Book Title: Darshan ane Chintan Part 2
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Sukhlalji Sanman Samiti Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004635/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ $f-li[ paMDita sukhalAsI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDita sukhalAlajI (tA. 8-12-1955) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana paMDita sukhalAlajInA gujarAtI lekhone saMgraha pustaka-2 SAjapa na : prakAzaka: paMDita sukhalAlajI sanmAna samiti gujarAta vidyAsabhA, bhadra amadAvAda Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdaka-maMDala zrI. dalasukhabhAI mAlavaNiyA (mukhya saMpAdaka) zrI. paM. becaradAsa jIvarAja dezI zrI. rasikalAla choTAlAla parIkha zrI. cunIlAla vardhamAna zAha zrI. bAlAbhAI vIracaMda desAI "jayabhikhkhuM' [ graMtha prakAzananA sarva haka jaina saMskRti saMzAdhana maMDaLa-banAsa-ne svAdhIna.] vi. saM. 2013 : vIra ni. saM. 2483: I. sa. 157 mUhayaH be puratonA rU. 14 puratakaprApti-sthAna (1) jaina saMskRti saMzAdhana maMDaLa, F/3, B. H. V., banArasa (uttara pradeza) (2) gurjara graMtharatna kAryAlaya, gAMdhI rasto, amadAvAda (gujarAta) (3) zrI. muMbaI jaina yuvaka saMgha, 45-47, dhanajI sTrITa, muMbaI-3 prakAzaka: zrI. dalasukhabhAI mAlavaNiyA, maMtrI, paMDita sukhalAlajI sanmAna samiti, gujarAta vidyAsabhA, bhadra, amadAvAda-1, mudraka : pR. 737 thI 1264 sudhI zrI. maNilAla chaganalAla zAha, navaprabhAta prinTiMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda, pAchaLanA pR. 1 thI. pustaka pUruM thatAM sudhI bI. kAMtilAla ma. desAI, caMdrikA prinTarI, mirajApara roDa, amadAvAda, Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana kacro paMDita zrI sukhalAlajInAM lakhANonA A saMgraha aMge amAre je kaMI kahevAnuM hatuM te ame A graMthanA pahelA pustakanA saMpAdakIya nivedanamAM kahyuM che. paMDitajInAM lakhANone judA judA viSayomAM vaheMcIne A graMthamAM enA A pramANe sAta vibhAgo karavAmAM AvyA cheH (1) samAja ane dharma, (2) jainadharma ane darzana, (3) parizIlana, (4) dArzanika ciMtana, (5) artha, (6) pravAsakathA ane (7) Atmanivedana. A sAta vibhAgomAMnA pahelA be vibhAgo ane trIjA-parizIlana'vibhAganA 14mA lekha sudhInA lekho, A graMthanA pahelA pustakamAM ApavAmAM AvyA che, ane bAkInA badhA lekho tathA zabdasUcI A bIjA pustakamAM ApavAmAM Avela che. akSaya tRtIyA | vi. saM. 2013 -saMpAdaka Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA rizIlana (cAlu) 15. AvasyakasUtranA kartA keNu ? [ jaina sAhitya sazAdhaka' kha. 3, aMka 2] 737 16. vikAsanuM mukhya sAdhana ['buddhiprakAza' : navembara-Disembara, 1949]754 17. ' zrImadrAjacaMdra '-eka samAlecanA [ zrI. rAjacaMdranAM vicAraratna'mAMthI ] 763 18. zrImada rAjacaMdranI AtmapaniSada : [ zrI. rAjacaMdranA * Atma siddhizAstra nuM purAvacana ] 791 19. samullAsa [ zrI, paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyAnA pustaka satyaM ziva sundaram 'nuM purAvacana ] 20. kharA keLavaNIkAra [ zrI. nAnAbhAi bhaTTanI AtmakathA ghaDatara ane caNatara'nuM purAvacana ] 21. anadhikAra ceSTA [ zro. jayabhikhkhunI nakSakathA matsyagalAgala'nI prastAvanA ] 22. triveNIsnAna [zrI 'darzaka'nA pustaka 'triveNItIrtha'nI prastAvanA [ 4 ] . 803 815 23. smRtizeSa [ zrI. mohanalAla mahetA sApAna'nA pustaka 'dIpama'gala'nI prastAvanA ] 24. biMdumAM siMdhu [ 'saMskRti' : AgasTa, 1952 ] 25. sarvAMgINa saMzodhana ane samAlecanA [DaoN. dhIrubhAI ThAkaranA pustaka 'maNilAla nabhubhAI : sAhityasAdhanA'nA pravezaka] 860 26. jIvatA anekAnta [ zro mahAvIra jaina vidyAlaya, rajata mahAtsava graMthamAMthI ] 825 44 850 853 70 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 27 hetubindune paricaya gAyakavADa oriyenTala sirIjhamAM prakAzita hetubindu-TIkA'nI prastAvanA ]. 884 28. sanmatitarka ane tenuM mahatva [ jene rau mahatsava aMka] 918 ra9 vaTabIjane vistAra [ gujarAtanAM zaikSaNika pragati tathA vikAsa amadAvAda ejyukezana sosAyaTInA prayatna' (1951)nI prastAvanA ] 950 30. ucca zikSaNanI bedhabhASAne prazna [ "buddhiprakAza': jAnyuArI, 1949 ] 31. ucca zikSaNanI badhabhASA [ buddhiprakAza': aMgasTa, 1949] 71 32. ucca zikSaNanI bedhabhASA : eka praznottarI [ saMskRti ': eprila, 1954] 33. "saMsmaraNe'nI AlecanA [zrI. ga. vA mAvaLaMkaranI AtmakathAnI samAlocanA] 980 34. strI-puruSanA baLAbaLanI mImAMsA [ jenayugaH ceka, 1985 984 35. parivrAjikAnuM romAMcaka lagna ane tenA putrane buddhi sAthe saMlApa ['naciketA': sapTembara, 1954] 93 36. daMpatIjIvananAM dastAvejI citre [ gRhamAdhurI' : mArca, 1956 ] 1005 37. yAyAvara : { "zrIraMga ' : eprila, 1956] 1007 | dArzanika cintana 1. bhAratIya darzanemAM AdhyAtmika vikAsakama ["purAtattva', pustaka 1]. 1013 2. bhAratIya darzanenI kALatattva saMbaMdhI mAnyatA ['purAtattva', pustaka 1] 1023 3. prAmANya svataH ke parataH ? [ 'kAtamAlA' : 1924] 1932 4. gujarAtI bhASAmAM dArzanika tatvajJAna [ prasthAna' : mAha, 1985] 1042 5. jaina tattvajJAna [ prabuddha jaina': 5-6-'ka6] 1049 6. samabhaMgI [eka vidyArthIne patra ] 1062 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 7. nigada jAtinA jIvasamUha viSayaka praznottare [jena sAhitya saMzodhaka' khaMDa 3, aMka 2] 1065 8. strI jAtine dRSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para eka vicAra [cothe karmagraMtha, pariziSTa) 1072 9. jaina nyAyane kramika vikAsa [ sAtamI gujarAtI sAhitya pariSada, bhAvanagaramAM vaMcAyela ane "jena sAhitya saMbaMdhI lekhone saMgraha' (je. dha. pra. sa. bhAvanagara)mAM prakAzita) 1077 10. "saMsAra ane dharmanuM anuzIlana [ zrI. ki. gha. mazarU vALAnA pustaka "saMsAra ane dharmanuM anuzIlana ] 1090 11. sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ "purAtattva' pustaka 45 ] 1106 12. kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ "purAtattva' : pustaka 3 ] adhya 1. karuNuM ane prajJAmUrtinuM mahAprasthAna [ "saMskRti ' : mArca, 1948 ] 2. aMte AzvAsana kenAthI maLe che? [ saMskRti' : mArca, 1948] 7 3. gAMdhIjIne jIvanadharma janmabhUmi' vizeSAMka 4. bane kalyANakArI : jIvana ane mRtyu [ prabuddha jaina' : 1 mArca, 1948 ] 5. vibhUti vinobA [ bhUmiputra: 15 sapTembara, 1954 ] 32 6. Ajane yathArtha mArga : bhUdAna [ prasthAna : kArataka, 2013] 39 7. kAntaprajJa zrI kizoralAlabhAI [ 'buddhiprakAza': jAnyuArI, 1950] 8. sarvamitra graDastha-saMta [ buddhiprakAza' : sapTembara, 195ra ] pada 9 brAhmaNa-zramaNa dhruvajI [ "AcArya dhruva smAraka graMthamAMthI] 60 10. sva. kauzAMbI jInAM preraNAdAyI smaraNe [ "prabuddha jaina' : 15 julAI 1947 ] []. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 124 11. zAMtidevAcArya ane adhyApaka kauzAMbIjI [bodhicaryAvatAra'nuM purovacana] 12. AcArya zrI AtmArAmajI [ saM. 1985mAM zrI. mahAvIra jaina vidyAlayamAM AtmArAmajInI jayaMtI prasaMge Apela vyAkhyAna ha4 13. AcArya jinavijayajI [ prasthAna' : yeSTha, 1984] ha8 14 smRtizeSa dAdA [ buddhiprakAza' : mArca, 1956 ] 105 15. paricaya thaDe paNa chApa ghaNuM UMDI [ zrI. jhaveracaMda - medhANI smRtigraMtha "saune lADakavAyo'mAMthI] 112 naMda. Ave ne ATale AghAta kema? [ prabuddha jaina - 15 phebruArI, 1947] 17 smRtipaTa [ "zrI jaina dharma prakAza' : vaizAkha, 2007] 18. saumAM vRddha paNa sau thI juvAna ["prabuddha jaina': * 1 ogasTa, 1952] 19 traNa smaraNe [ "prasthAna' : 4, 1983 133 20. keTalAMka saMsmaraNe [ "prabuddha jaina ': 15 phebruArI, 1946] 135 21. aMjali ["jena' : 21 julAI 1956 ] 22. eka bIjA mistrI ["prasthAna': phAgaNa, 1992] 1papa 23. sva. lADubahenanI jIvanarekhA [ pAlaNapura patrikA 1926] 158 24. te mUrti bhaginI [ apaMganI pratibhA'mAM "be zabda" ] 163 25. bAbu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNe ["jaina ': tA. 11-2-1956 ] 11 26. tejasvI tAraka AcArya zrI narendradevajI ["jaina": tA. 25-2-1956] 178 27. zAstroddhAraka sva. munizrI caturavijayajI [prabuddha jena': tA. 31-12-1979 ] 130 pravAsakathA 1. maMgaLayAtrA [ "prabuddha jIvana'tA. 15-9-1953] 2. zAMtiniketana ["prasthAna' : vaizAkha, 1984] 3. mAre paMjAbane pravAsa [ " prasthAna" pu. 2, aMka 4-5; 5. 3, aM. 1-2. ! 189 193 201 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 232 4. pravAsanA keTalAka anubha [ prasthAna' pu. 5, aM, 6] 5. amAre pravAsa [ jenayuga' pu. 3, aM. 5] Atmanivedana 268 1. abhyAsadazAnAM keTalAMka smaraNe "sAbAramatI' dvimAsika : pu. 7, aMka 5-6, vasaMta-prISma, vi. saM. 1985] 247 2. mArA jIvanamAM "prakAzanuM sthAna : ["zrI jaina dharma prakAza suvarNa mahatsava aMka, vi. saM. 1991] . mane kayA Adaze kAzImAM bAMdhyuM ? [ "jene ': 10 jAnyuArI, 1933] 4. suvarNacandraka samAraMbha prasaMge [ samayadharma, ' vara 16, aMka 20-21-22, vi. saM. 2003] 5, sajIva citra [zrI. dalasukhabhAI mAlavaNiyA upara tA. 5-3-'49nA roja lakhela patramAMthI ] 6. jIvana vArtA lakhavAmAM saMkeca kema? [ zrI dalasukhabhAI - mAlavaNiyA upara tA. 13-12-5nA roja lakhela patramAMthI 287 7. mAruM vivAdhyayana : [ prabuddha jIvana': 1 navembara, 1954] 289 zabdasUcI ra7ra [8] Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtranA kartA kANu ? [ 15 ] * cha varSa pahelAM AtmAnaMda jaina pustaka maMDala, AgrA taraphathI * hindI paMcapratikramaNa 'prasiddha thayeluM. tenI be hajAra prA kADhavAmAM AvelI ane te kalakattAvALA bApu DAlacaMdajI siMghI taraphathI bheTarUpe vaheMcavAmAM AvelI. te nakalA jotajotAmAM khalAsa thaI gaI. pAchaLathI kiMmata ApIne pustaka meLavavAnI hajArA mAgaNIe AvI, ane keAI udAra gRhasthe te pAtAnA kharce karI tevI AvRtti taiyAra karI chapAvI bheTa ApavA mATe amuka mATI rakama kharcavAnI paNa spaSTa icchA darzAvI; tema ja e AvRttinAM be anukaraNA paNa thayAM : (1) hindImAM ja kharatara gacchanA pratikramaNa rUpe, ane (ra) gUjarAtImAM AtmAnaMda sabhA taraphathI. lokonI adhika mAgaNI ane thayelAM anukaraNe e sAmAnya rIte kAI paNa saMskaraNanI lAkapriyatA agara vizeSatAnA sUcaka manAya che; paraMtu e anne khAkhatA heAvA chatAM huM e STie e AvRttine saphaLa mAnavA lalacAyA nathI. saphaLatAnI mArI kasoTI te mArA AtmasaSa che. game teTalI mAgaNIo AvI ane anukaraNa paNa thayAM, chatAM e AvRttithI mane pUrNa satASa thayA ja che ema nathI; tethI mArI kasoTIe e AvRttinI saphaLatA adhUrI ja che. tema chatAM e AvRttimAMthI mane je thoDANA AzvAsa maLe che te eTalA sAru ke meM te vakhate te AvRtti mATe mArAthI je zakaya hatuM te karavAmAM leza paNa upekSA karI na hatI. te AvRttimAM me keTalIka navInatAe dAkhala karI che. temAMnI eka navInatA te jaina samAja mATe e che ke atyAra sudhImAM Avazyaka jevA manAtA viSaya tathA te viSayanA sAhitya upara zAstrabhASAmAM ke lAka bhASAmAM navIna daSTie kazuMye lakhAyuM nahotuM tenA zrIgaNerA thayA, ane prastAvanA dvArA e dazAmAM vicAra karavAnI pahela karI. pratipAdaka zailIe AvazyakanAM mUla tattvA samajAvavAM ane aitihAsika dRSTie AvazyakasUtreAnA samayanA tema ja kartAnA vicAra karavA, tema ja vaLI hamaNAM hamaNAM vidnmAnya thayelI tulanAtmaka paddhatie Avazyakagata vicAra| ane tenAM pratipAdaka sUtranu jainetara saMpradAyAnA nityakarma sAthe tAlana karavuM e hindI prastAvanA lakhatI vakhate mArI pravRttinuM 47 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 ] darzana ane ciMtana dhyeya hatuM. te vakhate meM te mATe ja zrama paNa puSkaLa kare. tema chatAM paNa temAM ApavAnA ghaNA muddAo ane bIjI ghaNuM vigate mArI mAMdagI ane bIjA kAraNasara rahI ja gaI. tene bIjI AvRttimAM dAkhala karuM ane prathamanI AvRttinI truTionuM saMzodhana karyuM te pahelAM ja huM eka bIjA ja, mAthuM UMcuM na karI zakAya evA, kAryabhAra nIce dabAye. daramiyAna hindI prastAvanA vAMcanAra keTalAka e tarapha AkarSAyA ane keTalAkane te prastAvanA mAMhenA amuka muddAo sAthe virodha paNa jaNAvA lAge. joke madabheda nahi dharAvanAra avirodhIonI saMkhyA moTI hatI ane hajI paNa che, te paNa matabheda dharAvanAra TIkAkArenI nAnI saMkhyA tarapha ja mAruM dhyAna AdarapUrvaka gayeluM. meM je vicAryuM che ane je lakhyuM che te ja satya che, temAM kazuM ja parivartana karavA jevuM na hoI zake, evo dAvo te huM tyAre ja karI zakuM ke jo mane sAtizaya jJAna ke divyadRSTi prApta thayAnuM abhimAna heya. e prastAvanA lakhatI vakhatanA keTalAka muddAo saMbaMdhamAM mArA je vicAre hatA temAM Aje DuM parivartana paNa thayuM che ane te ja bAbato je atyAre mAre lakhavAnI hoya to te huM bIjI ja rIte lakhuM ema mane lAgyA ja kare che; tema chatAM Avazyaka sUtranA kartA vizene bhAre vicAra hajI badalAye nathI, e mAre spaSTapaNe jaNAvI devuM joIe. prastAvanAmAM karAyelA AvazyakakriyAnA samarthana sAme te koI paNa rUDhigAmI sAMpradAyika sAdhu ke gRhasthane leza paNa virodha ke matabheda na hoya e dekhItuM che. evA leke mATe te matabheda ke virodhanA viSaya mAtra be che? (1) AvazyakasUtranA kartA vizeno mAre mata, ane (2) jaina Avazyaka kriyAnI jainetara nityakarma sAthe sarakhAvavAnI mArI paddhati. bIjA muddAnA bacAva khAtara bhAre TIkAkArene eTaluM ja kahevuM joIe ke Aje je tulanAtmaka paddhatie abhyAsa zarU thayo che ane lagabhaga sArvatrika thatuM jAya che tethI DaravAne kazuM ja kAraNa nathI. je ApaNuM vastu sarvottama hoya to tulanAmAM te batAvI zakAya, ane je tevI sarvottama vastune eka abhyAsI barAbara sarakhAmaNI karI tenI sarvottamatA sAbita na karI zake te te kArya koI bIje kare, paraMtu jyAM sudhI sarakhAmaNImAM koI paNa vastune utAravAmAM na Ave tyAM sudhI tenI sarvottamatA e to mAtra pitAnI mAnI lIdhelI sarvottamatA jevI ja mAtra che. ane vaLI ApaNI prAcIna prathAmAM paNa sarakhAmaNane avakAza kyAM che che? jyAre sAdhuo vyAkhyAna vAMce che tyAre jANye-ajANye paNa pitAnA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakatranA kartA koNa? dharmatanuM bIjAnAM dharmata sAthe yathAzakti telana kare ja che. alabatta, e kharuM che ke prAcIna prathA anusAra telano uddeza game te rIte pitAnI vastune zreSTha ane bIjAnI vastune kaniSTha batAvavAnuM hoya che, tyAre A Adhunika prathAmAM e ekAMgIpaNuM kAMIka dUra thayeluM jovAmAM Ave che. AcArya zrI. haribhadrajI ane upAdhyAya zrI. yazovijayajInI kRtiomAMthI evA saMkhyAbaMdha vicAre tAravI zakAya ema che ke je mAtra taTastha tulanAtmaka dRSTie karAyelA che. vaLI, ApaNe prAcIna kALamAM thayeluM e ja badhuM kyAM karIe chIe ? ghaNuM jUnuM choDIe chIe ane navuM svIkArIe chIe. je tulanAtmaka paddhati sarvagAA thatI jatI hoya to te dRSTie AvazyakakriyAnuM tolana karavAmAM huM tenuM mahattva jouM chuM. samabhAva e mukhya jainatva che. tene AvirbhAva mAtra kuLa-jaina ke rUDha-jainamAM ja hoya ane anyatra na hoya ema te jaina zAstra kahetuM ja nathI. jaina zAstra udAra ane satyAgrAhI che, tethI te jAti, deza, kALa ke rUDhinuM bandhana na gaNakAratAM jyAM jevuM tatva saMbhave tyAM tevuM ja varNave che. A kAraNathI jaina AvazyakrakriyAnI jainetara nitya karma ke sadhyA Adi sAthe tulanA karavAmAM je bIjAo dUSaNa mAne che tene huM bhUSaNa mAnuM chuM, ane A vAtane vadhAre te samaya ja siddha karaze. pahelA matabhedane viSaya kartAne samayane che. upalabdha saMpUrNa AvazyakasUtra gaNadharakRta nahi, paNa anya koI virakata che evA mArA vicAranuM tAtparya je kAI TIkAkAra evuM kADhatA hoya ke A vicAra AvazyakanI prAcInatA viSayaka lekazraddhAne lepa kare che ane te dvArA AvazyakakriyAnI mahattA ghaTADI ane tenA hAsamAM nimitta thAya che, to kharekhara te TIkAkAre mArA karatAM satyane ja vadhAre anyAya karaze. huM saMpUrNa mULa Avazyaka gaNadharata nathI mAnato, paNa tenA kartA sthavirene lagabhaga gaNadhara samakAlIna agara lagabhaga teTalA ja prAcIna mAnuM chuM, ane tethI Avazyaka sUtranI prAcInatA jarAye lupta thatI nathI. kadAca koI aMzamAM prAcInatA vize je lekavizvAsa ocho thAya che tethI DaravAnuM zuM ? je vastu sArI ane zreSTha na hoya to tene kevaLa prAcInatAne pizAka paherAvI jagatamAM kaI paNa vizeSa pratiSThita nahi karI zake. tethI UlaTuM, je vastu sArI che ane je satya che tenA para prAcInatAne piSAka nahi hoya tepaNa te pratiSThita ja thavAnI, ane kALakrame te ja vastu prAcIna banavAnI. paraMtu A prabhaka tarka jALamAtrathI huM koIne mArA vicAra tarapha AkarSavA nathI Icchato. prastAvanA prasiddha thaye ATalAM varSa vyatIta thayAM. te daramiyAna Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ] darzana ane ciMtana AvazyakasUtranA kartA sabaMdhI muddAne age meM pAte paNa vicAra karyAM che, anya vidvAna mitrA sAthe paNa niSpakSapAta carcA karI che ane matabheda dharAvanAra TIkAkAranAM pramANe para paNa jijJAsApUrvaka vicAra karyo che; graMthanA pUrvApara saMbaMdha paNa vicAryuM che ane tema chatAM mane mAro abhiprAya badalavAne kAraNa maLyuM nathI. AthI UlaTu, matabheda dharAvanAra TIkAkAroe je pramANA TAMkA che temAM paNa mane te mArA vicAranuM poSaNa thatuM spaSTa lAge che ane cit tema nathI dekhAtu' tepaNa tevAM pramANe mArA abhiprAyane spaSTa rIte khAdha karatAM to jaNAtAM nathI ja. te uparAnta keTalAMka evAM pramANA mate navAM "maLyAM che ke je mArA vicAranA spaSTa sAdhaka che ane sAmA pakSanA vicArane Adhaka che. huM A sthaLe e badhAM pramANAne krU'kamAM ApI te tarapha vicArakAnuM dhyAna kheMcu chuM ke jo have pachI kAI A viSaya upara samabhAva ane sahanazIlatApUrvaka vizeSa vicAra karaze ane potAnA pakSanAM sAdhaka pramANeAne spaSTa rIte mUkaze te huM tenA para sAcI jijJAsAbuddhie jarUra vicAra karIza ane temAMthI tathya jaDaze to svamata karatAM tenI ja kiMmata vadhAre AMkIza. saMpUrNa Avazyakazrutaskandha e gaNadharakRta nathI, paNa gaNadharabhinna anya prAcIna ane pratiSThita zrutasthavirakRta che, evA mArA abhiprAya je pramANAne AdhAre meM prakaTa karyAM che te pramANA nIce pramANe che (1) vAhaka zrI. umAsvAtijI potAnA tatvArthasUtrabhASyamAM zrutanA agapraviSTa ane agakhAdya e e bhedanuM varNana ApatAM aMgakhAdyanA aneka prakArA batAve che, temAM teoe * sAmAyika, caturvi zatistava, vandana, pratikramaNa, kAyotsarga ane pratyAkhyAna! cha AvazyakanAM adhyayanAne agabAhya tarIke gaNAvyAM che. bhASyane pArDa A pramANe cheH aGgabAhyamanekavidham / tathA-sa, catuvi rAtistavaH, vana, pratima, vAyavyulsa, pratyAyAnaM, ke ', uttaradhyAcA:, nAza:, pavahaarau, nizIthamRSibhASitAnItyevamAdi / - de0 lA0 pu0 prakAzita tattvArthabhASya, pR0 90 tyAra bAda teozrI pAte ja aMgapraviSTa ane aMgakhAdya e banne prakAranA zrutanI bhinnatAnA kAraNa vize prazna uThAvI kahe che ke je tIthaMkara bhagavAnanA upadezane AdhAre tenA sAkSAt ziSya gaNadharAe racyuM' te aMgapraviSTa ane je Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtranA kartA keNa? [ 741 gaNadhara-anantarabhAvI re arthAta gaNadharavaMzaja rima medhAvI AcAryoe racyuM te aMgabAhA. 2 { jalanI bhASyane pATha A pramANe che: mathe kutajJAna viSama drAvavidhamiti %i kRtaH pravizeSa kRti ? vakaveroSAt daivi ! ya manavamA ze miparamassibhirrh dbhistatsvAbhAvyAt paramazubhasya ca prAcanapratiSThApanaphalasya tIyakaranAmakarmaNo'nubhAvAdukta bhagavacchidhyairatizayavadbhihatamAtizayavAgbuddhisampannairgaNadharaidRbdha tadaGgapraviSTam / gaNadharAnantaryAdibhistvatyantavizuddhAganaiH paramaprakRSTavAGmatibuddhizaktibhirAcAryaiH kAlasaMhananAyurdoSAdalpazaktInAM ziSyANAmanugrahAya yat prokta tadaGgabAhyamiti // -te ja tattvArthabhASya, pR. 91-92 vAcakazrIne A ullekha bIjA badhA ullekha karatAM vadhAre prAcIna ane mahattvanuM che. anya pramANenuM baLAbaLa tapAsatI vakhate paNa eTaluM to dhyAnamAM rAkhavuM ja joIe ke vAcakazrI pite je Avazyaka gaNadharata mAnatA heta agara gaNadhara tathA anya sthavira ema ubhayakRta mAnatA hota te teo mAtra "jaLagharaghATumAvI" vagere AcAryakata kadI kaheta nahi. aMgabAhyamAM gaNAtA Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana Adi sutronA kartA saMbaMdhI bIjA badhA karatAM teozrIne ja vadhAre spaSTa mAhitI hovAno saMbhava che; kema ke (1) teothI AgamanA khAsa abhyAsI hatA, (2) teozrI ane bhagavAna mahAvIra vacce bahu lAMbuM attara nahi, ane (3) jaina paraMparAmAM te vakhate jaina zAstranA kartA saMbaMdhI je mAnyatA cAlI AvatI tethI jarA paNa ADuMavaLuM lakhavAne temane kazuM ja kAraNe saMbhavatuM nathI. A kAraNethI vAcakazrIne jarA paNa saMdeha vinAne ullekha mane mAre abhiprAya bAMdhavAmAM prathama nimittabhUta thayela che. (2) vAcakazrInA upara TAMkela bhASya upara zrIsi gaNinI mATI TIkA che, je hajAra karatAM vadhAre varSa jeTalI jUnI to che ja. te TIkA pahelAM paNa tattvArthabhASya para bIjI TIkAo hatI; tenAM pramANe maLe che. prAcIna TIkAone AdhAre ja ukta bhASyanI vyAkhyA teo e karelI hovI joIe. je prAcIna TIkAo karatAM temane mana judo hota te jema tatvArthabhASyanAM aneka sthaLomAM prAcIna mata batAvI pachI pitAne matabheda batAve che tema prastuta bhASyanI TIkAmAM paNa teo cIna tIka kAreno matabheda Takata; paNa teoe tema karyuM nathI. te uparathI e te spaSTa che ke zrasiddhasena Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha42] darzana ane ciMtana gaNine prastuta bhASya uparanI prAcIna TIkAomAM pite vyAkhyA karavA dhAre che te karatAM kAMI paNa matabhedavALuM jaNAyeluM nahi. Aja kAraNathI zrIsiddhasena gaNinuM prastuta bhASyanuM vivecana e emanA vakhata sudhInI aMgapraviSTa ane aMgabAhyanA bheda saMbadhI cAlatI jaina paraMparAnuM spaSTa nirdezaka che, ema kabUla karyA vinA cAlatuM nathI. zrI. siddhasena gaNi bhASyagata "sAmAyika.. pratyAkhyAna' Adi zabdonA artha spaSTa rIte "sAmAyika adhyayana...pratyAkhAna adhyayana' e pramANe ja kare che; ane jApAnantaryAyimiH' e padane artha spaSTapaNe gaNadharaziSya jaMbu, prabhava vagere eTale ja kare che. ane te dvArA teozrI pitAnuM khAsa mantavya sUcave che ke aMgabAhya, jemAM samagra Avazyaka paNa sammilita che te, gaNadharakRta nahi, paNa gaNadharaziSya jaMbU tathA prabhava Adi anya AcArya kRta che. teonI prastuta bhASyanI TIkA A pramANe che: samabhAvo yatrAdhyayane vayate tattena varNyamAnenArthena nirdizati-sAmAyikamiti / eva sarveSu vakSyamANeSvarthasambandhAd vyapadezo dRzyaH / caturvizatInAM pUraNasyArAdupakAriNo yatra stavaH zeSANAM ca tIrthakRtAM varNyate sa caturvizatistava iti / vandanam -praNAmaH, sa kasmai kAryaH kasmai ca neti yatra vaNyate tat vndnm| asaMyamasthAnaM rAptasya yatestasmAt pratinivartanaM yatra vaNyate tat pratikramaNam / kRtasya pArasya yatra kAyaparityAgena kriyamANena vizuddhigakhyAyate sa kAyavyutsargaH / pratyAkhyAnaM yatra mUlaguNA uttaraguNAzca dhAraNIyA ityayamarthaH khyApyate tat pratyAkhyAnam / Te. strI puru prAzita taravArthamANIa, g0 * keTalAka evI dalIla kare che ke bhASyamAM je "sAmAyika, caturvizatistava... pratyAkhyAta' Adi zabdo che te AvazyakanA adhyayana-bedhaka nahi, paranuM te te adhyayananI niyuktinA bodhaka che; arthAta aMgabAhyamAM AvazyakaniyuMkta ja gaNavI joIe. teonI A dalIla keTalI TakI zake che te paNa joIe. " (#) je vAcakazrIne sAmAyikAdi padothI sAmAyika adhyayana AdinI niyaMti ja vivakSita hoya te teozrI pite ja niryuktinuM spaSTa kathana karatAM lAkSaNika pravega zA mATe kare? (a) kaI paNa zabdane lAkSaNika artha karavAmAM mULa arthane bAdha vo ja joIe. jyAM sudhI zabda mULa artha bAdhita na thato hoya tyAM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtranA kartA keNu? [743 sudhI tene lAkSaNika artha mAno e zabdazAstra, alaMkArazAstra ane nyAyazAstranA niyamonuM utthApana karavA jevuM che. (1) ghaDIvAra mULa arthanA bAdha vinA paNa lAkSaNika artha karavAnI dhRSTatA karI laIe, topaNa e prazna te thAya ja che ke zrI. siddhasenagaNi, jeo pitAnA pUrva TIkAkAne anusaryA che teo, zuM tevA lAkSaNika artha karavAnuM nahatA jANatA athavA bIjI koI paNa rIte bhASyanA e zabdo niryuktibedhaka che evuM sAbita karI zakatA na hatA? (6) ghaDIvAra ema paNa mAnI laIe ke vAcakazrI zabdaprayogakuzaLa na hatA, TIkAkAra zrI. siddhasena gaNi paNa bhUlyA, paraMtu eTaluM badhuM mAnyA pachI paNa sAmAyika Adi padone niryuktiparaka artha kADhavA jatAM eka mahAna virodha upasthita thAya che je niryuktinA lAkSaNika arthanI dalIlane kSaNamAtra paNa TakavA detuM ja nathI. te virodha te A - aMgabAhyamAM vAcakazrIe "Avazyaka" prathama gaNAvyuM che, ane Avazyakano artha vidhI TIkAkAre "niryukti kare che, eTale teonA kathana pramANe aMgabAhyamAM prathama Avazyaka niryukti Ave che. have aMgabAhyanA racayitA tarIke bhASyakAra ane TIkAkAra bane "jaLadharAnantarimiH" e padathI zrI. jaMbUravAmI tathA zrI. prabhavasvAmIne nirdeza kare che; eTale aMgabAhyamAM prathama gaNAvela Avazyakaniyukti e zrI. jabUsvAmI ke zrI. prabhavasvAmIkRta hoya evuM bhAna thAya che ke je asaMgata che, kAraNa ke niryuktikAra te zrI. bhadrabAhuvAmI ja che, e vAta jANItI ja che. eTale Avazyaka padathI Avazyaka niryukti vivakSita hoya te zrI. bhadrabAhusvAmInuM nAma chevaTe TIkAmAM to AvavuM ja joIe, ke je kyAMya paNa nirdiSTa nathI. (3) bhASya ane tenI TIkA e baMnenAM upara TakelAM pramANe je mata darzAve che te ja mata bhASyanA chellAmAM chelA ane moTAmAM moTA TIkAkAra upAdhyAya che. yazovijayajI paNa svIkAre che, e teonI bhASya uparathI vRtti jevAthI asaMdigdhapaNe spaSTa thAya che. teo potAnI bhASya uparanI vRttimAM sAmAyika...pratyAkhyAna Adi AvazyakanAM chae adhyayanane "Avazyaka taskandha" e prakArano artha spaSTa zabdomAM kare che, ane aMgabAhya jemAM teozrI pite prathama ja "Avazyaka zrataskandha" ne samAveza kare che tene - gaNadharapazcAdbhAvI zrI. jaMbUravAmI Adi vaDe racAyAnuM pratipAdana kare che. teonI vRttine te bhAga nIce pramANe che - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 744 ] darzana a, caMtana gaNadharA indrabhUtyAdayaH, teSAmanantare ye sAdhavaste'nantaryAH ziSyA ityarthaH / te gaNadharAnantaryAH jambUnAmAdayaH AdiyeSAM prabhavAdInAM te gaNadharAnantaryAdayaH / sAmAyika samabhAvo yatrAdhyayane varNyate, caturvizatInAM pUraNasyArAdupakAriNo yatra stavaH zeSANAM ca tIrthakRtAM sa caturvizatistavaH / vandanaM guNavataH praNAmo yatra varNyate tat vandanam / asaMyamasthAna prAptasya yatestasmAt pratinivartana yatra varNyate tat pratikramaNam / kRtasya pApasya yatra sthAnamaunadhyAnarUpakAyatyAgena vizuddhirAkhyAyate sa kAyavyutsagaH / mUlottaraguNadhAraNIyatA yatra khyApyate tat pratyAkhyAnam / etairadhyayanarAvazyakazrutaskandha uktH| -manasukhabhAI bhagubhAI prakAzita zrIyazovijayajIkRta tatvArthavyAkhyA, pR. 50 upAdhyAya zrI. yazavijayajI jevA zAbdika, AlaMkArika, nayAyika ane Agamika vize koI paNa ema kahevAnuM sAhasa bhAgye ja karaze ke teo cAlatI zrutaparaMparA karatAM kAMI navuM ja lakhI gayA che athavA te teone lAkSaNika artha karavAnuM sUjhayuM nahi. upAdhyAyajI vizeSAvazyaka bhASya vagere anya samagra Agama graMthanA UMDA abhyAsI hatA ane vaLI maladhArI zrI. hemacaMdranI vRtti paNa teonI sAme hatI, tethI je teone Avazyaka artha niryuktiparaka karavAnuM gya lAgyuM hota to teozrI pitAnI tasvArthabhASyanI vRttimAM te pramANe jarUra karata; parantu tema na karatAM je sIdhe artha karyo che te vAcakazrInA bhASya ane zrI. siddhasena gaNinI TIkAnA vicArane piSaka che ema kabUla karavuM ja paDaze. (4) tattvArthabhASya ane te uparanI be TIkAo e traNe pramANenuM saMvAdI ane balavat spaSTa pramANu eka cothuM paNa che, ane te che senapraznanuM. senapraznanA pR. 19 prazna 13 AvazyakasUtranA kartA saMbaMdhamAM ja che. temAM pUchavAmAM AvyuM che ke AcArAMganA bIjA adhyayananI TIkAmAM logassa sUtrane zrI. bhadrabAhusvAmIta kahyuM che; te zuM e eka ja sUtra zrI. bhadrabAhusvAmIkRta che ke AvazyakanAM badhAM sUtro zrI. bhadrabAhusvAmIkRta che agara te e badhAM sUtra gaNadharakRta che? Ane uttara senapraznamAM je ApavAmAM AvyuM che te khAsa dhyAna ApavA jevo che. temAM kahyuM che ke "AcArAMga Adi aMgapraviSTa kRta gaNadharee raceluM che ane Avazyaka Adi aMgabAhya zrata zratasthavie raceluM che, ane e vAta vicArAmRtasaMgraha, AvazyakavRtti AdithI jaNAya che. tethI logassasUtranI racanA zrI. bhadrabAhusvAmInI che ane anya AvazyakasanI racanA niryuktirUpe te teonI Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtrana kartA koNa ? [ 745 ja che, arthAt lAgassanuM mULa sUtra zrI. bhadbAhuvAmIkRta che ane bAkInAM AvazyakatrAnI niyukti ja mAtra zrI. bhadramADusvAmIkRta che. parantu legassa sivAyanAM anya AvazyakanAM sUtreA te zrI. bhAhusvAmIthI bhinna anya zrutasthavirAnAM racelAM che.' e te praznanA uttarakathanane! sAra che. senapraznane saMpUrNa pATha A pramANe che H-- AvazyakAntarbhUtaca viMzatistavasvArAtIya kAlabhAvinA zrIbhadrabAhusvAminAGakArItyA cArAGgavRta dvitIyAvyayatasyAdau tatra kimahameva sUtra bhadrabAhunAkAra sarvvANi vA AvazyakasUtrANi kRtAnyuta pUrvagagadha e: kRtAnIti kiM tattvamiti praznaH ? atrottaraM - AcArAGgAdikamaGgapraviSTaM gaNabhRdbhiH kRtam, AvazyakAdikamanaGgapraviSTamaGgaka dezopajIvanena zranasthaviraiH kRtamiti vicArAmRta prahA''zyaka vRttyAdyanusAreNa jJAyate, tena bhavAsvAminAssvazyakAntarbhUtavaturviza testavaracanamaparAssvazyakaracanaM ca niryu kirUpatayA kRtamiti bhAvArtha: zrIAcArAGgavRtta tatraivAdhikAre'stIti bodhyamiti // --AnavrukSa, pR. 12, prazna 13 uparanAM cAre pramANA jyAM sudhI khATAM sAbita na thAya tyAM sudhI huM mArA abhiprAya badaluM te tene atha e ja thAya ke vicAra vinAnI kAI paNa eka rUDhimAtrane svIkArI levI. AvazyakasUtra gadharakRta nahi, parantu anya sthavirakRta che e abhiprAyanuM samarthana karanArAM je pramANA mArA jovAmAM AvyAM te upara DhAMkavA pachI have AvazyakasUtrane gaNadharakRta mAnanAra pakSanAM pramANAnuM parIkSaNa karavAnuM kArya mAtra bAkI rahe che. mArA A matanA virodhI tarIke je pramANA TAMkavAmAM Ave che. te AgamAThyasamiti dvArA prakAzita thayela vizeSAvazyakabhASyanA gUjarAtI anuvAda bhA. 1 mAM upodghAtanA pR. 2 upara jovAmAM Ave che. . A pramANeAnI parIkSAnI sagavaDa khAtara huM te saMte cAra vibhAgamAM vaheMcI nAkhu chuM: (1) Avazyaka kANe karyuM... e praznanA uttara mATe jainata' dvAranuM vivaraNa, ( 2 ) bhagavAna pAsethI zrIgautamAdine sAmAyika Adi sAMbhaLavAnA prayAjananuM varNana, (3) bhagavAnathI sAmAyika pragaTa thayAnuM vaNaeNna, ane (4) agapraviSTa tema ja aMgabAhya zrutanI vyAkhyA. (1) sAmAyika Avazyaka kANe racyuM ? e praznanA uttaramAM bhASyakAra zrI. jinabhadragaNi kSamAzramaNanI gAthA nIce pramANe che : Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 ] darzana ane ciMtana keNakayaM ti ya vavahArao jiNideNa gaNaharehiM ca / tassAmiNA u nicchayanayassa tatto jao'NannaM // -vizeSAvazyakasUtra, gAthA 3392 ' vizeSAvazyakabhASyanA e gUjarAtI anuvAdanI upadhAtanI TippaNumAM A gAthAno artha A pramANe karyo che: "sAmAyika, je Avazyaka sUtrane eka pahelo bhAga che te arthathI zrI jinendra bhagavAne kahyuM ane sUtrathI zrI gaNadhara mahArAje karyuM che. paraMtu mAre kahevuM joIe ke A artha nathI gAthAmAMthI nIkaLate ke nathI tenI mAladhArI zrI. hemacaMdrakRta, TIkAmAMthI. UlaTuM A nagnata dvAranuM varNana te sAmA pakSakAranI tarapheNamAM nahi, paraMtu viruddhamAM ja jAya che. A dvAramAM ema kahevAmAM AvyuM che ke sAmAyika keNe karyuM ?" ane tene uttara ukta gAthAmAM e pramANe Ape che ke "vyavahArathI sAmAyika zrI tIrthakare ane gaNadharee karyuM che, paraMtu nizcayadaSTie sAmAyikanA kartA tenA svAmI arthAt tenA anuSThAna karanArAo che. sAmAnya abhyAsIo arthe mAnti ara, sUrNa anyanita kaLA nA e sarvavidita kathana anusAra jarUra ema mAnavA prerAya ke sAmAyika e vasturUpe zrI tIrthakaroe upadezya ane sUtrarUpe zrI gaNadharee racyuM; paraMtu tenA dvAranI e gAthAno e artha ja nathI, ene bhAva judo ja che. e gAthAmAM artha dvArA sAmAyika keNe karyuM ane satra dvArA koNe racyuM e praznano uttara ja nathI. emAM to sAmAyika, je jJAna, darzana, cAritrarUpa Atmika pariNAma che, tenA vyavahAra ane nizcayadaSTie karanAranuM nirUpaNa che. e gAthAmAM kahevAmAM AvyuM che ke sAmAyikarUpa Atmika pariNAmanA nizcayadaSTithI kartA tenA anuSThAna karanArAo che ane vyavahAradRSTithI tenA kartAo eTale upadezake, prerake arthAta sAmAyikarUpa AcAranuM upadeza dvArA pravartana karAvanArAo zrI tIrthaMkara, zrI gaNadhara Adi che. te ja vyavahAradaSTie tenA kartA kahevAya. A artha ke gAthAmAM vaparAyelA "svAmI" zabdathI spaSTa thAya che, chatAM tenI TIkAmAM te e artha eTale badhe spaSTa karyo che ane te gAthAnI AgaLapAchaLanuM prakaraNa tathA te uparanI TIkAmAM A mAre kahele ja artha asaMdigdha rIte pratipAdana karavAmAM Avyo che. sA. za e che ke jenA dvAranI prastuta gAthA sAmAyika adhyayananA kartAnuM pratipAdana nathI karatI, paraMtu sAmAyikarUpa Atmika guNanA vyAvahArika ane naiRyika kartAnuM nirUpaNa kare che, jene zabdAtmaka sAmAyika adhyayananA kartAnA nirUpaNa sAthe kazo ja saMbaMdha nathI. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtranA kartA koNa? (2) sAmAyika adhyayanane zrIgaNadharakRta batAvavA mATe bIjuM pramANa upara sUcavela gUjarAtI anuvAdanA TippaNamAM je mUkavAmAM AvyuM che te e che ke jemAM bhagavAnanA sAmAyika paranA bhASaNanuM prayojana batAvyA bAda gaNadharee sAmAyika sAMbhaLyAnA prayajananuM varNana che. te A pramANe che: goyamamAI sAmAiyaM tu kiM kAraNa nisAmeti / nANassa taM tu sundaramaMgulabhAvANa uvaladdhI // --vizeSAvazyakasUtra, mAthA 2125 sAmenA pakSakAra A gAthAo uparathI ema kahevA lAge che ke sAmAyika upaderyuM te bhagavAne, paNa racyuM gaNadharee, paraMtu koI paNa vicAraka A gAthAo kADhI teno artha vAMcI AgaLapAchaLanuM prakaraNa vicArI jeze te tene jaNAze ke e artha karavAmAM keTalI bhUla thAya che! ahIM te eTaluM ja uddiSTa che ke sAmAyika-AcAranuM prathama nirUpaNa bhagavAne zA mATe karyuM ane te AcAranuM zravaNa gaNadharee prathama zA mATe karyuM ? arthAt sAmAyikarUpa jaina dharmanA AtmAnuM prathama prathama gaNudharee je zravaNa karyuM tenuM prajana paraMparAe mokSa che evuM A gAthAomAM batAvavAmAM AvyuM che. temAM gaNadharee sAmAyika sUtra racyAnI gaMdha sarakhI paNa nathI. sAmAyika-AcAra sAMbhaLa, tene jIvanamAM utArave, tenuM phaLa meLavavuM, te vicAra karo e judI vAta che ane sAmAyikasUtranI zAbdika racanAno vicAra e judI vAta che. sAmAyika-AcAranA zravaNa sAthe sAmAyikasUtranI zAbdika racanAne bheLavI devI ane sAmAyika-AcAranA prathama sAMbhaLanArane sAmAyikasUtranA racayitA kahevA e brAMti nathI zuM? (3) e ja gUjarAtI anuvAdanA upodaghAtanI TippaNumAM trIjuM pramANa nirgamadAra vizenuM che. tene lagatI gAthA A che: micchattAitamAo sa niggao jaha ya kevalaM patto / jaha ya pasUrya tatto sAmAiye te pavakkhAmi // . -vizeSAvazyakasUtra gAthA 1546 Ane artha sAmA pakSakAranI jarAye tarapheNamAM nathI ja. A gAthAmAM te bhagavAna zrI mahAvIranuM mithyAtvathI nirgamana thayuM, teozrI je prakAre kevaLajJAna pAmyA ane teozrIthI sAmAyika je rIte pragaTa thayuM tenuM varNana karavAnI pratijJA mAtra che. AmAM to eTaluM ja kathana che ke bhagavAnathI sAmAyika-AcAra zI rIte udbhavyo, paraMtu A Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cha48 ] darzana ane ciMtana gAthAmAM sAmAyika sUtra ke anya AvazyakasUtranI zAbdika racanA saMbaMdhamAM kazuM ja sUcana ke kathana nathI. sAmAyikadharma bhagavAne pragaTAvyo ane zrI gaNadharee jhIlyo, tenI te kaNa nA pADe che? prazna sUtraracanAne che. tenI sAthe AcAranA upadezane saMbaMdha nathI. tethI A pramANa paNa grAhya thaI zakatuM nathI. (4) cothuM pramANa aMgapraviSTa ane aMgabAhya zratanI vyAkhyAo vizenuM te ja TippaNamAM TAMkavAmAM AvyuM che. tenI gAthA A che : gaNahara-therakayaM vA AesA mukkavAgaraNao vA / dhuva-calavisesao vA aMgA-Nagesu nANattaM / / -viroSAvariyasUtra, jAthA 160 A gAthAmAM aMgapraviSTa ane aMgabAhya zratanI traNa vyAkhyAo che, ane A vyAkhyAo zabdAtmaka zratane lAgu paDatI hevAthI te ja AvazyakasUtranA kartAne nirNaya karavAmAM vadhAre, balka khAsa, upayogI che. tethI e vyAkhyA vizenI prastuta bhASyagAthA ane tenA uparanI maladhArIta TIkA e bannene A sthale prastuta prazna paratve jarA vistArathI UhApoha karI le jarUra che. vizeSAvazyaka bhASyanA praNetA zrI. jinabhadragaNi kSamAzramaNa tattvArtha bhASyanA praNetA vAcaka zrI. umAsvAtinA pachI thayelA che, eTale vAcakazrI sAme e bhASya nahi, paNa tene mULabhUta graMtha (Avazyakaniyukti) hato. te vakhatanI AvazyakaniryuktinI kaI prAcIna vyAkhyA agara te te vakhatanI cAlu arthaparaMparA vAcakazrI sAme hatI ema mAnavuM joIe. AvazyakaniyuktinI prastuta gAthA A pramANe che : azkharasaNNIsamma sAiyaM khalu sapajjavasiya ca / gamiyaM aMgapaviDhe satta vi ee sapaDivakkhA // -vizeSAvazyakasUtra, gAthA 454 uparyuMkata mULa gAthAmAM aMgapraviSTa ane aMgabAhya zratane nirdeza che. te gAthAnI te vakhatanI koI prAcIna vyAkhyA agara cAlu arthaparaMparAne AdhAre ja vAcakazrIe pitAnA tatvArthasUtranA bhASyamAM aMgapraviSTa ane aMgabAsthane viveka karele he joIe, athavA te ochAmAM ochuM e viveka karatI vakhate AvazyakaniryuktinI e gAthAne arthe emanA dhyAna bahAra na ja hovo joIe. eTale vAcakazrIe aMgabAhyanuM je svarUpa batAvyuM che Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtranA kartA keNu? [ 749 ane jene meM pramANa tarIke upara prathama ja TAMkela che te svarUpa ukta AvazyakaniryuktinI mUlagAthAnI arthaparaMparAne anusaratuM ja hovuM joIe, ema mAnavAmAM jarAye asvAbhAviktA nathI. A uparathI je kahevAnuM che te e ke AvazyakaniyaMtinI e gAthAmAM nirdiSTa thayela aMgabAhya zratanA svarUpano nirNaya karavAmAM jUnAmAM jUno AdhAra ApaNI pAse tasvArthabhASya sivAya bIjo eke nathI, ane tattvArthabhASya te spaSTa rIte aMgabAhya zratane gaNadharapazcAdbhAvI AcAryapraNata kahe che ane aMgabAhya zratamAM sauthI prathama AvazyakanAM cha adhyayanane gaNAve che, je pahelAM batAvavAmAM AvyuM che. tethI aMgabAghanI vyAkhyA saMbaMdhIne AvazyakaniyaMtinI gAthAne upayoga karavo ja hoya te te tattvArthabhASyanA vaktavya karatAM bIjuM kAMI vadhAre athavA bhinna sUcavI zake tema nathI. have laIe e niyukti-gAthA uparanuM vizeSAvazyakabhASya. A bhASya ja atyAre ApaNI sAme niyuktinI jUnAmAM jUnI ane moTAmAM moTI vyAkhyA che. bhASyamAM aMgapraviSTa ane aMgabAhya zratane spaSTa viveka karavAmAM AvyuM che. A viveka traNa prakAre karavAmAM Avyo che; arthAta kSamAzramaNatrIe aMgapraviSTa ane aMgabAhya zratano bheda sUcavatI traNa vyAkhyAo ApI che. A traNe vyAkhyAo ApyA chatAM mUla bhASyamAM bhASyakAre aMgapraviSTa ane aMgabAhya zratanA udAharaNa tarIke koI graMthane nirdeza karyo nathI. udAharaNa tarIkenA grathano nideza bhASyanA TIkAkAra maladhArI zrI. hemacaMde potAnI TIkAmAM karyo che. sAmAnya rIte bhAratIya TIkAkAnI ane khAsa karIne jaina AcAryonI prakRtiparaMparA jotAM ema mAnavAmAM kazI aDacaNa nathI ke maladhArIe je udAharaNa TAMkyAM che te pitAnI pUrvavata bhAganI TIkAone anusaratAM ja hovAM joIe. maladhArIzrInI TIkA pahelAM bhASya upara je TIkAo hovAnAM pramANe maLe che temAM eka te paNa arthAt kSamAzramaNathInI pitAnI ane bIjI keTayAcAryanI. tattvArthabhASyanA TIkAkAra zrI. siddhasena gaNi maladhArIzrInA pUrvavartI che. temanI sAme ochAmAM ochuM vizeSAvazyakabhASya ane tenI paNa TIka e be te avazya hevAM ja joIe. tethI zrI siddhasena gaNinI aMgabAhyanA kartavabedhaka "jAgadharAnantaryAlimiH" e tatvArthabhASyagata padanI vyAkhyA, je pahelAM upara TAMkI che te prAcIna paraMparAnI viruddha hoya ema na mAnI zakAya, ane zrI. siddhasenagaNi te e padano artha gaNudharavaMzaja zrI. jaMbU Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 ] darzana ane ciMtana svAmI, zrI. prabhavasvAmI vagere AcArya evo spaSTa kare che. te uparathI vizeSAvazyakabhASya ane tenI patta TIkAno aMgabAhyanA kartA vize Azaya kADhavo ja hoya to e ja kADhI zakAya ke gaNadharabhinna zrI. jaMbU, prabhava vagere sthaviree je zrata racyuM te ja aMgabAhya. vizeSAvazyakabhASyanI upalabdha ane ativistRta TIkA maladhArIkRta che. e TIkAmAM bhASyagata traNa vyAkhyAonAM udAharaNa paNa ApelAM che. upAdhyAya zrI. yavijayajI ane senapraznanA praNetA sAme mUlaniyukti, te uparanuM vizeSAvazyakabhASya ane e bhASyanI bhaladhArIta TIkA eTalAM te ochAmAM ochAM hatAM ja. tethI upAdhyAyazrInI tatvArthabhASya uparanI TIkAmAM tathA senapraznamAM aMgabAhya zratanA kartA saMbaMdhe je vicAra che ane jene upara TAMkyo che te prAcIna graMthakAronA abhiprAyane lakSamAM rAkhyA sivAya te lakhAyela na ja hovo joIe. upAdhyAyazrInI vRtti ane senaprazna te spaSTa rIte aMgabAhyane gaNadharabhinna AcAryapraNIta sUcave che, je upara batAvavAmAM AvyuM che. pUrvApara AcAryonA vicArasAmyanI kalpanA upara UbhI karela anumAnAtmaka dalIlane cheDI have sIdhI rIte mAladhArIkRta TIkAne laI tenA upara vicAra karIe. bhASyanI prastuta gA0 550 mInI mAladhArIkRta TIkA nIce pramANe cheH ___ aMgA'naMgapraviSTazrutayoridaM nAnAtvametad bhedakAraNam / kim ? ityAha gaNadharA gautamasvAmyAdayaH, tatkRtaM . zrata dvAdazAMgarUpamaMgapraviSTamucyate / sthavirAstu bhadrabAhusvAmyAdayaH, tatkRtaM zrutamAvazyakaniyuktyAdikamanaMgapraviSTamaMgabAthamucyate / athavA vAratrayaM gaNadharapRSTasya tIrthakarasya saMbandhI ya AdezaH prativacanamutpAda-vyaya-dhrauvyavAcakaM padatrayamityarthaH, tasmAd yanniSpannaM tadaMgapraviSTa dvAdazAMgameva, mutkaM mutkalamapraznapUrvakaM ca yad vyAkaraNamarthapratipAdanaM, tasmAniSpannama gabAhyamabhighoyate, taccAvazyakAdikam / vA zabdoM'gA'naMgapraviSTatve pUrvoktabhedakAraNAdanyatvasUcakaH / tRtIyabhedakAraNamAha 'dhuva-calavisesao va tti' dhruvaM sarvatIrthakaratIrtheSu niyataM nizcayabhAvi zrutamaMgapraviSTamucyate dvAdazAMgamiti / yatU punazcalamaniyatamAvi tat tandulavaikAlikaprakaraNAdizrutama gabrAhyam / vA zabdo'trApi bhedakAraNAntaratvasUcakaH / idamuktaM bhavati-gaNadharakRtaM, padatrayalakSaNatIrtha karAdezaniSpannaM, dhruvaM ca yacchrataM tadaMgapraviSTamucyate, tacca dvAdazAMgIrUpameva / yatpunaH sthavirakRtaM, mutkalArthAbhidhAnaM, calaM ca tdaavshykprkiirnnaadishrutmNgvaahymiti | Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtranA kartA kezu? [ 7pa1 A TIkAmAM aMgapraviSTa ane aMgabAhya zratanA bhASyakAre karela vivekanA spaSTIkaraNa uparAnta traNe vyAkhyAonAM judAM judAM traNa udAharaNa che, je khAsa dhyAna kheMce che. (4) pahelI vyAkhyAmAM aMgapraviSTane zrI. gautama Adi gaNadharakRta tarIke oLakhAvI tenA udAharaNa tarIke dvAdazAMga zratane mUkyuM che, ane aMgabAghane zrI. bhadrabAhu Adi virakRta tarIke oLakhAvI tenA udAharaNa rUpe Avazyakaniryukti vagere zrata darzAvyuM che. . (3) bIjI vyAkhyAmAM gaNadharanA praznanA uttaramAM tIrthakara dvArA upadezAla tripadI uparathI racAyela zratane aMgapraviSTa tarIke oLakhAvI tenuM udAharaNa ApatAM e mRta te dvAdazAMgI rUpa ja che evo khAsa bhAra mUkI maladhArIe mAtra dvAdazAMgIne aMgapraviSTa kahyuM che ane chUTuM chavAyuM tema ja prazna vinA je arthapratipAdana thayuM hoya tenA uparathI racAyela zratane aMgabAhya tarIke oLakhAvI tenA udAharaNamAM Avazyaka Adi zrata aMgabAhya che ema kahevAmAM AvyuM che. () trIjI vyAkhyAmAM dareka tIrthakaronA tIrthamAM avasthaMbhAvI tarIke batAvIne ja aMgapraviSTa kahevAmAM AvyuM che ane dareka tIrthamAM niyamathI na honAra zratane aMgabAhya tarIke oLakhAvI tenA udAharaNamAM tandulavaikAlika Adine mUkyuM che. | pahelI vyAkhyAnA udAharaNamAM zrI. bhadrabAhusvAmI Adi ane Avazyakaniryukti Adi e be pado khAsa dhyAna kheMce che. jyAM sudhI saMpUrNa Avazyaka sUtra zrI. bhadrabAhusvAmIkRta che e matalabanuM sAdhaka pramANa na maLe tyAM sudhI Avazyaka niryukti e sAmAsikapadane dvanda samAsane badale sAmA pakSane anukUla e tapuruSa samAsa ja levo joIe; ane e samAsa letAM teno artha eTale ja thAya ke AvazyakaniyaMti vagere je zrata zrI. bhadrabAhu vagerenuM banAveluM che tene aMgabAhya samajavuM. niyukti zrI. bhadrabAhusvAmInI hovAnI prasiddhi AbAlavRddha jANItI che, tethI ja tenuM udAharaNa ApyuM che. A prathama vyAkhyAnA udAharaNa uparathI mUla AvazyakasUtranA kartA vize kazo ja prakAza paDato nathI. bIjI vyAkhyAmAM aMgabAhyanA udAharaNa tarIke Avazyakane mukhyapaNe mUkeluM che, ane ene chUTAchavAyA ke prazna vinAnA ja bhagavAnanA upadeza uparathI racAyeluM kahevAmAM AvyuM che. jyAM sudhI gaNadharane AvazyakanA kartA tarIke asaMdigdhapaNe sAbita karate prAcIna ullekha maLI na Ave tyAM sudhI AvazyakasUtrane artharUpe tIrthakarakathita mAnavA chatAM tene zabdarUpe gaNadharakRta kema mAnI zakAya? Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7para darzana ane ciMtana ane vaLI jyAre UlaTAM aneka virAdhI pramANA AvazyakasUtrane gaNadharabhinna AcArya praNIta khatAvanArAM maLatAM heAya tyAre ema mAnavuM e te spaSTa pramANeAnI avamAnanA karavA jevuM thAya. alabatta, sthavira zabda gaNadharane paNa lAgu paDe che, paNa tethI AvazyakasUtra gaNadharakRta ja che ema kAMI phalita thatuM nathI. maladhArInI TIkAnA ullekha uparathI ( tattvArthaM bhASya AdinA ullekhAne dhyAnamAM laI) artha kADhavA jaIe teA saralapaNe eTalA ja artha nIkaLI zake ke vagara prazne ja tIrthaMkaranA upadeza uparathI racAyela je Avazyaka vagere zruta te aMgakhAva. ATalA artha AvazyakanA ka tarIke keAI vyaktinA niNaeNya karavA khasa nathI. tevA nirNaya mATe te vivAdagrasta sthaLamAM spaSTa pramANe joIe. jo tattvArthabhASya AdinAM upara TAMkelAM cAra spaSTa pramANA ApaNI sAme na hota to maladhArInI TIkAno adhyAhAravALA ullekha gaNadharane AvazyakanA kartA tarIke manAvavA ApaNane lalacAvata. trIjI vyAkhyA ane temAM TAMkela udAharaNa ApaNane prastuta carcAmAM kAMI upayeAgI nathI, tethI te para vicAra karavA e asthAne che. ekaMdara upara Apela maladhArI zrI. hemacaMdranI TIkA Avazyakane gaNadharakRta sAbita karavA kAI spaSTa purAvA pUrA pADatI nathI. tethI mUla niyukti, tenuM bhASya ane maladhArIkRta TIkA e badhAM, tattvArtha bhASya AdinA prathama TAMkela ullekhAne savAdI ane e rIte ja ghaTAvavAM joI e. chelle eka prazna rahe che ane te e ke bhagavAna zrImahAvIre pratikramaNadharma upadezyo. jyAre teozrIe potAnA ziSyaparivArane pratikramaNanuM vidhAna avazyaka vya tarIke upadezyuM tyAre te ziSyaparivAra e vidhAnanuM pAlana karatI vakhate kAMI ne kAMI zabdo, vAkayo ke sUtro melatAM ja haze. jo e ziSyaparivAra samakSa pratikramaNavidhAyI zabdapATha na hAya tA te pratikramaNa kare ja kevI rIte? ane jo zabdapATha hAya to te pATha gaNudhara sivAya anya racita mAnavAmAM zuM pramANa che? alabatta, A prazna mane pahelAM paNa thayelA, ane atyAre paNa thAya che; chatAM jyAre saMpUrNa Avazyaka gaNadhara kRta ja che e matalabanu kAI spaSTa pramANa ja nathI maLatuM ane gaNadharabhikRta hovAnAM ekathI vadhAre spaSTa pramANA maLe che tyAre ema ja samanvaya karavAnI pharaja paDe che ke atyAre je AvazyakasUtranA kartAnA prazna carcavAmAM Ave che te AvazyakasUtra e samajavuM joI e ke jenA upara zrI. bhadrAhvAmInI niyukti maLe che te. badhAM sUtro niyuktithI prAcIna tA che ja ane e sUtreAnA kartAnI ja A sthaLe carco che. Avazyaka tarIke Aje manAtAM adhAM sUtreA akSarazaH niyuktipUrvabhAvI nathI. dhaNAM sUtreA deza, kAla Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakasUtranA kartA keNu? [ 53 AdinA parivartana sAthe lAbhanI saMbhAvanAthI niryukti pachI paNa racAyelAM che ane umerAyelAM paNa che; ane Aje ApaNe e sUtrone niryuktipUrvabhAvI sUtra jeTalAM ja agatyanA mAnIe chIe. tevI rIte gaNadhara sudhamathI mAMDI zrI. bhadrabAhusvAmI sudhI aneka sUtra racAyelAM hovAM ja joIe. tethI ja zrI. siddhasena gaNi vagere AvazyakasUtrane zrI jabU, prabhava Adi AcArya praNIta kahe che. alabatta, e sUtrasamUhamAM kaI kaI sUtra gautamAdi gaNadharakRta paNa hoya evI saMbhAvanAne khAsa sthAna che, paNa ahIM mAre muddo saMpUrNa upalabdha AvazyakanA kata saMbaMdhe che. huM pahelAM ja sUcita karI gayo chuM ke upalabdha pramANe mAtra eTaluM ja sAbita karI zake che ke upalabdha saMpUrNa Avazyaka zrutaskaMdha gaNadharata nathI. AthI kaI amuka sUtra gaNadharakRta, heya ema mAnavAmAM kazo ja bAdha nathI ane tethI ja zrI. haribhadrasUrinA IriyAvahiya satra gaNadharakathita che" evA matalabanA ullekhane paNa ghaTAvI zakAya tema che. saMpUrNa AvazyakanAM sUtro koI eka ja kartAnI kRti hoya tema nathI. tenA kartA zrI. jaMbu, prabhava Adi aneka sthavire hoya tevo saMbhava che, ane tema chatAM te AvazyakanuM prAcInatva ane mahattva jarAye ghaTatuM nathI. have pachI kaI vicAraka saMpUrNa Avazyaka sUtrane gaNadharakRta sAbita kare evA spaSTa. ullekha rajU karaze te te saMbaMdhamAM jarA paNa pUrvagraha rAkhyA sivAya pramANuMnusArI vicAra karavA ane pharI pramANenuM balabala tapAsavA prayatna thaze. saMpUrNa upalabdha Avazyaka zrutaskaMdha gaNadharakRta nathI, tema ja tenAM badhAM sUtre koI eka kartAnI kRti nathI e vAta je uparanI vicArasaraNIthI sAbita thatI hoya toye keTaluMka khAsa vicAravAnuM ane parIkSaNa karavAnuM kAma bAkI rahe che. jema ke bhagavAna mahAvIranA samayamAM kayAM kayAM Avasyakane lagatAM sUtra vyahavAramAM AvatAM ane kayAM kayAM te vakhate racAyelAM, tema ja te prAcIna sUtro cAlu rahIne navIna sUtre kyAM kyAM kyAre umerAyAM, tema ja navIna sUtra dAkhala thatAM kyAM ane keTalAM prAcIna sUtro vyavahAramAMthI adazya thayAM agara te rUpAntara pAmyAM; tema ja pratyeka prAcIna ke uttarakAlIna sUtro konI konI kati che?--A ane AnA jevA aneka vicAraNIya prazno che. teno UhApoha karavAnuM mana nathI ema te nahi ja, paNa atyAre e kAma karavA sAvakAza na hovAthI vicAraka ane aitihAsika vidvAnonuM A bAbata tarapha lakSa kheMcuM chuM. AzA che ke vidyArasike A bAbatamAM vadhAre mahenata karI navuM ghaNuM jANavA jevuM upasthita karaze. -jaina sAhitya saMzodhaka kha 3, aMka 2. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsanuM mukhya sAdha [ 16 ] vikAsa mukhyatve be prakAranA cheH zArIrika ane mAnasika. zArIrika vikAsa kevaLa manuSyomAM jovAmAM Ave che ema nathI, paraMtu judI judI jAtanAM pakSIo tathA jaMgalI ane pALelAM pazue sudhdhAMmAM enuM viziSTa astitva jovAmAM Ave che. rahevAnI tathA khAvApIvA vagerenI pUrI sagavaDA hAya ane ciMtA ke bhaya na heAya to pakSI ke pazu paNa khUba baLavAna tathA hRSTapuSTa zarIravALAM thaI zake che. manuSyanA ane pazupakSIonA zArIrika vikAsamAM eka khAsa phera che ane te dhyAnamAM rAkhavA jevA che. te phera e manuSyano zArIrika vikAsa kevaLa khAvA-pIvAnI tathA paheravA oDhavAnI sagavaDAthI pUrepUrA thaI ja nathI zakatA, jyAre pazu-pakSI vagerene zArIrika vikAsa kevaLa eTalI sagavaDAthI pUrepUrA siddha thAya che. manuSyanA zArIrika vikAsa pAchaLa jo pUrepUrA ane ucita manovyApAra-buddhiyoga hoya to ja te sapUrNapaNe tathA ucita rIte siddha thaI zake che, khIcha kAI paNa rIte nahi. A pramANe manuSyanA zArIrika vikAsa, je pazu-pakSI vagerenA zArIrika vikAsa karatAM judA svarUpane che, enuM asAdhAraNa tathA mukhya sAdhana buddhiyAga-maneAvyApAra, saMyata pravRttinivRtti e ja che. mAnasika vikAsa to, jyAM sudhI enA pUrNa rUpanA atyAra sudhI saMbhava jovAmAM Ave che, mAtra manuSyamAM ja che. zarIrayAga, dehavyApAra jarUra nimitta che. zarIrayAga vinA mAnasika vikAsa saMbhavita nathI, tema chatAM game teTale zarIrayAga hAya, game teTalI zArIrika huSTapuSTatA hoya, game teTaluM zarIrakhaLa hAya, paraMtu jo manoyoga, buddhivyApAra tathA samucita rIte yogya dizAmAM mananI gatividhi na hoya tA mAnasika vikAsa-pUrNatAlakSI vikAsa-ne kAI divasa paNa sabhava nathI. A saMkSipta prastAvanAthI eTaluM teA phalita thaI ja jAya che ke manuSyane pUrNa tathA samucita zArIrika tathA mAnasika eu prakAranA vikAsa kevaLa eka vyavasthita tathA jAgrata buddhiyoganI apekSA rAkhe che. A kulita athamAM to kAI nA matabheda nathI. ahIMyAM e vize kAMI navuM vidhAna karavAnuM nathI tathA enA vize kAMI vizeSa UhApAha paNa karavAne nathI. ahIyAM sakSepamAM je kahevAnuM che te AnI sAthe saMbaMdha hovA chatAM AnAthI judA muddA upara ja kahevAnuM che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsanuM mukhya sAdhana [ 55 ApaNe bIjA dezenI vAta karavA karatAM ApaNuM dezane ja sAme rAkhIne vicAra karIe te vyAvahArika tathA tAttvika dRSTie vizeSa upayogI thaze. ApaNA dezamAM A vAta te ApaNe game tyAM joI zakIe chIe ke jeo khAvApIvA vageremAM tathA Arthika dRSTie vadhAre nizcita che, jemane vArasAmAM paitRka saMpatti, jamInadArI ke rAjasattA prApta thAya che, teo ja moTe bhAge mAnasika vikAsamAM maMda hoya che. meTA moTA dhanavAnanAM saMtA ne juo, rAjaputrone le ke jamInadArene juo. tamane jovA maLaze ke bahArane bhapako ke dekhAva mATenI saMskRti hovA chatAM teomAM manane, vicArazaktine tathA pratibhAne vikAsa ochAmAM ocho haze. bahAranAM sAdhanonI emane kamI nathI, abhyAsanAM sAdhano paNa emanI pAse pUrepUrAM hoya che, zikSaka vagere sAdhane emane yatheSTa heya che, chatAM paNa A vargane mAnasika vikAsa eka rIte baMdhiyAra pANInI jema gatihIna hoya che. enAthI UlaTuM, ApaNe eka e varga laIe ke jene vArasAmAM koI skUla saMpatti maLatI nathI tathA manoyoga mATenI bIjI koI viziSTa sagavaDo paNa saraLatAthI nathI maLatI, chatAM paNa e ja vargamAMthI asAdhAraNa manovikAsa vALI vyaktio pedA thAya che. A taphAvatanuM kAraNa zuM che e ja ApaNe jovAnuM che. hevuM te ema joIe ke jeone vadhAre sAdhana, ane te paNa vadhAre saraLatAthI, maLatAM hoya tene ja jaladI tathA vadhAre vikAsa thAya, paraMtu jovAmAM enAthI UlaTuM Ave che. mATe ApaNe zodhavuM joIe ke vikAsanuM mULa kAraNa zuM che? mukhya bAbata kaI che ke je na hoya te bIjuM badhuM hovA chatAM na hovA barAbara banI jAya che ? uparanA praznano javAba taddana saheluM che. pratyeka vicAraka vyakti potAnA jIvanamAMthI tathA AjubAjunI vyaktionA jIvanamAMthI te meLavI zake che. te javAba e che ke javAbadArI tathA uttaradAyitva ja vikAsanuM mukhya tathA asAdhAraNa bIja che. ApaNe mAnasazAstranI dRSTie jovuM paDaze ke javAbadArImAM evI kaI zakti che ke jene lIdhe te bIjAM badhAM vikAsanAM sAdhanonI apekSAe mukhya sAdhana banI jAya che? manano vikAsa enA satvaaMzanI yogya tathA pUrNa jAgRti para ja AdhAra rAkhe che; jyAre rAjasa tathA tAmasa aMza sattva karatAM prabaLa thAya che tyAre mananI vicArazaktiegya tathA zuddha vicArazakti-kaMThita thaI jAya che tathA DhaMkAI jAya che. manano rAjasa aMza tathA tAmasa aMza baLavAna thAya che tyAre tene ja vyavahAramAM pramAda kahe che. keNa nathI jANatuM ke pramAdathI vaiyaktika tathA sAmaSTika badhI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 756 ] darzana ane ciMtana kharAbIo thAya che? jyAre mANasa binajavAbadAra rahe che tyAre tenI binajavAbadArIne lIdhe tenA mananI gati kuMThita thaI jAya che, tathA pramAdanuM tattva vadhavA mAMDe che, jene gazAstramAM mananI kSipta tathA mUDha avasthA kahI che. jevI rIte zarIra upara gajA uparAMta bhAra lAdavAthI enI phUrti tathA enuM snAyubaLa kAryasAdhaka nathI rahetuM, tevI ja rIte rajoguNathI utpanna thayela kSipta avasthAne bhAra mana upara paDavAthI mananI svAbhAvika satvaguNathI utpanna thayela vicArazakti niSkriya thaI jAya che. A pramANe mananI nikriyatA, je vikAsanI ekamAtra avarodhaka che, enuM mukhya kAraNa rAjasa tathA tAmasa guNone ukeka che. jyAre ApaNe ApaNuM jIvanamAM kaI javAbadArIne nathI letA athavA to laIne nathI nabhAvatA tyAre mananA sAttvika aMzanI jAgRti thavAne badale tAmasa tathA rAjasa aMzanI prabaLatA thavA lAge che, tathA manano sUkSma tathA sAce vikAsa rokAI jaI kevaLa sthUla vikAsa rahI jAya che ane te paNa sAcI dizA tarapha nathI hota. A ja kAraNathI binajavAbadArInuM tattva manuSyajAti mATe sauthI vadhAre bhayAnaka vastu che. te tattva kharekhara manuSyane manuSyatvanA yathArtha bhAgamAMthI cuta karI nAkhe che. A ja kAraNe javAbadArInuM vikAsamAM asAdhAraNa mahaepaNa jaNAI Ave che. javAbadArI aneka prakAranI hoya che. koIke samaye te mohamAMthI paNa Ave che. koIka yuvaka-yuvatInuM ja udAharaNa le. je vyakita upara jene viziSTa maha haze tenI pratye te potAne javAbadAra samajaze, tenI pratye ja te pitAnA kartavyapAlanane prayatna karaze. bIjAonI pratye te upekSA paNa evI zake che. koIka samaye javAbadArI sneha tathA premamAMthI Ave che. mAtA pitAnA baccA pratye e snehane vaza thaIne kartavyapAlana kare che, paNa bIjAMnAM baccAMo pratye te kartavyane vicAra bhUlI paNa jAya che. koIka vakhata javAbadArI bhayamAMthI Ave che. je koIne bhaya hoya ke A jaMgalamAM rAtre ke divase vAgha Ave che to te aneka prakAre jAgrata rahI bacavAnuM kartavya karaze, paraMtu bhayanuM nimitta cAlyuM jatAM ja te pharIthI nizciMta thaI potAnI tathA bIjAnI pratyenAM kartavyone bhUlI jaze. e ja pramANe lebhavRtti, parigrahAkAMkSA, krodhabhAvanA, badale levAnI vRtti, mAna, matsara vagere aneka rAjasa tathA tAmasa aMzethI javAbadArI thoDI ke vadhAre, eka ke bIjA rUpamAM utpanna thaI manuSyanA jIvananuM Arthika tathA sAmAjika cakra calAve che. paraMtu e dhyAna rAkhavAnuM che ke ahIMyAM vikAsanA, viziSTa vikAsanA tathA pUrNa vikAsanA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsanuM mukhya sAdhana [cha asAdhAraNa tathA mukhya sAdhanarUpe je javAbadArIne saMketa karavAmAM AvyA che te javAbadArI A badhIye maryAdita tathA saMkucita javAbadArIthI judI tathA para che, kAraNa ke te javAbadArI kAI eka AMzika tathA saMkucita bhAva upara avalaMbita nathI. te javAbadArI badhAnI pratye, sadAne mATe, badhAM sthaLee, ekasarakhI hoya che; bhale pachI te peAtAnI pratye jovAmAM Ave ke kauTuMbika, sAmAjika, rASTriya tathA Adhunika pratyeka vyavahAramAM kAmamAM levAtI hoya. te javAbadArI eka evA bhAvamAMthI utpanna thAya che ke je kSaNika nathI, saMkucita nathI ke malina nathI. te bhAva peAtAnI jIvanazaktinA yathArtha anubhava karavAnA che. jyAre A bhAvamAMthI javAbadArI pragaTe che tyAre te kayAreya, rokAtI nathI. sUtAM-jAgatAM, satata vegavALI nadInA pravAhanI jema, te peAtAnA mA upara kAma kare che. te samaye manane! kSipta tathA mUDha bhAva manamAM pharakI nathI zakatA. te samaye manamAM niSkriyatA ke kuMDitatAnA saMcArane saMbhava ja nathI hoto. A ja javAbadArInI saMjIvanI zakti che, jene kAraNe te khIjA badhAM sAdhanA upara Adhipatya dharAve che ane je pAmarathI pAmara, garIbathI garIba, duLathI duLa tathA tucchathI paNa tuccha gaNAtA kula tathA parivAramAM janmela vyaktine saMta, mahaMta, mahAtmA tathA IzvaranA avatAra jevI banAve che. uparanA varNanathI atyAra sudhI eTaluM te phalita thayuM che ke mAnavIya vikAsanA ekamAtra AdhAra javAbadArI ja che. javAbadArI paNa kAI eka bhAvathI saMcAlita nathI thatI. asthira, saMkucita tathA kSudra bhAveAthI paNa javAbadArI pravRtta thAya che ane sthira, vyApaka tathA zuddha bhAvathI paNa te pravRtta thAya che. meAha, sneha, bhaya, lAbha vagere bhAve| pahelA prakAranA che ane jIvanazaktine yathArtha anubhava e bIjA prakAranA bhAva che. have ApaNe e vicAravuM rahyuM che ke javAkhadArInA preraka, uparanA me prakAranA bhAvAmAM paraspara ze! pharaka che, tathA je pahelA prakAranA bhAve karatAM bIjA prakAranA bhAvAmAM zreSThatA che te te kayA kAraNe che? jo A vicAra spaSTa thaI jAya te! pachI uparanA beu prakAranA bhAveA upara AdhAra rAkhavAvALI javAbadArIone pharaka tathA temanI zreSThatA ane kaniSThatA paNa dhyAnamAM AvI jaze. mAhamAM rasAnubhUti che tathA sukhasavedana paNa thAya che, paraMtu te eTaluM ardhuM parimita ane eTalu badhu asthira che ke enA Adi, madhya ke aMtanI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 958 ] darzana ane ciMtana tA zuM vAta, enA pratyeka aMzamAM zaMkA, duHkha tathA cintAnA bhAva bharelA hAvAne kAraNe ghaDiyALanA lAlakanI jema te manuSyanA cittane asthira rAkhe che. dhArA ke yuvaka ke yuvatI potAnA premapAtra pratye sthULa mehane kAraNe khUba ja dattacitta rahe che; enI pratye phatavya pALavAmAM kAI paNa truTi AvavA nathI detAM. emAM ene rasAnubhava tathA sukhasaMvedana paNa thAya che. tApaNa jhINavaTathI parIkSA karavAmAM Ave te jaNAI Avaze ke te sthULa mAha jo saundarya ke bhAgalAlasAmAMthI utpanna thayA haze teA kANu jANe kaI kSaNe te naSTa thaI jaze, kaI kSaNe te e thaI jaze ke khIjA rUpamAM pheravAI jaze. je kSaNe yuvaka ke yuvatIne prathamanA premapAtra karatAM khIju kAI vadhAre suMdara, vadhAre samRddha, vadhAre baLavAna ke vadhAre anukULa premapAtra maLaze e ja kSaNe enuM citta prathamanA pAtra taraphathI khasI jaI bIjA taraka jhUkaze. e jhUkavAnI sAthe ja prathama pAtranI pratye kartavyapAlananuM cakra, je pahelAMthI cAlatu hatuM, tenI gati tathA dizA badalAi jaze. khIjA pAtra pratye paNa te cakra ceAgyarUpe cAlI nahi zake tathA meAhane! rasAnubhava, je katavyapAlanathI saMtuSTa thaI rahyA hatA te rasAnubhava, kartavyapAlana karavAthI ke nahi karavAthI atRpta ja raheze. mAtA mAhavaza thaI pAtAthI utpanna thayela bALaka pratye peAtAnuM je kAMI paNa hoya te badhuM arpaNa karI rasAnubhava kare che, paraMtu enI pAchaLa jo kevaLa mAhanA bhAva hoya to rasAnubhava taddana asthira tathA saMkucita thaI jAya che. dhArA ke te bALaka marI gayuM ane enA badalAmAM enA karatAM paNa vadhAre suMdara tathA vadhAre hRSTapuSTa bALaka ucheravA mATe maLyuM ke je bilakula mAhIna hAya; paraMtu AvA nirAdhAra tathA suMdara bALakane meLavIne paNa te bALakarahita thayela mAtA te nirAdhAra ane suMdara bALaka pratye kartavyapAlana karavAmAM AnaMda ke rasAnubhava nahi mAne, je te peAtAthI utpanna thayela peAtAnA bALaka pratye kartavyapAlana karavAmAM mAnatI hatI. Anu kAraNa zuM che? khALaka tA pahelA karatAM paNa vadhAre sAruM maLyu che. e mAtAmAM bALakanI spRhA tathA arpaNa karavAnI vRtti paNa che. peluM nirAdhAra khALaka paNa mAtA vinAnuM hovAthI AvI bALakanI apekSA rAkhatI mAtAnI premavRttinuM adhikArI che. tepaNa te mAtAnuM citta te khALaka pratye mukta dhArAthI nathI vahetuM. enuM kAraNa eka ja che ane te e ke te mAtAnI sasva nyochAvara tathA arpaNa karavAnI vRttinA preraka bhAva kevaLa mAha hatA, je sneha hAvA chatAM paNa vyApaka tathA zuddha na hatA. A kAraNathI te mAtAnA hRyamAM e bhAva heAvA chatAM emAMthI Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsanuM mukhya sAdhana [59 kartavyapAlananA phuvArA nathI UDatA, aMdara ne aMdara enA hRdayane dabAvIne sukhIne badale-khAdhelA, paNa nahi pacela annanI jema-ene duHkhI kare che. AvuM nahi paceluM anna nathI lehI banIne zarIrane paNa sukha pahoMcADatuM ke nathI bahAra na nIkaLavAne kAraNe zarIrane paNa halakuM karatuM; aMdara ne aMdara saDI zarIrane tathA cittane asvastha kare che. A ja sthiti kartavyapAlanamAM nahi pheravAyela evA te mAtAnA sanehabhAvanI hoya che. ApaNe koIka samaye bhayane kAraNe rakSaNa mATe jhuMpaDI banAvI tathA enI saMbhALa paNa rAkhI, bhayane kAraNe bIjAothI bacavA mATe akhADAmAM kasarata karI baLa paNa meLavyuM, kavAyata tathA nizAnabAjIthI sainikazakti paNa meLavI, AkramaNane samaye-bhale e AkramaNa pitAnA upara, kuTuMba upara ke samAja upara ke rASTra upara hoya--eka sainikanI rIte kartavyapAlana karyuM, paraMtu pitAnA upara athavA ApaNe jene pitAne gamyuM hatuM tenA upara bhaya na rahyo hoya, paNa jene ApaNe pitAne nathI samajatA ke je rASTrane ApaNe pitAnuM rASTra nathI samajatA tenA upara, ApaNA upara Avela bhaya karatAM paNa pracaMDa bhaya AvI paDe tyAre, ApaNuM bhayamAMthI bacAvavAnI zakti ApaNane kartavyapAlanamAM kadI paNa pravRtta nahi kare. ApaNAmAM bhayathI bacavAnI ke bacAvavAnI keTalIye zakti kema na hoya, paraMtu te zakita je saMkucita bhAvathI utpanna thaI hoya te jarUriyAta hovA chatAM te kAmamAM nahi Ave ane jyAM jarUriyAta nahi hoya athavA to ochI jarUriyAta haze tyAM paNa kharcAze. hamaNAM ja ApaNe joyuM ke yuropanAM tathA bIjAM rASTro pAse bhayathI bacavAnI tathA bacAvavAnI asIma zakti hovA chatAM ane bhayagrasta ebirasIniyAe seMkaDe vinaMtI karavA chatAM tene kAMI paNa madada te rASTro na karI zakyAM. A pramANe bhayajanita kartavyapAlana paNa adhUruM ja hoya che tathA meTebhAge UlaTuM paNa hoya che. Ama mohanI kaTimAM gaNAtA badhAye bhAvonI eka ja sarakhI vyavasthA che ane te e ke e bhAvo taddana adhUrA, asthira tathA malina hoya che. - jIvanazaktine yathArtha anubhava e ja bIjA prakArane bhAva che je udaya pAmatAM calita ke naSTa paNa nathI thato. eka prazna thaI zake che ke jIvanazakitanA yathArtha anubhavamAM kayuM evuM tattva che ke jene kAraNe te sadA sthira, vyApaka tathA zuddha rahe che. eno uttara meLavavA mATe jIvanazaktinA svarUpa upara thoDo vicAra karavo paDaze. ApaNe ApaNuM manamAM ja vicArIe ane joIe ke jIvanazakti e Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i60 ] darzana ane ciMtana kaI vastu che. koI paNa samaju vyakti zvAsocchavAsa ke prANane jIvananI mULa AdhArazakti mAnI nahi zake, kAraNa ke kaI kaI samaye dhyAnanI viziSTa avasthAmAM prANane saMcAra cAlu na rahevA chatAM jIvanazakti ema ne ema rahe che. A uparathI mAnavuM paDe che ke AdhArabhUta zakti koI bIjI ja che. atyAra sudhInA badhAye AdhyAtmika sUkSma anubhavIoe e AdhArazaktine cetanA kahI che. cetanA evI eka sthira tathA prakAzamAna zakti che ke je zArIrika, mAnasika tathA indriyaviSayaka vagere badhAMye kAryo upara jJAnane, samajane, parijJAnane prakAza satata pheMkyA kare che. bhale Indriya kaI paNa pravRtti kare, bhale mana game tyAM gati kare, bhale zarIra kaI paNa vyApAra kare, paraMtu e badhAMnuM satata bhAna koI eka zaktine thoDuM thoDuM thayA ja kare che. ApaNe dareka avasthAmAM ApaNI zArIrika, IndriyaviSayaka tathA mAnasika kriyAothI je ceDA paricita rahyA karIe chIe te kayA kAraNe ? je kAraNathI ApaNane ApaNI kriyAonuM saMvedana thAya che e ja cetanAzakti che, tathA ApaNe enAthI vadhAre ke ochA kazuM paNa nathI. cetanAnI sAthe ne sAthe ja bIjI eka zakti otaprota che, jene saMkalpazakti kahevAmAM Ave che. cetanA je kAMI paNa samaje ke vicAre tene kAryAnvita karavuM ke mULa rUpamAM lAvavuM e je cetanAnI sAthe bIjuM koI baLa na hoya te na banI zake ane cetanAnI badhIye samaja nakAmI jAya tathA ApaNe jyAMnA tyAM ja rahIe. ApaNe anubhava karIe chIe ke samajaNa ke darzana anusAra eka vAra saMka9pa thayo ke cetanA pUrNarUpe kAryAbhimukha thAya che; jema ke kUdanAra vyakti kUdavAno saMkalpa kare che te badhuMye baLa ekaThuM thaIne ene kudAvI nAkhe che. saMkalpazaktinuM kAma baLane vikherAI jatAM rokavAnuM che. saMkalpazaktinuM baLa maLatAM ja cetanA gatizIla thAya che tathA pitAnuM sAdhya siddha karIne ja saMtoSa pAme che. A gatizIlatAne cetanAnuM vIrya samajavuM joI e. A pramANe jIvanazaktinA mukhya traNa aMza cheH cetanA, saMka9pa tathA vIrya ke baLa. A traNa aMzavALI zaktine ja jIvanazakti samajavI, jene anubhava ApaNane dareka nAnAmoTA sarjanakAryamAM thAya che. je samajaNa na hoya, saMkalpa na hoya tathA puruSArtha-vIryagati na hoya te kaI paNa sajana thaI ja nathI zakatuM. e dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke jagatamAM e kaI paNa nAne ke moTo jIvanadhAraNa karanAra zarIrI nathI ke je koI ne koI prakAranuM sarjana na karate hoya. A uparathI prANImAtramAM upara darzAvela traNa aMzavALI jIvanazakti che te samajAya che. Ama to AvI zaktine jevI rIte ApaNe Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAsanuM mukhya sAdhana [ 71 pite potAnAmAM pratyakSa anubhava karIe chIe evI ja rIte bIjAM prANIonAM sarjana kAryathI teomAM rahelI te zaktinuM anumAna karI zakIe chIe, chatAM ene anubhava, ane te paNa yathArtha anubhava, eka alaga vastu che. sAme UbhelI dIvAlane kaI nathI" ema kahe te paNa ApaNe mAnI zakatA nathI. ApaNe te te sAmI rahela dIvAlanA astitvane ja anubhava karIzuM. e ja pramANe sAmI UbhelI dIvAlanA anubhavanI jema pitAnAmAM tathA bIjAmAM rahela traNa aMzavALI zaktinA astitvane tathA enA sAmathyane anubhava kare e ja jIvanazaktine yathArtha anubhava karyo gaNAya. - jyAre Avo anubhava prakaTa thAya che tyAre pitAnI pratye tathA bIjA pratye jIvanadaSTi badalAI jAya che. pachI te e bhAva utpanna thAya che ke sarvatra triaMzI jIvanazakti (saccidAnaMda) kAM to akhaMDa ke eka che, kAM te sarvatra samAna che. koIne saMskAra-anusAra akhaMDAnubhava thAya ke koIne samAnatAne anubhava, paraMtu enAthI pariNAmamAM koI paNa phera nathI paDato. abhedadaSTi dhAraNa karanAra bIjAnI pratye e ja javAbadArI rAkhaze, je e pitAnI pratye rAkhatuM haze. vAstavika rIte enI javAbadArI ke kartavyadaSTi pitAnA tathA pArakAnA bhedathI bhinna nathI thatI. e ja pramANe sAmAnya daSTi dhAraNa karanAra paNa pitAnA ane pArakAne bhedathI kartavyadraSTimAM ke javAbadArImAM tAratamya nathI karI zakato. mohakoTimAM gaNAtA bhAvothI prerita javAbadArI ke kartavyadRSTi ekasarakhI akhaMDa ke AvaraNarahita nathI hotI, jyAre jIvananA yathArtha anubhavathI prerita javAbadArI ke kartavyadRSTi haMmezAM ekasarakhI tathA nirAvaraNuM hoya che, kAraNa ke te bhAva rAjasa aMzathI nathI Avyo hato tathA te tAmasa aMzathI abhibhUta paNa nathI thaI zake. te bhAva sAhajika che -sAtvika che. manuSya jAtine sauthI moTI kImatI kudaratI bakSisa maLI che te sAhajika bhAvane dhAraNa karavAnuM ke utpanna karavAnuM sAmarthya tathA yogyatA che. te asAdhAraNuM vikAsanuM mukhya sAdhana che. manuSyajAtinA ItihAsamAM buddha, mahAvIra vagere aneka saMta mahanto thaI gayA che ke jeoe seMkaDo vidane AvavA chatAM paNa manuSyajAtinA uddhAranI javAbadArImAMthI keIpaNa divasa pitAno paga pAcho nahote pheravyuM. pitAnA ziSyanA pralebhana dvArA sekreTisa mRtyunA mukhamAMthI bacI zakato hato, paraMtu teNe zArIrika jIvana Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76ra ] darzana ane ciMtana, karatAM AdhyAtmika jIvanane pasaMda karyuM ane mRtyu ene DarAvI na zakyuM. jisasa krAIsTa pitAne nUtane premasaMdeza ApavAnI javAbadArI adA karavAmAM zaLIne siMhAsana mAnyuM. AvAM prAcIna aitihAsika udAharaNonI satyatA vize jAgatI zaMkAne dUra karavA mATe ja jANe ke gAMdhIjIe hamaNAM hamaNuM je camatkAra batAvyuM che te sarvavidita che. emane hindutva-AryatvanA nAme pratiSThA prApta brAhmaNa tathA zramaNanI seMkaDo kurUDhi-pizAcinIo calita na karI zakI. hindu-musalamAnonI daMDAdaDI, zastrAzastrI paNa emane kartavyacalita na karI zakI ke mRtyu paNa emane DarAvI na zakyuM. te ApaNA jevA ja mANasa hatA. to pachI evuM kayuM kAraNa che ke jene lIdhe emanI kartavyadRSTi ke javAbadArI AvI sthira, vyApaka tathA zuddha hatI, jyAre ApaNI enAthI taddana viparIta che ? Ano javAba sIdhe che ke AvA puruSomAM javAbadArI ke kartavyadaSTine preraka bhAva jIvanazaktinA yathArtha anubhavamAMthI Avela hoya che, je ApaNAmAM nathI. AvA puruSane jIvanazaktino je yathArtha anubhava thayo che ene ja judA judA dArzanike judI judI paribhASAmAM varNave che. koI ene AtmasAkSAtkAra kahe che te kaI brahmasAkSAtkAra ke Izvaradarzana kahe che. paraMtu emAM kAMI paNa pharaka nathI. uparanA varNanathI meM e batAvavAno prayatna karyo che ke mohajanita bhAva karatAM jIvanazaktine yathArtha anubhavajanita bhAva keTale ane zA mATe zreSTha che tathA enAthI prerita kartavyadaSTi tathA javAbadArI keTalI zreSTha che. te vasudhAne kuTuMba samaje che, te e ja zreSThabhAvane kAraNe. A bhAva zabdothI nathI AvI zako, aMdarathI jAge che; ane e ja mAnavanA pUrNa vikAsanuM mukhya sAdhana che. enI prApti mATe ja adhyAtmazAstra che, gamArga che tathA enI sAdhanA e ja mAnavajIvananI kRtArthatA che. A vI. -buddhiprakAza Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra" -eka samAlocanA [18] vavANiyA, merabI ane rAjakoTa vageremAM jyAM zrImadanuM AvavAjavA ane rahevAnuM vizeSa thatuM, e sthAne mArA janmasthAna ane raheThANathI kAMI vizeSa dUra na gaNAya. tema chatAM, e sthAnanI vAta bAjue mUkuM ane chelle chelle vi. saM. 1956mAM teo vaDhavANa kempamAM rahelA te sthAna te mArA raheThANuthI mAtra eka kalAkane raste ja che. eTaluM ja nahi, paNa mArA kuTuMbIonI dukAna ane mArA bhAI, pitA vagerenuM rahevAnuM vaDhavANa kempamAM hovAthI, mAre vAste e sthAna sugama ja nahi paNa vAsasthAna jevuM hatuM. te vakhate mArI umara paNa lagabhaga ogaNIsa varSanI heI apakava na ja gaNAya. netra gayA pachInAM tyAra sudhInAM traNa varSamAM sAMpradAyika dharmazAstranA DAka paNa tIvra rasapUrvaka abhyAsathI te vakhate mArAmAM jijJAsA te utkaTa jAgelI ema mane yAda che. mAre te vakhatane badhe samaya zAstrazravaNa ane sagavaDa maLI te zAstra pI javAmAM ja ja. Ama hovA chatAM huM te vakhate eka paNa vAra zrImadane kema pratyakSa maLI na zakyo ene vicAra pahelAM paNa mane ghaNuM vAra Avyo che ane Aje paNa Ave che. ene khulAso mane eka ja rIte thAya che ane te e ke dhArmika vADAvRtti satyazodha ane navIna prasthAnamAM bhAre bAdhaka nIvaDe che. kuTuMba, samAja ane te vakhatanA mArA kuladharmaguruonA sAMkaDA mAnasane lIdhe ja mArAmAM evA egya puruSane maLavAnI kalpanA ja te vakhate janmavA na pAmI ke sAhasavRtti ja na pragaTI. jemanI vacce mAre badhe vakhata pasAra thata te sthAnakavAsI sAdhuo ane ArthIo tema ja koI vAra temanA upA. sanA moDhethI te vakhate zrImada vize tuccha abhiprAya ja sAMbhaLo. tethI mane mana upara te vakhate eTale saMskAra vagara vicAryuM paDeluM ke rAjacaMdra nAmane kaI gRhastha che, je buddhizALI te che paNa mahAvIranI peThe pitAne tIrthakara manAvI pitAnA bhaktone caraNomAM namAve che ane bIjA koIne dharmaguru ke sAdhu mAnavA nA pADe che, ItyAdi. mAre kabUla karavuM joIe ke je te vakhate mAruM mana jAgrata hota te te A mUDha saMskAranI parIkSA khAtara paNa Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] darzana ane paMcatana kutUhalaSTithI eka vAra zrImada pAse javA mane prerata. astu, game tema hA, paNa ahIM mukhya vaktavya e che ke lagabhaga badhI sagavaDa chatAM huM zrImadane pratyakSa maLI na zakyo, eTale temanA pratyakSa paricayathI temane vize kAMI paNa kahevAnA mArA adhikAra nathI. te vakhate pratyakSa paricaya sivAya paNa zrImane vize kAMIka yathA jANakArI meLavavI e bhAre adharuM hatuM, ane kadAca dhaNA vAste hajI paNa e adharu ja che. e taddana sAmasAmenA cheDAo tyAre vartatA ane hajI paNa varte che. jee temanA virAdhI che temane, vAMcyA, vicAryo ane parIkSaNu karyo sivAya, sAMpradAyika evA ekAMta vicAra adhAyelA che ke zrImada pote ja dharmaguru banI dha mata pravartAvavA cAhatA, sAdhu ke munine na mAnatA, kriyAnA uccheda karatA ane traNe jaina phirakAne aMta ANuvA IcchatA, ityAdi. jeo temanA akAntika upAsaka che, temAMnA meATAbhAgane zrImadanAM lakhANAnA vizeSa paricaya hAvA chatAM ane keTalAkane zrImadanA sAkSAt paricayane lAbha maLelA hovA chatAM, temane paNa zrImada vize adhabhaktijanita akAntika abhiprAya eve rUDha thayelA me joyA che ke zrImada eTale sasva ane " zrImadrAjacaMdra' vAMcyuM. eTale savaLuM AvI gayuM. A A banne cheDAonA nAmapUrvaka dAkhalA huM jANIne ja nathI TAMkatA. A aeka ja saMkucita paristhiti ochAvattA pramANamAM haju sudhI cAlI Ave che. chatAM, chellAM lagabhaga vIsa varSamAM A vize paNa eka navA yuga pravarto che. jyArathI pU. gAMdhIjIe hindustAnamAM vasavATa vAste paga mUko, tyArathI eka yA khIje prasage temane mADhethI zrImada vize kAMI ne kAMI udgArA nIkaLavA ja lAgyA ane jaDa jevA jijJAsune paNa ema savAla thavA lAgyA ke jete vize satyapriya gAMdhIjI kAMIka kahe che te vyakti sAdhAraNa te nahi ja hoya. A rIte gAMdhIjInA kathanajanita AMdolanathI ghaNAone vize eka jijJAsAnI lahera janmI. bIjI bAju * zrImadrAjacaMdra' chapAyeluM hatuM ja. tenI khIjI AvRtti paNa gAMdhIjInI TUMka prastAvanA sAthe prasiddha thaI, ane enA vAcanaprasAra vadhavA lAgyA. zrImadanA aikAntika bhakta nahi evA jaina ke jainetara taTastha abhyAsI ane vidvAnA dvArA paNa zrImada vize yathArthatAnI dizAmAM prakAza nAkhe evAM bhASaNe thayAM. pariNAme eka nAnakaDA taTastha vamAM zrImada vize yathArtha Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra" -eka samAcanA [ ha65. jANavAnI prabaLa jijJAsA janmI, ane te varga pite ja "zrImadrAjacaMdra pustaka vAMcI e jijJAsA zamAvavA lAge che. A vargamAM mAtra kuLajene ja nathI AvatA, emAM khAsa jainetara bhAga che, ane temAM paNa moTe bhAge Adhunika zikSA prApta che. mArI pitAnI bAbatamAM ema thayuM ke jyAre zarUAtamAM huM eka sAMpradAyika jaina pAThazALAmAM rahIM kAzImAM bhaNata, tyAre eka vAra rA. bhImajI harajIvana suzIla zrImadanAM lakhANe (kadAca "zrImadrAjacaMdra" ja) mane saMbhaLAvavA mArI koTaDImAM AvyA. daramyAna tyAM te vakhate virAjatA. ane atyAre paNa jIvita-e durvAsA nahi, kharI rIte suvAsA ja-muni acAnaka padhAryA, ane thoDIka bhAI suzIlanI khabara laI mane e vAcananI nirarthakatAne upadeza Apyo. tyAra pachI I. sa. 1921 nA prAraMbha kALamAM jyAre huM amadAvAda purAtatvamaMdiramAM Avyo, tyAre zrImadanI jayaMtI prasaMge kAMIka belavAnuM kahevAmAM AvatAM meM eka divasa upavAsapUrvaka "zrImadrAjacaMdra pustaka AdarapUrvaka joI lIdhuM. paNa e avalokana mAtra ekAda divasanuM hatuM, eTale UDatuM ja kahI zakAya. chatAM eTalA vAcanane pariNAme mArA manamAM jANye-ajANye paDelA prathamanA badhA ja viparIta saMskAre kSaNamAtramAM vilaya pAmI gayA; ane sarva darzanone eka vyApaka siddhAMta che ke game teTalA kALanuM pApa ke ajJAnaaMdhakAra zuddhinA tema ja jJAnanA eka ja kiraNathI kSaNamAtramAM osarI jAya che, te anubhavyo. tyAra pachI I. sa. 193ra sudhImAM be-cAra vAra AvI jayaMtI prasaMge bela vAne avasara Avyo, paNa mane e pustaka vAMcavA ane vizeSa vicAravAne samaya ja na maLe, agara meM na meLavyuM. A vakhate bhAI gopAladAsanuM prastuta jayaMtI prasaMge kAMIka lakhI mekalavA snigdha AmaMtraNa AvyuM. bIjAM paNa kAraNo kAMIka hatAM ja. temAM jijJAsA e mukhya. tethI prerAI A vakhate meM "zrImadrAjacaMdra kAMIka nirAMte paNa savizeSa Adara ane taTasthabhAve lagabhaga AkhuM sAMbhaLyuM, ane sAthe ja TUMkI ne karato gayo. e vize bahu lAMbuM lakhavAnI zakyatA chatAM joI te avakAza nathI; teya prastuta nibaMdhamAM eTaluM te nahi TUMkAvuM ke mAruM mukhya vaktavya rahI jAya agara aspaSTa rahe. A ke te koI paNa eka pakSa taraphana DhaLatAM zrImadrAjacaMdra'mAMnAM lakhANane ja taTasthabhAve vicArI, emanA vize baMdhAyela abhiprAya amuka muddAo nIce lakhavA dhAruM chuM. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 766] darzana ane ciMtana AdhyAtmikatA AdhyAtmiktA zrImadamAM bIjarUpe janmasiddha hatI. AdhyAtmikatA eTale mukhyapaNe AtmaciMtana ane AtmagAmI pravRtti. emAM svanirIkSaNa ane tene lIdhe deSanivAraNanI tema ja guNa piSavAnI vRttine ja samAveza thAya che. AdhyAtmika vRttimAM deSadarzana heya to mukhyapaNe ane prathama pitAnuM ja hoya che ane bIjA tarapha pradhAnapaNe guNadaSTi ja hoya che. AkhuM "zrImadrAcaMdra" pustaka vAMcI jaIe te ApaNuM upara pahelI ja chApa temanI AdhyAtmikatAnI ja paDe che. puSpamALAthI mAMDI aMtima saMdeza sudhInuM koI paNa lakhANa le ane tapAsa te eka ja vastu jaNAze ke temaNe dharmakathA ane AtmakathA sivAya bIjI kathA karI nathI. tyAre teo juvAnImAM praveza kare che, gRhasthAzrama mAMDe che ane arthopArjananA kSetramAM Utare che, tyAre paNa temanA jIvanamAMthI ApaNe AdhyAtmika vRtti joI zakIe chIe. kAma ane arthanA saMskAre temane pitA tarapha parANe ja kheMcyA ane sahajavRtti te temanI dharma pratye ja hatI e bhAna ApaNane temanAM lakhANo uparathI spaSTa thAya che. have e joIe ke A dharmabIja kaI rIte temanAmAM vikase che. | bAvIsamA varSane aMte temaNe je nikhAlasa TUMkuM AtmasmRtinuM citraNa karyuM che, te uparathI ane puSpamALA tema ja te pachInI "kALa na mUke keIne ane dharma vize" e be kavitAomAM AvatA keTalAka sAMpradAyika zabdo uparathI ema enuM lAge che ke temano AdhyAtmika saMskAra paraMparAgata vaiSNava bhAvanAne Azare poSAyo hato, ane nAnI ja umaramAM e saMskAre je bamaNuM vege vikAsa sAcce, te sthAnakavAsI jaina paraMparAnA Azrayane lIdhe. e paraMparAe emanAmAM dayA ane ahiMsAnI vRtti piSavAmAM savizeSa phALo Ape lAge che. joke temane baLa ane kumAra jIvanamAM mAtra sthAnakavAsI jaina paraMparAne ja paricaya hato, te paNa umara vadhavA sAthe jema jema temanuM bhramaNa ane paricayanuM kSetra vadhatuM gayuM, tema tema temane anukrame mUrtipUjaka zvetAMbara ane pachI digaMbara e be jaina paraMparAno paNa paricaya thayo, ane te paricaya vadhAre piSA. vaiSNava saMskAramAM janmI UcharelI ane sthAnakavAsI paraMparAthI savizeSa Azraya pAmelI temanI AdhyAtmikatA ApaNe jaina paribhASAmAM vAMcIe chIe. tatvarUpe AdhyAtmikatA eka ja hoya che, pachI te game te jAti ke game te paMthamAM janmela puSamAM vartatI heya. phakta ene vyakta karanAra vANI judI judI hoya che. AdhyAtmika Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra-eka samAcanA [ ha67 musalamAna, krizciyana ke hindu je sAce ja AdhyAtmika hoya, te tenI bhASA ane zailI bhinna bhinna hovA chatAM temAM AdhyAtmikatA bhinna hetI nathI. zrImadanI AdhyAtmikatAne mukhya piSaNa jaina paraMparAmAMthI maLyuM che ane e aneka rIte jaina paribhASA dvArA ja temanA patramAM vyakta thaI che. eTalI vastu temano vyAvahArika dharma samajavA khAtara dhyAnamAM rAkhavI ghaTe che. ahIM eka prazna thAya che ane te e ke amadAvAda, muMbaI jevAM jAhera hilacAlanAM sthaLomAM rahyA pachI tema ja te vakhate comera cAlatI sudhArAnI pravRttithI paricita thayA pachI ane eka athavA bIjI rIte kAMIka dezacarcAnI najIka hovA chatAM temanA jevA kerane sAmAjika kaI paNa sudhArA vize ke dezapravRtti vize vicAra Avyo haze ke nahi ? ane AvyA hoya te emaNe e vize kevo nirNaya bAMdhe haze ? je kAMI paNa vicAryuM hoya ke nirNaya bAMdhyuM hoya te temanAM lakhANomAM e vize kyAMya spaSTa nirdeza kema nathI jaNAte ? TaMkArAmAM janmela brAhmaNa mULazaMkarane dharmabhAvanA sAthe ja samAjasudhArA ane rASTrakalyANanI bhAvanA hure, jyAre e ja TaMkArAnI pAsenA vavANiyAmAM janmela tIkSNaprajJa vaizya rAjacaMdrane jANe e bhAvanA sparza ja nathI karatI ane mAtra aMtarmukhI AdhyAtmikatA ja emane vyApe che, enuM zuM kAraNa? sAmAjika ke rASTrIya ke bIjI koI bAhya pravRtti sAthe sAcI AdhyAtmikatAne leza paNa virodha hato ja nathI e vastu je gAMdhIjIe chavanathI batAvI, te temanA ja zraddheya ane dharmasnehI pratibhAzALI rAjacaMdrane e vastu kAM na sUjhI, e eka gaMbhIra prazna che. ene uttara kAMIka to emanA ja "mAruM hADa garIba hatuM' e zabdomAM taravaratI prakRtimAMthI maLI jAya che ane kAMIka emanA vAMcana-ciMtananA sAhityanI yAdI uparathI ane kAMIka emanA atimaryAdita paricaya ane bramaNakSetramAMthI maLI jAya che. emanA svabhAvamAM AtmalakSI nivRttinuM tattva mukhya jaNAya che. tethI emaNe bIjA praznone kadAca jANIne ja spasya nathI. emaNe je sAhitya, je zAstro vAMcyAM che, ane je dRSTie vicAryA che, te jotAM paNa emanAmAM pravRttinA saMskAre piSavAno saMbhava ja nathI. zarUAtathI TheTha sudhI temanuM bramaNa ane paricayakSetra mAtra vyApArI pUratuM rahyuM che. vyApArIomAM paNa mukhyapaNe jana. jene jaina samAjanA sAdhu ke gRhastha vyApArI vargane paricaya haze tene e kahevAnI te bhAgye ja jarUra rahe che ke mULagAmI jaina paraM: parAmAMthI pravRttinuM-karmayoganuM-baLa meLavavuM ke savizeSa keLavavuM bhAgye ja zakya che. tethI zrImadanA nivRttigAmI svabhAvane vyApaka pravRttimAM vALe e Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana kaI prabaLa vega temanI bAhya paristhitimAMthI pragaTe evo bhAgye ja saMbhava hatA. tatvajJAna zrImanuM pitAnuM ja kahI zakAya evuM kAMI paNa tatvajJAna temanAM lakhANamAM nathI. temanA jIvanamAM bhAratIya RSioe ciMtaveluM ja tattvajJAna saMkrame che. temAMya temanA prAthamika jIvanamAM je thoDAka vaidika ke vaiSNava tatvajJAnanA saMskAre hatA, te krame samULagA kharI jaI tenuM sthAna jaina tatvajJAna le che; ane te emanA vicAra tema ja jIvanamAM eTaluM badhuM otaprita thaI jAya che ke temanAM vANI ane vyavahAra jainatatvajJAnanAM darpaNa banI jAya che. jIva, ajIva, mekSa, tenA upAye, saMsAra, tenuM kAraNa, karma, karmanAM vividha svarUpa, AdhyAtmika vikAsakrama--guNasthAna, tya ( eTale ke vicAraNanAM dRSTibinduo), anekAMta (svAdAda : eTale ke vastune samagrapaNe sparzanAra daSTi), jagatanuM ekaMdara svarUpa, Izvara, tenuM ekatra ke anekatva, tenuM vyApakatva ke dehaparimitatva, ityAdi tattvajJAnanA pradezamAM AvatA aneka muddAone te aneka vAra carce che; ke temanuM samagra lakhANa ja mAtra AvI carcAothI vyApta che. emAM ApaNe athathI iti sudhI jaina dRSTi ja joIe chIe. temaNe e badhA muddA para UMDI ane vedhaka carcA karI che, paNa te mAtra jaina dRSTine avalaMbIne ane jaina daSTinuM piSaNa thAya e rIte ja I eka jaina dharmaguru kare tema. phera eTalo avazya che ke krame krame temanAM ciMtana ane vAcananA pramANamAM e carcAo koI eka jaina vADAgata zAstramAM parimita na rahetAM samagra jaina zAstrane sparzI cAle che. emanA aMtarAtmAmAM jaina tattvajJAnane saMskAra eTale sudhI poSAyelo che ke teo prasaMga AvatAM sarakhAmaNImAM vaidika Adi tatvajJAnone potAnI samaja mujaba nikhAlasapaNe "adhUrAM" darzAve che. emanAM lakhANa uparathI e spaSTa thAya che ke emaNe vedAnagAmI keTalAMka darzane saMbaMdhI pustako vAMcelAM che. tema chatAM atyAra lagI mArA upara evI chApa paDI che ke vaidika ke bauddha darzanenAM mULa pustako vAMcavAnI temane sugamatA sAMpaDI nathI. pramANamAM jeTaluM maulika ane uttaravartI jaina sAhitya temaNe vAMcyuM ane vicAryuM che, tethI bahu ja ochuM bIjaM badhAM darzananuM maLI emaNe vAMcyuM-vicAryuM che. svataMtra etihAsika daSTie nahi, paNa mukhyapaNe jaina paraMparAmAM cAlI AvatI mAnyatA pramANe jainadarzana ane bIjAM bhAratIya darzanane saMbaMdha emaNe vicAryo che. tethI ja teo eka sthaLe jainetara darzanene hiMsA ane rAgadeSanAM piSaka kahe che. je temane bIjA Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra -eka samAlocanA [ 769 darzanenA mULa sAhityane gaMbhIrapaNe vAcavA ane vicAravAnI zAMta taka maLI heta te teo pUrvamImAMsA sivAyanAM jainetara darzane vize AvuM vidhAna karatAM jarUra khaMcakAta. temanI niSpakSa ane tIvra prajJA sAMkhya-gadarzanamAM, sAMkara vedAntamAM, bauddha vicArasaraNImAM jaina paraMparA jeTalo ja rAgadveSa ane hiMsAvirodhI bhAva spaSTa joI zakata. vadhAre te zuM, paNa temanI sarala prakRti ane paTu buddhi nyAya--vaizeSikasUtranAM bhASyomAM paNa vItarAgabhAvanI-nivartaka dharmanI-ja puSTi krama zabdazaH joI zakata; ane ema thayuM hota te teonI madhyasthatA, jaina paraMparAnA anya darzane vizenA pracalita vidhAnanI bAbatamAM AvI bhUla thatAM rakata. eka bAju jaina tatvajJAnanA karma, guNasthAna ane nava tatva Adi viSane maulika abhyAsa karavAnI ane tenuM ja ciMtana, pratipAdana karavAnI emane taka sAMpaDI, ane bIjI bAju e jenetara darzananAM mULa pustake svayaM sAMgopAMga jevAnI agara te joIe teTalI chUTathI vicAravAnI taka na maLI. nahi te temanI guNagrAhaka daSTi, samanvayazakti e badhAM darzanenA tulanAtmaka ciMtanamAMthI temane hAthe eka navuM ja prasthAna zarU karAvatA. ema na thayuM hatuM paNa temane vedAMtanA mAyAvAda ke sAMkhya-ganA asaMga ane prakRtivAdamAM je UNapa dekhAI che, te UNapa te rIte te na ja dekhAta ane na ja darzAvAta. zAstrajJAna ane sAhityAvalokana zrImadano svabhAva ja ciMtana ane mananazIla hatA. emanuM e ciMtana paNa AtmalakSI ja hatuM. tethI bAhyalakSI sAhitya, jevuM ke vArtA, navalakathA, nATaka, kAvya, pravAsavarNana Adi, tarapha temanI rasavRtti svAbhAvika rIte ja rahelI lAgatI nathI. emaNe evuM sAhitya vAMcavAmAM manovega Apyo hoya ke samaya gALyo hoya ema temanAM lakhANa jotAM lAgatuM nathI. chatAM temanA hAthamAM chUTuM chavAyuM evuM kAMI sAhitya paDI gayuM haze, te paNa eno upayoga emaNe to pitAnI tatvaciMtaka draSTie ja karelo hovo joIe. emanI jijJAsA ane navuM navuM jANI te para vicAra karavAnI sahaja vRtti behada hatI. e vRtti anya sAhitya tarapha na vaLatAM mAtra zAstra tarapha ja vaLelI lAge che. - viduranIti, vairAgyazataka, bhAgavata, pravINasAgara, paMcIkaraNa, dAsabodha, zikSApatrI, prabodhazataka, mehamudgara, maNiratnamAlA, vicArasAgara, gavAsiSTha, 49 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha74 ] darzana ane ciMtana buddhacarita Adi temaNe lakhANomAM nirdezelAM ane bIjA keTalAMka nAmapUrvaka nahi nirdezela chatAM temanAM lakhANonA bhAva uparathI spaSTa sUcita thatAM jainetara zAstrIya pustako temaNe ekAgratA ane tINa dRSTithI vAMcyAM che kharAM, paNa ekaMdara temaNe jaina zAstro ja moTA pramANamAM vAMcyAM che. temAMnA jhINuM jhINuM tAtvika ane AcAra viSayaka muddAo upara temaNe aneka vAra gaMbhIra vicAraNA karI che, e vize ekathI vadhAre vAra lakhyuM che, ane emaNe e vize ja hAlatAM ne cAlatAM upadeza Apyo che. A daSTie emanAM lakhANe vAMcatAM evuM vidhAna phalita thAya che ke je ke bIjAomAM hoya che tevI temanAmAM saMkucita khaMDanamaMDanavRtti, kadAgraha ke vijayalAlasA na hatAM, chatAM temaNe vAMceluM jainetara samagra mRta jaina zrata ane jaina bhAvanAnA paripaSaNamAM ja temane pariNamyuM hatuM. bhAratIya darzanamAM vedAMta (uttaramImAMsA) ane te paNa zAMkaramatAnasArI, tema ja sAMkhya e be darzananAM mULa tane temane paricaya kAMIka ThIka hate ema lAge che. e sivAyanAM anya vaidika darzane ke bauddha darzana vize temane je kAMI mAhitI maLI, te te darzananA mULa grantha uparathI nahi, paNa AcArya haribhadranA vadarzanasamuccaya, dharmasaMgrahaNuM Adi tathA AcArya siddhasenanA mULa sanmati Adi jevA jaina graMtha dvArA ja maLI hoya ema lAge che. temanA jaina zAstrajJAnanI zarUAta paNa sthAnakavAsI paraMparAmAMthI ja thAya che. e paraMparAnuM sAhitya bAkInI be paraMparA karatAM-khAsa karI mUrtipUjaka zvetAMbara paraMparA karatAM-bahu ja ochuM ane maryAdita che. kaDA nAmanAM tAttvika viSayanAM gujarAtIbhASAbaddha prakaraNa, mULa prAkRta keTalAMka Agame ane tenA TabAo--e ja e paraMparAnuM mukhya sAhitya che. zrImade bahu ja thoDA vakhatamAM e zAstro badhAM nahi te emAMnAM mukhya mukhya joI tenuM hArda sparza lIdhuM, paNa eTalAthI temanI cakravata thavA jeTalI mahattvAkAMkSA kAMI zame agara bhUkha bhAMge ema na hatuM. teo jema jema janmabhUmi bahAra jatA gayA ane gaganacuMbI jaina maMdiranAM zikhare jevA sAthe moTA meTA pustaka bhaMDAre vize sAMbhaLatA gayA, tema tema temanI vRtti zAstradhana tarapha vaLI. amadAvAda pahoMcyA tyAM emane khUba ja nava nava zAstro jevAjANavA maLyAM. pachI te, ema lAge che ke, temanI vivecakazakti ane gaMbhIra dhArmika svabhAvane lIdhe taraphathI AkarSaNa vadhyuM ane aneka dizAomAMthI temane saMskRta-prAkRta pustake maLavA lAgyAM. A rIte zvetAMba Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra---eka samAcanA [ 7 rIya sAhityano paricaya bahiraMga ane aMtaraMga banne rIte vadhe ja jo hite, teTalAmAM muMbaI jevA sthaLethI temane digaMbarIya zAstro jANavA maLyAM. teo je vakhate je vAMcatA, te vakhate tenA upara kAMIka noMdhapothImAM lakhatA; ane tema nahi te chevaTe kaI jijJAsu ke nehIne lakhavAnA patramAM tene nirdeza karatA. emanI noMdhapothI samagra ja che ema na kahI zakAya. vaLI badhI ja beMdhapothI ke badhA nirdezaka patra prApta thayA che ema paNa na kahI zakAya, chatAM je kAMI sAdhana upalabdha che te uparathI eTaluM cekasapaNe kahI zakAya ema che ke traNe jaina paraMparAnA tAtvika, pradhAna pradhAna graMtho emaNe vedhaka dRSTithI spezya che. keTalAMka mULa sUtra, jevAM ke uttarAdhyayana, sUtrakRtAMga, dazavaikAlika, praznavyAkaraNa, ityAdi te e zabda, bhAva ane tAtparyamAM pI gayA hatA, ema lAge che. keTalAka tarkapradhAna graMtho paNa emaNe vAMcyA che. vairAgyapradhAna ane karmaviSayaka sAhitya te emanI nasenasamAM vyApeluM hoya ema lAge che. ' gujarAtI, hindI, saMskRta ane prAkRta e cAra bhASAmAM lakhAyela zAstro emaNe vAMcelAM lAge che. Azcarya te e che ke gujarAtI sivAya emaNe bIjAonI peThe saMskRta, prAkRta Adi bhASAone vyavasthita abhyAsa karyo nathI, chatAM te te bhASAnA vizArada paMDite zAstranA bhAvene sparze teTalI ja yathArthatAthI ane ghaNe sthaLe te tethI paNa AgaLa vadhIne temaNe e bhASAne zAstronA bhAvene tAvyA che, eTaluM ja nahi, paNa te bhAvene temaNe gadya ke padyamAM vyakta karyA che, ghaNI vAra te te bhAvanAM mArmika vivecana karyA che; e vastu temanI arthaspazI prajJA sUcave che. te vakhate jaina paraMparAmAM mudraNayuga nAmane ja hatA. digaMbarIya zAstroe te kadAca chApakhAnAne daravAje je ja na hatA. e yugamAM dhyAna, ciMtana, vyApAra AdinI bIjI badhI pravRtti vacce vyApaka rIte traNe phirakAnuM ATaluM zAstra, bhASA AdinI adhUrI sagavaDe, enA yathArtha bhAvamAM vAMcavuM ane te upara AkarSaka rIte lakhavuM, e zrImadanI asAdhAraNa vizeSatA che. emane ke guru na ha -hota te emanA kRtajJa hAtha ullekha karatAM na bhUlata- chatAM e evA jijJAsu hatA ke nAnAmeTA game te pAsethI pitAne joItuM meLavI letA. e yugamAM gujarAtamAM, khAsa karI mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI jaina paraMparAmAM, digaMbarIya sAhityane paricaya karAvanAra, te tarapha rasavRtti ane Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 772 ] darzana ane ciMtana Adarabuddhi utpanna karAvanAra jo koI prathama vyakti hoya to te zrImada ja che. joke muMbaI jevAM sthaLomAM, jyAM temane digaMbara mitro vizeSa maLavAne saMbhava hatuM, tyAM temaNe zvetAMbara sAhityane digaMbara paraMparAne paricaya thAya ane e tarapha teonI rasavRti keLavAya e kAMI prayatna avazya karela have joIe; paNa sarakhAmaNImAM vetAMbara paraMparAe digabara paraMparAnA sAhityane te vakhatathI Aja sudhImAM jeTaluM apanAvyuM che, kadAca tene zatAMze paNa digaMbara paraMparAe zvetAMbarIya sAhitya apanAvyuM nathI. tema chatAM ekabIjAnAM zAstronAM sAdara vAcana-ciMtana dvArA traNe phirakAmAM ekatA utpanna karavAnuM ane bIjAnI samRddhi dvArA pitAnI apUrNatA dUra karavAnuM kAma AraMbhavAnuM zreya te zrImadane ja che--je AgaLa jatAM paramakRtaprabhAvaka maMDaLarUpe alpAMze mUrta rUpa dhAraNa kare che. prAjJa manuSya game te paristhitimAMthI lAbha ja uThAvI le che e nyAye, zrImadane prathama sthAnakavAsI paraMparA prApta thaI e temanA eka khAsa lAbhamAM ja pariNamI; ane te e ke, sthAnakavAsI paraMparAmAM pracalita evo mULa Agamane abhyAsa emane taddana sulabha thaye-jema kadAca zvetAMbara paraMparAmAM gRhastha mATe prathamathI banavuM eAchuM saMbhavita che-ane tenI asara emanA jIvanamAM amITa banI gaI. pAchaLathI zvetAMbara paraMparAnA pracalita saMskRtapradhAna ane tarka pradhAna graMthonA avalekane temanI Agamaruci ane AgamaprajJAne savizeSa prakAzI. digaMbarIya sAhityanA paricaye temanI sahaja vairAgya ane ekAMtavAsanI vRttine kAMIka vizeSapaNe uche. jema jema temane zAstrajJAna saMbaMdhI paricaya ane vikAsa vadhato gaye, tema tema temanAmAM prathamathI yogya paricaya ane mAhitIne abhAve baMdhAyelA je ekAMtika saMskAre hatA, jema ke puSpapAMkhaDI jyAM dubhAya, jinavaranI tyAM nahi AjJAya," te kharI paDyA ane tenuM sthAna AdhyAtmika vikAsakramamAM kyAMka mUrti pUjAnuM AlaMbana paNuM upayogI che e anekAMtadaSTie lIdhuM. "paDadarzana jina aMga bhaNaje e prasiddha ane samanvayagAmI AnaMdadhanajInI kaDInI bhAvanA jaina paraMparAmAM takeyugathI vizeSa pratiSTita thayelI che. e bhAvanAnuM vizleSaNa ane parIkSaNa kevaLa jaina zAstrone ja nahi, paNa te te darzanonA mULa graMthane tenA yogya rUpamAM ane madhyastha daSTie abhyAsa mAge che. A bhAvanAne vAraso zrImadamAM hatuM, je temaNe spaSTa vyakta karyo che. paraMtu A sivAya kevaLa traNa jaina phirakAone ja aMge eka bIjI bhAvanA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra-eka samAcanA [773 vicAramAM Ave che, ane te e ke zvetAMbara paraMparAmAM bAkInI bane paraM parAo pUrNapaNe samAI jAya che, jyAre sthAnakavAsI ke digaMbara banemAMthI eke paraMparAmAM zvetAMbara paraMparA pUrNapaNe samAtI nathI. A bhAvanA zrImadane badhI paraMparAonA niSpakSa zAstrajJAnane pariNAme spaSTa thayelI temanAM lakhANo uparathI joI zakAya che, kAraNa teo potAnA snehIone digaMbarIya zAstro vAMcavAnI sAdara bhalAmaNa karatAM kahe che ke temAM je nagnatvane ekAMta che te upara dhyAna na ApavuM. e ja rIte sthAnakavAsI paraMparAnI AganA kavacit manamAnyA artha kADhavAnI praNAlI sAme paNa te virodha darzAve che, jyAre zvetAMbara zAstrIya paraMparAnA AcArake vicAra sAme temaNe eka paNa sthAne virodha darzAvyuM che ke temAM jaina daSTie kAMI UNapa batAvI hoya, tevuM emanAM lakhANa vAMcatAM atyAra lagI mArA dhyAnamAM AvyuM nathI. mAre pitAno aMgata abhyAsa paNa e ja mata upara sthira thayo che ke zvetAMbarIya -zAstronI AcAravicAraparaMparA eTalI badhI vyApaka ane adhikArabhede anekAMgI che ke temAM bAkInI banne paraMparAo pUrNapaNe emanA sthAne goThavAI jAya che. kavitva zrImada mAtra gadyanA ja lekhaka nathI; teoe kavitAo paNa racI che. temane te vakhate ghaNA kavi" nAmathI ja oLakhAtA, ane keTalAka te temanA anugAmI gaNane kavisaMpradAya tarIke ja oLakhAvatA. jo ke teo koI mahAna kavi na hatA ke temaNe koI mahAna kAvya nathI lakhyuM, chatAM temanI kavitAo jotAM ema lAge che ke kavitvanuM bIja-vastusparza ane pratibhA tathA abhivyakti sAmarthya-temanAmAM hatuM. temanI kavitA anya gadya lakhANanI peThe AdhyAtmika viSayarapa ja che. temanA priya chede dalapata, zAmaLabhaTTa AdinA abhyasta chedamAMnA ja che. temanI kavitAbhASA pravAhabaddha che. sahajabhAve saralatAthI pratipAdA viSayane kheLAmAM laI e pravAha kyAMka jesabhera te kyAMka ciMtanasulabha gaMbhIra vacce jAya che. soLa varSa pahelAMnI umaramAM racAyela kavitAo svAbhAvika rIte ja zabdapradhAna ane zAbdika alaMkArathI AkarSe evI che. te pachInI kavitAo vastu ane bhAvamAM uttarottara gaMbhIra banatAM, temAM zAbdika anuprAsa ApoApa gauNa sthAna le che. emanA prAthamika jIvananI kavitAone viSaya bhArataprakRtisulabha vaiirAgya, dayA, brahmacarya ityAdi vastuo che. pachInI lagabhaga badhI ja Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 774 ] darzana ane ciMtana kavitAo jaina saMpradAyanI bhAvanAo ane tAtvika muddAone sparzI racAyelI che. jema AnaMdaghana, devacaMdra ane yazovijayajInAM keTalAMka padya bhAvanI sUkSmatA ane kalpanAnI uccagAmitAne lIdhe tatkAlIna gujarAtI sAhityamAM bhAta pADe evAM che, ane chatAMye te badhAM padya jana saMpradAyanI ja vastune sparzI sAdhAraNa jainetarane durgama evI jaina paribhASA ane jaina zailImAM ja racAyelAM heI sAdhAraNa gujarAtI sAkSathI cheka ja aparicita jevAM rahyAM che, tema zrImadanAM keTalAMka padya vize paNa che. pUjya gAMdhIjI dvArA Azrama bhajanAvalImAM "apUrva avasara', vALuM bhajana dAkhala na thayuM hota te e sAdhAraNa janatAne kAne kyAreya paDayuM hatuM e vize zaMkA che. - zrImadanuM "AtmasidizAstra" paNa deharAmAM che. ene viSaya taddana dArzanika, tapradhAna ane jaina saMpradAyasiddha hevAthI, enuM mUlyAMkana lekapriyatAnI kasoTIthI zakya ja nathI. viziSTa gujarAtI sAkSane paNa emanAM padyano AsvAda levo hoya, to jema sAdhAraNa kAvyanA rasAsvAda mATe amuka saMskAranI taiyArI Avazyaka che, tema jaina paribhASA ane jaina tattvajJAnanA spaSTa saMskAra meLavavA Avazyaka che. vedAMtanuM marmasthAna sparyA sivAya saMskRta bhASAnA viziSTa vidvAne paNa zrIharSanAM padyonA camatkAre AsvAdI na zake. sAMkhyaprakriyAnA paricaya sivAya kAlidAsanAM keTalAMka padyanI racanAnI apUrvatA anubhavI na zakAya. te ja nyAya zrImadanAM padya vize che. jema jaina janatAmAMthI pramANamAM moTe bhAga AnaMdadhanajI AdinAM ponI vastuone sAMpradAyika jJAna ane paraMparAgata saMskArane lIdhe jaladI sparzI le che, tema zrImadanAM padyamAMnI vastuone paNa jaladI sparza le che. kAvyanA rasAsvAda vAte joIne bIjA saMskAranI UNapa pramANamAM jaina janatAmAM vadhAre heI, te kAvyanA bAhya zarIranuM vAstavika mUlyAMkana karavA asamartha jovAmAM AvI che. tethI kAM te bhaktivaza, na hoya tevA guNe paNa ISTa kavitAomAM AropI de che ane kAM te hoya te guNa paNuM, te pArakhI zakatI nathI. zrImadanAM paDyo vize paNa jaina janatAmAM kAMIka AvuM ja jovAmAM AvyuM che. prajJA zrImadamAM prajJAguNa khAsa hatA e darzAvuM te pahelAM mAre ahIM spaSTa karavuM joIe ke huM prajJAguNathI kaI zaktio vize kahevA IcchuM chuM. smRti, buddhi, marmajJatA, kalpanAsAmarthya, tarkapaTutA, sataasataviveka-vicAraNuM ane. tulanA sAmarthya-ATalI zaktio mukhyapaNe atre prajJA zabdathI vivakSita che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra -eka samAlocanA [ 775 A pratyeka zaktine vistRta ane atiskuTara paricaya karAvavA vAste te atre temanAM te te lakhANanAM akSarazaH avataraNe khulAsA sAthe bhAre chUTathI TAMkavAM joIe. tema karavA jatAM te eka pustaka ja thAya. tethI UlaTuM, je temanAM lakhANonA aMze darzAvyA sivAya A ke te zakti zrImadamAM hatI ema kahuM te zretAone mAtra zraddhAthI mAruM kathana manAvavA jevuM thAya. tethI madhyama mArga svIkArI A viSaya carca yogya dhAruM chuM. | zrImadanI asAdhAraNa smRtino purAvo te temanI ajaba avadhAnazakti ja che. temAMya paNa temanI keTalIka vizeSatA che. eka te e ke bIjA keTalAka avadhAnIonI peThe emanAM avadhAnanI saMkhyA kevaLa naMbaravRddhi khAtara yathAkathaMcita vadhelI na hatI. bIjI ane khAsa mahattvanI vizeSatA te e hatI ke temanI avadhAnazakti buddhi-vyabhicArane lIdhe jarAya vaMdhya banI na hatI; UlaTuM emAMthI viziSTa sarjanabaLa pragaTayuM hatuM, je anya avadhAnIomAM bhAgye ja dekhAya che. khAsa vAta to e che ke eTalI adbhuta avadhAnazakti ke jenA dvArA hajAre ane lAkho lokone kSaNamAtramAM ajI anugAmI banAvI zakAya, asAdhAraNa pratiSThA ane arthalAbha sAdhI zakAya, te hovA chatAM temaNe tene pravega yogavibhUtionI peThe tyAjya gaNI tene upaga aMtarmukha kArya bha karyo, jema bIjA keI sAdhAraNa mANasathI thavuM zakya nathI. kaI paNa vastunA kharA hArdane samajI levuM-tarata samajI levuM, e marmajJatA kahevAya che. soLa varSanI uMmara pahelAM kyAreka racAyelI "puSpamALA'mAM teo prasaMgopAtta rAjAne artha sUcavatAM kahe che ke, rAjAe paNa prajAnA mAnItA nekara che. ("puSpamALA--70). ahIM prajA" ane "nokara" e bane zabdo marmasUcaka che. Aje e ja bhAva zikSita kSetramAM vyApa jAya che. sattarame varSe racAyela "mokSamALA'mAM teo mAnavanI vyAkhyA kevI marmagrAhI sUcave che! "mAnavapaNuM samaje te ja mAnava kahevAya" (mekSamALA'-4). ahIM "samaje ane te ja" e be zabdo marmagrAhI che; arthAta AkRti dhAraNa karanAra mAtra manuSya nahi. teo e ja "mekSamALA'mAM manejaya mArga dAkhavatAM kahe che ke mane je duricchA kare tene bhUlI javI ("mokSamALA'-68), arthAt tene viSayakherAkathI piSavuM nahi. ahIM durizmA" * 2AnA pratirakSAta - kAlidAsa. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana ane "ane tene bhUlI javI" e be zabdo vedhaka che. e ja kumaLI vayanI "mokSamALAkRtimAM (mokSamALA'-99) teo saMgaThanabaLathI lakSmI, kIrti ane adhikAra sAdhatA "AMglabhaumi " nuM udAharaNa laI ajJAnanA saMkaTamAM sapaDAyela jaina tatvane prakAzavA mahAna samAja" nI sthApanAnuM svapna jue che 23me varSe dhaMdhAmagna ane saMskRta bhASA ke tarkazAstranA khAsa abhyAsa vinAnA rAyacaMdabhAI jaina zAstranA kevA marma khelatA, ene dAkhale jevA IcchanAra jenee "zrImadrAjacaMdra" aMka 118 ane 125 mAM je paccakhANuM duSpaccakakhANa Adi zabdonA artha varNavyA che, je rucaka pradezanA nirAva raNupaNAno khulAso karyo che, ane je nirgadagAmI caturdazapUrvAnI carcAnuM spaSTIkaraNa karyuM che, te dhyAnathI vAMcI javuM. 29bhA varSe bhAratavarSIya saMskRtine paricita e eka jaTila prazna praznakAranI tarka jALathI vadhAre jaTila banI emanI sAme upasthita thAya che. praznane sAra e che ke Azramakrame jIvana gALavuM ke game te uMmare tyAgI thaI zakAya ? enI pAchaLa mehaka tarka jALa e che ke manuSyadeha te mekSamArganuM sAdhana heI uttama che, ema jaina dharma svIkAre che, tyAre pachI evA uttama manuSyadehanuM sarjana aTake evA tyAgamArgane, khAsa karI saMtati utpanna karyA pahelAM ja tyAga svIkAravAne, upadeza jaina dharma kare, te e vadavyAdhAta nathI? A praznane uttara zrImade jaina zailInA marmane pUrepUre sparzIne A che; joke vastutaH e zelI jaina, bauddha ane saMnyAsamAga vedAMta e traNene eka ja sarakhI mAnya che. zrImadane javAba te kharI rIte emanA ja zabdomAM samajadAre vAMco vaTe. rame varSe zrImadane AphrikAthI gAMdhIjI patra lakhI 27 ja prazno pUche che. temAM temane eka prazna temanA zabdomAM e che ke, "mane sarpa karaDavA Ave tyAre mAre tene karaDavA de ke mArI nAkhavo? tene bIjI rIte dUra karavAnI mArAmAM zakti na hoya ema dhArIe chIe"(47). Ane uttara zrImada te vakhatanA temanA mohanalAlabhAIne A pramANe Ape che: "sarSa tamAre karaDavA devo evuM kAma batAvatAM vicAramAM paDAya tevuM che. tathApi je * juo A graMtha pAna 60. + juo A graMtha pAna 126. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra-eka samAlocanA [ 77, tame deha anitya che ema jANyuM hoya, te pachI A asArabhUta dehanA rakSaNArthe, jene dehamAM prIti rahI che evA sarpane tamAre mAro kema regya heya? jeNe Atmahita IcchayuM, teNe te tyAM pitAnA dehane jato kare ja jogya che. kadApi Atmahita IcchavuM na hoya teNe kema karavuM? to teno uttara e ja apAya ke, teNe narakAdimAM paribhramaNa karavuM; arthAta sarSane mAro evo upadeza kyAMthI karI zakIe ? anArya vRtti hoya te mAravAne upadeza karAya. te te amane tamane svapna paNa na hoya. e ja IcchA yogya che." (47) A uttara temanA ahiMsAdharmanA marmajJAnane ane svajIvanamAM Utarela ahiMsAne jIvaMta dAkhale che. emaNe eTalA uttarathI eka bANe aneka lakSya vadhyAM che, ane adhikArabhede ahiMsA ane hiMsAnI zakyA zakyatAnuM spaSTa kathana karyuM che. emAM "vivAranI rAte vicine ceSAM na vetAMti ta va dhI:" e arthapUrNa kAlidAsanI ukti ahiMsAnA siddhAMta para bhASyatA pAme che. ahIM eTaluM samajavuM joIe ke zrImadanI ahiMsA paratve samajUtI mukhyapaNe vaiyaktika dRSTie che. samAja ke rASTraSTie ene vicAra, je AgaLa jatAM gAMdhIjIe vikasAvyo, tenuM mULa zrImadanA kathanamAM bIjarUpe hovA chatAM, vastutaH temAM vaiyaktika dRSTi ja bhAse che. kalpanAbaLa ane AkarSaka dRSTAMta ke kathA dvArA pitAnA vaktavyane sthApavA tema ja spaSTa karavAnuM sAmarthya zrImadamAM nAnI uMmarathI ja hatuM. skUlogya umaranI ja kRti "puSpamALA'mAM jUnuM karaja patAvavA ane navuM karaja na karavAnI zikSA ApatAM teo karaja zabda bhaMgazleSa karI gujarAtI ane saMskRta vyutpatti kalpI, temAMthI je traNa artha upajAve che, te temanA koI tatkAlIna vAcananuM phaLa hoya teya temAM ka95nAbaLanAM bIjo spaSTa dekhAya che. 1. ka =nIca + raja = dhULa, jema kapUta; 2. kara = hAtha, jamane hAtha + ja = nIpajelI cIja; 3. kara = vere; rAkSasI vero + ja = utpanna karanAra-udharAvanAra ("puSpamALA -75). 17me varSe mokSamALAmAM teo bhaktitatva vize lakhatAM talavAra, bhAMga ane darpaNa e traNa daSTAMtathI enuM sthApana kare che. talavArathI zaurya ane bhAMgathI jema kepha vadhe che, tema sadbhaktithI guNazreNI khIle che. jema darpaNa dvArA svamukhanuM bhAna thAya che, tema zuddha paramAtmAnA guNaciMtana vakhate AtmasvarUpanuM bhAna pragaTe che. keTaluM dRSTAMta sauSThava ! ("mokSamALA'-13). e ja prasaMge vaLI teo kahe che ke jema moralInA nAdathI sUte sApa jAge che, tema sadguNasamRddhinA zravaNathI AtmA mehanidrAmAMthI jAge che (mekSamALA'-14). Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] | darzana ane ciMtana - teoe "mokSamALA'mAM artha samajyA vinAnA zabdapAThanI nirarthakatA. batAvatAM je eka kacchI vANiyAonI upahAsaka ("mokSamALA'26) kathA TAMkI che, te amuka aMze pAribhASika hoI huM ahIM kahetA nathI, paNa je jene hoya te tene taddana saraLatAthI samajI zake tema che. bIjAo paNa saheje jenI pAsethI e samajI zakaze. e kathA keTalI vinodaka ane. abhaNa jevA vaizya samAjanI prakRtine baMdhabese tevI tema ja bodhaka che! ' zrImada jaina saMpradAyanAM nava tanI "mekSamALA" mAM (3) kuzaLatApUrvaka samajUtI ApatAM prazna uThAve che ke jIva tatva pachI ajIva tattva Ave che ane ajIva tatva te jIvanuM vidhI che; e be virodhI tattvonuM samIpapaNuM kema ghaTe ? - teo kalpanAbaLathI eka goLa cakra upajAvI A praznane khulAso AkarSaka rIte pUruM pADatAM kahe che ke juo, paheluM jIva tatva ane navamuM mekSa tatva e baMne kevAM pAse che? tyAre ajIva bIjuM tattva te jIvanI najIka dekhAya, e te ajJAnathI ema samajavuM. jJAnathI te jIva ane mokSa ja pAse che. A emanI ka95nAcArI e uMmare keTalI asAdhAraNa! e ja rIte tevIsame varSe vedAMtasaMmata brahmATaeNta ane bhAyAvAdanuM temanI samaja pramANe ayuktapaNuM batAvavA eka catuSkoNa AkRti (63) kheMcI temAM jagata, Izvara, cetana, mAyA AdinA bhAgo pADI keTalI. kalpanAzakti dAkhavI che! ahIM mukhya prazna e nathI ke temanuM mAyAvAdanuM nirasana keTaluM mULagAmI che? paNa prazna e che ke teo je vastune ThIka ke geraThIka samajatA, tene tema darzAvavAnuM kalpanAbaLa temanAmAM keTaluM hatuM ! praznottara zailIthI vastu carcavAnuM kalpanAbaLa te ApaNe temanI nAnI uMmaramAM ja nihALIe chIe ("mokSamALA'-102 Adi). bAvIsame varSe kyAreka teo UMDA manananI mastImAM pitAnA priya AdhyAtmika vikAsakramaguNasthAna-nA vicArabhuvanamAM praveze che ane pachI e ciMtanaviSayane vANImAM vyakta karatAM eka manohara svalakSI nATakIya nepathyanI chAyAvALa kalpanAtmaka saMvAda race che (61), ane bahu ja saralatAthI guNa sthAnanI vastu recaka rIte vizleSaNapUrvaka darzAve che--jema AgaLa jatAM e ja vastu AkarSaka rIte bhAvanA dvArA "apUrva avasara " e padyamAM darzAve che. jaina ke jenetara kaI paNa guNasthAnanA jijJAsu vAste A saMvAda kaMTALo ApyA sivAya bodhaka sAbita thAya evo che. dharma, artha Adi cAra puruSArthInuM nAma ane tene prasiddha artha Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrImadrAjacaMdra-eka samAlocanA 1 uha sarvavidita che, paNa zrImada pitAnI AdhyAtmika prakRti pramANe kalpanAbaLe cAre puruSArthane AdhyAtmika bhAvamAM ja artha upajAve che (76). e karatAM paNa vadhAre sarasa ane pakava kalpanAbaLa te juvAna uMmare, paNa temanA jIvanakALanA hisAbe trIsa varSane ghaDapaNe karela jJAna ane ajJAnanuM pRthakakaraNa darzAvatAM AMTIvALuM ane AMTI vinAnuM e sUtaranA dAkhalAmAM che. dibramano dAkhale, je sarvatra bahu jANIto che, tenI sAthe ghUcavALA ane ghUca vinAnA sUtaranA dAkhalAne umerI temaNe jJAna ane ajJAna vaccenuM vAstavika aMtara je pragaTa karyuM che, [ 704-(3)] te temanI aMta sudhI dRSTAnta dhaTAvI artha vistAravAnI, vaktavya sthApana karavAnI kalpanA cAturI sUcave che. * tarkapaTutA zrImadamAM kevI sukama ane nirdoSa hatI, e emanAM lakhANomAMthI aneka sthaLe camatkArika rIte jANavA maLe che. keTalAka dAkhalAo TAMkuM : sataramAM varSanA prAraMbhamAM mUchane doreya kUTayo nahi hoya, tyAre koIne caraNe paDI khAsa vidyAparizIlana nahi karela kumAra rAjacaMdra "mokSamALA mAM (86-92) eka prasaMga TAMke che. prasaMga e che ke kaI samartha vidvAna mahAvIranI yogyatA sAmAnya rIte svIkAravA chatAM temanI. asAdhAraNatA viSe zaMkA laI zrImadane prazna karyo che ke mahAvIranI utpAda, vyaya, ane dhrauvyavALI tripadI tema ja asti nAsti, Adi no kAMI saMgata nathI. eka ja vastumAM utpatti che ane nathI, nAza che ane nathI, dhruvava che ane nathI-e badhuM vAstavika rIte kema ghaTI zake ? ane je paraspara viruddha evA upAda, nAza ane dhruva tema ja nAstitva ane astitva dharmo eka vastumAM na ghaTe te aDhAra de utpanna thAya che. e samartha vidvAne je aDhAra de temanI sAme mUkyA che, te ja e vidvAnanI samarthatAnA sUcaka che. A ke AvI jAtanA aDhAra denuM varNana ATalAM badhAM zAstro pheMdayAM. pachI paNuM, mane yAda che tyAM sudhI, huM piote paNa e zrImadanA vidvAna sAthenA vArtAlApanA prasaMgamAMthI ja vAMcuM chuM. A doSo sAMbhaLyA pachI tenuM nivAraNa karavA ane temanA pitAnA zabdo TAMkIne kahuM te "madhya vayanA kSatriya kumAra" nI tripadI ane nayabhaMgI sthApavA zrImade potAnI taddana alpajJatA. pragaTa karI, kAMpate svare paNa makakama hadaye mAtra tarkabaLathI bIDuM jhaDapyuM che ane emane evI khUbIthI, evI tarkapaTutAthI javAba vALyo che, ane badhA. ja viredhajanya doSane parihAra karyo che ke vAMcatAM guNAnurAgI hRdaya temanI sahaja tarkapaTutA pratye AdaravAna bane che. koI paNa tarka rasike e Akho saMvAda emanA ja zabdomAM vAMco ghaTe che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 780 ] darzana ane ciMtana AgaLa cAlatAM jagakartAnI carcA vakhate teoe je vinAdaka TAthI te uMmare jagaka paNAnuM khaMDana karI takhaLe svapakSa mUkayo che ( meAkSamALA '-97), te bhale kAI te viSayanA graMthanA vAcananuM pariNAma hAya, chatAM e-khaMDanamaMDanamAM emanI sIdhI tarka paTutA taravare che. kAI te patra lakhatAM temaNe jaina paraMparAnA kevaLajJAna zabda saMbadhI rUDha artha vize je viASaka zakA zAstrapATha sAthe TAMkI che (598), te sAcA ta paTune sparze evI che. je vizenI zaMkA mAtrathI jaina samAjarUpa indranuM Asana ka`pI, pariNAme zaMkAkAra sAme vanidhauSanA kArA ananyabhakta nirbhayapaNe zakA 29mA varSanuM nirbhaya ane pakava thAya che, te vize zrImada jevA Agamane jijJAsune lakhI mokale che, te temanuM tarka baLa sUcave che. bhAratavarSanI adhAti jaina dhamane AbhArI che ema mahIpatarAma rUparAma khelatA ne lakhatA. bAvIseka varSoMnI uMmare zrImada temanI pAse pahoMcyA. temaNe mahIpatarAmane savAlA pUchyA mAMDyA. saralacitta mahIpatarAme sIdhA ja javAe ApyA. A javAbanA kramamAM zrImade temane evA pakaDavA ke chevaTe satyapriya mahIpatarAme zrImadanA tarka baLane namI spaSTapaNe svIkArI lIdhuM ke A muddA vize meM kAMI vicAryuM nathI. e tA IsAI skUlomAM jema sAMbhaLyuM tema kahuM chuM, paNa tamArI vAta sAcI che (808). zrImada ane mahIpatarAmaneA A vArtAlApa majhimanikAyamAMnA mudde ane -AzvalAyananA saMvAdanI jhAMkhI karAve che. satsat viveka-vicAraNAbaLa ane tulanAsAmarthya zrImadamAM viziSTa hatAM. jaina paraMparAmAM haMmezAM nahi to chevaTe mahinAnI amuka tithioe lIlAtarI zAka Adi tyAgavAnuM kahyuM che. jainA vyApArI prakRtinA hAI, temaNe dhama sacavAya ane khAvAmAMya aDacaNa na Ave evA bhAga zodhI kADhayo che. te pramANe teo lIlotarI sUkavI sUkavaNI bharI rAkhe che ane pachI niSiddha tithiomAM sUkavaNInAM zArkA eTalA ja svAdathI khAI lIlAtarInA tyAga Ujave che. A bAbata zrImadanA lakSamAM nAnI ja uMmare AvI che. temaNe mekSamALAmAM (53) e prathAnI yathArthatA-ayathArthatA vize je niNaeNya Apyo che, te temanAmAM bhAvI vikasanAra vivekazaktinA paricAyaka che. Ardra ese tyArathI karI jaina paraMparAmAM khAsa niSiddha manAya che. tyAre savAla thAya che ke zuM Ardra pachI kerI na ja khAvI ? agara te te C ' Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra-eka samAlocanA L[ 781 vikRta thaI ja jAya che ? eno javAba temaNe Ape che te keTale sAce che! teoe kahyuM che ke Ane niSedha citra-vaizAkhamAM utpanna thanAra kerIne AzarIne che; nahi ke, AdramAM agara tyAra bAda utpanna thanAra karIne AzirIne, (para1). A temane viveka keTalo yathArtha che, tenI parIkSA karavA IcchanAra jenee Adra pachI yu. pI, bihAra AdimAM kerI jevA ane khAvA. javuM ghaTe. vezanA AchakaDApaNu vize emaNe darzAvela vicAra temanI vyavahAra kuzaLatA sUcave che. teo sughaDatAmAM mAnavA chatAM AchakaDApaNuthI yogyatA na vadhavAnuM kahe che, ane sAdAIthI yegyatA ne dhaTavAnuM kahe che. khUbI to emanA pagAra na vadhavA-ghaTavAnA dAkhalAmAM che. A rahyA temanA zabdaH "paheraveza AchakaDo nahi chatAM sughaDa evI sAdAI sArI che, AchakaDAIthI pAMcasenA pagAranA koI pAMcase eka na kare ane yogya sAdAIthI pAMcasenA cAraso navvANuM keAI na kare (706). vagara vicAryuM dharmane nAme dhAMdhala karI mUkanArA, atyAre te zvasuragRhanI peThe paradezamAM vasatI saMtatinA jaina pUrvajoe cAreka dazakA pahelAM vIracaMda gAMdhInA dharmapariSada nimitte amerikA pravAsa vakhate jyAre bhAre dhAMdhala macAvI, tyAre te ja dhanamasta vyApArIonI vacce vyApArI tarIke rahevA chatAM zrImade paradezagamananA niSedha paratve je vicAra darzAvyuM che, te vicAra prasiddha jainAcArya AtmArAmajInI peThe ke vivekapUrNa ane nirbhaya che ! e jaina samAjanI prakRtine ghAtaka hoI temanA ja zabdomAM vAMcavA jevo che. teo lakhe che : dharmamAM laukika moTAI, bhAnamahattvanI IcchA, e dharmanA droharUpa che. dharmanA bahAne anArya dezamAM javAno ke sUtrAdi mekalavAne niSedha karanAra, nagAruM vagADI niSedha karanAra, pitAne mAna-mahatva-moTAIne savAla Ave tyAM e ja dharmane Thokara mArI, e ja dharma para paga mUkI, e ja niSedhano niSedha kare, e dharmadroha ja che. dharmanuM mahattva te bahAnArUpa ane svArthika mAnAdine savAla mukhya--e dharmadroha ja che. - vIracaMda gAMdhIne vilAyatAdi mokalavA AdimAM Ama thayuM che. dharma ja mukhya e raMga tyAre ahabhAgya." (706) zrImadanA paricita mitro, saMbaMdhIo ane kadAca AzrayadAtAo paNa keTalAka kadara mUrtividhI sthAnakavAsI hatA. te pite paNa prathama e ja Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 782 ] darzana ane ciMtana matanA hatA, paNa jyAre temane pratimA vize satya samajAyuM tyAre keInI paravA karyA sivAya pratimAsiddhi vAte temaNe 20me varSe je lakhyuM che, te temanI vicAragaMbhIratAnuM dyotaka che. jijJAsu e (20) mULa lakhANuM ja vAMcI parIkSA kare. e ja rIte mAtra jainaparaMparAnA abhyAsIe zrImadanuM vicArakapaNuM jevA khAtara, temaNe A yuge kSAyika samyaktva saMbhave ke nahi e vize karelI carcA (323) temanA ja zabdomAM vAMcavA jevI che.* viziSTa lakhANuM zrImadanAM lakhANane huM traNa bhAgamAM vaheMcI temAMthI nAnI ke moTI paNa kAMIka viziSTatA dharAvatI keTalIka kRtione ane paricaya ApavA IcchuM chuM. pahelA vibhAgamAM huM evI kRtione mUkuM chuM ke je gadya heya ke padya paNa jenI racanA zrImade eka svataMtra ke anuvAdAtmaka kRti tarIke ja karI hoya. bIjA vibhAgamAM temanAM evAM lakhANo lauM chuM ke je kaI jijJAsune tenA praznonA uttaramAM agara anya prasaMgathI lakhAyelAM hoya. trIjA vibhAgamAM evAM lakhANe Ave che ke je ApameLe ciMtana karatAM nedharUpe lakhAyAM heya agara temanA upadezamAMthI janmyAM hoya. - have pahelA vibhAganI kRtio laIe. (1) "puSpamALA" A temanI upalabdha kRtiomAMthI sarvaprathama che. te keI viziSTa saMpradAyane anulakSIne nahi, paNa sarvasAdhAraNa naitikadhama ane kartavyanI dRSTie lakhAyelI che. mALAmAM 108 maNakA hoya tema A kRti 108 naitika puSpathI gUMthAyelI ane koI paNa dharma, paMtha ke jAtinAM strI ke puruSane nitya gaLe dhAraNa karavA jevI, arthAta pAThaya ane ciMtya che. AnI viziSTatA joke bIjI rIte paNa che, chatAM tenI dhyAnAkarSaka vizeSatA te e che ke te seLa varSanI uMmara pahelAM lakhAyelI che. eka vAra kAMI vAtacIta prasaMge mahAtmAjIe A kRti vize mane eka ja vAkya kaheluM, je tenI vizeSatA vAste pUratuM che. te vAkya e ke, "are, e "puSpamALA" to punarjanmanI sAkSI che." manuSya aMtarmukha ke bahirmukha game te hoya, tene vaiyaktika jIvana ane sAmudAyika jIvananI svasthatA vAste sAmAnya nItinI jarUra hoya ja che. evA vyAvahArika nItinA zikSaNa vAste "puSpamALA" racyA pachI zrImadane aMtamuMkha adhikArIo vAste kAMIka viziSTa lakhavAnI preraNuM thaI hoya ema * juo A graMtha pAna 116. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra'- eka samAcanA [783 lAge che. emAMthI emaNe AdhyAtmika jijJAsA saMtoSavA ane poSavA khAtara eka bIjI kRti racI. enuM nAma emaNe uddeza ane viSayane anurUpa evuM mokSamALA" (4) rAkhyuM. mALA eTale 108 maNakA peThe 108 pATha samajI ja levAnA. ene bIjo bhAga "prajJAvabodha mokSamALA" emaNe lakhavA dhArela je lakhAtAM rahI gayuM. chatAM sadbhAgye emAM emaNe lakhavA dhArela viSayonI yAdI karelI te labhya che (865). e viSaya upara koI viziSTa prajJAzAlIe lakhavA jevuM che, e kahevAnI bhAgye ja jarUra rahe che. mokSamALA" mAM carcelA dharmanA muddA khAsa karI jaina dharmane ja lakSI lIdhela che. te vakhate temanAM prathama paricita sthAnakavAsI paraMparA ane zAstronI temAM spaSTa chApa che; chatAM ekaMdara rIte e sarvasAdhAraNa jaina saMpradAya vAstu anukULa thaI paDe e rIte ja madhyasthapaNe lakhAyela che. "mokSamALA' nI aneka vizeSatAo enA vAcanathI ja jANavI yogya che. chatAM ahIM tenI eka vizeSatA noMdhavI gya che. soLa varasa ane traNa mahinA jeTalI nAnI uMmare, koI skUla ke kaoNlejamAM agara te saMskRta yA dhArmika pAThazALAmAM nahi bhaNela chokarA rAyacaMdanI e traNa divasanI ramata che, ane chatAMya Aje prauDha abhyAsIne emAM sudhAravA jevuM bhAgye ja dekhAze. " have pAchaLathI ra8me varSe racAyela "AtmasiddhizAstra ane (60) sagavaDa khAtara prathama laIe. emAM 142 dohA che. enuM zAstra nAma sArthaka che. emAM jaina AcAravicAraprakriyA mULa rUpamAM pUrNa AvI jAya che. vicAra pakava che. avalokana ane ciMtana vizALa tema ja gaMbhIra che. jene vastu jAvI hoya ane saMskRta-prAkRta graMthonA jaMgalamAM paDyA sivAya sparza karyo hoya, tene vAste A zAstra nitya pAThya che. sanmati, darzanasamuccaya, gabindu, gadaSTisamuccaya, samayasAra, pravacanasAra Adi graMthenuM te tAraNa che; ane chatAMya temAM tAtkAlika ga7, paMtha ane ekAMta pravRttine svAnubhavasiddha varNana ane samAlocana paNa che. sarvasAdhAraNa mATe te nahi. paNa jaina mumukSa mATe te gItAnI garaja sAre tevuM che. jo AmAM jaina paribhASA gauNa karI pAchaLathI vyApaka dharmasiddhAti carcA hota te e bhAga gItAnA bIjA adhyAyanuM sthAna leta. Aje gItA jevA sarvamAnya thaI zake evA padya pustakanI mAgaNuM jena leke taraphathI thAya che. zrImada sAme e vAta pragaTa rUpamAM AvI hota te teo e khoTa gujarAtI bhASA dvArA cogya rIte dUra karata. alabatta, Ane samajavAmAM adhikAra Avazyaka che. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84] darzana ane ciMtana tarkazAstranI zuddha ane kramika dalIle buddhidhana sivAya na samajAya. eka bAju, durAgrahathI dhaNa Ane sparzatA ke jANatA paNa nathI; bIjI bAju, Ane sarvasva mAnanAra, sadA pATha karanAra ene samajavAnI vAstavika rIte taiyArI karatA nathI. ane ekAMte che. A zAstranAM saMskRta, hindI ane aMgrejImAM bhASAMtare thayAM che, paNa enI kharI khUbI mULa gujarAtImAM ja che. jaina paraMparAnA sarvamAnya guja. rAtI prAmANika dharmagraMtha tarIke A zAstra sarakArI, rASTrIya ke anya koI paNa saMsthAnA pAThyakramamAM sthAna levAnI yogyatA dharAve che. viziSTa bhASAMtarakRtimAM digaMbarAcArya kuMdakuMdakRta prAkRta "paMcAstikAyanuM temaNe gujarAtImAM kareluM avikala bhASAMtara (700) Ave che. vivecanakRtiomAM AdhyAtmika zvetAmbara muni AnaMdaghanajI (692), cidAnaMdajI (9)nAM katipaya padyo upara temaNe karelAM vivecane maLe che. prasiddha digaMbara tArkika samatabhadranA mAtra eka ja prasiddha saMskRta zlokanuM vivecana (868) temaNe karyuM che. A vivecane pramANanI dRSTie nahi, paNa guNanI dRSTie evAM mahatavanAM che ke kaI paNa vivecakane te mArgadarzaka thavAnI yogyatA dharAve che. e vivecana pAMDityamAMthI nahi paNa sahajabhAve UgelI AdhyAtmikatAmAMthI janmyAM hoya evo bhAsa thAya che. apUrva avasara e kyAre Avaze e dhruvapadavALuM zrImatuM kAvya (4pa6) Azrama bhajanAvalImAM sthAna pAmeluM hevAthI, mAtra jaina ke gujarAtI janatAmAM ja nahi, paNa gujarAtI bhASA theDeghaNe aMze samajanAra vargamAM paNa jANItuM thayuM che ane thatuM jAya che. A padyane viSaya jaina prakriyA pramANe guNazreNI che. emAM prakriyAnuM jJAna ane bhAvatAdAmya spaSTa che. te evA Atmika ullAsamAMthI lakhAyela che ke vAMcanArane paNa te zAMti Ape che. jaina prakriyA hovAthI bhAvanI sarvagamyatA AvavI zakya ja nathI. narasiMha mahetA AdinAM bhajane kapriya che, kAraNa tenI vedAMtaparibhASA paNa eTalI agamya nathI hotI, jeTalI A padyamAM che. AnuM vivecana sAdhAraNa ane sarvadarzanaparibhASAmAM tulanAdaSTithI thAya, to te vadhAre phelAvo pAme. narasiMha mahetAnA vaiSNavajana te tene kahIe" e bhajanamano vaiSNavajana (bauddha paribhASAmAM bedhisatva) sAdhanAnA kramamAM leka * A pustakamAM juo pAna 87. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra"--eka samAlocanA [ 785 sevAnA kAryanI yogyatA dharAve che, jyAre "apUrva avasara"e bhajanamAMnI bhAvanAvALe AhaMta sAdhaka ekAMta AdhyAtmika ekAMtanI UMDI guhAmAM sevyasevakane bhAva bhUlI, samAhita thaI javAnI tAlAvelIvALo dekhAya che. nIrakhIne navayauvanA'* ityAdi brahmacarya viSayaka deharA (ekSamALA'-34) keI UMDA uddagamamAMthI udabhavyA che. khuda gAMdhIjI paNa ene pATha kyAreka karatA ema sAMbhaLyuM che. sattarame varSe racAyeluM "bahu puNya kerA pujathI" ItyAdi harigIta kAvya (mekSamALA'-67) zabda ane arthathI bahu gaMbhIra che--jANe pAchalI umaramAM racAyuM na hoya ! brahmacaryanA deharA vize paNa ema ja kahI zakAya. he! prabhu, he! prabhu, zuM kahuM ?" e kAvya (224) mAtra AtmanirIkSaNathI otapreta che. "jaDabhAve jaDa pariName e kAvya (226) jana AtmaprakriyAnuM pUrapUruM bodhaka che. "jinavara kahe che jJAna tene" e dhruva padavALuM kAvya (227) jaina paribhASAmAM jJAnanI tAtvikatAnuM nirUpaNa kare che. huM A badhAMya chUTAMchavAyAM kAvyone viziSTa kRtimAM mUkavAnuM kAraNa e che ke te badhAMmAM eka yA bIjI rIte jaina tatvajJAna ane jana bhAvanA bahu spaSTatAthI vyakta thayelI che ane te badhAM supaTha che. eka vAra jeNe jaina, paribhASAne paDade vIM, tene te game teTalI vAra vAMcavA chatAM temAMthI navInatAne ja anubhava thAya ema che. A viziSTa kRtinA bIjA vibhAgamAM gAMdhIjIne bhinnabhinna samaye lakhelA traNa patrojha che. pahele patra (447) jema praznomAM tema uttaramAM paNa moTe che. bIjI vizeSatA e che ke prazno tAttvika ane vyAvahArika bane rUpanA tema ja berisTaranI buddhine chAje tevA vyavasthita che. uttara paNa prajJAthI ane anubhavajJAnathI apAyelA che. samatva pade pade che. sapa mAravA na mAravAne nyAya prajJA pATava ane vastusthiti sUcave che. chatAM Aje e uttara aparyApta ja che. sAmUhika dRSTie paNa AvI bAbatamAM vicAra karavo ja paDe che. gAMdhIjIe pAchaLathI e vicAra karyo. zrImada zuM karata te kahI na zakAya, paNa jenee ane badhAe e vicAra karavo ja joIe. buddhanI bAbatamAM zrImade abhiprAya Ape che, te temanAM mULa pustake pUrAM vAMcyAM hota te judI rIte Apata. * A graMthamAM juo pAna 50. * A graMthamAM juo khaMDa 3 mae Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] darzana ane ciMtana gAMdhIjIne lakhelA bIjA patramAM (82) vijJAna, tenI zakyatA ane tenAM sAdhanonuM spaSTa citra che. - trIjA patramAM (647) Arya vicAra-AcAra, Arya-anArya kSetra bhakSyAbhaDhya viveka, varNAzramadharmanI agatyatA, nAtajAta AdinA bheda ane khAnapAnanA pArasparika vyavahAra Adi vize khulAso kare che. Aje paNuM gAMdhIjInA vikasita ane vyApaka jIvanakramamAM jANe zrImadanA e khulAsAnA saMskAra hoya ema bhAse che. - A traNe patro dareke vAMcavA lAyaka che. enI vizeSatA e kAraNathI che ke bIjA koIne lakhe te karatAM gAMdhIjIne judI ja jAtanuM lakhavAnuM hoya che -adhikArInA prazna pramANe javAba.gAMdhIjI sivAyanA koI pratyenA patravyavahAramAM ApaNe vyavahAru carcA bhAgye ja joIe chIe. emAM leka, paryAya,. kevalajJAna, samyaktva ItyAdinI carcA hoya che; jyAre gAMdhIjI vyavahAra prazno dhArmika daSTie kare che, ane Aje ApaNe joIe chIe ke gAMdhIjIe keTalA vyavahAru praznone nikAla dharmadaSTie karyo che! sAmAnya jaina varga ane anya varga anadhikAra-prazno ja kare che, e haMmezane anubhava zrImadane pUchanArAne enA praznomAM paNa sAcuM Thare che. gAMdhIjI atyAra lagI apavAda che. jJAtibhojana, jJAti bahAra bhojana, bhakSyAbhaDhyavicAra, emAM ja kyAM sudhI sTa ItyAdi prazno gAMdhIjInI vakIladaSTi tema ja paradezamAM AvI paDelI paristhatine AbhArI che. jenA prazno mahAvIranA samayamAM thatA prazno jevA ja lagabhaga che. ema dekhAya che ke jenonA mAnasanI paristhiti lagabhaga e ja cAlI Ave che. ' aMka pa38vALo patra kaI jaina jijJAsunA praznanA uttaramAM che, je jaina tatvajJAnanA abhyAsIne rasa piSe evo che. emAM niyata sthAnathI ja te te IndriyAnubhava kema thAya che ane Indriye amuka ja paristhitimAM kAma kema kare che, tene khulAse khUba spaSTatAthI Ave che--jevo ke sarvArthasiddhi, rAjavArtika AdimAM che. aMka 633vALo patra, jemAM Azramakrame vartavuM ke game tyAre tyAga karavo e prazna chaNya che ane jene kAMIka nirdeza meM prathama karyo che, te patra paNa eka gaMbhIra vicAra pUro pADato hevAthI khAsa dhyAna kheMce che. viziSTa kRtinA trIjA vibhAgamAM aMka 70-8vALuM lakhANa prathama laIe. e kadAca svaciMtanajanya noMdha hoya. paga upara davA karavI ke nahi Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadrAjacaMdra '~eka samAlAcanA [ ses e vicAra jaina samAjamAM khAsa karI jinakalpa bhAvanAne lIdhe AvyA che. e bAbata zrImade A nedhamAM khUba prakAza pADayo che, ane pUrNa anekAMtadRSTi gRhastha--sAdhu anne mATe ghaTAvI che, je vAstavika che. auSadha banAvavAmAM ke levAmAM pApaSTi hoya te tenuM phaLa paNa auSadhanI asaranI peThe anivArya che, e vastu mArmika rIte carcA che. auSadha dvArA roganuM zamana kema thAya ? kAraNa ke rAganuM kAraNa tA karma che, ane te hoya tyAM sudhI khAdya auSadha, zu kare ? e karmAMdRSTinA vicArane sarasa javAba ApyA che. A lakhANamAM emaNe traNa aMze| spardhA lAge che H 1. rAga krajanita che te te kama cAlu hAya tyAM lagI auSadhopacAra zA kAmanA ? eka: e prazna che. 2. rAgajanaka kama auSadhaniva jAtinuM che ke anya prakAranu e mAlUma na hovA chatAM auSadhanI kaDAkUTamAM zA mATe UtaravuM ?--khAsa karIne dhArmi ka gRhastha ane tyAgIoe--e khAjo prazna. 3. auSadha karIe teAya punaH : kukhdha thavAnA ja, kAraNa, auSadha banAvavAmAM ane levAmAM sevAyela pApatti niSphaLa nathI ja. te pachI rAga nivArIne paNa navA rAganuM khIja nAkhavA jevuM thayuM. ene ze| khulAsA ? e trIjo prazna. A traNe prazno emaNe kamazAstranI dRSTithI carcA che. auSadha ane vedanIyaka nivRtti vacce sabaMdha darzAvatAM tathA kabaMdha ane tripAkanI vicAraNA karatAM emaNe jaina karmazAstranuM maulika ciMtana vyakta karyuM che. vyAkhyAnasAra ' (753) AkhA jaina tattvajJAnanI rucivALA badhAe vAMcavA jevA che. e vAMcatAM ema lAge che ke emaNe samyaktva pArka anubhavyuM na hoya to e vize ATalI spaSTatAthI ane vAraMvAra kahI na zake. teo jyAre e vize kahe che, tyAre mAtra sthUla svarUpa nathI kahetA. emanA e sAramAM vaNA prasiddha dAkhalAo AkarSaka rIte Ave che. kevaLajJAnanI kayAreka prathama navI rIte karavA dhArela vyAkhyA emaNe AmAM sUcavI hAya ema lAge che, je jaina para parAmAM eka navuM prasthAna ane navIna vicAraNA upasthita kare che. emAM virati--avirati ane pApakriyAnI nivRtti -anivRttinA sabaMdhamAM mArmika vicAra che.x emanA upara je kriyAlApanA AkSepa thatA, tenA khulAso emaNe pAte ja AmAM spaSTa karyo che, je temanI satyapriyatA ane nikhAlasatA sUcave che. * A pustakamAM jue pAna 129, x juo A graMtha pAna 112. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188] darzana ane ciMtana upadezachAyA"(643) nA mathALA nIcenA saMgrahamAM zrImadanA AtmAmAM haMmezAM ramI rahelAM, vividha viSayanAM ciMtananI chAyA che, je jena jijJAsu vAte khAsa ruciSaka che. upasaMhAra baMgALI, marAThI, hindI, ane gujarAtI Adi prAMtika bhASAo, jemAM gRhastha ke tyAgI jaina vidvAna ane vicAraka varganI lekhanapravRtti thAya che ane vizeSa saMbhave che, temAMthI prasiddha jaina AcArya AtmArAmajInI hindI kRtione bAda karatAM eke bhASAmAM vIsamI zatAbdImAM lakhAyeluM eka paNa pustaka meM evuM nathI joyuM ke jene "zrImadrAjacaMdranAM lakhANa sAthe gaMbhIratA, madhyasthatA ane mauliktAnI daSTie aMzathI paNa sarakhAvI zakAya. tethI Adhunika samagra jaina sAhityanI dRSTie, vizeSe karI jaina tatvajJAna ane cAritra viSayaka gujarAtI sAhityanI dRSTie, zrImadanAM lakhANenuM bhAre mUlya che. chellA traNacAra dazakA thayAM jaina samAjamAM navIna prajAne navIna keLavaNI sAthe dhArmika ane tatvajJAna saMbaMdhI jena zikSaNa ApI zake evAM pustakonI cemerathI anavarata mAgaNuM thatI jovAmAM Ave che. aneka saMsthAoe pitapatAnI zakyatA pramANe AvI mAgaNIne pahoMcI vaLavA kAMIne kAMI prayatna sevyA che, tema ja nAnAMmoTAM pustako prasiddha karyA che. paNa jyAre niSpakSabhAve e badhAM vize vicAra karuM chuM, tyAre mane spaSTa lAge che ke e badhA prayatna ane lagabhaga e badhuM sAhitya zrImadanAM lakhANa sAme bAliza ane kRtrima jevuM che. emanAM lakhANomAMthI ja akSareakSara amuka bhAge tAravI, adhikArInI yogyatA ane vaya pramANe, pAThayakrama ghaDI kADhavAmAM Ave ke jemAM koI paNa jAtanA kharca, parizrama Adine beja nathI, te dhArmika sAhitya vizenI jana samAjanI mAgaNIne Aje paNa emanAM lakhANathI bIjA koI paNa pustaka karatAM vadhAre sArI rIte saMtoSI zakAya ema che. emAM kumArathI mAMDI prauDha uMmara sudhInA ane prAthamika abhyAsIthI mAMDI UMDA ciMtaka sudhInA jijJAsu mATenI sAmagrI majabUda che. alabatta, e sAmagrIne sadupayoga karavA vAste asaMkucita ane guNagrAhaka mAnasa cakSu joIe. - zrImadanI samagra umara karatAM vadhAre vakhata abhyAsamAM gALanAra, zrImadanAM bhramaNa ane paricayakSetra karatAM vadhAre vistRta kSetramAM rakhaDanAra, ane vividha viSayanA aneka vidyAguruone caraNe sAdara besanAra mArA je alpa Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "zrImadrAjacaMdra" -eka samAlocanA [ 78 paNa dhAre te emanAM lakhANamAM khAmIo batAvI zake; paraMtu jyAre emanI mAtra ApabaLe vidyA meLavavAnI, zAstro vAMcavAnI, tatvaciMtana karavAnI ane te upara spaSTa tema ja pravAhabaddha lakhavAnI ane te paNa gharaAMgaNe ramatA kumAranI uMmarathI tema ja vyApAradhaMdhA AdinI vividha pravRttio vacce-tyAre zrImada jevI vyakti utpanna karavA vAste mAtra jaina saMskRti pratye ja nahi paNa gujarAtanI saMskRti pratye mAthuM ApameLe namI jAya che. jaina samAja mATe to e vyakti cirakAla lagI AdaraNIya sthAna sAcavI rAkhaze emAM zaMkA ja nathI. taTastha ane ciMtaka bhAve zrImadanAM lakhANa vAMcyA sivAya emane vize abhiprAya bAMdhavA ke vyakta karavA e vicArakanI dRSTimAM upahAsAspada thavA jevuM ane pitAnuM sthAna gumAvavA jevuM che. zrImadrAjacaMdranuM aMtima saMskaraNa joI gayA pachI te saMskaraNanI keTalIka khaTake evI khAmIo tarapha temanA anugAmIonuM lakSa kheMcavuM gya dhAruM chuM. e khAmIo haze tyAM sudhI "zrImadrAjacaMdranuM mahattva vidvAne gya rUpamAM AMkI nahi zake. khAmIo pariziSTa ane zuddhi viSayaka che. prathama te viSayAnukrama have joIe. keTalAMka pariziSyomAM paheluM temAM AvelA graMtha ane graMthakAre vizenuM bIjuM, temAM AvelAM avataraNa vizenuM, tenAM mULa sthaLe sAthe; trIjuM, temAM AvelA badhAya vyAkhyA karela ke vyAkhyA karyA vinAnA pAribhASika zabdanuM cothuM, emAM carcelA viSaye mULamAM je je graMthamAMthI levAmAM AvyA heya, te graMthanAM sthaLo ane jarUra hoya tyAM pAThe darzAvanAruM -ema aneka dRSTithI mahattvanAM bIjAM paNa pariziSTa ApavAM jarUrI che. emaNe pitAnAM lakhANamAM vAparela saMskRta ke prAkRta zabda kAyama rAkhIne paNa jyAM temAM vikRti hoya tyAM sAthe kASTakamAM te dareka zakhuM zuddha rUpa ApavAthI kAMI pustakanuM mahattva ghaTatuM nathI. A prasaMge zrImadanA smArakarUpe cAlatI saMsthAo vize sUcana karavuM prAsaMgika che. huM jANuM chuM tyAM sudhI emanA smaraNarUpe be prakAranI saMsthAo che. keTalAka Azrama ane paramazrataprabhAvaka maMDaLa. AzramanI bAbatamAM to eTaluM ja sUcavavuM basa thaze ke te te AzramanA saMcAlakoe ane tyAM rahenArAoe, zrImade sUcita zAstrAbhyAsa, manana ane ApameLe nirNaya bAMdhavAnI vRttine ja vikAsa thAya e rIte vyavasthita abhyAsa ane ciMtanakrama goThavo joIe. temanI caraNapAdukA ke chabI AdinI suvarNapUjA karatAM temanI sAdagI ane vItarAgabhAvanAne baMdhabese tema ja vicAranI dRSTimAM parihAsa na pAme evI ja ke bhakti poSavI ghaTe. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtane paramazrutaprabhAvaka maMDaLe Aja sudhImAM vyApaka dRSTie rASTrIya bhASAmAM anuvAditA aneka pustakA bahAra pADayAM che- e prayatna prathama dRSTie atyAra lagI stutya gaNAya, paNa atyAre UbhI thayelI sAhityaviSayaka mAgaNI ane thayela vikAsakramane lakSamAM letAM, have e maMDaLe saMpAdana-mudraNanuM dRSTibindu khalavuM ja joI e. pustakAnI pasaMdagI, anuvAdanI paddhati, tenI bhASA tathA prastAvanA, pariziSTa Adi kevAM ane keTalAM hovAM joI e ene niNaeNya karavA vAste e maLe ochAmAM ochA be-traNa vidvAnAnI samiti banAvI, te dvArA ja anuvAdaka ke sa'pAdaka pasaMda karavAnuM, ane vastu taiyAra thayA pachI tapAsAvavAnuM kAma karAvI, tyAra pachI ja pustaka presamAM ApavAnI goThavaNa karavI Te. e maMDaLa taraphathI atyAra lagImAM pragaTa thayela saMkhyAbaMdha pustakA jyAre jouM chuM, tyAre mULapATha, anuvAda, bhAvakathana, saMzodhana AdinI DhagalAkha dha akSamya bhUlo joI vyApArI jaina samAjane hAthe haNAtA sAhityanA tejasvI AtmAnuM dRzya anubhavuM cheM. 90 ] * zrImadrAjacaMdra'nA hindI ke kAI paNa bhASAmAM anuvAda karavAnI rucivALA paNa temanA dhaNA bhaktA che. temanu paNa dhyAna kheMcavuM Avazyaka che. zrImadanI bhASA gujarAtI che, paNa te temanI khAsa bhASA che. gujarAtI bhASAmAM navayugamAM jaina tattvaciMtana temaNe ja prathama kareluM ane lakheluM hAvAthI, temanI bhASAe svAvalaMbI viziSTa rUpa dhAraNa karyuM che. temAM carcAyelA viSayA sekaDA graMthAmAMthI ane kAMIka svataMtra bhAve UMDA ciMtanamAMthI AvelA che.. tethI anuvAMdakanI pasaMdagImAM mukhya traNa bAbato dhyAnamAM nahi rakhAya te e anuvAdya nAmanA ja thaze : pahelI e ke teNe zrImatI bhASAne mAtRbhASA jeTalA ja talasparzI paricaya karelA hevA joI e. bIjI bAbata e ke emAM carcelA viSayAnu teNe pava ane spaSTa parizIlana kareluM hovuM joI e. ane trIjI bAbata e che ke je bhASAmAM anuvAda karavAnA hoya temAM lakhavAne te siddhahasta hAvA joi e. ATalA pUratI sagavaDa karI ApavAmAM ke meLavavAmAM je" kharca. yogya rIte sabhavatA hAya, te karavAmAM vaizyannatti jarAya na sevatAM vraNA vakhatanI udAravRttinuM avalaMbana karavu joie.na . * * zrI, rAjacaMdranAM vicArane '(gUjarAta vidyApITha )mAMthI dhRta. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdranI AtmapaniSada [ 18 ] bhAratanI adhyAtmasAdhanA bahu ja purANuM ane jANItI che. hajAre varSa pahelAM e zarU thayelI. teNe prathama zarU karI e jJAta nathI, paNa e sAdhanAnA puraskartA aneka mahAna puruSo jANItA che. buda-mahAvIra pahelAMnI e traNa-paraMparA che. temanA pachI paNa atyAra lagI e sAdhanAne varelA puruSe dezanA judA judA bhAgomAM, judI judI paraMparAomAM ane judI. judI nAta-jAtamAM thatA AvyA che. e badhAne saMkSipta ItihAsa paNa nAnesa nathI. e che paNa mane raMjaka ane preraNAdAyI, paraMtu ahIM enuM sthAna nathI. ahIM te e ja adhyAtma-paraMparAmAM thayelA zrImad rAjacaMdra je gujarAtanA chellA suputro paikI eka asAdhAraNuM suputra thaI gayA, temanI aneka kRtio paikI bahu jANItI ane Adara pAmelI eka kRti vize kAMIka kahevuM prApta che. . zrImad rAjacaMdranI e prastuta kRti "Atmasiddhine nAme jANItI che. meM mathALe ene AtmapaniSada kahI che. "Atmasiddhi" vAMcatAM ane tene artha punaH vicAratAM ema lAgyA vinA nathI rahetuM ke zrI. rAjacaMdra A nAnakaDI kRtimAM AtmAne lagatuM Avazyaka pUrNa rahasya darzAvI ApyuM che. mAtRbhASAmAM ane te paNa nAnA nAnA dehA chaMdamAM, temAM paNa jarAya tANI ke kheMcI artha na kADha paDe evI sarala prasanna zailImAM, AtmAne sparzatA aneka muddAonuM kramabaddha temaja saMgata nirUpaNa jotAM ane tenI pUrvavata jaina-jainetara AtmaviSayaka mahatvapUrNa graMtho sAthe sarakhAmaNI karatAM anAyAse kahevAI jAya che ke prastuta "Atmasiddhi" e sAce ja AtmapaniSadu che. ( saMskRta bhASAmAM prAcIna upaniSado jANItA che. temAM mAtra AtmatatvanI ja carcA che. bIjI je carcA Ave che te Atmatatvane pUro khyAla ApavA pUratI ane tene uThAva ApavA pUratI che. temAM puruSa, brahma, cetana jevA aneka zabdo vaparAyA che, paNa te AtmatatvanA ja bodhaka che. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ]. darzana ane ciMtana emanI zailI bhale prAcIna sAMkhya-ga jevI paraMparAne anusaratI hoya tema ja emanI bhASA bhale saMskRta hoya, paNa emAM nirUpaNa te AtmalakSI ja che. tethI ja e upaniSadomAM punaH punaH kahevAyuM che ke "na jJAna larva zakti mati " eka AtmA jANe badhuM ja jaNAI jAya che, kema ke tyAM AtmajJAnanuM prAdhAnya che ane e AtmavidyAne ja parAvidyA kahevAmAM AvI che. mahAvIranA vicAramaMthananA pariNAmarUpa je prAcIna ugAro " AcArAMga ", "sUtrakRtAMga" jevAM AgamamAM maLe che temAM paNa AtmasvarUpanA jJAna ane tenI sAdhanAne lakSIne ja mukhya vaktavya che. AgamanuM e nirUpaNa saMskRta bhASAmAM nathI, tema ja upaniSadanI zailIthI judI zelI e dharAve che. tema chatAM e che te Atmatatva saMbaMdhe ja. e ja rIte buddhanA udgAronA saMgraharUpa gaNAtAM prAcIna piTakamAM paNa AtmasvarUpa ane tenI sAdhanAnI ja eka rIte kathA che. bhale te AtmAne nAme ke saMskRta bhASAmAM na hoya, bhale enI zailI upaniSada ane jaina Agama karatAM kAMIka judI paDatI hoya; paNa te nirUpaNa adhyAtmalakSI ja che. bhASAbheda, zilIbheda ke uparathI dekhAte AMzika dRSTibheda e sthULa vastu che. mukhya ane kharI vastu e badhAmAM sAmAnya che te te AdhyAtmika daSTie karAyelI sAdhanAnAM pariNAmenuM nirUpaNa che. vaidika, bauddha ane jaina vagere badhA saMtone anubhava TUMkamAM e ja che ke pitA vizenuM ajJAna (avidyA) nivAravuM ane samyajJAna meLavavuM. samyajJAna meLavavAnA aneka mArgo zodhAyA ane jAyA. koIe eka to koIe bIjA upara saheja vadhAre bhAra Ape. ene lIdhe keTalIka vAra paMthabhede janmyA ane e pathabheda TUMkI dRSTithI poSAtAM sAMkaDA vADA paNa banI gayA. eTaluM ja nahi, paNa teo ghaNI vAra zAbdika arthanI kheMcatANamAM paDI ekabIjAnA khaMDanamAM UtarI gayA ane dRSTinI vizALatA tema ja Atmazuddhi sAdhavAne mukhya uddeza ja vIsarI gayA. ene lIdhe AdhyAtmika sAdhanA upara UbhI thayelI paraMparAo moTebhAgeekadezIya ane durAgrahI paNa banI gayelI ApaNe itihAsamAM joIe chIe. vizeSa te zuM, paNa eka ja paraMparAmAM paNa evA phAMTA paDyA ane te paraspara evI rIte vartavA ane jovA lAgyA ke temAM paNa abhiniveza ane durAgrahe ja mukhya sthAna lIdhuM. kaI paNa samAjamAM Ucharele jyAre kharA arthamAM AtmajijJAsu bane che, tyAre tene paNa zarUAtamAM e vADA ane phAMTAnAM saMkucita baMdhane Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdranI AtmaniSada [ 73 ane kusaskArA bhAre vighnarUpa thai paDe che, paNa kharA adhyAtmajijJAsu e badhAM vidhnAthI para jAya che ane peAtAne bhAga potAnA ja puruSAthI niSkaMTaka banAve che. AvA adhyAtmavIrA virala pArka che. zrImada e viralamAMnA eka Adhunika mahAna virala puruSa che. temaNe jaina para`parAnA saMskAra vizeSa pramANamAM jhIlyA. temaNe mULa lakhANA gujarAtImAM ja ane te paNa moTebhAge jaina paribhASAne avalakhIne ja lakhyAM che. tethI emanI eLakha gujarAta bahAra athavA jainetara kSetramAM bahu vizeSe nathI. paNa tethI emanuM AdhyAtmika pAta ane sUkSma satyadRSTi sAdhAraNa che ema jo kAI dhAre, tA te mahatI bhrAnti ja siddha thaze. eka vAra kAI samajadAra emanAM lakhANe! vAMce teA tenA mana upara emanI vivekaprajJA, madhyasthatA ane sahaja nikhAlasatAnI acUka chApa paDyA vinA kadI ja nahi rahe. meM prathama paNa aneka vAra ' Atmasiddhi' vAMcelI ane vicArelI, paraMtu chelle chelle A lakhuM chuM tyAre vizeSa sthiratA ane vizeSa taTasthatAthI e vAMcI, enA arthI vicAyuM, enA vaktavyanuM yathAzakti manana ane pRthakkaraNa karyuM, tyAre mane lAgyuM ke A 'Atmasiddhi' e eka ja graMtha evA che ke temAM zrImad rAjacaMdranI vicAraNA ane sAdhanAnuM U~DAmAM UMDuM rahasya AvI jAya che. * * je uMmare ane jeTalA Treka vakhatamAM zrI rAjade Atmasiddhi 'mAM pete pacAvela jJAna gUthyu che tene vicAra karuM chuM tyAre mAru mastaka bhaktibhAve namI paDe che. eTaluM ja nahi, paNa mane lAge che ke temaNe AdhyAtmika mumukSune ApelI A bheTa e te seMkaDA vidvAnoe ApelI sAhityika grantharAzinI bheTa karatAM vizeSa mUlyavatI che. peAtapAtAnA pakSanI ane mata vyanI siddhi arthe aneka siddhi granthA seMkaDA varSa thayAM lakhAtA rahyA che. sarvAsiddhi ' mAtra jaina AcArye ja nahi, paNa jainetara AcAryoe paNa potapAtAnA saMpradAya paratve lakhI che. * brahmasiddhi', advaitasiddhi ' Adi vedAMta viSayaka graMtho suvidita che. vaikasiddhi', Izvarasiddhi ' e pa jANItAM che. ' sarasiddhi ' jaina, baudgha vagere aneka paraMparAmAM lakhA celI che. akalakanA siddhivinizcaya ' uparAMta AcAya zivasvAmI racita * siddhivinizcaya 'nA astitvanuM pramANa hamaNAM maLyuM che. AvA vinizcaya graMthAmAM pAtapAtAne abhipreta hoya evA aneka viSayAnI siddhi kahevAmAM AvI che, paNa e badhI siddhi sAthe jyAre zrI. rAjacaMdranI * Atmasiddhi 'ne sarakhAvuM chuM, tyAre siddhi zabdarUpe samAnatA hovA chatAM C . 6 ' Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haha4] darzana ane ciMtana enA preraka dRSTibindumAM mahada aMtara jaNAya che. te te darzananI upara sUcavelI ane bIjI siddhio amuka viSayanI mAtra dalIla dvArA upapatti kare che ane virodhI maMtavyanuM tarka ke yuktithI nirAkaraNa kare che. vastutaH evI dArzanika siddhio mukhyapaNe tarka ane yuktine baLe racAyelI che, paNa enI pAchaLa AtmasAdhanA ke AdhyAtmika pariNatinuM samartha baLa bhAgye ja dekhAya che, jyAre prastuta "Atmasiddhi'nI bhAta ja judI che. emAM zrI. rAjacaMdra je nirUpyuM che te temanA jIvananA UMDANamAMthI anubhavapUrvaka AveluM hoI e mAtra tArkika upapatti nathI, paNa AtmAnubhavanI thayelI siddhi-pratIti che, ema mane spaSTa lAge che. tethI ja te temanA nirUpaNamAM eka paNa veNu kaDavuM, AvezapUrNa pakSapAtI ke viveka vinAnuM nathI. jIvasiddhi te zrImada agAu keTalAya AcAryoe karelI ane lakhelI che, paNa temAM prastuta AtmasiddhimAM che tevuM baLa bhAgye ja pratIta thAya che. alabatta, emAM yukti ane dalIle DhagalAbaMdha che. - zrI. rAjacaMdra "Atmasiddhi mAM mukhya paNe AtmAne lagatA cha muddA carcA che: (1) AtmAnuM svataMtra astitva, (2) tenuM niyatva-punarjanma, (3) karmakartava, (4) karmaphaLabhoktatva, (5) mekSa, ane (6) tene upAya. A cha muddAnI carcA karatAM tenA pratipakSI cha muddA upara paNa carcA karavI ja paDI che. e rIte emAM bAra muddAo carcAyA che. e carcAnI bhUmikA emaNe eTalI badhI sabaLa rIte ane saMgata rIte bAMdhI che, tema ja ene upasaMhAra eTale sahajapaNe ane namrapaNe chatAM nizcita vANIthI karyo che ke te eka susaMgata zAstra banI rahe che. enI zailI saMvAdanI che? ziSyanI zaMkA ke prazno ane gurue karela samAdhAna. A saMvAdazailIne lIdhe e graMtha bhArekhama ane jaTila na banatAM, viSaya gahana hovA chatAM, subodha ane cipaSaka banI gayo che. - AcArAMga, sUtrakRtAMga, uttarAdhyayana ane pravacanasAra, samayasAra jevA prAkRta graMthamAM je vicAra judI judI rIte vIkharAyele dekhAya che, gaNadhara vAdamAM je vicAra tarkazailIthI sthapAyo che ane AcArya haribhadra ke yazavijayajI jevAe pitapotAnA adhyAtmaviSayaka graMthamAM je vicAra vadhAre puSTa karyo che, te samagra vicAra prastuta "AtmasiddhimAM evI rIte sahajabhAve gUMthAI gaye che ke te vAMcanArane pUrvAcAryonA graMthanuM parizIlana karavAmAM eka cAvI maLI rahe che. zaMkarAcAryuM ke te pUrvanA vAtsyAyana, prazastapAda, vyAsa Adi bhASyakAroe AtmAnA astitvanI bAbatamAM je Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdranI AtmopaniSada [75 mukhya dalIle ApI che te prastuta "AtmasiddhimAM Ave che, paNa vicAratAM mane ema lAge che ke zrI. rAjacaMdra prastuta racanA mAtra zAstro vAMcI nathI karI, paNa emaNe sAcA ane utkaTa mumakSa tarIke AtmasvarUpanI spaSTa ane UMDI pratIti mATe je maMthana karyuM, je sAdhanA karI ane je tapa AcaryuM tene pariNAme lAdhelI anubhavapratIti ja AmAM mukhyapaNe nirUpAI che. eka muddAmAMthI bIjo, bIjAmAMthI trIjo ema utarottara evI susaMgata saMkalanA thaI che ke temAM kAMI nakAmuM nathI AvatuM, kAmanuM rahI nathI jatuM ane kyAMya paNa ADuM phaMTAtuM nathI. tethI ja zrImad rAjacaMdranI. Atmasiddhi" e eka siddhAMtazAstra banI rahe che. bhAratIya tattvajJa ane satinI AtmAnA svarUpa vizenI dRSTi mukhyapaNe traNa vibhAgamAM vaheMcAI jAya che : (1) dehabhede Atmabheda ane te vAstavika ja; (2) tAtvika rIte Atmatattva eka ja ane te akhaMDa chatAM dekhIte jIvabheda e mAtra ajJAnamUlaka; (3) jIvabheda vAstavika paNa te eka ja paramAtmAnA aMze. A rIte dRSTie traNa prakAranI hovA chatAM badhI daSTine pAramArthika AcAra eka ja che. vAstavika jIvabheda mAnanAra dareka darzana jIvanuM tAtvika svarUpa te samAna ja mAne che ke te AdhAre teo bIjA nAnAMmoTAM tamAma prANI pratye AtmaupajyamUlaka AcAra je che ane pitA pratye bIjA taraphathI je vartananI apekSA rakhAya tevuM ja vartana bIjA pratye rAkhavA upara bhAra ApI samagra AcAra-vyavahAra yoje che. jeo AtmAnA vAstavika abheda ke brahmakyamAM mAne che teo paNa bIjA jIvamAM pitAnuM ja asalI pita mAnI abhedamUlaka AcAra-vyavahAra ja kahe che ke anya jIva pratye vicAramAM ke vartanamAM bheda rAkha te Atmadroha che, ane ema kahI samAna AcAra-vyavahAranI ja himAyata kare che. trIjI daSTivALA paNa uparanI rIte ja tAtvika AcAra-vyavahAranI himAyata kare che. A rIte joIe te AtmavAdI game te darzana heya te paNa tenI pAramArthika ke mUlagAmI AcAra-vyavahAranI himAyata eka ja prakAranI che. tethI ja jaina, bauddha, vedAnta ke vaiSNava Adi badhAM ja darzanamAM satya, ahiMsA, aparigraha Adi tAtvika AcAramAM kazo ja bheda dekhAto nathI. alabatta, bAhya ane sAmAjika AcAra-vyavahAra, je mukhyapaNe rUDhio ane dezakALane anusarI ghaDAya ke badalAya che temAM, paraMparAbheda che ja ane te mAnavasvabhAva pramANe anivArya che. paNa je AtmasparzI mUlagAmI vartAnanA siddhAMta che, temAM Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96] darzana ane ciMtana keIne matabheda nathI. dareka darzana pitAnI mAnyatA pramANenA AtmajJAna upara bhAra ApI te vizenuM ajJAna ke avidyA nivAravA kahe che ane AtmajJAna ThIka ThIka prakahyA vinA ke pacyA vinA viSamatAmUlaka vartana baMdha paDavAnuM nathI ane evuM vartana baMdha paDyA vinA punarjanmanuM cakra paNa baMdha paDavAnuM nathI, ema kahe che. tethI ja ApaNe game te paraMparAnA sAcA saMta ane sAdhakanI vicAraNA ke vANI tapAsIzuM agara temane jIvana-vyavahAra tapAsIzuM te bAhya rIti-nItimAM bheda hevA chatAM tenI preraka Antara bhAvanAmAM kazuM ja bhedabhAva joI nahi zakIe. have ApaNe TUMkamAM "Amasiddhi" nA viSayeno paricaya karIe prathama dehAmAM zrI. rAjacaMdra sUcavyuM che ke AtmatattvanuM ajJAna e ja sAMsArika duHkhanuM kAraNa che ane enuM jJAna e duHkhanivRttine upAya che. temanuM A vidhAna jaina paraMparAne te anusare che ja, paNa e bIjI badhI ja AtmavAdI paraMparAone paNa mAnya che. upaniSadonI peThe sAMkhyoga, nyAya--vaizeSika ane bauddha daSTi paNa deha, Indriya, prANa AdithI Atmatatvane pitApitAnI rIte juduM sthApI tenA jJAnane kahe ke bhedajJAnane yA viveka khyAtine samyapha jJAna mAne che ane tene ja AdhAre punarjanmanA cakrane miTAvavA bhinna bhinna praNAlIo je che. zrImada rAjacaDhe bIjA dehamAM mekSane mArga AtmAthI mumukSu mATe spaSTa nirUpavAnI pratijJA karI che. mANasa skUla vastu pakaDI bese che ne UMDo Utarate nathI; eTaluM ja nahi, paNa UMDANamAM rahela sUkSma ane kharA tatvane skUlamAM ja mAnI bese che. A doSa badhA ja paMthamAM sAmAnya rIte dekhAya che. tethI ja laukika ane alaukika agara saMvRti-bhAyika ane paramArtha evI be mAnasika bhUmikAo sarvatra nirUpAI che. AmAMthI laukika ke apAramArthika bhUmikAvALA keTalAka evA hoya che ke teo kriyAjaDa banI bese che ane keTalAka zuSkajJAnI thaI jAya che. e bane pitAne mokSane upAya lA hoya tevI rIte varte ane bele che. zrImada e banne varganA lokone uddeza mokSamArganuM sAcuM svarUpa darzAvatAM AijaDa ane zuSkajJAnInuM lakSaNa nirUpe che ane sAthe ja tyAga-vairAgya tema ja AtmajJAna bannene paraspara piSyapoSakabhAva darzAvI AtmAthInI vyAkhyA spaSTa kare che. temaNe AtmAthInI je vyAkhyA karI che te eka rIte evI sarala ane bIjI rIte evI gaMbhIra che ke vyAvahArika Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdranI AtmapaniSada [ 79Na dunyavI jIvana ane pAramArthika satyadhArmika jIvana bannemAM ekasarakhI lAgu paDe che. tyAra bAda temaNe sadagurunAM lakSaNo kahyAM che. e lakSaNa evI daSTithI nirUpAyAM che ke temAM AtmavikAsanI guNasthAnakrama pramANe bhUmikAo AvI jAya, ane je bhUmikAo ga, bauddha tema ja vedAnta darzananI paribhASAmAM paNa darzAvI zakAya. zrI. rAjacaMdra gurupada na vAparatAM sara-pada yoryuM che, je AdhyAtmika jAgRtinuM sUcaka che. zrI araviMde paNa sadaguru-zaraNugati. upara khAsa bhAra Ape che.-juo "The synthesis of Yoga." zrI. kizoralAlabhAIe mumukSunI vividbhaSTi ane parIkSaka buddhi upara bhAra ApyA chatAM yathAyogya sadguruthI thatA lAbhanI pUrI kadara karI ja che. chevaTe, te mumukSunI jAgRti e ja mukhya vastu che. e vinA sadgurunI oLakha muzkela che, ane oLakha thAya to TakavI paNa adharI che. jaina paraMparA pramANe chaThThA ane teramAM guNasthAnake upadezakapaNuM saMbhave che. sAtamAthI bAramA sudhInAM guNasthAnanI bhUmikA e to utkaTa sAdhaka dazAnI evI bhUmikA che ke te dariyAmAM DUbakI mArI motI ANavA jevI sthiti che. A vize zrImada rAjacaMdra pite ja spaSTa vivecana karyuM hoI te mananagya che. jyAM sazurune ega na hoya tyAM paNa AtmAnuM astitva darzAvanArAM zAstro mumukSane upakAraka bane che. zAstro vinA paNa sadagurue Apela upadeza sudhdhAM mumukSane Teke Ape che, paNa zrImada sallurunA yoga upara bhAra Ape che te sahetuka che. mANasamAM piSAyela kuladharmAbhiniveza, ApaDahApaNe phAve tema vartavAnI Teva, cirakAlIna meha ane avivekI saMskAra-e badhuM svacchanda che. svachanda rekAyA sivAya AtmajJAnanI dizA na prakaTe ane saddagurunA-anubhavI deravaNuM ApanAranA-coga vinA ravanda rekavAnuM kAma ati agharuM che, sIdhI UMcI karADa upara caDavA jevuM che. sAce sAdhaka game teTale vikAsa thayA chatAM guru pratye pitAne sahaja vinaya gauNa karI na zake. ane sAru hoya te evA vinayane darapaga paNa na ja kare. je ziSyanI bhakti ane vinayane dUrapayoga kare che ke geralAbha le che, te sadguru ja nathI. AvA ja asazuru ke kugurune lakSamAM rAkhI zrI. kizoralAlabhAInI TIkA che. 1 "samULI kAnti-pAMcamuM pratipAdana. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 798 ]. darzana ane ciMtana mumukSu ane matAthI vacce bheda zrI. rAjacaMdra darzAvyo che teno sAra e che ke savaLI mati te mumukSa ane avaLI mati te matAtha. AvA matAthanAM aneka lakSaNe temaNe skuTa ane jarA vistArathI darzAvyAM che je taddana anubhavasiddha che ane game te paMthamAM maLI Ave che. temanI A sthaLe eka be vizeSatA tarapha dhyAna kheMcavuM ISTa che. prasiddha AcArya samantabhaLe "AptamImAMsA'nI "devAgama-nayAnaAdi kArikAomAM bAhya vibhUtiomAM vItarAgapada jovAnI sAva nA pADI che. zrImada paNa e ja vastu sUcave che. gazAstranA vibhUtipAdamAM, bauddha graMthomAM ane jaina paraMparAmAMya vibhUti, abhijJA-camatkAra ke siddhi ane labdhimAM na phasAvAnI vAta kahI che te sahajapaNe ja zrI. rAjacaMdranA dhyAnamAM che. temaNe e joyeluM ke jIvanI gatiAgati, sugati-kugatinA prakAre, karmabhedanA bhAMgAo vagere zAstramAM vaNita viSayamAM ja zAstrarasiyAo racyApacyA rahe che ane pipaTapAThathI AgaLa vadhatA nathI. temane uddezI emaNe sUcavyuM che ke zAstranAM e varNane enuM aMtima tAtparya nathI ane aMtima tAtparya pAmyA vinA evAM zAstrone pATha kevaLa matArthitA poSe che. zrImada rAjacaMdranuM A kathana jeTaluM anubhava mUlaka che teTaluM ja badhI paraMparAone ekasarakhuM lAgu paDe che. matAthane svarUpathana bAda AtmAthInuM TUMkuM chatAM mArmika svarUpa AlekhAyeluM che. mati savaLI thatAM ja AtmArtha dazA prAraMbhAya che ane suvicAraNA janme che. ene ja lIdhe nizcaya ane vyavahAranuM antara tema ja saMbaMdha yathArtha paNe samajAya che, tema ja ka savyavahAra ane kyo nahi te paNuM samajAya che. AvI suvicAraNAnA phaLarUpe ke tenI puSTi arthe zrI. rAjacaMdra AtmAne lagatAM cha pada vize anubhavasiddha vANImAM zAstrIya varNana karyuM che, je siddhasene "sanmatitarkamAM ane haribha zAstravAtIsamuccaya" AdimAM paNa karyuM che. 1. AtmAnuM astitva darzAvatAM zrI. rAjacaMke je dehAtmavAdInI pracalita ane bAlasulabha dalIlanuM nirasana karyuM che te eka bAju cArvAka mAnyatAne nakazo rajU kare che ne bIjI bAju AtmavAdanI bhUmikA rajU kare che. ema to aneka AtmasthApaka graMthamAM cArvAka matanuM nirasana Ave che, paNa zrI. rAjacaMdranI vizeSatA mane e lAge che ke temanuM kathana zAstrIya abhyAsamUlaka mAtra uparaceTiyA dalIlamAMthI na janamatAM sIdhuM anubhavamAMthI AveluM che. tethI ja temanI keTalIka dalIle haiyAsarI UtarI jAya tevI che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImad rAjacaMdranI AtmApatipada [ see 2. AtmA arthAt caitanya deha sAthe ja utpanna nathI thatuM, ane deDhunA vilaya sAthe vilaya nathI pAmatuM e vastu samajAya tevI vANI ane yuktiethI darzAvI AtmAnuM nityapaNu-punarjanma sthApela che. dRSTibhede AtmA bhinna bhinna avasthAe dhAraNa karavA chatAM kevI rIte sthira che ane pUrvajanmanA saMskAre kaI rIte kAma kare che e darzAvatAM emaNe siddhasenanA sanmatitakanI dalIla paNa vAparI che ke khAsa, yauvana Adi bhinna bhinna avasthA chatAM mANasa temAM potAne saLaMga sUtrarUpe jue che. mAtra kSaNikatA nathI e darzAvavA temaNe kahyuM che ke jJAna te bhinna bhinna ane kSaNika che, paraMtu e badhAM ja sAnAnI kSaNikatAnuM je bhAna kare che te peAte kSaNika hoya teA badhAM ja nAnAmAM potAnuM etapretapaNuM kema jANI zake? temanI A dalIla gabhIra che. .. 3. nirIzvara ke sezvara sAMkhya jevI paraMparAe cetanamAM vAstavika adha nathI mAnatI. teo cetanane vAstavika rIte asaMga mAnI temAM ka ka paDyuM kAM to prakRtiprerita ke Izvaraprerita AreApathI mAne che. e mAnyatA sAcI hAya tA meAkSane upAya paNa nakAmA Thare. tethI zrImada AtmAnuM ka ketu paNuM apekSAbhede vAstavika che ema darzAve che. rAga-dveSAdi pariNati vakhate AtmA ka'nA kartA che ane zuddha svarUpamAM varte tyAre katA kartA nathI, UlaTu ane svarUpatA kartA kahI zakAya--e jaina mAnyatA sthApe che. 4. kanuM kaIM paNuM hAya tAya jIva tenA bhoktA na khanI zake, e muddA uThAvI zrI. rAjacaMdre bhAvakama-pariNAmarUpa karma ane dravya ka- paulika kama bannenA kAya kAraNabhAva darzAvI kama IzvaranI preraNA sivAya paNa kevI rIte phaLa Ape che e jaNAvavA eka suparicita dAkhale ApyA che ke jhera ane amRta yathArtha samajyA vinA paNa khAvAmAM AvyAM hAya te temanuM jema juduM juduM phaLa vakhata pAye maLe che tema ad kama paNa yogya kALe svayameva vipAka Ape che. karmazAstranI gahanatA zrImad rAjacaMdranA dhyAnamAM pUrepUrI che. tethI ja tee bhAkhe che ke A vAta TUMkamAM kahI che: 5. meAkSanuM astitva siddha karavA teo TrekaTarca paNa samatha eka lIla e Ape che ke jo zubhAzubha pravRttinuM phaLa kama hAya tA evI pravRttimAMthI nivRtti e zu niSphaLa ? nivRtti tA prayatnathI sadhAya che, eTale tenuM mULa pravRttinA phaLathI sAva juduM ja sabhave. te phaLa e ja mekSa. 6. mAkSanA upAya vizenI zaMkA uThAvI tenuM samAdhAna karatAM upAyanuM Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 800 ] darzana ane ciMtana nirUpaNa karyuM che. ane emAM samagra guNasthAnakramanI-AdhyAtmika utkrAntinA kramanI mukhya mukhya cAvIo anubhava dvArA ja rajU karI hoya te spaSTa bhAsa thAya che. emaNe kevaLajJAnanI nirvivAda ane sahaja evI je vyAkhyA karI che te sAMpradAyika lokee khAsa lakSa ApavA jevI che. emanA A nirUpaNamAM upaniSadanA "tatvamasi" vAkyanuM tAtparya AvI jAya che ane saccidAnaMda brahmasvarUpanuM pratipAdana paNa thaI jAya che. zrImada anubhavapUrvaka uccAre che ke badhA ja jJAnIono nizcaya eka che. emAM paMtha, jAti, mata, veza Adine kaze ja avakAza nathI. A rIte che ke bAra muddAnA nirUpaNano upasaMhAra emaNe je ullAsa ane je taTasthatAthI karyo che te ApaNuM upara temanA anubhavanI chApa mUke che. pachI zrI. rAjacaMdra ziSyane thayela bodhabIja-prAptinuM varNana karyuM che. emAM ziSyane moDhe ahobhAvanA uddagAro TAMkI je samarpaNa bhAva varNavyo che te jema kavitvanI kaLA sUcave che tema tAtvika siddhine parama AnaMda paNa sUcave che, je vAMcatAM mana kUNuM thaI jAya che ane e ahobhAvane anubhava karavAnI Urmi paNa rekI rekAtI nathI. chevaTe Akhe upasaMhAra paNa mananIya che. jijJAsu "Atmasiddhi" ApameLe ja vAMce ane tene rasa mANe e daSTithI ahIM tene paricaya taddana skUla rIte meM karAvyo che. emAMnI dalIlanI punarukti nakAmI che. zrI. rAjacaMdra "Atmasiddhi mAM jaina paribhASAne AzarI je vastu nirUpI che, te jainetara darzanamAM paNa kevI kevI rIte nirUpAI che eno vAcakane khyAla Apa jarUrI che, je uparathI tatvajijJAsu eTaluM sahelAIthI samajI zakaze ke AtmavAdI badhAM darzana bhinna bhinna paribhASA dvArA paNa kevI rIte eka ja gIta gAI rahyAM che! jenA darzana chava ke AtmAne nAme jaDathI bhinna je tatva nirUpe che, tene nyAya-vaizeSika darzane jIvAtmA ke AtmA kahe che ane sAMkhyoga tene prakRtithI bhinna puruSa kahe che, jyAre vedAntI ene mAyAbhinna brahma paNa kahe che. "dhammapada" jevA baddha graMthomAM AtmA-attA ane pugala pada che, paNa AgaLa jatAM enuM nirUpaNa rUpathI bhinna citta ke nAma parathI paNa thayeluM che. jaina darzana miyAdarzana-ajJAna ane kaSAya-rAga-dveSanA nAme AsavarUpe je baMdha arthAta saMsAranA kAraNanuM nirUpaNa kare che ane tenA vipAka Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImada rAjacaMdranI AtmaniSada [ 801 rUpe je baMdha-saMsAra ke sukha-du:khanI ghaTamALa ane punarjanmanA cakranuM nirUpaNa kare che, te vastune nyAya-vaizeSikasammata paribhASAmAM nyAyAcAya akSapAde paNa spaSTa rIte AlekhI che. te peAtAnA sUtramAM sakSepathI kahe che ke mithyAdarzana-ajJAnathI doSa-rAga-dveSa janme che ane rAga-dveSathI mAnasikavAcikakAyika vyApAra (jaina paribhASA pramANe 'yoga') cAle che jene lIdhe punarjanma ne sukha-duHkhanuM cakra pravarte che, je jaina paribhASA pramANe baMdha' kArTimAM paDe che. sAMkhyayoga na e ja vastu potAnI paribhASAmAM mUkatAM kahe che ke avivekathI, ajJAna yA mithyAdarzanathI rAga-dveSAdi kleza dvArA duHkha ane punarjanmanI para'parA pravarte che. vedAntana paNa e ja vastu avidyA ane mAyAthI ke adhyAsathI varNave che. bauddha darzanamAM je avidyA, saMskAra Adi khAra kaDIonI zRMkhalA che, je pratItyasamupatpAdane nAme jANItI che, te jaina darzana sammata Asava, andha ane nyAya-vaizeSikasammata mithyAdarzana, doSa Adi pAMca kaDIonI zRMkhalA ane sAMkhyayogasammata aviveka ane saMsAra ene ja vizeSe vistAra che. jaina darzana pramANe je savara meAkSanA upAya tarIke varNavela che ane tenA phaLarUpe je mokSa tattvanuM nirUpaNa che tene ja nyAya-vaizeSika anukrame samyagdAna -tattvajJAna ane apavane nAme varNave che, sAMkhya--yAga viveka-bhedajJAna ane mokSanA nAme varNave che; jyAre baudgha darzana nirvANugAminI pratipadAmAne nAme ane nirvANane nAme varNave che. bauddha dAnamAM anya danAnI peThe AtmA, cetana, brahma ke puruSa nAmathI AtmasvarUpanuM joI e teTaluM varNana nathI, eTale dhRNA leAkA ene anAtmavAdI mAnI bese che, paNa e bhUla che. anAtmavAdI hoya te punarjanma ke paraloka na mAne; jyAre khudde punarjanma ane tenAM kAraNa tema ja kanI nivRtti ane nirvANa upara khAsa bhAra ApI cAra Aya satyAne potAnI AgavI zeAdha batAvI cheH (1) duHkha, (2) enuM kAraNa tRSNA, (3) nirvANu, ane (4) ene upAya Aya` aSTAMgika mAga. e ja cAra A satya jaina paribhASAmAM aMdha, Asava, mokSa ane savara che, jyAre nyAya-vaizeSika paribhASAmAM saMsAra, ajJAna, apavarga ane tattvajJAna che, tema ja sAMkhya-yoga paribhASAmAM saMsAra, aviveka, meAkSa ane viveka che. A rIte tulanA karatAM badhAM ja brAhmaNazramaNa nA mukhya vastumAM ekamata thaI jatAM hAvAthI zrImada rAjya ke kahyuM che ke... 51 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 802]. darzana ane ciMtana nizcaya sarve jJAnIne, AvI atra samAya; dharI maunatA ema kahI, sahaja samAdhi mAMya. 118 dareka dharma ane tattvajJAnanA abhyAsIo "Atmasiddhine udAra dASTathI tema ja tulanAdRSTithI samajaze to emane emAM dharmano marma avazya jaDI Avaze. kharI rIte prastuta graMtha dharma ane tatvajJAnanA abhyAsakramamAM sthAna pAme tevo che. phakta ene samajanAra ane samajAvanArane vega Avazyaka che. - zrI. mukulabhAI ema. e. gUjarAta vidyApIThamAM gujarAtInA adhyApaka che. prastuta graMtha taiyAra karavAnI emanI IcchA jANuM tyAre meM ene vadhAvI lIdhI. emaNe A graMtha vivecana sahita mane saMbhaLAvyo. e sAMbhaLatAM ja bhAre prathamane Adara anekagaNo vadhI gayo ane pariNAme kAMIka lakhavAnI skuraNa paNa thaI. huM koI adhyAtmAnubhavI nathI. tema chatAM mAre zAstrarasa to che ja. mAtra e rasathI ane bane tyAM lagI taTasthatAthI prerAI meM kAMIka TUMkuM chatAM dhAryA karatAM vistRta lakhyuM che. jo e upayogI nahi nIvaDe teya A zrama mArI daSTie vyartha nathI. A taka ApavA badala huM zrI. mukulabhAIne AbhAra mAnuM chuM. kuLe jaina nahi chatAM zrImada rAjacaMdranAM lakhANone vAMcI, samajI taiyAra thavA ane "Atmasiddhi'nuM saMskaraNa taiyAra karavA mATe temane AbhAra mAnavo joIe.* * zrImada rAjacaMdranA AtmasiddhizAstra' (gUjarAta vidyApITha)nuM puravacana, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samullAsa [ 18 ] satyaM ziva sundarama'nA mathALAthI prasiddhi pAmato prastuta lekhasaMgraha mArA mATe cheka aparicita te nathI ja. A saMgrahamAM AvelA 38 lekhe pikI lagabhaga 6 ja huM pahelI vAra sAMbhaLuM chuM. 1. varNasaMkara, 2. jaina dharmamAM strIone sthAna, 3. mInAkSI mandira, ke. tristanI mInAkSI, 5. eka ajANyAnuM avasAna ane 6. tuLajArAma Tekara--A cha lekho sAMbhaLyAnuM spaSTa smaraNa nathI. bAkInA 3ranuM citra to A lekhasaMgraha sAMbhaLavA beTho tyAre manamAM spaSTa hatuM. tema chatAM jude jude samaye ane lAMbe gALe prasiddha thayelA ane te ja rIte bhinna bhinna samaye kyAreka utAvaLathI te kyAreka vacce AvI paDatAM vidanamAM sAMbhaLyA hoya te lekhane saMskAra judo hoya che, ane te ja badhA lekhe ekasAmaTA tema ja nirAMte sAMbhaLIe ane te paNa temAMthI kAMI tAraNa karavAnI tema ja tenuM mUlyAMkana karavAnI daSTie sAMbhaLIe, tyAre teno saMskAra judo paDe che. bhinna bhinna samaye paDelA truTaka saMskAranuM saMkalana karI mUlyAMkana karavuM te eka bAbata che ane eka sAthe svasthapaNe kAMIka lakhavuM, e dRSTie sAMbhaLI tenuM mUlyAMkana karavuM e bIjI bAbata che. AvA gaMbhIra ane vicArapUta lekho vize kAMI paNa lakhavuM hoya te saLaMga paDela saMskAranA AdhAre ja lakhavuM e ubhaya pakSane nyAya ApanAruM che, evI mAnyatAthI prerAI huM Akho lekhasaMgraha sAMbhaLI gaye. je je lekhe pahelAM sAMbhaLelA temAM paNa pharI sAMbhaLatAM mane kaze ja kaMTALe Avyo nahi. eka kSaNa mATe paNa ema na thayuM ke A te sAMbhaLelA che. cAlo AgaLa. UlaTuM, pratyeka lekha sAMbhaLatI vakhate manamAM lekhaka aMge. pratipAdya viSaya aMge ane lekhanA adhikArI samAja aMge aneka vicAro AvI gayA. tenI TUMkI neMdha ApavI ISTa hoya teya zakya nathI. tema chatAM e vicAramAMthI kAMIka ane neMdhavA dhAruM chuM. lekho sAMbhaLatAM ane vicAre UbharAtAM manamAM eka sAtvika ullAsa prakaTele, tethI meM mArA A lakhANane "samullAsa" zIrSaka ApyuM le. kumAra", "prasthAna" ane "mahilA samAja mAM prasiddha thayela cAreka leone bAda karatAM lagabhaga badhA ja lekhe jana samAja sAthe saMbaMdha Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 804] darzana ane ciMnatya dharAvatA kaIne kaI patramAM prasiddha thayelA che. temAMthI paNa meTe bhAga prabaddha jana'mAM prasiddha thayela che tethI, ane lekhaka janme jaina che ane ghaNuM bAbato emaNe jaina samAjane uddezI carcA che tethI, sthUla rIte vicAra karanAra ane vAMcanAra vargane ema lAgavAne cakkasa saMbhava che ke prastuta lekhasaMgraha to jaina paraMparA sAthe ja saMbaMdha dharAve che ane lekhaka jaina paraMparAnI paridhimAM ja vicAra karatA haze. paraMtu jeo prastuta lekhonA lekhakanA mAnasane ThIka ThIka pichANe che ane jemaNe jANyuM ke ajANe temane koI paNa lekha vAMcyuM haze temane e kahevAnI jarUra ja nathI ke paramA naMdabhAI nAnA ke moTA koI paNa vartelamAM kAma karatA hoya tyAre kadI saMkucita dRSTithI ke sAMpradAyika dRSTithI nathI vicAratA ke nathI lakhatA. emaNe jyAM jyAM jaina samAjane uddezI ke tenI sAthe saMbaMdha dharAvanAra praznone lakSIne lakhyuM che tyAM paNa temane mApadaMDa mAtra satyalakSI ane mAnavatAvAdI ja rahyo che. koI eka musalamAna ke khristI pitAnA kAryakSetrane anusarI islAma ke khristI dharmane uddezIne ane chatAM saMpUrNa mAnavatAsparzI lakhe, vicAre ke kAma kare ene je e paraMparA sivAyanA leke Itara paraMparAnuM kArya lekhI te vize beparavA rahe to emAM emane ja gumAvavAnuM che. alabatta, vicArazIla vAcakone phALe eTaluM karavAnuM te bAkI rahe ja che ke jyAM jyAM mAnavatAnI dRSTie ane mAtra satyalakSI dRSTie lekhake vicAryuM ke lakhyuM hoya ane chatAM temAM koI eka paraMparA ke vargane uddezIne ja kahevAyuM hoya tyAM tyAM e badhAMmAMthI paraMparAvizeSa ane samAjavizeSanuM nAma gALI te pAchaLa rahela lekhakanI vyApaka daSTine ja pakaDavI. chevaTe te kaI paNa lekhaka ke vicAraka amuka paristhiti ane amuka vartulane lakSamAM rAkhIne ja lakhato ke vicAratA hoya che. eTale vAcaka mATe jovAnuM e bAkI rahe che ke tenuM lakhANa kaI dRSTithI prerAyeluM che. je ene lakhANanI preraka dRSTi vyApaka ane mAtra satyalakSI lAge to pachI ene mATe e lakhANuM vAcanakSama ane vicArakSama bane che. huM pite paramAnaMdabhAInAM saMpradAya, paMtha ke samAjanA uddezathI lakhAyelAM pahelethI Aja sudhInAM badhAM lakhANane e ja kasoTIthI jete Avyo chuM ane mArI khAtarI thaI che ke temanAM e badhAM lakhANe game te paMtha, nAta ke samAjane samAna prazno para ekasarakhA lAgu paDe che. tethI sUcavavAnuM prApta e thAya che ke jema keI paNa sAMpradAyika jaina emanAM lakhANone mAtra jenalakSI mAnavAnI bhUla na kare tema jainetare paNa evI bhUla na kare. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulAsa [805 1 lekhasaMgraha pAMca bhAgamAM vaheMcAyeluM che. samAjadarzana, tatvacarcA, RtuvarNana, pravAsavarNana ane vyakti paricaya. A pAMca vibhAgamAM samAMtA lekhenuM hAI vicAratAM ema kahevuM prApta thAya che ke lekhakanuM mAnasika valaNa ja evuM che ke te jaDa-cetana, sthULa-sUkSma, vyavahAra-paramArtha, vyakti-samAja Adi aneka viSayone lagatI vividha bAbate ane vigatene sparze che; paNa te kutUhalapUrNa jijJAsAthI ane kAMIka nakkara satya tAravI ApavAnI dhagazathI -ja. tethI ja dareka mukhya vaktavyamAM vizALatA sAthe talasparzI UMDANuM paNuM najare paDe che. lekhakane gujarAtI bhASA uparano kAbU te adbhuta che. pratyeka lakhANamAM bhASAnuM ekasarakhuM dhoraNa najare paDe che. AvI ziSTa, suprasanna ane vegIlI bhASA o jevI tevI siddha nathI. lekhana viSaya sUkSma ane sUkSmatara hoya tyAM paNa bhASA ane zailI vAcakane vicAra-vihAra sAthe sAhityavihAra paNa karAve che. RtuvarNanane A vibhAga lekabhASAmAM eka navuM prakaraNa umeratA hoya tema lAge che. saMskRta, prAkRta Adi bhASAomAM grathita evAM Rtuone lagatAM gadya-padya varNane aneka che. e varNanamAM amuka mAdakatA paNa hoya che, paraMtu prastuta "RtuvarNana' judI ja bhUmikA uparathI prasava pAmyuM che, ema koI paNa vAcakane lAgyA vinA nahi rahe. vidyAthIo, "zikSaka ane prAdhyApake sudhdhAMne A RtuvarNana' vAMcyA pachI keI RtumAM kaMTALo nahi Ave. dareka RtunI vizeSatA dhyAnamAM AvavA sAthe. vAcakane prakRtisvarUpa sAthe tAdAmya anubhavavAne nAda lAgavAne. zarada, varSa ane bahu to vasaMtanuM varNana saune ce, paNa Aja lagI dhagadhagato unALo kene sa che? jyAre A lekhake unALAmAM paNa sAro AnaMda mANyo che ane e ja AnaMdanA saMvedanamAMthI unALAnuM gadyakAvya sarI paDayuM che. ziyALAnI kaDakaDatI TADhanI khumArI lekhake je anubhavI che te bIjAo paNa anubhavI zake. paraMtu te kyAre? je prakRtinA e zItala pAsA pratye tadana sAhajika samabhAva hoya te ja. lekhake judI judI RtuonAM anubhavela pAsAMone kaLAmaya rIte rajU karI prakRtinA game te svarUpamAMthI paNa sukha meLavavAnI kaLA-Indriya jAgrata karI che. mane ema lAge che ke "RtuvarNanane, A vibhAga abhyAsakramanA UMcA dhoraNamAM rAkhavA jevo che, agara te vidyArthIene vAMcavAnI khAsa bhalAmaNa karavA jevo che. : "pravAsavarNanamAM kula sAta le che. darekane pitApitAnI AgavI vizeSatA che. gepanAthane kinAre, samudra, tephAnI pavana, ekAnta zAnti e Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4+] darzana ane ciMtana badhAMnA saMvAdamAMthI lekhakanA mAnasamAM AvirbhAva pAmelu' UMDuM cintana ane svAsthya--e badhuM vAMcyA pachI mArA jevAne paNa thaI Ave che ke eka vAra tA gopanAtha jaI e. vyAmavihAra e te svAnubhava chatAM lekhake ene apUrva raMga kahyo che, kAraNa ke e vyAvihAra dvArA lekhaka divyatAnA byAmamAM vicaravA mathe che. mAnavadeha sAthe lAdhelI ananyasulabha zaktionuM bhAna thatAM lekhaka enA rasAtmAdamAM kAI kalpanA ane ciMtanagamya byAmamAM vihAra kare che. jo lekhakamAM kaLA, vijJAna, sAhitya, bhautikavidyA, prema, sevA, tattvajJAna AdinA saMskAra ekarase rasAyA na hota te sthULa vyAvihAramAMthI * apUra'ga' sUjhata nahi. mazarUvALAne UdhaInu jIvana lakhatAM kAI navI ja jIva-paramAtyasRSTi dekhAI che, tema ahIM * apUrga' mAM che. je lokA mAtra cAlu jIvanamAM ja gothAM khAtAM hAya teene navA rasa mANavA mATe A byAmavihAra' upayAgI che. nAsikavALA lekhamAM brAhmaNu, bauddha ane jaina traNeya paraparAnA itihAsanI jhAMkhI te che ja, paNa emAM geAdAvarI, tryaMbaka, gajapa thA, pAMDavaguphA vagerenAM je savedanapUrNa zabdacitrA che, jJAna ane bhaktinuM emAM je sammizraNa che tema ja sAdI, vItarAga jaina mUrtine asaMgata evI AkharI prathAnI je graMthibhedapASaka taTastha paryAlocanA che te badhu kAI paNa tInA yAtrIne kaI kaI dRSTie yAtrA karavI ane temAMthI jJAna ane viveka kevI rIte keLavavAM enA pATha zIkhave che. ekkAvALAe Apela drAkSanA jhUmakhA e mAnavatAnI dIvAdAMDI che. tathAgata muddha thayA ane chatAM te ja mATInA banela ApaNe amudha rahyA e kathanamAM lekhakanuM UMDu * AtmanirIkSaNa che. * gApanAthanuM varNana vAMcatAM vAcaka anubhave che ke jANe huM dariyAkinAre ja hA. vyomavihAra sAMbhaLatAM vyomamAM viharavAnuM bhAna thAya che. giranAranuM vana giranAramAM dekhAtAM dRzyo vAcaka samakSa upasthita kare che. sthULa dazyo, sUkSma saMvedanA ane tattvaciMtana AdinI aneka kaNikAo--e badhAMmAMthI lekhaka. saptaraMgI medhadhanunI chaTA UbhI kare che. AmAM ghaNI mUkti paNa Ave che. bhautika samRddhinI vividhatA, vanaspati ane pazupakSInI vividhatA, prakRtiracanAnI vividhatA, dhUparaparA ane dharmasthAnAnI vividhatA, sAdhusaMtAnI vividhatA ane aitihAsika banAvAnI vividhatA--badhI vividha tA vacce giranAra to phUTastha! paraMtu Life DivinenI vividhatA ane temAMnI ekatA e saumAM caDe. lekhake keTalA saMskAra jhIlyA che ane keTalA vikasAvyA che, e A lekhamAM jovA maLe che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samuhallAsa [807 jyAre bhImadeva prabhAsapATaNane uddhAra kare che lagabhaga te ja arasAmAM tene maMtrI vimaLazAha AbukuMbhAriyAmAM maMdire badhAve che. paththara ane ArasapahANanI zilpakRtio zarU thAya che. kRSNa jevA lekottara puruSane prabhAsapATaNamAM thayelo karuNAMta dilhImAM gAMdhIjInA kissAnI ane jerUsalemamAM krAIsTanA kissAnI yAda Ape che. mahammada paigaMbare dareka dharma ane tIrthane Adara ApavA pharamAvyuM che. pite te AkhI jiMdagI e rIte vartI che, paNa Araba kabIlAonI vArasAgata DaMkhavRtti dharmanI bAbatamAM cAlu rahI ane pachIne islAma jyAM jyAM game tyAM tyAM pagabaranA pharamAnathI UlaTuM ja karyuM. enI chApa seminAtha upara che. hiMdu-mAnasa Ama to tatvaciMtanamAM dIrdhadaSTi dharAve che, paNa vyavahAramAM samartha sAme TakavA jeTaluM saMgaThana teNe na sAdhyuM te na ja sAdhyuM. nahi te chellAM varSomAM navAbanuM zuM gajuM ? jene tethIya vadhAre nabaLA. keI bIjo rakSe te strI peThe rakSAya, nahi te haNAya! somanAthanI peThe mAMgaroLamAM paNa eka bahu moTI ane bhavya masjida che, je jaina maMdiranuM rUpAntara che. jaina-ajaina haju pUrNa ekarasa nathI thatA. zrI. munazIjIe jUnA avaze nirmULa karyo e paNa eka kALanI gati ! mInAkSImaMdiravALA lekhamAM dakSiNa, uttara, pUrva ane pazcimanAM tIrthonI tulanA che, je e tIrthonI vividhatAno khyAla pUro pADe che. ziva ane pArvatInuM mahatva, Alikhita purANakathAo, nAnAvidha ketarakAma, jaLAzaya, dIpamALa, garbhamaMdiranI saMkaDAza, vahema, bhakti, prAMgaNamAM bharAtAM bajAre, raMgaberaMgI pizAkavALo nArIvarga vagere madurAnA mInAkSI maMdiranI jema anya tIrthomAM paNa dekhAya che. berebudura (InDoneziyA) vagerenAM maMdiro ane zilpa e dakSiNa jevAM ja vizALa che. kadAca uttaramAM videzI AkramaNane lIdhe maMdire moTAM na racAyAM hoya. jema brAhma jevA samAje hiMdu samAjamAMthI mUrti pheMkAvI na zakyA tema sthAnakavAsI Adi samAje jaina samAjamAMthI paNa karI na zakyA. mUrti e netragamya paNa ramya ane dhyAna kheMce tevI vastu che. mInAkSI maMdiranA vividha pAsAMvALA darzane lekhamAM je uThAvadAra AkAra dhAraNa karyo che te lekhakanI smRti ane ekAgratAno saMvAdI namUne che. A tristanI mInAkSIvALA lekhamAM lekhake mInAkSInA trIjA stananI ane mahAdevanA trIjA netranI paurANika AkhyAyikA ApIne pite trIjA stana ane trIjA. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 808 1. darzana ane ciMtana netrane AdhyAtmika artha paNa tAravyo che. te e che ke trIjuM stana eTale premapUrti mAtRhRdaya ane trIjuM netra eTale yogInuM divyajJAna. mInAkSI ane mahAdevanuM milana eTale prema ane jJAnanuM milana. A AdhyAtmika artha susaMgata che. paraMtu e lekha vAMcatAM mane je bIjo vicAra spharyo che te paNa ahIM lakhI de ThIka lAge che. kharI rIte mInAkSI e triguNAtmikA prakRti che. duniyAnI strI prakRti dvitanI che, jyAre lakattara prakRti tristanI che. sAdhAraNa puruSa dvicakSu che, jyAre te kAra puruSamahAdeva-tRtIya netra arthAt divyanetradhArI che. mInAkSI-mahAdevanI AkhyAyikAmAM sAMkhya-ganI kalpanA bhAse che. mInAkSI arthAta prakRti sarva upara vijaya meLave, kema ke te mULazaMkti che, paNa paramapuruSane jItI na zake tene te te adhIna ja bane, e marma mInAkSInA vizvavijaya ane chevaTe mahAdevathI jitAtAM tene varavAmAM rahele che. mahAdeva tAMDavanRtya kare che, eTale ke puruSamAtra prakRtirUpa strInA sannidhAnamAM romAMca anubhave che. temAMthI ja sarjana thAya che. paramapuSe sarjana karavuM hoya te prakRtinA sannidhAnamAM mAMcita thaye ja chUTake ane te ja sarjana thAya. pauruSeya baLakauzaLa joI strI-prakRti tene vaza thAya. A parAjaya ane saMvanana e eka prakArane dAmpatyakSobha che. viSNu mInAkSI-mahAdevanAM lagna karAve che, kema ke viSNunuM kArya sRSTi pedA thayA pachI tene nabhAvavAnuM-pAlana karavAnuM che. lagna na thAya te sRSTi kevI ane te vinA pAlana kevuM ? vyakti paricayamAM kula ATha rekhAcitro che. kAkA kAlelakara ane tulajArAma Tokara e be bAda karatAM bAkI badhAM sagata vyakitaone lagatA che. temAMthI vaNarAma mAravADI, sanmitra karavijayajI, zrIyuta kuMvarajIbhAI ane zrIyuta vrajalAla meghANuM e cAranA paricayamAM huM Ave. sanmitra kapUravijayajIno paricaya ThIka ThIka thayela. kuMvarajIbhAIne paricaya paNa aneka rIte vadhela. temanI sAthe ane temane tyAM paNa raheze. kalAkanA kalAke lagI temanI sAthe aneka viSayomAM rAtanA bAra bAra vAgyA sudhI mIThI carcAo cAlatI. temanuM kauTuMbika ane sAmAjika jIvana jovAnI take paNa sAMpaDelI. zrIyuta meghANInA nikaTa paricayamAM AvavAnuM aneka rIte banyuM hatuM. temanA makAnamAM ane paDozamAM sUvA, rahevA ane jamavAnI sagavaDa hatI, eTale temanI sAthe dharma, tattvajJAna, sAmAjika sevA ane sudhArA, dhArmika rUDhiothI mukti Adi aneka viSayo upara amArI carcA cAlatI. A paricayajanya saMskAre rAkhI te te vyaktinAM rekhAcitro tapAsuM chuM te te vize eTaluM ja kahevuM prApta thAya che ke lekhake lakhANanA rasa ke Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samulAsa [809 vagamAM AvI jaIne paricayapAtra vyaktinA aMgata saMbaMdha ke viziSTa mehamAM leza paNa taNAyA vinA te te vyaktinuM tAdaza citra rajU karela che. pitAnA pitA vize eka jAgrata vicArazIla putra taTasthabhAve kAMI lakhe tyAre emAM koIne kazuM ja umeravAno adhikAra hoI zake ja nahi bhale aMgata smaraNe game teTalAM hoya. tema chatAM e rekhAcitramAMnI eka-be bAbato tarapha vAMcakonuM lakSa jaze ja. pitA-putranI mAtra judI ja nahi, paNa keTaleka aMze viruddha evI vicAra-vartanasaraNa ane tema chatAM eka bAju meTuM mana ane bIjI bAju vaDIle pratye hArdika bahumAnanI lAgaNI. sAMkaDuM mana, asahiSNutA ane utAvaLiyApaNuM jevAM to aneka kissAomAM pitA-putra ke mAtA-putra vacce moTI dIvAla UbhI karatAM hoya te yugamAM je AvuM pitA-putranuM saumanasya jovA maLe to evA kuTuMbane harakoI puNyazALI ja lekhaze. bIjI bAbata te pitAne putramAM vikasitarUpe saMkrAnta thayele vAraso. mevANInA prathama pragaTa thayela rekhAcitre tevakhate athupAta karAvela. ATalA varSo pachI paNa enA vAcane hRdayane gadgada karAvyuM. ene huM rekhAcitranA AlekhananI saphaLa kasoTI samajuM chuM. e rekhAcitramAM saMskArasaMpanna evA karaNapUrNa mitranI vidAyavyathA karaNukAvyarUpe vyakta thaI che, je sahRdayanetrane bhIMjavyA vinA bhAgye ja rahe. kAkAsAheba to have keIthI avidita nathI. eTale jijJAsu vAcake evI abhilASA sevAze ke e ja phaLadrupa lekhinIthI kAkAhebanuM vistRta rekhAcitra AlekhAya. tuLajArAma TekaranuM vyaktitva eka judI ja bhAta pADe che. emAM ekasAI ane sAvadhAnI che, paNa dUdhano dAjhayo dahIM ke e vRtti paNa emAM dekhA de che. paraMtu lekhake badhA ja virodhI bhAvene e uThAva Ape che ke e vAMcavuM game ane kAMIka zIkhavAnuM paNa maLe. samAjadarzana"mAM 15 lekhe che. ghatapratiSThAnA mathALA nIce saTTAvRttinI samAlocanA che. ghatatti te zuM, kevA saMjogomAM te janma le che ane vikase che, te kevAM kevAM rUpa dhAraNa kare che, tenAM mAThAM pariName ItihAse kevAM noMdhyAM che, saMtapuruSoe dUtanA tyAgane dharmamAM kevuM sthAna ApyuM che, samAja upara ghasatyAganI kevI pratiSThita chApa che, ane chatAM navanavarUpe jugAranA vaTavRkSanI vaDavAIo phUTatAM vartamAnayugamAM saTTAe kevuM karALa-vikarALa rUpa dhAraNa karyuM che, vagere aneka bAbatanuM Tharela ane vizada varNana eka adhyA Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 810 ] darzana ane ciMtana pakanI adAthI tema ja svasthatAnI khumArIthI thayuM hoya tema lAge che. vyApAra ane saTTAvRttinI vacce zuM sAmya-vaiSamya che, bannemAM kayAM tatvonuM mizraNa che, bannenI sImAo kyAM judI paDe che, ane chevaTe saTTAnI vyAkhyA zI, vagere vize ATaluM surekha nirUpaNa vyApArakSetra bahAranA keI paNa vidvAna sudhdhAne hAthe thavuM zakya nathI. e nirUpaNamAM vyApArI vartulane jAgate anubhava mAnasika utthAna-patananuM nirIkSaNa spaSTa tarI Ave che. saTTAvRttine rAjyanA TekA uparAMta dharmaguruone ane tyAgIvargane ke Take che, zrama vinA thoDA ja vakhatamAM dhanika thaI javAnI lAlasAne lIdhe e vRttie zahera ane gAmaDAne kevI rIte ekasarakhAM prasyAM che, ane vaDIlenI saTTAvRtti saMtati upara kevI kevI asara nipajAve che, e badhuM jAte anubhavAtuM lekhamAM evI susaMgata rIte aMkita thayuM che ke te vAcakanA manane vaza karI le che. bIje lekha varNasaMkara vizeno che. sAmAnyamAMthI vizeSamAM ane vizeSamAMthI sAmAnyamAM javuM e kuzaLa lekhakanI kaLA che. varNasaMkaranA sAmAnya tattvamAMthI ahIM lekhaka vizeSamAM Utare che, ane vizeSa eTale je pitAne ane pitAnA samAjane atiparicita che te. tethI lekhake vaizya ane jainatva e bane cheDAnuM kharuM svarUpa rajU karyuM che. vaizyatva e kuLa, saMskAra ane jIvananI dhULa bAju che; jainatva e samajaNa ane puruSArthanI sUkSma aMtara bAju che. e banneno citAra lekhake pitAne suparicita evI sarakhAmaNanI paddhatie karAvyo che, ane e banne sAmasAmA cheDAnuM hAnikAraka sAMkarya lAbhamAM kema pariName e dRSTie nirUpaNa karyuM che. carcAvi aTuM sevakUH kaMcana ane olivara nimitte lakhAyela A lekha samAja, dharma, keLavaNI ane mAnasazAstra jevAM aneka tane sparza che. enI zailI eka khaLakhaLa vahetA jharAnI peThe sarerATa cAlI jAya che. lekamaryAdAnuM anusaraNa ane satyanuM anusaraNa e che kyAM sudhI sAthe cAlI zake ane kyAMthI judA paDe, tema ja ekameka sAme viruddha banI mera Ubho kare te prazna mAtra sAmAjika nathI; dhArmika, Arthika ane AdhyAtmika paNa che. paNa AvI athaDAmaNamAMthI ja satyalakSI mAnasa phUTI nIkaLe che ne samAja kAyApalaTa kare che. A vastu prastuta lekha gya rIte darzAvI Ape che. e bhavabhUtinA vAkya vyatiSajati padArthAnAntaraH ko'pi hetuH / na khalu bahi rupAdhInprItayaH saMzrayante // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mulAsa [811 sAthe yuvaka-mAnasanuM vijAtIya paraspara AkarSaNa je rIte (pR. 26) AlekhAyuM che te eka gadyakAvya banI rahe che. sAmAjika ekatA ane vyakti svAtaMtryanI maryAdAo e viSaya carcatAM vikasita ane jAgrata samAjamAM sau koI vyakti eka ja vicAra tathA AcAranI hoya te zakya nathI ane zakya hoya te paNa pragatinI daSTie iSTa nathI, ema pratipAdana karIne saramukhatyArazAhI ITAlI, jarmanI yA raziyAmAMnuM ekatAsUcaka taMtra kevuM paDyuM ane bhayaprerita hatuM yA che tenuM citra lekhake yathAvat deyuM che. ghaNuM vAra nAtajAtanI kadara dekhAtI ekatAmAM viredhI baLe. aMdarakhAnethI kAma karatAM hoya che ne vakhata AvatAM te phUTI nIkaLe che. ekatA ane vyakti svAtaMtrya e be vacce virodha kema che, bannene uddeza sAmAjika pragati hevA chatAM banne arasaparasa kema athaDAya che, tenuM vizleSaNa tAdaza che ane e bane to kevI rIte maryAdA svIkAre to sAthe rahI zake ane pragati sAdhaka banI zake e sarasa rIte darzAvyuM che. pakSa-pratipakSa kema baMdhAya che, kema piSAya che ne paraspara ghAtaka kema bane che, tenuM vizleSaNa e nathavAnuM vizleSaNa che. "macAkSattivakSamAvAta"e AcArya hemacaMdranI uktinuM lekhake bhASya karyuM che. "vartana karatAM paNa vANIne ghA mANasane vadhAre Akare lAge che. ApaNuM vANImAM satya joIe, paNa sAthe sAthe bane teTalI mRdutA, ane namratA joIe."--lekhakanI A ukti temanA pitAmAM ja mUrta thayelI paricite jANe che. pR. 34thI ekathI cha sudhI je muddA carcA che ke niyama darzAvyA che te ochI samajaNa ne sAbhimAna valaNa tema ja vadhAre samajaNa ne nirabhimAna valaNa e be vRttione khulAso che. ahIM vaiyaktika ane sAmUhika mAnasanuM eka evuM vizleSaNa che ke je nayavAda ane anekAntadRSTinuM spaSTIkaraNa kare che. je vAta atyAra lagI tattvajJAna ane dharmamAM carcAtI AvI che tene samAja para paNa lAgu karAyelI heI jIvaMta banI che. jaina dharmamAM strIone sthAna pAMtrIsa varSa pahelAM lakhAyela A lekhamAM paNa tulanAnuM tatva AkarSaka che ane dRSTibindu cekhuM rajU thAya che. jaina darzananI tAtvika mAnyatA barAbara rajU thaI che. kathAsAhitya uparathI ane samAjamAM vartatI bhAvanA uparathI tema ja keTalAMka satI vizenA jaina khyAlathI jaina daSTibindunuM mUlyAMkana hiMdu daSTi karatAM caDiyAtuM lAge che. tema chatAM lekhake e jainadaSTithI vyavahAramAM cuta thayela jaina samAjanuM citra paNa doryuM che. darzana ane dharmanI bhAvanAthI Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 812 ] dana ane ciMtana samAja judI rIte varte tyAre tenA upara anya khaLAnA prabhAva hAya ja che." jaina samAja upara paNa vaidika ane smAt samAjanAM baLAne prabhAva bahu che. dIkSAnA phrUTa prazna H nabaLA sAdhuvRMda vize nirmAlya ane buddhijaDa jevAM vizeSaNA vAMcIne keTalAkane kSeAbha thAya, paNa evA ja bhAI e te kharAkhara nirIkSaNa karaze to e kathana satya lAgavAnuM. vaLI dIkSA e dhArmika-AdhyAtmika hAvA uparAMta sAmAjika paNa che. eTale enI sAthe sAmAjika hitAhitane savAla vicAryuM vinA na cAle. chevaTe te dIkSita samAjAzrita ja che. samAjanA paDadhA dIkSita upara paDe ja che ane sabaLa dIkSita samAjane caDAve paNa che. tethI lekhakanuM A dRSTiiMdu dIkSAnA prasaMgamAM vicAravA jevuM che. A pachInA sAtamA ane AThamA nabaravALA banne lekhA (bALadIkSA' ane hajI paNa ayeAgya dIkSA') dIkSAne lagatA ja che. khALadIkSA ane ayAgya dIkSA ApavAne kAraNe potAnI thayelI ane thatI phajetI sAme AMkhamIMcAmaNAM karavA na icchanAra ane khullA mane satya vize vicAra karavA icchanAra sAdhruva tema ja upAsakavate A lekhamAM dhaNuM satya ane ziva jaNAze. 9 thI 14 sudhInA 7 lekhA judI judI rIte paNa jaina samAjanI spRsyAspRzyatAnI bhAvanAne ja sparze che, ane te bhAvanAthI nIpajatAM aniSTa pariNAmeA tarapha samAjane sAvadhAna kare che, te sAthe jaina darzana tema ja dharmanI yathArtha bhUmikAnuM nirUpaNa kare che, devadravyanA upayAga : A lekhamAM devadravyanA praznane sparzatA aneka daSTie vicAra rajU thaye che, je badhA ja samajadArane mATe ekasarakhA upayAgI che. devadravyanA prazna atyAra lagImAM eTalA badhA vadhAre te vividha rIte carcAyA che ke te bAbata A lekha vAMcI javAnI bhalAmaNa karavA uparAMta kAMI vizeSa kahevApaNuM rahetuM nathI. hA, lekhakanA sarva kalyANakAMkSI paNa kakaLatA hRdayamAMthI eka vedhaka ukti sarI paDI che. A rahI te uktiH paNa amArI kAI paNa dhArmika saMsthA sabaMdhamAM ApaNI sarakAre kazo ja kAyade na karavA ane kAI kAyade karavAmAM Avaze te tene ame pUrI tAkAtathI sAmanA karIzuM, ema elavuM ane vartavuM te AvelI AjhAdInA garbhamAM rahelI sAmAjika utkrAntinI kasuvAvaDa notaravA barAbara che. ' tattvacarcA ' vibhAgamAM cAra lekhe che, temAM mahattvAkAMkSA nAmanA lekhamAM tenuM tAttvika ane vyAvahArika svarUpa carcAyuM che. jyAM lagI AdhyA * Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samullAsa [ 813. tmika zuddhi hoya tyAM lagI mahattvAkAMkSA judI ane zuddhi ghaTatAM ke vikRta thatAM mahattvAkAMkSA badalAI rAkSasI rUpa dhAraNa karavAnI. samAja ane dezamAM A banne kriyA dekhAya che. tenu tattva lekhake nirUpyuM che. ahiMsAnI adhUrI samajaNuvALA khIjA lekhamAM ahiMsAnuM tAttvika svarUpa rajU karavAmAM AvyuM che. enI khoTI samajaNune lIdhe enA pratye sevAtI napharata ane enI anupayAgitAnI zaMkA e bannene A lekha nivAre che. gAMdhIjInA vicAra ane AcAre je vastunu spaSTIkaraNa karyuM che te ja ahiMsAnA siddhAntanu A lekha sajIva bhASya banI rahe che. lekhaka janme sAmpradAyika ahiMsAvAdI hAvA chatAM enuM tattva emane gAMdhIjInA dAkhalA vinA AvuM spaSTa thayuM na ja hota. jaina samAja ane sAdhuenI je samIkSA karI che te teA mAtra paricita kathA ja che, paNa kharI rIte bauddha, vaidika Adi badhI ja dharma saMsthAe vikRta ahiMsAnA rAgathI ja grasta che. caraNasparza ka caraNasparza ane vaMdanavidhie prakArA je dezakALamAM astitvamAM AvyA te ja sAva badalAi gayA che. gurune mAtra vezathI oLakhI vaMdana kare te naguNA ane dhaNIvAra duSTa evA nAmadhArI paNa vaMdAya che; jyAre keTalIka vAra te te guNumAM asAdhAraNa evA pathaveza vinAnA puruSone saMpradAya vidhie namatA mANusa saMpradAya dvArA nirdedAya paNa che ke zuM evA saspeMsArIone tame vandana kare che? eTale A vividha svarUpI vizvamAM buddhithI guNa pArakhI tenI ceAgya pratipatti karavI eTaluM ja khasa che. jaina gRhastha bauddha ke bIjA gRhastha sanyAsIne jaina vidhi anusAra vaMde tA jaine ene nAstika kahevAnA. khuda jaina phrikAmAM paNa eka krikAnA sAdhune khIjA krikAnA gRhastha nahi vade ke nahi name. A rIte caraNasparzI ane vaMdana Adi prakAza cAgyatAnI kadara karatAM zake che ane ekakhIjA vacce mAnanI dIvAle UbhI kare che. tethI prastuta lekha bahu samayocita che. A vibhAganA ceAthA lekhamAM naitika apakarSanuM pariNAma zuM hAya. ane zuM na hoya enI je carco che te vijJAnasaMmata ane zAstrasamata paNa che. dhaNIvAra mANusane sAvadha karavA kAI aniSTa ghaTanA tenA dveSane kAraNe anI ema kahI tene upadeza karavAmAM Ave che, paNa tethI e banne vacce kAya kAraNabhAva kulita nathI thatA. bhautika duUTanA svakAraNe ane, paNa enAthI upajAvAtA bhaya e kadAca naitika valaNamAM upayogI thAya khare. * tyAM khavIsa * Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 814 ] darzana ane ciMtana thAya che' evo bhaya upajAvI chokarAne amuka raste jatAM rekIe ne kAMIka lAbha thAya te enuM kAraNa khavIsa nahi paNa tajajanya bhaya che; kAMI nukasAna thAya te paNa enuM kAraNa khavIsa nahi, paNa bhaya che. Asakti TALavA aniyatvanI ane azucitvanI bhAvanA sevIe te ene artha e nahi ke aniyatva ane azucitva e anAsaktinuM kAraNa che. anityatva ane azucitva hovA chatAM, ane enI jANa hovA chatAM, ghaNIvAra Asakti thAya che. tethI prastuta lekha kAryakAraNubhAvanI brAnta kalpanA nivArI tenuM sAcuM pAsuM rajU kare che. prakRti trilokimaMDapamAM triguNAtmaka rAsa ramyA ja kare che. samudra-parvata, sUrya-caMdra, graha-nakSatronA alaMkAra dhAraNa karI, vidhavidha latA-kuMja, vanarAji ane kusumakalikAnI vezabhUSAthI vibhUSita thaI e nI kALapaTa upara niyamitapaNe pharatA Rtucakra dvArA saumya ane sTa, komaLa ane pracaMDa nRtya karatI ja rahe che. pakSIonA kalarava ane pUjana dvArA, pazuonA ArAva ane virAvadhArA tema ja manuSyonA AlApa-saMlApa ane vilApa dvArA e TI rasavAhI saMgIta relAvatI ja rahe che. chatAM enI lIlAmAM sadA vilasatA lAvaNyanuM pAna kare evI kaLA-Indriya dharAvanAra te viralA ja hoya che. e lIlAne taTasthapaNe pakhanAra, paramapuruSanI zivamUrtinuM saMvedana karanAra te ethIye bahu ochA hoya che. paNa virala kSaNamAM thayela saundaryanI jhAMkhI ane e maMgaLamUrtinuM saMvedana jyAre AvI koI vyakti vaikharI vANImAM vyakta kare che tyAre e satya, ziva ane suMdara banI rahe che. prastuta lekhasaMgrahanA nAnA kalevaramAM evI ja kaI vANune paricaya-bhavya saMvedananuM darzana-mArI peThe vAcakone paNa abhyAdhika aMze thaze ja. * paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyAnA pustaka "satyaM ziva sudaranuM purovacana, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khare keLavaNIkAra [20] mahAbhAratamAM ane buddhanA upadezamAM sAcA brAhmaNatvane lagatI badhaprada carcA che. emAM kuLa, rUpa, zrata, zIla ane prajJA e pAMca lakSaNone sAcA brAhmaNanAM lakSaNa tarIke varNavyAM che kharAM, paNa temAM zrata, zIla ane prajJAnuM sthAna mukhya che; prathamanAM be lakSaNa na hoya teya pAchaLanAM lakSaNe sAcA brAhmaNane oLakhavA pUratAM che. zrata, zIla ane prajJAmAM paNa zIla ane prajJAnuM sthAna mukhya che. prAcIna kALamAM sAcA brAhmaNane oLakhavA mATe je kasoTI RSioe nakkI karelI te ja kasoTI vartamAna yugamAM kharA keLavaNIkArane oLakhavA mATe kAmanI che. bIjI rIte kahIe te ema kahI zakAya ke sAce brAhmaNa ane khare keLavaNIkAra e be pade yugabhedanAM sUcakamAtra che; bannenuM tAtparya ke hArda te eka ja che. keLavaNInuM kSetra vizALa che. enI vividhatA paNa nAnIsUnI nathI. tethI e kSetramAM kAma karanAra ke ene varelA evA keLavaNIkAre paNa aneka ane anekavidha hovAnA ja. yugabhede paNa enuM bAhya svarUpa kAMIka ne kAMIka juduM paDavAnuM. eTale keLavaNIkAremAM paNa tAratamya hoya ja. taLAva, TAMkuM ane kudaratI phUTatuM jharaNuM e traNe pANInAM sthAna kharAM, paNa temAM aMtara che. taLAvamAM pANIne ththo vadhAre hoya te kharuM, paNa tene AdhAra bahAranI Avaka upara che; TAMkAmAM jaLasaMgraha hoya te paNa bahAranA bharaNuM upara avalaMbita che; jyAre kudaratI rIte phUTatA ane vahetA jharaNAnI vAta sAva judI. e jharaNuM nAnuM moTuM ke vegIluM agara maMda hoI zake, paNa tenI dhArA avicchinna rahevAnI ane temAM navuM navuM pANI Avye ja javAnuM. mAtra bahAranI Avaka upara ene AdhAra nathI. ene AdhAra piTALanI zakti upara che--evA ja akhaMDa jharaNAne zAstromAM ziredaka tarIke oLakhAvela che-cAlu bhASAmAM jene ApaNe sera, saravANI ke navANu kahIe chIe. keLavaNIkArenA paNa kAMIka AvA prakAre che. keTalAka keLavaNIkAra sarevara jevA hoya, vaLI koI kAI TAMkA jevA paNa hoya, paraMtu emane tAnasaMgraha ane keLavaNI gata vicAre moTebhAge vAcananI vizALatA ane Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 816 ] darzana ane ciMtana bahirlakSI anukaraNane AbhArI hoya che. tethI ja evA keLavaNIkAre vAcana, vicAra ane kalpanAthI samRddha heya toya AgavI aMdaranI joItI sujhane abhAve kAM te cAlele cIle cAle che, ane bahu to bIjAnuM joI joI keTaleka uparano pheraphAra kare che. evA keLavaNIkAramAM dharamULathI pheraphAra karavAnI sUjha bhAgye ja hoya che, ane kAMIka heya teya teo eka ke bIje kAraNe keLavaNInA khAmAM, enI paddhatimAM ane enA svarUpamAM maulika pheraphAra karavAnI hiMmata bhAgye ja dAkhavI zake che. tethI ja ApaNe joIe chIe ke moTA manAtA keTalAya keLavaNIkAre cAlu paddhatinI TIkA pite ja karatA hoya che, ane keLavaNIkhAtAnA keTalAya agraNIo cAlu paddhatinI truTio varNave che, chatAM temane koI no mArga zodhato ke sthApita nathI ane e ja ADabarI, kharcALa, tetiMga tenI gulAmI cAlu rahe che! sAcA keLavaNIkAranuM kAThuM juduM ja hoya che. tene jyAre ane je kSaNe pitAnA taMtramAM khAmI ane eba dekhAya tyAre ane te ja kSaNe e akaLAI UThe che, ane temAMthI koIka ne koIka na mAga zeDyA vinA e jaMpato ja nathI. e keLavaNIkAra koI eka ja cIlAno ke eka ja prakAranA anukaraNano avicArI dAsa rahI zakato nathI. tenI svAbhAvika prajJA ane sahaja sUjha ene vadhAre ane vadhAre lokahitAvaha keLavaNInI dizA zodhavA, enA akhatarA karavA ane emAM AvI paDatAM badhAM ja jokhamo sAme TaTAra UbhavAnI preraNA ApyA ja kare che. A je koI keLavaNIkAra hoya tene sAcA keLavaNIkAra tarIke oLakhIe e Avazyaka che. ane e je navA cIlA pADe te lAMbA vakhata lagI bahu upayogI paNa rahe che. - A sthaLe vayovRddha ane vidyAvRddha prA. ba. ka. ThA. nA paterame" nAmanA vyAkhyAnasaMgrahamAMthI thoDIka atimahattvanI paMktio utAruM chuM, je mArA vaktavyanuM spaSTa bhASya banI rahe che. peDhI upara peDhI, na jAne keTakeTalI, jAnI ghareDane vaLagI rahevAmAM zreyassarvasva mAne-manAve che, janma che. navI peDhIne uchere che, nathI ucheratI ne pote marI jAya che, janme che ne mare che. paraMtu emAM kaI kaI buddhipradhAna jIva potAnI baMDakhAra vicAraNAmAM zraddhAe kudI paraMparApUta ghareDamAMthI nIkaLI jAya che, avarNanIya dukhe ane kaSTa veThata veThata paNa navI keDI pADe che ane tenI pAchaLa AvatA janAne pagale pagale evI navI keDInI paNa paraMparA baMdhAya che, ane moTI ghareDa banI rahe che. buddhipradhAna baMDakhore AvI avanavI ghareDa upajAvatA jAya che. tenuM nAma ja mAnavI kAravAnane pragatipaMtha." Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khare keLavaNIkAra [ 81 je uparanI vicArasaraNImAM tathAMza hoya te kharA keLavaNIkAranI keTimAM kone kene mUkavA, vaLI e gaNatarImAM nAnAbhAInuM kAMI sthAna kharuM ke nahi, teno nirNaya keLavaNIkAra ane svataMtra vicArake pite ja kare. ghaDatara ane caNatara'nA mathALAthI krame krame prasiddha thatI lekhamALA joke te ja vakhate meM rasapUrvaka sAMbhaLelI, paNa A vakhatanA ja tenA. saLaMga zravaNe ane te upara vicAra karavAnI maLelI take mane aneka rIte UMDANathI vicAra karatA karI mUkyo, paNa ahIM to huM bane teTaluM TUMkAvIne ja sUcanA pUratuM lakhavA dhAruM chuM. "ghaDatara ane caNataranuM lakhANa e anabhavasiddha sAcI vANI che. te lekhakamAM AvirbhAva pAmela zrata, zIla ane prAnA vikAsanuM saLaMga ane surekha citra rajU kare che. emAM AnavaMzika saMskAra keTale bhAga bhajavyo che, keTale svaprayatna, keTale sasahavAse ane keTale dhArmikatAe, e badhuM jovA maLe che. je A lakhANamAM nAnAbhAIe pitRvaMza ane mAtRvaMzanuM Avazyaka rekhAdarzana karAvyuM na hota; je jJAtijano, geThiyAo ane prathama patnI zivabAI vize lakhyuM che teTaluM ochAmAM ochuM paNa na lakhyuM hatuM, te vAcaka nAnAbhAInA "ghaDatara ane caNatara nI pAyAnI ane mahattvanI vAto ja jANI na zakata. eTaluM ja nahi paNa jIvanavikAsamAM AnuvaMzika saMskAra kevI rIte ajJAtapaNe UtarI Ave che tenI jhAMkhI thaI na zakta. e kuLa ane kuTuMbakathAmAM dhyAna kheMce evAM keTalAMka pAtro A rahyAM. bhAvanagara mahArAje vagaramAgye khetarapAdaranuM dAnapatra karI ApyuM tyAre tene asvIkAra karatAM tamAre mArAM chokarAMne brAhmaNa rahevA devA nathI nA ? mAre khetara zAM ne pAdara zAM? tame mane vaTalAvavA mAge che ?" AvA udagAre kADhanAra trikamabApA; gagA ojhAe dakSiNamAM rezamI keranuM Apela dhotiyuM e ja vepArIne tyAM pAchuM vecI pacIsa rUpiyA lAvanAra, paNa tarata ja dhotiya vecI pisA upajAvavAnA lebhanI jhAMkhI thavAthI taratamAM potAnuM mRtyu kaLanAra choTAbhaTTa; khoImAM bALakane laI ghAsa kApavA jatI mAtA Adi mitro-kumitro taraphana bahirmukhapaNAthI AryanArIne zobhe evA kAntAsaMmita u5dezathI patine gRhAbhimukha karanAra prathama patnI zivabAI ane pahegAmanuM DilIvALuM praznorAmaMDaLa ItyAdi. agni-upAsanA nimitte maLatA sAliyANa mATe, thatI kuTuMbanI tANAtANI ane sAliyANuM baMdha paDatAM upAsanA paNa baMdha. e prasaMgane uzI para Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] darzana ane ciMtana nAnAbhAIe je ugAre kADhelA, tema ja keTalAka camatkAra prasaMge temAM Dhaga jaNAtAM tenI sAme thavAnI je makkamatA dAkhavelI, e badhuM temanI bhAta upara prakAza nAkhe che (vAM prakaraNa bIjuM). e badhuM jeTaluM recaka che, tethIya vadhAre badhaprada che. nAnAbhAInAM mahAbhAratanAM tema ja rAmAyaNanAM pAtro nAnAmoTA vAcakavargamAM Adara pAmyAM che, te jANItuM che. temanuM lekabhAgavata ane lekabhArata paNa teTalAM ja lekAdara pAmyAM che. A phAlanAM bIje temanA pachegAmanI peDalInA sahavAsamAMthI vavAyAM che, ane aMjAriyA mAstare lagADela saMskRtanA zekhathI tema ja tenA viziSTa adhyayanathI te pAMgaryA che. vAmamAgI ane bhavya evA azrutasvAmInA samAdhimaraNanA darzanane lIdhe nAnI uMmaramAM je dharmavalaNa baMdhAyuM teNe nAnAbhAInA AkhA jIvanamAM sakriya kAma karyuM lAge che. nAnAbhAImAM mRtaga zarU to thaye che cheka bAlyakALathI, paNa hAIskUlanA uparanA vargomAM tenI kaLA khIlatI dekhAya che, te karatAM paNa tene vadhAre prakarSa to kolejakALa daramiyAna sadhAya che. Arthika saMkaDAmaNa, kauTumbika javAbadArIo ane muMbaInI mohakatAH e badhAM vacce je sAdagI, je jAtamahenata ane je kALajIthI emaNe aMgrejI ane saMskRta sAhityanI sAdhanA karI che ane taMgImAM paNa je ucca kakSAnAM saraci ane bodhavardhaka nATake jovAmAM rasa keLavyo che, te eno purAvo che. A te abhyAsakALanA sUtayoganI vAta thaIpaNa temaNe kAryakALa ane adhyApanakALamAM je aneka rIte zratoganI sAdhanA karI che te temanAM lakhANamAM, belacAlamAM ane pratyeka vyavahAramAM bArIkIthI jonArane tarata jaNAI Ave tema che. ' nAnAbhAInuM kAThuM ja zIlathI sahaja rIte ghaDAyuM hoya tema lAge che. cheka nAnI uMmaramAM karela ghaDiyALanI corIne vagarasaMkece kabUlavI ane kaDavuM veNa na kahetAM kaTokaTI prasaMge jAte khamI khAvuM e zIladharmane pAya che. Arthika taMgI vakhate ane kuTuMbI janonA dabANa vacce paNa jyAre sAcAM pralebhanene jatAM karavAne vAre Ave che tyAre nAnAbhAI trikamabApAnA asaMgrahavratane jANe navuM rUpa na ApatA hoya tema varte che. kartavya pratyenI makakamatA ane AMtaranirIkSaNanI pradhAnatA e "ghaDatara ane caNatara 'nA papade najare paDe che. pitAnA atizraddheya guruvarya zrImana nathurAmazarmAne temanI IcchA mujaba mukhya Asana na devAne pitAne samayocita nirdhAra Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khare keLavaNIkAra [ 819 jyAre bhakta hRdaya nAnAbhAIe nabhAvyo haze tyAre temanA cittamAM mamatAno pAre keTale caLyo haze te Aje ApaNe kevI rIte kalpI zakIe? pharI lagna karavAnA kauTuMbika Agrahane vaza thayA pachI jyAre nAnAbhAI pitAnuM AtmanirIkSaNa khullA manathI kare che tyAre ema lAge che ke temane chupAvavAnuM kazuM nathI. ane e emanuM AtmanirIkSaNa Aje bIjAnA Agrahane kAraNe ja lagna karyAnI vAta karanAra ane baDAza hAMkanAra keTalAyanA AMtaramananuM pratibiMba pADatuM hoya tema lAge che. nAnAbhAInA pUrNa kRtaga ane zIlane pUre ArvibhAva dakSiNAmUrtinI sthApanAnA samayathI spaSTapaNe dekhA de che. "vidyArthIne tAlIma ApavI hoya te karatAM pitAnA jIvanane tAlIma ApavA saMsthA kADhI che evI pratIti mane Aje paNa che. temanuM A kathana temanA AkhA jIvananI cAvIrUpa che, ema temane oLakhanAra koI paNa kahI zakaze. temaNe evA matalabanuM paNa kahyuM che ke kuTuMbakaMkAsa ane bIjI athaDAmaNIoe mane ahiMsAnI bhUmikA pUrI pADI che. A vastu temanuM jIvana samajavA mATe agatyanI che. nAnAbhAI nI prajJAno kahe, ke prAcIna sAMkhyabhASA vAparIne kahIe to viveka khyAtine kahe, utkarSa pitAnA parama zraddheya gusvaryAnI bAhya-AMtara cAritranI spaSTa paNa vinamra samAcanA karatI vakhate dekhAya che. zraddhA ane zraddhAmUlaka dharmasaMskAra e jIvanamAM eka moTI graMthi che, jene buddha "daSTi' kahe che. navuM satya sujhatAM nirbhayapaNe ane nikhAlasa mane e graMthine bheda kare che temAM saMzodhana karI samyagdaSTine varavuM emAM ja sAcI AdhyAtmikatAno pAyo che. nAnAbhAImAM enuM bIja to hatuM ja, paNa jyAre gAMdhIjIno saMparka thatAveMta daSTine spaSTa unmeSa thayo tyAre lAMbA kALanA aneka mitro sAthe sevelAM svano ane te upara racAyelI kriyAkAMDI paraMparAo temaNe, sApa kAMcaLI choDe tema, cheDI dIdhI ane vivekapUta navI jIvanadharmanI paraMparAo dakSiNAmUrtimAM zarU karI. aspRzyatAnuM anAdi bhUta ke te vizenI savarNapavita anAdi avidyA ane jIvananA pratyeka khUNAmAMthI pheMkI devA sAthe mAtra nAnAbhAInuM ja nahi paNa sAthe sAthe temanA parivAra ane dakSiNAmUrti saMsthA e badhAMnuM navasaMskaraNa zarU thAya che, ane sAthe ja agniparIkSA paNa. paraMtu pitAnA kuTuMbamAM parApUrvathI cAlatI agnidevanI baMdha paDelI upAsanA nAnAbhAIe dakSiNAmUrtinA rUpamAM zarU karela agnihotra svIkArI temAM sAcA brAhmaNatva sAthe saMgata hoya evI satyAgninI upAsanArUpe makkamapaNe zarU karI che, je uttarottara vikasatI AvI che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8ra0] darzana ane ciMtana - aneka murabbIo, sahakAryakartAo sAthe prabaLa matabheda thayA, paNa temaNe kaI sthaLe satyane AMca AvavA dIdhI hoya ke sAmAne anyAya karyo hoya ema "ghaDatara ane caNatara " vAMcatAM lAgatuM nathI. jyAM paNa khamavA ke sahavA vAra AvyuM tyAM teo jAte ja khamI khAya che, navo mArga zodhI kADhe che, ane bIjA badhAne mArga mokaLo karI Ape che. A vivekakhyAtino temaNe sAdhela no vikAsa. pratyeka vicAraka ke pratyeka pravRttimAM je jAgatuM mane dekhAya che te ja temane apramatta yoga che. AnI pratIti "ghaDatara ane caNataramAM sarvatra maLI rahe che. gUjarAta vidyApITha sAthe saMkaLAyela rASTriya zikSaNasaMsthAomAM, huM jANuM chuM tyAM lagImokharAnuM sthAna dakSiNAmUrtinuM hatuM. enI pratiSThA, enA vidyArthIonI chApa vidyApIThamAM paNa judI ja anubhavAtI. bhAvanagara dakSiNAmUrtine vistAra ane prabhAva mAtra gujarAtamAM ja maryAdita na hato; enA vidyArthIo dUradUra lagI prasarelA, ane temAM zIkhavA AvavAno lebha paMjAba tema ja rAjasthAnanA keTalAka svataMtra zikSaNavAMchuomAM te kALe meM joyele. AvI bhAvALI ane sAdhanasaMpanna tema ja rAjya sudhImAM Adara pAmelI ane svahaste sthApelI tathA svaparizrame ucherelI saMsthAne choDavAno vicAra nAnAbhAIne sAdhAraNa saMjogomAM AvI na ja zake. je zikSake ane sahakArIo sAthe emane kAma karavAnuM hatuM temanA pratye nAnAbhAInA dilamAM koI paNa aMgata svArtha ke asUyAne sthAna havAno to saMbhava ja na hato. Ama chatAM temaNe e bhAvanagara dakSiNAmUrtine cheDayuM, e to hakIkata che. A hakIkatano je khulAso te ja nAnAbhAInA AtmAnuM jhaLahaLatuM teja mane jaNAya che. emaNe ekavAra pitAnA atipriya AnaMdAzramanI chAyA jeTalI saraLatAthI choDI teTalI ja saraLatAthI pitAne hAthe vAvela ane ugADela dakSiNAmUrtine bhAvanagara sthita vaDalAne choDyo; ane te paNa te saMsthAmAMthI kazuM ja lIdhA sivAya. A kAMI jevote pheraphAra na gaNAya. e pheraphAranA mukhya kAraNa lekhe mane temanAmAM rahelI naitika zuddhi, cAritraniSThA ane svIkArela dharaNane aMdara tathA bahArathI zuddhipUrvaka vaLagI rahevAnI cIvaTa, e lAge che. jyAre emaNe joyuM haze ke dakSiNAmUrtinI peDhI te jAhojalAlI bhogave che, paNa aMdara amuka zithilatA ke saDe dAkhala thayAM che, tyAre ja temane AtmA kakaLI uThyo haze. kharI AdhyAtmikatA Ave vakhate ja dekhA de che. temaNe bhAvanagara dakSiNAmUrtinuM kalevara cheDyuM, paNa tene AtmA te temanI potAnI sAthe ja hatuM. gAMdhIjI amadAvAdathI varSo jaI beThA te satyAgrahano Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharA keLavaNIkAra ! 