મા ચારે તરફ અનેક જડ વસ્તુઓ વચ્ચે છે. તે જડ વસ્તુઓનાં બનેલાં શરીર, કોષો વગેરેમાં આત્મબુદ્ધિથી ન બંધાવું અને શરીરને પરમાર્થ કાર્યોમાં ત્યાગ કરે તે ત્યાગ છે. પરજીવોના ઉદ્ધાર માટે શારીરિક સુખ વગેરે બાહ્ય સુખો અને તેનાં સાધનોનો ત્યાગ કરે તે ત્યાગ છે. શાસ્ત્રોમાંથી સત્ય ગ્રહણ કરવું, લેકેની પાસેથી સત્ય ગ્રહણ કરવું અને અસત્ય, હઠ, કદાહ, દુબુદ્ધિ આદિને ત્યાગ કરે તે ત્યાગ છે. ઘર, કુટુંબ, જ્ઞાતિ, દેશ, રાજ્ય, સમાજ, પ્રજાસંઘાદિક માટે પિતાની ઈષ્ટ વસ્તુઓને ત્યાગ કરવો તે ત્યાગ છે. હિંસા, અસત્ય, ચોરી, વ્યભિચાર, વિશ્વાસઘાત વગેરે દેશો, કે જેથી સ્વ–પર જવાને અનેક પ્રકારનાં પાપ લાગે છે એવાં હિંસાદિક કર્મોને સ્વાધિકાર જેટલે બને તેટલે ત્યાગ કરવો તે ત્યાગ છે.
અપ્રમત્તજ્ઞાની મહાત્માએ બહિર્મુખવૃત્તિનો ત્યાગ કરે છે. તેઓ અશુદ્ધ પરિણામ અને અશુદ્ધ પગને ત્યાગ કરે છે. ગૃહસ્થ મનુષ્યો દેશ થકી હિંસાદિક નો ત્યાગ કરી શકે છે અને દેશ થકી આમામાં રતિ, પ્રેમ, લયલીનતા ધારણ કરી શકે છે, એમ વ્યવહારદશામાં જાણે. ગૃહસ્થ દેશ થકી ત્યાગીઓ બને છે અને ત્યાગીઓ દેશ થકી અને સર્વ થકી આત્મામાં પ્રેમ ધારણ કરી શકે છે. તેઓ દેશ થકી તથા સર્વતઃ ત્યાગીઓ બને છે છે અને વિશ્વસેવા, દેશસેવા, સંઘસેવાદિકમાં પ્રવૃત્તિ કરી શકે છે.
સર્વ જીવોમાં શુદ્ધાત્મમહાવીરનું સ્વરૂપ જેવું અને તેમાં પૂર્ણ પ્રેમરસથી રસિક થઈ જવું તે આત્મપ્રેમપૂર્વક ત્યાગરૂપ જાણવું.. પિંડમાં અને બ્રહ્માંડમાં, વ્યષ્ટિમાં અને સમષ્ટિમાં અભેદરૂપ શુદ્ધાત્મભાવે લયલીન થઈ જવું અને ભેદભાવને ત્યાગ કરવો તે ત્યાગ. છે. દેહ-પ્રાણ ત્યાગ કરવામાં અને જીવવામાં શેકહર્ષાદિ દ્વાતીત

Page #223

લાકાંતિક ધ્રુવે અને ઋષિઓનું આગમન
ચવું તે આધ્યાત્મિક ત્યાગ જાણુવે.
મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને મન, વાણી, કાયાની અશુભ પ્રવૃત્તિને ત્યાગ કરવાથી આત્માના અનંત જ્ઞાનાદિમય જીવનની પ્રાપ્તિ થાય છે અને જન્મ, જરા, મૃત્યુનાં દુઃખાને જીતી પરમાહૈત્ત પટ્ટની પ્રાપ્તિ કરી શકાય છે,
૧૮૧
ક્ષણિક વિનાશી પદાર્થાંમાં રાગદ્વેષથી જે મન બંધાયેલુ છે તે અધના ત્યાગ કરીને મનને મુક્ત કરવું તે ત્યાગ છે. પર ભાવદશાને! ત્યાગ કરવે તે ત્યાગ છે. બહિરામદશાભાવ, કે જે આત્માથી પર છે અર્થાત્ ભિન્ન છે, તે મેહભાવ છે. મેહભાવથી જે મુક્ત છે અને સ જડ પદાર્થાના આહારાદિક અનેકરૂપે જે વિવેકથી ઉપયેગ કરે છે તેને વિવેકપૂર્ણાંક ત્યાગદશાવાળા જાણવા.
અવનતિકારક સ↑ કુસ'પ, ભેદ, ક્લેશ, અજ્ઞાન, વૈર આદિથી મુક્ત થવુ તે ત્યાગ અર્થાત્ મુક્તિ છે, દેહુ-પ્રાણાદિકના ત્યાગ વિના દેશ, કેમ, સમાજ, સઘની મુક્તિ કે સ્વતંત્રતા શકય નથી. જે મનુષ્યે, દેહાદિકના ધમ, સંઘાર્દિક માટે ત્યાગ કરતાં ભય, ખેદ, કલેશ પામે છે તે ત્યાગીએ નથી. ઋષિએ ! ત્યાગ જેવું કૈાઈ પ્રિય નથી. દેહાર્દિકના વિસર્જન વિના સત્ય જૈનધમ ના પ્રચાર થઈ શકતા નથી. જે દેશમાં, ખ'ડમાં, સઘમાં, ધર્મોમાં દેહાર્દિકના કારણપ્રસગે ત્યાગ કરનારા ત્યાગીએ પ્રગટે છે તે દેશ, ખડ, ધર્મ, સ`ઘાર્દિકની અને આત્માની ઉન્નતિ કરી શકે છે. મરવાના ભયથી જેઆ અસત્યનેા સ્વીકાર કરે છે તે ખરેખરા ત્યાગી કે ચેગી નથી. જેએ જીવવા છતાં પણ ક્ષણે ક્ષણે ધર્માદિક માટે દેહાર્દિક સર્વસ્વને ત્યાગ કરે છે તે મરજીવા ત્યાગીએ છે.
મારા માટે અને મારા ત્યાગરૂપ જૈનધમ માટે જેએ સવ પ્રિય વસ્તુઓને ભેગ આપવા અને ત્યાગ કરવા એક ક્ષણમાત્રને વિલંબ કરતા નથી એવા ત્યાગી મહાત્માએ ખરેખર મારા અન ત

Page #224

૧૮૨
અધ્યાત્મ મહાવીર
જ્ઞાનાનંદ જીવનને પામે છે. ઋષિએ, રોગીઓ, ત્યાગીએ અનેક પ્રકારના ઉપસર્ગ, પરિષહ, દુઃખ વેઠીને સત્ય ત્યાગના બળે પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરે છે. વિશ્વવત સર્વ મનુષ્યના કલ્યાણ માટે, તેઓના સુખને માટે પોતાનાં સુખનો ત્યાગ કરવો એ ત્યાગ છે. ત્યાગમાર્ગથી મારા સ્વરૂપને લેકે જલદીથી પામે છે. અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને સંતોષના માર્ગે ચાલતાં અસત્યસુખની સર્વ લાલચે અને ઈચ્છાઓને ત્યાગવી તે ત્યાગ છે. સત્ય ત્યાગથી હૃદયમાં પરબ્રહ્મરૂપ મારો પ્રકાશ થાય છે. મારા આદર્શ ત્યાગી જીવનથી કરે અબજે મનુષ્ય, પશુઓ અને પંખીએ ત્યાગ માર્ગ તરફ વળશે.
ઋષિએ ! જ્યારે વિશ્વના લેકેને ત્યાગજીવનની ઘણી જરૂર પડે છે ત્યારે મારા વડે અનેક શક્તિઓના પ્રકાશક એવા ત્યાગમાર્ગને પ્રકાશ થાય છે. દષિઓ ! ત્યાગીઓ વિના વિશ્વમાં શાંતિ, નિવૃતિ કે સુખને પ્રકાશ થઈ શકતો નથી. અશુભ વિચાર અને આચારના ત્યાગથી ત્યાગીઓ વિશ્વને સુખ અને શાંતિ આપી શકે છે. વૃદ્ધાવસ્થા આવે ત્યારે તે સ્ત્રીઓએ અને પુરુષોએ સર્વ ખપ પડતી પ્રવૃત્તિ વિનાની બીજી ઘણી પ્રવૃત્તિઓને ત્યાગ કરીને જે નિવૃત્તિમાર્ગ છે તે તરફ વળવું જોઈએ. હદ બહારની પ્રવૃત્તિઓ, કે જેથી મન, વાણી, કાયાદિની ક્ષીણતા થાય છે, તેને ત્યાગ કર જોઈએ. પૂર્વભવમાં જેઓએ ત્યાગ સ્વીકાર્યો હોય છે તેઓને આ ભવમાં પૂર્વભવના સંસ્કારથી જલદીથી ત્યાગની પ્રાપ્તિ થાય છે. જેમાં મહાભક્ત છે, સંતે છે તેઓ ત્યાગીએ છે. ત્યાગ અને ત્યાગીઓના અનેક ભેદ છે. ગુણસ્થાનક પરિણામની ધારાએ ત્યાગના અસંખ્ય ભેદ પડે છે. ત્યાગ એ મારું બાહ્યતર સ્વરૂપ છે. તેમાં મસ્ત થાઓ. વૈરાગ્ય :
ઋષિએ ! ધરાગ્યથી ત્યાગની સિદ્ધિ થાય છે. આત્માએ

Page #225

લોકાંતિક દે અને ઋષિઓનું આગમન
૧૮૩ પર જે પ્રેમ થાય છે તે આત્મરુચિ, આત્મલગની, આત્માચાર, આત્મરસ છે. જડ દશ્ય વસ્તુઓ, કે જે આત્માને સત્ય રાગ સમજવાની. શક્તિ ધરાવતી નથી, તેમાં આસક્તિ કદી ધારણ ન કરવી જોઈએ.. જડ વસ્તુઓ, કે જે લમી આદિના વ્યવહારથી વ્યવહરાય છે, તેની મહત્તા કંઈપણ નથી. તેથી સત્ય આનંદની પ્રાપ્તિ થતી નથી. જડ લક્ષમી વગેરેથી સુખ અલ્પ છે અને તેનાથી માનસિક દુઃખ અનંતગણું છે. ત્યાગીએ જડ લક્ષમી વગેરે ક્ષણિક પદાર્થોમાં વૈરાગ્યભાવ ધારણ કરે છે. તેથી તેઓ ત્યાગમાર્ગમાં આગળ વહે છે અને વિશુદ્ધ પ્રેમની વૃદ્ધિ કરીને પરબ્રહ્મ મહાવીરરૂપ અવ્યય પદને પામે છે.
વૈરાગ્યની ભાવનાઓ વારંવાર મનમાં ભાવમાં વૈરાગ્યને આચારમાં મૂકવાની શક્તિ પ્રગટે છે. શુદ્ધાત્મસ્વરૂપ વિના અન્ય સર્વ ભૌતિક વસ્તુઓમાંથી રાગ કે આસક્તિ ઊઠતાં અને પશ્ચાત ધાર્મિક તેમ જ વ્યાવહારિક કર્તવ્ય કર્મો કરતાં તેમાં નિલે પપણું રહે છે. મનુષ્ય જડ વસ્તુઓની આસક્તિથી શરીરરૂપ દેવળમાં રહેલે આત્મા, કે જે શુદ્ધાત્મ મહાવીર પરબ્રહ્મ છે, તેનું જ્ઞાન કરી શકતા નથી. જડ વસ્તુઓમાં શુભાશુભ રાગની સાથે શ્રેષાદિ દોષો. પ્રગટે છે અને તેથી આભાનો કે મનનો વાસ્તવિક વિકાસ થત નથી. જડ વસ્તુઓ, પૃથ્વી, રાજ્ય, વ્યાપારાદિ લક્ષમી કંઈ પરભવમાં સાથે જતાં નથી. આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિનું કારણ વસ્તુતઃ જડ વસ્તુઓના સંચાગ–વિગમાં થતા હર્ષ-શેક છે. જડાદિકને સ્વાધિકારે ખપ કરવો અને તેનું રક્ષણ કરવું, પરંતુ જડ વસ્તુએમાં આત્મબુદ્ધિ ધરવી નહીં. આત્માની આગળ જડ લક્ષમીની. મહત્તા ધૂળના પરમાણુ જેટલી પણ નથી એમ જે જાણે છે તે. વૈરાગી છે અને તે જ મારે સાચે ત્યાગી ભક્ત છે.
આત્માની આગળ બાહ્ય આજીવિકાદિ જડ વસ્તુઓ ઉપયેગી સાધનરૂપ છે. પ્રાણીઓમાં સદા આત્માની મહત્તા કે પ્રભુતા અને

Page #226

૧૮૪
અધ્યાત્મ મહાવીર દેહાની કે પ્રાણની ક્ષણભંગુરતા દેખવી. આત્માઓની ઉપર સત્ય પ્રેમ ધારણ કરીને દેહ, ઈન્દ્રિય તેમ જ કામગોમાં સ્વાધિકાર વિરાગ્ય ધારણ કરે. ત્રાષિએ ! સર્વ વિશ્વમાં તમે વૈરાગ્ય અને ત્યાગના સત્ય વિચારો અને આચારનું શિક્ષણ આપો. તમગુણ છે નરક કે તિર્યંચ ગતિમાં જાય છે. રજોગુણી મનુષ્ય મનુષ્યગતિમાં આવે છે. સત્ત્વગુણ અને વૈરાગ્ય–ત્યાગ–પ્રેમવાળા જીવો મનુષ્યગતિ અને દેવગતિમાં જાય છે. હલકી વાસનાઓ પર વૈરાગ્ય ધારણ કર્યા વિના ઉચ્ચ ત્યાગની પ્રાપ્તિ થતી નથી. વિરાગ્યબળથી મનમાં પ્રવેશ કરતા કામાદિ શત્રુઓને હણી ગૃહસ્થ અને ત્યાગીઓ અરિહંત વિઘણુ બને છે. અધર્યું કામાદિન અને મમતા-દ્વેષાદિકને નાશ કરવા માટે સાધક દશામાં વૈરાગ્ય સમાન કઈ બળવાન નથી.
અહંકાર, અભિમાન, ગારવ, બાહ્ય ભેગ, લુપતા વગેરેમાં પરિણામ પામેલા મનને શુદ્ધાત્મા તરફ લઈ જનાર તે જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય જ છે. બાહ્ય જડ લક્ષ્મી આદિથી દૂર રહેવું તે કંઈ વૈરાગ્ય નથી. જેના પર રાગાદિ થાય છે તે સર્વ વસ્તુઓનો ત્યાગ તે જ ખરે વૈરાગ્ય અને ત્યાગ છે. આભાને ગુણસ્થાનક ક્રમારેહ
કાંતિક દેવ અને કષિઓ! તમારી આગળ આત્માની ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ પરબ્રહ્મ દશાનું સ્વરૂપ પ્રકાશું છું. આભા, મન, અને દેહ એ ત્રણનું સ્વરૂપ મેં પૂર્વે તમારી આગળ જણાવ્યું છે. મન, દેહ, પ્રાણ, વાણી આદિને જડ પ્રકૃતિ કે કર્મમાં સમાવેશ થાય છે. મન અને દેહ વિના આત્માની ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ દશા થતી નથી. જેમ જેમ આભા ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ અને ઉચ્ચ સ્થિતિ તરફ વહન કરે છે તેમ તેમ તે પૂર્વ પૂર્વનાં શરીરને ત્યાગ કરીને ઉત્તરેત્તર પુણ્યમય શરીરને ધારણ કરતા જાય છે. પૂર્વ શરીરના ત્યાગરૂપ મૃત્યુને પસાર કર્યા વિના ઉત્તરોત્તર ઉત્તમ શરીર, મન, લેહ્યાદિની પ્રાપ્તિ થતી નથી. તેથી મારા ભક્ત

Page #227

લેાકાંતિક ધ્રુવ અને ઋષિઓનું આગમન
૧૮૫
ઋષિઓ, ચેગી, હુંસા, ત્યાગીએ, જિનકલ્પીએ, સ્થવિરકલ્પીએ સયતા, ક્ષમાશ્રમ, નિગ્રન્થા, સન્યાસીએ, સાધુએ, સાધ્વીઓ, ગૃહસ્થ પુરુષો અને સ્ત્રીએ સર્વે મૃત્યુથી ભય પામતાં નથી, ઊલટાં આનંદ પામે છે. મૃત્યુ વિના કોઈ આત્માન્નતિના માર્ગોમાં વહન કરી શકતું નથી. આત્માએ કદી મરતા નથી. જેઓના નાશ થાય છે તે તે શરીર અને પ્રાણ છે. આત્માએ ત્રણે કાળમાં એક સરખા નિત્ય છે. તેથી તેઓ દેહના ત્યાગ કરીને પુનઃ અન્ય ભવામાં
પેાતાના સંબંધીઓને મળી શકે છે.
આત્માએ જ્યારે જડ વસ્તુએમાં સુખદુઃખનું વસ્તુતઃ મિથ્યાત્વ છે એમ જાણે છે અને અનુભવે છે ત્યારે તે મિથ્યાત્વગુણુસ્થાનકને પામે છે. સ્વપ્નની પેઠે બાહ્ય દૃશ્ય પદાર્થમાં મારાતારાપણાની બુદ્ધિ મિથ્યા છે. જડ વસ્તુએના સમૂહુરૂપ જડજગતમાં હું -તુ' બુદ્ધિ મિથ્યા છે. દેહ, મન આદિમાં આત્મબુદ્ધિ ધારણ કરવી તે મિથ્યાત્વ છે. એવું મિથ્યાત્વ એટલે મિથ્યાપણું સમજવામાં આવે છે ત્યારે તે આત્માને જ્ઞાનાદિ ગુણેનુ સ્થાનક જાણે છે. તેવા આત્માએ મને પરબ્રહ્મ પરમેશ્વર માને છે. તેથી તેઓ આસ્તિક ભક્તાત્માએ બને છે.
જેએ દેહને આત્મા માને છે અને તે પ્રમાણે વર્તે છે, જેએ દેહથી ભિન્ન આત્મતત્ત્વને માનતા નથી અને મને માનતા નથી તેવા નાસ્તિક મિથ્યાત્વીએ છે. મારી પરબ્રહ્મદશા તરફ આવતાં પ્રથમ પગથિયું જડમાં આત્મસુખનું મિથ્યાપણુ' માનવાનું છે, દેહવિષયમાં સુખનું મિથ્યાપણુ' માનવાનુ` છે. તેથી મિથ્યાલબુદ્ધિ સ॰ વસ્તુએ પર કરીને આત્મામાં સત્ય સુખમુદ્ધિ કરતાં પ્રથમ સાપેક્ષ મિથ્યા જ આત્મામાં ગુણસ્થાનકભાવ અનુભવાવે છે. અનિત્ય જડ વસ્તુએમાં સુખની બુદ્ધિ કે આત્મબુદ્ધિ ધારવી તે મિથ્યાત્વ છે. તેના અંગે ઉત્પન્ન થતી આત્મદશાને પ્રથમ ભૂમિકારૂપ ગુણસ્થાનક જાણે.

Page #228

૧૮૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
આત્મામાં સુખની બુદ્ધિને વિશ્વાસ થાય છે અને સ જડજગત પેાતાનું સુખ પ્રગટાવવામાં મિથ્યા લાગે છે એવી ભાવના ભાવતાં કંઈક આત્મસુખને આસ્વાદરસ પ્રગટે છે તે આત્મસુખઆસ્વાદન નામની બીજી ભૂમિકા છે.
અનાદિકાળથી કમ પ્રકૃતિના સ ંચાગે દેહ અને ઇન્દ્રિયના સુખમાં આત્મા પ્રવતેલા હોય છે. ત્યારે તેને જડ ભાગે અને મૈથુનસુખમાં સુખબુદ્ધિ પ્રગટેલી હાય છે. તેથી જ્ઞાનીએ મારફત આત્મસુખને કંઇક અનુભવ થાય છે તે।પણ જડસુખ સત્ય છે કે આત્માનુ' સુખ સત્ય છે તેને પરિપૂર્ણ નિશ્ચય નહીં હોવાથી એકદમ વિષયેાના સુખની ત્યાગબુદ્ધિ થતી નથી. વિષયસુખને ક્ષણિક જાણ્યા છતાં તે વૈયિક સુખનેા આસ્વાદ લે છે અને સાથે કંઈક આત્મિક સુખને આસ્વાદ લે છે. ખન્ને સુખ પર તેને સુખબુદ્ધિ વર્તે છે અને જડ સુખ તથા ચેતન ખન્નેમાં મિશ્રપણું' વતે છે. તેથી આત્મા ત્રીજી મિશ્ર ભૂમિકામાં તેવી મિશ્રદશા પન્ત વર્તે છે. પશ્ચાત્ જ્યારે આત્મસુખ જ સત્ય છે, તે જ પ્રાપ્ત કરવા ચેગ્ય છે એમ માની આત્મા પર સત્ય પ્રેમ પ્રગટે છે, જડ વસ્તુઓને જડપણે સમ્યક્ જાણવામાં આવે છે, આત્માને અનેક દૃષ્ટિએએ આત્મપણે જાણવામાં આવે છે, ત્યારે આત્મવિવેક પ્રગટે છે અને આત્માને ચેાથી ભૂમિકામાં પ્રવેશ થાય છે.
ચેાથી ભૂમિકામાં આત્મામાં રહેલી સમ્યગ્દષ્ટિ ખીલે છે અને આત્માના જ્ઞાનાનંદને પરિપૂર્ણ નિર્ધાર થાય છે. તેથી પુનઃ પ્રકૃતિમધનથી આત્મા પાછે અધાવાની દશામાં આવતા નથી. નીચલી ભૂમિકાના પ્રત્યવાચે। પછીથી તેને નડતા નથી. આત્માની બીજના ચંદ્ર જેવી દશા થાય છે. કમ ચેાગીની દશા ખીલવા માંડે છે. દેવગુરુ-ધર્માંની સમ્યક્ આરાધના, સેવા, ભક્તિ, ઉપાસના થાય છે. સભ્યજ્ઞાનથી આત્માને નિશ્ચય થતાં સવ દર્શીન, મત, પંથ, ધર્માંના ઐકાંતિક નિરપેક્ષ કદાગ્રહ વગેરેના નાશ થાય છે અને

Page #229

૧૮૭
લોકાંતિક દેવ અને ઋષિઓનું આગમન અનેક નયસાપેક્ષ જૈનધર્મની અનેક નયસાપેક્ષ પૂર્ણ સત્યતાને અનુભવ આવે છે. તેથી મિથ્થાની પ્રવૃત્તિ ટળી જાય છે.
આત્મજ્ઞાન વડે સમ્યગ્દષ્ટિ ખીલ્યા પછી તેવા આત્માઓ સર્વ પ્રકારના અશુભ વિચારો અને આચારથી ગૃહસ્થાવાસમાં દેશ થકી વિરામ પામે છે અને આત્મામાં દેશ થકી વિશેષ પ્રકારે રુચિ, પ્રેમ, રતિ ધારણ કરે છે. આત્મપ્રેમને દેશ થકી ચારિત્રમાં મૂકે છે. પશ્ચાત્ તેઓ પાંચમી ભૂમિકાની ઉપર રહેલી છઠ્ઠી ભૂમિકામાં પ્રવેશીને રાજગાદિ વેગે, ભક્તિ, જ્ઞાન, ક્રિયા વડે આત્મામાં સર્વથા પ્રેમી બને છે. આત્મામાં પ્રેમદશા સર્વથા પ્રગટે છે તેથી તેઓ મન, વાણી, કાયાથી આત્માને ઉદ્દેશીને ઉત્સર્ગ–અપવાદથી પ્રવર્તે છે. તેઓ પ્રશસ્ય કષા કરે છે. અપ્રશસ્ય કષા અને પ્રવૃત્તિઓને અનુપગથી કદાપિ કરે છે તે પાછા પ્રતિક્રમણ કરીને આત્મામાં પૂર્ણ પ્રેમથી વર્તે છે અને સ્વાધિકારથી બાહા. કર્તવ્યક વગેરે કરે છે.
- છઠ્ઠી ભૂમિકાથી ત્યાગીઓને એગ્ય આંતરદશા શરૂ થાય છે. સાતમી ભૂમિકામાં આત્માની આજ્ઞા પ્રમાણે મન વિચારે કરી શકે છે. તેથી સર્વ પ્રકારના પ્રમાદે આવતા અટકી જાય છે. જ્ઞાનયોગથી આત્મામાં સ્થિરતા વધતી જાય છે. તેથી આત્માઓ અપ્રમત્ત. બનીને બાહ્ય વિશ્વમાં વતે છે અને કર્તવ્ય કાર્ય કરે છે. તે ધ્યાન સમાધિમાં મગ્ન થાય છે.
જ્યારે આત્મા અપ્રમત્ત બને છે ત્યારે તે મનમાં અહંકારાદિ દોષોને પ્રગટાવતાં જ વારે છે. આત્મા બાહ્ય લબ્ધિઓ અને કેવલ આત્મલબ્ધિઓને દુરુપયોગ કરતા નથી અને અઠ્ઠાવીસ લબ્ધિઓ પ્રાપ્ત થવા છતાં તે અહંકારી બનતું નથી, પ્રમત્ત. બનતું નથી. આવી સાતમી અપ્રમત્ત ભૂમિકાથી આગળ તે અપૂર્વ ચોગશક્તિવાળી આઠમી ભૂમિકામાં પ્રવેશ કરે છે.

Page #230

૧૮૮
અધ્યાત્મ મહાવીર આઠમી ભૂમિકામાં આત્મા આત્મજ્ઞાનના ઉપગે વર્તે છે. પૂર્વે આત્માની જે જે શક્તિઓ પ્રગટ નહતી થઈ તેને હવે તે ધ્યાનસમાધિથી પ્રગટ કરે છે. તે આત્મશક્તિઓની આગળ જડની શક્તિઓને કંઈ હિસાબમાં ગણતું નથી. તેથી તે અષ્ટસિદ્ધિઓ અને નવનિધિઓમાં મેહ પામતો નથી. શુદ્ધાત્મપરબ્રહામાં તેનું મન વત્ય કરે છે. બાહ્ય. વ્યવહારમાં તે મૂંઝાતો નથી. શાસ્ત્રો, ગુરુએ વગેરે બાહા આલંબન વિના હવે તે આત્માનું જ આલંબન કરે છે, શુકલધ્યાન ધરે છે, સવિકલ૫ મનને નિર્વિકલ્પ કરે છે અને સંપ્રજ્ઞાત સમાધિમાંથી અસંપ્રજ્ઞાત સમાધિમાં આત્માને મૂકે છે. હઠયોગને પણ તે આશ્રય કરતો નથી. સવિકલ્પ સમાધિમાંથી નિર્વિકલ્પ સમાધિમાં આવવા તે અપૂર્વ સામર્થ્ય પ્રકટાવે છે. ત્યાંથી આગળ નવમી ભૂમિકામાં પ્રવેશ કરે છે. ત્યાંથી તે પાછા ફરતે નથી–તે નિવૃત્તભાવને પામતે નથી, પણ આગળની ભૂમિકામાં ચઢવાનું સામર્થ્ય પ્રગટાવી આત્માના સૂવમ ઊંડા સ્વરૂપમાં ઊતરવા માટે મનને અત્યંત સૂમ કરે છે. આત્માને સૂક્ષ્મ શુદ્ધોપગ પામી, દશમી ભૂમિકામાં સૂક્ષ્મોપગી આત્મા બનીને સૂમ કષાના ઉદયને અગિયારમી ભૂમિકામાં ઉપશમાવે છે. તે આત્માનું અનિષ્ટ કરનારાઓ ઉપર ઉપશમભાવ ધારે છે. દેહરાગ અને મનરાગને પણ તે ઉપશમ કરે છે. તે સિદ્ધિઓ, ચમકારે દેખાડવાના લેભનો ઉપશમ કરે છે. તે બારમી ભૂમિકામાં સર્વથા મહાદિક ઘાતિપ્રકૃતિએને ક્ષય કરે છે.
આત્મધ્યાન અને સમાધિથી ઘાતિ આવરણે અને મળને ક્ષય કરી અને સર્વજ્ઞ, સર્વદશી, જીવન્મુક્ત બની તેરમી ભૂમિ કામાં શુભાશુભ પ્રારબ્ધને વેદતો છતો મન, વાણું, કાયાથી સર્વ જીનું ભલું કરે છે. બારમી ભૂમિકામાં અન્તરાત્મા તરીકે થયેલ આત્મા તેરમી ભૂમિકામાં પરમાત્મા પરમેશ્વર બને છે. ત્યારે તે સર્વજ્ઞ, સર્વદર્શી, મહર્ષિ, પરમગી, જિનેશ્વર, અરિહંત, વિષ્ણુ

Page #231

લોકાંતિક દે અને ઋષિઓનું આગમન
૧૮૯ બને છે. વિરાટના બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ્વરો તેવા પ્રભુને વંદે છે, નમે છે અને તેઓની આરાધના કરે છે. તે ભૂમિકામાં આયુષ્ય પર્યત જીવન્મુક્ત પરમેશ્વરો રહે છે. પશ્ચાત ચૌદમી ભૂમિકામાં સ્કૂલ દેડ, કર્મપ્રકૃતિઓ અને બાહ્ય શરીરાદિ ગથી રહિત થઈ અનંત જ્ઞાન-સુખના પરમાગી સિદ્ધ પરમાત્માએ બને છે. તે ઋષિઓ ! તમારી આગળ આત્માની ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ દશા કહી. તત્વ :
મારા પ્રિય ઋષિઓ ! મારા જ્ઞાનને સર્વત્ર પ્રચાર કરે. આત્માની સાથે મનનો સંબંધ છે. સમ્યજ્ઞાન થયા બાદ તે જ આત્મા બારમી ભૂમિકા પર્યન્ત અંતરાતમાં બને છે અને તેરમી. ભૂમિકામાં પ્રવેશતાં પરમાત્મા બને છે. પ્રથમ ભૂમિકામાં પ્રવેશેલા આત્માએ મારા ભક્તો જાણવા અને પ્રથમ ભૂમિકાથી તે બારમી ભૂમિકા સુધીના આત્માઓની મન, વાણી, કાયાની જે પ્રવૃત્તિ તેને જૈનધર્મ જાણ. મનના સંબંધથી આત્મામાં ગુણસ્થાનકે જાણવાં. શુદ્ધાત્મ નિર્વિકલ્પ પૂર્ણાનન્દ દશામાં ગુણસ્થાનક નથી. તે દિશામાં પૂર્ણ ગુણમય આત્મા છે.
સાત્તિવક મન, વાણી, કાયા, કર્મપ્રકૃતિ જયાંસુધી છે ત્યાં સુધી આત્માના જુદાં જુદાં ગુણસ્થાનક છે. તમે ગુણ, રજોગુણ, સત્ત્વગુણ એ ત્રણ ગુણપ્રકૃતિથી અતીત થતાં ગુણસ્થાનકાતીત આત્મા બને છે. વ્યવહારનયથી ગુણસ્થાનક છે, પરંતુ શુદ્ધ નિશ્ચયનયની. અપેક્ષાએ ગુણસ્થાનકો નથી. આત્માની શુદ્ધ ભાવના અને આત્મધ્યાનની એકતામાં એટલું બધું બળ છે કે તે ધ્યાનબળ સામે વિશ્વના જીવોનાં સમર્ગ કર્મો ખડા કર્યા હોય તો પણ તે બે ઘડીમાં બળીને ભસ્મ થઈ જાય.
શુભ વિચારો અને શુભ કર્મ તે પુણ્ય કર્મ છે અને અશુભ વિચારો અને અશુભ પ્રવૃત્તિઓ તે પાપકર્મ છે. પુણ્ય

Page #232

૧૯૦
‘અધ્યાત્મ મહાવીર કર્મ તે શુભાશ્રવ છે અને પાપકર્મ તે અશુભાશ્રવ છે. શુભ-અશુભ અને પરિણામોનો નિરોધ કે કષાયપરિણતિને નિરોધ તે સંવર છે. પુદ્ગલ જડ પદાર્થોમાં આસક્તિ તે આશ્રવ છે અને તેમાં નિરાસક્તિ, કર્મફલ વિનાની પ્રવૃત્તિ, શુભાશુભ બુદ્ધિ વિનાની મનવાણ-કાયની પ્રવૃત્તિ તે સંવર છે. બાંધેલાં શુભાશુભ કર્મોને આત્મજ્ઞાન અને સમભાવ આદિથી ખેરવવા તે નિર્જરા છે. શુભાશુભ કર્મોને બંધ તે બંધ છે. સર્વ જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મોથી મુક્ત થવું તે મેક્ષ છે.
આત્મા વિનાનું સર્વ જડતત્વ અજીવ છે. આત્મા સ્વયં સત્તાએ પરમાત્મા છે અને કમને સંબંધ છૂટતાં વ્યક્તિશક્તિથી પરમાત્મા મહાવીર થાય છે. આત્મા તે જ મેક્ષરૂપ છે. મનમાંથી વિકલપ–સંક૯૫ ટળતાં પુણ્ય-પાપ કર્મને નાશ થાય છે. મનની બહિવૃત્તિ છે ત્યાં સુધી કર્મ છે. તેની અન્તર્મુખવૃત્તિ થતાં સર્વ કર્મને નાશ થાય છે. જ્યારે આત્માને ઉપગ વતે છે ત્યારે સર્વ પ્રવૃત્તિઓમાં આત્મા નિર્લેપ રહે છે અને વર્તમાન ક્ષણનાં તેમ જ પૂર્વકાળનાં કરેલાં કમની નિર્જરા અને છેવટે સર્વ કર્મને નાશ થાય છે. બાહ્ય પદાર્થોમાં શુભાશુભપણું જેની દષ્ટિમાં નથી, જેને અહંકૃતભાવ નથી, જે બાહ્ય પદાર્થોમાં લપાતો નથી, તે ભરત ચક્રવર્તીની પેઠે બાર વર્ષ સુધી યુદ્ધ કરવા છતાં અને ધમ્યયુદ્ધથી લાખો મનુષ્યના પ્રાણનો નાશ કરતે હોવા છતાં પણ પિતે હણાતું નથી અને તેને કેઈ હણવા સમર્થ થતો નથી.
આત્મજ્ઞાનના સામર્થ્યનો પાર નથી. આત્માની જ્ઞાનાગ્નિ સર્વ કર્મકાછોને ક્ષણમાં બાળીને ભસ્મ કરે છે. આત્મજ્ઞાન-ધ્યાનસમાધિથી આત્મા પૂર્ણાનન્દરૂપે પ્રકાશે છે. અનંત શક્તિમય આત્મા કર્મ પ્રકૃતિ, દેહ, મન વગેરેનો સ્વામી બની વિશ્વમાં ઈશ્વર બને છે. ઉદ્યમ :
વિશ્વપ્રકૃતિ પર, દેહ-મન-વાણ પર જય મેળવવા જે પુરુષાર્થ કરે છે અને કર્મોમાં જે સમભાવે વર્તે છે તે આત્મન્નિતિ

Page #233

લોકાંતિક દે અને પ્રષિઓનું આગમન
૧૯૧ ને પામે છે. ઉદ્યમથી કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. આત્મા ઉદ્યમથી કર્મને કર્તા બને છે. કર્મોનો નાશ પણ ઉદ્યમથી થાય છે. નિકાચિત પ્રારબ્ધ કર્મ વિનાનાં અન્ય સંચિતાદિ કર્મોનો ઉદ્યમથી નાશ થાય છે. દેવ-ગુરુ-મહાત્માઓની સેવાભક્તિથી અને મારી જ્ઞાનાદિ ચંગે દ્વારા આરાધના કરવાથી પાપકર્મો પણ પુણ્યકર્મરૂપે પરિણમે છે, આયુષ્યાદિ શુભ કર્મોની વૃદ્ધિ થાય છે અને અશુભ કર્મોને નાશ થાય છે.
મન, વાણી, કાયાદિની જેટલી પ્રવૃત્તિ તે પુરુષાર્થ, ઉદ્યમ છે. વિશ્વસેવા, ભક્તિ, પ્રેમ, ઉપાસના, જ્ઞાન, ધ્યાન, સમાધિ આદિ સર્વે ઉધમરૂપ છે. આત્માના પુરુષાર્થથી વ્યાવહારિક તથા ધાર્મિક સર્વ કર્તા વ્યકર્મોની સિદ્ધિ થાય છે. ઉદ્યમ વિના મન, વાણી, કાયાદિ શક્તિઓની વૃદ્ધિ થઈ શકતી નથી. જે કાળે જે એગ્ય લાગે તે બાબતને પુરુષાર્થ કરે. ઉદ્યમ એ જ જીવન છે અને અનુઘમ એ મરણ છે. અનુઘમ, નિંદા,નિદ્રા, આલસ્ય ઈત્યાદિ તમોગુણ છે. તમે ગુણના વિચારો અને પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહે. ગૃહસ્થાવાસમાં અને ત્યાગાવસ્થામાં ઉદ્યમ વિના એક ક્ષણમાત્ર બેસી રહેવું યેગ્ય નથી. દેશ, કેમ, સંઘ, સમાજ, રાજ્ય, વ્યાપાર, ધર્માદિની પડતી થાય એવા વિચારો અને પ્રવૃત્તિઓ ત્યાગ કરવા એગ્ય છે.
વિશ્વમાં કેઈપણ પદાર્થ ગતિ અર્થાત્ પ્રવૃત્તિ કર્યા વિના રહેતું નથી. જે ગતિમાં છે તે જીવે છે. દેશ, કેમ, સંઘ આદિના હિત માટે તથા પોતાની ઉન્નતિ માટે એક ક્ષણ પણ ઉદ્યમ વિનાની ગાળો નહીં. વિશ્વપ્રભુ વિરાટના મસ્તકરૂપ ઋષિઓ ! સર્વ મનુષ્યને સત્ય અને શુભ ઉદ્યમી બને એ તમે ઉપદેશ આપ. સર્વ શુભ વિચારો કરવા તે ઉદ્યમ છે. પ્રેમ કરે તે ઉદ્યમ છે. શુભ ભાવનાએ ભાવવી તે ઉદ્યમ છે. ગૃહસ્થાશ્રમના ધર્મ પ્રમાણે બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્રાદિ લેકએ પ્રવૃત્તિ કરવી તે ઉદ્યમ છે. અશુભ વિચાર, વ્યસન, દે વગેરેને ત્યાગ કરે તે ઉદ્યમ છે.

Page #234

૧૯૨
અધ્યાત્મ મહાવીર
માહ્ય ઉદ્યમ અને આભ્યંતર ઉદ્યમ એમ એ પ્રકારે ઉદ્યમ છે, ગૃહસ્થે અને ત્યાગીઓને વ્યસનદાષામાંથી મુક્ત કરવા અને ખંડ તેમ જ દેશાદિકની ઉન્નતિ કરવા જે ઘટે તે સર્વ પ્રકારના ઉદ્યમ કરેા. ઋષિએ ! તમે સર્વ વિશ્વને આત્મજ્ઞાન તરફ વાળવા પ્રયત્ન કરેા. નિકાચિત માહાદિ કર્મોના નાશ કરવા માટે ચેાગ્ય ઉદ્યમરૂપ ચેાગ, ભક્તિ, સેવા, તપ, જપ વગેરેની જરૂર છે. માટે વિશ્વવતી સવ લેાકેાને તે ખામતને પુરુષાર્થ કરવા ઉત્સાહી બનાવે. ઋષિએ ! તમે સ લેાકેાના હૃદયમાં પુરુષા સ્ફુરે એવા વિચારાને મન મારફત મેાકલા અને લેાકેાને પુરુષાથી બનાવે.
સર્વ બ્રહ્માંડમાં રહેલી સર્વ શક્તિએ મનુષ્યમાં ખીજરૂપે રહેલી છે. જે બ્રહ્માંડમાં છે તે મનુષ્યના પિંડમાં છે. મનુષ્યશરીર દ્વારા બ્રહ્માંડના સ્વામી અને પ્રભુ થવાય છે. લાકા પુરુષાર્થીને પાપમાગ માં ઉપયાગ ન કરે એવે ઉપદેશ તેમને આપે. લોકે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અધિજ્ઞાન, મનઃપયજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન પામે એવા મે તમને જે ઉપદેશ આપ્યા છે તેને વિશ્વના સ લોકેામાં પ્રચાર કરે. એ જ મારા જીવનમ`ત્ર છે,
પુરુષાર્થી :
ઋષિએ ! મનુષ્ય. પેાતાની વૃત્તિને જે જે બળ વધારવા તરફ દોરે છે તે તે ખળની તે પ્રાપ્તિ કરે છે. જેએ કાયિક અળવૃદ્ધિ માટે પુરુષાથ કે સંકલ્પ કરે છે તે કાયિક મળની વૃદ્ધિ કરે છે. ઔષધ, રસ, મંત્ર, પ્રાણાયામ, કસરત વગેરેથી શારીરિક અળ વધે છે. ચિંતા, શેક, ભય, અતિશય પરિશ્રમ વગેરેના તેમ જ રાગદ્વેષના નાશથી શારીરિક આરોગ્યખળની પુષ્ટિ થાય છે. અનેક ઘટતા ઉપાચેાના પુરુષાર્થથી લોકેાની વાણીનુ ખળ વધે છે. સંકલ્પ, મળ, ઉત્સાહ અને પુરુષાર્થથી બૃહસ્પતિ કરતાં વિશેષ વાણીશક્તિ સ્ફુરે છે. મનમાં આત્મરૂપ મહાવીરની એકતા કરવાથી તથા અનતખળની ભાવના કરવાથી મનેાબળ પ્રકટી નીકળે છે.

Page #235

૧૯૩
લેકાંતિક દેવો અને ઋષિઓનું આગમન
કાયબળ કરતાં વચનબળ અનંત છે, વચનશક્તિ કરતાં મને બળ અનંતગણું છે અને મને બળ કરતાં આત્મબળ અનંતાનંતગણું છે. આત્મબળની આગળ અન્ય સર્વ બળે એક બિંદુ સમાન છે. કાયદળ, વચનબળ, મનોબળને આધાર આત્મબળ પર છે. સર્વ ગોનું જે બળ છે તેનો આધાર આત્મા છે. સર્વ પ્રકારના પુરુષાર્થને આધાર આત્મા છે. આત્માના આશ્રયથી દેહાદિ બળનું અસ્તિત્વ છે. બાહ્ય દેશ, રાજ્યાદિ સામ્રાજ્યના જોક્તાએ કાયબળવાળા છે. એકલું કાયબલ પશુબળ સમાન છે. કાયબળની સાથે મને બળ કે બુદ્ધિબળ હેય છે તે વિશ્વમાં આધ્યાત્મિક શક્તિઓના સંઘરૂપ આધ્યાત્મિક સામ્રાજ્યની પ્રાપ્તિ કરી શકાય છે. આત્મા પિતાના આધ્યાત્મિક બળથી સર્વ વિશ્વ પર સામ્રાજ્ય સ્થાપે છે.
દેહ, વાણી, મનને યથાયોગ્ય વિશ્રાંતિ આપવાથી દેહાદિ બળની ક્ષીણતા થતી નથી. દેહાદિકને વિશ્રાંતિ આપવા માટે અનેક પર્વોની
જનાઓ થઈ છે. લેકે એ માટે બાહ્ય રમતગમત વગેરે ક્રીડાઓ કરે છે. પુરુષાર્થશીલ મનુ ધારે તેવું કર્મ કરે છે. કર્મ ઉપર આત્મા સત્તા મેળવે છે. માટે કર્મને કર્તા પિતાને આત્મા છે એવો નિશ્ચય કરીને જે ધારો તે કરો. જેટલી પુરુષાર્થની ખામી એટલે કર્મનો દોષ તથા કર્મનું બળવાનપણું જાણવું.. પુરુષાર્થ પર જેઓ આધાર રાખે છે તેઓ જેન છે અને પુરુષાર્થ રૂપ જૈનધર્મને સેવનારા છે.
પુરુષાર્થ, ખંત, દઢ નિશ્ચય, ઉત્સાહ અને મારા પર પૂર્ણ વિશ્વાસ જેનામાં હોય છે તે અશક્ય કાર્યોને શક્ય બનાવે છે. આસુરી બળવાળા છેવટે સુરી બળયુક્ત પુરુષાર્થવાળાએથી હારે છે. નીતિ, વિશ્વાસ, ધર્યથી જેઓ આત્માની સમ્યગ્દષ્ટિએ પુરુષાર્થ કરે છે તેઓ સર્વ કર્તવ્યોમાં નિર્દોષ રહે છે. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર વર્ગ માં વા એ ચાર વર્ગ પૈકી
૧૭.

Page #236

૧૯૪
અધ્યાત્મ મહાવીર ગમે તેમાં જે પુરુષાર્થ શક્તિ વાપરે છે તે તેમાં વિજય મેળવે છે. પુરુષાર્થને જ્યાં વાપરવા હોય ત્યાં વપરાય છે, પરંતુ વિવેકી મનુષ્ય નિષ્કામેપણે આત્માની જ્ઞાનાદિ શક્તિઓ ખીલે એવું લક્ષ્ય રાખીને સર્વ બાબતનો પુરુષાર્થ કરે છે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં જે જે બાબતેમાં પુરુષાર્થની જરૂર હોય ત્યાં પુરુષાર્થ વાપરે અને ત્યાગીઓએ વિવેકપૂર્વક, પુરુષાર્થ કર.
પુરુષાર્થ એ આત્માનો ગુણ છે તથા અપેક્ષાએ મન, વાણું કાયાની શક્તિ છે. વિચાર, પરિણામ, મન, વાણી, કાયા, પ્રયત્ન સર્વનું ફળ કમ છે. સર્વ પ્રકારનાં કર્મોથી રહિત થવા જે ઘટે તે ચોગને પુરુષાર્થ કરતાં આત્મા વિશુદ્ધ બને છે. આયુષ્યાદિ કમ વધારવા અગર ઘટાડવા તેનો આધાર પુરુષાર્થ પર છે. પુરુષાર્થથી કર્મ પ્રવૃત્તિઓનું અપવર્તન જલદી કરી શકાય છે. શુભ પુરુષાર્થ થી શુભ કર્મ થાય છે અને અશુભ પુરુષાર્થથી અશુભ, શુદ્ધ બુદ્ધિના પુરુષાર્થના પૂર્ણ બળથી બે ઘડીમાં આત્મા મુક્ત, સર્વજ્ઞ, કર્મ પ્રકૃતિરહિત બને છે. માટે ઊઠે, જાગ્રત થાઓ, કાર્ય કરે, અપ્રમત્ત બને. હું જાગવાની સાથે જાગતા છું વિશ્વાસથી કાર્ય કરે. છેવટે તમે વિજયી થશે. ઋષિઓએ કરેલી સ્તુતિ:
કષિઓઃ પરબ્રહ્મ મહાવીર ભગવાન ! આપને નમસ્કાર થાઓ.
આપે ત્યાગ, વૈરાગ્ય, આત્મગુણસ્થાનક, પુરુષાર્થ આદિને ઉપદેશ આપીને અમારામાં નવું ચેતન્ય પ્રેર્યું છે. વીર ભગવાન! સર્વ વેદ, ઉપનિષદો આપની સ્તુતિ કરે છે અને આપને મહિમા ગાય છે. રજોગુણ, તમોગુણ અને સત્ત્વગુણ એ ત્રણ ગુણના વિષયવાળા વેદ છે. આપ તો શબ્દસંઘરૂપ વેદની પેલી પાર અનક્ષર પરબ્રહ્મ છે. વ્યાસ ઋષિએ વેદની ગોઠવણ કરી છે. જે વેદમાં આત્મજ્ઞાન કર્મ સ્વરૂપ નથી તે આપ અમને જણાવ્યું છે. અનંત વેદ જેમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને લય પામે છે તથા વેદને

Page #237

કાંતિક દેવો અને ઋષિઓનું આગમન
૧૯૫ પણ છેવટે ત્યાગ કરીને ઋષિઓ જે પરબ્રાનું ધ્યાન ધરી આત્મમસ્ત બને છે તે જ પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુ આપ છે.
ન્યાય, તર્ક અને પ્રમાણેથી આપને નિશ્ચય અનુભવાત નથી, પરંતુ શ્રદ્ધા અને પ્રેમથી આપના એકદેશી સાકાર સ્વરૂપને તથા અનંત નિરાકાર પરબ્રહ્મને શ્રદ્ધાપ્રેમથી અનુભવ થતાં વેદાદિ શાની જરૂર રહેતી નથી. આપના શુદ્ધાત્મસ્વરૂપનો રસાસ્વાદ આવતાં આપના વિના અન્ય કંઈ પ્રિય જણાતું નથી. પશ્ચાત્ જીવનમરણમાં સમભાવ આવે છે. હે પ્રભે! આપની કૃપાથી અમારા સર્વ ગો પ્રગટે છે. હે ભગવન ! આપની કૃપા જેઓ પર ઊતરે છે તેવા ગુરુઓથી ભવ્ય લોકો આપને પામે છે. કલિયુગમાં બ્રહ્મણ, વશ્ય, શૂદ્રો આદિ ગૃહસ્થો તથા ઋષિ, મુનિ, ત્યાગી,
ગી, મહાત્માએ આપના નામનું સ્મરણ તથા ધ્યાન ધરીને અનંત જીવનને પામશે.
કલિયુગમાં પ્રેમથી જેઓ આપનું નામસ્મરણ, જાપ, ભક્તિ, સેવા, ધ્યાન, સમાધિ કરશે અને સ્વાધિકારે આપના ઉપદેશ પ્રમાણે પ્રવર્તશે તેઓ અનંત જીવનરૂપ શુદ્ધામમહાવીરપદને પામશે. સર્વ વિશ્વમાં આપની આજ્ઞા પ્રવર્તે છે. ચન્દ્ર, સૂર્યાદિ ગ્રહો આપની જ્ઞાનાજ્ઞા પ્રમાણે પ્રવર્તે છે. આપના નામનો જાપ કરનારાઓનાં, આપનું ગાન કરનારાઓનાં અને આપનામાં લીન થનારાઓનાં હૃદયમાં આપ વ્યક્ત-આવિર્ભાવ-યરૂપે છે, ધ્યેયરૂપે છે. તેથી આપને જાપ કરનારા ઋષિઓ, મુનિઓ, ગૃહસ્થ ભક્તો અને ત્યાગીઓની જેઓ આપના સરખી સેવા કરશે અને તેમના આભાઓમાં આપને અનુભવશે તેમાં આપને પામશે.
આપ પરમપ્રભુ પરમાત્મા છે. સત્ય વેદમાં આપનું ગાન છે. વેદ્યમાં અનેક નામે આપનું ગાન ઋષિઓએ કર્યું છે. આપના ઉપદેશને સત્ય માનનારા અને આપ પર સત્ય પ્રેમ ધરનારા તથા આપનામાં અનેક દષ્ટિઓની અપેક્ષાએ પૂર્ણ શ્રદ્ધા ધારણ કરનારા

Page #238

૧૯૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
જૈનો છે અને તેઓની મન-વાણી—કાયાની પ્રવૃત્તિ તથા તેઓન આત્માનું ગુણત્વ તે જૈનધમ છે.
અમે સવે` આપ પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુની ઉપાસના, ભક્તિ તથા ધ્યાન ધરીએ છીએ અને આપનામાં લયજ્ઞીન થઈ ને આત્મલબ્ધિઓને પ્રકટાવીએ છીએ. આપ અનાદ્ધિ અનતછે. આપ નિત્ય છે. મહાપ્રલયમાં આત્મસ્વરૂપ આપ નિત્ય છે. આપ કાલના કાલ-મહાકા, ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવતાધારક છે. આપના સવિકલ્પ સ્વરૂપને વૈખરી વાણીથી કહેતાં પાર આવતા નથી. આપના નિવિકલ્પ સ્વરૂપમાં તેા મન, બુદ્ધિ, ચિત્તને પ્રવેશ થતેા નથી. એવા આત્મમહાવીર ભગવન્ ! આપ જે જે પ્રકાશે છે તે સત્ય જ છે.
ભગવન્ ! હવે આપ ત્યાગી મની વિશ્વોદ્ધાર કરી. કમમાર્ગ, કે જે ધૂમ્રમાગ છે, તેના કરતાં અનંતગુણુ શ્રેષ્ઠ જ્ઞાનમાર્ગ અચિ માળના પ્રકાશ કરે।. વિશ્વમાં સત્ય સુખશાંતિને વ્યક્ત કરી. આપની આજ્ઞા પ્રમાણે અમે વવા તૈયાર છીએ,

Page #239

૭. સર્વસામાન્ય બોધ ઈન્દ્ર પમેશ્વર મહાવીર દેવ! આપને નમું છું, વંદું છું, સ્તવું છું.
પ્રભો ! આપની દીક્ષાના સમાચારથી ત્રણે ભુવનના આત્માએ ખુશ થયા છે. સર્વ દેવલોકના ઈન્દ્રો, ભુવનપતિ, વ્યંતર, જ્યોતિષી ઈન્દ્રો, ઈન્દ્રાણીઓ, દેવ, દેવીઓ, આપના દીક્ષા મહોત્સવ પર પધાર્યા છે.
આ ભારત દેશનાં રાજાઓ, રાણીએ, કષિઓ, મુનિઓ, ત્યાગીઓ, બ્રાહ્મણે, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્રાદિને મનુષ્ય સંઘ આવેલ છે.
આ જ માગશર વદિ દશમી છે. સૂર્યોદય થયો છે. સર્વ લેકો આપને ગૃહસ્થાવાસ સંબંધી છેલ્લે ઉપદેશ શ્રવણ કરવા ઈચ્છે છે. ક્ષત્રિયકુંડનગરની રાજસભામાં આપ પધારો અને દુપદેશ આપે.
ઈન્દ્રની વિજ્ઞપ્તિથી પ્રભુ મહાવીરદેવ રાજસભામાં પધારે છે.
પ્રભુ મહાવીરઃ ભવ્ય લેકે! ધર્મ કરે. અધર્મને ત્યાગ કરે. સત્ય ગ્રહો અને અસત્યને ત્યાગ કરે.
ભવ્ય લેકે ! તમે સર્વે મનમાં એમ માને કે મારે જન્મ પિતાના આત્માના વિકાસને માટે જ નથી, પરંતુ સર્વ જીવોના

Page #240

૧૯૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
કલ્યાણ માટે છે. તમારી પાસે આવનારા અને રહેનારાઓને ધર્મમાર્ગમાં સહાય આપો. મનમાં આત્માની શુદ્ધતાની ભાવના ભાવે. જડ પદાર્થોનો આહારદિકરૂપે ખપ પડતો ઉપગ કરો, પરંતુ આજીવિકાદિ સાધનામાં મૂંઝાઓ નહી તેમ જ વિવેકથી તેઓનું રક્ષણ કરો. અસુરો પર જય મેળ અને સુરી શક્તિઓને પ્રગટાવો.
કલિયુગમાં સંઘબળથી સર્વ પ્રકારની શક્તિઓનો પ્રકાશ થશે. કલિયુગમાં જે કલિયુગ પ્રમાણે વર્તશે તેઓ જૈનોનું અસ્તિત્વ જાળવી શકશે. જે કાળે જે કરવા ચોગ્ય હોય તે કરો. જે દેશમાં જે કરવા યોગ્ય હોય તે કરો. તમારી ફરજો બજાવવામાં અમર આત્માને ખ્યાલ કરીને પ્રવર્તે. ગમે તેવા સંકટમાં ઉદાસીનતા, શેક કે નામર્દીને દૂર કરે.
ગૃહસ્થાશ્રમીઓએ ગૃહસ્થાશ્રમ ચાલે તેવી રીતે વર્તવું, પરંતુ ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહીને ત્યાગીએાના એગ્ય જે ધાર્મિક વિચારો ને આચારો છે તે પ્રમાણે પ્રવર્તવું નહીં. ગૃહસ્થાશ્રમમાં જેએ રહેવા છે તેઓએ ગૃહસ્થાશ્રમમાં રહેવું. ગૃહસ્થાશ્રમમાં કમગીઓ બને છે અને સ્વાધિકારે કર્મો કરે છે તેઓ છેવટે મુક્તિપદ પામે છે. પિતાપિતાના અધિકાર પ્રમાણે પ્રવર્તી અને બીજાઓના અધિકારમાં માથું ન મારે. વિકારના પશુબળને તાબે ન થાઓ. વૃદ્ધોની સેવા કરો. નિયમિત આહાર કરે અને વૈદકશાસ્ત્રોનું જ્ઞાન કરી અનેક રોગો ન પ્રગટે એવી રીતે પ્રથમથી વર્તો.
ગૃહસ્થાશ્રમને ચગ્ય ગર્ભાધાનાદિક સંસ્કારો જીવતી ભાષાએના શબ્દો વડે સમજી-સમજાવી કરો. સર્વ બાબતેના વ્યવહારમાં પ્રામાણિક રહે. કોઈને વિના કારણે હેરાન ન કરો. સર્વ સારી બાબતે માં બેલ્યા પ્રમાણે વર્તે. મારા નામથી ગર્ભાધાનાદિક સર્વ સંસ્કારો કરો, કરે અને કરતાની અનુમોદના કરો.
પડેશીઓને પ્રથમ કેળવો અને સર્વ પ્રકારની સહાય આપો.

Page #241

સર્વસામાન્ય બેધ
૧૯૯ પિતાની પાછળ. પિતાના કરતાં વિશેષ બળવાન, નીરોગી, જ્ઞાની, ગુણ અને સર્વ શુભ શક્તિવાળી પ્રજા અને સંતતિ પ્રકટે એવા ઉપાયે સે. પોતાના સમાન સંતતિને ઉત્તમ બનાવે. સર્વના જીવનને ભાગ ગ્રહીને જીવે છે તેથી તમારા જીવનમાં સર્વનો ભાગ છે, એમ સમજી તમારા જીવનનો સર્વ માટે હોમ કરો.
બાહ્ય જીવન અને આંતરજીવનનો સર્વ વિશ્વ સાથે સંબંધ છે. અન્યનું જીવન સારું કરશે તે પિતાનું જીવન સારું થશે પિતાના આત્માના ગુણ પ્રકટ કરે. આયુષ્યની એક ક્ષણ પણ નકામી ન જવા દે. બળવાન બનીને દયા કરે. નિર્બળને દયાનો અધિકાર નથી. નિબળે પર દયા કરો.
તમારા ભલા માટે આ વિશ્વની શાળા છે અને તેમાં સુખ, દુઃખ અને તેના હેતુઓ શિક્ષકે છે. વિશ્વશાળામાં ડગલે ડગલે શિક્ષણ મળે છે. જેવી ભાવનાથી પિતાને જોશે તેવા તમે બનશે. જેવું કરશે તેવું પામશે. એક પણ શુભ વા અશુભ વિચાર કરે સુખ કે દુઃખ આપ્યા વિના રહેતું નથી. શુભ કાર્યમાં મરણનો વિચાર ન કરો. અત્યંત સાહસ કરીને આવતિમાં આગળ વધે.
પિતાના અને વિશ્વના ભલા માટે સર્વ દુઃખ સહન કરે. ભૂલ અને દેષ કરનારાઓને માફી આપો અને સુધારે.
ઉદાર મન કરો અને ઉદારતાથી વર્તે. સત્યમાં મરે અને સત્યમાં જીવે. ન્યાયમાં મરે અને ન્યાયમાં જીવે. જૈનધર્મ પાળવામાં છે અને મરો. આત્માના ગુણેના પ્રકાશાથે છે અને મરે. તનના આહાર કરતાં મનના આહાર અને મન કરતાં આત્માના ખોરાક માટે વધારે છે અને મારો અને તે માટે વખત ગાળે. મનને આત્માનું ભક્ત બનાવે. આત્માની આજ્ઞા પ્રમાણે મનને વર્તા.
- સર્વ લોકે! તમે એકબીજાને મળતાં મારું નામ સદા ગ્રહણ કરે. સર્વ જૈનો ! તમો એકબીજાને પરસ્પર ઉચ્ચનીચ ન

Page #242

૨૦૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
માના. એકબીજાને પ્રેમથી ભેટ. દેખા. પરસ્પર હાથેાહાથ મેળવી કાર્ય કરો, પરસ્પરમાં થયેલ વેરઝેર, અપમાન વગેરે સર્વે ભૂલી જા. મારા વિશ્વાસીના દ્રોહ કરવે! એ મારા દ્રોહ સમાન છે. મારા નામના જૂઠા સાગરૢ ન ખાઓ. સત્ય ગ્રહેા, અસત્ય ત્યો.
અમુક વણુ વા અમુક દેશવાસી મનુષ્ય જ મુક્તિ પામી શકે એવેા દાગ્રહ ન કરે. ગમે તે નામે મને ભજનારાએ અને કષાયાને જીતનારા મનુષ્યા મુક્ત થઈ શકે છે. તમારામાં જે જે શક્તિઓ ખાલી હાય તેઓના સર્વ વિશ્વના ભલા માટે ઉપયેગ કરા. શુભ કાર્ડનાં ફળ તમારી જિંદ્રુગીમાં દેખાય વા ન દેખાય તેની ચિંતા કર્યા વિના પારમાર્થિક સ` વિશ્વોપયેાગી કાર્ચીમાં જીવન હેામે. સ` ગુણુાની પ્રાપ્તિમાં શરીર–પ્રાણના નાશ થાય તેથી ભય ન પામેા, અચકાએ નહીં. તમારાં શરીરા અહી' જેવાં હશે તેના કરતાં પરભવમાં વિશેષ દિવ્ય મળશે અને આગળ ચઢવાના માગે૨ે મુદ્દા થશે.
પારમાર્થિક ઉપકારક કાચેર્ડમાં મન-વાણી-કાયાના વ્યાપાર થવાની સાથે અહીં જે શરીરાદિ સામગ્રી છે તેના કરતાં વર્તમાન દેહે અંતરમાં દિવ્ય શરીરાદ્વિનાં ક્રમે, ખંધાય છે. તે શરીરથી આત્મા છૂટતાં આત્માની સાથે જે સૂક્ષ્મ કામણુ શરીર છે તે પેાતાની સાથે
સ શુભ કર્મો વહન કરે છે અને તેથી અન્ય ભવમાં ઉત્તમ શરીરાદ્ધિ. ની પ્રાપ્તિથી ઉત્તરાત્તર ઉત્તમ અવતારા મળે છે, માટે વિશ્વના સ લેાકેાને આત્મવત્ માનીને તેઓની ઉન્નતિ માટે દેશ–કામ-સંઘાર્દિક ભેગા રહી આત્મભાગે આપે. સ લેાકેાના ભલા માટે ખાઓ, પીએ, દેખા, સાંભળેા, હાથપગ હલાવેા, ખેલા, ચાલે. તમારી સવ પ્રવૃત્તિ સમષ્ટિ માટે છે એમ માનીને ષ્ટિ તરીકે સ્વદેહાકિ પ્રવૃત્તિઓને આદરા.
ભૌતિક અને આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિની ઉપચેાગિતાએ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવથી હાનિ—લાભના સ્વપર માટે નિશ્ચય કરી પ્રવ`. પશુ,

Page #243

સર્વસામાન્ય બોધ
૨૦૧ પંખી વગેરે તિર્યંચના ઉપકાર તળે મનુષ્ય છે. વનસ્પતિ આદિના ઉપકાર તળે પણ મનુષ્ય છે. માટે મનુષ્યો! તમે સર્વ વિશ્વના એકેક અંગ તરીકે પોતાને માનીને અગર વિશ્વના સર્વ જીને સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ પિતાના એકેક અંગ માનીને એકબીજાની સહાયતા માટે રાજ્ય, વ્યાપાર, હુન્નર વગેરે આજીવિકાદિ પ્રવૃત્તિ ઓ કરો. તળાવ બંધાવે, વિશ્રામો બંધાવો, નદીની નહેરો, પર, વાવો કરે, વૃક્ષો વાવ, દવાશાળાઓ સ્થાપિ. બેતેર કળા અને ચેસઠ કળાનું શિક્ષણ મળે એવી શાળાઓ સ્થાપ. પિત્તરોગી અને કોઢ વગેરે મહાભયંકર ચેપી રેગીઓને જંગલમાં એકાંત સ્થળે વ્યવસ્થાથી રાખો. વ્યભિચાર કર્મ કેઈપણ સ્થળે ન થાય એ બંદોબસ્ત કરે. સર્વ લેકને ઉપયેગી થાય એવાં ઉપકારક કાર્યો કરે.
સ્વાર્થ, કીર્તિ, લક્ષમી, સત્તા માટે પરસ્પર ફાટફૂટ થાય એવા વિચારે અને પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહે. જે ફાટફૂટ કરે છે તે પરભવમાં નીચ બને છે અને આ ભવમાં પોતે પિતાની, દેશની, પ્રજાસંઘની, રાજ્યાદિકની પડતી તથા દ્રોહ કરે છે. મારા ભક્તો કદાપિ જૈનસંઘ, પ્રજાસંઘ, પ્રજા, રાજ્ય, દેશાદિકનો નાશ થાય એવી પ્રવૃત્તિઓમાં પડતા નથી,
દેશ, ભૂમિ, સંઘ, ધર્માદિકનું રક્ષણ કરો. સર્વ મનુષ્ય વગેરે એકસરખી રીતે આજીવિકાદિ સામગ્રીને પામે એવી રીતે ધનાદિકની વ્યવસ્થા કરે. કેઈપણ મનુષ્ય ભૂખ્યું ન રહે, કોઈ તરસ્યું ન રહે એવા કર્મો કરે. તમારામાં સર્વને ભાગ છે માટે તમારી પાસે ધનાદિક હેય તેને સંઘાદિક માટે ઉપયોગ કરે.
“સર્વ જી મારા છે અને હું સર્વને છું, સર્વ જીના ભલા માટે મારું જીવન છે એવા ઉદારભાવથી પ્રવર્તે. હે ઇન્દ્રો, રાજાઓ, કષિઓ! તમે સર્વ ને સદ્દવિચારની પ્રેરણા કરે. અને વિપત્તિ આદિ પ્રસંગમાં મારા હુકમને માન આપી સર્વ જીવેને સહાયતા કરે. જેઓ મને પામવા ઈચ્છે છે તેઓને આગળ

Page #244

૨૦૨
અધ્યાત્મ મહાવીર
ધકેલેા. ઉપસર્ગ અને પરિષહાથી આગળ ચઢવાની જેએની નિયતિ છે તેઓ તે માર્ગથી આગળ વહે છે અને અન્ય જીવા બીજામાગથી આગળ ચઢે છે.
કાઈ ઉપાસનાથી પરમાત્મા તરફ વળે છે, કેાઈ ભક્તિથી, કાઈ જ્ઞાનથી, કાઈ સેવાથી, કેાઈ નીતિથી. એમ અનેક માગેથી જીવા શુદ્ધાત્મ મુક્તદશા તરફ ગમન કરે છે. કેઈના જીવનને તેની ઈચ્છાથી વિરુદ્ધ થઈ લૂટવાના કાઈ ને હક્ક નથી. કેાઈ ને અહંકાર કરવાના અધિકાર નથી. સર્વ જીવેાના ભલા માટે જે જીવે છે તેની ક્ષણે ક્ષણે થતી શુભાચાર પ્રવૃત્તિ તે જ સેવાભક્તિ છે.
જડ વસ્તુઓમાં મારાતારાપણાની બુદ્ધિથી પ્રતિબદ્ધ ન થાઓ. શુભાશુભ બુદ્ધિથી જગત સારુ ખેટું લાગે છે. શુભાશુભ બુદ્ધિ ટળી જતાં સર્વ વિશ્વ સારુ· અગર ખાટું નથી. જેવી દૃષ્ટિથી તમે પેાતાને દેખા તેવા તમે છે। અને વિશ્વ પણ તમે જેવી દૃષ્ટિથી દેખા તેવુ છે.
ધનધાન્યને સ જીવેા માટે જાહેરમાં મેકળું મૂકી દો. ખપ જેટલુ રાખેા. બાકી બીજી અન્યા માટે આપી દે. સત્ય સભ્યતાથી વર્તો, કૃત્રિમ સભ્યતાને ત્યાગ કરેા. સુખની ઇચ્છાથી કૃત્રિમ સામગ્રીને સંચય કરવામાં નાહક દુઃખ જ છે. ઇન્દ્રિયા મારફત સુખ લાગવવા માટે જેટલી વસ્તુઓની સામગ્રી વધારતા જશે! તેટલા દુ:ખી થશે! માટે જડ વસ્તુએની સામગ્રીમાં નિયમિત રહે. ઇન્દ્રચાને ક્ષય થાય એવા વિષચેપલેગથી દૂર રહેા. દેહ, વીર્યાદિકને ક્ષય થાય એવી પ્રવૃત્તિ ન કરે, શરીર દૃઢ કરેા. દીર્ઘાયુષ્ય થાય એવા વીય રક્ષણાદિ ઉપાચાને સેવે.
ક્રોધ, અહંકાર, ચિંતા, શેક આદિથી આયુષ્યને ક્ષય થાય છે, માટે કષાયેાને પ્રગટતા વારો. આહાર, વિહાર, વિચાર અને આચારમાં નિયમિત રહેા. ખરાબ ટેવને જીતે, ખરાબ વ્યસન અને

Page #245

૨૦૩
સર્વસામાન્ય બેધ ટેવ જીતનાર અરિહંત બને છે. આત્મા પર જે ખરાબ ટેવ જય મેળવે તો આત્મા જ નરક-નારકી બને છે, પરંતુ જે ખરાબ ટે પર આત્મા જય મેળવે છે તે આત્મા સ્વર્ગ અને મુક્તિ છે. અશુભ કામવાસનાઓને પરિહરે. પિતાના બળ પર વિશ્વાસ રાખીને પિતે જ સ્વર્ગ રે. સ્વાશ્રયી બન્યા વિના કેઈ સિદ્ધ થતો નથી. સ્વાશ્રયી બન્યા વિના પરતંત્રતા અને ગુલામગીરીને નાશ થતો નથી.
ગરીબ પ્રાણીને સતાવો નહીં. ગરીબની હાય લેશે નહીં. કેઈના પર અનીતિથી જુલ્મ ગુજારે નહીં. જેવું બીજાઓ પ્રતિ કરશે તેવું ફળ પામશે. બીજા ના નાશમાં તમારા પ્રાણાદિકને નાશ છે. ધન, સત્તા અને શક્તિઓ વડે જે પિતાનું ભલું કરવું હોય તે ધન, સત્તા, શક્તિ, વિદ્યા વગેરેને પરમાર્થમાં વ્યય કરે. જેવું તમારા પ્રતિ તમે ચાહે છે તેવું બીજા જીવો પ્રતિ આચરે. તમારા હિતમાં અન્યનું હિત જુએ. તમારી પ્રભુતામાં અન્યછોની પ્રભુતા જુએ. સર્વ વિશ્વની શાંતિમાં તમારી શાંતિ જુઓ. વિશ્વવ્યાપક સર્વ ઉપકારોમાં તમે પ્રભુતા દેખે અને તેમાં પ્રવૃત્તિ કરી નીચતાનો નાશ કરે.
રાજાઓ! તમે પ્રજાના સેવકો છે. પ્રજાની સર્વ પ્રકારે ઉન્નતિ કરવી તે માટે પ્રજાસંઘના ઉપરી છે. તમારા સ્વાર્થી માટે પ્રજાજનોને ન પડે. પ્રજાની સેવા સારી રીતે કરવાની જોખમદારી સમજે અને તે પ્રમાણે વર્તવાની શક્તિ હોય તે રાજા કે પ્રમુખ તરીકે કાર્ય કરે અન્યથા પ્રજાસંઘ પાસે રજા માગો. જેમાં મોટી સત્તા, શક્તિ, લક્ષમી, નેતૃત્વ મળે છે તેમ જોખમદારી પણ વધે છે. અનીતિ, અન્યાય, જુલ્મ, પક્ષપાત વગેરેના તાબે થઈને પાપના ભાગી ન બને.
રાજાઓ, સેનાપતિઓ, પ્રધાને, શ્રેષ્ઠિર્યો! તમારી સત્તા, લક્ષમી, બુદ્ધિ, વિદ્યા, લાગવગને દુરુપયેાગ ન કરે. મારી આજ્ઞાથી. વિરુદ્ધ વર્તશે તે તેનું દુઃખરૂપ ફળ આ ભવમાં અને પરભવમાં

Page #246

૨૦૪
અધ્યાત્મ મહાવીર તમારે ભેગવવું પડશે. શેઠેએ પિતાની શક્તિઓને પાપમાર્ગમાં નહીં વાપરવી જોઈએ. અવિવાહિતાઓ પર, પરસ્ત્રીએ પર, સાવીઓ પર જે કામવશ બની બલાત્કાર ગુજારે છે તેઓ પાપનું ફળ આ ભવમાં અને પરભવમાં ભોગવી દુઃખોના માર્યા રડ્યા કરે છે. જે પુરુષો મદેન્મત્ત બનીને સ્ત્રીઓ પર જુલ્મ ગુજારે છે કે તેઓને મારી નાખે છે તેઓને મારી આજ્ઞા પ્રમાણે કર્મફળરૂપ દુખ ભેગવ્યા વિના છૂટકે થતું નથી.
જે સ્ત્રીઓ કામાતુર બની પરપુરુષ સાથે વ્યભિચાર કરે છે, પતિને છેતરે છે, તેઓ દુઃખથી રહે છે અને અનેક પ્રકારનું દુખ પામે છે.
જે નોકરો પ્રામાણિકપણે નેકરી કરતા નથી અને જે ઉપરીઓ પિતાના નોકરોને ગુલામ સમજી તેઓને અન્યાય કરે છે કે દુઃખ આપે છે તેઓ પાપ કરી દુખથી રડે છે.
જે મનુષ્યને નીચા માને છે અને પોતે ઊંચા બને છે તેઓ ઉચ્ચત્વના અભિમાનથી નીચ કેટી પર આવે છે.
જે મનુષ્ય મારી આજ્ઞાને ધિક્કારીને ચેરી, લૂંટફાટ, મારામારી કરે છે અને મારા બેધને ધિક્કારે છે તેઓ અને તેઓની વંશપરંપરા પડતી દશા અને દુઃખાદિને પામે છે.
જેઓ વિશ્વાસ આપીને વિશ્વાસીઓનાં ગળાં કાપે છે અને સત્ય સલાહ પૂછનારાઓને બૂરી સલાહ આપે છે તથા નાહક ગમ્મત ખાતર લેકને પરસ્પર આડુંઅવળું સમજાવી લડાવી મારે છે તેઓ અશુભ પાપકર્મના ભાગી બને છે. તેઓ પિતાના સંગી અને આશ્રિતને પણ દુઃખી કરે છે.
જે મનુષ્ય પિતાના ઉપકારીઓને દુખ દે છે અને ઉપકાર પર અપકાર કરે છે, પોતાને સહાય કરનારાઓને મદદ કરતા નથી તેઓ અધમ અને પાપી મનુષ્ય છે. તેવા મનુષ્ય ઉચ્ચ કોટિ

Page #247

સર્વસામાન્ય આધ
પર ચઢીને પણ પાછા પડે છે.
જેએ સ્વા અને લાલસાથી પરમા માગેર્વાંને છેદે છે, લાખે કરાડી મનુષ્ચાના કલ્યાણુમાં વિશ્નો નાખે છે તથા પેાતાના ગુરુએને નિન્દે છે તેએ પાપના ભેાક્તા મને છે.
૨૦૫
બ્રાહ્મણા ! બ્રહ્મજ્ઞાનમાં સ્થિર થાએ. વિદ્યાના દુરુપયેાગ ન. કરે. પેાતાન! સત્યમા`થી દૂર ન જાએ. સત્ય જાણે!. સત્ય કહેા,સ્વા, માન કે પૂજાના લેાભે વિદ્યા અને બુદ્ધિના દુરુપયેાગ ન કરો. ખરાબ વિચારે અને પાપથી દૂર રહેા. સત્ય જ્ઞાનને પ્રચાર કરા... સલાહ માગનારાઓને સત્ય સલાહ આપેા. વેરી, શત્રુ, અધમીએને પણ બૂરી સલાહ ન આપે. દુષ્ટા અને દુનાને ઈંડ.. આપેા. અસત્ય અને પાપી સલાહ આપનારાઓના વિશ્વાસ નં. રાખે. મારા પ્રતિદ્વેષી લેાકેાના વિશ્વાસ ન રાખેા અને તેથી. સાવધ રહે. જૈનધર્મ અને જૈનોની નિન્દા કરનારા અને દ્વેષ કરનારા શત્રુએના મીઠા અમૃત સમાન વચને તથા તેનાં તેવા પ્રપંચી કૃત્યથી સાવધ રહે.
દેશવીરા, ધ વીરા, સ’ઘવી, સેવાવીરા, જ્ઞાનવીરા અને મારા જૈનધમ માટે પ્રાણેાસ તેમ જ ધનાદિકનેા ઉત્સર્ગ કરનારાએને અત્યંત માન આપે. અને તેઓને વધાવી લે. મારા પર પ્રેમ રાખનારાઓને સર્વ પ્રકારની સહાય કરે. મારે। ઉપદેશ માનનારાઓને અને તેને પ્રચાર કરનારા–કરાવનારાઓને સહાય આપે. સત્ય બુદ્ધિથી કન્યકમ કરે. દેશ, કામ, સંધ, ધના નાશ કરનારા તથા મારા ઉપદેશના તિરસ્કાર કરનારાના વિશ્વાસ ન રાખેા.
અનંત સત્યરૂપ મને જાણે!. મનુષ્ય સત્ય અને ધર્મની શેષ કરતાં અસત્ય-અધર્મીની ભૂલે કરે છે, પણ અન્તે તેએ મારુ ધ્યાન ધરી અસત્ય અને અધમ થી દૂર ખસતા જાય છે અને સત્યધમરૂપ મારી તરફ આવતા જાય છે.

Page #248

૨૦૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
મારા વિના અન્ય મૂખ છે, અધમી છે, એવું અભિમાન ન કરે. સર્વ મનુષ્યેા અંશે અંશે તરતમયેાગે અનંત સત્યરૂપ જે હુ છુ તેને પામે છે. શુદ્ધાત્મરૂપ મારુ' સ્વરૂપ છે. અનંત અશુદ્ધ સ્વરૂપ જે જે અંશે ટળે છે તે તે અ ંશે અનંત શુદ્ધસ્વરૂપના અંશની પ્રાપ્તિ થાય છે. માટે સર્વ જીવે એકસરખા ધમી હાઈ શકતા નથી. સૌ એકસરખા સત્યમાગી હાઈ શકતા નથી. તેએ એકસરખી રીતે મને એળખી શકતા નથી, માની શકતા નથી કે વી શકતા નથી.
•
મારા આત્માઓ ! તમે જાગ્રત થાઓ. તમારા આત્માઓને કર્મા લાગ્યા છે તેથી તમારા એકસરખા વિચાર પ્રગટી શકતા નથી. કર્મના ક્ષયાપશમ અસંખ્ય પ્રકારના છે, તેથી વિચાર પણ આત્માઓમાંથી અસભ્ય પ્રકારના પરસ્પર ભિન્ન પ્રગટે છે; તેથી મુડે મુડે ભિન્ન ભિન્ન મતિ છે. આવી સ્થિતિમાં સજીવે એકસરખા વિચારવાળા ન હોઈ શકે. તેથી તમે પરસ્પર વિચારભેદે એકબીજાને ધિક્કારેા નહીં. એકબીજાનેા, જૈનધર્માંના એકસરખા વિચાર ન હેાવાને લીધે, નાશ ન કરેા. તમે જૈનધર્મને પેાતાના મતે ગ્રહે, પણ અન્ય મનુષ્યા જૈનધમને પેાતાના વિચાર પ્રમાણે ગ્રહે કે પ્રવતે તેથી તેના દ્વેષ કરેા નહી.
જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મના ક્ષય થતાં અનંત સત્ય જ્ઞાન પ્રગટે છે. સ`પૂર્ણ` જ્ઞાન પ્રગટા વિના પરસ્પર વિચારભેદ રહે છે. તેથી એકબીજા પર દ્વેષ કે ભેદભાવ ધારણ ન કરવેા. તેમ જ પરસ્પર વિચારભેદથી દેશ, સ ંઘ, ધ, કુટુ બને હાનિ થાય એવી રીતે વ`વુ' નહી'.
અનાદિકાળથી અને અનંત કાળ પન્ત દુનિયામાં વિચારને લગતા મતભેદો રહેવાના. તે તેા સ્વાભાવિક છે, પરંતુ વિચાર અને આચારના મતભેદે કલેશ, ધર્મયુદ્ધ, મારામારી વગેરે ન થાય એવી રીતે વતવામાં સવ` પ્રજાએ પ્રવૃત્તિ કરવી એ જ મારા જૈનધર્મની મહત્તા છે. વિચાર અને મતભેદોની વિવિધતાને સાપેક્ષષ્ટિથી તપાસે અને પેાતાની બુદ્ધિમાં ભાસે તેટલું સત્ય ગ્રહણ કરેા. જેમ જેમ

Page #249

સર્વસામાન્ય બોધ
૨૦૭ જ્ઞાન વધશે તેમ તેમ દરેક મનુષ્ય સત્યનું વિશેષ સ્વરૂપ સમજશે. પરસ્પરના વિચારને લગતા મતભેદમાં સહિષ્ણુતા ધારણ કરો.
જૈનધર્મને પોતપોતાની બુદ્ધિ પ્રમાણે મનુષ્ય સમજી શકે છે, તેથી વિચારભેદે મતભેદ પડે તે સ્વાભાવિક છે. જૈન ધર્મ વિચારવામાં અને પાળવામાં દરેકને સ્વતંત્રતા છે. ધર્મની સ્વતંત્રતામાં કેઈએ કોઈના પર તરાપ મારવી નહીં. જેઓ નહીં સમજી કદાગ્રહ કરતા હોય તેઓને દંડે નહીં, તેઓને મારે નહીં. તેઓને સમજાવવાનો પ્રયત્ન કરવામાં ખામી ન રાખે. વિચારભેદે પરસ્પરમાં કુસંપ ન કરો.
મારા ઉપર જેઓની પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રતિ છે તેઓ સર્વ પ્રકારે સત્ય જ્ઞાન અને ધર્મ સમજવાને લાયક બને એવી રીતે તેમની બુદ્ધિ પ્રતિદિન ખીલ્યા કરે છે. જૈનધર્મ, સંઘ અને મારી ભક્તિ માટે જે કંઈ વિશેષ લાભ અને અ૫ હાનિવાળું બેલવું તે સત્ય છે. દેશ, સંઘ, રાજ્યાદિકની પ્રગતિ માટે સર્વ સ્વાર્થોને ભેગ આપતાં અનેક વિપત્તિ, દુઃખ, સંકટો પ્રાપ્ત થાય છે અને સર્વ સુખ વગેરેથી ભ્રષ્ટ થવું પડે છે, એવું જાણુને તે પ્રમાણે વર્તવામાં જે સર્વસ્વનું અર્પણ કરે છે તે છેવટે મારી દશાને પામે છે.
ગૃહસ્થાવાસમાં ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચાર વર્ગનું આરાધન કરો. વિશ્વમાં સુરે કરતાં અસુરો વિશેષ છે. માટે સર્વ સુરી શક્તિઓનું સંગઠન વરી સંઘબળથી અસુરના પશુબળને છતે. લેક રૂઢિઓ, કે જેને આચરવાથી સંઘબળ, રાજ્યબળ, જેનબળ, ધર્મબળ, આત્મબળ, જ્ઞાતિબળ વગેરે બળને નાશ થતા હોય તથા શરીરબળ અને આયુષ્યનો ક્ષય થતો હોય, સત્યને ક્ષય થતો હાય, અલ્પ લાભ અને અધિક હાનિ થતી હોય, તે લૌકિક રૂઢિઓ અને રિવાજોને પરિહરો.
તમારા આત્માઓના બળ આગળ કાળનું જે કંઈ નથી. તમે જે સારા થશે તે કાળ પણ સારે ગણાશે. તમે જે સારાં

Page #250

૨૦૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
કમ કરશે!, ઉદ્યમ કરશે, સર્વ પ્રકારની સામગ્રીબળથી કાય કરશેા, તે શુભ ફળ પ્રાપ્ત કરી શકશે. કમ પ્રકૃતિમાં ફેરફાર કરવે યા તેના નાશ કરવા તે પુરુષા પર આધાર રાખે છે. સર્વ વિશ્વમાં આત્મા જ એક બળવાન છે.
કામને જીતા:
જે મનુષ્યા કામવાસનાને તાબે થાય છે તેએ દુનિયામાં સર્વ પ્રકારનાં પાપે કરી શકે છે. કામધીન મનુષ્યે સર્વ શુભ શક્તિઓને ક્ષય કરી નાખે છે. જે મનુષ્યેા સત્યધના ત્યાગ કરીને કામરૂપ પશુના તામે થાય છે તેએ હિ'સક અને નીચ પશુએ કરતાં પણ નીચ અને છે.
દેશ, કેમ, સાંધ, જૈનધમ, કુટુંબ આદિની સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિ કરવામાં અંતરાય કરનાર કામશત્રુને હણી તમે અરિહંત અને, પ્રભુ મને.
રૂપ, સૌન્દ્રય, ભેાગાસક્તિથી મૂઢ ન ખનેા. સૌન્દ ભાગથી આત્માના દેહ યા સૌન્દર્યના નાશ થાય છે. ઇન્દ્રિયે વડે ભાગે ઊગવતાં આસક્તિથી કે અતિભાગથી ઇન્દ્રિયાના બળના નાશ થાય છે. ઉપસ્થેન્દ્રિયના ભાગાભિલાષને દૂર હટાવેા. કામભાગથી કામાની શાંતિ થતી નથી. અગ્નિમાં કાષ્ઠો અને ધૃત નાખવાથી અગ્નિને માટે ભડકેા થાય છે, પણ અગ્નિ શાંત થતા નથી, તેમ કામાગ્નિમાં વિષયલાગે ને ડામતાં કામની વૃદ્ધિ થાય છે, પણ કામની શાંતિ થતી નથી.
અનીતિ, અત્યાય, જુલ્મ, યુદ્ધ, હિંસાદિ કરવામાં કામ શત્રુને પ્રમલ હાથ છે. કામને ઇચ્છનારાએ મને પરમાત્માને ભૂલે છે. કામને જીતનારાએ વિશ્વમાં મહાતીર્થંકરા ખને છે. જેએ કામાદિ પ્રકૃતિના ગુલામેા બને છે તેએ ઇન્દ્ર, ખાદશાહ, ચક્ર વતી' હોવા છતાં ગુલામેાના ગુલામ છે, તેએ તુચ્છ મૈથુનાભિલાષી. કૂતરાના કરતાં પશુ હલકા છે.

Page #251

206
સર્વ સામાન્ય બોધ
જેઓ પશેન્દ્રિયાદિની કામનાઓના તાબે થતા નથી તેઓ વિશ્વના મહાપ્રભું બને છે. ઈન્દ્રિો અને વિષયે એ બેના સંબંધે થતી આસક્તિને નાશ કરવાની જરૂર છે, પરંતુ ઇન્દ્રિય અને વિષનો નાશ કરવાની જરૂર નથી. નામરૂપની અહંતાકામના, કીર્તિકામના વગેરે સૂમ કામનાઓ પર જે વિજય મેળવે છે તે મહર્ષિઓ છે, તીર્થકરે છે.
કામનાઓ પર વિજય મેળવનારાએ વિશ્વ, સંઘ, પ્રજા, દેશ, કેમ, રાજ્યાદિકના તથા ધર્મના નેતા અને પ્રવર્તક બની શકે છે. જેઓ આત્મસુખના વિશ્વાસી અને અનુભવી બન્યા હોય છે તેઓ જ દેશ, કોમ, સંઘ, પ્રજા, સમાજ, ધર્મ આદિની પ્રગતિ કરનારા બની શકે છે.
જે દેહરૂપ ચામડીના ભક્તા કે પૂજારી છે અને પરભવ, પુષ્ય, પાપ, અવતાર, સ્વર્ગ, નરક વગેરેને માનતા નથી તેઓ નાસ્તિક બનીને અને ખપ પડતી નીતિ પણ પાળવામાં છળકપટ કરીને વિશ્વમાં અશાંતિ, અધમ, અન્યાય, દુઃખાદિને ફેલાવો કરે છે. તેઓ આત્મસુખ માટે વિશ્વાસી બનતા નથી. તેનાથી દૂર રહેવામાં ભવ્ય જીને શાંતિ છે.
જેમાં જેટલા ગુણ હોય તે પ્રમાણે જીને માન આપે. એકાદ અવગુણથી તેમના ગુણોનું સન્માન કરવું ભૂલી ન જાઓ. ગુણ મનુષ્યને માન આપ. દેશ, કોમ, સંઘ, રાજ્ય, જૈન ધર્મ અને જૈનોનું રક્ષણ કરનારાઓને માન આપો, જેથી બીજાએ પણ તેવાં કાર્યોમાં આમભોગ આપે. લોકે પિતાને વખાણે, માન આપે, કીતિ કરે એવી કામના બુદ્ધિને ત્યાગ કરી નિષ્કામબુદ્ધિથી કર્તવ્યકાર્યો કરો. વ્યક્તિનું મહત્વ જાળવો. અશુભ કામનાઓના ત્યાગી. બનવાથી તમે મારા રાગી બની શકશે. જેન સામ્રાજ્ય:
બાહ્યતર જૈન સામ્રાજ્યની વૃદ્ધિ કરે. જૈન સામ્રાજ્યમાં દેશ
૪.

Page #252

૨૧૦
અધ્યાત્મ મહાવીર કુળ, જાતિને પક્ષપાત હેતે નથી, જેન સામ્રાજ્યની રક્ષા અને વૃદ્ધિ માટે જે કરવામાં આવે છે તેમાં ધર્મ છે. આત્માના ગુણોમાં પ્રવેશ કરાવનાર જેન સામ્રાજ્ય છે. સર્વ પ્રકારની સુખ અને લાલસાની સામગ્રીને ભોગ આપીને જૈન સામ્રાજ્યનું રક્ષણ કરો, જેઓ અન્યાય, જુલમ, અત્યાચારથી સુખસામગ્રીને મેળવવા ચાહે છે તેઓ જૈન સંઘ અને જૈન સામ્રાજ્યની પાયમાલી કરનાર છે. સવ પ્રકારનાં ઉન્નતિકારક દષ્ટિબિંદુઓ જ્યાં એકત્ર થઈ રહે છે તે જૈન સામ્રાજ્ય છે.
જેન સંઘ અને સામ્રાજ્યની શક્તિઓની વૃદ્ધિ માટે જે કાળે, જે દેશે જે જે નિયમ અને વ્યવસ્થાઓ ઘડવામાં આવશે અને ભવિષ્યમાં સંધ કે રાજ્ય ઘડશે તેમાં મારી આજ્ઞા છે. મારી પાછળ મારા ભક્તો, આચાર્યો, ત્યાગીઓ, ગૃહસ્થ ગુરુઓ, જૈન રાજાઓ વગેરે જૈન સામ્રાજ્યની વિદ્યા, વ્યાપાર, જ્ઞાન, ક્ષાત્રબળ, આધ્યાત્મિક બળ, આયુધ, શસ્ત્રાબળ આદિ માટે જે જે સુધારાવધારા કરશે, જે જે નીતિ અને રૂઢિ વગેરેનાં પરિવર્તન કરશે, બહુ સંઘસમ્મતિથી જે જે જીવનનિર્વાહાદિ કર્મો કરશે તેમાં મારી આજ્ઞા છે, કારણ કે તેમાં મારા વિચારે જ છે.
મારા ઉપદેશમાં તથા મારા પ્રેમજ્ઞાનમાં તન્મય થયેલ મહાત્માઓના હૃદયમાંથી જૈન સામ્રાજ્યની રક્ષા અને વૃદ્ધિ માટે જે સદ્દવિચારે પ્રગટેલા અને પ્રગટે છે તથા પ્રગટશે તે મારી-આત્મમહાવીરની સ્કૂરણ જાણવી. મહાગી જૈનાચાર્યા અને ત્યાગી ગુરુઓનાં હૃદયથી હું અભિન્ન છું. તેથી વર્તમાનમાં અને ભવિષ્યમાં તેના વિચારોમાં મારું સ્વરૂપ જેવું અને જૈન સામ્રાજયની વૃદ્ધિ કરવા પ્રયત્ન કરે. જૈન સામ્રાજ્ય સર્વ વિશ્વમાં અનાદિકાળથી પ્રવર્યા કરે છે અને અનંતકાળ પર્યન્ત પ્રવર્ચા કરશે.
વિશ્વવતી સર્વ ધમી અને ત્યાગી મહાત્માઓની સેવા કરવી. સર્વ પ્રકારે મનુષ્ય વગેરેનું રક્ષણ કરવું. ચતુર્વિધ સંઘનું

Page #253

સર્વસામાન્ય બોધ
૨૧૧ રક્ષણ કરવું. સર્વ સંઘની સેવાભક્તિ માટે તન, મન, ધન વગેરે સર્વસ્વનો ત્યાગ કરે એ જ સેવાભક્તિ છે, એમ જાણી જે લોકે પ્રવૃત્તિ કરે છે તેઓ જૈન સામાજ્યની વૃદ્ધિ કરે છે. જેના સામ્રાજ્યને દ્રોહ કે નિન્દા કરનારાઓને શિક્ષા કરવી. ત્યાગીઓ, બ્રાહ્મણે, કન્યાઓ અને સ્ત્રીવર્ગની રક્ષા કરવી. જૈનધર્મ પાળનારાએને સર્વ પ્રકારની મદદ કરવી અને તેઓની રક્ષા અને વૃદ્ધિ માટે મન, કષાયે, ધન, બળ વગેરેને વ્યય કરવો. સર્વ યુક્તિઓ -વાપરવી. એમાં જે શંકા, સંશય ધરશે તેને જૈન સંઘ અને સામ્રાજ્યને શત્રુ જાણો.
જૈન સંઘ અને સામ્રાજ્ય માટે મન, વાણી અને કાયાની સર્વ પ્રવૃત્તિ ત્રણે કાળમાં ધર્મરૂપ છે. ઉત્સર્ગ અને અપવાદ એ બેમાંથી જે કાળે અને દેશ જેવી જરૂર હોય તેનું અવલંબન કરી જૈન સંઘ અને સામ્રાજ્યનું સર્વ દેશો અને સર્વ ખંડેમાં રક્ષણ કરવું. જૈન સંઘ અને સામ્રાજ્યનું અક્ય વધે અને ભેદ ન પડે તે માટે સર્વ મનોવૃત્તિઓ અને પ્રવૃત્તિઓનો જેઓ ભોગ આપે છે અને આપશે તે જ મારા ભક્તો છે અને થશે. દેવી અને આસુરી શક્તિ :
ભવ્યાત્માઓ! અનાદિકાળથી દેવો અને દાનવી શક્તિઓનું ચુદ્ધ થયા કરે છે. સર્વ સંસારી આત્માઓની સાથે આસુરી અને દૈવી શક્તિઓ રહેલી છે. આત્માઓને આસુરી શક્તિઓ અધમ અને પાપાનિ તરફ લઈ જાય છે અને સુરી શક્તિઓ દેવલેક કે મુક્તિ તરફ ખેંચે છે.
રજોગુણ અને તમોગુણની વૃત્તિઓ એ આસુરી શક્તિએ છે. શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ સ્પર્શ અને નામ વગેરેમાં મહ કરે, આસક્તિ કરવી અને મેહથી મૂંઝાઈને હિંસાદિ અનેક પાપકર્મો કરવાં તે આંસુરી કે દાનવશક્તિના તાબે જવા જેવું છે. તેથી નરકાદિ ગતિ પ્રાપ્ત થાય છે.

Page #254

૨૧૨
અધ્યાત્મ મહાવીર રજોગુણી કે તમે ગુણ વ્યંતર દેવદેવીઓને આરાધવાં, તેઓની સાધના કે મંત્રાનુષ્ઠાન તંત્ર-યંત્રથી કરવાં, અનેક પ્રકારના ભોગો માટે રજોગુણ કે તમે ગુણને વશ થવું, સ્ત્રીપુરુષના રૂપસૌન્દર્યમાં મૂંઝાવું, જડ પૌગલિક વસ્તુઓ વડે સુખ ભોગવવાની લાલસા રાખવી, સ્વર્ગ-નરક કે પુણ્ય–પાપાદિત નથી એવી નાસ્તિક બુદ્ધિ ધારણ કરવી અને તમગુણી કે રજોગુણી આહાર, વિહાર, વિચાર, કર્મો કરવાં એ જ નરક અને તિર્યંચ ગતિ જેવી પાપ
નિએનું કારણ છે. તેથી અનંત અને અસંખ્ય અવતારે ધારણ કરવા પડે છે. માટે તમે તમગુણું અને રજોગુણી વૃત્તિઓને ઉપશમ કરો, ક્ષપશમ કરો અને ક્ષાયિકભાવ કરે. સત્વગુણની બુદ્ધિ ધારણ કરીને આગળ વધે, પરંતુ સત્વગુણું મોહથી નિવૃત્ત થાઓ. સત્ત્વગુણી દેવ અને દેવીઓની આરાધનાથી મુક્ત થાઓ.
તમોગુણ અને રજોગુણી દેવ અને દેવીઓના મંત્રાદિકનું આરાધન કરી તેઓને વશ કરવા જશે તે તેવી ચનિને પામશે. રજોગુણ અને તમોગુણી દે અને દેવીઓમાં લેભાશે કે આસક્ત થશે તો તેઓ તમને તેમની તરફ ખેંચશે. તેના પરિણામે તેમના જેવા અવતાર લેવા પડશે. રજોગુણ અને તમોગુણી દેવાનું ધ્યાન ધરશે તે તમે તેવા થશે અને મારા ઉપદેશનો અનાદર કરી અનેક પાપાનિમાં અવતાર લેશે.
સત્વગુણ, રજોગુણી અને તમોગુણી દે અને દેવીઓને આત્મવત્ માને, તેઓના આત્માઓને સ્વાત્મવત્ અનુભવે, પરંતુ તેઓની વૃત્તિઓ કે રૂપ-રસાદિક ભાવે અને તેઓનાં શરીરાદિમાં મેહથી મૂંઝાઓ નહીં. તમે ગુણ અને રજોગુણી સુખ, આનંદ, વૈભવને કૂતરાની વિષ્ટા સમાન જાણે અને તેને ત્યાગ કરે. - આત્મા વિનાનાં સાત્વિક જડ પ્રકૃતિમય રૂપ-રસાદિમાં તથા સાત્વિક વૃત્તિઓમાં મૂંઝા નહીં. જે તમો મૂંઝાશો તો આત્મમહાવીર સુખ, કે જે ત્રણ પ્રકૃતિથી પેલી પાર છે, તે મળી શકશે

Page #255

સર્વસામાન્ય બોધ
૨૧૩
નહીં. સાત્વિક બુદ્ધિની પેલી પાર આત્મજ્ઞાન છે. ત્રણ પ્રકૃતિથી ભિન્ન આત્માનો અનુભવ કરશે તે તો મનની સંક૯પ-વિકલ્પ સર્વ વૃત્તિઓને જીતી અનંત સુખમય બનશે.
આ દુનિયામાં જડ વસ્તુઓના બનેલા શરીરે વગેરેના ભેગમાં સુખ છે જ નહીં, પરંતુ ઊલટું દુઃખ છે. મારા આત્માઓ! મારા બોધને હૃદયમાં ધારણ કરો. આત્મસુખની પ્રાપ્તિ માટે બાહ્ય રૂપાદિમાં સુખની વૃત્તિઓ જે બંધાયેલી છે તેનાથી મુક્ત બને.
સત્ત્વ-રજ–તમેગુણવૃત્તિવાળું મન તે જ ખરેખર સંસાર છે અને તમે ગુણાદિવૃત્તિરહિત તે જ મોક્ષ છે. જેઓ મને તમે ગુણવૃત્તિથી ભજે છે તેઓને હું તમે ગુણ આપતું નથી, પરંતુ તેઓ પિતાની તમે ગુણ વૃત્તિ, બુદ્ધિ આદિથી વયમેવ તમોગુણાદિથી કર્મ કરી બંધાય છે. હું કેઈ ને શુભ અને અશુભ બુદ્ધિ આપતો નથી. હું પરબ્રહ્મ પરમાત્મા કેઈપણ જીવના કમનો -વસ્તુતઃ કર્તાહર્તા નથી. છ જેવાં કર્મ કરે છે તેવાં ફળ ભેગવે છે. શુભાશુભ કર્મોથી જીવો સુખદુઃખ ભેગવે છે અને ચતુતિ. રૂપ સંસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે.
જે આત્માએ મન, વાણી, કાયા વડે સત્ત્વવૃત્તિ, બુદ્ધિ, કર્મ કરે છે અને સર્વ જડ પદાર્થોમાંથી આસક્તિ ઉઠાવી લે છે તે રજોગુણ કે તમે ગુણવાળા દેવ અને દેવીઓ તેમ જ મનુષ્ય વગેરેની પણ રજોગુણી કે તમગુણી પૃહા કે ઈચ્છા કરતા નથી. તેઓ મને જ ત્રિગુણાતીત અનુભવી આત્માના જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્રાદિ ગુણે માટે પ્રવૃત્તિ કરે છે, ત્યારે તેઓ દૈવી આત્માઓ બને છે. એવા દૈવી આત્માએની આગળ રજોગુણી અને તમે ગુણી દાનવી શક્તિઓવાળાઓ ઊભા રહી શકતા નથી. પ્રકાશની આગળ જેમ અંધકાર ટકી શકતા નથી તેમ દૈવી શક્તિઓવાળા આત્માઓની આગળ દાનવી શક્તિઓવાળા ટકી શકતા નથી.

Page #256

જ
અધ્યાત્મ મહાવીર અનાદિકાળથી આત્માની સાથે દાનવશક્તિઓ રહેલી છે. દાનવશક્તિઓને જે જે અંશે જીતવામાં આવે છે અને આધ્યાત્મિક દૈવી જ્ઞાનાદિ શક્તિઓને જે જે અંશે પ્રગટાવવામાં આવે છે. તે તે અંશે આત્મા જિન તથા જૈન બને છે અને તે અંશે જેનસામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત કરી શકે છે. તે તે અંશે તે આધ્યાત્મિક ધર્માદ્ધા, અરિહંત, પ્રભુ બને છે. પૂર્ણ દેવી શક્તિ પ્રાપ્ત કરવાવાળા આત્માએ પરબ્રહા બને છે. તેઓ જ પરિપૂર્ણ, સ્વતંત્ર, પરમાત્મા અને. સિદ્ધો જાણવા
જગત જડ અને ચેતન તત્વ એ એનું બનેલું છે. જેઓ જડ જગતમાં મેહ પામતા નથી, વિષયવાસનાની વૃત્તિઓને જીવે છે અને આત્માના શુદ્ધોપગમાં રહે છે તેની આગળ દાનવશક્તિઓનું જરા માત્ર જોર ચાલી શકતું નથી. જે વિષયોમાં બંધાતા નથી, શરીરનાં રૂપ તથા અહંતા–મમતાએ બંધાતા નથી અને આત્મામાં જ અનંત સુખનો નિશ્ચય કરે છે તેઓને આ વિશ્વમાં કઈ બાંધવા. સમર્થ થતું નથી.
આધ્યાત્મિક દૈવી શક્તિઓનો પ્રકાશ એકદમ સર્વને એક ભવમાં થઈ શકતો નથી અને દાનવશક્તિઓને એક ભવમાં એકદમ વિનાશ થતો નથી. મેં અનેક અવતારો વડે તીર્થંકરપદ પ્રાપ્ત
ર્યું છે. અનેક અવતારો લઈને જ આગળ ચડે છે. જેએ. શુદ્ધાત્મમહાવીરના સ્વરૂપને જાણે છે તેઓ મનમાં તેનું ધ્યાન ધરે. છે અને જાપ પણ તેને જપી નિર્વાણ પામે છે. મહાવીર પ્રભુનું સર્વત્ર સત્તાએ અસ્તિત્વ:
મારા પ્રિયાત્માઓ! આ વિશ્વમાં તમે આગળને આગળ આભેન્નતિ પ્રકટ કરવાને માટે એકબીજાને પરસ્પર સહાય આપે. સર્વ જીવોની સાથે અભેદ અનંતદષ્ટિથી વર્તો. સભાઓની વિરાટ સ્વરૂપસત્તારૂપ પરબ્રહામહાવીર હું છું, એમ સર્વમાં સત્તાદષ્ટિથી

Page #257

સર્વસામાન્ય આપ
પ
ભાવે અને વર્તો. એવી દૃષ્ટિમાં અને પ્રવૃત્તિમાં અનેક વિક્ષેપો, સંકટો, અંતરાય, દુઃખા આવે તાપણુ વિષમ ભાવ અને વિષમ પ્રવૃત્તિ નહીં ધારણ કરવાથી મનમાં રહેલા સવ કવિક્ષેપે! ટળી જશે અને આંતરદૃષ્ટિનુ મહાવીરસામ્રાજ્ય પ્રગટ થશે.
જ્યાં આવા વિચારેા અને પ્રવૃત્તિએ છે ત્યાં મારુ આવિર્ભાવે જ્ઞાનાદિ પાંચાનું અસ્તિત્વ છે. અજ્ઞાની, નાસ્તિકા, જડના પૂજકા પેાતાનાં હૃદયેામાં મને ન દેખી શકે તેા. તેમાં તેઓના હૃદયની અશુદ્ધિ હેતુભૂત છે. તેથી હુ` કાંઈ નથી એમ નથી. જો તેએ હૃદયની શુદ્ધિ કરે તે મિલન અરીસે। શુદ્ધ થતાં જેમ તેમાં મુખ ભાસે છે તેમ મને દેખવાને અધિકારી ખની શકે.
ભવ્ય લેાકેા ! તમે વાસનાઓને હઠાવી હૃદયની શુદ્ધિ કરા. સ જીવે અને અજીવા પર સમભાવ ધારે। અને સમભાવની ભાવનાને આચારમાં મૂકી ખતાવા. એવુ' આધ્યાત્મિક સામાયિક કર્યાં બાદ આધ્યાત્મિક પ્રાયશ્ચિત્ત અર્થાત્ પ્રતિક્રમણ કરી મારુ ઉપશમલાવે, ક્ષયે પશમભાવે અને ક્ષાયિકભાવે તથા શુદ્ધ પારિણામિકલાવે અધ્યાત્મમહાવીરસ્વરૂપ અનુભવી શકશે અને અધ્યાત્મમહાવીરસ્વરૂપ સત્તા વિશ્વના સર્વ જીવેામાં એકસરખી અખ’ડ વ્યાપક અનુભવી શકશે. તમે। અધ્યાત્મમહાવીરસત્તારૂપ મારા સ્વરૂપથી પેતાને અભિન્ન અને અનંતરૂપ અનુભવશે તે પછી તમારો નાશ કાઈ કરશે નહીં, કૈાઈનેા પણ નાશ તમે કરશે નહીં. તમે વિશ્વરૂપ મને અંતરમાં અનુભવી શકશે.
ચૈતન્ય મહાસત્તારૂપ મને જે યાવે છે તે ભૂત પર્યંચામાં અને વ`માન મન, વાણી, કાયા તથા જ્ઞાન પર્યાયામાં નિલે પ રહે છે તેઓ દ્રવ્ય તથા પર્યાયાનું એકત્વ અનુભવી અને ભેદષ્ટિને અભેદષ્ટિમાં સમાવી આત્મમહાવીરની શુદ્ધતાને અનુભવે છે. નાત, જાત, લિંગ, દેહ, દેશ વગેરેના ભેદોના ખેદાને ભૂલી તમે સર્વ જીવોમાં આત્મસત્તાની એકતા અનુભવો. તેથી તમારા હૃદય શુદ્ધ

Page #258

૨૧૬
અધ્યાત્મ મહાવીર થશે, સાત્વિક ગુણે પ્રકટશે, આત્મા પરમ સર્વજ્ઞ થશે અને આત્માની સાથે લાગેલાં સર્વ કર્માવરણ દૂર થશે.
શરીરરૂપ વસ્ત્રોને સર્વ જીવ બદલે છે. તમે પણ શરીરરૂપ વને બદલીને આગળ જતાં અંશમાત્ર પણ ભય, સંકેચ, ગભરાટ ન પામો. તમારા હૃદયમાં મારું અસ્તિત્વ અનુભવો. મારી સાથે ભળવામાં વર્ણ, લિંગ નામ, રૂપદિ ભેદે અવશ્ય દૂર કરે અને સર્વ જીવોની સાથે ભેદભાવે રહી મારી સાથે ભળે. સત્ય બોધ :
કેટલાક મનુષ્ય નાસ્તિક બનીને પણ છેવટે મારું અસ્તિત્વ સ્વીકારવાના, કારણ કે જેઓ મારું નાસ્તિત્વ માને છે તે અસ્તિત્વને સ્વીકાર કર્યા પછી માને છે. અસ્તિત્વ અને નાસ્તિત્વનું જ્ઞાન તે હું આત્મમહાવીર છે. આત્મા અને જ્ઞાન ભિન્ન નથી. તેથી તેઓ મારું ખંડન કરવા છતાં અનેક અવતારો ગ્રહીને પણ છેવટે આત્મમહાવીરને માને છે અને પામે છે.
સર્વ વિશ્વમાં ધર્મના ભેદેમાં ઉદારભાવ ધારણ કરે અને ધર્મના ખેને દૂર કરો. ધર્મ, દેવ અને ગુરુના ભેદે મનુષ્યના રક્તની નદીઓ વહેવરાવે નહીં. દેશ, ખંડ, મનુષ્ય અને વર્ણના ભેદે અધર્મ યુદ્ધો ન કરે. અને મારી તેઓનું સર્વ પચાવી પાડવાની બુદ્ધિને અને તેવાં દુષ્ટ કમેને પરિહરો. તમારી સત્તાના બળને દુરુપયોગ કરી મનુનું અન્યાયથી ખૂન ન કરે. લેભના પાશમાં પડી અધર્મ અને પાપ ન કરો.
તમારાં સર્વ વિચારો અને કર્મોને હું દેખું છું, માટે ગુપ્ત પાપકર્મ કરવાથી દૂર રહે.
ગુણથી સર્વ પ્રકારે સર્વ લેકેની ચડતી થાય છે અને દુર્ગથી સર્વ જીવોની પડતી થાય છે. અન્યાય, અધર્મ અને દુષ્ટ વિચારાથી કદાપિ તમારું સારું થવાનું નથી અને થશે નહીં. બીજા

Page #259

સર્વસામાન્ય બેધ
૨૧૭ એને છેતરતાં પહેલાં તમે છેતરાઓ છે તેનો ખ્યાલ કરી પશ્ચાત્તાપ કરી સન્માર્ગે વળે. આ ભવમાં અલપ સુખને માટે અન્યોનું બૂરું ન કરો. અન્ય જીના નાશથી તમે કદી સત્ય સુખ મેળવી શકવાના નથી. અન્ય મનુષ્યને પિતાના તાબેદાર, ગુલામ, પરતંત્ર રાખવાથી તેનું ફળ તમારે તેવા પ્રકારનું ભેગવવાનું છે એમ જાણી તેવા પાપકર્મથી દૂર રહે. સત્તા, લક્ષમી કે બુદ્ધિના વૈભવથી અહંકારી બની આડા માર્ગે ન જાઓ. તેમ કરવાથી તમને ઊંઘમાં પણ શાંતિ મળશે નહીં. - તમારી ફરજ અદા કરે, પણ તેથી ફૂલે નહીં. આ ભવમાં જે દુખ પડે તે સહન કરે અને પરમાર્થ જીવન ગાળવામાં અહનિશ ખરા અંતઃકારણથી મચ્યા રહે. દુઃખ કે ભયથી અસત્યમાર્ગે ન જાઓ અને અસત્ય, પાપ કે અન્યાય કર્મો ન કરો. તમે અસત્ય સત્તાને તાબે થતા નહીં અને અસત્ય નીચ કર્મો કરતા નહીં. દેહ, લક્ષમી વગેરેને બચાવ કરવાના લાભ કે મેહથી દુષ્ટ લેકે ના તાબે થવા કરતાં શરીર, ધન વગેરેનો ત્યાગ કરો.
ગુણેની પ્રાપ્તિમાં મરે, પણ અવગુણના માર્ગે ન જાઓ. - તમારા આત્માઓના ઉન્નતિક્રમમાં વહન કરે, પરંતુ કેઈથી ભય પામી પાછા ન ફરો. દેહ, ભેગ કે વાસનાબુદ્ધિથી પાપમાર્ગમાં પ્રયાણ ન કરો. સંતો પર શ્રદ્ધા રાખે. જે તત્વજ્ઞાનમાં તમે ઊંડા ઊતરીને ન સમજી શકે તેમાં મધ્યસ્થ રહો, પરંતુ પક્ષપાત ન કરો. સત્યની શોધ કરે, પણ અસત્યને આગ્રહ કરો નહીં.
સર્વ મનુષ્યોની સાથે હળીમળીને રહે. મને અર્થાત્ પ્રભુને પામવાના અનેક માગે છે. કેઈ માર્ગ આસન (નજીકના) છે, તે કેટલાક ઘરના છે. સર્વ મનુષ્યને સત્ય જ્ઞાન આપે, પણ સત્તાશક્તિથી પિતાને કક્કો ખરો ન કરાવે. સત્યાનુભવ થયા વિના કેઈ આત્માને ખરો વિકાસ થતું નથી. જડ વસ્તુઓના મહીએ મારા પ્રેમી નથી. મારા પ્રેમીઓ વિશ્વમાં સત્ય ભક્ત બને છે.

Page #260

૨૧૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
મારામાં હું, તું–તપણું સમાવીને આત્માની શુદ્ધબુદ્ધિથી જે કંઈ ચેગ્ય લાગે તે કરા. સવ પૌદૃગલિક પદાર્થો ક્ષણે ક્ષણે નવનવા. પાંચાને પામે છે, સ જડ પૌગલિક પદાર્થમાંથી માહ ઉતારી દે. તમારા પૌદ્ગલિક શરીરમાં મૂઝાએ નહીં. તેને સાધન તરીકે સમજીને વાપરા. શરીરના રગમાં ન મૂ`ઝાએ અને જેમાં સુખ નથી એવા જડ પદાર્થાંમાં સુખ ન માને પરમાથ કાર્યમાં શરીરને વાપરા.
આત્મામાં સત્ય સુખ છે અને આત્મા અનંત વિશ્વના શહેન શાહુ છે. જડ દૃશ્ય પદાર્થીને લાભ કરીને અન્યાય, હિંસા, ઝૂંડ, વિશ્વાસઘાત, ચારી, વ્યભિચાર, કલેશ, પાપયુદ્ધ કરીને દ્રુતિમાં ન પડા. શરીર, લક્ષ્મી, બુદ્ધિ, સત્તા, શક્તિ, કુટુંબ, રાજ્યાદિના અહંકાર ન કરી. ગરીબમાં ગરીમ પ્રાણીને પણ અન્યાય, પાપથી દુઃખ દા નહીં.
તમારી જિલ્લાને અસત્ય, કટુતા, નિન્દા, તિરસ્કાર વગેરે પાપના માર્ગોમાં ન જવા દો. ખપ જેટલુ' એટલે. પ્રિય અને હિતકર એવું સત્ય એટલે. જિલ્લાના વિષાગ્નિની પેઠે ઉપયેાગ ન કરો. ગુરુદ્રોહાર્દિ વચનેાથી દૂર રહેા. ભલા માટે જિન્હાના ઉપયેગ કરેા. ક્રોધ, માન, માયા, લેાભ, ઈર્ષ્યા, ભય વગેરે દુષ્ટ કષાયેાને તામે થઈ ને અસત્ય એલા નહી' અને અસત્યને પ્રશસે નહીં. દેહ,. ઘર, કુટુંબ પર મેહ ધારણ કરીને અસત્યના માર્ગે ન જવુ'.
સત્યને ભય નથી. અસત્ય મૃત્યુ છે અને સત્ય જીવન છે. પ્રાણાદિકના નાશના ભયથી અસત્ય સ્વીકારેા નહી' અને ભય કે વાસનાના મળે વ્યભિચારાદિમાં પ્રવૃત્તિ કરો નહી'. સત્ય યુદ્ધ કરે! અને અસત્ય યુદ્ધથી દૂર રહેા. અસત્યના તાબે ન થાએ, અસત્યવાદી, કપટી, વિશ્વાસઘાતી અને દ્રોહીના તાબે ન થાઓ. દેહ, મન,. વાણી અને આત્માને અન્ય નીચ દુષ્ટાના ગુલામ તરીકે ન વેચે.

Page #261

સર્વસામાન્ય બાય
અસત પુરુષને માન આપે નહીં અને પુરુષને પગલે પગલે માન આપો. તેની સંગતિમાં સર્વ સ્થાવર અને જંગમ તીર્થો છે એમ માને અને પ્રવર્તે. જુઠી પ્રશંસા ન કરે. કોઇની કપટથી ખુશામત ન કરે અને પોતાની કઈ જઠી ખુશામત કરે તો તેથી મોહ ન પામે.
કર્મોનું શુભાશુભપણું વિચારે, પણ આત્માઓને શુભાશુભરહિત નિર્દોષ દેખે. સર્વ સંસારી જ કર્માધીન છે. તે કર્મ પ્રમાણે અવતાર લીધા કરે છે અને શાતા અને અશાતા પામે છે. તેમાં અન્ય તે નિમિત્ત માત્ર છે એમ વિચારી અન્ય પર શત્રુભાવ ત્યજી દે. કર્મના ગે શુભાશુભ પદાર્થોની કલ્પના થાય છે. કર્મ વિનાની આત્મબુદ્ધિથી દે, કે જેથી શુભાશુભ મનોવૃત્તિ ન રહે અને આત્મા સ્વયં સામાયિકરૂપ બને. આલસ્ય, નિંદા, નિદ્રાદિરૂપ તમોગુણની પ્રવૃત્તિથી દૂર રહે અને સત્ત્વગુણની પ્રવૃત્તિથી આત્મગુણની નિવૃત્તિ સાધે. પરમાર્થ જીવન ગાળે. હૃદયને શુદ્ધ કરે. મનમાં કઈ જાતને ખરાબ વિચાર ન કરો. સદ્દવિચાર કરે.
જ્યાં સુધી શરીર છે ત્યાં સુધી શરીર પોષણાદિ હતુઓનું વિવેકથી અવલંબન કરવું જોઈએ. શરીરના નિર્વાહમાં સ્વતંત્ર રહેવું જોઈએ. શરીર અને આજીવિકાના નિર્વાહમાં કોઈની પ્રેમભાવ વિનાની સેવા ન સ્વીકારવી જોઈએ. દેશ, જન્મભૂમિ આદિનું રક્ષણ કરવું જોઈએ.
હજારો અજ્ઞાનીઓ કરતાં એક જ્ઞાનીની સલાહ પ્રમાણે વર્તવું. જ્ઞાનપૂર્વક કર્મો કરવાં. મગજનું સમતોલપણું જાળવીને બુદ્ધિ, યુક્તિ અને ખંતપૂર્વક કાર્યો કરવાં. દેશ, સમાજ, સંઘ, કુટુંબાદિમાં જેઓ જ્ઞાનાદિ ગુણેમાં શ્રેષ્ઠ હોય તેઓને આગેવાન નીમવા.
ગુણકર્માનુસારે વર્ણવિભાગ કરવો. ગુણકર્મ વિનાની વર્ણન પરંપરા ચલાવવાથી વર્ણાદિકને છેવટે નાશ થાય છે. સિકે ઐકે વા

Page #262

२२०
અધ્યાત્મ મહાવીર બબ્બે, ત્રણ ત્રણ સિકે રાજ્ય, દેશ, કેમ, સંઘ, ધર્માદિકમાં માલિત્યાદિ દે પ્રગટયા હેય તેને નાશ કરીને દેશ, સમાજ, સંઘ, રાજ્યાદિકની પ્રગતિ કરનારા દેશ, રાજ્ય, સંઘ અને ધર્મના વીરે મારી આજ્ઞા પ્રમાણે પ્રગટયા કરે છે. તેઓ મારા સત્ય બોધને વિચાર અને આચારમાં તાજો કરે છે. જે છે મનુષ્યો અને દે મારા ઉપદેશને આચારમાં મૂકશે તેઓ આત્માનું અનંત જીવન અનુભવી શકશે.
સર્વ વિષમાં સમભાવ ધારણ કરીને જ્ઞાનચાગમાં પ્રવૃત્ત થાઓ. સર્વ શુભાશુભ દશ્ય જડ પદાર્થોમાં આસક્તિભાવ નહીં રહે ત્યારે જ્ઞાનયોગની પકવતા જાણવી.
સર્વ ક્ષણિક જડ પદાર્થોમાં વૈરાગ્ય અને સર્વ આત્માઓ પર પૂર્ણ પ્રેમ પ્રગટે ત્યારે ભક્તિગની પકવતા જાણવી.
| સર્વ પ્રકારે સ્વાર્પણને આચારમાં મૂકી શકાય ત્યારે સેવાગની પકવતા જાણવી.
નામરૂપાદિમાં અનાસક્તિભાવપૂર્વક સર્વ કર્તવ્ય કાર્યો થાય ત્યારે કમેગીની દશા પ્રાપ્ત થયેલી જાણવી.
દેહ-રૂપમાં મેહબુદ્ધિ જ્યાં સુધી પ્રગટે ત્યાં સુધી ગૃહસ્થાએ ઇન્દ્રિયના વિષયેમાં વૈરાગ્યભાવના દઢ કરવી. વિષયમાં રાગ અને અરાગ ન થાય, વ્રત અને અવ્રતને ભાવ ન રહે તથા મુક્તિસંસારમાં સમભાવ રહે અને સહજભાવે આત્મા આત્મસ્વભાવ પ્રમાણે વતે અને પ્રારબ્ધકર્મોને ભોગવે પણ તેમાં તટસ્થ અને નિલેપભાવ વર્તે, ત્યારે જીવન્મુક્તમહાવીરદશાની પ્રાપ્તિ જાણવી.
દેવ-ગુરુ-ધર્મ પર, સર્વ જી પર આત્મીય પ્રેમ પ્રકટે ત્યારે પ્રેમભક્તિગની તથા સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ જાણવી.
મારા પર પ્રેમ વિશ્વાસ પ્રગટે ત્યારથી ભક્તદશા પ્રગટેલી જાણવી.
મારા પછી ભારતાદિ દેશમાં ભક્તોની અને ભક્તિની મુખ્યતાએ જૈનધર્મ પ્રગટશે.
સત્યને જાણે. સત્ય એ

Page #263

૨૨૧
સર્વસામાન્ય બેધ જ મારું આધ્યાત્મિક રૂપ છે. અસથી પાછા ફરો અને સત્ તરફ. વળો. અસમાં મૂંઝાએ નહીં. અજ્ઞાન એ જ અસત્ છે અને જ્ઞાન એ જ સત્ છે.
ઔપચારિક અસદુભૂત વ્યવહારમાં શૂન્યપણું માની પ્રવર્તે. દ્રવ્યાર્થિક, પર્યાયાર્થિક, શુદ્ધ નૈશ્ચયિક સદ્ભૂતદષ્ટિથી દેખો અને અંતરમાં તે દૃષ્ટિની ભાવનાને શુદ્ધપગ ધારણ કરો. સંઝિલષ્ટઅને અસંલિષ્ટ સર્વ જડ ભાવમાં તટસ્થ આત્મભાવે વર્તો. અનૌપચારિક સદ્ભુત વ્યવહારથી આત્માને જ પરબ્રહ્ના એક સત્યરૂપે અનુભવ અને વ્યવહારમાં ઉપયોગથી પ્રવર્તે. જ્ઞાની અને અજ્ઞાની :
જ્ઞાની મહાત્માઓના વચનથી હલાહલ વિષ પીવું અને જ્ઞાનીના વચન પ્રમાણે વર્તવું, પરંતુ અજ્ઞાનીના વચનથી અમૃત પણ પીવું નહીં.
દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને જે પૂર્ણતયા જાણે છે તે જ્ઞાની છે અને જે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવથી સર્વ બાબતનું સ્વરૂપ જાણતું નથી તે અજ્ઞાની છે.
જ્ઞાની મેરુપર્વત સમાન છે અને અજ્ઞાની સરસવ સમાન છે. જ્ઞાની જાગતો છે અને અજ્ઞાની ઊંઘત છે.
જ્ઞાન વિનાની ભક્તિ તે જડભક્તિ છે. જ્ઞાનીઓની નિશ્રાએ અજ્ઞાનપણે કરેલી ભક્તિસેવા પણ મોક્ષ માટે બને છે. જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે જ્ઞાનીઓની સેવાભક્તિ કરવી. જ્ઞાની મહાત્માઓની સેવાભક્તિથી જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે.
દેશ, ખંડ, સમાજ, સંઘ, રાજ્ય, કુટુંબમાં જેટલી વિદ્યા અને જ્ઞાનની ખામી તેટલી ચડતીમાં ખામી હોય છે.
જ્ઞાન તે જ હું છું. જ્ઞાન તે જીવન છે અને અજ્ઞાન તે મૃત્યુ છે. જ્ઞાન પ્રકાશ છે અને અજ્ઞાન તમ છે. જ્ઞાન બળ છે અને અજ્ઞાન

Page #264

૨૨૨
અધ્યાત્મ મહાવીર નિબળતા છે. સર્વ રોગોમાં જ્ઞાન પ્રધાન છે. સંપૂર્ણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા વિના અનેક પ્રકારના કે થાય છે. જ્ઞાન ગુણ છે અને અજ્ઞાન દેશ છે.
શારીરિક શક્તિવાળા અને લક્ષ્મી-સત્તા–રાજ્યાદિ ઐશ્વર્યવાળા ચક્રવતી કરતાં જંગલમાં ઝૂંપડીમાં રહેનાર એકે જ્ઞાની અનંતગણે શ્રેષ્ઠ, પૂજ્ય અને સેવ્ય છે.
જે સમાજમાં અજ્ઞાન છે ત્યાં કલેશ-ભેદ છે. અજ્ઞાનીમાં ષિ, મુનિ, બ્રાહ્મણ પણું હોતું નથી. જ્ઞાનીને તપ કે જપની જરૂર નથી. ગુરુની સેવાભક્તિથી અજ્ઞાનનાં આવરણ ટાળે છે અને જ્ઞાનને પ્રકાશ થાય છે.
દુનિયામાં જ્ઞાન તે જ અમૃત છે અને અજ્ઞાન તે જ વિષ છે. જ્ઞાન તે જ મહાસૂર્ય રૂપ વિઘણુ છે. જ્ઞાન તે જ પ્રભુ છે.
જ્ઞાનીઓના સમાગમથી જ્ઞાન પ્રગટે છે. તેની સેવાસંગતિથી જ્ઞાન પ્રગટે છે. જ્ઞાની આત્મા અનંતસાગરરૂપ છે. તેના -હદયને પાર પામી શકાતો નથી. જ્ઞાનીઓ સર્વાંગમાર્ગોમાં અભેદપણું જાણે છે અને અજ્ઞાનીઓ ભેદ જાણે છે. જ્ઞાનીઓ દુરાગ્રહ અને ખરાબ રૂઢિયેનો ત્યાગ કરે છે, જ્યારે અજ્ઞાનીઓ અસત્ય, કદાગ્રહ અને રૂઢિઓને પકડીને છેડી શકતા નથી. અજ્ઞાનીઓની સંગતિથી ડગલે ડગલે દુઃખ છે અને જ્ઞાનીઓની સંગતિમાં પગલે પગલે સુખ છે.
જ્ઞાની જ સત્ય ગુરુ બની શકે છે, પણ અજ્ઞાની સત્ય ગુરુ બની શકતો નથી. જ્ઞાનીએ શાસ્ત્રોમાં લખેલાં ભયસૂત્રે, યથાર્થસૂત્રો, ફલપ્રદર્શક સૂત્ર વગેરેને બરાબર સમજી શકે છે. તેમાં અજ્ઞાનીઓ મૂંઝાય છે. તેથી તેઓ પક્ષપાત, કદાગ્રહ, અન્યાય વગેરેને ત્યાગ કરી શકતા નથી. જ્ઞાનીઓ જે ભેગો ભેગવે છે તે નિર્જરાના હેતુભૂત થાય છે.

Page #265

સર્વસામાન્ય આધ
૩
જ્ઞાન સમાન કાઈ પવિત્ર વસ્તુ નથી. જ્ઞાનીઓના વિનય કરવેા. જ્ઞાની, ચેગી, મહાત્માઓના હસ્ત અને ચરણના સ્પી અનેક પાપેાના નાશ થાય છે. જ્ઞાની મહાત્માઓનાં શરીર પવિ અનેલાં હાય છે. તેથી તેઓની પાસે જતાં, તેઓને સ્પર્શતાં અને તેઓની દૃષ્ટિ પડતાં અજ્ઞાનીઓમાં પવિત્રતા પ્રગટે છે.
ભવ્યાત્માએ ! તમે જ્ઞાનીએની સેવા કરો અને હ્રદયની શુદ્ધિ કરી આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરા
વીર અનેા, વીર થાઓ:
ભવ્યાત્મા ! તમે વીર ખનેા. કાયર અને નામ મનુષ્યને સત્ય જીવનને અધિકાર નથી. કુટુંબસેવામાં સર્વ શક્તિ ફેારવી વીર અને। મા, ખાપ; ગુરુની સેવા કરવામાં વીર બને. સ્વાધિકારે કન્યકાં કરવામાં વીર અનેા. દેશ, સંધ, ધર્મોની ચડતી કરવામાં વીર બની પ્રત્ર. દેશવીર બને. સમાજસુધારકવીર અને ધર્મવીર અનેા. ગૃહસ્થવીર થાએ. ત્યાગીવીર થાએ. પતિમૃત્યુમાં વીર અને।. દાનવીર થાએ. ભક્તવીર થાઓ. યુદ્ધવીર થાએ. પુણ્યકમ કરવામાં વીર અનેા. સાહસિક કાર્યાં કરવામાં વીર થાઓ. સ સ્વાપણું કરવામાં વીર થાઓ,
કાયિક, વાચિક, માનસિક શક્તિએ પ્રાપ્ત કરીને વીર અને. ભૌતિક અને જૈવિક શક્તિઓ પ્રાપ્ત કરીને વીર થાએ. દુષ્ટ પાપી શત્રુએના પરાજય કરી વીર અનેા. ક્રોધ, માન, માયા, લાલાદિક કષાયેાને યેાપશમ કરી ક્ષચેાપશમ વીર અનેા. મેહપ્રકૃતિના સ^થા ક્ષય કરી ાયિક મહાવીર ખનેા. આત્મગુણે। પ્રગટાવીને આત્મવીર અનેા.
તમેગુણ અને રજોગુણની વૃત્તિઓને હટાવી અને સાત્ત્વિક વૃત્તિએને પ્રકટાવી સાત્ત્વિક વીર બને.ઔદયિક કમ વીરતાના પરાજય કરી આત્મિક વીરતાથી વીર અને અશુદ્ધ પારિણામિક વીરતાને શુદ્ધ પાણિામિક વીરતારૂપે પરિણમાવી શુદ્ધ જ્ઞાનાદિ પારિામિક

Page #266

૨૨૪
અધ્યાત્મ મહાવીર “ વીર બને. જડ વીરેના ઉપરી ચેતનવીર બનો. અજ્ઞાનને નાશ. કરી જ્ઞાનવીર બને. અભક્તિને હટાવી ભક્તિવોર બનો. અચારિત્રને નાશ કરી ચારિત્રવીર બને. આસક્તિને હટાવીને નિરાસક્ત કર્મયોગીવર બને. અષ્ટાંગ સાધી મહાવીર બનો. સર્વ પ્રકારની કામાદિ વાસનાઓને હટાવી અધ્યાત્મમહાવીર બને.
સેવાવીર બનો. ઉત્સાહવીર થાઓ. મતિજ્ઞાની અને શ્રુતજ્ઞાની વીર થાઓ. અવધિજ્ઞાની વીર થાઓ. મનઃ પર્યાવજ્ઞાની વીર થાઓ. કેવલજ્ઞાની મહાવીર થાઓ. વ્યવહારમાર્ગમાં વસ બની પ્રવર્તી અને નિશ્ચયમાર્ગમાં મહાવીર બની પ્રવર્તે. જીવવામાં અને મારવામાં મહાવીર બનો. અસતથી પાછા હટી સટ્વીર બને. શુદ્ધ પ્રેમથી પ્રેમવીર થાઓ. સરાગસંયમવીર થાઓ. વીતરાગ સંયમવીર થાઓ. પ્રતિજ્ઞાપાલક પ્રામાણિક વીર થાઓ. અશક્ય કાર્યો કરવામાં અને સત્યની પ્રાપ્તિ કરવામાં સર્વ દુઃખ પડે તે સહવામાં વીર થાઓ. ગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવામાં વીર બનો.
તિભાવે સર્વ જી વીર છે. આવિર્ભાવે મહાવીર બને. મારા -ઉપદેશે સમજવામાં અને સ્વાધિકારે પ્રવર્તવામાં મહાવીર બનો. જે આત્માને મહાવીરરૂપ દેખે છે તે જ પરબ્રહ્મ મહાવીર બને છે. તમો સવે આત્માઓ સત્તાએ વીર છે. તમે શક્તિથી વીર બને. વ્યવહારથી મહાવીર બને. સર્વ પ્રકારની અશક્તિઓ ટાળમારા માર્ગે ચાલે અને મહાવીર બની અને મહાવીર પ્રભુરૂપે કરે
રાગદ્વેષના સંકલ્પવિકલ્પને જીતીને જે રાગદ્વેષરહિત નિર્વિકલ્પજ્ઞાનને આત્મામાં પ્રકાશ કરે છે તે પરબ્રહ્મ મહાવીર બને છે.
દેહથી સૂક્ષ્મ ઈન્દ્રિય છે. બુદ્ધિ ઈન્દ્રિયોને વિષની સાથે વ્યાપાર કરાવે છે. ઈન્દ્રિયે કરતાં રાગદ્વેષ સૂક્ષ્મ છે. તેના કરતાં મન સૂક્ષ્મ છે. મન કરતાં સૂમ બુદ્ધિ છે. બુદ્ધિ કરતાં જ્ઞાનાત્મક , પુરુષ સૂક્ષમ છે અને જ્ઞાનાત્મામાં પૂનઃ પ્રકાશમાન થાય છે.

Page #267

સર્વસામાન્ય બાધ
૨૫ પૂણુનન્દમય પરબ્રહ્મ તે જ હું મહાવીરદેવ છું. હું–તું આદિ વ્યવહાર અને બાધ કરી શકતું નથી.
ભૌતિક શક્તિઓવાળા વીરે કરતાં આધિદૈવિક શક્તિઓવાળા વીરે અનંતગુણ શ્રેષ્ઠ છે અને તેમના કરતાં આત્મિક શક્તિઓવાળા વીરે અનંતગુણ શ્રેષ્ઠ છે.
તમે ગુણી અને રજોગુણી વિરો કરતાં સાત્વિક વીરો અનંતગુણ શ્રેષ્ઠ છે.
અષ્ટ સિદ્ધિ અને નવ નિધિઓની શક્તિઓવાળા કરતાં જડ-ચેતનસંગી લબ્ધિઓવાળા શ્રેષ્ઠ છે અને તેમના કરતાં શુદ્ધ આત્મિક લબ્ધિઓવાળા અનંતગુણ શ્રેષ્ઠ છે.
કૃષ્ણલેશ્યા, નીલલેશ્યા, કાપોતલેશ્યા, તેજલેશ્યા, પવલેશ્યા અને શુકલેશ્યાવાળા વીર અનુક્રમે ઉત્તરોત્તર અનંતગુણા શ્રેષ્ઠ છે. આર્તધ્યાન, શૈદ્રધ્યાન, ધર્મધ્યાન અને શુકલધ્યાન એ ચાર થાનવાળા ઉત્તરોત્તર અનુક્રમે અનંતગુણ શ્રેષ્ઠ વિરે છે. ધર્મધ્યાની વીરો બને. શુકલધ્યાની મહાવીર બને. પાંચ સમિતિએ વીર બનો. કાયગુપ્તિથી વીર બને, વચનગુપ્તિથી વીર બનો અને મનગુપ્તિથી મહાવીર બનો.
મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકારાદિ પ્રકૃતિના સંબંધથી પેલી પાર પિતાનું શુદ્ધ બ્રહ્મસ્વરૂપ જાણી તેના પ્રકાશક સ્વયં મહાવીર બનો. સત્વગુણી માયાના ઈશ બની પૌગલિક વસ્તુઓનો વિવેકપૂર્વક ઉપયોગ કરવા-કરાવવારૂપ વીર થાઓ. સર્વ જડ અને દશ્ય દેહાદિ પદાર્થોમાં શુભાશુભભાવરહિત સામાયિક-મહાવીર બનો. દ્રવ્ય-ભાવરૂપ પ્રતિક્રમણ કરી સત્યવીર થાઓ. આત્મામાં સર્વ યજ્ઞો કરી યજ્ઞમહાવીર થાઓ. આત્મા વિના જડ વસ્તુઓની મોહ-મમતાનો ત્યાગ કરી અધ્યાત્મ ત્યાગીવર બને. સર્વ વાસનાઓના ત્યાગથી વાસનાત્યાગી મહાવીર બને.
૧૫

Page #268

-
૨૨૬
અધ્યાત્મ મહાવીર ઉત્તરોત્તર ગુણસ્થાનકવતી અને ગુણસ્થાનકાતીત મહાવીર બને. સર્વ પ્રકારના મૃત્યુ સંબંધી ભાને ત્યાગ કરી નિર્ભય મહાવીર થાઓ. આકાશની પેઠે નિસંગ મહાવીર થાઓ. પ્રવીની પેઠે સર્વ સહનારા મહાવીર થાઓ. અગ્નિની પેઠે સર્વ મહાદિ કર્મને બાળનારા જ્ઞાનાગ્નિ મહાવીર થાઓ. વાયુની પેઠે સર્વત્ર અપ્રતિબદ્ધ મહાવીર થાઓ. જળની પેઠે તૃષ્ણદાહનાશક મહાવીર થાઓ.
યાતા, દયેય અને ધ્યાનની એકતારૂપ ગી–મહાવીર થાઓ. પરાશ્રય અને પરતંત્રતા દૂર કરીને સ્વતંત્ર અને સ્વાશ્રયી મહા -વીર થાઓ. જેમ મલ્ય સમુદ્રમાં સર્વત્ર સંચરે છે પણ તે જળથી અપ્રતિહત રહે છે, તેમ સર્વ વિષયમાં પ્રારબ્ધ ભેગાવલી કર્મથી મન-બુદ્ધિથી ફરવા છતાં અંતરથી અપ્રતિહત અવ્યાબાધ શક્તિવાળા વિર થાઓ. નિષ્કર્મ કર્મયોગી મહાવીર બને. દાન, શિયલ, તપ, ભાવથી ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધ વીર થાઓ.
આત્મા તે વીર છે. તે શુદ્ધ બની પરમાત્મમહાવીર થાય છે.
આત્મા તે જ મહાવીર છે. તે નર નથી, નારી નથી અને નપુંસક નથી. તે જ હું છું અને તે જ તમે આત્માઓ છે. આત્મમહાવીર વણે ગંધ, રસ, સ્પર્શ, શબ્દરહિત છે. બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વિશ્ય, શુદ્ર, મ્લેચછાદિ જાતિથી આત્મા ભિન્ન છે. આત્મા મહાવીર હસ્વ નથી, દીર્ઘ નથી, હલકે નથી, ભારે નથી, દશ્ય જડ નથી, ક્ષણિક વિનાશી નથી.
બ્રહ્મવીર શિવરૂપ, આનંદરૂપ અને જ્ઞાનરૂપ છે. સત્તાએ તે એક છે અને દ્રવ્યથી અનંત આત્મવીર છે. પર્યાયદષ્ટિએ તે અનંત ગુણ–પર્યાયરૂપ છે, અજ છે. અનાદિ, અનંત, અખંડ, અવિનાશી, અવિભાજ્ય, નિરાકાર, અરૂ૫, અનંત તિરૂપ મહાવીર હું છું અને તમે પણ સત્તાએ તે સ્વરૂપે છે.
મધ્યમા કે વિખરીથી મારું સ્વરૂપ વર્ણવી શકાય તેમ નથી.

Page #269

સર્વસામાન્ય બોધ
૨૭
હું અને તમે સત્તાએ એક છીએ. અનંત ધર્મ, દષ્ટિ અને ગે વડે ચગી બનેલા વીરે પિતે પિતાને મહાવીર તરીકે અનુભવે છે. નિમિત્ત દષ્ટિએ આત્મમહાવીર પોતાનાથી ભિન્ન આલંબન-પુઝાલંબન રૂપ છે અને ઉપાદાન દષ્ટિએ આત્મા સ્વયં મહાવીર છે.
મારામાં તમે પરબ્રહ્મ મહાવીરત્વ દેખે. અને અભેદમહાવીર રૂપ બનો. તમે પ્રકૃતિ અર્થાત્ કર્મસંગે સાકાર અને પ્રકૃતિ વિનાની દષ્ટિએ નિરાકાર મહાવીર છો. મનની દષ્ટિએ તમે સેવક છે અને આત્મદષ્ટિએ મહાવીર છે. આત્મામાં મન-બુદ્ધિનો લય કરતાં તમે મારાથી અભિન્ન એકરૂપ સત્તામાં છે. સાકારપરિણામે તમે હસૃષ્ટિના કર્તા, હર્તા, પાલક છે.
કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, કર્મ અને ઉદ્યમ એ પાંચના સમવાયથી દરેક કાર્ય બને છે, પણ એ કેથી કાર્યની સિદ્ધિ થતી નથી. અકર્તુત્વ દષ્ટિએ આત્મા અકર્તા છે અને કર્તુ વદષ્ટિની અપેક્ષાએ આત્મા કર્યા છે. આત્મા છે. કર્મ છે. શુભાશુભકર્મનો કર્તા તથા ભક્તા આત્મા છે. તે જ રીતે શુભાશુભકર્મનો હત આત્મા છે. મોક્ષ છે અને મોક્ષના હેતુઓ છે. બાહ્ય દષ્ટિએ કમને કર્તા આમા છે. આન્તરદષ્ટિએ કર્મને હર્તા તથા જ્ઞાનાદિ ગુણના આવિર્ભાવને કર્તા આત્મા છે. વ્યવહારથી આત્મા પુદ્ગલ પર્યાની સાથે પરિણામી છે. અને શુદ્ધ નિશ્ચયદષ્ટિએ પુદ્ગલદ્રવ્યની સાથે આત્મા પરિણમતો નથી.
આત્મામાં પરિણમવું તે આત્મપ્રેમરાગ છે અને વિષયપદાર્થોમાં પરિણમવું તે જડપ્રેમ પરિણમન છે. આત્મમહાવીરમાં પૂર્ણપ્રેમથી પરિણમીને જડ પદાર્થોના વ્યવહારમાં વર્તવું એ જ આત્મપરિણમન વીરદશા છે. આત્મમહાવીરમાં આત્મમહાવીરરૂપે પરિણમવું તે શુદ્ધ નેયિક પ્રેમ છે, શુદ્ધ નૈયિક ભક્તિ છે.
સર્વ પ્રકારના અહંતા–મમતાના અધ્યાસો કરકરીને આત્મ

Page #270

૨૨૮
અધ્યાત્મ મહાવીર વીરેને આત્મવીર તરીકે દેખે અને જડ દેહ વગેરેને જડ દેહભાવે દે. ગુરુ (પ્રભુ) મહાવીરમાં પૂર્ણ પ્રેમ અને શ્રદ્ધા ધારણ કરે અને જડ જગતમાં રહે. જીવતા તથા જીવન્મુક્ત મહાવીરેને પૂજે, સેવે અને પિતે તેવા બને. પુણ્ય-મહાવીર બને, કર્મ–મહાવીર બનો, સંવર-મહાવીર બને.
અગ્નિના ત્યાગમાત્રથી વા ક્રિયાઓના ત્યાગમાત્રથી ચગીવિર બની શકાતું નથી. સર્વમાં રહે, પણ આસક્તિથી દૂર રહી કર્તવ્ય-કર્મવીર બને.
જગલી, દુષ્ટ, રાક્ષસ, અધર્મી, નાસ્તિક, જુલ્મી લોકોનું જેર હટાવવા માટે તેઓની શક્તિઓ કરતાં લાખો કરોડો ગણી વિશેષ શક્તિ મેળવીને ભૌતિક શક્તિવીર તથા અધ્યાત્મિક શક્તિવર બનો. દુષ્ટ, અન્યાયી, જુલ્મી, હિંસક, મહાપાપીઓની સર્વ શક્તિઓને હટાવી શકાય એવી શક્તિઓને મેળવે અને વાપરે, કે જેથી મારી કાયાના વિલય પાછળ તમો વીર્યશાળી આર્ય જૈન રહી શકે.
તમે જીવન્મુકત બને, તે પણ જૈનોની શક્તિ વધે એવાં શક્તિમંત કર્મો કરો અને જૈન સામ્રાજ્યની ઉન્નતિ કરવામાં વીર થાઓ. સર્વ પ્રકારની શક્તિઓથી ઉન્મત્ત, અહંકારી બની શક્તિએને જૈન કોમ અને સામ્રાજ્યનો નાશ થાય એવી બાબતમાં ઉપગ ન કર. શક્તિઓથી છકી જઈને અન્યને નાશ ન કરો. શસ્ત્રાસ્ત્ર વડે વાચ્ય યુદ્ધમાં વીર બને. ધમ્ય યુદ્ધ કરવામાં દેહ અને પ્રાણના નાશને ભય ન રાખે. જે જમાનામાં જેવી શક્તિએથી જીવાય અને દેશ, સંઘ, ધર્માદિકનું રક્ષણ થાય એવી. શક્તિઓને અપદેષપૂર્વક બહુલાભની દષ્ટિએ મેળવી બાહ્યવીર તથા આત્મવીર બને.
કર્મવીર જ ધર્મવીર બની શકે છે. દુષ્ટ, રાક્ષસ, શત્રુઓ, કે જેઓ જૈનો અને જૈનધર્મનો નાશ કરનારા હોય, તેઓના સામે

Page #271

૨૨૯
સર્વસામાન્ય બેધ દેશકાળાનુસારે પ્રતિકાર કરવામાં ગૃહ અને ત્યાગીએ જે જે શક્તિઓને ઉપયોગ કરે તેમાં ધર્મ છે. અને તે વખતે એવી શક્તિઓ વાપરતાં જે ઉદાસીન બને છે તે દેશ, સમાજ, સંઘ, ધર્મને શત્રુ બને છે. જેનોની બાહ્યાંતર શક્તિ વધે એવા ઉપદેશક વીર બને. મારા સદુપદેશને પ્રચાર થાય એવાં સર્વ પ્રકારનાં કાર્યો કરવામાં વીર બનો. સર્વ પ્રકારના વીર બને અને અંતરમાં સત્યપ્રેમવીર, વિશુદ્ધ પ્રેમવીર બને.
કામવાસનાના ગુલામ બનીને સર્વ શક્તિઓને દુરુપયેગ ન કરો અને વીરપણાથી ભ્રષ્ટ ન બને. જૈનસંઘ અને ધર્માદિ માટે જે જે કષાયોની શક્તિઓ વાપરવામાં ઉપયોગીપણું જણાય તેઓને તેમાં વાપરો. જૈનસંઘ અને ધર્મનો નાશ અટકાવવા દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવથી ભવિષ્યમાં જે જેનો સર્વ પ્રકારની શક્તિઓને ઉપયોગ કરશે તેઓને ધર્મવીર અને કર્મવીર જાણવા. તેઓને મૃત્યુ બાદ સ્વર્ગ–સામ્રાજ્યાદિક પ્રાપ્ત કરનારા જાણવા.
લેખકવીર બનો. ધર્મપ્રચારકવર બને. મૃત્યુથી ભય પામનાર વીર બનતા નથી. જૈન મહાસંઘમાં ફૂટફાટ થાય તેવા વિચારો અને પ્રવૃત્તિઓથી દૂર રહો અને જૈન મહાસંઘમાં સંપ રહે એમાં ગુહસ્થાએ અને ત્યાગીઓએ વર્તવું. જૈનસંઘની સર્વ શક્તિએને સદુપયેાગ કરવામાં વીર બનો અને સર્વ પ્રકારે વિશ્વવ્યાપક જૈનસંઘ અને સામ્રાજ્યમાં આત્મભેગી બનો. જે કાળે જેવા વીરની જરૂર પડે તેવા વોરે બને.
ગૃહસ્થાવાસમાં અને ત્યાગવાસમાં પુરુષ અને સ્ત્રીએ વીર બને અને પિતાની પાછળ વીરાને મૂકી જાય. બાળકોને વીર કરે. શિષ્યોને વીર કરે. વીરોને દયા કરવાનો અધિકાર છે. અશક્તોને દયા માગવાનો અધિકાર છે. અશક્ત બનાવે એવા નિર્બળ વિચારે અને નિર્બળ પ્રવૃત્તિઓ દૂર કરે. જેથી સંઘબળ તૂટે એવા કુસંપના વિચારને ત્યાગ કરે. આત્માની, મનની, વચનની અને કાયાની

Page #272

૨૩૦
અધ્યાત્મ મહાવીર નિર્બળતા કરનારા સર્વ વિચારો અને કર્મોથી દૂર રહે. મારી યાચના, પ્રાર્થના કરીને જેઓ બેસી રહે છે તેના કરતાં જેઓ સર્વ પ્રકારના વીર બનવાનો પુરુષાર્થ કરે છે તે મારા સર્વથી મોટા ભક્તવીર છે. વીરતા પ્રાપ્ત કરીને ભેગવિલાસ કે મોજશોખમાં પ્રમાદી. ન બનો.
મારા પ્રિયામાઓ! તમે સર્વ પ્રકારના વીર બનવામાં પુરુષાર્થ કરી સર્વ લેકેને જૈનવીર બનાવવામાં અનેક ઉપસર્ગો, પરિષહે, સંકટ, વિપત્તિઓ સહન કરનારા વીર થાઓ. દુઃખથી. ડરી ન જાઓ. દુષ્ટ, દુર્જન, પ્રતિપક્ષી, શત્રુઓ આળ ચડાવે, નિંદા કરે તેથી હિંમત ન હારો. તમે વીર બનવામાં નિંદની. નિંદાના સામું ન જુઓ. વીર બનવાના માર્ગમાં કાંટા, ખાડા વગેરે જે જે દેયાય તેનો નાશ કરે. ક્ષમાવીર બનો. અન્યાયી, દુષ્ટ, જુલ્મી લેકેને પરાજય કરો અને તેઓને જૈનધર્મનું શિક્ષણ આપે.
જૈનોનું, જૈનધર્મનું અને મારું ખંડન કરનારાઓને વાદીવીર બની હટાવે. જૈન ધર્મના પ્રતિપક્ષીઓના તને સત્ય. તવીર બની હટાવે. જૈન ધાર્મિક શાસ્ત્રોનું ખંડન કરનારાં પ્રતિપક્ષીશાસ્ત્રોમાં રહેલી અસત્યતાને હટા. જૈનધર્મ સેવતાં સેવતાં મરે, પણ અન્યધર્મ, કે જે ધર્મ થી દુર્ગતિમાં જવાય છે, તેમાં એક ક્ષણમાત્ર પણ રહો નહીં. અન્ય ધમઓને અનીતિથી સતાવો નહીં. દુષ્ટ શત્રુઓથી ઠગાઓ નહીં. જૈનોની સર્વ પ્રકારની વીરતા પ્રગટે એવા સદુપદેશ આપ. અનુક્રમે બાહ્યાંતર વીરપદ પ્રાપ્ત થાય. છે, માટે અનુક્રમે શક્તિઓને પ્રગટાવો.
ગૃહસ્થાશ્રમમાં સર્વ પ્રકારે ગૃહસ્થીર બનો અને ત્યાગાશ્રમમાં સર્વ પ્રકારે ત્યાગીવર બને. સુખના માટે સર્વ દુઃખોના નાશકારક વાર બનો. સર્વ લેકોને ઉપકાર કરનારા વીર બને. ત્યાગી.
તેની સેવા કરનારા જૈનવીર બને. મારા માટે સર્વસ્વાર્પણ કરનારા વીર બને. અસંખ્ય યોગો પૈકી જે જે યોગમાં રસ પડે.

Page #273

-
-
-
સર્વસામાન્ય બેધ તે તે ચગના ગીવર બને. સાધવીર બને. સાધ્યસિદ્ધવીર બને. ષકારક શુદ્ધિકારક વીર જૈન બને. સર્વ પ્રકારના રોગોને નાશ કરનારા વઘવીર બને. ગૃહસ્થ ત્યાગી ગુરુવીર બને. ગરીબ અનાથ અશક્ત-રક્ષકવીર બને. જે કાળે જેવા વીરની જરૂર હોય તેવા વીરે બને. મૃત્યુબેધ:
ભવ્યાત્માઓ! મૃત્યુ સંબંધી બાધ શ્રવણ કરે. - ત્યાગીએ આત્માના ઉપગમાં રહી મૃત્યુ પામી મુક્ત બને છે. જે ત્યાગીઓ મૃત્યુ વખતે મારું શરણ સ્વીકારે છે અને મારામાં ચિત્ત રાખે છે તેઓ મારું નિર્વાણ અર્થાત મોક્ષપદ પામે છે. જે બ્રાહ્મણે મૃત્યુ વખતે મારું સ્મરણ કે ધ્યાન કરે છે અને મનમાં નિર્લેપભાવે વર્તે છે તેઓ મુક્ત બને છે. જે બ્રાહ્મણે શુભેચ્છાપૂર્વક મારું શરણ સ્વીકારી મરે છે કે દેહ છેડે છે તેઓ સ્વર્ગ કે મનુષ્યભવ પામે છે.
જે ક્ષત્રિય યુદ્ધમાં મરે છે તે સ્વર્ગનું સુખ પામે છે. ધર્મયુદ્ધમાં પ્રાણ હમનારાઓ મૃત્યુ વખતે મારું નામસ્મરણ કરતાં કરતાં સ્વર્ગમાં જાય છે, જેઓ યુદ્ધમાંથી પાછા ફરી મરે છે તેઓ વીર વૈદ્ધાઓના જેવું ઉત્તમ સ્વર્ગ પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી.
વચ્ચે મરણકાળે મારું નામસ્મરણ કરીને તથા મારામાં ચિત્ત રાખી અને અન્ય વિષમાંથી ચિત્ત હઠાવીને મેક્ષ-સ્વર્ગાદિકને પામે છે.
- શૂદ્રો મરણકાળે મારામાં ચિત્ત રાખીને, મારું સ્વરૂપ મરણ કરતાં કરતાં સ્વર્ગ કે મનુષ્યભવથી લઈ સિદ્ધિપદને પણ પામે છે.
મૃત્યકાળે જેએનું ચિત્ત મારામાં છે તેઓનો પ્રાણ પિતાના શરીરમાંથી ગમે ત્યાંથી જાય છે તેથી તેઓ મોક્ષપદને તથા સ્વર્ગાદિ પદને પામે છે.

Page #274

૨૩૨
અધ્યાત્મ મહાવીર
ગમે તે ઋતુમાં, ગમે તે માસમાં, ગમે તે સ્થાનમાં, ગમે તે દેશમાં, ગમે તેવી અવસ્થાએામાં, મૃત્યુ પામનારાએ જો સ શુભાશુભ પરિણામવાસનાથી સર્વાંધા મુક્ત થયા હોય છે તેા તેઓ સુક્તાત્માએ બને છે. અનંતાં પાપકર્મો કર્યો. હાય તેપણુ જેએ આત્મજ્ઞાન પામે છે તેઓ એ ઘડીમાં સવ શુભાશુભકર્મના ક્ષય કરીને મુક્ત થાય છે. મૃત્યુકાળે ગમે તેવાં દુઃખે। પડે તે પણ મારે ભક્ત જ્ઞાની મારા ઉપયેગમાં રહીને સવ કમથી રહિત થઈ મુક્ત બને છે,
મૃત્યુ વખતે જીવેાના મનમાં જેવા વિષયેા વગેરેને રાગ હાય છે તેએ તેવી ગતિમાં જાય છે. મારે બેાધ સમજનારા જ્ઞાનીએ જ્યાં મરે છે ત્યાં તી છે. આ જેવા ભાત્રથી દેહપ્રાણને છેડે છે તેઓ મૃત્યુ બાદ તેવા ભાવને પામે છે. જેએ મૃત્યુ વખતે સર્વ પ્રકારની શુભાશુભ ઇચ્છાઓના નાશ કરીને મારું સ્વરૂપ ઇચ્છે છે. તેએ પરમાત્મપદ પામે છે. અથવા પરમાત્મપદ પમાય એવા અવતારને પામે છે. જેઆ મેાહની સાથે ધર્મયુદ્ધ કરતાં કરતાં મરે છે તેઓ મેહુને પૂર્ણ નાશ થાય એવી દશાના મનુષ્યયેાગીએ થાય છે.
શુક્ર પરિણામઁથી શુભ અવતાર અને અશુભ પરિણામથી મરતાં અશુભ જન્મ ધારણ કરે છે. જેઓ તમે ગુણી વૃત્તિથી મરે છે તે નીચ અવતારા ધારણ કરે છે અને નરક કે તિય`ચ ગતિમાં જન્મા લે છે. જેએ રજોગુણવૃત્તિમાં મરે છે તેએ તિય ચ કે મનુષ્યભવના અવતાર ગ્રહણ કરે છે. જેએ સત્ત્વગુણાત્મક ક કરતાં મરે છે તેઓ મનુષ્યાવતારમાં ઉત્તમ થાય છે અને ઉત્તમ સ્વગેને પામે છે.
જેઓ ત્રિગુણાત્મિક બુદ્ધિથી રહિત થઈ શુદ્ધોપયેાગે મરે છે તે મુક્ત પરમાત્મર થાય છે.

Page #275

સર્વસામાન્ય બાધ મૃત્યુના સ્વરૂપને બેધ:
સૂર્યોદય થતાં ગમે તેટલું વિશ્વમાં વ્યાપી રહેલું અંધકાર ક્ષણમાત્રમાં નષ્ટ થઈ જાય છે, તેમ મારું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનારા મનુષ્યો અનંત ભવનાં શુભાશુભ કર્મોને એક ક્ષણમાત્રમાં નાશ કરે છે.
આત્મજ્ઞાનીઓને કર્મને લેપ લાગતું નથી. આત્મજ્ઞાનીઓને મૃત્યકાલે કેઈ સંસારમાં બાંધી રાખવા સમર્થ થતું નથી. આત્મજ્ઞાનીએ શરીરના જન્મ પશ્ચાત્ સમ્યજ્ઞાનથી યુક્ત જન્મે છે માટે તે દ્વિજ છે. એવા દ્વિજોને મેહના ભાવે પુનઃ દેહજન્મથી અવતરવું પડતું નથી. આત્મજ્ઞાનીઓ જળમાં, અગ્નિમાં દેહને છેડે છે તોપણ તેઓ મુક્ત જ બને છે. જેઓ આત્મજ્ઞાન, બ્રહ્મજ્ઞાન કે મારા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપના જ્ઞાનને પામે છે તેઓ દ્વિજે છે.
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્ર એ ચારે વર્ણના મનુષ્ય મારામાં ચિત્ત રાખીને મારા નામનું સ્મરણ કરી, સર્વ પાપનો પશ્ચાત્તાપ કરી, મૃત્યકાળે મારું શરણ સ્વીકારી, પવિત્ર બની, સ્વર્ગ કે સિદ્ધિપદને પામે છે અથવા ઉત્તમ મનુષ્યાવતારને પામે છે. જેને ભેગો ભેગવવાની ઈચ્છાઓ રહી હોય તેઓ તેવા અવતાર પામે છે.
દેહમાં સુખ ભેગવાની ઈચ્છા, નામરૂપની અહંતા, મમતા, દેહભેગની પૂજા, દેહની જ ફક્ત સુખાર્થે સેવા આદિ વૃત્તિ કે કર્મો જેનામાં છે તે ગમે તે જાતને મનુષ્ય હોય તે પણ તે શુદ્ર છે. એવી શુદ્ધતા જેનામાં હોય છે તે સ્વર્ગ અને મુક્તિના સામ્રાજ્યનો અધિકારી બનતું નથી. મરણ વખતે જેવા પ્રકારની મતિ હોય છે તેવી ગતિ થાય છે.
અઘાર કર્મ કરનારાઓ પણ મૃત્યુકાળે મારું શરણ અંગીકાર કરી, પશ્ચાત્તાપ કરી રાગદ્વેષ રહિત થઈ, પરબ્રાને પામે છે.
, જડમાં રાગદ્વેષની વૃત્તિ ધરનારા મૃત્યુકાળ પછી જડની સાથે સંબંધિત થાય છે.

Page #276

૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
જેએ મારામાં પૂર્ણ પ્રેમી બને છે તે મૃત્યુકાળે અકાળ અને છે. સર્વ પ્રકારની વાસનાઓથી જેએ રહિત બને છે તેને કાળ એટલે કે યમનેા અંશમાત્ર ભય રહેતા નથી. જેએ મરછુકાળે રાગાદિકથી માદ્યમાં અવ્યવસ્થિત કે અસ્વસ્થ જણાતા હાય. છે પરંતુ મારામાં અંતરથી પૂણું પ્રેમભાવે વતા હાય છે તેએ સ્વને પામે છે. જેએ પરમાથ માટે મરે છે તે મને પામે છે, સર્વ પ્રકારના જ્ઞાનાદિક વીરો મારું શરણુ કરીને ઉત્તરેત્તર ઉત્તમ મહાવીર, સિદ્ધ, બુદ્ધ બને છે. જેએને મારા વિના અન્ય કશુ પ્રિય લાગતું નથી તેએ મારુ' પદ પામે છે.
t
જેએ દુર્ધ્યાનમાં કે અશુભ લેશ્યામાં પ્રાણ છેડે છે તેઆ અશુભ ગતિમાં અવતાર પામે છે, જેએ શુભ ધ્યાન કે શુભ લેફ્સામાં રહી દેહને છેડે છે તેએ શુભ ગતિના અવતારેને પામે છે. જેએ શુદ્ધાત્મમહાવીર શુદ્ધોપચાણે વર્તે છે અને શુભાશુભ યાન–વેશ્યારહિત બને છે તે પૂર્ણ મુક્ત બને છે.
મૃત્યુજ્ઞાન :
મધની અપેક્ષાએ મુક્તિ છે. શુદ્ધાત્માપયેગમાં અંધ અને મુક્તિ બન્ને નથી. અનુપચરિતસભૂતષ્ટિ અંધ નથી, મેક્ષ નથી તેમ જ જન્મ-મૃત્યુ પશુ નથી. આત્માએ જન્મતા નથી અને મરતા નથી, એમ શુદ્ધ દ્રવ્યદૃષ્ટિએ જાણેા. પ્રાણના દેહની સાથે વિયેાગ તે મૃત્યુ છે. જ્ઞાનીએ મૃત્યુ વખતે શેક પામતા નથી.
કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, કર્યાં અને ઉદ્યમ એ પાંચ કારણથી વિશ્વની ઉત્પતિ અને લય તથા જન્મ-મરણ થયાં કરે છે.
આત્માને દેહ નથી, પ્રાણ નથી. આત્મા નિત્ય છે અને દેહ-પ્રાણ કર્યાં તે અનિત્ય છે. તેથી દેહાર્દિના નાશ થતાં-મૃત્યુ થતાં આત્મજ્ઞાનીએ શેક કરતા નથી. શરીર, પ્રાણુ વગેરેનું મૃત્યુ. થાય છે તે ઉન્નતિક્રમમાં હેતુભૂત માનીને આત્મજ્ઞાનીએ શેક

Page #277

સર્વસામાન્ય છે
૨૩૫. ચિંતા, ભય વગેરેને વિચારમાત્ર પણ કરતા નથી.
શરીર અને પ્રાણ હેય તે હર્ષ અને તેના વિયોગરૂપ મૃત્યુમાં શોક કરવો એ અજ્ઞાન છે. આત્મજ્ઞાની વિરે જન્મ-મૃત્યુમાં સમભાવે વતે છે. જેઓ નાસ્તિકો છે તેઓ દેહવિનાશથી શેક કરે છે. મારાઐકાંતિક ભક્તો મારું સ્મરણ કરી જન્મ-મૃત્યુમાં આત્માનંદમાં વર્તે છે.
બાહ્ય નિમિત્તોમાં ધમધર્મ કે વ્રતાવ્રતાદિ વૃત્તિ જેએની. નથી, જેઓ સર્વ સંકલપ-વિકલ્પ-ઈચ્છારૂપ બંધથી વિરામ પામ્યા છે તેઓ શરીરમાં રહેવા છતાં મુક્ત છે. મુક્ત થવા માટે સર્વ પ્રકારની હઠવૃત્તિ કે હઠાગ વગેરેની ઉપયોગિતા નથી. મુક્ત થવાને સંકલ્પ પણ બંધનરૂપ છે, એમ જાણ સહેજે જેઓ મારા ઉપગમાં વર્તે છે તેઓ મૃત્યુ પછી સાહજિક મુક્તિને પામે છે.
આત્મા જ મુક્તરૂપ છે. સવિકલ્પ-નિર્વિકલ્પ આદિ મુક્તિઓ છે. જેમાં મારા માટે મરે છે, મારા ભક્તોને માટે મરે છે અને મારો ધર્મ પ્રચારવા ખાતર જેઓ મરે છે તેઓ અવશ્ય વર્ગના સામ્રાજ્યને પામે છે. જેઓ મારામાં ચિત્ત રાખે છે તેઓ પ્રાણવિગરૂપ મૃત્યુ પામવા છતાં પણ અમર છે. જેઓ મારા ઉપદેશમાં શ્રદ્ધા રાખે છે તેઓને બાહ્યથી રોગાદિકની વેદના છતાં અંતરમાં દુઃખ થતું નથી. મારા ભક્તો મૃત્યુ વખતે દુઃખ પામ્યા બાદ પછીથી દુઃખ પામી શકતા નથી. મારા ભક્તો મૃત્યુ વખતે ગમે તેવાં દુઃખે વેદતા હોય છે, સન્નિપાત વગેરેથી ગાંડપણુ પામ્યા હોય છે, મનની વિકલતા પામ્યા હોય છે, તે પણ તેઓ આત્મામાં છેઠ ઊંડું મારું સ્મરણ પામે છે અને મારે સાક્ષાત્કાર કરી મૃત્યુ પછી સત્ય સુખ પામે છે.
મારા ભતવીર મનથી ગાંડા કદાપિ બને છે, પરંતુ આત્મામાં તે મૃત્યુ વખતે જાગ્રત હોય છે...એ નિયમ જેઓ જાણે છે તેઓ મારા સર્વ ભક્તો, ગમે તેવા સંગમાં મરણ પામે તો પણ અવગતિ કે અપગતિને પામતા નથી. મારા કેટલાક ભક્તોની મૃત્યુ

Page #278

૨૩૬ .
અધ્યાત્મ મહાવીર
વખતની અશુભ ચેષ્ટાએ પણ તેએનાં કર્મીની નિર્જરા માટે ડાય છે. માટે મરણ પામનાર તથા અન્યાએ શાક અને ભયની ચિંતા ત્યજી અને મારું શરણુ અંગીકાર કરી પૂછ્યુંનન્દમય સમભાવથી મૃત્યુ વખતે રહેવુ.
ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તા :
જેને જન્મ છે તેને મરણ છે. જન્મ પામીને જેએ જન્મની સાર્થકતા કરે છે તેઓને જન્મ સફળ છે. વારવાર, ઉત્તમાત્તમ મનુષ્યજન્મ મળતા નથી. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તે. પાપકમ કરવાથી પાછા હટે કાઈના પર કલંક ન મૂકેા. કેાઈની ચાડીચૂગલી ન ખાઓ. કેાઈની પાસેથી લાંચ લે નહી. કેાઈની મશ્કરી કરે। નહી.
મારુ નામ ભજવાની સાથે જેએ મારા કહ્યા પ્રમાણે પ્રામાણિકતાથી પ્રવતે છે અને અન્યખ્ય વિષયલેલેથી લલચાતા નથી તેએ ત્યાગમાગ પર આવે છે.
ભવ્યાત્માઓ! કઈ પર જુલમ ગુજારા નહીં. ગરીમાને ધિક્કાર નહી.. કોઈના આત્માને ભય કે ધાસ્તીમાં નાંખા નહીં. રૂપના માહથી કદાપિ સુખી થવાની તમે આશા રાખશે નહીં.
જે અન્યને ગુલામ, પાપી, નીચ ગણી ધિક્કારે છે તેએ પેાતે નીચ, ગુલામ બને છે. વર્તમાનમાં તમે જેવી મનેવૃત્તિવાળા છે. તેવા ભવિષ્યમાં દેહાત્સગ માદ અનશે.
પરમેશ્વર પર વિશ્વાસ રાખેા. મારામાં જેએ પરમેશ્વરપણુ માનતા નથી અને જેએ સર્વ જીવાનાં હૃદચામાં મને સત્તાએ દેખતા નથી તેએ દયા, સત્ય, ભાતૃભાવ આદિ સદૃણ્ણાને ૉવ કરી શકતા નથી. દેહરૂપમાં મૂંઝાઈ ને જીણુની મહત્તાથી ભ્રષ્ટ ન થાઓ. વિષયલાગેાને અનંત ભવોમાં અનતીવાર ભોગવવાથી કદી 'કાઈને લેશમાત્ર સુખશાંતિ થઈ નથી, થતી નથી અને થશે નહીં.
વિ

Page #279

સર્વસામાન્ય બેધ
૨૩૭ વિષયસુખમાં વિષબુદ્ધિ થયા વિના સત્ય સુખ મળવાનું નથી. માટે હે ભવ્યાત્માઓ! વિષયોમાં મૂંઝાશે નહીં. કેઈનું દિલ દુખવે નહીં. સત્તા, લક્ષ્મી, વિદ્યા, શરીર, બળ વગેરેનું જરા માત્ર અભિમાન ન કરે. નિર્દોષ જીવન ગાળે. વિશ્વાસઘાત કરી વિશ્વાસીઓનું બૂરું કરતાં પહેલાં શરીરને અને સ્વાર્થનો મેહ ઉતારી મારુ દયાન ધરે, પાપ કરવાના વિચારને એકદમ આચારમાં ન મૂકો. જેવાં કર્મ તે પ્રમાણે જ ઊંચનીચ અવતાર લીધા કરે છે. ઈન્દ્રાદિકની પદવીથી હર્ષ કે અહંકાર ન કરો અને કીટકના અવતારથી શેક ધારણ ન કરો. બાહ્ય સાંસારિક લાભમાં કે અલાભમાં, સુખમાં કે દુઃખમ, જીવનમાં કે મરણમાં, સ્તુતિમાં કે નિદામાં, આરેગ્યમાં કે અનારોગ્યમાં સમભાવે વર્તે.
બાહ્ય દુનિયામાં ગમે તેવા સંજોગોમાં મને ભૂલે નહીં અને મારા ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તવામાં આખી દુનિયાના ચક્રવર્તી ઓ. અને ઈન્દ્રો વગેરે દુખ આપે તે પણ સહન કરે, પરંતુ સત્ય ચારિત્રથી વિમુખ ન બને. ઇન્દ્રાદિકે પણ પિતાની સત્તા અને શક્તિનો દુરુપયોગ કરે છે, તો તેઓને પણ મારી આજ્ઞા પ્રમાણે અશુભ કર્મના વિપાકે ભેગવવા પડે છે. મારા શુદ્ધાત્મપદ કરતાં જેઓ વિષયના રાગી છે તેઓ સત્યજ્ઞાની નથી. હિતશિક્ષા
જેઓ મારા નામથી, મારા ધર્મના વિશ્વાસથી લોકોને છેતરે છે તેઓને દુઃખરાશિ ભેગવવારૂપ શિક્ષા મળે છે. જેમાં મારા નામના સમ ખાઈને લેકોને વિશ્વાસઘાત કરે છે તેઓ રેઈ રોઈને નરકાદિ ગતિનાં દુઃખ ભેગવે છે. જેઓ મારું નામ ભજીને તેને દુરુપયોગ કરી લોકોની હિંસા, પાયમાલી, જુલ્મ કરે છે તેઓ દુર્ગતિ પામે છે. જેઓ શરણે આવેલાઓનો ઘાત કરે છે અને મારી ભક્તિને લક્ષમી આદિ માટે વેચી નાખે છે તેઓ મહાદુઃખ પામે છે. જેઓ સ્વાર્થ, ભય, વિષયસુખ,. ભ્રષ્ટબુદ્ધિ વગેરેને વશ થઈને

Page #280

૨૩૮
અધ્યાત્મ મહાવીર મારી ભક્તિથી વિમુખ બને છે અને અસત્ય માર્ગે જાય છે તેઓ મહિના ગુલામ બની ભયંકર દુખ પામે છે.
જેઓ એકવાર જૂઠું બોલે છે કે કરે છે તેઓ લીટમાં લપટાયેલી માખીની પેઠે પાપમાં પડડ્યા કરે છે. અસત્ય બોલીને એ સત્યને છુપાવે છે તેઓ કેરિમુખવાળા વિનિપાતને પામે છે.
ભવ્યાત્માઓ! તમે સત્ય વચન રાખે. અસત્યથી દૂર થાઓ. કેઈપણ લાલચથી પાપના માર્ગમાં ન જાઓ. દુષ્ટ પાપી લોકોની સંગતિ ન કરો. કેઈન બૂરામાં ઊભા ન રહો. કામ-મથુનભેગથી વિરામ પામે. નિર્દભપણે વર્તા. જેટલું કરે તેટલું કહે. તમે જેટલું સારું કરી શકે તેટલા તમે સારા છે. મારાથી કોઈ કાર્ય છાનું રહેનાર નથી. કેઈ ન દેખે ત્યાં હું દેખું છું, માટે ગુપ્ત પાપ ન કરે. કેઈ પણ ગુપ્તકર્મો મારાથી એક ક્ષણમાત્ર પણ કઈ છાનું રાખવા સમર્થ નથી.
જ્ઞાનીઓની, ભક્તોની, સંતની, ગીઓની સેવા કરે. જ્ઞાન પામવા તેમને અનેક પ્રશ્નો કરે. સત્ય તે મારું માન અને અસત્યને પક્ષપાત ન કરે. કેઈના પાપપક્ષમાં ઊભા ન રહે. જે બાબતમાં તમે સત્યને નિશ્ચય ન કરી શકતા હો તે બાબતમાં મધ્યસ્થ રહે.
પરસ્પર એકબીજાને મળતાં એકબીજાને મારા નામના જયબ્રેિષપૂર્વક માન આપે. સલાહ માગનારને ચગ્ય સહાય આપે. માન, કીર્તિ, પ્રતિષ્ઠા કરતાં મારા ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તવામાં ખાસ લક્ષ રાખે.
પરભવમાં જતાં ધર્મ જ શરણરૂપ છે. જગતનું ચક્ર ક્રમ પ્રમાણે ચાલ્યા કરે છે. કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, કર્મ અને ઉદ્યમથી જડ-ચેતનાત્મક જગતનું યંત્ર ચાલ્યા કરે છે. દેહ-પ્રાણ છોડવાની પૂર્વે ત્રીજી જ્ઞાનદષ્ટિ ખેલે. કેઈન પર એકદમ સાચો કે ખે અભિપ્રાય ન બાંધે. જ્યારે ભૂલે ત્યારે પશ્ચાત્તાપ કરે. કેઈ પર અન્યાય થયો તે તેની પાસેથી માફી માગે, અપરાધીઓ પર દયા

Page #281

૨૩૯
સર્વસામાન્ય આધ
કરા અને તેમને સુધરવાની તક આપે. સારા થાએ એટલે તમે બીજાઓને સારા કરી શકશે.
વિવેક :
ધન, સત્તા, રૂપ અને વિષયના મેહથી પરસ્પર ચેાજેલે સ ંબંધ સુખશાંતિ આપી શકતેા નથી. ધન, સત્તા, રૂપની આસક્તિથી ઉત્તરાત્તર દુઃખની પરંપરા પ્રાપ્ત થાય છે. કમ થી ચેાજાયેલા સ’બધામાં હે શાકથી મુક્ત રહેા. ગુફામાં, નિજનસ્થાનમાં પણ પૂર્વભવનાં ક્રર્મા ઉદયમાં આવીને જીવાને સુખદુઃખરૂપ ફળ આપે છે. પુરુષાથ કે બુદ્ધિબળને હટાવીને પૂ`ભવનાં કર્માં ઉદયમાં આવી અઘટિત ઘટનાઓને ઊભી કરે છે.
દુઃખ પછી સુખ અને સુખ પછી દુઃખ એમ તડકા-છાયાની પેઠે કર્મની લીલાનું ચક્ર ફર્યા કરે છે. ચકડાલની પેઠે જીવેાને ક્રમ ઊંચનીચ દશામાં ફેરવ્યા કરે છે. શુભ કમે યથી કેાઈ સુખી થાય છે અને કાઈ અશુભ કમેહૃદયથી દુઃખી થાય છે. મનુષ્યે કઈ ચિંતવે છે અને કર્માં કંઈ કરે છે. શુભાશુભ કમના ઉદયેાને જેએ સમભાવે ભગવે છે તે જ્ઞાની છે. શુભ કર્મના ઉદયથી પ્રીતિ મળે છે અને અશુભ કર્મના ઉદયથી અપકીતિ થાય છે,
વિશ્વમાં અનતી વખત દેહા અને નામેા બદલતા આત્મા હાલ જે દેહ અને નામને ધારણ કરે છે તે દેહ, રૂપ અને નામ પણ થોડા વખત માટે છે. માટે ભવ્યાત્માએ ! કમની ઘંટીમાં દાણાની પેઠે કાળ (યમરાજા) જીવાને દળ્યા કરે છે તેમાં તમે દળાઈ ન જાએ. કીર્તિ અને અપકીર્તિ તે પુદ્ગલપર્યાય છે. તેનાથી તમે ભિન્ન છે. માટે અનંત જીવનમય આત્માને ભૂલી નામરૂપની કીર્તિમાં આસક્ત ન થાએ. કર્મીને ઉદય ભાગળ્યા વિના કાઈ ના છૂટકે નથી. દેહાધ્યાસથી તમે સત્યધમ કરવામાં મેહ ન પામે. એક નાની સરખી ઝૂંપડીમાં જ્ઞાની મનુષ્ય જેટલાં શાંતિ અને સુખ ભાગવી શકે છે તેટલાં શાન્તિ અને સુખ ચક્રવતી પણ અજ્ઞાની

Page #282

૨૪૭
અધ્યાત્મ મહાવીર એવા ભૌતિકવાદીને મળવાનાં નથી. પતિની સેવા કરનારી પત્ની જેમ શાંતિને પામી શકે છે તેમ શુદ્ધાત્મા મહાવીરસ્વરૂપમાં લય પામનારી મનવૃત્તિઓ શાંતિ પામી શકે છે.
કર્મકૃત અવસ્થામાં સમભાવે રહે અને કર્મને નાશ કરવામાં આત્મપુરુષાર્થ ફેરવે. પૂર્વકૃત કર્મ ભેગ અને મેહ વડે નવીન કર્મ ન બંધાય એ જ્ઞાનેપગ ધારણ કરે. વર્તમાન સમયમાં સર્વે કર્મો કે ભૂત કર્મોને પૂર્વકૃત કર્મો જાણે. ભૂતકાળમાં કરેલાં અશુભ કે શુભ કર્મોમાં સમભાવે વર્તે. વર્તમાનમાં નિષ્કામભાવે કર્મો કરે. કર્મના શુભાશુભદયમાં આત્મા પિતે જ મિત્ર કે શત્રુ છે, તેમાં અન્ય તે નિમિત્ત માત્ર છે. માટે અન્ય જીવે પર હર્ષ કે દ્વેષ. ધારણ કરવો એ ચોગ્ય નથી. જે કર્મવિપાકમાં પિતાને ગરીબ કે હીન માનતા નથી અને આત્મભાવે વર્તે છે તેઓ સત્ય જૈનો છે. કર્મનું સ્વરૂપ:
રાશી લાખ જીવનિઓમાં રહેલા સર્વ જી કમથી. પરતંત્ર છે. યદ્યપિ આત્મા અનંત શક્તિઓનો સ્વામી છે, તે પણ કર્મના સંબંધથી આત્માની શક્તિઓ પર આવરણ આવવાથી આત્મા પિતાની પરમેશ્વરતા અનુભવી શકતા નથી. અંધકારને નાશ કંઈ શસ્ત્રથી થતો નથી; પ્રકાશથી અંધકારને એક ક્ષણમાં નાશ થાય છે. તેમ આત્મજ્ઞાનથી મહાદિકર્મને સહેજે નાશ થાય છે.
જ્ઞાની એક શ્વાસોચ્છવાસમાં કર્મને નાશ કરે છે. કર્મો ક્ષયશીલ હોવાથી જ્યારે ત્યારે તેમનો નાશ થાય છે અને આત્મા નિર્મલ પ્રકાશે છે. જેટલા શુભાશુભ કર્મપર્યા છે તેમાં આત્માનું શુભાશુભત્વ માનવું એ અજ્ઞાન છે. અને કર્મના સર્વ શુભાશુભ પર્યાયમાં આત્માનું શુભાશુભ નહીં માનવું અને આત્માનંદ ઉપગે વર્તવું એ જ સત્ય જ્ઞાન છે. એ જ મુક્ત સ્વતંત્ર આત્મા છે. દેહ-કર્મના સર્વ પર્યામાં કર્તાહર્તાપણું ન માનવું અને આત્માની શુદ્ધ પર્યાયોમાં આત્માનું કર્તાહર્તાપણું માનવું એ જ જ્ઞાનીની જ્ઞ - દશા છે.

Page #283

સર્વસામાન્ય માધ
૨૪૨
કમના શુભાશુભ ભાવમાં જેએ આત્માને આરેાપ કરતા નથી અને આત્મશુદ્ધોપયેાગે વતીને જેએ જીવન ગાળે છે તેઓને કમ'માં અપ્રતિખદ્ધ, સ્વતંત્ર અને જ્ઞાની જાણવા. જેએ કમને કમ સ્વરૂપે,, આત્માને આત્મરૂપે જાણે છે અને બન્નેને એક કરી જાણતા નથી. તેઓ સત્ય જૈનો છે. જેએ કર્મીનું સ્વરૂપ જાણીને આત્નેપચેગથી વર્તે છે અને કર્માંની ભાવપ્રકૃતિના અસદ્વિચારાને દૂર કરીને અશુભ મનને ગુપ્ત કરે છે અને ત્યાર પછી શુભ મનને ગુપ્ત કરે છે તેઓને ચેાગી, સંયમી, ત્યાગી, મુનિ, મહાત્માએ જાણવા. જ્ઞાનીએ શુભાશુભ પ્રવૃત્તિઓમાં શુભાશુભ મહાદિ કર્માંથી અખંધ રહે છે.
જ્ઞાન અને પુરુષાથી મનુષ્યભવમાં સવ કના નાશ થાય છે. સદેષી આત્મા એ ઘેંડીમાં આત્મશુદ્ધોપયેાગથી નિર્દોષી અને છે. શુભાશુભ પ્રારબ્ધકમ ભાગવવામાં આત્મા અપેક્ષાએ પરત ત્ર છે, પણું શુભાશુભ નિકાચિત પ્રારબ્ધકમ ભાગવતી વખતે નવીન મેહાદિ કઈં નહીં. બાંધવામાં આત્માપયેાગથી આત્મા સ્વતંત્ર છે. ક્રિયમાણુ અને સંચિત સત્તાકના નાશ કરવામાં નાની આત્મા સ્વત'ત્ર છે.
મારી પેઠે પૂર્વકાળમાં થયેલા અન'ત ઋષીશ્વરો, તીથ કર પશુ કેમના સંબંધમાં એમ ઉપદેશ આપે છે. અશુભ કર્મોની જેમ શુભ કર્મોમાં જેને કંઈ સુખશુદ્ધિ જણાતી નથી અને જેને આત્મમહાવીરમાં સુખબુદ્ધિ અનુભવાય છે તે કર્મીના અગ્નિખની અરિહંત અને છે.
વિષયમાં સુખબુદ્ધિથી જેએ લાલચુ, વિષયદાસ બને છે તેએ જ્ઞાનીવીર નથી. જેઓ બાહ્ય વિષયમાં સુખ માને છે તેએ અરિહંત બની શકતા નથી. આત્મશક્તિમાં અને આત્મસુખમાં જેએને વિશ્વાસ છે તેઓ જડસુખવાદી લેાકેાથી કદાપિ પરાજય પામતા નથી અને પરંતુ ંત્ર થતા નથી. આત્મજ્ઞાનીએ જડ વિષયામાં રહેવા છતાં માહાસક્ત થતા નથી અને સ્વાત્માને વીર કરી શકે છે.
હું

Page #284

૨૪૨
કર્મીમાં અક દૃષ્ટિથી વર્તો :
ભવ્યાત્માએ ! આત્મજ્ઞાનની પરાક્ષદશામાં અર્થાત્ છદ્મસ્થદશામાં કને! ઉદય માની શુભ કાર્યોં કરવામાં પ્રમાદી ન બને. ગમે તેવાં કર્યાં પુરુષાથી ટળે છે. સ`થા પ્રકારે પુરુષાર્થ કરતાં કનું જોર ન હટે ત્યારે નિકાચિત કર્મ ના ઉદય જાણી સમભાવે વેદો.
અધ્યાત્મ મહાવીર
અજ્ઞાનદશામાં કરેલાં કર્મોના જ્ઞાનદશામાં નાશ થાય છે. સર્વ જીવે કર્માધીન છે. તેથી તેઓના વિચાર અને આચારામાં ભિન્નતા તથા ઢાષા હોય તેમાં કાંઈ આશ્ચય નથી.
મહાત્માએ પેાતાની કૃપા આદિથી જીવેાનાં કર્મોમાં ફેરફાર કરી શકે છે. ઉત્તમ જ્ઞાનીઓની સંગતિથી અનેક સદ્ગુણ્ણા પ્રકટે છે અને આત્મામાં ધનાદિને અહુંકાર ન ઉત્પન્ન થાય એવી શક્તિ પ્રકાશે છે. પૂ કાળનાં કર્માને વેઢવામાં મારા ભક્તોએ દ્વીનતા દેખાડવી નહી.
પ્રિયામા ! અશુભ કર્મના ઉદયને ઉત્સવ સમાન માની વેદ. ક અને તેના હેતુએમાં પેાતાને અકરૂપ અનુભવે. કબંધનના સ હેતુઓમાં આત્મમહાવીરના ઉપયેાગે રહી વર્તે, જેથી કર્મ બંધનના હેતુએ જ તમને નિરા માટે થશે. જ્ઞાનીએ પ'ચેન્દ્રિયતા વિષયભાગને ભેગવવા છતાં ઉદયમાં આવેલાં અને સત્તામાં રહેલાં કર્મોની નિરા કરે છે અને નવીન કમ માંધતા નથી. તેથી તેએ અલ્પકાળમાં સર્વ કર્મોથી મુક્ત થઈ શકે છે.
જ્ઞાનીએ અને અજ્ઞાનીઓમાં ફેર એટલેા છે કે જ્ઞાનીઓ જ્યારે ક ભેગ વગેરેમાં નિરાસક્ત અને નિલેપ રહે છે ત્યારે અજ્ઞાનીએ બાહ્ય વિષયેામાં આસક્ત રહે છે. જ્ઞાની વૈરાગ્યના બળથી સવ' પૌલિક પર્યાયાના સબંધમાં નિલે૫ રહે છે.
આત્મજ્ઞાનની શક્તિ અનત છે, તેની આગળ જડ કર્મોની શી શક્તિ છે કે તે આત્માને લાગી શકે? આસક્તિ વિના પ્રવ્રુત્તિ

Page #285

સર્વસામાન્ય બેધ
૨૪૩ કરો. આત્મામાં આસક્તિ વિના કેઈ કર્મ એકદમ લાગી શકતું નથી. પરિણામે બંધ, ઉપાગધર્મ અને રાગદ્વેષપૂર્વક ક્રિયાઓ કરવામાં આવે તે કર્મ લાગે છે. મારા ભક્તો મારી કૃપાથી યાદિ કર્મ ગ્રહે છે તે તેઓ આ ન્નતિ થાય એવાં શુભ કર્મો રહે છે અને અશુભ કર્મોની નિર્જરા કરે છે. જે જે વિષયે કર્મબંધના હતુરૂપે પરિણમે છે તે તે વિષયે જ્યારે આત્મવીરભાવ પ્રગટ થાય છે ત્યારે ઊલટા આત્માની શુદ્ધિમાં પરિણમે છે અને આત્માની શુદ્ધતામાં કોઈ જાતનું વિત કરવા સમર્થ થતા નથી.
આત્મરૂપ વીરેશ્વર કર્મને કર્તા તથા કમ ભેગવવામાં ન્યાય કર્તા તથા કર્મને હર્તા બને છે. વિષયમાં જેને શુભાશુભ વૃત્તિઓ પ્રગટતી નથી તેને તે તે વિષયે કેઈ પણ રીતે બંધનકર્તા થતા નથી. સપની દાઢ કાઢી લીધા બાદ દાઢમાં રહેલું વિષ ટળી જાય છે, તેથી પશ્ચત સર્પ કંઈઝેર ચઢાવવા સમર્થ થતું નથી. તેમ વિષયોમાં જે શુભાશુભ આસક્તિ છે તે કર્મ છે અને તે ટળતાં પશ્ચાત્ કઈ જડ પરમાણુ આત્માને લાગી શકતું નથી. અને કોઈ પણ કર્મ કરતાં શુભાશુભ કર્મ બંધાતું નથી. આમ મહાવીરને જે સમ્યગ્દષ્ટિએ દેખી કામાદિ વાસનાઓને કચરી નાખે છે તેને વાસનાને શત્રુ જાણવે.
અશુભ ઈચ્છાઓને હટાવ. મન પર આત્માનો કાબૂ મૂકે. દરરોજ મૈથુન આદિ ઈચ્છાઓને હટાવો. મિથુન અને કામાદિ વાસનાએને હટાવ્યા વિના બહારના વિષયેના ત્યાગથી કંઈ શુદ્ધાત્મવીર બની શકવાના નથી. કમ ભણું અકર્મરૂપ થાઓ :
જેમાં જેમાં આસક્તિ થાય તેથી દૂર રહેવા માટે તેને ત્યાગ કરવાથી કરોડો ભામાં કરોડો વર્ષે પણ આસક્તિનો નાશ થતું નથી. તે તે પદાર્થો પામતાં કે દેખાતાં કરોડો ભવે પણ મનમાં આસક્તિ થાય છે. તેથી ખરી રીતે આસક્તિરૂપ કર્મને

Page #286

૨૪૪
અધ્યાત્મ મહાવીર નાશ કરવો હોય તે જ્ઞાન-વૈરાગ્ય-ભક્તિના પરિણામે પરિણમવાની જરૂર છે.
વિશ્વના સર્વ પદાર્થો, ભોગ્ય શરીરો તથા ધનાદિક વસ્તુઓ ચારે બાજુથી લલચાવવા એકદમ હાજર થાય તો પણ તેમાં જેને શુભાશુભ કામના કે આસક્તિ ન થાય એવી રીતે જે આત્મામાં પરિણમીને બાહ્ય ભેગોને ભેગવે છે અને કર્મો કરે છે તે જીવન્મુક્ત વીરે છે. પદાર્થોમાં જ્યાં સુધી કામ્યબુદ્ધિ છે ત્યાં સુધી એકાંત વનમાં, જંગલમાં કે પહાડમાં જાએ તે પણ સત્ય શાંતિ અને સુખ પ્રાપ્ત થવાનાં નથી. કામ્ય પદાર્થો બંધન કરતા નથી, પણ કામ્ય પરિણામથી બંધાવાનું થાય છે.
સ્ત્રીઓ અને પુરુષ મિથુનાદિ કામવાસનાઓ જીતી શકતાં નથી ત્યાં સુધી તેઓ નપુંસક છે. રૂપમેહ અને ધનમેહમાં ફસાયેલા આત્માએ પ્રજા, સંઘ, દેશ, રાજ્ય, ધર્મ, કુટુંબ, ઘર અને પિતાને નાશ કરે છે. હદ બહારની આશા અને તૃષ્ણાઓને વશ થયેલા આત્માએ સ્વપ્નમાં પણ સુખ મેળવવા શક્તિમાન થતા નથી. દેશમાં, ખંડમાં, રાજ્યમાં, કેમોમાં, કુટુંબમાં, ઘરમાં હદ બહારની આશા અને તૃષ્ણાઓને ધારણ કરનારાઓ પોતે અનેક પ્રકારનાં દુઃખે ભગવે છે અને અને અનેક પ્રકારનાં દુઃખમાં યોજે છે..
જેઓ કર્મનું સ્વરૂપ જાણુને આમે પગથી વર્તે છે અને સભાઓને શુદ્ધાત્મમહાવીરભાવે દેખે છે તેઓ મારી આંખે દેખનારા છે અને મહાદિ કર્મની દૃષ્ટિથી દૂર રહેનારા છે. મારા ઉપદેશ પ્રમાણે કર્મ ન બંધાય એવી રીતે સર્વાવસ્થામાં વત. આકાશની પેઠે સર્વ સગી છતાં સર્વથી નિઃસંગ માની પ્રવર્તે. ભૂલે ત્યાંથી પાછા ફરો. મેહીઓના ફંદામાં ફસાએ નહીં.
- અજ્ઞાનીઓ સ્થલ દષ્ટિથી દેખનારા છે, માટે તેઓની સલાહ પ્રમાણે ન વ અને તેઓના મતાભિપ્રાયમાં કે તેમની વાહવાહમાં

Page #287

२४५
સર્વસામાન્ય બેધ ન મૂંઝાએ. નઠારા લેક સારા કહે તેના કરતાં જ્ઞાની લેકે સારા કહે તેના પર વિશેષ લક્ષ રાખે. જેઓ મહાદિ કર્મોમાં અકર્મરૂપ રહીને બાહા કર્મોને સ્વાધિકારે કરે છે તેઓને કર્મજ્ઞભક્તો જાણવા. શાતા અને અશાતામાં સમભાવે વર્તો. કર્મના ઔદયિક ભાવમાં નિઃસંગ રહે. આત્મજ્ઞાનથી કર્મ કરે અને કર્મથી અબંધ રહે :
કર્મનું યથાર્થ સ્વરૂપ જેઓએ અનુભવ્યું છે એવા આત્મજ્ઞાની જૈનો રાજ્ય, વ્યાપાર, વિદ્યાદિ સર્વ બાબતેના આગેવાનો હોય છે તો તેથી વિશ્વમાં સર્વત્ર સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિ થાય છે અને શાંતિ વતે છે. અજ્ઞાની નાસ્તિકને સર્વ બાબતમાં આગે-વાને થવા ન દે.
આ વિશ્વમાં અજ્ઞાની મૂઢાના સમાન કોઈ દેશ, સંધિ, સમાજ, કુટુંબાદિના દુમને નથી. કર્મનું સ્વરૂપ જાણીને જેએ સેવા કરવામાં અને દેશાદિકની આગેવાની કરવામાં ભાગ લેતાં બીએ છે તેઓને દેશાદિકની પડતી કરનારા કવાથી ભયવાળા જાણવા. તેવા લેકે સત્ય મહાવીરપદ પામવા માટે વીર થઈ શકતા નથી.
આખી દુનિયાના અને કર્મ લાગ્યાં છે તેની ચિન્તા ન કરે. પિતે નિષ્કામ બની કામ કરે. આત્મજ્ઞાનનો બોધ આપવા સમાન કેઈ મહાન ઉપકાર નથી. સર્વ પ્રકારના ઉપકારોને એક ત્રાજવામાં મૂકવામાં આવે અને બીજા ત્રાજવામાં જૈનધર્મને બેધ આપીને મનુષ્યને જૈન બનાવ્યાને ઉપકારધર્મ મૂકવામાં આવે, તે તે સર્વ કરતાં અનંતગણે ચઢી જાય છે.
સર્વ પ્રકારનાં કર્મોનો નાશ જૈનો કરે છે. જેનો વિશ્વમાં સર્વ જંગમ તીર્થોમાં મેરુ સમાન ઉચ્ચ તીર્થ છે. કર્મનું સ્વરૂપ જેવું હું વર્ણવું છું અને ત્યાગી બન્યા પછી ચતુર્વિધ સંઘ સ્થાપી વર્ણવીશ તેવું કેઈએ વર્ણવ્યું નથી અને વર્ણવનાર નથી.

Page #288

૨૪૬
અધ્યાત્મ મહાવીર કર્મને નાશ કરવા માટે આત્મદષ્ટિના ઉપયોગથી વર્તો. સર્વ જીવોની જુદી જુદી અવસ્થા જાણવા માટે કર્મદષ્ટિને ઉપયોગ દઈ વ. શુદ્ધ નિશ્ચયષ્ટિએ કર્મને કર્તાહર્તા આત્મા નથી. કર્મના કર્તાહર્તા ન થવું હોય અને બંધ–મોક્ષની કલપનાથી ભિન્ન શુદ્ધ બ્રહ્મવીરભાવમાં રહેવું હોય તો આત્માના શુદ્ધ પગે રહે અને કર્મપ્રકૃતિમાં જડત્વ વિના અન્યભાવને ઉપગ ન મૂકે. દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ અને કર્મને પ્રકૃતિરૂપ જાણી પ્રકૃતિમાં અહંન્દુ-મમત્વભાવ ન રાખે. મનને પ્રકૃતિરૂપ જાણી તેમાં શુદ્ધાત્મવીરભાવ ન માને.
પ્રકૃતિ જડ કર્મરૂપ છે. તે આત્માની ઉત્તરોત્તર વિશુદ્ધિમાં હેતુભૂત છે. જ્ઞાનીઓને કર્મ પ્રકૃતિ છે તે આત્મોન્નતિમાં ઉન્નતિના હેતુભૂત જણાય છે. કર્મસ્વરૂપ જાણનાર આત્મજ્ઞાનીએ સર્વ પ્રવૃત્તિઓમાં નિર્દોષ રહે છે. આત્મધ્યાનમાં કર્મનો ઉપગ ન દે. સર્વ કર્મ કરતી વખતે આપગથી . પુણ્ય-પાપ કર્મ :
જે જે રીતે અન્ય જીવેને છ પીડા કરે છે તે તે રીતે તે પિતે પીડા પામે છે. પાપકર્મનાં ફળ અનેક દુઃખો છે; પુણ્યકર્મનાં ફળ અનેક સુખે છે. પાપકર્મ કરતાં પહેલાં મારો ઉપદેશ યાદ રાખે. અંતરાત્મવીરની હૃદયમાં કુરણ–પ્રેરણા થાય છે તે તરફ જુએ અને પાપકર્મથી પાછા હઠે. પુણ્યકર્મને વ્યવહાર શરીર હોય ત્યાં સુધી જીવન્મુક્તદશામાં કર્યા કરે. પવિત્ર દિલ અને પવિત્ર વર્તન રાખો. જેવું વાવશો તેવું લણશો. જેવું વાવશો તેવું ઊગશે. જેવા તમે હશે તેવું પ્રતિબિંબ પડશે. નઠારામાંથી સારા થવું હોય તે મારા પર વિશ્વાસ રાખી સકર્મો કરે.
જે સત્કર્મ કરે છે તેઓને દેખી હું ખુશ થાઉં છું. ગમે તેટલું વાંચે, ભણે, ગાઓ, લખે, વિદ્વાન થાઓ, યંત્ર-મંત્રતંત્ર શીખે, પરંતુ તમારું પવિત્ર દિલ અને પવિત્ર વતન થયા

Page #289

સર્વસામાન્ય માધ
૨૪૭
વિના હું' ખુશ થતા નથી. આત્માએ એકદમ પવિત્ર ન અની શકે એવાં તેએને ક્રમ લાગ્યાં છે, છતાં જે ખરા અન્તઃકરણથી કષાયે જીતવા પુરુષાર્થ કરે છે અને વારવાર ચડ્યાપડી કરે છે તેઓને હું સહાય આપુ છું તથા મારી આજ્ઞાથી મારા ભક્ત દેવા તેઓને સહાય કરે છે. ઘટાટોપ દભ કરતાં તમેા સાદા પવિત્ર હૃદયથી મારી પાસે જલદી આવશે. ધન, સત્તા, કુટુંખ વગેરે લઈને અથવા તેની મૂર્છા રાખીને કેાઈ મારી પાસે આવી શકતુ નથી.
વર વગેરેને બદલેા વાળવામાં પાપ વધે છે. તેમાં આત્મશક્તિઓને વ્યય થાય છે. વૈરી શત્રુઓ પર શુદ્ધ પ્રેમ અને ક્ષમાભાવ રાખવાથી આત્મવીરના અન’તગણે! પ્રકાશ તમેા કરી શકે છે. માટે વરના બદલે શુદ્ધ પ્રેમ અને પરમા` જીવનથી વાળેા.
જે ધન, સત્તા વગેરેથી માત્ર મહાન છે તેને મહાન ન માના, પશુ આત્મગુ@ાથી જેએ મહાન છે તેઓને મહાન માને અને એવા મહાન વીર ખને, પાપીઓને કરાયા ઉપાચે ધસી એ બનાવે. તેએનાં હૃદયાને પવિત્ર બનાવે. તેમાં થાડાઘણા અંશે વિજય પામશે તે તેથી તમે! સંસારસમુદ્ર તરી જશે.
જે ગુણ તમારામાં હેાય તે ખીજાઓને શીખવા. સાધુએ, ત્યાગી, મુનિએ અને ઋષિઓને મહાતીરૂપ અને મહાવીરના ભક્ત જાણી તેઓની પાસેથી સદુપદેશ ગ્રહણ કરે. ગમે તેવા સ'ખ'ધે પણુ ઢાઈના બૂરામાં ઊભા ન રહો અને તમારા આત્મખળથી મનમાં રહેલા કામાદિ પશુખળ પર વિજય મેળવે.
માનસિક વાસના–વિકારે એ જ પશુએ છે. તેના આત્મજ્ઞાનાગ્નિમાં હેામ કરે. મનમાં કામ-કષાયેા જીવતા છે ત્યાં સુધી મહાવીરપ્રભુરૂપ મને દેખી શકશે નહીં. પાપના મગેગૂંથી પાછા ક્ર અને પુણ્યમાગ માં ગમન કરે. પુણ્યખળે ઉત્તમ મનુષ્યગતિ વગેરે પામી તમે આગળ ચઢે. જ્યાં ફક્ત શુદ્ધાત્મવીરચૈાતિ છે તે રૂપ પેાતાને અનુભવે.

Page #290

૨૪૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
તીથ સેવા :
જગમ અને સ્થાવર તીર્થોને મારી પ્રાપ્તિ માટે સેવા. જેનાથી દુઃખ, અજ્ઞાન, મેહ વગેરેને તરી શકાય તે તીથ છે. પવિત્ર નદી, પત, સાગર, સરોવર, ખાગ વગેરે જ્યાં મહાત્માઓ, ચેાગીએ વસતા હાય તે તે સ્થાનાને સ્થાવર તી જાણેા. પવિત્ર તીસ્થાનેામાં શુદ્ધાત્મવીરનું જ્ઞાન કરે।, ધ્યાન કરેા, શુદ્ધાત્મમહાવીરના જાપ જપેા. પવિત્ર ગંગા, સિંધુ, નર્મદા, સરસ્વતી, બ્રહ્મપુત્રા, તાપી, મહી, સાબરમતી, શત્રુજયી, કાવેરી, ગેાદાવરી વગેરે નદીએનાં કાંઠા પર રહી મારું' ધ્યાન ધરેા. વિધિપૂર્વક નદીમાં સ્નાન કરી, પ્રાણાયામ કરી મારુ ધ્યાન ધરેા. પવિત્ર તીર્થં સ્થાનામાં રહેલા જગમ તી રૂપ ત્યાગી, મુનિ, સાધુ, ચેાગી, સંયતિ વગેરે પાસે જૈનધર્મનુ' જ્ઞાન મેળવી પવિત્ર ખને,
સ્થાવર તીથી પાતે તારવા સમર્થ નથી, પણ સ્થાવર તીમાં રહેલા મહાત્માઓની સેવા તારવા સમર્થ બને છે. પવિત્ર સ્થાવર તીથ કરતાં જંગમ તીર્થં અનંતગુણા ઉપકારી છે,
મારા ત્યાગીએ મારું નામ જપતાં તથા મારું ધ્યાન ધરતાં જે જે સ્થાનામાં રહે છે અને જ્યાં મરે છે તે સ્થાનામાં વાસ કરવાથી મારા ગુણેાને ભક્તો પામે છે.
મારા ત્યાગી મહાત્માએ તિબેટની ઉત્તરે અને મહાચીનની પશ્ચિમે આવેલા પમાં,શ્વેતદ્વીપમાં, હિમાલય, વિંધ્યાચલ, આખુ વગેરે પ તામાં, શત્રુજય, સમેતશિખર, તારંગા, ગિરનાર, કાશ્મીર વગેરે પતેમાં મારુ ધ્યાન ધરે છે અને કંદમૂળ, પત્ર, વનસ્પતિ, અનાજ વગેરેથી કાયાનુ પાષણુ કરે છે. મારા પર પૂર્ણ પ્રેમ અને શ્રદ્ધાવાળા ચેગીએ કૈલાસ પર વસે છે.
કૈલાસ પર રહેતા દેવલ, નારાયણ, અંગિરા, વામદેવ, વસિષ્ઠ, ભારદ્વાજ, વ્યાસ, નારદ, ગૌતમ, વાલિખિલ્ય વગેરે ઋષિઓને

Page #291

સર્વસામાન્ય બોધ
૨૪૮ અનેક પ્રકારે અનેક દષ્ટિવાળું આત્મવીરજ્ઞાન મેં આપ્યું છે. વેતદ્વીપ વગેરે તરફના ઋષિઓને આત્મતત્વજ્ઞાન આપ્યું છે અને ભવિષ્યમાં ત્યાગાવસ્થામાં આપીશું.
વેદમાં જે જ્ઞાન નથી તેવા સર્વ ગુપ્ત જ્ઞાનેને હું પ્રકાશ કરીશ. કેટલાક મારું ધ્યાન ધરનારા રોગીએ અઠ્ઠાવીસ લબ્ધિઓ અને પચાસ લબ્ધિઓને પામશે. તેઓ મારા પર લયલીન બની સ્વતંત્ર અને મુક્ત થશે.
પવિત્ર મહાત્માઓ જંગમ તીર્થો છે. પવિત્ર હૃદયમાં મારે પ્રકાશ અનુભવો. મારું ભજન કરનારાઓની સેવા કરો. અસંખ્ય ઋષિએ, વાસુદેવ, બળદેવ, રામ, અસંખ્ય નારાયણે, અસંખ્ય રુદ્રો—એ સર્વે અનાદિકાળથી શુદ્ધાત્મમહાવીર પ્રભુનું અંતરમાં ધ્યાન ધરીને શુદ્ધ થયા છે.
| સર્વ દેવ અને દેવીઓનાં હૃદયમાં જે જે શુદ્ધતા અને પવિત્રતા છે, જે જે શક્તિઓ છે તે મારું અંતરવીરત્વ છે, એમ જાણું સર્વ પવિત્ર સ્થળોમાં રહેનારા અને મારો જાપ જપનારા
ગી, ત્યાગી, મુનિ, ઋષિઓની મારા ભક્તો યાત્રા કરે છે. તેઓ જિનમંદિરમાં જિનપ્રતિમાઓની માનપૂર્વક યાત્રા કરે છે,
હાલતાચાલતા શરીરધારી આત્મા તીર્થો છે. જેનાથી જૈન ધર્મનું જ્ઞાન થાય તે તીર્થ છે. જ્ઞાન, ભક્તિ, કર્મવેગ, ઉપાસના વગેરે રોગ સાધનારાઓ તીર્થો છે. ગૃહસ્થાવાસમાં પિતા, માતા, વૃદ્ધજન, આચાર્ય, વિદ્યાગુરુ અને ગૃહસ્થ ધર્મગુરુ તીર્થ છે. પવિત્ર અતિથિએ તીર્થ છે. વૃદ્ધ માબાપની સેવા કરવાથી ગુણ મનુષ્ય તીર્થ છે. સાત્વિક મનુષ્ય તીર્થ છે. મારા નામનું ભજન, ધ્યાન ઉપાસના કરનારા બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્રો આદિ સર્વે તીર્થરૂપ છે.
મારા શુદ્ધાત્મમહાવીરસ્વરૂપ જૈનધર્મમાં બ્રાહ્મણધર્મ, ક્ષત્રિય“ધર્મ, વૈશ્યધર્મ, ધર્મ વગેરે સર્વ લૌકિક ધર્મોને સમાવેશ થાય છે. તેથી શુદ્ધાત્મમહાવીરસ્વરૂપના પ્રેમી બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્રો વગેરે સર્વ તીર્થો છે.

Page #292

૨૫o
અધ્યાત્મ મહાવીર જૈનો બનેલા બ્રાહ્મણની અને જેનેશ્વર એવા મારી ભક્તિને સર્વ વિશ્વમાં પ્રચાર કરનારા ઉપદેશકેની મન, વચન, કાયાથી તથા ધનથી ભક્તિ કરવી. સર્વ તીર્થોનો પ્રકટ કરનાર હું છું, માટે હું તીર્થકર છું
ઉપકાર કરનારા તીર્થો છે. દેશ, રાજ્ય અને સમાજની. વ્યવસ્થા તેમ જ સેવા કરનારા દેશાદિ તીર્થરૂપ છે. સર્વથા લકેત્તર તીર્થરૂપ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા એ ચતુર્વિધ મહાસંઘ તીર્થરૂપ છે. તેમાંથી સર્વ તીર્થો પ્રકટે છે. માટે ચતુવિંધ મહાતીર્થ અને મારી વાણીરૂપ ભગવતી શ્રુતિ તીર્થની જેએ આરાધના કરે છે તેઓ સ્વર્ગ–સિદ્ધિપદ પામે છે.
હે ઈન્દ્રો! તમે જૈન ધર્મના આરાધક છે. નવગ્રહ જૈન. ધર્મના આરાધક છે. દશ દિપાલ જૈનધર્મના આરાધક છે. માટે તમો તીર્થમાં છે. મારી સેવાભક્તિથી જ તમે શુદ્ધાત્મપરબ્રહ્મ મહાવીરપદને પામે છે અને પામશે.
, પુણ્યના, સંવરના અને નિર્જરાના વિચારો અને સત્કર્મો સર્વે તીર્થરૂપ છે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર તીર્થરૂપ છે. પાંચ પ્રકારનાં જ્ઞાન, ચાર પ્રકારનાં દર્શન અને સાત પ્રકારનાં ચારિત્ર તીર્થ છે. સૂર્ય, ચંદ્ર, પૃથ્વી, સાગર, નદી, વનસ્પતિ વગેરે ઉપકારક તથા પંચભૂત નિમિત્ત તીર્થ છે. પવિત્ર મન, વાણી અને કાયા તીર્થરૂપ છે.સર્વ તીર્થના પ્રવર્તક ધર્માચાર્યો તીર્થ છે.
દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવે જે તીર્થ મંદ કે જીર્ણ થયું હોય તેને ઉદ્ધાર કરે એ જીર્ણોદ્ધાર છે. તેની સેવા કરવામાં અનંતગણું ફળ છે. આકાશવિહારી, યન્ત્રવિહારી અને પાદવિહારી તથા વધારી અગર નવન એવા અનેક વેષાચારસંક્તિ મુનિ, ત્યાગી, સાધુ, હંસ, પરમહંસ, કે જે મારા નામનું ભજન-સ્મરણ કરી મારામાં લયલીન રહે છે તથા મારા જ્ઞાનને પ્રચાર કરે છે, તેઓની સર્વસ્વાર્પણથી સેવા કરવી.
પત્નીને પતિ તીર્થ છે. શિષ્યને ગુરુ તીર્થ છે. સેવકને સ્વામી

Page #293

સર્વસામાન્ય બોધ
ર૫ તીર્થ છે. અજ્ઞાનીને જ્ઞાની તીર્થ છે. સર્વ વર્ગોના ત્યાગી ગુરુ તીર્થ છે. પ્રવૃત્તિધર્મ અને નિવૃત્તિધર્મ બન્ને તીર્થ છે.
જે ક્ષેત્રે, જે કાળે જેની જેટલી ઉપયોગિતા તેની તે ક્ષેત્રે અને તે કાળે વિશેષ સેવાની જરૂર છે. જે જે તીર્થો સેવવાથી જેને વિશેષભાવ પ્રગટે, ગુણે પ્રગટે, રસ પડે તેણે તે તે તીર્થોની વિશેષતઃ સેવા કરવી. ભિન્ન ભિન્ન વેષ, આચાર અને વિચારવાળા અને પરસ્પર ભિન લાગતા પણ મારું ધ્યાન ધરનારા અને મારામાં મસ્ત રહી નામરૂપાદિને ભૂલનારા એવા ગૃહસ્થો અને ત્યાગીએ. તીર્થરૂપ છે. | સર્વ તીર્થો અને સર્વ ધ મારામાં સમાય છે એવું સમજ. નારા સર્વ એિકાંતિક ભક્ત જૈન તીર્થરૂપ છે. વિશ્વના જીવની દયા પાળનારા શાન્ત, દાન્ત એવા સાધુઓ તીર્થરૂપ છે.
સાધુઓને અને સાધ્વીઓને તેમના ચોગ્ય દાન દેવું અને તેમને રહેવાને જગ્યા આપવી, તેઓની પાસેથી મારી ભક્તિને બોધ ગ્રહણ કર. જેઓ મારી અને જૈનધર્મની વિરુદ્ધ બેલે છે અને મારા પર દ્વેષ કરે છે, મારી નિંદા કરે છે, મારા સદુપદેશની નિંદા કરે છે તેઓ ગૃહસ્થ હોય અગર ત્યાગીઓ હોય તે પણ તીર્થરૂપ બની શક્તા નથી. તેઓ માયાના પાશમાં સપડાય છે. દુર્ગુણે અને દુર્ગુણએ તેમ જ નાસ્તિક કુતીર્થરૂપ છે. મારા ભક્તોએ અલ્પજ્ઞાન તથા અપભક્તિવાળી દશામાં તેઓની સંગતિ કરવી નહીં. તેઓના કુતર્કથી ભ્રમિત થવું નહીં. હજારે, સેંકડે ગાઉ દૂર રહેલા એવા મારા મુનિએ, પરમહંસે, સંન્યાસીએ ત્યાગીએ, મહાત્માઓની યાત્રા કરવી અને ભેજનાદિકથી તેઓની સેવા કરવી. તેઓના પરસ્પર કેટલાક વિચાર અને આચાર જુદા હોય પણ મારામાં તેઓ એકાંતિક ધ્યાન, ભક્તિ, સેવાવાળા હોય તે તેઓના બ્રાહ્ય આચાર અને વેષાદિકમાં મૂંઝાવું નહીં.. તેઓના આત્માઓને પૂજવા અને તેઓની સેવા કરી જન્મ સફળ.

Page #294

૨પ૦
અધ્યાત્મ મહાવીર કર. મારી પાછળ થનારા જૈનાચાર્યો વગેરે અનેક પ્રકારના ત્યાગીએના બાહ્ય ગણાદિકના મતભેદોમાં મુક્તિ માનવી નહીં. મારા સ્વરૂપમાં રમણતા કરવાથી મુક્તિ છે, એમ મારી પાછળના જૈનાચાર્યોએ જાણવું તથા મારી સેવા, ભક્તિ, જ્ઞાન, ઉપાસનામાં શુદ્ધ પ્રેમથી પ્રવર્તવું.
| સર્વ તીર્થોમાં મારી એકતા, અભેદતા, અનંતતા અનુભવ અને સ્વાધિકારે તીર્થોની સેવા કરે. જે કાળે જે જે કર્તવ્ય કર્મો કરવાનાં છે તેને તીર્થરૂપ સમજે. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે જૈનધર્મની ઉન્નતિ કરનારા જનોની સેવામાં અને મારી સેવામાં અભેદતાએકતા અનુભવો. કલેશોને ઉપશમાવો. જે કાળે ચતુર્વિધ મહાસંઘ વર્તતે હોય તેઓને તે કાળે જે રીતે વર્તવામાં વધુ કલ્યાણ દેખાય તેવા વ્યાવહારિક અને નિશ્ચયિક કર્મોને કરો. તીર્થોની સેવા કરો. સર્વ જી સત્તાએ તીર્થરૂપ તથા મારારૂપ છે, એમ જાણે સર્વ જીવનું કલ્યાણ કરો.
સર્વ જીવોની સેવાભક્તિ કરવી અને સર્વ જીવોમાં આત્મમહાવીર પ્રભુનું એક્ય અનુભવવું એ જ ઉત્તમ તીર્થયાત્રા છે. અન્યાયી દુર્જન દુષ્ટ મહાહિંસક લોકોની સાથે ધર્મયુદ્ધ કરવું તે ઉત્તમ તીર્થ છે.
ધમ્યયુદ્ધમાં પ્રાણત્સર્ગ કરવા અને ચતુર્વિધ મહાસંઘની રક્ષા અને ઉન્નતિ કરવી એ જ ઉત્તમ વિયાત્રા છે.
શુદ્ધાત્મમહાવીરસ્વરૂપમાં સર્વ પ્રેમીઓને જોવા એ ધર્મપ્રેમ તીર્થ છે.
શરીર, રૂપ તથા ધનાદિકના પ્રેમ કરતાં શરીરમંદિરમાં રહેલા આત્મવીરોની સાથે પ્રેમથી એક્તા અનુભવવી એ જ આત્મતીર્થની યાત્રા છે.
સવ નાં દુઃખ દૂર કરવા મન, વાણ, કાયાથી પ્રયત્ન

Page #295

સર્વસામાન્ય આધ
૫૩
કરવા એ તી સેવા છે. આત્માએ જ વસ્તુતઃ અનંતજ્ઞાનાદિ ગુણપર્યાયરૂપ તીથ છે. શુદ્ધ પરબ્રહ્મ મહાવીર આત્મા સતી રાજ છે. છે. એની પ્રાપ્તિથી સ તીર્થોનુ' ઔપચારિક તથા અનૌપચારિક
દૃષ્ટિએ જ્ઞાન થાય છે.
જીવતાં શરીરોમાં રહેલા આત્માએ ગુરુ, દેવ અને તીરૂપ છે. જ્ઞાની ગુરુએ પ્રત્યક્ષ ફળદાતા મહાતીર્થો છે. ભૂતકાળમાં થઈ ગયેલા દેવ અને ગુરુએ કરતાં વમાનમાં વંતા દેવ અને ગુરુરૂપ તીની સેવા કરવામાં અનંતગુણી આત્મવિશુદ્ધિ છે. ગુરુ અને દેવની સેવા કરવામાં સતીઓની સેવાનુ ફળ થાય છે.
તથા.
નિમિત્તતી અને ઉપાદાનતી, વ્યવહારતીથ નિશ્ચયતી, સદૃદ્ભુત આત્મતી અને અસદ્ભૂત જડપુણ્યાદિ તીનુ જ્ઞાન મે... અનેક ઋષિઓને તથા નંદિવર્ધન, શ્વેતરૂપા, સત્યરૂપા, પ્રિયદર્શના વગેરેને આપ્યું છે અને તમને આપુ છુ.
સત્યજ્ઞાન અને ઉપાધિરહિત વિશુદ્ધાનંદની પ્રાપ્તિ એ જ સત્ય સદ્ભૂત તીથ છે અને તેને તીથ કરેા પ્રકાશ કરે છે. સ વિશ્વની સાથે મૈત્રીભાવ ધારણ કરવે। તે મૈત્રીતી છે.
સર્વ વિશ્વ પર કરુણાભાવ ધારણ કરવા તે કરુણાતી છે. વિશ્વના સર્વ જીવામાં ગુણુ જોવા તે ગુણુદૃષ્ટિતીથ છે. વિશ્વના સર્વ જીવા પર આત્મદૃષ્ટિ ધારવી તે આત્મદૃષ્ટિતીથ છે. દુગુ ણાને જીતવા, વિકારાને જીતવા, દુ ણુરૂપ વિકારવાસનાવાળા મનને વશ કરવુ' તે જૈનતી છે.
સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થાય એવા સર્વ ઉપાચાને સેવવા તે સમ્યકત્વતીર્થની સેવા-યાત્રા છે:
સમાજની સેવા કરવી તે સમાજતી સેવા છે.
નાસ્તિક કુતીઅન માસ્તિક સુતીથ કરવાની પ્રવૃત્તિમાં જ્ઞાનીએ

Page #296

૨૫૪
અધ્યાત્મ મહાવીર વિના બાળ જીવેએ પડવું નહીં. સૌએ પિતાની શક્તિ વગેરેની તુલના કરી તીર્થસેવા અને તીર્થયાત્રામાં પ્રવૃત્તિ કરવી. આજીવિકાદિ કારણોની દષ્ટિએ દેશ, રાજ્ય, ભૂમિ, વ્યાપાર, અન્ન, ક્ષાત્રબળ, ક્ષેત્ર વગેરેનું રક્ષણ કરવું તે પણ તીર્થયાત્રા છે. વ્યાવહારિક તીર્થયાત્રામાં સમાજના સંબધે જે આત્મભેગ આપવો પડે તે અધિકારદશાએ આપવો જે કાળે જે જે તીર્થની ઉપગિતાની ઘણી જરૂર હોય તે કાળે તે તે તીર્થોની વિશેષ પ્રકારે સેવા કરવી. સમાનધર્મીઓની સેવાભક્તિમાં મારી સેવાભક્તિ જેવી બુદ્ધિ તથા પ્રવૃત્તિ ધારણ કરવી. ઉપકારી ગુરુમાં અને મારામાં અભેદભાવ તથા એકતા અનુભવવી.
સર્વ પ્રકારનું દૈહિક, વાચિક, માનસિક તથા આત્મિક બળ પ્રગટાવવું એ બળતીર્થયાત્રા છે.
આત્માની પૂર્ણ જ્ઞાનદશા થયા બાદ પણ જ્યાં સુધી દેહ છે ત્યાં સુધી ઉપદેશાદિક સત્કર્મરૂપ તીર્થને પ્રકાશ કરવો.
ભવ્યાત્માઓ! જંગમ અને સ્થાવર તીર્થોની યાત્રા કરે. તમે સર્વે યાત્રિકે છે. આગળ વધે. ઇન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુતિઃ
ઈન્દ્રાદિઃ પરમાત્મા મહાવીર દેવ! અમે તમને નમીએ છીએ, પૂજીએ છીએ. આપે જે ઉપદેશ આપે તે હૃદયમાં ધારણ કરીએ છીએ. આપે અનેક પ્રકારના ઉપદેશ આપ્યા. તે પ્રમાણે વતીને ભવ્યાત્માઓ જેમ જેમ આત્મમહાવીરનો અનુભવ કરે છે તેમ તેમ આગળ અનુક્રમે જ્ઞાનપ્રકાશ ખીલતા જાય છે. શાસ્ત્રવાચન તથા શ્રવણ કરતાં આત્મવીરવિશુદ્ધિથી જે જ્ઞાનપ્રકાશ ખીલે છે તેનાથી ઉત્તરોત્તર અનુક્રમિક ઉન્નતિ થયા કરે છે.
હે પ્રભો ! આપે અમારા પર અનંતગણો ઉપકાર કર્યો છે. આપ પરમેશ્વરના સ્વરૂપને, ઉપદેશને તથા ચારિત્ર્યને જેઓ માનતા

Page #297

સર્વસામાન્ય બેધ
૨૫૫ નથી તથા તે પ્રમાણે યથાશક્તિ વર્તતા નથી તેઓ રાક્ષસ, દુષ્ટ મનુષ્યો છે. તેઓ સાથે સંબંધ કઈ રીતે કલ્યાણ કરનાર નથી.
આપનામાં જેને પૂર્ણ વિશ્વાસ છે તે ધર્મી છે. અમો સર્વે ઈન્દ્રો, ઈન્દ્રાણીઓ, દેવ, દેવીએ સદા આપની આજ્ઞા પ્રમાણે સ્વાધિકારે વર્તીએ છીએ.
આપની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવાથી મહામારી, દુષ્કાળ વગેરે ગ, દુખ વગેરેને પ્રાદુર્ભાવ થતો નથી.
આપની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનારા ખંડ, દેશ, સમાજ, સંઘ, રાજયમાં અનુકૂલ વૃષ્ટિ થાય છે અને અનેક રોગની શાંતિ થાય છે. આપની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનારા આત્માઓ સર્વ પ્રકારની વિપત્તિએનો નાશ કરે છે અને તે દુષ્ટ, દુર્જન, નાસ્તિક મનુષ્યના માયાપ્રપંચમાંથી મુક્ત થાય છે.
આપના ત્યાગથી ભરતાદિ દેશમાં ત્યાગનું સ્વરૂપ પ્રવર્તશે અને કરોડો લોકોનું કલ્યાણ થશે. ભારતમાં ધર્મમાં થયેલી મલિનતાનો નાશ થશે.
આપ પ્રભુનું સ્વરૂપ અનંત અને અલક્ષ્ય છે. તેને અનંત ભાગ ઇવસ્થ જીવોને લક્ષ્યમાં રક્ષજ્ઞાનમાં અવે છે.
આપના જૈનધર્મથી સર્વ વિશ્વ પવિત્ર થશે. ત્રણે ભુવનમાં હવેથી આપના મહાવીર નામનો જયઘોષ સર્વ કાર્યપ્રવૃત્તિના આરંભમાં અને અન્તમાં પ્રવર્તશે. આપના સિંહ લાંછન વડે અંકિત તથા સૂર્યચન્દ્રાંકિત પંચમનુષ્યજાતિ તથા પંચપરમેષ્ઠિવર્ણક્તિ દવાને જૈન સર્વ ઉત્સવોમાં ફરકાવશે અને તે વડે સારાં કાર્યોને શોભાવશે. આપના નામની ચતુર્વિધ જૈનશાસનના જયની સૂચિત દવાને સર્વ જૈન દેરાસરે, ઉપાશ્રયે, ધર્મશાળાઓ, ગૃહ, ઉત્સવો વગેરેમાં અલંક્રુત કરશે. ધર્મયુદ્ધમાં જેનો આપની ધજા ફરકાવશે. આપના પંચકલ્યાણક ઉત્સવમાં દેશ, કેમ, સમાજ, રાજ્યાદિ

Page #298

૨૫૬
અધ્યાત્મ મહાવીર કલ્યાણાર્થે આપના નામની દવાને મહોત્સવ પ્રવર્તશે અને આપના નામના વાવટા નીચે સર્વ પ્રકારના જૈનો એકત્ર થઈ આત્મભેગ આપશે અને સર્વ લોકોના કલ્યાણાર્થે રાજ્યાદિકની વ્યવસ્થા કરશે. લગ્ન, રાજ્યાદિ પ્રસંગોમાં આપના નામની દવા અને વાવટા નીચે સર્વ જૈનો એકરૂપ બની પ્રવર્તશે અને મનુષ્યની રક્ત, પીત, વેત, કૃષ્ણ અને નીલ એવી પાંચ જાતિઓ ભેગી મળી સર્વના એક સરખા જીવનની વ્યવસ્થા પ્રવર્તાવશે.
આપનું નામ સ્મરણ તથા આપના સાકાર-નિરાકાર આદિ અનેક સ્વરૂપની પ્રેમ-શ્રદ્ધા-ભક્તિ કરનારા અને આપની આજ્ઞા. પ્રમાણે વર્તનારા જેને સર્વ વિશ્વમાં પવિત્ર બનશે અને તેઓને. આપની અદષ્ટ કૃપા વડે ઉદ્ધાર થશે.
જૈનધર્મ પ્રવર્તક આચાર્યો વગેરેને હું અનેક પ્રકારની સહાય કરીશ અને તેમાં અવતરી તેઓનાં મનમાં આપના જ્ઞાનને પ્રાકશ કરીશ. તેથી તેઓ આપની ભક્તિને તથા જ્ઞાનને પ્રચાર કરી શકશે.
' આપ સર્વ જીવેને તેમની શુભેચ્છા પ્રમાણે ધર્મની પ્રેરણા કરે છે. આપની અનંત શક્તિને કઈ પાર પામી શકે તેમ નથી. આપ ત્યાગાવસ્થામાં લોકોની સ્થલ દષ્ટિએ અનેક ઉપસર્ગ–પરિષહ સહન કરનારા જણાશે અને તેથી લકે આપના તે ગુણેનું અનુકરણ કરશે. શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી વસ્તુતઃ આપ ચાર પ્રકારના આશ્રમથી અને ઉપસર્ગ–પરિષહથી રહિત છે. આંતરદષ્ટિથી આપ જન્મ-મૃત્યુ આદિ પર્યાયથી રહિત છે. આ૫ ત્રણે કાળમાં અનંતજ્ઞાનાદિ સતસામર્થ્ય પર્યાયવંત છે. આપ જાતિ-લિંગ-વચન-રહિત છે. આપના. સાકાર સ્વરૂપની પૂજા-ભક્તિ-ધ્યાન ધરીને, ભક્ત લોકો આપના. નિરાકાર સ્વરૂપનું અવલંબન કરી નિરાકાર મહાવીરસ્વરૂપને પામે છે અને પિતે પરબ્રહ્મસ્વરૂપમય બને છે. - પશુઓ અને પંખીઓ તથા મનુષ્યનું કલ્યાણ કરનારાઓને

Page #299

સર્વસામાન્ય આધ
૨૫૭
હું અનેક વખતે અનેક રૂપાથી સહાય આપુ છું અને ચતુર્વિ દેવા અને દેવીએ પણ એવા જૈનેાને સહાય આપે છે.
જે આત્માએ સ્વાશ્રયી મને છે અને કેાઈની સહાય વગેરેની ઇચ્છા વિના આત્મભાગ આપી સ્વ-પરનું કલ્યાણ કરે છે તેઓ
ખરેખરા વીર જૈનેા છે.
જેએ દેહ અને પ્રાણાના ઉત્સગ કરવામાં જરામાત્ર ખચકાતા નથી અને અનંત જીવનમાં વિશ્વાસ રાખી આત્માäગ કરે છે તેએ સત્ય જૈન છે.
૧૭
સવ જાતિના જૈનો આપની શ્રદ્ધાભક્તિથી વ્યાવહારિક અને ધાર્મિક ઉન્નતિને પામે છે અને પામશે.
હૈ પ્રભે ! આપની સેવાભક્તિમાં અને વિશ્વના જીવેાની સેવાભક્તિમાં એકતા-અભેદ્યતા છે.
આપ પરમેશ્વર મહાવીરપ્રભુ દેવ સર્વ વિશ્વનું કલ્યાણ કરા. સંજીવેને શાંતિ આપે. આપની શ્રદ્ધા-પ્રીતિમાં તન્મય અનેલાઓને આપ સર્વ પ્રકારની શુદ્ધ પ્રેરણા કરે. આપના સ ઉપદેશે અને બધે મહાવીરગીતા, મહાવીરવેદ, મહાવીર પનિષત્, મહાવીરાગમ વગેરે નામથી આપની પાછળ પ્રસિદ્ધ થશે. આપના સ્વરૂપની પેઠે તેએની શ્રદ્ધાને ધારણ કરી તે પ્રમાણે વનાર અલ્પ કાળમાં પૂર્ણ બ્રહ્મરૂપ, સ્વત ંત્ર અને મુક્ત મનશે. આપે ગૃહસ્થાવાસમાં અનેક ઋષિ, મુનિ, તપસ્વી, બ્રહ્માદિ વર્ગને જે અનેક પ્રકારના ઉપદેશે આપ્યા છે તે ભવિષ્યમાં આપની કૃપાથી પ્રસિદ્ધ થશે. હાલ સુન્ની બ્રાહ્મી લિપિમાં પ્રવર્તતા નિગમેામાં અને આગમમાં જે જે તત્ત્વને પ્રકાશ કરવામાં નથી આવ્યે તેનેા આપ પ્રકાશ કરી સ તત્ત્વજ્ઞાનને આપ પ્રકાશ કરનારા થયા છે અને ત્યાગાવસ્થામાં પુર્ણ પણે થશે. વસિષ્ઠ ઋષિએ કરેલી સ્તુતિ :
પ્રલે મહાવીરદેવ! અમે સર્વ ઋષિએ આપતે વધી

Page #300

૨૫૮
અધ્યાત્મ માવતર છીએ, પૂજીએ છીએ. , શુદ્ધ બ્રહ્મ તે આપે છે. સર્વ વૃત્તિઓમાં અને સર્વ વૃત્તિઓની પેલી પાર પણ આપે છે. દેહાધ્યાસ ત્યજીને જે મનમાં જાય છે અને મનને છેડીને જે આત્મામાં જાય છે તે આપોઆપ પરબ્રહ્મ મહાવીર બને છે.
પૂર્વે થયેલા શ્રીરામે તથા શ્રીકૃષ્ણ શુદ્ધાત્મમહાવીરરૂપ આપને ધ્યાયા હતા.
સ જીવે જે મન વડે જ્ઞાન પ્રકાશ કરે છે તે જ્ઞાનપ્રકાશરૂપ આપે છે. સર્વ વેદ અને ઉપનિષદે શુદ્ધ બ્રહારૂપ આપ મહાવીર પ્રભુની સ્તુતિ કરે છે. .
ઘટના નામરૂપની ઉપાધિથી મૃત્તિકા (માટી) જુદી છે, તેમ નામરૂપાદિથી આત્મમહાવીરૂપ આપ જુદા છે. સર્વ મનુષ્ય અને દેવેના હૃદયમાં આપ અધ્યાત્મમહાવીર છે. દિલના પ્યારા એવા આપ દિલમાં છે, પણ બાહ્ય ચક્ષુથી આપ દેખાતા નથી. આપ સર્વ વિશ્વમાં એક સરખા આત્મતિથી પ્રકાશી રહ્યા છે.
જડ પદાર્થોમાં સુખની આશાએ આસક્ત થયેલાએ ઝાંઝવાનાં જળમાં મૃગલાં ફસાય છે તેમ ભ્રમથી ફસાઈ દુઃખી થાય છે. ધુમાડાના બાચકા ભરવા જતાં જેમ બાચકા ભરાતા નથી, તેમ જડ પદાર્થોમાં અહં ત્ર-મમત્વના ભારથી બંધાયેલાઓને કદાપિ સત્ય સુખ મળ્યું નથી અને મળનાર નથી. * હે પ્રભે! આપ તે અમે છીએ. આપની દૃષ્ટિ તે અમારી
દષ્ટિ છે આપ નામ-રૂપ-જાતિ-લિંગાદિ૨હિત અશરીરી છે. આપનું - નિરાકાર સ્વરૂપ જેઓ અનુભવે છે તે આપરૂપ પિતાને અનુભવે છે. આપ સર્વ પ્રકારની અવસ્થાથી રહિત છો. નામરૂપાદિ ઉપાધિ. એમાં આં એક જ શરીરસૃષ્ટિમાં તથા સંમષ્ટિ સૃષ્ટિમાં નિરુપાધિરૂપ છો.આપના ઓ લયલીન થઈ સમાધિભાવને પામ્યા છે તે

Page #301

૨૫૯
સર્વસામાન્ય બેધ મરજીવા તથા અમરજીવા છે.
આ વિશ્વમાં જૈનધર્મ અનાદિકાળથી આપના સત્ય સ્વરૂપ મય પ્રકાશે છે અને અનંત કાળ પર્યત પ્રકાશશે. આપના બાહ્યાં તર જૈનધર્મબળથી પૃથ્વી થિર છે, ચંદ્રસૂર્યાદિ ગ્રહ પ્રકાશે છે, વાયુ બરાબર વાય છે, આકાશ બરાબર અવકાશ આપ્યા કરે છે, સર્વભૂતાના સ્વામી આપને વિશ્વના જીવો અનેક ભાષામાં અનેક નામથી બેલે છે અને અનેક બાહ્યાંતરરૂપે દેખે છે. | સર્વ શક્તિઓ, કે જે તિરભાવ અને આવિર્ભાવરૂપ છે, તે પિોતે આપે છે. આપ સત્તાએ સર્વત્ર એક પરબ્રા મહાવીર દે અને વ્યક્તિદષ્ટિએ ભિન્ન ભિન્ન છે. સર્વ પ્રકારનું સત્ય તે આપનું શિવરૂપ છે. નામરૂપને મહાધ્યાસ ઈડીને અને આપના સ્વરૂપમાં નિર્વિકલ્પ સમાધિ પામીને જે અનંતજ્ઞાનમય થાય છે તે સત્તાને શક્તિરૂપે વ્યક્ત કરે છે.
આપની આજ્ઞા પ્રમાણે જેનધર્મને પ્રચાર કરીશ, અને જોતધર્મ સેવીશ. અપને નમું છું.
AAAAAAAA

Page #302

૮. બેધામૃત દેવલ ઋષિઃ નરનારાયણ, અત્રિ, અંગિરા, વાયુ, ભરતાદિ ઋષિઓ! અહિ આ જ ભારતદેશાદિ દેશમાં પરમાત્મમહાવીરની ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ થઈ રહ્યો છે! આ જ વિશ્વોદ્ધાર થવાનો. પ્રકાશ ઝળહળી રહ્યો છે.
સર્વે ઈન્દ્રો અને ઈન્દ્રાણીઓ, ચતુર્વિધ નિકાયના અસંખ્ય દેવ અને દેવીઓ અત્રે આવ્યાં છે. આકાશમાં તલ જેટલી જગ્યા ખાલી નથી.
ભારતાદિ સર્વ દેશના રાજાઓ અને પ્રજાઓ અત્રે મહેસવમાં આવ્યાં છે.
નંદિવર્ધન રાજાએ ચંદ્રપ્રભા શિબિકા તૈયાર કરી છે. દેવે, રાજાઓ, ઈન્દ્રો અને ઇન્દ્રાણીઓ પ્રભુને નવરાવી ચંદ્રપ્રભા પાલખીમાં બેસાડે છે. ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં તલ પડે તેટલી જગ્યા ખાલી નથી. શ્રી વર્ધમાન મહાવીર, પ્રભુ પાલખીમાં બેસે છે. પાલખીને નંદિવર્ધન. -વગેરે રાજાઓ અને ઇન્દ્રો તેમ જ દે ઉપાડે છે. ઋષિઓ, બ્રાહ્મણે પ્રભુના નામને જયઘોષ કરે છે.
જુઓ ! ઈન્દ્રાણીઓ અને દેવીઓની પાછળ દેવી યશોદા તથા પ્રિયદર્શના ચાલે છે. ઈન્દ્રાણીઓ, દેવીઓ અને માનવીએ

Page #303

આધામૃત
પ્રભુના ત્યાગનાં ગીતે ગાય છે.
જુએ ! આકાશમાંથી પુષ્પની વૃષ્ટિ થાય છે. નગરની મધ્યમાં થઈ મહે।ત્સવપૂર્વક સ` દેવે! અને મનુષ્યે ચાલે છે. જુએ ! પ્રભુ મહાવીર દેવ પાલખીમાં શાંત બેઠા છે. તેમની પાછળ પાલખીમાં કુલમહત્તરાએ બેઠી છે.
૨૬
જુએ ! શ્રી વમાન પ્રભુની આગળ ચતુર’ગી સેના ચાલે છે. નર, નારી અને બાળકે! સર્વે પ્રભુમહાવીરને પ્રણામ કરે છે, વંદે છે, સ્તવે છે અને ચક્ષુમાંથી અશ્રુ ઢાળે છે.
જુએ ! પ્રભુ સના પ્રણામેાને ઝીલે છે. નગરજનેાને હવે વિચેગનું અત્યંત દુ:ખ થાય છે. ક્ષત્રિયકુંડ નગરની મધ્યમાં થઇ ઈશાનમૂણામાં જ્ઞાતવનખંડ ખાગમાં અશે!કવૃક્ષની નીચે પાલખી સ્થાપન કરી. સાંવત્સરિક દાન દઈ હવે પ્રભુ સ` વિશ્વને જ્ઞાનદાન દેવા ત્યાગી બને છે. તેમણે અલ કારે, વસ્ત્રો વગેરેને ત્યાગ કર્યાં.
જીએ! તેમની પત્ની તેમને નમી શુભાશિષા વદે છે. જીએ!! તેમની પુત્રી તેમને નમી, પ્રભુને પાછા આવી ઉપદેશ દેવાની વિનંતિ કરે છે.
જુએ ! ન‘દિવ ન વગેરે સવ દેશેાના રાજાએ પ્રભુને નમે છે. આજે માગશર વિષે દશમના ત્રણ વાગ્યાને સમય છે. હવે પ્રભુ મહ!વીર દેવ વન તરફ્ જવા ઉત્સુક થયા છે, પશુ નવિન ગળગળા થઈ શેક કરે છે. અહા! પ્રભુના શરીરના વિચેગ પણ ઢાને ખમાય ?
શ્રી નદિવન વગેરેની તથા ઇન્દ્રોની વિજ્ઞપ્તિથી પ્રભુ વનમાં પગ મૂકતાં પહેલાં બેધામૃત કથે છે.
આપણે પણ શાંતચિત્તે ચાલે પ્રભુ વીરને મેષ સાંભળીએ. ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશ :
'
પ્રભુ મહાવીરદેવ ! સવ` દેવ, દેવીઓ, પુરુષો અને સ્ત્રીએ તમારું કલ્યાણ થાઓ.

Page #304

૨૬૨
અધ્યાત્મ મહાવીર ત્યાગાવસ્થામાં સાડા બાર વર્ષ ગાળ્યા પછી વિશ્વમાં જાહેર રીતે સર્વત્ર ફરી તીર્થ સ્થાપીશ
તમે શોક ન કરો. આત્મપ્રેમમાંથી મેહમાં ઊતરી શેક ન કરે. વિશ્વના કલ્યાણ માટે મારો ત્યાગ છે.
પિતાના માટે ભેગું કરેલું અન્ન, ધન, વસ્ત્ર વગેરેને અન્ય છના ભેગાથે મનુષ્ય જ્યારે ત્યાગ કરે છે ત્યારે તે ત્યાગમાર્ગમાં પગ મૂકવા સમર્થ બને છે. ગ્રહણ કરતાં ત્યાગની અનંતગુણ મહત્તા છે. દે અને મનુષ્ય ! જે જે વસ્તુઓ તમે પરિગ્રહ તરીકે ભેગી કરી હોય તેની મમત ને ત્યાગ કરો અને ધનાદિક સર્વ વસ્તુએને અન્યના ભલા માટે વ્યય કરે.
મેરુ પર્વત જેટલા અન્નના ધનના ઢગલા અને કરી મમતાથી મરે નહીં. ધનાદિક વસ્તુઓ કેઈની થઈ નથી અને કોઈની ભવિષ્યમાં થનારી નથી. જે વસ્તુઓ સર્વ જીવોના જીવનનિર્વાહમાં એકસરખી રીતે ઉપયોગી થઈ પડે છે તે અન્નાદિકનો તમો સંગ્રહ કરી લેશે તે તેથી અસંખ્ય લકેના જીવનનો ઘાત કરનારા બનશે અને ત્યાગમાર્ગના પગથિયે ચઢી શકશે નહીં.
આ બધું જે સુંદર દશ્ય દેખાય છે તેનું કારણ તમારે આત્મા છે. તમારા આત્માની પ્રિયતાએ જડ વસ્તુ પ્રિય લાગે છે, માટે આત્મવીરમાં સર્વ પ્રિયતા અને મહત્તા છે, એવો વિશ્વાસ ધારણ કરી સર્વ લેકેના ભલા માટે ધનાદિકનો ત્યાગ કરો. બાહ્ય જડ વસ્તુઓને વિવેકથી ત્યાગ કરો.
ભૂખ્યાં લેકોને અન્નાદિક આપો અને અન્નાદિકની મમતાને - ત્યાગ કરી ઉદાર બનો. સર્વ જીવેનાં અશ્રુઓ છે, તેઓના અd. સવારેને શાંત કરે. દુઃખીઓના કકળાટને શાંત કરે. સર્વ જીને સુખ આપવાની કલેશ-ક્રોધાદિક બુદ્ધિનો ત્યાગ કરે. હજારે, લાખે, કરેડો લેકોનાં રક્ત ચૂસીને બળવાન અને સુખી થવાની આશા કે

Page #305

બધામૃત
२९३ તૃષ્ણા ત્યાગ કરે. અપરાધી જી પર પશુ બલિ વાપરવાની વૃત્તિને ત્યાગ કરો. કોઈને દુઃખ અને કલેશ આપીને તમે તેઓને પિતાના તથા પિતાના તાબેદાર બનાવવાની ક્ષુદ્ર પાપબુદ્ધિને ત્યાગ કરે. તમે જે જે પ્રિય ગણતા હે તેને અન્ય જીના ભલા માટે આત્મભેગ આપ, ત્યાગ કરે.
અન્ય જડવસ્તુઓમાં અહંતા-મમતાવૃત્તિ ધારણ કરીને તમે સંસાર સમુદ્રમાં ભારે થયા છે, માટે તરી શકતા નથી. ક્ષણિક જડ વસ્તુઓની અહંતા-મમતાનો ત્યાગ કરી, તેમાં વિવેકબુદ્ધિથી. કમલેગી બની પ્રવર્તે. સર્વત્ર અશુદ્ધ બુદ્ધિનો ત્યાગ કરે. ત્યાગમાર્ગ:
ત્યાગમાર્ગમાં ક્રમે ક્રમે પ્રવેશ થાય છે. બાહ્ય ત્યાગપૂર્વક આંતરત્યાગની સિદ્ધિ થાય છે. હડત્યાગ કરતાં સહજ ત્યાગની અનંતગુણ મહત્તા છે. અમૃતત્વ માટે ત્યાગ છે.
જે જે આવરથી જ્ઞાનાદિ ગુણે આચ્છાદિત થયા હોય તે તે આવરને ત્યાગ કરવાથી પરબ્રહ્મ પૂર્ણદશાને આવિર્ભાવ થાય છે.. જે જે નામરૂ પાદિના મમત્વનું ગ્રહણ કર્યું હોય તેને ત્યાગ કરે..
વિશ્વનું કલ્યાણ કરવામાં જે જે ભીતિ આદિ વૃત્તિઓ પ્રગટતી હોય તેઓના ત્યાગમાં પરબ્રહ્મ મહાવીરના જીવનનો અનંત સત્ય પ્રકાશ છે. દેશ, કેમ, રાજ્ય, સમાજ, પ્રજાસંઘ, ધર્માદિને. ઉદ્ધાર થાય એવા ધર્મમાં અનેક પ્રિય વસ્તુઓના ભોગ અને સ્વાર્થને ત્યાગ કર્યા વિના આત્મશુદ્ધતા પ્રાપ્ત થતી નથી.
ત્યાગની કહેલું કથવા માત્રથી કંઈ કલ્યાણ થતું નથી. ત્યાગની રહેણમાં જે જે અંશે રહેવાય તેટલું આત્મજીવન પ્રગટેલું જાણવું.
બહિર્મુખ મનને આત્માભિમુખ કરવામાં અનંત લધિએને પ્રકાશ થાય છે. જ્ઞાનાવરણીયાદિ ગ્રહણ કરેલાં સર્વ જડ

Page #306

२६४
અધ્યાત્મ મહાવીર આવરને આમે પગથી જે ત્યાગે છે તેઓ પરમાત્મા બને છે.
ક્ષમા, આર્જવ, માર્દવ, નિર્લોભતા, તપ, સંયમ, સત્ય, શૌચ, નિષ્કામતા અને બ્રહ્મભાવ એ દશ ત્યાગમાર્ગનાં પગથિયાં છે. બાર ભાવનાઓથી ત્યાગમાગમાં પ્રવેશ થાય છે.
જેને આત્મા વિના અન્ય જડ વસ્તુનું મમત્વભાવે ગ્રહણ નથી તેને ત્યાગ છે અને જેને ગ્રહણ છે તેને ત્યાગ નથી.
સર્વ જીની ભક્તિ કરનારા કર્મયેગીઓએ ત્યાગમાગના ગુણે પ્રકટાવવા જોઈએ.
ગૃહસ્થદશા અને ત્યાગદશાના આદર્શાવાળું જીવન પ્રાપ્ત કરવાથી અંતરાત્માઓ શુદ્ધાત્મનિર્વાણપદને પામે છે.
ગૃહસ્થને આદર્શ ગૃહસ્થજીવન મેં ગૃહસ્થદશાને આચરી જણાવ્યું છે અને હવે ત્યાગીઓને ત્યાગદશાનું આદર્શ જીવન જણાવીશ.
ત્યાગમાં પ્રથમ મેહ, કામ અને વાસનાઓનું મરણ છે. જેઓ જીવતાં બાહા મેહાદિ ભાવોથી મરતા નથી તેઓ ત્યાગનું ખરું અધ્યાત્મસ્વરૂપ અનુભવી શક્તા નથી. સર્વ ઔદયિક વૃત્તિઓને ઉપશમાવવામાં ત્યાગ છે. ત્યાગનાં અસંખ્ય પગથિયાં પર આહવાથી મારા સ્વરૂપને લોકો પામે છે.
કોઈ આત્મા કોઈ ઊંચે પગથિ હોય છે તે કઈ તેથી નીચે પગથિયે હોય છે. તેમાં ઉચ્ચનીચને ભેદ ત્યાગવાથી સર્વ લેઓનું પણ કલ્યાણ સાધી શકાય. ક્ષણિકતા :
કર્મવેગે સંસારમાં જીવે અનંતકાળથી પરિભ્રમણ કરે છે. અનેક શરીરે ગ્રહ્યાં અને મૂક્યાં છે, પણ અજ્ઞાન અને
હજી સુધી સત્ય શાંતિ પામતા નથી. અનેક

Page #307

ધામૃત
૨૬૫ ભમાં અનેક શરીર પર મેહ રાખ્યો. તથા અનેક નામ ધારણ કર્યા, પણ તેથી આત્મા કર્મ સંબંધથી મુક્ત થશે નહીં.
હાલ વર્તમાનકાળમાં જે જે શરીર, પ્રાણ, રૂપ અને નામના મેહમાં આત્માઓ મૂંઝાયા છે તેના મમત્વને ત્યાગ કર્યા વિના, જ્ઞાનપૂર્વક કર્તવ્ય કર્મો કર્યા વિના કોઈ કાળે આત્માએ પૂર્ણ મુક્ત થવાના નથી.
માટે ભવ્યાત્માઓ! તમે જે ત્યાગ કરવા ચોગ્ય હોય તેને ત્યાગ કરે અને શુદ્ધાત્મપૂર્ણ મહાવીર પ્રભુ, કે જે હૃદયમાં છે અને શરીરમાં છે, તેને પૂર્ણ પ્રેમથી ગ્રહણ કરો:
આત્મા તે જ પરમસત્ય છે. પૌદ્ગલિક પદાર્થો કે ઈના થયા નથી અને થવાના નથી. આયુષ્યને ભરોસો નથી. દુનિયાના સર્વ પદાર્થોનું રૂપાન્તરે પરિવર્તન થયા કરે છે. આ વિશ્વમાં કઈ એક રૂપે રહ્યું નથી અને રહેવાનું નથી.
આયુષ્ય વીજળીના ઝબકારા જેવું ક્ષણિક છે, જળના તરંગની પેઠે યૌવન છે. અનેક ઉપઘાત અને ઘાતથી આયુષ્ય • ભયવાળું છે. મરતી વખતે જીવોની સાથે તન,ધન, પૃથ્વી વગેરે કંઈ જતું નથી. જે શરીર બળવાન દેખાય છે તે પણ વૃદ્ધાવસ્થામાં નિર્બળ થઈ જાય છે. વાસના, ઇચ્છા, તૃષ્ણાના સાગરને કઈ પાર પામ્યું નથી. કેઈનું ધાર્યું થતું નથી.
કર્માધીન છો શરીર છોડીને પરભવમાં તારખડતા ચાલ્યા જાય છે અને સગાંવહાલાં બેઘડી શેક કરીને પોતે પણ સંસાર- સમુદ્રના પ્રવાહમાં તણાયાં કરે છે.
આ વિશ્વમાં કેઈનું અભિમાન છાજર્યું નથી અને કેઈને છાજવાનું નથી. કર્યા કર્મભોગવ્યા વિના કેઈને છૂટક થયો નથી અને થવાનું નથી. પ્રાા, વિષ્ણુ, મહેશ્વર, ઈન્દ્રાદિકે કર્માનુસાર પ્રવર્યા કરે છે.