821 AtmA paNa sAthe ja gayA. gAMdhIjIe naI tAlImanI navadRSTi keLavaNIkArA samakSa rajU karI. dhaNAne zraddhAthI, ghaNAne prabhAvathI ane ghaNAne adhUrIpUrI samajaNathI gAMdhIjInI e dRSTi pratye AkarSaNa janmyuM. paNa spaSTa ane makkama samajaNapUrvaka gAMdhIjInI e dRSTine savedanamAM jhIlanAra bahu virala hatA. nAnAbhAI temAMnA eka, ane kadAca meAvaDI. vaLI nAnAbhAInI pAse dakSiNa mUrtinI sAdhanAnuM AMtarika bhaDALa kAMI jevuM tevuM na hatuM. tenI sAthe sAthe A naI tAlImanI dRSTi umerAI, eTale temaNe dakSiNAmUrtinA AtmAnI sAthe gAmaDA bhaNI prayANa karyuM; ane tyAM ja dakSiNAmUrtinI pUjA zarU thaI. AMkhalA grAmadakSiNAmUrtinA 12-14 varSanA vikAsa ane vistAra jotAM tema ja temane maLela kArya kartAone sAtha ane sarakArI tema ja binasarakArI keLavaNIkArAnuM AkaSa Nu jotAM ema kahI zakAya ke naI tAlImanI dRSTie atyAre jyAM jyAM kharuM kAma thaI rahyuM che temAM grAma dakSiNAmUrtinuM sthAna agatyanu che. bhAvanagara ane AMkhalA e bannemAM sthAnabheda kharA, paNa keLavaNI ane zikSaNanA AtmA te eka ja. UlaTu, bhAvanagara karatAM AMbalAmAM e AtmAe naI tAlImanA saMskAranA puTa maLavAthI lAkakalyANanI dRSTie bahu vikAsa sAdhyo che, ema mane cokhkhu lAge che. AMbalAnA 12-14 varSanA e anubhava-paripAkanA baLe nAnAbhAIne leAkabhAratI grAmavidyApITha zarU karavAnuM svapna AvyuM ane te mUrta paNa thayuM. AvuM svapna mUrta tyAre ja thAya ke jo dhArela gaNyAgAMvA paNa sAthIo maLe. nAnAbhAI ne evA ziSyA ane sAthI maLyA. AnI cAvI zemAM che te paNa A sthaLe jANI levuM ghaTe. koI paNa mANasa mAtra pustaka lakhI ke bhASaNA ApI samatha kAryakSama mANasAnI paraMparA peDhA nathI karI zakato. gAMdhIjIe Azrame UbhA karI kunehapUrvaka calAvyA na hAta to Aje temanI tapasyAne jhIlanAra jIvatA che tevA va paNa hayAtImAM na hota. nAnAbhAIne paNa e cAvI prathamathI ja lAdhelI. emaNe dakSiNAmUrti sAtheja chAtrAlaya zarU karyuM. ane AzramajIvananA pAyA nApyo. e ja jIvanamAMthI temane keTalAka sAthI maLI gayA; ane te AMbalAnI yAtrAthI saNeAsarAnI yAtrA lagI kAyama che. A rIte nAnAbhAIe thADAka paNa suyogya cetana-prathA nirmANa karyAM, je AzramajIvanane AbhArI che. kAI paNa saMsthAe prANavAna rahevuM hoya te saMsthAnA sthApaka ane mukhya javAbadAre te saMsthAne teja apatA rahe, vikasAvatA rahe, evA ziSya Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8rara ] darzana ane ciMtana nipajAvavA ja joIe. huM samajuM chuM ke nAnAbhAIe evI nAnI paNa dIpamALA prakaTAvI che. nAnAbhAI nAmamAM nAnA che; AtmA jude ja che. tethI ja dakSiNamUrtinA mudrAlekhamAMnuM A pAda temane lAgu pADavAmAM yathArthatA jouM chuM : vRddhAH ziDyAH mukSyavA" nAnAbhAI sittera vaTAvyA pachI paNa yauvana na anubhavatA hatA te kadI teo lekabhAratI grAmavidyApITha sthApavA ane calAvavAno vicAra ja karI na zakata. A dezamAM aneka maTha ane Azrama zatAbdIo thayAM peDhI dara peDhI cAlyA Ave che. jyAre prajAne keLavaNIthI pipavA UbhI thayelI saMsthAo thoDA ja vakhatamAM kAM te veravikhera thaI jAya che ane kAM te niSNANa banI rahe che. enuM zuM kAraNa? e paNa vicAravuM ghaTe. mane ema lAge che ke zikSaNa ane keLavaNInI saMsthAone janma ApanAra tema ja tene piSanAra, pitAnI pAchaLa suyogya ziSya paraMparA UbhI nathI karI zakate, ane AvI saMsthAnA sAtatya tema ja vikAsa mATe anivArya rIte jarUrI evI cAritrazuddhinI niSThA keLavI nathI zakato; tema ja navAM navAM Avazyaka baLone jhIlavA jevI Avazyaka prajJAnAM bIja ugADI nathI zakato. je A vicAra sAce heya te keLavaNIkAree saMsthA sthApavA ane calAvavA sAthe A muddA tarapha paNa dhyAna ApavuM ghaTe. navAM baLone vivekapUrvaka jhIlavA sAthe nAnAbhAIe keTalIka suMdaratara prAcIna prathA paNa sAcavI rAkhela meM anubhavI che. enuM eka udAharaNa Atithyadharma. pacIsathI vadhAre varSa thayAM haze. bhAvanagaramAM chAtrAlaya saMmelana hatuM. tenI badhI vyavasthA, je chAtra-saMcAlita hatI, te to suMdara hatI ja, paNa ame keTalAya mitro ravAnA thayA tyAre nAnAbhAI dareka mATe Trena upara bhAtuM laI vaLAvavA AvyA. ema to meM mArA kuTuMba, gAma ane sagAMomAM bhAtAnI prathA joyelI, paNa jyAre eka saMsthAnA saMcAlaka ane temAMya mevaDI bhAtuM laI mahemAnane vidAya karavA Ave tyAre navAI jarUra lAge. ame badhAe kahyuM, "ahIM Atithya ochuM thayuM che ke vadhArAmAM bhAtuM ?' nAnAbhAI kahe, "nA, rastAmAM khAvuM hoya te gharanI vastu zAne na vAparIe ? ane A prathA mane sArI paNa lAge che." ItyAdi. huM te A sAMbhaLI vicAramAM paDI gayuM. bIjo prasaMga : gujarAta vidyApIThamAM saMmelana hatuM. kuLanAyakapade nAnAbhAI ane kuLapatipade bApujI. saMmelana vakhate raDe Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khare keLavaNIkAra [ 823 jamanAra mATe kupane kADhelAM. jamavuM hoya te kupana kharIdI le. ghaNuM mahemAno bahAragAmanA ane keTalAka dUra zaheramAMthI AvelA. te paNa kupana kharIde. bharI sabhAmAM nAnAbhAI e dhrujate kaThe kahyAnuM Aje paNa mane smaraNa cheH emaNe kahyuM, "huM A kupanaprathAthI dhrUjI jAuM chuM." emane gujarAtI agara saurASTrI Atithyapriya AtmA kAMI juduM ja vicAre. vyaktigata, saMsthAgata ke samAjagata anyAya sAme UkaLI UThI tene virodha karavAnI temanI makkamatA jevI tevI nathI. thoDAka dAkhalo ApuM H gayA DisembaramAM huM saNosarA Avela. gAma vacce ame UbhA hatA tyAM eka jaNa nAnAbhAI pAse kAMIka dAda meLavavA ke lAgavaga lagADAvavA Avyo. teNe sAMDhIDA mahAdevanI jagyA tyAMthI na pheravAya ane navuM baMdhAtuM taLAva te jagyAne AvarI na le evI lokonI ane grAmajanonI vatI mAgaNI karI; joke sarakAre te mahAdevanuM navuM maMdira ane enI pratiSThA e badhuM karAvI devAnuM nakakI kareluM. pelI vyaktinI vAta sAMbhaLI nAnAbhAI tADUkyA : "huM lekenA hitanI daSTie mane je yogya lAgaze te kahIza. tamArA mahAdevane tame jANo. mAre e sAthe ane tamArI sAthe kazI levAdevA nathI."-ItyAdi. nAnAbhAI jevA dhArmika mANasa ema kahe ke tamArA mahAdevane tame jANe, te mArA jevAne navAI te thAya ja, paNa meM jyAre satya bInA jANuM tyAre nAnAbhAInA puNyaprakopa pratye aMdara janmyA. vAta e hatI ke je mANasa dAda meLavavA Avela te pote ja maMdiranA mahaMta hato, mahAdevane nAme pitAne mULa aDDo jamAvI rAkhavAnI vRttivALe. ene leka ke grAmahitanI paDI ja nathI, mAtra lekene nAme calAvye rAkhavuM eTaluM ja. bhAvanagaramAM dakSiNAmUrti hatuM, tyArano bIjo eka prasaMga paNa yAda Ave che. eka taruNa zikSakane naitika ane cAritrIya nabaLAIne kAraNe chUTo karyo, paNa keTalAka zikSakoe tenA vidAyamAnamAM meLAvaDe karavAnuM vicAryuM. nAnAbhAIne jANa thaI, temaNe tarata ja sahakAryakartAone jaNAvI dIdhuM ke Avo kaImeLAvaDe - saMsthA taraphathI yojAye e aNaghaTatuM che. je evuM thaze te huM rAjInAmuM ApIza. emanI A makakamatAthI zikSakonuM valaNa badalAyuM ane temane kAMIka sAna AvI. tethIya vadhAre Azcarya ane sammAna upajAve evI makkamatAne dAkhale hamaNuM ja chellA "saMskRti" aMkamAM prasiddha thayuM che. te A rahyoH nAnAbhAI kALe eka nAnakaDA mahetAjI; ane kadAca trIze paNa pahoMcelA nahi. kaI lAgavaga nahi, saMpatti nahi ke bIjo koI mobho nahi. A Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana dazAmAM paNa temaNe mahArAjA bhAvasiMhajInA anyAyI pagalA sAme makakama pagaluM bharyuM. je kALe rAjAo Apakhuda te kALe tevA ja eka rAjavInA rAjyamAM vasanAra sAdhAraNa darajajAnA mahetAjI rAjyanA zirachatra jevA rAjAne cekhecembu ema saMbhaLAve ke tame je rIte mArI pALelI traNa pagI kUtarI meLavavA johukamI kare che tene huM vaza thanAra nathI, tyAre samajAya che ke kharuM brahmANateja e zuM. chevaTe zANu mahArAjAne pitAnI bhUla samajAI ane e nAnakaDA mahetAjI pratye teo AmanyAthI varyA. dharma ane nyAyanA pakSapAtanI makkamatA e ja jIvanamAM anekamukhI tejakiraNe prakaTAve che. ekAda vadhAre romAMcaka dAkhalo vAMcanArane preraNA Ape tevo heI TAMkuM chuM. kAThiyAvADamAM dhADapADu khUnI gemala hamaNAM ja thaI gayuM. eNe AMbalA gAmanA paTelanI tumAkhInI khabara levA AMbalA gAma bhAMgavAnuM nakakI karyuM. lekane jANa thaI, samI sAMje potAnA sAthIo sAthe bharI baMdUkathI sajja thaI te AMbalA gAma upara trATakavA nIkaLyo. jANa thavAthI nAnAbhAI temanA sAthI mULazaMkara sAthe mAtra piotiyuM paherI hAthamAM lAkaDI laI saMsthAne daravAje UbhA rahyA. pAse rastA uparathI pasAra thatA pelA gemalAne paDakAryo. eNe paNa sAme paDakAra karyo, "koNa?' javAba maLyo, "nAnAbhAI pele kahe, "nAnAbhAI, tame nAsI jAo. tamArI saMsthAmAM nathI AvatuM. huM te AMbalAnA paTelanI zekhI maTADavA jAuM chuM.' nAnAbhAIe ThaMDe kaleje paNa makakamatAthI kahyuM ke e na bane. pahelAM tuM mane ThAra kara, pachI ja AgaLa vadhI zakAze. chevaTe gemale gaLyo. emane ghera te ja vakhate gayo. moDe sudhI beThA. a. sau. ajavALIbenanA hAthe jame ane chevaTe vacana ApIne gayo ke AMbalA Adi cAra gAmamAM huM kadI dhADa nahi pADuM. A kAMI jevItevI sAdhanA che ? AvuM te ghaNuM ghaNuM kahI ane lakhI zakAya, paNa maryAdA che. "ghaDatara ane caNatara"nAM 162 pAnAM atyAre sAme che. mAre teTalA uparathI ja jaladIne kAraNe atyAre samApana karavuM joIe. chevaTe huM eTaluM ja kahIza ke "ghaDatara ane caNatara"nuM pustaka dareka kakSAnA adhikArI vAcakane bhAre preraNAdAyI bane tevuM che. je dhyAnathI samajapUrvaka vAMcaze enA jIvanamAM samajaNa ane utsAhanI navI lahera prayA vinA nahi rahe. enI bhASA nAnAbhAInI AgavI che. emAM kAThiyAvADI, khAsa karI gohilavADI, taLapadI bhASAno raNake che. lakhANuM evuM dhArAba ane pAradarzaka che ke vAMcatAveMta lekhakanuM vaktavya sIdhesIdhuM sparza kare che ane gAMdhIjInI AtmakathA yAda Ape che. * * zrI. nAnAbhAI bhaTTanI AtmakathA "ghaDatara ane caNataranuM pravacana. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra ceSTA [ 21 ] prAcIna bhAratIya kathAsAhitya meM sAMbhaLyuM che, paNa te iccuM' teTalI ekAgratAthI ane vyApaka rIte nathI sAMbhaLyu. te vakhate viSayAntara vyAsaMgane lIdhe manamAM ema thatuM ke mAre A vize kayAM lakhavuM che ? jyAre lakhavuM haraze tyAre sAMgApAMga vAMcIzuM ane vicArIzuM. paNa e avasara AvyA ja nahi, ane dhAreluM rahI gayuM. navayugIna vArtAsAhitya vize paNa ema ja banyu che. naoNvela, upanyAsa, kAdaMbarI ne garlsa jevAM nAmeAthI prasiddha thatu kathAvADmaya meM sAbhaLyuM ja nathI, ema kahuM to jarAya atyukti nathI. videzI bhASAmAM prasiddha thatI uttamAttama vArtA vize paNa ema ja banyuM che. tethI huM pote ja vArtA vize kAMI paNa lakhavAno mAro adhikAra samajuM chu. tema chatAM huM kAMIka lakhavA prerAyA chuM te-anadhikAra ceSTA-tA khulAsA aMtamAM thaI jaze. manuSyajAtinAM vyAvartaka ke viziSTa lakSaNA aneka che. temAMthI eka saraLa ane dhyAna kheMce evuM lakSaNa te tene kathA-vArtAne vArasA che. nAnAmeTA mAnavasamAjanI vAto dUra rahI, paNa eka kathAMka khUNe aTUluM paDela kuTuMba laI te vize vicAra karIe teAya jaNAI Avaze ke kuTuMbanAM ALakA ane vaDIleA vaccenuM anusa MdhAnakArI tattva e vArtA che. mAtA ke dAdI, bApa ke dAdo nAnAMmeTAM peAtAnAM bALakAne vAta na kahe, temanu mana navAnavA viSayAmAM na keLave, to e bALako bhASAvinAnA ane vicAra vinAnA pazu ja rahe. vaDIlone pAte jANelI vAto ke hakIkatA kahyA vinA cena nathI paDatuM, ane UcharatAM bALakane e sAMbhaLyA vinA ecetI rahe che. A parasparane AkarSanAra ane joDanAra jijJAsA-tattvane lIdhe ja mAnavajAtie jJAnavArasA meLavyA ane keLavyA che. IzvaranI vyApakatA samajavA mATe prakhaLa zraddhA joI e; kathA ke vArtAnI vyApakatA svayaMsiddha che. jJAnanI zAkhAo aparimita che. enA viSayeA paNa teTalA ja che. jJAnavinimayanAM sAdhane paNa kAMI ochAM nathI. ane te navAM navAM zAdhAtAM Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 826 ] darzana ane caMtana tema ja umerAtAM jAya che. e badhAMmAM sarala ane sagamya jJAnavinimayanu sAdhana te vArtA che. lagabhaga aDhItraNa varSanuM bALaka thAya tyArathI mAMDI jIvananI chellI kSaNu sudhInI judI judI uMmara, samajaNa ane zaktinI pAyarImAM ekasarakhI rIte upayeAgI thAya, kaMTALA vinA vadhAre ne vadhAre jijJAsA peAgye jAya ane jJAna lenAra ne denAra anene zAMti ane svasthatAnA anubhava karAve evuM sAdhana ekamAtra kathA-vArtA che. tethI ja duniyAnA AkhA paTamAM vistarelI badhI ja mAnavajAtiomAM evu sAhitya eka athavA khIjI rIte kheDAyeluM maLI Ave che. je samAja jeTalA jUtA ane jeTalA vizALa teTalu ja tenu kathAsAhitya vividha ne vizALa. enI mAraphata bhASA, vicAra ane saMskAra ghaDAya che tema ja vistare che. jema vAyu e sadAti che tema vArtAsAhitya e sadAgati che. sAmAjika, Arthika, rAjakIya ke dhArmika kAI paNa banAva ke dhaTanA hAya tA tenuM pratibiMba vArtA jhIle che. je ghaTanA jevI banI hAya tenu tevuM citraNa e itihAsa che, paNa itihAsa sudhdhAM eka vArtA ja che. bhUtakALanA dUra dUranA sabadhA ane dUra dUra dezanA sabaMdho vamAna jIvanamAM kevI rIte kAma karI rahyA che, enA upara ApaNaeN vacAra karIe to spaSTa samajAze ke A bhUta ane vamAnanI sAMkaLa mATebhAge kathAvArtAmAM ja che. tethI enI upekSA kAI e karI nathI, keAIthI thaI zakI paNa nathI. kathA-vArtA zravya to che ja, paNa enI lokapriyatAe ene aneka rIte dRzya paNa banAvI che. jyAre citrapaTa na hatA, tyAre paNa muMbaI dekhA, kAzI dekhA, dekhA mathurAkA ghATa' ema kahI mAthe phalakAnI peTI laI ghera ghera pharanAra ma khalIputrA--citrapradaza kA hatA ja. nATaka-bhavAI tA hajI paNa cAle ja che. hajAro varSa pahelAMnAM zilpa-sthApatyamAM vArtAo ulhI maLI Ave che. e badhuM tenI lAkapriyatA ja sUcave che. jyAM AvI lokapriyatA hAya, tyAM tenA vAhaka eka viziSTa va hAvAne ja. vyAse mAtra kathA ja na karatA ke purANA ja na sabhaLAvatA, paNa temAMthI keTalAka pratibhAzALI navanava prakAre vArtAo racatA ane tenA pracAra paNa karatA. cAraNa, gaDhavI ane bhATAnI kAmanu` tA e ja kAma ! bhejaka, taragALAmAM pazu keTalAka e ja kAmane varelA. jeo agAra Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhikAra ceSTA [ 8ra7. (ghara) chaDI anagAra (bhilAvI) thayelA tevA aneka prakAranA zramaNe paNa pitAnI samagra pravRtti ane lakasaMgrahakArI vRtti kathA-vArtA dvArA piSatA. temAMthI aneka pratibhAzALI navasarjana karatA, te bIjA kathaka ke kathika tarIke ja jIvanayApana karatA. tethI ja saMskRtinA caDhatA-UtaratA badhA ja staravALA samAjamAM ane judI judI bhASA bolanArA badhA ja vargomAM te te bhASAmAM kheDAyeluM ane sacavAyeluM kathAsAhitya maLI Ave che. ApaNe jyAre dhyAnapUrvaka A kathAsAhitya vAMcIe chIe, tyAre ApaNI sAme jANe Akho bhUtakALa vartamAna thato hoya, ema bhAse che. A vArtAne sarjana ane pracAra-pravAha te nadInA akhaMDa strotanI peThe vaheto ja Avyo che. koI asAdhAraNa pratibhAvALo vArtAkAra janme tyAre e bhUtakALanA pAyA upara navI navI ghaTanAo ane kalpanAone AdhAre na AkarSaka vArtA-mahela UbhI kare che. pachI lekaci kAMIka navI dizAe vaLe che. navI dizAe vaLelI lekaci navA vArtAkArane navI rIte lakhavA prere che. ema navasarjanathI lekaci ane lekasacithI punarnavasarjana ghaDAtAM ja cAlyAM AvyAM che. tethI ja ApaNe vArtA-sAhityanI judI judI kakSAo ane bhUmikAo jevA pAmIe chIe. Aje te vArtAkaLAnI eTalI badhI kadara thaI che, ane te eTalI badhI vikasI che ke tenA jyorja barnArDa ze, parla baka, gAlyavadha, AnAtAla phrAnsa jevA sarjakene nobela prAIjha sudhdhAM maLyuM che. ane prAcIna kALamAM jema bANAvaLI tarapha sahunI najara jatI ane svayaMvaramaMDapamAM kanyA tene pasaMda karatI, tema Aje ApaNAM badhAMnI dRSTi evA kuzaLa vArtAkAra bhaNI jAya che, ane svayaMvara te ApaApa ja sarjAya che. lagabhaga chellI zatAbdImAM baMgALI, hiMdI ane marAThI jevI prAntIya bhASAmAM pAzcAtya saMskAranuM pratibiMba jhIlatI ane Arya saMskRtine paDagho pADatI aneka navala-navalikAo astitvamAM AvI. gujarAte paNa e dizAmAM maMgaLa prayANa karyuM. navo yuga besI gayo ane pachI to aneka lekhake vArtAnI raMgabhUmi para upasthita thayA. mudraNa ane prakAzayuge lakhanAra-vAMcanArane eTalI badhI sagavaDa karI ApI ke be varga vaccenuM deza ke kALanuM aMtara ja lupta thayuM. e sUcave che ke vArtAtatva maLe ja vyApaka che, e kRtrima baMdhanethI para che. bhAratane potAnuM kathAsAhitya che, ane te jevuM tevuM nahi, paNa asA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 ] darzana ane ciMtana dhAraNa kATinuM che. kadAca prAcInatAnI dRSTie e badhAmAMya mujhaga paNa hAya. bhArate eTalA badhA dAnavIrA, raNavIrA ane dhavIrA pedA karyAM che ke tenI AsapAsa gUMthAyeluM ane gUMthAtu jatu sAhitya eka ajaba khumArI pedA kare che. ema tA bhAratIya sAhityanA kAMI cAkA pADI na zakAya; bhASA ne saMskAranI dRSTie badhI paraMparAomAM dhaNuM sAmya che, chatAM kAMIka kAMIka judI paDatI mAnyatAo ane jIvanagata judAM judAM valaNAne lIdhe bhAratIya kathA-sAhityane mukhyapaNe traNa pravAhamAM vaheMcI zakAya H 1. vaidika ane paurANika, 2. bauddha, 3. jaina. vaidika ane paurANika gaNAtA kathA-sAhityamAM eka tarata najare caDhe evI kalpanA tene bIjA e pravAhAthI juduM pADe che. e kalpanA te devAsurasagrAmanI. devA ane asurA mULe kALu hatA, temanA saMgrAma kAre ane kaye nimitte tema ja kayAM thayelA----e badhuM Aje taddana spaSTa nathI, paNa e saMgrAmanI kalpanA kayAreka vArtAmAM dAkhala thaI. pachI te e kalpanA vyAsA ane paurANikA mATe kAmadudhA dhenu banI gaI. e kalpanAnI bhUmikA upara eTaluM badhu vaidika ane paurANika sAhitya racAyuM che ke te jotAM Azraya mAM garaka thaI javAya che. aMtareya ane zatapatha brAhmaNamAM devAsura-saMgrAmanA saMketa eka rIte che, jyAre chAMdogya ane bRhadAraNyaka jevAM upaniSadomAM tenA upayoga kathArUpe tattvajJAnanA vikAsamAM thayA che. ane mahAbhArata jevAM mahAkAvyA ane purANAmAM te e kalpanA vinA jANe vyAsA AgaLa ja vadhI zakatA nathI. mahAdevane ubhA sAthe paraNAvavA hoya ke kaMsa jevAnA vadha karAvavA hoya ke lekhake peAte mAnI lIdhelA bauddha-jaina jevA nAstika asurAne narake mekalI vaidikaAstika devAnuM rAjya sthApavu hoya ke bhAva jevA vaMzane asura ATImAM mUkavA hAya to tene prAcIna kALathI cAlI AvatI devAsura-saMgrAmanI kalpanA bhAre madadagAra thAya che. ekamAtra devAsura-saMgrAmanI kalpanAne Azraya karI tene AdhAre nAnAMmoTAM keTalAM vArtAo, ApyAnA ne AkhyAyikAe racAyAM che, e jo kAI sarvAMgINa zeAdhapUrvaka lakhe teA te khAtarIthI pIeca. DI. nI DigrI meLave ane temAM rasa paNa jevA tevA nathI. devAsura-saMgrAmanI kalpanAnI sAthe ja avatAravAda saMkaLAyelA che. eTale vaidika ke paurANika kathA-sAhityamAM te kAI ne kAI rUpe bhAga bhajajgyA vinA rahetA ja nathI. khauddha kathA-sAhitya enAM viziSTa lakSaNAthI nAkhuM tarI Ave che. emAM khAsa dhyAna kheMce evuM lakSaNa te edhisattvanI pAramitA che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhikAra ceSTA [ 8ra buddhavanI prApti mATe prayatna karanAra umedavAra te bodhisatva. bauddha paraMparA, avatAravAda ke deva-asura varganA vigrahane AdhAre vicAra nathI karatI, paNa te sata-asat vRttinAM athavA devI-AsurI vRttinAM dUdhane avalaMbI jaDatA, pramAda, krodha jevI AsurI vRttiono prastA, puruSArtha ane kSamA jevI "vI. vRttio dvArA parAbhava kathAomAM citrita kare che ane darzAve che ke je vyakti daivI vRttionA vikAsanI parAkASThA-pAramitA sAdhe che te ja badhisattva, ane te ja krame buddhatva prApta kare che. anya paraMparAonI peThe bauddha paraMparA paNa punarjanmavAdane Azraya laI pAramitAnI siddhi janmajanmAMtaranA puruSArtha dvArA varNave che. A mATe bauddha paraMparAe tathAgata buddhanA pUrvajanmone lagatI pAramitAnI sAdhanA sUcavatI seMkaDo manoraMjaka kathAo racI che, je jAtakakathA nAmathI vizvavikhyAta che. jAtakakathAo sivAya paNa bauddha pAlivADmayamAM kathAo Ave che, paNa vizeSa dhyAna te jAtaka kathAo ja kheMce che. jaina paraMparAnuM kathA-vAlmaya jeTaluM prAcIna che teTaluM ja vizALa paNa che. enI vizeSatA karmavAdanA khulAsAne kAraNe che. jIvanamAM je sukhaduHkhanAM taDakA-chAyAnuM parivartanazIla cakra anubhavAya che, te nathI Izvaranirmita ke nathI devaprerita, nathI svabhAvasiddha ke nathI niyatitaMtra. teno AdhAra chavanI pitAnI sad-asat vRtti e ja che. jevI vRtti eTale ke buddhi ane puru. vArtha tevI ja karmacetanA, ane tevI ja phaLacetanA. mANasa pote jevo. che te tenA pUrva-saMcita saMskAra ane vartamAna saMskAranuM pratibiMba che. te je thavA mAge te svapuruSArthathI banI zake. AkhuM bhAvi enA pitAnA ja hAthamAM che. A rIte jIvanamAM cAritra ne puruSArthane pUrNa avakAza ApavAnI daSTie ja jaina kathA-sAhitya mukhyapaNe lakhAyeluM che. lekane moDhe moDhe ane ghare ghare ramatuM lekakathAsAhitya ajJAta kALathI cAlyuM ja Ave che, ane temAM navA navA umerAo paNa thatA rahyA che. enI sadA vahetI gaMgAmAMthI upara darzAvelI traNe paraMparAoe potapotAnI mAnyatA ne piSavA ane saMpradAyane puSTa karavA pitApitAne phAve te te kathAone laI tene navA navA ghATane AkAra ApyA che. kathA mULa eka ja hoya, paNa te vyAsanA hAthe eka rUpa pAmI, bauddha bhikSuka ane jaina nine hAthe vaLI tethI judA AkAra pAmI. jeo ukta traNe paraMparAonA kathA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 830 ] darzana ane ciMtana sAhityanA tulanAtmaka abhyAsI che, tethI A vastu achAnI nathI. rAmarAvaNa, kaMsa-kRSNa ane kaurava-pAMDavanI lakkathA purANomAM eka rUpe hoya to jana paraMparAmAM te saheja bIje rUpe hoya ane bauddha paraMparAmAM vaLI trIjI ja rIte heya. koI eka ja paraMparAnA judA judA lekhake paNa ghaNIvAra eka ja kathAne judI judI rIte cItare che. purANamAM te nAbhi-marudevInA naMdana RSabhadevanI vAta jaina paraMparAthI kAMIka judI hoya e samajI zakAya tevuM che, paNa jaina paraMparAnA digaMbara-zvetAMbara jevA be kavilekhake paNa RSabhadevanI sthA vize sarvathA ekarUpa nathI rahI zakatA. mULe badhA kathA-vArtAnA lekhake ke pracArakone uddeza potapotAnI kathAne vadhAremAM vadhAre lokapriya banAvavAne hoya che. e udeza temane tatkAlIna AkarSaka baLone kathAmAM samAvavA prere che, ne tethI ja mULa mAnyatA eka hoya toya kathAnA svarUpamAM thoDoghaNo phera paDI ja jAya che. zibie bAjathI pArevAnuM rakSaNa karavA pitAnuM zarIra aryAnI kathA mahAbhAratanA vanaparvamAM che. bodhisatve paNa prANI rakSaNa mATe hiMDha pazane pitAno deha arpe evI vAta vyAstrI jAtakamAM che. soLamA tIrthakara zAMtinAthe megharatha rAjAnA bhavamAM bAjanA paMjAmAMthI pArevAne bacAvavA pitAne deha ayyanI vAta che. siMhanA paMjAmAMthI surabhinuM rakSaNa karavA dilIpanA dehApaNanI vAta paNa kAvyamAM AvI che. A badhI vArtA mAM pAtra ane prasaMge bhale judAM hoya, paNa temAM prANuM-rakSaNanI dharmocita ke kSatriyacita javAbadArI adA karavAne prANa te eka ja dhabakI rahyo che. mahAbhAratamAM mithilAnA anAsakta kamalegI videha janakanI vAta che. bauddha jAtakamAM mahAjanaka eka jAtaka che, temAM mithilAnareza tarIke mahAjanaka nAmanuM bodhisatva pAtra Ave che. te paNa anAsaktapaNe tyAganI dizAmAM AgaLa vadhe che. jaina paraMparAmAM uttarAdhyayana sUtramAM namirAja RSIzvaranI kathA che. te paNa amuka prasaMge vairAgyavRttithI prerAI pitAnI nagarI mithilAnA dAha ane bIjA upadravonI kazI ja ciMtA sevyA vinA, AdhyAtmika sAdhanAnI dizAmAM AgaLa vadhe che. A judAjudA dekhAtA kathA-uga mULamAM kaI eka ja bIjanAM pariNAma che, agara te ekanAM bIjAM sudhArelAM anukaraNa che. udayana vatsarAja jevI atihAsika vyaktinuM Alekhana karatI kathAo paNa upara sUcavela brAhmaNa-zramaNa paraMparAomAM kAMIka ne kAMIka judo judo AkAra dhAraNa kare che. ATalI carcA eTaluM jANavA pUratI karI che ke prAcIna kALamAM ane madhya kALamAM paNa eka sAmAnya kathAnA khekhA parathI judA judA saMpradAyavALA ane judI judI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhikAra ceSTA zakti dharAvanArA lekhake kevI rIte bhinna bhinna Alekhana karatA. ApaNe upara joyuM tema, eka sarvasAmAnya kathAsAhityanA prabhavasthAnamAMthI udbhavelI saMpradAya-bhedanI chAyAvALI kathA triveNI bhAratIya vAlmayanA paTa para te vahe ja che, paNa enA pracAranI bAbatamAM dhyAna ApavA lAyaka mahattvano bheda che. bauddha bhikSukane na naDatuM jatibaMdhana ke na naData vihArano sakhata pratibaMdha. tethI teo bhAratanI bhUmi oLaMgI te samayamAM jANItI evI samagra duniyAnA khUNekhUNe pahoMcavA maLyA. sAthe pitAnuM aNamoluM kathAsAhitya paNa letA gayA. ane pariNAme bauddha kathAsAhitya, khAsa karIne jAtakasAhitya, aneka bhASAomAM anuvAdita thayuM ane bhArata bahAranI janatAnuM dhyAna teNe buddhabhUmi pratye Akarthe. vaidika ane paurANika kathAsAhityane evI taka maLavA sAme muzkelI hatI. vyAso ne paurANika vAkRznara ne vApaTu kAMI ochA nahi, pracAra-utsAha paNa je te nahi, paNa temane naDatuM mukhyapaNe jAtinuM cekAbaMdhana. tethI bauddha kathAsAhitya jeTaluM paurANika kathAsAhitya te kALamAM bhArata bahAra pracAra na pAmyuM e kharuM; paNa bhAratamAM te e dareka rIte phUlyu-phAlyuM ane ghare ghare AvakAra pAmyuM. eka te brAhmaNavarga ja vizALa, bIjuM te buddhipradhAna ane mAtra buddhijIvI, trIjuM e leka ane zAstramAM gurusthAne, eTale paurANika kathAoe janatAmAM evA saMskAra sIMcyA ke je vaidika ke paurANika paraMparAnA anuyAyI na hoya tenA kAna upara paNa paurANika kathAonA paDaghA paDatA ja rahyA che. jaina kathA-sAhityane prazna sAva nirALo che. jo ke jaina bhikSakone yatheccha vihAramAM jAtibaMdhananuM DAmaNa naDe tema na hatuM, paNa temane jIvanacarcAnA ugra niyamo mukta vihAramAM ADe AvatA. tethI bhArata bahAra jaina kathA-sAhityanA pracArane saMbhava ja lagabhaga na hate. alabatta, bhAratamAM e pracAra mATe pUrNa avakAza hato, chatAM ema siddha na thavAnAM aneka kAraNe pikI mukhya kAraNa jana bhikSukonI pitAnI dharmasthAna pUratI maryAdA e ja hatuM. je jano pitAnA dharmasthAnamAM jatA-AvatA rahe ane kathA-zravaNa kare te to ochevatte aMze jaina kathAthI paricita rahetA, paNa jeo e rIte TevAyelA na hoya tevA jeno paNa jaina kathA vize bhAgye ja jANatA. tethI jena kathAo jeTalA pramANamAM graMthomAM AlekhAyelI che ne saMgRhIta che teTalA pramANamAM tenuM pracArakSetra vadhyuM nathI, e nakkara hakIkata che. je vastu sArvajanika kSetramAM pracAramAM Ave che temAM haMmezAM lekaci pramANe aneka AkarSaka sudhArAvadhArA paNa thatA rahe che. jeno pracAra nahi athavA cho temAM koI sAra Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - darzana ane ciMtana tattva heAya teya te AMkhe vaLage ane kAnane pakaDe evI rIte uThAva pAmatuM nathI, ane koI tattva khaTake evuM hoya te te temAMthI dUra thavA pAmatuM paNa nathI. keTalIka jaina kathAonI bAbatamAM koIka AvuM ja banyuM hoya tema mane lAge che. jaina sAhityamAM keTalIka kathAo evI AkarSaka ane mAnavatAnA. utkarSanI daSTie upayogI tattva dharAvatI che ke je te suyogya lekhakanI kaLAnA navanava saMskAra pAmatI rahe te, kayAreya paNa vAsI na thAya ane sadAya. prajAne dIpikAnI garaja sAratI rahe. kuzaLa lekhaka pitAnA anubhavanAM nAnAMvidha pAsAMone paurANika, aitihAsika ke kalpita-akalpita mizra pAtronA Alekhana dvArA evI uThAvadAra, kaLAthI tema ja rasasaMbhUta chaTAthI rajU kare che ke jethI vAMcanAra-sAMbhaLanAra varganI jijJAsA kuMThita thavAne badale uttarottara vadhatI cAle ane jenA rasAsvAda dvArA vAcaka ke zretAne na thAya zramane anubhava ke na rahe samaye vIyAnuM bhAna! vArtA sAmAnyanuM mArI dRSTie A lakSaNa che, je nAnI ke meTI badhI navala ke navalikAone Avare che. huM pote te e lakSaNamAM eTaluM paNa garbhita rIte samAyeluM mAnI ja lauM chuM ke lekhakanI kaLA vAcaka ane zretAmAM viveka tema ja sAhasa pragaTAve tevI ja hoya. evI kaLA vinAnAM lakhANa chevaTe vAcaka ke zretAne UrdhvagAmI na banAvatAM nIce ja pADe che -e kahevAnI bhAgye ja jarUra rahe che. | gujarAtI bhASAmAM navala-navalikAonuM sAhitya ThIka ThIka pramANamAM racAyuM che, ane hajI racAye jAya che. eNe vAcakene cAha paNa ThIka ThIka meLavyo che. kevaLa prAcIna sAhityanAM pAtronA AlaMbanavALuM je navalanavalikA sAhitya atyAra lagImAM prasiddha thayuM che, temAM jaina kathA-sAhityane AdhAre navala-navalikAonuM rucira sarjana karyuM hoya te te mArI jANa mujaba ekamAtra "suzIle" karyuM che, ane temanI te kRti te "arpaNa" nAmaka navalikAono saMgraha. tyArabAda jaina kathA-sAhityanA vizALa khajAnAmAMthI jAnI, nAnImoTI sthAono AdhAra laI tenAM atihAsika ke kalpita pAtronA avalaMbana dvArA navA yuganI rasavRtti ane AvazyakatAne saMtoSa evA saMskArevALuM kathAsaMvidhAna karanAra, huM jANuM chuM tyAM sudhI, "jayabhikhu" e eka ja che. jayabhikhkhuM" bhaNataranI cAlu DAkerI chApa pramANe te nathI bhaNyA ema ja eka rIte kahI zakAya. nathI emaNe skUlanuM bhaNatara pUruM karyuM ke nathI kelejamAM paga mUkyo. zAstronI ke saMskRta-prAkRtanI jUnI paMDitAInA akhA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra ceSThA [ 833 DAmAM paNa temaNe bahu kustI karI nathI. ane chatAMya temaNe vividha prakAranu jeTalA pramANamAM gujarAtI sAhitya racyuM che, te jotAM temanI zakti ane sAdhanA pratye guNAnurAgamUlaka sammAnavRtti kAI te paNa thayA vinA na rahe, ema huM svAnubhavathI mAnuM chuM. temanAM lakhANAnI yAdI te bahu meATI che, tema chatAM Dajhaneka jeTalI nAnImeTI navalA ne adho Dajhana jeTalA laghuvArtAsa'grahA eTaluM paNa emanI lekhanakaLAnI hathoTI siddha karavA pUratuM che. emaNe lakhavAnI zarUAta teA lagabhaga 15-17 varSa pahelAM karI. e zarUAta mULe te Arthika AvazyakatAmAMthI janmI. eNe e AvazyaktA ThIka ThIka sateASI paNa kharI. ane pachI te emanA e rasa-vyavasAya ja thaI gayA che. zarUAtamAM emaNe vidyArthI vAcanamALA ' jevI nAnI nAnI pustikAo lakhI, aneka patra-patrikAomAM paNa lakhatA rahyA. vAcana ane ciMtana lekhana-vyavasAya sAthe ja vadhatuM ane samRddha thatuM cAlyuM. tene pariNAme jema jema navI navI kRti janmatI gaI, tema tema temAM vadhAre rasa ane vicAra-prerakatAnAM tattva paNa AvatAM gayAM. bhASA paNa vadhAre saraLa ane zravya dhaDAtI cAlI. enI pratIti kAmavijetA sthUlibhadra, maharSi metAraja, vikramAditya hemu, bhAgyanirmANa ane bhagavAna RSabhadeva jevI navale jotAM thAya che. jayabhikhkhunI eka navala nAme * premabhakta kavi jayadeva ' uparathI kaLAkAra zrI. kanu desAInI doravaNI pramANe ' gItagoviMda' nAme citrapaTa paNa taiyAra thayu ane te ThIka ThIka pasaMdagI paNa pAmyuM. emanI bhagavAna RSabhadeva nAmanI navalakathAne anulakSI 2003nA prajAmanA dIpotsavI aMkamAM adhyApaka IzvaralAla davee atyAranA suprasiddha navalakArAnI kaLAnuM khIjI dizAmAM dhyAna kheMcavA lakheluM : < ApaNe icchIe chIe ke ApaNA vArtAkAro sAlakI yugane namaskAra karI have senApati ( AcArya ) ane bhagavAna RSabhadeva ( jayabhikhkhu ) nI jema, vizeSa saphaLatAthI, navA yugeAmAM vihAra kare' .. 53 : : gujarAtI sAhitya sabhA taraphathI thatI cAlIsanA graMthastha vADmayanI samIkSA karatAM, adhyApaka raviza'kara ma. jozIe ' sthUlibhadra ' vize je lakhyu che te laMbANu-bhayane sakoca TALIne huM pUrepUruM ahIM uddhRta karavuM yogya samajuM chuM: " jayabhikhkhu kRta - sthUlibhadra 'mAM navalakathAmAM aitihAsika dha kathAne ucita kalAthI gUMthavAnA saphaLa cahna thayA che. premakathA, mutsaddIgIrI ke sAhasathAenI punaruktithI akaLAtA lekhakane dha kathAne rucira svarUpe gUMthavAnu kSetra hajI aNakheDAyelu ane bhAvi samRddhibhayuM jaNAze. sAMpradAyika tatttA A kathAmAM Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 824] darzana ane ciMtana vizALa mAnavatAmAM verAI gayAM che, ane sthUlibhadra, kezA, viSNugupta, vararaci vagere pAtro ane "kezAno vilAsa, "sthUlibhadrane saMnyAsa", "ajaba anubhave, kAmavijetA" vagere prakaraNe hRdayasparzI che. vastu sughaTita che. prasaMgamAM kalpanAprerita cetana mukAyuM che. ane dhArmika tavo vArtArasamAM sArI rIte gUMthAI AkhIye navalane suvAo banAvI mUke che. " ekatAlIsa-beMtAlIsanA graMthastha vAlmayanI samIkSA karatAM kavi zrI. suMdarame maharSi metAraja" vize lakhatAM lekhakanI keTalIka maryAdAono taTastha nirdeza karIne chevaTe lakhyuM che ke : " A lekhake jaina dharmamAMthI viSayo laI te para navalakathA lakhavAno je zubha AraMbha karyo che, te kharekhara AdaraNIya che. ane A kArya mATe temanI pAse pUratI sarjaka kalpanAzakti paNa che, e AnaMdadAyaka hakIkata che. pAtrasRSTimAM sauthI AkarSaka pAtro jJAtaputra mahAvIra ane pratinAyaka rohiNeyanAM che... gUjarAtI sAhityamAM mahAvIranuM AvuM sajIva citra bIjuM bhAgye haze..... kathAne sauthI uttama kalAaMza emAM rahelA keTalAka kAvyarasita prasaMga che, jemAM lekhaka uttama uttama UrmikavitAnI chaTAe pahoMcI zakyA che, ane pitAnA abhyAsane paripAka tathA kalpanAnI sauMdaryasarjaka zakti batAvI zakyA che." gujarAtanA vayovRddha sAkSara zrI. kRSNalAla mo. jhaverIe jayabhikhkhanAM keTalAMka pustakAne svIkAra karatAM javAbanAM je lakhyuM che, temAMthI eka kaMDikA atre uddhata karavAno lobha rekI zakAtuM nathI? "saMskRtanuM AvuM ucca jJAna, sAthe bIjI bhASAnuM paNa, ane kalpanAthI 49 47921, Imagination in a large digree suplemented by creation facutly, zi 24124 HA H6798 43. Imaginative viata mUrtasvarUpa ApavA jeTalI kalamanI zakti e paNa bIje prazaMsAyukta guNa. ( 8-6-47)" lekhananA prAraMbhakALamAM prasiddha thayelI temanI kRti te zrI. cAritravijaya. I. sa. 1936 ] enI nirbhaya samAlocane eka patramAM zrIyuta paramAnaMda kuMvarajI kApaDiyAe karelI. temAM temaNe lekhakane ghaNu mArmika sUcanAo karI che, paNa temanI lekhanazakti vizene abhiprAya TUMkamAM A cheH AvI suMdara chaTAthI lakhAyeluM ane AvI AkarSaka rIte vividha prakAranAM rekhAcitro, chabIo vagerethI suzobhita banAveluM bIjuM koI jIvanacaritra gujarAtI bhASA-sAhityamAM haju sudhI mArA jovAmAM AvyuM nathI...lekhanazailI paNa eTalI badhI mehaka che ke vAMcanAra pahelethI cheDe sudhI ekasarakhA rasathI kheMcAya jAya che. (30-7-7)" joke jayabhikhkhuM jaina kathAsAhityane AdhAra laI navala-navalikA Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhikAra ceSTA 835 lakhanAra tarIke sAmAnya rIte jANItA che, paNa e apUrNa satya che. emaNe aneka nAnImeTI navale ane navalikAo jainetara paraMparAnA sAhityane AdhAre ane vyApaka lekhAtA itihAsane AdhAre paNa AlekhI che. dA. ta. hemu, bhAgyanirmANa, bhAgyavidhAtA e traNamAM muslima-yuganuM aitihAsika pratibiMba che. e navale jotAM ema lAge che ke temaNe e yugane sparzatuM hiMdu-muslima sAhitya ThIka ThIka pramANamAM vAMcyuM-vicAryuM hovuM joIe. "jayadeva" e paNa etihAsika ghaTanAvALI navala che. jyAM lagI vaiSNava sAhityane ThIka ThIka paricaya sAdhya na hoya, ane te paraMparAnuM sAMpradAyika dRSTie parizIlana karyuM na hoya tyAM lagI evI uThAvadAra navala kadI AlekhI na zakAya. ene vAMcanAra evI chApa avazya jhIlavAno ke A navalano lekhaka vaiSNava hoya te nA nahi ! vaiSNava paraMparAnI prazaMsAyelI ke vagovAyelI zaMgArabhakti jANItI che. jyAre "jayadeva"nA "sauMdaryapUjAprakaraNamAM vAcaka e zaMgArabhaktinA advaitane jue che tyAre te enI e chApa vadhAre daDha bane che. paNa A viSayamAM huM mArA valaNane nirdeza karuM te te asthAne nahi lekhAya. huM rAsapaMcAdhyAyImAMnA gepI-kRSNanA, kumArasaMbhavamAMnA umAmahAdevanA, ane gItagoviMdamAMnA rAdhA-kRSNanA game tevA kAvyamaya paNa nagna zaMgArane nathI mAnate bhaktinA sAdhaka ke nathI mAnato taruNone ucita evI zakti ane dIptinA pioSaka! tethI saheje ja bhikhue lakhela jyadeva" navalamAMnA ukta prakaraNa pratye mAruM savizeSa dhyAna gayuM. meM lekhaka sAthe muktamane carcA karI temano dRSTikoNa jANI lIdhuM. meM mAre paNa dRSTikoNa temanI sAme mUkyo. jyAre meM ema jANyuM ke bIjI AvRttimAM jayabhikhu e prakaraNa gALI nAkhavAnA che, ane e paNa jANyuM ke taruNa peDhInI vRttine paMpALe evAM zaMgArI lekhano vizeSa pralobhana ApI lakhAvanArane paNa temaNe nakAryA che, tyAre mArI dRDha khAtarI thaI ke A lekhakanI zakti have navI peDhIne baLa ane samarpaNuvardhaka kAMIka navuM ja Apaze. jaina kathA-sAhitya mATe atihAsika kahI zakAya tevI ane paurANika lekhI zakAya tevI DhagalAbaMdha nAnImeTI vArtAomAMthI jayabhikhue Adhunika sacine piSe ane teNe evuM navala-navalikA sAhitya sarjI bevaDe upakAra (jo ene upAkara kahe heya to) karyo che. jainetara jagatamAM aneka suprasiddha lekhake evA che ke je pote ja game tevA khUNekhAMcarethI yogya Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana kathA-vastu meLavavAnI vRtti dharAvatA hoya che. temane sarvatra prasiddha ane suvidita evA vaidika-paurANika sAhitya ke bauddha sAhityamAMthI saheje joItI kathA-vastuo maLI jAya che, ne te upara teo pitAnI hathoTI ajamAve che. pariNAme e junI kathA-vastuo nave rUpe pracAramAM Ave che. AvA zodhaka lekhakone jaina kathA-sAhityamAMthI joItI vastu sAMpaDavAnI taka bahu - ja ochI maLI che. enuM eka kAraNa e paNa che ke jaina kathAsAhitya eka rIte saMskRta-prAkRta bhASAnA AvaraNa tema ja bhaMDAra ane paMtha-daSTinA baMdhiyArakhAnAmAM gaMdhAyeluM rahyuM che. tethI karIne te sAhityamAMthI A yugamAM paNa sahune game ane mArgadarzaka bane evI kathAvastuo suSya lekhakenA hAthamAM paDI nathI. bIjI bAjue je gaNyAgAMDyA jaina lekhake hoya ane kAMIka nava-daSTine AdhAre kathAsarjana karavA IcchatA hoya temanI sAme paMthanI saMkucita dakiTa gharatI hoya che. junA vAghA badalyA vinA prAcIna kathA-vastuo bhAgye ja sArvatrika AvakAra pAme, ane e vAvAomAM saheja paNa laMbANakANu ke saMskAra thayA tyAM to rUDhionI bhUtAvaLa jAgI UThe! pariNAme eNe game tevuM lakhyuM hoya toya jeno kharIdavA na lalacAya, ane jainetara jagatamAM ene praveza muzkela bane. eTale chevaTe lekhaka-prakAzakane bIjI dizA svIkAre ja chUTake. A ane AnAM jevAM bIjA kAraNothI jaina kathA-sAhitya navA svarUpamAM bahAra AvI zakatuM nathI. jayabhikhue pitAnAM lakhANothI e baMne lakSya siddha karyA che. temaNe jenetara sulekhake sAme jaina kathAsAhityamAMthI sArI sArI kathAvastuo raju karI temanuM dhyAna e kathA-sAhitya tarapha kheMcI temane navI dizAe kaLA ajamAvavA sUcavyuM che, ane jaina jagatane evuM bhAna karAvyuM che ke tamane je rUDhibaMdhane naDe che te mAtra tamArA saMkucita dRSTibiMdune lIdhe. kharI rIte te kaI paNa kathA ke vArtA traNe kALamAM ekarUpa hatI ke rahI zakatI ja nathI. khuda prAcIna jaina lekhake paNa te te deza-kALanA prabhAva taLe AvI kathAne navA navA opa ApatA ja rahyA che. jayabhikhue baMne lo keTalA pramANamAM siddha kyAM che enI sAbitI emanA sAhityane vAcakavarga ja pUrI pADe che. eka taraphathI jenetara jagatamAM emanAM lakhANa bahu ja chUTathI vaMcAya che, jyAre bIjI taraphathI jaina paraMparAnA rUDhicusta paNa ene vadhAre ne vadhAre satkAravA lAgyA che, ne evA navA sarjananI mAga karyA ja kare che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhikAra ceSTA [ 837 upara kahyuM ja che ke jayabhikhu mukhyapaNe jaina kathAsAhityane Azraya laI aneka sarjana karatA rahyA che, paNa A uparathI saheje ema lAgavAne saMbhava che ke tyAre e to sAMpradAyika dRSTi agara paMthadRSTimAM baddha haze. mane paNa zarUAtamAM e ja kalpanA AvelI, paNa jyAre emanAM lakhANamAMnA keTalAka bhAge sAMbhaLyA tyAre mAre e bhrama bhAMge. emaNe jaina paraMparAmAM prasiddha ane jaina samAjamAM rUDhamULa evI aneka bAbate pitAnI vArtAomAM gUMthI che kharI, paNa e te prasaMga-varNananuM jamAvaTa pUratuM sthUla khokhuM che. jyAre te kaI siddhAntanI ane mAnyatAnI carcA kare che tyAre ja temanI paMthamukta daSTi javA pAmIe chIe. dA. ta. cAlI AvatI paraMparA pramANe sAdhuo ke jatio rAjyAzraya dvArA dharma pracAramAM mAnatA, ane te mATe rAjAne ke bIjA koI sattAdhArIne rIjhavavA brAhmaNa ane bauddha bhikSukonI peThe vividha prayatna karatA. jaina paraMparAmAM pesI gayela dharma pracAramUlaka AvI gulAmI ane AtmazraddhAnI moLapa sAme jayabhikhue bhAgyanirmANa" mAM ThIka ThIka Takora karI che. e atihAsika satya che ke vidvAne ane tyAgIo eka athavA bIjA bahAnA taLe sattAdhArI ane dhanapationA gulAma banyA, ane te divase temaNe pitAnI vidyA ane pitAnA dharmane zuddha rUpamAM rahevA na dIdhAM. deza-patananI sAthe mAnavatAnuM paNa patana thayuM, ane dharmane nAme paMthe paraspara sAThamArImAM UtarI paDyA. paMthanA anuyAyIo paNa samayanuM hita visArI khaMDa khaMDa banI chAvaNImAM vaheMcAI gayA, ane pachI te koI eka ja paMthanA vADAomAM paNa kalezadeSane dAvAnala pragaTayo. eTale sudhI ke tene lIdhe jJAtinuM baLa tUTavuM, mahAjanano mebha ga, zeThAI mAtra vArasAgata rahI ane moTe bhAge te dalite, garIba ne asahAyanI vahAre AvavAne badale temane ja vadhAre kacaravA lAgI. e satyane jANe jayabhikhue pichAnyuM na hoya tema evA aniSTathI samAjane bacAvavA mATe temaNe, hemane yuddhamAM jitAvavA mATe japa ane maMtrataMtramAM paDela tyAgavezadhArI jaina jatinI ThIka ThIka samAcanA karI che, ane sUcavyuM che ke je koI dharmamArga svIkAre te pachI ene ja raste cAle, ane adharmanA kAMTA-jhAMkharAne dharmane be samajavAnI bhUla na kare, na bIjAne bhUlamAM rAkho. mArI dRSTie mAtra jaina paraMparAne ja nahi, paNa badhI ja dharmaparaMparAone emanI cetavaNI khAsa upagI che. . jayabhikhu aneka prasaMge vizleSaNa ThIka ThIka kare che. huM mAnuM chuM ke kaI paNa prakAranuM sAhitya kema na hoya, tenA vAMcanAramAM sata-asata vaccenuM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] darzana ane ciMtana aMtara karavA ane pArakhavAnI vivekadraSTi vikasavI ja joIe. je sAhitya e kAma na karI zake te game tevuM hoya chatAM buddhi mATe jarUpa ja che. A kasoTIe paNa temanI nAnImoTI vArtAo vAcakane upayogI thaze ema mane lAge che. dA. ta. prastuta "masya-galAgala" navalanuM prakaraNa "marIne mALa levAnI rIta" juo. emAM gAMdhIjInA hRdaya-parivartanano athavA ema kahe ke prAcIna "avereNaya verANi"ne siddhAMta vyakta karavA kareluM nirUpaNa vAMcanAramAM vivekabuddhi jAgrata kare che. e nirUpaNa udayana, vAsavadattA vagere, dila sApha karI, nirbhayapaNe, pitAne haDAhaDa virodhI mAnatA caMDa prakRtinA pradyota sAme jyAre jAya che tyAre barAbara upayukta sthAne Ave che. jayabhikhunI vArtAomAM anekavAra dIrghatapasvI mahAvIranuM pAtra Ave che. jene mAtra pathadaSTie vicAravAnI Teva paDI hoya te saheje ema mAnavA lalacAya ke jayabhikhunI daSTi mAtra mahAvIramAM baddha che, paNa mane emanA sAhityano paricaya ema kahevA lalacAve che ke temaNe janmasaMskAra-paricita nigraMthanAtha mahAvIrane te mAtra ahiMsA ane kSamAnA pratIkarUpe ullekhyA che. e dvArA te badhA ja ahiMsA ane kSamAnA ananya upAsaka dharmavIreno Adarza rajU kare che. ApaNe vAcake ane samAcakoe lekhakanA mananI vAta jANIne ja tenA vize abhiprAya bAMdhavo joIe, nahi ke nAma ane paraMparAne AdhAre ! koI kaSNu ke rAmanI vAta kare eTalA mAtrathI ema mAnI na zakAya ke te rAma ke kRSNa jeTale bIjA koIne Adara karato nathI. AvI kalpanA pate ja paMthadaSTinI sUcaka che. vAta nAnI hoya ke meTI, lekhaka enI jamAvaTa amuka rIte, amuka prasaMga laI kare che, paNa enI saphaLatAnI cAvI enA mULa vaktavyanI caMjanAnI siddhimAM che. je mULa vaktavya vAcakanA hRdaya upara vyakta thAya te enI siddhi kahevAya. A dRSTie paNa jayabhikhunI vArtAo saphaLa che. dA.ta. ekavAra dRDhapaNe karele zuddha saMkalpa hajAra pralebhana sAme kevI rIte aDaga rahe che, e vyakta karavA sthUlibhadranI vArtA lakhAI che, ane te mULa vaktavyane barAbara pheMTa kare che. jAtivAdanA uccanIcapaNanuM saMkucita bhUta mAtra brAhmaNa vargane ja nahi paNa enA cepathI badhA ja vargone vaLagyuM che. je je e bhUta sAme thathA tenA vArase ja pAchA enA paMjAmAM sapaDAyA. jaina jevI uccanIcapaNanA bhUtanI bhAvanA sAme baLavo karanAra paraMparA paNa e bhUtanI dAsa banI. jyabhikhue "maharSi metAraja'mAM jene temanI mULa bhAvanAnI Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhikAra ceSTA [83 . yAda ApavA ane dharmasmRtinuM bhAna karAvavA metAraja pAtranI AsapAsa kathAguna karyuM" che. temaNe peAtAnuM mULa vaktavya eTalI sArI rIte ane uThAvadAra chaTAthI vyakta karyu che ke ene prazaMsatA rUDhinA gulAma jetene paNa joyA che. kharI rIte mArI dRSTie uccanIcabhAvamAM mAnanAra adhA ja vargone ekasarakhA medha ApavA mATe A vArtA lakhAyelI che; pAtra devaLa jaina kathAsAhityamAMthI lIdhuM che eTaluM ja. lAbhI ane kaMgALa vRttine mANasa paNa kAI nA udAtta ane sAttvika tyAga joI kSaNamAtramAM kevI rIte khalAI jAya che, dIna--hIna TI kevI rIte tejasvI bane che, e vastu spaSTa karavA temaNe devadRSya'nI nAnI vArtA lakhI che. vAMcavA ke sAMbhaLavA mAMDayA pachI te pUrI karIne ja UThavAnuM mana thAya che, ane a Mte vyaMgya samajAI jAya che. have bahu lakhAvyA sivAya prastuta matsya-galAgala' navalakathA vize ja kAMIka kahevuM prApta thAya che. satya e cheH laukika athavA mAyika satya ane leAkeAttara athavA pAramArthika satya. sAmAnya jagata pahelA ja satyane Adara karI temAM rasa le che. tene lIdhe jyAre te viDaMbanAmAM saDAvAya che tyAre temAMthI tene mukta karavA--adhakAramAMthI prakAzapatha darzAvavA--kAI ne kAI magaLamUti leAkeAttara satya, vicAra ne vanathI, upasthita kare che. e prakAzamArgomAMthI ghaNA AzvAsana meLave che te vaLI pAchuM sAmAnya jagata te purANA cAlela cIle--adhakAranI dizAmAM--ja gati kare che. Ama laukika te leAkeAttara ane satyanuM cakra vArApharatI potapotAnuM kAma kare jAya che. sattAnI lAlaca, jAtIya AkarSaNa, saMpattinA mAha ane mithyA abhimAna jevAM dustaOAthI prerAyela kAI sabaLa haMmezAM peAtAnAthI niLa sAme ja baLane paMjo ajamAve che. ane pAtAthI vadhAre samatha ke baLazALI sAme pAche dInatA dAkhave che. A laukika satya che. je vibhUtine lokeAttara satya sAkSAt thAya che tenAM vicAra ane vana taddana judAM tarI Ave che. te kadI sabaLa sAme ayeAgya rIte namatuM nathI ApatA ane niSmaLane mAtra enI nakhaLAI ne kAraNe AvatA ke satAvatA paNa nathI. UlaTuM, te potAnA samagra maLatA upayoga niSphaLane dInatAmukta karI sabaLa banAvavAmAM ane sakhaLane mithyAbhimAnanI dizAmAMthI vALI tenA khAnA vidhivat viniyoga karavAmAM kare che. samaye samaye AvI leAkeAttara vibhUtione itihAse joI che. e vize kAI ne sadeha hAya teA, jANe te saMdeha nivAravA ja A yuge gAMdhIjIne janma na ApyA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 840 ] darzana ane ciMtana hoya !--tevI mULagata dhAraNAthI ja prastuta navala AlekhAyelI hoya ema lAge che. tethI ja te lekhake A navala pUjya gAMdhIjIne caraNe arpe che. "masyagalAgalane artha "bhAsya-nyAya' zabdathI pragaTa thatuM AvyuM che. A nyAya bahu jUnA vakhatathI jANItA che, kema ke nirbaLanI satAmaNInuM astitva paNa eTaluM ja jUnuM che. lekhake mAsyI-nyAya darzAvavA ItihAsaprasiddha pAtra ane kathAnake Azraya lIdhe che. e pAtra ane kathAnake mAtra jaina sAhityamAM ja maLe che ema nathI, paNa te rUpAMtare ane ochevatte aMze bauddha tema ja brAhmaNa sAhityamAM paNa maLI Ave che. nigraMthanAtha mahAvIra to aitihAsika che ja, paNa emanA mAmA ceTaka-joke e nAmathI anya sAhityamAM suvidita nathI, chatAM-te jaina sAhityamAM te atiprasiddha che. ceTakanI sAta putrIo paikI pAMca putrIo jyAM jyAM paraNI hatI tyAMnAM rAjyo sattAdhArI hatAM ane vizeSa sattA mATe mathatAM. ceTakanA e pAMce jamAIomAM bhAI-nyAya kevI rIte pravaryo ane kaurava-pAMDenI peThe pitAnI khAnadAnI tema ja aMdaroaMdaranuM sagapaNa visArI kSatriyatvane bhAvi patananI dizAmAM teoe kevI rIte unmukta karyuM, te lekhakane darzAvavuM che. ane chevaTe lokottara satya upasthita thaI kevI rIte kArya sAdhaka bane che, e paNa darzAvavuM che. A badhuM vaktavya navalakathAnI suMdara ane rasamaya gUMthaNa dvArA spaSTa thAya che, ane vAMcanArane ema lAge che ke joke sarvatra bhAsyI-nyAye pravarte che, chatAM vacce vacce AzAspada lekettara satyanA dIvaDAo paNa pragaTatA rahe che. AthI vAMcanAra mAsyI-nyAyanAM baLe jaI nirAza na thatAM UlaTe AzAvAna bane che, ane satyuSArtha karavAnI preraNuM pAme che. mArI dRSTie AvI preraNuM janmAvavI ane pakSapaNe gAMdhIjInA ja udAharaNathI puSTa karavI--e ja prastuta navalanI mukhya vizeSatA che. jayabhikhunI bhASA keTalI sahelI, prasanna ane arthavAhI che te enA vAcakavargathI ajANyuM nathI, paNa emanI A sthaLe eka jaNAvavA jevI vizeSatA ane e paNa lAge che ke teo praNAlikAbaddha, chatAM tarka ane buddhithI grAhya na bane evI keTalIka ka9panAone buddhigrAhya thaI zake tema ja jIvanamAM upayogI thaI zake te rIte rajU kare che. dA. ta. bhagavAna mahAvIre lAMbA upavAsone pAraNe eka dupUra abhigraha arthAta saMkalpa karyAnI vAta jaina sAhityamAM prasiddha che. e abhigrahake saMkalpanuM svarUpa tyAM evI rIte varNavavAmAM AvyuM che ke jANe e abhigraha ja asvAbhAvika lAge. pagamAM beDI paherela, Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhikAra ceSTA [ 841 mAthuM mUMDAvela, eka paga uMbarAmAM ne eka paga bahAra mUkela, AMkhamAM AMsu sArela ItyAdi lakSaNavALI kaI strI bhikSA Ape te ja pAraNuM karavuM--evo abhigraha kathAmAM varNavAya che. Adhunika vAcakane saheje prazna thAya ke beDI, mastakamuMDana, amuka prakAranI sthiti, AMsu vagerene bhikSA devA ke levA sAthe zuM saMbaMdha che? bhikSA denAra bhaktipUrNa haya, bhikSA nirdoSa hoya ane lenAra sAtvika heya--eTaluM ja bhikSA levA-devA vacce apekSita che. te AvI abhigrahanI kaDhaMgI kalpanA kathAmAM kema AvI? A praznano jayabhikhue buddhigamya khulAso karyo che, ane te bhagavAna mahAvIranA sAttvika jIvana tema ja jaina siddhAntanI sAthe sumeLa dharAve che, ane tatkAlIna atihAsika paristhitine paNa nyAya Ape che. te vakhate dAsa-dAsI ane gulAmanI prathA keTalI rUDha tema ja pratikti hatI, e bInA atihAsikone suvidita che. bhagavAna mahAvIra makkamapaNe AtmaupajyanA siddhAMtamAM mAnatA ane tadanusAra ja jIvana jIvavA saMpUrNapaNe mathatA. jAtigata uccanIcabhAva ke garIbItavaMgarIkRta dAsa-svAmibhAva e AtmaupajyanA siddhAMtanuM meTuM AvaraNa che. e AvaraNa nivAravuM te ja bhagavAnane abhipreta hatuM. tethI temano abhigraha A ke te cihna dharAvanAra strInA haste bhikSA levAnA pUla rUpamAM baddha na hatuM, paNa temane abhigraha lekamAM tucha manAtAM ne avagaNanA pAmatAM dAsa-dAsIone paNa ucca lekhAtA nAgariko jevAM ja mAnI temane hAthe sudhdhAM bhikSA laI temane mAnavatAnuM bhAna karAvavuM e sUkSma rUpamAM samAto hato. jayabhikhkhae bhagavAna mahAvIranA abhigrahanuM A sUkSma rUpa vyakta karI enA pUla rUpamAM dekhAtA kaDhaMgApaNane vadhAre buddhigrAhya karyuM che. masya-galAgala' zabda ghaNAne aparicita je lAgavAne saMbhava che, paNa vastutaH e bahu prAcIna che. pANini jevA hajAro varSa pahelAM thayelA vaiyAkaraNae e zabdane mULa saMskRta rUpamAM laI tenI vyutpatti darzAvI che. A uparathI be bAbate spaSTa sUcita thAya che. eka te e ke sabaLAne se, e vastu te kALe paNa keTalI sarvavidita hatI ! ane bIjI e ke e vastune sUcavavA te vakhatanA jana-samAje ke arthavAhI ane najaronajara dekhAtI yathArtha ghaTanAne sUcavate sarala zabda vyavahAramAM ANele. vyAkaraNa zAstramAM tibiMbika, maharija ane mayaM-zistra jevAM udAharaNa TAMkyAM che. timi e nAnAmAM nAnuM bhAchaluM. tene jarAka moTuM mAchaluM gaLI jAya. e masyane vaLI enAthI moTuM mAchaluM gaLe, ne ene paNa enAthI moTuM gaLe. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 842 ] darzana ane ciMtana A bInA ukta udAharaNamAM sUcavAI che. e prasiddha saMskRta zabdanuM ja Adhunika gujarAtImAM rUpAMtara "masya-galAgala" che. eTale jayabhikhkhae navalanuM nAma che te nAma jeTaluM prAcIna che teTaluM ja te arthavAhI paNa che. lekhake eka sthaLe citArAnuM jaLAzayadarzana ane ciMtana AlekhatAM e bhAva dUbahU spaSTa karyo che. (prakaraNa 1bhuM "sabaLa nirbaLane khAya' prastuta kathAnuM guMphana karavAno vicAra ke prasaMge udbhavyo ane teNe mUrta rUpa kevI rIte dhAraNa karyuM, e hakIkata lekhake pitAnA nivedanamAM bahu saceTapaNe ane yathArtha rIte rajU karI che. te uparathI vAcaka samajI zakaze ke prastuta kathAnuM nAma keTaluM sArthaka che. zarUAtamAM Apela vacana pramANe, pitAne anadhikAra jANavA chatAM, atre lakhANanI pravRtti karavAnI lAlaca kema thaI AvI, eno khulAso mAre karo rahe che. khulAsAmAM mukhya tatva te lekhaka pratye bahu moDuM moDuM thayeluM mAruM AkarSaNa che. enAM be kAraNe eka to lekhakanI meM jANelI nirbhaya sAhasika vRti, ane bIjuM emanI satata sAhitya-vyAsaMgavRtti. A TUMka nirdezanuM spaSTIkaraNa karavuM jarUrI che. ema te amadAvAdamAM soLasattara varSa thayAM, ane te paNa bahu najIka najIka ame rahetA. chatAM kahI zakAya evo paricaya to traNeka varSa pahelAM thayo, ane cittane vize AkarSa nArI hakIkata te cheDA vakhata pahelAM ja jANavA pAme. naitika baLane AdhAre, kazA paNa jokhamano ke agavaDane vicAra karyA sivAya, pitAnA AzrayadAtA ane zraddheya lekhAtA saMsthAnA adhiSThAyaka guruvarga sAme baLavo karavAnI vRti, e mane AkarSanAruM jayabhikhkhanA jIvananuM prathama tasva. lagabhaga beMtAlIsa varSa pahelAM kAzImAM mArA mitra sAthe mAre je sthitino sAmano karavo paDele, tevI ja sthitine ane te ja varga sAme. sAma pitAnA mitra sAthe jayabhikhune karavo paDyo, e amArI samazIlatA. paNa ethIye vadhAre AkarSaNa te temanAmAM ArvibhAva pAmelA vaMzaparaMparAgata saMskArane jANIne thayeluM che. A hakIkata e che ke jayabhikhu urphe bAlAbhAI desAInA ja eka nikaTanA pitrAI nAme zivalAla ThAkarazI desAI, kAzImAM mArI sAthe hatA. bhAraye pahelAM temaNe potAne Azraya ApanAra ane pote jene zraddheya mAnela tevA adhiSThAyaka gurujana sAme naitika baLanI bhUmikA para ja baLa karele, ane pUrepUrI agavaDamAM mukAvA chatAM jarAya namatuM nahi taLeluM. e dazya Aje Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anadhikAra ceSTA [ 843paNa mArI sAme nAcatuM hoya tevuM tAjuM che, ane mane paNa eja bhAInA sAhasathI kAMIka ajJAta rIte sAhasa kheDavAnI preraNA maLelI. jyAre mane mAlUma paDyuM ke bAlAbhAI e te uparyukta zivalAla ThAkarazInA pitrAI ane vadhArAmAM e mAlUma paDyuM ke temaNe paNa emanA ja jevI ane e ja bhUmikA upara ane e ja varga sAme baLavo karyo, tyAre eka bAjuthI vaMzaparaMparAgata saMskAra UtarI AvavAnuM Azcarya thayuM ane bIjI bAjuthI jayabhikhu pratye AkarSaNa vadhyuM. navAInI vAta to e che ke zivalAla ThAkarasI desAIne baLavA vakhate jayabhikhkhane janma paNa thayuM na hatuM. AkarSanArI bIjI bAbata e--jayabhikhunI sAhitya parizIlanavRtti che. je vRtti sAthe mAruM jIvana pahelethI ja eka athavA bIje kAraNe joDAyeluM che, te ja vRtti sAthe temanuM AkhuM jIvana joDAyeluM che. A bIjI samazIlatA. jayabhikhue e vRttinA baLe ane AtmavizvAse bIjA keTalAka evA saMkalpa karelA che ke je puruSAthI ane svAvalaMbI jIvananA ja AdhAra gaNAya. mukhya A be bAbatonA AkarSaNe mane anadhikAranA vicAranI upekSA karAvI ane e ja A sthaLe lakhavAne mAre (je adhikAra kahI zakAya. te) mukhya adhikAra che.* * zrI. "jayabhikhunI navalakathA "masya-galAgalInI prastAvanA. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triveNIsnAna [ 22 ] A pustakanuM triveNuM nAma aneka dRSTie arthavAhI che. jyAM traNe vaheNa maLe ane tene lIdhe je sthAna tIrtha bane te triveNI. vaheNa zabdanuM saMskRta mULa vahana che. vahana eTale satata vahete salilapravAha. je pravAha satata vahete heya che te svAbhAvikapaNe ja svaccha hoya che. AvA traNa jalapravAhe te duniyAnI bhUgoLamAM aneka sthaLe maLatA haze, paNa triveNuM zabda bhAratIya paraMparAmAM rUDha thaI gayo che ane te prayAgamAM thatA nadIsaMgamane khAsa bodhaka che. Ama te atyAre dekhItI rIte e saMgamamAM gaMgA ane yamunAnAM jaLa maLe che, paNa paurANika ane kAMIka etihAsika mAnyatA evI che ke temAM sarasvatInAM jaLa paNa bhaLatAM. tethI ja kAlidAse dilIpanI sasanhA patnI sudakSiNAne antaHsalilA sarasvatI nadI sAthe sarakhAvI sUcavyuM che ke sarasvatIno pravAha bhUmiantargata che. Ama gaMgA, yamunA ane sarasvatI traNa jalapravAha-vahana-vaheNa-veNunA saMgamane triveNI kahevAya che. jala, jalarAzi ane temAMye satata vahetA jalarAzie prANImAtrane Azraya Apyo che. mAnavajAti te enA pratye mugdha ja che. jalarAzi ane satata vahete jalarAzi hoya tyAM mAnava aneka prakAranAM ahika upayogone kAraNe vase che, TharI ThAma thAya che. paNa keTalIka vAra evAM sthAnane mAnavajAtie "tIrtha" pada apI asAdhAraNa mahatva ApyuM che. AryajAti AvAM tIrthomAM bahu rAcatI, tethI ja teNe jalAza, khAsa karI nadIo, mahAnadIo ane tenA saMgamane pavitra bhAve pUjyA che, ane Aje paNa e zraddhA aTUTa che, kadAca pravardhamAna paNa che. AvAM saMgamasthAno kudaratI zebhA-sauMdarya ane sagavaDane kAraNe ja mAtra AkarSaka ke tIrtha nathI banyAM, paNa tenA tIrthapada sAthe sAMskRtika ane khAsa karI AdhyAtmika bhAvano jIvate jagate ItihAsa paNa saMkaLAyela che. AryajAtie AvAM je je tIrtho kayAM che te te sthAnamAM vidvAne, saMte ane viziSTa tyAgIonI eka akhaMDa hAramALA parApUrvathI cAlI Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viveNusnAna [ 85 Ave che. A rIte triveNu jevAM tIrthonuM tIrthapaNuM-tArakapaNuM e mukhyapaNe vidyA, bhakti ane AdhyAtmikatAne lIdhe ja pilAyeluM che. jema triveNI saMgamamAM traNa nadIonuM milana thAya che tema prastuta pustakamAM traNa vyaktionuM ane traNa bhAvonuM milana che. traNa vyaktio eTale sokreTIsa, rAmakRSNa paramahaMsa ane gAMdhI bAvA. traNa bhAva eTale jJAna, bhakti ane karma tema ja zIla, samanvaya ane satyAgraha. sekreTIsa e zIlanuM pratIka che, paramahaMsadeva zIla ane samanvayanuM pratIka che te gAMdhIjI e zIla, samanvaya ane satyAgrahanuM pratIka che. bIjI paribhASAmAM kahIe te sekreTIsa jJAna ane samajaNanI mUrti che, te paramahaMsadeva bhaktinI pratimA che, ane gAMdhIjI e sadeha karmaga che. A badhuM kevI rIte che ene sacoTa khyAla A laghu pustaka vizada rIte pUruM pADe che. vijJAnanA vikAse atyAre te bhUminA koI paNa eka cheDAne tenAthI taddana viruddha dizAmAM Avela dUravartI bIjA cheDA pAse lAvI mUkyo che.. Aje ahIM gharakhUNe besI uttaradhruvamAM thatA vArtAlApane ApaNe sAMbhaLI zakIe chIe. legazAstranA vibhUtipAdamAM evI vibhUti, labdhi yA abhijJAnI vAta che ke gI amuka vibhUtithI dUra dUranAM, TheTha svarga sudhInAM zabdo ane gIta sAMbhaLI zake che; dUra dUranAM rUpane nihALI paNa zake che. te vibhUti judI rIte paNa keTaleka aMze vaijJAnika vikAse ApaNuM sAme sAkAra karI che. yaMtrayuganA vikAsa sAthe ja pUrvapazcimanuM milana vadhAre ne vadhAre vyApaka tema ja sarvasAdhAraNuM banatuM gayuM. pUrvane pazcimane ane pazcimane pUrvano. paricaya vadhAre pramANamAM ane te paNa vizeSa pramANabhUta rUpe thate cAle. AmAM aMgrejI bhASAe bhAre madada karI. bhASAno aMtarAya tUTayA vinA dUra dUranAM aMtare khasI jatAM nathI. aMgrejI bhASA ane tenA anekavidha sAhityanA abhyAsa pUrvanAM netra khelyAM. e ja rIte saMskRta Adi paurasya bhASAonA adhyayane vidvAnonAM netromAM aMjanazalAkAnuM kAma karyuM. baMne prajAo ekabIjAnA AtmAne oLakhavA lAgI. aMgrejI sAhityanA anuzIlana pahelAM koI paurasyane, khAsa karI sarvasAdhAraNa bhAratavAsIne, sokreTIsa ATale badhe jANItuM na hatuM. saikreTIsa je bhAratamAM janme hota ane tenuM janmakRtya bhAratamAM sampanna thayuM heta to teNe bhAratIya avatAramALAomAM cokkasa sthAna meLavyuM hota evI enI zIlamUrti che. Aje te bhAratanI mukhya mukhya bhASAomAM bhAgye ja evI kaI haze ke, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana jemAM sekreTIsanuM jIvana saMkSepa ke viratArathI AlekhAyeluM na hoya. meM hiMdI Adi bhASAomAM je je sokreTIsa vize vAMcyuM ke sAMbhaLyuM che te badhA karatAM prastuta pustakamAM AlekhAyela sokreTIsanuM rekhAcitra bhAre uThAvadAra ane vAcakane UrdhvapreraNuM Ape tevuM mane lAgyuM che. enA lekhake sokreTIsa vize eTaluM badhuM vAMcyuM-vicAryuM lAge che ke e rekhAcitranA vAkya vAkya, kaMDikAe kaMDikAo vAcaka vadhAre ne vadhAre UrdhvagAmI banatuM jAya che. grIsa, ethensa, spArTIne ItihAsa TUMkamAM paNa maLI jAya che. grIsanAM vicAra, vANu, kaLA, svAtaMtrya AdinI samRddhinuM citra UpasI Ave che. ethensa ane smArTInA saMdharSane pariNAme sekreTIsano aMtarAtmA kevI rIte jAgI UThe che ane tenI kartavyadizA kevI badalAI jAya che enuM hUbahU manohara citra A kathAmAM maLI Ave che. kAliya ane zAkyanA saMdharSe ahiMsA ane niranI bhAvanA vikasAvavA jema buddhane jagADyA, ane buddha bhArata jagatane eka ne ja saMdeza maLyo, tema saikreTIsanA jAgelA aMtarAtmAe eNthensavAsIone ane te dvArA samagra mAnavajAtane eka krAntikArI no pATha zIkhavyuM. te pATha eTale sAcI samajaNa. jene Aryaleka samyagdaSTi yA vivekakhyAti kahe che tene ja sokreTIsa sAcI samajaNa kahe che. sekreTIsanI sAcI samajaNa e pakSa samajaNa nathI, paNa antaprajJArUpa pratyakSa samajaNa che. eTale tenI sAthe anivAryapaNe anurUpa zIla Ave ja che. tethI ja sunnatAmAM bhagavAna mahAvIrane anubhava noMdhAyela che ke- "samarava taM moja, mo samUttaNeva " eTale sAcI dRSTi yA sAcI samajaNa e ja mana yA manitva eTale sadAcAra che ane sadAcAra e ja sAcI samajaNa chebaMnene abheda che. sAcA aMtarmukha saMtamAM samajaNa ane zIla e be , vaccenuM aMtara mAtra zAbdika hoya che, tAtvika nahi. AMkha ne jIbha jevI jAdI judI IndriyothI grahaNa thatAM rUpa ane svAda baMne judAM che, ema ApaNe kahIe chIe. tene artha e nathI ke dUdhamAM rahela saphedI ane mIThAza e baMne tatvataH judAM che. jema e baMne tatvataH eka che, mAtra -IyijJAnanA bhedathI vyavahAragata bheda che tema ja aMdarathI Ugela sAcI samajaNa ane zIla e baMne tAvika rIte eka ja che. sekreTIsa - sAcI samajaNa phelAvavA mATe kAMI paNa karavuM cUkato nahi. ene pariNAme enI sAme krAIsTanI jema mRtyu AvyuM. eNe ene amarapada mAnI vadhAvI lIdhuM. A tenA zIlanI aMtima kasoTI. AvI romAMcaka, bedhaka ane UrdhvapreraNA ApatI saikreTIsanI jIvanagAthA e prastuta pustakanuM paheluM vaheNa che. Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triveNIsnAna [ 847 A pustakanuM bIjuM vaheNa che svAmI rAmakRSNa paramahaMsa. A gaI zatAbdInI eka asAdhAraNa bhAratIya vibhUti che. paNa jema sokreTIsa enA atabaLane kAraNe mAtra grIsanA na rahetAM mAnavajAtane mAnya puruSa anyA, tema paramahaMsa e mULe baMgALI chatAM samagrapaNe bhAratIya anevA uparAMta eka vizvavibhUti paNa banyA. sokreTIsane vizvamAnya thatAM vakhata dhaNA lAgyA, kema ke vacalA samayamAM eka evuM vizvavyApI bhASAmAdhyama astitvamAM na hatuM, jyAre paramahaMsadeva te thoDA ja vakhatamAM vizvavaMdya vibhUtiomAM sthAna pAmyA, te evA vizvavyApI bhASAmAdhyamanI sulabhatAne kAraNe. jo svAmI vivekAnaMda jevA samartha saMnyAsI paNa agrejI bhASA jANatA na hota te paramahaMsadevanI AkhA bhAratamAM jANa thavAmAM paNa vadhAre vilaMba thAta. zamAM rAlAM jevAe paramahaMsa vize udAttabhAve lakhyuM te paNa evI ja bhASAmAdhyamanI sulabhatAne AbhArI che. paNa savAla to e che eka AvA abhaNa, gAmaDayA brAhmaNu, ane te paNa pUjArI, eTale UMce sthAne paheoMcyA tenI pAchaLa zuM rahasya che ? Ane uttara prastuta pustakanA lekhake paramahaMsanA rekhAcitramAM aneka dRSTie ApyA che. paramaha MsadevanuM AdhyAtmika khamIra kevuM hatuM, emane phALImAtA pratyenA bhaktibhAva kevA sarvAMgINa ane vivekapUta hatA, emanI dRSTi ane vANI kevI amRtavarSiNI tathA ameAdha hatI, e badhuM lekhake gabhIrabhAve AlekhyuM che. ane prasaMge prasaMge upaniSado tema ja satAnAM mArmika vacanAne AdhAre rahasya paNa pragaTa karyu che. paramahaMsa jANItA che emanA bhaktimAMne lIdhe; paNa bhaktimArgamAM sAcI samajaNa ane satkarmanA kevA meLa hatA e paNa emanA ziSyA sAthenA ke itara sAthenA vArtAlApAthI jaNAI Ave che. paramahaMsadevanAM upamA ane dRSTAMta agara TucakA e to emanI ja vizeSatA che. A vizeSatAe anekAne AkarSyA, aneka vidvAnAne jItyA. eNe ja narendramAMthI vivekAnaMda pragaTAvyeA. vivekAnaMde paramahaMsadevanI bhaktimAM rahelAM jJAna ane kanAM khIjaMkAne evAM vikasAvyAM ke Aje rAmakRSNa mizana eTale eka rIte jJAna, bhakti ane karmanuM mizana evA atha thAya che. vivekAnaMda pahelAM paNa bhAratIya saMskRti ane AdhyAtmika saMpattinI suvAsa pazcimanA aneka khUNAmAM prasarI hatI, para Mtu e prasArane vivekAna Mde bahu moTA vega ApyA. pachI to TAgAra, gAMdhIjI ane araviMda paNa laka upara AvyA ane emanA vicAra tema ja vartane pUrva-pazcimanA dRSTikANAne samIpa AvAmAM bahu moTo phALo Apyo. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 848] darzana ane ciMtana paramahaMsadevamAM jema zIlanuM tatva tarI Ave che tema sarvadharma samabhAva ane sarvaguNasaMgrahanuM samanvayatatva paNa tarI Ave che. tethI ja lekhake emane zIla ane samanvayanI mUrtirUpe AlekhyA che. rAmakRSNa paramahaMsanA jIvanaprasaMge aneka bhASAmAM AlekhAyelA maLe che. gujarAtImAM paNa A pahelAM chapAyela che. paraMtu lekhake A pustakamAM tenuM je spaSTa samajaNa, bhaktibhAva ane AdhyAtmika bhUmikAthI taTasthabhAve nirUpaNa karyuM che te vAcakane UrdhvabhUmikA bhaNI prere evuM che. pustakanuM trIjuM vaheNuM che gAMdhIjI. lekhake sekreTIsa tema ja rAmakRSNa paramahaMsa vize je lakhyuM che te prAmANika lekhake ane lekhone AdhAre, chatAM e lakhANa ekaMdara parokSa jJAnanI kaTimAM Ave. sokreTIsa lagabhaga pacIsaso varSa pahelAM thayela. teTalA dUra bhUtakALanI ane grIsa jevA surata dezanI pUrepUrI tAdaza mAhitI to sulabha ja nathI. je kAMI maLe che te aneka sAdhane vATe caLAtuM ane pramANamAM beDuM. svAmI rAmakRSNa thaI gayAne e kaI lAMbe gALe vItyo nathI, paNa lekhake temane jAtaparicaya sAdhya nathI e te hakIkata che. paraMtu gAMdhIjI vize lekhaka je lakhe che tenI bhUmikA judI che. lekhake gAMdhIjIno sahavAsa ThIka ThIka sAdhele, emanI anekavidha pravRttiomAM emanA jIvanakALa daramiyAna ja pratyakSa bhAga lIdhela ane gAMdhI chanI jIvanadaSTine potAnI rIte amalamAM mUkanAra tapasvI nAnAbhAI bhaTa jevAnI dIrdhakAlIna zItala chAyAne Azraye cAlatI prajA-utthAnane lagatI anekavidha pravRttiomAM teo pahelethI atyAra lagI satata joDAyelA rahyA che, ane zikSaNa tema ja vyavahAramAM gAMdhIjInI jIvanadaSTi, vicArasaraNI tema ja vyavahArapaddhatione taTastha ane vivekI adhyApakanI adAthI kaTI upara caDhAvatA rahyA che. tethI jyAre lekhaka gAMdhIjI vize lakhe che tyAre temAM pratyakSa paricaya ane svAnubhavanuM pUrepUruM baLa che. A vastunI pratIti lekhakanA ekeeka vicAra ane vidhAnamAMthI maLI rahe che. gAMdhIjInA jIvananA ekeeka pAsAne laI lekhake tenuM spaSTIkaraNa ane vyAkaraNa karyuM che. jema huM pite makakamapaNe mAnuM chuM ke gAMdhIjI eTale jIvatI gItA athavA bhAratIya saMskRti ane adhyAtmane sugama samanvaya, tema lekhaka paNa evI ja koI vivekapUta zraddhAne baLe gAMdhIjI vize sarvagrAhI nirUpaNa karavAmAM mArI dRSTie pUrepUrA saphaLa thayA che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 849 viveNI snAna mAtRbhASAnuM mAdhyama, grAmacanA, racanAtmaka pravRttio, vikendrIkaraNa, yaMtravAda, kaeNgresa ane rAjakIya pakSanA saMba, yuddhanAbUdI, pAyAnI keLavaNuM vagere je je sere gAMdhIjInI ahiMsAnA pAtALakUvAmAMthI kadI na sukAya evI rIte phUTI ane vahevA lAgI che tenA spaSTIkaraNamAM lekhake vAcanacintana uparAMta svAnubhavane paNa upayoga karyo che. tethI gAMdhIjI vizenuM AkhuM nirUpaNa harakoIne mArgadarzaka thaI paDe tevuM che. - gAMdhIjI pachI karmavegaparyavasAyI ahiMsAnI jIvaMtamUrtisamA Aje saunI najare vinobA Ave che. Ama te vinebA anekavidha pravRttio karatA ja rahyA che, paNa Aje emanI pravRttione saravALe ekamAtra " bhUmidAna " zabdamAM samAI jAya che. lekhakanI karmazIla ane udAra daSTi vinabAne barAbara pArakhI gaI che. tethI temaNe bhUmidAnamAM paNa vega Ape che ane Ape che. bhUmidAnayAtrA prasaMge temaNe je kAMI kahyuM haze tene saMkSepa pUrtirUpe A pustakamAM mUkyo che, te eka rIte susaMgata che. je vyakti gAMdhIjInI jIvanadRSTine barAbara samajI tene amalamAM mUkavAne satata prayatna karatI AvI hoya, ane je navAM navAM mAMgalika baLane jhIlavA jeTalI udAravRtti paNa dharAvatI hoya te vyakita vinobAjInI vicArasaraNI ane pravRttithI kadI alipta rahI ja na zake ema huM samajuM chuM. eTale prastuta pUrti e paNa gAMdhIjInA ja jIvanastrotane eka bhAga gaNavo joIe. - prastuta pustakanA lekhaka che zrI. manubhAI. teo "darzaka" ane manubhAI poLInA nAme jANItA che. temanAM lakhANe vAcakemAM eTalAM badhAM priya thaI paDyAM che ke eka vAra temanuM kAMI lakhANa vAMce te pharI temanAM bIjAM ane navAM lakhANonI dhamAM rahe che. temanAM lakhANunI ghaNuM vizeSatAo che, paNa temAMthI mukhya mukhya gaNAvavI hoya to te A rahI vAkyo yathAsaMbhava TUMkAM, bhASA gharagaththu chatAM saMskArI, vAcananI vizALatA ane ciMtananuM UMDANa, anekavidha prajAutthAnanI pravRttiono jAtaanubhava ane nirvera spaSTabhASitA. AvI vizeSatAvALA lekhakanuM triveNuM pustaka e vAstavamAM triveNItIrtha" ja banI rahe che. meM emAM svastha manathI snAna karyuM che, zItaLatA anubhavI che. jeo AmAM snAna karaze teo mArA anubhavanI satyatAne bhAgye ja InkAraze." * zrI. "darzaka 'nA pustaka " viNatIrtha nI prastAvanA. . 54 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtizeSa [23] zrI saMjJAthI je nibaMdhAvaLI "akhaMDa AnaMda"mAM Aja lagI prasiddha thatI rahI che, te tarapha prathamathI ja mAruM dhyAna gayeluM. bIjA lekhe na vaMcAya te paNa e nibaMdhikA sAMbhaLavAnI lAlaca zamI nathI, ema yAda Ave che. huM prathama jANa na hato ke enA lekhaka mArA eka suparicita sajajana che. e nibaMdhikAonI mArA mana para je chApa UThatI jatI hatI, te mane ema mAnavA preratI hatI ke Ane lekhaka kaI sUkSmaciMtaka ane prAMjala lakhANanI zakti dharAvatA hovA joIe. e nibaMdhikAo sAMbhaLatI vakhate mane imarsananAM tattvaciMtananI ane kAkA kAlelakare gItAdharmamAM lakhelA devI saMpata uparanA nibaMdhonI yAda AvyA karI che, alabatta, badhA ciMtaka ane lekhakenI vicAra tema ja lekhanaprakriyA kAMI taddana samAna hotI nathI. jyAre meM jANyuM ke e prakAranI nibaMdhikAone saMgraha chapAyo che, tyAre meM hRdayathI ene AvakAryo. eka to krame krame sAmayikomAM prasiddha thayelAM lakhANe saune ekasAthe sulabha nathI hotAM, ane jeo pAse aMkanI kAli hoya teo paNa eka eka aMka kADhI tene vAMcavA jeTalI utkaTatA bhAgye ja dharAvatA hoya che. tethI UlaTuM, jyAre eka sAma saMgraha hAthamAM paDe tyAre saheje game tene vAMcavAnuM mana thaI Ave che. ane eka vAra koI nibaMdhe rasa jagADyo te pachI vAcaka ene pUrepUruM vAMcyA vinA cheDate ja nathI. vaLI A lakhANo nibaMdha karatAM nibaMdhikA ja vadhAre che. eka te e ke te kaMTALe Ape ke thakave evA lAMbA nathI, ane bIjuM e ke darekanA viSayo dekhItI rIte judA judA hovA chatAM, saLaMga jIvananI dRSTie taddana paraspara saMkaLAyelA che. enI bhASA jarAya kRtrima ke saMskRtanA bhArathI Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtizeSa [851 ladAyela nathI, ne ziSTatAnuM pUrepUruM khamIra dharAve che. jANe ke dharagaththu ziSTa bhASAnuM eka kalevara ja ghaDAyuM na hoya, ema lAgyA kare che. emAM prasaMge cita je upamAo ane daSTAMta Ave che, te te mArI daSTie vicAravaMta vAcakane ghaDIbhara thaMbhAvI de tevAM sacoTa che. emAM arthapUrNa navInatA dIse che ane mULa vaktavyane ajaba rIte phuTa kare che. nibaMdhikAonI eka khAsa khUbI enA vicAronA vaLAMke ane valaNamAM rahelI che. lekhaka keI paNa viSayanI carcA kare che, tyAre te te viSayane lagatA muddAone eka pachI eka evI rIte sparze che ane UMDA Utarato jAya che ke jANe te eka UMDA jaLAzayamAM ghATanA uparanA pagathiyAthI kame krame nIcenA sopAne UtaratAM UtaratAM taLa sudhI pahoMcavA mathata na hoya ! jema DuMgaLInA daDA ke keLanA thaMbhamAM eka pachI eka ema aneka paDe UkhaLe jAya che tema nibaMdhanA viSayonI carcAmAM tene sparzatA aneka daSTibinduo eka pachI eka UkhaLe jAya che, ane vAcakanI rucine tAjagI ApyA ja kare che. A viSanI pasaMdagI rejindA jIvanane dhyAnamAM rAkhI thayelI che, chatAM te mAtra sthaLa jIvanane sparza nathI karatA. je AMtarajIvananA baLathI sthaLa vyavahAru jIvana samRddha ane saMvAdI bane te jIvananI bhUmikA upara ja carcAnuM maMDANa thayeluM hovAthI vAcaka saheje aMtarmukha thavA lalacAI jAya che. je nibaMdhikAo vAMcatata ja daDha pratIti upajAve che ke jIvananA harakoI kSetramAM UbhA thatA anukUla ane pratikULa saMcago tema ja tenI citta para paDatI asaranAM mULa kAraNonI zodha karavA jatAM lekhaka anAyAse cittanA baMdhAraNa tema ja tenA kSaNe kSaNe palaTI khAtA vyApArane sparze che. pitAnA svAnubhava ane aMtaranirIkSaNanA baLa upara ja AvA vastusparzI vicAre udabhavI zake. AmAM keTalAka nibaMdho te evA che ke je niSkriyamAM kriyAzakti jagave ane adhIrAne dhIre banAve, anya para deSano Topalo ThAlavanArane svalakSI banAvI zuddhi tarapha prere. ekaMdara A badhI nibaMdhikAo pratipAdaka zailIthI lakhAyelI che ane chatAM niSedha karavA yogya vastuno baha mIThAzathI paNa saceTa dalIlathI niSedha karyo che. huM ema samajuM chuM ke jeo Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85] darzana ane ciMtana Atmazuddhi, AtmabaLa ane kartavyaniSThA yogya rIte piSavA IcchatA hoya ne jeo zAMtivAMchu hoya teo A nibaMdhikAone vicArapUrvaka raphate raphate paNa vAMcaze te teo judI ja duniyA anubhavaze. kharI rIte A nibaMdhAvalI mananamAdhurI nAmane agara te vicAramuktAvalI ke aMtarmukha sopAna-zreNInA nAmane pAtra che. nibaMdheikAmAM mane pitAne eTalI badhI vizeSatAo bhAsI che ke teno ullekha atre zakya nathI. mAtra eTaluM ja kahI zakAya ke vAcaka pote ja ene AsvAde * zrI mohanalAla mahetA "pAnanA pustaka "dIpamaMgala'nI prastAvanA. Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biMdumAM siMdhu [24] saMskRtinA aMkamAM "dharmodaya--dharmAnubhavanI smaraNayAtrA" e mathALA nIce kAkAsAhebanAM lakhANe kramazaH AvatAM te ja vakhate te lakhANa sAMbhaLI jatuM. mane te aneka dRSTie bahu rucelAM. zrI. umAzaMkarabhAI e e chapAyela lekhone ghaNakharo saMgraha kyAreka mane Apela, e dRSTithI ke huM ene saLaMga pharI sAMbhaLI jAuM. mArI paNa te vakhate IcchA hatI ke te lakhANo saLaMga sAMbhaLI kAMIka vicAra Ave to noMdhuM, paraMtu pharI saLaMga sAMbhaLI javAne avasara na maLyo. jyAre e lekhe pustakAkAre prasiddha thAya che tyAre bhAIzrI jeThAlAla gAMdhIe mane kahyuM ke tamane e lakhANe chapAtI vakhate ja gamelAM, te kAMIka lakhe. meM e Akho lekhasaMgraha pharI hamaNAM ja akhaMDapaNe sAMbhaLI lIdho. prathama vAcananAM jhAMkhAM smaraNe uddabhavyAM, paNa A vakhatanA vAcane te aneka navA vicAra janmAvyA. enI sAmAnya rIte TUMkI TUMkI neMdha karI, paNa te te judI ja daSTie. mane A vakhatanA zravaNa vakhate vicAra e Avyo ke huM lakhuM bhale game te, paNa je vicAra AvatA jAya te TapakAvuM te khare ja; e TUMkA TipaNe paDyAM haze te kyAreka kAma Avaze, nahi to TippaNu pUratA vicAre te ghaDAze ja. ' huM e TapakaNamAMthI A sthaLe kAMI lakhIza ema mane nathI lAgatuM, paNa kAkAsAhebanAM e lakhANa sAMbhaLavAthI temanA vize prathama aneka vAra karele vicAra A vakhate je navatA pAme che tene ja darzAvavA dhAruM chuM. temanAM lakhANonA AsvAde kalpanA ane jijJAsAnAM vividha agamAM je khumArI pedA karI che tene anubhava svasaMvedya che. tema chatAM mArA e navatA pAmela vicAranA nidarzanathI anya vAcaka paNa evI khumArI anubhavavA lalacAze e AzAe thoDuMka lakhuM chuM. kAkAsAhebanuM nAma eTaluM badhuM jANItuM che ke e nAma sAMbhaLatAM ja "dharmodaya' : kAkA kAlelakara, pra. navajIvana prakAzana maMdira, 5, 142, kiM. rU. 15 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] darzana ane ciMtana kAkA kAlelakara ema samajI javAya che. gujarAtI, marAThI ane hiMdI e traNa bhASAmAM te tee pahelethI Aja sudhI lakhatA AvyA che, joke te bhASAo tA ghaNI jANe che. jema khIjA keTalA viSayeA teo jANe che e kahevuM adhUruM che, tema tenI bhASAsaMpatti vize paNa che, chatAM hu jANuM jIM tyAM sudhI emanAM lakhANA teA ukta traNa bhASAmAM vipula pramANamAM suprasiddha che. tethI e traNa bhASAnA jagatanA vAcake ane sAkSarA to kAkAsAhebane jANe pAtapAtAnI mAtRbhASAnA lekhaka haiAya te rIte ja oLakhe che. temanI mAtRbhASA ke bhaNataranI bhASA tA marAThI che, paNa jeo temanAM gujarAtI ane hindI lakhANA vAMce che te badhA ja nirvivAdapaNe svIkAre che. ke kAkAnI bhASAzakti ane lakhANanI hatheATI adbhuta che, virala che. eka kAI siddhahasta lekhakanI kRtinA aneka yAgya hAthe anuvAda thAya che. ghaNIvAra e anuvAdo mULa jevA ja manAya che, tema chatAM lekhaka ane anuvAdaka anenAM hRdya savathA eka teA nathI ja thaI zakatAM. eka hRdayamAMthI mULa janme che ane khIjAmAMthI anuvAda. chevaTe emAM bimbapratibimbanuM sAmya hAya che, paNa abheda to nathI ja hatA. tethI UlaTu, jyAre kAI siddhahasta lekhaka pote ja aneka bhASAomAM lakhe che ane te upara tenA pUrNa kAbU hAya che tyAre te lekhakanuM eka ja hRdaya e vividha bhASAonAM lakhANAmAM dhabakatuM heAya che. anuvAda karatAM mULa lekhakanI vividha bhASAonI kRtionI khumArI ora hoya che. gAMdhIjI gujarAtImAM lakhe, hindImAM lakhe ane aMgrejImAM paNa, paraMtu e traNemAM gAMdhIjInuM je hRdaya vyakta thAya te temanA kAI eka bhASAnA lakhANanA khIjAe karela siddhahasta anuvAdamAM bhAgye ja joI zakAya. A dRSTie vicAra karatAM evuM vidhAna karavAnuM mana thaI jAya che ke aneka bhASAmAM lakhanAra siddhahasta lekhaka ane talasparzI vicAraka te te bhASAnA sAhityane ane te te bhASAbhASI jagatane, tara bhASAnA sAhityamAMthI ane itara bhASAbhASI jagatamAMthI, ghaNI kImatI ane upayogI bheTA Ape che. kAkAsAhebane vize kahevuM hAya to ema kahI zakAya ke temaNe gujarAtI bhASAnI samRddhimAM potAnI mAtRbhASA ane khIcha mAtRvat karelI bhASAnI samRddhithI bahu moTA vadhArA karyAM che. gujarAtI bhASAne aneka navA zabdo, navI kahevata, navA rUDhiprayogo ApyA che. sAthe sAthe gujarAtI bhASAnA gAmaDiyA gaNAtA, taLapadA manAtA keTalAya zabdo, keTalIya kahevato vagerene potAnA bahuzrutatvanA saMskArathI saskArI sAkSarapriya anAvyAM che. ane gujarAtI bhASAmAM kAI paNa jAtanuM dAridratha Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biMdumAM siMdhu [ 855 nathI evI zraddhA agrejIbhaktomAM prakaTAvavAmAM kAkAsAhebane paNa nAnemUle phALe nathI. A ja nyAye kAkAsAhebe marAThI bhASAnI samRddhimAM paNa kImatI phALo Ape che jeIe. (huM "he joIe" eTalA mATe lakhuM chuM ke temanAM marAThI lakhANo meM vizeSa pramANamAM nathI sAMbhaLyAM.) teonAM hindI lakhANe huM pahelethI sAMbhaLato Avyo chuM ane jete Avyo chuM ke temaNe hindI bhASAnI samRddhimAM keTaluM vadhAre karyo che! "sabakI bolI, "sarvodaya', maMgalaprabhAta" jevAM mAsikamAM te temane prANa dhabake ja, paNa bIjA aneka patra patrikAomAM ane pustakamAM temanuM hindI lakhANa je jotA haze, tema ja temanAM hiMdI ane gujarAtImAM pravacano sAMbhaLatA haze te kahI zakaze ke kAkAsAheba hindI ane gujarAtI sAhityane tema ja te bhASAone keTaluM teja apI rahyA che. bhASA ane sAhityanI samRddhine eka artha e che ke tenuM kalevara eTaluM badhuM vizALa tema ja unnata karavuM ke jethI temAM aNakheDAyelA vicAre kheDAvA lAge, ardhApardhA kheDAyelA vicAre vadhAre sArI rIte kheDAya ane ekaMdare viSayenI vividhatA ane vicAranI kamatAnuM dhoraNa UMce Ave. kAkAsAhebe gujarAtI, hindI ane marAThI e traNe bhASAnI ane sAhityanI samRddhi A dRSTie paNa vadhArI che. kAkAsAhebe A rIte paNa saMkucita bhASAvAda ane prAMtIyatAvAdane pitAnA vartana-vyavahArathI ja phaTake mAryo che. temane harakaI pitAnA prAMtIya tarIke ja oLakhe che. A kAMI nAnIsUnI siddhi nathI. ' geTalI keTalI nAnI ane temAMthI UgatuM, phAlatuM-phUlatuM AMbAnuM jhADa keTaluM moTuM! A be vaccenuM aMtara jenAra je sthULadRSTi hoya te e kevI rIte samajI zake ke goTalImAM ja evaDe moTA ane vizALa AMbo chupAyela hato ? paNa sthULadaSTine mATe je vastu durgama te ja sUkSmadaSTine mATe sugama hoya che. geTalI yogya bhUmimAM kahI, havA-pANIprakAzanuM baLa pAmI, phaNago kADhe che. temAMthI moTuM thaDa ane zAkhA, prazAkhA, pratizAkhA, patra, maMjarIne moTe phAla vistare che. e ja phAlamAMthI rasanA-tarpaka ane netra-mehaka madhura AmraphaLa pAke che. A rajanI dazyamAna bhautika ane vAnaspatika prakriyA ke sRSTi che, jene samajatAM ane samajAvatAM bahu mahenata nathI paDatI. paNa A ja dAkhalAne anusaratI mAnasika tema ja AdhyAtmika prakriyA ke sRSTine samajavA-sama Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 856 ] dana ane ciMtana jAvavAnuM kAma eTaluM saheluM nathI. tema chatAM vizvamAM keTalIka vibhUti evI maLI Ave che ke jenA udAharaNathI AvI sUkSma prakriyA paNa kAMIka sahelAIthI samajI zakAya. mane lAge che, kAkA AvI eka vibhUti che ane e vibhUti-tattvanuM darzana temanAM khIjA seMkaDA lakhANAmAM thAya che te karatAM kAMIka judI rIte ane kAMIka akalpya rIte prastuta lakhANAmAM thAya che. cheka zaizavakALamAM banelI nAnImoTI ghaTanAo kAne yAda rahe che? paNa ApaNe prastuta dharmonubhavanAM lakhANAmAM joIe chIe ke kAkAnA zizumAnasa upara te vakhatanI ghaTanAonI chApa evI sacoTapaNe UDI che ke te chApa upara AgalAM varSomAM ane vikasatI buddhi tema ja prajJAnA kALamAM teo bahu muktapaNe vicAra karI zakayA che. cheka zaizavakALa ke jyAre te nizALe paNa beThA na hatA tyAre ane pUruM khelatAM paNa bhAgye ja jANatA tyAre temaNe je je joyuM, sAMbhaLyuM ane tatkAlIna zakti pramANe je kAlAdhelA tarko ane prazno karyAM, adhUrAM ke sAcAMkhATAM je anumAne tAravyAM te badhAMnI chApe temanA smRtibhaMDAramAM sadharAtI gaI ane uttarAttara te ja chApA upara teo pAte ja manamAM te manamAM vicAranuM navuM navuM bhASya racatA gayA. sAmAnya hakIkato je ApaNA sahunAM jIvanamAM bane che tevI ja temaNe pakaDI che. kuTuMba, samAja, zALA, zikSaka, paTAvALo, purANI, pUjArI, maMdira, mUrti, pUjAnA kriyAkAMDA ityAdi badhuM ja ApaNuM sahune nAnI uMmarathI eka athavA khIjI rIte prApta heAya che. paNa enI khAlvakAlIna chApA TalAnAM manamAM UThe che? ane UThatI hAya. te! te chApAne yAda karI, tenuM pRthakkaraNa karI, tenuM mULa ApaNAmAMthI kANa zAdhe che? ane evA mULane zodhI, aMgata gaNAtA anubhavamAMthI sarvopayogI ane sarvakAlIna dharmAnubhava kANu tAravI zake che? A badhuM taddana virala, chatAM ApaNe kAkAnA jIvanamAM A badhI prakriyA ghaTatI joI e chIe. * smaraNayAtrA ' mAM temaNe amuka varSo sudhInA anubhave yAda karyo che, tenA upara prauDha auMmaranI TIkAo paNa karI che. paraMtu A dharmAnubhavanI yAtrAmAM te sAva zaizava avasthAthI mAMDI peAtAnAM smaraNAnI yAtrA karI che. jyAre te zizu haze, kAra haraze, kumAra haraze, taruNa haze, prauDha haze, ane atyAre paripakva prauDha che tyAre paNu, te te saMskAro paratve temane aneka jAtanAM tarko, vicAre ane anumAna sUjhamAM; zAstrIya tulanAe paNa temaNe karI ane chevaTe e smRtibIjane atyAra lagInA thayela vikAsa emaNe A yAtrAmAM AlekhyA. jo emanI ' > Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biMdumAM siMdhu [ 857 manebhUmimAM paDela smRtikhIjanuM AvuM vikasita vicAra-vRkSa janmAvavAnuM sAmarthya na heAta te A yAtrA ApaNane sulabha na thAta. smRti, tarka, kalpanA, samajaNu ane jijJAsA--e badhAMnAM khIjo temane janmasidda ke vArasAgata che, paNa te nAnAvidha sAmagrI pAmI yathAkALe khUba phAlyAM ane phUlyAM che, jenI pratIti prastuta saMgraha karAve che ane mAnasika ke AdhyAtmika vikAsamAM paNa bhautika sRSTinI peThe ja kAya kAraNabhAvanA pravartatA niyamane khulAsA kare che, O kAkA pAte jIvanapara'parA ' mathALAvALA lekhamAM punarjanmanA svarUpa vizenI aneka kalpanAe ApI atyAranuM potAnu valaNa rajU kare che. e game tema hA, paNa eTaluM te nirvivAda satya che ke nAlato vidyate mAtraH / je astitvamAM Ave che tenuM ajJAta ane sUkSma khIja avazya heAya ja che. je vastu prastuta yAtrAmAM vizALa AkAre dekhA de che, tenAM bIjo temanAmAM janmasiddha hatAM, ane tethI ja te anukULa-pratikULa paristhitimAM paNa vikasyAM. kAkA kavi che, kaLAkAra che, ka zilpI che, nirmANusthapati che, tattvajJa che, vivecaka che, bhAgI che, tyAgI che, gRhastha che, sAdhaka che--ema aneka che'tuM bhAna A yAtrAnAM lakhANe, temanAM bIjAM lakhANAnI jema ja, karAve che. paraMtu A yAtrAnI vizeSatA mane lAgI che te te e ke emaNe sAdA ane sAva sAdA dekhAya tevA prasaMgAmAMthI jIvanasparzI vyApaka dharmasaMskAra tAravyA che ane te je rIte tAravyA, je rIte pacAvyuM ane je rIte atyAre jIvanamAM kAma karI rahyo che tenuM surekha citra ApyuM che. A lakhANAmAM keTalAka viSayeA para sAmAnya nibaMdho paNa temaNe sadharyAM che. e nidhAnu navanIta joke jIvanagata ghaTanAonA manamAMthI ja utpanna thayuM che, chatAM temAM kAI khAsa khAsa dhaTanAone ullekha na heAvAthI te dhaTanAnirapekSa vicAra bhAse che. huM to kAkAnI upamAo, bhASAvihAra, nava nava kalpanAe, vicAranAM UMDANA--e adhuM jouM dhru tyAre emane navayugIna vyAsa-vAlmIki tarIke ja oLakhAvavA lalacAI jAuM chuM. kAkA 'dattAtreya ' che. temaNe dattAtreyathI vadhAre nahi te ochA guru tA nahi karyAM hoya evI mArI dhAraNA che. te game tema hA, paNa temanA aMtima guru ke upAsya gAMdhIjI che. gAMdhIjI ane kAkA vacce dhaNI bAbatamAM ghaNuM atara che. e kahevAnI jarUra na heAya: paNa prastata dharmonabhavanI smaraNa 6 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 858 ] darzana ane ciMtana yAtrA" ane bIjI "smaraNayAtrA" te eka rIte kAkAsAhebanI AtmakathA ja che. gAMdhIjIe AtmakathA ApI jagatane mugdha karyuM che, kAkAsAhebe AtmakathA ApI AbAlastrI jana uparAMta vidvAne ane sAkSarene paNa AkarSyA che, tRpta karyA che. gAMdhIjI je kahevuM hoya te sIdhesIdhuM kahI de. mUrti vize zuM vicAre che ane zuM vicAratA, evI kaI bAbata vize kahevuM hoya tyAre kAkAsAheba kAvyakalpanA dvArA te nAnakaDI dekhAtI ghaTanAne khUba phulAvI, vikasAvI aneka manorama taka ane AsapAsanA anubhavonA raMga pUrI rajU, kare che. eTale gAMdhIjInuM eka vAkya te kAkAsAhebano eka nAnakaDo lekha bane. vidvAna ane sAkSarene "zAtroDati" e vAkya saMtoSa nathI ApatuM, jyAre te ja arthanuM "saMtarvitinAM puratA' e vAkya AkarSe che. yAtrA karavI hoya tyAre eka niyata sthAnathI bIjA aMtima niyata sthAna sudhI pagapALA javAnuM hoya che, temAM paDAva karavA paDe che; pratyeka paDAve na na anubhava ane tAjagI maLatAM jAya che, khAsa karI nadI. mAnasarovara ke kailAsanI yAtrA karavI hoya tyAre te UMcuM ne UMce caDavAnuM prApta thAya che. AvAM caDANamAM kSitija paTa uttarottara vistarato jAya che. kAkAsAhebe evI yAtrAne AnaMda mANe che, enI khUbIo jANuM che. tethI ja kadAca temaNe pitAnAM smaraNone yAtrAthI oLakhAvyAM che. A paNa eka mAnasika ane AdhyAtmika UMDANa ane caDANane pravAsakrama hovAthI yAtrA ja che. adhikAra, samajaNa ane vivekanA tAratamya pramANe dharmanA aneka artho manuSyajAtie karyo che; zAstromAM saMgharAyA paNa che. eka ja prasaMgamAMthI amuka kALe dharmane je artha phalita thAya te ja prasaMgamAMthI kALAMtare samajaNa, viveka ane prajJAnI vRddhi sAthe dharmanAM uttarottara sUkSma rUpa te ja vyakti kare che, anubhave che ane e rIte dharmanA vizALa rUpanA anubhavanI yAtrA jAgarUka vyakti eka ja jIvanamAM kare che. prastuta lakhANa kAkAsAhebanI evI yAtrAnAM sAkSI che, tenI pratIti harakoI vAcaka karI zakaze. siMdhumAM biMdu ane biMdumAM siMdhu evI prAcIna vANuM che. pUrvArdhane artha samajatAM vAra nathI lAgatI, uttarArdha vize tema nathI. paNa uttarArdhanA e rUpathI nirUpita karavAmAM Avato bhAva ke sUcita karavAmAM Avate artha je ApaNI najara samakSa hoya to e rUpaka samajavuM sAva saheluM che. jene zAstramAM varNana che ke koI vyaktimAM evI paNa labdhi-zakti hoya che ke te ekAda pada, ekAda vAkya ke ekAda sUtrane avalaMbI tenA upara vicAra kare Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ biMdumAM siMdhu [ 859 che ane nija-prajJAne upayoga kare che tyAre te ekAda satra tene cauda vidyA jeTaluM vizALa jJAnasAmarthya arpe che. A varNana jhaTa jhaTa badhAne gaLe na paNa Utare, paNa enI eka nAnI ane Adhunika AvRtti kAkAsAhebanAM A lakhANe pUrI pADe che. tethI ja te enA zaizavakAlIna sAva upekSya gaNAya evA najIvA saMskArabiMdumAMthI vicAra, parIkSaNa ane paripakava prajJAne siMdhu chalakAya che. keTalAka abhyAsIoe gujarAtI sAhityanA dhuraMdhara lekhake jevA ke narasiMharAva, ramaNalAla Adine kendramAM rAkhI pIeca. DI. nI DigrI meLavI che; bIjA keTalAka atyAre paNa evA lekhakane kendramAM rAkhI evI DigrInI taiyArI karI rahyAnuM jANamAM che. tethI sUcana karavAnuM mana thAya che ke je koI abhyAsI kAkAsAhebanA gujarAtI samagra sAhityane athavA ekAda kRtine athavA temanA aneka viSaye paikI ekAda viSayane kendramAM rAkhI evI DigrI mATe prayatna karaze te, huM mAnuM chuM ke, te pitAnI yogyatAne anekamukhI vikasAvaze, eTaluM ja nahi, paNa gujarAtI sAhityanI sAcI upAsanA karavA uparAMta paraprAntIya vyaktie gujarAtI sAhityane keTaluM unnata karyuM che ene ajoDa dAkhale upasthita karaze. - saMskRti, ogasTa 1952 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAgINa saMzodhana ane samAlocanA [5] lagabhaga doDha varSa pahelAM Akho lakhAyela nibaMdha meM zrI. dhIrubhAI ThAkara pAsethI sAMbhaLeluM. tyAre mArA upara maNilAla nabhubhAI dvivedInI asAdhAraNa zakti vize bahu UMDI chApa paDelI, ane e nibaMdhanI sarvAgINa saMzodhanadaSTi tathA taTastha samAlocanA vize paNa bahu Adara Upaje. paraMtu te vakhate bhAre kAMIka prAstAvika rUpe lakhavuM che evo kaI cokkasa khyAla hatA ja nahi. meM je lakhele Akho nibaMdha sAMbhaLela, tenuM lagabhaga ardha parimANu prastuta mudrita bhAgamAM Ave che. mULa nibaMdhamAM je ma. dvivedInA jIvanane sparzate bhAga hatuM te prastuta mudraNamAMthI bAkAta rAkhavAmAM Avyo che. ene lIdhe prastuta nibaMdhanuM kada bahu vadhatuM nathI ane mAtra sAhityika jIvana pUratI samagra carcA AvI jAya che. AthI vAcakavargane ekasAthe bejA jevuM nahi lAge ane vadhAre saMbhava evo che ke maNilAlanI sAhityika kRtio vize vAMcyA pachI lekanA manamAM temanA jIvana vize paNa UMDI jijJAsA ubhave. A dRSTie jotAM prastuta nibaMdha pramANapata ja lekhAya. DAMka varSo thayAM gujarAtamAM eka prathA zarU thaI che, je vadhAvI levA jevI che. te prathA eTale pIeca. DI. nA nibaMdha vAste arvAcIna yuganA koI ne koI viziSTa sAkSarane pasaMda karavA te. maNilAla gaI zatAbdInA gujarAtI viziSTa sAkSaremAM mUrdhanya sthAna bhogavavAnI yogyatA dharAve che. eTale maNilAlane laI kaI pIeca. DI. karavA icche to e bahu ucita ja gaNavuM joIe. zrIyuta dhIrubhAIe AjathI agiyAra varSa pahelAM maNilAla vize nibaMdha lakhavAne vicAra karyo ane kAma zarU karyuM. bahuzruta ane vizadadaSTisaMpanna sva. rAmanArAyaNa vi. pAThaka emanA mArgadarzaka hatA. viSaya ane mArgadarzakane kharekhara sumeLa gaNAya. temAM zrIyuta dhIrubhAIe nava varSanI satata tapasyAne umero karyo, eTale e yoga bahu subhaga nIvaDyo. prastuta nibaMdha e subhaga beganuM ja pariNAma che. mArI zakti, samaja ane samayanI maryAdA jANavA chatAM prAstAvika rUpe kAMIka lakhavA prerAyo chuM te be daSTieH eka te maNilAlanA sAhityanuM Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAgINuM saMzodhana ane samAlocanA . [ 861ane kAryanuM prastuta nibadha dvArA je parizIlana thayuM te dvArA maNilAlanI asAdhAraNa pratibhA ane zaktinI mArA upara UMDI chApa paDI. ane bIjuM, zrI. dhIrubhAIe nibaMdha lakhavA pAchaLa je vAcana, ciMtana ane viSayane pUre nyAya ApavA khAtara zakti ane samayanI paravA karyA vinA chUTIchavAI vIkharAyelI prApya sAmagrIne meLavavA, tema ja sarvathA aprApya jevI sAmagrIne zodhI tene upayoga karavA jahemata lIdhI che, tenI paNa mArA upara UMDI. chApa paDI che. adhyayana, manana-ciMtana, tulanA, saMbaMdha dharAvatI sAmagrI je maLatI hoya tene upayoga ane aprApya hoya tenI zodha karavI, ItyAdi aneka aMge. saMzodhanakAryamAM Avazyaka che. prastuta nibaMdha sAMge pAMga vAMcatAM koI paNa vicArakane e daDha pratIti thayA vinA nahi rahe ke nibaMdhanA lekhake saMzodhanane sarvAgINa banAvavAmAM kazI kacAza rAkhI nathI. pratyeka viSayane lagatI kRtionI tulanA ane parIkSA karatI vakhate lekhake tenI mUlavaNImAM keTalI taTasthatA vAparI che ene paNa khyAla vAcakane mULa nibaMdha ane sthaLe sthaLe karelAM TippaNe uparathI AvyA vinA nahi rahe. maNilAlane yathArtha samajavA mATe te A Akho niMbadha ja dhyAnapUrvaka vAMcI javo joIe. gayA saikAnA e asAdhAraNa vidvAna, bahuzruta tema ja aneka viSayamAM svataMtra vihAra karanAra eka sAkSara hatA. tema chatAM, gaNyAgAMThayA vidvAne sivAya emane vize leke bahu ochuM jANe che. evI. sthitimAM emane pUro ane yathArtha paricaya karAvate prastuta nibaMdha vidvAne, uparAMta sAdhAraNa jijJAsuvargane paNa bahu upayegI thaze e vize mane zaMkA nathI. jo ApaNe ApaNuM vicAraka ane lekhakavargane sAco ane spaSTa ItihAsa sAcavI rAkhavo hoya, tema ja temAMthI preraNA meLavI navI peDhIe pragati karavI hoya, te jarUranuM che ke koI abhyAsI te te vyakti vize pUruM nirUpaNa kare. prastuta nibaMdha evA ItihAsanI eka sAcI kaDI banI rahe che, tethI AvakArapAtra che. prastuta nibaMdhamAM sAta prakaraNo che. paheluM prakaraNa saMskAra pIThikA. bIjuM dharmatattvacarcA. trIju samAja, zikSaNa ane rAjakAraNane lagatuM. cothuM sAhityakRtione lagatuM. pAMcamuM gaNAzelIne lagatuM. chaThuM kavitA vizenuM ane sAtamuM upasaMhAra. Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86ra ] darzana ane ciMtana ogaNIsama sekAnA prAraMbhathI tenA aMta sudhImAM AkhA dezamAM ane khAsa karI gujarAtamAM je pUrva-pazcimanA yoge navAjanAne saMdharSa cAlate, tenuM saMskAra pIThikAmAM saMkSipta chatAM sAMgopAMga nirUpaNa che. eka varga dezamAM e hatuM, je zikSaNa, samAja, sAhitya, bhASA, rAjya badhAM kSetre pazcimanI zaktio ane tejasvitAthI aMjAI pAzcAtya saMskArano ananya bhakta thayele; jyAre bIjo varga tethI sAva judI vRtti sevate. te varga e rUDhicusta ke jANe pazcimamAMthI kAMI levA jevuM che ja nahi ane je cAlyuM Ave che tene ja vaLagI rahevuM. paraMtu trIje varga-bhale te nAne hoya chatAM--e hatuM, je ema mAnato ke pazcimamAMthI ghaNuM levA jevuM che, te lIdhA vinA bhAratIya saMskRti vadhAre udAtta banI paNa nahi zake. tema chatAM, te varga UMDI daSTithI e paNa joI zakato ke pAzcAtya saMskArone AMdhaLiyAM karI jhIlavA ane pacAvavA emAM bahu jokhama che. te varga pitAnA hajAra varSanA sAMskRtika vArasAnuM kharuM mahattva samajato. tethI te vArasAnA mUlyavAna ane sthAyI aMzane koI paNa rIte AMca na Ave evI rIte, paNa navA jamAnAmAM UbhA rahevA mATe je khUTatuM dekhAya tenI pUrti athe, pAzcAtya saMskArapravAhamAMthI badhuM ja levA taiyAra hatA. maNilAla A trIjA varganA viziSTa pratinidhi hatA. eka to emaNe bhAratIya prAcInatama sAhityane sIdho paricaya karyo hato. e sAhityanI vividha zAkhAonI guNavattAnuM paNa emane bhAna hatuM. emanI pratibhA e joI zakatI ke bhAratIya sAhitya ane saMskArarAzimAM zuM zuM sthAyI tattva che. tethI emaNe pitAnuM jIvanakArya nakkI karatAM pUre vicAra karI lIdho ane te pramANe AkhuM jIvana jarA paNa pIchehaTha karyA vinA vyatIta karyuM. pite svIkArela jIvanakAryanI siddhi arthe emaNe pitAnA alpa kahI zakAya evA AyuSya daramyAna eTalA badhA viSaya ane kSetre kheDaDyAM che ke tene vicAra karatAM mArA jevo mANasa te Aje banI jAya che. maNilAlane na hatI zArIrika svasthatA ke na hatI kauTuMbika ane jJAtijananI kazI anukULatA. eTaluM ja nahi, temane pramANamAM Arthika saMkaDAmaNa paNa hatI ja. pitAnA svamAnI ane keInI khuzAmata na karavAnI makkama valaNane lIdhe jyAM tyAM mArga mokaLe karavAnuM paNa temane mATe saraLa na hatuM. evI akathya agavaDe ane mUMjhavaNe vacce je vyaktie lagabhaga paMdara varSa jeTalA gALAmAM sAhitya ane jIvanane sparzatA badhA ja pradezane AvarI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAgINa saMzodhana ane samAlocanA . [ 863 letuM gaMjAvara lakhANa--ane te paNa maulika-karyuM tenI zakti ane pratibhA keTalI haze enuM te mAtra anumAna ja karavAnuM rahe che. kadAca A ja abhiprAyathI zrI. AnaMdazaMkara dhruva jevA parimitabhASI vidvAne temane vize ahobhAva darzAvela ane prazaMsApuSpo varSavelAM. saMskAra-pIThikAmAM pUrva-pazcimanA saMghaTTane lIdhe UbhI thayelI paristhiti ane temAMthI maNilAla jevAno kevI rIte udbhava thaye e vastu egya rIte carcavAmAM AvI che. e carcAmAM ogaNIsamA saikAnA pazcima bhAratanA sAMskArika ItihAsanI badhI kaDIo jovA maLe che. ogaNIsamA saikAnuM tAdaza citra jevA Icche tevA kolejamAM bhaNatA vidyArthIone mATe A saMskArapIThikA pUratI che. bIjA prakaraNamAM dharma ane tatvajJAnane lagatA maNilAlanA lekho, pustake Adine laI carcA karavAmAM AvI che. "abhyAsa" nAmanI lekhamALA, "siddhAMtasAra' nAmanuM svataMtra pustaka, "prANuvinimaya" nAmaka svataMtra pustaka ane gItA ne sabhASya anuvAda ityAdi temanI badhI ja prApya kRtione laI lekhake vicAraNA karelI che. A vicAraNu karatI vakhate jyAM jyAM jarUra paDI tyAM tyAM sarvatra A dezanA tema ja paradezanA vidvAnonI kRtio sAthe tulanA paNa karavAmAM AvI che. e tulanA karatAM koI paNa sthaLe maNilAla vize atyukti karavAmAM nathI AvI ane chatAM maNilAlanuM dharma tema ja tattvajJAna vize maulika dRSTibiMdu zuM hatuM tenI spaSTatA karavAmAM AvI che. maNilAlanI mukhya daSTi abhedalakSI hatI. te kevalabrabhAtane pAramArthika satyarUpe svIkArI tene vyavahAranA dareka kSetramAM kaI rIte viniyoga kare e bhAvanAthI badhuM lakhatA-vicAratA. temanI advaita vizenI sthira -dhAraNane lIdhe ghaNA vyavahAru ane uparachalI dRSTi dharAvanArA lokone teo agamya jevA lAgatA. chatAM temaNe potAnuM vaktavya yukti, zAstra ane anubhavane AdhAre spaSTa karavAmAM kacAza rAkhI nathI, ema temanAM lakhANo vAMcatAM Aje paNa lAge che. AcArya dhruva cAlu saikAnA gujarAtI sAkSaremAM ziremaNi che, paNa temanAM lakhANomAMnI dharma tema ja tatvajJAna vizenI ghaNI vicArazuonI pUrva pIThikA maNilAlanAM lakhANamAM maLI rahe che. ema kahI zakAya ke maNilAle carcelA dharma ane tattvajJAnanA muddAone AnaMdazaMkarabhAIe prasanna zailIe vadhAre spaSTa karyA ane vikasAvyA. nibaMdhanA lekhake maNilAlanI A zakti pArakhI temanI tadiSayaka kRtionuM samAlocana karyuM che ane jyAM maNilAlanA nirUpaNamAM ke vicAramAM koI kSati dekhAI tyAM te darzAvyuM paNa che. Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 864 ] darzana ane ciMtana ( dA. ta. jue pR. 105 paranI kAMta-maNilAla-vivAdanI samAlAcanA. e ja rIte ramaNabhAI sAthenA vivAdamAM maNilAlanA prArthanA-viSayaka daSTibindunI TIkA; jue pR. 125-129.) A ja prakaraNamAM zrI. ramaNabhAI nIlakaMThuM ane kavi kAMta jevA sAthe thayelI maNilAlanI lAMkhI carcAnA upara paNa nibaMdhalekhake pUrA prakAza pADayo che. A kAmagIrI bajAvavA jatAM lekhakane aneka jUnI phAIlo sAMgApAMga uthalAvavI paDI che. ramaNabhAI jevA prakhara sAhityika ane kuzaLa vakIla sAthenI varSo lagI cAlelI carcAmAM zuM tathya che te lekhake nimadhamAM taTasthapaNe tAravI khatAvyu` che. (jue pR. 133-135) zrI. sajAnAe muMbaI yunivarsiTImAM Apela vyAkhyAnamAM ramaNubhAi ane maNilAlanI ' skolara ' tarIkenI tulanA karatAM je bhrama UbhA karyAM che tenuM nirasana prastuta nibaMdhamAM ThIka ThIka dalIlathI karavAmAM AvyuM che; ane chatAMye, zrI. sajAnAnI keTalIka TIkAnA svIkAra paNa karyo che, je samAlAcanAnuM samatAlapaNuM sUcave che.. (jue pR. 136-1941) vaLI, e ja prakaraNamAM zrI. geAvanarAma ane Ana MdazaMkara sAthe maNilAlanI dharma ane tattvajJAnanA viSayamAM tulanA paNa karavAmAM AvI che, je parathI maNilAlanuM dharma ane tattvaciMtananA kSetramAM gujarAtI vicAraka tarIke zuM sthAna che tenA cokkasa khyAla maLe che. (jue pR. 143-1para ) . samAja, zikSaNa ane rAjakAraNa jevA viSayeAmAM paNa maNilAla avyAhata gatie vicAre che ane lakhe che. e vizenAM temanAM pUrva ane pazcima', 'nArIpratiSThA', 'sudarzana gadyAvali ' mAMnA lekhA Adi badhAM ja lakhANA laI lekhake te te kSetramAM maNilAlanI kevI dRSTi hatI ane te samAja, zikSaNa ke rAjakAraNamAM zuM parivartana karavA icchatA te badhuM lAgatAvaLagatA vicArakA ane cAlu praNAlIo sAthe tulanA karI darzAvyuM che. te kALe kAI viziSTa sAkSara sIdhI rIte rAjakAraNanI carcA bhAgye ja karatA; tyAre maNilAla e vize peAtAnI cokkasa dRSTi niyapaNe rajU kare che, e jANatAM ja ema thaI Ave che ke gujarAte mAtra sAmAjika sudhArakAne ja janma nathI ApyA, paNa eNe gaI sadInA rAjakIya dRSTie khAyela sAkSaravaryaMmAM paNa eka tejasvI- mUti janmAvI che. prakaraNa cothAmAM sAhityakRtionI samAlAcanA che. temAM maNilAlanAM nATaka, navalakakathA, Atmacaritra, nibaMdha, vivecanalekhe . sa MzAdhana, bhASAMtara Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAgINa saMzodhana ane samAlocanA [ 815 saMpAdana Adi sAhityanI vigate ane muktamane carcA karI che. 'kAntA" nATaka vizenI carcA be bAbate tarapha khAsa dhyAna kheMce che. eka te navalarAme kAntA' nATakanI karelI TIkAne je samartha javAba apAya che te (juo pR. 198-201.), ane bIjI e ke "kAntA' nATaka muMbaI kaMpanIe bhajavyuM te kevuM nIvaDyuM enI sAcI mAhitI tenA jANakAra vavRddha suprasiddha naTa jayazaMkarabhAI (suMdarI) pAsethI meLavI ApI che te (juo pR. 204). nRsiMhAvatAra" nATaka e ja kaMpanInI mAgaNIthI racAyuM ane bhajavAyuM. teNe prekSaka ane vidvAne upara je asara karelI tenI yathArtha mAhitI paNa te ja nATaka bhajavavAmAM pratyakSa bhAga lenAra zrI. jayazaMkarabhAIe pUrI pADI, enI paNa lekhake neMdha karI che, je mahatvanI kahevAya. "nRsiMhAvatAra " adyApi aprakaTa che, paNa have thoDA ja vakhatamAM prakAzita thaze ane rasike enI guNavattA paNa joI zakaze. "gulAbasiMha" nI carcA lekhake vistArathI karelI che. sva. navalarAma trivedIe enuM mUlyAMkana karavAmAM je bhUla karelI te darzAvavA oNrDa liTanalikhita mULa aMgrejI navalakathA "jhenanI'nAM avataraNo laI "gulAbasiMha'nA te te bhAganI savistara tulanA karI che, ane sAcI rIte sAbita karyuM che ke gulAbasiMha" jeke ukta aMgrejI navalakathA uparathI lakhAya che, paNa te nathI akSarazaH anuvAda ke moTe bhAge anuvAda, paNa "gulAbasiMha" e eka svataMtra rUpAMtara che. "sarasvatIcaMdranA prakAzana pahelAM ja "gulAbasiMha" kakaDe. kakaDe prasiddha thaye jatuM hatuM. maNilAlanI navalakAra tarIkenI zakti emAM spaSTa che. nibaMdhamAM maNilAlanA Atmacerita vize paNa IzAre che. Atmacarita labhya chatAM Aja lagI pUrepUruM prasiddha thayuM nathI. nibaMdhalekhake ghaNI jahemata laI e AkhuM Atmacarita joI lIdhuM ane te uparathI prastuta nibaMdhamAM te vize carcA karI che. maNilAla pahelAM lakhAyela durgArAma ane narmadanAM Atmacarite jANItAM che, paNa maNilAlanuM Atmacarita taddata judI ja kenuiM che. emAM satyane bhArebhAra raNakAra che. lekhake gAMdhIjInA AtmacaritanA mukAbale maNilAlanuM Atmacarita kevuM gaNAya tenI nikhAlasa carcA karI che. - maNilAla eka samartha nibaMdhakAra tarIke jANItA che. emaNe lagabhaga deDha hajAra pAnAM jeTalA nibaMdha lakhyA che. e nibaMdhenI parIkSA lekhake taTasthabhAve karI che ane narmada, ramaNabhAI narasiMharAva ane ThAkora Adi sAthe tulanA karI tenI guNavattA paNa darzAvI che. 55 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 866] darzana ane ciMtana maNilAle lagabhaga 240 jeTalAM pustakanuM avalekana-vivecana karyuM che. e avalokana mAtra sthULa ke pahoMca pUratuM nahi, paNa te te pustaka barAbara vAMcI-samajI te vize potAne taTasthapaNe je sUcavavuM che te sUcavyuM che. ane ghaNuM vAra temaNe pitAnA pratipakSI lekhakanAM pustake vize paNa UMce abhiprAya darzAvyA che. A vastu lekhake nibaMdhamAM uttama rIte rajU karI che. (dA. ta. juo pR. 259 padane "anubhavikA " vize ullekha) bIjAM badhAM kAme uparAMta maNilAlanA je kAme mAruM mana vadhAre jItyuM che te kAma pATaNanA bhaMDAranuM avalokanasaMzAdhana. maNilAla pahelAM Da, phArbasa, buhara ane bhAMDArakare pATaNanA bhaMDAre avalokelA, paNa temanI pachI tarata ja maNilAla e kAmagIrI hAthamAM le che. bIjA badhA karatAM ochI sagavaDa ane nAdurasta tabiyata chatAM temaNe lagabhaga ATha mAsa lagI rAta ane divasa ekadhAruM bhaMDArAnuM vyavasthita kAma karyuM. jyAre kaI bhaMDAre ughADavA rAjI nahi, ane udhADe teya pUruM batAve nahi, besavAnI jagyA paNa aMdhArI ane bhejavALI, vaLI thoDA vakhata mATe bhaMDAra ughADe teya makAne likhita thiIo laI javA Ape nahi, nakala karanAranI paNa pUrI sagavaDa nahi, ItyAdi aneka muzkelIo vacce temaNe 12 bhaMDAremAMnA maLyA teTalA graMthanuM pAne pAnuM joI tenI muddAvAra vigate yAdI taiyAra karI. eTaluM ja nahi, paNa te uparathI sara sayAjIrAva pAse temaNe eka nivedana rajU karyuM, jemAM gAyakavADa sarakAre bhaMDAronA uddhAra vize zuM zuM karavuM, kyA kayA graMthe prasiddha karavA, kayAM kyAM bhASAMtare karAvavAM ane kyA kayA graMthAno mAtra sArA pragaTa karavo ItyAdi sUcanA hatI. e sUcanAne AdhAre ja sara sayAjIrAve prAcya vidyAmaMdira ane gAyakavADa erIenTala sirIjha e be pravRttio zarU karI, je uttarottara vikasatI rahI che. maNilAla mAtra sUcanA karIne ja besI na rahyA, paNa temaNe jAte ja e kAma prAraMvyuM. tenA phaLarUpe anekAMtavAdapraveza", "ThayAzraya", "kumArapALacarita', "SaDradarzanasamuccaya', "bhojaprabaMdha', "RtisArasamuddharaNa' Adi graMthanAM Adhunika gujarAtImAM sarvaprathama bhASAMtara prastAvanA saha prasiddha thayAM ane saMskRta-prAkRta prAcIna - graMthanAM bhASAMtara karavAne mArga mekaLe thaye. maNilAle pitAnI sUcanAne mUrta rUpa ApavA "prabaMdhaciMtAmaNi" vagere 19 theno sAra gujarAtImAM lakhI be bhAgamAM prasiddha karyo. e ja rIte temaNe bhavabhUtinAM traNe nATakanAM gujarAtImAM bhASAMtara karyo, jemAM "mahAvIracarita" adyApi aprasiddha che Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAMgINa zAdhana ane samAlocanA [ 867 6 ane thADuM adhUruM paNa che. temaNe aMgrejImAM paNa aneka graMthaiAnAM bhASAMtara ane saMpAdana karyo ane rAjayoga 'jevA svataMtra graMtha paNa lakhyA. maNilAlanI A kAmagIrInuM nidarzana nibaMdhamAM vigate che ane jijJAsune preraNA paNa Ape che. maNilAle aMgrejImAM lakhAyela keTalAMka pustakA uparathI potAnI Dhabe te te viSayamAM gujarAtImAM svataMtra pustakA paNa lakhyAM che ane tarkazAstra tema ja mAnasazAstranI peAtAnA dAnika jJAnane AdhAre navI paribhASA paNa yojI che. A dRSTie temanA * nyAyazAstra ' ane cetanazAstra' e graMthA ghaNA upayogI che. * maNilAla samatha gadyasvAmI tarIke oLakhItA to che ja, paNa temanI gadyazailInI guNavattA vize kAI e adyApi vigate carcA-samAleAcanA nathI karI, je A nibadhamAM pahelI ja vAra jovA maLe che. A carcA karatAM lekhake gAvadhanarAma, narasiMharAva ane DAkAranI gadyazailInI vegavattA karatAM maNilAlanI vaigavattA kevI caDiyAtI che e taTasthabhAve nirUpyuM che. munazIjInI vegavattA sAthe paNa maNilAlanI vegavattAnI tulanA karavAmAM AvI che ane lekhake batAvyu che ke maNilAlanI vegavattAmAM je UMDANu ane paryeSakatA che, te munazIjInA lakhANamAM vega chatAM nathI dekhAtAM. maNilAlanI sa`dezIya vidyAvihAra karavAnI zaktie temane lakhANamAM prayojavAnI bhASA vize paNa lakhavA preryAM che. temaNe bahu ja yathArtha rIte lekhAnA cAra varga pADI tenAM, samakAlIna jIvita lekhAmAMthI, udAharaNA paNa ApyAM che, ane potAne AdaraNIya hAya evI manasukharAma jevI vyaktinI lekhanabhASA vize paNa nirbhaya TIkA karI che, jyAre potAnA pratipakSI manAtA ramaNabhAI jevAnI lekhanazailIne yathA pakSamAM mUkI AvakArI che (jue pR. 301-303). maNilAla ciMtaka hovA uparAMta kavi paNa hatA. temaNe potAnuM kavikama judI judI rIte ajamAvyuM che. temaNe geya DhALAmAM bhajana lakhyAM che, te gajhalarUpe phArasI zailInAM kAvyeA paNa racyAM che. vaLI temaNe thoDAMka vRttabaddha padyo paNa ApyAM che. prastuta nibaMdha taiyAra karavA mATe chApAM ane sulabha-dulabha seMkaDA pustakAnA teA lekhake yathAsthAna upayAga karyAM ja che, paNa temaNe nibaMdha Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 868 ] darzana ane ciMtana nimitte je aprApya sAmagrI meLavavA jahemata uThAvI che te saMzodhanakAryanA rasikane AkarSe tevI che. dhIrubhAIe maNilAlanI hastalikhita sAmagrI jyAM hoya tyAMthI meLavavA bahu yatna karela. vaDodarAnA zrI. jagajIvanadAsa dayALajI, je maNilAlanA samakAlIna hatA, temanI pAse "nRsiMhAvatAra' nI maNilAlanA hastAkSaranI pithI hatIje anyatra taddana aprApya hatI te pothI lekhake gajA uparAMta kharca karIne paNa kharIdI ane vadhArAmAM chapAvI paNa dIdhI. maNilAlanA pautrane zramapUrvaka samajAvI temane tyAM paDela ane jarjaritaprAya thayela maNilAlane mudrita-likhita saMgraha meLavyo. temAMthI maNilAlanI hastalikhita aneka durlabha cIjo maLI, jemAM temane patravyavahAra, vasiyatanAmuM ane aneka graMtha upara temaNe karelI neMdha ke TipaNene samAveza thAya che. temaNe Apela aMgrejI vyAkhyAne, je mAtra pitA mATe ja chapAvela, tenI anyatra sarvathA aprApya evI nakale maLI; jemake "dha nesesITI eNpha spIrIcyala kalcara ', "dha DaoNkTIna opha mAyA" ItyAdi. A Akho saMgraha gu. vi. sabhAmAM surakSita rahe te dRSTie nibaMdhalekhake maNilAlanA pautrane samajAvI tyAM soMpAvyo che. maNilAlanuM Atmacarita amuka aMze te "vasaMta" mAM AnaMdazaMkarabhAIe prasiddha kareluM, paNa e Atmacarita AkhuM pitAnI pAse hovA chatAM temaNe sahetuka prasiddha nahi kareluM ane pitAnA vArasadArone prasiddha na karavAnI sUcanA paNa karelI. A AkhuM Atmacarita maNilAlanI hastalipimAM che. te lekhake pUrepUruM joyuM ane tene prastuta nibaMdhamAM Avazyaka upayoga karyo che. saMzodhanakAryanAM rasa ane dRSTi vinA bhAgye ja koI parIkSAnA nibaMdhanI taiyArI karatI vakhate ATalo zrama le ane samaya kharce. kaMI lAkho nirAzAmAM amara AzA chUpAI che" e kAvya gujarAtIonI jIbhe ramatuM. atyAranA sinemAyuga pahelAM te jyAM tyAM e gavAtuM saMbhaLAtuM. e kAvya gAMdhIjIne eTaluM badhuM ruceluM ke temaNe enA upara vivecana lakhI AphrikAmAM hatA tyAre "inDiyana opiniyana" patramAM prasiddha kareluM. paraMtu e vivecananI nakala durlabha hatI, je nibaMdhalekhake gAMdhIjInA putra zrI. rAmadAsabhAI pAsethI meLavI tene upayoga karyo che. eTaluM ja nahi, paNa e kAvyanI hastalikhita nakala AtmacaritamAMthI utArI lIdhI ane atyAra lagI je ene azuddha pATha cAlyo Avate tenuM zuddhIkaraNa paNa karyuM, je prastuta nibaMdhanA kavitAvALA prakaraNamAM Apela che. A zuddhIkaraNa Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarvAgINuM saMzodhana ane samAcanA [ 869 khAsa dhyAna kheMce evuM che. jema ke, "jhaharanuM nAma le zedhI" e azuddha pAThane badale "jhaharanuM nAma le zodhI" ema zuddha pATha che. A uparAMta aneka sthaLe je tArIkhenI bhUla hatI te paNa nibaMdhamAM sAdhAra sudhArI mUkavAmAM AvI che. (dA. ta. juo pR. 170, 196, 215) AvI zramapUrNa kAmagIrIne khyAla pUre nibaMdha vAMcyA pachI ja AvI zake. paraMtu chevaTe eka bAbata kahevI joIe ane te e ke jijJAsu kAMI nahi te sAtamuM "upasaMhAra' prakaraNa vAMce. eTale nibaMdhalekhaka pitAnA viSayane kevo samartha nyAya ApI zakyA che tene khyAla bAMdhI zakaze. A nibaMdha evo akhaMDa pravAha vahe jAya che ke nathI kyAMya bhASAmbalanA dekhAtI ke nathI vicArakuTi dekhAtI. A rIte parIkSAnI daSTie lakhAyele A nibaMdha ApaNuM sAhityamAM eka viziSTa kRtine umere kare che, ane pIeca. DI. nI DIgrI mATe nibaMdha taiyAra karavA IcchanArane eka prerakarUpa paNa bane che. * * * Do. dhI bhAI ThAkara ema, e, pIeca.DI.nA pustaka "maNilAla nabhubhAI: sAhityasAdhanA" ne pravezArka, Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvato anekAnta [26] kalapanA, tatvajJAna ane dharma e traNa mAnavI jIvananI, bIjA koInA jIvanamAM na hoya tevI vizeSatAo che. tema chatAM A traNe vastuo eka ja koTinI ke eka ja sarakhA mUlyavALI nathI. kalpanA karatAM tattvajJAnanuM sthAna UMcuM che, eTaluM ja nahi, paNa te sthAyI ane vyApaka paNa che. dharmanuM sthAna te tatvajJAna karatAMya caDhiyAtuM che, kAraNa dharma e tattvajJAnanuM pakava pariNAma -phaLamAtra che. kalpanAo kSaNe kSaNe navanavI ane te paNa judI judI vyaktiomAM navInarUpe udbhave che. e badhI kalpanAo kAMI sthira nathI hatI tema ja sAcI paNa nathI hotI, tethI kalpanA karanAra vyakti paNa pite sevelI ane pidhelI kalpanAo ghaNIvAra ane moTe bhAge pheMkI ja de che, ene e badalyA paNa kare che. je koI vyakti pitAnI kalpanAone satyanI kasoTIe nahi. kasAyA chatAM sevyA ja ane piSyA ja kare, toya e kalpanAone bIjA leke svIkAratA ke apanAvatA nathI. tethI UlaTuM, jo koI kalpanA satyanI kasoTIe kasAtAM pAra Utare, temAM bhrAMti jevuM na ja rahe, te evI kalpanA game te kALa, game te deza ane game te jAtinA manuSyamAM janmI heya chatAM te kalpanA pitAnI satyatAnA baLanA pramANamAM sarvatra svIkArAvA lAge che ane te kalpanA sthAyI bane che. AvI ja sthira kalpanAo tatvajJAna tarIke lekhAya che, ane te ja kyAMya sImAbaddha na rahetAM sArvajanika ke bahujanagrAhya saMpatti bane che. mAnavI parIkSaNazakita je tattvajJAnane kasI satyarUpe svIkAre che, te ja tatvajJAna pachI kALakrame dhIrethI ke tvarAthI mAnavI AcaraNano viSaya bane che ane je tattvajJAna vivekapUrvaka AcaraNamAM Ave che, te ja mAnava vaMzane kharekhara vikAsaprada dharma banI jAya che. uparanI bAbata ekAda dAkhalAthI spaSTa karIe. "jIva, AtmA, Izvara e che" evI eka kalpanA. "te nathIevI bIjI kalpanA. che teya badhA ja vastutaH eka ja che, teo vacce vAstavika bheda che ja nahi ane jIva tema ja paramAtmA paNa varatuta nokhI nokhI vastu nathI evI kalpanAo eka bAju ane Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvate anekAnta [ 871 bIjI bAju cha badhAya vastutaH rekhA jokhA che, paramAtmA ane jIvo vacce kharekharI judAIja che evI kalpanAo pravarte che. jyAre tethI taddana UlaTI jAtanI kalpanAo paNa pravarte che; te ema mAne che ke Izvara te zuM paNa AtmA jevI svataMtra ane sthAyI kaI vastu nathI. AtmA e te pANInA paTA jevI pAMca bhUtanI banelI eka gatizIla ane dRzya AkRti mAtra che. A badhI ochevatte aMze kalpanAo che ema samajavuM joIe, kAraNa amuka kalpanAonA pakSane mANasa paNa kyAreka te kalpanAo cheDI bIjA ja pakSamAM bhaLe che agara te banne pakSothI taTastha rahe che. e badhI kalpanAo badalAvA ane navuM navuM rUpa dhAraNa karavA chatAM tenI pAchaLa eka kadI na badalAya ane kadI paNa na bhUMsAya evI sthira paNa kalpanA che. dA. ta. mANasa to zuM, keI paNa prANI evuM nathI, jene huM kAMIka chuM' evuM huMpaNAnuM bhAna na hoya, tema ja sukhaduHkhanA bhedanI lAgaNI ane sukha mATenI pravRtti tema ja duHkha taraphane aNagame na hoya. traNe kALamAM saune ekasarakhI rIte mAnya thAya evo A anubhava te ja tattvajJAnanI kakSAmAM Ave, kAraNa e anubhava mAtra vAstavikapaNAnI bhUmikA upara ja Ubhe thayela hoI TakI rahe che. temAM koIne koI vAMdho levA jevuM dekhAtuM nathI. huMpaNanuM bhAna, sukhanI ruci, duHkhane aNagame e anubhava saumAM ekasarakhe ane sAce siddha thayA che; tene ja lIdhe temAMthI dharma ja che. sAcuM ja vicAravuM, vicAra ane samaja hoya tevuM ja bolavuM ane tevuM ja AcaravuM evo je satya-ahiMsA nAmano dharma manuSya jAtimAM udbhavyo che ne kALakrame tene aneka rUpe vikAsa thayela che tema ja te jAya che, tenA mULamAM pele anubhava ja kAma karI rahyo che. jIva ke Izvara hovA na hovAnI tema ja tenA nakhApaNuM ke anokhApaNAnI game teTalI arasaparasa virodhI kalpanAo pravartatI heya, chatAM kaI prANuM ke koI manuSya e nathI ke pitA pratye bIjAnA aNagamAkAraka vartanane pasaMda kare. e ja bIjA pAsethI pitAnA taraphanA sadvartananI AzA bIjA pratye potAnA sadvartanane ghaTe che. e ghaDatara vidhI dhakkAothI moDe moDe janme ke samajapUrvaka jaladI janme e nokhI vAta, paNa AkhI mAnavajAta A ghaDatara tarapha ja DhaLI rahI che ane mAnavajAtimAM thayelA tema ja thatA mahAna puruSo pitAnI jIvanacaryAthI AkhI mAnavajAtane e ja rIte ghaDavA mathyA che ne mathI rahyA che. tethI ja e ghaDatara dharmanA bIjA upasiddhAne mULa siddhAnta banI rahyo che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 872 ] darzana ane ciMtana tatvajJAnane janma kaI ne kaI saMpradAyane AbhArI che. tatvajJAnanA vikAsa ane pracAramAM paNa saMpradAyane mukhya phALe che. e ja rIte dharmanA vikAsa ane piSaNamAM paNa saMpradAyone amuka hisso che ja, chatAM mAnavajAtanI TUMkI dRSTie e ja tatvajJAna ane dharmanA jharA jevA saMpradAyane sAMkaDa, baMdhiyAra tema ja mele paNa karI nAkhe che. ajJAna ane mohamAMthI janmelI TUMkI dRSTi koI eka saMpradAya bahAra bIjA saMpradAyanA vAstavika anubhavane joI zakatI nathI. koI ene jevA kahe toya te Dare che, bhaDake che. pite potAnA tarIke mAnela saMpradAyamAM paNa e khullA manathI meranA satye jete nathI. AnuM nAma matAMdhatA ke sAMpradAyikatA che, manuSyajAtimAM matAMdhatAne lIdhe je pariNAma AvyAM che, temane taddana TUMkamAM noMdhavA hoya te A pramANe noMdhI zakAya:- (1) te satyasiddha nahi thayela kalpanAone paNa tattvajJAna tarIke lekhI tene tattvajJAnanI TimAM mUke che. (2) te bIjA koIe satya sAbita karela ane tatvajJAna tarIke lekhAya evA anubhavane paNa vicAratAM, apanAvatAM kare che, pAcho paDe che. (3) tene je vAta pitAnA ane bIjAnA saMpradAyamAM ekasarakhI heya, te ekasarakhI nathI dekhAtI. eka ja bAbatane te barAbara hoya, chatAMya tene te pitAnA saMpradAyamAM caDiyAtI ne khAmI vinAnI mAne che, jyAre bIjA saMpradAyamAMnI e ja bAbatane te prathama te svIkAratA ja nathI ane svIkAre teya te UtaratI ke khAmIvALI lekhI tene barAbarInuM sthAna ApI zakato nathI. (4) tene eka athavA bIjI rIte pitAnI mAnyatAonuM zreSThapaNuM - pachI te vAstavikamAM hoya ke nahi lekamAM manAtuM thAya e game che, ane evA zreSThapaNAne mAnavA-manAvavAnI dhUnamAM te bIjA koI paNa saMpradAyanI teTalI ja zreSTha bAbatane--teTalA ja kImatI anubhavone, bane teTaluM vadhAremAM vadhAre utArI pADavA prerAya che. . (5) te AcAraNamAM game teTale moLo hoya, pitAnI badhI ja nabaLAIie jANa paNa hoya ane pitAnA saMpradAyamAMnI sAmUhika kamajorIo jAte anubhavI vyaktigata daSTie svIkAratA paNa hoya, chatAM tene pitAnA saMpradAyanA pravartake, AgevAne ke zAstronI mahattA sacavAI rahe evuM ja manamAM thayA kare che ane bIjA saMpradAyanAM pravartake, AgevAno ane Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'jIvate anekAnta [ 873 zAstronI laghutA thatI joI manamAM eka jAtane pa rasa vahe ane jAheramAM te ladhutA dvArA potAnA saMpradAyanI mahattA sthApavA lalacAya, jene pariNAme khaMDana-maMDana ne vAdavivAda janme. - ATalI sAmAnya bhUmikA pachI have ApaNe ApaNuM mukhya viSaya upara AvIe. anekAMta e jaina saMpradAyane mukhya siddhAnta che, je tattvajJAna ane dharmanA banne pradezamAM sabhAnapaNe mAnya thayela che. anekAMta ane svAdAda e bane zabdo atyAre sAmAnya rIte eka ja arthamAM vaparAya che. mAtra jene ja nahi, paNa jainetara samajadAra leke jaina darzana ne jaina saMpradAyane anekAMtadarzana ke anekAMta-saMpradAya tarIke oLakhe-oLakhAve che. hamezAMthI jaina leke potAnI anekAMta saMbaMdhI mAnyatAne eka abhimAnanI vastu lekhatA AvyA che ane enI bhavyatA, udAratA tema ja suMdaratAnuM sthApana karatA AvyA che. ahIM ApaNe jovAnuM e che ke anekAMta e vastu zuM che? ane tenuM jIvitapaNuM eTale zuM ? tema ja e jIvate anekAMta ApaNuM jaina paraMparAmAM sAmudAyika dRSTie kyAre ya hate ne atyAre paNa che? anekAMta e eka jAtanI vicArapaddhati che. te badhI dizAothI, badhI bAjuthI khulluM evuM eka mAnasacakSu che. jJAnanA, vicAranA ane AcaraNanA koI paNa viSayane te mAtra eka ja tUTelI ke adhUrI bAjuthI jevA nA pADe che ane zakya hoya teTalI vadhAremAM vadhAre bAjuethI, vadhAremAM vadhAre vigatethI ane vadhAremAM vadhAre mArmika rIte te sarva kAMI vicAravA, AcaravAno pakSapAta dharAve che. A teno pakSapAta paNa mAtra satyanA pAyA upara ja baMdhAyela che. anekAMtanuM jIvitapaNuM agara jIvana eTale tenI pAchaLa, AgaLa ke aMdara sarvatra satyanuM-thArthatAnuM vaheNa. anekAMta e mAtra kalpanA nathI, paNa satyasiddha thayelI kalpanA heI te tattvajJAna che ane vivekI AcaraNane viSaya hoI te dharma paNa che. anekAMtanuM vitapaNuM emAM che ke te jema bIjA viSayone badhI bAjuthI taTasthapaNe jevA, vicAravA, apanAvavA prere che, tema e pitAnA svarUpa ane jIvitapaNA vize paNa khullA manathI vicAra karavA pharamAve che. jeTaluM vicAranuM khullApaNuM, spaSTapaNuM ane taTasthapaNuM teTaluM ja anekAntanuM baLa ke jIvana.. je anekAMtanA jIvananI uparanI vyAkhyA sAcI hoya, te ApaNe AgaLa ke pAchaLanA koI paNa baMdhane svIkAryA sivAya ja taddana nikhAlasa paNe ene vize vicAra karavo joIze. A vicAra karatAM prathama prazna kAMIka nIce pramANe udbhave kharA - Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 874 ] darzana ane ciMtana (1) zuM AvI anekAMtadaSTi mAtra jaina paraMparAnA pravartaka ane anuyAyIomAM ja hatI ane che, ke manuSyajAtimAM astitva dharAvatA bIjA saMpradAyanA pravartaka ane anuyAyIomAM paNa e pravata che, agara pravartI zake? (2) paribhASA, vyAkhyA ane upayogane game teTale bheda hovA chatAM ja vastugate anekAMtavicAra ane anekAMtavartana bIjA keI jenetara gaNAtA saMpradAyanA pravartake ke anuyAyIomAM hoya ane te ApaNane pramANuthI sAcuM lAge, te tene teTalA ja AdarathI svIkAra kare ke sAMpradAyika abhinivezathI AMkha baMdha karavI ? (3) anekAMtanA pAyA upara sthapAyela jaina saMpradAyamAM paNa anekAMta jIvanamAM bIjA saMpradAya karatAM vadhAre pramANamAM Utaryo na hoya, te jaina lekene anekAMta vize gaurava levAne kAMI kAraNa che? athavA anekAMta vize gaurava levuM eTale zuM? bIjA ane trIjA praznane prathama laIe. huM dhAruM chuM, "game tevo sAMpradAyika manane jaina haze teya ema bhAgye ja kaheze ke jaina sivAyanA koI paNa saMpradAyanA pravartaka ke anuyAyImAM sAce ja anekAMta vicAra ke vartana hoya, te tene svIkAra karatAM, tene Adara karatAM acakAvuM. e paNa kaI jaina bhAgye ja nIkaLaze ke bIjA saMpradAyanA pravartaka ke anuyAyInA jIvanamAM Utarela hoya teTale paNa anekAnta pitAnA jIvanamAM na hovA chatAM mAtra sAMpradAyika mAnyatAne kAraNe pitAnA jIvanamAM gaurava le." tyAre have prathama praznane aMge ja kAMIka vicAravuM ghaTe che. huM mArA vAcana ane ciMtanane pariNAme taddana spaSTapaNe joI rahyo chuM ke paribhASA, zailI ane upaganI paddhati game teTalI judI hoya, chatAMya prasiddha badhA ja jainetara saMpradAyanA pravartake ane keTalAka tenA anuyAyIo sudhdhAM anekAMtane avalaMbIne ja potapotAnI Dhabe vicAra pragaTa karI gayA che. ane huM ema spaSTapaNe joI zakuM chuM ke anekAMtadaSTie vicAra karavAnI zakyatA je jaina saMpradAyanA pravartakene anuyAyIomAM saMbhavita che, te teTalI ja zakyatA bIjA keI paNa judA nAmathI oLakhAtA saMpradAyanA anuyAyIemAM paNa saMbhavita che. eTaluM ja nahi, paNa ghaNIvAra te vyavahAramAM jaina karatAM jainetara saMskArI ane zikSita vyaktiomAM e zakyatA vadhAre pramANamAM Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvato anekAnta [ 87 dAcara thAya che. mArA A abhiprAyanI yathArthatA AMkavA IcchanArane huM theDIka sUcanAo karavA IcchuM chuM. je teo e sUcanA pramANe vartI deze te temane pitAne pitAnI ja AMkhe e satya dIvA jevuM dekhAze. sahelAmAM sahelI ane sauthI prathama amalamAM mukAya evI sUcanA e che ke je jene heya te uttarAdhyayana mULa agara tenuM bhASAMtara vAMce. tenI sAthe ja bauddha saMpradAyanuM mAnya dhammapada ne vaidika saMpradAyanI mAnya gItA vAMce. vAMcatAM kevaLa eTalI ja daSTi rahe ke dareka saMpradAyanA te te zAstromAM cittazuddhi, saMyama, ahiMsA Adi saddaguNonI puSTi kevI ekasarakhI rIte karavAmAM AvI che. ethI AgaLa vadhI vadhAre jovA IcchanArane huM sUcanA karavA: IcchuM chuM ke khuda tathAgata buddhe pite kevA arthamAM yiAvAdI che ane kayA arthamAM akriyAvAdI che ene je khulAso karyo che ane je rIte anekAMtadaSTi jIvanamAM hovAnI sAbitI ApI che, tene jaina anekAMta sAthe sarakhAvavI. te ja rIte pAtaMjala yegazAstra ke tenA karatAMya bahu junA upaniSadomAM je adhikAra paratve anekavidha AdhyAtmika sAdhanAo batAvI che, tenuM jaina AdhyAtmika sAdhanAo sAthe telana karavuM, jevuM ke AcArya haribhadra ane yazavijajIe karyuM che. jarathesbiyana, krizciyana ane islAmI dhArmika AjJAo sudhI na jAya, teya upara kahela bauddha ane vaidika zAstronA jaina, zAstro sAthenA telanathI darekane e khAtarI thaI jaze ke satya ane tenI vicAradaSTi koI eka ja paMthamAM baMdhAI rahetI nathI. A muddAnI vadhAre spaSTatA karavA IcchanArane huM eka bIjI paNa sUcana karavA icchuM chuM ane te e che ke teNe samAna darajajAnA amuka mANase sarakhI saMkhyAmAM dareka saMpradAyanA anuyAyIomAMthI pasaMda karavA, paNa teNe e pasaMda karela vyaktionI jIvanacarcA ne vicArasaraNI taTasthapaNe noMdhavI. pasaMda karAyela sarakhA darajajAnA vyApArIo hoya ke vakIle, DaoNkaTare heya ke zikSake, kheDUte hoya ke na kare, A badhAnA paricayathI parIkSaka joI zakaze ke. vArasAmAM anekAMtadaSTi maLavAno dAvo karanAra ne te bAbata vadhAre gaurava, lenAra jene karatAM jainetare keTale aMze UtaratA che, caDiyAtA che ke lagabhaga barAbara che. jIvato anekAMta ApaNane jAgatA rahevA, pitAnI jAtane ke bIjAne anyAya na karavA pharamAve che. eTale ApaNe mAtra sAMpradAyika abhinivezane lIdhe pitAnA saMpradAya vize tema ja bIjA saMpradAyo vize je aghaTita vidhAne karyA karIe chIe, tethI bacatA rahevuM e ApaNe prathama dharma che, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana - have ApaNe tapAsavAne chelle muddo bAkI che ke jIvate anekAMta sAmudAyika dRSTie jaina paraMparAmAM kyAreya hatuM ne Aje paNa che? A praznano javAba lAge che te aghare nathI. ema te dareka jaina mAne ane kahe ja che ke anekAMta e mukhya jaina siddhAMta mAtra tAvika ja nahi, paNa vyAvahArika sudhdhAM che. ene artha e thayo ke tatvajJAnanA vicArapradezamAM agara jIvananA pratyeka kAryakSetramAM je anekAMtano upayoga thAya, te te bIjI kaI paNa daSTi karatAM vadhAre salAmata tema ja upayoga karanArane vadhAre mAM vadhAre samAdhAnakAraka nIvaDe che. ApaNe jaina paraMparAnAM badhAM ja kSetramAM A kasoTI lAgu pADI jevuM joIe ke anekAMtadaSTie temAM keTale jIvaMta phALo Ape che ke atyAre keTale phALo Ape che. jIvananA dharma, karma, sAhitya, samAja ane rASTra eTalA vibhAge karI vicAra karIe. prathama ApaNe joIe ke jaina paraMparAnA dhArmika jIvanamAM anekAMtanuM sthAna zuM rahyuM che ne atyAre zuM che? bhagavAna mahAvIra pahelAnA samayanI vAta jatI karIe. mAtra temanA pachIne Aja sudhIne dhArmika ItihAsa tapAsIe te spaSTa jaNAze ke anekAMtane pitAnA sarvazreSTha siddhAnta tarIke sthApanAra AcAryo ke vidvAne pitAnA jIvanamAM anekAMta bhAgye ja utArI zakyA che. enA purAvA vAste bahu dUra javuM paDe tema nathI. digaMbara ane zvetAMbara be mukhya phirakA tarapha prathama najara kare. zvetAMbara phirakAmAM evuM kayuM tattva che ke jene lIdhe digaMbarene juduM ja rahevuM paDe ? agara digaMbaremAM evI kaI bAbata che ke je zvetAMbarene alaga rAkhe ? koI utkaTa tyAgI digaMbara phirakAmAM thayo hoya, te zuM te tyAgI vetAMbara phirakAe nathI janmAvyA ? zvetAMbara phirakAnA vastradhAraNathI zithilatA AvatI ja hoya, te digaMbara phirakAmAM zithilatAnuM nAma paNa hevuM na ja joIe. digaMbara zAstro ane zvetAMbara zAstro vacce oLaMgI na zakAya evI khAI te zuM eka lITI paNa nathI ke je bannene maLatAM, ekarasa thatAM roke. je banne phirakAo AkhA jagatane sukha ane zAMti pUrAM pADanAra tarIke anekAMtane upadeza karavA nIkaLyA che ne pahelethI ja banne phirakAnA vidvAno zAstromAM anekAMtanuM nagAruM vagADatA AvyA che, te bane kyAre paNa maLyA che kharA? ane te temane arasaparasa bheTAvyA che kharA? temanA tIrthakalaha anekAte patAvyA che kharA ? je phirakAo ke je phirakAnA agresara vidvAno ane AcAryo pitAnI aMdaranA taddana sAmAnya Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvate anekAna [870 jevA matabhedone zamAvI na zake, teomAM anekAMtanuM tattvajJAna ke anekAMtamaya dharma che ema koNa kaheze? ThIka bhalA, ethI AgaLa cAlI joIe. theDI vAra ema mAne ke anekAMtadaSTi mAtra eka ja jena phirakAne varI che, te pachI te phirakAnA anuyAyIone ApaNe jarUra pUchIzuM ke bhAIo! tamArA vetAMbara ke digaMbara koI eka ja phirakAmAM pahelethI Aja lagI gaNa-gachanA nAnA nAnA aneka vADAo kema paDyA ke je vADAo ekabIjAthI dUra rahevAmAM ja mahattva mAnatA AvyA che ? zuM anekAMta e sAMdhanAra che ke bhAgalA paDAvanAra che? je bhAgalA ja paDAvanAra hoya te tamAruM sthAna duniyAnA bIjA koI paNa UtaratAmAM UtaratA paMtha karatAM caDiyAtuM nathI. sAMdhanAra hoya, te tame pitAnA phirakAmAM paDatA nAnA nAnA bhAgalAone paNa sAMdhI na zakavAne kAraNe jIvanamAM anekAMta utArI zakyA nathI, anekAMtane jIvate rAkhI zakyA nathI. bahu jUnA vakhatanI vAta jatI karIe ane chellA pAMcaso varSanA navA phAMTAno ja vicAra karIe, teya jaina paraMparAmAM dhArmika jIvana anekAMta vinAnuM ja jaNAze. sthAnakavAsI phirakAne pUchIe ke tame prathamanA be phirakAthI judA paDI anekAMta siddhAnta jIvate rAkhe che ke tenI cUMthAyelI kAyAnA vadhAre kaTakA karyA che? jo sthAnakavAsI phirakAe pitAnAM nAnAMmoTAM ToLAMne sAMdhavA pUrato ane dhAnI dazIe Ama bAMdhavI ke tema bAMdhavI tenA eka nirNaya pUrato paNa anekAMta jIvI batAvyo heta, to eTale te saMtoSa thAta ke jIvanamAM anekAMtanI hatyA karanAra prathamanA be phirakAo karatAM A navA phirakAe kAMIka anekAMtanuM jIvana bacAvyuM, paNa ApaNe te bhUtakALanA ItihAsa ane vartamAna jIvanamAM joIe chIe ke cha kerI, ATha keTInA belanI saMkhyA pUratA agara amuka pATho bolavA na bolavAnA bheda pUratA, agara keLAM khAI zakAya ke nahi te pUratA, agara paryuSaNa parva amuka tithie karavA na karavA pUratA anaMta jhaghaDAo vadhArI anekAMtanA aneka aMta karI nAkhyA che. TUMkamAM, jaina paraMparAnA dhArmika ItihAsamAM anekAMta jIvate to najare ja paDato nathI. hA, kalpanAmAM teNe anekAMta eTale lagI vistAryo che ke anekAMtanuM piSaNa karanAra eka khAsuM svataMtra sAhitya sarjAyuM che. paraMtu A sthaLe e vAta khAsa bhArapUrvaka noMdhavA jevI che ke anekAMtanI vyAkhyA karatAM AcAryoe ne vidvAnoe je udAharaNa ne dAkhalAo ApyA che ne hajuye Ape che, te udAharaNo vALanA agra upara nAcI zakAya ke nahi e praznanA maraMjaka javAba jevA che. AkAzane phUla che paNa e Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -878 ] darzana ane ciMtana sAbitI sudhI anekAMta gayo che, paNa maMdire judA hovA chatAM eka ja tIrthamAM zvetAMbara digaMbare salAha saMpa ane pUrNa samAdhAnIthI rahI zake ke nahi ane rahI zake te kevI rIte, tema ja na rahI zake te kevI rIte-- ene nirNaya karI khulAse ATalA jhaghaDAzAstranA anubhavane pariNAme paNa anekAMtanA mahArathIoe haju lagI A nathI. dhArmika jIvanamAM eka ja chinnabhinna thayelA ane najIvI bAbatamAM paNa sthAna ke mahiSa yuddha karanAra dharmavidvAne je pitAnI paraMparAmAM anekAMtadaSTi ke anekAMtajIvanano dAvo kare, te emaNe AMkha ADA pATA bAMdhyA che, je bIjAne ne pitAne jevA nA pADe che, ema ja kahI zakAya. karmapradeza eTale dhaMdhAnuM kSetra. dhaMdhAmAM anekAMta lAgu paDI zake ke nahi e praznano uttara jene kadI nakAramAM na ja Ape. have ApaNe joIe ke temaNe dhaMdhAnA kSetramAM anekAMta kyAM lagI paDyuM che? jIvana jIvavA aneka vastuo joIe, kAma paNa aneka jAtanAM karavAM paDe. ApaNe jaina paraMparAne pUchIe ke tAre nabhavuM hoya te kaI cIja vinA ane kayA vinA cAlaze? ane tema chatAM ApaNe joIe chIe ke jene eka ja dhadhe zIkhyA che ne eka ja dhaMdhA tarapha dhase jAya che. te dhadhe che vyApAra ke nokarIne. zuM jene khetInI jarUra nathI ? zuM vahANavaTA ke vimAnI sAhasonI jarUra nathI? zuM Atma ane pararakSaNa mATe kavAyatI tAlImanI jarUra nathI ? zuM temane pitAnI svacchatA mATe ne pitAnA Aregya mATe bIjAonI svacchatA ane Arogyano ja bhAga levo ghaTe ? ApaNe jaina lekene dhadhe ane tene pariNAme temanI kacarAtI jatI zArIrika, mAnasika zaktino vicAra karIzuM, te ApaNane spaSTa jaNAze ke jene dhaMdhAnA kSetranI bAbatamAM ekAMtI thaI gayA che. emane sAruM anAja, sArAM phaLa ane svaccha dUdha ghI joIe, paNa enA utpAdaka dhaMdhAo e na karI zake ! eTale anekAMtano vicAra mAtra vidvAne ne dharmaguruo pUrato ja che, emaemaNe mAnI lIdheluM hovAthI te pratyakSa jIvanamAMthI sarI gayo che. sAhityane pradeza laIe. jenono dAvo che ke anekAMta jevI vizALa ane udAra dRSTi bIjI ekya nathI, ane chatAMya ApaNe hamezAM mAtra gRhastha jene ja nahi, paNa tyAgI ane vidvAna jaina sudhdhAMne sAhityanI ekeeka zAkhAmAM bIjAne hAthe pANI pItAM ne bIjAnA pramANapatrathI phulAtAM tema ja bIjA saMpradAyanA vidvAnuM na chUTake anusaraNa karatAM joIe chIe. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvate anekAnA [ 879 je anekAMtadaSTi aneka bAjuothI aneka vastuonuM aneka rIte jUnuM navuM jJAna saMcita karavA prerI zake, te ja anekAMtadaSTinI himAyata karanAra vargamAM jyAre sAhitya-upAsanA ane vidyA-upAsanAnI bAbatamAM ATaluM badhuM pAmarapaNuM dekhAya, tyAre ema ke mANasa mAnI zake ke jana paraMparAmAM anekAMtadaSTi jIvatI che? have samAjakSetra laI vicArIe. samAjane mULa pAye lagnasaMsthA che. ene asalI uddeza e che ke mANasa pitAnI zaktinA niraMkuza Avegone maryAdita ane vivekI niyamana dvArA kAbUmAM laI tene evI rIte viniyoga kare che ke jethI samAjataMtu cAlu rahe ane te uttarottara vadhAre abhyadayavAna bane. A udezanI daSTie lagnasaMsthA mAMgalika ja nahi, paNuM pavitra tema ja AzIrvAdarUpa paNa che. je ethI viparIta mAtra dehavAsanA prerita lagnasaMsthA cAle te e nathI mAMgalika ke nathI pavitra, UlaTI zAparUpa che. jyAM lagI A viveka jAgarUka rahe che ane tenuM ja piSaNa vicArake dvArA karavAmAM Ave che, tyAM lagI anekAMta e saMsthA paratve jIvate che ema kahI zakAya. ApaNe bhUtakALane ItihAsa ane vartamAna ApaNA samAjanuM mAnasa joIe, te ApaNane jaNAze ke A bAbatamAM anekAMta jIvita rahyo nathI. jaina samAjamAM vicArakenuM mukhya sthAna tyAgIo bhegavatA AvyA che. tyAgIonI A saMsthA mAtra eka ja Azrama upara bhAra ApatI AvI che ane atyAre paNa e ja rIte bhAra Ape che. tethI e lakhANamAM ke upadezamAM jyAM ne tyAM ke jyAre ane tyAre eka ja vAta kahetI AvI che ke lagna e te nakAmI upAdhi ane baMdhana che tema ja e apavitra che. Avo satata upadeza ane pracAra hovA chatAM prakRtithI ja je saMsthA samAja sAthe saMkalita che, te nAbUda thaI nathI ane thavAnI paNa nathI. paraMtu evA akAntika upadezanuM samAja-mAnasa upara eka pariNAma e AvyuM che ke te lagnasaMsthA nabhAvye jAya che, paNa jANe parANe gaLe Dhela bAMdhyuM hoya te rIte ja te tene bajAve che. eka bAju Avega ane pharajo utsAhabhera vyaktione lagna tarapha prere che ane bIjI bAju tene manamAM UMDe UMDe vArasAgata lagnanI apavitratAnA vivekazanya saMskAra piSAtA jAya che. pariNAme kauTuMbika jIvanamAM jyAre aneka jAtanI javAbadArInA prasaMge Ave che tyAre mANasa vivekadRSTi na hovAthI moTe bhAge kaMTALI gya raste kADhavAne badale lagnasaMsthAnI apavitratAne smaraNe Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 3. darzana ane citanA kauTuMbika jIvanane niMde che ane bhArarUpa gaNe che. je e mANasa kuTuMbamAM rahe che, teya te tenuM kAMI lIluM nathI karato. je te kuTuMba cheDI ga le che, toya te ghaNI vAra e yogane bhogathI kharaDe che. eNe apavitratA ke pavitratA kyAM rahe che e prathamathI ja jANyuM na hatuM. eNe te mAnI lIdheluM ke kuTuMbabaMdhana e apavitra che ane kuTuMbathI chUTAcheDA e pavitra che. je enAmAM jIvaMta anekAMtanA saMskAre prathamathI ja siMcAyA hota, te te ema mAnata ke pavitratA ke apavitratA e bane manogata ja che ane tethI te mananA pavitra paNa upara bhAra ApI tene sAcavavA ane poSavAne. prayatna karata ane pariNAme te lagnasaMsthAnA uddezane jIvanamAM utArI zakata ane potAnI nabaLAI lagnasaMsthA upara na lAdata. Aje to bhagavAsanAnI prabaLatA, je magata eka apavitratA ane bhAre nabaLAI che, te ja lagnasaMsthA upara lAdavAmAM Ave che ane pariNAme Akho samAja moTe bhAge lagnasaMsthAnI javAbadArIonI daSTie ke tyAgI saMsthAnI javAbadArIonI dRSTie cheka ja nabaLo paDyo che. bIjo prazna UMcanIcanI bhAvanAno che. jyAre janma, sattA ane saMpatti AdinI bAhya daSTie UMcanIcatA mAnavA-manAvavAne sanAtana dharma purajozamAM hato, tyAre bhagavAna mahAvIra ane tathAgata jevAe caDatA-UtaratApaNAnI kasoTI (guNanuM tAratamya che e vAta pitanA vyavahArathI samAja sAme mUkI. A vize jIvaMta anekAMtanuM je dRSTibindu hatuM te vIranA vArasadAre ApaNe na samajI zakyA ke na tene vyavahAramAM sAcavavA mathyA. banyuM ema ke mAtra dharmakSetre ja nahi, paNa karma ane samAjakSetre paNa ApaNe pAchA purANa sanAtana dharmanI UMcanIcanI bhAvanAmAM ja saMDovAyA. yogyatAne vadhAravA ane phelAvavAnA prayatna dvArA je dalita ane patita jAtiono uddhAra karavAnuM kAma mahAvIre vArasadArane soMpyuM hatuM, te kAma karavAne badale vArasadAre pAchA, ame caDiyAtA ne tame UtaratA, e ja bhAvanAne vamaLamAM paDI gayA. emaNe brAhmaNone vaLato javAba Ape ke brAhmaNa jAti ucca nathI. brAhmaNa jAtinA sadgaNone apanAvyA sivAya ene UtaratI. mAnavA-manAvavAnuM kAma eka bAju cAlu rahyuM, bIjI bAju prathamanA dalita ane patine vyavahAramAM nIca mAnavA-manAvavAnuM paNa cAlu rahyuM. sthiti, tyAM lagI AvI ke jaina samAja mAtra sthAnabhede utpanna thayelA savAla, piravAla, zrImAla Adi aneka jAti-upajAtionA bhAgalAmAM vaheMcAI Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvatA anekAnta [ 81 gayA ane nAnA nAnA goLamAM vaheMcAI kSINvIya thavA lAgyA. * vIsA dasAne UtaratA gaNe, tA dasA pAMcAne ane pAMcA aDhAiyAne. saMskAra, uMmara ane bIjI badhI yAgyatA hovA chatAM eka jAtanA bIjI jAta sAthe ane eka gALane khIjA gALa sAthe lagnavyavahAra TUMkAyA. lagna ane khIjI jarUrI khAkhatAmAM jaina samAja khIjA samAjo sAthe chUTAcheDA karye ja jatA hatA, ane vadhArAmAM te aMdaroaMdara paNa. saMbaMdha pASavAne badale teDavA lAgyA. saMkucitapaNAnuM jhera mAtra lagnasaMbaMdhanA viccheda sudhI ja na aTakyuM, paNa teNe dhakSetramAM paNa praveza karyo. zvetAMbara ane digaMbarAnA lagnasaMbaMdho vicchinna thayA ane digaMbara rikAmAM te A vize eTale sudhI asara karI che ke te samAjane pratiSThita paMDitavaga digaMbara dasAbhAI ene pUjA-adhikAra paNa kabUlatA nathI. dasA kAmane! digaMbara game tevA saMskArI ke vidvAna hAya, paNa te sarvasAmAnya madizamAM pUjA-adhikAra meLavI zakatA nathI; eTaluM ja nahi, paNa jo teNe kacAMya eve sthAne pUjA karI, te tene khIjA varga dvArA kArTe dhasaDavAnA dAkhalAe paNa Aje bane che, je anekAMte sadguNane ja ekamAtra nirabhimAna uccatAnI kasoTI kahela, te ja anekAMta niSThANu thatAM Aje bhAIomAM na sadhAya evA bhAgalA pADI rahyo che. chelle rASTrIyatAnA pradeza upasthita thAya che. jaina samAjane tyAgIvarga ApameLe dIrghadaSTipUrvaka kayAre paNa rASTrabhAvanA poSatA rahyo hoya ema itihAsa jotAM jaNAtuM nathI. alabatta, kaiAI parAkramI ane samajadAra nararatnA samAjamAM pArka ane te mukhyapaNe peAtAnI sUjhathI rASTroddhAranuM kAma kare ne temAM jaza meLave, teA pAchaLathI jaina tyAgI ane vidvAna varga paNa tenA rASTrakA nI yazogAthA gAya ane prazasti race. bhAmAzAha pratApane madada kare tyAra bAda tenI yazAgAthA Aja sudhI paNa gavAtI ApaNe sAMbhaLIe chIe. jovAnuM e che ke A rASTrakAryanI prazaMsA svayaM vicAraprerita che ke te leAkapravAhanuM anusaraNa che ? je vastupAla, bhAmAzAha ke khIjA kAI paNa tevA vIranA rASTroArakAya ne anekAMtanA vivekamAM dharamULathI ja sthAna rahyuM hAta to te viveka jainasamAjamAM evuM kAya satata cAlu rAkhavAnI ane poSavAnI preraNA Apata, paNa ApaNe ethI UlaTu joI e chIe. kAI paNa tyAgI ke dharmazAstrI paDita rASTrakathAne vikathA kahIne utArI pADe che ane rASTrIya pravRttine rAjyavirudghAtikrama-aticAra kahIne temAM joDAtA utsAhI yuvAne hateAtsAha kare che. . eka yuga evA para Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 982] darzana ane ciMtana hato ke jyAre rASTrakArya ane rASTrIya pravRtti e zabda sAMbhaLatAM ja kAnamAM zastrane khaNakhaNATa saMbhaLAto. te vakhate ahiMsAnA upAsake evuM pratipAdana karatA ke jaina dharma ahiMsAmUlaka hovAthI hiMsA sAthe saMkalita rASTra kArya ke rASTra krAMtimAM sAce jaina kevI rIte joDAI zake ? tarata ja bIje yuga evo Avyo ke rASTrotthAnanI pratyeka pravRtti ahiMsA upara geThavAI ane te dRSTie calAvavAmAM AvI. A vakhate ahiMsA siddhAntano ananya dAvo karanAra keTalAka tyAgIo ane paMDita kahevA lAgyA che ke rAjakIya pravRtti yA rASTrIya pravRttimAM ahiMsAnuM pAlana zakya nathI. ahIM prazna e che ke ahiMsAnuM pAlana kyAM ane kevI rIte zakya che, e te pakSakAe jaNAvavuM joIe. je rASTrIya pravRttimAM emane ahiMsAnI zakayatA na jaNAtI hoya te sAmAjika ane kauTumbika pravRttimAM enI zakyatA kaI rIte saMbhave ? chevaTe te evA vicArakone mate ahiMsAnI zakyatA eka mAtra munimArga ane muni-AcAro sivAya anyatra saMbhavavAnuM bhAgye ja phalita thaze ane munimArga ke muni-AcAra eTale chevaTe ekAMtika nivRtti ke niyitA e ja artha phalita thaze, jenuM mUlya terApaMthanI nivRtti karatAM jarA paNa vadhAre siddha nahi thAya. dAnane niSedha, sArvajanika hitagravRttine niSedha, eTaluM ja nahi, paNa jIvadayApAlana sudhdhAne niSedha, e terApaMthanI nivRtti; ane bIjI bAju AvI nivRttinA saMskAra seva gRhasthavarga bane teTaluM vadhAremAM vadhAre dhana vagaramahenate ke ochAmAM ochI mahenate saMdharavAnI vRttivALo rahe. A ahiMsA keTalI suMdara ! bIjAonI sukhasagavaDane bhoge saMgrahAtA dhana upara guruvarga nabhe, paNa te ja dhanane samucita viniyoga karavAno upadeza sudhdhAM ApavAmAM te pApa mAne-AvI ahiMsAnI viDaMbanA ahisAnuM svarUpe na samajavAne lIdhe ochevatte aMze AkhA samAjamAM pravarte che. rASTrIya pravRtti, je atyAre ahiMsAmUlaka zarU thaI che, temAM khAdInuM sthAna che. kapaDAM paheravAM ja che, to pachI yantraniSpanna ane paradezI kapaDAM kharIdI te vATe dhananA durupayogane mArga khulle karavo emAM ahiMsA che ke khAdI aMgIkArI nirudyogIone be keLiyA anna pUruM pADavAnI samaja dAkhavavI emAM ahiMsA che? e ja rIte rASTrIya pravRttinuM bIjuM aMga dalita jAtione uddhAra che. keNa e samajadAra ahiMsAvAdI haze, je A pravRttine sarvathA ahiMsAmUlaka nahi mAne? ane chatAM ApaNe joIe chIe ke jaina samAjanA ahiMsepAsakee A pravRttine cheka ja avagaNuM che. je Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvate anekAnta [883 dezamAM janmavuM, rahevuM ane nabhavuM, je varganA khabhA ane pITha upara besavuM ne jIvana TakAvavuM, te deza ane te varganI sukhasagavaDane prazna Ave ane te paratve pitAnuM rUDha vartana badalavAne prazna Ave tyAM nivRttinI vAta karI ke bIje tarkavAda upasthita karI pitAnI jAtane bacAvI levI e AcAramaya anekAMtano mRtyughaMTa nahi te zuM che ? jaina samAjane bIjA samAjonI peThe jijIviSA che. te jIvate AvyA che ane hajI paNa jIvaze. jIvana e chevaTe parANe paNa samanvaya ke samAdhAnI vinA zakya ja nathI. eTale jaina samAjamAM e samajAya ke samAdhAnarUpa anekAMtane sthAna na ja hatuM ke AgaLa sthAna nahi rahe ema te na ja kahI zakAya. A sthaLe je kahevAno Azaya che te eTalo ja che ke parANe, aNusamaje ke bIjAnI dekhAdekhIe AcaravAmAM Avela anekAMta e nathI hoto tejasvI ke nathI banate prANapada. jaina paraMparAe je lAMbA kALa lagI anekAMtanA vicAre sevyA hoya ane te vizenuM DhagalAbaMdha sAhitya racyuM tema ja pivuM hoya, te bIjA badhA samAje karatAM tenI pAsethI vadhAremAM vadhAre jIvaMta anekAntanA pAlananI koI AzA seve, te e bhAgye ja ajugatuM kahevAya. emAMya jyAre dezamAM koI e prAjJa manuSya pAke ke jenI samagra vicArasaraNI ane kAryapaddhati chavatI anekAMtadRSTi upara ja racAI ane ghaDAI hoya ane te ApaNI sAme hoya, tyAre ene oLakhatAM ane apanAvatAM anekAMtavAdIo saheje paNa pAchA paDe, te ema kema kahI zakAya ke anekAMtavAdanA anuyAyIomAM te vAda Ave che ? -zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, rajata mahotsava graMthamAMthI uddhata. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubinduno paricaya [ 17 ] [1] pratiparicaya 1. s prati: A hetubinduTIkAnI prati Catalogue of Manuscripts at Pattan Vol. I (G. O. S. Vol. LXXVI ) pR. 177 mAM sUcavavyA pramANe saMdhavI pADAnA trADapatrIya bhaMDAranI naM 302 vALI che, jenA tADapatranI laMbAI 12 IMca ane pahoLAI 1 IMca che ane patra 216 che. AkhI prati jINuM che. tenA patra naM 6, 21, 27, 52, 117 ane 178 patra taddana nAza pAmyA che. zarUAtano lagabhaga 20 patramAM patrasaMkhyA truTita che. khUNane bhAgI gayela hovAthI tenI sAthe ghaNe sthaLe DuMka lakhANa paNa nAza pAmyuM che. jyAM jyAM gheDuM ke ghaNuM lakhANa pAnuM tUTI javAthI nAza pAmyuM che tyAM tyAM lagabhaga badhe sthaLe ame tUTatA pAThanI puravaNI [ ] AvA kASThakamAM karI che. A sivAya pratimAM vacce kavacita akSare gayelA che, te paNa banyuM tyAM evA ja kASThakamAM amArA taraphathI joDavAmAM AvyA che. je pATha ame amArA taraphathI zuddha kya che te mULapATha kAyama rAkhI ( ) AvA kASThakamAM Apyo che. prastuta pratinA mArjinamAM kyAMka kyAMIka TippaNe che, te ame yathAsthAna pAdanoMdhamAM lIdhAM che. eka patra koI bIjI ja hetubinduTIkAnI pratinuM prastuta pratimAM AvI gayeluM che, jemAM prastuta pratinA 207mAM patranuM lakhANa che. e vadhArAnA patramAMne pATha prastuta pratinA pATha sAthe kyAMIka jUde paDe che. ame e banne pAThe sarakhAvI emAMthI je vadhAre zuddha lAgyo tene mULamAM rAkhyo che ane bIjA pAThane pAThAMtara tarIke rAkhyo che. vadhArAnA patrane saMketa navIna rAkhyo che, ane prastuta pratinA e patrane saMketa =purAtana rAkhela che. e vadhArAnA patravALI prati prastuta pratine Adarza ke tenI nakala nathI lAgatI. enAM be kAraNa chepaheluM te e ke je e prastuta pratine Adarza agara nakala hoya te tenI sAthe eka vadhArAnA * gAyakavADa orienTala sirIjhamAM prakAzita hetubindunI prastAvanA Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindunA paricaya [ 885 patramAM ATalA badhA pAThabheda bhAgye ja saMbhave. IjuM ane baLavattara kAraNa e che ke ame je TimeTana bhASAntara sAthe prastuta pratine pATha sarakhAvyA che te TikhaTana bhASAntara sAthe A vadhArAnA patramAMneA pATha prastuta pratinA pATha karatAM vadhAre pramANamAM maLatA Ave che. te uparathI ema lAge che ke je saMskRta pratine AdhAre TimeTana bhASAntara karavAmAM AvyuM haze te ane prastuta vadhArAnA patravALI pratinuM mULa kAI eka judI ja nakala hAvI joI e. A sivAya A vadhArAnA patra uparathI . ema paNa samajAya che ke jyAre prastuta prati gujarAtamAM lakhAI agara kAMya bahArathI lAvI saMgrahAI tyAre kAI khIjI prati paNa sAthe hAvI joIe, ane A rIte hetubinduTIkAnI aneka pratie lakhAi jyAMtyAM phelAvA pAmatI ane saMgrahAtI hAvI joI e. amAruM A anumAna khIjI rIte paNa puSTa thAya che. te e ke dUra dakSiNamAM vidyAnaMda jevA digaMbara AcAryoe lakhelA grantheAmAM ane pATaNa jevA gujarAtanA aneka zaherAmAM aneka AcAryone hAthe lakhAyela aneka judA judA granthAmAM hetubinduTIkAnA lAMbA lAMbA utArA thayelA che, tema ja himAlayanA TimeTa jevA dUra pradezamAM tenAM bhASAntarA thayAM che.1 prastuta pratine aMte tenI lakhyA sAla che, paNa zarUAtanA be AMkaDA khaMDita che. mAtra 75 ne aka spaSTa che. ( jue pR. 229) A khaMDita aMkane sadgata zrI. sI. DI. dalAle 10 ke 11 aMka hovAnI kalpanA karI che. tadnusAra te aMka vikrama saMvata 1075 ke 1175 kadAca hoya. pratilekhananI pUrNAMhutinI tithi ravivAra mAgasara vide 7 che. lekhakanI prazastine eka zloka guma thayA che ane khIjo adhUrA che, tethI lekhakanA paricaya maLatA nathI. prastuta prati pa, abhayakumAranI mAlikInI che. e vizenI prazastinA traNa zlokA ochAvatte aMze truTita che (pR. 229). 5. abhayakumAra e kAI sAdhu ja che te vize te zaMkA rahetI ja nathI, kemake jema tenuM vizeSaNu paMDita=gaNI che tema tenA gacchane brahmANu kahela che. A brahmAgacchIya 5. abhayakumArane vizeSa paricaya sulabha nathI. prastuta pratinI likhi che te devanAgarI, paNa te bahu ja prAcIna nevArI jevI pU dezIya devanAgarI che. tene saralatAthI vAMcI te uparathI vizvasta kAma 1, juo AgaLa hetubindunA prabhAtra ane upayAga'e mathALA nIcenuM lakhANa, 2. jIe temanA keTaleAganI prastAvanA, pR. 42. 3. mAravADamAM je vamANu gAma che tenA jauparathI brahmANa gaccha'nAma paDeluM che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 886 ] darzana ane ciMtana levuM e bahu ja agharuM ane samayasAdhya hatuM, paNa munizrI puNyavijayajIe atizrame ane lAMbe gALe enA uparathI kAgaLa upara eka suMdara ane supaTha devanAgarI akSaramAM pratilipi karI ApI. e pratilipi temaNe amane bheTa rUpe ja ApelI, paNa cAlu zatAbdInI lekhanakaLAne suMdara namUno pUre pADatI e pratilipi gUjarAta purAtatva maMdiranA zrImad rAjacaMdra jJAnasaMgrahamAM kAyama mATe mUkavAmAM AvI che. joke A pratilipi uparathI ja ame presakopI karAvI hatI, paNa saMpAdana karatI vakhate asalI tADapatranI prati sAthe milAna karavAmAM AvyuM che. tene lIdhe ane A pratinI madadane lIdhe pratilipimAM je khAmIo rahI gayelI te dUra karIne ja saMpAdana karavAmAM AvyuM che. 2. Tua: Bstan-hgyur, Mdo (Cordier : Catalogue du Fonds Tibetain, Paris, 1915) CX1. 6 hetubinduTIkAnuM TibeTana bhASAntara che. A bhASAntara vizvabhAratImAMnA vidyAbhavanagata pustakasaMgrahamAMthI meLavavAmAM AveluM. te bhASAntara sAthe S pratinuM bane tyAM lagI akSareakSara milAna karavAmAM AvyuM che. e sarakhAmaNInuM mukhya-- paNe nIce pramANe pariNAma AvyuM che - (1) jyAM jyAM patrasaMkhyAne naMbara naSTa thavAthI ane bIjA kAraNe pa UlaTAMsUlaTAM thaI gayelAM ane tene lIdhe artha besADavAmAM bahu ja muzkelI paDatI te patre yathAvat goThavavAthI dUra thaI. . (2) keTaleka sthaLe pratino pATha lipidurbodhatAne kAraNe agara para parAgata lekhaka-doSane kAraNe vikRta thaI gayA hatA te sudharyo. | (3) aneka sthaLomAM navA pAThAntare tAravI zakAyAM; je TibeTana bhASA nara uparathI pratisaMskRta rUpe pratisaMskAra karanAra zrI. pI. tArakase tAravelA te temanA ja zabdomAM phUTanoTamAM levAmAM AvyA. ' (4) AkhI 5 pratimAM jyAM jyAM ekAda akSara ke pada lupta thayela hatAM te A pratinI madadathI maLI AvyAM. ekaMdara pratinI madadathI AkhA saMpAdana daramiyAna arthabodha karavAmAM ghaNuM saralatA prApta thaI che. (5) ema paNa banyuM che ke 5 pratinI madadathI pratinAM pAtronI keTaleka sthaLe avyavasthA hatI te paNa dUra thaI che, ane jyAre ghaNe sthaLe 1. Ano paricaya De. vidyAbhUSaNe paNa pitAnA pustaka A History of: Indian Logic, p. 332 mAM Apyo che, Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya L[ 880 ema samajAtuM ke T pratigata bhASAntara mULa lekhanuM yathArtha pratibimba che tyAre ghaNe sthaLe ema paNa samajAtuM hatuM ke $ pratinI pAThaparaMparA T gata pATha karatAM mULa lekhanI vadhAre najIka che. e juduM kahevAnI jarUra nathI ke TibeTana bhASAntarakAre eTalI badhI cokasAIthI pitAnuM kAma karatA ke temanA bhASAntaramAM navI bhUla na umerAtI, je mULamAM bhUla hoya te te bhASAntaramAM AvatI ja. eTale bhASAntarakAre arthajJa hoya te karatAM bhASAjJa vadhAre hatA. je e bhASAntarakAre pUrNapaNe viSayanA jJAtA hatA te dekhItI rIte bhUlabharelA Adarzagata pAThanuM yathArtha bhASAntara karI temAM Adarza pAThanI bhUla na ANata. 3. N prati : A prati hetubindurIkAnI 'Aleka saMjJaka anuTIkAnI che. enI pUrI nakala nepALanA rAjaguru paM. zrI hemarAja pAsethI tripiTakAcArya zrI. rAhula sAMkRtyAyana dvArA prApta thayelI. te prati sAva traTita prati uparathI thayelI nakala che. te prati kAgaLa upara lakhAyelI che. tenAM patronI pahoLAI 43 IMca, laMbAI 19 iMca ane patrasaMkhyA 81 che. patre badhAM ja astavyasta hatAM. je AgaLa jatAM P pratinI madada maLI na hatI te A pratine kaze ja upayoga karI zakAto nahi, ane patrasaMkhyA, je ame pAchaLathI vyavasthita karI te paNa atyaMta muzkela hatuM. A prati sAva truTita ane azuddha hovA chatAM teNe P prati vAMcavAmAM eTalI badhI madada karI che ke tene lIdhe tenuM truTitapaNuM jarAya sAlatuM nathI. ahIM e paNa kahevuM joIe ke je A prati na hota te amAre mATe P pratine upayoga karavAnuM kAma paNa kadAca jatuM karavuM paData ane atyAre je rUpamAM Adarza anurIkA chapAI che te rUpamAM kadI sulabha na thAta. 4. P prati : A paTaNAmAMnI bihAra enDa orisA ricarsa InsTiTyUTanA saMgrahamAM rahelA TibeTathI mULa saMskRta granthanA lAvavAmAM AvelA phoTAomAM rahela hetubinduTIkAlekanA pheTA uparathI pharI lIdhela pheTA che. InsTiTayUTamAMnA mULa phoTAno paricaya zrI. rAhulajIe nyAyabindu-anurIkA tarIke bhUlathI ApyuM che, paNa vastutaH te hetubinduTIkAnI anuTIkA "Aleka" TibeTanA bhaMDAramAM rahela mULa saMskRta prati tADapatra upara lakhAyelI che. tenAM patro 70 che, je 20 pheTapleTamAM samAvI levAmAM AvyA che. pheTAnA akSare bahu ja bArIka ane keTaleka sthaLe sAva aspaSTa che. lipi prAcIna nepALI che. A prAcIna lipi ukelavAmAM ane bArIka tema ja Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 888 ] darzana ane ciMtana aspaSTa akSare, je samadarzaka kAcanI madadathI paNa ghaNe sthaLe vaMcAtA nahi, tene vAMcavAmAM bhagnAga N pratie ghaNIvAra bahu upayogI madada karI che. pratiprApti s prati I. sa. 1926 nA mArca mAsamAM maLI AvelI. jyAre ame gUjarAta vidyApIThamAM rahI sanmatitarkanuM saMpAdana karatA tyAre enI tADapatrIya pratio meLavavA pATaNa gayelA. te vakhate aNadhArI rIte hetubindu (TIkA) ane tapaplava bane grantho maLI AvyA. ame e bannene upayoga sanmatinA saMpAdanamAM te karyo ja, paNa AgaLa jatAM e banne granthanuM saMpAdana karavAnuM paNa kahyuM. chevaTe tapaslava prathama prasiddha thayo ane A hetubindunI prati atyAre prakAzamAM Ave che. T prati zrIyuta puttama tArakasa M. A, LL. B. e TibeTana bhASAne abhyAsa karatI vakhate zAMtiniketana-vizvabhAratImAMthI meLavelI, ane jyAre teo 1937mAM pitAnA abhyAsane pariNAme tenA pAThAMtara pUratuM pratisaMskRtarUpAMtara laI amane madada karavA kAzImAM AvyA tyAre pharI e TibeTana bhASAntara paNa sAme rAkhavAmAM AvyuM, jene lIdhe eka bAjuthI temaNe pitAnuM pratisaMskRta sudhAryuM, ane bIjI bAjuthI amane pATha saMzodhana, pAThapUrti ane pAThAntara levA AdimAM bhAre kImatI madada maLI. N prati zrI. rAhulajI TibeTanI bIjI yAtrA vakhate nepALathI lAvela. te amane maLI, ane tenA uparathI eka presa kaoNpI AcArya zrI. jinavijayajIe zeTha zAMtilAla vanamALI pAse karAvI lIdhI. e asalI prati ane presakaoNpI bane AkhA saMpAdana daramiyAna upayogI siddha thayAM. P prati : A pheTo prati paTanA jaI 1942 nA unALAmAM paM. dalasukha mAlavaNiyA ane zrI. nathamalajI TATiyA M. A. bannee meLavI, ane tenA uparathI 1943mAM paMDita mAlavaNiyAe presa yogya keTalIka vAcanA taiyAra karI ane bAkInI vAcanA 1943nA chellA traNa mAsamAM temaNe paM. mahendrakumAra "abhaya"nI madadathI pUrI karI. uparyukta pratio uparathI karavAmAM Avela AkhA saMpAdanakArya daramiyAna hatubinduTIkA ane tenI TIkA "Aloka banemAM carcAyelA viSayo ane AvelA avataraNane lagatA aneka labhya granthane upayoga karyo che. tene AdhAre aneka sthaLe pADazuddhimAM madada maLI che ane TIkA tema ja anurIkAmAM Avela aneka avataraNanAM mULa maLI AvyAM che, je te te sthAne noMdhavAmAM AvyAM che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 89 hetubinduTIkAnA mudrANamAM s ane A prationA patrAMke [ ] AvA keSThakamAM ApyA che, ane AlokanA mudraNamAM P pratinA patrAMke paNa tevA ja kASThakamAM AvyA che. "a" patranI pahelI bAju sUcave che jyAre b" tenI bIjI bAju sUcave che. mudraNamAM hatubinduTIkAnA je cAra mukhya bhAga pADelA che te ame pADelA che; alabatta, bIjA ane trIjA bhAganuM viSayAnurUpe nAmakaraNa T pratimAM che. pahelA ane cothA bhAganuM nAmakaraNa T mAM nathI, paNa ame e cAre bhAgonuM viSayAnurUpa nAmakaraNa karyuM. che. e paNa phera dhavo joIe ke amAruM viSayAnurUpa nAmakaraNa te te viSayanI carcAnA prAraMbhamAM chApyuM che, jyAre T pratinA bIjA ane trIjA e banne nAmakaraNo te te viSayanI carcAne aMte Ave che. A cAra mukhya viSayavibhAga uparAMta bIjA paNa aneka zIrSa ke te te sthAne carcAtA agatyanA viSane lakSamAM laI tenI sUcanA arthe ame ja karyo che. A saMskaraNamAM sAta pariziSTo jaDelAM che. temAMthI pahelA pariziSTamAM hetubindu mULagata dArzanika ane vizeSa nAme ApelAM che. bIjA pariziSTamAM TIkAgata vizeSa nAme che. trIjAmAM TIkAgata avataraNa ane cethAmAM dArzanika zabda che. pAMcamA pariziSTamAM "Aleka anuTIkAgata vizeSa nAma che ane chaTTAmAM Alokagata avataraNo che. sAtamA pariziSTamAM TibeTana bhASAntarane AdhAre tema ja TIkA ane anuTIkAmAM Avela pratIkane AdhAre niSpanna thaI zakyo tevo mULa hetubindu pATha ApavAmAM Avyo che. aMte zuddhipatra ApavAmAM AvyuM che. [2] granthakAre - dhamakIrti prastuta saMskaraNamAM mULa grantha hatubindu che. tene kartA che dhamakIrti. dhamakIrtinuM jIvana kaI bhAratIya bhASAmAM hoya to te upalabdha nathI. enA jIvana vize je kAMI hakIkata maLe che te atyAre mAtra TibeTana sAhityamAM maLe che. TibeTana lekhakemAM mukhya che bustana (Buston) ane lAmA tArAnAtha. 1.History of Buddhism (Chos-hbyung) by Buston-Materi- alien zur Kunde des Buddhismus Heidelberg, 1931. Translated from Tibetan by Dr. E, Obermiller. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 890 ]. darzana ane ciMtana A banne lekhakenAM lakhANone AdhAre che. zerabaskIe dhamakIrtinuM jIvana Buddhist Logic Vol. 1nIM prastAvanA pR. 34mAM saMkSepamAM ApyuM che. joke A pahelAM DaoN. satIzacandra vidyAbhUSaNe mukhyapaNe lAmA tArAnAthane AdhAre History of Indian Logic mAM pR. 303 upara ApyuM che. TibeTana sAhitya dharmakIrtinuM jIvana varNave kharuM, paNa te jevuM varNave che te pUrNapaNe atihAsika te nathI ja, chatAM e paurANika jevA lAgatA jIvanamAM ghaNI bAbato sAcI hovA vize jarAya zaMkA rahetI nathI. DaoN. vidyAbhUSaNa karatAM pra. zerabAkInuM varNana pramANamAM TUMkuM che ane kAMIka vadhAre satyanI najIka che, tethI ame te varNana che tevuM ja ahIM utArI levAnuM pasaMda karyuM che. "Dharmakirti was born in the South, in Trima. laya (Tirumalla ? ) in a brahmin family and received a brahmanical education. He then became interested in Buddhism and adhered at first as a lay member to the Church. Wishing to receive instruction from a direct pupil of Vasubandhu he arrived at Nalanda, the celebrated seat of learning where Dharmapala, a pupil of Vasubandhu, was still living, although very old. From him he took the vows. His interest for logical problems being aroused and Dignaga no more living, he directed his steps towards Is'varasena, a direct pupil of the great logician. He soon sur. passed his master in the understanding of Dignaga's. system. Is'varselia is reported to have conceded that Dharmakirti understood Dignaga better than he could do it himself. With the assent of his teacher Dharmakirti then began the composition of a great work in mnemonic verse containing a thorough and enlarged commentary on the chief work of Dignaga. "The remaining of his life was spent, as usual, in the composition of works, teaching, public discu. ssions and active propaganda. He died in Kalinga Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindunA paricaya [8 in a monastery founded by him, surrounded by his pupils. "Notwithstanding the great scope and success of his propaganda, he could only retard, but not stop the process of decay which befell Buddhism on its native soil. Buddhism in India was doomed. The most talented propagandist could not change the run of history. The time of Kumarila and Sankaracarya, the great champions of brahmanical revival and opponents of Buddhism, was approaching. Tradition represents Dharmakirti as having combated them in public disputations and having been victorious. But this is only an afterthought and a pious desire on the part of his followers. At the same time it is an indirect confession that these great brahmin teachershad met with no Dharmakirti to oppose them. What might have been the deeper cause of the decline of Buddhism in India proper and its survival in the border lands, we never perhaps will sufficiently know, but historians are unanimous in telling us that Buddhism at the time of Dharmakirti was not on the ascendency, it was not flourishing in the same degree as at the time of the brothers Asanga and Vasubandhu. The popular masses began to deturn their face from that philosophic, critical and pessimistic religion, and reverted to the worship of the great brahmin gods. Buddhism was beginning its migration to the north where it found a new home in Tibet, Mongolia and other countries. "Dharmakirti seems to have had a forboding of the ill fate of his religion in India. He was also Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CeR ] darzana ane ciMtana grieved by the absence of pupils who could fully understand his system and to whom the continuation of his work could have been entrusted. Just as Dignaga had no famous pupil, but his continuator emerged a generation later, so was it that Dharmakirti's real continuator emerged a generation later in the person of Dharmottara. His direct pupil Devendrabuddhi was a devoted and painstaking follower, but his mental gifts were inadequate to the task of fully grasping all the implications of Dignaga's and his own system of transcendental epistemology. Some verses of him in which he gives vent to his deepest feelings betray this pessimistic mentality. " The second introductory stanza of his great worki is supposed to have been added later, as an answer to his critics. He there says, "Mankind are mostly addicted to platitudes, they don't go in for finesse. Not enough that they do not care at all for deep sayings, they are filled with hatred and with the filth of envy. Therefore neither do I care to write for their benefit. However, my heart has found satisfaction in this (my work ), because through it my love for profound and long meditation over (every ) well spoken word has been gratified"2 "And in the last but one stanza of the same work he again says, " My work will find no one in this world who would be adequate easily to grasp 1 Pramanavarttika. : 2 sa: nafarafangat a: Bass, nA'naryeva subhASitaiH parigato vidveSTayapImilaiH / tenA'yaM na paropakAra iti nazcintA'pi cetastataH, sUktAbhyAsavivardhitavyasanamityatrA'nubaddhaspRham // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [CES hetubindune paricaya its deep sayings. It will be absorbed by, and perish in, my own person, just as a river (which is absorbed and lost) in the ocean. Those who are endowed with no inconsiderable force of reason, even they cannot fathom its depth. Those who are endowed with exceptional intrepidity of thought, even they cannot perceive its highest truth."1 "Another stanza is found in anthologies and hypothetically ascribed to Dharmakirti, because it is to the same effect. The poet compares his work. with a beauty which can find no adequate bride. groom.' What was the creator thinking about when he created the bodily frame of this beauty! He has lavishly spent the beauty stulf! He has not spared the labor ! He has engendered a mental fire in the hearts of people who thereto fore were living placidly ! And she herself is also wretchedly. unhappy, since she never will find a fiance to match her!". " In this personal character Dharmakirti is repor: ted to have been very proud and self-reliant, full of contempt for ordinary mankind and sham scholar1 anadhyavasitAvagAhanamanalpadhIzaktinApyaSTaparamArthatattvamadhikAbhiyogairapi / mataM mama agatyalabdhasadRzapratigrAhaka prayAsyati payonidheH paya iva sva dehe jarAm // Quoted in Dhvanyaloka ( N. S. P. 1891 ), p. 217. 2 lAvaNyadraviNavyayo na gaNitaH klezo mahAnarjitaH, svacchadaM carato janasya hRdaye cintAjvaro nirmitaH / eSA'pi svayameva tulyaramaNAbhAvAdvarAkI hatA, ko'rtha zvetasi vedhasA vinihitastanvyAstanuM tanvatA / . Ibid. p. 216. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 894 ] darzana ane ciMtana ship. Taranatha tells us that when he finished his great work, he showed it to the pandits, but he met with no appreciation and no good will. He bitterly complained of their slow wits and their envy, His enemies, it is reported, then tied up the leaves of his work to the tail of a dog and let him run through the streets where the leaves became scattered. But Dharmakirti said, " just as this dog runs through all streets, so will my work be spread in all the world." zerabAskIe ApelA uparanA jIvanamAM samayano prazna carcA nathI, jyAre te prazna Do. vidyAbhUSaNa ane zrI. rAhulajIe carcA che. vidyAbhUSaNa dhamakIrtine astitva-samaya I. sa. 635-650 dhAre che, jyAre rAhulajI (vAdanyAyanI prastAvanA) temAM thoDe ja pheraphAra sUcavI te samayane 625 thI zarU kare che. A samaya eTale janmasamaya lekhavAne nathI. e mAtra tenA kArya kALano sUcaka che. A vize koI eka cokkasa nirNaya upara AvavuM e zakya nathI, tema chatAM paMDita mahendrakumAra nyAyAcArye akalaMkagranthatrayanI prastAvanA (pR-18-23)mAM e samaya vize je UhApoha karyo che te vizeSa saMgata lAgato hovAthI khAsa dhyAna kheMce che. te pramANe dharmanItino samaya 620 thI 690 Ave che. game tema he, paNa dhamakIrti sAthe saMbaMdha dharAvanAra keTalAka AgaLapAchaLanA mahatvane vidvAnonuM pauva parya nakkI karavAmAM te saMdehane bhAgye ja sthAna rahe che. amArA vicAra pramANe te paurvAparya nIce pramANe che. vaiyAkaraNa bhatRhari: udyotakara, Izvarasena ane kumAri e cAreya dhamakIrtinA samakAlIna hovA chatAM tenA karatAM ochevatte aMze vRddhasamakAlIna hovA joIe, kemake dhamakIrti Izvarasenano ziSya lekhAya che ane hetubindu AdimAM tenA matanI, acaMTa Adi TIkAkAranA kathanAnusAra, samAle. canA paNa kare che. e ja rIte te udyotakara, bhahari ane kumArika e traNenAM mantavyanI tIvra samAlocanA paNa kare che, jyAre te traNa vidvAne paikI koIpaNa dharmakIrtinA vicAranI samAlocanA karatA hoya tevuM cokkasa pramANa maLatuM nathI. jainatArkika samantabhadra ane prabhAkara e bane dharma kIrtinA samakAlIna hovA chatAM ladhusamakAlIna che, kemake samantabhadra dharma kIrtinA pramANuvArtikagata prathama paricchedanuM anukaraNa karI AptamImAMsA race che. 1. akalaMgraMthAtraya prastAvanA pR. 19. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 85 vyomaziva, alaMkara haribhadra jayaMta e cAreya dhamakIrtinA uttaravartI che, kemake te badhA dhamakIrtinAM mantavyonuM khaMDana kare che. dharmakIrtinA grantha ane tenI vyAkhyAonI je mAhitI zrI. rAhulajIe vAdaLyAyanAM pariziSTomAM pUrI pADI che tene AdhAre ahIM nIce mULa grantha ane vyAkhyAonuM keSThika ApavAmAM Ave che- dharmakIrtinA graMtha ane tenI vyAkhyAo graMthanAma vyAkhyAo vyAkhyAkartA vizeSa 1. pramANavAtika 1. svopajJavRtti dharmakIrti prakAzita 2. gni devendramati bhoTa bhASAntara 2. TI. zAkyamati 4.mA(mAnavAtivAra) prajJAbuta aiAzita 1. bhASyaTIkA jayAnanta bhoTa bhASAntara 2. ,, yamAri 5. TIkA zaMkarAnanda ravigupta 7. ) manorathanandI prakAzita 2. pramANavinizcaya moTa maSAntara 1. DhI dharmottara 2. TIkA jJAnazrIbhadra 3. nyAyabindu prakAzita 1. rIvo, dharmottara 1. dharmottarapradIpa durveka aprakAzita 2. TippA mAlavAdI prakAzita 2. TIma vinItadeva5 bhoTa bhASAntara 1. vyomavatI pR. 301, 307, 680 Adi. tulanA kare pramANuvArtika 1-13, 14, 15, 3-67, 68, 19, 2. akalaMkaWtraya, prastAvanA pR. 25. 3. zAstravArtAsamuccaya pR. 4, 15-32; anekAntajayapatAkA pR. 23, 33. juo pramANuvArtika 3, 181; 1, 219. 4. nyAyamaMjarI bhAga 2, pR. 107, 191. 5. De. vidyAbhUSaNa vinItadevane je samaya mAne che tenAthI kAMIka pAchaLano samaya rAhala mAne che, vizeSa mATe juo History of Indian Logic p. 320 ane vAdanyAyanI rAhulajInI prastAvanA, Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nimitra .' 896 ] darzana ane ciMtana rU. To kamalazIla bhoTa bhASAntara 4. TIkA 4. hetubindu 1. TIja (vivA) sarvara (dharmAdA ) kArita 1. zAstro. durveka 2. rIza vinItadeva bhoTa bhASAntara 1. saMsthA 1. vRtti dharmakIrti 2. TIkA vinItadeva 3. TIkA zaMkarAnanda 6. vAdanyAya prakAzita 1. TIkA vinItadevaM bhoTa bhASAntara 2. TokA zAntarakSita prakAzita 7. santAnAntarasiddhi bhoTa bhASAntara 1. TIma vinItadeva 2. acaMTa prastuta saMskaraNamAM bIje grantha hetubinduTIka che. tene kartA acaMTa che. nAma uparathI te kAzmIrI lAge che, ane lAmA tArAnAtha te vAtanuM samarthana paNa kare che. e jAte brAhmaNa hate. hetubinduTIkAnA TibeTana bhASAntaramAM traNa sthaLa "trANAtena" ema cokhkho nirdeza che (pR. 149, 166, 229). enuM bIjuM nAma dharmAkaradata che (pR. 233, 261). ema lAge che ke pAchaLathI arcanTa bauddha bhikSu thaye heya, ane bhikSuavasthAnuM e bIjuM nAma hoya. durveka, arcanTa sAthe 'bhaTTa vizeSaNa (pR. 233, 241, 243, 333, 323, 370, 377) je che jyAre dhamakaradatta nAma sAthe bhadanta (pR. 261) vizeSaNa yoje che, je bhikSu mATe ja prayukta thAya che. atuTIkAkAra durveka mitra pitAnI vyAkhyA "Aloka"nA prAraMbhamAM ja (pR. 233) e banne nAmane nirdeza kare che. arcaTanA jIvana vize AthI vizeSa mAhitI nathI, paNa enA pitAnA lakhANa uparathI (pR. 82, 87) tema ja durvekanA vyAkhyAna uparathI ochAmAM ochI enI nIcenI traNa kRtio hovA vize jarAya saMdeha raheto nathI- 1. juo pramecakamalamArtaDa pR. 50411 ane syAdvAdaratnAkara pR.812-0 2. History of Indian Logic, p. 329-32. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatubindune paricaya [ 8 . 1. kSaNabhaMgasiddhi (pR. 82, 87 327) 2. pramANuddhitvasiddhi (pR. 189) 3. hetubinduTIkA. acaMTanuM lakhANa kAzmIrI nyAyamaMjarIkAra jayanta agara vAcaspati mizra jevuM prasanna che, ane tenuM dArzanika jJAna bahu ja UMDuM tema ja vizada che. jyAM jyAM teNe bauddhamata ke darzanAnsaronA mate vize carcA karI che tyAM sarvatra tenA vicAronI pAradarzitA jaNAI Ave che. ema lAge che ke dharmakIrtine pitAnA jIvanamAM kadAca suga ziSya lAgyo na hoya, paNa uttara kALamAM te tene acaMTa jevA aneka sugya ziSyo sAMpaDyA che. nyAyabinduTIkAkAra dharmottara te A ja arcane ziSya che, ema tArAnAthanA ullekha uparathI siddha thAya che, kemake tArAnAtha dharmottarane dharmAkaradattanA ziSya tarIke nirdeza che, je dharmAkaradatta pote acaMTa ja che. e paNa phalita thAya che ke bhadanta thayA pachI ja dharmAkaradatte ziSyadIkSA ApI che. aTano samaya dharmakIti ane dharmottara vacce tema ja dharmakAti ane kamaLazIla tema ja prajJAkaragupta vacce paDe che. eTale tene jIvanakALa sAtamA saikAnA aMtima bhAgathI AThamA saikAnA prathama pAda sudhI to mAnavo ja joIe.. 2. duka mizra prastuta saMskaraNamAM trIjo grantha acaMTanI TIkAnI "Aloka nAmaka vyAkhyA che, jene kartA durveka mitra che. enA jIvananI vizeSa sAmagrI atyAre upalabdha nathI. je kAMI jANI zakAya che te tenI potAnI prazasti uparathI ja (pR.411). e prazasti uparathI nIcenI hakIkta spaSTapaNe phalita thAya che - 1. te pite vikramazilA vidyApIThanA adhyakSa ane pAchaLathI DibeTamAM gayela jitAri AcAryane vidyAziSya hato. 2. te pite brAhmaNa hatA ane dhanadaridra hatuM. saMbhava che ke te vikramazilA vidyApIThamAM adhyApanuM kAma karato hoya ane sAthe sAthe bauddha paraM. parAnuM sUkSma adhyayana paNa karyuM hoya, kemake evA adhyayana sivAya acaMTanA gaMbhIra vicAranI AvI bahu pAradazI vyAkhyA thaI zake nahi. 3. enI vyAkhyAmAM enA pitAnA racelA pAMca granthone nirdeza che, eTale teNe ochAmAM ochI "Aleka uparAMta pAMca grantha to racyA ja hovA joIe. 4. History of Indian: Logic, p. 329. pa7 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 898] darzana ane ciMtana - A pAMca paikI dharmottarapradIpa, je nyAyabindunI anuTIkA che, tenI pheTe prati paTanA ricarsa sesAyaTImAMnA saMgrahamAM che. A pAMce granthonAM nAma nIce mujaba che - 1. dharmottarapradIpa (pR. ra59, 308, 337) 2. svayuvyavicAra (pR. 337) 3. vizeSAkhyAna (pR. 340, 365, 370, 373) 4. kSaNabhaMgasiddhi (pR. 370, 372 ). 5. catuHzatI (pR. 370, 372). ema lAge che ke duka mizra jitArinA saMnidhAnamAM rahI vikramazilA vidyApIThamAM kAma karatAM karatAM bauddha darzana sAhityane samRddha karavAnuM ja ekamAtra mukhya kAma karyuM hoya. tenI mizra upAdhi jotAM ane te samayamAM mithilAnI vidyA samRddhi tema ja vikramazilAnuM sAMnidhya jotAM ema lAge che ke te maithila brAhmaNa haze. A vastusthiti eka bAbata upara bahu prakAza pheke che. te e ke dharma ane jAtinI daSTie brAhmaNa-zramaNano nitya virodha hovA chatAM vidyA ane tatvaciMtananA pradezamAM ghaNIvAra bannene virodha zamI jAya che ane eka navI ja samanvaya saMskRtinuM nirmANa thAya che. durveka mizranA grantha upalabdha thayA na hota te tenuM nAma kAlamAM ja bhUMsAI jAta, kemake tene nAmanirdeza nathI TibeTana lekhakonA graMthamAM ke nathI bhAratIya lekhakonA granthamAM. acaMTane te jaina vidvAne nAmapUrvaka nirdeza che, jyAre brAhmaNa durveka mAtra enA pitAnA ja granthamAM samAI jAya che. jaina vidvAna vAdI devasUri jevA durveka vize ajANyA hoya ema lAge che. jesalameranA bhaMDAramAMthI je thoDAMka nyAyabindu-anuTIkAnAM patre maLyAM che? te ghaNuM karI durveka mizranA hevAM joIe. je tema Thare te ema mAnavuM joIe ke game tyAre koIne koI jaina vidvAne durvekanA lakhANane bhAratamAM saMdharavA ne tene upayoga karavA prayatna karela. - durvekanuM pAMDitya eka dArzanika maithila brAhmaNane robhA Ape evuM che. te bahuzrata che ane vaiyAkaraNa paNa. AnI pratIti tenI vyAkhyAmAM pade pade thAya che. tenI vyAkhyA acaMTanI vikRtine anurUpa ja che. te jyAre jyAre acaMTanI pratIke laI tenuM vyAkhyAna kare che tyAre bahudhA pUrvapakSa rUpe ke 1. e pAnAM munizrI jinavijayajI pAse che. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 99 utthAnarUpe arcanA vaktavyanuM hArda pUrNapaNe vyakta karate lAge che. te vicAramAM svataMtra che. keTaleka sthaLe arcanA maMtavyathI te judo paDI pitAnuM svataMtra mantavya darzAve che. A uparathI eka e bAbata phalita thAya che ke bauddha vidyApIThamAM vicArasvAtaMtryanuM vAtAvaraNa avazya hatuM. je acaMTane te gururUpe nirdeze che tenA ja maMtavyathI te jude paNa paDe che, e ja vicArasvAtaMtryanI bhUmi sUcave che. durvekane samaya I. sa. dazamA saikAnA aMtima caraNathI agiyAramAM sikAnA pUrvArdha sudhI te mAnavo ja joIe, kemake te dIpaMkara jJAnazrInA guru jitArine vidyAziSya hatA ane jitAri tema ja jJAnazrI bane dazama zatakanA aMtima pAdamAM te hatA ja. vaLI duka mitranI aneka kRtio ane tenuM bahumukhI pAMDitya paNa tenA jIvananI lAMbI avadhi sUcave che. [3] grantha paricaya 1, hetubindu prastuta hetubindune paricaya karIe te pahelA e jANavuM jarUrI che ke dharmakIrtie hetubindu ane bIjA pratye racyA te teNe vArasAmAM maLela kevA prakAranA vicAra ane sAhityane AdhAre racyA ? dhamakIrtinA granthamAM pratipAdita thayelA vicAra ane vaparAyelI paribhASA Adine aitihAsika paricaya pUrNapaNe te karAva asaMbhavita che, tethI ahIM enuM TUMkamAM digdarzana karAvavA dhArIe chIe. A kAraNathI ame A sthaLe mukhyapaNe be muddA pUratI ja carcA karavA dhArI che. te muddA che- (1) pramANuvicAra ane tene aMgabhUta nyAyavicAra tema ja nyAyanA aMgabhUta hetu Adi prameyane vicAra kayA lakSyanI siddhi arthe utpanna thayo ane vikasyo ? (2) A vicArane sudharatuM ane vikasAvatuM sAhitya kevI kevI rIte palaTA letuM gayuM ane dhIre dhIre chatAM akhaMDapaNe dhamakIti sudhI AvyuM? tattva ane satyazodhanane prayatna bhAratamAM hajAre varSa pahelAM zarU thavAnI vAta have keIthI ajANa nathI. satyazodhanane prayatna be rIte cAlatuM keTalAka virala puruSa mAtra AdhyAtmika dRSTie tatvazodhana bhaNuM prerAtA, to bIjA keTalAka bhautika ane bAhya daSTie e dizAmAM vaLatA. AvA dhakemAM 1. hetubiTIkAloka pR. 243, 262, 271, 303, 367, 393 Adi. 2. History of Indion Logic, p. 337. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 900] darzana ane ciMtana je je vyaktie eka ke bIjI bAbatamAM pitAno kAMIka paNa na phALe Ape tevI pratItikAra zodha karatI te vyaktionI AsapAsa ziSyamaMDaLa ane anuyAyImaMDaLa jAmatuM ane temAMthI tenI paraMparA sthira thatI. ghaNIvAra eka ja bAbata para judA judA be ke tethI vadhAre ze nI zodha paraspara judI paDatI ane paraspara athaDAtI paNa kharI. mULa zodhaka pitAnI zodhane ja yathArtharUpe pratItikara thAya te rIte rajU karato, jyAre enuM ziSyamaMDaLa e ja vastune vadhAre tarkapurasara sthApita karavA ane tene pracAra karavA mathatuM. anuyAyImaMDaLa mukhya zodhaka ane tenA ziSya parivAramAM zraddhA keLavIne ja mukhyapaNe te zodhane piSatuM. Ama zodha, pachI te mukhyapaNe prameya vastune lagatI hoya ke caritrane lagatI hoya, tenuM rakSaNa, saMvardhana ane pallavana thatuM. AvI pravRtti jyAM eka ja pradezamAM anekavidha cAlatI hoya tyAM zodhakanA vicAre vacce athaDAmaNI thAya e svAbhAvika che. AvI athaDAmaNIe mukhyapaNe be prakAranI jovAmAM Ave cheH eka svaparaMparA pUratI ane bIjI anya paraMparAo sAthe. jyAre jyAre svaparaMparA pUratI zodhane lagatI bAbatamAM guruziSya vacce ke brahmacArI ziSya vacce carcA thatI tyAre tyAre te carcA jaya ke parAjayamAM na pariNamatAM mAtra tatvajijJAsAnI tRptimAM ja pariNamatI, paNa jyAre jyAre bIjI paraMparAo sAthe AvI carcA thatI tyAre tyAre ghaNIvAra te jaya-parAjayamAM ja pariNAma pAmatI, ane te tattvabubhusunI kathA maTI vijigISanI kathA banatI. kathA game te hoya, paNa te je amuka niyamathI sImita heya te ja phaLadAyI nIvaDe, eTale satyazodhanA umedavArenI carcAmAMthI ApoApa tema ja buddhipUrvaka keTalAka niyame nakkI thayA; tema ja kayuM jJAna pramANa, kayuM apramANa, evAM kayAM ane keTalA pramANe mAnavAM ane kayAM na mAnavA ItyAdi vicAra paNa thavA lAge. Ane pariNAme eka bAjuthI pramANuvidyA sthira thatI gaI ane bIjI bAjuthI tenI ja aMgabhUta nyAya, tarka ke AnvIkSikI vidyA sthira thatI cAlI. A banne vidyAone upaga AdhyAtmika zAstromAM tema ja bhautika kahevAtA badhA ja vyAvahArika zAstromAM te rahyo. eka te zodhanA viSaye ja ghaNuM, bIjuM eka eka viSaya para judI paDatI mAnyatAo dhaNI ane eka eka zodha tema ja tenA viSayanuM amuka aMze juduM juduM nirUpaNa karanAra paraMparAo paNa ghaNI. tethI karIne 1. vizeSa mATe juo pramANamImAMsA bhASATippaNa, pR. 108-23, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 901 svAbhAvikapaNe ja pramANuvidyA ane nyAyavidyAnI bAbatamAM paNa anekavidha paraMparAo UbhI thatI gaI manuSyanuM janmasiddha sahaja valaNa zraddhAnusArI heI vArasAmAMthI ke paristhitimAMthI je maLyuM hoya tene calAvI ke nabhAvI levAmAM ja te caritArthatA anubhave che. Ama chatAM keTalAka apavAdabhUta dAkhalAo evA paNa bane che ke temAM amuka puruSo vArasAmAM maLela saMskAranuM UMDuM parIkSaNa kare che ane ghaNIvAra e parIkSAne pariNAme mAtra zraddhAvI vicAranI sAme thAya che ne tenI viruddha navo ja vicAra mUke che. navA vicAranI pRSThabhUmikA mukhyapaNe buddhinI zuddhi ane tarkabaLa tema ja caritrabaLa hoya che. jyAre zarUAtamAM zraddhA upara buddhi ane tarka prahAra kare che tyAre svAbhAvika rIte ja zraddhAAvI vicAre buddhi ane tarkajIvI vicArene avagaNe che, eTaluM ja nahi, paNa niMdA sudhdhAM kare che. bhAratIya saMskRtinA ItihAsamAM pahelAM paNa A bhUmikA pasAra thaI che. tethI ja ApaNe brAhmaNa, bauddha ane jaina e badhI paraMparAenA prAcIna sAhityamAM tarkavidyAnI nindA sAMbhaLIe chIe. paNa A bhUmikA lAMbe vakhata TaktI nathI. zraddhA ane buddhi bane chevaTe to jIvananA avibhAjya aMga haI paraspara mAMDavALa kare che ne athaDAmaNI na thAya te rIte pitA potAnA viSayanI maryAdA AMke che. A ja zraddhA ane buddhinA samanvayanI bhUmikA kahevAya. ene ja zAstromAM ahetuvAda-hetuvAda tarIke oLakhAvela che; ane chevaTe badhI paraMparAoe e banne vadane mAnya rAkhI pitapotAnI maryAdAmAM tenA viSayanI sImA bAMdhI che. A samanvayanI bhUmikAmAM jyAre zraddhALavI vicArakee tarkavidyAnI pratiSThA karI tyAre tenuM piSaNa vadhAre thavA lAgyuM. pachI te AdhyAtmika ke bhautika badhI ja zedhanA kSetramAM tarkavidyAne paNa abhyAsa vadhyo ane tenAM zAstro paNa racAtAM cAlyAM. kaI paraMparAe pahelAM te keIe pachI, paNa tarkavidyAne zAstro racavAmAM ochovate phALo Ape ja che. pramANuvidyA ane nyAyavidyAnI bAbatamAM prAcIna phALo mukhyapaNe nyAyaparaMparAnA puraskartAone ja che. cANakyanA arthazAstramAM ke caraka jevA zArIravijJAnazAstramAM je tatrayuktine nAme saMgraha thayo che te mULamAM meTe bhAge nyAyaparaMparAno phALo che. pUrvamImAMsaka 4. History of Indian Logic, p. 36. 2. dA. ta. juo sanmati 3,43-45. 3. arthazAstra 241. (trivendrama LXXXII) prakaraNa 180. vidyAbhUSaNa : History of Indian Logic, p. 24, te ja vimAnasthAna, a8. History of Indian Logic, P. 28. Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 902] darzana ane ciMtana ke uttaramImAMsaka, sAMkhya ke regya, bauddha ke jaina e eka paraMparAnA prAcInatama granthamAM pitApitAnuM AgavuM hoya tevuM nyAyavidyAnuM baMdhAraNa ghaDAyeluM maLatuM nathI, jevuM ke e paraMparAonA pAchaLanAM zAstromAM maLe che. nyAyavidyAnA te kALa sudhImAM ghaDAyelA niyama-pratiniyamo ane nyAyanA aMga-pratyaMgane pitAnI paraMparAmAM jemanA tema agara thoDA pheraphAra sAthe apanAvanAra paraMparAomAM sauthI mokhare bauddhaparaMparA Ave che. alabatta, kadAca Ayurveda ane arthazAstra Adi anya vijJAnee bauddhaparaMparA pahelAM paNa nyAyavidyAnA niyama-pratiniyama ane aMga-pratyaMgene pitAmAM samAvyAM hoya, paNa bauddhaparaMparAnI vizeSatA e che ke teNe pitAnI paraMparAmAM nyAyavidyAne sthAna ApyuM te mAtra saMgrahapUratuM ane bhApUratuM ja nahi, paNa emAM saMzodhana karavAnI dRSTi sudhdhAM hatI, jyAre cANakya ke caraka Adine saMgrahathI AgaLa vadhavuM ISTa na hatuM. e ja sababa che ke uttara kALamAM bauddhaparaMparAmAM jevuM eka nyAyazAstra svataMtra nirmANa thayuM tevuM arthazAstranI paraMparA ke AyurvedanI paraMparAmAM kazuM banyuM nahi. bauddhaparaMparAe je kAma pahelAM zarU karyuM te jenaparaMparAe pAchaLathI zarU karyuM. upalabdha sAhityane AdhAre te ema paNa kahI zakAya ke mImAMsaka ane vedAMta paraMparAe pitAnuM pramANa tema ja nyAyazAstra tethIye pAchaLathI vyavasthita karyuM. upAyahudaya nAmane grantha cAInIjha paraMparAmAM nAgArjunane nAme caDela che. te tene na hoya, paNa tenA vigrahavyAvartinI ane madhyamakakArikA jotAM ema cokkasapaNe kahI zakAya ke teNe bauddhaparaMparAmAM kadAca sauthI pahelAM pramANa ane nyAyavidyA vize maulika ciMtana zarU karyuM. maitreyanAthe gacayabhUmizAstramAM ane tenA ziSya asaMge abhidharmasaMgItimAM tema ja asaMganA ziSya sthiramatie abhidharmasaMyukta saMgItimAM je pramANuvidyA tema ja nyAyavidyAne saMgraha karyo che te kaI maulika nathI. nyAyaparaMparAnI judI judI zAkhAomAM thayelA vicAre jema eka athavA bIjI rIte arthazAstra, caraka AdimAM saMgRhIta thayA tema ja mitreya, asaMga Adie paNa saMgraha karyo. alabatta, enA saMgrahamAM sudhAraka dRSTibindu avazya hatuM. tethI ja temAM nyAyaparaMparAnA pAMca ke daza avayanA sthAnamAM traNa avayavane sudhAre teo kare che, agara bIjA koIne sudhAre 7. Tucci: Pre-Dinnaga Buddhist Texts-Introduction, p.XI. 2. On Some Aspects of the Maitraya [natha ) and Asanga. Also JRAS 1929 Hial Pre-Dignaga Buddhist Logic. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 900 svIkAre che. asaMgano laghubhrAtA ane ziSya vasubaMdhu AgaLa vadhe che ane te pitAnA vAdavidhi Adi granthamAM traNa avayavonA pUrva sudhArAne kAyama rAkhI hetunA nyAyaparaMparAsaMmata pAMca rUpanA sthAnamAM traNane sudhAro kare che. tarkazAstra vasubaMdhurnAka hoya ke anya kartaka, paNa te diknAga pahelAnA koI bauddha tArkikanI kRti che eTaluM te nakkI ja.e tarkazAstramAM pAMca avaye varNavela che, paNa nyAyaparaMparAsaMmata jAtio ane nigrahasthAnamAM sudhArA vadhAre karyA che. Avo sudhAre bIjI rIte upAyahadayamAM paNa che. pratyakSa, anumAna ane Agama e traNa pramANu kSetreya ane asaMganI peThe svIkAryA chatAM vasubaMdhu enI vyAkhyAmAM sudhAro kare che, eTaluM ja nahi, paNa te tathAgata buddhanI dRSTine baMdhabesatuM thAya te rIte Agama pramANanuM sthAna gaThave che ane kahe che ke Agama e pramANa che kharuM, paNa te pratyakSa ne anumAnanI upara avalaMbita hoI te banne karatAM gauNa che. A sthaLe vasubaMdhu spaSTapaNe nyAyaparaMparAnA daSTibinduthI Agama prAmANyanA mahatvanI bAbatamAM judo paDe che, kemake nyAyaparaMparA Agamane IzvarapraNIta mAnatI hovAthI te anusAre laukika pratyakSa ane anumAna pramANa karatAM alaukika AgamanuM sthAna caDiyAtuM che. vasubaMdhune ziSya dinnAga te pitAnA pramANasamuccaya, nyAyamukha, hetucakra Adi granthamAM anekavidha sudhArAo kare che ane bauddhaparaMparAmAM sarvamAnya thAya tevI nyAyavidyAnI sthApanA kare che. joke vasubaMdhu ane dinnAganA samaya pachI paNa bauddhaparaMparAomAM evA aneka prakAranA vicAravaheNe hatAM jeo vasubaMdhu ane dinAgane ne anusaratA, paNa prAcIna maitreyanAtha AdinA granthomAM saMgRhIta thayelA mata ne akSarazaH mAnatA ke je mantane vasubaMdhu ane dinAga Adie sudhAryo ane parivartita karyA hatAM. tema chatAM ekaMdara AgaLa jatAM vasubaMdhuM ane tenA karatAMya vizeSa didbhAganuM sthAna bauddhaparaMparAmAM vadhAre prati SThita thayuM che, ne tethI ja temanA grantho ane vicAronuM anukaraNa, bhASAntara ne tenA upara saMzodhana uttarottara vadhAre ane vadhAre thayuM che. A kArya mAtra bhAratamAM ja nahi, paNa bhAratanI bahAra madhya eziyA, cIna, TibeTa Adi dezomAM paNa puSkaLa pramANamAM thayuM che. te pramANa tema ja nyAyavidyAne lagatuM saMskRta bauddhavAya bhAratanI sImA bahAra gayuM ane navAM navAM svarUpamAM vikasatuM tema ja phelAtuM gayuM, te pahelAM paNa bauddha piTakAnuM pAlivADmaya bhAratanI sImA oLaMgI gayuM hatuM. dharmasamrATuM . Pre-Dinoaga Buddhist texts-Intro. p. IX , Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana azokanI dharmasaMtati mahendra ane saMghamitrAe silenamAM pAlivADmayanuM vaTavRkSa ropyuM. tyArabAda te tenI zAkhA-prazAkhAo bIjA deze sudhI paNa pahoMcI. jANe ke eddhaparaMparAnI aDhAre nikA phelAvAnA kAmamAM spardhA karatI na hoya tema bhAratanA eka khUNAthI bIjA khUNuM sudhImAM ane madhya eziyA tathA cIna Adi dezamAM paNa bauddha vAtmaye potAnA saurabhathI vidyAbhramarene AkarSI. bhArata bahAra dakSiNa dizAmAM je bauddha vAtmayane lagatI pravRtti zarU thaI te pAli bhASAmAM mukhyapaNe hatI; ane gAMdhAra, kAzmIra jevA uttarIya dezomAM je pravRtti cAlatI te mukhyapaNe saMskRtAvalambI banI. taLa bhAratamAM to banne bhASAmAM e pravRtti cAlatI. zarUAtamAM A pravRttino viSaya mukhyapaNe tripiTaka hatA. sarvAstivAdIo saMskRtane ja mukhyapaNe avalaMbI pravRtti karatA, jyAre mahAsAdhike prAkRta bhASAone avalaMbI pitAnuM dhyeya sAdhatA. 1 ema lAge che ke pramANa ane nyAyazAstranA praveza pahelAM ja cInamAM saMskRta tripiTake pahoMcI gayAM hatAM, ene tene AzarI cInI bhASAmAM bhASAntaranuM kAma paNa zarU thaI gayuM hatuM. A mA bhAratIya ane abhAratIya vidvAnoe maLI bauddha vADmayane lagatI je pravRtti karI che tenA cAra bhAga pADI zakAyaH 1. bhASAntara, 2. vyAkhyAo ane TIkATipaNe, 3. eka ja vidvAna dvArA Akara granthanuM tema ja temAM praveza karAvanAra ekAda muddA uparanAM nAnAM nAnA prakaraNonuM navuM praNayana, ja. anyanA Akara grantha ke prakaraNe uparathI mAtra pravezaka jijJAsune upagI thAya tevAM nAnAM nAnAM prakaraNanI navInavI racanA. - trIjA vibhAganI pravRttinA udAharaNa tarIke nAgArjunane madhyamakakArikA grantha ane temAM praveza karavA mATe upayogI thAya tevuM vigrahavyAvartinI prakaraNa sUcavI zakAya. didbhAge pite ja pramANasamuccayanA prAraMbhamAM (kA. 1 ane vRtti) sUcavyuM che ke teNe chUTAM chUTAM prakaraNe racyAM ane pachI te pramANasamuccaya nAmaka Akara grantha race che. didbhAganI pravRttinuM ja jANe anukaraNa na karatA hoya tema tenA pachI lagabhaga 150 varSe thayela dharmakIrti pramANa vArtika jevA Akaragrantha ane nyAyabindu, vAdanyAya Adi jevAM prakaraNo race che. dinnAga sudhImAM je pramANuvidyA ane nyAyavidyAne bauddhaparaMparAe vikAsa karyo hato temAM dharmakIrtinA samaya sudhImAM ghaNe umere paNa thayuM hatuM. dhamakIrtinI samagra vADmayapravRtti pramANa ane nyAyavijJAna kendramAM rAkhIne ja Kimura : Hinayana and Mahayana, p. 6, 7. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [905 hatubindune paricaya thayelI hoya ema lAge che. pramANuvArtika te diknAganA pramANasamuccayanI kArikAbaddha AkaravyAkhyA che, paNa nyAyabindu ane hetubindu jevAM prakaraNonuM svarUpa juduM che. nyAyabindu gadyamAM che, jyAre hetubindu vAdanyAyanI jema prAraMbhika eka kArikAnuM vistRta gadya vivaraNa che. jema nyAyapravezamAM prAraMbhika saMgrahakArikA AgaLanA badhA vaktavyane saMkSipta saMgraha che, tema ja hatubindunI prathama kArikA AgaLanA samagra vaktavyane atisaMkSipta saMgraha che. pramANasamuccayanI vyAkhyA hevAthI dharmakIrti pitAnA Akara granthanuM pramANuvArtika evuM nAma rAkhe te te samajI zakAya, paNa pitAnAM laghuprakaraNanAM nyAyabindu, hetubindu, vAdanyAya Adi jevA je nAma rAkhyAM che temAM paNa vicAra ane sAhityanI pUrva paraMparAnuM pratibimba spaSTapaNe dekhAya che. didbhAge pitAnA prakaraNomAM nyAyamukha (nyAyakAra), hetumukha, hetucakra jevAM nAme rAkhelAM zaMkarasvAmIe nyAyapraveza evuM nAma pasaMda kareluM; jyAre dhamakIrti tevA ja viSayanA prakaraNa mATe nyAyabindu, hetubindu jevAM nAme pasaMda kare che. mAtra nAmakaraNa ane racanAmAM ja pUrva paraMparAne vAraso nathI samAta, paNa dhamakIrtie je je viSe carcA che te badhAmAM potAnA samaya sudhInI bauddha ke bahetara vicAraparaMparAo ane paribhASAono vAraso pUrNapaNe samAvale che. vArasAmAM maLela vicAro tema ja paribhASAone dhamakIrti pitAnI parIkSaka kasoTIe kase che ane jyAM yogya lAge tyAM te prAcIna vicAre ane pari. bhASAonuM niyapaNe khaMDana paNa kare che. te eTale sudhI ke tenA kahevAtA guru Izvarasena sudhdhAMne te choDatuM nathI. pitAnA pUrvavata bauddha AcAryoe je bahetara paraMparAonA maMtavyanuM nirasana karyuM che te uparAMta paNa AgaLa vadhI dhamakIrti bIjA aneka bahetara darzanenAM mantavyanuM nirasana kare che. tethI ja dharmakIrtinA granthamAM bhartuhari, udyotakara, kumArila jevA aneka vaidika dArzanikanA mantanI samAlocanA maLe che. mULa hetubindu maMgaLa sivAya ja prAraMbhika eka utthAnavAkya sAthenI eka kArikAthI zarU thAya che, je kArikA pramANavArtikanA manorathanaMdinInA krama pramANe trIjA paricchedanI prathama kArikA ane karNAmInA krama pramANe pattavRttivALA prathama paricchedanI trIjI kArikA che. e kArikAmAM mukhyapaNe hetunuM lakSaNa ane hetunAM prakAranuM kathana che. hevAbhAsanuM svarUpa ane tenA prakAre hetunA lakSaNa ane prakAre uparathI ja sUcita karAyelAM che. kArikAmAM je vastu bIjarUpe saMkSepamAM kahI che tenuM ja AkhA granthamAM gadyarUpe dhamakIrtie vivaraNa karyuM che. ApaNI sAme atyAre e gadya jemanuM tema avikala Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 906 ] darzana ane ciMtana upalabdha nathI, mAtra arcaTanI vyAkhyAmAM tenI pratIke levAmAM AvI che ke je pratIke racanAnA kramathI ghaNIvAra viparIta kame paNa levAyelI che, ane te pratIke paNa mULa aMzamAtra sUcave che. eTale e pratIke uparathI dharma kIrtiracita akhaMDa saMskRtagadyamaya vivaraNane khyAla pUrNapaNe AvI nathI zakato. alabatta, TibeTana anuvAda uparathI ene khyAla kAMIka AvI zake. zrI. rAhulajIe TibeTana anuvAda uparathI pratisaMskRta karI ApyuM che, paNa e pratisaMskRta ane aceTe lIdhelI pratIke e bannene meLavatAM paNa amane ema lAge che ke dhamakIrti racita gadyamaya saMskRta vivaraNa jemanuM tema taiyAra thatuM nathI. eTale prastuta saMskaraNamAM dhamakIrtinA avikala saMskRta gadya vivaraNa pUratI truTi rahI ja jAya che ema kabUla karavuM joIe. dharmakIrtie hetubindunA gadyavivaraNamAM dinAga sivAya bIjA kaI AcAryane nAmapUrvaka nirdeza karyo lAgatuM nathI. eNe pitAnA pratye paikI pramANuvinizcayano ja nAmapUrvaka ullekha karyo che. hetubiMdumAM carcAyele. viSaya mukhyapaNe svArthanumAna sAthe saMbaMdha dharAve che, eTale hetubiMduprakaraNane svArthanumAnanuM eka prakaraNa kahI zakAya. dharmakIrtie nyAyabiMdumAM svArthanumAna ane parAthanumAna banenuM nirUpaNa karyuM che. pramANuvArtikamAM paNa bannenuM nirUpaNa che. e kahevuM kaThaNa che ke teNe A traNa paikI kayA graMthanI racanA prathama karI, paNa vadhAre saMbhava e che ke pahelAM prakaraNo racyAM hoya ane pachI te badhAMnuM saMkalana karI ane bIjA navA viSaye tema ja vicAro umerI pramANuvArtika jevo Akara graMtha racyo heya. dharmakIrtie pitAnA uparyukta traNa graMthamAM hetune prakArene varNanakrama ekasarakho rAkhyo nathI. nyAyabiMdumAM anupalabdhi, svabhAva ane kArya evo krama che; pramANuvArtikamAM kArya, svabhAva ane anupalabdhi e krama che, jyAre hetubiMdumAM svabhAva, kArya ane anupalabdhi evo krama che. tethI ekaMdara hatubiMduprakaraNane mukhya viSayanI daSTie cAra bhAga paDe che. e cAreya bhAgamAM bIjA aneka viSayo ane aneka dArzanika-tArkika paribhASAonI carcA che, jene khyAla vAcaka viSayAnukrama uparathI karI zakaze. ' hetu' zabda prAcIna graMthomAM sAmAnya pramANunA arthamAM paNa Ave che ane ghaNIvAra nyAyanA paryAya tarIke paNa vaparAya che, jemake hetuvidyA nyAyavidyA, tarkavidyA, AndhIkSikI. paNa prastuta granthanA nAmamAM vaparAyela hatu zabda anumAnanA anyatama aMgabhUta sAdhanane ja bAdhaka che. tenI sAthe samAsa pAmela bindu zabda sUcave che ke prastuta prakaraNa e te hetuviSayaka vicAra, Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindunA paricaya [ 907 ke je vastutaH maheAdhi jevA apAra ane agAdha che, tenuM eka bindumAtra hAI temAM e vize echAmAM oche vicAra che. khIjI rIte kadAca bindu' zabdathI dharma kIrti peAtAnA Akaragrantha pramANuvArtikagata hetuviSayaka vistRta vicAranA hetubinduprakaraNamAM aMzamAtra che. ema paNa sUcavatA hAya. game te hA, eTaluM te asaMdigdha che ke dhakAtie prastuta prakaraNamAM hetu vizenA potAnA maMtavyo. taddana spaSTapaNe rajU karyAM che, ke je mantavyo bauddhapara parAnI vicArasaraNI sAthe khadhakhesatAM hoI tema ja vadhAre ta zuddha hAI AgaLanA bauddha tarkazAstramAM ekasarakhI rIte pratiSThA pAmyA che ane mATe bhAge khIjA virAdhI vicArAnuM sthAna baudghapara parAmAM dharmakAti bAda rahyuM ja nathI. kharI rIte dinAge je prabhAva tarkazAstramAM pADelA tenuM sthirIkaraNa ane vizadIkaraNa dha kIrtie kayu che, ane bauddha tarkazAstranI eka cokkasa vicArasaraNI ghaDI che. tethI ja ApaNe joI e chIe ke nyAya-vaizeSikamImAMsaka jevI vaidika para parAnA granthomAM ane jaina tagranthomAM dinAga ane dhakItinuM pramANamAM vadhAremAM vadhAre khaMDana thayeluM che--jANe ke te e auhetara darzanAnA mahAna pratispardhI hAya ! A sthaLe dinAgakRta pramANasamuccaya, nyAyamukha ane hetucakra sAthe dharmAMkAtinA saMskRtamAM upalabdha evA ja traNa granthonI viSaya ane zailInI dRSTie tulanA karavI yogya che. pramANasamuccayamAM badhAM ja pramANAnI mukhyapaNe carcA che, te te savruttika kArikAbaddha che. nyAyamukhamAM mukhyapaNe anumAnanI carcA che; jemake siTrusenakRta nyAyAvatAramAM. hetucakramAM mukhyapaNe nyAyAMgabhUta hetusvarUpanI carcA che. dharmajAtinuM pramANuvAti ke te pramANasamuccayanI vyAkhyA. hAi temAM tenA ja viSaya Ave e svAbhAvika che, paNa ene pramANavinizcaya grantha mukhyapaNe badhAM ja pramANeAnuM nirUpaNa kare che, jyAre nyAyabindumAM mukhyapaNe anumAnanI ja carcA che, ane hetubindumAM hetucakranI peThe mukhyapaNe hetusvarUpanI carcA che. hetubindumAM hetunuM svarUpa eka ja kArikAmAM nirdezI te vize tenI vyAkhyAmAM vizeSa zahApAha lakhANathI karavAmAM AvyA che, jyAre nyAyabindunA khIjA paricchedamAM hetunA svarUpa vize bauddha siddhAntAnA sUtrarUpe mAtra uktisaMgraha che, paraMtu pramANavArtikanA svArthInumAna paricchedamAM samagra hetubindumAM lakhANathI carcAyela viSaya paNa dhaNA ja lakhANathI svApannatti sahita 342 kArikAmAM carcAyelo che. hetubindumAM je gadya bhAga che te samagra pramANavAti kanI svArthonumAnanI vRttimAM AvI ja jAya che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 918 ] darzana ane ciMtana 2. hetubidrIkA arcaTakRta hetubinduTIkA paNa gadyAtmaka ja che. emAM arcanA pitAnAM thoDAMka paDyo che kharAM; jema ke zarUAtanA cAra padya sugatanI stuti ane dhamakIrtinI kRtinuM gaurava tema ja pitAnI laghutA vizenAM che, aMtamAM eka padya upasaMhArasUcaka che ane vacce jyAM syAdvAdanuM khaMDana Ave che tyAM te svaracita 45 padya (pR. 104) mUke che. A padyo teNe hetubinduTIkA racatI vakhate ja racyAM che ke keI pitAnA bIjA granthamAMthI uddhata karyo che e nakkI thaI zakatuM nathI, paNa tenA vyAkhyAkAra durvekanA spaSTa kathana (pR. 344 ) uparathI e nakkI thAya che ke te padyo tenA pitAnAM ja che. A sivAya acaMTe aneka sthaLe anyakRta po uddhata karyA che. temAM didbhAga, bhartuhari, kumArila ane dharmakIrti mukhya che. (juo pariziSTa na. 3) - acaMTa hetubindu mULanA pratyeka padane artha kare che. eTale sudhI ke te keTalIka vAra ra ane tuM jevAM avyaya padanA preganuM paNa tAtparya darzAve che. te padanA zabdArthane ja darzAvavAmAM kRtArthatA na mAnatAM tenA rahasyanuM pUrNapaNe vistRta vivaraNa kare che. te pite zarUAtamAM kahe che tema teNe dhamakIrtinI samagra uktionuM carvitacarvaNa te karyuM ja che, paNa te uparAMta dhamakIrtie pote je je bauddha ne bauddhatara vAlmaya pacAvyuM che te paNa teNe yathAvat avagAhyuM che. A vastunI pUrNa pratIti tenuM vivaraNa karAve che. jyAM jyAM dhamakIrtie vizeSa nAma sivAya ja krerita, 3, are jevAM sarvanAma vAparI matAtane nirdeza karI samAlocanA karI che tyAM acaMTa e matAntaro jenA nA hoya teno nAmapUrvaka nirdeza paNa kare che ane e matAntarevALAM sthaLe paNa sUcave che. dArzanika ane tArkika vicAradhArAonuM vizALa ane UMDuM avagAhana arcane eTaluM badhuM che ke te jyAre koI paNa muddAnI carcAmAM pUrvapakSa race che ane tene bauddha tema ja dhamakIrtinI daSTie javAba Ape che tyAre ApaNI sAme sarvataMtrasvataMtra vAcasvati mizranuM lakhANa upasthita heya ema ghaDIbhara lAge che. - dharmakIrtinA samaya sudhInA dArzanika vAlmaya uparAMta teNe pitAnA ane dhamakIrtinA gALA daramiyAna racAyela prasiddha prasiddha tArkika vAlmaya paNa avagADyuM hoya ema lAge che. khAsa karIne dharmakIrtinA mantavyathI viruddha jatuM hoya evuM dharmakIrtinA uttaravartI prasiddha vidvAnanuM kaI lakhANa hoya te tenI samAlocanA te kare che ane dharmakIrtinA maMtavyane daDha kare che. dAkhalA tarIke dharmakIti pachI jaina AcArya samatabhadra eka vastunuM Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 909ekanekasvabhAvapaNuM sthApe che je dharmakIrtinA ekasvabhAvatvanA siddhAntanI viruddha paDe che. tethI acaMTa svAmI samaMtabhavanI prasiddha eka kArikAne, aMzeaMza laI tenuM vistRta nirasana kare che. (hetubinduTIkA pR. 105, paM. 15), 3. hetubindutIkAlaka zarUAtanA be ane aMtanA cAre pone bAda karatAM durvekanI samagra vyAkhyA gadyAtmaka che, alabatta, eNe vacce vacce anyakRta aneka po. aneka sthaLe uddata karyA che. durvekanI zailIgata vizeSatA paNa acaMTanA jevI ja che. te e ke jyAre te koI zabda ke paribhASAnuM artha kathana karavA Icchate. hoya tyAre te eTaluM badhuM vizada ane vistRta utthAna race che ke temAM pUrvapakSa saMpUrNapaNe AvI javA uparAMta siddhAntI bauddhane uttara paNa samAI jAya che, ane pachI vyApeya pada ke paribhASAnuM zAbdika vivaraNa ja mAtra bAkI: rahe che. A zelI abhyAsanI dRSTie bahu upayogI che. durveke paNa arcaTanI, peThe pitAnA samaya sudhInuM bauddha-bahetara dArzanika ane tArkika vAlmaya sUkSma dRSTithI avagAhyuM hoya tema lAge che. durvekanI acaMTa karatAM prakRtigata eka vizeSatA e lAge che ke te vicAramAM vadhAre svataMtra che; eTale sudhI ke je acaMTanuM te hArdika bahumAna ane jenI kRtinuM vivecana kare che. tenA ja vicArethI keTalIka vAra judo paDe che ane AMdhaLiyuM samarthana karatuM nathI. [4] viSaya paricaya hetubindune mukhya viSaya che hetunuM svarUpa nirUpaNa. e viSaya sUcavatI, prathama kArikA che- pakSadharmastadaMzena vyApto hetu stridhaiva saH / avinAbhAvaniyamAd hetvAbhAsAstato'pare // arcane potAnI vyAkhyAmAM A kArikA uparathI traNa athavA cha pratipAdya viSe sUcavyA che, jyAre karNagemae cAra viSe sUcavyA che. anukrame te viSaye A pramANe cheH 1. (1) hetunuM lakSaNa, (2) tenI saMkhyAne niyama, (3) saMkhyA niyamadarzaka pramANa. 2. (1) hetunuM svarUpa, (2) hetusaMkhyA niyama, (3) vividha hetumAM hetutvanuM avadhAraNa. (4) saMkhyAniyama ane 1 hetubina pa, 9 5, 25. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -910 ] darzana ane ciMtana avadhAraNa tema ja bannenuM kAraNa, (5) spiSTa nirdezakathana, (6) hetvAbhAsanuM lakSaNa na kahevAnuM kAraNa. 3. (1) hetunuM lakSaNa, (2) tenI saMkhyAno niyama, (3) niyamanuM kAraNa, (4) vipakSanivRtti. kharI rIte jotAM je prathama traNa arthe sUcavyA che temAM ja bAkInAne samAveza thaI jAya che. sAhacaryaniyama, avyabhicAraniyama, avinAbhAvaniyama, anyathAnupapati e badhA vyAptinA paryAya che, jemAMthI anyathAnupapatti zabda jainaparaMparAmAM vizeSe prasiddha che. anumAnane pramANa mAnanAra harakeI vyApti svIkArIne ja cAle che, ane te jemAM jemAM sAdhyanI vyApti mAnate hoya te badhAne sakreta kahe che. A tatva sarve anumAnavAdIone samAna che, tema chatAM vyAptinA niyAmaka tatva vize matabheda che. nyAya, vaizeSika, jena Adi tArkike sAdhya ane hetu vacce sAhacaryaniyama ke avyabhicAraniyamanA niyAmaka tarIke saMbadhenI maryAdA AMkatA nathI; jyAM je saMbaMdha hoya te saMbaMdha mAnIne cAle che. eTale temane mate saMga, ekAAsamavAya vagere aneka saMbaMdha vyAptinA niyAmaka banI zake che, paNa bauddhaparaMparA ema na mAnatAM mAtra tAdAmya ane kAryakAraNabhAva e be saMbaMdhane ja vyAptinA niyAmaka mAne che. bauddhaparaMparAnusAra anya paraMparAsaMmata vadhArAnA badhA ja saMbaMdha ukta e saMbaMdhamAM ja samAI jAya che. dinAga pahelAM bauddhaparaMparAmAM A mAnyatA svaSTa thaI haze ke nahi te ajJAta che, kAraNa ke gacaryAbhUmizAstramAM je je anumAnanA prakAre ApyA che te uparathI maitreyanAtha be ja saMbaMdha mAnato hoya tema lAgatuM nathI (juo Docrines of Maitrayanath and Asagna, p. 67), paNa dinAgathI mAMDI AgaLanA badhA ja bauddha tArkikoe e be saMbaMdhane ja vyAptiniyAmaka tarIke mAnI temAM bAkInA badhA saMbadho ghaTAvyA che. bauddhaparaMparAnI A mAnyatA sAme nyAya-vaizeSika-mImAMsakajaina Adi paraMparAo potapotAnAM maMtavyo rajU karI darzAve che ke hetu- sAdhyanA tAdAbhyasaMbaMdha tema ja kAryakAraNasaMbaMdha uparAMta sahacAra ane kama paNa vyAptinA niyAmaka bane che. A virodhI mAnyatAnuM hatubindumAM vistArathI ane sacoTapaNe khaMDana karavAmAM AvyuM che. 1. hetubi6 pR. 10. paM. ra7. 2. karNanI TIkA 5. 