Page #308

૨૬૬
ચૈાગ્ય નથી.
અધ્યાત્મ મહાર્ણીર
આ વિશ્વમાં કેઈપણુ પૌદ્ગલિક જડ પદાના મેહ કરવા
આત્માએ ! તમારુ' સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ સંભારે।. સામ દન-ચારિત્રરૂપ આત્માએ ! તમારા સ્વરૂપને ખ્યાલ કરે. અને પ્રકૃતિના ઉત્તરેત્તર આનુક્રમિક ગ્રહણુ-ત્યાગના નિયમ પ્રમાણે ત્યાગ વહે. પ્રકૃતિરૂપ સવ કમ મન-શરીરાદિના ઉત્તરાત્તર ઉત્તમાત્તમ ગ્રહણમાં આગળ વધેા અને પાછળની પ્રકૃતિના અનાસક્તિએ ત્યાગ કરા.
ગ્રહણ-ત્યાગ :
જડ વસ્તુએના રાગથી પાહે દ્વેષ પ્રગટશે. જડ વસ્તુએ તમારે માટે મરી જવાની નથી, જડ વસ્તુએ પેાતાના લેગ-ઉપભાગ કાણ કરે છે તે જાણી શકતી નથી.
વા'માં અંધ બનેલા મનુષ્ચા મારું-તારું, ભેદ-ખેદ વગેરે કરીને અને અનેક પ્રકારનાં પાપકર્મો કરીને નીચ ચેાનિમાં જાય છે.. ક્રોધાદિક કષાયેાના ત્યાગ વિના ગમે તે આશ્રમમાં અને ગમે તે અવસ્થામાં સત્ય શાંતિ કેાઈ ને મળી નથી અને કોઇને મળનાર નથી. કાઇપણ પદાથ માં આસક્ત થયેલા મનને આત્મજ્ઞાન વિના નિરાસક્ત કરી શકાતું નથી.
સાંસારિક પદાર્થીના ભાગે જ જીવાને દુઃખ, અસારતા, ક્ષણિકતા જણાવીને શુદ્ધાત્મા તરફ રાત્ર કરાવે છે અને જીવા ભાગે માંથી પસાર થઈ આયેાગે તરફ વળે છે. જેએ જ્ઞાનીએ છે તેઓ સાંસારિક પદાર્થના ભાગેામાંથી જલદી ચેાગે તરફ વળે છે, તેથી તેએની વિદ્યુતવેગની પેઠે પ્રગતિ થાય છે.
ભાગે લેાગવવામાં રેગ-મૃત્યુ એ વિષ છે. તેના પરથી આસક્તિ ઢળતાં ત્યાગરૂપ અમૃતત્વ મળે છે. આખી દુનિયાના સર્વાં રુચિકર પદાર્થોના અનંત ભવમાં અન તીવાર લાગેપલેાગ કરવામાં આવે.

Page #309

આધામ્રુત
૨૧૭
તૈાય તેથી અન ંત સત્ય સુખ કેાઈ ને મળ્યુ' નથી અને મળનાર નથી. મનુષ્યા અને દેવે જ્યારે જડ પદાર્થ માં સુખ નથી એવા અનુભવ પામે છે ત્યારે તેઓ આત્મજ્ઞાનરૂપ નિવૃત્તિમાર્ગમાં વળે છે અને આત્માનું સત્ય સુખ મેળવે છે,
તમારા સ્વાથી અન્ય લેાકેાને દુઃખના માર્ગીમાં પાડા નહી. જડ પદાર્થ પર અર્હત્વ-મમત્વ ધારણ કરીને વારવાર જડક ગ્રહી જન્મમરણુ કરવુ' ચેગ્ય નથી. તમારી ભૂલેને જાતે તપાસે અને સવ દ્વેષાનું મૂલ અહુતા-મમતા જાણી તેને પરિહરે.
જડમાં રાગ અને વૈરાગ્ય છે. મનમાં રાગ અને મનમાં વૈરાગ્ય છે. મનથી ગ્રહણ અને મનથી ત્યાગ છે. અશુદ્ધ રાગને ટાળનાર શુદ્ધ રાગ યાને શુદ્ધ વૈરાગ્ય છે. શુદ્ધ વૈરાગ્યની પેન્ની પાર શુદ્ધાત્મમહાવીરસ્વરૂપમાં ગ્રહણુ-ત્યાગ, રાગ-વૈરાગ્ય, વ્રત-અવ્રત. કશું કંઈ નથી.
જ્યાં સુધી ગ્રહણુ-ત્યાગ છે ત્યાં સુધી વિકલ્પ-સંકલ્પ છે. વિકલ્પ–સંકલ્પ પણ ગ્રહણ-ત્યાગના ઉત્તરાત્તર ક્રમિક વિવેકથી ઉત્તમે!ત્તમ ખની છેવટે નિવિકલ્પદશા થતાં ટળી જાય છે.
ભવ્યાત્માએ ! ઉત્તરાત્તર આત્મવિશુદ્ધિને ગ્રહે અને અશુદ્ધતાને ત્યાગ કરે! અને ધનાદિક જડપદાર્થોને સ` લેાકેાના ખાહ્ય જીવનના ઉપયેાગાથે ત્યાગે.
ચૈતા
જડ વસ્તુઓમાં રાગદ્વેષાદિથી ન મૂ`ઝા, મનુષ્ય વગેરે સર્વ આત્માઓ ઉપર નિષ્કામ પ્રેમ ધારણ કરે. તેઓના ઢાષા તરફ ઉપેક્ષા રાખેા તથા તેમેને ગુણે શીખવે. શરીર છે ત્યાં સુધી જડ વસ્તુઓ વિના ચાલવાનું નથી, પરંતુ જડ વસ્તુએના મેાહના ત્યાગ કરી. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવથી મૂઝાએ નહી. સત્ય વૈરાગ્યથી ઉદાસભાવને દૂર હટાવે.

Page #310

૧૬૮
અધ્યાત્મ મહાવીર જેઓને જે જે જ્ઞાનાદિ એમાં રસ પડતો હોય તેમાં મશગૂલ રહે. વાસના અને તૃષ્ણાના ત્યાગ વિના બાહ્ય ત્યાગથી ખુશ ન થાઓ. દુઃખીઓને દિલાસો આપે. પિતાના પર આવી પડેલી વિપત્તિઓ અને ઉપસર્ગોનાં દુઃખ સહ્યા વિના કેઈ ને જ્ઞાનીની દશા પ્રાપ્ત થતી નથી.
જળવાળી ભૂમિને ખોદવાથી જેમ જળ નીકળે છે તેમ અનેક વિપત્તિઓ, પરિષહે, આળ, કલંકોના આઘાતને આત્મભાવે સહન કરવાથી આત્માની શુદ્ધતા પ્રગટ થાય છે. જ્ઞાનીઓ અને ત્યાગીએ સાતવેદનીયકર્મ કરતાં અસાતવેદનીયકર્મને સમભાવે ભોગવી આત્મોન્નતિમાં આગળ વધે છે. આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ વિનાની બાહ્ય ધનાદિકની ઉન્નતિ ખરેખર ધૂમકેતુ ગ્રહના પૂંછડા જેવી ક્ષણિક છે. માટે આત્માના ગુણની પ્રાપ્તિમાં આત્મભેગ આપો.
સ્થૂલ પૌગલિક જડ વિશ્વમાં શુભાશુભભાવ જ્યારે તમને -ભાસશે નહીં ત્યારે તમે સ્કૂલ વિશ્વમાં કર્મથી લેપાવાના નથી. નામરૂપને નાશ છે. નામ અને દેહાદિરૂપ પર જે મેહ રાખે છે તે મિથ્યા બ્રાન્તિ છે. માટે મિથ્યા બ્રાતિએને પરિહરો.
તમારું તે તમારી પાસે છે. તમે તે હું છું અને હું તે તમો છે–એવું અજ્ય અનુભવી દ્વિધાભાવ અને ભેદભાવને ભૂલી જાઓ. કાયાને ગર્વ ન રાખે. પાણીના પરપોટા જેવી કાયાનો વિનાશ થતાં વાર લાગતી નથી. વારંવાર પ્રભુપદ–પરમપદ પામવાની સામગ્રી મળનાર નથી. હવે ચેતે. જરા માત્ર પ્રમાદ ન કરે. વિષયોની વાસના વિના સર્વાત્માઓની સાથે સંબંધમાં આવે અને તેઓને મારા ઉપદેશને બોધ આપી પવિત્ર કરો.
ચેતન પિતાના જ્ઞાનથી પવિત્ર થાય છે. પરમાત્માની સાથે આત્માને યોગ કરે. આત્મા તે જ પરમાત્મા છે. તમે સર્વે પરમાત્માસ્વરૂપ છે. જડ દ્રવ્યના સંબંધથી ઉત્તરોત્તર પ્રકૃતિના

Page #311

૨૬૯
બેધામૃત આલંબન દ્વારા પ્રકૃતિરહિત શુદ્ધાત્મમહાવીરાદ્વૈત પરબ્રહ્મ બને. આત્મશુદ્ધિ :
મનુષ્ય વગેરેનાં શરીરે, મને વગેરે યદ્યપિ ક્ષણિક અને પ્રકૃતિ કાર્ય છે, તે પણ તેઓની પ્રાપ્તિ, તેઓની ઉન્નતિ અને રક્ષા વડે તેઓના આલંબનસાધનથી મુક્તિમાર્ગમાં ગમન કરાય છે.
ભવ્યાત્માઓ! શરીરની ઉપગિતા સમજે અને આમેનતિ માટે શરીર પર આસક્તિ ન રાખે. જડ પ્રકૃતિની સહાય વિના આત્માની સ્વતંત્ર મુક્તતા થતી નથી.
જેને જે અધિકારે જે ત્યાગની જરૂર છે તેને તે થકી. આત્મોન્નતિ છે. અધિકાર વિનાના ત્યાગથી પતિત થવું પડે છે. કેઈએ પોતાની શક્તિ પ્રમાણે ત્યાંગમાર્ગ ગ્રહણ કર્યો હોય તેમાં
સહાયક બનો.
અનાદિકાળથી આત્માઓ અને જડ દ્રવ્યો છે. બન્નેની શક્તિ અનંત છે. જડ વીરશક્તિ અને ચેતન વીરશક્તિને વિવેક કરો. જડ શક્તિઓથી સત્યાનંદ મળતું નથી; આત્મશક્તિઓથી પરમાનંદ મળે છે. બાળકો, બાલિકાઓ, પુરુષ અને સ્ત્રીઓ સોંપાધિવાળાં દુઃખની નિવૃત્તિરૂપ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
જેઓના આત્માઓ શુદ્ધ, સ્વતંત્ર, ત્યાગી બની શકે છે તેઓ વિશ્વના લોકોનું ઉત્તરોત્તર વિશેષ કલ્યાણ કરી શકે છે. જેઓ - એ શરીર કરતાં મન સુધાર્યું છે તેઓ પિતાનું તથા વિશ્વનું વિશેષ પ્રમાણમાં કલ્યાણ કરી શકે છે. જેઓએ મનને સુધારી આત્માની વિશેષ શુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી છે તે વિશ્વના લેકેનું ઘણું કલ્યાણ કરી શકે છે.
શરીર કરતાં વાણીની, વાણી કરતાં મનની અને મન કરતાં આત્માની વિશુદ્ધોતિ પોતાની તથા વિશ્વની પ્રગતિમાં અનંત શુeણ ઉપયોગી છે.

Page #312

અધ્યાત્મ મહાવીર ગામ, પુર, નગર, વન, નદી, પર્વત, દ્વીપ આદિ સ્થળામાં રહેલા ત્યાગીએ ફલાદિકથી જીવનનિર્વાહ ચલાવીને અને જ્ઞાન, યોગ, ભક્તિ આદિથી આત્મવિશુદ્ધિ કરીને મહાત્માઓ બની તેમ જ સર્વ પ્રવૃત્તિમાં સ્વતંત્ર બની વિશ્વનું કલ્યાણ કરે છે. ત્યાગીએ પિતાને ગ્ય લાગે તે પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ-નિવૃત્તિ, ગ્રહણ-ત્યાગ કરીને વિશ્વના લોકોને આત્મસુખને લાભ આપી શકે છે.
આત્મસુખ પ્રાપ્ત કર્યા વિના કોઈ મનુષ્ય કરીને ઠામે બેસી શકતો નથી. પિતનું બૂરું કરનાર વિશ્વનું અશુભ કરવામાં ભાગી બને છે અને પિતાના આત્માની શુદ્ધિ કરનાર મહાત્મા સ્વયં વિશ્વકલ્યાણુમાં ભાગી બને છે.
મનુષ્ય! દેવ! જાગ્રત થાઓ. ઊઠે. આમન્નતિ કરો. સર્વ આત્માઓ હળીમળીને ચાલે અને પરસ્પર સહાય આપે. સત્ય બેધ:
તમો તમારી ઉન્નતિ કરે. તો અન્યાત્માઓની નિંદામાં ન પડે. અન્ય કરતાં પિતાને શ્રેષ્ઠ કે ઉત્તમ માનવાને અહંકાર ન કરો. તમારામાં જે કંઈ સારું હશે તેને પ્રકાશ થયા વિના રહેવાનો નથી. સત્યનો જય છે અને અસત્યનો છેવટે પરાજય છે, એવો વિશ્વાસ રાખી પ્રવર્તે.
તમો સવે એક સંઘાભા થઈને પ્રવર્તી અને એકબીજાના ભલામાં પ્રવર્તે. આત્માનું મૃત્યુ નથી અને આત્માને જન્મ નથી. શરીરે તે વસ્ત્રની પેઠે બદલાય છે, એમ માની નિર્ભય બની બાહ્ય જીવને જી.
અત્યંત આસક્તિ એ જ સર્વ વિનાશનું મૂળ છે. બળવાનને દયા-ક્ષમા ઘટે છે. અશક્ત મનુષ્ય દયા-ક્ષમા કરી શકતો નથી. સમભાવની વિચારભાવનાથી આત્માની પુષ્ટિ કરે. વિશ્વના સર્વ જીવેને તમે સત્ય હૃદયથી ચાહે અને ચાહવામાં અનેક ખાને

Page #313

એકાગ્રત વિશે એટલે સર્વ વિશ્વ તમને ચાહવા માંડશે.
પહેલાં તો સારું કરી બતાવે એટલે કે સારું કરતાં શીખશે. જી અનુકરણશીલ છે. સારા બને એટલે લે કે તમારું અનુકરણ કરી સારા બનશે. વાતે કરવાથી મહત્તા નથી. કરી બતાવો. શું કરવા માંગે છે એમ બોલવા કરતાં શું કરી શક્યા અને શું કરી શકશે એમ પૂછે. બોલવા કરતાં કરી બતાવવું અનંતગણું શ્રેષ્ઠ છે. બોલતાં અને વિચારતાં કંઈ વાર લાગતી નથી, પરંતુ તે પ્રમાણે કરવામાં વાર લાગે છે, માટે ચારિત્ર્યની અનંતગુણ મહત્તા છે. કહેણી કરતાં રહેણની અનંતગણું મહત્તા છે.
જે મનુષ્ય જેને અથી છે તે માટે તે પ્રયત્ન કરે છે. જેટલું જે સમજવાને લાયક હેય તેને તેટલું સમજાવે. જેટલું જે કરવાને લાયક હેય તેણે તેટલું કરવું. મારીને ધર્મ ન કરાવે, પણ સમજાવીને તેની ઈચ્છાનુસારે ધર્મ કરવામાં સહાયક બને.
આ વિશ્વશાળામાં સર્વ જ અજ્ઞાનાવસ્થામાં વિદ્યાર્થી છે. તેઓને ભૂલ થતી દેખાડો અને નાના પ્રિય બાળકની પેઠે તેઓને સમજાવે, પણ ધિક્કારે નહીં. કેઈના આત્માને ધિક્કારવાથી તેની ઉન્નતિ કરી શકાતી નથી, પણ તેના આત્મામાં અનુભવજ્ઞાન કરાવ્યાથી તેઓની ઉતિ કરી શકાય છે. આત્માઓ એકદમ મારા સર્વ સિદ્ધાત સાંભળી લે વાંચી લે તેથી તેઓ એકદમ સર્વ દુગુ અને દેને છેડી શકતા નથી તેમ જ એકદમ સંપૂર્ણ બની શકતા નથી. તેનું કારણ તેઓ પર આવેલા મહાદિ આવરણની તરતમતા છે. માટે લેકેને શ્રવણ અને વાચન કરતાં જેટલું અનુભવજ્ઞાન થશે અને કર્મચગે જેટલા પાકશે તે પ્રમાણે અનુક્રમે પ્રગતિમાથી તેઓ આગળ વધશે.
અતિશ્રવણથી કણેન્દ્રિયની શક્તિ ઘટે છે. અતિવાચન વગેરેથી ચક્ષુ ઇન્દ્રિયની શક્તિ ઘટે છે. અતિવારણાથી વિચારણા અને તર્કશક્તિ આગળ વધી શકતી નથી. શરીર અને ઇન્દ્રિયનાં કર્મો

Page #314

૨૭૧
અધ્યાત્મ મહાવીર
કરતાં જે જે શરીર અને ઇન્દ્રિયેાના દેષા કરેલા હાય છે તે એ જ દેહથી અને ઇન્દ્રિયથી કવિપાકે દર્શાવે છે તેને ખ્યાલ કરા.
ખીજાએ શુ' કરે છે તેની નિંદા, ચર્ચા કે ટીકા ન કરે, પણુ તમારુ સર્વે તેઓને દેખવા દો. જો તમારુ રુચશે તે તેએ ગ્રહણુ કરશે અને ગ્રહણ ન કરે તે તેઓને ઉન્નતિક્રમ જુદા પ્રકારના છે એમ સમજી સંતેષ ધારણ કરે.
મારા સર્વ ઉપદેશેાની અપેક્ષાઓના સત્ર આશયેને અનેક દૃષ્ટિએની અપેક્ષાએ સમજી એકવાકયતા-એકતા-અવિરાધતા અનુભવી પ્રવર્તો. મારું ત્યાગજીવન બાહ્ય વ્યવહારની દૃષ્ટિએ વિશ્વના લેાકેાની ઉન્નતિમાં ઉપયોગી છે. ખાકી શુદ્ધ નૈૠયિક દૃષ્ટિએ તથા શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિ ક સત્ત દષ્ટિએ ગ્રહણુ અગર ત્યાગ નથી. લેાકસ ગ્રહની દૃષ્ટિએ મારા વ્યાવહારિક વનને આદશ છે. અનેક જન્માના ધર્માભ્યાસ વડે જીવેા પરમાત્મમહાવીરપદને પામે છે. તમારુ કર્તવ્ય કરેા. નિ:સગ થાઓ :
સ માહ્ય વિષયામાં નિઃસંગ રહેા. જડ વસ્તુએના પરિગ્રહમાં અને સર્વ જીવાના સખધામાં નિઃસંગ રહેા. મહારથી બહારની રીતે વર્તી અને અન્તરથી આન્તરદૃષ્ટિએ વર્તી. ઉત્સધમ કાળમાં ઉત્સગ દૃષ્ટિએ વર્તી અને વ્યષ્ટિ-સમષ્ટિની દૃષ્ટિએ આપત્કાળમાં આપદ્ધમની મુખ્યતાએ વૉ.
જે કાળે જે જે આપત્તિએ આવેલી હાય તેઓ જે જે ઉપયેગથી હટે તે તે પ્રમાણે વર્યાં. શુભ કર્મોદય વખતે સત્યયુગ છે અને અશુભ કમેય વખતે સ'ટ, આપત્તિ, દુઃખ વગેરેના ચેાગથી કલિયુગ છે. દુષ્ટ, પ્રપંચી અસુર રાક્ષસેાની સાથે યુદ્ધમાં કલિયુગના આપત્તિધમ પ્રમાણે વર્તી અને આત્મામાં નિસગપણાની ભાવના ભાવી આત્મભાગે વ.
આત્માંપચેગથી અંતમાં નિઃસંગપણાની ભાવના વર્તે છે

Page #315

આધામૃત
૨૭૩
અને તેથી શરીર–ઇ દ્વિચાની સાથે પદાર્થોના થયેલા સ`ગ ખાધા કરવા કે ક્રમબધ કરવા શક્તિમાન થતા નથી. અજ્ઞાન કે ભ્રાન્તિએ જ સંગ છે અને એના અભાવે આત્મા નિઃસંગ છે. સર્વ વસ્તુઓની વચ્ચેવચ રહેલ આત્મા સર્વ વસ્તુઓને વિવેકપૂર્વક વ્યવહાર કરતાં નિઃસ'ગ છે.
માહ તે જ લેપ અને તે જ સગ છે. જ્યાં આત્મદૃષ્ટિને ઉપયેાગ છે ત્યાં નિઃસગતા છે. એકવાર આત્માને ઉપયેગ કર્યા બાદ સર્વ વસ્તુઓમાં મનન થાય છે અને જ્યારે સગદશા થવાને વખત આવે છે ત્યારે નિઃસ`ગતાને ઉપચાગ જાગ્રત થાય છે. સ વસ્તુઓના લૌકિક દૃષ્ટિએ વિવેક કરીને જેઓ આસક્તિ વિના વિચરે છે તે ખાતાં, પીતાં, જાગતાં, ઊ'ધતાં, હસતાં, રાતાં, સુખમાં, દુઃખમાં નિઃસંગી રહે છે અને કલિના આપદ્ધમ પ્રમાણે યુદ્ધાદિ કર્મોમાં નિસગ રહે છે. જેટલી અત્મજ્ઞાનદશા તે પ્રમાણે નિઃસંગદશા રહ્યા કરે છે. ગુરુકૃપાએ નિઃસ ંગત્ર પ્રાપ્ત થાય છે. નિઃસ`ગતા. પ્રાપ્ત કરવાની જેના હૃદયમાં રુચિ પ્રગટે છે તે નિસગ ખની શકે છે. ગૃહસ્થ-ત્યાગાદિ સર્વાવસ્થાએમાં નિઃસંગઢશા પ્રગટે છે અને તેથી ખાદ્યોપાધિઓમાં પણ આત્મામાં નિરુપાધિદશાને—મુક્તદશાને!—— અનુભવની સ્વતંત્રતાના ખ્યાલ આવે છે.
ભવ્યાત્માએ ! નિઃસંગ અને. સર્વ પ્રકારની ઉપાધિઓથી આત્માને નિમ ળ, અસંગ અને સ્વત ંત્ર અનુભવેા. આત્માના અજ્ઞાનથી ખંધન છે અને આત્મજ્ઞાનથી મુક્તિ છે. તેથી મુક્ત દશા કે નિઃસંગદશા પામવા માટે ડૅાઈની ખુશામત કરવાની કે,કેાઈ ને ભય પામવાની જરૂર નથી.
સર્વ ક્રોધાંદિ વૃત્તિએની જાળને ધરનાર માહરૂપ જાલ ને હટાવવા માટે આત્માપયેાગરૂપ જાલ ધરોધ કરા, કે જેથી જાલધરરૂપ મેહ-નૃત્યના ક્ષણમાં વિનાશ થશે. અજ્ઞાન ' એ જ વિશ્વરૂપ દાનવ છે. ચેતનારૂપે જે આત્મા છે તે અજ્ઞાનથી જડ વિશ્વરૂપને
૧૮

Page #316

અધ્યાત્મ મહાવીર પિતાનું રૂપ માની લે છે. તેને આત્મજ્ઞાનરૂપ વિષ્ણુ નાશ કરે છે. માટે આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે.
કામરૂપ વૃત્ર દૈત્યને વિરાગ્યરૂપ વિષ્ણુદેવ નાશ કરે છે, માટે કામરૂપ વૃત્રાસુરને વૈરાગ્ય વડે નાશ કરે.
- મિથ્યાત્વમોહનીયની ત્રિપ્રકૃતિરૂપ પુરવાળા ત્રિપુરાસુરને સમ્યગ્દર્શનરૂપ મહાદેવ હૃદયાવકાશમાં રહીને નાશ કરે છે, માટે તેને અન્તરમાં અનુભવ કરી નિઃસંગ બને.
મિથ્યાત્વમેહરૂપ નમુચિ પ્રધાનને સમ્યજ્ઞાનરૂપ વિષ્ણુ બનીને નાશ કરે.
ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવ એ ત્રણ પાદવાળે આત્મા નત્રયીરૂપ ત્રિપાદથી વિષ્ણુ બની વર્તે છે.
અસંખ્ય મેહભાવના પરિણામરૂપ દેને નાશ કરનાર શુદ્ધાત્મા એ જ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ્વરાદિ અસંખ્ય દેવેનો સ્વામી પરબ્રહ્મ મહાવીર દેવ છે. તે જ તમે પોતે છે, એમ જાણી નિઃસં થાઓ. ભવિષ્ય :
જૈન સાધુઓ અને સાધ્વીઓની સેવા કરો. ગ્રેવીસમાં તીર્થકર પાર્શ્વનાથ પ્રભુના શાસનવતી સાધુઓ અને સાદ એને વંદે, પૂજે, સ્ત.
આ આરામાં પ્રથમ તીર્થંકર પ્રજાપતિ બ્રહ્મા શ્રી ઋષભદેવ ભગવાન થયા. તેમને જ કાશ્યપ આષીશ્વર જાણવા. તેમના પછી અજિતનાથ, સંભવનાથ, અભિનંદન, સુમતિનાથ, પદ્મપ્રભુ, સુપાર્શ્વનાથ, ચન્દ્રપ્રભુ, સુવિધિનાથ, શીતલનાથ, શ્રેયાંસનાથ, વાસુપૂજ્ય, વિમલનાથ, અનંતનાથ, ધર્મનાથ, શાંતિનાથ, કુંથુનાથ, અરનાથ, મલિલનાથ, મુનિસુવ્રત, નમિનાથ અને ત્રેવીસમા તીર્થ કર પાર્શ્વનાથ થયા.

Page #317

આધામૃત
૨૭૫.
મારા અને શ્રી પાર્શ્વનાથ વચ્ચે અઢીસે વનું આંતરુ જાણુ માવીસમા તીર્થંકર શ્રી અરિષ્ટનેમિનાથના સમયમાં કૃષ્ણ અને ખળદેવ તથા પાંચ પાંડવા અને કૌરવા થયા. શ્રી મુનિસુવ્રત તી કરના સમયમાં રામ અને રાવણુ થયા.
શ્રી અરિષ્ટનેમિનાથ અને પાર્શ્વનાથના આંતરામાં ભરતરાજાના સમયથી ચાલ્યા આવેલા વેઢામાં મિશ્રતા થઈ. મારા પછી જૈનધમ માં ખાદ્ય વૈષક્રિયાદિ ભેદથી અનેક મતા થશે અને નાસ્તિકે ઘણા પ્રકટશે, તેપણુ જૈનધર્મ અખંડ રીતે પ્રવર્ત્યા કરશે. ફાઈ કાઈ વખત અસુર લેાકેાનું સામ્રાજ્ય વધશે, પણ પાછું સુર એવા લાકે બળથી એ નષ્ટ થશે. મારા શાસનમાં સ લેાકેા આત્મ જ્ઞાન પામી વિશ્વના લેાકેાને સત્ય સામ્રાજ્યમાં લાવશે.
આત્મા અને જડ એમ એ તત્ત્વ અનાદિકાળથી છે અને તે એ અન ંત છે. જડ અને ચેતન એ એ દ્રવ્યોના પર્યાયેનાસઘણુ અને એ એના સંબંધથી આ જગત છે.
મારા દેહના વિલય પછી અઢીહજાર વર્ષ ગયા માદ ઇન્દ્રાદિક દેવે મારા ભક્તોનાં હૃદયામાં અવતરીને જૈનધર્મીના સર્વાં સપ્રાચેમાં અને શાખાઓમાં અભેદભાવ સ્થાપન કરશે. તેથી જૈનો સામાન્ય મતાચાર, વેષાનુષ્ઠાન, ક્રિયા–તિથિશાસ્ત્રના મતાંતામાં પરસ્પર મધ્યસ્થ બનશે. તેએ વેષ- ક્રયા-તિથિભેદ, ૫ ભેદ, ચારિત્રભેદ અદિ બાહ્ય મતભેદેમાં વિશેષ કઈ દેખશે નહી' અને મારા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપની ભક્તિ, જ્ઞાન, ઉપાસના વગેરેમાં સાધ્યદૃષ્ટિથી વર્તાશે. અનેક વેષ, આચાર અને ક્રિયાદિ ખાદ્ય ભેદવાળા પણ મારી સાથે અભેદથી વનારા સાધુએ તથા સાવીએ!, શ્રાવકા તથા શ્રાવિકાઓની સેવાભક્તિ કરશે અને ચતુધિ મહુધ-મહાસામ્રાજ્ય ઉત્તરેત્તર સારી રીતે ચાલશે.
મારા ભક્તો મારી સેવાભક્તિમાં એકનિષ્ઠાવાળા થશે અને તેઓ નાસ્તિક વગેરેથી તથા ધ્રુવેની પરીક્ષાથી પશુ ચલાયમાન

Page #318

અધ્યાત્મ મહાવીર થશે નહીં. જ્યારે હું સમવસરણમાં બેસી આજથી સાડાબાર વર્ષ પછી ચતુર્વિધ સંઘના મહાસામ્રાજ્યની સ્થાપના કરીશ ત્યારે ઈન્દ્રભૂતિ, અગ્નિભૂતિ, વાયુભૂતિ, સુધર્મા વગેરે અગિયાર ગણધરોને સ્થાપીશ. તેઓ દ્વાદશાંગીની રચના કરશે. ગૃહસ્થના સંસ્કાર, પૂજા, મંદિર, મંત્રાદિક સૂક્તોવાળા નિગમની રચના કરશે. ગણુધરે ચતુર્દશ પૂર્વની રચના કરશે. ચાર અનુયેગની રચના થશે. સ્થવિરે પ્રકરણ, પન્ના વગેરેની રચના કરશે. તીર્થકરોના ઇતિહાસનાં પૂર્વનાં પુરાણેના સારવાળાં પુરાણેને મુનિએ રચશે. સૂત્રગ્રન્થ, આગમગ્રન્થ વગેરે શાસ્ત્રો બ્રાહ્મી આદિ લિપિમાં લખાશે અને શાસ્ત્રોમાં મતભેદ પ્રગટશે ત્યારે આચાર્યાદિનાં હૃદયમાં ઈન્દ્રાદિકે અવતરી અને શાસનભેદ ટાળી આત્મારૂપ જૈનધર્મમાં લેકેને દાખલ કરશે. સર્વોપાધિ રહિત આત્મવીરદશા :
આત્મા સત્ છે. તે જ ચિત્ અને આનંદરૂપ છે. તે જ - હું મહાવીર અને તમે છે. સર્વ વિશ્વ છે. આત્માની સ્વતંત્રતા
એ જ ખરી સ્વતંત્રતા છે. આત્મા વિના એકલા જડની ઉપાસના પૂજા કરનારા અને તેથી સ્વતંત્રતા માનનારા અજ્ઞાની જ જડ છે. આત્માની સ્વતંત્રતામાં સર્વ વિશ્વની સ્વતંત્રતા સમાય છે. પંચભૂતનું સામ્રાજ્ય ગમે તેટલું ઉત્તમ હોય તે પણ તે આત્મસામ્રાજ્ય આગળ તે તૃણવત્ છે.
ભક્તિ, જ્ઞાન, સેવા, ઉપાસના, કર્માદિ સર્વ ગેનું મૂળ આત્મા છે. આત્મા તરફ લક્ષ્ય રાખી વેષ-ક્રિયાદિ બાહ્ય મતાંતરની મમતા. વાસના, પક્ષપાત છેડે અને આત્મામાં લગની લગાવો. શરીર અને પ્રાણાદિ કરતાં આત્માને પૂર્ણ પ્રિય માને.
આત્મા સર્વ યુગેરૂપ છે. સત્યમાં રમનાર આત્મા સત્યરૂ૫ યુગ છે.

Page #319

ધામૃત
૨૭૭
સત્ આત્મા અને અસત્ જડ વસ્તુ એ બેમાં રમવાની સ્થિતિ તે દ્વાપર યુગ છે.
આત્મા, મન અને શરીર ત્રણમાં રમવાની સ્થિતિ તે ત્રેતાયુગ છે.
આત્મા, મન, શરીર અને બાહ્ય ભાગોમાં રમવાની કલેશ, મૃત્યુ કે દુખદશા તે કલિયુગ છે.
મનુષ્યો એક અવતારમાં ચારે યુગેને પસાર કરે છે. એક મનુષ્ય રાતદિવસમાં ષટ્ આરાઓને અનુભવ કરે છે.
આત્મજ્ઞાન વડે પરમાત્મદશામાં રમણતા અને પરમાનંદની પ્રાપ્તિ તે સુષમસુષમકાળ જાણ.
જીવન્મુક્તદશાના આનંદને પામવા પછીને કાળ તે સુખકાલને (સુષમ) આરક જાણ.
સુખદુઃખ બનેનો ભેગ તે સુખદુઃખરૂપ (સુષમદુષમ) ત્રીજે આરો જાણુ. આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા પછી એ આરામાં શાતા અને અશાતા બન્ને વેદવાં પડે છે.
દુઃખસુખ ( દુષમસુષમ) નામના ચોથા આરામાં આત્મા મુખ્યતાએ દુઃખ વેદે છે અને ગૌણતાએ સુખ વેદે છે.
જ્યાં દુઃખ અવસ્થા જ ભેગવવી પડે છે તે દુઃખ (દષમ) નામનો પાંચમો આરો છે. આત્માની અજ્ઞાન અને મહાવસ્થાની સ્થિતિ તે પંચમારક છે.
જ્યાં દુઃખે ઉપર પાછાં દુઃખો જ ભેગવવાં પડે છે એવી મહામહ અજ્ઞાનાવસ્થાને દુખદુઃખ (દુષમદુષમ)રૂપ છઠ્ઠો આજે જાણ.
અજ્ઞાન અને મેહવાસનાઓ જેમ જેમ ટળે છે તેમ તેમ દુઃખ ટળે છે અને આત્મસુખને અનુભવ થતું જાય છે, અને તેમ

Page #320

૨૭૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
તેમ આત્મામાં ઉત્તમાત્તમ આરાની સ્થિતિ અનુભવાય છે અને છેવટે શુદ્ધાત્મપરબ્રહ્મમહાવીર સ્વરૂપ પામતાં સ* આરાઓની પેલી પારની નિરાકાર અનત ચૈતિની પ્રાપ્તિ થાય છે.
આમામાં આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણાને સ થયા માદ અજ્ઞાન અને મેહાર્દિને સČથા, ક્ષાયિકભાવે પ્રલય થાય છે, તેથી પુનઃ બાહ્ય જન્મમરણાદિ સ-લયની કદાપિ પ્રાપ્તિ થતી નથી. વેષ, ક્રિયા, આચાર, વ્યવહાર આદિના કાયદાઓ અને નિયમમાં ગૂચવાયેલ તેમ જ મેાહુ પામેલ મનુષ્ય આત્મજ્ઞાન વિના સંસારમાં અનેક જન્મ લીધા કરે છે. આત્માની સ્વત ત્રતામાં ચૌદ રાજલેકની શહેનશાહી રહેલી છે. બાહ્ય સુખ માટે અનેક પ્રકારની પરતંત્રતા અને કાયદા–કાનૂનથી સાક્ષાત્ પરત ંત્રતા કે ગુલામી વેઠનાર પુરુ ષે અને સ્ત્રીઓને સત્ય સુખ-શાંતિની ગંધ પણુ અનુભવમાં આવતી નથી.
તમારાં નામરૂપને ભૂલી જાએ અને તે એવાં ભૂલી જાએ કે મારાં નામરૂપની જ્યેાતિ વિના ખીજું તમને કશુ' યાદ ન આવે આ પ્રમાણે મારામાં લીન અની મારામાં સવાઁ વિચારે, આચારે અને પ્રવૃત્તિઓનું અપ ણ કરે કે જેથો અહંતા કે મમતા ન પ્રગટે અને સર્વાવસ્થામાં નિલે પ રહી શકે.
મનુષ્યેા ! દેવે ! મારા ઉપદેશ પ્રમાણે ચાલે. ખાહ્ય દુનિયામાં મરેલા મડદાની પેઠે માન-અપમાન સુખ-દુઃખ, લાભ-અલાભથી રહિતપણે વર્તો એટલે તમારા આત્માએમાં મહા. પરમ ચૈાતિ પ્રગટશે. અને તેથી દેશ, કાળ, નામ અને રૂપાદિથી અનવચ્છિન અર્થાત્ અમર્યાદિત પરબ્રહ્મમહાવીર સ્વરૂપનો સાક્ષાત્કાર કરી કૃતકૃત્ય ખનશે. ઉપદેશ શ્રવણ કરી તે પ્રમાણે વર્તો.
પિડમાં બ્રહ્માંડને! અનુભવ કરે:
પિડ અને ચૌદ રાજલેાકરૂપ બ્રહ્માંડને અનુભવ કરે. ચૌદ શજલેાકની જેટલી રચના છે તેટલી મનુષ્યશરીરની રચના છે.

Page #321

બોધામૃત
૨૯૯ ચૌદ રાજલેકમાં જેટલી વસ્તુઓ છે તેટલી મનુષ્ય શરીરમાં છે.
મનુષ્ય શરીરમાં નાભિથી સાત રાજલક ઉપર છે અને સાત રાજલેક નીચે છે. મનુષ્ય શરીરમાં નાભિથી ઉપર ત્રણ ચક્ર છે. અને નાભિથી નીચે ત્રણ ચક છે. ચૌદ રાજલોકમાં જેવી તીરછી નાડી છે તેવી મનુષ્ય શરીરમાં ગુદાથી મસ્તક પર્યન્ત ગયેલા મેરુદંડમાં સુષુમણા નામની તીરછી નાડી છે. નાભિથી ઉપર દિવ્ય બાર દેવકની આધ્યાત્મિક રચના છે. ગળાના ભાગમાં નવ ગ્રેવેયકની રચના છે અને બે ભમરોની વચમાંથી ત્રિવેણી–ત્રિપુટી છે. ત્યાંથી પાચ અનુત્તર વિમાનો આવે છે. નાભિથી નીચે સાત નરકેના સાત રાજલેક છે.
શરીરની રચના પ્રમાણે ચૌદ રાજલેકની રચના છે. શરીરમાં નવગ્રહ છે, સાત સમુદ્રો છે. જેટલાં દ્રવ્યશરીરે છે તેટલાં બહાર ચૌદ રાજકમાં છે. માટે જ પિંડના જ્ઞાનથી અને આત્મજ્ઞાનથી બ્રહ્માંડનું જ્ઞાન થાય છે.
પિંડમાં જે સૂક્ષ્મ છે તે બહાર બ્રહ્માંડમાં કેટલુંક પૂલ છે. પિંડને ઉત્પાદ-વ્યય છે અને દ્રવ્યપણે પિંડદ્રવ્યનું ધૃવત્વ છે, તેમ ચૌદ રાજલકમાં સર્વ દ્રવ્યના પર્યામાં ઉત્પાદ-વ્યય થયા કરે છે અને દ્રવ્યરૂપે તે ધૃવત્વ છે.
પિંડમાંનાં જડ અને આત્મદ્રવ્યમાં કર્તા, કર્મ, કરણ, સંપ્રદાન, અપાદાન, અધિકરણ એ છ કારક ઔદયિકભાવે તથા પારિણામિકભાવે વર્તે છે, તેમ ચૌદ રાજલકમાં કર્તા, કર્મ, કરણ, સંપ્રદાન, અપાદાન અને અધિકરણ એ ષકારક વર્યા કરે છે.
મનુષ્ય શરીરમાં રહેલું આત્મદ્રવ્ય નિત્ય છે. મનુષ્ય શરીરમાં રહેલ આત્મા જેમ પર્યાય દષ્ટિએ અનિત્ય છે, તેમ ચૌદ રાજલેકના આત્માઓના જે જ્ઞાનાદિ પર્યાયે છે તે સેય તથા જ્ઞાનના પરિણામના ફેરફારની અપેક્ષાએ અનિત્ય છે.

Page #322

૨૮૦
અધ્યાત્મ મહાવીર ચૌદ રાજકમાં જેનું અસ્તિત્વ નથી તેનું મનુષ્યપિંડનું અસ્તિત્વ નથી.
ઉપચરિત–વ્યવહારદષ્ટિએ આત્મારૂપ ઈશ્વર મનુષ્ય શરીરને કર્તા છે અને કર્મની દૃષ્ટિએ જોઈએ તે શરીરને કર્તા કર્મ છે, તેમ ચૌદ રાજલેકમાં જડ અને આત્મા એ બે તને ઔદયિકભાવ તથા બને ભિન્ન છતાં નયદષ્ટિએ જડ-ચેતન સર્વ સંઘદષ્ટિએ કર્તાહર્તા છે, પરંતુ શુદ્ધ દ્રવ્યસત્તાએ સરસ્વ દ્રવ્યના કર્તા સ્વરૂ દ્રવ્ય છે તથા કેઈ દ્રવ્ય કેઈ દ્રવ્યમાં દ્રવ્યદષ્ટિએ પરિણમતું નથી.
આત્મા અનંતજ્ઞાન અને સેય ધર્મોને પ્રકાશક છે, તેથી જ્ઞાનદષ્ટિએ ય સૃષ્ટિને કર્તાહર્તા આત્મા છે. આત્મા પોતાને પ્રકાશ કરે છે અને અન્ય જડ વસ્તુઓને પણ પ્રકાશ કરે છે, તેથી સ્વપરપ્રકાશક એ આત્મા છે. પિંડ અને બ્રહ્માંડની સર્વ વ્યવસ્થા એક સરખી છે, તેથી જેઓ સ્વાત્માની શુદ્ધતા કરે છે તેઓ અન્યની શુદ્ધતા કરી શકે છે.
શરીરસૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના હેતુ જે જે ઉપાદાન અને નિમિત્ત કારણે છે તે તે ઉપાદાન અને નિમિત્ત એ બને કારણોનો જે સમૂહ છે તે બ્રહ્માંડ છે, માટે તેને કર્તાહર્તા તરીકે જાણવો.
મનુષ્ય શરીર પ્રતિ કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, કર્મ અને ઉદ્યમ એ પાંચ જેમ કર્તાહર્તામાં હેતુએ છે, તેમ વિરાટ શરીરરૂપ ચૌદ રાજલકની ઉત્પત્તિ અને વ્યયમાં પાંચ કારણે જાણવાં.
જે જે રાજકનું જ્ઞાન કરવું હોય તે તે રાજલક માટે પિંડમાં પણ તે તે સ્થાનકમાં ધ્યાન ધરવું. પિંડ અને બ્રહ્માંડની સમાનતા અને એકતાનું ધ્યાન ધરવાથી ચૌદ રાજલકનું જ્ઞાન થાય છે.
શરીરનાં બાર, આઠ અને સેળ સ્થાનકમાં ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિરૂપ સંયમ કરવાથી અનેક બાબતેનું જ્ઞાન થાય છે અને

Page #323

ધામૃત
૨૮૧ પિંડ તેમ જ બ્રહ્માંડમાં આત્મવીરનું ધ્યાન ધરવાથી લેકનું તથા અલેકનું જ્ઞાન થાય છે.
પદસ્થ, પિંડસ્થ અને રૂપાતીત ધ્યાન ધરવાથી આત્મવીર તે પરમાત્મા મહાવીર સર્વજ્ઞ થાય છે.
ભવ્યાત્માઓ! મારું સ્વરૂપ એળખે અને ધ્યાન ધરીને કેવલજ્ઞાન પામે. રાગદ્વેષને ક્ષય કરે:
રાગદ્વેષવાળી સર્વ વૃત્તિઓને, અધ્યવસાયને, પરિણામોને *ઉપશમ કરો, ક્ષયોપશમ કરો અને તેઓને સર્વથા ક્ષય કરી વિતરાગ પરમાત્મા બનો. રાગદ્વેષવાની વૃત્તિઓને કરવા માટે આત્મ
સ્વરૂપમાં ઉપયોગ રાખે. આત્માથી ભિન્ન રાગદ્વેષની વૃત્તિઓ પર રાગ અને દ્વેષ ન કરતાં અને આત્મામાં જ આત્મસ્વભાવે પૂર્ણ પ્રેમથી પરિણમતાં સ્વયમેવ રાગદ્વેષવૃત્તિઓને નાશ થાય છે.
રાગદ્વેષપષક મન છે. તેને આત્મામાં રોકવાથી રાગદ્વેષની વૃત્તિઓ શાંત બની ક્ષયતાને પામે છે. જેમ જેમ રાગદ્વૈષવૃત્તિઓનાં આવરણ ક્ષય પામે છે તેમ તેમ આત્માનું જ્ઞાન વિશેષ અને વિશેષ તરતમયેગે પ્રકાશ પામે છે. જેમ જેમ રાગદ્વેષની વૃત્તિઓ ક્ષીણ થતી જાય છે તેમ તેમ જૈનોમાં જિનત્વ પ્રગટતું જાય છે, તેમ તેમ જિનાત્મા સર્વ વિો પર ઉચ્ચ સામ્રાજ્ય ભોગવવા તથા સર્વના જીવોને વીતરાગ જિનદશા તરફ આકર્ષવા સમર્થ થાય છે.
આત્માઓ! જિન બને, વીતરાગ બનો. તમે જે જે અંશે જિન થશે તે તે અંશે વિપયોગી થશે.
જ્ઞાનેન્દ્રિય અને કર્મેન્દ્રિ પર કાબૂ રાખે, મન અને બુદ્ધિ પર કાબૂ રાગો,
રાગદ્વેષની વૃત્તિઓ જ સંસાર છે. અને તે જ સૂમ કે

Page #324

૨૮૨
અધ્યાત્મ મહાવીર ઉપાદાન કર્મ છે. રાગદ્વેષની વૃત્તિઓને જેમ જેમ ક્ષીણ કરશે તેમ તેમ આત્માનુભવમાં ઊંડા ઊતરશે. રાગ વા વૈષની વૃત્તિ જાગ્રત થાય કે તે સાથે આમોપયોગથી વૃત્તિઓને દાબે અને શુદ્ધ પગના બળે આત્મામાં મનને રમાડે એટલે મનમાં રાગદ્વેષની વૃત્તિઓ પ્રગટી શકશે નહીં.
વિશ્વની ભૌતિક શહેનશાહીને લીંટ સમાન જાણો. ભૌતિક સત્તાના સામ્રાજ્યને હલાહલ વિષ સમાન જાણે. રાગદ્વેષની વૃત્તિઓ ખરાબ છે એવા બોલવામાત્રથી રાગદેષને ક્ષય થતા નથી. રાગશ્રેષનાં પરિણામોથી અનંત જન્મ ધારણ કર્યા અને અનંત. જમાં અનંત જીવોને રાગદ્વેષની પરિણતિથી દુઃખી કર્યા તેનું રહસ્ય વિચારો રાગદ્વેષવૃત્તિઓ એ જ લેપ છે અને એ જ ઘન્થિ તથા. સંગ છે. તેના અભાવે આત્મા નિર્લેપ નિઃસંગ અને નિગ્રંથ છે.
વિતરાગ આત્માએ આ વિશ્વમાં સર્વ લેકેથી મહાન અને પુજ્ય છે. રાગદ્વેષને જીતનારા જિનો છે, અને રાગદ્વેષને જીતનારાએના ભક્ત જેનો છે. જૈનોની મુક્તિ માટે જે જે કર્મો, વિચારો કે સાધનાનું અનુષ્ઠાન અને આત્મપરિણમન ઈત્યાદિ કરાય છે તે. સવ જૈનધર્મ છે.
યુવાવસ્થામાં આત્માની શુદ્ધતા કરો. રાગદ્વેષની વૃત્તિઓને અશુભમાંથી શુભમાં વાળ અને ઉપગમાં આત્માની શુદ્ધતાની રમણુતા કરતાં શુભ રાગદ્વેષનો પણ સર્વથા ક્ષય થશે. પૂર્વે થયેલા સર્વ તીર્થકરોના અનુયાયી જૈનોએ રાગદ્વેષની વૃત્તિઓને હટાવી. વિશ્વના જની ઉન્નતિ કરી છે.
રાગદ્વેષથી મલિન મનવાળાઓ પાસે જેટલી સત્તા, શક્તિ, ધન, વિદ્યા અને બળ હોય છે તેનો રાગદ્વેષ વડે બૂરામાં ઉપગ થાય છે. એવા રાગદ્વેષવાળા જડ જેવા લેકની સંગતિને પરિહર. રાગદ્વેષથી ભરેલા જડ જેવા લેક પિતાની સર્વ શક્તિઓને દુરુપયોગ કરે છે. રાગદ્વેષનો જય કરનારા જેને તમે જિન બને.

Page #325

આધામૃત
૧૮૩
ધર્માંધ્યાનના ચાર અને શુકલધ્યાનના ચાર પાયાની ભાવના ભાવે। અને પશ્ચાત્ એ ચાર પાયાનું ધ્યાન ધરી. સવ કન્યકાં કરી અને રાગદ્વેષની વૃત્તિએને આત્મોપયાગથી જીતેા, રાગદ્વેષને જય કરવાથી દિવસ કે રાત્રીમાં ગમે ત્યારે મુક્ત થશે.. વેષ, ક્રિયાનુષ્ઠાન, શાસ્ત્રરાગ આદિ ખાદ્યમાં ન મૂઝાતાં ગમે તે વેષે ગમે તે કમ કરતાં આત્માની શુદ્ધતાને ઉપચાગ ધારણ કરે. આત્મામાં રમણુતા કરા, મતભેદ, વિવાદ અને ખ'ડનમ`ડનથી તથા સ` ભાષા અને સવ શબ્દેના પાંડિત્યના અડકારથી વિરામ પામી સત્ય સરળ હૃદયવાળા જૈન અનેા અને જિન ખની પૂર્ણ સ્વતંત્રરૂપે પ્રકાશે.
મારી પાછળ આવે :
ધ્રુવે અને મનુષ્ચા ! મારી પાછળ આવે. અંધકારથી માર તરફ પ્રકાશમાં આવેા, મેહમાંથી નીકળી મારા તરફ અમેહમાં આવે. જન્મમરણમાંથી નીકળી અજન્મ અમરદશા તરફ આવે. મારા માર્ગોમાં વિચરા અને ઉન્માની પ્રવૃત્તિને અને અશુભ વિચારેાના ત્યાગ કરો. સવ ઔયિક નામરૂપને મેહાધ્યાસ ભૂલી જાવ અને શુદ્ધાત્માપયેાગમાં સત્તા રમે. મર્યાદિત દૃષ્ટિની પેલી તરફ અનંતદૃષ્ટિ છે અને તે જ મારી ષ્ટિ છે. તે દૃષ્ટિથી સત્ય દેખા, અનંત અસ્તિ-નાસ્તિધ વાળું મારુ સ્વરૂપ આળખા અને તે પ્રાપ્ત કરી. આત્માનું જડ વિષયેામાં જે પરિણમન થયુ' છે તેનુ' પરાવર્તન કરીને આત્મામાં તેનુ' પરિણમન કરે..
મારી પાછળ આવતાં તમારે આડી કે વિષમ દૃષ્ટિ ન કરવી. તમે મારી પાછળ સમભાવદૃષ્ટિથી ચાલ્યા આવે. મારી પાછળ પ્રકાશ તરફ આવતાં હજારા લાખે કરેાડા જડ અને ક્ષણિક વિષયેાના સુખની લાલચેાથી વાટમાં વિસામે કરી વિરામ ન પામે. મારી પાછળ તમા સર્વ ભચેાથી રહિત થઈ અને નિચ મની ચાલ્યા આવે. તમે અષ્ટસિદ્ધિઓના દર્શનથી જામાત્ર

Page #326

અધ્યાત્મ, સહાવીર લેભ ન પામે. મારી પાછળ ભક્તિ, જ્ઞાન, ઉપાસના, કર્મચાગી બની ચાલ્યા આવો. મારા માર્ગમાં ચાલનારા અનેક આત્માઓ છે. કેઈ કેઈનાથી આગળ છે અને કેઈ કેઈમાથી પાછળ છે. તેઓની ટીકા કે ચર્ચા કરવાને તમારો અધિકાર નથી. તમે તમારી તરફનું લક્ષ રાખી આગળ ચાલતા આવે.
મારી પાછળ આવવામાં તમે જે જે દેહાદિ જડ વસ્તુઓમાં અહંવ-મમત્વ માન્યું હોય અને દેહજીવનને જીવન માન્યું હોય તે ભૂલી જાઓ, તેની મૂછ ઉતારે. મારી પાછળ આવતાં મારા વિના અન્ય કોઈ પર દષ્ટિ ન નાંખો. મારી પાછળ આવવામાં મારા વિના અન્ય કશામાં ચિત્ત ન રાખે અને શુદ્ધાત્મસ્વરૂપ વિના અન્ય સ્વરૂપને ન દેખે. સર્વત્ર બાહ્ય-આંતર જ્યાં જ્યાં તમારી વૃત્તિ કે દષ્ટિ જાય ત્યાં ત્યાં શુદ્ધાત્મસ્વરૂપને જ ફક્ત દેખે. બાકી બીજું બધું ભૂલી જાએ.
મારી તરફ આવવા માટે પૂર્ણ ઉત્સાહી બને અને સર્વ જડભાવમાં નિઃસંગ બને. સર્વ પદ્ગલિક અનંત તિઓની પેલી પાર જે ચિદાનંદતિ છે તે જ મારી અને તમારી જાતિ છે. તે જ મારું અને તમારું એક અને અભિન્ન પરમસ્વરૂપ છે, એમ પૂર્ણ નિશ્ચય કરી તે તરફ આવો અને તેમાં સર્વ વૃત્તિઓને લય કરે. જે જ્ઞાનમાં સર્વ ની સુષ્ટિ પરિણામે પરિણમે છે તેનું કારણ પૂર્ણ જ્ઞાન છે. તેમાં તમે લીન થાઓ. તે સર્વ જ્ઞાનસૃષ્ટિનું અસાધારણ કારણ છે.
જેમાં વિશેષતઃ રતિ કરવા લાયક નથી એવા વિષચેના રાગથી દૂર રહો. મારી તરફ આવવાના અસંખ્ય નાનામોટા માર્ગો છે. તેમાં સ્વાધિકાર અને ભવિતવ્યતાએ વહેતાં એકબીજાના માર્ગનું ખંડન ન કરે. તમે જે માર્ગેથી મારી તરફ આવે છે તેના કરતાં અન્ય અસંખ્ય માર્ગોથી આત્માએ મારી તરફ આવે છે.
અસંખ્ય માર્ગોથી મારી તરફ અવાય છે. એકેક માર્ગથી

Page #327

એવામૃત
૧૮૫
અનંત જીવેા શુદ્ધાત્મપદને પામ્યા છે. એક માર્ગમાં પણ ખાદ્ય વેષ, ક્રિયા અને મનના પરિણામના ભેદવાળા અસાંખ્ય જીવે ગમન કરે છે અને છેવટે શુદ્ધાત્મભાવે પરિણમી સૌ એકસરખા સમાન સિદ્ધ અને છે.
અમારી સાથે આવનારાએ પૂર્ણ વિશ્વાસ અને પ્રેમથી આવે. મન-વાણી-કાયા પર પ્રકાશ પાડનારા આત્માની સાહજિક પ્રેરણાથી અમારી પાછળ આવે. દુનિયાની ગાડરિયા રીત છેડીને અમારી પાછળ આવેા. જડ સુખ કરતાં આત્મસુખ પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા ધારણ કરીને અમારી પાછળ આવે. સત્ર પ્રકારની આસક્તિ વિના જ્ઞાનચેગીઓ અને કમચેાગીએ મની અમારી પાછળ આવેા. ખળીને ભસ્મ થઈ અમારી પાછળ આવે. શરીરમાં હાવા છતાં શરીરના મમત્વભાવથી રહિત બની અમારી પાછળ આવે.
તમેા જેવા ભાવે મને ભજશે તેવા ભાવે માળમાં તમને મળીશ. મારા માટે પ્રાણ ખેડનારાઓને મારા પ્રાણ મળશે. મારા માટે ખાહ્યનુ સ ભૂલનારાઓને અંતરનું સર્વાં મળશે.
ઉત્તરાન્તર આત્મવીર પાસે જવામાં વચમાં કાઈ સ્થાને વિસામેા કરશેા, તે તેટલેા વખત નકામેા જશે અશક્ત જીવે માગમાં વિસામા લઈને મારી તરફ આવે છે. સર્વ બાજુએથી મારી તરફ આવનારાએ યાત્રિકો છે અને તેએના કાળક્ષેત્રદિ ઉપાધિભેદે અસન્ન કે દૂરસ્તેર લે તે વસ્તુતઃ ભેત્તુ છે જ નહીં.
જૈનધમ ના માર્ગમાં ચાલનારાએ તમે પરસ્પર એકબીજાને હસ્ત પકડી, એકખીને સહાય આપી આગળ ચાલે. મારી પાસે આવનારાએ તમે મારામય બની જાઓ અને સવ વિશ્વને મારામય દેખી આગળ ચાલા અને તમારી પાછળ વહેનારાઓને ખેલાવે. મન-વાણી—કાચા તમારા આત્માની પાછળ ચાલે એવી રીતે મુસાફરી કરે.. મારી પાછળ ચાલનારા ચતુર્વિધ જૈનો અપ્રમત્ત અને સાવધાન રહે. મારી પાછળ ચાલનારાએ તમે નાસ્તિક વગેરેના

Page #328

અધ્યાત્મ મહાવીર - ભમાવ્યાથી આડાઅવળા ન જાઓ. મારી પાછળ ચાલનારા તમો કષાય-લૂંટારાઓને વિશ્વાસ ન રાખો, વિષયરૂપ વૃક્ષનાં વિષફળ ન ખાઓ.
મારા માર્ગમાં ચાલનારાએ તમે શૂરતા, ઉદ્યમ, સાહસ, ધર્ય, જ્ઞાન, ખંત, ચીવટ, સંતેષ, ખબરદારી, ચતુરાઈ, વિશુદ્ધ પ્રેમ, પ્રામાણિકતા, ધ્યાન, એકલક્યતા આદિ ગુણેને ધારણ કરી આગળ વહે. ઊઠે, જાગ્રત થાઓ અને પૂર્ણ વિશ્વાસથી મારી તરફ દષ્ટિ ફેરવી ગમન કરો.
મારા પર જેટલો શ્રદ્ધા પ્રેમ છે તે પ્રમાણમાં હું તમારો સહાયક છું. જેવા રૂપે દેખવા ઈચ્છશે તેવા રૂપે હું તમારી આગળ દેખાઈશ. જેવા રૂપે મળવા માગશો તેવા રૂપે હું મળીશ. મારી પાછળ આવનારાઓ ! તમારા ધ્યેયરૂપ હું બની તમને માર્ગમાં ચાલવાની શક્તિ આપું છું, પણ કર્મોદયથી તમને દુઃખે અને સંકટે પડે તેથી - અવિશ્વાસી બની પાછા ન ફરો.
મારા માટે જેટલા વહેલા મરશો તેટલા વહેલા મને મળશે અને જીવશે. મારામાં મન રાખીને આવનારા ગૃહસ્થો અને ત્યાગીએને હું પિતે આત્મા જ મનમાં સત્ય સ્કૂરણાઓ પ્રગટાવીને આગળ ચલાવીશ. તમે છે તે હું જ આત્મા છું—એવા ભાવે હું તમારા રૂપ બની બોલું છું અને તમને શુદ્ધાત્મરૂપ હું છું તેને છેવટને ખ્યાલ આપું છું.
મારામાં તમને એકીભાવે રસનાર શુદ્ધ પ્રેમરસ છે.
શરીરધારી ચેતન એ બ્રહ્માંડ છે. એવાં અનંત બ્રહ્માંડો ચારે બાજુએથી મારા તરફ ગમન કરે છે અને મારા તરફ આવે છે. મારા શુદ્ધાત્મપરબ્રહ્મરૂપમાં રંગાઈને મારી પાસે આવે. ચતુદંશ ગુણસ્થાનકકમાહી થઈ મારી પાસે આવે અને મારા સમ બને.
ત્યાગાવસ્થામાં સાડાબાર વર્ષ પછી તો મારી પાસે આવશે. ગૃહસ્થાવાસમાં અને ત્યાગાવસ્થામાં મારા શુદ્ધાત્માને એક જાણે. તમારું કલ્યાણ થાઓ! શાંતિ, સુખ પામ!

Page #329

૯. પ્રભુના કુટુંબીઓ વગેરેએ કરેલી સ્તુતિ
નંદિપર્ધન ભૂ૫: પ્રત્યે મહાવીરે દેવ! આપને ઉપદેશ મારા હૃદયમાં પરિણામ પામ્યા છે. આપ આત્મદષ્ટિએ તે બહિરંતર સર્વત્ર મારી પાસે છે, પરંતુ આપનું સાકાર પ્રભુ સ્વરૂપ દૂર જતાં એક ક્ષણ પણ કેટિ વર્ષ સમ લાગે છે.
હવે પ્રભો ! વાતવાતમાં, ખાતાપીતાં, સર્વ કાર્યમાં “વીર વીર” કહીને તેને બોલાવીશ? તેની આગળ મારા હૃદયની વાતે કહીશ? આપની એક ક્ષણમાત્રની સંગતિમાં જે સુખ રહ્યું છે તે ત્રણ ભુવનના ૨.જ્યની પ્રાપ્તિમાં નથી. હું સ્વર્ગલકાદિકને ઈચ્છતે નથી, હું તો આપની સંગતિને જ ઈચ્છું છું.
હે પ્રભો ! અમારે તે એક આપને આધાર છે. કોઈ વખત મને સંભાશે. આપના ભક્ત પાસે, પ્રભે! કૃપા કરીને પધારશે. મારી પ્રાર્થના છે કે આપની તરફના સંદેશા મોકલાવતા રહેશે.
હે પ્રભે! હું શું કહું? મારા હૃદયને આપ જાણે છે. ભક્તિના પ્રેર્યા પ્રભેવિશ્વોદ્ધાર કરતા કરતા અત્રે પધારશે.
શ્રી યશદાદેવી : પરબ્રહા, વહાલમ, પ્રિયતમ, પ્રત્યે ! આપનાં દર્શન, સેવા, ભક્તિ વિના હું કશું કંઈ ઈચ્છતી નથી. આપનું શરીર ગમે ત્યાં છે, તે પણ આપ મારા હૃદયમાં છે.

Page #330

૧૮૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
સ્વામીનાથ ! આપના કન્યમાં આપ વિજય મેળવા. ભારત,
આય દેશાદિકના ઉદ્ધાર કરે.
તમેગુણ, રોગુણ અને સત્ત્વગુણુથી રહિત આપ ત્રિગુણી બ્રહ્મા વિષ્ણુ, મહેશ્વરાદિ, વ્યષ્ટિ અને સમષ્ટિ સર્વાં દેવા અને દેવીએના પ્રભુ છે. તેએ આપનું ધ્યાન ધરે છે. આપ સત્તારૂપ શુદ્ધાત્મ મહાવીર દેવ છે, આપુના અનંતમા ભાગે અન ંતકેાટિ બ્રહ્માંડ છે. આપની જ્ઞાનાજ્ઞા પ્રમાણે સર્વ વિશ્વચક્ર પ્રવર્તે છે.
આપના કાર્ય માં મંગલ હા. આપનાથી હું અનન્ય અને એકસ્વરૂપ છું. આપના ઉપચેગ એ જ મારે આધાર છે. આપનુ શરણુ હૈ. આપ પરમાત્માના એક ક્ષણ વિયેાગ ન રહે. હુ· આપની કૃપા વિના કશું' ઇચ્છતી નથી. કૃપા કરી અત્ર સાકાર દેહસ્વરૂપે
પધારશે.
હું આપને નમું છું, વન્તુ છુ અને સ્તવુ છું.
*
સત્યરૂપા : સત્તા-વ્યક્તિ-જ્ઞાનાદિસ્વરૂપ મહાવીરદેવ પ્રભુ ! આપને વંદન, નમન હૈ।.
આપને જે માટે અવતાર થયેા છે તે કાય` પૂર્ણ કરા.. સવિશ્વના ઉદ્ધાર કરવા આપ પ્રભુ સમ છે.
આપે આજ સુધી ગૃહસ્થાવાસમાં ધર્માંદ્ધારનાં અનેક કા કર્યા છે. આપ ગમે ત્યાં જાએ, પણ અમારી પાસે છે એવી રીતે જોવાની આપે જ્ઞાનદૃષ્ટિ મને તથા શ્રીમતી યશેદાને આપી છે. બાહ્યાંતરૂપે આપ પાસે જ છે, તેથી શેક પ્રગટી શકતા નથી. પ્રભા ! કૃપા કરીને અત્ર પધારશે અને અમને ત્યાગાવસ્થાના લાભ આપશે.
રાજ
ત્યાગાવામાં ખાવ પન્ત ચાભ્યાસ, ધ્યાન, સમાધિ વગેરે ચેાગે ને ત્યાગીઆ સાથે તે માટે આપ ત્યાગીઓને માર

Page #331

પણ કહીઓ વગેરેએ કરેલી સ્તુતિ
૨૮૯ વર્ષ મૌન સમાધિ સાધવાનું અનુકરણ કરી બતાવશે અને પશ્ચાત ઉપદેશાદિ ધર્મપ્રવૃત્તિ સેવશે. બાર વર્ષમાં આપ જ્યારે ખપ. પડશે ત્યારે અહ૫ પ્રમાણમાં ઉપદેશ દેવાનું કાર્ય કરશે.
ભાષાસમિતિની ગણતા અને વચનગુપ્તિની મુખ્યતાએ મોન બની આપ વિશ્વમાં વિચરશે. પશ્ચાત્ આપ અહીં પધારશે. આપની સંગતિ વિના કશું ઇચ્છવા યોગ્ય નથી.
આપને વજન, નમન હે.
પ્રિયદર્શના : પ્રભુ સર્વ તીર્થેશ્વર જનક મહાવીરદેવ આપને વંદન, નમસ્કાર હે.
પ્રભો! આ૫ દર વનમાં જાઓ છે તેથી મારું હૃદય ફાટુંફાટું થઈ જાય છે, મૂર્છા આવે છે. બે આંખે શ્રાવણ ભાદરે વહે છે. આપના સમાગમ વિના સર્વ દિશાએ શુન્ય દેખાય છે.
આપનું મુખ પુનઃ દેખીશ ત્યારે આનંદ પામીશ. આપને શું કાર્ય બાકી છે કે વનમાં જાઓ છે? આપ પરબ્રહ્મ છે. આપની આજ્ઞા પ્રમાણે પ્રકૃતિ વતે છે. આપ વિના મુક્તિ, સ્વર્ગ વગેરે કાંઈ હું બીજું ઇચ્છતી નથી. આપનાં મન, વાણી, કયા અને આત્મા સવ પ્રભુરૂપ છે.
હે પ્રભો! મારા સામું એકવાર કૃપા લાવી દે છે અને પાછા આપને દિલાસો આપે. હું આપની નજીક છું. માટે આપની પાસે મને રાખશે.
ભૂપતિ નંદિવર્ધન, શ્રી સત્યરૂપા અને મારી માતા યશોદાદેવી તથા હું ઘરમાં આપની ગૃહસ્થાવાસની અનેક અવસ્થાઓની. ક્ષ્મીને પૂછશું, સ્તવીશું. આપને મંગલ થાઓ.
મામા ચેટક રાજા: પ્રિય વર્ધમાન મહાવીર દેવ ! આપને

Page #332

૨૯૦
અધ્યાત્મ મહાવીર નમું છું, પૂછું છું, સ્તવું છું.
પ્રોઆપ પરમેશ્વર છે. આપની અનંત કલાઓ છે. આપનું અનંત સ્વરૂપ લક્ષમાં આવી શકે તેમ નથી. ઉપશમદષ્ટિએ દેખનારાઓને આપ ઉપશમસ્વરૂપ છે, ક્ષોપશમદષ્ટિએ આપ ક્ષપશમ સ્વરૂપ અને ક્ષાયિકદષ્ટિએ દેખનારાઓને આપ ક્ષાયિકષ્ટિ સત્તા સ્વરૂપ છે. ઔદયિક દષ્ટિએ દેખનારાઓને આપ સાકાર
દયિક રૂપ છે અને પરિણામિક દષ્ટિએ દેખનારને આપ આત્મજીવનરૂપ છે. અસંખ્ય દષ્ટિએ આપ અસંખ્યદષ્ટિ સ્વરૂપ છે.
આપના શાસનવતી લેકે આપને પોતાના ભાવ પ્રમાણે પામશે.
આપની જ્ઞાનધારા સર્વ જીવો પર પડશે તેથી જીવેની શુદ્ધિ થશે. પરા અને પદ્યુતીમાં આપના શુદ્ધભમહાવીર સ્વરૂપને ખ્યાલ આવે છે. ત્રિપુટીથી ઉપર પ્રાણવાયુ ચઢતાં ગીઓને અશુદ્ધ ભાવ આવતો નથી. આ૫નું શરણ છે !
આપનાં ગુણગાન ગાવામાં જ મારું કલ્યાણ છે અને આપના ચરિત્રને સાંભળવામાં તથા કહેવામાં મને મુક્તિને અનુભવ થાય છે. આપને જાપ જપવાથી મને આપને સાક્ષાત્કાર થાય છે. આપના વિના હું કશું કંઈ ઈચ્છતું નથી. આપના પર વિશુદ્ધ પ્રેમ પ્રગટો છે. શ્રીમતી યશદાને આપને આધાર છે. વહેલા વહેલા કૃપા કરી દર્શન દેશે. આપની ઉન્નતિ થાઓ.
પ્રેમભાવે વંદું છું, નમું છું, સ્તવું છું. આપ જે કંઈ કાર્ય કરો છે તે સદા અમને પ્રિય લાગે છે. આપનું કલ્યાણ થાઓ. આપની કૃપાથી અમારું કલ્યાણ થાઓ.
બૃહપતિ રષિઃ પ્ર હાર પરા ! આપને મેં છું, ક, છું, હું છું
આપે ગૃહસ્થાવાસમાં અનેક ચમત્કાર કર્યા છે. આ

Page #333

પ્રભુના કુટુંબીઓ વગેરેએ કરેલી સ્તુતિ
૨૯ આંધળાઓને આંખે આપી. બોબડાઓને બેલતા કર્યા. બહેરાએને સાંભળતા કર્યા. અપંગને પગ આપ્યા. પક્ષાઘાતના રોગી. એને નીરંગ કર્યા. વંધ્યાઓને સંતાને આપ્યાં. વૃદ્ધોને જુવાન બનાવ્યા. અ૫ ભોજનથી લાખો કરેડે મનુબ્ધને જમાડ્યા. અનીતિવાળાઓને નીતિવાળા કર્યા. ગાંડાઓને ડાહ્યા કર્યા. મેહભાવથી મરેલાઓને જ્ઞાનામૃત પાઈ જીવતા કર્યા. કુપાત્રને સુપાત્ર કર્યા. જેણે જે ઈચ્છયું, તેને તે આપ્યું.
આપે આપનું વિરાટ સ્વરૂપ દેખાડી લોકોને શ્રદ્ધાન્ત કર્યા. ગૃહસ્થાવાસમાં જ આપે ભારતાદિ દેશમાં વિશ્વોદ્ધારનો સંદેશ સર્વત્ર પ્રચાર્યો.
આપને ભજતાં જેઓ ગાંડા થશે તે આપને પામશે. આપને નહી ઓળખનારા એવા દેવ. મનુષ્ય કે તિર્યંચથી આપને ઔપચારિક દષ્ટિએ ઉપસર્ગ થશે અને તેથી લે કે આપની અલૌકિક ક્ષમા, ઉદારતા, મહત્તાને ખ્યાલ કરશે. જેની જેવી રુચિ હશે તે રુચિએ આપને અવલંબી આપનું પદ પામશે.
બ્રહ્માંડવતી સર્વ દે અને દેવીઓ વગેરેનું અસંખ્ય સાગરોપમ વર્ષ સુધી ભજન કરતાં મુક્તિપદ ન મળે તે જ મુક્તિપદ આપના શુદ્ધાત્મસ્વરૂપનું સ્મરણ-મનન કરતાં બે ઘડીમાં મળશે, એવો નિશ્ચય છે માટે આપનું શરણ સર્વદા હે.
પંચમ આરામાં આપનું શાસન પ્રવશે. આપને જેઓ જાપ કરશે, ભજન, સ્મરણ, મનન કરશે, તેઓ સાગરોપમ વર્ષનું ફળ એક જમાં અને તેમાં પણ ઉત્કૃષ્ટ એ અંતમુહૂર્તમાં પામશે.
આ ૨૩ 4 દ્રાકાર રૂપ કહ્યું પ્રભુને નારાયણ, કર્યા છે. વસિષ્ઠ, વ! , દેવલ, બચશેખ, કપિલ, મનુ, અત્રિ આદિ સવ* ઋષિએ, કે જે આપની સામે ઉભા રહી આપને જોઈ રહ્યા છે. તે આપને નમે છે, વદે છે, પૂજે છે, સ્તવે છે અને સત્ય, વ્યાપક

Page #334

૨૯૨
અધ્યાત્મ મહાવીર અને શુદ્ધાત્મસાધન એવા જૈનધર્મરૂપ આપના સ્વરૂપને આપે છે.
આપ વિશ્વોદ્ધાર કરો. સ્વયંભૂ! આપનું શરણ સ્વીકારું છું.
યાદી શુદ્ધાત્મમહાવીર દેવ! યાદી, તુજ કરી દિલમાં ઘણી, ધ્યાને થયે તું એય ને, ભાસ્યો હદયમાં જગફણી; યાદી પ્રભો ! તુજ પળ પળે, બીજુ ન રુચે તુજ વિના, જય જય પ્રભો ! મહાવીર જિન, શુદ્ધાત્મ છો સોહામણું. ૧ યાદી બળે પ્રત્યક્ષ થ, દર્શન કરાવ્યાં તે વિભ! સાકાર-નિરાકારરૂપ, દર્શને દેખ્યા પ્રભો ! દર્શન આપ આપનાં, નિશ્ચયનયે નિજ દષ્ટિથી, પ્રત્યક્ષ દેખે યાદી શું ? પરોક્ષ દષ્ટિ સૃષ્ટિથી. સહુ જાતનાં શાસ્ત્રો તણી, વાચનપ્રવૃતિ નહીં રહી, પ્રત્યક્ષમાં સંદેહ છે, પ્રત્યક્ષ દર્શનથી સહી; પ્રત્યક્ષ આપોઆપ મહાવીર, સર્વભાવે પેખિયા, પ્રત્યક્ષ મહાવીર જગધણી, સહુ રૂપથી જ દેખિયા. ત્રણ કાળના સહુ જીવનાં, નામ જ રૂપ તેહ છે, શ્રી વીર પ્રભુનાં નામ ને રૂપ જ આત્મિક એહ છે જે ભાવથી વીર સેવિયા, તે ભાવથી મુજને મળ્યા, જેની જ જેવા દષ્ટિ, તેને તે જ રૂપે જગ ફળ્યા. મહાવીર પ્રભુને ધ્યાવતાં, મહાવીરરૂપ ભાસિ, પ્રત્યામાં યાદી નહીં, આપ જ આપ પ્રકાશિયે; પ્રત્યક્ષ દીઠા જોતિના, સાગર પ્રભુ વ્યાપક સદા, તલભાર ભ્રમણ નહીં રહી, આત્મપ્રભુને નિરખતાં. ગાવું જ આપ આપને, ધ્યાવું જ આપ આપને, યાદી જ આપ આપની, ભૂલ્યો જ માહ વિલાપને; માનવજીવનમાં આમનું, જીવન મઝાનું અનુભવ્યું, પક્ષ યાદી એ સહી, આત્મિક સુખને ઊજવું. ૬

Page #335

રહ૩
૭
પ્રભુના કુટુંબીઓ વગેરેએ કરેલી સ્તુતિ
પ્રત્યક્ષ અનુભવજ્ઞાન ને, દર્શન થકી મૃત્યુ ટર્યું, આવિર્ભાવે અમરતા, સ્વાતંત્ર્યપદ પટમાં મળ્યું; સાક્ષી ન બીજાની રહી, આપ જ આપ પ્રકાશતાં, તર્યો ત્યાં સંશય સહુ, અનુભવ ભળે જ વિલાસતાં. લૌકિક સંજ્ઞાઓ ટળી, નિજ આત્મસંજ્ઞા નહીં હવે, દિશિ દેખાડે શાસ્ત્રગણું પણ, શાસ્ત્રસજ્ઞા નહીં હવે; તુજ યાદીમાં જે હેતુઓ, ઉપકાર તેઓનો થયો, ગુર્વાદિના અવલંબને, શુદ્ધાત્મશ્રાવે ઊમટયો. પ્રત્યક્ષ સગુરુદેવ, શુદ્ધાત્મા મહાવીર એકતા, એ આત્મસત્તાએ લહી, રસ પામતાં લીનતા;
આનંદરસ લડ્યો, બાકી ને બીજો રસ રહ્યો, બુદ્ધયબ્ધિ આપોઆપ, પૂર્ણાનંદને રસિયો થયો.
S
R
#
આ
-
-
-

Page #336

૧૦. ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
યશોદા : પરમદેવ મહાવીર પ્રભે ! આપ ત્યાગ–સંયમમાં આરૂઢ થવાના છે, તે હવે કૃપા કરીને ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ સમજાવશે.
શ્રી મહાવીર દેવઃ યશેડા દેવી ! આ વિશ્વમાં ત્યાગ સમાન કેઈ ઉત્તમ ધર્મ નથી. મન, વાણી, કાયા, ધન, સત્તા વગેરેને પરમાર્થમાં ત્યાગ કરે છે ત્યારે છે. માનાંક પરિણામની અપેક્ષા
એ ત્યાગને અસંખ્ય ભેટ છે. જે જડ વસ્તુઓ આત્માની નથી તેમાંથી આત્મબુદ્ધિનો ત્યાગ કર તથા જડ વસ્તુઓમાં થતા અહેવ-મમત્વ ત્યાગ થવો તે ત્યાગમાર્ગ યાને ચારિત્રમાર્ગ છે. જેમ જેમ ત્યાગ થતું જાય છે તેમ તેમ આત્માનાં આનંદ, સુખ અને આત્મબળ વિકાસ પામે છે.
દરેક જડ ચીજની ઉપગિતા અને આવશ્યકતા જેટલી વધારવી હોય તેટલી વધે છે અને જેટલી ઘટાડવી હોય તેટલી ઘટે છે. જડ વસ્તુઓને સુખને માટે સંગ્રહ કરવામાં આવે છે અને એ સંગ્રહને માટે આશા-લોભમાં મશગૂલ બની અનેક જાતનાં માનસિક, વાચિક અને કાયિક પાપ કરવામાં આવે છે. તેથી ઊલટી દુઃખની પરંપરામાં વૃદ્ધિ થાય છે અને સત્ય સુખ મળતું નથી. તેથી મૃત્યુસમયે જો પશ્ચાત્તાપ કરી હાથ ઘસે છે.

Page #337

ત્યાંગ–સયમનું સ્વરૂપ
૨૯:૫
આત્મજ્ઞાન થાય છે ત્યારે ત્યાગની ઉપચાગિતા સમજાય છે. આત્મા જ્યારે આત્માના સ્વરૂપમાં પરિણમે છે ત્યારે સ્વયમેવ ત્યાગ થઈ શકે છે. તે સાહજિક નૈયિક ત્યાગ છે. મનમાં પ્રગટતા કામ, ક્રોધ, લેાભ, માન, માયા, મત્સર આદિશુ.ાના ત્યાગ કરવાથી ત્યાગમાની સિદ્ધિ થાય છે. જેષ્ઠ જેમ સંયમ દૃઢ થતે જાય છે તેમ તેમ ત્યાગમાગ માં વિશેષ અભિક્રમ થતા જાય છે. સંયમ ત્યાગને ખીલવે છે અને ત્યાગથી સયમ ખીલે છે. જડ વસ્તુએમાં રાગ અને દ્વેષભાવે પરિણમ્યાથી સ`સાર છે, અને જડ વસ્તુઓમાં રાગ અને દ્વેષભાવે ન પરણમવુ' તે ત્યાગ કે મેક્ષ છે.
ભવ્યાત્માએ જડ વસ્તુએમાં મહત્વ-મમત્વભાવથી મુક્ત થાય છે ત્યારે તેઓ રામદ્રેષરૂપ દ્રથી અતીત ચૂઈ શુદ્ધત્મ એક અદ્વૈતરૂપે થઈ રહે છે. તે રાગદ્વેષના દ્વૈત વિના અદ્ભૂત બની, મનમાં ઊપજતા ભેદભાવને દૂર કરી આત્મામાં સર્વત્ર અભેદભાવે પરિણમે છે. મન, ઇન્દ્રિયા, શરીર, પ્રાણ એ સર્વ આત્માન્નતિનાં સાધના છે, પણ તેમાં મમત્વ અને અહંભાવના ત્યાગરૂપ ત્યાગ હોય છે તે આત્મા કોઈપણ સ્થાને પ્રતિબદ્ધ થતા નથી. અને તેને વિશ્વમાં કઈ પરતંત્ર કરવા સમ થતુ નથી. તેના આત્માના અનંતગુણુ પ્રકાશ ઉત્તરાત્તર ખીલે છે. આત્માની ઉન્નતિમાં જે સ્વાર્થ સાધનરૂપ અને છે તે સ્વાર્થ નથી, પણ વસ્તુતઃ પરમાથ છે. એવા પરમા રૂપ ત્યાગ માટે જે જે આત્મભેગા આપવા પડે તે ત્યાગ છે.
ત્યાગમળ સમાન કોઈ મળ નથી. દેશ, સંઘ, રાજ્યાદિકની ઉન્નતિમાં પણ દ્રવ્ય અને ભાવરૂપ ત્યાગ વિના એક પગલું પણ આગળ ભરી શકાતું નથી. ત્યાગ વિના આત્મશ્રદ્ધાબળ ખીલતુ નથી. ત્યાગમાં સેવા, ભક્તિ, યજ્ઞાદિક સર્વ ધર્મો અને તેનાં કર્મ સમાય છે.
વૈરાગ્ય :
વૈરાગ્યથી ત્યાગમાગ માં પ્રવેશ થાય છે. સાંસારિક જડ વસ્તુ

Page #338

૨૯૬
અધ્યાત્મ મહાવીર એમાં મોહ હેય છે ત્યાં સુધી વૈરાગ્ય નથી. કેઈપણ જડ વસ્તુ પિતાની થઈ નથી અને થવાની નથી. પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયમાં સુખબુદ્ધિથી પ્રવર્તતાં કેઈને કદાપિ સત્ય સુખ મળ્યું નથી અને મળનાર નથી. વીજળીના ચમકારાની પેઠે જડ પદાર્થોની ક્ષણિકતા છે. સંધ્યા-રાગની પેઠે જડ ભેગે ક્ષણમાં ટળી જાય છે. હાથીના કાનની પેઠે લક્ષમી ચંચળ છે. તે લક્ષમીમાં વસ્તુતઃ લક્ષમીપણું નથી. જે જે પદાર્થો મોહક લાગે છે તે ફક્ત મનમાં પ્રગટેલા મોહથી મોહક લાગે છે. વસ્તુતઃ તે જડ પદાર્થો મેહક અને સુખદાતા નથી. ફક્ત તેમાં સુખની ભ્રાંતિથી જીવો બ્રાન્ડ બની મનુષ્ય જન્મ હારી જાય છે.
સંસારના સર્વ જડ પદાર્થોમાં કિંચિત્ પણ સુખરૂપ સાર નથી. તેમાં સાર માનવે તે અજ્ઞાન મેહ છે. મહાદેવ, દાન, દેવેન્દ્રો, અસુરેન્દ્રો અને ચક્રવર્તી એ પણ જડ વસતુરૂપ લક્ષ્મીના વૈભવથી સત્ય સુખ પામ્યા નથી અને પામશે નહીં. કેઈની સાથે જડ લક્ષમી, સત્તા, શરીર વગેરે ગયાં નથી. અહંતા, મમતા એ જ મોહ અર્થાત માયા છે. તેના કહેવા પ્રમાણે જે જીવે વતે છે તેઓ ચોરાસી લાખ જીવનમાં વારંવાર જન્મ-મરણ પામ્યા કરે છે. જે શરીર પર મેહ થાય છે તે શરીર પાણીના પરપોટાની પેઠે નાશ પામે છે. જડ પદાર્થો અનેક ઉત્પાદ-વ્યયનાં પરિવર્તન પામ્યા કરે છે. સંસારમાં સ્થૂલ અને સૂક્ષમ સર્વ પદાર્થો પરિવર્તનશીલ અને ક્ષણિક છે, તેમ તે જડ દ્રવ્યપણે ધ્રુવ છે.
અનાદિકાળથી આત્માએ મેહના સંગે શરીરને ગ્રહણ કરે છે અને મૂકે છે. સંસારમાં કે ઈ મેઈનું શરણ નથી. પૂર્વે શ્રી ઋષભદેવના અઠ્ઠાણુ પુત્રેએ સંસારની અનિત્યતા સમજી ત્યાગમાર્ગ ગ્રહણ કર્યો હતો અને આત્માના અનંત સુખને પામ્યા હતા. સેળમા તીર્થંકર શ્રી શાંતિનાથ તથા સત્તરમા કુંથુનાથ અને અઢારમા તીર્થંકર શ્રી અરનાથ ચવતી હતા. તેઓ છ ખંડના કતા

Page #339

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૨૯૭ હતા. તેઓએ જડ વસતુઓની અસારતા અને અનિત્યતા જાણી ત્યાગમાર્ગ ગ્રહણ કર્યો હતે, કર મનુષ્યને સંયમમાર્ગમાં ચઢાવ્યા રહેતા અને પિત પરમાનન્દને પામ્યા હતા.
શરીરના રૂપસૌન્દર્યને ભેગ કરતાં કઈને તૃપ્તિ થઈ નથી અને ભવિષ્યમાં કેઈને થનાર નથી. ચામડીના ભેગથી કેઈને સત્ય સુખ થયું નથી અને થનાર નથી. પુરુષ અને સ્ત્રીના શરીરની ચામડીના રૂપમાં અનેક લેકે મોહ પામે છે અને તેમાં સુખની બુદ્ધિથી પરસ્પર પ્રેમ અને મેળને ધારણ કરે છે, પરંતુ ત્યાં વસ્તુતઃ સત્ય પ્રેમ, સત્ય સુખ અને સત્ય મેળ નથી. જડ વસતુઓના લેગ માટે તે પ્રેમ તે વિશુદ્ધ પ્રેમ નથી, પરંતુ કામમાહ છે. તેઓને મેળ પણ સત્ય હોતું નથી. અનેક પ્રકારનાં રૂ૫માં મોહ પામેલાઓ અજ્ઞાનરૂપી અંધકારમાં પ્રવેશ કરી અનેક પ્રકારનાં કષ્ટ અને દુઃખ પામ્યા છે, પામે છે અને પામશે. સ્પર્શ સુખ માટે લેકે રાત્રિદિવસ મૈથુન અને કામપ્રવૃત્તિમાં ગૂંથાઈ, મારા બધથી વિમુખ વતી અનેક પ્રકારનાં દુખે પામ્યા છે, પામે છે અને પામશે. વીસમા તીર્થંકર શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામીના સમયમાં થયેલ રાવણરાજા પરસ્ત્રીસંગના મેહથી મહા દુઃખ પામ્યો હતે.
વૈરાગ્યથી ત્યાગની સિદ્ધિ થાય છે, વૈરાગ્યથી સંયમની સિદ્ધિ થાય છે અને વિરાગ્યથી શુદ્ધ પ્રેમ તેમ જ વિશિષ્ટ ભક્તિની સિદ્ધિ થાય છે. વૈરાગ્યબળે અન્યાય, અનીતિ, દુષ્ટ કામ, જુલ્મ આદિ પાપકર્મોનો નાશ થાય છે. જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્યથી ત્યાગમાર્ગમાં મૃત્યુ પામતાં લેશમાત્ર ભીતિ પ્રગટતી નથી. સર્વ પ્રકારના અશુદ્ધ રાગદ્વેષના અભાવ વડે વૈરાગ્યભાવને પ્રગટભાવ થાય છે. સર્વ પ્રિક્વરની અશુભ આસક્તિઓને નાશ કરનાર જ્ઞાનગતિ વૈરાગ્ય છે.
આ વિશ્વમાં નિરાસક્ત પણે સર્વ કર્તવ્ય કર્મો કરવાની ચોગ્યતા. પ્રાપ્ત કરવામાં વૈરાગ્યની અત્યંત જરૂરી છે. સર્વ પ્રકારના રાગાદિ કષાને ઉપશમ, ક્ષાપચય અને ક્ષય કરનાર તથા જડ વસ્તુથી

Page #340

૧૯૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
ભિન્ન સર્વાત્માએ પર વિશુદ્ધ પ્રેમ પ્રગટાવનાર વૈરાગ્ય છે. માહક વસ્તુઓના અત્યંત સંધમાં આવવા છતાં તેમાં રાગ ન પ્રગટે એવી ભાવનાને વૈરાગ્ય જાણેા.
વૈરાગ્યમળે દેવીયની અને બ્રહ્મચર્યની રક્ષા થાય છે, તથા આત્મા ઇન્દ્રિયા અને મનને ગુલામ દાપિ બની શકતા નથી. વૈરાગ્યબળે અને મારી શ્રદ્ધાબળે ગમે તેવેા પાપી મનુષ્ય ક્ષણમાં મારા સ્વરૂપને એળખે છે અને આત્માની શુદ્ધતાને પ્રાપ્ત કરે છે. પૌલિકભાવવાળી અષ્ટ સિદ્ધિ, નવ નિધિએ અને અનંત રૂપવતી દેવાંગનાઓમાં પણ વૈરાગી લેાકેા મેહ પામી આસક્ત અનતા નથી. સ્વપ્નમાં અનેક પ્રકારના પદાર્થો દેખાય છે, પણ ૩. જેવા ક્ષણિક છે તેવા સર્વે મળેલા જડ પદાથે ક્ષણિક છે. તેમાં મૂંઝવાથી જરામાત્ર પણ આત્માને વિકાસ થતા નથી. ઊલટુ, જ્ઞાનાદિ આવરણેાની વૃદ્ધિ થાય છે. જે જે પદાર્થોં પર આ ભવમાં મેહ પ્રગટે છે તેનું કારણ પૂ`ભવની તે તે પદાર્થીની આસક્તિ છે.
દારૂ, માંસ, પરદારસેવા, વેશ્યા, જુગાર, ચેારી વગેરે વ્યસનામાં અજ્ઞાની લેાકેા ફસાય છે. જ્ઞાનભિ ત વૈરાગ્યબળથી દુષ્ટ વ્યસનાને નાશ થાય છે. દુષ્ટ વ્યસનેા, દુઘે અને પાપકર્મોથી આત્માને પાછે! હટાવનાર વૈરાગ્ય છે. લક્ષ્મી વગેરે જે જે પદાર્થ ભેગા કરવામાં આવે છે તે પદાર્ગો છેવટે પેાતાના થતા નથી અને તેતે પદાર્થ ત્યાગીને છેવટે આત્મા અન્યગતિમાં કર્માનુસાર જાય છે. કર્યાં કર્મો ભેગળ્યા વિના જીવાના છૂટકા થતા નથી. ધમ વિના પરભવમાં કેાઈ શરણુ થતુ નથી. તેતર પક્ષીને જેમ માજ ઝડપી લે છે તેમ મૃત્યુકાળરૂપ ખાજ આયુષ્ય પૂર્ણ થતાં જીવને ઝડપી લે છે. તે વખતે સગાંવહાલાં ફાઈ શરણુ કરવાને લાયક રહેતાં નથી. મૃત્યુકાલ આવતાં ઇન્દ્રાદિક દેવેનુ લેશમાત્ર જોર ચાલતુ' નથી. અકરીને સિ'હું ઘસડી જાય છે તે વખતે બકરીની જેવી અવસ્થા થાય છે તેવી મૃત્યુકાલરૂપ સહુથી જીવાની અવસ્થા થાય છે.

Page #341

ત્યાગ સયમનું સ્વરૂપ
૨૯૯
સ'સારમાં કાઈ કાઈનું શરણુ નથી. પેાતે પુણ્ય-પાપ કર્મો કર્યા?” હાય છે તે પેાતાને ભોગવવાં પડે છે, તેમાં અન્ય જીવ ભાગીદાર મની શકતા નથી. છતાં માહી લેાકેા અન્ય જીવા માટે અનેક પ્રકારનાં પાપકર્મો કરે છે અને તેનુ દુઃખરૂપ ફળ પાત એકલા ભોગવે છે. જે જેવાં કમ કરે છે તે તેવાં કમફળ ભોગવે છે. અનેક લવેમાં કરેલાં પુણ્યપાપ કર્મોના ઉદય આ ભવમાં ભોગવવા પડે છે. સોંસારમાં મરતી વખતે માતા આદે પણ શરણ રાખવા સમ થતાં નથી. મૃત્યુ પશ્ચાત્ સુંદર સુગંધી શરીરની માટી થઈ જાય છે અને તે માટીમાંથી બીજા અનેક પાંચે થાય છે. માટે સંસારમાં કેાઈ શરણુ નથી, એવું જાણી જેએ ધમ કરે છે અને મારુ શરણ કરે છે. તેઓને! હુ ઉદ્ધાર કરુ છું.
સસારમાં જીવા અનેક અવતારે કરે છે. ચારાસી લક્ષ જીવચેાનિમાં એકૅક જીવે અન તીવાર જન્મ લીધા અને મેન્ડુચેાગે લેશે.
સસારમાં એક જીવ અનેક જીવાની સાથે માતા, પિતા, પુત્ર, સ્ત્રી વગેરેના સ''ધે ગેાઠવાય છે. પિતા મરીને પુત્ર થાય છે અને પુત્ર મને મા થાય છે અને મા મરીને પુત્ર-પુત્રી થાય છે. પતિ મરીને પત્ની થાય છે અને પત્ની મરીને પતિ થાય છે. સસારમાં સ` જીવાની સાથે અનંતીવાર સગપણ કર્યાં, પણ તેથી સર્વ દુઃખના નાશ થયે નહી.
દેવા અને દેવીએ મરીને મનુષ્યગતિમાં તથા તિયાઁચ ગતિમાં અવતરે છે અને મનુષ્ય તથા તિય ચેા મરીને દેવ, માનવ, તિય ઇંચ અને નારક એ ચારે ગતિમાં અવતરે છે. નારકીના જીવા નરકમાંથી મરીને માનવ તથા તિય ચગતિમાં અવતરે છે. અનાદિકાળથી ચતુતિરૂપ સંસાર વહ્યા કરે છે અને અનંતકાળ પંત વહેશે. સંસારને પાર કદી આવ્યો નથી અને ભવિષ્યમાં આવશે નહીં. ફક્ત જે લેકે સંસારનું એવુ' સ્વરૂપ વિચારીને જૈનધમ ની આરાધના કરશે. અને મારી આજ્ઞારૂપ જૈનધમ ને સ્વીકાર કરશે તે સ ંસારને

Page #342

૩૦
અધ્યાત્મ મહાવીર પાર પામીને અનંત સુખના ભોક્તા બનશે.
જન્મ, જશે અને મૃત્યુના દુઃખથી સંસારસાગર ભરેલ છે. વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત કર્યા વિના સંસારસાગર પર તરી શકાતું નથી. સંસારમાં માયા છે અને તેમાં અનેક પ્રકારનાં છે રહેલાં છે. કાલે ઉપાયો કરવામાં આવે તેપણ સંસારમાં કઈને સુખ મળનાર નથી. જ્યાં સુધી મને અને ઇન્દ્રિોને સુખની લાલચ, ઇચ્છા, વાસના છે, ત્યાં સુધી સંસાર છે. રાગદ્વેગવાઈ મન તે સંસાર છે. અને રાગદ્વેષથી રહિત મન તે જ મેક્ષ છે. સંસારમાં અહંતા અને મમતા એ જ મહાબંધન છે.
' જે શરીર મહા બળવાન દેખાય છે તે પણ તેમાંથી આત્મા ગયા પછી દુર્ગધી બની જાય છે. જે પૃથ્વી કે માટી પર બેસવામાં આવે છે તે માટી પૂર્વે અસંખ્ય જીવોના શરીરરૂપે હતી અને તેમાંથી ભવિષ્યમાં અનંત જીવોનાં શરીર બનશે. સંસારમાં સર્વ પદાર્થો અનેકરૂપે કર્યા કરે છે. ચન્દ્ર, સૂર્યાદિ ગ્રહે પણ અનેક પર્યાય-પરિવર્તનને પામ્યા છે અને પામશે. માટે કઈ જડ પદાર્થમાં અહંતા–મમતા રાખવી એ કેવલ બ્રાન્તિ છે. સંસારમાં અનંત જાતના ફેરફાર થયા છે, થાય છે અને થશે, એ સંસારને સ્વભાવ છે. માટે તેમાં મુંઝાવું ન જોઈએ.
તારે અને મારા અનેક ભવમાં અનેક વખત સંબંધ થશે છે, એમ શ્રી યશદાદેવી! જાણ.
સંસારમાં જે મનુષ્ય મારા સ્વરૂપમાં મન રાખીને અનાસક્તપણે વિચરે છે તેઓ જળમાં કમલની પેઠે ન્યારા રહે છે. તેઓ સંસારમાંથી મુક્ત, સિદ્ધ, બુદ્ધ થાય છે. ઘાંચીની ઘાણીના વૃષભ (બળદ)ની પેટે જેઓ અંધ બનીને વહ્યા કરે છે અને દેવ, ગુરુ, ધર્મનું અવલંબન કરતા નથી તેઓ સંસારનાં પરિભ્રમણને અંત લાવી શકતા નથી. ઝાંઝવાના જળની પેઠે સંસારમાં સત્ય સુખની આશા રાખવી વ્યર્થ છે. અનંતીવાર ભોગ ભોગવવા છતાં સંસારમાં

Page #343

ત્યાગ-સચમનું સ્વરૂપ
302
કોઈને સત્ય સુખ મળતુ નથી અને મળનાર નથી. દેહના ભોગેશ ભોગવતાં શરીર, ઇન્દ્રિય અને મનને નાશ થાય છે, છતાં ખરી શાંતિ મળતી નથી. એવા માયિક ઇન્દ્રજાળવત્ સ'સારમાં જેએ. સુખની આશા કે મમતા રાખે છે તે ભૂલેલા છે. તેઓ પર સત્ય વૈરાગીએ કરુણાથી દેખે છે. અસાર સંસારના માયિક, ક્ષણિક સુખા પરથી વિશ્વાની પેઠે અરુચિ થાય છે ત્યારે વૈરાગ્યથી ત્યાગમાગમાં પ્રવેશ કરી શકાય છે.
ખીલેલાં પુષ્પ, કરમાઈ જેમ ધૂળમાં મળી જાય છે તેમ. આલ્ધાવસ્થા અને યુવાવસ્થા જલના તર`ગની પેઠે વૃદ્ધાવસ્થાના તરંગરૂપે પરિણામ પામીને અન્તે નષ્ટ થાય છે. યુવાવસ્થાને ગવ કરવા નકામા છે, કારણ કે યુવાવસ્થાની પાછળ વૃદ્ધાવસ્થા આવ્યા વિના રહેતી નથી. કંઈ વખતે સંસારમાં મૃત્યુ થશે તેને જીવા જાણી શતા નથી. સંસારમાં થયેલાં સગાંસંબંધીઓ, પુત્રા અને પુત્રીએ. અન્તે મરણને શરણ થાય છે. જે સગાને માટે લેાકેા રડે છે તેઓને મૃત્યુ હસે છે, કારણ કે મરનારની પેઠે રેાનારાને પણ પરભવની વાટ લેવી પડે છે. જેએના મરણ માટે સગાંઓ શેક કરે છે તેએ શેક કરવાથી પરભવમાંથી પાછા આવતા નથી, અને તે જો અન્ય. શરીર લઈને સગાંઓની નજીકમાં આવે છે તે તેથી સગાંઓને. શાંતિ થતી નથી.
ક્રોધ, માન, માયા, લેાભ, કામ, વાસના, ઈર્ષ્યાથી વાર વાર સ'સારમાં અનેકવાર જન્મે લેવા પડે છે. એકેક ઇન્દ્રિયના વશમાં પડીને જીવે મૃત્યુના વશમાં થાય છે, તારે જીવા પાંચ ઇન્દ્રિયે ના વિષયમાં રાગબુદ્ધિ ધારણ કરે છે તે મેહના તામે ખની અનેક અવતારો પામે તેમાં કઈ માશ્રય નથી. મેહના તાબે થવુ તે સંસાર છે અને મેથી મુક્ત થવું તે મેક્ષ ઇસ સારમાં રહીને જે મારામાં આત્મભાવ ધારણ કરીને વર્તે છે તે છેવટે પરમાત્મપદને પામે છે. એએ કોદિ માયાને ત્યાગ અને સયમ

Page #344

૩૦૨
અધ્યાત્મ મહાવીર કરી શકે છે તેઓ ખરા ત્યાગીઓ છે. જેઓ તામસિક ત્યાગને ધારણ કરે છે તેઓ અધમ ત્યાગીએ છે, જેઓ રાજસિક ત્યાગને ધારણ કરે છે તેઓ મધ્યમ ત્યાગીઓ છે અને જેઓ સાવિક ત્યાગને ધારણ કરે છે તેઓ ઉત્તમ ત્યાગીએ છે.
મારા ત્યાગસ્વરૂપના જેએ પ્રેમી બને છે તેઓ પર મારી વૈરાગ્યશક્તિને વાસ થાય છે. શ્રી રાષભદેવ પ્રભુના પુત્ર ભરત ચકરતી સંસારમાં પરમ વૈરાગી બની અને એ પ્રમાણે વતી રાજ્યનું પાલન કરતા હતા. તેથી શુદ્ધાત્મભાવરૂપ આદર્શમાં આત્મસ્વરૂપ અવકી કેવળજ્ઞાન પામ્યા અને લાખ કરોડો મનુષ્યને પ્રતિઓછી છેવટે પરમપદને પામ્યા. - સાંસારિક વસ્તુઓ પર થતે મિયા મોહ ટળતા આત્માને વળગેલાં - અનેક મહાદિ કર્મોને નાશ થાય છે અને તેથી આત્મા પર પૂર્ણ પ્રેમ પ્રગટે છે તથા આત્મામાં અનંત સત્ય રહેલ છે તેને અનુભવ થાય છે. તેથી આત્મા વિના અન્ય જડ લક્ષમી વગેરેમાં પૂર્વે જે મમતા, મોહ, આસક્તિ હતી તે પશ્ચાત રહેતી નથી. જડ કમી વગેરેને દાનાદિક કરવામાં ઉદારભાવ ખીલે છે અને પરમાર્થમાં દેહાદિને સહેજે ત્યાગ કરી શકાય છે, એમ હે શ્રીમતી યદાદેવી! જાણ. :
રાગથી જે જે પદાર્થો બંધનભૂત થાય તે તે પદાર્થો અગર સકલ વિશ્વ જ્યારે સત્ય વૈરાગ્ય પ્રગટે છે ત્યારે પ્રતિબંધનરૂપ થતાં નથી. પ્રથમાભ્યાસના વૈરાગ્યમાં વિષયે વિષ સમાન લાગે છે અને સકલ વિશ્વ એક કારાગૃહ સમાન લાગે છે. પરંતુ આત્મજ્ઞાનગર્ભિત પકવ વૈરાગ્ય થયા પછી સમભાવરૂપ એગ પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે પાંચ ઈનિદ્રાના વિજેમાં નિષભાવ તથા તભાવ, પ્રતિબંધિભાવ હવા મુકતભાવ રહે જ નવી સર્વ વિશ્વ પર શુભ કે અશુભ ભાવ રહેતું નથી.
મારા ત્યાગી ભક્તો ! જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્ય પ્રાને એવી

Page #345

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૦૩ - દશાને પામે છે. સર્વ ત્યાગીઓને છેવટે મારી ભક્તિના બળે એવી દશા પ્રાપ્ત થાય છે. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનાર ત્યાગીઓને માયા નડતી નથી.
આ વિશ્વમાં આત્મા એક કર્મના યોગે જ્યાંત્યાં ચતુર્ગતિમાં અવતાર ગ્રહ્યા કરે છે. કર્મને કર્તા આત્મા છે અને કર્મને ભક્તા એટલે આત્મા છે. જે જીવ જેવું કર્મ કરે છે તે તેવું કર્મફળ ભોગવે છે. અન્ય માટે કોઈ પાપકર્મ કરી લક્ષ્મી આદિ ભેગું કરે છે, પણ તે પાપકર્મ તે પિતે એકલે ભગવે છે. આ ભવમાં જે કઈ પુણ્ય કે પાપ કર્મ કરે છે તે પુણ્ય કે પાપનાં દલિકોને સાથે લઈ પરભવમાં તે અવતાર લે છે. સ્થૂલ શરીર છૂટયા બાદ આત્માની સાથે કામણ શરીર (સૂમ શરીર) અને તેજસ શરીર અને સાથે જાય છે. કાર્પણ શરીરના ચગે તે ગતિમાં પુણ્ય પાપ ભોગવવા એગ્ય સ્થૂલ શરીર ધારણ કરે છે અને તે દારિક તથા વેકિય દિવ્ય શરીર દ્વારા પુણ્ય પાપફળરૂપ સુખદુઃખનો ભોક્તા આત્મા બને છે. સુખદુઃખરૂપ ફળને ભોગવવાની સાથે પુનઃ તે કાળે શુભાશુભ પરિણામ તથા શુભાશુભ કર્મ કરીને નવીન પુણ્યપાપનો બંધ કરી પાછો તે જન્મની પરંપરા વધારે છે. શુભાશુભ કર્મના ભેગે દારિક, વૈક્રિય, આહારક, તેજસ અને કાર્મણ એ પાંચ શરીર ઉત્પન્ન થાય છે. તે પૈકી ગમે તે ત્રણ શરીરે તે ગમે તે અવતારમાં આત્મા ગ્રહણ કરે છે.
ઔદારિક શરીરની સાથે કાર્પણ અને તેજસ શરીર હોય છે. વેકિય શરીરની સાથે કાર્મણ અને તેજસ શરીર હોય છે. એક અવતારથી બીજો અવતાર-જન્મ લેતાં વચ્ચે કામણ અને તિજસ શરીર અને આત્માની સાથે હોય છે. આહારક શરીરની સાથે કાર્મ તેજસ શરીર હોય છે. જ્યાં સુધી ફર્મનું બીજ હોય છે પ સુધી જ બહાર પડે છે.
વ્યવહારનયની દૃષ્ટિએ આમા કર્મને કર્તા અને કર્મનો

Page #346

હoy
અધ્યાત્મ મહાવીર ભક્તા છે. લેકે આત્માનું સ્વરૂપ નથી જાણતા ત્યાં સુધી મેહથી મૂંઝાય છે અને મારા ઉપર વિશ્વાસ લાવતા નથી. તેથી તેનામાં આત્મબળ ખીલી શકતું. નથી આત્માની અનંત શક્તિઓ છે. અનંતશક્તિઓને આત્મા મહાવીર છે. કામાદિ દુર્ગાનું બળ તે. પશુબળ છે. આત્મજ્ઞાનાગ્નિમાં રાગદ્વેષરૂપ મન-પશુને હેમ. કરવામાં આવે છે ત્યારે આત્માની શુદ્ધતા ખીલી શકે છે. પોતાના અત્માને સર્વ પુદ્ગલથી જ્યારે ભાવ અને સ્વાત્મા સમાન સર્વના આત્માઓને દેખવા અને પ્રવર્તવું. આત્મા વિનાની શરીરાદિ જડ. વસ્તુઓ આત્માની ક્રમિક શુદ્ધતામાં સાધનભૂત ન બને તે તે કાળે તે ઉપાધિરૂપ બની સંસારમાં અનેક જન્મ લેવામાં ઉપાધિરૂપ થાય છે.
શરીર, મન, વાણી આદિને આત્મોન્નતિમાં ઉપયોગ કરે એ જ જૈનોનું મુખ્ય કર્તવ્ય છે. જે લેકે મારા પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખી મારા પ્રેમી બને છે અને નવતની શ્રદ્ધા ધારે છે તે મારા જેનો છે. અને તેને મારી શક્તિઓને પામવા સમર્થ બને છે. મારામાં જેઓની પૂર્ણ શ્રદ્ધા છે તેની તે કાળથી પ્રારંભીને આત્મતિ થાય છે અને તેઓને શ્રદ્ધાભક્તિબળે મારી સહાય મળે છે.
- શ્રીમતી યશદાદેવી! આત્માનું સ્વરૂપ જાણે છે તેઓ મારાથી અભેદભાવને ધારણ કરે છે. આત્મા એકલે કર્મ કરે છે. અને કર્મ ભેગવે છે. તેમાં અન્ય સગાંસંબંધીઓ સુખદુઃખમાં ભાગ પડાવી શક્તા નથી એવું જેઓ જાણે છે તેઓ પાપકર્મોથી પાછા હટે છે અને ધર્મકર્મો કરવામાં પ્રવૃત્તિ કરે છે.
વિશ્વની જડ વસ્તુઓથી આત્મા ભિન્ન છે. આ જે સર્વ વિશ્વ. છે તે આત્માના ઉપગાથે છે. સર્વ જડ વસ્તુઓના સંબંધથી અાત્માનું અન્યપણું છે. આત્માથી સર્વ જડ વસ્તુઓ, શરીરે, લક્ષ્મી વગેરે ન્યારી છે. સગાંસંબપીનાં દેખાતાં સર્વ શરીરે વાદાં છે. અમારી સંબંધિત થયેલાં સર્વ શરીરે ચાર

Page #347

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૫ તેઓના સંગે અને વિયોગમાં હર્ષ શોક કર મિથ્યા છે. જે શરીરે વસ્ત્રોની પેઠે ખપમાં આવે છે, મળે છે, તેઓનો વિનાશ ક્ષણમાં થાય છે. શરીરે વારંવાર વસ્ત્રની પેઠે આત્મા બદલ્યા કરે. છે. તેમાં હર્ષ, શેક કે ભીતિ ધારણ કરવાની કંઈ જરૂર નથી, કર્મના કાયદા પ્રમાણે સગાં વગેરેનાં શરીર તથા પોતાના આત્માનું શરીર ઊપજે છે અને વિણસે છે. એવાં ક્ષણિક શરીરમાં અહંતા મમતા કરવાની કંઈ જરૂર નથી.
શરીર, મન, વાણું અને ઈન્દ્રિયે વગેરે જુદાં છે, પરંતુ તેઓ આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણેના પ્રકાશ માટે ઉપયોગી છે. માટે તેઓને સદુપયોગ કરી લેવો એ જરૂરનો છે. પરંતુ તેમાં મૂંઝાવું ન જોઈએ. આત્માના ગુણે ખીલવવામાં શરીરને નાશ થાય છે. પણ તેથી જરામાત્ર શક કે ભય ન કરવો જોઈએ. દેશ, કેમ, સંઘ, જૈનધર્મ અને જૈનોના શ્રેયમાં આત્માની શક્તિઓ તથા જડ શરીર વગેરેની શક્તિઓને ઉપયોગ કરવાથી આત્માની વીજળીવેગે પરમાત્મદશા પ્રગટ થાય છે. આત્માથી અન્ય જે જે જડ વસ્તુઓ છે તેઓને પરિગ્રહ કરવાથી પિતાને તથા વિશ્વવતી અન્ય લેકેને કેઈપણ પ્રકારને લાભ થતો નથી. આત્મા વિનાની જડ લક્ષમી વગેરે વસ્તુઓ પર જે મૂછ–મમતા નથી, તે તે જડ વસ્તુઓથી આત્મા કદાપિ બંધાતો નથી. મેહના પરિણામ વિના જડ વસ્તુઓ જે આત્માની ચારે બાજુએ ભરી હોય છે, તે તેથી આત્માને જરામાત્ર હાનિ થતી નથી. આત્મા જે મેહપરિણામથી રહિત થાય, તે તેની શક્તિ આગળ જડ વસ્તુ તો ગુલામની પેઠે આજ્ઞાકારીપણે વતે છે.
ત્રણે કાળમાં પુદ્ગલ દ્રવ્યના પર્યાયરૂપ જડ વસ્તુઓમાં સત્ય સુખ આપવાનો સ્વભાવ નથી. જડ વસ્તુઓના સંબંધે આત્મા. શાનિતથી લક્ષમી આદિ જડ વસ્તુઓ દ્વારા સુખદુઃખ મળે છે એમ માની લે છે, પરંતુ વસ્તૃત સમજવામાં આવે તે જડ
૨૦

Page #348

અગામ મહાવીર વસ્તુઓમાં ક્ષણિક સુખદુઃખ આપવાપણું પણ નથી. ફક્ત મનની ક્ષણિક સુખદુઃખની કલ્પનાથી લક્ષમી, શરીર આદિ સુખદુઃખ આપે છે, એમ બ્રાતિ થાય છે. મનની કલ્પના જેમ જેમ બદલાય છે. તેમ તેમ શરીર લક્ષ્મી આદિ જડ પદાર્થોમાં પણ વારંવાર સુખ-- દુઃખની કલ્પના બદલાય છે. જે જડ વસ્તુમાં સુખદાયક કલ્પના થાય છે તેમાં મનની કલ્પના વડે પ્રસંગે દુઃખની કલ્પના પણ થાય છે.
આ પ્રમાણે મહિના પરિણામ પર્યત મનની સુખદુઃખની કલ્પના વારંવાર જ્યાંત્યાં બદલાયા કરે છે. આત્માથી ક્ષણિક સુખદુઃખની કલ્પનાઓ ભિન્ન છે અને તેમાં આત્માપણું નથી એમ જયારે નિશ્ચય થાય છે ત્યારે આત્મા પિતાનું સમભાવરૂપ સમતેલનપણું જાળવીને સર્વ કર્તવ્ય કર્મો કરે છે અને મેહના ત્યાગે ત્યાગી બનીને મન અને ઈન્દ્રિયો પર વિજય મેળવી સંયમશક્તિથી મોક્ષમાર્ગમાં આગળ ધસે છે. માટે આત્માથી જડ વસ્તુઓ અન્ય છે. તેમાં નહીં મૂંઝાતા આત્માએ ત્યાગમાર્ગમાં આગળ વધવું જોઈએ.
શ્રી યશદાદેવી! સર્વાત્માઓને પિતાના આત્મા સમાન જાણ. સર્વાત્માઓ વસ્તુતઃ પવિત્ર છે, પરંતુ વ્યવહારદષ્ટિએ જેઓ દ્રવ્યભાવથી શુચિતાવાળા હોય છે તે પવિત્ર છે. કેટલાક આત્માઓ દ્રવ્યથી-સ્નાનાદિકથી પવિત્ર હોય છે અને કેટલાક ભાવથી પવિત્ર હેય છે. દ્રવ્યશુચિતા કરતાં ભાવશુચિતા અનંતગુણ ઉત્તમ છે. દ્રવ્યશુચિતા હોય ત્યાં ભાવશુચિતા હોય છે અને નથી પણ હતી. જયાં ભાવશુચિતા હોય છે ત્યાં દ્રવ્યશુચિતા હોય તે પણ ભલે અને ન હોય તે પણ ભલે. સર્વ દુર્ગાવાળું મન તે ભાવથી અશુચિ છે. જે આત્માનું મન પવિત્ર છે તે પવિત્ર છે જ. તે આત્મા પિતાની ચરણરજથી અન્ય લેકેને પવિત્ર કરી શકે છે. જે આત્માનું મન પવિત્ર નથી, તે અપવિત્ર છે. અપવિત્ર આત્માઓ વ્યસન અને દુર્ગુણથી પિતે પિતાની શુદ્ધતા કરી શકતા નથી અને અન્ય લેકને પવિત્ર બનાવી શકતા નથી. શરીરને મેલ નાશ

Page #349

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૦૭ કરવાથી દ્રવ્યથી પવિત્ર થવાય છે. પવિત્ર આત્માથી વિશ્વ પવિત્ર થાય છે. શરીરમાં જે માત્રામાં ચિભાવ હોય છે તે માત્રામાં નવકાર વગેરેની અશુચિભાવના ભાવવાથી દેહરૂપ મેહ ટળે છે અને દુષ્ટ કામવાસનાને નાશ થાય છે. જે પુરુષ અને સ્ત્રીઓ અજ્ઞાની અને સામાન્ય દશાવાળાં હોય તેઓએ કામાદિ અશુચિ વિકારને નાશ કરવા અશુચિભાવના ભાવવી.
જ્યારે શરીરમાં શુચિત્વ અને અશુચિત્વની કલ્પના ન રહે, શરીર આ માત્ર પુદ્ગલ પર્યાયરૂપ દેખાય, તેમાં ભેગબુદ્ધિ ન રહે, ત્યારે બને ભાવે પિતાની મેળે વિલય પામે છે અને ત્યારે આત્મા પરમ પવિત્ર શુદ્ધાત્મા મહાવીર બને છે. તેવા આત્માથી વિશ્વના સર્વ જી પવિત્ર બને છે. જ્યાં સુધી શુચિભાવના દેહમાં થાય છે ત્યાં સુધી અશુચિભાવના થાય છે. મન, વાણી અને કાયાને સદ્ગુણેથી અને પવિત્ર કર્મોથી પવિત્ર રાખ. અન્યાય, અનીતિ, જુલમ, વ્યસન, રાગદ્વેષના વિચારો અને કર્મોરૂપ અશુચિથી જેએ મુક્ત બને છે, તેઓ પવિત્ર પ્રભુ છે. જેનું હૃદય પવિત્ર છે તેના હૃદયમાં સર્વ તીર્થો છે. હદયથી, વાણીથી અને કાયાથી જે પવિત્ર છે તે ઉચ્ચ અને મહાન છે, જે આત્મા સર્વત્ર બાહ્ય શુચિ અને અશુચિભાવથી મુક્ત થઈ આત્માને હલકો ગણતે નથી તે પવિત્ર છે. શુચિભાવના અને અશુચિભાવનાથી જેએ. ત્યાગી બનીને આત્મામાં જ ચિત્ર માને છે તેઓ પરમ પવિત્ર છે. જડ પદાર્થોમાં શુચિવ અને અશુચિવભાવ ઔપચારિક છે. તે ભાવ જ્યારે જડ દેહાદિમાં થતું નથી ત્યારે ગમે તે મનુષ્ય આંતરદષ્ટિએ સત્ય ત્યાગી બને છે. તે સંસારસમુદ્ર તરે છે અને અન્ય લોકોને તારી શકે છે.
જેઓ મારા પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રીતિ ધારણ કરે છે તેઓ ટેલ વહેલા પરમ પવિત્ર બને છે તેટલું આ વિશ્વમાં અન્ય કોઈ કશો ઉપાથી પણ પવિત્ર બનતું નથી. જે લેકે પિતાના

Page #350

૩૦૮
અધ્યાત્મ મહાવીર આત્માને મહાવીરરૂપ માને છે અને મહાવીર નામને સર્વથા જાપ જપે છે તેને ગમે તેવા અપવિત્ર દુષ્ટ પાપી હોય છે તે પણ પવિત્ર બને છે એમ નક્કી જાણ.
દેહના રૂપસૌંદર્યથી જેઓ કામાસક્તિને પ્રગટાવે છે અને. વ્યભિચારાદિ દુષ્ટ કર્મોમાં પ્રવૃત્ત થાય છે, તેઓએ દેહની ઉત્પત્તિને અને દેહનાં દ્વારની મલિનતાને વિચાર કરવો. તેઓએ આત્માની. પૂર્ણ સુંદરતા અનુભવવા પ્રયત્ન કરે. જડ દેહાદિ રૂપની સુંદરતામાં મૂંઝાઈને પાપમાર્ગમાં જેઓ પ્રવેશ કરતા નથી અને રૂપમેહને જેઓ ત્યાગ કરે છે તેઓ મહા ત્યાગી બને છે.
મારા પર પૂર્ણ વિશ્વાસ, પ્રીતિ અને સર્વાર્પણ કરનારા જેટલા મહાત્યાગીઓ બની શકે છે અને જેટલા ઉદાર પરોપકારી. સંત બની શકે છે તેટલા અન્ય બની શકતા નથી. દેહરૂપ દેવળ-. માં રહેનારા આત્મારૂપ મહાવીરમાં જે અનંત પવિત્રતા અનુભવે છે તેઓ પવિત્ર બને છે અને તેઓ રાગદ્વેષની સર્વ અશુચિને ત્યાગ કરી સાત્વિક ત્યાગી બને છે. જેઓ હદયની પવિત્રતા જાળવીને કર્મો કરે છે તેઓ કર્મોથી લેવાતા નથી. બાહ્ય જડ પદાર્થોમાંથી પવિત્ર અને અપવિત્ર ભાવને ત્યાગ કરીને આત્માની પવિત્રતાનો સર્વ વિશ્વમાં પ્રકાશ કર.
શ્રીમતી યશદાદેવી ! આત્માની, મનની અને કાયાની પવિત્રતામાં મેરુપર્વતની પેઠે અડગ થા. સર્વ વિશ્વને પવિત્ર કરવા પ્રયત્ન કર. અપવિત્રાત્માઓની સંગતિથી અશક્ત મનુ અપવિત્ર બને છે. પૂર્ણ પવિત્ર વીરાત્માઓ અપવિત્ર મનુષ્યને પવિત્ર કરે છે. તમગુણ, રજોગુણી અને સત્ત્વગુણ દે અને મનુષ્ય મારી ભક્તિથી પવિત્ર બને છે. તમે ગુણી હરાદિક દેવ અને દેવીઓ, રજોગુણ બ્રહ્માદિક દેવ અને દેવીઓ, સત્વગુણી વિષ્ણુ આદિ દેવે અને દેવીઓ, વૈમાનિક, ભુવનપતિ, વ્યંતર અને જ્યોતિષી દે, ઇન્દ્રો, ઈન્દ્રાણીઓ, ચક્રવર્તીએ, વાસુદેવ અને બળદેવે વગેરે

Page #351

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૦૯
મારા શુદ્ધમ પરબ્રહ્મ સ્વરૂપનું ધ્યાન ધરીને પવિત્ર અને છે.
મારા શુદ્ધાત્મ પરબ્રહ્મ સ્વરૂપનું જ્ઞાન અને ધ્યાન કર્યા વિના આ વિશ્વમાં કેઈ પણ છત્ર શુદ્ધ બ્રહ્મસ્વરૂપને આવિર્ભાવ કરી શકતા નથી, એવું માનીને મારા સ્વરૂપમાં મનના લય કરી પરમ પવિત્ર અન. શરીરનું રૂપ એ ખરું રૂપ નથી પશુ આત્માનું રૂપ એ ખરુ રૂપ છે, એમ જાણી આત્મશુચિતા અને મનઃશુચિતા પ્રાપ્ત કર. આત્માની પવિત્રતા સર્વ પ્રકારની અશુચિએને શુચિઓના રૂપમાં ફેરવી શકે છે. અસંખ્ય દેવ અને દેવીએ શુદ્ધત્મ મહાવીર પરબ્રહ્મની શુચિતા તરફ લક્ષ્ય રાખે છે.
સવ કન્યકર્મો કરતી વખતે આત્માની શુચિતા તરફે લક્ષ્ય રાખવું. આત્મા તે જ અરિહંત, સિદ્ધ, આચાય, ઉપાધ્યાય અને સાધુરૂપ છે. આત્માની પૂર્ણ પવિત્રતા પ્રગટાવવા માટે જે જે કરવું ઘટે તે કર. જે શરીર ક્ષણમાં માટીનુ છે અને માટીમાં મળી જાય છે તેમાં રૂપમેહ ધારણ કરવા સમાન કોઈ અન્ય મહ! ભ્રમ નથી. શરીરના રૂપસૌન્દય માં મેહ પામીને દુનિયામાં અજ્ઞાની જીવે અનેક પાપકર્મો કરે છે અને તેથી તેએ ભયંકર દુર્ગતિમાં પડીને અનેક પ્રકારનાં દુઃખા વેઠે છે. અનંત પુછ્યાદયથી માનવ અવતાર મળે છે. માનવશરીરરૂપ દેવળમાં આવનાર આત્મા જે ધારે તા પરમાત્મા ખનો શકે છે. મનુષ્યાવતાર સમાન કેાઈ અવતાર ઉત્તમ નથી. મનુષ્યશરીર દ્વારા આત્મા પરમ દેવ અને છે. દશ દૃષ્ટાન્ત દુર્લભ એવેા મનુષ્યદેહ પામીને હે દેવી ! પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કર. એક ક્ષણુમાત્ર પણ પ્રમાદન કર !
પવિત્ર મન તે જ તીથ છે. પવિત્ર મનમાં સવ શુભ શક્તિ પ્રગટી નીકળે છે. પવિત્ર મનથી મુક્તિસુખનેા માનવદેહમાં અનુભવ થાય છે. જેએ હજારા લાલચેા કે લાંચેાથી અપવિત્ર નથી અનતા અને સત્ય એવા મને હૃદયમાં ધારણ કરે છે તેએ સવ પ્રકારે મારા ભક્ત જૈનો છે. તેએ અનેક દુઃખા અને સંકટો કદાપિ

Page #352

અધ્યાત્મ મહાવીર પામે છે તે પણ તે સંકટ અને દુઃખ વડે જેટલા પરમાત્મપદ પામવાને સમર્થ થાય છે તેટલા અન્ય કશાથી મારા પદને પામવા લાયક થતા નથી. પવિત્ર હદયનું ફળ પરમાત્મપદની પ્રાપ્તિ છે. અનેક વિષયના ભેગની લાલસાઓનો ત્યાગ કરવાથી અને અન્ય મનુબેનું શ્રેય કરવાથી આત્માની શુદ્ધિ થાય છે. મનુષ્ય–અવતારમાં જેઓ મારા પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રેમ ધારે છે અને મારી આજ્ઞાઓને માન આપવામાં સર્વસવને ભોગ આપે છે તેઓની મુક્તિ થાય છે.
હે પવિત્ર દેવી! ત્યાગમાર્ગમાં પ્રવેશવાથી મુક્તિનગરની સહેજે પ્રાપ્તિ થાય છે. ધડ પરથી શીર્ષ ઉતારી દેવાનો નિશ્ચય કરી જેમાં મારું શરણ કરે છે તેના પર મારી પૂર્ણ કૃપા ઊતરી છે એમ જણ. મારું શરણ અંગીકાર કરનારાઓ સમ્યગુ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્રની પ્રાપ્તિ કરે છે અને તેને ગમે તેવી અવસ્થામાં શુચિતાવાળા હોય છે. મારા વ્યાવહારિક તથા આંતર સ્વરૂપ પ્રતિ ગમન કરનારાઓનાં મનમાં અપવિત્રતા રહેતી નથી. તેઓના હાથે કદાપિ અજાણપણાથી પાપ થાય તો તેઓ તેને પશ્ચાત્તાપ કરીને શુદ્ધ બને છે. તેઓનાં ધાર્મિક કૃત્યનું ફળ થયા વિના રહેતું નથી. તેઓને મોહમાયા નડે છે તે પણ છેવટે તે પાછી હટી જાય છે, અને તે કર્માવરણરૂપ પડદારૂપે આડી આવેલી હોય છે તોપણ તે ખસી જાય છે. પવિત્ર રહેવા માટે જે લેકે અત્યંત ગરીબ અવસ્થાને પણ ઈન્દ્રાવસ્થા જેવી માને છે અને સ્મશાનમાં પડી રહીને મરણાંત દુઃખ વેઠી મારા સ્વરૂપમાં પ્રેમ રાખે છે, તેઓને હું ઉદ્ધારક છું. મારા ઉપર વિશ્વાસ મૂકવાથી આગળ માર્ગ ખુલે થાય છે અને પ્રકાશ પ્રગટી નીકળે છે.
પરોપકારાર્થે જે લેકે જુલમી, અન્યાયી, અપ્રામાણિક, દુe. લેકેના સામે થતા નથી અને પ્રાણુ અને દેહને ભેગ આપવામાં પાછા હટે છે તથા સાધુએ વગેરેનું દુષ્ટ લોકોથી રક્ષણ કરી શકતા નથી તેઓ ત્યાગમાર્ગમાં એક તસુ જેટલા પણ આગળ વધી

Page #353

ત્યાગસંયમનું સ્વરૂપ
૩૧૧ શકતા નથી. તેઓ દેહમેહના ત્યાગ વિના આત્મમહાવીરપદને પામી શકતા નથી. ગરીબ અને અશક્ત છતાં ન્યાયી એવા લેકે પર અન્યાયથી કે દુષ્ટબુદ્ધિથી જુલ્મ ગુજારનારાઓનું દુષ્ટ બળ તેડવામાં સર્વથા પ્રકારે જેઓ આત્મગ આપે છે તે ત્યાગીએ છે. આખા વિશ્વ પર જુલ્મ ગુજારનાર રાગ, દ્વેષ, મેહ છે. તેઓ શત્રુઓ છે. એવા શત્રુઓને જેઓ હણે છે તેઓ અરિહંત—ઈશ્વર છે. તેઓ શુદ્ધબુદ્ધિથી પવિત્ર છે. તેઓ જે જે કાર્યો કરે છે તે પણ વિશ્વોપગી છે. દુષ્ટ પાપીઓનું તમગુણી બળ તેડી પાડવા માટે પ્યારામાં
થારી વસ્તુઓનો ત્યાગ કરો અને એવાં કાર્યો કરવામાં અ૫ દેષ અને મહાધર્મ છે અને તે પરિણામે હિતાવહ છે એમ જેઓ નિશ્ચય કરીને કર્તવ્ય કર્મો કરે છે તેઓ પરમાર્થ દષ્ટિવાળા પવિત્ર છે. દરેક બાબતના દુર્ગુણે અપવિત્ર દુર્ગધીવાળા છે અને સર્વ પ્રકારના ગુણે અને ન્યાયી આચારે દેશકાળાનુસારે પવિત્ર છે.
અપવિત્ર એવી વાણીને સત્યથી પવિત્ર કરવી. દુર્થણી એવા મનને સત્ય સાથી પવિત્ર કરવું. અપવિત્ર કાયાને પવિત્ર આચારથી પવિત્ર કરવી. પવિત્રતાની દષ્ટિએ જે કરવામાં આવે તે પવિત્ર છે. પવિત્રભાવથી આભા પવિત્ર છે. મન, વાણી, કાયાને અપવિત્ર કરનાર જે કંઈ હોય તે અશુચિ છે. અપેક્ષાએ અશુચિ પણ શુચિ છે અને શુચિ પણ અશુચિ છે. જડ વસ્તુએમાં શુચિતા-અશુચિતાની કલ્પનાઓમાં પરિવર્તન થયા કરે છે. તેમાં જે સાપેક્ષભાવે વતી દ્રવ્ય અને ભાવ શુચિતાને ધારણ કરે છે તે પવિત્ર બને છે.
સંસારમાં અનેક જન્મ લેવાનું કારણ આસ્રવ છે. આત્માની સાથે કર્મને સંબંધ કરાવનાર મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગ છે. મારામાં જે લેકેનું મન છે અને વ્યવહારથી અનાસક્તિએ પ્રવર્તે છે તેઓ મિથ્યાત્વાદિ આસવથી બંધાતા નથી. જે લેકે આત્મામાં મન રાખીને દુનિયામાં કર્તવ્ય કર્મો કરે છે

Page #354

૩૧૨
અધ્યાત્મ મહાવીર તેઓને મિથ્યાત્વબુદ્ધિ નડતી નથી. જે લેકે મારા ઉપદેશ પ્રમાણે આ લેક, પરલોક, વર્ગ, નરક, પાપ, પુનર્જન્મ, કર્મ વગેરેને માને છે તેઓ મિથ્યાત્વબુદ્ધિને નાશ કરે છે અને સમ્યબુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરે છે.
સર્વ તત્ત્વ, વિચારો અને કર્મો વગેરેને જેઓ સાપેક્ષપણે સ્વીકાર કરે છે તેઓ મારા ઉપદેશે અને આજ્ઞાઓને સર્વ નાની અપેક્ષાએ સમજે છે અને તેઓ દુનિયાનાં સર્વ ધર્મશાસ્ત્રો વગેરેમાંથી સાપેક્ષ બુદ્ધિએ સત્ય ગ્રહણ કરી શકે છે. તેનાથી અજ્ઞાન દૂર રહે છે. તેઓ અનપેક્ષ મિથ્યાશામાંથી પણ મારી કહેલી સમ્યફ સાપેક્ષ બુદ્ધિદષ્ટિથી સત્ય તને ગ્રહણ કરે છે. તેથી તેઓ સર્વવ્યાપક એવા મારા જૈનધર્મને સર્વત્ર પ્રકાશ કરે છે અને અજ્ઞાની લોકેને જ્ઞાન આપવા માટે આત્મભેગ આપે છે.
મારામાં દેવબુદ્ધિ, ગુરુ પર ગુરુબુદ્ધિ અને જૈનધર્મ પર પૂર્ણ શ્રદ્ધાપ્રીતિ જેએને થઈ છે તેઓ મહા જૈનો છે. તેઓ વિશ્વમાં મહાપ્રભ બને છે અને અન્યને જ્ઞાનીઓ બનાવે છે. મારામાં જેઓ વિરામ પામે છે તેઓને અવિરતવૃત્તિ કે વાસના નડતી નથી. મારામાં જેઓ વિશેષ પ્રકારે રતિ પામે છે તેઓ સર્વ કામ્ય વસ્તુઓની રતિથી રહિત થાય છે. મારા સ્વરૂપમાં પૂર્ણ રતિ, પ્રેમ, આનંદ પામે છે અને વિશેષ પ્રકારે મારામાં લયલીન બને છે તેઓને વિરત અને મારામાં આસક્ત ભક્ત જૈનો જાણવા. આત્મા વિના અન્ય જડ પદાર્થોમાં જેઓ વિરામ પામતા નથી અને સ્વાધિકારે જડ પદાર્થોને વ્યવહરે છે તેઓને અવિરતભાવ નડતું નથી. મારામાં જે વિરતિને ધારે છે તે વસ્તુતઃ આત્મામાં જ વિરતિને ધારે છે. તેઓ પશ્ચાત અવિરતિભાવવાળા રહી શકતા નથી. આત્મામાં જે જે અંશે તરતમયેગે વિરતિભાવ (વૈરાગ્યભાવ) ધારવામાં આવે છે તે તે અંશે અવિરતિભાવને નાશ થાય છે. મારાથી જેઓ વિમુખ રહે છે તેઓ કામ, ક્રોધ, માન, માયા,

Page #355

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૧૩ લેભાદિ કષાયેના તાબે રહે છે. અનીતિમય કષાયને પ્રથમ નીતિમય કષાયારૂપ કરવા અને પશ્ચાત્ ધાર્મિક કર્તવ્યમાં પ્રશસ્ય કલાને કરવા. પશ્ચાત જેમ જેમ મારામાં પૂર્ણ લયલીનતા જામશે તેમ -તેમ આત્મા અકષાયી થશે.
અનાદિકાળને કષાયના અધ્યવસાયે એકદમ દૂર ન થઈ શકે. જેઓ મારા ભક્તો અને અનુયાયીઓ બને છે તેઓ મારા વિશુદ્ધ સ્વરૂપમાં રમણતા કરીને છેવટે સર્વ કષાને ક્ષાયિકભાવે નાશ કરે છે. નાશ પામેલા કષા પાછા કદાપિ ન પ્રગટે એવા ભાવને ક્ષાયિકભાવ જાણુ. અધર્મમાં વપરાયેલા કષાયથી પાપકર્મની પ્રકૃતિએને બંધ થાય છે અને દેવ, ગુરુ કે ધર્માર્થે કરેલા કષાયોને શુભ કષાયે કહેવામાં આવે છે. તેથી પુણ્યપ્રકૃતિને બંધ થાય છે. તેથી મનુષગતિ કે દેવગતિનાં સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે. દેવ, ગુરુ, ધર્મ, આત્મા, સંઘ આદિથી સેવાભક્તિમાં પ્રસંગે જે રાગાદિ કષા પ્રગટે છે તે કષાયથી શુભ સકામગીપણું પ્રગટે છે અને તે દશા પછી મારી ભક્તિમાં તથા મારા આત્મજ્ઞાનમાં સ્થિર થવાથી છેવટે સમભાવ દશાએ નિષ્કામગીપણું પ્રગટે છે. તેથી સર્વ કર્મો કરતાં અબંધ અવસ્થા રહે છે. પૂર્વે જે તીર્થંકરા, ઈશ્વર, ઋષીશ્વર થયા, તેઓનાં સેવા, ભક્તિ, આરાધનાદિ સર્વે મારી સેવા, ભક્તિ, ઉપાસનામાં સમાઈ જાય છે. મન, વાણી અને કાયમને આવશ્યક સર્વ કર્તવ્ય કર્મો કરવામાં પ્રથમ સકામભાવે ઉપગ થાય છે અને પશ્ચાત્ મારામાં પૂર્ણ લીન થતાં અબંધક નિષ્કામભાવ વડે મન, વાણી, કાયાથી કર્મો થાય છે.
શુભાશુભ ભાવ પરિણામ વિના મન, વાણી, કાયાથી પિતાના માટે કે અન્ય જીવો માટે, દેવ ગુરુ અને ધર્માથે, સંધ, રાજયાદિક અર્થે, પરમાર્થે જે જે પ્રવૃત્તિ થાય છે તેથી આત્મામાં આમ્રવને સંબંધ રહેતું નથી. શુભાસ્રવ પુણ્યરૂપ છે અને અશુભાસ્સવ પાપરૂપ છે. મનથી શુભ વિચારે કરવાથી, વાણીથી પુણ્યનાં કૃત્ય

Page #356

૩૧૪.
અધ્યાત્મ મહાવીર
કરવાથી અને કાયાથી પુણ્ય કર્મ કરવાથી પુણ્યબંધ થાય છે અને તેથી વિપરીત પણે અધર્મમાં મન, વણ, કાયાની પ્રવૃત્તિ કરવાથી પાપબંધ થાય છે.
આત્મસાક્ષીપણે વતી સર્વ પદાર્થોમાં અને કર્મોમાં શુદ્ધ બુદ્ધિ ધારણ કરવાથી સર્વ કર્મોમાં મન અબંધ પણે વર્તે છે. શુભાશુભ પરિણામને જે ત્યાગી બને છે તે વિશ્વના સર્વ જીવોની સાથે રહેવા છતાં અને સર્વ પદાર્થોના સંબંધમાં આવવા છતાં ત્યાગી બને છે. મન, વાણી, કાયાદિથી કર્તવ્ય કાર્યો કરવાના ત્યાગમાત્રથી કઈ ત્યાગી બની શકતું નથી, પરંતુ મનમાં ઊઠતી શુભાશુભ કામના અને વાસનાઓના ત્યાગથી આત્મા સત્ય ત્યાગી બની શકે છે. કામ્યવૃત્તિનો ત્યાગ થયા પછી કંઈ ત્યાગ કરવાનું રહેતું નથી. બાહ્ય પદાર્થો તે જડ છે. તે પિતાના નથી તો તેને ત્યાગ પણ કરી શકાય નહીં. જ્યાં સુધી શરીર છે ત્યાં સુધી કંઈ ને કંઈ કર્તવ્ય કર્મ તે થાય છે. તેથી ત્યાગદશામાં પ્રત્યવાય આવી શકતું નથી.
મન, વાણી અને કાયા તથા ઈન્દ્રિયો વગેરે સાધને ખરેખર આત્માના જ્ઞાનાદિ ગુણના પૂર્ણ વિકાસાર્થે મળેલાં છે. મન, વાણી, કાયા, કષાય, ઈન્દ્રિયે, વૃત્તિ વગેરેને એક પ્રકૃતિ તરીકે નામાદેશ કરવામાં આવે છે. જેને આત્મા જાગ્રત થયે છે અને અવળામાંથી પણ સવળું ગ્રહણ કરી શકે છે તેને પ્રકૃતિ ખરેખર પરમાત્મદશા. પ્રાપ્ત કરાવવામાં સહાયકારક બને છે. મારામાં પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રીતિ જેઓ ધારણ કરે છે તેઓને મારી પાસે અર્થાત શુદ્ધાત્મસ્વરૂપની નજીક આવવામાં પ્રકૃતિ જરા પણ નડતી નથી; ઊલટી સહાયકારક થાય છે. તેઓ અવળી પ્રકૃતિના સંબંધે આડાઅવળા. થઈને અને ભયંકર માર્ગ પસાર કરીને છેવટે શુદ્ધાત્મા બને છે. મારામાં પૂર્ણ વિશ્વાસધારક લેકનાં મન, વાણ, કાયા પવિત્ર અને છે. મારામાં પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રેમ ધારણ કરનારાઓથી નિરાનંદ ઉદાસભાવ દૂર રહે છે.

Page #357

ભાગ–સંયમનું સ્વરૂપ
૩૧૫
શ્રીમતી શૈદાદેવી ! મારા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપને જેએ જાણે છે તેએ આસ્રવની સ` પ્રવૃત્તિઓને સવરરૂપે અને નિજ રારૂપે પરિમાવીને અખ ધક બને છે. કમ બંધને હેતુ આસ્રવ પણ મારા ભક્ત જૈનોને સવરરૂપે પરિણમે છે, સેવા અને ભક્તિથી આસવનાં કાર્યાં સંવર અર્થાત્ સયમરૂપે પરિણમે છે. જેમને શુદ્ધબુદ્ધિ પ્રગટી છે તેઓની પાસે આસ્રવપરિણામ આવી શકતા નથી. અને કદાપિ તેઓના મનમાં આસ્રવપરિણામ પ્રગટે તા તરત નષ્ટ થઈ જાય છે. બાહ્ય પદાર્થાંમાં શુભાશુભ આસ્રવપણું નથી. આત્મા જે પવિત્ર છે, તે મન, વાણી, કાયાની શુભ નૈતિક, ધાર્મિક, વ્યાવહારિક ક પ્રવૃત્તિથી પણ આસ્રવ નથી. રાગદ્વેષપરિણામ આસ્રવ છે અને મનમાં પ્રગટતા રાગદ્વેષના પરિણામને ત્યાગવાથી ત્યાગમાગમાં આરાહુ થાય છે. ત્યાગમાગમાં આરાહુ થવાથી સર્વ વિષયામાં થતી શુભાશુભ વૃત્તિઓને નિરેષ થાય છે અને તે જ સયમ-સવર છે. આ પ્રમાણે જેએ જાણે છે તેઓ સયમી અને ત્યાગીએ મને છે.
સાધુએને, ત્યાગીઓને અન્ન, પાણી, વસ્ત્ર, પાત્ર, વસતિ વગેરે આપવાથી પુણ્ય થાય છે. ત્યાગીઓને નમસ્કાર કરવાથી, તેઓની સેવાભક્તિ કરવાથી પુણ્ય, સવર અને નિજ રાભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. સાધુ, ત્યાગીઓના રક્ષણથી આત્માએ સવ કમ થી વિમુક્ત થાય છે. ધર્મની રક્ષા કરવાથી સર્વ સંધની અને પેાતાની રક્ષા થાય છે. પાપના વિચારા અને પ્રવૃત્તિએથી દેશ, કેમ, રાજ્ય, સમાજ, કુટુંબ વગેરેની પાયમાલી થાય છે.
સ લેાકેા એકખીાને સહાય કરે છે, તે તેથી તેઓ પુણ્ય ખાંધે છે. ભૂખ્યાંને ભેાજન આપવાથી, અન્ન આપવાથી અને તરસ્યાંને જળદાન કરવાથી પુણ્યમ્ ધ થાય છે. રાગીઓને ઔષધ આપવાથી, પશુએ અને પક્ષીઓની રક્ષા કરવાથી પણ પુણ્યખધ થાય છે. અને મેક્ષાથી એને નિરા થાય છે. સમાજ, દેશ અને કુટુંબ,

Page #358

૩૧૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
રાજ્ય આદિની નીતિસર બ્યવસ્થા કરવાથી પુણ્યખધ થાય છે. સાધુએની, સતીએની અને માળાએની રક્ષા કરવાથી મહાપુણ્યમ ધ થાય છે. ગાચૈાની, બળદની, ભેંસેાની થતી હિંસા ખાસ અટકીવવાથી અને તેઓનું પાલન અને રક્ષણ કરવાથી પુણ્યખધ થાય છે. દરેક મનુષ્યે પેાતાને ઘેર ગાય પાળવી. ગૃહસ્થનુ ઘર ગાયથી શેલે છે. ખાદ્યળુ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શૂદ્રના ઘેર ગાય હાય તા તેથી દેશ, રાજ્ય, સંઘ, સમાજ, કુટુંબનુ શ્રેય થાય છે. સદ્વિદ્યાના પઠન-પાન વગેરેથી પુણ્ય થાય છે.
ક્ષાત્રધર્મ પ્રમાણે વનારા ક્ષત્રિયા ન્યાય્ય ધર્મયુદ્ધકમથી પુણ્ય ખાંધે છે અને સ્વર્ગ'માં ઉત્પન્ન થાય છે. તેથી ઊલટુ અન્યાય અને અધમ માં ક્ષાત્રખળ વાપરવાથી પાપ મધે છે. અલ્પ પાપવાળાં અને બહુ પુણ્યવાળાં કમેમાં કરવાથી પેાતાને તથા દેશ, સંઘ, સમાજ ને લાભ થાય છે. મારી ભક્તિ કરનારા જૈનોની સર્વ પ્રકારે સેવા કરવાથી તથા ત્યાગીઓની સેવાભક્તિ કરવાથી પુણ્યાનુમ ધી પુણ્યના ખંધ થાય છે. દુષ્કાળ અને રાગાદિ પ્રસંગે અન્નાદિકનું દાન કરવાથી માટું પુણ્ય થાય છે.
જેએને પુણ્યની કામના રહી નથી અને જેએની સ જડ પદાર્થોમાંથી સુખની કામના ટળી ગઈ છે એવા ભક્તોએ સ્વાધિકારે પુણ્યનાં પારમાર્થિક કાર્યો કરવાં, પણ વાણી, કાયા, લક્ષ્મી, સત્તાને વાપર્યા વિના એસી રહેવું નહીં. પેાતાના પાડાશીઓને ધી બનાવવા અને તેમને સુખી કરવા પ્રયત્ન કરવે. ગુદાને દેવાં. એથી પુણ્યખંધ થાય છે. પુણ્યમ ધની ઇચ્છાવાળાઓને પુણ્યનાં નૃત્યેાથી પુણ્ય થાય છે અને મેક્ષની ઇચ્છાવાળાઓને પુણ્યનાં કાર્યાંથી સવર્ અને નિર્જરા થાય છે અને છેવટે મુક્તદશા થાય છે. શુભ કર્મો, શુભ વિચાર અને પારમાર્થિક કાય કરવાથી પુણ્ય, સાંવર નિરા અને મુક્તિ થાય છે. રાજા નીતિ પ્રમાણે રાજ્ય કરે છે અને સના ભલામાં આત્માની પેઠે પ્રવતે છે, તે

Page #359

ત્યાગ યમનું સ્વરૂપ
૧૭ તેથી રાજા પુણ્ય, સંવર, નિર્જરા અને મુક્તિને પામે છે. તે જે અનીતિ આદિ અધર્માચરણથી ચાલે છે, તે પાપને ભક્તા બને છે. જુલ્મી, અન્યાયી, વ્યભિચારી, દુષ્ટ, પ્રજાપડિક, દુર્વ્યસની રાજાએને ગાદી ઉપરથી ઉઠાડી દેવાથી અને તે સ્થાને નીતિમય જીવન જીવવાવાળા, પ્રજાપ્રેમી, ભક્ત પ્રજાનું આત્મવત્ રક્ષણ કરનાર અને વ્યસનરહિતને સ્થાપન કરવાથી પુણ્ય, સંવર અને ધર્મની ઉત્પત્તિ થાય છે અને દેશ, સંઘ, રાજ્યમાં શાંતિ, સુષ્ટિ, પુષ્ટિ પ્રવર્તે છે.
અન્યાયથી પાપ થાય છે અને ન્યાયથી પુણ્ય છે. અસત્યથી પાપ થાય છે અને સત્યથી પુણ્ય અને મોક્ષ થાય છે. ચોરોને, વ્યભિચારીઓને શિક્ષા કરી તેને ધર્મમાં લાવવાથી પુણ્ય ધર્મ અને મુક્તિ થાય છે. નાસ્તિકને મારા ભક્ત આસ્તિક બનાવ વાથી ધર્મ થાય છે અને અધર્મનો નાશ થાય છે. કોઈને અન્યાયથી સતાવ્યાથો, પીળ્યાથી, માર્યાથી પાપ થાય છે. જે પ્રધાને લાંચ. લે છે, રાજ્ય અને દેશને દ્રોહ કરે છે, અનીતિમાર્ગમાં વિચરે. છે અને પ્રજાની ઉન્નતિમાં ભાગ લેતા નથી તેઓ પાપી બને છે અને મરીને દુર્ગતિમાં અવતરે છે. જે કેટવાલે, સેનાધિપતિઓ વગેરે સત્તાધિકારીઓ અન્યાય, અધર્મ, જુલ્મ કરે છે તેઓ પાપલેક્તા બને છે.
જે વ્યાપારીઓ અસત્ય, ચોરી, વિશ્વાઘાત, થાપણુબદલ અને જૂઠી સાક્ષીએ જારવી વગેરે પાપકર્મો કરે છે તેઓ અલ્પ અને ક્ષણિક સુખની આશાએ માનવભવને હારી જાય છે. દેશ, સમાજ, સંઘ વગેરેની અન્યાય, જુલ્મ અને સ્વાર્થથી પાયમાલી કરવાથી પાપને બંધ થાય છે. કેટલાંક પાપકર્મો તે આ ભવમાં છને ફળ દેખાડે છે અને કેટલાંક પરભવમાં ફળ દેખાડે છે. અન્યાય કરવાથી કેઈનું છેવટે શ્રેય થતું નથી. પાપથી ક્ષય અને ધર્મથી જ થાય છે, તે પરિણામે લેકો દેખી શકે છે. કેઈના પર આળ દેવાથી પાપનો બંધ થાય છે. કેઈની ચાડીચુગલી કરવાથી

Page #360

૩૧૮
અધ્યાત્મ મહાવીર અને દ્રોહ કરવાથી પાપબંધ થાય છે. પરોપકારથી પુણ્ય છે અને અન્ય જીને પડવાથી પાપ છે. - છતી શકિતએ ધમી લેકે પર જુલ્મ, પીડા ગુજારતા હોય અને તે પ્રસંગે દેહાદિની મમતા રાખી. ધર્મીઓને સહાયની ઉપેક્ષા કરવાથી પાપબંધ થાય છે તેમ જ છતી શક્તિઓને નાશ થાય છે. જુમીઓ, પાપીઓ, ચેર, વ્યભિચારીઓને છતી શક્તિએ નહિ વારવાથી દેશ, પ્રજા, સંઘ, રાજ્યાદિકની હાનિ થાય છે તેમ જ ધર્મને નાશ થવાથી અધર્મના ભાગી બની શકાય છે, એમ જેઓ મારા પર શ્રદ્ધા અને પ્રેમ ધારણ કરે છે તેઓ સારી રીતે જાણી ગ્ય શુભ પ્રવૃત્તિથી પ્રવર્તે છે.
એકેન્દ્રિય કરતાં હીન્દ્રિય જીવોની, દ્વીન્દ્રિય જીવે કરતાં ત્રીન્દ્રિય જીવોની અને ત્રીન્દ્રિય જીવો કરતાં ચતુરિન્દ્રિય છની અને ચતુરિન્દ્રિય જીવ કરતાં પંચેન્દ્રિય જીવેની એમ ઉતરેત્તર જીવોની દયા કરતાં વિશેષ પુણ્યબંધ થાય છે. પંચેન્દ્રિય જીવોમાં પણ જલચર કરતાં સ્થલચર જીવની, તે કરતાં પંખીઓની અને તે કરતાં પશુઓની દયા અને રક્ષા કરવાથી અનંતગણું પુણ્ય થાય છે. અને તે પ્રમાણે તેઓની હિંસા કરવાથી ઉત્તરોત્તર વિશેષ પાપબંધ થાય છે.
દેવતાઓના કરતાં મનુષ્યાવતાર મહાન છે. મનુષ્યાવતારમાં આત્મા મુક્ત, પરમાત્મા, પરબ્રહ્મ મહાવીર બને છે. હિંસક પાપી દુષ્ટ જીવો કરતાં દયાળુ, ધર્મ, ભક્ત, સત્યવાદી મનુષ્યાનું અન્નાદિકથી રક્ષણ કરવામાં અનંતગણું પુણ્યબંધ છે અને તેથી સંવર અને નિર્જરા થાય છે. જેઓ દુનિયાનું ઘણું ભલું કરે છે તેવા મારા ભક્તોનું રક્ષણ, સેવા અને ભક્તિ કરવાથી પુણ્યાનુબંધી yય અને મહાનિ થાય છે, પરંતુ તેથી વિરુદ્ધ તેઓની હિંસા વગેરે કરવાથી પાપનુબધપાપ અને નરકગતિની પ્રાણિ થાય છે.

Page #361

૩૧.
ત્યાંગ-સંયમનું સ્વરૂપ
સર્વાવતારેમાં મનુષ્યાવતાર મહાન છે. તે મનુષ્યમાં પણ અધર્મબુદ્ધિવાળા મનુષ્યો કરતા ધર્મ બુદ્ધિવાળા મારા ભક્તો મોટા છે. તેમાં પણ ગૃહસ્થ ભક્તો કરતાં ત્યાગીએ અનંત ગુણ મહાન છે. તેમાં પણ સાધુઓ કરતાં ઉપાધ્યાય અને આચાર્યો ઉત્તરોત્તર મહાન છે. તેઓની તે પ્રમાણે તરતમયેગે સેવાભક્તિ કરવાથી ઉત્તરોત્તર પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય, સંવર, નિર્જ અને મુક્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે.
મનુષ્યોની સેવા કરવાથી પુણ્ય છે અને તેઓને તિરસ્કાર કરવાથી પાપ છે. અધમી, દુષ્ટ અને વ્યસની સ્ત્રીપુરુષને જેઓ ધર્મમાર્ગમાં ચઢાવે છે અને તેઓને સદ્ગુણી બનાવે છે તેઓ વિશ્વવંદ્ય મહાપુરુષ છે. જેમ બને તેમ પાપી મનુષ્યને મારી નહીં નાંખતાં તેઓને બેધશિક્ષા આપી ધમી બનાવવા. મનુષ્યાવતારમાં મનુષ્ય જેટલું ધર્મકાર્ય કરી શકે છે તેટલું અન્ય ભામાં ધર્મકાર્ય કરી શકાતું નથી. દુષ્ટ, ઘેર પાપીઓને પણ સુધારવાની તક આપી સુધારવા જોઈએ.
મનુષ્યભવનો એક ક્ષણ પણ પુનઃ પ્રાપ્ત થ મહા દુર્લભ છે. પુનઃ પુનઃ મનુષ્યભવ મળી શકતું નથી. મનુષ્પાવતારની છેવટની બે ઘડીમાં પણ અનંત ભવનાં કર્મોને ક્ષય કરીને મુક્તિ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે.
મનુષ્યને મારા ભક્ત, ધમ, સદ્ગુણી બનાવવા સમાન અન્ય કઈ મહાન ધર્મકાર્ય વિશ્વમાં નથી, એમ શ્રીમતી યશોદાદેવી અવધ અને અધમ મનુષ્યને ધમ બનાવવા આત્મવીર્ય ફેરવી પુરુષાર્થ કર !
. મનુષ્યભવની એક ક્ષણમાત્ર પણ પ્રમાદમાં નશાળવી જોઈએ. મના, તન, વચન, લક્ષમી, સત્તા આદિ શક્તિએને ક્ષય કરનાર દારૂ વગેરે કેીિ વધુઓનો ત્યાગ કરવાથી પુંય થાય છે. દારૂ

Page #362

३२०
અધ્યાત્મ મહાવીર આદિ કેફી વસ્તુઓનું પાન કરવાથી પાપ અને અધર્મ થાય છે તેમ જ સાક્ષાત તથા પરંપરાએ દેશ, રાજ્ય, પ્રજા, કેમ, વિદ્યા વગેરેની પાયમાલી થાય છે. નશે જેનાથી ચઢે તેવી વસ્તુઓથી દૂર રહેવું એ જ મારા ભક્તોનું પરમ કર્તવ્ય છે. - ગુરુદ્રોહ, દેવદ્રોહ, મિત્રદ્રોહ, માતા-પિતા–સ્ત્રદ્રોહ વગેરે દ્રોહ કરવાથી પાપની પરંપરા વધ્યા કરે છે. જેઓ ધર્મના બહાને અને મારા નામના બહાના તળે રહીને લેકેને દ્રોહ કરે છે અને લેકેને તેમ જ ધમીઓને નાશ કરે છે તેઓ નરકાદિ દુર્ગતિમાં જન્મ પામે છે.
| મારું શરણ જેએએ ખરા ભાવથી અંગીકાર કર્યું છે અને કરશે તેઓની બુદ્ધિ શુદ્ધ થવાની જ. તેઓ પાપકર્મોનું પ્રતિક્રમણ કરીને પુણ્ય ધાર્મિક માર્ગો તરફ અવશ્ય આવવાના જ અને તેઓ મુક્તિપદ પ્રાપ્ત કરવાના જ, તેમાં જરામાત્ર શંકા રાખવી નહિ.
સર્વ પ્રકારના મહર્ષિઓની અને મહાત્માઓની સેવા કરવાથી પુણ્ય થાય છે. માતા, પિતા, વૃદ્ધ, બાલ, ગ્લાનની સેવા કરવાથી અનંતગણું પુણ્ય થાય છે. ઉપકારીની સેવા કરવાથી પુણ્ય થાય છે અને તેઓના ઉપકારને બદલે તેઓ પર અપકાર કરવાથી પાપથાય છે. વિદ્યાગુરુ આદિ ગુરુઓનું માન, સન્માન, બહુમાન, સેવા, ભક્તિ કરવાથી અશુદ્ધ બુદ્ધિ, અજ્ઞાન, મેહ, વગેરે પાપોનો આ ભવમાં જ નાશ થાય છે. ગુરુ આદિ પૂજ્ય જનેનું અપમાન કરવાથી પાપ થાય છે. ઉપકારી જનના ઉપકારે પવવાથી મુક્તિમાર્ગમાં ગમન કરતાં અનેક વિદને ઉપસ્થિત થાય છે.
ગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવાથી ગુરુના ભક્ત શિષ્યો મારી - સહાયને પામે છે. પંચમ આરામાં ધર્મગુરુઓની સેવાભક્તિમાં મારી સેવાભક્તિ જાણવી. (સુપાત્રે દાન દેવાથી પુણ્યબંધ તથા નિર્જરા થાય છે. જેઓને જે જે દાન કરવાની ઉપગિતા છે ,

Page #363

લાગwનું રૂપ
૩૨૧ તેઓને તે તે દાન કરવાથી આત્માનો અત્યંત વિશુદ્ધિ થાય છે અને મમતા-મૂછનો નાશ થાય છે. દાનને પ્રતિબદલો લેવાની બુદ્ધિએ જેઓ દાન કરે છે તેઓ મેક્ષમાર્ગમાં હળવે હળવે જાય છે અને જેઓ દાન આપીને તેને પ્રતિબદલે લેવા ઈચ્છતા નથી, ફક્ત દાન દેવાથી પોતાની ફરજ અદા થાય છે એમ જાણીને ચેશ્ય વ્યક્તિને ચગ્ય દાન આપે છે તેઓ મોક્ષમાર્ગમાં વીજળીના વેગે ગમન કરે છે. જેઓ નિષ્કામબુદ્ધિએ દાન દે છે તેઓ મોક્ષ મેળવે છે.
ગૃહને દાન સમાન કેઈ ધર્મ નથી. અભયદાન, સુપાત્રદાન, અનુકંપાદાન, ઉચિતદાન અને કીર્તિદાન તથા જ્ઞાનદાન, અન્નદાન, વસ્ત્રદાન આદિ દાનાને સવાધિકારે કરવાથી પુણ્યબંધ, નિર્જરા અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.
- કુમારિકાઓનાં અને સતીઓનાં શિયળ ભંગ કરનારા દુષ્ટ લેકને પરાજય કરવાથી ધર્મની અને મુક્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે. બ્રહ્મચર્ય અને વીર્યરક્ષા કરવા સમાન કેઈ મહાપુણ્ય નથી. આખી પૃથ્વીને સુવર્ણ મંદિરોથી ભરી દેવામાં આવે તેના કરતાં બ્રહ્મચર્ય વ્રત ધારણ કરવાથી અનંતગણે ધર્મ થાય છે. વીર્યની રક્ષા કરવાથી રોગ, વ્યાધિ, દુબુદ્ધિ, કામ વગેરેને નાશ થાય છે અને ધર્મની રક્ષા થાય છે.
બાળકે અને બાલિકાએ વીસ વર્ષ પર્યત વયની રક્ષારૂપ બ્રહ્મચર્ય પાળી શકે અને મૈથુન, હસ્તકર્માદિ દુષ્ટ ટેવોના તાબામાં ન આવે એવાં ગુરુકુલ વગેરે સર્વસાધનોમાં ભાગ લેવાથી પુણ્ય, ધર્મ અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. બાળકો અને બાલિકાએ વીશ વર્ષ પર્યત બ્રહ્મચારી રહે એવાં સાધનમાં છતી શક્તિએ ભાગ ન લેવાથી અને સ્વાધિકાર - પ્રવર્ચાથી દેશ, કોમ, સંઘ, રાજય, પ્રજામાં પાપને પરંપરાએ પ્રચાર થાય છે.
'જેએની પાસે અનાદિક પરિગ્રહ ઘણે હેય છે અને અન્ય ૨૧

Page #364

૩ર૩
આપ્યામ મહાવીર લેકે પાસે અનાદિક હેતું નથી તેઓ ભૂખ વગેરેથી મરે છે. તે પ્રસંગે જે તેઓ ભૂખ્યાઓને અનાદિક આપતા નથી, તે તેઓ મારા ભક્તો ગણાવાને લાયક બની શકતા નથી. પોતાની પાસે અનાદિક છતાં પોતાને ઘેર આવેલાઓને અને માગનારાઓને જે આપતું નથી તે પાપમાર્ગમાં પ્રવેશ કરે છે, તે મોહને તાબેદાર, ગુલામ બને છે અને મારો વિશ્વાસી રહેતું નથી, એમ છે શ્રીમતી યશદાદેવી! જાણ.
શુભાશુભસવ સંબંધથી મન પણ શુભાશુભરૂપ કહેવાય છે. આત્મામાં જ્યારે મન લીન થાય છે ત્યારે શુભાશુભ પરિણામ રૂપ આસવનું ગ્રહણ થતું તથી. મારામાં મન રાખીને જેઓ સંસારમાં આજીવિકાદિ કર્મો કરે છે તેઓ સંસારમાં બંધાતા નથી.
જાતિ-અભિમાન, રૂપ–અભિમાન, વિધા-અભિમાન બલાભિમાન, યૌવનને અહંકાર, લક્ષમીનો અહંકાર, તપને અહંકાર વગેરે અહંકારથી પાપપ્રકૃતિએને બંધ થાય છે, પરંતુ સર્વ પ્રકારના અહંકારનો ત્યાગ કરવાથી સંવર-સંયમની પ્રાપ્તિ થાય છે.
મહાસંઘ, દેવ, ગુરુ, ધર્મ વગેરે માટે પ્રાણાર્પણ કરવાથી, દેહને ત્યાગ કરવાથી પુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. નામરૂપને અહંકાર ત્યાગીને ગુરુની સેવા કરવાથી મુક્તિ થાય છે.
પુણ્ય સુવર્ણની બેડી સમાન છે અને લેહની બેડી સમાન પાપ છે. પુણ્યથી સાનુકૂલ સંગોની પ્રાપ્તિ થાય છે. પુણ્યથી શુભ સાધન મળે છે. પાપ તડકારૂપ છે અને પુણ્ય છાયા સમાન છે. પુણ્યથી શુભ શરીર મળે છે. પાપનાં કર્મોને ત્યાગ કરીને પુણ્યકર્મો કરવાં અને પશ્ચાત સંવરની સેવા કરવી.
બાળજીવ ગૃહસ્થાવાસમાં પુણ્યકર્મોને કરે છે અને જ્ઞાનીઓ પણ પુણ્યકર્મો કરે છે, પરંતુ તેઓ પુણ્યફળરૂપ પગલિક સુખની ઇચ્છા રેખત-મથી. તેથી તે સંવર અને નિજરને

Page #365

ત્યાગ—સંયમનું સ્વરૂપ
વિશેષતઃ પ્રાપ્ત કરે છે.
મારા ભક્તો કેટલાક તામસી પ્રકૃતિવાળા છે, કેટલાક રાજસી પ્રકૃતિવાળા છે અને કેટલાક સાત્ત્વિક પ્રકૃતિવાળા છે. દુનિયામાં અનત જીવે છે. દુનિયાના સર્વ જીવે પુણ્ય અને ધર્મક્રિયા કરનારા બની શક્તા નથી. ત્રણ પ્રકૃતિમાંથી ગમે તે પ્રકૃતિની મુખ્યતાવાળા જીવા વતે છે. દયા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, શુદ્ધ પ્રેમ, મૈગ્યાદિ ભાવના, ક્ષમાદિ દશ ધર્મના સાત્ત્વિક પ્રકૃતિમાં સમાવેશ થાય છે. સત્ત્વ, રજસ અને તમસ પ્રકૃતિથી ભિન્ન એવું મારું શુદ્ધાત્મ બ્રહ્માસ્વરૂપ છે. એ સ્વરૂપની પ્રાપ્તિ માટે પ્રથમ શુભાસવરૂપ પુણ્યપ્રકૃતિનું અવલંબન લેવું પડે છે. પશ્ચાત્ સવર અને નિજ રાની આરાધનારૂપ સાત્ત્વિકભાવનું અવલંબન લેવું પડે છે. પ્રાસાદ પર આરેહવા માટે પ્રથમ નિસરણી કે દાદરની જરૂર પડે છે. તે પ્રમાણે મુક્ત થવા માટે ભક્તોને શુભારુવ સેવવા પડે છે. મન, વાણી અને કાયાનું અવલખન લેવું પડે છે. પશ્ચાત્ પેાતાની મેળે યમ, નિયમ આસનાદિકનું અવલંબન છૂટી જાય છે અને આત્મા સવ ખાખતમાં
વ્ય કરવામાં અગર ન કરવામાં સ્ત્રતત્ર અને છે, તેએ પશ્ચાત મન, વાણી, કાયાના પરમાથ માટે ઉપયેગ કરે છે.
૩૧૩
શ્રીમતી યશેદાદેવી ! શુદ્ધાત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ પૂર્વે સવર ભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે. સ'વરભાવ એ આસ્રવત્યાગરૂપ છે. જે જે અશે આસવના ત્યાગ તે તે અશે સંવર છે. બાવીસમા તી કર શ્રી નેમિનાથના શિષ્ય ગજસુકુમાલે સવાવમાં રહીને ક્રોધાદિ કષાયાના જય કરી મુક્તિની પ્રાપ્તિ કરી હતી. શ્રી શુક પરિવ્રાજકે સંવરભાવમાં રહીને મુક્તિની પ્રાપ્તિ કરી હતી. શ્રી મુનિસુવ્રત તીથકરના ભક્ત વાલી સંવરભાવરૂપ ત્યાગાવસ્થાને પામી મુક્ત થયા હતા. શ્રી મુનિસુવ્રત તીર્થંકરના ભક્ત શ્રી રામચન્દ્રજીએ સંવરસયમ વડે ગ્રુદ્ધ બ્રહ્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ કરી હતી. વીસમા નીયર પરમાત્મા શ્રી મુનિસુત પ્રભુના ભક્ત વસિષ્ઠ ઋષિચ્છે

Page #366

૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
સવરતન્ત્રરૂપ જૈનધમ ની આરાધના કરીને મુક્તદશા પ્રાપ્ત કરી હતી. સર્વ કામાદિ વિષયવૃત્તિને ત્યાગ તે જ સવર છે. રાગદ્વેષના વિચારાને ત્યાગ તે સંવર છે. મારામાં ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ. થી લીન થઈ જવું એ સંયમ છે અને સંયમ તે સવર છે. પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ એ સવરૂપ સંયમ છે. સંયમથી અનંત પ્રકારની શક્તિએ ખીલે છે. વિદેહી નમિ રાજવિ એ અને જનક રાજષિએ તથા શ્રી નમિ તીથ ંકરના ભક્ત કાત્યાયન ઋષિએ તથા યાજ્ઞવલ્કય ઋષિએ સ’વરભાવમાં રહીને અનેક ભવનાં આઠ કર્મી ખેરવીને મુક્તિની પ્રાપ્તિ કરી હતી. પ્રથમ તીર્થંકર આદિનાથ શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુના સેા પુત્રએ છેવટે સવભાવમાં રહી મુક્તિપદ પ્રાપ્ત કર્યુ હતું.
.
રાજયેાગ, સહજયાગ, હુડચેગ, મંત્રયેાગ, ધ્યાનચેાગ વગેરેના સવભાવમાં સમાવેશ થાય છે. નીતિ, પ્રામાણિકતા, સત્ય, દયા, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, નિરહંકારતા, વિકલ્પ-સ’કલ્પને ત્યાગ, નિષ્કામભાવથી પ્રવૃત્તિ, તપ, જપ, સયમ, ચારિત્ર વગેરે સવરતત્ત્વરૂપ છે, એમ શ્રીમતી યશે!દાદેવી ! જાણું.
શ્રી સનકાદિ ઋષિએ, કે જેએ શ્રી નિમિનાથના ભક્તો હતા, તેએ સંવરતત્ત્વરૂપ જૈનધમને આરાધી મુક્ત થયા હતા. શ્રી કશ્યપ ઋષિ, કે જેએ શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુના વંશમાં થયા હતા, તે સંવરતત્ત્વને પામી ત્રિગુણાતીત વીતરાગ જિન થયા હતા. એમ અનેક ઋષિએએ અને મુનિએએ સવરતત્ત્વની આરાધના કરીને સદૃદૃષ્ટિની પ્રાપ્તિ કરી હતી. તે જ રીતે અનેક સાધુએ તથા સાધ્વીઓએ સવરભાવમાં રહીને વીતરાગ સર્વજ્ઞપદ પ્રાપ્ત કર્યું હતું.
આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિથી સવરભાવમાં રહી શકાય છે અને તેથી અનેક—અનંત કે'ની નિરા થતાં મેાક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે, એમ શ્રીમતી ’યશે।દાદેવી ! જાણું: મારા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપમાં જેએ

Page #367

ત્યાાંયમનું સ્વરૂપ શ્રદ્ધા, પ્રેમથી મસ્ત બને છે તેઓ કાચી બે ઘડીમાં પરમાનંદને અનુભવ કરે છે. મારા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપના પ્રેમી મસ્ત લોકોને સંવર અને નિર્જરાની સહેજે એક ક્ષણમાં પ્રાપ્તિ થાય છે.
પાંચ સમિતિ, ત્રણ ગુપ્તિ, બાવીસ પરિષહ, સાધુધર્મ, ભાવના, ચારિત્ર વગેરે સર્વે સંવરના અનેક પર્યા છે. તેમાંથી એકેકનું અવલંબન કરીને પૂર્વે અસંખ્ય છ મુક્ત થયા છે, થાય છે અને ભવિષ્યમાં થશે. એકવીસમા તીર્થંકર વિદેહી શ્રી નમિનાથ થયા. તેમના શિષ્ય ત્યાગી બૃહસ્પતિ ઋષિએ સંવરરૂપ ત્યાગભાવ -જ્ઞાનને પામીને અનેક મનુને બોધ આપી મુક્ત કર્યા હતા. તેથી વેદસૂક્તમાં તેમના શિષ્ય ઋષિઓએ તેમનું મંગલનામ ધારણ કર્યું છે. શ્રી બૃહસ્પતિ ઋષિએ જૈનધર્મને વિશ્વમાં પ્રચાર કર્યો હતો. તે સદા મંગલકર્તા છે.
બાવીસમા તીર્થંકર ઈશ્વર શ્રી અરિષ્ટનેમિ પ્રભુએ ત્યાગી બની સર્વ વિશ્વમાં સર્વત્રષિઓને સંવરભાવને ઉપદેશ આપે હતો.
જ્ઞાનગ, કર્મ, ભક્તિયોગ વગેરે સર્વ યોગોને પ્રકાશક હું પ્રગટ છું. સર્વ તીર્થ કરે અને પૂર્વે થયેલા સર્વ ઋષિઓએ સર્વજ્ઞદષ્ટિથી ચાવીસમા તીર્થંકર પરમાત્મા મહાવીર તરીકે મારો સર્વ વિદ્ધારક અવતાર થશે એમ ઋષિમુનિઓ, ઈન્દ્રો અને દેવોની આગળ કહ્યું હતું અને સર્વ અસંખ્યાત ધર્મસ્વરૂપ જૈનધર્મને પ્રકાશ હ થઈશ, એમ જણાવ્યું હતું. મારે ઉપદેશ તે પૂર્વનાં સર્વ પુસ્તક અને ભવિષ્યનાં સર્વ પુરાણે વગેરેને સાર છે, એમ સત્ય જાણ.
શ્રી અરિષ્ટનેમિ ઘેર બ્રહ્મચારી તીર્થકરે શ્રીકૃષ્ણની આગળ મકાઢ્યું હતું કે ચોવીસમા તીર્થંકર શ્રી મહાવીર પ્રભુ થશે. તેઓ ત્યાગીઓના પ્રભુત્વનાથ બનશે. કલિયુગમાં તેમના નામના જાય, તેમના ઉપદેશ, તેમની ભક્તિથી સર્વ ભક્ત લેકેને ઉદ્ધાર

Page #368

અથમ મહાવીર થશે. તે પ્રમાણે ચોવીસમા તીર્થકર તરીકે મારા મહેશ્વર અવતાર છે. તેથી હું જે સંવરભાવરૂપ જૈનધર્મ કહું છું તેની આરાધના કરીને અનેક છે વીતરાગ, જિન, પ્રભુપદને પ્રાપ્ત કરે છે, એમ નકકી જાણ.
સંયમથી આત્માની અનેક-અનંત શક્તિઓને પ્રકાશ થાય છે. તેનાથી ભાવતઃ અષ્ટ સિદ્ધિઓ અને નવનિધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. મારા શુદ્ધ બ્રહ્મસ્વરૂપમાં મનને ગેપવીને જેએ સંકલ્પવિકલપાતીત થાય છે તેઓ પ્રભુ તરીકે પિતાને અનુભવે છે અને પ્રભુપદની પ્રાપ્તિ કરે છે. મારામાં જે પ્રેમશ્રદ્ધાથી લયલીન થાય છે અને પોતાના આત્માને મહાવીર તરીકે જેઓ અનુભવે છે તેઓને એક ક્ષણમાત્રમાં સંવર અને સંયમની પ્રાપ્તિ થાય છે, એમ નિશ્ચયતઃ જાણ.
પાંચમા આરામાં મારું શરણ સ્વીકારવાથી અને મારા નામના જાપમાત્રથી અનેક ઘેર પાપોના કરનારાઓ પણ સંવરભાવ અર્થાત્ સારિક ભાવને પામી શુદ્ધાત્મપદને અનુભવે છે અને ઘેર હત્યાઓનાં પાપોથી પણ વિમુખ થાય છે. શુદ્ધાત્મપરબ્રહ્મ એવા મારા સ્વરૂપના આશ્રયથી જે શક્તિ છને મળે છે તેવી અન્ય કરેડ ઉપાયોથી મળતી નથી. તે જોઈને ગમન કરવું તે ઈર્યાસમિતિ છે. બરાબર વિચાર કરીને બેસવું તે ભાષાસમિતિ છે. નિર્દોષ સાત્વિક શુદ્ધ ભેજન લેવું તે એષણાસમિતિ છે. જે મૂકવું, ગ્રહવું તે બરાબર તપાસીને કરવું તે આદાનત્યાગસમિતિ છે. જે પાઠવવું તે બરાબર તપાસ કરીને પરડવવું તે પારિષ્ઠાપનિકા સમિતિ છે. એ પાંચ સમિતિ પ્રમાણે પ્રવર્તવાથી આત્માની સન્મુખ મન થાય છે અને તેથી વ્યવહારસમાવિનો પ્રાપ્તિ થાય છે. પાંચ સમિતિરૂપ ગની પ્રાપ્તિ થયા પછી મનગુક્તિ, વાગુપ્તિ અને કાયમુતિરૂપ યોગની પ્રાપ્તિ થાય છે. કયગુપ્તિ અને વચગુતિ એ બાહ્ય યોગસમાધિ

Page #369

૩૭
ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ રૂપ છે. તેનાથી આત્માની અનંત શક્તિઓનો વિકાસ થાય છે. મને ગુપ્તિ એ રાજયોગ સમાધિ છે. આત્મજ્ઞાન અને ધ્યાનબળે પરમસમાધિરૂપ મનગુપ્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી સર્વ રાગશ્રેષને ઉપશમ, ક્ષયે પશમ અને ક્ષાયિકમાવ થાય છે.
મન એવી રીતે ગોપવવું જોઈએ કે જેથી મનમાં ભય, શેક, દ્વેષ, ઈર્ષા, કામ, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ વગેરે દેશે પ્રગટી શકે નહીં. મનગુપ્તિ તે જ મહાસમાધિ છે. મનમાં આત્માની આજ્ઞા પ્રમાણે વિચાર પ્રગટે એવી રીતે મનગુપ્તિ કરવી જોઈએ. મનમાંથી જેમ જેમ રાગદ્વેષના વિચારો પ્રગટતા બંધ થાય છે તેમ તેમ આત્મબળ વધે છે અને માનસિક પશુ બળનો નાશ થાય છે મનમાં ખપ પડતા ચગ્ય વિચારો પ્રગટાવવામાં અને અશુદ્ધ દેષ અને પાપવાળા વિચારોને આવતા જ બંધ કરી દેવામાં ખરું દ્વાપણું છે. મનમાં એક પણ ખરાબ વિચાર એક ક્ષણવાર સુધી પણ ન પ્રગટવા દેવો જોઈએ. મનમાંથી રાગદ્વેષના અને કામમૈથુનના અધમ્ય વિચારો ન પ્રગટાવવા દેવાથી મન, વાણી. કાયાનાં આરોગ્ય, આયુષ્ય, બલ, બુદ્ધિ, પરાક્રમ અને ધર્મની વૃદ્ધિ થાય છે.
મનના કરતાં આત્માની અનંતગુણી શક્તિ છે. આત્માને કાબૂ મન પર થાય છે ત્યારે મને ગુપ્તિની તિદ્ધિ થાય છે અને મને ગુપ્તિની સિદ્ધિ થતાં કેવલજ્ઞાન-અનંતાનંદ પ્રગટે છે. મનને આત્માના તાબામાં રાખવું એ પરમ સંયમરૂપ ચારિત્ર છે. ઈન્દ્રિયને વિષ તરફ જતી વારવી તથા મનને મેહના તાબેન થવા દેવું એવી રીતે વર્તવાથી સત્ય સંયમની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી મનની વિશુદ્ધિ થતાં ભક્તો પિતાના આત્મારૂપ મહાવીર પ્રભુનાં દર્શન કરી શકે છે અને મહાવીર પ્રભુરૂપ બની શકે છે
વિશ્વમાં સર્વ મનુષ્યોને શુદ્ધાત્મમહાવીર પ્રભુરૂપ બનવાને હક છે અને તે મનગુપ્તિથી સહેજે બની શકાય છે. મને ગુપ્તિથી

Page #370

૩૨૮*
અધ્યાત્મઃ મહાવીર
આત્મા પર લાગેલાં સ` આવરણેને ક્ષય થાય છે અને નવીન જ્ઞાનાવરણાદિ કર્મોના સંબંધ થતા નથી. સવિકાને મનમાં આવતાં વારવાથી મેહુને નાશ થતાં આત્મયૈતિના પ્રકાશ થાય છે. શ્રીમતી યશે દાદેવી! આત્માને તાબે મનને કર, પણ મનના તાબે આત્માને ન રાખ. રાગદ્વેષરૂપ વૃત્તિવાળું મન છે એવે ઔપચારિક પરિભાષાએ વ્યવહાર જાણુ.
મનેાગુપ્તિથી સર્વ સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. અષ્ટાંગ ચેાગની આરાધનાને સાર મને ગુપ્તિ છે. મારામાં જેએને પૂણુ શ્રદ્ધા અને પ્રેમ છે અને મારા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપમાં જેઆને લગની લાગી છે તેઓને સહેજે મનેાગુપ્તિ રૂપ મહાયાગની સિદ્ધિ થાય છે. મનેાવગ ણાને વિચાર કરવાના વેગ આપ્યાથી મનેાવ ણુા દ્વારા વિચાર થાય છે. તેમાં રાગદ્વેષની ભાવના ભળવાથી વિચારમાં રાગદ્વેષાદિ કષાયેની અશુદ્ધતા ભળે છે અને તેથી નવીન કર્માનું ગ્રહણ થાય છે. મનના વિચારમાં રાગદ્વેષની પરિણિત ન ભળે ત્યારે મનેાપ્તિ સિદ્ધ થયેલી જાણવી.
મનેગુપ્તિના કારણભેદે અસાંખ્ય ભેદ છે. મનને એવી રીતે આત્મામાં રસિક થઈ ને ગેાપવી રાખવું કે જેથી રાગદ્વેષને સંબધ ન થાય. મનની એવી સ્થિતિને મનેાગુપ્તિ કહે છે. જે જે અંશે મનને એ પવાય તે તે અંશે મનેગુપ્તિ જાણવી. મનમાં રાગદ્વેષની પરિણતિ નથી ભળતી ત્યારે આત્મખળને વિકાસ થવા માંડે છે અને ત્યારે પ્રાણાદિકના ઉત્પાદ—વિનાશમાં સમભાવ રહે છે.
મારા શુદ્ધ સ્વરૂપમાં જે ભક્તો મનને લયલીન કરે છે તેમાં આત્માની શક્તિઓને વિકાસ થાય છે અને તેથી અનેક જાતની લબ્ધિએ અને ચમત્કારી પ્રગટે છે. આત્માની વિશુદ્ધતા થતાં મારામાં અને તેએમાં ભેદ રહેતા નથી. દરેક કામ્ય વસ્તુ તરફ જતા મનને ગોપવી તેને આત્મામાં ગેાપવેા. આત્માના સ્વરૂપમાં રમતા મનમાં સાત્ત્વિક શક્તિઓનું ખળ ખીલે છે, એમ નક્કી જાણ.

Page #371

ત્યાગ સંયમનું સ્વરૂપ
૩૨૯ * સતી ચશદાદેવી! સર્વે આત્માઓની સાથે મન રહેલાં છે. વચ્ચેથી મનની ઉપાધિ દૂર થતાં સર્વે આત્માઓ જિને અને પ્રભુ બને છે. મનમાં પ્રગટતામહને વાર એ જ પરમ સમાધિ. દશા છે. હઠાગબળે પ્રાણને બ્રહ્મરધ્ધમાં લઈ જવામાં આવે તે હઠયોગનું ફળ છે, પણ તેથી સદાકાળની શાંતિ થતી નથી, કારણ કે બ્રહ્મરન્દ્રમાંથી પ્રાણ નીચે ઊતર્યા બાદ પૂર્વના જેવી મેહ-કામદિકની બહિરાત્મદશા પાછી કાયમ રહે છે. તેથી મનમાં પ્રગટતા રાગદ્વેષાદિસંકલ્પ-વિકલપેન સર્વથા નાશ થતું નથી. માટે આત્મજ્ઞાનબળે મને તિરૂપ સહજ સમાધિની પ્રાપ્તિ કરવી જોઈએ અને તે પશ્ચાત મહાદિ ઘાતિકર્મને ક્ષય થતાં આત્મામાં અનાદિકાળથી તિરોભાવે રહેલું કેવળજ્ઞાન આવિર્ભાવને પામે છે. તેથી શુદ્ધાત્મા પિતે સર્વજ્ઞ બને છે. પછી તેને કોઈ પ્રાપ્ત કરવાનું રહેતું નથી.
ઘરમાં અગર વનમાં, એકાંતમાં અગર વસતિ કે સમુદાયમાં મનેપ્તિ ધારણ કરવાથી અનેક કષાયોના વેગોને રોકી શકાય છે. તેથી ચિતા સમાન ચિંતાઓ ફર થવાથી માનસિક રોગોથી જે શારીરિક રોગ થાય છે તે રહેતા નથી અને આયુષ્યને ઘાત પણ એકદમ થતું નથી. રાગદ્વેષના સંકલ્પ-વિકલ્પના ત્યાગીએ આ વિશ્વમાં સર્વમાં પ્રભુતુલ્ય બને છે. તેઓ જે કાંઈ ધારે છે તે કરી શકે એ સામર્થ્યવાળા બને છે. પુદ્ગલ દ્રવ્ય આદિ સર્વ સૃષ્ટિમાં તેઓ સ્વતંત્ર અને મુક્ત બની આયુષ્ય પર્યન્ત વિચરે છે. તેઓ શરીરમાં રહે છે ત્યાં સુધી સાકાર પ્રભુ તેમને જાણવા. એવા સાકાર પ્રભુએ મન, વાણી, શરીરથી વિશ્વના છનું ભલું કરે છે. તેઓ ઉપદેશ આપીને અનેક લેકેને તારે છે. પશ્ચાત્ શરીરને ત્યાગ કરી નિરાકાર, નિરંજન, પ્રભુ, સિદ્ધ બને છે.
મનમાં પ્રગટતી અગ્ય અશુભ વૃત્તિઓને તે હટાવ. તેથી તું શુદ્ધાત્મસ્વરૂપ બનીશ. આત્માની સાથે કર્મને સંબંધ છે તેથી વૈતભાવ અનુભવાય છે, પણ કમરૂપ પુદ્ગલ દ્રવ્યને

Page #372

અધ્યાત્મ મહાવીર વિગ થતાં આત્મા પિતાના સ્વરૂપે એક અદ્વૈતરૂપે રહે છે. પ્રથમ કાયગુપ્તિ, પશ્ચાત્ વાણુક્તિ અને પશ્ચાત્ મને પ્તિ સિદ્ધ થાય છે. મનમાં સારા વિચારે પ્રગટાવવા અને અશુભ વિચારોને દૂર કરવા. મનને સર્વ પૌગલિક કામનાઓથી રહિત કરતાં આત્માના પૂર્ણ સત્યને અને પૂર્ણાનંદને સાક્ષાત્કાર થાય છે. શાસ્ત્રવાસના, વિષયવાસના, લેકવાસના, કીર્તિવાસના અને નામરૂપની અહં. વાસનાને પ્રગટતાંની સાથે તરત જ ક્ષય કરવાથી આત્માનું સત્યજ્ઞાન પ્રગટે છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મને શોપશમ અને ક્ષય થતાં કેવળજ્ઞાનને પ્રકાશ થાય છે. સર્વ પ્રકારના મતેમાં સ્યાદ્વાદજ્ઞાનદષ્ટિથી મધ્યસ્થ રહી આત્મામાં મનને ગોપવી, સંકલ્પવિકલ૫રહિત થતાં આત્માને આત્માને સાક્ષાત્કાર થાય છે. ત્યારે આત્મા તે જ પિતાને અરિહંત, સિદ્ધ, પ્રભુ મહાવીરરૂપે અનુભવે છે. પોતે પિતાના ગુણ પર્યાયને કર્તા છે પિતે જ કર્તા, કર્મ, કરણ, સંપ્રદાન, અપાદાન અને અધિકરણરૂપ છે એ તે પ્રત્યક્ષ અનુભવ કરે છે. તેથી મને વૃત્તિરૂપ દ્વૈતભાવ રહી શકતો નથી. મનોવૃપ્તિથી સંવર-સંયમ સાધતાં અંતરાત્માની પ્રભુતા પ્રગટ થાય છે અને પશ્ચાત્ પરમાત્મપ્રભુરૂપ સ્વયં બને છે.
મારી ભક્તિ–ઉપાસના કરતાં અને મારામાં મન પરોવતાં મનની જેટલી વહેલી ગુપ્તિ થાય છે તેટલી બીજા કશાથી થતી નથી. મનથી અર્થાત રાગદ્વેષના સંકલ્પવિકલ્પથી મર્યા વિના કઈ ભક્ત, જ્ઞાની, રોગી, સિદ્ધ બની શકતો નથી. રંક થવું પણ પિતાના હાથમાં છે અને પ્રભુ થવું પણ પિતાના હાથમાં છે. મને.
પ્તિથી મોક્ષરૂપ પિતાનો આત્મા બને છે, એમ નિશ્ચય કરીને મને ગુતિની સિદ્ધિ કરી પરમ પ્રભુ થા!
શરીરનું આરોગ્ય રાખવું, યથાયોગ્ય ભજન લેવું અને ઈન્દ્રિયની સ્વસ્થતા જાળવવી. પ્રાણાયામ વડે પ્રાણુની પુષ્ટિ કરવી અને મને પ્તિ વડે મને બળ અને આત્મબળ જાળવવું. કાચબો

Page #373

ત્યામસામ જાપ જેમ પ્રસંગ પડે શરીરના અવયને ગોપવે છે તેમ પ્રસંગ પડે મનને પવવું, કે જેથી તેમાં મેહ-કામાદિ શત્રુઓ પેસી જાય નહીં.
મારા પર પૂર્ણ પ્રેમ, શ્રદ્ધાના ધારકે કષાયોના વેગનું ઉત્થાન થવાને પ્રસંગ આવે છે કે તરત જ મનને મારામાં વાળી દે છે. તેથી તેઓ મહાદિ શત્રુઓનો ઘાત કરે છે. ખાસ મનન કરવાના પ્રસંગ વિના મનને વિચાર કરવાને વેગ આપવો નહીં. અતિશય વિચાર કરવાથી મગજ બગડે છે અને કામાદિના અત્યંત વિચારે કરવાથી મગજ તથા શરીર રેગી બને છે. પરિણામે આયુષ્યને જલદી અંત આવે છે. કામવિકાર, ક્રોધ, ષ, મેહ વગેરેના વિચારોમાં જે મન ગૂંથાયેલું રહે છે તે તેથી કર્મબંધ, શરીરહાનિ અને. અનેક વ્યસનથી અનેક જન્મને મનુષ્ય ધારણ કરી મહાદુઃખ પામે છે.
મગજમાં પ્રગટતી ઘણી ચિંતાઓને અંત આણવા માટે કેટલાક દારૂ વગેરે કેફી પદાર્થોનું સેવન કરે છે. તેથી તેઓ શરીર અને મનની પાયમાલી કરી દુર્ગતિમાં અવતરે છે. જેમાં મનેવૃત્તિઓના ગુલામ છે તેઓ મહાદિ શત્રુઓને હણી શકતા નથી. વીર્યહીન અને અશક્ત ગુલામ મને પ્તિને ધારણ કરી શક્તા નથી. જેઓ શરા, જ્ઞાની અને નિરાસક્ત છે તેઓ મને ગુપ્તિને ધારણ કરી શકે છે. જેઓ જડ પદાર્થોના પરિગ્રહમાં મમતાવાળા દાસ બનેલા છે તેઓ ઈન્દ્રો અને ચક્રવતીઓ છતાં મેહરૂપ દાસના દાસ છે. તેઓ મને પ્તિથી સર્વ વિશ્વ પર સત્તા મેળવી શકાય છે એમ જાણી શકતા નથી.
મને ગુપ્તિના ધારકને આત્મામાં સર્વ તીર્થો અને મોક્ષ છે. તે પિતાને ગુરુ અને દેવ છે. મનને વશ કરવાથી મોક્ષ છે અને મનને મેહવશ રાખવાથી સંસાર છે. જે પિતાનું મન વશમાં રાખે છે તેને અન્ય સાધનની જરૂર નથી. સર્વ પ્રકારની પ્રવૃત્તિમાં મને ગુપ્તિપ્રસંગે મનને ગપર્વવું. મનમાંથી પ્રથમ અશુભ મહાદિ.

Page #374

૩૩
અધ્યાત્મ મહાવીર વિકાર દૂર કરવા, એવી મને યુતિ પ્રથમ સાધવી. પ્રથમાવસ્થામાં મને ગુતિમાંથી અનેક વખત સ્કૂલના થાય છે, પરંતુ અભ્યાસના દભાવથી અને પરમ પુરુષાર્થથી છેવટે મને જય થાય છે. સાત્વિક આહારપાન, સાત્વિક તેને સમાગમ, સારિક સ્થાન અને સારિક વૈરાગ્યથી માગુતિ સિદ્ધ થાય છે. મારે રસેન્દ્ર જેમ અનેક રોગોને દૂર કરે છે અને શારીરિક બળ આપે છે તેમ મને ગુતિથી સિદ્ધ થયેલું મન આત્મબળ પ્રગટાવવામાં સમર્થ બને છે અને અનેક ચમત્કારનું સ્થાન બને છે. ત્યાગમાર્ગમાં મને ગુતિ સિદ્ધ કર્યા વિના આગળ ચાલી શકાતું નથી. મને ગુપ્તિવાળ વચનગુપ્તિને સહેજે સિદ્ધ કરે છે. મનોતિરૂપ સંયમ સિદ્ધ થતાં વચન ઉપર કાબૂ મેળવી શકાય છે. વચનક્તિ સિદ્ધ થતાં વચનસિદ્ધિ થાય છે. મને ગુપ્તિરૂપ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થતાં અનેક લબ્ધિઓ અને સિદ્ધિઓની પ્રાપ્તિ થાય છે. કાયમુતિને આસનાદિકથી સિદ્ધ કરતાં પવનજય અને અનેક રોગોને નાશ તથા શારીરિક બળની વૃદ્ધિ થાય છે.
વિચાર્યા વિના એક શબ્દ પણ મુખની બહાર કાઢવે નહીં. અનેક પ્રકારની કુસ્થાઓમાં, વિકથાઓમાં મૌન રહેવું. વાણીથી સત્ય, પશ્ય, હિતકારક, મિત બાલવું. દુર્જન પુરુષો અને સ્ત્રીઓથી વિપત્તિઓ આવી પડે તે પણ સત્ય અને ખપ જેટલું બોલવું. બાકીના વખતમાં વચેપ્તિ ધારણ કરવી. પ્રતિષ્ઠા, કીર્તિ, લાલચ, માન કે પૂજાની વૃત્તિએ મુખથી અસત્ય બોલવુ નહીં. વાણુને દુરુપગ કરતાં દેહ કે પ્રાણથી રહિત થવું શ્રેષ્ઠ માનવું. જૂઠી પ્રશંસા કે ખુશામત કરવી નહીં. જૂઠું બોલીને કેઈને છેતરવા નહીં. અસત્ય પાપમય વચનેને ત્યાગ કરવાથી વચગુતિ સિદ્ધ થાય છે. વચગુતિ જેમ જેમ સિદ્ધ થતી જાય છે તેમ તેમ અન્ય મનુષ્ય પર બોલવાની સારી અસર થાય છે. સાપેક્ષ દષ્ટિએ સત્યવચન બેલના વચગુપ્તિને પ્રાપ્ત કરી અને ત્યાગમાર્ગમાં આગળ નવી સર્વ પ્રકારનાં કર્મબંધનથી મુક્ત થાય છે. કાયથિી અનેક

Page #375

ત્યાગ સમનું સ્વરૂપ
૩૩૩ અશુભ કર્મોને ત્યાગ થાય છે અને તેથી કાયસંયમની સિદ્ધિ થાય છે.
કાયાને અધર્મ પાપમય કાર્યોથી નિવૃત્ત કરીને ધાર્મિક પારમાર્થિક કાર્યોમાં વાપરવી તે કાયસંયમ અને શરીરની સેવા છે. ધાર્મિક કાર્યોમાં કાયાને નાશ થવાથી ઉત્તરોત્તર આત્મશક્તિઓને પૂર્ણ પ્રકાશ થાય એવાં શરીરો પેદા કરી શકાય છે.
અશુભ કર્મોથી શરીરને પાછું હટાવવું, અન્યની હિંસા કરવામાં પ્રવૃત્ત થયેલા દેહને પીછે હટાવવો, ચેરીનાં કાર્યોથી શરીરને પાછું હટાવવું. વ્યભિચારાદિ પાપકર્મોથી શરીરનેં પાછું હટાવવું, અશુભ પાપકારક પ્રવૃત્તિઓથી પગને પાછા હટાવવા અને ધર્મ. કાર્યમાં વાપરવા તે પાદસંયમ પાદધર્મ છે. મહાત્માઓના પદની સેવા કરવી. પેટમાં અભક્ષ્ય, અખાદ્ય, અપેય પદાર્થો ન પૂરવા તે ઉદરસંવર ઉદરસંયમ છે. હસ્ત વડે ધાર્મિક કાર્યો કરવાં, દાન દેવું અને શુભ પ્રવૃત્તિમાં, પિતાના પ્રામાણિક અને ન્યાયપૂર્ણ સ્વાર્થ માં હસ્તને વાપરવા તથા બે હસ્તેથી અશુભ પાપકર્યો અને અશુભાસના હેતુઓની પ્રવૃત્તિ ન સેવવી તે હસ્તસંયમ છે. ચક્ષુઓ વડે ધમી મહાત્માઓનાં દર્શન કરવાં, દરેક પદાર્થને દેખી જ્ઞાન કરવું અને ચક્ષુને સારામાં ઉપયોગ કરવો તથા મેહષ્કામાદિ દે થાય એવાં દશ્યથી ચક્ષુને હટાવવી તે ચક્ષુઃસંયમ છે. કાનનો શુભ સ્વાર્થમાં તથા પરમાર્થમાં વિવેકપુરસ્સર ઉપગ કરે, અને જેનાથી અશુભ, અપ્રશસ્ય, રાગદ્વેષાદિ કષાયે પ્રગટે તેમાં ઉપયોગ ન કરે તે કર્ણ સંયમ છે. જેથી પાપ થાય એવા શબ્દોને શ્રવણ કરવા નહીં. જેનાથી કામાદિ ભેગની વાસનાઓ પ્રગટ થાય એવું દેખવું નહીં અને એવું સાંભળવું નહીં અને એવું ખાવુંપીવું નહીં તથા એવું વિચારવું નહીં. એ પ્રમાણે શુભાશુભ ઘ્રાણેન્દ્રિયસંયમ જાણવો. જિ હાથી અનેક પદાર્થો ખાવામાં આવે, પણ તેમાં મૂંઝાવાનું ન થાય તે જિહાસંયમ છે.
જ્ઞાનેન્દ્રિય અને કન્દ્રિયોથી કાર્યો કરવા, પણ તેમાં

Page #376

33%
અધ્યાત્મ મહાવીર
આસક્તિ રાખવી નહી', દરેક ઇન્દ્રિય પાતાની ફરજ બજાવે છે. શબ્દ, રૂપ, રસ, ગ ંધ, સ્પર્શનું જ્ઞાન કરવામાં જ્ઞાનેન્દ્રિયે પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેમાં રાગદ્વેષથી ન પ્રવવાથી સમભાવરૂપ મહાચેાગની દશા પ્રાપ્ત થાય છે. કાઈ ને પૂભવને સંયમપુરુષાથ હાય છે તે આ ભવમાં સહેજે સમભાવરૂપ મહાચૈાગદશા તેને પ્રાપ્ત થાય છે અને કાઈ ને પૂર્વ જન્માને ધાર્મિક સસ્કાર નથી હપ્તે તે સંયમમાગ માં ધીમે ધીમે આગળ વધે છે.
ક થી શુભાશુલ શબ્દો સાંભળવા પણ શુભાશુભ પરિણતિને ત્યાગ કરવા તે ક સયમ છે. એ પ્રમાણે ચક્ષુ વગેરે અન્ય ઇન્દ્રિયેાના વિષયે માં શુભાશુભ મેહથી મૂ’ઝાયા વિના પ્રવર્તાવુ.. કર્મેન્દ્રિયાથી જે કાર્યાં થાય છે તેમાં આસક્તિ વિના પ્રવર્તવાથી ત્યાગી એવા કમ ચેગીની દશા પ્રાપ્ત થાય છે. વિષચેામાં જેને શુભ શુભ બુદ્ધિ નથી તેને વિષયેા શુભાશુભપણે પશુિસીને તેની પ્રવૃત્તિ થવા છતાં ખધનરૂપ થતાં નથી. પાંચે ઇન્દ્રિયાનાં તથા કર્મેન્દ્રિયનાં કાર્યોંમાં જેએને શુભાશુભભાવ નથી તેએની ચારે તરફ વિષચે છતાં તેઓ ઊંઘમાં, સ્વપ્નમાં અને ગાંડા થયા છતાં પણ ખંધાતા નથી. સપના મુખમાંથી ઝેરી દાઢા કાઢી નાખ્યા બાદ સ`કાઈ ને કરડે છે તે તેથી વિષ ચઢતું નથી, તેમ પ્રારબ્ધ કર્માંચાગે જેએ અનેક પ્રકારના ભાગા ભાગવે છે તેએ રાદ્વેષ અને શુભાશુભ ભાવ વિનાના હૈાવાથી ભાગે!માં નિલેપ રહે છે. પૂર્ણાંકના ઉદયે ભેગેામાં પ્રવૃત્તિ થવા છતાં પણ એવા ભક્તો અંતરથી સુખ પરિણામરૂપ મે હથી મૂંઝાતા નથી.
એવા મારા જ્ઞાની ભક્તો દ્રવ્ય-ભાવથી ત્યાગીએ છે. તે પારમાર્થિક કાર્યો કરે છે અને નથી પણુ કરતા. તેઓને જેમ ચાગ્ય લાગે છે તેમ કરે છે. સંયમ અને ત્યાગમાં છેવટે એકપણુ છે અને તે બન્નેથી આત્મા ન્યારે છે એમ જાણીને જેએ પ્રવર્તે છે તેએક સ્વતંત્ર મુક્ત, સિદ્ધ બને છે અને તેએ માલ ત્યાગમાં અને

Page #377

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ ઉગમાં મૂઝાતા નથી.
સતી યશદાદેવી! એ પ્રમાણે જાણી વિવેકથી પ્રવર્ત.
દેહના વીર્યને જુવાનીમાં જેઓ જાળવી રાખે છે તેઓને દેહગુપ્ત (કયગુપ્ત) જાણવા. કસરત કરીને નિયમિત ગ્ય આહારવિહારથી શરીરની તંદુરસ્તી જાળવવાથી તથા શરીરબળ ન ઘટે એવી રીતે ઉદ્યમ કરવાથી શરીરવીર્યની રક્ષા થાય છે.
પચે તેટલું ખાવું અને અતિ નિદ્રા તથા અનિદ્રાથી રહિત થઈ શરીર જાળવવું. શરીરની પરને પીડા ન થાય એવી રીતે વાધિકારે પ્રવર્તવું. શરીરવીર્યને દુષ્ટ અને સૃષ્ટિ વિરુદ્ધ કર્મથી નાશ ન કરે. રોગોથી શરીર બચે એવું શારીરિક જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને પ્રવર્તાવું. દીર્ધાયુષ રહે એવા દરેક ઉપાય બાલ્યાવસ્થાથી પ્રારંભીને વર્તવું. મોજશેખથી શરીરવીર્યને નાશ ન થાય એવી રીતે વર્તવું. શરીર પર શેક, ભય, મૃત્યુની લાગણી ન થાય એવી રીતે મારી ભક્તિમાં પ્રવર્તાવું. અપ્રતિષ્ઠા, અપકીતિ વગેરેના ભયને લીધે ગિરિપાત કે વિષભક્ષણ વગેરે કુમરણથી મરવું નહીં. ધર્મ અને પરોપકારાર્થે શરીરની મમતાનો ત્યાગ કરી પ્રાસંગિક અને આવશ્યક એવાં નિત્ય-નૈમિત્તિક કાર્યો કરવાં. શરીરની વીર્ય અને રક્ત ધાતુનો ક્ષય થાય એવાં શેક, ચિંતા, ભયથી આત્માને ભિન્ન ભાવે. શરીરને મેહ ન રાખવે, પણ શરીરને આમેજતિ માટે જાળવવું અને તેને દુરુપયેગ પ્રાણાતે પણ ન કરે એમ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ, ભાવથી ઉત્સર્ગ અને અપવાદ માર્ગે પ્રવતી શરીરબળના રક્ષાથે તથા શરીરની ધર્મસાધના અને આત્માની ઉન્નતિ અર્થે શરીરગતિને યેગ્ય પ્રમાણમાં ધારણ કરવી. જે શરીરનો મેહ રાખીને મૃત્યુ આદિ ભયથી ડરીને દુશમના તાબે ગુલામ જેવા અને છે અને અધમ્ય કર્મો કરે છે તેઓને શરીરને વિજ્ય કરનારા જાણવા.
શરીરનું આરોગ્ય રહે એવા સવ ઉપાયે આદરા અને
ક

Page #378

(૩૩૬
અધ્યાત્મ મહાવીર રોગની અનેક દવાઓના જ્ઞાતા થવું અને અન્ય લેકના હિતાર્થે ઔષધિઓ વગેરેને ઉપગ કરવો. પંચભૂતની શુદ્ધિ જાળવવી. શુદ્ધ હવાના સેવનથી શરીર જાળવવું. શુદ્ધ જળ વાપરવું. એ પ્રમાણે પ્રવર્તવાથી શરીર અને મનનું આરોગ્ય જળવાય છે. જેઓ દુષ્ટ લાલસાઓને તાબે રહે છે અને શરીરના વીર્યને નાશ કરે છે તેઓ રાજાઓ અને ચક્રવતીએ છતાં ગુલામેના ગુલામ એવા પામરો છે. તેઓ મારા બેધને તિરસ્કાર કરીને અનેક દુઃખના ભાજન બને છે. શરીરના જે જે અવયવને અત્યંત દુરુપયોગ કરવામાં આવે છે અને શરીરની જે જે અવયથી પર ઘાત કે પીડા કરવામાં આવે છે તે તે અવયવોમાં આ ભવમાં અને પરભમાં અનેક પ્રકારના રેગે પ્રગટી નીકળે છે તેમ જ મૃત્યુ વખતે તે તે અવયવમાં ઘણું દુઃખ થાય છે. શરીરનું વીર્ય જાળવીને મનવીર્યની વૃદ્ધિ કરવી અને મને વીર્યની વૃદ્ધિ કરીને મન:સંયમ દ્વારા આત્મવીર્ય પ્રગટાવવું.
શરીરાદિથી અશક્તોને આ વિશ્વમાં સ્વતંત્ર અને નિર્ભયપણે જીવવાનો અધિકાર નથી. શરીરબળને ક્ષય કરનારાઓ અન્ય દુષ્ટ હિંસક લેકોના બળથી જિતાય છે. તેથી તેઓ ધર્મથી વિમુખ બની અને દુષ્ટ ધર્મના આશ્રિત બની આયપણું ગુમાવે છે.
સ્વાધિકારે કર્તવ્યકમાં શરીરને વાપરવું અને પાપકર્મોથી. નિવૃત્ત થવું, એ જ મારા ભક્તોને કાયસંયમ છે. શરીરરૂપ નૌકાને અનીતિ, પાપ, કામનારૂપ વાયુ ખડકમાં ન અથડાવી દે તેને ખાસ ઉપગ રાખવે. જેઓ અપ્રશસ્ત ક્રોધાદિના આવેશથી કાયાને અન્યાય અનીતિ પાપકર્મમાં ઉપગ કરે છે તેઓ મહાદુઃખ પામે છે. ત્રણ ગુપ્તિને યથાગ્ય વખતે ધારણ કરનારા અને અન્યાય, જુલ્મ, હિંસાદિ પાપકર્મથી વિમુખ થનારા એવા મારા ભક્તો પર મારો પૂર્ણ પ્રેમ વર્તે છે અને તેઓને મારી સહાય મળે છે. તેઓને હું સ્મરણપ્રસંગે અનેક રૂપથી દર્શન આપું છું અને તેઓને ઉદ્ધાર કરું છું.

Page #379

ત્યાગમયમનું સ્વરૂપ
૩૩૭
આત્માની શુદ્ધતા પ્રાપ્ત કરવા માટે દેવકુત, મનુષ્યકૃત અને તિય ́ચકૃત અનેક સાનુકૂલ તથા પ્રતિકૂલ ઉપસર્ગાના પ્રતિકાર કરવાની શક્તિ હૈાવા છતાં તે સહુવા. અશક્તો ઉપસર્ગ સહુવાના અધિકારી નથી, પણ શક્તિમત્તે ઉપસગ સહુવાના અધિકારી છે. આત્માની શક્તિઓની વૃદ્ધિ માટે અને અન્યોને હાનિ ન પહોંચાડવા માટે ઉપસગેર્યાં સહુવા. દેવે કદાપિ ધર્મ અને સંયમથી ચળાવવા માટે ઉપસર્ગો દ્વારા પરીક્ષા કરે અગર. ખાસ ધમ થી ચલાવવા પ્રયત્ન કરી અનેક પ્રકારની વિપત્તિઓમાં નાખે તેપણ સચમધૂમથી ભ્રષ્ટ ન થવું, અને દેહ અને પ્રાણના વિચાગરૂપ મૃત્યુને પણ અમૃત સમું ગણી ભેટવા તત્પર થવુ. રાજાએ, ગણેા અને ઉપરીઓના ઉપસર્ગ'થી પણ કદાપિ સંચમુ. અને ત્યાગધમ થી ચલિત ન થતાં દેવ અને રાજાઓને પણ આાત્મસયમનું શિક્ષણ આપવા તત્પર રહેવું, સત્ય, સયમ અને ત્યાગમાગમાં વિચરતાં પ્રતિકૂલ મનુષ્ય અનેક ઉપસર્ગી કરે તે વખતે અધ્યાત્મખળથી મનની સમાનતા જાળવવી અને ક્રુત વ્યકમ થી ભ્રષ્ટ ન થવું, તિય ચાના ઉપસર્ગે↑ સહન કરીને સંયમમાં આગળ વધવું' અને તિય ચાને વિવેકયુક્તિથી તાબે કરવાં. અધી એના બળથી ડરી જઈને આત્મખળની શ્રદ્ધાથી ચલાયમાન ન થવુ' અને અધમીએને આત્મબળની શ્રદ્ધાના ખ્યાલ આપવા. દુષ્ટ પાપીઓને દુષ્ટતાથી વિમુખ એવા સામા ચેાગ્ય ઉપાયે લેવામાં અધીર ન મનવું. ધર્મ, દેશ, સંઘાદિના પરમાથે ક્ષુધા, તૃષા, ઉષ્ણુતા, ઠંડક, ડાંસ, નિČત્વ વગેરે પરિષùાને સહન કરવાના પ્રસંગે અંશ માત્ર સૈન્ય, ચેક કે ગ્લાનિભાવ ધારણ કરવેા નહી. વિશ્વના લેાકેાના કલ્યાણાર્થે ત્યાગ અને સયમરૂપ સવરભાવમાં વિચરતાં અનેક પરિષહે। સહન કરવામાં જેટલું આત્મખલ ફારવાય તેટલું ફારવવુ" અને તેવા પ્રસ`ગને ઉત્સવ સમાન માનવે
ત્યાગ અને સમાગમાં કાયર અને નપુંસકેગાન

Page #380

332
અધ્યાત્મ મહાવીર
કરી શકતા નથી. દેવાને ત્યાગ અને સંયમ દુલ ભ છે. આત્મધમ માં વિચરતાં દેવાંગનાઓને પણ નાકના એક સમાન તુચ્છ ગણુવી, ખાદ્ય લક્ષ્મીને ભૂંડની વિષ્ટા સમાન જાણવી તથા પરીઆને મા સમાન જાણવી. ત્યાગમાગ માં વિચરનારાઓએ મનમાં કેઈપણુ પૌદ્ગલિક વસ્તુની મમતા રાખવી નહી અને જૈન સંઘ અને ધર્માર્થ' પૌદ્ગલિક વસ્તુઓને ત્યાગ કરતાં અત્યંત નિર્દેમ અનવુ" જોઈએ. ત્યાગ અને સચમયમમાં વિચરતાં ગમે તેવુ સૂતુ સ્થાન મળે તે પણ મારુ સ્મરણ કરીને સૂઈ રહેવું. દુષ્ટ લેાકેાનાં આક્રોશા, ગાળે, તિરસ્કારને પણ સમભાવથી સહેવાં અને ગ્રામ્ય એવા ઉપાયા લેવા. ત્યાગ અને સંવરભાવમાં રહેતાં કદાપિ અનિ વાયું વધને પ્રસંગ આવી પડે તે તે 'ધક મુનિના શિષ્યાની પેઠે સહન કરવા. શ્રીકૃષ્ણના લઘુ બધુ ગજસુકુમાલની પેઠે મરશેપસર્ગ પણ ઉત્સર્ગભાવે સહન કરવે, પણ આત્મધર્મ'થી ભ્રષ્ટ ન થવું. જેએ સહન કરવાને અશક્ત હૈાય તેઓએ ઉપસ અને પરિષદ્ધ કરનારાઓના સામે ઊભા રહી દેહરક્ષણના ઉપાયેાને લેવા. સ` પ્રકારના લેાકેા ત્યાગ અને સયમમાગ માં એકસરખા હતા નથી. તેથી તેએ જેમ ઘટે તેમ વી શકે છે. તેઓ શુદ્ધ બુદ્ધિની મુખ્યતાએ સ્વતંત્રપણે વર્તે તેમાં મારી આજ્ઞા છે. ફક્ત આત્માની શુદ્ધતાના ઉપાય ન ભુલાવા જોઈ એ. ત્યાગીઓએ દેહાદની રક્ષાથે અન્યની યાચના કરવી તેમાં અપમાન થયેલુ ન ગણવું અને તેમાં લજજા પણ ને ધારણ કરવી. સયમમાર્ગીમાં વિચરતાં અને લેાકેાને ધમા માં લાવતાં અજ્ઞાની લેાકેા અપમાન કરે તેથી મેં આવુ નહીં. તેમનું બુરું કરવુ નહી., પણ તેઓને ધમી બનાવવા ઘટે તે ઉપાયે લેવા.
વિશ્વના લાકે પર અનેક પ્રકારના ઉપકારા કરવા. ચૈાગનાં આઠે અંગેનુ લેાકાને ાન આપવુ. અનેક પ્રકારનાં આસને અને પ્રાણાયામથી શારીરિક આગ્ય અને મળની વૃદ્ધિ કરવી. ચેગને,

Page #381

ત્યાગ સંયમનું સ્વરૂપ
૧૩૯
અભ્યાસ સેવવામાં અનેક જાતની અડચળેા અને સટા આવે તેઓના પરાજય કરવા. ચેગરૂપ સવરની આરાધના કરતાં એકક્રમ ધામેલા લાભા ન મળે તે તેથી અધીર કે શંકાશીલ ન મનવું, પણ પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રેમથી અભ્યાસ સેવ્યા કરવે.
સચમ, ત્યાગ અને ચેાગના માગ માં વિચરતાં અનેક જાતના રામે પ્રગટે તે તેમાં આ ભવ તથા પૂર્વભવનાં કર્મના ઉદય જાણી સાઁથી ભ્રષ્ટ ન થવું અને આગળ વધ્યા કરવું. ધર્માંની આરાધના કરતાં સચમ-સવરમાં પરિણમતાં મનોભવાનાં ઘેર ઉત્પાદિષ્ટ
છૂ
મેગેના નાશ થાય છે અને નિકાચિત ક્રર્માના વિપાકાની નિર્જશ થતાં અનેક પ્રકારના રાગે પણ મળી જાય છે. કદાપિ પ્રગટેલા રાગે ન ટળે, તે તેની પણ મારા જ્ઞાની ભક્ત દરકાર કરતા નથી. એ તે એમ જાણે છે કે જ્યારે ત્યારે કમના ઉદય ભાગવ્યા વિના નથી. માટે વત માનમાં ઉદયમાં આવેલા રાગેાને સહન કરી તે કમની નિરા કરે છે. સનકુમાર ચક્રવતી ને એકદમ સેાળ રાગ થયા હતા. પૂર્વભવના નિકાચિત ક્રમના ઉદ્ભયથી રાગે પ્રગટેલા જાણી સનકુમાર ચક્રવતી ને વૈરાગ્ય થયા. તેણે મુનિપણું અંગીકાર કર્યું અને આત્મધ્યાન અને સમાધિ વડે કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું. સનકુમાર ચક્રવતી જ્યારે સાધુ થયા ત્યારે દેવાએ તેના રાગે ટાળવા કહ્યું, પણ સનત્યુમાર ઋષિએ દેશની સહાય લેવાનું કબૂલ ના કર્યું. અને સમભાવે ગાને સહ્યા. સનકુમારની પેઠે મારા ભક્ત ગૃહસ્થ ત્યાગીઓએ રાગે થાય તે તે ટાળવા પ્રયત્ન કરવે અને તે ગાને સહુવા હૈાય તે સહીને કર્મોની નિર્જરા કરવીં.
તૃણુની ઝૂંપડીમાં રહેતાં અને તૃષ્ણના સથારામાં સૂઈ રહેવ ને પ્રસંગ આવે તે તેમાં દીનતા, શાક, ગ્લાનિભાવ ધારવે। નહીં. પુણ્યેાદયથી અને પેદયથી શુભાશુભ કે સુખદુઃખકારક જે જે સચૈાગે મળે તેમાં હર કે શાક ધારણ કર્યા વિના આત્માન ંદમાં અલસરલા માની મત વ્યકામે કરવાં. મળાદ્ધિ દૂર કરવાનાં સાધને

Page #382

૩૪s
અધ્યાત્મ મહાવીર મળે અગર જલ આદિ ન મળે અને તેથી શરીર મલવાળું થાય તે તેથી મનમાં ઓછું લાવવું નહીં.
મારા પર શ્રદ્ધા અને પ્રેમ મૂક્યા બાદ અનેક પ્રતિકૂલ સંગમાંથી પસાર થતાં આત્માની શુદ્ધિ થાય છે. તેમાં કંઈ ગુપ્ત રહસ્ય છે, એમ સમજી સંયમમાર્ગમાં મેરુ પેઠે સ્થિર અને ધીર રહેવું. સંયમમાર્ગમાં વિચરતાં અનેક પ્રકારે પ્રજ્ઞા ખીલી ઊઠે છે. તેથી પોતાના કરતાં અન્ય મનુષ્યમાં અ૫ જ્ઞાન દેખી અને પોતાનામાં પ્રજ્ઞાન સાગર દેખી બુદ્ધિને અહંકાર થતે વારવાથી આત્મામાં સર્વજ્ઞપણું ખીલે છે. પ્રજ્ઞાને મદ કરવાથી જ્ઞાન ઉપર આવરણ આવે છે અને આગળનાં જ્ઞાને પ્રગટતાં નથી.
મારા ભક્તોએ પ્રજ્ઞામદ ન કરે.
શ્રીમતી યશદાદેવી ! જેમ જેમ બુદ્ધિ ખીલે છે તેમ તેમ અનેક ગુપ્ત રહસ્ય ખુલ્લાં થાય છે. જે ગુણે વડે લાયક બને છે તેનામાં જ્ઞાન ખીલતું જાય છે. એક મુનિને અવધિજ્ઞાન થયું. તેથી દેવલોકમાં ઈન્દ્રની સાથે ઇન્દ્રાણુઓએ કરેલે હાસ્યલેશ દેખાયો. એક ઈન્દ્રાણીએ ઈન્દ્રના કપાળમાં લાત મારી તેથી મનિ તે બનાવ દેખી હસી પડ્યા. એથી એ પરિણામ આવ્યું કે મુનિને અવધિજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું હતું તે પર આવરણ આવ્યું. પરિણામે દેવલેક વગેરે દેખાતી વસ્તુઓ બંધ થઈ. માટે અહંકારત્યાગ, લઘુતા, ગંભીરતા, સમભાવ વગેરેથી ગ્યતા આવતાં ઉપરનાં ઉચ્ચ જ્ઞાનેના પ્રકાશ થાય છે. દૂરની કે પાસેની સર્વ વસ્તુઓ પ્રત્યક્ષ દેખાય છતાં સમભાવ કાયમ રહે છે ત્યારે કેવળજ્ઞાન પ્રગટે છે. મારા ભક્તોએ અજ્ઞતાથી મૂંઝાવું ન જોઈએ. અજ્ઞાન
જ્યારે ત્યારે પણ મારામાં સંયમ કરવાથી ટળ્યા વિના રહેવાનું નથી, એવા પૂર્ણ વિશ્વાસથી ત્યાગ અને સંયમમાં પ્રવર્તતું. "ક્ષમગુણ :
મારા ગુણ ભક્તોનો વિનાશ કરનાર એ સ૨ જ્ઞાનને પ.

Page #383

૩૪
ત્યાગસંયમનું સ્વરૂપ છે. સર્વ શરીરધારક આત્માઓ સાથે સત્ય અને શુદ્ધ પ્રેમભાવથી વર્તવું. તેઓની સાથે રહેલાં મહાદિ કર્મો સામે ન જેવું, પણું તેઓની આત્મસત્તા સામે દષ્ટિ દેવી. તેઓના આત્મામાં અને પિતાના આત્મામાં અભેદ-સત્તાદષ્ટિએ એકપણું જવું અને સ્વાષિકારે જેટલું બને તેટલું તે પ્રમાણે વર્તવું.
પિતાનામાં અનેક પ્રકારની શક્તિઓ છતાં લઘુતા રાખવી અને અપરાધીઓને માફી આપી ધર્મ ક્ષમા ધારણ કરવી. મનુષ્ય વૈરી હોય પણ પિતાનામાં તેઓને નાશ કરવાની શક્તિ હોય તે પણ તેઓ બીજી વાર ગુનો ન કરે એવી ખાતરી થતાં તેઓને ક્ષમા આપવી. શઠ અને પૂથી સાવધાન રહીને તેઓ પિતાને ઘાત ન કરે એવી રીતે સાવચેતી રાખી તેઓને અપરાધની માફી આપવી એ વૈરત્યાગરૂપ મહાત્યાગ છે. તેથી આત્માની વિશુદ્ધતા થાય છે.
શક્તિ છતાં સામાના અપકારો સહવા એ ક્ષમા છે. આત્માની કોઈ નિંદા કરે છે તે શક્તિ છતાં સહી તથા તેને ચગ્ય પ્રતિકાર પણ કરે. સાધુઓનો નાશ કરનારા દુષ્ટ અધર્મીઓને નાશ કરે અને એમાં આત્મશક્તિ ફેરવવી એ સાધુઓની સેવા-ભક્તિ છે. ધર્મને નાશ અને ધર્મની ગ્લાનિ થતી અટકાવતાં જે જે દુઃખ સહન કરવો પડે તે સહન કરવા અને ધર્મના શત્રુઓનું યથાગ્ય શાસન કરવું.
અંધ અજ્ઞાનપૂર્વક ક્ષમા તે ક્ષમા નથી, પણ ધર્મનો નાશ છે. અતિદયા, અંધદયા, અજ્ઞાનદયા તે દયા નથી. સ્વાધિકારે જેટલી દયા ક્ષમા ધારણ કરવી પડે તે ધારણ કરવી. જૈનોને તથા જૈનધર્મને નાશ થાય એવી ક્ષમા તે ક્ષમા નથી અને એવી દયા તે દયા નથી. ધમ મનુષ્યને નાશ થતો અટકાવવામાં સત્ય ત્યાગ છે અને તેથી સત્ય ક્ષમા પ્રગટી શકે છે. ઉપકારીઓના ઉપકારથી તેઓ જે અપકાર કરે તે પણ તે સહવા તે અપકારક્ષમાં છે.

Page #384

૩૪૨.
અન્યાય સહાવીર
આત્માને આત્મસ્વરૂપે જાણી આત્મભાવમાં સમભાવે વતતાં શરીરાદિને ઘાત થાય તેની પણ દરકાર ન થાય અને કોઈ જીવ શત્રુરૂપ ન જણાય, ત્યારે ધર્મ ક્ષમા પ્રગટે છે.
દુષ્ટ, અસુર, અન્યાયી, પાપપ્રકૃતિવાળા ટાકાને ભ્રમા આપવાથી પાછા તેએ લેાકેાને અનેક રીતે દુ:ખી કરે. એવી રીતની ક્ષમા આપવી તે દેશ, કામ, સંઘ, રાજ્ય, ધર્મ, શાંતિ અને આત્માના નાશ ખરાખર છે. દુષ્ટાનુ જોર વધે અને તે ધી”આને નાશ કરે એવી રીતે ક્ષમાને દુરુપચાગ કદી ન કરવે. ગૃહસ્થ અને ત્યાગીઓએ સ્વાધિકારે ક્ષમા ધારણ કરવી અને સ્વાધિકારે ઉત્સગ કે અપવાદે વ્રત ધારણ કરવાં.
આત્મખળ આગળ મેહતુ પશુખળ છેવટે નષ્ટ થઈ જાય છે. સ` શુભ તન, મન, ધન, સત્તા, વિદ્યા વગેરેના સદુપયોગ કરવે. ગમ ખાવી અને કમ ખાવુ, એવા મારા લેાકેા પ્રતિ ઉપદેશ છે. કેાઈના બૂરામાં ઊભા ન રહેવુ અને કાઈનું બૂરું' કર્યું. હાય તા તેની માફી મેળવવી અને તેના પર ગુણથી અદલે વાળવા તથા પશ્ચાત્તાપ કરી શુદ્ધ થવું એ જ મહાસંયમ છે. મન, વાણી, કાયા, ધન અને સત્તાથી કેાઈને નુકસાન ન કરવું. અજાણપણે તથા ક્રોધાદિક કષાયાથી કૈાઈનુ નુકસાન કર્યું હોય તે તેની માફી માગી તેના ખદલે વાળવા અને સાવચેતીથી સર્વ ખાખતમાં વવું. પેાતાનાથી અલ્પ શક્તિવાળાઓને અપરાધાની ક્ષમા આપવી. જે ક્ષમા આપે છે તે અન્ય પાસેથી ક્ષમા લઈ શકે છે. જેવુ દેવુ તેવુ લેવુ, એવે! ન્યાય સમજીને શ્રીમતી શેઢાદેવી ! ક્ષમારૂપ સયમનું સેવન કર !
વૈરથી વરને નાશ થતા નથી, પણ ક્ષમાથી વૈરને નાશ થાય છે. દ્વેષથી દ્વેષ શમતા નથી, પણ સત્ય પ્રેમથી દ્વેષ શમે છે. ક્રોધથી ક્રોધને નાશ થતે નથી, પણ ક્ષમાથી ક્રોધના નાશ થાય
'
.

Page #385

૩૪3
ત્યાગસંયમનું સ્વરૂપ છે. ક્ષમાથી વૈરરૂપ પશુબલિને નાશ થાય છે. ક્ષમા વિના ત્યાગ ધર્મ નથી. ક્ષમા વિના જે જે આત્મશક્તિ પ્રગટેલી હોય છે તેને કુમાગમાં નાશ થાય છે. ક્ષમા એ જ પરમ તપ અને પરમ યજ્ઞ છે. ક્ષમા એ જ મારી સેવા, ભક્તિ અને ઉપાસના છે. ક્ષમામાં સર્વ તીર્થોની સેવા છે. અધ્યાત્મશક્તિઓની પ્રાપ્તિમાં ક્ષમા વિના અધિકારી પાત્ર થવાતું નથી. જે સહન કરી શકતા નથી તે અશક્ત, નિર્બળ છે અને તે મારો પૂર્ણ વિશ્વાસુ પ્રેમી બનતો નથી. અન્ય મનુષ્યનાં ધમય વચનો અને ક્રોધકારક નિંદા, હેલના, આરોપ વગેરે સહન કરી જે તેમના પર ક્ષમાભાવ ધારણ કરે છે તે મન, બુદ્ધિ, કાયા અને આત્મબળની શક્તિઓની વૃદ્ધિ કરી શકે છે, એને જાળવી શકે છે અને અન્ય લેકેને ત્યાગધર્મમાં દાખલ કરી શકે છે. ક્ષમા વડે જે વિભૂષિત થાય છે તે અન્ય લોકોને ક્ષમાશીલ કરે છે.
આત્માને જે સર્વ ગુણપર્યાયથી જાણે છે તે ક્ષમા ધારણ કરવા સમર્થ બને છે. ક્ષમા વિના કઈ મહાવીર બની શકો નથી. ક્ષમા ધારણ કરીને ક્રોધાદિ શત્રુઓને જીતવાથી, આત્માની જ્ઞાનાદિ શક્તિઓ કુરે છે. ક્ષમાથી મારા શુદ્ધ સ્વરૂપને લેકે અનુભવ કરી શકે છે. જે આત્માને શુદ્ધાત્મમહાવીરરૂપે અનુભવે છે તે પરમ શિવગતિને પામે છે. ક્ષમાની કહેણી કરતાં ક્ષમાની રહેણમાં રહેવું તે અનંતગણું ઉત્તમ છે.
અહંકાર અને ક્રોધના આવેશને વારવાથી ક્ષમાગુણ વધતું જાય છે. સાત્વિક આહાર, પાન, જ્ઞાન, ધ્યાનથો ક્ષમાને પાત્ર બની શકાય છે. ક્ષમાથી એટલે આત્માને પ્રકાશ થાય છે તેટલે અન્ય કશાથી થતું નથી. ક્ષમાથી આત્મધર્મનું રક્ષણ થાય છે અને નવા કર્મ બંધાતાં અટકી જાય છે. વસિષ્ઠ અષિના પુત્રોનો વિશ્વામિત્ર કષિએ ઘાત કર્યો હતો, પણ તેથી વસિષ્ઠ ઋષિ ક્રોધી બન્યા નહીં. વસિષ્ઠ ઋષિની ક્ષમાથી વિશ્વામિત્ર ઋષિ બોધ પામ્યા અને છેવટે

Page #386

૩૪.
વિશ્વામિત્ર ઋષિ ક્ષમાભાવવાળા અન્યા.
ક્ષમાથી અહિંસાણ ખીલે છે અને તેથી સત્યમાં મનુષ્ય આગળ વધતા જાય છે. ક્ષમાવત ઉદ્ગાર અને ત્યાગી મને છે. તેના આત્મા સ્વ-સુખમય અને મેક્ષ–સુખમય બને છે. ક્ષમાવન્તને મારી સહાય મળે છે, જે લેકે કર્મનું સ્વરૂપ જાણે છે તેએ સુખદુઃખમાં ક્રમ' જ હેતુભૂત છે અને અન્ય જીવા તે ક'ના અનુસારે સુખદુઃખ આપવામાં નિમિત્તભૂત થાય છે એમ જાણીને તે પેાતાના અહિતમાં દુઃખમાં કર્મોના પરિણામ ચિંતવીને અન્ય પર વૈર કે દ્વેષભાવ ધારણુ કરતા નથી અને પ્રતિકૂલ કરનારા કરુણાષ્ટિથી દેખે છે.
પર
અધ્યાત્મ મહાવીર
જેવા પેાતાના આત્મા માંથી સ'બ'ધવાળા છે તેવા અન્યાના આત્માએ પણ કમથી સખધવાળા છે. અન્ય જીવા કવથ પેાતાના તરકે શત્રુભાવ રાખે તા તેમાં મેહુ જ હેતુભૂત છે. તેથી અન્ય લાકે પર દેષાદિ ભાવ ન ધારણ કરતાં ક્ષમાભાવ ધારણ કરવાની જરૂર છે. પાતાનાં કર્માદય જો શુભ હેાય છે તે અન્ય લોક દુઃખ દેવા નિમિત્તભૂત થઈ શકતા નથી. અશુભ કર્મના ઉદય પ્રગટે છે તા જડ પદાર્થો અને જીવે તેવા દુઃખાદિ પ્રસંગેામાં નિમિત્તભૂત બને છે. માટે આત્મા અને કમનું સ્વરૂપ વિચારીને અપરાનીએ ઉપર ક્ષમાભાવ ધારણ કરવે
પ્રતિહિંસા, પ્રત્યપકાર વગેરેથી મન જોકે જરા મતેષ પામેછે, પશુ તે સંતેાષથી અપરાધી શત્રુઓની ભૂલ ભાંગતી નથી અને તેઓ ઊલટા વૈરાદિભાવથી ક્રમ બાંધી અનેક જન્મ ધારણ કરે છે. તેથી માહાદિ કષાયેાના ત્યાગ કરીને આત્માની પૂર્ણ શુદ્ધતા પ્રપ્ત કરવામાં ક્રોધાદિ પ્રસગે શ્રીમતી યશેાદ દેવી! ક્ષમાને ધારી પ્રવત,
સરળતા આ વગુણ :
ક્ષમાશીલ મહાત્માએની સંગતિ કરવી. મારા ભક્ત સત્તાની જેએ દેશ, ધન, રાજ્ય, સત્તા, ખાદ્ય વિદ્યા વગેરેને ત્યજી સંગતિ કરે

Page #387

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૪૫
છે તે મારા શુદ્ધ સ્વરૂપને અનુભવ કરે છે અને અનેક પ્રકારના ૠભના ત્યાગ કરીને આ વરૂપ આય ભાવને પામે છે અને પછી પરમ શુદ્ધ ભાવને પામે છે.
ત્યાગમાગ માં નિભતાની પ્રથમ જરૂર છે. પ્રકૃતિને તમેગુણી ભાવ અને રાજસિક ભાવના ત્યાગ કરીને પછી સાત્ત્વિક ભાવમાં આવવુ' જોઈ એ અને સાત્ત્વિક ભાવથી ભિન્ન એવા શુદ્ધાત્મ સ્વરૂપમાં નિષ્ઠા રાખવી જોઈ એ. ત્રણ ગુણેમાં દોષ કે ગુણની ભાવનાથી, તેની કલ્પનાથી રહિત થઈ આત્મશુદ્ધતામાં રમવાથી પરમબ્રહ્મ મહાવીરરૂપ આપે।આપ થવાય છે.
1.
તમસ, રજસ્ અને સત્ત્વથી આત્મા ભિન્ન છે. પ્રકૃતિરૂપ સસાર છે. પ્રકૃતિની ઇન્દ્રજાળમાં જ્યારે ગ્રહણ-ત્યાગ બુદ્ધિ નથી રહેતી અને પશ્ચાત્ પ્રારબ્ધ કચેાગે કમ પ્રવૃત્તિ થાય છે, ત્યારે આત્મા જીવન્મુક્ત મહાવીર પ્રભુ બને છે. આત્મા વિના શરીર વગેરેમાં પૂર્ણાનન્દ નથી, એવા જ્યારે નિશ્ચય ચાય છે ત્યારે અનેક પ્રકારની પટવૃત્તિઓને આપેાઆપ વિલય થાય છે. વાસના, કીતિ, સ્વાર્થ, માન, પૂજા, મારું-તારુ` વગેરે માટે અનેક પ્રકારનાં પટાની વૃત્તિઓ અને તેવી પ્રવૃત્તિએ સેવાય છે. પરંતુ જ્યારે માહાદિ વાસનાઓથી સત્ય સુખ મળતું નથી, એવેા નિશ્ચય થાય છે ત્યારે આજ વ-આય ભાવરૂપ સાત્ત્વિકતાથી મન અને કાયાની પ્રવૃત્તિએ ઊભરાઈ જાય છે અને લઘુ બાળકની પેઠે લેાકેા નિર્દોષતાને પામે છે અને તેએ ખાહ્યાંતર સરલ અને છે. એવા લેાકેાની આગળ માહ્યાંતરભાવે હું સત્ર દેખાઉં છું. તેથી મારુ કશું છાનુ હેતુ નથી. એવા સરળ મહાત્માએ જે કંઈ કરે તે જૈનધમ જ છે. તેઓને નિંદા-સ્તુતિની દરકાર રહેતી નથી. તેઓ મારા વિના ખીજા કશામાં ચિત્ત રાખતા નથી. તેને મારા વિના કશું કંઈ અન્ય પ્રિય હતું નથી. તેવા ત્યાગી લેકે જ્યાં જ્યાં પ્રિયતા દેખે છે ત્યાં ત્યાં મારી ભાવનાની મૂર્તિ ખડી કરીને પ્રિયતા દેખે છે.

Page #388

૩૬
અધ્યાત્મ મહાવીર તેથી તેઓની રહેણીકહેણીને આત્મજ્ઞાનીઓ વિના બીજા પાર પામી શકતા નથી. એવા આર્યોની એક ક્ષણની સંગતિથી અનંતભવનાં પાપ ટળી જાય છે. તેવા આ મારી સાથે મનેભાવની સાત્તિલક વૃત્તિઓથી અનેક પ્રકારે રમ્યા કરે છે. તેઓને ખાવાની, પીવાની અને ધાર્મિક ક્રિયાઓ કરવાની પણ દરકાર રહેતી નથી. મને આંતરસ્વરૂપથી મળેલા તેઓ ગમે તેવી અવસ્થામાં આનંદથી વર્તા કરે છે. તેઓ ઈન્દ્ર કે ચક્રવતીની સ્પૃહા રાખતા નથી. તેઓ મારી સાથે શુદ્ધ પ્રેમથી એક્તાર થઈને રહે છે અને બહારથી જે રુચે તે કરે છે.
મન, વાણી, કાયાથી નિષ્કપટ, સરલ અર્થાત્ આર્ય થવું, એ જીવતાં પ્રભુરૂપ થવા જેવું છે. તેઓના શુદ્ધ બ્રહ્ના મહાવીર તેજની આગળ અન્ય પાપી લેકનું હદય નમી પડે છે. મારી કૃપા જેઓ પર ઊતરે છે તેઓ આર્ય બને છે અને તેઓ સત્યને સત્યરૂપે કહી શકે છે. જીવન-મરણમાં, માન-અપમાનમાં જેઓ શુભાશુભ ભાવથી રહિત થયા છે તેઓને આજંવભાવના ધારક જાણવા. તેઓને ઈન્દ્રો અને દેવે નમે છે. તેઓ જ આ વિશ્વમાં સદેહે મુક્તિસુખના અનુભવાસ્વાદથી મસ્ત બને છે. તેઓના આત્મા પરનાં આવરણ દૂર થાય છે તેથી તેઓ સર્વને દેખી શકે છે. જેમ જેમ તેઓ મારા કર્મ અર્થાત પ્રકૃતિરહિત આત્માના જ્ઞાનાનન્દ સ્વરૂપની, સાથે પૂર્ણ રસિયા થાય છે તેમ તેમ તે જાગ્રત, સ્વપન અને સૂર્યાવસ્થામાં મારાં વરૂપને અનુભવે છે. એવા સાત્વિક અને સરળ ભક્તો તે જીવતા જિને, વીતરાગે, અહંન્તો, મહ બ્રહ્માએ, મહા વિષ્ણુએ, મહા હર બને છે.
શ્રીમતી યશદાદેવી! આવા સરળ આજંવભાવમાં સર્વ તપ, જપ, તીર્થ, ધર્મ, ક્રિયાઓ આવી જાય છે, એમ જાણી આર્જવભાવને પામ! નિરહંકાર-માર્દવ ગુણ
સરળ લેકે પિતાની તરફ મારી શક્તિઓને ખેંચે છે.

Page #389

ત્યાગ સંયમસ્વર૫ સરળત ધારણ કરવામાં અનેક વાર્થોને ત્યાગ કરવો પડે છે. નામરૂપના મેહશી મર્યા વિના સરળતાની પ્રાપ્તિ થતી નથી. જેમ
સ્મ આલેદાનભાવ વધતું જાય છે તેમ તેમ સરળતા વધતી જાય છે, અને તેથી મનમાં રહેલી અનેક પ્રકારની પાપવૃત્તિઓને નાશ થાય છે. જ્યાં સરળતા છે ત્યાં પ્રકૃતિના ગુણેની અને દાની બ્રાન્તિ વિલય પામે છે. સરળ મનુષ્યને દુનિયાના અભિપ્રાયની જરૂર રહેતી નથી. ફક્ત તે મારી પ્રસન્નતા તરફ જુએ છે. જે જે સરળ બને છે તે અન્ય મનુષ્યને માન, પૂજા, સ્વાર્થ, દીતિ, ધન, લેભાદિ કારણે છેતરતા નથી. પિતાની પ્રામાણિકતા વડે તણની બંપડીમાં તે સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનના સુખ કરતાં અનંતગુણ સુખ ભોગવે છે.
દંભ વડે ઈન્દ્રની પદવી, માન, પૂજા, સુખ મળતું હોય તે તેને મારે ભક્ત ધિક્કારે છે. અસુર, દૈત્ય, મનુષ્યોને તે આર્જવ વડે વશ કરે છે. સાચી સરળતા પામીને મારા ભક્તો ધર્મયુદ્ધમાં શત્રુઓની સામા થાય છે. જ્યાં સરળતા છે ત્યાં મારી શ્રદ્ધાપ્રીતિની પૂર્ણતા છે. સરળ ભક્ત મહાત્માઓને ઇન્દ્રો પૂજે છે. તેઓ વિશ્વમાં ભાવ છે. નિભી મનુષ્યો દેવી હોય છે તે પણ તેઓ અપકલમાં મુક્તિપદને પામે છે. નિભી મનુષ્યમાં વિશ્વાસ અને. શુદ્ધ પ્રેમ હોય છે.
- ત્યાગમાર્ગમાં ક વૃત્તિઓ અને અધર્મે પાપકર્મોને ત્યાગ કરવામાં જુતાની કે મૃદુતા(નિરહંકારપણુ)ની પણ જરૂર છે માનથી વિનયને નાશ થાય છે. માનથી જ્ઞાનની વૃદ્ધિ થતી નથી. માનથી વિવેકબુદ્ધિને નાશ થાય છે. અહંકારથી ઉત્તમ મહાત્માઓની સેવા થઈ શકતી નથી. અહંકારથી મનમાં અક્કડભાવ રહે છે અને તેથી પિતાના કરતાં અન્ય શ્રેષ્ટ લાગતા નથી. વિદ્યાના અહંકારથી શારજડ કે વિદ્યાજડ થયેલા લેકે આત્માની શુદ્ધતાને પામી શકતાં નથી. દુર્યોધને અહંકારથી કટ કરી પાંડવેનો નાશ કરવા

Page #390

૩૪૮
અધ્યાત્મ મહાવીર ધાર્યો, પણ તેમાં તે પોતે હાર્યો. અંતે અહંકારથી દુર્યોધનને નાશ થયો. રાવણે અહંકારથી સીતા પાછી 9 આપી. વૃદ્ધ મુનિ અને ગુરુ એની હિતશિક્ષાને રાવણે અહંકારથી સ્વીકાર કર્યો નહીં, તેથી યુદ્ધમાં તેને નાશ થયો. માટે કોઈ જાતને અહંકાર મનમાં ઉત્પન્ન થવા
દે
નહીં.
અપૂર્ણને અહંકાર ઉત્પન્ન થાય છે, પરંતુ આત્મામાં પૂર્ણતા છે એ જે અનુભવ કરે છે તેને અહંકાર શું છે તેની પણ સમજણ પડતી નથી. જે જે વસ્તુઓને અહંકાર કરવામાં આવે છે તે તે વસ્તુઓનો નાશ થાય છે. જાતિ, કુળ, રૂપ, સત્તા, પ્રભુતા, ધન, વિદ્યા, સિદ્ધિ, કુટુંબ, સંપ વગેરે કોઈ બાબતને અહંકાર કરવાથી આત્માની જ્ઞાનાદિ શક્તિઓને પ્રકાશ થતું નથી. અહંકારથી હિંસા, જાહ, ચેરી, વ્યભિચાર, મિથુન, વિશ્વાસઘાત, કલેશ, નિંદા, યુદ્ધ, ક્રોધ, કપટ વગેરે અનેક જાતની પક્ષવૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિઓનું સેવન થાય છે. મનુષ્ય મારા તરફ ગમન કરી શક્તા નથી, પરંતુ ભવભ્રમણ રૂપ સંસારમાં ગમન કરે છે. જેમ જેમ આત્માને સર્વ સંસારપ્રપંચથી રહિત જાણવામાં આવે છે તેમ તેમ નામરૂપનાં અહંકારને નાશ થાય છે અને ઉચ્ચનીચની કલપનાંબ્રાન્તિ ભાગે છે. બાહુબલી ત્રષિએ જયારે અહંકારને ત્યાગ કર્યો ત્યારે તે કેવલજ્ઞાની અને જીવન્મુક્ત બન્યા.
“હું કર્તા, હું હર્તા એ મોહ પ્રકૃતિની પરિણતિ છે. તેનાથી જે આત્મા દૂર રહે છે તે પરબ્રા મહાવીરરૂપ થાય છે. વસ્તુઓ, કે જે જડ આકારે છે, તે ક્ષણિક છે. દેહ, ચૌવન અને રૂપ ક્ષણિક છે. માટે કઈ વસ્તુને અહંકાર કરે ઘટતું નથી.
સર્વ કર્તવ્ય કર્મોને કરવાં, પણ નિરભિમાની દશા કરવાં જોઈએ. કોઈપણ દશામાં અભિમાન કરવાની જરૂર નથી. સર્વ લેકેને પિતાના આત્મા સરખા માનવા અને ઉચ-નીચ, વિદ્યા–

Page #391

ત્યાંગ–સંયમનું સ્વરૂપ
ર
અવિદ્યા, રૂપ અરૂપ આદિ ભેદ ક`થી થયેલા જાણવા. પેાતાના કરતાં અન્ય જીવાને હલકા ગણી તેને તિરસ્કાર કરવા ન જોઈએ. અહંકારભાવના ત્યાગ કરવાથી ત્યાગી કે સિદ્ધપણું છે. જેમ જેમ પ્રભુતા પ્રાપ્ત થાય છે તેમ તેમ મારા ભક્તોમાં લઘુતા આવે છે અને તેથી તે અહંકારી મનુષ્ચા કરતાં અનેકગણુ વિશ્વનું શ્રેય સાધી શકે છે. અહંકારી મનુષ્યે માં ક્ષમા હાતી નથી. અહંકારથી કામ, લેગ, ક્રોધ, દ્રોહ, હિંસા વગેરે મહાપાપા થાય છે. અહે કાર જ્યાં પેઠા ત્યાં તે શાંતિ રહેવા દેતા નથી. અહંકારથી મનનું તથા કાયાનું સ્વાસ્થ્ય રહેતુ નથી અને તેથી પૂજ્ય મહાત્માઓની હિતશિક્ષાનું પણ અવળુ પરિણમન થાય છે.
પાપથી નિવૃત્ત થવા માટે માનના સથા ત્યાગ કરવા જોઈ એ. દેવ, ગુરુ, સ ́ધ, ધર્માદિકની હેલના, અપમાન કે આશાતના કરનારાઓને થાયેાગ્ય શિક્ષા કરવામાં સર્વ શક્તિઓને ન્યાયપૂર્ણાંક ફારવી અને તે વખતે પ્રશસ્ય માન, ક્રોધાદિક માચે ની પરિણતિથી પુણ્યખધ થાય છે એમ જાણવું. અપ્રશસ્ય અહુ કારના ત્યાગ કરીને પ્રશસ્ય માન આદરવું અને આગળની ઉત્તમદશા થતાં પ્રશસ્ય માનને પણ છેવટે સહેજે ત્યાગ થાય છે. ઉત્તમધમી મનુષ્યાનું કોઈ અહંકારથી અપમાન કરે તેા તેનુ શાસન ચેાગ્ય રીતે કરવામાં અહંકારના ત્યાગ થાય છે. અહુકારના ત્યાગથી અનેક પ્રકારના કષાયાના નાશ થાય છે. મારામાં જેએ મન ધારીને પ્રવતે છે તેઓને અહંકારરૂપ માયા કદાપિ નડતી નથી, પર ંતુ જે અહંકારરૂપ માયા છે તે પાતે નિસરણીરૂપ બનીને આત્માને આગળ આરેહણ કરવામાં સહાયકારી ખને છે. પ્રથમ તે મારા ભક્ત અહંકારી હાય છે, પરંતુ હળવે હળવે તેએ અશુદ્ધ અહંકારાદિ કષાયને શુભ કષાયાદિ રૂપમાં ફેરવી નાખે છે. પશ્ચાત્ શુદ્ધ કષાયરૂપમાં અને પશ્ચાત્ નિરહંકારદશામાં આત્મા પરિણમે છે. મારા ભક્તો સર્વ વિશ્વમાં, સવ જાતિમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને ગૃહ કારીએ ના

Page #392

૧૦
અંગ્રામ મહાવીર
અહંકારને ઉતારવા સર્વ પ્રકારે શક્તિશાળી બની મિથ્યાભિમાની પાપીએ તરફથી થતી લેાકેાની આપત્તિઓને દૂર કરે છે.
દુષ્ટ અભિમાનીઓને પરાજય કરવા દેહાર્દિકના ત્યાગ કરવે જોઈ એ. ત્યાગીઓએ નિરભિમાની પનીને ધાર્મિક ત વ્યકમાં કરવાં, પણ ધાર્મિક કર્માને ત્યાગ ન કરવા જોઈએ. નિરભિમાની થવું એટલે કાયર થઈ જવુ એવા વિપરીત અથ ન લેવા. ક્રોધાદિક કાચેને દૂર કરવા, પરંતુ કન્યાČથી વિમુખ ન થવુ. અહુંકારરહિત થવુ, પરંતુ અહંકારીઓના ખળથી પરાજિત ન થવું. એવી શક્તિઓ વડે યુક્ત રહેવુ.
અસત્યનું અભિમાન પ્રથમ તજવુ અને સત્યનું અભિમાન ધારણ કરવું. મારા ભક્તોને જેટલા તેમને જોઈ એ તેટલા અહુ કાર થાય છે અને બાકીના અહંકારને ત્યાગ થાય છે. અધમ્ય અહુકારના ત્યાગ કરીને ત્યાગીએ પ્રશસ્ય માની ખની સાત્ત્વિક માની અની છેવટે સાત્ત્વિક માનથી રહિત થઈને શુદ્ધાત્મસ્વરૂપને પામે છે, એમ સતી યશેાદાદેવી ! અવમેધ.
સર્વ પ્રકારના અહુકારના ત્યાગથી સથા આધ્યાત્મિક ત્યાગીપણુ પ્રગટ થાય છે. એવા આધ્યાત્મિક ત્યાગીએ વિશ્વમાં સર્વત્ર પારમાર્થિક કાર્યાં કરે છે અને મારામાં મન રાખીને પરબ્રહ્ન મહાવીર સજ્ઞ વીતરાગ અને છે.
સર્વ આત્માએ અહંકારથી પરતંત્ર છે અને નિર્હંકાર ભાવથી સ્વતંત્ર છે. અહુ કારદશામાં ભય છે અને નિરહે કારદશામાં અભય છે. અહુ કારદશા એ ઉપાધિ છે અને નિરહંકારદશામાં નિરુપાધિપણુ છે. અભિમાનદશામાં નીચતા છે અને નિરભિમાનદશામાં ઉચ્ચતા છે. અહંકારમાં મરણુ છે અને નિરહરદશામાં અમરતા છે. અભિમાનમાં સકામતા છે અને વિરહ કારર્દેશામાં વિષમતા છે. આ કારથી પતી છે અને નિરભિમાનદશાથી ચડતી.

Page #393

યોગ-સયમનું સ્વરૂપ
૩૫૧
છે. અહંકાર એ જ અંધકાર છે, નિરહંકાર એ જ પ્રકાશ છે. અભિમાનમાં અશક્તપણુ છે અને નિરહંકારદશાથી શક્તિપણુ છે. નિરત'કારભાવથી સર્વ શક્તિઓના પ્રકાશ થાય છે અને અભિમાનદશાથી મેહતુ` આવરણ પ્રગટે છે. માત્મા વિના અન્ય જડ વસ્તુઓમાં નિરહંકારી બનવુ. જોઈ એ.
શ્રીમતી ચોદાદેવી આત્માને પરમ સારરૂપ માન અને રૂપાદિકને અહંકાર તે અનાત્મભાવ છે એમ જાણી આત્મભાવમાં પ્રવત. ઊંચી અને નીચી નતામાં એકસરખા શુદ્ધાત્મ ભાવને અનુભવ અને પારમાર્થિક કાનેિ સ્વાશ્રયી ખની કર.
સાભલ્યાણ નિભિતા ગુણ :
દુ:ખીઆનાં અશ્રુએ લોઢવા માટે જે સ પ્રકારના લાભને ત્યાગ કરીને પ્રવર્તે છે તેના હૃદયમાં શુદ્ધત્મવીર પ્રભુરૂપ મા પ્રકાશ થાય છે.
ભાષાજ્ઞાન, તર્ક, વાદવિવાદ અને બહારના લુખ્ખા ઠાઠમાઠથી હું કાઈને ભક્ત-સ ંત જાણુતા નથી. જડ વિશ્વથી અનંતગણુા મારા તેજને સવ્યાપક માની જે લાભવૃત્તિને સધા ત્યાગ કરે છે અને ભૂખ્યાં એને અન્ન આપી ધમમાર્ગે ચડાવે છે, તરસ્યાંએને પાણીની સગવડ કરી આપે છે, નિરાધારાને આશ્રય આપે છે તેઓનાં હૃદયમાં મારે ભક્તિવાસ હાય છે અને તેઓના શરીર છૂટ્યા હું જલદી ઉદ્ઘાર કરું છું.....
નિલેભિતાએ વિશ્વનું કલ્યાણ કરવાની ઇચ્છા અને પુરુષાર્થ જ્યાં છે ત્યાં જ મુક્તિને પ્રકાશ થાય છે. જેએ પેાતાની પાસે રહેલા ધનના ભલા માર્ગોમાં લોભને ત્યાગ કરીને ઉપયાગ કરે છે તેઓની ભલી વૃત્તિમાં મારી કુપા જાણવી. જેએ મારી પ્રાપ્તિ માટે રડે છે, પશુ અન્ય જીવાનાં દુઃખે દેખીને રાતા નથી અને તેઓને પ્રાણસમય શુ-સહાય આપતા નથી તે
શલામાં સંવ

Page #394

૩૫૨
અધ્યાત્મ મહાવીર લેશોને ત્યાગ કર્યા વિના આત્માની શુદ્ધિ કરી શકતા નથી.
મારા સ્વરૂપને પાર પામવા માટે મનમાંથી સર્વ જડ વસ્તુઓના લેભની વાસનાને ત્યાગ થવો જોઈએ. પિતાના હૃદયમાં અપ્રશસ્ય અને અયોગ્ય લેભને જિવાડીને જેઓ મારા જીવન જીવવા માગે છે તેઓ પર મારી કૃપા ઊતરતી નથી. ભક્તિ, સેવા, પ્રાર્થના, શુદ્ધ પ્રેમ, પરમ પુરુષાર્થ એ જ મારી કૃપા છે.
લાભના ત્યાગની સાથે આત્મા હલકો થાય છે અને તેના પરથી વાસનાને અનંત મણ જો દૂર થાય છે. રાજ્ય, ધન, દેશ, બમિ આદિનો અગ્ય લેભ કરીને લાખે મનુબેને મારી નાખનારા અને ધનલાભથી અનેક પ્રકારની હત્યા, જહ, વિશ્વાસઘાત, ચોરી, દ્રોહ, પ્રપંચ, ધૂર્તતા કરનારાઓનાં કાળાં મલિન હૃદયમાં નરકનાં દુઃખ પ્રગટે છે. એવા પાપી લેક અંતે લેભથી દુઃખી થાય છે. મારી શ્રદ્ધા મૂકીને તેઓ લેભથી પાપે કરી નકામું અને ઉપયોગની બહારનું ધન, રાજ્ય વગેરે ભેગું કરી મહામૂઢતા પામે છે અને છેવટે તેઓ કર્યા દુષ્ટ કર્મ પ્રમાણે ન્યાયથી દુર્ગતિ પામી, દુઃખી બની, રાઈ રોઈને આયુષ્ય ગાળે છે. પશ્ચાત્ તેઓ જે પશ્ચાત્તાપ પામી મારા સદુપદેશ પ્રમાણે વર્તે છે તે અને પાછા સદ્દગતિ પામે છે.
પિતાની પાસે ઉપગ વિનાને વિશેષ પરિગ્રહ હોય તે ચોગ્ય રીતે જીવોના ભલામાં ખર્ચ. પિતાની પાસે નકામું ધન સંગ્રહ કરવાથી અને નિર્ધન લેકેને સહાય ન કરવાથી લાભના પાપમાગે ગમન થાય છે અને તેથી મારી દશાની પ્રાપ્તિ થતી નથી. મારું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવા માટે સર્વ પ્રકારની અશુભ લેભવૃત્તિઓને પ્રથમ દેશવટે આપવો જોઈએ. અન્યાય, અપ્રામાણિકતા જુલમ, કપટ, પૂર્તતાથી કેઈની વસ્તુ લેવી ન જોઈએ. અને લેભી, દુષ્ટ પ્રવૃત્તિ ન કરવી જોઈએ. સર્વ લેકેનું ભલું થાય એવાં કાર્યોમાં ભાગ લેવામાં મારી સેવા સમાજ હી સેઈએ. સર્વ લોકેને

Page #395

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૫૩ મારા સદુપદેશનું ભાન થાય એવી પ્રવૃત્તિમાં તન, મન, ધન અર્પણ કરવું જોઈએ અને શરીરથી જીવવાના તેલથી મુક્ત થવું જોઈએ. દુષ્ટ લેભથી મુક્ત થયા વિના મુક્તિને અનુભવ કઈ પામી શકતું નથી. તેના માટે બીજે કઈ માર્ગ નથી.
પિંડપષણ, કુટુંબપષણ આદિ માટે આજીવિકદિ સાધનની જરૂર છે, પણ બિનજરૂરી લક્ષમીને સદુપયોગ કરવા માટે નિલભ બનવું જોઈએ. ધન, સત્તા, ભૂમિને મેળવવા માટે રાજાએ, શેઠિયાઓ, દ્ધાએ લેભથી અન્યાય કરી બીજાઓનું પડાવી લે છે. તેઓ મારા ઉપદેશ પ્રમાણે વર્યા વિના અન્ય કરડે ઉપાયથી, અન્ય કરે છે તેને માન્યાથી પણ તેઓ મુક્ત થતા નથી.
લેભથી સર્વ પ્રકારનાં પાપ પ્રગટે છે. લેભથી વિશ્વમાં અશાંતિ પ્રવર્તે છે લોકોને મારાથી વિમુખ કરનાર લે છે. દેશ, કામ, સમાજ, સંઘ, ધર્મ, ભક્તિ, સેવા, જ્ઞાન, પ્રામાણિકતાથી વિમુખ કરનાર લે છે. જે લોભના વશે સંઘને અને મારે દ્રોહ કરે છે અને ધર્મને તિરસ્કાર કરે છે તેને લાભ જ આડા પાપમાગે ચડાવીને મારી નાખે છે. તેઓનું ખરાબ અસ્ત ( પાયમાલી) કરે છે. પશ્ચાત્ તેઓની આંખ ઊઘડે છે.
ઈચ્છારૂપ અવયંભૂરમણ સમુદ્રને કઈ તરી શકનારા નથી. સમુદ્રમાં તરંગો પ્રગટયા વિના રહેતા નથી, તેમ મનમાં અનેક પ્રકારની ઇચછાઓ પ્રગટયા કરે છે. તેને નાશ કર્યા વિના અંત આવતું નથી. આતમજ્ઞાન અને સંતોષથી જે મારામાં મન રાખે છે તેઓને દુષ્ટ લેભ કદી નડતું નથી.
બાહ્ય જડ વસ્તુઓની હાજતેને (જરૂરિયાતને) વધારી. પણ શકાય છે અને ઘટાડી પણ શકાય છે. જડ વસ્તુઓના સંબંધથી સુખ લેવાના લેભે આખી દુનિયાની ઊથલપાથલ કરવામાં આવે

Page #396

૩૫૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
અને સુખનાં અનેક સાધુને ઊમાં કરવામાં આવે, તેપણુ અંતે કેડ઼ી ધેાયે કાદવની પેઠે તેમાંથી કેઈને નિત્ય સુખ મળ્યું નથી અને મળનાર પણ નથી.
મારા સ્વરૂપમાં વિશ્રામ પામ્યાથી લેાકેાની લોભથી મુક્તિ થાય છે અને થશે. વૈંભના ત્યાગ કર્યાથી ત્યાગમાગમાં પ્રવેશ કરી શુદ્ધાત્મબ્રહ્મરૂપ મહાવીરપદની પ્રાપ્તિ થાય છે. કેઈપણુ વસ્તુ સદા નિત્ય નથી. જે જે દૃશ્ય વસ્તુએ દેખાય છે તેના ભક્તા અનંત જીવા થયા અને થશે, તેપણ તે વસ્તુએ ફાઈની થઈ નથી અને થવાની નથી, તે પછી તેઓ પર લેાલ કરવાની જરૂર રહેતી નથી.
અજ્ઞાનથી લેાશ પ્રગટે છે અને જ્ઞાનથી લેાભવૃત્તિના નાશ થાય છે. અન્ય લોકોની પાસેથી લાભથી વસ્તુએ અન્યાય, સત્તામળથી પડાવી લેવી અને અન્ય લેાકેાને દુઃખી કરવા એ જ અધર્મીમાગ છે. એવા અધમ માગ માં ચાલનારાએ જો મારા ઉપદેશથી પશ્ચાત્તાપ કરી દુષ્ટ લેાલવૃત્તિના ત્યાગ કરે છે તે તેએ મારા ભક્તો મને છે અને તે જ માર! ત્યાગીઓ પહાડામાં, જ ગલેમાં, શહેરામાં, ગામામાં, મેટામાં ગમે ત્યાં રહેવા છતાં મારા હૃદયમાં વસનારા જાણવા,
સતી યોદાદેવી ! ત્યાગમાગ માં નિભતા વિના એક તસુ માત્ર આગળ ચાલી શકાય તેમ નથી અને સવ કર્મો કરવા છતાં એને ત્યાગ પામ્યા વિના કાઈ સદેહી જીવન્મુક્ત પ્રભુ ખની શકતા નથી. લેાલની પરિવૃતિની મુક્તિથી મનુષ્યદેહ છતાં અહી જ સુક્તિસુખને પ્રત્યક્ષ અનુભવ આવે છે. મારા ભક્તો એવા મામાં જીવતાં મરીને વિચરે છે. તેએા સ કમ કરવા છતાં પ નિબધ અને નિલેષ રહે છે. તે માખતના અનુભવ પેાતાની મેળે તેએાને આવ્યા બાદ અન્ય લે!કાના અભિપ્રાયની જરૂર રહેતી નથી.
Àાભ છે તે અધિકાર છે અને આત્મા તે અનંત પ્રકાશ છે.

Page #397

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૫૫
લાભરૂપ પ્રમાદને દૂર કરવા જોઈએ. લેાલરૂપ પિશાચની તૃપ્તિ કાઈ કાળે થઈ નથી અને થવાની નથી. લાભરૂપ પિશાચને મનમાં એક ક્ષણમાત્ર પણ સ્થાન ન આપવું જોઈ એ. રૂપના લાભથી અનેક પાપાને આવિર્ભાવ થાય છે. જે પિડમાં નિર્દેભ છે તે બ્રહ્માંડમાં નિલેભ છે. સવ કાર્યાં કરતાં લેાભ વિના લેપ લાગતા નથી.
લાભથી મન, વાણી, કાયાની શાંતિ રહેતી નથી. જેએ સવ વિશ્વને આત્મરૂપ—મારારૂપ દેખે છે. તેઓનાં હૃદયમાંથી સ્વયમેવ લેાભ વિલય પામે છે. લેાભના અધ્યાસ ટળ્યા બાદ પરમ સંતાષસુખના આસ્વાદ આવે છે.
લેાભના બે ભેદ છે : પ્રશસ્ય લેાભ અને અપ્રશસ્ય લોભ, અન્યાય, અનીતિ, જુલ્મ કે અધમ બુદ્ધિથી જે તમેગુણી કે રજોગુણી લોભવૃત્તિ પ્રગટે છે તે અપ્રશસ્ય લોભ છે. દેવ, ગુરુ, સ ંઘ, ધર્મ, સાધુ, સંત, આજીવિકાવૃત્તિ, કુટુંબસેવા વગેરે માટે જે કવ્યકમ પ્રવૃત્તિને લોભ પ્રગટે છે તે પ્રશસ્ય લોભ છે.
પ્રથમ તે અપ્રશસ્ય લોભવૃત્તિના ત્યાગ કરવા તે ત્યાગ છે. પશ્ચાત્ સાત્ત્વિક પ્રશસ્ય લોભને તેની હદ સુધી તરતમયેાગે શુભ પરિણામે સદ્ભાવ રહે છે અને આત્મામાં આત્માનું પૂર્ણ પરિણમન થતાં સ્વયમેવ લોભવૃત્તિ પાકી કેરીની પેઠે પાકીને ટળી જાય છે. ધમ કરવાના, સંતની સેવા કરવાને, ગુરુની સેવા કરવાના, ધાર્મિક કાર્યો કરવાને, આત્માના ચિતવનને, મારામાં પ્રેમ ધારણ કરવાના, મારા ઉપદેશને પ્રચાર કરવાને લોભ તે પ્રશસ્ય સાત્ત્વિક લોભ છે. ગરીઓને સહાય કરવાને અને તેએને જૈનધમ શીખવવાના, જુલ્મના નાશ કરવાના લોભ તે પ્રશસ્ય લોભ છે. સ વિશ્વમાં મારી ભક્તિ ફેલાવવાને લોભ અને દુષ્ટ, નાસ્તિક ધર્માને ઉપશમાવવાને અને સર્વ વિશ્વમાં સર્વ સમાનતા-સ્વાતન્ત્ય ફેલાવવાને લોભ તે પ્રશસ્ય લોભ છે. દેશ, સધ, જન્મભૂમિ, ગુરુ, ધી પુરુષાને સહાય કરવાના લોભ તે પ્રશસ્ય લોલ છે. સ્વર્ગ, મનુષ્ય

Page #398

અધ્યાત્મ મહાવીર ભવ પામવા માટે ધર્મકર્મને લોભ તે પ્રશસ્ય લોભ છે. માતા, પિતા, વૃદ્ધજનોની સેવાભક્તિને લોભ તે પ્રશસ્ય અને આદરણીય લોભ છે. યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ પ્રાપ્ત કરવાને લોભ, દુર્ણને ત્યાગ કરવાનો લોભ, સને પામવાનો લોભ, મન, વાણી, કાયાની શુદ્ધતાને લોભ તે પ્રશસ્ય લોભ છે.
એવા પ્રશસ્ય ધાર્મિક, સ્વાર્થિક કે પારમાર્થિક લાભના વિચારે અને પ્રવૃત્તિઓથી પુણ્ય થાય છે. તેથી આત્માની શુદ્ધતાના માગે ખુલ્લા થાય છે અને અપ્રશસ્ય લોભને નાશ થાય છે.
અપ્રશસ્ય અધમ્ય લોભમાંથી પ્રશસ્ય ધમ્ય લોભમાં પ્રવેશ થાય છે અને તે પછી અનુક્રમે શુદ્ધ લોભમાં અને પશ્ચાત નિષ્કામભાવની પ્રાપ્તિ થયા બાદ મુક્તિની સહેજે પ્રાપ્તિ થાય છે.
પ્રશસ્ય લોભથી ધર્મસાધનામાં પ્રવૃત્તિ થાય છે અને અપ્રશસ્ય લોભથી નિવૃત્તિ થાય છે. મારું સ્વરૂપ એળખવાના લોભની પ્રથમ જરૂર પડે છે. સાધુ, સાધવી, શ્રાવક અને શ્રાવિકાની સેવાભક્તિમાં પ્રશસ્ય લોભથી પ્રવૃત્ત થવાની જરૂર છે. સંત મહાત્માઓની પ્રશસ્ય લોભથી સેવાભક્તિ કરવી જોઈએ. શુભ લોભની પ્રથમ જરૂર છે. જડ વસ્તુઓના લોભની પણ અપેક્ષાએ પ્રારંભમાં જરૂર રહે છે. પશ્ચાત્ નિષ્કામદશાની પ્રાપ્તિ થાય છે. જડ વસ્તુઓ કરતાં દેહમાં રહેલા આત્માઓના પ્રેમને લોભ કર જોઈએ. આમાના લોભની આગળ જડ વસ્તુઓને લોભ નિઃસાર છે.
આહાર, પાન, વસ્ત્રાદિક અને જન્મભૂમિ આદિને પ્રશસ્ય લોભ પણ આત્મજ્ઞાનથી છેવટે આત્મામાં જ્ઞાનાદિ લોભરૂપ પરિણામ પામે છે. સતી યશાદાદેવી ! એ પ્રમાણે લ દનું સ્વરૂપ જાણીને, તેમને ત્યાગ કરી સર્વત્ર નિસ્પૃહભાવથી પ્રવર્ત.
નિઃસ્પૃહભાવથી આત્માની મહત્તાને ખ્યાલ આવે છે અને

Page #399

-
-
-
- -
ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩પ૭ જડમાં મહત્તા વા તુચ્છતા આદિ ભાવ સવપ્ન સમાન મિથ્યા અને ક્ષણિક છે તેને અનુભવ થાય છે. લોભથી મુક્ત થયેલું મન સ્વતંત્ર અને મુક્ત બને છે. એને અન્ય મનુભ્યના ગુલામ બનવું પડતું નથી તથા જડ વસ્તુઓના દાસ બનવું પડતું નથી. જ8 વસ્તુઓની આશાથી કદાપિ શાંતિ મળતી નથી. ચકવતીઓ અને ઈન્દ્રો જેવા પણ જડ વસ્તુઓના લેભથી આત્માઓની મેટાઈને ભૂલી જાય છે, તે અન્ન મનુનું તો શું કહેવું?
મનમાં પ્રગટતી અશુભ લાલચને પગતળે ચગદી નાખ. વૈભવૃત્તિને પ્રગટતાં તરત સંહાર. લેભીઓ વડે કચરાતા રિબાતા લકોને સ્વતંત્ર કર અને જુલમી, ઘોર પાપી એવા લેભીઓને શિક્ષા આપી જૈનધર્મી બનાવ. જૈનોની સેવાભક્તિમાં આત્માને જોડવાથી દુષ્ટ લેભને ઉપશમ, ક્ષયોપશમ અને ક્ષાયિકભાવ થાય છે. પિતાની પાસે જે કંઈ છે તે સર્વ વિશ્વોપયેગા છે એમ સત્ય સમજી અનાદિકને યોગ્ય રીતે વ્યય કરવાનું વિશ્વના લેકેને જણાવે.
જેઓ જડ ધન લક્ષ્મીના અત્યંત ઉભી છે અને તેને જ પ્રિય અને સારરૂપ ગણે છે તેઓ મને પ્રિય અને સારરૂપ જાણી શક્તા નથી. તેથી તેઓ વસ્તુતઃ જડવાદી નાસ્તિક છે અને એવાઓને ભક્તિ વિના આત્માની પ્રભુતા પ્રાપ્ત થતી નથી. જડના પૂજારી લોભીને અનેક પ્રકારનાં પાપકર્મ કરે છે અને અનેક લોકોનાં જમીન, ધન, પશુ, સત્તા વગેરેને પોતાનાં કરવા મરી જવાથી પણ કરતા નથી અને લોકોને મારી નાખવાથી પાછા ફરતા નથી. પરંતુ અને તેઓ બૂર દેખે છે અને દુર્ગતિના ભસુકારા સાંભળી રુદન કરે છે. પણ તેઓને કર્યા કમ ભેગવવાં પડે છે. તેઓ જે તેવી સ્થિતિમાં પણ મારું શરણ કરે છે, તે ઘણું પાપકર્મથી મુક્ત થાય છે અને અંતે મારી સ્મૃતિના પ્રભાવે મારું સ્વરૂપ અનુભવે છે.
લેભનો વિનાશ કરવામાં ક્ષણમાત્ર પણ પ્રમાદ ન કરે. નિઃસ્પૃહભાવથી વિશ્વના લેક પર ઘર્મની સારી અસર થાય છે.

Page #400

પ૮
અધ્યાત્મ મહાવીર નિઃસ્પૃહભાવ એ જ ત્યાગભાવ છે. મેરુપર્વત જેટલું ધન કે રત્નસમૂહ ભેગા થાય અથવા તે કઈ આપે તેપણ નિસ્પૃહભાવ રહે એટલે આત્મા સર્વ વિશ્વને પ્રભુ બને છે. નિસ્પૃહી મનુષ્યો આ વિશ્વમાં જેટલો પરમાર્થ કરી શકે છે તેટલો વિશ્વમાં કઈ પરમાર્થ કરી શકતું નથી. નિલોભી મનુષ્ય સત્ય ધર્મના પ્રકાશ કરી શકે છે. આ વિશ્વમાં રાજાઓ, વ્યાપારીઓ, બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિો વગેરે લોકે અનેક પ્રકારનાં પાપ, યુદ્ધો, લડાઈઓ, કલેશે કરી મરી ગયા અને મરે છે તથા મરશે, તેમ જ દુર્ગતિ અને દુઃખના
તા થયા છે તથા થશે. સર્વ પ્રકારની લોભવૃત્તિઓથી નિવૃત્તિ પામ અને હૃદયમાં મોક્ષસુખ અનુભવ. મુક્તિસુખ પામવાનો નિર્લોભતા પ્રાપ્ત કરવા સમાન અન્ય કેઈ તપ કે ધર્મમાર્ગ નથી.
સર્વ કર્મને સ્વાધિકારે કરવાં, પણ તેમાં લોભવૃત્તિ ન રાખવી. કર્મોમાં–કાર્યોમાં–વસ્તુઓમાં કામ્યવૃત્તિને અભાવ થતાં અને આત્માની શુદ્ધિ અર્થે તેમ જ સંઘ, કામ, સમાજ, રાજ્યાદિની ઉન્નતિ અર્થે મન, વાણી, કાયાથી પ્રવૃત્તિ કરતાં જે જે કષ્ટ, વિપત્તિ, દુઃખ ભગવાય અને જીવનમરણમાં સમભાવે વર્તાય તે જ સત્ય તપ છે અને એવા તપથી શુદ્ધાત્મરૂપ મહાવીરની પ્રાપ્તિ થાય છે.
અશુભ, અગ્ય, અધર્મી, પાપી ઈચ્છાઓનો વિરોધ કરે તે તપ છે. આત્માના ગુણેના વિકાસાર્થે મન, વાણ, કાયાની સર્વ શુભ પ્રવૃત્તિ તારૂપ છે. દેશની શાંતિ અને ઉન્નતિ માટે મેં જે કર્તવ્ય બતાવ્યાં છે તે જૈનોને તરૂપ છે. ચતુર્વિધ સંઘની વ્યાવહારિક તથા ધાર્મિક ઉન્નતિ અને શાંતિ માટે તન-મન-ધનને, સુખને, વિદ્યાને, શક્તિને ભેગ આપવો તે સંઘતપ છે. કુટુંબજાતિની ઉન્નતિ માટે દેહ, વાણું, મન, ધન વગેરેને ત્યાગ કરે તે કુટુંબતપ છે. જેનોની ઉન્નતિ માટે, તેઓનાં સંકટ કે દુખ દૂર કરવા માટે વિદ્યા, ધન, મન, વાણ, તન, પ્રાણુને ભેગ આપ તે જૈન તપ છે. ભૂખ્યાઓને ખાવા આપવું અને તે માટે પિતે

Page #401

ત્યાગ–સંયમનું સ્વરૂપ
૩૫૯
ભૂખ્યા રહેવુ તે અનશન તપ છે. ટાળી ન શકાય એવાં હું ખેાને સમભાવે સહુનાં તે દુઃખતપ છે. સર્વ વિશ્વને સમભાવે દેખવુ તે સમભાવ તપ છે. શરીરને વશમાં રાખવુ, તેના પરથી દેહાધ્યાસવૃત્તિ ટાળવી અને તેને સન્માર્ગમાં ઉપચેગ કરવે તે શરીર તપ છે. વાણીથી સત્ય, મિષ્ટ, પથ્ય ખેલવુ' અને પેાતાના માટે તથા અન્યના ભલા માટે વાણીને સદુપયેાગ કરવા તે વાણી તપ છે. સર્વ પ્રકારની વ્યાવહારિક અને ધાર્મિક આત્મશક્તિને પ્રગટાવવા માટે મન-વાણી--કાયાથ જે જે પ્રવૃત્તિ કરવી તે સવ તપ છે. મન-વાણી-કાયાની શક્તિઓને ક્ષીણુ કરનાર જે જે અશુભ પ્રવૃત્તિ વાળાં વ્યસને અને કામિવકાર વગેરેના ત્યાગ કરવા તે તપ છે. અન્યાયી, જુલ્મી, ઘાતક, દુષ્ટ લેાકેાને દડવા અને તેઓને ચેરી, ખૂન વગેરેથી પાછા હટાવવામાં જે જે કજ્ગ્યા કરવામાં આત્મભાગ આપવે તે તપ છે.
શરીરના મલને નાશ કરવા માટે ઉપવાસાદિક બાહ્ય તપ કરવાથી મનની શુદ્ધિ થાય છે. અત્યંત ભૂખ્યા પણ ન રહેવુ અને શરીરમાં રેગેા થાય એવા આહાર પણ ન કરવા એવુ શારીરિક તપ જાણવું. અનેક અચેગ્ય લાલચેાના ત્યાગ કરવા અને પ્રામાણિકપણે વર્તવામાં અનેક કબ્જે વેઠવાં તે પરમ તપ છે. આવા તપથી આત્માની પ્રાપ્તિ થાય છે,
આસક્તિને ત્યાગ કરવા તે મહાતપ છે. સંઘની સેવામાં સર્વસ્વને ત્યાગ કરવા તે મહાતપ છે. દેશ, રાજ્યનુ ન્યાયનીતિથી પાલન કરવું તે તપ છે. વિશ્વાસઘાત, જૂઠ, જૂહી સાક્ષી, ચેરી વગેરે પાપકર્મોના ત્યાગ કરવા તે તપ છે. સવ પ્રસ ંગેામાં મનને પવિત્ર રાખી વં ુ. તે આત્મતપ છે. દુષ્ટ અને વિકારી શત્રુ આના પરાજય કરવા તે શત્રુજય તપ છે. દુષ્ટોથી ન છેતરાવુ એવી રીતે વવું તે અપ્રમત્ત તપ છે. મહાસંઘની સેવામાં સ પ્રકારે દેહને! હેામ કરવે તે યજ્ઞ તપ છે. કેાઈના પર અસત્ય
:

Page #402

૩૬૦
અખાઓ મહાવીર
આપ ન ચડાવે અને કોઈની વૈરથી નિંદા ન કરવી તે અનિન્દા તપ છે. કોઈપણ ધમ મનુષ્યના રક્ષણ માટે દેહ, ધનને ત્યાગ કર તે ધમી તપ છે. કન્યાઓના શિયલવતના રક્ષણ માટે દુષ્ટ, અન્યાયી અને વ્યભિચારીઓ સાથે યુદ્ધ કરવું અને તેમાં પ્રાણ ત્યાગ કરે તે કન્યાશિયળરક્ષણ તપ છે. સ્ત્રીની કેઈ જેરજુમીથી આબરૂ લેતે હોય તે તેનું શાસન કરવું તે સ્ત્રીશિયળરક્ષણ તપ છે. દેશને જીતવા માટે અન્ય દેશી જુલમી અને ખૂની લોકોનાં ટેળાં આવે છે તેઓ સામે યુદ્ધમાં ઊતરવું તે દેશધર્મ તપ છે. તેથી અનેક મનુષ્યની હિંસા ટળે છે અને અધર્મને નાશ થાય છે. આબરૂ કે લક્ષમીની લાલચ કરતાં જૈનધર્મ માટે અને સંઘ માટે જે કંઈ કરવું પડે તે કરવું તે ધર્મતપ છે પ્રામાણિકપણે મન-વાણું –કાયાથી પવિત્ર રહી દેશ, સંઘ, વર્ણ, ધર્મનાં કાર્યો કરવાં તે સત્ય ચારિત્ર તપ છે. સત્ય જૈનધર્મથી લાલ, ભીતિઓ અને અનેક સ્વાર્થી આડે આવે છતાં અને મૃત્યુ થતાં ભ્રષ્ટ ન થવું અને સર્વ જૈનધર્મીઓના ભલા માટે જે કાળે, જે ક્ષેત્રે જે કંઈ કરવું ઘટે તે કરવું અને તેમાં દુખે સહન કરી વર્તવું તે જૈનધર્મપાલન તપ છે.
વિશ્વમાં અન્યાયને ત્યાગ કરી ન્યાયપણે વર્તવું તે ન્યાયતપ છે. સર્વ પ્રકારના જુઠા ને ત્યાગ કરે તે સરલતારૂપ તપ છે. નાતિ પ્રમાણે વર્તવામાં જે સુખને ત્યાગ કરે છે અને પ્રસંગે વિપત્તિઓ પણ સહવી પડે તે નીતિતપ છે. તપથી અનંત ભવનાં કરેલાં કમેને ક્ષય થાય છે. નિકાચિત મને પણ તપથી ક્ષય થાય છે. મારે ધર્મસંદેશો વિશ્વના સર્વ લોકોને સંભળાવવા-સમજાવવા દેશ પરિભ્રમણ કરવું પડે, લાખે લોકના તિરકાર સહવા પડે, દેહને પણ નાશ થાય એવી સ્થિતિમાં આવવું પડે, ટાઢ, તાપ વગેરેનાં દુખો સહવા પડે, તે તેથી ઉપદેશતપની સિદ્ધિ થાય છે. એવા ઉપદેશપમાં પ્રવર્તતા મારા

Page #403

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૬૧ ત્યાગી, સંયમી, સંતે મર્યા બાદ નિશ્ચયથી શુદ્ધાત્મમહાવીરપદને પામે છે.
જેઓ સર્વ પ્રકારની બૂરી વાસનાઓને મારી નાખે છે તેઓને વાસના જય તપવી જાણવા. સત્યની કહેણી કરતાં સત્યની રહેણીનું . તપ મોટું છે. પ્રજાઓને અન્યાય, જુમથી સતાવનારા ખૂની, ચેર, ધાડપાડુઓ, લૂંટારા, ઠગ લૅકોને દંડવા કે તાડવા તે પ્રજા રક્ષણ તપ છે.
મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વિશ્વવત દરેક પુરુષ, સ્ત્રી, બાળક અને પાલિકા પરસ્પર એકબીજાની સાથે આત્મભાવથી વર્તે તે સવ વિશ્વમાં અશ્વભાવના રક્ષણરૂપ તપથી વિશ્વશાંતિના ભાગીદાર ખની તે એકબીજાનું ભલું કરી શકે, પરંતુ તેમાં વચ્ચે આવનાર કે નકનાર અજ્ઞાન,મેહ, કામ, દુષ્ટ સ્વાર્થરૂપ જે શયતાન છે તેની સાથે ખરા ભાવથી યુદ્ધ કરવું જોઈએ. એકબીજાના થયેલા અપરાધની ક્ષમા આપવારૂપ ક્ષમતપ કરવું જોઈએ. એકબીજાનું અહિત થાય એવા ખરાબ વિચારે અને પ્રવૃત્તિઓને દાબમાં રાખવી જોઈએ.
દરેકમાં મને દેખી મારી સાથે જે ભાવ રાખવામાં આવે છે તે વિશ્વનાં સર્વ જીવોની સાથે પ્રેમભાવ રાખે એ વિશ્વાત્મબંધુભાવ તપ છે. એ તપથી વિશ્વસેવામાં અને મારી સેવાભક્તિમાં એકસરખું તપનું ફળ છે. સવ' છોમાં મારું સ્વરૂપ દેખીને વિશ્વના સર્વ જી સાથે મારા જેવો પ્રેમ રાખવાથી વ્યાપક પ્રેમપાપની સિદ્ધિ થાય છે. વિશ્વના સર્વ જી સાથે પ્રેમ. શાખ અને પિતાને ઉદારભાવ પ્રગટાવવામાં અનેક સંકીર્ણ અને સ્વાથી વિચારનો ત્યાગ કરવો એ કંઈ સામાન્ય તપ નથી, પણ મહા
વ્યાપક તપ છે. એવાં તપ કરનારાઓનાં દર્શનથી, સંગતિથી અને તેએાની ચરણપૂલીને મસ્તકે ચઢાવવાથી અનંતનાં કને સય થાય છે.
| સર્વ પ્રકારની વ્યાવહારિક તથા ધાર્મિક શક્તિઓ પ્રાપ્ત કરવી અને તેને સદુપયોગ કરે તે ત૫ છે. દુઃખી, ગરીબ,

Page #404

(૩૬ર
અધ્યાત્મ મહાવીર નિર્ધન, અશક્ત, રોગીઓને બનતી સહાય માટે હાદિકથી ઉપકાર કરવો એ તપ છે. મારા ધ્યાનમાં મસ્ત રહેવું એ તપ છે. આઠ વર્ષથી પ્રારંભીને બાર વર્ષ પર્યન્ત બ્રહ્મચર્ય ધારી વિદ્યાભ્યાસ કરે એ તપ છે. નિષ્કામભાવે સર્વ નિત્યનેમિત્તિક કર્તવ્ય કાર્યો કરવાં એ તપ છે. સત્ય, ધાર્મિક, પારમાર્થિક કાર્યો માટે પ્રિય વસ્તુએને ત્યાગ કરીને પ્રવૃત્તિ કરવી તે તપ છે. ઔપચારિક ધર્મ માટે પ્રવર્તવું તે ઔપચારિક તપ છે. આત્માની ઠેઠ નજીકમાં મનનું ધારણ કરવું એવી અધ્યાત્મ પયાગવૃત્તિને અધ્યાત્મ ઉપધાન તપ કહે છે. ચંદ્રની પેઠે શીતલતા ધારી શાન્ત થવું તે ચંદ્ર તપ છે. સૂર્યની પેઠે આત્મજ્ઞાનથી પ્રકાશિત થવા આત્મ પગમાં રહેવું તે જ્ઞાન તપ છે. આત્મસુખ માટે આભમહાવીરમાં લયલીન બનવું તે આત્મસુખ તપ જાણવું. અનેક પ્રકારે સર્વ લોકોના શ્રેય માટે પ્રવર્તવું તે શ્રેયત૫ જાણવું. આત્માને નિર્ભય સ્વતંત્ર અનુભવ તે નિર્ભય તપ જાણવું. આત્માના સન્મુખ મન કરવું અને જડ પદાર્થોમાં ક્ષણિક સુખના રસિયા ન બનવું તે અત્યંતર તપ જાણવું. | સર્વ જીવો પર ઉપકાર કરે તે ઉપકાર તપ છે. ઇન્દ્રિયની શક્તિઓ જે જે રીતે ક્ષીણ થતી હોય તે તે રીત કે પ્રવૃત્તિને અટકાવવી અને ઈન્દ્રિય પર કાબૂ રાખવો તે ઈન્દ્રિયતપ છે. મારા નામનું મનમાં સ્મરણ કરવું તે જાપસ્મરણ તપ છે. ગરીબ, અંધ, પંગુ, નિરાધાર, જીને યથાયોગ્ય સહાય કરવી તે અનુકંપા છે અને તે માટે દુઃખે પડતાં સહેવાં તે અનુકંપા તપ છે.
તમે ગુણ તપ અને રજોગુણ તપ કરતાં સાત્વિક તપ અનંતગણ ઉત્તમ છે અને આત્માની વહેલી પ્રાપ્તિ થાય છે. મારી કૃપા એ જ સાત્વિક તપ છે. સાત્વિક તપ, જ્ઞાન એ જ મારી કૃપારૂપ છે. જે લેકે મારા પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રેમ રાખીને અન્ય લેકેજ અપરાધને જતા કરે છે તેઓને તેઓની ઉન્નતિ કરવામાં હું અણુધારી સહાય આપું છું અને તેઓ નથી ધારી શકતા તે માર્ગે

Page #405

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૬૩ તેઓને સહાયક થાઉં છું.
સકામ તપ કરતાં નિષ્કામ તપ અનંતગુણ ઉત્તમ છે. લોકે જેવા જેવા ભાવથી તપ કરે છે તેવા તેવા ભાવથી તેવા ફળને તેઓ પામે છે. મને વૃત્તિઓને સંક્ષેપ કરવો તે વૃત્તિક્ષેપ તપ છે. રસની લોલુપતાને જેમ બને તેમ ઓછી કરવી તે રસત્યાગ તપ છે. કાયાને દુઃખ પડે પણ કાયા દ્વારા ધાર્મિક કાર્યો કરવાં તે કાયકલેશ તપ જાણવું. કાચબે જેમ મૃત્યુ કે ભય જેવા પ્રસંગે અપાંગોને સંકેચી નાખે છે તેમ મોહ અને કામવિકારથી પ્રેરાઈને અયોગ્ય અધમ્ય રીતે વિષ તરફ દેડતા મન તથા ઈન્દ્રિોને સંકેચી લેવી, તાબામાં રાખવી અને આત્મામાં મનને લીન કરવું તે સંતનના તપ છે મન, વાણી, કાયાની શુદ્ધિ માટે કૃત પાપકર્મોનાં અનેક પ્રકારનાં પ્રાયશ્ચિત્ત કરવાં તે પ્રાયશ્ચિત્ત તપ છે. ગુણી, ત્યાગી, ગુરુ, સાધુ, સૂરિ, ઉપાધ્યાય, લાન, લઘુ, વૃદ્ધ, જ્ઞાની, સંત આદિ ઉત્તમ મહાપુરુષને વિનય કરો, તેઓને પગે લાગવું અને તેમને ઉચિત વિનય કરે તે વિનય તપ છે.
સર્વ ધર્મનું મૂળ વિનય તપ છે. વિનયથી વૈરીઓનાં વૈર નાશ પામે છે. વિનયથી સર્વ પ્રકારની વિદ્યા પ્રાપ્ત થાય છે. વિનયથી ગુપ્તવિદ્યા અને જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે, પરંતુ તેવાં જ્ઞાન કે વિદ્યા બીજા ધન આદિના દાનથી મળતાં નથી. વિનયથી દેવ અને ગુરુની પ્રસન્નતા મેળવાય છે અને તેથી કાચી બે ઘડીમાં છેવટે કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. વિનયથી અહંકારનો નાશ થાય છે. વિનયથી મારી પ્રાપ્તિ થાય છે. આદર-સત્કાર, બહુમાન, નમસ્કાર, પૂજ્યબુદ્ધિ, નમ્રતા, ગુણગાન, સેવાચાકરી વગેરે વિનય છે. વિનયથી દેવ-ગુરુ-સંતની કૃપા મેળવાય છે અને તેથી લાખે ભવે થનારી સિદ્ધિની તરત પ્રાપ્તિ થાય છે. વિનયથી વિવેકની પ્રાપ્તિ થાય છે, વિવેકથી આત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે અને તેથી મેક્ષ થાય છે.
મન, વાણી, કાયાથી જેઓ મારા ભક્તોનો વિનય કરે છે

Page #406

૩૬૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
તેઓ વરાતઃ મારે જ વિનય કરે છે. બઘાયંતરે અનેક પ્રકારના વિચરી જે જે ઉત્તમ અને શ્રેષ્ઠ ભક્તો હોય તેઓની સેવાચાકરી કરવી. દેવ-ગુરૂના વિયાવૃત્યથી અનંત પાપને ક્ષય થાય છે અને અનંત પુણયને બંધ થાય છે તથા અનંત કર્મની નિર્જરા થાય છે. સાધુ, સાગવી વગેરે ચતુર્વિધ સંઘની સેવાચાકરી કરવાથી અલઝ્મ અને દુઃપ્રાપ્ય વસ્તુઓની વહેલી પ્રાપ્તિ થાય છે. માતાપિતા અને વૃદ્ધજનોની સેવાચાકરી કરવી તે વૈયાવૃત્ય તપ છે. નિષ્કામ ભાવે સેવાચાકરી કરવાથી ભક્તિની પ્રાપ્તિ થાય છે.
સર્વ પ્રકારનાં તપમાંથી જેને જે રૂચે તે તપ કરવાથી તે -ઘાભાવને અર્થાત્ મુક્તિપદને પામે છે. સેવાથી જે કંઈ જ્ઞાન મળે છે તેનાથી આમાની પૂણ દશાને પ્રકાશ થાય છે. સેવા કરવામાં આભગ આપે પડે છે તેના કરતાં સેવા કરનારાઓ અનંતગણું ફળ પામી શકે છે.
ગુરુઓ અને સાધુઓની ભેજનાદિથી સેવાચાકરી કરી તેમની પ્રસન્નતા મેળવવી. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે જે લેકે સાધુ વગેરેની વૈયાવચ્ચ કરે છે, મહાસંઘની વૈયાવચ્ચ કરે છે તેઓ અનંત પરમાનદ પદ પ્રાપ્ત કરે છે.
આત્મબળની પ્રાપ્તિ થાય એવી સેવાચાકરી કરવામાં પ્રવૃત્ત થવું. આમાની શક્તિઓ જેઓની પાસેથી મળે તેઓની સેવાચાકરી કરવી. જેના ધડ પર શીષ ન હોય અર્થાત જેઓ મરજીવા અને છે તે મારી સેવામાં તત્પર બની શકે છે. કૂતરાથી ભસવું અને આ ફાક એ બે કાર્યો સાથે થઈ શકતાં નથી, તેમ મારી સેવાચાકરી કરવી અને જરા માત્ર મહેનત, થાક, આત્મભોગ ન હવે એ બની શકે જ નહીં. વિશ્વના સર્વ જેમાં મને દેખીને જે વિશ્વના સર્વ જીની સેવાચાકરી કરે છે તેઓ મારી જ સેવાઅકસીરૂપ તપ કરે છે

Page #407

-
-
-
-
-
- -
-
-
-
-
-
-
ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામી તીર્થંકર પ્રભુના ભકત શ્રવણ બ્રાહ્મણ થયા. તેમણે પોતાનાં માબાપની ઈચ્છાનુસાર સેવાચાકરી કરી, તેથી તે દેવનિને પામ્યા. શ્રી ઋષભદેવના પુત્ર બાહુબલીએ પૂર્વભવમાં પાંચસો સાધુઓની સેવાચાકરી કરી હતી તેથી તે બાહુબલીના અવતારમાં અત્યંત બળને પામ્યા, પરિણામે તેમણે ધમ્ય યુદ્ધમાં પિતાના ભાઈ ભરત ચકવતી ને આકાશમાં દડાની માફક ઉછાળ્યા અને હરાવ્યા તથા તે જ ભવમાં વનમાં ઉગ્ર તપ તપ કેવળજ્ઞાન પામ્યા. શ્રી ભરત ચક્રવતીએ અનેક સાષિમુનિઓની આહારથી સેવાચાકરી કરી તેથી તે વૈયાવૃત્યરૂપ તપના પ્રભાવે સર્વ કાર્યોમાં નિરાસત અને અપ્રમત્ત રહી, આરીસાભવનમાં કેવળજ્ઞાન પામી, અને કેવળી બની અનેક મનુષ્યને તાર્યા.
સેવાચાકરીથી દુનિયામાં કોઈ મનુષ્ય દુઃખી રહેતો નથી. સાધુએની, તપસ્વીઓની સેવાચાકરી કરવી. હુણ, અધમ અને નાસ્તિકે તરફથી થતી તેઓની હીલના, આશાતનાને દૂર કરવામાં ખરું સેવાભક્તિરૂપ તપ છે. મારા જૈનધર્મનું અનંત મહાસાગર જેટલું પિટ છે. તેમાં સર્વ પ્રકારના ધર્મો, અદ્વૈત અને પ્રેતાદિ દષ્ટિઓનો સમાવેશ થાય છે. તેમાં સર્વ પ્રકારના ત્યાગી અને તપસ્વીઓ, કે જે મારા પ્રતિ પ્રેમશ્રદ્ધાથી વતે છે, તેઓને સમાવેશ થાય છે. તેથી સર્વ પ્રકારના માર તપસ્વીઓની સેવાચાકરીથી છેવટે શુદ્ધાત્મમહાવીર પરબ્રહ્મની પ્રાપ્તિ થાય છે.
વૈયાવૃત્ય તપના અનેક–લાખ ભેદ છે તેમાંથી જેને જે રુચે છે તે આરાધે છે. જેની જેટલી શક્તિ અને ભાવ તે પ્રમાણે તે વૈયાવૃત્ય તપને સેવી શુદ્ધામમહારપદને પામે છે. મારા વિશ્વાસથી લેક જે કંઈ કરે અને વિચારે તે તપરૂપ છે. મારા ભક્તોના દુવિચારે અને કર્મો તરૂપ છે. મારાં ઉપદેશેલાં હિતવચનનું મનન, શ્રવણ, વાચન, નિદિધ્યાસન કરવું તે શતધ્યાન તપ છે. મારા ધર્મોપદેશની બહાર કોઈ ધર્મ રહેને નમી. મારા ઉપદેશ

Page #408

૩૬૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
વચનરૂપ, ગ્રંથાના સ્વાધ્યાય કરવાથી સભ્યજ્ઞાન-દશ–ચારિત્રની પ્રાપ્તિ થાય છે. સવ પ્રકારના જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ માટે મારાં હિત વચનેને સ્વાધ્યાય કરવા અને મારી શ્રુતિના સ્વાધ્યાય કરનારાએની સેવા, ભક્તિ, સ્તુતિ કરવી. તેથી શ્રુતિની પ્રાપ્તિ થાય છે અને અજ્ઞાન, મેાહ, સંશય, વિતંડાવાદ, મિથ્યાવાદના નાશ થાય છે. ત્યાગીઓએ ત્યાગ-વૈરાગ્યકારક વ્રુતિઓના સ્વાધ્યાયરૂપ તપ કરવું. મારી પશ્ચાત્ મારા ઉપદેશાથી લેકે મને પામી શકે છે. સ્વાધ્યાય તપથી જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. કાયાના મમત્વના અધ્યાસ ટાળવાથી અહિરાત્મભાવના નાશ થાય છે. દેહાધ્યાસ ટળવાથી આત્માને નિશ્ચય થાય છે.
મારા ભક્તોનાં વિચાર, વાણી અને દેહની સવ પ્રવૃત્તિઓ તપરૂપે પરિણમે છે. તેથી તેઓ ન'તકને ખેરવી નાખે છે અને છેવટે તેએ મારા જેવા અને છે. દેહના મમત્વને ત્યાગ તે સાચેાત્સગ તપ છે. ધર્માં દેહના ભેગ આપવા અને દેહ છતાં ક્રેહાતીત આત્મભાવે વર્તવુ તે કાચેત્સગ તપ ધ્યાન છે. દેહને અને મનને આત્મા ન માનવા અને દેઢુના નાશ છતાં આત્મા નિત્ય હાય છે, એમ નિશ્ચય કરી દેહ દ્વારા આત્મજ્ઞાનના પ્રકાશ કરવા દેહમાં રહેલા આત્મામાં લયલીન મસ્ત અની જવુ', તે કાચાત્ય તપ છે.
એ તપથી દેહુ છતાં દેહથી ભિન્ન આત્મમહાવીરદેવને સાક્ષાત્કાર થાય છે. અનેક પ્રકારના પરસ્પર ભિન્ન મત, પંથ, આચારમાં સહિષ્ણુતા રાખવી તે મતસહિષ્ણુતા તપ છે. અનેકાન્ત સ્વાઢાદજ્ઞાનમાં ઊંડા ઊતરવાથી જ્ઞાનીએ એવા મતભેદસહનતા અને સાપેક્ષ અભેદજ્ઞાનરૂપ તપભાવને પામે છે અને તેથી તે મારા જ્ઞાનના સર્વ વિશ્વમાં પ્રચાર કરી શકે છે.
વિશ્વવતી સર્વ લોકાને મારા ધર્મનું જ્ઞાન આપવુ. પુસ્તકાથી અને ઉપદેશાથી સર્વત્ર વિશ્વમાં મારા સત્યવિચારના પ્રચાર

Page #409

ત્યાંગસંયમનું સ્વરૂપ
- ૩૬૭
કરવાં તે મહાસત્ય ધમ તપ છે. મારા ભક્ત સંત, ત્યાગી, ગૃહસ્થી લેાકેાને જે દુષ્ટ ધમીએ પીટતા હાય અને મારા ઉપદેશનેા પશુ તિરસ્કાર કરતા હાય તેવાઓની સાથે ધર્મ રક્ષણાર્થે જે કાળે, જે ક્ષેત્રે, જે જે બળ અને શક્તિઓથી વર્તવુ પડે તે પ્રમાણે વર્તવુ" અને તેમાં સવ” દેહાર્દિને પણ ત્યાગ કરવે તે વૈયાવૃત્ય તપ છે અને તે કાચેત્સગ તપ પણ છે. મારી પ્રાપ્તિ માટે ચક્રવતી આ ચક્રવતીની ઋદ્ધિને ત્યાગ કરતાં કે ચક્રવતીની ઋદ્ધિને ભેગ સેાગવતાં જરામાત્ર આસક્તિ ન રાખે અને ત્યાગ કરવાના પ્રસ`ગે જરામાત્ર મનમાં આંચકા ન ખાય, ત્યારે તે પરિગ્રહી છતાં અપરિગ્રહી છે. ગૃહસ્થાવાસી છતાં તે અ’તરથી ત્યાગી છે. ભરત ચક્રવતી તેવા પરિગ્રહી છતાં અપરિગ્રહી હતા અને સ` બંધનામાં રહ્યા છતાં નિખ ધ હતા. તેથી તેએ ગૃહસ્થાવાસમાં કેવળજ્ઞાન પામ્યા હતા. પશ્ચાત્ અગારના ત્યાગ કરી ત્યાગી બન્યા હતા.
ન
ફક્ત લંગાટીમાં આસક્તિ રહેવાથી ત્યાગી છતાં પરિગ્રહી છે, તેથી મૂર્ણાં-મમતાના ત્યાગ સમાન આ વિશ્વમાં એકે મહાતપ -નથી; મૂર્છારૂપ વિષ વિના વિશ્વના પદાથે કોઈ રીતે મનને સંસારમાં આંધલા સમર્થ થતા નથી. જેની બે દાઢામાંથી વિષ નીકળી થયું છે એવે સર્પ કેાઈના પ્રાણના નાશ કરી શકતે નથી, પછી તેના શરીર પર કાંચળી હાય તેપણ ભલે અને ન હેાય તેપણ ભલે. નિવિષ સ થયા ખાદ તેનાથી ભય રહેતા નથી, તેમ આસક્તિ ટંની ગયા બાદ બાહ્ય ધનાદિક પદાર્થો હાય તાપણુ ભલે અને ન હાય તેપણ ભલે. ખાદ્ય ત્યાગ હોય તેપણ ભલે અને ન હ્રાય તેપણ ભલે. તેથી આત્માની શુદ્ધતામાં કાઈ ના પ્રતિબંધ નડતા નથી. તેથી દેહાÇસ અને આસક્તિ વિના મનુષ્યે સર્વ વિશ્વમાં જ્યાં ત્યાં સવ કર્મામાં તપને પામે છે, જે જે ભાવીભાત્ર મનવાના ઢાય છે તેમાં ગુપ્ત પ્રગતિનાં તત્ત્વ છે, એમ જે ાણી વર્તમાનમાં તથા ભવિષ્યમાં સમભાવે વર્તે છે તે આત્માની અપેક્ષાએ મસત

Page #410

અધ્યાત્મ મહાવીર
એવી પ્રકૃતિથી પર એવા આત્મમહાવીરને અનુભવ કરે છે. દેહમાં રહેલ આત્મા સવરૂપ ભાસે છે ત્યારે કાયાની મમતાને ઉત્સર્ગ– ત્યાગ થાય છે.
ચર ભકતો દેહમાં રહા છતાં દેહાધ્યાસ–મમતાને ઉલ્લેખ કરી નાખે છે. તેથી પશ્ચાત દેહત્સગ જે સ્વભાવે આયુષ્યનાશથી થાય છે તેમાં શેક કે ભીતિ રહેતી નથી. મય, લજજા, ખેદ અને હેવાદિ પરિણામે વસ્તુતઃ કમ પ્રકૃતિના પરિણામ છે તેમાં આત્માનું અપાયું નથી. તેથી તેને અસત દેખી માત્માની મહાવીરતા પ્રકાશવામાં જે લયલીન બને છે તે સર્વ પ્રકૃતિના ખેલને ત્યારે રહી ખેલી શકે છે. જડ કૃતિ કરતાં ગાત્મમહાતીની અનંતસુણી શક્તિ છે. આત્મવીરની આગળ સવ જાય વિશ્વ અાત અને સ્વપ્નની લીલા સમાન છે. તેનાં કાર્યોથી આસમહાવીર બંધાતો નથી. શ્રદ્ધા નિશ્ચયનયની દષ્ટિએ આત્મા ત્રણ કાળમાં શુદ્ધ છે. વ્યવહારનયની દષ્ટિએ કર્મપ્રકૃતિસંબંધી છે, પચારિક અશુદ્ધતા છે. આત્મા જડ વિશ્વને કર્તા બની તેને અનેક હાદિ પરૂપે ફેરવી શકે છે. તેથી જડ વિશ્વના પર્યાને કર્તાહર્તા બારમાં છે.
જડ વિશ્વના પર્યાયે પરમાર્થ ભાવે ઉપયોગ કરનાર આત્મા વસ્તુતઃ જડ વિશ્વરૂપ પ્રકૃતિને ઈશ્વર છે. મન, વાણો, કાયા અને ઈન્દ્રિય વગેરે સુષ્ટિ તેની બનાવેલી છે. તે આગળની દેહયષ્ટિ બનાવીને પૂર્વની હાદિ અશ્વિને વિલય કરે છે. આત્મા જ વિશ્વના સર્વ પર્યાને અનંતકાળથી અનંતવાર કર્તાહર્તા થયે છે અને થશે.
આત્મા વિના વિશ્વમાં અન્ય કોઈ પ્રભુ નથી. જે દેહાં રહેલો આત્મા દેહાતિ સૂછના કર્તા છે તે જ વિશ્વના સર્વ જ પાપને નિમિત્તરૂપ કર્યા અને હત છે. દેહાદિ સાકાર થવામાં પહેલા માત્મા રાજ પરમાત્મા છે. સરકાર પરમાત્માથી દિવાળી જાતો

Page #411

યાગસયમનું સ્વરૂપ
૩૬૯
.
.
પર જેટલો ઉપકાર થાય છે તેટલો નિરાકાર બ્રહ્મદેવથી થતા નથી. મનુષ્યેાને તારવા માટે મનુષ્યશરીરમાં રહેલો આત્મા તે જ પરમાત્મા મહાવીર અને છે. હું વ્યક્ત શક્તિએ જેવા મહાવીર પ્રભુ છુ તેવા સર્વાંત્માએ સત્તાએ મહાવીર છે અને વ્યક્ત શુદ્ધ પર્યંચાના આવિર્ભાવે—પ્રગટભાવે મહાવીરે બને છે. પરબ્રહ્મમહાવીરરૂપ સ જીવાને અભેદભાવે દેખી જે કાચેાસ ભાવને ધારણ કરે છે તે પ્રકૃતિરહિત શુદ્ધાત્મમહાવીરપ્રભુને અનુભવ-સાક્ષાત્કાર કરે છે.
આત્મા અજ છે. અનાદિકાળથી આત્મા છે, તેથી તે અજ છે. તેના જન્મ કે ઉત્પત્તિ નથી અને તેના વિનાશ કે મૃત્યુ નથી. તેથી આત્મા અર્થાત્ ચેતન અવિનાશી છે. વિશ્વની સર્વ પ્રકૃતિને શ્વેતાને તામે રાખવાની આત્મામાં સત્તા છે. તેથી આત્મા વિશ્વપતિ છે. આત્માનું સ્વરૂપ જ્યાં સુધી મહિબુદ્ધિ છે ત્યાં સુધી અનેક શાઓ, વિવાદ, ત` અને અનેક લક્ષણેા ખાંધીને કહેવામાં આવે તેપણ પ્રત્યક્ષ અનુભવ વિના અલક્ષ્ય છે. આત્માનાં અનેક અસખ્ય લક્ષણે કે સ્વરૂપે તર્કથી કલ્પવામાં આવે તાપણુ આત્મ મહાવીરપ્રભુરૂપ માટે અંત આવતા નથી. તેથી તે અપેક્ષાએ મારું' આત્મસ્વરૂપ અન'ત છે
મ
સવા દેડામાં આત્માએ વિસે છે. સવ તીથ નાં નામ એ આત્મમહાવીરનાં નામેા છે. સવ દેવાનાં, ઋષિએનાં, વાસુદેવાનાં, બલદેવાનાં નામાના આત્મમહાવીરનામમાં સમાવેશ થાય છે. આત્માના વીર મહાવીર નામનાં સમાવેશ થાય છે. અનત સિદ્ધ પરમાત્માઓને એક મહાવીર નામમાં સમાવેશ થાય છે. સપ્થ ઋષિએ, ગણુધરે, આચાયો, મુનિએ ત્યાગીએ થયા અને થશે. તેઓને મહાવીર નામમાં સમાવેશ થયા છે અને થશે. અનત ધર્માંના નામેાના મહાવીર નામમાં સમાવેશ થયેા છે અને થશે. મન'ત જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર શક્તિએાનાં નામાના મહાવીર નામમાં સમાવેશ થયા છે અને થશે. અન ત ઈશ્વરાવતારનાં નામાના પરબ્રહ્મ મહાવીર નામમાં સમાવેશ
મ
૨૪

Page #412

350
અધ્યાત્મ મહાવીશું
થયું છે અને થશે. અનંત જડ દ્રવ્ય-પર્યાય શક્તિઓનાં નામેાના પણ વીર મહાવીર નામમાં સમાવેશ થયા છે, થાય છે અને થશે
ચેતન, બ્રહ્મ, પરબ્રહ્મ, વિષ્ણુ, હરિ, હર વગેરે જે નામેા ગુણુવન્ત અને શક્તિખ્યાપક છે તે નામેાને મહાવીરના નામમાં અંતર્ભાવ થાય છે. તેથી આત્માને મહાવીરરૂપ નિશ્ચય કરીને જે મારા ભક્ત લેાકેા. કાયાસ તપ કરે છે. તએ સાકર્મોથી વિમુક્ત થાય છે અને થશે.
:
અનાદિકાળથી આત્મા જ મહાવીર–વીર છે. અન તકાલીન આત્મા જ મહાવીર છે, તે અખડ છે, અલખ છે. આત્મમહાવીરની શક્તિ આગળ જડ દુનિયા એક પરમાણુ જેટલી પણ નથી. એવા આમમહાવીરમાં અનંત પરમાનંદ ભરપૂર છે, તે પરમાનને જે આસ્વાદ લે છે તે જીવતાં જીવન્મુક્ત બને છે અને તે માટે સંતા ચેત્સગ તપમાં રહીને મહાવીરનું યાન ધરે છે. હું મહાવીર છુ અને સ` ચેતનવિશ્વ મહાવીરરૂપ છે—એમ જેએ જાણીને મહાવીર · વિના ખીજું કશુ કઈ સારરૂપ દેખતા નથી તેઓને સંસારના આધિ-ઉપાધિરૂપ ત્રિવિધ તાપે! નડી શકતા નથી અને તેએ વિશ્વને નાશ કરી શકતા નથી.
શ્રીમતી સતી યશેાદા મહાદેવી ! એ પ્રમાણે કાચેાત્સગ - તારૂ મનને કરી આત્મરૂપ અન!
સત્પુરુષાર્થ :
શ્રીમતી યશે!દાદેવી ! સત્પુરુષાર્થીને સ તપથી મહાતપ જાણુ.
ક્રમ પ્રમાણે બન્યા કરશે, એમ તમેગુણવૃત્તિને ધારણ કરી જે બેસી રહે છે તેઓને આત્મવીર પણ એસી રહે છે. જેએ સપુરુષાથ થી ઊઠે છે, તેઓના આત્મવીર પણ ઊઠે છે. જેએ આલસ્યમાં અંતર્ભાવ પામનારી નિવૃત્તિને ધર્મ કહે છે તેઓને આત્મવીર ઊધે છે.

Page #413

૩૭૧
ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
હૃદયમાં રહેલા મહાવીર પ્રભુને પુરુષાર્થથી સર્વત્ર પ્રકાશ કર. પુરુષાર્થથી અસપુરુષાર્થને ત્યાગ થાય છે. પુરુષાર્થના જાગવાની સાથે સત્કર્મ પણ જાગે છે. જેને પુરુષાર્થ ઊંઘે છે, તેનું કામ પણ ઊંઘે છે. પુરુષાર્થ વિનાના મનુષ્યો વિશ્વમાં જીવી શકતા નથી અને અન્યને જિવાડી શક્તા નથી. પુરુષાર્થથી અનંત અશુભ કર્મોનો કાચી બે ઘડીમાં નાશ થાય છે. જેઓ કેફી વસ્તુઓનાં પીણાં પીને ઊંધ્યા કરે છે તેઓ વિશ્વમાં આત્મકલ્યાણ કરવા સમર્થ થતા નથી,
ઉદ્યમ સમાન કોઈ વિર નથી. અશક્ત અને નિરુદ્યમીઓને વિશ્વમાં સ્વતંત્ર શક્તિમંત થવાને અધિકાર નથી. જે લોકે પુરુષાર્થ સામું પગલું ભરે છે તે મારા સામું પગલું ભરે છે. જેઓ પુરુષાર્થ પર વિશ્વાસ રાખે છે તેઓ મારા પર વિશ્વાસ રાખે છે. જે કંઈ ને કંઈ પુરુષાર્થથી કાર્ય કરે છે તેઓને અન્ય દુષ્ટ લેકે પીડા કરી શકતા નથી. ગમે તેવા પ્રતિકૂલ સંચગોમાં જેઓ હિંમતથી પુરુષાર્થ કરે છે તેઓ અને સાધ્યને સાધે છે અને લાખે વિદનેમાંથી પસાર થાય છે. સત્પરુષાર્થ એ જ મારી કૃપા અને પ્રીતિ છે. તેને જે અવલંબે છે તેઓ મારી કૃપા, પ્રીતિ અને સહાયને અવલંબે છે અને તેથી તેઓ તૃણના જેવા હોય છે તે પણ મેરુ જેવા મોટા બને છે. પિતાનાં ધમ્ય સ્વાર્થિક કાર્યો કરવામાં અને અન્યનાં કાર્યો કરવામાં પુરુષાર્થ ઉપયોગ કરે છે તેઓ દુખસાગરને તરી જાય છે. પુરુષાર્થથી સર્વ કાર્યોની સિદ્ધિ થાય છે.
સપુરુષાર્થ કરતાં ખેદ, ભય, લજજા, ભીતિ, કાપવા વગેરે દુર્બળતાને ત્યાગ કરે અને દુર્ગણ ટેને નાશ કરે. જેએ પ્રામાણિકપણે પુરુષાર્થ કરે છે તેઓ આગળ ને આગળ પ્રગતિમાર્ગમાં ચાલ્યા જાય છે. તેઓને કઈ રોકવા સમર્થ ધતું નથી
મિક્ષાર્થે સ્વાધિકારે વર્ણાદિક કને પુરુષાર્થ તરૂપ છે.

Page #414

૩૭૨
અધ્યાત્મ મહાવીર
પુરુષા કરતાં અનેક કષ્ટોને ઉત્સાહુ અને ખંતથી વેઠવાં તે તપ છે. પવિત્ર મનથી સત્પુરુષાર્થ કરતાં અનેક અશુભ કર્મના નાશ થાય છે. નિકાચિત કર્માવરણાના સત્પુરુષાથી નાશ થાય છે. શુભ કાર્યો, ઉપકારે કરવાં, તે સત્પુરુષાર્થ છે. ઉત્સાહ-આનંદથી સત્પુરુષાથ કર્યાં કર. કમર્મીના અધમાં અને કર્મોના નાશમાં પુરુષા હેતુભૂત છે. પુણ્યકાર્યો કરવામાં સત્પુરુષાર્થ સમાન કાઈ મહાસાધન નથી. ઘમથી સર્વ કાર્યોની સિદ્ધિ થાય છે. ફક્ત મનેરથા કરવા માત્રથી કંઈ વળતું નથી. શુદ્ધ બુદ્ધિથી કરેલા પુરુષા પરિણામે આત્માની, સંઘની, દેશ, રાજય, કુટુંબની ઉન્નતિ કરનારા થાય છે. આલસ્ય ઊધઈના સમાન છે. તે નવરા પડેલા શરીર અને મનને ફ્લીને ખાઈ જાય છે. આલસ્ય સમાન કેાઈ શત્રુ નથી અને સત્પુરુષાર્થ સમાન ફાઈ મિત્ર નથી. જે લેકે ગરીબ લેાકેાના ભલા માટે પુરુષાર્થ કરે છે, દેશ, કેમ, સંઘ, જાતિ, ધર્મોપયેગી કર્યાં કરે છે, તેઓ વિશ્વોપયેાગી છે. પાતાના સ્વાર્થ માટે અન્ય જીવાના અને સજીવ જડ પદાર્થોના ઉપગ્રહ ( સહાય ) લેવામાં આવે છે, તેવા સત્પુરુષાર્થ થી અન્ય જીવેને ઉપગ્રહ આપવે! એ તે એક લેવડદેવડ જેવી વાત છે તેમાં કંઈ અહંકાર કરવા જેવુ' નથી. મનુષ્ય પેતાની ફરજ અદા કરે એવા સવ' શુભ પ્રયત્ન તે સત્પુરુષાથ છે.
પવિત્ર નટ્ઠીઓનું વહન સત્પુરુષાર્થ સૂચવે છે. મેઘનુ વવું, વૃક્ષાને ફૂલ આવવાં, વાયુ કે અગ્નિનું નિયમિતપણે પ્રવવું, ય ચંદ્રનાં વિમાનોનું વહેવુ' ઇત્યાદિ સર્વે કર્તવ્ય સત્પુરુષાને સૂચવે છે. જૈનધમ સખ`ધી સત્ર' કાર્યાં યથાશક્તિ કરવાં, તે સત્પુરુ જાય છે. સર્વ જીવાના કલ્યાણુમાં અલ્પદોષ અને મહાધમ થાય એવી રીતે પ્રવર્તાવુ' તે સત્ય સત્પુષાર્થ છે.
સત્ય પુરુષાર્થથી ધર્મ છે અને અસત્ય પુરુષાર્થથી અધમ છે. સત્ય સમાન કાઈ વિશ્વમાં પવિત્ર નથી. સાથી અન્ય કાઈ ખીને ધમ નથી. મુક્તિ પામવા માટે સત્ય સમાન કંઈ માગ

Page #415

૩૩૩
ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ નથી. મન, વાણી, કાયાથી સત્ય આચરનાર શરીરથી ગમે તેવા ગદે હેય તે પણ તે મહાપવિત્ર છે. જલથી ફક્ત શરીરને મેવ નાશ પામે છે, પણ સત્યની પ્રવૃત્તિ વિના શરીર પવિત્ર થઈ શકતું નથી. અસત્યની પ્રવૃત્તિથી શરીર પવિત્ર થઈ શકતું નથી. શરીરથી પાપકર્મોને કરતાં ગંગા આદિ નદીઓથી શરીરના અણુઓની પવિત્રતા કરી શકાતી નથી. પવિત્ર નદીએથી દેશ, કામ, જીરસમૂહને ઘણો લાભ મળે છે, પણ જેઓ અસત્ય પાપમાર્ગમાં પ્રવને છે તે તે દેશ, સંધ, રાજ્યાદિકને ઊલટા હાનિ કરનારા થાય છે પાપકર્મોનો ત્યાગ વિના. દારૂ, માંસ, વેશ્યાગમન, વ્યભિચાર, હિંસાકર્મ વગેરેના ત્યાગ વિના શરીરની પવિત્રતા સિદ્ધ થતી નથી. અસત્યથી ઈન્દ્ર, ચંદ્ર,નાગેન્દ્રની પદવીઓ, ઋદ્ધિએ, મેરુપર્વત જેટલા સુવર્ણ અને રત્નના ઢગ મળતા હોય તો તેને લાત મારવી અને તેના સામું પણ જેવું નહીં. સત્યથી તૃણની ઝૂંપડીમાં વાસ કરવાને મળતું હોય તે તે પસંદ કરો અને દાણુ વીણી ખાઈને પણ જીવવું પસંદ કરવું.
કેઈના શરીરના રૂપમાં મેહ ન પામવે, પણ તેની સત્યપ્રવૃત્તિથી દેહ પામવે. સત્યવાદી મનુષ્યની લાતે ખાવી સારી છે, પણ અસત્યવાદીઓએ આપેલું અમૃત, આદરસત્કાર ખરાબ છે. સત્યમાં મરવું અનંતગણું શ્રેષ્ઠ છે, પણ અસત્ય વર્તનથી જીવવું તે અનંતગણું ખરાબ છે. સત્ય વર્તન તે જ ખરું પ્રામાણ્ય છે. સત્ય વર્તનથી અસત્યને નાશ થાય છે. તેથી પિતાને, સંઘને, કમને, રાજ્યને અને કુટુંબ વગેરે સર્વને લાભ મળે છે અને પરંપરાએ અશાંતિને નાશ થાય છે.
સત્યની કહેણી હેય પણ રહેણી ન હોય તે તેથી આત્મબળની પ્રાપ્તિ થતી નથી. અસત્યને ત્યાગ કરવામાં અને સત્ય, અંગીકાર કરવામાં કદાપિ જંગલમાં વાસ થાય છે તેથી જરામાત્ર કરવું નહીં. સત્ય એ પ્રકાશ છે અને અસત્ય ઘોર અંધકાર છે,

Page #416

૩૭
અધ્યાત્મ મહાવીર
'
સત્યને સૂય સત્ર પ્રકાશ જ આપ્યા કરે છે, કદાપિ તેને રાહુનુ વિમાન—તમ (અધકાર) નડે તે। તેથી અસત્ય-રાહુથી સત્ય-સૂર્ય ઢકાઈ જતેા નથી, પણ પાછા પ્રકાશિત થાય છે. સત્ય જીવનથી જીવવુ એ જ મારુ જીવન છે. અસત્ય વિચારે અને અસદાચારાને નાકના મેલની પેઠે દૂર કરવામાં એક ક્ષણની પણ વાર લગાડવી નહીં'. અસત્ય વર્તનના ક્ષણિક સુખથી જે લેકે મારી આજ્ઞાને તિરસ્કાર કરે છે તેએ મારાથી વિમુખ થાય છે અને મેહના સ'ગી બને છે.
સત્યથી રાજ્ય કરવું. સત્યથી વિદ્યાએ ભણવી-ભણાવવી. સત્ય વતનથી ક્ષાત્રમ' કરવુ. સત્યથી વૈશ્યકમે કરવાં. સત્યથી સેવાચાકરી કરવી. સત્યથી ખાવું અને પીલુ'. સત્યથી પવિત્ર થયેલાં સ્થાનમાં વાસ કરવા. સત્ય કર્મો કરવાં, વાણીથી સત્ય ખેલજી', સત્યથી લેવડદેવડ કરવી અને અસત્ય વર્તનવાળાએથી લાખે લાલચેાની પૂર્તિ થાય તાપણ તે લાલચેાને લાત મારી સત્યના સંગી થવું. અસત્ય પ્રવૃત્તિથી મેળવેલી લક્ષ્મી સ્થિર રહેતી નથી. અસત્ય ખેલી કે અસત્ય વતી કેઈનાં દેશ, ભૂમિ, રાજ્ય, ધન વગેરે ન પડાવી લેવાં. અસત્ય ધથી દૂર રહેવુ'. પ્રાણાંત પણ સંગા, મિત્ર, પુત્ર, મા-બાપની વતી જૂઠી સાક્ષી ન પૂરવી. સત્ય વનથી વતાં સ્વર્ગ અને મુક્તિ છે અને અસત્ય વનથી નરકગતિ છે. સત્ય વિનાનાં શાસ્ત્રો તે શસ્ત્રો છે. અસત્યવાદીએથી દેશ, સમાજ, સ’ઘ, રાજ્ય, કુટુંબ, ધર્માંને પરિણામે અત્યંત હાનિ પહેાંચે છે. સત્ય મનુષ્યની સેવાભક્તિ એ જ મારી સેવાભક્તિ છે. અનેક દૃષ્ટિએથી સત્યની વ્યાખ્યા જાણવી.
જે સત્યથી આત્માની અને સંઘની ઉન્નતિ થાય છે તે સત્ય છે. જે સત્ય ખેલવાથી લાખાના પ્રાણા જાય અને પરિણામે -સ્વ, પર, સૌંધ, રાજ્ય, પ્રજા વગેરેને કશે લાભ ન થાય તે પરિણામે સત્ય છે. સત્ય એ જ મારુ ખાહ્યાંતર
સ્વરૂપ છે. જે મને અનેક

Page #417

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
સત્ય દષ્ટિએથી અપેક્ષાએ જાણે છે. તે સત્યને વાસવિક સત્ય છે અને અસત્ એ વસ્તુતઃ ઉપદેશ સત્યથી ભરપૂર છે.
L
જે લેાકેા મારા પર શ્રદ્ધા ધારણ કરી શકતા નથી અને મનમાં પ્રગટેલા મેહની ઈચ્છા પ્રમાણે પ્રવર્તે છે તેએ ભલે ઇન્દ્ર કે ચક્રવતી એ હાય, તે પણ તેઓ પરત’ત્ર, અશક્ત, નાદાન, ગુલામા છે. સત્ય વર્તનવાળાએને પગલે પગલે અસંખ્ય યજ્ઞો અને તીનું મૂળ છે. સત્ય વતનમાં સર્વ તી યાત્રાના ફળને સમાવેશ થાય છે. સત્ય વન એ જ પવિત્ર જૈનધમ છે. અસંખ્ય વેદે વગેરે શાસ્ત્રોના સત્ય વતનમાં સમાવેશ થાય છે. જેએ સત્ય વધુ છે. અને સત્ય વનથી પ્રવર્તે છે તેઓને લાખા શાસ્ત્રો વાંચવાની વા શ્રવણ કરવાની જરૂર રહેતી નથી. અનેક ધ ક્રિયાનુષ્ઠાને કરવાની પણ જરૂર રહેતી નથી. સર્વ પ્રકારના અધમ્ય સ્વાર્થીના સત્યની વેદી પર હામ કર્યા વિના કે!ઈ મનુષ્ય સત્ય વનથી વી શકતે નથી. સત્યથી મન તે જ સ્વર્ગ કે મુક્તિરૂપ બને છે.
પ
પામે છે. સત્ એ અસહ્ય છે. માં
સત્ય વિનાની સ્મૃતિ તે સ્મૃતિ નથી. સત્ય વિનાનાં શાસ્ત્ર તે શાસ્ત્ર નથી. સત્ય વિનાનાં રાજ્યે તે રાજ્યે નથી. સત્ય વિનાના રાજા તે રાજા નથી. સત્ય વિનાના બ્રાહ્મણ તે બ્રાહ્મણ નથી. સત્ય વિનાના આચાર તે આચાર નથી. અસત્ય માત્રથી પાછા હૂંકી સત્યમાર્ગ માં ચાલનારા લેાકેાને મારી સહાયતા મળે છે. જેઆ મારામાં સસ્વનું અપ ણુ કરીને જીવે છે તે સર્વ પ્રકારના સત્યના સંગી છે. મારું રક્ષણ કરનારા અને મારા નામને જાપ જપનારા એવા મારા ખરા રાગી લેકે સત્યધર્મનું પાલન કરે છે. મારા કહેલાં એવાં દયાદિ ગુણે, સત્યાદિ વ્રતા અને તત્ત્વામાં સવ પ્રકારના સભ્યના સમાવેશ થાય છે. અસખ્ય સભ્ય વિચાર છે અને અસભ્ય સત્ય નયની સાપેક્ષિક દૃષ્ટિએ છે. મારા સ્વરૂપને જ્ઞાતા મારા સત્યને જાણે છે. સત્યના અનેક ભેદ છે. અનેક દૃષ્ટીમાં સત્ય
.
A

Page #418

૩૭૬
અધ્યાત્મ મહાવીર સમજી શકાય છે. લાખ વર્ષ સુધી સત્યની વ્યાખ્યા કરવામાં આવે, તોપણ પૂર્ણ સત્યનું કથન કરી શકાય નહીં. જેમ જેમ અજ્ઞાનને નાશ થાય છે તેમ તેમ મનુષ્ય સત્યને સમજતા થાય છે અને સત્યને યથાશક્તિ પાળનારા થાય છે.
અસત્ય પ્રવૃત્તિથી અધમ થાય છે. અસત્યથી થયેલે જય તે ક્ષણસ્થાયી છે. અસત્યથી કેઈને છેતરે તે હિંસા છે. ક્રોધ, માન, માયા, લેમ, કામ, ઈર્ષા, ક્ષુધા વગેરેથી અસત્ય વર્તન ચલાવનાર પિતાનો ઘાત કરે છે અને અન્ય લેકેને ઘાત કરે છે. અસત્ય શાસ્ત્રને માનનારા અને અસત્ય કાર્ય કરનારા પિd પાપના ખાડામાં પડે છે અને સ્વસંબંધીઓને પાપના ખાડામાં નાખે છે.
ઔપચારિક સત્ય અને સદ્ભૂત સત્યને જાણી ગ્ય કાળે એગ્ય સત્ય આદરવું. સત્યના સંગી થવું, પણ અસત્યના સંગી થવું નહીં. સત્યથી એક પગલું પણ પાછું ન હટવું. ઉત્સર્ગ અને અપવાદથી સત્ય બોલવું. સત્ય પણ અપેક્ષાએ અસત્ય છે અને અસત્ય પણ અપેક્ષાએ સત્ય છે. સત્યની અને અસત્યની અપેક્ષાઓ જાણવી. અન્ય જીવોનું અહિત ન થાય એવી રીતે વર્તવું. આત્માની સર્વથા સર્વદા પ્રગતિ થાય એવી રીતે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવથી વર્તવું તે સત્ય વર્તન છે. મન, વાણું, કાયાથી સત્ય • પ્રવૃત્તિ કરવી તે સત્ય તપ છે. સત્ આભા છે અને અસત્ માયા છે——એમ આત્માપેક્ષાએ જાણી પરમસત્ય આત્મમહવીરને એાળખ અને પ્રાપ્ત કર.
સત્યના આધારે પૃથ્વી સ્થિર રહી છે. સત્યના પ્રતાપે વાયુ વાય છે. અગ્નિ ઊર્વ બળે છે. સત્યના પ્રતાપે સૂર્ય અને ચંદ્ર નિયમિત ગતિ કરે છે. સર્વ સત્યને આધાર હું છું. મારાથી સત્યનો પ્રકાશ થાય છે. સત્યના પ્રતાપે વિશ્વમાં શાંતિ પ્રવર્તે છે.. સત્યના પ્રતાપે અમે સ્થિર રહે છે. સત્યથી જીવે જીવે છે અને

Page #419

૭૭
ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ અસત્યથી મરે છે. મારી શ્રદ્ધાભક્તિવાળા ભક્તો સર્વથા સત્ય એવા મારા ધર્મથી સર્વશક્તિમંત બને છે. શ્રીમતી યશદાદેવી! સત્યથી આત્મધર્મ આરાધ. શૌચ-ધમ :
સત્ય સમાન વિશ્વમાં કોઈ સત્ય શૌચ નથી. દેહના શૌચા કરતાં મનનું શૌચ અનંતગુણ શ્રેષ્ઠ છે. મનના શૌચ કરતાં આત્મશૌચ અનતગુણ શ્રેષ્ઠ છે.
જે મનમાં પાપ છે તે મન શૌચથી રહિત છે. દ્રવ્ય મળના ત્યાગથી શૌચપણું તે મત્સ્ય (માછલાં), કચ્છપ (કાચબા) વગેરે પણ પામી શકે છે, પણ સત્ય શૌચ તે ન્યાય વિના પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી. જેના મનમાં , ઈર્ષા, વૈર પ્રગટતું નથી તેનું મન પવિત્ર છે. કાગડે જેમ ચાંદાં દેખે છે તેમ જે પારકાના દેને દેખ્યા કરે છે અને બેલ્યા કરે છે તેઓ અપવિત્ર છે. શ્રી નેમિનાથ તીર્થકરતા વખતમાં શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવ થયા. તેમનામાં અન્ય લેકેનું સારું દેખવાની દષ્ટિ ખીલી હતી અને અન્ય લોકોના દે દેખવાની વૃત્તિ વિલય પામી હતી તેથી તે ક્ષાયિક સમ્યકાવને પામ્યા હતા. શ્રીકૃષ્ણ સડેલા કૂતરાના ઉજજવલ દાંત વખાણ્યા હતા. તેથી કૃષ્ણ પર દેવતાએ રાગી બન્યા હતા. શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવને સાધુઓ પર ઘણે રાગ હતા. શ્રી નેમિનાથને તે પરમ ભક્ત હતા. તે અન્તરાત્મ પદને પામ્યા હતા. તે દ્રવ્યભાવથી પવિત્ર બન્યા હતા. તે પ્રમાણે “અનેક ઋષિમુનિઓએ ગુણાનુરાગરૂપ શુચિભાવને ધાર્યો હતે.
પારકા દોષ દેખવામાં અને કહેવામાં તે આખી દુનિયાના લેકો મશગૂલ છે. તેમાંથી જે પારકી નિંદા કરતે નથી તે પરમ શચિ છે. નિંદા સમાન કોઈ અન્ય મલિનતા નથી. શ્રેષબુદ્ધિથી પારકામાં ન હોય એવા દેન આરેપ થાય છે અને પરની મેટાઈ સહન થતી નથી. પરનો પર આળ દેવા સમાન કોઈ અશુચિભાવ નથી. જેવાં અન્ય લેક પર આળ ચઢાવવામાં આવે છે તેવાં

Page #420

૩૭૮
અધ્યાત્મ મહાવીર કર્મ પ્રતિબદલા તરીકે જોગવવાં પડે છે. બીજાનું બૂરું કરતાં પિતાનું ભૂરું થાય છે. માટે અન્ય લેકેનું અહિત ન કરવાથી શુચિભાવ પ્રાપ્ત થાય છે. દેશદષ્ટિ જ્યાં સુધી મનમાં વર્તે છે ત્યાં સુધી મન અશુચિવાળું છે. અન્ય મનુષ્યના છતા કે અછતા દેશે જેવાથી અને કહેવાથી પરંપરાએ અનેક દુર્ગાની પ્રાપ્તિ થાય છે અને વપરની અત્યંત હિંસા થાય છે.
- ત્રણ ગુણવાળી પ્રકૃતિમાં ગુણ અને દે સર્વે અસતું કલ્પનાથી છે. જ્યારે કોઈ પર દષ્ટિ નાખવી ત્યારે પ્રકૃતિના ખુણેને. ‘પ્રકૃતિરૂપે દેખવા અને આત્માને આત્મારૂપે દેખ. એ પ્રમાણે દેખવાથી પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણાના દેથી કોઈ આત્માની નીચલા 'દેખવાને પ્રસંગ આવશે નહીં અને પિતાના સંબંધમાં આવનારાએને શુદ્ધ થવાને વખત મળશે. પિતાના સંબંધમાં આવનારા એનો સદંશ તરફ પ્રેમ પ્રગટે અને નિંદા કરવાનું મન ન થાય એવી રીતે વર્તવું તે શુચિ ધર્મનું લક્ષણ છે.
દેષદષ્ટિ અને ગુણદષ્ટિ બને સાથે હોય છે ત્યાં સુધી પડવાને મહા ભય રહે છે. દેરષદષ્ટિ અને ગુણદષ્ટિ બને છે પ્રકૃતિભાવ. વિશિષ્ટ હેય છે તે તથા આત્માને ત્રિગુણાતીત દેખવામાં વિદને ઉપસ્થિત થાય છે. તે વિદને નાશ કરવાને ખરા અન્તઃકરણની દરરોજ લેકએ મારી પ્રાર્થના કરવી અને પ્રકૃતિથી ભિન્ન સર્વ દેહમાં રહેલા અનંત નર અને આનંદમય આત્માઓને દેખવાની ભાવના કરવી. એ પ્રમાણે વર્તવાથી અને ઉત્સાહ, ખંત, પુરુષાર્થથી સત્યાત્મમહાવીર આપોઆપ પોતે પિતાને મળે છે, અને અનંત દુઃખને ક્ષણિક સ્વપનની પેઠે નાશ થાય છે. મનની મલિનતા હટાવવા પ્રયત્ન કરવાથી અશુચિને ત્યાગ થાય છે. મનને મલ ઢળતાં મને દ્રવ્ય ઉજજવલ શુકલ લેસ્યાના અધ્યવસાયથી પરમ શુચિરૂપ બને છે અને તેથી મતિ, ચુત, અવધિ મન:પર્યવ અને છેવટે કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે.

Page #421

ત્યાગસંયમનું સ્વરૂપ
- શ્રીમતી યશદાદેવી! મારા પર શ્રદ્ધા રાખવાથી અને મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવાથી પરમ શૌચરૂપ જિનધની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેથી જેનો સ્વયં જિને, અહંતે, જીવન્મુક્ત, વૈદેહીએ તરીકે પ્રગટ થઈ વિશ્વનું કલ્યાણ કરે છે. અપરિગ્રહ-અકિંચન ધર્મ
જે આત્મરૂપ નથી તે આત્મદષ્ટિએ દેખતાં અસત છે. સુવર્ણ વગેરે અનેક પ્રકારના વિત્તમ અસતપણું છે. પરભવમાં જતાં મૃત્યુની સાથે જર અને જમીન જતાં નથી. આજીવિકાની ષ્ટિએ તેની જરૂર છે, પરંતુ તે વિના ચાલી શકે છે. ત્યાગીઓને ત્યાગમાર્ગમાં ધન છતાં ધનનો મેહ મહાવિદનરૂપ છે. શરીરને અન્નવસ્ત્રની જરૂર પડે છે, પરંતુ ધનના પરિગ્રહ વિના ત્યાગ ભાગમાં ચાલી શકે તેમ છે. પરિગ્રહ છતાં જેના મનમાં મમતા નથી અને ધનાદિક પરિગ્રહ જતાં જેના મનમાં તલભાર ક્ષણમા પણ શોક વેદા નથી તે સર્વ વિશ્વને પરિંગ્રહ કરે છે તે પણ અપરિગ્રહી છે
જેની પાસે જે પરિગ્રહ છે તે પિતાના માટે ન્યાયસર વાપરવા માટે છે અને અન્ય લેકેના દુઃખ નિવારણાર્થે વાપરવા રાખેલ છે. તે તે ફક્ત એક વહીવટ કરનાર રાજાના ભંડારી જે છે. જેને ધનાદિક પરિગ્રહ છોડતાં આંચકો આવતો નથી અને જે અન્ય લોકોને સહાય કરવામાં દાન કરે છે તેને મમતા નડતી નથી. શરીર ઉપર અને ઇન્દ્રિય પર મૂછ-મમતા જેને નથી તે બાહ્ય પરિગ્રહી છતાં અપરિગ્રહી છે.
જે સંસારમાં ગૃહસ્થાવાસમાં રહે છે પણ મને પદ્મ સર્વસ્વાર્પણ કરીને રહે છે અને મારામાં મન રાખીને મને તરફથી વહીવટ કરવાની પેઠે ભાવ રાખીને પ્રવર્તે છે તેને પ્રતિ શહ વ અપરિગ્રહ જેવું કશું કંઈ હોતું નથી.

Page #422

૩૮૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
-
-
-
-
-
-
-
-
----
રનનો મેરુપર્વત જેટલો ઢગલો કરીને તે પર જેને બેસાડવામાં આવે તેને જે તે મૃત્તિકારૂપ ભાસે અને તેથી રાગ-મમતઆનંદ ન થાય, તે તેને રાગ અને ત્યાગ એ બે મનના ધર્મ નષ્ટ થયેલા જાણવા. આત્મજ્ઞાનીઓ મનના રાગ અને ત્યાગથી ન્યારા હોય છે. તેથી તેઓ જ્ઞાનથી એગ્ય લાગે તેમ પ્રવર્યા કરે છે. આજીવિકાદિના સાધનોની મારા ગૃહસ્થ ત્યાગી ભકતોને જરૂર છે, ‘પણ તેમાં મૂંઝાતા નથી અને તેઓ વાધિકારે પ્રવર્યા કરે છે. મારા ગૃહસ્થ અને ભાગી ભક્તો મારે ઉદ્દેશ ધ્યાનમાં રાખી અસત એવા ધન, વાસ વગેરેમાં મૂંઝાયા વિના શુદ્ધ પ્રેમથી દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવથી એગ્ય સ્વાધિકારે પ્રવર્તે એ જ તેઓને મારી આજ્ઞા છે. ગૃહસ્થ અને ત્યાગીઓ મૂંઝાયા વિના જેટલી પિતાની દિશા હોય તે પ્રમાણમાં યથાભાવ અને યથાશક્તિથી સ્વતંત્રપણે વતે છે અને ભવિષ્યમાં વર્તશે તેમાં મારી આજ્ઞા અને શ્રદ્ધા-પ્રીતિ છે એમ જાણુ.
જ્ઞાન વડે-મુનિમણું હોય છે, પણ આભશત, વિના જંગલમાં વાસ કરવાથી કે નગ્ન રહેવાથી ત્યાગીપણું પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી: યાનમાં રહેવા માટે તથા વિશ્વના લેકેને પ્રતિબોધવા માટે અપ્રતિબદ્ધ થઈ ફરવું તે જ્ઞાનીઓને ત્યાગ છે. અને તે અપેક્ષિક યાગ છે. આત્મજ્ઞાનીઓને રાગ અને ત્યાગ બનને નથી, પરંતુ અન્ય લકે જ્ઞાનીઓની બાહરની અપ્રતિબંધદશા દેખીને તેમાં ત્યાગભાવના કહપે છે. તે વિશ્વના લેકેને જે અંશે ઉપગી થાય છે તે અંશે તે સાર્થક છે. આત્મામાં રાગ અને ત્યાગ બને વસ્તુતઃ નિશ્ચયદષ્ટિથી નથી. તેથી બન્નેથી આત્માને ન્યારો અનુભવ અને બન્નેમાંથી–આસક્તિ અને અહંવૃત્તિને ઉઠાવી લેંવી. સાધ્યદષ્ટિએ અનાસક્તિએ અપરિગ્રહદષ્ટિએ વર્તવું એ જ મારા ભક્ત ગુહસ્થાને ઉપદેશ છે, એમ શ્રીમતી યશોદા મહાદેવી! જાણ.

Page #423

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૮૧ જ્યાં જ્ઞાન છે ત્યાં સહેજે મેહનો ત્યાગ છે. મેહ ત્યાગ એ જ વાસ્તવિક ત્યાગ છે. બાહ્ય ત્યાગ અને મન ત્યાગના અસંખ્ય ભેદ છે અને બાહ્યો પાધિના ત્યાગના તેમ જ મનાવૃત્તિમાં રહેલા મિહના ત્યાગના તરતમાગે અસંખ્ય પ્રકારના ત્યાગીએ છે.
શુભાથે પરિગ્રહ કરો અને શુભ માર્ગમાં વાપરવે તે શુભ પરિગ્રહ છે. પાપથી પરિગ્રહ કરે તે પાપપરિગ્રહ છે અને પાપમાગે વાપરે તે અશુભ પાપ પરિગ્રહ છે. કુટુંબાદિક માટે દેશ, રાજ્ય, ભૂમિ, વ્યાપાર, ઘન, અન્નાદિકના સંગ્રહની ઉપયોગિતા છે, પણ તેમાં આસક્તિ ન રાખવી અને તેને પિતાના માટે તથા અન્ય લેકે માટે દુરુપગ ન કરે.
- દુનિયામાં જે કર્યા વિના ચાલતું નથી તે કરવું પડે છે, પરંતુ તેમાં નિરાસક્તિએ વર્તવું. બાહ્ય ત્યાગ તથા આંતર ત્યાગ જે બલાત્કારથી, હઠથી, આત્મરુચિ વિના થાય છે તે તેથી પતિત થવાનું થાય છે. માટે આમ્રફલ જેમ પાકીને હેઠે પડે છે તેમ જ્ઞાનથી મન પાક્યાથી સ્વયમેવ સત્ય ત્યાગ પ્રગટે છે.
અપ્રશસ્ય ત્યાગ કરતાં પ્રશસ્ય ત્યાગ અનંતગુણ શ્રેષ્ઠ છે. અપ્રશસ્ય પરિબ્રહ કરતાં પ્રશસ્ય પરિગ્રહ અનતગુણ શ્રેષ્ઠ છે. પરિબ્રહમાં અપરિગ્રહબદ્ધિ થતાં પરિગ્રહ રહેતો નથી. જમી, જ્ઞાની, ભક્તો પરિગ્રહનો સદુપયેગ કરે છે, માટે તેઓની પાસે પરિબ્રહ સારા માટે છે. અજ્ઞાની, અધમ, હિંસક, અભક્ત, દુષ્ટ, પાપીઓની પાસે જે પરિગ્રહ છે તે બૂરા પાપકાર્ય માટે થાય છે. માટે તેઓની પાસે પરિગ્રહ બૂરો છે. જેને પરિગ્રહથી મેહ, કામ, ક્રોધાદિ કષાયે પ્રગટતા નથી તેને પરિગ્રહ નડતું નથી અને તે પરિગ્રહથી દેશ, સંધ, રાજ્ય, કુટુંબ, વર્ણનું શ્રેય સાધી શકે છે.
જેને વિજ્ઞાદિક પર અત્યંત રાગ છે તે માટે રાગી થઈ શકતું નથી. જે વિત્તાહિકને ન્યાય અને પ્રામાણિક્તાથી સંaહે છે

Page #424

૩૮૨
અધ્યાત્મ મહાવીર
અને વિત્તાદિકને ક્ષણિક સમજે છે તે મારા પર–આત્મા પર પ્રેમ અને શ્રદ્ધા ધારણ કરી શકે છે. વિત્તાદિક પર સ્વપ્નમાં પણ રાગ ન થાય ત્યારે ત્યાગમાર્ગમાં સિદ્ધપણું પ્રાપ્ત થાય છે..
પરિહની વસ્તુતઃ અસારતા છે. પરિગ્રહ માટે મહી મનુષ્ય મરી જાય છે, પરંતુ ધનાદિક પરિગ્રહ તે મહી મનુષ્ય માટે મરતે નથી અને તેઓની સાથે જ નથી. પરિગ્રહની મમતાએ છ એકબીજાનાં ખૂન કરે છે અને માતાપિતાદિકના પણ વૈરી બને છે. શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવે પાંડ અને કીરનું સમાધાન કરવા માટે દુર્યોધનને છેવટે પાંચ ગામ આપવા સમજાવ્યું, પરંતુ દુર્યોધને રાજ્યપરિગ્રહની મમતાથી કૃષ્ણ અને વાસુદેવનું કહ્યું માન્યું નહીં. તેથી પાંડ અને કૌનું મહાયુદ્ધ થયું. તેમાં કૌરવોને ક્ષય થયે. પરિમહની મમતાથી જે અન્યાયે, જુલ્મ, ખૂન, યુદ્ધ અને દ્રોહ કરી પાપકર્મથી ભારે થાય છે. લેકે પરિગ્રહવૃદ્ધિની મમતાથી અનેક પાપસ્થાનકોને સેવે છે અને બ્રહ્મહત્યાદિ પાપિ કરવાથી અત્યંત પાપને બંધ કરી દુર્ગતિમાં જાય છે. ભારત રાજા અને બાહુબલિનું દેશપરિગ્રહ માટે–રાજ્યપરિગ્રહ માટે યુદ્ધ થયું. શ્રી ભદેવ પ્રભુના અઠ્ઠાણુ પુત્રનું ભરત રાજાએ રાજ્યગ્રહણ કર્યું. એ અઠ્ઠાણુ પુત્ર શ્રી ઋષભદેવ પ્રભુ પાસે ફરિયાદ કરવા ગયાં અને પ્રભુના ઉપદેશથી ત્યાગી બન્યા. મિથુનસંજ્ઞા પરિગ્રહમેંહ અને ધનસંજ્ઞા પરિગ્રહ મેહથી જીવે અધમ્ય અને અન્યાય પાપમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરી ઘેર અંધકારમાં પ્રવેશ કરે છે. '
. . ધનના મેહથી દુનિયામાં સર્વ જાતનાં પાપ થાય છે. એવું એક પાપ નથી કે જે ધનના મેહથી ન થાય. અવિવેક અને અન્યાયથી લક્ષ્મી ભેગી કરવા કરતાં મૃત્યુને શરણ થવું ઘણું સારું છે. મેહ સમાન કેઈ દુશમન નથી. મનમાં મોહ પ્રગટયાની સાથે અનેક દુર્ગણરૂપ શત્રુઓ મનમાં પ્રવેશ કરે છે. કોઈના પર જુલમ કરીને, ચોરી કરીને, વિશ્વાસઘાત કરીને યા અન્ય બીજી રીતે

Page #425

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
3.3
અનીતિ કરીને પરિગ્રહસચય કરવા એ મારાથી લાખા કરાંઠા ચેાજન દૂર જવા બરાબર છે. અન્યાય, જીમ, અનીતિ, દુષ્ટ સત્તા ખળથી અન્ય લેાકેાનું ધન પડાવી લેનારાઓને યથાયાગ્ય શિક્ષા કરવામાં ત્યાગધમ છે, કારણ કે તેવા જીલ્મી ઘાતકીઓની સામે થવામાં દેહના પણ પરમા માટે ત્યાગ કરવામાં આવે છે. દુષ્ટ
સ્વા બુદ્ધિના ત્યાગથી ત્યાગમાગ માં પ્રવેશાય છે. અનેક દુષ્ટ અપરિમિત લાલચેાના વશમાં થવા લેકે અધમી અને પાપી બને છે અને દુષ્ટ અષરિમિત અધમ્ય ઇચ્છાએના નાશથી ત્યાગી સચમી બને છે. પરિગ્રહ અર્થાત્ મમતાની બુદ્ધિ વિના અને અાગ્ય ધનસ’ગ્રહની બુદ્ધિ વિના ધનાદિ છતાં આંતરત્યાગની પ્રાપ્તિ થાય.
ત્યાગમાગ :
1
ત્યાગમાગ ના અપરિહેાપદેશ ગૃહસ્થા માટે નથી. કેટલાક ગૃહસ્થે પરિગ્રહપરિમાણુવ્રત ધારણ કરી શકે છે અને કેટલાક મારી શ્રદ્ધા, 'પ્રીતિ; ભક્તિવાળા હવા છતાં પરિગ્રહપરિમાણુવ્રતને ધારણ કરી શકતા નથી.
ગૃહસ્થ જૈનો વ્રતની અપેક્ષાએ વ્યવહારથી પાંચ અણુવ્રત ધારણ કરી શકે છે. સાગરના એક બિંદુ સમાન અણુવ્રત છે તથા ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રત પણ એક અણુ જેટલાં તેએ પાળી શકે છે, છતાં આંતરભાવભક્તિથી ગૃહસ્થાવાસમાં પણ મુક્તિની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે.
ગૃહસ્થાવાસમાં અધ્યાત્મજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. યાગદશામાં નિવૃત્તિ વિશેષ મળે છે. ત્યાગીએ અધ્યવસાય, આચાર અને વેષના ભેદે અનેક પ્રકારના હાય છે. મારી પ્રાપ્તિ માટે ત્યાગના મુખ્ય ઉદ્દેશ છે. મારા નામના જપયજ્ઞ કરનારા અને મારાં ધ્યાન, જ્ઞાન, ઉપાસના, ભક્તિ કરનારા જે જે અ`શે અસદ્વિચાર અને અસ પ્રવ્રુત્તિને ત્યાગ કરે છે, વિશ્વના જીવેાના શ્રેય માટે મન, વાણી,

Page #426

૩૮૪
અધ્યામ મહાવીર કાયાને જે જે અંશે ભેગ આપે છે તથા સત્તા, લક્ષ્મી, બળને જે જે અંશે ભેગ આપે છે તે તે અંશે ત્યાગી છે.
ગુણ વિના વેષ કે આચારમાત્રથી સત્યત્યાગની પ્રાપ્તિ થતી નથી. જે જે અંશે ઉપાધિ ન વેદાય અને આત્માના જ્ઞાનાનંદની પ્રાપ્તિમાં ઊભી થનારી અડચણોને દૂર કરાય છે તે અંશે ત્યાગ છે. પિતાના અમાના પ્રકાશ માટે અને અન્ય લોકોની આત્મિકત્તતિ અર્થે જે જે આત્મભેગ આપવામાં આવે તે ત્યાગ છે. દુર્ગુણેને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. આત્મા વિના અન્ય જડ વસ્તુઓમાં ઉપગથી ખપ પ્રમાણે નિરાસક્તિએ વર્તવું તે ત્યાગ છે. અપકૃત્ય કમને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. ષષ્ટિ અને નિંદાને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. અસદ્ધર્મને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. શરીરમાં આત્મબુદ્ધિને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. જે કાળે, જે ક્ષેત્રે મારા સંઘાદિક માટે જે જે વસ્તુઓને ત્યાગ કરે પડે તે ત્યાગ છે. હાનિકારક દુષ્ટ રૂઢિબંધને ને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. સર્વ પ્રકારના સંબંધમાં આત્મસાક્ષીએ નિલેષપણે વર્તવું તે ત્યાગ છે. અશભભાવને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. મારામાં સર્વસ્વાર્પણભાવ કરીને વર્તવું તેના જેવો અન્ય કઈ મહાભાગ નથી.
જેઓ જવું, મરવું આદિ સવ ભાવોને મારામાં કાપીને મારા અનન્ય ભક્ત બને છે તે ગૃહસ્થ અને ત્યાગીઓ મારા જેવા મહાપ્રભુ બને છે તથા છેવટે તેઓ મારાથી અભેદભાવને પામે છે. લોકો જે જે સાંસારિક કામનાની સિદ્ધિ માટે મને ભજે છે તે તે લેકેની તે તે કામનાઓ સફળ થાય છે. સકામભાવનું મને આરેપિત સ્વાર્પણ કરીને મને જે ભજે છે તેઓ તેઓના સ્વાધિકાર સર્વ કર્મો કરવા છતાં આતરત્યાગને પામે છે. મારી સેવા–ભક્તિ–ઉપાસનામાં ત્યાગધર્મ પ્રગટતો જાય છે. મારા ઉપદેશેલા ધર્મને પ્રચાર કરવામાં ગૃહસ્થાવાસનો ત્યાગ કરનારા ભક્તો અનંતગણું કાર્ય કરી શકે છે અને તેથી ગમે તેવા દેશોને

Page #427

અધ્યાત્મ મહાવીર
પણ છેવટે ત્યાગ કરવામાં મારી સહાયતાને પામે છે; મારા કહ્યા પ્રમાણે સ્વાધિકારે વવામાં જેએ ખરા ભાવથી પ્રવતે છે અને અન્યાને સ્વાધિકારે પ્રવર્તાવે છે તેઓ ઘણા ત્યાગ કરી શકે છે. મારે જૈનધમ ફેલાવવામાં સર્વ પ્રકારે પ્રવતતાં ત્યાગ જ છે. સવ છવાના ભલા માટે મારું જ્ઞાન વિશ્વમાં ફેલાવવા જે જે કાળે, ક્ષેત્રે અને જે જે રીતિએ પ્રવત ું તે ત્યાગ છે. સંકુચિત અને હાનિકર વિચારામાંથી વિશાળ, ઉત્તમ, ઉજ્વલ વિચારાથી અને સદાચારાથી પ્રવ`વું તે મહાત્યાગ છે. કષાયપરિણતિને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. ક્રુષ્ટ નાસ્તિકની સ’ગતિના ત્યાગ તે ખાળ જીવે માટે ત્યાગ છે. મશુદ્ધ ભાવને! ત્યાગ તે સત્ય ત્યાગ છે,
એ પ્રમાણે શ્રીમતી યશે!દા મહાદેવી ! ત્યાગનું સ્વરૂપ જાણું.
ગૃહસ્થાને વેષ-ક્રિયારૂપ બાહ્ય ત્યાગમાં પંચ મહાવ્રતરૂપ ત્યાગના અધિકાર નથી. ગૃહસ્થાને ભક્તિ-ઉપાસનાના તથા ક્રમ ચેગના અધિકાર છે. તેથી વિપરીતપણે વતતાં ગૃહસ્થા દેશ, રાજ્ય, પ્રજા, સંઘ, ધર્મ, લક્ષ્મી, સત્તા, બળથી હીન થઇ, અધમી કે અન્યધમી સઘાના ખળ તળે કચરાઈ જઈ પરંપરાએ તે ક્ષુલામી, મુત્ત્વહીનતા, ધહીનતા, વારતા અને નાસ્તિકતાને પામે છે.
ત્યાગ અને સંયમશક્તિવિશિષ્ટ ભાગીએ દેશ, સોંઘ, રાજ્ય, ભૂમિ, ન્યાય અને ધર્મનું રક્ષણ કરે છે અને ધર્મને પરપરાએ ટકાવી દે છે. તે ધમ્ય સાથી માવિષ્ટાદિમાં સ્વતંત્ર
પણે વર્તે છે. તેથી તેએ સ્વતંત્ર જીવન ગાળી શકે છે. ત્યાગીઆ તમેગુણી, ગુણી અને સાસુથી વૃત્તિ-પ્રવૃત્તિવાળા હૈય છે. તેણે તેનું જ્ઞાત પણ ત્રણ ગુણવાળી નતિના પવિભા ર્ટ વાઈ નથી
હા પણ એ
નથી તેમાં ધ સિદ્ધિ ચા સા અને એ પ્રમાણે ત્યા હું એક જીપકૃત કે ગુણવાળા ક્યાં નથી માં થનાર નથી. તેમાં ષડ્ડણુ સાહિલ રહેવાન
૨૫

Page #428

૪૮૬
અધ્યાત્મ મહાવીર ત્યાગીએ જિનકલ્પ, સ્થવિરક૯૫ આદિ અનેક કલ્પ, આચાર, વિચાર, વેષાદિકથી અનેક પ્રકારના હોય છે. કેટલાક જ્ઞાનીઓ, કેટલાક રોગીઓ, કેટલાક ધ્યાનીએ કેટલાક ભક્તિમતે કેટલાક ઉપકાર કરનારાઓ, કેટલાક સેવા અને વૈયાવૃત્ય કરનારાઓ, કેટલાક દેશદેશ વિચરનારાઓ, કેટલાક મુખ્યતાએ તપસ્વીઓ, કેટલાક ઉપાસના કરનારાઓ વગેરે અનેક પ્રકારના હોય છે. તેઓ મારી શ્રદ્ધા, પ્રેમ અને શાનથી મુક્ત થાય છે, પરંતુ વેષ, ક્રિયા કે આચારના ભેદથી અગર વિરેધી મતાગ્રહથી કંઈ એકબીજાથી ભેદી, અહંકારી બની મુક્ત શુદ્ધ થતા નથી અને એકબીજાને ધિક્કારી, દેષિત ગણી માન, પૂજા, કીર્તિ, સ્વાર્થથી ખરા ત્યાગી બનતા નથી. વેષ-ક્રિયાથી મુક્તિ નથી, પરંતુ જ્ઞાન, શ્રદ્ધા, પ્રેમ અને સ્વાધિકારે કર્તવ્ય અને સ્વપરને ઉપગી કાર્યો કરવાથી મુક્તિ છે. નહી સમજાય એવી પ્રાર્થનાએ વળાં કાવ્ય ગાવાથી મુક્તિ થતી નથી અને જેનું તાત્પર્ય નહીં સમજાય અને જેમાં રસ ન પડે એવી ક્રિયા કરવાથી આત્મશુદ્ધિ થતી નથી. સમજ્યા વિના વષ પહેરવાથી યા ક્રિયાકાંડમાં પ્રવૃત્ત થવાથી આત્મશુદ્ધિ થતી નથી અને કામાદિ વાસનાઓનો નાશ થતો નથી.
આત્મજ્ઞાન અને ભકિત પામ્યા વિના લેકે શક્તિ, બુદ્ધિ, બળ, સત્તા, લફમી, રાજ્ય, દેવા કે સંઘની વ્યવસ્થાનો દુરુષ કરે છે, સત્ય યોગી એવા જ્ઞાન એ સ શક્તિનો સદુપયોગ કરે છે. જ્ઞાનીઓ ના હાથમાં સત્તા ન જોઈએ, પરંતુ જ્ઞાનીના હાથમાં સત્તબળ ન જોઈએ. સર્વ પ્રકાર ત્યાગીઓ મારું સ્વરૂપ જલદી પામે છે. તેઓ વિશ્વમાં અવગુણ ઉપકાર કરે છે. સર્વ પ્રકારના ધનરહિત અને મિથુનસંજ્ઞાવિરહિત એવા ત્યાગીઓ અલ્પકાળમાં શુદ્ધાત્મા મહાવીરને પામે છે. જે લોકો સર્વ પ્રકારની
હવાસનાથી રહિત થઈ એકસરખા એકવીસ દિવસ મારું સ્વરૂપ ચિંતવે છે તેઓ અવશ્ય મારા સવરૂપનો અનુભવ કર્યા વિના અને મારા ભાવને પામ્યા વિના રહેતા નથી. તેઓ મારા શુદ્ધ સ્વરૂપના

Page #429

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૮૭ ભાવને સાક્ષાત્કાર કરે છે. તેઓ સર્વ વિશ્વમાં શુદ્ધાત્મમહાવીરભાવના સત્યાનંદથી ઊભરાઈ જાય છે.
- શ્રીમતી યશદાદેવી! જે લોકે તારી આગળ હું જે કર્યું છું તે પ્રમાણે મારા સ્વરૂપમાં મન રાખશે તેની મારા કહ્યા પ્રમાણે ભાવદશા જરૂર થશે. જે લોકો પૂર્વભવના સંસ્કારીઓ છે તેઓને ત્રણ દિવસમાં આત્માનુભવ આવશે તથા જેઓ મારા પૂર્વજન્માવતારોના સ્નેહીઓ છે તેઓને એક રાત્રિદિવસમાં મારો ભાવ પ્રગટ થશે. કેટલાકને મને દેખતાં આત્મભાવ કે પ્રભુમય જીવનભાવ પ્રગટે છે અને પ્રગટશે. કેટલાક લોકેને પૂર્વભવના સંસ્કારથી મારી વાણી સાંભળતાં જ ત્યાગભાવ અને ત્યાગપ્રવૃત્તિ પ્રગટશે. કેટલાક મારી સાથે વિશ્વોદ્ધાર કરવા સ્વર્ગમાંથી અહીં પુરુષ કે સ્ત્રી તરીકે જન્મ્યા છે. તેઓ મારી સાથે ધર્મોદ્ધારની પ્રવૃત્તિમાં જોડાશે. | દેવભૂમિ ભારતમાં હાલ મારી સાથે અનેક ભક્તોએ જન્મ લીધે છે. તેઓ મારી આજ્ઞા થતાં જ મારી સાથે ધર્મોદ્ધારના કાર્યમાં જોડાશે. જળ વિનાની માછલી જેમ તરફડે છે તેમ વિશ્વના લોકે મારી સહાય માટે તરફડે છે. યજ્ઞાદિ હિંસામાં માર્યા જતાં પશુઓ અને પંખીઓ મારી રહા રટે તરફડે છે. ઘણાંઓને મેં સહાય આપી શાંત કર્યા છે અને વ્યાગ અંગીકાર કરી ભારતાદિ દેશમાં દયા, સત્ય, પ્રેમ, શ્રદ્ધાદિ મુની તિને પ્રકાશ કરીશ. ટલાક દેવ તરીકે માના તમોગુણી, રજોગુણે અને સત્ત્વગુણી દેવે એ જે જે કાર્યો કરેલ છે તે સર્વે મારા કાર્યની આગળ પશુબળ સમાન છે. આત્માના હળ વિના દેહ કે પ્રકૃતિ બળથી થયેલાં કાર્યોમાં પશુબળની મુખ્યતા રહેલી છે.
રજોગુણ, તમે ગુણ અને સત્ત્વગુણની પેલી પાર શુદ્ધ પરબહામહાવીરરૂપ હું છું અને સર્વ ને પરબ્રહ્મમહાવીરસત્તાશક્તિની પ્રાપ્તિ કરાવવા માટે મારે અવતાર તીર્થકરરૂપે છે. વાસ, છે, બળદેવ, રામે, વીરે, યક્ષ, ગિનીઓ, સેળ મહાદેવીએ,

Page #430

૩૮૮
અધ્યાત્મ મહાવીર રુદ્ર, ભવનપતિ, વ્યંતર, તિષી અને વૈમાનિક દેવ અને દેવીએ, નરનારાયણ અને સનકાદિક ઋષિઓ, સર્વ વેદ વગેર સર્વ વિશ્વ મારી સ્તુતિ–ભક્તિ ક્યાં કરે છે. મારી બ્રહાસત્તામાં સર્વ ગ્રહે, દેવ, દેવીઓ, મળ્યો તેમ જ અન્ય જીવ વગેરેની સત્તાનો લય થઈ સમાવેશ થાય છે. મારી સત્તાથી વિશ્વના સર્વ ચેતનેની ચૈતન્યસત્તા જુદી નથી, એકરૂપ છે. તેથી સત્તાસ્વરૂપે સર્વ વિશ્વમાં હું એક છું. મારી આગળ સર્વ લોકે એક અણુ સમાન છે એટલી મારી શક્તિ છે. મારા અનંત સ્વરૂપને કઈ પાર પામી શકતું નથી. ચંદ્ર અને સૂર્ય વગેરે મારી સ્તુતિ ગાયા કરે છે અને મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્યા કરે છે. મનુષ્યદેહમાં રહેલ એવા મને પરબ્રહ્મ પરમેશ્વર મહાવીરરૂપે જાણ ઇન્દ્રો વગેરે સર્વ દે મારી સેવામાં હાજર રહે છે.
ધર્મને સર્વ વિશ્વમાં પ્રાદુર્ભાવ કરવા માટે અહિંસા અને સત્યથી હું વિદ્ધાર કરું છું અને કરીશ. આત્માનું અનંત બળ છે. આત્માની આગળ કઈ મહાન નથી. ઈન્દ્રિ, દેહ, મન વગેરેને હલન, ચલન, મનનાદિ વ્યાપાર આત્માથી પ્રવર્તે છે. કર્મ પ્રકૃતિના સંગસંબંધવિશિષ્ટ એવાં બહિરાત્મ દેવ, દેવીઓ, મનુષે તથા અંતરાત્મા દેવ, દેવીઓ, મનુષ્ય વગેરે સર્વે અનંત આત્માઓને હું ઉપરી પરમાત્મા પરબ્રહ્મ મહાવીર દેવ છું. તેઓની પ્રગતિ કરનાર, પાલન કરનાર હું છું. તેઓ સર્વે મારી સત્તાનું અને તીર્થકરાવતારરૂપ વ્યક્તિનું ધ્યાન ધરનારા મારા ભક્તો છે, એમ અવધ. દેવ, દેવીઓ અને માનવો મારી સત્તાની સાથે અભેદભાવે–એકરૂપે પિતાને અનુભવીને મારી સાથે શુદ્ધાત્મભાવે ચણ કરે છે તથા મારા દેહરૂપ સાકાર વ્યક્તિની સાથે શુદ્ધ પ્રેમજ્ઞાનથી જોડાય છે અને નામરૂપની અહંતાને ભૂલી આત્મસત્તામાં રહેલ શુદ્ધાત્મમહાવીરશક્તિઓને પ્રગટાવે છે, ત્યારે તેઓ સત્ય ભક્તો અને ત્યાગીઓ બની સર્વ લોકેનું શ્રેય કરવા મન, વાણી, કાયાને સત્ય ઉપગી એ ઉપગ કરી શકે છે, જે લોકો મને

Page #431

ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ
૩૯
મનમાં ઉતારે છે તેએ ભકત અને છે. પછીથી તેઓ મન, વાણી, કાયાથી જે કઈ કરે છે તે ધર્માર્થે થાય છે. તેઓ અલ્પદેષ અને અહુ ધર્મલાભ થાય એવી રીતે સ કર્યાં વિવેકથી કરવાને શક્તિમત થાય છે. માટે મારામાં એક ચિદાન દરસ્વરૂપે પરિણમેલા લેકે સત્ર સર્વાંઢા સ માખતામાં વાસ્તવિક ત્યાગથી સર્વ કર્મ કરવા છતાં આત્માને પરમાત્મભાવે અનુભવે છે.
મન ઉપર સયમ નથી તેએ પરત ંત્ર અને બદ્ધ છે. જે લેક અરસપરસ કલેશ, ટટા, વૈર કરે છે અને કમ પ્રકૃતિની અહેતા કે બુિદ્ધિના પેાતાનામાં આરેપ કરી અહંકારથી વર્તે છે, તે વિશ્વમાં કન્યકમે કરવાને લાયક થતા નથી. તેએ ઘણા દેષા સેવે છે, ઘણી હાનિ કરે છે અને અલ્પ ધ લાભ મેળવે છે. જેએ ઘરમાં કલેશ, કુપ, ચૂંટફાટ કરે છે તેએ ઘરની પડતી કરે છે, જેઓ મારે જાપ કરે છે પણ મારા કહ્યા પ્રમાણે સ્વા ધિકારે પ્રવતા નથી તેઓ આગળ વધી શકતા નથી. એ મારા પર શ્રદ્ધા અને પ્રેમ રાખતા નથી અને મારું નામ દેતા નથી અને મારા ભક્તોને નાસ્તિકતામાં દ્વારે છે તેએ વમાનમાં પડતીનાં
ો વાવીને ભવિષ્યમાં અનેક આવરણૈાથી ઢંકાય છે. તેથી તેએ શરીરમાં રહેલ એવા આત્મમહાવીરની કૃપાને પાત્ર બની શકતા નથી.
જેએ મને જેવી જેવી મનેાવૃત્તિથી આરાધે છે, પૂજે છે, તે તેવા અને છે. ત્યાગી એવા મારા સતાના આશીર્વાદો એ જ મારા આશીર્વાદે છે. જેમા પેાતાનું પેટ ભરે છે અને આંખે દેખાતા ભૂખ્યા ટળવળતા લાર્ક માટે મનમાં કંઈ યા લાવતા નથી અને શક્તિ છતાં તેમને કંઈ આપતા નથી, તે મારી પ્રાર્થના કરીને વધારે લક્ષ્મી શું વિચાર કર્રાને માગે છે? જેએ ધન, સત્તા, બળના સ્વ-પરાર્થે' સદુપયેાગ કરે છે તેએ મારી તરફ ગમન કરે છે. આત્માથી પરાર્ધ ચાજન દૂર રહેલા એવા ઢાકા યારથી મારા પર શ્રદ્ધા અને પ્રીતિ ધારવા માંડે છે ત્યારથી શુદ્ધામમહાવીર એવા

Page #432

૩૯૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
મારી સન્મુખ સર્વ પ્રકારે, સર્વ દિશાએથી, બાહ્યથી તથા અંતરથી આવતા જાય છે. મારા માટે જેઓ અનેક પ્રકારનાં દુખે સહે છે તેઓને અવશ્ય તેનું ફળ મળે છે. લેકે મારી તરફ વળીને પછી પાછા ફરવા છતાં પણ છેવટે મારી તરફ જ વળ્યા કરે છે.
શ્રી તથા શ્રી રામે મારી પરબ્રહ્મસત્તાનું ધ્યાન ધરી અન્તરાત્મપદ પ્રાપ્ત કર્યું હતું અને તેઓએ જૈનધર્મને પ્રચાર કર્યો હતે. શ્રી રમે મારી પરબ્રહ્મસત્તાનું ધ્યાન ધર્યું હતું અને બ્રહ્મસત્તારૂપ મહાવીર પ્રભુમાં એક ચિદાનંદસ્વરૂપે પરિણમ્યા હતા. તેથી તે પરબ્રહ્મ વ્યક્તિરૂપ બન્યા હતા. એમ પૂર્વે અનંત ષિમુનિએ મારી સત્તાનું ધ્યાન ધરી મુક્ત અને સિદ્ધ થયા છે, વર્તમાનમાં થાય છે અને ભવિષ્યમાં થશે એમ નિશ્ચય જાણુ.
પુલ સાકાર દ્રવ્ય છે. તેના પર્યાનાં સર્વ શરીરે બને છે. અનંત જીવોએ અનંતી વાર અનંત પુદ્ગલપર્યાયોને અનેક અનંત શરીરરૂપે પરિણુમાવ્યા. માટીમાંથી અનેક પર્યાય પદાર્થો બનાવેલા. તે પાછા માટીમાં મળી જાય છે, તેમ પુદ્ગલ દ્રવ્યમાંથી પર્યાયરૂપે ઊઠેલાં સર્વ શરીરે, કન્સેન્દ્રિયે, દ્રવ્ય મન વગેરે સ્થળ કે સૂક્ષ્મ સાકાર પદાર્થો પુનઃ પુનઃ ઉત્પાદ અને વ્યય પામીને પુદ્ગલ દ્રવ્યમાં શમી જાય છે. પુદ્ગલ દ્રવ્યના પર્યાયને વસ્તુતઃ પુદ્ગલ દ્રવ્ય ઉપાદાન પણ બનાવે છે અને વિસાવે છે અને મૂળ દ્રવ્યરૂપે નિત્ય રહે છે. ઔપચારિક નયદષ્ટિએ શરીરાદિ અને કર્મ વગેરે પુદ્ગલ પર્યાનો કર્તાહર્તા આભા છે. શરીર ભાવ કર્મપ્રકૃતિના ઉપચારે આત્મા પિડસુષ્ટિને કર્તાહર્તા છે. સર્વાત્મસંઘરૂપ વૈરાટ આમાં અપેક્ષાએ સર્વ વિશ્વનો કર્તાહર્તા છે. પુદ્ગલની લીલાષ્ટિ પુદ્ગલમાં વિશ્રામ પામે છે. તેને વસ્તુતઃ આત્મા સંબંધી નથી અને તેથી તેને કર્તાહર્તા વસ્તુતઃ આભમહાવીર નથી. તેથી આત્માની અપેક્ષાએ સ્થૂળ-સૂમ પુદ્ગલવિશ્વ અસત્ છે. આત્માની અપેક્ષાએ અસત્ જડ વિશ્વથી આત્મારૂપ ભાવ થતું નથી અને આત્માની

Page #433

લી
ત્યાગ-સંયમનું સ્વરૂપ અપેક્ષાએ આત્મા ભાવરૂપ છે. તેનાથી પુદ્ગલ દ્રવ્ય અપેક્ષાએ અસત છે. તેને ઉત્પાદ થતો નથી. આત્માની અસ્તિતાએ સર્વ વિશ્વનું અસ્તિત્વ જણાય છે. આત્મા ન હોય તો જડ પદાર્થોનું છતાપણું જણાતું નથી. માટે આત્મા સર્વ વિશ્વમાં શ્રેષ્ઠ કર્તા, હર્તા તથા અકર્તા છે.
કાચમાં પ્રતિબિંબિત થયેલી અનેક વસ્તુઓ જેમ કાચ કે આરી સારૂપ નથી, તેમ આત્મામાં ભાસતી અનેક જડ વસ્તુઓ આત્મારૂપ નથી. એ જ રીતે મેહથી મનાયેલી જે જે જડ વસ્તુઓ પિતાની લાગે છે તે પિતાની નથી.
આત્મા એ જ સત્તાવ્યક્તિથી મહાવીર છે. તે સર્વ વિશ્વને ઉપગ કરે છે તથા વિશ્વના પદાર્થોને કર્તાહર્તા બને છે, પરંતુ ત્રણ ગુણવાળી પ્રકૃતિથી પર થતાં એ વિશ્વને કર્તાહર્તા રહેતો નથી. પ્રકૃતિ સહિત બ્રહ્મમહાવીર સબલ બ્રમહાવીર રૂપ છે અને પ્રકૃતિને આરોપ એટલે કે તેને અધ્યાત ટળતાં શુદ્ધ બ્રહ્મા મહાવીર છે.
આત્મમહાવીરની સત્તામાં સર્વ વિશ્વસત્તાન અંતર્ભાવ થાય છે. સંગ્રહનય સત્તાદષ્ટિએ સર્વ દ્રવ્ય સંત છે. ચૈતન્યસત્તાદષ્ટિએ સર્વેમાં આત્માઓ ચિંતન્યસત્તારૂપ છે. તે અપેક્ષાએ સત્તાથી વ્યક્તિ રૂપ અનેક આત્માએ એકાત્મરૂપ છે. નૈગમનયની ઔપચારિક દષ્ટિએ તથા વ્યવહારનયની ઔપચારિક દષ્ટિએ જડ-ચેતન મિશ્ર વિશ્વના પર્યાયેના કર્તાહર્તા આત્મા મહાવીર છે અને શુદ્ધ નિશ્ચયનયની દષ્ટિએ, આરેપિતથી ભિન્ન અનૌપચારિક સદ્ભૂતદષ્ટિએ, ભાવે, ઔપચારિક નયથી ભિન્ન રીતિએ અન્યથા íરૂપ આત્મમહાવીર પ્રભુ છે. એમ પરસ્પર ભિન્ન પુદ્ગલપ્રકૃતિભાવે અને આત્મામાં આરેપિત અને અનારોપિત કર્તાપણું અને અકર્તાપણું જે મારામાં જાણે છે તે સમ્યજ્ઞાની ભક્ત બને છે. તે કદાપિ ધર્મમાર્ગથી જ થતો નથી. તે ક્ષણમાં શુદ્ધાત્મમહાવીર પ્રભુપદ પામે છે.
સત્તા અને વ્યક્તિથી જે મને જાણે છે તે સર્વ વિશ્વને જાણે

Page #434

૩૧.
અધ્યાત્મ મહાલીમ
છે અને તે પેાતાને જાણે છે. અનાદિકાળથી આત્મા અને જશ્ને દ્રવ્યેા છે. આત્મા પેાતાનું સ્વરૂપ બદલી જડરૂપ થતા નથી. અને આત્માના સંબંધમાં આવનાર જડ દ્રવ્ય કંઈ પાત્તે પ્રકૃતિભાવને ત્યાગ કરીને બ્રહ્મરૂપ બનતું નથી.આમાના સબધમાં આવતું જે મન, વાણી, દેહાદિ જડ વિશ્વ છે તે ઉપચેગીપણાની. ષ્ટિએ આત્મવીર સમાન પૂજાપાત્ર કે સેવાપાત્ર બને છે, છતાં જે લાકે આત્માને શુદ્ધ નિશ્ચયથી કેાઈના સંબંધ અને ત્યાગ નથી એમ માને છે અને વ્યવહારથી ઔપચારિક ભાવે સંધ કે ત્યાગના સાક્ષી અને છે. અને કન્યકા કરે છે તે સ જડ વિશ્વના ઈશ્વર, મહાદેવ, મહાવીર મને છે.
આત્મામાં સવ યુ, દૃષ્ટિ અને મળેને સાપેક્ષાએ સ્વીકારીને જે મારામાં સવ પ્રિય જડ પદાર્થોનુ આપણુ કરીને વર્તે છે રી સથાભાવે મારાથી એકભાવે અને પ્રભુમય જીવન જીવે છે, તે ક્રમ અને દેહાદિના પશુખળને પેતાના તાબે કરી, સ` બાસન!વૃત્તિએ જીતી જિન અને મેટામાં મેટે વીર ખને છે. શ્રીમતી મહાદેવી ચશેદા! તું એ પ્રમાણે જાણ અને પરસ્પર વિરેશ્રી વચના જેનાં દેખાતાં હાય એવાં મિથ્યા જીતશાસ્ત્રને સષ્ટિરૂપે પરિમાવ અને વિશ્વના લેાકેાને નયસાપેક્ષ સભ્યજ્ઞાન આપ આપ તેમ જ !મમહાવીરના શુદ્ધોપયોગમાં લયલીન થઇ શુદ્ધાત્મસ્વરૂપને
અનુભવ કર્યો.
માબાપ અને શિક્ષક જેમ બાળકાને અનુકરણુ કરીને અનુકરણ શિક્ષણ આપે છે, ગાવડીએ ચાલીને ગાવડીએ ચાલવાનું શીખવે છે, આાસના વગેરેને અનુકરણ કરી શીખવે છે, તેમ હું બાલ્યાવસ્થા, કુમારાવસ્થા, ગૃહસ્થાવસ્થા અને ત્યાગાવસ્થામાં અનુકરણ જેવો પ્રવૃત્તિને, સર્વાવસ્થાએના આદશેને રજૂ કરી વિશ્વના લેાકેાને તે તે અવસ્થાના આદભૂત મનાવું છું.. વિશ્વ ાગળ સયમ ત્યાગથી વ્યવહારનયદૃષ્ટિમ હું મારી ત્યાગાદશ ચાગેન્દ્રનહારજૂ કરીશ

Page #435

ત્યાગસંયમનું સ્વરૂપ
અને વિશ્વને ત્યાગાદશ તરકે ખેચી વિશ્વોન્નતિ કરીશ.
શુદ્ધ નિશ્ચયનયદૃષ્ટિએ હું સર્વ પ્રકારના ખાલ્યાવસ્થા, યુવાવસ્થા, ગૃહસ્થાવસ્થા, ત્યાગાવસ્થા આદિ ઔપચારિક આદશ', મિશ્ર કે અસદ્ભુત આદર્ઘાથી રહિત શુદ્ધ નિશ્ર્ચયનયથી પ્રકૃતિ સબધની સ` અવસ્થા અને નવરસેના આદર્શીથી હું ભિન્ન છું. પ્રકૃતિના સંબધે જે જે અવસ્થાએના આદશે છે અને જે શુદ્ધત્મમહાવીર થવામાં આલખનભૂત ઉપયેગી છે. તે તે આદમ અનુક્રમે મે' શીખવ્યા છે અને વિશ્વના લેાર્કને હવે છેવટે ત્યાગ દશ શીખવીશ. પશુ વસ્તુતઃ સાત્ત્વિક પ્રકૃતિ જેવી ત્યાગાવસ્થાથી પશુ હુ ભિન્ન છું. અને સ'થી ન્યારી છું, એમ મપેક્ષાએ જાણ.
.
લેાકેાને સાવસ્થામાંથી અનુક્રમે શુદ્ધાત્માનું સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવા પસાર થવુ' પડે છે. તે તે લેકે તે તે ભાવે અને તે તે અવસ્થાએ ઔપચારિક અને અનૌપચારિક મહાવીરભાવને પામીને આગા વધ્યા કરે છે. મન, ઈન્દ્રિય, દેહાદિ સ જડ વિશ્વથી અનંતગુણ્ મહાન એવા આભમહાવીરદેવમાં શ્રદ્ધા અને પ્રીતિ રાખીને પશ્ચાત્ બુદ્ધિ જે માગ બતાવે તે માગે ઉન્નતિ છે એવી નિયતિથી પ્રવો કર.
૩૩
પ્રારબ્ધ કર્મ એ નિયતિરૂપ છે અને તેમાં જે સમભાવે વર્તે છે તેએ મારા ત્યાગમાગ થી ખંદિત થતા નથી. મારા ત્યાગમાગ માં અરજી તે આત્માના પ્રકાશ માટે પૂર્વાવસ્થામાંથી ઉત્તરાવસ્થામાં જવારૂપ છે. ગૃહસ્થમાત્ર કરતાં પુનરુજીવન, સ્વતંત્રતા વિશેષ પ્રકારે ખીલે છે. આત્માની સર્વ શક્તિએને ખુલ્લી મૂકી તે ત્યાગમાગ છે. સર્વ જીવાને ખાવાપીવાની સગવડ કરી આપવી. ભૂખ્યાંઆને ખવરાવી ખાવું. છતી શક્તિએ કાઈની ચેન્ગ્યુ પ્રાથનાને ભંગ નો કરવા. ગુપ્તદાન આપવામાં પ્રમત્ત રહેવું. સર્વ મનુષ્યેનો સ છતાં અંતરથી મેહુસંગથી અસંગ હેવુ તે ત્યાગમાર્ગોમાં પ્રવેશ
ત્યાગમાગ માં વિશ્વ માટે

Page #436

૩૯૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
કરવાની પાત્રતા છે. ગરીબ અને દુ:ખીઓની દયા કરવી અને ગરીબ લેાકેાની સ્વતંત્રતા પર તરાપ મારનારાઓને સમજાવી શુભ માર્ગ માં આણવા. અન્નદાન અને વસુદાન વગેરેથી ત્યાગીએની સેવાભક્તિ કરવી. અજ્ઞ જબલી લેાકેાને મારા વિચારાના આધ આપવા. આજીવિકા વગેરેથી સ્વધી એની સેવા કરવી. ચતુર્વિધ મહાસ ધની સર્વ પ્રકારની બાહ્યાંતરોન્નતિ માટે પાતાનુ સવ ત્યાગ કરવુ તે ત્યાગમાગ છે.
કુટુ ખદ્રોહ ન કરવા. ઇન્દ્રની પદવી મળતી હાય તાપણુ જૈનધર્મી એના દ્રોહ ન કરવા, પેતાના સર્વસ્વના નાશ થી હાય તાપણુ જૈનોના દ્રોહ ન કરવા. જૈનો માટે સ` લક્ષ્મી કે પ્રાણાદિકના પણ હૅામ કરવા.
મારા પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા-પ્રેમના ધારકેામાં અને મારામાં અભેદલાવથી વર્તવું અને ભેદકારક વિચાર તથા તેવી ભેદકારક પ્રવૃત્તિએને ત્યાગ કરવા તે ત્યાગમાગ છે. મારું શરણુ સ્વીકાર્યાં વિના ફાઈની મુક્તિ થતી નથી. મારુ. શરણ સ્વીકારનારા લેાકા જંગમ તી છે. તેઓની સંગતિ કરવી અને અસત્ સંગતિના ત્યાગ કરવા તે ત્યાગ છે. ધી એની સાથે પેાતાના એકસ’પ રહે એવી રીતે વર્તવામાં જે દુષ્ટ વૃત્તિઓ વિઘ્નરૂપ થતી હાય તેએાને રાકવી તે સંયમ છે. મારી સાથે એકતાનતા, એકરસતા, એકતા થવામાં જે વૃત્તિઓ આડે આવતી હાય તેઓના રાધ કરવા તે સયમ છે,
મારી સાથે મળવાની સાથે સર્વ ભિન્ન ભિન્ન માગે પણ એક ઠેકાણે એકઠા થાય છે એમ અનુભવ આવે છે ત્યારે મારા ક્ષક્તો અમૂખ્ય ભિન્ન ભિન્ન માર્ગોમાં વહેવા છતાં પરસ્પરમાં મારા નામરૂપની એકતા દેખે છે અને પરસ્પર ભિન્ન એવા માગ’ભેદને જૂતી, અભેદરૂપે પરસ્પર આત્માને મળી, સ’પી, સવ ક બ્ય ક્રમાં કરે છે. વિશ્વના સવ લેકે મારી સાથે એક્તાને અનુભવ કરીને ઐકય પામે છે અને તેથી ભેદભાવના ત્યાગ કરે છે.

Page #437

ભાગ–સંયમનું સ્વરૂપ
૩૯૫
જ્યાંત્યાં મને સર્વ જીવાનાં હૃદયોમાં આત્મમહાવીર દેખ અને સની સાથે આત્મમહાવીરભાવના વર્તનથી પ્રવત, એટલે તુ' વિશ્વદેવી સર્વશક્તિમતી બ્રહ્માણીરૂપે સર્વોત્ર પ્રકાશ કરીશ. એ જ તારી મન, વાણી, કાયાના ત્યાગમાગ અને અભેદજ્ઞાનમ’માત્ર છે. મને અનંત પૂણું નૂરમય સર્વત્ર દેખવાની સાથે ત્યાગઆમ ખુલ્લે થઈ જાય છે. કાષ્ઠમાં અગ્નિ પ્રગટ થાય છે તેમ સત્ર મારુ ધ્યાન કરવાથી સર્વ લેાકેા મને સવ વિશ્વમાં અને પેાતાનાં હૃદયમાં આત્મમહાવીરૂપે દેખે છે, જાણે છે.

Page #438

૧૧. શ્રીમતી યશોદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલું ઉધન
શ્રીમતી યદા મહાદેવી : પૂણું પરબ્રહ્મા મહાવીર પ્રભે! આપને નમું છું, સ્તવું છું અને પર્યું પાસું છું. આપ અસંખ્ય બાહ્યાંતર ત્યાગના ભેદે નું સંક્ષેપમાં સર્વ ભેદેના સારરૂપે વર્ણન કરી ત્યાગનું યથાર્થ સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. તેથી આપ પ્રભુએ મારા પર અનંતગુણો ઉપકાર કર્યો છે.
વિશ્વમાં સર્વ સત્યધર્મને પ્રકાશ કરવા માટે સર્વે ઈશ્વરી, અવતારોમાં સૂર્ય સમાન માપ મહાવતારી છે, એમ ચોસઠ ઈન્દ્રો વગેરે દેવે અને દેવીઓએ મને કયું છે. વૈદેહી દશા પામેલી શ્રી ત્રિશલામહાદેવીના પેટે અવતાર લેનારા, સર્વ વિશ્વ પર આત્મસત્તા ચલાવનારા આપશ્રી મહાવીર પ્રભુની વિશ્વમાં કઈ સ્પર્ધા કરી શકે તેમ નથી. અનાદિકાળથી અસંખ્ય વેદે આપની સત્તાને વર્ણવે છે અને આપની બ્રહ્મ સત્તાને મહિમા ગાય છે. ત્રણ વેદ તે શું, પણ અનાદિકાલીન તિરાભાવીય-અવિર્ભાવીય અસંખ્ય વેદની ઐતિઓ આપની સત્તાનો મહિમા ગાઈ રહી છે અને ભવિષ્યમાં ગાશે. આપના ઈશ્વરી અવતાર થયાથી આપના હૃદયમાં અને મુખમાં સર્વ વેદે, સર્વ ધર્મશાસ્ત્રો અને તેથી પણ અવાચ્ય એવા અવધિ, મન:પર્યવ જ્ઞાન વગેરેના આપ સાગર બન્યા છે. આપના મુખમાંથી શબ્દ અને સૂક્તો નીકળે છે તે તિભાવોતેમાંના જ્ઞાનને પ્રકાશ

Page #439

શ્રીમતી યશાદા મહાદેવીએ પ્રભુન કરેલુ‘ ોધન
૩૦
કરે છે અને વમાનમાં વતા સર્વ વેદાનુ રહસ્ય તથા તેમને સર્વ સાર આપના શબ્દેથી પ્રકાશિત થાય છે, તેથી આપ સર્વ ગુણુપર્યાયની પૂર્ણ કલારૂપ, પૂર્ણાવતારરૂપ છો. પૂર્ણાવતારી એવા સર્વ તીથૅ શની પાસે ચાસઢ ઇન્દ્રો આવે છે. આપનુ સ્વરૂપ સુર સુરું પણ કરાડી વર્ષે કરેાડા જિલ્લાથી વધુ વી શકે તેમ નથી. વંદા વગેરે શાસ્ત્રો પણ આપનુ એક અંશ જેટલું વણુ ન કરી શકે તેમ છે. એવા આપ પ્રભુનું શરણુ થાએ. આપ મને સર્વથા પ્રિયદેવરૂપ શરણ્ય ભગવત વિભુ છો.
ત્યાગ અને સંયમનુ આપે જે સ્વરૂપ દર્શાવ્યું તે સ્વા ષિકારે સર્વ પ્રકારના ત્યાગીઓને પ્રાપ્ત કરવા રાગ્ય છે. આપના જ્ઞાનના પ્રકાશથી ત્યાગનું પુનરુ જીવન થાય છે અને સવથા સર્વ વિશ્વમાં થશે. આપના જ્ઞાનાદિ અનેક પર્યાયાનું સ્વરૂપ વર્ણવી. શકાય તેમ નથી. આપ દ્રવ્ય વ્યક્તિએ એક છો અને જ્ઞાનાદિ અન ત ગુણપાંચરૂપે અનેક છે. આપ જ્ઞાનની અપેક્ષાએ વિશ્વ વ્યાપક વિભુ છો. જ્ઞાનપ્રકાશ કરવાની અપેક્ષાએ આપ સૂ ચંદ્રાદિની સવ ચૈાતિના જ્યોતિરૂપ છો. માપની સાથે હું અધ્યાત્મશક્તિએ એકરસરૂપે પાણીને વસ્તુ છું અને તેથી આપને પરાતિમાં અભેપણે અતમાં અનુભવુ છું. મારા હાય પર બાહ્ય સુખ-દુઃખના સગાની અસર થતી નથી અને પુર્નલ દ્રવ્યથી ભિન્ન આત્મા તે જ શુદ્ધાત્મમહાવીર પ્રભુ છે, એવા અનુભવ કરુ છુ અને પરમાનંદમાં મગ્ન બની જાઉં છુ. સુધી ભાવ મારા એક માત્ર ગ ક ય ભુતા, હું માતા ઉપદેશ ને એક ક્ષણ છુ રહેતા થી વંચી આપનો એક ક્ષણમાત્રમાં વિયેગ પણ હવે પડેલી થી એવા પ શુદ્ધ પ્રેમ પત્ની અનન્ય ભાવવાળો ઉપાસકનો છે. હું સવ માપની કૃપાનું ફળ છે. વળી પ્રેમ વિના બીજું કર્યું ઇચ્છતી નથી.
અને
*
હના પૂર્ણ

Page #440

અધ્યાત્મ મહાવીર શરીરેથી મળવું તે ક્ષણિક મિલન છે, પણ આત્માથી આત્માનું મિલન તે અનંત નિત્ય મિલન છે. સતીની ગતિ વસ્તુતઃ પતિના આત્મા સાથે એક થઈ, નામરૂપને મતભેદ ટાળી અભેદભાવથી મળવામાં છે. સતીને પતિની સાથે આવ્યભિચારી શુદ્ધ આત્મિક પ્રેમ હોય છે. પ્રભો! આપ સર્વાવસ્થાના શિક્ષણ એટલે કે રહેણીના આદર્શ પ્રભુ છે. આપ વિદ્ધાર કરવા અવતર્યા છો અને હું આપની આજ્ઞારૂપ ધર્મ પ્રમાણે વર્તવા સદા તૈયાર છું. - આપ વિશ્વના સર્વ લેકે ને એકસરખી શક્તિવાળા સર્વે છે એમ જણાવે છે. આપની શક્તિ અપરંપાર છે. પરતંત્રતા અને ગુલામીમાં જકડી રાખનારાં મત, પંથ, રાજ, કાયદાએ, રૂઢિઓ અને તેવા સર્વ અધ્યાસોથી લોકો સ્વતંત્ર અને મુક્ત બને એવા ઉપાયો દર્શાવો છો. દુનિયાના સર્વ જીવને એકસરખું રુચતું નથી અને તે એકસરખા આચારવિચારવાળા બની જતા પણ નથી. જેઓ પૂર્વભવના સંસ્કારીઓ છે, તેઓ આપની હિતશિક્ષાને હૃદયમાં ઉતારી આપના સ્વતંત્ર શક્તિમય માગે વિચરે છે. સર્વ પ્રકારની બાહા અને આધ્યાત્મિક શક્તિસ્વરૂપ એવા આપને જેઓ મન, વાણી, કાયામાં ઉતારે છે તે આપ સરખા બને છે. જેઓ આપ પરમેશ્વર મહાવીરદેવને ઉંચે આકાશમાં રહેલા માને છે તેઓ આપને ઊંચે ગયા વિના પરી શક્તા નથી, પણ આપને જેઓ સર્વત્ર પ્રાણીઓમાં આત્મમહાવીરરૂપે દેખે છે તેઓ શરીરમાં આત્મમહાવીરની શક્તિને પ્રગટાવે છે. આત્મમહાવીરરૂપ જેઓ બનવા ધારે છે તેઓ પ્રથમ બાત, જત, સ્ત્રી, પુરુષ, દેશ, કામના ભેદભાવને ભૂલી જાય છે. તે પૂર્વની દુષ્ટ ભાવનાઓને ભૂલી જાય છે, સેવાશ્રયી બને છે અને જડ પદાર્થોની લાલચ ધરી કેઈને દાસ બની કરગરતા નથી. આત્મબળથી જે જોઈએ તે તેઓ મેળવે છે અને કેઈને ભય રાખતા નથી તેમ જ કેઈની સહાય લેવા ઈચ્છતા નથી. તેઓ દાસત્વ પમાડના રીતરિવાજોના વાડામાં અરની પછે પુરાતા નથી.

Page #441

શ્રીમતી યશાલા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલુ મેધન ૩૯૯
આપ જે વખતે વૈદેહી અન્તરાત્મશક્તિસ્વરૂપવાળી ત્રિશલા દેવીના ગંમાં પરમાત્મરૂપે અવતર્યાં હતા તે વખતે શ્રી ત્રિશલા માતાને ઇન્દ્રાણીનાં કુંડલા પહેરવાના સાતમા માસે મનેરથ થયે હતા. ગુણાનુરાગશ્રવણશૃંગારરૂપ તે કુંડલા હતાં. ઇન્દ્રને આ બાબતની જાણુ થઈ. તેણે ઇન્દ્રાણીનાં કું ડલેાનુ દાન કરવાનું કહ્યું. પરંતુ આપે ગલ'માં રહ્યા છતાં તે વાત માની નહીં. જિન બનીને કુંડલા લેવાં, પણ ટ્વીન ખનીને કુંડલા લેવા એ ભિક્ષુકનુ કાર્ય છે, પરંતુ પ્રભુનું કાર્ય નથી. આપે ઇન્દ્ર અને ઇન્દ્રાણીના દેવાના સૈન્ય સાથે યુદ્ધ યુ" અને ઇન્દ્ર-ઇન્દ્રાણીના પરાજય કરી કુંડલેા લીધાં અને માતાને પહેરાવ્યાં. સ્વાશ્રયશક્તિ એ જ આપ મહાવીર પ્રભુ છો.
જે કાળે અને જે ક્ષેત્રે જે જે શક્તિએ અને ગુણેાની પ્રવૃત્તિઓની દેશ, સંઘ, ૨યાસ્ક્રિને જરૂર છે તે કાળે અને તે ક્ષેત્રે આપને તે શક્તિરૂપ નીને તે ભાવે જે સેવે છે તે કાળદેશાનુસારે મહાવીર થાય છે. દયા, સત્ય, પ્રેમ, ઔદાય, શૂરત્વ, પરાક્રમ, નીતિ, દાન, ક્ષમા, સરલતા, નિલેĪભતા વગેરે ગુણા પૈકી જે કાળે જેના ઉપચેગની જરૂર છે તેમ જે સમજી, તે ગુણને સાધનરૂપ સમજી, સ્વપાર્થે તેના ઉપયેગ કરે છે તે જ પ્રભુમહાવીરપદ પામે છે અને વિશ્વના ને આપવરૂપ બનાવી શકે છે.
દુષ્ટ શત્રુઓનો નાશ કરવા તે આપની રાક્તિ છે, સદ્ ગુણેનુ અને સદાચારનું પાલન કરવું તે ની વેણુશક્તિ છે. સર્વ ધર્મ શક્તિ એન સૃષ્ટિઓની ઉત્પત્તિ કરવી તે માપની બ્રહ્માશક્તિ છે. વ્યાપ અનત જીવનમય પ્રભુ છો.
સિંધુ દેશના મહાપ્રતાપી સમરવીર રાજાની પુત્રી અને ઉદયનની હું ભગિની છું. મારી માતા મહાદેવી છે. ગુણુસમુદ્ર એ જ અધ્યાત્મસૃષ્ટિમાં સિ...દેશ છે. સમર અર્થાત્ યુદ્ધમાં વીર અર્થાત્ વિવેકજ્ઞાન તે જ સમસ્ત્રી નૃપ છે અને તેની પુત્રી યશેાદા અર્થાત્ મેહરૂપ શત્રુસૈન્યની સાથે યુદ્ધ કરવાથી મળેલી આત્માની ન હું

Page #442

roo
અધ્યાત્મ મહાવીર
હા તે જ યશની દેનાર હું યશેાદા છુ”. આપ મારા પરમાત્મમહાવીર પ્રભુ છો. આત્મશક્તિઓના ઉય તે જ ઉડ્ડયન-ઉદાયી ભાઈ છે. આનંદ-મોંગલમૂર્તિરૂપ આપના નવિન ભાઈ છે. એ પ્રમાણે અધ્યાત્મજ્ઞાનની અપેક્ષાએ આપણુ જે અધ્યાત્મકુટુ ખ દિવ્ય સૃષ્ટિમાં છે તે જ સ્થૂલ સૃષ્ટિમાં સત્ર વિજયવંત વતે છે, એવુ' જાણીને જે લેાકેા આપના તરફ મન ફેરવે છે તેએ! મનથી આપને મનન કરી શરીરમાં રહેલ આત્મમહાવીર પ્રભુનેા પ્રકાશ કરે છે.
મનના સર્વાં ગુણૈ. સાધનરૂપ છે. જે કાળે અને જે ક્ષેત્રમાં કે દેશમાં જેની જરૂર છે તેના ઉપચેગ કરવે અને અન્ય ગુણેને ગૌણુ કરવા એ જ આપના માગમાં સંચરવાની યુક્તિ છે. અપેક્ષાએ ગુણ્ણા તે અવગુણુ છે અને અવગુણા તે ગુણ્ા છે. ધમ' તે અપેક્ષાએ અધમ છે અને અધમ તે અપેક્ષાએ ધમ છે. તે તે અપેક્ષાએ અત્રતા છે અને અત્રને તે અપેક્ષાએ વ્રતા છે. નીતિ તે અપેક્ષાએ અનીતિ છે અને અનીતિ તે અપેક્ષાએ નીતિ છે.
આત્મમહાવીરને જે કાળે, જે ક્ષેત્ર, જે કંઈ ચેાગ્ય શક્તિરૂપ લાગે તે ગુણુ છે. આત્માના શુદ્ધ ધમ જ્ઞાનાન ંદ સિવાય મન, વાણી, કાયામાં મજ્જુસ ગુણાની અને ઢંગુ છુંાની કલ્પના દેશ, કાળ, વણુ સાદિ અનુસાર કર્યો કરે છે તથા સમ, અધમ, પુષ્પ, પાની કલ્પના ર્યા કરે છે.એવુ છે જે ગુપ્ત રહસ્ય સમજાવ્યું છે તે પરબ્રહ્મા મહાવીર એવા આપ વિના અન્ય કોઈ જણાવી શકે તેમ નથી. ખાપે અનેક દૃષ્ટીએ રાની અપેક્ષાઓ અર્થાત્ નચેની અપેક્ષાએ તેમ જણાવ્યુ છે. આપે જ્ઞાન વારાને આવે તે સવરૂપે પરમે છે તેમ મને જડ્ડાવ્યુ છે. નાની કોઈ પણ પાપપુર્ણ કર કરવાં છ પણ આ વાત નવી જ્ઞાનાતની મળ મરૂપ માં રહી એની હુંસરે થયાં કરશે એમ માની બેસી રહે છેચ્યો ઉપર એમનું ન વાણી ડાયામાં પ્રગટાવી ચૂકતા નથી મને બધ્યમમા હોય સદ

Page #443

શ્રીમતી યશોદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલું ઉધન ૪૦૧ પામી શકતા નથી. જે બાહ્ય સુખ-દુઃખ ભેરવવા છતાં સિંહની પેઠે એક પરાક્રમો અને નિર્દોષ બાળકની પઠે આત્માનંદી પણે વતો છે તે આત્મમહારગર પ્રભુને ભક્ત શિષ્ય છે.
આપનું ર મ જ રા શક્તિઓને પ્રગટાવવા માટે સંકેત રૂપ છે. આપનું જન્મસ્થાન ક્ષત્રિયકુંડ નગર એ જ આત્મિક શક્તિ એના કુડરૂમ છે. તેમાં જન્મ લેવાથી ક્ષાત્ર શક્તિઓને સમહ મટે છે. રક્ષા પ્રાર્થના કરવા કરતાં અન્યોની રક્ષા કરવી એમ જ વીરનું વીરત્વ છે. આમ મહાવીરમાં જે ઈચ્છવામાં આવે તે સર્વ છે. જેવી જેની ભાવના અને પુરુષાર્થ હોય છે તેવા રૂપે આપ મહાવીર પ્રભુ તેને મળે છો. આપ સર્વને એક સ્વતંત્રતાના માર્ગમાં લઈ જાઓ છો, કાયર, અવિશ્વાસી, પ્રેમશૂન્ય છે કે આપના માર્ગમાં વિચરવા શક્તિમંત થતા નથી. સ્ત્રી-પુરુષમાં ઉચાતાનીચના ભેદ વિના એકતાના પ્રબોધક આપ છો. શક્તિ, દયાદિ ગુણહીન જે જૂના વિચારે છે અને પ્રાચીન શાસ્ત્રો, કે જેઓની લાષા વર્તમાનમાં ઘણે ભાગે અપરિચિત છે અને અનેક અસત્ય મિશ્રણથી જે મિશ્રિત થયેલ છે અને જે શાસ્ત્રોમાં મોટા ભાગે સત્ય હંકાઈ ગયું છે, તેમની ઉપેક્ષા કરી આપ આપની સર્વજ્ઞતાના પ્રતાપ નવીન ધર્મશાસ્ત્ર, વેદસૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરે છે અને કરશે. સર્વ લેકની સ્વતંત્રતા અને સમાનતા પ્રગટાવવાના ઉપાયો આપ બતાવે છે અને બતાવશે. આપ જીવનસૂત્રને પ્રગટ કરે છે અને કરશે. આમામાંથી જે કાળે જે યોગ્ય વિચાર કે કર્મ પ્રવૃત્તિ પ્રગટાવવાની હોય છે તે આપ પ્રગટાવે છે અને પ્રગટાવશે. એ પ્રમાણે સર્વાતમાઓને મહાવીર પ્રભુપણું અંતરમાં પ્રગટાવે છે અને ભવિષ્યમાં પ્રગટાવશે, કે જેથી સર્વાત્મમહાવીરે પિતાની
બે ધર્મ-કર્મ, સત્ય-અસત્યાદિને વિવેક કરી, વતી, સ્વાશ્રયપણે મહાવીરે થાય છે અને થશે. તેઓ આત્મામાં જ્ઞાન-ધ્યાનને મહાવીર પણું વી મુક્તતા અનુભવે છે અને અનુભવશે. આnt

Page #444

૪૦૨
અધ્યાત્મ મહાવીર સર્વ વિશ્વના આધાર છો. આપને જેઓ દિલમાં ઉતારે છે તેઓ સર્વ વિશ્વમાં સ્વતંત્ર બુદ્ધિ અને પ્રવૃત્તિથી પ્રભુ મહાવીર પદને પામે છે અને પામશે.
આપને જગ્યાની સાથે મેરુ પર્વત પર ઇન્દ્રો વગેરે જે લઈ ગયા હતા અને મેરુપર્વતના શિલા પર તીર્થજના કળશે ભરીને દોએ પાન કરાવ્યું હતું. ઇન્દ્રના મનમાં તે વખતે આપ તીર્થ જળાભિષેકને સહન કરી શકે છે કે કેમ તે બાબતની લઘુ શરીર દેખી શંકા આવી હતી, પરંતુ આપે તે શંકાને અવધિજ્ઞાનથી જોઈ અને જમણા પગનો અંગૂઠ મેરુપર્વત પર મૂકી આત્મબળ પ્રગટ કર્યું. તેની સાથે કંઈ કાળે કંપાયમાન નહીં થયેલો એવો રુપર્વત : ૯ શિખરે કંપી તૂટી પડવા લાગ્યાં. સર્વે રજુ થી ઉછળવા લાગ્યા. કેટલાક પર્વ ફાટી ગયા. વિશ્વના જીવ ક્ષે જ ને કયી કપડા લામ. રોમા અચાનક ઉત્પાત દેખી ઈન્દ્ર અવધિજ્ઞાનને ઉોગ મુક્યો અને ઉત્પાતનું મૂળ કાણું દેખું તો શ્રી હાવીર કાપ જાય. તેથી ઈન્દ્ર પિતાની ભૂલ દેખી માપ મહારને ખમાવ્યા અને શ્રી નિરાલી ક્ષત્રિયાણી વિદેશી રાણી પાસે ઝી મૂક્યા. દીપન - એ સતિહ રચી આપી બાત કરી.
*ળ વિશ્વમાં આપ પ્રભુને એ કમાણે જન્મતાની સાથે પર બ્રહ્મા અને પ્રત્યુતવ દર્શાવ્યું તેમ જ અભિનય સૂક્ષ્મ રિવ્ય સૂટમાં નંત શક્તિના કાદુ કવરપ એવા મની સાથે બાહ્ય શક્તિઓના સમૂહરૂપ મેરુપર્વત પર પર મૂક્યો અને તેને કંપાવ દીધે. બાહ્ય શક્તિઓના કરવામાં ઈન્દ્ર છે. ક્ષમા-દયારૂપ જળ છે. તેથી આપ કંડમ કરો છો. આભાની સાથે સાધનરૂપ રહેલા મનમાં વિરાગ્ય, ત્યાગ, ભક્તિ અને વિવેકરૂપ ચાર દિશાઓ અને સેવા, નીતિ, સસંગતિ, શ્રવણભાવ, વિચાર અને કાર્યપ્રવૃત્તિ. રૂપ છ વિદિશાઓની શુભ વૃત્તિઓ જે છપ્પન છે તે દિકકુમારિકાએ

Page #445

શ્રીમતી યશે!દા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલુ ક્ષેધન
૪૦૩
છે. તેઓએ આાપ તીર્થંકર ઈશ્ર્વરાવતાર ભુની પ્રસૂતિગૃહ વગેરે રચી ભક્તિ કરેલી.
શરીરના બરડામાં જે મેરુદંડ છે તે મૈરુપવ ત છે. મનની સાત્ત્વિક ક્તિએ તે છપ્પન કુમારિકાએ છે. નાભિપ્રદેશના ભાગ તે મનુષ્યલ!ક છે અને નાભિથી ઉપર હૃદયક્રમથી આરભી બ્રહ્મરન્દ્ર પ્રદેશ સુધીના ભાગમાં પિંડના ખાર કેલેક, નવ ગ્રેવેયક અને મસ્તકના ભાગમાં પાંચ અનુત્તર વિમાન છે. બ્રહ્મરન્દ્રના ઉપરના ભાગ સર્વથા પ્રકારે સિદ્ધ થવાની સિદ્ધશિલા છે. નાભિથી નીચેના ભાગેામાં ભવનપતિ દેવા, વ્યંતર-વાæવ્યતર દેવા, કે જે અધ્યવસાયે રૂપ છે, તે રહે છે અને તેની નીચે સાત નરકસ્થાન છે. નાભિપ્રદેશરૂપ મનુષ્યલાકમાં આપને જન્મતાંની સાથે શુભ અને ઉચ્ચ ભાવે રૂપ ઇન્દ્રો આપને મેરુદંડના મેરુપત પર—સુષુમ્બ્રા નાડીના મેરુદંડરૂપ ચેરુપર્યંત પર લઈ જાય છે ને ત્યાં આપને પવિત્ર વિચારરૂપ જળના અભિષેકથી નવરાવે છે. જ્યારે મેરુપર્વતને આત્મ શક્તિખળે કપાવ્યો ધૃત્ય દ્વિ અધ્યાત્મસૃષ્ટિમાં આપ મહાવીરપ્રભુએ એ પ્રમાણે આત્મબળે ઇન્દ્રોને પેાતાની પ્રભુતાના ખ્યાલ કરાબ્યા. તેથી સ્થૂળ મંત્રમાં અને અધ્યાત્મ માં આપ સમાન ફાઈ મહાપ્રભુ મહાવાં દેવ નથી. પેાતાની એકી શકેત છે તેવી સવ જીવમાં તિરાભાવે રહેલી શકિતનું ભાન કરાવી સને આપ એકસર શુદ્ધાત્મરસરૂપ કરવા પ્રતિબંધ દો છો એ કંઈ સામાન્ય વાત નથી. આપની આવી મહાવીર પ્રભુતાથી સર્વ વિશ્વમાં મહાથી? પ્રભુતાને રસ રેડાયેા છે અને રેડારો. તેથી આપે સવ વિશ્વમાં નવીન વીરમય શકિતને પ્રવાહે વાગ્યે છે. તેમાં વિશ્વના સર્વ જીવે પવિત્ર વીર થાય છે અને થશે. તે અનત શકિતઓના પ્રવાહને લાભ લેવાને સર્વ જીવ એકસરખા હકદાર છે.
પ્રિય પ્રભો મહાવીર દેવ ! આપે વૈી અને સશક્તિજનની શ્રી ત્રિશલાના ઉદરમાં જન્મ લીધે, આપ છ માસથી અધિકના થયા ત્યારે આપના મનમાં માતૃભક્તિથી એવા સંકલ્પ સ્ફુર્યો કે

Page #446

voy
અધ્યાત્મ મહાવીર મારા હલનચલનથી માતાને દુખ, પીડા, અશાતા થાય છે તે કેમ થવા દઉં?—એમ વિચાર કરી આપ એક ખૂણામાં સ્થિર રહ્યા. તેથી શ્રી ત્રિશલા ક્ષત્રિયાણું રાજ્ઞીના મનમાં શંકા થઈ: “અરે! પૂર્વે મારો ગર્ભ હાલત હતા, સ્પંદતા હતા અને હાલ સ્પદ નથી. અરે શું, મારા ગર્ભનું કેઈએ અપહરણ કર્યું છે? વા મરણ પામ્યા ? વિદેહી શ્રી ત્રિશલા રાણું ત્યારે ઘણે શેક કરવા લાગ્યાં: “અહા ! જ્યારથી મારા ઉદરમાં ત્રિભુવનપતિએ વાસ કર્યો છે ત્યારથી મારે આત્મા અત્યંત આનંદેલાસમાં હત્ય કરે છે. મારો ગર્ભ હાલતાચાલતો નથી તેનું શું કારણ હશે ? શું પૂર્વભવમાં માતાઓથી બાળકના વિગ કરાવ્યા હશે? વા શેડ્યોના દ્વેષથી કામણટ્રમણ, મંત્રૌષધિથી ગર્ભ પડાવ્યા હશે? અથવા પૂર્વ ભવમાં નાનાં બાળકોને મારી નંખાવ્યાં હશે? અથવા ગર્ભવતી સ્ત્રીઓના ગર્ભને ત્રાસ થાય એવાં કર્મ કર્યા હશે! અથવા કઈ સ્ત્રીનાં લઘુ બાળકનું હરણ કરાવ્યું હશે? અથવા બાળકોને મારી નાખ્યાં હશે? અથવા મારી નંખાવ્યાં હશે? અરે! શું મેં ગર્ભવતી સ્ત્રીઓને મારી નંખાવી હશે? અથવા પશુઓની સ્ત્રીઓનાં બચ્ચાંઓને વિગ કર્યો હશે કે કરાવ્યો હશે? અથવા પશુ બચ્ચાઓને જન્મતાં
જ મારી નાખ્યાં હશે? અથવા પંખીઓનાં બચ્ચાંવાળા માળાઓને તેડી નાખ્યા હશે? અથવા પંખીએાનાં બચ્ચાંઓને માતાથી વિચગ કરાવ્યું હશે અથવા મારી નાખ્યાં હશે? અથવા સાધુસંતોની નિદાહેલના કરી હશે? મેં પૂર્વજન્મમાં કયું પાપ કર્યું તે ઉદયમાં આવ્યું હશે?' એ પ્રમાણે શેકસાગરમાં નિમગ્ન થયેલી ત્રિશલા રાણી સંતાપ કરે છે. તે વખતે તેમની સખીઓ પાસે આવી પૂછવા લાગી કે, “શ્રીમતી ત્રિશલારાણી! અત્યારે કેમ શેક કરે છે? આપના ઘેર પ્રભુ જન્મવાના છે અને આપ શેક કેમ કરે છે? આપના ગમે તે કુશળ છે ને ?” સખીઓને શ્રી ત્રિશલારાણીજી કહેવા લાગ્યા કે, “જે ગર્ભને કુશળ હોય તે પછી મારે અકુશળ બીજું કયું છે? મારો ગર્ભ પર્વે હાલત હતા અને હવે હાલતે

Page #447

શ્રીમતી યશોદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલું ઉદ્બોધન ૪૦૫ નથી તેથી શેક થાય છે.”
સખીઓને એ પ્રમાણે કહેવાથી રાજભવનમાં અને આખા નગરમાં શોકની વાત ફેલાઈ ગઈ અને તેથી નાચ, ઉત્સવ, ગાનતાન, વાજાં વાગવાં વગેરે સર્વ બંધ થઈ ગયાં. આખા નગરમાં ઉદાસીનતા છવાઈ ગઈ આખું નગર નિરાનંદમય થઈ ગયું. આ વખતે આપ એક દેશમાં સ્થિર રહ્યા હતા, પણ અવધિજ્ઞાનથી માતાના મનની વાત જાણી લીધી. આપ વિચારવા લાગ્યા કે “અહે, મેં મારી માતાની ભક્તિ નિમિત્તે કાયગુપ્તિ કરી હતી, પરંતુ માતાએ મારો ઉદેશ નહિ જાણે તેથી માતાને ઊલટો શેક થયો.” આપે મનમાં વિચાર કર્યો કે મારી માતાને મારા પર અત્યંત પ્રેમ છે તથા પિતાને પણ મારા પર અત્યંત પ્રેમ છે. તેથી માતપિતા જીવતાં હોય ત્યાં સુધી ગૃહ છેડી અનગારવ્રતરૂપ ત્યાગાવસ્થા નહીં સ્વીકારું.” પ્રિય પ્રભે! આપ માતાનાં પ્રેમ વાત્સલ્ય-ભક્તિથી ઉદરમાં હાલવા લાગ્યા. તેથી આપણી માતાને સંશય ટળ્યો અને તે વાતની રાજભવનમાં તથા નગરમાં જાણ થતાં સર્વત્ર ઉત્સવ, મહોત્સવ, નાટારંભ થવા લાગ્યા. સર્વત્ર હર્ષોલ્લાસ વધવા લાગ્યા. વૃદ્ધ સ્ત્રીઓએ શાંતિક, તુષ્ટિક, પૌષ્ટિક કમ કર્યા અને આપના સ્તવને ગાવા લાગી.
પ્રિયદેવ મહાવીર પ્રભે ! પે માતાપિતા પર પ્રેમની પરાકાષ્ઠા બતાવી. આપની માતૃપિતૃભક્તિને અનંતવાર ધન્યવાદ ઘટે છે. કલિયુગમાં માતાપિતાની ભક્તિ માટે આપનું દૃષ્ટાંત બસ છે. પ્રભુ મહાવીરદેવ ! આપે આજ સુધીનાં આપનાં સર્વ જીવનવૃત્તાંતે મને જણાવ્યાં છે. આપે આપની માતાને પરમ સંતોષ આપે. એ આપ પ્રભુનું અત્યંત પ્રેમથી વહન કરવા લાગી. તે વખતે વૈદેહી ત્રિશલા માતાને વૃદ્ધ પંડિતાઓ નીચે પ્રમાણે શિખામણે આપવા લાગી. જોકે સર્વ શક્તિમતી વિદુષી વૈદેહી ત્રિશલાદેવી સર્વ બાબતેને જાણતાં હતાં, તે પણ તેઓ ગંભીર બનીને

Page #448

૪૦
વૃદ્ધ પડિતાઓની શિખામણેા સાંભળવા લાગી. વૃદ્ધાઓની ત્રિશલાદેવીને શિખામણ :
હું વૈદેહી ત્રિશલા દેવી ! તું હળવે હળવે ચાલ. મનમાં કાઈપણ જાતના શાકને વિચાર ન લાવ, શેક કરવાથી ગભ પર શાકની અસર થાય છે. ઝડપથી ન ચાલ, શ્રીમતી ત્રિશલાન દેવી, ગનુ સારી રીતે પરિપાલન કરવા લાગી. અત્યંત શીત, અત્યંત ઉષ્ણુ, અતિ કડવા, અતિ તીખા, અત્યંત લૂખા, સડેલા, ખગયેલા, વિષમિશ્રિત થયેલા, અતિ ખારા, અત્યંત ખાટા, અતિ મીઠા, અતિ સ્નિગ્ધ, કુત્સિત, અત્યંત શુષ્ક, અત્યંત આ વન કરી શ્રીમતી ત્રિશલારાણી આહારભાજન કરવા લાગી. તથા સ્વચ્છ આરેાગ્યવર્ધક જળનું પાન કરવા લાગી. આકાશમાં ઊંચે ચઢવાનો ત્યાગ કરવા લાગી. સુગંધી પુષ્પની માળા ધારણુ કરવા લાગી. ગભને ત્રાસ થાય એવી કેઈપણુ પ્રવૃત્તિ કરવા ન લાગી. સુગધી ચૂણું વાસનું ગ્રહણ કરવા લાગી.
પદાર્થાનુ
અધ્યાત્મ મહાવીર
અતિ શીતલ પદાર્થથી વાયુ થાય છે. અત્યંત પિત્તકારક પદાર્થ ખાવાથી પિત્ત થાય છે. વાયુવાળા પદાર્થાં ખાવાથી ગભ કુંજ, અન્ય, જડ અને વામન થાય છે. અત્યંત પિત્તકારક પદાથે ખાવાથી ગર્ભ સ્ખલે છે, પિંગલ થાય છે. કફવાળા પદાર્થો ખાવાથી કાઢ આદિ રાગવાળે થાય છે. અતિ લવણુ ખાવાથી નેત્રશક્તિને ક્ષય થાય છે. અતિ શત ભેાજન લેવાથી વાયુના પ્રકાપ કરે છે. અત્યંત ઉષ્ણ ભાજન ખાવાથી ખળના ક્ષય ભેાજન કરતાં જીવિતવ્યને ક્ષય થાય છે.
થાય છે. હદ બહાર
ગર્ભ રહ્યા બાદ મૈથુનકમનું વન કરવાનું કહ્યું છે તે ઠેઠ માળક ધાવણુને ત્યાગ કરે ત્યાં સુધી જાણવું. ગર્ભ રહ્યા બાદ અને વૃદ્ધિ પામ્યા પછી યાનમાં ન બેસવું, વાહનમાં ન બેસવું, અત્યંત ચાલવુ' નહી'. ચાલતાં પડી જવાથી ગલને આઘાત પહેાંચે છે માટે ધીમે ધીમે ચાલવુ'. ગ'ની વૃદ્ધિ થયા બાદ ઊલટપુલટ

Page #449

શ્રીમતી યરોાદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલ ઉત્ખાધન
४०७
ગુલાંટ કે ચકરીઓ ન ખાવી. અત્યંત વેગથી ન દોડવુ. શરીરને અભિધાત લાગવા ન દેવા. વિષમ આસને ન બેસવું, ગભ રહ્યા માદ ઉપવાસ ન કરવા, મૂત્ર અને ઝાડાના વેગન રાકવા સૂત્ર અને વિષ્ટાના વેગને રોકવાથી નેત્રની શક્તિ વિનાશ પામે છે અને અન્ય આયુક્ષયકારકરેગે પ્રકટે છે. મધુમેડી, ક્ષયરાગી, કાઢી, રક્તપિત્તિયા વગેરે રેગીની પેશાબ કરેલી જગ્યા પર પેશામ ન કરવે, સાત્ત્વિક દેવ-દેવીઓનાં દશ નકારક ચિત્ર જેવાં પેાતાના પતિનું દર્શન કરવુ. અતિ ભાન ન કરવું, કેાઈ પટ્ટા પર અતિ રાગ ન કરવા. અતિ શેક ન કરવા. મનની સમાનતા જાળત્રવી. જુલામ ન લેવા. સ્મૃતિ ક્ષારવાળા પદાર્થો તથા અતિ ગરમી કરનારા પદાર્થ ન ખાવા. થમન ન કરવું. ઊડેળામાં હીંચવું નહીં', સયા વખતે હેવુ નહી કે રેવું નહીં. અશ્રણ થાય એવુ ખાવુ નહી. દરેક ઋતુમાં ખાવા ચેાગ્ય પદાર્થોં ખાવા અને ત્યાગ કરવા યોગ્ય પદાર્થ ત્યાગ કરવા. પીવા ચેગ્ય પાણી પીવુ.
દિવસના વખતમાં ગવતી સ્ત્રી સૂઈ રહે છેતેા તેનુ સંતાન ઊઘન્નુશી થાય છે. આંખામાં કાજળ આંજવાથી અંધાપા વાળા સંતાન થાય છે. વિષમાસને બેસવાથી તથા સૂઈ રહેવાથી સતાનાનાં અગમાં ખોડખાંપણુ થાય છે, ગભવતી સ્ત્રીના અત્યંત રુદનથી સ'તાનની દષ્ટિ કૃત થાય છે. ઘણું સ્નાન-લેપન કર્યાંથી સતાન દુઃશીલ થાય છે. તૈલાભ્યગથી કુખ્ખી થાય છે. નખ કયાવવાથી કુનખી થાય છે. અત્યન્ત દેડવાથી સંતાન ચંચલ થાય છે. ગર્ભવતી અત્યન્ત હુસે છે તે! સંતાન શ્યામર્દ તયુક્ત થાય છે અને આઇ પણ કાળા થાય છે. ગર્ભવતી સ્ત્રી અત્યન્ત મેલમેલ કરે છે તે સંતાન બકવાદી અને બહુપ્રલાપી થાય છે. ગવતી સ્રો અત્યન્ત શ્રવણ કરે છે તે। સન્તાન બધિર થાય છે. ગર્ભવતી સ્ત્રો ઘણા વાયુ ખાય છે તે સંતાન ઉન્મત્ત થાય છે, ગર્ભવતી સ્ત્રી અત્યન્ત પરિશ્રમ લે છે તે સંતાન નબળું થાય છે. ગર્ભવતી શૂરાઓની અને યુદ્ધની વાતા સાંભળે છે તે તેના સંતાનમાં શૂરાતન

Page #450

४०८
અધ્યાત્મ મહાવીર આવે છે. ગર્ભવતી સ્ત્રી ભક્ત-મહાત્માઓની વાર્તાઓ સાંભળે છે તે તેના સંતાનમાં ભક્તદશા પ્રગટે છે. ગર્ભવતી સ્ત્રીઓના દેહલાએ પૂર્ણ કરવામાં આવે છે તે તેઓનાં સંતાને ધારેલાં કાર્યોની સિદ્ધિ કરે છે.
ગર્ભવતી સ્ત્રી મમતા સોધ, અત્યંત માન, અત્યંત હઠ, અત્યંત લોભ ન કરો જે રમે તથા કલેશ-ઝઘડે ન કર જોઈ છે. ગર્ભવતી સ્ત્રી ને પતિની સાથે કનેકટ કરે છે તો તેનાં સંતાનોમાં પિતૃમાતૃભક્તિ પ્રગટ નથી. ગર્ભવતી સ્ત્રી એકલા થના વિચારોમાં નિમગ્ન રહે છે તે તેના સંતાનો એકલપટાં થાય છે. ગર્ભવતી સ્ત્રી વ્યભિચાર કે લંપટ પાણીના વિચારો કરે છે તે તેનાં પોતાનમાં ભિચારપણું પ્રગટે છે. ગર્ભવતી સ્ત્રીના શુભાશું વિચારોની ગર્ભ પર અસર થાય છે. ગર્ભવતી સ્ત્રી જે પ્રમાણ માં ઉત્તર કે ય છે તે કક્કામાં ગભ ઉપર હસ્તમપણાની અસર થાય છે. નાતાપિતા જેવાં હોય છે તેની તે પ્રમાણમાં ગર્ભ ઉપર અસર થાય છે. ગર્ભવતી સ્ત્રી કે પિતા જેવા રોગવાળાં હોય છે તેની અસર જમનાર બાળક પર શાય છે અને તેથી વંશપરંપરાએ આવનારા એવા રોગવાળાં સંતાનો બને છે.
ગર્ભવતી સ્ત્રીએ ચગ્ય પ્રમાણમાં ખાવું તથા ઈની સાથે કલેશ કરવો નહીં અને સ્વતંત્ર તેમ જ નિ રહેવું. ગર્ભવતી સ્ત્રીએ ભયકારક તો રોગ-શેકકારક સ્થાનને ત્યાગ કર. . વતી સ્ત્રી એ દેવ-ગુરુનું સ્મરણ કરવું, સાધુ-સંતોની ભેજનાકિથી ભક્તિ કરવી તથા ધર્મશાનું શ્રવણ કરવું. કર્મકતી સ્ત્રીઓ કોઈની નિંદા કરવી નહીં. તેણે ખુલ્લા આકાશમાં સૂવું નહીં તથા પદાર્થો પર અત્યંત આસક્તિ રાખવી નહીં. ગર્ભવતી સ્ત્રીએ જૈનધર્મની રદ્ધા રાખવી અને મિશ્ર બુદ્ધિનો ત્યાગ કરવો. આવતી સ્ત્રીએ પ્રભુના નામનો જ જપ અને વહેમી બિચારોને દુર કરવા. ગર્ભવતી સ્ત્રીએ ઇનિદ્રાને કાબૂમાં રાખવી અને મનને પિતા

Page #451

શ્રીમતી યોદ્દા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલ ઉમેધન
૪૦૨
કબજામાં રાખવુ. ગભવતી સ્ત્રીએ સત્ય ખેલવુ. અને મનને આનંદ ઊપજે એવી રીતે સ ખાખતેામાં વવું.
અતિમાદક કેફી પદાર્થાના ભક્ષણથો સંતાને દારૂ વગેરે કુકી પદાર્થાના વ્યસની બને છે. ગભવતી સ્ત્રીએ માંસાદિક અભક્ષ્ય પદાર્થોનું ભક્ષણું ન કરવુ. ગર્ભવતી સ્ત્રીએ ધ વતી ગુણી સ્ત્રીઓની સંગતમાં રહેવું. ગર્ભવતી એ અટ્ટહાસ્ય ન કરવુ. ઝવી સીએ સત્ય મેલવું અને મન-જાણીયાની પવિત્રતા જાળવવી. ગર્ભવતી સ્ત્રીએ નિયમસર નિદ્રા લેવી અને મનમાં આત્માની શુદ્ધતાના વિચાર કરવા.
આ પ્રમાણે ઉપદેશ તે વૃદ્ધ નારીએ દેવા લાગી અને તે પ્રમાણે પ્રથા શ્રીમતી શિલારાણી તવા લાગી. ભગઞાન મહાવીરના જન્મ :
ઉચ્ચ ગ્રહેા થયે છતે ચૈત્ર સુદિ તેરસની મધ્યરાત્રિએ આપ પરમાત્મા પ્રંચેશ્વર: મહાવીરને જન્મ થયા અને તેથી વિશ્વ શાન્તિના વાસે છૂવાસ લેવા લાગ્યું. ત્રણે ભુવનમાં અાપના પ્રભુ અવતારથી આનંદ લતી રહ્યો. નારકેાના જીવેા પણ બેઘડી શાન્તિ પામ્યા. દેવેન્દ્રોએ ભેગા થઈ આપને મેરુપવત પર જમાભિષેક કર્યાં અને છપ્પન દિક્કુમારિકાએ એ પ્રસૂતિગૃહ બનાવી પ્રસૂતિ કાર્ય કર્યું. સમ્યક જ્ઞાનરૂપ સિદ્ધાર્થ રાન્તએ પાતાના નગરમાં દસ દિવસ મહેસવ કર્યો. પાતાના રાજ્યમાં તથા ઋષિના આદેશથી ભારતદેશમાં સર્વત્ર આનન્દ્રમદેત્સવ થવા લાગ્યા. પ્રિય પ્રભુ! આપનું માતપિતાએ સર્વ પ્રકારે સર્વ શક્તિએ મને ઋદ્ધિઓ!થી વૃદ્ધિ પામવાથી તેમ જ વૈભવથી વૃદ્ધિ પામવાથી દસમા દિવસે સ લેાકેાને જમાડી લૂધ'માન' નામ પાડ્યું.
દેવએ તેમ જ સૂર્ય, ચંદ્ર,
હે પ્રભુ! સવ" ઇન્દ્રો અને યક્ષ, મહાદેવીઓએ મને જણાવ્યું છે. આપના સ્મરણથી જે ગભૂ~

Page #452

૪૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
વતી સ્ત્રીઓ દુઃખી થતી હશે તેઓના ગર્ભને છૂટકારો થશે અને તેઓને પિશાચાદિકનો છળ કે ભય થશે નહીં. જે ગર્ભવતી સ્ત્રીએ કળિયુગમાં આપની પૂજા અને ભક્તિભાવના કરશે તેઓને પ્રસવ થતાં મૃત્યુ વગેરેનાં દુઃખ નડશે નહીં. જે ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ ગર્ભ રહ્યા પછી આપના નામનો જાપ જપશે અને આપનું ચરિત્ર સાંભળશે, વાંચશે અને તેનું મનન કરંશે તેઓ રૂડા વીર પુત્રને જન્મ આપનારી થશે. આપનાં નામસ્મરણ, ગુણકીર્તન અને ધ્યાનથી ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ અનેક સંકટ અને દુઃખોથી મુકત થાય છે અને થશે. ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ આ૫ના ગુણોમાં ઊંડા ઊતરીને આપના પદને પામે છે. જે ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ આપની શ્રદ્ધાભક્તિ ધારણ કરે છે અને બાળક જન્મ્યા બાદ આપના ભક્તવર્ગને વથાશક્તિ જમાડે છે અને આપનો ઉત્સવ કરે છે તે ફરીથી સંકટ પામતી નથી.
પ્રિય પ્રત્યે મહાવીર દેવ! આપના જન્મથી સકલ વિશ્વમાં મહાવીરચેતન્ય વિલસવા લાગ્યું છે અને સર્વત્ર મનુષ્યમાં આત્મમહાવીરશક્તિઓની જાગૃતિને ઘેષ થવા લાગે છે. આપના બાધ પ્રમાણે બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્ર અને ત્યાગીઓ વર્તાવા લાગ્યા છે. પર બ્રહ્મા મહાવીર પ્રભુ સ્વામિન્ ! આપે માતાના પેટમાં રહ્યા છતાં માતા પ્રતિ કેવી રીતે વર્તવું તે વિશ્વના લેકેને જેવી રીતે જણાવ્યું છે એવી રીતે કેઈપ ઈશ્વરાવતારે જણાવ્યું નથી. ભગવાન મહાવીરની બાળક્રીડા :
આ પાંચ વર્ષના થયા ત્યારે અનેક બાળકો સાથે નિર્દોષ રમત રમતા હતા અને હજારે બાળકને આપના પ્રેમી બનાવ્યા છે. નાના બાળકેએ આપનું પરમેશ્વરત્વ સાક્ષાત્ અનુભવ્યું છે. આપને સહવાસ છોડીને આપના બાળગોઠિયાઓને પોતાને ઘેર ખાવા જવું પણ ગમતું નહોતું. આપના બાળગેઠિયાઓને આપ પ્રભુએ રમતના ક્રિીડારસમાં અનેક જાતનું એટલું બધું શિક્ષણ આપ્યું છે કે જેથી તેઓનાં હૃદયમાં આપ ઊતરી ગયા અને જ્યાંત્યાં બસ આપને જ જોવા

Page #453

શ્રીમતી યોાદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલું... ઉદ્ભાધન
૪૧૧
લાગ્યા અને એક ક્ષણુ પણ જુદા રહેવા ન લાગ્યા. તેઓ સ્વતંત્ર શુદ્ધ દશાને ચેાગ્ય થયા. પ્રભુ! ! આપ બાળકેાના ભેગા માળક જેવા બની રહ્યા એ એક આશ્ચય છે. બાળકાની સાથે જે બાળક જેવા અને છે તેવા ઇશ્વરી અવતારા બાળકાને ઉચ્ચ કરી શકે છે. આપનું બાલ્યાવસ્થાનુ જીવન ખરેખર ઇન્દ્રોના ઇન્દ્રોને પણ પ્રાપ્ત થતુ દુર્લભ છે. આપ પ્રભુઅે સ્વગાઢિયાને રમતગમતમાં સ્વ પય જીવનવાળા બનાવી દીધા અને તેઓએ આપ પરમેશ્વરને ઓળખી લીધા. બાળકાની ઉન્નતિમાં દેશ, કામ, પ્રજા, સંઘ,રાજ્ય શ્યાદિનો ઉન્નતિ સમાયેલી છે એમ આપે રહેણીથી વિશ્વને આદશ ચારત જણાવી આપ્યું.
6
પ્રભા ! આપ ચામાસાની ઋતુમાં પાંચ વર્ષના હતા ત્યારે અનેક બાળકૈં। સાથે આમલકી ક્રીડાની રમત રમતા હતા. તે વખતે પ્રથમ દેવલાકમાં સુધર્મેન્દ્રે સર્વ દેવ અને દેવીએની આગળ આપના આત્મખળથી પ્રશંસા કરી પશુએમાં ખળવાન સિદ્ધ છે, સિંહ કરતાં અષ્ટાપદ જાનવર વિશેષ મળવાન છે. તેના કરતાં બળદેવ વિશેષ ખળવાન છે. ખળદેવ અને પ્રતિવાસુદેવ કરતાં ચક્રવતી અસખ્યગણા બળવાન છે. ચક્રવર્તી કરતાં વ્યન્તરદેવ, તેના કરતાં જીવનપતિ દેવા, તેના કરતાં જ્યાતિષી દેવા અને ચૈતિષી દેવા કરતાં વૈમાનિક દેવ અત્યન્ત મળતુ છે. સવનપતિ વગેરે દેવે પૃથ્વીનું છત્ર કરવાને અને મેરુપર્યંતના દંડ કરવાને શક્તિમન્ત છે. દેવે કરતાં ઇન્દ્રો અન તગણુ બળવાન છે..તેએ વિશ્વની ચપટી કરીને આકાશમાં ઉડાડી દેવા શક્તિમત છે. ઇન્દ્રો કરતાં પશુ તીર્થંકર પરમાત્મા પ્રભુ અન ંતાન ́ત અપર પાર શક્તિમાન છે. તેમની શક્તિ આગળ દેવા અને ઇન્દ્રોની શક્તિ એ એક પરમાણુ જેટલી છે, ત્યારે પ્રભુ મહાવીર પરમાત્માની શકિત સર્વ વિશ્વ અને સવા દેવા કરતાં અનતગણી છે. હે દેવા અને દેવીએ ! સાંભળે, પ્રભુ મહાવીર ભારતદેશમાં ક્ષત્રિયકુંડ નગરની ખહાર વડ,

Page #454

૪૧૨
અધ્યાત્મ મહાવીર પીપળા, આંબલીએ પર ચડવાની રમત રમે છે. અહે! અનંત શક્તિમય પ્રભુ છતાં બાળક સાથે બાલ્યાવસ્થામાં કેવી રીતે ગંભીર ભાવથી રમે છે અને આનંદરસ ભેગવે છે.”
આ પ્રમાણે ઈન્ટે કરેલી આપની પ્રશંસા સાંભળીને આપની શક્તિને અવિશ્વાસી એક દેવ આપની પરીક્ષા લેવા આજે અને બાળક બની સર્વ બાળકે ભેગા રમવા લાગ્યા. તે હાર્યો અને આપને દાવ રમા તેથી આપ તેના સ્કંધ ઉપર ચઢવ્યા. તે વખતે દેવે પિતાનું શરીર એટલું બધું વધાર્યું કે તેનું શરીર સૂર્યના વિમાનને અા લાગ્યું. આપે તેનું અવધિજ્ઞાનથી વરૂપ જાણ - લીધું અને તેને નિસંશય કરવા માટે તેના મસ્તક પર એક મુક્કી લગાવી દીધી. તેથી દેવે શરીર સંકેલી લીધું અને ૨૭૨ જેટલું શરીર બનાવી દીધું. તે દેવ આપને મેરુપર્વત જેટલા શરીરવાળા દેખાવા લાગ્યા. જ્યાં જ્યાં દેખે ત્યાં ત્યાં આપ વિના બીજું કાંઈ તેને દેખાવા લાગ્યું. તે ભયથી કંપવા લાગ્યો અને આપની પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુ તરીકે પ્રશંસા કરવા લાગ્યો. આપનું શરણું અંગીકાર કરીને તે આપને ભક્ત બને. આપ તેને નિર્ભય વ્યકત કર્યો.
પછી એ દેવે મેટા પચાસ હાથ લાંબા સીસમના પાટડા જેટલું લાંબું સર્પનું રૂપ ધારણ કર્યું અને આંબલીના વૃક્ષના થડે વીંટાઈ વ. અન્ય પ્રાળકે એવા મેટા સપને અને તેની જિલ્લાના લબકારા, કુત્કાર અને અગ્નિના તણખા જેમાંથી નીકળે છે એવી આંખે દેખો નાસી ગયા. આપ પ્રભુએ તેવા મોટા સપનું પૂંછડું ઝાલીને ખેંચી આકાશમાં રુપ જેટલો ઊંચે ઉછાળી દીધો અને બાળકોને બેલાવી સર્વને નિર્ભય બનાવી રમવા લાગ્યા. તે શ્રી ઈદ્રોએ અને દેએ ખાન મહાવીર' એવું નામ સ્થાપન કર્યું. આપની પ્રભુતા બાલ્યાવસ્થાની કીડાઓથી સર્વ ડેમાં વિસ્તાર પામી. * શ્રી ત્રિશલાદેવીના મુખથી રાપની પર એવરી ક્રીડાનું વર્ણન સાંભળ્યું હતું અને બાલ્યાવસ્થામાં મેં અનેક ઋષિ-મુનિ

Page #455

શ્રીમતી યોદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલ ઉધન
૪૧૩
ગૃહસ્થવર્ગના મુખી એવી વાત સાંભળી હતી. સસ્ત્ર' (વેત્રન! પ્રભુ માપ છે. પ્રસે પ્રિયતમ ! ખાપની બાલ્યાવસ્થાનુ જે ખાળકે ધ્યાન ધરે છે અને માપની બાલ્યાવસ્થાને જે ખાળકા મન-વાણી-કાયામાં ઉતારે છે તેઓ આપની કૃપાને પાત્ર બને છે અને મનો, પ્રભુ આપે બાલ્યાવસ્થામાં અનંત શક્તિમય છતાં જે અભીરતા ધારણ કરીને બાળકની આગળ બાલ્યાવસ્થાનું આદર્શ જીવન રજૂ કર્યુ છે તેવું કાઈ પૂર્વે કર્યુ નથી અને રિબ્ધમાં કાઈ કરશે નહી. ભગવાન મહાવીરના વિદ્યાભ્યાસ :
પ્રભુ દેવ સર્વાંવિપતે ! મારા અન્તર્યામી! ખાસ જ્યારે આઠ વર્ષના થયા ત્યારે માપનાં માતાપિતા! મનમાં ગઢને શાળામાં અભ્યાસ કરવા મૂકવા વિચાર થયા. પૂનઃ પાવન“ અદિતી. કરીનાં મંદિરમાં મડૅાસ થવા લાગ્યા. આપ પ્રભુએ આ બધુ જાણુતાં છતાં માતાપિતાને એમ ન કહ્યું કે હું સવા છું. અડે।સવપૂર્વક, મહાસવારીપૂર્વક, અનેક બાળકોને અનેક જાનનાં વિદ્યા સંબંધી ઉપકરણા આપવાપૂર્ણાંક, અનેક પ્રકારની સુખડીએ વહેંચવાપૂર્વક માપ પ્રભુને હાથી ૫૨ પ્રેસાડવામાં આવ્યા. ચારે પ્રકારનુ લાખે! મનુષ્યાનું સન્ય ચાલવા લાગ્યું. નગરશેઠ, મત્રીઓ, કાટવાળા, ઋષિએ, ક્ષત્રિયે, વેશ્યા, બ્રાહ્મણેા આપની પાછળ શ્રી સિદ્ધાર્થ રાજાની સાથે ચાલવા લાગ્યા. આપ સવ જાણુતા છતાં મૌન રહ્યા, વિદ્યાધામ એવા ગુરુકુળ પાસે વરઘેાડા-સવારી ઊતરી. આપને વિદ્યાગુરુની પાસે બેસાડવાની તૈયારી કરવામાં આવે છે એટલામાં ઇન્દ્રનુ" ઇન્દ્રામન કંપવા લાગ્યું. તેથી ઇન્દ્રે અવિધજ્ઞાનથી સવ` વૃત્તાન્ત જાણી લીધા અને તે એક ક્ષણમાં બ્રાહ્મણુનુ રૂપ લઈ, આપની સમક્ષ ખાવીને સ` લાર્કને તયા વિદ્યાગુરુને કહેવા લાગ્યા કે અહે આ વિત્રપ્રભુ મહાવીર વિભુ, જે સ* વિશ્વના સ" પદાર્થાને જાણનાર સર્વજ્ઞ છે, છતાં અહા! આ વિદ્યાગુરુની પાસે ભણા માવ્યા છે તે મહા આશ્ચય અને કૌતુક છે.'
<

Page #456

૪૧૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
સને ઇન્દ્રના બ્રાહ્મણાકૃતિરૂપના મુખથી આવું સાંભળતાં આશ્ચયને પાર રહ્યો નહી. વિદ્યાગુરુના મનમાં જે જે વિદ્યામે સખશ્રી સશયે હતા તે ઇન્દ્રે માપને પૂછ્યા. આપે તેના ઉત્તર આપ્યા. ગણત, જ્યા તેષ, શબ્દશાસ્ત્ર, તુશાસ્ત્ર અને સવવેકમ ગ્રે સંખ'ધી જે જે સાચે પૂછ્યા તે સના ઉત્તર આપે કહ્યા. તેથી વિદ્યાગુરુ વગેરે સુવિદ્વાનેા, છાણા, ઋષિએ આપને નમી પડ્યા. દુનિયાનાં સર્વ શાસ્ત્રોને આપ ઉચ્ચાર કરવા લાગ્યા. મ વેદના મંત્રા, ઇન્દ્રના કહેવા પ્રમાણે તેના પર કૃપા કરી, લી ગયા. વેગમાનાં અનેક ગુપ્ત રહસ્યેના ઉત્તર આપ્યા. આત્મજ્ઞાન સંખ'ધી સર્વ પ્રશ્નોના ઉત્તર આપ્યા. તેથી મનુષ્ચ અને દેએ આપની સુજ્ઞ મહાવીર પરીવતાર તરીકે પ્રથમ કરી વિદ્યાશુરુએ ચરણુમાં પડી પણે થયેથી આ આાસનાની માફી માંગી. ઇન્દ્રે સર્વ લેની બાળ પાપ તે પ્રભુ પ્રમાત્મા ! વ જાહેર કર્યું. તેમાં સિદ્ધાર્થ રાજા સરાઈ ગયા. આપ તે પ્રભુ સજ્ઞ છે. એની તેમણે શ્રદ્ધા ધારણ કરી અને પોતાની ભૂલ થઈ તેથી શસ્તવા ગ્યા, આપ રાગ છાં શાળાનાં હતાં સા બધા ભીરા, પેનાની સતા ને એ કોઈ સામાન્ય આવત ન ક આવી જ્ઞાનની આયાતમાં ગંભીરતા ધારણ કરનામ આપ હૈ. આારે વિશ્વના લે કે ને ગીતાનું શિક્ષણ આપવાનું વન મંતવ્યુ છે.
ભગવાન મહાવીરની મહત્તા :
આપ ય પ્રભુએ પેાતાના નિધન સહેચીને ધનવંત અને જ્ઞાનવત્ મનાવ્યા. અનેક રાજપુત્રને સર્વ પ્રકારની રાજકીય નીતિએનું શિક્ષણ કાપ્યુ. આપ પ્રભુએ રાગીઓને નીરાગી અનાવ્યા, અધાએને આખે આપી, પગુઆને પશુ આવ્યા, એમડાઆને ખેલતાં કર્યાં, બહેરાઓને સાંભળતા કર્યાં, નાક વિનાઓને નાખ, અશક્તોને શક્તિએ આપી, લાખા મનુષ્યને આત્મા

Page #457

શ્રીમતી યોાદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલ ઉદ્ભાધન
કપ
મૃતપાનથી સજીવન કર્યાં, ગાંડાઓને ડઘા કર્યો. આપ પ્રભુએ જે જે ચમત્કારે કર્યા તેએાને ગણુતાં પાર આવે તેમ નથી. આખ પ્રભુએ આપના સખાઓને વિશ્વદર્શન કરાવી આપના પરમભક્ત કર્યાં. આપ એક હજાર ને સ્પાઠ સુલક્ષણથી લક્ષિત દેખવાળા છે. આપ સજીવન થવાના છે એવી દૈવશેની વાણીથી અનેક દેશના રાજપુત્ર આપની સેવામાં હાજર થયા હતા. તાને આપે પ્રભુ અવતાર તરીકે પેાતાને પરિચય કરાવ્યા. અને તેએ સર્વત્ર અનેકરૂપે આપનાં દન કર્યા. આપે વિશ્વના રાવ લેાકેાન યાત્રાને મેધ આપવા નિાંમત્ત આ પૃથ્વીની સપાટી પર આવેલા વિશ્વના સર્વ ખડા પ૨ પગલાં કર્યાં.
આપ સ્વરે હિમાલયમાં અનેક ઋષાને ગુપ્ત મા ત્મિક જ્ઞાન આપ્યુ. શ્રી ગાદીના જળ પર ચાલીને આપ ગગાની પાર ગયા. ગ, બ્રહ્મપુત્રા, યમુના તથા સારવતી નદીને પેતાના કળી પવત્ર તીરૂપ મનાવી તથા ધુ નદીને પ પવિત્ર મનાવી પવિત્ર કૈલાસપત્રત પર ગાન કરી અને ત્યાંના સિદ્ધ, ને, ઋષિ વગેરેને આપે દર્શન આપ્યાં તથા તેને તવાન કર્યું. આપે ઉત્તર પ્રદેશના વાસી ને બેલ આપ્યા. મેરુપવ ત પર ગમન કરી અને ત્યાં જ સદ્ધર્ષ આને દ”ન કરાવી પાવન કર્યાં. ઉત્તર, પશ્ચિમ, દક્ષિણ, પૂવ એમ ચારે તરફના માં આપે ખાભમળે ખન કર્યુ. આપ અનેક સમુદ્રો ૨ ચાલી પાર ા, અનેક નદીનાને ઊતરી ગયા, અનેક તા ઉપર આહછુ કર્યું. સર્વ પ્રકારના વણુ વાળા ` લેાકેાને આત્મજ્ઞાનથી જાગ્રત કર્યાં વિશ્વમાં સવઘાઓ અને કળાઓનુ આપ પ્રભુએ શિક્ષણ આપ્યુ. આપ પ્રભુને સ્રવ કચેની અસર થતી નથી. વિપ્રકૃતિની શક્તિ આપની આજ્ઞાનુસારે વર્તે છે. આપ પ્રકૃતિના સ્વામી છે.
આપનો ત્તિ આના પર પડે છે તે આપન' પ્રભુ

Page #458

આ નાનક
જન્મ
અધ્યાત્મ મહાવીર વરૂપ પરંપૂર્ણ અવલેકી શકે છે. આપના સમાગમથી સંશયામાઓના સંશને નાશ થાય છે. આજે લાખો ભક્તોને અનેક પર્યાયાવસ્થાએ દર્શન કરાવ્યાં છે. સર્વાવસ્થામાં એક ચૈતન્યસત્તાસાગરૂપ આપ વ્યાપક છે. ચૈતન્યસત્તાસાગરના મહાગ્યક્તિતરંગપ આપને સાકારાવતાર છે અને અનંત પરબ્રહ્મ તિરૂપ આપ નિરાકારરૂપે અનંત છે આપના પર અસત્તાસાગરમાં માપ આપના ગુણપર્યાયવંત સાકાર અસ ખ્યાવતાર દે સંબંધ થયા, તેથી આપ પિતે ઈશ્વરદેવના અનંત લઘુ-મહત્તમ અવતારરૂપ છે અને હાલ પર્વ અવતારમાં શ્રેષ્ઠ ઈરાનના રૂપ છે. આપની પુણ્યરૂપ ઔદથિક લીલામાં આપ નિલેપ છે. આ૫ પ્રારબ્બકમના નિર્લેપપણે ભક્તા છે.
પુદ્ગલાદિ દ્રવ્યનો પર્યા, અનેક પરમાણુ પુદ્ગલ પર્યાયે પંચકૂતરૂપ પુદ્ગલ, આકાશતર, દ્રવ્યકર્મ અને ભાવકર્મ, રાગ હૈષની પરિણતિ, મન તેમ જ શુભાશુભ બુદ્ધિ ઈત્યાદિ સર્વે—જે માત્માએથી વસ્તુતઃ ભિન્ન છે તે સર્વે—પ્રકૃતિ અથર્ માયા, પરિ, ભાષાએ, કહેવાય છે. તે માયા સર્વ જીને અનેક પ્રકારના અવતાર લેવાનું સ્થાન અર્થાત્ મહાનિ છે એમ આ પ્રકાર્યું છે. તે યાયા–પ્રકૃતિના સર્વ ખેલ આપ ખેલે છે અને છતાં તેથી ન્યાસ છે. આપ તે માયા-પ્રકૃતિને સાધનરૂપે વિવેક્શી વાપરવાનું સર્વ
ને પ્રતિબંધ છે. આપની પાસે વિશ્વપ્રકૃતિ એક દાસીની પેઠે વને છે. વિશ્વની માયા-પ્રકૃતિના જે ગુલામ બને છે અને તેની કિશોધમાં જે ઉધમ કરે છે તેને માયા પિતાના ખેલમાં ખેંચી લે છે અને તેને વિશ્વમાં ભમાવે છે. પાયામાં અપેક્ષાએ સર્વ જડ પદાર્થોને સમાવેશ થાય છે. તેમાં આસક્તિ એ જ વસ્તુતઃ ઉષાદાન માથા છે, બાધ જડ પદાર્થો માયારૂપ નથી. તે તે માયાના નિખિત હોવાથી ઉપચાર માયારૂપ કહેવાય છે, એ આ

Page #459

શ્રીમતી યશોદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલું ઉદબોધન
૪૧૭
માયા અર્થાત્ મેહપરિણતિ કરતાં આત્માની શક્તિ અનંતગુણી છે. સૂર્યને વાદળાં ઢાંકે છે, પણ સૂર્યની આગળ વાદળોનું કશું કાંઈ ચાલતું નથી. સૂર્યના પ્રકાશની આગળ અંધકારનું જોર ચાલતું નથી, તેમ આત્માની આગળ માયાનું જેર ચાલતું નથી. આત્મમહાવીર આપની. તાબેદાર પ્રકૃતિ છે. હે પ્રભે ! આપનો મહિમા અપરંપાર છે. આપની કુદરતને કઈ પાર પામી શકે તેમ નથી. જડ પદાર્થોના પરસ્પરના પર્યાના સંબંધોથી અનેક શક્તિઓ ઉત્પન્ન થાય છે અને તેથી વિશ્વમાં મનુષ્યો જડ પર્યાને અનેકરૂપે પરિણુમાવીને પોતાના ખપમાં લે છે. અનેક જડ પદાર્થો સંબંધી આપે જ્ઞાન આપ્યું છે અને તે જડજ્ઞાન તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. વિશ્વના લેકો જડનું જ્ઞાન કરીને છેવટે આમ મહાવીરના પ્રકાશમાં પ્રવેશે છે. સર્વ જડ વસ્તુઓના ગુણપર્યાને શોધક આત્મા છે એમ આ પ્રકાર્યું છે અને આત્મામાં અનંત સુખ છે એમ પરિપૂર્ણ અનુભવધ આપે છે.
આપ દુષ્ટનો પરાજય અને નાશ કરે છે અને જમીન ઓનું રક્ષણ કરો છો. આપ પ્રભુની સાથે પર્વત પર, જંગલમાં, વને માં, સર્વત્ર સહચરી બની છું. જંગલમાં અને પર્વતેમાં આપે પ્રભુની પાસે સિંહ આવીને આપને નમ્યા છે તે હું જાણું છું. તે સિંહાનો તથા મહાસર્પોને પણ આપે પ્રેમભાવથી ઉદ્ધાર કર્યો છે અને તેઓને દેવરૂપમાં ફેરવી દીધા છે. તેથી આપની પૂર્ણ ઈશ્વરી શક્તિનું દર્શન થયું છે. આપનાં દર્શન થતાં જ પાપીએ પાપવૃત્તિથી મુક્ત થાય છે. સત્વગુણના સમૂહરૂપ વિષ્ણુના અ૫ મહાવિષ્ણુ છો. રગુણવૃત્તિના વિરાટ સ્વરૂપ બ્રહ્માના આ મહાબ્રા છો, તમોગુણ સંઘરૂપ મહાદેવાવતારના આપ મહાદેવ છે. તે સર્વથી આપ અનંત પરમશક્તિરૂપ મહાવીરદેવ છો. આપ સર્વ ગુણાથી અને અનંત પથથી અનંત છો. આપના સ્વરૂપની આદિ નથી. આપ એકાનેકરૂપ છે. આપના ભક્તોને શુદ્ધાત્મા મહાવીરપદ પ્રાપ્ત
२७

Page #460

૪૧૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
ફરવામાં અને વિશ્વમાં સ વે પર ઉપકાર કરવામાં મન-વાણીકાયા, ક્રોધ-માન-માયા-લેભાદિ કષાયે અને પ્રવૃત્તિએ ધર્મરૂપ, પ્રશસ્ય સાધનરૂપ, સવરૂપ અને નિર્જરામાં હેતુભૂત સ` કાળમાં થયા કરે છે, એમ આપે મને બેધ આપ્યા છે. કલિકાલમાં માત્ પાંચમ આરમાં આપનાં શ્રદ્ધા અને પ્રેમશક્તિના બળે ભક્ત મનુષ્યેના ઉદ્ધાર થશે.
માપ પ્રભુએ ભારત આદિ સર્વાં દેશમાં વર-વધૂના ધમ અને લગ્નનાં સ્વરૂપ સમજાવ્યાં છે. તેથી અનેક દુષ્ટ પાપપ્રવૃત્તિઓ બંધ પડી છે, અનેક અધર્માત્મક દુષ્ટ રિવાજોને નાશ થયે છે.
હે પ્રભુ! ! આપના સ્વરૂપમાં લયલીન થયેલ એવા ભક્તો, ચેગીએ અને તપવું એને પચાસ લબ્ધિએ અને મેટી અઠ્ઠાવીસ લબ્ધિઓ પ્રગટે છે. આપ પરમાત્મ મહાવીરદેવના પૂર્ણ શ્રદ્ધળું અને પ્રેમી ત્યાગીઆને આઠ પ્રકારની ઋદ્ધિ પ્રગટે છે : (૧) બુદ્ધિ ઋદ્ધિ, (૨) ક્રિયા ઋદ્ધિ, (૩) વિક્રિયા ઋદ્ધિ, (૪) તપ ઋદ્ધિ, (પ) ખલ ઋદ્ધિ, (૬) ઔષધ ઋદ્ધિ, (૭) રસ ઋદ્ધિ અને (૮) ક્ષેત્ર ઋદ્ધિ એ આઠે ઋદ્ધિએના સર્વે મળી આપે ચેાસઠ ભેદ મને જાન્યા છે. આપનું ધ્યાન ધરનારાએ નવ પ્રકારની આત્મિક ઋદ્ધિને પામે છે.
પરમપ્રિય પ્રભુ દેવ ! આપે યુવાને યુવાવસ્થામાં કેવી રાતે વવું તેના સફ બેધ આપ્યા છે. પરમપ્રિય પ્રજે! ! આપે બાલિકાઓને, યુવતીએને, વૃદ્ધાઓને ધાર્મિક મેધ આપીને આપની ભક્તિવાળાં કર્યા છે. સવ પ્રજાસદ સત્ર એક સમાનભાવે વતે અને એકબીજા પર વર લેવા ન તલપે એવા એધ આપ્યા છે. આપ પ્રભુએ વ્યભિચારીઓના ભારતદેશમાંથી સથા નાશ થાય એવા બેષ આપ્યા છે. આપ વિભુએ ચારેને ચૌરકમ થી નિવૃત્ત કર્યાં છે. આપ પ્રભુએ રાજાઓને ધમ નીતિમય કરીને આપના ભક્ત બનાવ્યા છે. અધસૃષ્ટિના સ’હારકર્તા અને ધર્મસૃષ્ટિના કર્તા આપ છે. આપના ધમને જેએ પાળે છે

Page #461

શ્રીમતી યશોદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલું ઉધન ૪૧૯ અને ધર્મ પાળવામાં જે આ રક્ત રે છે તેઓને આપ આપના સમાન કરો છે.
હે સર્વજ્ઞ વિભે એકેશ્વર ! આપે સર્વ વિશ્વમાં ન્યાયધર્મ પ્રવર્તાવ્યો છે. સર્વ જીવો પર આપને એકસરખે સમાન ભાવ છે, પરંતુ આપના પર જે જીવો શ્રદ્ધા-પ્રેમ ધારણ કરે છે તેઓ શિવપદ પામે છે અને જેઓ આપનું નામ પણ લેતા નથી, આપના પર શ્રદ્ધા-પ્રીતિ ધારણ કરતા નથી, ધર્મનું આરાધન કરતા નથી એવા નાસ્તિક શિવપદ ન પામે તેમાં તેની ભૂલ છે. મરતાં પહેલાં બે ઘડી પણ જેઓ આપનું નામસ્મરણ કરે છે અને આપના પર શ્રદ્ધ-પ્રતિ ધરી આપનું શરણ સ્વીકારે છે તેઓને આપ ઉદ્ધાર કરે છે અને તેઓનાં સર્વ પાપ ધોઈ નાખે છે. સમુદ્રમાં મળનારી નદીઓ જેમ પિતાનાં નામ-રૂપ-રસનો ત્યાગ કરીને સાગરપતિને મળી તદ્રુપ બને છે, પછી તેનાથી જુદી થતી નથી, તેમ જે જે ખંડ, દેશ અને વર્ણના લેકે પોતાનાં નામ, રૂપ, સત્તા, લક્ષમી વગેરેને આપમાં હેમી આ૫ સ્વરૂપ બને છે અને પછીથી નામ, કીતિ, સત્તા, લક્ષ્મીને અંશમાત્ર મેહ થવા દેતા નથી તેઓ ગૃહસ્થ હોય કે ત્યાગી હોય, પરંતુ તેઓ સર્વથા પ્રભુપદ પામે છે. આપને પ્રભુ માનીને જે લેકે પ્રારબ્ધાનુસાર વર્તે છે તેઓ આપના જ છે.
પર બ્રા મહાવીર પ્રભે! આપે ત્યાગ અને સંયમનું સ્વરૂપ જણાવીને મારામાં અનંત જ્ઞાનના પ્રકાશની ઝાંખી કરાવી છે. આપના ધ્યાનમાં લીન થયેલા ત્યાગીએ અનેક પ્રકારના છે. ત્યાગીઓ, સાધુઓ, શ્રમણ, પરમહંસ, પરિવ્રાજકે, યોગીઓ, બ્રહ્મચારીમો અનગર, ભિક્ષુઓ, આર્યો, જિનકલ્પીઓ, વૈરાગીઓ, સ્થવિરકલ્પીઓ, અપ્રતિબદ્ધો, સંતે, પ્રત્યેકબુદ્ધ, મુનિઓ, તપસ્વીએ મુક્તો, મહંતે આદિ અનેક નામધારકે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવો અનુસાર આપ પરમબ્રા મહાવીરદેવનું ધ્યાન ધરી અને ભક્તિ

Page #462

४२०
અધ્યાત્મ મહાવીર કરી અને આપને હદયમાં રાખી વર્તમાનમાં તથા ભવિષ્યના કલિયુગમાં શાચારમાં પરિવર્તન કરવા છતાં જે કાળે અને જે દેશે જેમ કરવા યોગ્ય લાગે તે કરે અને વિવેકબુદ્ધિ આગળ કરી સ્વતંત્રપણે વર્તે, એ જ આપની આજ્ઞા છે.
આ૫ પરમાત્મા પ્રભુએ લોકોને સ્વાશ્રયી બનાવ્યા અને બનાવે છે. વરને બદલે નકામો વિરથી ન લે, મનુષ્યને સુધારવાની તક આપવી અને પિતાની ભૂલે પિતે દેખી સુધરે, એવું વર્તન રાખવા માટે વિશ્વમાં ધર્મોપદેશ દીધે. મનુષ્યાત્મા સર્વ વિશ્વપતિ છે અને તે આત્મગુણે પ્રગટાવી પરમાત્મા બને છે, એમ પરમસત્ય આપે જાહેર કર્યું તેથી મનુષ્ય અનેક દુર્ગુણથી મુક્ત થઈ આત્મશક્તિઓ પ્રગટાવવા પ્રયત્નશીલ થયા છે. આપે શ્રી ચંડપ્રોત રાજાને, શ્રી નન્દિવર્ધનને તથા શ્રી શ્રેણિકરાજાને નમૂનેદાર ઉત્તમ નીતિએ રાજ્યતંત્ર ચલાવવાને ઉપદેશ આપે છે અને તે પ્રમાણે તેઓ વર્તવા લાગ્યા છે. આપના ભક્ત એવા ગૃહસ્થ ગુરુએ આપની ભક્તિપૂર્વક વર્તાવા લાગ્યા છે અને સર્વત્ર સૂર્યના પ્રકાશની પેઠે આપના નામની જયાષણ થઈ રહી છે, તે કાણુ નથી જાણતું? રજોગુણ, તમોગુણ અને સત્વગુણના ધર્મની પેલી પાર સત્ય, નિત્ય, અખંડ, પૂર્ણ, ચિદાનંદ આત્મધર્મ છે–એવા આપ સ્વયં પ્રકાશી છે. તેથી આપની અલક્ષ્ય દશાને જે અનુભવે છે તે જ આપને પાર પામી શકે છે.
અસ્તિ-નાસ્તિમય આત્માના અનંત ગુણ-પર્યાની અનંત સૃષ્ટિના ઉત્પાદક, સંહારક અને સત્તાએ પ્રવાત્મક કે નિત્ય એવા આપે છે. આપના અનંત અસ્તિ-નાસ્લિરૂપ ગુણપર્યાની અનંત સૃષ્ટિઓ આપમાં ક્ષણે ક્ષણે ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રુવતાને પામ્યા કરે છે.
હે પ્રભે દેવાધિદેવ ! આ વિશ્વધર્મને ઉદ્ધાર કરવા માટે તીર્થકર દેહ ધાર્યો છે. આપના તીર્થંકર-અર્ક-પરમાત્માવતારથી કરડે અને અબજે લેકેનો વ્યાવહારિક અને ધાર્મિક

Page #463

શ્રીમતી યદા મહાદેવીએ પ્રભુને કરેલું ઉધન ઉદ્ધાર થયેલ છે અને થશે. આપની સરસ્વતી વરૂપ પ્રિયદર્શના પુત્રીમાં આપનું જ્ઞાન ઊંડું ઊતરી ગયું છે અને તે ભવિષ્યમાં આપની સાથે વિદ્ધારના કૃત્યમાં સામેલ થશે. શ્રી સ્વયંભૂ પ્રત્યે ! આપ વિશ્વના સર્વ જી પર કૃપા કરી તેઓને ઉદ્ધરે. આપ પ્રત્યે ! પરમત્યાગને આદર્શ રજૂ કરીને વિશ્વના લેકેનું કલ્યાણ કરો.
આપના વિના અન્ય કંઈ હું ઈચ્છતી નથી અને દેખતી નથી. મારી મન-વાણી-કાયાની પ્રવૃત્તિ એ જ આપની પૂજા છે. મારું હૃદય તે આપનું સ્થાન છે. મારા સર્વ વિચારે તે આપની પૂજારૂપ બને. મારા મન-વાણ-કાયા તે આપને સર્વથા અને સર્વદા સ્વાર્પણ છે. કાને આપને શ્રવણ કરવા માટે છે, આંખે આપને જોવા માટે હે, જિહા આપના ગુણ ગાવા માટે હે, નાસિકા આપની ગુણસુગંધી લેવા માટે છે, હૃદય આપનું સ્મરણ કરવા માટે છે, પેટ આપની ભક્તિ માટે જીવનક્રિયાર્થ છે, હાથ અને પાદ આપની સેવાભક્તિ માટે હા, આભા આપ પ્રભુ મય જીવન જીવવા માટે હો. આપનું સર્વ તે મારું છે અને મારું સર્વ તે આપનું છે. આપની પરાભક્તિમાં જીવન જાય. મારા દિલમાં આપ સદા એક અખંડ ઉપગરસથી રસીલા દેખાય છે. આપની આજ્ઞામાં ધર્મ છે. આપ ત્યાગને આદર્શ બતાવી અધર્મમાં રાચીમાચી રહેલા લોકોને ધર્મમાર્ગમાં વાળો. આવતી કાલે માગશર વદી દસમે આપને ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ છે. દેવલોકમાંથી ઈન્દ્રો, દેવે અને દેવીઓ પધારવાનાં છે. ચોસઠ ઈન્દ્રો પધારવાના છે. આપના કાર્યમાં આપ પિતે જ મંગલભૂત થાઓ. આપના સંગમાં રહીને હું અધ્યાત્મ પરમારને આસ્વાદી કૃતાર્થ થઈ છું. હું આપને વંદુ છું, સ્તવું છું.

Page #464

૧૨. પ્રભુ મહાવીરદેવની આશિષ
પ્રભુ મહાવીરદેવઃ શ્રીમતી યશદાદેવી! તારી પરાભક્તિ છે અને તું મારી સંગતે મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન પામી છે. તું ભૂતકાલીન અને વર્તમાનકાલીન સર્વ શાસ્ત્રમાં પંડિતા છે. તારામાં મારા ધ્યાનના પ્રતાપે અનેક લબ્ધિઓ ખીલી છે. સર્વ વિશ્વ તારા તાબે છે. ભવિષ્યમાં જે બાળાઓ અને સ્ત્રીએ તારાં પૂજન, સેવાભક્તિ, ધ્યાન, પ્રાર્થના કરશે તેઓ આર્ય સતીએ થશે અને તેઓ પિતાની ઇચ્છિત સર્વ શક્તિએ પામશે. ભવિષ્યમાં મારા નામની સાથે તારા નામને જે જાપ જપશે તેઓને તું દર્શન આપીશ અને તેઓની ઉન્નતિ થશે, એ હું આજ રાત્રિથી વિશ્વમાં આશીર્વાદમંત્ર સ્થાપન કરું છું. તારા પવિત્ર જીવનનાં ગાન જેઓ ગાશે તેઓ સર્વ પ્રકારે સુખી થશે. તારું નામ અને શક્તિ વિશ્વમાં અમર રહેશે. અનેક : સતીઓને તું સંકટસમયમાં મર્યાથી તરત સહાયક થઈશ. તારા નામનો જાપ જપનારી અને તારા અનેક ગુણેનું અનુકરણ કરનારી સ્ત્રીઓને ગર્ભકાળે દુઃખ પડશે નહીં અને તેઓના શિયળ વતનું રક્ષણ થશે.
મારા નામની સાથે તારું નામ જોડાશે. તારામાં પ્રેમ શ્રદ્ધા રાખનારા લોકોમાં પ્રેમભક્તિ ખીલી નીકળશે અને ગુપ્તપણે તેઓને સહાય મળ્યા કરશે. આ માસમાં તારું ગાન કરનારી સ્ત્રીએ

Page #465

પ્રભુ મહાવીરદેવની આાશિષ
૪૨૩
માનદમ’ગલ પામશે, જેઓ મને યાદ કરે છે અને મારા માટે હૃદયમાં તસે છે તેઓનાં હૃદયમાં મારી મૂર્તિ ખડી થાય છે. મારી સર્વાંવસ્થાએ પૈકી જે જે અવસ્થાનું લેાકેા ધ્યાનસયમ કરે છે તે તે અવસ્થાની શક્તિએ તેઓમાં પરિણમે છે. સત્ર અવસ્થાએ ના આદર્શોને મે લેકસ ગ્રહાથે વિશ્વમાં મનાવ્યા છે અને ત્યાગાવસ્થાને સથી મહાન આદશ આવતી કાલથી સ્વીકારવામાં આવશે. વિશ્વમાં જે કાળે, જે ખડે કે દેશે જે જે શક્તિઓની જરૂર પડે છે તેવા માદરૂપ અવતારે જે જે થયા છે અને થશે તે સ મારી સત્તાના ધ્યાનમળથી લેાકેાના જાણુ, અનત વિશ્વસાગરમાં સ તરશે. સમાન અસંખ્ય અવતારે ઈશ્વર થયા છે અને થશે. તેમાં સવથી મહાન મારા આ અવતાર સર્વ પ્રકારની અવસ્થાના આદર્શ થી પૂર્ણસિદ્ધ યુદ્ધ થવા માટે છે. સર્વ ઇન્દ્રો, ધ્રુવે અને દેવીએ તીર્થંકરાવતારમાં મારી સેવામાં હાજર રહે છે અને મારી સેવાભક્તિશ્રી તેએ છેવટે સદ્ધ, બુદ્ધ, પરમશિન, વીતરાગ બને છે.
શ્રીમતી મહાસતી યશેદાદેવી ! બાળકો અને બાલિકાઓને મારા મેધ પ્રમાણે શિક્ષણ આપ. બાળકની જિજ્ઞાસાવૃત્તિને પાય. તેઓને સત્ય સમજાવ અને સત્યથી જીવે એવી રીતે તેઓના આત્માઓમાં ઊતરી જા. બાળકે ચક્રવર્તીએ કરતાં પણ મહાન, સ્વતંત્ર, નિર્ભીય નમ્ર અને છતાં સ્પષ્ટવક્તા અને એવું શિક્ષણ આપ. આત્માન્નતિ, ધમેર્મોન્નતિ, રાજ્યેન્નતિ માદિ શક્તિએનાં બીજ બાળક અને ખાલિકાઓમાં જે રહેલાં છે તેને વિકસાવ. બાળક અને ખાલિકાઓની ઉન્નતિ માટે અને મારી ભક્તિ સમજાવવા માટે તારાથી થાય તે કર. ભારતદેશની સ્ત્રીએ!માં જ્ઞાનાગ્નિ ચેતાવ. વિનયવ'તી પ્રિયાદનાને સર્વ પ્રકારની જ્ઞાનાદિશક્તિએના સાગરરૂપ બનાવ. ખાલિકાએમાં મહાસતીએનાં જીવન રેડ. પેાતાને આત્મા અન્યમાં રેડયાથી અન્ય પેાતાના જેવા અને છે.
જ્ઞાન સમાન કાઈ પવિત્ર નથી. સત્ય પ્રેમ મુમાન કાઈ

Page #466

૪૧૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
મહાન આકષ ક નથી. બાહ્ય જ્ઞાનમાં શુષ્કતા અને અહંકાર આવવાના સંભવ છે, પરંતુ સત્ય પ્રેમ-ભક્તિ-સેવાની સાથે મળેલા કે પ્રગટેલા જ્ઞાનમાં શુષ્કતા રહેતી નથી. અજ્ઞાન સવ દેષાનુ મૂળ છે અને જ્ઞાનથી સર્વ દેષોના નાશ થાય છે. ભક્તિ-ઉપાસનાથી હૃદયની શુદ્ધતા થાય છે અને તેથી સ્થિર શુદ્ધ જ્ઞાન પ્રગટે છે. વર્ગોમાં પ્રેમની શુદ્ધતા પ્રગટે છે ત્યારે તે મહાદેવીએનો શાભા પામે છે. સ્ત્રીઓમાં, બાળાઓમાં અવ્યભિચારી પ્રેમની સ્થિરતા હાય છે તે જ તેએ પત્ની બની સતીએ ખને છે. કુમારિકાએ ઉત્તમ જ્ઞાનને પામે છે તે જ તેએ મારી ભક્તિના બળે ગૃહને સ્વ સમાન બનાવે છે. બાળકેાની પેઠે ખાળાઓમાં સર્વ પ્રકારનું શિક્ષણ લેવાની ચેાગ્યતા છે. મારા ભક્ત બની પુરુષ અને સ્ત્રીએ એકસરખી રીતે મેક્ષ પામવાના અધિકારી બને છે. માતાઓને તિરસ્કાર કરીને કાઈ મારે સત્ય ભક્ત ખની શકતા નથી.
સ્ત્રીનાં આભૂષણે
એને અવ્યભિચારી પ્રેમ અને શિયળવ્રત સમાન કેાઈ શૃંગાર તથા ધર્મો નથી. શરીરરૂપની સુંદરતા કરતાં શિયળની સુંદરતા અન તગણી છે. યૌવનવય જાળવવ માટે જે સ્ત્રીએ મનને તાખામાં રાખે છે અને જેથી મન વ્યભિચાર તરફ ન જાય એવી રીતે વર્તે છે તે ઉત્તમ, જ્ઞાની, શક્ત, ભક્ત, વીરાને જન્મ આપે છે અને તે મારી કૃપાને પાત્ર બને છે. સ્ર એને પત્નીવ્રતરૂપ ઉત્તમ સાડી છે; ટેક-નેક-આખરૂપ જાણવીને વર્તવું તે નામનુ આભૂષણ છે; દેવ-ગુરુ-પતિ-ધર્મોની નિંદ! નહી સ્વરૂપ અને દેવ-ગુરુ-પતિ-૬ નુ જ્ઞાન સાંભળરૂપ કર્યું ભૂષણ છે; વિષયવસનારૂપ કામને બાંધવારૂપ કેશકલાપનું આભૂષણ છે; મારી આજ્ઞા મસ્તક પર ધારણૢ કરીને વ વારૂપ મસ્તકતિલક છે; મારું સ્વરૂપ પામારૂપ હૃદયનું આભૂષણ છે, મારી ભક્તિરૂપ કંઠના હાર છે; પત્નીના ગુણાને પ્રાપ્ત કરી વવારૂપ તથા દેવ-ગુરુની ભક્તિરૂપ

Page #467

પ્રભુ મહાવીરદેવની આશિષ
૪૫
હેસ્તાભૂષણ છે, દાન દેવારૂપ આંગળીઓનાં આભૂષણુચિહ્ન છે; પતિએની સેવારૂપ પાદનાં આભૂષણુ છે. મારા શુદ્ધાત્મમહાવીરસ્વરૂપનું ચિંતન કરવા માટે મન છે. મારા ગુણ ગાવા માટે અને સત્ય એલેવા માટે તથા વ્યભિચારી લપટાને ધિક્કારવા માટે જિજ્ઞા છે. સવ` પ્રકારનાં શુભ સ્વાધિક અને પારમાર્થિ ક કાર્ય કરવા માટે દેહુ છે. શિયળવતના સાચવવારૂપ ચાળી છે. શિયળવ્રતના રક્ષાથે મૃત્યુને સ્વીકારવારૂપ કટિમેખલા છે. સહુમાં સારુ જોવા માટે આંખ છે. મારી નવધા ભક્તિ કરવા માટે અને પરપુરુષથી શિયળની રક્ષા કરવારૂપ નવવારૂપ નવસેરા હાર છે, બાહ્ય શોભા કરતાં અંતરના ગુણાની અને કન્યકા'ની પ્રવૃત્તિરૂપ ચેલા મઠ્ઠાન છે—એમ સ્ત્રીવર્ગને જણાવ.
.
શરીરના રૂપને મેહ ન કરવા. શરીરથી ફૅાઈનું પૂરું ને કરવાની પ્રતિજ્ઞારૂપ ચૂંદડી છે. મારા વિના વિશ્વમાં અન્ય ફાઈ પ્રાપ્તવ્ય નથી એમ જાણી જે ખાળા અને સ્ત્રીએ નીતિસર ચાલે છે, સત્ય ખાલે છે, સ્વાધિકારે યથાશક્તિ દા પાળે છે, મારે મેધ વાંચે છે કે શ્રવણ કરે છે, ચેરીકને ત્યાગ કરે છે, ઘરનાં કામકાજ કરે છે, આડોશીપાડેશ એનું ભલુ કરે છે અને ખૂરુ કરવાને ત્યાગ કરે છે. વ્યભિચારકર્મને કરોડા, ગાઉથી દૂર પરિ હરે છે તથા સુંદર પરપુરુષનાં કામી વચનેાથી, રૂપથી, ધનથી, સત્તાથી, ભયથી જે પ્રાણને નાશ કરીને શિયળત્રત જાળવે છે તેએ અવશ્ય મુક્તિપદ પામે છે. તેએને ખરી કટેકટીના પ્રસંગે હુ સહાય કરુ છુ. જે સ્ત્રીએ પતિના કંઠેર શબ્દને સહન કરે છે અને ગમ ખાય છે. તેણે પત્નીવ્રતધારિણી બને છે. જે સ્ત્રીએ પોતાનાં પતિઓને ગાળે ભાંડી સતાવતી નથી અને પતિએને સવ બાબતમાં સહાય કરે છે તથા વિપત્તિએમાં અને દુઃખમાં સહુચરી બની આશ્વાસન આપે છે તે સતીએ બને છે, તેથી સ્ત્રીઓનાં હૃદચેામાં મારે વાસ છે. તેમનાં ચેગક્ષેમ-મગલેને હું. વહુ' છું.

Page #468

૪૬
અધ્યાત્મ મહાવીર સ્ત્રીઓનાં અને પુરુષનાં શરીરે પરસ્પર એકબીજાના આત્માની ઉન્નતિમાં સહાયતાથે છે. તેઓને દુરુપયોગ કરવો એ જ મારી આજ્ઞાને ભંગ છે. જે ખંડ, દેશ, કામ અને જાતિની સ્ત્રીઓ મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તે છે, મારા પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા અને પ્રેમ ધારે છે, કુટુંબનું પ્રતિપાલન કરે છે, બાળકોને શિક્ષણ આપે છે, બાળકોને ભય આપતી નથી, તેને નાઉમેદ બનાવતી નથી, પશુઓ અને પંખીઓને સંભાળે છે, રાક્ષસની સામે પ્રસંગ પડે લડે છે અને ધર્મનું રક્ષણ કરે છે, મારા ધર્મને પ્રચાર કરે છે, દુષ્ટોના તાબામાં ફસાતી નથી, પતિની સાથે નીતિ-પ્રેમથી વર્તે છે અને પિતાના પતિ સિવાય અન્ય પુરુષને ભ્રાતા, પિતા, પુત્ર સમાન માને છે તેઓનાં હૃદમાં, ઘરમાં, કુટુંબમાં, કોમમાં, દેશમાં, ખંડમાં હ મહાવીરશક્તિના આવિર્ભાવે પ્રગટ છું અને ભવિષ્યમાં પ્રગટ હોઈશ.
જે સ્ત્રીઓ અતિથિએ ત્યાગીઓ અને ગુરુઓને સત્કાર કરે છે, જે સ્ત્રીએ પોતાના પતિએને વ્યસને અને દુર્ગુણથી અનેક ઉપાયો કરી પાછા હટાવે છે અને મારી ભક્તિના ભૂખ્યા બનાવે છે તે મારી ખરી ભક્તાણીઓ છે. જે બાળાઓ અને સ્ત્રીઓ અનેક નાસ્તિક, ધૂત અને પાખંડી લોકોની દુષ્ટ અને મિથ્યા બુદ્ધિથી અંજાતી નથી, ભરમાતી નથી, મારા પર ધારણ કરેલી શ્રદ્ધા, પ્રીતિ તેમ જ નેક-ટેકમાં જરા માત્ર પણ ન્યૂનતા આવવા દેતી નથી, ઊલટી શ્રદ્ધા-ભક્તિ-સદાચાર–નીતિ-પરોપકારમાં આગળ વધે છે અને મારા સ્વરૂપમાં લયલીન બને છે તેઓ મહાસતીઓ, આર્યાએ, સાધ્વીઓ, ગિનીઓ, ઉપાસિકાઓ, દેવીએ બને છે અને છેવટે મુક્ત, વીતરાગ અને અનંત જીવનવાળી બને છે.
જે સ્ત્રીઓ વારાંગના, વેશ્યા, ગણિકાઓના ધંધા કરે છે તેઓ દેશ, સંઘ, સમાજ અને રાજ્યની શકિતઓનો નાશ કરે છે અને લેથી તેઓની અગતિ થાય છેવેશ્યાવૃત્તિથી દેશમાં સ્થાને

Page #469

પ્રભુ મહાવીરદેવની ખાશિષ
૪૭
*
કામમાં વ્યભિચારની વૃદ્ધિ થાય છે અને તેથી સતીઓને ઘણુ સહુન કરવુ પડે છે. મારી ભક્તાણી શ્રીએ વૈશ્યાવૃત્તિના પ્રાણાન્ત પણ સ્વીકાર કરતી નથી અને પ્રાણ કરતાં પણ સતીત્વને અન તનુશ્ શ્રેષ્ઠ માને છે. મારી બાળાએ જેવી તે વ્યભિચારી સ્ત્રી-પુરુષની સંગતિ કરતી નથી. મારી ભકિતવાળી ચારે વણુ -કમ “ગુણવાળી બાળાએ વિદ્યા-જ્ઞાન-ગુણુ-કમથી મારી આજ્ઞા પ્રમાણે સ પ્રકારની શક્તિએ મેળવે છે. મારી જીવતી બાળાએ અપેાગ્ય લગ્ન, વરૂ વિક્રય, ક્રન્યાવિક્રય, પરતંત્ર લગ્ન, અપહરણુ લગ્ન, ભય લગ્ન, દાસ લગ્ન, દુષ્ટ લગ્ન, અસમાન લગ્ન, વૃદ્ધ લગ્ન, સ્વેચ્છાશૂન્ય લગ્ન વગેરે ૧૫ લગ્નાના ત્યાગ કરે છે અને સ્વયંવર લગ્ન વગેરે દેશકાલાનુસાર યેગ્ય અને માન્ય લગ્નના સ્વીકાર કરે છે. તે પતિની સાથે સદ્ગુણૢાથી સ`પી, સમતા રાખી પ્રવર્તે છે. જે આ મારા પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા-પ્રીતિ ધારણ કરીને ગંભીરતા, ન્યાય, સત્ય, પ્રામાણિકતા, ઉત્સાહ, ખ ંત, વિશ્વાસ, શુદ્ધ પ્રેમ, પુરુષાર્થ' અને ધીરજથી સ વિદ્યાઓના અભ્યાસ કરે છે તેઓ દેશ, સમાજ, સધ, રાજ્ય, આત્મા, ધમ આદિ સ` ખાખતામાં આગેવાનીભા
, 'È
ખાળા
ભાગ ભગવે છે.
મારી ભક્તિ કરનારી એવી કુમારિકાએ મારા ભક્ત અનેઢા અને ગુરુ તથા વૃદ્ધોની સમક્ષ જેમણે મારે જૈનધમ, સ્વીકાર્યો છે. તેઓની સાથે ગુરુ-કમ-ધર્મ-વય-સ્વભાવ-સમાનતાએ ધર્યાં લગ્ન કરે છે અને મારા ભકત નથી એવા ચક્રવતીની સાથે લગ્ન પ્રાણાન્ત પશુ કરતી નથી. માબાપ વગેરેની આજ્ઞા થાય તેપણ જે મારા ભકત નથી અને મારા જૈન નથી તેની સાથે લગ્ન કરતી નથી તે મારા પદને પામે છે. મારી ભક્તાણીએ અધ`મા'માં પગલું પણ ભરતી નથી. જે સ્ત્રીઓ મારા ધર્મને યથાશક્તિ સ્વીકારે છે,
છેવટ
ન અને તે મારા નામના જાપ કરે છે અને મારી શ્રદ્ધા રાખેછે તેઓને હું ઉદ્ધાર કર૩

Page #470

અધ્યાત્મ મહાવીર
પુરુષ સમાન સ્ત્રી પણ ધાર્મિક બાબતમાં એકસરખી ગ્યતા ધરાવવાવાળી છે. સ્ત્રીઓનું દાસત્વ અને અપમાન ક્યાં હેય છે ત્યાં દાનવીરે, ક્ષાત્રવીર, જ્ઞાનવીરે અવતાર લઈ શક્તા નથી. મારી ભક્તાણુઓના ઉદરમાં સર્વ પ્રકારના ઉત્તમ વીર પ્રગટી નીકળે છે. મારી ભક્તાણીએ દેશ, સંઘ, રાજ્ય, ધર્મ વગેરે પર પડેલાં પરતંત્રતાનાં બંધનેને છેદ કરી નાખે છે અને સર્વ લોકો એક સરખી રીતે સ્વતંત્રતાએ વત વપરને સહાય કરે એવી પ્રવૃત્તિ એ માં ભાગ લઈ શકે છે. જે દેશમાં અને કામમાં મારી ભતાએ પૂજાય છે, સન્માનિત થાય છે તે ઘર, રાજ્ય, દેશ, કેમ અને સંઘમાં જીવતી સર્વ શક્તિઓ વતે છે અને વર્તશે. મારા જૈનો કેઈપણ સ્ત્રીની લાજ કોઈ લૂંટતે હોય તે તે વખતે પ્રાણ સમર્પણ કરી તેની લજજાની રક્ષા કર્યા વિના રહેતા નથી.
- શ્રીમતી યશદાદેવી! તું સર્વ સ્ત્રીઓને શુદ્ધાત્મમહાવીરના સામ્રાજ્યમાં લાવ અને તેઓને જિવાડ. મારા બેધને જ્યારથી હૃદયમાં ઉતારીને તે પ્રમાણે બને તેટલું વર્તાવામાં આવે છે ત્યારથી જાગ્રત અમર જીવન મળતું જાય છે,
મારામાં શ્રદ્ધા-પ્રેમ વિનાની, જડ વસ્તુઓમાં મેહથી આસક્ત થયેલી અને તેથી ઘરમાં પતિ વગેરેની સાથે કલેશ, ટંટા, વૈર, યુદ્ધ, દ્રોહ વગેરે કરનારી સ્ત્રીઓ મેહના તાબે રહે છે અને તેઓ મર્યા પછી નીચ નિમાં જન્મ લે છે. મારી ભક્તાણીએ જૂઠું એલતી નથી અને બાળકોને જ હું બાલવા માટે પ્રેરણા કરતી નથી. તે કેઈથી ભય પામતી નથી અને દુષ્ટ વ્યભિચારીઓને શિક્ષા કર્યા વિના રહેતી નથી. તેઓ પ્રસંગ પડ મરવામાં લેશમાત્ર સંકેચાતી નથી. મારી ભકતાઓ કેઈના પર આળ ચઢાવતી નથી અને અજાણ્યે કોઈને ગુને કર્યો હોય તે તેની પાસે માફી માગે છે.
પવિત્ર મનથી સ્ત્રીઓ મુક્તિ પામે છે. જે સ્ત્રીઓ મોજમજા

Page #471

પ્રભુ મહાવીરદેવની આશિષ
૪૨૯ અને ટાપટીપ વગેરેથી સુખની આશા રાખે છે તે સ્ત્રીઓ દેહ અને મનની શકિતઓને વિનાશ કરે છે. અનેક પ્રકારના ભેગોથી રોગ પ્રગટી નીકળે છે. જે સ્ત્રીએ મન, વાણ, કાયાને વશમાં રાખે છે અને તેના પર મોહનું સામ્રાજ્ય થવા દેતી નથી તે સ્ત્રીઓ દેશ, સંઘ, રાજ્ય, જૈનધર્મ અને કુટુંબ તેમ જ ઘરની દેવીઓ છે.
સ્ત્રીઓએ વિદ્યા, ક્ષાત્રકર્મ, વ્યાપાર, સેવા આદિથી મારા સંઘની અને શાસનની ઉન્નતિમાં ભાગ લે. દેશની ગુલામગીરી થવા ન દેવી અને દુષ્ટ, પાપી, રાક્ષસ, અધમ, કૂર અને ખૂનીએના હાથમાં દેશ, ભૂમિ, રાજ્ય, સત્તા, લક્ષમી વગેરે ન જવા દેવાં. તેમાં સર્વ દેશની મારી બાળાઓ અને સ્ત્રીઓએ યથાશક્તિ ભાગ લે અને આત્મભેગ આપવામાં પાછું ન પડવું. ગરીબોને સહાય કરવી, પાપીઓને શિક્ષા કરવામાં ભાગ લેવો અને અસત્ય પક્ષને ત્યાગ કર—એ જ મારા પર શ્રદ્ધા–પ્રેમ રાખનારી સ્ત્રીઓને હિતશિક્ષા છે.
સ્ત્રી ઘરની દેવી છે. તે બાળકે ને ઉછેરનારી છે. સ્ત્રીઓ જ્યાં અજ્ઞાન છે, મેહી છે, વહેમી છે, ત્યાં લોકોની ઉન્નતિ નથી. સ્ત્રીઓએ નકામાં બેસી ગપ્પાં મારવાં નહીં અને કોઈપણ ઉદ્યોગમાં મચી રહેવું. સ્ત્રીઓએ સંતનો બેધ સાંભળ. બાળકની આગળ મારા સર્વાવસ્થાનાં ચરિતનું ગાન કરવું. સગાઓને સહાય કરવી. સુપાત્રે દાન દેવું. દેવ-ગુરુની નિંદા કે હેલના કરનારાઓને બોધ આપી મારા ભક્ત બનાવવા. મારા ધર્મનો સર્વ વિશ્વમાં પ્રચાર થાય તેટલા માટે સર્વસ્વ અર્પણ કરીને પ્રવર્તવું. મારા ધર્મના પ્રચાર માટે સર્વસ્વનો ત્યાગ કરે. સ્ત્રીઓએ મારી ભક્તિમાં મશગૂલ રહેવું. જેવા જેવા ભાવે બાલિકાઓ અને સ્ત્રીઓ મને જે છે તેઓને તેવા ભાવે હું મળું છું. જેએનું મન મારામાં છે તેઓ સર્વથા ઉઘોગી, ઉત્સાહી, વિવેકી બને છે. મુખથી સત્ય બોલવામાં કોંધમાન-માયા-લભ-કીતિ-ધન-સત્તાને ત્યાગ કરે

Page #472

૪૩૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
પડે છે, તેથી સત્ય ખેલનાર સ્ત્રીએ! અને પુરુષ। ત્યાગીએ છે. મારી ભક્તાણીએ ગુરુની સેવાભક્તિ કરે છે, માબાપની સેવાભક્તિ કરે છે, વૃદ્ધોની સેવાસક્તિ કરે છે અને રાત્રીઓને નીરોગી મનાવવા યથાશક્તિ સહાય કરે છે. મારી ભક્તાણીએ સુખદુઃખમાં સમભાવે વર્તે છે, ચુણેને ધારણ કરે છે અને અવશુદ્ધેાને ત્યાગ કરે છે. તેઓ સવ શક્તિઓને સદુપયેળ કરે છે, મરાતારાપણાના ક્ષુદ્ર ભેદને ત્યાગ કરે છે. અને ઉત્તારભાવથી મન-વાણી-કાયાથી પ્રવતે" છે. એવી ભક્તાણીઓને હુ ઉદ્ધાર કરું છું.
4
*
જે સ્ત્રીએ સ” પ્રકારની વિદ્યાઓમાં કુશળ છે તે મારી ભક્તિને સત્ર પ્રચાર કરી શકે છે. અક્ષમ્ય, શુભ અને અગ્ય વિષયરાગથી રહિત અને જડ વસ્તુએને વિવેકપુકાર સગ્રદ્ધ કરનારી શ્રાવિકાએ અને ઉપાસિકાએ મારા સ્વરૂપને પામે છે. મહુાસતી યશે!દાદેવી ! એ અને પુરુષને, ભાળકા અને ખાલિકાઓને સત્ય વિશુદ્ધ ઉત્તમ ધામિક પ્રેમભક્તિમાં લઈ જનારી અને તારી રચેલી ‘ પ્રેમગીતા' કલિયુગમાં સર્વ લેાકેાને જલદી પવિત્ર અને આત્માને વિશુદ્ધ કરનારી થશે, એવા મારા આશીર્વાદ છે. શ્રીન દિવને ઉપદેશેલી સવ' નીતિએની સ્મૃતિએ અનેકરૂપે વિશ્વમાં પ્રચાર પામશે. સ્ત્રીઓએ નાસ્તિક, દૃષ્ટ, મહાપાપી એવા તેČની વાતે પર વિશ્વાસ ન મૂકવા જોઈએ અને તેથી સાવચેત રહી ચાલવુ જોઈ એ, એમ વ્યાવહારિક નીતિ સમજાવ, શ્રાવિકાએ એ સર્વ જૈનધર્મ શાસ્ત્ર, કે જે મારા મુખથી હાલમાં પ્રકાશિત થયા છે અને ભવિષ્યમાં થશે તેઓનું સમ્યગ્દષ્ટિપૂર્વક અટ્યુન કરવુ જોઈએ,
મે' ગૃદુસ્થાને ગૃહસ્થાવાસમાં કતવ્ય અને જ્ઞાતવ્ય જે જે ઉપદેશ આપ્યા છે તે નિગમ, વેદ, શાસ્રરૂપ જાણ અને તે વિના અન્ય કાઈ વેદ કે નિગમ નથી એમ શ્રદ્ધા ધારણ કર. ત્યાગાવસ્થામાં જે જે મેધ આપવામાં આવશે તથા ત્યાગ—સ’યમ સબંધી હાલમાં જે જે ઉપદેશ આપ્યા છે તે આગમસિદ્ધાન્તરૂપ જાણું.

Page #473

પ્રભુ મહાવીરદેવની આશિષ
૪૩૧
મેં ગૃહસ્થાવાસમાં સર્વ પ્રકારના વણુના અને સવ દેશેના લેક માટે જે જે ઉપદેશે આપ્યા છે તેની બહાર કઈ વેદ, પુરાણુ આદિ શાસ્ત્ર નથી, ત્યાગાવસ્થાને ધમ લેાકેાત્તર જૈનધમ છે. ત્યાાવસ્થના એ શુદ્ધ નિશ્ચયષ્ટિએ ઔપચારિક ધમ છે. શુદ્ધ નિશ્ચયષ્ટિરૂપ જે હું છું તેના અનુકરણરૂપ વ્યાવહારિક ત્યાગાવસ્થા નૈર્માિત્તક લખ રૂપ છે.
વૃત્તિને
બાળકાને બાલ્યાવસ્થાથી પ્રારભીને તેએની કહેણીરહેણીમાં સવૃત્તિ પાષવી. સવૃત્તિથી જેટલી સવની ઉન્નતિ થાય છે તેટલી અન્ય કશાથી થતી નથી. ભષાજ્ઞાન, વિદ્ય, સત્તા, કાયબળ, લક્ષ્મી વગેરે જ્યાં ડૅાય ત્યાં સવૃત્તિ હય એવા નિયમ નથી. શૂરતાની સાથે પણ સવૃત્તિને અવિનાભાવસંબંધ નથી. મારી શ્રદ્ધાભક્તિથી સવૃત્તિ પ્રગટે છે. એમ ત્તણ, અમુક કુળ કે વધુની સાથે સંબંધ નથી. ગમે તે કુળ કે વણુ વાળે! મારી શ્રદ્ધાભકિતથી સવ્રુત્તિ અને સદ્ભવતનવાળા થઈ શકે છે. માટે સવ' બાળકેાને જન્મતાંની સાથે સન અને સવૃત્તિને લાભ મળવેા જોઇ એ. સત્સંગથી મનુષ્ય પશુમાંથી દેવ થઈ શકે છે. માટે બાળક અને બાલિકાએ મારા ભત્તાની સંગતિ કરે અને ધર્મમાળમાં વિચરે એવુ જશુાવ. બાલ્યાવસ્થામાં બાળકે પર ધમના સસ્કારીની સારી છાપ પડે છે. બાળકાને સુધારવાં એટલે વિશ્વને સુધારવું એમ જાણુ.
મારી ત્યાગાવસ્થામાં તારે ગૃહસ્થાવાસમાં સવ લેાકેાને ધાર્મિક શિક્ષણી ધાર્મિક બનાવવા પ્રયત્ન કરવેશ; મૃત્યુ માદ આાત્માની સ્થિતિનું સ્વરૂપ સમજાવવુ. આત્માની ભાષના ભાવવી અને અનાત્મરૂપ વસ્તુએમાં થતા રાગદ્વેષ દૂર હટાવવા. શરીમાં રહેલા આત્મામાં જે રુચિ થાય છે તે આત્મિક પ્રેમ છે.
દાનનો મહિમા :
શ્રીમતી યશેાદાદેવી ! મેં વાર્ષિક દાન આપીને ભારતના લેાકેાને સંતુષ્ટ કર્યાં છે. પ્રતિનિ એક કરેઠ સાઠ લાખ સેાનૈયાનું

Page #474

૪૩૨
અધ્યાત્મ મહાવીર અને અન્ન, વસ્ત્ર વગેરેનું દાન એક વર્ષ પર્યન્ત આપવાથી ત્યાગમાર્ગની સિદ્ધિ થાય છે. દાન વિના ગૃહસ્થ ધર્મની સિદ્ધિ થતી નથી. જે દાન કરે છે તે જ મારે આશ્રય કરે છે. દાન વિના શુદ્ધાત્મા મહાવીરની પ્રાપ્તિ થતી નથી. દાનથી ત્યાગી પદ પ્રાપ્ત થાય છે. જે સર્વ ઘાતક વસ્તુઓને સંગ્રહ કરે છે અને અન્ય લકોને દાન આપતા નથી તે મારા ધર્મમાં એક તસુમાત્ર પણ ગતિ કરી શકતો નથી. સુપાત્રને દાન દેવાથી અનંતગણું ફળ સામું મળે છે, ઈત્યાદિ દાનનું માહાસ્ય સ્થાપવા માટે મેં વાર્ષિક દાન આદિ દાનેથી વિશ્વના લોકોને મારી તરફ આવવાનો માર્ગ પ્રકાશિત કર્યો છે. લોકો મારા વર્તનને અનુસરી ઉ૫ચોગી અનેક પ્રકારનાં દાન કરશે તે તેને મારા પદને પામશે.
શ્રીમતી યશદાદેવી! લેકેને દાનને બોધ આપ. જડ અને જેના સર્વ પ્રકારના દાનથી જ જીવી શકે છે. એક ક્ષણમાત્ર પણ જાણતાં કે અજાણતાં કે દાન લીધા વિના જીવી શકતું નથી. બાહ્ય ધનાડિક દાન કરતાં આત્મસ્વરૂપનું દાન અનંતગણું ઉત્તમ છે. આત્મજ્ઞાનનું દાન તે જ અભયદાન છે. સાધુઓને અને સાદવીઓને આપેલું દાન અનંતગણું ફળ આપે છે. શ્રીમતી થશેદાદેવી! તું સર્વ પ્રકારનાં આધ્યાત્મિક તથા અન્નાદિક બાહ્ય દાન દે અને વિશ્વ પાસે દેવરાવ. ત્યાગનું સ્વરૂપ:
ત્યાગાવસ્થા એ મનુષ્યમાં કિજભાવ-પુનરુજજીવન-આત્મજીવન છે. મન-વાણી-કાયા વડે આત્માનો આત્મામાં પ્રવેશવાને માર્ગ તે ત્યામાગ છે. સર્વ પ્રકારની ઉપાધિઓથી જે જે અંશે મુક્ત થવું તે તે અંશે ત્યાગધર્મ છે. ગૃહસ્થ અને ત્યાગધર્મ એ બે જૈન. લમ છે. પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ એ બંને સાપેક્ષાએ આત્મોન્નતિ ગાદ્ધિ માટે જૈન ધર્મ છે. જે જે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ પ્રમાણે મારા ગૃહસ્થ છે ત્યાગીઓનું વતન કદાપિ અપવાદમાગે કે ઉત્સમાગે

Page #475

-
-
-
પ્રભુ મહાવીરદેવની આશિષ
૪૩૩ હોય તો પણ તે જૈન ધર્મ છે. મારા ગૃહસ્થનું અને ત્યાગીઓનું તેમના માટે, કુટુંબ માટે, સમાજ માટે, ચતુર્વિધ સંઘ માટે, રાજ્ય માટે જે જે દેશકાલાનુસારી વર્તન થાય છે અને થશે, તેઓ દેશકલાનુસારે મન-વાણ-કાયાની જે જે પ્રવૃત્તિઓ કરશે અને કરાવશે, જે જે રાજ્યાદિક વ્યવસ્થાઓ, નીતિએ, કાયદાઓ ઘડશે અને ઘડાવશે તે સર્વ અસંખ્ય ભેદવાળે જૈનધર્મ છે.
સમુદ્રમાં અસંખ્ય તરંગો ઉત્પન્ન થયા છે, થાય છે અને થશે. તે જેમ સમુદ્રરૂપ છે તેમ આત્માના જ્ઞાનાદિક ગુણ, મનના શુભ વિચાર, વાણુને શુભ ઉપગ, કાયાની શ્રેમ પ્રવૃત્તિ, જે સ્વાર્થ કે પરાર્થ માટે થયાં છે, થાય છે અને થશે, તે અસંખ્ય ભેદેએ આન્તર–બાહ્ય જૈનધર્મ છે. મારું શરણ લીધા બાદ સર્વ જીવોમાં જૈનધર્મનો પ્રગટભાવ થાય છે. , શ્રીમતી યશદાદેવી! મારા પર એકસરખી શ્રદ્ધા-પ્રીતિના ધારક હોય તે જ જેનો છે. મારી શ્રદ્ધા કર્યા વિના કેઈપણ મનુષ્ય ભક્ત, ધમી બની શકતા નથી. યશદાદેવી! મારાથી સત્ય ત્યાગ માર્ગનો પ્રકાશ થવાનો છે. નિઃસંગ ત્યાગીઓથી ગૃહસ્થો ધર્મ માં અપ્રમાદી રહે છે. જયાં ત્યાગીઓ છે ત્યાં મારે સત્ય જૈનધર્મ છે. ત્યાગથી આત્માની શુદ્ધિ થાય છે. ત્યાગથી શાન્તિ મળે છે. ત્યાગથી અનેક પ્રકારની વિષયવાસનાઓને નાશ થાય છે. ત્યાગીઓની પાસે હું આમ મહાવીરભાવે હાજરાહજૂર છું. મારું નામ દેવાની સાથે, સ્મરણ કરવાની સાથે આભમહાવીરને ભાવ પ્રગટે છે. આત્મામાં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, વિર્ય આદિ અનંત ગુણે, પર્યા, શક્તિઓ છે. તે ઉપરથી મેહભાવને નાશ થતાં, મેહ ત્યાગ થતાં, કમવરણ હટી જાય છે. ત્યાગદશાથી આમાની અનંત શક્તિઓ ખીલે છે. ત્યાગીઓ જે પ્રમાણમાં વીતરાગે, જિને, અહં તે બને છે તે પ્રમાણમાં ગૃહસ્થ બનતા નથી. આવતીકાલથી મારા ત્યાગમય જીવનનો આરંભ થશે.
salli

Page #476

૧૩. ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ સત્યરૂપા વાસિષ્ઠ ઋષિ! તમે વખતસર પ્રભુ પરબ્રહ્મ મહાવીરદેવના ત્યાગદીક્ષા પ્રસંગે આવી પહોંચ્યા નહિ. તમે સયા વખતે આવી પહોંચ્યા. હવે રાત્રિ થવા આવી છે. પ્રભુ તે ત્યાગદીક્ષા અંગીકાર કરી નગરની બહાર વનમાં ચાલ્યા ગયા છે, પરંતુ તમારા પૂછવાથી ત્યાગદીક્ષા મહત્સવનું વર્ણન કરું છું તે લક્ષ દઈ સાંભળે. દીક્ષા મહોત્સવનું વર્ણન: - માગસર વદિ દશમના પ્રાતઃકાળથી આરંભી વૈમાનિક અને
તિષી ઈન્દ્રો આકાશમાં વિમાને રાખી હેઠા ઊતરવા લાગ્યા. તેઓની સાથે અસંખ્ય દેવ અને દેવીઓ હતાં. તે સર્વે શ્રી પ્રભુ મહાવીરદેવ પાસે આવી, તેમને વંદન નમન કરી તેમના નામને જયઘોષ કરવા લાગ્યાં. ભવનપતિ અને વ્યન્તરના સર્વે ઈન્દોએ પિતપોતાના પરિવારનાં દેવ અને દેવીઓ સહિત પરમેશ્વર મહાવરદેવ પાસે આવી, વંદન-નમન-પૂજન કરી જયઘષ કર્યો. ચોસઠ ઈન્દ્ર, ઈન્દ્રાણીઓ, દેવ, દેવીએ અને રાજાઓ વગેરેએ પ્રભુને સ્નાત્રકલશોથી સ્નાન કરાવ્યું. દેરાસરમાં તીર્થકરની પ્રતિમાઓ આગળ અનેક તેત્રોનાં ગાન થવા લાગ્યાં. ક્ષત્રિયકુંડનગરમાં નન્ટિવર્ધન રાજાએ મહત્સવ પ્રારંભ. દેશપરદેશથી અનેક રાજાઓ,

Page #477

ત્યાગદીક્ષા મહેાત્સવ
૪૩પ
પ્રધાન, મુનિઓ, ઋષિઓ, બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિયા, વા અને શુદ્રો આવ્યા. પ્રભુના મામા ચેટક, જે વિશાલાનગરી અને તેની આજી માજીના દેશના રાજા હતા તે, આવી પહોંચ્યા અને તેમની સાથે લાખા મનુષ્યા આવ્યા. શ્રી રાજગૃહી નગરીથી મહારાજા શ્રેણિક પેાતાના લક્ષ પરિવારસહિત આવી પહેાંચ્યા. દક્ષિણ કર્ણાટક દેશમાંથી દક્ષિણના રાજા દીક્ષામહેાત્સવમાં ભાગ લેવા પેાતાના પરિવારસહિત આવી પહોંચ્યા. સિન્ધુદેશના અધિષ્ઠાતા રાજા ઉદાયી પેાતાની સેના વગેરે સાથે આવી પહોંચ્યા. બ્રહ્મદેશના રાજા પૂછુ - ભદ્ર પેાતાના પરિવારસહિત આવ્યા. ચીન અને મહાચીનના રાજાઆ સપરિવાર આવી પહોંચ્યા. હિમેત્તરદેશના રાજા પરિવાર આવી પહોંચ્યા. હિમાલયાદિ પર્વતા, નદીએ, દ્વીપા અને વનેમાંથી અનેક ઋષિએ આવી પહેાંચ્યા. ક્ષત્રિયકુંડનગર અને તેનાં ઉદ્યાના મનુષ્યાથી ભરાઈ ગયાં. શ્રી નન્દિવર્ધન રાજાએ સ લેાકેાને વ્યવસ્થાપૂર્વક જમાડવા અને મધ્યાહ્નકાલ પછી પ્રભુ મહાવીરને ચન્દ્રપ્રભા શિખિકામાં બેસાડવા. આકાશમાં દેવાનાં એટલાં ખધાં વિમાને હતાં કે જેથી સૂર્યંના પ્રકાશ પૃથ્વી પર પડવા ન લાગ્યું. દેવા અને દેવીએથી આકાશ છવાઈ ગયું.
પ્રિય શ્રી નન્દિવધનની પ્રાથનાથી પરબ્રહ્મા મહાવીર હુસતા ચહેરે ચન્દ્રપ્રભા શિબિકામાં બેઠા, તે વખતે ઇન્દ્રોએ, દેવે એ, દેવીએએ, પુરુષોએ અને સ્ત્રીઓએ પ્રભુના નામને જયજયકાર ઘાષ કર્યાં. તેથી પૃથ્વી અને આકાશ ગાજી ઊઠેલાં જણાયાં. દેવી આ અને સ્ત્રીએ પ્રભુ મહાવીર દેવની ભક્તિનાં અનેક પ્રકારનાં ગાયને ગાવા લાગી. રભાએ અનેક પ્રકારના નાચે! નાચવા લાગી. ઋષિએ અનેક પ્રકારે પરમેશ્વર મહાવીરદેવની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા. નવગ્રહ શ્રી મહાવીરપ્રભુની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા. સ યક્ષો અને યક્ષિણીએ પરબ્રા મહાવીરનાં સ્તેાત્રે ગાવા લાગ્યાં. રુદ્રો શ્રી મહાવીરની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા. વીરા, ચેાગિનીએ, સેાળ મહાદેવીએ, મહામાતૃકા,

Page #478

૪૩૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
વેદે શ્રી મહાદેવની ભક્તિના શ્વાસેવાસ લેવા લાગ્યાં. પા પશ્યન્તી, મધ્યમા અને વૈખરી એ ચાર પ્રકારની વાણીના ઉલ્લાસ-ભાવ વિશ્વવ્યાપક ખન્યા. યમ, વરુણ, કુબેર આદિ દેવા અને ક્ષેત્રપાલે! પૂર્ણ પ્રેમથી પ્રભુનાં દન કરી સ્વજન્મ સફળ માનવા લાગ્યા અને સ` દેવાની સાથે પ્રભુની આજ્ઞા મસ્તકે ચઢાવી ચાલવા લાગ્યા. સ` પ્રકારના વૈદ્યો શ્રી મહાદેવની સ્તુતિ કરવા લાગ્યા.. ખત્રીસ પ્રકારનાં દેવ સ ખ ધી અને મનુષ્ય સંબધી વાજિંત્રા વાગવા લાગ્યાં. સત્ર વિશ્વમાં અને નરકમાં ઉદ્યોત થવા લાગ્યા.
શ્રી મહાવીરદેવની આગળ શસ્ત્રધારકા ચાલવા લાગ્યા. તેમની આગળ કુન્તધારકેશ, ખડૂંગધારકા, ઘેાડેસવારેા, હાથીએ અને તે પર માનવે, તેની આગળ રથે ચાલવા લાગ્યા. રથામાં ખળકે! અને ખાલિકાએ એઠેલાં હતાં. રથાની આગળ અતિરથીએ, સેનાનીએ, તેની આગળ નાખત વાળાએ, ભભા વાજિંત્રવાળાએ, તેની આગÈ સૂર્ય -ચંદ્રના ચિહ્નવાળી મહાવ્જા, તેની આગળ એક હજાર વજા વાળા ઇન્દ્રદેવજ, તેની આગળ સિ'હુાંવવાળે પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુના નામના મહાવીર ધ્વજ, તેની આગળ અષ્ટ મગળ ચાલવા. લાગ્યો. આકાશમાં ઇન્દ્રોની સેના પણ એ પ્રમાણે ચાલવા લાગી.
પ્રભુ મહાવીરદેવને ચંદ્રશિબિકામાં પધરાવ્યાની સાથે કુલવૃદ્ધ! મહત્તરા સ્ત્રીએ તેમાં એક બાજુએ બેઠી. બીજી અનેક દેવીએ! દ્રુપ છુ, વીઅો વગેરે ઉપકરણે લઈને એડી. પ્રભુની પાછળ સર્વે ઇન્દ્રો અનુક્રમે ચાલવા લાગ્યા. ઇન્દ્રોની પાછળ દેવા અને તેમની પાછળ શ્રી ચેટક, ન દિવધન, શ્રેણિક, વત્સ, બાહુ, સુબાહુ, ઉદય,. જીવક વગેરે રાજાએ તથા ઋષિએ! વગેરે સવણી", સખડીય અને સર્વદેશીય મનુષ્યા ચાલવા લાગ્યા. તેમની પાછળ ઇન્દ્રાણીઓ, દેવીએ, અસુરીએ, રાણીએ ઋષિપત્ની, બ્રાહ્મણીએ, ક્ષત્રાણીઓ, વૈશ્ય એ અને શૂદ્રિકા વગેરે સીએ ચાલવા લાગી. સના હૃદયમાં, માંખમાં, કાનમાં અને જીભ પર પ્રભુ મહાવીર વસી રહ્યા.

Page #479

ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ
૪૩૭ હતા. શ્રીમતી મહાદેવી યશદાદેવી નામણુદી ઝાલી ચાલતાં હતાં અને હું પણ પ્રિયદર્શનને સાથે લઈ ચાલતી હતી. સિદ્ધાર્થ રાજાનાં સર્વે સગાંઓ ચાલતાં હતાં
ક્ષત્રિયકુંડ નગરના મધ્ય ભાગમાં થઈને, ચીટા વચ્ચે વચ બજારમાં થઈ ઈશાન તરફ વધેડે ચાલ્યા. ગેખમાં બેઠેલી સ્ત્રીએ પરબ્રહ્મ મહાવીર દેવને દેખીને વંદન-નમસ્કાર કરવા લાગી, પ્રણામ કરવા લાગી તથા જય-વિજય શબ્દોથી પ્રભુને વધાવવા લાગી. લાખો મનુષ્ય પ્રભને આંખોથી જેવા લાગ્યા અને કહેવા લાગ્યા કે “અહો! પ્રભુ! હવે પાછા ક્યારે મળશે? પ્રત્યે મહાવીદેવ! અમને તમે દર્શન દેતા રહેશે. તમારે વિયેગ અમને બિલકુલ સહ્ય જ નથી. તમારું મુખ દેખ્યા વિના અમે જીવી શકીએ તેમ નથી. માટે પ્રત્યે ! વહેલાં વહેલાં અહીંયાં કૃપા કરી પધારજો. અમને તમે જ એક પરમપ્રિય છે. આ પ્રમાણે પુરુ અને સ્ત્રીઓ અશુઓથી ઊભરાઈ ગયેલી આ ખેથી ગદ્ગદ સ્વરે પ્રભુને વિનવવા લાગ્યાં. બાળક અને બાલિકાઓ અત્યન્ત પ્રેમથી પ્રભુ મહાવીર દેવને ઊંચે રેથી કહેવા લાગ્યા કે “વહાલા અમારા દેવ! તમે અમારી પાસે રહે. અમને બાળકને મૂકીને તમે એકલા ચાલ્યા ન જાવ.” કેટલાંક બાળકો રૂદન કરવા લાગ્યો અને પ્રભુને ક્ષત્રિયકુંડ નગરમાં જ પોતાની પાસે રહેવા વિનંતી કરવા લાગ્યાં. કેટલાંક બાળકો અને બાલિકાઓ પોતાનાં માતાપિતાને કહેવા લાગ્યા કે “પ્રભુ મહાવીરદેવને ન જેવા દે. જે પ્રભુ જશે તે અમે ખાઈશું નહીં.” શ્રી મહાવીરદેવના ગઠિયાઓ જ્ઞાની હતા, તે પણ આ દીક્ષા પ્રસંગે તેઓ પ્રભુને વિરહ થતે દેખી અંતરમાં એકદમ રુદન કરવા લાગ્યા. તે વખતે તેમને ચાલવાનું અને પિતે કોણ છે તેનું પણ ભાન રહ્યું નહીં.
પ્રભુ શિબિકામાં બેઠા બેઠા સર્વ લોકોના પ્રણામ ઝીલતા હતા. પ્રભુની પાસે બેઠેલી વૃદ્ધ મહત્તરાએ પ્રભુનાં અને પ્રભુના

Page #480

:34
અધ્યાત્મ મહાવીર
કુળનાં વખાણ કરવા લાગી અને કહેવા લાગી કે હે દેવાધિદેવ ! તમે વિશ્વમાં સત્ર માહુરાજાને પરાજય કરી અને ક્ષણમાત્ર પ્રમાદ કર્યાં વિના સજ્ઞપણાથી સર્વ લેાકેાને ધમમાં સ્થિર કરે અને અધમના નાશ કરે.’ પ્રભુના કુળમાં વૃદ્ધ એવા પુરુષો અત્યંત પ્રેમભક્તિથી પ્રભુને કહેવા લાગ્યા કે હે વૈદેહદિન્ત, જ્ઞાતકુલભાનુ, મહાવીર પ્રભુ! તમે વિશ્વમાં ધર્મના પ્રકાશ કરો અને અધર્મને નાશ કરી, સર્વ વિશ્વમાં જ્ઞાનના પ્રકાશ કરો, સર્વ પ્રકારના મિથ્યા પાખડાને દૂર કરી. વિશ્વમાં પ્રસરેલી નાસ્તિકતાને નાશ કરે. સર્વ પ્રકારના દુશ્મને પર જય થાય એવા એપ પ્રચારા,’‘જય જય શ્રી મહાવીર દેવ' એમ પ્રભુના નામના વિજયઘેષ કરવા લાગ્યા. ઇન્દ્રો પ્રભુ મહાવીરદેવની પાલખીને વારાફરતી ઉપાડવા લાગ્યા અને વીજશે! કરવા લાગ્યા તથા પ્રભુને મહિમા ગાવા લાગ્યા. દેવતાએ પચવણુ પુષ્પની વૃષ્ટિ કરવા લાગ્યા તથા ધનાદિકની વૃષ્ટિ કરવા લાગ્યા. કુળમડુત્તરિકાએ શિબિકામાં પ્રભુના ગુણ ગાવા લાગી. શ્રીમતી યÀાદાદેવી વગેરે રાણીએ, દેવીએ એકસરખા સરે શ્રી મહાવીરદેવના મહિમા ગાવા લાગી. તેમના ાગની મધુરતાથી ખેંચાઈ વનમાંથી હરણેા મહેાત્સવના વઘેાડામાં દાખલ થઈ આની ખન્યાં. પ્રભુના મહે।ત્સવમાં પાર વિનાની શેલા બની રહી.
વઘેાડામાં ગાવાળિયાએ દેશપરદેશથી આવેલા. તેઓએ એવી તે વેણુ વગાડી કે તેના રાગથી આકર્ષાઇ ને હજારા લખે ગાય ત્યાં આવીને ખડી થઇ શ્રી મહાવીરનાં દર્શન કરવા લાગી. અનેક પ્રકારની દિવ્ય મેરલીના સ્વરથી મહાપ્રચ’ડ કાયવાળા ફણીધરા આવવા લાગ્યા અને પ્રભુ મહાવીરનાં દન કરવા લાગ્યા. તેઓને કાઈ એ ઈજા કરી નહી અને કાઈ ને તેઓએ ઈજા કરી નહી', એવા અદ્વૈત પ્રેમ છવાઈ ગયે, અનેક પ્રકારના દિવ્ય અને માનુષી વાજિત્રાના સ્વરથી સ્થૂલ-સૂક્ષ્મ રુષ્ટિમાં આનંદરસ વિકસવા લાગ્યા.

Page #481

ત્યાગક્ષા મહત્સવ
૪૩ એ પ્રમાણે મહોત્સવપૂર્વક ગાજતે વાજતે ઈન્દોએ પ્રભુને ક્ષત્રિયકુંડ નગરના ઈશાન કોણમાં આવેલું જ્ઞાતખંડવન, કે જે પાંચ એજનનું હતું, તેમાં અશેકવૃક્ષની નીચે મણિરત્નાદિકથી વિભૂષિત કરેલી પ્રણી પર પ્રભુને પધરાવ્યા. પ્રભુ પરબ્રહ્મ મહાવીરદેવ ચન્દ્રપ્રભા શિબિકામાંથી હેઠા ઊતર્યા કે તરત જ દેવેએ અને મનુષ્યએ પ્રભુના નામને મહા જયઘોષ કર્યો. કુળમહત્તરિક ઓ અને દેવીઓ શિબિકામાંથી હેઠે ઊતરી. પ્રભુની આગળ ઈન્દ્રાણીઓ, દેવીઓ, શ્રી યશોદા મહારાણી અને મેં વગેરેએ મંગલચિહ્નો, અષ્ટમંગલ વગેરેનું આલેખન કર્યું. સર્વે ઈન્દ્રો અને દેવોએ પ્રભુનું પૂજન કર્યું અને પ્રભુના ચરણકમળને તીર્થોદકથી પ્રક્ષાળી તે જલામૃતનું સર્વ રાજાઓએ, દેવોએ પાન કર્યું. શ્રી મહાવીર દેવે સર્વ આભરણે અને પુરુષની માળાઓ વગેરેને હેઠા ઉતાર્યા. તે વખતે સમગ્ર લેકએ પ્રભુને પિતાના હૃદયમાં દીઠા અને તેઓ પ્રભુમય ભાવનાવાળા બની ગયા. શ્રી મહાવીર પ્રભુએ કુળમહત્તરિકાઓ, કે જે પટશાટક વગેરે લઈને બેઠી હતી, તેઓને ઘરેણાં આપ્યાં. શ્રી નેન્દિવર્ધન રાજાએ પ્રભુના ત્યાગમુહૂર્તની સર્વ લેકેને તૈયારી જણાવી. ઈન્દ્રદેવે સર્વ પ્રકારનાં વાજિંત્રે વાગતાં હતાં તે બંધ કરવાનો હુકમ આપે. તે દિવસનું નામ “સુત્રત દિવસ” હતું. માગસર વદી દશમીએ વિજય મુહૂર્તમાં પાંચમૌષ્ટિક લેચ કરી, બે ઉપવાસ કરી પ્રભુએ ત્યાગદીક્ષા ગ્રહણ કરી. શુદ્ધ નિશ્ચયથી ત્યાગી છતાં વ્યવહારથી લેકેને ત્યાગાદ શીખવવા મહાત્યાગી બન્યા. તે વખતે ઈન્દ્રો અને દેવો પ્રભુને વંદી પૂછ તેમના નામને જય મહાવિજય ઘેાષ કરવા લાગ્યા. શ્રીમતી યશદા દેવીએ પ્રભુની આગળ આરતી મંગલદીવો કર્યો.
શ્રી પ્રભુની પુત્રી પ્રિયદર્શનાએ નમન વંદન કરી પ્રભુને વીનવ્યા કે “હે પ્રભો ! તમે અમારી સંભાળ લેશો. આપ અમારા હૃદયથી દૂર ન થશો.” પ્રિયદર્શનાની વિજ્ઞપ્તિથી સર્વ લેકનાં ચક્ષુમાં આંસુ આવી ગયાં. ઈન્દ્ર મહારાજાએ ત્યાં થતો કે લાહલ

Page #482

४४०
અમે મહાવીર બંધ કર્યો અને પ્રભુને નમન વંદન કરી હિતશિક્ષા સંભળાવવા વિજ્ઞપ્તિ કરી. પ્રભુ એ વખતે ઊભા હતા અને સર્વ લેકે તેમની આગળ બે હાથ જોડી ઉભા રહેલા હતા. સર્વ દેવો અને મનુષ્યને, ઘણું દૂર છતાં, તેમની આંખ આગળ પ્રભુ દેખાતા હતા. સાબુનયને સર્વ મનુષે પ્રભુ મહાવીરદેવની હિતશિક્ષા શ્રવણ કરતા હતા.
હે વસિષ્ઠ પિના પુત્ર વાસિષ્ઠ! તમારા પિતા વસિષ્ઠ અપિ, કે જે દેવકમાં હતા તે પણ દેવવેશે ઉપદેશ સાંભળવા આવ્યા હતા. તેમ જ દેવલેકમાં દેવ બનેલા એવા વિશ્વામિત્ર, બદ્રિ, નારાયણ, દત્તાત્રેય, જાલંધર, કેડાલ, અથર્વ, શામ, યાજ્ઞવલકથ, અત્રિ, ધન્વન્તરિ, અર્ચિ, દેવલ, જાબાલિ, કાશ્યપ, શુક, અસિત, ભારદ્વાજ, અગ્નિવેશ્યાયન, હાતિ, કૌડિન્ય, વસ, પાયનસ, માઢર, વાલમીક, બૃહસ્પતિ, વિશ્વામિત્ર, ગૌતમ, ઐલાપત્ય, વ્યાધાપત્ય, કૌશિક, ઉકૌશિક, કુસ, કર્મ વગેરે દેવે, તેમના વંશજ ઋષિએ કે જે મૃત્યુ પામીને દેવકમાં અર્થાત વૈકુંઠ–અશ્રુત દેવલોકમાં દેવ થયા હતા તે, પણ પરમેશ્વર મહાવીરદેવના ત્યાગમહેલ ભવમાં આવ્યા હતા. તેઓ પ્રભુનાં હિતવચને શ્રવણ કરવા લાગ્યા. તે વખતે પ્રભુનું અપાર તેજ સર્વને જણાતું હતું. વિરાટ દર્શન :
પ્રભુ મહાવીર સર્વ દેવો અને મનુષ્યને કહ્યું : “તમે આંખો મીચી ચિત્ત એકાગ્ર કરો અને મારામાં મન પરોવી દો. પછી હૃદયચક્ષુધી મને દેખે.” એ પ્રમાણે સર્વ ઈન્દોએ, દેવેએ અને મનુષ્યએ આંખ મીંચી પ્રભુ મહાવીરનું ધ્યાન ધર્યું કે તરત સર્વના હૃદયમાં સત્તા વ્યક્તિએ પ્રભુ મહાવીર દેખાવા લાગ્યા. તેમના વિના અન્ય કશું કંઈ દેખાવા ન લાગ્યું. તેઓ પોતાનાં નામરૂપનું ભાન ભૂલી ગયાં. હું પણ પ્રભુ વિના અન્ય કશું કંઈ દેખવા ન લાગી, અને હું પિતાને ભૂલી ગઈ, એમ છે વસિઝષિવંશજ

Page #483

ત્યાગદીક્ષા મહાત્સવ
વાસિષ્ઠ ઋષિ! જાણો.
પ્રભુના અનંત તેજમાં વિશ્વ એક પરમાણુ જેટલું સાકાર દેખાવા લાગ્યું, એમ સત્ર લેકેને અનુભવ થયેા. પા કલાક પછી પ્રભુએ સર્વને આંખે ઉઘાડવાને હુકમ કર્યાં. સ લેાકેાએ પ્રભુના અને અનંત આત્મસ્વરૂપનાં દન કર્યાં તેથી સ લેાકેાના આનંદને પાર રહ્યો નહી . સવ લે કે એ આખે ઉઘાડી પ્રભુના સ્થૂળ અનંત પુણ્યમય શરીરને દેખ્યુ અને સાષ્ટાંગ દંડવત્ કરી પ્રભુને નમવા વંદવા લાગ્યા અને પ્રભુ મહાવીરદેવનું શરણું સ્વીકારવા લાગ્યા. સર્વ ઋષિએ, કે જે દેવલાકમાં દેવે થયા હતા અને જેસ્મા હિમાલયાદિ પતેઃ પર ઋષિવેષથી પરિભ્રમણ કરતા હતા, તેએ પ્રભુના પૂર્ણ અનંત ગુણુપર્યાયમય ઈશ્વરાવતાનું પૂર્ણ શ્રદ્ધાન ધારણ કરવા લાગ્યા અને શાંતપણે પ્રભુને હિનાપદેશ શ્રવણ કરવા લાગ્યા. તે વખતે એટલી બધી શાંતતા છવાઈ હતી કે પુષ્પનું ખરવુ પશુ સભળાયા વિના રહે નહીં. બે હાથ જોડીને એકાગ્ર ચિત્ત અને પૂર્ણ પ્રેમે લ્લાસથી દેવા અને મનુષ્યે તથા હું. આ પ્રમાણે સદુપદેશ
શ્રવણું કરવા લાગ્યાં.
પ્રભુ મહાવીરના ઉપદેશ :
દેવા અને મનુષ્યા ! તમે જૈનધર્મમાં તત્પર રહે. અનાદિકાળથી જૈનધર્મ પ્રવર્યા કરે છે અને અનતકાળ પર્યન્ત જૈનધમ પ્રવાઁ કરશે. મારા અવતારથી આર’ભીને જે જે ઉપદેશ, તત્ત્વ જ્ઞાન, સપ્રવૃત્તિ મેં જણાવ્યાં છે તેમાં સર્વધર્મને સમાવેશ થાય છે. વાયુ, અંગિરા, ભરત, અગ્નિ, કાશ્યપ આદિ ઋષિઓનાં તત્ત્વજ્ઞાન, ઉપદેશો અને અન્ય વેદાદિ પુસ્તકે તેમ જ વસિષ્ઠ, ભ, યાજ્ઞવલ્કય, વ, મુંડક, જાબાલ વગેરે સર્વ ઋષિઓની મારી સત્તાત્મક સ્તુતિઆ વગેરેના મારા ઉપદેશમાં સમાવેશ થાય છે. તે સંસ્કૃત તથા વમાન દેશી ભાષામાં ગૂ થશે, તેથી તે જ સત્ય જ્ઞાનરૂપ માનવું અને પૂનુ` સ` રદ કરવું. જે કાઈ
૪૪૨

Page #484

૪૪૨
અધ્યાત્મ મહાવીર
•~
ધ શાસ્ત્ર હાય તેમાંથી સમ્યક્ ગ્રહણ કરવું, પણ મારું કથેલું તથા હાલમાં અને પછીથી જે તત્ત્વજ્ઞાન પ્રગટશે તે સવ પૂર્ણ શ્રદ્ધાથી સત્ય માનવુ' અને તે પ્રમાણે વર્તવા યથાશક્તિ પ્રયત્ન કરવા. મારા પ્રવર્તાવેલે ધમ તેજ આ' સત્ય ધમ અર્થાત્ જૈનધર્મ છે. પૂર્વે એ પ્રમાણે સ તી કરે એ પેાતપેાતાના શાસનકાળમાં જૈનધમ પ્રવર્તાયેા હતેા. તમેાગુણી, રજોગુણી અને સત્ત્વગુણી જૈનો સ વધુમાં અને વર્ણીતીત પણ મારી આજ્ઞા પ્રમાણે યથાશક્તિ વતીને મેક્ષ પામે છે અને પામશે,
k
શ્રી નેમિનાથ અને પાર્શ્વનાથ તીર્થોકરના મધ્યકાળમાં થયેલ વસિષ્ઠ આદિ ઋષિએ, કે જે હાલ દેવા થઈ ને મારી પાસે આવ્યા છે, તેઓએ કેટલાંક સૂક્તો અને સહિતાએ રચ્યાં છે, પણ તેના અમાં પાછળથી મિશ્રતા થવાથી હવે પછી મારી વાણીથી જે ઉપદેશ થશે તેમાં જ સંપૂર્ણ સત્ય સમાયું છે અને સમાશે. માટે હવે પૂતી કરી અને તેમના ભક્તો એવા ઋષિએ વગેરેનું સવ
જ્ઞાન મારા જ્ઞાનમાં સમાય છે એમ જાણે..
પૂર્વના સર્વ ઋષિઓએ મારી સ્તુતિ કરી છે અને મારુ ધ્યાન ધરીને શોધેા કરી છે. મારી પરબ્રહ્મ સત્તાનુ ધ્યાન ધરીને અનેક ઋષિ મુક્ત થયા છે, કે જેએનાં નામ પૂર્વનાં શાસ્ત્રોમાં પણ નથી. પ્રાચીન ભૂતકાળના સદંતિહાસ મારા જ્ઞાનથી વિશ્વમાં પ્રગટ થશે. દુનિયાનાં સત્ર દને, સર્વ ધર્મો અને પથ! જુદા જુદા દેશેામાં પ્રગટેલાં તે સવ અપેક્ષાએ મારાથી પ્રકાશિત અને પ્રકાશ કરવામાં આવશે એવા અનાદિકાલીન જૈનધમ માં અન્તર્ભાવ પામ્યાં છે, પામે છે અને પામશે એમ જાણે..
જૈનધમ ની યથાશક્તિ આરાધના કરવામાં સવ દન-મતપથેાની આરાધના આવી જાય છે, તેથી અન્ય કેાઈ ધમ પાળવા ચૈાગ્ય નથી અને તે પ્રવર્તાવવા ચગ્ય નથી. જૈનધમ ની બહાર કેાઈ ધ નથી. જે મારા કહેલા જૈનધર્મીમાં નથી તે અન્ય કોઇ ઠેકાણે

Page #485

४४३
ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ નથી. મારા તત્વજ્ઞાનની બહાર કઈ તત્વજ્ઞાન નથી. જેટલાં વિજ્ઞાને છે અને પ્રકાશિત થશે તે સર્વ મારાથી પ્રકાશેલાં જાણે. દુનિયામાં અનેક પ્રકારની શક્તિઓ, ચમત્કારે છે તે આત્મવીરના આધારે છે એમ જાણે. સત્યથી સદા પ્રવર્તી અને અસત્યથી પાછા ફરે. સત્યરૂપ હું છું અને અસત્ મેહમાયા છે એમ જાણે. મારા જૈનધર્મરૂપ સાગરમાંથી તરંગરૂપે ઊઠેલા (ઉત્પન્ન થયેલા અનેક શાખારૂપ ધર્મો જાણો.
સર્વ લેકે મારા સ્વરૂપ તરફ લક્ષ દો અને સર્વ બંધનેથી મુક્ત થાઓ. એક વસ્તુના સ્વરૂપને અનેક દષ્ટિએથી અને સ્યાદ્વાદરૂપ સમ્યજ્ઞાનથી સર્વ બાબાને તપાસો. અનેક અપેક્ષાઓથી સત્યને નિર્ણય કરે. અજ્ઞાન–મોહથી ભ્રમિત ન બને. આત્મા વિનાની સર્વ જડ વસ્તુઓમાં મેહથી બદ્ધ ન થાઓ. સર્વ જડ વસ્તુઓ પ્રતિ થતા મમતા–મેહને દૂર કરો, અને અનંત સુખ છે એ દઢ નિશ્ચય કરી શુદ્ધોપગ ધારણ કરે. રાગદ્વેષ વિના આત્માને આત્મસ્વરૂપે સંભાર અને અનુભવ એ જ શુદ્ધો પગ છે. શુદ્ધપયોગથી આત્મામાં અનાદિકાળથી તિરભાવે રહેલા અનંત સુખને આવિર્ભાવ થાય છે.
દેવે અને મનુષ્ય! તમો સર્વે સત્ય પ્રેમથી વર્તે. દુનિયામાંથી સારું છે. આત્મા પર સર્વ દષ્ટાંતને સવળાં કરી ઉતારે. કરસ્પર્શમાં મસ્ત થયેલ હથી હસ્તિની માટે ખાડા–કાદવ કંઈ પણ દેખતે નથી એ તેને પ્રેમ છે, તેમ જે આત્મમહાવીરપ્રભુ પર પૂર્ણ પ્રેમી બને છે અને પ્રભુપ્રાપ્તિ માટે શરીરને નાશ થાય તે પણ જે શરીરની પરવા કરતા નથી તેઓ મને પામે છે અને જન્મ–જરા-મૃત્યુના દુઃખથી મુક્ત થાય છે.
માછલાઓ લેટ વગેરે ભય પદાર્થોની લાલચે પારધીએ. વગેરેના પંજામાં સપડાય છે. ભક્ષ્ય પદાર્થ ખાતાં તેઓની જીભ પર કાંટા વાગે છે અને તેથી તેઓ જિ હારસની લાલચે પ્રાણ ખેવે

Page #486

અધ્યાત્મ મહાવીર છે, તે પણ તેઓ ભઠ્યપ્રેમ અને જિહાર રાગને ત્યાગતાં નથી. તેમ જેઓ શુદ્ધભ પરબ્રહ્મ પ્રેમરસમાં એટલા બધા રસીલા બને છે કે જેથી શરીરનો નાશ થાય, ધન, સત્તા આદિનો નાશ થાય તે પણ તેની પરવા કરતા નથી અને દેહ કે પ્રાણથી મરવામાં પિતાની મસ્ત દશાને ચૂકતા નથી તેઓ મને પામે છે.
ભ્રમરો ગધના ઘણા લાલચુઓ હોય છે. સરોવરના કમળમાં ગંધના રાગથી એટલા બધા ચિટી જાય છે કે તે સૂર્યાસ્તને પણ જાણી શકતા નથી. સૂર્યાસ્ત થતાં કમળ બિડાય છે ત્યારે તે કમળોમાં ચૂંચું કરતા રહે છે. રાત્રિમાં હાથીઓ સરોવરમાં પડી કમળાને તેડી-કચરી નાખે છે તેના ભેગા ભમરાઓને પણ નાશ થાય છે, છતાં તેઓ પિતાની ટેવ છેડતા નથી. ભમરાઓની પેઠે જેઓ આભમહાવીરના ગુણેની સુગંધીમાં મસ્ત બને છે અને કાળનો ભય ગણતા નથી; ધન, સત્તા, કુટુંબ, દેહનું ભાન પણ ભૂલી જાય છે, ટાઢ, તાપાદિનાં દુઃખને પણ જેઓ હિસાબમાં પાણતા નથી; પ્રતિષ્ઠા, કીર્તિ, નામરૂપને મેહ જેઓ ભૂલી જાય છે અને મારામાં એટલા બધા આસક્ત બની જાય છે કે જેથી તેઓ બાહ્યમાં ત્યાગ કે ગ્રહણનું ભાન ધારી શકતા નથી એવા મસ્ત ભક્તો છેવટે હાદિ કર્યાવરણને હટાવી સર્વપદ પામે છે.
ચેમાસાની ઋતુમાં ઘણા પતંગિયાં થાય છે. દીપકનો પ્રકાશ, તાપણું વગેરેનો પ્રકાશ દેખીને તે તરફ ઊડે છે અને આજુબાજુને વિચાર કર્યા વિના તેમાં પિતાની કાયાને હેમ કરે છે અને દેહને ભસ્મરૂપ બનાવે છે. તેમના એવા ચક્ષુ ઇન્દ્રિયના વિષયરાગની પેઠે મારા ભક્તો, સંતો, ફકીરો મારા માટે દેહ-વિષય-ઈન્દ્રિય-મનને હમ કરે છે અને મારા સ્વરૂપમાં લીન થવા માટે પછી શું થશે, કુટુંબ વગેરેનું શું થશે વગેરે બાબતે કંઈ પણ વિચાર કરતા નથી. ઈન્દ્રિયેના સુખની લાલચને તેમ કરવામાં જરામાત્ર આનાકાની કરતા નથી. જડની અહંતા અને મમતારૂપ સૂક્ષ્મ દેહને મારા અગ્નિ

Page #487

ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ
४४५ સમાન રૂપમાં બાળીને ભસ્મ કરી અને મારા સ્વરૂપમાં લીન બની શુદ્ધાત્મમહાવીરપદને પામે છે.
વનમાં ફરતાં હરણની દશા દેખે. તેઓ મોરલી કે વેણુ, વગાડનારાઓની પાસે જાય છે. તેઓ તે વખતે જરામાત્ર મૃત્યના ભયને વિચાર કરતાં નથી. પારધીએ તેમને મારી નાખે છે તે પણ ગાનરાગને–શ્રવણેન્દ્રિયના વિષયરાગને ત્યાગ કરતાં નથી. ગાયન સાંભળવામાં મશગૂલ થયેલાં એવાં મૃગલાં સુખેથી મરે છે તેમ જેઓ મારા શુદ્ધાત્મસ્વરૂપનું માહાઓ સાંભળવામાં પ્રાણને હિસાબ ગણતા નથી, મારા તિસ્વરૂપને દેખી પતંગિયાંની પેઠે આવીને હેમાય છે અને મરતાં મરતાં પણ મને સાંભળવા-દેખવામાં જ જેઓને પૂર્ણ પ્રેમ છે, પૂર્ણ મસ્તી છે તેઓ મને જ પામે છે. તેઓ રાજ્ય, વૈકુંડ, ધન, પુત્ર, સ્ત્રી આદિને ભૂલી જાય છે. ઈન્દ્રની અપ્સરાઓ પણ જેઓને કૃષ્ણવર્ણ ભૂંડણ એ જેવી લાગે છે, ધૂળમાં અને રનમાં જેને એકસરખે ભાવ છે, આત્મમહાવીરનું સ્વરૂપ સાંભળવામાં જેઓ મહાવ્યસની હરણ અને નાગના જેવા એકરસિયા બન્યા હોય છે તેઓ પરબ્રહ્મ સ્વરૂપને પામે છે.
નદીઓ સમુદ્રમાં મળીને, પિતાનાં નામે અને રૂપે (આકારોનો ત્યાગ કરીને સાગરરૂપ બની જાય છે, તેમ તમો તમારા નામre અને રૂપમાં મને દેખે અને જુદાં નામરૂપનો ત્યાગ કરીને મારારૂપ બની જાઓ. શરીર એ મારું રહેવાનું સ્થાન છે અને હું શુદ્ધાત્મ અક્ષર બ્રહા અનંત સૂરસાગર છું એમ અંતરમાં અનુભવે.
- ત્રણ પ્રકારના પદાર્થોનું વિશ્વ છેઃ નામરૂપ પદાર્થો, જ્ઞાનરૂપ પદાર્થો, યરૂપ પદાર્થો. તેમાં જ્ઞાનરૂપ આત્મામાં નામ પણ ફેયરૂપ છે. નામ અને જડ-ચેતનમય વિશ્વ એ સર્વ જ્ઞાનાત્મામાં ભાસે છે. જ્ઞાનાત્મરૂપ પોતાને ધારો અને નામરૂપ મેહથી નિવૃત્તથાઓ. સાગરમાં જલનું એક બિંદુ ભળીને સાગરરૂપ થાય છે, અમર થાય છે, તેમ તમે આત્માના અનંત જ્ઞાનાનંદ રૂપમાં ભળીને

Page #488

-
-
-
---
-...
અધ્યાત્મ મહાવીર અનંતરૂપ થાઓ. તિભાવે તમે અનંત છો અને આવિર્ભાવે અનંતગુણ પર્યાયરૂપ પિતાને અનુભવે. આત્મતત્વને ઉપદેશ:
દ્વધમાંથી છૂત કાઢવા માટે દૂધનું દહી કરીને તેને મથી (લેવી) માખણ કાઢવામાં આવે છે અને માખણને તાવી જળ બાળીને ઘત કાઢવામાં આવે છે. તે પ્રમાણે દેહમાં રહેલા આત્માને મન-વાણ-કાયાથી જુદા પડે અને તેમાંથી માખણરૂપ અંતરાત્મા પ્રગટ કરે અને તે અંતરાત્મારૂપ માખણનું પરમાત્મરૂપ થી કરે. ઘાસમાં ઘી છે. ઘાસના ઉત્પત્તિકારણ જળ, અગ્નિ, પૃથ્વી, બીજમાં ધી છે, પણ તે સત્તાએ બહુ દૂર છે. ઘાસ કરતાં ગાયમાં ઘત પાસે છે. ગાય કરતાં દૂધમાં, દૂધ કરતાં દહીમાં અને દહી કરતાં માખણમાં ઘી પાસે છે. તેમાં સર્વત્ર એ પ્રમાણે સાધન વડે દૂર-દૂરતરથી તેમ જ આસન-આસન્નતર ધ્યાન–અનુભવથી મને (શુદ્ધાત્માને પામે.
આત્મશક્તિ વિના અગ્નિ બળે નહીં, વાયુ વાય નહીં, પૃથ્વી સ્થિર રહે નહીં, જલ દ્રવે નહી, સૂર્યવિમાન ગતિ કરે નહીં. એમ આત્મરૂપ મને આત્મસત્તાએ અંતરમાં અનુભવે એટલે આત્મસત્તાથી તમારા સર્વેમાં મને અનુભવશે. સર્વ વિશ્વમાં અને વિશ્વની બહાર બ્રહ્મસત્તારૂપ હું છું એમ અનુભવે. - મારામાં ઉત્પાદ-વ્યય ક્ષણે ક્ષણે થયા કરે છે. ગુણપર્યાઓના ઉત્પાદ તે જ મારું બ્રહ્મારૂપ છે. જ્ઞાનાદિ ગુણ–પર્યાને વ્યય તેમ જ સર્વ સેને જ્ઞાનમાં ઉત્પાદ પછી વ્યય તે મારું હર રૂપ છે અને સર્વનું મૂળરૂપે તેવું (તે) સત પણું–વ્યત્વ એ મારું વ્યાપક વિષ્ણુરૂપ છે. તેથી એ ત્રણ શક્તિવિશિષ્ટ એ હું પિતે એક રૂપ
અને ઉત્પાદ-વ્યયની અપેક્ષાએ અનેક રૂપ છું. જે દેહથી મને તમે દેખે છે તે દેહ તે સાકાર છે. જ્ઞાનાત્મારૂપ હું અનંત અપાર તેજોમય છું, તેથી તે રૂપથી જે મને જાણે છે તે સર્વને જાણે છે

Page #489

૪૪૭
ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ અને પિતાને પણ જાણે છે. મારામાં જેઓ પૂર્ણ પ્રેમ ધારણ કરે છે અને તે માટે જ્ઞાનાગ્નિને હૃદયાધારમાં પ્રજવલિત કરીને તેમાં મેહપશુને હમે છે તેઓ મારા આત્મરૂપને પામે છે, પરંતુ શાસ્ત્રોને પકડી રાખવાથી યા વાતે કરવામાત્રથી કંઈ વળતું નથી. મારામાં જે પ્રેમ ધારણ કરે છે તેઓના હૃદયમાં હું છું એમ તમે સર્વે જાણે.
મારા ધર્મના આચારમાં અને પ્રવૃત્તિઓમાં દેશકાળાનુસારે જેઓને જેમ ઘટે તેમ ચોગ્ય ફેરફારો કરે છે અને ધર્માચારવાળાં શાસ્ત્રોને પણ મારા મહાભક્ત સૂરિએ દેશકાલાનુસાર એગ્ય સ્વરૂપમાં ફેરવી શકે છે. સર્વ વિશ્વનું શ્રેય કરે, સમાજને અવનતિ. માં પડતાં બચાવે અને સર્વ ને ઉન્નતિના માર્ગ પર ચઢાવે, સર્વ વિશ્વમાં જ્ઞાનરૂપે મારો અનુભવ કરાવે, ખોટાને નાશ કરે અને સત્યને ધારી રાખે તે જ મારે સર્વ જીવોના ગુણકર્મ વાધિકારે ભિન્ન ભિન્ન અસંખ્ય શાખાયુક્ત જૈનધર્મ છે.
સવ દ્રવ્યમય વિશ્વને શેયપરિણામે મારામાં ક્ષણે ક્ષણે ઉત્પાદ-વ્યય થયા કરે છે એમ જે યાદ્વાદદષ્ટિએ અનુભવે છે તે જ આભદષ્ટિથી મને દેખે છે અને તે જ પ્રભુ બને છે.
એકબીજામાં પ્રેમથી મને દેખો અને ભિન્નતા, સ્વાર્થને ત્યાગ કરે. જે કંઈ થાય છે તેમાં આનંદથી વર્તે તે જે કંઈ થશે તેમાં આનંદ દેખશે. જ્યાં જ્યાં શક્તિઓ છે ત્યાં મારું શક્તિસ્વરૂપ છે, એમ અભેદાક્ષિાએ જાણે. જે કંઈ દુઃખરૂપ છે, જડરૂપ છે તે અનાત્મરૂપ જાણે. એક તસુમાત્ર પણ હું ભક્તિવાળા હૃદયથી દૂર નથી. અસથી સત્યની ઉત્પત્તિ નથી અને સત્યથી અસતની ઉત્પત્તિ નથી. મિચ્યા હું પણ ત્યાગ તે ત્યાગ છે અને તેવી દશામાં રહીને પશ્ચાત્ વર્તવું તે ત્યાગાશ્રમ છે.
માતાના ઉદરથી જન્મ તે એક જન્મ છે અને મારે અનુભવ કરી જૈન બનવું તે દ્વિજ અર્થાત્ બીજી વાર આત્મભાવે જન્મવું

Page #490

૪૪૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
છે. મનનુ આત્માની પાસે સ્થિર થવુ અને રાગદ્વેષના વિકલ્પસંકલ્પરહિત થવુ' તે અઘ્યાત્મ ઉપનિષદ છે અને એવા પ્રકારને મેધ આપતું શાસ્ત્ર તે શબ્દોપનિષદ છે. આત્માની સત્ય જ્ઞાનની સ્ફુરણાને સાંભળવી તે શ્રુતિ છે અને શુદ્ધાત્મજ્ઞાન તે શરીરમાં રહેલ જીવતે જ્ઞાનવેદ છે અને એવી દશા પમાડનારાં મારાં હિતવચને તે શાસ્ત્રવેદો છે. પૂના તીથ કરે, મુનિએનાં ચરિતા પુરાણ, એ ઇતિહાસ છે. સવ તી કરેના ઉપદેશ તે તે કાળમાં શાસ્ત્રવેદો હતા અને ઇતિહાસ તે પુરાણે હતા.
અધ્યાત્મદૃષ્ટિએ શરીરમાં રહેલ આત્મા તે જ પરપ્રા મહાવીર છે અને તેના મુખ્ય ગુણુા તે ઇન્દ્રો, નવગ્રહ, દશ દિક્પાલ, રુદ્ર, વસુ, આદિત્ય, પ્રજાપતિરૂપ છે અને આત્માની શુભ શક્તિએ તે દેવીએ છે. શુભ માનસિક વિચારે તે આધ્યાત્મિક મનુષ્યા છે. અને શુભ માસિક વૃત્તિએ તે માનુષી સ્રીએ છે. આત્માના પ્રકાશથી સર્વ વિશ્વ પ્રકાશે છે, માટે આત્માને જાણે,
શરીરની માંહ્ય ચૌદ્ર વિભાગેામાં અધ્યાત્મષ્ટિએ ચૌદ રાજલકની કલ્પના જાણે અને તેની મહાર સર્વાકાશમાં અલેાકાકાશની અપેક્ષાએ ઔપચારિક સ્થાપના કરીને દેહષ્ટિ દ્વારા લેાકાલે!કને અનુભવ કરે!. મનની મનન દશા સુધી આવવાથી આત્મા મનુષ્ય થાય છે અને મનની પેલી પાર અનંત આત્મા પાતે પાતાને અનુભવે છે ત્યારે તે મનેમહાવીર મટીને આત્મમહાવીર થાય છે. મનેામહાવીર મનતાં સુધી પ્રકૃતિ સહચારિણી તરીકે સાથે કાંય કરે છે અને આત્મમહાવીર પ્રભુ બન્યા પછી પ્રકૃતિ પૈાતે તાબેદાર બની, આત્માના હુકમને અનુસરી ક્રાય કરે છે, પશ્ચાત્ ૫રમાં જે કંઈ ભાસે છે તે સત્ય જ ભાસે છે. પછીથી અસત્યનુ મિશ્રણ થઈ શકતું નથી. ત્યાગીએ આત્મમહાવી। બનવાને પુરુષાથ કરે છે. તેએ આત્માને સાક્ષીરૂપ બનાવીને પ્રવર્તે છે. તેથી તેઓ પુણ્યપાપ કર્માંથી નિલેપ રહે છે.

Page #491

ત્યાગદીક્ષા મહે।ત્સવ
vre:
ગાયે વગડામાં ચક્રવા જાય છે, પરંતુ તેઓનું લક્ષ્ય તા પેાતાનાં વાછરડાં પર હોય છે એમ જેઆ વર્ણાદિક સ્વાધિકાર વ્યકાર્યો કરે છે પરંતુ લક્ષ્ય તે મારુ' હાય છે તે આત્મ મહાવીર બને છે. નટ જેમ વાંસ પર અનેક પ્રકારના ખેલ કરે છે પણ તે તેનું લક્ષ્ય ભૂલતે નથી તેમ તમે પ્રારબ્ધકર્માનુસારે સવ ક્ત વ્યકર્માના ખેલ કરા, નટની પેઠે વ્યવહારખાજી રમે, પણ લક્ષ્ય ન ભૂલે.
આત્મદ્રવ્ય સત્તાએ સદા એક નિત્ય અખંડ છે. દ્રવ્યાર્થિ ક નયદિષ્ટએ આત્મસત્તાના શુભાશુભ પર્યાયરૂપ અવતારા નથી. પર્યાયા થિક નયષ્ટિએ શુભાશુભ પર્યાયના શુભાશુભ અવતારે છે અને શુદ્ધપયાયના આવિર્ભાવ તે પરમાત્મપદ અર્થાત્ મહાવીરદેવ વ્યક્તિ છે. સત્તાની અપેક્ષાએ મારા અવતારા નથી, પર`તુ શુભાશુભ ઔપચારિક વ્યવહારપ/ચે અવતારે છે. અનંત પુણ્યના પ્રાદુર્ભાવ પર્યાચે તીર્થંકર અવતાર છે, પરંતુ મારા શુદ્ધ નિશ્ચય સ્વરૂપની અપેક્ષાએ અને સત્તાની અપેક્ષાએ સર્વાવતારા ઔપચારિક છે—એમ પરસ્પર નયસાપેક્ષાએ જાણીને મારુ શુદ્ધ નૈયિક સ્વરૂપ જેવું છે તેવુ હૃદયમાં ધારણ કરા અને ઔપચારિક વ્યવહારમાં આસક્ત નહિ થતાં શુદ્ધ બુદ્ધિથી જેમ ચાગ્ય લાગે તેમ વર્તો એવી તમને મારી સદાકાલ સ્વતંત્ર આજ્ઞા છે.
શુદ્ધ નૈવ્યયિક આત્મમહાવીર સામ્રાજ્ય સત્તા નિત્ય, અખંડ, પૂર્ણાન દરૂપ છે. તેમાં મનેવૃત્તિને એકરૂપ કરી નાખા એટલે તમા શુદ્ધાત્માના પૂર્ણાનંદની ઝાંખી અનુભવશે. ઔપચારિક વિશ્વનુ બાહ્ય ક્ષણિક સામ્ર!ન્ય એ વસ્તુતઃ સદા સત્ય સામ્રાજ્ય નથી. તેથી તેને ક્ષણિક સ્વપ્નની પેઠે માની આત્મસામ્રાજ્યમાં તમારા ઉપચેગ રાખા.
શુદ્ધાત્મમહાવીરના સામ્રાજ્યમાં જન્મ-જરા-મરણુની ઉપાધિ નથી. ભર નિદ્રામાં જેમ વિશ્વનું ભાન રહેતુ' નથી, તેમ શુદ્ધાત્મ
૨

Page #492

૪૫૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
મહાવીર સ્વરૂપમાં લયલીન થતાં ખાહ્ય વિશ્વ અને તેની ઇન્દ્રજાળરૂપ કલ્પના એ સવ ભુલાઈ જાય છે એમ અનુભવ કરી અને શરીરમન-વાણી વગેરેથી શુદ્ધાત્મપરબ્રહ્માને ન્યારે અનુભવે એટલે તમે સવ દુઃખથી વિમુક્ત, સિદ્ધ, બુદ્ધ થશે.. શુદ્ધાત્મમહાવીરમાં મન ઊંડું ઊતરતાં ખાદ્ય વિશ્વના વ્યવહારની શુભાશુભ કલ્પનાએની સૌંજ્ઞાએ। કાયમ રહેતી નથી. એવી દશામાં જે મારા ભક્તો આવે છે તે અલમસ્ત, અવધૂત, સશક્તિધામ બને છે. તેએ સ દશામાં હરતાં-ફરતાં, ખાતાં પીતાં, ઊડતાં બેસતાં આનદી રહે છે. તેમના પર શુભાશુભ કષાયાદિ વૃત્તોની અસર કંઈક રહે છે અને દે ઊડા ‘ઊતરતાં બિલકુલ રહેતી નથી, છતાં કેટલાક લેાકેા બાહ્ય કબ્યાને પ્રારબ્ધયેાગે કરે છે પણ અંતરથી કરતા નથી. તેમની એવી સ્થિતિને ભાગ્યે જ કંઈ જાણી શકે છે. કેટલીક વખત તે તેએ પેાતાની ખરી સ્થિતિને છુપાવે છે,
માત્માની સાથે કમને સંઅધઃ
આત્માની સાથ કને! સશ્લેષિત સબંધ છે અને તે અસદ્ શ્વેત સબધ છે. આત્માના સ્વકીય જ્ઞાન અને આનંદ સાથે સદ્ભૂત અનૌપચારિક સંબધ છે. ઔપચારિક અદ્ભૂત સબંધમાં તેવી ષ્ટિએ વવું અને સદ્ભૂત એવા આત્માના પર્યાયામાં સદ્ભૂત ઉપયેગ રાખીને વવાથી શુદ્ધાત્મમહાવીરભાવના પ્રગટભાવ થાય છે એમ જાણે.
જડભાની ઇચ્છાથી જેએ મને ભજે છે તે જડ વસ્તુઓને પામે છે અને જડ વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ થતાં તેઓ મારા વિશ્વાસુ ખની આત્મસામ્રાજ્ય માટે છેવટે મને અનુક્રમે ભજનારા થાય છે.
તમે ગુણીએ મને તમેગુણની પ્રધાનતાએ ભજીને તમેગુથી શક્તિ, વૈભવ, સુખાદિને પામે છે. પશ્ચાત્ તેઓ અનુક્રમે રજોગુણી

Page #493

-
--
-ત્યાગાદીક્ષા મહોત્સવ
પર "વૃત્તિની મુખ્યતાએ ભજે છે અને રજોગુણ વૈભવ, શક્તિ, બુદ્ધિ, સુખ પામી છેવટે મારા પર પૂર્ણ વિશ્વાસી બને છે. પશ્ચાત સત્વગુણી નવૃત્તિથી ભજે છે અને રાત્ત્વિક શક્તિ, વૈભવ, સુખાદિને પામી મારું નિવૃતિ સ્વરૂપ એળખીને તેમાં ઉપગ રાખે છે અને છેવટે -રજોગુણ, તમોગુણ અને સાથી રહિત થઈ શુદ્ધાત્મવરૂપને પામે છે. પ્રકૃતિના ગુણેમાંથી પસાર થવા માટે ખાસ કાળજી રાખે અને વચમાં આવતા સર્વ વિક્ષેપને પાછા હટાવે અને આગળ વધે.
માયાપ્રકૃતિરૂપ જડમાં આત્માનું પ્રતિબિંબ પડે છે, પરંતુ તે સત્ય નથી, માટે માયિક જ વસ્તુઓમાં આત્માને ન શોધે. જડ વસ્તુઓને જડરૂપ માનીને તેઓને જેના ઉપગમાં આવે તેટલા કામ પૂરતી છે, પરંતુ તે વસ્તુઓમાં મૂંઝા નહીં. જડવસ્તુઓમાં મારી સ્થાપના કરી અને મને જેવાની ભાવના અનેક અવસ્થાઓ વડે ભાવે, જેથી જડ વસ્તુઓને ઠેકાણે તમે મને દેખી મારા સમાન બની શકે.
શુદ્ધનિશ્ચયથી આત્માને કોઈ જડદ્રવ્યરૂપ વસ્તુઓની સાથે સંગ નથી, તેથી આત્માને નિઃસંગ અનુભવે. બાહ્ય સર્વ પદાર્થોના સંગને વસ્તુતઃ અસત માની કઈમાં મન થકી બંધાઓ નહી. પ્રકૃતિને આત્માઓની સાથે સંબંધ છે. પ્રકૃતિ પિતાની શક્તિ પ્રમાણે જેને ખેંચી જ્યાં જોડવા જેવું હોય છે ત્યાં જેકે છે. તેથી તે જીવોને નાથ ઘાલેલા પશુઓને તેના માલિકો જ્યાં લઈ જવા હોય ત્યાં લઈ જાય છે તેમ વર્તે છે. બલાત્કારે પ્રકૃતિની ગુપ્ત શક્તિથી જીવને ન કરવા ધારેલ કર્મો કરવાનો પ્રસંગ આવે છે. તેવા વખતે જીવો મારું સ્વરૂપ સ્મરે છે તે તેઓ અંતરથી નિષ્કામ વર્તે છે અને પ્રકૃતિના બળના પ્રવાહમાં તણાતા છેવટે કાંઠે આવે છે. પ્રકૃતિના બળપ્રવાહમાં જેઓ તણાય છે પણ તે છતાં મારી શ્રદ્ધા–પ્રીતિથી જેઓ મારું ભજન કરે છે તેનું અનુક્રમે આમબળ ખીલતું રહે છે અને છેવટે પ્રકૃતિ તેઓને અનુકૂળ થઈ પડે છે,

Page #494

૪૫૨
અધ્યાત્મ મહાવીર એમાં જરા માત્ર સંશય નથી.
મોટા જથ્થામાં ભેગે થયેલે પારે પિતાની આગળ પાછળ રહેલા પારદનાં નાનાં બિંદુઓને આકર્ષે છે અને લેહચુંબક જેમ સોય વગેરેને. આકર્ષે છે, તેમ આત્મા પોતાના મનના શુભાશુભ પરિણામના બળથી શુભ પુદ્ગલરૂપ પુણ્યને અને અશુભ પુદ્ગલરૂપ પાપને આકર્ષે છે અને તે વડે સુખદુઃખના સંગને અનુસરે છે. શુભાશુભ વિચાર વડે સર્વ પ્રકારની શરીરાદિ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ અને લય થાય છે. સૂમ વિચારો જ સ્થળ દેહસૃષ્ટિના ઉત્પાદક છે તેમ જ અનેક સ્થૂળ પગલિક કાર્યોના બ્રહ્મા અર્થાત્ કતાં છે. શુભાશુભ વિચાર કરનારું મન જ્યારે આત્મા સંમુખ થાય છે ત્યારે શુભાશુભ વિચાર બંધ પડવાની સાથે શુદ્ધાત્મમહાવીર ચિદાનંદ પ્રકાશ ખીલતે જાય છે અને તે સંપૂર્ણપણે પણ તે જ મુક્તિ છે. એવી મુક્તિ આત્મામાં જ છે. આત્માની બહાર મુક્ત શોધવાની નથી.
જેટલા વિચાર તેટલા જન્મ અને તેટલાં મરણ. શુભાશુભ પરિણામ તે જ સંસાર છે. સૂર્યવિકાસી કમળ જેમ સૂર્યના સામું રહે છે, સૂર્ય વિના તે વિકાસ પામતું નથી, સૂર્ય ઘણું જ દૂર હેવા છતાં સૂર્યની સાથે તેનો વિકારાવારૂપ પ્રેમ છે, તેમ તમે દેવો અને મનુષ્યો મારી સાથે એવો પ્રેમસંબંધ પ્રગટાવે. એ. પ્રેમસંબંધ પ્રગટાવતાંની સાથે તમે પ્રકાશ થશે. કમળને સૂર્યનાં કિરણોની સાથે જે સંબંધ છે, કુમુદિનીને ચંદ્રપ્રકાશની સાથે જેવો પ્રેમસંબંધ છે. મીનનો જન! રાચે જેવો પ્રેમસંબંધ છે, તેવો પ્રેમસંબંધ મારી સાથે રાખવાની સાથે તમે સહેજે ત્યાગી થશે.
જડના પૂજારીઓ જડને પામે છે અને ચેતનવીરના પૂજારીએ સહેજે ચેતનવીરને પામે છે. મને જેવા રૂપે જાણી--માનીને ભજશે તેવા તમે થશો અને તેવું પામશે. જેવું તમારું મન તેવા તમે છો. પાંચ ઇન્દ્રિયના ઘડાઓને સંયમરૂપ લગામથી વશ

Page #495

ત્યાગદક્ષા મહેસવ
૪૫૩ કરે. મનરૂપ સારથિને પિતાની આજ્ઞા પ્રમાણે ચલાવો અને દરરોજ આગળ પ્રકાશમાં ગમન કરે. ધ્રુવના તારાની પેઠે સર્વ જડ વિશ્વમાં પિતાની ઉત્તરતા દેખી તે તરફ જાઓ.
તમે તમારા આત્માની સત્ય બુદ્ધિથી કર્તવ્ય કરે. ગુણકર્માનુસારે બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્રો કર્મો કરવા છતાં મારામાં મન રાખીને મારા શુદ્ધત્મસ્વરૂપને પામે છે અને સંસારસમુદ્રને તરી જાય છે. રાગદ્વેષ વિના સંસારસાગરની ઉપર સહેજે તરી, આસક્તિ વિના સર્વ પદાર્થોના ઉપરી થઈ ઉપર રહેવાય છે એમ જાણે. આસક્તિથી સર્વ પદાર્થોની નીચે રહેવાય છે. આત્મરૂપ બનીને સવ* વિશ્વને પિતાની સત્તા નીચે ચલાવે. મનને વશ કરે
મન-વાણું-કાયા પર શુભાશુભ અસર કરનારી મોહસત્તાને દૂર કરી નાખે. આસક્તિરૂપ પતીને પગ તળે દબાવી દે, મનરૂપ પશુના ઉપરી બની પશુપતિ થાઓ. મનરૂપ વૃષભને વશ કરી, આભાની કાંતિ પામી સત્ય બાષભ બને. મનરૂપ હાથીને વશ કરી અજિત બને. મનરૂપ ઘેડાને વશ કરી તે પર સવારી કરે. મનરૂપ વાનરને વશ કરી આત્માની આજ્ઞા પ્રમાણે ચલાવે. મનરૂપ ઊંચ પક્ષીને વશ કરી તેના પર સવારી કરે. મનને કમળ જેવું નિર્લેપ બનાવી પદ્ધદેવ (પ્રભુ) બને. મનરૂપ મકરને વશ કરી તેની પકડને દૂર કરો. મનરૂપ મૃગને પાંચ ઈન્દ્રિયરૂપ ક્ષેત્રમાં ચરતું - બંધ કરી તેને વશ કરે. મનરૂપ ગરુડ પર સવારી કરે. મનરૂપ સિંહને વશ કરી તેને પિતાની આજ્ઞા પ્રમાણે ચલાવે. મનરૂપ સર્પની રાગદ્વેષરૂપ બે દાઢાઓને ખેંચી કાઢી તેને વશ કરો. મનરૂપ પાડાને પિતાના વશ કરે. આત્મારૂપ ક્ષેત્રમાં ધર્મરૂપ મેઘની વૃષ્ટિ કરો. તેમાં આત્માના ગુરૂપ બીજે વા અને તેનાં - ફળ ૨હે.
સર્વ વિશ્વમાં અશાંતિ, યુદ્ધ, કલેશ, પાપ કરનાર મોહ છે.

Page #496

૪૫૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
મેહનું સ્થાન મન છે. મનમાં મારું સ્વરૂપ ચિતવતાં કર ગાઉ દૂર મેહ નાસી જાય છે. મનને આત્મમહાવીરમાં જેડે. મનને આભામાં જેડતાં પહેલાં દુનિયામાં થતી શુભાશુભ બુદ્ધિને દૂર કરો. આત્માની સાથે મનને જોડવું તે ચોગ છે. મનને આત્માની સાથે જોડવું તે ક્રિયા છે, મનને આત્મમહાવીરની સાથે જોડવું તે ભક્તિ છે. મનને આત્માની સાથે જોડવુ છે ઉપાસના છે. આત્મમહાવીરમાં મનને જોડતાં રસ પડે તે પ્રેમ છે. મનરૂપ પારાને મારતાં આભા તે જ પરમાત્મા સુવર્ણ બને છે. મનને આત્માની સાથે જોડતાં મન તે જ બ્રહ્યા બને છે. મનને આત્મમહાવીરની સાથે જોડવું તે જ આત્મમહાવીરની કૃપા છે. મન જે જે ચિંતવે છે તે તે તેને મળે છે. મનરૂપ હંસ પર સારી કરી સ્વર્ગમાં જ વાય. છે. મનમાં સત્ય વિવેક પ્રગટાવીને કર્તવ્ય કરતાં પુણ્ય પાપને લેપ લાગશે નહીં. ગ્રહણ અને ત્યાગ એ બે મનના ધર્મ છે. આત્મામાં ગ્રહણ કે ત્યાગ નથી. ગ્રહણ કે ત્યાગ વિના સમભાવે રહેતું મન તે જ મુક્તિ છે. એવી મુક્તિને અનુભવ કરે
આત્મામાં સર્વે ભર્યું છે. આત્મામાં જે જે ભર્યું છે તે અન્યને આપવામાં મન-વાણ -કાયાનો ઉપયોગ કરો. સર્વ જીવોને અરસપરસ એકબીજાને આપવા કે લેવા દેવા માટે મન-વાણી-કાયાને ઉપચોગ છે. પરસ્પર એકબીજાના હૃદયની સાથે હૃદય મેળવે. મનની સાથે મન મેળવે. વાણીની સાથે વાણી મેળવો. એકબીજાના હાથ ઝાલીને ચાલ. સાથે મળીને ચાલે. સાથે બેર, સાથે ઊઠે. આગળ ચાલનારાઓ પાછળ રહેલાએ સામું જુએ અને પાછળ રહેલાએ આગળ ચાલનારાઓ પ્રતિ લક્ષ રાખી ચાલે. તમે પરસ્પર એકબીજાના ઉપગ્રહ માટે છો અને જાણે-અજાણ વપરાએ છે. પરસ્પર એકબીજાના આત્માને પિતાના આત્મા માને. શુદ્ધ પ્રેમથી સર્વે એકાત્મરૂપે જોડાઓ. નિત્ય-નૈમિત્તિક કર્તવ્યક કરી તમે મને. દે છે અને ઘણું સહી, ઉંદર બની વિશ્વવ્યાપક આત્મારૂપી બને

Page #497

ત્યાગદીક્ષા મહોતસવ
સંઘની ઉન્નતિ અને એકતા માટે બને તેટલા સ્વાર્થો, માન, પૂજા, કીર્તિ, ધન, સત્તા, ભેદ અને સંકુચિત દષ્ટિએને ત્યાગ કરે. પરસ્પર એકબીજાનું અશુભ ઈચ્છવું તે મારે દ્રોહ કરવા સમાન છે. મારા સંઘની શક્તિઓનો નાશ થાય એવાં કાર્યોમાં ભાગ લેવા તે મારે દ્રોહ છે. મારા પર જેઓને નિંદા કે દંષબુદ્ધિ છે તેઓને. કોઈપણ એ દેવ નથી કે જે શરણે રાખી શકે. મારા ધર્મનો દ્રોહ કરનાર કોઈ શરણ નથી એમ નક્કી જાણે.
કર્મના ચેપગે જીવ ચતુર્ગ તિરૂપ સંસારમાં પુનર્જન્મો ધારણ કરે છે. મારા શરણે આવેલા અપુનબંધક થાય છે અને તેઓ અપુતબંધક ગુણસ્થાનને પામે છે. મારી ભક્તિમાં જેને આનંદરસ પ્રગટે છે તેઓ ભક્તો બને છે. જીવતાં મની. મરીને આત્મભાવે આત્માનું કરવું તે, જગ છે અને તે ભક્તિ તથા જ્ઞાન છે.
જેઓને નામરૂપમાં અહં-મમત્વવૃત્તિ નથી અને જેઓ સર્વ કર્મો કરવા છતાં સાક્ષી થઈને વ છે તે આ અપેક્ષાએ ધર્માથે સર્વ લેકને હણે છે છતાં અહિંસક છે. દુષ્ટ લેકને શિક્ષા આપવામાં અનેક રીતે સહવું પડે છે તે ત્યા છે. આત્માના સ્વરૂપમાં ઊંડા ઊતરી જવું અને બાહ્ય વ્યાવહારિક પ્રવૃત્તિઓ, કે જે પ્રવૃત્તિધર્મ તરીકે છે તેને કારે આદરતાં અંતરમાં ત્યાં પ્રગટે છે. વિશ્વમાં મન-બાન-કાયાના અસંખ્ય ભેદે અસંખ્ય પ્રકારનો સાસિક ત્યાગ છે. દેશ, કાળ, લાવને અનુસરી સર્વદેશી, ખંડોમાં જાગમાં પરિ. વર્તનો થયા કરે છે અને થશે.
ત્યાગમામાં ઉગી પરિવર્તનો જે નથી થતાં તો ત્યાગમાગ એકદેશી, નિર્જીવ, નિરુપયેગી અને અરુચિકર બની જાય છે. વય, વાણી, અવિકાનાં કર્મો, લેકાચારની પરિસ્થિતિ, શરીર બળ, ભાવ, વર્ણાદિકની અક્ષિાએ ત્યાગીએ અનેક પ્રકારના વેષ-મતાચારે જુદા હોવા છતાં જેઓ મારા અનુયાયીઓ છે તેઓને

Page #498

४५६
અધ્યાત્મ મહાવીર બાહ્ય નિમિત્તભેદની જુદાઈ નડતી નથી અને તેઓ મારા શુદ્ધાત્મમહાવીર સ્વરૂપને પામે છે તેમાં જરામાત્ર સંશય નથી અને ભવિષ્યમાં કોઈએ સંશય રાખે નહીં.
સર્વથા પ્રકારે જે શુદ્ધાત્મમહાવીરદેવના રાગી છે એવા ત્યાગીએ વેષાચારની અનેક પ્રકારની ભિન્નતામાં કંઈ સત્ય જોતા નથી, છતાં વ્યવહારની ઉપાગતાએ સર્વ કદાઝહરહિત થઈ કર્તવ્યકર્મો કરે છે અને સર્વ સંશાથી રહિત થાય છે. બાદા ત્યાગ કરતાં આંતર ત્યાગની અનંતગુણ કિંમત છે. વેષ-કિયાવાળા ત્યાગ કરતાં દુર્ગુણત્યાગથી થયેલા ત્યાગની અનંતગુણી કિંમત છે. જે કાળે, જે દેશે, જે સમયમાં, જે ત્યાગની ઉપગિતા છે તેની અનંતગુણ કિંમત છે. અંધ પરંપરાવાળા ત્યાગની ગાડરિયા પ્રવાહ જેટલી કિંમત છે. આદર્શ પર વિના ત્યાગમાર્ગની ઉપયોગિતા જણાતી નથી. માન, પૂજા, કીર્તિ, આજીવિકાદિની લાલાસાઓએ કરી ત્યાગમામાં પ્રવેશ કરવાથી ત્યાગી બની શકાતું નથી. સાધ્ય કે લક્ષ્ય વિનાને ત્યાગ તે ત્યાગ નથી. અમુક વેષાચારપરંપરામાં ગુણે વિના સજીવન ત્યાગ નથી, જે જે અંશે દુe અધમ્ય કષાયોને ત્યાગ તે તે અંશે ત્યાગ છે.
સર્વ પ્રકારના મેઘે જેમ પૃથ્વી પર વરસે છે તેમ સર્વ પ્રકારના ત્યાગધમે મારા પ્રતિ ગમન કરે છે. તે જ રીતે સર્વ પ્રકારના ગૃહસ્થ આદિ ધર્મો પણ મારા પ્રતિ ગમન કરે છે. આત્મમહાવીર એવા મારા પ્રતિ સર્વ ભિન્ન ભિન્ન દર્શન, મો, પંથે ગતિ કરે છે અને પોતપોતાની ગતિથી મારા પ્રતિ થેડાઘણા અંશે આવે છે. માટે સર્વ વિશ્વ માટે હું પ્રાપ્ય છું એમ સત્ય જાણે.
વિશાળ હૃદય કરો. દોષી જેને તિરસ્કાર ન કરે અને મારી મહેરબાની ઈચ્છતા હો અને ગુનાઓ માફ કરવા મને તમે વીનવતા હો તો સૌથી પહેલાં તમે દેવીઓને ધિક્કારો નહીં, પણ દેવીઓ તરફ પ્રેમદષ્ટિ રાખી તેઓના દોષે ટળે એમ પ્રવૃત્તિ

Page #499

ત્યાગદીક્ષા મહેાત્સવ
૪૫૭
કરા તેઓ પર મહેરબાની કરે. તેઓને પરાધેાની માફી આપેા. તેઓને નિલય કરે એટલે મારા તરફથી તમે કૃપા, ઉદારતા, નિશ યતા’ પામ્યા જ એમ જાણે.
તમે દુનિયાના જીવે પ્રતિ જેવા ઉદાર દિલના થશે. તેવે હું તમારા પ્રતિ થઈશ. ‘કરશે તેવુ પામશેા’, ‘વાવશે। તેવું લણશે', ‘જેવી કૃતિ તેવી પ્રતિકૃતિ”, ‘જેવા તમે તેવી તમારી છાયા.’ તમે જો વિશ્વમાં ભલા થશે તે વિશ્વ તમારા પ્રતિ ભલુ થશે. સારાનુ ફળ છેવટે સારુ આવે છે. અમૃતવૃક્ષાનુ ફળ અમૃત છે અને વિષવૃક્ષેત્તુ ફળ વિષ છે. દુનિયાના સામુ ન જુએ, પણુ પેાતાનાં કન્ય સાસુ જુએ. જેવાં ક્રમે કર્યો હૈ!ય તેવાં ભાગવવા પડે છે તેથી ક્રમ ઉદય આવતાં તટસ્થપણું ભાગવા અને નવીન કર્યાં ને બધાય એવી રીતે વર્તે.
ક સબંધી છતાં તમે પેતે કમ નથી. સત્ર જીવા કમ અનુસારે સુખદુઃખ પામે છે. હું કોઈને કમ' લગાડતા નથી કે કમ ફળ ભાગવાવતા નથી તેમ જીવાની સાથે કમને સચેાગ કરાવી આપત નથી, છતાં અજ્ઞાની જીવા ઇશ્વરને જીવાના કસચેાગના કર્તા અને સુખદુઃખદાતા માને છે તે આપિત~~ઔપચારિક દૃષ્ટિએ જાવું. મને અર્થાત્ પરમેશ્વરને જીવેાની સાથે કૌંસ ચાગના કર્તા-હર્તા, સુખ દુઃખદાતા વગેરે તરીકે માનનારા અને એવાં શાસ્ત્ર બનાવનારા
કે ખાળજીવે છે એમ જાણવુ. તએ તેવાં અજ્ઞાન અને ખાળ• દશામાં મને કર્તાહર્તા માની, મારા પર શ્રદ્ધા-પ્રેમ ધારણ કરી, પાપથી નિવૃત્ત થઈ અને ધમ'માં પ્રવૃત્ત થઈ, આત્મતત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી, છેવટે તેઓ ઔપચારિક ભક્તિથી પાકી, મારા સ્વરૂપના જ્ઞાનીએ ખની આગળ આવે છે અને શુદ્ધાતમહાવીરને પામે છે,
જે અવસ્થામાં જેવા પ્રકારનાં જ્ઞાન, ભક્તિ અને ઉપાસના પ્રગટવાનાં હ્રાય છે તે કાળે તેવાં જ્ઞાન, ભક્તિ અને ઉપાસના પ્રગટે છે. તેથી તમે જ્ઞાન-ભક્તિભેઢે કાળ, ય, દૃશાદિના વિચાર કરી

Page #500

४१८
અધ્યાત્મ મહાવીર મધ્યસ્થ બને અને અજ્ઞાની બાળજીને તેમના માર્ગમાં અંકિત કરી ચલાયમાન ન કરો. પિતાના જેવા સર્વ લેક બની જાય એવું કદી બન્યું નથી અને બનનાર નથી. માટે જે જે બાબતે મળે તેમાં મળીને ચાલે. જેમાં મેળ ન આવે ત્યાં મધ્યસ્થ બનો, પણ કોઈને ત્રાસ ન આપિ અને કોઈ પર હૈષ ન રાખે.
જેમ જેમ તમે જ્ઞાન–પ્રકાશમાં આગળ વધે છે તેમ તેમ પૂર્વે થયેલી પિતાની ભૂલને સમજી શકો છે અને તેવી રીતે બીજાની ભૂલો થાય છે એવું જણી ઉદાર બને છે અને બનશે. જેમ જેમ બને ત્યા કરે છે તેમ તેમ અનુભવત્યાગી બને છે. અનુભવથી જે વશ યાગ પ્રગટે છે તે આત્માની શુદ્ધતા કરે છે. મારામાં વિશ્વનું કીડતાં પશું છે એવું જે બાળભક્તો માને છે તે ઉપચારમાત્ર છે અને તેના ભાવથી રચાયેલા થે વર્ણનમાત્ર—-ઉપચારમાત્ર છે. છતાં તેવી દશા કે તેવી દષ્ટિ હોય ત્યાં સુધી મારામાં કર્તાહ દિને નૈગમ તથા વ્યવહારે આરોપ કરીને વનારા લોકો અધર્મથી પાછા હટી, ધર્મ કરી, મારા પ્રતિ ગમન. કરી જ્ઞાની બને છે.
અનંતસાગર જેવું સારુ અમાપ અડપ્ય લક્ષ્ય સ્વરૂપ છે. સર્વ એની દરિવાળા મારા પ્રતિ આવે છે. અસંખ્ય દશનદષ્ટિએ કાળા મરી સ્વરૂપ એવા અનંત દનને પામી શાંત થાય છે. એ સખ્ય દર્શનદષ્ટિએ પર પર ભિન્ન હોવા છતાં તે તે દષ્ટિવાળા એવા મારા નામના જાપ કરનારા અને અસંખ્ય દષ્યિભેદ્રમાં મારા રૂપનો અક્ષિાએ અભેદ માનો વર્તાનારા એવા જૈનધર્મ ગમે તે દષ્ટિએ કે યિાએ પ્રવર્તાવા છેગમે તે દેશ, ખંડ, કાળામાં પરસ્પર લેકમાં અને શુદ્ધ મમહાવીર સ્વરૂપે નિહાળીને સ્વયં શુદ્ધાતમમહાવીર બને છે. તેથી દેવો અને મનુષ્યો ! એવું જાણે પ્રથમ જૈન કન્યા પછી શુદ્ધાત્મમહાવીર જિન બને.
પ્રવૃત્તિમાં જૈનધર્મ છે તેમ વૃત્તિમાં જૈનધર્મ છે યોગ્ય દષ્ટિ

Page #501

પટ
ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ પ્રવૃત્તિ તે જૈનધર્મ છે. અસંખ્ય દષ્ટિઓનાં અસંખ્ય દર્શનસંપ્રદાય અને તેમના અનુયાયીઓ સર્વે મારા અનંત સ્વરૂપમાં સમાઈ જાય છે અને મનના સંબધે ઊઠેલી દષ્ટિએ પણ મન લય થતાંની સાથે શુદ્ધાત્મમહાવીર થતાં લય પામી જાય છે. મારામાં મન મૂકવાની સાથે તમે સર્વે મુક્ત છે એવો અનુભવ કરી શકશે. ત્યાગનું સ્વરૂપ :
સર્વ દેવળોમાં, દેવળે બહાર, ઘરમાં, વનમાં, ઊંચ-નીચે જ્યાં જુઓ ત્યાં મારું સ્વરૂપ જુઓ અને મારામાં રસિયા બને એટલે તમે સર્વ કરવાને અગર ન કરવાને સ્વતંત્ર છો. પરતંત્રતા, ભય એ બંધન છે અને સ્વતંત્રતા, નિર્ભયતા એ જ મુક્ત છે. મનમાંથી પાપ ટળતાં બાહ્યમાં પણ સ્વતંત્રતા અનુભવાય છે. આત્માની વ્યાપકતા અનુભવો. આત્માના વિશ્વાસી બને. આત્માનું જ્ઞાન સર્વત્ર પ્રસારો. આભમહાવીરરૂપે હું તમને ઉપદેશ આપું છું અને આત્મા વિના અન્ય સર્વ પર થતા મેહને વારવારૂપ ત્યાગ ધર્મ પ્રગટાવું છું. એવા ત્યાગધર્મ અંગીકાર કરવાથી જ લકે માંથી અશાંતિ, અસત્ય, ચેરી, વ્યભિચાર, હિંસા, કલેશ, યુદ્ધ, મારામારી, કાપાકાપી, ખૂન, અવિશ્વાસ, અ!ામાણિકતા, અનીતિ, જુલ્મ, દ્રોહ, અન્યાય વગેરે દોષને નાશ થાય છે અને વિશ્વમાં સત્ય પ્રેમ, સત્ય વિવેક, દયા, કરુણા, જ્ઞાન, ભક્તિ, કર્મચગરૂપ જૈનધર્મ અને જિનધર્મરૂપ મારું સામ્રાજ્ય પ્રગટે છે. તેથી સર્વ જીવોને સુખશાંતિ મળે છે. માટે હે દેવે અને મનુષ્ય ! એવા સત્ય ત્યાગમને હું વ્યવહારથી ઉદ્ધરું છું અને તે તરફ સર્વ લોકોનું મન આકર્ષ છું. પ્રવૃત્તિમાં ભાગ છે અને ત્યાગમાં પ્રવૃત્તિ છે. નિવૃત્તિમાં ત્યાગ છે અને ત્યાગમાં નિવૃત્તિ છે.
તમોગુણી નિવૃત્તિરૂપ પ્રવ્રજ્યામાં સત્ય ત્યાગ નથી. સ્વાધિકાર ત્યાગ અને પ્રવૃત્તિ બનને એકરૂપ છે અને અપેક્ષાઓ જુદાં છે. તે સર્વ લેટેની રુચિ અનુસારે ઉપગપણું તથા અરુચિ એ અનુ

Page #502

૪૬o
અધ્યાત્મ મહાવીર પયોગીપણું છે.
ત્યાગધર્મની કઈ કાળ-દેશમાં મુખ્યતા થાય છે તે કોઈ કાળ-દેશમાં ગૌણતા થાય છે, છતાં તે સ્વાધિકાર સેવ્ય છે. ભિા ભિન્ન વૃત્તિવાળા લેકે પિતાના હૃદયમાં આત્મપરમેશ્વર મહાવીરને ભિન્ન ભિન્ન દષ્ટિઓના ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપ છદ્મસ્થાવસ્થામાં અનુભવીને, મનમાંથી મેહુ કાઢી સર્વજ્ઞ બને છે ત્યારે છદ્મસ્થાવસ્થાની - સર્વ ભિન્ન ભિન્ન વૃત્તિઓ મહાવરણાદિ આવરણોના યોગે - હતી એમ જાણ તે તે અવસ્થાઓની ભેદવૃત્તિઓની મહામાયાની લીલાથી અતીત થયેલા પિતાને જાણ પરમાનંદ માને છે. તેઓ પરસ્પર ભિન્ન અને ભેદવૃત્તિવાળા લોકોને અભેદ આત્મમહાવીરસ્વરૂપ જણાવે છે અને લેકેને આભમહાવીર સામ્રાજ્ય જ મુક્ત સામ્રાજ્ય - છે એમ જણાવી પોતાની ફરજ અદા કરે છે.
હે દેવો અને મનુ ! તમે સર્વે પરસ્પર ભિન્ન વૃત્તિઓમાં ઢંકાયેલી આત્મમહાવીરની અભેદતાને દેખે. તેવી અભેદતાએ વર્તે, આસામ્રાજ્ય પ્રાપ્ત કરો અને સર્વ પ્રકારના સંશયરહિત થાઓ. સંશય એ જ મૃત્યુ છે અને નિઃશંકતા એ જ જીવન છે, માટે મૃત્યુથી પાછા હટી સજીવન થાઓ. આત્માની છાયા વિશ્વ છે. મહાવીર એ જ સર્વ જીવોન–સર્વાત્માઓને પ્રભુ પરમાત્મા છે. અને તે જ હું છું. હું સર્વ બહિરાભાઓને અને અન્તરાભાએને સ્વામી મહાવીર અર્થાત પરમાત્મા છું. મારા આધીને સવ” વિશ્વ છે.
એક વાર “મહાવીરદેવ એ એકવીસ રાત્રિદિવસ જેઓ જાપ જપે છે અને મારામાં જ મન રાખે છે તે ત્યાગમાર્ગને ગૃહાવાસમાં પણ મુસાફર બને છે. શુષ્ક રૂઢિઓ અને શુષ્ક ક્રિયાકાંડે, ધર્મના નામે ચાલતાં ફક્ત રૂઢિવાળાં કર્માનુડાને કે જેમાં રસ, જ્ઞાન વગેરેનો લેકેને અનુભવ થતું નથી, તેઓ કરડે વર્ષનાં પ્રાચીન હોય તે પણ અર્થહીન થવાથી ત્યાજ્ય છે. જન્મની ભાષા

Page #503

યાદીક્ષા મહોત્સવ વિનાની મૃત ભાષા, કે જેમાં વપરાતા બેધને અમુક વર્ગ જ સમજી શકે છે અને જે તેને સ્વાર્થદષ્ટિએ મનમાનો અર્થ કરીને.. બાલજીને વેચ્છાપૂર્વક દોરે છે તેમ જ અર્થજ્ઞાનશૂન્ય ગાડરિયાં જેવા બનાવે છે, એવી પ્રાચીન ભાષાવાળા ગ્રન્થના ત્યાગથી અને એવી એકદેશી શક્તિહીન રૂઢિઓના ત્યાગથી ત્યાગીએ મારા. ભક્ત અને રાગી બને છે.
જીર્ણ થયેલી વસ્તુઓને જીણું વચની પેઠે ત્યાગવી પડે છે. ઉત્તર ધર્મની અપેક્ષાએ પૂર્વાચરિત ધર્મ, કે જે આચરવાની જરૂર નથી, તે જીર્ણ છે. જેમાં આત્માને રસ પડતું નથી અને જેને ઉપગ નથી એવી રૂઢિની પ્રવૃત્તિઓ જે જે જીર્ણ થયેલી હોય છે તે ત્યાજ્ય કરવા પુરુષાર્થ કરવે.
જ્યાં જીવન ઉપયોગી ધર્મશક્તિઓ છે ત્યાં હું છું. ત્યાં ગુપ્ત ત્યાગ અને આવિર્ભાવ ત્યાગ છે. જે ત્યાગરૂપ ધર્મ છે તે અન્ય લોકોને તેઓની અપેક્ષાએ ગ્રાહ્ય ધર્મ છે. સર્વ લોકોને માટે એકસર ત્યાગધર્મ હોઈ શકતા નથી. ધર્મ તે જ અપેક્ષાએ અધર્મ છે અને અધર્મ તે જ અપેક્ષાએ ધર્મ છે.
પ્રકૃતિના સંબંધે ધર્મ અને અધમ જે જે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલભાવની અપેક્ષાઓ કહેવાય છે તે અન્ય દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની અપેક્ષાએ અધમ-ધર્મરૂપે ફર્યા કરે છે. સ્વાધિકારે જે ત્યાગ છે તે પરાધિકારે અત્યાગ છે એમ જાણે અને પરસ્પરના હિત તેમ જ આત્મશુદ્ધિ માટે પ્રવૃત્તો.
જ્ઞાન, ભક્તિ કે કર્મમાં પ્રવર્તતાં પ્રથમાભ્યાસમાં ઘણા દે, મધ્યમાં દેશે અને છેવટે અલ્પ દેશે અને પશ્ચાત્ દેષરહિત અવસ્થા થાય છે. કેઈપણ અવસ્થા બિલકુલ દેરહિત હોતી નથી, છતાં તે તે જ્ઞાન-ભક્તિ આદિથી પ્રવર્તતા કે પ્રગટતા દેને ત્યાગવા તે ત્યાગધર્મ છે.

Page #504

૪૬૨
અધ્યાત્મ મહાવીર નાનું બાળક ચાલવા માડે છે ત્યારે પ્રથમાભ્યાસમાં એક દિવસમાં પચીસ વખત પડે છે, છતાં તે ચાલવાનો પ્રયત્ન કર્યા કરે છે. ચાલવાની સાથે પડવાનું તે હોય છે, છતાં પુરુષાર્થથી અને શક્તિથી છેવટે કાર્યની સિદ્ધિ થાય છે. તેમ દરેક બાબતમાં ગતિ કરવાની સાથે ખેલન હોય છે. મોટા મોટા દેશે અને નાનાને નાના દે; પરંતુ તે વિના આગળ કઈ ગતિ કરી શકતું નથી. પડ્યાથી પાછું તે કરતાં વિશેષ ઉત્સાહથી જે આગળ ચાલે છે તે ખલનરૂપ દેના ત્યાગથી ત્યાગી બની શકે છે.
ગ્રહણ અને ત્યાગ એ બંને ભાવથી વિરામ પામવું એ જ મનની મુક્તિ છે. ગ્રહણ પરિણામ અને ત્યાગપરિણામ એ બને જાતના પરિણામથી આત્માને ન્યારો અનુભવ એ જ સર્વત્ર વિશ્વમાં વતંત્ર જીવન્મુક્ત દશા છે. તે દશાને તમે પામે.
આત્માની સાથે રહેલી કર્મપ્રકૃતિમાં અપેક્ષાએ દેશે અને ગુણાની ભાવના છે. દો તે અપેક્ષાએ ગુણે છે અને ગુણે તે અપેક્ષાએ દોષે છે. આત્માની સાથે તમે ગુણ, રજોગુણ અને સવગુણ પ્રકૃતિ અનેક પ્રકારની માયિક લીલાથી ખેલ્યા કરે છે. તેમાં વિવેકબુદ્ધિથી જેવું અને વિવેકબુદ્ધિથી વર્તવું. રજોગુણી, તમે ગુણી અને સત્વગુણુ વૃત્તિઓનો અને તેથી થતી પ્રવૃત્તિઓને જેઓ આત્મામાં આરોપ કરતા નથી અને આત્મા મહાવીરને શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિક દષ્ટિથી જેઓ ત્રણ ગુણથી ભિન્ન દેખે છે તેઓ આભાને આત્મરૂપે અને પુદ્ગલ કર્મ પ્રકૃતિને પ્રકૃતિરૂપે દેખે છે. પરિણામે સર્વ કર્તવ્ય પ્રવૃત્તિઓમાં તેઓ નિર્લેપ, અબંધ અને નિઃસંગપણે વર્તે છે.
તમજૂ, રજસ્, સવમાં ગુણ અને દેષ એ ભાવના સાથે પ્રવર્તે છે. પુદ્ગલને પુદ્ગલરૂપ જાણ્યા પછી તથા આત્માને આત્મારૂપ જાણ્યા પછી ગુણ અને દોષની દૃષ્ટિ રહેતી નથી. તેથી આત્મા જે કાંઈ કરે છે તે સારું કરે છે. જે કંઈ થાય છે અને થશે તે સારું છે એ નૈસર્ગિક ભાવ રહે છે.

Page #505

ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ
૪૩ આભમહાવીરમાં સ્વાભાવિક અનંત ગુણપર્યા છે એમ જે અનુભવ કરે છે તેને ગ્રહવાનું અને ત્યાગવાનું રહેતું નથી. તેને આત્મામાં સાથે પૂર્ણતા અનુભવાય છે તેથી તેને અસંતોષ રહેતા નથી તથા મન, વાણી, કાયાની સામવૃત્તિમાં કેચ રહે તે નથી. તેનામાં જે કંઈ છે તે સાહજિક છે એમ તે જાણે છે.
દેવ અને મનુ! તમારા આત્માઓ અસ્તિ-નાસ્તિ અનંતકુણપર્યાયથી પૂર્ણ છે. તિભાવ પૂણતા તે જ મિથ્યા ભ્રમ દૂર થતાં આવિર્ભાવીય પૂર્ણ તારૂપ પ્રકાશે છે. આત્મગુના આવિ--Íવની સાથે દયિક ભાવની પરિણતિને ત્યાગ થાય છે. આવિ--Íવની પૂર્ણતાની સાથે ત્યાગભાવની પતા રહે છે. અવગુણોને - ત્યાગ એ ત્યાગભાવ છે અને સદ્ગુણોની પ્રાપ્તિ તે ગ્રહણભાવ છે. -જડભાવની મમતાનો ગ્રહણને ત્યાગ તે ત્યાગભાવ છે.
- ઉત્તરોત્તર માર્ગનું અવલંબન અને પૂર્વપુર્વના માર્ગને -ત્યાગ તે ત્યાગમાર્ગ છે. આત્માની સર્વ પ્રકારની શક્તિઓ વધે અને તે માટે જે ગ્રહવું પડે તે ગ્રહણ માર્ગ અને પૂર્વે જે ગ્રહણ કરેલું પણ તે ત્યાજ્ય હોય તે ત્યાગવું તે ત્યાગમાર્ગ જાણ. સત્વનું ગ્રહણ અને અસતની મમતાને ત્યાગ તે ત્યાગ છે. ગ્રહણવૃત્તિ જ્યારે નથી હોતી ત્યારે ત્યાગવૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ પણ નથી હોતી.
મન-વાણી-કાયાથી આયુષ્યપર્યત વિવેકબુદ્ધિથી ગ્રહણ-ત્યાગ થયા કરે છે દેશ, રાજ્ય, સમાજ, સંઘ, નાત, કુટુંબ વગેરે સર્વત્ર વિશ્વમાં સર્વ જીવોની શુભાશુભ વૃત્તિથી ગ્રહણ–ત્યાગ થયા કરે છે. જ્યાં સુધી મન છે ત્યાં સુધી ઉત્તરેત્તર ગ્રહણ યાગ છે. તેમાં સ્વાધિકારે આત્મસાક્ષીએ વર્તો.
દેષદષ્ટિને ત્યાગ કરે. કર્મોની સાથે દેષ રહેલા છે તે દોષો પણ ગુણ છે અને તે આત્મોન્નતિમાં હેતુભૂત છે, એમ અનુભવી આગળ વધે અને પાછળ રહેલાઓને હાથ ઝાલી આગળ

Page #506

૪૬૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
ચઢાવે. એમ ચઢતાં કેઈ પડે તે તેની નિ’દા કે હેલનાન કરા તમે પણ તેવી સ્થિતિમાંથી પસાર થયા છે અને થશે,
તમે બીજાની ભૂલા માટે તેઓને ધિક્કારા નહીં. તમે પણ એક વખત તેવા હતા અને ભવિષ્યમાં એવી કદાપિ દશા આવે તે તે માટે સાવધ અને ઉપયોગી મનેા. નિષિ લઘુ ખાળક પેઠે ગ્રહુણુ-ત્યાગમાં વર્તે અને અનાદિકાળના અશુભ માહાધ્યાસની વૃત્તિઓના ત્યાગ કરે.
શ્રવણ અને વાચન કરતાં મનન અનતગણું ઉત્તમ છે. તેના કરતાં નિદિધ્યાસન અને તેથી આત્મપ્રવતન અન તગણુ ઉત્તમ જાણે. તમે તમારી રુચિ પ્રમાણે પ્રવર્તો, પણ્ અન્ય લેાકેાની રુચિના તિરસ્કાર ન કરે, એ જ પારે જૈનધમ છે. અન્ય લેાકેાને સત્ય દેખાય ને તેએમાં રુચિ પ્રગટાવા, દાષાને માતા જેવા બની ધાવા તે ત્યાગમાગ છે.
સાત્ત્વિક શક્તિએથી ઊ ંચે ઊંચે ચઢવાનુ થાય છે, પરંતુ તમેગુણી અને રજોગુણી શક્તિઓથી ઊંચે ચઢો શકાતુ નથી. અહુ -મમત્વના ત્યાગભાવથી હલકા થઈ ઊંચે ચઢો. મમત્વને મહાન એને લઇ ઊંચે ચઢતાં થાકી જશે અને પડી જશે. બુદ્ધિના અહંકારને પણ ત્યાગ કરી અને આગળ વધેા. હુજારી વિઘ્નાના નાશ કરી આગળ વધે. તમારી સામું આખું વિશ્વ પડે તે પણ તમેા આત્મશ્રદ્ધાથી વિશ્વને ધ્રુજાવી માગળ વધે. સામાન્ય ક્ષુદ્ર આખતામાં અધાઈ ન જાએ અને અન્યને પેાતાના વિચાર અને આચારાના પ્રતિષિષ માત્ર ન બનાવે, કારણ કે તેથી રુચિસ્વાતત્ર્યના નાશ થાય છે અને અન્ય પેાતાના માથી આગળ વધી શકતા નથી. સ લેાકેાને પેાતાના ઈચ્છિત ધસ્ય સ્વાધિકાર માગ લેવા દે. તેમાં સૂચનાએ આપે!, સલાહ આપે. પાતે સ્વાશ્રયી અના તથા અન્યાને પેાતાના પગ પર ઊભા રહેનાર સ્વાશ્રયી ખ'તીલા ઉત્સાહી વીર મનાવે. જેવું જાણેા તેવુ કહેા, યાગ્ય લાગે તે કરા,

Page #507

ત્યાગદીક્ષા મહત્સવ અન્ય લોકોને તેમના ગુણકર્માનુસારે પ્રવર્તાવીને પકાવી આગળ ચઢાવો. ' મેં કર્યું, હું જ કરનાર છું” એવા અહંકૃતિભાવને ત્યાગ કરો. જે થાય છે તે મારી જ્ઞાનાજ્ઞા પ્રમાણે થાય છે, એવો નિશ્ચય કરે. બોલવાનું હોય તેટલું બોલે અને નકામું જે બોલાય તેને ત્યાગ કરો. તમારા મૌનથી લોકો જે શીખે છે અને પ્રવર્તે છે. તેમાં અધિક સત્ત્વ રહેલું છે. પવિત્ર રહેણથી રહેવું તે મૌન છે. ખપ જેટલું બેલવું અને વિચારીને બોલવું તે મૌન છે. મનમાં પ્રગટતા અનેક અશુભ વિચારોના સંકલ્પ-વિકલને દૂર કરવા તે માનસિક મૌન છે. મૌનપણું ધારવું તે મુનિ પણું છે અને તે જ ઋષિપણું છે. તેથી અનેક શક્તિઓની વૃદ્ધિ અને તેનું રક્ષણ થાય છે.
મૌનપણામાં જેટલું મહત્ત્વ છે તેટલું બીજા કશામાં નથી.. મૌનપણામાં ઉત્તરોત્તર આગળ વધે અને તેથી તમે અવશ્ય શીધ્ર મહાવીર થશે. મૌનપણું ધારણ કરીને અનેક ઋષિઓ મુક્ત થયા છે, થાય છે અને થશે. મૌનપણું એ મહાસાત્વિક ત્યાગ અર્થાત્ સંન્યાસ છે. તેની આગળ વિશ્વના લેકે નમી પડે છે.
દેવો અને મનુષ્યો ! આત્મામાં તલ્લીન થાઓ. આમામાં કેવળજ્ઞાન પ્રગટાવવા માટે એકાંત અને નિર્જન સ્થાનમાં ધ્યાનસમાધિથી આભમહાવીરમાં આરૂઢ થાઓ. મન વડે આત્માનું ચિંતન કરો. આત્માના સ્વરૂપને ત્રણ કાળમાં નિત્ય અનુભ, આભામાં જે અનંત જ્ઞાન, અનંત આનંદ છે એને બાહ્ય સંક૯પ-વિકલ્પરહિત થઈ અનુભવ કરે એટલે જડ વસ્તુઓથી સુખ પ્રાપ્ત થાય છે એવો જે અનાદિકાલીન અધ્યાસ છે તેને નાશ થશે. આત્મા અજ છે. સબળ અર્થાત તમન્, રજસ અને સર્વ પ્રકૃતિ એવી ત્રિવિધ પ્રકૃતિવાળું બ્રા (યાને આત્મા) તે સબલ બ્રહ્મ છે. પ્રકૃતિરહિત ભાવવાળા બની શુદ્ધાત્મસ્વરૂપનો અનુભવ કરે. પ્રકૃતિના બળસહિત આત્માનું જ્ઞાન કરો અને પ્રકૃતિના બળરહિત આત્મબળનું જ્ઞાન કરે. તમે પિતાને જેવા ઈચ્છો તેવા કરી શકે તેમ છે.

Page #508

અધ્યાત્મ મહાવીર મનમાં પિતાને જેવા ધારે તેવા બનવાની તમારામાં શક્તિ છે.
કૃતિની શક્તિ અનંત છે અને આત્માની શક્તિ પણ અનંત છે. આત્માની શકિતઓના તાબે પ્રકૃતિની શક્તિઓને કરો એટલે તમે અધ્યાત્મમહાવીર બની શકશે. મળેલા અવતારમાં જેટલું બને તેટલો પુરુષાર્થ કરે અને સર્વ પ્રમાદેથી દૂર રહે એટલે ત્યાગમાર્ગમાં–આત્મામાં ઊંડા ઊતરશે. ત્યાગાવસ્થામાં આત્મા વીજળીવેગે આત્મશક્તિઓના પ્રકાશમાં આગળ વધે છે. તેમાં પુરુષનો અને સ્ત્રીઓનો એકસરખે અધિકાર છે એમ જાણો.
ત્યાગશક્તિઓને પામો. ત્યાગની શક્તિઓ આગળ અન્ય શક્તિઓ નમે છે. જેના કુળમાં ત્યાગીઓ પ્રગટે છે તેનું ફળ વિશ્વમાં સર્વોત્તમ અને પવિત્ર બને છે. ત્યાગીઓ સમાન કોઈ પવિત્ર નથી. નિસ્પૃહ ત્યાગીઓને સર્વ વિશ્વ નમે છે. વૈરાગ્યથી ત્યાગીઓ વિશ્વમાં સૂર્યની પેઠે પ્રકાશે છે.
દે અને મનુષ્યો ! ત્યાગીઓની સંગતિ કરે અને તેમના જેવા પિતાના આત્માને કરે. જે દેશમાં, ખંડમાં, કામમાં, ત્યાગીઓ છે ત્યાં જીવતું પ્રભુમય જીવન છે. ત્યાગીઓ સર્વત્ર અપ્રતિબદ્ધ છે અને સર્વ વિશ્વમાં જીવતી આત્મશક્તિઓને પ્રચાર કરનાર છે. ગ્રહસ્થાના ઘરના અતિથિ એ ત્યાગીએ છે. ત્યાગીઓના ગુણે દેખો. તેઓની પૂજાસેવા કરે. તેઓમાં અને મારામાં અભેદતા જાણો. જીવતાં મુક્તિનું સુખ અનુભવનારા ત્યાગીઓ છે. પ્રભુમાં મસ્ત રહેનારા ત્યાગીઓ સર્વ આવરણેને દૂર કરી સર્વજ્ઞ વીતરાગ મહાવીર બને છે.
જે વસ્તુઓ પિતાની નથી તેઓને પિતાની ન માને. ત્યાગીએ જડ વસ્તુઓના ગ્રહણમાં અને ત્યાગમાં તટસ્થ બની પ્રવૃત્તિ કરે છે તેથી તેઓ ગૃહસ્થો કરતાં જડ વસ્તુઓના ગ્રહણ–ત્યાગમાં અનંતગુણ નિપી તથા અપ્રતિબદ્ધ રહે છે. વિશ્વની સર્વ ઋદ્ધિનો ત્યાગ કરતાં પ્રસંગે તેઓ ક્ષણમાત્રની પણ વાર લગાડતા

Page #509

ત્યાગદીક્ષા મહોત્સવ • નથી. ત્યાગીઓનાં ગ્રહણ અને ત્યાગ વસ્તુતઃ વિશ્વના હિતાર્થે હોય છે. તેઓનું હિત તો પ્રથમથી થયું હોય છે. વિવેકબુદ્ધિ જ્યાં હોય છે ત્યાં ત્યાગ સ્વભાવ થાય છે.
નિકાચિત પ્રારબ્ધ ભેગકર્મોને પણ શુભાશુભભાવના ત્યાગથી ત્યાગીઓ ભેગવે છે. તેથી તેઓ વસ્તુતઃ કર્મના ભેંકતા ગણાતા નથી. કર્મ ભેગવવા છતાં તે કર્મની દષ્ટિવાળા હોતા નથી, પણ આત્મદષ્ટિવાળા હોય છે. તેઓ વ્યવહાર છતાં અંતરથી શુદ્ધાત્મમહાવીરદષ્ટિથી વતે છે. ત્યાગીએના ઉપદેશમાં ચમત્કારી અસર રહેલી હોય છે. તેઓ અનેક પ્રકારનાં તપ તપે છે. જ્યાં મહીએ ઘણું હોય છે ત્યાં ત્યાગીઓની જરૂર છે. ત્યાગીઓ વિનાનું વિશ્વ કદી વતતું નથી. ત્યાગના વિચાર અને આચારામાં દેશકાલાનુસારે પરિવર્તન થયાં છે, થાય છે અને ભવિષ્યમાં થયા કરશે. ત્યાગના અનેક માર્ગો પ્રગટે છે. તેમાં કેટલાક ઉત્સર્ગમા હેચ છે અને તેની સાથે જ અપવાદમાગે હેય છે. સર્વે વ્રત, નિયમ ઉત્સર્ગ અને અપવાદવાળાં હોય છે. તેઓનું મુખ્ય સાધ્યબિંદુ -આત્માની શુદ્ધિ કરવી એ જ છે.
આત્મમહાવીરની પ્રાપ્તિરૂપ સોપયોગને જે માર્ગો પાસતા, નથી તે માર્ગો નથી. આત્માને માટે નિત્ય, નૈમિત્તિક, ઔપચારિક વ્યાવહારિક, અપચારિક, નૈઋયિક વગેરે અસંખ્ય જ્ઞાનાદિ માગી છે. તે સર્વે કંઈ એના માટે હેતા નથી. જેના માટે જે નિયતિરૂપ નિર્માણ થયેલા છે તે માર્ગથી તે શુદ્ધાત્મમહાવીરપદને પામે છે. મને પામતાં વચ્ચે જે જે પ્રતિબંધે વેદાય તેને ત્યાગ કરે તે ત્યાગમાર્ગ છે.
એવા ત્યાગમાર્ગમાં વિચરતાં વચ્ચે આવનારા દુશ્મનને જીતીને જિન બનો. તમારા આત્મામાં પરમેશ્વરપણું છે. તમે સત્તાએ જિન છે, પરંતુ વ્યક્તિથી જિન બને. જિનનું સ્વરૂપ જાણ્યા

Page #510

૪૮
અધ્યાત્મ મહાવીર
પછી દીન ન અનેા. તમે આત્મા છે, પણ જડ નથી. દેવસ્રમાં વીંટાયેલા તમે વસ્તુતઃ શુદ્ધાત્મમહાવીર છે.એવા ઉપયેગ એક ક્ષણમાત્ર ભૂલ્યા વિના પ્રવ†. આજ પર્યંત મ્' આદશ ગૃહસ્થ માર્ગ વ્યવહારે લેાકસ ગ્રહાથે આદરી બતાવ્યે છે અને હવે આજથી ત્યાગમાને સ લેાકેાના હિત અને આત્માર્થે આચરી ખતાવીશ. તમારુ કલ્યાણ થાઓ.

Page #511

૧૪. ઈન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુતિ
આ પ્રમાણે ઉપદેશ દઈને શ્રી પરબ્રહ્મમહાવીર પ્રભુ મૌન રહ્યા ત્યારે તે વાસિષ્ઠ ઋષિ ! એ અને મનુષ્યએ પ્રભુમહાવિરના નામનો જયજયકાર વિનિ કર્યો. તેથી સર્વ વિશ્વ ગાજી ઊઠયું. ત્યાગમાર્ગની પ્રભુએ અનેક વાત કરી. પૂર્વકાલીન ત્રેવીસ તીર્થકરનાં ચરિતે સુણાવ્યાં.
ઈન્દ્રોએ શ્રી મહાવીરદેવને વંદન-નમન કરી સ્તુતિ કરી અને પ્રભુ મહાવીરદેવના ત્યાગની અત્યંત પ્રશંસા કરી. સર્વ લેકને દેવાધિદેવ મહાવીર પ્રભુનું સ્વરૂપ જણાવ્યું તથા પ્રભુનું શરણ કરાવ્યું.
પ્રભુ મહાવીરના પરમ ભક્ત હે વાસિષ્ઠ ઋષિ ! તમારા વંશના આદિપુરુષ ષિ વસિષ્ઠ શ્રી મહાવીર દેવ ચોવીસમા તીર્થંકર થવાના છે એમ પર્વે ઈન્દ્રની આગળ જણાવ્યું હતું. શ્રી મિત્ર શષિના વંશમાં થનાર મૈત્ર ઋષિએ પ્રભુ મહાવીર દેવની અતિ પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે બાલ્યાવસ્થામાં શ્રી મહાવીર પ્રભુની પાસેથી અધ્યાત્મ જ્ઞાન મેળવ્યું હતું અને પ્રભુ મહાવીરના તે કેવી રીતે ભક્ત બન્યા હતા તે હકીક્ત નિવેદન કરી હતી. સર્વ શ્રમણપતિ પ્રભુ હવે ઈશાન કેણુ તરફ વિહાર કરવા લાગ્યા ત્યારે ઈન્દ્ર પ્રભુના શરીર પર દેવદૂષ્ય વસ્ત્ર ઓઢાડયું. એમને વંદી નમી વારંવાર તે પ્રભુને નિહાળવા લાગ્યા. સર્વ દે અને મનુષે પ્રભુની આવી ત્યાગા

Page #512

અeo
અધ્યાત્મ મહાવીર વસ્થા દેખી પ્રભુને સાથનને વીનવવા લાગ્યા કે, હે વિશ્વપતિ! માલિક! પુનઃ દર્શન દેશે. અમારા પર કૃપા રાખશે.” ત્રાષિએ વીનવવા લાગ્યા કે “અમને તમારો આધાર છે. તમારા જીવન વિના અમારું બીજું જીવન નથી. તમો અમારાં હૃદય અને આંખે છે.” મૈત્રેયે કરેલી સ્તુતિઃ
મૈત્રેય ઋષિ કહેવા લાગ્યા કે “આ કાળમાં અને હવે પછીથી તમારા જેવો મહાન સર્વગુણનિધિ પૂણેશ્વર બીજો કોઈ અવતાર થશે નહીં. પ્રત્યે! કૃપા કરી વહેલા દર્શન આપશે.” રાજાએ વીનવવા લાગ્યા કે “હે પ્રભે! કરે જન્મ ગ્રહીને જેટલી આમેન્નતિ ન કરી શકીએ તેટલા તમારા એક ઘડીના સમાગમથી અમારી થઈ છે અને ભવિષ્યમાં થશે. આપની કાયા વડે અમે આપના આત્માને અનુભવવા ભાગ્યશાળી બન્યા છીએ. આપની કૃપાથી અમારાં દિવ્યચક્ષુ ઊઘડી ગયાં છે તેથી આપનું દિવ્યસ્વરૂપ દેખ્યું છે. આ દિવ્યચક્ષુ આપીને અહીં સર્વ લેકેને આપનાં અનેક સાકાર વિશ્વસ્વરૂપ દેખાડ્યાં, તેથી આપ જ એક મહાદેવ છે, પ્રભુ છે, એમ સર્વ લોકોને નિશ્ચય થયે છે.' દેએ કરેલીસ્તુતિ:
! હે કહેવા લાગ્યા કે હે પ્રભો ! કલિયુગમાં આપના જે લોકે ભક્ત બનશે અને ત્રણ દિવસ તથા ઉત્કૃષ્ટ એકવીસ દિવસ સુધી રાત્રિદિવસ આપની જેએ અખંડ ભક્તિ કરશે તેને સ્વમમાં તથા ચાક્ષુષ પ્રત્યક્ષ આપનાં વિશ્વસ્વરૂપનાં દર્શન થશે. આપના ભક્ત કલિયુગમાં આપનાં સ્વપ્નમાં તથા ચક્ષુથી આપની અનેકાવસ્થાનાં દર્શન કરી શકશે. અમો સર્વે આપના ભક્તો છીએ. અમે આપની આજ્ઞા પ્રમાણે ચાલીએ છીએ અને ચાલીશુ. આપના ઉપદેશથી શુદ્ધાત્મમહાવીરસ્વરૂપ પામવા પૂર્ણ નિશ્ચય થયો છે. હે પ્રભો ! આપનાં વારંવાર દર્શન થાઓ અને આપની કૃપા સદા. અમારા પણ રહે. આપની ભક્તિ માટે અમારી સર્વ પ્રવૃત્તિ હો.

Page #513

ઇન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુતિ
૪૭૧
આપ વિના બીજું કશું કઈ ઈચ્છવા ચેગ્ય, ધ્યાવા ચૈાગ્ય અને પામવા ચેગ્ય નથી. ક્ષણિક સ’સારમાં આત્મમહાવીર જ આપ નિત્ય અખંડ પૂર્ણાનંદી છે. આપના શરણમાં સવ ધમ છે. આપના પ્રેમમાં અમારુ જીવન છે.’ સૂર્ય શૈલી સ્તુતિ
શ્રી સૂર્ય વિશ્વચક્ષુ કહેવા લાગ્યા કે હે પ્રભુ ! વિશ્વાધાર મહાવીરદેવ ! આપને નમન વન હૈ. આપની આજ્ઞા પ્રમાણે મારી મતિ અને ગતિ છે. આપની આજ્ઞાથી 'હું' પ્રકાશું આપની શ્રદ્ધાભક્તિવાળા મનુષ્યને હું સહાય કરીને આપની સેવા મજાવું' છું.. આપના નામનું જેએ ભજન કરશે, આપને ગાથે અને ધ્યાન ધરશે તેઓને હું મદદ કરીશ. આપના ભક્તોની હું સેવા કરીશ. આપની સદા મારા પર કૃપા રહે, એ જ ઇચ્છું છું.” ધર્મે કરેલી સ્તુતિ :
એ
સૂર્યે સ્તુતિ કર્યાં ખાદ યમે પ્રભુની સ્તુતિ કરી અને કહ્યું કે ‘આપની આજ્ઞા પ્રમાણે હું વતુ છે.. અને વીશ. આપનું મહાવીરનામે જાપ અને ભજન કરનારાઓને મરણકાળ સમાધિ રહે એવા પુરુષાર્થ સેવીશ. આપના મહાવીરનામને! હું. જાપ કરુ છું અને કરીશ. મારી ગતિ અને મતિ આપે છે. આપ સર્વ વિશ્વના પાલક છે.. સર્વ જીવાતુ ભવિષ્ય આપની જ્ઞાનશક્તિને આધીન છે. વિશ્વોદ્ધારના કૃત્યમાં આપ તત્પર થયા છે તેથી વિશ્વ પ્રફુલ્લિત બન્યું છે. આપને નમું છું, સ્તવું છું.' વરુણે કરેલી સ્તુતિ :
વરુણે પણ પરમાત્મા મહાવીરદેવની અત્યંત સ્તુતિ કરી વંદન-પૂજન કર્યુ અને કહ્યું કે હું શક્તિરૂપ પ્રભે ! આપ સ અનંત શક્તિરૂપ વિલસેા છે. સર્વ પ્રકારની બાહ્યતર શક્તિઓને પામવી તે જ આપને પામ્યા જાણવુ'. આત્મશક્તિઓના પ્રાદુર્ભાવ જેથી થાય તે ત્યાગ છે, એમ આપે બેધ આપ્યા છે. દીનતા, નમળાઈ,

Page #514

૪૭૨
અધ્યાત્મ મહાવીર ભય, અશક્તિમાં ત્યાગ નથી; આત્માર્પણમાં ત્યાગ છે. ગૃહસ્થોને ગૃહસ્થ કર્તવ્યકર્મોમાં ધર્મ છે અને ત્યાગીઓને અનેક પ્રકારના ત્યાગમાં ધર્મ છે. ગૃહસ્થ ગૃહસ્થધર્મથી મુક્તિ પામી શકતા નથી, પરંતુ ગૃહસ્થદશામાં ત્યાગીએના વિચારેથી અને કર્મોથી મુક્તિ પામી શકે છે. ત્યાગીએ પોતાના સ્વાધિકારે ગુણકર્મોથી મુક્ત થાય છે. સ્વાધિકાર ધર્મ છે, પણ પરાધિકારથી વર્તતાં ધર્મ નથી. આપે એ પ્રમાણે પ્રબંધીને સર્વ પ્રકારના ગુણકર્મવાળા ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાના અનેક ધર્મોને જણાવ્યા છે. જ્યાં શક્તિ છે ત્યાં આપ છે. જ્યાં આપ છો ત્યાં સર્વ જીવતી શક્તિઓ અને ગુણે છે. બાહ્યાંતર સર્વ શક્તિઓને આત્મામાં પ્રગટાવવી તે જ આપરૂપે થવાની કૂંચી છે.
“સત્ય, વિદ્યા, પરાક્રમ, પુરુષાર્થ, આત્મબળ, શારીરિક બળ, તપ, અંત, ધર્મ, જ્ઞાન, ભક્તિ વગેરે ગુણરૂપ આપને જેઓ પામે છે તેઓ મહાવીર બને છે. ગૃહસ્થાવાસમાં અને ત્યાગાવસ્થામાં જીવતી અનેક શક્તિને પામવી તે જ આપના ભત લોકેનું કર્તવ્ય છે—એ આપે ઉપદેશ આપે છે તેથી આપ પ્રભુ મહાવીર નામથી પ્રસિદ્ધ થયા છો અને સર્વ વિશ્વને મહાવીર બનાવવા સર્વ પ્રકારને ઉપદેશ આપે છે,
પ્રભે ! આપની ગતિને આપ જ જાણી શકે છેઅમે આપના અનંત આશને જાણી શકવા સમર્થ નથી. આપ પ્રભુએ “આત્મા તે જ પરમાત્મા યાને મહાવીર વર્ધમાન છે એમ સર્વ વિશ્વમાં જાહેર કર્યું છે. આપની અસંખ્ય કળાઓને કઈ પણ કળી શકે તેમ નથી. આ૫ જે કાળે અને જે દેશે જે કરે તે વિશ્વોદ્વારાર્થે છે. ગુણકર્મથી મહાવીર બન્યા સિવાય કોઈ જીવ્યું નથી. દેશ, કેમ, સંઘ, રાજ્યાદિકમાં જે મહાવીરપણું પ્રાપ્ત કરે છે તે જ પ્રભુ બને છે. મન-વાણી–કાયાનું સામર્થ્ય જીવતું પ્રકાશવામાં આપનું મહાવીરપણું છે. આપની શક્તિઓના અંશે અંશમાં વીર

Page #515

ઇન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુતિ પણું છે. આપને હું દાસાનુદાસ છું. આપની સર્વ વ્યાવહારિક અને આધ્યાત્મિક શક્તિઓને પામવું તે જ આપનું ભક્તપણું છે, જૈનત્વ છે અને એમ વર્તવું તે જ જૈન ધર્મ છે. બાકી રહેણી વિનાની શક કહેણીથી આપના ભક્તો કઈ બન્યા નથી અને -અનનાર નથી.
આપના નામના જાપ જપીને અને આપની શક્તિઓને પામીને અનંત મહાવીરજીવન પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. કલિયુગમાં શ્રી મહાવીર ! આપરૂપ બનવા જે પ્રયત્ન કરશે તેઓ જૈન ગણાશે. ગુલામ જેવી વૃત્તિવાળા, બાયલા, બીકણ, મરવાથી ભય પામી દુશ્મનના તાબે થનારા, સર્વ પ્રકારની વિદ્યાકળારહિત, સંપરહિત, આસ્વાર્થી, પરાક્રમથી રહિત અને આપના ઉપદેશના અવિશ્વાસી એવા મડદાલ જેવા પરાશ્રયી મનુ આપની સેવા-ભક્તિનું સ્વરૂપ જાણી શકતા નથી. આપ મરણિયા થયેલાઓને સહાય કરે છે. ઐક્યબળ તે જ આપનું આધ્યાત્મિક સ્વરૂપ છે, આપ ત્યાગની શક્તિઓને વિશ્વના લેકેમાં પ્રગટાવે. આપ જ સર્વ વિશ્વના સત્ય પ્રભુ છે. આપનું શરણ હે.” આમ સ્તુતિ કરીને વરુણ મૌન રહ્યા. કુબેરે કરેલી સ્તુતિ :
શ્રી મહાવીરદેવની કુબેરે વંદન-નમનપૂર્વક સ્તુતિ કરી અને કહ્યું કે હે પરબ્રહ્મ પ્રત્યે ! આપે ગૃહસ્થાશ્રમ અને બ્રહ્મચર્યાશ્રમનું આદર્શ જીવન આચરી બતાવ્યું છે. જેમાં પરસ્પર આપ સરખી માનબુદ્ધિ રાખવાનું કહ્યું અને જેને તથા જૈન ધર્મને માટે તન, મન, ધન, સત્તા, પુત્ર, પુત્રી, ઘરબાર સવને કેમ કરવાનું દર્શાવ્યું. કલિયુગના અનુસારે ગુણકર્મ પ્રવૃત્તિ કરી ગૃહસ્થ જેનેએ પ્રવર્તવું. કલિયુગમાં પાખંડધમ એ મેહના તાબે થઈ જૈનધર્મીઓને–આને તાબે રાખવા જેવા પ્રયત્ન, કર્મો અને ઉપાયે કરે તે કાળે અને તે ક્ષેત્રે તેના કરતાં અનંત ગુણી યુક્તિ,

Page #516

૪૭૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
શક્તિ, વિદ્યા, સંપ રાખી પ્રવર્તી અને પાખંડીએની આસુરી શક્તિઓને નાશ કરવા. તેના પક્ષમાં કદી ભળવુ નહિ અને તેઓને કદાપિ વિશ્વાસ ન રાખવા—એમ આપે ગૃહસ્થ જૈનો, કે જે ચાર વર્ણોના મનુષ્યેા છે, તેઓને જણાવ્યું છે.
આપનું નામ ભજનારા એવા ભક્ત જૈનોએ દુષ્ટાની સામા ઊભા રહેવુ અને તેએથી સદા સાવધ રહેવું. પેાતાની કન્યાએ પાખ’ડીએને ન આપવી. તેઓની સાથે તેમના જેવી યુક્તિ, કળા અને શક્તિઓના ઉપાસેગથી વર્તવું... કળિયુગમાં કકળ અનુસાર જીવે પ્રગટ થવાના. તેઓની સાથે ગૃહસ્થ જૈનાએ સત્યયુગ સમાન ગુણકમનું વતન રાખવું એ ગૃહસ્થ જૈનોના નાશનું કારણ છે, માટે કલિયુગના અનુસારે પાખંડધી એની સાથે વતવુ' અને ત્યાગીએ એ પણ કળિયુગના અનુસારે પ્રવતવું,
પ્રભા મહાવીરદેવ ! તમારાં વચન પર જેઓને શ્રદ્ધા નથી અને આપ પરમેશ્વરને જેઓ માનતા નથી તે નાસ્તિક છે. તેઓની સાથે સગપણ વગેરે સંબધા રાખવા નહી. કળિયુગમાં આપની ભક્તાણી એવી સ્ત્રીઓએ અન્ય પાખડીએ સાથે વિશ્વાસથી વવું નહી. પ્રભુ મહાવીરદેવના એધ વિના પાખડીએના ઉપદેશને સત્ય માનવે નહીં. ધન, સ્ત્રી, સત્તા, રાજય, ભૂમિ વગેરેનુ ગૃહસ્થાવાસમાં રક્ષણ કરવું.
ગૃહસ્થ જૈનનેને ગૃહવાસમાં જૈનધમ, જૈન મહાસ’ઘાદિકના રક્ષણાર્થે તેમ જ આજીવિકાદિ સાધને ના રક્ષણાર્થે કેઈપણુ કમ કરવામાં કે ક્રોધ, માન, માયા, લેભાદિ પૃષાયા કરવામાં પુણ્ય છે—એમ કળિયુગ માટે આપે પ્રકાસ્સુ છે. ત્યાગીઓને કળિયુગમાં જૈનધર્મના રક્ષણાર્થે દેશકાળની અપેક્ષાએ વવામાં ક્રોધ, માન, માયા, લેાભાદિક કષાયે થતાં ધમ અને પુણ્ય છે, જો તે પ્રમાણે કળિયુગમાં ત્યાગીએ નહીં વર્તે તે તેઓ પાખ’ડીએથી પરાભવ પામશે અને પેાતાના અસ્તિત્વને નાશ કરશે, કારણ કે તેએક

Page #517

૭૫
ઇન્દ્રાતિએ કરેલી સ્તુતિ આપની આજ્ઞાથી વિરુદ્ધ વતી જીવી શકે નહીં—એમ આપે ગૃહસ્થાવાસમાં ઉપદેશ આપે છે અને તે સત્ય છે.
કલિયુગમાં જેન મહાસંઘ, આર્યસંઘનું રક્ષણ કરવા માટે આપને છેલે પૂર્ણ પરમેશ્વરાવતાર છે. કલિયુગમાં સત્યયુગની પેઠે વર્તનારા ત્યાગીઓથી જૈનધર્મને પ્રચાર થશે નહીં. જે કાળે, જે ક્ષેત્રે જેવી રીતે વર્તવું યોગ્ય લાગે તેમ વર્તવું. ગૃહસ્થાએ ગૃહસ્થદશામાં આજીવિકાદિક કર્મથી જીવવું, પણ ગૃહસ્થદશામાં ભીખ માગીને ન જીવવું. કન્યાવિક્રય ન કરો. અન્ય ધમીઓના ગુલામ ન બનવું. ગૃહસ્થ જેનેએ પાખંડીઓના ઘર પાસે વસવું નહીં અને અસુરને પોતાના ઘર પાસે રહેવા ઘર આપવું નહીં. દેવ, ગુરુ, ધર્મનું અપમાન સહેવું નહીં અને કળિયુગમાં પિતાના ગુરુની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તવું. ગુરુની આજ્ઞા તે જ મારી આજ્ઞા માનવી.
- કળિયુગમાં ગૃહસ્થ આપના નામ જાપ અને ગુરુની ભક્તિ તથા સાધુની સેવાથી આપનું પદ પામશે, એમ આપે ફરમાવ્યું છે. કળિયુગમાં જૈનેની સેવાભક્તિમાં સર્વસ્વનું અર્પણ કરવું એ જ કળિયુગના જેનેનું કર્તવ્ય છે, એમ આપે પ્રકાડ્યું છે.” એમ કુબેરે - વંદન કરી કહ્યું. નંદિવર્ધનની વિનંતિઃ
હે વાસિષ્ઠ ઋષિ! દેવેએ પ્રભુની સ્તુતિ કરી તે પશ્ચાત શ્રી નંદિવર્ધન, કે જે મારા પ્રિયામા પતિ છે, તેમણે પ્રભુને વંદન કર્યું અને અશુપુર્ણ નયને કહેવા લાગ્યા કે હે પ્રભો ! હવે હું કેની સાથે વાર્તાલાપ કરીશ. સર્વ કાર્યોમાં વીર વીર કહીને હવે કેને બોલાવીશ. મીઠી સત્ય વાર્તાઓ કોની પાસેથી સાંભળીશ. દરેક કર્તવ્યમાં મને કેણુ ઉત્સાહિત કરશે. તેની સાથે બેસીને ખાઈશ. હે પ્રિયાત્મ મહાવીર બંધ ! આપની સંગતિ વિના સ્વર્ગમાં કે વૈકુંઠમાં સત્ય સુખ નથી. અનેક સ્વર્ગો પણ આપના વિના સ્મશાન જેવા છે. આપની સંગતિ વિના એક ક્ષણમાત્ર કટિ વર્ષો સરખા.

Page #518

૪૭૬
અધ્યાત્મ મહાવીર છે. હે પ્રભો ! આપ મારા પર કરુણા કરી વહેલા વહેલા પધારશે.” એમ બેલવાની સાથે તે રોઈ પડયા. નંદિવર્ધનને ઉપદેશ:
પરમાત્મા મહાવીરદેવે શ્રી નંદિવર્ધનને સંબોધીને કહ્યું: પ્રિયબંધુ ! જરા માત્ર શક ન કરસંગ ત્યાં સ્કૂલમાં વિયેગ છે. તું મહિને દૂર કરી આભદષ્ટિથી મને અંદર બહાર સર્વત્ર દેખ. આત્મમહાવીરરૂપે તું પિતાને દેખ. તું તે હું અને હું તે તું સત્તાએ એક છીએ. મારું ચિતન્ય સત્તાસવરૂપ વિરાટ સ્વરૂપમાં સર્વ વિશ્વને દેખ. જ્યારે તું અન્તરમાં દેખે છે ત્યારે હું તારી આગળ છું. જ્ઞાનસ્વરૂપે મારું સ્વરૂપ દેખીશ તે સર્વ વિશ્વને યાકારે મારામાં દેખીશ તથા મને અને તેને વિશ્વરૂપે અપેક્ષાએ દેખીશ.
મોહવૃત્તિ થાય છે ત્યારે તું મને તારાથી દૂર અને વિચગી ખે છે, માટે હવૃત્તિને ત્યાગ કર. શરીરને તું મહાવીરરૂપે ન દેખ. શરીર સ્કૂલ અને પુદગલ છે. તેમાં રહેલ હે વસ્તુતઃ તેનાથી ભિન્ન છું. હું અને તું પૂર્વે હતા, વર્તમાનમાં છીએ અને ભવિષ્યમાં હઈશું. તે પ્રમાણે આ પાસે રહેલા દે અને મનુવ્યિોના આત્માઓને ત્રણ કાળમાં નિત્ય જાણુ.
દેહને બાળ, યુવા, અને વૃદ્ધાવસ્થા લાગુ પડે છે, પરંતુ આત્મા બલ્ય, યુવા અને વૃદ્ધાવસ્થાથી રહિત છે. પાંચ જ્ઞાને ન્દ્રિયના વિષયે ક્ષણિક છે. શીત, ઉષ્ણ, સુખ, દુઃખ એ સર્વ બાહ્ય સંગ અને વિયેગની અપેક્ષાએ કર્મથી થતું હોવાથી ક્ષણિક છે. વસ્ત્રોની પેઠે દેવે અને મનુષ્યના શરીરે બદલાય છે અને કર્માનુસારે નવાં આવ્યા કરે છે. બાહ્ય સુખદુઃખમાં સમભાવે વર્તવાથી પરમાત્મપદ મળે છે. વિનાશી એવા શરીરમાં મને અવિનાશી જાણ. વિનાશી શરીર અને કર્મને કર્તા હું છું એમ જાણું. અવિનાશી આત્માને કોઈ નાશ કરવા સમર્થ નથી. શરીરાદિ સર્વ જડ ભાવે નાશવંત અને ક્ષણિક છે, માટે તેઓના

Page #519

ઇન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુતિ
સચાગમાં અને વિયેાગમાં નિમે હભાવથી વ.
અતવ ત શરીરમાં પેાતાને અનંત દેખ, શરીરના સચાગથી આત્મવીરના વિવેગને જે દેખે છે તે મને દેખી શકતા નથી. વસ્તુતઃ તેઓ મને પામી શકતા નથી. આત્મમહાવીર એવા હું અને તું દેહભાવથી દેખાતા નથી, પણ આત્મભાવથી દેખાઈએ છીએ. આત્મા એ જ હું... મહાવીર છું. હું અજ છું', નિત્ય, અખ’ડ, અછેદી, નિર ંજન, નિરાકાર છું અને અનંત ગુણુપર્યાયમય હું લેાકાલેકનાયક પ્રભુ છું—એમ તું પણ પેાતાને દેખ એટલે શરીરથી દૂર વા પાસે છતાં શાક કે હું રહેશે નહીં.
*99ܕ
આત્માને નાશ ત્રણે કાળમાં થતા નથી. શરીર અને પ્રાણ મરે છે, પણ આત્મા મરતા નથી. શરીર જાડુ પાતળુ' છે, પણ આત્મા જોડે પાતળે! નથી. શરીરની અપેક્ષાએ ગૃહસ્થાશ્રમ ને ત્યાગાશ્રમ છે, પરં'તુ આત્માની અપેક્ષાએ ગૃદ્ગસ્થાશ્રમ કે ત્યાગાશ્રમ નથી. પુણ્યબંધની અપેક્ષાએ સ્લગ છે. અને પાપધાયની અપેક્ષાએ નરક છે, પણ આત્મામાં વસ્તુતઃ પુણ્ય-પાપ કે સ્ય-નરક કઈ નથી. પાંચ પ્રકારના ભૂતા પૈકી એક વા પાંચે ભૂતાથી આત્માને ઘાત થતા નથી. જડ ભૂતપર્યંચેાથી જડ દેહાર્દિકના સચેાગ અને વિયેાગ થાય છે, પણ આત્માનેા તેથી વસ્તુતઃ સચેવિયેાગ થતા નથી—એમ જે દેખે છે તે મને દેખે છે અને તેને મારા વિચાગ થતા નથી. શરીરને અગ્નિ ખાળે છે, પણ આત્માને અગ્નિ ખાળતા નથી. પુદ્ગલ દેહની સ્થિતિ ક્ષણિક છે અને આત્મા અનાદિ અનંત વિભુ છે. તમાશુ, રજોગુણ અને સત્ત્વગુણથી રહિત એવા જ્યારે આત્મા થાય છે ત્યારે તે ત્રિગુણાતીત અથવા નિર્ગુણ થાય છે. આત્મા મહિરાત્મભાવ દૃષ્ટિથી અન્યક્ત અને અચિંત્ય છે. આત્મા વસ્તુતઃ બાહ્ય વિકારોથી રહિત છે—એવા તને જ્યારે ઉપયાગ રહે છે ત્યારે તું મારે વિયેગ દેખી શકતા નથી અને હૃદયમાં પેાતાના આત્મવીરને દેખી શકે છે. મનના શુભ ભાવનાં

Page #520

૪૭૮
અધ્યાત્મ મહાવીર અનેક સ્વર્ગોમાં પણ શુદ્ધાત્મમહાવીરના દર્શન વિના શાંતિ કે આનંદ નથી. મારા શરીરને ત્યાગાવસ્થામાં દેખીને શેક ન કર, કારણ કે દેહ ગમે તે સ્થિતિમાં પણ જડ અને ક્ષણિક છે. તેનાથી આત્મા ન્યા છે. માટે દેહના અનેક પ્રકારના સંજોગોમાં અને વિયોગોમાં મને આત્મમહાવીરરૂપ એકસરખે અખંડ દેખ.
બહુરૂપી અનેક પ્રકારના વેષ લે છે, પણ તે સર્વ વેથી ન્યા છે, તેમ દેહરૂપ થી મને ભિન્ન દેખ. પુણ્યથી શુભ શરીરે અને પાપથી અશુભ શરીર પ્રગટે છે એમ જાણ. પુણ્ય અને પાપકર્મ વિના શુભાશુભ શરીરની ઉત્પત્તિ થતી નથી એમ જાણ સ્થળ કે સૂક્ષમ દિવ્ય શરીરનું કારણ પુણ્ય અને પાપ છે, માટે પુણ્ય-પાપને કારણશરીર જાણ અને રાગદ્વેષની પરિણતિને મહાકારણ શરીર જાણ.
તેજસ અને કાશ્મણ શરીર તે જ લિંગશરીર છે એમ અપેક્ષાએ જાણ. સ્વપ્નાવસ્થાને અને શુભાશુભ વિચારોને અપેક્ષાએ છાયાશરીર જાણ. દેવોનાં શરીરને દિવ્ય શરીર જાણું. સર્વ પ્રકારનાં શરીરને કર્તા તથા હર્તા આત્મા છે એમ જાણ. માટે શરીરના મેળથી મેળ ના જાણે અને શરીરના નાશથી નાશ ન જાણ.
મારું અને તારું એકસરખું સ્વરૂપ છે એમ જાણું. દેહદષ્ટિથી દેહને દેખે છે અને આત્મદષ્ટિથી આત્માને દેખે છે. મારા અને તારા પર્વે અસંખ્ય જન્મે થઈ ગયા છે એમ જાણ અને જન્મ-મૃત્યુમાં આત્માને અવિનાશી જાણ. આ વિશ્વમાં કઈ પણ વસ્તુને શેક કરે અને કોઈ પણ જડવસ્તુના સાગથી હર્ષ કર કે સત્ય નથી. મેહદષ્ટિને ભૂલવામાં આવે છે અર્થાત મેહદષ્ટિ દૂર થાય છે ત્યારે જડ વસ્તુઓના સંગે અને વિગોમાં હર્ષશોક થતું નથી. ઇન્દ્રજાલિક અનેક પ્રકારની કૃત્રિમ વસ્તુઓ પ્રગટાવે છે, પણ તેમાં તે હર્ષક પામતું નથી. તેમ જડ વસ્તુઓના અનેક આકાર બનાવવામાં અને તેઓના નાશમાં

Page #521

ઇન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુતિ
૪૭.
તારે હર્ષ કે શેક ન કરવા જોઇએ. તારી સામે આ દેખાતા ઇન્દ્રોનુ અને દેવેનું દેવત્ર કર્માંકૃત છે, તેથી તેમાં ઇન્દ્રો હર્ષિત થતા નથી અને તેના વિયેાગથી શેાક પામતા નથી.
દેવા જાણે છે કે પુણ્યના ક્ષય થતાં મૃત્યુલેાકમાં અવતારે થશે. તેથી તેઓ ક્રિષ્ય દેહના રૂપને પણ આત્માના ચિદાનંદરૂપ આગળ નાકના મેલ સમાન ગણે છે. તેથી તેએ મારી સેવાભક્તિમાં મશગૂલ થયા છે અને આત્મજ્ઞાનમાં વિબુધ થયા છે. દેવલેસના પર્યા ફર્યો કરે છે. દરેક વસ્તુના ક્ષણે ક્ષણે પર્યાય બદલાય છે. સાટે હું દિવર્ધન ! સર્વ વિશ્વનાયક એવા આત્માને મહાવીર બનાવ અને અશુદ્ધ ભાવના ત્યાગ કર. એ જ જ્ઞાનયેાગ છે, એમ હૃદયમાં જાણુ.
ન ંદિવર્ધન ! વાત બંધથી કદાપિ ભ્રષ્ટ ન થવું. રાજાએ ન્યાયપૂર્વક પ્રજાનું રક્ષણ કરવું. પ્રજાના પ્રેયમાં તારુ શ્રેય છે એમ જાણુ. જુલ્મીઓને શિક્ષા કર. વણુધર્મોને ગુણકર્માનુસાર મે' સર્યા છે. પેાતપેાતાના ગુણકર્માનુસારે વતી સર્વ વણુ અને પ્રજાએ પ્રકૃતિના અનુસારે આત્માન્નતિના માર્ગથી પતિત કે ભ્રષ્ટ થતી નથી. લાગે! લેગવવાથી કામની શાંતિ થતી નથી, પરંતુ સમુદ્રમાં નદીઓનું જળ જવાથી જેમ સમુદ્રની વૃદ્ધિ થાય છે તેમ કામલેગા Àાગવવાથી કામની વૃદ્ધિ થાય છે. અનંત ભવ સુધી કામને ભાગવતાં કામની નમ્રતા થતી નથી, માટે કામલેાગેાની ઇચ્છાઓને તાએ રાખ અને વૈરાગ્યજ્ઞાનથી તેને ક્ષય કરી સ્વાધિકારે પ્રવત.
રાજ્યને ચેાગ્ય કન્યકર્મો કરવાથી ધી લેાકાનું રક્ષણ થાય છે અને અધમી ઓનું બળ નષ્ટ થાય છે. તેથી દેશમાં અને સોંધમાં શાંતિ રહે છે. વિદેશી લેાકેાની સવારીએ સામે યુદ્ધ કર અને આય..જૈનોનુ સામ્રાજ્ય રક્ષ. પાપ લાગશે એવા ભયથી સ્વાધિકાર કર્માંના ત્યાગ ન કર, ધર્માર્થે રાજ્યશાસન કરવાથી અલ્પ દેખ અને મહાધમ છે. અન્યાય, અધર્મ, જુલ્મ, વ્યભિચાર, ચારી વગેરે

Page #522

૪૮૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
-
-
-
-
-
-
-
પાપકર્મો કરનારાઓને ચાર પ્રકારની નીતિથી શાસન કર. જૈન મહાસંઘને મારું બહિરંતર સ્વરૂપ જાણ અને ગરીબમાં ગરીબ, અશક્ત, ક્ષુધાર્ત જૈનની સારી પેઠે સેવા કર, ભક્તિ કર. જૈન મહાસંઘ અનાદિકાળથી પ્રવર્તે છે અને અનંતકાળ પર્યન્ત પ્રવર્તશે. જૈન મહાસંઘની ઉન્નતિમાં સર્વસ્વાર્પણ કર અને દીર્ઘ દૃષ્ટિથી પરિણામને નિશ્ચય કરી પ્રવર્ત.
મારા ઉપદેશથી વિરુદ્ધ કઈ પણ દેવ કે દેવીના ઉપદેશ હોય, માન્યતાઓ હોય તે તેને પરિહાર કર તથા મારા સદુપદેશ વિરુદ્ધ કઈ પણ ભૂતકાળનું શાસ્ત્ર હેય વા વર્તમાનમાં કેઈએ અસત્ય રચ્યું હોય તે તેને પરિહાર કર.
જૈનોની સર્વથા ઉન્નતિ કરવામાં અ૯૫ દેવ અને બહુ ધર્મ થાય તે તરફ લક્ષ્ય રાખીને પ્રવર્ત અને શંકારહિત થઈ કાર્ય કર. કાર્ય કર, પણ તેના ફળની ઈચ્છા ન રાખ. મારી ગુપ્ત શક્તિઓ પર વિશ્વાસ રાખ. ઈચ્છાની વિરુદ્ધ જે કંઈ થાય છે કે અણધાર્યું જે કંઈ થાય છે તેમાં ગુપ્ત રહસ્ય છે, એ મારા પર વિશ્વાસ મૂકી પ્રવર્ત.
ગૃહસ્થદશામાં ત્યાગીઓની પ્રવૃત્તિનો અધિકાર નથી. વિવેકબુદ્ધિથી કર્તવ્ય કર્મ કર એટલે ગૃહસ્થાવાસમાં આંતરત્યાગને પામીશ. સર્વ પ્રકારની મનની નબળાઈ ને દૂર કરી રાજ્યધર્મ ચલાવ, દુષ્ટ શત્રુઓના ગુપ્ત પ્રપંચથી સાવધ રહી પ્રવર્ત. જાતે સર્વ રાજયકા પર લક્ષ રાખ અને પ્રજાને આત્માની પેઠે માની સંતોષ. પિતાની ગફલતથી કેઈનું બૂરું ન થાય અને પિતાની ગફલતને કઈ જૂઠે લાભ ન ખાટી જાય તે અપ્રમત્ત બન.
પરસ્ત્રીની જાળમાં ફસાઈ જનારાઓ સ્વ જૈનધર્મરૂપ કર્તવ્યકર્મથી ભ્રષ્ટ થાય છે. રાજ્યમદ, રાજ્યવૈભવ, સત્તાથી મેહન કર. સ્ત્રીઓના ધર્મનું સારી રીતે રક્ષણ કર. સ્ત્રીઓની આબરૂનું રક્ષણ

Page #523

ઇન્દાદિએ કરેલી સ્તુતિ કરવું. પતિવ્રતા સ્ત્રીઓનું રક્ષણ કરવું. ગરીબ, સાધુસંતોનું રક્ષણ કરવું. એ જ મારો તારા ગ્ય જૈન ધર્મ છે. એનું બરાબર પાલન કર.
ધર્મે યુદ્ધમાં પ્રાણ ભય ન ગણ અને દેહ ટળતાં તું અમર છે એમ જાણ. દષ્ટ અને પાપી રાજાઓને શિક્ષા કરી તેઓના સ્થાને ધમી સદ્ગુણીઓને સ્થાપ. રાજ્યાદિ વ્યવહારમાં કાચા કાનનો ન થા. નકામી હાજતોને ન વધાર અને એ પ્રમાણે સર્વ પ્રજાને પ્રવર્તાવ સ્વબળ પર વિશ્વાસ રાખ. સત્યથી મૃત્યુ થતાં સ્વર્ગ ને મુક્તિ છે એમ જાણું.
કેઈપ જાતના વ્યસનને તાબે ન થા અને લોકોને યથા. યેગ્ય સહાય કર. સર્વવર્ણય પ્રજાઓને સેવક છું એ માની રાજ્ય કર મને તેનું ફળ ન ઇચ્છ. મારા તરફથી તું સર્વ કર્તવ્યપ્રવૃત્તિ કરે છે એમ માની અલંકતું ત્યાદિ આભમાનનો ત્યાગ કર. જૈન મહાસંઘ માટે આત્મબલિદાન કરે અને તેની સેવામાં સર્વ યજ્ઞનું ફળ માન. ન્યાય એ મારું સત્ય સ્વરૂપ છે, માટે ન્યાયથી રાજ્ય કર. નકામાં અધર્મયુદ્ધો થતાં અટકાવ અને અન્ય રાજાઓને જરૂરી સહાય આપ. દેશ, ભૂમિ, રાજ્ય, પ્રજા, ધર્મ, સંઘનું રક્ષણ કરવાથી તું મારા સમાન બનીશ. મેટી રાજાદિકની પદવીઓથી ભ્રષ્ટ થનાર નેટ નિપાત પણ માટે જાણ.
ચંચળ મનના અને વિશ્વાસઘાતક, દ્રોહી, વિધમી, ધૂત મનુષ્યોના ઉપર ચરો (સૂ) મૂકી તેઓનાં ગુપ્ત કર્મોની દેખરેખ રાખ, કે જેથી તેઓથી કોઈને હાનિ ન પહોંચે. ગુણઓની કદર કર અને તેઓને ચગ્ય સાકાર કર. જ્ઞાની લેકેની સેવા કર. ત્યાગીએને નમસ્કાર–વંદન કર અને તેઓની સેવા જેમ ઘટે તેમ કર. આશ્રિતનું પાલન કર અને શરણે આવેલાઓનું રક્ષણ કરવામાં ક્ષાત્રધર્મરૂપ જૈનધર્મથી જરા માત્ર ઢીલ ન બનો. લાંચ લેનારાઓનું અને પક્ષપાત કરી અધમ કરનારાઓનું દેશકાલાનુસાર શાસન કર. રાજશક્તિને દુરુપગ ન કર. ક્ષત્રિયને ક્ષાત્રગુણકર્માનુસારે પ્રવર્તાવવા અપ્રમત્ત થા. બ્રાહ્મણને તેઓનાં ગુણકર્માનુસાર વર્તાવ,

Page #524

૮૧
અધ્યાત્મ મહાવીર
વક્ષેાને વેશ્યાના ગુણકર્માનુસારે પ્રવર્તાવ અને શૂદ્રોને તેએના ગુણકર્મોનુસારે પ્રવર્તાવ અને તેઓને જે જે અડચણા પડતી હાય તે દૂર કર.
સર્વ પ્રજાના જીવનમાં પેાતાનુ જીવન છે એમ માન. પ્રજામેાના હિતને તિરસ્કાર ન કર અને રાજશક્તિએના દુરુપયેાગ ન કર. મારાં અનંત નામે અને અનેક રૂપેાથી એ શુ’ભજન-સ્મરણુ કરનારી સ વ ની પ્રજાએની કુરિયા સાળ અને ચેગ્ય ન્યાય પાપ, તેમાં જરામાત્ર પક્ષપાત ન કર, ન્યાયથી વત અને અન્યાય મળના નાશ કર. સ કાર્યાંના પ્રારંભમાં મારા નામને જાપ કર અને સવ લેાકેાને તે પ્રમાણે જાપ કરવામાં પ્રવર્તાવ, કે જેથી સવ ટેકાનું કલ્યાણ થાય અને તેઓને મારી સહાયતા થાય. તારી પાછળના રાજાને એ પ્રમાણે શિક્ષણ આપ કે જેથી તે આય રાજાએ વશપર પરાએ રાય કરી શકે; અન્યથા તએ પતિત થઈ શકે એમ રાજનીતિથી સમજાવ.
'
૧ ાઓને ગુલામ બનાવનારા રાજાએ ગુલામ થાય છે. પ્રજાને અજ્ઞાનમાં રાખનારા જ્ઞાનીઓ અને બ્રાહ્મણે પેાતાના વશોને અજ્ઞાનના ખાડામાં નાખે છે. પરસ્પર એકખીજાની સહાય નહી કરનારા સ્વાર્થી છે અને વરના બદલે ઘેરી લેવાની ધૂનવાળાઆ દેશ, રાજ્ય, સુધ અને માય જૈનધર્મના દ્રોહી બને છે અને તેઓ હાર પ્રકારે બિનિયાતને પામે છે, પૃથ્વી અને જળની શુદ્ધિનાં કમે પ્રવર્તાવ. વાયુની શુદ્ધિનાં કમાં પ્રવર્તાવ. રોગ કરતારી હવાથી લેાકેા દૂર રહે એલા કીય તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રચાર કર. દેશની, રાજ્યની, ધર્મની અને જૈન મહાસ ધની પડતી ન થાય એવી દેશકાળાનુસાર નીતિએ થઈ હતી, થાય છે અને થશે અને તે નીતિઓને તે તે દેશ કે કાળને ઋણનારા પ્રગટાવી શકે એવા મારે આદેશ છે, જેથી મહાસાઁધ સમયાનુસાર પ્રગતિ ઠરી શકે.
સવ જૈન પ્રજાના ચતુવિધ મહાસંઘની ખાદ્યાંતર સ શક્તિઓના રક્ષણ માટે જે કંઈ કમ દેશકાળાનુસારે સવ` પ્રશ્નારની

Page #525

૪૮૩
ઇન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુત યુક્તિ અને કલાથી કરવાં પડે તે ધર્મરૂપ છે. રાજ્યમાં પ્રામાણિક સત્તાધિકારીઓ રાખ. ચારે વર્ણના સંઘને સર્વ પ્રકારની યુક્તિકલાથી કેળવ. કલિયુગમાં જૈન ધર્મના વિરોધી શત્રુઓ સાથે તેમના જેવા સર્વ પ્રકારના યુદ્ધગુગકર્મથી લડીને, ધર્માથે અધર્મસાધનને પણ ઉપયોગ કરીને છેવટે જૈનધર્મનો વિય થાય અને આસુરી શક્તિએનો પરાજય થાય એવી રીતે પ્રવર્તાવા માટે મેં ગૃહસ્થાવાસમાં ઉપદેશ કર્યો છે. મેશેખ અને ભેગવિલાસની અતિ પ્રવૃત્તિઓથી દેશ, ધર્મ, સંઘની પડતી થાય છે. ધર્મ વિનાની સર્વ ઋદ્ધિઓને અને સત્તાઓને લાત માર.
ધર્મરહિત રાજ્ય એ રાજ્ય નથી અને મારા સદુપદેશની પ્રવૃત્તિ વિનાનો સંઘ એ સંઘ નથી. વિહીન થઈને જીવવું એ જીવન નથી. દુશ્મનના સકરથી જીવવા કરતાં જેનોના હાથે મરથ સ્વર્ગની પ્રાપ્તિ થાય છે. એક તરફ જૈનધર્મી એને નાશ થવાને પ્રસંગ કદાપિ પોતાના હાથે થતો હોય તે પિતાના પ્રાણને નાશ કરે, પણ બીજી તરફથી જૈન ધર્મના વિરોધી શત્રુઓ તરફથી અતિ રૂપવંતી સ્ત્રી, રાજ્ય, લક્ષમી વગેરેની લાલચ મળતી હોય તે તેને ધિક્કાર કરે અને તરત પિતાના પ્રાણનો નાશ કરીને જૈનો અને જૈન ધર્મનું રક્ષણ કરવું.
જૈનો સાથે ગમે તેવો વિરોધ થયે હોય તો પણ મારા પ્રેમ અને વિશ્વાસની ખાતર તે સહન કરે, પણ જેનોની પડતી થાય એવાં કર્મ ન કરવાં–તે જ મારા ભક્તોનું લક્ષણ છે, એમ ભારતમાં જાહેર કર. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનારા ધામીઓ છે. મારી આજ્ઞા પાળવા માટે જે છેવટે મારે છે તેઓ અવશ્ય સ્વર્ગ પ્રાપ્ત કરે છે. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે રાજ્ય ચલાવવું તે રાજા છે. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે મરવું તે મૃત્યુગ છે. મારા સદુપદેશને કુતર્કોથી જેઓ અસત્ય ઠરાવવા મથે છે અને મારા ભક્તોને જે દ્રોહ કરે છે તે પાખંડીઓ છે. તેઓ પતિત થાય છે. તેઓ સૂર્ય જેવા ચળકતા હોય છે તે પણ અંતે તેઓ કાળા કોયલા જેવા નિતેજ

Page #526

sex
અધ્યાત્મ મહાવીર
બને છે અને તેના વ ંશાનું અસ્તિત્વ રહેતું નથી. તેઓને કુતર્કોથી માયા ઠગે છે. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વત અને સર્વ લેાકાને મારી આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તાવ.
મારાથી વિમુખ ચાલનારાઓને દુનિયામાં કઈ એવા દેવ નથી કે જે શરણ રાખી શકે તથા દુનિયામાં કેઈપણુ દેવ અગર દેવી મારા શરણુ વિના જીવી, શકતાં નથી. મારી આજ્ઞા પ્રમાણે પ્રવત વાથી દેવા અને દેવીએ પણ જીવી શકે છે. તે આ ઇન્દ્રો, દેવા તથા દેવીએ તેએનુ રક્ષણ હું કરું છું. તે મારાથી અમૃતની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે.
ન દિવાન ! સવ લેાકેાને પવનથી જિવાડવા માટે રાજ્ય છે, પણ અધર્મની વૃદ્ધિ કરવા માટે રાજ્ય નથી. વિશ્વમાં શાંતિ પ્રવર્તાવનાર રાજ્ય છે અને તેથી રાજ્યધમ ની જરૂર છે. રાજ્ય ધમ તે જૈનધમ છે એમ વ્યવહારથી ાણુ. સત્ય રાજય પ્રવર્તાવવાથી દુષ્કાળ, અકસ્માત, ભૂકંપ, રેગ, ઉત્પાતા, મહારેાગે વગેરે થતા નથી અને સુકાળ, શાંતિ, સુમેળ, આરેાગ્ય, સોંપદા પ્રવર્તે છે. પ્રજાઓને અન્યાયથી સતાવનાર, નિર્દય રીતે પ્રજાનું ખૂન કરનાર, અનીતિથી પ્રવનાર રાજા વગેરેને પદભ્રષ્ટ કરીને તેને સ્થાને મારા જૈનો ધર્મી રાળ વગેરેનું સ્થાપન કરે છે, પણ પાખડીને ચલાવી āતા નથી એમ જાણુ.
પુરુષા અને આ સમરક્ષાથે તે તે કાળદેશાનુસારે ચુક્તિપ્રયુક્તિથી શસ્ત્રબળ, વિદ્યાખળ આદિયાં પ્રવર્તે એવા ઉપદેશ આપ. મારી આજ્ઞાના અનાદરમાં મૃત્યુ છે. મારી અશ્રદ્ધામાં કાળને વાસ છે. ગૃહસ્થ જૈન એવા પુરુષે અને સ્ત્રીએ દેશકાળાનુસાર આત્મરક્ષણાર્થે દરરાજ શસ્ત્ર વિના રહેવુ નહી, એવી મારી આજ્ઞાને સર્વોત્ર જાહેર કર. સ્ત્રીએ પેાતાના પતિવ્રતને ધારણ કરે અને વર્ણસંકર પ્રજાની ઉત્પત્તિ ન થાય એવી રીતે રાજ્યધમ પ્રવર્તાવ, મારા પ્રરૂપિત જૈનધથી વિમુખ થનારાઓ છેવટે કળિયુગમાં અન્યધમી એના દાસ બનશે.
..

Page #527

ઇક્વાદિએ કરેલી સ્તુતિ
નંદિવર્ધન! તમારે સૂર્યવંશ છે. ભરતવંશના તમે છો તેથી તમારા વંશજો ભારતના શાસક છે. તે વંશવાળાઓ મારા ઉપદેશ પ્રમાણે પ્રવર્તશે અને મારો જાપ જપશે ત્યાં સુધી તેઓ અજિત જૈનરાયના ભક્તા રહેશે. મારા ઉપદેશથી જ્યારે તેઓ વિમુખ થશે ત્યારે તેઓ રાજાના રંક થશે અને અન્ય પ્રજાઓના ગુલામ બનશે. પાછા જ્યારે તેઓ મારા ઉપદેશ પ્રમાણે ચાલશે ત્યારે તેમાં મહાવીરશક્તિઓનું નવું જીવન વહેશે અને તેઓ પરતંત્રતાના બંધનમાંથી મુક્ત થશે.
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિ, વૈો અને શુદ્રો જ્યારે મારી સેવાભક્તિથી વિમુખ થશે અને મારા ઉપદેશ પ્રમાણે નહીં વર્તશે, ત્યારે તેઓ દેશ, રાજ્ય, ધર્મ, ધનાદિક શક્તિઓથી પતિત થશે અને ગુલામ જેવું જીવન પ્રાપ્ત કરશે તથા તેમાં વીરવ રહેશે નહીં. પશ્ચાત જયારે તે મારા નામનો જાપ જપશે, મારી સહાય માગશે અને વીર થવા પ્રાણ સમર્પણ કરશે ત્યારે તેઓ સત્ય જૈનો અની વિશ્વમાં સ્વતંત્ર અને શક્તિમય જીવનથી જીવી શકશે અને અને જિવાડી શકશે તથા વિશ્વમાં સત્ય, વતંત્રતા, સમાનતાને પ્રચાર કરી શકશે.
નંદિવર્ધન રાજન ! પાપ, ભીતિ, ઉપાધિ વગેરે વિચારેથી જો તું રાજ્ય કરવાનો ત્યાગ કરીશ તે તેથી તારી યેગ્યતા વિના સારિક ત્યાગધર્મને પામી શકીશ નહીં. એટલે તેથી પણ ભ્રષ્ટ થઈશ અને સ્વરાજ્ય ધર્મથી પણ જાણ થઈશ અને અન્ય લોકોને પણ પતિત કરીશ. તેથી જૈનધર્મના નાશમાં, જિનમંદિરોના નાશમાં નિમિત્ત બનીશ. તેથી ધર્મના બદલે અધમને ભાગી બનીશ અને તારા સ્થાને પાપી રાજા બેસે તે તેથી વિશ્વમાં અધર્મને પ્રચાર થાય, ઈત્યાદિ અનેક દેથી તું આચ્છાદિત થાય. માટે આસક્તિ વિના મારા ઉપદેશ પ્રમાણે રાજ્ય કર અને અધર્મને નાશ કરી સર્વ વિશ્વમાં ધર્મ પ્રચાર. જેઓના હૃદયમાં હું છું તેઓને પાપ ગતું નથી. તેઓ પાપકા પણ પુણ્યકાર્યરૂપે પરિણુમાવે છો

Page #528

૪૮૬
અધ્યાત્મ મહાવીર નંદિવર્ધન! મારા શરણે આવેલાઓને યમકાળનો ભય રહેતું નથી અને તેઓને યમકાળ પણ સેવ બની સહાય આપે છે. મારા ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તનારાઓ અકાલરૂપ થાય છે અને તેઓ માયાને જીતે છે. મારામાં શ્રદ્ધા અને પ્રેમ ધરનારાઓને રાહ જીતી શકતો નથી. - નંદિવર્ધન! આમ જો સર્વને કરે. કા. સર્વાને આનંદ આપ. સર્વ પ્રધાઓની વિનંતિ કરુ લક્ષ આપ. ત્યાગીઓના યથાયોગ્ય સરકાર કર. ત્યાગીને ધર્મકાર્યમાં સહાય આપ. અધર્મ થતા દેખીને જેના મનમાં જુ આવતા નથી અને અધમી બોને પ્રાણ, લક્ષ્મી આદિના ભયથી વારતા નથી તે મારો ભક્ત નથી, એમ નંદિવર્ધન જાણુ. સુખ કે મોજમજા ભેગવવા માટે રાજા થવાનું નથી, પણ પ્રજાની સેવા કરવા માટે રાજા થવાનું છે એમ જાણ.
સત્યથી રાજ્ય કર અને અસત્યને પક્ષપાત ન કર. ખાનગી રીતે જાતે સર્વ પ્રજાનાં સુખદુઃખનું નિરીક્ષણ કર. જૈનોના હૃદયમાં મારે વાસ છે તેથી જૈનેની સેવાભક્તિમાં મારી સેવાભક્તિ જાણુ. સર્વ જાતીય જનોમાં કોઈપણ જાતની નબળાઇ ન દાખલ થાય એવી રીતે રાજ્ય કર. સુબુદ્ધિને હૃદયમાં પેસવા જ દે. ગંભીરતાને કદી ન મૂક. મને હૃદયમાં રાખીને ન્યાય કર અને ન્યાયથી પ્રવર્ત.
દેશના લોકોને વિદ્યા, વાયાર વ માં પડતો અડગ્ર ને દૂર કર. સંપ વિના જય નથી. ફાટફૂટ રમાને અધર્મ નથી. વિશ્વાસઘાત કરનારાઓની દુર્ગતિ થ ય છે. જેવા સામા હોય તેવા થઈ, તેઓનો પરાજય કરી, અધર્મને નાશ કરી પાછા અસલ પર આવવું. લ લોઢાથી પાય છે. નીતિ દ્વારા પરિવર્તન પામ્યા કરે છે.
દેશ, કાળ, શનિ, ઉત્સર્ગ અને આ વાઢ સંગોના અનુસારે કેટલીક નવાં નીતિઓ થાય છે અને કેટલાક રાજકીયાદિ પ્રાચીન નંતિએના ત્યા થાય છે. જેનોની ઉનહિ કરે તે દેશ

Page #529

ઇન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુત
४८७ કાળાનુસાર નીતિ છે. શાસ્ત્રની કંઠે નીતિ પણ વ્યવહારિક પ્રવૃત્તિમાં સાધન છે. તેને દેશકાળાનુસારે ઘટે તેવા રૂપે કરીને જે વાયરે છે તે રાજયાદિ કાર્યોને કરી શકે છે. ત્રણ ગુણમાં નીતિનો અંતર્ભાવ થાય છે. જેનાથી ન થાય એવા કાયદા અને ચરણે તે નીતિરૂપ નથ, અધમ, દુષ્ટ, પ્રચંડ શત્રુઓને જે જે ઉપાથી, માર્ગોથી પરાજિત કરવામાં આવે તે નીતિ છે; પણ જે નંતિથી ધમ લેકનું બળ ક્ષય થાય અને અધમ કે વિધમ શત્રુઓનું કે લોકોનું જોર વધી જાય તે તે દેશમાં અને તે તે કાળમાં તે નીતિ નથી, પણ એનંતિ છે એમ જાણ નાતજાતનાં રચના કર.
શત્રુઓનાં હિલચાલ સદા તપાસ અને સર્વ પ્રકારે સાવધાન થઈને પ્રવર્તી રાજ, પૃથ્વી, ધન અને લોભી લોકોને વિશ્વાસ ન રાખ. લેભી રાજાઓ તેમ જ કામી સ્ત્રીઓની પ્રતિજ્ઞાઓને વિશ્વાસ ન રાખ. અતિ મીઠું બેલનારાઓનું વર્તન ખાનગીમાં શું છે તે પર દેખરેખ અપાવ. વંશપરંપરાએ જે વેરી જાત છે ને ધર્મભેદે જે વરી જાત છે તેઓનો વિશ્વાસ ન રાખ. મદારીઓ વાનરા પાસેથી જેમ કાર્યો લે છે તેમ યુક્તિથી તેઓ પાસેથી કામ લે અને સાવધાનપણથી વર્ત. . રાજ્ય કરવું તે પણ એક મડાગ છે. સર્વ પ્રજાના નાયક કે રાજા બનીને પ્રમાદી થવાથી પ્રજાની પાયમાલી થાય છે. આવું ધર્મકાર્યમાં અપ્રમાદી બન પ્રવ.
ઉત્સાહ, અંત, ધીરજ, વિશ્વાસ, સાહસ, સહનતા રાખીને, મગજનું સમતોલપણું ધારણ કરી પ્રવર્ત. જેઓને સહાય કરે તેના તરફથી પ્રતિફલ ન ઈચ્છ. ઉપકારનો બદલો લેવાની વાસના
થી પરોપકાર કરવાથી ધનામાં આગળ ચઢી શકાતું નથી. જે કંઈ કરે તે મને અર્પણ કરવાની ભાવનાથી કર, એટલે તેનું ફળ અનંતગણું પામીશ.
મારા ભક્ત બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શૂદ્ર અને ત્યાગ વગેરેના ભલા માટે ભાવથી જે એકગણું આપે છે તે પરાધંગાણું બનત.

Page #530

અધ્યાત્મ મહાવીર ગણું પામે છે. મારા ભક્તોના રક્ષણ માટે ગમે તેવા પાપીઓ હોય તે પણ તેઓ ધર્મયુદ્ધમાં મૃત્યુ પામી અવશ્ય સ્વર્ગમાં જાય છે અને તેનાં પાપ ધોવાઈ જાય છે.
જે લેકે મહાપાપી હોય છે પણ જો તેઓ છેવટે મારું શરણ અંગીકાર કરે છે અને એક પણ નાસ્તિકને મારો જૈન બનાવે છે, તે તેઓ માટે સ્વર્ગનાં દ્વાર ખુલેલાં થાય છે. એક નવા જેને બનાવતાં અનંત છને અભયદાન આપ્યા જેટલું ફળ થાય છે. મારામાં એટલી બધી શક્તિ છે કે મારામાં જેઓ મન સમીપે છે તેમને કાચી બે ઘડીમાં હું મુક્તિ આપું છું.
નંદિવર્ધન! સંસારમાં રહેવા છતાં તું મારામાં મન રાખ. એટલે તું મારાથી અભેદ, અદૂર, પાસેની પાસે પિતાને જણાઈશ. ચારે બાજુઓનાં મહાવરણોને દૂર કરી આન્તરદષ્ટિથી મને દેખ એટલે તુ પિતાને શુદ્ધાત્મ જબ્રા મહાવીરૂપે દેખીશ. આંખ મીંચ અને અંતરમાં દેખ. નંદિવર્ધનને થયેલ અનુભવ :
પ્રિયતમ નંદિવર્ધને તેમ કર્યું અર્થાત્ આંખ મીંચી અંતર્દષ્ટિ કરી એટલે મનની પેલી પાર, ચિત્ત, બુદ્ધિ અને અહંકારનો પેલી પાર અનુશવજ્ઞાનમય પિતાને મહાવીર પ્રભુ તરીકે દેખી ભેદભાવ ભૂલી ગયા અને અજ્ઞાન પામી, પ્રભુમય બની, શ્રી મહાવીર પ્રભુને પ્રણામ કરી પ્રિયતમ નંદિવર્ધન કહેવા લાગ્યા છે. પ્રત્યે મહાવીરદેવ ! વિશ્વદેવ! તમને પ્રણામ કરું છું. સત્તાથી હું, તમે અને વિશ્વના સરે છે એક છીએ. મારા સર્વ સંશય દૂર થયા છે. આપના બે થી મારું અજ્ઞાન નષ્ટ થયું છે. આપ સર્વદેવાધિદેવ છે. અનંત શક્તિમય આપે છે. આપનાથી સર્વ વિશ્વ જીવે છે.
હે પ્રભે ! આપના બંધુ તરીકે પૂર્વે હતો. હવે તે આપ મારા પરમેશ્વર છે અને આપના શરણે હું આવ્યો છું. આપે અનેક પ્રકારનો જૈનધર્મને વ્યાવહારિક અને ધાર્મિક ઉપદેશ દીધે, રાજ્ય કરવાની નીતિઓ સમજાવી અને મને અનંત જ્ઞાનપ્રકાશ

Page #531

ઈબ્રાદિએ કરેલી સ્તુતિ આપે છે. આપના ગુણધર્યાનો પાર નથી. કળિયુગમાં આપના મહાવીર નામના જાપથી અને આપના ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તવાથી સર્વ લોકોની ઉન્નતિ થશે અને એ પ્રમાણે નહીં માનવાથી તથા નહીં વર્તવાથી આયકોની અવનતિ થશે. અવનતિ પામ્યા પછી જ્યારે સૂર્યવંશદિવાળા ક્ષત્રિય, વસિષ્ઠાદિ વંશી બ્રાહ્મણે, વૈશ્ય, શુદ્રો, ત્યાગીઓ વગેરે આપના નામને જાપ તથા આપની સેવાભક્તિ કરશે ત્યારે તેઓની ઉન્નતિ થશે તથા ઈન્દ્રો વગેરે દેવે આપની આજ્ઞા પ્રમાણે તેઓની ઉન્નતિ કરવા સહાયક બનશે, એમાં જરામાત્ર શંકા નથી.
જ્યારે મનુ, રાજાએ દારૂ વગેરે વ્યસનેમાં આસક્ત થશે, પરસ્ત્રી ઓના ફંદામાં ફસાશે, દેવ, ગુરુ, ધર્મની આરાધના ભૂલી જશે, આપના ઉપર લોકોની શ્રદ્ધા નહીં રહે, ત્યારે કળિયુગમાં વિશ્વના લોકોનો અધઃપાત થશે અને તેઓ જીવતાં નરકના દુઃખ ભોગવશે. પ્રત્યે ! આપની કૃપાથી હું મોહ જીતનાર થો છું. સર્વ વિશ્વમાં આત્મમહાવીરનું સત્યપૂર્ણ સામ્રાજ્ય છે, એમ જાણું છું.
પ્ર મારા પર કૃપા કરી વહેલા વહેલા અહિં પધારશે. હું આપના પ્રેમને ભૂખ્યો છું અને તરસ્યો છું. આપ વિના વિશ્વમાં કશું કંઈ સાર નથી. છતાં આપમાં મસ્ત બની સ્વાધિકાર રાજ્યકર્મ કરીશ અને વિશ્વમાં જૈન ધર્મને પ્રચાર કરીશ. આપને નમું છું, સ્તવું છું.
આ પ્રમાણે કહી નંદિવર્ધન સાસુનયને મૌન રહ્યા છે વારિક ઝષે ! ઈન્દ્રો વગેરે દેવો આકાશમાં ચાલ્યા ગયા. સર્વ લેકે પ્રભુને જોઈ રહ્યા. પ્રભુજીએ ઈશાન કેણુ તરફ વનમાં વિહાર કર્યો. લેકે અથ સારતા પાછા વળ્યા.
હે વસિષ અષિ! પ્રભુ મહાવીરદેવની આગળ શ્રી યશોદાદેવી અત્યંત શુદ્ધ અને અનન્ય પ્રેમભાવથી ગળગળા થઈ ગયાં અને પ્રભુને પુનઃદર્શન દેવાની વિનંતિ કરી.
વાસિષ્ઠ ઋષિ! આ પ્રમાણે પ્રભુને દીક્ષા મહોત્સવ, ઈન્દ્ર

Page #532

૪૯૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
વગેરેની સ્તુતિ, પ્રભુના પ્રમેાધ વગેરે વૃત્તાંત તમને જણાવ્યાં. વાસિષ્ઠ ! તમે પરબ્રહ્મમહાવીરના નામના ઉચ્ચાર કરે. ૫ બ્રહ્મપ્રભુ એ મારી આંતરદૃષ્ટિ ઉઘાડી છે, તેથી હું સત્યરૂપા શ્રી મહાવીરદેવનુ જેટલું' સ્વરૂપ જાણુ છું તેટલુ ઓનુ કાઈ જાણી શકતું નથી પ્રભુ મહાવીરદેવના નામના પરમાત્રથી અનેક સ'ના નાશ થાય છે. દરિયાના મધ્યમાં, વનમાં, ગુફામાં પ્રભુ મહાવીરદેવનુ સ્મરણુ કરતાં અનેક ગુપ્ત તથા પ્રકટ અણુધારી સદ્ગાય મળે છે. બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ્વર પડ્યું પરગ્રા મહાવીર વિના એક ક્ષમાત્ર જીવવાને સમય નથી.
મુક્ત થયા
૨ વર્ણનો સાથે રામે યુદ્ધ કર્યુ ત્યારે પ્રભુ મહાવીરની સત્તાનુ ધ્યાન ધરી રામે રાવણના શરીરનો નાશ કર્યાં હતા. નવ નારદે એ પરબ્રહ્મ અહ વીરની સત્તાનું ગાન કર્યું હતું અને તેથી તે હતા. અગિયાર રુદ્રોએ મહાવીરસત્તાનુ ધ્યાન ધરી શક્તિઓને મેળવી હતી. ખાર ચક્રવર્તી એ એ, નવ વાયુદેવેએ અને નવ મળદેવાએ પરબ્રહ્ન મહાવીરની સત્તાનું ધ્યાન ધરી આત્મબળ મેળવ્યું હતુ. દ્રૌપદીએ ધૃતરાષ્ટ્રની સભામાં પરબ્રહ્મ મહાવીરસત્તાનું સ્મરણ કરી, મદદ મેળવી પતિવ્રતાષનુ રક્ષણુ કર્યુ હતુ. શ્રીકૃષ્ણે પરબ્રહ્ન મહાવીરસત્તાનું મરણુ કરી જરાસધન હુરા હતા અને કૌરવાના પરાજય કરવામાં અર્જુનના સારધિ બન્યા હતા. વસિષ્ઠ ઋષિએ પ્રભુ મહાવીરદેવ પરપ્રાને બ્રહ્મસત્તાએ વધુ બ્યા હતા અને ચાવીસમા મહાતીથ ક્રુર શ્રી મહાવીરદેવ થશે એમ વલીએના મુખથી વણીને શ્રી રામચંદ્રને મહાવીરનું ધ્યાન ધરવા ઉપદેશ આપ્યા હતા.
હું વાસિષ્ઠ ઋષિ ! તમારા પૂર્વજ વસિષ્ઠ ઋષિએએ અનાદિકાલથી વિદ્યમાન જૈનધર્મને સ્ત્રાધિકારે સચે હતા અને તમે પણ પ્રભુ મહાવીરદેવના ભકત ઋષ છે. શ્રી બ્રહ્મા શ્રી ઋષભદેવના વશનો જે જે પરપરાએ. આત્માના દ્રષ્ટા દેવાથી ઋષિ
આદિનાય, મહાચેાગી થયા તે સર્વે કહેવાયા એ તમે સારી

Page #533

ઇન્ફર્ઝા એ કરેલી સ્તુતિ
૪૧
રીતે જાણે છે. જેમ બીજમાંથી વટવૃક્ષ થાય છે, તેના વિસ્તાર અનેક શાખાથી થાય છે, તેમ ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીરૂપ એક ઢાળયુગમાં જૈનધર્મ પ્રગટ ચાલ્યા કરે છે.
અનાદિકાળથી સર્વ છ દાળ, ક્ષ ત્રય, વૈશ્ય, શુદ્ર ધર્માદિ ધર્મના એવા જૈનધર્માધારરૂપ આત્મા તે જ મહાવીર છે અને તે ઋતુ છે. અમુખ્ય વેદે શ્રી મહાવીરપ્રભુના જ્ઞાનસત્તામાંધી પ્રગટ થયા હતા, થાય છે અને થશે, તે પણ તે મહાવીરપ્રભુના જ્ઞાનના એક ખિદુરૂપ જાગ્રુો.
વાસિષ્ઠ ઋષિ! ઊગે, નીચે, અહિર'તર પ્રા મહાવીર દેવના ગુપ યેનું સત્ત્પણ અવેકો. હવે આજે વિશ્વમાં અનેક શક્તિઓનાં બીજને વિકસવા માંડચાં છે. પ્રભુ હવે વિન્ધાદ્વાર કરે એ જ ઇચ્છુ છું.
વાસિષ્ઠ ઋષિનું કથન :
બાષ્ઠ ઋષિ : મહાદેવી સત્યરૂપા ! તમેએ પરમાત્મ મહાવીરદેવ સંબંધી જે જે વૃત્તાંતા કહ્યાં તે જાણ્યાં, તેમણે સત્યતાતું જે સ્વરૂપ કહ્યુ તે પરમ સત્ય છે, અમારી વંશપર પરામાં આદિનાથ પરમ તી કર શ્રી ઋષભદેવ ભગવાનથી આર’ભીને ત્રેવીસમા તીર્થંકર શ્રી પાર્શ્વનાથ સુધીના ઇતિહાસ Àજૂદ છે. સર્વ તીર્થંકરેએ પરમાત્મા મળ્યુંાવીરપ્રભુ તી કર થવાના છે એમ જણાયું છે. શ્રી મહાવીરપ્રભુષે મને અપૂર્વ તત્ત્વજ્ઞાન આપ્યું છે. માવીસમા તીથ કર શ્રી નેમિનાથના મયમાં થોલા ગ ઋષિએ વેકેનાં સૂક્તો રચી તેમાં અધ્યાત્મજ્ઞાન ભર્યુ છે. તેમાં મહુ!કાશ્યપ ઋષભદેવ ભગવાનથી પ્રારંભીને શ્રી અરિષ્ટનેમિ પ્રભુએની સ્તુતિ કરવામાં આવેલી છે. પરંતુ તેમાં હવે નિશ્ર્ચતા થઈ છે. ગૃહસ્થાશ્રમ અને ત્યાગાશ્રમની મૂવ્યવસ્થા થઈ છે. તે હવે આદર્શરૂપ થશે.
ત
પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિને સ્વાધિકારે સમજાવવામાં આવશે. દ્ધિ'સામય યજ્ઞને દૂર કરવામાં આવશે. જ્ઞાનના પ્રકાશ સત્ર ફેલારો

Page #534

૪૯૨
અધ્યાત્મ મહાવીર
અને અજ્ઞાનના નાશ થશે. સવર્ણોમાં આધ્યાત્મિક મહાવીર ચૈતન્ય પ્રકાશશે. સ્વાધિકાર સવે વોં પ્રવૃત્તિ કરશે. વેઢાના આધ્યાત્મિક જ્ઞાનને જીવતી ભાષામાં સવ વિશ્વમાં પ્રભુ મહાવીરદેવ પ્રકાશિત કરશે. હાલમાં વેદમાં જે જ્ઞાન રહ્યું છે તેના કરતાં શ્રી મહાવીર પ્રભુ અનંતગણુ પ્રકાશશે.
વેદોમાં આધ્યાત્મિક રૂપકમાં જ્ઞાનને સૂર્ય' કહ્યો છે. આત્માને સૂર્ય' વિરાટરૂપ કહ્યો છે. આત્માને સૂર્ય તથા વ્યાપક અર્થાત્ વિષ્ણુ તરીકે વણુ બ્યા છે. જ્ઞાનને અગ્નિની ઉપમા આપવામાં આવી છે. પરમાત્મા મહાવીરદેવને ઈશ તરીકે, વિષ્ણુ તરીકે પ્રકાશિત કર્યા છે. ધ્યાનને વાયુનું રૂપ આપ્યું છે. અનાદિ પરબ્રહ્મસત્તારૂપે મદ્યાવીરપ્રભુને આકાશનું રૂપક આપ્યુ છે. સર્વાત્મસત્તશક્તિ વીસત્તાને હિરણ્યગર્ભનું રૂપક આપ્યું છે. જ્ઞાત્મશાંતિને જળનું રૂપક આપ્યું છે. સવ શુલ શક્તિઓને યજ્ઞોનાં રૂપા શ્રી ભરત રાજર્ષિ એ આપ્યાં છે.
આત્મા અને કર્મોની મિશ્રશક્તિ તે અદિતિ છે. ક્રમ પ્રકૃતિ તે મેઘ છે. આત્મવીરની ચૈતન્યશક્તિ તે વીજળી છે. જ્ઞાન, દર્શીન, ચારિત્રની શક્તિ તે વેદે છે. જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર એ ત્રણ ગુણુના ક્રમથી મુક્તિ મળે છે, માટે તેને ત્રિકમ કરે છે. આત્મ મહાવીરના ત્રણુ પાદ છે. આત્માને સૂર્યનું અર્થાત વિષ્ણુનુ રૂપક આપ્યું છે. મનને ચંદ્રતુ. રૂપક આપ્યું છે. એ પ્રમાણે કાશ્યપ શ્રી ઋષભદેવના જ્ઞાની પુત્ર ભરતે આધ્યાત્મિક જ્ઞાનાદિ રૂપકમાં વેદમાં સૂર્યાદિ દેવાનું વધ્યુંન કર્યું છે. અજ્ઞાની લેાકા હવે મૂલા સમજી શકવા સમથ નથી અને પડતા મનમાનતા અથ કરે છે, તેથી સત્ય જ્ઞાન ઢંકાઈ ગયુ છે. તેના પરમાત્મમહાવીર દેવ પ્રકાશ કરવાના છે. લકીરના ફકીર નહી થતાં આત્મમહાવીરદેવના ઉપાસક થવુ. અને તેમે જે જે બેધ આપે તેને ઝીલવા આ જૈનોએ તૈયાર થવુ, એમ સવ' વિશ્વવતી' લેાકેાને હુલ

Page #535

ઇન્દ્રાદિએ કરેલી સ્તુતિ
૪૩ સમજાવું છું.
વિશ્વમાં ઊગતા સૂર્યને જેમ ઘુવો તેમની અવળી દષ્ટિના પ્રતાપે દેખી શક્તા નથી, તેમ સાક્ષાત્ પરમાત્મા મહાવીરદેવને નાસ્તિક, પાખંડી, અનાર્ય, અધમી લેકે ન ઓળખી શકે અને ન માની શકે તેમાં તેઓની મિથ્થાબુદ્ધિને દેષ છે.
સૂર્યને ઊગતે દેખીને કાગડા કા કા કરે છે તેથી સૂર્ય ઊગતે બંધ થતો નથી, તેમ વિશ્વચક્ષુ પરમાત્મા મહાવીરને નાસ્તિકે ન ઓળખી શકે તેથી પ્રભુને કંઈ લેવાદેવા નથી. પ્રભુ તે તીર્થની સ્થાપના કરવાના અને ધર્મને ઉદ્ધાર કરવાના. તેઓ જે માટે તીર્થંકર પ્રભુરૂપે અવતર્યા છે તે કાર્ય કરવાના, એવો પ્રભુને સ્વભાવ છે. મહાસતી સત્યરૂપા ! હવે હું સ્વસ્થાનમાં જાઉં છું.
સત્યરૂપાએ પ્રણામ કર્યા.
છે
છે

Page #536

૧૫. પ્રિયદર્શનાને હિતશિક્ષા પ્રિયદર્શાના ? માતાજી, મારા પિતા પ્રભુ પરમેશ્વર વિશ્વમાં દિવ્ય જ્ઞાનને પ્રકાશ કરવા અનગારી થયા. આપણે પણ પ્રભુના આગે ચાલવું જોઈએ. આ સંબંધમાં માતાજી ને ચગ્ય સત્ય
જાવે. શ્રીમતી યશાદાદેવીને ઉત્તર ઃ
શ્રીમતી યશોદા દેવીઃ સુપુત્રી સરસ્વતી યિદર્શન! પ્રિય પરમેશ્વર જ્યારે પાછા અહીં આવશે અને તેઓ જે આજ્ઞા ફરમાવશે તે પ્રમાણે વર્તીશું. પ્રભુને જે કાળે જે હુકમ થાય તે પ્રમાણે વર્તવામાં ધર્મ છે. પ્રભુની મરજી પ્રમાણે વર્તવું તે જ સેવાશક્તિ છે.
શ્રીમતી વિયદર્શના પુત્રી ! તું પ્રભુને હૃદયમાં રાખી સર્વ કર્તવ્યકમ કર. ભેગાવલી કર્મની પ્રેરણાથી તારે ચડાવાસમાં લગ્ન કરવાં પડો. પતિવ્રતા સ્ત્રીઓથી વિશ્વમાં જન ધર્મ શોભે છે. પ્રભુની કૃપાધી માની સિદ્ધિ થાય છે. બાળાઓએ બ્રહ્મચર્યનું રક્ષણ કરવું અને દુષ્ટ વ્યભિચારીઓના કપટતંત્રથી સદા સાવધાન રહેવું. દુષ્ટ શત્રુઓનો નાશ કરવો. કામી વ્યભિચારીઓને શિક્ષા કરવા સદા શસ્ત્ર સહિત રહેવું. બાળાઓને બ્રહ્મચર્ય પાલનને બંધ આપ. પ્રભુ મહાવીરનું સદા નામ જપવું. પ્રભુ મહાવીરદેવનું દયાન ધરવું અને તેમનાં ચિત્ર, મૂતિ વગેરે મૂતિઓનાં દર્શન કરવાં.
સવારમાં અને સાંજે બે વખત પ્રભુ મહાવીરદેવની મનમાં પ્રાર્થના કરવી અને મનની શુદ્ધતા ધારણ કરવી. વનમાં, નદીમાં, જંગલમાં, ઘરમાં વા બહાર, ગમે ત્યાં સવારે અને સાંજે પ્રભુની

Page #537

૪૫
પ્રિયદર્શનાને હિતશિક્ષા બે ઘડી પર્યત સ્તુતિ કરવી. પ્રભુના બેધનું એક હાથમાં ધર્મપુસ્તક રાખવું અને બીજા હાથમાં શસ્ત્ર રાખી વિશ્વમાં ગૃહાવાયમાં રહેવું. નવરાં બેઠાં કરતાં પ્રભુના નામના જાપની સાથે કોઈ પણ કાર્ય કર્યા કરવું. મનમાં ઉત્પન્ન થનારા મેહના સંક૯પરિકોને નાશ કરે. મનમાં કોઈ અશુભ ભાવના પ્રગટ થતી વારવી. અધર્મ તરફ જતા મનને વારવુ. અશુદ્ધ પ્રેમ અને તેના કર્મથે સદા દૂર રહેવું. મારે રચેલી “પ્રેમગીત” કે જેમાં પ્રેમનું સ્વરૂપ ઘણું વ્યું છે અને જેનો તે અભ્યાસ કર્યો છે તેનું રહસ્ય સમજી સત્ય શુદ્ધ ધમ્ય પ્રેમી પ્રવર્ત.
કામના વિકારેને વશ રાખવાથી જૈનધર્મને હદયમાં પ્રગટાવી શકાય છે અને આત્મા છેવટે જિન બને છે. આત્માની સાથે રહેલી ત્રણ ગુણવાળી કર્મપ્રકૃતિને એકદમ ત્યાગ થઈ શકતે નથી. અને શનિઃ કર્મ પ્રકૃતિને યથાતાએ જિતાય છે. ગૃહાવાસમાં ગૃહસ્થનાં કર્તવ્ય કર્મો ઉત્સર્ગાપવાદથી સ્વાધિકાર કરવાં. અશક્તોને સહાય આપવી. સમાનધમની સાથે લગ્ન કરવું. સર્વ પ્રાણુઓમાં આત્મપ્રભુ મહાવીરને જેવા દુષ્ટ પાખંડીઓને શિક્ષા કરવી. સર્વત્ર પ્રભુ મહાવીર દેવના બેધરૂપ વેદને પ્રચાર કરે. એ જ તેને હિતશિક્ષા છે.
શારીરિક, માનસિક, વાચિક શકિતઓની વૃદ્ધિ કરીને તેને સદુપયોગ કર. સર્વ દુઃખનું મૂળ કારણ અજ્ઞાન છે. સર્વ નાશ કારણ મેહ છે. સર્વ બળનો ક્ષય કરનાર કુસંપ છે. સર્વ ધર્મના નાશ કરનાર અધર્યું કામ છે. સર્વ જાતની નબળાઈનું મૂળ અશ્રદ્ધા છે. સર્વ પ્રકારની હાનિનું કારણ ખરેખર કૌંચકર્મની અવ્યવસ્થા છે. સર્વ પ્રકારની અશાંતિનું કારણ નાસ્તિક બુદ્ધિ અને અધમ્ય લેભ છે. સર્વ પ્રકારની અનતિનું મૂળ કુસંપ અને અસ્થિર બુદ્ધિ છે.
કલેશનું કારણ અસહનતા છે. જેમ જેમ મનજય કરવામાં આવે છે તેમ તેમ પ્રભુ મહાવીરમય જીવન પ્રગટતું જાય છે. સ્ત્રએના પગને સીઓએ બરાબર બજાવવા જોઈએ અને ચતવિધ

Page #538

૪૬
અધ્યાત્મ મહાવીર મહાસંઘની ઉન્નતિમાં જે કાળે અને જે દેશે જે કંઈ કરવું ઘટે તે કરવું. સદાચાર અને સદ્દવિચારથી પવિત્ર રહેવું. પરપુરુષને કામની દષ્ટિથી સ્વપ્નમાં પણ પ્રાણાતે ન જે. દુષ્ટ, ખરાબ વિચારોને મારી હઠાવવા. ગૃહસ્થાવાસમાં સમ્યક્ત્વનાં કર્મો કરવાં. અંશ થકી દયા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને મૂછના ત્યાગરૂપ અણુવ્રત ધારણ કરવાં. અતિથિઓને વિવેકપૂર્વક દાન દેવાં. સર્વ પ્રકારનાં દાન યથાશકિત અને ચેપગ્ય કાળે દેવાં.
પ્રભુના ગુણ ગાવા. માગસર વદિ દશમીના દિવસને મહાપર્વ માની પ્રતિવર્ષે મહા મહોત્સવ કરવો. જે સ્ત્રીએ પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુના ગૃહસ્થાનું સ્મરણ કરશે તેઓ ગૃહસ્થાવાસમાં પરમ પવિત્ર રહેશે, પ્રભુએ સર્વલેકે પ્રતિ આશીર્વાદ દીધો છે. પ્રભુની બાલ્યાવસ્થાને તેમની મૂર્તિ દ્વારા સંભારી જે સ્ત્રી અને પુરુષો બાલ્યાવસ્થાવાડા પ્રભુ મહાવીરદેવની ભક્તિ અને ધ્યાન કરશે તેઓને ત્યાં દેવી સંપત્તિવાળાં બાળકે પ્રગટશે.
મારો અને પ્રભુને જે દિવસમાં લગ્નોત્સવ થયો છે તે દિવસમાં જે પ્રભુની તે અવસ્થાનાં ગીત ગાશે, ભક્તિ કરશે પ્રભુના નામના જાપ જપશે તેઓનાં ઉત્તમ લગ્નો થશે અને તેઓનાં અનેક વિઘોનો નાશ થશે. જે બાળકો અને બાલિકાઓ લગ્નમંડપમાં પરણતી વખતે પ્રભુની તથા મારી સ્થાપના કરશે અને પ્રભુ મહાવીરદેવના નામને મંત્રજાપ કરશે તથા પરસ્પરમાં એક્ય ધારણ કરવા અમારી સાક્ષી હૃદયમાં રાખશે તેઆને ઐક્ય, લક્ષ્મી, સંતતિ, બુદ્ધિ, શુદ્ધ પ્રેમાનંદ વગેરે સંપત્તિની પ્રાપ્તિ થશે.
જે બાળકે પ્રભુની બાલ્યાવસ્થાની મર્દાનગીભરી કીડાઓ કરશે તેઓ પ્રભુના આનંદી ક્રીડાજીવનને પામશે. જે યુવક અને યુવતીઓ યુવાવસ્થાવાળા પ્રભુ મહાવીરદેવના ગુણકમેને અનુસરશે અને તેમનું મનન કરશે તેઓ યુવાવસ્થામાં પરાક્રમી, પવિત્ર અને મહાવીરમય જીવનથી આવશે. પ્રભુની જે જે અવસ્થામાં જેઓ સંયમ કરશે. તેઓ આ ભવ તથા પમ્ભવમાં ગબળના પ્રતાપથી તે તે અવસ્થાની

Page #539

પ્રિયદનાને હિતશિક્ષા શક્તિઓને પામશે.
પ્રભુ મહાવીરદેવની ત્યાગાવસ્થામાં જેએને વિશુદ્ધ પ્રેમ પ્રગટશે તેઓ સત્યત્યાગને પામશે, એવી પ્રભુનો આશિષ છે અને તે ફળ્યા વિના રહેતી નથી. ફાગુન પૂર્ણિમાના દિવસે પ્રભુએ જ્ઞાનરૂપી અગ્નિ માટે વિની કીડા પ્રવર્તાવી હતી. તેથી તે દિવસોમાં જેઓ પ્રભુનાં વસતાવીડાના ઉવ કરશે અને પ્રભુના જ્ઞાનનાં ગીત ગાશે તેઓ સત્યાનંદ રતાની પ્રાપ્તિ કરશે.
શ્રી પ્રિયદર્શના પુત્રી! તું સાક્ષાત્ સરસ્વતી છે. પ્રભુદેવની પાસેથી તે જે પાન મેળવ્યું છે તેને પાર આવી શકે તેમ નથી. તારા હૃદયમાં ઉત્તમ ધાર્મિક રાંકારા પડ્યા છે. શુદ્ધ પ્રેમ અને જ્ઞાનથી પ્રભુ મહાવીર પિતાની પાસે જ છે. તેથી આત્મમહાવીરદેવનો વિગ છે જ ક્યાં? શરીર, મન, વાણી દ્વારા તેઓ વિશ્વમાં ત્યાગધર્મ મચારે છે.
ગૃહસ્થધમંથી મુક્તિ થાય છે અને ત્યાગધર્મથી મુક્તિ થાય છે. પુરુષની મુક્તિ થાય છે અને સ્ત્રીની પણ મુક્તિ થાય છે. પરબ્રા મહાવીર પ્રભુનું મન, વાણી અને કાયાથી જે એ શરણ કરે છે તેઓ ઘરમાં અગર વનમાં મુક્તિ પામે છે. પ્રકૃતિને દેખ્યા છતાં “હું કર્તા છું, ભક્તા છું' એવી બુદ્ધિથી પ્રકૃતિને ન દેખતાં પ્રભુમાં સર્વ દેખીને જે પ્રભુમાં પ્રકૃતિનું સર્વ સ્વાર્પણ કરીને વર્તે છે તે પ્રકૃતિરૂપ જડ વિશ્વના કર્તા, ભક્તા, હર્તા હોવા છતાં કર્તા, ભક્તા, હર્તા નથી. જ્ઞાનીને પ્રારબ્દાનુસારે પ્રકૃતિના સંબધ છે. તેથી તે પ્રકૃતિના પ્રારબ્ધ ખેલ ખેલતે છતે બંધાતો નથી,
પ્રકૃતિનું હુંપણું હૃદયમાં જેને નથી તે પ્રકૃતિને ઈશ્વર બને છે. તે કર્મચાગી બને છે. તે વિશ્વમાં સ્વતંત્ર છે. પ્રકૃતિના ઉદયબળથી પ્રકૃતિને ખેંચાયો જ્ઞાની મહાત્મા ખેંચાય છે, પરંતું તેથી તે કર્મપ્રકૃતિનો દાસ બનતું નથી, કારણ કે તેને હદયથી અહંભાવ રહેતું નથી અને ફક્ત સ્વાધિકારે વ્યવહારથી
૩૨

Page #540

૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
લેકસ ગ્રહની દૃષ્ટિએ અહ વ્યવહાર કરે છે. તેથી તે મહાકાશ સમાન સર્વ વિશ્વના આધાર બને છે.
શુદ્ધાત્મમહાવીરદેવના ભક્તો આસક્તિના ત્યાગથી ત્યાગી બનીને, ગૃહૃસ્થાશ્રમને લાયક બની ગૃદુસ્થાશ્રમધર્મ રૂપ ગૃહસ્થ જૈનધમના વર્ણાનુસારે સ્વીકાર કરે છે. અને પ્રોત્પત્તિ થતાં રાગને વાયરૂપ પાક થતાં છેવટે બાહ્યાંતર ત્યાગના અધિકારી અને છે, આંતરભાગની પરિણતિ થયા વિના વ્રત, વેષ, ક્રિયા, અ ચારરૂપ બાહ્ય ત્યાગથી સપના શરીર પરથી સપ` જેમ કાંચનાના ત્યાગ કરે છે તેટલે જ ફાયદા થાય છે; પણ સપ' જેમ વિષધી રદ્રિત નિષિ થતે નધી તેમ આંતરયાગ વિના કેાઈ બાહ્ય ત્યાગમાત્રથી મુક્ત થતા નથો. સર્વ પ્રકારની વાસનાઓના ત્યાગ કરે. ત્યાગ એવા થવા જોઇ એ કે તેને તમાં પશુ ખ્યાલ ન આવે. એવા આંતરત્યાગભાવ ન થાય ત્યાં સુધી ગૃહાવાસમાં કહને કમાન કરવા અને મનને પકવવું, જેથી જેમ આમ્રવૃક્ષ પર કેરી પાકી સ્વયં મૈવ તૂટી જઈ ભોંય પર પડે તેમ સ્વયમેવ જ્ઞાન-ભક્તિ-કર્મોથી મને પાકી જઈ પડે અને અહ વૃત્તિથી રહિત થઇ ન્તય અને જીવન્મુક્ત પરમપદ પામી શકે. આંતરત્યાગથી ઘરમાં અને વનમાં એકસરખી વસુક્તિ છે.
જ્ઞાન, ભક્તિ અને કથી ધીમે ધીમે મન પાકે છે અને પશ્ચાત્ આત્મા જિના પદને અનુક્રમે ધીમે ધીમે પામતે જાય છે. સર્વ લેાકેાના ધર્માન્ત કાર એકસરખા હાતા નથી અને એકસરખી ગુણવૃત્તિ હૈતી નથી. પ્રભુ મહાવીરદેવની સાથે અનેક પૂર્વજન્મોના સંબંધથી ધ સસ્કારી ઘડાતી ઘડાતી અનુક્રમે આવી આત્મદશામાં આવી અને હવે પ્રભુ મહાવીરના જીવનથી જીવતી થઈ છું. હવે મને એક પ્રભુ જ દેખાય છે. તેમાં હું છું અને તે મારામાં છે. અમે બન્ને એકરૂપ અભેદે છીએ. એવા ભાવપરિણામથી શુદ્ધપરિણતિરૂપ યÀાદા ખની છું અને અધ્યાત્મમહાવીરપતિને એકરૂપ કરી ચૂકી છું. તેથી હવે હ`શાકથી મુક્ત થઈ મુક્તિરૂપ બની છે.

Page #541

પ્રિયદર્શનાને હિતશિક્ષા
૪૯૯ કયુિગમાં ગૃહસ્થાવાસમાં અને ત્યાગવાસમાં વીતરાગ ધર્મ નથી, પણ સરાગધર્મ છે. રાગધર્મમાં ભકિતકર્મની મુખ્યતા છે. ભકિતકર્મ અને સેવાથી આત્મા સુકત બને છે. વીતરાગધર્મમાં જ્ઞાનની ગુખ્યતા છે અને તેનાથી આત્મામાં મુક્તતા પ્રગટે છે. કલિયુગમાં ત્યાગી
એ રાગધર્મથી જ્ઞાનગ, ભકિતગ તથા કમગને સેવશે. - ભક્તિ અને જ્ઞાન એક છે. કર્મ અને જ્ઞાન એક પરદામહાવી૨૫૦ આપનાર છે. પૂર્વભવના ધર્મસંસ્કારના બળથી સર્વ જીવે તરતચગે આભમહાવીરરૂપ મહાસૂર્ય તરફ આકર્ષાય છે. સૂર્યાદિનું આત્મમહાવીરભાવથી દર્શન કરવું. એ પ્રમાણે પ્રવર્તવાથી, શ્રીમતી પ્રિયદર્શના ! કલ્યાણ છે એમ પ્રભુએ ફરમાવ્યું છે.
શુદ્ધાત્મમહાવીરમય જીવનને અનુભવ કર્યા પછી ભક્તિભાવ પ્રગટ થાય છે, અને એ ભક્તિભાવ એક વાર પામ્યા પછી ગૃહસંસારમાં પ્રવેશ પામેલા બ્રાહ્મણે, ક્ષત્રિ, વૈશ્ય અને શુદ્ધ પિતાનું પ્રભુમય જીવન ગાળે છે,
પ્રિયદર્શના! એવી દશા પ્રાપ્ત કરીને હું આત્મોન્નતિના માર્ગમાં અભેદભાવની દષ્ટિવાળી બની છું. તું પણ શુદ્ધાભમહાવીરમય જીવનને એકવાર અનુભવ કર કે જેથી તું પિોતે પિતાને પ્રભુરૂપ અનુભવીશ. તું શુદ્ધ પરમાત્મા મહાવીરરૂપ વસ્તુતઃ સત્તાએ છે. એકવાર મહાવીર પ્રભુને અંતરથી જેઓ પ્રાપ્ત કરે છે તેઓ બપણાની અને ત્યાગપણની વૃત્તિથી મુકત બને છે.
આત્મામાં આનંદને સાગર એટલે બધા પ્રગટે કે જે સર્વ વિશ્વમાં ન માય અને જેના પ્રગટવાથી દ્વિધાભાવ ભુલાય, ત્યારે જાણવું કે શુદ્ધાત્મમહાવીરભાવ પ્રગટ થયો છે. શુદ્ધાત્મમહાવીરભાવ પ્રગટ થયા પછી સર્વ પ્રકારની બાહ્ય કહિપત મર્યાદાઓમાં સ્વતંત્રપણું થઈ જાય છે અને પછી શુદ્ધાત્મમહાવીરરસથી જયાં દષ્ટિ પડે ત્યાં આનંદરસનાં ઝરણાં પ્રગટે છે. પશ્ચાા કર્મોદયબળે કમલેગની પ્રવૃત્તિમાં મન અને કાયાની પ્રવૃત્તિ થતાં મેહદષ્ટિ રહેતી નથી અને પ્રારબ્ધ કર્મોને લોગ પણ છેવટે પૂરી જાય છે.

Page #542

૫૦૦
અધ્યાત્મ મહાવીર પ્રભુ મહાવીર દેવના આશ્રિત સર્વ વણીય જૈનોમાં ભક્તિભાવ ખીલે છે અને તેથી તે ભકિતભાવની આગળ દુનિયામાં સર્વ પાપકર્મો કરે છે. પણ કાચી ઘી મ ક્ષીણ થઈ જાય છે. એમ પ્રિયદર્શના જાણ
પ્રભુ મહાવીર દેવના ભક્ત જૈનોની શ્રદ્ધાભકિતમાં એટલું બધું બળ છે કે તેવા છેસર્વ વિશ્વને હતા છતાં સર્વથા અહિંસક રહે છેતેઓના રિમાને કદી વિના તે નથી. મહાવીર પ્રભુની શ્રદ્વામિ વિનાના લેકે વરે જે પાપાસ્વકાર્યોથી બંધાય છે તે તે પખાસ્ત્રકારોથી પ્રભુ મહાવીરના ભકત બાંધાતા નથી, પરંતુ ઊલટા ૫, સંવર અને નિર્જરા તત્વને પામે છે, એમ સાપેદવિ થી જ મને તાધિકારે પ્રવૃત્તિ કર.
પ્રભુ મહાવું રૂપવાળી હું છું અને પ્રભુ મારા વરૂપવાળા છે. પ્રભુ હું છું અને મારામાં પ્રભુ છે. અને જાણે છે તે મને જાણે છે અને મને જાણે છે તે પ્રભુને જાણ છે. પ્રભુ ભજે છે તે મને ભજે છે અને મને ભજે છે તે પ્રભુને ભજે છે. મારામાં અને પ્રભુનાં સત્તાએ અભેદપણું છે. શુદ્ધભમહાવીરરૂપ જેણે અનુભવ્યું છે તેને જડ વિશ્વમાં સર્વ કાર્ય કરતાં બંધ થના નથી અને તે પ્રાણ, ઇન્દ્રિય કે શરીરના ગ્રહણ ત્યાગમાં મનથી વેપાતા નથી.
મનનો સ્વામી જે બને છે તે જડ વિશ્વને પ્રભુ બને છે અને આત્મસામ્રાજ્યમાં તે આનંદરસિયો થઈ જાય છે. આત્મામાં મને વૃત્તિને રમાવાથી જડ સંબંધી રાગદ્વેષના સંકલ્પ-વિકલ્પને નાશ થાય છે. શુદ્ધાતમમહાવીરમાં લયલીનતા થવા છતાં સ્વાધિકારે
વ્યાવહારિક કાર્યો કરવાથી વિરામ ન પામવું જોઈએ. ગુણ કર્માનુસારે સ્વાધિકાર બાહ્ય કાર્યો કરવાં, જેથી આભાની દશા
ક્યાં સુધી શુદ્ધ થઈ છે તેને બરાબર અનુભવ આવે, - શુભ-શુભ વિચાર વિના, શુભાશુભ રાગદ્વેષ વિના બાહ્ય પ્રવૃત્તિને વાધિકારે કરાય એટલે સમજવું કે અધ્યાત્મમહાવીર પ્રભુ એમાં પ્રગટ્યા છે. સંમેગુલી નિવૃત્તિથી વ શરીરથી બાહ્ય

Page #543

પ્રિયદનાને હિતશિક્ષા
૫૧ પ્રવૃત્તિ કર્યા વિના જે શાંતતા દેખાય છે તે શારીરિક નિવૃત્તિ છે, પણ મનની તથા આભાની નિવૃત્તિ નથી,
મનમાં ઉત્પન થનાર શહેરના સંકટ-કિપની નિવૃત્તિ કરીને બાહ્ય ધાર્મિક અને વ્યાવહારિક આવશ્વ સામાજિક પ્રવૃત્તિ કરવાથી વિશ્વનું પરમાર્થ કરી કાય છે. પ્રભુ એવા ત્યાભાર્થના આદર્શોને જણાવનાર છે. રામના વિ ૯પ-૯પના લયની સાથે આત્માની જ્ઞાનાદિ શક્તિઓને પ્રાદુર્ભાવ થાય છે અને આત્મમહાવીર સામ્રાજ્યની પ્રગટતા થાય છે.
ઉપાધિ જે સુખ થાય છે તે વસ્તુનઃ સુખ ની આડમાં નિરુપધિ આનંદ અનુભવ થયા પછી જ ઘરમાં રસ પડતે નથી, છતાં પણ કમા૨ ત્રાધિકા લે કહુથે બાહ્ય પ્રવૃત્તિ કે કર્મ કરવાં પડે છે. નળજ્ઞાન પ્રય: રદ રામ ની એ એને શરીરને કેને કરવા પડે છે અને વિશ્વના છે કે તે દેશ પો પડે છે. પ્રભુ પિતે એવી રીતે વિશ્વસિ નિત્યનિયમને માન આપીને સમવસરણ માં બેસી દેશે અને મનની પરિષદ માળ દેશના દેશે અને વિશ્વમાં સત્ય જૈનધર્મની પ્રવૃત્તિઓને ઉદ્ધરશે.
વર્ગમાં રહેલા દેવેએ મકકમાં પ્રભુની સાથે રહેવા માટે અવતાર લીધા છે અને તેઓ ગણધર, વાગીએ, શ્રાવકે અને શ્રાવિકારૂપે તીર્થસ્થાપના સમયે બહાર પ્રગટ થઈ ધર્મકાર્યો કરશે. ધ્યાન અને સમાધિવડે તેઓ કે જ્ઞાનને પામશે અને સિદ્ધ, બુદ્ધ, નિરંજન, નિરાકર, મુક્ત થશે.
વસિષ્ઠ, ગ , વિશ્વામિત્ર, અંગિરા, દેવલ, કાત્યાયન, ગૃહસ્પતિ વગેરે ઋષિએ, કે જે નોર્મ દેહેકમાં ઉત્પન્ન થયા છે, તેઓ પરમમાં મહાવીર દેવનો દુપદેશ શ્રવણ કરવામાં આવશે અને મતિજ્ઞાન તથા શ્રુતજ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરશે તથા આત્મપ્રદેશોમાં ઊંડા ઊતરી જશે. વેદનાં સૂકતેને ત્રણ વેદના વિભાગમાં ગઠવનાર વેદવ્યાસ ઋષિ, કે જે સૂર્યવિમાનમાં દેવ તરીકે થયા છે, તેમણે પરમાત્મા

Page #544

અધ્યાત્મ મહાવીર મહાવીરદેવનું શરણ અંગીકાર કર્યું છે. તે પ્રભુ મહાવીરના દર્શનમાત્રથી પરમાનંદને પામ્યા છે. શુકદેવે પણ શુદ્ધાત્મમહાવીર પ્રભુમાં પિતાનું મને ટાળ્યું છે અને પ્રભુ મહાવીરદેવના મુખથી પ્રગટ થયેલા વેદોમાં મન પરોવ્યું છે. એમ અનેક દેવરૂપ થયેલા ઋષિઓએ અને મુનિઓએ પ્રભુ મહાવીર દેવને પરમેશ્વરરૂપે અનુભવ્યા છે.
પ્રભુ આત્મરૂપે આપણી પાસે છે અને શરીર થકી પણ પાસે આવશે. તે આત્મા અને કર્મનું એટલું બધું સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ જણાવશે કે આજ સુધી કઈ એ તેવું કર્મનું અને આત્માનું સ્વરૂપ બતાવ્યું નથી. જ્ઞાનથી આત્માને અને કર્મને આબેહુબ દેખાડશે.
પ્રિયદર્શના! જેવી શ્રદ્ધા આપણે કરીએ છીએ તેવાં આપણે બનીએ છીએ. જેવું ધ્યાન તે ધ્યાતા બને છે. સત્ય ન્યાયથી ચાલ. નમ્ર બને, પણ ગરીબ ન બન. ક્ષમા ધાર, પણ અશક્ત ન થા. ધમપાલનમાં સજજ થા. હિંસા, અસત્ય, વ્યભિચાર, ચારી, વિશ્વાસઘાત વગેરે પાપકર્મો કરનારાઓને શિક્ષા કર અને તેઓને પવિત્ર કર.
જે કાળે જે દેશે જે જે આહારથી જિવાય તે તે આહાર પ્રહણ કર અને આજીવિકાનાં કર્મોથી લોકો જીવે એવા ઉપાય બતાવ. સર્વ જીવેને તું સદા આત્મા સરખા દેખ. સવારે અને સાંજે તું જ્યાં હો ત્યાં પ્રભુની પ્રાર્થના કર, પ્રભુ મહાવીર જે કરે છે, હરે છે તે સત્ય છે, એમ પૂર્ણ વિશ્વાસ રાખ. હવે આપણે પ્રભુમાં મન રાખીને આત્મમહાવીરના જીવનથી સંસારમાં રહી પ્રવર્તીશું. બૃહસ્પતિ ઋષિએ પૂછેલો પ્રશ્ન
બૃહસ્પતિ ઋષિઃ રાજન નંદિવર્ધન! તમને પરમાત્મા મહાવીર દેવે જૈન મહાવીરસંઘની વ્યવસ્થા અને તેની સેવાભક્તિ સંબંધી કઈ કઈ નાતિઓ સમજાવી હતી, ચતુર્વિધ સંઘનું માહામ્ય કેવી રીતે. સમજાવ્યું હતું, તે કૃપા કરીને કહેશો.

Page #545

૫૦૩
પ્રિયદનાને હિતશિક્ષા નંદિવર્ધનને ઉત્તર
નંદિવર્ધન. વેદસૂક્તપ્રકાશક બૂડપતિ ઋષિ! તમારી આગળ પ્રભુએ જેવું સંઘનું સ્વરૂપ પ્રકાર્યું છે તેવું મારી આગળ પ્રકાર્યું છે. મારી આગળ શ્રી પરબાવા મહાવીર જૈન મહાસંઘની ઉઘતિની ચાર પ્રકારની નીતિઓ પ્રકાશી છે. જૈન સંઘની ઉન્નતિની ચાર પ્રકારની નીતિઓ:
જૈન મહાસંઘે આપત્કાળમાં આદુધર્મની નીતિઓને અનુસરી કળિયુગમાં પ્રવતવું. મારું વિરાટ સ્વરૂપ ખરેખર મહાસંઘ છે, એમ પ્રકાણ્યું હતું. એક સામાન્ય જેનની રક્ષામાં સર્વ જેનોએ ભાગ લે. એક જૈનને મદદ કરવામાં સર્વ ધર્મની આરાધના થાય છે. નમસ્કાર મંત્ર ગણનારા અને હવે પછીથી મારા નામને તથા ધર્મ ને આશ્રય લેનાર સર્વ જાતીય જૈનને જમાડવામાં મને જમાડ જેટલે લાભ છે.
મારા ભક્ત જેને કન્યાઓ આપવી. સર્વ પ્રકારના વિદ્યા, વ્યાપાર, ક્ષાત્રકમદિ લાભે પ્રથમ મારા જેને ને આપવા. મારા જિનેને વસ્ત્ર, પાવ, ધન, ધાન્ય, વસતિ વગેરેને આશ્રય જેઓ આપે છે તેઓ તેથી અસંખ્ય શું સ્વમાં પામે છે. મારું નામ ભજનારા અને જૈનધર્મ માટે મરી મથનારા જૈનેની ઉન્નતિ માટે સર્વ પ્રકારે ન કર. મારા ભક્ત બ્રાહ્મણ જેનોને ક્ષત્રિયાદિ જનોએ સર્વ પ્રકારનું ઉપગી દાન દેવું. મારા ભક્ત ગૃહસ્થ જૈન એવા પુરૂએ અને એ એએ શરીરદિકના રક્ષણ માટે શાદિકને ધારણ કરવામાં ધમ માન. જૈન રાજાઓને યુદ્ધમાં સર્વ પ્રકારની સહાય આપવી અને જૈન રાજયનું રક્ષણ કરવું.
જૈનોએ એકબીજાને મારું નામ જપી અને બે હાથ ઊંચા કરી નમસ્કાર કરવા. જેનોએ શરણાગતનું રક્ષણ કરવું. દરેક જેનમાં મારો વ્યક્ત ભાવ છે. એમ નિશ્ચય કરી જૈનોના અપરાધને મારા નામે ભૂલી જવા. જૈન કન્યાઓએ બાહ્ય લક્ષમી કે પ્રેમ

Page #546

૫૦૪
અધ્યાત્મ મહાવીર
આદિથી અન્યધર્મી આ સાથે કદાપિકાળે પ્રાણાતે પણ લગ્ન ન કરવાં અને અન્યધમી એ સાથે લગ્ન કરાવવામાં ઇન્દ્ર, માતા, પિતા વગેરેના આદેશ હૈય તે પણ તે માવેશ નહીં'. તે પ્રાણ તજવા, પણ અન્યધી એ સાથે લગ્ન ન કરવાં. કુ ારા રહેવુ, સાધ્વી થવુ', પણ જૈન કન્યાએએ વિધી એની સાથે લગ્ન ન કરવુ. વિધમી આનાં સત્તાબળથી જે જનેતા ખાચારમાં કે અાહારમાં ફેરફાર ! હાય તે! તેઓએ એક ઉપવાસ કરી, મારા નામને પ જપી પાછા જૈનધર્માંચાર પાળવામાં દૃઢ રહેવું. મારું નામ જપવાથી સર્વ પાપારા ય થાય છે. જેનો પર પાંત્ત આવતાં સ જેનેએ સહાસ ભેગા કરવા અને આપત્તિ એના ા કરવા. જૈનાએ પરવારી માં શાક્ત ન ફ્લુ, પાતાની સ્ત્રી વિના અન્ય સ્ત્રી સાધ શૈથુન ન હતુ અને પરધર્મ ધન્ય ખાને જૈનધમી અનાવ્યા વિના તેઓની સાથે લગ્ન ન કરેલું કે યુગમાં પિત્કાળે પદ્ધમ' આચરીને જૈન રહેવું, પણ અન્યધાં ન બનવુ. એક જનને ફેઈ અન્યધર્મ મારતા હાય તા તે વખતે મારા ભક્તોએ તરત તે જૈનની મદદ માટે જવું,
જૈન કન્યાએએ ગુણકર્માનુસારે ચાગ્ય જૈનોને પતિએ તરીકે પસંદ કરવા, જૈતધર્મી ગૃહસ્થ બ્રાહ્મણેાએ જૈનમત્ર દ્વારા લગ્ન કરાવવું, ચક્રવતી સરખા વિધા એને મૂકી ગરીબ જૈનની સાથે જૈનકન્યાએએ ઝુકર્મોનુસાર ચૈાગ્ય વયે લગ્ન વુ'. વીર, જ્ઞાની એવા જૈન યુવક સાથે જૈન કન્યાઓનાં લગ્ન કરવાં. વરવિક્રય, ચેપી રેગ, પર પરાગત ગુપ્ત રે!ગ વગેરે દેવેથી રહિત લગ્ન કરવુ', પરસ્પરની ઇચ્છા, વૈશ્યતા, પ્રેમ અહિંથી સામ્ય અનુભવી લગ્ન કરવુ. ગુરુ, વૃદ્ધ, પચની સાક્ષીએ લગ્ન કરવુ પતિ અને પત્નોના ધ વતનની પ્રતિજ્ઞાએ લઈ મારા નામના જાપપૂર્વક લગ્ન કરવું, આપત્કાળે આપદ્ધર્માનુસારે જૈનેએ લગ્ન કરવાં,
જૈન રાજા એવા સ’ઘમુખ્ય ગૃહસ્થ જૈને પરસ્પરમાં પડેલા

Page #547

૫૦૫
પ્રિયદનાને હિતશિક્ષા દરેક જાતના નાંધાનો મને હૃદયમાં રાખી નિકાલ કરે. ગૃહસ્થ જૈનોએ મહાસંઘની ઉન્નતિ માટે ધન, વિદ્યા, સત્તાનો લોગ આપ. ભિન્ન ભિન્ન દેશોમાં રહેલા જૈનેએ પ્રસન્નતાપૂર્વક એકબીજાને અનેક રીતે સહાય આપવી. ત્યાગીઓની સેવાતિ માટે એકબીજા દેશમાં જવા માટે સંઘો (હરા તથા તીની યાત્રા કરવી. ભિન્ન ભિન્ન ખંડમાં રહેલા જૈન મહાસની યાત્રાર્થે જવું અને પરસ્પર એકબીજાને મદદ કરવી તથા પરામાં પડેલા વાંધાઓ અને તકરારના નિકાલ કરે. સર્વ ખંડમાં જેનોએ વસવાટ કરે.
જૈન મહાસંઘમાં મને મારામાં એક સદભાવ
કોઈ પરે છે તે પવિત્ર થાય છે. જેના પશમાત્રથી પવિત્ર લેકે પણ પત્ર થાય છે. જેમ કે ઈ! પવિત્ર વસ્તુના સ્પર્શ દિથી તે પાત્ર થતા નથી. મારી પાછળ જન મહાસંઘને ઉપરી
એ એક સર્વ આચાયો કરી માટે આવાય સ્થાપવું અને તે જેમ ફરમાવે તેમ વર્તવું. સર્વ પ્રકારે લાયક ત્યાગીને સર્વોપરિ મહાચાય ધર્મગુરુ સ્થાપક અને હસ્થ ગુરુને ગૃહસ્થ જૈનસંઘને ઉપરી સ્થાપે. સ્થગુરુ બ્રાહ્મણના ઉપરી દેશકાલાનુસારે વર્તનાર મહાત્યાગી આચાર્યોને વડે આચાર્ય સથાપ. ગૃહસ્થ મહાસંઘના પ્રમુખ તરીકે ગૃહસ્થ જૈન રાજા જ્યાં ત્યાં જાણવા.
આપકાળમાં ગૃહસ્થ જૈનોની અને ત્યાગીઓની પ્રવૃત્તિમાં વિપર્યય જાવે. સ્થૂળ કર્મમાં, શૂળ વિશ્વસામ્રાજ્યમાં આત્મપુરુષનું સામ્રાજ્ય પ્રવર્તે છે માટે સ્થળ વિશ્વમહારમાં પ્રકૃતિની મુખ્યતાએ વર્તવું. સામ, દામ, દંડ અને ભેદની નીતિધી જૈન રાજાએ રાજ્ય ચલાવવું તથા જનોએ ચાર પ્રકારની નીતિથી પ્રવર્તાવું.
જમીન, લક્ષી, રાજ્ય આદિના રક્ષણમાં પરસ્પર એકબીજાને સહાય આપીને જૈનેએ પ્રવર્તાવું. જ્યાદિના રક્ષણાર્થે
ગ્ય સ્થાને કિલા બાંધવા, દેશકાલાનુસારે શઆદિ યુદ્ધ સામગ્રી

Page #548

૫૦૬
અધ્યાત્મ મહાવીર
રાખવી તથા ગુપ્તચરે દ્વારા શત્રુની હિલચાલ જાણી લેવી. જૈન રાજા વગેરે જૈનાએ પરસ્પરમાં યુદ્ધ ન કરવું. મહાસ ંધદ્વારા તકરારાના નિકાલ કરવા અને જૈનાચાયની આજ્ઞાનુસાર વર્તવું'.
સર્વ ત્યાગીએએ પેાતપેાતાના ઉપરીની આજ્ઞાનુસાર પ્રવત" અને ત્યાગીઓના ઉપરીએએ સથી મહાન ઉપર ની અ જ્ઞાનુસારે પ્રવત'વુ. ગૃહસ્થગુરુઓએ ગૃહસ્થને ગૃહયેાગ્ય ધર્માંસ સ્કાર કરાવવા.ગૃડસ્યગુરુ અને ત્યાગી મહાધર્માંચાય તેમ જ મુખ્ય વૈશ્ય ક્ષત્રિય લેાકેાની સલાહ પ્રમાણે જૈન રાજાઓએ રજ્ય ચલાવવુ
કળિયુગમાં વિધમાં એના રાજ્યાદિ શાસનકાળમાં આપદ્ ધર્માનુસારે વી મહાસંઘે પેાતાના ધમ પ્રમુખની આજ્ઞાનુસારે વવું અને સવ' યુક્તિ અને કલાર્થી યુક્ત થઈ પ્રવતવું. તેઓએ જૈનધમ ની રક્ષા કરવામાં સર્વ પ્રકારની શક્તિઓને વ્યય કરવા.
મહુ'સંઘની આજ્ઞા પ્રમાણે જૈન રાજાઓએ દેશક લાનુસાર રાજ્યનીતિમાં ક્ન્ફાર કરવા અને જૈન મહાસ ઘની સ શક્તિઓને ન:શ ન થાય એવા ઉપાયે થી પ્રવવુ. જૈનોનું સ` કે ઈ મહા સધ માટે છે. જૈન રાજાએએ ધ યુદ્ધ પ્રસગે નિરપરાધીઓ પર જુલ્મ ન થાય એ તરફ ખાસ લક્ષ આપવુ અને પરસ્પરમાં ફાટફૂટ ન થાય એવા ઉપાયેથી પ્રવર્તાવુ. જૈન રાજાઓએ વંશનુ રક્ષણ કરવું અને વિધર્મી એની ન્યાએને પૂષ્ણુ જૈનધર્માશિમાની બનાવ્યા વિના બ્રહણ ન કરવી. જૈનોએ જૈનરાજ્યના નાશ ન થવા દેવે.
મારી નીતિ પ્રમાણે જૈનો અને જૈન રજાએ ચાલશે નહી ત્યારે જૈન રાજાઓના હાથમાં રાજ્ય રહેશે નહી, જૈન મહાસંઘ જ્યારે મારી ઉપદેશેલી સર્વ પ્રકારની નીતિ પ્રમાણે ચાલશે ત્યારે પુનઃ જૈન રાજ્યના પ્રાદુત્ર અવશ્ય થશે, ક્ષત્રિયાએ પેાતાના ગુણકર્મોનુસારે વર્તી જૈનધમ પાળવા. બ્રાહ્મણેાએ પાતપેાતાના શુશુકર્મીનુસારે પ્રવર્ત' જૈનધમ પાળવા અને પળાવવા. એ પ્રમાણે વૈશ્યાએ.

Page #549

પ્રિયદર્શનાને હિતશિક્ષા
૧૦૭
અને શૂદ્રોએ પણ પતયે તાના ગુણકર્માનુસાર પ્રવતવુ. પેતાના પગ પર ઊભા રહેવું, સ્વાશ્રયી બનવુ. અને મેાજશેખથી થતી હાનિને અટકાવવી.
બ્રાહ્મણાદિ જૈનોએ આજીવિકા દનાં સાધનેને વિધમી એના હસ્તે જતાં અટકાવવાં સદા સર્વ પ્રકારની કળા અને ચાતુર્ય શક્તિથી સાવધાન થઈ પ્રવવુ. ખળક કર્યાં કરવાં. મારા ભક્તોના શત્રુઓને જૈનો બનાવવા આ જૈનોએ પ્રયત્ન કરવે. ને!નો સખ્યામાં વૃદ્ધિ કરીને મરવું', એક નવા જૈનને અનાવતાં સ પાપથી મુક્ત થઈને મનુષ્ય સ્વને પામે છે. જેનેાની ઉન્નતિ માટે મરવામાંવની સિદ્ધિ છે. દેશ અને ખંડ અનુસારે આવિકા પ્રવૃત્તિ ચલાવવી અને જીવવુ,
કદાપિ દુષ્ટ શત્રુ કે પ્રતિપક્ષીએના તાબે થવાનેા વખત આવે તે તે વખતે સર્વ પ્રકારની કળાઓ કરી છૂટી જવું. તેમાં દ્વેષ નથી, પશુ ધર્મ છે. દુષ્ટ શત્રુઓના તાબે થવા કરતાં મરવું સારુ છે. જૈનાએ મારા માટે જેનેાના ગમે તેવા પ્રસંગેામાં પણ દ્રોહ ન કરવે જૈન બ્રાહ્મણ્ણાએ આપત્તિકાળમાં જૈનધર્મોના ત્યાગ ન કરવે અને આપત્તિકાળમાં બ્રાહ્મણેાએ તથા ત્યાગીએએ પણ આપ ધર્માનુસારે પ્રવુ'. જૈનાએ જૈન લેાહીમાં વિશ્વમાં લેહીની મિશ્રતા ન કરવી. માટા દેયા, કે જેથી ધમ, સંધ અને રાજ્યની પડતી થાય, તે ન સેવવા. અનેાએ સવારસાંજ એક કલાક મારી સ્તુતિ ખરા ભાવથી કરવી. જૈન મહે સધની સેવાભક્તિ કરવાનો પ્રતિજ્ઞા કરાવીને મહાસ છે જેન રાજાને અને જૈનાચાય ને પટ્ટ પર સ્થાપવા અને પી ત્ તેઓની આજ્ઞા પ્રમાણે દેશકાલાનુસાર નસ ધ નીતિઓમાં નવુ' ચૈતન્ય પ્રસરાવી પ્રવવું. રાાએએ ન બ્રાહ્મશાને પુરાહિતા તરીકે સ્થાપવા અને પ્રધાન તરીકે જ્ઞાની વણિકને સ્થાપવા. સેનાપતિ તરીકે ક્ષત્રિયને સ્થાપવેા, દેશ, રાજ્ય અને લક્ષ્મી કરતાં જૈનધર્મને અનંતગુણે! પ્રિય ગણવા અને જેનેાને અનંતગુણા પ્રિય ગણવા.

Page #550

પ૦૮
અધ્યાત્મ મહાવીર જેને માટે જૈન રાજ્ય છે. તેઓની સેવા તે જ મારી સેવા છે અને તેઓને હ તે મારા જ દ્રોહ છે.
વર્ષમાં એક વખત જૈન મહાસંઘની પવિત્ર તીર્થમાં બેઠક ભરવી અને ત્યાં ધર્મગુરુઓનું પૂજન કરવું તથા મહાસંઘજમણ કરવું અને મહાસંઘની ઉન્નતિ થાય એવા મારા ઉપદેશને આચારમાં મૂકવા પ્રયત્ન કરે છે. જૈનોએ પરસ્પરમાં થયેલાં વેરઝેરને ભૂલી જવાં અને એકબીજામાં મને દેખો.
જનેએ પાર જૈનેને લાભ મળે એ સર્વ પ્રકારને લેવડદેવડના વ્યવડાર કરે. જન મહાસંઘની સેવાભક્તિમાં આપદુધર્માનુરે વર્તવામાં અઢપષ અને મહાધર્મ છે, એમ બ્રહ્મણ, ક્ષત્રિય, ૫, શુદ્ર જ એ જાણવું. જે કળે, જે ક્ષેત્રે મારા ઉપદેશો પૈકી જે જે ૯ દેશો મુખ્ય કરવાના ટાય તેને મુખ્ય કરવાની અને ઓણ કરવું ના હોય તેને પણ કરવાની આજ્ઞા મારા ભક્ત જૈનાચાર્યોના હાથમાં છે. એવી ભવિષ્યના કળિયુગ માટે મારી આજ્ઞા છે. જૈન રાજ્યનાં સકળ અંગેને પુષ્ટ બનાવવાં. જે કાળે જે જૈન સામ્રાજ્યના અંગની પુષ્ટિ કરવાની જરૂર પડે તે તે સંઘશક્તિથી કરાવી. જૈન મહાસંઘ જે કાળે જે કાંઈ કરે તે મારી આજ્ઞા છે. જે કાળે જે દેશે જન મહાસંઘ જે જે સુધારા કરે તે મારી આજ્ઞાનુસાર જાવા. કળિયુગમાં સર્વત્રણય જેને એ શબદ્ધ રહેવું. કળિયુગમાં સર્વ વનાં ગુણકને એક મનુષ્ય આદરી શકે એ આપકાળધર્મ છે. સર્વ પ્રકારના બળથી કળિયુગમાં જેને જીવવું અને જેમ બને તેમ સર્વ પ્રકારના બળને જન મહાસંઘથે દુપયોગ કરવો. જવાનો દ્રોહ કરનારાઓને આશ્રય ન આપો, તેમાં ફાટ. ફૂટ કરનારાઓને આશ્રય ન આપવું તથા તેને વિશ્વાસ ન રાખ.
વિશ્વના સર્વ ખંડમાં જેનોએ વસવું અને મારી ભક્તિ કરી જીવવું. ગૃહસ્થ જનેએ ગમે ત્યાં વસવું, પણ પિતાને એક ઉપરી રાજા કે પ્રમુખ નીમ. મારાં અસંખ્ય નામો અને રૂપે, જે

Page #551

પ્રિયદનાને હિતશિક્ષા
૫૦૯ પ્રભુનામ અને રૂપ તરીકે વિશ્વમાં છે તે, સર્વને કલિયુગમાં પરબ્રહ્મ મહાવીરના નામમાં અંતર થયેલે જાણો. મારા નામના કેઈએ જૂઠા સોગંદ ખાવા નહી. કોઈ પણ ન્યાય કરીને શિક્ષા કરવી. સર્વ જાતની વિઘા, કળા, હુન્નર. વ્યાપારાદિ પ્રવૃત્તિને ઉત્તેજન આપવું. પર્વતની ગુફા છે , નદીતટ, સમુદ્રતટ, દ્વીપ, જંગલ વગેરે જ્યાં મારા ભક્ત મુનિ બાપો વસતા હો ત્યાં જવું અને તેઓની સેવાભક્તિ કરવી. જેમાં મારું ધ્યાન ધરતા હોય તેની સેવા કરવી. મારા ભકતનાં સંકટો ટાળવાં.
સર્વ ગૃહસ્થ તેના પુત્ર ને ત્રણ વર્ષ પર્યત યુદ્ધનું શિક્ષણ આપવું અને પ તુ વિદ્યાથીઓએ હા કરવા. દરેક વર્ણવ ગૃહસ્થાએ યુદ્ધનાં દરેક જાતનાં શસ્ત્ર વાપરતાં શીખવું અને દરરોજ કસરત કરવી. દરેક જાતનું વ્યાવહારિક શિક્ષણ લેવું. સર્વ ખંડાની સાથે વ્યાપાર વ્યવહાર ચલાવો. સર્વ રાજ્યની હિલચાલ જાણવી. જૈન વિદ્યાવત બ્રાહ્મણને ગુરુકુલના ઉપરી નીમવા. મહાગુરુકુલે ચાલે એવો રાજ્ય તરફથી બંદબત કરે છે. જૈન સામ્રાજ્યની પ્રગતિ જેથી થાય અને સ્વાતંત્ર્ય તેમ જ સામાજિક બળને ક્ષતિ ન પહોંચે તેવા કાયદાને દેશકાળાનુસારે કાયદા જાણવા.
સર્વ પ્રજાની શાંતિ, સુખ, પ્રગતિ માટે રાજ્ય સ્થાપનનો ઉદ્દેશ છે. સર્વ પ્રકારના સંઘની દરેક વ્યક્તિને પણ જૈન સામ્રાજ્યમાં સ્વાતંત્ર્ય મળે એ જ રાજ્યસ્થાપનના ઉદ્દેશ છે. અન્ય પ્રજાવર્ગને ગુલામ બનાવવા માટે રાજ્ય નથી અને રાજા નથી. સર્વ પ્રજાસમૂહના બહુમતથી રાજાની સ્થાપના કરવી. મારા હુકમો પાળે તે જેનેએ સંઘનો ઉપરી રાજા અને સંઘપતિ સ્થાપ..
ગૃહસ્થાવાસીઓએ બંધ કરીને આજીવિકા ચલાવવી. આજીવિકાનાં સાધનો વિના ગૃહસંસાર નભી શક્તા નથી. સર્વ પ્રકારનાં વ્યસન–જેથી પિતાના શરીરની, મનની, ધનની, કુટુંબની, જ્ઞાતિની, સંઘની, રાજ્યની અને દેશની પડતી થાય એવાં વ્યસને—ી.

Page #552

૫૨૦
અધ્યાત્મ મહાવીર
દૂર રહેવું. એક કરતાં વધુ સ્રાની સાથે લગ્ન કરવા નહીં અને વશરક્ષાદિ કારણે લગ્ન કરવું પડે તે મૃગુરુ, મુખ્યાચાર્યની અને ત્યાગી આચાય ની તથા પૂર્વેની સ્ત્રીની ખાસ અનુમતિ હાય તે જ સંતાનાથે લગ્ન કરવું. સ્ત્રીએની, ખાળકાની અને વૃદ્ધોની રક્ષા કરવી. સવ વણુનાં બાળકે ને સર્વ પ્રકારની કેળવણી આપવી. છાનાંમાનાં ટાઇની સાથે લગ્ન ન કરવાં તેમ જ અચૈાગ્ય લગ્ન ન થવા દેવાં. વિદ્યામળ, ક્ષાત્રબળ અને વ્યાપારાદિ બળથી સંયુક્ત રહેવુ. પ્રમાદી બની મંત્રભેદ, ગૃહભેદ, સઘભેદ ન વેા. સંઘભેદ કરાવનારાઓને ચેાગ્ય શિક્ષા કરવી, અન્યધમી દુષ્ટ લેાકેાથી સદા ચેતતા રહેવુ. અને તેની શક્તિ કરતાં પેાતાની શક્તિએ વિશેષ પ્રગટાવવી, જેથી દુષ્ટ!નેા નાશ થાય અને ધી એનું રક્ષણ થાય.
નાનાં ખાળક કંઈક સમજવા માટે કે તરત તેએને મારા ઉપદેશા જેટલા સમજે તેટલા સમજાવવા. તેમાં સવ પ્રકારનું ખળ ખીલે એવા દેશકાલાનુસાર ઉપાય ચેાજવા. ધન કરતાં, રાજય કરતાં ખાળકાની સર્વ પ્રકારની કેળવણી પર વિશેષ લક્ષ દેવુ'. ખાળકે જ ભવિષ્યની ઉન્નતિનુ મૂળ છે.
સવ ખંડ, સવ` દેશ અને સવ જાતિના લેાકેાને જૈન થવાના અધિ કાર છે, સમ્યકવસ’સ્કારથી અન્ય વિધમી એને જનધમી બનાવવા. જૈન સામ્રાજ્ય ચલાવનાર રાજા, સંઘપતિ, આચાર્યાં વગેરેએ જે જે ગુપ્ત મંત્રા ચલાવવાના હાય તેએને કદાપિ મંત્રભેદ ન કરવેશ.
મહાસંઘ, મુખ્યાચાય, સહ્રપતિ અને જૈન રાજાઓએ કેટલીક ગુપ્ત ભાખતાને ખાનગી શખવી અને જાહેરમાં જેટલી ખાખતા મૂકવા ચેગ્ય હાય તેટલી મૂકવી. જૈન સામ્ર!ન્ય પ્રવર્તાવતાં પ્રાણ, લક્ષ્મી વગેરેના નાશ થતા હૈાય તે તેના નાશ થવા દેવેશ, પશુ સંઘની ઉન્નતિ કરતાં પાછા ન હટવુ". રાજ્ય ચલાવવામાં ધર્મ છે, પણ અધર્માંદૃષ્ટિ વિના અધમ નથી, ઇત્યાદિ અનેક શિક્ષાઓને શ્રી પ્રભુ મહાવીરદેવે પ્રકાશી છે. શ્રી બૃહસ્પતિ ! તેવી શિક્ષાએ તમને પ્રભુએ આપી છે.

Page #553

પ્રિયદર્શનાને હિતશિક્ષા
બૃહસ્પતિ ઋષિનું કથન:
બૃહસ્પતિ ઋષિ મહરાજ નવિન 1 તમાએ પ્રભુની કથેલી નીતિ કહી તેવી નીતિ અને પણ કહી છે. જૈનોની ઉન્નતિ માટે જે કંઇ પ્રવૃત્તિ થાય છે તે નીતિ છે. ગૃહસ્થ લેકેાને ગૃહસ્થને ચેગ્ય નીતિએ પ્રકાશી છે અને ત્યાગી ઋષિઓને તેઓને ચાગ્ય નીતિએ પ્રકાશી છે. તેમણે આજ્ઞા કરી છે કે ગૃહસ્થાચા મારી પાછળ દેશકાલાનુસારે કળિયુગમાં ગૃહસ્થને ચૈન્ય નીતિ પ્રકાશશે અને ત્યાગી આચાર્ચા ત્યાગીઓને ચેાગ્ય આચાર અને નીતિએમાં ફેરફાર કર્યા કરશે, એમાં જરામાત્ર શ`કા નથી. દેશકાલાનુસાર નીતિએમાં પર'ના થયા કરે છે. રાજ્યતિઓમાં દેશકાલાનુસાર ચેગ્ય પરિવતના કરવાની પ્રભુએ આજ્ઞા આપી છે.
પર૧
દેશ, કાળ સમાજ, રાજ્ય અને ધર્મની સ્થિતિ પર લક્ષ રાખીને આચન:નિએમાં પરિવર્તન કરે છે. નીતિએ પ્રવર્તોવવાનાં રહસ્યે સમજવાં જોઇ એ. નીતિઓના ઉદ્દેશને સમજતાં પશ્ચત્ પરિવર્તન કરવાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. સ` પ્રકારની નીતિએમાં વ્યાવહારિક જૈનધમ છે તેથી તેઓને જે અનુસરે છે તે જૈતા છે.
પ્રથમ શ્રી ઋષભદેવ ભગવાને નીતિએ પ્રગટાવી હતી. પશ્ચત શ્રી ભરત રાજાએ, પશ્ચાત્ સગર રાજાએ, પશ્ચાત્ શ્રી શાંતિનાથે, પશ્ચાત્ શ્રી કુંથુનાથે, પશ્ચાત્ શ્રી અરનાથે, પશ્ચાત્ શ્રી મલ્લિનાથે, પશ્ચાત્ શ્રી મુનિસુવ્રત તી કરે તથા તેમના કાળમાં શ્રી રામચંદ્ર તથા પશ્ચાત્ વૈદેહી શ્રી નેમિનાથ પ્રભુના સમયમાં પાંડવમુખ્ય ધર્માં રાજાએ પરિવર્તન કરી નીતિઓ પ્રવર્તાવી. પશ્ચાત્ પૂર્ણાવતાર, અનંત ગુણુપર્યાયરૂપ, કલાનાથ, પરબ્રહ્મ મહાવીર પ્રભુએ સવ નીતિઓને પ્રકાશ કર્યાં,
ન દિવન રાજન ! પરબ્રહ્મ શ્રી મહાવીરપ્રભુએ ચતુવિધ મહાસ ઘની સ્થાપના અને તેની વૃદ્ધિની અનેક નીતિએ પ્રકાશી

Page #554

પાર
અધ્યાત્મ મહાવી
છે. સવ ાતના રૂપ વડે તવાય
ખએ વર્લ્ડ શ્રી પરબ્રહ્ન મહાવીર પ્રભુ અનેક છે, પૂજાય છે, ગવાય છે. શુદ્ધ મમહાવીર પ્રભુ પર જે ઋષએની, પીએની, મહાત્માએની મને ગૃહાની શ્રદ્ધા-પ્રીતિ છે તે જ છે. જેએ પરબ્રહા મહાવીર પ્રભુના ઉપદેશને આ કા પ્રત કરે છે તેએ! જેન છે. જે મહાવીર પ્રભુના સ્વપ્રકારના ઉપદોને માન્ય કરે છે અને પદ્મા મહાવીરના બિન તું જપે છે તે જૈનો છે. પરબ્રહ્મ મહાવીરનું શ! સ્વીકારનારા સત્ર લેકે જે
વા
પ્રથમ જે કાËા-પ્રીતિથી શ્રી મહાવીરપ્રભુનું શરણુ સ્વીકારે છે તે નગને છે. પશ્ચાત્ ચમ, નિયમ, ભક્તિ આદિથી સુધાક જૈન બને છે. પશ્ચાત્ ત્યાગી દ્વેનો બને છે અને પછી જૈનોના બને છે. શરીરમાં રહેલ આત્માને જેઓ છાત્મા તરીકે માને છે, પુનર્જન્મ, કર્માંસ અધ, મેક્ષને માને છે તે જૈના છે અને તેના સમૂહ તે જૈન માસ ધ છે. આ દેહને જ માને છે, પણ તેમાં રહેલા આત્માને માનતા નથી, પુણ્ય, પાપ, સ્વર્ગ, નરક, મેક્ષ માનતા નથી, પરબ્રહ્ન મહાવીરને પ્રભુ તરીકે માનતા નથી તે નાસ્તિક, વિધીએ છે. તેઓના સામ્ર જ્ય કરતાં આ જૈન મહાસંઘનું સામ્રાજ્ય અન’તગુણુ શ્રેષ્ઠ છે.
જડવાદરૂપ દુષ્ટનો નાશ કરનાર પરબ્રહ્મ મહાવીરદેવ છે. જડવાદીઓની નીતિએ કરતાં ચૈતન્યવાદી આય. જૈતાની નીતિએ અન તગુણી શ્રેષ્ઠ, જડવાદથી નાસ્તિક બુદ્ધિ પ્રગટે છે અને પાપકમ માં પ્રવૃત્તિ થાય છે. આધ વ્યાસ ઋષિએ મહાઘેર ઋષીન્દ્ર શ્રી નેમિનાથ તીર્થંકરના મુખથી સાંભળ્યુ' હતુ કે છેલ્લા મહાવતાર પૂર્ણ પ્રભુ મહાવીરદેવ પ્રગટશે. તે જડવાદના નાશ કરશે અને જડવાદમાં પરિણામ પામેલા વેદોના અર્થાને અધ્યાત્મવાદમાં પરિણુમાવશે. તેમનાં વચને તે જ વેદના વેદ અને સત્ય જ્ઞાન તરીકે વિશ્વમાં સત્ર પ્રકાશશે. શ્રી ગગ ઋષિએ તથા ભૃગુ ઋષિએ પણ ત પ્રમાણે પ્રકાશ્યુ' હતું. તેઓએ આત્મમહાવીર પ્રભુનું ધ્યાન ધર્યું હતું.

Page #555

પ્રિયદર્શનાને હિતશિક્ષા
૫૧૩ જડવાદમાં નીતિઓનું અસ્તિત્વ રહેતું નથી. આત્મમહાવીરના સામ્રાજયને પામી નીતિઓની ઉપયોગિતા જીવતી રહે છે. શ્રી મહાવીર પ્રભની અનેક નીતિઓ ભવિષ્યમાં અહંનીતિના નામે પ્રકાશશે તથા નિગમનીતિના નામે જીવતી રહેશે. શ્રી મહાવીર પ્રભુને હદયમાં આવિર્ભાવ કરીને નીતિઓને ઘડનારા ગૃહસ્થ ત્યાગી જૈનાચાર્યો ભવિષ્યમાં જે જે થશે તેઓને પ્રભુ મહાવીરની નીતિએના પ્રકાશક જાણવા.
પરબ્રહ્મ મહાવીરરૂપે જેઓ પિતાના આત્મા અને મનને ત્રણ કલાક પર્યન્ત પરિણુમાવે છે તેઓનાં હૃદયમાંથી જે કંઈ પ્રગટે છે તે શ્રી મહાવીર પ્રભુને જ્ઞાનપ્રકાશ જાણો. ભવિષ્યમાં ત્યાગી અને ગૃહસ્થ ભક્તો કલાકોના કલાકો સુધી પરબ્રહ્મ મહાવીરદેવમાં લયલીન થઈ જશે. પશ્ચાત આત્મમહાવીરના પ્રકાશથી જે કંઈ કહેશે તે તે દિશામાં પ્રભુનું જ્ઞાન જાણવું. તેથી તે તે કાળે જૈન ધર્મ. ગુરુએ જે કંઈ પ્રકાશશે તે આત્મમહાવીર પ્રભુના પ્રકાશરૂપ જાણવું.
નીતિઓને સાધનરૂપે જાણવી. નીતિઓમાં પરિવર્તને થયા કરે છે, તેથી તે સર્વથા નિત્ય નથી. ઔષધની પેઠે નીતિઓને ઉપયોગ જાણો. મહાસંધ જે જે કાળે જે જે નીતિઓને માન્ય કરે તે તે કાળે તે તે નીતિઓ પ્રવર્તાવવી, સુધારવી. ધર્મ મહાસાગરમાં નીતિઓરૂપ નદીમાં પ્રવેશે છે. કાળના અને દેશના પરિવર્તનની સાથે નીતિઓમાં પરિવર્તન થાય છે અને મૂળ સ્વરૂપે ઉન્નતિકારકરૂપે ધ્રુવ રહે છે.
સર્વ પ્રકારની નીતિઓમાં ઉત્પાદ, વ્યય, ધ્રુવતા જાણવી. ત્રણ પ્રકારની પ્રકૃતિના અનુસારે નીતિઓ પણ તમોગુણી, રજોગુણી અને સત્વગુણી છે. પ્રકૃતિ જ્યાં સુધી છે ત્યાં સુધી નીતિ છે. જ્યાં સુધી પૃથ્વી છે, ચંદ્ર છે અને સૂર્ય છે ત્યાં સુધી નીતિઓ છે.
નીતિઓ વડે મહાસંઘનું બળ વધે છે. નીતિઓ વડે મનુષ્ય સભ્ય બને છે. નીતિઓ વડે લેકે મર્યાદામાં રહે છે અને એક

Page #556

૫૧૪
અધ્યાત્મ મહાવીર બીજાની સાથે જોડાઈને ચાલે છે. માટે પ્રભુએ કહેલી નીતિઓનો તમારે રાજ્યમાં પ્રચાર કરશે. રાજ્યનીતિઓથી લક્ષમી સ્થિર થાય છે અને વિદ્યાની વૃદ્ધિ થાય છે. પ્રકૃતિની નિયમિત વ્યવસ્થા કરનાર નીતિઓ છે અને મન, વાણી, કાયાની શક્તિ વધારનાર નીતિઓ છે. તે નીતિઓને યાદ રાખી તેમાંથી ભવિષ્યના શ્રષિએ મનુનીતિઓની સ્મૃતિઓ પ્રગટાવશે.
પ્રભુ મહાવીરની આજ્ઞાઓ સમાન અન્ય કોઈની આજ્ઞા મહાન નથી. પરબ્રહ્મ મહાવીર પરમેશ્વરની આજ્ઞા પાળતાં મરવાથી સ્વર્ગ અને સિદ્ધિની પ્રાપ્તિ થાય છે. ચક્રવર્તીઓ અને ઈન્દ્રોની આજ્ઞાઓ જો મહેશ્વર મહાવીરદેવની આજ્ઞાએથી ભિન્ન હોય તે જૈનોએ તે આજ્ઞાઓને મરતાં સુધી પણ ન માનવી એમાં જ જૈનોની પ્રગતિ છે.
પરબ્રહ્મ મહાવીરની સર્વ આજ્ઞાઓને સત્ય માનવી અને સ્વાધિકારે બને તેટલી આચારમાં મૂકવી. મોહના દાસ ન બનવું. કામના દાસ ન બનવું. વિષયો અને વૃત્તિઓને જેમ બને તેમ છતવામાં જૈનત્વ છે. પ્રભુ પર પ્રેમ અને શ્રદ્ધા રાખનારાં પશુપંખીઓ પણ જૈનત્વ પ્રાપ્ત કરે છે. અમુક વર્ણ વા લિંગમાં જૈનત્વ નથી, પણ પ્રભુ મહાવીરની સેવાભક્તિમાં જૈનત્વ રહ્યું છે.
રાજન નંદિવર્ધન! એ પ્રમાણે જેઓ સમજે છે અને આત્માની શક્તિઓ ખીલવવા પ્રયત્ન કરે છે તથા ભૂતકાલીન પાપકર્મોને પશ્ચાત્તાપ કરે છે તેઓ પ્રભુપદને પામે છે. જે જેનો જૈનોને દેખીને પરસ્પર એકબીજાને ભેટે છે અને વેરને બદલે મિથી વાળે છે તથા આજીવિકાનાં સાધનમાં મદદ કરે છે તેઓ ખરા જૈને છે. જે સ્ત્રી, ધન, સત્તા વગેરેની કરોડો લાલચને લાત મારીને જૈનધર્મને મૃત્યુના ભયથી પણ ચૂકતા નથી અને વંશપરંપરામાં જૈનધર્મને વહેવડાવવા સર્વસ્વને ભોગ આપે છે તે જૈનો છે. એવા જેનો કદાપિ નિર્ધનમાં નિર્ધન બનેલા હોય

Page #557

૫૧૫
પ્રિયદર્શનાને હિતશિક્ષા તે પણ તે વિશ્વના શહેનશાહ એવા પ્રભુને વહાલા છે.
ગૃહસ્થ અને ત્યાગી સંઘની સેવાભક્તિમાં અને પ્રભુ મહાવીરની સેવાભક્તિમાં જેઓ અભેદતા સમજે છે એવા ગૃહસ્થો અને ત્યાગીએના હૃદયમાં આત્મમહાવીરને ઉપશમભાવે, ક્ષયે પશમભાવે અને ક્ષાયિકભાવે પ્રકાશ થાય છે. ચતુવિધ મહાસંઘમાં આધ્યાત્મિક શ્રદ્ધા, પ્રીતિ, ચારિત્રરૂપ મહાવીરને વ્યક્ત ભાવ જ્યાં સુધી સૂર્યની પેઠે ઝળહળે છે ત્યાં સુધી વિધમી રાજ્ય કે કેમથી જૈન મહાસંઘને કદાપિ પરાજય થતું નથી. જૈન મહાસંઘમાં દુર્ણ છે,
રૂપી શત્રુઓ કે વિધર્મીએ જ્યાં સુધી પ્રવેશે નહીં ત્યાં સુધી સર્વ પ્રકારથી બાહ્યાંતર ચઢતી વડે જૈન મહાસંઘ-સામ્રાજ્ય પ્રકાશે છે. - વ્યભિચાર, લાંચ, વિશ્વાસઘાત, પ્રપંચ, દારૂપાન, અધર્મ, હિંસા, દુષ્ટ કદાગ્રહ, ગુરુઓનું અપમાન, જૂઠા સ્વાર્થી, પરસ્ત્રીહરણ, પરમેહ, વેશ્યાસંબંધ, ગુરુ આદિને દ્રોહ, સંઘદ્રોહ, દેવગુરુ-ધર્મ પર અશ્રદ્ધા, અભક્તિ, નામર્દાઈ વૈર, ભ, મૃત્યુભય, પરાશ્રયતા, અભક્ષ્યભક્ષણ, અવિવેક, અનીતિ વગેરે શત્રુઓને મારી હટાવનારા અને પ્રભુ મહાવીરરૂપે સર્વ સંઘને જેનારા જૈનો એ જ જીવતાજાગતાં મહાતીર્થો છે. તેઓના દે ન દેખવા.
સંઘની આગળ નમ્ર બનવું અને મહાસંઘ તરફથી દેશકાળાનુસારે થયેલી આજ્ઞા પાળવી એ જ પ્રભુ મહાવીર દેવની આજ્ઞા છે, એમ જેઓ પૂર્ણ શ્રદ્ધા-પ્રેમથી જાણે છે અને સ્વાધિકાર પ્રવર્તે છે તેઓ કાલાતીત છે. તેઓનો નાશ થતું નથી. શ્રી મહાવીર પ્રભુએ એમ અનેક ઉપદેશ આપ્યા છે અને હવે તેઓ ત્યાગાવસ્થામાં સર્વથા મહાસંઘતીર્થની સ્થાપના કરશે.

Page #558

Page #559
આવરણ * દીપક પ્રિન્ટરી * અમદાવાદ 1 SICUGIS રૂંધ્યાત્મ મહાવીર For Private And Personal Use Only