8 -- - Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 11 ziMzapAtra jevA vizeSathI vRkSatva jevA sAmAnyanuM anumAna thatuM hoya tyAM tAdAmyasaMbaMdha ane dhUma jevA kAryathI vahni jevA kAraNanuM anumAna thatuM hoya tyAM kAryakAraNabhAvasaMbaMdha darzAvavAmAM AvyuM che. kaMI phaLamAM rUpavizeSathI rasavizeSanuM anumAna kare che, tyAM bauddhatara paraMparAo sAhacaryasaMbaMdha mAnI vyApti dhaTAve che, ane kRtikAno udaya joI zakaTa nakSatranA udayanuM anumAna karavAmAM teo kramasaMbaMdha mAnI vyApti ghaTave che. AvAM badhAM ja sthaLoe dinAga ane tene anuyAyI dhamakIti tAdAmya agara tadubhatti ghaTAvI de che. te eTale sudhI ke anupalaMbha hetu dvArA pratiSedha siddha karavo hoya tyAM paNa teo sAkSAta ke paraMparAthI tAdAo ne tatpattine ja niyama ghaTAvI spaSTa ghoSaNA kare che ke - . " kAryakAraNabhAvAdvA svabhAvAdvA niyAmakAta / avinAbhAvaniyamo'darzanAnna na darzanAt // " - mALavA. re, rU. A ja muddAne dhamakIrtie hetubindumAM savizeSe sparyo che. hetubindumAM hetunuM lakSaNa darzAvatAM traNa rUpe varNavAyelAM cheH pakSamAM sattvane niyama, sAkSasatva ane vivekSAsatva. A traNa rUpe tarkazAstra jeTalAM te jUnAM che. tarkazAstra e dinnAga ane prazastapAda pahelAMnI kRti che e vize zaMkA nathI, bhale tenA kartA ane samaya vize cokakasa nirNaya na hoya. vasubaMdhue paNa airUNane svIkAra karyo che. (juo nyAyavA. pR. 136, tAtparyA. pR. 298) sAMkhyakArikAnI mATharavRttimAM paNa e ja traNa rUpo gaNAvyA che. tarkazAstra ane mATharavRtti bannene cInI anuvAda paramArthe karele che. nyAyasUtra ke tenA bhASyamAM jeke rUponI saMkhyA gaNAvI nathI, paNa hetasvarUpanuM varNana ema sUcavatuM lAge che ke temane paNa traNa rUpa ja mAnya haze. A traNa rUpamAM umero karI pAMca rU5 mAnanAra ane cha rUpa mAnanAra keNa keNuM che te cakkasa thatuM nathI, paNa dharmakAtie pAMca ane cha rUpanuM khaMDana karyuM che te uparathI ema lAge che ke prazastapAda ane dharmakAti vacce. nA samayamAM kyAreka pAMca ane cha rU5nI kalpanA hetulakSaNamAM dAkhala thayelI che. jainaparaMparA anyathAnupapattine ja hetunuM eka svarUpa mAne che. ene sAmAnya nirdeza nyAyAvatAra (kA. 22)mAM che. dharmakIrtie jainasaMmata ekarUpanuM khaMDanA nathI karyuM; enuM kAraNa game te hoya, chatAM AgaLa jatAM zAMtarakSita ane Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hari darzana ane ciMtana dhamakIrtine vyAkhyAkAra karNagemI jaina tArkikasamata anyathAnupapatti svarUpa ekarUpanuM paNa khaMDana kare che (tattvasaMgraha ka. 364, karNa. pR. 9). kAryathI kAraNanA sAdhaka dhUma-vahni jevAM aneka anumAna prakAre sarva saMmata che. tema chatAM judI judI tattvajJAnanI mAnyatAvALI aneka paraMparAo hovAthI dareka paraMparAnA keTalAka anumAna prakAre evA hoya che ke te sarvasaMmata hotA nathI. jyAre bauddhaparaMparA vastumAtramAM anityatva siddha kare tyAre tene mate satva hetu saheluM che, paNa anya paraMparAone te anumAna mAnya nathI. jainaparaMparA vastumAtramAM pariNAmitva siddha karavA ane sahetu karAve che, tyAre te anya paraMparAsaMmata nathI hoto. evA ja dAkhalAo bIjI paraMparAone saMmata evA anumAna prakAra vize saralatAthI ApI zakAya. Ama hovAthI ane keTaleka sthaLe vastusvabhAvanI vicitratAne lIdhe hetunA aneka prakAre paDI jAya che. koI hetu evo hoya che ke tenI pakSathI bhinna sthaLamAM anvayevyakti batAvI zakAtI nathI, paNa vyatireka vyApti batAvI zakAya che. evA kevalavyatireka hetune paNa sahetumAM sthAna ApavAmAM AvyuM che. keTalAka hetu evA hoya che ke tenI vyatireka vyApti vAstavika vipakSamAM maLatI ja nathI. tevA kevalAnvayI hetune paNa sahetumAM sthAna maLyuM che. jyAM sIdhI rIte hetunuM astitva pakSamAM batAvAtuM na hoya tyAM paNa tene sahetu mAnI levAmAM keTalAkane kaze paNa bAdha dekhAto nathI. jyAM anvaya ane vyatireka bane sulabha hoya tyAM to sahetu vize matabhedane sthAna ja nathI. A rIte pakSa ane sAdhya AdinA vaividhyane lIdhe tema ja sAMpradAyika mAnyatAbhedane lIdhe liMganA aneka prakAra paDI jAya che. te badhAmAMthI vyAptine darzAvatuM koI eka ja svarUpa nakkI karavuM te sarala nathI. tema chatAM evuM svarUpa nakkI karI te pramANe potapotAnI tarkaparaMparA sthApavAnA aneka prayatna thayA che. dareka prayatnakAra pitAnI ja rItamAM anya paraMparAonI rItane samAvavAno paNa prayatna kare ja che. dA. ta. arthopattine juduM pramANu mAnanAra mImAMsaka Adi anyathAnupapattine ja mukhya Azraya laI tene AdhAre iSTa siddha kare che tyAre e ja arthapattinA badhA dAkhalAone, arthapattine anamAnamAM samAvanAra badhA ja tArkike, pitAnI pakSa-sapakSa-vipakSanI kalpanA dArA anumAnamAM ghaTAve che. anvayavyAptine Avazyaka anumAna lekhanAra jyAre pakSabhinnamAM te darzAvavI azakya hoya tyAre pakSanA eka ja bhAgamAM agara pakSanI aMdara ja te dhaTAvI le che. vyatirekavyAptine Avazyaka anumAnAMga lekhanAra vAstavika vipakSa na hoya tyAM paNa kalpanAthI vipakSa sara Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hebinne paricaya [ 913 tethI vyAvRti darzAvI vyatireka vyApti dharAve che. pakSasarvane Avazyaka anumAnAMga lekhanAra game te rIte hetumAM pakSasattva ghaTADe che. Ama dArzanikamAM vyAptizRMka svarUpe vize matabhedanI paraMparAne ItihAsa bahu prAcIna che. - diknAga pahelAM paNa astavyapti dvArA anumAna karavAnI paraMparA hatI. jyAre pakSathI bhinna sapakSa ke vipakSa jevuM kazuM ja na hoya ane bahivyakti batAvavI zakya na hoya, chatAM sAdhya siddha karavuM hoya tyAre antavyaptino ja Azraya levo paDe che. A Azraya lenAra paraMparAe hetunuM svarUpa anyathAnupapattimAtramAM ghaTAvyuM. A siddhAnta zarUAtamAM amuka dAkhalA pUrato ja rahyo, paNa jyAre bahirbAptinA pakSapAtIoe tenI sAme vAMdhA rajU karyA tyAre antavyaptinA samarthakoe bahirlIti hoya chatAM paNa niSNAto samakSa tene darzAvavAnI jarUra nathI rahetI e vastusthitine lAbha laI sArvatrikapaNe bahirbAptinI nirarthakatA sAbita karavA prayatna karyo ane e prayatnamAMthI anyathAnupapattimAtrane hetusvarUpa mAnanAra tema ja aMtavyaptine ja pakSa karanAra eka paraMparA sthira thaI ke je jaina tarkazAstramAM dekhAya che. e ja rIte kevalAnvayI ane kevalavyatirekI liMganI paNa paraMparA sthira thaI. A badhuM banyuM jatuM hatuM tyAre paNa eka vairUyanI paraMparA cAlu ja hatI, je pakSasatva, sapakSasatva ane vipakSavyAvRtti e traNa tane vyAptinA anivArya aMga lekhatI. te paraMparA pakSathI bhinna sapakSa na hoya tyAre pakSanA ekadezane ja sapakSa mAnI le ane vAstavika vipakSa na heya tyAM paNa kAlpanika vipakSa UbhuM karI tethI vyAvRtti dhaTAve ane ghaNI vAra eka saMbhavita spaSTa aMgamAM bIjA aMgane arthagatithI samAveza ghaTAve ane chevaTe bairUpya siddha kare. A paraMparAnuM saceTa samarthana didbhAge kareluM ne te ja hetubindumAM vistArathI, carcAyeluM che. te eTale lagI ke koIe diknAga Adi dvArA samarthita traNano virodha karatAM paMcarUSa, SaDarUNa ke ekarUpanuM samarthana kareluM, te badhAnuM nirasana dharmakIrti ane tenA vyAkhyAkAre kare che. ane A ja kAraNathI dharmakIrti svabhAva, kArya tema ja anupalaMbha e traNe hetuprakAramAM anvaya ane vyatireka vyApti banene nizcaya Avazyaka samajI te kevI rIte thAya che te darzAve che. * hetunAM vyAkSidarzaka pakSasarava Adi traNa rUpe svIkAryA che, te uparathI ja - 1, alaMkagrakhyatraya pR. 17. - 2. tarkazAstra pR. 14, 58 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bha4] darzana ane ciMtana traNa hevAbhAsenI jUnI paraMparA cAlI AvatI. e ja paraMparAnuM didbhAge samarthana karyuM ane dhamakIrtie pramANuvArtika tema ja nyAyabiMdumAM ativiratArathI te te eka, be ke traNa svarUpane abhAve kevI kevI rIte hetvAbhAsa bane che te batAvyuM, ane hetvAbhAsa paNa traNa ja che ema sthApyuM. hetubiMdumAM pramANuvArtika ke nyAyabiMdunI peThe A bAbatanuM vizadIkaraNa nathI, mAtra hevAbhAsanI sUcanA che. uparyukta mukhya viSaya uparAMta hetubiMdumAM aneka evA viSayo spaSTapaNe carcA che, je bauddhaparaMparAnI khAsa vizeSatA lekhAya che, jema ke, jAti ke sAmAnyavAnuM nirasana, apaharUpa sAmAnyanuM sthApana, vizeSamAtranI arthAta kSaNikatanI siddhi ane pariNAme nihetukavinAzavAda, nirvikaTapaka pratyakSamAtranuM prAmANya ane tema chatAM savikalpaka anumAnamAM pAraMparika prAmANyanuM upapAdana, kAryakAraNabhAva tema ja sAmagrIjanya ekasvabhAvatvanuM samarthana, sahakAritvanuM svarUpa ane abhAvanuM svarUpa. A badhA viSaye evA che ke ekanuM samarthana karavA jatAM bIjAonuM samarthana anivArya banI jAya che. A viSayamAM kSaNika ja kendrasthAne che. ene siddha karatAM bIjA viSayanuM samarthana Avazyaka banI jAya che. dharmakIrti pahelAM ghaNuM lAMbA vakhatathI A viSayenuM samarthana bauddha dRSTie thatuM AveluM. dA. ta. nihetukavinAzavAda jevA viSayanI carcA mayanAthanA gacaryabhUmizAstra jeTalI te jUnI che ja (juo darzanadigdarzana pR. 718, yogacaryAbhUmi-ciMtAmayI bhUmi 11). te badhI carcAonuM saMkalana tema ja vizadI karaNa dharmakIrtine pramANuvArtika jevA graMthamAM dekhAya che. hetubiMdumAM paNa dharmakIrtie A viSaya atispaSTapaNe carcA che, ane tema karatAM je je vidhI vAda sAme AvatA gayA te badhAnuM nirdaya ane chatAM saparihAsa (dA. ta. pR. 67) nirasana karyuM che. dharmakIrtie hetubiMdumAM spaSTa carcAo karI che kharI, paNa carcita viSaye eTalA badhA sUkSma ane gaMbhIra che ke jijJAsu mAtra teTalA vivecanathI pUrNapaNe saMtoSAta nathI; eTale evA vistRtaci jijJAsuonI daSTie acaMTe pitAnI TIkAmAM mULa carcita badhA ja viSayone tenA yathArtha rUpamAM vistArathI carcA che. eTale tenI TIkA eka eka viSaya para bauddha vicArasaraNInuM citra raju kare che ane dharmakIrtinAM keTalAMka mamaLAM vAkyonuM hArda talasparza paNe pragaTa kare che. A uparAMta arca. evA paNa cheDA viSa carcA che ke mULamAM jenuM kAI sUcana nathI; dA. ta. AdivAkya vizenI carcA. 3; Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 915 [5] hetubindune prabhAva ane upaga arcanI TIkA dvArA hetubinduno prabhAva vyApaka rIte uttarakAlIna sAhitya upara paDyo che. bauddhaparaMparAnA vidvAno acaMTane upayoga kare e to svAbhAvika che, paNa brAhmaNa ane jaina paraMparAnA suvidvAnoe sudhdhAM tene anekavidha upayoga karyo che. prakaraNapaMcikAkAra zAlikanAtha ane vyomalivara khaMDana dRSTie teno upayoga kare che, jyAre vAcaspati mizra jevA sarvataMtrasvataMtra dArzanike acaMTanA vicAronuM mUlyAMkana paNa pitAnI be karyuM hoya tema lAge che. udayane pitAnA badhA ja granthomAM dhamakIrtinA aneka granyo ane tenI vyAkhyAone khaMDanadaSTie mukhyapaNe upayoga karyo che, eTale emAM saTIka hetubindune keTale ane kaye upayoga thayo che te tAravavuM saraLa nathI; chatAM e saMbhava lAge che ke udayane arcanI TIkA avazya joI haze. e game tema che, paNa vadhAre ekasAIthI hetubindune bautara paraMparA upara prabhAva darzAvavo hoya to jaina tarkavADmaya tarapha vaLavuM paDe. digambara-tAmbara bane jene tA ike e acaMTanuM khaMDana paNa karyuM che ane tene potapotAnI rIte upayoga paNa karyo che. akalaMka che ane tenA TIkAkAra anantavIrya, aSTasahastrakAra vidyAnanda, prameyakamalamArtapraNetA prabhAcaMdra ane akalaMkakRta nyAyavinizcayane alaMkAra racanAra vAdirAja tathA nyAyamaMjarIkAra jayanta bhaTTa-e badhAe arcanTa dvArA hetubindune upaga chUTathI karyo che. 1. gharaLavaMvipUrti-bImAM govarakSA pR. 2. 2. vyomavatImAM "vAdhavinAmAvaviroghAna" (pR. 565) e hetubindunuM vAkya Ave che. 3. tAtparyaTakA (vi.), pR. 2, 3,210 mari. 4. nyAyakusumAJjali ( vRtti) kA. 6, Atmatattvavivekagata kSaNabhaMga carcA Adi 5. siddhivinizcaya svopajJavRtti patra 507 a; laghIyacaya-nyAyakumuda. pR.174. 6. tivinizcayarA pR. 20. che. tA . 9. 4, 212. 8. cAniya-pherinyutivALam" (pR. 24 ma), "heriDuMcAvanAna" (pR. 486 ), "aTeno hetulinI' (g. 500 =). Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 916 ] darzana ane ciMtana zvetAmbara AcAryomAM prasiddha AcArya haribhadra yAkinIsUnuthI hetubindune upayoga zarU thAya che. ane pachI te acaMTa dvArA te upayoga eTale badhe vyApaka bane che ke siddharSi, sanmati TIkAkAra abhayadeva, tarkavArtikakAra zAMtisUri', syAdAdaratnAkarakAra vAdI devasUri', AcArya hemacaMdra jevA prasiddha prasiddha tAki kee jANe acaMTane pitAnA abhyAsane viSaya ja banAvyuM hoya tema kSaNabhara lAge che. malayagiri jevA bahuta lekhake acaMTakRta syAdvAdanA khaMDananuM nirasana zabdazaH karyuM che. e ja rIte zrIcanTe utpAdAdisiddhitrayamAM e ja kAma karyuM che. A rIte jaina vidvAnonA abhyasanIya ane avalekTrIya granthamAM arcanI TIkAnuM pradhAna sthAna raheluM. tethI ja ApaNe joIe chIe ke jyAre atyAra lagImAM koI paNa sthaLethI acaMTanI TIkA upalabdha na thaI tyAre paNa pATaNa jevA jenabhaMDArapradhAna jUnA zaheramAMthI enI jUnI tADapatrIya ekamAtra nakala maLI AvI. saMbhava che ke bIjA paNa kAI jaina bhaMDAramAMthI enI anya prati maLI Ave. A mathALA nIce mAre anekAno AbhAra mAnavAno che. je bhaMDAranI prati mane maLI tenA tatkAlIna vyavasthApakone huM AbhArI chuM ke jemaNe pUrNa dhIrajathI e prati mane dhIrI. pravartaka zrI. kAMtivijayajInA sAhityaniSTha praziSya muni zrI. puNyavijayajIno udAra sAtha maLyo na hota to amAre mATe AgaLa kAma laMbAvavAnuM bhAgye ja zakya banyuM hota. emaNe jUnI duSpaTha lipi uparathI aghatana supaTha lipimAM evo suMdara Adarza taiyAra karI Apo ke je lekhanakaLAnA adyatana namUnArUpe atyAre paNa zrImadrAjacaMdra jJAnasaMgrahamAM mojuda che, ane jenA uparathI presakopI karavAnuM kAma bahu ja sarala banyuM. zrIyuta puttama AI. tArakasanI madada te asAdhAraNa rIte upakAraka nIvaDI che. emaNe zarUAtathI TibeTanane abhyAsa karI arcaTanI TIkAne TibeTana anuvAda sAthe meLavI je anekavidha upayogI kAma karI 1. anekAntajayapatAkA. 2. nyAyAvatAravivRti pR. 3. 7. sanmatiTIka pR. 171, papa6, pa68: ka, nyAyAvatAravArtikavRtti pR. 12. 5. syAdvAdaratnAkara pR. 16, pR. 24. 6, pramANumImAMsA pR. 38 ane tenAM TippaNa pR. 78 che. dharmasaMgrahaNI TIkA pR. 147 thI. 8. utpAdAMdisiddhi, pR. 4, 15, 37, 457, 92, 147, 142 Adi. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hetubindune paricaya [ 917 ApyuM te thayuM na hatuM te tADapatrIya saMskRta mULa Adarza, je ghaNe sthaLe khaMDita ane astavyasta sthitimAM hatuM, tevA ekamAtra Adarza uparathI A banyuM che tevuM saMskaraNa kadI taiyAra thaI zakyuM na hatuM. gujarAta vidyApIThanA vyavasthApakenI sahAnubhUti paNa upakAraka nIvaDI che. jyAre jyAre jarUra paDI tyAre tyAre temaNe zrImadrAjacaMda jJAnasaMgrahamAMnA muni zrI. puNyavijyajIkRta no Adarza amane dhIrajapUrvaka dhIryo che. zrI. rAhulajInI ananya udAratA ane asAdhAraNa puruSArthane lAbha maLyo na hota te nepAlanA bhaMDAranI khaMDita prati ane bihAra orisA sirca sosAyaTImAM saMgrahAyela pheTo pratine lAbha kadI ja maLata nahi ane A prasiddha thatuM durvekanuM lakhANa keInA hAthamAM-vAcakonA hAthamAM-kyAre Avata te kahevuM kaThaNa che. mArA anyatama ziSya paM0 mahendrakumAra "abhaya" pheTa vAMcavA AdimAM je ekAgra zremapUrvaka madada karI che te amAre mATe bahumUlya nIvaDI che. kAzI vizvavidyAlayanA saMskRta mahAvidyAlayanA jainadarzanAdhyApaka zrI. dalasukha mAlavaNiyA, je mArA priyatama ziSya ane mitra che, temanI satata ane asAdhAraNa khaMta tema ja mahenata na heta te A AkhuM saMskaraNa A rUpamAM, bIjI badhI sAmagrI hovA chatAM, kadI ja taiyAra thayuM na hota. tADapatrIya mULa pratithI mAMDI durvekakRta anuTIkAnA phoTA vAMcavA sudhInuM samagra kAma tema ja jarUra jaNAI tyAM navI nakala karavAnuM kAma ane pahelethI chelle sudhI badhAM ja pro jovA sudhAravA vagere saMpAdanane lagatuM yAvata jhINuM jhINuM kAma temaNe ja karyuM che. e rIte AkhA saMpAdanane yaza temane ja bhAge jAya che. netranI parAdhInatA ane bIjAM ghaNAM kAraNe sara huM uttaretara laMbAtuM A kAma kadI ja zrI. mAlavaNiyAnI madada vinA pAra pADI zakyo na ja heta, ane meM je hetubindunA saMpAdananuM kAma svIkAreluM te paNa temanA sahakAranI khAtarI vinA svIkAryuM ja na hota. A saMpAdanamAM zuM pariziSTo ke zuM avataraNonI zedha ke zuM zIrSaka, viSayavibhAjana ane zuddhIkaraNa Adi je kAMI dhyAna kheMce tevuM che te badhuM zrIyuta mAlavaNiyAnI ananya sAhitya pAsanAnuM ja phaLa che. gAyakavADa orienTala sirIjhanA mukhya saMpAdaka zrIyuta bI. bhaTTAcArye prastuta saMpAdana mATe amane pasaMda karyA ane te kAma soMpyuM tethI ja A saMpAdana-yajJa atyAre pUrNa thayo che. A sababathI upara nirdezala badhA ja mahAnubhAvo pratye ame amArI prardika kRtajJatA prakaTa karIe chIe. Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatitarka ane tenuM mahatva [ 18 ] - jaina zratane bahu moTA bhAga nAza pAme che. te nAzanAM aneka kAraNe che, paNa Aje tene jeTaluM ane je bhAga sacavAI rahyo che tenuM phakta eka ja kAraNa che ane te jaina saMdhanI zratabhakti. jaina janatA jJAnamAtrane pUje che, paNa zrata pratye enI bhakti eTalI jAgarUka che ke te vize lakhavA jatAM tene marama ItihAsa taiyAra thAya. mAtra moTI vayanA strI-puruSo ja nahi, paNa nAnAM kumAra-kumArikAo sudhdhAM zAstrajJAna ArAdhavA tapa kare che, enAM navAM sAdhanonI AdarapUrvaka pUjA kare che ane e mATe pitAnuM sarvasva ApI devA taiyAra rahe che. cAritrapUjAnuM jaina saMghamAM moTuM sthAna che, paNa te jJAnanA eka bhAga tarIke. cAritra e jJAnane chelle ne paripakva aMza ja che. tIrthapUjA hoya ke gurupUjA heya, e badhI vividha pUjAonI pAchaLa jJAnabhakti ja rahelI che. e badhAmAM satyajJAna prApta karavAno eka ja hetu mukhya che. Aje viziSTa rIte jainadarzana jIvita hoya te te eka zratane AbhArI che, ane zrata jIvita hoya te te jJAnabhaktine AbhArI che. buddhimAna ane dIrdhadaza jaina AcAryoe jyAre joyuM ke amuka amuka zAstro viziSTa rIte jainadarzananI prabhAvanA kare tevAM che tyAre tyAre teoe te te zAstrone janadarzananA prabhAvaka kahI tenA tarapha kAnurAga keLavyo, tenA abhyAsane uttejana ApyuM, tenI pithIo lakhI-lakhAvI tenI sAcavaNImAM bhAre phALo Ape. AgamagraMthanI pratiSThA te bhagavAnanI pratiSThAne eka bhAga ja che, paNa tyAra pachI racAyelAM ghaNAM zAstromAM sanmatinuM sthAna mukhya che. nemicaMdrasUrie racela pravacanasAroddhAranI vRttimAM tenA kartA zrIsiddhasena sanmatitarkane aMge je lakhe che te khAsa dhyAna devA jevuM che. teo darzananA prabhAvaka tarIke graMthe jaNAvatAM sanmatine pahelo mUke che ane sAthe ja kahe che ke e darzanaprabhAvaka graMthonuM dareka rIte bhaktipUrvaka bahumAna karavuM. jatakalpa nAmanA chedasUtranI cUrNinI vyAkhyAmAM tenA kartA sanmatitane Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatitI ane tenuM mahatva [ 919 eka mahAprabhAvaka graMtha tarIke varNave che, ane te eTale sudhI ke tene abhyAsa karatAM koI apavAda seva paDe te tene prAyazcitayogya nathI mAnatA. zratajJAnanI jAgramUrti upAdhyAya zrIyazovijayajI te enA upara phidA phidA che ane chelle zrImad rAjacaMdra tathA zrImAna AtmArAmajasUrIzvara sudhdhAM e graMtha upara bhAre mamatva darzAve che. A rIte sanmatitane mahimA jyAM tyAM gAvAmAM Ave che ane hajI gavAya che, tyAre e jANavuM jarUranuM che ke sanmati tarka e zuM che ? tenuM mahatva zA mATe che ? ane bIjAM zAstronI sarakhAmaNImAM enuM sthAna zuM che? vagere vagere. A hetuthI prerAI prastuta lekha lakhavA preraNa thaI che. nAmavidhAna jaina sAhitya ane samAjamAM "saMmatitarka e ja nAma bahu jANItuM che, paNa chellI mAhitI pramANe tenuM kharuM nAma "sanmatitarka' lAge che; ghaNuM ane jUnI hastalikhita pratiomAM "sanmatitaka" e ja ullekha maLe che. e ullekha upara vicAra karatAM jaNAya che ke "saMmati" nahi paNa "sanmati " nAma kharuM devuM joIe, kAraNa ke dhanaMjayanAmamALAmAM bhagavAna mahAvIranA je nAma gaNAdhyAM che temAM eka nAma sanmati evuM che. tethI cekhuM lAge che ke AcArya zrI. siddhasene pitAnA prauDha graMtharatnane bhagavAnanA nAmathI aMkita karI sanmatitarka e ja nAma ApyuM haze ane te dvArA sUcita karyuM ke A mArA racelA prakaraNane viSaya kalpita agara to sAdhAraNa nathI, paNa huM je kahuM chuM te to bhagavAna mahAvIrane tarka che eTale temano siddhAMta che athavA bhagavAna mahAvIrane mata che. pravacanasAra sAthe sarakhAmaNI nAmanI bAbatamAM ATaluM spaSTIkaraNa karI have te graMtha ane tenA viSaya tarapha vaLIe. e graMtha prAkRta bhASAmAM che. enA traNa bhAga che. dareka bhAga kAMDane nAme prasiddha che, eTale e graMtha trikAMDa che. racanA gadya nahi, paNa padyamaya che. paze badhAM AryA chaMdabaddha che. pahelA kAMDamAM 54, bIjA kAMDamAM 43 ane trIjA kAMDamAM 70 padyo che. kula padyo 167 che. A graMtha bAhya racanAmAM digaMbarAcArya kuMdakuMdanA pravacanasAra jevo che. pravacanasAranA paNa traNa bhAga che. temAM pahelA bhAgamAM 92, bIjA bhAgamAM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 920] darzana ane ciMtana 108 ane trIjA bhAgamAM 75, kula 275 prAkRta Ayabaddha paDyo che. pravacanasAranA traNe bhAge koDa nahi, paNa jUnI DhabanA zrutaskaMdha evA nAme prasiddha che. prAkRtabhASA, ANaMda ane traNa bhAgamAM vaheMcaNuM eTaluM bAhya sAmya joyA pachI have e bane graMthenA aMtara svarUpa tarapha vaLIe. pratipAda viye - pravacanasAramAM cAritranuM pratipAdana khAsa eka adhikAramAM karavAmAM AvyuM che, jyAre sanmatitarkamAM e viSaya lIdhe ja nathI. sanmatitarkamAM AkhuM eka kAMDa nayanI carcAthI bharyuM che, jyAre pravacanasAramAM e viSaya sparzI ja nathI. emAM mAtra saptabhaMgIne atikamAM ullekha che, tyAre sanmatimAM enI pUrNa ane vizada carcA che, pravacanasAramAM Atmika pariNAmanA vikAsane sUcavatI je zubha, azubha ane zuddha pariNAmanI hadayaMgama carcA che te sanmatimAM nathI. banne graMthamAM jJAna ane seyanI carcA te che ja, paNa emAM ghaNuM aMtara che. pravacanasAra mukhyapaNe pratyakSa ane parokSa jJAnano taphAvata jaina daSTie samajAve che ane jJAnane lagatI prAcIna jaina paraMparAne bIjAM darzana thI judI pADI kAMIka tarkapaddhatie samajAvavA prayatna kare che, tyAre sanmatimAM e viSaya judI ja rIte carcA che. e pitAnA samaya sudhImAM cAlyA AvatA jJAnane lagatA badhA vAdane eke eke laI tenI UMDI mArmika ane aSTapUrva samIkSA tema ja parIkSA kare che ane emAM divAkarazI pitAne taddana svataMtra tema ja navo vAda mUke che tema ja sthApe che. te vAda eTale kevaLajJAna-kevaLadarzana vacce bheda na mAnavAno. A vAda sthApatAM teozrIe prAcIna vAdone bahu jhINavaTathI chaNyA che ane temAM tarkadaSTie dekhAtA dene darzAvyA che. e ja rIte pravacanasAramAM che te karatAM sanmatinI reyacarcA judI jAtanI che. pravacanasAramAM jana paraMparA pramANe manAtAM cha dravyonuM AgamikazailIe zraddhAgamya varNana che, jyAre sanmatimAM ema nathI. e te vistArathI eTaluM ja varNave che ke janadaSTie yatattvanuM svarUpa kevuM mAnavuM joIe. e sthApatAM eNe mRdutAthI virodhI dRSTionI khUba jhATakaNI kADhI che. pratipAdanazailI A pravacanasAranI zailI mukhyapaNe Agamika che. emAM tArkika zelInI chAyA che, jyAre sanmatimAM zuddha tArkika zailI pradhAnapade che. kahevAnI vastu Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatita ane tenuM mahattva [ ra1 bhale game te heya, paNa ene tarkanI tIkSNa zANa upara caDhAvI ane buddhinI kasoTIe kasIne ja divAkarazrI kahe che. pravacanasAranI zelI Agamika eTalA mATe che ke temAM tatvanuM nirUpaNa karatAM karatAM Dagale ne pagale upadeza devAto jAya che. te sAMbhaLatAM ema bhAna thAya che ke jANe ApaNe dharmasthAna ke upAzrayamAM besI koI mahAmanA nircathanA mukhethI zraddhApUrvaka upadezamizrita janatattva sAMbhaLI rahyA chIe; tyAre sanmatinI bAbatamAM ema nathI. emAM upadezano chAMye nathI. emAM te zuddha jaina to potAnI be divAkarathI pravAhabaddha varNave ja jAya che. ene sAMbhaLatAM ema lAge che ke jANe koI pratibhAmUrti tArkikaziromaNinA mukhethI jana to sAMbhaLI rahyA chIe. prastuta bane che jaina tatvajJAna ane saMpradAyanA piSaka che, chatAM bannemAM meTa taphAvata che. eka jainamata sAthe sAthe tenA eka phAMTAnuM piSaNa kare che, jyAre bIjo koI phAMTAnA piSaNamAM na UtaratAM mAtra jaina tatvajJAnane ja sthApe che ane vyavasthita kare che. pravacanasAranuM cAritravarNana digaMbara zAkhAnuM poSaNa kare che, paNa sanmatine kaI zAkhAnI kazI ja paDI nathI. e te bhagavAna mahAvIranI dRSTi spaSTa karavA, tene vyavasthita rIte samajAvavA ane tarka upara tenI mAMDaNI karavA mathe che. ddha ane vaidika graMtha sAthe sarakhAmaNI divAkarazrInA samayane savAla hajI vicAravA jevo hovAthI kALanA parvopane vicAra choDI mAtra sarakhAmaNI mATe keTalAka prAcIna, bauddha ane vaidika graMthe laIe. pravacanasAra jatAM tenA praNetA AcArya kuMdakuMdanA mAnasamAM traNa jainetara darzananA abhyAsanI chApa paDelI dekhAya che ane te paNa sthala : sAMkhya, vaizeSika ane bauddha. e traNa uparAMta nyAya, veda, aupaniSada Adi bIjAM tatkAlIna prasiddha jainetara darzananA abhyAsanI UMDI ane vistRta chApa divAkarazrInA mAnasamAM paDelI che, e teozrInI sanmati, batrIsIo vagere kRtio jotAM spaSTa thAya che. (ka) sAMkhyAcArya IzvarakRSNanI kArikAo le ane sanmati sAthe sarakhAvo. bhASA ane saMpradAyane bheda bAda karIe te e bemAM chaMdanuM tema ja potapotAnA viSayane tarkapaddhatie goThavavAnuM sAmya najare paDaze. (kha) tyavAdI bauddhAcArya nAgArjunanI madhyamakakArikA ane vijJAnavAdI vasubadhunI viMzikA tathA trizikA sAthe divAkarazrInI kRtio sarakhAvatAM ema lAge che ke e AcAryo upara ekabIjAnI asara avazya che. (ga) Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 922] darzana ane ciMtana vaizeSikasUtra ane nyAyadarzananA abhyAse te sanmatinI racanAmAM divAkarazrIne khAsa preraNA ApyAnuM bhAna thAya che. tethI e darzanenAM sUtra ane sanmati vacce bhASA tema ja gadya-padyana bheda hovA chatAM zuddha tarkadaSTinA upayoganuM emAM mukhya sAmya che. racanAne uddeza divAkarazrIe sanmatitarka be udezathI racyuM hoya tema lAge che: (1) svasaMpradAyamAM vicArazakti ane tarkabaLa keLavI prajJAne vikAsa kare, ane (2) jainetara darzananA vidvAnamAM jaina mULa tattvonI pratiSThA karavI. jaina nirca mULathI ja jJAnapriya chatAM tyAgapradhAna hatA. tethI teomAM AtmazraddhAnuM teja hatuM, paNa te kALakrame dhIre dhIre sthUla mAnyatA ane sthUla rUDhiomAM jakaDAI saMkucitapaNAmAM badalAI gayuM hatuM. tethI AgamapAThI sAdhusaMdha moTebhAge zabdasparza thaI gayo hato ane tethI bhagavAnanA vyApaka siddhAMta deza-kALa pramANe ghaTAvI tene vistAra karavAne badale teo navI paristhitimAtrathI bhaDakatA ane navA vicAre ane vyavahAro temane taddana asahya thaI paDatA. koI cAlatI prathA bahArane vicAra mUke ke mULa vastune navA rUpamAM samajAve che tene teo zraddhA vinAne-samyagdarzana vinAnekahI vagovatA. vicAra ane AcAranuM je viziSTa baLa zramaNasaMdhamAM hatuM tene upayoga mAtra prAcInatAnI rakSA ke rUDhi sAcavavAmAM ja thatuM. A sthiti divArazrIne khaTakI. teone lAgyuM ke bhagavAnanA udAra ane gaMbhIra siddhAnto bahu ja vyApaka banI zake tema che. te siddhAto deza-kALanA baMdhanathI para hovAne lIdhe tene prajJA vaDe bahu ja vistAra karI zakAya tema che ane temAM jUnuM ke navuM je kAMI vAstavika hoya te badhuM samAvavAne avakAza che. phakta te mATe sukSma vicAra keLavo joIe, tarkazakti khIlavavI joIe ane prajJAne vikAsa kare joIe. divAkarazrInI pratibhAne bhagavAnanA siddhAtonI khUbIonuM UMDuM ane spaSTa darzana thayuM hatuM, jyAre bIjo zramaNavarga e vastu sAMbhaLavA sudhdhAM taiyAra na hatA; UlaTuM, bhagavAnanA ja siddhAMtanI paSaka, paNa mAtra navI ekAda dalIla sAMbhaLI te che cheDAI jate ane te navA vicAraka upara tenI navI vicAraNAne aMge AkSepa mUkate ke tame te siddhAntanI prarUpaNA nahi paNa tIrthakaranI avajJA-AzAtanA kare che. zAsananI AzAtanA ke tIrthaMkaranI AzAtanAne Apa jaina paraMparAmAM Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatita ane tenuM mahatva [ kara3 nAstikapaNAnA Arepa karatAM paNa vadhAre bhAre manAte Avyo che, e vAta smaraNamAM rAkhavI joIe. tethI evA Aropa mUkanAra vargane divAkarazrIe spaSTa saMbhaLAvI dIdhuM ke nayono viveka ane tenuM samucita jJAna e ja svasiddhAntanI prarUpaNa che ane bIjuM badhuM tIrthaMkaranI AzAtanA che. keTalAke divAkarazrInA navA tarkavAda sAme thaI kahetA ke tame kaho cho te sUtramAM kyAM lakhyuM che ? ane sUtranA zabda viruddha javuM e te tIrthaMkaranI AzAtanA che. evuM kahenAranA matanI samIkSA karatAM divAkarathI teone uddezI kahe che ke tIrthakaranI AzAtanAthI DaranArA ane mUtrAkSarane vaLagI rahenArA keTalAka AcAryo kevaLajJAna-kevaLadarzanane bheda mAne che ItyAdi. divAkarazrInA A kathanamAM kaTAkSa e lAge che ke tIrthaMkaranI AzAtanAnA bhayathI mAtra sUtrAkSarane vaLagI rahevuM ane tenuM marma na vicAravuM ke tarka na vAparavo e kyAMne nyAya ? UlaTuM, vicAra ane tarkane agya rIte dAbI devAmAM ja tIrthaMkaranI AzAtanA che. divAkarathI kevaLajJAna-kevaLadarzananA abhedane pitAne pakSa sthApatAM AgamamAM dekhAtA tethI viruddha pAThonuM samAdhAna karatAM kahe che ke sUtromAM abhedapakSa viruddha je je kathano che te anya darzananAM maMtavyanuM mAtra daSTie varNana che, svasiddhAnta nathI. mATe sUtronuM vyAkhyAna karatI vakhate mAtra zabdasparzathI kAma na cAle. khare jANakAra hoya te te pUrvopara arthanI UMDI vicAraNuM karIne ja sUtrArthanuM kathana kare, ema ne ema nahi.. vaLI, jeone navI vicAraNAmAM mithyAdaSTinI gaMdha AvatI teone uddezI divAkarazrI kahe che ke meM je rIte kahyuM che te rIte jinakathita ta. upara zraddhA rAkhanAranuM jJAna e ja samyagdarzana che. tenuM vAstavika jJAna hoya to samyagdarzana niyamathI AvI jAya che, paNa vAstavika jJAna na hoya te samyagdarzana zI rIte Ave ? kharI rIte samyajJAna e ja samyagdarzana che. tethI evuM jJAna meLavavAnA prayatna vinA samyagdarzananuM abhimAna rAkhavuM ane evA jJAna mATe prayatnazIlane mithyAdaSTi kahe e kyAMne nyAya ? jeo sUkSma vivecanA karyA vinA ja AgamanuM jJAna meLavatA ane pitAne AgamA bhAnatA teone teozrI kahe che ke judI judI yadaSTivALAM sUne mAtra bhaNI jeo pitAne sUtradhara kahevarAvavAmAM saMtoSa mAne che ane e nayavAdanI yogya mImAMsA nathI karatA teo ajJa che. saMpUrNa nayavAdanuM jJAna e ja nirdoSa samyagdarzana che; e vinAnA mAtra AtmatkarSathI pitAnI prazaMsA karatA karatA chevaTe naSTa thAya che. keTalAke pitAne zAsanabhakta ane siddhAMtajJa mAnI divAkarazI jevA sUkSma draSTAne zAsananAzaka athavA zuSka tArkika Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '924 ] darzana ane ciMtana kahetA. teone lakSIne divAkarathI kahe che ke, bhAI ! mAtra siddhAMtajJa thavAthI tenI prarUpaNa karavA jeTalI sthirabuddhi nathI AvI zakatI. vaLI AgaLa vadhI teo kahe che ke mAtra sUtrapAThathI arthane ThIka baMdha nathI thatuM. e bedha kaThina nayana vAdanI apekSA rAkhatA hovAthI durgama che. teTalA mATe sUtrapAThI dareka jaNe arthajJAna meLavavA prayatnazIla thavuM. je AcAryo azikSita ane chatAM dhaSTa che teo bhagavAnanI AjJAne avagaNe che. chevaTe keTalAkanI bahAranI dhamAla ane moTapane dAva joI divAkarazrI duHkhapUrvaka kahe che ke jeo vicAra vinA ja ghaNAM pithAM vAMcI potAne bahumata mAne che, jeo moTA ziSya parivArane lIdhe pitAne bahusaMmata mAnavAnI bhUla kare che, teo zAstramAM sthiramati na thatA UlaTA siddhAMtadrohI bane che. divAkarazrInA ATalA prAsaMgika uddhAthI e spaSTa thAya che ke sanmatinI racanA e mukhyapaNe zramaNa saMdhamAM prajJAbaLa preravA mATe thayelI che; paraMtu e uparAMta e racanAne bIjo paNa uddeza hato ane te e che ke jaina tanuM jainetara vidvAnomAM jJAna phelAvavuM ane jeo jaina siddhAnto upara AkSepa mUkatA teone sacoTa uttara Apa. ApaNe sanmatinI naya, jJAna ane zeyanI prarUpaNuomAMthI naya ane yanI prarUpaNAomAM spaSTa joI - zakIe chIe ke e bIjo uddeza siddha karavA divAkarazrInuM khAsa lakSya hatuM. tethI ja teoe nayavAdanuM suMdara pRthakkaraNa karI upalabdha tatkAlIna samagra darzanane syAdvAdanI sAMkaLanI kaDIo jevA bhinna bhinna nomAM gya rIte goThavyA che ane te rIte tenI mahattA AMkI che. je darzane mAtra pitAnI prarUpaNa sivAya bIjI prarUpaNAone ghaTatuM sthAna nathI ApatAM te badhAMne teoe ekataraphI ane adhUrAM sAbita karavAne khAsa prayatna karyo che ane nayavAdanuM tattvajJAnanA pradezamAM kevuM sthAna che e samajAvavA prabaLa puruSArtha dAkhavyo che. jeo vagara samaye anekAMtane upabahAsa karatA teone tenuM svarUpa samajAvavA AkarSaka carcA karI che ane chevaTe kahyuM che ke jenA vinA vyavahAranuM eka paNa kAma siddha nathI thaI zakatuM evA anekAMtavAdane namaskAra ho. bArIkIthI jotAM kharekhara ema lAge che ke naya ane anekAMtavAdane spaSTa samajAvavA ane jaina tatvajJAnanI e vizeSatAne sarvagamya karavA sauthI pahelAM buddhi ane tarkasiddha je koI prayatna thayo hoya te te divAkarazrIne ja prayatna che. digaMbarAcArya samatabhadranI AptamImAMsA ane zvetAMbarAcArya haribhadranI anekAMtajayapatAkA vagere kRtio e pAchaLanA prayatno che. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatitika ane tenuM mahattva [9ra5 divAkarazIne ane sanmatine prabhAva vIra ane vidvAna puruSanI prabhA kAMI pitAnA ja kulane vyApIne aTakatI. nathI; e te sahastrakiraNa sUryanI peThe badhI dizAone jhagajhagAvI mUke che.. divAkarazrI pitAnI paraMparAmAM te gavAyA ja che, paNa emanA tejobaLathI AkarSAyelA bIjA bIjA vidvAna AcAryoe paNa emanuM guNagAna karavuM visAyuM nathI. harivaMzapurANanA kartA mahAkavi jinasenAcArya (prathama) pitAne, e graMthanI prastAvanAmAM jyAM moTA moTA prabhAvazALI AcAryonuM ane kavienuM smaraNa kare che tyAM temaNe atyaMta Adara sAthe divAkarazrIne paNa stavelA che. e uparAMta AdipurANanA praNetA bIjA jinasenasUri, siddhi vinizcayanA TIkAkAra anaMtavIrya ane paMDita lakSmIbhadra vagere digaMbara paMDitoe pitApitAnI kRtiomAM divAkarazrInA nAmane ati ucca sthAne sthApeluM che. divAkarInI jema emanI kRtiono paNa kAMI ocho prabhAva vistarelo. nathI. tatvArtharAjavArtikanA praNetA bhaTTa akalaMkadeve divAkarazrInA eka prasiddha padya dvArA pitAnA vArtikane zebhAvyuM che. tattvArthaplekavArtikanA kartA. zrI. vidyAnaMda svAmI aparanAma pAtrakesarIjIe e vArtikanI vyAkhyAmAM pitAnA vacananA daDhIkaraNa mATe sanmatinI gAthAne uddharIne sanmatinA prAmANanuM bahumUlya AMkI batAvyuM che. siddhivinizcaya TIkAmAM paNa AcArya anaMtavIrya sanmatinI gAthAne vicAratA nathI. divAkarazInI kRtino prabhAva kAMI ATalethI ja aTakyo nathI, paNa vizeSa vicAratAM ema paNa bhAse che ke prasiddha tArkika AcArya akalaMka bhaTTanI laghIyastraya e jANe sanmatinuM pratibiMba ja na hoya ! Ama cAre kera divAkarathI ane sanmatine prabhAva vistare joIe chIe, tyAre A eka navAI jevuM lAge che ke emanI sanmati ane nyAyAvatAra sivAyanI bIjI koI kRti upara koIe sAdhAraNa TippaNuM sarakhI paNa karI nathI. saMbhava che ke siddhasenanI tarkasamIkSArUpa cinagArIne lIdhe leka bhaDakyA hoya ane temanA pratibhApUrNa pAMDityane lIdhe mugdha thayA heya. ethI teoe divAkarathI ane temanI kRtine bhale abhinaMdI hoya, paNa pelI bhaDakAmaNane lIdhe teo divAkarazrInI mahattApUrNa e batrIsIone sparza karatAM acakAyA heya. vadhu saMbhava te e che ke e batrIsIone koI virala puruSe ja vAMcI haze ane ethI ja Aje e badhI azuddha rIte upalabdha che ke jemAM 32-3ra lekanI mAtra ekavIza batrIsIo chatAMya enA zuddha saMskaraNa mATe khAsA batrIsa mAsa te saheje vItI jAya ane bIjo AyAsa thAya te te vaLI judo ja. have te dezamAM ajJAnatAnA dhUmane Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 926 ] darzana ane ciMtana dUra karavA, lekamAM cetanya preravA ane sAmAjika aMdha vAtAvaraNanI ThaMDIne uDADavA emanI e cinagArIone cetavavI Avazyaka che. bIjI kRtio - sanmati uparAMta bIjI paNa kRtio divAkarazrInI che. bIjI kula keTalI kRtio racelI te jANavAnuM atyAre koI sAdhana nathI, paNa e batrIsa batrIsIomAM je nyAyAvatAra na AvatuM hoya te te ane kalyANamaMdira stotra paNa teonI kRtiomAM gaNavAM joIe. teone nAme caDelI ke manAtI bIjI keTalIka kRtio saMbhaLAya che, paNa temAM vajUda jaNAtuM nathI. atyAre teozrInI nizcita katiomAMthI upalabdha to sanmati uparAMta phakta ekavIsa batrIsI, nyAyAvatAra ane kalyANa maMdira che. sanmati ane bIjI kRtio vacce mukhya taphAvata bhASA ane viSaya bane che, kAraNa ke bAkInI badhI kRtio saMskRtamAM ja che. batrIsIo kaI eka khAsa viSaya upara nathI, paNa te judA judA viSaya upara lakhAyelI che. zarUAtanI keTalIka batrIsIomAM bhagavAna mahAvIranI anupama stuti che, tyAra pachI keTalIkamAM jainetara darzanenuM varNana che. emAM vAdakaLAnuM marma ane vaLI ekamAM vivAdanI durdazAnuM citra che. nyAyAvatAramAM jainanyAyanI sthApanA ane kalyANamadiramAM prabhu pArzvanAthanI stuti che. bhAratIya samagra darzanene abhyAsa karavA mATe graMtha racanAnI preraNA AcArya haribhadrane ke mAdhavAcAryane divAkarazrInI bhinna bhinna darzana uparanI prauDha batrIsIomAMthI maLI hoya tema spaSTa lAge che. sanmatine zuddha viSe jaina tattvajJAnane che, jyAre batrIsIone mukhya viSaya bhAratIya samagra darzanenI mImAMsA ane tenuM nirUpaNa e che. dAna, zIla, tapa ane bhAvanA saMskAramAM jenuM vArasAgata caDhiyAtApaNuM kabUla karavAmAM Ave to bauddhika saMskAranuM tevuM caDhiyAtApaNuM brAhmaNa jatinuM kabUla karavuM joIe--e vAtanI sAkSI aneka brAhmaNa jainAcAryonI kRtio pUre che. vaizya jAtIya zrImAna hemacaMdra ane yazovijayajI jevA te apavAda mAtra gaNAya. divAkarazrI janme brAhmaNa jAtinA ane pitAnI ja paraMparAmAM vyAkaraNa, kAvya, veda ane upaniSada uparAMta tatkAlIna samagra vaidika darzanone tema ja bauddha darzanane pI gayelA. emane saMskRtabhASA uparano kAbU ane kavitva emanI kRtiomAM camatkAraka rIte najare paDe che. pUrvAzramanA dArzanika prauDha abhyAse teonI buddhine tIkSNa ane darpaNa jevI svaccha banAvI hatI. hRdaya teonuM saraLa ane guNapakSapAtI hatuM. parIkSAzakti ane Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatitika ane tenuM mahatva nirbhayatA teomAM svata:siddha hatAM. tethI jaina Agama jotAveMta ja bIjA kaI sAdhAraNa vidvAnane na bhAse evuM bhagavAna-bhAvita tattva temanI pratibhAne bhAsyuM ane temanI viraktavRtti sAthe nirbhayatA jAgI UThI. pariNAme teoe dIrghatapasvI mahAvIranuM zAsana svIkAryuM ane pitAnI samagra zakti e zAsanane apI, tenI vyavasthA ane prabhAvanA karavAmAM ja pitAnA pAMDityane upaga karyo. " emanI batrIsIo vAMcatAM uparanI badhI hakIkata spaSTa jaNAI Ave che. ahiMsA ane anekAMtanuM bIjAne bhAgye ja samajAyeluM tattva teone saraLatAthI samajAyuM. tethI ja teo dIrdhatapasvInA buddhigamya tatvasiddhati upara phidA thaI emanI gaddagada bhaktithI stuti karavA maMDI gayA. e stutimAM paNa temaNe pitAne buddhiprabhAva ane tarkavAda spaSTa karyo che. e samajavA keTalAMka batrIsIomAMnAM po lekhanA aMtamAM artha sahita namUnArUpe ApavAmAM Ave che, jene vAMcatA vAcakone divAkarazrInA viziSTa vyaktitvanI khAtarI thaze ane temanuM hArda samajAze. sanmatino pracAra e che kema che ane have te vadhe kema? ekaMdara rIte jotAM pravacanasAra ane sanmatitarka e bane che mahatvanA chatAM temAM sanmatitarkanuM ja sthAna mukhya Ave che. bemAMthI abhyAsa mATe je ekanI ja pasaMdagI karavI hoya te sanmatitarkanI ja pasaMdagI vizeSa phaLadrupa che. pravacanasAranI padyaracanA karatAM sanmatinI padyaracanA paNa vizeSa dhyAna kheMce tevI che, chatAM sanmatitakanA abhyAsI pravacanasAranI "upekSA kare te ghaNuM ja gumAve e cekhuM che. - pravacanasAra karatAM sanmatitarkanuM sthAna viziSTa hevA chatAM ane bane mULa graMthanuM pramANa lagabhaga sarakhuM hovA chatAM abhyAsakramamAM pravacanasAra jeTaluM vadhAre pracalita che teTalo vadhAre sanmatitarka apracalita che, tenAM zAM kAraNe ? e prazna thavo svAbhAvika che. uttara spaSTa che. pravacanasAramAM mAtra prAcIna paddhatine anusarI jena to nirUpavAmAM AvyAM che, jyAre sanmatitarkamAM tenuM nirUpaNa navIna rIte karavAmAM AvyuM che. tethI navIna vicArane ane navI paddhatine sahana na karI zakanAra prAcIna varge e mahattvapUrNa graMthathI joIte lAbha na uThAvyo. bIjuM kAraNa e che ke pravacanasAra uparanI - TIkAo bahu moTI ke bhaNanArane mUMjhave tevI nathI; jyAre sanmatinI upalabdha TIkA asAdhAraNuM mahattvapUrNa chatAM ativistRta ane sAdhAraNa Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 928 ] darzana ane ciMtana abhyAsI mATe agamya hovAthI te mULanA abhyAsamAM darekane sAdhaka thatI nathI. trIjuM kAraNuM pravacanasArIya mULa ane TIkA junI-navI dezI bhASAomAM anuvAdita che, tethI game te jijJAsu tene vAMcI ane bhaNI zake che, jyAre sanmatitarkanI bAbatamAM tema nathI. tenI TIkAnI vAta te bAjue rahI, paNuM evaDA nAnakaDAzA mULa graMthane junI ke nathI koI paNa dezI bhASAmAM anuvAda Aja sudhI kyAreya thayo hoya ema jANavAmAM nathI; koI lekhake junA vakhatamAM enA upara saMkSipta Taba sudhdhAM lakhyuM nathI. A ane AnAM jevAM bIjAM aneka kAraNothI e asAdhAraNa gauravavALA graMthathI mAtra gRhasthavarga ja nahi, paNa jJAna ane tyAgapradhAna bhikSavarga sudhdhAM meTe bhAge ajANa rahyo che. jainatarkanA svayaMbhU samrATa upAdhyAya zrIyazovijayajIne kaNa nathI jANatuM ? teozrI dravyaguNuparyAyanA rAsamAM spaSTa kahe che ke jeo dravyAnu gane vicAra nathI karatA ane kriyAkAMDamAM ja ma rahe che teo nizcayazuddha cAritranuM svarUpa ja nathI jANatA. e rIte dravyAnuyoga-tattvaciMtananA abhyAsanuM mahattava batAvI teoe kahyuM che ke te mATe sanmatita vagere graMtha zIkhavA ane tenuM manana karavuM. kharekhara, upAdhyAyajInI tIkSNa daSTi vastusthitine sparza kare che, paNa bahAranI dhamAdhama ane uparanI TApaTIpamAM rasa lenAra tyAgapradhAna bhikSuvargane meTe bhAga e vastuthI bahu vegaLA hoya ema lAge che; nahi te sanmatitanA nAnAmoTA aneka anuvAdo aneka bhASAomAM kyAranAye thayA hatA ane Aje tenuM pAThyakramamAM AkarSaka sthAna hota. upAdhyAyajIe sanmatitane jeTale chUTathI upayoga karyo che, jeTalI te upara vicAraNA karI che ane te upara TuMchavAyuM jeTaluM lakhyuM che te sanmatitanA svAbhAvika gauravane zobhAve tevuM che. nyAyanidhi vijayAnaMdasUrIzvare upAdhyAyajI pachI e graMthane saMpUrNa joyele che evA nizcita pramANe amane maLyAM che. zrImad rAjacaMdra sanmatitarkanuM gaurava khUba gAyuM che, paNa koIe ene bhASAmAM utAryo nathI. e graMthanuM varatu ane tenuM gaurava sarvagamya thavA mATe tenA saraLa anuvAdanI ja khAsa jarUra che. je e graMthane madhyama parimANane anuvAda thaI bahAra paDI zake te amArI khAtarI che ke jema tavAthI sarvatra paThana pAThanamAM che tema sanmatitarka paNa e kakSAmAM Ave, eTaluM ja nahi, paNa yunivarsiTI sudhdhAMmAM dAkhala thAya. ene prAMjala anuvAda videzI vidvAnene paNa kharekhara AkarSaze. evo anuvAda Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatita ane tenuM mahatva [929 karavAnI bahu jUnI ane baLavatI dhAraNAe ja sanmatitarkanA saMpAdanakAryamAM amane preryA che ane bAMdhI rAkhyA che. upalabdha TIkA ane tenuM mahatva atyAre sanmAnitanI eka ja TIkA sulabha che ane te tArkika abhayadevanI. A TIkA pahelAM bIjI ghaNuM TIkAo tenA upara lakhAyelI, paNa abhayadeva pachI sanmati upara bIja keIe TIkA lakhI jaNAtI nathI. zrI. abhayadeva pahelAM racAyelI ghaNI TIkAomAM eka zvetAMbarAcArya tArkika malavArInI ane bIjI digaMbarAcArya sumatinI hovAnAM pramANa maLe che A be uparAMta bIjI TIkAe hatI ke nahi ? ane hatI te konI konI racelI ? vagere prazno hajI vicAravAnA bAkI ja che. tevI ja rIte jema digaMbarAcArya alaMke pitAnAM prakaraNa upara paNa laghuttio racelI che tema khuda divAkarazrIe potAnA sanmatitarka upara nAnImeTI kaI paNa vRtti racelI hovI joIe evI che. loyamananI saMbhAvanA paNa khAsa vicAraNIya hoI saMdhanane viSaya che. game tema che, paNa Aje te ekamAtra zrI. abhayadevanI TIkA ja sanmatitamAM praveza karavAnuM dvAra che. - TIkAne sAmAnya artha eTale ja che ke tenA vaDe mULa graMthamAM praveza kare. alabatta, e rIte jotAM TIkA e mULa graMtharUpa nagaranuM dvAra kahevAya, paNa prastuta TIkAne mAtra ThAra kahevuM ke nahi te eka khAsa savAla che. sababa e che ke prastuta TIkA jema pramANamAM ativizALa che tema mULa graMthamAM spaSTa rIte nahi AvatA evA aneka nAnAmeTA dArzanika viSayanI vistRta ane sUkSma carcAthI bharelI che. tethI e TIkA ja eka svataMtra graMtha banI gayela che. e TIkA dvArA mULa graMthamAM praveza thavAne vAstavika saMbhava hovAthI e TIkA mULa graMthanuM dvAra che; chatAM e svataMtra adhyayananI yogyatA dharAvatI hovAthI mULa graMthanI peThe eka svataMtra ja kRti che, ema kahevuM jarAye asthAne nathI. 167 padyo upara pacIsa hajAra zlekanI prastuta TIkAmAM zrI. abhayadevaaei potAne samaya sudhImAM prasiddha evA tamAma bhAratIya dArzanika viSayono saMgraha bahu khUbIthI karyo che, ane dareka vAdane aMte mULa graMthanA pratipAdya viSaya anekAntavAdanuM samarthana karI pitAnI TIkAne mULa graMthanA beyanI sAdhaka banAvI che. eka rIte prastuta TIkAmAMnI dArzanika viSaya uparanI lAMbI carcAo 59 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha30 ] darzana ane ciMtana sAdhAraNa buddhivALA mATe agamya hevAthI e TIkA keTalAkane bahu upayogI na lAge e paNa saMbhava che, chatAM kharI rIte ethI enuM mahattva ghaTatuM nathI, UlaTuM te vadhAre siddha thAya che. jagatamAM kAMI dareka vastu sarvagya ja nathI hotI athavA je sarvagya na hoya agara te alpabhogya hoya tenI kiMmata ochI e paNa niyama bAMdhI na zakAya. kharI vastusthiti evI che ke pratyeka vastunuM mahatva tenI kakSAnA prajananI siddhi uparathI ja aMkAvuM joIe. A dRSTie jotAM zrI. abhayadevanI TIkAnuM sthAna tenA udeza pramANe bahu UMcuM che. bauddhadarzana, bhinna bhinna vedika darzane ane digaMbara saMpradAyanA navamA saikA sudhInA je moTA moTA Akara graMtho hatA te badhAMnA saMpUrNa viSayane saMgraha karI tenA upara jainadaSTie carcA karavI ane chevaTe anekAMtavAnuM sthApana karavuM e ja zrI. abhayadevasUrine uddeza te TIkA racavAmAM hatuM, ane, pra. leyamana pitAne abhiprAya jaNAve che te pramANe, te uddeza kharekhara abhayadevasUrie siddha karyo che. temanA pitAnA samaya pahelAM saMskRta darzana sAhityamAM Akara graMthanuM pramANa vadhAremAM vadhAre 18000 zleka jeTaluM vadhyuM hatuM. bauddhadarzanane mahAna graMtha tattvasaMgraha le ke vaidika darzananAM vArtika Adi koI graMtha le, digabarAcAryanA mArtaDAdi graMtho le ke zvetAMbarAcAryanA nayacakra Adi graMtho le. e badhA lagabhaga aDhAra hajAra brekapramANa che. te badhAthI kada moTuM karI pUrvakAlIna samagra carcAone samAveza karI abhayadevasUrie 25000 zlekapramANa TIkA racI ane tene dArzanika sarva viSayonuM saMgrahasthAna banAvyuM. A mahAna udeza siddha karavA jatAM TIkAnuM pramANa vadhe e svAbhAvika che. je ene eTale vistAra karavAmAM teoe kRpaNutA karI hatI te dazamA saikA sudhInA bhAratIya samagra dArzanika viSayanI vikasita carcA eka sthaLe ApaNane bhAgye ja jovA maLata. tethI TIkAno vistAra e enuM kharuM mahatva che, kAraNa ke tethI ja tene uddeza sadhAya che. agiyAramA saikA pachI zvetAMbara sAhityamAM evA paNa che racAyA che ke je kadamAM prastuta TIkA karatAM traNa gaNuM che, chatAM e mahAkAya graMtha abhayadevasUrinA sarvasaMgrahanA RNI che, kAraNa ke praratuta TIkAmAM saMgRhIta thayela viSayo temane saraLatAthI maLI gayA che. eka bIjI dRSTie paNa prastuta TIkAnuM mahattva che, ane te e ke dazamA saikA pachInA graMthanI jema temAM zabdAbara nathI. emAM bhASAno prasanna pravAha zaraRtunA nadIpravAhanI jema ja jAya che. Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatitarka ane tenuM mahatva [ 931 bhAratIpUjAmAM gUjarAtane phaLo sAhityanAM sarjana, rakSaNa ane vistAramAM A dezanA bIjA bhAgone mukAbale gUjarAtanuM sthAna kyAM che enuM spaSTa ane vistRta bhAna te gUjarAtIone jAgrata karI puruSArthanI dizAmAM prere tevuM ane Itara prAntanA dezavAsIone gUjarAta pratye bahumAnazIla kare tevuM avazya che, paNa e vizenI gaMbhIra ane vistRta mAhitImAM ane na UtaratAM TUMkamAM eTaluM jaNAvI devuM basa thaze ke bhAratImaMdiramAM sAhityopAsanAnuM naivedya dharavAmAM potapotAnI Dhabe bIjA prAtie je zraddhApUrvaka bhAga lIdho che te bhAga levAmAM vaizyavRttipradhAna gUjarAta jarAye pAchuM nathI rahyuM; balake ghaNe aMzomAM te tenuM vyaktitva mAtra nirALuM ja nahi, paNa bIjA prAMta karatAM caDhiyAtuve che. jUnA yugane bAda karI etihAsika yuga tarapha AvI pUrva ane uttara hiMdustAnanA vidvAnene joI e chIe te teo vyAkaraNa, keSa, kAvya, nATaka, alaMkAra, darzana, arthazAstra, kAmazAstra, nIti, dharmazAstra, saMgIta, zilpa, tiSa, cikitsA Adi aneka sAhityanI zAkhAonA maulika tathA TIkAtmaka graMtha racI vizvabhAratIne bheTa karatA najare paDe che. dakSiNa hiMdustAnanA brAhmaNa vidvAne pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsAnA jagadAkarSaka bhASya ane TIkAgraMtha racIne sarasvatInI ArAdhanA karatA najare paDe che; tema ja te bhAganA jaina vidvAne Agamika anekAntavAdane tArkika paddhatie vizada karatA graMthane racI jAdI ja rIte sarasvatInI sevA karatA najare paDe che. kAzmIranA vidvAne vaLI taMtra, zaiva ane pAzupatadarzana vize anupama sAhitya nirmANa karI kAvya ane alaMkAranA pradezamAM abhuta pratibhAdarzaka kRtio saracha zAradAne prasanna karI rahyA che, tyAre gujarAtanA suputre paNa lagabhaga sAhitya ane kaLAnI prAcIna badhI zAkhAomAM gaurava prApta kare tevI kRtio banAvI vAjhevInI abhyarthanA karatA dekhAya che. - sAhityanAM sarjana, saMgraha ane rakSaNamAM gujarAtanA brAhmaNa saMpradAye ke zramaNa saMpradAye ane zramaNa saMpradAyamAM paNa jaina ke bauddhe keTakeTale bhAga Apyo enuM pRthakkaraNa atyAre anAvazyaka che. atyAre te ema ja mAnavuM joIe ke e badhe phALe gUjarAte Apele phALo ja che, ane temAM ja gujarAtanuM viziSTa vyaktitva ane udAratva che. - jyAre pUrva, uttara ane dakSiNa hiMdustAnanA brAhmaNa vidvAno ja mukhya Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha32 ] darzana ane ciMtana bhAge pitAnI pratibhA ane vidyAvyAsaMganuM adbhuta nidarzana dArzanika ane tArkika graMtha mAraphata karAvI rahyA che, tyAre gUjarAtanA jana jamaNe ja dArzanika ane tArkika pradezamAM pitAnI gaMbhIra vicAraNAnuM pradarzana karAve che. gUjarAtamAM bauddha vidvAne hAthe racAyelI kaI kRti vize Aje spaSTa pramANu nathI. brAhmaNa vidvAnone hAthe darzana ke nyAyanA viSayamAM kAMI paNa mahattvapUrNa lakhAyuM hoya evI mAhitI adyApi nathI ja maLI. darzana ane tarkanA pradezamAM svaira vihAra karanAra siddhasena, malavAdI, siMhakSamAzramaNa, jinabhadra, haribhadra, zAMtyAcArya, abhayadeva, malayagiri, hemacaMdra, caMdraprabha, naracaMdra, jinezvara, municaMdra, vAdI devasUri, guNaratna, maliSeNa, rAjazekhara ane chellA upAdhyAya zrI. yazovijayajI e badhA jaina zramaNe ja che, ane temAM keTalAye to evA che ke jenI ekaekanI kRtionI saMkhyA kSemendranI te saMkhyA karatAM bamaNI ke cAragaNI sudhdhAM che. e badhAnI kRtio atre mukhya prastuta nathI. emAM siddhasenanI kRtio ane temAMye sanmatita prastuta che ane tethI gUjarAta gaurava levuM joIe ke sanmati agara tenI TIkA e gUjarAtanuM sarjana che. ApaNuM jUnAmAM jUnuM je jJAna sacavAI rahyuM che tenAM sAdhanamAM mukhya sAdhana bhaMDAra che. pustakasaMgraha ( lAyabrerI )nI prathA A deza mATe navI nathI. eno ItihAsa jevo mahatvano che tevo ja AkarSaka che. ApaNuM dezamAM bhaMDAre be jAtanA che: vyaktinI mAlikInA ane saMdhanI mAlikInA. brAhmaNa saMpradAyanA bhaMDAro meTebhAge pahelA prakAranA che. jaina saMpradAyamAM vyaktie sthApelA ane vadhArelA bhaMDAre paNa chevaTe saMdhanA ja kabajAmAM Ave che. tethI jaina saMpradAyanA bhaMDAre saMdhanI ja saMpatti manAya che. dakSiNa, pUrva ane uttara hiMdustAnamAM evA seMkaDo moTA moTA jaina bhaMDAro che, paNa ahIM te prastuta nathI. vyApAra ane arthapriya gUjarAte mAtra paisAne saMgraha nathI karyo, kintu eNe jJAnasaMgraha karavAmAM paNa jarAye pAchI pAnI nathI karI. kaccha, kAThiyAvADa ane gujarAtanA nAnAmoTA dareka jANItA zaheramAM eka ke vadhAre jaina bhaMDAra hovAnA ja. keTalAMka zahere te jaina bhaMDArane lIdhe ja jANatAM che. pATaNa, khaMbhAta, lIMbaDI, keDAI vagerenuM nAma sAMbhaLatAM ja vidvAnonA manamAM bIjI vastu pahelAM bhaMDAre ja Ave che. AvA seMkaDo bhaMDAra gUjarAte sAcavyA che ane temAM lAkho vividha pustako sacavAyelAM che. jaina bhaMDAre e kAMI mAtra jaina pustakonA ja saMgrahasthAne nathI. enA sthApaka ane rakSakAe dareka viSaya tema ja dareka saMpradAyanA pustaka Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatitika ane tenuM mahatva [ 933 saMgrahavAne prazaMsanIya prayatna karyo che. Aje keTalAMka evAM bahu jUnAM ane mahatvanAM bauddha tema ja brAhmaNa saMpradAyanAM pustaka jaina bhaMDAramAM maLI Ave che, je bIje kyAMya labhya nathI. pustake mAtra kAgaLa upara ja lakhAyelAM nathI, tADapatranAM paNa hajAre pustake ane tenAM AkheAkhA bhaMDAro sAcavI rAkhavAnuM puNyakarma gUjarAte karyuM che. evA bhaMDAramAM sanmatitakanI aneka pratio sacavAyelI rahI che. te kAgaLa ane tADapatra bane upara lakhelI maLe che. sanmatitika ane gUjarAta vidyApITha mULa ane TIkAnuM asAdhAraNa mahattva joIne ja e graMthanA abhyAsanI ane pachI tene anuvAda karavAnI lAlaca janmI; e lAlacamAMthI saMpAdananI mamatA jAgI. vyApAra ane arthapradhAna gaNAtA gUjarAtanI vidyAnI bAbatamAM lAja rAkhavAne ja kema jANe jainAcAryoe je kiMmatI saMskRta sAhitya bhAratane ane vizvane caraNe dharyuM che temAM sanmatita -TIkAnuM paNa sthAna che. evA eka gUjarAtanI jAhejalAlInA ane vidyAvilAsanA samayamAM gUjarAtamAM ja racAyelA ane gujarAtanA ja bhaMDAremAM mukhyapaNe sacavAyelA Akara graMthanuM prakAzana gUjarAtamAMthI ja thAya te vadhAre sAruM, ema samajI kevaLa jaina samAjanI koI paNa saMsthAe karavA joItA kAmane gUjarAta purAtatva maMdire apanAvyuM ane vidyApIThanI udAra nItie e kAma karavAmAM akarNa pretsAhana ApyuM. pariNAme enA cAra bhAge prasiddha thaI gayA ane chelle bhAga thoDA vakhatamAM prasiddha thaze. lagabhaga vIsa-pacIsa hajAra rUpiyA jeTalo kharca karI e saMsthAe gujarAtanA graMtharatnanI kevI ArAdhanA karI che e vAta te samabhAvI taTastha vidvAna ja jANI zake. A sthaLe gUjarAta purAtatva maMdiranA e audAryanI nedha eTalA mATe levAmAM Ave che ke ghaNA kharA e vastu na jANatA hoya tene vidita thAya, paNa have chellI ane muddAnI vAta upara AvIe. saMzodhita AvRttino TUMka paricaya mULa graMtha ane TIkAnuM paThana-pAThana saMpradAyamAM na hatuM athavA te tadda najIvuM hatuM, ema mAnavAne ghaNAM kAraNe che. pariNAme vakhata vahevA sAthe nakalenI ane azuddhionI vRddhi aneka rIte thatI ja gaI. pAThe naSTa Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 934 ] darzana ane ciMtana thayA, vAkayo khaDita thayAM ane keTakeTaluM avanavuM thayuM ! paNa sadbhAgye prati sacavAI rahI. evI kAgaLa ane tADapatranI maLI trIseka prati uparathI sa Mzodhita AvRtti taiyAra karavAmAM AvI ane temAM pArTa-pAThAMtare kAyama rAkhI aneka dRSTie TippaNI karavAmAM AvyAM che, je graMtha bhaNanArane tema ja aitihAsika avalokana karanArane kAmanAM che. evAM TippaNa karavAmAM lagabhaga 250 jeTalA graMthAnA upayoga chUTathI karyo che. e upayAgamAM amudrita paNa dhaNA graMthA kAmamAM AvyA che. syAddAdamaMjarI ke syAdnAdaratnAkara, zAstravArtAsamuccayanI syAdradikalpalatA TIkA ke nayAmRtatara MgiNI, prameyakamalamAttaMDa ke prameyaratnakASa, siddhivinizcaya ke nyAyavinizcaya, aSTasahasrI ke nyAyakumudacaMdrodya, nayacakra ke anekAntajayapatAkA kAI paNa jaina graMtha agara tattvasaMgraha jevA bauddha graMthanA abhyAsIne sanmatinI TIkAnI prastuta AvRtti vadhAremAM vadhAre upayogI thAya e dRSTie ja TippaNamAM pracura graMthAnA upayeAga karavAnI preraNA ApI cheane vidyApIThanA audArya ane purAtattva maMdiranA sulabha pustakasaMgrahe e preraNAne amalamAM mukAvI che. upasaMhAra e kahevAnI bhAgye ja jarUrI che ke saMskRta TIkA agara prAkRta mULa graMthanu game teTaluM mahattva hoya athavA tenI saMzAdhita AvRttinuM game te sthAna hAya, chatAM e graMthanI sarvasAdhAraNa upara chApa pADavA kaho ke tenuM jJAna bahubhAgya karavA kahA enA gUjarAtI, hiMdI Adi aneka bhASAomAM sugama ane sulabha anuvAdo thavA ja joIze ane anuvAda mAraphata jema upaniSado ke dArzanika-vaidika graMtha vizeSa te vizeSa lokapriya thatA jAya che tema anuvAda mAraphata ja sanmatine e sthAna apAvI zakAya. divAkarazrInA graMtharacanAnA uddeza eka e paNa hato ke jema vaidika ane bauddha sAhitya leAkapriya tema ja vidvapriya thatuM jAya che tema jaina sAhitya paNa thAya, ane tethI ja teebIe kevaLa saMskRtamAM ke vaLa prAkRtamAM graMtharacanA na karatAM te vakhatanI prasiddha banne bhASAemAM tharacanA karI che. alabatta, e kharuM ke teozrInI badhI kRtio jeTalI uccatama che teTalI ja te satI ane aspRzya rahI che, paNa e virAdha dUra karavAnA ane tenI uccatamatAne AsvAda levAne kaliyuga have AvI lAgyA che. tethI jeTalI kRtie jIvita che te badhIne anuvAda dvArA ane saMzodhana dvArA ulhAra karavAmAM ja jJAnapUjAnuM Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatita ane tenuM mahatva [975 rahasya samAyeluM che. mAtra graMtha ane tenAM upakaraNanI pUjAmAM je ApaNe racyApacyA rahIe te tenA cetana-AtmA sudhI pahoMcI na zakIe ane pariNAme, upAdhyAyajI kahe che tema, kriyAgrahila jaDapUjaka banI jaIe. e sthiti anekAMtadaSTine na zobhe. tethI sAcA jJAnapUjaka mATe zuM kartavya che te juduM kahevAnI bhAgye ja jarUra rahe che. prastuta lekha dvArA eka paNa vAcakanI ruci koIpaNa kALe sanmatitarkanA kharA mahattva tarapha vaLaze te prayAsa saphaLa ja che. divAkarazrInAM keTalAMka paLone sAra [ AgaLa kahyA pramANe ekaMdara badhI kRtio jemAM divAkarazrInA jIvananuM kharuM hArda zuM che te jaNAI Ave che ane te e che ke temane bhagavAna mahAvIra pratye ananya anurAga che. e anurAga AgamajJAnamAMthI utpanna thayuM che ane tethI zAsananI prabhAvanA e temane mana bhagavAnanA siddhAMtane sarvagamya karavAmAM che. e mATe teo koI nirvicAra rUDhibaMdhana nathI svIkAratA ane samagra jJAnane anekAMtamAM goThavavA tema ja jaina zratane vistAravA prayatnazIla che. A sthaLe teone bhaktiprasAda pArakhavA ane vive viSayanA marmane sparzI teonI ananyasAdhAraNa vivecakazaktine paricaya ApavA temanI batrIsIomAMnA keTalAMka padya sArasahita ApavAno lebha rAkhave e asthAne nathI.] stuti karavAne hetu jaNAvatAM teo kahe che ke-"he vIra ! kavitvazaktithI, parasparanI IrSAthI ke kIrti prasiddha karavAnI IcchAthI ke zraddhAmAtrathI tArI stuti karavAmAM nathI AvatI; paNa guNa tAruM bahumAna kare che tethI mAro A Adara che." 1, 4. bhagavAna mahAvIramAM pitAne atiAdara thavAnuM kAraNa ApatAM teo kahe che ke - "he bhagavana! parasparanA vikhavAdane lIdhe jeonAM mana bahera mArI gayAM che ane ethI ja jeo potAnA vAda-siddhAMtane paNa saLaMga samajI zakatA nathI evA tathA tatvanA mArgane mUkI avaLe raste caDelA A ekAMtavAdIonI samIkSA karato ke puruSa tArA tarapha na AkarSAya? arthAta, ekAMtavAdanA durAgrahathI kaMTALele puruSa tArA jevA anekAMtavAdI-samanvayavAdI tarapha jarUra AkaSIya." 1, 5. ' anekAMtavAdanA vijJAna (science)nI khUbI batAvatAM teo Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha31] darzana ane ciMtana he bhagavana ! guNo tarapha aMdha rahenArA ane ethI ja potAnI jAtanA ahitakArI evA A ekAMtavAdIo bhegA thaIne tArA siddhAMtamAM je je doSa batAve che te ja de anekAMtavijJAnanI kasoTIe kasAtAM tAra sUkta samajavAmAM sAdhanarUpa nIvaDe che; athata ekAMtavAdIo jene doSarUpa samaje che te ja doSa anekAMtavijJAnanI dRSTie tapAsatAM tattvamArgane samajavAnuM sAdhana thAya che. " 1, 6. game tevA vAda karavAmAM kuzaLa evA ekAMtavAdIo bhagavAnanI tela ti na ja AvI zake ema batAvatAM kahe che - samRddha patravALo eTale suMdara pIMchAnI samRddhivALo paNa mara garuDanI cAle to na ja cAlI zake tema he bhagavana ! koI paNa prakAranA vAdanuM maMDana karavAmAM ekkA chatAM e ekAMtavAdIe tArA vicArane te na ja pahoMcI zake " 1, 12. bhagavAnanA ahiMsAnA siddhAntamAMthI janmelA jIvajaMtu-vijJAnanuM mAhAmya darzAvatAM kahe che ke - - "he bhagavana ! bIjA vAdIone jene sparza sudhdhAM nathI thaze evo A pachavanikAyane vistAra teM je darzAvyuM che te dvArA ja sarvajJatAnI parIkSAmAM kSama evA A vAdIo tArA tarapha prasannatA ane utsava sAthe mUkI gayA che" 1, 13. bhagavAnanI ziSya paraMparAnA sAmarthanuM varNana karatAM jaNAve che ke- he bhagavan! vanavihArI, avadhUta ane anugAra hevAthI jeonI kayAMya niSThA-Asakita nathI evA jvalaMta cittavALA tArA praziSya je jAtane yaza vistAre che teTalo paNa yaza eka samUhamAM saMkaLAyelA A ekAMtavAdIo nathI meLavI zakatA; arthAta jagatamAM tyAga ane cAritranI ja pUjA thAya che, paNa vAdavivAda ke khaMDanamaMDananI dhamAlane koI pUchatuM paNa nathI." 1, 15. Agamana mAdhuryane lIdhe jANe bhagavAna mahAvIrane sAkSAtkAra ja na thata heya e pitAne anubhava nivedatA kahe che ke he jinendra ! Aje paNa tArI vANIne ukelatAM ema lAge che ke jANe tuM pite ja sAkSAta tArA vacanAmRtanuM pAna karAvI rahyo che. e tArI 1. patrano artha pIMchuM ane pakSa eTale vAda paNa thAya che. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatita ane tenuM mahatva [ 937 prAkRta vANI svAbhAvika che, madhura che, nayanA prasaMgethI vistarelI che ane aneka bheda-prabhedanA bhAvathI zila che. " 1, 18. bhagavAnanuM karmavijJAnazAstra te adbhuta che, evuM e bIjA keIthI kahI zakAyuM nathI ema batAvatAM kahe che ke - kartA sivAya karma hoI zakatuM nathI. je karyA che te ja karmane phaLane bhaktA che--e siddhAMtane avalaMbI teM je ATha prakAranuM paugalika karma prarUpyuM che tevuM saMsAramAM bIje kaI kahI zakyo nathI." 1, 26. kevaLa mAnasika karma ja zubhAzubha phaLane ApanAruM che ane kAyika ke vAcika karma tevuM nathI, evo karmavibhAga dvArA karmavijJAnamAM nathI. huM zaraNya ! tArA karmavijJAnamAM te mAnasika, vAcika ane kAyika e traNe karmone yathocita sthAna che. tethI ja eTale karmavijJAnane lagatI tArI AvI adbhuta vicArazailIthI ja mugdha thayelA vicAraka puruSo tArA tarapha ja najara karI rahyA che." 1, 27. - eka kuzaLa kRSikAranI peThe bhagavAnanuM badhibIjavapananuM adbhuta kauzala chatAMya keTalAMka kSetre aNakheDAyelAM ja rahyAnuM kAraNa batAvatAM kahe che- - "he lekabAMdhava! saddharmarUpa bIjanA vapana mATe tAruM amegha kauzala chatAMya keTalAMya kSetro aphaLa nIvaDyAM te kAMI AzcaryanuM kAraNa nathI, kAraNa ke sUryanAM kiraNo te ghaNuya jAjavalyamAna che, chatAMya andhakArapriya ghUvaDanA kulane mATe te te sahaja pILA jevA ja lAge che, e kAMI Azcarya na kahevAya." 2, 13. " pApa ane puNya vizenI lekenI ajJAnatAne ullekha karatAM teo jaNAve che ke - mANasa je pApane vAMchatA nathI te pApanuM svarUpa paNa samaja sthI ane je puNyane vAMche che tene paNa samajavAnI tene darakAra nathI. AvI sthitimAM paDele manuSya heyopAdeyane viveka zI rIte kare ? tyAre he sugata! 1. sarakhAvo- "akRtrimavAsuddhAM gharamAthamidhAminI . sarvabhASApariNatAM jainI vAcamupAsmahe // ' -A. hemacaMdranA kAvyAnuzAsananuM maMgala 2. juo, sUtrakRtAMga sUtramAM AvelA keTalAka paramane ullekha' purAtatva parataka 3. pra. 121. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha38 ] darzana ane ciMtana teM te hitAhitanA phuTa nirNaya sAthe pApanI peThe puNyane paNa kahI nAkhyuM che; arthAta dhaNA le ke puNyane ja pitAnuM hitakara samajIne sakAmapravRtti karyo kare che, chatAMya aMte te puNya ja teonA AtmAne suvarNapaMjaranI peThe bAMdhI rAkhe che, e hakIkata teonI jANamAM nathI hotI. tyAre teM te pApapuNyanuM svarUpa barAbara samajI e bannene bALI nAkhyAM che." 2, 19. Idra ane sUrya karatAM paNa bhagavAnane adhika mahimA varNavatAM kahe jagatanA je aMdhakArane nAza sahastralocana-nuM vaja paNa na karI zakyuM, sahastrakiraNavALe sUrya paNa na karI zakyo, he bhagavan! te ja aMdhakArane te bhedI nAkhe." 4, 3 vAsanA thI bharelo mAnava bhagavAnanI mudrane joIne saMtoSa pAme ke kema? e vize jaNAve che ke - (he bhagavana ! tuM te sthitaprajJa che, viSaya ane kaSAyathI para che tyAre) A jana amaryAda caMcaLa che ane viSaya kaSAyothI bhareluM che. evI sthitimAM jema navA pakaDelA hAthIne tene bAMdhavA mATe staMbha paritoSa na ApI zake tema evA janane tArAmAM pariteSa kema thaI zake?" 4,4. anekAMtavAdanI gaMbhIratA ane vizALatAnuM gAna karatAM kahe che ke samudramAM badhI nadIo bhaLI jAya che tema, he bhagavan! tArAmAM-tArA anekAMtavAdamAM badhI daSTie bhaLI jAya che, paNa jema bhinna bhinna vahetI. nadIomAM kyAMya samudra kaLAtA nathI tema bhinna bhinna prasarelI te te ekAMtadRSTiomAM tuM kyAMya kaLA nathI. " 4, 15. pitApitAnA vAdane purAtana mAnanArA vAdIo zrI. siddhasenane kahe che ke, "amuka vicAra te na che, tame paNa AjakAlanA cho ane ame ja purAtana chIe, mATe sAcA chIe." A vAdIo pratye teonA udagAra. A pramANe che- 1. juo ane sarakhAvo. "jinavaramAM saghaLAM darisaNa che, darzane jinavara bhajanA re, sAgaramAM saghaLI taTinI che, taTinImAM sAgara bhajanA re." gharuM che ke 6ir -AnaMdaghanajInuM naminAthanuM stavana Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatitika ane tenuM mahatva [939 he purAtanavAdIo ! tame purAtana purAtana zuM kahyA kare che? A mANasa paNa AvatI kAle ja purAtanene samevaDiye thavAnuM che. vaLI, keTalAya purAtana thaI gayA, keTalAya thavAnA. e rIte purAtanonuM te kAMI ThekANuM ja na rahyuM. evI sthitimAM purAtanektine pArakhyA vinA ja mAtra tenA eka purAtatatvane lIdhe kema pramANa karI zakAya ? 6,5. je kAMI ADuMavaLuM ke UMdhuMcatuM kapAyeluM hoya, paNa te je purAtanoe kaheluM hoya to te jUnuM che ema kahI vakhANyA karavuM ane AjanA manuSyanI suvinizcita zelIvALI ekAda kRti paNa kaIne jevA, vAMcavA ke. zIkhavA na devI e smRtiha nahi to bIjuM zuM ?" 6,8. he purAtane! tame paNa AgaLa AvIne himmata ane yuktipUrvaka te kAMI kahI zakatA nathI, tema bIjAnI eTale navA manuSyanI vidvatsamAje karelI pratiSThAne paNa sAMkhI zakatA nathI ane "ame ja purAtana chIe," AptapuruSanA vArasadAra paNa ame ja chIe' evuM evuM kahIne parIkSake tarapha aMgulinirdeza karavAnuM ja eka kAma tamAre karavAnuM che, je tame barAbara karyA kare che ane pAchA haTha che." 6, 16. prathamA dvAtriMzikA na kAvyazaktena paraspareyayA na vIra ! kIrtipratibodhanecchayA / na kevala zrAddhatayaiva nUyase guNajJa pUjyo'si yato'yamAdaraH // 4 // parasparAkSepaviluptacetasaH svavAdapUrvAparamUDhanizcayAn / samIkSya tattvotpathikAn kuvAdinaH kathaM pumAn syAcchithilAdarastvayi / / 5 / / vadanti yAneva guNAndhacetasaH sametya doSAn kila te svavidviSaH / ta eva vijJAnapathAgatAH satAM tvadIyasUkapratipattihetavaH // 6 // samRddhapatrA api sacchikhaNDino yathA na gacchanti gataM garutmataH / sunizcitajJeyavinizcayAstathA na te mataM yAtumalaM pravAdinaH // 12 // ya eSa SaDjIvanikAya vistaraH parairanAla DhapathastvayoditaH / anena sarvajJaparIkSaNakSamA-stvayi prapAdodayasotsavAH sthitAH // 13 // alabdhaniSThAH prasamiddhacetasastava praziSyAH prathayanti yadyazaH / na tAvadapyekasamUhasaMhatAH prakAzayeyuH paravAdipArthivAH // 15 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 darzana ane ciMtana nayanasagArarimeyavistarai-ranekabhAbhigamArthapezalaiMH / akRtrimasvAdupadairjanaM. jana jinendra ! sAkSAdiva pAsi bhASitaiH // 18 // na karma kartAramatItya vartate ya eva kartA sa phalAnyupAkSute / tadaSTadhA pudgalamUrtikarmajaM yathAttha naivaM bhuvi kacanAparaH // 26 // na mAnasaM karma na dehavAGmayaM zubhAzubhajyeSThaphalaM vibhAgazaH / yadAtya tenaiva samIkSyakAriNaH zaraNya ! santastvayi nAthabuddhayaH / / 27 // dvitIyA dvAtriMzikA saddharmavIjavapanAnaghakauzalasya yallokabAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM khagakuleSviha tAmaseSu sUryAzavo madhukarIcaraNAvadAtAH // 13 // pApaM na vAJchati jano na ca vetti pApaM puNyonmukhazca na ca puNyapathaH pratItaH / niHsaMzayaM sphuTahitAhitanirNayastu svaM pApavatsugata ! puNyamapi vyadhAkSIH // 16 // caturthI dvAtriMzikA kulizena sahasralocanaH savitA cAMzusahasralocanaH / na vidArayituM yadIzvaro jagatastadbhavatA hataM tamaH // 3 // niravagrahamuktamAnaso viSayAzAkaluSasmRtirjanaH / tvayi kiM paritoSameSyati dviradaH stambha ivAciragrahaH / / 4 // udadhAviva sarva sindhavaH samudIrNAsvayi sarvadRSTayaH / na ca tAsu bhavAnudIkSyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH // 15 // SaSThI dvAtriMzikA jano'yamanyasya mRtaH purAtanaH purAtanareva samo bhaviSyati / purAtaneSvityanavasthiteSu kaH purAtanoktAnyaparIkSya rocayet // 5 // yadeva kiMcidviSamaprakalpitaM purAtanaruktamiti prazasyate vinizcitApyadya manuSyavAkkRti-ne pAThayate yatsmRtimoha eva saH // 8 // yadA na zaknoti vigRhya bhASitu paraM ca vidvatkRtazobhamIkSitum / / athAptasaMpAditagauravo janaH parIkSakakSepamukho nivatate / / 16 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatika ane tenuM mahattva [941 zrIsiddhasena divAkarakRta dvArikAe [A nIce divAkaraTInI traNa batrIsIonA keTalAka zlokene bhAva ApavAmAM Ave che. jemAMnI 1lI vAdopaniSad batrIsI, 2jI vAdabatrIsI ane 3jI nyAyabatrIsI che. vAdopaniSad batrIsImAM vAdapaddhatimAM kuzaLatA meLavavA IcchanAre tenAM je rahasyanuM jJAna meLavavuM joIe te rahasyonuM varNana kareluM che. vAdabatrIsImAM vAdanI ciMtA ane vijayanI tRSNAthI vidvAne ane tyAgIonI sthiti kevI secanIca thaI jAya che tenuM AbehUba citra mUkeluM che ane nyAyabatrIsImAM nyAyadarzananA padArthonuM akSapAdanAM nyAyasUtrane kAMIka maLatuM varNana che. sAra e che ke A traNe batrIsIone vAMcanAra divAkArazrInA samayanuM vAdavivAdanuM vAtAvaraNa, vAdI ane prativAdInA manobhAvanuM citra ane nyAyanI paddhati vize spaSTapaNe samajI zakaze ane e ja AzayathI A traNe batrIsIone ahIM mUkavAmAM AvI che.] vAdapaniSada dvAviMzikA je dvArA dharma, artha agara kIrti meLavavI ISTa hoya evAM zAsane (mAnapatra, dAnapatra, ane AjJApatra Adi pharamAne) kevaLa spardhAne lIdhe kAMI zobhatAM nathI; tethI je mAge rAjasabhAomAM vigraha karIne tevAM zAsana saMpAdana karavA ghaTe te mArganuM (vAdanuM) kathana karavAmAM nirvighnatA he. 1 prathama ja pitAnA pakSanI sthApanAmAM tatpara evA prativAdInA vaktavyamArga upara aMkuza mUkyA sivAya je vAdI vAceSTA kare che te pauSavAna chatAM potAne avasara gumAveluM hovAthI vidvAnonI sabhAmAM UMcuM mastaka karI belI zakatA nathI. 7. tuM bole che, te huM nathI samajato. A te kono siddhAMta che ? siddhAMtayukta bela. A kyAM kahyuM che? A graMtha rahyo. artha nakakI kara. A bhArga (rIta) nathI. A prakSepa che." e rIte aspaSTa-AgamavALA prativAdInuM mukha baMdha karAya che. 8 kaThera uttara vaDe je purUSa AghAta pAmI jAya che tenI buddhi je AkhAya-mArgane anusarI sukumAra abhiyoga karanArI hoya che to te vilIna thaI jAya che. paNa je puruSa evA kaThora uttare vaDe uttejita thaI jAya che tenA zatruo sabhAbhathI bharela raNAMgaNamAM cekhe mAra khAI sUI jAya che. 21 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 942 1 jenuM sAhasa sthira che tene mATe zatrunA viSayamAM masthAna zuM jovAnuM hAya ? ane jema che tene mATe te pAte mama upara kareleA prahAra svanAzanuM kAraNa thaI jAya che, kAraNa ke sahaja ane pracaMDa vIyavALA dAMtA vaDe krIDA karatA AzIviSa sarpa jyAM spa kare te ja ma thaI jAya che. 26 darzana ane ciMtana maMda, ahapAbhyAsI. paNa jo zAMta cittavALA hAya che te tenuM vacana akhanIya thAya che. tethI UlaTu, bahu abhyAsI paNa jo azAMtacitta hoya che te te, puruSAmAM upahAsapAtra bane che. teTalA mATe sabhyonA manamAM sthAna meLavavA tatpara thanAre zAstra karatAM prazamanA viSayamAM ja sAgA prayatna karavA joIe. 27 je potAnA siddhAMtanuM sthApana karI nirbhaya mana ane niSThura netravALA thaI prativAdIo sAme jue che te rAjasabhA upara kAbU meLavI tejasvI anelA potAnA zatruone zAka ane jAgaraNanA duHkhathI dukhaLa karI mUke che. 28 samukha thaI. beThelA zatruemAM garjana karavAthI zuM thavAnuM che? tema ja niyabhAve je pauruSa nihALI rahyA heAya temanI vacce paNa garjana karavAthI zuM thavAnuM che ? kAraNa ke, vANIthI prakaTAveluM teja mAtra dhAsanA agni jeTaluM baLa dharAve che. kalpAMta sudhI sthira rahe tevuM teja teA parAkramathI ja prakaTI zake che. 29 duLa hoya che te te prApta tema zAstrone nAtA haiAvA (janasamUhamAM) dIpI UThatA rIte jJAtA hAya te rIte te * jema samRddhizALI ane nItina hovA chatAM paNa jo rAjA rahasyabaLathI thayelI saMpUrNa saMpattine bhogavI zakatA nathI, chatAM (vAdanA ) rahasyane na jANatA hAya tA te nathI, kAraNa ke je (vAdI agara rAjA) je vigraha karI zake. 32. vAdaDhAtri zikA judA judA gAmathI AvI caDhelA ane eka ja mAMsanA TukaDA upara tAkI rahevAthI paraspara matsarI anelA evA be zvAnAnuM paNa kadAcit saMkhya sabhave kharuM; paraMtu vAdIe jo be sagA bhAI hAya tApaNa teonu paraspara sapna rahevuM asabhavita che. 1 tyAM te tattvanA Agraha ane kAM AvezathI Atura ( caDhela ) Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatita ane tenuM mahatva [ 943 AMkhavALuM (vAdInuM) mukha ? kyAM te vizvAsanI mUrti samI dIkSA ane kyAM e kuTila vAda? 2 jyAM sudhI raMga (vAdasthalI)mAM nathI Utarate tyAM sudhI vAdI bagalA je mugdha dekhAya che, paNa raMgamAM UtaratAM ja te matta thaI kAgaDA jevo uddhata ane kaThora thaI jAya che. 3 kSullakavAdI, kUkaDA ane tetaranI peThe paisAdAranuM ramakaDuM banI potAnAM zAstrone bALake mAraphata upahAsa ane ladhutA prApta karAve che. 4 bIjAoe (anya vAdIoe) svecchApUrvaka racelA viziSTa arthone kaSTapUrvaka jANIne vAdI, jANe ahIM ja saMpUrNa zAstro che ema, davaDe aMgone karaDe che. 5 kalyANo bIjI ja tarapha che ane vAdivRSabha bIjI ja tarapha vicare che; munioe te vANInA yuddhane kyAMye kalyANane upAya kahyo nathI. 7 vAphalarUpI raMgabhUmimAM UtarIne jenuM nirvacana karavAnuM che evA tatvanI je svaccha mana vaDe akalahathI suMdara bane tema vicAraNA karavAmAM Ave te temAM kaze deSa na thAya. 8 zAstra jANanAra vidvAna je zAMta hoya te te ekale chatAM paNa pitAno pakSa sAdhe che, paraMtu vAkyanI lALa cATanArA aneka vidvAne ekaThA thaIne kalahapradhAna evI kareDa keTiothI paNa pitAne pakSa sAdhI zaktA nathI. 9 : vAdI durthInamAM paDI prativAdI ane pitAnA pakSaviSayaka, naviSayaka, hetuviSayaka, zAstraviSayaka ane vacanabANa viSayaka sAmarthanI ja ciMtA karato rahe che. 10 amuka vAdI hetuna (tarka) che te zabdazAstra nathI jANate. vaLI amuka bIje vAdI zabdazAstrajJa che te tarkakathAmAM kuzaLa nathI. trIjo vaLI tarka ane zabdazAstra bane jANa chatAM bhAva prakaTa karavAmAM paTuM nathI, te cethe vAdI paTu che paNa tene potAnI buddhi nathI. 11 amArA vacce te kathA thavAnI che temAM bhAre A jAtio (asatya uttare) javAnI che. AvA prakAranI ciMtAthI nidrAhIna thaI vAdI rAtrine vakhate vacana ane mukhanI kasarata kare che. 12. Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 944 ] darzana ane ciMtana sabhAmAM jene gava tUTI gayA che evA vAdI pAtAnI mithyA AtmasaMbhAvanAthI ASAta pAmI AkhI rAta azubha vitarkothI gherAyelA hRdayavALA thaI UMdha laI zakatA nathI. 13 jo vAdI kAI paNa rIte jIte te tethI thatI khuzImAM te maryodA tADI Atmapraza'sAthI phulAI jaI traNa lekanI avajJA kare che, parantu jo hAre to te vAdI krodhAMdha thaI sabhA ane prativAdI upara UDI garjanA dvArA AkramaNa karatA potAnI jhAMkhaSane dUra kare che. 15, 16. jyAre vAdI vAda kathA nathI sahI zakatA tyAre mAnabhaMganA bhayathI garama ane lAMo nisAsA mUke che ane te ramya sthAnAmAM paNa becenIthI saMtapta thayelA hAI mitrAnA pratye paNa vajra jevAM tIkSNa vacane khelavA lAge che. 17 sarva zAstrakAre ne e mata che ke ahaMkAra e ja du:khanuM mULa che, chatAM te ja ahaMkAranA Azraya laI vAdI tattvanI parIkSA karavA icche che. 18 peAtAnA pakSabaLanA nizcayanI upalabdhi (khAtarI) mATe ja bIjAnA siddhAMta jANI levA Avazyaka che, paraMtu sAmAnA pakSane kSeAbha pamADavAnA uddezathI tenA siddhAMta jANavA e te sajjano mATe anAcAra ja che. 19 potAnA hitanI dRSTie ja parAkrama karavuM ucita che; kAraNa ke, aneka matabhedothI bhrAnta thayeluM A jagata sarvanAthI paNa ekamata na thayuM te pachI tene kayA vAdI ekamata karI zakaze? 20 sajJanA ja vibhUta evA padArthone jo chadmastha ( alpada) manuSya prakaTa karI zakatA nathI, to temAM kAMI Azcaya pAmavA jevuM nathI. evA apano je kAMI cAThu jANI zake che te ja Azraya mAnavuM joI e. 21 pAmara janAnAM cittane bharamAvavA mATe pizAca jevA ane kaThora vacana kholavA mATe ja jenAM mukha tatpara hoya che evA dhRjanAe kalahane mImAMsAnA nAmamAM khalI nAkhyuM che. 24 khIjAone nigraha ApavAnA nizcayathI vAdI cittanI je ekAgratA meLave che tevI jo vairAgyamAM meLave te te vAdI vagaravila e mukti pAme. 25 ahIM-A lAkamAM jyAre manuSya sarva azAthI nirvAMcana karavA Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatika ane tenuM mahatva [ 945 yeya evI eka vastune pUrI jANI zakatuM nathI te pachI "huM" ke "mArA pratye!" evA prakArane garva kare kyA svastha puruSane e heI zake? 26 nyAyAviMzikA moTuM deve zuM che (banAvI rAkhyuM che) ane vAlmaya pitAne adhIna che. je kAMI paNa kahevAmAM Ave tene sAMbhaLanAra paNa maLI ja Ave che. evI sthitimAM kaye nirlajaja paMDita na banI zake? 1 sarve kathA (vAda)-mArgo parapakSanA ghAta mATe ja racAyelA hoya che, chatAM zabda ane arthamAM bhrAnta thayelA vAdIo aMdaroaMdara vilApa karyA ja kare che. 7 jalparUpa vacanayaMtramAM pIDita thayelI buddhi eka pakSamAM haNAI jAya che; ane zAstrasaMbhAvanA (bahumAnanI) zatru banI nIrasapaNuM prApta kare che. 16 u5patti (yukti)thI kAMI baLavAna ke durbaLa che ja nahi. vaktAnI viziSTa zaktine lIdhe ja te tema bane athavA na bane. 28 sAma Adi upAye samAna hovA chatAM jevI rIte zaktizALI vijayeccha caDhI jAya che tevI rIte vaktA paNa zAstra karatA zaktinA yoge caDhI. jAya che. 29 sabhya ane sabhApatine sadbhAva, dhAraNazakti ane AkSepazaktinuM kauzala, sahanazIlatA ane paramatA-A cha vAdachala kahevAya che. 31 vAdopaniSad-dvAtriMzikA dharmArtha kIrtyadhikRtAnyapi zAsanAni / na hvAnamAtra niyamAta pratibhAnti lakSamyA / saMpAdayennRpasabhAsu vigRhya tAni cenAvanA tamirAtuvidattamastu . 1 | pUrva svapakSaracanA rabhasaH parasya vaktavyamArgamaniyamya viz2ambhate yH| ApoDyamAnasamayaH kRtapauruSo'pi ..noH rAH sa vati pratimAnavahu ne che Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 649 ] darzana ane hiMsAnI nAvaimi kiM vadasi kasya kRtAnta eSaH siddhAntayuktamabhidhatsva kuhaitaduktam / prantho'yamavadhAraya naiSa panthAH kSepo'yamityavizadAmamatuNDabandhaH // 8 // AmnAmamArgasukumArakRtAbhiyogA karottarairabhihatasya vilIyate dhIH / nIrAjitasya tu sabhAbhaTasaMkaTeSu zuddhaprahAravibhavA ripavaH svapanti // 21 // kiM marma nAma ripuSu sthirasAhasasya marmasvapi praharati svavadhAya mandaH / AzIviSo hi dazanaiH sahajogravIryaH krIDannapi spRzati yatra tadeva mama // 16 // mando'pyahAryavacanaH prazamAnuyAtaH sphItAgamo'pyanibhRtaH smitavastu puMsAm / tasmAt praveSTumuditena sabhAmanAMsiM yatnaH zrutAcchataguNaH sama eva kArya: // 20 // AkSipya yaH svasamayaM pariniSThurAkSaH pazyatyanAhRtamanAzca parapravAdAn / Akramya pArthivasabhAH sa virocamAnaH zokaprajAgara kRzAn dviSataH karoti // 18 // kiM garjitena ripuSu tvabhito mukheSu kiM tveva nirdayavirUpitapauruSeSu / bAgdIpitaM tRNakRzAnubalaM hi tejaH kalpAtyayasthiravibhUti parAkamottham // 29 // paricitanayaH sphItAtho'pi zriyaM parisaMgatAM na nRpatiralaM bhoktuM kRtsnAM kRzopaniSadbalaH / viditasamayo'pyevaM vAgmI vinopaniSakiyAM na tapati yathA vijJAtArastathA kRtaviprahAH // 32 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sanmatitI ane tenuM mahatva vAdadvAtriMzikA grAmAntaropagatayorekAmiSasaMgajAtamatsarayoH / syAt sau (? sa) khyamapi zunoAMvorapi vAdinorna syAt // 1 // kva ca tattvAbhinivezaH kva ca saMraMbhAturekSaNaM vadanam / kva ca sA dIkSA vizvasanIyarUpatAnujurvAdaH ( ? ) // 2 // tAvad bakamugdhamukha stiSThati yAvanna raGgabhavatarati ! raGgAvatAramattaH kAkoddhataniSThuro bhavati / / 3 / / krIDanakamIzvarANAM kurkuTalAvakasamAnabAlebhyaH / zAstrANyapi hAsyakathAM laghutAM vA kSullako nAti // 4 // anyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijJAya / kRtsnaM vAGmayamita iti khAdatyanAni darpaNa // 5 // anyata eva zreyAMsyanyata eva vicaranti vAdivRSAH / vAksaMrambhaH kvacidapi na jagAda muniH zivopAyam // 7 // yadyakalahAbhijAtaM vAkchalaramAvatAra nirvAcyam / svasthamanobhistattvaM parimImAMsenna doSaH syAt / / 8 // sAdhayati pakSameko'pi hi vidvAn zAstravit prazamayuktaH / na tu kalahakoTikoTyA'pi sametA (? saMgatA) vAkyalAlabhujaH // 9 // AtadhyAnopagato vAdI prativAdinastathA svasya / cintayati pakSanayahetuzAstravAgbANasAmarthyam // 10 // hetuvidasau na zabdaH (zAbdaH) zAbdo'sau na tu vidagdhahetukathaH / ubhayajJo bhAvapaTuH paTuranyo'sau svamatihInaH // 11 // sA naH kathA bhavitrI tatraitA jAtayo mayA yojyAH / iti rAgavigatanidro vAgmukhayogyAM nizi karoti // 12 / / azubhavitarkavidhUmitahRdayaH kRtsnA kSapAmapi na zete / kuNThitadarpaH pariSadi vRthAtmasaMbhAvanopahataH // 13 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 848] darzana ane ciMtana yadi vijayate kathaJcittato'pi paritoSabhannamaryAdaH / . svaguNavikatyanadUSika (?)bInapi lokAn khalIkurute // 15 / / uta jIyate kazcit pariSatparivAdinaM sa kopAndhaH / galaganeM nAkAman vailakSyavinodanaM kurute // 16 // vAdakathAM na kSamate dIrgha niHzvasiti mAnabhaGgoSaNam / ramye'pyaratijvaritaH suhRtsvapi vajrIkaraNavAkyaH / / 17 / / duHkhamahaMkAraprabhavamityayaM srvtntrsiddhaantH| atha ca tamevArUDhastattvaparIkSAM kila karoti // 18 // jJeyaH parasidAntaH svapakSabalanizcayopalabdhyartham / parapakSakSobhaNamabhyupetya tu satAmanAcAraH // 19 // svahitAyaivottheyaM ko nAnAmativicetanaM lokam / yaH sarvajJairna kRtaH zakSyati taM kartumekamatam // 20 // sarvajJaviSayasaMsthAzchadmastho na prakAzayatyarthAn / nAzcaryametadatyadbhutaM tu yatkicidapi vetti // 21 // paruSavacanodyatamukhaiH kAhalajanacittavibhramapizAcaiH / dhUtaiH kalahasya kRto mImAMsA nAma parivartaH // 24 / / paranigrahAdhyavasitazcittakAmyamupayAti tadvAdI / yadi tatsyAdvairAgye na cireNa zivaM padamupayAtu // 25 // ekamapi sarvaparyayanirvacanIyaM yadA na vettyartham / mAM pratyahamiti garvaH svasthasya na yukta iha puMsaH // 26 // nyAyadvAtriMzikA daivakhAtaM vadanaM AtmAyattaM ca vAGmayam / zrotAraH santi coktasya nirlajjaH ko na paNDitaH // 1 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [.. sanmatita ane tenuM mahatva dvitIyapakSapratighA sarva eva kathApathAH / abhidhAnArthavibhrAntairanyo'nyaM vipralapyate // 7 // ekapakSahatA budirjalpavAgyantrapIDitA / zrutasaMbhAvanA vairI vairasya pratipadyate // 16 // na nAmaM dRDhameveti durbalaM copapattita; / vaktRzaktivizeSAttu tattadbhavati vA na vA // 28 // tulyasAmAzupAyAsu zaktyA yukto vizeSyate / vijigISuryathA vAgmI tathAbhUyaM zrutAdapi // 26 // prAznikezvarasaumukhya dhAraNAkSepakauzalam / sahiSNutA paraM dhASTaryamiti vAdacchalAni SaT // 31 // * -rena zailya mahotsava sa.' * A lekhanA sahalekhaka 5, becaradAsaja che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaTabIjane vistAra [ 29 ] sAyaTInA prayAsone A ahevAla aneka daSTie bedhaprada ane rasadAyaka che. keLavaNImAM rasa letA ke bIjI rIte jijJAsA dharAvanAra vAcakane A dvArA ghaNuM jANavAjoga bAbatanI mAhitI pUrI pADavAmAM AvI che. eka rIte A ahevAla TUMke che, paNa e evo zaMkhalAbaddha ane yathArtha hakIkatothI bhareluM che ke e vAMcavA mAMDyA pachI pUre karyA vinA bhAgye ja aTakI zakAya. ahevAlamAM je je kahevAmAM AvyuM che tenI yathArthatAnAM nidarzaka pAchalAM pariziSTa paNa eTalAM ja agatyanAM che, tethI A ahevAla vizeSa AvakArapAtra bane che. mArA jevA zikSaNamAM rasa dharAvanAra paNa evA keTalAya haze ke jeo ahevAlamAM varNavelI nAnI moTI bAbate vize sAva ajJAna nahi te adhUruM jJAna dharAvatA haze. keLavaNInA koI paNa kSetramAM kAma karanArane mATe te A ahevAla eka dIpikAnuM kAma Ape e che, ema mane lAge che. | kaI vyakti phAlelaphUlela ane vistarela vaDanuM jhADa ane enuM bIja e baMnenI sarakhAmaNI kare te ene prathama darzane ema ja lAge ke A eka ja sUkSma bIjamAMthI AvaDuM moTuM gaganavyApI jhADa te saMbhavI zake kharuM ? ane chatAMya e aNubIjamAMthI evaDuM meTuM jhADa udbhavyAnI hakIkata te nibaMdha sAcI che. bIjamAMthI evuM jhADa AvirbhAva pAme te pahelAM bIje gaLI javAnuM hoya che. jyAre ene bhautika rasa, sneha, prANa ane tApa dvArA pioSaNa maLe che ne ene saMbhALanAra yogya puruSa lAdhe che tyAre ja e vizALakAyanuM rUpa le che ne anekane Azraya pUruM pADe che. barAbara A ja nyAya saMkalpane lAgu paDe che. saMkalpa e mAnasika hAI vaTabIja karatAM paNa vadhAre sUkSma ane adasya hoya che, paNa jyAre e saMka95 tapanuM baLa meLave che tyAre emAMthI saMkalpita sRSTi dazya-mUrta bane che. A ahevAla vAMcatAM manamAM evI chApa UThe che ke koI eka maMgalakSaNe vizvavidyAlayane saMkalpa koIne manamAM Uge ne pachI e saMkalpanA baLe ja AsapAsamAMthI piSaka sAmagrI taiyAra karI ne e taiyArImAMthI ja nAnImoTI aneka prajAjIvanane upagI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahabIjane vistAra [ 952 evI zikSaNasaMsthAonI grahamALA kamekrame racAtI ane goThavAtI cAlI ne vizvavidyAlayanA saMkalpane madhyavatI sUrya paNa eka ja grahamALAnA kendramAM prakAzavA lAge. ahevAlamAM zikSaNanIti vize je cekhavaTa karI che te bahu mahattvanI che. ApaNe jANIe chIe ke pU.gAMdhIjIe pitAnA jIvanakamanA AMtarabAhya dharakhama pheraphAra sAthe ja prajAvyApI zikSaNanI eka navI ja daSTi leke samakSa raju karI hatI, ane e dRSTine anusarI emaNe kAma paNa zarU karyuM hatuM. e kAma gujarAta ane gujarAta bahAra paNa cAlatuM. vicArazIla ane sahRdaya svAtaMtryapremI AtmAone te e pasaMda AvyuM; paNa sAdhAraNa lekanuM gajuM cAlu zikSaNamAM karavA paDanAra evaDA moTA pheraphArane jhIlavAnuM na hatuM, tethI bApujInI daSTi pramANe sthapAyela saMsthAomAMthI paNa dhIre dhIre oTa thatI jovAtI. bIjI bAju AkhA dezamAM videzI sarakAranI gulAmIpaSaka zikSaNanIti pratye lekene reSa paNa je te na hatA. eka bAju gulAmIpaSaka zikSaNanIti pratye roSa ane bIjI bAju e prathA pramANe cAlatI aneka viSayanI vyavahAra jIvanane ghaDanAra koleja jevI saMsthAone moha, e baMne vacce lekamAnasa kSobha pAmatuM. evI dazAmAM zo rasto le ke jethI tene joItI Adhunika praNAlInI zikSaNasaMsthAo paNa sAMpaDe ane emanAM mAnasa gulAmImAMthI dhIre dhIre TavA paNa pAme?--A eka prazna hato. eno ukela sosAyaTInA kAryakartAoe madhyamamArga laI kADho. e madhyamamArga eTale videzI sarakAranI nItie lAdavA dhArelI gulAmImAMthI lekamAnasane mukta karavuM ane chatAMya pAzcAtya praNAlInI zikSaNaprathAmAM lekene joItA lAbha paNa pUrA pADavA. sosAyaTInA kAryakartAonI nema pahelethI ja gulAmImAnasa viruddha baMDa karavAnI hatI. e prasaMge upasthita paNa thaze. sAyamana kamizana vakhate gujarAta kolejanA keTalAka vidyArthIoe virodhasUcaka nyAya vartana AcaryuM ne tarata ja e vakhatanA e kolejanA gorA AcAryo e pratye kaDaka valaNa akhatyAra karI vidyArthIo tema ja dezanA svamAna upara sIdho ghA karyo. A banAva kharekhara kasoTIne hato. kAM te gulAmI sAme thavuM ke te namIne gheTAvRtti piSavI. paNa atyAra agAu bApujIe AkhA dezamAM svataMtratAnI bhAvanAnI evI cinagArI paTAvI hatI ke have leke ane vidyArthIAlama vimAnabhaMga sahevA taiyAra na hatA. ane kharekhara, jyAre ahevAlamAM vAMcIe Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *para ] darzana ane ciM'tana chIe ke game tevAM kaDaka pagalAM sarakAre levA dhAryuM chatAM vidyArthIo ane kA kartAe aNunama rahyA ane enA pariNAmasvarUpe amadAvAda ejyukezana sAsAyaTInI sthApanAnA vicAre UMDAM mULa dhAlyAM, tyAre svAtaMtryapremI mana praphulla thAya che. ahevAlamAM khIjo eka prajAsvamAnabhajaka prasaMga vAMcavA maLe che ke jyAre e ja geArA AcArye ane khIjA dezI amaladAe vaMde mAtarama"nA gAna sAme aNagamA darzAvelA. kharekhara, A prasaMga paNa kasoTIne ja lekhAya. e vakhate sarakAranI khI vaheAravI ke namI paDavuM e be vikalpa hatA; paNa AkhA dezamAM je svamAnanI bhAvanA sthirapada thaI hatI, tethI kAMI gujarAta jarA paNa aspRSTa na hatuM. UlaTuM, ema kahevuM joie ke, A vakhate te| jelanI tapasyAthI e bhAvanA vadhAre daDha ane spaSTa thaI hatI. tethI ja ApaNe joIe chIe ke e geArA AcAya'nI tumAkhInI bhUkha bhAMge evA vinamra paNa makkama javAba seAsAyaTInA kArya kartAoe parakhAvyeA. sAthe ja navI navI kaoNlejonI sthApanAnA niradhAra paNa vadhAre vegavAna banyA. dekhItI rIte ema lAge che ke gujarAtanuM A gauravazALI khaLa, paNa enAM mULamAM UUMDe UtarIne jotAM mane te ema lAge che ke A prajAnA svamAnanI vRtti ane e mATe khapI javAnI dRDhatA e aMte pUjya gAMdhIjInA AphrikAnA jIvanamAM dharamULathI gulAmIvRttine nivAravA mATe pragaTelA zUramAM che. sAsAyaTInA sabhyo ane kArya kartAomAM keTalAya evA che ke jeo atyAre ApaNI sAme nathI, paNa emaNe seAsAyaTIe karavA dhArela vizvavidyAlayAnulakSI pravRttimAM nAnesanA phALeA nathI ApyA. emAMthI A ahevAla sauthI pahelAM ApaNuM dhyAna sara lallubhAI AzArAma pratye kheMce che. e jamAnAmAM, ke jyAre hajI vizvavidyAlayanA vicAra joI e tevA dRDha thayeA na hatA, te vakhate emaNe kevI agamacetI vAparI ane leM kolejanA pAyA naMkhAvyA ! je vastu Aje sahelI lAge che te e kALe evI sahelI na hatI. sAthe ja ApaNe joie chIe ke sara lallubhAInA vicArane amadAvAde tarata ja kevA vadhAvI lIdhA ! sAmAnya rIte sAsAyaTInA hitaciMtakAe kAma vaheMcI lIdhelAM. keTalAke nANAM ekaThAM karavAnI javAbadArI mAthe lIdhI tA khIjA keTalAke saMsthAne aMge jarUrI evAM vyavahAru kAmeAnI javAbadArI mAthe lIdhI. sva. mallubhAI ThAkAra nANAM udharAvanArAomAM mekhare hatA. emanuM nAma keLavaNIkAro ane amadAvAdIone te bhAgye ja ajJAta haze, eTale Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 953 vaTabIjano vistAra ahIM te emanA nAmane ullekha mAtra pUrata che; paNa hIrAlAla kApaDiyA ane goviMdalAla dAmodaradAsa zAha jevA bIjA evA paNa che ke jemane sarvasAmAnya gujarAtI ane amadAvAdI sudhdhAM bhAgye ja jANatA haze. paNa teoe nANAM ugharAvavAmAM ane bIjA vahIvaTI kAmamAM smaraNIya phALo Apyo che, e ahevAlamAMnA TUMkA sUcanathI paNa jaNAI Ave che. ahevAlamAM sauthI vadhAre dhyAna kheMce tevuM nAma De. dhruvanuM che. prasaMga che te emanA vize kAMIka vadhAre lakhavuM yogya che. vAcakane paNa e anupayogI nahi lAge. paMDita madanamohana mAlavIyanA AkarSA ane pU. gAMdhIjInA preya dhruvasAheba banArasa gayA, e vAta sarvavidita che. teo tyAM pre-vAIsa censalara hatA, prinsipAla paNa hatA, adhyApana paNa karatA. emanA vidyApradhAna jIvanane hindu yunivarsiTImAM kAma karavAnI taka maLI e sAthe A dezamAM cAlatI aneka yunivarsiTIonA pratyakSa saMparkamAM AvavAnI paNa taka sAMpaDI ane dezavidezanA aneka ucca kakSAnA vividha viSonA pAragAmI vidvAnonA saMparka sAdhavAnI paNa pUrI taka sAMpaDI. temanuM mana vizvavidyAlayanA svarUpanuM svataMtrapaNe ciMtana karatuM. A rIte teo vidyAprauDha uparAMta anubhavaprauDha paNa hatA. teo rahetA kAzImAM, paNa temanuM mana gujarAtamAM hatuM. mane eka prasaMge kAzImAM kaheluM ke "paMDitajI mane choDatA nathI, ane gujarAtamAM kAma karavAnuM mAruM svapna dUra dhakelAtuM jAya che." meM eka vAra pUchayuM ke Aje sAMbhaLyuM ke have Apa aa thavAnA che.' to kahe ke "hariicchA, paNa mAre vardhAnA tapasvInA AzIrvAda joIe. huM gAMdhIjIne lakhela patranA javAbanI rAhamAM chuM.' mane e vakhate thayeluM ke AkhI jiMdagI vidyA ane zAstronuM brAhmaNatva keLavanAra A vRddha tapasyAmAM keTalI UMDI zraddhA dharAve che! AvA prauDha ane vRddha jyAre nivRtti laI gujarAtamAM AvyA tyAre emaNe gujarAta mATe pote ja karavA dhAreluM kAma hAthamAM lIdhuM. vizvavidyAlaya Avazyaka che ke nahi, Avazyaka hoya che ene aMge kevI kevI ane keTakeTalI zAkhAonuM ucca zikSaNa ApavAnI vyavasthA karavI joIe, emAM kaI kakSAnA adhyApake joIe, vagere bAbatonuM emane anubhUta jJAna hatuM. te jJAnane lAbha sosAyaTIne sIdhe maLe che, e vastu ApaNe ahevAlamAMnA emanA vizenA prAsaMgika ullekhethI jANavA pAmIe chIe. sosAyaTInA pramukha tarIke dhruvasAheba nimAyA ane emanA hAtha nIce ke emanI sAthe kAma karavAmAM saune ekasarakho AnaMdAnubhava thavA lAge. jemAM vidyA Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha54] darzana ane ciMtana khAtAnA ane keLavaNIpriya hatA temane ane jeo vyApArI mAnasa dharAvatA temane paNa ekasarakhe utsAha pragaTayo. tethI ja ApaNe joIe chIe ke dhruvasAheba gujarAtamAM AvyA pachI sosAyaTInA kAryo bahu jaladI vega pakaDyo. dhruvajIe paheluM mUrta kAma te prAcyavidyA saMzodhana mATe gujarAta vidyAsabhAnA Azraya nIce saMsthA sthApavAnuM karyuMe saMsthAnI kAryadizA ane bIjI janA vizenI vicAraNAno yaza tema ja sarakArI madada meLavavAne yaza emane phALe ja mukhyapaNe jAya che. emaNe je dIrdhadaSTithI e saMsthA mATe kAryakartAnI pasaMdagI karI hatI temAM ja saMsthAnAM UMDAM mULa naMkhAyelAM, ema mane anubhave lAgyuM che. vijJAnanI judI judI zAkhAo viSayaka tema ja udyoga viSayaka kaleje. nI prajAkalyANa mATe agatya teo pUrepUrI samajatA, chatAM paNa je ziSTa ane maMgaLa saMskArathI mANasa mANasa bane che te saMskAre emaNe AjIvana pIdhelA ane anyane dIdhelA hovAthI emanuM valaNa prathama Asa kolejanI rathApanA tarapha vaLe e svAbhAvika hatuM. e pramANe emaNe e kAmanI zarUAta paNa karAvI. emanI sAthe ane emanA hAtha nIce kAma karanAra sAyaTInA kAryakartAo ke bIjA mahAnubhAnA manamAM vizvavidyAlayanI sthApanA mATe nakhAyelAM ane sIMcAyelAM bIje bahu tvarita gatie aMkurita thaI rahyAM hatAM. tethI ja ApaNe joIe chIe ke dhruvasAhebanA svargavAsa daramyAna dezamAM svAtaMtryayuddhane pracaMDa juvALa Avele, chatAM e juvALa zamyo ke na zo, tyAM te vizvavidyAlayanuM svapna mUrta thAya che ane dhruvajIe je kaheluM ke "huM svapnamAM nathI, paNa jAgRta chuM" te vacana phaLe che. sAthe sAthe bIjI aneka kaeNlejo paNa astitvamAM AvI jAya che. ahevAla vAMcanAranA lakSa upara AvyA vinA rahI ja na zake tevI eka bAbata samagra vidyApravRttimAM sadhAyele dhI-zrIne saMyoga che. eka prAcIna sUtra atyAre smRtipaTa para Ave che. dhI-zrI strI. huM ahIM strI padane mAtA sarasvatInI ArAdhanA mATenI saMsthAnA pratIka tarIke lauM chuM. je evI ArAdhanA sAdhana sAthe paNa samajaNapUrvaka karavI hoya te e mATe dhI-zrIne jIvanadAyI samanvaya Avazyaka che, je saMsAyaTIe pahelethI ja siddha karyo che. sarakAra sAthe kAma levAnuM tema ja baMdhAraNa ane kAyadAkAnUnanI gUMcamAMthI kSemaMkara mArga kADhavAnuM DahApaNa te dhI, ane lakSmI upArjana karI ene viniyoga karavAnuM DahApaNa te zrI. A baMnemAM ekanI paNa UNapa ke kacAza hata te sosAyaTIe karavA dhArela pragati ATalI TUMka mudatamAM kadI sadhAta Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIjana vistAra [ 955 nahi. ema te gujarAta vyApArapradhAna hoI enI prakRtimAM ja samanvayazakti rahelI che, paNa prajAhitanA zikSaNa jevA maMgaLavAhI uddezane siddha karavAmAM e samanvaya sadhA e jevItevI siddhi nathI. huM samajuM chuM ke A ja vastu sosAyaTIne dhabakata prANu che. esa.ela.DI. ArTasa koleja mATe sakhAvata karatI vakhate ane ijanerI kolejanI sthApanA mATe sakhAvata jAhera karatI vakhate anukrame sosAyaTI samakSa tema ja sarakAra samakSa sakhAvata karanAra zeThazrIe je zarata mUkI che te saMkhyAmAM che te sAva ochI ane kadamAM sAva nAnI, paNa enuM marma vicAratAM mAlUma paDe che ke emAM pUruM vepArI DahApaNa samAI jAya che. A koleja mATenI zaratamAM mukhya hetu e che ke emAM anubhavI samarthatama adhyApake rokavAmAM Ave, ane sosAyaTI bIjA dhanikomAM paNa sakhAvatavRtti vikasAve. sarakAra sAmenI zaratamAM pahelI zaratane hetu e che ke IjanerI zikSaNanI kaI paNa zAkhA upekSita na rahe ane enuM zikSaNa chellAmAM chellI vikasita DhabanuM uttama hoya. vadhAre DahApaNa te emAM dekhAya che ke zarata sarakArane chUTe hAthe kharca karI kaoNleja calAvavA bAMdhI le che. mArI daSTie ethIye vadhAre vyavahAru DahApaNu AgalI zaratamAM che, ane te e ke tatkALa koleja sarakAra baMdhAve te enAM bAMdhakAma ane pUrNa sAdhane sAthe je kharca thAya tene ara bhAga dAtA Apaze, e bAMdhakAma tema ja sAdhane vasAvavAnI javAbadArI je zeTha kasturabhAIne soMpavAmAM Ave to ja. A zaratamAM kolejanI zreSThatA, kAryanI zaghratA ane apavyayathI bacata, e traNa tattva samAyelAM che. ApaNe jANIe chIe ke sarakAra dhArIe teTalI jhaDapathI kAma nathI karI zakatI, ane enAM kAmamAM parahAthe kAma levAnuM hoI ghaNe apavyaya paNa thAya che ane keTalIka vAra to e kAma ucca koTinuM bhAgye ja hoya che. A sarvasAdhAraNa anubhavono lAbha levA mATe ja dAtAoe A zarato mUkI che. mArI dRSTie bhaviSyanA dAtAo mATe A vastu padArthapATha jevI gaNAvI joIe. dAna karavuM e to saguNa che ja, paNa enI kAryasiddhinI daSTie yogya cakI karavI e tethI me vivekapUrNa saguNa che. pU. gAMdhIjI vidyamAna hatA tyAre paNa amadAvAdamAM cAlatI A vidyApravRttine upasthiti dvArA AzIrvAda ApavAno prasaMga sulabha rahyo na hato, paNa emanA jamaNe hAtha jevA vajIpuruSa saradArazrIe A pravRtti paratve Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 956 ] darzana ane ciMtana hamezAM pUre rasa lIdho hato ane pitAnI jAtahAjarI tema ja viziSTa prayAse dvArA sesAyaTInA kAryakartAonA utsAhane uttejana ApyuM hatuM. komarsa kolejanA makAnanuM uddaghATana emane hAthe thayuM, tema ja yunivarsiTInA makAnanuM khAtamuhUrta paNa emaNe karyuM ane emaNe ja salAha ApI ke khetIvADInI koleja ANaMdamAM ja zarU karavI ne e gujarAta vizvavidyAlayanuM aMga bane. saradArazrInI dIrdha draSTi ane gujarAta vizvavidyAlaya pratye mamatAthI prabhAvita thaI zrI. amRtalAla zeThe pitAnI deNagI ANaMdamAM khetIvADInI koleja sthApavA ApI e vastu noMdhapAtra che. saradArazrI gujarAta yunivarsiTI TrasTanA pahelA pramukha. atyAre zrI. ga. vA. mAvalaMkara pramukha che, paNa e te saradArazrInA svargavAsa pachI ja. A badhuM jotAM eka bAbata spaSTa thAya che ke gAMdhIjInI kalpanA pramANe sthapAyelI ane cAlatI aneka saMsthAomAM saradArazrIne jeTaluM rasa hatuM tethI jarAye ocho rasa emaNe gujarAtamAM khIlatI bIjI vidyApravRtio vize dAkhavyo nathI. mahAna puruSanI dRSTi ane pravRtti kAMI eka ja mArga mAM baMdhAI nathI rahetI; e te jyAM jyAM jeTaluM jeTaluM prajAkSema jue tyAM tyAM teTaluM teTaluM dhyAna ApyA sivAya rahI ja na zake. ' le saMsAyaTI hoya ke amadAvAda ejyukezana sosAyaTI heya, paNa e baMnenuM lakSa gujarAta vizvavidyAlayanI kalpanAne mUrta rUpa ApavAnuM prathamathI ja rahyuM che, ane e uddezanI siddhi arthe sesAyaTInA badhA prayAsa thAya che, e bAbata ahevAla vAMcanArathI ajJAta rahe ema che ja nahi. vizvavidyAlaya ane enI aMgabhUta badhI ja nAnImoTI saMsthAo eka ja sthAnamAM pAse pAse hoya te AkhuM eka vidyAcakravAla racAya ne vidyAnA saMskAra jANe-ajANe arasaparasamAM saMkrAnta thAya, evA udAtta dhyeyathI ja badhI saMsthAone eka sthaLe sAMkaLavAmAM AvI che. badhI saMsthAo pitapotAnI pravRtti aMge ane bIjI daSTie bhale svataMtra heya, chatAM e badhImAM saLaMgasUtratA ane ekavAkyatA ke saMvAdapaNuM sacavAI ane uttarottara e vikasatuM rahe e hetu sosAyaTInA kAryakartAonI najara samakSa sadA rahyo che, e ApaNe makAnanI racanA, taMtrane saMbaMdha ane kAryakartAonI samAna mamatA-e badhAM uparathI joI zakIe chIe. ahevAlamAM gujarAta vidyAsabhAnA Azraye cAlatA je. je. vidyAbhavanane nirdeza che, te e vize paNa mAre vicAra ahIM darzAvavuM joIe. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaTabIjano vistAra [ 957 vizvavidyAlayanI bhUmimAM cAlatI aneka saMsthAo che, paNa mane e badhIne paricaya nathI aMtaraMga ke nathI pUre. ethI UlaTuM, vidyAbhavana vize huM kAMIka vadhAre nikaTatAthI jANuM chuM. enI dhruvajInA hAthe sthApanA thaI tyArathI atyAra lagI enI pravRttimAM mane vizeSa rasa rahyo che. DaoN. pravachanA keLavaNI viSayaka ghaNA manoratha hatA, paNa prAcyavidyA saMzodhana gujarAtamAM ucca kakSAe cAle e emane viziSTa manoratha hatuM. mArA praznanA javAbamAM emaNe ekavAra kaheluM ke hindustAnamAM yunivarsiTIo ghaNI che, paNa sara AzutoSanI racanAne tele keI AvI zake ema nathI. emaNe kAzImAM ucca kakSAnA prAcyavidyAviSayaka vidvAne joyelA. keTalAka to emanI dekharekha taLe ja bhaNAvatA. paNa teo kahetA ke, " saMzodhanavRtti sivAya prAcyavidyAo navayugamAM prakAzI na zake." teo hiMdu yunivarsiTImAM je kAma karavA azakta hatA te ja kAma emane gujarAtamAM cAlu karavAno manoratha hato. emanI sAme purAtatva maMdirane namUno paNa hato. tethI ja emaNe A saMsthA zarU karI, ema huM samajuM chuM. sadbhAgye e saMsthAmAM uttarottara ghaNo vikAsa thayo che ane prAcyavidyAnA saMzodhana vize gujarAta kazuM ja nathI karatuM e maheNuM sahevApaNuM rahyuM nathI. emAM dhagazavALe susaMgaThita vRddha-yuvaka adhyApaMkavarga che, ane bIjI paNa keTalIka sagavaDa che. A saMsthAnAM supariNAma dUravartI ane vyApaka banAvavAnI pharaja kAM te vizvavidyAlayanI che ane kAM te amadAvAda ejyu. kezana sosAyaTInI. je sosAyaTI sAyansa kolejanA ucca abhyAsane adyatana banAvavA lAkho rUpiyA udAra bhAvathI kharacI zake te mArI dRSTie eNe AvA bhavananA kAryane pUrepUre vega ApavA ane sAdhanasaMpanna banAvavAmAM leza paNa saMkeca sevo na joIe. chevaTe to jIvanamAM bahAra tema ja aMdaranAM badhAM zubha sattva AvI ja sAMskArika keLavaNathI jAgavAnAM ane vijJAnanI koI paNa zAkhAmAM pUrNa pAvaradhA thayela mAnasanI yAMtrikatAmAM rasa reDavAnAM. tethI huM saMzodhananuM mUlya AMkanAra kAryakartAone sUcavIza ke teo A saMsthAne vikasAvI sosAyaTI ke e dvArA vizvavidyAlayane sarvAgINa banAve. chevaTe sAyaTInA prayAsanA mUlya vize taTasthabhAve kAMIka kahevuM joIe. ApaNe joIe chIe ke A pravRttimAM zrI. ga. vA. mAvalaMkara pahelethI ja ekasarakhA otapreta dekhAya che. teo bIjA rAjyavahIvaTI vagere game teTalAM kAma karatAM haze, chatAM emanuM mana vizvavidyAlayanA vRkSane gaganagAmI banAvavA bhaNuM ja raheluM meM jyAre ne tyAre anubhavyuM che. chellAM pAMca varSane ja mAre te emanI sAthe paricaya, paNa meM emanAmAM je tAlA Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 958] darzana ane ciMtana velI, vizALa daSTi, ane nAnAmeTA badhA ja kAryakartAo sAthe tAdAmya sAdhavAnI vRtti joI che te ja mane AvI pravRttinuM asalI mUlya dekhAya che. Ane cepa bIjA sahakArI kAryakartAomAM paNa UtaryA vinA rahI zake ja nahi. joke zeTha amRtalAla ke kasturabhAI sAthe mAre paricaya che ja nahi, paNa A ahevAla sAkSI pUre che ke teo vidyAvikAsanA cAlu yajJamAM pUrepUre rasa laI rahyA che. A rasano cepa emaNe bIjA aneka dhanikane paNa lagADyo che, ane emAM zaMkA nathI ke A cepa uttarottara vadhato javAne che. atyAra lagImAM A cepane lIdhe ja zeThazrI navInacaMdra, DaoN. vikrama sArAbhAI, zeThazrI zAMtilAla maMgaLadAsa vageree vaTabIjanA vistAramAM phALe Ave che, e paNa sosAyaTInA prayAsanuM jevuMtevuM mUlya nathI. je aneka viziSTa adhyApaka ane bIjA kAryakartAo sosAyaTIne maLyA che, tema ja je pratibhAzALI vidyArthIonI saMpata sosAyaTIne lAdhI che te paNa sosAyaTInuM mahAmUluM dhana che. A rIte ApaNe saMsAyaTInA prayAsone vicAra karIe te AzA paDe che ke ene lokakalyANa karavAne maMgaLavAhI uddeza vadhAre ne vadhAre siddha thavAnuM ja che. ane kayAreka, kadAca bahu ja thoDA vakhatamAM, evo paNa samaya Avaze ke DaoN. dhruvane keLavaNInI babAtamAM gujarAta pachAta che evuM ja lAgatuM tenA sthAnamAM kAMI juduM ja citra emane svargavAsI AtmA nihALaze. * "gujarAtanAM zaikSaNika pragati tathA vikAsaH amadAvAda ejyukezana sosAyaTInA prayatna." (1951)nI prastAvanA. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASAne prazna [30] keLavaNInI navI racanAnI carcAvicAraNAmAM zikSaNanA vAhananA prazna, eTale ke badhabhASAnA prajo, ThIkaThIka matabhedo ubhA karyA jaNAya che. eTale A prazna para svastha citte vicAra karI yogya nirNaya upajAvavAnI puSkaLa jarUra che. e prazna prajAnI keLavaNIne hevAthI nirNaya karavAmAM je bhUla thAya te AkhI prajAne ene geralAbha veTha paDe. zuddha keLavaNInI dRSTie te je prajAnI je bhASA te ja tenI badhabhASA hovI joIe e vize be mata che ja nahi. navAM vizvavidyAlane lakSIne vicAra karIe tyAre paNa prAthamika ane mAdhyamika zikSaNamAM bodhabhASA te svabhASA ja hovI joIe e vize paNa ekamata dekhAya che. ApaNe tyAM gujarAta vizvavidyAlayanI pravRtti cAlI rahI che, temAM prAthamika ane mAdhya. mika zikSaNa mATe badhabhASA gujarAtIthI bhinna evI koI bhASA hoya ema sUcavAyuM jANyuM nathI. e ja pramANe, hamaNu jUnAgaDhamAM gujarAtI sAhitya pariSadanuM sattaramuM saMmelana thayuM, temAM pasAra thayelA eka TharAvamAM "vidyAthane manovikAsa pUrepUro thAya te mATe mAtRbhASA ja prAthamika ane mAdhyamika zikSaNanA mAdhyama tarIke rahevI joIe ema jaNAvAyuM che. eTale je vicAravAnI bAbata che te mAtra ucca zikSaNa paratve che. ucca zikSaNa je gujarAtamAM ApavAnuM hoya ane tene lAbha uparathI nIce sudhI saune maLI rahe tema karavAne uddeza hoya, to ucca zikSaNa paNa jo gujarAtI bhASA dvArA apAya che ane te ja e zikSaNanAM badhAM suparinTa NAmo prajAvyApI bane, e vastu keLavaNInI draSTie te dIvA jevI khI che. pahelethI sattAsthAne caDI beThelI ane anyathA dhaNu lAbho pUrA pADatI aMgrejI bhASA sAme prajAnuM hita vAMcchanArA keLavaNIkAre virodha uThAvatA rahyA che, tenuM kAraNa paNa A ja hatuM ke, ke aMgrejI dvArA maLatuM zikSaNa prajAnA badhA tharemAM pahoMcatuM nathI? ane have te nirvivAdapaNe svIkArAyuM. che ke aMgrejI bhASA aneka rIte zIkhavI ane jANavI jarUrI hovA chatAM te bodhabhASA te na ja rahI zake. jema aMgrejI tema bIjI koI paNa gujarAtI-bhinna bhASA gujarAtamAM gujarAtInuM sthAna bedhabhASA tarIke te Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 960 darzana ane ciMtana laI na ja zake. ane tevuM ja bIjA prAntomAM bIjI prAntabhASAnuM. tema chatAM prajAvyApI keLavaNI sivAyanA judA judA hetuothI ucca zikSaNanA vAhana tarIke atyAre rASTrabhASAnI himAyata karavAmAM Ave che. rASTrabhASAnuM zikSaNa vividhabhASAbhASI ApaNA dezamAM AntaraprAntIya vyavahAra mATe tema ja rASTrIya ekya ane akhaMDatAnI bhAvanAne daDha karavA mATe anivArya che, e vize paNa bhAgye ja be mata che. koI paNa prAntanA rahIzane madhyastha vahIvaTItaMtramAM goThavAtAM jarA paNa muzkelI na paDe, eTaluM ja nahi, sAMskRtika viSayomAM paNa jarUra paDatAM vicAra-vinimayane mATe saralatAthI ene prajI zakAya eTaluM enuM zikSaNa ApavAno prabaMdha avazya tha joIe, e vize paNa matabhedane jhAjho avakAza rahyo nathI. eTale prazna te rASTrabhASAne ucca zikSaNanI bodhabhASA tarIke svIkAravI ke nahi te ja che. je ene e rIte svIkArIe te nIcenAM pariNAma mATe ApaNe taiyAra rahevuM joIe ? 1. uparathI nIce sudhInI prajAmAM keLavaNInA dareka pravAhanA ekasarakhA lAbhanI upekSA karavI. 2. gujarAtI bhASAnI zakti vizeSa vikAsa mATe nathI, athavA hoya topaNa evA vikAsane Agraha rAkhavAnI jarUra nathI, ema mAnI AtmasatiSI thaI javuM ane tenA vikAsane bahu te kAvya-nATakAdi jevA sAhityika viSaya pUratuM maryAdita karI levAnI vRtti keLavavI. 3. sAhityamAM paNa teTalA ja vikAsathI saMtoSa mAno ke jeTale bIjA aneka viSayanA sAhajika kheDANa vinA saMbhavita hoya. (sAhitya paNa vikAsanI pUrNa kaLAe tyAre ja pahoMcI zake jyAre bIjA aneka viSayenuM jJAna prajAvyApI baneluM hoya ane lekhakane gaLathuthImAM maLeluM hoya) UlaTa pakSe, jyAre gujarAtamAM gujarAtI bhASAne ja bodhabhASA karavAnI himAyata karIe tyAre e paNa jevuM joIe ke, gujarAtI bhASAnI zakti keTalI che ane tenA vikAsanI zakyatA keTalI che? ItihAsa ane anubhava ema kahe che ke gujarAtI bhASAmAM zikSaNanA samagra pradezane AvaravAnI zakti avazya che. jyAre jyAre ene yogya hAthanuM saMcAlana maLyuM che tyAre tyAre eNe e zakti puravAra karI che. chelle gujarAta vidyApITha ane gAMdhIjI dvArA gujarAtI bhASAe pitAnuM je asAdhAraNa pita darzAvyuM che te enuM uttama udAharaNa che. gujarAtI bhASA mULa saMskRta ane prAkRtane badhe ja vAra dharAve Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASAne prazna [ 96 che ane bIjI vArasadAra badhI ja bhASAonI te samIpa che, arthAta samakakSa che. eTale eka athavA bIje kAraNe je viSayo hajI lagI gujarAtI bhASAmAM ghaDelaNe aMze nathI kheDAyA te viSaye paNa pUrNapaNe kheDavAnI bAbatamAM gujarAtI bhASAmAM hiMdustAnanI bIjI koI paNa prAntIya ke rASTrIya bhASA karatAM ochI zakti che ema mAnavAne eka paNa kAraNa nathI. evI sthitimAM gujarAtI bhASAne gujarAtamAM ja bedhabhASA na svIkAravI ene artha e ja thAya ke tenI zakyatAne rUMdhI nAkhavI ane sAthesAthe prajAnuM kAThuM paNa ThIMgaNuM karI nAkhavuM. ' A prazna bhASAbhimAnane nathI, paNa prajAkeLavaNIne che. ane jemanA tATastha vize bhAgye ja koIne kazI zaMkA Ave evA puruSoe rASTrasaMgaThana ane prajAvyApI keLavaNInI bevaDI daSTithI jude jude samaye A viSayamAM je abhiprAye uccAryA che te zAtithI vicAravA jevA che. pUjya mahAtmAjIno rASTrabhASA mATeno Agraha kAIthI Utare evo nahote. gujarAta vidyApIThanA ucca abhyAsakramamAM hiMdI-hiMdustAnIne e daSTithI sauthI pahelAM temaNe ja sthAna ApyuM hatuM, paraMtu bedhabhASA tarIke temaNe gujarAtIne ja Agraha rAkhyA hatA, jemaNe gujarAtI ke hiMdI bemAMthI eke bhASA nahetI phAvatI tevA bIjA prAntanA adhyApakane apavAdarUpe aMgrejIne athavA temane phAvatI bIjI bhASAne Azraya teo levA detA, paNa A loko paNa gujarAtI zIkhI le evI tAkIda teo ryA ja karatA. je pradezamAM rahevAnuM heya te pradezanI bhASA mATe gAMdhIjIno Agraha haMmezAM e pramANe rahe. eka vAra gAMdhIjI gujarAta vidyApIThamAM bhASaNa karavAnA hatA. mIrAMbahena paNa e prasaMge hAjara hatAM. gAMdhIjIe gujarAtImAM bhASaNa karavA mAMDayuM, eTale mIrAMbahene sUcavyuM ke, "bApujI, hiMdI belIe." gAMdhIjIe tarata parakhAvyuM, "gujarAtamAM gujarAtIo samakSa huM hiMdI beluM ? tame gujarAtI zIkhI le." e bahena igleMDathI A dezanI sevA karavA AvelAM e suvidita che. gAMdhIjIe emane paNa sauthI pahelAM dezanI sevA karavA dezanI bhASA zIkhI levAnI zikhAmaNa ApI hatI, te mujaba emaNe hiMdI zIkhI lIdheluM. svAbhAvika rIte ja dezanI sarvamAnya thaI zake evI bhASAne Agraha emanAthI rakhAI gaye, te tyAM paNa gAMdhIjIe enI maryAdA batAvI. - AcArya kRpAlAnIjIne paNa gAMdhIjI gujarAtI zIkhI levAnI tAkIda ja karatA. teo kahetA ke "kRpAlAnIjI, Apake AcArya te rahanA hai, lekina Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] darzana ane ciMtana gujarAtI khananA hAgA. gidyavANIjIne paNa e tAkIda karatA. badhA e mATe prayatnazIla pazu rahetA, ane gAMdhIjInuM kathana kAI ne kaDavuM lAgyuM jANyuM nathI, arthAt rASTrabhASA ane gujarAtI vacce vidyApIThamAM kadI athaDAmaNI thaI hAya ema jANyuM nathI. rASTrabhASA mATe ATalA badhA Agraha chatAM gujarAtamAM saunuM meDhuM gujarAtI bhASA tarapha rahevu joI e, enA gAMdhIjIne A prakArano Agraha hatA enI pAchaLa dRSTi e hatI ke zikSaNanA tamAma lAbho prajAnA threzaramAM ce. < . zrI. kizoralAla mazarUvALAnI dRSTi paNa A ja prakAranI che. emane te svabhASAneAye Agraha nathI. e te mAne che ke mANasanI kAI kudaratI svabhASA ( mAtRbhASA ke pitRbhASA ) che ja nahi.' bhASA ane lipine te keLavaNI ke jJAna mAnatA nathI; kevaLa enAM vAhana ke sAdhana mAne che. chatAM * samULI krAnti' mAM ' keLavaNI ' nAmanA chellA vibhAgamAM * siddhAntone nizcaya e prakaraNamAM emaNe e vAte pUratI spaSTatAthI kahI che. eka e ke, " sva bhASA dvArA zikSaNa maLe te karatAM ( paradezamAM jaIne zIkhavAnA prazna na hoya to ) bALapaNathI chevaTa sudhI eka ja bhASA dvArA zikSaNa maLe e vadhu mahattvanu che. zikSaLanuM vana vArevAre vAyaDu dRSTa nathI. prAthamika zikSaNa ekamAM, mAdhyAmika bIjImAM, ane ucca trIjImAM e kharAkhara nathI....kamamAM kama eka prAntamAM eka ja bhASA dvArA zikSaNa apAya e STa che." khIjI vAta emaNe e kahI che, " keLavaNInuM sArAmAM sAru ane saphaLa vAhana keLavaNI ApanAranI nahi, paNa 'keLavaNI lenAranI svabhASA che." * ApaNe tyAM je vikhavAdo che tethI zrI. mazarUvALA ajANa te nathI ja, chatAM emaNe Ama kahyuM che tenI pAchaLanI dRSTi samajAvI joI e. khelanAra zikSake ke vyAkhyAnakAre sAMbhaLanAranI bhASA zIkhavI ghaTe, na ke ethI UlaTuM.' e niyama darzAvIne emaNe kahyuM che ke, * keTaleka aMze sabhyatA paNa A niyamamAM che.' Abu rAjendraprasAde paNa A prazna paratve potAnAM matavyo H harijana 'mAM theADAka vakhata para ja pragaTa karyAM hatAM. emaNe emAM ucita ja kahyuM che ke, " potapotAnI kraja kharAkhara bajAvI zake eTalA mATe vahIvaTI amaladArA suprIma korTa, prAntika sarakAro ane hAIkAnA ja nahi, paNa cheka nIcalI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASAne prazna [963 adAlatonA vakIle ane nyAyAdhIze, dhArAsabhAnA sabhyo vageree ochAmAM ochI hiMda samastanI sarvamAnya bhASA jANI levI joIe. enA parathI e phalita thAya che ke e sarvamAnya bhASA saMkhyAbaMdha lokee zIkhavAnI raheze ane lokazAhIne saphaLatApUrvaka calAvavI hoya te te samagra prajavyApI nahi, te banI zake eTalI bahoLI phelAyelI hovI joIe. A vidhAnanA akSareakSara sAthe maLatA thavAmAM hiMda eka ane avibhAjya rahe evuM prAmANikapaNe jhaMkhanAra koIne paNa kazo ja vadhe che nA joIe. bAbujIe rAjabhASA eTale ke hiMdanI samAna bhASA arthAta hiMdI-hiMdustAnIne abhyAsa UMDANathI tema ja vegathI karavAnI himAyata karI che, eTaluM ja nahi, adAlatI kAmakAjane ane saMzodhanano lAbha AkhA dezane ekasarakhe maLatuM rahe eTalA khAtara tema ja nekarIomAM pasaMdagI pAmavA khAtara paNa e bhASAmAM sArI sarakhI pravINatA meLavavA para bhAra mUkyo che. emaNe kahyuM che, "keLavAyelA athavA bhaNelAgaNelA gaNAvAne dAva rAkhanAra hareka mANase hiMdanI samAna bhASA eTale ke rAjabhASA ane pitAnA pradezanI bhASA ema je mApa ochAmAM ochI nAga ze." paNa emaNe paNa vidyApIThamAM rASTrabhASA zikSaNanuM mAdhyama bane e Agraha sevyo nathI. nirAgrahI buddhithI e abhijAta puruSe A pramANe spaSTa kahyuM che. dezabharamAM vidyApIThe bhale hiMdanI samAna bhASAne pitAnuM zikSaNanuM mAdhyama na rAkhe, paNa e vidyApIThanA vidyArthIone AkhA mulakanI sevA karavAnI ane dezabharanI samAna rasa athavA hitanI bAbatonA saMparkamAM rahevAnI umeda heya te temanAmAMnA ghaNAkharAno hiMdanI samAna bhASAno khaMtathI abhyAsa karyA vinA chUTako nahi thAya. " vaLI kahyuM che, je vizvavidyAlayamAMthI nIkaLanArA je vidyAthIo UMcA sarakArI hoddAo meLavavAnI AkAMkSA rAkhatA haze, rAjadvArI vyavasAyamAM paDavA dhAratA haze, vadhAre UMcI jAtanI vijJAnanI athavA yaMtrodyoganI vidyAonuM jJAna meLavatA mAgatA haze, vRttavivecananA vyavasAyamAM paDavA IcchatA haze, te saune hiMdanI samAna bhASAmAM sAruM prAvINya meLavavAnI sagavaDa maLavI ja joIe. A Aya pAra pADe hoya te mAdhyamika zALAnA cothA dhoraNathI uparanA gheraNanA avayAvAsamAM hiMdanI samAna bhASAne ghInI mAttAnA kirAta viSaya tarI badhA prAtamAM rAkhavuM paDaze ane hareka rIte tenA abhyAsane protsAhana ApavuM joIe." Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 964 ] darzana ane ciMtana A prasaMge, 194pamAM jayapura khAte maLelA akhila hiMda lekhaka saMmelanamAM yojAyelI eka vyAkhyAnamALAnA mukhya vaktAnA padethI paM. javAharalAla neharUe je mananIya vicAro pragaTa karyA hatA te TAMkavAno lebha jato karI zakato nathI: "ekIkaraNanA eka baLa tarIke hiMdanAM prAntIya sAhityane vikAsa e e vyAkhyAnamALAno viSaya hato. paM, javAharalAle pitAnA vyAkhyAnamAM jaNAvyuM hatuM ke, "prAtIya bhASAono vikAsa thavAne lIdhe ekatAvirodhI valaNa racAyuM hovAnuM mArI jANamAM nathI. amuka aMze ethI prAnta vizenI mamatA baeNDIka vadhI heya ke prAntIyatAne vega maLyo hoya ane prAntanI saMskRtino vikAsa thayo hoya e vize zaMkA nathI. eka baMgALI baMgALI bhASA vize abhimAna dharAvate heya, gujarAtI gujarAtI vize ane mahArASTrI marAThI vize, ane ema bIjA prAntavALA pitApitAnI bhASA vize abhimAna dharAvatA hoya temAM kazuM ajugatuM nathI. emanAM e abhimAna sakAraNa che, yogya che; paNa huM nathI mAnato ke A lAgaNuM ane rASTra sAthenI pitAnI tadAkAratAnI vizALatara lAgaNI vacce athaDAmaNa pedA thatI hoya, kemake, huM samajuM chuM tyAM sudhI, ektA vattA bhinnatA vattA vividhatA e te hiMdanI vicArasaraNune pAye che. badhAne eka ja lAkaDIe hAMkIne ekasarakhA karI mUkavAnuM enA svabhAvamAM nathI. eTale A be lAgaNIe vadhI bharatI nathI, kema ke, dareka prAnta, dareka vibhAga, piotapotAnI bhUtakALanI sAMskRtika siddhio vize garva anubhavato chatAM ema samaje che ke pite vizALatara samastane eka aMzamAtra che... hiMdamAM prAntIya bhASAone vikAsa thavAthI bhede athavA tAtvika alagapaNanI lAgaNuM vadhe evuM kazuM mane dekhAtuM nathI. eka bIjo muddA paNa vicAravA jevo che. kharekhara te, je huM ravIndranAtha ThAkurane dAkhalo TAMke to, e kevI asAdhAraNa bAbata che ke emanA jevA mANasa lakhe baMgALImAM topaNa hiMdanI bIjI ekeeka bhASA upara, hiMdI upara te khAsa, asara pADI zake che. e ema puravAra kare che ke sAMskRtika kSetramAM A prakAranA digaje haMmezAM prAntanA sImADA oLaMgI jAya che. je eka bhASA vize te e jarUra bIjane vikasavAmAM madada kare che; e bIjI bhASAone naDatararUpa thatI nathI. e enI sAthe athaDAmaNa UbhI karatI nathI. ethI ja te je hiMdI ane urdUnI bAbatamAM kaji kare che temanI sAme mAre mATI phariyAda che. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI dhabhASAnA prazna [ r ...jo bhASAnA prazna hiMdanI ekatAnA dhvaMsa kare te emAM bhASAnA doSa nahi hAya, paNa hiMdamAM je keTalAka rAjakAraNI mAracA racAyA kare che tenI keTalIka vicArasaraNIone doSa haze. mane pAkI khAtarI che ke bhASA jAte thaI te kadI vinAzanuM sAdhana banatI nathI ke vibheda tarapha gherI jatI nathI.... kr bhASAnA praznanI pAchaLa rahelA rAjakAraNane ApaNe vegaLuM mUkIe tA Akhare te tAttvika prazna A ja rahe che ke ApaNAmAM eka samAna jIvanadRSTi ke nItinAM samAna dheAraNA che ke kema ? je emAM meTA bhedo hAya te! e bheda bhASAomAM paNa UtarI Ave ane aneka duSpariNAmeA sarje ...jo ApaNAmAM sananAM samAna dheAraNA hoya te ApaNe khuzIthI ekA rahI zakIe. HH >> hamaNAM ja thADA vakhata upara zAntiniketanamAM bhASaNa karatAM pa rAhula sAMkRtyAyana, jemane dezavidezane ane khAsa karIne raziyana vidyAsasthAne pratyakSa ane baheALA anubhava che, temaNe A ja prazna saMbaMdhI peAtAnA je vicArA vyakta karyAM hatA te paNa noMdhavA jevA cheH * pazcimamAM AlbeniyA jevA nAnA deze ane eziyAmAM tibheTa jevA deza ne zikSaNanI tamAma kakSAemAM svabhASAmAM ja zikSaNa Ape che te hiMdanA prAntA zA mATe tema na karI zake te huM samajI zakato nathI. "" ( paMDitajInA rASTrabhASA sabaMdhI vicArA noMdhavA atre kadAca prastuta na gaNAya, paNa e ja bhASaNamAM emaNe e paNa kahyuM hatuM ke hiMdIe jyAre tamAma prAntabhASAonI samRddhi AtmasAt karI lIdhI haze ane e peAte vipula zabdabhaMDAravALI samartha bhASA banI haze tyAre ja te rASTrabhASA tarIke kAma AvI zakaze. ) chelle Andhra yunivarsiTInA samAvartana samAraMbha prasaMge zrI. araviMde mokalelA saMdezAmAMthI nIcenI mananIya kaDikA prastuta lAgavAthI UtAruM chuM: << ekasapATe badhuM ekasarakhu* karI mUkavAmAM ja keTalAkane sAcA saMdhanAM, eka ane akhaMDa rASTranAM darzana thAya che. ene siddha karavA eka ja rASTrIya Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana bhASA dvArA vahIvaTa, bhASA, sAhitya, kalA-keLavaNI e sarvanAM nizcita dhoraNo upajAvavAno ane ekarUpatA lAvavAno emane Agraha che. bhaviSyamAM A ka9panA keTale aMze siddha thaI zake enI AgAhI karavI kaThaNa che, paNa atyAre te ema karavuM avyahavAru che e sAva dekhItuM che. ema karavuM e kharekhara hiMdanA lAbhamAM che ke kema te paNa zaMkAspada che. dezanI prAcIna vividhatAomAM jema moTA lAbho rahyA hatA tema emAM truTio paNa hatI. paNa A bhinnatAone lIdhe A deza jIvanakalA ane saMskRtinAM aneka jIvatAM ane dhabakatAM kendronuM dhAma banyo hato, dezanI ekatAmAM samRddha ane tejavI raMgenI bhabhakavALI vividhatAnI bhAta paDI hatI. badhuM adhurya sAtenI thoDIka rAjadhAnIomAM ke sAmrAjyanA pATanagaramAM kheMcAI gayuM hoya ane bIjA nagare ane pradezo emanAM tAbedAra banIne rahetAM hoya athavA sAMskRtika arthamAM gheratAM hoya evuM ahIM banyuM nahotuM. Akho deza enA aneka bhAgomAM pUrNa cata thI jIvate hato, ane ethI samasta rASTranI sarjaka zakti khUba ja vadhI gaI hatI. A vividhatA hiMdanI ekatAne ghaTADe athavA jokhamamAM mUke evI zakyatA have te muddala rahI nathI. je vizALa aMtare pUrve lekene sarasA AvavAmAM ane pUrepUre vyahavAra karavAmAM aMtarAyarUpa hatAM te te have vijJAnanA vikAsane lIdhe ane vyahavAranAM sAdhane jhaDapI thavAne lIdhe, alaga pADavAnA arthamAM, aMtare ja rahyAM nathI. samavAyI bhAvanA ane ene saMpUrNa kAryakSama banAvanAruM paripUrNa taMtra paNa zodhAI gayela che. A sarva uparAMta, dezabhaktimUlaka ekatAnI lAgaNI paNa prajAnA hRdayamAM evI daDha ropAI che ke have sahejamAM e UkhaDI zake ema nathI. have to uparASTra samA prAntanI vAjabI AkAMkSAo tRpta karavAmAM ekatA hAsa thavAne bhaya che, te karatAM temane temanuM svAbhAvika jIvana nahi jIvavA devAmAM vizeSa bhaya che...vividhatAmAM ekatAne siddhAnta A dezanI prakRtine pathya che ane enI paripUrNatAnI dizAmAM ja enA astitvanI mukhya gati thaI che. 4mAM vahuno AvirbhAva nihALavAnI enI prakRti che ane e ja ene enA ravamA ane dharmanA pAyA para sthira goThavI Apaze." je upara sUcavAyelI daSTithI gujarAtamAM gujarAtI ja bodhabhASA thavA yogya hoya to enI jamA rASTrabhASAne ApavAnI pAchaLa kaI dRSTi che te paNa ApaNe vicArI laIe. ema kahevAya che ke je bodhabhASA gujarAtI hoya te akhaMDa rASTrIyatAmAM khalela paDe, agara koI ne koI aniSTa Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASAne prazna [ 10 athaDAmaNa UbhI thAya. paNa A mudo kahevAmAM jeTalo sasta che eTale ja samajavAmAM adhAre che. je gujarAta bIjA prAntanI peThe eka judo prAnta rahevAne ja hoya ane sAthe hindustAnanA eka bhAga tarIke paNa rahevAne ja heya te, tenI badhI vizeSatAo anya prAntanI peThe kAyama rahevAnI, e kAMI bhUMsAvAnI nahi ja. ane te badhI vizeSatAo je hiMdustAnanI akhaMDatAne bAdhaka nahi thAya te mAtra bhASAnI vizeSatA akhaMDatAne bAdhaka thaze ema kahevuM e keTaluM asaMgata che? e ja rIte je ucca zikSaNa pUratI rASTrabhASAne bedhabhASA tarIke svIkAravAthI athaDAmaNuM daLavAnI hoya te e paNa dhyAnamAM rAkhavuM ghaTe ke prAthamika ane mAdhyamika zikSaNanI bodhabhASA gujarAtI rahevAthI athaDAmaNanuM sULa te kAyama ja rahevAnuM. keLavaNInI navI racanAmAM nANuM karIne mAdhyamika zikSaNane nAgarikatva khIlavavAnuM svataMtra dhyeya rahevAnuM ane keLavaNI pharajiyAta thatAM paNa rASTramAM mAdhyamika kakSA sudhInI keLavaNu ja pharajiyAta thaI zakavAnI-jema Aje raziyA Adi pazcimanA dezamAM che tema; ane je prAntika svazAsana cAlu ja rAkhavAmAM Ave te emAM ATale sudhInI keLavaNuM pAmelA samAjanI viziSTa mAnyatAo, lakSaNo, jarUrate AdinI chAyA paDavAnI; eTale ke zikSaNa pAchaLanI dRSTi nIrogI ane rASTranI akhaMDatAne bAdhaka na hoya tevI rAkhIne A viziSTatvane nirupadravI banAvavuM paDavAnuM. je hakIkta Ama ja hoya to pachI ucca zikSaNamAM zA mATe asvAbhAvika, kRtrima ane uparathI lAdelI bodhabhASAne Agraha se ? eka bIjo muddo paNa vicAravA jevA che. je leke prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa gujarAtI bhASA dvArA pAmyA haze te kharekhara te ucca zikSaNa paNa emAM ja levAne Agraha sevAze ane ucca zikSaNanA mAdhyama tarIkenI bIjI koI paNa bhASA sAme baLa pikAraze; arthAta akhaMDatA siddha karavA mATeno upAya UlaTe bheda ane kalaha vadhAravAnuM sAdhana banaze. eTale e prAntabhASA ane rASTrabhASA vacce tema ja prAnta ane rASTra vacce athaDAmaNane bhaya jotA heya, temaNe to prAthamikathI te ucca zikSaNa sudhI ane zikSaNanI tamAma zAkhAomAM, mAtra rASTrabhASAne ja sthAna ApavAne aphara Agraha ane prayatna rAkhavuM joIe ! evo Agraha kaMIke samajI zakAya evo che. bAkI prAthamika ane mAdhyamika zikSaNa prAntIya bhASAmAM ApavAthI saSTrIyatA Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha68 ] darzana ane ciMtana sAthe athaDAmaNa nathI AvavAnI ema mAnI teTalAne bacAva karavAmAM Ave te bacAvanI e ja dalIla ucca zikSaNamAM. paNe lAgu paDe che. A te eka tArkika dalIla thaI, paNa athaDAmaNane prazna vicArIe tyAre jarA vadhAre UMDA UtaravuM joIe. athaDAmaNa UbhI thAya che te te mAnasika deSone kAraNe thAya che. khAsa karIne Arthika tema ja sattAnA prazno evA che ke tene lIdhe mANasanuM mana vikRta thAya che ane te ja kAraNe te bIjAonI sAthe athaDAmaNamAM Ave che. jyAM AvI mAnasika vikRti nathI hotI eTale ke Arthika ane rAjaprakaraNI mahatvAkAMkSA vadhAre paDatI nathI hotI tyAM be judI judI bhASAo bolanAra vacce paNa kadI athaDAmaNa macI jANa nathI. ethI UlaTuM, ekabhASAbhASI vyaktio ke eka bhASAmAM vyavahAra karatI keLavaNInI saMrathAomAM paNa jyAM artha ane sattAnA lobhathI mAnasa vikRta bane che tyAM kadI athaDAmaNa thayA vinA rahetI nathI. evI sthitimAM ema mAnI levuM ke bhASAbheda e ja athaDAmaNunuM kAraNa che, te te ema mAnavA barAbara che ke caherAbheda ane pizAkabheda paNa athaDAmaNanAM kAraNe che. - dhAre ke rASTrabhASAne mAtra gujarAta ja nahi paNa bIjA badhA prAnto badhabhASA tarIke mAnya rAkhe-jema ke atyAra lagI aMgrejI bhASAne mAnya rAkhatA AvyA che-te zuM ema mAnavuM ke have prAnta prAnta vacce tema ja prAnta ane kendra vacce athaDAmaNane badhe saMbhava TaLI gayo? ApaNe joyuM che ane atyAre paNa joIe chIe ke aMgrejI bhASAmAM sabhAnapaNe vyavahAra karanAramAM paNa jyAre ane jyAM artha ane sattAnI bAbatamAM lebha udaya pAmyo che tyAre ane tyAM athaDAmaNa UbhI thaI ja che. je A anubhava abAdhita che te aMgrejInA sthAnamAM mAtra rASTrabhASA AvavAthI athaDAmaNa kevI rIte TaLavAnI ? eTale je prAntIyatA ane rASTrIyatAnI athaDAmaNa TALavI hoya (ane te TALavI ja joIe) te e mATe mAnasika tulA samadhAraNa karavAne ja ekamAtra mArga che, je bhAratanA badhA suputrae darzAvyo che. mahAtmAjI ane zrI. araviMde paNa enA para ja bhAra dIdho che. prAntabhASAo ane rASTrabhASA vacce athaDAmaNane kaI ja saMbhava nathI Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASAne prazna [ 969 e te jIvana ane upadeza dvArA gAMdhIjIe siddha karI batAvyuM che. rASTranI akhaMDatAne siddha karavA emaNe hiMdustAnIne AgaLa karI ane chatAM gujarAtamAM gujarAtIne mahimA vadhArI Ape. emanI pravRttithI na hAni thaI gujarAtI bhASAne ke na rASTrabhASAne. UlaTuM, baMnenAM teja vadhyAM. jIvananAM vividha kSetramAM koNa emanA jeTaluM ghUmI rahyuM che ke jethI emane pahoMcI te karatAM vadhAre athaDAmaNa ene pahoMce ? eTale ke athaDAmaNanAM ta bhASAmAM bhaya nathI, paNa mANasanA manamAM bharyA che. gAMdhIjInuM mana cekhyuM hatuM, tethI athaDAmaNa thaI nahi. laTuM, prAntabhASA ane rASTrabhASAnI sevA thaI. eTale mAnasika samatulA sAcavavI e ja athaDAmaNa TALavAne rAjamArga che. e nahi hoya te game teTalI yuktiprayuktio paNa kAma nahi Ave. je mAnasika samatulA jaLavAze-ane e ja keLavaNIno prazna che- te ApaNA dezamAM prAntaprAntanI je vizeSatAo che te rASTranA sArvatrika jIvanane upakAraka thaI paDaze. eka De badhAne ekasarakhA karI mUkavAne svabhAva ApaNI saMskRtie kadApi khIlavyo nathI. vividhatAmAM ekatA siddha karavI emAM kaMI rahasya hoya to e ja ke pitAnI vizeSatA kaI paNa prajAe kadI choDavI nahi, paNa tene evI rIte vikasAvavI, jethI bIjI prajAonI vizeSatAo sAthe te saMvAdI bane. dareka prAntavAsI pitAnI stanapAnanI bhASAmAM je pratibhA visAve tenAM je kaMI sArAM pariNAmo Ave te badhAne lAbha rASTrabhASAne te vividhatAonA-vizeSatAonA saMvAdathI ja maLI zake. gujarAtI bhASA pitAnI pUrNa vizeSatA sAcavI, tene vikasAvIne paNa rASTrabhASA sAthe saMpUrNapaNe saMvAda sAdhI zake tema che. tethI UlaTuM, je rASTrabhASAne ja pUrNa mAnIne cAlavAmAM Ave te gujarAtInI vizeSatAne saMpUrNapaNe lepa thavAno bhaya che. A pramANe je gujarAtI bhASA badhI rIte bedhabhASA thavAne pAtra kare che te te rASTrabhASAne ane rASTranI akhaMDatAne koI paNa rIte avarodha nathI karatI ema paNa siddha thAya che. atyAre je aMgrejInuM sthAna che lagabhaga te ja rASTrabhASAne have maLavAnuM che, eTale ke, AntaraprAntIya saMparka, vyavahAra ane vicAravinimayanuM te ja have mukhya dvAra thaze, eTale ucca zikSaNamAM paNa tene anivAryapaNe sthAna maLavuM ja joIe. mAtra ene Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 970 ] darzana ane ciMtana kRtrimapaNe badhabhASAnuM sthAna ApIne prAtIya vizeSatAone gaLATuM na devo joIe, e ja ahIM vaktavya che.* buddhiprakAza, jAnyuArI 1949. ema kahevAmAM AvyuM che ke aMgrejInA peThe ApaNA dezamAM eka kALe saMskRta ucca zikSaNanI bedhabhASA hatI, ane te ja rIte have rASTrabhASAne e sthAna maLavuM joIe. A vidhAna saMskRta pUratuM te sAva miyA che. saMskRta kaI kALe zikSaNanuM vAhana hatI nahi ane atyAre paNa nathI. saMskRtamAM lakhAyelA che jyAM jyAM ane jyAre jyAre zIkhavAya che tyAM tyAM ane tyAre tyAre sarvatra nirapavAda paddhati e ja rahI che ke zIkhavanAra je bhASA sArI rIte jANato hoya temAM agara te zIkhavanArane je bhASA tadana potAnI hoya temAM enuM zikSaNa ApavuM. dakSiNa, uttara ke pUrvanA koI paNa saMskRtazikSaNapradhAna kendramAM jaIne juo to adhyApaka ane vidyAthIo kaI rIte zikSaNa Ape ne le che te parathI pUro khyAla AvI jaze. saMskRtanI vyApakatA eTalA ja arthamAM che ke hiMdustAnane keI paNa prAcIna paraMparAne vidvAna te bhASAmAM lakhavAnuM pasaMda kare che ane bIjA game te prAntane vidvAna te bhASAmAM lakhAyeluM samajI zake che. sAMskRtika, dhArmika ane AdhyAtmika e badhA viSayo saMskRta bhASA dvArA chevatte aMze kheDAyelA che, paNa saMskRte kadI saMsthAgata rUpe vyApakapaNe bodhabhASA tarIkenuM sthAna lIdhuM nathI, ane te levA jAya che, eTale ke adhyApaka saMskRtamAM zIkhave te, vidyAthIone khAlI hAthe ja pAchA pharavuM paDe. eTale pUrvakALamAM judI judI bhASAo vacce anusaMdhAna karanArI mukhyapaNe je bhASA hatI ane atyAre paNa che te saMskRta ane tema chatAM te potAnA kSetramAM bedhabhASAnuM sthAna laI zakI nathI. e bhASA mAtra zIkhavAnA viSaya tarIke tema ja sAMskRtika, AdhyAtmika ane dhArmika viSayone graMthabaddha karavAnA mukhya vAhana tarIke kAma AvI che. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bodhabhASA [31] - buddhiprakAza" nA jAnyuArI 1949nA aMkamAM "ucca zikSaNanI badhabhASAne prazna e zIrSake mAre eka lekha pragaTa thayo hato. temAMnA keTalAka muddAo paratve ANaMdathI pragaTa thatA "vANuM" mAsikanA saM. 2005nA mahA-phAgaNa-catranA saMyukta aMkamAM AcArya DolararAya mAMkaDe pitAne matabheda pragaTa karyo che. traNa muddAo tarapha emaNe mAruM khAsa dhyAna kheMcyuM che, je mATe huM temane AbhArI chuM. emane lekha sAMbhaLyA pachI "buddhiprakAzamAM mAre uparyukta lekha huM pharIthI tapAsI gaye, paNa emAM evuM kazuM na jaNAyuM jemAM vicAraparivartanane avakAza hoya. tema chatAM A. mAMkaDe rajU karelA mulaone eka pachI eka vicAruM. 1. emane pahele muddo ema che ke ApaNe ucca zikSaNanI arthAt snAtaka ane anusnAtaka kakSAnA zikSaNanI vAta karIe tyAre sAmAnya janasamAjanI eTale ke nIcalA thare (masses)nI vAta nahi karavI joIe, kemake e prakAranuM zikSaNa eTaluM vyApaka thavAnuM ja nahi. AthI nIcalA tharo samajI zake e bhASA ucca zikSaNamAM mAdhyama tarIke rahevI joIe e dalIla emane ThIka lAgatI nathI. AzcaryanI vAta che ke A. mAMkaDe A praznane kevaLa mahAvidyAlayamAM dAkhala thaIne ucca zikSaNa lenArAone khyAla karIne vicAryo! evAonI saMkhyA ochI ja hoya e hakIkata tarata svIkArI levAya evI che, paNa savAla e nathI. savAla te jJAna zI rIte prajAvyApI thAya tene che, ane zI rIte prajavyApI thatuM hoya che tene paNa che. prajAmAM kakSAnA bhede te hoya che, paNa pratyeka kakSAne sugama paDe te rIte jJAnanuM vitaraNa karavuM rahe che. have je ucca zikSaNanI bedhabhASA svabhASA karatAM judI hoya te vidvAna e bhASAmAM ja lakhatA-vicAratA thAya. ene pariNAme sAmAnya janene sugama evI zabdAvalI emane jhaTa sUjhe nahi, jethI pitAnI bhASAmAM lakhe-bole tyAre paNa emanI bhASAmAM svAbhAvika khUbIo UtarI AvI zake nahi. ApaNe tyAM jyAre zikSaNanuM vAhana aMgrejI bhASA hatI tyAre zALAmAM Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (c)2] darzana ane ciMtana jaIne aMgrejI zikSaNa nahi laI zakanArA vizALa Ama varga ane aMgrejI bhaNelA vacce te aMtara paDI jatuM hatuM ja, paNa eka ja kuTuMbamAM aMgrejI bhaNelI ane nahi bhaNelI vyaktio vacce paNa vicAravinimayane avakAza rahetuM nahotuM. sAmAnya vAtacItathI, saMsargathI, vyavahArathI ke amastA be zabdo kAne paDI javAthI je jJAnalAbha maLe che tenAthI gharane aMgrejI nahi bhaNelo varga vaMcita rahe. AthI UlaTuM, je dezamAM uccatama zikSaNa paNa svabhASAmAM ja apAya che tene dAkhale le. tyAM kaI paNa vicAra-agharAmAM aghare vicAra paNa-bhASAne kAraNe aghare rahetuM nathI. AthI bhinna bhinna samajazakti dharAvanArAone bhinna bhinna rIte samajAvavAnA prayAsa paNa evA dezamAM zakya banyA che. yunivarsiTInA kAryakSetrane ja A viratAra che, ane IgleMDa, phrAnsa, jarmanI Adi dezanI prajAonuM sAmAnya dhoraNa A rIte ja UMce javA pAmyuM che. ucca zikSaNa je bhASAmAM apAtuM hoya che te ja bhASAmAM zramanI karakasaranA niyamane anusarIne carcA vicAravinimaya Adi thatAM rahe che. eTale je nIcalA tharane kAyama nIcalA rAkhavA hoya te ja svAbhAvika badhabhASA badalavAnI bhalAmaNa karavI joIe, kema ke sAmAnya jano je sulabha ane sugama hoya te ja grahaNa karI zakatA hoya che. e hakIkata pramANane ja temanuM bauddhika dhoraNa UMce laI javAnI keziza karavI joIe. je emane mATe ucca koTinuM jJAna bhASAne kAraNe durgama bane, te enuM pariNAma e Ave ke ucca jJAna amuka khAsa vargane ijAre banI rahe. leke lAbha le ke na le, paNa jJAnane sarvasulabha banAvavAnI sagavaDa ApaNe karavI ja rahI. gahana viSaye paNa svabhASAmAM cUMTAtAM cUMTAtAM sAduM sparzakSama rUpa pAmatA jAya che ane ema thatAM sAdI bhASA paNa sUkSma arthane bodha karAvavAnI zakti meLavatI jAya che. A hakIkata A. mAMkaDanI najarabahAra nathI, paNa eno lAbha teo svabhASAne nahi paNa emanA mAnelA mAdhyamane--rASTrabhASA ke sAMskRtika bhASAne-ApavA mAge che. pitAnA lekhamAM anyatra emaNe kahyuM che ke, "snAtaka ane anusnAtaka vargomAM mAdhyama tarIke je e bhASA vaparAya te enA ghaDatarane ghaNo ja vega maLe." paNa enI pAchaLa niyama te upara batAvyo e ja pravarte che ne ? prajAmAM jJAna asaMkhya vATe prasare che- enA prasaraNanA mukhya mArgamAM aMtarAya mUkavAmAM na Ave te. eka dAkhalo laIe. prajAnA mANase badhA kaMI yunivarsiTI sudhInuM zikSaNa pAmI zake nahi, paNa e zikSaNanA paripAka Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNunI bedhabhASA [ 973 rUpa je graMtha racAyA heya, je vyAkhyAne thatAM hoya, je vicAracarcAo cAlatI heya tene lAbha laIne pitAne buddhivikAsa sAdhanArI vyaktio sadAkALa. ane sarvatra pAkatI rahevAnI. emane zuM karavAthI makaLAza maLe? enI sAthe eka bIjo prazna paNa vicAravA jevo che. je prajAnA tharatharamAM jJAna pace e mATe paddhatisaranI koziza na thAya te zuM pariNAma Ave tene vicAra karyo? khuda ucca zikSaNanA vikAsane ja tethI vidha naDe. jyAM aneka jaNa keLavAyelAM hoya che tyAM anekanI bhinna bhinna zaktionuM sahiyAruM samasta vidyApravRttine upakAraka nIvaDe che. eTale A prazna kevaLa mahAvidyAlayamAM jaIne ucca zikSaNa lenArAone khyAla karIne nahi, paNa AkhI prajAnA lAbhano vicAra karIne ukela joIe. gujarAtI bhASAnuM thavAnuM hoya che thAya, e nirdaya mata A. mAMkaDa dharAvatA nathI. evo mata dharAvanArA paNa hoI zake ane vastusthitine joyAjANyA vinA amuka iSTa paristhiti kalpIne ja vicAranArA A prakAranA lokone samajAvavuM paNa muzkela. subhAgye A. mAMkaDa e keTinA nathI. emanA lekha parathI huM samajuM chuM ke gujarAtI bhASAno vikAsa emane ISTa che. eTale te pachI zuM karavAthI e vikAsa sadhAya ene ja vicAra karavAnuM prApta thAya che. vicitra vAta e che ke potAnA lekhamAM emaNe bodhabhASA thavAne pAtra dezavyApI bhASA, je sAhityabhASA ane saMskArabhASA bane e emane Agraha che, ene vikasAvavAno ane svabhASAne vikasAvavAno upAya jAda judo sUcavyuM che. rASTrabhASA paratve teo kahe che, "snAtaka ane anusnAtaka vargomAM mAdhyama tarIke je e bhASA vaparAya te enA ghaDatarane ghaNe ja vega maLe." ane svabhASA para teo kahe che, "ApaNe mAdhyama game te rAkhIe, paNa paribhASA te samasta dezavyApI eka ja hovI joIe...eTale pAribhASika zabdonI samRddhi gujarAtIne, game te mAdhyama haze te paNa... pUratAM pramANamAM maLI raheze emAM zaMkA nathI. Ama binagujarAtI mAdhyama ucca zikSaNa, mATe rAkhavAthI, gujarAtI bhASAnA vikAsane phaTako lAgaze ema amane jarAya . lAgatuM nathI." . * have paribhASA samasta dezavyApI eka hoya e te amAre paNa Agraha che; ane jo ema ja hoya athavA thAya te te pachI upara je carcA karI che te kAraNe A. mAMkaDe sUcavelA vikAsanA be mArgo paikI pahelA mArgane lAbha svabhASAne maLavo joIe, arthAta snAtaka ane anusnAtaka Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 974 ] darzana ane ciMtana vargomAM ene mAdhyama tarIke prayeAjIne enA ghaDatarane vega maLe tema karavuM joI e, jethI ucca zikSaNa sahelAIthI janatAnA thatharamAM pacavA mATe; ane paribhASA eka thavAthI, vaLI zALA-mahAvidyAlayamAM bhaNanAra vidyAthI ne krarajiyAta khIjha bhASA tarIke rASTrabhASAnuM zikSaNa De sudhI maLatu rahevAnuM tethI sAMskRtika saMpakamAM jarAya vighna nahi Ave ane prAntIya vizeSatA dvArA rASTrabhASAnI samRddhi paNa vadhaze. vidyArthInA manevikAsane ane prajAnA bhASAvikAsane niSkAraNa hAni pahoMcADavA vinA jo praznanA ukela ANuvA hAya to A rIte ja ANI zakAze. ra. meM lakhyu che ke saMskRta edhabhASA prAcIna kALamAM nahAtI ane atyAre paNa nathI. tenI viruddha A. mAMkaDai mukhyapaNe ema kahyuM che ke pravezaputra, praznapatra ane ucca viSayAnA javAbe saMskRtamAM ja atyAre paNa lakhAya che, teA saMskRta khAdhabhASA nathI ema kema kahI zakAya ? mArA javAba ema che ke pravezapatra, praznapatra ane uttarA saMskRtamAM lakhAya che eTalA ja mAtrathI jo saMskRtane kheAdhabhASA kAI kahe te tenI sAme mArA leza paNa vAMdho nathI; paNa khAdhabhASAnA eTalA ja artha huM nathI letA. edhabhASAnA eTale ja atha karavA te kAi paNa rIte yogya nathI, ema paNa huM mAnuM chuM. meSabhASAnA artha huM e karu chu ke te mAja dvArA maLanAra sahejAthI viSaya samanI rAThe ane cApa sahejAthI samanAvI zake te vaiSamANu. A amAM atyAre paNa saMskRta mAdhabhASA nathI ane pahelAM paNa naheAtI, ema mAruM nirIkSaNa ane cintana mane kahe che. A. mAMkaDe jyAre ema kahyu che ke saMskRta dhabhASA na hatI te mAre ja sAbita karavuM, tA have A vize kAMIka vistArathI lakhuM te! asthAne nahi gaNAya. adhyayana ane adhyApananAM bAvIsa varSe lagabhaga meM kAzImAM gALyAM che ane jUnI Dhame cAlatI tema ja judA judA prAntanA uccatama vidrAnA jemAM zIkhave che evI pAzALAo ane mahAvidyAlayAnA zIkhavA ane zIkhavavAnI dRSTie me' paricaya sAdhyA che. te uparAMta mithilA ane khaMgALanAM viziSTa saMskRta kendronA paNa adhyayananI dRSTie tema ja avalAkananI dRSTie thoDAka jAtaanubhava mane che. dUra dakSiNamAM nathI gayo, chatAM tyAMnA viziSTatama adhyApakone paNa kAzI, kalakattA ane muMbaI jevAM sthAnAmAM A dRSTie thoDAka paricaya sAdhyeA che. huM pote je rIte zIkhatA, bIjAne zIkhatA jotA ane zIkhavatA te vakhate paNa A dRSTie huM hamezAM vicAra karA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASA [975 ane saheje bhUtakALane paNa vicAra karata. A badhA adhUrA gaNe ke pUrA gaNo, te avakanane AdhAre ja meM mAruM vidhAna karyuM che. meM joyuM che ke jyAM vidyArthI ane adhyApakanI bhASA samAna heya che tyAM uccatama viSayane zIkhavatI vakhate paNa adhyApaka mAtRbhASA jevI saMskRtabhinna bhASAno ja mukhyapaNe Azraya lete heya che, kemake zIkhanAra vidyArthI e rIte viSayane bahu ja saraLatAthI grahaNa karI letA hoya che. eTale je adhyApake vidyAthInA hitanI daSTie ja zIkhavatA hoya che te sIdhI rIte vidyArthIne samajAya e ja bhASAne Azraya letA hoya che. eve eka paNa draviDiyana ke baMgALI meTa adhyApaka meM nathI jo ke je pitAnA putra ke svabhASAbhASI vivAthIMone zIkhavatI vakhate mAtRbhASA choDI mAtra saMskRtano Azraya lete heya. jyAM vidyArthI adhyApakanI paricita bhASA na jANu hoya, agara vidyArthInI paricita bhASA adhyApaka bilakula na jANato hoya, tevA dAkhalAomAM adhyApaka na chUTake saMskRta bhASAne Azraya laI game tevA viSayane paNa zIkhave che enI nA nathI; paNa krame krame sthiti badalAtI Ave che. je adhyApaka karatAM vidyAthI ja vadhAre garaju ane jijJAsu hoya che te te adhyApakanI paricita bhASA jANI le che. keTalAka prasaMgamAM vidyArthI karatAM adhyApaka amuka kAraNusara vadhAre garaja hoya che. evI sthitimAM adhyApaka vaheluM ke meDA zIkhanAra vidyArthInI paricita bhASAthI kAma pUrato paricita thaI jAya che. eTale ekaMdare bhaNavA-bhaNAvavAnuM gADuM mukhyapaNe saMskRtabhinna bhASAne mArge cAle che. gIrvANa girAno je mahimA vidyAthI, adhyApaka ke amuka keTinA samAjamAM pratiSThita thayuM hoya tenI sAthe upara varNavI te vastusthitine bheLavI devAnI bhUla ApaNe na karavI joIe. e mahimAne lIdhe saMskRtamAM vyA khAne apAya ke bIjI-trIjI rIte e prayojAya ema bane, paNa bhaNavAbhavavAnI svAbhAvika rIta te upara batAvI te ja hatI, che ane hAI zake, ema huM samajuM chuM. te pachI prazna thaze ke saMskRtanA asAdhAraNa vidvAne saMskRta bhASAmAM ja uccatama viSane bahu ja UMDANathI lakhI gayA te kema saMbhavyuM? uttara ahIM vistArathI ApavAnI jarUra nathI, paNa saMkSepamAM eTaluM kahevuM pUratuM thaze ke bIjI bhASAne Azraya levA chatAM mukhyapaNe zIkhavAnA graMthe te saMskRtamAM ja lakhAyelA hoya che-vedanA vArAthI; ane e graMthane bhASA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ] darzana ane ciMtana tema ja viSayanI dRSTie zIkhavA ne zIkhavavA mATe evuM eka saMskRtamaya mAnasika ghaDatara UbhuM thAya che ke tene lIdhe evA gadyagraMtha ja nahi, paNa padyaracanAo paNa karavI temane saraLa bane che. 3. mArA uparyukta lekhamAM meM gAMdhIjI vagerenA mate chApelA te A. mAMDakane bhrAmaka lAgyA che. teo kahe che, "e mate jyAre gAMdhIjI vageree uccAryA hatA tyAre A prazna A rUpamAM emanI pAse hatuM ja nahie vakhate te aMgrejInuM ja sArvatrika sAmrAjya hatuM ane ene TALavuM e ja mukhya prazna hatuM. e prazna AjanA rUpamAM gAMdhIjI pAse heta te e che mata Apata tenA vize kazuM ja kahevuM aprastuta che." A saMbaMdhamAM mAre eTaluM ja kahevAnuM che ke gAMdhIjInA avasAnane phakta deDha ja varSa vItyuM che. eTalA TUMkA gALAmAM paristhiti ke praznanuM rUpa ekadama evuM te kevuM badalAyuM che te mArI samajamAM AvatuM nathI. paristhiti badalAyAnI dalIla bhAre mate nakAmI che. UlaTuM, svarAjya maLyAthI te je paristhiti gAMdhIjI vageree kalpelI te upasthita thaI che, kema ke aMgrejonA javAnI sAthe aMgrejInI upAdhi paNa gaI che. A paristhiti ApaNI sAme pratyakSa rUpe AvatAM ApaNane e navI lAge, paNa nityanA parAmarzathI gAMdhIjI vagerene e navI bhAgye ja heya. vaLI, varSo sudhI svAbhAvika krame gAMdhIjIe prajAnI keLavaNImAM prayojavA mATenI bhASAne je vicAra se te ja paM. javAharalAla nehara, rAjendra bAba, zrI. kizoralAla mazarUvALA, paM. rAhula sAMkRtyAyana vagerenA mastiSkamAMthI vahe che, te paNa Akasmika yoga to na ja hoI zake. paristhitinA samyak darzanane ja e paripAka che. vaLI, paristhiti badalAyAne jevo anubhava A. mAMkaDane thayo che te A vidvAnone the heta to emaNe jarUra potAnA vicAra-parivartananI prajAne jANa karI hota. gAMdhIjI sivAyanA vidvAne ApaNe sadbhAgye hajI ApaNI vacce che. temaNe kaMI vicAra badalAyAnI jAherAta karI nathI. ane gAMdhIjIe pitAne vicAra utAvaLamAM ke adhIrAImAM ke aMgrejInA TheSathI prerAIne ocho ja ghaDyo. hato ? gAMdhIjI kevaLa vidhvaMsano vicAra karatA nahotA, sAthe racanAne paNa vicAra karatA hatA. jema vilAyatI kApaDanI hoLI karavAnuM kahIne prajAne kAMtavAne mArga emaNe batAvyo tema aMgrejI jevI parabhASAnI upAdhine kADhyA pachI enA sthAnamAM kaI bhASA kaI kakSAmAM hoya te saMbadhI emanI pAse spaSTa nizcaya hate. TheTha AphrikAmAM rahetA hatA te kALathI te bharaNa paryata e nizcaya emaNe TakAvelo. emane mate hiMdI rASTrabhASA hatI ane Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASA [977 keLavaNInuM svAbhAvika vAhana prAntabhASA hatI. "hiMda svarAjya" lakhyuM te vakhatathI (zrI. prabhudAsa gAMdhInA jIvananuM pareDha" e pustakano AdhAra laIe te tenI paNa pahelAMthI eTale ke 1908 pahelAMthI) te 1948nA jAnyuArI sudhI AgrahapUrvaka ane vAraMvAra eka ja prakArano mata e pragaTa karatA rahyA hatA. 1927mAM emaNe lakheluM, "meM ghaNI vAra kahyuM che te pharIne kahuM chuM ke hiMdI vATe prAntabhASAone dabAvavAne mAre IrAde nathI, paraMtu huM temAM hiMdIne umeravA cAhuM chuM ke jethI prati ekamekane jIvaMta saMparka sthApI zake. AnuM pariNAma e paNa AvavuM joIe ke prAMtabhASAo ne hiMdI beu ethI samRddha bane." * je Ama che to pachI pU. gAMdhIjI nathI eTalI ja hakIkatane lAbha laI A prazna pUratI paristhiti badalAyAnI dalIla karI buddhibheda Ubho karavAnuM prayajana rahetuM nathI--jeke AgaLa vadhIne huM ema paNa kahyuM ke ApaNane je sAcuM lAgatuM hoya te samarthonA virodhanuM jokhama vahorIne paNa kahevuM ja joIe. gAMdhIjI vagerenA utArA meM mArA lekhamAM ApelA te bIjAone AMjIne temanI vicArazaktine kuMThita karavA mATe nahi ja, paNa paristhitinA ekasarakhA darzanamAMthI je ekasarakhI vicArasaraNuM pragaTI rahelI tene upayoga mArA vaktavyane puSTa karavA mATe meM karyo hate. ATale khulAse pUrato thaze ema mAnuM chuM. -buddhiprakAza, ogasTa 1949. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASA : eka praznottarI [ 32 ]. 1. vizvavidyAlayamAM badhabhASA kaI hovI joIe e praznane uttara duniyAnAM badhAM ja anubhavI ane purAtana vizvavidyAlaye ApI rahyAM che. TAgora tema ja gAMdhIjI jevA draSTAo e uttara asaMdigdhapaNe ApI gayA che. vaLI, badhA ja janmasiddha keLavaNIkAre muktakaMThe uttara Ape che. tema chatAM badhabhASAno prazna Ubho kare che te bALakanI sAcI mAtA ene janma ApanAra ke ene ucheranAra nokarANuM enA jevuM asthAne che. badhabhASA sahaja rIte pahelethI chelle sudhI mAtRbhASA ja hoI zake, e vize saMdeha seva e pitAnI jAta vize saMdeha sevavA jevuM che. A vastu zaikSaNika prayogathI dIvA jevI spaSTa che. 2. hiMdInuM sthAna rASTrIya bhASA lekhe mAdhyamika zALAmAMthI ja zarU thAya che, te vizvavidyAlayamAM TheTha sudhI yathAyogya anivArya bane e pUratuM che. eTalA pAyA upara hiMdI-jJAnanuM pUruM caNatara sarala ane zakya che. 3. vizvavidyAlayamAM aMgrejI badhI rIte samartha ane upayogI eka bhASA lekhe zIkhavAya ja. tema chatAM jeo ene be sahI na zake ane mAtra viSayanA jJAnAthI hoya tevAo upara tenuM anivArya baMdhana hiMdInI piThe na rahe. chevaTe hiMdI e kaI paNa hiMdanI bhASAthI aMgrejI karatAM anekagaNI najIka che. 4. svabhASAmAM zIkhavanAra adhyApake pitapotAnA viSayamAM prAthamika ane chellI mAhitIvALAM pustake sahelAIthI lakhI zake. A rIte badhI ja prAdezika bhASAomAM aneka viSaya upara aneka pustake jhapATAbaMdha taiyAra thavAnAM. hiMdImAM paNa thavAnAM. emAM je je vadhAre uttama koTinAM haze te ja mukhyapaNe dhyAna kheMcavAnAM, ane anya prAntIya bhASAomAM ke hiMdImAM tenA anuvAda paNa thavAnA. eTale aneka prAntIya bhASAonA sahaja vikAsa ane pariNAmarUpe lAdhelI sAmagrI hiMdI bhASAmAM paNa AvavAnI. mAtra ekalI hiMdI bhASA dvArA evuM pariNAma tenA suputro paNa ANI na zake. eTale chevaTe te hiMdI bhASAnA kAThAmAM Atarika prANa pUravAnI dRSTie paNa uparane krama ja sahaja che. pachI jene je pustaka yogya lAge te te calAve. jyAre svabhASAnuM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucca zikSaNanI bedhabhASAH eka praznottarI [979 ja samartha pustaka haze tyAre te sahaja rIte pasaMdagI pAmaze, chatAM bIja prAtIya bhASAomAM ane aMgrejI pustakonI bhalAmaNa adhyApaka ryA vinA rahevAnA ja nahi ane kharA vidyArthIo te vAMcavAnA paNa. 5. prAdezika bhASA ne jANanAra adhyApake ane vidyArthIo paNa hiMdI to zIkhyA ja haze, kema ke tenuM sthAna anivArya che. eTale jyAM teo jaze tyAM hiMdI mAraphata zIkhavaze ke zIkhaze. tema chatAM je prAdezika bodhabhASA AgaMtuka vidyArthIne taddana ajANa haze te bhASA te vidyAthI tyAM jaI zIkhI le e ja cAluM zirasta che. Aje paNa aMgrejI jANanAra phrAMsa, jarmanI ke raziyA jAya che te te zuM kare che? vaLI gujarAtI ke marAThIbhASI baMgALI dvArA apAtuM zikSaNa levA jAya tyAre kalakattA ane zAntiniketanamAM zuM kare che ? videzanA vidyArthIo ahIM Ave che to paNa jarUra hoya tyAM e ja krama svIkAre che. 6. svabhASA sAthe hiMdI bhASA mAdhyamika zALAmAMthI TheTha sudhI anivAya rahevAnI. pachI sarakArI nokarIomAM muzkelI zI rIte Ave e samajAtuM ja nathI. ATalAM varSo hiMdI zIkhyo hoya te sAmAnya buddhino mANasa paNa sarakArI kAmakAja pUratI hiMdInI tAlIma pAme che, kema ke hiMdI koI bIjA khaMDanI agara svabhASAthI sAva vegaLI bhASA che ja nahi. viDI bhASAo bolanAra paNa hiMdI saralatAthI zIkhI le che ane jyAre te abhyAsakALamAM anivArya zikhAI hoya tyAre te tene mATe paNa te tadana vyavahArakSama banI jAya che. 7. bhASAnI ekatA e vyavahAranI ekatA ane saraLatAnuM sAdhana che. dezanI ekatA e judI vastu che. te to deza pratyenI javAbadArI ane kartavyaniSThAthI ja sAdhI zakAya. paNa dhAre ke bhASA ja dezanI ekatAnuM khAsa sAdhana che ema mAnIe, te paNa rASTrIya bhASA lekhe prathamathI TheTha sudhI hiMdI bhASA che ja ane sarakArI vahIvaTamAM te rahevAnI. eTalAthI ekatA sadhAze ja. je ema mAnIe ke badhabhASA lekhe bIjI bhASAo cAle teTalA pUratI ekatA khaMDita thAya te to ema mAnavuM rahyuM ke bedhabhASA na rAkhavA chatAM AkhA dezanI janatAmAM sAcI ekatA mATe prAntIya bhASAone lepa ja kare paDe; nahi te jeTale aMze prAntIya bhASAo jIvatI haze teTale aMze dezanI ekatA khaMDita thavAnI. mArI daSTie dezanI ekatAnA praznane bodhabhASA sAthe saMDovo e bhramajALa che. -saMskRti, eprila 1954. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "saMsmaraNa"nI samAlocanA [ 33] prastuta pustaka "saMsmaraNo " gujarAta vidyAsabhAe prasiddha karyuM che. enA lekhaka che vahAlasoyuM "dAdAsAheba"upanAma dhAraNa karanAra zrI. gaNeza. vAsudeva mAvaLaMkara. madhyavatI jokasabhAnA spIkara tarIke dAdAsAhebanuM nAma eTaluM badhuM jANItuM ane sAthe sAthe kapriya che ke temane vize kazo vadhAre ullekha karavAnI jarUra rahetI nathI. dAdAsAhebe "mAnavatAnAM jharaNuM', " My Life at the Bar" kahI pAule" vagere gujarAtI, aMgrejI, marAThImAM judA judA prasaMgo laI pustakarUpe smRtie lakhelI che. prastuta pustaka, enA nAma pramANe, viziSTa smRtionuM saMkalana che. e smRtio gAMdhIjI sAthe paricayamAM AvyA pachI temanI doravaNI pramANe ke temanI sAthe kAma karatAM upasthita thayelA prasaMgenI eka anubhavayAtrA che. gAMdhIjI sAthenA A jIvana-prasaMge paNa lekhita AdhAra pUratA maryAdita che. tethI ja zrI. naraharibhAI prastAvanAmAM ThIka ja kahe che ke, "A pustakanI gUMthaNa gAMdhIjInA emanA upara AvelA patronI AsapAsa karI che. e pa ApatAM pahelAM kaI paristhitimAM gAMdhIjIe temane amuka patro lakhyA ane e patronI emanA jIvana upara zI asara thaI e temaNe jhINavaTathI vigatavAra varNavyuM che." gAMdhIyugamAM gAMdhIjInA dezamAM janmavuM e prathama dhanyatA. temanA paricayamAM AvavuM e bIjI caDiyAtI dhanyatA. paricayamAM AvyA pachI paNa temanI dRSTinI samajaNa ane te pramANe jIvana jIvavAnI AvaData ane tAlAvelI e trIjI paNa vadhAre uttama dhanyatA. A badhI dhanyatAothI vadhAre caDiyAtI ane vadhAre mUlavatI dhanyatA te temanI sAthe eka yA bIjI rIte kAmamAM sahabhAgI banavuM che. A mAruM anubhUta ane mULagata maMtavya che. e maMtavyanI kasoTIe joIe te dAdAsAhebanAM prastuta smaraNe e badhI dhanyatAonA paripAkarUpe che. A vastunI pratIti harakoI samajadAra vAcakane "saMsmaraNo" vAMcyA pachI thayA vinA nahi rahe ema huM samajuM chuM. Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " sa'smaraNo 'nI samAyAcanA [1 dAdAsAhebanA jIvananAM aneka pAsAM cheH adhyayana, gArhasthya-jIvanamAM praveza, vakIlAta, gujarAta sabhA, myunisipAliTI ane gujarAta vidyAsabhA jevI mAtabara saMsthAomAM pramukhapada sudhIteA javAbadArIvALA kAryabhAra, moTA saMkaTaprasaMge rAhatakAryamAM pratyakSa bhAga leA, rASTrIya svAtaMtryanI laDAImAM eka viziSTa sainika tarIke jha MpalAvavuM, keLavaNInAM vividha kSetrAmAM ekasarakhA rasa levA uparAMta tene lagatAM aneka svapnAne sAkAra karavAM, adhikArInA anyAya ke johukamI sAme laDatA taruvane paDakhe UbhA rahI namUnArUpa kahI zakAya evI doravaNI dvArA laDatane vijayI banAvavI, keLavaNInA kAma aMge. tema ja lokahitanAM khIjA aneka kAmeA aMge phaMDaphALA ekaThA karavA, oNMgresa ane khIjI aneka saMsthAnAM nANAMnA prAmANika tema ja kuzaLa vahIvaTa karavA, kastUrabA rASTrIya smAraka ane gAMdhIsmAraka jevAM aneka dezavyApI TrasTAnA TrasTI thavuM, tene vahIvaTa karavA ane TharAvela uddeza anusAra cAlatAM kAmeAne jAtadekharekhathI vega ApavA, spIkara tarIkenI mahattama javAbadArIone yazasvIpaNe paheAMcI vaLavu, vagere vagere. emanA jIvananAM keTalAM badhAM pAsAM che ne pratyeka pAsAmAM keTalA badhA anubhava saMbhAra bharelA che te badhuM A maryAdita smaraNAmAM paNa sIdhI ke ADakatarI rIte jovA maLe che. jema eka ja madhubindumAM aneka mAsameAnAM, aneka jAtanAM, aneka AkAranAM ane vividha rogasvAda tathA gabanAM phUlAnuM sattva ekarasa thayeluM heAya che tema prastuta saMsmaraNA vize kahI zakAya. ghaTanA koi eka ja hAya che, paNa jyAre dAdA ene lagatA anubhavanuM smRticitra kheMce che tyAre akhaMDa jIvanamAM jIvelAM ane jivAtAM aneka pAsAM te citramAM sAkAra thayA vinA nathI rahetAM. satyanI cAhanA, sAhajika tejasvitA ane UMDI dhArmikatA, spaSTa samajaNu ane vividha kSetre kAma karavAnI dhagaza tema ja tene yazasvI rIte pAra pADavAnI kalA----e prastuta saMsmaraNAnA prANa tema ja tenI bhUmikA che. satyaniSThAnA purAvA chaThThA ane AvanamA saMsmaraNamAM spaSTa che. Azrama TrasTanA lAMbhe kAyadesara dastAveja mahenata karI dAdAsAhebe lakyo, paNa jyAre gAMdhIjIe dastAveja TUMkA karavAnI dRSTi sUcavI tyAredAdA jarAya AnAkAnI vinA e dRSTinuM satya svIkArI le che ane peAtAne eka nava dRSTi lAvyAnA satASa pragaTa kare che. A eka vAta. tethI UlaTuM, jyAre prAdezika vidyApITha paratve peAtAne vicAra gAMdhIjI karatAM judo paDavA chatAM. pAtAne te satyapUta "" ' ''; Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 982] darzana ane ciMtana lAgyo tyAre, gAMdhIjI pratye ananya mAna dharAvavA chatAM, pitAnI vicArasaraNIne makkamapaNe rajU karatAM gAMdhIjI sAthe thayela vAtacItane musaddo dAdAsAhebe gAMdhIjIne mekalyo ane tethI gAMdhIjI kAMIka vaLyA ane khuza paNa thayA. jenAmAM satyanikA hoya che te jema bIjA harakeI pAsethI satya svIkAratAM khamacAto nathI tema te pitAne spaSTa pratIta thatA satyane makkamapaNe chatAM vinamrapaNe vaLagI rahe che ane jene zirasAvaMgha lekhate hoya tenI sAme paNa te satya mUkatAM jarAya pAchA paDatuM nathI. tejavitA ane rASTrIya svamAnane purA saMsmaraNa naM. 8 thI 14 sudhImAM e maLe che ke temAM dAdAnuM hIra tarI Ave che. temaNe je rIte vidyArthIonI laData ane haDatAlanuM saMcAlana karyuM, je sAvadhAnIthI lekamatane pitAne pakSe vALe ane je hiMmata tema ja bahAdurIthI te vakhatanA keLavaNapradhAnanI sAna ThekANe ANI e badhuM vAcanArane ema jarUra thaI AvavAnuM ke pararAjya ke svarAjyamAM kaI paNa anyAya ke joratalabI sAme satyAgrahamUlaka laData laDavAnI hoya te tenI AgevAnI levAnuM khamIra dAdAsAhebamAM avazya che. dAdAmAM tejasvitAnI jema dhArmikatA paNa UMDI che. AnI jIvanta pratIti paMDharapuranuM zrIviThThalamaMdira harijanone mATe khulluM karAvavA zrI. sAne gurujInI jahemata, maMdiranA pagathiyA pAsethI ja pite kareluM darzana, divasarAta cAlelI maMtraNAo tema ja harijanapravezano TharAva ane sAne gurujInAM pAraNAM-A cAra prakaraNamAM thAya che. kaTTara pUjArIonA eka AgevAna sAthe dAdAne thayelI praznottarI prakaraNa 49mAM che te tathA chellA prakaraNa para mAM gAMdhIjIne pAThavela patra vAMcanAra dAdAnI satyaniSTha vakIlAtane namano joI zakaze." " dAdAe je je kAmamAM hAtha nAkhyo che tyAM sarvatra temane kevo jaza maLe che ane gAMdhIjIe temane keTalA sadbhAvathI apanAvyA che e badhuM tamAma saMsmaraNomAM tarI Ave che. dAdA evA vinamra che ke jarUra paDe tyAM vaDIlanI salAha levAnuM cUkatA nathI. tethI ja gAMdhIjInI peThe saradAranI paNa doravaNIne lAbha letAM teo cUkatA nathI. A saMsmaraNomAM eka mahattvanI vastu dhyAna kheMce che ane te e ke dAdAsAhebanAM mAtuzrI asAdhAraNa haiyAukalatavALAM ane hiMmatadhALAM che. jyAre mUMjhavaNa prasaMge nirNaya levAno hoya tyAre dAdA mAtuzrIne pUche che, Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nI samAlAcanA ne mAtuzrI paNa evAM ke putramohamAM taNAyA sivAya kabsane peAtAne nirNaya Ape che. dAdAe 'saMsmaraNA' lakhavAnu prayojana anubhUta vanaprasaMgAmAM DAkiyuM karI te sAthe tAdAtmya sAdhavA dvArA svasadASarUpe darzAvyuM che. e vAta antarmukha dRSTie taddana sAcI che, paraMtu enI khIjI bAjuye che ane te vAcakAnI dRSTi. lekhakanuM mukhya prayAjana AtmasASa hAya tAya vAcakanu prayojana te sAthe saMkaLAyeluM che ja. tethI dAdAe darzAvelu prayAjana ahi kha dRSTie vAcakAnA paritASane paNa vyApe che. meM A saMsmaraNA khIjI vAra sAMbhaLyAM tAya mane jarAya kaMTALA na Avyo; UlaTu, vadhAre samajavAnuM prApta thayuM. tethI huM ema kahI zakuM chuM ke prastuta saMsmaraNA dareka samajadAra vAcake vAMcavA jevAM che. tethI ja te zrI. naraharibhAI lakhe che ke zrI. dAdAsAheba mAvaLaMkaranuM A pustaka vAcakavarga te bahu upayAgI, rasaprada ane kheAdhaka lAgaze. [ 283 anurUpa ja huM jANuM chuM ke dAdAsAheba keTalA kAmanA khAjA nIce satata dabAyelA rahe che, tema chatAM temanAM saMsmaraNAnuM rasika ane medhaprada vAcana evI vinatI karavA prere che ke dAdAsAheba potAnA jIvananAM badhAM ja pAsAMne sparzatI jIvanakathA vigate satvara lakhe te te atyAranI . ane bhAvI peDhIne aneka rIte upakAraka nIvaDaze. saMsmaraNA sAthe je agatyanAM traNa pariziSTa ApyAM che tene lIdhe pustakanI upayeAgitA sAce ja vadhI jAya che. ane ate je sUci ApI che te kasAI ane jhINavaTanA eka namUnA che. gAMdhInA nAma sAthe ane dAdAnA nAma sAthe sUcimAM badhI ja vigatA ane dhaTanAonA TUMka nirdeza evI rIte karavAmAM Avye che ke mAtra sUci jotAM ja gAMdhIjI ane dAdAsAheba vaccenA sabaMdha ne jIvanaprasaMgAnA AkhA citAra rajU thAya. pustakanI chapAmaNI, zuddhi ane gAThavaNu e badhuM adyatana heAI prakAzaka ane mudrakane zAlA Ape tevuM che. mArI khAtarI che ke je A saMsmaraNA dhyAnathI vAMcaze tene aneka rIte iSTapreraNA maLaze.. * mAnanIca zrI, gaNeza vAsudeva mAvala karanI AtmakathA ' samA 'nI samAleAcanA, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strI-puruSanA baLAbaLanI mImAMsA [34] * kaI kahe che ke strIoe puruSanuM pauruSa haryuM. bIjAo vaLI kahe che ke pusthAne lIdhe ja strIo abaLA banI. A bemAM koI eka ja kathana sAcuM che ke banne sAcAM che ke banne khoTAM che e prazna che. ene uttara meLavavA IcchanAre vizeSa UMDA UtaravuM joIze. vikArane vega mAtra amuka jAti sAthe saMbaMdha nathI dharAvate. tene tapAsavA AtmAnI bhUmikAo upara daSTipAta karavo paDaze. strI hoya ke puruSa, bannemAM AtmA samAna che. vAsanAnA kRtrima vAtAvaraNathI teja khaMDita na thayuM hoya evo jAgato tejasvI AtmA strInA zarIramAthe heI zake ane puruSanA zarIramAMye hoI zake. kavya, kaLA, vidyA ke dharmanA bhavya saMskAra mAtra amuka jAti sAthe saMkaLAyelA nathI hotA. e saMbaMdhamAM AlaMkArika sajazekhara potAnI kAvyamImAMsAmAM kahe che ke, puruSanI peThe strIo paNa kavi thAya, kAraNa ke saMskAra e AtmA sAthe saMbaMdha dharAve che." te strI ke puruSa evA vibhAganI apekSA nathI rAkhate. te kahe che ke, "aneka rAjaputrIo, maMtrIputrIo, gaNikAo ane strIo zAstra ane kavi tarIke saMbhaLAya che ane jovAmAM paNa Ave che." strI jAtinA baLa ane zIla vize zaMkA uThAvanArane uttara ApatAM sAhityasvayaMbhU hemacaMdra (pitAnA yogazAstranI TIkAmAM pR. 208 thI) bahu ja mArmika bhASAmAM vistArathI kahe che ke strIo puranA jeTalI ja dAna, saMmAna ane vAtsalyanI pAtra che, kAraNa ke teo paNa puruSa jeTalI ja yegyatA dharAve che. amuka strI vyaktio yeca na hoya ke dUSita hoya te uparathI AkhI strI jAtine bala ke zIlahIna mAnavAmAM Ave te puruSa jAtine paNa tevI ja mAnavI joIe, kAraNa ke aneka puruSo paNa krUra, kRtana ane mUrkha hoya che. aneka puruSa egya paNa maLe che, tethI AkhI puruSa jAtine ayogya kahI na zakAya evI dalIla karavAmAM Ave che te dalIla strInA viSayamAM WWW.jainelibrary.org Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIpuruSanA baLAbaLanI mImAMsA sarakhI ja lAgu paDe che, kAraNa ke aneka tyAgI ane gRhastha strIo puruSavaMdha ane devavaMdya thaI gaI che. - vidvAnonA e anubhavanI satyatA sAbita karanAra aneka prAcIna AkhyAno ApaNu AryazAstramAM che. atyAre ahIM evAM keTalAMka AkhyAne jaIzuM ke kaImAM purUSa aDela rahI strI tarapha nirvikAra rahe che ane kaImAM strI nirvikAra rahI UlaTI paDatA puruSane sthira kare che. paheluM AkhyAna hiMduzAstramAM prAcInamAM prAcIna gaNAtA RgyedamAMnuM che, bIjAM be AkhyAne jena AgamomAMnAM che ane be AkhyAne bauddha sAhityamAMnAM che. RgavedanA e AkhyAnamAM bhAI ane bahenane prasaMga che. bahena yamI bhAI yamane paraNavA prArtho che. yama e adharma mArge javAnI nA pADI pitAnI bahenane anya kaI taruNa sAthe joDAvA samajAve che. bahena bahu lalacAve che, dhamakAve che ne zApa paNa Ape che, paraMtu bhAI yama pitAnA akhaMDita tejobaLathI e kazAnI paravA nathI karate ne pitAnA nizcayamAM makakama rahe che. A AkhyAnamAM puruSAtmAnA jAjavalyamAna AtmatejanuM ane strI-AtmAnA vAsanArUpa AvaraNanuM darzana thAya che. tethI UlaTe dAkhale jaina AkhyAnamAM che. emAM bhAI bharata cakravatI oramAna bahena suMdarIne strIratna banAvavA icche che. e yuga bhAI-bahenanA lagnane hatA. evAM lagno tyAre sahaja hatAM. emAM niMdA ke tiraskAra na thatA, chatAM suMdarIno jAgarita AtmA cakravartI bhAInA vaibhavathI ke tenA mahattvathI calita nathI thato, UlaTe akhaMDa jyotinI peThe vadhAre tejathI prakAze che. e suMdarI pitAnA zArIrika saundaryane mehanuM sAdhana samajI zarIrane nisteja banAvavA ane tenuM bAhya teja aMdara utArI tejasvI AtmAne vadhAre tejasvI banAvavA tapanuM anuSThAna kare che. ati lAMbA vakhata sudhI rasAsvAda tyajI te suMdarI bahArathI jeTalI asuMdara teTalI ja aMdarathI suMdaratama banI tapane baLe bhAIne samajAve che ane tenI vAsanA zamAve che. A AkhyAnamAM strI AtmAnuM akhaMDa teja, paDatA purUSane uddhare che. trIjA jaina AkhyAnamAM paNa eka kumArI brahmacAriNI ane sAdhvI rAjaputrInA nizcala brahmacaryanuM darzana thAya che. e sAdhvI vikAravaza thatA eka sAdhune tenA dhyeyanuM smaraNa ApI zAzvata ane mArmika upadezathI tene saMyamamAM sthira kare che, ane strI-kalevaramAM vasatA AtmAnuM keTaluM teja heI Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 986 ] darzana ane ciMtana zake enA dAkhalA ApaNI sAme rajU kare che. A traNe AkhyAne anume nIce ApavAmAM Ave che. cothuM AkhyAna bauddha bhikhuNI upalavaNNA ane pAMcamu AkhyAna bauddha bhikhkhuNI bhaddA kApilAnInu che. aMtarmu'kha vRttinI alaukika caMcu vaDe sahaja sukhane AsvAda levAmAM nimagna evI samAhitamanA uppalavaNNAnuM sau joI calita thayela mAra (vikAravRtti athavA vikAramUrti kAI puruSa) tene bahirmu`kha karavA ane pAtA taraphe lalacAvavA prayatna kare che, parantu e dhIramanA bhikhkhuNInA aDeAlapaNA sAme chevaTe te mAra hAra khAI cAlyo jAya che. pAMcamA AkhyAnamAM bhaddA kApilAnI strIjAtimAM sulabha ane chatAM dubha manAtA dhaiya'nA sacoTa purAvA pUrA pADe che. potAnA pati mahAkAzyapanI brahmacaya --pratijJAmAM ardhAMgI tarIke joDAI te dharmavIra AI te pratijJAne adbhuta rIte saMpUrNa karavA sAtha Ape che. saha-zayana chatAM puSpamALAnuM na karamAvuM e e lAkAttara daMpatInA vikasita mAnasanuM mAtra khAdya cihna che. mahAkAzyapa ane bhaddA kApilAnInI alaukika brahmacarya pAlananI kathA jaina kathAsAhityamAM atiprasiddha eka vaizya - brahmacArI da MpatInI yAda Ape che ke je sahazayana chatAM vacce udhADI talavAra mUkI Ajanma brahmacarya pAlavAmAM saphaLa thayAM hatAM. e da MpatImAM patinuM nAma vijaya ane patnInu nAma vijyA hatu. jaina samAjamAM e vijaya zeTha ane vijayA zeThANIne nAme jANItAM che. puSpa mALAne brahmacaryaMnI kAmaLatAnu ane udhADI talavArane brahmacaryanI kaThoratAnu rUpaka mAnI ApaNA jevAe e kAmaLa ane kaThora vratane kharAkhara samajavAne prayatna karavA joIe. bAkI, tene jIvanamAM utAravA mATe kAI e puSpamALA ke talavAranA Azraya levAnI kazI jarUra nathI. AkhyAna-1 yamI--sakhAte sakhya mATe pasaMda karuM chuM. vizALa ava upara huM AvI chuM. yeAgya putranA vicAra karatA vedhA pRthvIne vize (mArA) vize pitAnA napAtttu ( garbha lakSaNa apatyanuM) AdAna kare. (1) yama-- he yami ! tArA sakhA sakhyane icchatA nathI; zAthI je salamA ( samAnayoni ) te hoya viSamarUpA thAya che. mahAna asuranA vIra putrA--dyaune dhAraNa karanArA vizALa jue che. (2) Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strI-puruSanA baLAbaLanI mImAMsA [ 987 yamI--te devA eka martyanu (tAru.) A apatya icche che. tAruM mana mArA vize mUka. janakapitA tu tanumAM praveza kara. (3) ! A yama----pahelAM je karyuM nathI ( te karIe ) ? Rta khelanArA adbhuta. elIe ? ( huM ) pANImAMnA gaMdhava, (tu) pANImAnI cASita. te ApaNI nAbhi ( utpattisthAna ) te ApaNuM moDhuM sagapaNu che. (4) yamIgarbhamAM ja ApaNane vizvarUpa, tvaSTA, savitA janake daMpatI karyAM. che. AnAM vratA ( niyamA ) kAI leApI zakatuM nathI. ApaNa khene pRthvI ane gho oLakhe che. (5) yama--pahelA divasane kANu jANe che? kANe joyA che ? kANe (te vize) kahyuM che ? mitranuM, varuNanuM teja mahAna che. he Ahantar (maryAdA toDanArI ) ! puruSone lAbhAvavA tuM zuM khele che? (6) yamI--mane yamIne yamanA kAma thayA che--eka sthAnamAM sAthe sUvA mATe. jAyAnI jema patine mATe tanune prakaTa karuM.... rathanA paiDAnI jema gADha thaI e. ( athavA udyama karIe, doDIe.) (7) yasa------devAnA je spA ( cArA ) ahIM kre che te UbhA rahetA nathI, AMkha mIcatA nathI. he Ahantar ( maryAdA toDanArI )! mArAthI anyanI sAthe zIghratAthI tuM jA. rathanA paiDAnI jema tenI sAthe gADha thA. (8) yamI--Ane rAtrie ane divase Ape. sUryanuM cakSu karI pharI udaya pAme. aumAM ane pRthvImAM samAnabandhu mithuna thAya ( joDAya ). yamI yamanuM sagapaNane na chAjatuM ( kRtya ) dhAssu kare. (9) yama-- ( evA ) uttara yugA Avaze jemAM sagAM sagAMne na chAje evuM karaze. vRSabha mATe ( vInA eka karanAra mATe ) bAhune ozIkuM kara. huM subhage ! mArAthI anyane pati tarIke iccha. (10) yamI--jyAre nAtha na hoya tyAre zuM bhAI hoya? jyAre niSrati. ( nAza) Ave tyAre bahena hoya ? kAmathI mUDha thaI huM A khabahu lavuM chuM. zarIra vaDe mArA zarIranAM saparka kara. (11) yama-- huM tArA zarIra sAthe zarIranA sa Mparka nahi karuM. je bahenane jAya ( saMga kare) tene pApI kahe che. mArAthI anya sAthe AnaMda kara.huM subhage ! tArA bhAI A icchatA nathI. (12) Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 988 ] darzana ane ciMtana yama-he yama! tuM bAyelo che. tArA manane ane hRdayane ame na jANyuM. keDane paTe jema joDAyelAne, liMbujA (velI) jema vRkSane tema tane bIjI AliMgana karaze. (13) yama-anya tane ane te anyane AliMgana kara-liMbujA jema vRkSane. tuM tenA manane Iccha, te tArA manane icche ane pachI subhadra saMvitti kara (zubha sukha meLava). (14) AkhyAna-2 bhagavAna RSabhadevanA pradhAna be putro nAme bharata ane bAhubali (eramAna) hatA. bhAratanI sahedara bahena brAhmI ane bAhubalinI sahedara bahena suMdarI hatI. brAhmIe lagna na karyuM ane dIkSA lIdhI. suMdarIne bAhubalinI saMmati maLavA chatAM paNa dIkSA levAmAM bhAratane niSedha ADe Avyo, tethI te zrAvikA ja rahI. ghaNA lAMbA kALanI digvijaya-yAtrA karI pAchA pharyA bAda bhArate pitAnA badhA saMbaMdhIone maLavAnI icchA jaNAvI. adhikArIo sauthI pahelAM suMdarIne bhArata pAse lAvyA. suMdarIne atikRza ane zuSkAMgI joI bharate adhikArIone AvezapUrvaka kahyuM ke A suMdarInI zI sthiti ? zuM rAjabhaMDAramAM khAnapAnanI, mevA-miSTAnnanI, phaLaphUlanI ke paricArakonI kamI che? zuM cikitsako nathI? mArI gerahAjarImAM tame suMdarIne sUkavI zatrunuM kAma karyuM che! adhikArIo bolyA : prabho ! khajAnAmAM kazI kamI nathI, paNa A suMdarI te jyArathI Apa digvijaya mATe gayA tyArathI mAtra dehadhAraNa arthe zuSka anna le che, ane badhA rasasvAdo choDI 60000 varSa thayAM satata Ayabibhatrata kare che. jyArathI Ape suMdarIne dIkSA letAM kyAM tyArathI saMjaya vaDe tyAgadharma svIkArI e gRhastha chatAM tyAgI banI rahI che. basa, ADhavuM ja sAMbhaLatAM bharatane sAce kSatriyaAtmA jAgI UThyo. Aha pramAda! kayAM amArA jevAnI viSayAsakti ane jyAM suMdarInuM tapa! eTaluM kahI teNe suMdarIne tenA abhISTa sAdhvIpaNAnA mArge javA dIdhI ane pite suMdarInA tapanA mauna upadezathI bhAvanAzuddha thaze. AkhyAna-3 bAvIsamA tIrthaMkara ariSTanemi, jeo kRSNa vAsudevanA pitarAI thatA, teoe lagna karyA vinA ja pitAnI sAthe sagapaNa karela rAjaputrI rAmatIne Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strI-puruAMmA baLAbaLanI mImAMsA [ 989 choDI dIkSA lIdhI. ariSTanemine nAnA bhAI rathanemi hato. te kumArI rAjImatImAM Asakta thaI tene anusaravA lAgyo. ene bhAva kumArIe jANI lIdhe ne tene samajAvavA yukti racI. madha ane ghI meLavI ekavAra kumArIe rAba pI lIdhI ane tarata ja mIMDhaLa ghasIne pI lIdhuM, jethI vamana thayuM. vikinI e kumArIe rathanemine pote vamela vastu pI javA kahyuM. "A te kema pivAya?" evo rathanemino uttara sAMbhaLI rAjImatIe kahyuM, "je e vamana karela vastu tyAjya hoya te, huM paNa tamArA bhAI dvArA vamana karAyela ja chuM nA ? rathanemi samaje ane bhekha laI cAlI nIkaLyo. virakta, rAjImatIe paNa tapobhAga lIdhe. vaLI kyAreka bIje vakhate rathanemi dvArakAmAMthI bhikSA mAMgI bhagavAna 'ariSTanemi pAse ja hato. tevAmAM varasAda thavAthI teNe vacce ja eka guphAne Azraya lIdho. sagavaza sAdhvI rAjImatI bhagavAnane praNamI pitAnA nivAsasthAne pAchI pharatI hatI. te paNa varasAdathI bhIMjAI te ja guphAmAM dAkhala thaI. e tejasvinI sAdhvIe sUkavavA mATe bhInAM kapaDAM utAryA. enAM aMgopAMga avalokI pele sAdhu AkarSa. bhAvaparIkSApaTu e sAdhvIe te sAdhunuM hArda jANI laI nIce pramANe upadeza karyo huM bhegarAja-ugrasenanI putrI chuM ne tuM aMdhakavRSNi (samudravijyate putra che. AvA khAnadAna kuLamAM janmelA ApaNe gaMdhaka sarpa jevA, arthAta vamela viSa pAchuM cUsanArA na thaI e. tethI he mune ! tuM nizcala thaI pitAnA saMyamane Acara. (8) je je strIo tArI najare paDaze temAM "A sArI che, pelI suMdara che" ema vicArI je tuM teonI IcchA karIza to pavanane kapATa khAdhela adamULa (DhIlAM mULavALA) jhADanI peThe. asthiraAtmA banI jaIza--kAmapavanathI kaMpI sthiratA gumAvI saMsAracakramAM bhamIza." (9) saMyamarata te sAdhvInuM subhASita vacana sAMbhaLI aMkuzathI hAthInI peThe te vacana vaDe e muni rathanemi pitAnA dharmamAM sthira thayo." (dazavaikAlika sUtra, adhyayana bIju ) * AkhyAna-4 "zrAvikAomAM RddhimatI bhikSuNI u5lavaNuM zreSTha che." e zrAvastimAM eka zreSThikuLamAM janmI hatI. enI kAMti kamaLanA jevI hatI, Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 990 ] dana ane ciMtana tethI tenu nAma upalavaNNA ( utpalavarNA) pADavAmAM AvyuM hatuM. e uMmaralAyaka thaI tyAre enA saunI kIti sAMbhaLI dhaNA rAjaputrA ane zreSThikumArAe enI mAgaNI karI. enA bApa para A eka meTu' sa'kaTa AvI paDavu. chekarI jo pratrajyA le te ApaNe AmAMthI mukta thaI zakIe, evuM vicArI eNe chekarIne kahyuM, "tuM bhikSuNI thaIza ke ? ' A sAMbhaLI che.karIne atyaMta AnaMda thayA ane e bhikSuNI thavA mATe tarata ja taiyAra thai. e rIte ene bhikSuNI banAvavAmAM AvI. kathAreka uppalavaNNA savAranA paheAramAM eka praphullita zAlavRkSa nIce UbhI hatI. te vakhate pApI mAra uppalavaNDAmAM bIka tathA leAmaha (kamakamATI) utpanna karavAnA ane ene samAdhimAMthI bhraSTa karavAnA hetuthI tyAM AvyA ane mAlyA, A supuSpita zAlavRkSa nIce tuM ekalI UbhI che. tArA jevI bIjI sudara strI maLavI muzkela che. gAMDI cheAkarI ! tane dhUta leAkeAnI khIka nathI lAgatI? '' HH (( uppalavaNNA khelI, A ThekANe seMkaDA ke hajArA dUtA Ave tepaNa teo mArA eka vALa paNa vAMkA karI zake tema nathI. huM mAra ! joke huM ekalI hyuM, chatAM tArAthI bItI nathI... mAruM mana mArA kAbUmAM che. siddhAMta huM pUrNa rIte jANuM cheM ane huM sadhanamAMthI mukta thaI chuM. he mAra ! huM tArAthI gabharAtI nathI." (ausaMdhane paricaya, pR. 261) AkhyAna-pa magadhadezanA mahAtItha nAmanA gAmamAM eka atyaMta zrImaMta brAhmaNakuTuMbamAM mahAkAzyapane janma thayA. enuM nAnapaNanuM nAma pikkSI hatuM. e moTA thayA tyAre paraNavA mATe enI mAe enI pAchaLa tagAdo calAvyo. AjIvana brahmacarya pALavAnA nizcaya ane mAtRprema e enA sANasAmAM bicArA sapaDAyA. chevaTe eka sAnIne hajAra mahArA ( niSka ) ApI eNe eka sAnAnI uttama strI-pratimA banAvarAvI ane ene vastro, dAgInAe ane phUlothI zaNagArI mAne kahyu, " ne AvI suMdara strI maLe to huM paraNuM. ' kAzyapa dhAratA hatA ke evI suMdara strI maLaze nahi ane huM avivAhita rahI zakIza. paNa enI mA ghaNI khaTapaTI hatI. eNe ATha heAMziyAra brAhmaNAne evI suMdara strInI zodha mATe dezadeza mAkalI ApyA. te vakhate madradezanI strIo sau mATe ghaNI prakhyAta hatI. tethI e brAhmaNA pahelA e dezanA sAgara nAmanA eka nagaramAM gayA, ane suvarNa pratimA nadIkAMThe '' "" Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 991 strI-puruSanA baLAbaLanI mImAMsA mUkI tyAM vizrAMti levA beThA. kauzika getranA eka brAhmaNanI dAsI enI (brAhmaNanI) dIkarI bhadrAne navaDAvI jAte nAhavA mATe nadIe AvI. te suvarNa pratimA joI potAnA zeThanI dIkarI tyAM AvI hoya e ene bhAsa thayo ane moTethI hAtha UMco karI bolI, "alI e ! ekalI ahIM AvI besatAM tane zarama nathI AvatI ?" e brAhmaNo belyA, "AvI jAtanI suMdara strI paNa kaI che?" - dAsI--"tamArI A pratimA jaDa che, paNa amArI bhadrA saundaryanI jIvaMta mUrti che. A pratimA sAthe enI tulanA kema karI zakAya ?" e brAhmaNe kauzika brAhmaNane ghera gayA ane "ame kAzyapanA bApa taraphathI enA chokarA mATe kanyA zodhavA nIkaLyA chIe ane amArI khAtarI che ke ApanI chokarI kAzyapane pasaMda paDaze... vagere sarva kahyuM. kAzyapano bApa kapila brAhmaNa paNe prasiddha hatA, tethI AvA kuTuMbamAM pitAnI chokarI jAya e kauzikane gamatI vAta hatI. brAhmaNanuM kahevuM ene pasaMda paDyuM ane e pramANe paraspara kuTuMbamAM patravyavahArathI vivAha nakakI thaye. kAzyapanI uMmara vIsa varSanI ane bhadrAnI soLa varSanI hatI. vivAha nakakI thayAnI vAta jANavAmAM AvI ke tarata ja e bannee evA AzayanA kAgaLa lakhI mokalyA ke saMsAramAM rahevAnI mArI icchA nathI, tethI lagnapAzamAM baddha thavAthI nakAme trAsa mAtra thaze. A banne kAgaLa bhadrA tathA kAzyapanA vAlIonA hAthamAM AvyA ane emaNe e vAMcIne bArebAra phADI nAkhyA. kAcI uMmaranA che; phAve te sArAnarase vicAra manamAM laI bese che." --ema emane lAgyuM hoya emAM navAI nathI. e rIte mahAkAzyapa ane bhadrAne IcchA na hovA chatAM lagnapAzamAM baddha karavAmAM AvyAM. e vakhatanA rivAja pramANe rAtre banene eka ja zayanagRhamAM ane eka ja palaMga para sUvuM paDatuM, paraMtu bannenI vacamAM be phUlanA hAra mUkI bhadrA kAzyapane kahetI, "jenA puSpano hAra karamAI jAya tenA manamAM kAmavikAra utpanna thaye ema samajavuM." jyAM sudhI mahAkAzyanA pitA jIvatA hatA tyAM sudhI e ke bhadrA ghara cheDI zake tema na hatuM, paNa te gharamAM rahevAthI emanA akhaMDa brahmacaryamAM ane udAtta premamAM kadI paNa khalela paDI nahi. jyAre mahAkAzyapanAM mAbApa maraNa pAmyAM tyAre teNe bhadrAne kahyuM, "teM pitAne gherathI ANeluM dravya tathA A gharamAM je che te badhuM dravya AjathI tAruM che." Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 992 ] bhadrA--paNa Apa kayAM jAo che ? kAzyapa--huM have pratrajyA levAnA chuM. bhadrA--ApanA A vicAra mane paNa pasaMda che. huM paNa ApanI pAchI AvuM chuM. darzana ane ciMtanA mahAkAzyapa parivrAjakanA vezamAM dharamAMthI bahAra paDayo. bhadrA paNa enI pAchaLa pAchaLa paritrAjikA thaI nIkaLI paDI. emanA nokaracAkarAe tathA mAlikInA gAmamAM rahenArI raiyate emane oLakhI kADhavAM ane pAchA pharavA mATe atizaya Agraha karyo, paNa mahAkAzyapane vicAra jarA paNa DagyA nahi. gAmathI keTaleka dUra gayA pachI eNe bhadrAne kahyu, " bhadrA ! tArA jevI suMdarI strI mArI pAchaLa pAchaLa AvatI joI, pratrajyA lIdhI tepaNa A bannene dhara saMbaMdha tUTatho nathI, evI kukalpanA leAkAnA manamAM Ave evA saMbhava che. AvA vikAramaya vicArAne mATe ApaNe kAraNabhUta kema thavuM ? cAla, A e rastA judA paDe che, tuM eka raste jA ane huM bIje raste jaIza. "" bhadrA--Apa kahA che. te ThIka che. Apa meTA che, tethI Apa jamaNe raste jAo ane huM DAme raste jaIza. (bauddhasadhane paricaya, pR. 190) jainayuga, jyeSTha 1985 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivrAjikAnuM romAMcaka lagna ane tenA putrane buddha sAthe saMlApa [ 35 ] lalitavistaranI peThe "mahAvastu" paNa bauddhaparaMparAne eka kathAgraMtha che. emAM buddhanA jIvanane lagatI aneka bAbato kathArUpe ane paurANika zailIe varNavavAmAM AvI che. enuM saMskRta paMDitone paricita saMskRtathI bahu judA prakAranuM che. emAM pAli, prAkRta ane apabhraMza jevI bhASAonuM evuM mizraNa che ke teNe eka viziSTa rUpa dhAraNa karyuM che. "mahAvastu" graMtha traNa bhAgamAM pirisathI prasiddha thayela che. temAM eka sabhika nAmanA parivrAjakanI (bhAga 3, pR. 389 thI 401) kathA che. sabhika parivrAjakarUpe buddha pAse Ave che ane aneka prazno pUche che. buddha tene javAba Ape che. chevaTe sabhika javAbathI saMtoSa pAmI buddhine ziSya bane che. ATalI muddAnI vastu e graMthamAM eTalI badhI rocaka zailImAM ane romAMcaka rIte varNavavAmAM AvI che ke koI paNa vAcaka te kathA pratye anAyAse AkarSAya. tethI A lekhamAM eno sAra ApI chevaTe keTalAka muddA upara samAlocanA ane kAMIka tulanA karavA dhAruM chuM. - banArasathI thoDe dUra Isipattana sthaLamAM mRgadAva nAmanuM upavana hatuM. e Aje sAranAthanA nAmathI prasiddha che, ane tyAM prAcIna azokastUpa vagere aneka avazeSo maLI AvyA che. te mRgadAva upavanamAM ekavAra tathAgata buddha padhArelA. te samayanI sabhika parivrAjakanI A saMlApakathA che. mathurA nagarImAM eka dhanADhaya zreNI vAsa karo. tene tyAM kanyA upara kanyA ema cothI kanyAno janma thayo. uparAupara cothI kanyA amaMgaLa che evI mAnyatAthI prerAI te zreSThIe e kanyA eka parivAjikAne arpita karI kahyuM ke jyAre A kanyA uMmare pahoMce tyAre ene tame dIkSA Apajo; te tamArI ziSyA thaze. zreSThIe te kanyAnA uchera mATe eka dhAvamAtA ApI ane tenA piSaNa arthe joItuM nANuM paNa ApyuM. pANImAM kamaLa vadhe tema e kanyA vadhavA lAgI. samajaNuM thaI ke tarata ja parivAjikAe ene Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 994 ] darzana ane ciMtana pravajyA ApI. anukrame e badhAM parivrAjakazAstromAM eTalI badhI niSNAta banI ke te aneka paritrAjikAo sAthe aMdaroaMdara carcA karatI, paNa kaI ene chatI ke poMcI zakatuM nahi ane te sarvazAstravizArada tarIke tathA eka agravAdI tarIke prakhyAti pAmI. - have ema banyuM ke eka brAhmaNa paMDita, je vedazAstra pAragAmI ane vaiyAkaraNa uparAMta sarvadarzanavizArada paNa hato, te pharate pharate dakSiNa dezathI mathurAmAM AvI pahoMcyo ane teNe rAjamArga ke bajAra vacce mazAla saLagAvI gheSaNa karI ke zuM A nagaramAM evo koI zabdapaTu ke vAdakuzaLa che je mArI sAthe carcAmAM Utare? A ghoSaNA sAMbhaLI mathurAvAsI lekae te paMDitane kahyuM ke tArI mazAla olavI nAkha. amAre tyAM eka samartha taruNI paribrAjikA che. te tamArI sAthe AjathI sAtame divase vAdacarcA karaze. je tame tenI sAthe carcA karI zake te tame vAdI kharA. te brAhmaNa paMDita bIDuM jhaDapI kahyuM ke bhale, huM te paribrAjikA sAthe jarUra sAtame divase vAdacarcA karIza, paNa tame nagaravAsIoe temAM madhyastha thavuM. tyAra bAda te te dhaMdhAdArI maMDaLonA AgevAna evA mathurAvAsI lekoe te paritrAjikAne bolAvI pUchayuM ke eka brAhmaNa paMDita Avela che, je mATe vidvAna ane vAdI che, tenI sAthe AjathI sAtame divase tame vAdacarcA karaze ? pelI taruNa paritrAjikAe tarata ja kahyuM ke khuzIthI. te ke anya koI vAdI sAthe huM vAdacarcA karavA taiyAra chuM. huM paNa vAdakathAne manoratha evuM chuM. te AgevAna mahAjanee paritrAjikAnI maMjurI maLyA bAda nagaramAM cauTe, zerIe ema badhe sthaLe DAMDI piTAvI ke AjathI sAtame divase amuka paritrAjikA dAkSiNAtya brAhmaNa vAdI sAthe vAda carcA karaze, tethI je sAMbhaLavA Icche te Ave. mahAjanoe zrotA ane prekSakane lAyaka raMgabhUmi sAthe eka mAMcaDe Ubho karyo. A vRttAntanI jANa thavAthI kutUhaLavaza comerathI loke UbharAvA lAgyA. A bAju pelA brAhmaNane bhAre kautuka thayuM ke je parivAjikA mArI sAthe vAdavivAda karavA taiyAra thaI che te kevI haze ? huM jarA ene joI te lauM. Ama vicArI te paMDita pRcchA karate karate pArivAjikAonA aneka maThomAM gayo ane pite ajJAta thaI pUchavA lAge ke pelA brAhmaNa paMDita sAthe vAdavivAdamAM utaranAra parivArajakA kaI? chevaTe ene pa lAge. jyAre e Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivArikAnuM romAMcaka lagna [ 995 paMDita pilI paritrAjikA pAse pahoMce tyAre te pitAnA pariveNu (maTha)mAM mukta ane zuddha-saMskArI svarathI svAdhyAya karI rahI hatI. te paMDita parivrAjikAne pUchayuM ke tuM sabhA vacce mArI sAthe vAdakathA karanAra che? teNIe tarata javAba Apyo ke avazya huM pariSadamAM tamArI ke koI bIjAnI sAthe vAdakathA karavA taiyAra chuM. te brAhmaNa taruNa hatuM tema suMdara paNa hatA. pelI paritrAjikA paNa taraNa tema ja suMdara hatI. ekabIjA samIpa AvavAthI ane parasparanuM darzana thavAthI baMnemAM premAkura pragaTo. brAhmaNa paMDita paritrAjikAne kahyuM ke huM tane cAhuM chuM. paritrAjikAe paNa javAbamAM ema ja kahyuM ke huM paNa tane cAhuM chuM. paNa have brAhmaNa paMDite AgaLa prastAva karyo ke ApaNe kAMIka evuM karIe ke jethI ApaNo samAgama thAya, paNa koI jANe nahi. brAhmaNa paMDite ja yukti zodhI paritrAjikAne kahyuM ke ApaNe carcA pahelAM sabhAmAM evI pratijJA karIne ja carcA zarU karIzuM ke je hAre te jItanArane ziSya bane. Ama to puruSa haMmezA strIne jItatA ja AvyA che, eTale puruSa chate emAM koIne navAIna lAge, paNa jo tArA jevI strI ane jIte te mArA hAlahavAla ja thAya. leke ema kahI nindake eka puruSa jevA puruSane rAMdhavA jeTalI ja akkala dharAvanAra strIe harAvyo ! tethI tAre vAdamAM evI rIte vartavuM ke chevaTe huM tane harAvuM. AthI tuM mArI ziSyA banIza ane ApaNe paraspara samAgama thaze ane chatAM koI jANaze nahi. paritrAjikAe strI prakRtine anusarI e vAta kabUla rAkhI. A rIte paritrAjikA sAthe gupta maMtraNA karI te paMDita pitAne sthAne pAchA pharyo. sAtame divase nakakI karela sabhAsthAnamAM leke ToLe vaLyAM, jemAM rAjA, maMtrI, AgevAne, gRha, vidvAna brAhmaNa, judA judA paMthanA anuyAyIo ane gaNikA sudhdhAM hatAM. vAdI brAhmaNa paMDita upasthita thaze, tema ja vAdanuM bIDuM jhaDapanAra pelI parivAjikA paNa bIjI aneka paritrAjikAo sAthe upasthita thaI. sabhAmAM nakkI karela pitapotAne Asane besI gayAM. brAhmaNa paMDite UbhA thaI sabhAne saMbadhI kahyuM ke huM eka strI sAthe vAdakathA karavA taiyAra thayo chuM te bAlacApalya jevuM sAhasa che, kema ke puruSa strIne jIte emAM te kaIne kAMI navAI lAgatI nathI-strIo puruSathI hAre ja evI lekanI cAlu mAnyatA che ja-paNa je strI puruSane harAve te lokone navAI lAge ane leke hArela puruSanI niMdA paNa kare ke joyuM, A puruSa ke adhama ke ene mAtra rAMdhaNiyA buddhi dharAvanAra eka strIe harAvyo! AthI ja strI sAthe vAdavivAdamAM UtaravAnA sAhasane huM bAlacApalya jevuM sArA lekhuM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 996 ] darzana ane ciMtana chuM. astu, tema chatAM vAdakathAmAM UtarIe te pahelAM eka zarata amAre bannee kabUla karavI joIe ane te e ke je hAre te jItanArane ziSya bane. sabhAjanoe e zarata bAbata paritrAjikAne pUchyuM, te teNe paNa pitAnI sammati darzAvatAM kahyuM ke mane e zarata mAnya che. A rIte zarata nakakI thaI eTale brAhmaNa paMDite eka lAMbe ane jaTila prazna pUchyo. parivAjikAe paNa A sabhA upara pitAnI chApa pADavA ruAbathI te praznane javAba Ape. A rIte pahele divasa eka bIjAnA praznotaramAM pasAra thayo, paNa koI ekabIjAne jItI zakyuM nahi. bane carcAmAM sarakhA ja UtaryA. A rIte sabhAmAM vAdavivAdanA sAta divasa pasAra thaI gayA, paNa koI koIthI hAryuM nahi. sabhAmAM AvelA puruSo paMDita ne parivAjikA vacce cAlatI carcAnI rasAkasImAM eTale badho rasa letA ke sAMja paDe teya bhAna na rahe. jyAre teo ghera pAchA pharatA tyAre AkhA nagaranI strIo akaLAI pitapotAnA patine pUchatI ke sAta divasa thayA reja ATaluM badhuM moDuM kema kare che? dareka patine potAnI patnIne javAba eka ja hato ane te e ke-zuM tuM nathI jANatI ke eka sarvazAstravizArada dakSiNAtya vidvAna Avela che? e sAta divasa thayA carcA kare che, paNa eka strIne chatI nathI zakate. A sAMbhaLI badhI ja strIoe potapotAnA dhaNune kahyuM ke strIo kevI paMDita hoya che ! temanI buddhizakti puruSa karatAM caDe che, UtaratI nathI. strIonuM A maheNuM sAMbhaLI badhA ja puruSone manamAM ema thayuM ke koI paNa rIte je te brAhmaNa paMDita paritrAjikA dvArA hAra pAme te ApaNe badhA puruSonI haMmezane mATe bUrI vale thaze, jyAre ne tyAre strIo maheNuM mArI ApaNane taNakhalAla lekhaze. A rIte AkhA nagaramAM be pakSa paDI gayA. strIvarga te paritrAjikAno jaya vAMche, jyAre puruSavarga pelA brAhmaNa paMDitane jaya vAche. tyAra bAda eka divase maLelI sabhAmAM brAhmaNa paMDite paritrAjikAnA praznane javAba vALyo, paNa pelI parivAjikae jANIne ja javAba na vALatAM na AvaDavAne DoLa ka-jANe ke te ApameLe ja pANImAM besI gaI. paritrAjikAnI cupakIdI joI sabhAjane piokArI UDyA ke parivAjikA hArI ane paMDita jItyo. tyAra bAda paMDita pitAnA dharmanI nizAnI lekhe te parivAjikAne tridaMDa ane chatra-cAkhaDI ApI, pitAnI ziSyA tarIke ene jAhera karI, sabhAsthAnathI vidAya ApI. have e brAhmaNa paMDita avAranavAra pitAnI ziSyA parivAjikAtA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivAjikAnuM mAMcaka lagna [ 997 maThamAM javA lAgyo. banne jaNa pitAne ruce tema samAgamamAM AvavA lAgyA. punaH punaH milananA pariNAme te parivAjika ApannasattvA-sagarbhA thaI. bannee mathurAmAM rahevuM ThIka nathI ema vicArI tyAMthI dakSiNa tarapha pravAsa Adaryo. grAmAnugrAma page cAlatAM zvetabalAkA nAmanI nagarImAM teo pahoMcyA. nava-daza mAsa pUrA thatAM ja te parivAjikAe putrane janma Ape. eka sabhA arthAta sArvajanika sthAnamAM ene janma thavAthI mAtApitAe enuM sabhika nAma pADyuM. mAtApitA bannee tene kALajIthI ucheryo ane umaralAyaka thatAM tene lipi, gaNita ane bIjA aneka parivrAjaka zAstro zikhavADyAM. te sabhika chevaTe vAdI pravAdI tarIke prasiddhimAM AvyuM. have sabhikane zAstravistAra eka mahAna samudra jevo jaNAyo ne pitAnI jAtane abuddha-ajJAnI lekhI koI buddha -jJAnInI zodhamAM nIkaLI gayo. aneka dezomAM paribhramaNa karato karato chevaTe te jyAM tathAgata buddha hatA tyAM vArANasI pAsenA mRgadAva upavanamAM AvI pahoMcyuM. sabhika buddha sAthe kuzaLavArtA karI eka bAju besI gayo ane teNe bhagavAna buddhane prazno pUchavAnA irAdAthI kahyuM ke, "he bhadanta tathAgata ! huM nAme sabhika parivrAjaka keTalIka zaMkAo nivAravA tamArI pAse Avyo chuM ane jijJAsAvaza pUchuM ke tame mArA praznone anukrame 5 khulAso kare." tathAgate kahyuM ke, tuM bahu dUrathI jijJAsAvaza Ave che, te khuzIthI prazno kara. huM tene yathAyogya uttara vALIza." salike gAthAbaddha zailImAM prathama prazna karyo ke bhikSu kone kahevAya? zramaNa ane dAta kone kahevAya ? budde kahyuM ke jeNe Atma karyo hoya, je kAMkSAthI para hoya ane jeNe nirvANa prApta karI punarbhavane kSaya karyo hoya te bhikSu. je badhI bAbatomAM upekSAzIla rahe, je pratyeka kSaNe jAgate rahe ne je koI paNa jAtanI hiMsA karavAthI mukta rahe, je nirdoSa hoya te zramaNa jeNe indriyane vaza karI hoya, je A leka ke paralokamAM Asakta thayA vinA bhAvanApUrvaka kartavyanuM pAlana karI samayano sadupayoga karatA hoya te dAnta. A javAba sAMbhaLI sabhika parivrAjaka tathAgatane bahu bhinaMdana ApI pharI prazno karyA ke he bhadanta ! brAhmaNa kene kahevo? snAtaka keLu kahevAya ? ane nAgano artha zuM ? buddhe kahyuM ke je badhAM pApone bahAra karI, nirmaLa thaI samAdhistha thayo hoya ane je saMsAranuM kharuM svarUpa samajI sthira manathI brahmacaryamAM vasela hoya te brAhmaNa. je andara ane bahAranAM badhAM maLonuM prakSAlana karI deva tema ja manuSyoe kalpelI sImAo ke ekAomAM pharI nathI baMdhAte te snAtaka. je duniyAmAM rahI koI gune ke Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 998 ] darzana ane ciMtana aparAdha nathI karate, je badhI jAtanAM baMdhanothI mukta thaI kyAMya paNa lekhAto nathI te nAga. pharI eNe pUchayuM ke bhadanta! vedaka kaNa kahevAya ? anuviti eTale zuM ? ane vIryavAna kevI rIte thavAya ? AjAneya kyAre kahevAya ? bhadanta tathAgate kahyuM ke badhA vedone jANa badhI jAtanI sukhaduHkhanI vedanAothI para hoya te vedaka. aMdara ane bahAranA nAma tema ja rUpanA rAgaprapaMcane nirmULa karI je baMdhanamukta thayo hoya te anuvidita. je kalezanuM sarvathA prahANa karI tamAma itara prANuonI rakSA karyA vinA na jape te vIryavAna, badhAM baMdhane chedI pAra gayo hoya te AjAya. e ja rIte kSetrA, kuzaLa, paMDita, muni, zretriya, Arya, caraNavAna ane parivrAjaka jevAM padone sabhike pUchela artha tathAgate sArthaka vyutpattithI karI batAvyuM, eTale sabhike suMdara gAthAothI tathAgatanI nIce pramANe stuti karI : "he bhagavana ! je 63 zramaNa dRSTio-darzane che te badhAMthI tame para che. tame du:khano anta karyo hoI duHkhAntaka cho. tame nipada pAmI niSkapa thayA cho. nAgenA nAga arthAta hastirAja evA tama mahAvIranuM subhASita badhA ja devadAnavo prazaMse che. meM je je zaMkAo mUkI tene tame khulAso karyo. he vIra! tame jarA pitAnA caraNa pasAre. A sabhika te caraNomAM paDI tamane vade che." tyAra bAda tathAgate sakine bhikSuka padathI saMbodhI pravajyA ApI pitAnA saMdhamAM lIdhe. vAcakenA bodhamAM kAMIka vRddhi thAya ane temanI ruci savizeSa pioSAya e hetuthI upara Apela sAramAM Avela keTalAka muddA paratve prAsaMgika carcA karavI upayukta lAge che. alabatta, A carcA ke tulanA mAtra saMketarUpa hoI yathAsaMbhava TUMkamAM ja patAvAze. 1. vijayerasaH prANImAtrane hAravuM nahi, paNa jItavuM race che. vizeSa mAnavajAtino ItihAsa te hArajItanA saMgrAmathI ja lakhAya che. zastravijaya te jANItuM che ja, paNa zAstravijayanI kathAya hajAre varSa jUnI che ane koI paNa dharmaparaMparAnA ItihAsamAM te Ave ja che. vidvAne ane jJAnIono prathama prayatna e raheto Avyo che ke potAnA viSayanA harIphane koI paNa rIte te. jeo sarvajJa ke vItarAga tarIke saMpradAyamAM jANItA che temanA sAdhaka ane tapasvI ziSya parivAramAM eka evo varga paNa haMmezA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivAjiddhanuM mAMcaka lagna [ 999 raheto ke je anya paraMparAnA vidvAne sAthe vAdacacamAM Utare, temane harAve ane pitAnA sampradAyane jayadhvaja sthApe. hajAro varSanuM saMskRta-prAkRtapAli vAlmaya vAdacarcAnA kAlpanika ane atihAsika varNanethI bhareluM che. akhADAmAM kustI karavAnA dAvapece ane niyama hoya che, jema yuddhamAM zastra calAvavAnA ane tethI bacavAnA dAvapece khelAya che, tema vAdakathA vize paNa che. enuM eka viziSTa zAstra ja racAyuM che. tethI kaI jyAre eka viSayamAM pAragAmI thAya tyAre tenI pahelI nema te viSayanA harIphane jItavAnI ane pitAne sikko jamAvavAnI rahe che. e ja paraMparAgata vaheNane vaza thaI dAkSiNAtya paMDita mathurAmAM vijaya mATe AvyuM che ane e ja valaNane vaza thaI pelI parivAjikA paNa prathama te vAdanuM bIDuM jhaDape che. lekene jAte yuddha karavuM na hoya tyAre yuddha jevAne rasa paNa adamya heya che. evuM yuddha jevA na maLe te enI vArtA paNa ramya lAge che, e ApaNo anubhava che. paMDita ane paritrAjikA vacce vAdana akhADe racavAmAM mathurAvAsIono rasa keTale UMDe che te te jAhera carcA jovA cemerathI mAnavamedanI UbharAya che ane sAMja paDe teya jamAvaTa kAyama rahe che eTalA uparathI dekhAI Ave che. AvI ghaTanA Aje paNa jUnI DhabanA paMDitamAM ane navI DhabanI beTiMga kalabamAM banatI jovAya che. tethI "mahAvastunA prastuta kathAnakamAM je vAdasabhAne lagatuM citra che te vastusthitinuM nidarzaka mAtra che. 2. strI paNa vAdapaTu sAmAnya rIte ema ja dekhAya ne manAya che ke vidyA purUSapradhAna heI vAda ke carcAmAM puruSo ja paDe che, paNa A dhAraNA pUrNa satya nathI. hajAro varSa pahelAM paNa strIo vAdamAM bhAga letI-enI saMkhyA puruSo karatAM nAnI hoya e vAta judI. paNa strIo vidyA zIkhatI ja nahi ke puruSo sAthe zAstrIya viSayomAM vAdacarcA karavAmAM bhAga letI ja nahi e mAnyatA nirAdhAra che. upaniSadomAM vAcanavInI vAta jUnI ane jANItI che. teNe janakanI sabhAmAM yAjJavakya jevA jJAnI sAme mArmika ane mUMjhavI nAkhe evA prazno karelA ane yAjJavadhe enuM mahattva paNa aMkeluM. maMDanamizranI patnI sarasvatIe zaMkarAcArya jevAne thakavyAnI daMtakathA paNa che. dAkSiNa paMDita sAthe carcA karavAnuM bIDuM jhaDapanAra eka strI che; eTaluM ja nahi, paNa te strI paritrAjikA che ema kahevAmAM AvyuM che. parivrAjaka varga buddha-mahAvIra pahelAMthI A dezamAM cAlyA Ave che. enI paraspara viruddha Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1000 ] darzana ane ciMtana evI ghaNuM zAkhAo astitva dharAvatI. parivrAjaka vargamAM puruSonI peThe strIonuM paNa sthAna hatuM. mathurAmAM parivAjikAonA aneka maThone ullekha che. te uparathI prAcIna ItihAsanI e vAtane Take maLe che ke uttara bhAratamAM bhikSunI peThe bhikSuNIono paNa moTo varga hatuM, ane te aneka paMthomAM vaheMcAyeluM hatuM. vadhAre saMbhava evo che ke e paritrAjikAo vaidikatara * paraMparAmAMnI heya. - 7, prathama mulAkAte paraspara AkarSaNa vAdI paMDita game te kutUhalavaza ke vAdanuM bIDuM jhaDapanAra eka nArI che, te te kevI haze? paNa banne maLyAM ane ekabIjAnA AkarSaNathI jhaDapAI gayAM. have raste kema kADha e mUMjhavaNano ukela paNa bannee maLI zedhI kADhyo. alabatta, e ukelamAM puruSa paMDitanI cAturI mukhya dekhAya che, paNa pelI paritrAjikA enI yukti-cAturIne vaza thaI e paNa tenuM prabaLa AkarSaNa sUcave che. banne jaNa pitAnI maMtraNAne gupta rAkhe che e tatkAlIna sAmAjika sthitinuM sUcana che. 4. nagaranArIonI phariyAdaH e te haMmezane anubhava che ke jyAre puruSo sAMje paNa vakhatasara ghera pAchA na phare tyAre strIo akaLAya che ane e emanI rejiMdI phariyAda rahe che ke ATaluM moDuM kema kare che ? e ja sArvajanika anubhava kathAnA lekhake mathurAvAsI nArIone meDhethI raja karyo che. moDuM thavAnuM kAraNa puruSoe ApyuM tyAre strIo nAkhuza thavAne badale ema jANIne rAjI thaI ke amArI ja eka bahena puruSone garve gALI rahI che. puruSonA meDA AvavAthI thatA mAnasika duHkhamAM strIone meTuM AzvAsana e maLyuM ke ame nahi te amArI eka bahena puruSanA garvane gALaze. sAmAnya rIte ApaNe jANIe chIe ke strIo pitAnA patinA ane te dvArA puruSavarganA utkarSathI rAjI thAya che; pitAnI jAtane pAchaLa rAkhIne paNa patidevane AgaLa karavAmAM ke temane vijayI jovAmAM UMDuM sukha anubhave che. tema chatAM ahIM UlaTuM dekhAya che. mathurAne Akho nArIvarga pitAnAmAMnI eka evI strIne vijayanI dizAmAM jatI joI ane puruSa paMDitane parAjayanI dizAmAM jato joI keTalI rAjI thAya che! badhI ja strIo ekasvarathI kahI de che ane nirAMta anubhave che ke ThIka thAya je puruSa hAre te ! vyaktigata rIte puruSane jaya vAMchatI nArI sAmudAyika rIte puruSavargane parAjaya kema IcchatI haze, e eka mAnasazAstrIya keyaDe te kharo ja. ema lAge che ke pratyeka vyaktimAM sajAtIya ane vijAtIya evA be cittapravAho Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArivAjikAnuM romAMcaka lagna [ 1001 vahyA kare che. jyAre vyaktigata AkAMkSAtRptine prazna hoya tyAre sAmAnya rIte strInuM vijAtIya citta pradhAna banI puruSanA parAkramane jhaMkhe che ane tene vaza rahevAmAM Antarika kRtArthatA anubhave che; paNa jyAre sAmudAyika AkAMkSAtRptinI kSaNa Ave che tyAre tenuM sajAtIya citta gatizIla thAya che ane tene pitAnA sajAtIya varganA utkarSa mATe jhaMkhatI kare che. vyaktigata rIte UMDe UMDe manamAM puruSane utkarSa jhaMkhatI nArI paNa sAmudAyika rIte nArIvarganA utkarSane pakSe ja hAtha UMce kare che. ema paNa hoya che ke vyaktigata rIte puruSane parAbhava karavA asamartha evI nArInA cittamAM kaI evI graMthi baMdhAtI heya ke puruSane kyAre parAbhUta karuM. AvI taka jo keI strI game tyAM jhaDapatI hoya te enI e mAnasagraMthi temAM sUra purAve. kadAca tethI ja Akho nArIvarga e parivAjikAnA vijayanI AzAthI nAcI UThyo hoya. - pa. paritrAjikAnuM sagarbhA thavuM ane dezAntaramAM cAlI nIkaLavuM: kathAmAM ApaNe joyuM ke vAdapaTu paritrAjikA cheka bAlyavayathI ja gharavaMcita thaI hatI ane paritrAjikAonA maThamAM UcharI, tyAM ja dIkSita thaI hatI. ATalI zAstrapaTu ane rAtadivasa zAstrapArAyaNamAM rata tema ja dharmakriyAmAM bhAga lenAra eka tyAgI strI ajANyA puruSanA aNadhAryA milanamAtrathI zAstradharma-karma badhuM choDI puruSa pratye kSaNamAtramAM kema AkarSAI? kema ene chaLakapaTane Azraya levo paDyo ane garbha dhAraNa karyo pachI paricita vatana choDI ene dezAntaramAM guptapaNe kema cAlyA javuM paDyuM ? A prazno kAMI kApanika nathI. prAcIna ane madhyayuganI peThe evI ghaTanAo Aje paNa jyAM tyAM judA judA AkAramAM banI rahI che. tethI sAmAjika svAstha ane nirdabha dharmanA pakSapAtIoe vicAravuM ghaTe ke AvI ghaTanAonuM mULa zuM che ane te kema banatI aTake ? spaSTa che ke gRhasthAzramanA rAjamArganuM ullaMdhana karI akALe ane vaNasamaje saMnyAsa levAmAM ja AvI ghaTanAonAM mULa che. bIjI vAta e che ke jANe-ajANe eka vAra tyAgI banela strI ke puruSa pharI je prAmANikapaNe bhogamArge vaLe to samAja enA pratye sUga seve che. evA prathama tyAgI ane pachI bhegI pAne tiraskAra vinA jIvavAnuM muzkela bane che ane evI vyaktio khaMtIlI ke zramapriya hoya teya teone nirvAhanuM sAdhana meLavavuM ativasamuM thaI paDe che. ene lIdhe evI vyaktione kyAMya paNa ajANyA pradezamAM javuM ne bhaTakavuM paDe che. A sthiti koI paNa sabhya samAja mATe iSTa nathI. IcchAthI ane samajaNapUrvaka je thAya temAM ja Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1002] darzana ane ciMtana samAjanuM zreya che. baLAtkAra ke lAcArImAM svIkArAyele dharma e mAtra pokaLa che ane pikaLone DhAMkavAnA prayatnamAMthI pariNAma paNa bhIrutA, nindA jevA aniSTa doSonI puSTimAM ja Ave che. tethI A bAbata tatkALa sudhAraNA mAge che e kahevAnI bhAgye ja jarUra hoya. 6bhikanI praznapaddhatiH ApaNe upara joyuM ke sabhika tathAgata buddhane je prazno kare che te mULe tyAgamArga sAthe saMbaMdha dharAve che. ahIM be bAbate vicAravA jevI che H eka te AvA prazna kema ubhave che te ane bIjI AvI praznaparaMparAne ItihAsa zuM che te. tyAga e Antarika vastu che, paNa enI AsapAsa jyAre kriyAkAMDanuM jALuM ane veza tathA cihnonuM piDuM baMdhAya che tyAre tyAga vinAnA e jALA ane pipaDAmAM prajA saMDovAya che. emAMthI jyAre koI vivekI aMdaranuM kharuM tattva tAravI tene pacAvI le che tyAre te evA praznone khulAso kharA arthamAM kare che. temAMthI antasyAgI ane bahAranA khokhAnuM attara leke spaSTa samajavA mAMDe che tyAM te ardhazraddhA ane aviveka vaLI pAchAM lekene jUnI pareDamAM kheMce che. A rIte viveka ane avivekanuM devAsurI dvanda cAlyA kare che. sabhika brAhmaNa, zramaNa, muni, zrotriya jevA aneka pratiSThita zabdane artha pUche che ne buddha tAtvika rIte khulAso kare che. AvI praznottarazailI kAMI navI nathI; te bahu ja purANuM ane dareka paMthanA khAsa sAhityamAM maLe che. mahAbhAratanA vana, udyoga, anuzAsane, zAnti Adi parvomAM AnA bahALA namUnAo che. gItAmAM sthitaprajJane lagatA prazna e paNa A ja zailIne namUna che. uttarAdhyayana nAmaka jaina AgamamAM evA praznonI hAramALA che ane dhammapada Adi bauddha granthamAM Thera Thera evA prazno vIkharAyelA che. te badhA recaka hovA uparAMta zabdonA zULa ane tAttvika arthonuM antara tAravavAmAM bahu prakAza pheke che. 7. 63 dRSTieH prastuta sAramAM 63 zramaNa dRSTione nirdeza che, ane buddhane tethI para kahI stavavAmAM AvyA che. te prazna e che ke e 63 daSTie kaI ane buddha zramaNa chatAM e badhAthI para kema manAyA ? A 63 dRSTie dIpanikA nAmanA bauddha piTakanA prathama brahmajAlasUtramAM (kharI rIte ApaNe jene lekabhASAmAM bhramajALa kahIe chIe temAM) gaNAvelI che. dRSTi eTale mAnyatA athavA eka prakAranI pakaDa. jyAre mANasa AvI eka Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivALikAnuM rAmAMcaka lagna [ 1003 pakaDamAM sAya tyAre te khIjI pakaDanA virodha kare che te aMdaroaMdara badhI dRSTie AkhaDe che. brahma ke satya tattvanI zodhamAM sAMpaDelI dRSTie tattvano mArga navAne badale eka eka jALa arthAt bhramajALa anI jAya che ne mANasA temAM ja gUMcavAyA ke mUMjhAyA kare che. khudde ja sarva prathama ema kahyuM ke kAI paNa dRSTine pakaDI na besavu. nadIkinAre pahoMcyA pachI mANasa jema kinAre laI janAra nAvaDAne vaLagI nathI rahetA tema amuka hada sudhI vicAra ke AcAramAM AgaLa vadhAranAra dRSTine paNa, vizeSa satyagAmI khanavA, choDavI ja joI e. AvA mahAna krAntadAnane lIdhe ja buddha dRSTithI pararUpe stavAyA che. - naciketA. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMpatIjIvananA dastAvejI patra [36] zrI. IndulAla yAjJika kevaLa gujarAtanA ja sevaka nathI, paNa teo viziSTa rASTrIya sevakomAMnA eka asAdhAraNa che. temaNe potAnI AtmakathA lakhavA mAMDI che. tene bIjo bhAga paNa prasiddha thaI gayA che. jeNe jeNe e bhAge vAMcyA haze te badhA AgaLanA bhAgonI ati utkaMThApUrvaka rAha joI rahyA haze ema mane lAge che. "gRhamAdhurImAM e baMne bhAge vize lakhavuM prastuta nathI, ane atyAre huM eTale svastha paNa nathI. paraMtu bIjA bhAgamAM zrI. IndubhAInA daMpatI jIvana upara prakAza nAkhate je bhAga Ave che te vize "gRhamAdhurI'nAM vAcaka-vAcikAo samakSa kAMIka lakhavAnuM mana thaI Ave che. ema te zrI. IndubhAIe pite ja pitAnA lagnajIvana vizenI, ghaNAne mATe ajJAta evI samasyA upara "lagnajIvananI vidanA " e mathALA nIce Adra-karuNa vANImAM pitAnuM nikhAlasa hRdaya ThAlavyuM che, je emanI saccAIne amara dastAveja banI rahe che. tethI e vize atre mAre kazuM vizeSa kahevuM nathI. kahevuM hoya to te eTaluM ja ke vAMcI ane samajI zake evA badhA ja gujarAtI bhASA jANanArAo te vAMce vicAre. mukhyatve atre je kahevuM che te to emanAM sadgata patnI bahena kumudanA e ja bhAgamAM prasiddha thayelA be pa vize. A be patra daMpatIjIvananI AryanArInA hRdayamAM kevI pratiSThA che enA amara dastAvejo che. kumudanA sukumAra hRdayamAMthI nItaratI patinizA emAM vyakta thAya che. eka RSikalpa kavie uccAryuM che ke--mArcamAryakSetan. te kumudanA jIvanamAM taMtamaMta dekhAya che. RSinA vaktavyane bhAva e che ke Aryatva e guNasiddha che, nahi ke janmasiddha; ane tenuM vyavahAramAM anubhavI zakAya evuM ekamAtra svarUpa e che ke Arya ke AryAnI saMgati kadI jarAcharNa thatI nathI-sadA ekasarakhI jIvaMta rahe che. kumudanA baMne patra paikI ekeeka vAkya enA Aya. -nArItvane purAve che. AvI sahaja yogyatA dharAvanAra kumuda IndubhAI jevA sahadaya sevAbhAvI puruSa dvArA kema upekSA pAmI haze e prazna vAcakane mUMjhave che khare. ene uttara zakuntalAnA AkhyAnamAMthI nathI maLatuM ? zakuntalAne Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daMpatIjIvananA dastAvejI patro | 100 durvAsAne zApa hatA, te kAraNe duSyanta tene vIsarI gaye ema kAlidAsa kahe, che. ahIM kumudane e koI zApa sparyo nathI. te pachI aMtara zuM akAraNa ja UbhuM thayuM ? nA, kArya vinA kAraNa kema thAya ? zrI. IndubhAI pite ja ekarAra kare che ke temane navA jamAnAnI cabarAka nArInA svane kAmaNa karyuM hatuM. AvA koI bhAve ja temanA sahRdaya hRdayane adaya banAvyuM, paNa pelI kumuda te AvA jIvaleNa saMkaTa vakhate paNa snigdha, sahRdaya ane sadAya rahI. eNe pitAnA baMne patramAM je udAtta ane udAra vRtti raju karI che temAM mane pitAne to sItA ane draupadInAM hRdayanuM ajaba mizraNa lAge che. te IndubhAIne vInave che, page paDe che, paNa vaLI svamAnathI prerAI ucca bhAvanAvaze kaI sthULa dayAnI mAgaNI nathI karatI. jyAre te lakhe che - 'tamArI rUDhi pramANe paraNelI patnI tamArI ja che. koI kALe, jIva jatAM, AtmA UDI jatAM bIjAnI thavAnI nathI ja. bhale tame nA cAhe, bhale tame amArA snehane tiraskAre, paNa amAre dharma che ke tamane cAhavuM. ane te khAlI nahi, AtmAnA tAra saMdhAya tevI ja rIte." (pahelo patra) saMsAranA jIvanamAM meMya brahmanA bhaNakAra sUNavA prayatna karyo che, karuM chuM. mAruye jayAnI yega-sAdhanAmAM jIvana jAya. nirdaya banI hRdayane kacaruM chuM. hRdayamAM bhInAza, kamaLatA prabhue kAM jherI haze ? asthimaya ene kAM na banAvyuM ?" (bIje patra)-tyAre tenuM mAnasa kevA ucca AdarzamAM vicaratuM haze ane indubhAIne jhaMkhatuM haze enI kalpanA ja karavI rahe che. zarUAtamAM kumuda zuM bhaNuM haze, kevuM bhaNI haze, kevI taiyArI haze, vagere vize mArA jevo kazuM nathI jANatuM, paNa enA be patro eTaluM te, kahI jAya che ke tenAmAM jema saukumArya ane AryanArItva alaukika hatuM tema tenAmAM samajaNa, viveka, sevAnI bhAvanA ane puruSArtha paNa adbhuta hatAM. je e mAtra sItA hatA te maunapUrvaka pRthvImAM vilaya pAmata, paNa enAmAM draupadInuM khamIra paNa hatuM. tethI ja teNe khAnadAna kuTuMbanA strIsahaja lajajAzIla hRdayanI maryAdAonuM atikramaNa karI kaThora pratIta thayelA patine udezI kyAreka vizvanI rAjasabhAmAM saMbhaLAya evAM premALa chatAM mArmika veNe draupadInI peThe uccAryA che. kharI rIte kumudanA e Arya-ugAre jyAre moDe moDe paNa zrI. IndubhAIne saMbhaLAyA tyAre temanuM saMvedanazIla hRdaya hacamacI UryuM ane e hRdaya kaThora maTI kamaLa banyuM. kamaLatAnA e ja Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1006 ] darzana ane ciMtana vaheNe temanI pAse "lagnajIvananI vedanA "nuM AtmalakSI prakaraNa lakhAvyuM. rAme sItA mATe valopAta karyo hato e te ApaNe parokSa rIte vAlmIkinI vANImAM sAMbhaLIe chIe, tyAre indulAla yAjJikane A vilApa ApaNuM mATe pratyakSa che. paNa A AkhI karuNa ghaTanAmAM mane je eka saLaMgasUtra satya dekhAya che te che kumudanI vivekI AyaMbhAvanA. bhale e e ja bhAvanAmAM murajhAI ane sukAI gaI, paNa te eka smaraNIya Adarza mUkatI gaI. * paNa puruSa pakSe zuM ? " A eka prazna A jamAnAmAM thAya. zuM adyApi evo koI puruSa che je patnIghele nahi paNa patnI pratye vaphAdAra heya, Arya hoya ane patnI taraphanI samagra bhAve upekSA chatAM te enA pratye mAtra dAMpatya bhAvanAthI ekaniSTha rahyo hoya ? AnuM udAharaNa bahurUpa jagatamAM durlabha nathI, paNa ene yathArtha puro zodhavAnuM kAma saheluM paNa nathI. kahevAya che ke puruSa patnI pratye vaphAdAra hoya te chevaTe enA viyogamAM rAmanI peThe bIjuM lagna na karatAM mUre, paNa e pitAnI sahacarIne kumudanI peThe sarvArpaNanI bhASAmAM ajapAjApa te na ja kare. -gRhamAdhurI, mArca 1956. Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAyAvara [37] "zrIraMganA gayA aMkamAM "ApaNuM yAyAvara paMkhIo" e nAme zrI. mAdhavasiMha solaMkIne atisuMdara ane mahatvapUrNa lekha chapAyela che. emAM " Migrant Birds" mATe "yAyAvara" zabda jAyelo che. e lekha sAMbhaLatAM mane yAyAvara pada e artha mATe bahu uparyukta lAgyuM ane mitro sAthe carcA thatAM ucita lAgyuM ke e pada vize atre kAMIka lakhavuM. saMskRtamAM yAdhAtu che, ene artha javuM-gati karavI thAya che. gujarAtI ke hiMdI "jA e A "pA" dhAtu parathI Avelo che. jA jA kare che ema ApaNe bolIe chIe tyAre e bhAva sUcavIe chIe ke te vyakti vAraMvAra athavA bahu ja cAlyA kare che, jema gujarAtImAM "jA jA" vaparAya che tema ja saMskRtamAM "yAyAti" evuM rU5 vaparAya che. e ja saMskRta rUpa uparathI svabhAvanA arthamAM "vara" pratyaya lAgatAM "yAyAvara' zabda banelo che. eTale ene sIdho artha e thAya ke aneka vAra ke bahu vAra janAra yA javA-AvavAnA svabhAvavALeA te zabdanA mULa dhAtu ane rUpa vize saMketa che. bhAratIya vAlmayamAM yAyAvara pada viziSTa arthamAM vaparAyeluM che. e arthamAM ene vyutpattisiddha artha te Ave ja che, uparAMta paraMparAgata rUDha artha paNa rahe che. yAyAvara e kahevAtA, je koI eka sthAne baMdhAI na rahetAM parivrAjakanI peThe cAlyA karatA ane jema paritrAjaka koI sthAnamAM na baMdhAtAM bhramaNa kare tema yAyAvare paNa aliptabhAve vicaryA karatA. mahAbhAratamAM evA yAyAvara gaNone nirdeza che. te sUcave che ke vyAyAvara e kaI ekAda raDIkhaDI vyakti na hatI, paNa yAyAvaranA gaNe yA saMghe paNa hatA. vaLI mahAbhAratamAM ja jaraskAru nAmanA RSine yAyAvaramAM zreSTha kahyA che. AthI spaSTa che ke jema bauddhomAM bhikSusaMdha, jemAM munisaMdha tema A dezamAM tApasasaMdha-tapasvI saMdha ane yAyAvarasaMgha paNa hatA. paraMtu yAyAvara kahevAtA RSi mAtra bramaNane kAraNe ja e nAmathI na Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1008] darzana ane ciMtana oLakhAte, sAthe sAthe enAmAM viziSTa guNonI apekSA paNa rahetI. e apekSA eTale enuM aparigrahI jIvana. zrIbhAgavatamAM zAlIna, yAyAvara, zila ane uMnne evI cAra brAhmaNanI vRttio yA AjIvikAone nirdeza che. yAyAvara e eka jAtanI AjIvikA che. eno artha bhAgavatavRttikAra zrIdhare darzAvyA che-ane te yogya ja che ke -e pramANe hamezA anAjanI bhikSA mAMgavI te yAyAvaravRtti. je vipravyakti pitAnI pAse kaze saMgraha na rAkhatAM jarUriyAta pramANe haMmezA anAjanI bhikSA mAMgI le te tenI yAyAvaravRtti kahevAya. mULamAM AvI vRtti pAchaLa ucca AzayavALA aparigrahane bhAva ja rahelo che. AvI vRtti dhAraNa karanAra hoya te yAyAvara kahevAya. A rIte A dezamAM aparigraha upara jIvana dhAraNa karatA aneka saMta-muniomAM "yAyAvara e eka prakArano varga hate. (Aje bhale taddana alpa pramANamAM, te paNa tevA varganI sAva khoTa nathI.) yAyAvara zabda pANini jevA vaiyAkaraNae siddha karyo che. mahAbhArata, rAmAyaNa, smRti ane bhAgavata AdimAM e vaparAyela maLe che. AvA bhAvapUrNa yAyAvara" zabdane aMgrejI zabda "mAIgreTarI barDane mATe ja enA jeke bahu kauzala darzAvyuM che, ema mane lAge che. je yAyAvara e bramaNazIla ane aparigrahavRtti dhAraNa karanAra evo kaI varga hate te yuropanA ane uttara eziyAnA dUradUranA pradezomAMthI hajAro mAIlanI alipta yAtrA karI gujarAtamAM ane A dezamAM AvanAra pakSIo mATe e zabda vaparAya tyAre kahevuM joIe ke eNe potAno mULa bhAva sAcavI rAkhyo che. prakRtirasika bhAIzrI harinArAyaNa AcArye kadAca sarvaprathama yAyAvara zabda pakSIo mATe-mAIgreTarI basa mATe vAparyo che, te temanuM brAhmaNasulabha ciMtana sucave che. -zrIraMga, eprila 1956 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dArzanika cintana Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanemAM AdhyAtmika vikAsakrama [1] dIna eTale tattvavidyA. atyAre dezabhedanI dRSTie darzana be bhAgamAM vaheMcAI jAya che. yuropIya ane bhAratIya. yuropIya darzananuM dhyeya mukhya bhAge amuka viSenI carcA karI tenuM vAstavika jJAna meLavavA pUratuM che, jyAre bhAratIya darzananuM dhyeya te te viSayanuM vAstavika jJAna meLavavA uparAMta chevaTe te dvArA mokSa meLavavA sudhInuM che. A kAraNathI bhAratIya darzananA pratipAdya viSayanuM kSetra saMsAra ane tenI hanI sthiti sudhI laMbAyeluM che. temAM mekSanuM svarUpa zuM? tene prApta karavAnAM sAdhane kayAM ane keTalAM? mekSanA adhikArI AtmAnuM svarUpa kevuM che? saMsAra eTale zuM? yAdi aneka AdhyAtmika viSayanI carcA pradhAnapada bhogave che. mekSa eTale AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA. AvI pUrNatA kAMI ekAeka prApta thaI zaktI nathI, kAraNa tene prApta karavAmAM amuka vakhata vyatIta kare paDe che, tethI ja mokSa meLavavA mATe AdhyAtmika utkAntino krama svIkAravuM paDe che. tattvajijJAsuonA hRdayamAM svAbhAvika rIte ja e prazna udbhave che ke A AdhyAtmika utkrAntine krama kevA prakArano hoya che? Ane uttara svataMtra rIte ApavA karatAM te saMbaMdhamAM Arya darzanenA je bhinna bhinna vicAre maLI Ave che tenuM saMkSepamAM ekatra pradarzana karI devuM e vizeSa upayogI che. ema dhArI prastuta lekhamAM te vicArone saMgraha karavAne uddeza rAkhela che. A uparathI vAcakane bhinna bhinna darzananI AdhyAtmika ulkAntinA kama saMbaMdhI vicArasaraNuM jANavAnI taka maLaze ane te upara svataMtra vicAra karavAnI vRtti uddabhavaze. bhAratIya darzanenI mukhya traNa zAkhA gaNAya : vaidika, bauddha ane jaina. pahelI zAkhA brAhmaNapaMthanI ane bIjI zAkhAo zramaNa paMthanI che. joke 1. te te darzananA mULa graMtha jotAM A bAbata ApoApa jaNAI Ave che. udAharaNa tarIke juo nyAyadarzananuM paheluM sUtra, gadarzananuM chelluM mUtra, sAMkhyadarzananuM paheluM sUtra ane vedAntadarzananuM paheluM tathA chelluM sUtra. te ja pramANe jainadarzana mATe juo tatvArthAdhigamanuM paheluM sUtra. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1012 ] darzana ane ciMtana prAcIna kALamAM zramaNapaMthanI bIjI aneka zAkhAo hatI, paNa Aje te zAkhAonAM svataMtra sAhitya ke saMpradAya kAMI paNa zeSa nathI. zramaNapathanI aneka prAcIna zAkhAonAM chUTAMchavAyAM nAma athavA astavyasta maMtavyo vartamAna saMpradAyanA sAhityamAM maLI Ave che. temAM AjIvaka saMpradAyanuM nAma khAsa noMdhavA jevuM che, kAraNa ke tenAM anya maMtavyo sAthe AdhyAtmika ulkAntinA kramane lagatA keTalAka vicAre bauddha sAhityamAMthI maLI Ave che. bAhmaNapaMtha ane zramaNupaMthanI aneka bhinnatAomAMnI eka bhinnatA e che ke jyAre brAhmaNa paMthanuM sAhitya mukhyapaNe saMskRta bhASAnuM gaurava vadhAre che, tyAre zramaNapaMthanuM sAhitya mukhyapaNe prAkRta bhASAnuM gaurava vadhAre che. A kAraNathI ane anya kAraNathI AdhyAtmika utkrAntinA kramane lagatA te bane panA vicAramAM bhASA, paribhASAne ane pratipAdana paddhatine bheda hoya te svAbhAvika che, chata saMkSma dRSTie nimajjana karanArane te vicArenuM aikya samajAyA sivAya re .. nahi. AdhyAtmika utkrAntinA kramane vicAra AvatAM ja tenI sAthe tenAM AraMbhane ane samAptine vicAra Ave che. tene AraMbha e tenI pUrva sImA ane tenI samApti e tenI uttara sImA. pUrva sImAthI uttara sImA sudhI vikAsane vRddhijhama e ja AdhyAtmika utkrAtikramanI maryAdA. tenA pahelAMnI sthiti e AdhyAtmika avikAsa athavA prAthamika sAradazA ane tenA pachInI sthiti e mokSa athavA AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA. A rIte kALanI dRSTie saMkSepamAM AtmAnI avasthA traNa bhAgamAM vaheMcAI jAya che ? () AdhyAtmika avikAsa, (2) AdhyAtmika vikAsakrama, (4) mokSa. A AtmA sthAyI sukha ane pUrNajJAna mATe talase che, tema ja te duHkha ke ajJAnane jarAye pasaMda karatA nathI. chatAM te duHkha ane ajJAnanA vamaLamAM gothAM khAya che, tenuM zuM kAraNa? A eka gUDha prazna che, paNa tene uttara tatvane skUle che. te e che ke "sukha ane jJAna meLavavAnI svAbhAvika vRttithI AtmAnuM pUrNAnaMda ane pUrNajJAnamaya svarUpa sAbita thAya che, kAraNa ke te jyAM sudhI pUrNAnaMda ane pUrNajJAna na meLave tyAM sudhI saMtoSa pAmI zakato nathI, chatAM tenA upara ajJAna ane rAgadveSanA evA prabaLa saMskAre che ke jene lIdhe te kharA sukhanuM bhAna karI zakatA nathI, agara kAMIka bhAna thayuM te paNa te kharA sukhanI prApti mATe pravRtti karI zakato 1, juo dIdhanikAya, brahmajAlasura, Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanemAM AdhyAtmika vikAsakama [1013 nathI." ajJAna e cetanAnA skuraNanuM virodhI tattva che. tethI jyAM sudhI ajJAnanI tIvratA hoya tyAM sudhI cetanAnuM phuraNa atyaMta maMda hoya che. tene lIdhe kharA sukha ane kharA sukhanA sAdhanane bhAsa ja thavA pAmata nathI. A kAraNathI AtmA pite eka viSayamAM sukha maLavAnI dhAraNAthI pravRtti kare che ane temAM chevaTe nirAza thavAthI bIjI viSaya tarapha vaLe che. bIjA viSayamAM nirAza thatAM vaLI trIjA viSaya tarapha doDe che. A rIte tenI sthiti vamaLamAM paDela lAkaDAnA jevI ke vaMTaLayAmAM UDatA taNakhalA jevI thaI jAya che. AvI kaSTaparaMparA anubhatAM kAMIka ajJAna ochuM thAya che, teya rAgadveSanI tIvratAne lIdhe sukhanI kharI dizAmAM prayANa karI zakAtuM nathI. ajJAnanI sahaja maMdatAthI ghaNIvAra evuM bhAna thAya che ke sukha ane duHkhanAM bIja bAhya jagatamAM nathI, chatAM rASanI tIvratAne pariNAme pUrva paricita viSayone ja sukha ane duHkhanAM sAdhana mAnI temAM harSa ane viSAdane anubhava thayA kare che. A sthiti cokkasa laksa vinAnI hovAthI dizAne cekasa nizcaya karyA sivAya vahANa haMkAranAra khalAsInI sthiti jevI che. A ja sthiti AdhyAtmika avikAsa kALanI che. 2. azAna ane rAgadveSanA cakranuM baLa paNa haMmezAM jevuM ne tevuM na ja rahI zake, kAraNa te baLa game teTaluM vadhAre hoya te paNa chevaTe Atmika baLa sAme te agaNya che. lAkho maNa ghAsa ane lAkaDAne bALavA teTalA ja agninI jarUra nathI hotI. te mATe te agnine eka kaNa paNa basa che. zubha pramANamAM thoDuM hoya to paNa te lAkho gaNA azubha karatAM vadhAre baLavAna hoya che. jyAre AtmAmAM cetanatAnuM skuraNa sahaja vadhe che ane rAgaSa sAthenA AtmAnA yuddhamAM jyAre rAgadveSanI zakti ghaTe che, tyAre AtmAnuM vIrya, je atyAra sudhI UlaTI dizAmAM kAma karatuM, te kharI dizAnAM vaLe che. te ja vakhate AtmA pitAnA dhyeyane nirdhAra karI te meLavavA daDha nizcaya karI le che ane te mATe te pravRtti karavA lAge che. A vakhate AdhyAtmika vikAsane pAye naMkhAya che. have pachI AtmA pitAnI jJAna ane vIryazaktinI madada laI ajJAna ane rAgadveSa sAthe kustI karavA akhADAmAM UtarI jAya che; kadAca te kyAreka hAra khAya che, paNa chevaTe te hAranA pariNAme ja vadhela jJAna ane vIrya zaktine laI harAvanAra ajJAna ane rAgadveSane dabAvate ja jAya che. jema jema te dabAvate jAya che tema tema tene utsAha vadhatuM jAya che. utsAhavRddhi sAthe ja eka apUrva AnaMdanI lahera chUTe che, ane AnaMdanI laharImAM Anakhazikha DUbela AtmA ajJAna tema ja rAgadveSanA cakrane Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1014 ] darzana ane ciMtana vadhAre ne vadhAre nirbaLa karate pitAnI sahaja sthiti tarapha AgaLa vadhata jAya che. A sthiti AdhyAtmika vikAsakramanI che. . A sthitinI chevaTanI maryAdA e ja vikAsanI pUrNatA. A pUrNatA prApta thaI eTale saMsArathI para sthiti prApta thaI. temAM kevaLa svAbhAvika AnaMdanuM ja sAmrAjya hoya che. A mekSakALa. ATale sAmAnya vicAra karyA pachI have te saMbaMdhamAM pratyeka darzananA vicAre kramazaH joIe. vaidika darzana upaniSada ane anya graMthomAM AdhyAtmika vicAranI pradhAnatA hovAthI temAM vikAsakramane lagatA kirio maLI Ave e svabhAvika che. chatAM vaidika sAhityamAM gadarzana ubhA vyAsabhASya ane gavAsiSa e be graMtha evA che jemAM AdhyAtmika vikAsakrama vyavasthita rIte sAMge pAMga AlekhAcele che, jyAre anya graMthomAM teTalo pUrNa rIte nathI. tethI e be graMthamAMthI ja vaidika darzananI te saMbaMdhI mAnyatA ane jaNAvIzuM. gadarzanamAM maharSi pataMjalie mokSanA sAdhanarUpe bheganuM varNana karela che. vega eTale AdhyAtmika vikAsakramanI bhUmikAo. je bhUmikAmAM yogane AraMbha thAya che, te bhUmikAthI mAMDI ane te yoga kramazaH puSTa thatAM thatAM je bhUmikAmAM pUrNa kakSAe pahoMce che tyAM sudhInI cittanI bhUmikAo AdhyAtmika vikAsakramamAM AvI jAya che. yogano AraMbha thayA pahelAMnI bhUmikAo e AdhyAtmika vikAsanI bhUmikAo che. A prakAranA sUtrakAranA abhiprAyane spaSTa karavA mATe bhASyakAra maharSi vyAse cittanI pAMca bhUmikAo batAvI cheH (1) kSipta, (2) mUDha, (3) vikSipta, (4) ekAgra, ane (5) niruddha. A pAMcamAM pahelI be eTale kSita ane mUDha bhUmikAo avikAsa sUcaka che. trIjI vikSiNa bhUmikA e avikAsa ane vikAsanuM samelana che, paNa temAM vikAsa karatAM avikAsanuM baLa ghaNuM vadhAre che. ethI ekAgra bhUmikAmAM vikAsanuM baLa vadhe che, ane te savizeSa vadhatAM ( 1 (1)je citta hamezAM rajoguNanI bahulatAthI aneka viSayamAM premanuM hevAthI atyanta asthira hoya che, te kSipta. (2) je citta tame guNanA prAbalyathI nidrAvRttivALuM bane te mUDha. (3) je citta asthiratA vizeSa hovA chatAM kyAreka kyAreka prazasta viSayomAM sthiratA anubhave te vikSipta, (4) je citta ekatAna-sthira banI jAya te ekAgra. (5) je cittamAM tamAma vRttione nirodha thaI gayo hoya ane mAtra saMsko ja bAkI rahyA hoya te niruddha. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanomAM AdhyAtmika vikAsakrama [ 105 pAMcamI niruddha bhUmikAmAM pUrNa kalAe pahoMce che. tethI A rIte bhASyakAranI vicArasaraNInuM saMkSepamAM pRthakkaraNa karIe te sAra eTale ja nIkaLe che ke kSita, mUDha ane vikSipta e traNa bhUmikAomAM avikAsa kALa hoya che, jyAre chellI be ekAgra ane niruddha bhUmikAomAM vikAsakrama athavA AdhyAtmika utkrAntine krama hoya che. A pAMca bhUmikAo bAdanI sthiti e mekSakALa. gavAsitramAM cetananI sthitinA saMkSepathI be bhAga karavAmAM AvyA che? (1) ajJAnamaya ane (2) jJAnamaya. ajJAnayama sthiti eTale avikAsa kALa ane jJAnamaya sthiti eTale vikAsakALa. A vikAsakALa pachI mokSakALa Ave che. ajJAnamaya sthitinA sAta vibhAga karI tene sAta ajJAna-bhUmikAonA nAmathI oLakhAvyA che, jemake (1) bIjezrata, (2) jAgrata, (3) mahAjAgrata, (4) jAgratasvama, (5) svama, (6) svajAgrata, ane (7) suSamaka. 1. A pAMca cittomAM pahelAM be te anukrame rajoguNa ane tame guNanI bahulatAne lIdhe nizreyaprAptimAM heta thaI zakatAM nathI, eTaluM ja nahi, balake te UlaTo nizreiyasanAM bAdhaka che, jethI te yugekeTimAM gaNuMvA yogya nathI arthAta te be cittanI sthitiomAM AdhyAtmika avikAsa hoya che. vikSipta citta kyAreka kayAreka sAttvika viSayemAM samAdhi meLave che kharuM, paNa te samAdhi sAme asthiratA eTalI badhI hoya che ke jethI te paNa goTimAM gaNavA gya nathI. ekAgra ane niruddha e be ja citta vakhate je samAdhi hoya che te yAga kahevAya che. ekAgra citta vakhate je vega hoya che te saprajJAta ane niruddha citta vakhate je yoga hoya che te asaMprajJAta. juo pAtaMjaladarzana, pAda , sU 1 vyAsabhASya tathA vAcaspati mizranI TIkA. a. 2. (1) pahelI bhUmikAmAM aha-mamatva buddhinI jAgRti nathI hotI, mAtra tevI jAgRtinI bIja rUpe yogyatA hoya che, tethI te bIjAgrata kahevAya che. A bhUmikA vanaspati jevA zuka nikAsamAM mAnI zakAya. (2) bIjI bhUmikAmAM ahatvamamatva buddhi alpAze jAge che, tethI te jAgrata kahevAya che. A bhUmikA kITa, pataMga, pazu, pakSImAM mAnI zakAya. (3) trIjI bhUmikAmAM atya-mamatva buddhi vizeSa puSTa hoya che, tethI te mahA jAgrata kahevAya che. A bhUmikA manuSya, deva Adi nikAyamAM mAnI zakAya. (4) cothI bhUmikAmAM jAgrata avasthAnA ane rAjya-bhramane samAveza thAya che; jemake ekane badale be caMdra dekhAvA, chIpamAM rUpAnuM bhAna ane jhAMjhavAmAM pANInI buddhi. A hetuthI A bhUmikA jAgratasvani kahevAya che. (5) pAMcamI bhUmikAmAM nidrA vakhate Avela svaninuM jAgyA bAda je bhAna thAya che tene samAveza che, tethI te svana kahevAya che. (6) chaThThI bhUmikAmAM varSonAM varSo sudhI cAlu rahela svanane samAveza thAya che. A svapna zarIrapAta thAya chatAM paNa cAlu rahe che, tethI Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1016 ] darzana ane ciMtana jJAnamaya sthitinA paNa sAta bhAga karI tene sAta bhUmikAonA nAmathI oLakhAvyA che; jemake ( 1 ) zubhecchA, ( 2 ) vicAraNA, ( 3 ) tanumAnasA, (4) sattvApatti, ( 5 ) asasakti, ( 6 ) padArthobhAvanI, ane (7) tu gA.! sAta ajJAna bhUmikAomAM ajJAnanuM prAbalya hAvAthI te avikAsa kALamAM gaNAvI joI e; tethI UlaTuM sAta jJAna bhUmikAomAM kramazaH jJAnavRddhi thatI hAvAthI te vikAsakramanA kALamAM gaNAvI joIe. jJAnanI sAtamI bhUmikAmAM vikAsa pUrNa kalAe paheAMce che. tethI tyArabAdanI sthiti te meAkSakALa che. bauddha darzana bauddha sAhityanA maulika graMthaiA piTakanA nAme oLakhAya che. piTakamAM aneka jagAe AdhyAtmika vikAsanA kramanuM vyavasthita ane spaSTa vaNaeNna che. temAM vyaktinI cha sthitio karavAmAM AvI che. te A pramANe : (1) aMdhaputhujana, ( 2 ) kalyANaputhuna, ( 3 ) seAtApanna, ( 4 ) sakadAgAmI, ( 5 ) te svapnanagrata kahevAya che. (7) sAtamI bhUmikA gADha nidrAnI hoya che, jemAM jaDa jevI sthiti thaI jAya che ane karmAM mAtra vAsanArUpe rahelAM hoya che, tethI te suSupti kahevAya che. trIjIthI sAtamI sudhInI pAMca bhUmikAo spaSTapaNe manuSya nikAyamAM anubhavAya che. jIo yogavAsiSTha, utpatti prakaraNa 1, sa 117, 1, ( 1 ) huM mUDha ja zA mATe rahuM? have te zAstra ane sajjana drAsa kAMIka AtmAvalAkana karIza evI vairAgyapUrNAMka je icchA te zubhecchA. (2) zAstra ane sajjananA sa MsapUrvaka vairAgyAbhAsane lIdhe je sadAcAramAM pravRtti thavI te vicAraNA. (3) zubhecchA ane vicAraNAne lIdhe je iMdriyAnA viSayAmAM Asakti ghaTe che te tanumAnasA kahevAya che, kAraNa ke temAM saMkalpa vikalpa ochA thAya che. ( 4 ) traNa bhUmikAonA abhyAsathI citta sudhdhAMmAM paNa virati thavAthI satya ane zuddha evA AtmAmAM je sthiti thavA pAme che te sattvApatti, ( 5) pUrvanI cAra bhUmikAonA abhyAsathI ane samAdhinA asaMgarUpa pipAkathI evI avasthA thAya che ke jemAM cittanI aMdara nirutizaya AtmAnaMdanA camatkAra puSTa thayela hoya che te asasakti bhUmikA. ( 6 ) pAMca bhUmikAonA abhyAsathI pragaTa thayela AtmArAma sthitine lIdhe eka evI dazA prApta thAya che ke bAhya ne Abhya Mtara badhA padArthAnI bhAvanA chUTI jAya che. dehayAtrA phakta bIjAnA prayatnane laIne cAle che. te padArthobhAvanI bhUmikA, (7) cha bhUmikAonA abhyAsane lIdhe bhedabhAvatu bhAna bilakula rAmI javAthI je ekamAtra svabhAvaniSThA prApta thAya che te tugA, A sAtamI tu gAvasthA jIvamuktamAM hoya che. videhamuktanA viSaya tyArabAdanI turyAtIta avasthA che, jIo cAgavAsiSTha, utpatti pra0 sa0 118 tathA nirvANu pra0 sa120. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanemAM AdhyAtmika vikAsakrama [1017 aupapAtika, ane (6) arahA. jemAM pahelI sthiti e AdhyAtmika avikAsane kALa che. bIjI sthitimAM vikAsanuM phuraNa alpAMze ane avikAsane prabhAva savizeSa hoya che. trIjathI chaThThI sudhInI cAre sthitiomAM uttarottara AdhyAtmika vikAsa ja vadhatA jAya che ane te vikAsa chaThThI sthitimAM pUrNa kakSAe pahoMce che. tyAra bAda nirvANutatva prApta thAya che. A bauddha vicArasaraNInuM pRthakkaraNa karIe te ema kahI zakAya ke pahelI be sthitio e avikAsakALa che. trIjIthI chaThThI sudhInI cAra sthitio vikAsakALa che ane cha sthitio pachI nirvANukALa che. jaina darzana jaina sAhityanA prAcIna graMtha, je AgamanA nAmathI oLakhAya che, temAM sudhdhAM AdhyAtmika vikAsanA kama saMbaMdhI vicAre vyavasthita rIte maLI Ave che. temAM Atmika sthitinA cauda vibhAge karavAmAM AvyA che je guNasthAnane nAme oLakhAya che. te guNasthAne A pramANe : 1. (1-2) puthujana eTale sAmAnya manuSya, tenA aMdhaputhujjana ane kalyANaputhujjana evA be bhedo che. yathA- duve puthujjanA vuttA buddhanAdiccabaMdhunA / aMdho puthujjano eko kalyANeko puthujjano // -majhimanikAya, mULa pariyAya, suttavaNanA. A banemAM saMjanA (baMdhana) te daze hoya che, chatAM aMtara eTaluM ja ke pahelAne Aryadarzana athavA satsaMga prApta thayela nathI hotAM, jyAre bIjAne prApta thayela che. A baMne nirvANumArgathI parAmukha hoya che. (3) nirvANamAgane prApta thayelAnAM cAra prakAra che, jeNe traNa saMjanAne kSaya karyo hoya te tApanna. (4) jeNe traNane kSaya ane pachInI benuM zaithilya karyuM hota te sakadAgAmI. (5) jeNe pAMcane kSaya karyo hoya te aupapAtika, (6) jeNe daze sa yojanAne kSaya karyo hoya te arahA. setA5na vadhAremAM vadhAre sAta vAra manuSyalokamAM avatare che, tyAre bAda avazya nirvANa pAme che. papAtika brahmalokamAMthI ja nirvANa pAme che. arahA te sthitimAMthI ja nirvANa meLave che. daza yojanAo mATe juo aMguttaranikAya, pR. 17, kuTaTa 13 ane majhimanikAya tathA buddha, dharma ANi saMdha (marAThI) , 99. 2. guNasthAna-guNa eTale AtmAnI cetanA, samyakatva, cAritra, vIrya Adi zaktio sthAna eTale te zaktionI zuddhatAnI taratamabhAvavALI avasthAo. AtmAnA sahaja guNo vividha AvaraNathI saMsAradazAmAM AvRta che. jema jema Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1018 ] darzana ane ciMtana (1) mithyAdaSTi, (2) sAsvAdana, (3) samyaphamithyAdaSTi, (4) avirata samyagdaSTi, (5) dezavirati (viratAvirata), (6) pramasaMyata, (7) apramattasaMyata.(8) apUrvakaraNa (nivRtti bAdara), (9) anivRtti bAdara, (10) samasaparAya, (11) upazAMtamoha, (12) kSINameha, ( 13 } sAgakevalI, (14) ayogakevalI. prathama guNasthAna e avikAsaAvaraNenI viralatA ke kSayanuM pramANa jeTaluM vizeSa teTalI guNanI zuddhi vizeSa ane AvaraNanI viralatA ke kSayanuM pramANa jeTaluM ochuM teTalI guNanI zuddhi echI. A rIte Atmika guNonI zuddhinA prakarSa ke apakarSavALA asaMkhyAta prakAre saMbhave che, paNa sakSepamAM tene cauda bhAgamAM vaheMcI nAkhelA che, je guNasthAna kahevAya che. guNasthAnanI kalpanA mukhyatayA mehanIya karmanI viralatA ane kSayane AdhAre karavAmAM AvI che. mehanIya karmanI mukhya be zaktio che. pahelI zaktinuM kArya AtmAnA samyakatva guNane AvRta karavAnuM che jethI AtmAmAM tAtvika ruci ke satyadarzana thavA pAmatuM nathI. bIjI zaktinuM kArya AtmAnA cAritra guNane AvRta karavAnuM che, jethI AtmA tAvika ruci ke satyadarzana thayA chatAM paNa tadanusAra pravRtti karI svarUpalAma karI zakatuM nathI. samyaktvanI pratibaMdhaka evI mehanIyanI prathama zakti darzana mehanIya ane cAritranI pratibaMdhaka evI mohanIyanI bIjI zakti cAritramohanIya kahevAya che. A bemAM darzanamehanIya prabaLa che, kAraNa ke jyAM sudhI tenI viralatA ke kSaya na thAya tyAM sudhI cAritramehanIyanuM baLa ghaTatuM nathI. darzanamehanIyanuM baLa ghaTasyuM eTale cAritramehanIya krame krame nirbaLa thaI chevaTe sarvathA kSINa thavAnuM ja. samasta karyAvaraNamAM pradhAnatama ane balavattama mehanIya ja che. tenuM kAraNa e che ke jyAM sudhI mehanIyanI zakti tIvra hoya tyAM sudhI anya AvaraNe tIvra ja rahe che ane tenI zakti ghaTatAM ja anya AvaraNanuM baLa maMda thatuM jAya che. A ja kAraNathI guNasthAnanI kalpanA mehanIya karmanA taratamabhAvane AdhAre karavAmAM AvI che.. 1. juo samavAyAMga, 14 me samavAya. - 2. (1) je avasthAmAM darzana mehanIyanI prabaLatAne lIdhe samyaphatva guNa AvRta thayelo hovAthI AmAnI tattaruci ja pragaTI zakatI nathI ane jethI tenI dRSTi mithyA (satya viruddha) hoya che te avasthA mithyASTi. (2) agiyAramA guNasthAnathI patita thaI prathama guNasthAna upara AvatAM vacce bahu ja thoDA vakhata sudhI je avasthA prApta thAya che te avasthA sAsvAdana. AnuM sAsvAdana nAma eTalA mATe che ke temAM patane bhukha AtmAne tatvacine svalpa paNa AsvAda hoya che, jevI rIte miSTAnnanA bhajana bAda UlaTI thatI vakhate eka vilakSaNa svAda hoya che. A bIjuM guNasthAna patene mukha AtmAne ja heya che. (3) hIMcake hIMcatA mANasanI peThe je avasthAmAM AtmA delAyamAna hoya che, jene lIdhe te sarvathA satyadarzana karI zakato nathI ke sarvathA mithyASTinI sthitimAM rahI zakatuM nathI arthAta tenI saMzayaLa jevI sthiti banI jAya che, te avasthA samyakamizcAdaSTi. A guNasthAnamAM darzanamohanIyanuM viSa Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanemAM AdhyAtmika vikAsakrama [ 1019 kALa che. bIjA ane trIjA e be guNasthAnamAM vikAsanuM sahaja phuraNa hoya che, paNa temAM prabaLatA avikAsanI ja hoya che. cothAthI vikAsa kramazaH vadhatAM vadhatAM te chevaTe caudamAM guNasthAne pUrNa kalAe pahece che ane tyArabAda mokSa prApta thAya che. jaina vicArasaraNInuM pRthakkaraNa eTaluM ja karI zakAya ke pahelAM traNa guNasthAne e avikAsakALa che ane cothAthI caudamA sudhInAM guNasthAne vikAsa ane tenI vRddhine kALa che, tyArabAda mokSakALa che. - A prAcIna jaina vicArane haribhadrasUrie bIjI rIte paNa varNavyA che. prathama jeTaluM tIvra rahetuM nathI, paNa te heya che kharuM. (4) je avasthAmAM darzanamehanayanuM baLa kAM to bilakula zamI jAya che ke virala thaI jAya che, ane kAM to bilakula kSINa thaI jAya che jene lIdhe AtmA asadigyapaNe satyadarzana karI zake che. A avasthA aviratasamyagdaSTi. AnuM avirata nAma eTalA mATe che ke temAM cAritramehanIcanI sattA savizeSa hovAthI virati (tyAgavRtti) udaya pAmatI nathI, (5) je avasthAmAM satyadarzana uparAMta a9pAze paNa tyAgavRttino udaya thAya che te dezavarati, AmAM cAritramohanIyanI sattA avazya dhaTelI hoya che ane tenI kamInA pramANamAM tyAgavRtti hoya che, (6) je avasthAmAM tyAgavRtti pUrNa rIte udaya pAme che chatAM vacce vacce pramAda (khalana) saMbhave che, te pramattasayata. (7) je avasthAmAM pramAdane jarAye saMbhava nathI te apramattasaMcata. (8) je avasthAmAM pahelAM kyAreya paNa nahi anubhavela Atmazuddhine anubhava thAya che ane apUrva vidyAsa--Atmika sAmarthya pragaTe che te avasthA apUrvakaraNa. AnuM bIjuM nAma nivRtti bAdara paNa che. (9) je avasthAmAM cAritramehanIya karmanA zeSa rahela azone zamAvavAnuM ke kSINa karavAnuM kAma cAlatuM hoya che, te avasthA anivRttinAdara. (10) je avasthAmAM mehanIyane aMza lobha rUpe ja udayamAna hoya che ane te paNa bahu sUkSma pramANamAM, te avasthA sUkSmasaMparAya. (11) je avarathAmAM sUkSma lAbha sudhdhAM zamI jAya che, te uparAMta mehanIya.. A guNasthAnamAM darzanamehanIyane sarvathA kSaya saMbhAve kharo, paNa cAritramehanIcano te kSaya nathI hoto, mAtra tenI sarvAze upazAMti hoya che. Ane lIdhe ja mehano pharI udreka thatAM A guNasthAnathI avazya patana thAya che ane prathama guNasthAna sudhI javuM paDe che. (12) je avasthAmAM darzanamohanIya ane cAritramehanIcano sarvathA kSaya thaI jAya che te kSINumehanIya. A sthitithI patana saMbhavatuM ja nathI. (13) je avasthAmAM mohanA Atyaki abhAvane lIdhe vItarAga dazA pragaTavA sAthe sarvajJapANuM prApta thAya che te avasthA saga guNasthAna, A gurusthAnamAM zArIrika, mAnasika ane vAcika vyApAra hoya che. ethI Ane jIvanamukti kahI zakAya. (14) je avasthAmAM zArIrika, mAnasika, vAcika pravRttino paNa abhAva thaI jAya che te aga' guNasthAna. A guNasthAna chelluM che. tethI zarIrapAta thatAM ja tenI samApti thAya che ane tyAra bAda guNasthAnAtIta--videhamukti prApta thAya che. A mATe juo karmagraMtha bIje. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1020 ] darzana ane ciMtana teonA varNanamAM be prakAra chepahelA prakAramAM avikAsa ane vikAsakrama bannene samAveza karela che. avikAsa kALane teo oghadRSTinA nAmathI ane vikAsakramane sadaSTinA nAmathI oLakhAve che. saddaSTinA mitrA, tArA, balA, dIkA, sthirA, kAntA, prabhA ane parA evA ATha vibhAga kare che. A AThe vibhAgamAM uttarottara vikAsane krama vadhatuM jAya che. pahelI 1. juo gadaSTisamuccaya. 2, dRSTi eTale darzana athavA bedha. AnA be prakAra che. pahelAmAM sata zraddhAne (tAtvika rucine) abhAva hoya che jyAre bIjAmAM sata zraddhA hoya che. pahelo prakAra eAghadaSTi ane bIje yogadaSTi kahevAya che. pahelAmAM AtmAnuM valaNa saMsArapravAha tarapha ane bIjAmAM AdhyAtmika vikAsa tarapha hoya che. tethI yogadaSTi e saddaSTi kahevAya che. jema samegha satri, ameva rAtri samedha divasa ane amegha divasamAM anukrame aMtimaMdatama, madatama, maMdatara ane maMda cAkSuSa jJAna heya che. temAMya grahAviSTa ane grahamukta puruSanA bhedathI, bALa ane taruNa puruSanA bhedathI, tema ja vikRta netravALA ane avikRta netravALA puruSanA bhedathI cAkSuSa jJAnanI aspaSTatA ke spaSTatA taratamabhAve hoya che; tevI rIte e daSTinI dazAmAM saMsArapravAhanuM valaNa chatAM AvanA taratamabhAve zAna tAratamyavALuM hoya che. A e daSTi game tevI hoya teye te AdhyAtmika vikAsanI dRSTie asaddaSTi ja che. tyArabAda jyArathI AdyAtmika vikAsane AraMbha thAya che, pachI bhale temAM bAhya jJAna ochuM heya chatAM, tyArathI saddaSTi zarU thAya che, kAraNa ke te vakhate AtmAnuM valaNa saMsArabhukha na rahetAM me mmukha thaI jAya che. A saddaSTi (gadaSTi)nA vikAsanA tAratamya pramANe ATha bhede che. A ATha bhedomAM uttarottara bodha ane savizeSa jAgRti thAya che. pahelI mitrA nAmaka draSTimAM bedha ane vIryanuM baLa tRNAgninI prabhA jevuM hoya che. bIjI tArA daSTimAM chANanA agninI prabhA jevuM, trIjI balA daSTimAM lAkaDAnA agninI prabhA jevuM, cothI dIprA dRSTimAM dIvAnI prabhA jevuM, pAMcamI sthira dRSTimAM ratnanI prabhA jevuM, chaThThI kAntA dRSTimAM nakSatranI prajA jevuM, sAtamI prabhA daSTimAM sUryanI prabhA jevuM, ane AThamI para daSTimAM caMdranI prabhA jevuM hoya che. joke AmAMnI pahelI cAra daSTimAM spaSTapaNe jJeya AtmasvarUpanu saMvedana nathI hatuM, phakta chellI cAra daSTiemAM ja tevuM sadana hoya che, chatAM prathamanI cAra dRSTione saddaSTimAM gaNavAnuM kAraNa e che ke te sthitimAM AvyA pachI AdhyAtmika utkrAMtine mArga nizcita thaI jAya che. keganA yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNuM, dayAna ane samAdhi e ATha aMgone AdhAre sadaSTinA ATha vibhAge samajavAnA che. pahelI daSTimAM camanI sthiratA, bIjImAM niyamanI, ema anukrame ADamImAM samAdhinI sthiratA mukhyapaNe hoya che, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanemAM AdhyAtmika vikAsakrama [ 10ra. mitrA Adi cAra dRSTiomAM AdhyAtmika vikAsa hoya che khare, paNa temAM kAMIka ajJAna ane mehanuM prAbalya rahe che, jyAre sthira Adi pAchalI cAra dRSTiomAM jJAna ane nirmohatAnuM prAbalya vadhatuM jAya che. bIjA prakAranA varNanamAM te AcAryo mAtra AdhyAtmika vikAsanA kramanuM ja garUpera varNana karyuM che, te pahelAMnI sthiti varNavI nathI. yoganA teoe adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttikSaya evA pAMca bhAge karelA che. A banne prakAranAM varNane e prAcIna jaina guNasthAnakanA vicAranuM navIna paddhatie varNana mAtra che. Achavaka darzana ' A darzananAM svataMtra sAhitya ane saMpradAya nathI, tathApi tenA AdhyAtmika vikAsakrama saMbaMdhI vicAre bauddha graMthamAM sacavAI rahela che. joke 1. juo yoganiMdA 2. yoga eTale jenAthI mokSa prApta karI zakAya te dharmavyApAra, anAdi kALacakramAM jyAM sudhI AtmAnI pravRtti svarUpa-paramukha hAI lakSyabhraSTa hoya che, tyAM sudhInI tenI badhI kriyA zubhAzaya vinAnI hovAthI yogakaTimAM AvatI nathI. jyArathI tenI pravRtti badalAI svarUpe bhukha thAya che tyArathI ja tenI kriyAmAM zubhAzayanuM tatava dAkhala thAya che ane tethI tevo zubhAzayavALe vyApAra dharmavyApAra kahevAya che ane te pariNAme mekSajanaka heI yoga nAmane pAtra bane che. A rIte AtmAnA anAdi saMsArakALanA be bhAga thaI jAya che : eka adhArmika ane bIjo dhArmika, adhArmika kALamAM dharmanI pravRtti hoya te paNa te dharma khAtara nathI hotI, kevaLa "pakti" (lekarajana) khAtara hoya che. tethI tevI pravRtti dharmakaTimAM gaNavAyogya nathI. dharma khAtara dharmanI pravRtti dhArmika kALamAM ja zarU thAya che, tethI te pravRtti yoga kahevAya che. juo yoganiMda. 3. (1) jyAre thoDA ke ghaNuM tyAga sAthe zAstrIca tattvaciMtana hoya che ane maitrI, karuNAdi bhAvanAo vizeSa siddha thaI jAya che, tyAre te sthiti adhyAtma kahevAya che. (2) jyAre mana samAdhipUrvaka satata abhyAsa karavAthI adhyAtma vaDe savizeSa puSTa thAya che, tyAre te lAvanA che. bhAvanAthI azubha abhyAsa TaLe che, zubha abhyAsanI anukULatA vadhe che ane suMdara cittanI vRddhi thAya che. (3) jyAre citta phakta zubha viSayane ja AlaMbIne raheluM hoya che, ane tethI te sthira dIpaka jevuM prakAzamAna hAI sUma bodhavALuM banI jAca che tyAre te dhyAna kahevAya che. dhyAnathI dareka kAmamAM citta AtmAdhIna thaI jAya che, bhAva nizcala thAya che ane baMdhane viccheda thAya che. (4) ajJAnane lIdhe ISTa-aniSTarUpe kalpAyelI vastuomAMthI jyAre vivekane lIdhe iSTa-aniSTapaNAnI bhAvanA naSTa thAya che tyAre tevI sthiti samatA kahevAya che. (5) vAsanAnA saMbaMdhathI utpanna thanArI vRttione nimna niSedha kare te vRttikSaca. jue yogabiMdu che. 357 thI 365. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1022 ] darzana ane ciMtana saMpradAya na hovAthI te vicArone spaSTa khulAse te graMthamAM nathI jaNAta, tepaNa te vicAre jovA maLe che tevA saMgrahavA jarUranA che. AjIvaka darzana AdhyAtmika ATha pAyarIo mAne che. te A pramANe maMda, khiNA, padavImaMsA, ujugata, sekha, samaNa, jina ane panna. A AThamAM prathamanI traNa avikAsa ane pAchaLanI pAMca bhUmikAo vikAsakramanI jaNAya che. tyArabAda mekSikALa hovo joIe. -purAtattva pustaka 1 mAMthI uddhata. - 1. majhimanikA nAmanA prAcIna bauddha graMthanA sAma-jhaphalasutta prakaraNamAM AjIvaka saMpradAyanA netA maMkhalI rozALa ullekha che ane mULamAM tenA keTalAka vicAro ApelA che. A graMthanI buddhoSakRta sumaMgalavilAsinI TIkAmAM AjIvaka darzananI ATha pAyarIonuM varNana che, je A pramANe che: (1) janma divasathI sAta divasa sudhI garbhaniSkramaNajanya duHkhane lIdhe prANuM maMda (memuha) sthitimAM rahe che. A pahelI maMda bhUmikA. (2) durgatimAMthI AvIne je bALake janma lIdhelo hoya che te vAraMvAra rue ane vilApa kare che, tema ja sugatimAMthI AvI janma lIdhela bALaka sugatinuM smaraNa karI hAsya kare che. A khikA (kIDA) bhUmikA. (3) mAbApanA hAtha ke paga pakaDIne agara khATale ke bAjaTha pakaDIne bALaka jamIna upara paga mAMDe che, te padavImasa bhUmikA. (4) pagathI svataMtra rIte cAlavAnuM sAmarthya Ave che, te ujagata (jugata) bhUmikA. (5) zilpakaLA zIkhavAno vakhata te sekha (zaikSa) bhUmikA. (1) gharethI nIkaLI saMnyAsa lIdhela vakhata te samaNa (zramaNa) bhUmikA. (7) AcAryane sevI jJAna meLavavAne vakhata te jina bhUmikA, (8) prAjJa thayela bhikSu (jina) jyAre kAMI paNa nathI bela tevA nirlobha zramaNanI sthiti e panna (prAjJa) bhUmikA. A ATha bhUmikAonAM nAma ane tenI vyAkhyA buddhaSe Apela che. buddhaghoSanA vakhatamAM eTale I. sa. pAMcamA-chaThThA saikAmAM kadAca AjIvaka saMpradAya agara tenuM sAhitya DuM ghaNuM haze, te uparathI tene A nAmo maLyA haze, paNa eTaluM te spaSTa jaNAya che ke buddhaSanI A vyAkhyA yuktisaMgata nathI, kAraNa e che ke tenI e vyAkhyAmAM bALakanA janmathI mAMDI yauvanakALa sudhInuM vyAvahArika varNana che je AdhyAtmika vikAsa sAthe baMdhabesatuM nathI. tene kharo artha te saMpradAya pramANe che "haze te atyAre sAdhananA abhAve kahI na zakAya, paNa e bhUmikAonAM nAma ane temAM rahela AdhyAtmika vikAsanA kramane saMbaMdha vicAratAM ema jaNAya che ke A bhUmikAone janma sAthe karaze saMbaMdha nathI. te dvArA phakta ajJAnanI prabaLatAo ane jJAnanI kramazaH vRddhine ja bhAva sUcavavAne Azaya hoya tema jaNAya che. AnI puSTimAM eTaluM ja kahI zakAya ke Avaka darzana e prAcIna kALamAM zramaNapathamAMnuM eka khAsa darzana hatuM ane tene saMpradAya mATe hate. tevI sthitimAM tenA AdhyAtmika utkAntine lagatA vicAre anya zramapaMthane agara brAhmaNapaMthane maLatA hoya te vadhAre saMbhavita che. che. hanale potAnA uvAsaMgadasAonA anuvAdamAM bhA. 2 nA pariziSTanA pR. 23 upara buddhaSanA ukta vicAra ApyA che. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAratIya darzananI kALatatva saMbaMdhI mAnyatA [2] AryonI vicArazIlatAne abhyAsa karavA IcchanAre tenA vicAranI saraNa ane vicAranA viSaye tapAsavA joIe. aneka pratyakSa ane parokSa viSayomAM AryonI buddhi cheDI che. A lekhamAM te badhA viSaya uparanA teonA vicAranI neMdha levAne uddeza nathI. A ladhu lekha dvArA eTaluM ja pradarzana karavA dhArela che ke kALanA saMbaMdhamAM AryonA vicAra prAcIna samayamAM kevA hatA ane temAM vakhata jatAM kevuM ane keTaluM parivartana thayuM. vizvanI vividhatA ane kALatatva - jagatanI vividhatAnuM UMDANa buddhinA UMDANa karatAM ghaNuM che. tethI haju sudhI buddhi jagatanI vividhatAne pAra pAmI zakI nathI, paNa te pAra pAmavA te alakSita kALathI mathyA kare che. manuSyajAtinI buddhie aneka vividhatA sAthe e paNa vividhatA joI ke eka ja kSetra ke dezanI aMdara jude jude vakhate Rtubheda ane kAryabheda dekhAya che, bhinna bhinna dezamAM eka ja vakhate Rtubheda ane kAryabheda najare paDe che, eka ja dezamAM eka ja vakhate jAtajAtanAM phaLe ke anAjone pAka ekasarakho nathI AvatuM. hemaMta ane zizira RtumAM amuka jAtanAM phaLonI pradhAnatA hoya che, te vasaMta ane grISmamAM bIjI jAtanAM phaLonI, jyAre varSa ane zarada RtumAM kaI trIjI jAtanAM phaLAno utsava hoya che. eka vakhata juvAra, bAjaro vagere ghA khetarane zaNagAre che, tyAre bIjI vakhate ghauM, caNA vagere spardhAthI te kAma kare che. eka vakhate garama kapaDAMne letAM reke che, jyAre bIjI vakhate keTaleka vakhata khorAka sivAya calAvI zakAya, paNa kapaDAM sivAya calAvI zakAtuM nathI. eka vakhata evo hoya che ke jyAre medhanuM darzana vrata khAtara paNa durlabha hoya che, tyAre bIje vakhata evo paNa Ave che ke sUryadarzananA niyamavALAone keTalAka divaso sudhI tenuM darzana na thavAthI upavAsa karavA paDe che. A prAkRtika pheraphAranA mULa kAraNa tarIke atyAranA zodhake bhale tApakramanI nyUnAviktA ane vAtAvaraNanI bhinnatA svIkAre, paNa prAcIna Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1024] darzana ane ciMtana kALamAM ema manAtuM hatuM ke A dekhAtAM prAkRtika sthaLa ane sUkSma e badhAM parivartane mAtra tApakrama ke havApANInI bhinnatA upara ja avalabelAM nathI. te uparAMta paNa badhAM parivartananuM kAMI khAsa kAraNa hovuM joIe; enuM kAraNa mAnyA sivAya prAcIna kALanA lekanI buddhi parivartanene khulAso karI zakatI nahi, ane tethI ja jUnA jamAnAmAM kALatatva upara vicAra thavA lAge. A vicAra tatvajJAnamAM dAkhala thaye ane teNe matabhedanI aneka pAghaDIo paherI. bhAratavarSa tAtvika vicAra mATe prasiddha che; khAsa karIne parokSatatvane vicAra karavAmAM te te ekaluM ja che. eTale Aje ApaNe saMkSepamAM joIzuM ke kALanA saMbaMdhamAM bhAratIya tattvajJAna zuM kahe che. kALanA saMbaMdhamAM darzanabheda bhAratIya darzana mukhyapaNe traNa bhAgamAM vaheMcAya cheH vaidika, jaina ane bauddha . vaidika sAhityane mULa AdhAra veda ane upaniSado che. vedo ane upaniSadomAM tattvavicAraNanAM chUTAMchavAyAM bIja che, paNa temAM te vicAraNa e spaSTa, kramabaddha ane sayuktika darzanenuM rUpa prApta nathI karyuM. tethI ja ApaNe veda ke upaniSadamAMthI kALatatvane lagatI cakkasa mAnyatAo meLavavA azakta chIe. e mAnyatAo meLavavA darzanakALa tarapha AvavuM joIze ane dArzanika sAhitya tapAsavuM paDaze. vaidika darzananA sthUla rIte cha bhAga karavAmAM Ave cheH vaizeSika, nyAya, sAMkhya, ga, pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA. kALatatvanI mAnyatAne spaSTa samajavA mATe e che darzanonA be vargo karavA ucita che: pahelA vargane svataMtra kALatattvavAdI ane bIjAne asvataMtra kALatattvavAdIne nAme oLakhIzuM. (4) prathama vargamAM vaizeSika, nyAya ane pUrvamImAMsAne samAverA thAya che. 1. kauzItaki, chogya, bahadAraNyaka, zvetAzvatara, maitri Adi aneka upaniSadamAM aneka sthaLe prasaMge prasaMge "kALa' zabdane ulekha thayo che, te badhA prasaMge vAMcanAra ane vicAranArane A mAruM kathana spaSTa thaze, "kALa" zabdanA prayAganAM sthaLo mATe "upaniSadvAkyakA' je. 2. prathama vargamAM vaizeSika darzana sAthe nyAyadarzana ane pUrvamIsAMsAne rAkhavAnuM kAraNa e che ke te bane darzana prameyanA saMbaMdhamAM mukhyapaNe vaizeSika darzananI Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzananI kALatata saMbaMdhI mAnyatA [ 1025 (2) bIjA vargamAM bAkInAM traNa eTale sAMkhya, yoga ane uttaramImAMsAne mAnyatAnAM anumAna che. nyAyadarzanane pradhAna viSaya pramANacarcAne che, temAM prameyacarcA che kharI, paNa phakta te saMsAra ane mokSanA kAryakAraNabhAne samajAvavA pUratI che. (A mATe juo-ba mAmIraniyA thavuddhimatta:vRttiopatyamAvavA lAvavatu gamethama " nautamasUtra, sa. 1, bhA 1 jU, 5) samagra jagatanA pramenI carcAmAM te UtaryuM nathI. te bAbatamAM teNe vaizeSikanA siddhAte svIkArI lIdhA che. vaizeSika darzana mukhya paNe mtanA prameyonI carcA kare che. te carcA pramANacarcAnI pradhAnatAvALA nyAyadarzanane sarvathA mAnya che. A ja kAraNane lIdhe nyAya ane vaizeSika darzanamAM bheda krame krame ghaTate gayA che, ane tethI ja nyAyazAstra e nAma sAMbhaLatAM ja te bane darzane khyAlamAM Ave che. ukta bane darzanenA mULa sUtragraMtha upara tanna bhinna bhinna TIkAgraMtha hovA chatAM pAchaLathI keTalAka taiyAcikee evA nyAyaviSayaka graMtha racelA che ke jemAM vaizeSika darzananI prameyacarcA ane nyAyadarzananI pramANacarcAne saMgraha karI ane darzanenuM saMdhAna karI dIdheluM che. A jAtanA graMthomAM sauthI paheluM sthAna camaNinu che. tenA kartA gaMgeza upAdhyAya navInanyAyazAstranA sUtradhAra kahevAya che. moke gaMgeza upAdhyAyanA pahelAM paNa udayanAcAye kusumAMjali vamere pitAnA mAM vaizeSika ane nyAya bane darzananI mAnyatAnuM saMdhAna kareluM che, paNa te saMdhAna paripUrNa rUpamAM gaMgeza upAdhyAye ja kareluM hovAthI tenuM mAna teone ghaTe che. gaNeza upAdhyAya pachInA naiyAyikamAM ukta bane darzanenuM saMdhAna karI nyAya graMtha khanA tarkasaMgrahanA praNetA ennabhaTTa ane muktAvalinA racayitA vizvanAtha tarkapaMcAnana e prasiddha che. pUrvamImAMsA e uttaramImAMsAnuM pUrvAga ane niphTavatI darzana kahevAya che kharuM, paNa tenuM kAraNa e nathI ke te uttaramImAMsAnA prameyo svIkAratuM hoya. te prameyanA viSacamAM vaizeSika ane nyAyadarzanane ja mukhyapaNe anusare che. (udAharaNArtha tenI Idriya" saMbaMdhI A mAnyatA vAMco: tacca dvividham, bAhyamabhyantaraM ca / bAhyaM paJcavidhaM ghrANarasanacakSuratvakzrotrAtmakam / AntaraM tvekaM manaH / tatrAdyAni catvAri ca pRthivyaptejovAyuprakRtInItyakSapAdadarzanabadabhyAgamyante / zrotraM tvAkAzAtmaka tairabhyupagatam / vayaM tu 'dizaH zrotraM' iti darzanAd digbhAgameva karNazaSkulyavacchinnaM zrotramAcakSmahe / " bha. 1. pA. . adhi. 4, jU, 4, minisUtra-zAstrIvi. pUrvamImAMsA karmakAMDaviSayaka vaidika kRtionI vyavasthA ane u5patti karatuM hovAthI te jJAnapradhAna uttaramImAMsA (vedAMtadarzana)ne mArga sarala kare che. te ja kArathI te tenuM pUrvAga thA nikaTavatI darzana kahevAya che. prameyanI mAnyatAmAM te pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA vacce AkAzapAtALanuM aMtara che. e vAta bhUlavI na Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1026 ]. darzana ane ciMtana samAveza thAya che. a. (1)zarSika darzananA praNetA kaNada RSie kALatatvane aMge cAra sUtro racyAM che. temAM prathama sUtramAM kALatatvane svataMtra sthApita karavA keTalAMka liMge varNavyAM che. te kahe che ke amuka vyakti amuka vyaktithI jeSTha che agara kaniSTha che, tevI pratItinuM mukhya kAraNa tema ja vividha kAryomAM thatI yogapagha, cira ane kSipra pratItinuM mukhya kAraNa keI tatva svataMtra hovuM joIe. A svataMtra tatva te kALa. pachInAM traNa sUtromAM te RSi kALane dravyarUpa mAne che, nitya mAne che, eka mAne che ane sakaLa kAryonA nimittakAraNa tarIke oLakhAve che. (2) nyAyadarzananA praNetA gautama RSie, kaNAda RSinI peThe pitAnA paMcAdhyAyI sUtragraMthamAM koI paNa sthaLe kALatatvane siddha karavA ke tenuM svarUpa batAvavA kAMI paNa kahyuM nathI. tenuM kAraNa e che ke te trASi pitAnA darzanamAM pradhAnapaNe pramANunI ja carcA kare che, ane prameyanI bAbatamAM vaizeSikadarzanane anusare che; chatAM teoe eka sthaLe prasaMgavaza dizA ane joIe. pUrvamImAMsA AtmAnuM anekatva svIkAre che, paramANu vagere jaDa dravyane svataMtra mAne che ane mekSamAM taiyAyikonI peThe buddhi vagere guNene nAza ane AnaMdane abhAva mAne che. vAMce: " muktisvarUpam-kimidaM ? svastha iti, ye yAgamApAyino dhamA buddhisukhaduHkhecchA dveSaprayatnadharmAdharmasaMskArAstAnapadAya yadasya svaM naijaM rUpaM jJAnazaktisattAdravyatvAdi tasminnavatiSThata ityarthaH / yaditu saMsArAvasthAyAmavidyamAno'pyAnando muktAvasthAyAM janyata ityucyate tato janimatvAdanityo mokSaH syAt / " a. 1. pA. 1 adhi. 1.. . zAstrIvijhA upara rAmakRSNa praNIta yunitatte pUrI sitteji. tyAre vedAMtadarzana pradhAnapaNe eka ja AtmA agara brahmane vAstavika svIkArI, te sivAyanA sakala pramene mAtra mAyika kalpa che, ane mokSamAM akhaMDAnaMda mAne che. (1) bIjA vargamAM sAMkhya sAthe vegane rAkhavAmAM AvyuM che, te te samajAya tevuM che, kAraNa yogadarzana sarjAze sAMkhyadarzananA ja prameyo svIkAre che. te banne vacceno bheda phakta upAsanAnI ane jJAnanI gauNu-pradhAnatAne AbhArI che, paNa vedAMtadarzana, je prameyanI bAbatamAM sAMkhyathI bilakula juduM paDe che, tene sAMkhyadarzana sAthe rAkhavAnuM kAraNa e che ke AtmA Adi prameyonA svarUpanA viSayamAM te bane prabaLa matabheda chatAM kALanA viSayamAM te banne samAna che, 2 "aparasminnapara yugapacciraM kSipramiti kAla liGgAni // 6 // dravyala. nityatve vAyunA vyAkhyAte // 7 // tattvaM bhAvena |8|| nityeSvabhAvAdanityeSu bhaavaatrAne vAtrAti 1. " vairovijhana, a. 2. sa. 2. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya daranI kALatanya saMbaMdhI mAnyatA [ 107 kALane nimittakAraNarUpe varNavIema sUcana karyuM che ke teo kALatatvanA saMbaMdhamAM vaizeSikanI mAnyatAne maLatA che. (3) pUrvamImAMsAnA praNetA jaimini RSie pitAnAM sUtramAM kALanava saMbaMdhI koI paNa ullekha karyo nathI. tenuM kAraNa spaSTa che, ane te e ke teone mukhya uddezya karmakAMDaviSayaka vaidika maMtranI vyavasthA karavAne che. chatAM pUrvamImAMsAnA prAmANika ane samartha vyAkhyAkAra pArthasArathi mizranI zAstradIpikA uparanI TIkA yutinehaprapUraNa siddhAntacaMdrikAmAM paM. rAmakRSNa kALatatva saMbaMdhI mImAMsaka mata batAvatAM vaizeSikadarzananI ja mAnyatAne svIkAra karelo che. phakta teo vaizeSika darzanathI eTalI ja bAbatamAM judA paDe che ke vaizeSike kALane pakSa mAne che ane teo mImAMsakane mate kALane pratyakSa mAne che. 4. (1) sAMkhyadarzanamAM svataMtra ane mULa tava be che. prakRti ane puruSa. A be sivAya koI tatva te darzanamAM svataMtra svIkArAyela nathI. AkAza, dizA ane mana sudhdhAM sAMkhyadarzanamAM prakRtinA vikAre che. tethI te darzanamAM kALa" nAmanuM koI svataMtra tattva nathI. te darzana pramANe kALa e eka prAkRtika pariNamana mAtra che. prakRti nitya chatAM pariNamanazIla che. A sthaLa ane sUkSma jaDajagata prakRtine vikAra mAtra che. vikAra ane pariNAmanI paraMparA uparathI ja vizvagata badhA kALasAdhya vyavahAronI upapatti sAMkhyadarzananA mULa sUtramAMthI ja tarI Ave che.? (2) gadarzananA praNetA maharSi pataMjalie pitAnAM sUtramAM kALatattvanA svarUpanA saMbaMdhamAM svalpa paNa sUcana karyuM nathI, paNa te darzananA prAmANika bhASyakAra vyAsa RSie trIjA pAdanA bAvanamA sUtranI vyAkhyA karatAM prasaMge kALatatvanuM spaSTa svarUpa AlekhyuM che, je barAbara egadarzanamAnya sAMkhyadarzananA prameyane baMdhabesatuM che. te kahe che ke muhUrta, prahara, divasa Adi laukika kALavyavahAre buddhikRta che--kalpanAjanita che. te kalpanA kSaNenA buddhikRta nAnAmoTA vibhAgo upara avalaMbelI che. kSaNa e vAstavika che, paNa te mULa tavarUpe nahi; mAtra koI paNa mULa tattvanA pariNAmarUpe te satya che. je pari. 1. juo "hirAvAro vagere kara " , 2. mA. 1, sU. 22. 2. "nAsmAkaM vaizeSikA davadapratyakSaH kAlaH, kintu pratyakSa eva, asminkSaNe mayopalabdha ityanubhavAt / arUpasyA'pyAkAzavat pratyakSatva bhvissyaate|" a. 1, , 1, .i 5, . 5. 3. "zivarAtryi" sohacakana, ma. 2, . 12. Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128]: darzana ane ciMtana NAmane buddhithI paNa bIje vibhAga na thaI zake tevA sUkSmAtisUkSma pariNAmanuM nAma kSaNa che. tevI kSaNanuM svarUpa spaSTa karatAM kahe che ke-eka paramANune prathama pitAnuM kSetra cheDI bIjuM kSetra prApta karavAmAM jeTale vakhata vIte che te ja vakhatanuM arthAt paramANuparimANa dezanA atikramaNamAM lAgatA vakhatanuM nAma "kSaNe che." A rIte jotAM kSaNa e mAtra kviAnA avibhAjya aMzane saMketa che. yogadarzanamAM sAMkhyadarzanasammata jaDa prakRtitatva ja kriyAzIla manAya che. tenI kriyAzIlatA svAbhAvika hoI tene kriyA karavAmAM anya tatvanI apekSA nathI. tethI yogadarzana ke sAMkhyadarzana kriyAnA nimattakAra tarIke vaizeSikadarzananI peThe kALatatvane prakRtithI bhinna ke svataMtra nathI svIkAratA, e bAbata barAbara sAbita thAya che. (3) "uttaramImAMsA' darzana, vedAMtadarzana yA aupaniSadika darzananA nAme prasiddha che. te darzananA praNetA maharSi bAdarAyaNe kyAMya kALatatvanA saMbaMdhamAM spaSTa lakhyuM nathI, paNa te darzananA pradhAna vyAkhyAkAra zaMkarAcAryuM mAtra brahmane ja mULa ane svataMtra tattva svIkArI anya sUkSma ke dhULa jaDajAtane bhAyika agara te avidyAjanita sAbita karela che. tethI ja zAMkara vedAMtane siddhAMta saMkSepamAM eTale che ke "trama sarca kamithyA." A siddhAMta pramANe phakta kALane ja nahi, paNa AkAza, paramANu Adi tane paNa svataMtratA mATe sthAna ja nathI, joke vedAMtadarzananA anya vyAkhyAkAre rAmAnuja, niMbArka, madhya ane vallabha keTalIka muddAnI bAbatamAM zAMkara siddhAMtathI judA paDe che, paNa teonA matabhedanuM mukhya kSetra AtmAnuM svarUpa ane jagatanI satyatA ke asatyatA e che. kALatattva svataMtra nathI, te bAbatamAM vedAMtadarzananA badhA vyAkhyAkAra ekamata che. ra3. vaidika darzananI kALatatva saMbaMdhI mAnyatAo joyA bAda jaina darzana tarapha najara Ave che ane prazna thAya che ke jaina darzana svataMtra kALatatvavAdI che ke asvataMtra kALatatvavAdI ? Ano saMkSepamAM uttara eTale ja maLe che ke jaina darzanamAM svataMtra kALatatvanI ane asvataMtra kALatatvanI mAnyatAnA banne pakSe svIkArAyA che. joke vakhata jatAM jaina sAhitya hiMdustAnanA dareka bhAgamAM phelAyuM ane puSTa thatuM gayuM, paNa tenA utthAnanAM bIja pUrvadeza 1. A ja paramANunI gatine dakhale bavavanasAramAM AcArya kuMdakunda Apela che ane tene TIkAgraMthamAM te ja vAta spaSTa thayela che. juo a. 2, gAthA 46 Adi. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanenI kALata saMbaMdhI mAnyatA bihArAntargata magadha pradezamAM ja ropAyelAM. uparyukata vaidika cha darzanenA sUtrakAro paNa moTe bhAge magadhanI samIpanA mithilA dezamAM ja thayelA. jaina darzana ane vaidika darzananI mAtra kSetraviSayaka ja samAnatA nathI, paNa teonI samAnakAlInatA paNa nizcita che. A samAnakSetratA ane samAna kAlInatAne prabhAva jaina sAhityamAM upalabdha thatA kALatatva saMbaMdhI pUrvokta banne pakSothI vadhAre spaSTa thAya che. have ApaNe tapAsI joIe ke jaina darzananA prAcIna, madhyakAlIna ane arvAcIna sAhityamAM kALane svataMtra tatva mAnanAra ane na mAnanAra e be pakSe kyAM kyAM ulikhita thayela che. te uparAMta e paNa jevuM bAkI rahe che ke vaidika sAhityamAM svataMtra kALatattvavAdI pakSe ane asvataMtra kALatatvavAdI pakSe kALanuM jevuM jevuM svarUpa varNavyuM che, jene sAhityanA ukta banne pakSoe paNa tevuM tevuM svarUpa ja varNavyuM che ke temAM kaMI pheraphAra che? A banne praznone uttara ApyA pahelAM eka vAta khAsa jaNAvI devI yogya che, ane te e ke jaina darzananuM sAhitya vetAMbara ane digaMbara e be zAkhAomAM vaheMcAI gayuM che. jyAre zvetAMbara saMpradAyanA prAcIna, madhyakAlIna ane arvAcIna sAhityamAM kALatattvane lagatI uparyukta banne mAnyatAo maLe che, tyAre digaMbara saMpradAyanA prAcIna, madhyakAlIna ane arvAcIna sAhityamAM phakta kALane svataMtra tatva mAnanAra eka ja pakSa daSTigocara thAya che. zvetAMbara prAcIna sAhityamAM bhagavatI, uttarAdhyayana, vAbhigama, prajJApanA Adi AgamomAM kALa saMbaMdhI uparyukta banne pakSo ulikhita thayA che. digaMbarIya prAcIna sAhityamAM pravacanasAramAM svataMtra kALatattvano ekamAtra pakSa che. zvetAMbara madhyakAlIna sAhityamAM vizeSAvazyakabhASya, dharmasaMgrahaNI, tatvArthabhASyavRtti Adi graMthamAM ukta banne pakSo nirdiSTa 1. juo 2Ata 26, 3 4, 6. 34. 2. vAsthayana 28, mAthA 7-8, 3, 1, jhU. 2, 4. juo a0 2, gAthA 41, 47 vagere. 5. gAthA 26 tathA 2018, A graMtha jinabhadragaNu kSamAzramaNe racela che. teo haribhadrasUrinA pahelAM nikaTavatI thayelA manAya che. * 6, A graMtha AThamI-navamI zatAbdImAM thayela zrI, haribhadrasUrie racela che juo gA. 32 tathA malayagiri TIkA 7, juo a. 5. sU. 38-39, bhASyavyAkhyA zrI. siddhasenakRta Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1030] darzana ane ciMtana che. zikharIya madhyakAlIna sAhityamAM tattvArthanI traNa TIkAorI ( sarvothasiddhi, rAjavAti ka, zlokavAti ka), gAmbhaTasAra AdigraMthAmAM e pUrvokta eka ja pakSa jaNAya che. zvetAMbarIya arvAcIna sAhityamAM dravyaguNaparyAyane rAsa. ,4 yuktipramASa,5 lAkaprakAza Adi graMthAmAM ukta banne pakSo peASAcelA che. bIjo prazna kALatattvanA svarUpane lagatA che. vaidikadazanasvIkRta kALatattva sabaMdhI ukta banne pakSo jaina darzanamAM che, eTalA pUratuM e banne datAnuM sAmya chatAM svarUpanI khAkhatamAM jaina darzana vaidika darzanAthI bilakula judu paDe che. svarUpa saMbadhI aneka mAnyatA jaina sAhityamAM che. tenI vividhatA jotAM parAkSa viSayamAM manuSyanI buddhi kalpanAnAM kevAM citraNA Alekhe che, te vAta vadhAre sAbita thAya che. jyAre vairdika svataMtra kALapakSa kALane eka, vyApaka ane nitya mAne che tyAre jaina svataMtra kALatattva-pakSamAM cAra judI judI mAnyatAo che. pahelI mAnyatA kALane aNumAtra ane eka svIkAre che. bIjI mAnyatA pramANe kALa eka tattva chatAM manuSyakSetrapramANa che, aNu mAtra nahi. trIjI manyatA pramANe kALatattva eka che kharuM, paNa te aNumAtra nathI, manuSyakSetrapramANa paNa nathI, kintu lAkavyApI che. cothI mAnyatA pramANe kALatattva eka nahi paNa asaMkhya che, ane te badhAye paramANumAtra 1. A graMthane zvetAMbara, digaMbara ane soMpradAya pramANa tarIke ekasarakhI rIte svIkAre che. joke bane sapradAyamAM keTalAMka sUtreA ochAvattAM che ane parivartana paNa pAmyAM che. keTaleka sthaLe sUtramAM vizeSa bhinnatA nahAvA chatAM paNa ane sapradAyanA vyAkhyAkAra AcAryAe potapeAtAnI mAnyatA pramANe te te sUtrane judo judo a karyA che. tenA udAharaNa rUpe kALa sabaMdhI sUtreA uparanI eka sapradAyanA AcAryoe karela vyAkhyA jovA jevI che. 2. a. 5, sU. 39-40 uparanI traNa vyAkhyA. 3. jI. vakAMDa, 4, A graMtha gujarAtI bhASAmAM sattaramA--aDhAramA saikAmAM thayela upAcAya caze!vijayajIe racela che. temAM zvetAMbara ane ddigaMbara ane sa MpradAyAnI kALa saMbaMdhI samagra mAnyatA vicArapUrvaka vaNu vAyela che. A viSayanA jijJAsu mATe A eka ja graMthaparyApta che, juo " prakaraNaratnAkara' bhA, 1, gA, 10." * 5. A graMthamAM paNa zvetAMbara, diga Mbara ane sapradAyanI samagra kALa sakhadhI mAnyatAnu' eka prakaraNa che,tenA praNetA 7. mevijayajI che, te eka sArA vidvAna ane covijayajInA samakAlIna hatA. pa 6. A mAnyatA * yuktiprakhAdha mAM hovAnuM. smaraNa che. A vicAra lakhatI zvakhate te granya pAse na heAvAthI cAkkasa purAvA ApI zakatA nathI. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzananI kALatanava saMbaMdhI mAnyatA [ 1031 che. A cethI mAnyatA ekalA digaMbara saMpradAyamAM svIkRta che. bAkInI traNa mAnyatA zvetAMbara saMpradAyamAM pracalita che. - vaidika asvataMtra kALatattvapakSa mukhyatayA prakRtipariNAmane agara vedAMtanI daSTie mAyika vilAsane ke brahmavivartane kALa kahe che, tyAre jaina aravataMtra kALatattvapakSa cetana-acetana e bannenA pariNamanane kALa kahe che. sAMkhya ane yuga cetanatatvane kUTasthanitya mAnatA hovAthI temanA mata pramANe prakRtimAtra ja pariNAmI che A tethI ja temanA mata pramANe prAkRtika pariNAma ja kALa che. vedAMta daSTi anusAre jagata mAyika ane brahmane vivarta che, tethI tenI daSTie kALa e eka mAyAvilAsa agara te brahmavivarta che, paNa jaina darzana cetana-acetana bannene vAstavika ane pariNamI mAnatuM hevAthI tenA mata pramANe cetana acetana bannene paryAyapravAha kALa manAya che. 1 ja. bauddha darzananuM sAhitya vizeSa jovAmAM AvyuM nathI. je kAMI thoDuM jovAmAM AvyuM che te uparathI atyAre eTaluM ja kahI zakAya che ke baddha matathA kALa svataMtra tatvarUpe manAyela nathI. upasaMhAra Arya sAhityamAM upalabdha thatI kALatatvane lagatI mAnyatAonuM upara je saMkSepamAM varNana ApavAmAM AvyuM che, AzA che ke te varNana AryasAhityanA abhyAsIone alpAMze paNa upayogI thaze. * purAtatva pustaka mAMthI udadhRta. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmANya svataH ke parataH? [3] je viSaya bahu thoDAne paricita che te viSaya upara huM kema lakhuM chuM, e praznane khulAse prastuta lekhanI prastAvanAthI thaze. lagabhaga ATheka varasa pahelAM bhAvanagara AtmAnaMda sabhAmAM vidvAna kavi kAntanI sAthe pahelavaheluM maLavAnuM thayuM. te vakhate teoe mane je prazna prathama pUche ane meM je uttara Apela, tene ja thoDuM pallavita ane vyavasthita karI lakhI dauM te eka dArzanika vicAranI carcA ane kavi kAntanI yAdI ema be artha sare. kA mane "mAtaM praghaM" e kArikAnuM pAda samajAvavA kahyuM. Ane uttara nIce lakhuM te pahelAM ukta kArikAnI bAhya mAhitI ane tene viSaya jANI le vece che - sAhityadarpaNa ane gautamasUtravRttinA lekhaka baMgALI vidvAna vizvanAtha tapaMcAnana ( I. sa. satarama sake) nI racela kArikAvalI (athavA bhASApariccheda)nI 136mI kArikAnuM "pramAa na hato grAhya" e trIjuM pAda che. enI thoDI vyAkhyA te granthakAre pote ja potAnI muktAvali nAmaka TIkAmAM ApI che. mImAMsakadarzana prAmANyane svataH ya mAne che. tenuM nirAkaraNa naiyAyika matathI e pAdamAM kareluM che. enI dalIla tarIke tenuM zuM pAda saMcAnuttita:" Ave che. A kArikAnI vyAkhyA kAntanA praznanA uttaramAM meM ApI. A viSayanI pakSavAra mAnyatAo ane tenuM etihAsika mULa e be bAbate A lekhamAM mukhya jaNAvavAnI che, paNa te jaNAvyA pahelAM prastuta lekhamAM vAraMvAra AvanArA keTalAka zabdonI saMkSepamAM mAhitI ApavI ThIka gaNAze. (1) pramAtva = je jJAna yathArtha hoya te pramAM kahevAya che. jJAnanI yathArthatA (satyatA) e pramAd. (2) prAmANya = A sthaLe prAmANya ane pramAtva e baMne zabda ekArthaka hAI prAmANya zabdane artha paNa jJAnanuM kharApaNuM che. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmANya svataH ke parataH [ 1033 (3) svataH = je buddhimAM jJAnanuM bhAna thAya temAM ja jJAnanuM satyatva paNa bhAsita thAya che ema mAnavuM te svata (4) parata = jJAnanuM satyatva e jJAnane jANanAra buddhi karatAM judI buddhithI jaNAya che ema mAnavuM te parata. (5) abhyAsadazA = vAraMvAra paricayamAM AvavAnI sthiti. (6) abhyAsadazA = AnAthI UlaTuM. (7) vyavasAya = kaI paNa viSayanuM nizcayAtmaka jJAna. (8) anuvyavasAya = prathama nizcayane jANanAruM pAchaLanuM jJAna. (9) arthayiAjJAna = je vastuthI je prajane sAdhI zakAtAM heya, te vastunA jJAna pachI pravRtti thayA bAda tevAM prayojanano anubhava tha te artha kayAjJAna. (10) saMvAda = prathama jJAnathI viruddha na paDavuM te saMvAda. (11) visaMvAda = AthI UlaTuM. (12) pravartakajJAna = je jJAna pachI te jJAnanA viSayane grahaNa karavA athavA choDavA pravRtti thAya che te pravartakajJAna. svata ke parata nI carcAnuM atihAsika mULa vedanA saMhitA (maMtra) bhAga upara lekenI zraddhA daDha jAmI hatI ane tethI ja anukrame bhAgane upayoga karmakAMDamAM thavA lAge. jANe ke ajANya karmakAMDanAM vadhividhAne, jema dareka saMpradAyamAM bane che tema, jaTila ane zuSka thaI gayAM ane temAM vAstavika dharmAnubhavanuM tatva ghaTI gayuM. hiMsA sAmAnyarUpe adharma gaNAtI; te vedavihita thatAM dharmanuM kAraNa manAvA lAgI. A rIte kalyANanA jyotirmaya mArgamAM dhUmanuM AvaraNa joI karuNAmUrti pratibhAzIla ane svAvalaMbI ghaNuM mahAtmAonuM hRdaya kakaLI UThayuM. teoe te karmakAMDanI hiMsAne paNa adharmanA kAraNa tarIke jaNAvavA mAMDI ane vacce vedane prazna Avata teoe jaNAvyuM ke je veda sudhdhAM hiMsAnuM pratipAdana karatA hoya to tene kharA veda na mAnavA. AvI sthitimAM eka varga e UbhuM thayuM ke je hiMsAmaya yajJa ane tene Teko ApatI tione apramANa TharAvato hato, jyAre bIjo varga evo thaye je jarAye DhIluM Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1034 ] darzana ane ciMtana mUkyA sivAya dareka prakAranA yajJa ane samagra vedanuM pramANa sthApana karavA lAge. chevaTe pradhAna dharmazAstra tarIke lokemAM rUDha thayela vedanA prAmANyAprAmANyane ja prazna baMne vargo vacce carcAne mukhya viSaya thaI gaye. aprA. bhASya siddha karanAra varga ema kahe ke zAstrane racanAra puruSo hoya che. kaI kaI puruSa kadAca nirlobha ane jJAnI heya, paNa dareka kAMI tevA hotA nathI. tethI ekAda DAghaNuM svAthI ke DAghaNa ajJAnI purU dvArA zAstramAM evo bhAga paNa dAkhala thaI jAya che ke jene pramANa mAnavA zuddha buddhi taiyAra na thAya. bIjo varga ema kahe ke e vAta kharI che, paNa vedanI bAbatamAM te lAgu paDatI nathI. vedomAM te prAmANyanI zaMkA laI zakAya tevuM che ja nahiM; kAraNa e che ke puruSo vedonA racayitA ja nathI. tethI teonA ajJAna ke lebhane laIne vedamAM aprAmANya Ave ja kyAMthI ? AvI rIte vedanA prAbhaNya ane aprAmANyanI carcAmAMthI vedanA pauruSeya ane apauruSeyatvane vAda jAme. apauruSeyatvavAdamAM be phAMTA paDyA. baMnenI mAnyatAnuM samAnata e ke vedo pramANa che, temAM apramANa bhAga jarAye nathI, paNa baMnemAM eka matabheda janme. eka pakSa kahevA lAgyuM ke veda zabdarUpa hoI anitya che, tethI tene koI racanAra te he ja joIe. puruSo (sAdhAraNa chavAbhAo) sarvathA pUrNa na hovAthI vedone teonI kRti na mAnI zakAya, eTale sarvajJa IzvaranI racanArUpe vede manAvA joIe; jyAre bIjo pakSa kahevA lAgyo ke veda bhale zabdarUpa hoya, paNa veda e nitya che ane nitya eTale anAdisiddha. tethI vedane puruSonI ke IzvaranI racanA mAnavAnI jarUra nathI. A rIte pauruSeyatva-apauruSeyatvavAdamAM vedanA anitya ane nityatvane prazna paNa carcAvA lAgyA. vedanuM prAmANya mUMgA mee na svIkAranAra pakSa te tene pauruSeya ane anitya mAnate ja, paraMtu tenuM prAmANya svIkAranAra paNa eka pakSa tene anitya mAnate thayo. vedane anitya mAnI pramANa mAnanAra pakSa nityAvAdIne kaheto ke zAstranuM prAmANya tenA racanAranI pUrNatAne laIne che, tethI je veda keInI racanA na hoya te temAM prAmANya kevI rIte vaTAvI zakAya ? Ane uttara bIjA pakSe ApyuM ke prAmANya e parAdhIna nathI; parAdhIna te aprAmANya che. tethI je zAstro kAnAM racAyelAM hoya temAM aprAmANyane saMbhave khare, paNa vedate koInI racanA ja nathI, eTale temAM puruSaSanI saMkrAnti ane tajajanya aprAmANyane saMbhava na hovAthI vidanuM prAmANya svataHsiddha che. A rIte anukrame svataH-prAmANya ane parata -prAmANyanI kupanA janmI. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmAya svatake paratA? [ 1035 viSaya ane sAhityane kamika vikAsa pahelAM te uparanI kalpanA veda ane tene lIdhe mukhyapaNe zabda-pramANa nA pradezamAM hatI, paNa dhIre dhIre veda-nityatvavAdIe samagra pramANamAM te kalpanA laMbAvI ane kahyuM ke pratyakSa, anumiti ke anya koI paNa jAtanuM jJAna hoya te dareka svabhAvathI yathArtha hoya che. je AgaMtuka deSa na hoya te temAM aprAmANya AvatuM ja nathI. anityavAdIe paNa pitAnI kalpanAne laMbAvI kahyuM ke zAbdika jJAna hoya ke anya jJAna, darekamAM prAmANya kAMI svAbhAvika nathI, te te phakta kAraNanA guNathI Ave che-jevI rIte kAraNanA doSathI aprAmANya. A rIte za-pramANamAM janmelI svataH-paratanI kalpanA samagra pramANanA pradezamAM phelAI tevI ja rIte pahelAM svataH-paratanI vAdabhUmi mukhyabhAge prAmANyanI utpatti hatI; tene dhIre dhIre vikAsa thatAM prAmANyanI jJapti ane tenAM kAryo sudhI te vistarI. tethI atyAre svataH-paratanI carcA prAmANyanI utpatti, jJapti ane kAryanA viSayamAM joIe chIe. jema jema carcAnA viSayanI sImA vadhatI cAlI ane tenI vizadatA paNa thatI cAlI tema tema tenuM sAhitya paNa vikasyuM. ApaNe joIe chIe ke upaniSanA prAcIna jamAnAmAM ravataH-paratanI carcAnA zanuM nityatvaaniyatva" jevA keTalAka aMze mAtra chUTAchavAyA nirukta jevA granthamAM aspaSTa rUpamAM maLe che. krame tene vikAsa thate cAlyo, paNa cheka cothI-pAMcamI zatAbdI sudhImAM e carcAnuM sAhitya bahu nahatuM vadhyuM. svataH pakSamAM zabarasvAmInuM zAbarabhASya ane parataHpakSamAM bauddhAcArya dinnAganA, jainAcArya siddhasenanA tathA samaMtabhadranA pratye-eTaluM ja sAhitya tyArasudhImAM A viSayane lagatuM mukhyapaNe kahI zakAya, paNa kumArilanA blekavArtikamAM svataHpakSanI khUba carcA thatAM ja bauddha, jaina ane naiyAyike tenI viruddha UtarI paDyA. zAMtarakSitakRta tatvasaMgraha ane nAlaMdA vidyApIThanA tatranA adhyApaka kamalazIlanI (Azare I. sa. 750) te uparanI TIkA sivAya Aje saMskRta bauddha grantha ApaNuM sAme na hovAthI te vize mauna ja ThIka che. paNa jaina vidvAna vidyAnaMde pitAnI aSTasahastrI, blekavArtika Adi kRtiomAM tathA prabhAcaje pitAnI. prameyakamalamArtaka, nyAyakumudacaMdrodaya Adi kRtiomAM te vize jarAye kaMTALyA sivAya khUba lakheluM ApaNI sAme che. AvI carcAmAM taiyAyike te kuzaLa hoya ja, eTale teonuM sAhitya paNa te vize UbharAvA lAgyuM. dazamA saikA. daramyAna abhayadeve sanmatita uparanI pitAnI TIkAmAM svataH-parataH prAmANyanI. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -106] darzana ane ciMtana je carcA karI che ane temAM mImAMsaka, bauddha ane naiyAyikane granthane AdhAra lIdhe che, te jotAM te vakhate A viSayamAM dArzanika vidvAne keTaluM vadhAre rasa letA te jaNAI Ave che. dArzanikaziromaNi vAcaspati mizranI sarvatogAminI pratibhAmAMthI pasAra thayA bAda nyAyAcArya udayana ane navInanyAyanA sUtradhAra gaNeza tathA tenA putra vardhamAnanA hAthe A viSaya carcAya. tethI te viSayanuM sAhitya ghaNuM ja vadhI gayuM; chatAM je kAMI UNapa rahI hoya te mImAMsaka pArthasArathi mizranI zAstradIpikA ane vidvAna vAdidevasUrinA vizALakAya syAdvAdaratnAkare pUrI karI. atyAra sudhImAM svataH-paratanA sAhityanuM eka moTuM maMdira taiyAra thayuM hatuM. tenA upara tArkika gadAdhara bhaTTAcArye prAmANyavAda racI kaLaza caDhAvyA, ane jena tArkika yazavijaya upAdhyAye zAstravArtAsamuccaya uparanI pitAnI TIkAmAM A sAhityamaMdirane prAmANika upayoga karyo. A rIte aDhAramA saikA sudhImAM prastuta viSayane lagatuM jeTaluM sAhitya upalabdha che, tene vicAra karatAM jaNAya che ke madhyakALamAM dArzanika vidvAnonI A viSayamAM rasavRtti khUba vikasI hatI. enI puSTimAM vidyAraNyaviracita zaMkaradigvijayamAMthI maMDanamizranuM ghara pUchatAM eka bAIe zaMkarasvAmIne Apele uttara TAMke basa thaze? svataH pramANaM parataH pramANa kIrAGganA yatra giraM giranti / dvArasthanIDAntarasaMniruddhA jAnIhi tanmaNDanapaNDitokaH // . 8, kare. 6 svataH-parata nA dArzanika pakSenuM vargIkaraNa svataH prAmANya mAnanAra vargomAM phakta be ja darzane Ave cheH pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA. parataH prAmANya mAnanAra vargamAM jaina ane bauddha darzana uparAMta cAra vaidika darzane AvI jAya che nyAya, vaizeSika, sAMkhya ane yoga. upapatti veda upara thatA AkSepanuM samAdhAna ane kRtionI pUrvApara saMgati karavAnuM buddhisAdhya kAma jaiminIyadarzane lIdhuM, tethI teNe svataH pramANanI TUMkI ne Taca sarasa upapatti upasthita karI. vedAntadarzananuM kArya vyavasthita thayela vedamAMthI brahmanuM tAtparya batAvavAnuM hatuM, tethI te jaiminIyadarzananI svataH pramANanI kalpanAne carcA karyA sivAya mAnI le te svAbhAvika ja che. vedanA prAmANyamAM vAMdhe lenAra jaina ane bauddha darzanane parata prAmANyanI buddhigamya kalpanA raju karyA sivAya na cAle. tethI teone te pakSa paNa sahaja Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmANya svataHke paratA? [ 107 ja thaye. nyAya ane vaizeSika darzane tarkapradhAna haiI buddhigamya tarkane virodha na ja karI zake, tethI teoe parataH prAmANya pakSa svIkAryo, paNa tema chatAye. Izvarane vacce lAvI tenuM prAmANya sAcavyuM. sAMkhya ane yoga, e AkhA viSayamAM bahudhA nyAya ane vaizeSikane anusaratA hovAthI teone tethI judA pADI zakAtA nathI. A rIte dareka darzanane pakSa-bheda, potapotAnA sAdhya. pramANe, svataH-paratanI carcAmAM yogya ja che. baMne pakSakAranI mukhya dalIle ane tenuM tAtparya utpattiH utpattinA viSayamAM svatavAdInuM mukhya maMtavya e che ke jJAna je sAmagrI (kAraNasamUha) thI utpanna thAya che, te ja sAmagrIthI jJAnamAM satyatA paNa Ave che, arthAt jJAnanI satyatA mATe jJAnotpAdaka sAmagrI uparAMta, anya koI paNa kAraNanI apekSA nathI. AthI UlaTuM, jJAnanI asatyatA mATe jJAnotpAdaka sAmagrI uparAMta anya kAraNanI apekSA rahe che. te anya kAraNa deSarUpa samajavuM. jema aprAmANya e pitAnI utpattimAM jJAnotpAdaka sAmagrI uparAMta doSanI apekSA rAkhe che, tema prAmANya koI adhika kAraNanI apekSA nathI rAkhatuM. tethI ja jyAre jJAnotpAdaka sAmagrImAM doSa na hoya tyAre jJAna utpanna thavA sAthe ja prAmANya utpanna thAya che ane tethI te svataH utpanna kahevAvuM joIe. utpattimAM parataHvAdInuM kahevuM ema che ke jevI rIte aprAmANya e pitAnI utpattimAM deSarUpa adhika kAraNanI apekSA rAkhe che, tevI rIte prAmANya paNa adhika kAraNanI apekSA rAkhe ja che; A kAraNa te guNarUpa che. jema jJAnotpAdaka sAmagrImAM doSa na hoya te tajajanya jJAnamAM aprAmANya na AvI zake, tema tevI sAmagrImAM guNa na hoya te tajajanya jJAnamAM prAmANya paNa na AvI zake. doSa, je aprAmANyanuM khAsa kAraNa che, te ja bhAvarUpa padArtha hoI kAraNakeTimAM gaNI zakAya te guNa paNa kAraNakaTimAM gaNavA yogya che. guNane mAtra deSano abhAva kahIne tenuM nirAkaraNa karavuM yogya nathI; kAraNa ke, tema karIe te tethI UlaTuM ema paNa kahI zakAya ke deSa, je aprAmANyanuM khAsa kAraNa che, te paNa abhAvarUpa kema na hoya ? tethI ema ja mAnavuM yogya che ke guNa ane doSa baMne svataMtra che, ane tethI ja je sAmagrI sAthe guNa hoya to prAmANya ane doSa hoya te aprAmANya Ave che. mATe jema aprAmANya utpattimAM parataH tema prAmANya paNa utpattimAM. parataH manAvuM joIe. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1038 ] darzana ane ciMtana - mImAMsaka doSane bhAvarUpa mAnI tAvika mAne che ane tethI tenI kAraNa keTimAM gaNanA kare che, paNa guNane teo tAvika ke bhAvarUpa na mAnatAM mAtra deSAbhAvarUpa mAne che ane sAthe ja abhAvane turacharUpa mAnI tenI kAraNakaTimAM gaNanA karatA nathI, jyAre taiyAyika vagere parataHvAdIo guNane paNa deSanI peThe ja tAttvika mAnI kAraNakaTimAM le che. teo kahe che ke jema sukha-duHkha e baMne ekabIjAthI svataMtra che, nahi ke ekabIjAnA abhAvarUpe-joke ekanA sadbhAvamAM bIjAne abhAva hoya che, paNa tethI te baMne kAMI mAtra abhAvarUpa ja nathI-tevI rIte doSa ane guNanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM joIe. mImAMsaka matanuM tAtparya e che ke doSa e mAtra Agantuka che, je te na hoya te sAmagrIthI utpanna thatuM jJAna sahaja rIte ja zuddha janme. jyAre taiyAyika vagerenA matanuM tAtparya e che ke doSanI peThe guNa paNa AgaMtuka che ane tethI te sAmagrImAM hoya to ja prAmANya janme. jJAna " utpanna thatI vakhate prAmANya ane aprAmANya e banne rUpathI zUnya hotuM nathI; kAM te te aprAmANyayukta utpanna thAya che ane kAM to te prAmANyayukta utpanna thAya che. have je aprAmANyayukta utpanna thAya tyAre aprAmANyane doSAdhIna mAnI parataH mAnIe te prAmANyayukta utpanna thAya tyAre prAmANya guNAdhIna mAnI zA mATe parataH na mAnavuM ? mImAMsake mAtra eTaluM ja kahe che ke prAmANya e jJAnanuM sAhajika rU5 che. jyAre jJAna janme che tyAre temAM prAmANya svatasiddha hoya che. mAtra aprAmANya e jJAnanuM sAhajika rUpa nathI; tethI jJAna utpanna thayA pachI doSane laI temAM aprAmANya dAkhala thAya che. - jJaptiH ptimAM ravatAvAdIonuM kahevuM che ke jyAre jJAna bhAsita thAya che tyAre tenuM prAmANya paNa sAthe ja bhAsita thaI jAya che. jJAna ane tenA prAmANya bhAsa bhinna bhinna buddhimAM thatuM nathI, tema mAnavuM joIe. je bhinna bhinna buddhithI bhAsa mAnavAmAM Ave te anavasthA thAya. te evI rIte ke kaI paNa viSayanuM jJAna utpanna thayuM ane te vidita paNa thayuM; chatAM tenuM prAmANya te bIjA saMvAdaka jJAnathI ke artha kriyAjJAnathI mAnavuM paDe. have je jJAnane prAmANyagrAhaka mAnIe te paNa je satyarUpe nizcita na thayuM heya te pUrvajJAnanuM prAmANya zI rIte nizcita karI zake? je pote ja anizcita hoya te bIjAne nizcaya na karI zake. AthI prAmANyagrAhakarUpe mAnI lIdhela bIja jJAnanuM prAmANya nizcita karavA trIjuM jJAna ane tenuM prAmANya nizcita Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmAsvata ke parata? [134 karavA cothuM jJAna ema anukrame kalpanA vadhatAM anavasthAmAM ja pariNAma pAme. tethI ema ja mAnavuM gya che ke koI paNa viSayanuM jJAna utpanna thayA pachI. jyAre prakAzita thAya che tyAre tenI sAthe ja tenuM prAmANya paNa prakAzita thaI jAya che. A viSayamAM paratavAdInuM kahevuM che ke jema aprAmANya parate grAhya che, tema prAmANya paNa parate grAhya mAnavuM joIe. koI jJAna utpanna thayuM ane te mithyA hoya te tenuM ayathArthava kAMI te ja vakhate jaNAtuM nathI, paNa kAM to visaMvAda thavAthI ke pravRtti niSphaLa javAthI kAlAntare tenuM ayathAcaitva mAluma paDe che. tevI rIte yathArthatvanA saMbaMdhamAM paNa mAnavuM joIe. jJAna utpanna thayuM ane te bhAsita paNa thayuM, chatAM tenuM yathArthava saMvAda agara pravRttisAphayathI jaNavAnuM. Ama mAnatAM anavasthA thavAne bhaya rAkhavAnuM kAraNa nathI, kAraNa ke manuSyanI jijJAsA parimita hovAthI betraNa uparAupara thatAM jJAnanA prAmANya sudhI te laMbAya kharI, paNa ema ne ema te jijJAsA prAmANya na viSayamAM ja banI rahe ema banatuM nathI. bIjI vAta e che ke je prAmANyane jJAnanA nirNaya sAthe ja nirNata mAnI levAmAM Ave che je viSayane vAraMvAra jovAno abhyAsa na hoya te viSayanuM jJAna thatAM tenA prAmANya mATe je sadeha thAya che te saMbhavI na zake, kAraNa ke jJAna thayuM ke tenuM prAmANya nirNata thaI ja gayuM, pachI mAruM A jJAna satya che ke asatya evA saMdehane avakAza ja na rahe. tethI prAmANyane aprAmAyanI peThe parateya mAnavuM gya che. svataHvAdInuM valaNa pratyeka jJAnamAM eka sAmAnya niyama mAnI levA tarapha che. tethI te kahe che ke parataH-pakSamAM AvI paDatI anavasthA dUra karavA je paratakavAdIne kAI paNa jJAna svanirmIta mAnavuM paDe te pachI te ja rIte prathamanAM badhAM jJAnanuM prAmANya svatiya zA mATe na mAnavuM ? svataHvAdIno pakSa abhyAsadazAnA anubhavane AzarIne che; tethI te kahe che ke je viSaya jovA jANavAne bahu paricaya hoya te viSayanuM jJAna thatAM tenA pramANya mATe koIne kadI saMdeha thatuM nathI. tethI samajAya che ke paricita viSayanA jJAnanuM prAmANya jJAna sAthe ja nirNata thaI jAya che. have jJAnanuM svarUpa te eka ja prakAranuM hoya che tethI abhyAsa ke anabhyAsavALA dareka sthaLonAM jJAnanA prAmANyanA saMbaMdhamAM eka ja niyama mAnI le ghaTe che. AthI UlaTuM, paraMtaHvAdIne Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1040 ] darzana ane ciMtana pakSa cittavyApAranA anubhava upara avalaMbele che. te kahe che ke dareka jJAnanA prAmANyamAM kaMI saMdeha thatuM nathI. jyAM sa deha na thAya tyAM svagrAhya che ja, tethI anavasthAne avakAza nathI; paNa eka jagyAe saMdeha na thavAthI. svagrAhya mAnIe eTale te pramANe jyAM saMdeha thatuM hoya tyAM paNa svato. grAhya mAnI levuM e anubhavaviruddha che. je viSaya jANavAne bahu paricaya nathI hato tenuM jJAna thatAM veMta tenA prAmANyanI bAbatamAM jarUra saMdeha thAya che. tethI mAnavuM joIe ke tevA sthaLamAM prAmANya svato grAhya nathI. jJAna : A viSayanI carcAno vikAsa thatAM svataH-paratanI carcA prAmANya. mAMthI AgaLa vadhI kevalajJAnamAM UtarI. svatavAdIomAM traNa pakSa paDyA. eka ema mAnato ke jJAna svaprakAza hoI pote ja potAne jANe che. A pakSa gara (prabhAkara) ne che. bIjo pakSa bhaTTa ( kumArila)no che. te ema mAnata ke jJAna svaprakAza te nathI, paNa paraprakAzya eTale anya jJAna dvArA pratyakSa karavAgya paNa nathI, mAtra parokSa heI anumiti dvArA jANI zakAya che. trIjo pakSa murAri mizrane che. te taiyAyikonI peThe ema mAnate ke jJAnanuM pratyakSa thAya che, paNa te svaprakAza nathI. pazcAdbhAvI anuvyavasAyajJAna dvArA pUrva jJAnanuM pratyakSa thAya che, A traNe pakSo ke jJAnanA svarUpamAM ekamata nathI, chatAM teo mImAMsaka hoI svata: prAmANya pakSane vaLagI rahI potapotAnI jJAnasvarUpanI kalpanAmAM paNa svataHprAmANyane ghaTAvI le che ane tethI ema kahevuM joIe ke A traNa pakSa pramANe jJAna yA te svadrArA gRhIta thAya yA amiti dvArA yA anuvyavasAya dvArA, paNa jyAre te jJAna gRhIta thAya tyAre tenuM prAmANya paNa tenI sAthe ja gRhIta thaI jAya che. kArya : kAryanA viSayamAM banne pakSane Azaya jaNAvyA pahelAM prAmANya ane tenuM kArya e be vacce zuM antara che te jANavuM joIe. prAmANya eTale viSayane vAstavika rUpamAM grahaNa karavAnI jJAnanI zakti, ane kArya eTale e zakti dvArA prakaTate viSNune yathArtha bhAsa. A kAryane ghaNIvAra pramANanuM kArya paNa kahevAmAM Ave che. kAryanA viSayamAM svataHvAdI kahe che ke pitAnI sAmagrI uparathI pramANu utpanna thayuM ke lAgavuM ja koInI apekSA rAkhyA sivAya te pitAnuM pUrvokta kArya kare che. Ama mAnavAmAM teo evI dalIla Ape che ke je potAnuM kArya karavAmAM pramANane kAraNaguNonuM jJAna agara saMvAdanI apekSA rAkhavI paDe te jarUra anavasthA thaI jAya. tyAre Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAmANya svatA ke parataH ? [ 1041 paratavAdI kahe che ke pramANe potAnuM kArya karavAmAM saMvAdanI apekSA rAkhe ja che, ane tema chatAM anavasthAne jarAye bhaya nathI. kAraNa e che ke saMvAda eTale arthajhiyAjJAna. A jJAna phalarUpa heI te bIjAnI apekSA sivAya ja svataH nirNata ane svataH kAryakArI che. pravartaka jJAna pitAnuM kArya karavAmAM arthakiyAjJAnanI apekSA rAkhe, tethI ardhaphiyAjJAnane paNa potAnA kAryamAM anya tevA jJAnanI apekSA rAkhavI joIe e ekAMta nathI. khAsa muddo te e che ke jJAnanuM kArya mAtra arthanuM bhAna prakaTAvavuM eTaluM ja che. have jyAre pramANanA kAryamAM jJAnasAmAnyanA kArya karatAM vAstaviktAno umero thAya che tyAre eTaluM mAnavuM joIe ke pramANanA kAryamAM dekhAtI A vizeSatA keI kAraNane lIdhe AvelI hovI joIe. te kAraNe e ja saMvAda. tethI pramANanuM kArya paNa parataH mAnavuM ghaTe. A banne pakSanI mAnyatAne AdhAra jJaptinI peThe che, eTale ke svatapakSanI AvRtti eka kaI sArvatrika niyama evA tarapha che tethI te dareka jJAnane svataH kAryakArI mAnI le che, jyAre parata pakSanI manovRtti anabhavane sAme rAkhI cAlavA tarapha che. tethI te koI eka niyamamAM na baMdhAtA jyAM jevo anubhava thAya tyAM tevuM mAnI le che. -kAntamAlA, 1924. Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM dArzanika tattvajJAna [4] bhAratanI zAna samRddhi bahu jUnA vakhatathI jANItI che ane apAra che. te aneka jAtanI che. e jJAnasamRddhinI aneka zAkhAomAM eka ja zAkhA A vidyAnA abhyatthAnakALamAM haju paNa evI rahI che ke jenI bAbatamAM pazcimIya vicArakonI dRSTi paNe bhArata tarapha rahe che. e zAkhA te dArzanika vidyAnI zAkhA. bhAratIya darzanavidyAnI traNa pradhAna zAkhAomAM vaidika zAkhA laIe, ane tene pahelethI TheTha sudhInA sAhityanI racanAnA pradeza tarapha najara pheMkIe te ApaNane jaNAze ke vaidika darzana sAhityanI racanAmAM gujarAtane phALo pahelethI Aja sudhI nathI ja, veda, upaniSado, sUtra, bhALe, TIkAo ane prakaraNa che ke iMDapa-e badhAMnI racanAmAM paMjAba, brahmAvarta, kAzI, mithilA, dakSiNa, baMgALa ane kAzmIra janapada vagerene hise che, paNa ekAda saMdigdha apavAdane bAda karIe to e racanAomAM gujarAtane phALo najare nathI ja paData. bauddha piTano udgama te magadhamAM thaye. enuM saMskRta saMskaraNa ane pachInuM dArzanika sAhitya hindustAnanA badhA bhAgamAM jagyuM. gujarAtamAM janmeluM bauddha sAhitya karyuM ane keTaluM che ene spaSTa nirNaya kare atyAre kaThaNa che, chatAM emAM jarAye zaMkA nathI ke sAtamA saikA pahelAM ane tyAM sudhInA je moTA moTA bauddha maThamAM guNamati, sthiramati jevA asAdhAraNa vidvAna bhikSuke rahetA hatA ane bhaNAvatA tyAM bauddha sAhitya avazya racAyuM hatuM. badhicaryAvatAra jevA viziSTa graMthanI racanA kAThiyAvADamAM (saurASTramAM) ja thayAnuM kalpAya che. AvI sthiti chatAM gujarAtane zaramAvA ke saMkocAvA jevuM kazuM ja nathI. tenuM kAraNa e che ke teNe jaina dArzanika sAhityanI racanAmAM moTAmAM meTa phALo Ape che. ApaNe jANIe chIe ke mULamAM to jaina darzananuM sAhitya bauddha darzananA sAhityanI peThe magadhamAM ja janma pAmeluM, paNa pachInA Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM dArzanika tatvajJAna ( 103 kALamAM tenI racanA dakSiNa ane uttara hindusthAnamAM thatI gaI ane chellAM paMdara varSano itihAsa spaSTa kahe che ke jaina darzananA pradhAnatama sAhityanI racanA, tenI puravaNI ane tene vikAsa e badhuM gujarAtamAM ja thayuM che. gujarAte mAtra jaina darzananA sAhityane janmAvI ke vikasAvIne ja saMtoSa nathI mAnya, paNa eNe te pitAnI khoLImAM judA judA prAMtomAM janmelA ane UcharelA kImatI sAhityane bahu kALajIthI saMbhALI rAkhyuM che ane tethI ja keTalAye apUrva ane durlabha graMtha te ekamAtra gujarAtanA khUNekhAMcarethI ja atyAre paNa jaDI Ave che. darzana sAhityane utpanna karavAnI, rakSavAnI ane sAcavavAnI gauravagAthA TUMkamAM ATalI ja che, paNa e sAhitya eTale pAkRta, pAli ane saMskRta bhASAmAM lakhAyeluM sAhitya eTaluM ja. jyArathI ukta bhASAo bolacAlamAMthI lepa pANI ane vidvAnonA paThana-pAThananI ja bhASA rahI, mAtra zAstrIya bhASA tarIke ja eno upayoga rahyo ane e bhASAomAM vastu vicAravAno pravAta ocho thaI gaye ane tenI jagyAe tenI bIjI lekabhASArUpa putrIo AvI, eTale ke bhASAyuga zarU thaye, tyArathI e lekabhASAomAM darzana-sAhitya keTaluM gujarAtamAM racAyuM che agara te saMskRta AdimAM prathama racAyela darzana-sAhityane gujarAte potAnI cAlu bhASAmAM keTaluM utAryuM che e prazna upasthita thAya che. bauddha saMpradAya te kyAranoya lepa pAmela hovAthI mAtra gujarAtamAM ja nahi paNa anya prAMtimAM sudhdhAM tenA sAhityanI lokabhASAomAM racanA thAya enI zakyatA ja rahI na hatI. paNuM jAgatA ane romera patharAyelA vaidika saMpradAyanA dArzanika sAhitya vize paNa gujarAtane lekabhASAmAM phALe taddana sAdhAraNa ja gaNAya. narasiMha mahetA, mIrAMbAI, dAdu, akho ke svAmInArAyaNa saMpradAyanA keTalAka sAdhuo vagere, jeo mukhyapaNe bhakta ja hatA, temaNe potAnI bhaktinI ajaba dhUnamAM prasaMgavaza je tAtvika vicAre lekabhASAmAM mUkyA che tene bAda karIe to gujarAtamAM lakhAyele saMgIna ane vyavasthita vaidika tatvajJAnano grantha ApaNe bhAgye ja meLavI zakIzuM. jainonI jAhojalAlI gujarAtamAM ghaNuM lAMbA kALathI cAlI Ave che. te saMpradAyanA tyAgIo paNa seMkaDonI saMkhyAmAM gujarAtamAM pahelethI ja thatA ane rahetA AvyA che. temaNe navI navI kRtiothI jJAnabhaMDAra bharI kADhyA che. tema chatAM te te samayanI cAluM gujarAtI bhASAmAM teoe tatvajJAnanA prakADa ane UMDo graMtha saMskRta-prAkRta bhASAnI peThe lekabhASAmAM ja rahyA hoya ema Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] darzana ane ciMtana bhAgye ja kahI zakAya. be cAra apavAdabhUta kartAone bAda karIe te. badhA lekhakenI mukhya pravRtti bhASAyugamAM paNa saMskRta ane prAkRta bhASA tarapha ja rahI che. leke upara zAstrIya bhASAone prabhAva ane pratiSThA eTalAM badhAM paDelAM ane jAmI gayelAM ke te ja bhASAomAM lakhanAra teonI dRSTimAM vidvAna gaNAtA ane tethI ja lekhake jANe-ajANe pracalita lekabhASA cheDI zAstrIya bhASAomAM lakhavA prerAtA. AnAM ISTa karatAM aniSTa pari me vadhAre AvyA che. saMskRta ane prAkRta bhASAnI sAcavaNuM ane khIlavaNa ISTa pariNAmamAM gaNue to paNa aniSTanuM palluM bhAre ja rahe che, e vAta nIcenA muddAo samajanAra kabUlyA vinA nahi rahe. (4) mAtRbhASA ane bolacAlanI bhASAmAM ja karAte vicAra UDe, vyApaka ane phuTa hoI zake e siddhAMta pramANe vicAra eka bhASAmAM ane lakhavAnuM bIjI bhASAmAM levAthI vicAra ane lekhana vacce asAmaMjasya. ' (4) zAstrIya bhASAomAM vicAre lakhavAthI sAdhAraNa lekemAM tenI bahu ja ochI pahoMca ane je thoDoghaNe praveza thAya te paNa saMdigdha ane pAMgaLe. je loke zAstrIya bhASA na jANavA chatAM pratibhAzIla ane jijJAsu hoya tevA vicAra taraphathI tattvajJAnanA vikAsamAM ochAmAM ocho phALe ane teTalA ja pramANamAM lokabhASAnI ochAmAM ochI khIlavaNI. pariNAme tattvajJAna ane cAlu bhASAmAM jIvaMtapaNuM ochuM, navanavApaNuM ochuM ane jUnA vArasA upara nabhavApaNuM dhaNuM. vartamAna samayane vicAra karIe te to pahelAM te vicAranI piSaka bhUmikA TUMkAmAM vicArI jaIe, ane te mATe mAtra keTalAka muddAo prazna rUpamAM ja pahelAM mUkI daIe: (4) jIvanamAM tattvajJAnane lagatA vicAronuM sthAna che ke nahi ? manuSyavRtti svAbhAvika rIte ja tattvajJAnanA pradeza tarapha DhaLe che ke nahi ? tatvajJAna meLavavAnI taka te zodhe che ke nahi? ane saraLa rIte prApta thaI hoya te tene te pasaMda kare che ke nahi ? () mAtra puruSavarga ane temAM mAtra zikSiNavarga ja tatvajJAnamAM rasa le che ke strIvarga - ane bIjA sAdhAraNa kaTinA dareka jaNa tatvajJAnane samajavAnA adhikArI hoya che ane teo paNa te bAbatamAM rasa le che? (1) videzI bhASA, zAstrIya bhASA ane paraprAMtanI bhASAmAM gUMthAyela Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtI bhASAmAM dArzanika tatvajJAna [ 1045 vicAre samajavA ane tene pacAvavA e sahaja che ke mAtRbhASAmAM mukAyelA vicAre ane te mAraphata maLatuM jJAna samajavuM ane jIvanamAM utAravuM sahaja che ? () khAsa viziSTa varga ja ane temAMye bahu ucca keLavaNI pAmelA vividha bhASAnA abhyAsIo ja tatvajJAna vize vicAra karI zake ane navanavA prazno upara pitAnA vicAre jaNAvI zake tema ja tene vikAsa karI zake ke aneka bhASAo na jANanAra ane mAtra mAtRbhASAmAM bolanAra mANasamAM paNa enI pratibhA saMbhave kharI ke jethI viziSTa vidvAno jeTale ja teo vicAramAM navo phALo ApI zake ? (4) cAlu bhASAnI bhUmikAnA tatvajJAnamAM vicAranuM kheDANa ane phelAvo thavAthI bhASA samRddhi ane tenuM sAmarthya vadhe che ke nahi ane jJAnanI badhI zAkhAone vizeSa vyApaka banAvavA evI bhASAnI samRddhi tathA zakti jarUranAM che ke nahi ? uparanA badhA asti-nAstirUpa praznone uttara hAmAM ja Avato hoya ane ubhaya pakSarUpa praznano uttara bIjA pakSanA svIkAramAM ja AvatA hoya, te ema svIkAryA sivAya kadI cAlI ja nahi zake ke gujarAtI bhASAmAM bIjI jJAnazAkhAonI peThe tattvajJAnanI zAkhAne khUba kheDavI. have joIe ke e zAkhAne gujarAtI bhASAmAM kheDavI eTale zuM? ane tyAra pachI ApaNe jeNuM ke A zAkhA vartamAna gujarAtI bhASAmAM keTalI kheDAI che. eTale ApaNuM kartavya spaSTa thaI jaze. (1) hajAro varSanAM tapa ane ciMtanane pariNAme ApaNuM pUrva ja RSio ane vidvAnoe je tattvajJAnanA pradezamAM anekavidha ane aneka bhASAomAM ApaNane vAraso Apyo che te samagra vAraso saraLa ane zuddha gujarAtI bhASAmAM yathArtha paNe utArA ane mULa pAribhASika zabdonI spaSTa vyAkhyA ApI te zabado cAlu bhASAmAM sugama ane subodha rIte mUkavA. (2) prAcIna tattvajJAnanA mahattvapUrNa pratyeno prAmANika anuvAda ane pheTana uparAMta tenA sArabhUta TUMkA mananIya nibaMdhe gujarAtImAM lakhavA, jemAM vivecakadRSTi ane tulanAdaSTi niSpakSapaNe kAma karatI hoya. (3) samagra bhAratIya tatvajJAnanI zAkhAone pahelethI TheTha sudhI Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1046 ] darzana ane ciMtana ItihAsa gujarAtImAM taiyAra karo ane tevI ja rIte tatvajJAnanA pradezamAM thayelA viziSTa vidvAnonAM prAmANika jIvane AlekhavAM. (4) bhAratIya tatvajJAnamAM mukhyapaNe keTalA viSaye sparzayelA che ane eka eka viSayane aMge bIjA upaviSayo keTakeTalA che tenI noMdha karI pratyeka viSaya para tatvajJAnanI badhI zAkhAo zuM zuM mAnyatA dharAve che tene tulanAtmaka itihAsa gujarAtImAM utAra. (pa) bhAsta bahAranA pradezamAM pahelethI atyAra sudhI tattvajJAna vize je je ciMta thayAM hoya temAMthI mahatvapUrNa bhAga svarUpa, tulanA ane ItihAsarUpe zuddha ane saraLa gujarAtImAM utAro ane e rIte bhAratIya tatvajJAnane Itara dezanA evA vicAra sAthe sarakhAvavAne mArga saraLa karI mUke. (6) je viSaye bhAratIya tatvajJAnamAM AvyA na hoya athavA e. cacAyA hoya athavA to aspaSTa carcAyA hoya ane pazcimI tatvoe ene. vicAra UMDe tema ja spaSTa karyo hoya to tevA viSayonI yAdI karI te dareka viSaya paratve je je itara dezamAM lakhAyuM hoya te yathArtha paNe gujarAtImAM utAravuM, jethI ApaNe vAra vadhAre samRddha karavAnI sagavaDa maLe. (7) bhinna bhinna kakSAnA abhyAsIo mATe saMpUrNa mAhitIvALI prastuta viSayaka paDIo taiyAra karavI. upara je mahAna kAryo batAvavAmAM AvyAM che tene TUMkamAM tattvajJAnanuM kheDANa kahI zakAya. have je A kheDANa Avazyaka hoya ane bhAvi vizALa kheDANa mATe khAsa jarUranuM hoya to have e jovuM prApta thAya che ke ApaNI cAlu gujarAtI bhASAmAM kheDANa keTaluM thayeluM che. paheluM bauddha tattvajJAna laIe. adhyApaka kosAMbIjInAM nAnAM nAnAM betraNa pustake bAda karIe to te saMpradAyanuM gujarAtI sAhitya kazuM ja nathI, jyAre e saMpradAyanuM prAcIna sAhitya ghaNuM agatyanuM ane vizALa che. jene saMpradAyanAM tattvajJAnaviSayaka sarvasparzI grantha te gujarAtImAM nathI ja. jUnI gujarAtImAM e saMpradAyanA mULa Agamo uparanA graMtha che, je Aje kAryasAdhaka nathI. cAluM jamAnAnI vikasita bhASAmAM thayelA e saMpradAyanA AgamAnuvAda mAtra gaNyAgAMThayA che. jUnI gujarAtImAM lakhAyelA keTalAka mahatvapUrNa tatvajJAnanA prathe che, te paNa paddhatisara cAluM gujarAtImAM taiyAra thayelA nathI. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujasatI bhASAmAM dAnika tattvajJAna [ 1047 eTale eka dara gujarAtI mArakta jaina tattvajJAnanI vizALa ajamAyaza karavA IcchanArane kazI ja pUrNa sagavaDa nathI ema kahI zakAya. vaidika saMpradAyanA sthULa rIte cha ane vistArathI jotAM tethIye vadhAre darzAnA che. emAMnAM dhaNAMkharAM dezanA upara teA apAra ane gaMbhIra sAhitya lakhAyeluM che. te jotAM mAtra ceAga ke sAMkhyadarzananA thayelA gujarAtI anuvAdo e taddana apUNuM gaNAya. vedAMtadaza nanA traNa bhASyAnA anuvAdya che, paNa vaidika badhAM nAnA mahattvapUrNa graMthA te gujarAtImAM aspRzya ja rahyA che. nibaMdha sAhityamAM AcAya dhruvanA ApaNA dharmAM " nAmaka pustakamAM je TUMkA TUMkA lekho che te sivAya bIjA kAI e kazuM ja lakhyuM nathI. itihAsanI dizAmAM rA. nama dArA kar mahetAnA prayatna khUba prazaMsanIya che, paNa hajI emAM ghaNuM karavAnuM bAkI rahI jAya che. pAyapustAmAM AcAya dhruvanI traNa copaDIe sivAya kazuM ja nathI. eTale eka Mdara rIte jotAM gujarAtI bhASAmAM tattvajJAnaviSayaka sAhitya jeTaluM ane jevuM UtaravuM joIe tene sahunAMza paNa Aje nathI. kr AvI sthitimAM ' gujarAtI sAhitya pariSada' agara khIjI tevI saMsthAonuM zuM kartavya che te kahevAnI judI jarUra nathI, paNa jyAre Aja keLavaNI vadhatI jAya che, tenA vistAra ane UMDANa vadhAravAnA ceAmerathI prayatno cAlI rahyA che, keLavaNI pAmelA kAryakSetra zodhI rahyA che, tyAre tevA DeLavAyelA yuvA ane anubhavIne have paddhatisaranuM upara nirdezyA pramANe sAhitya taiyAra karAvavuM e eka ja sUcana karavuM khAkI rahe che. A sivAya bIjo eka mArga kAMIka saraLa che ane chatAM kahyu paNa che. dareka saMpradAyamAM ochAvattA satA, dharmaguruo ane viziSTa rasa dharAvanArA anuyAyI gRhasthA hoya che. teone A upayegI dizAmAM vALavAmAM Ave te vadhAre kAma oche kharce thAya, ane eka vAra vAstavika dizA maLatAM zaktinA upayAga jhaghaDAnI ane kUpamaMDUkatAnI dizAmAMthI thato aTake. jUnA jamAnAmAM jyAre cInane jJAnanI bhUkha jAgI tyAre teNe aneka kAra sahiSNu bhikSune mokalI hindustAnamAMthI saMskRta ane prAkRta hajAre) granthAnA anuvAdo : cInI bhASAmAM karAvarAvyA ane keTalIka vAra to eka eka brAhmaNa vidvAna pAse seMkaDA saMskRta granthAnA cInI bhASAmAM anuvAda karAvyA. musalamAna bAdazAhA ane amIrAe paNa potAnA dezamAM jJAnasamRddhi vadhAravA peAtAnA aneka vidvAna pAse ane aneka parajAtinA hindustAnI Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1048 ] darzana ane ciMtana vidvAna pAse AryasAhityanA tarajumAo arabI, phArasI ane urdU bhASAmAM karAvyA. tibeTavAsIoe paNa eja karyuM ane chelle joIe te jarmana, phrenca ane aMgrejI bhASAnA viziSTa vidvAnoe pitApitAnA dezanI jJAnasamRddhi vadhAravA tema ja lekenA mAnasa ane abhyAsane UMcA dhoraNa upara mUkavA duniyAnA badhA bhAgamAMthI bane teTaluM vadhAremAM vadhAre sAhitya anekarUpe pitApitAnI bhASAmAM utAryuM. saMskRta, prAkRta ane pAli bhASAne ja pAraMparika vAraso bhogavanAra ApaNe aMgrejI, phrenca ke jarmana bhASA tarapha jevuM paDe che. eka vAra bALaka mAne dhAvavuM choDe ane tenA khoLAmAM khelavAno nircAja AnaMda jato kare tyAre tenI paramAtAnA hAthe enA khoLAmAM je vale saMbhave te vale sAhityanI bAbatamAM ApaNI che. tethI jeo tattvajJAnanA vicArene ucca bhUmikA upara laI javA IcchatA hoya, teno phelA IcchatA hoya, temanI pharaja che ke temaNe e badhuM jJAna vyavasthita rIte mAtRbhASAmAM Ave evo prayatna karo. dakSiNI, baMgALI ane hiMdI bhASAmAM A mATe prayatno thaI rahelA che, ane keTaleka aMze te teo ApaNuM karatAM AgaLa vadhyA che. gujarAtI bhASAnI kSamatA bIjI eke bhASA karatAM ochI nathI; UlaTuM, tenI vicAra karavAnI ane tene vyakta karavAnI zakti pramANamAM vadhAre che. saMskRta ane prAkRtane tene sAtha che; phArasI, urdI, aMgrejI Adine paNa tene sahaga che. evI sthitimAM te bhASAnA sAhityane tatvajJAnanA gulAbI phUlanI saurabhathI suvAsita karI mUkavuM e eka ja RSiRNa, dezaRNa ke samayaRNa ApaNA upara bAkI rahe che. ene na pheDanAra ke pheDavAmAM maMda utsAha rAkhanAra pitAne sAhityasevI kahe che e sAhityano droha ja kare che, ema satya kahevarAve che.* -prasthAna, mahA 1985. * navamI gujarAtI sAhitya pariSadamAM Apelo nibaMdha Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna [ pa ] vizvanA khAdya ane AMtarika svarUpamAM tathA tenA sAmAnya tema ja vyApaka niyameAnA sabaMdhamAM je tAttvika dRSTie vicAraNA e tattvajJAna. AvI vicAraNA kAI eka ja deza, eka ja jAti ke eka ja prajAmAM udbhave che ane kramazaH vikAsa pAme che, ema nathI hAtuM; paNa A jAtanI vicAraNA e manuSyatvanuM viziSTa svarUpa hAvAthI te vahelI ke mADI dareka dezamAM vasanAra dareka jAtanI mAnavaprajAmAM eche ke vatte aMze udbhave che, ane tevI vicAraNA judI judI prajAonAM paraspara saMsagane lIdhe, ane kAI vAra taddana svataMtrapaNe paNa vizeSa vikAsa pAme che, tema ja sAmAnya bhUmikAmAMthI pasAra thaI te anekarUpe kaTAya che. pahelethI Aja sudhImAM bhUkhaDa upara manuSyajAtie je tAttvika vicAraNAe karI che te badhI Aje hayAta nathI, tema ja te badhI vicAraNAAnA kramika itihAsa paNa pUrNa paNe ApaNI sAme nathI, chatAM atyAre e vize je kAMI sAmagrI ApaNI sAme che ane e vize je kAMI tha udhaNuM ApaNe jANIe chIe te uparathI eTaluM to nirvivAdapaNe kahI zakAya ke tattvaciMtananI judI judI ane paraspara virAdhI dekhAtI game teTalI dhArA hAya, chatAM e adhI vicAradhArAonuM sAmAnya svarUpa eka che, ane te e ke vizvanA khAdya tema ja AMtarika svarUpanA sAmAnya ane vyApaka niyameAnu rahasya zeAdhI kADhavuM. tattvajJAnanI utpattinuM mULa jema keAI eka manuSyabyakti prathamathI ja pUrNa nathI hatI, paNa te bAlya Adi judI judI avasthAmAMthI pasAra thavA sAthe ja potAnA anubhavA vadhArI anukrame pUrNatAnI dizAmAM AgaLa vadhe che, tema manuSyajAti vize paNa che. manuSyajAtine paNa bAhya Adi kramika avasthAe apekSA vizeSe hAya ja che. tenuM jIvana vyaktinA jIvana karatAM ghaNuM ja lAMkhuM ane vizALa hAI tenI bAhya vagere avasthAone samaya paNa teTalA ja lAMkhe| hAya te svAbhAvika che. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1010 ] darzana ane ciMtana manuSyajAti jyAre kudaratane khoLe AvI ane teNe prathama bAhA vizva tarapha AMkha kholI tyAre tenI sAme abhuta ane camatkArI vastuo tema ja banAve upasthita thayA. eka bAju sUrya, caMdra ane agaNita tArAmaMDaLa ane bIjI bAjI samudra, parvata ane vizALa nadIpravAhe tema ja meghagarjanAo ane vidyutyamatkAree tenuM dhyAna kheMcyuM. manuSyanuM mAnasa A badhA skUla padArthonA sUkSma ciMtanamAM pravRtta thayuM ane tene e vize aneka prazno udbhavyA. jema manuSyamAnasane bAhya vizvanA gUDha tema ja atisukSma svarUpa vize ane tenA sAmAnya niyamo vize vividha prazno udbhavyA, tema tene AMtarika vizvanA gUDha ane atisUkSma svarUpa vize paNa vividha prazno ubhavyA. A praznonI utpatti te ja tattvajJAnanI utpattinuM prathama pagathiyuM. e prazno game teTalA heya ane kALakrame temAMthI bIjA mukhya ane upaprazno paNa game teTalI jagyA hoya, chatAM ekaMdara A badhA praznone TUMkamAM nIce pramANe darzAvI zakAya. tAtvika prazno dekhItI rIte satata parivartana pAmatuM A bAhya vizva kyAre utpanna thayuM haze? zemAMthI utpanna thayuM haze? pitAnI meLe ja utpanna thayuM haze ke keIe utpanna karyuM haze ? ane utpanna thayuM na hoya te zuM A vizva ema ja hatuM ane che? jo tenAM kAraNe hoya te te pita parivartana vinAnAM zAzvata ja hovAM joIe ke parivartanazIla hovAM joIe? vaLI e kAraNe kaI judI judI jAtanAM ja haze ke AkhA bAhya vizvanuM kAraNa mAtra ekarUpa ja haze? A vizvanI vyavasthita ane niyamabaddha je saMcAlana ane racanA dekhAya che te buddhipUrvaka hovI joIe ke yaMtravata anAdisiddha hevI joIe? je buddhipUrvaka vizvavyavasthA hoya te te kenI buddhine AbhArI che? zuM e buddhimAna tatva pote taTastha rahI vizvanuM niyamana kare che ke e. pite ja vizvarUpe pariName che athavA dekhAya che ? uparanI rIte AMtarika vizvanA saMbaMdhamAM paNa prazno thayA ke je A bAhya vizvane upabhega kare che yA je bAhya vizva vize ane pitA vize. vicAra kare che te tatva zuM che? zuM e ahaMrUpe bhAsatuM tattva bAjU vizvanA jevI ja prakRtinuM che ke koI judA svabhAvanuM che ? A AMtarika tatva anAdi che ke te paNa kyAreka keI anya kAraNamAMthI utpanna thayuM che? vaLI aharUpe bhAsatA aneka to vastutaH judA ja che ke koI eka mULa tatvanI nirmitio che? A badhAM sajIva ta kharI rIte judAM ja hoya che te Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna [ 1051 parivartanazIla che ke mAtra phUTastha che? e tane kadI aMta AvavAno ke kALanI daSTie aMtarahita ja che? e ja rIte A badhAM dehamaryAdita ta kharI rIte dezanI daSTie vyApaka che ke parimita che? A ane AnA jevA bIjA ghaNuM prazno tatvaciMtananA pradezamAM upasthita thayA. A badhA praznone ke temAMnA keTalAkane uttara ApaNe judI judI prajAonA tAtvika ciMtananA ItihAsamAM aneka rIte joIe chIe. grIka vicArakoe bahu jUnA vakhatathI A praznone chaNavA mAMDelA. emanuM ciMtana aneka rIte vikAsa pAmyuM, je pAzcAtya tatvajJAnamAM khAsa mahatvano bhAga reke che. AryAvartanA vicArakoe te grIka ciMtako pahelAM hajAro varSa agAuthI A praznonA uttara meLavavA vividha prayatno karelA, jene ItihAsa ApaNI sAme spaSTa che. uttarenuM saMkSisa vagakaraNa Arya vicArakee eka eka prazna para ApelA judA judA uttare ane te vize paNa matabhedanI zAkhAo apAra che, paNa sAmAnya rIte ApaNe TUMkamAM e uttaranuM vargIkaraNa karIe te A pramANe karI zakAya - eka vicArapravAha e zarU thayo ke te bAhya vizvane janya mAnato, paNa te vizva koI kAraNamAMthI taddana navuM ja-pahelAM na hoya tevuM thayAnI. nA pADato ane ema kaheto ke jema dUdhamAM mAkhaNa chUpuM raheluM hoya che ane kyAreka mAtra AvirbhAva pAme che, tema A badhuM dhULa vizva kaI sUkSma kAraNamAMthI mAtra AvirbhAva pAme jAya che ane e mULa kAraNa te svataHsiddha anAdi che. bIjo vicArapravAha ema mAnato ke A bAhya vi koI eka kAraNathI janmanuM nathI. tenA svabhAvathI bhinna bhinna evAM aneka kAraNo che ane e kAraNomAM paNa vizva dUdhamAM mAkhaNanI peThe chUpuM raheluM na hatuM, paraMtu jema judA judA lAkaDAnA TukaDA maLavAthI eka navI ja gADI taiyAra thAya che tema te bhinna bhinna jAtanAM mULa kAraNonAM saMzleSaNavizleSaNamAMthI A bAhya vizva taddana navuM ja utpanna thAya che. paheluM pariNAmavAdI ane bIje kAryavAdI. e bane vicArapravAhe bAhya vizvanA AvirbhAva ke utpattinI bAbatamAM matabheda dharAvavA chatAM AMtarika vizvanA svarUpanI bAbatamAM sAmAnya rIte ekamata hatA. bane ema mAnatA ke ahaM nAmanuM Atmatatva anAdi Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105ra ] darzana ane ciMtana che. nathI te keInuM pariNAma ke nathI te koI kAraNamAMthI utpanna thayeluM. jema te Atmatatva anAdi che tema deza ane kALa e bane dRSTie te anaMta paNa che; ane te Atmatattva dehabhede bhinna bhinna che, vAstavika rIte te eka nathI. trIjo vicArapravAha e paNa hato ke je bAhya vizva ane AMtarika chavajagata bannene keAI eka akhaMDa satatatvanuM pariNAma mAnatA ane mULamAM bAhya ke AMtarika jagatanI prakRti ke kAraNamAM kazo ja bheda mAnavA nA pAData. jaina vicArapravAhanuM svarUpa : uparanA traNa vicArapravAhane anukrame ApaNe ahIM prakRtivAdI, para -mANuvAdI ane brahmavAdI nAmathI oLakhIzuM. AmAMthI prathamanA be vicArapravAhone vizeSa maLate ane chatAM tenAthI judo evo eka cothA vicArapravAha paNa sAthe sAthe pravartatA hatA. e vicArapravAha hatA te paramANuvAdI paNa te bIjA vicArapravAhanI peThe bAhya vizvanAM kAraNabhUta paramANuone mULamAMthI judI judI jAtanA mAnavAnI tarapheNa karato na hato, paNa mULamAM badhA ja paramANuo eka samAna prakRtinA che ema mAnate. ane paramANuvAda svIkAravA chatAM temAMthI mAtra vizva utpanna thAya che ema paNa na mAnatAM, te prakRtivAdInI peThe pariNAma ane AvirbhAva bhAna hovAthI, ema kahe ke paramApuMjamAMthI bAhya vizva ApaApa pariName che. A rIte A cothA vicArapravAhanuM valaNa paramANuvAdanI bhUmikA upara prakRtivAdanA pariNAmanI mAnyatA tarapha hatuM. tenI eka vizeSatA e paNa hatI ke te samagra bAhya vizvane AvirbhAvavALuM na mAnatAM temAMthI keTalAMka kAryone utpattizIla paNa mAnate. te ema kahe ke bAhya vizvamAM keTalIya vastuo evI che ke je koI puruSanA prayatna sivAya ja pitAnAM paramANurUpa kAramAMthI janme che. tevI vastuo talamAMthI telanI peThe potAnA kAraNamAMthI mAtra AvirbhAva pAme che, paNa tadana navI utpanna nathI thatI; jyAre bAhya vizvamAM ghaNI vastuo evI paNa che ke je potAnAM jaDa kAramAMthI utpanna thAya che, paNa pitAnI utpattimAM koI puruSanA prayatnanI apekSA rAkhe che. je vastuo puruSanA prayatnanI madadathI janma le che te vastuo pitAnAM jaDa kAraNomAM talamAM telanI peThe pelI nathI hotI, paNa te to taddana navI ja utpanna thAya che. jema keAI sutAra judA judA lAkaDAonA kaTakA ekaThA karI te uparathI eka ghaDe banAve tyAre Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tatvajJAna [ 1053 te ghoDe lAkaDAnA kaTakAomAM chupo nathI hote, jemake talamAM tela hoya che, paNa ghoDe banAvanAra sutAranI buddhimAM ka95nArUpe hoya che ane te lAkaDAnA kaTakA dvArA mUrtarUpa dhAraNa kare che. je sutAra dhArata te e ja lAkaDAnA kaTakAmAMthI gheDe na banAvatAM gAya, gADI ke bIjI tevI vastu banAvI zakata. talamAMthI tela kADhavAnI bAbata AthI taddana judI che. koI game teTale vicAra kare ke Icche chatAM te talamAMthI ghI ke mAkhaNa te na ja kADhI zake. A rIte prastuta vicArapravAha paramANuvAdI chatAM eka bAju pariNAma ane ArvibhAva mAnavAnI bAbatamAM prakRtivAdI vicArapravAhanI sAthe maLIne hatA, ane bIjI bAju kArya temaja utpattinI bAbatamAM paramANuvAdI bIjA vicArapravAhane maLato hato. A te bAhya vizvanI bAbatamAM cothA vicArapravAhanI mAnyatA thaI paNa AtmatatvanI bAbatamAM te enI mAnyatA uparanA traNe vicArapravAha karatAM judI ja hatI. te mAnato ke dehabhede AtmA bhinna che, paraMtu e badhA ja AtmAo dezadaSTie vyApaka nathI tema ja mAtra phUTastha paNa nathI. e ema mAnatA ke jema bAhya vizva parivartanazIla che tema AtmAo paNa pariNAmI I satata parivartanazIla che. Atmatatva saMkoca-vistArazIla. paNa che ane tethI te dehapramANa che. A cothe vicArapravAha te ja jaina tattvajJAnanuM prAcIna mULa che. bhagavAna mahAvIrathI pahelAM ghaNA samaya agAuthI e vicArapravAha cAlyo Avate ane te pitAnI Dhabe vikAsa sAdhate tema ja sthira thatuM jatuM hatuM. Aje A cothA vicArapravAhanuM je spaSTa, vikasita ane sthira rUpa ApaNane prAcIna ke arvAcIna upalabdha jaina zAstromAM najare paDe che, te moTe bhAge bhagavAna mahAvIranA ciMtanane AbhArI che. jaina matanI mukhya zvetAmbara ane digambara. be zAkhAo che. bannenuM sAhitya juduM juduM che, paraMtu jaina tatvajJAnanuM je svarUpa sthira thayeluM che te banne zAkhAomAM jarA paNa pheraphAra sivAya eka ja jevuM che. ahIM eka vAta khAsa beMdhavA jevI che ane te e ke vaidika tema ja bauddha matanA nAnAmoTA ghaNA phAMTAo paDyA che. temAMthI keTalAka te ekabIjAthI taddana vidhI maMtavya dharAvanAra paNa che. e badhA phAMTAo vacce vizeSatA e che ke jyAre vaidika ane bauddha matanA badhA ja phoTAo AcAraviSayaka matabheda uparAMta tatvaciMtananI bAbatamAM keTaleka matabheda dharAve che, tyAre jaina matanA tamAma phAMTAo mAtra AcArabheda upara sajAyelA Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1054 ] darzana ane ciMtana che. temanAmAM tatvaciMtananI bAbatamAM kaI maulika bheda hajI sudhI noMdhAyelo nathI. mAtra AyaM tattvaciMtananA ItihAsamAM ja nahi, paNa mAnavIya tattvaciMtananA samagra ItihAsamAM A eka ja dAkhalo evo che ke ATalA badhA lAMbA vakhatano viziSTa ItihAsa dharAvavA chatAM jenA tatvaciMtanane pravAha maulika rUpe akhaMDita ja rahyo hoya. pUrvIya ane pazcimIya tatvajJAnanI prakRtinuM telana tatvajJAna pUvaya che ke pazcimIya he, paNa badhA ja tatvajJAnanA ItihAsamAM ApaNe joIe chIe ke tatvajJAna e mAtra jagata, jIva ane IzvaranA svarUpaciMtanamAM ja pUrNa nathI thatuM, paNa e pitAnA pradezamAM cAritrano prazna paNa hAtha dhare che. e che ke vatte aMze, eka ke bIjI rIte, dareka tatvajJAna pitAmAM jIvanazodhananI mImAMsA samAve che. alabata, pUrva ane pazcimIya tattvajJAnanA vikAsamAM A vize ApaNe thoDo taphAvata paNa joIe chIe. grIka tatvaciMtananI zarUAta mAtra vizvanA svarUpa vizenA praznomAMthI thAya che. AgaLa jatAM krizciyAniTI sAthe eno saMbaMdha joDAtAM emAM jIvana dhanane paNa prazna umerAya che, ane pachI e pazcimIya tatvaciMtananI eka zAkhAmAM jIvanazodhananI mImAMsA khAsa bhAga bhajave che. TheTha arvAcIna samaya sudhI paNa romana ketholika saMpradAyamAM ApaNe tattvaciMtanane jIvanazodhananA vicAra sAthe saMkaLAyeluM joIe chIe, paraMtu Arya tattvajJAnanA ItihAsa mAM ApaNe eka khAsa vizeSatA joIe chIe ane te e ke Arya tattvajJAnanI zarUAta ja jANe jIvanadhananA praznamAMthI thaI hoya tema lAge che, kAraNa ke Arya tatvajJAnanI vaidika, bauddhika ane jaina e traNe mukhya zAkhAemAM ekasarakhI rIte vizvaciMtana sAthe ja jIvanazodhananuM ciMtana saMkaLAyeluM che. AryAvartanuM koI paNa darzana evuM nathI ke je mAtra vizvaciMtana karI saMtoSa dhAraNa karatuM hoya, paNa tethI UlaTuM ApaNe ema joIe chIe ke dareka mukhya ke tenuM zAkhArUpa darzana jagata, jIva ane Izvara para pitAnA viziSTa vicAre darzAvI chevaTe jIvanazodhananA praznane ja chaNe che ane jIvanazodhananI prakriyA darzAvI virAma pAme che. tethI ApaNe dareka Arya darzananA mULa graMthamAM zarUAtamAM mokSane uddeza ane aMtamAM tene ja upasaMhAra joIe chIe. A ja kAraNane lIdhe sAMkhyadarzana jema pitAno viziSTa yoga dharAve che ane te gadarzanathI abhinna che, tema nyAya, vaizeSika ane vedAMta darzanamAM paNa veganA mULa siddhAMta che. bauddha darzanamAM paNa enI viziSTa Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jana tatvajJAna [ 1055 gaprakriyAe khAsa sthAna karyuM che. e ja rIte jaina darzana paNa yogaprakriyA vize pUrA vicAre darzAve che. jIvanazodhananA maulika praznonI ekatA A rIte ApaNe joyuM ke jaina darzanamAM mukhya be bhAga che. eka tattvaciMtanane ane bIje jIvanazodhanane. ahIM eka vAta khAsa noMdhavA jevI che ane te e che ke vaidika darzananI keI paNa paraMparA che ke bauddha darzananI kaI paraMparA le ane tene jaina darzananI paraMparA sAthe sarakhAve, te eka vastu spaSTa jaNAze ke A badhI paraMparAomAM je bheda che te be bAbatamAM che. eka to jagata, jIva ane IzvaranA svarUpaciMtana paratve ane bIje AcAranA sthaLa tema ja bAhya vidhividhAno ane sthULa raheNIkaraNI vize, paNa AryadarzananI dareka paraMparAmAM jIvazodhanane lagatA maulika prazno ane tene uttaramAM jarA paNa taphAvata nathI. koI Izvara mAne ke nahi, koI prakRtivAdI hoya ke koI paramANuvAdI, koI Atmabheda svIkAre ke AtmAnuM ekatva svIkAre, keI AtmAne vyApaka ane nitya mAne ke koI tethI UlaTuM mAne, e ja rIte koI yajJayAga dvArA bhakti upara bhAra mUke ke koI vadhAre kaDaka niyamone avalaMbI tyAga upara bhAra mUke; paNa dareka paraMparAmAM ATalA prazno ekasarakhA che: duHkha che ke nahi ? hoya te tenuM kAraNa zuM? te kAraNane nAza zakya che ? ane zakya hoya te kaI rIte ? chevaTanuM sAdhya zuM hovuM joIe ? A praznonA uttare paNa dareka paraMparAmAM eka ja che. bhale zabdabheda hAya, saMkSepa ke vistAra heya, chatAM darekane uttara e ja che ke avidyA ane tRSNA e duHkhanAM kAraNe che. tene nAza saMbhavita che. vidyArthI ane tRSNA cheda dvArA duHkhanAM kAraNone nAza thatAM ja dukha ApoApa nAza pAme che, ane e ja jIvananuM mukhya sAdhya che. Arya darzanenI dareka paraMparA jIvanadhananA maulika vicAra vize ane tenA niyama vize taddana ekamata che. tethI ahIM jaina darzana vize kAMI paNa kahetAM mukhyapaNe tenI jIvanazodhananI mImAMsAnuM ja saMkSepamAM kathana karavuM vadhAre prAsaMgika che. jIvanadhananI jana prakriyA jaina darzana kahe che ke AtmA svAbhAvika rIte zuddha ane saccidAnaMdarUpa che. enAmAM je azuddhi, vikAra yA duHkharUpatA dekhAya che te ajJAna ane mehanA anAdi pravAhane AbhArI che. ajJAnane ghaTADavA ane taddana naSTa karavA tema Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1056 ] darzana ane ciMtana mohane vilaya karavA jaina darzana eka bAju vivekazakti vikasAvavA kahe che ane bIjI bAju te rAgadveSanA saMskAro naSTa karavA kahe che. jaina darzana AtmAne traNa bhUmikAomAM vaheMcI nAkhe che. jyAre ajJAna ane mohanuM pUrNa prAbalya hoya ane tene lIdhe AtmA vAstavika tatva vicArI na zake tema ja satya ne sthAyI sukhanI dizAmAM eka paNa pagaluM bharavAnI IcchA sudhdhAM na karI zake, tyAre e bahirAtmA kahevAya che. jIvanI A prathama bhUmikA thaI A bhUmikA hoya tyAM sudhI punarjanmanuM cakra baMdha paDavAne kadI saMbhava ja nathI ane laukika dRSTie game teTalo vikAsa dekhAya chatAM kharI rIte e AtmA avikasita ja hoya che. vivekazaktine prAdurbhAva jyAre thAya ane rAgadveSanA saMskAronuM baLa dhaTavA mAMDe tyAre bIjI bhUmikA zarU thAya che. ene jaina darzana aMtarAtmA kahe che. A bhUmikA vakhate joke dehadhAraNane upayogI evI badhI dunyavI pravRtti ochIvatI cAlatI hoya che, chatAM vivekaktinA vikAsanA pramANamAM ane rAgadevanI maMdatAnA pramANamAM e pravRtti anAsaktivALI hoya che. A bIjI bhUmikAmAM pravRtti hovA chatAM temAM aMtarathI nivRttinuM tattva hoya che. bIjI bhUmikAnAM saMkhyAbaMdha caDatAM pagathiyAM jyAre vaTAvI devAya tyAre AtmA paramAtmAnI dazAne prApta thayo kahevAya che. A jIvanazodhananI chellI bhUmikA ane pUrNa bhUmikA che. jaina darzana kahe che ke A bhUmikAe pahoMcyA pachI punarjanmanuM cakra haMmezane mATe taddana thaMbhI jAya che. ApaNe uparanA saMkSipta varNana uparathI joI zakIe chIe ke aviveka (miAdRSTi) ane meha (tRSNA) e be ja saMsAra che athavA saMsAranAM kAraNo che. tethI UlaTuM, viveka ane vItarAgata e ja mokSa che athavA mokSano mAge che. A ja jIvanazodhananI saMkSipta jainamImAMsA aneka jaina graMthomAM aneka rIte, saMkSipta ke vistArathI, tema judI judI paribhASAomAM varNavelI maLe che, ane A ja jIvanamImAMsA akSarazaH vaidika tema ja bauddha darzanamAM paNa pade pade najare paDe che. kAMIka vizeSa sarakhAmaNI upara tatvajJAnanI maulika jaina vicArasaraNuM ane AdhyAtmika vikAsakamanI jaina vicArasaraNIne bahu ja TUMkamAM nirdeza karyo che. A cAlu vyAkhyAnamAM Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tatvajJAna [ 2050 tenA bahu vistArane sthAna nathI, chatAM e ja vicArane vadhAre spaSTa karavA ahIM bhAratIya bIjAM darzanenA vicAro sAthe koI sarakhAmaNI karavI che. : (4) jaina darzane jagatane mAyAvAdInI peThe mAtra AbhAsa ke mAtra kAlpanika nathI mAnatuM, paNa e jagatane sat mAne che. tema chatAM jaina darzana saMmata satsa va e cArvAkanI peThe kevaLa jaDa arthAta sahaja caitanyarahita nathI. e ja rIte jaina darzana saMmata satatatva e zAMkara vedAnta pramANe kevaLa caiitanyamAtra paNa nathI, paraMtu jema sAMkhya, yoga, nyAya, vaizeSika, pUrvamImAMsA ane bauddha darzana sata-taravane tadana svataMtra temaja paraspara bhinna evA jaDa tema ja cetana be bhAgamAM vaheMcI nAkhe che, tema jaina darzana paNa satatattvanI anAdisiddha jaDa tathA cetana evI be prakRti svIkAre che, je deza ane kALanA pravAhamAM sAthe rahevA chatAM mULamAM taddana svataMtra che. jema nyAya, vaizeSika ane yogadarzana Adi ema svIkAre che ke A jagatanuM viziSTa kAryasvarUpa bhale jaDa ane cetana be padArtho uparathI ghaDAtuM hoya, chatAM e kAryanI pAchaLa keIanAdisiddha samartha cetanazaktine hAtha che, e IzvarIya hAtha sivAya AvuM adbhuta kArya saMbhavI zake nahi, tema jaina darzana nathI mAnatuM. e prAcIna sAMkhya, pUrvamImAMsaka ane bauddha AdinI peThe mAne che ke jaDa ane cetana e be sa-pravAho ApoApa, keI trIjI viziSTa zaktinA hAtha sivAya ja, cAlyA kare che, ane tethI A jagatanI utpatti ke vyavasthA mATe Izvara jevI svataMtra anAdisiddha vyakti svIkAravAnI e nA pADe che. joke jenA darzane nyAya, vaizeSika, bauddha AdinI peThe jaDa sata-tatvane anAdisiddha anaMta vyakitarUpa svIkAre che ane sAMkhyanI peThe eka vyaktirUpa nathI svIkAratuM, chatAM te sAMkhyanA prakRtigAmI sahaja pariNAmavAdane anaMta paramANu nAmaka jaDa sattAmAM sthAna Ape che. - A rIte jene mAnyatA pramANe jagatane parivartana-pravAha ApameLe ja cAle che, tema chatAM jaina darzana eTaluM te spaSTa kahe che ke vizvamAMnI je je ghaTanAe kAInI buddhi ane prayatnane AbhArI dekhAya che te dhaTanAonI pAchaLa Izvarane nahi paNa te ghaTanAonA pariNAmamAM bhAgIdAra thanAra saMsArI jIvane hAtha che, eTale ke tevI dhaTanAo jANe-ajANe koI ne koI saMsArI jIvanA buddhi ane prayatnane AbhArI hoya che. A bAbatamAM prAcIna sAMkhya ane bauddha darzana jaina darzana jevA ja vicAre dharAve che. vedAnta darzana pramANe jaina darzana sacetana tatvane eka ke akhaMDa nathI Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1058 ] darzana ane ciMtana mAnatu, paNa sAMkhya, yAga, nyAya, vairoSika tema ja bauddha AdinI peThe e cetana tattvane aneka vyaktirUpa mAne che. tema chatAM emanI sAthe paNa jaina darzananI thADA matabheda che, ane te e che ke jaina darzananI mAnyatA pramANe sacetana tattva bauddha mAnyatAnI jema dhruvaLa parivartana-pravAha nathI, tema ja sAM-nyAya AdinI peThe mAtra kUTastha paNa nathI, kintu jaina darzana kahe che ke mULamAM sacetana tattva dhruva arthAt anAdi-anaMta hAvA tAM e dezakALanI asara dhAraNa karyo sivAya rahI zakatuM nathI. eTale jaina mata pramANe jIva paNa jaDanI peThe pariNAminitya che. jaina darzana Izvara jevI kAI vyaktine taddana svataMtrapaNe nathI mAnatuM, chatAM e zviranA samagra guNe jIvamAtramAM svIkAre che, tethI jaina dzana pramANe pratyeka jIvamAM IzvarapaNAnI zakti che, bhale te AvaraNathI dabAyelI hAya, paNa jo jIva yAgya dizAmAM prayatna kare te e peAtAmAM rahelI IzvarIya zaktine pUrNa paNe vikasAvI pote ja Izvara bane che. A rIte jaina mAnyatA pramANe izvaratattvane alAyaduM sthAna na heAvA chatAM.te zvaratattvanI mAnyatA dharAve che ane tenI upAsanA paNa svIkAre che, je je jIvAtmA karmavAsanAAthI pUrNa paNe mukta thayA te badhA ja samAnabhAve Izvara che. temanA Adarza sAme rAkhI pAtAmAM rahelI tevI ja pUrNa zakti prakaTAvavI e jaina upAsanAnu dhyeya che. jema zAMkara vedAMta mAne che ke jIva pote ja brahma che, tema jaina darzana kahe che ke jIva poteja Izvara ke paramAtmA che. vedAMtadana pramANe vatA brahmabhAva avidyAthI AvRta che ane avidyA dUra thatAM anubhavamAM Ave che, tema jaina darzana pramANe jIvatA parAmAtmabhAva Avrata che ane te AvaraNa dUra thatA pUrNapaNe anubhavamAM Ave che. A bAbatamAM kharI rIte jaina ane vedAMta vacce vyaktibahutva sivAya kazo ja bheda nathI. (6) jaina zAstramAM je sAta tattva kahelAM che temAMthI mULa jIva ane ajIva e e tattva vize upara sarakhAmaNI karI. have bAkI kharI...rIte pAMcamAMthI cAra tattvo ja rahe che. A cAra tattvA jIvanazodhanane lagatAM arthAt AdhyAtmika vikAsakramane lagatAM che, jene cAritrIya tattvA paNa kahI zakAya. baMdha, Azrava, svara ane meAkSa e cAra tattva che. A tAne khauddha zAstromAM anukrame duHkha, duHkhahetu, nirvANumA ane nirvANu e cAra A satya tarIke varNavelAM che. sAMkhya ane yAgazAstramAM ene ja ya, heyahetu, hAnApAya, ane hAna kahI caturvyUha tarIke varNavela che. nyAya ane vaizeSika darzanamAM paNa e ja vastu saMsAra, mithyAjJAna, samyajJAna ane Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna apavarganAM nAma ApI varNavela che. vedAMta darzanamAM saMsAra, sAkSAtkAra ane brahmabhAvanA nAmathI e ja vastu darzAvavAmAM jaina darzanamAM bahirAtmA, antarAtmA ane paramAtmAnI traNa sakSipta bhUmikAne jarA vistArI cauda bhUmikArUpe paNa vaNu velI che, je jaina paraMparAmAM guNasthAnanA nAmathI jANItI che. ceAgavAsiSTha jevA vedAntanA granthAmAM paNa sAta ajJAnanI ane sAta jJAnanI ema cauda Atmika bhUmikAonuM varNana che. sAMkhya-yoga darzananI kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra ane nirda e pAMca cittabhUmikAe paNa e ja cauda bhUmikAnuM sakSipta vargIkaraNa mAtra che. bauddha danamAM paNa e ja AdhyAtmika vikAsakramane pRthaJjana, sAtApanna Adi tarIke cha bhUmikAmAM vaheMcI varNavelA che. A rIte ApaNe badhAM ja bhAratIya dazanAmAM saMsArathI mekSa sudhInI sthiti, tenA krama ane tenAM kAraNo vize taddana eka mata ane eka vicAra vAMcIe chIe tyAre prazna thAya che ke jyAre badhAM ja nAnA vicArAmAM maulika ekatA che tyAre paMca paMtha vacce kadI na sadhAya evA ATalA badhA bheda kema dekhAya che? [ 105 avidyA, brahma; AvI che. AnA uttara spaSTa che. pathAnI bhinnatA mukhya e vastuone AbhArI che: tattvajJAnanI judAI ane khAdya AcAravicAranI judAI. keTalAka pathA to evA ja che ke jemanA bAhya AcAravicAramAM taphAvata hovA uparAMta tattvajJAnanI vicArasaraNImAM paNa amuka bheda hoya che; jema ke vedAnta, auddha ane jaina Adi pRthA. vaLI keTalAka paMthe! ke tenA kAMTAo evA paNa hAya che ke jemanI tattvajJAna viSayaka vicArasaraNImAM khAsa bheda hotA ja nathI, temanA bheda mukhyatve khAdya AcArane avalakhI Ubhe thayelA ane peASAyelA hAya che; dAkhalA tarIke jaina darzananI zvetAMbara, digabara ane sthAnakavAsI e traNe zAkhAe gaNAvI zakAya. AtmAne kAI eka mAne ke kAI aneka mAne, kAI Izvarane mAne ke kAI na mAne tyAdi tAttvika vicAraNAnA bheda buddhinA taratamabhAva upara nirbhara che ane e taratamabhAva anivAya che. e ja rIte khAdya AcAra ane niyamAnA bheda buddhi, ruci tema ja paristhitinA bhedamAMthI janme che. kAI kAzI jaI gaMgAsnAna ane vizvanAthanA darzanamAM pavitratA mAne, kAI mudde gayA ane sAranAtha jaI yuddhanA darzanamAM kRtakRtyatA mAne, koI zatruMjayane bheTI saphaLatA mAne, kAI makkA ane jerUsalema jaI dhanyatA mAne, e ja rIte AI agiyArasanA tapa-upavAsane ati pavitra gaNe, khIjo kAI aSTamI Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1010 1 darzana ane ciMtana ane caturdazInA vratane mahatva Ape; keI tapa upara bahu bhAra na ApatAM dAna upara Ape te bIjo koI tapa upara paNa vadhAre bhAra Ape. A rIte paraMparAgata bhinna bhinna saMskAranuM poSaNa ane rucibhedanuM mAnasika vAtAvaNuM anivAryo hovAthI bAhyAcAra ane pravRttine bheda kadI bhUMsAvAne nahi bhedanI utpAdaka ane piSaka ATalI badhI vastuo chatAM satya evuM che ke te kharI rIte khaMDita thatuM ja nathI. tethI ja ApaNe uparanI AdhyAtmika vikAsakramane lagatI tulanAmAM joIe chIe ke game te rIte, game te bhASAmAM ane game te rUpamAM jIvananuM satya ekasarakhuM ja badhA anubhavI tattvonA anubhavamAM pragaTa thayuM che. prastuta vaktavya pUruM karyuM te pahelAM jaina darzananI sarvamAnya be vizeSatA ene ullekha karI dauM. anekAMta ane ahiMsA e be muddAonI carcA upara ja AkhA jaina sAhityanuM maMDANa che. jaina AcAra ane saMpradAyanI vizeSatA A be bAbatothI ja batAvI zakAya. satya kharI rIte eka ja hoya che, paNa manuSyanI dRSTi tene eka rIte grahaNa karI zakatI ja nathI. tethI satyanA darzana mATe manuSya pitAnI dRSTi mayadAvikasAvavI joIe ane temAM satyagrahaNanI saMbhavita badhI ja rItone sthAna ApavuM joIe. A udAtta ane vizALa bhAvanAmAMthI anekAMtanI vicArasaraNIne janma thayele che. e saraNI kAMI vAdavivAdamAM jaya meLavavA mATe ke vitaMDAvAdanI sAThamArI ramavA mATe agara te zabda-chaLanI AMTIghUMTI khelavA mATe nathI yojAyelI, paNa e te jIvanazodhananA eka bhAga tarIke vivekazaktine vikasAvavA ane satyadarzananI dizAmAM AgaLa vadhavA mATe yojAyelI che. tethI anekAMta vicArasaraNIne khare artha e che ke satyadarzanane lakSamAM rAkhI tenA badhA aMze ane bhAgone eka vizALa mAnasavartuLamAM egya rIte sthAna ApavuM. jema jema mANasanI vivekazakti vadhe che tema tema tenI dRSTimaryAdA vadhavAne lIdhe tene pitAnI aMdara rahelI saMkucitatAo ane vAsanAonA dabANanI sAme thavuM paDe che. jyAM sudhI mANasa saMkucitatAo ane vAsanA o sAme na thAya tyAM sudhI te potAnA jIvanamAM anekAMtanA 'vicArane vAstavika sthAna ApI ja nathI zakate. tethI anekAMtanA vicAranI rakSA ane vRddhinA praznamAMthI ja ahiMsAne prazna Ave che. jaina ahiMsA e mAtra cupacApa besI rahevAmAM ke dhaMdhApa choDI devAmAM ke mAtra lAkaDA jevI niSTa sthiti sAdhavAmAM nathI samAtI, paNa e ahiMsA kharA Atmika Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna [ 1061 aLanI apekSA rAkhe che. kAI paNa vikAra UbhA thayA, kAI vAsanAe DAkiyuM kADhyuM ke koI saMkucitatA manamAM sarakI tyAM jaina ahiMsA ema kahe ke tuM e vikArA, e vAsanA, e saMkucitatAthI na hA, na hAra, na dakhA. tuM enI sAme jhajhUma ane e virodhI baLAne jIta. A AdhyA tmika jaya mATenA prayatna e ja mukhya jaina ahiMsA che. Ane sayama kahA, tapa kahA, dhyAna kahA ke kAI paNa tevu AdhyAtmika nAma Ape, paNa e vastutaH ahiMsA ja che; ane jaina darzana ema kahe che ke ahiMsA e mAtra sthUla AcAra nathI, paNa te zuddha vicAranA paripAka rUpe avatarela aneka ka ka AcAra che. upara varNavela ahiMsAnA sUkSma ane vAstavika rUpamAMthI kAI paNa bAhyAcAra janmyA hoya agara e sUkSma rUpanI puSTi mATe kAI khAcAra nirmAyA hAya tA tene jaina tattvajJAnamAM ahiMsA tarIke sthAna che. tethI UlaTuM, dekhItI rIte ahiMsAmaya game te AcAra ke vyavahAranA mULamAM jo uparanu ahi MsAnuM AMtarika tattva saMbaMdha na dharAvatu hoya to te AcAra ane te vyavahAra jaina dRSTie ahiMsA che ke ahiMsAnA peASaka che ema na kahI zakAya. ahIM'jaina tattvajJAnane lagatA vicAramAM prameyacarcA jANIne ja lakhAvI nathI. mAtra e vizenI vicArasaraNIneA izArA karyA che. AcAranI bAbatamAM paNa kAI bahAranA niyamo ane baMdhAraNa vize jANIne ja carcA nathI karI, paNa AcAranA mULa tattvAnI jIvanazodhana rUpe saheja carcA karI che, jete jaina paribhASAmAM Azrava, savara Adi tA kahevAmAM Ave che. AzA che ke A phreMka varNana jaina darzananI vizeSa jijJAsA utpanna karavAmAM kAMika madadagAra thaze. --prabuddha jaina, 15-6-'46 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptabhaMgI [ 6 ] [ema. enA parIkSAthI eka dakSiNI vidvAna mahAzaye "saptabha gI" eTale zuM tenuM digdarzana ApavAnI vinaMtI karatAM paMDita sukhalAlajIe sAra rUpe-mudra rUpe je jaNAvela te atre ApavAmAM Ave che.] . bhaMga eTale vastunuM svarUpa darzAvanAra vacananA prakAra arthAta vAkyaracanA. ' 2. e sAta kahevAya che, chatAM mULa te traNa ja che. bAkInA cAra e traNa mULa aMgenA pArasparika vividha saMjanathI thAya che. 3. koI paNa eka vastu vize ke eka ja dharma paratve bhinna bhinna vicArakenI mAnyatAmAM bheda dekhAya che. e bheda vidha rU5 che ke nahiM ane je na hoya te dekhAtA virodhamAM avirodha kevI rIte ghaTAvavo? athavA ema kahe ke amuka vivakSita vastu para jyAre dharmaviSayaka dRSTibheda dekhAtA hoya tyAre evA bhedane pramANapUrvaka samanvaya kare, ane tema karI badhI sAcI daSTione tenA gya sthAnamAM goThavI nyAya Apa e bhAvanAmAM saptabhaMgInuM mULa che. che. dAkhalA tarIke eka AtmadravyanI bAbatamAM tenA niyatva vize dRSTibheda che. koI AtmAne nitya mAne che te koI nitya mAnavA nA pADe che. koI vaLI ema kahe che ke e tatva ja vacana-agocara che. A rIte AtmatatvanI bAbatamAM traNa pakSa prasiddha che. tethI vicAravuM e prApta thAya che ke zuM te nitya ja che ane anitya temAM pramANabAdhita che? athavA zuM te anitya ja che ane niyatva temAM pramANabAdhita che? athavA tene nitya ke anitya rUpe na kahetAM avaktavya ja kahevuM e yogya che? A traNa vikalpanI parIkSA karatAM traNe sAcA hoya to emane virodha dUra karavuM ja joIe. jyAM sudhI virodha Ubho rahe tyAM sudhI paraspara viruddha aneka dharmo eka vastumAM che ema kahI ja na zakAya. tethI virodha parihAra tarapha ja , sapta Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sagI 1063 bhaMgInI daSTi pahelavahelI jAya che. te nakkI kare che ke AtmA nitya che, paNuM sarva daSTie nahi; mAtra mULa tatvanI daSTie te nitya che, kAraNa ke kyAre paNa te tatva na hatuM ane pachI utpanna thayuM ema nathI, tema ja kayAreka e tattva mULamAMthI ja nAza pAmaze ema paNa nathI. tethI tasvarUpe e anAdinidhana che ane te ja tenuM niyatva che. Ama chatAM te anitya paNa che, paraMtu enuM aniyatva tavadaSTie ma hatAM mAtra avasthAnI daSTie che. avasthAo te pratisamaye nimittAnusAra badalAtI ja rahe che. jemAM kAMI ne kAMI rUpAMtara thatuM na haya, jemAM AMtarika ke bAhya nimitta pramANe sUkSma ke dhULa avasthAbheda satata cAlu na hoya evA tatvanI kalpanA ja nathI thaI zakatI. tethI avasthAbheda mAnavo paDe che ane e ja anityatva che. A rIte AtmA tatvarUpe (sAmAnyarUpe) nitya chatAM, avasthArUpe (vizeSarUpe) anitya paNa che. niyatva ane anityatva bane eka ja svarUpe eka vastumAM mAnatAM virodha Ave; jema ke, tattvarUpe ja AtmA nitya che ema mAnanAra te ja rUpe anitya paNa mAne che. e ja pramANe AtmA nitya anitya Adi zabda dvArA te te rUpe pratipAdya chatAM samagrarUpe koI paNa eka zabdathI kahI zakAya nahi, mATe te asamagrarUpe zabdano viSaya thAya che; chatAM samagrarUpe evA keI zabdano viSaya nathI thaI zakate, mATe avaktavya paNa che. A rIte eka nitya dharmane avalaMbI AtmAnA viSayamAM nitya, anitya ane avaktavya evA traNa pakSe-bhaMge vAjabI Thare che. e ja pramANe ekatva, satva, bhinnatva, abhilASThatva Adi sarvasAdhAraNa dharmo laI kaI paNa vastu vize evA traNa bhaMga bane, ane te uparathI sAta bane. cetanatva, ghaTava Adi asAdhAraNa dharmone laIne paNa saptabhaMgI ghaTAvI zakAya. eka vastumAM vyApaka ke avyApaka jeTajeTalA dharmo hoya te darekane laI tenI bIjI bAju vicArI saptabhaMga ghaTAvI zakAya. prAcIna kALamAM AtmA, zabda Adi pArthomAM niyatva-aniyatva, sava-asatva, ekatva-bahuva, vyApakatva-avyApaka AdinI bAbatamAM paraspara tadana vidhI vAde cAlatA. e vAdano samanvaya karavAnI vRttimAMthI bhaMgaka95nA AvI. e bhaMgakalpanAe paNa pAchuM sAMpradAyikavADanuM rUpa dhAraNa karyuM ane saptabhaMgImAM pariNamana thayuM. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] darzana ane ciMtana sAtathI vadhAre bhaMgo saMbhavatA nathI, mATe ja sAtanI saMkhyA kahI che. mULa traNanI vividha saMjanA kare ane sAtamAM aMtarbhAva na pAse ene bhaMga upajAvI zake te jaina darzana saptabhaMgine Agraha karI ja na zake. Ane TUMkamAM sAra nIce pramANe - 1. tatkAlIna cAlatA virodhI vAdanuM samIkaraNa karavuM. e bhAvanA saptabhagInI preraka che. 2. tema karI vastunA svarUpanI cokasAI karavI ane yathArtha jJAna meLavavuM, e enuM sAdhya che. 3. buddhimAM bhAsatA koI paNa dharma para mULamAM traNa ja vikalpo saMbhave che ane game teTalA zAbdika parivartanathI saMkhyA vadhArIe te sAta ja thaI zake. ja. jeTalA dharme teTalI ja saptabhaMgI che. A vAda anekAMtadaSTine vicAraviSayaka eka purAvo che. AnA dAkhalAo, je zabda, AtmA vagere ApyA che, tenuM kAraNa e che ke prAcIna Arya vicArake AtmAne vicAra karatA ane bahu te Agama-prAmANyanI carcAmAM zabdane letA. 5. vaidika Adi darzanamAM, khAsa karI vallabhadarzanamAM, "sarvadharma samanvaya" che, te AnuM ja eka rUpa che. zaMkara pite vastune varNave che, chatAM anirvacanIya kahe che. 6. pramANathI bAdhita na hoya evuM badhuM ja saMdharI levAne AnI pAchaLa uddeza che-pachI bhale te viruddha manAtuM heya. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigoda jAtinA jIvasamUha viSayaka praznottara [7] 1. prazna : karmabandhanA hetu mithyAtva, avirati, kaSAya ane roga che; temAM paNa kaSAya ane yoganuM prAdhAnya che. kaSAyanI tIvratA nA mAnasika vikAsa para avalaMbe che; arthAta je zreNInA javAnuM mana saMpUrNa vikasita che, teonA adhyavasAya je kaSAyamaya thaI jAya te teone tIvratama kaSAyanI saMbhAvanA che. saMjJI paMcendriya paryAyanA, ane khAsa karIne manuSyanA manano vikAsa saMpUrNa hovAthI ekendriyAdi jIvonI asekSAe manuSyamAM tIvratamarUpe kapAyane saMbhava che. A kAraNasara ekendriya jIvomAM tIvratama kaSAyanI utpattine saMbhava nathI. uparyukta vicAra je barAbara hoya te prazna e upasthita thAya che ke je avyavahAra-rAzinA jIva anAdi kALathI sUkSma nigadamAMthI nIkaLyA nathI ane vyavahAra-rAzimAM AvavA samartha thayA nathI teone, anAdi kALathI mana na hovA chatAM paNa, evA tIvra kaSAyane bandha kevI rIte thaye ke jethI karIne anAdi kALathI Aja sudhI paNa temane sUkSma nigodamAM ja janmamaraNanA cakramAM bhamavuM paDe che ane e rIte jIvazreNInA hInatama paryAyamAM rokAI rahevuM paDe che? teone e prakAranA tIvra kakSAnI utpatti ane cIkaNuM baMdha karavAno avasara kyAre prApta thayo? uttara H jIvarAzi, punarjanma, banma ane mokSa e to prathama te Agamasiddha che ane pachI svasaMvedana (svAnubhava) siddha paNa che. jyAre bandha, mekSa ane jIvarAzine mAnya karI tyAre abhavya ane bhavyanI ka95nA tema ja avyavahAra ane vyavahAra rAzinI kalpanA paNa utpanna thaI. A ja kalpanA spaSTarUpe jaina darzanamAM che. jainetara darzanamAM paNa A kalpanAnuM bIja jaNAya che; jema ke, anekAtmavAdI sAMkhya, nyAya Adi darzanamAM. jIvanI prAthamika sthiti ane atima sthiti atyaMta bhinna hovA chatAM paNa te eka rUpe samAna che. prAthamika sthiti avyavahAra-rAzinA Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1066 ] darzana ane ciMtana jIvonI ane antima sthiti mukta jIvonI. banne sthiti vacce aMtara mAtra Atmika zaktionI AvRtatA (aprakaTatA)nuM che, chatAM banne vacce samAnatA paNa che, te samAnatA e che ke mukta cha visadaza (vaibhAvika arthAta karmajanya) pariNAma prApta karatA nathI; te ja prakAre avyavahAra-rAzinA che arthAta anAdi ananta abhavya che athavA te temAMthI kadI bahAra na nIkaLI zakanAra evA jAtibhavya jIvo paNa visadaza pariNAma prApta karI zakatA nathI, eTale ke jema mukta cho muktirUpa sadaza (svAbhAvika) pari mane niraMtara anubhava kare che tema avyavahAra-rAzinA pelA che paNa nigada-avasthAga gADha ajJAna Adi sadaza paryAya -paraMparAne ja anubhava kare che. mukta jIva mehapUrvaka sukhaduHkhane anubhava karatA nathI ane avyavahAra-rAzinA jIva paNa sukhaduHkhane vyakta (prakaTa)paNe anubhavI zakatA nathI. mukta jIvonI te avasthA badalAtI nathI, ane avyavahArarAzinA kAyamI jInI paNa te avasthA dhruva (kAyamanI) che. A prakAre banne prakAranA jIvomAM samAnatA hovA chatAM koI naidika avasthAnI upAsanA karatuM nathI, paraMtu sarva koI muktinI upAsanA kare che. jagatamAM game tevI AsamAnI sulatAnI thaI jAya, to paNa mukta jIvone zuM? te ja prakAre nigodanA jIvone paNa zuM? mukta jIvone Arta, raudra dhyAnanA prasaMgo nathI, tema negedika jIvane paNa nathI. te pachI negedika avasthAnI upAsanA karavAmAM harakata zI che? ekamAM jJAnapUrvaka duHkhane abhAva che to bIjImAM ajJAnapUrvaka da:khano abhAva che, paraMtu duHkhane abhAva te bane sthitimAM samAna che; chatAM paNa eka sthiti upAdeya ane bIjI heya che, tenAM kAraNo zAM? tene vicAra karavo joIe. A praznano uttara garbhita rIte te maLI ja gaye. haze, to paNa tene vadhAre spaSTa karIe. avyavahAra-rAzimAMthI nIkaLavAnI avasthA ane agiyAramA guNa sthAnaka sudhInI avasthA vacce vividha parivartana (utpAta-nipAta yA vikAsa ane pAsa athata caDhAva-utAra) thayA kare che; duHkha-sukhanI aneka athaDAmaNuM temAM hoya che. vikAsa ane hAsa, jene jaina paribhASAmAM anukrame vRddhi ane hAni kahI che te, A sthitimAM spaSTa jaNAya che. avyavahArarAzIya che ane mukta jIvomAM khAsa hAsa ane vikAsa Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigada jAtinA jIvasamUha viSayaka praznottara [ 1067. kayo che ? vikAsa ane hAsa zabda sApekSa che; jemAM hAsa heya temAM vikAsa paNa hoya che. muktimAM hAsa nathI, tethI temAM vikAsane paNa avasara nathI. avyavahAra-rAzimAM zuM hAsa heI zake che? nA. tethI ja temAM vikAsa heya ema paNa kahI zakAya nahi. AtmAnI svAbhAvika zaktine vikAsa (vRddhi) teja vaibhAvika zaktine hAsa (hAni) che, ane vaibhAvikatAne vikAsa te ja svAbhAvikatAne hAsa che. avyavahAra-rAzinA jIvamAM svAbhAvika zaktine vikAsa hota te jarUra koSAyika (bhAvika) sthitine hAsa hota, paraMtu avyavahAra-rAzinA chamAM svAbhAvika zaktino aMze paNa vikAsa heto nathI, tethI temanAmAM kaSAyanI mAtrA (pramANu ke mApa) saMjJI paMcendriya jIvonI apekSAe nyUna hovA chatAM paNa vaibhAvika zaktine hAsa samajavAnuM nathI. sUtelA athavA te mUccha pAmelA manuSyamAM krodha, lebha Adi kASAyika pariNAmane spaSTa prAdurbhAva (AvirbhAva ke prakaTatA) nathI, tethI zuM te manuSyane jAgrata manuSyanI apekSAe vadhAre vikasita kahe ? arthAta jema gADha nidrAmAM sUtelA athavA te sakhta mUchane pAmelA manuSyane kASAyika pravRti na karI zakavA mAtrathI makaSAyI ke vikasita kahI zakAya nahi; te ja prakAre avyavahAra-rAzigata cha saMjJI paMcendriya che pramANe kASAyika pariNAma na karI zakavA mAtrathI vikasita kahI zakAya nahi. mULamAM temanAmAM je kASAyika pariNatinI mAtrA ochI che tenuM kAraNa Atmika azuddhinI nyUnatA nahi, paraMtu sAdhananI apUrNatA athavA te. nirbaLatA mAtra che. saMsI paMcendriya mAM kaSAyanI mAtrA vadhAre che ane avyavahAra rAzinA chomAM ochI che, kAraNa ke avyavahAra-rAzinA jIvo eka koTAkeTI sAgaropamanI sthiti paNa bAMdhI zakatA nathI ane rasabadha paNa bahu ja gheDa karI zake che, jyAre saMsI paMcendriya manuSya sittara kaTAkeTI sAgaropamanI sthiti ane vadhAremAM vadhAre rasabandha karI zake che. kASAyika mAtrAmAM ATale pharaka hovA chatAM paNa avyavahAra-rAzinA ja nikRSTa ja che. tenuM kAraNa e che ke temanI Atmika azuddhi anAdi kALathI atyanta adhika che; ane sAdhananA abhAve athavA te zaktinI nyUnatAne kAraNe adhika mAtrAmAM kaSAyababdha karI zakatA nathI-sUtelA ane mUrNita manuSyanI jema. paraMtu je temane sAdhane ane zakitane lAbha maLI jAya che te ja che Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1018 ] darzana ane ciMtana sasI jIveAnA pramANe ja kaSAyabandha jarUra karI zake che. Ama hevAthI yeAgyatAnI apekSAe avyavahAra-rAzigata jIvA vikasita nahi, parantu nikRSTa (hInatama arthAt halakAmAM halakI zreNInA ) ja che. parantu AmAM eka vastu khAsa dhyAnamAM levA yeAgya che, jenA para ApaNuM dhyAna hajI gayuM nathI. te e ke sannI paMcendriya jIvAmAM jema kaSAyanI mAtrA adhika hoya che, tema ja tenI sAthe jJAna ane vInA kSayApazamanI mAtrA paNa adhika haiAya che. A kSAye|pamika mAtrA para ja vikAsanA AdhAra che, naigAdika ekendriya jIvamAM sparzInendriyAvaraNanA atyaMta alpa aMzane tema ja vIryAntarAyanA paNa ati alpAMzane kSayApazama hoya che. khAkInI sarva IndriyAnA AvaraNakarmonA saMdhAtI rasa uyamAM hAvAthI te ekendriya jIveAne bIjI indriyA dvArA svalpa paNa jJAna thaI zakatuM nathI; pariNAme te jIvAnuM ajJAna eTaluM badhu gADha hAya che ke tethI te supta ke mUcchita kharAbara che. vIryAMntarAya katA paNa kSayApazama eTale alpa hAya che ke te potAnA sukhaduHkhano anubhava spaSTapaNe karavAmAM asamartha che. A pramANe jJAna ane vIryanI atyanta nyUnatA te ja teonI Atmika azuddhi che, te ja avikasitatA che. kASAyika mAtrAnI nyUnatAnuM kAraNa paNa te ja tenI nyUnatA arthAt Atmika azuddhi che, ane nahi ke svAbhAvika zaktionA vikAsa. jema eka zastrAstrasaMpanna prajA bIjI prajAne saMpUrNa rIte peAtAnA tAbAmAM laI le che ane tene krodha, mAna, mAyA ane lebha Adi vaDe kacaDI nAMkhe che, tyAre tenAthI khIjI jaMgalI, khAyalI, nAma, pazuprAya nagna prajA AkramaNa karatI prajA sAme jhavAne badale tene dekhI nAsI jAya ane chupAI jAya che, te zu tethI te jaMgalI prajAne vikasita kahI zakIe ? kadI nahi, kAraNa ke joke hamaNAM tenAmAM krodha, lAbha Ada echA dekhAya che, parantu tenA badale bhaya adhika jaNAya che; ane pariNAme krodha, lAbha Adi adhika mAtrAmAM dekhAvAne pUrNa saMbhava che; A ja pramANe ekendriya jIvonA sabaMdhI samajavuM joI e. anAdi kALathI kASAyika mAtrA nyUna hovA chatAM paNa je e kendriya vA avyavahAra-rAzimAMthI bahAra nIkaLI zakayA nathI tema ja nIkaLI zakavAnA paNa nathI tenuM kAraNa jJAna ane vIrUpa Atmika zaktinI AtyaM tika nyUnatA arthAt Atmika azuddhi ja che. ekavAra jJAna ane vItI Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nigeda jAtinA jIvasamUha viSayaka praznottara [ 2019 vRddhinI sAthe kASAyika mAtrA vadhe te paNa te ja jJAna ane vIrya dvArA upagapUrvaka te ja kASAdhika mAtrA na karavAno ane tene atyaMta nirmala karavAno saMbhava saMsI chamAM cheane A prakArane je saMbhava te ja vikAsa che. tethI ekendriya jIvomAM vikAsano prazna ja nathI. vikAsano AraMbha. jJAna ane vIryanI vRddhinI sAthe hoya che, ane A vRddhi vaibhAvika vikAsanI sahacAriNI heya to paNa tevI avasthAmAM koI ne koI vakhata paNa svAbhAvika vikAsane saMbhava che. 2. prazna: avyavahAra-rAzinA nigoda jIvone tIvra kaSAyane udaya anAdi kALathI Aja sudhI asaMbhava hovA chatAM teoe nigodamAM jaI jJAna tema ja vIryanI AtyaMtika abhAvagrasta avasthA kevI rIte prApta karI ? je tene uttara e ja hoya ke anAdi kALathI te che e ja sthitimAM che te te mArI suda buddhine ThIka lAgato nathI, kAraNa ke karma te svakRta ja che. jIvarAzinI hInatama avasthAmAM javAnuM ane rahevAne mATe jJAnAvaraNIya ane vIryAntarAya karmane jeTale rasa ane sthitine baMdha karavAnI jarUra che teTale baMdha karavAne avasara te jIvone atyAra lagI prApta thaye nathI, kema ke te che hajI sudhI vyavahAra-rAzimAM AvyA ja nathI. jyAre te jIvone avyavahAra-rAzinuM nAma ApyuM che tyAre ATaluM te mAnI lIdheluM ja che ke te e saMsI jIvonA bhavane prApta karyo nathI. te pachI AvAM cIkaNuM karma te jIvoe kyAre bAMdhyAM ? jo ema kahevAmAM AvyuM hatuM ke nigodamAM jatAM pahelAM te chAe anyAnya bhavomAM ghera cIkaNuM karmane baMdha karI lIdheluM, jethI nigodamAM hInatamarUpe rahevuM paDe che, te te kahevuM ThIka gaNAta. paraMtu jyAre ApaNe kahIe chIe ke anAdi kALathI te cha nigodamAM ja che te prazna e ubhave che ke temaNe e gADha cIkaNuM karmane kyAre baMdha karyo ? je tene avyavahAra-rAzinI saMjJA na heta te ema pazu kahI zakAta ke teoe anAdi kALamAM koI ne koI vakhate tIvra kaSAyanA udayane laIne cIkaNuM karma baMdha karyo haze; parantu jyAre temane avyavahAra-rAzi ja kahyA che-anAdikALathI vartamAna kALa, sudhI teo vyavahAra-rAzimAM AvyA ja nathI-tyAre prazna e upasthita thAya che ke teoe evAM karmane baMdha kyAre karyo ? ATalI Atmika azuddhi kyAMthI AvI? zuM kaI sRSTikartAe ghora karma sahita jIvone utpanna karI nigodamAM, Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1070 3 darzana ane ciMtana bharI dIdhA? atavAdIe brahmamAM mAyA (karma) nI utpatti arthAta mAyAyukta brahmamAM saMsAranI utpatti mAnelI che, te matanI kAMI samAnatA jaina nigAdavAdamAM che? brahma mAyAmukta thaIne anaH jIvarAzimAM pariNAma pAmyuM, ane pachI e ja nigedamAM AtyaMtika ajJAnamAM rahI svAbhAvika rUpe mAyA (karma, ajJAnatA ?)ne kSINa karatA karatA kAMIka vIryane vikAsa prApta karI, kramazaH Atmika zaktione vadhArIne khIlavI, mukti prApta karI brahmamAM maLI jAya che. e mata nigoda jIvonI saMsthA dvArA zuM ADakatarI rIte pratipAdita nathI thato ? Ape nigadanA jIvone "jIvanI prAthamika avasthA mAM batAvyA che. te "prAthamika ' zabda zuM ADakatarI rIte sRSTinI racanAnI Adi te sUcavato nathI ? uttaraH avyavahAra-rAzinA che, ke je kadI vyavahAra-rAzine pAmyA nathI, teonA karmapravAhanuM kAraNa pradhAnataH mithyAtva (ajJAna yA avidyA) che; kaSAya tathA vega apradhAna (gauNa) kAraNa che. tethI vyavahAra-rAzimAM na AvavA chatAM ajJAnanI tIvratAne laI teonA karmabaMdhapravAhamAM anupapatti nathI. e jovAnI hInatama avasthAnuM mukhya kAraNa ajJAnanI tIvratA che. . have prazna e rahyo ke te ajJAna AvyuM kyAMthI ane kyAre? tene uttara anAdi kahevA sivAya bIjo nathI. vedAntanI prakriyA mAnavAthI paNa samAdhAna thaI zakatuM nathI, kema ke te prakriyAmAM paNa e ja prazna upasthita thAya tema che ke je jaina prakriyAmAM uddabhave che. brahmamAM mAyA kyAMthI AvI ane zA mATe AvI ? IzvarakRta sRSTi mAnavAthI paNa buddhine saMtoSa thAya tema nathI, kAraNa ke buddhi zabdacAturya mAtrathI raMjita thatI nathI; te te pharI prazna pUchavA khaDI thaI jAya che ke Izvare e pramANe zA hetuthI, kyAre ane kyAM karyuM? uttara na maLavAthI te tyAM thAkI jAya che, ane tyAre tyAM paNa zraddhA ja tenI jagyA le che. kharI rIte te AvA praznonA viSayamAM buddhi kArya karI zakatI nathI. tethI tyAM zraddhAthI jijJAsAne tRpta karavI joIe; athavA te kAMI paNa che ja nahi evuM mAnI laI nAstika athavA zatyavAdI banI javuM joIe, athavA jIvarAzine uDAvI daI cArvAka banI javuM joIe. ane A ja kAraNane laIne bahu manuSyoe cArvAkanA pakSane Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niha jAtinA jIvasamUha viSayaka praznottara [ 1071 grahaNa karyo che; bahu zunyavAdI paNa banyA che; chatAM ghaNA zraddhALavI paNa rahyA, ane jeoe mAtra tarkavAdano Azraya lIdhe che teo te aMta sudhI asaMtuSTa rahIne kAM te pAgala banyA che ane kAM te maraNa paNa pAmyA che. hajI huM to zraddhALavI chuM. mArI buddhine huM jyAM khaDI karuM chuM tyAM te AgaLa ne AgaLa prazna uThAve che ane tene game teTalI dUra laI jAuM te paNa pharI pharIne praznonI bANavRSTi karI herAna kare che. AthI karIne ja kenTa, spensara Adi vidvAnoe ghaNuM carcAone aya kahI cheDI dIdhI che. Akhare huM paNa aMtamAM "aya" kahIne ja tene choDI dauM chuM. sarvarane pUchavAmAM Ave ane te uttara de te huM temane paNa AgaLa pUchI zakuM ke "ThIka, tenAthI AgaLa zuM te kahe." AthI sarvajJa paNa aneka viSayamAM "anAdi tema ja anaMta' zabdo ja upayogamAM leze. ethI buddha te AvA jIvanasparza rahita praznomAM paDavAnI ja spaSTa manAI karI che. jagatane koI kartA che ke nahi?" "saMsAra Adi che ke anAdi?" avidyA kyAre ane kyAMthI AvI?" "jIva nitya che ke aniya?" te vyApaka che ke avyApaka ?" AvA tarko karavA ja nahi joIe, athavA te zraddhAthI kaI ne kAMI samAdhAna karI levuM joIe. tenAthI jIvananA vikAsa para koI sArI-narasI asara paDatI nathI. - vedAnta sAthe kaMIka aMzamAM samAnatA bhale hoya, paraMtu savazamAM te nathI. mAre "prAthamika" zabda ApekSika che, te sAtvino ghAtaka nathI. - jaina sAhitya saMzodhaka, khaMDa 3 aMka 2. Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strI jAtine daSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para eka vicAra [8] samAnatAH vyavahAra ane zAstra e bane strI jAtine zArIrika ane AdhyAtmika vikAsamAM puruSajAtinI samAna siddha kare che. zArIrika baLamAM che. rAmamUrtithI kumArI tArAbAI kaI paNa rIte Utare tevI nathI. tevI ja rIte vaknakalAmAM ane aneka prakAranA vicAramAM viduSI enI bisenTa kAI paNa vicAra raka ke vaktA puruSathI Utare evAM nathI. te ja prakAre kavitvazaktimAM koI paNa prasiddha puruSa karatAM zrImatI sarojinIdevI pAchAM paDe tevAM nathI. kharI rIte niyama e che ke samAna sAdhana ane avasara maLe te strI paNa puruSa jeTaluM sAmarthya prApta karI zake che. vetAMbara AcAryoe strIne puruSanI barAbara kevalajJAna ane mokSanI adhikAriNI arthAta zArIrika ane AdhyAtmika vikAsanI adhikAriNI siddha karela che. pramANa mATe juo prajJApanA sU. 7; naMdI ru. 21. A viSayamAM matabheda dharAvanAra digaMbara AcAryo sAme teoe (vetAMbarAcAryoe) bahu lakhyuM che. juo naMdI-TIkA pR. 31-33; prajJApanA-TIkA pR. 20-22; zAstravArtAsamuccaya-TIkA pR. 425-430. ' - AlaMkArika paDita rAjazekhare madhyasthabhAvapUrvaka strI jAtine puruSajAtinI samAna varNavI che: ___'puruSavat yoSito'pi kvirbhveyuH| saMskAro hyAtmani samavaiti, na straiNaM pauruSaM vA vibhAgamapekSate / zrUyante dRzyante ca rAjaputryo mahAmAtyaduhitaro gaNikAH jItuvidha zAstravattivA vavazya ' -kAvyamImAMsA, adhyAya 10. arthAt strIo paNa puruSanI jema kavi thaI zake, kAraNa ke saMskAra--zikSA e AtmAmAM Utare che. te kAMI strI jAti ke puruSajAtinA bhedanI apekSA --paravA nathI karate. sAMbhaLavAmAM Ave che ane jovAmAM paNa Ave che ke Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strIjAti ane jivAda [ 1073 rAjaputrI, mahAmatrInI putrI, gaNikA ane naTabhAryAe zAsrana tema ja kavi hatI ane che. virodha : strIne dRSTivAda bhaNavA mATe je niSedha karAyele che temAM e prakAre vidha Ave che: (1) tarka dRSTithI, ( 2 ) zAstranI maryAdAthI. (1) eka tarapha strIne kevalajJAna ane mokSa sudhdhAMnI adhikAriNI mAnavI ane bIjI tarapha dRSTivAdanI-zrutajJAna-vizeSanI paNa adhikAriNI na mAnavI -yAgya TharAvavI e evuM viruddha jaNAya che jema kAI te ratna soMpIne kahevuM ke tuM kADInI rakSA nahi karI zake. ( 2 ) dRSTivAdanA adhyayananA niSedha karavAthI zAstrakathita kAya kAraNanI maryAdAmAM paNa bAdha Ave che. te A rIte zukaladhyAnanA pahelA e pAda (aMza) prApta karyAM vinA kevalajJAna utpanna nathI thatuM. pUrva nAmaka zrutanA jJAnanI prApti vinA zukladhyAnanAM prathamanAM e pAda prApta nathI thatAM ane pUrva zruta e dRSTivA eka hisse che. A maryAdA zAstramAM nirvivAda svIkAravAmAM AvI che--" jIvane sAthe pUrvanirH " tattvA a. 9, se. 26. A kAraNathI strIne dRSTivAdanA adhyayananI adhikAriNI na mAnI kaivalajJAnanI adhikAriNI mAnavI e spaSTa viruddha jaNAya che. dRSTivAdanA anadhikAranAM kAraNonA viSayamAM be pakSa che. pahelA pakSa jinabhadragaNI kSaNAzramaNa AdinA. e pakSa strImAM tucchava, abhimAna, iMdriyacAMca", matimAMdya Adi mAnasika doSa batAvIne tene dRSTivAdanA adhyayananA niSedha kare che. te mATe juo vizeSAvazyakabhASya gA. 552. khIjo pakSa haribhadrasUri AdinA che. A pakSa azuddhirUpa zArIrika doSa batAvIne tenA niSedha kare che. jema ke~~ 25 " kathaM dvAdazAMgapratiSedhaH ? tathAvidhavigrahe tato doSAt / --lalitavistarA pR. 33, naya:STithI virodhanA parihAraH dRSTivAdanA anadhikArathI strIne kevalajJAna prApta karavAmAM je upara pramANe tattvArthaM kacita kArya kAraNabhAvane virAdha dekhAya che te vastutaH virAdha nathI, kAraNa ke zAstra strImAM dRSTivAdanA anI yAgyatA mAne che, paNa phakta zAbdika adhyayananA te niSedha kare che. }e Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1074 ] darzana ane ciMtana ' zreNipariNatau tu kAlagarbhavadbhAvato bhAvo'viruddha eva / ' -lalitavistarA tathA enI municaMdrasUrikRta paMjikA pR. 111. tapa, bhAvanA AdithI jyAre jJAnAvaraNIya kSaya pazama tIvra thaI jAya che tyAre strI zAbdika pATha sivAya ja dRSTivAdanuM saMpUrNa arthajJAna prApta karI zake che ane zukaladhyAnanA be pAda prApta karIne kevalajJAna paNa prApta karI zake che. 'yadi ca zAstrayogAgamyasAmarthyayogAvase yabhAveSvati sUkSmeSvapi teSAM viziSTakSayopazamaprabhavaprabhAvayogAt pUrvadharasyeva bodhAtirekasadbhAvAdAdya zukladhyAnadvayaprApteH kevalAvAptikrameNa muktiprAptiriti na doSaH / adhyayanamantareNApi bhAvataH pUrvavittvasaMbhavAt, iti vibhAvyate, tadA nirgranthInAmapyevaM dvitayasaMbhave doSAbhAvAt / ' -zAstravArtAmu, pR. 42 6. - gurumukhathI zAbdika adhyayana karyA vinA arthabodha na thAya e niyama nathI kAraNa ke aneka mANaso evA dekhAya che ke jeo koI paNa mANasa pAse bhaNyA vinA ja manana ane ciMtana dvArA pitAnA ISTa viSayanuM DuM jJAna meLavI zake che. have rahyo zAbdika adhyayana niSedha. te niSedha A prazna upara aneka tarkavitarka utpanna kare che; jema ke, je manuSyanI aMdara artha. jJAnanI egyatA mAnI zakAya, te manuSyane zAbdika adhyayana mATe ayogya mAno e keTaluM saMgata che? zabda e te arthajJAnanuM sAdhanamAtra che. tapa, bhAvanA Adi anya sAdhanathI je mANasa arthajJAna prApta karI zake che te mANasa te jJAna zabda dvArA saMpAdana karavAmAM ayogya che ema kahevuM te kyAM sudhI vyAjabI che? zAbdika adhyayananA niSedha mATe je tucchapaNuM, abhimAna Adi mAnasika deSa dekhADavAmAM AvyA che te zuM puruSa jAtimAM nathI hotA ? je viziSTa puruSomAM te doSone abhAva hovAthI puruSa sAmAnya mATe zAbdika adhyayanano niSedha na karyo te zuM puruSa samAna viziSTa strIone saMbhava nathI ? ane je asaMbhava hoya te strImekSanuM varNana paNa kema saMbhavI zake ? zAbdika adhyayana mATe je zArIrika doSonI saMbhAvanA karI che te paNa zuM badhI strIone lAgu paDe che ? je keTalIka strIomAM lAgu paDatI hoya te zuM keTalAka puruSomAM paNa zArIrika azuddhinI saMbhAvanA nathI ? AvI dazAmAM puruSajAtine cheDI strI jAti mATe zAbdika adhyayanane niSedha zA mATe Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strI jAti ane daSTivAda [ 1075 karAye? A tarkonA saMbaMdhamAM saMkSepamAM eTaluM ja kahevAnuM che ke mAnasika athavA zArIrika doSa batAvIne zAbdika adhyayanano je niSedha karAyela che te prAyika jaNAya che; arthAta viziSTa strIo mATe adhyayanano niSedha nathI. AnA samarthanamAM ema kahI zakAya ke je viziSTa strIo daSTivAdanuM arthajJAna, vItarAgabhAva, kevaLajJAna ane mokSane prApta karavAmAM samartha thAya che, te pachI tenAmAM mAnasika doSanI saMbhAvanA paNa kema hoI zake? tema ja vRddha, apramAdI ane parama pavitra AcAravALI strIomAM zArIrika azuddhi paNa kema batAvI zakAya? jene daSTivAdanA adhyayana mATe yogya mAnyA te pucho paNuM-jevA ke sthUlabhadra, durbalika puSyamitra Adi-tucchava, mRtideva vagere kAraNothI dRSTivAdanI rakSA na karI zakyA. ' teNa ciMtiyaM bhagiNINa iTiM darise mi tti sIharUvaM vivai / -Avazyaka vRtti, pR. 698-1. 'tato AyariehiM duliyapussamitto tassa bAyaNArio diNNo / tato so kavi divase vAyaNaM dAUga AyariyamuvaDhi bhagai-mama vAyaNa detasma nAsati, jaM ca saNNAyaghare nANuppehiyaM, ato mama ajjharatassa navamaM puvaM nAsihi ti / tohe AyariyA ciMteti-jai tava eyassa paramamehAvissa evaM jharaMtassa nAsaha annassa ciranaTThaM cev|' -AvazyakavRtti, pR. 30 8. AvI vastusthiti hovA chatAM paNa strIo mATe ja bhaNavAne niSedha kema karAya ? A praznano uttara be rIte ApI zakAya: (1) samAna sAmagrI maLavA chatAM paNa puruSanI sarakhAmaNImAM puruSo karatAM strIonuM thaDI saMkhyAmAM taiyAra thavuM, ane (2) bIjI etihAsika paristhiti. (1) je pazcima vagere dezomAM strIone bhaNavA vagerenI sAmagrI puruSo samAna prApta thAya che tyAMne itihAsa jevAthI A jANI zakAya che ke strIo puruSonI tulya thaI zake che, paraMtu yogya vyaktionI saMkhyA strI jAtinI apekSAe puruSa jAtimAM vadhAre thAya che. | (2) digaMbara AcArya kuMdakuMda sarakhAye paNa zArIrika ane mAnasika doSanA kAraNathI strajAtine dIkSA mATe agya TharAvI che : liMgammi ya ityINaM, thaNaMtare NAhikakkhadesamma / bhaNio suhamo kAo, tA kaha hoi payajjA / / - pAhuDagata sUtrapAhuDa gA. 24-25. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .1076 ] darzana ane ci'tana ane vaidika vidvAnee zArIrika zuddhine agrasthAna ApIne strI ane drAtine vedanA adhyayana mATe ayeAgya dharAvI strIzudra nAghIyAtAm " ema kahyuM che. A virAdhI saMpradAyeTanI eTalI badhI asara paDI ke tene lIdhe strIjAtinI ceAgyatA puruSa samAna mAnanAra zvetAMbara AcAryAM paNa tene vizeSa adhyayana mATe ayogya batAvavA lAgyA haze. ' agiyAra aMga Adi bhaNAvavAnA adhikAra mAnavA chatAM paNa phakta khAramA aMganA niSedhanuM kAraNa e paNa lAge che ke vyavahAramAM dRSTivAnu mahattva sacavAya. te kALamAM vizeSapaNe zArIrika zuddhipUrvaka bhaNavAmAM veda Adi graMthAnI mahattA samajAtI hatI. dRSTivAda badhAM aMgomAM pradhAna hatuM, eTalA mATe vyavahAradaSTithI tenI mahattA batAvavA mATe samAjanuM anukaraNa thavuM svAbhAvika che. A kAraNathI pAramArthika dRSTie strIne saMpUrNa rIte yogya mAnavA chatAM paNa AcAryoe vyAvahArika daSTithI zArIrika azuddhinA vicAra karI tene phakta zAbdika adhyayana mATe ayogya batAvI hAya ema lAge che. jA moTA pADAthI bhagavAna gautamabuddhe strIjAtine bhikSupada mATe ayogya TharAvI hatI, paraMtu bhagavAna mahAvIre te prathamathI ja tene puruSanI samAna bhikSupadanI adhikAriNI TharAvI hatI. A kAraNathI ja jaina zAsanamAM caturvidha sadha prathamathI ja sthApita che ane sAdhu tathA zrAvakeAnI apekSAe sAdhvIe tathA zrAvikAonI sakhyA ArabhathI ja adhika rahelI che. paraMtu potAnA pradhAna ziSya AnaMdanA AgrahathI gautamamudde jyAre strIne bhikSupada ApyuM tyAre tenI saMkhyA dhIme dhIme ghaNI vadhI ane keTalIka zatAbdI pachI azikSA, kuprabhava Adi keTalAMka kAraNothI temAMthI ghaNI strIe AcArabhraSTa thaI, jene lIdhe bauddha saMdha eka prakAre dUSita manAvA lAgyA. sabhava che ke A paristhitinI jainA upara paNa kAMI asara paDI hAya, jethI digaMbara AcAryoe te strIone bhikSupada mATe paNa ayogya TharAvI ane zvetAMbara AcAaue e pramANe nahi karatAM strIjAtinA ucca adhikAra kAyama rAkhIne paNa temAM durgaMLatA, indriyacapaLatA Adi doSo vizeSa rUpathI batAvyA, kema ke sahucara samAjonA vyavahArAnA ekabIjA para prabhAva paDe te anivAya che. jaina sAhitya saMzodhaka, khaMDa 3, aMka 3. Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina nyAyane kramika vikAsa [ 9 ] nyAya ane nyAyazAstra: je anumAnapraNAlikAthI saMdigdha vastune nirNaya karI zakAya che te anumAnapaddhatine "nyAya' kahevAmAM Ave che. je zAstramAM AvI anumAnapaddhatino vicAra mukhyapaNe hoya che, te zAstra nyAya-sAhityamAM sthAna le che. nyAyazAstramAM mAtra nyAyanI anumAnapaddhatinI ja carcA hoya tema kAMI nathI hotuM, temAM samagra pramANenuM nirUpaNa hoya che; eTaluM ja nahi, paNa temAM prameyonuM nirUpaNa sudhdhAM hoya che. chatAM eTaluM kharuM ke tevI jAtanA sAhityamAM pramANanA nirUpaNe ane temAMye anumAna paddhatinA nirUpaNe moTo bhAga rokele hoya che. tethI ja tevI jAtanuM sAhitya prAdhAnTena tathA mavarita " e nyAyane anusarI nyAya-sAhitya kahevAya che. cetana sRSTimAM manuSyajAtinuM mahattva tenI buddhine lIdhe che. tenI buddhinI mahattA vicAra-svataMtratAne lIdhe che. vicAra-svAtaMtrya e tarka ane jijJAsAzaktinuM pariNAma che. tethI jyAre keI bahAranuM ke aMdaranuM dabANa na hoya tyAre harakoI manuSyanI buddhi ApoApa zaMkA ane tarka karyA kare che, ane temAMthI ja kalpanAzakti khIlatAM krame anumAnapaddhati niSpanna thAya che. A kAraNathI nyAya e kaI paNa dezanI ke koI paNa manuSyajAtinI vikisata ke vikAsa pAmatI buddhinuM eka dazya svarUpa che. thoDAmAM kahIe te manuSyajAtinI vicArazakti e ekamAtra nyAyazAstranuM udgama sthAna che. chatAM dezabheda ke saMpradAyabhedathI nyAyazAstranA vibhAga paDI jAya che, jema ke, pazcimIya nyAyazAstra, pUrvIya nyAyazAstra, pUrvane nyAyazAstramAM paNa vaidika, bauddha ane jaina e mukhya bhAgo che. traNa bhedanuM pArasparika aMtara H AvA bhAgo paDI javAnuM mukhya kAraNa saMpradAyabheda e te che ja, paNa bIjA khAsa kAraNe che; jema ke bhASAbheda, nirUpaNapaddhatinI bhinnatA ane khAsa karI sAMpradAyika prameyanI ane mAnyatAonI bhinnatAne lIdhe upasthita thayele prasthAnabheda. vaidika nyAyanuM Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1078] darzana ane ciMtana prasthAna vedane pramANa mAnI tene anukULa cAlavAmAM che. bauddha nyAyanuM prasthAna veda ke anya Agama pramANane Azrita na rahI pradhAnapaNe anubhavane AdhAre cAlavAmAM che. jaina nyAyanuM prasthAna vedanA prAmANyano svIkAra na karyA chatAM paNa zabdanuM prAmANya svIkArI cAlavAmAM che. te uparAMta A traNe mukhya saMpradAyanA nyAyanI bhinnatAnuM eka bIjuM paNa bIja-kAraNa che, ane te viSayabheda, vaidika nyAya koI paNa tatvane siddha karato hoya tyAre te sAdhya tone amuka ekarUpe ja siddha kare che, jema ke AtmA vagere tane vyApaka athavA nitya rUpe ja ane ghaTa Adi padArthone anitya rUpe ja. bauddha nyAya AMtara ke bAhya samagra tone eka rUpe jasiddha kare che, paNa te eka rUpa eTale mAtra kSaNikatva. temAM kSaNikatvanA viruddha pakSa sthAyitvane ke nityatvane bilakula avakAza nathI. jaina nyAya e vaidika ane bauddha nyAyanI vacce rahI pratyeka sAdhya tattvane mAtra eka rUpe siddha na karatAM aneka rUpe siddha kare che. A kAraNathI jena nyAya bIjA nyAyo karatAM judo paDe che. saMkSepamAM ema kahI zakAya ke je nyAya jainAcAryoe racele hoya, je kevaLa pauruSeya AgamanuM pramANa svIkArI cAlatuM hoya ane koI paNa taravanuM sApekSa dRSTie nirUpaNa karate. hoya te jaine nyAya. ekabIjAnA prabhAvathI thayela vicArakrAMtiH eka saMpradAya amuka to upara vadhAre bhAra Apato hoya, tyAre jANe ke ajANe tene prabhAva bIjApADozI saMpradA upara anivArya rIte paDe che. je jaina ane bauddha saMpradAyanI ahiMsAno prabhAva vaidika saMpradAya upara paDyAnI vAta mAnI levA taiyAra thaI e te satya khAtara e paNa mAnI levuM joIe ke vaidika vidvAnonI dArzanika paddhatinI asara bIjA be saMpradAyo upara paDI che. joke sAmAnya nyAya-sAhityanA vikAsamAM traNe sampradAyanA vidvAnoe ane AcAryoe phALo Apyo che, chatAM pahelethI chelle sudhIne nyAya-sAhityane tathA paThanapAThanane ItihAsa jotAM evA nirNaya upara ApoApa AvI javAya che ke nyAyanAM tattvonI vyavasthA karavAmAM pradhAnasthAna vaidika vidvAnonuM che. e viSayamAM teono prabhAva spaSTa che, ane A ja kAraNathI krame krame bauddha ane jaina vidvAne pitAnI AgamamAnya pAli ane prAkRta bhASA choDI vaidika sampradAyamAnya saMskRta bhASAmAM pitAnI paddhatie nyAyanA graMtha racavA maMDI gayelA che. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je nyAyane kramika vikAsa [ 1079 jaina sAhityanI pradhAna be zAkhAo bhagavAna mahAvIranA samayamAM jaina saMdha pradhAnapaNe magadha ane tenA AsapAsanA pradezamAM hato. pachI lagabhaga eka sakA bAda te saMdha be dizAmAM vaheMcAyeH eka bhAga dakSiNamAM ane bIje uttaramAM. tyAra bAda thoDAka sakAo vyatIta thayA ke te vaheMcAyelA be bhAge spaSTa rUpe judA paDI gayA. eka digaMbara ane bIjo zvetAMbara. dakSiNavata zramaNusaMdha pradhAnapaNe digaMbara saMpradAyI thaye, ane uttaravartI zramaNusaMdha pradhAnapaNe vetAMbara saMpradAyI ze. A rIte vibhakta thayela zramaNasaMghe je sAhitya racyuM te paNa be bhAgamAM ApoApa vaheMcAI gayuM paheluM digaMbarIya sAhitya ane bIjuM zvetAMbarIya sAhitya. mULamAM avibhakta jaina sAhityanA A rIte mukhya be bhAgalA paDI gayA. digaMbarIya zramaNa saMdhanuM prAdhAnya dakSiNamAM hovAthI te saMpradAyanuM maulika sAhitya tyAM ja utpanna thayuM, poSAyuM, vikAsa pAmyuM ane saMgrahAyuM. te sAhityanA racayitA pradhAna pradhAna AcAryo jevA ke kuMdakuMda, samata bhadra vagere tyAM ja thayA. zvetAMbara zramaNusaMdhanuM prAdhAnya pahelAM te uttara hindustAna (rAjaputAnA)mAM ane krame krame pazcima hindustAna (kAThiyAvADa, gujarAta)mAM vadhatuM gayuM. tethI te saMpradAyanuM sAhitya uttara ane pazcimamAM utpanna thayuM ane vikasyuM che. tema ja te sAhityanA racayitA AcAryo paNa te ja pradezamAM thayelA che. uttara karatAM pazcima hindusthAnamAM zvetAMbara saMpradAyanI sattA vadhelI tethI ja chellAM lagabhaga paMdara varasanuM te saMpradAyanuM sAhitya pradhAnapaNe kAThiyAvADamAM ane gujarAtamAM lakhAyuM, racAyuM, pilAyuM, vikasita thayuM ane saMgrahAyuM che. A rIte jaina sAhityanI mukhya be zAkhAo ApaNuM najare paDe che. bane zAkhAonA sAhityamAM navayuga A banne zAkhAonA zarUAtanA graMthe jotAM ema spaSTa jaNAya che ke, tenI nirUpaNapaddhati maMtrasiddhAMta rUpe hatI. tavajJAna hoya ke AcAra heya, bannenuM nirUpaNa upaniSadu jevI saraLa prAcIna paddhatie thatuM, paNa pahelAM kahevAmAM AvyuM che tema vaidika darzanamAM nyAyadarzane viziSTa sthAna ane vipriyatA meLavyA pachI jana sAhityamAM paNa navo yuga dAkhala thayo. nyAya darzananI tapaddhatine prabhAva bauddha sAhitya upara prathama paDyo bauddha sAhitya ane vaidika sAhitya ema banenI mizrita asara jaina vADmaya upara paNa thaI. tethI jaina AcAryo paNa bauddha Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1080 ] darzana ane ciMtana AcAryonI peThe pitAnI Agamasiddha bhASA uparAMta saMskRta bhASAmAM graMtha racavA lAgyA. A pahelAM jaina sAhityamAM saMskRta bhASAne sthAna nahotuM ema mAnavAne kaI khAsa pramANa nathI. paNa eTaluM kharuM ke A saMskRta yuga pahelAM jaina sAhityamAM prAkRta bhASAnuM sAmrAjya hatuM. jaina sAhityamAM saMskRta bhASAne ane tarka paddhatine prathama pratiSThita karanAra zvetAMbara AcArya ke digaMbara AcArya ?-e kahevuM kaThaNa che. paNa ema kahI zakAya che ke, banne saMpradAyanA A parivartana vacce vadhAre aMtara na hovuM joIe. jene nyAyanuM kALamAna ane vikAsanI daSTie tenA cAra bhAgo * zAstra pradezamAM vicArakrAMti tathA bhASA ane zailIbheda thavAne pariNAme jaina sAhityamAM ravataMtra nyAyapaddhati janma. tethI prathama e jovuM joIe ke A jaina nyAyanuM vaya-kALamAna keTaluM che ane tenA vikAsakramane samajavA mATe tene keTalA bhAgamAM vaheMcI zakIe. jaina nyAyanA janmasamayanI pUrvasImA vadhAremAM vadhAre vikramanA pahelA saikAthI AgaLa laMbAvI zakAtI nathI. ane tenA vikAsanI uttara sImAM vikramanA aDhAramA saikAthI AgaLa AvatI nathI. A rIte vadhAremAM vadhAre jaina nyAyanuM kALamAna aDhAraso varasa jeTaluM AMkI zakAya. paNa uttara sImA nizcita chatAM vivAdAspada pUrva sImAne ochAmAM ochI pAMcamI zatAbdIthI zarU karIe teya tenuM kALamAna teraso varasa jeTaluM te che ja. ' ' jaina nyAyanA vikAsanI kramika pAyarIonA bheda samajavA khAtara te kALamAnane sthULa rIte cAra bhAgamAM vaheMcI zakAya che. pahele bhAga vikramanA pAMcamA saikA sudhIna, bIje chaThThA saikAthI dazama sudhIne, trIjo bhAga agiyAra thI teramA sudhIno ane cothe caudamAthI aDhAramA sudhI. A cAra bhAgane anukrame bIjApaNukALa, pallavitakALa, puuitakALa ane phaLakALanA nAme oLakhIe to jaina nyAyanA vikAsane vRkSanA rUpathI samajI zakIe. jaina sAhityamAM saMskRta bhASAnI pratiSThA thatAM ja zarUAtamAM kyA viSaya upara graMtha lakhAyA e vicAra prastuta nathI, paNa jaina sAhityamAM nyAyane sUtrapAta keNe ane kyAre karyo eTaluM ja ahIM kahevAnuM che. digaMbara sAhityamAM taka paddhatinI spaSTa pratiSThA AcArya samaMtabhadra ane zvetAMbara sAhityamAM tarka paddhatinI balavatI pratiSThA AcArya siddhasena divAkare karI. A banne AcAryamAM kANa pUrvavarti ane kaNa pazcAtvati e hajI nirNata thayuM nathI. paNa e be vacce vizeSa aMtara na hovuM joIe, evI saMbhAvanA mATe Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina cAyane kramika vikAsa [ 1081 pramANe che. A be AcAryonI uttara sImA I. sa. pAMcamA saikAthI AgaLa laMbAvI zakAya tema nathI ane pUrva sImA lagabhaga I. sa. nA AraMbha pahelAM nirdiSTa karI zakAya tema nathI. siddhasena ane samantabhadra H e bannenI kRtio saMpradA judA hovA chatAM e bannenuM eka evuM paraMparAgata sAmya che ke je tarapha dhyAna gayA vagara rahetuM nathI. digaMbara saMpradAyamAM gaMdhahastinA nAmathI samaMtabhadra prasiddha che. ane tatvArtha uparanI gaMdhahastimahAbhASya TIkA teonI kRti tarIke prasiddha che ane upalabdha AptamImAMsA te ja mahAbhArthanuM maMgala manAya che. zvetAMbara saMpradAyamAM siddhasena divAkara gaMdhahasti kahevAya che ane tattvArtha upara teoe gaMdhahastimahAbhASya racyuM hatuM ema manAya che. banne saMpradAyanI A mAnyatAo nirAdhAra nathI, kAraNa ke bane saMpradAyanA ghaNu graMthamAM te bAbatanA sUcaka ulekho maLI Ave che. A be AcAryonI vizeSatA cheDAmAM A pramANe batAvI zakAya. saMmatabhadra pitAnA dareka granthamAM jaina darzana, tenA praNetA aham ane tene siddhAMta anekAMta eTalAM taronI tarka paddhatie ojasvinI pravAhabaddha saMskRta bhASAmAM sUkSma carcA kare che, ane sAthe sAthe anya darzane, tenA praNetAo ane ekAMtane sopahAsa prativAda kare che. teonI upalabdha kRtio jotAM ema jaNAya che ke, samatabhadra tarkasiddha dArzanika mImAMsA karavAmAM siddhahasta hatA. siddhasena divAkare paNa jaina darzana, tenA praNetA tIrthakara ane svAdvAda e viSayonI tArkika paddhatie pratiSThA karavA sAthe anya darzanene saparihAsa nirAsa karyo che. teonI madhura ane prAsAdika ravatasiddha saMskRta bhASAne padyapravAha joI AcArya hemacaMdra teone kavizreSTha jaNAvavA "maNi raca" e udAharaNa TAMkyuM che. siddhasene jaina nyAyanuM vyavasthita svarUpa bAMdhI tene saMkSepamAM abhyAsa karavA IcchanAra mATe nyAyAvatAra nAmane eka nAnakaDe padyamaya graMtha racyo che, jenI maryAdAne Aja sudhInA samagra prasiddha zvetAMbara-digaMbara vidvAne anusaryA che. te sivAya tatkAlIna samagra bhAratIya darzanene saMkSepamAM paNa maulika abhyAsa karavA IcchanAra mATe te che darzananuM yathArtha svarUpa batAvanArA padyamaya graMtha rahyA che ane e rIte AcArya haribhadrane darzanasamuccaya racavAnI ane mAdhavAcAryane sarvadarzanasaMgraha racavAnI kalpanAne khorAka pUre pADyo che. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1082 ] darzana ane ciMtana tatkAlIna bhAratIya samasta darzananuM nirUpaNa karanAra bIjI kaI kRti tenAthI prAcIna na maLe tyAM sudhI darzanasaMgraha karavAnuM prAthamika gaurava siddhasenane ApanuM joIe. siddhasenanI eka vedavAda trizikA jotAM ema turata bhAse che ke, temaNe veda ane upaniSo maulika tema ja talasparzI abhyAsa karelo. siddhasena divAkarano prasiddha graMtha sammati tarka che, je padyamaya prAkRtamAM traNa bhAgamAM kuMdakuMdanA pravacanasAranI peThe pUre thayeluM che. A graMtha upara zvetAMbara ane digaMbara ema bane AcAryoe TIkAo racI che. temAM varNavelA siddhAMta eTalAM satarka ane hRdayagrAhI che ke AgaLanA AcAryo paNa tethI vadhAre mULa vastu kahI zakyA nathI. samaMtabhadranI upalabdha kRtiomAM siddhasenanA nyAyAvatAra jevI ke vaidika ye darzana ane bauddha darzananuM nirUpaNa karanAra batrIzIo jevI kaI kRti nathI. vAcakoe siddhasenanI upalabdha ekavIza batrIzIo ane saMmatabhadranI AmImAMsA, yukacanuzAsana ane svayaMbhUstotra e ekasAthe sAme rAkhI avalekavAM, jethI bannenuM paraspara sAdasya ane vizeSatA ApoApa dhyAnamAM Avaze. bIjA bhAganuM pallavitakALa e nAma rAkhyuM che, tene abhiprAya eTale che ke, siddhasena ane samaMtabhadra dvArA banne saMpradAyamAM je jaina nyAyanuM bIjAre paNa thayuM, tene ja A yugamAM pallavita karavAmAM AvyuM che. A yugamAM digaMbara saMpradAyamAM anukrame akalaMka, vidyAnaMda ane prabhAcaMdra e e traNa pradhAna AcAryoe mukhyapaNe jene nyAyane vistAryo ane vizada karyo che. zvetAMbaramAM paNa pradhAnapaNe traNa AcAryoe A yugamAM jana nyAyane vistRta ane vizada banAvyuM che. matsyavAdI, haribhadra ane rAjagacchIya. abhayadeva-e traNee anukrame kAMI ne kAMI vadhAre vizeSatA epa che. akalaMka Adi traNe digaMbara AcAryoe jene nyAyanA svataMtra graMtha lakhyA che, ane saMmatabhadra Adi pUrvAcAryonI nyAyavANIne palavita paNa karI che. tevI ja rIte malyavAdI vagere A yuganA zvetAMbara AcAryoe jaina nyAya upara svataMtra nyAyanA graMtha lakhyA che ane potapotAnI pahelAMnI tarkavANane palavita paNa karI che. te ukta digaMbara traNa AcAryo ane ukata tAMbara traNa AcA nI kRtio barAbara sAme rAkhI jovAmAM Ave te eka bIjA upara paDele prabhAva parasparanuM sAdazya ane vizeSa dhyAnamAM AvyA vinA rahe tema nathI.. | trIjA bhAganuM nAma puSpitakALa che. puSpa kAMI saMkhyAmAM pallA jeTalAM nathI hotA, kadAcita puSpanuM parimANa pallethI nAnuM paNa haiyu che. Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina nyAyanA kramika vikAsa [ 1083 chatAM puSpa e pallavAnI uttara avasthA hoI temAM eka jAtane viziSTa paripAka hAya che. khIjA yugamAM jaina nyAyanA je vistAra ane spaSTIkaraNa thayAM tene pariNAme trIjo yuga janmyA. A yugamAM ane A pachInA cothA yugamAM digabara AcAryoe nyAya viSayaka keTalAka prathA racyA che, paNa hajI sudhI mArI najare evA eke graMtha nathI paDyo ke jene lIdhe jaina nyAyanA vikAsamAM tene sthAna ApI zakAya. trIjA yuganA zvetAMbara saMpradAyamAM vAdI devasUri ane hemacandra e enuM mukhya sthAna che. e kharu ke AyA hemacaMdranI paricita kRtiomAM jaina nyAya viSayaka bahu kRtie nathI, tema parimANamAM mATI paNa nathI. chatAM tenI e khatrIzI ane pramANamImAMsA jonArane potAnI viziSTatA dhyAnamAM AvyA sivAya nahIM rahe ane ema Ape!Apa jaNAze ke moTA moTA ane lAMkhA lAMbA graMthaiAthI kaTALela abhyAsIe mATe sa MkSepamAM chatAM vizeSatAvALI racanAo teoe karI ane phUlanu saurabha temAM ANyuM. vAdI devasUri kAMI kaMTALe tevA na hatA. teoe te ratnAkaranI spardhA kare evA eka syAdvAdaratnAkara graMtha racyA ane kAI abhyAsIne jaina nyAya mATe tema ja dArzanika khaMDanamaDana mATe khIje kayAMya na javAnI sagavaDa karI dIdhI. ceAthA phaLakALa che. tevI rIte thayelA paripAka A yugamAM je sAhitya racAyuM te phaLarUpa che. phaLamAM khIjathI phUla sudhInA uttarAttara paripAkanA sAra AvI jAya A yuganA sAhityamAM pahelA traNe yuganA sAhityamAM ekasAthe AvI jAya che. A yugamAM je jaina sAhitya racAyuM che, te ja jaina nyAyanA vikAsanuM chelluM pagathiyuM che; kAraNa ke, tyAra bAda temAM kAI e jarAyemerA karyAM nathI. malISeNanI syAdrAdamajarI khAda karIne A yuganA klAyamAna nyAya viSayaka ucca sAhitya tarapha najara karIe te jaNAro ke te aneka vyaktionA hAthe lakhAyuM nathI. tenA lekhaka phakta eka ja che ane te sattaramA--aDhAramAM saikAmAM thayelA, lagabhaga sA zarade sudhI mukhyapaNe zAstrayAga siddha karanAra saMskRta, prAkRta, gujarAtI ane mAravADI e cAre bhASAomAM vividha viSayAnI carcA karanAra upAdhyAya yazovijayajI che. upAdhyAyajInA jaina tattvajJAna, AcAra, alakAra, chaMda vagere anya viSayAnA graMthone bAda karI mAtra jaina nyAya viSayaka graMtho upara najara nAkhIe te! ema kahevu paDe che ke, siddhasena ne samatabhadrathI Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1084 ] darzana ane ciMtana vAdI devasUri ane hemacandra sudhImAM jaina nyAyane AtmA eTale vikasita thayA hatA, te pUrepUra upAdhyAyajInA tarkagraMthomAM mUrtimAna thAya che, ane vadhArAmAM te upara eka kuzaLa citrakAranI peThe teoe evA sUkSmatAnA, spaSTatAnA ane samanvayanA raMge pUryA che ke jenAthI muditamanA thaI ApoApa ema kahevAI jAya che ke pahelA traNa yuganuM ane saMpradAyanuM jaina - nyAyaviSayaka sAhitya kadAca na hoya ane mAtra upAdhyAyajInuM jaina nyAya viSayaka saMpUrNa sAhitya upalabdha hoya teye jaina vADmaya kRtakRtya che. upA dhyAyajIe adhikArI bhedane dhyAnamAM rAkhI, viSayonI vaheMcaNI karI, te upara -nAnAmoTA aneka jaina nyAyanA graMtha lakhyA. teoe jaina tarkaparibhASA je jaina nyAyapraveza mATe laghu graMtha racI jaina sAhityamAM tarkasaMgraha ane tafbhASAnI khoTa pUrI pADI. rahasyapadakti ekaso ATha graMtho ke temAMnA keTalAka racI jaina nyAya-vAlmayamAM taiyAyika pravara gadAdhara bhaTTAcAryanA graMthonI garaja sArI. nayapradIpa, nayarahasya, nayAmRtataraMgiNI sahita nayopadeza, syAdvAdakalpalatA, nyAyAleka, khaMDanakhaMDakhAdya, aSTasahastrITIkA AdigraMtha racI jaina nyAya vAlmayane udayanAcArya, gaMgeza 'upAdhyAya, raghunAtha ziromaNi ane jagadIzanI pratibhAnuM naivedya dharyuM. adhyAtmasAra, adhyAtmopaniSad jevA graMthothI jaina nyAya vADmayane gItA, gavAsiSTha Adi vaidika graMtho sAthe saMbaMdha joDyo. thoDAmAM eTaluM ja kahevuM basa che ke vaidika ane bauddha sAhitye dArzanika pradezamAM sattaramA saikA sudhImAM je utkarSa sAme hate, lagabhaga te badhA utkarSane AsvAda jaina vADmayane ApavA upAdhyAyajIe prAmANikapaNe AkhuM jIvana vyatIta karyuM ane tethI teonA eka tejamAM jaina nyAyanAM bIjAM badhAM teje lagabhaga samAI jAya che, ema kahevuM paDe che. upasaMhAra A lekhamAM jaina nyAyanA vikAsakramanuM mAtra digdarzana ane te paNa adhUrI rIte karAvavAmAM AvyuM che. A sthaLe jaina nyAyanA vikAsaka tarIke je je AcAryonAM nAma levAmAM AvyAM che, teonAM jIvana, teone samaye, teonI kAryAvali vagerene ullekha jarAye nathI karyo. tevI A ja rIte tenA saMbaMdhamAM je kAMI DuM ghaNuM lakhyuM che, tenI sAbitI mATe utArAo ApavAnA lebhanuM paNa niyaMtraNa karyuM che. A niyaMtraNa karavAnuM kAraNa joItA avakAza ane svAsthane abhAva e eka ja che. AcAryonAM Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je yAyane kramika vikAsa [ 1085 jIvana AdinI vigata eTalI badhI lAMbI che ke, te ApatAM viSayAMtara thaI jAya. tethI jeo te viSayanA jijJAsu hoya teonI jANa khAtara chevaTe eka evuM pariziSTa ApavAmAM Ave che ke jenI aMdara upara AvelA AcAryonA saMbaMdhamAM mAhitI ApanAra zre noMdhelA che ane teonuM prakAzita thayeluM keTaluMka sAhitya dheluM che. e sAhitya ane e graMthe jevAthI te te AcAryonA saMbaMdhamAM maLatI Aja sudhInI mAhitI ghaNebhAge koI paNa jANI zakaze. A lekhamAM jaina nyAyanA praNetA amuka ja vidyAno ullekha che; bIjA ghaNAne choDI dIdhA che. tenuM kAraNa e nathI ke teone jaina nyAyanA vikAsamAM svalpa paNa hisse nathI. heya chatAM tevA nAnA moTA dareka graMthakArane ullekha karatAM lekhanuM kalevara kaMTALAbharela rIte vadhI jAya tethI je vidvAnonuM jaina nyAyanA vikAsamAM DuM chatAM viziSTa sthAna mane jaNAyuM che, teone ja ullekha karyo che. bAkInAonAM nAmanuM bIjuM eka pariziSTa aMtamAM ApI devAmAM Ave che. A lekha samApta karatAM eka vAta tarapha vAcakonuM dhyAna kheMcuM chuM te A-hiMdustAnanA ke bahAranA vidvAno gujarAtanA sAkSarene ema pUche che ke gujarAtanA vidvAnoe dArzanika sAhitya racyuM che ? ane racyuM hoya te kevuM ane keTaluM ? A praznane keI paNa sAkSara hA mAM ane prAmANika uttara ApI gujarAtanuM nAka rAkhavA Icche to teNe jaina vADamaya tarapha saprema daSTipAta kare ja paDaze. evI sthitimAM gujarAtanA dArzanika sAhityanuM mukha ujajavala karavA khAtara ane dArzanika sAhityanI sevAmAM gujarAtanuM viziSTa sthAna jaNAvavA mATe dareka sAhityapremI vidvAnanI e pharaja che ke, teNe kevaLa sAhityopAsanAnI zuddha dRSTithI jaina nyAya sAhityanA gujarAtImAM sarala ane vyavasthita anuvAda karI sarvasAdhAraNa sudhI tene dhodha pahoMcatA kare. jenenuM A saMbaMdhamAM bevaDuM kartavya che. teoe to sAMpradAyika mehathI paNa pitAnA dArzanika sAhityane viziSTa rUpamAM anuvAdita karI pracAravAnI AvazyakatA che. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAma siddhasena divAkara malavAdI. haribhadra abhayadeva (rAjagacchIya) vAdI devasUri AcAya hemacaMdra pariziSTa naM. 1 niSadhAMta ta dArzanikA ( 4 ) zvetAMbarIya. nyAya viSayaka kRtio. sanmatitaka, nyAyAvatAra ane batrIzIe. dAdAra nayacakra, sanmati TIkA. anekAMtayapatAkA, SaDDa nasamuccaya, lalita vistarA, nyAya praveza-prakaraNa upara TIkA, zAstravArtA - samuccaya, lokatattvaniCya, dhasaMgrahaNI, ane nyAyAva tAra-vRtti, sanmatiTIkA. sAThAda ratnAkara. pramANamImAMsA, anyayeAgavyavacchedAtri zikA temanI mAhitInAM sAdhano. prabhAvaka--carita, prabaMdha ciMtAmaNi, caturvizati prabaMdha, jainasAhitya saMzodhaka varSa 1. guoNvalI, vIravaMzAvalI (jaina. sA. sa. va. 1 a. 3). pra0 ca., prama. ci, catu. pra. guauvalI, vIr vaMzAvalI (jaina. sA. sa. va. 1 0 3) aM * ca.,catu. pra., zrI haribhadrasUricaritra, jaina darzana (5. becaradAsa kRta)nI prastAvanA, jaina sA. sa0 10 1 vIravaMzAvalI, dharmAMsaMgrahaNinI prastAvanA, upamitibhavaprapa`cAnI prastAvanA vagere. piTana riporTa 4 mAM lekhakeAnI anukramaNikA. prazna ca., prA. ci., vIravaMzAvalI, pra. ca., prazna'. ci', catu. pra., kumArapALapratiAdha, ku mArapALa prabaMdha, kumArapALa caritra, rAsamALA vagere. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahiSaNa syAdAda maMjarI. adhyAtmamata parIkSA saTIka, adhyAtmasAra, adhyA- yazavijaya jIvanacaritra (A. buddhisAgarakta). | mahepAdhyAya yazo- 'paniSada, AdhyAtmika matadalana saTIka, aSTasahastrI AnaMdadhana padyaratnAvalI prastAvanA (mo. gi. kApavijayajI. 1 vivaraNa, upadezarahasya saTIka, jJAnabiMdu, jainatarkabhASA, kAtreizaddhAtrizikA-saTIka, dharmaparIkSA saTIka, nayapra DIyA kRta), AtmAnaMda prakAza putra : 3 aM. 6,zAstravArtAdIpa, nayAmRtataraMgINa, nyAyakhaMDanakhAghasaTIka, samuccayanI prastAvanA, dharmasaMgrahaNInI prastAvanA vagere. nyAyAleka, pAtaMjala yogadarzana vivaraNaleza, bhASArahayU saTIka, zAstravArtIsamuccaya, nayarahasya, tatvArthasUtravRtti. vagere. () digambarIya, samaMtabhadra devA matetra, tattvAnuzAsana, yukatyanuzAsana, | jaina hitiSI bhA. 6-aM. 2, 3, 4, vidra svayaMbhUstotra. ratnamALA bhA. 1, aSTasahastrInI prastAvanA. rAjavArtika, aSTazatI, nyAyavinizcaya, laghIyayI. ladhIyastrI AdinI prastAvanA, viharatnamALA akalaMka bhA. 2, rAjavArtikanI prastAvanA. vidyAnaMda pramANaparIkSA, aSTasahastrI, zlekavArtika, Apta jaina hitaiSI bhA. 8 pR. 439, yutyanuzAsananI parIkSA, patra parIkSA vagere. pra, aSTasahastrInI pra. prabhAcaMdra nyAyakumudacaMdrodaya, prameyakamalamArtaDe. vidaratnamALA bhA.2, prameya kamaLa mAtakanI prastAvanA. nedha--A AcAryoe aneka viSayo upara aneka grantho lakhyAnAM pramANe maLe che, paNa ahIM phakta teonA nyAyaviSayaka sAhityano ullekha prastuta hovAthI te dareka AcAryanI nyAyaviSayaka kRtione ja ullekha karela che. Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama. 1 ra 3 4 5 6 G 8 9 10 11 12 anukrama. ma p pariziSTa naM. 2 nimadha bAhya jaina nyAyanA lekhaka (4) zvetAMbarIya. nAma. zrI guNaratnasUri zrI caMdrasena zrI caMdraprabhasUri zrI devabhadra malladhArI zrI devacaMdrajI zrI padmasuMdara zrI buddhisAgara zrI municaMdra zrI rAjazekhara zrI ratnaprabha zrI zubhaviya zrI zAMtisUri graMthakAr. anatAcAya zrI sumati zrI devasena 4 zrI dhama sAgarasvAmI nyAyaviSayaka graMtho. yadarzanasamuccayavRtti utpAdasiddhiprakaraNa prameyaratnakAya nyAyAvatAraTippana yaka pramANasuMdara pramANalakSyalakSaNa anekAMtajayapatAkATippana syAdvAdakalikA, ratnAkarAvatArikAppina ratnAkarAvatArikA sAdAdabhASA pramANaprameyakalikA vRtti (la) digabarIya. nyAyaviSayaka graMtho. nyAyavinizcayAla kAravRtti siddhasenanA sanmatitaka para TIkA, ullekha. zravaNa khelagulAnI mahiSaNukRta prazasti tathA vAdIrAja kRta pArzvanAtharitra nayacakra, AlApapaddhati nayayakra Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. zrI dharmabhUSaNa | nyAyudIpikA, pramANuvistAra zrI prabhAdevasvAmI pramitivAda, muktivAda, avyAptavAda, takavAda tathA nayavAda zrI narendrasena pramANaprameyakalikA zrI paMDitAcArya prameyaranAlaMkAra, prameyaratnamAlikA prakA _zikA, saptabhaMgItaraMgiNI TIkA. zrI bhAvasenAcArya nyAyadIpikA zrI bhAvasena kavi vizvatatvaprakAza zrI vAdIrAja muni vAdamaMjarI zrI vAdIsiMha pramANanaukA, tarkadIpikA zrI vimaLadAsa saptabhaMgItaraMgiNI zrI zratasAgarasvAmI sanmatita 15 zrI zratasAgara tarkadIpaka pariziSTa naM. 3 jainetara nyAya upara lakhanArA janAcAryo | (%) zvetAMbarIya nyAyaviSayaka graMtho. anakrama. nAma - 8 ba 8 0 zrI abhayatilaka zrI kSamA kalyANa zrI guNaratna zrI jayasiMha zrI jinavardhana zrI naracaMdrasUri zrI mallavAdI zrI bhuvanasuMdara zrI ratnazekhara zrI rAjazekhara zrI zubhavijaya zrI haribhadra nyAyAlaMkAraTippana tarkaphakkikA tarka rahasyadIpikA nyAyasAravRtti (mULa bhAsarvara kRta) saptapadAthI-TIkA kaMdalITipana (mUla zrIdharakRta) nyAyabiMduniTippana (mULa vRtti dharmottara mahAvidyAviDa banAvRtti racita) lakSaNasaMgraha kaMdalipajakA takabhASAvArtika [ gAcArya racita nyAyapravezaprakaraNa-vRtti (maLa diganA s ke ' 12. Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "saMsAra ane dharmanuM anuzIlana khaMDa pahele 1. tattvajJAnanA mULa prazno A lekha eka bhAIne praznano uttara ApavAnI dRSTithI lakhAyeluM che, paNa vastutaH te svataMtra lekha ja che. tatvajJAna koNa zodhI, calAvI ke vadhArI zake ? tatvajJAna ane bhautika vijJAna vacce zuM zuM sarakhApaNuM che ane kyAMthI ke bheda dekhAya che ? tattvajJAnanI zodhamAM vAdo kyAM sudhI sAdhaka thAya che ane kyAre bAdhaka thAya che? satyano zodhaka vAsanAnuM niyamana kare ke teno uccheda kare ke tene vizuddha kare? ityAdi praznonI sacoTa samajaNa ane chaNAvaTa ApI che ane karI che. jagatadukhavAdIoe jagatane duHkharUpa kahyuM che, jema ke sAMkhya, buddha Adie. paNa e duHkharUpatA ekAntika nathI ane che te apekSAo che e bahu spaSTatAthI A lekhamAM samajAvyuM che. kharI rIte jeNe jeNe jagatane dukhamaye kahyuM che te badhAe eka zarata mUkI che ane te zarata tRSNAnI. je tRSNa hoya te sarvatra duHkha ja bhAsavAnuM. jyAM sukha hoya tyAM paNa tRSNa AvI ke te pratikUdanIya banI javAnuM, nittAvAra-e yogasUtramAM duHkhanuM kAraNa tRSNAne ja kaheluM che. jeNe vAsanAya ke tRSNAjaya karyo te buddha ke bIje game te hoya ane chatAMye tene pitAne duHkha bhAse ke anubhavAya te tattvajJa, sAdhaka ke yegI thavAmAM zuM lAbha? AthI siddha che ke evA leke du:khI na hatA; sadA sukhI ane saMtuSTa hatA. jagatamAM ApaNuM peThe AvelA paNa kharA. e jagate emane duHkha kema na ApyuM ? uttara eka ja ke tRSNA na hatI. ane tRSNA na chatAM temanuM jIvana paNa duHkhasaMtapta heta te teo tRSNatyAgano upadeza karavAne badale jIvanane aMta ja ANavA kaheta. eTale zrI. mazarUvALAe jagatanI sukhaduHkharUpatA vize lekhamAM je kahyuM che te yathArtha che. vivekIne badhuM duHkharUpa che eno artha eTale ja ke je tRSNA-atRSNa vaccenuM aMtara jue che ane ubhayajanya pariNAmo nihALe che te tRSNakaTimAM AvatI samagra vastuo, pachI bhale te game tevI sukharUpa bhAsatI hoya, tene duHkharUpa lekhe che, arthAta te vivekI tRSNA na hoya tyAre prakRtithI para banavAne lIdhe prAkRta AghAtane Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzIlana [ 1091 duHkharUpa nathI lekha. A vivekI paNa AgamAM zaityane ke baraphamAM Aga anubhava nathI karate. tenI Ini anyanI peThe che te rUpe ja vastune anubhave che. paNa ema bane ke eka avivekI Aga, jhera ke zULIthI pratikUla vedanA thatAM ja jIvanamohane lIdhe hAyahAya pikArI UThe. jyAre vivekI e pratikULa vedanA anubhavavA chatAM mana upara eTalo kAbU rAkhe ke tethI tenI prasannatAmAM phera na paDe. sokreTisane jhera te kaDavuM ja lAgeluM, ene kepha paNa caDe, paNa kaI ucca siddhAnta ane AdarzanA pAlananI khumArImAM tene e duHkha sahya baneluM. e ja vAta krAIsTa ane bIjAne lAgu paDe che. sukhaduHkha e mAnasika saMvedana che. manane jevuM ghaDayuM hoya te pramANe chevaTanI asara thAya. eTale jagatanI sukha ke duHkharUpatA mAnasika ghaDatara para avalaMbita che. jagata pote nathI sukharUpa ke duHkharUpa. e te avyakta ane avaktavya jevuM che. jIvananI dhArAmAM aneka sthULa-sUkSma tattane samAveza che. temAMthI koI eka aMzane pUrNa jIvana mAnI pUrA jIvananI vyAkhyA karI na zakAya. vaLI, vyAkhyA paNa adhikArI pramANe ja thAya che. A lekha jeTale suspaSTa che eTale ja supaTha ane manivAraka hoI prathamathI aMta sudhInA tattvajijJAsune mATe upayogI che. te skUti Ape che ne nirAzA nivArI puruSArtha prere che. 2. jIvanane artha jIvanano aMtima uddeza zuM che? tene uttara kalpanAothI aneka rIte apAya che. ene anubhava heta te matabheda na hatI. tethI jIvanane artha zo che e jANavA karatAM jIvana zuM che ane te kaI rIte jIvI zakAya -bIjAnI sukha-sagavaDane khalela na pahoMce ema kevI rIte jIvI zakAya--e ja jANavuM hitAvaha che; te zakya paNa che. je vastune lekhaka saMyama ane viveka kahe che tene eka zabdamAM varNavavI hoya te jIvanakalA zabdathI varNavI zakAya. jIvanakalAno artha sthaLa nathI, paNa bahu sUkSma ane vyApaka che. jema jIvanakalAmAM pitAnA jIvananI salAmatI tema anyanA jIvananI paNa salAmatI samAya che. emAM nathI bhayane ke kArpaSyane sthAna; emAM tejasvI puruSArtha ane karuNAvRtti Ave che. eTale saMkSepamAM kaI rIte jIvana jIvavuM e ThIkaThIka jANyuM hoya te jIvanane aMtima hetu (je te haze te) Apa Apa jaNAI jaze. jIvana sAthe ja jijJAsA, kalpanA, sarjakatA, saMkalpazakti ane zraddhALu AzA e pAMce siddhio Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1092] darzana ane ciMtana manuSyane prApta che. jemAM zArIrika temaja mAnasika jIvana paNa na veDaphAya, e kalA siddha karavAnI rahe che. mAnasika jIvana veDaphAtAM zArIrika jIvana veDaphAya ja che ane mAnasika jIvanane veDakyA vinA-ene surakSita rAkhIne--zArIrika jIvana veDaphI paNa na zake. tethI baMne jIvanane susaMvAda sAdhavAnI kalA e ja jIvanakalA che. dareka saMta ke sAdhaka e ja kalA khIlavI hoya che. pachI e prazna bahu mahattva nathI dharAvate ke jIvananA mULamAM zuM che ane te kyAM jaI thaMbhe che athavA tene aMte zuM che ? A prazna anAdiva ane anaMtatvane heI jJAnamaryAdAnI bahArane paNa hoI zake, paNa jIvanakalAne prazna madhyakAlano che, tethI te eka rIte sAdi-sAnta che. paNa enA sAdi sAMtapaNAno ThIkaThIka samAdhAnakArI ukela maLe te pelA anAdi-anaMta praznane paNa ukela kyAreka AvI ja jAya. A lekhanuM utthAna vinodI rIte thayuM che, paNa te uttarottara anubhavamUlaka hevAthI lekha aMte gaMbhIratAmAM ja saratA jAya che ane chevaTe buddhi ane hRdayane sparze che. 3. saMsAramAM rasa " "saMsAramAM rasa che te anivArya che. ene vizuddha ane vikasita karavo eTaluM ja ApaNAthI zakAya che. ene uccheda zakya nathI. je A sAcuM hoya che je sAmAnya rIte saMsAra gaNAya che. te uparAMta vyApaka saMsAra vizenI daSTi jIvanakalA daramyAna ja keLavavI joIe. e keLavaNIthI aneka jIvanavyApI ane dezakAlanI vistRta maryAdAvALI jIvanadaSTi ghaDAvAnI. ema thatAM mAtra vartamAna aMgata jIvanamAM je rAga ke rasa che te phelAI vadhAre sUkSma ane vyApaka thavAno. enI saghanatA ghaTatAM ja enuM baMdhaka tattva esaravAnuM. e rIte eno rasa sahaja rIte ja pipAvA ane vadhavAnI ane chatAM e saMkIrNa arthamAM rasa uparathI vairAgya paNa sadhAvAno. sArAMza ke "sva"mAM vadhAre "para" samAtAM te "sva" vistRta banavAne ane sva-paranuM aMtara nahi rahevAnuM. e ja saMsAramAM rasanI vRddhi ane zuddhi che. 4, jIvanamAM mRtyunuM sthAna jema "saMsAramAM rasa e lekhamAM vaiyaktika jIvanamAM pUrI thatI saMkIrNa daSTine vistAravAnI ane vizALa tema ja vizALatara jIvanane sparzavAnI sUcanA che, ke je sUcanA eka taraphathI vairAgyano khulAso kare che ane bIjI taraphathI saMsAranA rasane puSTi Ape che, te ja rIte "jIvanamAM mRtyune Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzIlana [ 1093 sthAna" A lekha paNa vizALa jIvananI daSTie mRtyunI upakArakatA, AvazyakatA ane anivAryatA varNave che. e dekhItuM nirAzA ane zekajanaka maraNa paNa vastutaH tevuM nathI; UlaTuM, te vizALa jIvanane vikasavAne tema ja vyavasthita cAlavAno raste mokaLe kare che. A vastu bilakula sUkSma dRSTithI vicAratAM anubhavasiddha ja lAge che. kharI rIte "saMsAramAM rasa" ane "jIvanamAM mRtyunuM sthAna" e banne muddAo pAchaLa eka ja daSTi rahelI che, ane te e ke vaiyaktika tema ja saMkucita jIvana pUratI piSAyelI ane piSAtI daSTine vistAravI ane anya jIvana sAthe tene abheda athavA sumeLa sAdhavo. dharmadaSTi ke tattvadRSTi AvA vizALa jIvananA arthamAMthI ja skure che. vizALa jIvanane artha ane tene vaiyaktika jIvana sAthe meLa athavA te samaSTijIvanathI vyaSTijIvananI abhivyatA ane abhedamUlaka pariNAmo na samajAya tyAM lagI saMsAramAM sadA vairAgyapUta rasa ane mRtyu-nirbhayatA Ave nahi. vairAgya eTale vaiyaktika tRSNane vilaya karI sarva sukha mATe tema ja vizALa jIvananA vikAsa mATe rasa keLave arthAta tRSNanuM vyApaka ane zuddha UthvI. karaNa karavuM. e ja rIte mRtyu nirbhayatA eTale vizALa jIvanane upakAraka thavAnI agara tenI sAthe sumeLa sAdhavAnI heza ane tamannA. jema e brahmacArI svapravRttimAM saMtuSTa hoya ane pachI te buddhipUrvaka gArvaccha svIkAre tyAre brahmacaryAzrama pUratuM tenuM maraNa paNa vastutaH mAhezya-jIvananuM upakAraka heI anekanAM jIvana sAthe sumeLa sAdhe che ane tethI te braDhacaryAzramane parityAga, duHkhada nathI lekhAte, UlaTuM vadhAvI levAya che, tema ja mRtyunuM che. bIjI rIte kahIe to ghare besI kamAte mANasa vadhAre kamAvA pravAsa kare tyAre tene pravAsa mULa hetuno sAdhaka heI AvakAradAyaka bane che; tema mRtyu vize che. AvI vizALa daSTi keLavavI e ja lekhane Azaya che. je AvI daSTi keLavavI hoya te vAsanAone vadhAre zubha ane zuddha karavI ja joIe. ema thayuM eTale AMtarajagata badalAyuM. ene ja svarga mAnI jUnA artho navesara ghaTAvavA. 5. mRtyu para jIta sArvajanika kalyANa, je mahAyAnanI bhAvanArUpa che ane je dIrdhakALe ja siddha thaI zake ane je ekale hAthe ke eka ja janmamAM siddha thaI ne zake, tene ja zreya mAnavAnI vyApaka dRSTi pradI hoya tyAre maraNane jItI Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1094 ] darzana ane ciMtana zakAya che, jIvana ane maraNa sama thaI jAya che, kAraNa ke te samaje che ke jIvIne sAdhato hato te marIne paNa sAdhIza ane maraNa e bIjAomAM vadhAre preraNA mUkaze. sArvajanika kalyANanI siddhi te anekane hAthe ja thavAnI, eTale bIjAomAM te mATenI preraNuM janme e paNa jIvIne karavA barobara ja che. vaLI vaiyaktika punarjanma hoya te paNa te bharIne pharI pharI e ja karavAno che. A lekhamAM jalakaNa, nALA ane gaMgAne je saMbaMdha varNavyuM che, gaMgAnA pravAhanI akhaMDatA ane zAzvatatA mATe je jalakaNuM ane nadInALAne bhoga apAte varNavyuM che te dRSTAnta ati manarama ane mULa. mudyanuM samarthaka che. alabatta, lekhaka vaiyaktika mokSa ane punarjanma para bhAra na ApatAM sAmUhika mekSa ane punarjanma upara ja bhAra Ape che, paNa vayatika mokSa ane punarjanma mAnI laIe to paNa te mAnyatAvALe sAce sAdhaka jIvanamaraNamAM samatola rahI zake che. buddha ane mahAvIra e tevA mekSa ane punarjanmamAM mAnatA ane chatAM temane bharaNamAM jIvana jeTalI ja zAMti hatI. maraNa anivArya che ema samajI jeNe jIvanane saphala upayoga karyo hoya ane vAsanAjaya karyo hoya te vyakti sAmUhika kalyANanI dRSTie ke vaiyaktika kalyANanI daSTie prayatna karanAra hoya te paNa sarvatra jIvanamaraNamAM sama rahI zake ane mRtyujaya sAdhI zake. ' "mApUrvamAnamatiSTha' ene bhAva lekhake pitAnI tattvadRSTi pramANe ati adbhuta rIte batAvyuM che. paNa tene bhAva vaiyaktika mekSanI dRSTie paNa ghaTAvI zakAya. vastutaH lekhakanI daSTi mahAyAnI ja che. e dRSTie ja badhA praznonuM nirAkaraNa te kare che. 1. jIvana sukhamaya ke dukhamaya A lekhamAM "jIvana sukhamaya ke duHkhamaya e prazna para vicAra darzAvatAM chevaTe viveka ane puruSArthanI himAyata karI che. jeNe jagatane mAtra duHkharUpa mAnyuM che teNe paNa e ja vAta pratipAdI che ke viveka ane puruSArtha sevavA -vadhAravA. jeNe sukharUpa brahma hevAthI jagatane paNa sukharUpa ja mAnyuM che ane du:khane mAtra AbhAsa mAnyuM che teNe paNa e ja vAta kahI che. sukha ane dukha bannene jagatamAM mAnanAra paNa e ja vAta kahe che. eTale A lekhamAM tatvataH bahu navInatA nathI; heAya to daSTAnta pUratI avazya che. lasaNa Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anupAlana [ 109 DhALane ane himAlayane dAkhale samarthaka che. tethI vadhAre.samarthaka to garama pANIthI Aga garama na thAya tyAre garama pANIne bhAMDavAne dAkhala che. - duHkhane nivAravA mathavuM ane sukhanI samRddhi vadhAravA yatna karavo ene artha chevaTe te eTale ja che ke AtmA sukhasthiti ja pasaMda kare che-bhale te uttarottara pragatizIla hoya. ane duHkha nivAravA mathe che teno artha svagata vaiyaktika sthitine nivAravA mathe che eTale ja thayo. ane te ja sthiti saMsAra che. eTale je dArzanikee saMsArane duHkharUpa kahyo hoya te te khoTuM nathI. emaNe saMsAramAM sukhanuM astitva kabUlyuM che paNa te sukhane duHkha keTinuM mAnyuM che, kAraNa ke te sthAyI saMtoSa nathI ApatuM. eTale sthAyI saMtoSa ke vikasatA saMteSane ja dArzanikoe sukha kahyuM che. koIe e ja vastune duHkhAbhAvarUpe vizeSa dRSTie varNavI che to koIe bhAvAtmaka sukharUpe. paNa A varNana te muktidazAnuM che. saMsAradazAmAM te badhAe sukha ane duHkha mizrita ja mAnyAM che. emAM duHkhabhAvanA karavAne upadeza vairAgya utpanna karavA mATe che. eTale te upadeza koI bhautika sukhamAM pUrNatA mAnI temAM rAcI rahevAno niSedhamAtra kare che. vyavahAradazAmAM sApekSa sukha ane duHkhanuM astitva badhA ja svIkAre che ane badhA ja viveka ane puruSArtha upara bhAra Ape che. alabatta, A bhAra ApavAnI daSTi atyAre karmavegamAM paNa ghaTAvI zakAya. pahelAM te bhakti ane jJAnayogamAM paNa ghaTAvAtI. sArvajanika kalyANane parama dhyeya ane zreya mAnI te mATe ja viveka ane puruSArtha sevavo hoya te paNa e ISTa ane zakya che. game te satkArya--pachI te vaiyaktika hoya ke sAmUhika hoya-temAM viveka ane puruSArtha Avazyaka che ja. lekhake A muddAnuM vizadIkaraNa pitanI Dhabe karyuM che eTaluM ja. e vizadIkaraNa tAjagI te Ape ja che. pariziSTa 5, 46, "nA meM nA to vinA" AnA uttaramAM lekhake je hiMdI bhajana racyuM che te bhAre AkarSaka ane geya che. kharI rIte be divasanuM jIvana ene zabdArtha levAne nathI, mAtra apa jIvanane ja pUrNa mAnI tene sukhanuM sAdhana lekhanAra rAgI ane nAstikene te bhajana cImakI Ape che ane sUcave te e che ke zarIrajIvana e zAzvata jIvananI siddhio meLavavAnuM eka sAdhana che. ene upayoga e rIte ja kare. mAtra vartamAna sukhamAM mahAkavananI siddhio na visaravI. brahmAnaMdane e ja Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1096 1. darzana ane ciMtana bhAva che. ene bahu gya rIte lekhake navA bhajanamAM skuTa karyo che. be divasanuM jIvana e kathanane tAtparyAthe jyAre navA bhajanamAM bahu khUbIthI vyakta thAya che tyAre jUnA ane navA bhajana vacce virodha nathI rahetuM. pahelene baMgAthe bIjAne vAcyArtha bane che. eTaluM kharuM ke sthUladaSTi leke be divasanuM jIvana eTalA kathana uparathI vartamAna jIvana pratye vairAgya ke udAsInatA keLave to temAM sAmaSTika jIvananuM kalyANa sAdhavAnI smRti nathI pragaTatI. jyAre navuM bhajana e saMskAra Ubho kare che ke te evI pUrti pragaTAve. kharI rIte prAcIna ugAranA gUDha arthe na samajAyAthI je deSa utpanna thAya che te AvA spaSTIkaraNathI ja dUra thAya. "haMsale nAno ne devaLa jUnuM re thayuM' e udgAra keTale arthavAhI che! paNa tenuM lekhake karela bhASya na hoya te bahu na samajAya; rUpakathI AgaLa na vadhI zakAya. khaMDa bIjo 1. avatArabhakita AmAM je vicAra mUkyo che te bahu kAmane che. avatAra ane gurubhaktine nAme je vikRtio jAmI che tenuM nivAraNa thavuM ja joIe. ane A lekha te mATe bahu upayogI che. jyAM dekhe tyAM avatAra ane gurubhaktine nAme saMpradAye cAle ja che. khUbI to e che ke eka saMpradAya bIjAnA avatAra ane gurune bhaktipAtra nathI lekhate; jyAre badhA atyaMta virodhI rUpe pravarte che. A lekhamAM brAhmaNamAnasanI je kalpanA cAturI, je vinodaka zailI ane je rUpakavarNananI hathoTIno ullekha che te sAce che. A lekha strIpuruSa darekane-khAsa karI bheLA zraddhALune mATe bahu kAmane che. 2. be daSTie - ' be dRSTimAM eka naigama yA vyavahAra yA mizrita ke Arepita daSTi che, jyAre bIjI zuddha ane nizcayadaSTi che. Aropita dRSTi pramANe avatAra ane gurune paramezvara mAnavAmAM Ave che. ene mULa uddeza te avatAra ane gurunuM bahumAna vadhAravA ane bhakti poSavAne che, paNa aviveka bhaLatAM ja tenuM pariNAma aniSTa Ave che. bahumAna pAmanAra ane bahumAnanuM phaLa Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzIlana [ 1097 bhAMgavanAra mAna ane bhAganI lAlasAmAM bhaktonuM patana nihALI nathI zakatA. -bhakto paNa gADariyA pravAhathI vadhAre ne vadhAre paDatA jAya che. tethI jAgrata karavA mATenI bIjI zuddha dRSTi che, je evA patanathI bacAve kharI. Izvara ke khudA e sAva judI vastu che evuM dRSTibiMdu krizciyana, musalamAna ane yahUdInuM che. jeo Izvarane svataMtra vyakti na mAnatAM mAnavamAtramAM prayatnasAdhya Izvaratva mAne che te kAI ne avatAra mAne che tyAre ene a eTale ja che ke teNe prayatnathI Izvaratva siddha karyuM. bIjA paNa tema karI zake. eTale tenA pratye bahumAna vadhe che, paNa te sImita nathI rahetuM. gurune tA teo tyAM lagI ja mAne che, jyAM lagI tenAmAM gusyAgya sadguNA hAya. eTale gurumAM Izvaratvane vArasA mAnavAnI bhUlathI bacI jAya che. gurune Izvara jevA mAnavAne pariNAme sarvopaNanI bhAvanAmAMthI anAcAra poSAyA che, eTale e dRSTinuM sazodhana iSTa che. avatAra ke gurumAM IzvaranI mAnyatAno je lAkSaNika ke AlaMkArika atha che te lekhake bahu sarasa rIte sphuTa karyAM che. kanaka-sutra ane jala samudranAM dRSTAntA samathaka che. A lekhamAM mAnyatA pAchaLanI dRSTinuM sazeAdhana che. tattvajJAna ke dRSTisAdhana AcAra dhaDe che. AcAranuM pIThabaLa ja e che. paNa eka vAra AcAra sthapAyA pachI tenI preraka dRSTimAM karI kAI sa`zAdhana kare tyAre navA saMzodhana pramANe punaH AcAra jaladI jaladI badalAtA nathI. eTale dRSTimAM saMzAdhanA thatAM rahe che ane jUtI AcArapraNAli paNa cAlu rahe che. tattvajJAna AgaLa vadhe che ane AcAra pAchaLa ja paDyo rahe che. advaitanuM tattvajJAna kharuM, paNa jIvanamAM sparzAspane AcAra mAtra dvaitapradhAna ja che. advaita vyavahAra vadharmamAM nathI. e sUcave che ke AcAranuM khokhuM jUnuM ane advaita bhAvanA pAchaLanI. advaita upara ja prathamathI AcAra ghaDAyA heAya te Ave sparzIsparze AvI na zake. bhrAtRbhAvanA siddhAMta dalIlamAM che. tammUlaka tenA AcAra paNa prathamathI ja che. e sidvAMta ane AcAra sAthe sAthe cAle che, jyAre hiMdu dharmamAM tema nathI. mUrtimAM Izvaratva mAnavAnI viruddha dRSTi navA saMpradAyA dvArA AvI, paNa sAdhAraNa samAja mUrti mAnatA na aTakaze. caitra nAryastu pUjyante e vicAra kayAreka sthira thayA, paNa vyavahAramAM nArInI avagaNanA ja cAlu rahI. avagaNanA nahi te tenuM Utaratu sthAna te kharu` ja; Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1098 ] darzana ane ciMtana samAnatAne vyavahAra sthapAye nahi. A badhuM sUcave che ke vicAre vidyutavege gati kare che ane AcAra ragaziyA gADAne vege. 3. upAsanA zuddhi A lekhamAM satya ane avyabhicAriNI bhakti upara bhAra Ape che.. dhArmikatA mATe e Avazyaka che. mAtra dharmagranthanuM adhyayana ke pAMDityapUrNa adhyayana ke vizALa vAcana dhArmikatA ANI zakatAM nathI. UlaTuM, evI bahuzrutatvavRtti dhArmikatAne reke paNa che. dhArmikatA eTale dharmaniSThA; dharma niSThA eTale sadgaNonI khIlavaNuM ane kaI eka Adarza pratye ananya niSThA. A eka nirALI ja bhUkha che, je adhyayananA khorAkathI saMtoSI na zakAya. Avo aMgata anubhava che ja. A lekhake je ke hiMdudharmanI upAsanAne khIcaDI rU5 kahI che ane IslAmanI upAsanAne saccAriNI ananya niSThA kahI che. e vAta sAcI paNa che. paraMtu emAM jJAna na hovAthI baMne deSAvaha bane che. khIcaDI upAsanA eTale phAve tyAMthI lAbha uThAvavA phAve tene vaLagavAnI vRtti. ane ekaniSTha upAsanA eTale ekane ja vaLagavAnI vRtti. A baMnemAM je citta jAgatuM hoya ne viveka hoya te baMne guNAvaha nIpaje. aneka dene samanvaya jJAnazuddha hoya te musalamAnanI peThe anya pratye adekhAI ke dveSa na Ave. musalamAnoe ja anya devane vaMsa karyo che, te ajJAnayukta ekaniSThAne kAraNe. je kharekhara talasparzI jJAna hoya te ekaniSTha upAsanA hoya ke bahuniSTha upAsanA hoya toya te udAtta bane. eTale mArI dRSTie jo jarUra hoya to. samatva, udAratA, cittazuddhi ane vivekanI che. mAtra khudAno upAsaka paNa jo te zuddhacitta hoya te itara deva pratye sahiSNu te thavAno ja. ane aneka devAno upAsaka paNa te zani hoya te te paNa ADe raste na derAya ke koIne dare nahi. gAMdhIjInI prArthanA zaMbhumeLa hatI teTalA mAtrathI te vyabhicAriNI hatI ane UlaTuM aura gajebanI namAja avyabhicAriNI hovAthI anukaraNIya hatI ema paNa nahi kahI zakAya. gAMdhIjImAM sAcI dharmaniSThA ane vivekI samacittatA hatI tethI te prArthanA khIcaDI hevA chatAM zobhatI. paNa eka maMdiramAM besADela aneka devano zaMbhumeLo e kutUhalavardhaka bane paNa cittarodhaka ke dharmapaSaka na bane. koI phakIra mAtra khudAne mAnavA chatAM bilakula vivekI, samacita hoya te tenuM sthAna anukaraNIya kharuM. eTale lekhaka avyabhicAriNuM bhakti viSe kahe che tyAre temAM vivekI, Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alana [1099 jJAna ane samacittatAnI himAyata che ja. ane deva-samanvayamAM paNa jo e tatva hoya te lekhake spaSTa kahyAM na chatAM te grAhya gaNAvuM joIe. lekhakane dharmavikAsa thaze te amuka rIte kharuM. paNa badhAno vikAsa kAMI eka ja rIte nathI thatuM. rAmakRSNa dhArmika hatA emAM zaMkA nathI. temanI upAsanAmAM anekadevaniSThA hatI ane chatAM vikAsa thayo. 4. IzvaraniSThAnuM baLa satyane vaLagI rahIne ja jIvanakrama calAvavAnI ane pitAnuM dhyeya siddha karavAnI je zakti te ja satyAgraha. AmAM sAdhya ane sAdhana vacce saMbaMdha satyane ja hoya che. A ja IzvaraniSThAnuM baLa agara adhyAtmabaLa che. 5. pakSapUjA mAtra pakSane ja mahimA gA-svIkAro e jIvanane pAMgaLuM ane AMdhaLuM banAve che. bhUtakALanA pratha, Adarze ke puruSa pratyenI zraddhAe vartamAna kALanA yaMgya puraSa pAsethI tatvadaSTi zIkhavatAM ane vartamAna kartavyanuM bhAna karatAM ADe AvavuM na joIe. e prAcIna zraddhA vartamAna prakaTa puruSa pratyena rUpe janmavI joIe. te ja tenuM saMskaraNa thayuM gaNAya, nahi te maraNa. 6. beTI bhAvikatA cAluM jIvana vyavahAramAMthI koI nAnI jevI bAbata pakaDI laI tenuM jyAre lekhaka vizleSaNa kare che ane aMdhazraddhA tema ja mANasanI nabaLAI upara prahAra kare che tyAre te sAcuM hovA uparAMta bahu manorama paNa bane che. emanI e hatheTI che. be dRSTivALA lekhamAM paNa eka pravAsa vakhate banela ghaTanAnA tAttvika vizleSaNanuM manorama citra che. 7. Izvara viSe keTalAka prazno A lekhamAM Izvara ane karmanuM jIvanamAM zuM sthAna che enuM varNana che. ane Izvara viSe nAstikatA pedA karanAra navalekhakenI cimakI lIdhI che. saMsAra ane dharma dharma 1. dharmanuM navanirmANa, 2. navI dRSTi navI draSTimAM emaNe jude jude samaye je kAMI vicAryuM ane charyuM che tema ja Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1100 ] darzana ane ciMtana AcaryuM che tene TUMkamAM paDadhe che. emaNe tattvajJAna viSe, samAja-sudhArA viSe, jIvananA atha viSe, IzvaraniSThA viSe ke sampradAyo viSe je kAMi vistArathI lakhyuM' che, tene sAra ja AmAM AvyA hoya ema lAge che. eTale navI dRSTivALA lekha sUtrAtmaka che. bIjA dhaNA lekhA enAM bhASyA che. abhyAsI prathama navI dRSTi vAMce ane pachI te muddA ke niyama paratve je anya lekhA hAya tene vAMce te abhyAsamAM, samajaNamAM saraLatA paDe. dA. ta. * navI daSTi 'mAM jIvananA aM navesara samajavAnuM kahyuM che. A mATe vAcake ' jIvanano artha ' e lekha vAMcavA ghaTe. kama vyaktigata ke samAjagata enA uttara Izvara viSe keTalAka bhramo ' e lekhamAMthI maLe. ema kahI zakAya ke A lekha nAnI ' > jIvanapAthI che. 3. zArdaSTinI maryAdA A lekhamAM satadRSTinI agara to anubhavanI ke vivekazaktinI zreSThatA sthApI che, je sAmarthya yoganI kArTimAM Ave. kemake e pratyakSa pramANa che. zAstrAvalakhI dRSTi game tevI vidvattAvALI hoya toya te parAkSa che ane AsapAsanA dabANathI ke anusarathI muktapaNe vicarI zakatI nathI. game teve vidvAna paNa paraparAne oLaMgI nathI zakatA; jyAre saMtamAM e sAma hAya che. zAstravalaMbana leAkabhaktimAM pariName che. te anusrota pravRtti che; jyAre sataSTi tethI UlaTI che. temAMthI ja zAstro ane vidvAnone kheArAka maLI rahe che. lAkA saMtanI dRSTine AvakAre che tyAre ema nathI jotA ke eNe keTalAM zAstro vAMcyAM ke kevA vidvAna ? jyAre te vidvAna pAse tenI apekSA rAkhe che. zAsradaSTivALA mANasAnuM AtyaMtika samana karIne paNa chevaTe saMtanA pagamAM ja paDe che, kema ke te adhanamukta che. A lekha dareka sAmpradAyika maneAvRttivALA mATe bhAre mananIya che. * 4. zAviveka AmAM anubhava ane zAstra, AptavAkaya tema ja anumAna vaccenuM tAratamya batAvyu` che, jene nahi jANavAthI mUDhatA Ave che. A ane zAstradRSTivALA lekha bane ekakhInanA pUraka che. ane dvArA sAmarthyayAganuM ja mahattva batAvAya che ane te mATe yAganI anivAryatA paNa sUcavAya che. 5. dharma sa MmelananI maryAdA A lekhamAM dharma saMmelananI mA~dA eka sAcA satyAgrahIne zAle e Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzIlana [ 1101 rIte batAvI che. jANe ke gAMdhIjI ekadharmaniSTha rahIne aneka dharmo pratye samabhAva piSI darekamAM je mahattvane sudhAro karavA jIvana jIvyA che, tenuM ja nirUpaNa AmAM na hoya ? kharI rIte gUDha ane vividha samasyAone khAsa, karI sarvadharmasamabhAvane lagatI samasyAone ukela karela hoya te te mAtra kalpanAthI nathI thaI zakate, paNa e prakAranuM koI jIvana jIvyA hoya ane evA jIvanane Akho paTa nihALyuM hoya ane pote paNa pachI emAM hRdayathI rasa lete the hoya to ja A ukela spaSTapaNe sUcavI zakAya che; kemake eka bAjuthI teNe bIjAnuM evuM jIvana nihALyuM hoya che ane bIjI bAjathI teNe paNa e mArgamAM rasa laI anubhava sAthe hoya che. A ja kAraNathI vartamAnanI peThe atIta ghaTanAo paNa sAme hoya tema lAge che. A lekhamAM lekhaka tevuM ja nirUpaNa kauzala darzAve che. 6. saMka9pasiddhi saMkalpasiddhinA nirUpaNa dvArA to karmanA kAyadAnuM ja nirUpaNa karyuM che, te anubhavasiddha hovAthI tAdaza che. e vicAra emaNe sAdhanA daramiyAna ryo haze. 7. japa japa viSe je lakhyuM che te temaNe anubhavyuM ja che. prAcIna sAdhakane anabhava te hato ja. bApunA jape saune batAvI ApyuM ke te ke cittanI sthiratA, eyanI smRti ane saMkalpanI siddhimAM upayogI che. chevaTe paNa, rAma e ja nAme temane samAhita citte maraNane AvakAravA preryA. ' paNa A lekhamAM je jaMgalano ane sTArahAusane dAkhale che te cittagata nAnA-moTA astavyasta ane caMcala-acaMcala, sArA-narasA saMskAra ke saMkalpano dUbahU citAra Ape che ane darekane potAnuM mana sAkSAta jevuM karavAmAM madada Ape che. kharI rIte AdhyAtmika sAdhanAmAM upayogI manAtI japa jevI vastuone lekhaka dareka kSetramAM upayogI thaI paDe evI jAtane khulAse kare che. AvuM vizleSaNa, vizadIkaraNa, ane vyApakIraNa bhAgye ja anyatra haze. 8. yajjJAtvA mokSyase'zubhAt / - karma ane dharma vacce bheda nathI mA e barAbara che. kema ke dharma Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] dazana ane ciMtana buddhithI ja karAya te karma e vyAkhyA sArarUpa che. vaLI cittazuddhi ane te mATenA yama-niyama, bhAvanA Adi dvArA jIvana mAM lakSya heya te AtmasAkSAtkAra vagere haze te ApoApa siddha thaI jaze; anyathA svarUpaniSThA to thaze ja. 9. brahmacarya ane aparigraha brahmacarya pALate paNa parigrahI dekhAya che. maryAdita brahmacarya hoya chatAM aparigrahI hoI zake; brahmacarya ane aparigraha vacce kAraNa-kAryabhAva nathI. paNa aparigrahanI daSTie brahmacarya svIkAryuM hoya te te piSaka jarUra bane. maryAdita brahmacaryathI saMtati thAya teya te amuka pramANamAM aparigrahanuM poSaka bane che. keTalIka vAra aparigrahanI zuddha bhAvanAmAMthI brahmacarya sAcI rIte Ave che. keTalIka vAra zuddha brahmacaryanI daSTi hoya te aparigraha ApoApa pivAya che. mULa vAta sAcI samajaNa ane vivekanI che. 15. kamajora sAtviktA ' dharma ane sAdhanayoga viSe aneka bhrame pravarte che. te brame manamAM paDayA hovA chatAM jJAnathI mekSa che ke cAritrathI mokSa che-e sUtrane avalaMbI jJAna ke cAritrasiddhine prayatna thAya che. tethI sAcuM jJAna te maLatuM nathI ane mAtra cAlu vratamAM ja cAritranI ItizrI samajAya che. tethI jJAna, mokSa, cAritra ItyAdi viSe sAcA jJAnanI jarUra che, ane bhrama nivAravAnI paNa jarUra che. jJAna jeTalI ja ba9 tethIye vadhAre siddhAMtane vaLagI rahevAnI vRtti Avazyaka che. janma-maraNanA kAlpanika bhaye e bhrama che. japa-tapa ke vratanAM sthULa rUpe, je emAM sama viveka, dhairya ane puruSArtha na hoya te, dravyarUpa banI jAya che. AvA dravyadharmathI bacavAnuM dareka sAcA dharmAtmAe kahyuM che. jenAmAM bhAvadharma jAgate heya tene badhe vyavahAra dharmarUpa ja banI jAya che. bhAvadharma eTale sUkSma viveka, tene vadhAravA ane zodhavAnI khaMta, satata jAgRti ane piparyanuM bhAna. vizALa Adarza pramANe jIvana jIvyA vinA asaMtoSane samAveza thAya che. 16. karmakSaya ane pravRtti A lekhamAM dareka muktivAMchu sampradAyane saMtoSe e nivRtti-pravRtti, vRtti ane parAvatino khulAse che. je karma jJAna ane cAritrane uttarottara visAve, tenA upara mAThI asara na kare, te karma nivRtti TimAM Ave che. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzIlana [ 1103 ema karatAM jJAna ane cAritranI evI sthiti Ave che ke pachI kama tenA upara kAi paNa jAtanI asara karI zakatAM ja nathI. A ja sthiti meAkSa che. A lekhamAM sabhAna dAna ApanAra ane sabhAnapaNe pAmanAra vacce je vRttibhedane kAraNe phera batAvyo che te jaina para parAnA grantha samajavAmAM upayegI che. vaLI ka kha ga dha e cAre dAnakarmAdi choDI de ane 5 k Ja bha cAre anna na pAme, bhUkhyA rahe te tyAM paNa judI judI asara dekhAya che. eTale pravRtti ke parAttimAM phera nathI paDatA; paNa jo kAI zuddha AzayathI sabhAnapaNe e cAre dAna Ape ane cAre le te temAM kAMI bheda nahi jaNAya. cAre lenAra ke denAranAM jJAna ke cAritra upara kusaMskAranI raja nahi paDe, UlaTAM te vadhAre jaLahaLaze. kAraNa ke enI pAchaLa viveka, samabhAva, ka vyaSuddhi ane anahaMkAra che. A lekha bahu ja gerasamaja dUra karanArA hAvAthI sarvopayogI che, ane e bhramaNAnirAsa karAvanArA che. kamajora sAttvikatAnI peThe A lekha dhavamAM calAvavA jevA che, athavA adhikArIte vAMcavAnI bhalAmaNa karavA jevA che. tattvajJAnanA keTalAka gahana lekhA amukane mATe ja upayogI che, jyAre kamajora sAttvikatA ane kakSayavALA lekha sarvAMgamya jevA che. tethI e ucca vargomAM samajAvavA lAyaka che. A e ane bIjA evA keTalAya lekhA amuka kakSAnA jijJAsunI dRSTie judA tAravI pAvavA ane dha vargo mAM calAvavA jevA che. emAM saMkalpasiddhi ane jaya jevA lekhAne paNa sthAna che. 17. dharma ane tattvajJAna AdhyAtmika zodha karatI vakhate AMtaravalokana, pRthakkaraNa ane vAsanA-- zodhana te! svapUratuM ja-vyaktipUratuM ja, pratyakrimAna pUratuM ja karavAnuM heAya che. e jema jema thAya tema tema vyaktitva ke jIvava AsaratuM jAya che ane temAMthI pariNamatA AcAra teTalA pramANamAM vyApaka ane mahAyAnI khane che. ane chevaTe sarvanA kalyANathI atirikta svakalyANa ke svamukti bhAsatI ja nathI. jo jagatanA mULamAM eka ja caitanya che ema mAnyuM hAya tA kAI paNa mumukSu vyaktigata meAkSa kalpI zake nahi. temAM ja satuSTa rahI zake. ane jo jagatanA mULamAM aneka cetana chatAM te samAna che ema mAnyuM tApaNu kAI mumukSu vaiyaktika mekSane Adarza sAdhI saMtuSTa thaI zake nahi; kema ke tAM teA tene samAnatAnA siddhAnta ja haNAya. ekacaitanyavAdI hoya ke Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1104] darzana ane ciMtana aneka samAna-catanyavAdI heya--ane sAcA mumukSu hoya te teNe mahAyAnI thavuM ja rahyuM. ema lAge che ke A ja kAraNathI mahAyAnanI bhAvanA udayamAM ApameLe AvI haze. vaiyaktika mokSane vicAra kAM te cetanavaiSamyanA vicAramAMthI, kAM te puNya-pApakRta sahaja ane anivArya vaiSamyanA vicAramAMthI je jAtivAdI karmakAMDa cAlelo tenA ja avazeSarUpe saMbhave che. jyAre mokSanI kalpanA na hatI ke nahi hoya tyAre paNa loke puNya dvArA ucca pada prApta karavA prayatna karatA, paNa te prayatna pitA pUratuM ja hato. A saMskAra vArasAgata thaI gaye. jyAre mokSanI bhAvanA dAkhala thaI tyAre paNa e ja vaiyaktika uccatAprAptinA saMskArane lIdhe vaiyaktika mekSanuM ja valaNa rahyuM ne hajI lagI cAlu che. paNa AtmasamAnatAvAda agara AtmajjavAdanI sAthe ene meLa nathI. samAnatA ane ekatAnI anubhUti te sarvamukti dvArA ja thaI zake. eTale sarvamuktinI dRSTie ja mumukSuno AcAra-vyavahAra have ghaTe; e ja Adarza hoI zake. "ApaNe rIDhA vyaktivAdI banyA. jene pitAnA ja hitanI vadhAre ciMtA lAge ane jagatanI bilakula na lAge, te vadhAre sAco mumukSu kahevAya." (pR. 188.) e uparathI muddo e phalita thAya che ke AdhyAtmika sAdhanA vakhate ane siddhi pachI prathama hinayAnI mAnasa nivAravuM ghaTe. vaiSamyanI avasthA vakhate tenI Apatti mATe je karmavAda vaiyaktika dRSTie vicArAyelo te ja samAnatA ane advaitanI avasthA vakhate paNa te ja rIte vicAravAmAM Avyo. ane e sAmAjika karmaphaLa bhogavAya che. ekanuM karma bIjAmAM phaLa Ape che. e sAmAjika karmaphaLavAda. koI ekanuM karma mAtra tenAmAM ja samApta thAya che ane bIjAne tene anubhava thato ja nathI, A vicAra te vaiyaktika karmavAda che. AthI UlaTuM te sAmAjika karmavAda. pu. naM. 206, naM. 36. - ahIM je vyaktimAtrane paraspara anivArya saMbaMdha kahyo che, koI bIjAthI sAva chUTuM na hovAnI vAta kahI che te vastutaH sArvajanika kalyANamaya AcAra sthApavAnI vRttimAMthI udbhavela che athavA e ja tatvajJAnane AdhAre sArvajanika AcAra ghaDA joIe evuM vidhAna ISTa che. A tattvajJAnano. vAda dravya-paryAyamAM, brahma-jIvamAM, vyaSTi-samaSTimAM, aMzAMzImAM che to khare, paNa te AcAraparyavasAyI nathI banyo. citya avasthAnA vyaktivAda viSayaka Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuzIlana [ 1105 AcAra sAme ubhavI zakyo nathI. tatvajJAna AgaLa vadhatuM gayuM, paNa vaiyaktika karmavAda ane AcAravAda enI sAthe mArI macaDIne besADavAmAM Avya athavA tene te ja kAyama rahyo. atyAre e AgaLa vadhela tatvajJAna pramANe ja dharma ghaDAvo joIe. AmAM tattvajJAna ane dharma bane taddana muktadvArA karavAmAM AvyA che jethI te je je sampradAyane Azraye ubhavyA hoya agara pAchaLathI vikAsa pAmyA hoya ane temAM ja rUMdhAI gayA hoya te badhA sampradAyothI mukti meLavI ekabIjAne AliMga, bheTe ane samUhavata vyApaka bane. vaLI emAM e paNa udiSTa che ke tattvajJAnanuM paryavasAna dharmAcAramAM ja thavuM joIe. je tattvajJAna dharmAcAramAM na pariName tene tatvajJAna kahevAne zo artha? ane dharmAcAra paNa te ja mukhya heI zake jemAM prathama mAnavatAnI zuddhivRddhi abhipreta hoya tyAra bAda ja tenAthI saMbaddha ja sarvabhUtahitane vicAra yogya gaNAya. mAnavatAnuM pUrepUruM piSaNa na thatuM hoya tyAre sarva bhUtahitagAmI dhamacA paNa zuSka thaI jAya che. * zrI kizoralAla mazarUvALA kRta "saMsAra ane dharma " graMthanuM paMDitajIe karela anuzIlana, Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [11] hindustAnanI janatA ema mAne che ane dAvo kare che ke duniyAmAM bIjI koI prajA emanA jeTalI dhArmika nathI, ane dharmane vArase emanA je ane eTale bIjI koI prajAne maLyo nathI. je A mAnyatA sAcI hoya-ane amuka aMzamAM te sAcI che ja-te prazna thAya che ke jenAthI akalyANane kaze ja saMbhava nathI, jenuM pAlana e tenA pAlana karanArane rahyuM che, nIce paDatA aTakAve che, tevA dharmane vAra maLyA chatAM hindustAnanI prajA pAmara kema che? A prazna sAthe ja nIcenA prazno udabhave che zuM dhArmikapaNAne vAraso maLyA viSe hindustAnanI prajAne dA e eka bhrama ja che? athavA dharmanI je amogha zakti mAnavAmAM Ave che te kalpita che ? athavA bIjuM evuM koI tava dharma sAthe maLI gayuM che ke jene lIdhe dharma pitAnI amogha zakti pramANe kAma karavAne badale UlaTe prajAnA adhapAtamAM nimitta bane che? upaniSadanuM ata tatvajJAna, jaina dharmanAM tapa ane ahiMsAnAM anuchAna, tathA bauddha dharmane sAmyavAda A prajAne vArasAmAM maLyAM che. e bInA etihAsika hevAthI tene dhArmikapaNAnA vArasA viSe dAva khoTo nathI ja. kalyANa sAdhavAnI dharmanI amegha zakti sAcI hovAnI sAbitI prAcIna ane arvAcIna aneka mahApuruSonA kharA jIvanathI maLe che. uttaranA A be aMze je vAstavika hoya te chevaTanA praznane ja uttara vicAravAno bAkI rahe che. ene vicAra karatAM aneka purAvAo uparathI ApaNane ema mAnavAne kAraNe maLe che ke koI bIjA evA aniSTa tatvanA mizraNane lIdhe ja dharmanI sAcI zakti kuMThita thaI gaI che. ane tethI te ISTa sAdhavAne badale bhayAnaka aniSTa sAdhatI dekhAya che. e bIjuM aniSTa tattva kayuM? ane je purAvA uparathI uparanI mAnyatA bAMdhavAne kAraNuM maLe che te purAvAo kayA?--e batAvavuM e prastuta lekhane uddeza che. - dharmanI zaktine tenA vAstavika rUpamAM kAma karatI kuMThita karIne tene Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digadarzana [ 1107 aniSTa mArge baLa ApanAra bIjuM tatva e saMpradAyikatA. ahIM sAMpradAyikatAne artha ane tene lagatI bIjI khAsa muddAnI hakIkata pahelAM jaNAvI devI agatyanI che. vyAkhyA -saMpradAya zabda e mAtra rUDha ke mAtra yaugika nathI, paNa mizra (rUDhayaugika) che. pAtaMjala mata batAvatAM kusumAMjalimAM tArkikapravara udayane saMpradAya zabdane mAtra veda eTale ja artha lIdhe che. kerI ane vyavahAra baMne jotAM e zabdane mAtra veda artha karavo te saMkucita che. amara ene artha "guruparaMparAthI cAlyA Avate sadupadeza " e kare che. amarakezano A artha vistRta ane prathama artha karatAM vadhAre vAstavika che. vaidika saMpradAya, baddha saMpradAya, caraka saMpradAya, gerakha ane macchandara saMpradAya ItyAdi prAmANika vyavahArane lakSyamAM rAkhI amarakezamAM jaNAvela arthanuM vizeSa spaSTIkaraNa karavuM hoya te A pramANe karI zakAya eka agara aneka asAdhAraNa mULabhUta vyaktiothI UtarI Avato jJAna, AcAra ke ubhayane viziSTa vArase te saMpradAya. AmnAya, taMtra, darzana ane paraMparA e sarvataMtraprasiddha zabda saMpradAya zabdanA bhAvane sUcave che. te uparAMta mAtra ane jaina ane bauddha sAhityamAM tIrtha zabda ane jaina sAhityamAM samaya zabda paNa e arthamAM vizeSa rUDha che. saMpradAya mATe taddana sahaja ane gharagaththu zabda mata che. sAMpradAyikatA eTale saMpradAyanuM avicArI baMdhana athavA maha. jaina 1. klezakarmavipAkAzayairaparAmRSTo nirmANakAyamadhiSThAya saMpradAyapradyotako'nugrAhakazcati pAtaMjalAH // prathama stabaka, kusumA0 pR. 4 "nirmANakAyamadhiSThAya sarvasaMpradAyapradyotaka iti pAtaMjalAH" kusumA. vAcaspatyabhidhAna pR. 5241 2. athAmnAyaH saMpradAyaH / amarakoza saMkIrNavargaH zlo. 1165 saMpradAyaH " guru paraMparAgate sadupadeze, upacArAt tadupadezayute jane ca / " amarakoza vAcaspatyabhidhAna pR. 5241. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118] darzana ane ciMtana graMthamAM dRSTirAga ane bauddhamAM dRSTi zabda che te A marameha ke saMpradAyabaMdhananA ja sUcaka che. mAtra saMpradAyane svIkAra e ja sAMpradAyikatA nathI. koI eka saMpra-- dAyane svIkAryA chatAM temAM dRSTiudAratAnuM tatva hoya che tyAM sAMpradAyikatA nathI AvatI. e to saMkucita ane ekapakSIya adhadaSTimAMthI uddabhave che. kaI paNa saMpradAyanI dhUsarI na ja svIkAravI athavA svIkAryA pachI tenA mehamAM aMdha thaI javuM e baMne parasparavirodhI cheDAo che, ane tethI te ekAMtarUpa che. e be cheDAonI vacce thaIne nIkaLato prAmANika madhyama bhAga daSTiudAratAne che. kAraNa, emAM saMpradAyano svIkAra chatAM mithyA asmitAnuM tatva nathI. koI paNa jAtanA saMpradAyane mAnave emAM manuSyanI vizeSatArUpa vicArazaktinI avagaNanA che. ane saMpradAya svIkArIne temAM aMdhapaNe baddha thaI javuM e samabhAvane ghAta che; jyAre daSTiudAratAmAM vicAra ane samabhAva baMne to sacavAya che. je rAgamAM dezanuM boja samAtuM hoya te rAga, pachI te game tevA uttamottama gaNAtA viSayamAM e kema na hoya chatAM, vyAmoharUpa hoI tyAjya che. ajJAna e jema manaane satyathI dUra rAkhe che tema e vyAmoha paNa tene satyanI najIka AvatAM aTakAve che. daSTiudAratAmAM satyanI samIpa laI javAno guNa che. be dAkhalAthI A vastu vadhAre spaSTa karIe. cikitsAnI elepethika ke bIjI kaI paddhati svIkAryA pachI temAM eTalA badhA baMdhAI javuM ke game te vyakti mATe ane game tevA dezakALamAM ane game tevI paristhitimAM te ja paddhatinI upayogitA svIkAravI, ane bIjI tamAma paddhatio viSe kAM te daiSavRtti ane kAM te deSamUlaka udAsInatA dAkhavavI e saMpradAyavyAhi, tethI UlaTuM koI paNa eka paddhatine savizeSa Azraya lIdhA pachI paNa Itara paddhationA vAstavika aMze te te paddhatinI dRSTie mAnya rAkhavA e dRSTiudAratA. cazmAnI madadathI jenAra ema kahe ke cazmA sivAya mAtra AkhathI vastunuM yathArtha jJAna saMbhave ja nahi, te e dRSTirAga; ane cazmAnI madadathI jenAra bIjo ema kahe ke cazmA vinA paNa anya keTalAya jaNa vastunuM yathArtha jJAna karI zake che, te e daSTiudAratA. 7 kAraNamImAMsA --dharmane vikRta karanAra matAMdhatA manuSyabuddhimAM dAkhala thAya che tenuM zuM kAraNa? ene vicAra karatAM jaNAze ke jema Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nasAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 110e bAlamanuSya pitAnI AjubAjunA vAtAvaraNamAMthI zraddhA ane saMyamarUpa dharmatatvane meLave che, tema ja te kuTuMba, samAja, dharmasthAna ane paMDitasaMsthAnA saMkucita vAtAvaraNamAMthI matAMdhatA meLave ane keLave che. bAlyakALathI dhIre dhIre jANye-ajANye saMcita thayelA matadhatAnA saMskAranuM saMzodhana je uMmara ane buddhinI vRddhi thayA pachI paNa vivekazaktithI karavAmAM na Ave te game teTalI uMmara thayA pachI ane game teTaluM pustakIya zikSaNa meLavyA chatAMya mANasa ema bhAna thaI jAya che ke mAro dharma e ja sAce ane sarvazreSa; itara dharme kAM te khoTA ane kAM te UtaratA; mArA upAsya deva ane tenI mUrtio e ja Adarza ane bIjAnA kAM to dUSita ke taddana sAdhAraNa; mane prApta thayeluM tattvajJAna ane dhArmika sAhitya e ja pUrNa tathA prathama paMktinuM ane bIjAonuM temAMthI coreluM agara udhAra lIdheluM; amArA dharmaguruo ane vidvAne e ja kharA tyAgI tema ja pramANabhUta, ane bIjAone dharmaguruo DhAMgI ke zithila ane vidvAne apramANabhUta. AvI matAMdhatA baMdhAI javAthI dharmanuM zuddha ane udAra baLa azuddha tathA sAMkaDe raste vahevA lAge che. ane temAM ghaNIvAra dunyavI svArtha na hoya to paNa te dharmajhanUnanuM rUpa le che. e rUpathI manuSyanI kartavyaakartavya viSayanI buddhi laMgaDI thaI jAya che. A sthiti AvavAnuM kAraNa mAtra vaMzaparaMparA ane anya saMsargathI prApta thatA saMskAranuM vivekabuddhithI saMzodhana na karavuM ane te rIte cittanI azuddhine vadhatI javA devI e ja che. purAvAonI maryAdA ane uddezanuM spaSTIkaraNa-A sthaLe je purAvAo ApavA dhAryA che tenuM kSetra maryAdita che. mAtra Arya sAhitya ane tenA paNa amuka ja bhAgamAMthI purAvAo ApavA dhAryA che. paNa A viSayamAM vadhAre zodha karavA IcchanAra dhAre te koI paNa prajAne koI paNa -vakhatanA sAhityamAMthI tevA purAvAo meLavI zake. A prayAsa te dizAnuM sUcana karavA pUrato sthAlIpulAka nyAya je che. vaidika, jaina ane bauddha e traNa saMpradAyanA sAhityamAMthI sAMpradAyikatAnA namUnAo ApavAmAM Ave che. A namUnAo ghaNe sthaLe te evA che ke te je saMpradAyanA sAhityamAMthI levAmAM AvyA hoya, te saMpradAyanA zraddhALuone zaramAve agara glAni Ape tevA che. tema ja te namUnAo Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1010 1 darzana ane ciMtana je vidhI saMpradAyanI TIkA karatA hoya che te saMpradAyanA abhimAnIone Aveza utpanna kare tevA paNa che. chatAM evA namUnAo A lekhamAM rajA karavAno udeza e nathI ke tethI koIne AghAta pahoMce agara koI paNa saMpradAyanI leza paNa avamAnanA thAya. ahIM kevaLa atihAsika dRSTithI ja nirUpaNa karyuM che. ane abhyAsIone te dRSTithI ja vicAravA vinaMtI che. purAvAonA prakAre -matAMdhatAnA purAvAonA namUnAo be prakAranA maLe che : (1) zAstromAMthI ane (2) vyAvahArika jIvanamAMthI. zAstro e jIvananuM pratibiMba che; je bhAvanA, je vicAra, ke je vartana jIvanamAM na hoya te zAstramAM kyAMthI Ave ? je zAstramAM hoya te bhAvI. peDhInA jIvanamAM Utare che. janatAnA sAMpradAyika jIvanamAM dAkhala thaI nArane kAne avicArI asahiSNutAne vani paDaze, kAzI, bihAra, ane mithilAnA brAhmaNone jaina saMpradAya viSe te ema kahetA sAMbhaLaze ke jene nAstika che, kAraNa, teo vedamAM mAnatA nathI, brAhmaNane dharmaguru lekhatA nathI, UlaTuM brAhmaNane apamAnita karavA ke duHkha devA jene pitAthI banatuM kare che. brAhmaNane pitAne ghera netarI mAMkaDathI khadabadatA khATalAmAM tene suvADI tenA lehIthI mAMkaDone tRpta karI dayAvRttinuM pAlana karavuM e jainanuM kAma che. jainatvAbhimAnI gRhastha ke bhikSane brAhmaNadharma viSe ema kahetA jarUra sAMbhaLaze ke teo mithyAtvI che. jJAna game teTaluM hoya to paNa teo tatvane pAmyA ja nathI, teo daivI ane svArthI che. bauddha upAsaka ke bhikSu pAse jAo te tevI ja kaTuka vAto bIjA dharma viSe jarUra sAMbhaLe. A ja kAraNathI aMdara aMdaranA kAyamI vidhanA arthamAM saMskRta vaiyAkaraNoe anya udAharaNonI sAthe brAhmaNazramaNa e udAharaNa ApeluM che. A uparAMta eka ja 1. vidhi be prakAra che. jAti virodha ane naimittika virodha. jAti virodhane janmavaira ane bIjA vidhine kAraNika vaira kahevAmAM Ave che. sapa ane noLiyA vaccenuM, uMdara ane bilADI vaccenuM vaira janmavera che. deva ane asure vaccenuM paurANika yuddha kAraNika vaira che. kAraNa ke te ekalA pite ja amRta ke svargAdi meLavI levuM ane bIjo meLavavA na pAme evA lebhamAMthI janmeluM che. Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonu digdarzana [1111 vaidika saMpradAyanA be vaiSNava ane zava paMthe vacce eTale sudhI virodha najare paDaze ke, "ziva'nuM nAma na levAya te mATe vaiSNava darajIne "kapaDuM zIva" ema paNa nahi kahe. A rIte bhinna bhinna saMpradAyanA leke eka ja deza ane eka ja kALamAM sAthe rahetA tathA aneka hitAhitanA praznamAM samAna bhAgIdAra hovA chatAM teonA jIvanamAM sAMpradAyika kaTukatA ane virodhanI lAgaNuM puSkaLa rahelI jaNAze. A be prakAranA virodhamAM brAhmaNa ane zramaNano virodha prathama prakAramAM vaiyAkaraNae gaNelo che; eTale te virodha jAti-zatrutArUpa che. brAhmaNo eTale sAmAnya rIte vedapratiSThApaka varga ane zramaNa eTale vedamAM na mAnanAra ke vedavirodhI varga. A baMne vacceno virodha kAraNika jaNAya che chatAM te virodhane vaiyAkaraNae jAtividha kahyo che emAM khAsa rahasya samAyeluM che. jema bilADI uMdarane jue ke tene pitto UchaLe athavA jema nakula sarpane jue ke teno kAbU jAya tema brAhmaNo ane zramaNe ekabIjAne joI krodhAviSTa thaI jAya che e abhiprAya vaiyAkaraNanA jAtivireAdhakathanamAM rahelo che. kharI rIte brAhmaNa ane zramaNo ekabIjAnI sAthe paDozamAM rahe che, aneka kAryomAM sAthe joDAya che ane ghaNIvAra to vidyAmAM guru-ziSyane saMbaMdha paNa dharAve che. AvI sthitimAM teone sarpannakula jevA janmazatru kahevA e khAsa arthasUcaka che. ane te e ke ekavAra dhArmika matabheda nimite Ubho thayela vidha e baMnemAM eTale sudhI tIvra thaI gayuM ke eka varga bIjA vargane joI hRdayamAM svAbhAvika rIte ja ciDAI jAya. jene Aje paNa prAcIna prakRtinA brAhmaNa ane zramaNane kAMIka paricaya haze te A hakIktane jarA paNa nirmULa nahi kahe. aneka vyavahAramAM sAthe joDAvA chatAM paNa dharmAbhimAnI baMne varge prasaMga AvatAM ekabIjA viSe kAMIka lasatuM bolavAnA ja. A UMDA dhArmika matAMdhatAnA virodhane kAraNika virodha karatAM vadhAre tIvra jaNAvavA khAtara vaiyAkaraNee jAtivirodhanI kakSAmAM mUkele che. joke vastutaH jAtivirodha to nathI ja. zramaNamAM vedavirodhI badhAe Ave che. bauddha, AjIvaka, jaina e have sAMpradAyiktAnA vizeSa purAvAo tapAsIe. pahelAM vaidika sAhitya Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1112 ] darzana ane ciMtana laIe. vikramanA pUrvavata vaidika sAhityamAM sAMpradAyiktA nathI ja ema te na ja kahI zakAya; paNa te tyAra pachInA sAhityamAM dekhAya che tevI ugra ane spaSTa nathI. vikramanA samaya daramiyAnanuM ke tyAra bAnuM purANasAhitya badhA zramaNupakSIya che. eone brAhmaNagraMthamAM nAstika zabdathI paNa oLakhAvyA che. nAstiko vedanindakaH / manusmRti0 a0 2 zlo0 11 A be varganA virodhanA ItihAsanuM mULa ke bahu jUnuM che ane te banne varganA prAcIna sAhityamAM dekhAya che, chatAM vyAkaraNazAstramAM A virodhanuM udAharaNa sauthI pahelAM jinendrabuddhinA nyAsamAM atyAre jovAmAM AvyuM che. jiteMdrabuddhi e bauddha vidvAna che. tene nyAsa kAzikA upara che. kAzikA e vAmana ane jayaditya ubhayanI banAvelI pANinIya sUtro uparanI bahaduvRtti che. jiteMdrabuddhine samaya IvI. 8 me sake manAya che. tyArabAda keTanA mahAbhASya uparanA vivaraNamAM e udAharaNa maLe che. keyaTane samaya 11 mo saMke manAya che. juo "sIsTImsa opha saMskRta grAmara esa. ke. bavalkara pariziSTa-3." tyAra bAda AcArya hemacaMdranA patta zabdAnuzAsanamAM e udAharaNa maLe che. mahAbhASya cAMdra ke kAzikA jevA prAcIna vyAkaraNagraMthamAM e udAharaNa nathI. paNa sAtamA saikA pachInA vyAkaraNagraMthamAM e udAharaNa che. e bIne paNa khAsa dhyAna kheMce tevI che. A samaya paurANika samaya, ane paurANika samaya eTale saMpradAyanA virodhane samaya. tethI ja te virodhanI asaranI noMdha vaiyAkaraNe paNa lIdhA vinA rahetA nathI. trAjJAnAtivam evuM udAharaNa che. tenI ekAda dakSiNanI pratimAM maLatrAhmaNe evo paNa pATha che. juo pR. 447, jiteMdrabuddhinA nyAsamAM. keyaTa bAhya ane hemacaMdra grALakamaLa udAharaNa Ape che. juo anukrame mAmA vIrthota 2-4-9 pR. 781 kalakattA AvRtti hai0 3-1-141. zAkaTAyananI amoghati A TippaNa lakhatI vakhate hastagata nathI; paNa emAM e udAharaNa hovAnuM saMbhava che. kAraNa tenI racanA paNuM paurANika virodhanA yugamAM ja thayelI che. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMgAdAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1113 e ApaNane matadhatAnA ugra vizvanA prathama namUnArUpe jovA maLe che. A purANono prabhAva sAdhAraNa janatA upara aparimita hovAthI temAM dAkhala thayelI matAMdhatA vizALa janatAnA hRdayapaTa upara phelAyelI che. ekavAra janatAnA hRdayanA UMDA bhAgamAM dAkhala thaela matAMdhatAnuM viSa pachI dhIre dhIre bhAvI peDhIonA vArasAmAM evI rIte UtaratuM gayuM ke tenuM pariNAma sAhityanI bIjI zAkhAomAM paNa jaNAya che. nATaka ane caMpU ke alaMkAranA rasika, parihAsapriya (maskarA) ane vilAsI lekhaka e viSenI asarathI mukta na rahI zake e kadAca samajI zakAya tevI bAbata che, paNa tatvajJAna ane mokSapathanA pratinidhi hovAno vizvAsa dharAvanAra mahAna AcAryo ane vidvAne suddhAM e viSanA ugra pariNAmathI mukta nathI rahI zakyA, e Arya tattvajJAnanA zreSThapaNAnuM abhimAna rAkhanArane Aje te kAMIka zaramAve che ja. prastuta namUnAo mATe ahIM traNa jAtanuM vaidika sAhitya pasaMda karadevAmAM Ave che. (1) purANa, (2) nATaka, (3) darzanazAstra. A traNe prakAranA namUnAo anukrame joI tyArabAda jaina, bauddha sAhityamAMthI tevA namUnAo jovAnuM yatna karIzuM. etadezIya ane videzIya badhA vidvAno pracalita purANo pahelAM paNa purANasAhitya hevAnuM svIkAre che. e prAcIna purANasAhityamAM matAMdhatA haze ke nahi te Aje nizcayapUrvaka na kahI zakAya. chatAM pracalita purANonAM matAMdhatAviSayaka namUnA uparathI prAcIna purANa sAhityamAM paNa tevuM kAMIka hovAnuM sahaja anumAna thaI Ave che. astu zAstra ke lekamAM priya thaI 1. parANo viSe savistara lakhavAnuM A sthAna nathI, paNa tenI vyavasthita mAhitI meLavavA IcchanAre marAThImAM vaidya yaMbaka gunAtha kALenuM purANanirIkSaNa jovuM. "kembrija hisTarI opha InDiyA"mAM pro. I. je. resanane purANo vize nibaMdha. vinsenTa smithanuM "ala hisTarI opha IDiyA mAM purANane samaya e nAmanuM pariziSTa jevuM, ane purANonA khAsa abhyAsI epha. I. pArjiTara ema. e. kRta "dha purANa TekasTa opha dha sTaDIjha opha dha kali eja" tathA "enzanTa InDiyana hisTorikala TreDizana" e pustaka vAM. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1114 ] darzana ane ciMtana paDele e koI viSaya bhAgye ja haze ke jenuM purANomAM varNana na heya. dharma hoya ke tattvajJAna, AcAra hoya ke nIti, saMgIta hoya ke citra, bhUgoLa hoya ke khagaLa, game te ; tenuM kAMIka ne kAMIka varNana purANomAM maLe ja. tethI purANasAhitya e vahetI nadInI peThe tIrthasthAnanI jema sarva grAhya thaI paDela che. lokahRdayanA jaLanA sArA ane narasA e baMne bhAge purANasAhityanI vahetI nadImAM dAkhala thayA che; ane e dAkhala thayelA bhAgo pAchA pharI lokahRdayamAM pravezatA ja jAya che. upapurANo aneka che, paNa mukhya purANe aDhAra kahevAya che. tenI racanAno samaya sarvIze nizcita nathI, paNa sAmAnya rIte enI racanA vikrama saMvata pachInI manAya che. purANonA paurvAparya viSe paNa aneka mato che. chatAM viSNupurANa prAyaH prAcIna gaNAya che. cha purANamAM viSNu, chamAM ziva, ane chamAM brahmAnI pradhAnatA che. saMpradAya game te hoya paNa e badhAM purANo vaidika che. ane tethI veda, smRti, yajJa, varNAzramadharma, brAhmaNa, deva, zrAddha, Adine saze mAnanArA heI tenI pratiSThA sthApe che. A kAraNathI keTalAMka purANamAM prasaMge prasaMge vaidiketara saMpradAye viSe khUba virodha najare paDe che. ghaNI jagAe te e virodhamAM asahiSNutAnuM ja tattva mukhya sthAna bhegave che. vaidiketara saMpradAyamAM mukhyapaNe jaina, bauddha ane kavacita cArvAka saMpradAyanI sAme ja purANakAroe lakhyuM che. paNa matAMdhatA, asahiSNutA ke deSa e eka evI cepI vastu che ke eka vAra jIvanamAM dAkhala thayA pachI tene upaga kyAM kare ke na kare e viveka ja rahI nathI zakato. A kAraNathI zuM vaidika, zuM jaina, ke zuM bauddha kaI paNa saMpradAyanA sAhityamAM jema Itara saMpradAya pratye asahiSaNutA najare paDe che tema temAMnA koI ekasaMpradAyanA paTAbhedo vacce puSkaLa asahiSNutA najare paDe che. tethI ja ApaNe vaiSNava saMpradAyanI pradhAnatAvALAM purANomAM zaiva Adi saMpradAye pratye ane ziva saMpradAyanI pradhAnatAvALAM purANomAM vaiSNava Adi anya saMpradAya pratye asahiSNutA joIe chIe. zivapurANamAM viSNunuM pada ziva. karatAM halakuM siddha karavAno prayatna che, te pApurANamAM zaiva saMpradAyanI laghutA batAvavAno prayatna che. je thoDAka namUnAo AgaLa ApavAmAM Ave che te uparathI peTabheda pratyenI ane Itara saMpradAya pratyenI ema baMne prakAranI asahiSNutA lakSyamAM AvI zakaze. koI paNa eka ke aneka vidhI saMpradAya viSe lakhavAnI agara tenuM Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAnu` digdarzana [ 1111 gaurava ghaTADavAnI purANakArAnI paddhati mukhyapaNe eka ja phaLadrupa kalpanAne AbhArI che. te kalpanA e che ke kAI e pakSa laDhe, temAMthI eka hAre. hAranAra pakSa viSNudi pAse madada meLavavA jAya; eTale viSNuAdi devA jItanAra pakSane nirmULa banAvavA tenA mULa (vaidika) dhama thI bhraSTa karI avaidika dharma svIkArAvavA mAyA pragaTAve. chevaTe jItanAra pakSane avaidika dharma dvArA niSphaLa banAvI laDAImAM khIjA pakSane vijaya apAve. ane e rIte avaidika dharmo prathama vijayI paNa pachI parAjita pakSanI niSphaLatAnA sAdhanarUpe astitvamAM Ave. A kalpanAnA utpAdaka game te hoya paNa tene upayoga purANAmAM jude jude rUpe thayelA che. prasaMga badalI, vaktA, zrotA ane pAtranA nAmamAM parivartana karI ghaNebhAge e eka ja kapAne upayoga jaina, bauddha Adi avaidika dharmonI utpattinI khAmatamAM purANakArAe karela che. 1. pahelAM viSNupurANa laIe. temAM maitreya ane parAzara vacce savAda maLe che. e saMvAdamAM jaina ane bauddha dharmanI utpatti jaNAvavAmAM AvI che. maitreya parAzarane pUche che ke nagna eTale zu ? enA uttara ApatAM parAzare devAsurayuddhanA prasaMga laI nagnanI vyAkhyA ApI che. teNe kahyuM che ke jyAre devA hAryAM ane asurAjaya pAmyA tyAre viSNue asurone nabaLA pADavA teonuM vedharUpa kavaca chInavI levA eka mAyAmAha utpanna karI tenI mAraphata jaina ane bauddha Adi vekkhAdya dharmo asurAmAM dAkhala karAvyA. e vedabhraSTa thayelA asure ja nagna. parAzare e nagnanA spardhAmAtramAM sakhata dveSa batAvI AgaLa jatAM tenI sAthe vAtacIta karavAmAM paNa keTalA mahAna doSa lAge che te jaNAvavAmAM eka zatadhanu rAjA ane zaikhyA. rANInI purAtana ApyAyikA ApI che. 2. matsyapurANamAM rajirAjAnI eka vAta che. temAM paNa devAsurayuddhano prasaMga Ave che. e prasaMgamAM rajinI sevAthI prasanna thaI indra pAte tenA kRtrima putra ane che, ane tenA rAjyanA vAraso meLave che. rajinA sAcA sA putrA indrane harAvI tenuM sasva chInavI le che. eTale indranI prAthaeNnAthI bRhaspati pelA sA rAjaputrAne nabaLA pADavA temAM jaina dharma dAkhala kare che ane teone mULa vedhamathI bhraSTa karI nAkhe che. eTale indra e rAjaputrAne haNI peAtAnuM svatva pAchuM meLave che. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -1116 ] darzana ane ciMtana 3. agnipurANamAM e ja devAsura yuddhane prasaMga laI kahevAmAM Ave che ke jItelA asUrone adhArmika ane nirbaLa banAvavA Izvare buddhAvatAra laI teone bauddha banAvyA, ane pachI AhaMta avatAra laI e asurane jaina banAvyA. e rIte vedabAhya pAkhaMDadharmo astitvamAM AvyA. 4. vAyupurANamAM bRhaspati ane saMyune saMvAda che. bRhaspati kahe che ke nagnanI najare paDelI zrAddhanI kaI vastu pUrvajone nathI pahoMcatI. e sAMbhaLI zaM, nagnano artha pUche che. uttaramAM bRhaspati kahe che ke vedatrayI cheDanAra te nagna. AgaLa vadhI te devAsurayuddhanI kathAne ullekha karI te yuddhamAM hArela anucare dvArA cAra varNonI pAkhaMDasRSTi thayAnuM jaNAve che. 5. zivapurANamAM jainadharmanI utpattinuM varNana ApatAM prasaMge viSNunA ja mukhathI pitAnA ane brahmAnA karatAM zivanuM mahattva sthApita karavAmAM AvyuM che. ane vedadharmathI baLavAna banelA tripuravAsIone adharmaprAptidhArA nirbaLa banAvavA viSNu dvArA ja eka jainadharmane upadezaka puruSa sarjAvavAmAM Avyo che ane e puruSa mAraphata aneka pAkhaMDe phelAvavAnuM kahevAmAM AvyuM che. chevaTe e pAkhaMDadharmane svIkArathI ane vedadharmanA tyAgathI nabaLA paDelA daityanA nivAsasthAna tripurane zivane hAthe dAha karAvavAmAM Avyo che ane viSNune e kArya sAdhavAnI khaTapaTa badala kRtakRtya rUpe varNavavAmAM AvyA che. 6. padmapurANamAMthI ahIM cAra prasaMge levAmAM AvyA che. pahele prasaMga venano: bIje de ane banAvaTI zakra vaccenA saMvAdane; trIjo brahmA, viSNu, ane mahezvara e traNamAM meTA deva keNu e viSenA RSionA vivAdane, ane cothe prasaMga ziva ane pArvatInA gupta vArtAlApano. pahelA prasaMgamAM mAtra jene pradezaka pAsethI jainadharmanuM svarUpa jANa vene vaidika dharmane tyAga karyAnuM varNana che. bIjA prasaMgamAM indrane svargamAM nirbhayatApUrvaka rahevA mATe dine mRtyulokamAM rAkhI mUkavAnI khaTapaTanI kathA che. e mATe teone jainadhama banAvI IcchA pUrvaka teo pAse mRtyulokane nivAsa svIkArAvavAmAM AvyuM che. - trIjA prasaMgamAM brahmA ane stranuM svarUpa garhita kema thayuM tema ja viSNunuM svarUpa pUjya kema banyuM e batAvavA mATenI eka bIbhatsa kathA che. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMsAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1117 jaina ane bauddhadharmanI utpatti tathA pracAra viSe je yukti aneka purANamAM vAraMvAra vividha rUpe kAmamAM lIdhI che te ja yuktine Azraya cothA prasaMgamAM kareluM che. eTale vaiSNavadharmathI baLavAna banelA daityane nirbaLa banAvavA viSNunA AdezathI ddha zaiva dharmanuM pAkhaMDa calAvyAnuM ane aneka tAmasa purANa, smRtio ane darzane racyAnuM temAM varNana che. padmapurANamAM chellA be prasaMgamAM viSNu sivAyanA brahmA, ddha Adi, devenuM nikRSTapaNuM tathA vaiSNava upAsanA sivAyanA bIjA vaidika saMpradAyanuM pAkhaMDIpaNuM spaSTa rIte batAvavAmAM AvyuM che. tema ja vaiSNava na hoya tevA brAhmaNa sudhdhAM sAthe saMbhASaNa ke darzana karavAnI spaSTa manAI karavAmAM AvI che. 7. skaMdapurANamAM moDha, trivedI ane caturvedIne ItihAsa ApavAnA prasaMgamAM kAnyakujanA narapati Ama tathA moDherAnA svAmI kumArapALa vacce saMbaMdha joDele che ane e be rAjAone jainadharmane pakSapAtI ane brAhmaNa dharmanA hRSI rUpe cItaryA che. e citraNane baMdhabesatuM karavA mATe pUrvApara viddha aneka kalpita ghaTanAo AlekhI che. 8. bhAgavatamAM keka, beMka ane kuTaka dezanA rAjA ane pAkhaMDadharma svIkAravAnI ane kaliyugamAM aghera nRtya karavAnI bhaviSyavANI che. 9. kUrmapurANamAM bauddha, jaina, pAMcarAtra, pAzupata, Adi aneka saMpradAya pAkhaMDI hovAnuM tathA tene pANI sudhdhAM paNa na ApavAnuM kaThera vidhAna che. purANanA namUnAonI TUMkAmAM TUMkI rUparekhA jANI lIdhA pachI te 1. bhAgavata saMpradAya ke bhaktimArganuM prAcIna eka nAma pAMcarAtrA che. paNa pAzapata e zaiva saMpradAyanuM eka prAcIna nAma che. pAMcarAtra tathA pAzupata viSe vadhAre mAhitI meLavavA IcchanAre durgAzaMkara kevalarAma zAstrIlikhita "vaiSNava dharmane saMkSipta ItihAsa" tathA "zaivadharmane saMkSipta ItihAsa" tema ja narmadAzaMkara devazaMkara mahetAkRta "hinda tatvajJAnane itihAsa bhAga 2 je" je. Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1118 ] darzana ane ciMtana namUnAone vizeSa spaSTa jANavA khAtara purANunA te dareka sthaLane bhAvAtmaka sAra nIce ApavAmAM Ave che.? nATaka sAhityanI racanA be prakAranI che. eka racanAmAM racanArano pitAnA saMpradAya karatAM bIjA vidhI saMpradAya pratye matAMdhatApUrvaka AkSepa karavAne mukhya hetu che ane bIjI racanAmAM tevo hetu mukhya nathI; paNa koI paNa saMpradAyanI rUDhigata atizayatAne laI te nimitte hAsyarasa niSpanna karavAne athavA koI paNa saMpradAyanA dharmagurune amuka pAtrarUpe AlekhI kAMIka nATakIya vastu siddha karavAne mukhya prayatna che. pahelI racanAnuM udAharaNa prabodhacaMdrodaya che. bIjI racanAnAM udAharaNe caturbhANI, mRcchakaTika, mudrArAkSasa, mattavilAsaprahasana, laTakamelaka Adi nATaka ane prahasane che. prabodhacaMdrona racayitA vaiSNava hoI teNe vaiSNava sivAyanA badhA dharmone kAM te tAmasa kAM to rAjasa citrita karavAne ane vaiSNava siddhAMtane sAtvika tathA sarvekaSTa batAvavAno prayatna karyo che. e prayatnamAM teNe jaina, bauddha, pAzupata Adi saMpradAyone banI zake teTalA bIbhatsa rIte varNavavAne prayAsa karyo che. tene A hetu samajavA kharI rIte AkhuM pradhacaMdrodaya nATaka vAMcavuM joIe, paNa A sthaLe mAtra matAMdhatAne muddo samajavAmAM upayogI thaI paDe te khAtara trIjA aMkanA amuka bhAgano anuvAda ApavAmAM Ave che. eTale paNa anuvAda vAMcavAMthI prabodhacaMdrodayanA racayitAne sAMpradAyika abhiniveza spaSTa dhyAnamAM AvI zake tema che. 3 vaidika darzana sAhityamAMthI matAMdhatAnA namUnA jaNAvavA ahIM mAtra traNa graMthamAMthI utArI levAmAM AvyA che. pahele graMtha ta--vArtika, bIje zAMkarabhASya ane trIje sAMkhyatattvakaumudI. ta--vAtika e jaiminIya sUtra uparanA zAbarabhASyanI prasiddha vidvAna kumArikRta TIkAne eka bhAga che. 1. juo pariziSTa 1. 2. Azare caudamA saikAmAM thaI gayela zrIgabhUpAlakRta rasarNavasudhAkaranuM prahasana-viSayaka prakaraNa vAMcavuM joIe. emAM prahasanonA prakAre ane lakSaNe varNavatAM je udAharaNe pasaMda karI mUkavAmAM AvyA che, te jevAthI bIjA prakAranI racanAne upara batAvela hetu spaSTa dhyAnamAM AvI zakaze. te mATe juo rasANaMvasudhAkara pR. 290 thI AgaLa. 3. juo pariziSTa 2. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonu digdarzana [ 1119 zAMkarabhASya e advaita vedAntanA pratibhAsa panna sUtradhAra Adi zaMkarAcAyanI AdarAyaNa sUtreA uparanI vyAkhyA che ane sAMkhyatattvakaumudI e IzvarakRSNakRta sAMkhyakArikA uparanI vAcaspatimitrakRta vyAkhyA che. kumArile vaidika kama kADanA vidhI kAI paNa sapradAya ( pachI te vedanA virodhI hAya ke aviAdhI) pratye ugra rASa dAkhavI te saMpradAyAnI yajJIya hiMsA na svIkAravAne kAraNe ja aprAmANikatA batAvavAnI ceSTA karI che; ane bauddha dharmanA pravata ke gautamanA viSayamAM te eTale sudhI kahyuM che ke teNe kSatriya chatAM upadeza karavAnuM ane bhikSA mAgavAnuM brAhmaNukRtya svIkAryuM. eTale evA svadhamatyAgInA sAcApaNA viSe vizvAsa ja kevI rIte rAkhI zakAya? zaMkarAcAya paNa kumArilanI peThe gautamabuddha upara eka Aropa mUke che. te Aropa prajAdUSanA. teo kahe che ke sadhaLI prajA ADe raste dArAya evA buddhane peAtAnA dharma vize duhetu hatA. judAM judAM khAra dA upara TIkA lakhavAnI khyAti meLavanAra, dArzanikavicAra ane bhASAmAM asAdhAraNa kAbU dharAvanAra vAcaspatimitra vaida sivAyanA badhA ja AgamAne mithyA AgamA kahe che ane te mATe dalIlo ApatAM eka evI chIla Ape che ke mleccha vagere kAI kAI e ja ane pazu jevA halakaTa puruSAe ja vedabhinna Agame| svIkAryo che mATe te mithyA Agama che. upara je trividha vaidika sAhityamAMnA matAMdhatA viSayaka namUnAone TUMka paricaya ApyA che tene savizeSa ane spaSTa samajavA mATe dareka sthaLanA te te bhAgAnA bhAvAtmaka TreMka sAra ke anuvAda nIce ApavAmAM Ave che. lekhanA aMtabhAgamAM A utArAnI samAlecanAnuM kartavya bAkI rAkhI hamaNAM te vAcakeAnuM dhyAna e dareka purAvAone kALajIpUrvaka vAMcI tenA aucitya-anaucitya vize svayaMvicAra karavA tarapha khecuM chu. ( purANaviSayaka ) pariziSTa 1 viSNupurANa nagna keAne kahevAya evA maitreyanA praznanA uttara ApatAM parAzara tene kahe che ke je vaimAM nathI mAnatA, te nagna. nagnanA svarUpa vize vadhAre khulAsA karavA parAzara pote sAMbhaLelI eka vAta maitreyane kahI sabhaLAve che. te A 1. juo pariziSTa 3. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1120 ] darzana ane ciMtana pramANe : pahelAM deva ane asurAnuM yuddha thayeluM. temAM vaidikaka rata asurAe devAne harAvyA. hArelA devAe viSNu pAse jaI temanI stuti karI. viSNue prasanna thaI pAtAnA zarIramAMthI eka mAyAmAha puruSa utpanna karI devene sahAyatAthe sAMpyA. mAyAmeAha devA sAthe asuronA tapasyAsthAna nadAtaTa upara AvyA. tyAM teNe mAthuM muMDAvI, nasarUpa dhAraNa karI, hAthamAM mayUrapiccha rAkhI tapasyA karatA asurAne A pramANe upadeza karavA mAMDyo H teNe asurAne sodhI kahyuM : 'jo tame pAralaukika lanI icchAthI tapa karatA hA te huM kahuM te ja mAga yAgya che. ane tame ja tenA adhikArI che.' ema kahI. tene vedamAthI bhraSTa karyAM, ane sazayAtmaka syAdvAdanA upadeza ApyA. mAyAmAhe upadezela navA dhamane pAmavA aha' (yogya) hovAthI e svadha bhraSTa asurA AhUta kahevAyA. ekathI khIjA ane khIjAthI trIjA ema anukrame aneka asuro svadharma tajI navA Ahata matamAM AvyA. tyAra bAda mAyAmAhe lAla kapaDAM paherI, AMkhamAM AMjana AMjI khIjA asurezane madhura upadeza Apyo. teNe kahyuM :* mahAnubhAve ! tame yAjJika pa`isA cheDA. tethI svarga maLavAnuM nathI, Akhu jagata vijJAnamaya che ane du:khanA pravAhamAM taNAya che.' A upadezathI anukrame aneka tyA svadharma tyajI navA mA upara AvyA. tyAra bAda mAyAmAhe navA navA svAMga paherI aneka jAtanA upadezAthI bIjA paNa dAnavAne vevimukha karyAM. vedabhraSTa thayela e asurAe veda, deva, yajJa ane brAhmaNAnI niMdA karavI zarU karI, te kahevA lAgyA ke * yajJathI sva maLe nahi, jemAM hiMsA thAya te ka dharma na heAI zake. agnimAM ghI hAmavAthI svarga maLe e kathana khALaka jevu che. aneka yajJA karI indrapada meLavyA khAda jo samidha, kAi vagere khAvAnAM hoya teA pazu thaI lIlAchama dhAsacAro caravA e ja vadhAre zreSTha che. jo yajJamAM hemAyela pazuo svargomAM jatAM hoya te svarga pamADavA mAbApane zA mATe na heAmavAM ? zrAddhanA viSayamAM jo ekane (brAhmaNane) jamADavAthI khIjA( pitA )ne tRpti thatI hAya tA paradezamAM jatI vakhate bhAtu sAthe levAnI zI jarUra ? eka jaSNu dhera beThA jame ane te pravAsI (musAkIe janAra) ne paheAMcI jAya.' AvI AvI niMdAthI jyAre badhA asure kupathagAmI thayA, tyAre tene svadha bhraSTa joI devAe taiyArIpUrvaka karI yuddha karyuM. e yuddhamAM pUrvanA vedha rUpa kavaca vinAnA te asurA nAza pAmyA. parAzara RSi maitreyane kahe che ke * tyArathI mAyAmAhanA e upadezane mAnanAra nagna kahevAya che. ane evA pAkhaMDInA sparza thAya te kapaDAM sahita snAna karavuM. veda, yajJa, deva, Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1121 RSi ane brAhmaNanA Adara na karanAra pAkhaMDIe sAthe kuzaLa prazna ke vArtAlApa sudhdhAM na karavA. tene saMsaga sarvAMge tyAjya che. e narso eTalA adhA pApI che ke jo kAI zraddhAvAna zrAddha karatA hAya ane te tarapha nasonI najara paDe te te zrAddhathI pitAne tRpti thatI nathI. pAkhaDIo sAthe mAtra saMbhASaNa karavAthI zuM aniSTa thAya che te samajAvavA parAzare maitreyane eka pAte sAMbhaLelu' prAcIna AkhyAna kahyuM te A pramANe : zatadhatu rAjA ane raukhyA nAme tenI dharma patnI e ane vedamAga rata hatAM. eka vakhata gaMgAsnAna karyAM pachI te rAjAe peAtAnA zikSAgurunA mitra eka pAkhaDI sAthe mAtra gurunA dAkSiNya khAtara saMbhASaNa karyuM. tene lIdhe maraNa pachI te rAjA zvAnayeAnimAM janmyA. ane zaibyA mauna rahelI hAvAthI maraNa pachI kAzI rAjAnI putrIrUpe avatarI. te bicArI pativratA hAvAthI potAnA patinI durdazA jJAnadaSTie joI kuMvArI rahI. pelA javAna, ziyALa, varu Adi aneka halakI ceniomAM bhaTakatA chevaTe mAra yAnimAM janaka rAjAne tyAM avaltha snAna (yajJane aMte karAtuM, tenI samAptisUcaka snAna) thI pApamukta thaI janakanA putrarUpe janmyA. tyAra bAda pelI kumArI kAzIrAjaputrI tene paraNI. mAtra dAkSiNya khAtara saMbhASaNa karavAthI zatadhanu A rIte nIca yAnimAM rakhaDyo ane pAkhaMDI sAthe vAta na karatAM mauna levAthI e zaikhyA rAjaputrI thai. vedanidaka pAkhaDIono vizeSa paricaya tA. dUra rahyo, paNa enI sAthe saMbhASaNa thayuM hAya toye te pApa nivAravA sUryadarzana karavu joIe. (baMgALI AvRtti, aMza 3, a. 17-18) matsyapurANa sUta-sAmaputra budha, tene putra pururavA. pururavAnA sauthI AkarSAI 'zI tene varI. dhama, atha, kAma e traNee pururavAne potapotAne anurUpa vara ane zApa ApyA. pururavAthI zIne ATha putrA thayA. temAMnA jyeSTha Ayune pAMca vIra putrA thayA. temAMnA trIjA putra rajine se putrA thayA. rajie nArAyaNanI ArAdhanA karI tethI teNe prasanna thaI vI ApyAM ane raji vijayI thayA. traNaseA varSa sudhI devAsurano saMgrAma cANyA. pratlAda ane zakranA e bhayAnaka yuddhamAM kAInI hArajIta na thaI, tyAre devA ane asura brahmA pAse gayA, ane kANu vijayI thaze ema prazna karyAM. je pakSamAM ji G+ Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11ra1 darzana ane ciMtana heya te jItaze ema brahmAe javAba Apyo. chevaTe dee rajine pitAnI tarapha meLavyo. rajie devenuM evuM kAma karyuM ke tethI indra prasanna thaI pite ja teno putra banyo. pachI raji Indrane rAjya sepI tapa mATe nIkaLI gayo. pAchaLathI pilA se rajinA putroe Indrano vaibhava, yajJabhAga ane rAjya e badhuM chInavI lIdhuM. tethI InDe duHkhI thaI vAcaspati pAse jaI rajiputra vize phariyAda karI, ane sahAyatA mAMgI. bahaspatie grahazAMti ane pauSTika karma dvArA indrane baliSTha banAvI vivedabAhya jainadharmanA AzrayathI te rajiputrane hita karyo. brahaspatie badhA rajiputrane vedatrayabhraSTa karyo eTale indra te vedabAhya ane hetuvAdI evA rajiputrane vajathI haNI nAkhyA. (masyapu. AnaMdAzrama a. 24. oN. 28-48) agnipurANa agni kahe che-pAThaka ane zravaNa karanArane lAbhadAyaka e buddhAvatAra have kahIza. pahelAM deve ane asuronuM yuddha thayeluM. temAM deva hAryo. jyAre rakSaNanI IcchAthI deva Izvara pAse gayA tyAre Izvara pite bhAyAmeharUpI zuddhodanaputra bane. e zuddhodanaputre daityone vedadharma cheDAvI mohita karyA. vedadharma tyajela badhA de e ja bauddho. bauddhothI bIjA paNa vedabAhya thayA. te ja mAyAmoha zahIdanapatranuM rUpa choDI AhaMta thayo, ane bIjAone AhaMta banAvyA. A rIte badhA vedavimukha pAkhaMDIo thayA, ane teoe naraka cogya kAmo karyA! (AnaMdAzrama. a. lai. 1-4). vAyupurANa bahaspati-vyavasthita zrAddhane nagnAdi jevA na pAme, kAraNa ke teonI dRSTie paDelI vastuo pitAmahene pahoMcatI nathI. saMyu che kiMjavara ! nagnAdi eTale zuM? e mane yathArtha ane nizcita kahe. bahaspati kahe che ke sarva bhUtenuM AcchAdana e vedatrayI. je dim vedatrayI tyaje che te nagna. prathama devAsuranA yuddhamAM hArelA asure e brAhmaNa Adi cAra varNone pAkhaMDIo , e pAkhaMDasRSTi brahmAe karI nathI. Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 123 e zrAddhamAM bhAjana karanAra, nigraMtha, zAkaya, puSTine kaluSita karanAra evA je dharmAMte nathI anusaratA te ja nagnAdi che. (vaDedarA dezI keLavaNI khAtA taraphathI prakAzita vAyupu. pR. 694-695.) zivapurANa * kArti kaye tArakAsurane mAryAM, tyAra bAda tenA putrAe dANu tapa karyuM. e tapAnuSThAnathI prasanna thaI brahmAe jyAre vara mAgavA kahyuM tyAre e tArakaputrAe vara mAgyuM ke traNa purAne Azraya laI ame pRthvI upara vicarIe ane je eka ja khANathI e traNe purAnA nAza kare te ja amArA aMtaka (mRtyu) thAya; bIjA kAI amane mArI zake nahi. A vara brahmAe kabUla karyuM, ne mayadAnava pAse traNa uttama pUrA taiyAra karAvI ApyAM. temAM e tArakaputrA jaI vasyA ane purAnA AzrayathI tathA varadAnathI bahu khaliSTha thaI paDayA. teonA tejathI IndrAdi badhA deza jhAMkhA paDayA. ane duHkhI thaI brahma pAse gayA, ane potAnuM duHkha vadhyuM. brahmAe kahyuM ke mArAthI ja abhyudaya pAmela e tripurarAjatA mArA hAthe kema nAza thAya? tethI tame ziva pAse jA. deva ziva pAse gayA tyAre zive paNa brahmA pramANe ja kahyuM; ane umeryuM ke e tripurapati, puNyazALI che, tethI teno nAza zakaya nathI. e uttarathI duHkha pAmI devA viSNu pAse gayA. viSNue paNa zivanA uttarane bevaDAvyA, paNa jyAre deza bahu khinna thayA, tyAre viSNue pharI vicAra karyAM te chevaTe yAne smaryAM. yA AvyA ane viSNunI stuti karavA lAgyA. e bhagavAna viSNue indrAdi devAne kahyu ke A upasad yajJathI paramezvara (ziva) nI arcA karo. tethI ja tripurajaya thaze. vizeSa vicArI vaLI viSNue devAne kahyuM: A asuro niSpApa che, niSpApane haNI zakAya nahi, paNa kadAca te pApI hoya teAye hajuvA azakaya che. kAraNa ke teo brahmAnA varathI khaliSTha khanelA che. phakta stranA prabhAvathI ene haNI zakAraze. brahmA, deva, daitya ke khIjA RSimunio game te hAya paNa badhA zivanI mahera vinA ene haNI zakaze nahi. eka zaMkara ja lIlAmAtramAM e kAma karaze e zaMkaranA eka aMzamAtranA pUjanathI brahmA brahmatva, devA devatva, ane huM viSNutva pAmela chIe. te mATe e ja zivanA pujanathI, ligAna vidhithI ane yAgathI ApaNe e tripurAne jItIzu. pachI viSNu ane devAe maLI upasat yajJathI zivanI ArAdhanA karI eTale hajAre bhUtagaNA aneka jAtanAM zastrAstrothI sajja thaI te Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1124 ] darzana ane ciMtana sAme AvI UbhA ane namyA. e praNata bhUtagaNane harie (viSNue) kahyuM kedenAM traNa purane teDI, DI, bALI pachI tame AvyA tema pAchA jaI zake. viSNu zivane praNAma karI gaNe sAme joI vicAramAM paDyA ke zuM karIzuM ? te daityenuM baLa teDI devakArya zI rIte sAdhIzuM? kAraNa ke dhArmika nAza abhicAra karmathI thaI zake nahi. e tripuravAsI badhA de to dharmiSTha ja che, ane tapAdharmane baLathI ja avadhya banelA che. game teTaluM mahatva pApa karyuM hoya chatAM je zivapUjana karavAmAM Ave te te pApa jatuM rahe che. zivapUjAthI moTI bhogasaMpatti maLe che. e badhA de liMgapUjAparAyaNa hovAthI vaibhavazALI thayelA che. te mATe huM mArI mAyAthI dharmamAM vidana karIne tenA vinAza mATe tripurane dhvaMsa karIza. A pramANe vicArI bhagavAna viSNue daityonA dharmamAM vidana nAkhavA mATe nizcaya karyo. jyAM sudhI vedadharma, liMgapUjA, zrutivihita snAna, dAna Adi dharma kR raheze, tyAM sudhI teone nAza thavAne ja nathI--evA nizcayathI viSNue dene pita pitAne sthAne javAnI rajA ApI. ane pote sarva pApa vinAzakAraka evA devakArya mATene vidhi AraMbhyo. e vidhi zI te have sAMbhaLo. sUta--mahAtejasvI mAyAvI viSNue te denA dharmamAM vighna nAkhavA mATe mAyAmaya eka puruSa pitAnA dehamAMthI saryoje mAthe muMDo, malina vastravALe, kuMDIpAtrayukta thaI hAthamAM paMjaNIne dhAraNa karate ane pagale pagale te paMjaNIne pheravato tema ja vastrayukta hAthane niraMtara meDhA upara rAkhatA ane dharma (dharmalAbha) bolatA viSNune namaskAra karI Ubho rahyo. ukta rUpavALA te mAyAmaya puruSe hAtha joDI viSNune kahyuM ke he arihana! he pUjya ! pharamAve, mAruM zuM kartavya che? e sAMbhaLI viSNue kahyuM ke he puruSa! je kArya mATe meM tane saryo che, te kahuM chuM; barAbara samajI le. tuM mArA zarIrathI utpanna thayelo hevAne lIdhe tAre mAruM ja kAma karavuM te gya che. tuM mAre pitAne che, tethI haMmezAM pUjya banIza. he mAyAmaya pu A mAyAvI zAstro tuM le. e zAstra 16000 pramANa che. zrautasmArtavirUddha ane varNAzramavyavasthA vinAnuM che, Aja lekamAM (paralekamAM nahi) svarga ane naraka hevAne vizvAsa karAve tevuM che, tema ja vedabhraSTa ane karmavAdayukata che. A zAstra tArAthI vistAra pAmaze. ane huM tane sAmarthya ApuM chuM tethI tuM navuM paNa racI zakIza. vaNya ane avazya karanArI aneka mAyAo, redhana (AvirbhAva-tibhAva), IniSTapradarzana, Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [115 anekavidha pizanakalpanA ane bIjAM badhAM vicitra kAryo e badhuM tuM karI zakIza. viSNunuM e kathana sAMbhaLI mAyAmaya puruSe harine praNAma karI kahyuM ke je Adeza kare che te pharamAvo. tyAra bAda viSaNue e puruSane mAyAmaya sUtra (zAstra) upadezI te bhaNAvyuM ane kahyuM ke tAre A zAstra e tripuravAsI dene bhaNAvavuM. vizeSamAM viSNue kahyuM e lekamAM zrautasmAta dharma varte che. paNa tAre A zAstra vaDe teno dhvaMsa karavo; kAraNa ke tethI ja te daityone vinAza zakya che. he mAyAmaya puruSa ! tuM e rIte navIna dharmadvArA tripurane nAza karI kaliyuga Ave tyAM sudhI marudezamAM jaI raheje. kali Ave ke tarata ja pitAne dharma prakAza. mArI AjJA che ke e tAre dharma ziSya, praziSya Adi parivAra dvArA bahu vistAra pAmaze. tyAra bAda te muMDIe viSNunI AjJAnuM pAlana karIne cAra ziSyo karyA ane teone te mAyAmaya zAstra bhaNAvyuM. jevI rIte muMDI tevI rIte tenA ziSyo paNa viSNune namaskAra karIne UbhA rahyA. eTale viSNue teone prasanna thaI kahyuM ke tame dhanya che. mArA AdezathI jevI rIte tamArA guru tevI rIte tame paNa thazo. hAthamAM pAtra, moDhe vastravALA, malina kapaDAM paheratA, apabhASI, dharmalAbha e paramatatva che ema bolatA, vastranA khaMDathI racela mArjanI dhAraNa karatA, evA e pAkhaMDadharmane Azrita thayelA cAra muMDI puruSone hAthamAM laI viSNue teonA guru mAyAmaya puruSane soMpyA ane kahyuM ke je tuM tevA A cAra. tame badhA mATe ja che. pUjya, RSi, yati, AcArya, upAdhyAya evAM tamArAM Adi nAmo thaze. mAruM paNa tamAre arihanuM e nAma levuM, ne e nAmanuM dhyAna karavuM. tyAra bAda ziSyayukta e mAyAmaye tripuramAM praveza karI, bhAyA prakaTAvI najIkanA vanamAM ziSyasameta jaI mAyAvIone paNa moha pamADe evI mAyA pravartAvI. je je te vanamAM darzana mATe ke samAgama mATe gayA, te badhA te mAyAmaya pAse dIkSita thayA. nArada paNa vigagunI AjJAthI te muMDI pAse dIkSita thaze. ane tripuramAM praveza karI tenA svAmI daityarAjane teNe nivedana karyuM ke ahIM koI yati Avela che. ame ghaNuM dharmo joyA paNa tenA jevA bIje dharma nathI. enA sanAtana dharmane joI ame tenI dIkSA lIdhI che. tArI IcchA hoya te tuM paNa tenI pAse dIkSA le. nArakhuM e kathana sAMbhaLI tripurapati vidyummAlI muMDI pAse gaye-ema dhArIne ke jenI pAse nArade dIkSA lIdhI tenI pAse ame paNa laIe. te rAjA Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1126] darzana ane ciMtana muMDInI mAyAmAM phasA ane kahyuM ke mane dIkSA Ape. e sAMbhaLI muMDIe kahyuM, he rAjana ! tArI pAse je mAguM chuM te kabUla kara, ane te e ke mAruM vacana tAre anyathA na karavuM. rAjA muMDInA pAzamAM sapaDAye ane kabUla karyuM. eTale muMDIe vidyumbhAlIne belAvIne kahyuM ke he rAjana, tuM mArI pAse Ave ane A maMtra sAMbhaLa. ema kahI moDhethI vastra haThAvI pitAnuM evuM tatva rAjAne saMbhaLAvyuM ke jenAthI tenA dharmane nAza thAya. muMDIe rAjAne dIkSA levA kahyuM ke turata ja teNe ane anukrame badhA tripuravAsIoe muMDI pAse dIkSA lIdhI. ane e muninA ziSya-praziSyothI badhuM tripura vyApI gayuM, - viSNunI AjJAthI mAyAmahe strI dharmanuM ane zrAddhadharmonuM khaMDana karyuM, zivapUjA tema ja viSNune yajJabhAgane khaMDita karyA; snAna, dAna, tIrtha Adi sarve vedadharmo teNe dUra karyA. tripuramAM alakSmI (paDatI) AvI. ane brahmAnI kRpAthI je lakSmI thaI hatI te cAlI gaI. nArade viSNunI mAyAthI daityane buddhivyAmoha pamADyo. jevo e mAyAmoha purU te ja nArada ethI zrautasmA dharmo nAza pAmyA eTale viSNue pAkhaMDadharma sthApe. mAM zivane tyAga thaze, liMgapUja gaI dharma nAza pAme, durAcAra sthira thayo. eTale viSNu pitAne kRtakRtya mAnatA, devone sAthe laI ziva pAse gayA, ane teonI stuti karI. devoe paNa stuti karI ane kahyuM ke viSNunI mAyAthI daityo meha pAmyA che. he ziva ! have teone nAza kare, ane amArI rakSA kare. zive kahyuM, ke meM devakArya tathA viSNunuM ane nAradanuM mahAbaLa jANI lIdhuM che. huM daityone nAza karIza. anukrame zive te tripurane bALI nAMkhyuM. emAM je de nI pUjA karatA hatA teo gaNapati thayA. chevaTe pelA muMDIo AvyA, ane brahmA, viSNu Adi. devone namana karI belA ame zuM karIe ? uttaramAM teoe kahyuM jAva, tame kalayuga pUro thAya tyAM sudhI marudezamAM raho. muMDIo teonA Adeza pramANe marudezamAM gayA. ane bIjA devo pitApitAne sthAne cAlyA gayA. (baMgALI AvRtti. jJAnasaMhitA. a. 19-20-21-22.). padmapurANa aMga nAme tapasvI zreSTha brAhmaNa hatA. te yamaputrI sunIyAne paraNe. teNIne brAhmaNathI eka putra thaye, jenuM nAma vena rAkhyuM. vena dhArmika ane dhI hate. Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana RSie----he sUta ! e prajApAlanaparAyaNa dhArmika vainanI pApamuddhi kema thaI te kaheA. sUta--he vipre ! suza'khe je zApa ApelAM te kema TaLe? te zApathI teNe je pApAcAra sevyA te huM kahuM chuM. sAMbhaLeA. vena dhama pUrvaka prajApAlana karatA hatA. tevAmAM eka mAyAvezadhArI puruSa AvyA. je meTA kadAvara, nagnarUpadhArI, sitamuDa, muMDelA mAthAvALA. mayUrapicchanI mAnI agalamAM rAkhatA, hAthamAM nALiyeranuM pAnapAtra dhAraNa karatA, vaidzAstrane dUSita karanAra ane macchAzAstrane (?) pATha karatA evA hatA. te pApI puruSa venanI sabhAmAM jaladI dAkhala thayo. tene joI tene kahyuM, AvA rUpane dhAraNa karanAra tuM kANu che ane mArI sabhAmAM kema AvyA che? A tArA veza kayA prakAranA che ? tAruM nAma zuM ? tArAM dhama ane kama zuM che? tArA kayA veda, AcAra, zI jAti, zuM jJAna, ze| prabhAva, ane dharUpa satya zuM che ? A badhuM mArI AgaLa yathArtha rIte kahe. venanu e vacana sAMbhaLI te pApa puSa lye.--vena ! tuM kherekhara bya rAjya kare che. huM dharmanu sasva chuM, huM devane savizeSa pUjya chuM. huM jJAna cheM. huM satya chuM. huM sanAtana dhAtA chuM. huM dhama chuM. huM' meAkSa chuM. huM sava devamaya ' ane zrAddhathI utpanna thayela huM satyapratijJa ghru; emAM kAMI phera nathI. mAruM rUpa e jinanuM svarUpa che, te satyadharmanuM kalevara che. jenu jJAnatatpara yAgI dhyAna kare che. [ 1127 brAhmaNazreSTha vena--tArA dhama kevA che? darzana kevuM ane AcAra kevA che te badhu kahe. pApapuruSa----jemAM arhat devatA, nigrantha guru, ane yA parama dharma che. tethI meAkSa pamAya che. have huM AyAra kahuM chu. emAM yajanayAjana ke vedAdhyayana nathI, saMdhyA-tapa nathI, dAnamAM svadhA svAhA maMtra nathI, havyakAdika nathI, yajJAdika kriyAo nathI, pitRtapaNu eTale zrAddha nathI, atithi nathI, vaizvadeva kama nathI, kRSNapUjA nathI. mAtra temAM arihaMtAnu dhyAna uttama manAya che. A badhuM jaina dharmanuM svarUpa meM tane kahyuM. vena--jyAM vaidakathita dharmo jema ke yajJAdika kriyA ke pitRtapaNu, vaizvadaivikakama, dAna tapa vagere nathI, te temAM dharmanuM lakSaNa zuM ? dhyAdhama vA che ? e badhuM tuM mArI samakSa spaSTa kahe. Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1128 ]. darzana ane ciMtana pApa-pAMcautika deha e ja AtmA che ane te pANIne paTAnI jema utpana thAya ane nAza pAme che. aMtakAle AtmA cAlyA jAya che. pAMca dehika tattvo pAMcabhUtamAM maLI jAya che. mANase paraspara mahamugdha thaI pravRtti kare che. mehathI zrAddha kare che. mehathI ja maraNatithie pitRtarpaNa kare che. mAre kyAM rahe che, zI rIte khAya che ? he nRpa ! tenuM jJAna ane kArya kevAM che te koNe joyuM che ? te badhuM tuM amane kahe. zrAddha konuM mAnavuM? miSTabhaMjana to mAtra brAhmaNane pahoMce che. tevI rIte vaidika yajJomAM aneka jAtanI pahiMsA karavAmAM Ave che, tethI zuM lAbha che ? dayA vinAnuM koI paNa dharmakRtya niSphaLa che. dayA vinAnA A vedo e avede che. cANyAla * hoya ke za, je te dayALa hoya te te brAhmaNa che ane brAhmaNa paNa nirdaya hoya te te nikaSTa che. eka jinadevanI ArAdhanA hRdayathI karavI, tene ja namaskAra kara. bIjAnI te vAta zI, paNa mAtApitA sudhdhAMne namana na karavuM. vena-brAhmaNa, AcAryo, gaMgA Adi nadIone tIrtharUpa varNave che te zuM te sAcuM che? je e tIrthomAM tuM dharma mAnatA hoya te mane kahe. pApa-AkAzathI pANuM paDe che, e ja pANI badhAM jalAzayomAM sarakhI rIte che; pachI emAM tIrthapaNuM zuM? pahADe paNa paththaranA DhagalA che. emAM paNa tIrthapaNuM zuM che? snAnathI siddhi thatI hoya te mAchalAM sauthI pahelA siddhi pAme. eka jinanuM dhyAna ja zreSTha che. bIjuM badhuM vekta zrAddhayajJAdika karma vyartha che. - sUta-te pApapuruSanA upadezathI na bharamAye; ane te pApanA pagamAM paDI tene dharma svIkAryo. tethI yajJayAgAdi vaidika dharmo lupta thayA ane saMpUrNa prajA pApamAM paDI. pitA aMge ane mAtA sunIthAe bahu kahyuM chatAM tene kazuM gaNukAyuM nahi, ane tIrthasnAna, dAna Adi badhuM tyajI beThe. aMganA pUchavAthI sunIthAe pitAnI bAlyAvasthAmAM suzaMkha tapasvIne je kazAghAtarUpa aparAdha karyo hato, ane tene pariNAme te tapasvIe duSTa putra thavAne je zApa ApyuM hatuM, e badhuM kahI saMbhaLAvyuM. tyAra bAda sAta RSioe AvI AzvAsanapUrvaka venane kahyuM-he vena ! pApakarma tyajI dharmAcaraNa kara. e sAMbhaLa ! vene hasatAM hasatAM kahyuM-huM ja pavitra chuM. sanAtana jenadharma mahAdharma che. he vipro! tame dharmAtmA evA mane se. RSio-brAhmaNa, Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [129 kSatriya, vaizya e traNa dvija che. saghaLI prajA vedAcAra pAlanathI ja jIve che. tuM brAhmaNane putra heI brAhmaNa che, ane pachIthI pRthvI upara parAkramI rAjA thayo che. prajA rAjAnA puNyathI sukhI ane pApathI duHkhI thAya che, tethI tuM adharma choDI satyadharma Acara. teM je dharma svIkAryo che te tretA ke dvAparano nathI paNa kalino che. kalimAM prajA jainadharmane Azraya karI pApamugdha thaze ane dareka mANasa vedAcAra cheDI pApamAM paDaze. jainadharma pApanuM mULa che. jaina dharmathI badhA je pApamAM paDyA che teone goviMda pite charUpa dhAraNa karI pApamukta karaze. ane plecchonA nAza mATe e geviMda kalkirUpe thaze. tuM kaline vyavahAra cheDI puNya Acara. vene na mAnyuM eTale e sAte brahmaputro gusse thayA. e joI teonA zApabhayathI vena varmIkamAM pesI gaye. kupita RSioe te duSTane zedhI tenA DAbA hAthanuM maMthana karyuM eTale temAMthI bahAhasva, nIlavarNa, raktanetra eka barbara pedA thaye, je badhA plecchone pAlanahAra thayo. tyAra bAda venanA dakSiNa hAthanuM teoe mathana karyuM, eTale tethI pRthe prakaTayo, jeNe A pRthvInuM dahana karyuM. tenA puNya prabhAvathI vena dhArmika thaI chevaTe vighaNudhAmamAM pahoMcyo. (AnaMdAzrama a. 36 bhA1) dAnava-he gure ! A asAra saMsAramAM amane kAMI evuM jJAna Ape ke jethI mokSa ame pAmIe. zukrarUpadhArI bRhaspati- daityo! huM mokSadAyi jJAna ApuM chuM te sAMbhaLo. vedatrayI rUpa je ati che te vaizvAnaranA prasAdathI duHkhada che. yajJa ane zrAddha svArthIoe banAvyAM che. vaiSNava ane zivadharma kudharmo che. te hiMsaka ane strIyukta puruSoe pracalita karyo che. stra e ardhanArIzvara che, bhUtagaNathI veSTita che, asthi tathA bhasma dhAraNa kare che. te kSe kema jaze? svarga ke mokSa kAMI nathI. loko vRthA kaleza sahe che. viSNu hiMsAmAM sthita che, rAjasaprakRti brahmA pitAnI prajA (putrI uSA) bhogave che. bIjA paNa vaidika deva ane RSio mAMsabhakSaka che. A brAhmaNo paNa mAMsabhakSaka che. A dharmathI kayuM svarga ke mokSa pAmaze? je yajJAdika vaidika karmo ane zrAddhAdi smArta karmo che te viSayamAM A zruti (kahevata) che ke yupane chedI, pazuone mArI lehIne kAdava banAvI je svargamAM javAnuM hoya, te narake koNa jAya? jo ekanA khAvAthI bIjAne tRpti thatI hoya te paradezamAM janAre sAthe khAvAnuM na levuM tene je sAthe levuM hoya te pAchaLa rahela bIjAne jamADI devuM. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1140 ] darzana ane ciMtana gussuM e kathana sAMbhaLI badhA dAnavA saMsArathI virakta thaI kahevA lAgyA, he guru ! amane dIkSA Ape. e rIte jyAre chanta ( kapaTarUpadhArI ) gurune daityAe kahyuM tyAre te vicAramAM paDyo ke A daityone mAre kevI rIte pApI ane narakagAmI karavA ? tema ja zrutibAhya ane lekamAM upahAsAspada kevI. rIte karavA ? ema vicArI bRhaspatie kezavane smaryAM. e smaraNu jANI viSNue mahAmeAha utpanna karI bRhaspatine Apyo ane A pramANe karyuM. A mahAmeAha tamArI sAthe maLI badhA daityAne vedamA bahiSkRta karI mAhita. karaze. ema kahIne viSNu aMtardhAna thayA. eTale mAyAmAha daityo pAse AvI bRhaspatine kahevA lAgyA. mahAmAha--he zukra ! hamaNAM ahIM Ave, huM tamArI bhaktithI AkarSita thaI anugrahAtha ahIM Avyo chuM. tyAra bAda mAyAmAha digambara, muNDI, mayUrapicchadhArI thaI ne phrI nIce pramANe ezyo. digambara--hai daitya rAjA, tame tapa karI che. paNa kahA ke e tapa aihika phaLa mATe ke pAralaukika phaLa mATe kare che? daitye ame pAralaukika lAbha mATe tapa Adhyu che. te bAbata tame zuM kahevA mAgo cho ? dAnava--huM prabhA ! ame tArA tattvamArgamAM dAkhala thayA chIe. jo tuM prasanna hoya te| anugraha kara. ame dIkSAyeAgya badhI sAmagrI lAvIe ke jethI tArI kRpAthI meAkSa jaladI hastagata thAya. tyAra bAda mAyAmAhe badhA daityone kahyuM. raktAMbara--A zreSThadhi guru ( zukrarUpa dhArI bRhaspati ) mArI AjJAthI tamane badhAne mArA zAsanamAM dIkSita karaze. huM brahmana ! A adhA mArA putrAne dIkSA Apa. ema kahI mAyAmAha ISTa sthAne cAlyo gayA. te gayA khAda daityoe bhAgava(zukra)ne kahyuM--huM mahAbhAga ! :amane saMsArameAcanI dIkSA Apa. zukra tathAstu ema kahI namadA taTe jaI badhA daityAne digabara karyo; tene mayUrapicchane dhvaja, caNADInI mALA ApIne zirezaluMcana ( kezaleAcana ) karyuM" ane zukre kahyuM ke "dhananA Izvara dhanadadeva kezaluMcana ane veSadhAraNathI parama siddhi pAmyA. e ja rIte munitva prApta thAya che, evuM ahaMtA kahI gayA che. kezApATana vaDe mANasA devatvane pAme che te pachI tame kuzAtyATana kema nathI karatA ? ,,, devAnA paNa manuSya lAka viSe manerathA evA che ke A bhAravavamAM zrAvaka kuLamAM kathAre janma thaze ? ane kopATanapUrvaka tAyukta AtmA bhAre thaze ? covIsa tIrthaMkara vagere kayAre prApta thaze? tema ja kayAre RSi Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMcadayikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1131 thane paMcAgni tapa tapIzuM? athavA tapa karatAM karatAM mRtyu pAmIne pASANathI mastaka kathAre bhedAze? nirjana araNyamAM amArA nivAsa kayAre tharo? --tyAdi aneka prakAre upadeza ApyA. tyAra bAda dAnavAe kahyuM H huM zukra ! amene dIkSA Apa. tathAstu ema kahI zukra khelyo. "anya dezane praNAma na karavA. eka vAra bhojana hastapAtramAM karavuM. kuzakITa rahita pANI UbhA UbhA pIvuM, anyanI najara na paDe tema priya-apriya vastune samAna gaNI vAparavI-ema niyamA ane dIkSA ApI. zukra svarge cAyA gayA. tyAM jaI teNe badhI hakIkata devAne kahIM eTale devA narmadA taTe AvyA. prahlAda vinAnA daityAne joI saMtuSTa thaI indre namuci Adi daityone kahyuM --he tyA ! pahelAM tame svargomAM rAjya karyuM. have A namramuNDI, kaluyukta, velApaka vrata kaeNma zarU karyuM che? uttaramAM daityoe kahyuM----have ame asurapaNu cheADI RSidhama svIkAryo che, dareka prANIne dhavRddhikAraka tattva kahIe chIe. jA, tuM nirbhaya thai svargamAM rAjya kara. e sAMbhaLI indra svA~mAM gaye. (AnaMdAzrama bhA0 3, a0 13, pR0 827) jema loke caMDALanI sAme jotA nathI tema avaiSNava brAhmaNanI sAme na jovuM. kAI vaiSNava hAya, pachI bhale te vakhAdya hAya tApaNu, enA vaDe saMsAra pavitra thAya che. (a. 245, zleA. 34 tathA a. 252, zve. para) je brAhmaNe cakranI chApa lIdhI nathI tene saMga dUrathI pariharavA. (a. 252 zlo. 51 ) dilIpa--Ape je jIva ane para vagerenuM svarUpa kahyuM, svarga tathA mokSanuM svarUpa tathA tenAM sAdhana kahyAM te badhuM huM samajyA. paNa he gure ! mArA manamAM eka zaMkA che ane te e ke brahmA ane rudra mahAbhAgavata chatAMya AvA gRhita rUpane kema pAmyA? vasiSTha--rAjana ! tamArI zaMkAnuM nirAkaraNa A pramANe che. maMdara parvata upara svAyaMbhuva manunA dIva satra prasaMge zAstrapaDita aneka RSio bhegA thayA. te vakhate devatattvanA svarUpa viSe te RSie carcA karatAM evA prazna karyo ke brahmA, viSNu ane maheza e traNamAM kayeA deva avyaya, paramAtmA ane sanAtana che? emAMnA keTalAka RSioe te mahAnamAM mahAna deva kahyo. keTalAke brahmAne ja pUjya kahyo. kAI e zrIpatine sanAtana jaNAvyo. kAI e sUryane pUjya jaNAvye ane Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113ra ] darzana ane ciMtana AvI rIte e RSio vacce meTa vAdavivAda thaye ane chevaTe nirNayane mATe bhaguRSine kahevAmAM AvyuM ke, he munisattama ! tame e traNe deve pAse jAo ane cokkasa karIne amane jaNa ke e devAmAM ke deva uttama che. pachI bhaguRSi kelAsamAM vAsa karatA mahAdevajIne ghera sauthI prathama gayA. tyAM dvArapALa tarIke beThelA mahAraudra naMdine e bhRguRSie kahyuM ke tuM gharamAM jaIne mahAdeva(zaMkara)ne khabara Apa ke tamane maLavA mATe bhaguRSi AvelA che. nadie bhRguRSine kahyuM ke atyAre to zaMkara devI sAthe kIDA kare che mATe tuM ene nahi maLI zake. jo jIvatA rahevuM hoya to jevo Avyo te ja pAcho jA. A pramANe naMdie nakAre karyA chatAMya e tapasvI RSi zaMkarane bAraNe ghaNA divasa sudhI besI rahyA. te paNa zaMkara te bahAra ja na AvyA. chevaTe bhRgue zaMkarane nArIsaMgamamagna jANIne zApa Apyo ke tenuM svarUpa ceniliMga jevuM thaje. e zaMkara abrahmaNyane pAme che ane brAhmaNane apUjya che. je leke sadranA bhakta thaze teo bhasma, liMga ane asthione paheranArA thaze, ane vedabAhya pAkhaMDI gaNAze. tyAMthI bhagu brahmAnI pAse gayA, e vakhate brahmA devenI sAthe beThelA hatA. brahmAne praNAma karIne bhagu tyAM beThA. brahmAne bhaNue te praNAma karyA paNa sAmuM brahmAe bhagune praNAma te na karyo paNa kuzaLaprazna paNa na pUchyA. ethI bhague brahmAne zApa Apyo ke bhagunuM apamAna karanAra A rAjasa prakRtivALA brahmA sarvalekamAM apUjya thaje. pachI chevaTe bhagu viSNulemAM gayA, jyAM kamalApati nAgazayAmAM piDhelA hatA, ane lakSmIjI emanA caraNane taLAsatAM hatAM. kamalApatine A sthitimAM joI bhUgane krodha AvyuM ane pitAne DAbe paga emaNe viSNunI chAtI upara mUkyo. pachI turata ja bhagavAna UDyA, pitAnA hAtha vatI bhRgunA caraNane paMpALavA lAgyA, ane belyA ke Aje ja huM dhanya chuM ke mane tamAre caraNasparza thaze. pachI te sapatnIka viSNue bhagunI pUjA karI. A rIte traNe devone maLI AvI bhague pelA RSione kahyuM ke traNe devomAM je koI uttama heya te te ekalA viSaNu ja che. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyiktA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 113 je kaI viSNu sivAya bIjA koI devanI pUjA karaze te pAkhaMDImAM gaNAze; ane loka gahanA bhAgI thaze. (AnaMdAzrama a0 282, bhA. 4, zleTa 1-56) brAhmaNe viSNu sivAya anya devanI sAme paNa na jovuM, bIjA devanI pUjA na karavI, bIjA devane prasAda na le, ane bIjA devanA maMdire paNa, na javuM. (le. 63, a. 282.) pAkhaMDa kone kahevuM' e saMbaMdhamAM ziva ane pArvatIne saMvAda pArvatI-maheza! Ape kahyuM ke pAkhaMDono saMga na karavo, te te pAkhaMDe kevAM che? ene oLakhavAnI kaI kaI nizAnI che? vagere hakIkatane. Apa jaNAvo. sa8-je leke jagannAtha nArAyaNa sivAya bIjA koIne deva karIne mAne che te leke pAkhaMDI che. kapALa, bhasma ane asthine dhAraNa karanArA che ane avaidikanI rIte rahenAra che. zaMkha, cakra vagere cihno je harine vahAlAmAM vahAlAM che tenuM jeo dhAraNa nathI karatA teo pAkhaMDI che. je keI brahmA ane ddhanI sAthe viSNunI tulanA kare te pAkhaMDI che. vadhAre zuM! je brAhmaNe chatAMya ane SNave che teo aspRzya che, saMbhASaNIya nathI, ane jovA lAyaka paNa nathI. pArvatI-maheza! ApanuM kahevuM samajI, paNa mAre Apane eka vAta je bahu ja chAnI che te pUchavI che, ane te A che Ape kahyuM ke pAkhaMDI leke kapALa, bhasma ane asthi dhAraNa karanArA che te he mahArAja ! Apa pite ja e vastuone zA mATe dhAraNa kare che ? maheza-ume ! tu mArI ardhAMganA che mATe ja tane e chAnI vAtano paNa khulAso kahI dauM chuM. paNa tAre e vAtane kyAMya na jaNAvavI. suvate ! je, sAMbhaLa. pahelAMnA vakhatamAM moTA meTA vaiSNavabhakta namuci vagere mahAdee Indra vagere devene harAvyA ane te badhA dee detyothI trAsa pAmIne viSNune zaraNe jaI temane dene haNavAnI vinaMtI karI. viSNue e kAma mane sepyuM ane kahyuM ke "he stra, e daitye avadhya che. paNa je kaI rIte eo pitAno dharma choDe te ja nAza pAme. strapAkhaMDadharmanuM AcaraNa karIne, mohaka zAstro ane tAmasa purANone racAvIne tame e kAma Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1134 ] darzana ane ciMtana karI zake che. kaNAda, gautama, zakti, upamanyu, jemini, kapila, durvAsasa, mRkaMDu, buhaspati ane jamadagni bhArgava e daza RSio mArA bhakta che. teomAM tamArI tAmasa zaktine AvirbhAva kare, jethI teo tAmasa zAstrone race ane tame paNa kapALa, bhasma ane carma vagere cihnone dhAraNa kare ane pAzupata dharmane pracAra kare, ke jethI e zAstrone ane tamane joI e tamArA jevuM AcaraNa kare ane pAkhaMDI bane." he devI ! A pramANe viSNunA AgrahathI meM mAre pAkhaMDa veSa banAvyo che ane gautama, kaNAda vagere RSio dvArA tAmasa zAstronI racanA karAvI che. pArvatI--Ape je tAmasa zAstronI racanA karAvI che te tAmasa zAstro kayAM kyAM che? ai-jenA smaraNamAtrathI jJAnIono paNa adhaHpAta thaI zake che te tAmasa zAstronAM nAma A cheH pAzupAta vagere zava zAstro, kaNadaracita, vaizeSika, gautamaracita nyAyazAstra, kapilanuM sAMkhyazAstra, bahaspatiracita cArvAka zAstra, buddhapraNIta bauddhazAstra, ane nagnamata, nIlapaTamata, mAyAvAda; tathA jaiminIyazAstra. he girije ! e badhAM tAmasazAstro che. tAmasa purANo paNa che jenAM nAma A cheH masyapurANa, kUrmapurANa, liMgapurANa, zivapurANa, skaMdapurANa, ane agnipurANa, A che tAmasa purANuM che. viSNupurANa, nAradIya purANa, bhAgavata, garuDapurANa, padmapurANa, varAhapurANa e cha sAtvipurANa che. ane brahmAMDa, brahmavaivarta, mArkaDeya, bhaviSyapurANa, vAmana tathA brAhmaNapurANa e cha rAjas purANa che. ane e ja prakAre smRtio paNa traNa prakAranI che. vasiSThasmRti, hArita smRti, vyAsasmRti, parAzarasmRti, bhAradvAjasmRti, ane kAzyapaRti e che sAttvika smRtio che. yAjJavakya, Atreya, taittira, dAkSa, kAtyAyana ane vaiSNava e cha smRtio rAjasa che. tathA gautama, bahaspati, saMvarta, yama, zaMkha, uzanasa e cha smRtio tAmasa che. (AnaMdAzrama a. 263, bhA. 4 zla0 1-91) dapurANa nArada-te dharmAraNya tIrthakSetra nA rakSaNa (dekharekha) nIce keTalA vakhata sudhI sthira thayela che, tyAM konI AjJA varte che ? Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyiktA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1135 brahmA-tAthI dvAparanA aMta sudhI eTale kaLi Ave tyAM sudhI eka hanumAna ja tenI rakSA mATe rAmanI AjJAthI niyukta thayela che. tyAM dinanI tathA zrImAtAnI AjJA pravarte che. tyAM tenuM paThana pAThana, aneka utsavo ane yajJo pravarte che. yudhiSThira-zuM kyAreya te sthAnane bhaMga thayo ke nahi? tema ja maityoe ke duSTa rAkSasoe te sthAna kayAre ? vyAsa-kaLi prApta thayA pachI prathama ja je banyuM te sAMbhaLa. kaliprApta thaye Ama nAmano rAjA thaye, je kAnyakunjano svAmi hatuM, tema ja nItijJa ane dharmatatpara hato. dvAparano aMta hato, haja kaLi AvavAne hato, eTalAmAM kaLinA bhayathI ane adharmanA bhayathI badhA de pRthvI tyajI naimiSAraNyamAM cAlyA gayA. rAma paNa pitAnA sAthIo sAthe setubaMdha gayA. yudhiSThira-kaLimAM evo te zo bhaya che ke jene lIdhe devoe ratnagarbha pRthvIne tyajI? vyAsa-kaLiyugamAM badhA adharmaparAyaNa, brAhmaNazI, zrAddhavimukha ane asurAcArarata thAya. je vakhate pRthvI upara kAnyakubbAdhipa Ama rAjya karate te vakhate prajAnI buddhi pApathI malina thaI ane tethI vaiSNava dharma tyajI bauddha dharma teNe svIkAryo. ane kSapaNothI pratibodhita thaI e prajA tene (Amane ) anusarI. e ja kaLiyugane bhaya. - te AmanI mAmA nAme rANuM atiprasiddha hatI. teNIne te rAjAthI eka putrI thaI, jenuM nAma ratnagaMgA hatuM. eka vakhate e kAnyakumbha dezamAM devayoge dezAMtarathI drasUri Avyo. te vakhate e rAjakanyA soLa varSanI paNa avivAhita hatI. e IMdrasUri dAsI mAraphata e kanyAne maLyo. ane zAbarI maMtravidyA teNIne kahI. tethI te kanyA zALathI piDAvA lAgI ane te sUrinA vAkyamAM lIna thaI moha pAmI. kSapaNothI pratibodha pAmI te kanyA jainadharmaparAyaNa banI. tyAra bAda brahmAvartanA rAjA kuMbhIpAlane te kanyA ApavAmAM AvI ane te kuMbhIpAlane vivAhamAM meheraka (meDherA gAma) ApyuM. te kuMbhIpAle te vakhate dharmAraNyamAM AvI rAjadhAnI karI ane jainadharma pravartaka devane sthApyA. tema ja badhA Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1136 ] darzana ane ciMtana varSe jainadharmaparAyaNa thayA tyAre brAhmaNanI pUjA baMdha paDI, zAMtika ke pauSTika karma tema ja dAna baMdha paDyAM. A rIte vakhata vIte che tevAmAM rAmacaMdrajIthI pharamAna meLavela brAhmaNo pitAnuM svAmitva javAthI rAtadivasa ciMtAvyagra thaI AmanI pAse kAnyakunjamAM pahoMcyA. te vakhate kAnyakubdha pati pAkhaMDIothI gherAyela hatuM. e badhA moDha brAhmaNe kAnyakupuramAM jaI pahelAM te gaMgAtaTe rahyA. cAra-dUta-dvArA mAlUma paDavAthI rAjAe bolAvyA eTale te badhA prAtaHkAle rAjasabhAmAM AvyA. rAjAe namasakArAdi kAMI pratyutthAna-svAgata na karyuM ane ema ne ema UbhelA brAhmaNane pUchayuM ke zA mATe AvyA cho ? zuM kAma che ? te kahe viSe - he rAjana! dharmAraNyathI ame tArI pAse AvyA chIe. tArA, jamAI kumArapAle brAhmaNanuM zAsana lepyuM che. e kumArapAla jaina dharma che ane prasUrine vaza varte che. rAjA-he vipre ! meherakapuramAM tamane keNe sthApyA che ? e badhuM yathArtha kahe. vipra-amane pahelAM brahmA, viSNu mahezvare sthApyA che. dharmarAja rAmacaMdra e zubha sthAnamAM purI vasAvI che. ane tyAM brAhmaNane nImI zAsana ApeluM. rAmacaMdranuM zAsana joI bIjA rAjAoe te e zAsanane barAbara mAna ApyuM paNa hamaNAM tAre jamAI e zAsana pramANe brAhmaNone pALa nathI. e sAMbhaLI rAjAe kahyuM, he vikhe ! jaladI jAo ane mArI AjJAthI kumArapAlane kahe ke tuM brAhmaNane Azraya Apa. AmanuM e vAkya sAMbhaLI brAhmaNe prasanna thayA ane kumArapALa pAse gayA ne enA zvazuranuM vacana kahI saMbhaLAvyuM. kumArapALa-te vi! huM rAmanuM pharamAna pALavAne nathI. yajJamAM pazu hiMsAparAyaNa evA brAhmaNane huM tyajuM chuM. he di! hiMsaka upara mArI bhakti thatI nathI. brAhmaNa-he rAjana pAkhaMDadhama vaDe amArA zAsane tuM lope che. paNa ema zA mATe kare che? amAruM pAlana kema karatuM nathI ? pApabuddhi na thA. Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [1137 rAjA-ahiMsA e parama dharma, parama tapa, jJAna ane parama phala che. sukSma ane sthUla badhA kITa, pataMga Adi prANIomAM jIva samAna ja che. he vi! tame hiMsaka pravRtti zAne kare che? e vacana sAMbhaLI brAhmaNa gusse thayA ane AMkho lAla karIne belyA-he nRpa ! ahiMsA parama dharma che, e te te sAcuM kahyuM, paNa vedavihita hiMsA hiMsA nathI evo nirNaya che. zastrathI je hiMsA thAya che te ja jaMtuone pIDAkArI che. ane tethI te hiMsA ane adharma kahevAya che, paNa zastro vinA vedamaMtrothI jyAre prANIene mAravAmAM Ave che tyAre te sukhadAyI hovAthI adharma nathI. vaidika hiMsA karavAthI pApa lAgatuM nathI. rAjA-brahmAdi devenuM A anupama dharmakSetra che. paNa atyAre e de ahIM nathI. tame kahele dhama paNa ahIM nathI. je rAmane deva kahe che te te mANasa hato. jene tamArA rakSaNa mATe mUkelo te laMbapuraska (hanumAna) kayAM che ? je tamane maLeluM zAsana mArA jovAmAM nahi Ave te huM tene pALanAra nathI. brAhmaNo gusse thaI belyA : "he mUDha! tuM unmatta thaI A zuM bele che? daityonA vinAza ane dharmanA rakSaNa mATe rAme caturbhuja manuSyarUpa lIdhuM hatuM. rAjA-"e rAma ane hanumAna kayAM che ? je hoya te tamArI madada Ave. rAma, lakSmaNa ke hanumAnane batAve. teonA hevAnI kAMI sAbitI Ape. brAhmaNe belyA-he nRpa ! aMjanI sutane dUta karI rAmadeve 144 gAma ApyAM. pharI A sthAne AvI 13 gAma ApyAM ane 16 mahAdAne ApyAM temaja 56 bIjA gAme paNa saMkalpa karyo. 36000 gabhUja thayA. savAlAkha vANiyA thayA, jenI mAMDaliya saMjJA hatI." rAjA bolyo : "mane hanumAna batAvo ke jenA eMdhANathI huM tamane pUrva sthitimAM mUkuM. je hanumAnanI khAtarI Apaze te vedadharmamAM raheze, nahi te jainadharmI thavuM paDaze." e sAMbhaLI badhA brAhmaNa khinna mane ghera AvyA, ane eka meLAvaDo karyo, jemAM bALa, yuvAna, vRddho badhAM hatAM. temAMthI eka vRddhe kahyuM ke "ApaNe badhA vargomAMthI eka eka mukhiyAe maLI, nirAhAra trate, ramezvara setubaMdhe javuM tyAM hanumAna che, tyAM jaI japa karavo, eTale rAmacaMdra mahera karI ApaNa brAhmaNone acala zAsana Apaze. je vargane Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1128] darzana ane ciMtana mukhI saMmilita na thAya tene dareka vRttithI bahiSkRta kara. eka dakSa brAhmaNe A vRddha kathanane sabhAmAM traNa vAra ucca svarathI tALIpUrvaka saune kahI saMbhaLAvyuM. ane saune kahyuM ke je javAmAM parAbhukha thaze tene mAthe asatya AdinAM badhAM pApa che. badhAne jatAM joI kumArapAle belAvI kahyuM ke bhinna bhinna gAtravALA badhA brAhmaNane kRSikarma ane bhikSATana jarUra karAvIza. e sAMbhaLI badhA vyathita thayA, paNa traNa hajAra brAhmaNae to ema TharAvyuM ke ApaNe rAmezvara javuM ja, e nizcaya mATe aMdara aMdara dareke hastAkSara karyA. ahIM vedatrayI nAza pAme che ane trimUrti kupita thAya che, mATe aDhAra hajAra jaNAe rAmezvara javuM. A TharAva sAMbhaLI kumArapALe gobhuja vANiyAone belAvI e brAhmaNone rokavA kahyuM. vyAsa kahe che ke je ge bhuja zreSTha vANiyAo jainadharmamAM lipta na hatA teo AjIvikAbhaMganA bhayathI mauna rahyA ane rAjAne kahyuM ke he nRpa ! A kupita brAhmaNane kevI rIte rekIe ? e te zApathI bALI nAkhe. kumALapALe aDAlaya (aDAlaja) mAM thayelA zone bolAvI kahyuM ke tame brAhmaNane reke. e aDAlayaja za mAM keTalAka jaina hatA; tethI teoe rAmezvara javA tatpara brAhmaNane saMbodhI kahyuM ke vartamAna kALamAM rAma kyAM che ? lamaNa kyAM che? ane hanumAna kyAM che ? are brAhmaNe ! AvA bhayAnaka jaMgalamAM gharabAra, yAM chokarAM mUkI e duSTa zAsanavALA rAjyamAM zA mATe jAo che ? A sAMbhaLI keTalAka brAhmaNe rAjabhayathI ane lAlacathI calita thaI judA paDyA ane kahyuM ke bIjAo bhale jAya ApaNe te kumArapALanI ADe AvavAnA nathI. khetI karIzuM, ane bhikSATana paNa karIzuM. A rIte paMdara hajAra judA paDathA. bAkInA traNa hajAra trivedI eTale travidyarUpe vikhyAta thayA. bIjA paMdara hajArane rAjano e bhAga ane thoDI pRthvI ApI. eTale teo cAturvidyarUpe vikhyAta thayA. vaLI rAjAe kahyuM, tamane vane kanyA Ape, tame kanyA . pelA traNa hajAra trivedIone rAjAe kahyuM ke tame mAruM mAnatA nathI mATe tamArI vRti ke saMbaMdha kazuM nahi thAya. A sAMbhaLI pelA kaTTara aividyo svasthAne gayA. pelA cAturvidyae trivedIone samajAvyuM ke tame na jAva athavA jAva te jaladI pAchA Ave, jethI rAme dIdhela zAsanane jaladI upabhoga kare. e sAMbhaLI travidyAe kahyuM ke tamAre amane kazuM kahevuM nahi. rAmacaMdra je vRtti bAMdhI ApI che te japa, homa, arcana dvArA meLavavA tyAM pAchA jaIzuM. cAturvidhroe kahyuM ke ame Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1439 ahIMnuM saMbhALIe ane badhAnA kAmanI siddhi mATe tame tyAM jAo. aMdara aMdara bhaLI sahAyaka thaIzuM te vRtti jarUra pAchI meLavIzuM. e nizcaya pramANe pelA vidyo rAmezvara gayA, ane cAturvidho tyAM ja rahyA. vidyonA utkaTa tapathI rAme udvigna thaI hanumAnane kahyuM, tuM jaladI jA. e badhA dharmAraNyavAsI brAhmaNe herAna thAya che. e brAhmaNane duHkha ApanArane ThekANe lAve joIe. e sAMbhaLI brAhmaNarUpa dharI, hanumAne prakaTa thaI AvelA brAhmaNanI parIkSA karI ane pUchyuM ke zA mATe AvyA che ? teoe kahyuM ke sRSTinA AraMbhamAM brahmA Adi dee trimUrti mATe amane rAkhyA hatA ane pachI rAme jIrNoddhAra karatI vakhate pharI amane sthApyA, ane hanumAne 444 gAmo vetanarUpe ApyAM. sItApura sahita 13 gAma pUjA mATe ApyAM. gabhuja nAmanA 36 hajAra vANiyAo brAhmaNanuM pAlana karavA niyukta thayA. temAMthI savA lAkha dro thayA, jenA traNa bhAga gabhuja, aDAlaja ane mAMDaliya thayA. hamaNAM duSTa AmarAjA rAmanuM zAsana nathI mAnate. tene jamAI kumArapAla duSTa che. kAraNa te pAMkhaDIothI-khAsa karI bauddhadharmI, jenA drasUrithI prerita thaI atyAre rAmanuM zAsana mAnatA nathI, ane lepe che. keTalAka vANiyAo paNa tenA jevA durbaddhi thaI rAma ane hanumAnanuM zAsana lepe che. have ame hanumAna pAse jaIe chIe. je te amAruM iSTa siddha nahi kare to anAhAra vrata laI marIzuM. brAhmaNa rUpadhArI hanumAne kahyuM, he di! kaLiyugamAM deva kyAM che, pAchA jAo. paNa brAhmaNee tene kahyuM ke tuM koNa che? kharuM rUpa pragaTa kara. rAma che ke hanumAna? vyAsa-hanumAne pitAnI oLakhANa ApI. hanumAnanuM darzana karI badhA prasanna thayA. hanumAne kahyuMA kaLiyugamAM rAmezvara setubaMdha mUkI kyAye jato nathI. huM nizAnI ApuM chuM te e rAjAne batAvaje. tethI e jarUra sAcuM mAnaze. ema kahI teNe pitAnA be bAju uThAvI bhujAnA vALa ekatra karI bhAjapatramAM be paDI bAMdhI ApI ane e brAhmaNanI kakSAomAM mUkI: pitAnI DAbI kAkhanA vALanI paDIkI brAhmaNanI DAbI kAkhamAM ane jamaNI kAkhanA vALanI paDIkI jamaNuM kAkhamAM mUkI, A paDIkI rAmabhaktane sukhada ane anya mATe kSayakAriNe hatI. hanumAne kahyuM, jyAre rAjA nizAnI mAge tyAre vAma bAjInI paDIkI ApavI, athavA e rAjAnA dvAramAM nAkhavI eTale tenuM sainya, khajAno, strIputrAdi saghaLuM saLagI UThaze. jyAre e rAjA zrIrAme prathama bAMdhI ApelI vRtti ane pharamAna pharI pUrvavat karI Ape ane hAtha Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ] darzana ane ciMtanajeDI namI paDe tyAre jamaNa paDIkI nAkhaje, tethI sainya khajAne, vagere badhuM baLI gayeluM pAchuM 'prathamanI jema hatuM tevuM ja thaI jaze. hanumAnanuM e vacana sAMbhaLI brAhmaNo khUza thayA, ne jayadhvani karyo. pAchA javA utsuka thayelA brAhmaNane hanumAne eka moTI vizAla zilA upara sUvA kahyuM. e sUtA ane UMdhI gayA eTale hanumAnanI preraNAthI tenA pitA vAyue te zilA cha mAsamAM kApI zakAya teTalA lAMbA mArgane mAtra traNa muhUrtamAM kApI, dhamaraNya tIrthamAM pahoMcADI dIdhI. A camatkAra joI e brAhmaNo ane gAmanA badhA loko bahu ja vismita thayA. tyAra bAda e badhA brAhmaNe nagaramAM pahoMcyA. jyAre tyAM rAjAne mAlUma paDyuM tyAre teNe e brAhmaNone bolAvI kahyuM ke zuM rAma ane hanumAna pAse jaI AvyA ? ema kahI rAjAe mona pakaDayuM eTale upasthita thayelA badhA brAhmaNe anukrame besI gayA ane kuTuMba tathA saMpatti sainya vize kuzaLa samAcAra teoe pUchaLyA. rAjAe kahyuM, arihaMta prasAdathI badhuM kuzaLa che. kharI jIbha e ja che je jinezvaranI stuti kare che, hAtha teja ke jenAthI jinapUjA thAya, daSTi te ja je jinadarzanamAM lIna thAya, mana te ja je jineMdramAM rata hoya. sarvatra dayA karavI ghaTe. upAzrayamAM javuM ane guruvaMdana karavuM joIe. namaskAra maMtrane japa ane 5bhUSaNa parva karavuM joIe, ane zramaNa (munio)ne dAna devuM joIe. rAjAnuM e kathana sAMbhaLI badhA brAhmaNee dAMta pIsyA, ane chevaTe rAjAne kahyuM ke rAme ane hanumAne kahevarAvyuM che ke tuM brAhmaNanI vRtti pAchI pUrva nI jema karI Apa. he rAjana! rAmanA e kathanane pALa ane sukhI thA. rAjAe javAbamAM kahyuM: jyAM rAma ane hanumAna hoya tyAM jAva. gAma ke vRtti je joIe te teo pAsethI meLavo. huM te tamane eka paNa keDI denAra nathI. e vacana sAMbhaLI brAhmaNe gusse thayA ane hanumAne ApelI DAbI paDIkI rAjadvAramAM pheMkI cAlyA gayA. e paDIkIne lIdhe badhuM saLagI UThayuM, hAhAkAra macyuM. te vakhate nagnakSapaNA hAthamAM pAtarAMo laI, dAMDAo pakaDI, lAla kAMbaLo uThAvI, kApatA kAMpatA ughADe page ja daze dizAmAM bhAgyA. he vItarAga ! he vItarAga! ema belatA teo evI rIte nAThA ke koInAM pAtarAM bhAgyAM, keInA dAMDA, ane koInAM kapaDAM khasI gayA. A joI rAjA gabharAyo ane raDato raDato brAhmaNonuM zaraNu zodhavA lAge. brAhmaNone page paDI bhUmi para ALeTI rAmanAma lete te bolyo ke rAmanuM nAma e ja sAcuM che. rAma sivAya bIjA devone je mAne che tene agni bALI nAkhe che. vipra, bhAgIrathI ane hari e ja sAre che. te vi! rAmane ane tamAre Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1141 diAsa chuM. Aga zamAvo. huM tamArI vRtti ane zAsane pharI sthira karI ApuM chuM. mAruM vacana anyathA nahi thAya. je thAya te brahmahatyA AdinAM mahApApa mane lAge. rAma ane brAhmaNe vize mArI bhakti sthira che. te vakhate brAhma e dayA karI jamaNI paDIkI nAkhI eTale badhuM zAMta thayuM, ane baLI gayela badhI vistuo pharI hatI tevI thaI gaI. AthI rAjA ane prajA prasanna thayAM. dareke vaiSNavadharma svIkAryo. brAhmaNone navIna pharamAne rAjAe karI ApyAM. kRtrima zAstranA pravartaka vedabAhya pAkhaMDIone kADhI mUkyA. pahelAM je 36000 gobhuje thayA hatA temAMthI aDhavIja vANiyA thayA.e badhAne rAjAe deva-brAhmaNanI sevA mATe mukarara karyA. teo pAkhaMDadharma choDI pavitra vaiSNava banyA pachI krame krame travidyA ane cAturvidha jAtine rAjAe bheda nakkI karI darekane judA judA niyamo svIkArAvyA. je gabhuja zo jaina thayA na hatA ane brAhmaNabhakta hatA teo uttama gaNAyA ane jeoe jaina thaIne rAmanuM zAsana joyuM hatuM teo kiMjasamAjamAM bahiSkata gaNAyA. rAjA kumArapALe pilA 15000 brAhmaNo, jeo rAmezvara gayA na hatA teone vRtihIna karI gAma bahAra rahevAnuM pharamAvyuM. rAjAe kahyuM, pAkhaDIenA saMsargathI thayeluM mAruM pApa tamArA praNAmathI nAza pAme. che vitame prasanna thAo. e sAMbhaLI trividha vi bolyA-thavAnuM jarUra thAya che. nIlakaMTha paNuM nagna thayA. maDhavaMzaja saivigha ane cAturveidya e rIte thayA. cAturvigho sukhavAsaka gAmamAM rahyA. (skaMdapurANa 3 brahmakhaMDa, a0 36-37-38 baMgALI AvRtti) bhAgavata ahita rAjA pAkhaMDI nIvaDaze. koka, beMka, kuTaka dezamAM ahaMta nAmano rAjA rAjya karavAnuM che. te rUSabhadevanuM AzramAtIta paramahaMsayogya jIvana sAMbhaLaze. tene te abhyAsa karaze. kaLiyuganA prabhAvathI tenI buddhi bagaDaze ane te nirbhaya svadharma choDI svabuddhithI pAkhaMDI matano pracAra karaze. kaLiyugamAM pahelethI buddhi te bagaDelI heya ja, ne temAM vaLI A rAjA adharmane prasAra karavA maMDe eTale arthAt ja leke varNAzrama gya AcAra cheDI deze. ane devone apamAna pahoMcADanAra kAma karaze; jema ke snAna-Acamana na karavuM, gaMdA rahevuM, leca kare athavA vALa kApavA vagere halakAM kAma Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1142 ] darzana ane ciMtana IrachAnusAra karaze. kaLiyuga eTale adharmanuM piyara. tethI lekenI buddhi bhraSTa thaI eTale deva, veda, brAhmaNa, yajJapuruSa viSe zraddhahIna nAstika thaze. he parIkSita! te arahata rAjAnA palakalpita dharmane vedane AdhAra haze nahi. te arvAcIna dharmo upara arahata rAjAnI pachI paNa bIjA leke aMdha paraMparAthI cAlaze ane teo pote ja potAnI meLe aMdhatama narakamAM paDaze. (bhAgavata, skaMdha 5, 80 6 nirNayasAgaranI AvRtti) kUrmapurANa vRddha (bauddha ?) zrAvaka, nigraMtha (jainamuni) paMcarAtrA kApAlika, pAzupata ane tenA jevA ja bIjA pAkhaMDI mANasa, jeo duSTAtmA ane tAmasa svabhAvanA che teo jenuM vizrAddhabhajana) khAya che tenuM te zrAddha A leka ane paralekamAM phalaprada thatuM nathI. - nAstika, haituka, vedAnabhijJa ane badhA pAkhaMDIone dhamara mANase pANI paNa ApavuM na joIe. (kUrmapurANa, a 21, leka 32-33 pR0 602 tathA pR0 641 paM. 15) (nATaviSayaka) pariziSTa 2 prabodhacaMdrodaya zAMti-he mAtA ! he mAtA! tuM kyAM che? mane tuM darzana de karuNa--(trAsapUrvaka) he sa!i rAkSasa ! rAkSasa! zAMti-Na A rAkSasa! karuNu-sakhi! je, je! je A jharatA melathI cIkaNI, bIbhatsa, duHkhathI javAya tevI zarIra chavivALa, vALane loca ane vastrone tyAga ' karela hevAthI dukhathI jovAya te ane meranI kalagI tathA - piccha hAthamAM rAkhanAra A tarapha ja Ave che. zAMti-A rAkSasa nathI, kintu e nirvIrya che. kahyuM tyAre e keNa haze ? zAMti-sakhi! pizAca heya evI zaMkA thAya che. karaNa-sakhi ! caLakatAM kiraNonI mALAthI lekane prakAzita karanAra sUrya ja Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 114a jyAre teNe hoya tyAre pizAcone kevI rIte avakAza saMbhave? zAMti- tyAre tarata ja narakanA khADAmAMthI upara Avele kaI nArakI haze. (joI ane vicArapUrvaka) are samajAyuM ! mahAmahe pravartAvelo - A digambara siddhAMta che. tethI AnuM darzana sarvathA dUrathI ja pariharavuM yogya che. (ema dhArI parAbhukha thAya che.) karuNuM-sakhi! muhUrta mATe che. jyAM sudhI huM ahIM zraddhAne zodhuM. (baMne tema ja UbhAM rahyAM.) (tyAra bAda prathama varNavyA te diga bara siddhAMta praveza kare che.) digabara-ema ! arihantane namaskAra! navakAravALI purInI aMdara AtmA dIvAnI jema rahyo che. A jinavarakathita paramArtha che. ane e mokSasukhano dAtA che. are. zrAvake ! sAMbhaLe. saMpUrNa pANIthI paNa malamaya pulapiMDamAM zuddhi kevI ? nirmala svabhAvavALo AtmA RSionI sevAthI jANuM zakAya? zuM ema kahe che ke RSionI paricaya kevI ? lyo te sAMbhaLo; RSione dUrathI caraNamAM praNAma karavA, satkArapUrvaka miSTabhaMjana ApavuM, tema ja strIonI sAthe ramaNa karatA evA teonI IrSyA na karavI. (nepatha sAmuM joIne) he zraddha! pahelAM A tarapha (baMne bhayapUrvaka nihALe che) (tyArabAda tenA jevA ja veSavALI zraddhA praveza kare che.) zraddhA-rAjakula zuM AjJA kare che? (zAMti mUcchita thaI paDe che.) digaMbara siddhAMta--tame eka muhUrta paNa zrAvakanA kuTuMbane na tyajaze. zraddhA-jevI rAjakulanI AjJA. (ema kahI cAlI gaI) karuNA-priya sakhIe dhIraja rAkhavI. mAtra nAmathI bhaya na khA. kAraNa, meM hiMsA pAsethI sAMbhaLyuM che ke pAkhaMDIone paNa tame guNanI putrI zraddhA hoya che. tethI e tAmasI zraddhA haze. zAMti-(AzvAsana meLavI) e ema ja che. kAraNa ke durAcAyukta ane duHkhapUrvaka jevA yogya evI A abhAgaNa (tAmasI zahA) sadAcAravALI ane priyadarzanavALI mAne keI paNa rIte anusaratI, nathI. bhale, ThIka, cAle, ApaNe bauddhAlayamAM paNa tenI zodha karIe. . Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1144 ] darzana ane ciMtana (zAMti ane kahyuM jAya che.) (pachI hAthamAM pustakadhArI bhikSurUpa bauddhAgamAM praveze che. bhikSu-vicAra karIne) he upAsake! sarva padArtho kSaNika tathA nirAtmaka che. tema ja buddhigata AMtarika chatAM bahAra heya ema bhAse che. saMpUrNa vAsanA gaLI javAthI te ja buddhisaMtati hamaNAM vaiSayika chAyA vinAnI bhAse che. (gheDuM pharIne) aho ! A bauddhadharma sAre che, kema ke emAM sukha ane mekSa bane che. manahara guphA e nivAsasthAna che. IchAnukULa vaizya strIo che, joIe tyAre maLe evuM ISTa bhajana, komaLa pAtharaNAvALI seja, taruNa yuvatIo dvArA zraddhApUrvaka sevAyelI evI cAMdanIthI ujajavala rAtrIo, zarIra samarpaNanI utsava krIDAthI utpanna thatA AnaMda sAthe pasAra thAya che. karuNA -sakhi ! A ke? navA tADanA jhADa jevo lAMbo laTakatA geraA kapaDAvALo ane mAtra coTalI rAkhI muMDAvela mAthAvALo e A tarapha ja Ave che ? zAMti-sakhi e buddhAgama che. bhikSu -(AkAza sAmuM joIne) he upAsake ane bhikSuo! tame buddhanAM vacanAmRta sAMbhaLo. (pustaka vAMce che.) huM divyadRSTithI lekenI sugati ane durgati jouM chuM. sarva saMskAro kSaNika che. sthira e AtmA che ja nahi. mATe strIo upara AkramaNa karatA evA bhikSuo pratye IrSyA na karavI. kema ke ISya e cittano maLa che. (nepathya sAme joIne) he zrad ! Ama Ava. zraddhA-(praveza karIne) rAjaku! Apa pharamAvo. bhikSa -upAsake ane bhikSuone cirakALa sudhI vaLagI rahe. zraddhA-rAjakulanI jevI AjJA. (cAlI gaI.); zAMti-he sakhi ! A paNa tAmasI zraddhA. karuNa--ema ja. kSapaNaka-( bhikSune joI UMce sAde) re bhikSuka ! jarA A tarapha. kAMI paNa bhiluM krodhathI) 2 duSTa ! pizAca jevI AkRtivALA ! ema zuM bake che ? kSapaNuka - are! krodha tyaja. kAMI zAstramAMthI pUchuM chuM. Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1145 bhikSa-re kSapaNaka! zAstranI vAta paNa jANe che? bhale, jarA vAra pratIkSA na karuM chuM. (pAse jaIne) zuM pUche che? kSapaNuka-kahene jarA, kSaNamAtramAM nAza pAmanAra e tuM zAne mATe A zrata dhAraNa kare che? bhikSu-re! sAMbhaLa. amArI saMtatimAM paDele, koI vijJAnarUpa bIje, vAsanA naSTa karI mukta thaze. kSapaNuka-kaI paNa mavaMtaramAM kaI paNa mukta thaze. tethI hamaNAM naSTa thayelA evA tArA upara te kevo upakAra karaze? bIjuM paNa pUchuM chuM. tane A dharma koNe upade che ? bhikSu avazya sarvajJa buddha bhagavAne A ja dharma upade che. 'kSapaNaka-are, are! buddha sarvajJa che ema te zI rIte jANyuM ? bhikSa--are, tenA AgamathI ja buddha sarvajJa che ema siddha che. kSapaNuka-he bhoLI buddhinA ! je tenA ja kathanathI tenuM sarvapaNuM tuM mAne che te tuM paNa bApadAdAo sAthe sAta peDhI thayAM amAre dAsa che e huM paNa jANuM chuM. bhikSu-(krodhathI) he duSTa pizAca! melano kAdava dhAraNa karanAra ! koNa, huM tAro dAsa ? kSapaNuka-he vihAranI dAsIonA yAra ! duSTa parivrAjaka! A daSTAMta meM jaNAvela che. tethI tene priya kAMIka vizvastapaNe kahuM chuM. buddhanuM zAsana tyajI AhaMta zAsanane anusarI digambaramatane dhAraNa kara. bhikSu-are! pite naSTa thayo. have bIjAone naSTa kare che ? e ke sAre mANasa che ke zreSTha svarAja cheDI tArI peThe lokamAM niMdApAtra pizAcapaNAne icche ? vaLI, ariha tenA dharmajJAnanI paNa zraddhA koNa rAkhe che? kSapaNaka-praha-nakSatronI gati ane sUrya, caMdra grahaNanuM tAtvika jJAna, tema ja : naSTa vastunI prAptinuM saMdhAna e jevAthI bhagavAnanuM sarvapaNuM : sAbita ja che. bhikSu-anAdi kALathI cAlatA jyotizcakranA jJAnathI ThagAyela bhagavAne A ' ', ati dukhada vrata AcaryuM che. dehapramANa chava, saMbaMdha vinA traNe lekane kevI rIte jANe che? zuM suMdara jhALavALo ghaTamAM mUkele dI Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1146 ] darzana ane ciMtana gharanI aMdara paNa rahelA padArthone prakAzita kare? tethI baMne lekathI viruddha evA AhaMta matathI zreSTha zrAddha matane ja sAkSAt sukhajanaka ane atyaMta ramaNIya ame joIe chIe. zAMti--sakhI! bIje jaIe. karuNA-bhale ema ja. (bane cAle che.) zAMti-(sAme joIne) A semasiddhAMta. ThIka ahIM paNa anusarIe ( tyAra bAda kApAlika rUpadhArI semasiddhAMta praveze che.). semasiddhAMta-(pharIne) manuSyanAM hADakAMnI mALAthI bhUSita, smazAnavAsI, manuSyanI khoparImAM bhojana karanAra e huM gAMjanathI zuddha thayela netra vaDe paraspara bhinna evA jagatane IzvarathI abhinna jeuM chuM. kSapaNuka-A ka puruSa kAlika vratane dhAraNa kare che? mATe ene paNa pUchuM. re kApAlika ! manuSyaasthinI mALA dhAraNa karanAra ! tAre dharma ane mokSa kevo che? kApAlika-he kSapaNuka ! amArA dharmane samajI le. agnimAM magaja, AtaraDAM, carabIthI pUrNa mAMsanI Ahutio ApatA evA amAruM pAraNuM brAhmaNanI khoparImAM bharela dArU pIne thAya che. suratanA kApela kaThora gaLAmAMthI jharatA lohInI dhArathI caLakatA evA puruSanAM balidAnathI pUjAvA de... mahAbherava amAre deva che. bhikSu-(kAna baMdha karIne) buddha! buddha ! ahe bhayaMkara dhamacaraNa! kSapaNaka_arihaMta! arihaMta ! ahe, ghera pApa karanAra keIe A bicArAne Thage che. kApAlika-(dha sAthe) he pApa! he nIca pAkhaMDI ! mUDela mAthAnA ! gucchAdAra kezavALA ! vALa ukhADI pheMkanAra ! are! cauda lekanI utpatti, sthiti ane saMhArane pravartaka, vedAntamAM prasiddha evA siddhAntanA vaibhavavALA bhagavAna bhavAnIpati ThaganAra che tyAre A dharmane mahimA batAvIe. hari, hara, Indra vagere zreSTha devone huM kheMcI lAvuM chuM, AkAzamAM cAlatAM nakSatranI gatio paNa huM rokuM chuM, pahADa ane nagara sahita A pRthvIne jalapUrNa karIne saMpUrNa te pANI pharI kSaNamAtramAM pI jAuM chuM; e vAta tuM samajI jA.. Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana '[ 1147 kSapaNuka-he kApAlika! ethI ja huM kahuM chuM ke kaI indrajALiyAe mAyA batAvI tane Thage che. kApAlika--he pApa ! pharI paNa paramezvarane indrajAlika kahI AkSepa kare che? tethI AnuM duSTapaNuM sahana karavuM egya nathI. (taravAra kheMcIne) te khUba sArI rIte AnA A vikarALa taravArathI kApela gaLAnI nALamAMthI nIkaLatA phINadAra ane parapoTAthI bharelA lehIthI DabhaDabha karatA DamanA khaDakhaDATathI AvAna karAyela bhUtavargonI sAthe. mahAbheravIne tarpaNa ApuM chuM. (ema kahI taravAra ugAme che.) kSapaNuka-(bhayathI) he mahAbhAga ! ahiMsA e paramadharma che. (ema kahI. bhikSunA meLAmAM garI jAya che.) bhikSu-(kApAlikane vAra) he bhAga! kutUhalamAM thayela vAphakalahamAtrathI. e bicArA upara prahAra kare egya nathI. (kApAlikA taravAra, pAchI kheMcI le che.) kSapaNaka-(AzvAsana meLavI) mahAbhAge e pracaMDa krodhAvezane zamAvyo hoya to huM kAMIka pUchavA IcchuM chuM. kApAlika-pUcha. kSapaNuka-tamAro parama dharma sAMbhaLe. have sukha ane mekSa ke che kApAlika-sAMbhaLa. kayAMya paNa viSaya vinA sukha nathI joyuM. AnaMdAnubhava vinAnI chavadazArUpa pASANu jevI jaDa muktine koNa cAhe? mukta puruSa pArvatI jevI suMdara strI vaDe sAnaMda AliMgana pAmI krIDA kare che. ema caMdrazekhara bhavAnIpatie bhAkhyuM che. bhikSu-he mahAbhAga! sarAgane mukti e vAta zraddhA karavA jevI nathI. kSapaNuka-he kApAlika! jo gusse na thA te kahuM chuM zarIradhArI ane rAgI | mukta thAya e paraspara viruddha che. kApAlika-(manamAM) a! A bannenuM mana azraddhAgrasta che. mATe Ama thavA de. (khulluM) he zra! jarA A tarapha. (tyAra bAda kapAlinInuM rUpa dhAraNa karatI zraddhA praveze che.) karaNa-he sakhi je, je! rajamanI putrI zraddhA. je A zobhatAM nIlakamala nAM jevAM lenavALI, manuSyAsthinI mALAthI bhUSita, nitaMba ane Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1148 ] darzana ane ciMtana puSTa stananA bhArathI maMda evI A pUrNacaMdra jevA mukhavALI vilAsinI che. zraddhA-pharIne) A rahI chuM. he svAmi ! pharamAve. kApAlika-he priye ! pahelAM e durabhimAnI bhikSune pakaDa. (zraddhA bhikSune - ' bheTe che.) bhikSu-(AnaMdapUrvaka bheTI, romAMca batAvI kAnamAM) ahA ! kAlinIne sparza sukhadAyI che. kema ke tItra rAgathI bhujayugala vaDe mardita puSTa stanabhAra vaDe meM mAtra keTalIka ja raDene gADha nathI AliMgI. je kapAlinInA pIna ane unnata stananA AliMganathI utpanna thayela harSAtireka kyAMya paNa prApta thaye hoya to huM seMkaDo vAra buddhonA sogana khAuM chuM. ahA ! kApAlikAnI caryA pavitra che. semasiddhAMta prazaMsanIya che. A dharma AzcaryakArI che. he mahAbhAga ! have ame bilakula buddhanuM zAsana pheMkyuM. ane mahAdevanA siddhAMtamAM dAkhala thayA chIe. tethI tuM AcArya ane huM ziSya chuM. mane paramezvarI dIkSAmAM dAkhala kara. kSapaNuka-are bhikSuka ! kapAlinInA sparzathI tuM dUSita thaye che. tethI tuM dUra khasa. bhikSunhe pApI ! tuM kAlinInA sparzInaMdathI vaMcita che. kApAlika-he priye! kSapaNane pakaDa. (kapAlinI kSapaNakane bheTe che.) kSapaNuka-(remAMcapUrvaka) aho arihaMta! ahe arihaMta ! kapAlinInuM sparza sukha! he suMdarI ! de, de pharI paNa aMkapAlI-usaMgabhAga; are, mahAna IndriyavikAra upasthita thaye. tyAre che koI upAya? ahIM zuM yogya che? ThIka, pIMchIthI DhAMkIza. ayi ! puSTa ane saghana stanathI zebhatI, bhayabhIta mRganA jevA lenavALI, tuM kapAlinI je bhAve vaDe smaraNa kare te zrAvake zuM karaze ? aho! kApAlikanuM darzana ja eka sukha mokSanuM sAdhana che. he. kApAlika! have huM tAro dAsa che. mane paNa mahAbhairavanA zAsanamAM dIkSA Apa. kApAlika--besI jAva. (baMne tema kare che.) ( kApAlika bhAjana laIne dhyAna dhare che.) zraddhA-bhagavAna! dArUthI bhAjana bhareluM che. Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpralakitA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1149kApAlika-(pIne bAkInuM bhikSu ane kSapaNakane arpe che.) A pavitra amRta pIo. e bhavanuM bheSaja che. ene bhairava pazupAza (saMsArabaMdha)no nAzanuM kAraNa kahe che. (baMne vicAre che. ) kSapaNaka-amArA AhaMta zAsanamAM madyapAna nathI. bhikSu-kevI rIte kApAlikanuM eThuM madha pIza? kApAlika-( vicAra karIne, khAnagI) he zraddha! zuM vicAra kare che ? A baMnenuM pazutva hajI paNa dUra thatuM nathI. e mArA mukhanA saMsargadeSathI madhane apavitra mAne che. tethI tuM ja pitAnA mukhanA mAthI pavitra karI e sUrA A baMnene bheTa kara; kAraNa, RtikAre paNa kahe che ke strIonuM mukha te sadAzuci che. zraddhA-jevI bhagavAnanI AjJA. (pAnapAtra laI pAIne, temAMthI baceluM madha Ape che.) bhikSu-moTI kRpA. (ema kahI pyAle laI pIe che.) madhanuM saundarya AzcaryakArI che. ame vikasvara bakulapuSpanA sugaMdha jevI madhura ane strInA mukhathI eMThI evI surA vezyAonI sAthe keTalIyavAra avazya pIdhI che. amane lAge che ke kAlinInA mukhamAthI sugaMdhita thayela A madirAne nahi meLavIne ja devagaNa amRtanI. spRhA kare che. kSapaNaka-he bhikSu ! badhuM na pI. kapAlinInA mukhathI eMThI madirA mAre mATe. paNa rAkha. (bhikSu kSapaNukane khyAle dhare che.) * * kSapaNuka-(pIne) ahe! surAnI madhuratA ajaba che! svAda ajaba che, * gaMdha ajaba che ane saurabha paNa ajaba che! lAMbo vakhata thayAM AhaMta zAsanamAM paDele huM AvA surAsathI vaMcita ja na rahI gayo. he bhikSa! mArAM aMge bhame che. tyAre sUI jaIza. bhikSu-ema kara. (baMne tema kare che.) ' ' kApAlika-he priye ! mUlya vinA ja be dAse te kharIdI lIdhA. tethI jarA nAcIe. (bane nAce che.) kSapaNaka-are bhikSu! kApAlika athavA AcArya kapAlinI sAthe suMdara nAce. che, mATe teonI sAthe ApaNe paNa nAcIe. Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1150 ] darzana ane ciMtana bhikSu~~AcAya ! A darzana atyaMta Azcaya kArI che. jemAM kaleza vinA ja STi artho siddha thAya che. ( kekathI skhalanApUrvaka nAce che.) kSapaNaka-- ayi pInastanI ItyAdi prathamanu ja khelIne, ) kApAlika--tuM e keTaluM Azraya joyAM kare che? + + -- kSapaNuka--mahArAja mahAmeAhanI AjJAthI kApAlika--kahe, kAM che dAsInI putrI ! lAvu chuM. * + sattvanI putrI zraddhAne lAve. A huM tene jaladI ja vidyAbaLathI kSapaNuka--( khaDI lai gaNita kare che.) zAMti--sakhi ! abhAgiAnuM A mAtA vize ja sabhASaNa sAMbhaLuM chuM. 'te dhyAnapUrvaka sAMbhaLIe. O karuNA--hai sakhi ! ema karIe. kSaSaNaka------ gAthA gaNIne) jaLamAM, sthaLamAM, giriganhera ke pAtALamAM nathI. te viSNubhaktinI sAthe mahAtmAonA hRdayamAM vase che. karuNA--saha) sakhi ! bhAgya caDhiyAtuM che ke zrAdevI viSNubhaktinI pAse ja che. zAMti--(ha sUcave che.) bhikSu----kAmathI mukta evA dharmanI pravRtti kayAM che? kSapaNuka karI gaNIne) jaLa, sthaLa, girigara ke pAtALamAM nathI. te te viSNubhaktinI sAthe ja mahAtmAnA hRdayamAM vase che. zraddhA----tyArabAda he devI ! duSTa mahAmAhe pAkhaMDa tarka sAthe badhA pAkhaDa Agamone laDAI mATe prathama gAThavyA. eTalAmAM amArA paNa sainyane mAkhare veda, upaveda, aMga, upAMga, purANa, dharmazAstra, AdithI zobhatI sarasvatI prakaTa thaI. viSNubhakti pachI pachI ! zraddhA--hai devI ! pachI vaiSNava, zaiva, ane saura Adi AgamA sarasvatIdevI sanmukha AvyA. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana viSNubhakti pachI, pachI ! zraddA--bAda sAMkhya nyAya, kaNAda, mahAbhASya, pUrvamImAMsA Adi nAthI veSTita vedatrayI jANe trinetra kAtyAyanI hoya tema sarasasvatI sanmukha prakaTa thaI. zAMti--e virAdhI darzone ekatra kema maLyAM ? zraddhA--he putrI zAMti! e danA jo ke paraspara virodhI che, chatAM khadhAM vedaprasUta hAvAthI jyAre vedanA kAI virodha kare tyAre badhAM ekasapI thaI vedavarAdhInI sAme thAya che. [ 1151 viSNubhakti pachI, pachI ! zraddhA--he devI ! tyArabAda mahAmeAhanAM e pAkhaMDanA ane amArA Astika dazA vacce bhayaMkara yuddha thayuM. temAM e pAkhaDIoe lokAyatazAstrane AgaLa karyuM. hatuM. paNa te to aMdaroaMdara saunA saMdhaSaNa thI ja naSTa thayu. ane bIjA pAkhaDI AgamA te satya AgamarUpa samudranA pravAhamAM bilakula chinnabhinna thaI gayA. bauddho siMdha, gAMdhAra, pArasika, Andhra, dUSNu, vaMga, kaliMga, Adi mlecchapracura dezomAM dAkhala thaI gayA. pAkhaMDa, digambara, kApAlika, vigere tA pAmara leAkeAthI bharelA paMcAla, mAlava, AbhIra, Avata bhUmimAM dariA najIka chUpI rIte saMcare che. nyAyayukta mImAMsAnA prahArathI jarjarita thaelA e nAstikAnA tarko te ja pAkhaDI AgamAnI pAchaLa pAchaLa palAyana karI gayA. (prodhacaMdrodaya aMka 3 pRSTha. 99) ( dvaviSayaka) pariziSTa 3 tatravArtika sAmya, yAga, pAMcarAtra, pAzupata, bauddha ane jainanane mAnelAM dharmodharmanAM kAraNAne kAI traNavedane jJAtA svIkAratA nathI. e e nAnI mAnyatAomAM paNa vedanI chAyA te AvI ja gaI che. te te darzananA Adya purUSe e mAnyatAone calAvavAmAM khAsa uddeza tarIke leAkasaMgraha, lAbha, pUjA, ane khyAtine rAkhelAM che tathA e mAnyatAe vedatrayathI viparIta che; dRSTa zAbhA upara nirbhara che, pratyakSa, anumAna,upamAna ane arthoMpatti vagere Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1152] darzana ane ciMtana pramANenI yuktio dvArA sthapAelI che. tathA e mAnyatAnA pravartakoe e mAnyatAone zruti smRtimAM maLatAM ahiMsA, satya, dama, dAna ane dayA vagerenA bhAvane DheLa caDAvIne potAnI siddhinA prabhAve (eTale jhera utAravAnI vidyA, uccATanavidyA, unmAdanavidyA, mUTha mAravAnI vidyA-vagere kaI siddhinA prabhAve) AjIvikA mATe calAvelA che. je ame amAre anAdara darzAvIne e mAnyatAonI upekSA karIne besI rahIe ane e mAnyatAonuM aprAmANikapaNuM na TharAvIe to bIjAo. paNa "e mAnyatAonuM aprAmANikapaNuM na ja karI zake" ema mAnIne, samadaSTi banI jAya athavA e e mAnyatAonI zabhA sukaratA ane tarka. yuktatA joIne ke kaLikALane lIdhe yakta pazuhiMsA vagereno tyAga karI bhramamAM paDI jAya. je pite jAte kSatriya hovA chatAM kSatricita dharmano tyAga karI upadezako ane bhikSuno dharma svIkAre evA te svadharmItikramI manuSya viSe "e zuddha dharmane upadeza karaze, evo te kAMI vizvAsa rAkhI zakAya? " je manuSya paralaka viruddha pravRtio kare che tene tyAga dUrathI ja kare joIe-je pitAnI jAtane chetare che te bIjAnuM hita zI rIte karI zake ? A prakArane dharma vyatikrama (dharmavALa) buddha vageree karele che ane e hakIkata alaMkArabuddhi nAmanA graMthakAre A pramANe jaNAvelI che. lekamAM je kAMI kALAM kAma thAya che te badhAne bhAra mArA upara, Avo ane loka e kALAM kAmanA pariNAmathI mukta bane" A jAtane vicAra e alaMkAra buddhie buddhanA nAme jaNAvela che. ethI ema jaNAya che ke, te badhe pitAnA kSAtra dharmane tyAga karI lekahitane mATe brAhmaNacita. upadezadharmane svIkArele ane svadharmane atikrama karele-taMtravArtika pR111 zAMkarabhASya vaLI bAhyArthavAda vijJAnavAda, zUnyavAda, e paraspara viruddha traNe vAdane upadeza karatA buddha pitAnuM asaMbaddha pralApIpaNuM spaSTa karyuM che. athavA leke upara buddhane evo pradeSa che ke A badhI prajA paraspara viruddha arthanuM jJAna karI mehamAM paDe. [ zAMkara bhA. a. 2, pAMDa 2, mU0 32... Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 115a sAMkhyatavakaumudI AkathanathI ayukta evA zAkyabhikSu, nithika, saMsAracaka vagere AgamAbhAsonuM nirAkaraNa thAya che. e AgamanuM ayuktapaNuM nIcenAM kAraNothI jANavuM. 1. manu vageree niMdA karI che mATe. 2. vedarUpa mULa rahita che mATe. 3. pramANa viruddha arthane kahe che mATe, 4. keIka ja pleccha vageree ane pazu jevA adhama puruSoe svIkAra karele che mATe. sAMkhyatattvakaumudI pR. 41-42 (kalakattA AvRtti). [2] pratusta lekhamALA mATe AgaLa vaidika sAhityane upaga thaye che. A lekhamAM jaina sAhityane upayoga karavA dhAryo che. prAcIna kALamAM jaina sAhityane vibhAga vastunI dRSTie karavAmAM Avyo che, je bahu vyApaka ane sarvasaMmata che. pazcimIya vidvAne vaLI navI ja daSTie jaina sAhityane vibhAga kare che. e vibhAgone bAjue rAkhI etihAsika ane tulanAtmaka daSTie lakhavA dhArela prastuta lekhamAM vadhAre upayogI thAya tevA jaina sAhityanA vibhAga, mAtra lekhanI sagavaDa khAtara, nIce pramANe karavAmAM Ave che. 1. Agama 3. khaMDanAtmaka 2. carita 4. tarka te pahelA vibhAgamAM prAcIna Agama ane tenA uparanI badhI vyAkhyAone samAveza thAya che. bIjAmAM madhyakALamAM racAyela kathA, AkhyAna, AkhyAyikA Adi jIvanavarNanavALA graMtho Ave che. trIjAmAM mukhyapaNe paramatanuM khaMDana karI svamatanuM sthApana karavAnA 1. dravyAnuyega, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuga, dharmakathAnuga. A mATe juo purAtattva varSa 2 juM pR. 122 paM. becaradAsajIne lekha. 2. tatvavidyA, vizvavidyA ane mAnasazAstra. vistAra mATe juo che. leyamAna likhita nibaMdhane gujarAtI anuvAda : "buddha ane mahAvIra" pR. 33. 73 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -115] darzana ane ciMtana hetuthI lakhAyela pratho Ave che. ane cothAmAM pramANa-prameyAdinuM tarkapaddhatie nirUpaNa karanAra graMtho Ave che. zvetAMbara zAkhAnuM sAhitya A cAre bhAgamAM upalabdha thAya che, ane digaMbara zAkhAonuM traNa bhAgamAM. emAM Agama graMtha nathI. jaina sAhityamAM Agama e mukhya che. vede ane tripiTakonI peThe tenI pAThasaMkalana, vibhAgavyavasthA ane saMzodhana e badhuM jeke racanAnA samaya pachI thayuM chechatAM tenI prAcInatA lupta thaI nathI. viziSTa vicArapravAha, bhASAnAM nAnAM rUpo ane keTalAMka varNane e badhuM mULa Agama gaNadharee racyAM che evI jaina paraMparAnuM samarthana kare che. enI racanAne samaya eTale bhagavAna mahAvIranI najIkano samaya che. A samaya eTale dIrdha tapasvI mahAvIre jIvanamAM utArela ahiMsApradhAna AcAra ane anekAMtapradhAna vicArasaraNInI sthApanAne samaya. e samayamAM mahAvIranA jIvaMta AcAra ane pitA potAnA jIvanamAM utArI svasiddhAMta sthApavAnI ja bhAvanA ziSyomAM mukhya hatI. AMtarika gyatAne ja mAna apAtuM ane te rIte krAMtinuM kAma cAlatuM. pitAne viruddha lAgatA AcAra ane vicAronuM nirasana Adarza jIvanathI thatuM, mAtra zabdathI nahi. e vakhate bhagavAna mahAvIranA siddhAMtanA racanAtmaka kAryonI ja mukhyatA hatI ane virodhI maMtavyanA khaMDanAtmaka kAryanI gauNatA hatI. anuyAyIonI saMkhyA karatAM gyatAnA pramANa tarapha vadhAre dhyAna apAtuM, ne te rIte svapakSanA nirmANanuM kArya cAlatuM. potAnA siddhAMta uparanA acaLa ane * jAgatI zraddhAne lIdhe jo ke te pracalita ane brAMta jaNAtA aneka AcAravicAraviSayaka maMtavyanA saMbaMdhamAM pitAne virodha spaSTapaNe batAvavAmAM Avato, chatAM te virodhI maMtavya dharAvanAra vyakti ke samUha vize TheSavRtti na keLavato mAtra udAsInatA dAkhavavAmAM AvatI. e ja kAraNane lIdhe ApaNe Agama graMtho paikI keTalAka aMga graMthamAM paramatanA nirasana ke ullekha prasaMge keI vyakti ke pakSa vizeSanuM nAma nathI jetA; mAtra temAM paramataviredhasUcaka micchAdaSTi, anAryadarzana, bAla, maMda, Adi zabda joIe chIe. Agamagata evA UMDANathI vAMcatAM mana upara evI chApa paDe che ke temAM sAMpradAyikatA nathI, paNa temAM svasiddhAMtanI jAgatI zraddhA ane tethI prAmANikapaNe te paramatano virodha mAtra che. jaina sAhityamAM mULa Agama pachI bIjuM sthAna tenA vyAkhyAgraMthanuM che. AgamanA vyAkhyAgra mukhyapaNe cAra bhAgamAM vaheMcAya cheH niryukti, Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [1155 bhASya, cUrNi ane TIkA. emAM niryukti e prAcIna che. niryuktinA kartA AcArya bhadrabAhu manAya che. teo mauryasamrATa caMdraguptanA samakAlIna hatA. e samaya eTale bhagavAna mahAvIranA nirvANa bAda 100 varSa -vyatIta thaI gayA pachI samaya. A vakhate prathamanI paristhiti saMpUrNapaNe rahI na hatI. e samayamAM siddhAMta sthApananA kArya sAthe prathama sthapAyela svapakSanA rakSaNanuM kArya paNa AvI paDayuM hatuM ane teTalA ja mATe virodhI pakSanI harIphAImAM UtaravAnuM ane banate prayatne tene parAsta karavAnuM kArya paNa upasthita thayuM hatuM. rAjasabhAmAM javAnuM ane rAjAzrayamAM pakSanI salAmatI jovAno parAzrayI prasaMga sahune samAna rIte prApta thayo hato. parapakSanA vijayamAM ja svapakSanuM teja che ema mAnavA ane banAvavAnI parAvalaMbI prathA badhA saMpradAyomAM zarU thaI hatI. virAdhI meta dharAvanAra vyakti ke samUhanI avamAnanA thAya evA bhAva ane pravRttino janma thaI gayo hato. tatkAlIna koI paNa saMpradAya e paristhitithI mukta na hata; joke hajI madhyakALanI sAMpradAyika kaTukatA dAkhala thaI na hatI. tathApi svapArAga ane tajajanya parapaSanuM virala paNa cokakasa vAtAvaraNa taiyAra thayuM hatuM. - A vAtAvaraNano pratighoSa ApaNe niryuktimAM joIe chIe. niyuktikAra zrI bhadrabAhu mahAvidvAna ane tapasvI hatA, chatAM sAMpradAyikatAnA jherI vAtAvaraNathI chUTavuM teone paNa kaThaNa thaI gayuM hoya tema teonI niryukti jotAM lAge che. teonI sAme aneka pratipakSo hatA, jemAM bauddha darzana ane vaidika darzananI tatkAlIna chUTI paDI virodhI banelI zAkhAo paNa hatI. A pratipakSIomAM mukhya bauddha, yAjJika, sAMkhya, vaizeSika ane Achavaka paMtha hatA. niryuktimAM bharata cakravartI dvArA brAhmaNa varNanI sthApanA, brAhmaNane dAna ApavAnI zarU thayelI prathA ane asalI AryavedonI racanA thayAnuM je varNana che tema ja sAMkhya ane vaizeSika darzana vagerenI utpattine je saMbaMdha varNavavAmAM AvyuM che temAM te vakhatanI sAMpradAyikatAne paDagho hoya tema lAge che. niryuktimAM je chUTAMchavAyAM sAMpradAyikatAnAM bIje najare paDe che ane je AgaLa jatAM caritasAhityamAM vRkSa ane mahAvRkSanuM rUpa dhAraNa kare che te ja bIjo bhAga, cUrNi ane TIkAmAM anukrame aMkurita thatAM ane vadhatAM ApaNe joIe chIe. bhASya, cUrNi ane TIkAnI sAMpradAkitAsUcaka Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15a ] darzana ane ciMtana vAta e niyuktanA sakSipta sUcanAne vividha vistAra ane puravaNI mAtra che. bhASya, cUrNi ane TIkAnI racanA madhyakALamAM thayelI hAvAthI temAM te vakhatanA brAhmaNapurAnI sAMpradAyika kaTukatA najare paDe che ane prAcIna AgamanI taTasthatA ochI thAya che. carita, khaMDanAtmaka ane tarka e traNa vibhAganA sAhityanI racanA paNa madhyakALamAM thayelI hAvAthI te sAhitya e vakhate prasarela sAMpradAyitAnI viSavallInA kaTukatama kaLAthI mukta rahe e saMbhavita na hatuM. A badhI sAMpradAyikatAnA keTalAka namUnAe mAtra aitihAsika daSTie AgaLa ApavA dhAryuM che. paraMtu te ApatAM pahelAM tene vadhAre spaSTa rIte samajavA khAtara keTalIka agatyanI hakIkata prathama ja jaNAvI devI yogya. dhArI che. ( 1 ) brAhmaNa varNanI utpatti tattvajJAna ane AcArane lagatI ghaNI bAbato vize vaidika ane jaina dRna vacce prabaLa matabheda che, paraMtu e badhI bAbatamAM yAjJika hiMsA e mukhya matabhedanI bAbata che ane tene lIdhe ja vedanuM prAmANya tathA brAhmaNa 1. brAhmaNa zabdanI utpatti vize jainonI kalpanA khAsa dhyAna kheMce che. bharate peAtAne kartavyanuM bhAna karAvavA khAtara vratadhArI zrAvakAne hamezAM peAtAne daravAje besI je " mAhaNa mAhaNa" zabda uccAravA kaheluM te ja zabdamAMthI brAhmaNa nAmanI utpatti thaI che e eka ja kalpanA anya zvetAMbara graMthAmAM che. jyAre nAma viSenI kalpanA paumariyamAM taddana judI ja che. emAM brAhmaNa nAmanI utpatti teA mANu zabdamAMthI ja batAvavAmAM AvI che paNa e mAhaNa zabda judA ja bhAvamAM tyAM ceAjAyA che. jyAre RSabhadaivanI bhaviSyavANIthI lokone mAluma paDyu ke bharate sthApela brAhmaNuvaNaeN te AgaLa jatAM abhimAnI thaI sAcA mAtra lApaze tyAre leAkAe ene havA (pITavA) mAMDathA. e lokAne mA~ (na) TU (mArA) ema kahI RSabhe haNutA vAryo tyArathI prAkRtamAM mALa ane saMskRtamAM brAhmaNu nAma pracalita thayuM. AdipurANamAM vaLI dvija nAmane dhaTAvatAM kahevAmAM AvyuM che ke brAhmaNatva janmasiddha che paNa te zAstra ane tapanA saMskAra dvArA yeAgya ane che ane tyAre ja dvija kahI zakAya. Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAMpradAyikatA ane tenA purAvAonu digdarzana | cha vaSNunuM janmasiddha zreSThava e paNa matabhedanI mukhya bAbato thaI paDI che. vaidika darzana sAthe jaina darzananI peThe khauddha darzanane paNa A traNa khAkhata paratve matabheda che ja. vedanA prAmANya vize auddho ane jaitAne samAna matabheda hAvA chatAM temAM gheADI taphAvata paNa che, ane te eke jyAre jaina graMthA hiMsApradhAna vartamAna vedone kalpita mAnI tenI utpatti pAchaLathI mAne che ane asalI vedo lupta thayAnuM kahe che, tyAre khoddo e viSyamAM kazu kahetA hAya ema adyApi jaNAyuM nathI. yajJAmAM cAlatI pahiMsAnA virAdhane vakhata AvatAM ja brAhmaNa vanA janmasiddha zreSThatva ane vedanA prAmANyane prazna upasthita thayA. brAhmaNa e mAtra janmathI ucca nathI, uccatAnA AdhAra guNa-karmanI yogyatA che. caMDALakulamAM janmela paNa zreSTha guNa-dha vaDe brAhmaNa jeTalA ucca hoI zake--e jAtanuM vaidika brAhmaNA pratye thayeluM jaitAnuM AkramaNa ApaNe uttarAdhyayana nAmaka jaina AgamanA harikezakhala nAmaka bAramA adhyayanamAM joI e chIe. e ja AgamanA yajJIya nAmaka pacIsamA adhyayanamAM paNa te ja jAtanuM AkramaNa che. dharmIbhAgamAM dareka varSoMne samAna adhikAra sthApavA jatAM jaine lokAmAM Dha thayela brAhmaNavanI janmasiddha uccatAne virAdha karavA paDayo. uccatAbhimAnI brAhmaNeAe janAne yajJaniMdaka, brAhmaNanidaka kahI leAkeAmAM vagAvavA mAMDyA. A sadhaNu bahu vadhyuM. kSatriyakula e brAhmaNakula karatAM caDiyAtuM che evA Azaya jaitenA prasiddha graMtha kalpasUtramAM prasaMge je varSoM vAyeA che tene A sadhaNanuM pariNAma ghaNA vidvAno mAne che. game tema hA, paNa brAhmaNa varNanI prAcInatA viruddha carco ahu vadhI. "" brAhmaNA vedane AdhAre ema manAvavAnA prayatna karatA ke brahmAnA mukhathI sarva prathama brAhmaNA utpanna thayA ne tyAra bAda anya aMgothI khIjA varNI; mATe tara varNo karatAM brAhmaNA jema prAcIna tema pUchya paNa che. tyAre enI sAme ne ema kahevA lAgyA ke kSatriyAdi traNa varNanI saSTi prathama thaI ane brAhmaNavaNa to pAchaLathI e traNa varSomAMthI ja utpanna karavAmAM Avyo. jene A pakSa zvetAMbara ane zikhara bannenA graMthAmAM yukti ane vividha kalpanAnA mizraNapUrvaka varNavavAmAM Avyo che. A varNana zvetAMbarIya Agama ane rita ane sAhityamAM che, ane digabarIya mAtra caritasAhityamAM che. Agama sAhityamAM A vana mATe niyukti, bhASya Adi cAre nRtanuM AvazyakasUtra uparanuM vyApyAsAhitya mukhya Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - darzana ane ciMtana che, ane caritavibhAgamAM zrIvimalasUrikRta paumariya tathA AcArya hemacaMdranuM triSaSTizalAkApuruSacaritra che. digaMbarIya sAhityamAM e varNana mATe padmapurANa ane AdipurANa mukhya che. e graMthamAMnA brAhmaNavarNanI utpattinA varNanane TUMka sAra A pramANe che. (1) AvazyakavRtti potAnA bhAI o e pravajyA lIdhI che e jANI cakravatI khinna thayo. teNe dhAryuM ke huM vaibhava ApuM to kadAca teo svIkAraze. ema dhArI vaibhava bhegavavA teone prArthanA karI, paNa jyAre teoe tyata bhegane svIkAra na karyo tyAre bhArate vicAryuM ke A niHsaMga brAtamunione AhAra 4. A graMthanA lekhaka vimalasUrino samaya hajI nizcita thayo nathI. pro. yAkebInuM kahevuM che ke te evA sakAthI jUnA nathI. jo ke graMthakAranA lakhyA pramANe teo vikramanA pahelA saikAmAM thaelA hovA joIe. ] padmapurANa e paumariyanuM anukaraNa che ema keTalAka mAne che. e maMtavya sAcuM hoya to padmapurANanA lekhaka raviNa, jeo vikramanA sAtamA-AThamA saikAmAM thayA che te, pahelAM paumacariyanA kartA vimalasUri kyAreka thayA, hovA joIe. 5. A caritragraMthamAM AcArye tresaTha mahAna jaina puruSonAM jIvana AlekhelAM che, tethI te triSaSTizalAkApuruSacaritra kahevAya che. . A graMthanA lekhaka digaMbarAcArya raviNa che jeo vikramanA sAtamA-AThamA saikAmAM thaI gayA che. te vize juo fazmArA (nAthurAmajI premI likhita) pR. 43. 7. A graMtha digaMbarAcArya jinasenane banAvela che jeo vikramanA navamA saikAmAM prasiddha jaina rAjA amoghavarSanA samakAlIna hatA. AdipurANa e mahApurANane pUrvabhAga che. tene uttarabhAga uttarapurANa che. AdipurANamAM zrI kaSabhadevajInuM varNana che, uttarapurANamAM bAkInA tIrthakaronuM - uttarapurANa guNabhadrasvAmIe racyuM che. bhaTTAraka jinasenanA ziSya hatA ane temane samaya vikramane navame sake gaNavAmAM Ave che. jinasena ane guNusena svAmInA samaya, graMtha Adi vize vadhAre mAhitI meLavavA IcchanAre nimArame pahele - bhAga je. Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1159 ApI dharmonuSThAna karuM e vicArathI teNe vividha AhAra bharelAM pAMcasA gADAM maMgAvyAM, paNa yatione tevA svanimitte anelA arthAt sadeSa AhAra na khape ema jyAre teNe jANyuM tyAre vaLI khIjA taddana nirdoSa AhAra mATe te yatine AmajyA. rAjapiMDa (rAjaanna ) paNa yatie na le, ema jyAre teNe bhagavAna pAsethI jANyuM tyAre te bahu ugni thayA ane vicAravA lAgyA ke bhagavAne to mane dareka rIte tajI ja dIdhA che. te vakhate bhagavAna RSabhadeva pAse upasthita thayela IMdra bharatane khinna joI tene zAMta karavA avagrahanIc carcA upADI. bharate chevaTe vicAryuM ke khIjuM kAMI nahi te A bhikSukAne mArA dezamAM vicaravAnI anumati ApI kRtArtha thAuM, e vicArathI teNe potAnA dezamAM vicaravAnI bhikSukAne anuti ApI ane tyAM hAjara rahela iMdrane pUchyuM ke A ahIM ANela annapANInu zuM karavuM? javAba ApyA ke e annapANI guNazreSTha puruSAne ApI tene satkAra kara. vadhAre vicAratAM bharatane jaNAyuM ke sAdhu sivAya te phakta zrAvakA ja zreSTha che, kAraNa ke te virata (tyAgadhI che ane virata hAvAthI guNazreSDa che. mATe e vicArathI te annapAna tene ja ApI dIdhuM. vaLI bharate zrAvakAne khelAvI kahyuM ke tamAre haMmezAM mAruM ja annapAna levuM, khetI Adi kAma na karavAM ane zAstrAbhyAsamAM parAyaNa rahevuM. khAdhA pachI mArA gRhadvAra pAse besI rahevuM ke Uto mavAna varSAMte maya, tamAmmA na mAna; arthAt Apa jitAyA che, bhaya vadhe che, mATe AtmaguNane haNa mA. e zrAvakAe tema ja karyu. zrAvakonA pratipAdananA e vAkaSathI bharatane sUjhayuM ke huM rAga Adi doSothI jitAyeA hyuM. te doSothI ja bhaya vRddhi pAme che. AvI AlecanAthI tene vairAgya prApta thayA. jamanAra ghaNA thavAthI rasoi karavA azakta thayelA rasAiyAe bharatane vInavyuM ke ghaNA loko jamavA Ave che, tethI koNa zrAvaka che ane koNa nathI e jaNAtuM nathI. bharate pUchI levA kahyuM, eTale rasoiyA Agantukane pUchyA lAgyA ke tame koNa che ? teo jyAre kahe ke zrAvaka tyAre vaLI pAcako pUche ke zrAvakonAM keTalAM vrata ? uttaramAM AgaMtuka kahetA ke zrAvakone trA ( mahAtrA ) na hoya. amAre te pAMca aNuvrata ane sAta 8. sAdhuone ane sAdhvIone rahevA agara vicaravA mATe anumati Apela je jagyA te avagraha kahevAya che. iMdranI anumativALI jagyA te drAvagraha. e rIte cakravartI-avagraha ane rAjA-avagraha paNa samajavA. Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1160 ] darzana ane ciMtana zikSAvrata haiAya che. jyAre pAcakoe AvA dvAdaza vratadhArI zrAvakonI bharatane sUcanA karI, tyAre bharate kAkiNIratna vaDe tene cihna kayu cha cha mahine parIkSA karI je zrAvako jaNAyA tene cihna karyuM. e rIte cihnavALA te ja brAhmaNA thayA. e loko potAnA karAe sAdhuone ApatA. temAMthI keTalAka dIkSA letA ane je na letA te zrAvaka ja rahetA. bharate zrAvakone jamADela, tethI bIjA paNa loko teene jamADavA lAgyA. tenA svAdhyAya mATe bharate astuti tathA muni ane zrAvakonI sAmAcArIvALA ( AcAraprathAvALA ) vede racyA. tenI kAkiNIratnanI rekhA e ja yajJo pavIta thai ane krame badhA mA hana'ne badale brAhmaNa kahevAyA. e ja zrAvako te mULa brAhmaNa. A maryAdA bharatarAjyanA vakhatanI. tyAra bAda tene putra AtmiyazA thayA. teNe kAkiNIratna na hovAthI sAnAnI yajJopavIta calAvI. pachI mahAyaza vagere rAjAomAMthI kAI e rUpAnI ane koI e vicitrapaTTasUtranI janeAI calAvI. A brAhmaNadhama ATha peDhI sudhI kharAbara cAlyA. A krama arthAt bharate nirmANa karelI brAhmaNusRSTi ane te mATe racela Aya vedo suvividha nAmaka navamA tI kara sudhI cAlyAM. anAya vedA tA pAchaLathI sulasa, yAjJavalkaya vageree banAvelA che. (pR. 156 thI 158 ) A ja vastu savizeSa vistRta ane AlakArikarUpe triSaSTizalAka puruSacaritramAM varNavAyelI che. (jue gujarAtI anuvAda pR. 223 thI 227.) (jJa ) triSaSTicaritra brAhmaNatvanuM patana zrI suvidhisvAmInA nirmANa pachI keTalAka kALa jatAM kALanA doSathI sAdhunA uccheda thaI gayA. pachI jema mA bhraSTa thayelA vaTemArgu bIjA jANItA musApharone mAga pUche tema dharmanA anna lagna sthavira zrAvakAne dhama pUchavA lAgyA. te pAtAne anusAre dha kahevA lAgyA. evI rIte pUjA thavAthI drabyAdikamAM lubdha thaI ne e sthavira zrAvakAe tatkALa navAM kRtrima zAstro racI temAM vividha jAtanAM moTAM phaLavALAM dAnA vaNubyAM. temAM pratidina dravyAdikamAM lubdha thaIne teoe A lAka tathA paralokamAM nizrita meTAM phaLavALAM kanyAdAna, pRthvIdAna, lehadAna, tiladAna, kapAsadAna, godAna, suvaNaeNdAna, rUpyadAna, gRhadAna, azradAna, 9. jeneAnA covIsa tIrthaMkarA paikI navamA. Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [1161 gajadAna ane zavyAdAna vagere vividha dAnane mukhyapaNe gaNuvyAM. ane meTI IcchAvALA tema ja duSTa AzayavALA teoe te sarva dAna devA mATe yogya pAtra pite che ane bIjA apAtra che ema jaNAvyuM. evI rIte lekenI paMcanA karatAM chatAM paNa teo lekenA guru thaI paDyA. vRkSa vagaranA dezamAM eraMDAnA vRkSane paNa leke vedikA racAve che! evI rIte zrI zItalasvAmInuM tIrtha pravartatA sudhI A bharatakSetramAM sarva prakAre tIrthoccheda rahyo. tethI te vakhatamAM rAtrie ghuvaDa pakSInI jema kaniSTha brAhmaNoe A bharatakSetra upara pitAnuM ekachatra rAjya calAvyuM. te pachI bIjA cha jinezvaranA aMtaramAM paNa eTale zAMtinAthanA aMtara sudhI, evI rItanuM AMtare AMtare mithyAtva pravatyuM ane tIrthane ucheda thavAthI te samayamAM mithyASTiono akhalita pracAra thayo. (triSaSTizalAkApuruSacaritra gujarAtI bhASAMtara pR. 78) (1) paumacariya zrI RSabhadeve gAma-nagarAdi vasAvI temanI rakSA mATe je varga che te kSatriya nAme prasiddha thayo. vyApAra, khetI, pazupAlana Adi karanAre varga te vaizya tarIke prasiddha thaze. ane jeo bIjAnI AjJA uThAvanAra tathA nIcakarmarata hatA te zakavargamAM gaNAyA. enA aneka bhedo hatA. (tRtIya u. gA. 112 thI 116 pR. 12) magadhAdhipa zreNike gautamane pUchyuM ke kSatriya Adi traNa varSonI utpatti te meM sAMbhaLI, have brAhmaNanI utpatti kahe. eTale gautame te utpattinuM varNana karatAM kahyuM ke jyAre bharata cakrIe Ale AhAra tyAgI zramaNoe e akathya hovAthI na svIkAryo tyAre teNe vratadhArI gRhasthone dAna ApavAne vicAra karyo ane teone AmaMtryA. je je vratadhArI zrAvake AMgaNAmAM paDela sacitta (sajIva) vanaspatine kacaDI rAjamahelamAM dAkhala na thayA te badhAne bharate vratadhArI samajI oLakhANa mATe teonA kaMThamAM sUva nAMkhyuM je yajJopavIta thaI. e badhAne dAnamAnathI bahu satkAryA. e leke AdarasatkArathI atigarva dhAraNa karavA lAgyA. tyAra bAda kyAreka atisAgara nAmanA maMtrIe sabhAmAM bharata cakrIne kahyuM, "he rAjana ! jinezvara RSabhadeve je rIte kahyuM che te rIte huM kahuM chuM. ekAgra citte sAMbhaLa. he narAdhipa ! teM je prathama 1. dazamA tIrthaMkara Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116ra ] darzana ane ciMtana vratadhArI zrAvakeno satkAra karyo hato teo zrI mahAvIranA avasAna pachI kutIrtha pravartaka thaze. mithyA vacanathI veda nAmaka zAstra racI te dvArA yajJamAM pazuvadha karaze ane aneka AraMbhaparigrahamAM baMdhAI pite ja mUDha banI lokone mohamAM nAMkhaze." A vacana sAMbhaLI bharata kupita thayo ne te abhimAnI zrAvakene nagara bahAra karavA lekene kahyuM. leke paNa ciDhAI e bhAvI brAhmaNone paththara AdithI mAravA mAMDyA. e bicArA zrI RSabhadevane zaraNe gayA. zrI RSabhadeve bharatane vArI kahyuM mA zu arthAta eone na haNa. tyArathI teo mAhaNa (brAhmaNa) tarIke prasiddha thayA. jeo sau pahelAM prajita thaI pAchA pravajyAthI bhraSTa thayA hatA teo ja tApasa ane pAkhaMDI thayA. teonA ja bhagu, aMgIrA vagere ziSya-praziSya lekene kuzAstrothI moha pamADatAM saMsAranuM bIja thayA. (juo caturtha u. gA. 68 thI 88 pR. 17). () padmapurANa - AnAM pR. 38 tathA pR. 46 mAM paumacariyanI hakIkatane ja vizada karI varNavI che temAM eTaluM umeryuM che ke bhraSTa valkadhArI tApasemAMthI ja parivrAjaka-daDimata, sAMkhya-gamata pravarte. (4) AdipurANa bhagavAna RSabhadeve asi (zastradhAraNa), maNi (lekhana), kRSi(khetI) vidA. vANijya ane zilpa e cha karmo vaDe AjIvikA karavAne lokone upadeza karyo, te vakhate teoe traNa varNa sthApyA. zastra dhAraNa karanAra vaizya kahevAyA. kSatriya ane vaizyanI sevA karanAra te zuddha kahevAyA. zUdro paNa kAra, -akAru ema be prakAranA thayA. bebI, hajAma vagere kAra ane te sivAyanA akAru. kAramAM paNa je prajAbAhya te azva ane bAkInA spRzya thayA. dareka varNavALA pitAnuM niyata ja karma karatA. vivAha, jAtisaMbaMdha Adi badhe vyavahAra ane badhI nirdoSa AjIvikA zrI RSabhadeve nakakI karyo pramANe ja cAlatI. . (parva 16 zleka 179 thI 188) bhagavAnanA varNanamAM-te RSabhadeva gaMgAne himAlaya dhAraNa kare tema kaMThamAM hAra, keDamAM kaTisUtra ane khabhe yajJopavIta (janoI) dhAraNa karatA zobhatA. (zleka. 235) Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradANikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [1163 bhagavAne pote hAthamAM zastra dhAraNa karI kSatriyanuM karma, jadhAthI yAtrA karI batAvI vaizyanuM karma ane pagathI cAlI zabda kamAM batAvyuM. A traNa vaNe RSabhadeve banAvyA. pAchaLathI bharate zAstranuM pAThana karAvI brAhmaNo banAvyA ane darekanAM karma, vyavahAra vagere nakakI thayAM tethI prathamanI bhegabhUmi te have karmabhUmi thaI (parva 16 le. 242 thI 249) - gautame kahyuM, "he zreNika! huM anukrame brAhmaNanI utpatti kahuM chuM. tuM sAMbhaLa. bharata digvijaya karI pAcho pharyo tyAre tene vicAra thayo ke A badhuM dhana jaina mahAmaha yajJamAM vAparI vizvane saMtuSTa karuM. munio to niHspRha che. gRhasthamAM je dAna, mAna yogya hoya teno ja satkAra karavA joIe. evA gya to aNuvratadhArI zrAvake ja che. A vicArathI evA zrAvakenI parIkSA karavA bharate upasthita rAjAone potapotAnA parivAra sAthe judA judA AvavA AmaMtryA. bIjI bAju bhArate potAnA mahelanA AMgaNAmAM lIlI vanaspati, phaLa-phUla Adi phelAvyAM ane dareka AgaMtukane te raste thaI mahelamAM AvavA kahyuM. jemAM atratA hatA teo e vanaspati khUMdI bedhaDaka mahelamAM cAlyA gayA, paNa keTalAka to bahAra ja UbhA rahyA. bharate teone paNa aMdara AvavA kahyuM, paraMtu teoe sacitta vanaspati kacarI aMdara AvavA nA pADI. bharata teone vratadhArI jANI bIje mArgethI mahelamAM lAge, ane aneka rIte teono satkAra karyo, tema ja vratanI nizAnI tarIke padmanidhimAMthI jaI maMgAvI te vaDe teone cihnita karyo. koIne eka sUtra, keIne be ema agiyAra sudhI sUtaranA tAMtaNuM paherAvyA. jene eka pratimA hatI tene eka, jene be hatI tene be, e rIte jene 11 pratimA hatI tene 11 sUtrathI cihnita karyA. dareka vratadhArIone Adara karyo ane avatIone bahAra karyo. vratadhArIo satkAra maLavAthI pitapotAnA vratamAM vadhAre sthira thayA ane leke paNa teone Adara sAkAra karavA lAgyA. 1. sarakhA puruSasUkta saM. 10, sU. 90, R. 12 'bAhune rAjanya karyA, Usane vaizya karyuM, ane pagamAMthI zuddha ja .' 2. pratimA eTale eka prakAranA abhipraha-niyame. evA niyama agiyAra che, je khAsa zrAvake mAre che. pahelI pratimA eka mAsanI ema vadhatAM agiyAramI agiyAra mAsanI hoya che. dareka pratimAmAM bhinnabhinna guNo keLavavAnA hoya che. (juo vaparAvarA . 2.) . Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1164 ] darzana ane ciMtana bharate upAsakAdhyayana nAmanA sAtamA aMga zAstramAMthI te vratIone IjyA (pUjA), vArtA, datti, svAdhyAya, saMyama ane tapane savistAra upadeza Ape. emAM teNe aneka jAtanA jaina yajJa, dAnanA prakAre vagere samajAvyA ane chevaTe jaNAvyuM ke je jAti (janma) thI dija hoya, paNa tapa ane mRtanA saMskAra na meLave te te nAmane ja dija kahevAya. tapa ane zratanA saMskAra meLavanAra jAtidija e ja khare dvija bane che. e dina saMskAra daDha karavA bharate zrAvakAdhyAyasaMgrahamAMthI traNa prakAranI kriyAo upadezI garbhanvaya, dIkSAnvaya ane kaanvaya. e traNamAM pahelInA pa3, bIjanA 48 ane trIjInA 7 prakAre bharate bahu vistArathI kahI saMbhaLAvyA. e 1. dAna ApatAM eka vAra eka sAthe jeTaluM ApavAmAM Ave te eka datti, ema bIjI vAra jeTaluM eka ja sAthe apAya te bIjI dakti. 2. garbhAdhAnathI mAMDI mokSaprApti sudhI pa3 saMskAra karavAmAM Ave che. te badhA garbhavadha kriyAmAM gaNAya che. AvI jAtanA soLa saMskAro ane tethI vadhAre paNa saMskAre brAhmaNa zAstramAM varNavAyelA che. vratanA svIkArathI mAMDI mokSaprApti sudhI AcaravAnI vibhAgavAra kriyAo dIkSAvaya kriyA kahevAya che, je aDatAlIsa che. e rIte sAta karyaMnvaya kriyAo paNa che, jene mokSamArgane ArAdhaka seve che. A badhI kriyAonuM vistRta varNana khAsa jovA jevuM che. temAM samagra brAhmaNIya varNAzrama vyavasthAnI chApa che. (juo AdipurANa, parva 38-39-40.) kriyAmAM daDha thayelA pitAnA sthApelA dvije (zrAvake)ne joI bharata prasanna thaye. duHsvapnanuM phaLa : brAhmaNapUjA-- ekavAra bharatane keTalAka duHsvapna AvyAM. tenuM aniSTa sAmAnya rIte teNe jANyuM, chatAM vadhAre khulAsA mATe bhagavAna RSabhadeva pAse jaI e svapna teNe kahI saMbhaLAvyAM. e vilakSaNa svapnamAM eka svapna evuM hatuM ke naivedya khAtA zvAnanI leke pUjA kare che. A svapnanuM phaLa jaNAvatAM bhagavAne kahyuM ke je AvatI brAhmaNa haze teo guNI ane vratInI peThe satkAra pAmaze. A phaLazruti kahyA pahelAM bhagavAne bharatane teNe sthApela brAhmaNa varNa vize mArmika vicAra saMbhaLAvyA. teoe kahyuM, "he vatsa! teM dharmAtmA A dimonI sAdhuonI piThe je pUjA karI te bahu ja sAruM karyuM, paNa temAM je ceDe doSa che te sAMbhaLa. te je gRhasthanI racanA karI che te, satyayuga haze tyAMsudhI te, Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1164 pAtapAtAnA yAgya AcaraNA karatA haze, paraMtu kaLiyuga najIka AvatAM ja teo brAhmaNajAtinA abhimAnathI sadAcArabhraSTa thaI meAkSamArganA virodhI anI jaze. kaLiyugamAM potAnI mahattAnA abhimAnamAM phasAine e leAkA dhananI icchAthI mithyAzAstra dvArA sava leAkAne mAhita karatA raheze. 'AdarasatkArathI abhimAna vadhavAne lIdhe teo uddhRta thaI svayameva zAstrA. racI leAkAne gyA karaze. A adhArmika brAhmaNA prANIhi sAparAyaNa thaze. madhu, mAMsa bhakSaNane pasaMda karaze ane pravRttirUpa dharmanI ceSaNA karaze. teo ahiMsAdhamamAM dveSa batAvI vedokta mArgane poSaze. pAcihnarUpa janAI dhAraNa karanAra teo hiMsArata thaI bhaviSyamAM A zreSTha bhAganA virodhI thaze. A kAraNathI jo ke bhaviSyanI dRSTie brAhmaNAnI racanA doSarUpa che. tathApi have sthapAyA pachI maryAdA sAcavavA khAtara tenA leApa na karavA e cogya che, te' je pUjAtA zvAnanu svapna joyu tenu phaLa bhaviSyamAM thanAra dha sthitinA nAza e che, arthAt dha bhraSTa brAhmaNAnI pUjA e e svapnAnu phaLa che. (vistAra mATe jue parva 38, 39-40-41 ) anyamationA saMga tyAgavA mATe bharatanA upadeza eka vAra rAjasabhAmAM upasthita thayela badhA mukhya kSatriyAne tene dhama samajAvatAM bharate kahyuM ke tame pote ja ucca vaMzamAM utpanna thayA che tethI tamAre anya matavALAe upara zraddhA rAkhI teo pAsethI zeSa ( pUjA AdimAM vadhelA cokhA) ane snAneka ( abhiSekanuM pANI ) na levAM, kAraNa ke tethI tamArI mahattA dhaTe ane khIjA paNa doSo dAkhala thAya. anya matavALAone namaskAra karavAmAM moTapa sacavAtI nathI. kadAca kAI dveSI hAya te zeSa snAnAdaka Adi dvArA viSayAga, vazIkaraNa Adi karIne tamane naSTa kare. tethI rAjAoe anya matavALA pAsethI zeSa, AzIrvAda, zAMtivacana, zAMtimaMtra ane puNyAhavAcana e kazuM levuM ke karAvavuM nahi. A vAta nahi mAne te nIcakuLamAM janmaze, paraMtu jinezvara pote kSatriya hAvAthI tenAM snAnAdaka, caraNu-puSpa Aditya svIkAravAmAM kazo ja vAMdhA nathI; UlaTu' tethI aneka lAbhA che. tevI rIte prathama brAhmaNa hAya ke vaizya, paNa jo te muni thAya te teonI zeSa Adi levAmAM kazI aDacaNa nathI, kAraNa muni thayA eTale guNathI kSatriya ane kSatriya eTale Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1166 ] darzana ane ciMtana jAtIya. sajAtIyanI vastu svIkAravAmAM deza nathI. bharata kahe che ke rAjAo A pramANe nahi varte to anya matavALAo (brAhmaNa ) mithyApurANano upadeza karI teone ThagI leze. (parva 42 pR. 1485 thI AgaLa.) jaina agnihotrane upadeza bhagavAnanA nirvAtsava pachI Ida ane devoe zrAvaka brahmacArIone upadeza ApatAM kahyuM ke tamArAmAMthI jeo upAsakAdhyayana nAmaka sAtamA aMganA abhyAsI hoya ane sAtamI, AThamI, navamI, dazamI tema ja agiyAramI pratimAnA dhAraka hoya teoe gAIpa, paramahavanIyaka ane dakSiNAgni nAmanA traNa kuMDa karI temAM trisaMdhya agni sthApI jidranI sthApanA karI pUjA karavI. tethI tame AdarasatkAra pAmI atithipada pAmaze. [ parva 47 leka 350 thI 353 pR. 1758 ] yajJamAM hiMsAnI pravRtti ane tenA pratipAdaka vedonI utpatti vaidike kahe che ke veda apauruSeya hoI anAdi hevAthI nirdoSa ane prAmANika che. te ja pramANabhUta prAcIna vedamAM yAjJika hiMsAnuM vidhAna che. AnI sAme jene kahe che ke yajJamAM hiMsAnI pravRtti pAchaLathI thaI che, ane tenA pratipAdaka vartamAna veda paNa pAchaLathI ja racAyA che. pahelAM te dayAmaya yajJa thatuM ane hiMsAvidhAna vinAnA Arya vede hatA. hiMsApradhAna anArya vede pAchaLathI racAyelA che. jenono A pakSa zvetAMbara-digaMbara banenA graMthamAM che. zvetAMbara graMthamAM paumacariya tathA triSaSTizalAkApuruSacaritra mukhya che ane digaMbara mAM padmapurANa tathA uttarapurANa mukhya che. A graMthomAM prastuta pakSane lagata TUMka sAra A che. (4) triSaSTizalAkApuruSacaritra - lAkaDIonA bhArathI jarjara thayela nArade "anyAya ! anyAya !" evo pikAra karI rAvaNane kahyuM, "he rAjana ! A rAjapura nagaramAM mata nAmane rAjA che. te nirdaya brAhmaNonA sahavAsathI yajJa karavA prerAya che. te mATe teNe aneka pazuone ekatra karyA che. teone pazuone, pikAra sAMbhaLI mane dayA AvI, tethI AkAzamAMthI UtarI meM tene pUchayuM ke "A zuM AraMbhya che?" teNe uttara ApyuM: "A brAhmaNoe kahyA pramANe devatRpti ane svargaprApti mATe dharme yajJa karuM chuM, temAM pazuo homavAnAM che." 1. A graMtha bhaTTAraka guNabhadranI kRti che. te vize juo pAchaLa pR. 85 neTa naMbara 7. Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyiktA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1167 pachI meM tene kahyuM: "A zarIra vedI che, AtmA yajamAna che, tapa agni che, jJAna vrata che, karma samidha che, krodhAdika pazuo che, satya dhUpa che, dayA dakSiNa che ane jJAna, darzana, cAritra e traNe ratno te traNa deva (brahmA, viSNu, mahezvara) che. A vedokta yajJa muktinuM sAdhana che. jeo dUra thaI bakarAM vagerene mArI yajJa kare che. teo narakyAtanA bhogave che. mATe he rAjana ! A pApa choDa. je hiMsAthI svarga maLe te AkhuM jagata svarga pAme. mArA A kathanathI brAhmaNe ciDhAyA ane mane mAryo. he rAvaNa! huM bhAgI tamAre zaraNe Avyo chuM. tame have e pazuone bacAvo." nAradanA A kathanathI e ghaTanA jevA rAvaNa vimAnamAMthI utarI yajJasthaLamAM Avyo. teNe masatane hiMsAyajJa karatA rokyo ane nAradane "AvA hiMsAtmaka yajJa kyArathI pravaryAM haze ' ema pUchayuM. nArade rAvaNane kahyuM, "cedi dezanA eka nagaramAM pIra kadaMbaka nAmanA gurune tyAM teno putra parvata, huM ane rAjaputra vasu ema traNe bhaNatA. amArA traNamAMthI kaI be narakagAmI evuM jJAnInuM vacana sAMbhaLavAthI kyA be narakagAmI enI khAtarI karavA gurue yuti racI. leTanA TUkaDA banAvI amane traNane ApyA ne koI na dekhe tyAM mAravA kahyuM. parvata ane vasue ekAMtamAM jaI kUkaDAM mArI nAkhyA, paNa mane vicAra AvyuM ke jyAM bIjuM koI nathI dekhatuM tyAM paNa huM te jevuM ja chuM ane jJAnI te sarvatra jue che, mATe gurunI AvI AjJAmAM kAMIka rahasya hovuM joIe, evA vicArathI te kUkaDo meM gurune pAcho se. teo mArA upara prasanna thayA, paNa parvata ane vasu upara nArAja thayA. kukaDAne mAranAra e baMnenA bhAvI narakagAmIpaNAnI ciMtAthI dukhita thaI gurue dIkSA lIdhI ane guputra parvata zAstra bhaNAvavA lAgyo. huM mAre sthAne gaye ne vasu rAjya karavA lAge. sphaTikanI adazya zilA upara Asana mUkI vasu besa ne satyane prabhAve Asana UMcuM rAnI vAta phelAvato. eka vAra guruputra parvatane tyAM huM jaI caDyoteNe ziSyane bhaNAvatAM e ka e vAkyane artha karyo ke bakarAo vaDe yajJa karavo. A artha sAMbhaLI meM tene gurukathita arthathI viruddha artha karavA badala Thapake Ape. meM kahyuM guru to e ja zabdane (traNa varSanA jUnA na Uge evA java) e artha karatA ane tuM bakarA e artha kema kare che?" parvate mAruM kathana na svIkAryuM ne sahAdhyAyI vasu pAse nirNaya karAvavA tatpara thaze. ame baMne vasu pAse nirNaya arthe gayA. paNa gurupatnI parvatanI mAtAnA dabANathI vasue parvatanA pakSamAM cukAdo ApatAM aja zabdane Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1168] darzana ane ciMtana bakare artha gue kahela che ema jaNAvyuM, vasunA satyabhaMgathI kupita thaelA devoe tenuM Asana teDI pADayuM. vasu gabaDI paDyo ne marI narakamAM ga. parvata lekatiraskArathI khinna thaI nagara bahAra cAlyo gayo jyAM tene mahAkAla nAmanA asure pitAnA pakSamAM lIdho. - rAvaNe pUchyuM ke "e mahAkAla asura keNu?" tenA uttaramAM nArade. kahyuM ke eka madhupiMga nAmane rAjakumAra hate je pitAne varavA IcchanAra sulasA nAmaka rAjakumArIne vaccethI ja paraNI janAra sagara nAmaka koI bIjA rAjAnA chaLabaLathI udAsa thaI jaMgalamAM cAlyo gayele ane tyAM ajJAnamaya tapa karI chevaTa bharI asura devAnA svAmI tarIke utpanna thayo. e ja mahAkAla. - A mahAkAla pUrvajanmanA zatru sagara Adi rAjAone teonA kRtyano badale ApavAnA vicArathI pharato hato tevAmAM tene parvata maLyo. A takane lAbha levA teNe brAhmaNanuM rUpa dhAraNa karI parvatane kahyuM: "huM tArA pitA kSIra kadaMbakano mitra chuM. mAruM nAma zAMDilya che. ame banne eka ja upAdhyAya pAse bhaNelA. nArada vageree tAruM apamAna kareluM jANuM huM ahIM Avyo chuM. huM maMtrothI vizvane mohita karIne tArA pakSanI pUrti karyA karIza." A pramANe kahI te asure parvatanI sAthe rahI durgatimAM pADavAne mATe ghaNuM lekane kudharmamAM mehita karI dIdhA. lekamAM sarva ThekANe. vyAdhi ane bhUta vagerenA doSa utpanna karI parvatanA matane nirdoSa TharAvavA mAMDyo. zAMDilyanI AjJAthI parvate rAganI zAMti karavA mAMDI ane tene upakAra karI karIne pitAnA matamAM sthApana karavA mAMDyA. sagara rAjAnA nagaramAM, aMtaHpuramAM ane parivAramAM paNa te asure dAruNa rego vikavyo. sagara rAjA paNa lekanI pratItithI parvatane bhajavA lAge eTale teNe zAMDilyanI sAthe rahIne sarve ThekANe roganI zAMti karI. pachI zAMDilyanA kahevA pramANe parvate lekene upadeza ApavA mAMDyo ke sautrAmaNI yajJamAM vidhivaDe surApAna karavAthI doSa lAgato nathI mATe temAM surApAna karavuM, gosava nAmanA yajJamAM agamya strInI sAthe gamana karavuM, bhAvamedha yajJamAM mAtAne vadha ane pitRmedha yajJamAM pitAne vadha aMtarvedimAM kare, tethI deva lAgatuM nathI. kAcabAnA pRSTha upara agni mUkI "ssathAya svAhyA" ema bolI prayatnathI hutadravya vaDe temAM hAma kara, je. kAcaLe na maLe te mAthe TAlavALA, pILA varNanA, kriyArahita ane kusthAnamAM avatarelA evA keI zuddha dijAti (brAhmaNAdi)nA jala vaDe pavitra pukAra mastaka upara agnine pradipta karI temAM Ahuti nAkhavI. je thaI gayeluM che Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1169 ane je thavAnuM che te sarva puruSa (Izvara) ja che. je amRtanA svAmI thayelA che (mekSa gayelA che) ane je annathI nirvAha kare che te sarve IzvararUpa ja che. evI rIte sarva eka puruSa (Izvara) rUpa ja che, tethI kANa kene mAre che mATe yajJamAM IcchA pramANe prANuonI hiMsA karavI ane yajJamAM yajamAne mAMsanuM bhakSaNa karavuM, kAraNa ke te devatAnA uddezathI kareluM che, ane maMtrAdi vaDe pavitrita che." A pramANe upadeza ApI sagararAjAne pitAnA matamAM bheLavI teNe kurukSetra vageremAM ghaNA yajJo karAvyA. cheDe thoDe tene mata prasaratAM teNe rAjasUyAdika yajJa paNa karAvyA, ane te asure yajJanA karanArAone yajJamAM hemelA prANuM ke rAjA vagerene vimAna para rahelA batAvyA tethI pratIti AvatAM te parvatanA matamAM rahIne leke prANihiMsAbhaka co nizaMkapaNe karavA lAgyA. - A badhuM joIne meM divAkara nAmanA eka vidyAdharane kahyuM ke, " A comAMthI badhA pazuone tAre harI levA" eTale mAruM vacana mAnIne te yajJamAMthI pazuonuM haraNa karavA lAgyo. te pelA paramAdhArmika asuranA jANavAmAM AvyuM, jethI tenI vidyAne vAta karavAne te mahAkAle yajJamAM RSabhadevanI pratimA sthApita karavA mAMDI. eTale te divAkarakhecara virAma pAmI gaye. pachI huM upAyakSINa thavAthI zAMta thaIne bIje cAlyo gayo. pachI te asure mAyAthI yajJamAM tatkAla sulasA sahita sagararAjAne agnimAM homI dIdhuM. pachI te mahAkAla asura kRtArtha thaIne pitAne sthAnake gaye. A pramANe pApanA parvatarUpa te parvata cakI yAjJika brAhmaNoe hiMsAtmaka yajJa pravartAvyA che, te tamAre. aTakAvavA yogya che" AvAM nAradanAM vacana aMgIkAra karI satkArapUrvaka tene vidAya karIne rAvaNe mastarAjAne kSamA ApI. [ gujarAtI bhASAMtara parva 7, sarga 27, pR. 27 thI 34 ] [a] uttarapurANa mahAkALa nAmanA asure hiMsApradhAna vedo racyA. te vaDe teNe parvatanAmaka eka brAhmaNa dvArA hiMsaka yajJo prarvatAvyA. ane tema karI te asure pitAnA pUrva zatru sagara narapati ane tenI rANu sulatAne hiMsAmA derI narakamAM pahoMcADyAM. parvata e nAradane eka vakhatane sahAdhyAyI ane pAchaLathI aja zabdanA artha viSe matabheda UThatAM banI gayela zatra. aja zabdano artha bakare yajJanA prasaMgamAM le, e pakSa parvatanI ane tene artha traNa varSanuM jUnuM na Uge tevuM dhAnya, eTale le e pakSa nAradane. 74 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1170 ] - darzana ane ciMtana bannene pheMsale ApanAra satyavAdI tarIke prasiddha thayela vasu, ane parvatanA pakSamAM khoTo cukAdo ApavAthI Asana sAthe vasunuM nIce gabaDI paDavuM, ane narakamAM javuM-ATalI vastu trizaSTizalAkApuruSacaritra ane uttarapurANamAM samAna che. A kathAvastunA aMdaranA prasaMgamAM ane varNanemAM te bane graMthamAM alabatta phera che, paNa vaktavyamAM kazo ja phera nathI. [ parve 67, leka 15 thI 461 sudhI ] (1) padmapurANa aja zabdanA artha viSe nArada tathA parvatano vivAda tathA vasue Apele parvatanA pakSamAM pheMsale ane tyArathI hiMsAtmaka yajJanI pravRtti thaI che e muddo raviNakRta padmapurANamAM paNa che. emAM vaktA gautama ane zrotA zreNika rAjA che. muddo eka ja hevA chatAM bIjI prAsaMgika vAta ane arthadhaTanA theDIghaNuM triSaSTizalAkApuruSacaritra ane uttarapurANathI judI paDe che. vapurANoktarAmanI ta la anuvAH pR. 57 thI AgaLa. gha] padmapurANamAMnuM badhuM prastuta varNana barAbara paumacariyane maLatuM che. e bannenI kalpanA, zabdasAmya vagere bahu maLatuM che. e banne graMthamAM parvata pote ja hiMsAtmaka yajJanI pravRti kare che. padmapurANamAM parvata te ja janmamAM hiMsaka yajJamArga pravartAve che. ane paumariyamAM te maraNa pAmI rAkSasa thaI pUrvajanmanA zatru nAradane badale levA hiMsaka yajJa pravartAve che. A banne mAM mahAkAla asure parvata dvArA yajJavidhi pravartAvyAnI vAta nathI, jevI ke uttarapurANa ane triSaSTizalAkApuruSacaritramAM che. [ paumacariya ekAdazau. gA. 1 thI zarU pU. 62 thI.] [3] matsyapurANa uparyukta jaina varNananuM mukhya vastu nArada ane parvatane yajJamAM ahiMsA yA hiMsA viSe vivAda tathA temAM vasunuM vacce paDavuM, ane tenuM parvatanA pakSapAtI thavuM e che. Aja vastu matsyapurANamAM che, emAM phakta nArada ane parvatane sthAne RSi ane indra che. bAkI badho prasaMga eka sarakhe che. matsyapurANamAMnI e vasunI kathA prastuta jainakathA sAthe sarakhAvavA TUMkamAM nIce ApavAmAM Ave che. A sarakhAmaNImAM chevaTe vAcaka joI zakaze ke jaina gramAM ane matsyapurANamAM chevaTe yAjJikahiMsAne ekasarakhI rIte avagaNavAmAM AvI che ane tapane pradhAnatA ApavAmAM AvI che. ATalI samAnatA chatAM eka mahatvanuM aMtara che ane te eka prastuta Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 11Na kathAmAM jaina graMthe vedanI utpatti pAchaLathI thayAnuM kahe che, tyAre matsyapurANuM te bAbata cUpa che. A aMtara koI gUDha etihAsika tathya tarapha lakSma kheMcyuM vinA rahetuM nathI. RSioe pUchayuM ke svAyaMbhuva svargamAM tretAyuganA AraMbhamAM paNa kevI rIte pravarte e barAbara kaho. uttaramAM sute kahyuM: vizvabhuga Idra yajJa AraMbhe tyAre aneka maharSio AvyA. te yajJamAM anya vidhi sAthe pazuvadha thaele joI maharSioe ine kahyuM ke te yajJamAM pazuvadha na ja svIkAryo che. te pazuhiMsArUpa adharmathI dharmane nAza AraMbhyo che; hiMsA e dharma kahevAya nahIM. A rIte samajAvyA chatAM Ika kaI paNa rIte na samaje, ane kadAgrahamAM AvI gaye. maharSi ane Ira vacce yajJavidhi bAbata vivAda thayo ke, jaMgama (cAlatAM prANI) vaDe vajana karavuM athavA sthAvara vaDe ? e vivAdane aMta lAvavA Ida ane maharSi AkAzacArI vasu pAse pahoMcyA. vasue baLAbaLane vicAra karyA vinA ja kahI dIdhuM ke yajJamAM pazuonuM paNa yajana thAya che ane phaLamULAdinuM paNa. je prApta thAya--pachI te jaMgama hoya ke sthAvara-te vaDe yajJa kare. yajJane svabhAva hiMsA che ema huM jANuM chuM. A pramANe uttara sAMbhaLI maharSioe te vasune zApa Ape jethI te AkAzamAMthI nIce paDI adhogAmI thayo. sUte kahyuM ke yajJamAM hiMsAvi dhinuM samarthana karavAthI vasune adhaHpAta thayo mATe yajJamAM hiMsA hevI na joIe. prathamanA RSioe e bAbata kahyuM che ke " koDe aSio tapathI svarga pAmyA che. aneka tapedhane uMchatti, phaLa, mULa, zAka ane jalapAtra svIkArIne svarge gayA che. adroha, lobha, dama, bhUtadayA, sama, brahmacarya, tapa, zauca, karuNa, kSamA, dhRti e sanAtanadharmanuM UMDuM mULa che. yajJa e dravya ane maMtrAtmaka che. tapa e samatArUpa che. manuSya yAthI devane prApta kare che; jyAre tapathI virATapaNuM meLave che. karmasaMnyAsathI brahmaprApti thAya che. vairAgyathI prakRtilaya ane jJAnathI kevalya maLe che. A pAMca gatio [ prApti mArgo che ]." A rIte yajJanI pravRttinI bAbata deva ane RSione vivAda pahelAM svAyaMbhuva sargamAM thayelo tyAre te RSio vasunA vAkyone Adara karyA sivAya ja pitApitAne sthAne cAlyA gayA. brahma, kSatra Adi aneka tapasiddo sAMbhaLavAmAM Ave che. priyavrata, uttAnapAda, dhruva, medhA tithi, vasu, sudhAmA, virajA, zaMkhapAda, rAjasu, prAcInabahi, Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11" ] darzana ane ciMtana parjanya, havidhani ane bIjA aneka rAjAo tapa dvArA svarge gayA che. rAjAo ja tapa vaDe RSi thaI rAjarSi kahevAyA che. mATe dareka rIte jotAM yAthI tapa ja caDhI jAya che. A rIte svAyaMbhuva sRSTimAM yajJapravRtti thaI tyArathI dareka yuge sAthe A yajJa cAlu thaye che. [ manvantaranuka5-devarSi saMvAda nAmaka adhyAya pR. 270 ] [ 3] A lekhamAM na mu laI te upara carcA karavA pahelAM gayA lekhamAM lIdhela "yAmAM hiMsAnI pravRtti ane tenA pratipAdaka vedonI utpatti" e bIjA muddA viSe eka prAsaMgika noMdha karavA dhArI che. ane te e ke uta muddA paratve jaina sAhityamAMthI apAyelI kathAomAM nArada, parvata ane vasu. nAmanAM traNa pAtro Ave che. e ja nAmanAM traNa pAtre vAlmIkinA rAmAyaNamAM paNa Ave che. A tripuTInuM nAma sAmya chatAM vAlmIkinI ane jaina, kathAnI vastumAM kazuM sAmya nathI. sAmya hoya te te eTaluM ja ke e nAmanA traNa pAtre jema vAlmIkinA rAmAyaNamAM Ave che tema jaina kathAmAM paNa jaina rAmAyaNamAM ja Ave che. A uparathI lekemAM koI kALe nAradaparvata jevA nAmenI khUba prasiddhi hovAnuM bhAna thAya che. e vAtanI puSTi vaLI bIjA eka tethIye jUnA atareya brAhmaNamAMnA zunaHzepa AkhyAnamAM AvelA nArada-parvata nAmayugalanA ullekhathI thAya che. dazane ane tenA pravartakonI utpatti vaidika dharmamAMthI jaina, bauddha Adi saMpradAya kevI rIte nIkaLyA e hakIkata sUcavatI aneka AkhyAyikAo judAM judAM purANomAMthI laI A lekhamALAnA pahelA bhAgamAM ApavAmAM AvI che. jene sAhityamAM paNa jaina dharmamAMthI jainetara darzane nIkaLyAnI tevI ja vAto maLe che, te A lekhamAM ApavA dhArI che. vaidika, purANa ane jainasAhityanI vAtomAM eka jAtanuM sAmya chatAM temAM antara paNa moTuM che; ane te e ke purANanI vAta deva ane asuranI ghaTanAthI mizrita hoI mAnavI buddhine khulAso na Ape tevI alaukika che; jyAre jaina kathAo tevI nathI. joke jainakathAo saMpUrNa atihAsika che ema te taTastha buddhi na ja kahI zake; chatAM temAMthI sAMpradAyikatAne pAsa bAda karatAM thoDIvaNI paNa atihAsika bIne temAM samAyAne saMbhava lAge Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyiktA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1173 che. tethI sAMpradAyikatAnA purAvAnI ane itihAsanI e banne dRSTie e thAo agatyanI che. ne ekaMdara jaina sAhitya jotAM temAM jaina darzanamAMthI cAra jainetara nIkaLyAnI hakIkata maLe che: sAMkhya, bauddha, Avaka ane vaizeSika. e cAramAM sAMkhyananI jainadarzanamAMthI utpattinuM varNana zvetAmbara-digambara banne sAhityamAM che. Avaka ane vaizeSika darzananI utpattinuM vama digambara sAhityamAM nathI, phakta zvetAMaura sAhityamAM che. teja rIte bauda darzananI jainadarzanamAMthI utpattinuM varNana zvetAmbara sAhityamAM nathI, phakta digambara sAhityamAM che. A cAreya danAnI utpatti viSenA sAhityamAMnA varNananA anukrame sAra ApuM te pahelAM te dazAne lagatu keTaluMka spaSTIkaraNa karI devu yogya che. 1--sAMdhyadarzana e ati prAcIna bhAratIya dazanAmAMnu eka che. enA Adi pravarttaka tarIke kapilaRSinA nirdeSTha vaidika sAhityamAM satra thayelA che. mahAbhAratamAM kapilane sAMkhyadarzInanA vaktA kathA che, bhAgavatamAM 1. ahIM jainadarzanamAMthI anya nAnI utpattine tihAsa vivakSita nathI paNa pratihAsane lagatI khIjI aneka bAbatamAM e kathAnu ke tenA keTalAka bhAganuM khAsa mahattva che, evA bhAva vivakSita che. ". ra sAnyasya vaktA kapilaH paramarSiH purAtanaH / hiraNyagarbho yogasya vaktA nAnyaH purAtanaH "" 11 --mahAbhArata-meAkSadhama 3. " prajApatinA putra manu nAme samrATa brahmAvata dezamAM rahyo rahyo saptAhva pRthivInuM zAsana karatA hatA. zatarUpA nAme tenI mahArANI hatI, tene priyavrata ane uttAnapAda e e putra ane devakRti nAme kanyA hatI, te samaye kana nAme eka RSi hatA, tene brahmAe prajA utpanna karavAnI preraNA karI tethI te RSie sarasvatI tIre jaI ne dasa hajAra varSa paryaMta tapa tapyuM. tapanA prabhAve RSine zaMkhacakragadAdhara, garuDavAhana evA bhagavAna puSkarAkSanuM sAkSAt dana thayuM. RSie bhagavAnane vinatI karI ke, huM gRhaMmela mATe dhenusamAna samAnazIlavALI phrAI kanyAnuM pANigrahaNa karavAne icchuM chuM. -bhagavAne kahyuM ke, he brahmana! tamAre mATe me brahmAvatanA rAjA manunI putrI daivahUtinI yAjanA karI rAkhI che. te tamane jovA mATe paNa AvanArAM Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 ]. darzana ane ciMtae kapilanuM viSNunA avatArarUpe vistRta jIvana AlekhI temaNe pitAnI mAtA che, Ama kahIne bhagavAna aMtardhAna thayA. have kardama RSi biMdu sarovaranI pAse rahIne manunA AgamananI pratIkSA karavA lAgyA, eTalAmAM manu pitAnI strI ane putrI sAthe ratha upara besIne tyAM AvI pahoMcyA ane kardama. sarSine pitAnI putrInuM pANigrahaNa karavA vinaMti karI. ghaNuM dhAmadhUma sAthe kadama ane devadatine vivAha thaye. devahUtinI mAtA zatarUpAe e daMpatIne ghaNAM kapaDAM, ghareNAM ane gRhasthAzramane yogya puSkaLa rAcaracIlAM dAnamAM ApyAM. lagna thaI gayA pachI manu pitAnI patnI sAthe brahmAvarta tarapha pAchA pharyA ane kardama RSi manue vasAvelI bahiMmatI nAmanI nagarImAM rahIne gRhasthAzrama calAvavA lAgyA. kadamanA saMgathI devatine nava putrIo, thaI. have kardamane pravajyA laIne vanamAM javAno vicAra thaye paNa tenI strI devadatie pite putra vinAnI hovAthI dInatA darzAvI. tyAre kadame kahyuM ke he rAjaputri ! tuM khinna na thA; tArA garbhamAM te svayaM bhagavAna je akSara" che te pite ja avataravAnA che. A rIte ghaNe samaya vItyA bAda. bhagavAna madhusudane pite devahUtinI kukSimAM avatAra dhAraNa karyo - ke "sAcAM kutize mAtAnuM punaH . kAma vApo pasvinatiya rAha " ! have svayaMbhU pite marIci vagere RSionI sAthe kardamanA AzramamAM AvyA ane temaNe kadama kavine kahyuM ke, mune ! tamAre tyAM je A bALakane janma thayo che te pitAnI mAyAthI avatarelA Adya putra kapila che. he devahUti : tArI kukSiAe avatarelo A bALaka kaiTabhAdana che. kemAM kapilanA nAmathI tenI khyAti thaze ane sAMgAcAryone e susaMmata thaze. dehadatinI nave munyAone mATe svayaMbhUe nava vare nakkI karyA kalAne marIci sAthe paraNAvI, anasUyAne atri sAthe zraddhAne aMgirasa sAthe; havibhurvAne pulatya sAthe gatine pulaha sAthe; satIne ketu sAthe; khyAtine bhRgu sAthe; aruMdhatIne vasiSa sAthe ane zAMtine atharvaNu sAthe paraNAvI. kardama RSie vanavAsa svIkAryo te. pachI maharSi kapile pitAnI mAtAnA zreya mATe sAMkhyatatvane upadeza karyo." * * --zrIbhAgavata skaMdha 3, adhyAya 23-24-25-26 kapilecopAkhyAna.. " mAvAna vaya "atha te saMpravakSyAmi sAyaM pUrvairvinizcitam / tad vijJAya pumAn sadyo jahA vaikalpikaM bhramam" || ityAdi prakAre bhAgavatanA agiyAramA skaMdhanA evI zamA adhyAyamAM - sa vidhinuM nirUpaNa kareluM che. Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1175 devahUtine Apele sAMkhyatattvajJAnane upadeza vistArapUrvaka varNavavAmAM AvyuM che. zvetAzvatare paniSaddamAM kapilanuM hiraNyagarbhanA avatArarUpe sUcana che. rAmAyaNamAM vAsudevanA avatArarUpe ane sagaranA 60000 putronA dAhaka tarIke kapilagInuM varNana che. bauddhakavi azvaghoSa buddhanI janmabhUmi kapilavastune maharSi kapilanI vAsabhUmi tarIke oLakhAvI tenuM mahatva sUcana karavA jANe e ja prasiddha maharSi kapilane nirdeza karate heya tema lAge che. game tema he, paNa eTaluM kharuM ke ochAmAM ochuM vaidika sAhityanI paraMparAmAM te sAMkhyadarzananA Adya pravartaka maharSi kapila ja gaNAya che. ane "rAnAM piro munaH" ema kahI gItA RSizreSTha tarIke e ja kapilanuM bahumAna kare che. kapilanI ziSya-paraMparAmAM Asuri ane paMcazikha e mukhya che.8 che. paMcazikhanuM SaSThita je saMpUrNa sAMkhyatatvajJAnane saMgrAhaka 4. zvetAzvatapiniSad (5-2) - hiMda tatvajJAnane itihAsa, pUrvArdha, pR. 90. 5. "A samagra pRthivI dhImAna vAsudevane vaza che ane e, e mAdhavanI mahiSI che. e samagra pRthivIne niraMtara dhArI rAkhe che ane enA pAeNithI sagaranA putra dagdha thavAnA che" -ka 2-3, rAmAyaNa bAlakAMDa, sarga 40. he puruSavyAgha! tuM zoka na kara, tArA putrone vadha kahita mATe thayela che. aprameya evA kapile "mahAbaLavALA e putrone dadha karelA che" ema vainateya be - 17-18 rAmAyaNa, bAlakAMDa; sarga 41. ' , " AsId vizAlottamasAnulakSmyA payodapakRtyeva parItapArzvam / udanadhiSNyaM gagane'vagAda puraM maharSeH kapilasya vastu" // 2 // azvaghoSanuM buddhacarita sarga-1 7 "abhyaratha tALAM rAtrI gandharvANAM citrarathaH siddhAnAM kapilo muni - netA a. 20, 0 2. 8 " etat pavitryamadhya munirAsuraye'nukampayA pradadau / ___ Asurirapi paJcazikhAya tena ca bahulIkRtaM tantram " Soli & "saptatyAM kila ye'rthAste'rthAH kRtsnasya SaSTitantrasya / AkhyAyikAvirahitAH paravAdavivarjitAzceti" // 72 // sAMkhyakArikA cAInIjha bauddhasaMpradAya pramANe 60000 leka pramANa "ghaNitaMtra Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1176 ] darzana ane ciMtana eka mahAna graMtha hato te te kyArane nAmazeSa thaI gayo che. nAmaka eka meTa sAMkhyagraMtha hato. enA praNetA AcArya paMcazikha hatA. vAcaspati prakRti vicAronA abhiprAya pramANe e SaSThitaMtrazAstra vArSagaNyanuM hatuM. SaSTitaMtramAM AvelA viSaya saMbadhI mAhitI "ahibunasaMhitA'nA bAramA adhyAyamAMthI maLI Ave che. e saMhitAmAM vaSThitaMtranA be vibhAga batAvavAmAM AvyA che. prathama vibhAga te "prakRtimaMDaLa" ane dvitIya vibhAga te "vikRtimaMDaLa." e banne vibhAgamAM nIce jaNAvelA kula sATha viSayanuM pratipAdana thayeluM hatuM ane tethI ja e graMthane "STitaMtra' nAma ApavAmAM AvyuM jaNAya che. prakRtimaMDaLamAM 32 viSaya che. vikRtamaMDaLamAM 28 viSayo che. 1 brahmataMtra 1-5 karmakAMDa 2 puruSataMtra 6 bhegakAMDa 3 zAktataMtra 7 vRttakAMDa 4 niyatitaMtra 8-12 paMcakaleza kAMDa pa kAlataMtra 13- 5 traNa pramANukAMDa 6i-7-8 triguNataMtra 16 khyAtikAMDa 9 akSarataMtra 17 dharmakAMDa 10 prANataMtra 18 vairAgyakAMDa 11 kartAtaMtra 19 azvaryAkAMDa 12 sAmyataMtra 20 guNakAMDa 13-17 pAMca jJAnataMtra 21 "liMgakAMDa 18-22 pAMca kriyA 22 dRSTikAMDa (karmenTine lagatAM) 23 AnuzravikAMDa 23-27 pAMca tanmAtrAtaMtro 24 duHkhakAMDa 28-32 pAMca mahAbhUtataMtro 25 siddhikAMDa 26 kASAyakAMDa 27 samayakAMDa 28 mokSakAMDa -hiMda tatvajJAnane itihAsa, - pUrvArdha, pR. 95-96. * Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1177 joke Aje sAMkhyadarzana, e vaidika darzanemAMnuM eka darzana gaNAya che; paNa koI kALe sAMkhyadarzananA AcAryo aneka bAbatamAM cAlu vaidika paramparA karatAM svataMtra mata dharAvatA hovAthI vaidika vidvAno dvArA nAstika SaSThitaMtrane ullekha jaina AgamAM aneka sthaLe karavAmAM Avela che. je sthaLe koI brAhmaNa ke parivrAjakanI vidvattAnuM varNana karavAmAM AveluM che te sthaLe A "STitaMtra" ane bIjA paNa brAhmaNa graMthanAM nAme ullekhavAmAM AvyAM che. jema ke, skaMdaparivrAjakanA varNananA prasaMgamAM jaNAveluM che ke, " tatya NaM sAvatthIe nayarIe gaddabhAlissa aMtevAsI khadae nAmaM kaccAya"ssagotte parivvAyage parivasaha riuvveda-jajubveda-sa maveda-ahavvaNaveda-itihAsapaMcamANaM nighaMTuTANaM cauNhaM vedANaM saMgovaMgANaM sarahassANaM sArae vArae dhArae pArae saDaMgavI satatavisArae saMkhANe sikkhAkappe vAgaraNe chaMde nirutte jotisAmayaNe bhannesu ya bahumu baMbhaNNaesu parivvAyaesu ya nayesu suparinihie yAvi hotthA-" -bhagavatIsUtra, zataka 2, udeza 1, pR. 112, samiti. tyAM zrAvastI nagarImAM kaMika nAme eka parivrAjaka rahe che je ga6bhAline aMtevAsI che ane ItihAsa tathA nighaMTu sahita ada, yajurveda, sAmaveda, atharvaveda e cAra vedone sAgapAMga jJAtA, cha aMgane jANanAre, SaSTitaMtramAM vizArada, gaNita, zikSA, kalpa, vyAkaraNa, chaMda, nirukta jyotiSazAstra vagere zAstrone vetA ane bIjA paNa brAhmaNanamAM ane parivrAjaka namAM supariniSThita che." SaSTitaMtra" no artha karatAM bhagavatInA TIkAkAra jaNAve che ke ""ditaMtavilAda" si viTIyAtrA " ma. "itara pachIyaM zAstram" sahAya kalpasUtramAM (devAnaMdInA svaniphaLane adhikAra, kalpasUtra vyAkhyAna 1-pR. 15) RSabhadatta brAhmaNa potAnI strI devAnaMdAne sArAM svapnamAM AvyAthI ema jaNAve che ke, he devi! tamane eka suMdara putra thaze ane te cAra veda ane vaSTitaMtra vagere graMthamAM nipuNa thaze. e jagyAe mULa pATha bhagavatI sUtranA uparyukta mULa pAThane akSarazaH maLatA che. Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] darzana ane ciMtana gaNAtA ane sAMkhya AcAryo paNa kapilanA tatvajJAnane veda, mahAbhArata, purANa ane manusmRti AdinA jJAna karatAM zreSTha samajatA. paraMtu eka bAju svatanna sAMkhya AcAryonI paramparA lupta thaI ane bIjI bAju vAcaspati - 10. Asuri nirIzvara sAMkhyamatanA upadezaka hovAthI zrauta vicAraparaMparAnA virodhI manAyA che tene pariNAme zatapathanA vaMza brAhmaNamAMthI traSi tarIkenI temanI vaMzaparaMparA baMdha paDavAnuM anumAna zrIyuta narmadAzaMkara mahetA bI. e. kare che te avazya vicAraNIya che. juo, hiMda tatvajJAnane ItihAsa bhAga 1 le, pR. 94. - Adya zaMkarAcArya pote ja kapilane kRtiviruddha tema ja manuvacana virutaMtranA pravartaka kahe che. juo brahmasUtra zAMkara bhASya 2-1-1. 11. mATharavRttikAra mUlakArikAnI vyAkhyA karatAM kahe che ke "A kapila RSie upadezeluM tattvajJAna veda, purANa, mahAbhArata ane anuAdi dharmazAstro karatAM paNa caDhiyAtuM che. -juo sAMkhyakArikA, 70 nI bhAdaravRtti. 12. "sAMkhyadarzanane anusaranArA saMnyAsIone veSa ane AcAra A pramANe che. teo tridaMDI ke ekadaMDI hoya che, adhevastramAM mAtra kaupInane pahere che. paheravAnuM vastra gerUA raMganuM rAkhe che. keTalAka coTalIvALA hoya che, keTalAka jaTAdhArI hoya che ane keTalAka sUramuMDa hoya che. AsanamAM mRgacarma rAkhe che, brAhmaNane ghera bhojana le che. keTalAka mAtra pAMca keLIyA upara rahe che. e parivrAjake bAra ane jApa kare che. teone namaskAra karanArA bhakto " na nArAyaNAya" ema bole che ane teo sAmuM phakta nArAyaNa namaH" kahe che. jana sAdhuonI peThe teo paNa belatI vakhate mukhavastrikA rAkhe che. enI e mukhavastrikA kapaDAnI nathI hotI paNa lAkaDAnI hoya che. mahAbhAratamAM e mukhatrikAne bITA' kahevAmAM AvI che. eo pote jIvadayA nimitte pANI gaLavAnuM gaLaNuM rAkhe che ane tema karavA pitAnA anuyAyIone paNa samajAve che. mIThA pANInI sAthe khAruM pANI bheLavavAthI hiMsA thayAnuM mAne che ane pANInA eka biMdumAM anaMta jInI hayAti svIkAre che. emanA AcAryonA nAma sAthe "cetanya' zabda joDAyela hoya che. enI vadhAre vastI banArasamAM che. dharmane nAme eo. kaI prakAranI hiMsA karavAnuM mAnatA nathI." janadarzana-gUjarAtI anuvAda-paM. becaradAsane) prastAvanA pR. 73 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1179 mitra jevA prasiddha vaidika vidvAne sAMkhyakArikA upara kRtine bAdha na pahoMce evI vedasamanvayI saumya TIkA lakhI e kAraNathI vaidika vidvAnane sAMkhyadarzana upara nAstitAno kaTAkSa nAmazeSa thaI gayuM che. jaina granthamAM sAMkhyadarzanane lagatI noMdhAyelI hakIkata vaidika graMthamAMnI. hakIkata sAthe keTalIka bAbatamAM maLe che, to keTalIka bAbatomAM judI paDe che. maLatI AvatI bAbato traNa cheH (1) sAMkhyadarzananuM prAcInatva tema ja kapilanuM kSatriyatva, (2) kapilanA ziSya tarIke AsurinuM devuM ane (3) SaSTita~ nAmaka sAMkhyagraMthanI racanA. judI paDatI bAbatamAM mukhya bAbata sAMkhyadarzananA Adi praNetAnI che. vaidika grantha matabheda vinA ja kapilane sAMkhyadarzananA Adi praNetA varNave che tyAre jaina kathA kapilane Adi praNetA na kahetAM marIcine sAMkhyadarzananA mukhya pravartaka tarIke varNave che. jaina kathA pramANe e marIci, jenenA parama mAnya ane atiprAcIna prathama tIrthakara. zrISabhadevanA pautra ane bharata cakravartinA putra thAya. emaNe prathama pitAnA pitAmaha pAse jaina dIkSA svIkArelI, paNa pAchaLathI zithilAcAra thaI eka na ja veSa kalpI sAMkhyadarzananA prasthAnane pAye nAkhe. jaina kathA sAMkhya AcAryonA agraNI tarIke kapilanuM astitva svIkAre che; paNa te marIci bAda marIcinA ziSya tarIkenuM. kapile marIcinA ziSya thaI pitAnA matane. vistAra karyo ane Asuri nAmanA ziSyane sAMkhyatattvajJAnano upadeza Apyo. bIjI judI paDatI bAbata e che ke SaSTinTagrantha jaina kathA pramANe Asurine. racele che; jyAre vaidika paramparA ane khAsa karI sAMkhyadarzananI paramparA. pramANe e grantha paMcazikhane che. jaina ane vedika sAhityamAMnI keTalIka hakIkatamAM, bhAvanAomAM ane varNanazailImAM khAsa bheda hovA chatAM eka vAta sunizcita che ke sAMkhyadarzananI. prAcInatA banenA sAhityathI puravAra thAya che. sAMkhyadarzanane itara darzane upara judI judI bAbatamAM ochevatte je gaMbhIra prabhAva paDele dekhAya, che te vaLI tenI prAcInatAnuM Arika pramANa che. 13. udAharaNa tarIke, sarakhAvo bIjI sAMkhyakArikA uparanI karmakAMDapradhAna vaidika kRtione sakaTAkSa parihAsa ane ugra virodha karatI mArI vRtti sAthe e ja kArikAnI sAMkhyatattvakaumudI tathA u0mI kArikAnI mAThararattisAthe e ja kArikAnI sAMkhyatatvakaumudI. 14. juo, pariziSTa naMbara 1. Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "1180 ] darzana ane ciMtana 2-bauddhadarzana, e sAMkhyadarzananI peThe mAtra svalpasAhityamAM ja jIvita nathI paNa enA sAhityanI ane anuyAyIonI paramparA jema akhaMDa che tema vizALa paNa che. e darzananA prasthApaka gautamabuddha kapilavastunA vAstavya zuddhodananA putrarUpe I. sa. pahelAM chaThThA saikAmAM thayelA. temaNe ghara choDI tyAga svIkAryo ane judA judA guruonI upAsanA karI. ane chevaTe te guruene choDI svataMtrapaNe ja vicAra karatAM temane jJAna prApta thayuM. bhagavAna buddhe jJAna prApta thayA pahelAM karelI tapasyA ane guru upAsanAnuM varNana maLe che.15 teo ALArakolAma ane udakarAmapura e benI pAse jaI yogamArga zIkhyA evuM varNana che. ane te vakhate pracalita anekavidha tapasyAo karyAnuM varNana te teoe pite ja ApyuM che. emAM teoe pote jaina paramparAmAM dIkSA levAnuM koI paNa sthaLe spaSTa kahyuM nathI. alabatta, temaNe varNavela potAnA tapasyA ane AcAranA anubhavamAM keTalIka tapasyA ane keTaloka AcAra jene heya ema lAge che. buddha bhagavAna pite te jene paramparAmAM dIkSita thayAnuM nathI kahetA paNa temanA pachI lagabhaga paMdara varSa bAda lakhAyela eka jaina sAmpradAyika granthamAM gautamabuddhanuM jainenA treivIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAthanI paramparAmAM dIkSita thayAnuM alpa mAtra varNana che. e varNanamAM pratyakAra gautama buddhane jaina dIkSA choDI navIna matanA pravartAvanAra tarIke sAmpradAyika kaTAkSanI bhAvanAthI oLakhAve che. jena AcAryonI peThe vaidika vidvAnoe paNa tathAgata gautamabuddhane temanA vaidika paramparA sAmenA krAntikArI vicArene lIdhe nAstika tarIke varNavyA che.18 tema chatAM jema jaina AcAryoe pitAnA sarvasaMgrAhaka nayavAdamAM gautamabuddhanA kSaNika vAdane eka nayarUpe samAveza karI te darzanano samanvaya 19 karyo che, . 15. A mATe juo, purAtatva, pustaka bIjuM, pu. 249-257. buddhacaritra lekhamALA. 16. A mATe sarakhA majhimanikAyanA mahasiMhanAdasUtranA peregrApha -21 sAthe dazavaikAlikanuM trIjuM tathA pAMcamuM adhyayana. 17. juo, pariziSTa, naM. 2. 18. juo, A lekhamALAne pahelo lekha. purAtatva pustaka cothuM, pariziSTa 1 tathA 3. 18 "ja kAvilaM darisaNaM evaM dabahiasta vattavvaM / sukomautacara 3 gio pAraNi " : -saMmatita mULa, tRtIyakAMDa.. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [1181. tema eka vAra buddha bhagavAnane dhamatikamI ane prajArI tarIke oLakhAvanAra samartha vaidika vidvAnonA vaMzajoe buddhanA AcAra ane vicAranI lokapriyatA vadhatAM ja pitAnA sarvasaMgrAhaka avatAravAdamAM temanuM sthAna gaThavyuM che, ane viSNunA avatArarUpe teonI nindA-stuti paNa karI che. 20 3-sAdhAraNa janatAnI vAta te eka bAjue rahI paNa viziSTa vidvAne suddhAM bhAratIya darzanene ItihAsa lakhatI vakhate je darzananuM Aje smaraNa paNa karatA nathI te AjIvadarzana eka vakhata hindustAnamAM bahu jANItuM ane bahu phelAyeluM hatuM. joke atyAre te e Achavaka darzana pitAmAMthI udbhava pAmelA aneka nAnA sampradAyanA nAmamAM ane deza-kALa, pramANe badalAyela AcAra-vicAramAM nAmathI ane svarUpathI taddana bhUMsAI gayuM che, chatAM I. sa. nA chaThThA saikA sudhI te darzananA svata- AcAryo hevAnuM anumAna phesara hernala varAhamihiranA buhajjAtaka uparathI kare che.21 sAhityanA pradezamAM te enuM potAnuM kAMI paNa sAhitya Aje, zeSa nathI. chatAM jaina, bauddha ane vaidika granthamAM Avaka mata, tenAM mantavyo ane tenA pravartakenA mahatvapUrNa ullekha maLe che. vaidika grantha karatAM jaina ane bauddha granthamAM e ullekha ghaNu pramANamAM che. mAtra pAchaLanA TIkAgranthamAM ja nahi paNa jenenA mULa Agama ane bauddhonA piTakathAmAM suddhAM AjIvaka mata viSe varNana che. Avaka paMthanA naMdavaccha, sisaMkicca ane makhali e traNa nAyakane nirdeza bauddha vAlmamAM che. temAM e bhakhalinuM nAma buddha bhagavAnanA samakAlIna cha mahAna pratispadhIomAMnA. eka pratispadhI tarIke bauddhapiTaka23 mAM che. 20 "nindasi yajJavidherahaha zratijAtaM sdyhRdydrshitpshudhaatm| . kezava ! dhRtabuddhazarIra ! jaya jagadIza! hare ! // 9 // 21 juo, temane "AjIvika " upara nibaMdha. 22 e badhA graMthanI savistara sUcI che. harnalanA (AjIvika) nAmanA nibaMdhamAM che-juo,ensAIkapIDiyA opha rIlIyana enDa Ithikasa volyuma 1 pR. 259 23. juo, rInivamaya sAmagnaparasura tathA teno bharAThI anuvAda (0rAjavADeto pariziSTa pR. 90. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1182] darzana ane ciMtana e ja makhkhali te jaina graMthamAM varNavAyela saMzaligezAlaA gozAlaka dIrdhatapasvI bhagavAna mahAvIranI tapasyA vakhate temane cha varSa sudhIne sahacArI. e gozAlakanuM prathama bhagavAna mahAvIranA ziSyarUpe, pachI Achavaka paMthanA netA tarIke ane bhagavAna mahAvIranA kaTTara pratispardhI rUpe prasiddha jaina Agama bhagavatImAM varNana che. gozAlakanA anuyAyI varga ane bhagavAna mahAvIranA anuyAyI varga vacce thatI athaDAmaNanuM mataparivartananuM ane e be mULa pravarta ke vacce thayelI carcAnuM varNana jena Agamo 24 pUruM pADe che. Avaka paMthanuM sAhitya ane tenI svataMtra ziSya paraMparA saMpUrNa nAza pAmyA chatAM te paMtha ane tenA pravartaka AcArya viSe thoDI ghaNuM chatAM vizvasanIya mAhitI jaina-bauddha bane graMthemAMthI maLI Ave che. e paMthanA prasiddha pravartaka makhali gazAlanA jIvana viSenI vistRta mAhitI te phakta jaina graMthamAM che. emAM etihAsika tathane saMbhava ghaNe hovA chatAM pAchaLanA jaina graMthamAMnA te varNanamAM sAmpradAyikatAnI UMDI ane vistRta asara paNa jaNAya che. - 4-vaizeSikTarzana, e vaidika cha darzanemAnuM eka che. 25 Aje tenI paraMparA mAtra vicAra ane sAhityamAM che ane te jevI tevI nathI, chatAM tenA svataMtra AcAryonI paraMparA to kyAranIye bIjA navA uddabhava pAmelA saMpradAyanA rUpamAM samAI gaI che ane nAmazeSa thaI gaI che. paNa eka kALe 24 e darzananA pracAraka AcAryo jema vicAramAM tema AcAramAM 24. juo sUtrakRtAMga, bIje mRta skaMdha, AdrIya adhyayana. upAsadazAMga sAla putrAdhikArI. bhagavatI zataka 15. 25. nyAya, vaizeSika, sAMkhya, pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA e vaidika cha darzane che. * 26. "A darzananuM bIjuM nAma pAzupata' ke " kadI darzana paNa che. A darzanane anusaranArA sAdhuono veSa ane AcAra taiyAyikamatI sAdhuonI samAna che. taiyAyika matasAdhuonA veSa ane AcAra A pramANe cheH e sAdhuo daMDa rAkhe che, meTI laMgUTI pahere che, zarIre kAmaLI oDhe che, jaTA vadhAre che, zarIre rAkha ceLe che, joI pahere che, jalapAtra-kamaMDalu-rAkhe che, rasakasa vinAnuM bhajana le che, ghaNuM karIne vanamAM ja rahe che, hAthamAM tuMbaDuM Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [183 paNa svataMtra sthAna bhogavatA. zeSika darzananuM bIjuM nAma pAzupata ke zavadarzana paNa che. - e darzanane mULa grantha kaNadasUtra nAme Aje upalabdha che, tene dazAdhyAyI paNa kahe che. enA upara aneka bhASya, TIkA, vivaraNa Adi grantha lakhAyA che, ane temAMthI bIjAM badhAM bhAratIya darzane upara ocho vatto prakAza pADatuM vipula sAhitya jagyuM che ane jIvita paNa che. e mahatvapUrNa vaizeSika satranA racayitA kAzyapa gotrIya kaNAda. e ja vartamAna vezeSika darzananA Adya pravartaka che. RSi kaNAdanuM bIjuM nAma lukya hovAthI e darzanane lukyadarzana paNa kahe che. e darzananI utpatti viSe bauddha graMthamAMthI te kAMI vAMcavAmAM AvyuM nathI, paNa e kaNAda RSi viSe vaidika purANamAM thoDI mAhitI che. vAyupurANa8 Adi purANa kaNudane ulUkanA putrarUpe varNave che ane rAjazekhara9 te kahe che ke mahezvare ulUka (gheDa)nuM rUpa laI e tapasvI kaNAdane cha padArthane upadeza Ape, je uparathI e RSie vaizeSika darzana racyuM ane aulUkyadarzana tarIke prasiddhimAM AvyuM. kaNudane e dazAdhyAyI pramANu sUtragranya I. sa. nA prAraMbha pahelAne lAge che. rAkhe che. kaMdamULa ane phaLa upara rahe che ane pareNugata karavAmAM ujamALa rahe che. teo be jAtanAM hoya cheH eka strIvinAnA ane bIjA strIvALA. strIvinAnAne uttama mAnavAmAM Ave che. jeo brahmacArI che teo paMcAgni tapa tape che ane jyAre saMyamanI parAkASTAe pahoMce che tyAre teo nagna ja rahe che. temane namaskAra karanArA namaH zivAya" bole che ane te sAdhue te namaskAra karanArAo prati "namaH ziva' kahe che." ItyAdi. juo- jaina darzana-gujarAtI anuvAda-(50 becaradAsanuM) prastAvanA pR. 66 TippaNa 5. 27. A mATe juo, guNaratnanI TIkA pR. 107 tathA mAdhavAcAryane sarvadarzanasaMgraha pR. 210. 28. vAyupurANa, pUrva khaMDa, a0 23, brahmamahezvarasaMvAda 29. paM. viMdhyezvarIprasAdasaMpAdita prazastapAdabhASyanuM vijJApana pR* 11-57. 30. juo, hiMda tattvajJAnane ItihAsa, bhAga pahele pR. 22. Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1184] darzana ane ciMtana sAhityanI tatkAlIna samagra zAkhAomAM prAmANiM prakAMDa jainAcArya hemacaMdra potAnA abhidhAnacittAmaNi koSamAM vaizeSika ane lukya e be nAmane samAnArtharUpe mUkI tenI svopATIkAmAM aulUkya nAmano khulAse karatAM vaidika purANamAMnI AkhyAyikAne ja kAMIka anusarI kahe che ke ulUkaveSadhArI mahezvare je darzana racyuM te aukya athavA vaizeSika. 31 paraMtu jana granthamAM e aikya darzana jainadarzanamAMthI nIkaLyAnuM varNana che. jaina granthamAM je sAta nih 2 (prathama jaina chatAM pAchaLathI jenamata tyajI tene apalApa karI juduM mantavya sthApanArAo) nuM varNana che, temAM kkA nihrava tarIke thayela vyaktithI aulukyadarzana nIkaLyAnI mane-- raMjaka vAta nedhAyelI che. e chaThThA nihrava thayA ane tenAthI aulUkyadarzana cAlyAne kALa jaina dha pramANe vikramanI pahelI sadI Ave che. A sAMkhyadarzananI utpatti vize jaina graMthomAM sauthI prAcIna varNana AvazyakaniyaMtimAM che eno ja sAra A sthaLe pariziSTa naM. 1 mAM ApavAmAM Ave che. niryuktinI e ja hakIkatane AlaMkArika rUpa ApI AcArya hemacaMdra potAnA "triSaSTizalAkApuruSa caritra' nAmanA prasiddha graMthamAM savistara varNavI che. diMgabara graMthamAM e ja varNana jUnAmAM jUnuM AdipurANamAM jovAmAM AvyuM che. temAM tAMbara graMtha karatAM thoDo phera che ane te e ke zvetAM. ara graMthomAM marIcinA ziSya tarIke kapilano ane tenAthI sAMkhya mata lAyAne ullekha che; jyAre AdipurANamAM marIcithI ja tridaMDI mArga nIkaLyAnI vAta che. tenA ziSya tarIke kapilane nirdeza ja nathI. ( hiMdI anuvAda pU. 637). vikramanA dazamA saikAmAM thayelA digaMbarAcArya devasene pitAnA darzanasAramAM bauddhamatanI utpattinuM je varNana ApyuM che te athavA tene maLatuM varNana bIjA koI graMthamAM adyApi jovAmAM AvyuM nathI tethI e graMthamAMnA. TUMka varNanane sAra pariziSTa maM 2 mAM ApavAmAM Ave che. 31 juo abhidhAnaciMtAmaNi kAMDa 3, le. 52 nI paNa TIkA 32 " bahuraya parasa avvatta samuccheda duga tiga avaddhiyA ceva / tti LiuThThA dANu tisthami 3 vAirasa ha78 -AvazyakavRtti pR. 312-318. 33-AvazyakagAthI 782, 5. 31 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [118 AjIvakamata ane tenA nAyaka, zAlaka vize bhagavatI, upAsakadazA, Avazyakati Adi graMthamAM varNana che te badhAne saMgraha AcArya hemacaMdra " triSaSTizalAkApuraSacaritra'nA dazama parvamAM karyo che. joke e saMgraha bahu vistRta che ane temAM aneka sthaLe azlIla jevuM varNana paNa Ave che. paraMtu A sthaLe temAMthI jarUra pUrata TUMka sAra tAravI temAMthI azlIlatA ochI karI pariziSTa naM. 3 mAM ApavAmAM Ave che. vaizeSika darzananI utpattinI kathA sauthI pahelAM Avazyaka niryukti (gA. 780) mAM seMdhAyelI che. tene vistAra tenI vRttimAM ane vizeSAvazyaka bhASyamAM seMdhAyela che. A sthaLe vizeSAvazyaka bhASyanA e bhAgano sAra pariziSTa naMbara 4 mAM ApavAmAM Ave che. airAzika sthApanAmAMthI vaizeSika mata pravartAvanAra rehaguptanA saMbaMdha vize be paraMparAo maLe che. eka paraMparA pramANe e AryasthUlibhadranA ziSya AryamahAgirine ziSya thAya, ane bIjI paraMparA pramANe te zrIguptanAmanA AcAryane ziSya thAya. A bane paraMparAo upAdhyAya vinayavijayajIe potAnI subodhikA nAmaka kalpa atranI TIkAmAM noMdhI che. -aSTama vyAkhyAna pR0 165. pariziSTa naM. 1 - bharata cakravartIne marIci nAme putra pitAnA pitAmaha rUSabhadeva bhagavAna pAse dIkSA laI temanI sAthe vicAravA lAgyo. te zratadhara hato. eka vAra unAbhAnI sakhata garamImAM te bahu gabharAyo. tene eka bAju sAdhuno kaThina mArga choDI ghare pAchA javAno vicAra thaye ne bIjI bAju pitAnA kulinapaNAnA khyAlathI tene dIkSAno tyAga karavAmAM bahu ja zarama AvavA lAgI. chevaTe teNe e mUMjhavaNamAMthI vacale mArga kADhayo. teNe pitAnI buddhithI eka e navo veSa kaTo ane na AcAra ghaDyo ke jethI tyAgamA sacavAI rahe ane jaina AcAranI kaThinatA paNa ochI thAya. veSa ane AcAra badalatI vakhate teNe je vicAra karyo te A pramANe bhagavAnanA A sAdhuo manadaMDa, vacanadaMDa ane kAyadaDane jItanArA che ane huM te teothI jitAyela chuM mATe huM tridaMDI thaIza. e zramaNa kezane loca ane Idrine jaya karI muMDa thaIne rahe che ane huM surathI muMDana karAvI zikhAdhArI thaIza. eo sthaLa ane sUkSma prANuonA vadhAdikathI virata thayelA che ane huM phakta sthULa prANIeno vadha karavAthI virata thaIza. e munio akiMcana thaIne rahe che ane huM suvarNamudrAdika rAkhIza. e RSioe joDAne tyAga karele che ane huM upa Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1186 ] darzana ane ciMtana jeDAne dhAraNa karIza. e aDhAra hajAra zILanA aMge yukta evA ziyaLa- brahmacarya--vaDe atisugaMdhita che ane huM tethI rahita hovAne lIdhe durgadhavALo chuM tethI caMdanAdikane grahaNa karIza. e zramaNo meharahita che ane huM mohathI AvRtta chuM tethI tenA cihnarUpa chatrane mastaka upara dhAraNa karIza. eo niSkaSAya hovAthI zveta vastrane dharanAra che ane huM kaSAyathI kaluSa hevAne lIdhe tenI smRtine mATe kaSAya raMganA vastra dhAraNa karIza. e munioe pApathI bhaya pAmI ghaNuM jIvavALA sacitta jaLane tyAga karyo che, paNa mAre to paramita jaLathI snAna ane pAna karavAnuM che. evI rIte potAnI buddhithI. pitAnuM liMga kalpI te veSa dhAraNa karI marIci RSabhadeva svAmInI sAthe vihAra karavA lAgyo. ne veSa kalpI te pramANe tridaMDI parivrAjaka thaI e marIci bhagavAna RSabhadeva sAthe ja vicarate. tenuM navuM rUpa joI ghaNuM leke kaututhI tenI pAse AvatA; te upadeza te jaina AcArano ja karato. jyAre koI pUchatuM ke tame jaina AcArane zreSTha varNave che to pachI A na zithilAcAra zA mATe dhAraNa karyo che? marIci pitAnI nirbaLatA kabUla ane tyAganA umedavArane bhagavAna RSabhadeva pAse ja ekalate. kyAreka ema banyuM ke te bahu bImAra paDyo paNa tenI sevA karanAra koI na hatuM, je sahacArI sAdhuo hatA te tadana tyAgI hovAthI A zithilAcArInI sevA karI zakatA nahIM. temaja marIci pite paNa tevA utkaTa tyAgI bo pAsethI sevA levA IcchatA nahIM. kALakrame te sAjo thayo. ! ekavAra kapila nAmane rAjaputra Avyo, teNe bhagavAnane upadeza sAMbhaLyo paNa durbhavyatAne lIdhe tene e pasaMda na AvyuM. kapila marIci pAse Avyo ane tenA tarapha DhaLyo. prathamanA bImArInA anubhavathI kheMcAI marIcie kapilane pitAne lAyaka dhArI ziSya banAvyo. zAstranA tAtvika arthajJAna vinAne e kapila marIcie batAvela kriyAmArgamAM rata thaI vicarate. eNe AsurI ane bIjA ziSyo banAvyA ane ziSya tathA zAstranA anurAgane lIdhe te maryA pachI brahmalakamAM utpanna thayuM. teNe tyAM utpanna thatAM; veMta ja viziSTa jJAnathI pitAne pUrvabhava jANuM vicAryuM ke mAro koI ziSya kAMI jANato nathI. tethI ene tatvane huM upadeza karuM, ema vicArI teNe AkAzamAM chUpI rIte rahI "avyakta (pradhAna) thI vyakta (buddhitatva) prakaTe che, ItyAdi upadeza Apyo tethI SaSTitaMtra (sAMkhyazAstravizeSa) thayuM. e Avazyaka vR0 niryukti gA350 thI 439, 50 153 thI 101. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana ( [ 1187 pariziSTa naM. 2 zrI pArzvanAtha4 svAmInA zAsana vakhate sarayu nadInA kinAre palAza nAmanA nagaramAM pihitAstrava sAdhune ziSya bukIrti thaye je bahu zAstrajJa hato. mAchalAonA AhArathI te dIkSAbhraSTa thaze ane teNe lAla kapaDAM paherI ekAMta (mithyA) mata calAvyo. - phaLa, dUdha, dahIM, sAkara vagerenI jema mAsamAM paNa jaMtu nathI tethI tene IcchavAmAM ke tenuM bhakSaNa karavAmAM pApa nathI. jevI rIte pANuM eka pAtaLI-vahe tevI vastu che, tevI rIte dArU paNa che tethI te tyAjya nathI. A prakAranI ghoSaNA karIne teNe duniyAmAM saMpUrNa pApakarmanI paraMparA calAvI. eka pApa kare che ane bIje tenuM phaLa bhogave che. AvA siddhAMtane kalpI te vaDe lokone vaza karI te marI ga ane narakagAmI thaye. darzanasAra gADha 6 thI 10. pariziSTa naM. 3. gozAlakane pitA nAme paMkhalI citrapaTajavI hato. gozAlaka kalahapriya ane uddhata chatAM vicakSaNa hato. kyAreka mAtApitA sAthe laDI ju paDyo ne citrapaTa upara AjIvikA karate. te rAjagRhI nagaramAM jyAM bhagavAna mahAvIra hatA te makAnamAM eka bAju AvI Utaryo. bhagavAna mahinAnA upavAsane pAraNe bhikSA levA nIkaLyA. vijayanAmaka zeThe bhikSA ApI. eTale tene tyAM devoe pAMca divyonI vRSTi karI. bhagavAna pAraNuM karI 34. bhagavAna mahAvIra e jainonA vIsamA tIrthaMkara ane bhagavAna pArzvanAtha e trevIsamAM manAya che. e be vacce 250 varSanuM aMtara manAtuM hovAthI zrI pArzvanAtha tIrthakarane samaya vikrama saMvata pahelAM AThamI sadI Ave che. 35. vastra, sugaMdhIjaLa, duMdubhinAda, "he rA a AnaM" e zabda ane dhanavRSTi e pAMca divya kahevAya che. devatAo dvArA karAtA hovAthI te divya kahevAya che. AvAM divya koI asAdhAraNa tapasvInAlapAraNu vakhate thatAM dAnane prasaMge pragaTe che evI jaina mAnyatA che. - juo, kalpasUtrasubAdhikA, vyAkhyAna paMcama, pR. 157, pra. Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1188 ] darzana ane ciMtana pAchA prathamanA ja makAnamAM dhyAna karI rahyA. bhagavAnanA pAraNAne prabhAve thayela divya vRSTinI vAta sAMbhaLI gozAlaka bhagavAna tarapha AkarSa. teNe pitAne ziSya banAvavA bhagavAnane vInavyA. bhagavAnane mauna joI te jAte ja teonA ziSya tarIke sAthe satata rahevA lAgyo, ane bhikSAthI nirvAha karavA mAMDyo. keTalAka vakhata pachI tene bhagavAnanA jJAnIpaNanI vizeSa khAtarI karavAnuM mana thayuM ne tethI pUchyuM ke, he bhagavan! Aje mane bhikSAmAM zuM maLaze? bhagavAna te dhyAnastha hoI mauna rahyA paNa siddhArtha nAmane deva je bhagavAnane adhiSThAyaka che teNe bhagavAnanA zarIramAM dAkhala thaI zAlakane javAba Ape ke "khATA kadarA Adi anna tathA dakSiNamAM khoTe rUpiyA tane maLaze." A uttara khoTe pADavA gozAlake Akho divasa mahenata karI. 'paNa sAruM bhejana na maLavAthI chevaTe sAMje sudhAne lIle teNe koI sevakane tyAMthI anna lIdhuM, je siddhArthane kahyA mujaba khATuM ja hatuM. dakSiNamAM maLela rUpio paNa khoTe ja nIkaLyo. AthI gozAlakanA manamAM niyativAdanuM bIja ropAyuM arthAt teNe siddhAMta bAMNe ke "je thanAra hoya te thAya ja che." nAlaMdApADAmAM bIjuM comAsuM vyatIta karI bhagavAne anyatra vihAra karyo. gozAlaka paNa pAchaLathI temane AvI maLe ane jAte ja mAthuM mUDI nirvastra thaI potAne ziSya tarIke svIkAravA bhagavAnane bahu vinaMtI karI. bhagavAne te kabUlI ane tene sAthe laI anyatra cAlyA. rastAmAM govALiyAene kSIra rAMdhatA joI te meLavavA teNe bhagavAnane kahyuM, paNa bhagavAnanA dehamAM antahiMta pelA siddhArthe kahyuM ke "kSIra banaze ja nahi." e vacana jA pADavA gozAlaka ke govALane cetavyA. govALAe hAMDI sAcavavA yatna karyo. kiMtu adhavacce ja hAMDI phUTI ane gozAlakane temAMthI kAMI na maLyuM. A banAvathI tene prathamano niyativAda-avasthaMbhAvibhAvavAda savizeSa sthira thaye. ekavAra brAhmaNa nAmaka gAmamAM eka moTe ghare bhikSA levA jatAM vAsI ana maLavAthI ane vadhArAmAM dAsIne hAthe tiraskAra thavAthI teNe ghara baLavAne zApa Apyo. zApa ApatAM kahyuM ke, "je mArA gunuM tapateja hoya to A ghara baLI jAya" bhagavAnanA nAme apAyelA zApa paNa khoTa paDe na joIe ema dhArI nikaTavati devoe te dAtAnuM ghara dhAsanI jema bALI nAkhyuM. caMpAnagarImAM trIjuM cemAsuM pUrNa karI bhagavAna kallAka gAmamAM Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 158 gayA. tyAM zUnya gharamAM dhyAnastha rahyA. gozAlaka vAnaranI jema capaLa banI tenA daravAjA pAse beThe. "ahI kaI che?" ema pUchI jyAre kaMI javAba na maLyo tyAre eka jAra puruSa pitAnI rakSita dAsI sAthe vilAsa arthe te zUnya gharamAM dAkhala thayA. bhagavAna te dhyAnastha hatA. pAchA nIkaLatAM e dAsIne gozAlake hastasparza karyo e jANI tene pelA jAra puruSe khUba pITyo. gozAlakanI phariyAdanA adhiSThAyaka siddhArthe bhagavAnanA dehamAMthI ja uttara Ape ke "tuM amArI peThe zIla kema nathI rAkhato? capaLatA kema kare che? tane mAra na maLe te bIjuM zuM thAya?" . cethuM mAsuM pRSThacaMpAmAM vyatIta karI bhagavAna kRtamaMgaLa nAmaka gAmamAM gayA. tyAM teo eka devAlayamAM dhyAnastha rahela, te vakhate rAtre tyAM keTalAka kuLadevatAnA bhakato nAcagAna karatA. temAM madhrapAna karela strIo paNa zAmila hatI. A nAcagAna karanAra lekA sAthe aDapaluM karavAne lIdhe gozAlakane kaDakaDatI TADhamAM te devAlaya bahAra aneka vAra kADhI mUkavAmAM Avelo. eka divasa teNe bhagavAnane kahyuM : " madhyAhna thaye che, cAle AhAra levA. bhagavAna mauna hatA tethI siddhArthe uttara Ape "amAre Aje upavAsa che." gozAlake pUchyuM: "Aje mane zuM bhojana maLaze ?" "mAMsayuktapAsa maLaze" e siddhArthe uttara Apyo. tene beTa pADavA gozAlake bahu yatna karyo paNa chevaTe tene mAsavALI khIra ja maLI. A khIra teNe nirmAsa samajI khAI lIdhI paNa UlaTI dvArA pAchaLathI temAM mAMsa hovAnI khAtarI thaI eTale ciDAIne teNe dAna karanAra jyAM rahetA te pradezane gunA tapanA nAme baLI javAno zApa Ape. eTale bhagavAnanI mahattA sAcavavA khAtara dee te pradeza bALI nAMkhyo. AgaLa jatAM eka sthaLe ramatAM bALane gazAlake bivarAvyA te joI teonAM mAbApe gezalakane pITyo. - bhalipuramAM pAMcamuM comAsuM karI bhagavAna eka gAmamAM gayelA, tyAM eka annasatramAM akarAMtiyA thaI khUba khAvAne lIdhe zAlaka upara tyAMnA leke ciDAyA ane tenA mAthA upara thALa mAryo. kyAreka bhagavAna vizALa nagarI tarapha cAlyA. cAlatAM be rastA AvyA eTale gozAlake bhagavAnane kahyuM, "tame jAo, huM tamArI sAthe have nathI AvatuM. kAraNa ke mane kaI mAre tyAre tame mauna rahe che. tamane parivaha paDe tyAre mane paNa paDe che. koI tamane mAravA Ave tyAre pahelAM mane bhAre che. sAruM bhajana hoya tyAre te tame levA AvatA ja nathI, sarvatra samazIla rahe che, mATe huM Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1190 ] darzana ane ciMtana jude paDIza. aMtahiMta siddhArthe javAba Ape, " tArI jevI IcchA. ame te amArI rIta choDavAnA nathI." e sAMbhaLI gozAlake rAjagRhano bhAga lIdhe, paNa rastAmAM ceranA hAthe khUba bhAra paDavAthI pastAI pAcho bhagavAnane maLavA nIkaLyo. bhakikApurInA chaThThA comAsAmAM bhagavAnane te maLe. Ala bhikA nagarInA sAtamAM comAsA pachI kaMDaka gAmamAM vAsudevanA maMdiramAM bhagavAna dhyAnastha rahyA. nirlajaja gozAlake vAsudevanI mUrtinA mukha sAme pucihna dhAraNa karyuM e vAta jaNAyAthI gAmanA lekee tene khUba piTiyo. rAgRhamAM AThamuM ane zleSTha bhUmimAM navamuM comAsuM karI bhagavAna siddhArtha pure AvyA. tyAMthI kUrmagAma tarapha cAlatA rastAmAM talane eka choDa joI ge zAlake pUchayuM, "he prabho! A choDa phaLaze ke nahi ?" bhavitavyatAvaza prabhu pite ja bolyA, "e cheDa phaLaze ne bIjA cheDanAM puSpamAM rahela sAta jIva A prastuta choDamAM talarUpe janma leze." joke e vacana khoTuM pADavA geleke e choDane ukheDI pheMkI dIdho. paNa bhaktadevoe karela vRSTine pariNAme bhagavAnane kahyA mujaba te cheDa phaLyo. kayAreka koI vaizikAyata tApasane pajavavAthI gepAlaka te tApasanI tejolesthApane bhegA thaye. paNa bhagavAne baLatA ge zAlakane potAnI rItalesyAthI bacAvI lIdhe. gazAlake te jelesyA kema prApta thAya ema pUchyuM. bhagavAne uttaramAM jaNAvyuM ke "niyamadhArI thaI chaThane pAraNe mUThI jeTalA aDada ane aMjali pramANe pANI levAthI cha mAsane aMte tejalesyA udbhave che." migrAmathI siddhArthapura jatAM vacce talanA cheDavALo pradeza AvavAthI gazAlake kahyuM : "pra! pile choDa Ugya nathI." prabhue kahyuM: "Uge che." tapAsa karatAM ge zAlakane bhagavAnanA vacananI pratIti thaI. eTale teNe siddhAnta baLe ke zarIranuM parAvartana karI che pAchA tyAM ja pedA thAya che. tyAra bAda bhagavAnanA kahyA mujaba tejolesyA sAdhavA gozAlaka bhagavAnane 35. tajanya eka jAtanI zakti jethI zApanI peThe koIne bALI zakAya. 36. je vaDe dAha zamAvI zakAya evI tajinya ekajAtanI zakti. 37. cha TaMka AhArano tyAga kare te cha arthAta Agale divase eka TaMka khAvuM, vacce saLaMga cAra TaMka taddana nahi khAvuM ane chelle divase eka ja TaMka khAvuM. Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [1111 choDI zrAvatI nagaramAM gayA. tyAM eka kuMbhAranI zALAmAM rahI vidhivata tapa karI cha mAsamAM tejesthA siddha karI ane tenI parIkSA karavA teNe kUvAne kAMThe kaI dAsInA ghaDA upara kAMkare pheMkyo. dAsIe gALa dIdhI ke tarata ja gusse thaI teNe telesyA mUkI dAsIne bALI dIdhI. tyAra bAda tene zrI pArzvanAthanI paraMparAnA 8 aSTAMga nimittA cha sAdhuono bheTo thayo. teo pAsethI gozAlaka aSTAMganimittavidyA zIkhyo. A rIte tejolesyA ane nimittavidyAthI saMpanna thaI te pitAne jinezvara tarIke jAhera kare te pRthvI para sagarva vicAravA lAge. (parva 10, sarga 3-4, pR. para thI 75.) che. eka tarapha gozAlaka bhagavAnathI judA paDyA pachI pitAne saMpradAya vadhAravA prayatna karato ane bIjI bAju bhagavAna sarvasta thayA pachI potAnuM zAsana pravartAvatA. Ama keTaloka vakhata pasAra thaze. gozAlakanA AjIvaka saMpradAyamAM eka sadAla nAmaka kuMbhAra hatuM ane tenI agnimitrA patnI hatI. e bane gopAlakanA bhakta daMpatIe paNa bhagavAnanA satsaMgathI gozAlakamata choDI dIdhuM. A vAtanI jANa thatAM gozAlaka te kuMbhArane pharI potAnA matamAM kheMcavA aneka svasAMpradAyika leke sAthe tene ghera gayo. paNa te sadAla kuMbhAre tenI sAme joyuM paNa nahi. tethI nirAza thaI gozAlaka tyAMthI pAchA pharyo. 38. nimittanAM aSTa aMgenAM nAma A pramANe che : (1) DAbI jamaNI AMkha vagere avayavonA phuraNanuM zubhAzubha phalakathana je dvArA thaI zake che te aMgavidyA. (2) svapnanAM zubhAzubha phala batAvanAra svamavidyA. (3) vividha pakSI AdinA svare uparathI bhAvinuM sUcana karanAra svaravidyA. (4) bhUmikAnA viSayavALI bhaumavidyA. (5) tala, masA vagere uparathI phaLa sUcavanAra vyaMjanavidyA. (6) hastarekhA Adi uparathI phalakathana karanAra lakSaNavidyA. (7) ukApAta vagere Akasmika ghaTanAo sAthe saMbaMdha dharAvanArI utpAtavidyA. (8) grahonA asta ane udaya uparathI lekasthiti vize bhAvi bhAkhanAra aMtarikSavidyA. A ATha ANaMga vidyAonAM nAmane saMgrahaka A pramANe che - "e cana cAM jeva mane jana-hRAA utpAtamantarikSaM ca nimittaM smRtamaSTayA // " Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1192 ] darzana ane ciMtana vaLI kyAreka zrAvastI nagarImAM bhagavAna ane gozAlaka bane AvI caDyA. gozAlaka hAlAhalA nAmanI kuMbhAraNane tyAM Utaryo hato. tenI arihaMta' tarIkenI khyAtithI aMjAI bhoLA le ke tenI pAse AvatA. bhagavAnanA mukhya ziSya gautame gAmamAM gozAlakanI sarvajJa tarIkenI khyAti sAMbhaLI pitAnA guru vira bhagavAnane e bAbata pUchayuM : bhagavAne kahyuM. "te sarva nathI-meM ja tene dIkSA ApI che. e asarvajJa chatAM chaLathI pitAne sarvasa ane jina kahe che." bhagavAnanI A vAta zaheramAM comera prasaratAM gozAlakane kAne paNa AvI tethI te bahu gusse thayA. daramyAna bhagavAnane AnaMda nAmane eka ziSya tenI najare paDyo. tene gozAlake kahyuM, "Ananda! tAre guru mArI nindA kare che. te mArI zakti jANa nathI. huM tene saparivAra bALI nAMkhIza. mAtra tane jIvato cheDIza. te upara eka daSTAMta kahuM te sAMbhaLa koI pAMca vANiyAo vyApAra mATe paradeza jatAM nirjaLa vanamAM tarasyA thayA. pANI zodhatAM eka pAMca zikharavALe rAphaDo maLyo. te pheDatAM anukrame temAMthI pANI, tAMbAnANuM, rUpAnANuM, senAnA e cAra vastuo cAra zikharamAMthI nIkaLI. paNa lebhavaza pAMcamuM zikhara phaDatAM ugra sarpa nIkaLyo. teNe e pAMca vaNikamAMthI saMteSI prathama vaNikane jIvate choDI bAkInA cAra lebhIne viSajavALAthI bhasma karI nAMkhyA. he Ananda! te pramANe mAtra tane jIvate cheDI tArA gurune saparivAra huM bALI nAMkhIza. AnaMde AvI A vAta bhagavAnane jaNAvI. bhagavAne tenI zakti viSe sau munine saceta karI mauna rahevA kahyuM. daramyAna gepAlaka tyAM AvI caDyo ane bhagavAnane yA taddA kahevA lAgyo. teNe kahyuM "he kAzyapa ! tuM mane makhaliputra ane pitAnA ziSya tarIke varNave che paNa huM te nathI; tAre ziSya gozAlaka svargavAsI thayo che. huM to mAtra te mRta gozAlakanA daDha zarIramAM vAsa karuM chuM ane mAruM nAma to udAyamuni che." bhagavAne kahyuM : "gozAlaka! taNakhalAthI DuMgara DhaMkAya nahi tema tuM mArI sAme pitAnI jAtane asatyathI chupAvI nahi zake. tuM ja kharekhara maMkhaliputra gozAlaka che." A vivAda cAlato hato tevAmAM bhagavAnanA be sarvAnubhUti ane sunakSatra nAmaka ziSyo ge zAlakane samajAvavA vacce AvyA eTale gozAlake teone telesyAthI bALI nAkhyA. bhagavAna upara tejalezyA mUkI paNa te teone kazuM karI na zakI. UlaTI pAchI pharI gazAlakane bALavA lAgI. "bhagavAne gozAlakane kahyuM, "tuM te phakta sAta Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1193 divasa jIvavAnuM che. A lezyAvarathI ja tAruM mRtyu che ane huM te hajI soLa varSa jIvavAne chuM." A sAMbhaLI gozAlaka lesyAdAhathI piDAto hAlA halA kuMbhAraNane tyAM pitAne utAre pAcho Avyo ne tyAM sannipAtagrastanI peThe unmatta thaI aneka ceSTAo karavA lAge. prathama to teNe ziSyone kahyuM, "maryA pachI mArA zarIrane khUba dhAmadhUmapUrvaka pheravI A covIsamo tIrthaMkara mokSe gayela che evI ghoSaNA karI tene agnisaMskAra karaje-" paNa cheka maraNane divase tene kAMIka zuddhi AvatAM pastAvo thayo eTale teNe ziSyane pharI kahyuM ke, "huM kaI sarvajJa ke jina nathI. huM te kharekhara maMkhaliputra ane bhagavAna mahAvIrano ja ziSya chuM. meM lekene ADe raste deya che. tethI maraNa bAda mArA rArIrane page doraDI bAMdhI bhUDI rIte gAmamAM ghasaDaje. ane mArA daMbhanI kharI hakIkata jAhera karavA sAthe mArA zarIra upara tiraskAra dAkhavaje." ema kahI te mRtyu pAmyo ane narake gayo. pAchaLathI ziSyoe gurunI AjJA pALavA khAtara makAna baMdha karI zrAvastInuM citra kheMcI temAM gozAlakanA zabane tenA kahyA mujaba pheravI pratijJAnuM pAlana karyuM ane pachI bhaktoe mahesavapUrvaka teno agnisaMskAra karyo. (parva 10 muM. sarga 8, gUjarAtI anuvAda pAnuM 184thI 194) pariziSTa naM 4 zrIgupta nAmanA eka jainAcArya pitAnA rahagupta nAmaka ziSya sAthe aMtaraMjikA nagarImAM hatA. daramiyAna koI parivrAjaka tyAM AvyuM. eNe piTa upara leTAno pATo bAMdhyo hato ane hAthamAM jAMbuDAnA jhADanI DALI rAkhI hatI. te kahetA ke peTamAM jJAna samAtuM nathI mATe e mATe che ne jaMbudvIpamAM koI mArI barAbarI kare tevo nathI e sucavavA A jaMburakSanI zAkhA che. teNe gAmamAM ghoSaNA karI hatI ke badhAM darzane zunya che, mArA. jevo kaI bIjo eke darzanamAM nathI. e kAraNathI peTa bAMdheluM ane hAthamAM zAkhA rAkhelI tethI lekemAM te pizAla' nAme prasiddha . hagupta nagarImAM dAkhala thatI vakhate e ghoSaNuM sAMbhaLI ane gurune pUchaDyA sivAya je tenI sAthe vAdamAM UtaravAno nizcaya karI e gheSaNapaha tyAM ja aTakAvyo. gurue e vAta jANI tyAre rohaguptane kahyuM ke te yogya na karyuM kAraNa e vAdI hAraze topaNa pAcho sAme thaze. e sAta vIMchI, sarpa, uMdara, mRgI, varAhI, kAka, ane zakunikA vagere-vidyAomAM Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1194] darzana ane ciMtana kuzaLa che. rehagukhe kahyuM. zuM have kyAMya nAzI javuM? je thavuM hatuM te thayuM. gurue kahyuM, tyAre mArI pAse siddha bIjI sAta vidyAo che, je e vAdInI ukta sAta vidyAonI anukrame pratipakSa (vidhinI) che. te vidyAo huM ApuM, tuM le, ema kahI tene vivAo ApI. te vidyAo A che- mAdhUrI, nakulI, biDAlI, vyAgha, siMhI, ulukI ane ulAvI. parivrAjakanI uparyukta sAta vidyAone anukrame bAdhita karanArI A vidyAo ApI. te uparAMta gue rahaguptane abhimaMtrita rajoharaNa ApI kahyuM ke jo te vAdI vadhAre bIjo koI upadrava kare to A rajoharaNa mAthA upara pheravaje. eTale tuM ajeya thaI jaIza. rehagupta rAjasabhAmAM jaI pelA vAdIne yatheka pUrvapakSa karavA lalakAryo. vAdIe vicAryuM, A sAdhuo kuzala hoya che mATe ene saMmata hoya e ja pUrvapakSa huM mArA taraphathI rajU karaM, jethI e jainAcArya tenuM khaMDana na ja karI zake. Ama vicArI te cAlAka vAdIe pakSa rajU karyo ke, jIva ane ajIva evI be rAzio che, kAraNa ke tema ja dekhAya che. A pakSa sAMbhaLI te sarvathA ISTa hovA chatAM paNa mAtra vAdIne parAbhava karavA khAtara cAlAka ziromaNi rahagupta tenI sAme virodhI pakSa mUkyo. teNe kahyuM, jema uttama, madhyama ane adhama evA traNa vibhAga che tema paNa vagere jIva, paramANuM vagere ajava ane goLInA tatkALa kapAyelA puchavagereno jIva (jIvAjIva athavA ISatajIva) AvI traNa rAzio che. rehaguptanI A ka95nAthI niruttara thayela vAdIe krodhamAM bharAI pitAnI sAte vidyAone prayoga karyo. rAhagupta anukrame vIMchIone meravaDe, sApane neLiyA vaDe rekI pitAnI badhI bAdhaka vidyAone sAme pravega karyo. chevaTe vAdIe jyAre gardabhI banAvI tyAre rohagupta rajoharaNa pheravyuM eTale e gadaMbhI UlaTI tenA preraka vAdI tarapha ja dhasI ane tenA upara maLamUtra karyA, Akhare e vAdI tiraskAra pAmI cAlyo gayo. - rohagupta gurune badhI vAta kahI. guru vAdIne harAvyA badala khuza te thayA paNa rehamukhanI eka vAtane temaNe virodha karyo. temaNe kahyuM jaina zAstramAM be rAzine siddhAMta che; nechavarAzi e apasiddhAMta che; mATe 39. jaina sAdhuonuM eka dhArmika upakaraNa, je jaMtuonI rakSApUrvaka raja Adi dUra karavAnA kAma mATe hoya che. Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMpradAyikatA ane tenA purAvAonuM digdarzana [ 1195: tArUM vAdIne parAjita karyAM pachI rAjasabhAmAM e vAta pragaTa karavI hatI. hejI paNa tuM e bhUla kabUla kara. rAhagupte tarka ane haThanA baLathI peAtAnA nAjIva pakSa majabUta rIte guru sAme jaina siddhAMtarUpe sthApavA yatna karyoM ane gurue karela tenA niSedha kAI paNa rIte na svIkAryo. A joI jAheramAM ja tene aprAmANika TharAvavA gurue rAhagupta sAthe rAjasabhAmAM carcA zarU karI. cha mAsanI lAMkhI carcA pachI dareka zrotAne kaMTALA AvelA joI gurue carcAno aMta ANavA vyavahAru yukti yA". te e ke jyAM jagatamAMnI sarva vastuo avazya maLI zake tevI dukAne jaI neAjIva vastunI mAMgaNI karavI, jo haze teA maLaze ane nahIM hoya to dukAnadAra nA pADaze. jo nA pADe te tejIvarAzi nathI ema samajavuM. te pramANe karatAM navarAzi tevI dukAne na maLI eTale raguptanuM kathana : mithyA siddha thayuM; ane guru zrIguptanA pakSa satya siddha thayA. aMte gurune rAjA ane sabhAe satkAra karyAM. jainazAsananI prazaMsA thaI. rAhagupta apamAnita thayA. teNe chevaTe Agrahavaza eka darzana pratAvyuM; e dana te vaizeSika. emAM teNe dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya evA cha padArthoM prarUpyA.. rAhagupta ulUka gotranA hatA ane cha padArthonA prarUpaka thayA tethI tenuM khIjuM nAma vaDu paNa kahevAya che. teNe pravartAveluM vaizaeNSikadAna tenI ziSyaparaMparA vaDe AgaLa jatAM vadhAre khyAti pAmyuM. vizeSAvazyakabhASya, gA. 2452 thI AgaLa ( pR. 981). Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [12] 1. prAstAvika-lekhanuM navA jevuM mathALuM jeI kaI vAcaka na 'bhaDake. kAraNa, emAM manuSyajAtinA buddhibaLa ane pauSNane ja ItihAsa che. alabata, e pauruSa zArIrika pauruSa karatAM kAMIka judI jAtanuM to che ja. manuSyajAtie rAjyavistAra ke mahattAnI AkAMkSAthI agara mAnApamAnanI lAgaNuthI aneka yuddho khelyAM che. tenA anubhave yuddhanAM zastro paNa teNe rahyAM che ane e zAstrIya niyamAnusAra te viSayanI teNe zikSA paNa lIdhI che ane le che. tene pauruSanuM A badhuM pariNAma ItihAse noMdhyuM che. tenA anubhave tadviSayaka niyamanAM zAstro paNa teNe racyAM che ane te zAstranI zikSA paNa lIdhI che. A lekhamAM manuSyajAtinA e bIjI jAtanA pauruSane ja itihAsa che. eTale e viSaya na jaNavA chatAM vastutaH ciraparicita ja che. 2. zabdArtha - kathA' zabda saMskRta "sa' dhAtumAMthI baneluM che. tene artha "kahevuM" athavA "balavuM" eTale che. manuSya kAMI ekse ekale bolato nathI; tene bolavAno prasaMga samUhamAM ja maLe che. samUha maLavAmAM nimitte aneka che. sAmAjika ane dhArmika utsavo, upadezazravaNa vagere e jAtanAM nimitte che. vIra ane Adarza pUrva puruSonAM carita sAMbhaLavA leke ekaThA thatA. e prasaMga uparathI "sthA" zabda tevA "carita' arthamAM ja vaparAvA lAge; jemake "rAmakathA', kRSNakathA' ityAdi. eTaluM ja nahi paNa tevA caritanI khAsa vAcanapaddhatinA arthamAM paNa vaparAvA lAge; jema ke bhAratanI kathA thAya che, rAmAyaNanI kathA thAya che ItyAdi. A prasaMge ekatra thayela manuSyamAM vividha carcAo paNa thatI. koI vAra praznottara cAlatA te kaI vAra amuka viSaya para matabheda dharAvanAra vyaktio pitA potAnA pakSanI puSTi ane bIjAnA pakSanuM khaMDana karavA carcA paNa karatA. AvI carcAnA arthamAM paNa "kathA" zabda jAvA lAge. ane te chevaTe e arthamAM rUDha thaI pAribhASika rUpe darzana sAhityamAM prasiddha thayo Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1197ane sacavAI rahyo. A lekhamAM e zabda potAnA pAribhASika arthomAM ja samajavAnA che. tethI kathA zabdanA koI paNa vicAraNIya viSacamAM matabheda dharAvanAra baMne pakSakAronI niyamasara uktipratyuti rUpa carcA'1 evo eka artha rUDha thayA che. 3. uttiSIjaH-kathApati matabhedamAMthI janme che. tethI natabheda tenI utpattinuM prAthamika khIja che. paNa amuka viSayamAM e vyaktinA matabheda thayA eTale te matabhedamAtrathI ja kAMI bane jaN te viSaya upara kathApaddhati dvArA vicAra karavA maMDI jatA nathI. paraMtu jyAre e matabheda puSTa banI mANasanA cittamAM vyaktarUpa pAme che tyAre pakSabhenuM rUpa dhAraNa kare che, ane te pakSabheda pakSakArane matabhedanA viSayamAM kathApaddhatidvArA carcA karavA prere che. A padmabheda ghaNIvAra zuddha, koI paNa jAtanI sAMpradAyika asmitAthI adUSita hoya che; teA ghaNIvAra kAI ne kAI jAtanI asmitAthI dUSita thayelA paNa hoya che. zuddha pakSabedamAMthI cAlatI kathApaddhati ane dUSita pakSabhedamAMthI cAlatI kathApati vacce jI ja aMtara hAya che. tenuM kAraNa e che ke zuddha pakSabheda hoya tyAre pakSakArAnAM manamAM tattvaniNaeNya ( satyajJAna ) ApavAnI ke meLavavAnI icchA hAya che; jyAre malina pakSabhedamAM tema nathI hAtuM. temAM te ekabIjAne jItavAnI ane jIta dvArA khyAti prApta karavAnI agara khIjA kAI bhautika lAbho meLavavAnI IcchA hoya che. tethI matabheda e kathApaddhatinuM sAmAnya kAraNa ane tattvani yanI IcchA tathA vijayanI kccha e tenAM vizeSa kAraNeA che e samajI levu joI e. 4. utpAdaka prasaMgaH--mANasa ekalA maTI samudAyamAM mukAyA eTale tene kAInI sAthe matabheda te thavAnA ja. joke matabhedanI preraka ane poSaka AMtarika sAmagrI (yeAgyatA, vAsanA ane dRSTibheda) te! saMdeza, ane saCkALe manuSyahRdayamAM samAna hoya che, paNa tenA bAhya prasa Mgo dareka deza, dareka kALa ane dareka jAtinA manuSya mATe kAMI sarakhA ja hotA nathI. sekreTIsa pahelAMnA prAcIna grIka ane prAcIna bhAratIya sAhityika itihAsa uparathI spaSTa jANI zakAya che ke baMne dezanA te vakhatanA vidvAne!nI carcApaddhatinA utpAdaka mAhya prasaMge judA ja hatA. grIka vidyAnA sAmAjika ane rAjakIya mahattvAkAMkSAthI prerAI carcAmAM UtaratA, ane vaktRtva kaLAnI kasarata 1 jue, nyAyamUtravRtti, a. 1, A. 2 sUra 1. tathA baMgALI anuvAda.. Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "1198 ] darzana ane ciMtana karatA, jyAre bhAratIya vidvAne dhArmika kriyAkalApa, AdhyAtmika tave, sAmAjika nItiprathAo ane dhArmika jIvana vagerenA matabhedathI carcA karavA prerAtA. tenuM pariNAma paNa juduM juduM AveluM baMne dezanA sAhityamAM najare paDe che. prAcIna grIka sAhityamAM AdhyAtmika dRSTie upaniSadonI kakSAmAM mUkI zakAya evA sAhityanA abhAva uparathI A bheda saheje kaLI zakAya che. samaya badalAtAM vaLI baMne dezanA vidvAnonI mAnasamRSTimAM phera paNa paDele jaNAya che. carcAnI bhUmikAmAM sokreTIsanuM padArpaNa thatAM ja grIka vicArasRSTinuM valaNa satyadarzana tarapha thAya che, ane bhAratIya vidvAnonuM mAnasa sAMpradAyika asmitAthI vizeSa kaluSita thatAM ja teomAM zuSka, tarka, chaLa ane vAgADaMbaravRtti vadhe che. 5. praznottarapaddhati ane kathA paddhati --praznottara ane kathA (carcA) e be paddhatinA mULamAM ghaNI AkarSaka samAnatA chatAM paNa tenA bAhya svarUpamAM bheda che. praznottara paddhatimAM eka pUche che ne bIje uttara Ape che, eTale eka zretAne ane bIje vaktAne pade che; jyAre carcA paddhatimAM vAdI prativAdI bane samAna pade che. paznottarapaddhatimAM praznakartA ane uttaradAtA e baMne pitAnI vAta dalIla sivAya muddA pUratI paNa kahI zake, jyAre carcApaddhatimAM tema na cAle; temAM te vAdI-prativAdI baMnene dAkhalA-dalIla ApavA anivArya thaI paDe che. praznottarapaddhatimAM be vakatA zretA vacce pakSabheda ane ane siddhAMtabheda hovAne kAMI niyama nathI, jyAre carcApaddhatimAM pakSabheda ane siddhAMtabheda hovAne ja. sArAMza ke praznottarapaddhatimAM praznakartA ane uttaradAtAnI vAkyaracanA nyAya (paMcAvayava) thI yukta havAne niyama nathI; jyAre carcApaddhatimAM vAdI-prativAdI baMnenI vAkyaracanA spaSTa ke aspaSTarUpe nyAyayukta heya che ja. bAhya svarUpamAM A bheda hovA chatAM tenA ugamamAM te bheda nathI. jema praznottara e jJAnecchA ane jayecchAmAMthI janma pAme che, tema carcA paNa temAMthI ja janma pAme che. je vyakti koI vastunuM sAmAnya 2. juo, vinDalabAnDanI A His. of Philosophy, pR. 87, vibhAga 8 ane AgaLa.. 3. A kathanane purA brAhmaNo, upaniSada, sUtra, jaina Agamo ane bauddha tripiTaka jotAM saheje maLI Avaze. 4. juo, phUTanaTa 2. Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 2199 jJAna agara vizeSajJAna meLavavA Icche, te ja bIjA tajajJane prazno kare che. A jAtanA praznone ugama jijJAsAmAMthI thAya che. vaLI bIjI koI vyakti pote koI vastunuM jJAna meLavavA khAtara nahi, paNa sAmAne cUpa karI parAjita karavAnI IcchAthI prazno kare che. AvA praznone uddagama jayecchAmAMthI thAya che. tevI ja rIte carcAnI bAbatamAM paNa che. koI carcAkAre jJAna (zuddha jJAna) meLavavAnA IrAdAthI carcA karavA prerAya che, jyAre bIjAo keTalAka aMdara aMdara eka bIjAne hAra ApavAnA uddezathI carcA karavA prerAya che. A rIte praznottara tathA carcApaddhatinA ugamamAM jJAnecchA ane jayecchAnuM tatva samAna hovA chatAM emanAM mULamAM eka sUkSma paNa jANavA jevo taphAvata che. ane te e ke jJAnecchAmUlaka kaI paNa jAtano prazna karanAra mANasa potAnA jJAna viSe jeTale asthira ane acokkasa saMbhavI zake, teTale vadhAre sthira ane vadhAre cakkasa carcA karanAra hoya che. sArAMza ke praznottara paddhatimAM (jayeSThAmUlapaddhati bAda karIe to) zraddhA mukhya hoya che, arthAta te upadeza pradhAna bane che, jyAre carcApaddhatimAM prajJA ane tarka mukhya hoI te hetupradhAna bane che." A uparAMta bIje dhyAna devA lAyaka taphAvata e che ke praznottarapaddhatinA mULamAM rahelI jJAnecchA ane kathAnA mULamAM rahelI jJAnecchA e baMne jJAnecchArUpe samAna hovA chatAM paNa kAMIka judA judA prakAranI hoya che. kAraNa ke je prazno vastunA ajJAnathI janma pAme che te tenuM sAmAnya jJAna maLatAM ja zamI jAya che, paNa carcAmAM tema nathI hotuM. carcAmAM te baMne pakSakArene potapotAnA pakSanuM amuka aMze nizcita jJAna hovA chatAM vizeSa prakAranA tatvanirNayanI ja IcchI carcAnI preraka hoya che, eTale carcAnA mULamAM rahelI jJAnecchA e sAmAnya jJAnecchA na hatAM tatvanirNayecchArUpa hoya che. ATalo taphAvata jANI lIdhA pachI AgaLanuM vivecana samajavuM vadhAre sarala thaze. 6 samayavibhAga:-ahIM je kathA paddhatine ItihAsa AlekhavA dhAryo che, tenA be aMze che : kathAnA svarUpa(lakSaNa)ne ItihAsa ane tenA - pa. ahIMyAM prazna thaze ke eka bAju pleTonA jevA saMvAdono ane bIjI bAju hAlanI DIbeTa paddhatine zemAM samAveza thaI zake. leTenA saMvAdo e praznottara paddhati ane kathA paddhatinuM vacaluM svarUpa che, jyAre DIbeTa paddhatino te kathA paddhatimAM ja samAveza karavo joIe. joke emAM koI pacAvavI athavA triavayavI nyAyavAkyane spaSTa rIte upayoga nathI karatuM, chatAM paNa temAM te garbhita rIte te hoya che ja; ane kaI vAdInI IcchA thAya to te spaSTa paNa karavuM paDe. sAdhAraNa rIte hetukathanathI ja calAvI levAya che. Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1200 ] darzana ane ciMtana sAhityane ItihAsa. A baMne prakArane ItihAsa je sAhityamAMthI tAravavAne che te sAhityanA samayane traNa vibhAgamAM ahIM vaheMcI nAkhIzuM. AthI prastuta viSayanA ItihAsamAM uttarottara kevAM kevAM rUpAntare thatAM AvyAM che, vidvAnanI bAhya sRSTi ane pralekhakanI mAnasamRSTi kevI kevI badalAtI gaI che te jANavuM sugama thaze. te traNa vibhAge A pramANe che: (4) vikrama saMvata pahelAM samaya, (paNa) vikramanI prathama sadIthI navamI sadI sudhIne samaya, (4) navamI sadInA uttarArdhathI Aja sudhIno samaya. A traNene anukrame pUrvavata samaya, madhyavatI satya ane uttaravatI samaya evAM nAmethI ahIM oLakhIzuM. A traNe vibhAganA sAhityamAM vaidika, jaina ane bauddha saMpradAyanuM eTale samagra upalabdha hiMdu sAhitya AvI jAya che. 7. maharSi gautamanAM nyAyasUtro -atyAre bhAratavarSanuM vaidika, bauddha ane jaina e traNa saMpradAyomAM vaheMcAyeluM jeTaluM sAhitya upalabdha che, temAM kathA paddhatinA svarUpanuM spaSTa nirUpaNa heya evo sauthI prAcIna grantha maharSi akSapAda gautamane racele che. A grantha "nyAyasUtrane nAme prasiddha che. atyAre te ja nyAyadarzanane Adi grantha lekhAya che, ane te pAMca adhyAyamAM vaheMcAyela hoI "paMcAdhyAyI" paNa kahevAya che. dareka adhyAyanAM be eTale kula tenAM daza Ahnika che. tenAM sUve, prakaraNo, pado ane akSarenI saMkhyA anukrame pa28, 84, 196, 8385 che. 8. kathA paddhatinI ja mukhyatA-keTalAka vicArake A nyAyasUtronA soLa padArthomAM pramANunuM prathama sthAna joI ane temAM pramANanA nirUpaNanI atispaSTatA joI e sUtrane pramANapaddhatinA grantha tarIke oLakhe che. paNa e sUtrone TIkAkAra vAsyAyana tene nyAya nAma Ape che, ane nyAyapaddhatinA grantha tarIke oLakhavAnI sUcanA kare che. bArIkIthI vicAratAM e sUtrone kathA paddhatinA prakhya tarIke ja oLakhavAmAM vizeSa aucitya che. paMcAvayavarUpa nyAyanI prathama yojanA akSapAde karI che. soLa padArthamAMnA ghaNAne saMbaMdha e nyAya sAthe che evI dhAraNAthI ke vAtsyAyane ene nyAya e nAma ApyuM hoya te e eka rIte ThIka che. chatAM saLe padArthonA saMbaMdha jevI rIte thApaddhati sAthe baMdha bese che tevo te nyAya sAthe baMdha nathI ja besane. tethI sUtrakAranI dRSTimAM kathA paddhatinI ja pradhAnatA hovAno saMbhava che. arthAta sUtrakAre potAnA granthamAM seLa padArthonuM je nirUpaNa karyuM che te kathA paddhatinA jJAnanI paripUrti mATe ja che ema mAnavuM joIe. Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1202 9. kathApaddhati sAthe sALa padArthonA saMbaMdhaH--pramANu, prameya, sAya, prayeAjana, dRSTAMta, siddhAMta, avayava, tarka, niNaeNya, vAda, japa, vitaDA, hetvAbhAsa, chala, jAti ane nigrahasthAnaH A nyAyasUtranA soLa padArtho che. pAMca avayava e ja nyAyavAkaya agara parArthonumAna kahevAya che. cAre pramANe! te nyAyavAkayamAM samAI jAya che. prameya vinA te nyAya cAlI zake ja nahi. prameya e te nyAyanuM pratipAdya vastu che. saMzaya, prayojana ane dRSTAMta nyAyanA pUrvAMga tarIke manAyAM che, kAraNa ke e traNa vinA nyAyanuM utthAna ja thatuM nathI. siddhAMta e nyAyanA Azraya che. tarka ane niN yane nyAyanA uttarAMga mAnela che. vAda, japa ane vitaMDAnI pravRtti nyAyate AdhAre cAle che ema kahyuM che. hetvAbhAsa nyAyamAM ja saMbhave che. chaLa, jAti ane nigrahasthAnane sabaMdha paNa japa dvArA nyAya sAthe che. A rIte kAI ne kAI dRSTie paMdare padArthonA saMbaMdha avayAvAtmaka nyAya sAthe joDI zakAya che. paNa nyAyane upayoga ze| e praznane uttara vicAratAM kahevuM paDe che ke te kathAne arthe che. koI jAtanI kathA hoya temAM nyAya sivAya cAle ja nahi eTale ukta nyAyamUtrAmAM pratipAdita sALe padArthone kathApaddhatinA jJAnanI sAmagrI ja samajavA joI e. A sALa padArthonA paricaya mATe ane khAsa. karI chaLa, jAti ane nigrahasthAnanA vizeSa khulAsA mATe jue. pariziSTa 1. 10. nyAyasUtra pahelAnuM sthApaddhativiSaka sAhityaH-- joke upalabdha sAhityamAM kathApaddhatine sauthI prAcIna grantha gautamanI paMcAdhyAyI ja che, paNa tenA pahelAM te viSayanA grantha ke grantho racAyA nahi. hAya ema mAnavAne kAMI kAraNa nathI, tethI UlaTuM A paMcAdhyAyI pahelAM paNa te viSayanA granthA jarUra racAyelA heAvA joIe ema mAnavAne nIcenAM kAraNeA cheH-- (#) gautamanI paMcAdhyAyImAM padArthonuM vana jeTaluM spaSTa, nizcita ane vyavasthita che te pUrvakAlIna vidvAneAnA te viSayanA dIrthaM kAlIna abhyAsa ane ciMtanane vArasA svIkAryA vinA ekAeka sabhavI na zake. (stra) gautamanAM sUtrAmAM vAda, japa ane vitaNNAnuM svarUpa ane emAM ceojAtAM chaLa, jAti ane nigrahasthAnanuM svarUpa, tenI saMkhyA ane udAharaNA 76 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra02 ] darzana ane ciMtana je ApyAM che te pUrvakAlIna dArzanika vidvAnonI lAMbAkALanI vidyAgI ane pArasparika vAdavivAdanI pravRtti ane saMbaMdhI zikSAnI paraMparAne vArase mAnyA sivAya ekAeka na ja saMbhavI zake. (1) e sUtromAM je aneka matamatAMtare noMdhI tenuM nirasana vAdapaddhatio karavAmAM AvyuM che te bhinna bhinna darzananA pUrvakAlIna vidvAne ekabIjAnA darzananuM jJAna keTaluM sAvadhapaNe meLavatA ane tenuM nirasana karavA keTaluM ciMtana karatA, tathA pitAne pakSa bacAvavA keTalI carcAmAM UtaratA enuM sUcaka che. A tarkanA samarthanamAM nIcenA purAvA TAMkI zakAya ema che. kadanA ane atharvavedanAM praznAtmaka ane koyaDA rajU karatAM sUkato, brAhmaNanI vividha viSaya uparanI carcAo ane upaniSadanA saMvAdo tatkAlIna AryonI carcA pravRttino purAvo Ape che. yAskAcAryanuM nirukta te vAdapaddhatithI lakhAyele graMtha che; eTaluM ja nahi paNa pitAthI pUrvakAlIna vyavasthita carcAono sUcaka che. A uparAMta bauddha tripiTaka ane jaina AgamAM je aneka pratipakSonA ullekho Ave che te paNa A pravRttine ja purAvo Ape che. jenA Aga paikI aupapAtika nAmanA upAMgamAM dIrdha tapasvI mahAvIranA 400 vAdakuzaLa ziSya hevAno ullekha che. kapasUtramAM paNa A paraMparA noMdhAI che. tema ja rAyaparoNIya upAMgamAM kezI ane prasenajita rAjAne saMvAda carcApaddhatinuM bhAna karAve che. bauddhonA saMyukta nikAyamanA vaMgIsasaMyutta nAmanA prakaraNanA bAramA suttanI adrathAmAM vaMgIsanI mAtA vAdapaTu paritrAjikA hatI, ene pAMcaso jAtanA vAde AvaDatA hatA ane e sarva parivAjane harAvatI e ullekha che. bauddha sAhityamAM vAdavivAdamAM gUMthAyelA rahetA hathaka zAkyaputrane ullekha che. "bIjA paMthanA parivAja sAthe vAdavivAda karatI vakhate, eka vakhate pitAno amuka muddo che ema kahI bIjI ja kSaNe e muddo pitAne nathI ja evuM pratipAdana karate; athavA e vAta uDADI daI bIjI ja vAta karavA mAMDato. amuka vakhate amuka ThekANe vAda mATe hAjara 6. juo, purAtattva, pu. 2, aM. 1 ane pu. 3, aM. 2. 7. aupapAtika sa. sa. 16. 8. bauddha saMdhane paricaya. pR. 238. Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [1203 rahIza ema kahI te vakhate hAjara thatA nahi. Itara paMthanA paritrAjakA tenA A vana upara TIkA karavA lAgyA."9 cANakayanA arthazAstramAM AnvIkSikI vidyAneA ullekha che te pUrvavartI ghaNA lAMbA samayathI cAlI AvatI ane khIjI vidyAonI peThe sthiratA pAmelI AnvIkSikIneA ja sUcaka che. A purAvA carcApravRttinA sUcaka che. te uparAMta jemAM carcAne lagatA padArthInu eka athavA khIjI rIte varNana hoya tevA paNa purAvAnA abhAva nathI. jaina AgamAmAM paNa prAcIna gaNAtAM agiyAra agA paikI sthAnAMga nAmanA trIjA aMgamAM kathA, dRSTAMta, hetu, vivAda ane doSanuM je vana che te nivRttiparAyaNa jaina nigankronI kathApaddhativiSayaka adbhuta mAhitInA ane akSapAda gautamathI viSNu ta padArthoM karatAM kathApaddhatinA viSayamAM bIjI kAI sinna prAcIna paraMparAnA purAvA che. sthAnAMga nAmanA mULa AgamamAMnu e vana vaLI jainaparaMparA pramANe prAcIna gaNAtA bhadrabAhudyuta nizrutti nAmanA granthamAM paNa che. sthAnAMga ane nivruttinA e varSoMnathI ema jaNAya che ke prAcIna jaina sAhityamAM kathApaddhativiSayaka kAI khAsa grantha athavA prakaraNa pahelAM hovu joIe. sthAnAMganA e padArthInI vigata mATe jue pariziSTa 2. bauddha sa MpradAyanA prAcIna gaNAtA tripiTaka sAhityamAM kathApaddhativiSayaka kAI khAsa grantha racAyA hoya tenuM spaSTa pramANe adyApi mArI jANamAM nathI. chatAM azokanA samayamAM racAyela manAtA kathAvatthanAmaka granthamAM ApaNe joI zakIe chIe ke tenI vanapati ane tenuM nAma e bane kathApaddhatinAM ja sUcaka che. eTaluM ja nahi paNa temAM nigrahasthAna zabdane ullekha sudhdhAM che ane tenu varNana mATe bhAge chaLa, khAsa karI zabdachaLathI bhareluM che. e badhuM te samayanA ane tenA purAvatI samayanA vidvAnonI mAnasika sRSTi, vicAradizA ane lAkarucinuM sUcana kare che. vaidaka sAhityamAM sauthI prAcIna gaNAtA carakamAM kathApaddhatine lagatA padArthonuM savistara ane te samayanAM vaijJAnika udAharaNAthI bharapUra vana che. A graMthane samaya joke anizcita che te paNa temAMnuM prastuta varNana 9. bauddha sadhane paricaya, pR. 116 10 juo durgAzaMkara zAstrInA lekha. purAtattva pu. 3, pR. 107. * carakasahitAne dRDhamalanI anupUrti vagerene mULa bhAga I. sa. pUrve khIjA saikAthI I. sa. pUrve pahelAM zataka sudhImAM hovA joI e. ' Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1204 ] darzana ane ciMtana mAtra gautamanA nyAyasUtranuM ja anukaraNa na hovAthI kAMIke pUrvavata bhinna paraMparAnuM sUcaka mAnavuM joIe. A graMthamAM varNavelI carcAnuM vadhAre upayukta varNana jovA mATe juo pariziSTa 3. 11. kathAnuM vizeSa svarUpa -have ApaNe joIe ke gautama kathAnA svarUpa vize zuM lakhe che. te kathAnA traNa bheda kare che : vAda, jalpa ane vitaSThA. ane dareka bhedanuM svarUpa A pramANe varNave cheH (1) je vacanavyApAramAM pakSa ane pratipakSane svIkAra hAya arthAt jemAM eka ja padArthanA parasparavidhI evA be aMzomAMthI eka eka aMzane vAdIe ane prativAdIe potapotAnA pakSa tarIke niyamapUrvaka svIkAra karyo hoya ane tethI jemAM vAdI-prativAdI baMne pramANa ane tarka dvArA pitAnA pakSanuM sthApana ane parapakSanuM nirAkaraNa karatA hoya tema ja A sAdhana ane nirAkaraNane prakAra pratijJA vagere pAMca avayavarUpa nyAyavAkyathI yukta heya ane je siddhAntathI viruddha na hoya e vacanavyApAra te vAda. (2) vAdanA ukta badhAM lakSaNe hovA uparAMta jemAM chaLa, jAti ane nigrahasthAnanA pragathI svapakSanuM sAdhana ane parapakSanuM nirAkaraNa karI zakAtuM hoya tevA vacanavyApArane jalpa kahevAmAM Ave che. (3) e ja jalpa pratipakSanI sthApanAne bAda karIe te vitaSThA kahevAya che. 11 12. paraspara sAmya-vaiSamya-kathAkArenI niyamapUrvaka carcArUpa te vAda, jalpa, vitaSThA e traNe samAna che. chatAM teomAM meTI asamAnatA paNa che. vAdAtmaka carcA, tatvanirNayanI IcchAmAMthI janma le che ane jalpa ane vitaDAtmaka carcA vijayanI IcchAmAMthI janma le che. eTale jalpa ane vitaSThA e baMne vijigISukathArUpe samAna che ane vAda tethI tattvanirNinISa kathArUpe te baMnethI judA paDe che. vijigISa kathArUpe samAna hovA chatAM jalpa ane vitaSThA vacce eka taphAvata che ane te e ke vitaSThAmAM vaitaDika vAdI sAmApakSanuM khaMDana ja karato jAya che ane pitAnA pakSanuM sthApana karato ja nathI. sAmAnuM khaMDana karatAM athapattithI tene amuka pakSa bhale mAnI levAmAM Ave paNa te vidhirUpe pitAnA pakSanI sthApanA karato nathI ane tethI tene potAnA pakSanuM khaMDana karavAnI phikara hatI ja nathI. game te rIte vipakSanuM khaMDana karavuM e ja tenuM dhyeya hoya che. jyAre jalpamAM 11. nyA.sU, a. 1, A. 2. su. 1, 2, 3. Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [1205 tema nathI hAtuM. temAM te ane pakSakAroe potapotAnA pakSa spaSTa rUpe ja svIkArI tene sAdhavAnu jokhama vahAreluM hoya che. jalpa ane vitaNDA ane kathAne uddeza game te rIte vijaya meLavavAne ja hovAthI temAM baMne pakSakArAne satyAsatya jovAnuM nathI hatu. kAI paNa rIte vipakSIne parAbhava ApavA e eka ja vRttithI A kathA cAlatI hovAne lIdhe temAM baMne pakSakArA jANI joI te La ane jAtirUpa asaduttaranA prayAga sudhdhAM karI zake che. ane dareka jAtanA nigrahasthAnAnuM udbhAvana karI sAmAne parAjayanI najIka lAvavAnA yatna paNa karI zake che. vijayecchAthI unmatta thayela vAdIo kAMI parAjeya svIkAravA taiyAra na heAya eTale ja5 ane vitAtmaka kathAne prasaMge aMkuza mUke ane eka pakSane tene parAjaya svIkArAve tevA prabhAvazAlI madhyastha ane sabhAsadonI paNa jarUra haiAya che. paNa vAdamAM emAMnu kazuMye hAtu nathI. vAdakathA tattvaniyanI IcchAthI prerAyela be athavA vadhAre sahAdhyAyIo vacce agara to guru-ziSya vacce cAle che. tethI temAM asatyane jANI joI te avakAza nathI. eTale vAdamAM chaLa, tathA jAtine buddhipUrvaka prayAga agara nigrahasthAnanuM udbhAvana sabhavatuM ja nathI. 13. pratyeAjanaH--uparanA varNanathI e te spaSTa ja che ke vAdakathAnuM pratyeAjana tattvanA nirNaya ane jApa tathA vitaNNAnuM prayAjana vijayaprApti e che. chatAM maharSi gautama, potAnA zAstramAM vadhu velA sALa padArtha, jemAM chaLa, jAti ane nigrahasthAnano paNa samAveza thAya che, tenA tattvajJAnane mekSiprAptinuM aMga mAne che e eka jAtanA virodha che. kAM te chaLa, jAti ane nigrahasthAnarUpa asat pramANe, ane kathAM jalpa ane vitAmAM vijaye arjunata cittamAlinya ane kayAM tenA jJAnathI meAkSanI prApti ! e dekhItA virAdha che. paNa A virodha maharSi gautamanA dhyAna ahAra ! nathI ja. nyAyazAstranA sUtradhAra e maharSi ukta virAdhanAparihAra karavA japa ane vitAkathAnA upayAga kaI sthitimAM karavA e paNa jaNAve che. te kahe che ke vijaya dvArA kAI bhautika lAbha ke khyAti prApta karavAnA hoya te tevA vijaya meLavavA japa ane vitaNDAne prayAMga na karavA. vijayanuM sAdhya paNa tattvanA nizcaya ja hAve joI e. eTale ke potAne agara potAnA saMpradAyanA anuyAyIone thayelA tattvanizcaya upara kAI khIjA vAdIo AvI AkramaNa karatA hoya ane tevI sthitimAM tattvanizcayamAM vikSepa paDatA hAya to te tattvanizcayanI rakSA karavA aniSTa chatAM paNa jaSa ane vitaNDAne Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1206 ] darzona ane ciMtana vijigISubhAve ` jarUra prayoga karave. AnuM samarthAMna karatAM te eka majedAra dAkhalA Ape che. te kahe che ke kAMTAo jAte aniSTa hAI heya che. chatAM vAvela khIjanI, ane akarAnI rakSA karavA vADa dvArA kAMTAne paNa upayoga thAya che.12 A dAkhalAmAM bIjAkuranI rakSA karanAra kAMTAnI vADa sAthe tattvanizcayanI rakSA karanAra ja pavitaNDA - kathAnI sarakhAmaNI maharSinI samanakuzaLatA sUcave che. maharSi ema sUcavatA jaNAya che ke prauDha dazAe paheAMcelAM ane dRDhamUla thayelAM vRkSA mATe kAMI kAMTAnI vADanI jarUra nathI hAtI. tevu vRkSa te peAtAnAM UMDAM mULane khaLe ja kevaLa pazuethI nahi paNa vAyu ane medhanA bhayaMkara jhapATAthI sudhdhAM surakSita che. tevI rIte ene dRDha ane UMDA tattvanizcaya thayelA hoya che teo kAI paNa virodhInA game tevA AkramaNathI DagatA ja nathI eTale tene ja5 ke vitaNDAnI mada levAnI jarUra nathI. paNa evA tattvanizcayavALA gaNyAgAMDyA hoya che. sAmAnya janasamudAya te hamezAM amuka saMpradAya pramANe tattvanizcaya svIkAryo chatAM DagamagatI ja sthitimAM hoya che, ane tethI teone tattvanizcaya mAtra aMkura jevA kAmaLa ane asthira hoya che. eTale saMpradAyanA tevA lAkAte sthira rAkhavA khAtara jarUpa ane vitaNDAkathA Avazyaka che ane te rIte te meAkSanuM aMga paNa che. japa ane vitaNNAnA upayoganI maharSinI A sUcanA eka bAju vidyAmAM manuSyaravabhAva pramANe utpanna thatI ati vidyAspardhA ane tajanya duSpariNAmeA upara aMkuza mUke che ane bIjI bAjue tatkAlIna tathA pUrvakAlIna vidvAnAnI vidyAgechI ane sAMpradAyika AvezamAMthI caDasAcaDasI kevI thatI hAvI joI e e tarapha lakSa kheMce che. maharSi jANe che ke saMpatti ane saMtatinI mamatA to manuSya ane itara prANI vacce eka sarakhI samAna che ja; paNa manuSyanI vizeSatA tenA vicAranI mamatAmAM che. manuSya je vicAra ( pachI te game tevA hAya ) khAMdhe agara svIkAre che, temAM ahatvano dRDha AreApa thatAM te tene ekAeka cheDatA nathI. ane dhaNIvAra te sauMpatti, saMtati ane potAne bhAge paNa te potAnA vicArane vaLagI rahe che. manuSyanI A vizeSatAne lIdhe ja saMpradAyA baMdhAya che ane vicAraparivatana mATe mArAmArI ane kApAkApI vidvAna sudhdhAMmAM thAya che. AvI sthitimAM jema tattvanizcayanuM rakSaNa Avazyaka che tema kevaLa lAbha ane 12. nyA. sU. a. 4, A. 2, 3, 47-48. ' Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1200 khyAtithI prerAI vijayanI lAlasAthI bIjA upara AkramaNa karI vairabhAva ane virodha vadhArI mUke e hAnikAraka paNa che. eTalA mATe jalpa ane vitAne upayoga karavAnuM kahyA chatAM tenI maryAdA maharSie sUcavI che. * 14. vakhata sAthe vastusthiti kevI badalAya che-pUrvavata samayanAM sAhityanA avalokana uparathI jaNAya che ke vikrama pahelAMnA pAMcamA ane chaThThA e be saikAne vakhata kAMIka juduM ja hatuM. emAM tatvacintA ane Atmadarzana, dIrdha tapasyA ane tyAga, citazodhana ane sAmAjika pariSkAranI bhAvanAothI bhareluM zubhra vAtAvaraNa hatuM. e vAtAvaraNane prabhAve bhAratIya manuSyonAM hRdayamAM devI vRttione vega maLyo hato. zraddhA ane medhAnI pratiSThAmAM tarkavAdanI (khAsa karI kutarkavAdanI ) kiMmata ghaTI hatI. tethI ja ApaNe upaniSadonA tatvacintanamAM ane brahmadarzanamAM kSatriyavRtti pravAhaNa, azvapati ane ajAtazatru AdinI pAse AruNi gautama, ane data bAlAki jevA aneka brAhmaNavRtti acAnamAnI janone ziSyabhAve jatA jaIe chIe. jaina AgamAM dIrdha tapasvI ane tyAgamUrti jJAtaputra mahAvIra kSatriya pAse indrabhUti Adi aneka brAhmaNone pratispardhI cheDI, ziSyatva svIkAratA joIe chIe. tema ja piTakAmAM dhyAna prajJAnA paramapUjArI ane sAmAjika samabhAvanA nirbhaya saMcAraka siddhArtha gautama pAse ujjayinInA purohitanA putra mahAkAtyAyana, vAse, kRSi bhAradvAja, vagerene pitAnuM mAna gALI buddha zaraNaM gacchAmi, dhamma zaraNaM gacchAmi, saMgha zaraNaM gacchAmi bolatA joIe chIe. A guruziSyabhAvanuM vAtAvaraNa te vakhate keTaluM jAmyuM hatuM tenI sAbitI te vakhatanI vastusthiti AlekhanArA sAhityamAM maLe che. upaniSadonI, AgamonI ane piTakAnI varNanazailI ja zraddhA ane vinayabhAvathI pUrNa che. temAM jyAM juo tyAM guruziSyabhAvanA sUcaka praznotarane krame ja vastunuM varNana che. kyAreya paNa eka vRttinI pradhAnatAvALA vAtAvaraNamAM virodhI bIjI vRttine samULage uccheda te nathI ja tha; mAtra temAM gauNava Ave che. tethI tevA zraddhA ane jijJAsAvRttinI pradhAnatAvALA samayamAM paNa tarka ane parAjayecchArUpa virodhI vRttiovALA vijigISa te ja sAhityamAM kyAMka kyAMka joIe chIe. janakanI sabhAnA paricita vilana brahmaniSa yAjJavakyane dakSiNa laI jatA jaI aneka puruSa vidvAnanI jema vAcakanavI viduSI paNa pratispardhAthI prerAI tatra vANImAM prazno kare che. tapasyAkALano Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1208 ] darzana ane caMtana pUrva sahacara gozAlaka ane peAtAnA jAmAtA tathA ziSya kSatriyaputra jamAlI dI tapasvI mahAvIra sAme virAdhI bhAve AvI UbhA rahe che. tevI rIte ja tathAgata gautama sAme tenA peAtAnA sALA ane ziSya devadatta tathA brAhmaNasvAbhimAnI abaTTu vagere aneka vidvAne pratispardhA kare che, paNa e e sadInA itihAsavALA sAhityamAM AvA dAkhalA gaNyAgAMThayA che. mukhya bhAge to temAM TALAbaMdha mANasA AcAryo pAse ziSyabhAve ja jAya che ane keTalAka pratispardhIbuddhithI gayelA paNa chevaTe ziSyatva ja svIkAre che. tethI ema kahevuM joI e ke e be sadInA mahApuruSoe vAtAvaraNane eTaluM nirdeLa karI mUkaLyuM hatuM ke janasamAjane saMskArI varga potapotAnA saMskAra pramANe kAM te tattvaciMtA ane Atmadarzanane pa Mthe, kAM teA utkaTa tapa ane ahiMsAnA parama dhamane pathe, kAM te cittazuddhi ane samAjasazodhananA pRthe ApoApa vicaratA. paraMtu e be sadIne suvarNayuga jatAM ja prAcIna ane navIta aneka saMpradAyA navanave rUpe astitvamAM AvyA. tethI tenA vistAra ane rakSaNanuM kAma pAchaLanA anuyAyIo upara AvI paDayuM. A anuyAyIo game teTalA paubazAlI hoya chatAM teo potAnA pUrvapuruSanI chAyAmAM ja jIve tevA hatA. eTale te sarvathA ApabaLI te na hatA. A kAraNathI darekane saMpradAyanA vistAra ane rakSaNa mATe parAzraya jarUrI hatA. rAjAmenI, amaladAronI, dhanavAneAnI ane bIjA prabhAvazALI puruSAnI madadane lAbha levA kAI na cUkatA. jenA pUrva puruSo AtmabaLanI prabaLa dUkathI ja koI paNa jAtanI madada levA kadI rAjasabhAmAM nahi gayelA, tenA anuyAyIe have pratispardhI saMpradAyane khaseDavA ane potAnA sapradAyanI vadhAre pratiSThA meLavavA rAjasabhAmAM jatA najare paDe che. ane vaLI pharI ekavAra dareka saMpradAyanA vidvAnAmAM tathA AyAryomAM ochAvattA pramANamAM vijayatRSNAnu mA AveluM dekhAya che. caMdraguptanI vizeSa sahAnubhUtinA lAbha jainAcAryoe lIdhA che.13 azeAkanI viraktinuM pratibiMba bauddha saMpradAyamAM vyakta thAya che; ane bauddha bhikakhu saMpradAyanA prasAra mATe tenA upayoga kare che. saMprati rAjAnI sevA jaina niccanhonI icchAne anusare che. puSyamitra ane agnimitranI bhakti brAhmaNAne pharI tejasvI banAve che. e badhuM thADelaNe aMze parApekSAnu pariNAma che. 13. jaitAnI zrutaparaMparA pramANe. vinsenTa smItha paNa A para parAne asvIkAra nathI karatA. jue, alI hisTrI opha InDIA. Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [1209 eka bAju traNa-cAra saikAmAM vijayatRSNAne lIdhe aneka rAjyonI caDhatIpaDatI ane UthalapAthala thAya che ane bIjI bAjue te ja sekAomAM bhinna bhinna saMpradAyanI caDatI paDatInI tulA UMcInIcI thAya che. rAjakIya kSetramAM, sAmAjika pradezamAM ane dhArmika saMpradAyamAM jyAM dekhe tyAM aMtarmukha vRttinuM ja prAdhAnya thAya che. ane pharI tarkavAda tathA vijayalAlasAthI vAtAvaraNa bharAI jAya che. AnuM pariNAma mAtra gRhastha vidvAna upara ja nahi paNa tyAgI guruo upara sudhdhAM eTaluM badhuM bhAre Ave che ke dareka vidvAnanuM sAdhya kaI paNa rIte pitAnA saMpradAyane paranA AkramaNathI bacAvI le ane banI zake to sAmAne parAbhava ApI tene sthAne pratiSThA meLavavI e thaI jAya che. A sAdhyanI ciMtAne lIdhe vidvAnonA mAnasajagatamAM keTale kSobha tha, dareka vidvAna bhaNyA pachI pitAnI vidyAnuM sAdhya zuM mAnato, tema ja vivAda tathA zAstrAjaina akhADAmAM UtarI prativAdIne vANInI mallakustImAM harAvavA vAdapaddhatinuM jJAna keTaluM Avazyaka samajato, ane tethI vAdapaddhatinA dareka niyama-upaniyamanuM ane tonuM jJAna karAvI sabhAmAM vijaya apAve evA graMthanuM nirmANa kevI rIte thavA lAgyuM hatuM tema ja akSapAda gautamanI lAbha ane khyAti nimitte vijayatRSNAthI prerAI vivAda karavAnI zikhAmaNa keTalI bhUlI javAI hatI, e badhuM ApaNe madhyavartI samayanA sAhityamAM spaSTa joI zakIe chIe. 15. vijayavistAra :-madhyavatI samayanA sAhitya tarapha vaLatAM sauthI pahelAM jaina sAhitya ane temAMye siddhasena divAkaranI kRtio tarapha najara doDAvavI paDaze. divAkara e jaina paraMparA pramANe vikramanI prathama sadInA vidvAna che. divAkara pUrvavartI Azramane lIdhe brAhmaNonI vidyAreSThInA ane pALanA badalAyelA jIvanane lIdhe jenazramaNanI nivRttivRttinA-ema baMne sarakAre dharAve che. teo upAzrayamAM anuyAyIone dhArmika upadeza paNa Ape che, ane vikramanI sabhAmAM aneka paMDitaratne vacce bahumAnapUrvaka Asana paNa le che. teo saMpradAyanI rakSA ane pratiSThA mATe svapara aneka darzananuM jJAna meLavavuM Avazyaka samaje che, ane te mATenI granthasAmagrI pite ja taiyAra kare che. divAkaranuM je thoDuM ghaNuM sAhitya upalabdha che temAM batrIsa kapramANa eka dvatrizikA evI ekavIsa dvAtrizikAo che, ane eka nyAyAvatAra nAmane grantha paNa che. AmAM sAtamI, AThamI ane bAramI e traNa dAviMzikA ane nyAyAvatAra e cAra kRtio prastuta viSe mATe khAsa dhyAna kheMce che. vAdapaddhatimAM kuzaLatA meLavavA IcchanAre tenAM je rahonuM jJAna meLavavuM joIe te rahasyonuM varNana sAtamI vAdapaniSada nAmanI Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1210 ] darzana ane ciMtana dvAaizikAmAM che. vAdanI ciMtA ane vijayanI tRSNAthI vidvAne ane tyAgIonI sthiti kevI zocanIya thaI jAya che tenuM citra AThamI vAda kAtrizikAmAM che. bAramI nyAyAtrizikAmAM nyAyadarzananA padArthonuM akSapAdanAM nyAyasatrone kAMIka maLatuM varNana che. nyAyAvatAramAM jaina saMpradAya pramANe nyAyavAkyanI paddhati kevI hevI joIe tenuM mukhyapaNe varNana che. vigata mATe juo. pariziSTa. 4. eka bAjue, te samayanA vidvAne rAjasabhAmAM vijaya prApti ane tadvArA lAbha tathA khyAti meLavavI ene pitAnI vidyAnuM dhyeya mAnatA; ane te mATe vidyA meLavavA joItA zrama uparAMta vijayasAdhaka vAdakathAmAM kuzaLatA meLavavA vAdaviSayaka zAstrone khUba abhyAsa karatA, ane te abhyAsano prayoga paNa karatA; A kAraNathI vAdamAM vijaya apAve tevAM tenAM rahasyonuM saMkSepamAM varNana kare evA granthone teo cAhatA, bhaNatA ane banAvatA : bIjI bAju viraktavRttinA vidvAne AvI vidyAgoSThInI evI dhUmAyamAna sthiti joI, AdhyAtmika vidyAonA durupayeganI phikarathI nisAso mUktA, ane vijaya mATe rAta divasa athAga zrama karatA tema ja rAjasabhAmAM doDatA vidvAnone vismaya ane parihAsanI dRSTie jotA. A baMne bAjunuM pratibiMba divAkaranA pratibhAzAlI hRdaya upara paDayuM ane teoe te pratibiMbane potAnI prakhara kavitvazakti dvArA mUrta rUpa ApyuM. divAkarazrIe joyuM ke tarkavAda ane vijyanI tRSNA vidvAnone lakSyabhraSTa kare che ane tenuM pariNAma saune mATe hAnikAraka che. tethI teoe te sthitine vagevI. paNa jyAM sudhI e sthiti cAlu rahe ane bilakula na badalAya tyAM sudhI virakta thaI ekAntamAM besI rahevAthI saMpradAyanuM astitva jokhamamAM Ave ane tenAM keTalAMka viziSTa tatve nAmazeSa thAya e kAraNathI teoe potAnA jIvananA anubhavamAM utArela ghaNuM vAdakathAnA dAvapecenI zikSA ApavI paNa teTale ja aMze yogya dhArI. tema ja jaina nignando, jeo khAsa tyAga ane viraktine lIdhe nyAyavidyA ane vAdakathAnI vizeSa gaDamathalamAM nahotA paDatA teone paNa parakIya ane svakIya nyAyavidyAnuM jJAna meLavavuM Avazyaka che ema teoe joyuM. vijayavRttipradhAna madhyavatI samayanA prAraMbhamAM ja vidvAnonA hRdayamAM kevI jAtanAM bIja ropAyAM hatAM e badhuM AthI sUcavAya che. . - A bIjone uttarotara vikasatAM ApaNe joIe chIe ane tene pariName sAMpradAyika darzana sAhityanuM madhura ane kaTuka mahAna vakSa:bhAratavarSamAM phaleluM ane phaLeluM joIe chIe, jemAM iSTa-aniSTa pariNAmo kevaLa dharma Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1211 kSetramAM ja nahi paNa sAmAjika ane rAjakIya pradezamAM paNa AvelAM itihAse nAMkhyAM che. kema jANe divAkaranI vAopaniSadanA abhyAsathI ja vijayakathAmAM kuzaLa thayA hoya tema have pachInA jainAcAryone rAjasabhAmAM vijaya meLavatA ApaNe joI e chIe. digambarAcAya samatabhadra vAdArA sabhA jItavA kAM kAM karyo tenI noMdha nIcenA kSeAkamAM cheH-- nagnATakoshaM malamalinatanurlAmbuse pANDupiNDaH puNDeNDe zAkyabhikSurdazapuranagare miSTabhojI parivrAT / vArANasyAmabhUvaM zazadharadhavalaH pANDurAGgastapasvI rAjan yasyAsti zaktiH sa vadatu purato jainanirgranthavAdI // AcArya pAdaliptanA brAhmaNu vidvAno sAthenA pATalIputramAM thayelA vA, AcArya mallavAdInA bharUca ane pAlItANAmAM bauddha vidrAnA sAthe. thayelA vAdo,14 akalaMka ane prabhAcadranAM khaMDanamaMDanA, tema ja vidyAnadInuM pAtrakesarIpaNuM e badhuM madhyavartI samayanA sAhitye nAMkhyuM che. 15 14. juo, prabhAvakacaritra. 66 15. bhaTTAraka akalaMkadeve vAdakathAnA viSayamAM khAsa graMtha racyA hovA joI e kAraNa ke vAdI ane prativAdI e khate kaye krame ekabIjAne dUSaNa Ape ane jItavA prayatna kare e viSayane tene racele eka zloka vAdIdevasUrI viracita pramANanayatattvAlAkAlaMkAra ' nI ratnaprabhakRta ratnAkarAvatArikA TIkAmAM uSkRta che. te A pramANe:---- viruddhaM hetumudbhAvya vAdinaM jayatItaraH / "AbhAsAntaramudbhAvya pakSasiddhimapekSate || ratnA. pR. 184, pariccheda 8, sUtra 22. vidyAnaMda svAmInuM te jIvanakA ja vAdavivAdamAM khIjAone jItavAnuM ane svadharmanI pratiSThA karavAnuM hatuM. teoe aneka sthaLe prativAdIone jItyAnA ullekha zilAlekha sudhdhAMmAM che. teonI graMtharacanAzailI paNa e ja vAtanI pASaka che. temanA pAtrakesarI nAmamAM khAsa e ja dhvani che. vidyAnaMda svAmIe eka patraparIkSA nAmanA nAnakaDA graMtha lakhelA che. jemAM patra eTale nyAyavAkaya kevuM hovuM joI e tenI mImAMsA che. te graMthamAM teoe akSapAdanA paMcAvayava vAkayane ane bauddha saMpradAyanA avayavatrayAtmaka vAkayane Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1212 ] darzana ane ciMtana bauddha AcAaunI vAdakuzaLatA ane te viSayanI rasavRtti jema tenA potAnA sAhityamAM joI zakAya che, tema prativAdI gaNAtA jaina ane vaidika sAhityamAM paNa te pramANapaTu tarIke noMdhAyA che. cInI yAtrI hyuensaga paNa potAnA zraddhAspada guru bauddha bhikSuonI aneka vAdakathAone ane temAM maLelA vijayAne taidhe che. vaidika vidvAneAmAM vAtsyAyana pachI zakharasvAmI, kumArila bhaTTa ane udyautakara e badhAnA sAhityamAM vAdathAnuM ja baLa ane khaMDanamaMDananI taiyArI jaNAya che. zrImAna rAkarAcAya ne vAdakathA dvArA thayelA digvijaya cakravartInA zastra dvArA thayela digvijaya jeTalA jANItA che ane rasapUrvaka gavAya che. 9 A samayanA jaina, baud ane vaidika e badhA saMpradAyAnA sAhityanI varNanazailI pUvI' samayanA sAhityanI varNanazailIthI bilakula badalAyelI che. A vanazailImAM vAdapatinuM tattva mukhya che. pUrvanI praznottarapaddhati nAmazeSa che, tanuM sAmrAjya che ane zraddhA gauNapade che. ghaNAkharA granthAnAM ane tadgata viSayAnAM prakaraNAnAM nAma suddhAM vAda zabda sAthe joDavAmAM AvyAM che. A samayanA koI paNa dAnika grantha tyA te temAM moTA ane rasa bharelA bhAga tA paratanA khaMDatathI ja rokAyelA haro. AkhA madhyavatI samaya sAmrAjyanA ane saMpradAyanA vistAra mATenI vijayavruttithI ja mukhyapaNe aMkita thayelA itihAsanA pRSTa upara noMdhAyelA che. khAsa dUSita karI jaina saMpradAyane samata patra ( nyAyavAkaya ) nI sarvazreSDatA siddha karI che ane batAvyuM che ke nyAyavAkayamAM che, traNa, cAra, pAMca, che e anukrame daza sudhI avayaveA, adhikArI zrotAnI apekSAe, yeAjI zakAya che. nyAyavAkayamAM amuka eka ja avayavanI saMkhyA mAnavI te ekAnta che ema batAvI teee nyAyavAkayamAM avayavanI sakhyA sudhdhAMmAM anekAntadRSTi gAvI che. teoe patraparIkSAmAM kumAranandI bhaTTArakanAM keTalAMka padyo uddhRta karyAM che ane te badhAM nyAyavAkathanI parIkSAne lagatAM che. tethI kumAranandI nAmanA kAI prasiddha AcAya je vidyAnaMda pahelAM thayelA teoe paNa A viSayamAM graMtha lakhyAnuM spaSTa sUcana thAya che. 16. zaMkaradigvijaya Adi graMthe levAthI A khAkhata spaSTa thaze. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1213 16. chelle yuga-vijyavRttinI pradhAnatAnuM tava madhyavartI ane uttaravartI e baMne samayanA vidvAnomAM samAna hovA chatAM tenuM sAhitya amuka lakSaNathI khAsa juduM paDe che. madhyavartI samayanuM sAhitya khaMDanamaMDana paddhatithI UbharAya che kharuM paNa temAM prativAdInuM khaMDana karatAM bhASAmAM eTalI kaTutA nathI AvI jeTalI uttaravartI samayanA sAhityamAM AvI che. tema ja te madhyavatI sAhityanA lakhANamAM bhASAne prasAda ane arthanuM gAMbhIrya hoya che, jyAre uttaravartI samayanA sAhityamAM zAbdika camatkAra vadhato gayo che. ane pariNAme ghaNuM granthamAM arthahIna zAbdika pAMDityane lIdhe zuSkatA AvI gaI che. uttaravartI samayanA sAhityamAM paNa madhyavatI samayanI peThe vAdapaddhati viSe sauthI pahelAM jaina sAhitya ja dhyAna kheMce che. tenuM kAraNa e che keprastuta viSayane lagatuM bauddha sAhitya te A samayamAM ahIM racAyuM jaNAtuM nathI. brAhmaNa sAhitya puSkaLa racAyuM che kharuM, paNa te meTe bhAge akSapada gautamanAM kathA paddhativiSayaka sUtronI vyAkhyA ane vRttirUpe heI navI paristhiti upara vizeSa prakAza pADatuM nathI; jyAre jaina sAhityamAM vAdapaddhativiSayaka keTalIka khAsa kRtio evI che ke jenAthI e viSayamAM utpanna thayelI paristhiti upara thoDe paNa navIna prakAza paDe che. - A samayamAM mukhya cAra AcAryoe vAdapaddhati viSe lakhyuM che : (1). haribhadrasUri, (2) vAdI devasUri, (3) hemacaMdrasUri ane (4) vAcaka yazavijaya. vAcaka thazevijayanI kRtio-kAtrizikAo-svataMtra hovA chatAM vastudaSTie tene haribhadranI kRtinI spaSTa ane vistRta vyAkhyA ja kahevI joIe. tethI navInatAnI daSTie ahIM prathamanA traNa AcAryonI kRtione ja vicAra kare prApta thAya che. - AcArya haribhadra vikramanI navamI zatAbdInA vidvAna hatA. teo pUrvAzramamAM vaidika vidvAna hatA. joke nivRttipradhAna zrAmaNa dIkSA levAne lIdhe teonI vRtti prazamarasAbhimukha hatI, chatAM pUrvAzramamAM vaidika vidvAna tarIkene vidyAgoSThIne vyAyAma ane vijayavRttinA AMdolanavALA spardhAzIla saMpradAyanA vAtAvaraNane lIdhe teomAM vijayecchA paNa udbhavelI. joke anivArya prasaMga AvatAM teo vAdanA akhADAmAM UtaryA paNa che ane ra samayanI dRSTie haribhadrasUrIne chellA yugamAM mUkyA che. paNa prAsAdika zailI ane arthagAMbhIryanI dRSTie temane madhyayuganA gaNavA joIe. saM Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1214 ] darzana ane ciMtana rAjasabhAmAM vijaya meLavyo che, tema ja tevA vijayanA ullAsamAM khaMDanamaMDanAtmaka grantha lakhI temAM jaina tattvajJAnanA mULa siddhAnta syAdvAdanI jayapatAkA paNa pharakAvI che, chatAM teonI sahaja prazamavRtti ane sUkSma daSTie teone vastusthitinuM bhAna paNa karAvyuM hoya tema paNa lAge che. teone e jAtianubhava thayelo lAge che ke vAdomAM vijayecchAmUlaka vide, jene vitaDA ke jalpa kahIe chIe te, ubhaya pakSane hAnikAraka che, ane vAdakathA karavAnuM jeTaluM sAmartha hoya ane te karavI ja hoya che te nirNayanI IcchAthI ja karavI. vAdapriya vidvAnonA parihAsadArA vAdakathAnI heyatAnuM je sUcana pitAnA pUrvaja ane zraddhAspada AcAryo vAdadAtrizikAmAM karyuM hatuM te ja sUcanane atyaMta spaSTa zabdomAM eka nAnI kRtinuM rUpa ApI AcArya haribha vAdapaddhati viSe pitAnA vicAre batAvyA che. A AcAryo ATha ATha bleka pramANa aSTaka evAM batrIsa aSTakano eka grantha lakhe che, jemAM aneka prakIrNa viSaya upara gaMbhIra ane samabhAvayukta vicAra prakaTa karyA che. emAM 12muM aSTaka vAda viSaya upara che, jenI aMdara vAdanA zuSkavAda, vivAda ane dharmavAda evA traNa bheda pADelA che. joke A traNa nAma navAM che paNa te akSapAdanI kathA paddhatinA vitaraDA, jalpa ane vAdanA anukrame sUcaka che. A aSTakamonA nAmakaraNa ane varNanamAM vizeSatA e che ke te uparathI vidvatsamAjanI paristhitinuM citra mAnasa sAme AbehUba khaDuM thAya che. traNe vAnuM svarUpa, pariNAma ane heyopAdeyatA aSTakamAM A pramANe che : (4) atyanta mAnI, krara cittavALA, dharmadezI ane mUDha evA prativAdInI sAthe eka sAdhusvabhAvavALAne je vAda te zuSkavAda. (a) bhautika lAbha ane khyAtinI IcchA rAkhanAra daridra ane anudAra cittavALA prativAdInI sAthe je chaLajAtipradhAna vAda te vivAda. (4) paralokamAM mAnanAra, kadAgraha vinAnA ane svazAstranA tane barAbara jANanAra evA buddhimAna prativAdI sAthe je vAda te dharmavAda. pariNAma-(4) zuSkavAdamAM vijaya ane parAjaya e baMnenuM pariNAma aniSTa ja che. je prativAdI samartha hoI tenAthI vAdIne parAjaya maLe te parAjitane nIcuM jovuM paDe ane tene lIdhe tenA AkhA saMpradAyanI lake niMdA kare. je prativAdI pote ja hAre te te alabatta abhimAnI ane duSTa svabhAvavALo hoI jItanArane koI ne koI bhayaMkara AphatamAM nAkhavAne prayatna kare agara te pote ja parAjayane lIdhe thanAra niMdAnA bhayathI Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1215 prANatyAga jevuM kAMIka karI bese. (la) vivAdamAM paNa vijaya ane parAjaya ane hAnikAraka che. kAraNa ke vivAda rAjasabhA jevAM prasiddha sthaLomAM lAbha ke khyAtine arthe thatA hAvAthI jo temAM parAjaya thAya te pratiSThA jAya che ane vijaya tA satyavAdIne tevA chaLa ane asatyapradhAna vAdamAM satyane mAge maLavA kaThaNa che. kadAca satya mArge vijaya maLyo teAye te vijaya dhArmika vyaktine na game. kAraNa, peAtAnA vijayamAM sAmAne parAjaya samAyelA che ane sAmAneA parAjaya eTale tenI pratiSThA athavA AjIvikAnA uccheda. A rIte peAtAnA vijayanuM sAmA upara thatuM aniSTa pariNAma dhArmika vAdIne te asadgha thaI ja paDe che. (7) dharmavAdamAM vijaya ane parAjaya ane lAbhadAyaka hAya che. jo vijaya thAya to sAme prativAdI cAgya hAvAne lIdhe vijetAnA dhama svIkAre che agara tene guNagrAhI ane che. ane jo parAjaya thAya tA parAjita vAdI yeAgya hAvAne lIdhe peAtAne bhrama sudhArI tattvajJAna meLave che. A prakAranuM pariNAma hAvAthI dharmavAda ja upAya che ane bAkInA khe vAdo heya chatAM kavacit dezakAlanI dRSTie upAdeya paNa che. eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM joI e ke hirabhadre je traNe prakAranA vAdonAM pariNAmenuM citra AlekhyuM che te dharmazIla ane satyavAdI vidvAnane anulakSI AlekheluM che. teo vitasAte zuSkavAda evuM nAma ApI mithyA bakavAdanI kATimAM mUke che. japane vivAda kahI temAM thA koSa sUcave che ane vAdane dharmavAda kahI tenI upAdeyatA pratikheAdhe che. sAthe ja A badhA vicAra teoe tapasvI ( dharmazIla ) vAdIne anulakSI karelA heAvAthI ema sUcavatA jaNAya che ke pahelAMnI lAMbA kALathI cAlatI ane jozabhera vadhatI vAdivavAdanI rucie vidvAneAmAM dveSa ane kalahanAM bIja ApyAM hatAM ane tene lIdhe dhArmika vidvAnane sAMpradAyika jIvana zAMtapaNe vyatIta karavuM bahu ja bhAre thaI paDayuM hatuM. vidvAna thayA eTale kAI prativAdI sAthe vAdavivAdamAM te na Utare te leAkeA kAM aa tene azakta ane bhIru gaNatA ane kAM te sAMpradAyika prema vinAneA mAnatA. AthI anuyAyI leAkeAnI vRtti dareka saMpradAyamAM dRDha thaI gaI hatI ( adyApi ema ja che). tene badalavA AcAya heribhadra jevA prazamapriya tapasvIe dharmavAdane prazasI tene mukhya sthAna ApyuM che. spaSTabhASI ane vivekI te AcAye dharmavAdane kaya batAvIne temAM kayA viSAnI carcA karavI ane kayAnI na karavI enuM nirUpaNa te A Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1216 ] dana ane ciMtana dhavAda aSTakamAM kareluM che. te saMyama ane cAritrane jIvananI mukhya vastu mAnatA heAvAthI kahe che ke dharmavAdamAM paNa pramANa vagere anupayogI viSayA upara vAda na karavuA. mAtra sayamanAM tattvA upara dharmavAda karaveA. haribhadra pachI devasUrinuM nAma Ave che. te vAdInA vizeSaNathI prasiddha che. teoe paNa rAjasabhAmAM zAstra karyo che ane jayalAbha karyo che. siddharAjanI sabhAmAM laghuvayaraka hemacaMdrAcAryane madadamAM rAkhI teoe kumucaMdra nAmanA digambarAcAya sAthe vAda karyAMnuM ane temAM vijaya meLavyAnuM varNana zvetAmbara sAhityamAM che. A vijayalAbha pachI teoe eka mahAna graMtha lakhyo che. parimANamAM tenI kharAbarI karanAra saMskRta darzanasAhityamAM bIjo kAI grantha racAyA hoya tevuM mArI jANamAM nathI. vAdI devasUrine e, syAdvAdaratnAkara nAmanI vyAkhyA sahita pramANanayatattvAlokAlaMkAra nAmane grantha ATha paricchedamAM vaheMcAyelA che. temAM AThamA pariccheda kevaLa vAdane lagatA che ane temAM vAdane lagatA viSayAnuM atyanta spaSTa ane maneArjaka vana che. te vAdakathAnA itihAsa jANavA icchanAranuM khAsa dhyAna khece tevA che. temAM vAdI, prativAdI, sabhyA ane sabhApati e cAra aMgAnuM sAMgApAMga varNana che. vAdI ane prativAdInA bheda-prabheda karI temAM sALa prakAra batAvavAmAM AvyA che. ane temAM kaI kaI jAtanA vAdInA kaI kaI jAtanA prativAdI sAthe vAda saMbhavI zake ane kaI jAtanA sAthe na ja saMbhavI zake e batAvavAmAM AvyuM che. temAM batAvelA vAdI ane prativAdInA kula soLa prakAromAM phakta khAra prakAromAM ja arasaparasa vAdakathA saMbhavI zake tema jaNAvyuM che. vAdI ane prativAdI e khate vAdakathAnA prANa hAI teonu zuM zuM kavyu che te jaNAvyuM che. sAthe ja sabhyo vinA vAdakathA na cAlatI hAvAthI teo kevA prakAranI ceAgyatAvALA hovA joIe ane tenuM sabhya tarIke zuM kartavya che te khatAvyuM che. kAI paNa vAdakathA sabhAmAM ja cAle ane sabhA / nAyaka vinA na ja hAya tethI temAM zaktivALA sabhApati hAvA joIe ane tenu sabhApati tarIke zuM kavyuM che e paNa teoe varNavyuM che. A rIte vAdakathAnAM cAra aMgeA, teonu svarUpa ane kavya e badhu khulAsAvAra batAvyA bAda chevaTe vAdakathAnI naryodA paNa batAvavAmAM AvI che. vAde vijaya ane niNaeNya tenI icchAthI thAya che ane e badhAnI kAlamaryAdA samAna na ja hoi zake teTalA mATe vivekapUrvaka dareka jAtanA vAdanI judI judI kAlamaryAdA noMdhI che. A rIte jema AjakAla sAmAjika ane rAjakIya viSayonI niyamabaddha carcA thavA Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1217 mATe sabhAnA niyama-upaniyamanuM varNana karanArA pazcimIya pustaka heya che tema dhArmika pradezamAMthI sUkSmarUpamAM janma pAmelI carcA paddhatino vikAsa thatAM thatAM tenuM vikasita rUpa bhAratavarSamAM kyAM sudhI pahoMcyuM hatuM tene kAMIka khAla vAdI devasUrinA caturaMga vAdanA vistRta varNanathI AvI zake che. vadhAre vigata mATe juo pariziSTa 5, vibhAga 1. - vAdI devasUri pachI AcArya hemacaMdra Ave che. A AcArya sAhityanI tatkAlIna badhI zAkhAomAM nirbhayapaNe saMcAra karanArA hatA. tethI ja teoe ekale hAthe bhAratIya sarasvatI maMdiranI aneka zAkhAone pitAnI kRtiothI ajaba rIte dIpAvI che. teonI kRtio na hoya te gujarAtanuM saMskRtavAya pitAnuM viziSTa tejasvIpaNuM na ja batAvI zake ane jenonA bhaMDAra te eka rIte sUnA ja dekhAya. rAjaguru, dhamaprasAraka ane sAhityapiSaka e bahuzruta lekhakane eka nyAyaviSayaka graMtha paNa upalabdha che, jenuM nAma pramANamImAMsA che. - akSapAda gautamanI paMcAdhyAyI( nyAyasUtronA je be anukaraNo jovAmAM AvyAM che temAMnI eka digaMbarAcArya amRtacaMdranI ane bIjI zvetAMbarAcArya hemacaMdranI paMcAdhyAyI che. A baMne paMcAdhyAyIo pUrNa upalabdha nathI. amRtacaMdranI paMcAdhyAyI padyamaya che ane temAM mAtra sAMpradAyika tave che; jyAre hemacaMdranI paMcAdhyAyImAM sUtra ane vyAkhyAno krama che ane temAM pramANa, prameya Adi dArzanika tave che. tethI tenuM nAma pramANamImAMsA rAkheluM che. A pramANamImAMsAne deDha adhyAya eTale traNa Ahnika paNa pUrAM upalabdha nathI. chatAM sadbhAgya eTale ke dharmonI kUratA ane ajJAnanA sarvanAzaka paMjAmAMthI jeTale bhAga bacI gayela rahyo che temAM prastuta viSaya vAdane lagatuM keTaluMka varNana sacavAI rahyuM che. hemacaMdranuM e varNana mAtra graMthapAThanuM pariNAma nathI, paNa tenI pAchaLa jAgaruka anubhava ane vahetI pratibhA che. vikrama saMvata 1181 mAM aNahilapura pATaNa mukAme thayelA kumudacaMdra sAthenA devasUrinA prasiddha vAda vakhate taruNa hemacaMdra hAjara hatA, e upara jaNAvyuM che. tyAra bAda rAjasabhA ane carcAnA akhADAmAM te vidvAne pacAsathI vadhAre varSa saphaLatApUrvaka kustI karelI. enuM ane teonA adbhuta, zAstravyAsaMganuM bhAna A bacelA pramANamImAMsAnA TukaDAnA vA. vAkyamAM thAya che. pramANamImAMsA lakhatI vakhate hemacaMdranA magajamAM dArzanika vaidika graMtho ane bauddhagraMtho ane pUrvavata jaina graMthe ramI rahyA hoya tema lAge che. jema bIjI kRtiomAM tema pramANumImAMsAmAM paNa hemacaMdra svataMtra vyaktitva dAkhavyuM che. 7. Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1218 ] darzana ane ciMtana hemacaMdra jema pUrvavata aMlakArazAstrIoe mAnelA aMlakArenuM kAvyAnuzAsanamAM TUMkuM vargIkaraNa kare che tema te akSapAde ane carake varNavelI kathAonI sAme pramANamImAMsAmAM vAMdhe laI mAtra eka vAdakathAne ja svIkAre che, ane asaduttara eTale jAtinA progavALA jalpane juduM sthAna ApatA nathI. parAjaya adhikaraNanI samIkSA karatAM hemacaMdra akSapAda ane tenA anugAmI vAtsyAyana tathA udyotakare svIkArelA nigrahasthAnanA sAmAnya ane vizeSa svarUpane adhUruM batAvyuM che, tema ja dharmakIrti Adi bauddha vidvAnoe mAnya karela nigrahasthAnanA svarUpane paNa temaNe ekadezIya sAbita karyuM che; ane akalaMka tathA vidyAnaMdI Adi jainAcAryoe varNavela nigrahasthAnanA svarUpane temaNe mAnya rAkheluM che. vidyAnaMdInI patra parIkSAnuM smaraNa karAve tevuM patra parIkSaNa hemacaMdra AraMbhya che paNa e AraMbhamAtramAM ja graMtha khaMDita thaI jAya che. vadhu vigata mATe juo pariziSTa 5, vibhAga 2. uttaravatI brAhmaNa sAhityamAM paNa eka evo grantha che ke je svataMtra kRti nathI kintu prAcIna granthanI vyAkhyA che. chatAM temAM bhAratIya vidvAnonI kathA paddhatinA niyama-upaniyamanuM ane dareka aMgenuM pragati pAmeluM varNana che. A grantha te baMgAlI vidvAna vizvanAtha tarkapaMcAnananI akSapAda gautamanA sUtre uparanI vRtti. e vRttimAM paNa sabhApati ke hevo joIe, tenuM kartavya zuM, sabhya ke, ane zA kAma mATe hevA joIe, dareka kathA kare kame cAlavI joIe e badhuM varNana vAdI devasUrinA varNana jevuM vigatavAra che. 17vigata mATe juo pariziSTa 6. A rIte kathA paddhatinA svarUpane ane tenA sAhityane saMkSipta itihAsa akSapAdanAM mULa thI zarU thaI tenI ja vRttimAM virame che. pariziSTa 1 nyAyanA seLa padArtho la, jAti ane nigrahasthAnI spaSTa mAhitI sAthe : 1 pramANa yathArtha jJAnanuM sAdhana te cAra che-pratyakSa, anumAna upa mAna ane zabda. 2 prameya yathArtha jJAnano viSaya banI zake che. te bAra che. AtmA, 17 juo nyA. sU. a. 1, A. 2, su. 1-. vizvanAthanI,tti Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApaddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 121e zarIra, Indriya, artha, buddhi, mana, pravRtti, pretyabhAva, doSa, kula, duHkha ane apavaga. 3 saMzaya :-eka ja vastuomAM paraspara virodhI evA be aMzene sparza karatuM jJAna. 4 prayajana -je (heya agara upAya) vastunA uddezathI pravRti thAya che te vastu prajana. 5 daSTAMta :-je viSe zAstra ane vyavahArane matabheda na hoya te daSTAnta. 6 siddhAMta -amuka vastu amuka rUpe che e rIte je svIkArAya che te siddhAMta. te cAra che, sarvatanna, pratitanna, adhikaraNa ane abhyapagama. 7 avayava-anumAnavAkyanA avaya. te pAMca che : pratijJA, heta, udAharaNa, upanaya ane nigamana. '8 taka - jyAre kaI vastunuM svarUpa jJAta na hoya tyAre tenuM svarUpa jANavA mATe eka vastunuM ApAdana karI tenA uparathI bIjI aniSTa vastunuM ApAdana karavuM te tarka. nirNaya saMdela thayA pachI pakSa ane pratipakSa dvArA bemAMthI eka azanuM nirdhAraNa te nirNaya. 10 vAda, 11 jalpa, 12 vitaSThA -juo pR. 291. hatvAbhAsa -je sAce hetu na hovA chatAM hetu je jaNAya te hevAbhAsa. te pAMca che : savyabhicAra, viddha, prakaraNasama, sAdhyama, ane kAlAtIta. chala -vaktAnAM vivakSita arthathI judA arthanI kalpanA karI tenA vAkyane dUSita karavuM te chala. te traNa jAtanA che; vAjA, sAmAnya chala, upacArachala. vAchala-jemake "devadata navakambalavALe che" evuM keInuM vAkya sAMbhaLI chalavAdI vaktAnA vivakSita artha (navIna kambalavALo) nI upekSA karI ema sAmuM kahe ke " devadattanI pAse eka ja kambala che -nava kyAM che?" A vAkachala. AmAM belanAre "navakambalavALa" e sAmAnya pravega kare che jemAM be arthe (navIna ane nava) * * caramAM "navakambalane badale navata evuM vAkchalanuM udAharaNa che. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1220 ]. darzana ane ciMtana nIkaLe che. temAMthI vaktAnA abhiprAyathI anya arthanI kalpanA karelI che. sAmAnya la - "A brAhmaNa vidyA ane AcaraNathI saMpanna che" ema kahetAM chalavAdI kahe "brAhmaNamAM vidyAcaraNa saMbhave che, tyAre vAya (vidyAcaraNahIna mAtra janmathI brAhmaNa) paNa vidyAcaraNasaMpanna hovo joIe, kAraNa ke te brAhmaNa che. ahIM brAhmaNatvanuM vidyA ane AcaraNa sAthe sAhacarya mAtra vivakSita hatuM ene lavAdIe vadhAre kheMcI vidyAcaraNanI sAthe tenI vyApti kalpI tene dUSita karela che. upacArachala -jemake "mAMcAo bUma pADe che" ema kahetAM chalavAdI kahe ke "mAMcA upara besanArA bUmo pADe che. mAMcAo kyAM bUma pADe che ?" ema kahI vaktAne utArI pADe te upacArachala. AmAM lakSaNathI thayelA pragamAM vArtha kalpI doSa Ape che mATe upa cArachala. jAti -sAdharma ane vaidhamya dvAra ( sadazya ane paisadazya dvArA) aniSTa prasaMga Apa te jAti. te vIsa prakAranI che. sAdharmsasama, vaidhampasama, utkarSasama, apakasama, varNasama, vikalpasama, sAdhyama, prAptisama, aprAptisama, prasaMgama, pratidaSTAsama, anutpatti sama, saMzayasama, prakaraNasama, hetusama, arthapattisama, avizeSasama, upa pattisama,upalabdhisama, anupalabdhisama, nityasama, anityasama, kAryasama(1) keI vAdI ghaTane dRSTAMta karI kRtakatva hetuthI zabdane anitya siddha kare tyAre ema dUSaNa ApavuM ke je anitya ghaTanA kRtakatva sAdhamya ( samAnadharma) thI zabdane anitya siddha karavAmAM Ave te nitya AkAzane amUrtatva sAdhammathI zabda nitya paNa kema na siddha thAya? A rIte sAdhamya dArA dUSaNa ApavuM te sAdhammasama. (2) koI vAdI kRtakatva hetuthI zabdane anitya siddha karatAM AkAzane dharmadaSTAMta tarIke mUkI kahe ke je anitya na hoya te kRtaka paNa na hoya; jema ke AkAza. tyAre vaidharmedvArA dUSaNa ApavuM ke je nityaAkAzanA kRtakatva vaidhammathI anityatva siddha thAya te anityaghaTanA amUrta vaidhammathI zabda nitya paNa siddha thAya e dUSaNa vaidhammasama. Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |[ 1221 kathApatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana (3) kaI vAdI ghaTane daSTAMta karI tenA kRtakatva sAdhammathI zabdane anitya siddha karate heya tyAre kahevuM ke je kRtakatva sAdhampathI ghaTanI jema zabda anitya siddha thato hoya te ghaTanI peThe ja te mUrta paNa siddha thAya ane je zabdane mUrta na mAno te aniya paNa na mAne. A rIte utkarSadvArA dUSaNa ApavuM te utkarSa ma. (4) pUrvokta ja prayogamAM kahevuM ke je kRtakatva sAdhaccethI ghaTanI jema zabdane anitya siddha kare che te ja sAdharmathI zabda ghaTanI jema azrAvaNa (zravaNediyathI agrAhya ) paNa siddha thAya. ane je zabdane azrAvaNa na mAne te pachI ghaTadaSTAMtathI tene anitya paNuM na mAne; A rIte apakarSa dvArA dUSaNa ApavuM te apakarSa ma. (5-6) varSa eTale varNana karavA ya sAdhya dharma ane viSNu eTale varNana karavAne ayogya daSTAMtadharma. A baMne vaccuM ane avazya evA sAdhya tathA daSTAMtadharmone viparyAsa karavAthI je dUSaNa prApta thAya che te varyasama ane avarNasama jAti. A baMnenuM udAharaNaH-jemake kaI ghaTadaSTAMtathI kRtakatva hetukArA zabdane anitya siddha karato hoya tyAre kahevuM ke zabdamAM jevuM kRtakatva che tevuM kRtakata ghaTamAM nathI. ane ghaTamAM jevuM che tevuM zabdamAM nathI. pakSa ane dAMtanA dharmo to samAna joIe. ahIM te zabada karatAM ghaTanuM kRtakata juduM che. kAraNa ke ghaTa kuMbhakAra vagere kAraNothI bane che. ane zabda kaMTha, tALu Adina vyApArathI bane che. A rIte dUSaNa ApatAM varNa sama ane avarNasama baMne jAti sAthe AvI jAya che. (7) keI rU vagere kRtaka vastu mRdu heya che to koI paththara vagere kRtaka vastu kaThina hoya che. A rIte je kRtaka vastu be prakAranI maLe che . te pachI koI ghaTAdi kRtaka vastu anitya ane zabdAdi kRtaka vastu nitya ema paNa heya. A rIte vikalpa dvArA dUSaNa ApavuM te vikalpasama. (8) je ghaTa tevo zabda che ema kahetA he te jevo zabda te dhaTa ema paNa prApta thAya. ane tema thAya te zabda sAdhya hoI vaTa paNa sAdhya ja gaNAya. have sAdhyanuM dRSTAMta sAdhya hoI zake nahi. dRSTAMta te siddha ja hovuM joIe. je daSTAMtane siddha mAno te zabda ane ghaTa vacce asamAnatA AvavAthI te bilakula ja dRSTAMta na thaI zake. Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1rarara ] darzana ane ciMtana A rIte dAMtamAM sAdhyanA (pakSanA) sAmyanuM ApAdana karavuM te sAdhyama. (9)-(1) kRtakatva hetu pitAnA sAdhya anityatvane prApta thaIne siddha kare che ke aprApta thaIne? je prApta thaIne siddha kare che ema kahe te baMne vidyamAnanI ja prApti ghaTatI hovAthI keNa sAdhana ane koNa sAdhya e nakkI nahi karI zakAya. je aprApta thaIne sAdhya siddha kare che ema kahe te aprApta hetu kadI ja sAdhaka na hoI zake. A rIte prApti ane aprAptine vikalpa karI dUSaNa ApavA te anukrame prAptisama ane aprAptisama. (11) aniyatva siddha karavA mATe kRtakatvane hetu karavAmAM Ave te kRtakatane siddha karavAmAM hatu ke ? ane vaLI te kRtakatvasAdhaka hetune siddha karanAra bIje hetu ? e rIte anavasthAprasaMganuM ApAdana karavuM te prasaMgama. (12) je prayatna pachI ja upalabhya (prayatnAnantarIyaka) hovAne lIdhe ghaTanI jema zabda anitya hoya to kUkhanana Adi prasaMge prayatna pachI ja upalabhya evA AkAzanI jema te zabda nitya kema na siddha thAya? A rIte pratidaSTAntathI (virodhI daSTAMtathI)dUSaNa ApavuM te pratidaSTAntasama. (13) kRtakatva hetuthI zabdane anitya siddha kare che paNa te hetu zabda. utpanna thayA pahelAM kyAM rahe che ane je hetune rahevAne Azraya na heya te hetunA (kRtakatvanA) abhAvane lIdhe sAdhya ja siddha na thaI zake. e rIte anutpatti dvArA dUSaNa ApavuM te anutpattisama. (14) ghaTanA sAdharma kRtakathI zabdane anitya mAnave ke ghaTanA vaidharma paNa AkAzanA sAdhabhya amUrtatvathI zabdane nitya bhAno ? A rIte saMzayanuM ApAdana karavuM te saMzayasama. (15) je kRtakatva hetuthI ghaTanI jema zabdane anitya siddha kare te zrAvaNutva hetuthI zabdavanI peThe zabdane nitya zA mATe siddha na karAya? A rIte sAme bIjA pakSanuM uthApana karI dUSaNa ApavuM te prakaraNasama. (ka) hetu e sAdhyane pUrvakAlIna che, uttarakAlIna che ke samakAlIna ? je - pUrvakAlIna hoya te hetu vakhate sAdhya na hovAthI te kAnuM sAdhana thaze? 1. je hetu sAdhyane uttaravatI hoya te sAdhya prathamathI ja siddha che ema mAnavuM paDe ane je tema mAne te sAdhya siddha hovAthI tenA sAdhana . mATe hetu nakAme che. je sAdhya ane hetu baMne samakAlIna heAya te. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1rara3 DAbA ane jamaNa bane samakAlIna zigaDAonI peThe keI koInuM sAdhya na hoI zake. samakAlIna to baMne samAna ja hovA joIe. temAM eka sAdhaka ane bIjuM sAdhya evI kalpanA ja aghaTita che. A rIte traNe kALanI anupati dhArI hetune dUSita kare te hetusama(17) je ghaTa Adi anitya vastunA kRtakatvarUpa samAnadharmathI zabdane anitya siddha karavAmAM Ave te arthapattithI ema prApta thAya che ke nitya vastunA sAdhammathI zabda nitya paNa siddha thaI zake. AkAza Adi nitya vastunuM amUrta svarUpa sAdhamma zabdamAM che ja eTale zabda nitya kAM siddha na thAya? e rIte arthopattidvArA dUSaNa ApavuM te arthapattisama. ( 18 ) je kRtakatva e dharma zabda ane dhaTane samAna (eka) mAnavAmAM Ave te te dharma dvArA zabda ane vaTa e baMnenI jema avizeSatA prApta thAya che tema koI paNa samAnadharma dvArA samagra padArthomAM avizeSatA prApta thAya. A rIte avizeSatAnuM ApAddha karI dUSaNa ApavuM te avizeSasama. (19) je kRtakatvane lIdhe zabdane anitya mAnavAmAM Ave te amUrtatvane lIdhe nitya zA mATe na mAnavAmAM Ave? A rIte baMne dharmanI upapatti hevAthI chevaTe zabda amuka ja prakAra che e nizcaya nahi thaI zake ema dUSaNa ApavuM te upapattisama. (20) keIema kahe ke zabda anitya che, kAraNa ke te prayatnonastarIyaka (eTale prayatnanI pachI ja thanAra) che te tene ema kahevuM ke sAdhana to tene ja kahI zakAya ke jenA vinA sAdhya upalabdha na thAya. paraMtu vidyuta vagere vastuo anitya chatAM prayatna vinA ja upalabdha thAya che, agara sahaja rIte bhAgatAM lAkaDAM vagerene zabda paNa anitya chatAM prayatna vinA ja utpanna thato dekhAya che, eTale prayatnAnantarIyakapaNuM e anityanuM sAdhana kevI rIte thaI zake? A pramANe upalabdhi dvArA dUSaNa ApavuM te upalabdhisama. (21) pUrve ja prayogamAM ema kahevuM ke zabda prayatnAnantarIyaka hovA chatAM anitya (janya) te nathI ja. kAraNa ke te zabda uccAraNaviSayaka prayatnanA pahelAM paNa che ja. mAtra AvaraNa hevAthI uccAraNa pahelAM tenI upalabdhi thatI nathI. eTale prayatnathI mAtra AvaraNano ja bhaMga thAya che. tenAthI kaMI zabda utpanna thato nathI. zabda te prathamathI ja che. A rIte anupalabdhi dvArA dUSaNa ApavuM te anupalabdhisama Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1224 ] darzana ane ciMtana (22) zabdamAM anityatva siddha karanArane kahevuM ke anityatA pite anitya che ke nitya che? je anitya heya te anityatA pite ja naSTa thavAnI eTale anityatAne nAza e ja nityatA. A rIte zabdanI anityatAne nAza thavAthI zabda nitya tha ane je anityatA pite nitya heya to te nitya anityatAne rahevA mATe tene AzrayabhUta zabda paNa nitya hovo ja joIe. jyAM sudhI Azraya nitya mAnavAmAM na Ave tyAM sudhI tenA dharmane nitya mAnavAne kaMI ja artha ja nathI, eTale anityatAne nitya mAnavA jatAM paNa zabda nitya ja siddha thayo. e pramANe sAdhyane nitya ane anitya mAnavAno vikalpa karI baMne rIte nitya ja siddha karavuM te nityasama. (23) jo anityatva dharma dvArA ghaTa ane zabda vacce sAmya hovAthI zabdane anitya mAnavAmAM Ave to dareka padArthanuM ghaTa sAthe kAMIka te sAdhamya che ja. eTale dareka padArtha ghaTanI jema anitya siddha kAM na thAya? ane jo tema na thAya te pachI zabdane paNa anitya kAM mAnavAmAM Ave? A rIte anitya dvArA dUSaNa ApavuM te anityasama. (24) prayatnAnantarIyaka (prayatna pachI thata) hevAthI zabdane anitya siddha karanAra pratye kahevuM ke prayatnanAM kArya aneka prakAranAM che. koI asat (avighAmAna) vastu ja prayatnathI thAya che jema ke ghaTa vagere. jyAre keTalIka vastuo sata (vidyamAna) chatAM prayatnathI mAtra vyakta thAya che. A rIte prayatnanuM kArya utpatti ane vyaktie be prakAranuM dekhAya che. te pachI ahIM zabdane prayatnajanya mAne ke prayatnavyaMgya mAne ? A rIte kAryanuM nAnatva batAvI dUSaNa ApavuM te kAryasama. 16 nigrahasthAna - nigraha (parAjaya)nI prAptinuM sthAna (prasaMga) te nigrahasthAna. nigrahasthAnanA mukhya be prakAra che: (1) vipratipatti (2) apratipatti. je vAdI pitAnA kartavyane viparIta (UlaTI rIte) samaje teya te parAjaya pAme che. ane je pitAnA kartavyane bilakula samaje nahi teya parAjayane pAme che. A rIte viparIta samaja ane aNasamaja e be ja parAjayanI prAptinA prasaMga hovAthI mukhya rIte nigrahasthAna be (vipratipatti ane apratipatti) kahevAmAM Ave che. paraMtu viparIta pratipatti aneka jAtanI saMbhave che ane apratipatti paNa aneka jAtanI che. tethI te baMne mukhya nigrahasthAnanA vistAra rUpe 22 nigrahasthAne Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digadarzana [1225 gaNAvavAmAM AvyAM che. jemAM cha nigrahasthAna apratipatti pakSamAM ane bAkInAM soLa vipratipati pakSamAM Ave che. te bAvIsa A pramANe (1) pratijJAhAni (2) pratijJAntara (3) pratijJAvirodha (4) pratijJA- saMnyAsa (5) hevaMtara (6) arthAntara (0) nararthaka (8) avijhAtArtha (9) apArthaka (10) aprAptakAla (11) jUna (12) adhika (13) punarukta (14) ananubhASaNa (15) ajJAna (16) apratibhA (17) vikSepa (18) matAnujJA (19) paryanopekSaNa (20) niragujyAnuga (21) apasiddhAMta (22) hevAbhAso. AmAM naMbara 14, 15, 16, 17, 18 ane 19 e cha apratipatipakSIya che. A darekanuM sodAharaNa svarUpa nIce mujaba - ghaTane dRSTAMta ane endriyakatva (IdriyagrAhyatva) ne hetu rAkhI zabdane anitya siddha karavAnI vAdIe pratijJA karI hoya teTalAmAM prativAdI kahe je andriyakata hatuM te sAmAnya (jAti) mAM che je ke nitya che. A rIte endriyakatva hetu vyabhicArI thAya che. A dUSaNa sAMbhaLatAM ja vAdI te tene uddhAra karavAne badale (nikAla ANavAne badale) ema kahe "tyAre bhale, sAmAnyanI peThe zabda nitya siddha thAya." Ama kahetAM teNe niyatva svIkAryA eTale prathama karela aniyatvanI pratijJA gaI. A rIte pratijJAhAni thavAthI te parAjaya pAme che. mATe te pratijJAhAni nigrahasthAna. pUrvokta ja prayoga karanAra vAdIne prativAdI kaheje endriyakatva sAmAnya mAM che chatAM te nitya che eTale hetu vyabhicArI che. A pramANe prativAdI dvArA apAyela vyabhicAra doSane uddhAra karavAne badale vAdI ema kahe je sAmAnya nitya ane endriyaka che paraMtu te te sarvagata (sarvavyApI) che ane zabda te asarvAgata che. A prakAre kahevAmAM prathamanI aniyatva siddha karavAnI pratijJAthI bhinna evI zabdane asavagata siddha karavAnI anya pratijJA prApta thAya che. tethI te parAjaya pAme che. mATe A pratijJAAra nigrahasthAna. (3) dravya guNothI bhinna che, kAraNa ke rUpa Adi guNothI bhinna evI kaI 1 AcArya hemacaMdra ane guNaratnasUri matAnusA sivAyanAM pAMcane ja 'apratipattimAM gaNe che. juo pramANamAM patra 32 pRSTha 2. tathA varganAmuvA TIkA patra 26-jAti ane nigrahasthAnanuM varNana saraLatA khAtara 1. sa. nI guNaratnanI TIkAmAMthI lIdhuM che. (2) Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1rara6 ] darzana ane ciMtana vastunI upalabdhi thatI nathI. A rIte kahenAra vAdInI pratijJA ane hetu e baMne vacce dekhIte virodha che. je dravya guNothI bhinna ja hoya te rUpAdithI bhinna vastunI upalabdhi thatI nathI e hetu saMbhave ja nahi. kAraNa ke dravya pote ja bhinna che. ane jo bhinna vastunI upalabdhi nathI thatI e hetu ja satya heya te guNothI dravya bhinna che e pratijJA mithyA che. e pramANe pratijJA (sAdhyo ane hetunA pArasparika vidhavALuM kathana karavAthI vAdI parAjaya pAme che. mATe te pratijJAvidha nigrahasthAna endriyakatva hetuthI zabdamAM anityatva siddha karanAra vAdIne prativAdI prathamanI jema nitya sAmAnyadvArA vyabhicAranuM dUSaNa Ape tyAre dhAdI te dUSaNe dUra karavAne badale ema kahe che koNa zabdane anitya kahe che? A rIte kahevAmAM pitAnI prathamanI pratijJAna apalApa (parityAga) thato hovAthI te parAjaya pAme che. mATe te pratijJAsaMnyAsa nigrahasthAna che. pUrvokta ja udAharaNamAM sAmAnya dvArA andriyakatva hetune vyabhicAradUSaNa ApatAM vAdI te dUSaNane uddhAra karavA mATe prathamanA hetumAM eka navuM vizeSaNa lagADI kahe je mAtra aindriyakatva e anityasAdhaka hetu nathI paNa jAtiviziSTa endriya aniyaMtvane sAdhaka hetu che. Ama kahevAmAM bIjA ja hetunuM upAdAna karavAthI vAdI parAjaya pAme che. mATe te hetantara nigrahasthAna. kRtavahetuthI zabdane anitya siddha karavAnI pratijJA karI vAdI aprAsaMgika kahevA besI jAya (jema ke, "hetu e di dhAtu ane 4 pratyaya uparathI baneluM pada che-pada e vyAkaraNamAM nAma, AkhyAta, upasarga, ane nipAtabhedathI cAra prakAranuM batAvavAmAM AvyuM che." vaLI AgaLa vadhI nAma AkhyAta vagere viSe paNa pitAnuM vaiyAkarasupaNuM ThAlavavA besI jAya to aprastuta bolavAthI te parAjaya pAme che, mATe te arthAntara nigrahasthAna. (7) koI vAdI ema kahe je zabda anitya che kAraNa ke "ja" e ja" rUpa che. Ama kahevAmAM "jA" e "za" rUpa che ene kAMI ja artha nathI. e rIte nirarthaka balavAthI te nirarthaka nAmanA nigrahasthAnane pAme che, ane parAjya pAmela gaNAya che. Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAtinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1227 (1) vAdI pitAnA pakSanuM sAdhana karate hoya ke sAmAnA pakSanuM dUSaNa karate heya paNa te pitAnuM vaktavya traNa vAra kahe chatAM tene sabhA ke prativAdI keIna samajI zake te e kathana kAM te kilaSTa zabdavALuM hevuM joIe athavA tenA zabdo sarvaprasiMda na hovA joIe--ane kAM te te atyaMta dhIrethI bolato hovo joIe. game tema heya paNa traNa vAra kahyA chatAM keIthI na samajAya che tevuM bolanAra vAdI parAjaya pAme che ane te avijJAtArtha nigrahasthAna kahevAya che. (9) dADama dasa, cha puDalA, karuM, ajacarma ane mAMsapis A rIte paraspara saMbaMdha vinAnAM pade uccAravAthI jyAre vAkyano artha niSpanna na thavAthI vAdI parAjaya pAme tyAre apArthaka nigrahasthAna. (10) pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana e krame belavA joItA anumAnavAkyane viparyAsa karI game tema ADu avaLuM belanAra vAdI aprAptakALa nAmanuM nigrahasthAna pAme che, kAraNa ke te je kAMI bole che te kALa prApta thayA vinA ja bole che. (11) zretAne jJAna ApavAmAM pAMce avayavo upayogI chatAM temAMthI eka paNa avayava na bolavAmAM Ave to te nyUna nigrahasthAna. (12) koI paNa eka hatuM ke udAharaNathI sAdhya siddha thatuM hoya chatAM bIjAM hetu ke udAharaNone pravega karanAra adhika nAmanA nigrahasthAnathI. parAjita gaNAya che. (13) anuvAdanA prasaMga sivAya paNa te ja zabdane agara te ja arthane pharI kahevAmAM punarukta nigrahasthAna prApta thAya che. eka vAra zabda anitya che ema kahI pharI tema ja kahevuM te zabdapunarukti-nigrahasthAna ane zabda anitya che ema kahI zabda vinAzI che e rIte bIjA vAkyathI. te ja artha kahe te arthapunarukta. jyAM anuvAdane prasaMga hoya tyAM punaruktanigrahasthAna nathI gaNAtuM; jema ke nigamane vAkathamAM hetu ane pratijJAvAkyane anuvAdamAtra karavAmAM Ave che. (14) je vAta traNa vAra vAdIe kahI hoya ane sabhA paNa jene samajI gaI hoya chatAM prativAdI tenuM punaH uccAraNa na karI zake to te prativAdI ananubhASaNa nigrahasthAnathI parAjaya pAme che, (15) vAdIe kahela vastune sabhA samajI gaI hoya chatAM prativAdI tene na ja samajI zake te te parAjaya pAme che ane te ajJAna nigrahasthAna, kahevAya che. Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra8] darzana ane ciMtana (16) vAdIne pakSa samajAyo paNa hoya ane tenuM punaH uccAraNa karavAmAM AvyuM hoya chatAM uttara na mhare te prativAdI hAre che tyAM apratibhA nigrahasthAna. (17) siddha karavA dhArela vastunuM sAdhana azakya jaNAvAthI kaI paNa bahAnuM kADhI carcAno bhaMga karavAmAM Ave, jema ke "mAruM amuka khAsa kAma rahI gayuM che" agara "mAruM gaLuM besI gayuM che" ItyAdi, to te vikSepa nigrahasthAna. (18) kAI kahe tuM kaI nAmIcA) prasiddha coranI jema "puruSa" hovAthI cora che (kAraNa pilo cora paNa "puruSa" che) tyAre te dUSaNa dUra karavAne badale sAmAne kahevuM ke "tuM paNa puruSa" hovAthI te prasiddha coranI peThe cora che. A kathanamAM sAmAne cora sAbita karavA jatAM sAmAe pitAnI upara mUkele corano Aropa svIkArAI jAya che. tethI te matAnujJA nigrahasthAna kahevAya che. (19) pitAnI sAme belanAra nigrahasthAnane prApta thayo hoya chatAM vAdI tenI upekSA kare eTale ke "tuM amuka nigrahasthAnane prApta thayo che" tevuM uddabhAvana na kare te te paryAnuyopekSaNanigrahasthAnane prApta thaI parAjaya pAme che. A nigrahasthAnanuM udbhAvana sabhA kare che. kAraNa ke kaI pitAnI meLe to potAnI hAra kabUlI pitAnI Ijajatane lageTa khulle karavA taiyAra na ja hoya. (2) nigrahasthAnane nahi prApta thayela chatAM tene nigrahasthAnathI duSita kare te nirajyAnuga nAmanuM nigrahasthAna. (21) je siddhAMta svIkArI carcAnI zarUAta karI hoya te siddhAMtathI viruddha carcA karavI te apasiddhAMta nigrahasthAna; jema ke pUrvamImAMsAne siddhAMta svIkArI kaI kahe ke agnihotra svargaprada che. jyAre bIje koI pUche ke agnihotra te kriyAtmaka hovAthI te kriyA pUrI thatAM satvara nAza pAme che. ane naSTa thayela vastuthI svarga kevI rIte saMbhave ? tyAre tene uttara ApatAM ema kahevAmAM Ave ke agnihotradvArA prasanna thaela mahezvara svarga Ape che. A uttara mImAMsAzAstrathI viruddha che. mImAMsAnA siddhAMtane mahezvara mAnya nathI. eTale A uttara prathama svIkArela siddhAMtathI viruddha ja hovAthI apasiddhAMta nigrahasthAna kahevAya che. (22) asiddha, viruddha Adi pAMca hetvAbhAse paNa nigrahasthAna che. Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1229 pariziSTa 2. jaina AgamAM maLI AvatuM kathApaddhatine lagatuM varNana jaina Agama sAhitya pAMca vibhAgamAM vaheMcAyeluM che. (1) sura, (2) nijajuti, (3) bhASya, (4) cUrNa, (5) TIkA. A pAMca vibhAga maLI paMcAMgI kahevAya che. sUtramAMthI prastuta varNana sthAnAMgamAM che. te nIce pramANe - vikathA ane dharmakathAnA varNanaprasaMge dharmakathAnA cAra prakAre paikI vikSepaNuM kathAnA-eTale zrotAne kumArgethI sumArge lAve tevI kathAnA-cAra prakAre A pramANe batAvyA che - (1) svasiddhAMtane kahIne eTale tenA guNonuM pratipAdana karIne para siddhAMta kahe eTale tenA denuM darzana karAve. (2) parasiddhAMta kahIne svasiddhAMtanuM sthApana kare. (3) samyagvAda kahIne mithyAvAda kahe, arthAta parasiddhAMtamAM raheluM aviruddha tatva batAvI tenuM viruddhatatva paNa devadarzanapUrvaka batAvavuM. (4) parasiddhAMtamAM de batAvI pachI tenA guNo paNuM batAvavA. jJAta eTale daSTAMta cAra prakAranAM cheH (1) AharaNa. (2) AhArataddeza. (3) AharaNataddoSa. (4) upanyAsapanaya. A cArene cAra cAra prakAra batAvatAM AharaNane trIjo bheda sthApanA karma ane cothe pratyutpanna vinAzI e be bheda Ave che. te eka prakAranA nyAyavAkyanAM aMgabhUta dRSTAMti ja che. te nIce pramANe - kaI Apela aniSTa prasaMgane je daSTAMtadvArA dUra karI ISTa tatvanuM sthApana karavAmAM Ave te daSTAMta sthApanakarma. pratyutpannavinAzI eTale tatkALa ja prApta thayela aniSTa sthitine nAza je dRSTAMtadvArA karavAmAM Ave che. 1. vikkhevaNI kahA cauvvihA paNNattA taMjahA -sasamayaM kahei, sasamayaM kahittA parasamayaM kahei, parasamayaM kahettA sasamayaM ThAvattittA bhavati, sammAvAtaM kahei, sammAvAtaM kahettA micchAvAtaM kahei, micchAvAta kahettA sammAvAtaM ThAvattitA mati . . . 282 pR. 210 AvRtti Agodaya samiti. 2. AharaNe cauvihe paM. ta. avAte, uvAte, ThavaNAkamme, paDaSpannaviNAsI / thA. . 438 pR. 22. Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '1230 ] darzana ane ciMtana A baMnenAM udAharaNa nIce pramANe (1) sthApanAkarma -zabdane kRtakatava hetuthI anitya siddha karatA vAdIne kaI prativAdI kahe ke varNAtmaka zabda te nitya che, temAM kRtatva nathI. e rIte hetamAM vyabhicArane aniSTa prasaMga AvatAM ja turata vAdI pharI hetunuM samarthana karI le ke varNAtmaka zabda anitya che; zAthI je te kAraNanI bhinnatAthI bhinna dekhAya che-dhaTanI jema. A rIte kRtakatvarUma hetu upara AvI paDela vyabhicArane aniSTaprasaMga dUra karavA pharI te hetanuM samarthana (sthApana) ghaTa daSTAMtathI thatuM hovAne lIdhe te sthApanAkarma daSTAMta kahevAya. - (2) pratyutpannavinAzI-kaI kahe je amUrta hovAthI AkAzanI jema AtmA akartA ja che. A, jainavAdIne aniSTa che. tevuM tatkALa prApta thayeluM aniSTa dUra karavA te kahe-AtmA mUrta hovAthI devadattanI peThe kathaMcita karyo che. te A devadattanuM dRSTAMta uktanuM aniSTa nivAraka hevAthI pratyutpanna vinAzI dRSTAMta kahevAya. hetunA cAra prakAra traNa rIte batAvavAmAM AvyA che2 (1) yApaka, sthApaka, vyaMsaka ane laSaka. . (2) prayakSa, anumAna, upamAna ane zabda. (3) tti tat rita varA ati tat rAti | nAsti tat asti sH| nAsti tat nAsti saH / bIjI rIta pramANe pratyakSAdi cAra hetuo eTale cAra pramANe prasiddha che. tethI temanuM varNana anAvazyaka che. bAkInAnuM nIce pramANe - (1) yApakaH puSkaLa vizeSaNone lIdhe je hetu samajatAM prativAdIne muzkelI Ave ane tethI te jaladI dUSaNa na ApI zake eTale vAdI kALayApana karI zake. A pramANe jenAthI kALayApana karI zakAya te yApaka. AnI bIjI vyAkhyA TIkAkAre evI ApI che ke je hetunI vyApti 1. juo sthAnAMgaTIkA pR. 256. 2. phreka rAbdide . taM. rAvate, thAva, vaMte, sUte, athavA krejha cau vihe, paM. taM. paccaskhe, aNumANe, ovamme; Agame, ahavA heU cauvihe paM. taM. atthittaM asthi so heU, asthitta' patthi so heU, tthitaM asthi so hera, citta zasthi to he ! hA. khU. 28 pR. 254. Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMsthApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana prasiddhu na hAvAthI vyAptisAdhaka anya pramANunI sAdhyasiddhimAM vilaMba thAya te hetu yApaka (2) prasiddha vyAptine lIdhe je hetu jaladI svasAdhyanuM sthApana kare te sthApaka, (3) je hetu prativAdIne vyAmAhamAM nAkhe te vyasaka.ra te (4) vyaMsaka hetuthI prApta thayela aniSTane dUra karanAra hetu te laSaka.3 A cArenAM udAharaNo TIkAmAM ApelAM che. tema ja tenI vizeSa spaSTatA karavA TIkAkAre niyuktine AdhAre nAnI nAnI kathAo ApI che, je prAcIna kALamAM vArtAdbArA vastusvarUpa samajAvavAnI paddhatinI sUcaka hAI ahIM ApavAmAM Ave che: (1) kAI asatI strIe potAnA patine ema kahI ujjana mekalyA ke tyAM UTanA eka eka lIDAne eka eka rUpiyA Upaje che, tethI vecavA jAe. lAbhamAM paDelA dhaNInA ujjana gayA bAda teNIe pAtAnA jAr sAthe kALayApana karyuM. tevI rIte je vAdI prativAdIne mAhamAM nAkhe tevA hetu mUkI tenA dUSaNuthI kheMcI kALayApana kare tyAre te hetu yApaka kahevAya. (ra) kAI bhUta paritrAjaka dareka gAmamAM ema kahI karyAM karatA ke leAkamadhyamAM ApeluM dAna phaLa Ape che ane te huM jANuM cheM. Ama kahI te leA pAsethI dAna meLavatA. A joI kAI zrAvake tene kahyuM ke lokonA madhyabhAga tA eka ja che. te aneka gAmamAM kayAMthI saMbhave ? A rIte te zrAvake siddha karyuM ke lokanA madhyabhAga eka che tethI parivrAjakanA kahyA pramANe aneka gAmamAM na hAI zake. tevI rIte jaladI ja svapakSane siddha kare te hetu sthApaka. (314) TIpa.--A e hetuo mATe je kathA ApavAmAM Ave che temAM zabdachaLa che. ane tethI temAM vALA e zabdo Ave cheH (1) zakatittiri ane (2) tAleADikA. A baMne zabdanA abbe artha thAya che. eTale vaktA je atha kahevA dhAre che tethI pratipakSI tene ulaTA arthe laI tene chaLavA prayatna kare che. e 1. jIe sthAnAMga TIkA rR. 261. 2. juo sthA. TI. pRSTha 261 3. 262 . [ 1231 apekSAne lIdhe dr " Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1232 ] darzana ane ciMtana arthe A pramANe (1) zakatittiri eTale (16) gADAmAM ANela tetara (1) gADA sahita tetara. (2) tarpaNaleDikA eTale (2) sakatumAM (sAthavAmAM pAchuM meLavI ApavuM te. (eTale ke ahIMyAM pANamizrita sAthavo) (a) tevuM mizraNa karatI strI. tetaravALI gADI laI jatA kaI eka mANasane eka dhUrto pUchavuM ke A saMkaTatittirine ze bhAva che? pelAe uttara Apyo ke tarpaNaleDikA. pUrve keTalAkane sAkSI tarIke rAkhI kahyuM ke mane A zakaTatittiri (zakaTa sahita tittiri) tarpaNaleDikAthI ApavAnuM A mANasa kahe che. te kiMmata ApavA huM taiyAra chuM. mATe mane te zakaTa-tittiri bane maLavAM joIe. A sAMbhaLI zakatittirine svAmI gUMcavaNamAM paDyo paNa bIjA dhUrte tene samajAvI dIdho. ane tene samajAvyA pramANe te mAlike prathama dhUrtane kahyuM "bhale, tarpaNaleDika lAve ane zakaTatittiri le." prathama teM pitAnI strIne tarpaNaleDikA ApI zakaTatiniri laI kahyuM. strI dhUrta patinI AjJA pramANe satumAM pANI meLavI halAvI tarpaNA DikA taiyAra karavA beDI ke tarata ja pelA mAlike sakatumAM pAchuM meLavatI te strIne upADI ane kahyuM : "A strI tapaMDikA che eTale tene laI huM zakaTatiniri ApI daIza." A sAMbhaLatAM prathama dhUrta samajI gayo ane cUpa thayo. A vAtamAM zabdachaLa che. mAlike zakaTatitiri tarpaNAleDikAthI maLe che ema kahyuM tyAre tene Azaya te mAtra gADAmAM ANela tetaranA mUlyano ja hatuM. paNa prathama dhUrte zabdachaLathI zakaTAtittirine gADuM ane tetara evo artha laI tapaNAloDikAthI te baMne maLavAM joIe ema kahI tenA mAlikane mUMjhavyo. ahIM sudhIno bhAga vyasaMka hetunuM svarUpa sUcave che. vyaMsaka hetu prativAdIne mUMjhave te hoya che. bIjA dhUrtana zIkhavavAthI pele mAlika prathama dhUta pAse tarpaNaloDikA mAge che. have prathama dhUrve potAnI strIne tarpaNaleDikA (jaLamizrita sakatu) ApavA kahyuM. tyAre pelo mAlika bIjA artha pramANe te mizraNa karanAra strIne ja upADavA lAgyo. eTale prathama dhUrtanI chaLabAjI UghaDI gaI vArtAne A pAchale bhAga lUSaka hetunA svarUpane samajAve che. jema pelA mAlike tarpaNaloDikAne bIjo artha samajI Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA padadhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1233 prathama dhUrtanI strI mAgI eTale te ApoApa zaramAI cAlyo gayo tema bhUSaka hetu baMsaka hetuThArA ApAdita aniSTane che. trIjI rIta pramANe batAvela cAra hetuonI vyAkhyA karI TIkAkAra je udAharaNa Ape che te badhAMmAM vAdIdevasUrivarNita hetunA badhA prakAre AvI jAya che. A vyAkhyA pramANe hetu eTale anumAna hetuonI vividhatAthI cAra bhAgamAM vaheMcI nAkhI ahIM cAra hetuo (anumAna) kahela che. (3) ():-amuka eka padArtha che mATe amuka bIjo pradArtha che evuM anumAna te gati tata sahita saH jema ke dhUmra che mATe agni che ja. (4) amuka eka padArtha che mATe teno virodhI bIjo padArtha nathI ja evuM anumAna te sti tat nAhita H jema ke agni che mATe zIta nathI ja. () amuka eka padArtha nathI mATe tene virodhI padArtha che evuM anu mAna te nAsita tat sata sa jema ke agni nathI mATe zata che.. () amuka eka padArtha nathI mATe bIje amuka padArtha che paNa nathI evuM anumAna te nAsti tatte nAsti sa: jema ke ahIM vRkSa nathI. mATe sIsama paNa nathI. sthAnAMgamAM A prakAranA vivAdo batAvyA che. vivAdane TIkAkAra jalpakathA tarIke oLakhAve che ane tadanusAra e bhedanI vyAkhyA paNa Ape. che, te joIe : (1) balavAnI pUrI taiyArI na hoya tyAre te taiyArI mATe joIte vakhata meLavavA khAtara game te bahAne vilaMba karI je vAda thAya te. (2) pUrate avasara maLavAne lIdhe jayeSu pite ja jemAM utsukatApUrvaka bele agara prativAdIne usuka karI jemAM bele te. (3) sAmanItithI sabhApatine anukULa karIne agara thoDI vAra prativAdIne pakSa mAnI tene anukULa karI jemAM bolavAmAM Ave te. (4) balavAnuM sAmarthya hoya te sabhApatine sudhdhAM agara prativAdIne cha cheDI jemAM bolavAmAM Ave te. 1 juo, sthA. TI. pRSTa 262 nI zarUAta. 2 juo, pramANapatattvAkAlaMkAra, pariccheda 3 su. 67 thI AgaLa. 78 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1234 ] darzana ane ciMtana (5) adhyakSone sevIne-anusarIne je vAda thAya te. (6) pitAnA taraphadAre sAthe adhyakSane meLavI laI amara adhyakSone prativAdInA virodhI banAvI je vAda thAya te. chevaTe sthAnAMgamAM je daza de batAvavAmAM AvyA che temAM paNa ghaNuM daSo vAdakathA sAthe ja saMbaMdha dharAve che. temane sAra nIce pramANe - (1) prativAdI taraphathI thatA kSobhane lIdhe je moTuM baMdha thAya te tajAta de. (2) bolatAM vismRti thAya te svatibhaMga doSa. (3) maryAdA sAcavanAra adhyakSa koI paNa kAraNathI vAdI upara deSa karI ke tenA viSayamAM bedarakAra rahI prativAdIne jaya Ape agara tene smRtinI taka Ape te prazAstudeSa. (4) vAdIe mUkelA dezane kheTI rIte parihAra kare te pariharaNa deSa. (5) sAdhyavikalava Adi daSTAMtoSa te svalakSaNadoSa. (6) sAdhyanA pratye sAdhanamAM je vyabhicAradeSa Ave te kAraNadoSa. asiddha, viruddha Adi devAbhAso te hetuSa. (8) prativAdInA matamAM AvI javuM te saMkramaNa devuM. tene paramatAbhyanujJA paNa kahe che. (9) chaLa Adi dvArA je parAjayanA prasaMge Ave te nigrahadoSa. (10) pakSanA bAdhitatva Adi doSa te vastudoSa. kathA paddhati ane tadaMtargata nyAyavAkyane lagatuM je varNana saMkSepamAM upara sthAnAMgamAMthI ApavAmAM AvyuM che te badhuM varNana zrImad bhadrabAhukRta gaNAtI dazavaikAlika niryuktimAM ApeluM che. niryuktikAre e badhuM varNana karIne tenI sAthe nyAyavAkyane upayoga kevI rIte karI zakAya te paNa batAvyuM che. dazavaikAlikanA prathama adhyayanamAM dharmanuM varNana che. tethI niryuktikAre te ja vastu laI temAM nyAyavAkyane upaga phuTa rIte karelo che. te kahe che 1 juo, sthA. TI. pRSTa 365.. 2 dasavihe dose paM. taM. tajjAtadose, matibhaMgadose, pasatthAradose, pridUraLa, saraLa, vALa, devo, vaizAmAM ningyuro sthA. ju. jarU. 3. katthai paMcAvayavaM dasahA vA savvahA na paDisiddhaM / na ya puNa savvaM mAra TUMkI vigamavAyuM che . 2. ni. nA. 10; juo, pA. 32 gAthA 49 thI 88. Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1235 ke kyAMka pAMca avayavarUpa ane kyAMka daza avayavarUpa nyAyavAkyane praga karAya che. AmAMnA pAMca avaye te gautamanA nyAyasUtramAM varNita pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana e ja che. niryuktikAre e pAMca avayavone upayoga karI dharmanI sUkta maMgaLamayatA siddha karI batAvI che. tyAra bAda teoe daza avayavathI ghaTita nyAyavAkyane pravega paNa karI batAvyo che, ane te daza avaye be rIte gaNAvyA che. pratijJA, pratijJAvizuddhi, hetu, hetuvizuddhi, daSTAMta, daSTAMtavizuddhi, upasaMhAra, upasaMhAravizuddhi nigamana ane nigamanavizuddhi -e eka prakAra. bIjA prakAramAM daza avaye A pramANe che : (gAthA 137) pratijJA, pratijJAvibhakti, hetu, hetuvibhakti, vipakSa, pratiSedha, daSTAMta, AzaMkA, ta~tiSedha, ane nigamana. A baMne prakAranA nyAyano pravega gAthA 138 thI 148 sudhImAM che. vizeSatA e che ke prathama prakAranA daza avaye koI eka ja gAthAmAM saMkalita na karatAM mAtra tenAM nAme pragamAM ja AvI jAya che; jyAre bIjA prakAranA daza avayavo eka ja gAthAmAM gaNI batAvyA che ane pachI prayogamAM teone samajAvyA che. dhyAna kheMce evI eka bAbata e paNa che ke akSapade nigamanuM prazAta pratijJAA punarvasana nigamane (1-1-39) evuM je lakSaNa karyuM che e janiyuMktimAM DAka pheraphAra sAthe A pramANe dekhAya che : ramo gNa avayavo, varUnna% goyaf I (gAthA. 144 pR. 79). sArAMza e che ke dazavaikAlika mULasUtramAM je ghaNo mamuTuM e sUtrathI dharmanI maMgaLamayatA ane utkRSTatA kahevAmAM AvI che tene siddha karavA niryuktikAre nyAyavAkyanuM nirUpaNa karyuM che. ane te nyAyavAkya jeTalI rIte saMbhavI zake te badhI rIte batAvI tenA upayoga dvArA dharmanI maMgaLamayatA Adi vyavasthita rIte sAdhyuM che. A prathama adhyayananI niryukti mukhyabhAge nyAyavAkya ane tenA upayoganA nirUpaNamAM ja rokAyelI che, jenA uparathI 1. juo, gAthA 50 2. pAMca avayavonA nAmanA saMbaMdhamAM paNa be paraMparA dekhAya che? eka te nyAyasUtranI ane bIjI prazastapAdabhASyanI ane mATharavRttimAM matAntara tarIke noMdhAyelI. te A pramANe-avayavAra puna: pratijJAAnisanAnudhApratyAnAthaH "! pra. pA. bhA. pR. 335. banA. saM. sI. nI AvRtti tathA bhAdaravRtti. pR. 12. 3. juo, gAthA 89 thI 9. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra3} ] darzana ane ciMtA jANI zakAya che ke jaina saMpradAyamAM prAcIna kALamAM paNa kathApati ane tene lagatI anya khAkhate te vicAra kevA thatA ane paraMparA kevI cAlatI. paraMtu ApaNe joIe chIe ke daza avayaveA niyuktimAM batAvyA che. tethI judA paNa maLe che. nyAyasUtranA bhASyakAra vAtsyAyane paNa peAtAnA bhASyamAM matAMtarathI cAlatA daza avayave batAvyA che. temAMnA pratijJA, hetu, udAharaNa, upanaya ane nigamana e pAMca to niyuktimAM paNa che. paraMtu bAkInA pAMca e niyuktimAM nathI. te pAMca A che.: jijJAsA, saMzaya, zakayaprApti, prayeAjana, ane saMzayavyudAsa. A pAMca avayavAne nyAyavAkayanA aMga tarIke svIkAravAnI vAtsyAyana nA pADe che ane phakta pacAvayavAtmaka nyAyavAkaya je nyAyasUtramAM kahela che tenuM ja sthApana kare che. AvazyakatA. vAtsyAyane kahela daza ane niyuktimAM be prakAre varNavela daza daza, ema kula traNa prakAranA daza avayava atyAre ApaNane maLe che. A uparathI eTaluM jaNAya che ke daza avayavAtmaka nyAyavAkathanI paraparA prAcIna hatI.. bhale te jaina graMthAmAM anya rUpe ane vAtsyAyanabhASyamAM anya rUpe dekhAya; paraMtu akSapAde te paraMparAmAM sudhArA karyAM ane pAMca avayavanI ja svIkArI. jainagraMthamAM to peAtAnA syAdvAda siddhAMta pramANe apekSAvizeSanI dRSTie pAMcaavayavAtmaka ane dazaavayavAtmaka ane prakAranA nyAyavAcatA svIkAra karI ane paraparA sAcavavAmAM AvI che. ane AgaLa jatAM jaina taka sAhityamAM joI e chIe ke temAM te eka avayavavALAM ane e avayavavALAM nyAyavAkaya sudhdhAMnuM samana apekSAvizeSathI karyuM che. jyAre keTalAka 1 pramANanayatattvAlAkAlakAra pariccheda 3, sUtra 23 : vAhetuvAma parArthamanumAnamupacArAt / ' sUtra 28:--pakSahetuvacanakSaLamavayavayameva patisaMraka, na TaTAjJAticnm 1 sUtra 42: - mandamatIMstu vyutpAdayituM dRSTAntopanayanigamanAnyapi prayojyAni / tathA ativyutpannamati pratipAdyApekSayA tu dhUmotra dRzyate ityAdi hetuvacanamAtrAmAM samati (ri. 3. su. 27. ratnAkarAvatArikA TIkA ). nanu prayoga iti vipratipadyante vAdinaH tathAhi, pratijJAhetUdAharaNAnIti camanumAnamiti sAhacaH [ sAMkhyakArikA pa'mAM ' trividham ' zabda che tenI mAjharavRttimAM ' calam ' ema vyAkhyA karI che. ] sonacena caturavacamiti mImAMsakAH, saha nigamanena paJcAvayavamiti naiyAyikAH, tadevaM vipratipattau kIdRzo' numAnaprayoga ityAha / etAvAn prekSaprayogaH // 219 // pramANamImAMsA pR. 3 / di. vaM. 8 / / : ' Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMthApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1237 auddha vidyAnA traNa avayavAnA ja prayAga Avazyaka samajI ane kAI bauddho mAtra hetune ja prayAga Avazyaka samajI vadhAre avayavAnA prayAgane adhika nAmanuM nigrahasthAna mAnatA. tema ja sAMkhyA prathamanA traNa ane mImAMsakA upanaya sudhInA cAra avayavAnA ja prayAga mAnatA; tyAre jaina tArkikAe kahyuM ke apekSAvizeSathI e pAMca ane daza avayava sudhdhAM cAjI zakAya che; temAM kAMI dUSaNa nathI. A viSayanA lAMbA zAstrArthI e kathApaddhatinA aMtargata nyAyavAkaya uparanA vidvAnone buddhivyAyAma sUcave che. mAnyaH--niyukita pachI ApaNe bhASya upara AvIe chIe. niyuktimAM varNavela vastu bhaSyamAM Ave te svAbhAvika che. ane tethI ja pratijJAvizuddhi, hetu vizuddhi Adi avayavA kevI rIte ghaTAvavA e dazavaikAlikaniyuktinA bhASyamAM batAvyuM che (pR. 63). te uparAMta kathApaddhatine lagatuM vadhAre varNana bhASyamAM hevu teI e enu paNa sUcana maLe che. AcArya haribhadranA vAdanAmaka bAramAM aSTaka uparanI jinezvarasurinI TIkAmAM eka prAkRta gAthA che. saMbhavataH A gAthA kAI bhAkhatI haze. temAM kAnI sAthe vAda karavA ane kaiAnI sAthe na karavA tathA cAre karavA ane kayAre na karavA e prasaMgamAM jaNAveluM che ke : " dhanavAna, rAjA, pakSavAta, ( lAgavagavALA ), baLavAna, ugra, guru, nIca ane tapasI eTalAnI sAthe vAda na karavA. bhASyAnA vadhAre avalokanathI A viSayamAM vadhAre prakAza paDavAne cokkasa saMbhava che. sUHi--bhASya pachI zUNi Ave che. je niyukti ane bhASyamAM hAya te thUrNimAM Aveja. nizIthacUrNimAM A viSayane lagatuM vadhAre varNa na che ema AcAryazrI jinavijayajI mahArAja taraphathI mane mAhitI maLI che. paNa te thUNi hastalikhita ane vistRta hAI atyAre turata tene pADa ApavA ke pRSThaaMka sUcavavA zakaya nathI. TIA--sUtra, niyukti, bhASya ane cUbhrUNa e cAra pravAheAmAM ekatra 1. juo diphnAganAM nyAyapravezasUtreA. naM. 10. tathA pramANanayatattvAleAkAlakAra. pari. 3, sU. 23, syAdvAdaranAkaraTIkA tathA " aSTasahasrI " pRSTha: 84. . 2. bauddha mAnyatA viSe hemacaMdra A pramANe C yathAhuH saugatAH, viduSA vAcyo hetureva hi a. 2, bhA. 1, sa. 1 vRtti: || "" ullekha kare cheH . kevala: ' // pramANamImAMsA Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1228 ] darzana ane ciMtana thayeluM vicArAtmaka jaLa TIkAnI gaMgAmAM vahe che. tethI ja ApaNe sthAnAMganI TIkAmAM kathA paddhatine lagatuM niti, bhASya AdinuM varNana eka agara bIje rUpe joI zakIe chIe. pariziSTa 3 carakamAMthI maLatI kathAviSayaka mAhitI atre e jaNAvI devuM joIe ke carakamAMnuM prastuta varNana atyaMta spaSTa, manoraMjaka ane kalpanottejaka che. tema ja akSapAdanA nyAyasUtramAM varNavelI carcA paddhatinI paraMparA karatAM atyaMta bhinna nahi evI, chatAM prAcIna kALathI cAlI AvatI koI bIjI vyavasthita carcAnI paraMparAnuM sUcaka che. paNa te ati lAMbu hovAthI vistArane lIdhe ahIM tenuM badhuM mULa akSarazaH ApavAne lebha anicchAe rokavo paDe che. vizeSAthI te te mULa ja joI le. ahIM teno sAra mAtra Ape che. A sAramAM jyAM jyAM nyAyadarzana sAthe tulanA karI che tyAM tyAM vizeSArthIe mULa nyAyadarzana agara te pariziSTa kramAMka (1) joI levuM. caraka e vaidyaka graMtha che chatAM temAM keTalIye nyAyazAstra ane zAstrasAmAnyane lagatI kImatI mAhitI che. A sthaLe vAdane lagatI mAhitI prastuta hovAthI bIjI keTalIka sAmAnya chatAM ati upayogI mAhitI upara vAcakonuM mAtra lakSa ja kheMcavuM gya gaNAze. koI paNa viSayane abhyAsa kare che tyAre te viSayanuM game te pustaka na letAM khAsa parIkSA karIne je te viSayane graMtha pasaMda karavo joIe, jethI abhyAsInAM bahumUlya zrama, samaya ane zakti vadhAre saphaLa thAya e sUcavavA carakamAM zAstraparIkSAnA upAya batAvyA che. yogya zikSakane abhAve zreSTha graMthanI pasaMdagI paNa niSphaLa javAnI. tethI temAM AcAryanI parIkSA karavAnuM paNa batAvavAmAM AvyuM che. yogya zikSaka chatAM paNa jo abhyAsa daDhapaNe karavAmAM na Ave te pariNAma zUnyavata Ave che. tethI temAM zAstranI daDhatAnA upAyo paNa batAvavAmAM AvyA che. carakamAM Atreya zAstrAbhyAsanI daDhatAnA traNa upAyo varNave che: (1) adhyayanavidhi, (2) adhyApanavidhi, ane (3) tadivasRbhASAvidhi. adhyApana vidhimAM ziSyanAM lakSaNa, adhyayana zarU karyo pahelAMnuM ziSyanuM kartavya ane ziSya pratye zikSake karavo joItA upadeza e traNa bAbate khAsa Ave che. A badhI mahattvapUrNa bAbate mATe juo vimAnasthAnamAMnuM gabhiSajitIya vimAna (adhyayAya che.) Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1239 * trIjA upAya tarIke je tadvidyasabhASAvidhi carakamAM varNavI che te ja mukhyapaNe ahIM prastuta che. tadvidyasaMbhASA eTale samAna vidyAvALAnI aMdaroaMdara vidyAgoSThI agara carcA. e ja arthamAM nyAyasUtrakAra akSapAda "raDhi Na saMvA:" evuM vacana uccAre che (juo, nyA. sU0 a 4, A0 2, mu. 47). carakakAra tadvidyasaMbhASAne be prakAranI varNave che: (1) saMdhAyasaMbhASA ane (2) vigRhyasaMbhASA. sadhAyasaMbhASA eTale maitrIpUrvaka carcA karavI ane vigRhyasaMbhASA eTale virodhapUrvaka carcA karavI. akSapAda saMdhAyasaMbhASAne vAda ane vigRhyasaMbhASAne jalpa ane vitaSThAne nAme oLakhAve che. akSapAda ane sarakArane kathAviSayaka vibhAga keTaleka sthAne mAtra zabdathI ja judo paDe che. akSapAnuM trividha kathA viSenuM varNana ane carakakAranuM dvividha saMbhASA viSenuM varNana e baMne ekabIjAnI Avazyaka pUrtirUpe hAI kathA paddhatinA abhyAsInuM khAsa dhyAna kheMce tevAM che. akSapAda jeTaluM chala, jAti ane nigrahasthAnanuM vistRta varNana carakakAre nathI karyuM; paNa kevA kevA prativAdI sAthe saMdhAyasaMbhASA ke vigRhyasaMbhASA karavI, ke prakAre haravI, pahelAM kevI taiyArI karavI kaI jAtanI sabhAmAM karavI vagere aneka bAbatanuM je manoraMjaka ane anubhavasiddha varNana carakakAre ApyuM che te akSapAdanA sUtramAM ke tenA bhASyamAM nathI. bIjI khAsa vizeSatA e che ke akSapAdano anugAmI vAtsyAyana koI paNa dArzanika vaSaya laI anumAnavAkya yoje che, je ghaNAne nIrasa paNa lAge, jema ke "AtmA nitya che; kAraNa ke te janya cheH " tyAre carakakAra vaidakanA viSayamAMthI anumAnavAkya ghaDe che, je khAsa AkarSaka lAge che. jema ke "amuka vyaktimAM baLa che, kAraNa ke te vyAyAma karI zake che, tema ja "amuka vyaktimAM jaTharAgni pradIpta che, kAraNa ke tene khAdheluM jare che," ItyAdi. carakAre je dividha saMbhAvAnuM citra ApyuM che, tene muddAvAra TUMkamAM sAra nIce mujaba - saMbhASA(carcA)thI thatA phAyadA -jJAnaprAptino AnaMda ane prativAdI upara AkramaNa karavAne AnaMda prANDitya, vAkpaTutA, yazelAbha; prAthamika abhyAsa vakhate rahI gayelA saMdehanuM nirAkaraNa ane je te vakhate saMdeha na rahyuM hoya te paNa te vidhyanuM darIkaraNa. pahelAM kadI nahi sAMbhaLelI evI vAtonuM zravaNa, vijayecchAnA rasane lIdhe prativAdI taraphathI mukAtI gUDhamAM gUDha lIle, je teNe bahu zrame guprasAdathI meLavI heya tene anAyAsa lAbha -A badhAM suMdara pariNAme carcAmAM che ane tethI ja vidvAne tene prazaMse che. Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1240 ] 1 sadhAyasa bhASAnA adhikArIenuM svarUpa:----jene carcAspada viSayanu jJAna ane anya viSayanI mAhitI hoya, je potAnA pakSa rajU karavA tathA sAmAne uttara ApavAne samartha haiAya, jene gussA na hoya, jenI vidyA adhUrI ke vikRta na heAya, je guNudveSI na hoya, je pote samajI zake tevA hAya ane khIjAne paNa samAvI zake tevA hAya, je sahiSNu ane priyabhASI hAya tevAnI ja sAthe sadhAyasa'bhASA thAya che. darzana ane ciMtana sadhAyasa bhASA karatI veLAnI pharajoH--vizvasta thaIne carcA karavI, sAmAne vizvasta citte pUchyuM, ane vizvasta citte pUchatAM sAmA prativAdIne potAnuM vaktavya spaSTapaNe kahevuM; parAjyanA bhayathI gabharAvuM nahi ane sAmAne parAjita karI khuza na thavuM; sAme melanArAo vacce AtmazlAdhA na karavI; ajJAnathI ekAntagrAhI (ekataraphI ja ) na thavuM; ajJAta vastu na kahevI; prativAdInA anunaya ( samajAvaTa )thI barAbara samajI javuM; prativAdIne paNa vakhate anunaya karavA--A badhAM kabyAmAM sAvadhAna rahevuM. ahIM" sudhI anuloma (sadhAya)saMbhASA vidhi thaI. vigRhvasa bhASA (vijayecchAmUlaka carcA ):----jo potAmAM vidyAnA utkaSa vagere guNe! jovAmAM Ave te ja vizvasa'bhASAmAM UtaravuM. A carcInA adhikArInuM svarUpa sadhAyasabhASAnA adhikArInA uparyukta svarUpathI taddana viparIta samajavuM. eTale ke adhUrA jJAnavALA, krAdhI ane haThIle| hoya te A carcAne adhikArI heAya che. vizRdghabhASA (japa ke vitaNDA ) zarU karyAM pahelAM pratipakSInI bhASaNaviSayaka vizeSatAe, te pratipakSI peAtAthI caDhiyAtA che ke UtaratA che e vizeSatA ane khAsa sabhAnI vizeSatA e badhAnI parIkSA karI levI. kAraNa ke sAcI parIkSA ja buddhimAnane kAI paNa kAya mAM pravRtta thavA ke nivRtta thavA prere che. parIkSA karavAnA guNAH----zAstrAbhyAsa, tenuM sUkSma jJAna, yAdadAstI, pratibhA, vakrAkti--A ucca guNA che. gusso, anipuNatA, khIkaNapaNuM, vismaraNazIlatA, asAvadhAnapaNuM, --A halakI jAtanA guNA che. Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1ra1 A baMne prakAranA guNone pArakhI, samajI te bAbatamAM pitAnI ane prativAdInI tulanA karavI ke kenAmAM kayA kayA guNa ochAvattA che. prativAdInA prakAre -prativAdI traNa prakAranA hoya che : (1) para (pitAnAthI zreSTha ) (2) pratyavara (pitAthI kaniSTha) (3) sama (pitAnI barAbarano). A traNa prakAre uparyukta guNonI daSTie samajavA nahi ke umara, vaibhava Adi sarjAze. pariSadanA prakAre -sabhAnA jJAnavatI ane mUDha evA be prakAre mukhya che. ane e benA paNa mitra, zatru ane udAsIna e traNa prakAra che. jalpane yogya ane ayogya pariSadA-jJAnazakti saMpanna heya ke mUDha hoya, koI paNa jAtanI zatrusabhA jalpane ayogya che. mitrasabhA ke udAsanasabhA je mUDha hoya te te game tevAnI sAthe ane game tevI sthitimAM jalpa karavAne egya ja che. vigRhyasaMbhASA karatI vakhatanAM kartavya -kaThaNa ane lAMbA lAMbAM na samajAya tevAM vAkyo belavAM atyaMta harSamAM AvI prativAdIne upahAsa karatA javuM; AkRtithI sabhAnuM valaNa jotA javuM ane prativAdI bolavA lAge te ene avakAza ja na Apa; kilaSTa zabdo bolatAM belatAM sAmAne ema paNa kahevuM ke "tuM te uttara ja nathI Apato" athavA "tArI pratijJA tUTI' prativAdI je pharI vAra mATe AhvAna kare te tene kahevuM ke atyAre ATaluM ja basa che. eka varSa pharI gurusevA kara,' ema kahI carcA baMdha rAkhavI; kAraNa ke ekavAra hAryo te haMmezane mATe hA ema vidvAna kahe che; e hArela prativAdIno pharI saMbaMdha paNa na karo. A batAvela rIte ja5 pitAnAthI zreSThanI sAthe paNa kare ema keTalAka vidvAne kahe che; jyAre bIjA vidvAne tethI UlaTuM kahe che. teo kahe che ke pitAthI kaniSTha ke pitAnA samAna prativAdI sAthe mitra ke udAsIna pariSadamAM jalpa kare ghaTe che. A jalpa karatI vakhate pitAnuM ane prativAdInuM balabala joI je bAbatamAM prativAdI caDhiyAta hoya te bAbatanI pitAnI ayogyatA prakaTa karyA sivAya ja kaI paNa rIte te bAbatane TALI daI, temAM jalpa na kare; ane je bAbatamAM prativAdI durbala heya, te ja bAbatamAM tene jalpadvArA zIgha harAva. dulane jaladI parAjita karavAnA upA -jene zAstrapATha yAda na heya tene moTA moTA sUtrapATha gagaDAvIne, je arthajJAna vinAno hoya tene Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1242 ] darzana ane ciMtana kilaSTa zabdavALAM vAkyo belIne, jenI dhAraNazakti ochI hoya tene moTAM vAkyo uccArIne, jemAM pratibhA na hoya tene anekArthaka zabdavALAM aneka jAtanAM vacana uccArIne, vAkapaTu na hoya tene ardhavAkya adhyAhata jevuM rAkhIne, jeNe pahelAM sabhA na joI hoya tene ke paMDita na hoya tene lajajAjanaka vAkya saMbhaLAvIne, krodhIlAne thakavIne, bIkaNune DarAvIne, ane asAvadhAnane niyamanA pAzamAM nAkhIne harAva. vAda zarU thayA pahelAM karavAnI khaTapaTa --game te rIte pariSadane maLI jaI tenI mAraphata pitAne saraLa ane prativAdIne ati kaThaNa evA viSayamAM carcAnI raja maLe tevI goThavaNa karavI. A pramANe pariSadane khAnagI rIte maLI nakakI karI lIdhA pachI kahevuM ke ApaNAthI na kahI zakAya mATe A pariSad ja yathAyogyavAdane viSaya ane vAdanI maryAdA TharAvaze, ema kahI cUpa rahevuM, ane pitAne abhimata badhuM pariSadane meDhe ja nakakI karAvavuM. vAdamaryAdAnuM svarUpa -A belavuM. A na bolavuM, Ama thAya te hArelo gaNAya ityAdi vAdamArganA jJAna mATe jANavI joItI vastuo - (1) vAda, (2) dravya, (3) guNa, (4) karma, (5) sAmAnya, (6) vizeSa, (7) samavAya, (8) pratijJA, (9) sthApanA, (10) pratiSThApanA, (11) hetu (12) daSTAMta, (13) upanaya, (14) nigamana, (15) uttara, (16) siddhAMta (17) zabda, (18) pratyakSa, (19) anumAna, (20) aitihya, (21) aupama, (22) saMzaya, (23) prajana, (24) savyabhicAra, (25) jijJAsA, (26) vyavasAya, (27) arthaprApti, (28) saMbhava, (28) anuya, (30) ananyajya, (31) anuga, (32) pratyanuyoga, (33) vAkyadoSa, (34) vAkyaprazaMsA, (35) chaLa, (36) ahetu, (37) atItakALa, (38) upAlaMbha, (39) parihAra, (40) pratijJAhAni, (4) abhyanunA, (42) hevaMtara, (43) arthAntara, (44) nigrahasthAna. carakamAM (1) vAda (vigRhyasaMbhAna)nA jalpa ane vitaSThA e be bheda che ane tenAM lakSaNe nyAyasUtramAM ApelAM lakSaNo jevAM ja che. (2) thI (7) sudhInA cha padArtho kaNAdavarNita cha ta ja che. carakamAM (8) pratijJAnuM svarUpa nyAya jevuM ja che. pratijJA uccAryA pachI tene siddha karavA hetu, daSTAMta, upanaya ane nigamana e cAra avaye kahevAmAM Ave che tene carakakAra (9) sthApanA kahe che. eka anumAna sAme bIjuM viredhI anumAna te (10) pratikApanA, jene taiyAyike pratipakSa kahe che. (11) thI (14) hetu, Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1243 daSTAMta, upanaya ane nigamananI vyAkhyA nyAyasUtranA jevI ja che. nyAyazAstranI "jAti" e ja carakanuM (15) "uttara tattva che. phera eTalo che ke carakamAM nyAyadarzana jevA covIsa bheda nathI ane udAharaNe dArzanika na ApatAM cikitsAzAstranAM ApelAM che. (16) siddhAMtanI vyAkhyA ane sarvatantra Adi cAra bheda e badhuM carakamAM nyAya jevuM ja che. (17) thI (23) sudhInA. badhA padArtho nyAya pramANe ja che. carakanuM (24) savyabhicAra tatva nyAyanA anakAntika hevAbhAsane sthAne che. carakamAM (25) jijJAsA ane (26) vyavasAyane anukrame parIkSA ane nirNaya kahe che. dArzanikonI arthapatti e ja carakanI (27) artha pApti che. carakanuM (28) saMbhavatatva eTale kAraNa; temAM dArzanikanA saMbhava pramANane paNa samAveza thaI jAya che. caraka je vAkyamAM vAkyanA doSa hoya te vAkyane (29) anujya ane jemAM na hoya tene (30) ananujana kahe che. caraka prazna ane pratipraznane anukrame (31) anuga ane (32) pratyanuga kahe che. carakamAM nyUna, avika, anarthaka, apArthaka ane viruddha e pAMca (33) vAyado batAvyA che, jemAMnA prathama cAra te bAvIsa nigrahasthAno paikI (11) (12) (7) ane (9) nigrahasthAne ja che. ane viruddha e akSapAda bIje hetvAbhAsa che. jUnAdi ukta pAMca doSe na hoya evA vAkyane caraka vAkyaprazaMsA kahe che. carakamAM vAkachaLa ane sAmAnya chaLa e be ja (35) chaLa che. temAM nyAyanuM, upacAra chaLa nathI. carakamAM (36) ahetu (hatvAbhAsa)nA prakaraNasama, saMzayasama, ane varNIsama e traNa bhedo che, je anukrame nyAyasUtranA pAMca hetvAbhAsa paikI prakaraNasama, savyabhicAra ane sAdhyamane sthAne che. carakanA (37) atItakAla ane nyAyanA kAlAtIta (kAlAtyayAdiSTa) vacce khAsa sAmya nathI. hevAbhAsanuM ulkAvana karavuM te (38) upAlaMbha ane enuM samAdhAna karavuM te (39) parihAra. (40) thI (3) sudhInAM badhAM caraka kathita to nyAyanAM nigrahasthAne ja che. phera eTale che ke nyAyanI matAnusAne caraka abhyanuttA kahe che. (44) nigrahasthAna e nyAyanuM nigrahasthAna che. enA nyAyadarzanavarNita bAvIse bhedo carakamAM nathI paNa upara batAvelA nyUna, adhika Adi ane pratijJA hAni Adi DAka ja bheda carakamAM dekhAya che. upara pramANe 44 to kahyA bAda cakakAra vAdane upasaMhAra karatAM je bhalAmaNa kare che te koI paNa zAstranA vAdIne kAmanI che. te kahe che ke saMbaMdha vinAnuM, zAstraviruddha, parIkSA vinAnuM, asAdhaka, buddhine bAhamAM Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1244 ] darzana ane ciMtana nAMkhe tevuM ane kAMI paNa medha na kare tevu vAkaya vAdI na ja mele. te je ele te hetuyukta ja khele, kAraNa ke hetuyukta vAdavigraheA vizada hAI, muddhine prazasta banAve che ane evI prazasta buddhi ja dareka kAryanI siddhi kare che. A uparAMta bIjA keTalAMka prakaraNo carakamAM varNavyAM che, je ahIM vistArabhayathI na ApI zakAya, paNa e badhuM carakanuM varNana eTaluM badhu spaSTa, rocaka ane anubhavasiddha che ke te vizeSa jijJAsue khAsa jovA jevu che, juo caraka, vimAnasthAna adhyAya 8, rAgabhiSagajitIyavimAna. pariziSTa 4 vibhAga 1 siddhasenadivAkarakRta dvAtri zikA vADhApaniSada dvAtri zikA dharmArtha kIrtya dhikRtAnyapi zAsanAni na hAnamAtra niyamAt pratibhAnti lakSmyA | saMpAdayennRpasabhAsu vigRhya tAni yenAdhvanA tamabhidhAtumavighnamastu // 1 // je dvArA dharma, artha agara prIti meLavavI iSTa hoya evAM zAsane (mAnapatra, dAnapatra ane AjJApatra Adi pharamAne) kevaLa spardhAne lIdhe kAMI zeAbhatAM nathI; tethI je mAge rAjasabhAmAM vitra karIne tevAM zAsane saMpAdana karavAM ghaTe te mAnuM (vAdanuM) kathana karavAmAM nirvijJatA ho. // 1 // pUrva svapakSaracanA rabhasaH parasya vaktavyamArgamaniyamya vijRMbhate yaH / ApIDyamAnasamayaH kRtapauruSo'pi naucca ziraH sa vadati pratibhAnavatsu // 7 // prathama ja potAnA pakSanI sthApanAmAM tatpara evA prativAdInA vaktavyamArga upara aMkuza mUkayA sivAya je vAdI vAkyeSTA kare che, te pauruSavAna chatAM potAne avasara gumAvelA hovAthI vidvAnAnI sabhAmAM UMcuM mastaka karI elI zakatA nathI. !! cha !! Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApradhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1ra45 nAvaimi kiM vadasi kasya kRtAnta eSa siddhAntayuktamabhidhatsva kuhaitaduktam / grantho'yamarthamavadhAraya naiSa panthAH kSepo'yamityavizadAgamatuNDabandhaH // 8 // tuM zuM bole che huM nathI samajato. A te kemano siddhAMta che? siddhAMtayukata bela, A kyAM kahyuM che? A graMtha rahyo, artha nakakI kara. A mArga (rIta) nathI. A prakSepa che." e rIte aspaSTa-AgamavALA prativAdInuM mukha baMdha karAya che. te 8 che AmnAyamArgasukumArakRtAbhiyogA krUrottarairabhihatasya vilIyate dhIH / nIrAjitasya tu sabhAbhaTasaMkaTeSu zuddhaghAravimavA siva svanita | 22 || kaThora uttare vaDe je puraSa AdhAta pAmI jAya che tenI buddhi je AmnAya mArgane anusarI sukumAra abhiga karanArI hoya che te te vilIna thaI jAya che. paNa je puruSa evA kaThora uttare vaDe uttejita thaI jAya che, tenA zatruo sabhAbhothI bharelA raNAMgaNamAM cokhakho mAra khAI suI jAya che. 21 che. kiM marma nAma ripuSu sthirasAhasasya marmasvapi praharati svavadhAya mannaH / Avi di sogavI krIDannapi spRzati yatra tadeva marma // 26 // jenuM sAhasa sthira che tene mATe zatrunA viSayamAM marmasthAna zuM jovAnuM hoya? ane je maMda che tenA mATe te pite marma upara karela prahAra svanAzanuM kAraNa thaI jAya che. kAraNa ke sahaja ane pracaMDa viryavALA dAMto vaDe krIDA karato AviSa sApa jyAM sparza kare te ja marma thaI jAya che. A ra6 che. mocAryanA ghaNAmanuvAta sphItAgamo'pyanibhRtaH smitavastu pusAm / tasmAt praveSTumuditena sabhAmanAMsi thaH kRtachita guNa: ma Na kArya 27 maMda, alpAbhyAsI jo zAMta cittavALo hoya che to tenuM vacana akhaMDaniya thAya che. tethI UlaTuM, bahu abhyAsI paNa je azAMtacitta hoya che te Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 ] darzana ane ciMtana te puruSomAM upahAsapAtra bane che. eTalA mATe sanAM manamAM sthAna meLavavA -tatpara thanAre zAstra karatAM prazamanA viSayamAM ja temaNe prayatna kare joIe. je 27 che AkSipya yaH svasamayaM pariniSThurAkSa : pazyatyanAhatamanAzca parapravAdAn / Akramya pArthivasabhAH sa virocamAnaH zAkAhAnna pita pati 28 je pitAnA siddhAMtanuM sthApana karI nirbhaya mana ane niSphara netravALe thaI prativAdIo sAme jue che te rAjasabhA upara kAbU meLavI tejasvI ane pitAnA zatruone zeka ane jAgaraNanA duHkhathI durbaLa karI mUke che. ke 28 che kiM garjitena ripuSu tvabhitomukheSu kiM tveva nirdayavirUpitapauruSeSu / vAgdIpitaM tRNakRzAnubalaM hi tejaH kalpAtyayasthiravibhUtiparAkramottham // 29 // samukha thaI beThelA zatruomAM garjana karavAthI zuM thavAnuM che? tema ja nirdayabhAve jeo pauruSa nihALI rahyA hoya temanI vacce paNa garjana karavAthI zuM thavAnuM che ? kAraNa ke vANIthI prakaTAveluM teja mAtra ghAsanA agni jeTaluM baLa dharAve che. kalpAMta sudhI sthira rahe tevuM teja parAkramathI ja prakaTI zake che. ke 29 che paricitanayaH sphItArtho'pi zriyaM parisaMgatAM na nRpatiralaM bhoktuM kRtsnAM kRzopaniSadabalaH / viditasamayo'pyevaM vAgmI vinopaniSakriyAM na tapati yathA vijJAtArastathA kRtavigrahAH // 32 // jema samRddhizALI ane nIti hovA chatAM paNa je rAjA rahasyabaLathI durbaLa hoya che te te prApta thayelI saMpUrNa saMpattine bhegavI zako nathI, tema zAstrone jJAtA hovA chatAM (vAdanA) rahasyane na jANate heya te te (janasamUhamAM) dIpI UThato nathI. kAraNa ke je (vAdI agara rAjA) je rIte jJAtA hoya te rIte te vigraha karI zake. e 32 che Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1247 vAdadvatrizikA grAmAntaropagatayorekAmiSasaMgajAtamatsarayoH / syAt sau( ? sakhyamapi zunotrorapi vAdinorna syAt // 1 // judA judA gAmathI AvI caDhelA ane eka ja mAMsanA TukaDA upara tAkI rahevAthI paraspara masarI banelAM evAM be dhAnanuM paNa kadAcita saMkhya saMbhave kharuM. paraMtu vAdIo je be sagA bhAI hoya to paNa teonuM paraspara sakhya rahevuM asaMbhavita che. meM 1 | kva ca tattvAbhinivezaH kva ca saMrambhAturekSaNaM vadanam / ja 4 nA rIkSA vizvasanIyatAkuvA (?) | 6 | kyAM te tatvane Agraha ane kyAM AvezathI Atura (caDhela) AMkhavALuM (vAdInuM) mukha ? kyAM te vizvAsanI mUrtisamI dIkSA ane kyAM e kuTila vAda? | 2 | tAvad bakamugdhamukhastiSThati yAvanna raMgamavatarati / raMgAvatAramattaH kAkoddhataniSThuro bhavati // 3 // jyAM sudhI raMga( vAdasthalI)mAM nathI Utarato tyAM sudhI vAdI bagalA je mugdha dekhAya che. paNa raMgamAM UtaratAM ja te mata thaI kAgaDA jevo uddhata ane kaThora thaI jAya che. 3 che krIDanakamIzvarANAM kurkuTalAvakasamAna(?)bAlebhyaH / zAstrANyapi hAsyakathAM laghutAM vA kSullako nayati // 4 // kSullaka vAdI kukaDA ane tetaranI peThe paisAdArenuM ramakaDuM banI pitAnAM zAstrone bALako mAraphata upahAsa ane laghutA prApta karAve che. ja che anyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijJAya / kRtsnaM vAGmayamita iti khAdatyaMgAni darpaNa // 5 // bIjAoe (anya vAdIoe) svecchApUrvaka racelA viziSTa ane kaSTapUrvaka jANune vAdI, jANe ahIM ja saMpUrNa zAstro che ema darpa vaDe aMgone karaDe che. je pa che - anyata eva zreyAMsyanyata eva vicaranti vAdivRSAH / vAksaMrambhaH kvacidapi na jagAda muniH zivopAyam / kalyANe bIjI ja tarapha che, ane vAdIvRSabhe bIjI ja tarapha vicare che; munioe te vANInA yuddhane kyAre kalyANano upAya kahyo nathI. je 7 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra88 ] darzana ane ciMtA yadyakalahAbhijAtaM vAkchalaraMgAvatAranirvAcyam // svasthamanobhistattvaM parimImAMsenna doSaH syAt / / 8 // vAkachalArUpI raMgabhUmimAM UtarIne jenuM nirvacana karavAnuM che, evA tatvanI je svaccha mana vaDe, akalahathI suMdara bane tema je vicAraNA karavAmAM Ave te temAM kazo doSa na thAya. 8 sAdhayati pakSameko'pi hi vidvAn zAstravitprazamayuktaH / na tu kalahakoTikoTathA'pi sametA (? saMgatA) vAzyalAlabhujaH // 9 // zAstra jANanAra vidvAna je zAMta heya te te ekale chatAM paNa pitAne pakSa sAdhe che, paraMtu vAkyonI lALa cATanArA aneka vidvAne ekaThA thaIne kalaha-pradhAna evI karaDe kaTiothI paNa pitAne pakSa sAdhI zakatA nathI. meM 9 che ArtadhyAnopagato vAdI prativAditastathA svasya / cintayati pakSanayahetuzAstravArabANasAmartham / / 10 / / vAdI durthAnamAM paDI prativAdInA ane pitAnA pakSaviSayaka, naviSayaka, hatuviSayaka, zAstraviSayaka ane vacanabANaviSayaka sAmarthanI ja ciMtA karato. rahe che. | 10 | devi na zaw () sau natu vidhadetutha ubhayajJo bhAvapaTuH paTuranyo'sau svamatihInaH / / 11 // amuka vAdI hetuz (tarkata) che te zabdazAstra nathI jANatA. vaLI amuka bIjo vAdI zabdazAstrajJa che te tarkakathAmAM kuzaLa nathI. trIjo vaLI taka ane zabdazAstra, baMne jANa chatAM bhAva prakaTa karavAmAM paTuM nathI. to bIje vAdI paTu che paNa tene potAnI buddhi nathI. 11 che sA naH kathA bhavitrI tatraitA jAtayo mayA yojyAH / / iti rAgavigatanidro vAgmukhayogyAM nizi karoti // 12 // amArA vacce te kathA thavAnI che temAM mAre A jAtio (asatya uttare) javAnI che." AvA prakAranI ciMtAthI nivAhIna thaIvAdI rAtrine vakhate vacana ane mukhanI kasarata kare che. 12 azubhavitarkavidhUmitahRdayaH kRtsnA kSapAmapi na zete / kuNThitadarpaH pariSadi vRthAtmasaMbhAvanopahataH / / 13 // Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1ra49 sabhAmAM jene garva tUTI gayuM che e vAdI pitAnI mithyA AtmasaMbhAvanAthI AghAta pAmI AkhI rAta azubha vitarkothI gherAyelA hRdhyavALe thaI UMdha laI zakatA nathI. 13 | yadi vijayate kathaJcittato'pi paritApabhagnamaryAdaH // svaguNavikatthanaduSika(?)strInapi lokAn khalIkurute // 15 // uta jIyate kathaJcit pariSatparivAdinaM sa kopAndhaH // galagarjenAkAmana vailakSAvinodanaM kurute // 16 // je vAdI koI paNa rIte jIte te tethI thatI khuzImAM te maryAdA teDI AtmaprazaMsAthI phulAI jaI traNe lekanI avajJA kare che. paraMtu jo hAre to te vAdI dhAMdha thaI sabhA ane prativAdI upara UMDI garjanA dvArA AkramaNa karatA pitAnI jhAMkhapane dUra kare che. je 15 16 che vAdakathAM na kSamate dIrgha niHzvasiti mAnabhaMgoSNam / ramye'pyaparatijvaritaH suhRtsvapi vajrIkaraNavAkyaH // 17 // jyAre vAdI vAdakathA nathI sahI zakatA tyAre mAnabhaMganA bhayathI garama ane lAMbe nisAse mUke che. ane te ramya sthAnamAM paNa becenIthI saMta thayele hAI mitronA pratye paNa vaja jevAM tINu vacane belavA lAge che. 17 | dukhamahaMkAraprabhavamityaM sarvatantrasiddhAntaH / atha ca tamevArUDhastattvaparIkSAM kila karoti // 18 // sarva zAstrakArone e mata che ke ahaMkAra e ja duHkhanuM mULa che, chatAM te ja ahaMkArane Azraya laI vAdI tatvanI parIkSA karavA Icche che. je 18 che jJeyaH parasiddhAntaH svapakSabalanizcayopalabdhyartham / pAghalakSamaNamaputya tu satAmanA vArA | 22 pitAnA pakSabaLanA nizcayanI upalabdhi (khAtarI) mATe ja bIjAne siddhAMta jANa le Avazyaka che; paraMtu sAmAnA pakSane kSobha pamADavAnA uddezathI tene siddhAMta jANavo e to sajjano mATe anAcAra ja che. je 19 svahitAyaivottheyaM ko nAnAmativicetana lokam // zaH sarvatraM ta Ati te ghauMmata | 20 | 79 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1250] darzana ane ciMtana pitAnA hitanI daSTie ja parAkrama karavuM ucita che, kAraNa ke aneka matabhedethI brAnta thayeluM A jagata sarvathI paNa ekamata na thayuM te pachI tene ke vAdI ekamata karI zakaze? | 20 | sarvazaviSayasaMsthAMzchadmastho na prakAzayatyarthAn / nAzcaryametadatyadbhutaM tu yatkiMcidapi vetti // 21 // sarvasanA ja viSayabhUta evA padArthone jo stha (alpajJa) manuSya prakaTa karI zakatA nathI, te temAM kAMI Azcaya pAmavA jevuM nathI. evA alpa je kAMI thoDuM jANI zake che te ja Azcarya mAnavuM joIe. mArA paruSavavanodyatamukhaiH kAhalajanacittavibhramapizAcaiH / dhUtaiH kalahasya kRto mImAMsA nAma parivartaH // 24 // pAmara janenAM cittane bharamAvavA mATe pizAca jevA ane kaThora vacana bolavA mATe ja jeonAM mukha tatpara hoya che evA dhUrtoe kalahane mImAMsAnA nAmamAM badalI nAkhyuM che. paranigrahAdhyavasitazcitaikAgyamupayAti tdvaadii| yadi tatsyAdvairAgye na cireNa zivaM padamupayAtu // 25 // bIjAone nigraha ApavAnA nizcayathI vAdI cittanI je ekAgratA meLave che tevI je vairAgyamAM meLave te te vAdI vagara vilaMbe mukti pAme. . 25 ekamapi sarvaparyayanirvacanIyaM yadA na vettyartham / mAM pratyahamiti garvaH svasthasya na yukta iha puMsaH // 26 // ahIM A lekamAM, jyAre manuSya sarva aMzothI nirvacana karavA yogya evI eka paNa vastune pUrI jANI zakatA nathI te pachI "huM" ke mArA pratye !" evA prakArane garva kara kayA svastha puruSane yogya heI zake ? | 26 nyAyakAtrizikA devakhAtaM ca vadanaM AtmAyattaM ca vAGmayam / zrotAraH santi coktasya nirlajjaH ko na paNDitaH // 1 // mahuM deve joyuM che (banAvI rAkhyuM che ane vADmaya pitAne AdhIna Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 12pa1 che; je kAMI paNa kahevAmAM Ave tene sAMbhaLanAra paNa maLI ja Ave che; evI sthitimAM ke nirlajja paMDita na banI zake che 1 | dvitIyapakSapatIghAH sarva eva kathApathAH / abhidhAnArthavibhrAntairanyo'nya vipralapyate // 7 // sarve kathA(vAda)mArgo parapakSanA ghAta mATe ja racAyelA hoya che; chatAM zabda ane arthamAM bhrAnta thayelA vAdIo aMdara aMdara vipralApa karyo ja kare che. je 7 | ekapakSahatA buddhijelpvaagyntrpiidditaa| zrutasaMbhAvanAvairI vairasya pratipadyate // 16 // jalparUpa vacanayaMtramAM pIDita thayelI buddhi eka pakSamAM haNAI jAya che; ane zAstrasaMbhAvanA (bahumAna)nI zatru banI nIrasapaNuM prApta kare che. te na nAma dRDhameveti dubaila copapattitaH / vaktRzaktivizeSAttu tattadbhavati vA na vA // 28 // upapatti (yukti)thI kAMI baLavAna ke durbaLa che ja nahi; vaktAnI viziSTa zaktine lIdhe ja te tema bane athavA na bane. . 28 tulyasAmAdhupAyAsu zaktyA yukto vizeSyate / vinipurvathA vAmI tathA pUrva (?) tari | 21 . sAma Adi upAye samAna hovA chatAM jevI rIte zaktizAlI vijayeccha caDhI jAya che tevI rIte vaktA paNa zAstra karatAM zaktinA ge caDhI jAya che. | 29 che pAnikezvarasaumukhya dhAraNAkSepakauzalam / ... sahiSNutA paraM dhArthamiti vAdacchalAni SaT // 31 // sabhya ane sabhApatine sabhAva, dhAraNAzakti ane AkSepazaktinuM kauzala, sahanazIlatA ane parama dhRSTatAA cha vAdacchala kahevAya che. 31 vibhAga 2 haribhadrasUrinAM vAda ane yama aSTako AgaLa pR. 1214 thI 1218 mAM je aSTakone sArAMza ApavAmAM Avyo che te aSTake saMkSipta tema ja pADyuM hovAthI nIce tenuM mULa mAtra ApavAmAM Ave che - Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1252] darzana ane ciMtana. zuSkavAdo vivAdazca dharmavAdastathAparaH / ityeSa trividho vAdaH kIrtitaH parabharSibhiH atyantamAninA sAdha krUracitena ca dRDham / dharmadviSTena mUDhena zuSkavAdastapasvinaH vijaye'syAtipAtAdi lAghavaM tatparAjayAt / dharmasyeti dvidhApyeSa tattvato'narthavardhanaH landhikhyAtyarthinA tu syAduHsthitenAmahAtmanA / chalajAtipradhAno yaH sa vivAda iti smRtaH // 4 // vijayo hyatra sannItyA durlabhastattvavAdinaH / tadbhAve'pyantarAyAdidoSo dRSTavighAtakRt paralokapradhAnena madhyasthena tu dhImatA / svazAstrajJAtatattvena dharmavAda udAhRtaH vijaye'sya phalaM dharmapratipattyAdyaninditam / Atmano mohanAzazca niyamAttatparAjayAt dezAdyapekSayA ceha vijJAya gurulAghavam / tIrthakRjjJAtamAlocya vAdaH kAryaH vipazcitA // 8 // // 2 // // 3 // viSayo dharmavAdasya tattattaMtravyapekSayA / prastutArthopayogyeva dharmasAdhanalakSaNaH paMvaitAni pavitrANi sarveSAM dhrmcaarinnaam| ahiMsA satyamasteyaM tyAgo maithunavarjanam kva khalvetAni yujyante mukhyavRttyA va vA na hi / taMtre tattaMtranItyaiva vicArya tattvato hyadaH dharmAthibhiH pramANAderlakSaNa na tu yuktimt| prayojanAdyabhAbena tathA cAha mahAmatiH "prasiddhAni pramANAni vyavahArazca ttkRtH| pramANalakSaNasyoktau jJAyate na prayojanam" pramANena vinizcitya taducyeta na vA nanu / alakSitAt kathaM yuktA nyAyato'sya vinizcitiH // 4 // // 6 // Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApradhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 125 satyAM cAsyAM taduktyA kiM tdvdvissynishciteH| tata evAvinizcitya tasyoktiyA'ndhyameva hi // 7 // tasmAdyathoditaM vastu vicArya rAgavarjitaiH / / dharmArthibhiH prayatnena tata iSTArthasiddhitaH // 8 // pariziSTa pa vAdI devasUrine tathA AcArya hemacaMdrane vAdavicAra vibhAga 1. vAdasvarUpa-paraspara viruddha evA be aMzemAMthI eka aniSTa aMzanuM nirAkaraNa karI bAkInA bIjA ISTa aMzanuM sthApana karavA mATe vAdI ane prativAdI je pitApitAnA pakSanuM sAdhana ane sAmenA pakSanuM nirasana kare kare che te vAda. A lakSaNamAM akSapAdanA vAda ane jalpane samAveza thAya che; vitaSThAno nahi. hemacaMdra kahe che ke prAzcika (sabhya), sabhApati ane prativAdInI samakSa tatvanizcayanI rakSA mATe potAnA pakSanuM sAdhana ane parapakSanuM dUSaNa kahevuM te vAda. hemacaMdra paNa pitAnA e vAdanA lakSaNamAM akSapAdakathita vAda ane jalpa e baMne kathAno samAveza kare che ane lAMbI carcA pachI kahe che ke vAdathI ja5nI kAMI bhinnatA nathI. vitA mATe to te kahe che ke pratipakSasthApanA vinAnI vitaSThA e te kathA ja nathI; kAraNa ke vaitaSThika pitAne pakSa laI tene sthApana na karatAM je kAMI paNa bolI parapakSane ja dUSita kare te tenuM kathana koNa sAMbhaLe? tethI vaitakei potAnA pakSanuM sthApana te karavuM ja rahyuM; ane ema kare eTale tenI kathAmAM vitaDApaNuM rahetuM ja nathI, kAM te te kathA vAda ane kAM te jalpa banI jAya che. mATe ja vitaSThA e kathAkeTimAM AvI zakatI nathI.' 1. viruddhayodharmayorekadharmavyavacchedena svIkRtatadanyatramavyavasthApanArtha saadhnvarataM vAraH | geLanacataravA. vari. 8, . 1. . 2 tattvasaMrakSaNArtha prAnikAdisamakSa sAdhanadUSaNavadanaM vaadH| pramANamImAMsA / / 2-1-20 . 3 tanna vAdAt jalpasya kazcidvizeSo'sti / pramANamImAMsA. 4 pratipakSasthApanAhInAyA vitaNDAyA kathAtvAyogAt / vaitaNDiko hi svapakSamabhyupagamyAsthApayanyatkiJcidvAdena parapakSameva dUSayan kathamavadheyavacanaH / pramANamImAMsA. Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 ] darzana ane ciMtana vAdI (prAraMbhaka) prativAdI (pratyAr'bhaka )--vAdI e prakAranA hAya che. eka vijacembu ane khIjo tattvani yecchu. tattvaniNaeNyecchunA vaLI e prakAro che. kAI pote ja tattvaniNaeNya meLavavA icche che. te svAtmani tattvani yecchu kahevAya; jyAre bIjo svayaM niNaeNyavAna hAI khIjAte tattvaniya karAvI ApavA icche che te paratratattvani cembu kahevAya. A emAMthI paratratattvaniNuMyecchunA paNa be prakAra sabhave che. eka asana ane bIjo sarvajJa. A rIte (1) vijayecchu (2) svAtmanitattvani yecchu (3) asa'naparatratattvaniNaeNyecchu . (4) sanaparatratattvaniNa yecchu, ema cAra prakAranA vAdI thayA. prativAdI paNa uparanI rIteja cAra saMbhavI zake. temAMthI kaI kaI jAtanA vAdIne kaI kaI jAtanA prativAdI sAthe vAda sabhave ane kaI jAtanA sAthe na saMbhave ene vistAra nIce pramANe che : (1) vijaye vAdIno svAtmanitattvani yecchu prativAdI sAthe; (2) svAtmanitattvani ye vAdInA vijayecchuprativAdI sAthe; (3) svAtmanitattvaniyecchu vAdInA svAtmanitattvaniNaeNyecchu prativAdI sAthe ane (4) paratratattvani cembu satta vAdIne paratratattvani yecchu satrana prativAdI sAthepramANe cAra vAda na saMbhave. je (vAda ) saMbhave te A pramANeH (1) vAdI ane prativAdI ane vijayecchu; (2) vAdI vijayecchu ane prativAdI asanna paratratattvani yecchu; (3) vAdI vijayecchu ane prativAdI sarvajJaparatratattvaniNaeN caitru; (4) vAdI svAtmanitattvaniNaeNyecchu ane prativAdI asana-paratra-tattvaniNaeNyeg; (5) vAdI svAmanitattvaniNuM cembu ane prativAdI sarvajJa-patra-tattvaniyecchu; (6) vAdI asa-paratra-tattvaniNaeN cecchu ane prativAdI vijayecchu; (7) vAdI asajJa paratratattvani cembu ane prativAdI svAtmanitattvani ye; (8) vAdI asatta paratratattvaniNaeNyecchu ane prativAdI asarvajJa--patra-tattvanih yeSThu; (9) vAdI asatta paratrata vani yecchu; (10) vAdI sarvajJa-paratra-tattvani yecchu ane prativAdI vijayecchu; (11) vAdI satta paratratattvani yecchu ane prativAdI svAtmanitattvani'ye; (12) vAdI sarvajJaparatratattvani cecchu ane prativAdI satta paratratattvanih yairahyu. Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1255 aganiyama----vAdakathAnAM cAra aMge| mAnavAmAM AvyAM che : (1) vAdI, (2) prativAdI, (3) sabhya, (4) sabhApati. vadhAremAM vadhAre A cAra ja gAvAda mATe Avazyaka che. paNa vAdI prativAdInI vizeSatAne laIne keTalAka vAdo ochAM agethI paNa cAle che. tethI vAne lagatA aMgane niyama paNa batAvavAmAM AvyA che; jema ke vAdI ane prativAdI vacce vAdanA je upayukta khAra prakAra batAvavAmAM AvyA che temAMthI vijayecchu vAdI sAthe (1) vijayecchu prativAdInA (2) asaCtta paratratattvaniNa yecchu-prativAdInA tathA (3) satta paratratattvaniNaeNyecchu prativAdIne--e pramANe traNa vAde khane che. te vAde pUrvAMtta cAre aMga hoya te ja cAlI zake. kAraNa ke jyAM vAdI ke prativAdI--emAMthI eka paNa vijayecchu hoya tyAM sabhya ane sabhApati sivAya vyavasthA rahI zake ja nahi. jyAre svAtmanitattvaniNa yecchu vAdInA asada paratratattvaniNaeNyecchu prativAdI sAthe vAda cAle che tyAre temAM e athavA traNa aMga hAya che. jo vAdI ane prativAdI ane adarAaMdara samajI zake te te pote ja e aMga ane jo prayatna karyo chatAM paNa prativAdI vAdIne na samajAvI zake to sabhyanI AvazyakatA paDe eTale traNa aga thayAM. emAM vAdI--prativAdI bane nicecchu hAvAthI kalaha Adine saMbhava na heAvAne lIdhe sabhApati rUpa aMga Avazyaka ja nathI. paraMtu jo svAtmanitattvaniNa yecchu vAdInA sanA-paratra-tattvaniNa yecchu prativAdI sAthe vAda hAya ! temAM sabhyanI AvazyakatAnA prasaMga na paDavAthI vAdI ane prativAdI eja aMgA hoya che. asana parantratatttaniNuM cembu vAdinA vijayecchu-prativAdI sAthe vAda hAya to temAM cAre aMga joI e. paNa jo te asanaparantratattvani cecchu vAdInA svAtmanitattvani yecchu prativAdI sAthe athavA patratattvaniNa yecchu asa prativAdI sAthe vAda hAya to temAM be (vAdI-prativAdI) agara traNa ja aMga joI e ( sabhApati nahi). paNa jo e asava na-paratratattvani cembu vAdIne sana prativAdI sAthe vAda hoya to temAM e ja aMga hAya. sana vAdIne vijayecchu prativAdI sAthe vAda cAra aMgavALA ja hoya. paNa te sana vArTInA svAtmanitattvaniNuyecchu prativAdI sAthe athavA paratra -tattvani yendhu asanA prativAdI sAthe vAda hoyate| e ja aMga Avazyaka che. vAdamAM vAdI ke prativAdI kAI paNa rUpe vijayecchu dAkhala thayA eTale Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1256 ] darzana ane ciMtana kalaha Adi dUra karavA, vyavasthA rAkhavA, sabhya ane sabhApati Avazyaka hoya ja e upara kahevAmAM AvyuM che. aMgenuM svarUpa ane kartavya -(1) vAda kathAmAM be pakSakAre hoya che. temAM eka vAdI ane bIje tenI sAme thanAra tenI apekSAe prativAdI; tevI rIte bIjAnI apekSAe tenI sAme paDanAra pahele prativAdI kahevAya che. vAdI ane prativAdI baMnenuM kAma pramANapUrvaka pitapotAnA pakSanuM sthApana ane parapakSanuM khaMDana e che. (2) vAdI ane prativAdI baMnenA siddhAntonA rahasyanuM jJAna, dhAraNazakti bahuzratapaNuM, kSamA, madhyasthapaNuM -e guNone lIdhe jeo vAdI ane prativAdI baMnene mAnya thaI zake te sabhya. teonuM kAma nIce pramANe - vAdI ane prativAdIne cakkasa pakSane svIkAra karAvI teone je paddhatie carcA karavAnI hoya te paddhatino paNa svIkAra karAva; pahele kahyuM bolaze te TharAvavuM; vAdI ane prativAdIe potapotAnA pakSanA sAdhanamAM ane viruddha pakSanA nirAkaraNamAM je kahyuM hoya tenA guNa ane dene nizcaya karavo; vakhata Avye satya (tatva) prakAzana karI carcAne baMdha karavI ane yathArtha paNe sabhAmAM carcAnuM phaLa (jaya agara parAjaya) nivedana karavuM. sabhApatinuM svarUpa ane tenuM kArya-prajJA (vivekazakti) AjJA, ezvarya (prabhAva), kSamA, ane madhyasthatA (niSpakSapaNuM) eTalA guNothI yukata hoya te sabhApati thaI zake. tenuM kArya bane vAdIo ane sabhyoe je karyuM hoya te samajI levuM ane takarArane nIveDe lAvo vagere hoya che. kALamaryAdA -je jayeSu vAdIonI carcA hoya te tene samaya sabhyanI IcchA ane belanAranI chUrti (kathanasAmarthya upara AdhAra rAkhe 1 vAdiprativAdisiddhAntatattvanadISNavadhAraNAbAhuzrutyapratimAkSAntimAdhyasthyasamayAbhimetAH sabhyAH / pramANanayatattvA. pari. 8, sa. 18 / sabhyanA svarUpa viSe hemacaMdra ApeluM nIce eka suMdara padya che : svasamaya rasamayajJAH kulajAH pakSadvayepsitAH kSamiNaH / vAvAyutuhAlamA kA kALamImAMsA 9. 28, 4. paM. 1 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [1257 che; ane je tatvaniSNuonI carcA hoya te tene samaya tattvanirNacanA avasAna ane belanAranI chUrti upara avalaMbe che. joke devasUrinA uparokta varNana jeTaluM vistRta varNana bIjA keI graMthamAM adApi jovAmAM nathI AvyuM, chatAM akSapAdanA nyAyasUtra uparanI vizvanAtha tarka paMcAnanakRta vRttimAM thoDuMka Ane lagatuM jANavA jevuM varNana che. devasUri ane tarka paMcAnana baMnenuM varNana ghaNe aMze ekabIjAnI pUrti rUpa heI tene ahIM ja ApI devuM egya che. vRttimAMthI cAra mukhya bAbate ahIM nedhavA jevI che. (1) carcA sAmAnyane adhikArIo kevA hovA joIe te. (2) vAdakathAnA (viziSTa carcAnA) adhikArIo kevA hovA joIe. (3) sabhA kevI hovI joIe te. (4) carcAne krama ke have joIe. kathAdhikArI(vAdI prativAdI)nuM svarUpa - tatvanirNaya agara vijaya e bemAMthI koI paNa ekanI icchA rAkhanAra, sarvajana siddha anubhavanI avagaNanA na karanAra, sAMbhaLavA vagere kAmamAM pahu; takarAra nahi karanAra ane carcAmAM upagI thAya tevuM pravartana karavAmAM samartha vAdI prativAdI levA joIe. vAdhikAra - tattvajJAnane icchanAra, prastuta viSaya sAthe saMbaddha ja bolanAra, nahi ThaganAra, yathAsamayaskRrtivALA, apekSA (lAbhecchA) vinAnA, ane yuktiyukta vAtane svIkAra karanAra-vAdakathAnA adhikArI heya. salA - sthAna (madhyasthI evA anuvidheya (rAjAdi sabhApati) tathA sabhyathI yukta sabhA hoya paNa vItarAgakathA (vAda)mAM te Avazyaka nathI. te mAtra vAdI ane prativAdIthI paNa cAlI zake che. krama - vAdI svapakSane sAdhakahetu mUkI, A mAre hetu hevAbhAsa nathI ema sAmAnya rIte ane A asiddha vagere hetvAbhAsa nathI ema vizeSa rIte dUSaNane uddhAra kare eTale prativAdI vAdInA kathanane anuvAda karI yathAsaMbhava hetvAbhAsa vaDe vAdInA kathanane dUSita karI Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1258 ] darzana ane ciMtana svapakSane upanyAsa kare; tyAra pachI trIjI kakSAmAM vAdI, prativAdInA kathanane anuvAda karI prativAdIe Apela dUSaNa uddharI yathAsaMbhava hevAbhAsa dvArA prativAdIne pakSa dUSita kare. A sAdhana ane duSaNane je krama Ape che te pramANe carcAnI vyavasthA phakta tyAre ja rahI zake che, jyAre vAdI agara prativAdIne koI nigrahasthAna na maLe ane te dvArA vipakSane parAbhava ApavAnI taka na maLe. je vAdI agara prativAdIne evuM nigrahasthAna maLI Ave ke jenA dvArA vipakSane parAjita karI zakAya to te pitAnA pakSanuM sAdhana ane sAmAnA pakSanuM dUSaNa agara sAmA pakSakAre Apela dUSaNa udbharavAnI bIjI koI bhAMjagaDamAM na paDatAM te nigrahasthAnadvArA ja sAmAne parAjita karI de che. A sthiti ja85 agara vitaSThAnI hoya che-nahi ke vAdanI. (nyA. sU, 1. 2. 1. bIjI vigate mATe juo pariziSTa 6) A pramANene kema vRtimAM Ape che. paNa kramanuM vizeSa svarUpa vAdI devasUrie potAnA graMthamAM varNavyuM che te paNa jijJAsue jevA jevuM che. temAM vAdI ane prativAdIoe kevI rIte dAvapeca khelavA ane jaya prApta kare enuM spaSTa varNana che. (juoH pariccheda 8, se. 22, ratnAkarAvatArikA TIkA) vibhAga 2 carcAmAM chaLa ane jAtine pravega karavA viSe matabheda vAda ane jalpakathA vaccenuM aMtara batAvatA akSapAdana anugAmI keI kahe che ke vAdamAM te chala ane jAti asatya uttararUpa hovAthI nathI jatI, paNa jalpamAM te yojAya che, kema ke duzikSita, kutarkathI vAcALa, ane vitaSThAkuzaLa paMDita 1 Adi sivAya bIjI rIte kema chatI 1. nanu chalajAtiprayogo'saduttaratvAdvAde na bhavati jalpe tu tasyAnujJAnAdasti vAyorviroSa:, calAha. "TuzikSitakutarAherAvAvAskitAnanA kAca kimanyathA jetuM vitaNDATopapaNDitAH // 1 // gatAnugatiko lokaH kumArga tatpratAritaH / mA gAditi chalAdIni prAha kAruNiko bhuniH // 2 // pramANamImAMsA pR. 35 di. 6. 2 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1259 zakAya teTalA mATe ane gatAnugatika sAdhAraNa janatA tevA vitA kuzaLa paMDitethI ThagAI kumArge na jAya ema vicArI kAruNika munie chaLa, jAti vagerene upadeza karyo che. AnA uttaramAM hemacaMdra kahe che ke asatya uttarathI prativAdInuM khaMDana karavuM e yogya nathI. kAraNa ke mahAtmAo anyAya vaDe ja ke yaza meLavavA IcchatA nathI. mATe chalAdine pravega kare anucita hovAthI jalpa e vAdathI judI kathA siddha thatI nathI. A ja vAta teNe chala,. jAti AdinA upadezaka akSapAdano parihAsa karatAM anyAcArodvatriAi mAM. rUpAntarathI kahI che : "prAkRta lake svabhAvathI ja vivAdaghelA hoya che temAM vaLI teone la, jati ane nigrahasthAna jevAM mAyika tane upadeza karavo ane te vaDe prativAdInA marmone bhedavAnuM sAdhana pUruM pADavuM e akSapAdamuninI kharekhara virakti che !" | hemacaMdranA A uttara upara akSapAdano anugAmI AgaLa vadhI dalIla kare che ke kaI prabaLa prativAdIne levAthI agara tene jayane lIdhe thatA dharmanAzanI saMbhAvanAthI pratibhA kAma na kare tyAre dhULanI peThe asatya uttare pheMkavAmAM Ave, te evI buddhithI ke taddana hAra karatAM saMdehadazAmAM rahevuM e. ThIka che te emAM zo deSa? A dalIlane uttara hemacaMdra Ape che ke 1. naivam , asaduttaraiH parapratikSepasya kartumayuktatvAt na hyanyAyena ayaM yazodhanaM vA mahAtmanaH samIhante / pramANamImAMsA pR. 38, dvi. paM. 5 2. svayaM vivAdapahile vitaNDApANDityakaNDalamukhe jane'smin / mAyopadezAtparamarma bhindannaho virakto muniranyadIyaH / / 3. atha prabalaprativAdidarzanAt tamjaye dharmadhvaMsasaMbhAvanAtaH pratibhAkSayeNa samyaguttarasyAprattibhAsAdasattarairapi pAMzubhirivAvakiranekAntaparAjayAdvaraM sandeha iti. dhiyA na doSamAvahatIti / pramANamImAMsA pR. 38, dvi. paM. 6. 4. na, asyApavAdikasya jAtyuttaraprayogasya kathAntarasamarthanasAmarthyAbhAvAtU vAda eva dravyakSetrakAlabhAvAnusAreNa yadyasaduttaraM kathaJcana prayujIta kimetAvatA kathAntaraM prasajyeta tasmAjalpavitaNDAnirAkaraNena vAda evaikaH kathAprathAM labhata iti citam ! jhamAnamImAMsA 9. 28, dri. 6. 7. Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "1260 ] darzana ane ci'tana AvI rIte asatya uttaranA prayAga dravya, kSetra, kALa, bhAva joI apavAdarUpe vAdamAM paNa viruddha nathI. A uttara ApatAM beMke hemacaMdra ja5ne vAthI judI kathArUpe nathI svIkAratA, chatAM chala, jAtinA prayAga karavA viSenA akSapAdanA matane to te kAI ne kAI rIte svIkArI ja le che. nigrahanuM svarUpaH--nyAyadarzana vipratipatti ane apratipattine nigraha kahe ane bauddha vidvAno sAdhanAMganA akathana ane doSanA apradarzanane nigraha kahera che. tyAre jaina tArkikA parAjayane ja nigraha mAne che ane parAjayanuM svarUpa patAvatAM kahe che ke potAnA pakSanI siddhi na thavI e ja parAjaya che. pariziSTa 6 vibhAga 1 nyAyasUtravRttimAMnuM kathApaddhativiSayaka keTaluMka vana gautamanA nyAyasUtra upara e vRttinAmaka graMthA maLe che. temAM pahele graMtha jayaMtanI nyAyamajarI ane bIjo vizvanAthanI nyAyamUtravRtti. A bemAM nyAyama'jarI prAcIna che. pahelAM tene panapAdanamAM vadhAre pracAra hatA ema lAge che ke kAraNa, syAdnAdaratnAkara, ratnAkarAvatArikA, syAdrAdamajarI Adi jaina graMthAmAM nyAyamaMjarIne aneka vAra ullekha Ave che. paNa hamaNAM te pracAramAM nathI. AjakAlanA abhyAsakramamAM vizvanAthanI nyAyasUtravRtti niyata 1. nivruttivRttipratipattizra niprajJasthAnam | nyAyav. . 1, Ara, ghU. 16, 2. A viSayanI carcA akalake aSTazatImAM ane vidyAnadIe aSTasahasrImAM savistara karI che. jIemasI pR. 81. akalaMka ane vidyAna'dInA e zAstrAne hemacaMdre sUtramadda karI tenI vistRta TIkA paNa lakhI che. nApyasAdhanAGgavacanAdoSodbhAvane // 2-1-35 // svapakSasyAsiddhireva parAjayo nAsAdhanAGgavacanamadoSodbhAvanaM ca yathAha dharmakIrti :-' asAdhanAGgavacanamadoSodbhAvanaM hrayoH / niHsthAnamanyattu na yujJamiti ne-te / / " mAnamomAMlA rR. 42, dvi. paM. 11. vizeSArthIe A traNe graMthe sarakhAvavA. ahI vistArabhayathI badhA pUN ullekhA na ApI zakAya. 3. masiddhi: vAnaH || tramALamImAMsA 2-1-22; sa niprado vAjJitivAtino 1 pramAmImAMsA -2-1-33. Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [121 hevAthI tene ja paThana pAThanamAM pracAra che. A sthaLe emAMthI ja kathA paddhatine lagatA keTalAka muddA uparanuM varNana TUMkamAM ApavA dhAryuM che. kathAnuM lakSaNa-tatvanirNaya agara vijayane lAyaka evI je nyAyavAkyayukata vacanaracanA te kathA. kathAnA adhikArIe-jeo tatvanirNaya agara vijayane IcchatA heya, sarvajanasiddha anubhavanI avagaNanA karanAra na hoya, sAMbhaLavA Adi (samajavA, bolavA)nI kriyAmAM paTu hoya, kalahakArI na hoya, ane carcAmAM upayogI thAya tevI pravRtti karavAmAM samartha hoya te kathAnA adhikArI thaI zake. vAda, ja5 ane vitaDA e vividha kathAmAMthI phakta vAdanA. adhikArIe-jeo tatva (satya)nA jijJAsu hoya, cAlu vidhyane lagatuM ja belanAra heya, ThaganAra na hoya, vakhatasara vicAravAnI phuraNavALA, khyAti ke lAbhanI IcchA vinAnA ane yuktiyukta vAta svIkAranAra hoya, teo vAda karI zake. sabhAnuM svarUpa ane tenI AvazyakatA-jemAM rAjA Adi prabhAva zAlI vyakti anuvidheya (zAsanakArI) hoya ane niSpakSa sabhyo hoya te ja sabhA carcAne gya samajavI. AvI sabhA paNa vAdakathAmAM Avazyaka nathI. kAraNa, e kathA nirmasara vAdIo vacce cAle che. paNa matsarI vAdIo vacce cAlatI jalpakathAmAM te te Avazyaka che ja. carcAnA kramanuM svarUpa-sauthI pahelAM vAdI pitAnA pakSane sAdhaka hata mUke. bAda A hetvAbhAsa nathI ema kahI sAmAnya rUpe tene ja asiddha, visaddhi Adi devAbhAsa nathI ema kahI vizeSa rUpe pitAnA pakSanA dUSaNane uddhAra kare. ahIM sudhI pahelI kakSA thaI tyAra bAda vAdIe kaheluM badhuM pite samajI gayo che ema jaNAvavA prativAdI sabhA vacce vAdInA badhA kathanane anuvAda karI jAya. ane vAdIne parAjita karavAnuM koI nigrahasthAna na jue te chevaTe hevAbhAsa vaDe vAdInA sAdhanane dUSita karI pitAno pakSa rajU kare ahIM sudhI bIjI kakSA thaI. tyAra pachI trIjI kakSAmAM AvI vAdI prativAdInA badhA kathanane anuvAda karI jAya ane pitAnA pakSa upara prativAdI dvArA mukAyela dUSaNane uddhAra kare; tema ja bIjuM koI nigrahasthAna na jue te chevaTe hevAbhAsa vaDe paNa prativAdInI sthApanAne dUSita kare.. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra12 ] darzana ane ciMtana A rIte trIjI kakSA pUrI thAya. tyAra pachI sabhAmAM carcAnuM hArajIta rUpa pariNAma prakAzita thAya. nigraha sthAnane prakAra-ajJAna, ananubhASaNa ane apratibhA, e traNa nigrahasthAna anuSpagrAhya eTale na bolavAthI prApta thAya tevAM che. aprAptakALa, arthAntara, nirarthaka, apArthaka e cAra nigraha-sthAna umAnagrAhya eTale belatAM ja pakaDAya tevA che. pratijJAhAni, pratijJAntara, pratijJAvirodha, pratijJAsaMnyAsa, hevantara, avijJAtArtha, vikSepa, matAnujJA, nyUna, adhika, punarukta, niranuyojyAnuyoga, apasiddhAnta e tera nigrahasthAna uktagrAhya eTale bellAmAMthI pakaDAya tevAM che. upara kahela anuktamrAhya, uccamAnagrAhya ane uktagrAhya e vIsa nigrahasthAnanuM vAdI ulkAvana karI vAdI prativAdIne agara prativAdI vAdIne parAjita karI zake. jyAre A vIsamAMthI eka paNa nigrahasthAnanA udbhAvanano saMbhava na hoya tyAre vAdI ke prativAdI sAmenA pakSane hevAbhAsanuM uddabhAvana kare. paryanopekSaNa nigrahasthAna te vAdI ke prativAdI dvArA ubhAvita thatuM nathI, kAraNa ke madhyastha evA sabhyo vaDe ja ubhAvita thaI zake che. vibhAga 2 nIlakaNadIkSitanuM kaliviDambana. appadIkSitanA bhatrIjA ane nArAyaNa dIkSitanA putra nIlakadIkSite rahadayahArI aneka zatake lakhyAM che. jemAM eka kaliviDambana zataka paNa che. A zatakamAM jyotiSI, naimittika, vaidya, mAMtrika, paDita, dhanika Adine khUba manorama parihAsa karyo che. temAM vAdIne paNa cheDyo nathI. e vAdIne parihAsa jANavA yogya hevAthI nIce Apyo che : na metavyaM na boddhavyaM na zrAvyaM vAdino vacaH / zaTiti prativaktavyaM samAsu vijigISubhiH // 1 // viSNue DaravuM nahi, samajavuM nahi, vAdInuM vacana sAMbhaLavuM nahi, ane jaladI ja sabhAmAM uttara ApI de. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathApadhdhatinuM svarUpa ane tenA sAhityanuM digdarzana [ 1263 asaMbhramA vilajjatvamavajJA prativAdinI (1) hAso rAkSaH stavazceti pazcaite jayahetavaH // 2 // svasthatA, lajajAne tyAga, prativAdInI avajJA, hAsya ane rAjastuti e pAMca jayaprAptinAM nimitte che. uccairudghoSya jetavyaM madhyasthazcedapaNDitaH / paNDito yadi tatraiva pakSapAto'dhiropyatAm // 3 // je madhyastha paMDita na hoya te UMce svare gheSaNa karIne arthAta bumarANu karI mUkIne jaya meLavo; ane je madhyastha pati heya te tenA upara pakSapAtano Aropa mUkave. lAbho heturdhana sAdhyaM dRSTAntastu purohitaH / AtmotkarSoM nigamanamanumAneSvayaM vidhiH // 4 // lAbha e hetu, dhana e sAdhya, purohita e daSTAnta; ane AkarSa e nigamana-(basa) anumAnemAM A vidhi che. +alabhyaM zAsyamAnena tattvaM jijJAsunA ciram / jigISuNAM hriyaM tyaktvA kAryaH kolAhalo mahAn // 5 // jayanI IcchAvALA vAdIe zarama choDI mATe kolAhala karo. -purAtattva, pustaka 3 + "sTAcAra 'ti "a4 jAnana prati ja dara Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNa ane praNAmUrtinuM mahAprasthAna* [1] bApujInA AkhA jIvananI nAnImoTI samagra pravRttionAM preraka e ja to hatAM, ema vicAra karanArane jaNAyA sivAya nahi rahe. e emAMnuM prathama tatva karyuM ane bIjuM prajJA. prANImAtramAM ane khAsa karI manuSyavargamAM ochevatte aMze karuNA hoya ja che ane gaNyAgAMDyA mANasamAM prajJA paNa hoya che. paraMtu bApujInI karuNA ane temanI prajJA vizvanI vartamAna vibhUtio tema ja bhUtakALanI vibhUtio karatAM paNa sAva nokhI tarI Ave che. sAdhAraNa mANase potAnA svalpa paNa duHkhane pacAvI nathI zakatA tethI teo pitAnuM duHkha samajavA ane tene nivAravA banatuM badhuM ja karI chUTe che, jyAre teo bIjAnA duHkhane pacAvI zake che. eTale bIjAo duHkhI che ema jevA chatAM te duHkha nivAravA temanI buddhi jAgarita thatI nathI. keTalAka asAdhAraNa kaTimAM Ave evA saMte bIjAnA duHkhane, pitAnA dukhanI ja jema, pacAvI nathI zakatA, tethI teo potAnuM duHkha nivAravA mATe prayatna kare tevI rIte bIjAonuM duHkha nivAravA mATe paNa prayatna kare che. paraMtu ema to e prayatna ane e tAlAvelI maryAdita heya che. kemake e prayatna ane e tAlAvelI pitAnA jIvanane bhege agara pitAnA jIvanane heDamAM mUkIne nathI levAtAM, jyAre bApujInuM mAnasika baMdhAraNa sAva judA prakAranuM hatuM. teo bIjA harakoInA duHkhane pitAnA aMgata duHkhanI jema ja pacAvI zakatA nahi. tethI teo harakoI duHkhInuM duHkha jotAM tenuM kAraNa zodhatA, tene nivAravAnA ilAje zedhatA ane te ilAjene amalI rUpa ApavA tathA apAvavA eTalo badho ugra prayatna ane ugra tAlAvelI sevatA ke ene lIdhe temanuM samagra jIvana aneka vAra heDamAM mukAtuM hoya ema lAgatuM. bIjI eka rIte vicArIe te paNa bApujInI karuNa bIjA keInI karuNa karatAM judI koTinI hatI ema lAge che. ghaNA jaNa evA che ke jeo bIjAnuM zArIrika-Adhibhautika duHkha joI tene sahI nahi zake ane te duHkhane nivAravA banatuM badhuM karI paNa chUTe. vaLI bIjA keTalAka evA Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4] darzana ane ciMtana paNa karuNavaMta hoya che ke jeo bIjAnA mAnasika-Adhidaivika duHkhane Adhibhautika duHkha karatAM vadhAre agatya ApI tene nivAravA upara ja vadhAre bhAra mUke che. trIjA vaLI evA paNa karuNAvaMta saMta hoya che ke jeo tRSNA jevI vAsanAo ke je sakaLa duHkhanuM mULa che tene ja kharuMAdhyAtmika duHkha lekhI tenA nivAraNa mATe puruSArtha kare che. paraMtu bApujInI karuNAne AvI koI maryAdA na hatI ema temanI AkhI jIvanakathA kahe che. bApujI harakeInAM Adhibhautika, Adhidaivika ane AdhyAtmika duHkhane nivAravA mATe ja jANe jamyA ane mRtyune bheTyA na hoya. tethI ja temanI karuNA mahAkaruNa koTinI hatI ema mAnavuM rahyuM. ema te koIne koI jAtanI prajJA sAcA kavio, lekhaka, kalAkAre ane saMzodhakomAM heya ja che; paNa jene vegazAstramAM kartamarA tarIke oLakhAvavAmAM AvI che tevI prajJA prajJAzALI gaNutA vargamAM paNa moTe bhAge nathI ja hatI. RtaMbharA prajJAnI mukhya khAsiyata e che ke te satya sivAya bIjA kazAne saMgrahI ke pacAvI nathI zakatI. asatyane chAMTe ke asatyanI chAyA paNa te sahI ke jIravI nathI zakatI. jyAM asatya, aprAmA-- NikatA ke anyAya jovAmAM Ave tyAM te prajJA pUrNa rUpe bhabhUkI UThe che ane anyAyane miTAvI devAnA daDha saMkalpamAM ja pariName che. bApujInI dareka pravRtti emanI RtaMbharA prajJAnI sAbitI che, tethI ja temanI prajJAne paNa mahAprajJA kahevI paDe che. prazna e che ke bApujI ApaNA ja jevuM mATInuM pUtaLuM hatA. temane zarIra-janma paNa bIjAnI peThe amuka deza ane amuka kuLamAM thayela. tema chatAM bIjA koImAM nahi anubhavAyela evI mahAkaruNA ane mahAprajJA temane sahaja rIte jyAMthI varI ? Ane utara zarIra-janmamAMthI meLavI nathI zakAte. saMskAra-janma, citta-janma ke Atma-janmanI vicAraNAmAM ja e praznane sahaja uttara maLI rahe che. janma-janmAktaranI sAdhanAnuM saMcita pariNAma na hoya te bAlyakALathI AvI karuNa ane prajJAnAM bIje lAdhavAM asaMbhava che. cheka nAnI uMmaranuM bApujInuM jIvana kahe che ke temanAmAM karuNa ane prajJAnAM sUkSma bIjo vidyamAna hatAM. jema jema uMmara, abhyAsa, avalekana ane javAbadArIo vadhatI gaI tema tema e sUkSma bIje tvarita gatie vikasatAM ane phAlatAM-phUlatAM gayAM. bIjAnuM duHkha nivAryA sivAya ajaMpa Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya. [5 vaLavAnI ane anyAyane sAmane karyA vinA cena nahi paDavAnI emanI vRttie emane mATe eTalAM badhAM vividha ane eTalAM badhAM moTAM kAryakSetre sarjAvyAM ke koI paNa eka mAnavInA jIvanamAM ItihAse evI ghaTanA neMdhI nathI. karuNuM ane prajJAnAM janmasiddha sUkSma bIjoe mAtra kabIravaDanuM ja rUpa dhAraNa karyuM na hatuM, paNa teNe vizvavaTanuM rUpa dhAraNa karyuM hatuM ema temanA chellA upavAsa ane dilhImAM prArthanA vakhate thatAM pravacane jotAM kahevuM joIe. karuNa ane prajJA e AdhyAtmika tatve che, zAzvata che. ene vikAsa ane enI dazyamAna pravRtti je ke maryAdita zarIravATe ja thAya che, paNa te teTalA maryAdita zarIramAM samAI nathI rahetI. enAM AMdolana ane enI pratikriyAo emera prasare che. bApujInI karuNa ane prajJAnAM Ade lane mAtra amuka kema ke amuka deza pUratAM ja rahyAM nathI, duniyAnA dareka bhAgamAM vasatI dareka kAmamAM enA paDaghA paDyA che ane tethI ja AkhI duniyA Aje AMsu sArI rahI che. je ke bApujInuM zarIra vilaya pAmyuM che, paNa temanI mahAkaruNA ane mahAprajJA UlaTAM vadhAre vikAsa pAmI vizvavyApI banyAM che. saghaLA mAnavamAM vasatA jIvanatatvanI aMdara je brahma athavA je saccidAnaMdane aMza zuddha rUpe vAsa kare che te ja sakaLa chavadhArIne aMtarAtmA che. bApujI videha thayA eTale brahmabhAva pAmyA. Ane artha e che ke emanI karuNuM ane prajJAnA vikasita phaNagAo anekanA aMtarAtmAnA UMDANamAM rapAI gayA ane ekarasa thaI gayA. bApujInI kRza kAya kyAM? temanI paLepaLanI vividha pravRttio, mati mUMjhavI nAkhe evI javAbadArIo ane jaTila samasyAo kyAM? chatAM e badho bhAra sUtAM ane jAgatAM bApujI prasanna vadane hasabhera UMcakatA te kone baLe ? A praznano uttara emanI karuNA ane prajJAnA vikAsamAM rahele che. temaNe karuNa ane prajJAnI je ekadhArI upAsanA karI, je AdhyAtmika jIvana khIlavyuM, je brahmatatva anubhavyuM, je anya jIvAtmAo sAthe tAdAmya sAdhyuM, teNe ja emane pravRttio ane javAbadArIone govardhana uThAvavAnI tAkAta apa. gAMdhIjInI sadA jIvatI jIvanagAthA ja Izvara ane AdhyAtmika tatvanA baLane jAjavalyamAna purA che. paNa AdhyAtmika teja sUryanA tejanI peThe game teTaluM prakAzamAna ane jAjavalyamAna hoya chatAM Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtA daSTivihIna aMdhane mATe te kazA kAmanuM nathI. UlaTuM evA tejathI aMdha daSTi vadhAre gUMgaLAya che. AthI ja te bApujInI duHkhahAranI ane anyAyapratIkAranI vRtti jema jema ugra banI tema tema AdhyAtmika dRSTiviheNa aMdha vadhAre mUMjhAyA ane roSe bharAyA. paNa e reSa bahu te dehane haNa zake. karuNA ane prajJAne te te sparzI paNa na zake. je mahAkaraNa ane je taMbharA prajJA cheDe vakhata pahelAM eka maryAdita dehanI vATe kAma karI rahI hatI, te karuNA ane prajJA pitAne avalaMbana ApanAra kRza kAyane aMta thatAM mAnavatAnA mahAdehamAM samAI gaI-temAM vasatA aMtarAtmAnAM zuddha tane sparze te potAnuM kAma sadA anaMtamukhe jArI rAkhaze emAM zaMkA nathI. sUrya asta thAya tyAre tene nAza nathI thato, mAtra te anyatra prakAze che; tema bApujInI karuNA ane prajJA have e kRzakAya dvArA na prakAzatAM mAnavatAnI virATa kAyA dvArA prakAzavAnI ja. mAnavatAne virATa deha ja emanI karuNA-prajJAnuM teja vahana karavA jANe samartha na hoya ane te mATe ja jANe che emAM ekarasa thaI gaI na hoya--ema ghaTanAkrama ane bApujInI nirbhayatA jotAM lAge che. have ApaNe aMtarAtmAmAM emanI karuNA ane prajJAnA aMze jhIlIne ja kharI zraddhAMjali arpI zakIe. -saMskRti tA. 12-2-48ne divase gujarAta vidyApIThamAM bApujInA zrAddhaprasaMge maLela prArthanAsabhAmAM Apela bhASaNa. Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMte AzvAsana kenAthI maLe che? [2] bApujI brahmabhAva pAmyAne ATalA divasa vItyA paNa ApaNAM asa baMdha paDatAM nathI, rudana aTakatuM nathI. reDi upara keInI ApelI aMjali sAMbhaLIe agara koI paNa prakAranuM chApuM sAMbhaLIe-pachI bhale dainika, sAptAhika, mAsika ke anya prakAranuM hoya, koI paNa bhASAnuM heya, koI paNa kema, paMtha ke rASTranuM hoya to temAMthI bApujInA nidhanathI vyApela zokane ja vAMcIe chIe ane vAMcatata ja ApaNuM hRdaya bharAI Ave che. koI bIjAne dilAso ApanAra bAkI rahetuM ja nathI. AvuM rudana advaita jagate enA ItihAsamAM kadI paNa joyuM hoya tema jANamAM nathI. AvuM mahArudana zA mATe? uttara maLe che ke mahAkaruNAne viyoga paDyo che. bApujInI karuNA keI paNa saMta ke mahaMtanI karuNA karatAM nokhA ja prakAranI hatI. trividha duHkhanA tApathI tapI rahela mAnavatAne zAnti ApavA mATenI temanI dhagaza ane temanA prayatna e paNa jagAte Aja sudhI nahi joyela evI ja vastu che. enuM varNana karavA mATe buddhi ane vANanAM sAdhane samica mavatie nyAye alpamAtra banI jAya che, adhUrAM paDe che. - jyAre hijaratIone kaI AzvAsana ke dilAsa ApavA azakta hoya, jyAre apahaMta strIone keI paNa khUNAmAMthI uddhAranI AzAnuM kiraNa na dekhAtuM hoya, jyAre koI paNa eka varga upara tenA virodhI varga dvArA akathya satAmaNa cAlI rahI hoya, ane jyAM sarakAra ke bIjA zubhecchakenA koI paNa prayatna kAragata na thatA hoya tyAM te dareka duHkhIne pitAnA aMgata caritrabaLa ke tapasyAbaLathI rAhatane dama koNa kheMcAvatuM? e te bApujInI jIvatI ane avizrAnta kAma karatI karuNA ja hatI. bApujI. amArA mATe kAMIka karaze ja evI khAtarI dareka duHkhIne dilAse ApatI. ane bApujIne dukhanI mahALI hAravAne prayatna paNa ke adbhuta ne AkhalImAM vartela kALA keranA agnine teonI karuNA eka rIte hAre te kalakattAmAM vartela hatyAkAMDane bIjI rIte. bihAramAM saLagelI heLIne eka Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana rIte zamAve te dilhInA mahAdAvAnaLane bIjI rIte. AgamAM rahIne Aga bUjhavavAnA prayatno cAlu hoya tyAre paNa pAkistAnanA dUra dUranA bhAgamAM saLagI rahela vALAne kevI rIte zamAvavI, enI sakriya vicAraNAo paNa ekasarakhI cAlatI hoya. AvuM mahAkarUNAnuM virATa dRzya zuM jagate kadI joyuM hatuM? tethI ja te Aja badhA raDI rahyA che, sahune anAthatA lAge che-pachI bhale te game te samRddha ke zara hoya, agara namra sevaka ke mahAna adhikArI hoya,-ema lAge che ke je kAma ApaNA gajAnI bahAranuM hatuM ane che, te kAmane eka ja mANasa pitAnI sUjhathI pahoMcI vaLa. A lAgaNuM ja saune raDAvI rahI che. hiMdustAnanI bahAranA samajadAra leke paNa ema mAnatA ke ApaNA vizvazAMtinA prayatno retI uparanA mahela jevA che. e prayatna pAchaLa kaI . nakkara bhUmi nathI. vizvazAnti mATe je nakkara bhUmi joIe te koIne samajAtI nathI ane samajAya to te avyavahAru lAgatI, eve vakhate AvI nakkara bhUmikA sujhADanAra ane tene ekale hAthe vyavahAru siddha karI batAvanAra puruSane hiMde janma Ape che, e ja kyAreka kalezakalahathI TevAyela mAnavatAne sthAyI samitinA saMskAre pUrA pADaze. A AzAstaMbha paDe tyAre teo kema ja raDe? ane ApaNe joIe chIe ke hajI rudana karatAM kaI thAkatuM nathI. je bApujI mahAna karuNAnI virATa mUrti hoya te temanA viyoganuM duHkha tethI ye paNa virATa hoya ja. A uparAMta bIjA kAraNe paNa ApaNA duHkhamAM vRddhi thAya che. ApaNe jANatA hatA ke sekreTisanI hatyA grIkane hAthe thAya, krAIsTanI hatyA nyU lekene hAthe thAya, paNa hiMdu mAnasa te emanA jevA mahAsaMta ke RSi ke tapasvInA khUnane vicAra suddhAM karI zake nahi. hiMdu mAnasanA AvA gauravathI ApaNuM mana unnata hatuM. rAjalebhanA kAraNe ane bIjA kAraNoe hiMdu jAtimAM paNa aneka khUna thayAM che paNa koI sAcA tapasvI ke sAcA saMtanuM khUna tenA kaTTaramAM kaTTara virodhI hoya evA hiMdune hAthe kadI paNa thayuM nathI. hiMdu mAnasamAM Ave je bhavyatAne ane dharmane UMDe saMskAra hatA te saMskAranA lepathI-tene lAgela kalaMkathI AkhuM hiMdu mAnasa jANe zaramAI gayuM che ane e ja UMDI zarama paNa tenAM AMsunI vATe jANe vahI rahI che. Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya hiMdu kalpanA pramANe mAnavatArUpa puruSanuM mukha brAhmaNa. brAhmaNa mukha bane te enA guNane kAraNe kyA guNe? zuM ghAtakatAnA ? nahi, nahi, kadI nahi. naramedha-pazumedha-nI prAkRta bhUmikAmAMthI brAhmaNa kyArano ya UMce caDyo hato ane teNe te yajJamAM piSTamaya pazune sthAna ApI ahiMsAnI ucca bhUmikA paNa siddha karI hatI. eNe sarvamUte rastAne pATha paNa saune zIkhavavA mAMDyo hato. e brAhmaNa sarva bhUtonA hitamAM dareka rIte rata thaye. hato. enuM jIvana tanmaya thayuM hatuM. AvA brAhmaNatvane kalaMkita karanAra koI eka paNa brAhmaNa vyaktimAM ke nAnAmoTA tevA vargamAM kema saMcaryo haze? zuM hiMdutva ane brAhmaNatvane have zatamukha vinipAta zarU thayuM haze ke jethI te sarvamUtahite ratanI ja hatyAne saMkalpa kare? mahAkaruNAnuM avasAna karavAne saMkalpa paNa mahAna e kharuM, paNa e saMkalpa krara ane kaThora hoI anArya ja hovAne. ane jo puruSanA mukhasthAne virAjavA lAyaka gaNAyela brAhmaNamAM ane te paNa cittane pAvana karavAnI khyAti pAmela brAhmaNa vaMzamAM tevo anArya saMskAra udbhave te pachI hiMdujAti ane brAhmaNazreSTha mATe kayuM sAruM tatva bacavA pAmyuM gaNAya? A vicArathI paNa samajadAra kakaLI UThe che ane AMsu khALI zakatA nathI. - have dilAse koNa Apaze ?--e ja ekamAtra ApaNuM jhaMkhanA che. je dilAso ApavA Ave te ja dilagIrI, gamagInI ane zokano bhoga bane che. prasanna vadane ane himmatabharela hRdaye AvIne koI AzvAsana Ape evuM najare nathI paDatuM. tyAre paNa chevaTe bApujI ja pitAnA viyegathI kakaLI UThela duniyAne AzvAsana ApatA dekhAya che. jANe bApujI adazya rahI sahune ekasarakhI rIte kahetA na hoya ke tame zuM mane nathI oLakhe? ane eLakhe hoya te raDe che kema? zuM huM kyAre ya raDyo hate? zuM meM tamane prasanna vadane kartavya karavA ane marI phITavA nathI kahyuM? meM je tamane kahyuM hatuM te ja je meM AcaryuM che ema tamane lAgatuM hoya ane tame mArA upara e ja vizvAsa dharAvatA he te pachI raDo. che zAne? gaLagaLA thAo cho zAne ? raDavuM, dIna banavuM, anAthatA anubhavavI e gItAmAM ke koI paNa dharmazAstramAM varSe ja manAyuM che, te tame mane zraddhAMjali ApanAra badhA bahAdura bane ane satya tema ja karuNAnuM AcaraNa karavAnA mRtyuMjayI yuddhamAM khapI jAo. Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjIne jIvanadharma [3] jema gAMdhIjI eka paNa hiMdInI Arthika, sAmAjika ke rAjakIya bAbatamAM gulAmI sahI zakatA nathI ane tethI ja teo jema samagra hiMdanI svAtaMtryasiddhi arthe jIvanamAM eka eka zvAsa le che, tevI ja dezanI gulAmI pratye vRtti dharAvanAra ane dezanI ekamAtra pUrNa svataMtratA mATe ja dIkSA lIdhI hoya evA bIjA paNa aneka dezanAyake atyAre A hiMdamAM jelanI bahAra ane jelamAM che. hiMda bahAranA mulake tarapha dRSTipAta karIne vicArIe te paNa gAMdhIjInI jema pitApitAnA rASTranI svataMtratA jatI na karavA, tene sAcavavA tema ja visAvavAnI A nakhazikha laganIvALA Telina, hiTalara, carcila ke cAMga kAI zaika jevA aneka rAjapuruSo, ApaNI sanmukha upasthita thAya che. tema chatAM hiMda ke hiMda bahAranA bIjA koI paNa netAnuM jIvana ApaNane tenA jIvanamAM kayo dharma bhAga bhajave che, evo vicAra karavA preratuM nathI; jyAre gAMdhIjInI bAbatamAM tethI sAva UlaTuM che. gAMdhIjInI pravRtti grAmya udyogane pagabhara karavAnI hoya ke pazupAlana, khetIvADI, grAma sudharAI, sAmAjika sudhAra, kemI ekatA ke rAjakIya svataMtratA viSenI hoya; teo lakhatA hoya ke bolatA heya, cAlatA heya ke bIjuM kAMI paNa kAma karatA hoya tyAre ApaNe temanI badhI ja pravRttimAM laukika lAbhAlAbhanI daSTie tela bAMdhavA uparAMta eka bIja paNa rahasya viSe vicAra karavA prerAIe chIe. ane te rahasya eTale dharmanuM kayo dharma zakita sIce che vicAraka pite khare dhArmika hoya ke nahi tema chatAM gAMdhIjInI jIvanakathA vAMcIne ke temanuM jIvana pratyakSa nihALIne tenA manamAM temanA jIvanagata dharma viSe aneka prazno ubhave che. te ema vicAre che ke covIse kalAka pravRttimAM saMpUrNapaNe DUbela A mANasanuM jIvana dhArmika heI zake ke nahi ? ane je dhArmika hoya te enA jIvanamAM kyA dharmane sthAna che? bhUkhaMDa uparanA badhA ja prasiddha dharmomAMthI ke dharma e puruSanA jIvanamAM saMjIvanI zakti apa, pravRttimAM nivRtti sadhAvI nivRttimAM pravRttinuM rasAyana ghaLI rahyo che? Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aya, dareka dhArmika samAjanA anuyAyIonA sAmAnya rIte traNa varga che. pahele varga kaTTarapaMthIone, bIje durAgraha na hoya evAone ane trIjo tattvaciMtakene. jaina samAjamAM paNa vatteoche aMze AvA traNa vargo che ja. jema keI kaTTara sanAtanI, kaTTara musalamAna ke kadara krizciyana dharma tarIke pite mAnatA hoya tevA pitApitAnA dharmanA AcAra, vyavahAra ke mAnyatAnA okhAne akSarasaH gAMdhIjInA jIvanamAM na joI nizcitapaNe ema mAnI ja le che ke gAMdhIjI nathI kharA sanAtanI, kharA musalamAna ke kharA krizciyana. tevI ja rIte kaTTara jaina gAMdhIjInA jIvanamAM jaina AcAra ke jaina raheNuMkaraNanuM bekhuM akSarasaH na joI prAmANikapaNe ema mAne che ke gAMdhIjI bhale dhArmika heya paNa temanA jIvanamAM jaina dharmanuM sthAna to nathI ja, kemake teo gItA, rAmAyaNa Adi dvArA brAhmaNa dharmane je mahatva Ape che tevuM jaina dharmane nathI ja ApatA. bIjo varga uparanAM khokhAM mAtramAM dharmanI ItizrI mAnate na hoI tema ja kAMIka aMtarmukha guNa-da ane vicAraka hoI gAMdhIjInA jIvanamAM pitapotAnA dharmanuM sunizcita astitva jue che. A prakRtino vicAraka je sanAtanI haze te gAMdhIjInA jIvanamAM sanAtana dharmanuM saMskaraNa joze, je musalamAna ke krizciyana haze te te paNa temanA jIvanamAM pitAnA ja dharmanI nADa dhabatI jeze. evI ja rIte AvuM valaNa dharAvanAra jaina varga gAMdhIjInA jIvanamAM jaina dharmanA prANabhUta ahiMsA, saMyama ane tapanI navesara pratiSThA joI temanA jIvanane jaina dharmamaya lekhaze. trIjo varga je aMtarmukha ane guNadarzI havA uparAMta sva ke paranA vizeSaNa vinA ja dharmanA tatvane vicAra kare che tevA tattvaciMtaka varganI daSTie gAMdhIjInA jIvanamAM dharmanuM astitva te che ja paNa te dharma kene-A saMpradAyane ke te saMpradAyane, ema nahi paNa te sarva saMpradAyanA prANarUpa, tema chatAM sarva saMpradAyathI para evo prayatnasiddha svataMtra dharma che. bhale gaNyAgAMThyA paNa AvA tatvaciMtake jaina samAjamAM che, jeo gAMdhIjInA jIvanagata dharmane eka asAMpradAyika tema ja asaMkIrNa e dharma mAnaze, paNa tene sAMpradAyika paribhASAmAM jaina dharma mAnavAnI bhUla te nahi ja kare. saMpradAyane dharma nathI kahyA vinA paNa vAcaka e samajI zakaze ke A sthaLe gAMdhIjInA jIvana sAthe jaina dharmanA saMbaMdhane prazna prastuta hevAthI huM e maryAdA Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana bahAra anya dharmone avalaMbI khAsa carcA karI na zakuM. huM pote svataMtra dRSTithI ema makkamapaNe mAnuM chuM ke gAMdhIjInA jIvanamAM Ugele, vikasela ane vyApele dharma e kaI A ke te saMpradAyane dharma nathI. paNa te badhA saMpradAyothI para ane chatAM badhA ja tAtvika dharmonA sArarUpa che ke je temanA pitAnA vivekI sAdA prayatnathI sadhAyela che. - gAMdhIjIne dharma kaI eka saMpradAyamAM samAta nathI, paNa emanA dharmamAM badhA saMpradAya samAI jAya che, A vidhAnane madhukara daSTAMtathI vadhAre sArI rIte samajAvI zakAya. AMbalI ane AbA, bAvaLa ane lIMbaDa, gulAba ane caMpa jevA eka bIjAthI viruddha rasa ane gaMdhavALAM puSpa ane patra utpanna karanAra vakSe jyAM hoya tyAM bhramara e badhAMmAMthI jude jude rasa kheMcI eka madhapUDo taiyAra kare che. madhupaTalanI sthULa racanA ane temAM saMcita thatA madhurasamAM te dareka jAtanAM vRkSonA rasano bhAga che paNa te madha nathI hatuM. AMbalInI peThe khATuM ke AMbAnI peThe khATuM tUruM. te nathI hotuM lIMbaDA jevuM kaDavuM ke nathI hotuM bAvaLanA rasa jevuM. te nathI hotuM gulAbanA raMga ke svAdavALuM agara te caMpAnA raMga ke svAdavALuM. madha e tyAM rahelI vRkSa-vanaspatinI sAmagrImAMthI niSpanna bhale thayuM hoya paNa temAM madhukaranI kriyAzIlatA ane pAcanazaktino khAsa hAtha hoya che. madhukara na hoya ane bIjA koI yaMtrathI ke bIjI rIte temAMthI rasa kheMce te te bIjuM game te haze, chatAM te madhura te nahi ja hoya. jo ke e madha vividha vRkSa-vanaspationA rasamAMthI taiyAra thayeluM che chatAM madhanI mIThAza ke tenuM pathyapoSaka tattva e eka vanaspatimAM nathI. vividha vanaspati-rasa upara madhukaranI pAcaka-zaktio ane kriyAzIlatAe je asara upajAvI te ja madhurUpe eka akhaMDa svataMtra vastu banI che. te ja rIte gAMdhIjInA jIvanavaheNamAM judA judA dharmote bhale AvIne maLyA hoya, paNa te badhA te pitAnuM nAmarUpa choDI temanA jIvanapaTalamAM madhuratama rUpe eka navIna ane apUrva dharmasvarUpamAM pheravAI gayA che. kAraNa ke gAMdhIjIe te te dharmanAM tatve pitAnA jIvanamAM udhAra lIdhelAM nathI ke AgaMtuka tarIke gaThavyAM nathI. paNa emaNe e tane pitAnA viveka ane kriyAzIlatAthI jIvanamAM pacAvI temAMthI paraspara kalyANakArI eka navuM ja dhArmika dRSTibiMdu nipajAvyuM che. gAMdhIjI vedone mAnaze paNa vedAnusArI ya nahi kare. teo gItAne sAtha nahi choDe Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a. [ 13 paNa temAM vihita zastradrArA duSTa damanamAM nahi mAne. te kurAna ne Adara karaze paNa kAI ne kAra nahi mAne. te bAIbalane premadhama svIkAraze paNa dharmAMtarane sAva anAvazyaka samajaze. te sAMkhya, jaina ane bauddhonA tyAgane apanAvaze paNu jagatarUpa mithilA ke mAnavarUpa mithilA duHkhA gnithI dAjhI ke khaLI rahI hoya tyAre mahAbhArata ane bauddha jAtakanA videhajanakanI peThe agara to jainenA nimarAjarSinI peThe mAru kazuM ja khaLatuM nathI ' ema kahI e maLatI mithilAne cheDI ekAnta araNyavAsamAM nahi jAya. jaina valaNathI judI ahiMsA keTalAkA ema dhAre che ke gAMdhIjInA nirAmiSa bhAjanane Agrahe e eka jaina sAdhu pAsethI lIdhela pratijJAnuM pariNAma che ane temane ahiMsA viSenA pAkA vicAra zrImad rAyacaMdanI sAkhatanuM pariNAma che. tethI gAMdhIjInA jIvanapatha mukhyapaNe jaina dharma pradhAna che. huM e pratijJA ane sasanI hakIkata kabUla rAkhuM chuM, paNa , tema chatAM ema mAnuM chuM ke gAMdhIjInuM ahiMsApradhAna valaNa e ahiMsAnA jaina valaNathI juduM ja che. mAMsatyAganI pratijJA ApanAra ke levaDAvanAra Aje jIvita hoya to teo gAMdhIjInA nirAmiSa bhAjananA AgrahathI prasanna jarUra thAya paNa sAthe ja gAMdhIjIne ema mAnatA jue ke gAya ane bheMsa vagere pazunu dUdha temanAM vAcharaDAM ke pADAMnA moDhethI chInavI pI javuM e spaSTa hi'sA ja che, te teo jarUra ema kahe ke AvI te kAMI ahiMsA hAya ! zrImad rAyacaMda jIvita hoya ane gAMdhIjIne azastrapratikAra karatA jue te sAce ja te prasanna thAya, paNa jo te gAMdhIjIne evuM AcaraNa karatA, mAnatA ke manAvatA jue ke jyAre kAI pazu maravAnA asahya soMkaTamAM hAya, khacAlyuM ace tema na heAya tyAre tene iMjekazana vagerethI prANamukta karavAmAM paNa premadhama ane ahiMsA samAyela che te tee gAMdhIjInI mAnyatA ane AcaraNane kadI jaina-ahiMsA to nahi ja kahe. te ja rIte zrImada rAyacaMda haDakAyA kUtarAne mAravAnA valaNanuM agara khetIvADInA nAza karanAra vAMdarAonA vinAzanA valaNanuM sAmAjika ahiMsAnI daSTie samarthana karatA gAMdhIjIne bhAgye ja jaina-ahi'sAnA poSaka mAne. gAMdhIjInA jIvanamAM saMyama ane tapanuM bahu UMcuM sthAna che. je jaina dharmanAM khAsa aMga gaNAya che. anekavidha kaDaka niyamAne pacAvI Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] na ane ci'tana gayela ane lAMkhA upavAseAnI hAramALAmAM nAma kADhanAra gAMdhIjInA saMyama ane tapane jaina saMyama ke taparUpe bhAgye ja kAI mAnaze. kAI paNa jaina tyAgI sAdhu karatAM brahmacaryanuM sarvadezIya mUlyAMkana vadhAre karavA chatAM jyAre gAMdhIjI kAInAM lagna jAte ja karAvI navadaMpatIne AzIrvAda ApatA haze, agara to kAI vidhavAne saubhAgyanuM tilaka karAvatA ho ke kAInA chUTAkheDAmAM saMmati ApatA haze, tyAre huM dhAruM chuM ke bhAgye ja kAI evA jaina haze je gAMdhIjInA brahmacaryane pUrNa brahmacarya mAnavA taiyAra hAya. gAMdhIjI game teTalA lAMbA upavAseA kare paNa te lIthunuM pANI le agara to te upavAsA Atmazuddhi uparAMta sAmAjika zuddhi ane rAjakIya pragatinuM paNa aMga che ema sAcA dilathI mAne-manAve tyAre emanA e kiMmatI upavAsAne paNa jaine bhAgye ja jainatapa kaheze. ahiMsA ane sayama tattvA paraMparAgata jaina dharmanA udAra daSTie abhyAsa karanAra paNa kAI vicAraka jyAre gAMdhIjInA jIvanadhama viSe mukta mane vicAra kare che tyAre te eTaluM satya svIkArI le che ke gAMdhIjInA jIvanavyavahAra ahiMsA ane sayamanAM tattvo upara pratiSThita che ane prAmANikapaNe jaina dharmane AcararanAra bhUtakAlIna ke vartamAnakAlIna puruSone AcAra-vyavahAra paNa ahiMsA saMyamamUlaka che. A rIte te te vicAraka ema mAnI ja le che ke jaina dharmanAM prANabhUta ahiMsA, saMyama ane tapa gAMdhIjInA jIvanamAM kAma karI rahyAM che. paNa AthI AgaLa vadhI jyAre te vicAraka vigatone vicAra kare che tyAre tene kharekharI mUMjhavaNa UbhI thAya che. gAMdhIjInI anekamukhI pravRttimAM te je rIte ahiMsAnA amala thatA jue che, ane ghaNIvAra paraspara viruddha dekhAya evAM vidhAne tema ja AcaraNA ahiMsAne nAme thatAM te gAMdhIjInA jIvanamAM nihALI jaina paraMparAmAM prathama mAnya thayelI ane atyAre paNa manAtI AcaraNAo sAthe sarakhAve che tyAre tenuM uddAra citta paNa prAmANikapaNe evI zaMkA karyA vinA rahI zakatuM nathI ke jo siddhAMtarUpe ahiMsA ane sayamanuM tattva eka ja hAya to te yathA tyAgI hAya evA jainanA jIvanamAM ane gAMdhIjInA jIvanamAM taddana virAdhIpaNe kAma kevI rIte karI zake? vicArakano A prazna nirAdhAra nathI. paNa jo enA sAcA uttara meLavavA hAya tA ApaNe kAMIka vizeSa UMDANamAM UtaravuM paDaze. Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya, daSTibiMdunuM sAmya jainadharmanuM dRSTibiMdu AdhyAtmika che, ane gAMdhIjInuM dRSTibiMdu paNa AdhyAtmika che. AdhyAtmikatA eTale pitAmAM rahela vAsanAonI malInatA dUra karavI te. bahu prAcInakALanA tapasvI satae joyuM ke kAma, krodha, bhaya Adi vRttio ja malInatAnuM mULa che ane te ja AtmAnI zuddhatAne haNe che, tema ja zuddhatA meLavavAmAM vi nAkhe che. tethI temaNe e vRttionA umUlanane mArga lIdhe. evI vRttionuM umUlana karavuM eTale ke pitAmAM rahela dene dUra karavA. evA de te hiMsA ane tene pitAmAM sthAna letA rokavA te ahiMsA. e ja rIte evA doSamAMthI udbhavanArI pravRttio te hiMsA ane evI pravRttione tyAga te ahiMsA. Ama ahiMsAne mULamAM detyAgarUpa artha hovA chatAM tenI sAthe tamUlaka pravRttione tyAga e bIjo artha paNa saMkaLAI gaye. jeo potAnI vAsanAo nirmULa karavA IcchatA hoya teo evI vAsanAone jemAM jemAM saMbhava hoya evI pravRttione paNa tyAga karatA. A sAdhanA kaMI sahelI na hatI. tevI lAMbI sAdhanA mATe amuka dunyavI prapothI mukta thavuM anivArya hatuM; eTale dunyavI pravRttiothI alaga thaI AdhyAtmika sAdhanA karavAnI prathA paDI. dekhItI rIte ja A sAdhanAno hetu mULamAM deSothI nivRta thavAno ane game te prasaMge paNa doSothI alipta rahI zakAya eTaluM baLa keLavavAno hate. ahiMsAnI prAthamika ane mukhya nivRtti siddha karavA je je saMyamanA ane tapanA bIjA aneka prakAre astitvamAM AvyA te badhA moTe bhAge nivRttilakSI ja jAyA ane tethI ahiMsA, saMyama ke tapanI badhI vyAkhyAo moTe bhAge nivRttilakSI ghaDAI. bIjI bAju AdhyAtmika zuddhinI sAdhanA mAtra vyaktigata na rahetAM teNe saMdha ane samAjamAM paNa sthAna levA mAMDayuM. jema jema te saMdha ane samAjanA jIvanamAM pravezatI gaI tema tema te vistaratI gaI, paNa UMDANa ochuM thatuM gayuM. saMdha ane samAjamAM e sAdhanAne praveza karavA ane TakAvavA mATe ahiMsA, saMyama ane tapanA arthe navesara vicArAyA ane temAM je mULagata zakyatA hatI te pramANe vikAsa paNa thaze. * jaina paraMparA ane bauddha dharma dIrdha tapasvI mahAvIranuM jIvana jeTaluM vadhAre nivRttilakSI hatuM teTaluM ja temanA samakAlIna tathAgata buddhanuM na hatuM. jo ke banne pitAnI ahiMsAne Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana samAjagata karavA yatnazIla hatA. buddha pitAnA jIvanamAM ahiMsA ane saMyama pUrepUrAM vaNyAM hatAM ane chatAMya temaNe ahiMsA ane saMyamano artha laMbAvI pravRtti dvArA vyAvahArika lekasevAnAM bIja paNa nAkhyAM. A bAbatamAM jaina paraMparA bauddha paraMparA karatAM kAMIka pachAta rahI, ane temAM saMjogabaLe pravRttinuM parimita tava dAkhala thayA chatAM nivRttinuM ja rAjya mukhyapaNe rahyuM. budde pitAnA jIvana ane upadeza dvArA je lekhasaMgrahanAM bIje nAkhyAM hatAM te AgaLa jatAM mahAyAnarUpe vikAsa pAmyAM. mahAyAna eTale bIjAonA laukika ane lakattara kalyANa mATe pitAnI jAtane gALI nAkhavAnI vRtti-bIjI bAju A mahAyAnI bhAvanAnAM prabaLa mejAne lIdhe ke svataMtrapaNe paNa kaI sAMkhyAnuyAyI dIrghadarza vicArake vAsudeva dharma, je te vakhate ThIka ThIka pratiSThA pAmyuM hatuM ane vistarata jato hato tene kendrastha banAvI atyAra lagI cAlyA AvatA pravRtti ane nivRttinA saMdharSanuM samAdhAna karI ema sthApyuM ke koI paNa samAjagAmI dharma dunyavI nivRtti bAhyaniSkriyatA upara TakI na zake. dharma-jIvana vAte paNa pravRtti anivArya che ane sAthe sAthe eNe ema paNa sthApyuM ke kaI paNa pravRtti samAjane tyAre ja hitAvaha nIvaDe je te vaiyaktika vAsanAmUlaka na hoI svArthathI para hoya. nivRttilakSI AcAra - ahiMsA ane bIjA tabUlaka badhA AcArenI pahelI bhUmikA nivRttilakSI hevAthI tenI vyAkhyAo paNa nivRttilakSI ja hatI. je kALakrame bauddha paraMparA ane vAsudeva paraMparAne prabhAve pravRttilakSI tema ja lokasaMgrahaparAyaNa banI. ahiMsAne arthe mAtra abhAvAtmaka na rahetAM temAM vidhAyaka pravRtti bAju paNa umerAI. cittamAMthI rAgadveSa dUra karyA pachI paNa je temAM prema jevA bhAvAtmaka tattvane sthAna na maLe to te khAlI paDeluM citta pAchuM rAgadeSanAM vAdaLothI gherAI javAnuM, ema siddha thayuM. te ja rIte mAtra maithunaviramaNamAM brahmacaryane pUrNa artha na manAtAM tene artha vistaryo ane ema siddha thayuM ke brahmamAM eTale ke sarva bhUtemAM pitAne ane pistAmAM sarva bhUtene mAnI AtmakhammamUlaka pravRtti karavAmAM racyApacyA rahevuM te ja kharuM brahmacarya. A arthamAMthI mitrI, karuNA vagere bhAvanAone artha paNa zrI. saMpUrNAnaMdajI temanA chellA pustaka "cidilAsamAM kare che tema vistaryo ane te brahmavihAra gaNuI maithunaviramaNa e te AvA bhAvAtmaka brahmacaryanuM aMga banI rahyuM. Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha che, T17 jyAre nivRttigAmI vyAkhyAo pravRtti para paNa thavA lAgI tyAre e prabhAvathI jaina paraMparA cheka ja alipta te rahI zakI nahi, paNa temAM sAdhu saMsthAnA baMdhAraNe ane bIjAM aneka baLee e bhAga bhajavyuM ke jaina paraMparAne vyavahAra mukhyapaNe nivRttigAmI ja rahyo, ane zAstranI vyAkhyAo paNa lagabhaga nivRttipiSaka ja rahI. jo ke ItihAsa samAjane judI rIte ghaDI rahyo hato ane te jaina paraMparAnA vyavahAramAM tema ja zAstrIya vyAkhyAomAM pheraphAra mAgatA hatA, chatAM e kAma AjalagI adhUruM ja rahyuM che. saMskAranI asara - jyAre koI vicAraka jaina paraMparAnA AcAra-vicAranuM anusaraNa kare che ane jaina zAstrono abhyAsa kare che tyAre tenA mana upara hajAre varSa pahelAM ghaDAyela e nivRtti preraka dhoraNa ane vyAkhyAonA saMskAra eTalA badhA saTa paDe che ke te tene bhedI bhAgye ja vicAra karI zake che. siddhAMta eka ja hoya paNa te saMjoge pramANe kevI rIte aneka mukhe kAma kare che e tattva samajavuM te sthitimAM adharuM thaI paDe che. gAMdhIjIne AdhyAtmikatA siddha karavI che. tenI bhUmikArUpe temaNe pitAnA jIvanamAM ahiMsA vagere tane sthAna ApyuM che. paNa temanuM dRSTibiMdu mahAyAnamAga hoI teo bIjAne sukhI joyA sivAya pitAne sukhI mAnI zakatA nathI. gAMdhIjInuM dRSTibiMdu mahAyAnI ane temAM ahi sAnuM tatva umerAyuM eTale svAbhAvika rIte ja temanuM jIvana lokakalyANa tarapha vaLyuM ane temanI AdhyAtmika zuddhinI dRSTie temane anAsakta karmaMga sUjhADyo. temanAmAM mULathI ja ahiMsAnA saMskAra otapreta hatA eTale temaNe pitAnI ahiMsAne pravRttinAM badhAM ja kSetromAM vahetI mUkI. gItAnA anAsakta karmavega pramANe jIvana ghaDavA maMthana zarU karyuM ane chatAMya temaNe gItAnA sazastra pratikArane TALavA bhagIratha prayatna paNa karyo. uparanI carcA eTaluM jANavA mATe basa thaze ke jenI paraMparA sAmAjika banI chatAM tenA dharmAnuM valaNa ahiMsAnI prAthamika bhUmikArUpa nivRttilakSI ja rahyuM che. jyAre gAMdhIjIne ahiMsAdharma AtmalakSI ane samAjalakSI hoI temAM dunyavI nivRttine Agraha saMbhavI ja zakti nathI. samAjanA prema ane zreya arthe anekavidha pravRttio calAvavI-e vizALa bhAvanA ja temane aneka prakAranA paraspara virodhI tevAM vidhAne karavA Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18] darzana ane ciMtana prere che, je ke vastutaH te aviredhI ja gaNI zakAya. gAMdhIjIe jaina paraMparAne mAnya evI nivRttipakSI dekhAtI ahiMsA apanAvI che kharI, paNa temaNe potAnA sarva kalyANakArI sAmAjika dhyeyanI siddhi arthe te ahiMsAnA arthane eTale badho vistAra karyo che ke AjanI sthitimAM gAMdhIjIne ahiMsA dharma e eka pitAne ja ahiMsA dharma banI gayuM che. e ja rIte A deza ane paradezanI aneka ahiMsAviSayaka mAnyatAone temaNe pitAnA lakSanI siddhine anukULa thAya evI rIte jIvanamAM vaNuM che ane te ja temane svataMtra dharma banI temanI anekamukhI pravRttionAM dvAra khullAM kare che. A dRSTie vicAratAM ema kahevuM ja paDe ke gAMdhIjInA jIvanamAM jaina dharma enA mULa artha ke pAribhASika arthamAM nathI ja. e rIte ema paNa kahI zakAya ke temanA jIvanamAM bauddha ke bIjA koI dharmo tenA sAMpradAyika arthamAM nathI ja ane chatAM temanA jIvanamAM je jAtane dharma sakriyapaNe kAma karI rahyA che temAM badhA ja sAMpradAyika dharmone yogya rIte samathe che. mahAna AtmA gAMdhIjI ApaNA jevA ja eka mANasa che. paNa temano AtmA mahAna kahevAya che ane vastutaH mahAna siddha thaye che; ahiMsA dharmanA lokAbhyayakArI vikAsane lIdhe ja. gAMdhIjIne eka vATakI uTakavAnA kAmathI mAMDI moTAmAM moTI saltanata sAme jhuMbeza uThAvavAnI pravRtti karavI paDI na hota athavA to e pravRttimAM ahiMsA, saMyama ane tapane viniyoga karavAnI sUjha prakaTI na hota te temane ahiMsAdharma kadAca pelI nirmAsa bhajananI pratijJA jevI maryAdAonA akSarasaH pAlananI bahAra bhAgye ja AvyuM hota. e ja rIte dhAre ke kaI samarthatama jaina tyAgI hoya ane tenA hAthamAM samAjanI suvyavasthA sAcavavA ane vadhAravAnAM sUtra sapAya, tethI AgaLa vadhIne kahIe te tene dharmapradhAna rAjataMtra calAvavAnI sattAnAM sUtro saMpavAmAM Ave te te prAmANika jaina tyAgI zuM kare? je kharekhara e vArasAmAM maLela jaina ahiMsAne vikAsa karyA sivAya kAMI javAbadArIo levA Icche che te niSphaLa ja nIvaDe. kAM te teNe ema kahevuM rahyuM ke mArAthI samAja ane rAjyanI taMtrasudhArAmAM bhAga laI na zakAya; ane je te pratibhAzALI tema ja kriyAzIla hoya te te badhAM soMpAyelAM sUve hAthamAM laI tene amalamAM mUkavA prayatna kare. A prayatnanuM pariNAma eka ja AvI zake Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha [19 ane te e ke jainaparaMparAnA eka mAtra nivRtti pradhAna saMskArane badalI te ahiMsAnI evI vyAkhyA kare, sarva vikasAve ke jethI temAM game teTaluM samAjalakSI ane vyAvahArika parivartana chatAM ahiMsAno mULa AtmA je vAsanAono tyAga ane saguNane vikAsa te surakSita rahI zake. gAMdhIjIne dharma navIna che je koI paNa sAdhaka mAnavajIvananAM vividha kSetromAM nityanavA UbhA thatA koyaDAono ukela dhArmika dRSTithI karavA Icche che te sahelAIthI gAMdhIjInA jIvanadharmanI dizA jANI zake. tethI ja huM mAnuM chuM, ke gAMdhIjIno jIvanadharma jIvaMta ane navIna che. navIna eTale te jUnA upara abhUtapUrva mahela che. e ja kAgaLa, e ja pIMchI ane e ja raMga chatAM te adaSTapUrva citra che. sAregamanAM e ja svarenuM abhUtapUrva saMgIta che. aMge ke avayava e ja chatAM e apUrva tAMDava ane alaukika nRtya che; kAraNa ke gAMdhIjInI dRSTimAM A leka ane paraloka vaccenI bhedarekhA bhUMsAI gaI che. temane manuSya jIvanarUpa ke baLatI mithilAnI aMdara ja rahI tenI Aga zimAvavAnA prayatnamAM ja pAralaukika narakayaMtraNa nivAravAno saMtoSa che, ane mAnavajIvanamAM ja svarga ke mokSanI zakyatA siddha karavAnI tAlAvelI che. Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ banne kalyANakArI : jIvana ane mRtyu [4] gAMdhIjI 'mahAtmA' lekhAyA. kAraNa temanuM jIvana mahata hatuM. jenuM jIvana ja mahatva hoya tenuM mRtyu paNa mahat ja hovAnuM. gAMdhIjInuM jIvana mahata zA mATe ? e praznano uttara eka ja che ane te e ke bAlyakALathI TheTha mRtyunI ghaDI sudhI ekamAtra premavRtti, satya ane bIjAnuM bhaluM karavAnI vRtti tema ja pravRtti ja akhaMDapaNe tema ja uttarottara vikasita rUpamAM ane vadhAre ne vadhAre vyApaka rUpamAM sevI che. buddhanA mRtyu vakhate lekamAM zoka vyApelo, paNa e zeka meTe bhAge temanA anugAmI bhikSugaNa tema ja gRhasthavarga pUrato hato ema kahI zakAya. mahAvIranA nirvANa vakhate vyApela zeka paNa e ja koTino hato. alabatta, te vakhate atyAranA jevA samAcAra phelAvavAnAM sAdhano na hatAM. gAMdhIjInA mRtyusamAcAra atyAranAM sAdhanane lIdhe vizvavyApI banyA che e eka ja kAraNa vizvavyApI zakatuM nathI. paNa emanuM aMtara ane bAhyajIvana evuM vizvavyApI banI gayeluM ke te sthaLa dehe game tyAM rahetA hoya chatAM duniyAnA dareka bhAgamAM temane saMdeza ekadhAre pahoMcI jate ane bhaNela ke abhaNa, A dharmanA ke te dharmanA, A kAmanA ke te kAmanA, A dezanA ke te dezanA dareka mAnavI gAMdhIjI viSe eTaluM te mAnI ja letA ke teo je kahe che, je saMdeza Ape che te temanA AcaraNanuM pariNAma che. saune ekasarakhe vizvAsa e ja ke gAMdhIjI vicAre kAMI bele kAMI ane kare kAMI evA nathI ane nathI ja. vizvahRdayamAM gAMdhIjInI pratiSThA kevaLa uparanA kAraNe ja hatI. teo saunA hRdayanA rAma banI gayA te mAtra satyaniSThA ane karuNAttine kAraNe. tethI ja ApaNe gAMdhIjInA jIvanane mahata kahIe chIe. gazAstramAM kahyuM che ke citta rUpa nadIne pravAha banne bAjue vahe che. te kalyANa tarapha vahe ane akalyANa tarapha paNa vahe. gazAstranA A kathanane purAvo ApaNA darekano rejide anubhava che. gAMdhIjI ApaNuM ja jevA ane ApaNuM mahilA sAdhAraNa mAnavI, paNa emanA cittane pravAha Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ra artha, kevaLa eka ja bAjue vahyo che e vizvavidita bInA che ane te eka bAju paNa mAtra kalyANanI ja. gAMdhIjIe pitAnI samagrazaktino pravAha lekakalyANane mArge ja vALyo che. A mATenI taiyArI karavA gAMdhIjI nathI gayA kaI maThamAM ke nathI gayA keI jaMgalamAM ke parvatanI guphAmAM. mananA sahaja agAmI valaNa tema ja akalyANugAmI saMskArenA vaheNane UrdhvagAmI valaNamAM ane eka mAtra kalyANagAmI pravRttinA vaheNamAM pheravI nAkhavA e kAma nathI zarAne mATe saheluM ke nathI sattAdhArIne mATe saheluM. e kAma bhalabhalA sAdhakenI paNa kasoTI karAve tevuM agharuM che. paraMtu gAMdhIjInI satya tema ja premanI ananya niSThA ane satyapremamaya Izvara uparanI acaLa zraddhAe temane mATe e kAma taddana sahelA jevuM karI nAkhyuM hatuM. tethI ja gAMdhIjI saune ekasarakhI rIte bhArapUrvaka kahetA ke huM tamArAmAM ja chuM ane huM je karuM chuM ke karI zakyo chuM te strI-puruSa, yuvA vRddha saune mATe (teo dhAre te) sukara che. gAMdhIjI mAtra viveka ane puruSArtha upara ja bhAra ApatA. emane Izvara emAM ja samAI jate. dareka mAnavamAM viveka ane puruSArthanAM bIja hoya je tethI dareka mAnava Izvara ane brahmarUpa che. gAMdhIjI darekanA AtmAmAM vasatA evA ja saccidAnaMdamaya aMtaryAmIne pitAnA vartana ane vicArathI jAgRta karavA rAtadivasa mathatA ane temAM ja akhaMDa AnaMda anubhavatA. mANasa sumArgane anusare ke nahi paNa tenA manamAM eka athavA bIjI rIte sumArganI pratiSThA to hoya ja che. tethI gAMdhIjInA sanmArga- darzanane na anusaranAra paNa-ane ghaNIvAra tethI sAva UMdhuM cAlanAra paNa- temanA A valaNa tarapha AkarSAta ane eka athavA bIjI rIte gAMdhIjIne prazaMsaka banI jatuM. tethI karIne ApaNe kahI zakIe ke bIjI koI paNa vibhUtinA jIvane mAnonA hRdayamAM sthAna meLavyuM hoya te karatAM vadhAremAM vadhAre mANasanA hRdayamAM gAMdhIjInA jIvane sthAna meLavyuM hatuM. AvA sthAnane lIdhe ja lekAe temane mahAna AtmA kahyA ane temanuM jIvana mahata lekhAyuM. bhUtakALanA ItihAsamAM ke A navayuganA ItihAsamAM evo koI dAkhala che ke jemAM tenA mRtyu vakhate ja gAMdhIjInA mRtyuthI kakaLI UThelI vizvajanatAne dazame bhAga paNa hRdayathI kakaLI UThyo hoya? keTalAka prajApriya rAjA, rASTranetA ane le kapriya saMta cAlyA gayA tyAre temanA mATeno zeka Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara] darzana ane ciMtana amuka bhAga pUrato ja hato; ane keTalIka vakhate te te aupacArika paNa hoya. paraMtu gAMdhIjInI mRtyukathA ja sAva nirALI che. duniyAmAM ekeeka bhAgamAM vasatI janatAnA sAcA pratinidhioe gAMdhIjInA mRtyu upara AMsu sAryA che ane atyAre paNa gAMdhIjInI jIvanagAthA manamAM AvatAM ja ke kAne paDatAM ja karoDo mANaso AMsu khALI zakatA nathI. tethI ja gAMdhIjInuM mRtyu jIvananA jeTaluM ja mahAna che ema kahI zakAya. gItA e duniyAnA dharmagraMthomAM eka adbhuta ane apUrva graMtha che. tene racanAra vyakti paNa tevI ja abhuta ane ArSadRSTivALI hovI joIe. jenA mukhamAMthI gItAne upadeza ApavAmAM AvyuM che te kalpanAmUrti ke aitihAsika kRSNa paNa adbhuta vyakti che emAM zaMkA nathI. gAMdhIjIne sAcI rIte oLakhanAra koI paNa eTaluM te samajI zake tema che ke gItAne tenA AdhyAtmika ane vyAvahArika arthamAM jeTale aMze gAMdhIjIe jIvanamAM pacAvI hatI teTale aMze gItAne pacAvanAra vyaktine zodhI kADhavAnuM kAma bahu agharuM che. gItAmAM karmaveganuM ja pratipAdana che. A muddAnuM samarthana lekamAnya tiLaka karatAM vadhAre saceTa rIte bIjA koIe karyuM hoya te te huM jANato nathI; paNa e anAsakta karmaveganuM pacAsathI vadhAre varSo lagI satata ane akhaMDa paripAlana gAMdhIjIe ja karI batAvyuM che. temaNe gItAnA karmaveganuM samarthana jeTale aMze jIvana jIvIne karyuM che teTale aMze graMtha lakhIne nathI karyuM. gItAnA anAsakta kagamAM be bAjuo samAya che. lekajIvananI sAmAnya sapATI upara rahIne tene unnata karavAnI lekasaMgrahakArI vyavahAra bAju, ane traNe kALamAM ekasarakhAM TakI zake evAM zAzvata mUlya dharAvanAra satya, ahiMsA, ane IzvaraniSThA jevAM tattvone sparzIne ja jIvana jIvavAnI pAramArthika bAju. gAMdhIjInuM jIvana zarU thayuM te, e pAramArthika satyane AdhAre, ane te uttarottara vadhAre ne vadhAre vikasatuM, phelAtuM ane navapallavita thatuM gayuM te vyAvahArika bAju ke vyAvahArika satyane avalaMbIne. gAMdhIjInA koI paNa jIvana-kRtyane laIne ApaNe vicAra karIe te e tarata ja dIvA jevuM dekhAI Ave che ke teonA e keeka katyamAM pAramArthika ane vyAvahArika satya banneno sahaja ane avibhAjya samanvaya hatA. teo koI paNa kSetramAM, koI paNa bAbata laIne kAma karatA hoya tyAre temAM pAramArthika satya hovAnuM ja, ane te pAramArthika satyane teo evI rIte vyavahAranI sapATImAM mUkatA ke satya mAtra zraddhAne viSaya agara pUjAne viSaya na rahetAM buddhine ane AcaraNane Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya [23 viSaya paNa banI jatuM. jema jema gAMdhIjI pAramArthika satyane AdhAre vyAvahArika kSetre vadhAre ne vadhAre kheDatA gayA, jema jema temanI sAme kaThaNa ane kaThaNatara vyAvahArika samasyAo AvatI gaI, dharma, kema, samAja, arthazAstra, rAjakAraNa-AvA aneka viSenI jamAnAjanI jaTila samasyAo ukelavAne bhAra temanA upara Avate game tema tema temane potAnA jIvananA UMDANamAMthI pAramArthika satyanI maMgaLamaya ane kalyANakArI bAjue vadhAre ne vadhAre baLa ApyuM. e baLa ja gAMdhIjInuM amegha baLa hatuM. gAMdhIjI game tevA kSINa hoya ke tapasyAthI kRza hoya tyAre paNa temanA jIvanamAMthI je AzcaryakArI teja ane baLa spharatuM tene samajavAnuM kAma koIne mATe paNa saheluM nahatuM. te baLa ane teja temanA pAramArthika satya sAthenA tAdAbhyanuM ja pariNAma hatuM. emanI vANuM ke emanI lekhinImAM, emanI pravRtti ke emanI dehaskRtimAM e ja pAramArthika satya prakAzatuM. gAMdhIjInA anuyAyI gaNAtA mANaso paNa gAMdhIjInA jevI ja dunyavI ane vyAvahArika pravRtti karatA, paNa temane badhAne ema lAgyA ja karatuM ke temanA jIvanamAM gAMdhIjInuM teja nathI. Ama zA mATe ? eno uttara gAMdhIjInI pAramArthika satya sAthenI pitAnA jIvananI vadhAre UMDI ekarUpatAmAMthI maLI jAya che. AvI ekarUpatAe dunyavI lekajIvananAM ghaNAM pAsAne sudhAryA che, unnata karyA che. A bInA ApaNane jeTalI vidita che. te karatAM vadhAre pramANamAM have pachInI peDhIone vidita thaze. prakRtinuM tattva ja evuM che ke tenuM lelaka mAtra eka ja dizAmAM nathI thatuM. jyAre te kaI eka cheDA tarapha mUke che tyAre tenI taddana sAmenI viruddha bAjue tenAM AMdolana zarU thAya che. gAMdhIjIe duniyAne mUMjhavatA praznone ukela saraLa mArge ANavAno kAryakrama che . je duniyA AjalagI jheranuM auSadha jhera ja che, evA sUtramAM tathA kuTilatAne javAba kuTilatAthI ja apAya evA sUtramAM mAnatI, tema ja evA sutra pramANe jIvana jIvatI ane chatAM kaI sAre kAyamI ukela ANuM na zakatI te duniyAne gAMdhIjIe no mArga batAvyo ke jheranuM kharuM ane kAyamI esiDa amRta ja che; tathA kuTilatA nivAravAne saraLa ane sAce ilAja saraLa jIvana jIvavuM e ja che. gAMdhIjInuM A kathana navuM te na hatuM, paNa enuM sarvAgINa vyApaka AcaraNa sAva navuM hatuM. temanuM e navajIvana game teTaluM pAramArthika satyane sparzatuM hoya, te dvArA badhA ja jaTila praznone game teTale saraLa ukela Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] darzana ane ciMtana zakya hoya, chatAM tene samajavA ane pacAvavA jeTalI mAnava-samAjanI bhUmikA taiyAra na hatI. gAMdhIjIe samAjanA khUNekhUNAmAM pahoMcI lekenI saddabuddhi jAgRta karavA bhagIratha prayatna karyo. tene pariNAme lAkho mANaso emanuM kathana samajavA tarapha ane emanuM jIvana ochevatte aMze jIvavA tarapha vaLyA. paNa samAjano eka moTo bhAga evo ne evo ja rahyo, ane gAMdhIjInA navajIvanamaya saMdezanI tIvratA ane vizeSa pracAranI sAthe sAthe te vadhAre ne vadhAre vadhato gayo ke je gAMdhIjInA saMdezane jhIlI na zakyo, eTaluM ja nahi paNa tene e saMdeza sAva ghAtaka temaja avyavahAru lAge. jeo gAMdhIjIne navajIvanasaMdezane zraddhApUrvaka sAMbhaLatA ane yathAzakti te pramANe vartavA IcchatA teonA manamAM paNa keTalIkavAra gAMdhIjInA pAramArthika siddhAMta vize zaMkA UThatI, ane pUratuM samAdhAna na thatuM. evo paNa varga vadhato gayo ke je gAMdhIjIne sAMbhaLavAnuM jatuM karI zake ja nahi 'paNa manamAM eka ja vAta piSyA kare ke e te saMta rahyA, vyavahAramAM emanI vAta na cAle. paNa AthI e vadhAre moTo varga te evo nirmANa te gaye ke je gAMdhIjInA pAramArthika satyanA siddhAMtane tattvataH mAnavA chatAM vyavahAramAM tenI taddana avagaNanApUrvaka avyavahAritAmAM ja mAnate. A chelle varga e ja gAMdhIjInA navajIvanasaMdeza mATe bhayAnaka hate. gAMdhIjI pitAne hiMdu kahetA ane hiMdu dharma AcaravAno dAvo karatA, paNa temane hiMdu dharma RtaMbharA prajJAmAMthI udbhavela ane pivAyela hovAthI eTale badho vizALa banyo hato ke te eka bAjuthI duniyAnA samagra sAcA dharmAnuyAyIone "gAMdhIjI amArA ja dharmano marma sarvatra sAcI rIte pragaTa karI rahyA che" ema mAnavA lalacAvata, jyAre bIjI bAjuthI te sAMkaDA mananA rUDhicusta ane svArthI dhArmikenA manamAM te jarA paNa sthAna na pAmate ane temane aneka rIte akaLAvI mUkata. jagata kaI dizAmAM ghasaDAI rahyuM che ane mRtyunA mahAgartamAM khUMcatuM jAya che e sthitinuM bhAna hovAthI ane te mATe nirdoSa tema ja sarva AcArI zake te trANa pAya leke sAme mUkele hovAthI divase divase gAMdhIjIne anusaranArA vacce jatA hatA. ane ochAmAM ochuM temanI asarakAraka vANI vAMcavA ke sAMbhaLavA mATe te talapApaDa thanAranI saMkhyA vacce ja jatI hatI. jUnI peDhInA ane ghaDapaNane kinAre jaI beThelA leke paNa A -vargamAM AvatA ja jatA hatA. eTale rUDhicusta ane virodhI mAnasavALA, jemane pitAne dharma ke kemanA vADA mATe paNa kazuM sakriya kAma karavAnuM Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha , [5 na hatuM teo manamAM samasamatA ane gAdhIjI pratye jAheramAM nahi te khAnagImAM roSa sevatA ane phelAvatA. AvA lekemAM keTalAka buddhipaTu chatAM mAtra sattAlupa ane asahiSNu lekene eka varga pahelethI ja hato. gAMdhIjInI vadhatI jatI vizvapriya pravRtti ane dezadhdhAraka pravRttinA teja sAme tevA varganuM bahu ochA leke sAMbhaLatA. paNa gAMdhIjIne hiMduvazedhaka kAryakrama jema jema ugra ane vizALa banate game tema tema te asahiSNu vargane bhoLA, ajJAnI ane svArthI lekene pitAnA tarapha AkarSavAnI vadhAre taka sAMpaDatI gaI. musalamAnonI mAgaNIo vadhatI cAlI. gAMdhIjI temane kere ceka ApavAnI dIrdhadaSTi bharelI vAta kare te pele asahiSNu varga hiMdu lokone uzkere ke juo, gAMdhIjI pitAne hiMdu kahevaDAve che, hiMdu dharmanA anuyAyI hovAnI vAta kare che, gItAne akSarasaH AcaravAnI vAta kare che, ane chatAMya AtatAyI musalamAno sAme bhIru thaI namI paDe che. sAmAnya leke jeo levaDadevaDamAM pAIe pAIne hisAba gaNatA hoya ane jeonAM mana upara AtatAyIne prahAra karIne ja ThekANe lAvavAno saMskAra hoya teo gAMdhIjInI dIrdhadaSTi bharelI udAratAne avaLo artha le te e svAbhAvika ja hatuM. gAMdhIjInI dIrdhadaSTi e hatI ke pahelAM mArA gharanuM zodhana thAya to bIjAne zedhana mATe kahevAnuM kAma saraLa thAya, ane duniyAmAM paNa pitAnI pratiSThA vadhe. jyAM lagI muslima lIga ane hiMdu mahAsabhA vacce rasAkasI cAlI tyAM lagI pelA asahiSNu vage dezanA bhoLA lokomAM eka ja jAtanuM viSa phelAvyuM ke hiMdu jAti ane hiMdu dharma gAMdhIjInA hAthe jokhamAya che. durbhAgye dezanA bhAgalA paDyA ane emAMthI arasaparasa kApAkApIno dAvAnaLa pragaTyo. muslima lIge te gAMdhIjIne islAma ane musalamAnanA zatru tarIke gaNAvyA ja hatA; paNa kaTTara hiMdumahAsabhAvAdIoe paNa temane hindu dharmanA zatru tarIke gaNAvyA. je lekanA manamAM gAMdhIjI viSe kusaMskAra pilAyo hato temaNe jyAre hiMdu ane zIkhonI kalleAma joI, strIonAM apaharaNo joyAM, tyAre te temane daDha pratIti thaI gaI ke hiMdu dharma ke hiMdujAtinuM rakSaNa gAMdhIjIne hAthe thavAnI vAta AkAzapuSpa jevI che. A kAma te hiMdu mahAsabhA ja karI zake ane te ja bamaNuM baLathI levAnI pratye tevA thaI sAmAnI sAna ThekANe lAvI zake. kaTTara hiMdu mahAsabhAvAdIone A muddo eTale saraLa hatA ke tene samajavA ke samajAvavAmAM bahu cAturyanI jarUra paDe tema hatuM ja nahi. kAraNa ke lekamAnasa prathamathI ja pAzavavRttithI ghaDAyeluM hoya che, Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26] darzana ane ciMtana jyAre gAMdhIjIne te AvA lAMbA kALanA rUDha mAnasane samajAvaTa ane vivekathI sudhAravuM hatuM. DUbate ane Apadagrasta mANasa tUTI jAya evA tatkALasulabha taNakhalAnuM avalaMbana leto hoya tyAre ene kAMIka khamI khAI saMkaTa sahI vadhAre sthira upAyanuM avalaMbana karavA kahevAmAM Ave te bahu ochI saphaLatA maLe che. eTale dezanA bhAgalA paDatAM je je kemI dAvAnaLa bhabhUkI uThyo temAM hiMdu tema ja zIkhone eka ja bacavAne upAya jaNAye. gAMdhIjI e upAyanuM avalaMbana karavAmAM lAMbe gALe bahu ja ahita joI zakyA. tethI temaNe hindu ane zIkhene e badalAnI vRtti ajamAvatA prathama rokyA. Ane lIdhe jema jema musalamAne gAMdhIjIne prazaMsavA lAgyA tema tema hinduo ane zIkhe vadhAre cheDAyA ane khullekhullA pracAra karavA lAgyA ke juo ! musalamAno ja gAMdhIjIne pitAnA. hitaiSI gaNe che. je musalamAnane hitaiSI hoya te te hindudrohI hoya ja. uzkeraNIjanaka bance jatA navanavA banAvamAM badhe ja ekasarakhI rIte sAMtvana ApavAnuM ane samajAvaTa karavAnuM kAma gAMdhIjI mATe ghaNuM agharuM: hatuM. chatAM temaNe anazana jevA jalada upAyo ane reDi uparanAM sarvagamya pravacano dvArA pitAnuM kAma jArI rAkhyuM ane badalA levAnI vRti je bhayaMkara rUpamAM hiMdu tema ja zIkha bhAIomAM phATI nIkaLI hatI. te kAMIka aMze kAbUmAM lIdhI. paNa A vakhate pele asahiSNu ane sattAlupa varga lekane ADe raste ja doryo jato ane khullaMkhullA kaheto ke gAMdhIjI te ahiMsA dvArA chevaTe hiMduo ane zIkhonI ja katala karAvI rahyA che. jyAre gAMdhIjI viruddha lokamAnasa ThIka ThIka pramANamAM keLavAyuM tyAre je rUDhicusta ane nAmadhArI dhArmike pahelethI ja gAMdhIjInI viruddha hatA ane atyAralagI pitapotAnA AMgaNAmAM ja rahI temane bhAMDatA te badhA pelA buddhipaTu sattAlolupa varganA TekedAra thaI gayA. e asahiSNu varga hiMdu jAgIradAre ane rAjAone temanI sattA javAno bhaya. batAvI ane pitAdvArA temanI sattA cAlu rahevA AzA ApI hiMdu dharma ane jAtinA uddhArane bahAne pitAnI tarapha vALavA lAgyA, hiMduvAbhimAnI AcAryo ane mahaMtone temanA paraMparAgata dharmanI rakSAnI bAMhedharI ApI pitAnAmAM meLavavA lAge, custa mUDivAdIone bhAvi bhayamAMthI mukti ApavAnI AzA dvArA pitAnAmAM meLavavAmAM saphaLa thayo. pariNAme e gAMdhIjI viruddhanA khUnI mAnasamAM aneka vargone samAsa thate gaye, ane te varga hiMdupada pAdazAhInAM svapna paNa sevavA lAgyo. Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya [27 A sthitie ja keMgresa virodhI SaDrayaMtra racAvyuM ane meMgresane tema ja dezane vartamAna sthitie pahoMcADanAra mahAna jIvanane khatama karavAne saMkalpa piSyo, jenuM gese te eka pratIka mAtra che. " gAMdhIjI geDasene hAthe vIMdhAyA ema kahevA karatAM ema kahevuM vadhAre sAcuM che ke gAMdhIjInI uttaretara vikasatI ane zuddha thatI jatI ahiMsAne na pacAvI zakanAra mAnase ja gAMdhIjInI hiMsA karAvavAmAM bhAga bhajavyo. paNa gAMdhIjI je sAce ja ahiMsaka hatA ane temanI prajJA eka mAtra satyane ja dhAraNa karatI hatI ane jIravatI hatI te temanI hiMsA zakya ja nathI. UlaTuM emaNe AcarelI ahiMsA ane sevelI satyaprajJA e baMne je nAnakaDAzA sthULadeha pUratI maryAdita hatI te aneka mukhe vistarI che. je leke gAMdhIjInI ahiMsA ane satyaMbharA prajJAne pUrI rIte nahatA. samajatA teo paNa have vadhAre tAlAvelI sAthe tene samajavA mathI rahyA lAge che. AthI ja te aneka mANaso je koInA bharamAvyA ADe raste derAyA hatA te TapaTapa pAchA sIdhe raste AvavA lAgyA che ane goDasenA preraka mAnasane hRdayathI niMdI rahyA che. punarjanma vyakitagata che ke sAmAjika he, banne rIte tene artha eka te che ke keIpaNa saMkalpa vRthA ja nathI jagAMdhIjIne vajasaMkalpa te vyartha jaI ja na zake. sekreTisa ane krAIsTanA saMkalpa temanA jIvana pachI vadhAre vegavAna ane vadhAre damULa thayA che e jANItuM che. gAMdhIjInuM mRtyu e pAmara jaMtunuM mRtyu nathI. e mRtyue mANasajAtane zokAtura karI che. teno artha e che, ke tene pitAnuM aMtara nirakhavA aMtarmukha karI che. ane chevaTe gAMdhIjI IcchatA hatA paNa zuM? te te hamezAM eka ja vAta kahetA ke tame pitAnuM aMtara tapAsa ane pitAnI jAtane prathama sudhAre. jIvanamAM temaNe pitAno saMdeza jeTalA pramANamAM phelAvyuM te karatAM temaNe pitAnA mRtyuthI pitAne saMdezo vadhAre phelAvyo che ane te AgaLa vadhAre ne vadhAre phelAze emAM leza paNa zaMkA nathI. ema te A dezanA takhtA upara AvyA pachI gAMdhIjIe bahu maTe sevakavarga Ubho karyo che. koI paNa prAMta, kaI paNa jille ke koI paNa tAluke le te tyAM gAMdhIjInI deravaNa pramANe kAma karanAra ochAvattA maLI ja AvavAnA. AvA kAryakaromAM aneka jaNa te vibhUti jevA paNuM. che. temanA mRtyuthI AvA vargamAM meTe umere thaze eTaluM ja nahi paNa te varga vadhAre zuddha thaI kAryabaLa meLavaze, kAraNa ke have te vargane Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] darzana ane ciMtana pitAne ja khabhe Avela javAbadArInuM pUrNa bhAna thatuM jAya che. je musalamAna bhAIone gAMdhIjI pitAnuM ghara sudhAryA bAda dUra beThA ke pAkIstAnamAM jaI samajAvavAnA hatA te musalamAnomAM paNa e bhAna baLavattara thatuM jAya che ke gAMdhIjI je kahetA te ja sAcuM che ane muslima lIga je dhamadhatAne nAme uzkeratI hatI temAM kazuM ja tathya nathI. A rIte jovA jaIe te gAMdhIjInuM jIvana jeTaluM mahatva ane kalyANakArI hatuM teTaluM ja temanuM mRtyu paNa mahata ane kalyANakArI che e viSe zaMkA nathI. gAMdhIjI gurutvAkarSaNanA niyama jevA hatA. temaNe AkhuM jIvana paraspara virodhI evAM vividha baLAne eka ja uddezanI siddhi mATe sAMkaLI rAkhavAmAM asAdhAraNa saphaLatA meLavI che. rAjAo, maThadhArIo, mUDIvAdIo ane uccasvAbhimAnI varga upara sAmyavAdanuM je saMhArakArI moje vegapUrvaka AvI rahyuM hatuM tene ahiMsAnA pUradvArA nivAravA ane e majAnuM prANadAyaka tatva mAtra pratiSThita karavA gAMdhIjIe pitAnI kAryasAdhanAdhArA chellI ghaDI sudhI prayatna karyo. teo saune nirbhaya banAvavA ja mathatA ane je je bhayanAM kAraNe je je varga seva hoya te te vargane te bhayanAM kAraNe ja pheMkI devA samajAvatA. rAjAone TrasTI thaI rAjya karavA kahetA, ti mUDIvAdI tathA udyogapatione paNa TrasTI thaI lekahita arthe udyogadhaMdhe vikasAvavA kahetA. dareka dharmapaMthanA dIvAmAM teja na hatuM, kAraNa ke temAM tela ane battI ja khUTI gayAM hatAM. gAMdhIjIe potAnAM AcaraNa dvArA dareka dharmapaMthanA dIvAmAM tela-barI pUravAnuM kAma karyuM ane samajadAra dareka dhArmika ema mAnate thayo ke amAre paMtha paNa sajIva che ane temAM paNa kAMIka rahasya che. savarNa jAtigata uccatAnA abhimAnane lIdhe aMdaroaMdara na sAMdhI zakAya evA khaMDamAM vaheMcAI gayA hatA, ane dalitavarga te mAnavatAnI TimAM rahyo ja na hatuM. gAMdhIjIe varNa dharma evo Acaryo ke jethI eka bAju savarNAbhimAnIonuM uccasvAbhimAna svayameva gaLavA lAgyuM ane bIjI bAju dalitavarganI lehI sAthe ekarasa thaI gayela dainya-vRtti nirmULa thatI cAlI. eka taraphathI UrdhvarehaNa ane bIjI taraphathI nimnAvohaNa e bane kriyAe dezamAM varNadharmane navuM svarUpa ApyuM. je jAtigata uccanIcabhAvanuM hajAra varSa thayAM jaDa ghAlI beThela viSakSa buddha, mahAvIra kabIra, nAnaka ke dayAnanda Adi dvArA nirmULa thaI Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya. [29 zakyuM na hatuM tenAM mULa gAMdhIjIe hacamacAvI mUkyAM ane tenA paripAkarUpe ekavAra astitvamAM Avela aspRzyatA have te chellA zvAsa ja laI rahI che. hindu dharma ane hindu saMskRti jeTalAM jUnA teTalAM ja te bhavya gaNAya che. paNa tenuM aspRzyatAkalaMka paNa teTaluM ja jUnuM ane teTaluM ja abhavya che. A kalaMka hoya tyAM lagI hindu dharmane dharma kahevo agara hiMdu saMskRtine saMskRti kahevI e mAtra bhASAvilAsa che ema samajI gAMdhIjIe hiMdu dharma ane hiMdu saMskRtine niSkalaMka banAvavA bhagIratha prayatna karyo, ane te paNa pitAnI ahiMsAvRttithI. temanuM A kAma evuM che ke duniyAnA dareka bhAgamAM te hiMdu dharma ane saMskRtine bhavyatA apAvI zake, ane hiMdu kahevaDAvanAra dareka jaNane je nIcuM jovApaNuM hatuM te dUra karI tene mAthuM UMcuM rAkhavAnI himmata ApI zake. Aje jeo pitAnA kaTTarapaNAne lIdhe aspRzyatA-nivAraNamAM ADe AvI rahyA che teo pitAnI navI peDhI ane duniyAnA TIkAkArene hiMdu dharmanA aspRzyatAnA lAMchanA vize je kAMI paNa sAco javAba ApavA taiyAra thaze te temane gAMdhIjInuM zaraNa lIdhe ja chUTake che. teone kahevuM paDaze ke nA, nA, amAre hiMdu dharma ane amArI hiMdu saMskRti evI che ke jeNe gAMdhIjIne janma Apyo ane gAMdhIjI-dhArA Atmazadhana karyuM. goDasenA hAthane lehiyALa karAvanAra vakramati vargane paNa pitAnI navI peDhImAM pratiSThA meLavavI haze to te gAMdhIjInI ahiMsAne AgaLa dharIne ja meLavI zakaze. gAMdhIjIe kAInuM kadIya ahita ciMtavyuM ja nathI. AvI kalyANu-guNa-dhAma-vibhUti pitAnA sthULa mRtyu dvArA paNa kalyANavRtti prasAravAnuM ja kAma karavAnI. Izvara A ke te raste saune saddabuddhine ja pATha zIkhave che. vikramati ane dubuddhi lene eka rIte te bIjAone bIjI rIte sudhAravAnI ja taka pUrI pADe che. eTale ApaNe daDha vizvAsa levo joIe ke gAMdhIjInI mRtyughaTanAmAM paNa keI gUDha IzvarIya kalyANa saMketa che, jenAM cihune atyArathI ja dekhAvA lAgyAM che. gAMdhIjIe gItAne artha pitAnA AcaraNadvArA darzAvyo che ane vikasAvyuM paNa che. gAMdhIjInI dRSTi dhyAnamAM rAkhI gItAne samajavA prayatna karIe te enA cAluM zabdArthanI pelI pAra eka lakattara bhavya arthanI jhAMkhI thAya che. A muddAne vistAra karavAnuM A sthAna nathI. paNa gAMdhIjIne zraddhAMjali ApatI vakhate temanI dRSTinI alpa jhAMkhI karavA karAvavA pUratuM eka udAharaNa TAMkavuM aprastuta nathI. Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30]. darzana ane ciMtana prAcIna kALathI AjalagI yuddhapriya lekene uttejavA ane pAne caDAvavA mATe eka camatkArI ukita gItAmAM che. te kahe che keH "are bahAdura, tuM kamara kasa! taiyAra thA ! raNamAM jA! ane pachI pITha na pherava. duzmanathI na Dara ! je duzmanone hAthe maraNa pAmIza to kazuM nukasAna nathI. UlaTuM e rIte marIne tuM ahIMnA rAjya karatAM moTuM svarganuM rAjya pAmIza, ane je duzmanone chatIza te ahIMnuM rAjya che ja. jIvIne ke marIne tuM rAjya ja bhogavavAne che. zarata eTalI ke laDatAM pAchI pAnI na karavI." A uttejanAe Aja lagI hiMsaka yuddha piDyAM che. kemake te uttejanA koI eka pakSa pUratI hotI nathI. banne pakSe tevI uttejanAthI baLa meLavI prANaH yuddha khele che ane pariNAme nAzanI prakriyA aTakatI nathI. gAMdhIjIe A uttejanAne miTAvI nahi. tenuM baLa kAyama rAkhyuM eTaluM ja nahi paNa tene ghaNe aMze vadhAryuM paNa che. mAtra tene ahiMsAno no jheka ane na puTa Ape ane te uttejanAne amara rasAyaNa banAvyuM. hajAro varSa thayAM cAlI AvatI pAzavI hiMsaka uttejanAne temaNe mAnavIya ke divya uttejanAmAM pheravI nAkhI, ane te kevI rIte? gAMdhIjIe uparanI uttejanAne no artha ApatAM kahyuM ke "zAzvata siddhAnta te evo che ke koI paNa kalyANa karanAra durgati pAmato nathI. tethI he bahAdura! tuM kalyANa mArge nirbhayapaNe vicara! AgaLa ane AgaLa vadhye jA ! pAcho na haTha ! koInuM akalyANa ciMtavavAmAM ke keInuM bagADavAmAM na paDa! ema kalyANumArge cAlatA ane jhUjhatAM marI jaIza, khavAI jaIza te ye zuM? tethI te tane ahIM karatAM vadhAre sArI ucca bhUmikA ja maLavAnI che; kemake kalyANakArI sadgati ja pAme che. te durgati kadIye pAmatuM nathI. ane je kalyANamaya vizvasevA karatAM karatAM A janma ja saphaLatA maLI che te ahIM ja sevArAjyanAM suphaLa bhogavIza." Aja lagI na hi tyAgavRtta zcita Turti tAta chati e plekArdhanI sAthe saMgati besADyA vinA ja mAtra parApUrvanA laDAInA saMskArothI pivAyaluM vidvAna gaNAtAonuM paNa mAnasa hato vA prANa hava, vivA vA mI mIm eno artha jUnI ghareDa pramANe ja karatuM ane mAnavajAti kauravapAMDavanI peThe bhAIbhAIomAM uttejanAnuM madyapAna karI laDI maratI. tene badale gAMdhIjIe bhAIbhAIone aMdaroaMdara laDavAnI nA pADavA mATe ane temanuM laDAyaka baLa saunA sAmuhika hitamAM vaparAya te mATe gItAnA e vAkyane jIvana jIvIne navo ja artha e, je atyAra Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya" [31 lagInA koI paNa AcArye aryo na hato. AvI te gAMdhIjInI aneka siddhio che. evI siddhivALo mAnava sAmAnya nathI, e mahAmAnava che, kemake enuM jIvana mahatva che ane tethI ja enuM mRtyu paNa mahata che; kemake te mRtyuMjaya che. kemake tenI sAme mRtyu ja marI jAya che. ane te samagra mAnava-jAtinI cetanAnA UMDAmAM UMDA staramAM praveza karI cetanAnI sapATIne ja UMce ANe che. -prabuddha jaina, 1 mArca 1948. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhUti vinAbA [5] parivrAjaka, jaina ane bauddha e traNa jIvita mukhya para parAmAM bhAratanI badhI ja tyAgalakSI paraMparAneA samAveza thaI jAya che. tRSNA, parigraha ke saMcayavRttinA tyAgane e badhI paraMparAoe judI judI zailImAM paNa ekasarakhI rIte mahattva ApyuM che. ' parivrAjakapaNuM svIkArI vanamAM javA icchatA RSi yAjJavalkayanI eka patnI maitreyInA je udgArA bRhadAraNyaka upaniSadamAM noMdhAyelA che te samagra parivrAjaka-para parAnA vicAranA eka paDo mAtra che. yAjJavalkaye maitreyIne kahyuM ke 'tane ane kAtyAyanIne sampatti vaheMcI ApI huM ene nikAla karavA icchuM chuM.' maitreyIe patine javAkhamAM kahyuM ke ' suvaNaeN thI paripUrNa pRthvI maLe to zuM huM tethI amara thAuM kharI?' yAjJavalye javAbamAM jaNAvyuM che ke ethI to tAruM jIvana evuM ja rahevAnuM jevuM ke sAdhanasAmagrImAM racyApacyA rahenAra Itara leAkeAnuM jIvana che. saMpattithI amRtatvanI AzA nakAmI che, ' ityAdi. tathAgata mudde cha varSanI kAra sAdhanA ane UMDA manana pachI peAtAnA tema ja jagatanA kalyANanA mArga zodhyeA te cAra Aya-satyane. temAM bIjuM A satya eTale vaiyaktika ke sAmUhika duHkhamAtranuM kAraNa tRSNA ke mamatA che te; ane cothuM A satya eTale tRSNAnuM--AsaktinuM nirvANu te. dI tapasvI mahAvIre Atmaupamya pUrepUruM jIvanamAM Utare e mATe khAra varSa sAdhanA karI ane chevaTe enA upAya lekhe emane ahiMsA lAdhI. paNa jyAM lagI pariha ke saMcayavRtti hoya ke te jeTalA pramANamAM hAya, tyAM lagI ane teTalA pramANamAM ahiMsA enA kharA arthamAM kadI sid caI na ja zake. Ama ApaNe traNe ya paraparAnA sArarUpe eka ja vastu nihALIe chIe, ane te tRSNA, parigraha yA saMcayavRttine tyAga upaniSadamAM amarajIvananI siddhi dhanavaibhava vaDe nathI thatI ema kahevAmAM AvyuM tyAre ene ya e haragija nathI ke pArthiva sampattinuM Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [33 adhya jIvanamAM kaI mUlya ja nathI, athavA e mAtra sthAnika chAyA che. paNa ene artha, je AkhA itihAsakALamAM siddha thAya te te, e che ke pArthiva saMpatti e mAtra sAdhana che. ene ja jIvana sarvasva mAnI je pitAnI jAtane bhUlI jAya che te svataHsiddha amarapaNAne vIsarI vinAzI ane matsya vastune amara mAnI pote duHkhI thAya che ne bIjAne duHkha upajAvavAmAM nimita paNa bane che. budhe tRSNatyAganI vAta kahI, agAra (dhara) chaDI anagAra banavAnI hAkala karI tyAre e ghara, bAhya vastu, kuTuMba ane samAja e badhAnuM mUlya nathI ja AMkatA ema mAnavuM te buddhane pitAne ane temanA dharmane anyAya karavA barAbara che. buddhanuM tAtparya eTaluM ja che ke aMgata sukhanI lAlasAmAM ItaranA sukhaduHkhanI paravA ja na karavI ane aMgata mamatA piSavI e vyakti tema ja samAja mATe baMdhanarUpa che. mahAvIre parigrahatyAganI vAta kahI tyAre paNa teo eTaluM te jANe ja che ke vaiyaktika ane sAmUhika jIvanamAM dhanadhAnya jevI bAhya vastuonuM paNa sthAna che ja, tema chatAM jyAre teo suddhAM anagArapadanI vAta kare che tyAre koI paNa jAtanA aMgata parigrahamAM baMdhAvAne ja niSedha kare che. sAce tyAgI ane sAca vicAraka hoya che eTaluM to jANe ja ke kaI paNa vyaktinuM jIvana bhajana, Azraya ane bIjI evI jarUrI vastuo vinA kadI cAlI zake ja nahi. eTaluM ja nahi paNa sthaLa ane jaDa kahevAtI bAhya sAmagrInI ucita madada vinA jIvananuM UrdhvIkaraNa paNa zakya nathI. A rIte jotAM badhI ja paraMparAnA mukhya pravarta kone sUra mamatAtyAgano che, eTale ke aMgata ane vaiyaktika maryAdita mamatAne vistArI e mamatAne sArvajanika karavAno che. sArvajanika mamatA eTale bIjA sAthe abheda sAdhave ke Atmaupamya sAdhavuM te. enuM ja bIjuM nAma samatA che. mamatA saMkucita maTI vyApaka bane tyAre ja te samatArUpe oLakhAya che. bannenA mULamAM prematatva che. e prema saMkIrNa ane saMkIrNatara hoya tyAre te mamatA ane e nibaMdhana vikase tyAre te samatA. A ja samatA dharmamAtranuM aMtima sAdhya che.. mamatAne tyAga e zreya mATe Avazyaka hovA chatAM je te samAjanAM vividha aMgomAM samatAne mUrta karavAmAM pariNAma na pAme to aMte evo tyAga paNa vikRta banI jAya che. parimahatyAganI bhUmikA upara ja saMnyAsIsaMgha ane anagAra astitvamAM AvyA. enA tyAgane lIdhe ja azoka jevA dharmarAje sArvajanika hitanAM kAmo karyA. evA tyAgamAMthI ja dAnadakSiNa jevA aneka dharmo vikasyA. kavi kAlidAse jemAM sarvasva dakSiNarUpe Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34] darzana ane ciMtana apAya che e yajJa raghune hAthe karAvyo ane mAtra mATInuM pAtra ja hAthamAM bAkI rahyuM hoya evA raghune raghuvaMzamAM varNavI guptakAlIna dAnadakSiNa dharmanuM mahattva sUcavyuM. harSavardhane te ekatra thayela khajAnAne dara traNa varSe dAnamAM khAlI karI karNanuM dAnezvarIpaNuM darzAvI ApyuM. dareka dharma-paMthanA maTha, vihAre, maMdira ane vidyAdhAme ja nahi paNa seMkaDe, hajAro ane lAkhonI saMkhyAmAM agAra cheDI anagAra thayela bhikSu ke parivrAjakenI saMpUrNa jIvanayAtrA e badhuM parigrahatyAga ane dAnadharmane ja AbhArI rahyuM che. tenI sAkSIrUpe aneka dAnapatro, aneka prazastio ApaNuM sAme che. - je maTha, vihAre, maMdira ane dharmasa parigrahatyAganI bhAvanA mAMthI ja astitvamAM AvyAM hatAM ane je dAna dakSiNane lIdhe ja poSAye jatAM hatAM teo dAnadakSiNa dvArA meLavela ane bIjI aneka rIte vadhArela pUMjI ane parigrahanI mAlikI dharAvavA chatAM samAjamAM tyAgInI pratiSThA pAmatAM rahyAM ane sAthe sAthe utpAdaka zramanuM sArvajanika mUlya samajavAnI buddhi gumAvavAne lIdhe eka rIte akarmaNya jevAM banatAM cAlyAM. bIjI bAju sAcI-khoTI game te rIte dhanasaMpatti ke bhUmisaMpatti meLavanAra vyaktio paNa, dAnadakSiNa dvArA pitAnA pApanuM prakSAlana thAya che ema mAnI dAnadakSiNA ApatA rahyA ane samAjamAM vizeSa ane vizeSa pratiSThA pAmatA paNa rahyA. Ama samAjamAM pratiSThA pAmanAra mukhyapaNe be varga astitvamAM AvyA : eka game teTaluM ane game te rIte apAyeluM dAna lenAra, eno saMgraha ane vadhAre karanAra chatAM tyAgI manAte brAhmaNazramaNavarga ane bIje nyAya anyAya game te rIte meLavela saMpattinuM dAna karanAra bhogI varga. A be varga vacce eka trIjo varga paNa rahyo ke jenA AdhAre uparanA bane vargonuM astitva hovA chatAM samAjamAM jenuM Avazyaka gaurava lekhAtuM nahi. te varga eTale nahi kAInA dAna upara nabhanAra ke nahi keI dAna-dakSiNA dvArA nAmanA meLavanAra, paNa mAtra kAMDAbaLe jAtazrama upara nabhanAra varga. ahiMsA ane mamatAtyAgane je dharma mULe samAjamAM sarvakSetre samatA ANavA astitvamAM AvyuM hatuM te ja dharma avivekane lIdhe sAmAjika viSamatAmAM aneka rIte pariName. evI viSamatA nivAravA ane karmaveganuM mahattva sthApavA keTalAka daSTAoe anAsakta karmaga tema ja samaganI Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [35 sthApanA mATe sabaLa vicAro rajU karyA. dakSiNa ane uttara hindustAnamAM thayela aneka saMtoe e vicAranuM piSaNa paNa karyuM. jyAM tyAM enI sArI asara paNa thaI. paraMtu e asara chevaTe na to sthAyI banI ane na te sarvadezIya. tethI karIne samAjamAM chevaTe rAjasattA ane dhanasaMpattine mahimA, dAna ane tyAgane mahimA e jevA ne tevA cAlu ja rahyA ane sAthe sAthe garIbI tema ja jAtamahenata pratyenI sUga paNa cAlu rahI. - UMca-nIcanA bhedanI, saMpatti ane garIbInI, nirakSaratA ane sAkSaranAnI, tema ja zAsaka ane zAsitanI, ema anekavidha vadhatI jatI viSamatAne lIdhe dezanuM sAmUhika baLa kSINa jevuM thayuM ane aMte videzI rAjya paNa AvyuM. eNe pahelAMnI viSamatAmAM aneka navI viSamatAo ane samasyAo umerI. comerathI prajA trAhi trAhi pikAravA lAgI. kavio IzvaranuM AhvAhana karavA lAgyA. jyAre A viSamatA nivAravAnuM kAma zastrabaLa ane zAstrabaLa bane mATe asAdhya jevuM dekhAtuM hatuM tyAre pAcho e ja jUne aparigraha ane ahiMsAne mArga eka viziSTa vyaktine sUjhayo. ahiMsA ane aparigrahanI adhUrI tema ja avivekI samajaNathI je aniSTa pariNAme mAnavajAte anubhavyAM che; tema ja raMgabheda, Arthika asamAnatA ane jAti ke rASTranA mithyA abhimAnane lIdhe pedA thayelAM je duHsaha aniSTo mAnavajAta bhogavI rahI che te badhAne sAmaTo vicAra karI te vicAranA prakAzamAM badhAM ja aniSTonA upAya lekhe e viziSTa vyaktie ahiMsA ane aparigrahanuM mUlya AMkyuM ne temAMthI ja mAnavajAtanA uddhArane ke sarvAgINa samatA sthApavAno mArga zodhI kADhyo. sadhaLAM aniSTa nivAravAne A nave mArga hato te rAmabANa je, paNa zarUAtamAM enA upara bhAgye ja koInI zraddhA samajaNapUrvaka beThI. tema chatAM e ahiMsA ane aparigrahanA navA pegaMbare pitAnuM darzana AphrikAmAM ja saphaLa karI batAvyuM. loko camakyA ane krame krame e RSinI AsapAsa eka navuM ziSyamaMDaLa ekatra thayuM. je sattA sAme paDakAra pheMkavAnI duniyAmAM lagabhaga koInI pragaTa hiMmata na hatI te ja sattA sAme e RSie pitAnuM ahiMsaka zarama ugAmyuM ane ahiMsAmAM mAnanAra ke nahi mAnanAra badhA ja ekAeka DaghAI gayA. je ahiMsA ane aparigraha mAtra vyaktigata dharma banI gaye Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana hatuM ane je mAtra nivRttinI eka ja buThThI bAjune rajU karate hatA te dharme asahakAranI nivRtti bAju ane satyAgrahanI pravRtti bAju-banne bAju spaSTa samajAya te rIte ane sarvakSetre lAgu karI zakAya e rIte rajU karI. prajAne, dareka bAbatamAM dabAyelI ane lAcAra prajAne, zastra ane zAstra vinA paNa pitAnI ja pAse raheluM paNa Aja sudhI ajJAta evuM eka sahaja amegha baLa lAdhyuM. prajA jAgI ane kalpanAmAM na Ave e rIte e navA amogha baLe svarAjya meLavI ApyuM. je zastra rAjakIya vijaya ane rAjakAraNamAM saphaLatA ANanAra siddha thAya che te zastra ItihAsa kALathI sarvoparI manAtuM AvyuM che. atyAra agAu zastrabaLa ane kAvAdAvAnA zastrabaLane evI pratiSThA maLelI jyAre A navA RSie e pratiSThA ahiMsA ane aparigrahanA navA zAstrane ApI ane eka rIte e pratiSTA mAtra bhAratamAM nahi paNa dezadezAtramAM vistaravA lAgI. gAMdhIjIe rAjakAraNa uparAMta jIvananAM lagabhaga tamAma kSetramAM pitAnA e AdhyAtmika baLane prayoga karyo ane enAM madhura phaLe samajadAra lekenI sAme jotajotAmAM AvyAM. sAmAjika jIvananA khUNekhUNAmAM samatA sthApI viSamatA nivAravAne kAyAkalpa pUrajozamAM cAlate ja hato ane leke paNa ene sAtha ApatA hatA, tyAM te gAMdhIjIe vidAya lIdhI. jeo pAchaLa rahyA ane jeo temanA sAthI hatA ane che temane e AdhyAtmika baLa viSe zraddhA nathI ema te na kahI zakAya, paNa te zraddhA kaMIka bahArathI AvelI ane kaMIka aMdarathI UgelI. eTale ene saMpUrNa jIvatI ema te bhAgye ja kahI zakAya. tema chatAM svarAjya maLyA pachI rAjyataMtra te e zraddhAnA pAyA upara ja cAlatuM AvyuM che. ' parakIya sattA gaI dezamAM je ekahaththu sattA jevAM nAnAM-moTAM rAjyo hatAM te paNa vilaya pAmyAM. bIjA paNa keTalAka sudhArAo AkAra ane AvakAra pAmatA gayA; paNa sAmAjika viSamatAne mULa pAyo je Arthika viSamatA te te jUnA ane navAM aneka svarUpe kAyama ja che. e viSamatAnI nAbUdI thayA sivAya bIjI rAjakIya ke sAmAjika kSetre lIdhelI siddhio paNa bekAra jevI che. e dareke darekane vadhAre ne vadhAre samajAvA lAgyuM, ane saunuM dhyAna arthika samatAnI bhUmikA bhaNI vaLyuM. AvI samAnatA sthApavAnA prayatna bhArata bahAra paNa thayA che, paraMtu te ahiMsAnA pAyA upara nahi. jyAre bhAratIya prajAno aintarAtmA evI kaI vyaktine jhaMkhI Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya [37 rahyo hato ke je tenA ahiMsaka saMskArane anurUpa ane gAMdhIjIe taiyAra karela bhUmikAne ja anusarI Arthika samAnatAno prazna ukele. e jhaMkhanAne javAba gAMdhIjInA ja anugAmI vartuLamAMthI evI vyaktie vALyo ke jeNe AkhI jiMdagI dharma tema ja karmane sumeLa sAdhavAmAM ane zAstrIya jJAnarAzine prajJAnarUpe pariNAvavAmAM gALI che. te vyakti bIjI koI nahi. paNa jenA upara AkhA dezanI ane keTaleka aMze dezAntaranI paNa najara ceTI che te vibhUti vinebA. vinobAe joyuM ke paraMparAgata sAmata ane rAjAo gayA paNa mUDIvAdane pariNAme dezamAM aneka navA rAjAo astitvamAM AvyA che ane Abe jAya che. vinobAe e paNa joyuM ke lokataMtra sthapAyA chatAM emAM jUnI ja adhikArazAhI ane amaladArazAhI kAma karI rahI che. temAM sevAnuM sthAna sattAnI harIphAI e lIdhuM che. emaNe e paNa joyuM ke bhinnabhinna rAjakAraNuM pakSamAM purAI rahela, buddhimAna varga paNa pitApitAnA pakSanI nabaLAI ane akarmaNyatA jovA karatAM sAmA pakSanI truTio tarapha ja vadhAre dhyAna Ape che. ane pariNAme e pakSanI sAThamArImAM janatAnuM hita bahu ochuM sadhAya che tema ja kAMIka sAruM karavAnI vRttivALA evA buddhimAna lekenI zaktine prajAnA utkarSamAM bahu ocho upayoga thAya che. vinebAnI prajJAe arthopArjana ane artharakSaNanA judA judA mArgomAM pravartatI anyAyapUrNa tema ja asAmAjika gera-rItionuM paNa Akalana karyuM. emaNe e joI lIdhuM ke tatakALa vidhAyaka ahiMsAne raste lekenI buddhi vALavAmAM nahi Ave te atyAra lagI thayeluM badhuM kAma dhULadhANI thaI jaze ane leke hiMsA bhaNI vaLaze. A mathAmaNamAMthI temane bhUmidAnano mArga lA. jotajotAmAM ene keTalI saphaLatA maLI ane keTalI maLI rahI che te uparathI ja ApaNe te bhArganuM mUlya AMkI zakIe chIe. rASTrapati haya ke mahAmAtya hoya, uparASTrapati hoya ke rAjAjI hoya, dareka A bhUdAna-pravRttine jIvananAM nevAM mUlya sthApanAra pravRtti lekhe AvakArI rahyA che e nAnIsUnI bAbata nathI. vinebAjInI pravRtti mAtra bhUminA dAnamAM ja nathI samAtI; e te sAmAjika, Arthika ane rAjakIya ema badhAM kSetre mAnavIya samatA sthApavAnA prayatnanuM paheluM pagathiyuM che. e pravRttino AtmA vinobAjI jeTale ja vizALa che. emAM saMpattinuM dAna, buddhinuM dAna, zramanuM dAna ane jIvananuM dAna suddhAM samAI jAya che ke jenI jIvaMta mUrti pite vinobA ja che. Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] darzana ane ciMtana gAMdhIjIe ahiMsAnI savagaNatAnuM je darzana ane AcaraNa karyuM hatuM tene ja vikAsa ane vistAra vinobAjInA yajJamArga dvArA thaI rahyo che, evI mArI daDha pratIti che. tethI ja te vinobA kaI A ke te pakSanA vADAmAM purAI zaktA nathI, samAtA nathI. UlaTuM, emanI pravRtti badhA ja pakSanA avarodhane daDha pAtha nAkhI rahI che. bhUmidAna pravRtti pakSAtIta paNa sarvapakSasaMgrAhI heI, sAcI samajaNa dharAvanAra sevAkAMkSI varga temane sAtha ApavA romerathI ekatra thaI rahyo che. jyAM tathAgata buddhe bodhi prApta karela tyAM ja jIvanadAnanA pIMpaLAnuM bIja ropAyuM che. enI zAkhA-prazAkhAo bodhivRkSanI zAkhA-prazAkhAonI piThe ja jagyAe jagyAe vistaravAnI emAM leza paNa saMdeha nathI. je uttara bihAramAM ahiMsAmUrti mahAvIre janma lIdhe ane jyAM tathAgata buddhanAM pagalAM paDelAM tyAMne vinobAjIno vihAra e atyAranA jalasaMkaTa prasaMge eka AzIrvAdarUpa che. gAMdhIjIe vicArela ane zarU karela aneka pravRttiomAMthI kaI eka yA bIjI pravRttine varelA paNa mAtra tene ja sarvasva bhAnI beThelA harakeI sevakane mATe vinobAjInuM jIvana badhaprada nIvaDe tevuM che. tethI temanI janmajayaMtI prasaMge ApaNe sau temanAM vividha lakhANe, vividha pravRttio,-e badhAnuM Akalana karIe ane teo zatAyu thAo evI hArdika prArthanA karIe! -bhUmiputra, 15 sapTembara 1954 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ajane yathArtha mArga : bhUdAna [6] eka vAta mAre spaSTa kahevI joIe ke sAmudAyika padayAtrAnA mULamAM vinebAjI che. huM temane kaI rIte jouM chuM te tamane kahuM. mAre vyavasAya abhyAsa, ciMtana ane parizIlana che. tame jema pratyakSa kArya kare che tema huM nathI karI zakatA, chatAM abhyAsa mAraphate huM vinobAjIne jANuM chuM. temanA pratye mArI je zraddhA che te jAgarUka zraddhA che. huM ghaNIvAra jouM chuM ke gAMdhIjI pachI evI kaI vyakti che ke jene dezanI ATalI badhI paDI hoya? javAharalAlajI ghaNA ujAgarA kare che, eNroplenamAM DAdoDa kare che, khUba mahenata kare che te vAta sAcI che. paNa gAMdhIjInI kArya paddhatine je koIe yogya vikAsa karyo hoya te te vinobAjIe ane te paNa koI moTI saMsthAnI ke moTA mANasanI madada vagara. gAMdhIjInI praNAlI evI hatI ke teo nAnAmAM nAnI bAbata tarapha bahu dhyAna ApatA. alabatta, moTAmAM moTI yojanAo paNa thatI, paraMtu jhINAmAM jhINI bAbataneya teo khUba UMDANathI jotA. AthI temanI AsapAsa moTuM maMDaLa ekaThuM thatuM. sAdhanAmUrti gAMdhIjI pahelAM ghaNA sudhAraka thaI gayA paNa koIe gAMdhIjI jevuM mULabhUta kAma nahetuM karyuM. gAMdhIjInI AzramaprathAne kAraNe temAM je samAyA te saune gAMdhIjIne anahada prema maLyo. teo hasIne vAta kare tyAre anekane temAMthI preraNA maLatI. temanAmAM ekasAI sneha ane mananI vRtti hatI. tene tyAga ane vicAranA baLe je koIe upayoga karyo hoya te te vinobAjIe. A dezamAM ghaNuM sati ane vidvAne che. temAM sAcA paNa che. paraMtu jyAM sudhI huM lekenA saMparkamAM chuM tyAM sudhI, huM vinobAjInI keTine bIjo koI mANasa jete nathI. vinobAjImAM tyAgavRtti, ane anAsakti na hoya te A ja rAjapuruSo temane pI jAya ! je kene dezavidezanA jhaghaDAmAM rasa che, tenA samAdhAnamAM rasa che, te lekene paNa Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40] darzana ane ciMtana vinAbAjInI vAta Aja sAMbhaLavI paDe che. vinobAjIne eka vyakti tarIke nahIM paNa eka sAdhanAmUrti tarIke jotAM temanI pravRtti taraph mAtra zraddhA ja nahIM" paNa ' jAgarUka zraddhA' pedA thAya che. e dRSTie mAtra zAstra-- parizIlana pUratuM nathI. jJAna jyAM sudhI kAryamAM pavasAna pAme nahIM". tyAM sudhI te upayAgI nahI thAya. bhUdAnanA vicAra 6 , huM jyAre vicAruM chuM, tyAre mane lAge che ke, kAma te A dezamAM dhaNAM cAle che, paraMtu te badhAMmAM kaIka ne kaIka khAmI hAya che. jene janatAnu kAma karavuM che, garIAnAM duHkhA nivAravAM che, tene mATe Aje pakSA UbhA karavAmAM Ave che. pakSA UbhA thAya tene paNa vAMdhA nathI, paraMtu je bhUmikA para pakSA che temAM eka khIjA mATe Adara nathI. tame judI judI TukaDImAM (padhyAtrAmAM) jAe che. tethI kAMI judA paDatA nathI. eka khIjA pratye Adara, sadbhAva te prema rahe che. pakSAmAM evuM nathI banatuM. badhA nAma teA dezahitanuM, gAMdhIjInu le che, paNa te badhAmAM aMdara aMdara eka spardhA cAlI rahI che. * kayA muddA para cUMTaNI laDavI ' te karatAM sAmA pakSane kema utArI pADavA, cakravatI vyAja sAthe doSo kema jaNAvavA, ' evuM jovAya che. amadAvAdamAM ke dezanA kAI paNa bhAgamAM, -bIjAnAM doSadarzana, nidA ane potAnI truTio nahIM jovAnI vRtti-ATaluM badhuM dekhAya che. vineAkhAjI AnI vacce eka navuM mArgadarzana Aje ApI rahyA che. dezanA vikAsa mATe rastA bAMdhavA joie te kabUla, gAmanI svacchatA rAkhavI joIe te kabUla, kacaro sApha karavA joIe te kabUla, paNa dezamAM je kAma kare che. temanAmAM je kacaro che te kANa sApha kare? badhAnAM mananA mela kANu kADhe? azAka mahetA game tevuM sAruM bhASaNa Ape paNa te mele tethI khIjAnA mananeA mela nahIM nIkaLe; kRpAlAnIjI jevA meATA vicAraka paNa mele tethI kAInA manano mela nahIM nIkaLI zake. paNa jenA manamAM kAryane mATe mela nathI, jete sau sarakhA che, jene kAI mATe paNa pUrvagraha nathI, evI vyakti vineAkhAjI che. te ja saunA manane mela kADhI zakaze. ene kArbanI paDI nathI keMgresanI, samAjavAdanI ke sAmyavAdanI. ene badhAyanI paDI che; chatAM keAInI nathI paDI ! Ave! mANasa jyAre kAma kare tyAre tene jeTaluM sUjhayuM teTaluM ApaNane na sUjhayuM. jenA cittamAM maLa, rAgadveSa ocha, ane manana tathA zAstrAbhyAsanI Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 41 artha vRtti vadhu che te prajJAvAna che. dezamAM jeTalA sate thayA temanAM jIvana vinobAjIe vAMcyAM, vicAryA ane anubhavyAM. e ja temanI prajJA che. ane e prajJAmAMthI bhUdAnane vicAra Avyo che. ahIM je bahenoe pitAnA anubhavonI vAta karI te bahu sahaja, susthita ane hRdayasparzI hatI. yunivarsiTIonI vakatRtva-spardhAomAM jeo bhAga le che temAM paNa AvI sahajatA nathI AvatI. e kyAMthI Ave che? mANasa kAma karavA jAya che, buddhi ane mana jAgRta rAkhe che, te ApoApa ja e jhare pragaTe che. gAMdhIjIe strIzakti jAgRta karI te pachI bahenemAM dhArAsabhA vageremAM javAnI pravRtti vadhI. vinobAjIe pAcho jude rasta lIdhe. temAM bahene Aje AgaLa AvI rahI che. bhUdAna zuM che? tamane A kAma karavAnI je taka maLI che, tethI gAMdhIjInA raste cAlavAne avasara prApta thayuM che. AthI caDiyAta AnaMda kadAca bIje na hoI zake. vinobAjI kahe che ke, "huM buddhane khabhe caDyo chuM" temAM keTalI namratA che ! jUnA vakhatamAM chokarAo bhavAI ane rAmalIlA jovA jatA tyAre teo te joI na zake mATe vaDIle temane potAnA khabhA para besADatA. khabhe caDavAthI bALaka bApa karatAM UMce jAya che ane te bApanA AdhAre. tema jUnAnA AdhAre vinabAjI bhUtakALamAM je kAMI thayuM che tenA karatAM UMcI bhUmikAe kAma karI rahyA che-paNa te pitAnI dRSTie. bhUdAna zuM che? paisAthI je thatuM nathI te bhUmithI thAya che. paiso gajavAmAM hoya te tenI ciMtA rahe che. rAta di' saMbhALa rAkhavI paDe che. bhUmimAM AvuM che? nA. bhUmi to eka evI nakkara vastu che ke kapaDAM, anAja, paisA vagere badhuM pedA kare, chatAM te tevI ne tevI kuMvArInI kuMvArI rahe..paraNelI ne kuMvArI ! mANasane bhUmi para mamatva zA mATe rahe che ? A ja kAraNe ke e sthira che. jUnA vakhatamAM bApa-dAdAo bhUmi para vadhu bhAra mUkatA ane pitAnAM saMtAno mATe je kaMI bacAve te bhUmi rUpa bacAvatA, jethI teo zrama karIne sAcI mUDI sAcavI rAkhI zake. ApaNe tyAM sAdhu-saMnyAsIne dAna devAnI prathA cAlI AvI che. tene khAvAnuM daIe te AregI le che ane kapaDuM paherI le che. paNa je tene dAnamAM anna ke kapaDAne badale bhUmi Ape to tene mahenata karavI paDaze, kAM te bIjA pAse karAvavI paDaze, nahIMtara kazuM ja nahIM pAke. Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana mahenata kare te pAke. bhUmi jenA hAthamAM haze tene te bhArarUpa thaze, sivAya ke tene te upayoga kare! bhUmi e nakkara vastu che. tenI sAthe saMpattine, buddhine upayoga heya. buddhi eTale zuM ? buddhi eTale samajaNa. tene upayoga kare te ja kaMIka nirmANa thAya. dAnane artha vinobAjIe spaSTa karyo che. "dAna eTale eka Ape ane bIjo le ema nahIM paNa samAnapaNe jIvavAne adhikAra meLavavo te." duniyAnA koI dezamAM koIne A vicAra sUjhayo che? tyAM to huMsAtuMsI cAle che. suejhane prazna AvyuM ane tarata ja yuddhanI taiyArI thaI ane khaMjara khakhaDavA mAMDyAM! dezamAM jAgRti hiMdustAnamAM have garIbI ane amArI sAthe sAthe nahIM cAlI zake. jema jema garIba, AdivAsIo, bhIle vagere jAgatA jaze tema tema krAMti jhaDapI banaze. jyAM jyAM garIbI vadhAre che tyAM tyAM jAgRti vadhu Avaze. te jAgRtine yogya raste vALavAne bhUdAna eka mArga che. temAM garIbInI vaheMcaNI nathI thatI, paNa bIjAnA duHkhanA bhAgIdAra thavAno. avasara prApta thAya che. garIba mANasamAM ghaNI vAra sAtvika mana hoya che. tenA para bhAra paDe che, e rIte nahIM paNa sahaja rIte bhUdAnanI A vAta temane samajAvavI joIe. teo bIjA garIbonI sthiti jANe che eTale teo sAcI rItanuM dAna Ape che. gAMdhIjI kahetA ke, "koDapatinA dAna karatAM bhAre mana garIbanI keDInuM dAna moTuM che. ravizaMkara mahArAja ghaNI vAra kahe che, "jyAre garIbonAM dAnanI nadIo vaheze tyAre paisAdArarUpI bhekhaDe te ApoApa phasAI paDaze." lekanAM manamAM vicAra thaI rahyo che ke, ApaNe dAna kyAM karavuM ? ApaNe kahIzuM ke mANasa jIvatA rahe tyAM! pAMjarApoLa te ghaNuM che paNa mANasaLo kyAM? Ano artha ema nathI ke pazupakSIo para dayA na rAkhavI. Aje prathama mANasano prazna sAme che. pahelAM yajJomAM ghI homAtA, AryasamAjIoe yajJone badale havanamAM ghI homAvAM zarU karyA. AthI svAmI rAmatIrthe eka vAra kaheluM ke "yAmAM ne havanamAM ghI homAya che tene badale mANasanA jaTharamAM ghI jAya tema karavuM joIe." bhUmidAna e AjanA praznone laIne cAlate dAnane yathArtha mArga che. Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya [a sAmudAyika padhyAtrAnA kAraNe tamArAmAM dhaNI nirbhayatA Avaze. anubhavA thaze, leAkeAnA saMparka thaze. lakAne upayogI thavA mATe bhUdAnanA kAryakartAone khetI, Arogya, akAraNa vagare khIjA ghaNA viSaye te abhyAsa hAvA jarUrI che. tethI kAma sArI rIte thaze. anubhavAthI vadhu jJAna maLe che Aje tame padhyAtrAnAM bhAi-baheneAe potapAtAnA je anubhavA kahyA te jotAM ema lAge che ke, kaIka adbhuta thaI rahyuM che. jUnA vakhatamAM parivrAjA hatA te vakhateAvakhata vicAranI Apa-le karatA. bauddha, jaina, sAMkhya vageremAM AvA parivrAjakAnI paraparA hatI. eka AcAyanI nIce thADA bhikSukA rahetA hatA paNa jyAre AcAmAM zithilatA AvatI tyAre e sadhA tejahIna thatA. A paNa eka navA sadha che. AmAM vize-SatA e che ke dareka yAtrI-TukaDI padhyAtrA karIne pAchI Ave che, peAtAnA anubhavA kahe che ane vicAronI Apale kare che. mane lAge che ke seka pustakA vAMcavA karatAM AvA anubhava tame kaheA che tema vadhu jJAna Ape che. pustakAmAM to dhaNA bhAge kalpanAe hAya che. je dhavicAra Aje cAlI rahyo che tenI athaDAmaNu jUnA vicAre sAthe thaze. kAI divasa evuM nathI thayuM ke jUnA vicArAe laDAI na karI hAya! tema tamAre paNa laDAI karavI paDaze. vakhata Avye sarakArane paNa virAdha karavA paDaze. tame badhA pavitra sakalpa mATe bhegA thayA che te mATe huM mArA manamAM ja AbhAra mAnuM chuM, ene sadharIne ja jAuM chuM. vinAbAjIe je pavitra sa'kalpa karyo che temAM samayanA saketa che, te pUrepUrA samajavA joIe. mAnavatAnuM kalyANa thAya enI emAM daSTi rahI. che. temane 1957 sudhImAM jamIna maLe ke na maLe e prazna nathI. gAMdhI-jIe 1922mAM kaheluM ke, ' sUtaranA tAMtaNe svarAja lezuM.' leAkAe pUchyuM ke, kyAM che tamAruM svarAja' to temaNe 1938mAM haripurAH kaeNoNMgresamAM javAba ApyA ke, " sUtaranA tAMtaNe svarAja sAcuM, paNa tame sUtaranA tAMtaNA kADhayo che?' jyAM lagI AtamA tattva cinyo nahIM tyAM lagI sAdhanA sarva jADI ' vALI pelI kaDInI jema tame jyAM lagI . . sUtaranA tAMtaNAnA AtmA samaje nahIM, e mujaba kAma karI nahI, enI Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44] darzana ane ciMtana nabhAvanA pramANe varte nahIM, te svarAja kyAMthI thAya?vinobAjIe 1957 sudhInuM kahyuM tenI pAchaLa AvI bhAvanA che. vinobAjIe bI vAvela che te nakkara che. ApaNe (ApaNu kAryarUpI kSetramAM) bhUmi barAbara che, bIja barAbara che e badhuM jovuM rahyuM. A pAka te pUre thatuM nathI. pAMca varSa pachI paNa navA prazno haze. atyAranuM kareluM tyAre ochuM lAgaze. badhe cAlI rahelI kheMcatANamAMthI Avo koI no mArga kADhayA vagara gati ja nathI. nahIMtara te netAo buddhine yogya upayoga bhUlaze. buddhi Aje game ema veDaphAI rahI che. vinobAjIe te buddhi, zakti vagere badhA mATe eka cAvI zodhI che. tene A rIte jeTalA aMze kaI kAmamAM leze teTale aMze sArthaka thaze. ' -prasthAna, kArataka 2013. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAntaprajJa zrI kizoralAlabhAI [7] kizoralAlabhAIe pite ja prasaMge prasaMge pitA vize thoDuMka lakheluM che. temanA paricaya mATe je ke e pUratuM nathI, topaNa te temanI viziSTa jhAMkhI karAve che. "keLavaNInA pAyA"nI prastAvanAmAM zikSaNa ane keLavaNune bheda darzAvatAM temaNe pitAnI dhamyajIvanAbhimukha dRSTinI jhAMkhI karAvI che. "svAmI sahajAnaMdamAM temanI asAMpradAyika dharmavRttinI jhAMkhI thAya che. "strI-puruSa-maryAdAmAM temanA sahajasiddha saMskArane paricaya thAya che. zrI caMdrazaMkara zukale "pyArA bApumAM temano paricaya ApavA thaDe prayatna karyo che. paNa thoDA zabdomAM chatAM samartha rIte temano vyApaka paricaya to bApue ja Ape che. 1940nA mArcanI 3jI tArIkhanA "harijanabaMdhu'mAM "sAcuM pagaluM e mathALA nIce bApujIe je lakhyuM che te ahIM temanA ja zabdomAM ApaNe sAMbhaLIeH kizoralAla mazarUvALA ApaNuM virala kAryakaromAMnA eka che. e avizrAMta parizrama karanArA che. emanI dharmabuddhi kaI vadhu paDatI kahe eTalI hada sudhInI che. jhINAmAM jhINI vigata paNa emanI najara bahAra jatI nathI. teo tattvadarzI philasUpha ane gujarAtImAM jokapriya lekhaka ane graMthakAra che. gujarAtInA jeTalA ja marAThInA vidvAna che. nyAtajAtanAM, prAMtIyatAnAM ke kemI abhimAnathI ke vahemothI sarvathA mukta che. eo svataMtra vicAraka che. eo rAjadvArI puruSa nathI. eo janmasiddha sudhAraka che. sarva dharmonA abhyAsI che. dharmajhanUnane vA paNa emane vAyo nathI. ee javAbadArI ane jAherAtathI hamezAM dUra rahevA mAge che. ane chatAM je. eka vAra javAbadArI lIdhI te pachI emanA karatAM vizeSa sUkSmatApUrvaka ene pAra pADanAra bIjo meM jANyuM nathI. gAMdhI sevA saMdhanuM pramukhapada levAnuM mahAprayAse meM emanI pAse kabUla karAveluM. je udyama ane ananya ekAgratAthI emaNe pitAnI javAbadArI adA karI tene ja pariNAme saMdhanI upayogitA siddha thaI hatI ane ethI ja ene AjanuM mahatva maLyuM che. pitAnI kSINa tabiyatanI bilakula paravA na karatAM (jAhera prajAsevakane Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46] dana ane ciMtana sAru Ane huM guNurUpa nathI lekhatA) te tamAma sAdhakA ane zodhakAnA haMmezAM te haraprasaMge bheru thaI paDyA. athAga parizrama ane kALajI laIne temaNe sa'dhanuM je khadhAraNa taiyAra karyuM che te AvI hara kAI sasthAne sAru namUnArUpa thaI paDe evuM che. A khadhI vigatA kizoralAlane mahimA vadhAravA huM nathI lakhatA. emane mahimAnI ke gauravagAnanI muddala jarUra nathI. mArA AtmasASane khAtara huM te lakhI rahyo chuM.' paNa upara je kAMI kahyuM te eka rIte bIjAne anuvAda ja kahevAya. anuvAtuM prAmANya chuM nathI, paNa zrotA, khAsa karI zikSita zrotAe mukhyapaNe kaMIka vidhinI apekSA rAkhe. vidhinA artha che ke, apUrva anuM pratipAdanaajJAtanuM jJApana. kizAralAlabhAInA paricayanI AkhatamAM vidhivayana tarIke kAMI paNa kahevuM hAya to te svAnubhavamAMthI ja kahI zakAya. A dRSTithI huM temanA paricayamAM kAre ane kema Avyo, te paricaya kevI rIte vadhatA gayA, e viSe thADu' paNa kahuM te te ceAgya kahevAya. * 1921nI svarAjyanI hilacAlanA juvALa vakhate eka sAMje huM AzramamAM sAMjanI prAthanAmAM jaI caDelA. prAthanAne aMte bApune ema kahetAM sAMbhaLyA ke, mAre mana svarAjya karatAM AdhyAtmika rAjyanI kiMmata vadhAre che, tethI kizoralAle AdhyAtmika sAdhanA mATe je ekAMta jIvana svIkAryuM che, tenI upayogitA mArI dRSTie bahu vadhAre che. ApaNe AzramavAsIe emanI sAdhanAmAM dUra rahyA rahyA paNa upayAgI thaI e. ane te dUra paNa kayAM che? AzramathI thoDeka dUra emanI jhUMpaDI che. gomatIe tA vizeSa prasanna thavAnuM che,' ityAdi. A bhAvanA bApunA zabdo sAMbhaLI mArI jijJAsA sateja thaI. huM kizoralAlabhAInuM nAma paNa na jANatA. kizAralAla kANu ? sAdhanA zI? jhUMpaDuM zuM? gAmatI kANu? vagere prazno manamAM UThayA. tarata ja miA pAsethI khulAso meLavyA, paNa kizoralAlabhAI vizenI jijJAsA uttarAttara vadhatI cAlI. ekAMtavAsamAMthI pAchA te ghera AvyA tyAre paNa huM AzramamAM tA jatA ja ane meTe bhAge temanA makAnanI najIkamAM ja mitrane tyAM jatA, paNa utkaTa jijJAsA chatAM kizoralAlabhAI pAse javAmAM sakAca anubhavatA. sakAya eTalA kAraNasara ke mAtra zAsravyAsaMgI ane zAsravyasanI eka AdhyAtmika anubhavI pAse jaI kAMI carcA kare te enuM mUlya zuM? A sAca ThIkaThIka vakhata cAlyA paNa Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha , roga evo AvI maLe ke paricayanAM dvAra khullAM thayAM. kizoralAlabhAI pAchA vidyApIThanA mahAmAtrapade AvyA. teo roja (mane yAda che tyAM sudhI) AzramathI cAlI elisabrija najIkanA makAnamAM Avela vidyApIThanI ophisamAM AvatA. huM paNa tyAM purAtattvamaMdira pustakAlaya ane kAryAlayamAM rahe ane kAma karato. zAstrIya vAcana ane svayaMciMtanathI keTalAka prazno vize vicAre to bAMdhI rAkhelA, temAM vajUda che ke nahIM ane sudhAravA jevuM hoya to te kaI rIte ane zuM sudhAravuM, evI jijJAsA mane hamezAM rahetI. jyAM lagI bAMdhelA vicAre samavAdanI kasoTIe na kasAya tyAM lagI muktapaNe loka samakSa na mUkavA, evI UMDe UMDe manovRtti hatI. have utkaTa jijJAsA ane temanA pratye baMdhAyelI parekSa zraddhA paNu paripakva thaI hatI. eTale saheje ja meM avAranavAra mArA prazno temanI samakSa mUkavAnuM zarU karyuM. enA spaSTa ane suzliSTa uttarethI huM temanA pratye vadhAre AkarSA, ane pachI te AzramamAM jAuM tyAre temane maLavAnuM bhAgye ja TALate. - have temane pratyakSa paricaya vadhato gayo ane sAthe sAthe temanAM prasiddha thatAM nAnAM moTAM lakhANo paNa sAMbhaLate gaye. prathama prathama "jIvana dhana nI hastalikhita nakala joI javAnuM yAda che. e vAcane temanA pratye mane ora AkarSe. A AkarSaNa Aja lagI vadhatuM ja rahyuM che. kizoralAlabhAImAM vidvattA karatAM pratibhAnuM tatva vadhAre che, ema mane lAge che. kAvyanI mImAMsAmAM-trajJA navanavonmeSarAjanI pratimA mA . evuM pratibhAnuM lakSaNa ApyuM che, te kAvyatattva mATe pUratuM che, paNa huM kizoralAlabhAInI prajJAnI vAta kahuM chuM te prajJA tethI judI ja che. tathAgata buddha je prajJA upara vAraMvAra bhAra Apyo che ane "prajJA pAramitAmAM je prajJA vivakSita che te prajJAnI huM vAta karuM chuM. - vizuddhi mArgamAM prajJAnuM sthAna zIla ane samAdhi pachI che. zIla ane samAdhi siddha thayAM na hoya te e prajJA udbhavI na zake. prajJAtanA uddhATana mATe zIla ane samAdhi e be Avazyaka ane anivArya aMga che. ApaNe paNa jANIe chIe ke kizoralAlabhAInA jIvanamAM zIla ane samAdhinuM keTaluM sthAna che. temanAM pustake ane bIjAM lakhANonA vAcanathI tema ja temanA alpasvalpa paricayathI mArA upara evI chApa paDI che ke zIla ane samAdhinI egya sAdhanA dvArA ja temanAmAM prajJAnuM bIja vikasyuM Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48] darzana ane ciMtana che. yogazAstramAM zraddhA, vIye, smRti, samAdhi ane prajJA e pAMcane ganAM aMga lekhyAM che. AmAM pahelAMnAM cAra e prajJAnI Avazyaka bhUmikA che. huM kizoralAlabhAInAM lakhANo ane jIvana, banne vize jyAre jyAre vicAra karuM chuM tyAre tyAre emanI prajJAno khulAse mane buddha ane yogazAstranA kathanamAMthI ja maLI jAya che. kizoralAlabhAInI prajJA nAnAmukhI che. temaNe "UdhaInuM jIvana," "vidAyaveLAe, timiramAM prabhA', "mAnavI--khaMDiyere" jevA kauzalapUrNa anavAdo kya che. gItA dhvani ane bIjAM chUTaka padya paNa racyAM che. svataMtra lakhANe te emanAM DhagalAbaMdha che; ane emanAM lakhANonA viSaye koI eka nathI. dharma, samAja, rAjakAraNa, arthakAraNa, sAhitya, kalA, zikSaNa Adi aneka viSayone lagatA aneka muddAo upara temaNe vicArapUta lakhyuM che. emanuM lakhANa eTaluM mananapUrvakanuM ane maulika che ke ATalA badhA viSaye ane muddAo upara AvuM sUkSma pRthakkaraNapUrvaka bhAgye ja koI lakhI zake. je aMtaprajJAno strota UghaDyo na hoya to temanA jevA jIrNazIrNa, kuzakAya, pathArIvaza puruSane hAthe Avo vizada vicArarAzi bhAgye ja lakhAya. kizoralAlabhAI jevuM bhAtRbhASA gujarAtImAM lakhe che tevuM ja hiMdImAM ane te ja rIte marAThI tema ja aMgrejImAM lakhe che. Aje te "harijana" harijanabaMdhu, "harijanasevaka' e badhAMmAM emane ja prANa dhabake che. dezavidezamAM gAMdhIjInA vicArane jANavA ane samajavA IcchanAra temanI kAryapaddhati vize UbhA thatA navA navA praznone khulAse meLavavA IcchanAra badhA ja kizoralAlabhAInI lekhinInI pratIkSA kare che. emane sauthI moTe ane virala guNa e taTasthatAno che. jeTalI emanAmAM taTasthatA che teTalI ja nirbhayatA ane sAthe teTalI ja madhuratA. A viziSTa guNone lIdhe teo alpAMze paNa gAMdhIjInuM pratinidhitva dharAvavAnA adhikArI che. temanI eka kRti "samULI krAMti" badala temane puraskAravA ane satkAravAno je nirNaya gujarAta vidyAsabhAe karyo che emAM kharI rIte e sabhAnA dhyeyane ja puraskAra, satkAra ane enuM ja gaurava che. have kaMIka "samULI krAMti' vize. "samULI krAMti" 1948nA mArcamAM prasiddha thaI, tyArabAda atyAra lagImAM enA upara AvelI cAra samAlecanAo mArA jevAmAM AvI che, buddhiprakAzamAM cunIbhAInI, "UrmimAM Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha, [49 pro. anaMtarAyanI, "mAnasI"mAM aMbAlAla purANInI, ane prasthAnamAM rasikalAla vakIlanI. pahelI be "samULI krAMtine yathArtha rIte "samULI krAMti' tarIke varNave che. ane saceTapaNe enuM maulikatva darzAve che. amuka vidhAnomAM thoDe matabheda ke saMdeha hoya te e samAlocanAo "samULI krAMti ane eka virala kRti tarIke sthApe che, jyAre zrI purANunI samAlocanA sAva judI bAju rajU kare che, e ene samULI te zuM paNa krAMti suddhAM mAnavA taiyAra nathI. A cheka sAmA pATalAne virodha joI huM zrI purANInI samAlocanA be vAra sAMbhaLI gaye. saMbhava che ke ene samajavA pUratA bhAre adhikAra na lekhAya, paNa mane lAge che ke e samAlocanA nathI samyapha AlocanA ke nathI saMgata AlecanA. paNa e AlocanA parathI huM anumAna upara Avyo chuM ke e "samULI krAMtinuM yathArthapaNuM sAbita kare che. "samULI krAMtimAM je aneka vidhAno che tene lIdhe koI eka ja jAtanA varga upara asara nathI thatI. zikSita gaNAtA, sAdhaka manAtA evA varganI mAnyatAone paNa AghAta pahoMcADe che. eTale evA ja keI AdhAtanuM pariNAma e. samAlocanA hoya to navAI nahIM. ane ema heya te e krAMti ja che. cothI samAlocanA te vizeSa vizleSaNa ane UhApohapradhAna che. te samULI krAMti nA mukhya badhA ja bhAgone sparze che, ane chUTathI lekhakanAM avataraNe TAMkI tenA guNadoSanA baLAbaLanI samIkSA kare che. samAcaka zrI vakIla mApharsanA sAmyavAdanuM dRSTibiMdu dharAve che, eTale svAbhAvika rIte ja samAcanAmAM daSTibiMdunI pradhAnatA Ave ane jyAM sAmyavAdanA mULa pAyArUpa Arthika vyavasthA kizoralAlabhAIne cAritryapradhAna pratipAdane sAme gauNa thatI dekhAya tyAM teo pitAnI dRSTinI sayutika rajUAta kare che; eTale e samAcanA vAcakane rasapreranArI bane che. kizoralAlabhAIne paramezvara, mAnavatA, ane caritrapradhAna daSTikoNathI judA paDavA chatAM zrI vakIla temanI svataMtra, pAkaTa ane marmajJa vicAraka tarIke kadara kare che. vakIla "samULI krAMti ne marAmatI krAMtirUpe varNave che ane pitAnA pakSamAM ThIka ThIka dalIle paNa Ape che. kizoralAlabhAIe ItihAsanA abhyAsa vize je TIkA karI che te adhyApaka rAvaLa ane zrI vakIlanI peThe mane paNa saMgata lAgatI nathI. kizoralAlabhAInI kaTI sarvatra ekamAtra vivekanI rahI che. je e ja Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana kasoTIe ItihAsanA adhyayananuM mUlya paNa AMkavAmAM Ave che ema kahI na zakAya ke ItihAsanuM jJAna anarthakArI che. enuM ajJAna, eno viSayasa ke enA jJAna sAthe maLelI bIjI svArthI vRttio bhale anarthakArI nIvaDe, paNa tethI ItihAsanuM jJAna nakAmuM che ema huM paNa mAnatA nathI. samULI krAMti" samajavAne pUre adhikAra sAmAnya vAcakone nathI. paNa je je samajadAra adhikArIe ene dhyAnapUrvaka vAMcI vicArI haze, tenA keTalAya rUDha saMskAra ane janmasiddha graMthio mULamAMthI hacamacyA vinA bhAgye ja rahyAM haze. e judI vAta che ke saMskArenAM mULa hacamacyA chatAM mANasa pharI pAcho e ne e ghareDamAM cAlyA kare. Ama thavAnAM aneka kAraNo che. graMthio zithila thayA pachI paNa paDakhuM badalavAno savAla bIjA keTalAka viziSTa guNonI apekSA rAkhe che. je te vAcakamAM hoya to te krAMti karI zake, na hoya te nahIM. paNa "samULI krAMtinuM kAma te vAcakane tenA rUDha saMskAra vize mULathI vicAra karatA karI mUkavAnuM che. e daSTie A pustaka koIne paNa vicAra preryA vinA rahe ema huM nathI dhArata. e ja enuM maulika krAMtikAraka tattva che. - upaniSanA RSi ane buddha, mahAvIra, kapila Adi saMtamunioe judA judA zabdomAM ane kaIka judI judI rIte paNa eka ja vAta tarapha saMketa karyo che, ke trividha tApanuM mULa avidyA, ajJAna,meha ke darzanameha che. jyAM lagI A avidyA ke aviveka haze tyAM lagI Adhidaivika, Adhibhautika ane AdhyAtmika eke duHkha dUra thavAno saMbhava nathI. badhA ja RSimunioe avidyA ke avivekane nivAravA upara ja bhAra mUkyo che. ane enAthI ja utpanna thanAra duHkhanuM traNa bhAgamAM vargIkaraNa karI duHkha vizenuM nirUpaNa TUMkAvyuM che. kizoralAlabhAI e ja RSimunionI paddhatine kaMIka judI rIte "samULI krAMtimAM rajU kare che. AjanI duniyAmAM vizeSe karIne bhAratanA je mukhya prazno che ane je ghaTanAo kalezakara ane duHkhadAyaka banI rahI che ane banatI AvI che, te prazno ane te ghaTanAo ekeeke laIne teo tapAse che. temAM kaleza ane duHkhanuM tattva hoya te te zA kAraNe ane kevI rIte udbhave che ane vizleSaNa-pradhAna buddhanI tArkika saraNIne enA vikasita ane vizada rUpamAM avalaMbIne sphoTa kare che, ane chevaTe darzAve che ke ajJAna, aviveka tema ja jaDatA e badhA roganuM kAraNa che. Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha, [51 pachI te kAraNa nivAravA mATe temane je vidhAno sUjhayAM che ane je upara temaNe ThIka ThIka UMDe vicAra karyo che te vidhAno rajU kare che. - Ama "samULI krAMti" ghaTanAomAM anubhavAtAM duHkhanA vizleSaNa dvArA enA mULa kAraNa sudhI pahoMce che. tethI prAcIna dharmagraMthomAM je trividha tApanA kAraNa tarIke avivekane nirdeza che te ja "samULI krAMtimAM che, ema mane lAge che. phera hoya to eTaluM ja che ke badhA ja dharmagraMthe duHkhane saMkSepamAM nirdeza kare che, jyAre "samULI krAMti" vartamAna jamAnAnA saLagatA praznonI vigatavAra UMDI mImAMsA kare che ane pachI tenA kAraNa, ajJAna ke aviveka upara mANasanuM dhyAna ekAgra karI te upara kuThArAghAta karavA kahe che. dAkSiNAtya tarkatIrtha lakSmaNa zAstrIe "hiMdudharmAcI samIkSA" nAmanuM pustaka lakhyuM che. teo vAInI pAThazALAnA mukhya adhyApaka to che ja, ane krAMtikArI vicAra paNa dharAve che. teo pite brAhmaNapradhAna saMskRta pAThazALAnA mukhya kartAhartA ane tarkazAstranA vidvAna che. temanuM jIvana hiMdutvanA saMskArathI raMgAyeluM ane mukhyapaNe brAhmaNavarga vacce ja vyatIta thatuM AvyuM che. tema chatAM temaNe potAnA pustakamAM hiMdudharmanI evI sUkSma, ugra ane talasparzI samIkSA karI che ke huM jANuM chuM tyAM lagI brAhmaNa paraMparAmAM thayela, brAhmaNadharmamAM ja rahIne, brAhmaNadharma upara ATalI badhI ugra, sUkSma ane zAstrIya TIkA bIjA koIe atyAra sudhImAM karI nathI. lakSmaNa zAstrInI A TIkA sAcI che chatAM temAM meTe bhAge khaMDanAtmaka zailI ja che. enA sthAnamAM navavastunuM nirmANa sUcavavAmAM nathI AvyuM. hiMdu dharmanI bhramaNAonA jUnA mahelane bheyabhego karavAnI emAM puSkaLa sAmagrI che, paNa enA sthAnamAM na mahela racavAnI kaI viziSTa sAmagrI nathI. jyAre "samULI krAMtimAM e khAmI nathI. jAnuM tyAjya hoya tyAM tajavAnuM batAvyuM che, paNa sAthe sAthe dareka prasaMge vidhAyaka mArgo rajU karyA che. eTale A krAMti jema avivekanA mULa upara prahAra kare che tema te vivekamUlaka navaracanA paNa sUcave che. eTale te mAtra vidhvaMsaka che ema rakhe koI samaje. samULI krAMtimAM kizoralAlabhAInuM saMtamahaMtane zobhe evuM hRdayamaMthana dekhAya che. samagra nirUpaNamAM temanI dRSTine AdhAra paramAtmaniSThA Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para] darzana ane ciMtana ane mAnavatAnikA che. kharI rIte paramAtmAmAM mAnavatA ane mAnavatAmAM paramAtmA jevAnI temanI eka navadaSTi che. jyAre teo ema kahe che ke je meTAmAM meTI krAMti karavAnI che te ApaNe jaDa jAherajalAlI karatAM mANasAIne sauthI vadhAre mahattva ane jIva mATe sauthI vadhAre Adara ApatAM zIkhavavAnI che. ene abhAve koI paNa prakAranuM rAjataMtra ke arthavAda ke dharma manuSyane sukhazAMti Apaze nahIM," tyAre temanI mAnavatAnA utkarSanI jhaMkhanA vyakta thAya che. temane nirAzA te sparza ja nathI. AkhuM nirUpaNa duHkhonuM vizleSaNa kare che. sAdhAraNa mANasa duHkhanA vicAra ane vizleSaNa dvArA nirAza thaI jAya, jyAre emane vize ethI UlaTuM che. temano AzAvAda era tejasvI bane che. je paramAtmA pratyenI ananya niSThA ane mAnavatAnA utkarSamAM ananya zraddhA na hoya te Ama kadI na bane. kizoralAlabhAI mAtra rukSa ane kaMTALe Ape evuM vizleSaNa ja nathI karatA; paNa vacce vacce emanI prasanna prakRtimAMthI keTalAka vinode evI rIte sarI paDe che ke vAMcanAramAM smita preryA vinA nathI rahetA. ethI ghaNI vAra emanI zailI evI halakIphUla bane che ke copaDIne pUrI vAMcyA vinA choDavAnuM mana ja nathI thatuM. jema vinedo tema temAM kaTAkSa paNa Ave che. paNa e kaTAkSa keI aNagamA, dveSa ke apamAnavRttimAMthI AvelA nathI hatA ema vAMcatAM tarata ja samajAI jAya che. samULI krAMtimAM mata, vAda ke abhiprAyane dharma lekhI tene pUrNa mAnI levA jatAM kevI anartha paraMparA janme che enuM dareka paMthane sparza kare tevuM taTastha ane nirmaLa nirUpaNa che. taTasthatA eTale sudhI ke kizoralAlabhAIe gAMdhIjIne nAme UbhA thayelA vAdonI paNa spaSTa samIkSA karI che. jyAre kizoralAlabhAI vAdene satyano eka ane te paNa bahu nAne aMza samajI te viSe vivecana kare che, tyAre vAMcatAM vAMcatAM ApaNuM daDha pratIti thAya che ke kharekhara vAdo e te ekA che, nAnA nAnA badho che. emAM jIvananI satata vahetI gaMgA kadI samAI ke baMdhAI rahI zake nahIM. e gaMgA to e cakA ane bane teDe tyAre ja nirmaLa rahI ane vahI zake. bIje sthaLe temaNe gAMdhIjInI prArthanAnI paNa samIkSA karI che. jemane teo asAdhAraNa rIte mAne che temane viSe paNa teone pitAnuM maMtavya darzAvatAM jarAya saMkoca nathI thatuM. e emanAM pAMca pratipAdano pikI bIjA pratipAdananI yathArthatA sUcave che. bIjuM pratipAdana A pramANe che. Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha, [53 " jinA kSetrathI ja." bIjA pratipAdananuM temaNe je nikhAlasa ane nirbhayapaNe sAhajika vivecana karyuM che te vAMcatAM siddhasena divAkaranI eka sUkti yAda AvI jAya che. 'manuSyavRttAni manuSyalakSaNaiH manuSyahetoniyatAni taiH svayam / . alabdhapArANyalaseSu karNavAn badhArAne vartha rISyati che " Ane sAra e che ke manuSya dehadhArIoe pite ja manuSyonAM carita-vyavahAre manuSya jAtine mATe ja kyAM che, vyavasthita karyA che, paNa ALasu, jaDa ane avivekI vargamAMthI jyAre mANase pote ja vyavahAre ane vyavasthAnuM tatva na pAmyA, eno sAra na samajyA, tyAre temaNe pite ja te mAnavakRta vyavasthAone pAra pAmI na zakAya evI agAdha mAnI lIdhI, caMcupAta na thaI zake tevI aphara mAnI lIdhI. paraMtu je vicAraka ane vidvAna che te e vyavasthApratipAdaka zAstrane caMcupAta na thaI zake tevAM ke aphara zI rIte samajaze? kizoralAlabhAI paNa bIjA pratipAdanadvArA e ja bhAva spaSTa kare che, ema lAge che. satyanI kevI balihArI che ke te hajAra varSane aMtare thayela be judI judI vyaktionI vicArabhUmikAomAMthI ekasarakhI rIte AvirbhAva pAme che? sAdhu zAMtinAtha je baMgALI hatA ane hamaNAM ja gujarI gayA, temaNe lAMbe vakhata yogAbhyAsa karI chevaTe tene bhrAMtijanaka samajI choDI dIdho. tattvajJAnanA aneka vicArapravAhamAM UMDI DUbakI mAryA pachI paNa temane temAM bahu vajana ApavA jevuM na lAgyuM ane chevaTe te mAnavIya utkarSa mATenI samucita sevAmAM ja jIvananuM sArthakya che evA nirNaya para AvyA. jyAre kizeralAlabhAI vega ane tatvajJAnane mArge ThIka ThIka pravAsa kheDyA chatAM yoga ane tattvajJAnanI jIvanaprada bAjune ja spardhA ane ene mAnavIya utkarSanI daSTie Avazyaka sevAkAryamAM kema viniyoga thaI zake e tatva paNa pAmyA. "samULI krAMtimAM emaNe e ja tattva rajU karyuM che. samULI krAMti" ucca abhyAsakramamAM sthAna pAmavAne dareka rIte pAtra che. adhyApake pite paNa emAMthI ghaNu navAM dRSTibiMdu meLavI zake tema che; ane ucca kakSAnA UgatA taruNone te pitAnA saMskArazedhanamAM te bhAre madada karI zake tema che. je eka vAra vidyA-jagatamAM AvuM pustaka vaMcAtuM- Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa4] darzana ane ciMtA vicArAnuM thAya te te dvArA zarUAtamAM zikSita gaNAtA varganI ghaNuM ja paraMparAgata, rUDha ane avivekamUlaka mAnasagraMthio zithila thavA pAme ane ene cepa sAdhAraNa-zikSita ane azikSita suddhAne paNa lAgyA vinA na rahe. jJAna eka evuM akhaMDa ane graMthibhedaka jharaNuM che ke te eka vAra game te sthAne ubhavyA pachI uttarottara vadhAre ne vadhAre prasaratuM jAya che ane vacce AvatA aMtarAyone bhedI te lokamAnasane vivekanA UMcA stara upara mUke che. tethI huM evI vinaMti karuM chuM ke dareka samajadAra "samULI krAMti eka vAra te vacce ja. eka vAra mArA mitra eka AI. sI. esa. mahAzaye mane kahyuM ke tame Arya saMskRti vize kAMIka lakhe te ThIka. meM kahyuM, "huM Arya saMskRtino e viziSTa abhyAsI te nathI, alabatta, enA ekAda aMzane sparzavAno cheDo ghaNo prayatna karyo che. kyAreka e vize lakhavAnA paNa vicAra Ave che, paNa pAcho saMkocAuM chuM.' temaNe pUchyuM, "saMkoca zA mATe ?" Ane utara ApatAM meM mArA vicAro darzAvyA te ahIM TUMkamAM seMdhavAnI taka lauM chuM. - "saMskRti vize lakhavuM eTale zuM ? atyAre jeo pitAne Arya ledabhava samaje che ane je je vastuone teo mahatvanI mAne che mAtra tenI ja gAthA gAvI eTaluM ja, ke sAthe sAthe temaNe je vikRtio nirmANa karI che, pilI che ane jenA upara saMskRtine DhoLa caDAvyo che tene paNa khullI karavI te ? je mAtra saMskRti-varNanane nAme priya ja kahevAnuM hoya ane satyane bIje apriya aMza kahevAno na hoya te e saMskRtino ItihAsa nahIM paNa vikRtione chupAvavAne eka prayatna thaze ema mane lAge che. - je saMskRti sAthe vikRtio paNa kahevI ema tame kaheze te mArI draSTie vadhAre pramANa vikRtionuM ja hovAthI te vikRtione ItihAsa thaze,. je kaI kALamAM ane koI dezamAM saMskRtirUpe hatuM te ja kALAntare, sthaLAntare ane samayAntare vikRtimAM pariNAma pAmyuM che ane je je bAbate saMskRtirUpe ekasarakhI jIvatI rahI che tenI bhUmikA vikRtiothI ja poSAtI rahI che. A rIte jyAre saMskRti vize lakhavAnuM mana thAya che, tyAre enI bIjI bAju pUrNapaNe sparzavAmAM na Ave to te lakhANa saMskRta nahIM paNa vita bane che, evo vicAra AvavAthI lakhavAne utsAha moLo paDe che. saMskRtinI yazagAthA gAvAne nAda saune eTale badho lAgyo che ke pachI te sAMbhaLanAra, Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a. [55 vAMcanAra badhAnA kAna potapAtAnI mAnI lIdhelI saMskRtinI kIrtanakayA sAMbhaLavA ekAMtathI TevAI jAya che; ane tenI viruddha sAthe sALa AnI sAcuM kahevAmAM Ave to te saMskRtipriya loko maravA ke mAravA taiyAra thaI jAya che. ' 6 mArA A kathanathI te bhAI mauna rahyA. paNa mArI aMgata vAtacIta ahIM noMdhuM chuM, te te e darzAvavA ke huM je AvanI vikRti ane truTione zathI paNa varNavatAM ke lakhatAMsa kAca sevatA hatA te truTio ane te vikRtio kizoralAlabhAI e khUba mAkaLA manathI samULI krAMti 'mAM rajU karI che. jyAM sudhI huM samajavA pAmyA chuM tyAM sudhI ema kahI zakAya ke temaNe ' samULI krAMti "mAM badhA vargoMnI dhama, samAja, a kAraNa, rAjakAraNa ane zikSaNa vizenA prazno vizenI gerasamajUtI ane kheADakhAmIo rUpe vikRti ja varNavI che. temaNe joI lIdhuM hAvuM joIe ke je sadguNI jIvanamAM saMskRtirUpe pacI gayA che te teA cheja. ene kahI, meATA rUpamAM batAvI, leAkeAne phIsalAvavAnI, phulAvavAnI ke meATAbhA anAvavAnI zI jarUra che? jarUra hoya to temanI kheADakhAmI ane bhUlA batAvavAnI ja che. A dRSTithI samULI krAMti 'e prajAjIvananuM nabaLuM pAsuM rajU kare che ne tene nivAravA saketa kare che. * -muddhiprakAza Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva-mitra gRhastha-saMta [8]. paMkhI AkAzamAM UDe tyAre enI chAyA nIce dekhAya che. UDavAnuM baMdha paDyuM ke chAyA adazya thaI kALapaTamAM AvatA mANaso viSe paNa ema ja che. teo mRtyuvaza thayA ne temanI chAyA gaI. A sAmAnya niyamane paNa apavAda che. keTalAka puruSo kALapaTamAM AvI adazya thAya che, tyArabAda paNa temanI chAyA levAtI nathI. eTaluM ja nahIM paNa uttarottara temanI chAyA vadhAre gADha ane sthira paNa banatI jAya che. buddha, mahAvIra, jIsasa Adi prAcIna puruSe A keTinA che. ApaNe hamaNAM ja gAMdhIjIne paNa joyA ke teo e ja koTinA che. zrI kizoralAlabhAI nathI avatArI ke nathI koI AcArya, chatAM temanI kATi paNa e ja che. temanuM sUkSma pRthakkaraNapradhAna tema ja dalIlavALuM vivekI lakhANa jema jema vadhAre vaMcAtuM ane samajAtuM jaze, tema ja teo kevI anokhI rIte jIvana jIvI gayA enI jANa vadhatI jaze tema tema temanI chAyA vAcakonA hRdayamAM vadhAre ne vadhAre paDavAnI ane sthira thavAnI. ApaNA dezamAM pahelethI be paraMparAo cAlI Ave che, je parasparavirodhI dekhAya che. pahelI paraMparAmAM evuM vidhAna che ke gRhasthAzramamAM dAkhala thayA pachI temAM ja rahI saMtati, parivAra, ziSya Adine dhArmika banAvavA ane AtmasaMyata tema ja ahiMsaka rahI AkhI jIvanayAtrA pUrI karavI. bIjI paraMparA evI che ke, je divase vairAgya Ave te ja divase pratrajyA svIkArI cAlI nIkaLavuM-bhale te vakhate uMmara sAva nAnI hoya. AvI che paraMparAo hovA chatAM jaina, bauddha Adi bhikSuonA vadhatA jatA prabhAvane kAraNe, brAhmaNa paraMparAmAM paNa saMnyAsamArganuM prAdhAnya divase divase vadhatuM gayuM che. tethI sAmAnya rIte AkhI prajAmAM evuM mAnasa ghaDAyuM che ke, gRhasthAzrama ane saMnyAsanI meLa nathI. AvA saMskArane lIdhe samAja tema ja dharmamAM aneka geTALAo dAkhala thayA che, saMnyAsane vAstavika artha bhulAya che ane te vezabadalAmAM manAya che. e ja rIte gRhasthAzramane khare artha paNa vIsarAyo che ne te kevaLa artha ane kAmamAM Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya [pacha ja samAte hoya ema manAyuM che. AvI adhUrI samajane lIdhe lAMbA vakhatathI prajAjIvana atyaMta visaMvAdI banI gayuM che, ema chatAM samaye samaye ApaNA dezamAM evA samajadAra ane vyApakadaSTi dharAvanAra puruSAthI pAkatA rahyA che ke jeoe pitAnI jIvanakaLAthI lekene sAcuM mArgadarzana ApyuM che. gAMdhIjI evA aMtima mahApuruSa thaI gayA. temaNe je gRhasthasaMnyAsI ke gRhastha-saMtane padArthapATha pitAnA jIvanathI Apo tene pacAvanAra eka nAnakaDuM paNa samartha maMDaLa dezamAM taiyAra thayuM. e maMDaLamAM zrI. kizoralAla mazarUvALAnuM sthAna mukhya ane UMcuM che. teo AkhuM jIvana rahyA te gRhastha, paNa sAthe sAthe e jIvana saMnyAsanuM ja vitAvyuM. temaNe gRhasthanAM megya kartavyo pratye kyAre paNa upekSA na sevI ane saMnyAsanA kharA arthane jIvanamAM mUrta karyo. gItAnA tAtparya viSe aneka pakSe pravarte che. kaI jJAnamAM, to kaI -bhaktimAM, te kaI karmamAM ne koI dhyAnamAM--ema enuM tAtparya varNave che. zrI kizoralAlabhAInA jIvanamAM ApaNe e badhAM tAtparyone sumeLa pUrNapaNe je che. teo eka kSaNa paNa Avazyaka ane gya karma vinA rahyA hoya evuM koIe joyuM, jANyuM nathI. emanA pratyeka karmamAM jJAna keTale hatA e te emanAM lakhANa ja kahI de che. vicAra ane tadanusArI AcAra pratye temanI je nikA hatI ane je ekAgratA hatI tene je bhAgye ja jovAmAM Ave che. "gItAmaMthana"mAM te temaNe gItAno artha rajU karyo che, paNa temanuM pitAnuM svataMtra jIvana-darzana te "gItAmaMthana'nA upaghAtamAM jovA maLe che. temaNe je je lakhyuM che te mAtra lakhavA khAtara ke bIjAne upadezavA khAtara nahIM, paNa je pite jIvanamAM utAryuM. pacAvyuM te rajU karavA khAtara. A bAbatamAM teo gAMdhIjInA jIvanapathane pUrNapaNe anusaryA che. temaNe e rIte anAsakta kamaMga chavI batAvyo che. kiralAlabhAIe kayA viSaya upara nathI lakhyuM e ja zodhavuM paDe. sAmAjika, dhArmika, Arthika, rAjakIya, sAMskRtika, tAtvika, AdhyAtmika Adi aneka viSaya upara temaNe chUTathI lakhyuM che ane tethI ja temanAM pustakonI saMkhyA paNa ThIka ThIka kahI zakAya evaDI moTI che. teo gujarAtI, hiMdI, marAThI ane aMgrejI e cAre bhASAmAM chUTathI lakhatA ane gAMdhIjInA varada haste zarU thayela ane aneka bhASAmAM prasiddha thatAM Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58] darzana ane ciMtA "harijana" patronuM taMtrIpada saMbhALatA. temanI sAme parasparavirodhI evA aneka vAdonA prazno Ave, aneka pakSanA prazno upasthita thAya, dezaparadezane lagatA savAle carcavAnA Ave, Arthika ane audyogika prazno bAbata paNa mArgadarzana ApavAnuM prApta thAya-A badhAM kAmane teo pathArIvaza jevA chatAM pUrNapaNe chevaTa sudhI nyAya ApI zakatA tenuM mukhya kAraNa temanI satya ane ahiMsAnI satata upAsanA hatI. game tevA moTA manAtA rAjapuruSa ke saMnyAsIne suddhAM spaSTa satya kahevAmAM teo leza paNa saM kecAtA nahIM, ane nirbhaya kathana karavA chatAM koI dubhAya evuM vacana paNa uccAratA nahIM. jemane jemane emanuM kathana rucatuM nahIM teo paNa ekasvare temanI taTasthatA ane mAyALutAnI muktakaMThe prazaMsA ja karatA. buddhanuM vizleSaNa vizvavidita che. mahAvIranI ahiMsA paNa ajANI nathI. zaMkarAcAryano advaita-pegAma apUrva che. vAcaspatinI sarva vaidika darzanene sparzatI buddhi gavAya che. ema dareka yuge thayelA che te puruSonuM gaurava jevuM tevuM nathI. tema chatAM te puruSanA vicAra ane siddhAMta temanA pitAnA saMpradAyanA kocalAmAM ja gUMgaLAI kAMIka aMze vikRta paNa banyA che. ane bIjA saMpradAyanA lekamAM tenI sAravattA jevAnI dRSTi bhAgye ja dekhAya che. e vicAre ane siddhAMta samaye samaye badalAtA mAnavajIvananI sAthe meLa bese ane tene upayogI thaI paDe, e rIte punaHsaMskaraNa na pAme te e mAtra bhUtakALanI yazogAthA jevA ja banI jAya che. pratyeka saMpradAyanA anuyAyInI pitAnA mAnya puruSanA vicAra ane siddhAMta pratye evI kAMIka gUDha zraddhA hoya che ke, te e zraddhA-graMthine lIdhe tenuM parIkSaNa ke punaHsaMskaraNa karI nathI zakato. kizoralAlabhAImAM paNa kyAreka evI ja saMpradAya-graMthi hatI. teo pote ja evI matalabanuM kahe che ke, svAminArAyaNa paraMparAnI praNAli ja ane sahajAnaMdasvAmInA vicAre ja temane mana sarva kAMI hatuM. paNa kaI dhanya kSaNe emane graMthi-bheda che, ane janmasiddha anta:prajJAnI sera vahevA lAgI tene pariNAme atyAra sudhInA badhA ja dhArmika ane tattvajJAnIya vicAro ne vyavahArane temaNe pharI tapAsyA, cALyA ane satya tema ja ahiMsAnI kasoTIe kasyA. tene lIdhe temanI sAme eka evuM AcAra-vicAranuM vizva khaDuM thayuM, je temaNe aneka lakhANomAM aneka rIte vizada karyuM che. koI paNa paMtha, dharma, paraMparA, tatvajJAnane jarAya. anyAya na thAya eTalI AhaMsaka sUkSma kALajI rAkhavA chatAM paNa temaNe pitAne anubhavAtuM satya kahevAmAM jarAya AMcake khAdhe nathI. eka bhAIe Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a . [59 temane pUcheluM ke, "tame ATaATalA bImAra ane kaI bIje ukelI na zake eTalA badhA bhinna bhinna viSayenA, bhinna bhinna prazno kayA abhyAsa, kayA vAcana ane kayA baLane lIdhe ukele che ?" AvI matalabanA praznane uttara temaNe namra vANumAM eTale ja ApyAnuM yAda che ke, "mAruM vAcana ati alpa che. paNa mArI pAse ekamAtra kaTI satya ane ahiMsAnI che. e kasoTIe huM badhuM vicAruM chuM ane je kAMI sUjhe te lakhuM chuM.' emanA AkhA jIvananI cAvI ja A che. gAMdhIjIe navajIvana ghaDavAnA vicAre ane siddhAMta pUrNa rUpe mUkyA. kizoralAlabhAIe pitAnAM aneka lakhANomAM e pUNIone kAMtI bhApI na zakAya eTalA sUtaranI phALakIo. pIrasI. kizoralAlabhAI rUDha guru-ziSya bhAvamAM na mAnatA. eTale teo jema bIjAne potAnA vicAramAM mUMDavAno jarAya Agraha na sevatA, tema bIjAnA vicAromAM mAtra zraddhAthI mUMDAvAnI vRtti paNa na sevatA. tethI ja, ApaNe joIe chIe ke, temaNe potAnAM dhArmika, AdhyAtmika vivecanavALAM lakhANamAM pitAne mAnya hoya evA moTA moTA puruSanI paNa sAdarA samIkSA karI che. teo sAMpradAyika graMthithI para thayA ne temanI sAme mAnavajAtinA bhUSaNarUpa badhA ja dharmapuruSa samAna bhAge upasthita thayA. e ja virala kSaNe temaNe rAma-kRSNa, buddha-mahAvIra, Isu khrista, sahajAnaMda jevA sAMpradAyika lekhAtA mahAna puruSonI jIvanakathA vivecaka bhaktane zobhe evI pratItikara rIte lakhI che. kizoralAlabhAIne paricayathI mane je cheDe paNa dRSTilAbha thayele tene yAda karI meM 1938nA mArA jIvaleNa oparezana vakhate kaI dvArA vardhA evA samAcAra kahevaDAvyAnuM yAda che ke, huM A oparezanamAMthI bahAra nahi AvuM te paNa tamArA dvArA thayela daSTi-lAbhane mane UMDe saMtoSa che. tyArabAda temanuM eka kArDa tarata ja AvyuM, jemAM lakheluM ke atyAre mArI tabiyata kAMIka ThIka che. huM zuzraSAmAM thoDI paNa madada karI zakato houM to. mane tarata sUcave. meM A mArI aMgata vAta e sUcavavA lakhI che ke, emanI karmaparAyaNa zuzraSAvRtti e sahaja karuNAmAMthI pragaTelI. jenA cittamAM vegamArge kAMI paNa asara karI hoya che tenA citamAM mitrI, karuNA Adi bhAva saheje phUTI nIkaLe che. tethI ja kizoralAlabhAI sAcA arthamAM sarva mitra ane ajAtazatru hatA. -buddhiprakAza Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brAhmaNa--zramaNa dhruvajI [9] gujarAtamAM dhruva dhaNA che ane hatA, paNu dhruvajI te eka ja. jema gAMdhI ghaNA paNa gAMdhIjI eka. mAlavIya ghaNA paNa mAlaviyajI eka manameAhana. tema dhruvajI kahetAM ja AnaMdazaMkarabhAI nA khAdha saune thaI jAya. A 7 ' padanuM mahattva dhruvasAhebanA jIvanamAM je jovA maLe che, te ahIM batAvavAne uddeza che. C dhruvajI janme brAhmaNu ane temAMya mutsaddI nAgara eTale vidyAvRtti, DahApaNa ane bhASAsauSThava para parAgata hoya e te sAmAnya tattva thayuM, paNa emaNe e tattvanA khIjAee nahi sAdhela evA asAdhAraNu vikAsa sAdhyA hatA. zramadIkSA le tenAmAM kamakAMDI ahiMsAvRtti UtaravA maMDe che ane paraparAgata tapAtratA paNa saheje hAya che. paNa dhruvajInI ahiMsA vRtti ane tapovRtti judA prakAranI hatI te aMdarathI UgelI ane brAhmaNadarzanathI parimArjita thayelI hatI, jene lIdhe temanuM vyaktitva dhaDAyuM. . lagabhaga trIsa varSa pahelAM adhyayana karI pahelavahelA huM kAzIthI gujarAtamAM gayA tyAre ' vasaMta 'mAMnAM thoDAMka vacchanAM lakhANA joyAM ane emanA tarapha kheMcAyA. krame krame emanAM nItizikSaNa', ' hindu dharma'nI bALapothI, ' dha varNana, ' ' ApaNA dharma', ' hindu vedhama'' Adi pustake joyAM, ane temanI mArA upara evI UMDI asara thaI, je adyApi kAyama che, ke pachI tA mane kAI paNa dhArmika pAThyakrama khAkhata pUche tyAre huM dhruvajInAM e pustakA sarvaprathama sUcavuM chuM, jo ke ghaNA sAMpradAyika jaino mArI saMpradAya bahAranAM pustakAnI AvI sUcanAthI navAI pAmatA. paNa mAre teA jANe e vyavasAya ja thaI paDele. te eTale lagI ke gujarAta ahAranA prAMtAmAM paNa huM dhruvajInAM pustakAnI sUcanA karavAnuM cUkatA nahi. khIjI bAju te vakhate kaiAI chApAmAM dhruvaccha vize ema lakhAyeluM vAMcyAnu yAda che ke dhruvajI bezaka aDaMga abhyAsI ane DhagalA"dha vividha viSNeAnAM pustakAnu satata avalokana karanAra che tema ja suyaeNAgya adhyApaka che, paNa te eTalA badhA milanasAra nathI. emanAmAM nAgarasulabha ataDApaNuM, ane Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a 61. vaiyaktika mulAkAtamAM kAMIka rUkhApaNuM che. ' ityAdi. AvI matalabanA e lakhANe huM ema mAnatA thayA ke tyAre te dhruvajIne maLavA ghera na javuM. A mAnyatAthI prerAI huM te vakhate amadAvAdamAM jatA AvatA ane rahetA chatAM dhruvajIne maLelA nahi. emane vize evA pUrvagraha baMdhAyA chatAM emanI vidvattA pratye to uttarAttara mArA Adara vadhye ja jatA hatA, ane sAthe. sAthe temanAM lakhANonA vAcanano pracAra paNa karye jatA hatA. ke " daramiyAna 1920-21 AsapAsa pharI huM kAzImAM AvyA, ane mArA utArA pAse ja Avela digaMbara jaina vidyAlayamAM pramukhasthAnethI dhruvanuM bhASaNa thaI rahyuM che e jANatAM ja te sAMbhaLavA gayA. dhruvajI ahiMsA ane tapanA mahattva vize temanI vikasita vicArasaraNImAM paNa gujarAtI TAna--laya--vALI hindImAM kheANye jatA hatA, ane prasaMge * uttarAdhyayana 'tema ja AcArAMgasUtra 'ne| AdhAra letA. temanI madhura vANI ane spaSTa vicArasaraNIthI huM vadhAre AkarSAyA. sabhA pUrI thatAM ja temane huM maLyo. ane sAdara namaskAra karI meM kahyuM ke huM Aja lagI ApanA parAkSa ziSya hatA. have pratyakSa ziSya khanIza.' temaNe smita sAthe kahyuM, ' tame gujarAtI che ? ane baMgale jarUra Avajo.' e jarUra ' zabde mArAmAM badhAyela temanA vizenA pUrvagrahane bahu zithila karI nAkhyA. jyAre huM temane khaMgale gaye tyAre te eTalI sahahdayatAthI maLyA ane vAta karI ke pelA pUrvagrahanA rahyosavo aMza paNa mArA manamAMthI taddana vilIna thaI gayA. temaNe ahiMsA vizenI carcAmAM te vakhate mane kahyuM ke * gAMdhIjI dezamAM ahiMsAnA pAyA upara sarakAra sAthe bAtha bhIDavAnA vicAra kare che, paNa zuM dezamAM prajAnI ahiMsAvRtti eTalA badhA pramANamAM keLavAI che ke jethI te gAMdhIjIne pUrA sAtha Ape?' temaNe ja e praznanA javAbamAM kahyuM ke hajI te dezane vadhAre tAlIma ApavAnI jarUra che, hajI zikSaNa navuM che. ' ityAdi. * huM jJAnayeAgI dhruvajInA kathananA dhvani ema samajyA hatA ke dezavyApI sakriya hilacAla karyo pahelAM AdhArabhUta siddhAMtanI khAkhatamAM samagra dezane tarehatarehathI zikSaNa ApavuM joIe. ane dezane e siddhAMta vize pratIti thaI che ema khAtarI thAya tyArada ja tevI hilacAla pAyAdAra nIvaDe. jyAre kayeAgI gAMdhIjInI tema te vakhate ane Aja samajuM chuM ke A dezane to hajAro varSa thayAM ahiMsAnI tAlIma paNa e rIte eka Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62] duna ane ci'tana athavA bIjI rIte maLatI ja AvI che. dezanI maneAbhUmikA ane khIjI paristhiti evI che ke dezavyApi sakriya pagaluM bharavA sAthe ja enI kharI tAlIma zarU thAya che. eTale eka bAju pratyakSa kriyA dvArA ane khIjI mAjI tenI samajUtI dvArA ja AkhA dezamAM ahiMsA vizenI jAgarita zraddhA ane apekSita ahiMsA samajUtI utpanna karI zakAya---paheluM zAbdika zikSaNa ane pachI kriyA, e krama AkhA deza mATe vyavahAru nathI. huM te emane sAdara sAMbhaLavA ja gaye hatA. amArA vizeSa paricayanA A zrIgaNeza thayA. huM amadAvAda gujarAta purAtattvamaMdiramAM sanmatitakanuM saMpAdana karatA. enA pahelA bhAga dhruvane maLyA tyArabAda te jyAre amadAvAda Ave tyAre moTA bhAge purAtattvamaMdiramAM Ave ane maLe. huM sa Mzodhana vize emane pUchyA paNa karatA. eka vAra aneka pratA phelAvI huM mArA khaMDamAM kAma karI rahyo hato ane aNudhAryAM ja dhruvajI padhAryAM ane caTAI upara esI gayA. thatuM kAma joI rahyA hatA. daramiyAna eka adhyApaka tyAM AvI caDyA. vAtacIta zarU thatAM ja e AvanAra adhyApake nikhAlasa lei paNa rASapUrvaka dhruvajIne tIkhuM tamatamatuM saMbhaLAvyuM. huM te| mUMjhavaNamAM paDyo. eka tarapha AvA divya atithi ane khIjI bAju sahavAsI adhyApaka. e adhyApaka teA cAlyA gayA, paNa pAchaLathI meM joyuM ke dhruvajI e kaDavA ghUMTaDA eTalI kunehathI pI gayA ane pacAvI gayA ke tenI asara ja temanI pAchaLanI vAtacItamAM meM na joI. mane lAgyuM ke dhruvamAM ahiMsAvRtti sthirapada che. cAreka gujarAtanA eka jANItA kavie yadrAtaddA kaheluM ke lakheluM tene javAba ApatAM temaNe peAtAnI vyagavANImAM evI matalabanuM lakheluM yAda che ke dhammapada'nuM nitya parizIlana karavAthI paNa emaNe kahelA zabdo bhulAya tevA nathI. AvA kAMIka upakrama sAthe je javAba temaNe lakhelA che te emanI mAnasika ahiMsAnA spaSTa purAvA che. 1935 mAM kAzImAM ja temanI sAthe mAre amuka muddA nimitte patravyavahAra karavA paDyo. temAM kayAreka huM temanA upara pre-vAIsa-censelara tarIke lakhatA ane kacAreka vyaktigatarUpe. e patravyavahAramAM meM bahu ja namrabhAve paNa taddana spaSTa rIte yunivarsiTInA vyavahAra vize TIkA karatAM temane lakheluM ke ' Apa jevA paNa amuka khAkhatA nabhAvye jAme che.' temaNe te ja kSaNe javAba lakhI paTAvALA sAthe mArA upara mokalAvI dIdhA. emAM emaNe lakheluM ke Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [63 adhya A bAbata have huM udAsIna chuM." prasaMge ame banne jyAre maLyA tyAre emaNe mane kahyuM ke tamArA patramAM kAMIka reSanI chAMTa mane lAgI. meM kahyuM, 'jarAya nahi. Apa e ja patramAM mAruM e lakhela yAda kare ke jo Apa gujarAta javAnA ane gujarAta vAste kAMIka karavAnA che te Adeza maLatAM huM Apane ziSyabhAve anusarIza ane kAzIne moha choDIza." teo ekadama khIlI UThayA. sArAMza e che, ke teo potAnA taraphathI koI zatru banavAnuM nimitta pUruM na pADavA pUratA ajAtazatru hatA. e ja rIte emaNe ahiMsAvRtti vikasAvI hatI. A kathananI puSTi mATe eka prasaMga noMdhapAtra che. thoDAM varSa agAu dakSiNamAM kyAMka yajJa thayela, temAM bakarAMone zAstrIya vadha paNa thayeluM. A vizenI carcAmAM eozrIe mane saMbaMdhI kahyuM, ke "have te amAre bauddha yA jaina thavuM ke zuM ? dhruvajI vaidika ane temAMya sanAtanI hatA. temanuM vedavedAMta vizenuM jJAna agAdha hatuM. temanI zraddhA paNa vyApaka arthamAM vedAMtagAminI ja hatI. paraMtu dhruvajI tema chatAM spaSTapaNe aitihAsika bane jANatA. teo samajatA ke bauddha, jaina Adi ahiMsaka prabala hilacAlane pariNAme jUnA hiMsApradhAna vaidika karmakAMDanI bhUmikA nAmazeSa thaI che ane ene sthAne vyavahAramAM ahiMsaka vaidika dharmanuM rUpAntara thayuM che, je kAla ane mAnavajAtinA vikAsane anurUpa che. have AvI siddha thayela ahiMsAnI bhUmikAmAMthI vaidika karmakAMDIo prAcInatAne mehe pAchI pAnI karI hiMsA tarapha vaLe, te jeo mAnasika ahiMsAnI bhUmikAvALA paraM. parAthI vaidika dharmAvalaMbIo che temaNe zuM karavuM? zuM buddhigamya ahiMsAnI bhUmikAne cheDI temaNe kALajUnA hiMsApradhAna karmakAMDa tarapha vaLavuM, ke kuladharmane meha cheDI ahiMsApracAraka sudhAraka paMthamAM bhaLI javuM ? huM dhruvajInA saMkSipta thanano e pramANe artha samajela. je mArI samaja ThIka hoya te dhruvajInI ahiMsAvRttinI samaja ane zraddhAnA vikAsa vize vadhAre bhAgye ja kahevAnuM rahe che. temanI taniSThA paNa judI ja hatI. meM temane ekavAra pUchyuM ke, Apa kAzI choDI javAnA che ema saMbhaLAya che. temaNe kahyuM, "prabhu IcchA haze tema banaze. meM kahyuM, "Apa gujarAtamAM kAMIka mahatvanuM kAma te karavAnA ja.' temaNe kahyuM, "huM hajI lagI gujarAta mATe kAMI karI zakyo nathI enuM duHkha te che ja, paNa kAMI zarU karavuM te pahelAM mAre Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64] dRna ane ciMtana gAMdhIjInA AzIrvAda joI e. huM tapasvInA AzIrvAdamAM mAnanAra chuM.' ityAdi. kayAM janme nAgara brAhmaNa ane zikSaNe tathA kArye navA raMgathI raMgAyela ane kayAM AvI tapasvInA AzIrvAdanI buddhizuddha zraddhA ! ahiMsA ane tapanI buddhizuddha bhUmikAmAMthI ja temanAmAM samanvayavRtti ke jaina paribhASAmAM anekAMtavRttinA udaya thayelA. temanAM game te viSayanAM lakhANA ke game te viSaya paratvenAM bhASaNe jue to tarata samajAze ke emaNe peAtAnA vicAramAM potAnI ja Dhame anekAMta dhaTAvelA hatA, jema gAMdhIjIe peAtAnA vicAra ane kAryamAM peAtAnI Dhabe ghaTAvele che. dhruvajIe kulapara parAgata vidyAsaMskArane keTalA vizALa pramANamAM ane keTalI vizada rIte vikasAvyo hato e temanA paricayamAM AvanAra ane temanuM sAhitya vAMcanAra sau jANe che. paNa temanI saMskArazuddhi ane bhASAsauddha vize kAMIka lakhavuM Avazyaka che. khAsa karI je navAM vaheNAmAM vagara vicArye dhasaDAI jAya che, temane vAste te lakhavuM savizeSa prApta thAya che. dhruvajI kaoNlejamAM bhaNyA, kaeNlejamAM ane yunivarsiTImAM UMcA hAddAo upara rahyA. mAtra aMgreja ja nahi paNa gavara ane vAyasaraoNya jevA UMcA adhikArIone paNa maLavAnA emane aneka prasaMga AvyA. dezadezanA vidvAnA paNa maLatA ja. phaeNTa-pATalUna ane TAMpInA A nakhazIkha dezI-paradezI vAtAvaraNamAM tee Ajanma rahyA, chatAM huM nathI dhArato ke kAI e temane pAtAneA nakkI karela gujarAtI veza khadalI khIjA vezamAM sajja thayela joyA hoya. jema poSAkanuM temanuM potAnuM ja lAkSaNika sauva hatuM, tema temanA khAnapAna ane pUjAvidhine paNa eka khAsa saMskAra hatA. A saMskArA bIjA brAhmaNAnI peThe emaNe adhapaNe pAdhyA na hatA. kemake pAtAnAthI judI rIte vartanArane teo kadI patita ke UtaratI kArTinA mAnatA nahi. bhASAsauva vize to eTaluM ja kahevuM asa thaze ke teo jyAre vAtacIta karatA hAya ke bhASaNa ApatA hoya tyAre anubhava evA thAya ke jANe kAnamAM amRtasiMcana thaI rahyuM che. gujarAtI bhASAsauvanA saMskAra te emanAmAM eTalI hada sudhI vikasele hatA ke kayAreka gAMdhIjIe paNa kahelu ke have dhruvajInuM madhura-prasanna gujarAtI bhASaNa tame sAMbhaLeA. dhruvanI vAta karavAnI ane javAba ApavAnI eka khAsa Dhaba hatI. te kheAle tyAre temAM bahuzrutatva chalakAtuM hoya, kaDavAmAM kaDavA javAma paNa te evI anyAkti ane madhura bhASAmAM Ape ke sAMbhaLanArane rASane prasaMga ja na Ave. Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya [ jyAre temaNe hiMdu yunivarsiTImAMthI vidAya lIdhI tyAre paMDite ke oNphesare, vidyArthIo, karmacArIo e badhAne e anubhava thayo ke have A mANasa yunivarsiTImAM maLa sulabha nathI. meTA hoddedArane tyAM game te mANasa saraLatAthI jaI zakato nathI, paNa dhruva jI vize ema na hatuM. jyAre jAo tyAre emanI beThaka mudvAra. kaI paTAvALo roke ja nahi; janAra sAdhAraNa vidyAthI heya, paMDita hoya ke oNphesara heya. mArA kAzI AvyA pachI teo lagabhaga pAMceka varSa ahIM rahyA. yuni. varsiTImAM aneka kaleje, aneka nAnI moTI saMsthAo ane aneka vidyArthI maMDaLa, jAtIya maMDaLe ane sAMpradAyika maMDaLo. jyAre juo tyAre miTiMgane pravAha cAlato ja hoya ane hamezAM maeNphesaranI kalabamAM te kAMIka ne kAMIka hoya ja. paNa eka divasamAM thatI aneka miTiMgamAM paNa dhruvajI te hoya ja ane te moTe bhAge pramukhasthAne ja hoya. temane aneka viSamAM prasaMgAnurUpa bolavAnuM paNa heya. paraMtu meM kadI joyuM ke sAMbhaLyuM nathI ke dhruvajI kAMI aprastuta bolyA hoya agara vadhAre paDatuM bolI nAkhavAnA A yuganA abhakhArAne vaza thayA hoya. A brAhmaNasulabha vidyAvRtti ane zramaNasulabha vikasita saMyamavRtti e ja dhruvajInI vizeSatA che ane tethI ja teo jI pade pahoMcyA. chelle temanI milanasAravRtti vize thoDuMka lakhI dauM, kAraNa enI viruddha mAre mithyA pUrvagraha baMdhAyuM hatuM. jyAre teo amadAvAda Ave tyAre pitAnA badhA ja paricitane maLe ane koI na maLyuM hoya te yathAsaMbhava temane tyAM pahoMce. teo ghaNI vAra mAre tyAM brahmakSatriya saMsAyaTImAM acAnaka AvI caDhe. ekavAra meM kahyuM, "Apa zA mATe padhAryA ? huM AvavAno ja hato. temaNe kahyuM, "ahIM eka mArA paricita mitranAM vidhavA che. temane te maLavuM ja hatuM. te pachI tamane zA mATe takalIpha ApuM ?" bhAra kAzI AvyA pachI te meM evuM joyeluM ke jyAre paNa rajAmAM amadAvAda hoIe tyAre teozrI ghera DekiyuM karI ja jAya. huM 1938 mAM oparezanamAMthI UThI amadAvAda AvyuM ane kAMIka svastha thaye dhruvajIne baMgale javA nIkaLyo. rastAmAM mane joI kahyuM ke "tame kyAM jAo cho ? huM ja tamane maLavA AvavAne hate." meM kahyuM, "have ApaNe ahIM ja maLI lIdhuM. eTale takalIpha na leze.' temaNe kahyuM, "nA, huM te mArA saMkalpa pramANe bIjI vAra tamAre ghera ja AvavAne. rastA upara Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana maLyA che te tame maLavA AvyA, kAMI huM ceDe Avyo chuM?' ityAdi. chevaTe bIje divase teo ghera AvyA ane yunivarsiTI vize tathA amadAvAdanI saMsthAo vize mukta mane khUba ja vAta karI. meM kahyuM, "Apane samaya amadAvAdamAM sArI rIte ja haze." temaNe kahyuM "badhA ja mitro sahRdaya maLyA che. huM mAre karavuM joIe teTaluM karI zakatuM nathI e ja mane duHkha che. paNa bauddhika vAtAvaraNa ThIkaThIka jAmeluM hovAthI mane saMtoSa che." dhruvajInA milanasArapaNAnuM AvuM mAdhurya anubhavavAnuM mane sadbhAgya prApta thayuM hatuM. -AcArya dhruva smAraka graMthamAMthI udhUta Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. kailAMbIjanAM preraNAdAyI smaraNa [10] adhyApaka kauzAMbIjInuM nAma na jANato hoya evo vidvAna ane vicAraka bhAgye ja haze. jo ke emaNe pitAnAM keTalAMka jIvana-smaraNe ApavItImAM AlekhyAM che, paNa te smaraNe AkhA jIvanane lagatAM nathI. temaNe amuka samaya sudhInA ja pitAnA khAsa khAsa keTalAka jIvana-prasaMge ApavItImAM AlekhyA che. tema chatAM jeNe e TUMkI ApavItI vAMcI haze tenA upara kauzAMbIjhanI buddhi, puruSArtha ane cAritryanI UMDI chApa paDyA vinA rahI ja nahi hoya. huM pite te koI paNa jijJAsu bhAI ke bahenane vAMcavAlAyaka pustake sUcavavAM hoya tyAre temAM "ApavItI"nI pasaMdagI prathama karuM chuM. "zuM karavuM? raste koI sUjhato nathI, sahAyaka nathI." evA evA mAyakAMgalA vicAra sevanArAonI Aje kamI nathI. tevA mATe mArI dRSTie kauzAMbIjanI ApavItI" e preraNAdAyI bAIbala bane tevI che. Ama hovA chatAM jeNe kauzAMbIjane ThIka ThIka pratyakSa paricaya sA haze ane je dRSTisaMpanna haze te ja kauzAMbIjIne kharI rIte oLakhI zakyo haze ema mane lAge che. temanI sAthe mAre sAkSAta paricaya lAMbA vakhata lagI rahyo hato ane chelle hamaNuM kAzImAM paNa ame bane sAva nikaTa hatA. tethI huM temanAM keTalAMka smaraNo AlekhuM te te anubhavamUlaka che ema samajI vAMcanAra vAMce. sauthI pahelAM huM kauzAMbIjIne pUnAmAM 1917mAM temane makAne maLe. te vakhate teo phargyusaina kaeNlejamAM pAlInA adhyApaka hatA. meM temanuM buddhadharma ANi saMdha" e pustaka vAMceluM eTale temanA pratye mAre ananya Adara te prathamathI ja utpanna thayele; paNa huM pratyakSa maLyo tyArathI te temanA pratye mArI judI ja dRSTi badhAI huM A agAu keTalAka vakhata thayAM bauddha pAlI vADmaya gurumukhathI zIkhavA IcchatA hatA. jaina karmazAstra ane bIjA evA viSaye viSe vicAratAM tema ja lakhatAM mane ema thayeluM ke bauddha vADmayanA pUrA ane yathArtha abhyAsa vinA mAruM abhISTa kAma adhUruM ja rahevAnuM che. huM egya adhyApakanI zodhamAM hato, ane kauzAM Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u8 darzana ane ciMtana. bIjIne acAnaka bheTe . eTale mArI jijJAsA sateja banI tema ja kauzAMbIjI pratye vizeSa AkarSa. paNa te vakhate mArI IcchA siddha na thaI ane huM AgrA cAlyA gaye. beeka varSa pachI pharI huM pUnAmAM gaye, paNa ghaNuM karI te vakhate kauzAMbIjI tyAM na hatA. temanA eka pratibhAzALI ziSya ai. rAjavADe maLelA paNa emanI mulAkAta mArA mATe te kauzAMbIjI pratyenA AkarSaNamAM ja pariNamI. je ke huM maLe tyAMthI marAThImAM prasiddha thayela bauddha vAtmaya meLavI mArI jijJAsA alpAMze saMtoSa hatuM, chatAM taka maLe tyAre kauzAMbIjI pAse ja brAddha vAtmaya zIkhavAnI utkaTa vRttinAM bIje ropAye jatAM hatAM. ha kAzI choDI 1921mAM amadAvAda AvI gayela ane gujarAta purAtatvamaMdiramAM raheta; paNa hajI lagI huM e saMsthAmAM sevaka tarIke joDAyo. na hato. purAtattvamaMdiranA badhA ja viziSTa adhikArIo ane emAM joDAvA kahetA, paNa hajI lagI huM e saMsthAmAM taTastha rahIne ja kAma karyuM ja. 1922nA chellA bhAgamAM pUnA beThAM mane samAcAra maLyA ke kauzAMbIjI purAtatvamaMdiramAM nimAyA che. A samAcAre vIjaLika asara karI ane huM purAtattvamaMdiramAM joDAvAnA nirNaya upara AvI gayA ne joDAye. have huM kauzAMbIone sahavAsI banyuM. mAruM purAtattvamaMdiramAMnuM kAma te juduM ja hatuM, paNa A sahavAsanI take mane emane aMtevAsI paNa banAvyuM. kauzAMbIjI pAse bauddha pAlI graMtha zIkhavAnI zarUAta to purAtattvamaMdira ane mahAvidyAlayanA keTalAka adhyApakoe karelI, paNa huM jANuM chuM tyAM lagI temanI pAsethI satata zIkhavAne coga mArA ja bhAgyamAM lakhAya hate. eka bAju huM emanI pAse bauddha graMtha zIkhato ane bIjI bAju aneka viSayonI emanI sAthe carcA karato. pharavA jatI vakhate kauzAMbI pite ja mAre hAtha pakaDI le ane mArA pUchelA ke aNapUchelA savAle viSe anekavidha carcA kare. teo je bauddha viSaya viSe marAThImAM lakhAve ke graMtha race te mane prathama saMbhaLAve. teo mArI sUcanA upara dhyAna ApatA. mArI zaMkAnuM samAdhAna paNa karatA. mane A nimitte khUba jANavAnuM maLatuM. A krama ghaNuM karI pAMceka varSa cAlyuM haze. tyArabAda teo raziyA gayA ne thoDA vakhata mATe e krama tUTI gaye. kauzAMbIjI sAthe mAre sahavAsa mAtra adhyayana-adhyApana pUrato ja na hatuM. paNa te lagabhaga covIse kalAkano rahe. teo mane jIvana Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya [ 69 vyavahAranA aneka prasagomAM mitranI peThe mahattvanI sUcanA ApatA. nAhavA ke khAvAmAM ke evI khIjI khAkhatAmAM kAMI paNa kahevuM hoya te te niHsakAca kahetA. kauzAMbIjInA svabhAvamAM kaDakAInuM tattva bahu ugra hatuM. ene lIdhe keTalIka vAra ghaNA nikaTanA mitra sAthe paNa tee athaDAmaNImAM AvatA. huM paNa e athaDAmaNIne sAva apavAda rahyo chuM ema te na ja kahI zakAya; paNa eve prasaMge huM sAva mauna rahI jatA; kAraNa ke me emanI kaDaka prakRtimAM nikhAlasapaNAnuM ane kSaNikapaNAnuM tattva kharAkhara jANI lIdheluM. kauzAMbIjI paNa gheADI vAramAM ThekANe AvI jatA, meALA paDI jatA ane ghaNIvAra paMDitajI'evA madhura AmaMtraNathI sakheAdhI mAphI paNa mAgatA. kauzAMkhIjI mULe govAnA, ane mahArASTramAM vizeSa rahelA. temanA jIvana-vyavahAramAM paNa mahArASTrIya uparAMta bhikSuka dharmanuM tattva hatuM. teoe bauddha bhikSu tarIke sIlena, kharmA ane bhAratamAM jIvana gALeluM. bauddha--paraMparAnA kSaNikavAdanI emanA jIvanamAM sajIva chApa hatI. videzamAM vizeSe karI amerikAmAM emaNe jIvana gALeluM eTale pAzcAtya, raheNI-karInA paNa emanAmAM saMskAro hatA. kSaNikavAdanA ane pazcimanA saMskArIe te temanA AkhA jIvanamAM kAma karyuM che ema mane keDa sudhI lAgatuM hatuM. koI paNa sthAna ke kAI paNa kAmane sanAtananI peThe coTI rahevAnI temanI prakRti ja na hatI. pratyeka kSaNe navuM navuM vAMce ane vicAre tema ja lAMkhA vakhata lagI sevelA saMskArAne eka kSaNamAtramAM pheMkI devA sudhIne puruSAtha paNa kare. emane jANanAra dareka e samajatA ke kauzAMbIjI peAtAnI yAjanA game tyAre aNadhArI rIte badalI nAkhaze, tema chatAM temanAmAM eka ananya vaphAdArI hatI. je kAma emaNe lIdhuM hoya, jenuM vacana ApyuM hoya te game te bhAge pUruMja kare, ane pAtAnA kAmane ane teTaluM sarvAMgINa tema ja vicArayukta karavAnI Aziza paNa kare. garIbImAM AgaLa vadhelA ane bhikSuka paNAmAM varSo goLelAM eTale temanAmAM zarUAtamAM meM AtithyavRtti kAMIka AchI joyelI, paNa temaNe gujarAtamAM ghaNAM varSo gALyAM ane dhaNA gujarAtIonAM asAdhAraNa Atithyane pagale pagale anubhava karyAM. tyAra Ada me temanAmAM e sa`skAra alAyalA joyA. teo pote gujarAtanA jaina ane jainetaronA Atithya viSe jyAre prazaMsAnA udgAra kADhatA tyAre huM joI zakatA ke temanA upara gujarAtanA AtithyanI jevI chApa che tevI khIjA ekeya prAntanI nathI. Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] dazana ane ciMtana kauzAMbIjhane netaravA ke temanI pAse besavuM eTale TUcakA, ItihAsa, vijJAna, tatvajJAna, rAjakAraNa, sAmAjika jIvana vagere jJAnagaMgAnI aneka dhArAo vacce snAna karavuM; tethI aneka mitro temane notaratA, aneka temanI pAse carcA arthe jatA ane temanAthI sAva juduM dRSTibindu dharAvanAra paNa temanI sAthenA vArtAlApa mATe lalacA. kauzAMbIjI jeTalA ugra prakRti teTalA ja spaSTabhASI. emane kAMI chupAvavAnuM na hatuM. game tevI vidhI ane samartha vyaktine paNa pitAnI vAta cokhA zabdomAM saMbhaLAvatA. lekamAnya tilake gItA-rahasyamAM dhammapadanA eka padyane artha anyathA karele. kauzAMbIjIe temane pUrI rIte ThIka ThIka pakaDyA ane bhUla kabUla karAvI. tripiTakAcArya tarIke prasiddha zrI rAdUlajIe dhammapadane anuvAda karyo che, jemAM emanI maulika bhUla rahI gaI che. kauzAMbIjIe emane ekavAra ADe hAthe lIdhA ane rAhUlajI temane namI paDyA tathA pitAnI bhUla paNa kabUla karI. lakhANa, uccAraNa, vAcana, prapha Adi koI paNa bAbatamAM pote saheja paNa bhUla calAvI na le. koI evI bhUla kare te tene jarAya na sAMkhI letAM cokhe cokhkhuM kahI de eTalI emanI cokasAI. mahUma gAyakavADa mahArAjA sayAjIrAva kauzAMbIjanA ananya bhakta. paNa evA cakAra, samartha ane sahAyaka rAjavI suddhAne kauzAMbIjI temanI bhUle ke kuTevo viSe khakhaDAvI nAkhatA. zrImaMta sayAjIrAva ane temanAM patnI cImanAbAI sAthenA aneka kaTu-madhura smaraNa teo mane TheTha sudhI prasaMge prasaMge saMbhaLAvatA. te uparathI huM temanI nirbhayatA, satyavAditA ane niHspRhatA pArakhI jato. kAkA kAlelakara temanA aMgata mitra ane sajAtIya. kAkA pote ja kauzAMbIjIne purAtatvamaMdiramAM lAvelA ane sevAgrAmamAM temane ja hAthe kauzAMbIjano agnisaMskAra che. kAkA bahAragAmathI AvyA ane kauzAMbIjIe maunapaNe joyA ke tarata ja geDI vAramAM prANa choDyo. ATalI nikaTatA chatAM eka prasaMge kauzAMbIjI kAkA suddhAne nArAja karatAM khaMcakAyA. na hatA. kauzAMbIjI mane kahetA ke "amerikAmAM yaMga InDiyA vAMcato tyAre mane ghaNIvAra AMsu AvI jatAM. gAMdhIjInA ahiMsA tema ja vizva-- premanA vicAre navA rUpamAM vAMcI mane thatuM ke A eka ahaMta che. e ja buddhie mane amerikA choDAvyuM ane amadAvAdamAM lAvI mUkyo." kauzAMbIjInI gAMdhIjI pratye TheThasudhI kevI ananya zraddhA hatI te ApaNe TUMkamAM AgaLa upavAsa prasaMge joIzuM. Ama chatAM ghaNI bAbatomAM kauzAM Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya. [71 bIjI gAMdhIjInI TIkA karatA. keTalIkavAra teo e TIkA bahu sakhatapaNe paNa karatA. gAMdhIjI upavAsa ane bIjA dehadamane upara je bhAra mUke che. tene kauzAMbIjI buddhinI daSTie nihALI ayogya lekhatA. ane tethI ghaNuM vAra kahetA ke, gAMdhIjImAM je tyAga, je ahiMsAvRtti che tenI sAthe AvA tapane kaI meLa nathI. kauzAMbIjI A TIkA saunI samakSa paNa karatA.. jeo gAMdhIjInA pratyeka vyavahAra ane vicArane akSarazaH mAnatA ane anusaratA teo keTalIkavAra gAMdhIjInI TIkAthI kauzAMbIjI pratye akaLAtA paNa kharA, chatAM saumAM kauzAMbIjhanI niSThA ane pramANikatA viSe ekasarakhI zraddhA joI zakAtI. dareka ema samajato ke kauzAMbIjI mAne che tema kahe che ane koInI zehamAM leza paNa Ave tevA nathI. dareka jaNa ema samajato ke kauzAMbIjane buddhithI samajAvI zakAya, paNa dabANa ke lAlacathI nahi. gAMdhIjI dvArA prArthanA upara je bhAra apAto ane gItAnuM je ananya mahattva aMkAtuM tenI sAme kauzAMbIjI aneka dalIle sAthe manoraMjaka TIkA karatA.. kaI bacAvamAM Utaryo ke enuM AvI banyuM. te vakhate kauzAMbIjInI prajJA ane dalIla zaktine pravAha kevo vahete e te tyAM hAjara hoya te ja samajI. zake. kauzAMbIjI mAtra anya saMpradAya ke dharmonA ja TIkAkAra na hatA. teo baiddha hovA chatAM baiddha-paraMparAnI truTIonI pUrNapaNe TIkA karatA. jeNe temanuM "ahiMsA ANi saMskRti" pustaka vAMcyuM che te joI zakaze ke kauzAMbIjI vahe ane dhArmika darbhanA keTalA virodhI hatA. A pustaka temaNe kAzImAM lakheluM ane mane AkhuM bharADImAM ja saMbhaLAveluM. kAzIvidyApIThanA prANa zrI zivaprasAda guptA temane bahu mAnatA. guptAjIe kaheluM ke tamAruM pustaka huM hindImAM chapAvIza, paNa kauzAMbIjI mane hamezA kahetA. ke kapijhaTara ke anuvAdaka, vikretA ke bIjA koI je hindu haze ane veda-- purANa saMskRtine mAnata haze te mAruM khUna na kare te huM pADa mAnIza. ane banyuM paNa tema ja. lagabhaga 12 varSa vItI gayAM, ene guptAjIe karAvela hindI anuvAda paNa taiyAra paDyo che, chatAM hajI lagI ene chApanAra kaI maLyuM nathI. je emAM veda-purANa tema ja gItAnI spaSTa samAlocanA vAMce che te ja chApavA ke prakAzita karavAnI hiMmata karI zakatA nathI. chelle chelle 1946nA julAImAM teo jyAre sarayUtaTe deharIdhATa upara anazana levA gayA tyAre mane e hindI anuvAda seMpI zrI nAthurAma premIone mokalavAnuM kahI gayA. emane vizvAsa hato ke premIjI nirbhaya ane vaphAdAra che, tethI teo avasara AvyuM chApatAM ke chapAvatAM pAchA nahi paDe. Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] darzana ane ciMtana ' > zrI. zivaprasAda guptAe kAzI vidyApIThamAM kauzAMbIjI mATe temanI ja sUcanA pramANe nAnakaDuM paNa sagavaDayuM makAna AMdhI ApeluM. temAM rahI kauzAMkhIjIe * ahiMsA ANi saMskRti e pustaka lakheluM. meM temane pahelethI ja kaheluM ke A pustaka pUruM thAya ke sthAnAMtara karavuM ane jovuM ke bahu cAhakA paNa ene pragaTa kare che ke nahi ? temaNe ema ja karyuM. zeTha nugalakizAra biralA jevA paisAdAra che tevA ja dAnI ane udAra che. hindu saMskRti pratye temanI ananya niSThA jANItI che. biralAjI ja eka evA che ke jemaNe hindu para'parAmAM audezane saMmilita karI levAnA sava prayatna karyAM che. biralAjI jeTalA gItAbhakta teTalA ja khauthenA bhakta che. baudhdhagraMtheAnA hindI anuvAde rasapUrvaka vAMce ane sAranAtha jevA vizva vakhyAta baudhdhatImAM ekAntamAM besI te upara manana paNa kare che, eTaluM ja nahi paNa temaNe kalakattA, dilhI ane hindu yunivarsiTImAM baudhdhazAstranA adhyayana moTe tema ja baudhdha maMdira ane dharmazALA mATe anekavidha eTalA mATe kharca karyAM che ane hajI kare che ke te jANanAra ja biralAjInI hindustAnamAM krI auddha - paraMparA pratiSTita karavAnI dhagaza jANI zake. AvI vRtti dharAvanAra zrIyuta jugalakizora biralAe muMbaI-parelamAM eka bauddha-vihAra baMdhAvI ApyA ne temAM kauzAMbIjIne rahevA tema ja kAma karavAnI sagavaDa karI ApI. kauzAMbIjI garIba ane dalita jAtionI sevA karavA icchatA, tethI te e vihAramAM rahyA ane temaNe tenuM ' bahujana vihAra ' evuM nAmakaraNa karyuM. bahujana ' zabdanI pasadagI temaNe pAlI-graMthAne AdhAre karelI, jene Adhunika bhASAmAM sAdhAraNa janatA athavA leAkasamAja evA artha thaI zake. kauzAMbIjI e vihAramAM rahI parelanA lattAmAM vasatA majUrA ane harijanaeNAmAM saMskAra siMcavAnuM kAma karatA. kauzAMbIjInA e kAya mAM aneka jaina gRhasthAnA Arthika tema ja khIjA prakAranA sakriya sahayoga hatA. Avu sevAmaya vAtAvaraNa jAmeluM, chatAM temAM pelA * ahiMsA bALa saMoti '-e pustake vizrva upasthita karyuM. kauzAMbIjIe jyAre jANyuM ke ukta pustakamAM temaNe karela gItA Adi vaidika granthAnI nirdaya samAlAcanAthI biralA saheja nArAja thayA che tyAre temaNe e vihArane ja cheDI devAnuM pasaMda karyuM. jo ke biralAjInI evI kAI vRtti na hatI. ane pAchaLathI kauzAMbIjIne temaNe kaheluM paNa kharuM ke ' tame bahujana vihAra zA mATe cheDayo ? tame tyAM rahe ema huM icchuM chuM' paNa kauzAMbIjI mane kahetA ke, teo game teTalA bhalA ane udAra heAya chatAM jo mArA lakhANathI temanI sAMpradAyika lAgaNI k < d Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha che. [73 dubhAtI hoya te temanI koIpaNa sagavaDa laI dabANa taLe rahevuM te karatAM bIje game tyAM rahevuM e ja hitAvaha che. khuda gAMdhIjIe paNa temane kaheluM ke tame bahujana vihAra" zA mATe choDe che ? paNa temaNe e vihAra cheDyo te choDo ja. temane pitAnAM lakhANa viSe eTalI jAgrata pratIti hatI ke, te khAtara teo game te sahavA taiyAra rahetA. e ja pustakanuM gujarAtI bhASAMtara prasiddha thavAnuM hatuM tyAre temaNe mane prastAvanA lakhavA sUcavyuM. mAre mATe A prasaMga "nadIvyAghanyAya" je hato. eka tarapha kauzAMbIjI sAthe mAre gADha saMbaMdha ane bIjI tarapha emanAM pratipAdano viSe kyAMka kyAMka mAruM juduM paDatuM dRSTibiMdu. huM game teTalA mRdubhAve lakhuM toya kauzAMbIjanA amuka vicArano virodha thatuM ja hatuM. tema chatAM temanA AgrahathI meM Abu upara kAMIka prAstAvika lakhI kADhyuM. jo ke meM emAM kauzAMbIjhanI amuka ekAMgI ugra vRttino prativAda karyo ja hato, chatAM amArA be vacce kyAreya aMtara paDayuM nahi. UlaTuM huM mArA pratye temano utaretara prema ja nihALI zakato. eka athavA bIjA kAraNe mAruM e prAstAvika nathI chapAyuM te nakhI vAta che, paNa ahIM te prazna kauzAMbIjInI makakama vRtti ane nikhAlasatAne che. kauzAMbIjI "bahujana vihAra" choDI sAranAtha AvyA ane tyAM sIlenI tema ja bIjA bauddha bhikSukonA AgrahathI eka jhUMpaDI jevA sthAnamAM rahyA. badhA ja bhikSuke temane guruvar mAnatA ne temanI pAse bhaNatA. sau IcchatuM ke teo Ajanma tyAM ja rahe. 60 karoDa jeTalA bauddhonA mAnya e pavitra tIrthamAM rahevAnI temanI vRtti paNa hatI, chatAM bIjAne mana najIvA gaNAtA vicArabhedane kAraNe temaNe agavaDanuM jokhama vahorI e sthAna choDI dIdhuM. vicArabheda mukhyapaNe eTale hatuM ke kauzAMbIjIne tyAMnA bauddhamaMdiramAM ekatra thate arthasaMcaya pasaMda na hatuM. bhakto ane yAtrIo je ApI jAya ke caDAvI jAya te badhuM ja paramArthamAM tatkALa vAparI nAkhavuM ne maMdira ke mUrti nimitte kAMI paNa kImatI rAkhI na mUkavuM e kauzAMbIjIne sidhdhAMta hato. kauzAMbIjI kahetA ke, buddhanA ananya tyAga sAthe AvA saMcayane meLa che ? jo ke, bIjA badhA bauddho namrapaNe emanI vAta mAnya rAkhatA paNa kaI cAlu paraMparA varuddha jaI zakatuM nahi; tethI kauzAMbIjIe sAranAtha rahevuM ja cheDI dIdhuM ane pharI kAzI vidyApIThamAM AvyA. tyAM temane lAvanAra ane temane mATe sagavaDa karI ApanAra DaoN. Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] darzana ane ciMtana bhagavAnadAsa. DaoN. sAheba emane emanI vidvattA, vicArasamRddhi ane tyAgavRttine kAraNe gAMdhIjInI peThe ja mAnatA. AcAya narendradevajI vagere badhA ja vidyApIThanA kAryo karyo temane meLavavAmAM gaurava lekhatA. ' kauzAMkhIjI purAtattvamaMdiramAM hatA tyAre ja temanI sAme jaina par parAnA puNyaprakApa pragaTelA. prAcInakALamAM jaina bhikSuo paNa bauddhabhikSuonI peThe prasaMge mAMsAdi letA evuM temaNe yuddha viSenI lekhamALAmAM lakheluM. A vidhAnane lIdhe mAtra kauzAMbIcha ja nahi paNa temane Azraya ApanAra gujarAta vidyApITha ane temanA sahavAsamAM rahenAra ke AvanAra badhA ja jaina mitro ke paDitA paNa jaina paraMparAnA puNyaprakApanA pAtra banyA hatA.. A vastu saMpUrNa paNe bhulAI na hatI tyAM phrI navA dhaDAkA thayA. kauzAMkhIe marAThImAM khucarita ' lakhyuM temAM paNa e vidhAna temaNe karyuM. pahelAM temanA lekhA gujarAtImAM prasidhdha thayelA ane gujarAtamAM te mukhyapaNe zvetAmbara jaine ja eTale temanA puNyaprakApe bahu UMDAM mULa dhAlyAM na hatAM; paNa marAThI mudhdhacarita prasiddha thayA pachI te judI ja sthiti AvI. mahArASTra ane sI. pI.-birAramAM marAThIneA pracAra vizeSa; tyAM digambara jainAnI pradhAnatA ane temAMya vizeSa kaTTarapaNuM; eTale digambara samAje kauzAMkhIjI viruddha hiTalarI AMdolana zarU karyuM. e AMlanamAM gujarAta paNa joDAyuM. yu. pI. ane baMgALamAM paNa enA paDadhA paDyA. eka rIte bhAratavyApI AkhA jainasamAja kauzAMbIjI sAme UkaLI UThayo. kauzAMbIjInA prativAda karavA aneka sthaLe maDaLA ane pariSado sthapAyAM. temane ka ghasaDavAnI dhamakI paNa ApavAmAM AvI. tee potAnu vidhAna pAchuM kheMcI le te mATe temane lAlace paNa ApavAmAM AvI. aneka paricita mitro temane aMgata rIte maLyA, paNa kauzAMbIjI eTaluM ja kahetA ke Ama tamAre ukaLI javAnI jarUra nathI. huM kaoNrTe sukhethI AvIza ane mArA kathanane khulAse karIza. jyAre emaNe kaTTara digambara paDitAne ema lakhI ApyuM ke je kAMI meM lakhyuM che te te prAcIna AgamAne AdhAre lakhyuM che, digambara prathAne AdhAre nahi, tyAre digambara samAjanA rASa te eka rIte zamyA. eNe vicArI lIdhuM ke nathI kauzAMbIjI dhamakIthI DaravAnA ke nathI lAlacamAM AvavAnA ke nathI paisAdArAnI zehamAM AvavAnA ane teo digambara prathAne teA potAnA AdhAramAMthI khAtala rAkhe che to emanI sAthe khAkhaDavuM nakAmuM che. eTale digambara samAjanuM Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha : [75 alana zamyuM; paNa vetAmbara samAjamAM e AMdolana bevaDA vege zarU thayuM. gujarAtamAM te pahelAM paNa AMdolana jAgeluM. have enAM mojAM rajapUtAnA, yu. pI., paMjAba ane baMgALanA zvetAmbara samAja sudhI pharI vaLyAM. AnA chAMTA mane paNa sparzavA lAgyA. pahelAM mahArASTra ane sI. pI. mAMthI aneka digambara bhAIonA mArA upara patro AvatA ke "tame Ane javAba lakhe. tame kauzAMbIjanA paricita cho ane kadAca tame ja jainazAstra viSe temane mAhitI ApI haze. munizrI jinavijyajI upara paNa evI ja matalabanA patro AvatA. keTalIka vAra keTalAka lekhake amane evI paNa dhamakI ApatA ke tame javAba nahi lakho te tamane paNa doSapAtra gaNavAmAM Avaze. ItyAdi. have yu.pI., rajapUtAnA ane gujarAtamAMthI paNa aneka paricita-aparicita jaina gRhasthanA ane tyAgIonA patro mArA upara AvavA lAgyA. emAM kAMIka dabANa, kAMIka anurodha ane kAMIka dhamakI paNa rahetAM. ekAda evA patrane bAda karI meM kaIne yadyapi uttara vALyo nathI. ghaNA mitro A muddA viSe mane moDhe pUchatA ane carcA. paNa karatA. kauzAMbIjI A vakhata daramyAna kAzI vidyApITha ane sAranAthamAM rahetA. chevaTe teo 1745mAM muMbaI maLyA. temaNe pitAnI viruddha jainamAM UbhA thayela vyApaka AMdolana viSe mane vAta karI ane temane kAzImAM kevI rIte lalacAvavAmAM ane zaramAvavAmAM AvyA tathA kevI rIte dhamakIo ApavAmAM AvI e viSe badhI vAta karI. have teo muMbaImAM ja hatA ane muMbaImAM te seMkaDe jene, temanA cAhake tema ja virodhIo paNa hatA. je temanA cAhake hatA teo paNa temanA vidhAnathI viruddha hovAne kAraNe temanI pAse khulAse meLavavA iMtejAra hatA. keTalAMya. sAdhu-sAdhvIo temane utAre carcA arthe jatAM, keTalAya zikSita ane dhanika jaina mitro pitAne tyAM nimaMtrI temanI sAthe prastuta carcA karatA. kauzAMbIjI A badhI vAta mane maLatA tyAre kahetA ane ema kahetA ke mane je kaI aitihAsika AdhAra ane dalIlathI mArI bhUla samajAve te huM Ajane Aja mAruM vidhAna badalI nAkhuM. paNa huM kazuM vizeSa belyA vinA badhuM sAMbhaLI le. huM jANatA hatA ke jainaparaMparA bacAvamAM je vAta kare che te pitAnA ahiMsaka-siddhAMtanI bhUmikA pramANe amuka dRSTie vAta kare che, jyAre kauzAMbIjI amuka aitihAsika bhUmikAnA AdhAre vAta kare che. bannenI paraspara athaDAtI daSTionuM aMtara sAMdhavA ke samajavAne mane eka raste sUjhI AvyuM ane te kauzAMbIjane sUcavyuM. kauzAMbIjI emAM Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76] darzana ane ciMtana sahamata thayA ane pitAnA sudhArA sAthe temaNe eka nivedana pragaTa karyuM. tene Azaya e hato ke temanuM vidhAna niSpakSa paMca tapAse. e paMcamAM hAI korTanA saMskRta nyAyAdhIza hoya ane te gujarAtI ja hoya. paMca je pheMsale Ape te baMne pakSane mAnya rahe. kauzAMbIjanA A nivedana pachI AgaLa AMdolana cAlyuM hoya te te huM nathI jANatA. jyAre comera kauzAMbIjInI viruddha AMdolanano dAvAgni saLagI rahyo hato tyAre kauzAMbIjI temanA svabhAva pramANe vinodamAM kyAreka kahetA ke ahiMsaka jene mArI hiMsA te nahi kare ne ? A sAthe ja kauzAMbIjI kahetA ke game tema hoya chatAM huM jainone mArA pratye prema e ja jeuM . mane AmaMtraNa nimaMtraNa ApanArAomAM moTe bhAga jenone ja che. mane madada karanAra paNa moTe bhAge jaino ja che, ane mArI sAme virodha karanAra paNa jeno mane khUba maLe che, cAhe che ane satkAre che. tyAre huM temane eTaluM ja kaheto ke jainenuM AMdolana paNa ahiMsaka ja hoya che. kauzAMbIjIe zrI jugalakizora biralAnA Azrayano tyAga karyA pachI pharI temanI koI paNa jAtanI madada svIkArI nahi. jyAre jaina samAjane TheTha sudhI ugra viredha hovA chatAM temaNe jaina mitronI anekavidha madada kRtajJatApUrvaka svIkArI che tene huM sAkSI chuM. enuM ekamAtra rahasya e ja che ke kauzAMbIjI buddhanA upadezane anusaravA mathatA ane ema mAnatA ke buddha e asAdhAraNa vibhUti che chatAM temane vAraso te jaina tIrthaMkara pArzvanAthanA dharmane ja maLyo che. kauzAMbIjI ghaNIvAra kahetA ke "huM zramaNa-saMskRtimAM mAnuM chuM. ene jIvanamAM utAravA mathuM chuM. e zramaNa-saMskRtine aitihAsika mULa AdhAra bhagavAna pArzvanAtha che." pArzvanAtha pratye emanI je ananya niSThA meM joI che te paraMparAgata jene karatAM judI ja hatI. jaina paraMparAnA ugra tapa Adi keTalAka muddAo viSe temanuM valaNa nokhuM hatuM e kharuM, paNa jaina paraMparAnA mULabhUta AcAre viSe temanI jIvaMta zraddhA hatI. e zraddhA teo jainonI paribhASAmAM ane jaina ruDhio dvArA pragaTa karI na zakatA eTale ruddha ane sthaLa saMskAravALA jene temane jainavirodhI lekhI kADhatA. kauzAMbIjIne sAcI samajavAnI daSTi, emane vikAsa kaI bhUmikA upara thaye che e jANavAmAM ja rahelI che, chatAM mane noMdha letAM ekaMdara AnaMda thAya che ke bIjI koI paNa paraMparA karatAM jainaparaMparAe temane vadhAre apanAvyA ane satkAryA che. A bAbata kauzAMbIjanA dhyAna bahAra na hatI tethI ja teo hamezAM jaina mitronI udAravRtti viSe ane pitAne nabhAvI levA viSe prazaMsAnA udgAro kADhatA. Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [77 chelle chelle kauzAMbIe be pustako marAThI bhASAmAM lakhI mane sepyAM ne kahyuM ke AnI ghaTe te vyavasthA kare. eka pustaka "pArzvanAthane caturthInA dharma" upara che. jemAM emanI pArzvanAtha pratye bhArobhAra zraddhA ubharAya che; ane bIjuM pustaka "badhisatva" viSe che. e nATaka rUpe lakheluM che ane bauddha vADumayanA AkhI jiMdagI sudhI karelA parizIlananuM gaMbhIra dehana che. emanI saMmatithI meM e lakhANo muMbaI zrI nAthurAma premIjIne ghaTatI sucanA sAthe gayA varSamAM kAzIthI mekalAvI ApyAM che. chellAM be-traNa varSa thayAM kauzAMbIjI jyAre maLatA tyAre eka mAtra jIvanAntanI ja carcA karatA. teo kahetA ke "meM mAruM kAma pUruM karyuM che. lakhavAnuM bane teTaluM lakhyuM che. maLyA te pAtra chAtrone zIkhavavAmAM paNa kacAza rAkhI nathI. chokarA-chokarIone pUratuM zikSaNa ApyuM che ane svAvalaMbI banAvyAM che. te pachI have vadhAre jIvI meghavArImAM umere zA mATe kare ? ane vadhAre ghaDapaNa bhogavI, bistare paDI aneka lekenI sevAzaktine nakAme upayoga zA mATe karavo ? tethI have jIvanane aMta kare e ja mArI ciMtAno viSaya che. kyAdi. temanA A vicAre sAMbhaLI ame badhA paricite akaLAtA ane kahetA ke "tamArA jIvanane, tamArI vicAraNAono rASTrane bahu khapa che. ane bhale tamane sittera jeTalAM varSa thayAM hoya chatAM tame amArA karatAM bahu sazakta cho.keTalAka mitroe, khAsa karI jaina mitroe temane tyAM rahe tyAM kharca ApavAnuM zraddhApUrvaka AzvAsana ApeluM. kauzAMbIjInA ekanA eka putra che. dAdara kauzAMbI paNa pitRbhakta che. teo paNa pitAnA pitA mATe banatuM badhuM karI chUTavA taiyAra ja hatA. emanI jyeSTha putrI mANekabahena ane jamAI Do. prasAda paNa kauzAMbIjI mATe badhuM ja karI chUTe tevA hatA. kauzAMbIjhanAM vRddhapatnI paNa sevAmUrti che. emanA aMgata kuTuMba uparAMta dareka prAMtamAM emane jANanAra aneka vidvAna ane dhanike emanA jIvananI sakriya kALajI sevatA teno paNa huM sAkSI chuM ane chatAMya kauzAMbIjInI jIvanAta karavAnI vRtti keme karI zamI nahi. temanAmAM AvI vRtti kema janmI te te pUrNa paNe kahI na zakuM chatAM teo pitAnI vRttinA samarthanamAM je keTalAka Adhunika ane purAtana dAkhalA TAMkatA te uparathI huM eTalI ja kalpanA karI zako ke kauzAMbIjI ghaDapaNano bhAra koI paNa upara nAkhavA mAgatA. nathI ane paga ghasIne parANe jIvana pUruM karavA IcchatA nathI. teo jevI Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 ] darzana ane ciMtana * < rIte hasate mATe janmyA, hasate mATe AkhI jiMdagI gALI, tevI ja rIte prasanna citte kAInA upara bhAra nAkhyA sivAya mRtyune bheTavA mAge che. tee mane kahetA, 'ke ' juone zivaprasAda guptA kevI rIte bebhAna dazAmAM bistare varSo thayAM paDyA che ane temanI zArIrika hAjatA mATe paNa aneka nekarAne kevuM zakAvuM paDe che! teo ema paNa kahetA ke, * pati mAlaviyajI jevA paNa ati lAMkhA jIvanathI keTaluM duHkha anubhave che?' baudhrathA ane khIjAM zAstromAMthI teo aneka udAharaNA TAMkI mane kahetA ke, ' juo ! pAkuM pAna kharI paDe te rIte prAcIna satA ane tapasvIo vRddhAvasthAmAM kharI paDatA. jIvananeA aMta bahAdurIthI karatA, mRtyuthI na DaratA ane kavya karyAMnA saMtoSa meLavyA pachI te jIvavA mATe taDiyAM na mAratA. tethI huM paNa vIratA, smRti ane jAgRtipUrvaka mRtyune bheTavA icchuM chuM. ' huM badhuM sAMbhaLI cUpa rahetA; ane bacAvanI lIlAmAM na UtaratA. kayAreka kayAreka mArAM dharmAMginI meAtIbahena jIvarAja jemanA upara kauzAMbIjInI ahu zraddhA hatI te potAnI dalIle kauzAMbIjI sAme AdarapUrvaka paNa bhArapUrvaka vahetI mUkatAM chatAM huM joI zakatA ke kaiAzAMkhIjInA valaNamAM kAMI phera na paDato. jIvanano aMta karavAnI ugra vRttie temane jaitAnA cirapracalita saMsthArAtrata pratye vALyA. kaiAzAMkhIjI kAyaratApUrvaka mRtyune bheTavA icchatA nahi tethI temane tatkALa maraNane zaraNa thavAnA sahelA rastA pasaMda na hatA. temanI nasenasamAM paitRka vIratAnA saMskArA hatA. e ja vIratAne lIdhe teo 1930nI satyAgrahanI laDAInA anusaMdhAnamAM jelavAsa paNa karI AvelA, e ja vIratAne lIdhe temaNe sAranAthanI asahya bhUtAdivasemAM eka kapaDAnI ethe besI dhyAnane abhyAsa karelA. e ja vIratAne lIdhe teo brahmadezanAM jaMgalAmAM bhayAnaka jherI jaMtuo vacce ekalA rahI samAdhimAno abhyAsa karavA gayelA. emanA pratyeka jIvanakAryamAM vIratA bhArAbhAra dekhAtI. game tevA meAbhAdAra vidvAna ke zrImaMtA hAya ane te kAMI khAlavAmAM bhUle te kauzAMkhIcha nAnI ke meTI kAI paNu pariSadamAM tenI khabara lIdhA vinA rahI ja na zakatA. meM evA aneka prasaMgeA joyA che. emanI vIratAe emane sUjhayuM ke tuM mRtyune bheTa paNa maraNAntika salekhanA jevI tapazcaryAMnA mArge ja mRtyune bheTa. kauzAMkhIe AvI salekhanAnA vicAra te mane e eka varSa pahelAM ja kahelA, paNa te te mATe yogya sthAna zodhatA. ane mane paNa tevA sthAna mATe pUchatA. evA Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha : [79 sthAnanI pasaMdagImAM temanI mukhya zarata e hatI ke jyAM teo saMlekhanA zarU kare tyAM darzanArthIonI dhamAla na rahe, koI jANe nahi, ane emanI evI paNa IcchA hatI ke maraNa pachI koIpaNa jAtano ADaMbara karI dhanazakti ke janazakti na veDaphavI. mane te tyAM lagI kaheluM ke mRtazarIra bALavA mATe kara joI te lAkaDAMne kharca na karatAM tame badhA ene jamInamAM ja dATaje agara jaLapravAhamAM vahevaDAvI deje. A vicAre pAchaLa emane haiye garIba pratyenI lAgaNuM vaselI hatI. teo IcchatA ke teTale kharca garIbone madada karavAmAM thAya. ema lAge che ke buddha pratyenI temanI ananya bhaktie temane buddhanA jIvanamAMthI jAte duHkha veThI bIjAnuM bhaluM karavAnI karuNavRttine saMskAra aryo hoya. game tema che chatAM temaNe jIvana-vilopanane nizcaya te karI ja lIdhuM hatuM ane te paNa mAraNAnika salekhanA dvArA. vyaktigata dRSTie jIvanazuddhi mATe prayatna karI saMtoSa meLavyuM hoya ane sAmuhika dRSTie saMdha pratyenAM kartavya bajAvI kRtArthatA siddha karI hoya evo sAdhu amuka paristhitimAM samAdhi-maraNanI dRSTie AjIvana anazana kare evuM je ati jUnuM jaina vidhAna che ane je Aje paNa jaina paraMparAmAM kyAreka kyAreka jIvatuM jovAmAM Ave che te vidhAna kauzAMbIjIne bahu gamI gayuM ane pitAnA nizcaya mATe upayogI lAgyuM, tethI teo jyAre jIvanAntanA nirNaya viSe vAta karatA tyAre jenaparaMparAnA maraNAntika "saMthArA"nuM hRdayathI samarthana karatA. meM aneka varSo lagI temane moDhethI jaina ugra tapasyAne sakhata virodha sAMbhaLeluM ane have jyAre teo maraNAntika saMthArA jevI jaina ugra tapasyAnuM samarthana karatA tyAre prathama karatAM temanA valaNamAM paDele pheraphAra huM spaSTa joI zakatA, chatAM e viSe kAMI bolato nahi ane teo kahe te mUMge moDhe sAMbhaLyA karatA. mane kauzAMbIe chellAM varSomAM anekavAra kahyuM, ke "mahAvIrasvAmInI tapasyA paNa ghaNIvAra upayogI che." teo anazana karavA to IcchatA paNa sAthe ja keTalAka sudhArA temAM dAkhala karavA vize paNa kahetA. sthAnakvAsI sAthvI raMbhAkumArIe anazanapUrvaka dehotsarga karyAne dAkhala temanI sAme hate. evuM anazana kauzAMbIjIne pasaMda hatuM; paNa evA anazana-prasaMge je dhamAla thAya che, je darzanArthIonI bhIDa jAme che, je dUra-dUranA yAtrIothI ladAyelI Trene Ava-jA kare che ane je AgaLapAchaLa besumAra paisA avivekathI veDaphavAmAM Ave che te kauzAMbIjIne jarAya pasaMda Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana na hatuM, tethI teo anazana dvArA samAdhi-maraNa sAdhavAno nizcaya upara AvyA hatA paNa teo evA sthAna ane evI paristhitinI zodhamAM hatA ke jyAM anazana levAthI samAdhi-maraNa sadhAya ane sAthe ja ADaMbara ke vyartha vyayathI mukta rahI zakAya. AvA sthAnanI zodha cAlatI ja hatI tyAM anukULa soga lo. gayA julAI mAsanA aMtamAM jyAre meM kauzAMbIone deharIdhATa viSe vAta karI ane kahyuM ke huM tyAM javAno chuM tyAre temaNe paNa je huM jAuM te ekavAra AvavAnI IcchA darzAvI. deharIghATa e kAzIthI 5060 mAIla dUra Avela eka sarayUnadIno prasiddha ghATa che ane tyAM javAnuM mAruM AkarSaNa mukhyapaNe svAmI satyAnaMdajIne lIdhe hatuM. svAmIjI mULe e pradezanA brAhmaNa ane AryasamAjI, paNa pAchaLathI lAlA lajapatarAyadvArA sthApita leka-sevaka-samAjanA AjIvana sabhya thayelA. teo grejayueTa che ane svabhAvathI ja sevAnI jIvita mUrti che. temaNe te ghATa upara sthApela harijana-gurukuLa" eka prANavAna saMsthA che, jemAM yu. pI. jevA kaTTara jAtibhedavALA pradezanA keTalAka brAhmaNo koI paNa jAtanA bhedabhAva sivAya harijano sAthe rahe che. svAmIjInI anekavidha pravRttimAM eka mukhya pravRtti gAmaDAMomAM carakhA calAvavAnI ane svAvalaMbI khAdI-utpAdananI che. huM svAmIjIne pahelethI ja jANate. hamaNuM teo jelamAMthI chUTI 1942 mAM polIsoe bALI tema ja naSTabhraSTa karI nAkhela gurukuLanA punaroddhAra-kAryamAM parovAyA hatA. mane e viSe rasa hoI tyAM ekavAra javuM pasaMda hatuM. svAmIjI paNa kAzI mAre utAre Avela hatA. ema to kauzAMbIjI paNa svAmI viSe DuMka jANatA; paNa jyAre meM banne vacce vizeSa paricaya karAvyo tyAre kauzAMbIjI temanI sAthe javA lalacAyA. huM keTalAMka bIjAM kAraNasara te vakhate sAthe javA azakta ho, topaNa svAmIjInA AzvAsanathI kauzAMbIjI te temanI sAthe deharIghATa gayA ja. tyAM jaI joyA pachI ThIka lAge to teo anazana leze ema te temanI vAtacIta uparathI huM jANatA ja hato. e prasaMge paricaya ane sevAno pUrata prabaMdha karavAnI ciMtA mane hatI ja. svAmIjIne temanA sahakAryakartA ane tyAM rahetA harijana vidyArthIo upara bharoso te hato ja, paNa koI jANI aMgata sevAbhAvI mANasa sAthe jAya ane rahe e amane badhAne ISTa hatuM. devayoge e paNa suyoga sAMpaDyo. Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ardhya, [ 1 1946nA eprilanI 20 mI tArIkhe kalakattAthI pAchA pharatAM kAzI UtarelA ne tyAM ja rAkAyelA. daramyAna caitanyajI je kyAreka cunIlAlajI nAme sthAnakavAsI muni hatA ane je lagabhaga 13-14 varSa thayAM muniveSa cheDI satabAlanI peThe rAtadivasa samAja-sevAnuM kaThaNa tapa Acare che te hApurathI mArA khelAvyA kAzI AvyA hatA. temanI sevAvRtti ane saraLatAthI huM taddana paricita hatA. te prAkRtika cikitsAnA abhyAsI ane te viSe UMDA rasa dharAvanAra che. upavAsa, anazana Adi prasaMge kema vartavuM e badhuM teo saheje jANe che. ane vadhArAmAM kauzAMkhInA paricita paNa kharA. me' temane ja kauzAMkhIjI sAthe javAnuM kahyuM ane te gayA paNa kharA. harIghATa jatAMveMta kauzAMIjIe prathama to ekAzana zarU karyAM. pachI dhIre dhIre mAtra dUdha upara AvyA. krame krame dUdhanuM pramANa paNa ghaTADatA gayA ane chevaTe ene paNa tyAga karyAM. mAtra pANI letA; ane pAchaLathI caitanyajIe temane pANImAM lIMbune rasa paNa ApavA mAMDe. ekAzananI zarUAtathI anazananA prAraMbha ane tenA tyAga sudhInA rAjerojanA pUrA samAcAra caitanyajI amane pAsTathI pAThavatA ane kAMIka sUcanA paNa mAgatA. sAthe sAthe te kauzAMbIjInA zArIrika ane mAnasika badhA pheraphAronI teAMdha rAkhatA jenI DAyarI hajI temanI pAse che. caitanyajIe paricarcAnA evA suMdara ane sarvAMgINa prAdha karyo hato ke kauzAMbIjInI ugra prakRti paNa tethI pUrNa paNe saMtoSAI hatI. caitanyajI DaoN. suzIlA nAyara ane gAMdhIjI pAsethI keTalIka sUcanAo magAvatA. kauzAMbIjI game teTaluM geApavavA icche chatAM emanA jevA vizvavikhyAta mANasa anazana Upara Utare ane e vAta sAva atI rahe e asaMbhava hatuM. svAmIjIne peAtAnA kAme allAhAbAda, dehalI, lakhanau vagere sthaLe javAnuM banyA karatuM. puruSottamadAsa TaMDane svAmIjIne kahyu` ke game te bhAge kaiAzAMbIjInA prANa bacAveA. evA mANusa pharI nahi maLe. gAMdhIjI dilhImAM hatA. temaNe caitanyane tAra karyo ke, kaiAzAMbIjI upavAsa cheADI de. kauzAMbIjIe javAba apAvyA ke, ' bApujI ahIM AvI mArA mananuM samAdhAna kare te ja huM upavAsa cheDavAne vicAra karu....' eka khAjI kauzAMkhIjInA aTala niNaeNya hatA ane khIjI khAju comerathI upavAsa che|DAvavAnA prabaLa prayatnA paNa thatA. sauthI vadhAre dhyAna gAMdhIjInA kathana upara apAtuM. kauzAMbIjI sAva kSINa thaI gayelA. paDakhuM paNa pheravI na zakatA. kheAlI paNa na zakatA. badhI zArIrika hAjatA sUtAM sUtAM ja caitanyajInA yAgakauzalyathI patAvavAmAM AvatI. kauzAMbIjInI smRti, 6 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ di2] darzana ane ciMtana jAgRti ane prasannatAmAM kAMI phera paDyo na hato. chevaTe lAMbA upavAsa pachI kauzAMbIjI gAMdhIjInA dabANane vaza thayA ne pAraNuM karyuM. pAraNuM pachI uttarottara mAMdagI vadhI. cetanyajI paNa mUMjhAyA. chevaTe emane kAzI lAvavAmAM AvyA. mane kauzAMbIjI kahe, "paMDitajI ! huM gharane ke ghATa rahyo nathI. upavAsa te choDyA paNa mAMdagI vadhI ane bIjA pAsethI sevA na levAnI je vRttie mane anazana tarapha dhakelyo hato te ja vRttine dabAvI Aje aneka pAsethI vividha sevA levI paDe che." ame emane leza paNa ochuM na Ave te ja rIte badho vyavahAra karatA. emanA sadAnA yajamAna pro. pavAra ane bIjA aneka DaoNkaTara-vaidya Adi mitro emane mATe zraddhApUrvaka khaDe page rahetA. emanA putra ane putrI taraphathI amArA upara uparAupara aneka patro AvatA ke amArA pitAnI kImatI jiMdagI game te rIte bacAva ane joIne badhe kharca chUTathI kare. emanA putra ceka maka ja jatA. ame pAsenA mitro paNa kazI gaNatarI karyA vinA ja temane ArAma ApavA badhuM karatA. chevaTe traNeka mAsa pachI teo kAMIka besatA-UThatA thayA, kheTAM paDela aMge kAMIka kriyAzIla thayAM. meM temane kahyuM ke, ekavAra muMbaI jAo ne kuTuMbane maLo. emanuM mana paNa evuM hatuM ke gAMdhIjIne maLavuM ane zakya hoya te sevAgrAmamAM ja jaI vasavuM. teo muMbaI gayA, ne pAchA vardhA AvyA. vardhA kayAre AvyA te huM nathI jANa paNa temanI mAMdagInA UDatA samAcAra maLelA. jananI 10mI tArIkhe kAkA kAlelakara aNadhArI rIte mane kalakattAmAM siMdhIpArkamAM maLyA tyAre temaNe kauzAMbIjhanA anazana viSe vAta karatAM kahyuM ke teo 27 divasa lagI mAtra jaLa upara rahyA ane chellA traNa divasomAM te jaLane paNa tyAga kare. kauzAMbIjI kAkAne maLavA chatejAra hatA, ne jevA kAkA bahAragAmathI AvyA ne maunapaNe ekabIjAe AMkha meLavI ke DI ja vAramAM temanuM prANapaMkheruM UDI gayuM. kAkAe kahyuM ke, chellI kSaNa lagI kauzAMbIjhanI smRti, jAgRti ane prasannatA akhaMDa ja hatAM. mane A sAMbhaLI AnaMda thayo ane ema thayuM ke deharIghATavALuM anazana e chellA ane pUrNa anazananI taiyArIrUpa ja nIvaDayuM. e abhyAse temane chellA mAsika anazana dvArA samAdhi-mRtyu sAdhavAmAM bhAre madada ApI. kauzAMbIjI A loka cheDI gayA ema harakeIne lAge, paNa jyAre emanI jIvatI vividha kRtio ane akhaMDa puruSArthanA samAjamANamAM Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha, [83 saMkrAMta thaelA saMskArono vicAra karuM chuM tyAre mane teo aneka rIte jIvatA ja dekhAya che. punarjanmane vyavahAru ane saunI buddhimAM sahelAIthI Utare evo A eka ja khulAso che. emanuM ATaATaluM lakhANa, emanA ATaATalA saMskAragrAhI ziSya, emanI ATaATalI sevA ane tyAgavRtti, emane saMskArI vizALa putra-putrI-parivAra-A badhuM hovA chatAM je sthaLa dehane abhAva ja pUrNa mRtyu gaNAtuM hoya te evuM mRtyu anivArya hoI te leza paNa ciMtAne viSaya he na joIe. - huM ane bIjA mitre muMbaI paryuSaNa vyAkhyAnamALAmAM kauzAMbIjIne AmaMtraNa ApatA tyAre teo temAM vyAkhyAna ApavA AvatA. jyAre jyAre meM emanI pAsethI kAMIpaNa vidyAkRtya sAdhavA IccheluM tyAre teoe prasannatApUrvaka mane madada ApelI che. temanI sAthenAM mArAM nAnAMmoTAM anekavidha smaraNe ane temaNe kahelA pitAnA jIvana-prasaMge jema tatkALa mRtipathamAM nathI AvatAM tema te A maryAdita lekhamAM samAveza paNa pAmI nathI zakatAM. kauzAMbIjhanA badhA ja paricita mitroe potapotAnAM smaraNo ane temanI sAthenA prasaMge lakhI te uparathI punarukti vinAnI eka kauzAMbI-smRtipothI taiyAra karI hoya te ja temanuM samagra citra kAMIka aMze AlekhI zakAya. -prabuddha jaina, 15 julAI 1947 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtidevAcArya ane adhyApaka kauzAMbIjI [11]. dha vidvAna zAMtidevAcArya, tibeTanA itihAsakAra tArAnAthanA kahevA pramANe, saurASTranA nivAsI hatA. emanI jIvanaviSayaka anya mAhitI keTalI yathArtha che ane keTalI adhUrI che tenI cokasAI karavAnuM kAma saraLa nathI. paNa eTaluM kharuM ke, te lagabhaga sAtamA saikAmAM thayelA. mane emanA sIdho paricaya emanA be graMtha dvArA thayeluM che. emanA traNa graMthe paikI sUtrasamuccaya" meM je nathI. kadAca saMskRtamAM adyApi sulabha paNa nathI. paraMtu "zikSAsamuccaya" ane "bodhicaryAvatAra' e be the ekAdhika vAra sAMbhaLyA che. "zikSA samuccaya" to aneka mahAyAnI saMskRta graMthanAM avataraNa ane nAmollekhethI bharapUra che. e jotAM mArA mana upara na bhUMsAya evI chApa e paDI ke, zAMtideva bahuzruta ane mahAyAna paraMparAnA asAdhAraNa vidvAna hatA. ahIM zAMtidevanA "zikSAsamuccaya'mAMnA bhikSu mATe mAMsa kathya che ke nahIM e viSenA vicArane nirdeza kara ucita dhAruM chuM. te uparathI temanI samanvayalakSI daSTino paNa khyAla Avaze. bauddha paraMparAmAM carcA hatI ke, budhe mAMsabhakSaNa karyuM hatuM ke nahIM. sthaviravAdI pakSa enuM samarthana karatA. keTalAka mahAyAnI bhikSuo tene artha judI rIte ghaTAvI mAMsabhakSaNane vidha karatA. "laMkAvatAra' jevAM sUtromAM mAMsane niSedha che, chatAM bIjA mahAyAnIo e niSedha na mAnatA. evI vivAda-bhUmi vakhate zAMtideve "zikSAsamuccaya'mAM e praznane gya nyAya ApavA prayatna karyo che. teo kahe che ke, "koI asAdhAraNa samAdhimArga pracAraka bhikSa mAMsasevana vaDe bacI jato hoya, to apavAda tarIke auSadhanI jema ene upayoga karI zakAya; paNa sAmAnya niyama pramANe to mAMsa varSe gaNAvuM joIe." A nirNaya ApatI vakhate zAMtideve aneka bauddha graMthane AdhAra lIdhe che. meM zAMtidevanA A vicAranI tulanA jaina paraMparAmAM evA ja Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha viSayane lagatA vivAdanA nirNaya vakhate mArA eka nibaMdhamAM karI che, je nibaMdha hiMdImAM zrI jaina saMskRti saMzodhana maMDaLa" kAzI taraphathI prakAzita thayelI patrikA naM. 14-15 rUpe prasiddha thayo che. zAMtidevane bIjo graMtha che "badhiryAvatAra'. te che padyabaMdha. enA uparanI aneka TIkAo paikI mAtra prasAkaramatinI paMjikA mudrita che te jeI che. "badhiryAvatAra nA daza paricchede che, ne te pravAhabaddha saMskRta padyaracanA che. prajJA karamatie paMjikAmAM je zAstradohana ane sUkSma carcAo gaThavI che, te "badhicaryAvatAra'nI mahattAmAM kharekhara vadhAro kare che. badhiryAvatArane pariccheda tattvajJAnathI paripUrNa che. ane e tyavAdInuM bhAyAvAdIne maLatuM tattvajJAna tattvone aneka vicArabiMduo pUrAM pADe che. paraMtu zAMtidevanI vegabharI kavitAzakti te pAramitAonA varNanamAM mukta vicare che. te uttama kAvyane AsvAda pUro pADavA uparAMta utkrAMtizIla jIvana jIvavAnI vyavahAru preraNA Ape che. AdhyAmika sAdhake kyA kayA guNone kaI kaI rIte vikAsa karavo, e badhuM kAvyamAM tAdaza rajU thAya che. jo ke, zAMtideva bauddha bhikSa hoI temanI prastuta kavitA buddha ane bedhisattva jevAM sAMpradAyika nAma sAthe saMkaLAyelI che. paraMtu eno bhAva taddana asAMpradAyika che eTale keI paNa sAdhaka pitAne iSTa evA upAsyane najara sAme rAkhI te kramane jIvanamAM upayoga karI zake. A rIte jotAM zAMtideve varNavelI pAramitAo e mAnavamAtre sAdhavA jevI siddhio che. zAMtideve pitAnI kavitAmAM mahAyAna bhAvanA rajU karI che. mahAyAna bhAvanA eTale mAtra pitAnA mokSamAM ke pitAnI duHkha-muktimAM satiSa na mAnatAM samagra jagatanI mukti mATe bhAvanA sevavI ane prayatna kare te. e kAraNe ja zAMtideva kahe che ke, je jagatamAM prANIo duHkhamAM garaka hoya ane narakavAsIo vedanA anubhavatA hoya, to nIrasa mokSanI mAre kazI jarUra nathI. tethI ja zAMtideva samatvanI bhAvanAnI khilavaNuM karavA mATe kahe che ke, prAraMbhamAM bIjA ane pitA vacce AdarapUrvaka samatAnI bhAvanA piSavI; te evI rIte ke, mAre pitAne sukhaduHkha badhAMnAM sarakhAM che ema samajI badhAne potAnI peThe ja gaNavAM. 1. sarakhA :-"bedhicaryAvatAra, AThame pariccheda. zloka 107-108. 2. "bAdhicaryAvatAra' AThamo pariccheda. ka 90 ane 94. Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana kharI rIte tathAgata mudde brahmavihArarUpe maitrI Adi cAra bhAvanAonA bhArapUrvaka vAraMvAra upadeza karyo, tyAre temaNe samagra vizvamAM maitrIyukta cittane bharI devAnuM kahyuM ane evI maitrIne pariNAme jagatavyApI karuNA AcaravAnuM paNa kahyuM. zAMtideva e ja brahmavihAranA taMtune mahAyAna bhAvanA rUpe potAnI kavitAmAM gUMthe che. ja $] jema gAMdhIjInI dainika prArthanAmAM : e maitrI ane karuNApUrNa bhAvanA Ave che, tema ja zAMtivede * dhicaryAvatAra 'mAM evI bhAvanA kavI che. * dhicaryAvatAra' vAMcatAM e chApa nathI paDatI ke zAMtideva zUnyavAdI che; paNa chApa e UThe che ke, temanI dhagaza AkhA vizvanuM kalyANa karavAnI che ane te mATe joItA sadguNA keLavavAnI che. na tvahaM kAmaye rAjyaM na svarge nApunarbhavam / kAmaye duHkhataptAnAM prANinAm ArtinAzanam // adhyApaka kauzAMbIjI Ama te sthaviramAgI bauddha paraparAnA ananya abhyAsI ane pAli vADmayanA pAradarzI vidvAna hatA. paNa temanAmAM me je maitrI ane karuNAvRttinA udreka jAte anubhavyeA che, tenI zAMtidevanA tevA udreka sAthe tulanA karuM chuM to kahyA sivAya rahI nathI zakAtuM ke, kauzAMbIjI kharA arthamAM mahAyAnI hatA ane jANe ke zAMtidevanuM navuM svarUpa na hAya ! AvI keAI akaLa samAnatAne lIdhe ja kauzAMbIjInuM dhyAna ( * * edhicaryAvatAra ' tarapha gayeluM. ane temaNe tene marAThI bhASAmAM anuvAda I. sa. 1909nA arasAmAM karelo. tyArabAda I. sa. 1924nA arasAmAM kauzAMbIjIe edhicaryAvatAra'nA keTalAka zleAkeA gujarAtI anuvAda sAthe * purAtattva mAM prasiddha karyAM hatA. te laikA anuvAda sAthe A pustikAmAM navuM saMskaraNa pAme che. < purAtattva ' e traimAsika hatuM. vaLI te hAla saune sulabha paNa na hAya. eTale e zlokA gujarAtI anuvAda sAthe ladhu pustikA rUpe saune sulabha thAya che e bahu agatyanuM che. te dRSTie gujarAta vidyApIThanI sUcanAthI zrI. mukulabhAI e A saMskaraNa taiyAra karyuM che. ane te zrImada rAjacaMdra graMthamALAnA khIjA maNakA rUpe prasiddha thAya che te paNa yAgya che. zrImada pote AdhyAtmika sAdhaka hatA. temane mana sadguNNAnI ja, kiMmata Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a, [ 87 hatI, ane temanuM mana saMpradAyathI para hatuM. eTale temanA nAma sAthe AvuM eka laghu paNa nityapAThe pustaka gujarAta vidyApIThe prasidhdha kare te AvakAradAyaka che. huM ema mAnuM chuM ke, dharmonI uttarAttara vadhatI jatI vyApaka bhAvanA sAthe A pAramitAone pUrepUrA sumeLa che. : pro. vinTaniSThe zAMtideva viSe lakhyuM che.1 temaNe ' dhicaryAvatAra 'ne lakSIne je varSoMna karyuM che, te temanA mana upara zAMtideva viSe kevI asara thayelI ene purAvA che. AvA eka graMthanuM saLaMga bhASAMtara gujarAtImAM hoya to te icchavA jevuM che, paNa evA samaya Ave te pahelAM prastuta laghu pustikA gujarAtI vAcakAne zAMtideva tarIke AkarSita karaze e niHzaMka che. mahAyAnI bhAvanAnI ApaNA dezanA aneka saMpradAyeA upara bhAre asara thaI che. bhagavadgItA kharI rIte bhAgavata para parAne AzarI anAsakta kayeAganA upadeza kare che, tyAre te peAtAnI rIte AvI bhAvanA ja upasthita kare che. e ja rIte zAMtideva pachI lagabhaga so varSa bAda thayela suprasiddha jaina AcAya haribhadra paNa mahAyAnI bhAvanAthI raMgAyelA che. Ama to jaina para'parA vaiyaktika meAkSavAdI ja rahI che. tema chatAM zAMtideva jevAnA graMthAmAMnI mahAyAnI bhAvanAe haribhadranuM mana jItyuM lAge che, Ane purAvA emanA yogabiMdu' graMthamAM che. haribhadra jaina paraMparAsa`mata bhinnagraMthI arthAt jeNe mAhatrathI tADI hoya evA samyak-STi sAdhakanI bauddhasaMmata khAdhisattva sAthe tulanA kare che; ane kahe che ke, jo bhinnagraMthI sAdhaka jagadulhAranA saMkalpa kare, to te tIthaMkara--saudvAraka~~thAya che; ane jo svajana AdinA uddhAra karavAnA saMkalpa kare teA te gaNadhara~~~tI karanA anugAmI thAya che; ane jo potAnA ja uddhAranA saMkalpa kare to te muNDakaivalI--mAtra Atma-kalyANu karanAra thAya che. " haribhadranuM A kathana spaSTa sUcave che ke, AtmAdAranI bhAvanA karatAM sauAranI bhAvanA e ja caDiyAtI ane spRhaNIya che. A bhAvanAnuM bIjuM nAma e ja mahAyAna bhAvanA. eka rIte hirabhadre tulanA karI, paNa bIjI 1. jIe A History of Indian Literature Vol. 11 2. jue ' yAbiMdu', zloka 283 thI 290, Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8] darzana ane ciMtana rIte mahAyAna bhAvanAnuM prAdhAnya darzAvyuM, je jaina paraMparAe paNa dhaDo levA jevuM che. have rAjakAraNa, samAjakAraNa ke arthakAraNa ekeeka kSetramAM saMkucita thaye posAya tema nathI. evI sthitimAM je dharma paNa paMtha ane saMpradAyanI saMkucita sImAomAM purAI tadanusArI ja vicAra-AcAra kare che te paNa have TakI na zake. gAMdhIjIe jIvananA pratyeka kSetramAM mahAyAnI mAnasa jIvI batAvyuM che; ane Aje ApaNe joIe chIe ke AcArya vinobA e 'bhAvanAne kevI rIte vikasAvI rahyA che tema ja kevI rIte jIvI batAve che. AvI anukULa paristhitimAM prastuta laghu pustikAnuM mUlya vadhAre aMkAze e niHzaMka che. ane te rIte "Atmasiddhi" pachI A pustakanI pasaMdagI saveLAnI che. ema te zrI. mukulabhAIe kauzAMbIjInuM jIvanacaritra saMkSepamAM juduM ApyuM che. emanI "ApavItI" ane bIjI sAmagrIne AdhAre e carita TUMkamAM paNa kauzAMbIjI viSe badhI jarUrI mAhitI pUrI pADe che. kauzAMbIjInuM jIvana je vAMce tene nirAzA te sparzI ja na zake. nirAzA ane aMdhakAranA UMDA khADAmAMthI satata svaprayatna kauzAMbIjI kevI rIte prakAzanA mArga upara AvyA ane anekenA guru banyA enuM citra emanA saMkSipta -jIvanacaritramAMthI paNa avagata thAya che. eTale te viSe ahIM mAre kAMI laMbAvavuM nathI. tema chatAM, temanI sAthe mAre je aneka varSo lagI satata paricaya ro, temanI pAse meM je kAMI bauddha zAstro viSe meLavyuM, ane chelle 1946mAM temanA anazananA sAkSI thavAne prasaMga AvyuM, te bAbata kAMIka lakhuM te te vAcakane upayogI paNa thaze; ane emanA jIvana aMge keTalIka hajI lagI kadAca ajJAta rahelI bAbate prakAzamAM Avaze. - I. sa. 1917mAM emane ghera ja huM pUnAmAM kauzAMbIjIne prathama vAra maLe, jyAre kRpalAnIjI paNa hatA. carcA ahiMsAthI zarU thaI ane mAre ghaNA vakhata pahelAMthI bauddha piTake gurumukhathI zIkhavAne saMskAra jAge. paNa e vAta te vakhate tyAM ja rahI. 1922mAM kauzAMbIjI gujarAta vidyApIThamAM purAtatva maMdira khAte joDAyA. mane A taka maLI. meM paNa gujarAta vidyApIThamAM rItasara joDAvAnuM Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha, [89 nakkI karyuM. hAthamAM lIdhela kAma uparAMta kauzAMbIjI pAse bauddha graMthonuM adhyayana zarU karyuM. sAthe rahevAnuM, jamavAnuM ane pharavAnuM hovAthI kauzAMbIjInI aneka viSayasparzI vinodI pratibhAno paNa lAbha maLate gayo. kauzAMbIjI te vakhate vidyApITha mATe amuka pustaka taiyAra karatA hatA. marAThImAM lakhe ane teno gujarAtI anuvAda paNa sAMbhaLe. huM te lagabhaga badhAmAM sAkSI banate ane emanI pAse zIkhela "abhidhama' jevA graMthane varga paNa leta. 1925 sudhI Ama cAlyuM. pharI 1927thI 29 sudhImAM teo gujarAta vidyApIThamAM AvyA tyAre paNa Avo ja krama cAlyo. kauzAMbIjI zAstrAbhyAsI te hatA ja, paNa temanI ItihAsa ane saMzodhananI dRSTi bahu spaSTa hatI. vizeSatA emanI e hatI ke, teo potAne satya lAge ane samajAya e vAta apriya hoya teya mitro ke bIjA maLanArane kahetAM kadI khamacAtA nahIM. tethI keTalIka vAra anekeno virodha paNa vaheratA. paNa dareka jaNa samajI jo ke kauzAMbI che cokhA dilanA; eTale pAchuM anusaMdhAna thatAM vAra na lAgatI. kauzAMbIjhane je maLe te temanA pratye AkarSAya. | gujarAtamAM rahyA pachI kauzAMbIjhane mahArASTra karatAM judo ja anubhava . teo kahetA ke, mahArASTra haThI ane durAgrahI che, jyAre gujarAtamAM evuM tattva ghaNuM ochuM che tethI temaNe gujarAtamAM aneka varganA aneka mitro meLavyA. pharI kauzAMbIjI ane mAre meLApa kAzImAM che. teo cha mAsa mATe hiMdu yunivarsiTImAM AvI rahyA. paMDita mAlaviyAjI temane Agraha karI lAvela, paNa kauzAMbIjIe tyAM koI vyavasthA na joI temanI pAse kaI zIkhanAra ja nahIM. eka vAra temaNe mAlaviyAjI ane dhruvajI e baMnenI khabara paNa lIdhI. chevaTe meM te nakkI karyuM ke, mAre emano upa ga karo. tyAMnA pustakAlayanA eka khaMDamAM sIlenI, baramI, siyAmI ane remana lipimAM mudrita badhA ja bauddha piTakagraMtha temanI TIkA sAthe sAme rAkhyA. meM e krama rAkhe ke koI eka graMtha na bhaNatAM huM pUchuM te upara kauzAMbIjI bauddha maMtavya kahe. meM umAsvAtinA tatvArthane AdhAre nitya navA zAstrIya prazno pUchavA mAMDyA; ane kauzAMbI che te prazna paratve bauddha pAli vAlmamAM kAMI che ke nahIM, tathA hoya te te zuM che e zodhI uttara ApavA lAgyA. A vakhate kauzAMbIjInI asAdhAraNa smRti ane Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90] darzana ane ciMtaH prajJAne mane paricaya thayuM. pUchuM ke, "jena naya ane nikSepanA sthAnamAM bauddha graMthamAM zuM che?" te kauzAMbIjI thoDIvAramAM ja prathama moDhethI kahI de ke Ane uttara Ave che ane amuka graMthamAMthI maLaze. pachI tarata ja e bauddha graMthonA aMbAramAMthI kaI ne kaI graMthamAMthI mane pite kahela vAtane purAvo kADhI Ape. mArA sahacArI bhAI khuzAladAsa te purAvAnuM sthAna lakhI le. Ama reja savAre be kalAka vidyAvyAsaMga cAle. mArI dhAraNA e hatI ke kauzAMbIjhanA bauddha jJAna-khajAnAmAMthI maLe teTalI vastu meLavI, beMdhI laI kyAreka jaina ane bauddha maMtavyone tulanAtmaka abhyAsa rajU karave; ane sAthe sAthe vaidika darzanonI paNa yathAsaMbhava tulanA karavI. kauzAMbIjIe sAmagrI eTalI badhI ApI hatI ke je e guma thayela noTa. hajI paNa maLI Ave, to tulanAne maratha siddha thAya. . Ama cha mAsanA sahavAsa pachI kauzAMbIjI jarAka dUra gayA, dUra eTale kAzI vidyApITha. tyAM temaNe "hiMdI saMskRti ANi ahiMsA" e pustaka lakhyuM. jyAre teo e pustaka lakhatA hatA, tyAre paNa ame baMne to avAranavAra maLatA ja. teo pitAnuM lakhavAnuM ane lakheluM ane me kahI jAya ane saMmati mAge. vaLI kyAreka kahe ke, mAruM A pustaka kAI pragaTa nahIM kare, eTaluM ja nahIM paNa koI kaMpajha sudhdhAM nahIM kare. kAraNamAM teo kahetA ke, vaidika, baudhdha ane jaina e badhAnI tIvra samAlecanA emAM karI che. ane je kaMpojhITara ke prakAzaka haze te paNa koI ne keI ukta paraMparAmAM heImArI viruddha ja jaze. paNa huM hamezAM kaheta ke, evuM kAMI nathI. daramyAna temanA mitra bAbu zivaprasAda guptA jeo pathArIvaza ja hatA, temaNe kaheluM ke, e pustaka huM hiMdImAM karAvI prasidhdha karIza. temaNe hiMdI anuvAdanuM kAma temanA oLakhItAne ApyuM paNa kharuM. paraMtu mane lAge che ke A bAbatamAM kauzAMbIjI ja sAcA hatA. e pustaka ema ne emAM paDI rahyuM. ane chevaTe ene gujarAtI anuvAda gujarAtamAM ja prathama prasiddha thaye; ane hiMdI anuvAda te kauzAMbIjInA svargavAsa pachI ja. kAzI vidyApITha choDI kauzAMbIjI muMbaIne eka vibhAga parelamAM bahujana vihAramAM pachAta jAtine saMskAra ApavA rahyA. jyAre temane ema lAgyuM ke, temanI gItAnI samAlocanAthI amuka dAtAone mAThuM lAgyuM che, tyAre temaNe ApameLe parela choDayuM. pAchA amadAvAda ane sAranAtha AdimAM rahI teo muMbaI AvyA. Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha, paNa emane evo saMkalpa UThayo ke, have mAruM jIvanakArya meM pUruM karyuM che, umara thaI che, vadhAre karavAnuM rahyuM nathI; te pachI jIvana nakAmuM gALavuM ane ghaDapaNamAM bIjAonI sevA levI, e A moMdhavArI ane garIbInA samayamAM yogya nathI mATe AmaraNAMta anazana karavuM. ame mitre muMbaImAM emane samajAvavA mathatA ke, tame hajI zakta che; tamArI pAse hajI ghaNuM devA jevuM che, ane tamAre samagra jIvanabhAra ame saharSa vahIzuM, temane amArA badhA upara vizvAsa te hatA, paNa pitAnA saMkalpathI cuta thavA teo taiyAra na hatA. teo saMkalpanA bacAvamAM jaina paraMparAmAM jANItI bhAraNAMtika sallekhanAnI vAta karatA; ane tathAgata buddhanAM kathanamAMthI paNa Teke ApatA. prathama prathama kauzAMbIjI jenonI ugra tapasyAnA sakhata virodhI hatA. chatAM A vakhate teo eTaluM kahetA ke, evI bhAraNAMtika tapasyAnuM paNa jIvanamAM kyAreka sthAna che ja. emaNe AvA vicArathI pitAne saMkalpa aDaga banAvyo. 1946mAM teo ane huM pharI kAzImAM maLyA. have e saMkalpa pAra, pADavAnI ghaDI temane mana AvI lAgI hatI. dezamAM ramakhANe ane jyAM tyAM mArakApa cAlatAM hatAM. emanAthI A duHkha sAMbhaLyuM paNa jatuM nahIM. chevaTe ame mitro temanA aDaga saMkalpane joI moLA paDyA ane ame vicAryuM ke, have Amane rasto karI Apo. anazana kyAM rahI karavuM, parizyamAM koNa rahe, te vakhate leke bhIDa na kare ane koI paNa sthaLe pracAra na thAyaA badhA mukhya prazno hatA. mane ane paM. zrI. dalasukha mAlavaNiyAne ene uttara maLI gayuM ane ame kauzAMbIjIne kahyo. sarayU nadIne taTe deharIdhATa pAse svAmI satyAnaMdano Azrama che. e. svAmI prathamathI ja dalite ddhAraka ane aspRzyatA-nivAraNanA makakama kAryakartA, vidvAna ane vicAraka; tyAgI ane tapasvI; gAMdhIjIne paNa evA ja priya. emanI sAthe amAre paricaya amane kahe ke, emanA AzramamAM kauzAMbIjI rahIne anazana kare, te emanI badhI zarate sacavAya. svAmIjI kabUla thayA. paNa prazna hato zraddhALu ane vivekI paricArakane. evA eka paricAraka paNa maLI gayA. prathama sthAnakavAsI jaina sAdhu paNa have niSThAvAna lekasevaka tarIke jANItA svAmI caitanya-aparAma cUnIlAlajI-temaNe paricaryAnuM bIDuM jhaDapyuM ane amane badhAne nirAMta vaLI. deharIdhATavALA AzramamAM Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ] dezana ane ciMtana upavAseA zarU thayA. divasanI noMdha cUnIlAla amane kAzImAM mAle ane jarUrI sAdhana kAzIthI pUrAM paDAya. kauzAMkhIe vacana lIdheluM ke, A anazananA samAcAra temanAM putraputrIo vagerene na ApavA ane anyatra pracAra paNa na karavA. paraMtu e vAta theDI ja chAnI rahe ? chevaTe dilhI sudhI vAta paheAMcI. zrI. puruSottama TaMDananajI vagerenI vinavaNIe vyatha gaI. gAMdhIjI taraphathI upavAsa dha karavA mATe AvatA tArA paNa vyartha gayA. gAMdhIjIe sUcanA ApI ke, kauzAMbIjI temane dilhImAM maLe. javAbamAM kauzAMbIjIe jaNAvyuM ke, jo tame mane ahIM AvIne anazananI ayAgyatA samajAvaze, to huM cheADI daIza. paNa te vakhate eka kSaNa mATe paNa gAMdhIjI dilhI cheADI zake tema na hatuM. A rIte upavAseA lakhAtA gayA. kauzAMbIjIne keTalAka divaso pachI vedanA paNa thavA lAgI. chevaTe gAMdhIjInI vitine mAna ApI, dhaNuM karI ogaNIsamA divase temaNe anazanathI dehatyAganA vicAra paDato mUkayo. temane pAraNuM karAvyuM ane mitro temane kAzImAM laI AvyA. kAzImAM temanI paricaryo karanAra aneka hatA. adhyApaka pavArane tyAM te rahetA. teo kahetA ke, javA lAyaka svAsthya Ave teA muMbaI jaIza ane tyAMthI varSI. e pramANe temaNe chevaTe varSI pAse sevAgrAmamAM ja jIvana pUrNa karyuM. chevaTanA divasomAM kAkAsAhebanI ceAjanA pramANe AzramavAsIoe temanI saMpUrNa paricaryA karI. ' temaNe pArzvanAthAcA cAturyaMma dharma' ane baudhisatva ' nATaka e e lakhela pustakA sAMpI mane kahyuM hatuM ke, A chapAya nahIM teAye enI nakalA surakSita rahe. chevaTe A baMne marAThI pustakA kAkAsAhebanI prastAvanA sAthe dharmonachanI smAraka-mALAmAM prasiddha thayAM che ane te hiMdI tema ja gujarAtImAM prasiddha thavA yAgya che. C kauzAMbIjIne eka putra ane traNa putrI. temanA putra kauzAMbIjI jevA ja pratibhAzALI che ane pUnAnI phargyusana kolejamAM gaNitanA prAdhyApaka che. temanI putrI paNa vidyAmAM eka ekathI caDiyAtI. emanI sa Mtati emanA mATe badhuM karI chUTavA taiyAra. te uparAMta badhI ja kAmanA, badhA ja paMthanA ane badhI ja kakSAnA aneka sAmAnya jana, vidvAna ane zrImAna temanA cAhaka; ane te paNa kAMIka karI chUTavuM evI RttavALA cAhaka, chatAM kauzAMbIjI peAtAnA buddhipUrvaka saMkalpathI jarA paNa calita na thayA. temaNe Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha, [97 brahmadeza, sAranAtha ane kuzinArA AdimAM bauddha paraMparAne anusarI samAdhi bhAvanAo paNa karelI. temaNe cittanirIkSaNane abhyAsa te eTale badhe vadhAre ke huM jyAre jyAre meMgazAstra ane jaina tathA bauddha paraMparAnA dhyAnamArganI zAstrIya vAte kADhuM tyAre teo e viSenuM jANe svAnubhUta citra ja na hoya tema nirUpaNa kare. AvA eka vidyA, prajJA ane samAdhinA ArAdhakanuM TUMkuM paNa preraka evuM je jIvanacarita A pustikA sAthe saMkaLAyeluM che, tenuM mUlya "bedhicaryAvatAra'mAM nirUpelI pAramitAo aMgenA plekethI jarAya ochuM nathIvAcake ene mANe. eka badhicaryAvatAra' (navajIvana prakAzana)nuM purovacana. Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI AtmArAmajI [12] Aje je huM kahevA IcchuM chuM tenI javAbadArI bIjA koI upara nathI. zraddheya AcArya zrI viSe belavAne mAre adhikAra kAMI hoya te te phakta eTale ja che ke lagabhaga 250 varSathI baMdha paDyA jevA zrata abhyAsane je vizALamArga nyAyanidhi zrI AtmArAmajI mahArAje zarU karyo ane jemAM samayane chAje evuM te ja mUkyuM te mArgane huM sAdhAraNa pathika chuM. mahArAjazrInA jIvana viSe phakta be bAbata upara mukhya dRSTi atyAre meM rAkhI che. 1. jaina ItihAsamAM mahArAjajIne darajajo ane tenA kAraNe. 2. temanI jagyA koNa laI zake ? 1. mahArAjane darajjo ane tenAM kAraNe 2500 varSanA jaina ItihAsamAM zvetAMbara-digaMbara banne saMpradAye keTalIka vibhUtio evI janmAvI che ke ItihAsanA lekhaka ane abhyAsInuM dhyAna tenI tarapha gayA vinA rahe ja nahi. evI vibhUtiomAM keTalIka virala vibhUtio chellA hajAra varSamAM zvetAMbara saMpradAya apa che temAM mahArAjazrInuM sthAna Ave che. vAcaka yazovijayajI pachI te base varSa bahuzrutapaNAnuM sthAna mahArAjajIe ja vAstavika rIte saMbhALI lIdhuM che. tethI chellA aDhI varSanA ItihAsamAM te zvetAMbara ke digaMbara bane paMthamAM eka mahAna vibhUti tarIke mahArAjajI ja najare Ave che. temane A darajo prApta thayAnAM khAsa vizeSa kAraNe che, tenI TUMkamAM nedha laIe. (1) zraddhA ane buddhi mahArAjajImAM game teTalI aDaga zraddhA heta ane game teTale zAsana anurAga heta chatAM je temaNe buddhidvAra khulluM na mUkayuM heta ane meLavI zakAya teTalA samagra jJAnane meLavavA akhaMDa puruSArtha karyo na heta te teo AcArya paraMparAmAM mAtra nAmanA ja dAkhala thayA hota. temaNe pitAnI buddhine zAstravyAyAmanI kaseTIe jiMdagIbhara kasI. ane je vakhate chApelAM pustake bahu ja ochAM hatAM te vakhate atyAranA jamAnA mANasa na kalpI Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhya, [lpa zake teTalAM jaina jainetara darzanenAM aneka viSayonAM saMkhyAbaMdha pustake vAMcI kADhyAM. je vakhate jaina paraMparAmAM atihAsika dRSTi AvI na hatI ane jaina pustake uparAMta zilAlekhe, tAmrapatro, bhUgoLa, bhUstara Adi vidyAone paNa bahuzratapaNAmAM sthAna che e kalpanA ja jAgI na hatI te vakhate maLelAM badhAM sAdhane jANa etihAsika dRSTie jainadarzananI prAcInatA ane mahattA sthApita karavAno prayatna emaNe ja pahelavahelAM karyo hato. emanuM Azcarya pamADe evuM vizALa vAcana, adbhuta smaraNazakti ane utara ApavAnI sacoTatA emanA smaraNIya pustakamAM pade pade dekhAya che. e ja buddhige temane viziSTa darajajo Ave che. (2) krAMtikAritA temanAmAM buddhiga uparAMta eka bIjuM tatva hatuM, ke je tatve emane mahattA apI che. te tattvaparIkSaka zaktinuM agara te krAMtikAritAnuM. ghaNAM varSa apAra pUjAnA bhAra nIce eka saMpradAyamAM baddha thayA pachI tene kAMcaLInI peThe pheMkI devAnuM sAhasa e temanI krAMtikAriNI zakti sUcave che. emanA AtmAmAM koI evI satyazodhaka zakti hovI joIe ke jeNe temane rUDhinA cIlA upara saMtuSTa rahevA na dIdhA. emanuM jIvana bIjA trIseka varSa laMbAyuM hota te temanI kSatricita krAMtikAriNI prakRtie temane kaI bhUmikAe pahoMcADyA heta enI kalpanA karavI e kaThaNa che. paNa eTaluM te emanA taravaratA jIvanamAMthI cokhkhuM dekhAya che ke teo ekavAra pitAne je sAcuM lAge tene kahevA ane AcaravAmAM koI moTA khAna khAnAnI paravA kare ke pratiSThAthI lalacAI jAya tevA na hatA. (3) vArasAmAM umere jainazratane je vAraso maLyo te ja vAraso saMbhALI besI rahyA hatA ane bahuzruta kahevAyA hatA te paNa temanuM A sthAna na heta. emaNe dezakALanI vidyAsamRddhi joI navA sAdhane joyAM ane bhAvinI jokhamadArI joI ane AtmA tanamanI Uo. te sAthe ja te mATe jeTaluM pitAthI thaI zake te karavA maMDyA. emaNe vedo vAMca, upaniSada joyA, zretasUtro mRtio ane purANonuM pArAyaNa karyuM. navuM udbhavatuM sAmayika sAhitya joyuM. mRta ane jIvatI badhI jaina zAkhAonuM sAhitya, temane ItihAsa ane temanI paraMparAo jANuM, ane tyArabAda pitAne je kahevuM hatuM te kahyuM. emanA kathanamAM zAstrane pracaMDa saMgraha che. vyavasthAnI pratibhA che Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96] darzana ane ciMtana ane abhyAsanI jAgRti che. emaNe maLela vArasAmAM ATale umere karI have pachI AcAryapade AvanAra vyaktione sUcavI ApyuM ke jenazAsananI kharI sevA dattaka lIdhela graMthI agara kharIdela padavIothI nahi thAya. (ra) emanI jagyA keNa laI zake? e praznano uttara e ja AjanI samasyAno ukela che. jenAmAM svataMtra buddhi vinAnI zraddhA eTale AjakAla cAlatI vyAkhyA pramANe AstikatA mAtra haze ane cikitsA karavAnI, dezakALa pramANe pUravaNI karavAnI, navAM baLo pacAvavAnI ane kiMmatI jUnAM baLe sAcavavAnI, eka paNa bAdhaka baMdhana svIkAryA sivAya-saMkucitatA rAkhyA sivAya badhI vidyAone apanAvavAnI ane badalAtA saMyogo pramANe navA navA yogya IlAja levAnI nAstikatA jenAmAM nahi hoya te ja AcAryapade Avaze te paNa bhAvi dharmasamAja ghaTanAmAM tenuM sthAna kazuM ja nahi hoya. mahArAjazrIne pade AvanAramAM layamAna ane vyAkAbI jevI vidyAnikA tathA cikitsAzakti joIze. A AnaMdazaMkara dhruva ke DaoN. zIla jevo tArivaka ane taTastha vizALa abhyAsa joIze, kavi TAgoranI kalpanAzakti joIze ane gAMdhIjInI nirbhayatA tema ja nikhAlasatA joIze. ATalA guNa uparAMta emanuM sthAna levA IcchanAra ane jaina samAjane jIvita rahevAmAM phALo ApavA IcchanAra vyaktimAM paMcane nahi paNa aMdarane tyAga joIze. enAmAM kAITanI sevAbhAvanAnI tapasyA ane enIbiseMTano "AgaLa vadho ne utsAha joIze. potAnI paristhitimAM rahI navA navA mArge javAnI ane te dvArA jJAna ane tyAganI samRddhi vadhAravAnI zakti joIze. jayaMtInI puSpAMjali mAtra guNAnuvAdamAM pUrI thAya che paNa tethI je je kRtrimatA-avAstavikatAne kacaro ekaTho thavAno saMbhava Ubho thAya che te lAbhanA pramANamAM bahu ja maTe che. tethI koI paNa pUjya vyaktinI jayaMtI vakhate guNAnuvAdamAM bhAga lenAra upara yathArthatA sAme dRSTi rAkhavAnI bhAre javAbadArI UbhI thAya che. e vAta dhyAnamAM rAkhI mAre kahevuM joIe ke mahArAjazrIe bahuzratapaNAnI gaMgA zarU karI che te navI paristhiti jotAM mAtra gaMgotrI che ane saMpradAyanI bhUmikA upara UbhA rahI temaNe je saMzodhanavRtti tema ja aitihAsikavRtti dAkhavI che te bhAvI saMzodhaka ane aitihAsikone ItihAsane mahela bAMdhavA mATe pAyAmAM mUkAtA eka Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI AtmArAmajI [97 paththaranI garaja pUrI pADe che. saMzodhana, atihAsika gaSaNAo ane vighAo kyAM pUrI thAya che te koI na ja kahI zake, tethI te dizAmAM samagra pusnArtha dAkhavI pagaluM bharanArane nAnakaDo zo phALo paNa bahu ja kiMmatI gaNA joIe. A dRSTie "ajJAna timira bhAskara' upara vizeSa kAma karavA IcchanAra prauDha saMzAdhaka ane etihAsikane puSkaLa avakAza che. [saMvata 198panA jayeSTha suda 8 zukravAre zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM zrI vijayavallabhasUrinA adhyakSapaNuM nIce ujavAyelI zrI AtmArAmajInI jayaMtI prasaMge Apela vyAkhyAna] Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya jinavijayajI [13] gujarAta purAtatva maMdiranA AcArya zrImAna jinavijayajI gaI tA. 12mI mee jarmanI sidhAvyA. temanA AcArya tarIkenA jIvanamAM sIdhI rIte paricayamAM AvanAra ke emanI sAhitya kRtio dvArA paricayamAM AvanAra badhA mATe bhAge temane gujarAtI tarIke oLakhe che ane jANe che. ane tethI dareka ema mAnavA lalacAya ke gujarAtanI vyApArajanya sAhasa vRttie ja emane dariyApAra mokalyA haze, paNa kharI binA judI ja che. tevI ja rIte, temanI sAthe sIdhA paricaya vinAnA mANasa, mAtra temanA nAma uparathI temane jaina ane temAM paNa jaina sAdhu mAne ane tethI ja kadAca temane vaizya tarIke oLakhavA paNa prerAya, paraMtu te bAbatamAM paNa binA judI che. AcArya jinavijayajInA jIvanamAM A videza yAtrAnA prasaMgathI tadana navuM prakaraNa zarU thAya che ane tethI A prasaMge temanA atyAra sudhInA jIvanane ane tenAM mukhya preraka baLone paricaya Apa ucita gaNAze. - temanuM janmasthAna gujarAta nahi paNa mevADa che. teo janma vaizya nahi paNa kSatriya rAjapUta che. paradezamAM janArA ghaNuMkharAo pAchA AvI ahIM ISTa kArakIrdIi zarU karavA jAya che. A jinavijayajInuM tema nathI. temaNe ISTa dizAnI eTale prAcIna saMzodhananI kArakIrdi ahIM kyAranI zarU karI dIdhI che. pitAnI zodhe, lekha, nibaMdho dvArA A dezamAM ane paradezamAM teo mazahUra thaI gayA che ane have temane pitAnA abhyAsamAM je kAMI vadhAre kare Avazyaka jaNAye te karavA teo paradeza gayA che. temane janma ajamerathI keTaleka dUra rUpelI nAmanA eka nAnA gAmaDAmAM thayeluM. te gAmamAM eka varasathI vadhAre uMmaranA jaina yati rahetA. temanA upara temanA pitAnI prabaLa bhakita hatI, kAraNa ke e jena yatizrI vaidyakatiSa AdinA paripakava anubhavane upaga mAtra niSkAma bhAve janasevAmAM karatA. jinavijayajInuM mULa nAma kisanasiMha hatuM. kisanasiMhanA Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9 AcArya jinavijayajI paganI rekhA joIne e yatie temanA pitA pAsethI temanI mAgaNI karI. bhakta pitAe vidyAbhyAsa mATe ane vRddha gurunI sevA mATe 8-10 varasanA kisanane yatinI paricaryAmAM mUkyA. jIvananA chellA divasamAM yatizrIne kaI bIjA gAmamAM jaI rahevuM paDyuM. kisana sAthe hato. yatijInA jIvana avasAna pachI kisana eka rIte nirAdhAra sthitimAM AvI paDyo. mAbApa dUra, ane yatinA ziSya parivAramAM je saMbhALanAra te tadana mUrkha ane AcArabhraSTa. kisana rAtadivasa khetaramAM rahe, kAma kare ane chatAM tene peTapUruM ane premapUrvaka khAvAnuM na maLe. e bALaka upara A AphatanuM paheluM vAdaLuM AvyuM ane temAMthI ja vikAsanuM bIja naMkhAyuM. kisana bIjA eka mAravADI jaina sthAnakavAsI sAdhunI sebatamAM Avyo. enI vRtti prathamathI ja jijJAsApradhAna hatI. navuM navuM jevuM, pUchavuM ane jANavuM e tene sahaja svabhAva hate. e ja svabhAve tene sthAnakavAsI sAdhu pAse rahevA preryo. jema dareka sAdhu pAsethI AzA rAkhI zakAya tema te jaina sAdhue paNa e bALaka kisanane sAdhu banAvyo. have e sthAnakavAsI sAdhu tarIkenA jIvanamAM kisanane abhyAsa zarU thAya che. emaNe keTalAka khAsa jaina dharma-pustaka DA samayamAM kaMThastha karI lIdhAM ane jANuM lIdhAM; paraMtu jijJAsAnA veganA pramANamAM tyAM abhyAsanI sagavaDa na maLI. ane prakRti svAtaMtrya na sahana karI zake evAM nirarthaka rUDhibaMdhana khaTakyA. tethI ja keTalAMka varSa bAda dhaNuM ja mAnasika maMthanane ane chevaTe e saMpradAya choDI jyAM vadhAre abhyAsanI sagavaDa hoya tevA kaI paNa sthAnamAM javAne balavAna saMkalpa karyo. ujayinInAM khaMDeramAM pharatAM pharatAM saMdhyAkALe simAne kinAre teNe sthAnakavAsI sAdhuveSa choDyo. ane aneka AzaMkAo tema ja bhayanA sakhata dAbamAM rAtorAta ja pagapALA cAlI nIkaLyA. moDhe satata bAMdhela mumatIne lIdhe paDela sapheda DAghAne koI na oLakhe mATe bhUMsI nAkhavA temaNe aneka prayatna karyo. pAchaLathI koI oLakhI pakaDI na paDe mATe eka be divasamAM ghaNuM gAu kApI nAkhyA. e doDamAM rAte ekavAra pANI bharela kUvAmAM teo acAnaka paDI gayelA. ratalAma ane tenI AjubAjunAM paricita gAmamAMthI potAnI jAtane bacAvI laI kyAMka abhyAsagya sthAna ane sagavaDa zodhI levAnA Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100] darzana ane ciMtana ugamAM temaNe khAvApIvAnI paNa paravA na rAkhI. paNa puruSArthane badhuM acAnaka ja sAMpaDe che. keI gAmaDAmAM zrAvake pajusaNamAM kalpasUtra vaMcAvavA keI yati ke sAdhunI zedhamAM hatA. daramiyAna kisanajI pahoMcyA. koImAM nahi joyeluM evuM tvarita vAcana e gAmaDiyAoe emanAmAM joyuM ane tyAM ja temane rekI lIdhA. pajusaNa bAda DI. dakSiNuM bahu satkArapUrvaka ApI. kapaDAM ane paisA vinAnA kisanajIne musApharInuM bhAtuM maLyuM ane temaNe amadAvAda javAnI TikiTa lIdhI. emaNe sAMbhaLeluM ke guja. rAtamAM amadAvAda moTuM zahera che ane tyAM mUrtipUjaka saMpradAya maTe che. e saMpradAyamAM vidvAna bahu che ane vidyA meLavavAnI badhI sagavaDa che. A lAlace bhAI amadAvAda AvyA, paNa puruSArthanI parIkSA eka ja Aphata pUrI thatI nathI. amadAvAdanI prasiddha vidyAzALA AdimAM kyAMya dhaDo thayo nahi. paisA khUyA. eka bAju vyavahAranI mAhitI nahi ane bIjI bAju jAtane jAhera na karavAnI vRtti ane trIjI bAju utkaTa jijJAsA, e badhI kheMcatANamAM emane bahu ja sahevuM paDyuM. aMte bhaTakatAM bhaTakatAM mAravAmAM pAlI gAmamAM eka suMdaravijayajI nAmanA saMvegI sAdhune bheTo thaye, jeo atyAre paNa vRddhAvasthAmAM vicare che, ane atyAra sudhInAM badhAM parivartanamAM saraLa bhAve ema kahetA rahe che ke te je karaze te ThIka ja haze. emanI pAse temaNe saMvegI dIkSA lIdhI ane jinavijayajI thayA. emanA guru tarIkene Azraya temaNe vidvAnanI dRSTie nahi paNa temanA AzrayathI vidyA meLavavAmAM vadhAre sagavaDa maLaze e dRSTie lIdhela. A bIjuM parivartana paNa abhyAsanI bhUmikA upara ja thayuM. thoDA vakhata bAda mAtra abhyAsanI vizeSa sagavaDa meLavavA mATe jinavijayajI eka bIjA jaina suprasidhdha sAdhunA sahavAsamAM gayA. paraMtu vidvatA ane gurupadanA meTA paTTa upara beThela sAMpradAyika guomAMthI bahu ja ochAne e khabara hoya che ke kayuM pAtra kevuM che ane tenI jijJAsA na piSavAthI ke piSavAthI zuM zuM pariNAma Ave ? jo ke e sahavAsathI temane jevAjANavAnuM vistRta kSetra te maLyuM paNa jijJAsAnI kharI bhUkha bhAMgI nahi. vaLI e uge temane bIjAnA sahavAsa mATe lalacAvyA ane prasidhdha jaina sAdhu pravartaka kAMtivijayajInA sahavAsamAM teo rahyA. tyAM temane pramANamAM ghaNuM ja sagavaDa maLI ane temanI svatasiddhi aitihAsika dRSTine piSe ane tRpta kare evAM ghaNAM ja mahattvanAM sAdhane maLyAM. game tyAM ane game tevA pratikULa ke anukULa sahavAsamAM teo rahetA chatAM pitAnI janmasidhdha Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya jinavijayajI [101 mitabhASita ane ekAMtapriyatAnI prakRti pramANe, abhyAsa, vAcana ane lekhana cAlu ja rAkhatA. " eka bAju sAdhujIvanamAM rAtrIe dIvA sAme vaMcAya nahi ane bIjI bAju vAMcavAnI prabaLa vRtti ke lakhavAnI tIvra preraNA rekI zakAya paNa nahi. samaya nirarthaka javAnuM duHkha e vadhArAmAM. A badhAM kAraNethI temane ekavAra vIjaLInI baeNTarI meLavavAnuM mana thayuM. AjathI lagabhaga 13 varSa pahelAM jyAre huM teonA paricayamAM pahelavahele Avyo tyAre temaNe mane baeNTarI letA AvavAnuM kahyuM. huM baeNTarI amadAvAdathI pATaNa laI ga, ane ene prakAze temaNe tadana khAnagImAM koI sAdhu ke gRhastha na jANe tevI rIte lakhavA ane vAMcavA mAMDayuM. jo huM na bhUlato houM te tilakamaMjarInA kartA dhanapALa vize emaNe je lekha lakhelo che te e ja baeNTarInI madadathI. te sivAya bIjuM paNa temaNe tenI madadathI ghaNuM vAMcyuM ane lakhyuM, paraMtu dudeve baiTarI bagaDI ane vizna AvyuM. Akho divasa satata vAMcyA-vicAryA pachI paNa temane rAte vAMcavAnI bhUkha rahetI. te uparAMta abhyAsanAM Adhunika ghaNuM sAdhana meLavavAnI vRtti paNa utkaTa thatI hatI. chApAM, mAsike ane bIjuM navIna sAhitya e badhuM temanI najara bahAra bhAgye ja rahe. teo anya jaina sAdhuonI peThe koI paMDita pAse bhaNatA. paNa bhaNavAne ArAma ane aMta lagabhaga sAthe ja te. saMskRta sAhitya hoya ke prAkRta e badhuM emaNe mukhyapaNe svAzrita vAcana ane svAtrita abhyAsathI ja jANyuM che. jenI dRSTi tIkSNa hoya ane pratibhA jAgaruka hoya e game tevAM paNa sAdhanono sarasa upayoga karI le che. e nyAye teo bhAvanagara, lImaDI, pATaNa Adi je je jaina sthaLomAM gayA ane rahyA tyAMthI temaNe abhyAsane khorAka khUba meLavI lIdhuM. paraMtu jUnI dhone aMge jyAre teo Adhunika vidvAnonAM lakhANo vAMcatA tyAre vaLI temanI jijJAsA bhabhUkI UThatI ane jaina sAdhujIvananuM-rUDhibaMdhana khaTakatuM. teo ghaNIvAra mane patramAM lakhatA ke tame bhAgyazALI cho. tamArI pAse relavenI labdhi che, game tyAM jaI zake che ane game te rIte abhyAsa karI zake che. e lakhANu zekhIna manovRttinuM nahi paNa abhyAsaparAyaNa jIvananuM pratibiMba che, ema mane te te vakhate ja lAgeluM; paNa Aje e * saune pratyakSa che. pATaNanA lagabhaga badhA bhaMDAre, jajUnAM kalAmaya maMdira, ane bIjI jaina saMskRtinI aneka prAcIna vastuonA avalekane emanI janmasiddha gaSaNavRttine utejI ane UMDo abhyAsa karavA tema ja lakhavA Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102] darzana ane ciMtana preryA. mahesANA ane pATaNa pachI trIjuM comAsuM meM vaDodarAmAM temanI sAthe gALeluM. huM jete ke senTrala lAyabrerInAM pustakanAM pustaka ane jaina bhaMDAranI thiIonI thiIo upAzrayamAM temanI pAse khaDakAyelI rahetI. ane je kaI jAte jaIne na bolAve teo makAnamAM che ke nahi tenI khabara mAtra lekhaNunA avAjathI ja paDatI. sadgata cimanalAla e emanA jevA ja vidyAvyasanI ane zedhaka hatA. cimanalAla aMgrejInA vidvAna eTale temane mArga vadhAre khU. zrI jinavijayajI aMgrejI na jANe eTale te e bAbatamAM parAdhIna chatAM jijJAsA mANasane sUvA daI zakatI nathI. tethI dhIre dhIre teo aMgrejI tarapha DhaLyA. daramyAna pitAnA viSayanuM aMgrejI bhASAmAM ke jarmana bhASAmAM pustaka lakhAyuM hoya te tene meLavI game te rIte tene anuvAda karAvI matalaba samajI tene upayoga karatA; paNa A rIte eka abhyAsaniSTha mANasa lAMbA vakhata sudhI saMtuSTa rahI zake nahi. huM jANuM chuM tyAM sudhImAM kRpArakeza, vijJapti triveNI, zatruMjaya tIrthoddhAra prabaMdha, vagere pustaka lakhavAne pAye vaDodarAmAM ja naMkhAyo. ane temanI sAhitya viSayaka AkarSaka kArakirdI tyAMthI zarU thaI. jema jema vAcana vadhyuM ane lakhavAnI vRtti tIvra banI tema tema vadhAre UNapa bhAsatI gaI ane jene sAdhujIvananAM baMdhane temane sAlavA lAgyAM. kAlakrame muMbaI pahoMcyA. aneka jaina sAdhu sAthe hatA. muMbaImAM samazIla vividha vidvAnonA paricaye ane tyAMnA svataMtra vAtAvaraNe temanI abhyAsavRttine aneka mukhe uddIpta karI. e emane maMthanakALa hatuM. huM vAlakezvaramAM teone ekavAra maLyo tyAre joyuM ke te satata vAMcavA-vicAravAmAM magna chatAM UMDA asaMtoSamAM garaka hatA. cheDA mAsa pachI temanI vRtti pUnAnA vidyAmaya vAtAvaraNe AkaSa. teo pUjya buddhasAdhuone sAtha choDI dukhita mane ekalA paDyA, ane page cAlatA pUnA pahoMcyA. ahIM bhaMDAra ane vidvAnonA iSTatama paricayathI temane khUba gaThI gayuM. tyAMnI prAkRtika ramaNIyatA, sAduM jIvana ane vidyArthI tathA vidvAnonI bahulatAe temane pUnAnA sthAyI nivAsa mATe lalacAvyA. bhArata jaina vidyAlayanI cAlu saMsthAne temaNe sthAyI rUpa ApavA prayatna karyo, ane bIjI bAju bhAMDArakara InsTITayUTamane likhita jaina pustaka saMgraha joI kADhyoH AmAMthI temanI zedhaka buddhine puSkaLa sAmagrI maLI. atyAra sudhI teo mane ke kamane daDha jainatvanA Azraya taLe vidyAvyAsaMga pikI rahyA hatA, te jainatva have pUnAnA rASTrIya vAtAvaraNamAM, ane dezavyApI rASTrIya hIlacAlanA vAvAjhoDAmAM osaravA mAMDyuM. asaha Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcAya jinavijayajI [103 kAranA bhaMDANanA divaseA AvyA, ane temanI vadhu vizALa kAryakSetra zeAdhavAnI vRttine joItuM navuM kAryakSetra maLI AvyuM. A emane trIjo maMthanakALa. ane te sauthI vadhAre mahattvane. kAraNa, A vakhate kAMI nAnI umaramAM jaina sAdhuveSa pheMkI dIdhe! tevI sthiti na hatI. atyAre teo jaina ane jainetara vidvAnAmAM eka prasiddha lekhaka tarIke jANItA thayA hatA. jaina sAdhu tarIkenuM jIvana samApta karavuM ane navuM jIvana zarU karavuM, te kema ane kevI rIte tathA zA mATe e vikaTa praznoe dhaNA divasa temane ujAgarA karAvyA. ujAgarAnAM A kAraNeAmAM eka vizeSa kAraNa hatuM je teAMdhavA yeAgya che. pitA te pahelAM gujarI gayelA tenI temane khabara hatI. paNa mAtA jIvita tethI temanuM dana karavuM e icchA prabaLa thaI hatI. ekavAra teoe mane kahelu ke ' huM mAne kadI joI zakIza ke nahi ! ane jAuM te mAtAjI oLakhaze ke nahi ? zuM mAre mATe e janmasthAna tadana punarjanma jevuM thaI gayuM nathI ? svapnanI vastu jevI paNa janmasthAnanI vastu mane Aje spaSTa nathI. ' mAtAne maLavA TrenamAM besavAnuM je pagaluM bharI zakayA nahi te pagaluM rASTrIyatAnA meAjAnA vegamAM bharyuM. jaina sAdhujIvananAM baMdhano cheDI devAnA potAne nizcaya temaNe vamAnapatramAM prasiddha karyAM ane gujarAta vidyApIThanI sthApanA sAthe purAtattva maMdiranI yejanAne aMge temane ama dAvAda khAlAvyA tyAre tee relave TrenathI gayA ane tyArathI temaNe relavevihAra zarU karyAM che. mahAtmAjIe ane vidyApIThanA kAryakartAoe temanI purAtatva maMdiramAM nImaNUka karI ane temanA jIvananA navA yuga zarU thayo. jaina sAdhu maTI te purAtattva maMdiranA AcArya thayA. maMdira zarU karavAnA kAmamAM te mAtAjIne maLavA tarata teA na jaI zakyA, paNa ekAda varSa pachI gayA tyAre mAtAjI videha thayelAM. jivijayajI A AdhAtathI raDI paDyA. jinavijayajIe saMsAra parAkrmukha sanyAsanAM ATalAM varasa gALyAM che paNa temanAmAM mAnavatAnA sarva kumaLA bhAveA che. temane anuyAyIo karatAM sahRdaya mitrA vadhAre che tenuM A kAraNa che. lagabhaga AThe varSanA purAtattva maMdiranA kAryakALa daramiyAna tenI bhAvanA ane vicAraNAmAM temanA krAntikArI svabhAva pramANe mATuM parivartana thayuM. purAtatva maMdirane mahattvanA pustakasaMgraha mukhyapaNe temanI pasaMdagInuM pariNAma che. ahIM' AvyA pachI paNa temanuM vAcana ane avalokana satata Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104] darzana ane ciMtana cAlu ja rahyuM. aneka dizAomAM temanI kArya karavAnI vRtti temanA paricito ja jANe che. temane priya viSaya prAcIna gujarAtano ItihAsa ane bhASA e che. tene aMge temaNe je je graMthe chapAvavA zarU karyo temAM temane jarmana bhASAnA jJAnanI UNapa bahu ja sAlavA lAgI ane saMga maLatAM e ja vRttie temane jarmanI javA pratsAhita karyA. temanA utsAhane temanA AtmaNa vidyApriya mitroe vadhAvI lIdho. eka bAju mitro taraphathI pretsAhana maLyuM ane bIjI bAju khuda mahAtmAjIe emanI videza gamananI pravRttine saprema sIMcI. daramiyAna jarmana vidvAno ahIM AvI gayA. temanI sAthe nikaTa paricaya thaI gayo. bIjI bAju temanI atihAsika gaSaNAthI -saMtuSTa thayela che. yAkobIe temane patrakAra jarmanI AvavA AkarSyA ane lakhyuM ke tame jaladI Avo. tamArI sAthe maLI huM apabhraMza bhASAmAM amuka kAma karavA IcchuM chuM, A rIte AMtarika jijJAsA ane sAhasanI bhUmikA upara bahAranuM anukULa vAtAvaraNa racAyuM ane pariNAme jaina sAdhuSanAM rahyAMsahyAM cihnonuM visarjana karI temaNe abhyAsa mATe yurepagya navIna dIkSA lIdhI. vAcaka joI zakaze ke A badhAM parivartananI pAchaLa temane dhruva siddhAnta vidyAbhyAsa e ja rahyo che. jaina tatvajJAnamAM kahyuM che, ke pratyeka vastumAM dhRvatva sAthe utpAda ane nAza saMkaLAyela che. ApaNe A siddhAnta AcArya jinavijayajInA jIvanane aMge bAbara lAgu paDele joI zakIe chIe. cheka nAnI uMmarathI atyAra sudhImAM temanAM krAntikArI aneka parivartanamAM temano mukhya pravartaka hetu eka ja rahyo che, ane te pitAnA priya viSayanA abhyAsano. e te koI paNa samajI zake tema che ke je teo ekane eka sthitimAM rahyA heta te je rIte temanuM mAnasa vyApakapaNe ghaDAyeluM che te kadI na ghaDAta ane abhyAsanI ghaNI bArIo baMdha rahI jAta, athavA -sahaja vikAsagAmI saMskAre gUMgaLAI jAta. AjakAlanI sAmAnya mAnyatA che ke ucca abhyAsa te yunivarsiTInI kolejomAM ane te paNa aMgrejI oNphesaranAM bhASaNa sAMbhaLIne ja thaI zake; ane etihAsika gaSaNa te ApaNe pazcima pAsethI zIkhIe te ja zIkhAya. AcArya jinavijayajI koI paNa nizALe pATI para dhULa nAkhyA vagara hiMdI, mAravADI, gujarAtI, dakSiNI bhASAomAM lakhI-vAMcI-belI zake che ane baMgALI paNa temane paricita che. ATalI nAnI vayamAM temaNe Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya jinavijayajI [105 vIseka graMthe saMpAdita karyA che. prAcyavidyApariSadamAM "haribhakarino samayanirNaya" e upara emaNe eka lekha vAMcyo jethI prakhara vidvAna yAkebIne paNa pitAne abhiprAya AyuSyamAM pahelI ja vAra badalAva paDyo che. jUnA dastAvejo, zilAlekhe, saMskRta, prAkRta ke jAnI gujarAtIne game te bhASAnA lekhe teo ukelI zake che ane vividha lipione temane bedha che. khAravela zilAlekha besADavAmAM pro. jayasvAle paNa temanI salAha anekavAra lIdhI che. temane zilpa ane sthApatyanI ghaNI mAhitI che. paryaTana karIne pazcima hiMdanI bhUgoLanuM temaNe evuM sAruM nirIkSaNa karyuM che ke jANe jamIna temane javAba detI hoya tema teo ItihAsanA banAvo temAMthI ukelI zake che. purAtattvamAM paNa temaNe eka prAcIna gujarAtI bhASAne gadyasaMdarbha" saMpAdita karyo che. koI paNa cAlu bhASAnA enA jeTalA jUnA graMtha hiMdamAM virala ja che. uparAMta gujarAtanA itihAsanAM sAdhanonA Jthe bahAra pADavA mAMDyA che, je kAma teo jarmanI jaI AvyA pachI vadhAre vegathI AgaLa calAvaze. temaNe calAvela jaina sAhitya saMzodhaka nAmanA tramAsika patranuM bIjuM varSa pUruM thavA Ave che. jaina samAjanA keIpaNa phirakAmAM e keTinuM patra adyApi nIkaLyuM nathI. e patra jaina sAhityapradhAna hovA chatAM tenI pratiSThA jainetara vidvAnomAM paNa ghaNI che. tenuM kAraNa temanI taTasthatA ane aitihAsika niSNAtatA che. jaina samAjanA leke temane jANe che te karatAM jainetara vidvAno temane vadhAre pramANamAM ane mArmika rIte pichAne che. jo ke jaina samAja taddana rUDha jevo hovAthI bIjA badhA leke jAgyA pachI ja pAchaLathI jAge che, chatAM saMtoSanI vAta e che ke meDa meDA paNuM tenAmAM vidyAvRttinAM sucihno najare paDavA lAgyAM che. eka taraphathI, aMgrejI bhASA ane pAzcAtya vastumAtrane bahiSkAra karavA tatpara e saMkIrNa varga, je muMbaImAM rahe che te ja muMbaImAM, bIje vidyAci ane samayasUcaka jaina vidvAna varga paNa vase che. vidAyagIrInA mitroe karelA chellA nAnakaDA meLAvaDA prasaMge meM je dazya anubhavyuM te jaina samAjanI krAntinuM sUcaka hatuM. je leke AcArya jinavijayajIne Aja sudhI baLavAkhora mAnI temanAthI dUra bhAgatA agara te pAse javAmAM pApano bhaya rAkhatA tevA leke paNa temanI vidAyagIrInA meLAvaDA prasaMge upasthita thaI sAkSI pUratA hatA ke have jUnuM kAzmIra ane jUnI kAzI e videzamAM vase che. Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106] darzana ane ciMtana AcArya haribhadra bauddha maThamAM ziSyone bhaNavA melelA. AcArya hemacandra kAzmIranI zAradAnI upAsanA karelI. upAdhyAya yazovijayajIe kAzImAM gaMgAtaTane seveluM. have paristhiti pramANe je jaina sAhitya ane jaina saMskRtie mAnapUrvaka sthAna meLavavuM hoya te dezanAM prasiddha sthaLe uparAMta videzamAM paNa jyAMthI maLe tyAMthI dareka upAye vidyA meLavavI ane haribhadra, hemacandra ke yazovijayajInI peThe navIna paristhiti pramANe navI vidyAo dezamAM AvI. A vastu taddana rUDha gaNAtA jaina sAdhu vargamAM paNa keTalAkane samajAI gaI hoya ema lAge che. tethI ja abhyAsane aMge thatA A videzagamanane keTalAka pratiSThita jaina sAdhuoe patrathI ane tArathI abhinaMdana mokalyAM hatAM. atyArasudhI AtmAnA keI adamya sAhasathI ja temaNe abhyAsa AgaLa calAvyo che ane atyAre paNa aMgrejInA adhUrA abhyAse ane phreMca ke jarmananA abhyAsa vinA yurepanI musApharI svIkArI che. emanuM A sAhasa paNa atyAra sudhInAM temanAM badhAM sAhasanI peThe saphaLa nIvaDaze. -prasthAna i, 1984. Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtizeSa dAdA [14] Aje dezanuM evuM koI paNa prasiddha chApuM nathI jemAM dAdAsAheba vize kAMI ne kAMI lakhAyuM na hoya. hindustAna TAImsa'nA tA. 28-2-56nA aMkamAM paM. zrI neharae lokasabhAmAM ApelI bhavya zraddhAMjalI. chapAyelI che. ethI vadhAre sAre khyAla dAdAsAheba vize bIjo bhAgye ja ApI zake. huM te atre temanA vize je kAMI lakhavA dhAruM chuM te mArA upara temanI sIdhA paricayathI UpajelI asara ja che. te pramANamAM maryAdita ane lagabhaga aMgata jevI chatAM aneka rIte saune bodhaprada thaI paDe tevI mane lAgI che. gAMdhIjIe svarAjano zaMkha phUkyo ane dezanA khUNe khUNe sainike UbharAvA lAgyA. amadAvAda e te mukhya chAvaNI hatI. 1921-22mAM huM amadAvAda AvI rahyo, ane jI. vI. mAvaLaMkaranuM nAma prathamavAra ja sAMLavyuM. bhaNakArA saMbhaLAtA ke jI. vI. mAvaLaMkara eka ojasvI taruNa che, vakIla che ane gAMdhIjInA custa anuyAyI che. e sAthe ema paNa sAMbhaLyAnuM kAMIka yAda che ke bIjA eka mAvaLaMkara che, te kaTTara sanAtanI cheane gAMdhIjInI hilacAlanA viredhI paNa che. A badhuM sAMbhaLavA pUratuM hatuM, paNa AgaLa jatAM eka samaya e Avyo jyAre jI. vI. mAvaLaMkarane sAMbhaLavAnI taka maLI. ghaNuM karI gujarAta kolejanA vidyArthIoe haDatALa pADelI e divase hatA. sAbaramatInA khullA AkAzamAM vidyArthIo ane nAgarikone mATe samudAya maLe. sau rAha jotA hatA ke mAvaLaMkara kyAre UbhA thAya. teo UbhA thayA ane aMgrejImAM bhASaNa cAlyuM. huM aMgrejI te vakhate na jANato, eTale temanA svara ane Areha-avarehathI ja kAMIka kalpanA karate. e svaramAM jeTalI madhuratA hatI teTale ja akhalita vega hato. AthI vadhAre paricaya tyAre te na sadhA, paNa ghaNe lAMbe gALe evo avasara aNadhArI rIte lA. ghaNuM karI 1945 nI vAta che. zeTha zrI bheLAbhAI jeziMgabhAI dalAlane tyAM girikaMja (muMbaI)mAM maLavAnuM banyuM. carcAno viSaya hate zrI bhoLAbhAIe gujarAta vidyAsabhAmAM ApavA Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108] darzana ane ciMtana dhArela rakamane kevI rIte upayoga kare che. je pAMca-sAta jaNa maLela temAM dAdA uparAMta saMgata rAmanArAyaNa pAThaka tathA bhAIzrI rasikalAla mANekalAla dalAla ane zrI rasikalAla cho. parIkha paNa hatA. carcAmAM dAdA sAhebe eka agatyanI vAta kahI je AgaLa jatAM temanI sAthe laMbAcela paricayane AdhAre kahuM te emanAM aneka jIvanasUtro paikI eka aphara -jIvanasUtra jevI hatI. te e ke mAtra vyAja upara ja saMsthAe kAma kadI na karavuM. jarUra jaNAtAM saMsthAnI daDhatA ane vikAsa mATe mULa badhI rakama kharacI nAkhatAM kadI khacakAvuM joIe nahi. A sUtra pAchaLa emanI daSTi mukhyatve e hatI ke prApta thayelI rakamo saMsthA saMbhALyA kare ane mAtra enA vyAjane ja kAmamAM le to ghaNI vAra e saMsthAne vikAsa ja rUdhAI jAya, evo paNa samaya Ave. dAdAnI daSTi mukhyapaNe kAmanA pAyA pAkA karavAnI, teno vikAsa ane vistAra karavAnI hoI te phaMDanI rakamane mAtra sAcavavAnI tarapheNa karatI na hatI. huM atyAra lagI lagabhaga mauna hatuM, paNa emanI e dRSTi mane tarata ja gaLe UtarI; kAraNa ke, ati nAnA kSetramAM paNa mAro anubhava evo ja hato ke je kharekhara kAma jamAvavuM ane vikasAvavuM hoya, kAma karanAra paNa sAcA ane jAgatA hoya te jamA phaMDane jemanuM tema sAcavI mAtra vyAjano ja upayoga karavAthI dhArelI nema bara nathI ja AvatI. tethI meM emanI dRSTinuM samarthana karyuM ke choDa upara phaLa Ave tyAre ja vAvetara saphaLa che ema mAnavuM e sthULa dRSTi che, kharI rIte jamIna-kheDANa, khAtara Adi prAthamika kriyAo suyogya rIte thAya te emAM paNa e bhAvi dRzya-phaLa samAyeluM ja che; kemake, evA phaLane AdhAra mukhyapaNe pAkI prAthamika taiyArImAM che. Ama sIdhI rIte parasparanI vAtacIta vinA paNa ame baMne aMdarathI eka ja dizAmAM chIe evuM mane bhAna thayuM che. vacalA divaso banArasamAM vItyA, paNa vaLI aNadhArI rIte 1947nA jUna mAsamAM amadAvAda AvI rahevAnuM banyuM. have dAdAsAhebane maLavAnA sIdhA prasaMge AvatA gayA. teo gujarAta vidyAsabhAnA pramukha. e sabhAne Azraye cAlatA je. je. vidyAbhavananA paNa pramukha. eTale vidyAsabhAnI kaI sabhA hoya teya maLavAnuM bane ane bho. je. vidyAsabhAnI kAryavAhaka samitinI beThaka hoya toya maLavAnuM bane. gujarAta vidyAsabhAnI sabhA to e sabhAnA makAnamAM maLe; paNa bho. je. vidyAbhavananI kAryavAhaka samiti dAdAnA pitAnA mahArASTra saMsAyaTImAMnA makAnamAM bhaLe. emane makAne Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtizeSa dAdA [ 10 samiti maLe tyAre ja emane kharA paricaya sAdhavAnI taka sAMpaDe. varSamAM aneka vAra e samiti maLe. chelle chelle 9-2-56nA rAja paNa emane tyAM ja samiti maLelI. eka sabhyanA nAte huM amadAvAda houM tyAre tatri-yata game tevI hoya, chatAM e beThakamAM hAjara rahevAnA lAbha khALI na zakuM evuM AkarSaNa dAdAsAhebanI kArya paddhati, vicArasaraNI ane khullA dilathI sau sAthe vAta karavAnI Teve janmAvyuM hatuM. kAryasUcimAM lakhAyela kAmakAjane lagatI vigata emaNe prathamathI ja samajI lIdhI hAya, eTale game teTalAM kAmeA paNa tvarAthI patAve. e kAma-kAja thayA pachI ApI zakAya teTalA vadhAre vakhata ApIne paNa aneka vAtA upasthita sabhyA samakSa evI khUbIthI kare ke saheje UThavAnuM mana ja na thAya. emanI badhI vAtone sAmAnya sUra eka ja ane te e ke je kAma aneka jaNe sAthe maLI karavAnAM hoya temAM arasaparasa pUro vizvAsa keLavavA joIe. kAMI gUDha nahi ane kAMI anyathA nahi. mane temanA A sUramAM gAMdhIjInA ja sUra sabhaLAtA. sabhAnuM kAma pate tyAre dAdA kAryakartAone ane sabhyAne eka vAta akRtrima rIte namrapaNe kahetA, ke vidyAnA kSetramAM tame je je kAma karaza che te adhA te te kSetramAM niSNAta che. huM e kSetrane mAnavI nathI. eTale tamArA kSetra paratve UMDANamAM UtarI vizeSa sUcanA na karI zakuM, paNa bIjA kSetramAM paDyo chuM chatAM vidyA vizene mArA rasa jarAya oche. nathI.. tethI huM mArI pharaja eTalI ja samajuM chuM ke vidyAnA kSetramAM kAma karanArA-ene bane teTalI vadhAremAM vadhAre anukULatA karI ApavI ane temane sAdhana pUrAM pADavAM. meM temanA A vicArane jIvanamAM sAkAra thatA sadA anubho che. dAdAnI eka vizeSatA temanI spaSTa dRSTi uparAMta temanI udAratAmAM paNa joyelI. udAratA paNa anekamukhI. saMpradAya ke paMthanA saMkucita cepa te hoya ja zAnA? paNa sAmAnya rIte dhaNI mATI vyaktiomAM anubhavAya che tevA saMsthA pratyetA saMkucita dRSTikANa paNa kadI me na joyA. Ama tA teo sIdhI rIte gujarAta vidyAsabhA ne tene Azraye cAlatI bIjI saMsthAnA ja mukhiyA hatA, paNa te avAranavAra sAcI rIte kahetA ke gujarAta vidyAsabhA hAya ke gujarAta vidyApITha, gujarAta vizvavidyAlaya hoya ke vallabhavidyAnagara, vaDeAdarA yunivarsiTI hAya ke lokabhAratI grAma Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110]. darzana ane ciMtana vidyApITha (saNosarA, saurASTra) -e badhI saMsthAo mAre mana eka ja kAmane potapotAnI rIte AgaLa vadhAranArI hoI temAM huM mULagata ekatA jouM chuM ane tethI sIdhI rIte jyAM joDAyo na houM tyAMnuM hita paNa mArA manamAM vase che. paTAvALAthI mAMDI zikSaka, adhyApaka ane adhyakSa sudhInA badhA ja kAryakartAo paraspara sabhAvathI kevI rIte saMkaLAI rahe ane saMsthA pratye sau kevI rIte vadhAre niSThAvAna rahe e eya manamAM rAkhI aneka nirNaya eo karatA. evA nirNa karatI vakhate pAIpAIne hisAba cokasAIthI tapAsanAra dAdA bahu ja moTuM mana rAkhI kAma karatA. Ane pariNAme bhe. je. vidyAbhavana ane brahmacArIvADImAM kAma karanAra zikSaka-adhyApakane meTa varga niSThAnA ane sadbhAvanA saLaMgasUtramAM saMkaLAI Aja lagI kAma karate rahyo che. gAMdhIjInI hayAtI vakhate temanI doravaNI pramANe kAma karanArane jema gAMdhIjImAM chellI dUpha anubhavAtI tema gujarAta vidyAsabhAnA A vartuLamAM kAma karanAra vize paNa meM joyuM ke saunAM dilamAM dAdAnuM zuM sthAna che. Arthika ane bIje kAraNe jyAre bho. je. vidyAbhavanamAM kAma karanAra meTA adhyApakavargane sAthe rahI kAma karavAnuM muzkela banyuM tyAre je kAryakartAvamAM ekatra thaye che te chUTo paDI jyAM tyAM vIkharAI na jAya, evI dIrdha dRSTithI dAdAe rAmAnaMda koleja zarU karavAnI saMmati ApI ane emAM pite sakriya bhAga lIdho. emanI vidyA kAryanI mUlavaNuM paNa anekhI joI che. keIe uttama saMpAdana, saMzodhana ke bhASAntara AdinuM kArya karyuM hoya ane puraskAra ApavAnI vAta nIkaLe che temaNe kadI vaizyavRttithI nirNaya karyo hoya ema meM nathI joyuM. e te kahe ke je kAma uttama hoya te badale pUratuM Apavo ja joIe. sAruM kAma samajanAra maLI raheze ane e dvArA paisA ApanAra paNa maLI raheze, ItyAdi. - dAdA amadAvAdamAM Ave tyAre harijana AzramamAM javAnuM na cUke. emanAM vRddha mAtuzrI hatAM tyAre temane paNa kayAreka AzramamAM laI jAya. tyAM prArthanA thAya ane AzramavAsI badhAMne hUMpha maLe, jANe ke gAMdhIjInI sajIva chAyA ja AvI na hoya ! jema gAMdhIjI pAse aneka kAmane Dhagale ane kAma karanArAone Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtizeSa dAdA [111 saMdha sadA jovA maLatuM, tema ja eka pachI eka kAma ukelAtuM paNa jovA maLatuM; e ja rIte dAdA pAse paNa jovA maLatuM. gAMdhIsmArakane lagatAM kAme heya, kasturabA TrasTamAMthI cAlatI aneka saMsthAonA kAryakartAo AvelA hoya, zaheranA ane bIjA prazno hoya, keTalAka jaNa ema ne ema salAha levA AvyA hoya, paNa e badhAne ukela dhIraja ane samajaNapUrvaka kare ane koIne aNagamate nirNaya saMbhaLAvyo hoya teya tene hasate karI vidAya kare. A temanI siddhi, e gAMdhIjInI siddhinI ja yAda ApatI. -buddhiprakAza, mArca 1956 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya thaDe paNa chApa ghaNI UMDI [15] 19raranI varSARtumAM huM bhAvanagara pAsenA vALukaDa gAmamAM hato. jyAM kyAreka kalApIe vAsa karelo e aitihAsika makAnamAM huM zeTha premacaMdabhAInA mitra tarIke rahele. mAruM mukhya kAma to tatvArthanA lekhana ane te aMgenA ciMtana-manananuM ja hatuM. te vakhate e makAnamAM kAMIka samArakAma paNa cAlatuM hatuM. ghaNI majUraNe kAme AvatI, e badhI vacce vacce sAthe maLI lekagIte lalakAratI jatI. emAM eka mukhya bAI hatI nAme moMghI. ene eTalAM badhAM lokagIte yAda ke khUTayAM khUTe nahi. navuM navuM gAtI jAya ne bIjI bahenane gavaDAvatI jAya. e pite paNa sukaMThI. enAM lokagIta huM te jyAre sAva navaro paDuM tyAre ja IcchApUrvaka sAMbhaLuM, paNa mArI sAthe hatA bhAI choTAlAla maganalAla (gujarAtI sAhitya maMdiranA mAlika) teo navarA paDe ke e lokagIto utArI le. kayAreka kyAreka premacaMdabhAI e zrAvaNanI rAtemAM bahenane garabA levA bolAve. methI saumAM mevaDI. rAta khUTatI jAya paNa enAM gIto na khUTe. jema jema rAta Thare tema tema ene kaMTha rAtarANInA phUlanI peThe khIlato ane UghaData jAya. choTAlAle keTalAya divasomAM keTalIye noTo bharI. eka divase meM kahyuMH ATalI badhI noTonuM zuM karaze? keNu vAMcaze ? ane A to badhAM gIte gAmaDiyAM che. te vakhate bhAI choTAlAle kahyuM ke "jhaveracaMda meghANI pAse lekagItone bhAre saMgraha che ne e enA gavaiyA paNa che. emanI kadara pUrepUrI nathI thatI to mArI neTonI kadara zI thavAnI che? chatAM haze to kAma Avaze." jhaveracaMda meghANInuM nAma A vakhate pahelavaheluM ja mAre kAne paDyuM. te vakhate emane viSe vizeSa jijJAsA na thaI paNa evI jijJAsAnuM bIja to vavAyuM ja. sAla yAda nathI, ne prasaMga paNa pUrepUro yAda nathI Avato, paraMtu amadAvAdamAM eka meLAvaDA prasaMge e ja meghANInAM gIte pahelavahelAM sAMbhaLyAM. te vakhate mana upara pahelI chApa e paDI ke meghANuM nAma sArthaka che. Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricayathADo paNa chApa ghaNI UMDI [117 emanA kaMDa medha jevA gaMbhIra ane AhlAdaka che. zrotAone potAnI gaMbhIra ganigarAthI meArAnI peThe tee nacAvatA ane rasadgArathI TahukArAvatA. A vakhate huM temane pratyakSa maLI zakyo nahi paNa maLavAnI vRtti aMtaramAM janmI. meM atyAra lagI temanuM kAI lakhANa vAMcyuM na hatuM. emanI ' rasadhAra 'nI ceApaDIe gharamAM hatI chatAM sAMbhaLelI nahi. kayAreka manamAM AvyuM ke nirAMta maLe te e jovI jarUra. anukULatAe adhI nahi te| emAMthI keTalIkanA keTaleAka bhAga sAMbhaLI gayA ane ANyAvasthAmAM je grAmajjana tema ja lAgItAnA saMskAra jhIlyA hatA ane je saMskAra have gata janmanA saMskAra jevA thaI gayA hatA te badhA ekeeka manamAM UbharAvA lAgyA. zrImatI damayaMtIbenanA avasAna pachI kyAreka muMbaImAM ame banne maLyA. jamavAnuM sAthe hatu' eTale khulle dile vAtacItanI taka maLI. meM A prathama mulAkAte ja ema anubhavyuM ke A mANasa mAtra kuMDanI akSisavALA sugAyaka ja nathI paNa e te ciMtana ane sa MvedanathI paNa svaccha hRdayanA puruSa che. ame prathama maLIe chIe te kAMIka vacce sakAcanA paDadA che e bhAva ja mArA mana upara na rahyo. ne pharI temanI sAthe vadhAre paricaya karavAnI vRtti prabaLa thaI. atyAra lagImAM emanuM sAhitya ane emanAM lakhANA dhaNAM prasiddha thayelAM, mAre tyAM paNa emanI keTalIka cApaDIe hatI chatAM eka athavA bIje kAraNe me' emAMnuM bhAgye ja kAMI vAMcyuM ke sAMbhaLyuM haze. ( kayAreka kayAreka ' phUlachAba'nA ake bahu ja jUja pramANamAM sAMbhaLavA pAmatA. emAM * sAMbelAnA sUra ' vAMcavA huM bahu lalacAte. ' janmabhUmi 'mAM kalama ane kitAba'tuM pAnuM rahetuM, te paNa jyAre maLe tyAre sAMbhaLI javA bahu lalacAte. sAMbelAnA sUra ane kalama kitAbanAM pAnAM je kAMI bahu gheADAM sAMbhaLyAM che te uparathI te ja vakhate mAruM anumAna thayeluM ke ho na ho paNa Ane lekhaka medhANI ja hovA joI e. emAM kAThiyAvADI bhASAnA saumya paNa dhodhamAra pravAha ane mAhitIpUrNa, panApradhAna tema ja bahuzruta vicAra joI ema thatuM ke kharekhara medhANI pAradarzI ane taTastha vRttinA che. * prajAbaMdhu'nAM ' maMthana' ane 'cakravAka' vAMcanAra ene kadI choDI na zake te 'sAMbelAnA sUra' ane 'kalama kitAba' tA tethIye ' 1 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114] darzana ane ciMtana kadAca AgaLa vadhe evI mArA mana upara chApa paDatI. meghANInAM pustaka sAMbhaLavAnI tRSA te vakhatathI Aja lagI hajI nathI ja saMtoSAI, paNa meghANane paricaya thavAnA prasaMgo muMbaImAM ja AvatA gayA. - 1941 nA unALAmAM medhANa muMbaImAM eka mitrane tyAM rAte AvyA. huM paNa hato. badhAe emane kAMIka saMbhaLAvavA kahyuM. meM emanI lathaDelI tabiyata jANuM eTale emane pitAne gAvA nA pADI ane zrotAone paNa Agraha karavA nA pADI. daramyAna mArI sAthe eka bihAranA vanaspati zAstravizArada DokaTara hatA. temaNe eka hindI gIta lalakAryuM. e to sAmAnya hatuM. A gIta pUruM thatAM ja meghANI ApameLe gAvA maMDI gayA. meM rokyA paNa A eka, te pUruM karI lauM ema kahI te AgaLa cAlyA. eka eTale kahyuM eka enI pachI sImA bAMdhavI agharI hatI. A khAnagI mijalasa pachI temanAM muMbaI yunivarsiTInAM bhASaNo sAMbhaLavAnI taka maLI. kalAkanA kalAke lagI akhaMDapaNe eTalA UMcA svarathI eTalI moTI medanI vacce gAvuM ane asAdhAraNa jaNutA ane vidvAna samakSa vivecana paNa karatA javuM e siddhi te ja vakhate joI mane manamAM thayuM ke prasaMga maLe to meghANIne kahI dauM ke "ATaluM badhuM na laMbAvo ane laMbAvavuM hoya to paNa rAte ane Akho divasa pUrate ArAma karI le. meM temane e vAta kahI paNa kharI. paraMtu temaNe to mane evo uttara Apyo ke jethI huM ati vismayamAM paDI gayuM. temaNe kahyuM "ArAmanI vAta kyAM che? savArathI UThI bhASaNa mATe AvuM chuM tyAM lagI bhASaNanI badhI saMkalanA karuM chuM, noTa ke ne e mArI smRti ja che. rAte paNa vakhata maLe tyAre e ja gabhAMjamAM rahuM chuM. huM kAMI vizeSa na belyo paNa eTaluM kahyuM ke "A rIta sArI nathI, jIvaleNuM che." yunivarsiTInAM pAMca bhASaNo pUrAM thayAM tyArabAda bhAratIya vidyAbhavanamAM eka meLAvaDe jAye. zrIyuta munazIjI pramukha ane meghANI lokagIta lalakAranAra. piNuM traNa kalAka e meghagaMbhIra girA gAjatI cAlI. upasaMhAramAM zrIyuta munazIe ThIka ja kahyuM hatuM ke "A te vyAsa che." mane ema ja lAgyuM ke vyAse mahAbhAratamAM je vistAra karyo che ane je vividhatA ANI che te ja tatva meghANInA gAna ane bhASaNamAM che. A badhuM chatAM mane eka 2 ubhaya pakSe lAgatI ja hatI ane te e ke vaktA zakti ane samayanuM Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya ghoDe paNa chApa ghaNI UMDI [115 pramANu nathI sAcavatA, rasamAM taNAI jAya che ane zrotAo mAtra pitAnI zravaNendriyanI tRptine ja vicAra kare che, vaktAnI zakti ane sthitino nahi. 1944nA DisembaramAM amadAvAda mukAme eka ItihAsa pariSada bharAyelI. temAM amuka viSayane lakSI vidvAnonI carcA goThavelI. zrIyuta munazInuM bhASaNa vakIlAtathI bhareluM hatuM. emAM bIjA pakSo pratye jAgatI dRSTi nahi paNa svapakSa paratve samarthaka jAgarita dRSTi hatI. adhyApaka rAmanArAyaNanuM bhASaNa eka adhyApakane zobhe tevuM TUMkuM ane spaSTa hatuM. dhUmaketunuM pravacana tattvaspazI hoya te karatAM vadhAre vinodI hatuM paNa medhANInuM pravacana taddana judI bhAta pADatuM mane lAgeluM. emanA pravacane paNa mArA mana upara paDelI temanI samabhAva viSenI chApane vadhAre puSTa karI hatI evuM mAruM smaraNa che. chelle 1946nA eprilanI ghaNuM karI 4thI tArIkhe "bleskI rahelamAM eka meLAvaDo yojAyela. meghANI gAnAra. ThaTha khUba jAmI hatI. bIje divase huM kalakattA javA mATenI taiyArI karato hato chatAM mevANIne sAMbhaLavAno lAbha dAbI na zakyo. mane beThele jaI meghANI ApameLe pAse AvyA, ne jANe taddana aMgata heIe e rIte vAta cAlI. mArA praznanA uttaramAM kahe ke "mahendrane hamaNuM amerikA jato rokyo che, kAma sAruM kare che. taiyArI karaze ne pachI amerikA jaze to vadhAre phAyado thaze." meghANIe potAnuM kAma zarU karyuM. meM dhAreluM ke kalAka doDha kalAkamAM pUruM thaze paNa lagabhaga traNa kalAka thavA AvyA ne pUruM na thayuM eTale huM te ati laMbANanI samAlocanA ne ciMtA karato ghera pAcho pharyo. mArI sAthe eka mArAM bena paNa sAMbhaLavA AvelAM. ame ghera pAchA pharI thoDIka samAcanA karI. meM e benane kahyuM ke "je meghANI A rIte gAtA raheze, lekane ToLe vALaze ne samaya-maryAdA nahi bAMdhe to te lAMbuM jIvana kadI mANI zakaze nahi. zrotAo "AgaLa cale-AgaLa calA" ema kahe jAya che, sArA sArA lekhake ne vicArake paNa emane rokavAne badale gANAM saMbhaLAvavAnI preraNA karye ja jAya che. e bhAremAM bhAre ajJAna che." vIryapAtA vAkapAte gaMbhIyAna" A sUtronuM marma keLavAyelA paNa na jANe te sAdhAraNa zrotAone ke kema ApI zakAya ?' lagabhaga 11 mahinA pachI jyAre kAzImAM meghANanA duHkhada avasAnanI vAta jANI tyAre mane mArA dela pUrva anumAnanA kAryakAraNabhAva viSenI Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] dezana ane ciMtana khAtarI thaI. mANasa game teve zaktizALI ne kAryakara hoya chatAM zakti ane kAryanI samatulA jo rAkhI na zakAya teA ekaMdara te pAte ane pAchaLanI prajA nukasAnImAM ja rahe che. lAkasevaka gAkhalenA avasAna pachI amadAvAdamAM ligIrI darzAvavA mATe eka sabhA maLelI. pU. gAMdhIjIe eka vAta kahelI te Aje paNa mArA mana upara tevI ja tAjI che. temaNe kaheluM ke, 'gokhalee kAma bahu kheMcyuM, jIvanakALanA niyamAne pUrI rIte te na anusaryAM, temaNe kAma bahu kImatI karyu. che, paNa vadhAre paDatuM kAma kheMcavAthI ekadare te peAtAnI sevAvRttimAM nukasAnamAM ja rahyA che. ane ApaNe paNa temanI pAsethI lAMbA vakhata lagI je sevA meLavI zakata tethI vaMcita ja rahyA chIe.' mane lAge che ke meghANI viSe paNa Ama ja banyuM che. khIjA kAI sAdhAraNa mANasa karatAM asAdhAraNa vyaktinuM ja ana lAMbu hAvuM joI e. tethI ekadare te pAtAnA kSetramAM vadhAre sevA apI zake che, ane prajAne paNa enI kImatI sevAnA lAbha maLe che. sevA lenAra ane denAra jo pramANumaryAdA na sAcave te saravALe bannene nukasAna ja thAya che. yuropanA Adhunika lekhamAM eca. jI. velsa ke barnADa zo jevA ghaNAya che, jeoe AkhI jiMdagI potapotAnI Dhabe sAhitya sarjanamAM ja ApI che. temanu dIvana jotAM ja ema lAge che ke te zakti ane kAmanI maryAdA AMkI samatulA sAcavatA hovA joI e. ane vavAnI kaLA vadhAre sArI rIte jANatA hovA joI e. ApaNA dezamAM ThakkarabApA ke gAMdhIjI jevA je dI bvana dvArA lokasevA karI rahyAche . tene AdhAra A samatulA ja che ema huM mAnuM chuM. " "" medhANInAM pustakAmAMthI AkheAkhAM meM traNa ja sAMbhaLyAM che. vevizALa," ... prabhu padhAryA '" ane " mANasAInA dIvA.'' chelle mahIDA cadraka vakhatanuM pravacana, rAjakeATanI sAhitya sabhAnA pramukha tarIkenuM bhASaNa ane saMskRti '' mAMnA " lokakavitAnA pArasamaNi ' lekha H ATalA ati alpa vAcana ane ati alpa paricaye mArA mana upara UMDAmAM UMDI chApa eka ja pADI che ane te e ke medhANI khIjuM badhuM game te hoya ke nahi paNa emanAmAM je samabhAvI tattva che, nirbhaya nirUpaNukti chatAM niSpakSatA sAcavavAnI zakti che te bhAgye ja khIjA kAI evA sama` kRvi, gAyaka ke lekhakamAM haze. teo|IjA keTalAka mahAna lekhake te sAhitya sAmenI peThe vADAbaMdhImAM "" << Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paricaya thoDe paNa chApa ghaNuM UMDI [117 nahi phasAtAM tethI para hatA. jeTalA pramANamAM teo doSa pakaDI kADhatA teTalA ja pramANamAM teo guNane paNa pakaDI kADhI tenuM nirUpaNa karatA. kavi ke lekhaka jyAre Aveza ke " vAri" mAM taNAI jAya che tyAre saravALe potAne ane pitAnI pAchaLanI peDhIne eka cepI regamAM ja sapaDAve che. meghANI bilakula evA regathI para hatA evI mArA mana upara amITa chApa paDI che. A * zrI jhaveracaMda meghANI smRtigraMtha "saune lADakavAyomAMthI uddhata. Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avo ne ATale AdhAta kema ? [16] zrIyuta paramAnaMdabhAIne patrathI Do. meghANanA duHkhada avasAnanI jANa thatAM ja mana upara AghAta thayo. ThIka ThIka vakhata pasAra thayA chatAMya e AghAta meLo na paDyo. mana bIjA kAmamAM parovyuM toya enI pAchaLa viSAdanI UMDI rekhA evI aMkita thayelI lAgI ke te kemeya karI moLI paDatI na dekhAI. huM vicAramAM paDyo ke Do. meghANI nathI aMgata saMbaMdhI ke nathI temanI sAthe keInikaTano svArtha-saMbaMdha ane chatAM ATale. viSAda ane AghAta kema thAya che? svAbhAvika rIte ja ciMtanazIla mana kAraNanI zodha tarapha vaLyuM. pahelAM te ema thayuM ke AvA AghAtanuM kAraNe je rIte DokaTaranuM mRtyu thayuM che te rIta che. guMDAgIrInA kRtya sivAya mAMdagI ke tevA bIjA sahaja kAraNathI mRtyu jema sahunuM Ave che tema A mRtyu paNa thayuM hota to Avo AghAta na thAta. lehInI nadIo vahevA chatAM bIjA keTalAka deze jyAre hajI svataMtratAnI prAptithI ghaNe dUra che tyAre gAMdhIjInA ahiMsaka puruSArthane pariNAme A dezamAM UgI rahela svAtaMtryanA prabhAtane guMDAgIrI aMdhakAramAM pheravavA mathI rahI che--e ja bhAvanA guMDAgIrI pratyenA aNa-- gamAmAM samAyelI hatI-ema meM joyuM; paNa tarata ja e vicAra Avyo ke, je guMDAgIrI ja prabaLa viSAdanuM kAraNa hoya te atyAra lagImAM meghANanI jema keTalAMya strIpuruSa guMDAgIrInA bhoga banelA che ane banatA jAya che. tenA rAja-ba-rojanA sAmAnya samAcArathI mana AjanI peThe UMDe AghAta kema nathI anubhavatuM? manamAM e paNa prazna thayo ke, kalakattA, ne AkhalI, bihAra ane gaDhamukatezvaranI guMDAgIrInAM nagna nRtya najare jaI AvanAra vizvAsI nehIoe kareluM varNana jyAre sAMbhaLyuM tyAre paNa ahiMsaka puruSArthanA pariNAmanA vighAtaka lekhe e guMDAgIrI pratye aNagamo to Avelo ane chatAM Ajane aNagamo, te aNagamA karatAM vadhAre tIvra kema che? mana A praznano uttara sAdhavA mathatuM hatuM temAMthI Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ave te ATalo AghAta kema? [110 ene je uttara maLI rahyo te ja A sthaLe De. meghANI pratyenI zraddhAMjalI rUpe lakhI nAkhuM chuM. chevaTane uttara manamAMthI e maLe ke De. meghANInA sadgaNone je DeghaNo paricaya thayele tenuM tAjuM thayeluM smaraNa A viSAdane tIvra banAvI rahyuM che. tethI temanI sAthenI mArI paricayathA ja TUMkamAM ane ApavI yogya dhAruM chuM. 1931nI karAMcInI koMgresathI pAcho pharI muMbaI AvyA ne aNudhArI rIte De. meghANIne tyAM ja rahevAnuM banyuM. te vakhate teo jakariyA marijadanI AsapAsa rahetA. ghera te pote ne temanA nAnAbhAI prabhudAsa e be hatA. temanA gharane ekAMtavAsa mane vAcana-ciMtanamAM anukULa hato tethI ja huM tyAM rahelo. tyAM sUvA-besavA ne cA-pANI pUrato ja vyavahAra rAkhe. DaoNkTara meghANIe mane prathama paricaye ja kahyuM hatuM ke je ke atyAre gharavALA keI nathI, chatAM je amArA mATe khAvAnuM bane che temAM tame khuzIthI bhAgIdAra banI zake che. DokaTaranA divasane moTo. bhAga temanI pharaja tema ja temane cAhanAra paricita dardIone IlAja karavA vageremAM pasAra thate. divasamAM bahu thaDe vakhata ame banne kyAreka sAthe besavA pAmatA; paNa rAtanA jarUra besatA. huM temane temanA anubhavanI vAta pUchate ne kadI nahi sAMbhaLela ke nahi anubhavela evI du:khI duniyAnI vAte temane moDhethI sAMbhaLato. Ama to DokaTara sAva ochAbolA paNa huM temane cUpa rahevA detA nahi. zarUAtamAM meM eTaluM ja jANyuM ke DokaTara meghANIne garIba, dalita ne duHkhI mAnavatAne. anubhava jeTale sAce che teTale ja te UMDe paNa che. dhIre dhIre mane mAlUma paDeluM ke temaNe te "jAgRti" patra dvArA A viSe khUba lakheluM paNa che. thoDA ja vakhatamAM huM e paNa jANavA pAmyo ke, DokaTarano mane vyApAra mAtra kacaDAyela mAnavatAnA thano anubhava karavAmAM ke tene mAtra lakhI kADhavAmAM virAma nathI pAmata; paNa teo e duHkha pratye eTalI badhI sahAnubhUti dharAve che ke tene ochuM karavAmAM potAthI banatuM badhuM karI chUTavA teo mathe che. vezyAnA lattAomAM ke ati garIba majUranI jhUMpaDIomAM teo pitAnI pharajane aMge jatA, paNa te mAtra nokarI bajAvavAnA dekhAva 'pUrata ja uparauparano rasa na letAM tenI sthitinAM UMDAM kAraNo tapAsatA.. Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120] darzana ane ciMtana temaNe mane vezyAjIvananI AsapAsa vIMTaLAyela anekavidha guMgaLAmaNa viSe evA anubhavo saMbhaLAvelA ke huM sAMbhaLIne TharI jAte. keTakeTalI nAnI uMmaranI chokarIo e jALamAM phasAya che, kevaDA nAnA ane gaMdA makAnamAM te jIvana gALe che, pAuMTI, breDa ne cA upara moTe bhAge te kevI rIte nabhe che, keTalI nirlajajatAthI anicchAe paNa temane rahevuM paDe che ane tyAra pachI A gaMdakImAMthI nIkaLavA ghaNIkharI bahene keTalI jhaMkhanA kare che ane chatAMya koI raste meLavI zakatI nathI ane temano hAtha pakaDanAra koI vizvAsI maLatuM nathI-e badhuM jyAre DokaTara kahetA tyAre emanI karaNa AMsu rUpe UbharAtI. DokaTarane pitAnI pharajane aMge vyApArIonI dukAne sIdhA-sAmAnamAM kAMI seLabheLa che ke nahi tenI parIkSA paNa karavI paDatI. temaNe eka vAra evI parIkSAne pariNAme je seLabheLanAM aniSTa to joyelAM te mane kahyAM tyAre huM navAI pAmyo ke AvI jIvaleNa seLabheLa cAlavA chatAM prajA jIve che kevI rIte ? vyApArIo sajA ne daMDanA bhayathI lAMca ApI chaTakI. javA icche e samajI zakAya tevuM che, paNa meghANIne lAMca ke bIjuM koI pralobhana lalacAvI zake tema na hatuM. e to chevaTe pitAnA adhikArano upayoga vyApArInI vRttine sudhAravAmAM ja karatA. - strIonAM duHkha pratyenI UMDI saMvedanAe temane vidhavAonA uddhAranI dizAmAM preryA hatA. huM emane tyAM hatA te daramyAna ja temaNe be traNa ati saMkaDAmaNamAM Avela bALa-vidhavAone ThekANe pADI saMmAnabhera jIvana gALatI karI hatI. e bALavidhavAo jaina hatI ne temanI dhana tema ja zIla-saMpatti temanA nikaTanAM sagAMoe jokhamamAM mUkI temane rakhaDatI karI hatI. e bALavidhavAone mATe maraNa sivAya bIjo koI rasto rahyo hoya tema lAgatuM nahi. te vakhate Do. meghANIe temane ThekANe pADI. A vastu jANI tyAre De. meghANe pratye huM vadhAre AkarSAya; ne temanA kahevAthI te vakhate hIrAbAgamAM thayela eka punarlanamAM huM hAjara paNa rahele. sudhAraNA aMgenI badhI pravRttiomAM TaranI manovRtti krAntikAriNI hatI ne te dayAmUlaka hatI. De. meghANI sthAnakavAsI jaina paraMparAnA hatA; tithI sthAnakavAsI jaina konpharansamAM paNa kAMIka rasa letA. temaNe ekavAra kahyuM ke, "ophisano kharca ATale thAya che tyAre kAma to mAtra sAmayika Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A ne ATalo AghAta kema? [1ra1 patra prakAzana pUratuM ja che ane temAM paNa mukhyapaNe paMDita darabArIlAlajI lakhe che." meM temane kahyuM ke, "ATalo badho mAsika kharca rAkhavA chatAM kAMI kAma thatuM na hoya ne mAtra sAmayika patra ja ane te paNa sAmAnya koTinuM cAlu rAkhavuM hoya te bahetara che ke ophisane kharca baMdha karo ne jyAM tyAM konpharasanI skolarazIpathI bhaNI rahela yogya vidyArthIo dvArA ja patra prakAzana cAlu rAkhavuM." temane e vAta gamI. eTale mane kahe ke cAlo, tame amArA kAryakartAone samajAvo. A vakhate meM joyuM ke DokaTara sAmAjika dhanane upayoga jarA paNa nirarthaka thAya ene sAMkhI zaktA nahi. A pachI muMbaImAM paryuSaNa vyAkhyAnamALAno yuga Avyo. huM e prasaMge Avata. DokaTara meghANI vyAkhyAnamALA prasaMge pitAnI anubhavakathA kahe evI huM mAgaNI karato, paNa teo mane kahetA ke, mArAthI e viSe bolI zakAze nahi. huM mAruM kAma lakhIne tema ja pratyakSa banatuM karIne patAvIza. DokaTaranI nirbhayatA ane krAMtikArI manovRttino para mane AgaLa maLyo, tyAre huM temanA pratye prathamathI vadhAre AkarSAye. 1973 nA unALAmAM ajamera mukAme sthA. sAdhu saMmelana hatuM. te vakhate temaNe tyAM zikSaNasaMmelana paNa jeluM. huM paNa zikSaNasaMmelana nimitte gayela. ajameramAM sthAnakavAsI sAdhu-sAdhvIo basa uparAMta maLyAM haze. lAkha uparAMta sthAnakavAsIonI ThaTha tyAM jAmelI. sthAnakavAsI paraMparAnA pratiSThita vayovRddha ne vidvAna keTalAka pUje ne munio hatA. saumAM pUjya javAharalAlajInuM sthAna UMcuM gaNAtuM. temanA anuyAyIo ghaNuM ane samRddha, chatAM e pUjya javAharalAlajI sAme Do. meghANIne baLavo karavAne prasaMga prApta thaze. pUjya javAharalAlajIne muni cauthalajI banne eka ja paraMparAnA ne ema chatAM banne vacce hiMdu-musalamAna jeTaluM aMtara ne kaDavAza. A aMtara na saMdhAya to annapANuM na levAM evA saMkalpathI muni mizrI lAlajIe upavAsa AdarelA. lekamAM kSobha jAgelo. pUjya javAharalAlajI keme karI namatuM Ape nahi. upavAsa karanAra mare te te jANe paNa teo te kaI paNa rIte cauthamalajI sAthe mAMDavALa karavA taiyAra na hatA. temanA aneka anuyAyIoe temane samajAvyA paNa badhuM havAmAM. AvA keI AghAtathI sva. durlabhajI jhaverI javAharalAlajInA bhakta chatAM temanI sanmukha mUrNita thaI gayelA. Do. meghANIne mijAja kAbUmAM na rahyo. AkhA sthA. samAjamAM AgevAna ne bhAdAra gaNutA e pUjya saha DoTara meghANIe je ugra valaNa lIdhuM Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122] darzana ane ciMtana te joI tyAM hAjara rahenAra koIne paNa temanA pratye sanmAna thayA vagara rahe tema na hatuM. sAdhu ke pUjyapaNuMno kaI paNa bhaya manamAM sevyA sivAya temaNe pUjya javAharalAlajIne cokhe cokhuM saMbhaLAvI dIdhuM ke "tame pitAnA taraphathI mAMDavALa karavA mATe namatuM ApavA taiyAra na ho to ame zrAvake tamane badhA sAdhuone A ja makAnamAM pUrIzuM ne bAraNuM baMdha karIzuM. jyAM lagI tame aMdaroaMdara pheMsale nahi kare tyAM lagI ame tamane bahAra AvavA devAnA nathI." Do. meghANI ane temanA jevA bIjAnI A dhamakIe tatkALa pUratuM kAMIka kAma karyuM, paNa to meghANInI nirbhayatAnI vAta karuM chuM. bahu virala gRhastho ke zrAvake evA hoya che ke, jeo ane prasaMge koI sAdhu ke pUjIne sAmasAma ATalI nirbhayatAthI saMbhaLAvI zake. - Do. meghANInAM lakhANo khAsa karIne vArtAo "prabuddha jainamAM prasiddha thatI. temanI vArtAlekhananI kaLA keTalI siddhahasta hatI e to tenA vAMcanAra jANe ja che. chelle 1946nA mArcanA aMta sudhI ame muMbaImAM maLyA. ane jyAre maLIe tyAre sAmAjika anubhavo ne temanAM lakhANo viSe ja carcA karIe. chelle temanI eka asAdhAraNa udAratA ane nikhAlasatAnI noMdha levI yogya dhAruM chuM. emaNe "prabuddha jaina' mATe eka lekha lakhele.. paramAnaMdabhAI to rahyA kaThaNu parIkSaka, emaNe e lekha pasaMda te karyo, paNa enA pUrvabhAga viSe kahyuM ke, A lakhANa sAcuM hoya teya enI. pAchaLa aitihAsika bhUmikA na hoya te e bhAga kADhI nAkhavo joIe.. DekaTare mahenatapUrvaka lakheluM eTale svAbhAvika rIte ja e bhAga lekhamAM rahe te temane pasaMda paDe. chevaTe ema kahyuM ke mArI sammati levI. DokaTara pitAnA eka mitra sAthe AvyA ane mane lekha saMbhaLAvyo. meM kahyuM ke ekaMdara A lekha sAre che ane temAM vartamAnakALa ne bhaviSyata viSenA vicAro ne vidhAna sAcAM hovA uparAMta coTadAra paNa che. paNa bhUtakALane lagato pUrvabhAga evo sacoTa nathI. paNa DokaTare mArI pAsethI jANyuM ke e bhAga paNa vadaSTie te sAce ja che eTale temane mAruM samarthana prApta thayuM; paNa paramAnaMdabhAI ema DokaTarane ke mane cheDe tema na hatuM. chevaTe ame badhA pharI maLyA; A vakhate e pUrvabhAga rAkho ke kADhavo-enI je madhura paNa ugra carcA cAlI te Aje paNa mArA kAnamAM Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ave ne ATalA AghAta kema ? [ 123. guMje che. DokaTaranuM kathana eTaluM ja hatuM ke jo vastu sAcI hAya tA aitihAsika bhUmikA na hovA chatAM rAkhavAmAM zI aDacaNu? paramAna bhAInI dalIla e hatI ke, je kALa viSe ApaNe lakhatA hoI e tenA pUratA purAvAonu adhyayana karyA sivAya lakhIe te! e pramANika na gaNAya. paNa emanI vadhAre sacATa lIla teA e hatI ke kAI paNa lakhanAre lakhyuM hoya teTalu chapAvI kADhavAne te leAkeAne pIrasavAnA meha zA mATe joI e ? A dalIla sAMbhaLatAM ja DaoNkaTare tarata ati namrapaNe kahyuM ke, ' khuzIthI e bhAga kADhI nAkheA. alabatta, meM aitihAsika purAvAonu adhyayana nathI ja karyuM. sAmAnya vAcana te kalpanAnA baLe lakhyuM che.'DaoNkaTaranI A nikhAlasatAnI mArA mana upara bahu UMDI chApa paDI. teo mane jyAre maLe tyAre kahetA ke huM lakhuM chuM paNa zIkhAu chuM. paramAnabhAI jevA mArA lekhanA kaNa parIkSaka na hoya teA kyAreka kAcuM paNa kapAya. A chellA prasaMge meM mArI jAtane tapAsI te mane paNa lAgyuM ke huM lekhanA prathama vAcane te viSe cAkkasa te kaDaka abhiprAya na ApI zakayo e mArI paNa nabaLAI kharI. --prabuddha jaina, 15 phebruArI 1947.. Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtipaTa, [17] AdaraNIya zrI motIcaMdabhAI viSenAM mArAM smaraNe evAM nathI ke je vAcakane temanA jIvana viSenuM mAruM koI viziSTa daSTibiMdu jaNAvI zake. tema chatAM zrI jIvarAjabhAInA Adezane anusarI mArAM je AchAM ke pAMkhAM maraNo che te saMkSepamAM rajU karavA gya dhAruM chuM. IsvIsana 1904mAM kAzI jaina pAThazALA mATe aMgrejI kaThInuM makAna kharIdavAnuM hatuM, te aMge kAMIka dastAvejI kAma mATe zeTha zrI vIracaMda dIpacaMde tIbhAIne banArasa mekalyA; A vakhate ja sarvaprathama temanuM nAma mArI jANamAM AvyuM. zrIyuta kuMvarajIbhAInuM nAma te jANato ja; temanA A bhatrIjA che ne vakIlAtano abhyAsa kare che eTalI jANathI temanA pratye mane kAMIka DhaLyuM, paNa ame maLyA na hatA. prathama vizvayuddha zarU thayA pahelAM ja pra. yAkobI bhAratanI sAhitya-yAtrA samApta karI muMbaIno kinAro choDavAnA hatA. temanA vidAyamAna vakhate zrI metIcaMdabhAInuM aMgrejImAM bhASaNa sAMbhaLyuM-je ke huM te vakhate aMgrejI samaja nahIM. A temane prathama svara-paricaya. Do. bAlAbhAI nANAvaTIne pramukhapade maLela muMbaI konpharansa pachI tarata ja huM bhAvanagara gayo hato. zrIyuta kuMvarajIbhAI sAthe karmazAstrIya tattvonI carcA-vArtA karavAno uddeza hato. dAdA sAhebanI borDigamAM keTalAka mitroe zrI matIbhAIne cA-pANI mATe AmaMtrelA. te vakhate temanuM gujarAtI bhASaNa prathama ja sAMbhaLyuM. rAtre zrI jainadharma prasAraka sabhAmAM niyamita rIte huM zrI kuMvarajIbhAI sAthe besato ne moDe sudhI judI judI zAstrIya carcAo cAlatI. eka divase "vizeSAvazyakabhASyanI amuka carcA prasaMge zrI motIbhAIne uddezI zrI kuMvarajIbhAIe kahyuM ke-sAMbhaLo, A dArzanika carcA. teo je ke bIjA vAcanamAM magna hatA ema mane lAgyuM, chatAM pitAnA kAkA pratyenA bahumAnathI ke tatvacarcAnA rasathI teo sIdhI rIte mArI sAthe thoDIka vAtacItamAM UtaryA, paNa mane hajI ema ja lAgatuM ke ame ane eka bIjAthI bahu dUra chIe. Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRti paTa [12 lAlabAganA upAzrayamAM zrI vijayavallabhasUrinI samakSa zrI motIbhAI eka suprasiddha AcAryane uddezI kAMIka kahetA hatA, temAM meM eka vAkya e sAMbhaLyuM ke "teonI zailI uchedaka che." jo ke te AcAryazrI temanA mAnItA hatA, kadAca kulaguru paNa kahevAya; chatAM uparanA tela zabda uparathI ane eTale vicAra thayo ke, meMtIbhAInuM valaNa vidhAyaka lAge che. mArA upara paDelI A prAthamika chApa tyArabAdanA pAMtrIsa varSa jeTalA gALAnA utarottara vadhatA jatA paricayathI mane sAcI lAgI che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA thayA pachI temanI sAtheno sIdhe nahIM to pArasparika paricaya paNa vadhato cAlyo. alabatta, te pahelAM temanAM keTalAMka lakhANo meM sAMbhaLelAM, jemAM zrI AnandaghananAM padonA vivecananuM prAstAvika, jaina dRSTie yoga, siddharSinI prastAvanA e mukhya gaNAya. vidyAlayamAM tatvajJAna ane dharmanA adhyApaka tarIke paM. vrajalAlajI niyukta thayA hatA, je mArA cirasAthI ane aMgata mitra paNa hatA. vidyAlayanA kAryakartAo vidyArthIo ane bIjA keTalAka upara paNa vrajalAlajInA adhyApanane bahu ja sAro prabhAva paDele ne vidyAlayanuM tattvajJAna-dharmanuM zikSaNa rasaprada paNa baneluM. vakhata jatAM e rasa ane zraddhAmAM oTa AvI. zrI. mehanalAla desAI ja nahIM paNa motIbhAI suddhAM mane maLe tyAre eka ja vAta kahe ke-have vrajalAlajI ThIka kAma karatA nathI; tame bIjo koI adhyApaka batAve. mAre mATe A sthiti dharmasaMkaTa jevI hatI. eka bAju cirakAlIna aMgata mitranI pratiSThA ane sthitine prazna, ane bIjI bAju vidyAlayanA. sArvajanika zaikSaNika hitAhitane prazna. mArI mUMjhavaNa dUra thaI nahIM, ane avAranavAra motIbhAI AdinI mAgaNI paNa maTI nahIM. Ama lagabhaga 6-7 varSa vItyAM haze. daramyAna keTalAMka prabaLa kAraNasara meM mAruM valaNa vidyAlayane pakSe ja vALyuM, ane spaSTa nirNaya karI mitra vrajalAlajIne kahI dIdhuM ke-have A gADuM A rIte lAMbe vakhata nahIM cAle. tame kAM te sane prathamanI jema saMtoSa Apa, nahIM to chUTA thAo. anyathA huM bIjo adhyApaka sUcavIza. ghaNuM karI 1971 ke tyArabAda thoDA samayamAM ja paM. darabArIlAlane laI huM motIbhAInI ophisamAM gaye. jarApaNa nananaca karyA sivAya motIbhAIe darabArIlAlajI mATenI mArI mAgaNI ke zarata maMjUra karIne kahyuM ke-tame pagAra chUTathI bhAgI zake. A sAMbhaLI mAruM mana vizeSa AkarSAyuM. ame to kahI dIdhuM ke, AthI vadhAre paisAnI WWW.jainelibrary.org Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121] darzana ane ciMtana atyAre jarUra nathI. kharI rIte metIbhAI pratyenA UMDA AdaranuM A prathama pagathiyuM kahevAya. pachI te paM. darabArIlAlajInA kAmathI vidyAlaya, vidyArthIgaNa ane kAryakartAo e badhA eTalA badhA prasanna thayA ke tethI mAre vidyAlaya sAthe saMbaMdha ajJAta rIte ja gADha banI gayo-khAsa karIne dhArmika zikSaNanA prazna paratve. mane yAda che ke, zrI motIbhAI zrI mehanalAla desAI ane zrI mohanalAla bI. jhaverI-e badhA vidyAlayamAM cAlatA dharmavarga para jyAre paNa prasaMga Ave tyAre mArI sAthe chUTathI carcA karatA ane mArI vAta dhyAnathI sAMbhaLatA. eka athavA bIjA kAraNe dhArmika adhyApakane badalavAno ke rAkhavAne prazna Ave tyAre huM jyAM houM tyAM teo chevaTe patra lakhIne paNa pUche ane mArA vicAra jANavA mAge. mArI dRSTi paNa vidyAlayanA A aMgane vadhAre puSTa karavAnI prathamathI ja hatI. eTale huM paNa emAM rasa leto. darabArIlAlajI pachI lagabhaga eka pachI eka cha-sAta dhArmika adhyApake badalAyA ane nimAyA. lagabhaga e badhAnI nImaNUka vakhate mArA abhiprAyanuM mUlya teo vizeSa AtA evI chApa mArA upara hajI paNa che, tethI karIne huM paNa e viSenI mArI javAbadArI aMge kadI beparavA rahyo nathI ema mAre aMtarAtmA kahe che. A milanataMtu dvArA dhIre dhIre motIbhAI sAthe huM vizeSa paricayamAM Avato gayo-jo ke vadhAre vakhata sAthe besavAno ke evo bIjo koI prasaMga Avyo ja na hatA. mArI prathamathI ja mAnyatA hatI, ane Aje paNa che ke, mahAvIra jaina vidyAlaya jevI saMsthAe mAtra dharmatattvajJAnanA zikSaNathI pitAnI ItikartavyatA pUrI thayelI mAnavI na joIe. huM e badhA mitrone bhArapUrvaka kahete ja Avato rahyo chuM ke, vidyAlayanuM kArya trividha hoya, kolejanA vidyArthIone dhArmika zikSaNa ApavAnuM vAtAvaraNa UbhuM karavuM ane tene rasaprada banAvavuM e mATe te trividha kAryakrama Avazyaka che. paheluM to e ke ochAmAM ochuM eka samartha prephesara ane eka samartha paMDita e bene vidyAlaya paisAnI khAsa gaNatarI karyA vinA reke, jethI muMbaI zaheranI koI paNa kolejanA vidyAthIne agara tyAMnA nivAsI koI paNa prephesarane jaina paraMparA viSe kAMI paNa jANavuM hoya te vidyAlaya eka jJAnapraNArUpa bane ane vidyAjagatamAM evI mAnyatA baMdhAya ke, jaina paraMparAne lagatA pramANika ane vyApaka abhyAsa mATe mahAvIra jaina vidyAlaya e mukhya dhAma che. bIjuM Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtipaTa [127 kAma sAhitya-saMpAdananuM. je eNphesara ane paMDita niyukta thAya te anukULatA pramANe jaina sAhityanuM Adhunika dRSTie saMpAdana kare ane te te viSaya paratve aMgrejI, gujarAtI ane hindImAM yathAsaMbhava prastAvanA Adi paNa lakhe. e dRSTie ke koI paNa yunivarsiTI ke koI paNa kolejanA pAThyakramamAM te saMpAdana upayogI thaI zake. jevI rIte jarmana ane anya pAzcAtya vidvAnoe karelA bhAratIya saMpAdana pratiSThA pAmyAM che tethI paNa vadhAre sArI rIte A dizAmAM vidyAlaya kAma karavAnI goThavaNa kare. trIjuM kAma mArI dRSTie e che ke, viziSTa viziSTa graMthanA pramANabhUta ane saMzodhanAtmaka bhASAMtara karAvI vidyAlaya prasiddha kare. zrI motIbhAIne ghaNIvAra AvezamAM ema paNa kahetA ke-tame to kAMI karatA nathI; mAtra dhArmika lekanAM mana rIjhavavA ne paisA meLavavA dharmavarga calAvo che eTaluM ja. chatAM teo kadI mArA pratye tapyA nahi, mIThAzathI ghaTate javAba vALatA, ane hasatAM hasatAM kyAreka ema paNa kahetA ke-tame vidyAlayamAM Ave te badhuM ame karIzuM, ItyAdi. 1943nA aMtamAM meM temane lakheluM yAda che ke have huM kAzI choDavAne chuM; muMbaI te AvavAne chuM ja. konpharansa ke vidyAlaya jevI saMsthAo mArA viSaya paratve mAro upayoga karI zake, ItyAdi. paNa AvI matalabanuM lakhyuM te pahelAM eka prasaMga ati madhura banI gaye ne Aje paNa tenI khumArI tAjI che. huM kAzIthI muMbaI Avelo. mArI sAthe zrI nathamalajI TAMTiyA ema. e-ke je hamaNAM jaina tattvajJAna laI DI. lITa. thayA che tehatA. ame banne valI upara Avela bhAratIya vidyAbhavananA makAnamAM UtaravAnA hatA. meM prathamathI ja. AnI sUcanA zrI. motIbhAIne ApelI. ame valamAM rAtre lagabhaga daseka vAge sUvAnI taiyArImAM hatA tyAM to zrI motIbhAI AvI caDyA. ATale badhe dUra, ATaluM moDe, atyAre kema? savAre maLata,-ema pUchayuM, tyAre temaNe kahyuM ke huM atyAre ja tamane levA Avyo chuM. nIkaLe to be kalAka pahelAM, paNa vacce kayAMya gADI ke vAhanane vega maLe nahIM eTale rakhaDapaTTImAM meDuM thayuM. ame ghaNuM karI savAre javAnI vAta kahIne temane vidAya to karyo. paNa mArA mana upara cirasmaraNIya chApa e rahI gaI ke zrI metIbhAIne jaina sAhitya, tattvajJAna ane dharma viSenI je laganI che te upara uparanI nathI. temanA pratye mAruM valaNa vadhAre AdarazIla banyuM. Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128]. darzana ane ciMtana * ame jyAre temane ghera gayA tyAre temaNe je satkAra karyo e paNa saurASTrane anurUpa ja hato. temanA ghera ane temanI sAthe rahevAno mAre mATe e pahele ja prasaMga. zrI. nathamalajInA vAcana ane dRSTikoNathI te. teo eTalA badhA mugdha thayA ke temane game te rIte vidyAlayamAM lAvavA teo abhimukha banyA. ane jyAre nathamalajIe AvavAnI azakti darzAvI tyAre ja nyAyAcArya paM. mahendrakumArane temaNe nImyA. huM paNa nivRtta thaI prathama muMbaI bhAratIya vidyAbhavanamAM AcAryazrI jinavijayajI sAthe raheto hato. zrI motIbhAIe bhArapUrvaka mane kahyuM ke vidyAlaya pratimAsa bArase jeTalA rUpiyA te kharcI ja zakaze. eTale tame tamArI dhAraNA mujabanI eka yojanA taiyAra kare, jene huM kamiTI samakSa mUkuM. meM evI yojanA taiyAra karI ne temaNe mArI hAjarImAM ja kamiTI samakSa maMjUra karAvI. ghaNuM kharuM A badhA prasaMgoe huM zrIyuta. paramAnaMdabhAIne maLatA, temanI salAha le. mArI pahelethI ja e daDha pratIti cAlI Ave che ke-zrI paramAnaMdabhAInuM dRSTibiMdu jeTaluM cepyuM ane vizALa che teTaluM muMbaImAMnA bIjA jenuM bhAgye ja haze. e yojanA maMjUra thaI tyAre paNa zrI motIbhAIe te mane e ja kahyuM ke-have tame vidyAbhavanamAM nahIM paNa vidyAlayamAM raho. mAro javAba hamezane e ja rahyo che ke huM dUra rahyAM je karIza te ThIka haze. mane AvavA jevuM lAgaze tyAre vagarakahyuM paNa huM vidyAlayamAM besIza. astu. e janA maMjUra te thaI paNa eka athavA bAje kAraNe ene amalamAM lAvavAnuM kAma rahI ja gayuM che. huM nathI jANatA ke atyAre vidyAlayamAM rasa dharAvanAra ane zrI motIbhAInA dRSTibiMdune barAbara samajanAra tema ja tene sthira karavA icchanAra koI have e yojanA athavA evI bIjI koI yojanAne sakriya karavA vicArato haze ke nahIM. paNa eTaluM to IcchuM ane kahI zakuM chuM ke zrI motIbhAInI vidyAlaya pratyenI niSThA, ane dharma- sAhityanI prItine kAyama karavA tema ja jana samAjanuM dhArmika dRSTibiMdu unnata karavA mATe AvI saMsthA dvArA evuM kAma jarUrI che. zrI. motIbhAInAM vyAkhyAne jude jude prasaMge thoDAMka sAMbhaLelAM-khAsa karI paryuSaNa vyAkhyAnamALA vakhate to temanuM niyata vyAkhyAna sAMbhaLavA maLatuM. teonuM vyAkhyAna sAva sAduM rahetuM; emAM vAgmitvanI chApa na rahetI. paNa emanAM mAhitI pUrNa kaTalAMka lakhANone lIdhe mArA mana upara Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtipara [129 temanA pratyenA viziSTa AdaranI chApa paDI che. ATalA badhA vyavasAyA ane vividha pravRttie vacce te keTakeTaluM vAMce ane lakhe che te mane hamezAM herata pamADatu. emanA makAne kayAreka jatA te jANu thatI ke teo keTakeTalAM pustakA saMdhare ane vAMce che. sAMje marInaDrAiva upara pharavA jatA hAu te kATamAMthI pAchA pharatAM maLe te hasIne kAMI ne kAMI vAta kare, ane kahe ke ATaluM cAlIne AvuM chuM tethI vyAyAma paNa maLI rahe che te vicArA karavAnI taka paNa maLe che. temanI TIkA paNa meM temanI sAme keTalIka vAra karI haze. paNa mane yAda che ke meM temane rASa joyA nathI. eka vAra huM hAspiTalamAM hatA. oNparezana thayeluM. mane vyathAmAM joI eka vise temaNe hyu` ke-atyAre ja samAdhinA samaya che. jyAre te pakSAdhAtathI pIDAyelA ne kAMIka svastha thayA tyAre huM temane maLavA gayA. meM vaLI mArI Dhabe e ja samAdhinI ane samAdhimaraNanI vAta kADhI ke have tamArA parIkSAsamaya che. Aje jyAre temanA viSenAM mArAM AchAM ane pAMkhAM smaraNA Alekhu chuM tyAre temanI madhura hAsyamUrti ane mArA pratyenA nikhAlasa vyavahAra tema ja temanI aneka kSetromAM kAma karavAnI hAMza ane tAlAvelI e badhuM mAnasa paTa-upara aMkita thAya che. konpharansanI oNphisamAM keTalAka kAmasara javuM paDatuM ane tyAM miTiMga hAya tA hAjara paNa rahetA. emAM je kAmane sabaMdha zrI meAtIca MdabhAI sAthe AvatA temAMthI ekake kAmane temaNe TALyuM. hAya ke bedarakArI batAvI hAya ema mane yAda nathI. ghaNAM varSa agAu temanA viSe je mArA abhiprAya adhAyelo ke te vidhAyaka prakRtinA che te ja temanA jIvanamAMthI jovA pAmyA chuM. -zrI jaina dharma prakAza, vaizAkha. Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAM vRddha paNa thI juvAna [18] zarIra gharaDuM thavA lAge tyAre paNa mana nabaLuM na paDe, vicAre, nirNayo ane AdarzamAM jarAya meLAza na Ave evA vRddha yuvake virala hoya che. zrI maNibhAI evA eka virala yuvaka hatA enI pratIti temanA dareka paricitane haze ema huM samajuM chuM. judAM judAM sthAnonA jaina yuvaka saMghanA sabhyone huM jANuM chuM tyAM lagI ema niHzaMka kahI zakuM chuM ke e sabhyomAM zrI maNibhAI jeTale vRddha ane temanA jevo yuvaka meM nathI joyo. yuvakasaMghanA taraNa sabhyomAM paNa kaTokaTIne prasaMge mAnasika ghaDapaNuM joyuM che, jyAre maNibhAImAM tethI UlaTuM anubhavyuM che. jema muzkelI vadhAre temane temanI juvAnI vadhAre dIpI nIkaLe. amadAvAda ane bIjA sthAnanA jana yuvakasaMghe nAmazeSa thayA agara gharaDA thayA tyAre paNa muMbaIne e saMdha juvAnI seve che emAM zrI maNibhAIne hAtha mukhya che ema huM samajuM chuM. emaNe pitAnI kuneha, AdarzanI uccatA ane sahaja mAyALutA vagere guNothI aneka taruNone yuvakasaMgha pratye AkarSA, keTalAkane hameza mATe tenI sAthe saMkaLAvA lalacAvyA ethI ja ApaNe muMbaI jaina yuvakasaMghane ane tenI vividha pravRttione nityanUtana rUpamAM joIe chIe. kAzI ke AgrAthI (barAbara yAda nathI) huM vaDhavANa kempa gayela. keTalAka mitro maNibhAIne tyAM jamanAra hatA. mane paNa laI gayA. huM maNibhAIne jANato ja nahi. prathama paricaye eTalI chApa paDI ke A maLavA jevA che. tyArabAda to dasa-paMdara varSa gayAM haze. jyAre 1930nI hilacAla vakhate pajusaNa vyAkhyAnamALAe amadAvAdamAM jAhera rUpa lIdhuM tyAre tenA kAMIka paDaghA muMbaImAM paDyA. ene jhIlanAra je be vyaktio mukhya hatI, temAM zrI maNibhAI pradhAna ane bIjA amIcaMda khImacaMda. | muMbaImAM vyAkhyAnamALAnI zarUAta thaI ane mAro paricaya zrI maNibhAI sAthe vadhato cAle. ema to kadAca teo mahAvIra vidyAlaya Adi sthaLe maLyA haze paNa mAruM spaSTa maraNa vyAkhyAnamALAthI zarU Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ somAM cho paNa sauthI juvAna [ 135 thAya che. meM joyuM ke zrI maNibhAInI dhagaza jaina samAjanA saMkucita vADAone bhedI saMvAdI ekatA sthApavAnI che. e paNa joyuM ke temane ayogya tema ja bALadIkSA bahu khaTake che. UgatI peDhIne saMskArI, zikSita ane udyogI banAvavAnI paNa temanI dhagaza joI strIvarga, khAsa karI vidhavA ane Itara parAzrita varga pratye emanI mamatA joI. cAlu phirakAvAra jana saMsthAomAM udAra tattva dAkhala karavAnI bhAvanA joI, vagere vagere keTalAMya udAtta tane mane sAkSAtkAra che, ane sAthe e paNa joyuM ke teo je vicAra bAMdhe che tene amalamAM mUkavA mATe paNa teo badhuM ja karI chUTe che tyAre temanA pratye ananya Adara baMdhAye. ane manamAM thayuM ke "saMyukta jaina vidyAthIgRhanI kalpanA jene keTalAMya varSo agAu AvelI, ane jeNe mUrta paNa karelI te zrI maNibhAI kharekhara pahelethI ja krAntikArI tattva dharAvanAra che. zrI maNibhAI dekhItI rIte kAma jaina samAjane lakSI karatA, paNa rASTrIyatA ane mAnavatA temanA hADamAM hatI. tethI koI paNa zubha pravRttine banato ke Apa ane pitAnI jAtanA zrIgaNeza karavA e temano mULamaMtra. "prabuddha jaina calAvavuM hoya, vyAkhyAnamALA vikasAvavI hoya, ayogya dIkSAvirodhI hilacAla zarU karavI hoya, vidyAthIone ke vidyArthinIone bhaNavAmAM madada karavI hoya, saMsthAmAM temane goThavavAM hoya, navAsavA Avela dhaMdhAthIne dhaMdhe caDAvavo hoya ke koIne cAlatA dhaMdhAmAM Teke Apavo hoya, ema aneka kSetre zrI maNibhAIne pahela karatAM joyA che. tethI ja temanA pratye sudhAraka ke rUDhicusta sahune ekasarakho Adara jovAmAM Ave che. "saMyukta jaina vidyAthIgRhane temane chelle manoratha ATalI hade saphaLa thaze tenI pAchaLa A ja bhUmikA rahI che. zrI maNibhAI rUDhi ane saMkucitatA sAme UkaLI UThatA. bele tyAre ema lAge ke roSe bharAyA che paNa dilamAM DaMkha meM nathI je. eka rIte temanAmAM guNadarzana mukhya hatuM. khAsa deSa dekhAya to tyAM taTastha, paNa manamAM DaMkhavRtti na pize. jeo temane jANe che temane te kahevAnI jarUra nathI ke teo keTalA namra hatA. vacagALAmAM temanI Arthika sthiti nabaLI paDelI paNa vaLI UjaLA divasa AvyA ane teoe jAte jaI pitAnA leNadArane jagADI cUkate leNuM ApI dIdhuM. ghaNuM leNudAranA vAraso evA hatA ke jeo A laheNuM viSe kAMI jANatA ja nahIM. paga maNibhAIe jAnA copaDA kaDhAvI pAIe pAI cakavI. huM samaje Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132] darzana ane ciMtana chuM ke A paisAnI ucApatanA tema ja thApaNa eLavavAnA jamAnAmAM zrI maNibhAInuM vana zAstramAM varNita sAcA jainane zekhe tevuM ja che. mabhAI bhaNela bahu nahi. gujarAtI ane hiMdI sArAM lakhANA khUba vAMce paNa temAMthI sArabhAga evA pakaDe ke je temanAM kAmamAM pragaTa thAya. peAte pAchaLa rahI khIjA suyAgya kAryakartAne AgaLa AvA ane tenA upara evA vizvAsa mUkave ke jethI tene kAma karavAmAM kadI nirAzA na vyApe ane kAmamAM AvI paDatI Arthika ke bIjI muzkelIone bhAra peAtAne mAthe vaheAravA e maNibhAInI khAsa vizeSatA. tethI ja ApaNe joI e chIe ke muMbaI jaina yuvaka saMdhane zrI cimanalAla cakubhAI, zrI paramAnaMda kApaDiyA, zrI dIpacaMdabhAI, zrI tArAcaMda kAThArI Adi kA kartAo maLyA che ane atyAre saunu dhyAna kheMce evI vividha pravRttie saMdha calAve che. mane te jyAre maLe tyAre maNibhAI eka ja vAta kahe ke mAre lAyaka kAma batAvajo. ane meM joyuM che ke temanA e udgArA kadI aupacArika na hatA. zarIra khUba lathaDyuM tyAre paNa karela saMkalpane siddha karavA 6 saMyukta jaina vidyAthIgRha ' mATe temaNe akalpya jahemata uThAvI che. meM e paNa joyuM che ke temanA ci. ramaNalAla pitA pratye kevA vaphAdAra ane kevA kahyAgarA. A eka vArasAgata guNa che ke je bahu echA kuTumemAM Aje dekhAya che. zrI maNibhAI ne potAnA vanamAM A eka parama saMtASa haze ema huM samaju chuM. gayA jUnanI 10mI tArIkha AsapAsa muMbaImAM teo sAva lathaDelI tabiyate meTaramAM AvI maLI gayA. ane huM zaramAI gayA ke Aja jAuM kAla jAuM ema karatAM meADuM thayuM te maNibhAI chevaTe AvyA vinA na rahyA. ' eka rIte temaNe sAcesAcuM jIvI jANyuM che. samajadAra samakSa 1nane namUnA rajU karyo che. kAryakartAo samakSa pravRttie pAtharI che. vidyAthI gRhanA bhAvi vizALa kArya ane pramuddha jaina 'nA bhAvi utkarSa mATe mA meAkaLA che. ApaNe sahu pAchaLanA temanA pratye mAna dharAvanAra te badhI pravRttione pUrA vega ApIe ane yuvakasa bane evA vikasAvIe ke khIjA nAmazeSa thayelA yuvakasaMghe karI baLa pAme tema ja kArya karatA thAya te zrI maNibhAInuM smaraNa vadhAre lekhe lAgyu' gaNAze. --pramuddha jaina, 1 oNgasTa 1952 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa smaraNo [19] kAntanI kRtio uparathI ane bIjA mitroe teozrInA karAvela paricaya uparathI mArA upara je chApa paDI che te A sthaLe huM nathI jaNAvate. ahIM te teo sAthe thayela sAkSAt samAgama ane tenA pariNAme te vakhate tathA pAchaLathI thayela mArA uparanI asare bahu ja TUMkamAM jaNAvavA IcchuM chuM. huM kAntanA samAgamamAM traNa vAra Avyo chuM ane traNa vAra bhAvanagaramAM. emAMnA eka paNa samAgama mATe meM ke kAntazrIe prayatna nahi karela. e samAgama mAtra keTalAka madhyavartI sahRdaya vidyAvilAsIonA pariNAme ja gaNAya. lagabhaga tera varSa pahelAM grISma RtumAM huM pahelavahele bhAvanagara gayo tyAre AtmAnaMda jaina sabhAmAM 'kAnta'nI mulAkAta mATe eka nAnakaDuM mitramaMDaLa ekaThuM thayeluM. bIjI vAra asahayoganA jamAnAI. sa. 1921-22 mAM sAMje pharavA jatAM rastAmAM maLavuM thayuM. trIjI vAra I. sa. 1922-23 mAM gAMdhIjInA 18 mI tArIkhanA jeladivasa nimitte bharAyelI sArvajanika sabhAmAM ame banne maLyA. pahelIvAra maLyA tyAre kAnta parIkSaka athavA praznakartA tarIke mArI sAme hatA. kadAca te vakhate mitroe upasthita karelA e samAgamano hetu ja huM na jANuM tevI rIte kAna bhArata mArI parIkSA karavAnuM hoya evI sAcI ke beTI chApa mArA mana upara pAchaLathI paDelI. game tema che, paNa te vakhatanA parIkSaka kAnta sAme huM kAzIvAsI paMDitanI jema parIksa sthAna laI AdarapUrvaka beThele hate. kAnta maLatAM veMta ja mane "prAmANya viSe zAstrIya prazno karyA, jenuM kAMIka vistRta varNana kAntamAlA nAmanA pustakamAM ApyuM che. bIjI vAra ajANapaNe raste cAlyA jatA kaI mitre dhyAna kheMcavAthI kAnate mane Ubhe rAkhe ane kuzalaprazna bAda thoDAM vAkyomAM pharI maLavAnI IcchA jaNAvI judA paDyA. trIjI vAra eka sArvajanika sabhAmAM mane vyAkhyAna ApavA bolAvyo. bolAvavAmAM kAntane ja hAtha hatA, kAraNa Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134] darzana ane ciMtana teo te pravRttinA maMtrI hatA ema mane pAchaLathI mAluma paDyuM. prathama samAgama vakhate kAntano parIkSaka rUpe kaDaka chatAM nehALa svabhAva hoya evuM mane bhAna thayuM. paNa kadI nahi sAMbhaLelA ane nahi vAMcelA e kAntanA bahumatapaNe viSe ane UMDA bhanana viSe mArA manamAM Adara UbharAye. mane thayuM ke vyApArapradhAna ane aMgrejapradhAna gujarAtamAM paNa zAstranI vividha zAkhAonuM UMDu parizIlana karanAra koI koI masta kyAMka kyAMka khUNekhAMcare paDathA che kharA. kAntamAM bahuzratapaNuM ane gaMbhIra manana uparAMta jijJAsA tema ja parIkSaka dRSTi hatAM e mane prathama samAgamane pariNAme krame krame vadhAre spaSTa thayuM. bIjA samAgamane pariNAme mane ema bhAna thayuM ke A keIna mananazIla alakhAve che. vAta karatAM ane bolatAM paNa temanuM ciMtana-- zIlatva sAmA upara asara pADe che e mane vadhAre spaSTa thayuM. trIjI vAra mAre mukhya vaktArUpe dharma ane vyavahAranA saMbaMdha viSe bolavAnuM hatuM. sabhApati eka suMdara svabhAvI vidvAna maulavI hatA. sabhAnA upasaMhAramAM maMtrI tarIke kAnta jyAre belavA UbhA thayA tyAre teonA pUrI pAMca miniTa paNa nahi evA TUMkAmAM TUMkA bhASaNa vakhate huM kharekhara samAdhinimagna thaI gayo. eka paNa vAkya vadhAre ke ochuM nahi. bhASAmAM ke vicAramAM jarAye asaMbaddhatA nahi. kathanane eka paNa aMza aprastuta ke arUcikara nahi. uccAra ke dhvanimAM kRtrimatA nahi, jAti ke saMpradAyane mithyA moha nahi. satya kathanamAM saMkoca ke bhathe nahi. A teonI vizeSatA ane te vakhate ane pAchaLanAM smaraNathI krame krame vadhAre spaSTa thaI. mane ema paNa lAge che ke meM jeTalA gujarAtI vaktAone sAMbhaLyA che temAM kAntanuM sthAna kAMIka nirALuM ja che. A badhA uparAMta chellA be samAgamoe mArA upara je vadhAre UMDI chApa pADI te teonI rASTrIyatA viSenI. ke teo hatA kavi, lekhaka, mananazIla sAhitya sevI ane prakRti tathA prakRti paranA tatvanA gaSaka, chatAM teomAM guNajJatA, samayajJatA ane namratA vilakSaNa rIte ekatra maLelA hatAM. teo gAMdhIjInI ahiMsASaNuM ane rASTradezamAM vicArapUrvaka mugdha thayelA ema mane spaSTa jaNAyuM. khAdI teone mana kinakhAba, atalasa, ke jhIkathI paNa vadhAre prANaprada tema ja mahattvanI vastu hatI e eka ja vAta teonI samayajJatA samajavA mATe basa che. -prasthAna. jayeSTha 1983 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAMka saMsmaraNe [sadagata sAhityopAsaka zrI mohanalAla dalIcaMda desAI) [20] prabudha jainanA 15-12-45nA aMkamAM zrIyuta mehanalAla dalIcaMda desAIne duHkhada avasAnanI neMdha lete ane hArdika sAmavedanA darzAvate eka lekha prasiddha thaye che. huM te mAtra mehanabhAI viSenAM mArAM keTalAMka smaraNe je temanA svabhAvanI vividha bAjuonAM ane temanI karmaThatAnAM nirdezaka che tene grathita karI temanA paralokagata AtmAne zraddhAMjali rUpe arpita karuM chuM. prathama paricaya sane 1917nA comAsAmAM muMbaInA vAlakezvaranA upAzrayamAM huM temane pahelavahele maLe. mohanabhAI pitAne zradheya mitra vADIlAla motIlAla zAha ane zrIyuta nAthurAma premIjI sAthe tyAM munizrI jinavijayajI pAse AvelA. A prAthamika svalpa paricayathI huM temanA pratye AkarSA ane e AkarSaNa uttarottara vadhAre paricayathI ane temanA kAryAnirIkSaNathI vadhatuM ja gayuM. vivejyukta guppakSapAta temanAmAM sauthI moTo guNa guNapakSapAtane hatuM. jyAM jyAM guNa najare paDe tyAM tyAM AkarSAvuM e emane sahaja svabhAva hato. Ama chatAM paNa A guNapakSapAta vivekyuta rahetuM. potAnA viziSTa pakSapAtanA pAtramAM samayAntare asAdhAraNa truTio mAluma paDe to paNa tenI bhakitaupAsanA cAlu rAkhavI e temanA mATe kadI zakya nahotuM. temanAmAM koI viSe kadI AMdhaLI bhakti nahotI. dAkhalA tarIke: mehanabhAI sagata vA. me. zAhanAM AkarSaka lakhANe ane uttejaka vicArothI, temanI pitAnI bhASA vAparIne kahyuM te zAhanA ananya bhakta thayelA; paNa vakhata jatAM teo temanA pratye taTastha thaI gayA. tethI UlaTuM zrIyuta nAthurAma premIjI sAthenI temanI maitrI chevaTanI ghaDI lagI kAyama rahI hatI, eTaluM ja nahi paNa Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136] darzana ane ciMtana uttarottara vadhatI paNa gaI hatI. mehanabhAI hamezAM kahetA ke premIjI jeTalA saraLa che teTalA ja asAMpradAyika atihAsika daSTivALA paNa che. premIjInI nikhAlasavRtti ane sAhityika tema ja A tahAsika upAsanAe ja mehanabhAIne AkarSelA. munizrI jinavijayajI pUnAmAM jyAre sAhityanuM ane atihAsika saMzodhananuM kAma karatA ne sAdhuveSamAM hatA tyAre mehanabhAI temanA kAmathI AkarSAI tyAM jatA ane temanI pAsethI ghaNuM navuM jANI preraNA meLavatA. sa. 1920 mAM munizrIe sAdhuveSane parityAga karyo tyAre keTalAye temanA prathama paricita mitro camakyA ane kAMIka udAsIna jevA paNa thaI gayA. chatAM mohanabhAIno munijI pratye sabhAva ane sneha ghaTavAne badale uttarattara vadhato ja gayo. jema jema teo munijInA svabhAva ane sAhityika, aitihAsika kAryothI vadhAre ne vadhAre paricita thatA gayA tema tema temanuM sunijI pratyenuM AkarSaNa vadhatuM ja gayuM. te eTale sudhI ke teo amadAvAda Ave to munijInA ja atithi bane, ane muMbaImAM anicha AvI caDe ke game tyAMthI mohanabhAI temane maLavA pahoMcI ja jAya. mohanabhAIe aneka vAra kaheluM ke "munijI! tame jyAre kyAMya paNa pravAsa kare tyAre mane jarUra sUcavazo. korTanI rajA haze to huM tene upaga tamArI sAthe divase gALavAmAM ja karIza. ethI mane mArA priya kAryomAM upayogI thAya evI dhaNI vastuo jANavA maLaze. ane huM ekalo to pravAsa karI paNa na -zakuM." e ja vRttithI prerAI sane 1924mAM belagAma koMgresa vakhate mehanabhAI pravAsamAM sAthe joDAyA ane vacce jyAM jyAM aitihAsika sthaLe jovA UtaravAnuM banatuM tyAM sAthe ja rahetA. gujarAta purAtattva maMdiranI sAhasika pravRtti, siMdhI sirIjhanI pravRtti ane chelle chelle bhAratIya vidyAbhavananI vividha vidyApravRttithI mohanabhAI keTale ullAsa anubhavatA ane keTale rasa letA tene huM sAkSI chuM. mehanabhAIe ullAsa ane rasanA pratIkarUpe bhAratI vidyAbhavana siMdhI sirIjhamAM eka aitihAsika mahattvano graMtha mAnavALacarita saMpAdita karI Ape che, ane tenI vistRta mAhitIpUrNa aMgrejI prastAvanA lakhI temaNe pitAnuM kAyamI smaraNa rAkhyuM che. mohanabhAI sAmAjika leke sAthe rahI samAjanAM kAma karatA, keTalIka sAmAjika rUDhione anusaratA, paNa temane tenuM baMdhana nahotuM. emane baMdhana hoya to te hatuM eka mAtra saguNaupAsanAnuM. tethI ja teo gAMdhIjIne eka mahAna pegaMbara tarIke lekhatA ane temanAM satya-ahiMsAmUlaka lakhANa vAMcyA vinA kadI jaMpatA nahi. Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAMka saMsmaraNe [137 vinaya karmaThatA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA rajatotsava prasaMge eka sabhAmAM vidyArthI one saMbodhI mehanabhAIe kaheluM ke huM tadana garIbAImAM mAmAnI madadathI abhyAsa karI AgaLa vadhyo chuM. mane garIbAI tathA sAdhAraNa sthitinuM bhAna che. e bhAna ja mane namra banAve che. mArI satata kAma karavAnI vRtti paNa e sthitine AbhArI che. e sabhAmAM temanA moDhethI uparanI matalabanA udagAre meM sAMbhaLyA ane paricaya daramyAna jANela temanA svabhAva ane kAryapravINatA sAthe tulanA karI to mane te vakhate ja temanuM kathana taddana sAcuM lAgeluM. muMbaI amadAvAda tema ja pravAsa vakhate, bIje ghaNe sthaLe ame sAthe rahyA chIe. te vakhate meM joyuM ke nAnA-moTAnuM kazuM ja aMtara rAkhyA vinA prasaMga AvatAM sAdhAraNamAM sAdhAraNa gaNuya evAM kAma paNa jAte karavAmAM temane vakIlanI pratiSThA ke Adhunika sabhyatA ADe na AvatI. sane 1927 mAM ame aMbAjI ane kuMbhAriyAjI tarapha gayelA. kuMbhAriyAjInA suprasiddha vimala maMtrInA maMdiranI kArIgarI jevAne ane aitihAsika mAhitI meLavavAno uddeza hate. munizrI jinavijayajI tyAMnA asta-vyasta tema ja dhULakIcaDathI dabAyelA ane dhavAyelA zilAlekhenI kepI karavA lAgyA ke te ja vakhate mohanabhAIe zilAlekhone sApha karavAnuM kAma eka majUranI adAthI hAthamAM lIdhuM ne hasatAM hasatAM amane kahe ke-tame bAkInAo khAvAnuM taiyAra rAkhaje. huM ane munijI taiyAra thALI upara besIzuM.' ema kahI teo daTAyelA paththarane khullA karatA, dhULa-kacare sApha karatA ane navAM navAM lakhANe zodhI kADhI muni-jIne keMpI karavAmAM jema sAtha ApatA tema temanI pAsethI e lakhANa tvarita vAMcI samajI levAnI tAlIma paNa letA. A vakhate meM joyuM ke meM kalpeluM te karatAM paNa mohanabhAI vadhAre mahenatu ane karmarasika che. cAlavuM hoya tyAre mAIlenA mAIla cAle ane sAthIothI pAchA na rahevAmAM gaurava mAne. pravAsamAM jAte karavAnAM kAma AvI paDe tyAre te ullAsapUrvaka kare ane keIne evuM bhAna thavA na de ke temane sAtha bejArUpa che. vidyAvRtti mehanabhAIne vakIlAtane rasa, mAtra svAdhIna nirvAha pUrato hato. temanI mukhya rasavRtti to kAyadAnA kSetranI bahAra bIjA viSayamAM ja Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138] darzana ane ciMtana ramamANa rahetI ane tRpti anubhavatI. sAhitya, ItihAsa, purAtatva Adi aneka viSayamAM temane rasa hato ane e ja emanuM kAryakSetra hatuM. na Take svataMtra jIvanavyavahAra mATe karavI paDatI vakIlAta karatA, paNa temane bAkIne badho samaya ane badhI zakti te pitAnA priya viSayamAM ja teo kharacatA. muMbaI uparAMta amadAvAda, pATaNa, bhAvanagara, pAlaNapura, bikAnera Adi aneka sthaLonA bhaMDAre temaNe jAte joyelA. aneka bhaMDAronAM lisTe maMgAve, aneka sthaLethI-dUra dUrathI likhita pathIo maMgAve ane je je pitAne upayogI dekhAya tenI ane pitAne upayogI na hoya chatAMya apUrva kaI vastu maLI Ave te tenI paNa teo jAte nakale ryA ja kare. mitro ke paricita Ave tyAre vacce vAta paNa kare, gappAM paNa bhAre, chatAM temanuM mukhya lakSya te kopI karavAmAM, kAMIka lakhavAmAM ke prapha jovAmAM ja hoya. divase pravRttine lIdhe agara bIjAonI avarajavarane lIdhe je vikSepa paData. tenI pUravaNI teo rAte jAgIne ja karatA ane "yA nirA sarva mUtAnAM tasya nAgarti saMyamI !" e gItA vAkyane sAhityasevAnI dRSTie sAcuM sAbita karatA. eka vAra teo amadAvAda AvyA ane zaheramAM bhaMDAra jevA gayA. tyAM jotAM jotAM temane eka apUrva vastu maLI. teo enA AnaMdamAM ane bhaMDAre jovAnI maLelI takane upayoga karavAmAM eTalA badhA nimagna thayA ke sAMje jamavA pAchA na pharyA. moDe sudhI rAte utArA karI ghera pAchA AvyA tyAre ame to badhA rAha joI sUI gayelA. temaNe bAraNuM khakhaDAvyuM. "ATaluM badhuM moDuM kema thayuM ?" ema jyAre amArAmanA zrI matIbahene pUchyuM tyAre temaNe kahyuM ke "huM jamIne ja Avyo chuM, paNa kAMIka evI vastu lAvyo chuM ke sukhalAlajI jAge ane jANe te mane kadAca inAma Ape." mane jagADavAmAM AvyuM. mehanabhAI hasIne kahe-moDuM thayuM che, paNa kAMIka tame zodhatA hatA evI alabhya vastu laI Avyo chuM." meM kahyuM ke "evuM te zuM laI AvyA cho ?" "sAMbhaLe tyAre ema kahIne temaNe sujhI saMbhaLAvI. "sujalI" mAM upAdhyAya yazovijayajInuM jIvanavRtta temanA ja ziSya AlekheluM hoI te aitihAsika daSTie bahu mahatvanI vastu hatI. ene eka khaMDita bhAga keTalAMka varSo agAu munizrI jinavijayajIne maLela. tyArathI bAkInA bhAga mATe bhAre utkaMThA jAgI hatI. mohanabhAIe pUrNa sujasavelI" saMbhaLAvelI ane ame badhA kaI eka kImatI ratna lAgyuM hoya teTalI khuzIthI temane abhinaMdana ApavA lAgyA. ane chevaTe InAmamAM mehanathALa khavaDAvI mehanabhAIne satkAryo. muMbaImAM teo Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [139 keTalAMka saMsmaraNe tavAvALA bIlDiMgamAM rahetA. ekavAra temane tyAM ja sUvAne prasaMga AvatAM meM temane kahyuM-tamAre tyAM kyAM jagA che? vaLI tame te moDe sudhI jAgavAnA, dhumADA kADhavAnA ane kAgaLa ke copaDIone khakhaDATa karavAnA, eTale mAre paNa ujAgara karI rahyuM.' temaNe tarata ja nikhAlasa bhAve kahyuM- alabatta, mArI sAMkaDI rUmane paNa copaDIoe vadhAre sAMkaDI karI che; chatAM sUvA jeTalI jagA te karIza ja. mane moDe sudhI jAgI kAma karyA vinA UMdha AvavAnI nathI ane bIDInI garamI vinA mAruM eMjina cAle paNa nahIM. chatAM tamane vidana na naDe e rIte huM rUma bahAra besIne kAma karIza." huM amadAvAda ke kAzIthI jyAre jyAre muMbaI AvuM tyAre teo mane maLe. ja, ane sAhitya, ItihAsa, tema ja tattvajJAnanA aneka viSenI carcA kare. emanI jijJAsA ane carcAvRtti eTalI prabaLa hatI ke te mane kahetA ke tame dAdara, ghATakopara, muluMda ke zAMtAkrujha jyAM Utare tyAM tamane aDacaNa na hoya te ame roja AvavA taiyAra chIe. korTa haze tyAre paNa huM ane mArA mitro sAMje te AvI ja zakIe chIe." meM jyAre jyAre hA pADelI tyAre kadI mehanabhAI game teTale dUra ane sAMje game teTaluM moDuM thAya chatAMya AvyA vinA bhAgye ja rahe. keTa baMdha hoya te ghaNI vAra, babbe traNa traNa divasa zeTha harageviMdadAsa rAmajIne tyAM sAthe ja rahe. meha nabhAI pitAnuM kAma sAthe ja laIne AvatA. eTale jyAre ekalA paDe. tyAre pitAnuM kAma karyA ja kare. temane je je vastu navI maLI hoya tenuM varNana kare, thayela ane thatA kAmane khyAla Ape ane ame kAMI TIkA karIe to mRdu javAba ApIne agara khaDakhaDa hasIne tenI asara bhUsI nAkhe. e prakAranI vidyAvRtti ane sAhityaniSThAe ja temanI pAse aneka prakAranuM sAhitya tema ja ItihAsane lagatuM kArya sarjAvyuM. jaina zvetAMbara kaoNnpharansanA kAryane sthAyI kIrtikaLaza caDAvanAra koI hoya to te mohanabhAInI aneka kRtio ja che. emanI badhI kRtio evI che ke bhASA, chaMda, sAhitya, bhaMDAra, rAjavaMza, jJAtio, go ane prAcIna nagara-nigamo Adi aneka viSaya upara ItihAsa lakhanAra te kRtio joyA vinA kadI pitAnuM kAma pUruM karI zakaze nahIM. e kRtiomAM konpharansanA pAkSika ane mAsikamAMnA temanA lekho, jaina sAhityane saMkSipta itihAsa, jaina gUrjara kavionA traNa bhAgane samAveza thAya che. te uparAMta bIjA ghaNuM prakAzake ane saMpAdakene Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140] darzana ane ciMtana mohanabhAIe vividha prakAranuM sAhitya, pitAnAM lakhANe, neTa, TippaNIo Adi pUrAM pADayAM che. temanI saMzodhana ane saMpAdananI dhagaza eTalI badhI utkaTa hatI ke koI e viSe temanI pAsethI madada mAge to bIjo game teTale baje hovA chatAM A vadhArAne baje levAnuM teo svIkAre ane temane nibhAve paNa. e ja vRttine lIdhe temaNe AtmAnaMda jaina zatAbdI smAraka graMthanuM daLadAra pustaka saMpAdita karI ApyuM. mohanabhAI pAsethI madada lenAramAM evA bahu ja ochA che ke jemaNe temanI madadanI kRtajJatApUrvaka oMdha lIdhI hoya. tethI UlaTuM mohanabhAIne svabhAva evo hato ke keInI pAsethI temane kAMI paNa madada maLI hoya te tene ullekha karyo vinA teo na rahe. koI vidvAna ke saNuM vyaktine maLavAnI ane temanI pAsethI kAMI ne kAMI jANavAnI taka maLatI hoya te mehanabhAI cUke nahIM. evI vyakti pAse jatAM temane uMmara, jAti ke paMthanuM aMtara naDatuM nahi. vidvAnone satkAra karavAmAM gaurava letA meM temane joyA che. emane vidyAga arthApekSI nahotuM. temaNe pitAnI sAdhAraNa kamANIne paNa ThIka ThIka bhAga sAhityakRtio sarajavAmAM ane sAhityavRtti saMtoSavAmAM kharce che ane jyAM badale maLe tema hatuM tyAM paNa temaNe badale lIdhA vinA kevaLa sAhityasevAnI dRSTie ja kAma karyuM che. eTaluM ja nahIM paNa huM evA prasaMge jANuM chuM ke jemAM temaNe vidyA ane sAhityane uttejana ApavA Arthika madada paNa karelI. ekavAra paradeza abhyAsa arthe jatA eka mitrane temaNe saMgIna madada ApelI. bIjo prasaMga paM. darabArIlAla satyabhaktane che. mohanabhAI darabArIlAlanAM lakhANo ane vicAro pratye bahu Adara dharAvatA. ekavAra temane mAlUma paDayuM ke darabArIlAlane sAhitya pragaTa karavAmAM Arthika muzkelI naDe che tyAre temaNe vagara mAgye ja madada mokalAvI dIdhI. atre e dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke mehanabhAIne zraddhApAtra vidvAna ane lekhake taddana sudhAraka ane krAMtikArI vicAra dharAvanAra hatA, tethI e niHzaMka che ke mehanabhAIno vidyAga samajapUrvaka ane niSkAma hatuM. sAmAjiktA ane rASTrIyatA mohanabhAI jaina zvetAMbara konpharansanA mukhapatra jaina heralDanA lAMbA vakhata lagI taMtrI rahelA. konpharansanI evI kaI pravRtti nathI ke jemAM Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAMka saMsmaraNe [141. temaNe chevaTa lagI sAtha Ape na hoya. kenpharansanuM vArSika adhivezana jyAM jyAM thAya tyAM tyAM sarvatra temanI hAjarI heya ja. A uparAMta zvetAMbara samAjane lagatI ke samagra jaina samAjane lagatI koI paNa bAbata hoya te temAM mohanabhAI bhAga lIdhA vinA na rahe. dekhItI rIte teo sAmAjika vyakti dekhAya, chatAM temanA mana upara rASTrIyatAnI UMDI chApa hatI. meM sane 1919 nI kaDakaDatI TADhamAM mAravADanA eka sTezanathI paMjAba-amRtasara jatAM temane pUchyuM ke "kaeNgresamAM tamane rasa paDe che?" temaNe kahyuM avazya. je koMgresanA dhyeyamAM rasa na heta te ATalI TADhamAM paMjAba ne jAta." temaNe umeryuM ke, "jyArathI gAMdhIjIe koMgresanAM sUtra hAthamAM lIdhAM che tyArathI te gresa ja tIrthadhAma banI che. sIdhI rIte keMgresanuM kAma karavAnI mArI paristhiti nathI to zuM thayuM ? paNa enA adhivezanamAM javAthI mane ghaNuM baLa maLe che!" sane 1931nI karAMcI koMgresa upara jatI vakhate huM temanI sAthe sTImaramAM hatA. te vakhate joI zakle kemehanabhAIne rASTrIyatAne keTale raMga che. sudhAraka vRtti samAjanI ghaNuM pravRttiomAM teo rUDhicusta ane madhyamasaranA vicAra dharAvanAra sAthe besatA ane kAma karatAM. tethI e bhAsa thAya e svAbhAvika che ke teo rUDha prathAnA anugAmI che. paraMtu jeo temane najIkathI jANatA haze teo kahI zakaze ke sAmAjika pravRttine AgaLa dhapAvavA jo ke teo rUDhigAmI mitro sAthe kAma karatA, paNa temanAmAM temanA bIjA mitro karatAM sudhArakapaNAnI vRtti prabaLa hatI. sane 1929 nA pajusaNamAM pajusaNa vyAkhyAnamALA prasaMge acAnaka temanuM Agamana amadAvAda thayeluM. ekAda divasa e vyAkhyAnamALAmAM rajU karavAmAM AvatA vicAra sAMbhaLavAnI emane taka maLI tyAre emaNe mane kahyuM ke, "AvI vyAkhyAnamALA muMbaImAM paNa cAle e jarUrI che." te uparathI sane 1932mAM muMbaImAM paNuM vyAkhyAnamALA calAvavAno vicAra poSAyo. ane tyArathI AjasudhI muMbaImAM vyAkhyAnamALA cAlu che. sane 1944 nA pajusaNamAM jyAre mohanabhAI cheka naMkhAI gayelA tyAre paNa teo vyAkhyAnamALAmAM AvelA. muMbaInI vyAkhyAnamALAmAM dara varSe temanuM ekAda pravacana te hoya ja, ane badhAM ja vyAkhyAnomAM temanI hAjarI paNa hoya. utkaTa sudhArakanI peThe teo dareka nirarthaka rUDhine khullaMkhullAM virodha na karatA, paNa temanuM valaNa sudhA Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142] darzana ane ciMtana raka vRttinuM ja hatuM. teo ghaNIvAra kahetA ke mAtra veSadhArIne sAdhu mAnI pUjavA ane nibhAvye javA e vicAranuM apamAna che. krAMtikArI vicArane kAraNe paM. darabArIlAlajIne zrI mahAvIra jaina vidyAlaye mukta karyo to paNa mehanabhAI TheTha sudhI darabArIlAlajIne khUba satkAratA ane temanA kAryamAM yathAzakti madada paNa ApatA. vinedapriyatA ane milanasArapaNuM mohanabhAIne jema mitro ane paricitene vinada kare gamatA tema temane bIje kaI game te rIte vinoda kare te paNa emane gamatuM. vinoda karavA ke sAMbhaLavAmAM temanI prakRtinuM mukhya tatva khaDakhaDa hAsya hatuM. emane svara jeTale UMce teTaluM ja temanuM hAsya mukta. vinodI ane AnaMdI svabhAvane eka dAkhale atre basa thaze. belagAmanA pravAsa vakhate mehanabhAIe eka sthaLe pitAnA priya mitra zeTha haragoviMdadAsa sAthe cheDavAnI zarata bhArI ke keNuM AgaLa jAya che. e kAThiyAvADI pheMTe, prauDha uMmara ane sabhaLabhabhaLa dhotiyuM chatAM hiMmatathI teo doDyA ane AgaLa javAnA utsAhamAM khyAla na rahevAthI paDI paNa gayA. kAMIka vAgyuM chatAM eTalI ja tAjagIthI pAchA pitAnA pakSane bacAva karavA lAgyA. emanA svabhAvane eka khAsa guNa milanasArapaNuM hato. game tenI sAthe ekarasa thaI jatAM temane vAra na lAge. vicAre ke carcAmAM ghaNe prasaMge bIjAthI judA paDe tyAre UMce avAje pitAne virodha pragaTa kare. paNa pAchA vidhI sAthe maLI javAmAM temane kaI tatva ke nahi. eTalI nikhAlasatA temanAmAM jovAmAM AvatI. ame ghaNIvAra kahIe ke, "mohanabhAI ! tame bahu moTAM pithAM pragaTa kare che ane khUba lAMbuM lakho che." tyAre taddana nikhAlasa bhAve paNa khaDakhaDATa hasIne nizALanA mAstaronI peThe cAvIne bolatA hoya tema sAmAne 'uDAvatAM teo kahe ke "tamArA jevA kAMI ame maulika lekhaka nathI" ItyAdi. - mehanabhAIne jamavuM-jamADavuM khUba gamatuM. teo kahe ke "huM mitra jeTalo saphaLa samAraMbha karI zakato nathI, paNa mane lebha nathI,' e vAta sAcI hatI. temanI pAcanakriyA eTalI badhI sArI hatI ke game tevuM gariSTa bhajana temane pacI jatuM. jamyA pachI paNa kAMIka sAruM Ave to nA na Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka saMsmaraNe [143 pADe. ane jude jude khAsa nimitte game teTalI vAra prasAda levAne prasaMga Ave to teno InkAra na kare. huM ghaNIvAra parihAsamAM kaheto ke, "mehanabhAI! tame pAcanatarAya karmane pazama upArjita karyo che... tyAre teo kahetA ke, "tamAre e kSaye pazama nathI e duHkhanI vAta che." chello prasaMga sana 1944nA jAnyuArImAM huM kAzIthI muMbaI AvyuM tyAra bAda ekavAra mohanabhAI maLavA AvyA. temaNe vAtacItamAM kahyuM ke, "jaina gUrjara vo-trIno mAga" taddana taiyAra che. bhAre enI ativistRta prastAvanA lakhavI che' ityAdi. meM kahyuM, "tamArI ruci, zakti, ane pravRtti jotAM mane lAge che ke have to tamAre nivRtta thaI tamArA priya kAma pAchaLa ja vana vyatIta karavuM ghaTe." temaNe javAbamAM kahyuM ke, "mArI icchA paNa evI ja che. huM e ja dRSTithI keTalIka kauTuMbika goThavaNa evI karavA vicAruM chuM ke muMbaInuM kharacALapaNuM ochuM thAya. koI saMsthA pAsethI kAMI lIdhA sivAya AjalagI karyuM che tema kAma karuM ane chellA jIvanane zAna upayoga karI lauM." AvI bhAvanA sevanAra e kamagInI sthiti jyAre sana 1944 nA pajusaNa prasaMge ame joI tyAre amane badhAne emanA jIvana viSe UMDI ciMtA vyApI. upasaMhAra zrIyuta mehanabhAInI pravRtti vividha hatI. chatAM jaina che. kenpharansanA ane mahAvIra jaina vidyAlaya-e be saMsthAo sAthe emanuM tAdAye sauthI vadhAre hatuM. enA vikAsamAM te vadhAre ne vadhAre rasa letA. konpharansanA saMcAlakoe mehanabhAInI sevAnuM ghaTatuM sanmAna karavA temanI yAdagAra mATe eka phaMDa UbhuM karyuM che, jemAM tatkAla ja keTalIka rakama ekaThI thaI gaI che. paNa e saMcAlakee ane mohanabhAInA bIjA mitroe tema ja paricitoe e phaMDa vadhAravA vizeSa vyavasthitapaNe varita prayatna kare ghaTe che. sAruM sarakhuM phaMDa meLavI mehanabhAInA smAraka tarIke konpharansa kAMI paNa eka Avazyaka ane upayogI evI sAhitya prakAzana-saMpAdananI pravRtti zarU kare to te badhI rIte vyAjabI gaNAya. ApaNe IcchIe ke kaoNnpharansanA maMtrIo ane bIjA sadbhAvazIla gRhastha A vastu tarata dhyAnamAM le. -prabuddha jana 15, phebruArI 1946. Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMjali [sadgata zrI mehanalAla da. desAInI sAhityasevA ane niSThAne] [21] sahRdaya mitrA, AbhAravidhinA aupacArika bhAramAM dukhAyA vinA ja ApaNe mukhya prasaMga upara AvIe. zrI zvetAmbara mUrtipUjaka kaoNnpharanse mane potAne samajIne ja khAlAvye che. huM paNa e bhAvathI ja Avyo chuM. sadgata zrI meAhanalAlabhAI desAInuM tailacitra kaoNnpharansa taiyAra karAve ane tenA anAvaraNa vidhi mATe mane khelAve tyAre saheje vicAra Ave che ke konpharansa, meAhanabhAI ane huM ema traNenA paraspara zA sabaMdha hatA ane hajIye che. vaLI, e paNa jijJAsA thayA vinA na ja rahe ke huM konphransane kaI daSTie jota ane samajatA rahyo chuM, tema ja mAhanabhAInuM mArI dRSTie zuM sthAna hatuM? huM kaoNnpharansanA nakhazikha itihAsa nathI jANatA e kharuM, paNa enA mukhya svarUpa ane mukhya pravRtti vize thoDIdhaNI mAhitI tA che ja. huM jANuM chuM tyAM lagI zvetAmbara mUrti pUjaka pararaMparAnI khIjI kAI paNa saMsthA karatAM kaoNnpharansanuM dRSTibiMdu ane baMdhAraNa udAra tema ja vizALa rahyAM che. paristhitivaza tenuM mukhya kAryAlaya muMbaImAM heAvA chatAM tenI kheThake ane vArSika adhivezanA mAtra muMbaImAM ja pUrAI rahyAM nathI. pUrvAMmAM kalakuttA, uttaramAM paMjAba, pazcimamAM kAyiAvADa, rAjasthAna ane gujarAta tema ja dakSiNamAM pUnA lagI samaye samaye enAM adhivezano thatAM rahyAM che ane te te prAnta ke pradezanA sagRhasthA pramukhapada paNa zobhAvatA rahyA che. A sUcave che ke prathamathI ja kaoNnpharansanuM dRSTibiMdu samagra mUrtipUjaka sadhane potAnI sAthe levAnuM rahyuM che ane e paNa kabUla karavuM joI e ke A dRSTibindune saMdhe hakyathI AvakAryuM paNa che. tethI ja tene dareka prAnta ane pradezamAMthI hArdika AvakAra maLelA ane uddAma, madhyama tema ja jUnavANI vicArasaraNI dharAvanAra bhAI-bahene paNa kaoNnpharansane apanAvatAM rahyAM che. Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniya [ 145 jaina saMdhanA baMdhAraNamAM caturvidha sadhanuM sthAna ekasarakhu che. kayAreka kAI vyakti mukhya bhAga bhajavatI dekhAya yA sarvoparI mAvaDI jevI lAge teAya tenA mULamAM guNa ane kAryazakti rahelAM hoya che, nahi ke peDhIutAra sattAne vArasA. A jaina saMdhanuM svarUpa AjakAlanI bhASAmAM kahIe te leAkazAhI che; alabatta, te eka dha'paraparA pUratI, konpharanse potAnA kA pradeza mukhyapaNe traNa khAkhAmAM maryAdita karelA ema huM samajuM chuM: (1) dhArmi`ka, (2) sAhityika, ane (3) sAmAjika, dhArmika khAkhatamAM tInA prazna uparAMta dharmAcAra ane tAttvika zikSaNa vagereno samAsa thAya che. ane tyAM lagI navA jamAnAnI mAgaNIne anukULa thAya e rIte kAnpharanse sAdhana ne zaktinA pramANamAM e khAkhata kAMIka ne kAMIka karyuM ja che, ane huye e kAMIka ne kAMIka kare ja che. sAhityanI khAkhatamAM enuM kAma vizeSa dhyAna kheMce evuM che, prathamathI ja eNe prAcIna sAhityavArasAne prakAzamAM lAvavAnI tema rAkhI che ane e dizAmAM yathAzakti paNa nakkara kAma karyuM che. sAmAjika bAbatamAM konphre ranse dezamAM vikasatA jatA * udAra vicArAne jhIlyA ane yathAzakti pracAryA paNa che. . konpharansanI upara sUcavelI bhUmikAmAM sadgata mAhanabhAI nA zeSa saMbadha hatA ane temaNe zA zA phALA ApyA, mukhyapaNe e jANavuM te ja AjanA prasaMga sAthe vizeSa saMgata che. muMbaImAM sadgata DaeNnA. bAlAbhAI nANAvaTInA pramukhapaNA nIce adhivezana thayuM tyAre huM pahelavahele kanyU ransamAM AvelA, ema yAda che. dhaNuM karI te ja vakhate meAhanabhAI nA prathama paricaya thaye ane temanI ruci, pravrutti tathA prakRti vize kAMIka jANavA pAmyA. te ja vakhate mArA mana upara emane vize je sAmAnya chApa paDelI te ja chevaTa sudhI vadhAre ne vadhAre pratyakSa paricayathI spaSTa thatI gaI. meM joyeluM ke temanI prakRti jema hasamukhI tema AzAvAdI hatI. me e paNa joyuM ke te kAMIka ne kAMIka sAruM kAma karavAnI dhagazavALA ane jAte ja kAMIka karI chUTavAnI vRttivALA hatA ane e paNa joyeluM ke jyAMthI je prApta thAya ane zIkhavAnuM maLe tyAMthI muktamane te meLavavuM ane tene yAgya vinimaya karavA. muMbaInA prathama milana pachI teA temanA chellA divasa sudhImAM huM ane te eTalI badhI vAra maLyA chIe ke tene AMka smRtimAM paNa 10 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146]. darzana ane ciMtana nathI. mAtra maLyA ja chIe eTaluM ja nahi, paNa sAthe kalAke lagI ane keTalIka vAra to divasa lagI rahyA chIe. sAthe pravAsa paNa karyo che. A badhA prasaMge meM e joyuM ke teo rAjakAraNa, koMgresa ke gAMdhIjI vagerenI koIpaNa carcA uparathI chevaTe konpharansanI pravRtine lagatI kaI ne kaI bAbata upara Ave, jANe ke emanA manamAM eka prazna ghoLAte na hoya te rIte vAta kare. mane lAgeluM ke emano prazna e che ke kaoNnpharansa zikSaNa, sAhitya ane sAmAjika sudhArAnI bAbatamAM zuM zuM karI zake ane te kAma kevI rIte pAra pADavuM? eka to jenasamAja vyApArapradhAna, Arthika dRSTie taddana svAdhIna hoya evA leke gaNyAgAMThyA, madhyamavargIya badhA jenone kaoNnpharansamAM sammilita karavAnI dRSTi, sAdhuonA aMdaroaMdaranA pakSabheda ane tene lIdhe zrAvakavargamAM paDatI kUTanA kaoNnpharansa upara paDatA pratyAghAta; A badhuM konpharansanI dRSTi, zakti ane pravRtine maryAdita karanAruM pahelethI ja hatuM ane hajIye che. eka bAjuthI badhI dizAmAM vicArasvAtaMtryane pavana phUMkAte hoya, aneka upayogI pravRtio dezamAM vikasatI jatI hoya ane bIjI bAjuthI konpharansa e sAthe tAla meLavI na zakatI hoya te sAcA dhagazavALA kAyakartAne mUMjhavaNa thAya. evI mUMjhavaNa meM zrI mohanabhAImAM anekavAra nikhAlasapaNe pragaTa thatI joI che. atre eka bAbata dhyAnamAM rAkhavI ghaTe ke mohanabhAI vakIla hatA, paNa " temanI vakIlAta evI na hatI ke temane temanI IcchA pramANe kAma karavAno avakAza Ape. Avaka bahu maryAdita, kauTuMbika Adi prazno ghaNA, chatAM emanuM khamIra AzAvAdI, pravRttizIla ane karmaTha hatuM. vaLI emanI tabiyata paNa eTalI ja sArI. thAya te jANe lAge ja nahIM. koIkavAra jamyA pachI paNa jamavAno prasaMga Ave te teo pAchI na paDe. ane emanI niSThA paNa eTalI pAkI. keI kAma lIdhuM eTale e pUruM karyuM ja chUTake. emAM pachI UMdha ke ArAma jovAno ja nahIM. tethI ja teo konpharansanI badhI pravRttimAM pratyakSa bhAga letA ane pite ruci tema ja zakti pramANe amuka kAma hAthamAM laI tene pUrA khaMtathI ane mahenatathI pAra pADatA. jo keI bIjA kAryakartA temane bheTI jAya ane tenI pAsethI kAma levAnuM zakya hoya to teo tene koransa sAthe sAMkaLI eka yA bIjI rIte tenI pAsethI paNa kAma levAne Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ali [ 147 sAga mAkA kare. sadbhAgye emane sAthIo ane mitra paNa sArA maLelA. sadgata meAtIcaMdabhAI, makanajIbhAI ane mAhanalAla jhaverI vagere emanA sAthI. jyAM emanI maMDaLI maLI ke tyAM kAMIka sarjaka vicAra thAya ja ane kAI eka IjAne pAcho na pADatAM utsAhita ja kare. A vastu meM mahAvIra jaina vidyAlayanI miTigAmAM tathA konpharansa oNphisamAMnA milana prasaMge anekavAra joI che. mohanabhAInI aMgata pravRtti mukhyapaNe sAhityika hatI. aMgrejI, hindI, gujarAtI, prAkRta, apabhraMza ane saMskRta Adi bhASAomAM jyAM jyAM temane jaina sAhitya, tattvajJAna ke AcAra vize jANavAnuM maLe te badhAMmAMthI te ekale hAthe saMgraha kare. vAMcanAra pote, bhASAntara karanAra pote, prazna jonAra pote. ema peAtAnI badhI kRtiomAM ane adhAM lakhANeAmAM je kAMI karavuM paDayuM che te badhuM lagabhaga temaNe potAne hAthe ja karyuM che. konpharansa heralDa ane jainayuga, je te vakhate kaeNnpharansanAM mukhapatrA hatAM, tenI phAIle joze tA jaNAze ke emAM mukhya AtmA emane ja rame che. te mane dhaNI vAra vAtavAtamAM kahetA ke leAkeA lakhANeAne jUnA copaDA ukheLanAra ane ukelanAra tarIke gaNI TIkA kare che ke tame heralDa ane jainayugamAM A badhuM nakAmuM zuM bharI rahyA che ? ' paNa have atyAre te saune samajAya tevuM che ke meAhanabhAInu pravruttikSetra ane kAma vidvAnone keTaluM upayogI che ane tenuM mUlya keTaluM sthAyI che ! f peAtAnA sAhityika kAmane mATe zrI meAhanabhAI ne aneka prAcIna hasta likhita pratA meLavavI ane tapAsavI paDatI ane e mATe kAmAM rajA paDe ke tarata ja tee e kAmamAM lAgI jatA; ane jarUra lAgatAM amadAvAda ke pATaNanA jJAnabhaDArA jovA mATe pravAsa paNa kheDatA. rajAeAne upayoga ArAma mATe karavAnA to vicAra ja zAneA Ave? tyAre to UlaTuM khamaNA utsAhathI bamaNuM kAma kare ane emAM emane kadI paNa thAka ke kaTALeA Ave ja nahI' ane e kAmamAM kaMIka paNa uttama kRti maLI Ave te joI leA AnaMda. ahI AvA eka prasaMga mane yAda Ave che. huM ane AcAya jinavijayajI amadAvAdamAM rahetA hatA tyAre eka vAra zrI mAhanabhAI jJAnabhaMDArA zodhavA mATe amadAvAda AvelA. eka divasa teo DelAnA upAzrayanA bhaMDAra jovA gayA. apeAranA gayelA te rAtanA agiyAra sudhI pAchA na AvyA. ame mAnyuM ke have te pAchA nahIM Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 ] darzana ane ciMtana Ave ane zaheramAM ja kayAMka sUI raheze. ame te badhA sUI gayA. tyAM te lagabhaga aDadhI rAte zrI mohanabhAIe bAraNAM khakhaDAvyAM, ane amane jagADyA. ame joyuM ke ATalA parizrama pachI paNa emanAmAM thAka ke kaMTALAnuM nAma nahotuM. UlaTuM Aje te e evA khuza hatA ke na pUche vAta ! khilakhilATa hasIne e kaheH - paDitajI ! Aje tA tamane priyamAM priya eka kRti maLyAnA samAcAra ApuM te mane zuM jamADaze ? zuM inAma Apazo? kahA te kharA ke Apane atipriya evI kaI kRti maLI haze ?? meM kahyuM: mAhanabhAI ! enA inAmamAM tamane tamArA ja nAmanuM miSTAnna jamADIzuM!' te divase meAhanathALa banAvyo hato. pachI huM A kRti zuM hAI zake enA vicAramAM paDyo. cAra-pAMca miniTa vicAra karIne pachI me paNa saTADiyAnI jema tukko lagAvyA, ane kahyuM ke e kRti te mahApAdhyAya zrI yazavijayajInuM jIvana jemAMthe dhaNuM paNa saMgrahAyelu che te sujasavelI bhAsa' hovI joIe.' A kRtinA thoDAka bhAga pATaNamAMthI maLelA; khAkIno bhAga meLavavA ame khUba utsuka hatA ane meAhanabhAI e e ja kRti zodhI kADhI hatI. amArA AnaMdanA pAra na rahyo. * : AvA to bIjA prasaMgo paNa ApI zakAya, paNa ahI ene mATe eTalA vakhata nathI. lAyamena, vembara, yAkeAkhI Adi jarmana vidvAnee jaina paraMparA ne tenA sAhityane lagatA itihAsa lakhavAnI pahela karI. phreMca ane aMgrejI bhASAmAM paNa jaina paraMparAne lagatA adhyayananA prAraMbha thayA, paNa bhAratIya bhASAomAM Adhunika dRSTie ane saMzodhaka vidvAnane upayAgI thAya e prakAranA sAhityika itihAsane ati alpa paNu mahattvanA pAyA zrI meAhanabhAI e nAkhyA. have te e dizAmAM mAgaNI ane jijJAsAne anurUpa evA navIna prayatne zvetAMbara ane diga Mbara ane paraMparAmAM thaI rahyA che, paNa temAM ya meAhanabhAInA " jaina sAhityanA itihAsa "nu sthAna che ja. emanI mahatI kRti, ane mArI dhAraNA sAcI hAya tA, temanI tabiyata upara jIvaleNa phaTakA mAranAra kRti e tA'jaina gUrjara kavie ' che. emaNe te bhArata jevuM kAma ekale hAthe kevI rIte sapanna karyuM e navAI jevuM lAge che, paNa jeNe jeNe temane e kAma karatA joyA che teo jANe che ke e kAmamAM temaNe keTalI zakti, keTale samaya ane kaiTale Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMjali [149 aMgata kharca arpita karyo che. eka rAte meM joyuM ke huM te sUI gayo chuM ane teo bAra vAgyA pachI mArI sAthenI carcA pUrI karyA bAda jAgatA beThA che. temanI bIDI ane kalama banne samAnagatie kAma karatAM hatAM. be vAge teo sUtA. savAre mane kahyuM ke: "mAre rojiMdA kAryakrama A ja che. divase vacce vikSepa Ave, paNa rAte nirAkuLatA. eka vAra temanI sAthe korTamAM gayo, tyAMya joyuM ke pra sAthe hatAM, ane vakhata maLe ke tA. meM dAdara, ghATakopara ane mulaMda e sthaLomAM temane aneka vAra kAma karatA joyA che. rAta rahe to kAma letA Ave. meM pUchayuM : "A bhAra ze ? te kahe "pariziSTonuM kAma cAle che. na karuM to kare keNa? ane rahI jAya." ahIM siMdhI jaina sirIjhamAM prasiddha thayela emanuM aMgrejI prastAvanAvALuM viziSTa saMpAdana "bhAnucaMdra-siddhicaMdra" koI paNa skelaranuM dhyAna kheMcyA vinA rahe tema nathI e yAda rAkhavuM ghaTe. zrI mohanabhAInI prakRti sArA kAmamAM kaMIka ne kaMIka bhAga levo ja evI hatI. ema karavAmAM teo pitAnI muzkelIne vicAra bhAgye ja kare. teonI Avaka maryAdita ane kauTuMbika javAbadArIo vadhAre hatI, eno nirdeza meM pahelAM karyo ja che. eka vAra eka kAmano vicAra cAlato hato tyAre teo AvIne mane kahe, "paMDitajI, AmAM huM pAMca rUpiyA ApIza." huM to sAMbhaLI ja rahyo. meM kahyuM : "mohanabhAI tamArA mATe to A bahu kahevAya." to kahe ke "mane A kAma pasaMda che. eTale mAre emAM bhAga levo joIe." Ama zrI mohanabhAInuM jIvana barpaNanuM jIvana hatuM e joI zakAze. | gujarAta sAhitya pariSadanA adhivezana prasaMge teo kAMI ne kAMI jarUra lakhI mokalAve. AcAryazrI jinavijyajIe jaina sAhitya saMzodhaka zarU karyuM te mehanabhAIne emAM sakriya sAtha. zrI vADIlAla motIlAla temanA prAthamika mitra, paNa temane vizeSa ane sthAyI paricaya to atihAsika ane taTastha daSTivALA zrI nAthurAma premIjI tathA AcAryazrI jinavijayajI sAthe. mahAvIra jaina vidyAlayanA teo prathamathI ja eka kAryakartA, paNa temanuM mukhya pravRttikSetra prAcIna sAhityane vartamAna yuganI dRSTie uddhAra ane paricaya karAvo te. konpharansanA eka jAgarUka kAryakartA tarIkenuM temanI sAthe saMkaLAyeluM mAruM smaraNa e jema mArA mATe madhura che tema e vize bIjAoe jANavuM e tethI ya vadhAre rocaka ane upayogI Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150] darzana ane ciMtana paNa che. tethI ene ullekha jarA vigate karuM chuM. AnI pAchaLa daSTi e che ke konpharansanA atyAranA navIna kAryakartAo ane have pachI AvanAra peDhInA kAryakartAo konpharansanI pravRttinA eka ane mArI dRSTie mahattvanA aMgathI paricita rahe ane te dizAmAM prApta thatAM kartavyone barAbara samaje. vaLI konpharansanI e pravRttinuM bIja game tyAre vavAyuM paNa atyAre enAM je pariNAmo AvyAM che ane uttarottara vikasatAM dekhAya che tene badhA samajadAra samajI le. banArasa hindu yunivarsiTImAM jainacera sthApavAnA vicAranuM bIja to 1919 nI kalakattA koMgresanI beThaka vakhate repAyeluM, paNa phaNagA phUTavAno samaya 1930 pachI AvyuM. zrI mohanabhAIe amadA-- vAdamAM eka vAra mane pUchayuM, ke "tame A bAbata taTastha kema cho ?" kahyuM : konpharansanA maMtrIo ane kAryakartAo bahu bhalA che. paM. mAlaviyajI jevAnA. prabhAvamAM taNAI amuka vacana ApI de che, paNa kAzInI sthiti teo nathI jANatA. mohanabhAIne AgrahathI meM kahyuM ke bhale paisA mokalAvI de, paNa A zarato sAthe sUvo. emaNe e zarata kheMdhI ane muMbaI jaI banArasa sAthe patravyavahAra karyo. zarato lagabhaga svIkArAI. have jaina adhyApaka niyata karavAne prazna hato. eka bhAIne tyAM mokalyA, paNa ceranuM taMtra DAmADoLa thaI gayuM. huM pote gujarAta vidyApITha choDI athavA kaho ke gujarAta choDI bahAra javA prathamathI ja taiyAra na hato, paNa kaTokaTI AvatAM 1933nA. julAImAM huM kAzI gayo. kAzI javA mATe huM taiyAra thaye tenI pAchaLa baLa hatuM konpharansanuM ane konpharansa eTale mArI dRSTie te vakhate sajIva kAryakartA be mehanabhAI eka desAI ane bIjA jhaverI. emaNe mArA mATe badhI vadhArAnI sagavaDa karI ApavAnuM ApameLe bIDuM jhaDapyuM. kAzInuM taMtra te tarata goThavAyuM, paNa tenAM dUragAmI supariNAma e AvyAM che tenuM yathAvata mUlyAMkana karanAra ahIM koNa che te huM nathI jANato. AnI lAMbI kathAne atyAre samaya nathI, paNa saMkSepamAM neMdha levI. asthAne nathI. chellAM 23 varSamAM kAzImAM je adhyayana-adhyApana, lekhana, saMzodhana ane prakAzananI pravRtti thaI che te jaina-cerane AbhArI che. ene lIdhe bhaNanAra to keTalAka AvyA ane gayA paNa temAMthI keTalAkanI gyatA ane padavI gaNanApAtra che. keTalAka jaina darzananA AcArya thayA te keTalAka sAthe sAthe ema. e. ane pI.eca.DI. paNuM. emAMthI pAMceka te phesaranA ucca pada upara pratiSThita che. kAzI jaina-ceranI bhAvanAe keTalAka Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [151 ajali, asAmpradAyika mAnasa dharAvanAra paNa jaina tattvajJAna ane sAhityane utkaSa IcchanAra pAmI bhAI Ane preryAM ane 1937thI zrI pArzvanAtha vidyAzramanI sthApanA thaI. AgaLa jatAM jaina kalcarala risarca sAsAyaTI sthapAI. Ama jaina-cera adhyApananuM kAma pUruM pADe, pArzvanAtha vidyAzrama vidyArthI ene rahevA-khAvA-pIvA AdinI sagavaDa pUrI pADe, viziSTa pustakAlayanI sagavaDa Ape ane kalcarala risarca seAsAyaTI suniSNAta vidvAneAnA ciMtanalekhanane bhUta rUpa Ape. A rIte A traNe ya aMge! evI rIte sakalita thayAM che ke te ekabIjAnAM pUraka ane poSaka banI mAtra jainaparaMparAnI ja nahi, paNa bhAratIya-abhAratIya vidvAnonI navayugIna apekSAne amuka aMze satASI rahyAM che. huM atyAre tyAMnI je saskRta, hindI ane aMgrejImAM pustaka ane patrikAe prasiddha thayAM che ane je ucca kakSAnA vidyAvatu lamAM AdarapUrvaka vaMcAI rahyAM che tenI yAdI ApavA nathI beTho, ATaluMya smaraNa ApavAnA mArA uddeza eTalo ja che ke zrI meAhanalAla desAInI ane jhaverInI ani vAya preraNA na hota ane kaoNnpharanse mArI asAMpradAyika vidyAvRttine upayAga karavAnI udAratA pUrI rIte dAkhavI na heAta tema ja cerane aMgenI jaruriyAtonI mAgaNIne sarvAnumatie vadhAvI lIdhI na hota to huM kAzImAM gayA ja na hata, gayA haiAta to sthira thayA na heAta ane krame krame tyAM je vikAsa thayA che tenI zakayatA paNa bhAgye ja AvI heAta. A TUMkuM paNa Avazyaka smaraNa e sUcave che ke konpharansa sAthe ane te dvArA zrI mAhanabhAI sAthe mArA ane kevA saMbadha rahyo che. jo ATaluM paNa spaSTa thayuM hAya to have e kahevAnI jarUra nathI rahetI ke konpharansa dvArA taiyAra karAvela sadgata mAhanabhAInA tailacitrane khulluM mUkavAnA aupacArika vidhimAM mAru zu sthAna che. tailacitranA anAvaraNa prasaMge tailacitramAM samAyela garbhita artha jaNAvavA ane e dvArA konpharansanI pravRttinuM dizAsUcana karavuM ene huM mArI Avazyaka pharaja samajuM chuM. e karajamAMthI cUkuM to mAre ahI AvavAnA khAsa artha mArI dRSTie rahe ja nahi. tailacitra e e pratIka vidyopAsanA, sAhityasevA ane niSThAnuM che. pratIkanI kAI svataMtra ane nirapekSa pratiSThA hAtI ja nathI. tethI pratIka dvArA ApaNe mULa vastune samajavA ane te dizAmAM ghaTatuM karavA pravRtta thaIe to ja to pratIka che. samArala Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ra] darzana ane ciMtana e mAtra samAraMbha na rahetAM eka kAryasAdhaka pagaluM banI rahe. sAmAjika sudhAraNuM ane bIjA pheraphAro karAvavAnI bAbatamAM konTraransa karavA jevuM hoya te mukhyapaNe atyAre e che ke vahemI ane kharcALa prathAonA bhArathI kacaDAtA madhyama vargane e jALamAMthI mukti apAve evuM vAtAvaraNa taiyAra karavuM. e sivAyanA bIjA sudhArA ne pheraphAranI bAbatamAM AjanI sAmAjikatA je rIte ghaDAI rahI che ane deza-videzanAM baLo ene ghaDavAmAM je rIte kAma karI rahyAM che te jotAM e nizcita che ke jainasamAja pitAnuM sAmAjika jIvana ApameLe ja e parivartana ane sudhAraNAne anukULa karI levAno. ema karyA vinA enI bIjI koI gati ja nathI. paraMtu zikSaNa ane sAhityano eka evo Agavo pradeza che ke je bAbatamAM konpharansa ghaNuM karavA jevuM che. huM dhArmika ane tatvajJAnanA cAlu zikSaNanI ke tevuM zikSaNa Ape tevA zikSaka taiyAra karavAnI vAta nathI kahete. e kAma upAzrayo ane mahesANA jevI pAThazALAo bhArata cAlI rahyuM che ane emAM aneka munio tema ja gRhasthano sahayoga paNa che. huM je zikSaNanI vAta kahevA icchuM chuM te ucca bhUmikAnA sarvagrAhI zikSaNanI vAta che. Aje zikSaNa vyApaka banatuM jAya che. enuM UMDANa paNa ucca bhUmikAe vadhatuM jAya che. mahAvidyAlayo ane vizvavidyAlayanI saMkhyA vadhatI jAya che. ucca ane uccatara adhyayananI mAgaNI vadhatI jAya che, ane e mAgaNIne saMtoSe evA vidyArthIonI saMkhyA paNa ThIka ThIka vadhatI jAya che. tethI A samaya ApaNA mATe bahu anukULa che. je konpharansa dharma ane tattvajJAnanA uSya bhUmikAsparzI zikSaNanI daSTie kAMIka kare to emAM ene jaza maLe tema che. A kAmanA mukhya be bhAga cheH (1) taiyAra maLe evA suniSNAta ke niSNata vidvAno dvArA viSayavAra sAhitya taiyAra karAvavuM ane sAthe sAthe mahAvidyAlaye ke vizvavidyAlayomAM pUrI gyatAthI kAma karI zake evA thoDA paNa niSNAto taiyAra karavA-karAvavAmAM zakti kharacavI. (2) aneka viSayanuM prAcIna sAhitya ApaNe tyAM che. temAMthI pasaMdagI karI viziSTa vidvAno mAraphata tenuM Adhunika dRSTie saMpAdana-prakAzana karavuM e konpharansanI pravRttinuM eka aMga hovuM joIe. pustake aneka prasiddha thAya che, paNa jJAnanI navI peDhIne satiSe evAM bahu virala prasiddha thAya che. prAcIna jaina sAhityanuM vizvasAhityamAM egya mUlyAMkana thAya te mATe navI dRSTie. Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMjali [153 yogya hAthe tenA saMpAdanane bahu avakAza che, ane konpharansane emAM jarA maLe tema paNa che. eka bAbata dhyAnamAM rahe ke deza-videzanA koI paNa ucca ke uccatara vidvAnone, dharma ane nAta-jAtanA bhedabhAva vinA ApaNe bhale upayoga karIe paNa e pAchaLa daSTi e rahevI joIe ke jaina samAja pitAmAMthI ja evA suniSNAtane taiyAra kare ane taiyAra hoya tene yathAsthAna goThavI pUratuM kAma Ape, jethI zikSaNa ane sAhityanI bAbatamAM badhAM ja sArvajanika kSetre samAja parAvalaMbI yA zaraNAgata je na rahe. atyAre te AvuM kAma karavA mATe puSkaLa sAmagrI upalabdha che. jUnI vastuonAM sarvatra navesarathI mUlyAMkane thavA lAgyAM che. eka amerikana eNkre. sara prAcIna gujarAtI bhASAnA zAlibhadrarAsanuM saMpAdana karavA prerAya te zuM sUcave che? huM te jouM chuM ke Aje hemacaMdra pharI jIvatA thAya che. Aje sArA sAhityanI ane sArA vidvAnonI khoTanI ghaNI vAto thAya che, paNa Aje have A khoTa eTalI moTI nathI. je jevA Iccho te sAruM jana sAhitya ane jaina sAhityanA ucca koTinA vidvAno paNa ApaNe tyAM che ja-pachI bhale e pramANamAM kadAca ochI hoya, paNa A rIte jovAjANavAnI kene paDI che ? - sadgata zrI. motIcaMdabhAIne smArakanuM phaMDa thayeluM che, ene upayoga prAcIna sAhityanA navA graMthanA saMzodhana-saMpAdana pAchaLa thavo haju bAkI che. phaMDa ekaThuM karavuM eka vAta che, eno upayoga kare e bIjI vAta che. e mATe to daSTi ane udAratA banne joIe. bhAratanA nAka samA muMbaIne ja vicAra kare, ke ahIM jaina sAhi-tyanA kendra jevuM kaMI ApaNe UbhuM karyuM che? kaIne jaina tatvajJAna, sAhitya ke kalAnA viSayamAM muMbaImAM jANavuM hoya to e viSayanA niSNAta-ekasparTa kahI zakAya evo eka paNa vidvAna ahIM che kharo ? vaLI Aje mAnavatA, rASTrIyatA ane keLavaNune vikAsa je rIte thaI rahyo che teno paNa ApaNe vicAra karavo joIe. AmAM vikAsa be mArge thaI zake ? eka to samAjane ucca saMskAra ApavA ane bIjo anetitAne tyAga kara. anaitika dhana laIne pustaka, maMdira ke mUrti karavAM e bhAratIya saMskRtine zobhe nahIM, jenone to e muddala zobhe nahIM. Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154] darzana ane ciMtA anekAMtane vikAsa karavAnI ane enA marmane jIvanamAM utArIne samabhAva, sahiSNutA ane udAratA keLavavAnI jarUra che. samAjamAM AvA saMskAronuM siMcana karavAmAM, dharma ane tattvajJAnanA ucca zikSaNano pracAra karavAmAM ane ucca koTInuM sAhitya pragaTa karavAmAM kenpharansa ghaNuM ghaNuM karI zake ema che. sadgata zrI mehanalAla desAIe A bAbatamAM konpharansa dvArA pahela karI che, ane ApaNe mATe kartavyanI dizA sUcavI che. have e dizAne vikasAvavA ane samRddha karavAmAM ja emanuM kharuM smaraNa raheluM che ema sau koI svIkAraze. ATalA prAsaMgika nivedanane aMte sagata zrI mohanabhAInI niSThA ane sAhityasevAne aMjali ApI, mane zAMtipUrvaka sAMbhaLavA badala Apa saune AbhAra mAnI huM mAruM vaktavya pUruM karuM chuM. -jaina, 21 julAI 1956. * tA. 1pa-7-1lpa6 ne ravivAranA roja sagata zrI mohanalAla da. desAInA tailacitranI anAvaraNavidhi prasaMge ApeluM vaktavya. Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bIjA mistrI [22] trIjA aMkamAM DaoN. hariprasAde mistrI seminAtha bhUdhara viSe mAhitI ApI che. Aje tevA ja eka bIjA mistrInI mAhitI prasthAnanA vAcakene bheTa karavAmAM Ave che. A uparathI ApaNA deza ane jAtine prAcIna vArasa tema ja eka viSayanI satata laganI ane UMDANa je darekanA jIvanamAM Avazyaka che, te jovAmAM Avaze. chellAM be varSa thayAM A mistrIne paricaya mane thayo ane te anekavAra. vizeSatA e hatI ke e mistrI jyAM atyAre rahe che, ane kAma kare che tyAM ja huM raheto hato. AkhA divasamAM ghaNI vAra sAthe besuM ane teonI kArIgarI tathA prAcIna anubha viSe pUchuM, paNa te vakhate A paricaya lakhavAnI kalpanA na hatI tethI keTalIka bAbata rahI gayelI che. hamaNAM eka mitra mAraphata puchAvI jANuM lIdhI. te uparathI A TUMka paricaya lakhuM chuM. mistrInuM nAma nArAyaNadAsa. temanA bApanuM nAma ghelAbhAI te jAte vAMjhA sutAra ane asalathI jAmanagaranA rahevAsI che. nArAyaNadAsanI uMmara hamaNAM 70 varSanI che. parivAramAM teone phakta eka putrI che. je jUnAgaDha tarapha rahe che. eTale atyAre to vRddha mistrI ekalA ja che. teone dUpha hoya to phakta pitAnI kArIgarInI ja. meM vAtacItamAM kyAreya teonI bIjA putradhelA lekenI peThe chokare na hovAnI phariyAda sAMbhaLI nathI. jyAre bese tyAre teo pAsethI kArIgarInI prasanna vAto sAMbhaLo. ATha varSanI uMmare nArAyaNadAse pitAnA bApa pAse vAMsale, karavata ane sAraDIne pATha zarU kareluM. 13 varSanI uMmara thatAM teoe eka bIjA mistrIne guru banAvyA. e mistrI jAte gujara sutAra-ane nAme kezavajI kAnajI, jAmanagaranA ja rahevAsI. A mistrI pAse nArAyaNadAse nakazInuM kAma zIkhavA mAMDayuM. A kAma teo 23 varSanI uMmara sudhI zIkhatA rahyA. ane pAMca varSanI pUrva taiyArI tema ja daza varSane satata yoga, kula paMdara varSanA abhyAsane aMte teo nakazImAM niSNAta thayA; ane jIvanakSetramAM paga Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -156] darzana ane ciMtana mUkyo. teoe pitAnI prathama kRti jAmanagaramAM vrajanAtha mahArAjanI havelImAM banAvI. e kRti te rUpAne hiMDoLo, ane senAnuM pAraNuM. A kAma karavAmAM teone mAsika 15 rUpiyA pagAra maLato. tyAra bAda rAjakeTa darabAra mATe 6 rUpAnI khurazIo, 1 rUpAno kAca ane eka rUpAne chatrapalaMga mAsika rU. 32nA pagAre banAvyA. tyAra bAda jAmanagaramAM ja puruSottama jasarAja laTheTavALAnA maMdiramAM rUpAnAM kamADe, rUpAnAM siMhAsana ane ThAkurajInA be lAkaDAnA ghaDA ane be hAthI banAvyA. tyAra pachI jUnAgaDha darabAramAM, jasA jAmanA darabAramAM, kisanagaDha darabAramAM, senA rUpA ane lAkaDAnA nakazIvALA aneka namUnA teoe banAvyA. hAthIdAMta upara paNa teoe ghaNuM kAma karyuM che. kadAca Aje AmAMnA ghaNA namUnAo vilAyatamAM amIranA mahele zobhAvatA haze. mistrInA lAkaDA - uparanA nakazIkAmanA namUnA tarIke amadAvAda svAmInArAyaNanA maMdiramAM gaNapatinI mUrti che. jenamaMdire paNa teonI kRtithI bhUSita che. - Aje jiMdagInA chevaTanA bhAgamAM samagra anubhavanA paripAka rUpe pitAnI kArIgarI e-mistrI eka jaina maMdiramAM dAkhala kare che. A maMdira lAkaDAnuM ane tenuM khokhuM rUpAnuM che. maMdira karAvanAra jAmanagaranA jANItA gRhastha zeTha kezavajI mANeka che. e zeTha jevA athaMrakSaka meM bahu ochA joyA che, chatAM teo mane vAraMvAra kahetA ke AvA vRddha anubhavI mistrInI kArIgarI game tema karIne paNa sAcavI ja levI. ane e ja dRSTithI mArA snehI zeThe A maMdiranuM kAma karAvavA mAMDayuM che. mAtra zeTha pite ja ekalA khaMtIlA nathI paNa teonuM AkhuM kuTuMba A maMdiranI racanA mATe mamatva dharAve che. te eTale sudhI ke AkhuM kuTuMba A mistrIne vRddha pitArUpe agara vRddha gururUpe mAnI teonI badhI paricaryA uThAve che. mistrIne mAsika rUA. 125 maLe che ane khAnapAna vagerenI - badhI pUrI sagavaDa. paNa zeTha jevA kuzaLa tevA mistrI kRtajJa. gayA varSamAM mistrIne nyUmoniyA tha, zeThe pitAnA pitA jeTalI ja sevA karI; emAM svaupakAra ane paropakAra bane hatAM. maMdiranuM kAma hajI cAle ja che. zeThanA samagra kuTuMbanI sevAthI mistrI bacI gayA. ekavAra meM pUchavuM, "dAdA ? pagAra e le cho ?" teone uttara eka gaMbhIra tapasvI jevo hate. mAsika rU. 125 che, paNa A kuTuMbe hamezAM, ane mArI jIvaleNa --bImArImAM je sevA karI che te jotAM huM kazuM ja kahI zakatA nathI." dela Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka bIjA mistrI [157. vADAnAM prasiddha maMdira banAvanAra kArIgaronI "anupamAdevI e savAre zIre khavaDAvavAnI ane tApaNI tapAvavAnI sevA ItihAsamAM vAMcelI. ukta zeThane tyAM A mistrInI evI ja sevA najare joI che. mistrInI ATalI vRddha uMmare je kAryatatparatA che te aca pamADe. tevI che. rAtanA bAra bAra vAgyA sudhI ane ghaNI vAra te jyAre UMdha. UDe tyAre nakazA ja cItaratA hoya. AgaLa karavAnA namUnAo vicArI. kAgaLa upara goThavatA hoya. savAre zeThane batAve ane mana maLe ke vaLI Akho divasa e yarAmAM pitAnA jIvanasAthI kImatI eja sAthe kArIgarIne vega sAdhavA maMDI jAya. meM ghaNI vAra joyuM ke e kAmanI jhaMkhanAmAM mistrI dUdha ane bhajana suddhAne vakhata bhUlI jAya. teonuM maMdira lagabhaga pUruM thavA AvyuM che. badhI kuzaLatA emAM ja reDavAne mistrIne IrAde meM ghaNIvAra teone meDhethI sAMbhaLyo che, paNa e vyavahArakuzaLa zeTha ghaNIvAra kahe che ke bahu ja UMDANamAM UtaravA jatAM rakhe A chellI kRti jevuM maMdira mistrInA vRddhatvane lIdhe adhUruM rahI jAya. mistrI mane kahetA ke kaI zIkhatuM ja nathI, nahIM te je Icche tene zIkhavADuM chuM. je Ave che te ceDA divasamAM ja dhIraja choDI cAlata thAya che. kharekhara AvI kArIgarI zIkhavA IcchanAramAM sthiratA ane sevAparAyaNatA hevAM ja joIe, nahi te A yoga sAdhI zakAya nahIM. mistrInI kArIgarInA phoTAo levA joIe ane prasthAnanA pAThakane bheTa dharavA joIe. e kAma hajI bAkI ja che. mistrInI aneka nAnI-moTI. kRtio je je maMdiramAM, rAjamahelamAM ane gRhasthone tyAM rahI haze te jovAlAyaka che. je mANasa A kalAne khare zekhI heya te ekataraphI pothAMnI mAthAphoDamAMthI mukti meLavI AvA mistrInI upAsanA kare te hajIye kharI prAcIna vastu sAcavI zakAya tema che. atyAre jAmasAheba ane anya rAjAe bahumUlya namUnAothI ja pitAnAM bhavano zaNagAre che. potAnA dezano jUna, kImatI ane sasta vArasa Ama naSTa thAya che e jAgRta kalA-- bhaktone mATe duHkhada bInA che. -prasthAna, phAgaNa 1982. Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. lADubahenanI jIvanarekhA [23] pAlaNapuravAsI jaina te e bhAgye ja haze ke je lADubahenane na jANato hoya. bIjA paNa ghaNAM zaheranA aneka jaine ane khAsa karI vidyApremI jeno lADubahenane jANe che, evo mAre anubhava che. thoDA divasa pahelAM e suzIlA bahenanuM avasAna aNadhArI ane aniSTa rIte thayuM e bInA jeo temanA paricayamAM AvyA hoya teone duHkha Ape tevI che. e bahena vidyApriya, cAritrazIla ane sevAparAyaNa hovA chatAM teoe nadImAM DUbI AtmaghAta karavAno vicAra kema karyo haze e prazna eka koyaDA jevo lAge che, paNa chellA savAvarSa thayAM jeo temanA sahaja paNa paricayamAM AvyA hatA teone e praznano ukela teTalo ja sahele che. savAvarSa thayAM teone cittabhrama jevuM thayeluM. zarIra ane mana divase divase khUba ja nabaLAM paDatAM gayAM ane khAsa karI mAnasika sthiti upara temane kAbU bahu ja ocho thaI ga. saMkalpabaLa, nizcayazakti, ane daDhatA je emanAM jIvanamAM khAsa to hatAM te bahu ja ghaTI gayAM. tenI asara zarIra upara khUba thaI. temane kSaNe kSaNe ema ja lAgatuM ke huM have jagata mATe upayogI nathI, balake bojArUpa chuM. A AtmaglAni dUra karavAnA aneka prayatno temanA paricita guNAnurAgIoe ane temanAM kuTuMbIoe karyA, paNa niSphaLa. lagabhaga chellA be mAsa thayA temanI mAnasika sthiti sudhare evA hetuthI zeTha amaracaMda talakacaMdanAM putravadhU gaMgAsva. maNibahena muMbaIthI amadAvAda AvelAM. eka mAsa thayA to teo satyAgraha AzramanI najIka, jyAM zrI gaMgAbahena bAlAbhAI maMchAcaMda rahetA hatA tyAM jaI rahelA. maNibahenanI mAphaka gaMgAbahena paNa lADubahenanAM sahRdaya dharmabahena. ane vaLI tyAM jaI rahevAmAM AzramanuM prasanna vAtAvaraNa, mahAtmAjInuM prasanna vAtAvaraNa, mahAtmAjInuM pravacana ane sevAkArya e badhAne lAbha maLe ane kadAca lADubahenanI mAnasika sthiti sudhare e udAtta hetu rahate. paNa dhAryuM ke zuM thAya che? bIjI badhI bAbatamAM sAvadhAna ane zANapaNa dharAvanAra e bahenane pitAnA jIvana viSe nirAzAne UMDAmAM Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. lADubahenanI jIvanarekhA [159 UDe bhrama hato te chevaTe jIva laIne ja gaye. e bhrame pahelAM paNa anekavAra temane AtmaghAta karavA prerelAM, paNa bheda khulle paDI javAthI te badhA prayatna niSphaLa gayelA. jyAre kALa Ave che ane avazya bhAvi hoya che, tyAre sAvadhAna paNa bhUlI jAya che. teonA jIvananI chellI rAte pAse rahenAra ane sAvadhAna thaI saMbhALa rAkhanAra darekane bhUlavyAM. bIjAo UMdhatAM hatAM tyAre e bahene nadInuM chevaTanuM zaraNa lIdhuM. nirAzAnA bhrama sivAyanI e bahenanI badhI manovRttio keTalI zuddha ane samabhAvazIla hatI tenI sAkSI te bahenano maLI Avela chelle patra ja che. A patra jyAre bIje divase mahAtmAjIne Ape tyAre teoe vAMcIne kahyuM ke "patra pUre samabhAva ane DahApaNathI bharelo che. ATalI jAgRtithI patra lakhanAra e bAI kadAca jIvatI paNa maLI Ave." paNa e AzA vyartha hatI. chevaTe teonuM mRta zarIra nadImAMthI maLI AvyuM ane tene agnisaMskAra karavAmAM Avyo. avasAnane lagatI ATalI TUMka hakIkata ApyA pachI teonA jIvanane thaDa paricaya asthAne nahi gaNAya. lADubahenane bAlyAvasthAmAM ja vaidhavya prApta thayeluM. Aje teonI uMmara cALIsa varSathI ochI na hatI. teonA zvasurapakSanuM pArekha kuTuMba jANItuM che. teone pitRpakSa paNa teTale ja khAnadAna che. zvasura ane pitR e baMne pakSanI lADubahena pratye khUba mamatA hatI. eTaluM ja nahi, paNa e bahenamAM keTalIka evI asAdhAraNa vizeSatA e hatI ke jene lIdhe ekavAra teNInA paricayamAM AvanAra teNInA guNathI mudha ja banI jAya. e vizeSatAomAM vinaya ane svArpaNavRtti mukhya hatAM. lADubahenanA vicAramAM, vyavahAramAM ane bhASaNamAM, uddhatapaNuM kadI paNa joyuM hoya evI eka paNa vyakti maLavI durlabha che. pitAthI nAnA hoya ke moTA hoya, nekara hoya ke majUra haiya, dareka sAthe mRdutAthI ane hasate cahere ja lADubahenanuM A mRta zarIra, temanA mRtyunA bIjA divase baporanA vakhate usamAnapurAnI nIce nadImAM vahetuM daSTigocara thayuM hatuM ane tene nadInA bharapUra pravAhamAMthI kAMThe ANavAnuM vIratA ane sAhasabhareluM bhAre kAma, purAtattva maMdiranA maMtrI bhAizrI rasikalAla parikhanA ladhubaMdhu bhAIzrI savAIlAle bajAvyuM hatuM. e 17 varSanA thara bALake e kArya mATe je parAkrama batAvyuM hatuM te kharekhara Azcarya ane abhimAna upajAve tevuM hatuM.--jinavijaya. Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 ] dana ane ciMtana hamezAM khelavAnuM. tenI svArpaNavRtti te meM mArI jiMdagImAM anyatra bhAgye ja joI haze. tenI game tevI kImatI vastu paNa levA AvanAra mATe mAtra vastu ja nahi paNa kAI khImAra ke khIjI rIte duHkhI hoya te tenI tana--mana-dhanathI sevA karI chUTavuM e ja e khAI ne jIvanamaMtra. cAlu varSoMnA me mAsamAM khare bapore eka nAnuM gadheDuM taddana azakta sthitimAM khetaramAM paDeluM. tyAre e bahene eka vidyArthIne sAthe laI tene uThAvI chAMyaDAmAM mUkI tene khArAka-pANIthI khUba ja satASavA prayatna karelo, e A lekhakanI jANamAM che. ekavAra pAsenA gAma mAdalapuramAM eka bAI khImAra hAvAnI ane na UDI zakavAnI vAta sAMbhaLatAM ja rAtrie tyAM vA laI javA ane AkhI rAta tenI sevAmAM rahevA tatpara thayelAM. kAI vidyArthI ke anya bImAra paDe tyAre lADubahenane UMdha hoya ja nahi. kAM te e khImAranuM mAthuM dukhavatAM hoya ke paga. A sevAvRtti paNa tenI kAMI kaLIyugI naheAtI. kaLIyugamAM svajane sAthe aNabanAva ane parajanA sAthe sneha hAvAne je niyama kahevAya che te A khAImAM kadIye kAI e anu-labyA haze ema huM nathI mAnatA. e khAI tA sasarAnuM kAma hoya ke sAsunuM, jeThANInuM hoya ke jenuM, bhAIo, bhAjAI ke khIjAM game tenuM game tevuM kAma hAya, mAtra katavyamuddhithI tene karI ja chUTe. kharekhara e bAIe vinaya, maitrI ane aNuvruttinI pAramitA sAdhelI. paNa e khAInA jIvanamAM khIjo eka asAdhAraNa guNa evA hatA je hu ja ochAM. strI-puruSAmAM heAya che. te guNa jIjJAsAne-vidyA meLavavA. aDhAra varSa pahelAMnA mArA prathama paricaya vakhate meM e bahenane saMskRtanA abhyAsa karatAM pAlaNapuramAM joyelAM. AjakAlanA abhyAsanA, zArIrika kAmakAja cheoDI ArAmatti zeAdhavAnA doSa e khAImAM aMza paN na hatA. ghere dharanA kAmamAM ane khIjA vakhate satata abhyAsa karatAM me joyelAM. teonI A jIjJAsAvRtti pAlaNapuranI kADIbaMdha baheneAmAM ane laghu kanyAomAM dAkhala thayelI. badhI baheneAne e bahena bhaNAve, bhaNavA prere ane du:khI vidhavAone sAcA dilAse paNa Ape. pAlaNapuranI kanyAzALA e te vakhatanI badhI jaina kanyAzALAomAMnI AkarSaka ane Adarza zALA. aneka kanyA saMskRta bhaNe, zuddha kheAle, ane lakhe. A badhuM vAtAvaraNa e lADubahenanA anukaraNanuM pariNAma hatuM. lADubahena te kAvya, nyAya, karmagraMthAdi prakaraNA, hiMdI ane chevaTe thADu aMgrejI suddhAM Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sva. lADubahenanI jIvanarekhA [11 zIkhelAM. teo muMbaImAM jAya ke kalakattA, pUnA hAya ke amadAvAda, kAI saMsthAmAM gayAM hoya ke kuTuMbane tyAM tene svAdhyAya chUTe ja nahi. kAma karavuM ane abhyAsa karavA e me tenI DAbI jamaNI AMkha hatI. chellA varSanI cittabhramanI sthitimAM paNa e e guNA satata jAgatA A lekhake anubhavyA che. anekavAra manAI karyo chatAM UMdha na Ave tyAre lagabhaga AkhI rAta esI kAMI ne kAMI vAMcatAM tene joyAM che. cittabhrama vakhate paNa smRti te adbhuta hatI. IMgliza ane saMskRta vAMcata mArA mATe karatAM hoya tyAre dhaNIvAra akalpanA tenI ja kAma Ape. paNa A uparAMta teeAe uparanuM sAhitya vAMcavAnI taka paNa jatI karI na hatI. chellA mAsamAM, AzramamAM cAlatA hiMdI kalAsamAM te jatAM. hiMdI lekhana, vAcana ane ajJAna joI zikSaka surendrajIte kahevuM paDeluM ke lADubahena tA svayaM zikSikA-padane yAgya che. satyAgraha Azramane eka paNa strI, puruSa ke bALaka evA bhAgye ja haze je lADubahenane na jANatA hAya. ATalI badhI zaktionI jAgRti chatAM durda ve teenA manamAM eka ja bhrama thaI Avye ane te e ke mAru jIvana niraka che. A bhrama e teone kALa hato ema kahevuM joi e. teenA guNathI mugdha thayelAM tenAM mAtra kuTumbIe ja nahi paNa tenA guNAnurAgI taTastha snehIee paNa tenI smRti kAyama rAkhavA kAMIka vicAra karyo che e khuzInI vAta che, strIjAtinuM sthAna ane tene lIdhe sAmAjika gaurava nahi samajanAra keTalAka puruSo ane keTalIka aNasamaju bahene AvA prasaMgane lAbha laI ema dhAre agara kahe ke strIenA bhaNavAthI zuM? bhaNIne zuM ukALyuM ? juone bhaNyA pachI paNa AtmadhAtanA prasaMga ! teA pachI na bhaNavuM e zuM khATuM che? A kathana ajJAna ane adhIrajamAMthI udbhave che. tethI zuM puruSa jAtimAM kAMI truTI ke doSa dekhAtA ja nathI ? jo khUba bhaNatara chatAM puruSAmAM kalaha, kaMkAsa, mArAmArI, lAbha, lAlaca ane avicAritA dekhAya che te! e doSathI strIjAti acI ja javI joIe evI AzA rAkhavI te zuM vadhAre paDatuM nathI ? vaLI ekAda kAI kissAmAM saheja aniSTa aza Ave te tene AgaLa karI ke moTuM rUpa ApI khIjA STa aMzonI kiMmata na AMkavI e zuM nyAyamuddhi kahevAya? eka jhaverInI dukAnamAM kAI kAraNasara khAdha AvI eTale jhaverAtanA dhaMdhAnA doSa? dAktarI ke dezI ilAja karavA chatAM kAI eka jIvI na zake 11 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16ra ] darzana ane ciMtana tethI zuM e lAje pRthvI uparathI nirmULa karI nAkhavA? A uparathI ApaNe eTaluM ja kahI zakIe ke jJAnanuM phaLa maLe ja che. paNa sAthe pUrvAjiMta karma je baLavAna hoya to te karma paNa bhagavyA vinA chUTatAM nathI. astu. A te eka prAsaMgika vAta thaI. lADubahenanA jIvananA pariNAme pAlaNapuranI strI ane kanyAvargamAM kAMIka jijJAsA udbhavI che. nirAlaMbana vidhavA bahenomAM jJAnAlaMbana laI te bhAge jIvana prazasta banAvavAnI vRtti pedA thaI che. potAnI taddana dIna avasthAnuM bhAna prakaTayuM che, ane alpAMze paNa svAzrayI vRtti jAgI che. saikAo thayAM aTakI gayeluM buddhinuM vaheNuM cAlu thayeluM che. je eTalA aMze e bAInA jIvanane pariNAme thoDA thoDA pramANamAM paNa pragaTayA hoya te ema keNa kahI zake ke strInI keLavaNI niSphaLa che ? lADubahenanA saMbaMdhamAM ghaNuM ja lakhavA jevuM che paNa A sthaLe ATaluM lakhavuM paNa vadhAre ja kahevAya. AzA che ke A saMkSipta paricaya vAMcanAra paNa e bAIne paralokagata AtmAnI zAntiprArthanAmAM pitAne mAnasika phALe Apaze. [ "pAlaNapura" patrikAne zrAvaNa mAsanA aMkamAM paM. zrI sukhalAlajIe Alekhela. 1 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temUrti bhaginI [24]. pazyatyacakSuH sa zRNotyakarNaH (zvetA0 ) atrAgapi sA vakti / vIsathI vadhAre varSa thayAM haze, meM prasiddha hiMdI patrikA "sarasvatI'mAM zrImatI helananuM saMkSipta paNa abhUta puraSArtha ane pratibhAnuM sUcaka jIvanacitra vAMceluM. tyAre ja e bahena tarapha mAruM AkarSaNa sahajabhAve thayuM. ene viSe vadhAre vigatavALI spaSTa mAhitInI mArI jijJAsA aghapi jAgarita ja hatI. paNa mArA maryAdita jIvana ane kAryakSetramAM ene saMtoSavAnI taka mane maLI na hatI. teTalAmAM gata me mAsamAM zrIyuta gopAladAsabhAIe mane eka divasa kahyuM ke, vardhAthI maganabhAI puchAve che ke, temaNe zrImatI helananI jIvanakathAne gujarAtI anuvAda karyo che te tamane arpaNa karavA icche che, ne je te svIkAre te tenA prAraMbhamAM tame svIkArarUpe kAMIka lakhI Ape ema paNa Icche che. meM tarata ja kahyuM, "huM e vAMcI pachI hA nA karyuM. je enA vAcana pachI jarA paNa mane lakhavAne mAre adhikAra jaNAze to avazya kAMIka lakhIza." mane tarata ja anuvAdanA pharamA maLyA. mAruM ghaNAM varSa pahelAMnuM zrImatI helana pratyenuM AkarSaNa ane tenA jIvana viSenI jijJAsA e baMne eTalAM badhAM tIvrapaNe sajIva thaI gayAM ke, te vakhatanA cAlu lekhana ane satata mananakAryanA pravAho mArA manane bIjI dizAmAM jatAM rokI zakyA nahIM. kAMIka aMze samazIla jIvanakathA sAMbhaLatAM ja aneka vicAre UbharAyA. paNa ahIM te maryAdAnusAra TUMkamAM ja patAvavuM cogya che. anukULatA rahI te kyAreka mArA pitAnA vidyAvyavasAya viSenI vanasmRti lakhavAnI IcchA mUrta thaze. meM zrImatI helanane "tejemUrti" ane "bhaginI' evAM be vizeSa ApyAM che, te sAbhiprAya che. enI jIvanakathAmAM pade pade puruSArtha ane pratibhAnA teja sivAya bIjuM kAMI ja dRSTigocara nathI thatuM. enA puruSArtha ane pratibhArUpa tejanA aMbAramAM enI zarIramUrti adabhUta thaI jAya che. Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14] duna ane ciMtana aneka rIte judAi hAvA chatAM uMmara ane samAnazIlatAnI dRSTie me ene ApeluM * bhaginI ' e vizeSaNa enI sAthenA mArA sAdazya-saMbaMdha ThIka ThIka vyakta karI zake. helanane darzona, zravaNa ane vAcananI traNe zaktio eka ja sAthe ane te paNa cheka ja rauzavakALathI gaI, jyAre mArI te mAtra darzanazakti gayelI ane te paNa grAmyazALAsulabha mAtRbhASAnA pUrA abhyAsa tema ja jubAjunA badhA dRzya padArthonA pratyakSa avalokana tema ja tatsaMbadhI bhASA ane lekhanavyavahAra siddha thayA pachI--lagabhaga paMdareka varSanI uMmare. indriyavaikalya ane te prApta thavAnI uMmaranI dRSTie helana mArA karatAM aneka gaNI vadhAre lAcAra, vadhAre baMdhanavALI kharI. paNa deza, kuTuMba ane bIjA sayeAgAnI dRSTie tenuM sthAna mArA karatAM aneka gaNuM vadhAre sAdhanasaMpanna ane vadhAre svataMtra. kathAM amerikA ke jyAM janmathI rASTra, samAja, artha ane dharmanAM baMdhanone sparza ja nahIM, ane kayAM hiMdustAna ke jyAM tevAM adhanA vinA khInne sahaja anubhava ja nahIM ? kayAM helananA kauTuMbika sayeAge ane kAM mArA? enAM mAtApitA ane vAste dareka jAtane mA taiyAra karavA buddhipUrvaka badhuM sarvasva home che, jyAre mArA pratye pUrNa sadicchAvALA paNa mArA vaDIlo svayaM vidyAhIna heAI mArA vikAsamAnI kAI paNa dizA svayaM jANavA tema ja kAI jaNAve to te samajavA cheka ja asamartha. kayAM indriyavikala mAnavAne vividha rIte zikSita ane saMskArI anAvavA kAma karatA akhUTa dhIrajavALA tapasvI zikSakAthI zAlatI tapobhUmi jevI amerikAnI apaMga zikSaNasaMsthAe; ane kayAM apaMgane anupayogI samajI tenA duHkha pratyenI sAcI sahAnubhUtithI e nisAsA nAkhI, bahu te tene kAMIka dAna ApI saMteSa mAnanAra, paNa e apaganI upayeAgitA ane tenA vikAsamAnI zakayatAnA vicArathI cheka ja ajANa ane azraddhALu, evA pauSahIna puruSonI jananI kahevAtI kabhUmi AryAvata ? eka dezamAM tithI abaLA gaNAtI ane traNa traNa indriyAthI vila evI apaMga vyaktine peAtAnuM suSupta badhuM baLa pragaTAvavAnI pUrI taka maLe che te te e dvArA peAtAnI jAtane AkhA vizvamAM mAnya banAve che; tyAre khIjA dezamAM apaMganI tema ja abaLAenI vAta ja zu, pauruSavAna gaNAtA pUrNAMga puruSA suddhAMne, pazutAmAMthI mukta thavAnI ane mAnavatA pragaTAvavAnI ochI ane najIvI tarka che. Atmika Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tejosUti bhaginI [15 dRSTie nahIM paNa deza ane sayAgAnI dRSTie amerikA ane hindustAna vacce je aMtara che, te helana ane mArA jIvananI aneka zaktienA AvirbhAvamAM vyakta thAya che. eTalI nAnI uMmare traNa traNa indriyAthI vikala e bAlikA 21 varSanI uMmare peAtAnuM abhyAsaviSayaka je jIvanacitra khece che tenI te mane tethI amaNAM varSe paNa bahu ochI kalpanA AvI che. vizvanA ane tene grahanAra indriyanA paNa traNa vibhAga kalpI zakAya. dRzya sthULa vizva, ke jene bhautika yA vyakta vizva kahI zakAya, tene netra Adi pAMca bahirindriyA jANI zake che; dRzya sUkSma vizva, ke jene avyakta bhautika vizva kahI zakAya, tene aMtarindriya yA mana kalpI jANI zake che; adhAthI para evA adRzya caitanya vizvane te mAtra prajJA-indriya adhyAtmandriya ja sparzI zake. pratyeka manuSyamAM taratamabhAve paNa trividha indriyasAmarthya hAya che. pUrNapaNe ahirindriya sapanna heya te ahirindriyA dvArA khorAka meLavI, pachI temAM aMtarindriya dvArA praveza karI, vividha bhAvAnuM anusaMdhAna ane Akalana kare che. meTe bhAge bahirindriyA sthULa viSayAmAM ja mANasane AMdhI rAkhatI hoI, tenI aMtarindriyazakti pramANamAM ochI khIle che. alabatta, emAM sAdhaka ane vizeSa sAdhakanA apavAdo te che ja. AthI ahirindriyAnI pUrI saMpatti dharAvanAra meTA bhAgane khAdya vizvanA badhA vyavahAra pUratI yatheSTa sagavaDa prApta heAvA chatAM, tenI aMtarindriyazaktinuM jAgaraNa pramANamAM echuM rahe che. tethI UlaTu, eka ke tethI vadhAre ahirindriyAnI vikalatAvALA mAnavane, bAhya vizvagrahaNa ane tenA Avazyaka vyavahAra pUratI pUrepUrI agavaDa hAvA chatAM, jo te tIvra prayatna seve te tenI aMtarindriyazaktinuM jAgaraNa pramANamAM vadhAre thAya che. kAraNa, AvI vyaktine Adya vizva sAthene badhA ja vyavahAra sAdhavAnI bahirindriyasa patti adhUrI hovAthI tene tenI khATa, atarindriyane vadhAre upayoga karI prApta ahirindriyane vizeSa vikAsa sAdhavA dvArA, pUravI paDe che. A prayatnanAM e pariNAma Ave che. eka teA, khUTatI indriyanuM badhuM kArya karavAnuM sAmarthya prApta indriya ke indriyAmAM prakaTe che; ane bIjI, aMtarindriyanuM sAmarthya paNa kAMIka judI ja paNa vadhAre AkarSaka rIte AvirbhAva pAme che. zrImatI helananI vikAsakathA ukta siddhAMtane purAvA che. bAhya vizvamAM pravezavAnAM enAM agatyanAM traNa indriyadrArA adha, ane chatAMya emAM ene pravezavAne prabaLa utsAha tema ja puruSArtha, tethI eNe e badhuM kAma aMtarindriya upara Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166] duna ane ciMtana bhAra mUkI sAdhyuM. pariNAme, prApta dhrANu ane spana Indriya dvArA ja eNe bhautika vizvamAM pravezavAnAM enAM traNe badhanAne vaTAvI mA karyAM. enI ghrANu ane pana zaktimAM evuM jAduI baLa pragaTayu ke, te e e indriyA dvArA ja pAMce indriyAnuM kAma levA lAgI. khIjI bAju, tene A badhuM kArya atarindriya upara bhAra ApIne ja karavAnuM hovAthI, tenI e zakti eTalI badhI tIvra khIlelI dekhAya che ke, jyAre te kA dRzya, zravya ke spRsya padArthanuM varNana kare che agara tenA bhAvAnuM varNana kare che, tyAre te vAMcatAM e indriyavikala che e bhAna bhUlI javAya che. A uparAMta tenI prajJAndriyane eTalA badhA vikAsa thayA che ke, te dezakAlAtIta sadAsthAyI bhAvAnuM jyAre citraNa kare che tyAre te jANe tenAM upamA ane rUpaka Adi alakAro dvArA kavivara TAgAranuM anugamana karatI hAya ema lAge che. puruSArthanI mUrti helane chevaTe e vikAsa dvArA vANInu adhana te! tANyuM ja, kriyA paraspara ekabIjAnI zAka jevI che, je jAgatI ane baLavatI te bAkInI driyAnuM sAmarthya pUrNapaNe khIlavAmAM ADI Ave. netra saumAM baLavAna. enA saMcaraNu-ane kArya-pradeza ati vizALa, tethI mANasa netra hAya te! tenAthI ja kAma le, ane saMbhava heAya tyAM paNa pana ane prANathI kAma levAnI mAthApheDamAM na paDe. paNa daivayeAge netranuM sAmarthya jAya tyAre badhA banne sparzana dhrANa upara paDatAM ja tenI gupta zaktie bahAra AvI te driyA ja netranu pradhAnatva meLavI le che, ane netravAnanI kalpanAmAM paNa AvI na zake evAM camatkArI kAryAM sparzana driya paNa batAvI de che. helananI spana IMdriya A vAtane purAvA che. e nA dalAlA hAthamAMnA gaNyAgAMThayA sakete eALakhe eTalu ja hastalekhanathI nathI jANatI, paNa hastalekhana dvArA e badhuM zravaNakArya sAdhe che. ane enI cA khIjA kAInA hAthanI ke meDhAnI rekhAe pArakhI zake che e sAMbhaLatAM tA bhAremAM bhAre vicAraka paNa gheADI vAra mUjhAya kharI; khelatA bIjA mANasAnA hADA upara AMgaLI rAkhI tenA zabdone ukelavAnA tenA tvacAsAmarthyanA vicAra karatAM te huM Azcaryamugdha banI jAuM chuM. mAtra svaranA bhedavALA paNa kramika vyaMjananI samAnatAvALA * paNa, pANI, tha;La, thALI, hAthI, hAtha' jevA zabdo uccAratA mArA potAnA ja hADA upara bheda pArakhavA AMgaLI mUkI prayatno karyAM ane e dizAmAM zUnyatA ja anubhavI, tyAre tA helana eka divya tejarUpe ja sAme AvI. alabatta, : Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temUti bhaginI [167 tejanI A mUrtinA samagra AzcaryakArI vikAsano mULa AdhAra-upAdAna mAtra teno AtmA ja nathI. tene AtmA game te sAmarthyazALI hota ane chatAM tene amerikAsulabha jaDacetana sagavaDa maLI na hata, te e tAre UgatAM ja AthamI jAta. IriyaDanI nibiDatara ane nikhitama beDIo chatAM jyAre abhyAsamArgamAM AgaLa dhapavAnI helanane tAlAvelI lAge che, tema ja khoDa vinAnA sahacArIo sAthe rahevAnI ane temanAthI paNa AgaLa vadhavAnI dhUna lAge che, tyAre je muzkelIo ane je nirAzA anubhavAya che, te ghaNe sthaLe mArI ane helananI eka jevI che. e badhAnI sarakhAmaNIne te A sthaLe avakAza nathI. chatAM thoDIka sarakhAmaNIo ApavI egya thaze. helane koleja vAtenI taiyArI karavAno vicAra karyo, tenI lAcAra sthitimAM je muzkelIo saMbhave tenA vicArathI. helananA hitaiSIoe e bAbata bhAre virodha karyo. paNa kyAM e hitaiSIne tIvra virodha ane kyAM ene durdama tIvratara kAryotsAha ? aMte helana jatI. mArAmAM aNadhArI kyAreka kAzI javAnI bhAvanA pragaTI. badhA ja hitaiSIono prabaLatara vireAdha; paNa aMte e bhAvanAnA tIvratama vege mane kAzImAM ja jaI paTakyo. parIkSAno prasaMga te amArA baMneno lagabhaga eka jevo che. helana parIkSAmAM prathama beThI tyAre ene praznapatra samajavanAra kuzaLa, uttara lakhavAno samaya pUrata, ane lakhyA pachI bacata samayamAM bhUla sudhAravAnI nirIkSake karI ApelI taka; A badhI pUrI sagavaDa. paNa pachI jyAre te AgalI parIkSAmAM beThI tyAre sagavaDanuM taMtra agavaDamAM pariNamyuM ane helanane parIkSAnI bhayaMkaratAno sAkSAtkAra thayo. mArI paNa e ja dazA. kAzI kavInsa kolejamAM pahelI vAra parIkSA ApavA beThe tyAre lekhakanI khAmInuM phaLa bhogavavAno prasaMga AvatAM ja eka bhalA nirIkSaka baMgALI bhaTTAcArya e pAmI gayA. ane navesara sagavaDa thatAM huM ucca dhoraNe ja pasAra thayo.. paNa AgalAM varSomAM vyavasthApaka ane parIkSakonI beparavAI tathA anAvaData. joI mane paNa parIkSAnuM mUlya samajAyuM ane parIkSAne arthe rasate kAyA pachI parIkSakanA e ja kamarAmAM saMkalpa karyo ke, Aja pachI parIkSA nimitte A avicArI khAnAmAM ke katalakhAnAmAM dAsa ke pazu banI dAkhala na thavuM. mane yAda che ke, e nizcaya pachI lagabhaga vIsa varSe huM pharI e kavInsa kelejamAM abhyAsakrama upara vicAra karavAnA tyAMnA rajisTrAranA Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168] darzana ane ciMtana AmaMtraNane svIkArI hiMdu yunivarsiTInA eka adhyApaka tarIke ja gayo, paNa parIkSya vidyArthI tarIke nahIM. helana skUla ane kolejanA vidyAmaya vAtAvaraNamAMthI jyAre jJAnatRSA zamAve che, tyAre e potAnI apaMgatAnuM bhAna bhUlI citta-zaktinA alaukika AnaMdane anubhava kare che ne emAMthI jIvanakathA jevAM madhura phaLe pIrase che. mArI paNa lagabhaga e ja dazA rahI che. bAhya ane AMtarika vikSeponA mRtyune taTe lAvI mUke evA saMbhAra vacce mane vividha zAstronA abhyAsa, ciMtana ane lekhane ja bacAvI svasaMvedya alaukika AnaMdabhUmikA upara mUkyo che. helana kolejamAM yAMtrika rIte zIkhavatA adhyApakanI zuSka deDanI pitAnI paristhitine kAraNe TIkA kare che tyAre paNa tene samudramAM mIThI vIraDI jevA virala adhyApake maLe che, jeo helanane rasamaya zikSaNathI taraboLa karI de che. sAMkaDI abhyAsa-keDamAM satata purAyela zAstragAnA arthahIna zabdastanomAMthI dUdhane badale rakta kheMcI tene dUdha mAnI-manAvI pivarAvanAra paMDita--gepa vacce mane paNa satata zuddha dudhavapIra kAmadughA jevA virala adhyApaka bahu meDe moDe paNa maLelA ane hajIye che. jema helananuM mAnasa vividha viSayasaMcArI zikSaNamAM rasa le che tema mAruM mAnasa paNa. abhyAya bhASAo judI chatAM aneka e tava paNa amArA baMnenuM samAna. pramANa ane sAdhanane bheda bAda karatAM vanavihAra, jalavihAra, parvata paryaTana, samukyAtrA, pazupakSI paricaya Adine rasa baneno samAna ja. alabatta, eno sAIkala-savArIne taraMga mane kadI ja Avyo nathI, paNa huM dhAruM chuM mAre azvArohI taraMga ene bhAgye ja thayo haze. samUhamAM ane ekalAM zetaraMja ramavAnI zaghelI enI navI rIte Aje paNa mAruM mana lebhAyuM. pustako ane zikSako enAM ane bhAra samAna mi. helana aMtamAM lakhe che ema, "mArI jIvanakathA mArA mitroe ghaDI che' e sUtra mArA jIvana viSe paNa pUrNapaNe satya che. mArA paNa mitronI yAdI bhAre vizALa ane te paNa aneka AkarSaka tejasvI nAma ane guNanA raMgothI bhUSita che. zrata, parizAlita ane abhyasta vividha viSayanAM pustakonI yAdI mArI khaMta paNa batAve ane kAMIka ekAMgI jaDatA paNa. helanane paricita dharmaguruomAM koI saMkIrNa manano dekhAtuM nathI. tene je je bizapa vagere maLyA che te badhAe tene asAMpradAyika satyane ja mArge doravA yatna karyo che. sadbhAgya ke durbhAgye mArI bAbatamAM tema nathI banyuM. cheka ladhuvayathI te bahu meDe moDe sudhI Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [169 tejomRti bhaginI ApaNuM dezanI jaDa janatAne sulabha evA ja ati sAMkaDA mananA ane aMdhArAmAM prakAza tema ja kUvAmAM samudra mAnI beThelA aneka dharmaguruo eka pachI eka mane maLatA ja rahelA. chatAM temanAM caraNomAM besI jhIlela dharmabodha upara pharI vicAra karavAnI pharaja paDe ane AkhuM mAnasa badalI nAkhe evuM vyApaka dharmabhAna karAvanAra dharma prANa puruSonuM paNa mArA jIvanamAM sthAna che. ane temAMnA ghaNe te atyAre mejUda ja che. Ama amArA baMnenuM keTaluMka sAmya chatAM ekavIsa varSa jeTalI nAnI uMmare helananA - "evI kSaNa hoya che jyAre mane ema lAge che ke, -zAyarloka tathA nyUDA jevA leka ane saMtAna paNa vizvamAM pravartamAna sAdhutAnA mahAcakranA bhAMgI gayelA ArA che ane teo yogya samaye pAchA samArI levAze" -- A vAkyamAM je mahAvIra, buddha, krAIsTa ane gAMdhIjInI sahaja zraddhA ane prajJAIdriyanA phuraNanuM bhAna thAya che, te ATalI prauDha uMmare paNa svAbhAvika rIte mArA jIvanakramamAM mane dekhAtuM nathI. alabatta, AryAvartanAM vividha darzananA aneka viSayasparzI, kAmanA ane nakAmA, jaTila, kaMTakila ane graMthila vAdavivAda vacce paNa meM tenI pAranA prajJAmaya, zAMta ane sarvavyApaka bhAvanuM vismaraNa kadI karyuM nathI. paNa e dizAmAM prajJAIdriyanuM jAgaraNa karavAnuM te hajI manogata ja che. prastuta pustaka viSe zrImAna kAkAsAheba kAMIka lakhavAnA che e je meM sAMbhaLyuM na hota to huM ATalA TUMkAmAM kadAca na paNa patAvata. chatAM zrIyuta maganabhAInA anuvAdavAcanathI mArA mana upara paDela aneka chApAmAMnI agatyanI beeka lakhI devI yogya che. anuvAda svataMtra lakhANa jevo sIdho che. artha samajavAmAM zabdanI, vAkyanI ke tevI bIjI AMTIghUMTI ADe AvatI nathI. anuvAdake mULagata bhAve spaSTa karavA ane pitAnI navazabdaracanA samajAvavA je TUMkAM paNa mahatvanAM TippaNI karyA che te na hota te anuvAdano AmA ATalo arthapUrNa na banata. anuvAdakamAM je bhAvapUrNa navazabdasarjananuM anukaraNIya sAmarthya dekhAya che te gujarAtI bhASAnA samRddha abhyadayanAM aneka lakSaNomAMnuM eka mahatvanuM lakSaNa che. ekaMdara Akho anuvAda aMgrejIne ucca zikSaNamAM mAdhyama rAkhavAnI baLavata taraphadArI karanArane mAtRbhASAnA mAdhyamanuM sAmartha samajAvanAra ajilpha javAba jevo che. huM zrIyuta maganabhAI pAse eTalI mAgaNuM avazya karuM chuM ke, teo zrImatI helananA pachInI vayanA uttarottara pakva ane parvatara vicAra tema ja Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 ] darzana ane ciMtana . anubhavavALAM bAkInAM pustakA anuvAdita kare. vAcake A anuvAdamAMthI jIvanarasadAyI ghaNuM meLavI zakaze. tema chatAM bahenane te AmAMthI dhaNuM zIkhavAnuM maLaze. teo A anuvAda vAMcI eTaluM te! vicAratAM thaze ja ke, jyAre traNa traNa aMdhaneAnA killA pAchaLa purAyela eka laghu bALA te baMdhanA teDI ahAra AvavA dRDha nizcaya kare che ane tenA ja mArI eka kSaNa paNa jaDa sthiratAmAM na gaI ' zabdomAM kahuM te, te anavarata puruSArthamAM bhAna bhUlI chevaTe apagapaNAnA saheja dhananI pelI pAra rahelA potAnA AtmAne pragaTAve che, tyAre evA eke baMdhana vinAnI te bahene nizcaya ane puruSArtha dvArA zuM zuM sAdhI na zaMke ? zikSaNanI dhaNI mAmikaH sasthAomAM pAya tarIke nahIM te! chevaTe A pustaka vAMcavAnI khAsa bhalAmaNa karavA jevu che. --5'. sukhalAlaja Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAbu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNo [25] tA. 24-1-56 ne reja thayela AgarAnivAsI bAbu dayAlacaMdajI joharInA svargavAsanI neMdha sahadaya zrI. ratilAla dIpacaMda desAIe "jaina"nA gayA aMkamAM lIdhI che. temaNe bahu ja TUMkamAM bAbujInI viziSTatAne saMketa karyo che. zrI. ratibhAI AgarAmAM rahelA te daramiyAna bAbujI sAthe, temano paricaya sadhAyele eTale temanuM kathana TUMkuM chatAM anubhavamUlaka che.. huM mArA temanI sAthenA lAMbA paricayanI paNa e ja vAta kahI zakuM, paNa atre bAbujInAM keTalAMka saMsmaraNo jarA vigatathI noMdhuM chuM. te be dRSTie H eka to te saMsmaraNo madhura ane bAdhaka che ane bIjuM caDatI-utaratI. jIvanakaLAmAM puruSAthIM vyakti potAnuM kAryasAtatya kevI rIte jALavI. bAbujIne paricaya lagabhaga pacAsa varSa cAlyo. enI zarUAta aNadhArI rIte thaI saM. 1964nA baLabaLatA unALAmAM huM ane mArA. mitra vrajalAlajI kAzIthI AgarA AvI caDyA. phatepurasIkrIne raste AgarA zaherathI be-eka mAIla dUra osavAlano bagIce che. kahevAya che ke zrI. hIravijayasUri akabarane maLavA gayA tyAre e jagyA bheTamAM apAyelI.. e bagIcAmAM maMdira che ane bIjA makAno che. svargavAsI samitra kapUravijyajI mahArAja tyAM birAjatA. ame banne mitro mahArAjajIne maLavA gayA ane tyAM ja bAbujIno bheTo thayo. temaNe pite hAthe rAMdhela khIcaDIthI amAruM Atithya karyuM ane amArA vagara kaze paNa kAMIka amArI mUMjhavaNa samajI laI ApameLe amane pUchayuM ke tame zuM iccho che ane kyAM javA dhAro cho ityAdi. A praznamAMthI amAre temanI sAthe saMbaMdha baMdhAya ane ame ciramitra tathA cirasAthI banI gayA. e mitratA kayA pAyA upara baMdhAI ane kyA kAmamAM ke uddezamAM ame sAthI banyA e bahu TUMkamAM jaNavuM temAM ja bAbujInAM saMsmaraNo AvI jAya che, ane te temanA vyaktitvane oLakhAvavA pUratAM thaI paDaze. Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172] darzana ane ciMtana mitratAno pAyo hato. vidyAdhyayana amAre AgaLa vadhAravuM ane temaNe pitAnA mitro sAthe maLI Arthika ane bIjI javAbadArI levI te. A pAyA upara ame be mitro ane cAreka bIjA vidyAthIo ema cha jaNe kazI gaMgAkinAre asI-bhadainI ghATa upara adhyayanasatra zarU karyuM. bAbujI jhaverAta uparAMta bIjA aneka vyavasAya karatA. temanI mukhya peDhI to AgarAmAM, paNa teo avAranavAra kAzI Ave. Ama chaeka varSa cAlyuM. daramiyAna bAbujI sAthe amAro paricaya gADha banato gayo. paraspara vizvAsa baMdhAye ane sAthe maLI vicAre ane janAo paNa karatA rahyA ke adhyayana samApta karI zuM zuM kAma karavAM ? kyAM karavAM? ane kevI kevI rIte karavAM ? ityAdi. e jamAno baMgabhaMganI caLavaLamAMthI janmela rASTrIya svAtaMtryane hato. ane sAthe ja madanamohana mAlaviyAjIne hiMdu vizvavidyAlayanI sthApanAnA pracaMDa AMdolanano hato. ame vicAryuM ke vidyA viSayaka je je kAma karavAM tenuM kendra kAzI rAkhavuM ane jaina samAjane madhyavata rAkhI vidyAne lagatAM badhAM kAmo goThavavAM. Arthika prazna ane bIjA vahIvaTI prazno e bAbajI pote potAnA mitra sAthe maLIne ukele. A vicAra pramANe I. sa. 1913-14mAM kAma karavAno samaya pAkyo. ame vicAryuM ke zarUAta AgarAmAM karo. pachI ya kAryakartAo maLe ane kAmanI dizA tema ja paddhati nakkI thAya tyAre kAzImAM badhuM taMtra laI javuM. A rIte 1914mAM huM sarvaprathama AgarA jaI vasyo ane tyAM besI zuM zuM karavuM, konA sahacArathI karavuM, kevI rIte karavuM vagere vicArI lIdhuM. paNa A badhA vicAramAM bAbujI sAthe ja hoya ane Arthika prazna paratve ke bIjA vyavahArU prazna paratve ame badhuM temanA upara ja choDI daIe. teo daDha saMkalpa ane jussAthI haMmezAM mane eka ja vAta kahe ke "tame phAve te pejanA kare, kAma kare paNa kadI mUMjhAze nahi. temanA AvA utsAhathI huM paNa te vakhatanI samajaNa ane paristhiti pramANe kAma vicArato, mANaso meLavato ane vidyArthIone rAkhato. bAbujI taddana taruNa hatA ne patnI gujarI gaI saMtati na hatI. pitA, mAtA ane bhAIoe bIjuM sagapaNa vicAryuM, paNa bAbujI maraNapathArIe paDela patnIne Apela chellA vacanane anusarI pharI lagnamAM paDyA Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAbuM dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNe [173 ja nahi. A kALe emane dhaMdhe eTale badhe dhIkhate cAlato ke Aje to enI kalpanA paNa bhAgye ja thaI zake. yuropa, amerikAnA pravAsIo aneka rAjAo ane amaladAre emanI suprasiddha dukAne jyAre dekho tyAre hoya ja. bAbujI mane kahetA ke ApaNe AgarAthI kAzI jaIe, tyAM kAma zarU karIe, saMsthA UbhI karIe tyAre huM paNa dhaMdhe choDI tyAM ja AvI besavAne. teo huM raheto tyAM ja sAthe rahe. savAre vahelA UThI. mArI pAse kaMIka vAMce ane ghaDiyALanA kAMTAnI peThe niyamita rIte pAchA. pitAne kAme cAlyA jAya. temaNe dharmazALAnI yojanA karI, saMgha dvArA te baMdhAvI, maMdira, upAzraya Adine vahIvaTa tapAse. eka hiMdI pAThazALA ane dhArmika zikSaNa ApatI pravRtti paNa zarU thaI gaI A badhAM kAme teo AgarA saMghane AgaLa karIne ja zarU kare ane saune sAthe levAne. prayatna kare. tyAMnA aneka yuvaka ane AdheDanI sAthe akhADo cAle temAM teo. pote paNa kustI kare. zarIra sAcavavA ane sabaLa rahevAno jusso e tyAMnA akhADAnuM mukhya lakSaNa hatuM. bAMdhAnI majabUtI ane kustI-kasaratanI Teve temanAmAM eka anere juse pedA kare. enI pratIti mATe ahIM ekadAkhale TAMkuM te te pUrato thaI paDaze. pahelI laDAInA divaso hatA. briTiza amaladAre paisAdAra vyakti ke kAmo pAsethI paisA kAvavAnI aneka rIte ajamAvatA. eka rIta e hatI ke je paisAdAro phALo na Ape tenA rakSaNa pratye amaladAre beparavA rahe. osavAla jainoe khAsa phALo nahi Apela, eTale teo herAna thAya te sarakAra sAMbhaLe nahi. pleganA divasomAM savAla kuTuMbe. unALAmAM pilA hIravijayasUrivALA bAgamAM rahevA gayelA. eka rAte lagabhaga vIseka dhADapADuo AvyA ane kamADe toDI strIo pAsethI dAgInA. Adi levA mathyA. bAbujI eka dUra jagyAe sUtela. ghoMghATa sAMbhaLI UThayA. hAthamAM kAMI hatuM nahi, rastAmAM eka-e-dhADapADuoe temane kyA.. lAkaDIo mArI. bAbujIe eka lAkaDI evI rIte pakaDI ke pele mAranAra keme karI choDAvI na zake. A rasAkasImAM pAchaLathI bIjA core AvI bAbujIne eTalA badhA ghAyala karyA ke chevaTe bebhAna thaI paDyA. ghaNe sthaLe hADakAM tUTI gayAM. aneka mahinAo pachI sAjA thayA. paNa meM emane jusso kadIye narama paDato na je. khATale hatA tyAre paNa badhA tasaNa ane Age-- Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -174] darzana ane ciMtana vAnone saMgaThanapUrvaka bagIcAmAM ja rahI re ke dhADapADuo sAme TakavAnI yojanA ghaDI ane te pramANe badhA bhAIoe saMyuktapaNe AtmarakSaNa sAdhyuM. pharIthI core AvatA, paNa vyavasthita cokI-paherA ane bahAdurI joI chevaTe bhAgI jatA. AgarAmAM rahyAM rahyA karavAnAM prAthamika kAme nIce pramANe hatAM : (1) hiMdImAM jaina graMthanA rUpAntara karavAM, svataMtra pustake paNa -lakhavAM ane mahattvanAM pustakanuM sampAdana paNa karavuM. (2) yogya vidyArthIone rAkhI temane dharma, tattvajJAna, saMskRta-prAkRta AdinuM zikSaNa ApavuM ane sAthe ja yogya hoya tene skUla ke kolejamAM mokalavA. (3) eka samRddha pustakAlaya evuM UbhuM karavuM ke adhyayana, saMpAdana ane saMzodhana Adi kAryomAM amane svataMtratA rahe. (4) zaheranAM chokarAM ke chokarIo jijJAsAthI Ave to emane dharma ane tatvajJAnanA udAra tema ja asAmpradAyika saMskAra ApavA. (5) samAjamAM je je kuprathAo ane khoTA kharcAo hoya tene nivAravA prayatno karavA. (6) A badhAM kAne pahoMcI vaLavA yogya sAthIone meLavavA ane temane anukULa karI sthira karavA. (7) gaccha ke paMthano bheda rAkhyA vinA je sAdhu ke sAdhvI AgarA AvI adhyayana karavA Icche temane zIkhavavuM vagere vagere. A kAmone huM ekale pahoMcI zake tema hatuM ja nahi. kAzIvALA mArA sahacArI mitro judA paDI gayA hatA. bAbujInA adamya utsAha ne vyavahArU DahApaNane lIdhe huM paNa kadI nirAza na thato. A ja arasAmAM meM AgarA rezana mahollAmAM eka nAnakaDuM maMDaLa UbhuM karyuM. emAM dareka vidyArthIo ane be-traNa kanyAo uparAMta eka prauDha bahena paNa hatAM. sevAgrAmamAM rahetA zrI cimanabhAI, je gAMdhIjInA pUrA vizvAsapAtra che te, -A ja arasAmAM amArI sAthe maMDaLamAM AvI jeDAyA. A ja arasAmAM -amadAvAda satyAgraha AzramamAM rahelA zrI. ramaNikalAla modI emanAM patnI Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Abu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNe [175 sAthe AvI maMDaLamAM joDAyA. saddagata paM. bhagavAnadAsa ane paM. becaradAsa paNa AvI gayelA. eka utsAhI kSamAmuni nAmanA sAdhu paNa (ke je pAchaLathI svargavAsI thayA) maMDaLamAM joDAyA. ema aneka rIte maMDaLa viryuM. ame bhASAntara ane svataMtra lakhANonuM kAma karatA ane upara sUcavelI badhI pravRttio calAvye jatA. paNa A badhAM javAbadArIvALAM ane buddhinI ThIka ThIka kasoTI kare evAM kAmanI pAchaLa rezana mahollA jevA gaMdA mahollAmAM ke utsAhapreraka ane tAjagI bakSanAra baLa hoya to te dayALacaMdajInuM aDIkhama vyaktitva hatuM. e ja vyaktitvane lIdhe 1921 sudhImAM amArA maMDaLanI aneka pravRttio vikasI ane mUrta paNa banI. 1921mAM gAMdhIjInI hAkala paDI. svarAjya meLavavAne jusso dezamAM eTale sudhI vadheluM ke have mAtra zAstrIya pravRttimAM mana coTatuM nahi, paNa je kAme prAraMbhyAM tenuM zuM ? A naitika prazna hato. bAbujI sAthe meM vicAra karyo. temanA manamAM paNa svarAjyanI jhaMkhanA ochI na hatI. chevaTe ame baMnee nakkI karyuM ke je je lakhANa taiyAra che te badhAM ja chapAvI devAM ane mAre AgarA tema ja kAzIno moha choDI amadAvAda AvI rahevuM ane AgarAmAM zarU karela sAhityika pravRttio amadAvAdamAM besIne ja calAvavI. jarUra hoya evA sAthIo rAkhavA, kharcanI ciMtA bAbujI seve ane kAmanI ciMtA huM evuM. bAbujInA AvA valaNathI huM emanI sAthe aMtarathI hamezAM joDAI rahyo, ane amadAvAda rahevA chatAM temano saMbaMdha vadhAre ne vadhAre gADha thato gayo. eTale sudhI ke gujarAta vidyApIThamAM joDAI huM kAma karato tyAre paNa teo avAranavAra amadAvAda AvI jAya ane banatuM karavA na cUke. bAbujI 1919 AsapAsathI kalakattAmAM dhaMdho karavA gayelA, tyAM rASTrIya keMgresanI beThaka thaI tyAre temaNe zvetAMbara jaina kaeNnpharansanI beThakanuM paNa vicAryuM. kalakattAvAsI ane murzidAbAda-ajImagaMjavAsI aneka zrImAne ane zikSita bAbujI pratye zraddhA sevatA, ane bAbujInI mAgaNIne saMtoSavAmAM dhanyatA paNa anubhavatA. ghaNu paisAdAra ema kahetA ke dayALacaMda, tame kAma karAvye jAva, paisAnI ciMtA na rAkhaze." huM kala Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176] darzana ane ciMtA kattA jAuM ane jouM to jaNAya ke ahIM dayALacaMdajI pratye ghaNo saddabhAva che. kalakattAnA jaina zvetAMbara mUrti pUjaka konpharansanA adhivezana prasaMge ja bAbu thALacaMdajInI hilacAlane lIdhe hiMdu vizvavidyAlayamAM jana cera arthe eka sAruMsarakhuM phaMDa thayuM ane e ja phaMDane AdhAre AgaLa jatAM kAzImAM jaina cera sthapAI ane uttarottara enuM kAma vikasatuM gayuM. bAbu dayALacaMdajIe mathurA, zaurIpura Adi tIrthonA vahIvaTamAM ane punaruddhAramAM paNa kAMI ne kaI bhAga lIdho che. emaNe lagna ane bIjA varAo prasaMge thatA apavyayane baMdha karavAmAM gharathI ja zarUAta karelI. sAmAjika sudhArAnuM kAma heya, rASTrIyatAnuM kAma hoya ke dhArmika kAma hoya; jyAM jarUra hoya tyAM teo AvIne UbhA ja rahe. potAnI pAsethI nANuM kharcavAnI sthiti badalAI gaI hatI tyAre paNa temaNe potAnA mitro ke oLakhItAonI madadathI sArAM kAme TheTha sudhI calAvye rAkhyAM hatAM. rozana mahollAmAM je jaina dharmazALA che tyAM yAtrIo mATe eTalI sArI sagavaDa che ke UtaravA mana lalacAI jAya. bAbujI TheTha sudhI tyAM rahetA ane je jaina ke jainetara yAtrI Ave tene joItI sagavaDa maLI jatI. chellA divasomAM aneka dRSTie teo ekalavAyA jevA thaI gayelA, paNa meM kadI emanAmAM nirAzA na joI ane temane maLanAra koI e temanAmAM kRpaNatA nathI anubhavI. Atithya mATe taiyAra ane bhIDa chatAM mana moTuM teo avAranavAra kAzI Ave, yunivarsiTImAM sAthe rahe. badhI pravRtti-- emAM rasa le. badhAM ja kAmo hAthe karavAno zokha, rasAI sarasa karI jANe e to ThIka, paNa makAna ke pAyakhAnuM suddhAM cekhuM rAkhavAnI eTalI badhI kALajI ke je koI bIjo mANasa na hoya to te jAte kare, ane saunI sAthe bhaLI jAya. teo bhaNela te hatA kolejanA pahelA varSa lagI, paNa rojiMdA yuropiyana sAthenA vyApArI vyavahArathI aMgrejI ThIka ThIka jANatA. vAMcavAno bahu zokha. gujarAta, rAjasthAna, paMjAba, yU. pI. bihAra, baMgALa Adi dareka prAntanAM meTAM zaheramAM vasatA prasiddha prasiddha jeno sAthe temane bahu paricaya ane AgarAmAM to aneka pravAsIo tema ja yAtrIo Ave. eTale emanuM paricayavartula bahu ja moTuM hatuM. A rIte temaNe samAja, rASTra, dharma, sAhitya Adi aneka kSetre pitAthI banatuM badhuM ja karyuM che. huM aneka varSo lagI emanI sAthe eka mitra ane sAthI tarIke rahyo paNa chuM ane jyAre dUra rahyuM tyAre paNa temanI Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Abu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNe [177 pravRtti ane vicArene sAkSI rahyo chuM. bAbu dayALacaMdajI eka jIvatI jAgatI utsAhabhUti hatA, UgatI peDhIne udAra ane zaktisaMpanna banAvavA mATe teo prayatnazIla hatA, pathe ane gacchonA jhaghaDA miTAvavAnA pakSapAtI tema ja dareka rASTrIya kAryane vega ApavAnA valaNavALA hatA. AvI virala vyakti 75 varSa jeTalI pAkaTa uMmare vidAya le tyAre paNa tene viga sAlyA vinA rahI na zake. AgarA AvI vyaktinI kheTa jyAre pUraze e atyAre kahevuM kaThaNa che, paNa AzA che ke bAbujIe vAvela bIja kyAreka te UgI ja nIkaLaze. "jaina" tA. 11-ra-156 1 , Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tejasvI tAraka AcAryazrI narendradevajI [26] jaina" patranA je vAcaka keLavaNI, rASTrIyatA ane vivopAsanAnA vizALa kSetrathI sAva dUra haze teo ja AcAryazrI narendradevajInuM nAma ane kAma jANatA na hoya ema kahIe to te yogya ja gaNAze. AcAcazrIno svargavAsa temanA vatanathI bahu dUra dakSiNa bhAratamAM thaye. enA samAcAra vijaLI vege kSaNamAtramAM sarvatra pahoMcI gayA. jeNe jeNe e samAcAra sAMbhaLyA ane je temane thoDe ghaNe aMze jANatA ane khAsa karIne je temanA kArya ane vyaktitvathI pratyakSa paricita hatA te badhAe e samAcArathI evo UMDe AMcake anubhavyo che ke je nikaTanA svajananA vigathI paNa bhAgye ja anubhavAya. huM mArI vAta kahuM te kahI zakuM ke emanA mRtyusamAcArathI huM kSaNabhara avApha ane Abho banI gayo. Aje dezabharanAM tamAma chApAMomAM ane sArvajanika sthaLomAM temane bhAvabhInI zraddhAMjali arjAI rahI che. rASTrapati, zrI nahera vagere tamAma rASTrapuruSo ane vidvAno UMDe AghAta anubhavI rahyA che. je janme che te mare che. AcAryazrInuM mRtyu e ja niyamane AdhIna che, to e saumAM A AghAta pedA kema kare che?--e savAla che. ene uttara temanI vizALa mAnavatA ane kArakirdImAMthI maLI rahe che. A sthaLe emanA sIdhA paricayamAMthI keTalAMka smaraNo noMdhuM to emanA vyaktitvano kAMIka khyAla vAMcakone AvI zakaze. AcAryazrI vakIlAta karatA. gAMdhIjInI hAkale jema bIjA aneka viziSTa puSone svAtaMtryanA jaMgamAM AkarSI tema AcAryazrIne paNa kheMcyA. emaNe badho ja khAnagI vyavasAya tacha deza ane keLavaNI mATe bhekha lIdhe. kAzI vidyApITha, je rASTrIya svAtaMtryayuddhanuM eka phaLa che temAM e joDAyA. teo jema adhyApaka hatA tema vaktA ane lekhaka paNa. huM pahelavahelAM emanA hiMdI "svArtha ' mAsikamAM ane bIjA patromAM prasiddha thatAM lakhANothI paricita che. teo tattvajJAna vize, khAsa karIne bauddha paraMparAne AzrayI lakhatA. teo zrI rAhula sAMkRtyAyanane dezavidezanI Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tejasvI tAraka AcAryazrI narendradevajI [179 vidyAyAtrAmAM badhI rIte protsAhana ApatA, paNa teo zuSka tatvajJa na hatA. teo arthazAstranA abhyAsI hatA. ema yAda Ave che ke Arthika koI samasyA para emane hiMdI lekha meM sAMbhaLeluM ne vizeSa mugdha banI gayela. daramiyAna gUjarAta vidyApIThamAM eka saMmelanamAM teo padhAryA hatA. kAkAsAhebe temanuM oLakhANa ApatAM e kahyAnuM yAda che ke AcAryachanI oLakhANa mATe emanI "svArtha' mAsikamAM lakhelI Arthika samasyA uparanI neMdha ja pUratI che. A vakhate huM gUjarAta purAtattva maMdiramAM ane vidyApIThamAM ja hatA. emanI sAthe pratyakSa saMparka sadhAya. teo gujarAtI saimAsika "purAtattvamAM chapAtA mArA lekha vAMcatA haze e to mArI kalpanAmAMya na hatuM, paNa jyAre e jANyuM tyAre temanI saMzodhaka buddhi pratye vizeSa Adara upa. A Adarane lIdhe vadhAre pratyakSa saMsargamAM AvavAnI dRSTie huM kalakattAthI pAchA pharatAM pahelI ja vAra kAzI vidyApIThamAM temane mahemAna thaye, jyAre sAthe jamavA beThA tyAre tyAMnuM adhyApakamaMDaLa, vidyArthImaMDaLa ane bhojananI sAdagI ItyAdi vAtAvaraNa joI mane eka RSi-Azramano anubhava thayo. rahyo tyAM lagI mAtra vidyA ane saMzodhananI ja carcA. emaNe e paNa kahyuM ke ame vaimAsika gujarAtI " purAtatva'nI jema eka saMzodhanapatra paNa kADhavA vicArIe chIe. ItyAdi. adhyApaka dharmAnanda kauzAMbIjI AcAryajInI udAratA ane nikhAlasatAne lIdhe eTalA badhA AkarSAyelA ke jyAre amadAvAda ane muMbaI choDayuM tyAre emaNe kAzI vidyApIThamAM rahevAnuM pasaMda karyuM. 1934nA lagabhaga sapTembara mAsamAM eka prasaMga AvatAM meM kAzI vidyApIThamAM AcAryajIne tyAM rAtavAso rahevAnuM nakkI karyuM. temane jANa karI jyAre temanA makAne huM gayo tyAre sAMja hatI. emaNe jamavA, sUvA AdinI vyavasthA te karI ja, paNa carcA-vicAraNAmAM eTale badho samaya Apyo ke huM temanA sahaja vidyAprema ane saujanyathI jitAI gayo. eka vAra pajusaNane prasaMga Avyo. hindu yunivarsiTInA jaina vidyArthIoe ApameLe amadAvAda-muMbaInI peThe vyAkhyAnamALA calAvavA TharAvyuM. jene kone AmaMtravA e prazna mArI sAme hato. jemAM bAbu zrI prakAzajI (madrAsanA atyAranA gavarnara)ne AmaMtryA tema AcAryajIne paNa. AcAryajIe nAdurasta tabiyate paNa AvIne hiMdImAM eka bhASaNa ApyuM. ghaNuM karI e viSaya hato samAjavAda yA sAmyavAda. emaNe etihAsika daSTie Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180] darzana ane ciMtana viSayanI eTalI badhI chaNavaTapUrvaka spaSTa carcA karI ke zrotAo dhanyatA anubhavavA lAgyA. e vakhate De. AnandazaMkara dhruvajI paNa kAzImAM ja hatA. Ama emane paricaya vadhAre UDe te cAlyo. AcAryajI jyAre prasaMga Avato tyAre jelanA mahemAna thatA. "bhArata cheDo" nI garjanA thaI ane jela bharAvA lAgI. AcAryajI kAMI pAchA cheDA ja rahe? paNa jelamAM teo jatA tyAre eka ugra tapa karatA. emanuM tapa eTale navuM navuM adhyayana ane lekhana. eka vAra muMbaI bhAratIya vidyAbhavanamAM huM beThela. zrI ena. sI. mahetA hatA, tyAM te AcArya acAnaka AvI pahoMcyA. huM emanA damanA vyAdhi vize ane jelamAM kema rahyuM e vize pUchuM te pahelAM to emaNe jelamAM pite karela sAdhanAnI vAta kADhI. mane kahe ke vasubadhunA "abhidharma keza" nuM bhAre bhASAntara karavuM hatuM. pahelAM to huM jelamAM phrenca zIkhe. phrenca uparathI aMgrejI ane hiMdI tarajUmo karyo. ghaNuM karI sAthe lAvela. e hiMdI tarajUmAnI moTI moTI daLadAra kopIo mane batAvI. emanI A sAdhanA sAMbhaLI huM to chaka thaI gaye. jyAre AcAryajI AvI dArzanika ane bIjI vidyAonI upAsanA karatA tyAre paNa emanuM vyavahAru rAjakAraNa cAlatuM ja hoya. paNa emanI vizeSatA e hatI ke teo rAjakAraNuM jADANathI alipta hatA. - AcAryajI lakhanau yunivarsiTImAM upaSphaLapati hatA. tyAM orienTala konpharansa bharAI. lakhana vizvavidyAlayanA prAMgaNamAM ja amAre utAre. aneka javAbadArIo ane nAdurasta tabiyata, chatAM mArA jevA sAdhAraNa mANasane Ama kAMIka jatAM-AvatAM joI le to pakaDI pADe. eka vAra teo pitAnA makAne laI gayA ane aneka hiMdu-musalamAna sAkSaragRhastha sAthe paricaya paNa karAvyo. vidAya thatI vakhate amane kahe ke huM tamArI badhAnI khabara laI zakyo nathI. tyAM mahemAno mATe vyavasthA te eTalI badhI sArI hatI ke ame evI dhAraNuM paNa nahi rAkhelI. paNa have paricayane chelle adhyAya Ave che.. huM vaizAlIthI pAcho pharI kAzImAM AvI rahyo. sakhata unALo hato. AcAryajI te vakhate hiMdu yunivarsiTImAM upakulapati. Ama te badhA ja upakuLapatio durdarzana ane dusamAgama heya che, paNa AcAryajI vize dareka ema ja mAnatuM ke emane maLavuM e te gharanI vAta che. e hatA Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tejasvI tAraka AcAryazrI narendradevajI [181 ajAtazatru ane phakIrI vRttinA vidyA-tapasvI. emane jANa thaI ke huM amuka jagyAe chuM. hajI te huM emane tyAM javAne, khAsa karI prathamathI sUcanA ApI javAne, vicAra ja karate hato tyAM te teozrI paM. zrI dalasukha mAlavaNiyAnA makAne AvI pahoMcyA. meM kharA hRdayathI kahyuM ke huM AvavAne ja hato, paNa e te vinaya ane vidyAmUrti. huM rahyo eTalA divasamAM keTalIyavAra AvI gayA. temanI sAthe bIjA paMDita ane prophesare heya ja. A badhI vakhate carcA zAstra ane vidyAnI ja thAya. emaNe zuM zuM lakhyuM che, zuM lakhavA ane chapAvavA dhAre che ItyAdi to kahe ja, paNa ApaNe kAMI navI ane jJAtavya vAta kahIe te dhyAna daI sAMbhaLe. emane bauddha vidhya upara kAMIka chapAvavAnuM hatuM. pothI jUnI ane lipi duSaka. jyAre meM kahyuM ke A badhI bAbatamAM tamArI pAse ja ratna paDayuM che, tyAre AcAryajIe jANyuM ke huM zrI mAlavaNiyA vize saMketa karI rahyo hato. tyArabAda emaNe paM. zrI dalasukhabhAI upara ananya vizvAsa mUkayo ane temane anubhava thayo ke temane vizvAsa keTale sAco Tharyo che. AcAryajIe ja adhyApaka padmanAbha jainane amadAvAdathI kAzImAM AkarSyA hatA ane pitAnAM chapAtAM bauddha lakhANonI pUrti ane zuddhi karavAnuM kAma temane ja bhaLAvyuM hatuM, ema mAruM smaraNa che. AcAryajIe tyAganuM je udAharaNa batAvyuM che te te era romAMcaka che. emane maLatA mAsika vetanamAMthI kuTuMba mATe bahu thoDo bhAga bacato, ema temanA samIpa rahetA eka vizvAsI mitre mane te vakhate ja kaheluM. A eka mahAmanA vidyAvRddha ajAtazatru puruSa sthULa vanane sakelI le tyAre enI khoTa e rASTrIya khoTa che. gAMdhIjIe potAnA AdhyAtmika tejathI je graha ane upagrahamAM teja pAthayuM hatuM evA eka viziSTa tejasvI tArakane asta thAya tyAre deza AghAta anubhave e sahaja che. ApaNe AcAryajInA guNonuM ane emanI niHsvArtha pravRttinuM anusaraNa karIne ja temanuM kharuM smaraNa karI zakIe. jaina" tA. 25-2-1956 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstroddhAraka sva. munizrI caturavijayajI [ 27 ] DisembaranI cothI tArIkhe aNudhAryA ja paramAnaMdabhAI mArI kATaDImAM AvI UbhA rahyA. huM mitrA sAthe kAMIka vidyAASTimAM ja paDele hatA. prasaMga nIkaLatAM meM munizrI caturavijayanA svargavAsa viSe Avela tAranI temane vAta kahI, ane temaNe turata mAgaNI karI ke tame ' prabuddha jaina'. vAste temane viSe kaMIka lakhI Ape ! huM ukta munizrInA sthULa ane sUkSma jIvanathI pUrNa to paricita nathI ja. paNa huM amuka lAMbA vakhata lagI temanA gheADA paricayamAM AvyA chuM. khAsa karI mArI ane temanI vacce sAhityika ane zAstrIya saMbaMdha vadhAre hatA tethI mArA upara temanA jjainanA je saMskAro paDelA mane yAda che tenuM TUMkamAM pradarzana karAvIne ja bhAI paramAnaMdabhAInI icchAne mUrUpa ApI zakuM. pravaka ane sarvAdhika vayeAvRddha tarIke prasiddha pUjya ma. zrI kAntivijayajInA e ziSya hatA. samabhAvamAM ane jaina sAhityanA udghAramAM prasiddha muni zrI puNyavijayajInA e guru thAya. kALadharma samaye emanI uMmara keTalI hatI te cAkkasa nathI jANatA. paNa Azare sittereka varSanI tA haze. temanI kauTuMbika tema ja ziSyaparivArane lagatI hakIkata tA kAI tana ja lakhaze. huM kAzImAMthI vidyAbhyAsa karyA bAda jyAre gujarAtamAM sarvaprathama kAmanI dRSTie gayA tyAre mane thayela anubhava uparathI meM nakkI karyu che ke mAre sAdhu vane bhaNAvavA kAMThe temanI pAse na javuM ane na rahevuM. khAsa karI amuka baMdhana svIkArIne teA kAI sAdhuene na ja bhaNAvavA. jo tee jijJAsA dRSTithI mArI pAse Ave te temane pUrNa kALajI ane AdarathI zIkhavavuM. A vicArane pariNAme me mAruM kAryakSetra badalavAnA ja nirNaya karyoM. daramiyAna amuka prAmANika vyaktie taraphathI mane kahevAmAM AvyuM ke mArA e nirNayane amalamAM mUkavA pahelAM mAre eka vAra pravartI kajInA paricaya karavA. meM e salAha svIkArI ane pravatuM kachanA Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAstroddhAraka sva. munizrI caturavijayajI [183 patrane lIdhe huM pATaNa gayo. tyAM ja temanA ziSya svargavAsI muni caturavijayajIne prathama paricaya thayo. temanI namratA, jijJAsA ane nikhAlasatAe mane bAMdhI lIdho. tyAM te vakhate mAruM kAma temanA ladhumata ziSya munizrI puNyavijayajIne zIkhavavAnuM hatuM; paNa meM joyuM ke ahIM te jijJAsA ane kAryapaddhatinI vizeSatAnuM rAjya che. tilakamaMjarI zIkhavato houM ke kAvyAnuzAsana, paNa te vakhate zikhanArAonuM eka maMDaLa jAme, temAM sAdhuo sAthe adhikArI zrAvake paNu rahetA. eTaluM ja nahi paNa sAthe sAthe zIkhavAtA graMthanuM saMzodhana paNa thatuM. tADapatra ane kAgaLanI jUnI tema ja sArI sArI pratie judA judA munio sAme rAkhe ane saMzodhana sAthe pATha cAle. mAre vAte A rIte pustaka saMzodhanano mArga prathama ja hatuM, paNa mane emAM vadhAre rasa paDayo ane bhaNavA-bhaNavavAnuM sthira phaLa vadhAre jaNAvA lAgyuM. te vakhate paNa munizrI puNyavijayajI cheka nAnA. joke pAThamAM kendrasthAne e ja hatA, chatAM saMzodhana-kAryamAM kendrasthAna ukta svargavAsI muninuM hatuM. temanA sahavAsamAM huM Avyo te agAu te temaNe keTalAMya saMskRta-prAkRta pustake prasiddha karyA hatAM, ane aneka bhaMDArenI dharamULathI sudhAraNuM ane vyavasthA karI hatI. huM jete ke teo jema eka bAju ekasAthe aneka puratA dhatA ane chapAvatA jAya che tema bIjI bAju saikAo thayAM saDatA ane avyavasthAthI nAza pAmatAM kImatI likhita pustakanuM navuM lekhana kArya paNa satata karyuM jAya che. te jamAnAmAM eTale I. sa. 1914-15nI AsapAsa sudhImAM pustaka-prakAzanamAM be prathAo khAsa rUDha hatI. eka te pustaka game te viSayanuM hoya chatAM jaina paraMparA ane patrakAre ja prasiddha karatI. ane bIjI prathA e hatI ke je prastAvanA jevuM kAMI lakhavuM hoya, te te saMskRtamAM ja lakhavAmAM mahattA manAtI. ekavAra sva. munizrIe pitAnI lakhela saMskRta prastAvanA mane joI javA kahyuM. meM te joI to lIdhI; paNa sAthe ja temane kahyuM ke prastAvanA Adi saMskRtamAM lakho cho, tene ze hetu ? temaNe javAbamAM bIjA aneka prasiddha munionAM udAharaNa ApI e prathAnI puSTi karI. meM kahyuM: juone amuka amuka prasiddha vidvAnonI saMskRta prastAvanAH emAM zabdAbara sivAya zuM hoya che? vaLI amuka prastAvanA juo! emAM kaI ziSya ke Azrita paMDita amuka sAdhunI bhArebhAra Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184]. darzana ane ciMtana prazaMsA karato dekhAya che. pachI bhale te cheka ja jUThANAthI bharelI hAya ! lazkedAra vizeSaNa sivAya temAM bIjuM zuM hoya che? je e ja saMskRtanA lekhakane ema kahevAmAM Ave che ke maherabAnI karI tame eno anubhava saMbhaLAve te kAM te emAMthI sAMbhaLanAra zunya ja meLavavAno ane saMbhakaLAvanAra pote zaramAvAno. vaLI meM vadhAre sakhata TIkA karatAM e paNa kahyuM ke saMskRtamAM lakhavuM eno artha AzrayadAtAo ane abhaNa duniyAnI daSTimAM mahatva sAcavavuM ane sAthe sAthe potAnuM ajJAna piSe javuM, e ja che. je lekhakane kAMI sAcuM ane nakkara kahevAnuM ja hoya tema ja aneka vAMcanAra samakSa kAMI mUkavA jevuM sAce ja hoya to teo cAlu lekabhASAmAM lakhatAM zAne saMkocAya che? alabatta, pAMDitya prakaTa karavuM ja hoya te teo sAthe sAthe bhale saMskRtamAM paNa lakhe. paraMtu jeo mAtra saMskRtamAM prastAvanA vagere lakhe che, teo moTebhAge vAcakone aMdhArAmAM rAkhavA sAthe pitAnA ajJAnane chupAve che. mArI A TIkA sAcI hatI ke nahi, te kahevAnuM A sthAna nathI. paNa ahIM to eTaluM ja kahevAnuM che ke mArA kathanane jarA paNa avicArI sAmano karyA sivAya sva. munizrIe tyArabAda moTe bhAge praratAvanA saMskRtamAM lakhavAne zirasto badalI nAkhe ane pariNAme temanAM prakAzanomAM tathA temanA ziSyanAM prakAzanomAM Aje aneka mahattvanI aitihAsika vastuo gujarAtI bhASA dvArA jANavI sugama banI che. A emanI satyAgrAhI prakRtie mane vizeSa vaza karyo. patrAkAre pustaka chapAvavuM emAM jeTalI sagavaDa sAdhuonI hatI teTalI ja agavaDa vidyArthIo, prophesaro ane lAyabrerInA saMcAlakanI hatI. paNa patrAkAre chapAvavuM e jANe dharmanuM vAstavika aMga ja hoya tema tyAre kaDaka rIte manAtuM. jyAre meM ane bIjA samayajJa mitroe sva. muninuM dhyAna A bAbata tarapha kheMcyuM tyAre teo tarata samajI gayA. ane pachI emaNe evo mArga svIkAryo ke sAdhuonI patrAkAranI rUci paNa sacavAya ane deza-videzanA vidvAnanI pustakAkAra pustakanI mAgaNI paNa saMtoSAya. eka rIte jotAM to A bAbata najIvI lAge che. paNa vidyA ane pustakAlaya-saMcAlakenI dRSTie A bAbata keTalI upayogI che, te saheje samajAze. Aje paNa sanAtana prakRtinA saMkhyAbaMdha sAdhuo ane AcAryo che, jeo game tevI upayogitA chatAM pustakAkAra prakAzanane dhRNA nahi te upekSAnI dRSTithI avazya jue che. pariNAma e AvyuM che ke patrAkAra graMtha mejuda chatAM enI pustakAkAra AvRtti prasiddha karavAmAM keTalIka saMsthAo ane vidvAnane Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15 zAstroddhAraka sva. munizrI caturavijayajI zrama ane kharca banne karavo paDe che. sva. munizrInI khAsa dhyAna kheMce evI eka vizeSatA e hatI ke teo jyAM jatA tyAM prathama tyAMnA bhaMDAranuM kAma hAthamAM letA. je sUci ThIka na hoya to te banAvatA, pithIone navAM majabUta baMdhanathI bAMdhatA, kramavAra DAbaDAmAM beThavatA; eTaluM ja nahi paNa jyAM grantha rAkhavA mATe kabATa ke evI bIjI sArI sagavaDa na hoya tyAM te taiyAra karAvatA. e rIte tyAMnA bhaMDArane vyavasthita ane TakAu banAvatA. pustakasUci prasiddha karatA. AnI sAthe sAthe teozrIe navA ke jUnA bhaMDAramAMthI maLI AvatA nAnA moTA badhA ja graMthonI navI likhita nakalo karAvI tene eka pUrNa ane upayogI saMgraha karyo che. je Aje vaDodarAmAM vidyamAna che. ane game te vidvAnanuM mastaka namAvavA mATe basa che. pustako chapAvavAM ane jUnA uparathI navAM lakhAvavAM tema ja pote hoya tyAMnA bhaMDArane susaMskRta karavA e kAma jevuM tevuM agara game te karI zake tevuM saraLa nathI. vaLI A ja kAmanA aMga tarIke je bIjAM keTalAMka kAma che, temAM paNa sva. munizrI satata rokAyelA rahetA. kAgaLa ane tADapatranI jUnAmAM jUnI lipio ane game tevI jaTila, ghasAyelI ke eka ja bhUMsAyelI hoya tene vAMcavI e kAma sAhityoddhAranuM prathama aMga che. ane keIpaNa khare etihAsika e na jANe to enuM kAma laMgaDuM ja rahe. e ja rIte nakala karavAnuM ane suMdaratama akSaromAM yogya rIte presakopI karavAnuM kAma paNa vidvAna mATe teTaluM ja Avazyaka che. sva. munizrIe e banne kaLAo asAdhAraNa rIte sAdhelI. I.sa. 1921 thI 1935 sudhImAM mane aneka graMthanAM saMzodhana prasaMge, temanI A bane kaLAonI kiMmata AMkavAnI taka maLI. teo jijJAsu ane dhaMdhAthI zikhAune paNa A vastu zIkhavatA. temanA hAthe prativAcana ane suMdara lekhananuM kAma zikhela keTalAye sAdhu ane gRhasthane huM jANuM chuM ke jeo Aje kAM to sAhityasevAnA kSetramAM rokAyelA che athavA to nirvAha athe e kaLAne ghera beThe sarasa upayoga karI rahyA che. meM be-cAra yogya vidyArthIone emanI pAse prativAcana ane pratilekhananI kaLA zIkhavA mokalela ane temaNe khUba vairyapUrvaka e AgaMtukane e vastu zikhavADelI. - sva. munizrI, pravartaka kAMtivijayajInI bhaMDArasudhAra ane bhaMDArarakSaNanI bhAvanAne mUrtarUpa ApanAra mUgA sevaka hatA. vizeSamAM potAnI badhI AvaDatane yogya pAtramAM teo amara karI gayA che. e vAta jeo munizrI Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 ] darzana ane ciMtana puNyavijayajIne jANe che ane jeone temanAM jIvitakAryone paricaya che temane kahevAnI bhAgye ja jarUra jaNAya. sva. munizrImAM eka vidvAnane chAje ane etihAsikane zobhe evI aneka bAbate paratve jIvatI jAgatI mAhitI tema ja cokasAI hatI. amuka graMthakAranI kRtio Aje keTalI ane kaI kaI upalabdha che ane te kyAM kyAM che, amuka graMthakArane samaya che ane eka ja nAmanA aneka graMthakAre hoya tyAM temanI vizeSatA zI, agara eALakhANa zI, kaI strI agara sAdhvI jaina paraMparAmAM graMthakAra ke graMtha-lekhikA thaI che ke nahi, amuka rAjyakartAnA samayamAM jaina sAdhu ke zrAvakanI sthiti zI hatI, junA vakhatamAM tADapatro kyAMthI AvatAM, kema sudhArAtAM, kema lakhAtAM, lakhanArAonI sthiti zI hatI vagere aneka prazno viSe ukta sva. munizrI eka pramANabhUta graMtha jevA hatA. emane svargavAsa gujarAtanI ane jaina sAhityanI rAjadhAnI pATaNa ke jyAM emanuM dIrghakALa jIvana-kArya cAlI rahyuM hatuM tyAM DisembaranI pahelI tArIkhe rAtrinA thayo. pATaNanA saMkhyAbaMdha bhaMDAre, prAcIna maMdire tyAMnuM vividha zi95, pATaNanI caDatI-paDatInA prasaMge, e badhA viSe emanuM je vipula jJAna hatuM te temanAthI paricita evA koIthI bhAgye ja ajANyuM che. teozrI eka rIte pitAnuM jIvanakArya TheTha pAkI uMmara sudhI karI gayA che. ane bIjI rIte te pitAnI AvaDatane vyAja sAthe yogya pAtramAM mUkI paNa gayA che. uMmaranI dRSTie temano svargavAsa eTale akALa na gaNAya, paraMtu temanA ati vayovRddha guruzrI pravartakajInA vRddhatama jIvananI dRSTie jotAM ema jarUra manamAM thaI Ave ke svargavAsI muninuM dhULa jIvana thoDuMka vadhAre cAlyuM hota to sAruM. teozrInA ziSyo saMkhyAmAM bahu nathI, paNa je che te guNadRSTie khUba UMcuM sthAna dharAve che. huM dhAruM chuM ATalAM paNa madhura smaraNo temanA pratye Adara utpanna karavA mATe ane temanuM jIvanakArya jANavA mATe basa che. pustakanuM saMzodhana ane saMpAdanakArya karavAmAM mane je aneka preraka baLe prApta thayAM che, temAM svargavAsI munizrInuM sthAna mahattva bhogave che, e daSTie huM hameza temano kRtajJa rahyo chuM. -"prabuddha jaina" tA. 31-12-1939 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravAsakathA. Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaLayAtrA [1] jIvana pote ja yAtrAmaya che. mANasa ke bIjuM prANI jIve che te sAthe enI jIvanayAtrA saMkaLAyelI ja che. e eka athavA bIjI rIte pragati, ane apragatinA cakramAM pherA pharyA ja kare che. evA pherAone ApaNe jANatA paNa hoIe chIe. ghaNIvAra jANavA chatAM jANe ajANyA hoIe te rIte paNa vatIe chIe. evA ajJAnathI ugaravA ane kAMIka jANatA hoIe te tethI vadhAre UMDuM, vadhAre spaSTa ane vadhAre sthAyI jANavAnI dRSTie dharmajIvI puruSoe maMgaLayAtrA viSene potAne anubhava ApaNu samakSa rajU karyo che. te yAtrA kaI ane kevI e jANue te. pajusaNanA divaso kAMIka sArthaka bane. maMgaLayAtrAnuM paheluM lakSaNa e che ke je parimitamAMthI aparimita bhaNI laI jAya, je ladhutAmAMthI mahattA saje, je alpane bhUmA (moTo) banAve. bIjuM lakSaNa e che ke te yogya rIte ja upara uparanA pagathiye caDAve, jethI enA yAtrikane paDavA vAro ke pIchehaTha karavA vAro na Ave. trIjuM ane mahattvanuM khAsa lakSaNa e che ke e tenA yAtrikamAM kadI paNa viSAda, kaMTALo ke thAka AvavA na de. manuSyamAM koI paNa saunI najare tare tevuM jIvita tatva hoya te te tenI jijJAsAvRtti che. jANavuM, kAMIka jANavuM, navuM navuM jANavuM, game te rIte paNa jANavuM ne jANavuM ja, e mANasanI adamya vRtti che. e vRtti tenI maMgaLayAtrAne mULa pAye che. jijJAsAne je re ja mANasa judI judI IdriyathI jJAna meLave che. jyAM IdrinI gati na hoya evA viSayone ke evI bAbatone vizvAsapAtra manAtAM zAstromAMthI sAMbhaLI jJAna meLave che. A bhUmikA maMgaLayAtrAnI pahelI majala che. A majala bahu ja lAMbI che. temAM mANasa najIkanI, dUranA, kAmanA, kAmavinAnA, sthaLa, sukSma evA aneka viSayonuM jJAnabhaMDaLa saMcita karato jAya che. e saMcayathI eno AtmA praphulla thAya che, bharyobharyo bane che. paNa mANasanuM maulika jijJAsA Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190] darzana ane ciMtana tatva ene e majalanI keIka kSaNe dhakko mAre che ane kahe che ke tuM navuM jANa paNa mAtra navuM ja nahi paNa te navuM satya hovuM joIe. te preya nahi paNa zreya hovuM joIe. jijJAsAnA A aMtarmukha dhakakAthI mANasa have pitAnI dizA badale che. pahelAM te navuM jANavAnI dhUnamAM yAtrA karyo jate, have ene navuM jANavAnI sAthe satya ane zreya zuM che e jANavAnI dhUna pragaTe che. ane ahIMthI ja enI pahelI majala pUrI thaI bIjI majala zarU thAya che. bIjI majalamAM mANasa mukhyapaNe IdriyanA bAhya vyApAra dvArA jJAna meLavavAne badale AMtarika Idriya mana dvArA prathama meLavela jJAnanuM ane navA meLavAtA jJAnanuM saMzodhana zarU kare che. pahelI majalamAM saMcita thayela jJAnabhaMDoLa ke tenA saMskAranuM aMtanirIkSaNa dvArA pRthakkaraNa karI temAM sAra zuM che; asAra zuM che tene viveka kare che. maMgaLayAtrAnI A bIjI majala che. pahelI majala eTalI badhI zramasAdhya nathI jeTalI bIjI che. eTale svAbhAvika rIte ja bIjI majalamAM praveza karanAra ane temAM AgaLa vadhanAra ocho ja mANasa maLI Ave. paNa jeo bIjI majalamAM dAkhala thayA nathI hotA tene paNa vahelA ke meDA IcchIe ke anicchAe e bhaNuM dhakelAvuM ja paDe che. te vinA koIne saMtoSa thato ja nathI. bIjI majala mANasane ochuM ke vatuM satya tAravI Ape che. e satyanuM bhAna ja pachI tene tenI maMgaLayAtrAmAM mukhya pAtheya bane che. e pAtheyane baLe have te AgaLa ne AgaLa kUca karavA ujamALa bane che. enAmAM vIlAsanuM eka-khALI na zakAya-evuM bhejuM pragaTe che, je tene maMgaLayAtrAnI chellI majalamAM praveza karAve che. A chellI majala eTale je satya ane zreya jaNAyuM tene jIvanamAM vaNI nAkhavuM. evI rIte ke jIvana ane satya e be have judAM na rahe. jIvana che to te satya ja hovuM joIe. nirdoSa ane niSkalaMka ja hovuM joIe. satya che to te jIvanabAhya rahI ja na zake. e benuM daita virame tyAM ja maMgaLayAtrAnI chellI majalanuM chelluM vizrAmasthAna. jIvanasAdhanAnA vikAsakramane ja maMgaLayAtrA kahevAmAM AvI che. enI upara sUcavela traNa majalane anukrame zrutamathI, ciMtAmayI ane prajJAmayI bhAvanA tarIke bauddha vidvAnoe oLakhAvela che, jyAre upaniSadanA RSioe Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgaLayAtrA [191 zravaNa, manana ane nididhyAsana-sAkSAtkAra zabdathI sUcavI che. jaina ciMtakoe paNa IcchAyoga, zAstraga ane sAmarthyaga jevA saMketothI enuM sUcana karyuM che. khristI dharma, islAma ane pArasI vagere dharmomAM paNa judA -judA nAmathI maMgaLayAtrAnuM varNana che ja. dharmanA divaso mAtra zravaNa mATe ke mRtamayabhAvanA mATe nathI. e sthiti to roja-ba-rojanA jIvanamAM paNa che vara aMze cAlu rahe ja che. paNa e divaso ApaNane maMgaLayAtrAnI, bIjI majala bhaNI vALavA mATe nirNAyA che. ApaNe sAMbhaLeluM vicArIe, satyAsatyane viveka karIe e ja vyaktigata ane sAmUhika dharmaparvane mukhya hetu che. satya thoDA paNa aMze barAbara samajAya to asatya sAme thavAnI hiMmata pragaTayA vinA rahetI ja nathI. satya sevavA mATe game tevAM jokhama kheDavAno utsAha emAMthI ja pragaTe che. A rIte vyaktigata ane sAmUhika jIvana zuddhi bhaNI vaLe che. maMgaLayAtrA pUrNa karI hoya evA aneka narapuMgavo duniyAnA judA judA bhAgamAM thaI gayA che. maMgaLayAtrA asAdhya nathI. e vastu paNa ApaNI vacce ja thaI gayelA puruSoe darzAvI ApI che. gAMdhIjIe potAnI Dhabe e ja maMgaLayAtrA sAdhI che, jemane ApaNAmAMnA ghaNAe najare najara joyA che. zrI araviMdane nahi jenAra paNa temanAM lakhANothI ane sarjana nathI temanI maMgaLayAtrAnI pratIti karI zake che. maMgaLayAtrAnI sAdhyatA viSe saMdeha hoya tene dUra karavA ja jANe vinobA bhAvee prasthAna AdaryuM na hoya ema emanuM samagra jIvana, vacana ane vartana darzAvI Ape che. maMgaLayAtrAnI pahelI majalamAM deza, jAti, paMtha, veza, kriyAkAMDa Adina abhiniveza rahe che, je mANasane eka ke bIjI rIte bAMdhI rAkhe che. bIjI majala zarU thatAM ja e abhiniveza DhIle thavA lAge che ane bIjI bhajalamAM jema jema AgaLa vadhAya tema tema abhinivezake mithyA Agraho vadhAre gaLatA jAya che, eTale ja e majalamAM satya ane zreya vadhAre spaSTa samajAya che. mAnasika graMthio ane durAgraho e ja satyadarzananAM AvaraNa che. trIjI majalamAM to satyadarzanane Aleka eTale badhe tIvra ane sthira bane che ke tene jIvananA maulika prazna viSe saMdeha ja nathI UThato. enA Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192] darzana ane ciMtae vicAra ane vartana e dharmamegha * banI jAya che. enuM jIvana jotAM ja, enAM vacane sAMbhaLatAM ja. enI kartavyadizA nihALatAM ja mANasanuM citta bhaktithI dravavA lAge che. maMgaLayAtrA jIvanamAM zarU thaI to pachI tene yAtrika game te kSetramAM ne game te viSayamAM vicAra ke kAma karato haze to temAM ene mananI gUMce kaMI bAdhA nAkhI nahi zake, eTaluM ja nahi paNa te AkhA vizvane Atmavata ja lekhaze. -"prabuddhajIvana" tA. 15-8-1953 * "dharmamedha" eka prakAranI samAdhi che. te avasthA samAdhimAM bahu UMcI gaNAya che. jyAre cittamAMthI kalyANanI ja varSA thAya, ane zuddha ane zubha vicAra tema ja pravRttine jhare che. zAstramAM A khAsa zabda che. Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtiniketana [2] lAMbA vakhatanI zAMtiniketana javAnI tIvra IcchA ane pratyakSa paricita zrI kSitijanasena ane patra dvArA ane sAhityakRti dvArA paricita zrI vidhuzekhara bhaTTAcAryane AgrahapUrNa patra, e be baLe bhegAM thayAM eTale mAre zAMtiniketana javAnuM thayuM. hIrAthI barAbara 99 mAIlane aMtare belapura sTezana che. je gayI ane kalakattA vacce che. jI. AI. pI. relavenuM eka sTezana che. tyAMthI lagabhaga be aDhI mAIlane aMtare zAMtiniketana (ravIndranAtha ThAkuranuM prasiddha sarjanasthAna) che. ravIndranA pitAzrI devendranAthe sAdhanA karelI tethI ja te sthAna kavizrIe pasaMda kareluM. kavizrInI saMsthAnuM nAma vizvabhAratI che. tenA mukhya be aMza che. eka zAMtiniketana, bIjuM zrIniketana. zAMtiniketanamAM sAhitya, kalA ane zAstrane abhyAsa thAya che. eTale temAM bauddhika zikSaNa mukhya hoya ane te dvArA zAMti meLavavAne saMbhava hovAthI e bhAganuM nAma zAMtiniketana rAkhavAmAM AveluM che. bIjA bhAgamAM udyoga dhaMdhAnI goThavaNa che. teno hetu Arthika hoI tenuM zrIniketana nAma ApavAmAM AvyuM che. mane te kalpanA thaI ke zAMtiniketana karatAM buddhiniketana athavA dhIniketana nAma hota te dhIniketana ane zrIniketana e prAcIna krama vadhAre sacavAta. astu. zrInitana saMsthA, zAMtiniketanathI beeka mAIlane aMtare che. huM tyAM bahu ja DuM rahyo chuM ane temAM mAre vadhAre vakhata tyAMnA vidyopAsaka gusa-vargaziSyavargamAM gayo tethI huM je lakhuM chuM te doDatI TrenamAM beThelA musAphare lIdhelA koI pheTA karatAM paNa taddana apUrNa havAnuM, chatAM mAtra baMgALamAMnI ja nahi paNa hiMdustAnanI prasiddha saMsthAomAMnI e eka ja saMsthAne adhUrI paNa AlekhuM to tenI pUti AgaLa kaI karI le evI AzA rAkhuM chuM. zAMtiniketana sTezanathI uttara dizAmAM AveluM che. tenA dvAramAM dAkhala 13 Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194] darzana ane ciMtana catAM ja eka atithigRha che, je maharSinuM mULa zAMtiniketana hatuM. atithi grahavAse pUrvAbhimukha thaI UbhA rahIe to cheka uttarane cheDe ane cheka dakSiNane cheDe be makAne AvelAM che. temAM paheluM kavizrInuM che ane bIjuM baDAdAdAnuM. dizA pramANe e banne makAne anukrame uttarAyaNa ane dakSiNAyananA nAmathI tyAM prasiddha che. mAtra e be makAnanA nAmamAM ja nahi paNa tyAMnAM bIjAM nAnAM moTAM makAnanAM nAmamAM, tyAMnI vRkSAvalInI saMjJAomAM ane bIjI aneka bAbatomAM kavitAnI pratibhA dekhA de che. pAMthazAlA, gupalI, nArI--bhavana, zizubhAvana, kalAbhavana, pustakAgAra, zAlavIthI, AmrarAji, AmalakikAnana, chAtimatala (saptapaNuM tala) e badhAM saMskArI nAme khAsa kavizrInI pratibhAnAM nidarzaka che. AzramanAM makAno sAmAnya rIte sAdAM che. phasavALAM makAno e prAcIna saMpatti che. have pAkAM makAne thatAM jAya che. pANInI pUrI taMgAza chatAM vividha vRkSaghaTAo zaheramAMthI kaMTALelAne lalacAve tevI che. abhyAsane samaya ane vidyAvibhAga sarakArI hAIskUla ane kolejamAM calAvatA badhA bauddhika viSayo zAMtiniketanamAM zIkhavavAmAM Ave che. dareka viSayane eka khAsa ane sAdhAraNa abhyAsI zikSaka tema ja adhyApaka tyAM che. meTrika ane ema. e. sudhInI khAsa zAMtiniketananI upAdhi (DigrI) rAkhI parIkSA levAmAM Ave che. ane je sarakArI DigrIo che te sarakArI saMsthAomAM jaIne paNa parIkSA ApI zake che. eTale zAMtiniketananuM zikSaNa sarakArI parIkSAne anulakSIne, tema ja svaparIkSAne anulakSIne vidyArthIonI IcchA pramANe ApavAmAM Ave che. pAThyakrama paNa tadanusAra jA jA paDI jAya te svAbhAvika che. sAmAnya rIte bAre mahinA zikSaNane samaya savAre sAtathI daza ane bapore bethI cAra vAgyA sudhIno hoya che. prAtaHkAle zikSaNano AraMbha thayA pahelAM badhAM niyata sthAne ekatra thAya che, ane prArthanA zarU karavAmAM Ave che. game tyAM ane game tyAre prArthanA ke gItamAM, abhinayamAM ke anya prasaMge je kAMI gAvAmAM ke bhajavavAmAM Ave che te mAtra kavizrInI kRti ja. jyAM tyAM lakhavAmAM AvelA vAkyo paNa kavizrInI pratibhAnAM ja AkarSaka apatyo che. vargo badhA jhADa nIce ja cAle che. varasAdamAM jyAre besavuM zakya na hoya tyAre varga baMdha rahe che. agara kaI makAnanA (zakya hoya to) dAlAnamAM calAvavAmAM Ave che. varga cAlato hoya tyAre nAnA vidyAthIonuM mana na lAge to gurune jarA Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtiniketana [ 195 paNa bhaya rAkhyA sivAya niHzakapaNe ramyA kare che. hAIskUla sudhInuM zikSaNuvAhana mAtra aMgALI bhASA ja che, kAlejanA viSayeA aMgrejI mAraphata calAvavAmAM Ave che. A sivAya tyAMnI AkarSaka saMsthA kalAbhavana ane vidyAbhavana che. e e bhavane eka ja makAnamAM che. upara kalAbhavana ane nIce vidyAbhavana che. kalAbhavanamAM prasiddha citrakAra naklAlabasunI pIMchI vividha rUpe darzana de che. pAsenA myUjhiyamamAM vidyArthI ane vidyArthinIe judA judA kamarAmAM samAhita mane citranI tAlIma lIdhA ja kare che. nIcalA bhAgamAM hasanmukha ane vidyAniSTha bhaTTAcArya virokharI satata peAthIe uthalAvatA ane vidyAthI ene bhaNAvatA beThelA rahe che. emAM meATA pustakasaMgraha che. emAM (mAruM smaraNa sAcuM hoya tA ) chapAyelAM pustakA lagabhaga pAMtrIsa hajAra che, ane hastalikhita cAra hajAra. vizeSatA e che ke duniyAnI prasiddha prasiddha badhI bhASAomAM je mahattvapUrNa pustakA pAyAM che te badhAM e sagrahamAM che. ane mATe bhAge dareka dezanI sarakAra taraphathI e ki MmatI pustake kavizrIne bheTamAM maLelAM che. eTale e pustakasaMgrahane tema ja myUjhiyamane kavizrInA bheTasagraha kahI zakAya. mahAtmAjIne Aja sudhImAM maLelAM game tevAM mAnapatro ekaThAM karavAmAM Ave te tene paNa eka Ave vizALa saMgraha ane, hastalikhita peAthIemAM meTA bhAga tibeTana graMthAnA che. e graMthA mULa saMskRta ke pAlimAM ane tenA anuvAda tibeTana bhASAmAM che. kalAbhavananA prANa naMdalAlabApu ane vidyAbhavanane prANa bhaTTAcAya ja che. bhaTTAcAryajI e eka-dezIya abhyAsI nathI. te vaidika sAhitya uparAMta jaina ane bauddha sAhityanA paNa abhyAsI che. bauddha graMthA uparanI temanI kRtio prasiddha che. ( pAliprakAza, pATime khasutta ) teo mAtra saMskRta, prAkRta, pAlibhASAnA ja zikSaka nathI, paNa AjakAla te tibeTana bhASA khUba parizrama ane ekAgratApUrvaka zIkhave che. je saMskRta graMtha mULa svarUpamAM durlabha che ane je mahattvanA che tenA tibeTana anuvAdo sulabha hovAthI te graMthA mAraphata vidyArthIone zIkhave che, ane tibeTana anuvAda uparathI pAchuM mULa saMskRta banAvI naSTa grathane punarjanma Ape che. jainAcArya haribhadranI TIkAvALA bauddhAcArya praNIta 4 nyAya praveza ' mULa graMthanuM saMpAdana AcAya dhruva ( gAyakavADa erienTala saMskRta sirijha taraphathI) kare che je hajI pUruM thayuM nathI. paraMtu e ja graMthanA tibeTana anuvAda saMskRta chAyA sAthe bhaTTAcAryajIe karI dIdhA che. vAtacIta, sahavAsa, ane pravRtti dvArA mArA mana upara chApa paDI ke Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 ] dezana ane ciMtana bhaTTAcAryajI eTale hasamukhI, saraLa svabhAva sarasvatI devI. teone adhyApana, lekhana ane sAdhana eTalu adhu priya che ke tee Azrama bahAra bhAgye ja kAMye jAya che. teoe saMpAdana karavA dhArelA vipAka ane jJAtAsuta nAmanA e jaina AgamAnI likhita prati meLavavA ane jaina bhaDArA jovAne gujarAta AvavAnuM AmaMtraNa karyuM. uttaramAM teoe kahyuM ke 'huM jaDa chuM.' me'tarata ja kahyuM,~~'tyAre te bahu sAruM. ame uThAvI laI jaI e te virAdha nahi karI zakA! pachI tA e vidyAbhavana thADIvAra hAsyabhavana banI gayuM. e badhA prasaMgeA jatA karI huM mAtra traNa jaNanA paricayanuM theADu' citra ApuM. (1) AjakAla bauddha graMthA uparAMta bhaTTAcAryajI jaina graMthA khAsa karI AgamA zIkhave che ane sAthe ja tyAMnuM saMzodhana karatA jAya che, ane mArmika vivecananI STie tulanA paNa karatA jAya che, emane ziSya paNa anurUpa maLyA che. amUlyacaraNusena eka navajuvAna bhagALI che. e ema. e. elaela. mI. nA ane jaina darzananA abhyAsa karI rahyA che. bhaTTAcAryajI pAse tibeTana lAmA che, je tibeTana aspaSTa chApavALI peAthIe uparathI pharI suMdara akSaramAM nakalA utArI le che. (2) kSitibApu e gujarAtane jANItA hasanmukha ane TucakAkAra mArmika vidvAna che. game te prasaMga hoya, vAta game te hoya temAM emanI vividha anubhavothI vividha rIte khUlavAnI ja. e peAte atyAre mAMdA che paNa emanI buddhi ane kalpanA jarAye maMda nathI. jema mAMdA chatAM emanuM zarIra puSTa che, tema emanI kalpanA ane anubhava vAte| paNa puSTa ja che. (3) kavizrI AvyA tethI ja kSitibApue mane rAkI lIdhA. emanu premamilana emane anurUpa ja hatuM. pAse besADI eka bALakane jema pitA vizvasta citte vAteA kare tema teonI pAse kheThA pachI mane lAgyuM. tenA kathananA sAra e hatA ke mArI apekSA ahIM jaina sAhitya ane tattvajJAnaneA abhyAsa dAkhala karavAnI ghaNA lAMbA vakhata thayAM che. hajI tene jhIlanAra kAI maLyA nathI. jainA peAtAnI raheNI pramANe rahevA dhAre teAye ahIM sagavaDa karI zakAya. alabatta, teoe ahIM rahI ataDApaNuM dUra te karavuM ja ghaTe. hamaNAM eka digaMbara gRhastha taraphathI je jaina adhyApaka ahIM mUkavAmAM Avela che te bahu ja sakucita daSTie ane sAMkaDe mane zakela che. Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtiniketana [197 abhyAsIonA mukhya be bhAga paDe che. strI vibhAga, ane puruSa vibhAga. emAM bALaka, kumAra ane taruNa e traNe uMmaranA abhyAsIo che. nArIbhavanamAM kanyAo ane strIo rahe che. tenuM saMcAlana eka zikSita pALaka kare che. zizuvanamAM nAnAM bALake rahe che ane tenA zikSaNasaMvardhana vagerene bhAra tajajJa puruSa ane amuka strIo upara che. je vidyAthIo hAIskUlamAM zIkhe che tene vibhAga jude che ane meTI uMmaranA kolejiyana vidyArthIo judA che. Aje baso vidyAthIe pUra nathI, temAM gujarAtI paNa che. ekavAra te jyAre (zrI narasiMhabhAI paTela hatA tyAre ) gujarAtI vidyAthIonI saMkhyA 75 sudhI gayelI sAMbhaLelI, paNa Aje to sAta jeTalI che. emAM gujarAtI bena paNa hatAM, je amadAvAdanA jaina kuTuMbanAM che ane hamaNAM citravidyAne ucca abhyAsa karavA jarmanI gayAM che. zAMtiniketanamAM avAranavAra bahAranA moTA meTA vidvAnene belAvavAmAM ane amuka vakhata sudhI rokavAmAM Ave che. hamaNAM bhASAzAstrI prasiddha vidvAna lenI tyAM che. rajAnA divasomAM kalakattA vagere sthaLethI khAsa prophesare Ave te teonI pAse te te viSaya upara khAsa pravacana karAve che. huM hato te daramyAna kalakattA yunivarsiTInA gujarAtI bhASAnA adhyApaka zrI tArAparavALAnAM vyAkhyAne cAlatAM hatAM, jemAM kavizrI pita paNa hatA. khAnapAnanI sagavaDa gujarAtathI janAra sukha-zIlIone kaMIka phIkI lAge, paNa je gujarAtI vidyAthIo tyAM rahe che teo bahu sAdAIthI ane sahanazIlatAthI vidyAnA lobha khAtara nabhAvI le che. tyAMne phino bojo e sauthI vadhAre bane che, mAsika aTAra rUpiyAnI phI e bhojana karatAM paNa vadhAre kharcALa che. zrIniketana e zAMtiniketanathI dakSiNa pazcimamAM che, tyAM vidyArthIo te bahu nathI, temAM paNa be vidyArthIo gujarAtI che ane te gAyakavADa sarakAra taraphathI zIkhavA gayelA che. emAMthI eka bhAIe mane bahu ja nehapUrvaka pharIpharIne batAvyuM ane varNana karI saMbhaLAvyuM. tyAMnuM khetIvADI khAtuM moTuM che, paNa pANI vinA sUkuM ane tethI ja mAre mana to nakAmuM paNa che. enA kharcane badalo tema ja tyAM rokAyelA moTA moTA upAdhidhArI adhyApakenA zramane badale mAtra pANInA abhAve kyAre maLI zake tema lAgatuM nathI. jhADa-pAonA namUnA ghaNuM che, paNa te badhA sukAya che. muragI ucherano dhaMdho tyAM zIkhavavAmAM Ave che. e pazcimanI prakRtimAMthI Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198] darzana ane ciMtana ane baMgALanI vRttimAMthI dAkhala thayela hoya tema lAge che. eka kukaDo e hatA ke jeNe hamaNAM ja pitAnI suMdaratA ane vyaktitvane lIdhe so uparAMta InAma meLaveluM, enI kiMmata paNa gAya-bheMsa karatAM vadhAre hatI. kukaDIo IMDAM sevavAmAM rokAya te te varSanA traNa mahinA jananakriyA karatI, tethI enA IMDAM sevavAnA kAmane je utAravA ane tethI prasUti vaDe aMDa bhakSakone saMtoSavA tema ja vaMzavRddhi cAlu rAkhavA pazcimIya zodhaka dayALuoe aneka jAtanAM mazIna banAvyAM che. e mazInamAM IMDAM mUkavAthI te poSAya che, sevAya che. kharekhara kukaDIo e rAjayamahiSI athavA zeThANIo che ke jeone janma ApyA pachI saMtati ucheranI leza paNa ciMtA rahetI nathI ane e amerikana athavA jApAna mazIno jaDa chatAM dhAva mAtAnuM pUrepUruM kAma Ape che. manuSyaapatyo mATe je AvAM mazIne nIkaLaze to te kAma upara nabhatI dhAvamAtAonuM zuM thaze ? evo bhaya mane e mazIne tapAsatAM lAgyo. muragInI bAbatamAM eka vAta bahu ja adbhuta che ane te e ke tene iMDAM mUkavAmAM paNa muragAnA saMganI apekSA ja nathI. eTaluM kharuM ke paMsaMyogathI IMDuM thayeluM hoya te temAMthI baccAM thAya ane paMsaMga vinA IDAM Ape to te bhakSya ja hoI zake, temAMthI baccAM na nIkaLe. bIjI vAta e ke je IDa puMjanya che tenI kiMmata teone dara IDe be rUpiyA AvI zake, jyAre pujanya sivAyanA IDanI kiMmata dara IDe be AnA Ave. A rIte eka muragInI satata jananakriyAzakti chatAM tenA IDanI kiMmata ane vaMzavRddhimAM puruSane keTalo phALo che e tattva muragAnI jAti sivAya bIjI kaI kaI jAtimAM che te avazya jijJAsAne viSaya che. zrIniketanamAM rezamane udyoga paNa che, te mATe tyAM kIDAo paNa pALavAmAM Ave che ane rezama kevI rIte taiyAra thaI chevaTe kapaDuM bane che te badhuM zIkhavavAmAM Ave che. kIDAono khorAka, teonI kozeTo bAMdhavAnI kriyA teonuM, saMvardhana e badhuM jANavA jevuM to kharuM ja. keseTo taiyAra thayA pachI je kIDe tene bhedI nIkaLI jAya to e kozeTo rezama banAvavAmAM ane kapaDAmAM upayogI na thAya; kAraNa ke te evuM kANuM pADI de che ke jethI tAMtaNAo tUTI jAya che, mATe kozeTo taiyAra thaye kIDe tene bhedI na de e kALajI khAsa rAkhavI paDe che. kIDAe bhedyA pahelAM tene garama pANImAM nAkhI de eTale kIDe marI jAya ane kAkaDuM akhaMDa nIkaLe. Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAMtiniketana [19 A kriyA joyA pachI mane jaina tarIke ema lAgyuM ke A udyoga jainene aspRzya che, paNa sAthe ja ema paNa lAgyuM, ke kaMIpaNa rIte rezamane upayoga na ja karI zake, ane te ja sAthe jainAcArya haribhadranA eka graMthanuM vAkya dhyAnamAM AvyuM ke rezama ane bIjAM jaMtujanya vastro e apavitra hoI tyAjya che. Aje jyAM apavitratA hoya tyAM pavitratA dAkhala karavAnI ja jANe na hoya! ghaNA leka evI bhrAMtithI rezamI kapaDuM rAkhe che ane tene paherI pratyeka dhArmika kRtyamAM joDAtA pitAne vadhAre pavitra samaje che. tyAM sUtaranuM kAma paNa thAya che. e sUtara milanuM hoya che ane vaNavA sudhInI badhI kriyA zIkhavavAmAM Ave che. jema amadAvAda AzramamAM che tema zrIniketananA saMcAlake zuddha sUtara uparathI kAma le to vaNavAno udyoga zIkhanArane sUtara kAMtavAnI kriyA paNa AvaDe, ane te rIte svAzraya vadhe. tyAM DerI ane kenerI che, paNa mArI sAthe cAlanAra gujarAtI bhAIe kahyuM ke enuM miththA varNana karI kalpita mahattAthI tamAruM AkarSaNa karavA huM nathI Icchato. paNa salAma karI bhAga lIdho. zrIniketanane aMge eka vAtanI khAsa noMdha lauM. tyAM grAmasudhAraNAnuM kAma zIkhavavAmAM Ave che. svacchatA kema rAkhavI, jalAza svaccha kema rAkhavAM, rastAo kevA hovA joIe, makAnanI AjubAju kevuM hovuM joIe, khetI, tenAM ojAre tathA Dhore vagerenI bAbatamAM mAhitI ApavI tema ja bImArane davA ApavI e badhuM kAma grAmasudhAraNAne aMge che ane temAM ApaNuM gujarAtI vidyAthIo zIkhe paNa che. - vizvabhAratIne ekaMdara vArSika kharca lAkha jeTale che, temAMthI kAyamI Avaka 80 hajAra jeTalI che, jemAM phI, kAyamI dAna, vyAja vagereno samAveza thAya che. khUTatI rakama meLavI levAmAM Ave che. vidyAvilAsI adhyApakone maLavAthI AnaMda thaze te karatAM to vadhAre AnaMda mane gujarAtI vidyAthIonA samAgamathI thayo. temAMye amadAvAda, gujarAta mahAvidyAlayamAM rahI gayelA vidyArthIone paricaya thayuM tyAre te tajanya harSa saMyamathI ja roka paLyo. gujarAtanuM Atithya gujarAtanI sarahada sudhI ja nahi paNa gujarAtIpaNunI sarahada sudhI vistareluM che e bhAgye ja kahevAnI jarUra hoya. ethI paNa vadhAre saMtoSa mane be kAraNothI thayo. (1) zukala karIne vaDhavANanA brAhmaNa vidyAthI che, je grejyueTa thayA. Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] darzana ane ciMtana che ane have jaina dharmanA abhyAsa mukhyapaNe zarU karyo che. kayAM e apradhAna ane nAkarIpradhAna jhAlAvADanuM brAhmaNa kuTuMba ane kayAM jaina sAhitya ane tattvajJAnaneA mukhya abhyAsa. e sthiti jene mATe jema AnaMda ApanArI che tema zaramAvanArI paNa che. Aje grejyueTa ke snAtaka thayelA jaina, jaina dharmanA abhyAsa pAchaLa khAsa maDavA hoya ema huM nathI jANatA. (ra) bhAI prabhudAsa navasArInA paTela jJAtinA che. atyAre tibeTana zIkhe che. jarmana phrenca e bhaNe che ane vadhAre zIkhavA tatpura che. cAInIjha zIkhaze ja, e jyAre zIkhI le tyAre gujarAta purAtattva maMdiramAM Ave e mAgaNI karI che. gujarAtamAM Ave| talasparzI abhyAsa thAya to ja sAhitya ane tattvajJAnanu chIcharApaNuM maTI UMDANu Ave. kAkA kAlelakara ane AcArya kRpAlAnIne rahevAnA sthAnanA aMtima sAnaphra bheTaya karI kAzI javA UpaDayo. prasthAna, pu. 5, aMka 6 (vaizAkha, 1984) Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbano pravAsa [3] unALAnI A rajA paMjAbamAM gALavAno prasaMga Avyo tethI mArI utsuktA ane AnaMdavRtti khUba vadhyAM. paMjAbane A pravAsa cothI vakhata hato. pahelAM traNa vAra huM tyAM gayele paNa te vakhate teTale daSTiunmeSa na hatA. A vakhatanA pravAsamAM mArAM khAsa traNa dRSTibiMduo hatAM. (1) prAMtika vizeSatA nihALavAnuM; (2) Arya lokonI prathama AvI vasavATa karavAnI bhUmi tarIke tenI vizeSatA jovAnuM ane (3) asAga pahelAMnI ane tyAra pachInI te bhUminI sthiti avalakavAnuM. mArI IcchA AkhA paMjAbamAM pharavAnI na hatI, paNa gujarAnavAlA, amRtasara vagere jevAM khAsa sthaLe ja nihALavAnI hatI. paMjAbanA hatyAkAMDa vakhate tyAMnI kharI hakIkata meLavavA nimAyelI tapAsasamiti taraphathI je riporTa bahAra paDyo che tenA vAcakane gujarAnavAlA smaraNamAM hovuM ja joIe. amRtasara to jagajANItuM che. pahelAM huM gujarAnavAlAnI vAta kahI dauM. - gujarAnavAlA amadAvAdathI tA. 4 eprile pire phAsTamAM nIkaLI dilhI ane lAhora thaI tA. 6 e gujarAnavAlA pahoMcyo. A zaheranI vastI lagabhaga sATha hajAranI haze. paMjAba pitAnAM suMdara havApANI mATe prasiddha che; ane tenI sarasa AbohavA mATe je keTalAka khAsa sthaLe prasiddha che temAM gujarAnavAlA paNa eka gaNAya che. jema tyAMnuM pANI piSaka ane pAcaka che tema tyAM pANInI chUTa paNa khUba ja che. lagabhaga dareka ghare ane dareka sthaLe jamInamAMthI sIdhA paMpa mUkelA hoya che. tyAM jamInamAM pANuM deDha be hAtha bhAgye ja UMDuM haze. AthI game tyAM besI paMpa calAvIe ke dhodhamAra pANI AvyuM ja jAya. AkhA zaheramAM A paMpanI paddhatine lIdhe naLanI vyavasthA dAkhala thaI nathI. jyAre pIvAnuM ke nAhavAnuM mana thAya tyAre sIdhuM jamInamAMthI pANI Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202] darzana ane ciMtana kADhI levAnuM, eTale e jeTaluM tAjuM teTaluM ja ThaMDuM. snAna karanArane khAsa karIne gujarAtIne-pahelAM to pANu hima jevuM ThaMDuM lAge ne gabharAvI- thatharAvI mUke, paNa ekavAra te thoDI Dola potAnA zarIra para chava meTo. karI reDI de ke pachI paMpa nIcethI UThavAnuM mana ja na thAya; eTalI A pANInI balapratA ane tAjApaNAnI zakti. keTalAMka varSa agAu jamInamAM pANuM ATaluM upara na hatuM, paNa jyArathI tyAM nahera AvI tyArathI pANI vadhyuM. e nahera satalaja nadImAMthI levAmAM AvI che. tyAMnI nahera gujarAtanI eka moTI nadI sAthe sarakhAvI zakAya. te naherano pula lagabhaga 110 kadama jeTaluM lAMbo che. ane teTalA pahoLA paTamAM khUba UMDuM pANI vahyA kare che. e naherathI tyAM lAbha thayo che tema ja hAni paNa thaI che. ghaNekhare sthaLe pAkamAM vadhAre thayo che, paNa pANInA ati vaheNane lIdhe AjubAjunAM keTalAMka gAmanAM khetaronI phaLadrupatA ochI thaI che ane kavacita kavacita nAza paNu pAmI che. jamInane kSAra bhAga upara AvI javAthI jyAM pANI paDayuM hoya tyAM te jaladI sUkAtuM nathI; tethI khetI karavAmAM paNa ghaNI aDacaNa Ave che. jamInamAM pANI bahu upara AvI javAthI makAnonI sthiratAne dhakako lAge che ane khuda gujarAnavAlAmAM ghaNuM pAkAM ane majabUta makAne e ja kAraNathI kAM te jamInadosta thayAM che ke kema te phATI gayAM che. navI ImArato baMdhAvavA IcchanAra keTalAka dIrdhadazIe A kAraNathI hAla to vicAramAM paDI gayA che. tyAMnI khAsa nIpaja ghauM, caNa, aDada ane cokhAnI che. ghAsa paNa puSkaLa thAya che. pahelI traNa cIje to tyAMnA leke khAsa vApare che. cokhA khAvAne rivAja tyAM nAma mAtrane che. sArA zrImaMta gRhasthane tyAM cokhA vAratahevAre ja dhAya. A cokhA bahu sArA ane kiMmatI hoya. che. ApaNuM amadAvAdanI bajAramAM maLatA bAsamatI ane vAMsInA cekhA te ja A cekhA. sArAmAM sArA cokhAnI kiMmata tyAM ja ApaNuM bhaNanA diza rUpiyA paDe che. tyAMnA lokone pUchIe ke "tame bhAta kema khAtA nathI ? tyAre javAbamAM hasIne kahe: ! "e tamane bhAtakhAu pocA gujarAtIone sayuM. amArAM A DuMDa ethI kAMI DAM ja bharAya ?' tyAMnA lokone mukhya khorAka ghauM ane aDada che. tyAM aDadane eTale Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA pajAmanA pravAsa [ 203 badhA vaparAza che ke tuvarane lAkA oLakhatA ja nathI ema kahu' te khoTu nathI, A vAta eka rasika hakIkatathI spaSTa karI dauM. ' huM jyAre amadAvAdathI nIkaLavAne hatA tyAre gujarAnavAlAmAM vasatA. mArA eka gujarAtI mitre e cIja sAthe lAvavA tAra karyA. A mitra gujarAtI hoI tuvaranI dALa ane kAkamane abhAve tema ja aDadanI dALanA hamezanA vaparAzathI khUba kaMTALyA hatA. temanAM zikSita patnI te tuvaranI dALane svapnamAM paNa jhaMkhatAM. eTale teoe mArA upara tAra mukAvyA : * tuvara ane kaiAkama letA Avaze|.' paNa tAramAstara pAkhI hovAthI tuvara ane krAkama e zuM te te jANatA na hatA. tethI teNe tAramAM lakhyuM : suvara ane kekena letA Avaze.' A tAra vAMcI huM te samajI gaye! ke tAramAstaranI bhUla che--bhUla zAnI, samajaphera che--kAraNa, huM jANatA hatA ke tAra karanAra vyakti gujarAtI hoI jarUra aDadathI kaMTALyA haze. eTale tuvara nAma bhalene tAramAstarathI ajANyuM hoya paNa suvarathI te te jarAe aricita na ja hoya. tyAM te! gALa ja * sAthe suvara'nI hoya che; ane suvareAnI saMkhyA paNa tyAM sArI che. hiMdu mAMsabhakSI hoya. te! suvaranuM mAMsa teNe cAkhelu paNa hoya. vaLI pa MjAbamAM khaTAza AmacUranI vaparAya che, eTale kAkama evuM teA nAma ja nathI. mAstara kAkenane teA jANe, kAraNa ke eka kephI cIja tarIke peAtAnA abhyAsamAM te AvyuM ja hoya. A kAraNathI tuvara ane kAkamate ale suvar ane kAkenaneA tAra thayelA.. astu. ApaNe tyAM aDada jeTalA bhAre gaNAya che teTalA ja halakA gaNAya che. A tyAMnA pANInA prabhAva. tyAM caNA pAke che ke tenA yazreSTa khArAkane lIdhe tyAMnA dhoDA khUba ja che. huM tyAM hatA tyAre caNAnA cheADavA pAkela dANAnA ghAsanI mAphaka vecAtA ane te ja kharIdI leAkeA dhADAne nIratA. te paMjAbamAM eTalA badhA majabUta rahe pazuo pramANamAM ghaNAM che ane puSTa paNa che. gAyAnI saMkhyA ochI. che eTale tene aveja vALavA hoya tema bheMsAnI sakhyA khUba ja che. mArI musApharI daramyAna evI eka paNa bheMsa ke khIjuM Dhera mAlUma na. pappu ke jenAM hADakAM ahIMnI mAphaka dekhAtAM hoya. dUdha paNa teTaluM ja ghaTTa ane svAdiSTa. jo ke ahIMnI jema meAdhu te che ja hatAM tyAM game. Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 darzana ane ciMtana tyAre ane game tyAM cAmuM maLI zake che. sapareTanA bheganI to zaMkA ja nathI. pazuonI puSTi bAbatamAM eka ja vAta kahevI basa thaze ke tyAMnI bakarIo lagabhaga ahIMnI nAnakaDI gAya jevI hoya che. zarUAtamAM jenArane A bakarI che evuM bhAna paNa na thAya. khorAkanI bAbatamAM tyAMnI rIta bahu judI che. teo reTI ane dALa khAya che. reTI khAsa karI taMduranI roTI kahevAya che. taMdura e eka -laMbacorasa peTI jevo cUlo hoya che jemAM sakhata bhAThe saLage tyAre tenI cAre bAjunI bhIti upara ekIsAthe pacIsa pacAsa reTIo mUkavAmAM Ave che ane tene pAkatAM pUrI pAMca miniTa paNa nathI lAgatI. eka sAthe pacIsa jaNa jamavA beThA hoya to eka ja rasoyo darekane garama roTI pUrI pADI zake che. A roTImAM jarApaNa meNuM hotuM nathI. chatAM te tyAM halake khorAka ja gaNAya che. bajAramAM aneka dukAne A reTIonI hoya che. tyAM game tyAre, joIe teTalI roTI ane dALa tAjAM maLI zake che. bhAva paNa saste. A sagavaDathI ghaNAMkharAM kuTuMbo rAMdhavAnI khaTapaTa karatAM nathI ane yuropanI peThe temane ghera dukAnethI khANuM Ave che, ane ghaNuM dukAne jaIne ja khAI Ave che. mevAne mulaka aphaghAnistAna najIka hovAthI tyAM me puSkaLa Ave che, paNa pramANamAM jeTalo se ane uttama maLavo joIe teTale maLatA -nathI. tenuM kAraNa e che ke tenuM naivedya paheluM rAjakartAone dharAya che. tyAne paheraveza khAsa judo che. strIo pAyajAmA pahere che. keTalIka strIo pAya-jAmA upara khUlate leMghe pahere che, ane te upara ahIMnA musalamAnI peThe eka lAMbuM paheraNa ane upara corasA jevuM oDhe che. puruSe paNa moTe bhAge pAyajAmA pahere che. garama kapaDuM-khAsa karI kAzamIrI kiMmatI kapaDuM-vadhAre vaparAya che. AnuM kAraNa kAzmIranuM najIkapaNuM ane ThaMDInI sakhtAI che. tyAM TADha eTalI badhI paDe che ke mArA gujarAtI mitranAM patnI te ja kAraNe tyAMnA vasavATathI kaMTALI ja gayAM lAgatAM hatAM. garamI "paNa eTalI ja sakhata paDe che. ATalI garamI ane zaradI chatAM tyAMnA leke khUba nIrogI ane puSTa che. tyAM kaTara ane vaidyonI saMkhyA pramANamAM bahu ja thoDI che. amadAvAdanI jema jyAM juo tyAM davA vecanArA nathI dekhAtA. UlaTuM jene maLe te majabUta, hasato ane khuzamijAja dekhAya Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbane pravAsa | [205 che. tyAMnA bALakomAM kaMIka evuM sauMdarya che ke ahIM rahenArAne na ja samajAya. tyAMnI banAvaTamAM trAMbA-pittaLanAM vAsaNo khAsa gaNAvavA jevA che. tenI dhAtu uttama, AkAra suMdara ane majabUtAI tathA nakazIne lIdhe te. kiMmatI hoya che. paNa tyAMnI eka prathAthI amane bahu jugusA thaI tyAM vezyAnI saMkhyA. bahu ja viSama che. dareka khANunI dukAna upara athavA pAse eka vezyAnI dukAna paNa hoya che. tyAMnA lokenI prakRti saraLa to kharI ja, paNa teTalI ja matAMdha ane jaDa. A kAraNathI teomAM dhArmika jhanuna tIvra che. hiMduo ane musalamAna. vacce ja vikhavAda che ema nahi, paNa sanAtanI ane AryasamAjI, sanAtanI ane jaina, AryasamAjI ane jaina, jainemAM paNa sthAnakavAsI ane mUrtipUjaka, zIkho ane bIjA saMpradAyo e badhA vacce dhArmika vAdavivAda ane jhaghaDAo. bAre mAsa cAlyA ja kare che. lagabhaga 17 varasa pahelAM sanAtana ane jaina saMpradAya vacce eka mahAna zAstrArtha thayo hato. te vakhate eka mArA. khAsa mitra jaina samAja taraphathI gayelA ane sanAtana samAja taraphathI te samAjanA ati prasiddha paMDita bhImasena, vAlAprasAda ane gokulacaMdra divasanA se se ane piNoso paNasonI phIe gayelA. A zAstrArtha nimitte eka mAsa sudhI jhaghaDo cAlele. AvA jhaghaDAo mATe tyAM brahma akhADA nAmanuM sthAna che. te sthAna jovAnI mArI utkaTa icchA hatI. rAtre nava vAge gayo tyAre eka sanAtanI paMDita bIja saMpradAyanuM khaMDana karavA bhASaNa ApatA hatA. zrAddha pitRone maLe che, tIrtho cheTAM nathI. jAtibheda khare che vagere mAtra pAralaukika viSaya upara ja te belatA hatA. ane e pacIsa pacAsa zrotAone AgrahapUrvaka kahetA hatA ke mArA pachI bolavA UThanAra dareka brahmacArI-vidyArthI saMskRtamAM ja belaze. tame teone sAMbhaLI teonA saMskRta jJAna vize jANe ema huM IcchuM chuM. A. zrotAomAM keAI saMskRta jANatA hoya ema mane lAgatuM nahotuM. alabatta, saMrakata abhyAsanI ATalI badhI mahattA ane saMskRta zAstronA adhyayananuM ATaluM badhuM gaurava je AjakAla paMjAbamAM dekhAya che tenuM mana svAmI dayAnaMda ane AryasamAjane ghaTe che; paNa sAthe sAthe je tyAM vAdavivAdanI ghelachA jAgelI jevAya che tenuM mAna paNa teone ja ghaTe che. Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206] darzana ane ciMtana tyAM bajArane maMDI kahe che ane temAM anAjanI maMDIo khUba moTI che. gujarAta ane kAThiyAvADanA aneka mANase e maMDIomAM dekhAya che. teo lAkhano dhaMdho kare che. lIMbaDInA eka vepArI jaina gRhasthane meM pUchayuM ke paMjAbamAM tamane kevuM mAphaka Ave che. teoe kahyuM ke A dezamAM amAre khAsa rahevAnuM ke khAvApIvAnuM ThekANuM-ghara jevuM nathI. jaMgala jevA sthAnamAM bAre mAsa vA-vaMToLiyA cAlatA hoya tyAM jhUMpaDAM bAMdhI ghaNI -vAra te babbe cAracAra divasa mAtra caNA khAI rahIe chIe, chatAM Arogya ghaNuM sAruM rahe che. paMjAbamAM AvyA pachI kAThiyAvADanuM ekavaDiyuM zarIra badalAI gayuM che ane pidAza paNa sArI che. huM hatA te daramiyAna jaina samAjamAM be traNa maraNa thayelAM. te bAbata pUchatAM jaNyuM ke tyAM maraNa thayA pachI amuka jAtano utsava manAvavAnI rIta che. je vRddhanuM maraNa hoya te maranAranA kuTuMbanI strIo khAsa kapaDAM pahere che ane gulAla uDADe che. revA-pITavAnI tyAM rIta nathI. - paMjAbamAM varNabheda nahi jevo che. brAhmaNa, kSatriya ane vaizya vacce te khAvApIvAnA vyavahAramAM bheda nathI ja ema kahIe to cAle. rasoyo brAhmaNa hoya ane pIrasanAra bIjA varNane hoya to koIne vAMdhe gaNAto nathI. caeNkhAI tyAM nathI ema kahevuM joIe. saMyukta prAMta, bihAra, baMgALa, ane dakSiNa karatAM gujarAtamAM asvacchatA hovAnI phariyAda saMbha-LAya che. paNa paMjAba to saune AMTe evuM che. jyAM bese tyAM ja ghUMke, game tevI jamIna upara khAvAnuM mUkIne khAya ane heThe paDI gayeluM laIne khAvAmAM bilakula saMkeca nahi. je dhanavAnone tyAM cAMdInA vAsaNo hatAM tene tyAM paNa asvacchatA pUrI jovAmAM AvI. te upara dIvelanA lapeDA ane relA, vAsaNo jamIne mUkI devAnAM, UTakanAra game tevAM UTake. bihAra, saMyukta prAMta vageremAM macchImAra jevI halakI varNa pitAnAM vAsaNo DAghA vinAnAM rAkhe che. DAghAvALA ThAmane eThuM samajI tyAM teo khAvAnuM nahi le. paNa ahIM to e saMbaMdhI kazI sUga ja nathI. chAza-dahIMnI vApara bahu che. hamezAM nAhatI vakhate eTaluM badhuM ane evuM sAruM dahIM Ave ke mArA jevAnI to tene snAnamAM vAparavAnI hiMmata ja na cAle. chAza kacchanA jevI jADI, maLI ane tAjI maLe che. bhejana pachI chAza pIvAno tyAM bahu ja rivAja che. chAzane teo lasI kahe che. Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA pa'jAmane pravAsa [ 207 raseAI pakavavA vagerenuM kAma cUlA upara thAya che. ahIMnI peThe tyAM sTavana upayAga thatA nathI. tyAMnA dUdhamAM, tyAMnI rasAImAM kAMIka ora ja mIThAza Ave che. amRtasara gujarAnavAlAmAM 11 divasa rahIne ame amRtasara AvyA. amRtasaranI bajArA te zerIe gujarAnavAlA karatAM bahu ja cokhkhI hatI. ahIMnuM prathama jovA jevu sthAna zIkhAnuM suvarNama Mdira hatuM. e madiranI bhavyatA jANItI che. madira vizALa, seAnAthI jaDeluM ane taLAvanI vacce zaheranA madhyabhAgamAM che. A taLAvanuM pANI amuka divasa pachI kADhI nAkhI bIjuM tAjuM pANI bharavAmAM Ave che. maMdiramAM zIkhAnA graMthasAheba e ja pradhAna pUjya vastu che. graMthasAhebanI ceAmera bhakata strI-puruSonuM eka meATu maMDaLa satata vIMTaLAyelu hoya ja ane khUba ja gAnavAdana cAlatu hoya. hArameAniyame te| tyAM paNa jaina maMdiranI peThe eTalA badhA pagapesArA karyAM che ke ApaNA prAcIna suMdara ane ustAdI vAdyone sthAna rahyu nathI. navAM vAdyonI peThe gAne paNa evAM kSudra thaI gayAM che ke paMjAbanI e prAcIna kaiMkaLA ane hRdayabaLa Aje virala ja che. madiranA cAkamAM halavA (zIrA) nI prasAdI cAkhI bahAra nIkaLyA. thADA divasa pahelAM zIkheA ane vaiSNavA vacce dhArmi`ka khecatANa thayelI. keTalAka vaiSNavAne zIkha madiramAM jatA sAMbhaLI teone vaiSNava dharmAcAryoe uzkeryAM. pariNAme e suvarNamadira jevuM khIjuM vaiSNava suvarNa ma Mdira baMdhAyuM. A maMdira dUragyAnA' sthAna upara zaheranA bahAranA bhAgamAM AveluM che. e maMdira spardhAjanita hoI temAM seAnuM vAparavAmAM AvyuM che. maMdiranI racanA, tenuM pramANa e adhuM zIkhadira jevuM ja che. taLAva paNa tevuM ja, balake vadhAre vizALa che. eka taraphanA bhAganI laMbAI 250 kardamathI vadhAre che. zIkhadira karatAM A maMdiranI vizeSatA mane e jaNAI ke ahIM laMgarazrI che. laMgarazrI eTale bhejanagRha. temAM vidyAthIo, paDitA ke sAdhu-sa MtAne khAvApIvAnI sagavaDa che. sAthe eka saMskRta pAThazALA paNa che. A maMdiranuM utthApana mArA gayA pahelAM theDA visa agAu ja pati mAlaviyAe kareluM. jo ke amRtasaramAM janArane ekane badale e maMdira jevAnAM thayAM e AnaMdanI vAta che, paNa A maMdirasRSTi dhArmika jhanUnamAMthI utpanna thayelI hovAne lIdhe teTalI ja duHkhakAraka che, amRtasaramAM mAre eka patinI Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raha8 darzana ane ciMtana mulAkAta karavAnI hatI. alabatta, e paMDita bahu sArA vidvAna che paNa te vAmamAgI ane potAnA siddhAnta vize teTalA ja pAkA ane nizcita che. teo spaSTa kahe che ke mAMsa ane madya vedamAM na hovAnuM kahevuM e veda ane sanAtana dharmanuM taddana ajJAna sUcave che. alabatta, amRtasaramAM saMskRta vidyAne kaMIka sAre pracAra kahevAya. jo ke AjakAlanA zikSaNamAM jIvanepayogI tattva ane upayogItAvAdane sthAna nathI. zikSaNa mAtra maukhika ane mukhya bhAge vivAdanI dizAmAM preranAruM hoya che, chatAM vidyAthIo ane paMDitanI saMkhyA sArI che. zIkhonI vastI ahIM khUba hoya e svAbhAvika che; kAraNa ke e zIkhonuM mukhya dhAma che. game te zIkha ahIM saradAra ja kahevAya che. ane "saradAra' saMbodhana rastAmAM ghaNIvAra saMbhaLAya che. ahIM paNa kadAvara, ane baLavAna zarIra jovA maLe che. mArA utArAnI najIkamAM eka sAdhumAgaone upAzrama hato. tene cothe mALe sAdhuo rahetA. tyAM lagabhaga poNoso varasanA eka vRddha tapasvI sAdhu hatA. meM tene keTalAka prazno karyA. teonA uttaramAM satya karatAM sAMpradAyikatA ane samabhAva karatAM jhanUna vizeSa hatAM. e paMjAbI prakRtinuM pratibiMba mane tyAM paNa jaNAyuM binelI ane bAda amRtasarathI saharAnapura thaI meraTha jillAnA eka binolI gAmamAM javAnuM hatuM. tyAM jatAM khAsa vizeSatA phaLonI ane sthaLonI anubhavAI phaLamAM khAsa karIne ukATa hatAM. A phaLa moTA bora jevuM hoya che ane garamImAM thAya che. te khaTumadhuruM, svAdiSTa tathA puSTikAraka hoya che. e phaLo tyAM eTalAM badhAM pAke che ke A tarapha jema nAgapurI saMtarAM prasiddha che tema tyAM saharAnapurI lukATa prasiddha che. zeraDI paNa teTalI ja thAya che. ghaNAM varSa pahelAM ekavAra mArA mitre mane kaheluM ke saharAnapuranuM bajAra kALA raMganuM che. kAraNuM, tyAM zeraDIne lIdhe comera mAkhIo chavAyelI hoya che. A uparAMta AMbAno pAka paNa puSkaLa che. A pradeza gaMgAyamunAnI madhya che. tyAM jyAM juo tyAM nahera mAlUma paDe che. nahera hovAne lIdhe varasAdanI khAsa jarUra rahetI nathI. aneka jAtanI pedAza chatAM tyAMnA lekemAM kaMgAliyata teTalI ja che. aMdaroaMdara laDavAnuM, keTe caDavAnuM, Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbane pravAsa [209 ane dArU vagere kephI cIjo pIvAnuM pariNAma zikSaNa sAthe ja vadhyuM che ane vadhatuM jAya che. tyAM jATanI puSkaLa vastI che, paNa teo kAThiyAvADanA girAsadAronI peThe vyasanamAM ane korTamAM khuvAra thaI gayA che. ame baDeda rahezane UtaryA. baDada e eka kasaba che. tyAM pramANamAM jainenI vastI sArI che. tyAMnA koI paNa jaine ja che. temAMye digaMbara saMpradAya moTo che. e lekenI eka hAIskUla cAle che. baDedanI bhAgoLamAM thaI binalI javA nIkaLyA tyAre eka bAju e hAIkulanA medAnamAM vidyArthIonuM saMgIta dUrathI saMbhaLAyuM. e saMgItanI Dhaba uparathI ja e digaMbaranI kaI saMsthA hovAnuM meM kapeluM. je pAchaLathI sAcuM paDayuM. e vakhate tyAM koI utsava UjavAto hato. e hAIskUla tyAMnA eka jamInadAra digaMbara gRhastha calAve che. thoDIka sarakArI grAnTa bAda karatAM bAkIno badhe kharca te ja pUro pADe che. ene ja aMge eka aiDiga paNa che, jemAM mAtra jaina vidyAthIo ja rahe che. vilAsa mATe vAnaprastha eka tarapha vidyApremI gRhasthanI sanmArge udAratA ane bIjI tarapha vilAsavI jamInadArane durbasanI pAchaLa sarvasva tyAga e banne mane eka ja sAthe A pravAsamAM anubhavAyAM. eka moTI AvakavALe digaMbara jamInadAra jene bALabaccAM nathI ane dhAre to be traNa hAIskUla svataMtra calAvI zake tene paNa te tarapha ja je. enuM kAma navI navI tarANIo zodhavAnuM ane tene aMge Avazyaka vyasano ke khaTapaTo sevavAnuM sAMbhaLyuM tyAre jAti ane dharmamAM dAkhala thayela viSanuM kharuM bhAna thayuM. lagabhaga vIsa varSa pahelAM ArA zahera (bihAra) gayela tyAre eka saMskRta vidyAnA abhyAsI digaMbara vidyAthIne mitrabhAve paricaya thayela. e vyakti eka moTA jamInadArano putra che. teNe koI vAra potAnA vatanamAM AvavA mane kaheluM. acAnaka meraTha jillA tarapha AvavAnuM banavAthI, evI dhanADhaya sthitimAM paNa khAsa karIne tenA saMskRta vidyAnA rasane lIdhe maLavAnuM mana thayuM. paNa pUchaparacha karatAM tenI viSama sthiti kAne paDI. Aje to eNe saMskRta vidyAnAM pithAM pheMkI dIdhAM che, bIjAM paNa sAmAjika ke dhArmika kAmethI vAnaprastha meLavyuM che, ane have te temaNe vilAsa mATe ja saMnyAsa lIdho hAI badhI saMpatti barabAda karavA mAMDI che. A vyakti 14 Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ] drana ane ciMtana sAhasapurane eka jamInadArI che. A badhI sthiti sAMbhaLatAM ane jotAM dezanI dazA upara aneka vicAra AvyA. dezanI garIkhI to evI ke dhaNAkane e vAra khAvA paNa na maLe. eTaluM ja nahi, paNa eka vAra pUruM peTa na bharI zakanAra karADe che. bIjI bAju noTAne pAna ane khIDInI peThe phUMkI denAra vargo UbhA che. e va paisA, lAgavaga ane sattAne laI pratiSThita gaNAya che. rAjakSetramAM, samAjamAM, dhArmika kSetramAM enI ja hAka vAge che. jeTaluM zikSaNa atyAre maLe che te badhu tene peAtAne ane tenA Azritene mATe jhera rUpe pariName che. A rAjasattAnA aneka majabUta staMbheAmAM Ave AtmabhAna vinAnA, pIdhelA dhanika varga e eka majabUta staMbha che. AData AData Ata aDAdamAM aneka vastuonI khAsa maMDIe che. sAkara AjubAjuthI taiyAra thaI puSkaLa Ave che te paradeza caDe che. pAchaLathI eLakhANamAM AvelA eka mAravADI zirAhI sTeTa taraphanA vatanI jaina gRhasthe mane kahyuM ke ahIM mArI ADatanI dukAna che te huM bAra mahine lAkhA rUpiyAnuM sAkara, gALa ne anAja paradeza ravAnA karuM chuM. sAkara ame khAdhI. khUba mIThI. ApaNA dezamAM zeraDI, gALa ane sAkaranI pedAzanAM pUrAM sAdhA chatAM Aje paradezathI lAkhA rUpiyAnI tenI AyAta thaI rahI che. tenAM kAraNA upara nathI vyApArIe vicAra karatA ke nathI dezI rAjAnuM dhyAna. kharI rIte AvA aneka udyoge turata pagabhara thaI zake tevI sthiti ApaNA dezanA ghaNA bhAganI che; paNa paradezIo sAthe harIphAImAM TakavA mATe je saMgIna vyavasthA, zikSaNa, dhana ane rAjarakSaNa joIe te nathI. A dezamAM vyApArIo navIna paristhitimAM TakI zake evuM zikSaNa nathI ane paisApAtra leAkeAne paisAne upayoga kAM ane kema karave! enu jJAna, sAhasa, vizvAsa ke tyAga nathI; tethI ja jyAM dekhe tyAM mAtra AData, Ata ne AData ja najare paDe che. kathAye mULa utpAdaka dhaMdhA tathI jaNAtA. pravAsanA varNanamAM A kathana aprAsa Mgika jevuM gaNavAnI kAI bhUla na kare. mArI diSTa te jeTaluM jANI zakAya teTaluM jANavAnI ja hatI. eTale A prasaMge e na jAvuM te UlaTA saMkucitapaNAnA doSa ja vahAru. astu. Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbane pravAsa [211 e pradezamAM phaLonI pedAza viSe eTaluM ja kahevuM basa che ke khAsa mosamamAM dADama, saMtarAM vagere moMghAM gaNatAM phaLe tyAM taddana sastAM thaI jAya che ane eka mArA banArasanA paricita, hamaNuM digaMbara jaina hAIskUlamAM dhArmika zikSakanuM kAma karatA paMDite mane kahyuM, ke huM mAro deza buMdelakhaMDa choDI ahIM rahyo chuM tenI khAsa kAraNomAM phaLanI sulabhatA paNa eka che, tethI ja huM puSTa rahuM chuM. jIvanamAM yogavAsiSTha bAdathI cAlI nava mAIla upara bilI javAnuM hatuM. sAmAna tyAM ja vizvasta sthaLe rAkhI cAlyA. taDake, bhUkha ane cAlavAne zrama e badhAM ekatra maLyAM ane amane pANI mATe preryA. lagabhaga traNa mAIla cAlyo haIzuM tyAM eka visAme AvyuM. eka kUvo, upara deraDIvALI Dola, pAse bagIce, AMbAnAM jhADa ane eka kuTiramAM bAvAjI. pANI padhA pahelAM sugaMdhathI lalacAI gabharAmaNa dUra karavA gulAbanA phUla tarapha dhyAna gayuM. mAguM-na mAguM e vikalpamAMthI pasAra thaI chevaTe bAvAjI pAse eka mAtra phUla mAgyuM. kAM to dhamakI ke cIpiye ugAmavAno bhaya ane kAM to e bAvAnI sahaja prasannatA ! emaNe kahyuM: "Akho bagIco tamAre ja che ne ? prabhue A sRSTi saunA sukha mATe saraLa che. phUla zuM, je joIe te le. kharekhara, bAvAjInA A hAdika ugArathI je thAka dUra thayo te gulAbanA phUlothI ke bIjI vastuothI kadI ja dUra na thAta. arabastAnanuM Atithya vakhaNAya che, paNa anubhavyuM nathI. kAThiyAvADanA ane bIjA bhAgonA Atithyano anubhava che, paNa bAvAnA e audAryo te amane junA bhAratanA Atithya ane sahaja saralapaNanI yAda ApI. bAvAjInI pAse yogavAsiSThanuM pustaka paDayuM hatuM. presanA bhUtane pratApe evAM dharma pustakonI pahoMca te Aje ghareghare che. e pustaka upara AjIvikA karatA hajAre bAvA, brAhmaNa ane bIjA dharmaguruone joyA che, paNa jIvanamAM ja yogavAsiSTha UtaryuM hoya. evA bAvAe te bahu virala ja joyA che. temAMnA A bAvA. A bAvAne jaI kAkA kAlelakaranA himAlayanA pravAsamAMnA pravRttimAge karmavegI khakhaDadhaja bAvAnuM maraNa thaI AvyuM. amAre hajI cha mAIla cAlavAnuM hatuM. UThavA mAMDyuM. paNa bAvAjIe kahyuM: "rAta paDaze, ahIM rahI jAo. dUdha vagere ahIM prasAdI maLaze." ame to kRtajJatApUrvaka namaskAra karI binolI tarapha AgaLa vadhyA. Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra12] darzana ane ciMtana rAtre tyAM pahoMcyA. binalI e eka taddana nAnuM gAmaDuM che, jemAM mukhyabhAga jainono ane temAMya sthAnakavAsI jainono che. e gAmanI cheDe dUra be nadIo khUba vahe che. kuvAo puSkaLa che. AMbAnA meTA meTA, bagIcAo che. ghauM, zeraDI, vagere puSkaLa pramANamAM pAke che. vAvRddha kItiprasAdajI mAre utAro eka moTA jamInadArane tyAM hato. e cAra bhAIomAM be vakIla ane temAMye eke to asahayoga vakhate vakIlAta choDI che.. vakIlAta choDyA pachI teonuM jIvana tadana badalAI gayuM che. Aje e vayovRddha kIrtiprasAdajI gujarAnavAlA jaina gurukuLanA avaitanika adhiSThAtA che. teo ardho kalAka te reMTiyo pherave ja. temaNe zarUAtamAM DisTrIkaTa borDa mAraphata aneka nizALomAM reMTiyA ane zALA dAkhala karAvelAM. e bAbujI to hajI paNa mahAtmAjInA siddhAntamAM teTalA ja pAkA che. pAMca ane daza varSa pahelAMnA temanA paricaya vakhate mArI sAmAnya evI kalpanA thayelI ke paMjAba ane yu. pI. nA lekamAM baMgALa, dakSiNa ke gujarAta jevuM buddhisUkSmata nathI hotuM. A kalapanA kadAca beTI ke ekadezIyA haze. game tema che paNa A vakhatanA e bAbujInA paricaye mArA upara judI ja chApa pADI. temanA paricayathI huM ema mAnate thayo ke zikSaNa agara abhyAsanuM pramANa jarAye na vadhyuM hoya, prathama jeTaluM ja hoya ane chatAM je manuSyanA cAritramAM vikAsa thAya to e zikSaNa ane abhyAsa bahu dIpI UThe che, eTaluM ja nahi paNa temAM UMDANa mAlUma paDe che. kharI rIte cAritra e zikSaNanI suvAsa che.' jainAcArya vijayavallabhasUri binelImAM bhAre mukhya jene maLavuM hatuM te hatA jainAcArya vijaya vallabhasUri. eozrI janme gujarAta ane vaDodarAnA che. prasiddha jainAcArya AtmArAmajInA e ziSya che. teonuM mukhya jIvana paMjAbamAM vyatIta thayuM che. tenA vicAramAM saMkIrNa sAdhu samAjanI chApa bahu ja ochI che. Aje jainone zuM joIe che e, teo pramANamAM bIjAo karatAM ThIka samaje che; tethI ja sthaLe sthaLe vidyA, koI paNa jAtanI vidyAnA pracAra mATe ja teo mahenata kare che. muMbAInuM mahAvIra jaina vidyAlaya ane gujarAnavAlAnuM gurukuLa e teonI vidyApriyatAnA namUnAo che. A Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre pa'jAane prayAsa [ 213 arasAmAM tyAM caitra suda 13 AvI eTale mahAvIra jayaMtInA divasa. jainA cA virAjamAna ane jaina sapradAyanA pradhAna puruSa bhagavAna mahAvIranI jayaMtI eTale sAmAnya rIte ja tevakhate mAre kAMIka khelavuM evI mAgaNI thayuM. temanA ati Agrahane vaza thaI te prasa Mge je thADuMka huM eyeA hatA tene TUMka sAra prasthAnanA vyavasthApakanA teTalA ja Agraha hAvAthI viSaya ahAra hAvA chatAM atre ApuM chuM. mahAvIrajayatI pravacana A hiMdustAnamAM mAtra devapUna nathI, temAM puruSapUrjA paNa che, ane atyAre te mukhya che. je puruSonI pUjA asAdhAraNapaNe cAle che te cAre kSatriya che. rAma, kRSNa, yuddha ane mahAvIra e cAre kSatriya puruSA jAtinA viziSTa AdarzonA AtmA che. rAme kuTubamaryAdA ane prajAnItinA Adarza pUrA pADI maryAdApuruSAttama tarIkenI khyAti meLavI che. kRSNe vipattimAM mArga kADhavAnI kuzAgra buddhi dAkhavI jagata samakSa kayAga mUkyo che. yudhdhe vaiyaktika jIvananI zAnti mATe dhyAna ane samaSTi jIvananI zAnti mATe dhyAne mArga dAkhavyo che, tyAre mahAvIre sUkSmAtisUkSma prANIne paNa peAtAnA taraphathI jarAe trAsa na thAya evI rIte kaMDAratama saMyama ane tapeAmA vanamAM utArI, hajArA agavaDAnuM hasate cahere pAna karI ahiMsAnA pADe zIkhavyA che. A vArase mAtra Atine nathI paNa te dvArA samasta vizvane che. ( A rAmanI janmatithi rAmanavamIne jaine paNa jANe ja, kRSNanI janmASTamIne na jANanAra bALaka paNa ahIM nahi heAya; paraMtu muddanI janmatithi jANanAra vidrAne paNa A dezamAM keTalA che e praznanA uttara meLavavA janAra sahune te AMsu sAravAM paDe. mahAvIranI janmatithi jANanAra jatA kaheze ke khune ane amAre levAdevA zA che? paNa jo te rIte eka mahAna puruSa viSe udAsIna rahevA mAgatA hoya te pachI peAtAnA mAnya mahAvIrane sAMbhaLavA khIjAe Ave evI AzA rAkhavI kharekhara vadhAre paDatI ja gaNAya. ApaNA leAkeAnI jJAnasaMkINutA ane saMpradAyAMdhatA e e tattvAe ja ApaNane sAmAjika, dhArmika, ke rAjakIya kSetramAM gulAma banAvI rAkhyA che. rAmane bhakta kRSNa, mudda mahAvIra viSe kAMI na jANe:--athavA mAtra virAdhanI daSTie jANe, tevI ja rIte kRSNa, mudda Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214] darzana ane ciMtana ane mahAvIranA bhakto taddana paDeAzamAM rahevA chtAM ane aneka vyAvahArika bAbatemAM savana gALavA chatAM eka bIjAnA mAnya puruSo viSe sAcI mAhitI udAra dRSTithI na meLave e ja hi MdustAnanI jJAnapAmaratA. jJAna game te dizAmAMthI Ave paNa te meLavavuM ja joI e. paNa ApaNI sakatA eTale sudhI vadhI che ke eka ja mahAvIrane mAnanAra zvetAMbara, digaMbara ane sthAnakavAsI e traNa phirakAenA anuyAyIo paNa Ave prasaMge bhAgye ja ekatra thAya che. mahAvIranA jIvananAM aneka asAdhAraNa rahasyA chatAM khIjA keTalAMye vanepayAgI evAM rahasyA che ke jene khAtara rAma, kRSNa ane yuddhanA jIvananA UMDA tathA tAttvika abhyAsa karavA joi e. e ja vAta rAma, kRSNa ane yuddhanA bhaktane mahAvIranA jIvananA abhyAsa viSe kahI zakAya. buddha ane mahAvIre lagabhaga trIsa trIsa varSanI uMmare strIputrAdika kuTuMba choDI sAdhanA mATe jaMgalane maMgalamaya mArga svIkAryo tyAre rAma ane kRSNe te peAtAnA Adarzo kuTuMba, prajA ane raNAMgaNu vacce ja ghaDyA hatA. AdhyAtmika ane vyAvahArika dhvananA bhinna bhinna saMskAra dharAvanAra janasamAjane e mahApuruSAnA eke tattva vinA na cAle. svAmI dayAnaMda AryasamAjanA sthApaka che, te kAMI jaina nathI ema dhArI teenuM jIvana ApaNe na tapAsIe te! mahAvIranA ane teeAnA pratinidhi anya AcAyaeNnA janmotsava prasaMge ApaNe AsamAne zI rIte nAtarI zakIe ? kharI rIte Arya saMskRtine pUrNa abhyAsa karavA mATe zramaNa saMskRtinA e pradhAna puruSa mahAvIra ane buddha tathA brAhmaNa saMskRtinA pratinidhi rAma ane kRSNa e cAre kSatriya chatAM yathArtha brAhmaNAnI vanakathAne niSpakSa ane udArabhAve abhyAsa karavA ja joIe. ane te mATe je je prasa Mge! maLe tene kadI jatA na ja karavA joIe. huM jaina chuM chatAM rAma, kRSNa ane muddanAM jIvanatattvA samajavAnA pahelethI ja prayatna karatA AvuM chuM, tethI mArI mahAvIra viSenI dRSTi UlaTI takSNa ane zraddhALu banI che. * caitranI zukla trayeAdazI e mahAvIranA janmadina. caitra ja rAmane janmamAsa. buddha vaizAkha zukla pUname janmyA ane kRSNa drAvaNamAM. mahAvIranA janmane lagabhaga 2500 varSa thayAM. e rAjakumAre mAtApitA ke vaDIla bhAInI avagaNanA karI tyAgamArga naheAte svIkAryAM; UlaTuM vaDIleAnI sevA karatAM tyAgane AtmAmAM keLavI taka Ave tatkAlIna tyAgane dhArI Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbane pravAsa [215 bhArga svIkAryo hato. mahAvIra kSatriya eTale krAntikArI; je ke emAM brAhma tva paNa hatuM. jyAre karmakAMDa yAttika karmakAMDanAM jaDa jALAMoe mAtra pazu ja nahi, paNa manuSya suddhAnA gaLAM rasavA mAMDyAM hatAM, jyAre strIonI AdhyAtmika bhUkhane samAvavAne kAMI rAjamArga na hatuM, jyAre brahmAdaitanI ghoSaNAnA AdezamAM zraddho mAtra jAtine kAraNe ucca dhArmika jIvana ane zAstrajJAna meLavavAnA adhikArathI vaMcita hatA tyAre eka magadhanA kSatriyane preraNA thaI ane paraMparAgata AcAravicAramAM samayopagI to dAkhala karavA khAtara ane tatakAlIna karmakAMDa, hagI tathA zuSka tapasyAnA paMthamAM jIvana reDavA khAtara teNe lagabhaga 13 varSa tapa karyuM. mahAvIra eTale mahAna tapasvI. enuM tapa e mAtra zuSka laMghana ke zuSka haThayoga na hatA, paNa teonA tapamAM satata dhyAna ane satata ciMtananuM baLa hatuM tethI ja teoe "vardhamAna" e mULa nAmanA sthAnamAM "mahAnavIra evuM sArthaka nAma prApta karyuM. tapane aMte mukhya be tanuM navanIta jagata samakSa dharyuM". AcAramAM ahiMsA ane vicAramAM anekAMta. vidyA ane AcaraNathI saMpanna hoya te brAhmaNa. e brAhmaNadAnikonA kathanane mAnIe to sAdhaka avasthAmAM utkaTa parAkrama dAkhavanAra kSatriya mahAvIra have AcAra ane vidyAnA parAkASThA prApta be tane meLavI brAhmaNa banyA, ane brAhmaNanuM pada laI advaitamArgane vyavahAru banAvyuM. temaNe jAti agara liMgane kAraNe koIne AdhyAtmika adhikAra ocho na mAnyo. hajAro strIo ane keTalAka jAtizoe paNa gyatAne baLe mahAvIranAM be ukta tavonuM pAna karyuM. paNa e ahiMsAne vAraso bhogavanAra ApaNe Aje tIrtha ke bIjA matabhedanA kAraNe dharmane nAme lokakalyANa sAdhI zakAya evI traNe vastuosamaya, buddhi, saMpattine nAza karI rahyA chIe. Adarza puruSonA jevA thavAne badale manuSyo Adarza puruSone ja bahudhA pitAnI paristhiti pramANe ghaDI kADhe che. e mAnavanirbaLatAthI janasamAja paNa mukta nathI ane tethI dareka phirakAvALA mahAvIrane pitAnA bIbAmAM goThavavAno upahAsAspada prayatna karI rahyA chIe. "bIjAne ahiMsAne pATha zIkhavavAnI aneka hilacAla karanAra je aMdaroaMdara hiMsA kare to tenA jevA DhoMgI bIjA koNa hoI zake?" Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216]. darzana ane ciMtana relavenA anubhava pravAsa vakhate badalavI paDatI judI judI TrenamAM mane jevo anubhava thayo tevo anubhava prasthAna'nA vAcakone bhAgye ja na thayo hoya, chatAM te anubhava ahIM TUMkamAM ApuM chuM. te evA hetuthI ke paricita vastunA varNanamAMthI mANasa dhAre te ghaNI vAra vadhAre ane spaSTa bodha meLavI zake. relavenI musApharImAM sauthI paheluM darzana sTezananuM. sTezana eTale vividharaMgI medanI athavA polIsa, majura ane sTezanamAstaranI svataMtra rAjadhAnI. tethI paNa spaSTa vyAkhyA karavI hoya to ema kahI zakAya ke sTezana eTale svataMtratA ane parataMtratAnuM mizrita sthAna. jene lAgavaga, paisA ane jJAna hoya te tyAM teTale aMze svataMtra ane jene temanuM kAMI hoya te tyAM kAM to parataMtra, kAM to pazuM. amadAvAdathI gujarAnavAlA sudhInI saLaMga TikiTa sTezana mAstare jANe moTI maherabAnI karI hoya te rIte ApI to kharI. paNa noTamAMthI TikiTanA paisA kApatAM vadhArAnA paisA pAchA ApatAM eka rUpiyo ocho Ape. mArA sahacArI zikSita hatA, tethI paisA gaNuM jotAM jyAre eka rUpiyo ocho thayo tyAre tarata ja e giradImAM rUpiyo pAcho meLavavA devyA. temaNe pUchyuM : "mAstara sAheba, eka rUpiyo ocho kema Apo? javAbamAM teoe kahyuM: "AvaDI lAMbI TikiTa ahIMthI malI gaI che te zuM bhUlI gayA?' sAthIe kahyuM: "temAM zuM ? te to tamArI pharaja che." mAstara samajI gayA ke A koI bhoTa nathI eTale bahArathI prasanna paNa aMdarathI udAsIna cahere rUpiyo pAcho pheMkayo. sTezanamAstara ghaNuM TikiTa lenArAone dha Ape che, e vAta jANItI che. peseMjara ajANa hoya agara gADIno TAIma bharAI gayo hoya agara nirbhaya na hoya tyAre sTezanamAstarane ghIkeLAM. ghaNI vAra vadhAre paisA laI lIdhA badala vRddha ke taruNa strI-puruSo relavemAM mAstarane ugra AzIrvAda ApatA konI najare nahi paDyA hoya? khaMdhA peseMjare peseMjaremAM paNa eka varga evo hoya che je TikiTa levAnI paNa nathI rAkhato. A vargamAM hiMdu bAvA-bAvIe ke musalamAna phakIrena ja mAtra samAveza nathI thato. paNa temAM keTalAka khaMdhAo paNa Ave che. te khaMdhAo Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA pa'jAbanA pravAsa [ 217 game te rIte TrenamAM dAkhala thaI jAya che. ane TikiTa-kalekaTara AvavAnI jyAM jyAM saMbhAvanA hoya tyAM tyAM te cakrAra dRSTithI tarata ja sITa uparathI UThI jAya che. paNa Ave vakhate duniyAmAM je tyAjaya sthAna te ja teonuM zaraNadhAma bane che! DabAmAM chupAvAnuM sthaLa pAyakhAnuM. jeTalIvAra gADI UbhI rahe teTalI vAra pAyakhAnuM baMdha karI temAM bharAI rahevuM e tevAenI yukti. A sthiti gADImAM pahelI ja vAra anubhavAI, eka balUcI strI ane puruSa ane vagara TikiTa beThelAM. bhayanA vakhata Ave ke pelI bAI pAyakhAnAmAM ghUse. paNa A pApa kayAM sudhI chAnuM rahe ? kAraNu, bAI pAyakhAnAmAM jAya tyAre bhAI bahAra rahI jAya, ane bhAI chupAya tyAre khAI chUTI paDI jAya. eka ne eka tA pakaDAI ja jAya. AjIjI ke TikiTa-kalekaTaranI hiMdu jAti sulabha dayAthI kadAca mekSa meLave tA pesejarAnI kikiyArInu baMdhana tene zire UbhuM ja hoya. pAyakhAnAmAM chupAyela mANasa tyAM vadhAre vakhata le tene nabhAvI levAnI kSamA kAMI badhA peseMjarAmAM gheADI heAya ? kAI kahe : ' ATalI badhI vAra kema ?' kAI kahe : 'A teA bImAra rahe che. rakhe pAyakhAnAmAM mUrchA AvI hoya.' kAI kahe * nA, nA. e te TikiTa vinA ja kheDela che. ' keTalAka kutUhalIe vilaMba sahana na karI zakavAthI pAyakhAnAne dhakkA mAre, ane jo temAM pelI bAI hoya to keTalAka mazkarIAe bahArathI khairAMone kahe ke jAe tame UdhaDAvA. A rIte TikiTa batAvavAnA bhayamAMthI mukti meLavavA icchanAra pelI alUcI khAI ke bhAI ne UlaTAM keTalAM banAvatAM; ane keTalI gAlIe khAtAM e dRSya jovAmAM ane manuSyaprakRtinI vividhatAnuM aMtara vicAravAmAM relavenA ghaNAye mArga kapAI gayA. vadhAre AkarSaka te! e hatuM ke jyAre pelAM banne bahAra hAya ane acAnaka cAlatI gADIe TikiTa-kalekaTara Ave tyAre kAI kAMI bhASA ja na samaje ! TikiTa-lekaTara khele hiMdI ke aMgrejImAM. tyAre te khele balUcI bhASAmAM. kANu kAne zuM kahe che e jevAnA tamAzAmAM ja pesejarAnA--khAsa karIne mArA-paisA vasUla thaI jatA, ane sinemA nahi jovAnA kheda Ama zamI jatA. jo kAI TikiTakalekaTara pAkA bhejAne AvatA te ja AvA chUpA cArAne utAratA. hi tA eka e dhamakI ApI pharI AvuM na karavAnI mithyA cetavaNI ApI, krUrI AvuM karavAnI ja kRtithI tAlIma ApI jateA. zuM balUcIe ke zuM paDANA, jarA jabarA ane khaMdhA te relavemAM svataMtra. Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218] darzana ane ciMtana AvA maphatiyA vargamAM je bAvA-phakIrene varga hoya che, teo te paramezvaranA dhAmamAM ja javA relavenAM badhAM kaSTo sahana karatA hoya che. eTale e sahiSNutA e ja teone TikiTamArga. dezano evo koI khUNe che ke jyAM tIrthasthAna nahi hoya? ane koI evuM tIrthasthAna che ke jyAM javA relave na hoya? eTale game te relavemAM beso to tyAM AvA tIrthasparzI yAtrIo maLavAnA ja. ane temane nabhAvI levA jeTalI sAdhubhakti hajI ATalA vadhI gayela nAstika zikSaNanA vAtAvaramAM paNa sTezana mAstaramAM rahI gayelI bahudhA najare paDe che. ugra caMDIo ane rahe relaveno abhuta ane kImatI tamAzo manuSyatvane ugra ane pracaMDa. svarUpano che. manuSyanA hRdayamAM stra ane caMDI na vasatAM hota to teoe devakeTimAM kadI sthAna na meLavyuM hota. gADImAM khAsa karI sTezane sTezane aneka jaMgama caMDIo ane jaMgama strono paricaya thAya che. be navA peseMjare AvavAnA hoya ke aMdaranA musAphare "jagA nathI," "kyAM besaze," "AgaLa jAo," "zuM eka ja jagA che" vagere vagerethI. teonuM Atithya kare che. AvanAra peseMjare je nabaLA hoya to "bhAI AvavA do UbhAM rahIzuM," "tamane aDacaNa nahi Ave, "vakhata thaI gaye che" vagere vagere, dayAjanaka zabdothI aMdaranA peseMjaronAM hRdaya pigaLAvavA prayatna kare che. paNa jo navA AgaMtuka peseMjaro ugra hoya to pachI dazya jovA jevuM bane che. koI bAraNAne bahAra tarapha ne koI aMdara tarapha kheMce che. vilaMba thavA lAge che ane te paisA ApyA che te zuM me nathI ApyA?" e samAnatAno upadeza pUrA vegathI zarU thAya che. lAcArIthI ke baLajarIthI aMdara dAkhala thayA pachI piseMjaro peseMjaro vacce vaLI beThaka mATe huMsAtuMsI, gALAgALI ke mArAmArIno kalIyuga zarU thAya che. dAkhala thavA ne thavA pachInA A kalIyugamAM hiMdudharmanuM vairAgyazAstra e eka ja tyAM mAtra AzvAsana rUpe dekhA de che. koI bahena kahe: "o bhAI zA mATe laDo cho ? keTalo vakhata rahevuM che ? paMkhIono meLo che, hamaNAM chUTI paDI jaIzuM." A tAtvika upadeza pachI ghaNuM meDhethI sAMbhaLavAmAM Ave che, paNa teTalAmAM to e upadezane na gaNakAre tevA mahiSAsure kAM to beThaka mATe kAM to eka bIjAne haLI javA mATe, kAM te AghopAcho sAmAna mUkavA mATe laDavA UbhA thAya che. gujarAtanA bhAgamAMthI relave pasAra thatI Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbane pravAsa [219 hoya tyAre AvI laDAImAM bahudhA gALAnuM ja naivedya hoya che, paNa paMjAba jevA bhAgamAM te mArAmArInI mIThAI ja najare paDe che. eka vidvAna mitre relavenI A sthitinuM eka suMdara upamA dvArA spaSTIkaraNa kareluM. teoe kaheluM ke peseMjaro ane zvAnonI vRtti eka jevI che. navo kUtare Ave te janAo tene potAnI hadamAM AvavA na ja de. AvanAra kUtaro, nirbaLa hoya to jamIna upara ALeTI jAya ane junAonI mahera meLave. baLavAna hoya to laDI-jhaghaDIne hadamAM dAkhala thAya. eTale pachI jUnA navA badhA eka ja. vaLI A badhA kUtarA pitAnI hadamAM pAchI bIjA navA AvanAra kutarA sAme te ja rIte thavAnA ane teo vacce pAchI samAdhAnI. thavAnI. navA caDanAra ane caDI beThelA peseMjaro vacce dhAnavRtti anubhavAya che. ane e ja manuSyahRdayanI vAstavika sthitinuM citra che. je jJAnI hoya che, je roja pUjApATha karanAro hoya che, je IzvaranI baMdagIne cAlu Dhabe karavA bhUlato nathI, relavemAM paNa namAja paDhavA cUkato nathI, je samagra jIvasRSTine eka ja brahmanA aMza mAne che, je ahiMsA ane dayAmAM potAnA dharmane sarvazreSTha mAne che, te badhAnuM dhArmika hRdaya moTe bhAge. relavemAM yathArtha rUpamAM jovA maLe che. koI IzvaranI keTalI najIka che ane koNa keTale dUra che enuM bhAna ApaNane tyAM ja thAya che. huM to ema paNa kahuM ke zAMta ane kSamAmUrti gaNAtA sarva saMpradAyanA dharmaguruone je AvA prasaMgamAMthI pasAra thavuM paDe to ja teonI zAMtatA ane kSamAzIlatA yathArtharUpe kasoTIe caDe. astu. khAnapAna relavemAM bIjI bAbata khAnapAnanI che. keTalAke te musApharI daramiyAna khAtA nathI; eTaluM ja nahi paNa cAlatI gADIe pANI paNa pItA nathI.. vadhAre vakhata khetI thAya eve sTezane teo nIce UtarI pANI pIe che. eTale naLanuM pANI na pInAra sampradAyane taddana nAza karavAmAM hajI relave saphaLa na thaI paNa AvAM kaTTara mAbApanI ja saMtati to teTalI udAra thaI ja gaI che. game tyAM, game te paLe, paisA hoya ane navuM AvyuM eTale kharIdavuM. nathI svacchatAne vicAra, nathI ArogyanI dRSTi ke nathI. piTanI paravA. teo ema kahe che ke, relavemAM badhuM pacI jAya. khullAM havApANImAM kAMI baMdhana rAkhavuM e bevakUphI che. kadAca A ja khAnapAnanI. udAratA ane samabhAvazIlatAne lIdhe vecanAravarga paNa udAra ane sama Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -220] darzana ane ciMtana bhAvazIla thaI gayo haze. khArI pUrIone garamAgarama kahe, telanI cIjane ghInI karI kahe, kAcApAkA vacce bheda nahi, dUdha ane pANInI mitratAno bhaMga vecanArAo kema ja karAve ? khAnAranA dAMta ane peTanI parIkSA mATe kAMkarA ane dhULa kADhavAnuM teo yogya ja na lekhe ane sauthI vadhAre te e ke bhAva dareka cIjanA joIe te karatAM doDhA ane bamaNuM. A rIte paisAnI puSkaLa barabAdI chatAM relavemAM khAvAnuM kAMI ja sukha nahi. e du:khada sthitinI javAbadArI ApaNI ajJAnatA upara jeTale aMze che te karatAM vadhAre aMze relave DipArTamenTa upara che. tenA karmacArIone joItuM maLe eTale game te vecanArA game tevuM, game te bhAve vecI zake. eka mIThAIvALe Avyo. tenA khUmacAmAMthI sTezanamAstare mIThAI laI agnidevane tarpaNa karyuM ane khumacAvALe "sAhaba, sAhaba, yaha lIjIye, yeha kalIkaMda tAjA hai" ema kahI jANe bhaktipUrvaka te ja prasAdI dharavA maMDI gayo. je khAtAmAM lagabhaga AvI sthiti hoya te khAtAnA amaladAronI badhI sukhasagavaDa ane ArAmatalabI e peseMjaronI agavaDatAne ja AbhArI che. davA vecanArA paNa relavemAM jema bImArInAM sAdhana ghaNAM che tema ArogyanA upAyo paNa ochA nathI. khullAM ane vividha havA-pANI, vaDhavADa ane kasarata "uparAMta je ajIrNa rahyuM hoya to davAo taiyAra che. noTiso vaheMcAya che. eka davAmAMthI tenA phAyadAonuM moTuM lisTa sAMbhaLavA maLe che. svarganuM kalpavRkSa davAnI zaktiomAM najare paDe che. koI keI neTisabAje evA hoziyAra ane vAcALa hoya che ke te ja vatAnuM kAma karatA hoya to lakone khUba AkarSI zake. eka khAsa davA vecanAranI vAta kahuM. A mANasa dillI ane baDoda vaccenI relamAM AvyuM. teNe urdUmAM bhASaNa zarU karyuM. tenI paddhati, tenI bhASA, tenI dalIlabAjI, tenI pUrti joI mane kharekhara ema thayuM ke A mANasa dhArAsabhAmAM jAya te ajaba prabhAva pADe. eka jATe tene kahyuM : "teM je davA mane ApI hatI tethI AMkha UlaTI bagaDI, mATe zarata pramANe mArA paisA pAchA Ape." ANe hAjarajavAbIthI kahyuM: "te huM nahi, tame bIjA keI pAsethI ja davA lIdhI haze. huM bAra varSa thayAM davA jAte banAvuM ane vecuM chuM. eka paNa kesa bagaDyo nathI. tamane nukasAna thAya ja kema ? A badhA peseMjarene pUcho ke keAIne mArI davAthI nukasAna thayuM che ? vadhAre khAtarI mATe Aja mArI davA Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbane pravAsa [221 kharIde. mArA jevAM kapaDAM paherI bIjA ghaNuM Ave che.' A vecanAranI, ziSTa urdU bhASA ane namratAmAM pele vAMdho lenAra jATa to pIgaLI, ja gayo. jamano sAkSAtkAra cAranA bhAI ghaMTIcora' e kahevata pramANe sTezana mAstarenA kharA. sAthIo tyAMnA majUre che. jemane na maLyAnI tRSNA jeone hoya teo. dilhI jevA sTezananA majUrethI e tRSNa zamAvI zake. DabbAmAMthI UtaryA na UtaryA ke pahelAM ja sAmAna upara majurono hAtha paDe. majuro cha-ATha gaNAthI ochI majurI na kahe, ane "aba TAIma nahi hai, " "relave sITI, de rahI haiM," "dera hogI te raha jAIyegA," pula UtaranA paDegA " "garadI. bahuta hai vagere vagere chevaTanA bhayathI peseMjarane gabharAvI mUke. sAmAna vagere hoya ke musApharInI mAhitI na hoya agara strI ke bALabaccAM sAthe hoya to majUranI AzA pUrI phaLavatI. mAre dilhI ane eka majurane prasaMga paDyo te khUba AkarSaka che. majUre kahyuM: "deDha rUpiyA majUrI hogI." meM kahyuM tuma jAo hama khuda uThA leMge," te majura na jAya ane na bIjAne AvavA de. meM ane mArA sAthIe nakakI karyuM ke hAthe ja sAmAna upADavo. kyAM be traNa AnAnI majurI ane kyAM doDha rUpiyo. ame eAchuM paNa keTaluM kahIe, eTale mauna rahI sAmAna uThAvavAno yatna karyo. eka eka naMga upADI AMkhe dekhI zakAya eTale dUra mUkI, bIjA naMga laI javA ane vaLI tyAMthI vadhAre Aghe e ja rIte saMge pahoMcADavA yatna karyo. A rIte dilhInA lAMbA pleTaphorma upara piNe kalAkathI vadhAre vakhata amArA ghaNA ane vajanadAra naMgoe lIdho. ATalI vakhatamAM keTalAye majare AvyA ane gayA, paNa e badhAnuM saMgaThana abhuta hatuM. prathama majure doDha rUpiyAthI UtarI bAra AnA kahelA te bIjA badhA majUronI jANamAM, eTale te badhA AvI ema ja kaheH "Araha Ane jAdA nahi hai, keAI isase kamameM nahi AyegA. acchA, Apa kama kyA dege ? kucha to beliye, kyA jabAna nahi hai ?" ema e badhA vakhata daramiyAna amArI sAthe majUree rakajhaka karI. "pleTaphema parathI bahAra nIkaLavAno daravAje pAse Avyo tyAre zarUAtathI atyAra sudhI hAjara rahele pahele majUra AvI bolyo : "acchA muke eka koDI bhI harAma hai, kucha bhI nahIM cAhiye. hI sAmAna rakha detA huM' ema gussA sAthe kahI amAro sAmAna hAthamAMthI kheMcavAne prayatna karyo. paNa ame kahyuM, "bhAI, Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222] darzana ane ciMtana hama to aba daravAje taka A ga. aba taka tune majUrI karyo nahIM ghaTAI. hama to adhika kharca kara nahIM sakate, tuM cale jA. hamArI kasarata bhI he gaI aura paise bhI baca gayuM." teNe kahyuM: "saba paDhe likhe biImAna hote hai. gAMdhI TopI aura khAdI pahanakara tuma saba logane majUrakA paisA mAra diyA," ema kahI aneka gALonI amRtavarSA varasAvato te nirAza thaI cAlyA gaye. saMtejI grAmara paNa AthI UlaTI sthiti tadana nAnAM sTezananA majUronI hoya che. tyAM grAmasulabha saralatA ane saMtoSa dekhAya che. tenuM eka ajaba udAharaNa huM kyAreya nahi bhUluM. baDoda sTezanathI gAma lagabhaga bhAI leka dUra haze. badhe sAmAna sAta paisAmAM saMtoSI majUre uThAvyA. rastAmAM vAta cAlI. te chokare julAha hato. tenA kuTuMbanuM kAma kapaDAM vaNavAnuM che. meM tene pUchayuM: "gADI upara na Ave agara maMjUrI na maLe tyAre zuM kare che ?" teNe kahyuM : "mAbApa sAthe vaNavAnuM ane kyAreka bIjuM kAma." chokarAnA kada karatAM sAmAna vadhAre hato. raste lAMbo. te pitAnI azakti ke aNagame jarAye pragaTa na kare. jyAre khUba thAke tyAre kaheH "bAbujI DI dera sAmAna nIce utArIe." ame joyuM A chokaro keTale pramANika ane keTale puruSAthI che. bIjA aneka pratispadhI majUranA chokarAoe A chokarAne thoDA paisAmAM amAro sAmAna laI javA badala gALo devA mAMDelI, mAravAne bhaya paNa batAvyo, paNa A chokare ekaniSThAthI cAlI rahyo hato. mAruM mana sAdhusaMta pratye AkarSAya tethIye vadhAre AkarSAyuM. pelA pratispadhI chokarAone khUba dhamakAvI dUra karyA ane meM tathA mArA sAthIe tenI pAsethI keTalAka sAmAna upADI laI tene boje taddana nahivata karyo, paNa amArI A vRtti te chokarAthI sahana ja na thaI. te kahe : -"bAbujI, Apa kAM. uThAte hai ? meM dhIre dhIre saba sAmAna akelA hI pahuMcA dUgA." kharekhara, A chokarAnA udgAro te vakhate hRdayane hacamacAvatA. chevaTe gAmamAM pahoMcyA ane jyAre tyAM paNa ghaNuM kAma lIdhA pachI ame be ja paisA vadhAre ApyA tyAre tenA saMtoSano pAra na rahyo. kyAM dilhIne jama jevo majUra ane kyAM baDodane sarala-saMtoSI majura! e sthiti majUrAmAM che te ja badhA varganA mANasomAM ochevatte aMze joI zakAya che. -prasthAna pustaka 3: kArtika 1983 aMka 1 Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbane pravAsa [ rara3 upasaMhAra varNanano upasaMhAra karatAM musApharI vakhate rAkhelAM traNa daSTibiMduothI paMjAbanA anubhavanuM TUMkamAM pRthakkaraNa karI levuM e yogya gaNAze. 1: prAMtika vizeSatA - (1) zarIranuM kadAvarapaNuM-A bAbata sarvavidita che. koI paNa prAMtane ane koI paNa jAtine UMcAmAM UMce ane majabUta mANasa jotAM ja le ke tene paMjAbI kahI oLakhe che. (2) saralatAH pramANamAM bIjA badhA prAMti karatAM paMjAbanI prakRtimAM saralatAne vizeSa guNa mane jaNAya che. AnuM kAraNa kadAca buddhidhULatA hoya. baMgALI, dakSiNa, gujarAta ke saMyukta prAMtanA pramANamAM paMjAbIonI sAmAnya buddhi kAMIka skULa hoya che. tene navI vastu letAM ke choDatAM bahu vAra nathI lAgatI. (3) saMpattiH paMjAbamAM khAvApIvAnuM khAsa duHkha hoya evI garIbI nathI, paNa tAlevAna varga bIjA prAMta jeTale meTa nathI (4) vyApAra-dhaMdhoH tyAMnI mukhya pedAza anAjanI. khAsa karIne ghauM, ane nikAza paNa tenI ja che. (5) AcAravicAraH tyAMno AcAravicAra saMyukta prAMta ke bihAra jevo sAMkaDo ane cokabaddha nathI. mAravADa ke gujarAtanI peThe ucchiSTha bhojana paNa nathI. chatAM khAnapAna, rasoInI svacchatA, paheraveza AdimAM musalamAna lekenuM spaSTa pratibiMba hoI jAtibaMdhananI teTalI kaTTaratA nathI. (6) strI strIenI parAdhInatA hovA chatAM saMyukta prAMta jevuM paDadAnuM sakhata baMdhana nathI. suMdaratA ane kImatI paheravezamAM paMjAbIo caDhe kharA. AryasamAjane bAda karIe to keLavaNImAM paMjAba gujarAta karatAM caDe nahi. 2: Arya lekenI prathama vasavATa karavAnI yogyatA Araba, IrAnI ane yuropiyane hiMdustAnamAM jaLamArge AvyA. te sivAyanI badhI jAtio zaka, dUNa, paThANa, mugala vagere vAyavya koNane khUNethI ja A dezamAM AvelI. Arya loko madhya eziyA ke bIjA koI bhAgamAMthI A dezamAM AvyAnA mate svIkArI laIe te teone vAyavya kaNamAMthI ja AvelA mAnavA paDe che. je je vAyavya koNamAMthI khabaraghATamAM thaI hiMdustAnanI bhUmimAM UtaryA te badhAnI najare paheluM medAna paMjAbanuM paDyuM. jema A medAna paheluM tema te ghaNI bAbatamAM zreSTha paNa tevuM ja. AbohavA juo te paMjAbathI vadhAre sArI kyAMyanI Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara4] darzana ane ciMtana nathI. jaLanI pracUratA, sthaLanI vizALatA ane vanaspatinI vipulatA. A prAkRtika ramaNIyatA bahAranI AgaMtuka jAtione tyAM rAkhavAne lalacAvavA basa hatI. tyAMnI phaLadrupatA paNa kAyamanA vasavATanuM mukhya pralobhana thaI paDayuM. paMjAbanI pAMca moTI nadIo ane tenI prAcIna kALamAM cAlatI nahera jANItI che. dUra dUranA aMtara upara nahi AvelI A, vizALa nadIo upara nabhatI khetIne lIdhe paMjAba dezane nadImAtrika deza tarIke kirAtakAvyamAM yudhiSTharanA dUta vanacare (bhIle) oLakhAvyo che. paMjAba e mAravADa, kAThiyAvADa ke kaccha. vAgaDa jevo devamAtrika (varasAda upara nabhanAra) deza nathI. te te satata vahetI nadIo upara nabhe che. eTale jyAre duSkALa paDe tyAre paNa paMjAbIo kadI vAgaDa, mAravADa ke jhAlAvADanA lokonI peThe pitAnAM gharabAra choDI dezAvaramAM bhaTakatA nathI jaNAtA. A badhI prAkRtika vibhUti paMjAbane eTalA badhA pramANamAM maLI che ke tyAM vasavA mATe kaI paNa lalacAI jAya. eTale mAtra Arya jati ja nahi, paNa atihAsika yuganI bahArathI AvelI badhI jAtioe paMjAbamAM rahevuM pasaMda karyuM ane tyAM rahI teoe zArIrika vikAsa paNa sA. bahArathI AvanArI jAtionA judA judA raMgo ke kade paMjAbanI piSaka bhUmimAM ekaraMgI ane ekasarakhAM banI gayAM. Aje paMjAbamAM vastI ane kyAreka dUra dUranA bhAgamAMthI AvelI jAtio lagabhaga badhI paMcaThThI kAThuM ja dharAve che. je paibaraghATanA vikaTa mArgamAMthI pasAra thaI ane paraseve rebajheba thayelI jAtione paMjAbanuM prAkRtika AzvAsana na maLyuM hota ane bhAravADanAM verAne sAMpaDyAM hota to kadAca hiMdustAnamAM ATalI videzI jAtionuM mizraNa ja na thayuM hota. 3 asahakAra pahelAMnI ane pachInI sthiti asahakAra pahelAM paMjAbamAM je kaTTaratA, dhamadhatA hatI te Aje kAMIka osarI che. pAMca varSa pahelAM paMjAbamAM dAkhala thanAra koIne kahe ke "huM paMDita chuM " te evuM sAMbhaLanAra ema jarUra pUchato ke, "tame kayA saMpradAyanA che ane kyAM zAstrArtha mATe jAo cho ?" Aje e sthiti moLI paDI che. haju eTaluM avazya ane kadAca vadhAre pramANamAM che ke je hiMdu paMDita hoya to tene ema pUche ke tame hiMdu saMgaThanamAM mAne cho ke nahi ? pAMca varSa pahelAM AryasamAja, sanAtana, jaina, zIkha, musalamAna Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAre paMjAbane pravAsa [ rara5 ane khristI paMthanA leka pUratA ja vidyA ane dharmanA akhADAo hatA. Aje emAM daSTikoNa badalAyo che. amuka varga sAMpradAyika ke dhArmika kalahamAM jarA paNa nathI mAnato. UlaTuM ema mAne che ke rASTrakArya sAme saMpradAya, dharma ane jAtibhedone abharAI para mUkavA joIe. AryasamAjanI pahelAM jevI ugratA nathI rahI. musalamAna sAthe teonuM vaimanasya vadhyuM che, paNa sanAtanIo sAthe ghaTayuM che. pahelAM je zikSita taruNonuM ane ghaNe sthaLe te kolejiyana yuvakenuM dhyAna sAMpradAyika bhAva tarapha hatuM te Aje mAtra rASTrIya bhAva tarapha vaLyuM che. sAdAI ane khAdInuM tatva pramANamAM DuM chatAM majabUta rIte paMjAbamAM paNa dAkhala thayuM che. keTalAka zikSita yuvaka thoDAmAM gheDo pagAra laI khAdI-utpatti ane khAdI-pracAranuM kAma karI rahelA jovAmAM Ave che. dhArmika kalaha paMjAbanI prakRtimAMthI saheje bhUlAvA kaThaNa che, chatAM tenI pratiSThA to bahu ja ochI thaI gaI che. have samAptimAM e spaSTa kahI devuM joIe ke TUMka vakhatamAM dhULa avalokana ke nirIkSaNa uparathI bAMdhelA abhiprAya kAMI chevaTanA ja hoya ema na kahI zakAya. vadhAre anubhava ane vadhAre mAhitI maLatAM ghaNuM UlaTuM paNa dekhAya; chatAM mAre svalpa anubhava AgaLa koIne A dizAmAM preravA sahAyaka thaze te A kathana mAtra pratIkanuM sthAna nahi rahe. -prasthAna, putra 2, aM 4, pa, putra 3, aM. 1, 2. 15 Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravAsanA keTalAka anubhava [4] ciraparicita kAzInuM smaraNa tAjuM karavAnI lAMbA vakhatanI tIvra IcchA ane mArA pUjya vidyAgurune maLavAnI lAlaca e be na hota to mitrone ghaNe Agraha ane mArI pitAnI vRtti chatAM A vakhate kalakattA javAno vicAra amalamAM mUkI zakyo na hato. mArcanI soLamI tArIkhe kalakattA javA nIkaLyo. relavenuM varNana have punarukita jevuM lAge che. chatAM e traNa divasane anubhava tadana pheMkI devA jevo to nathI ja. cAlatI gADIe bIjI pAse pustako vaMcAvI sAMbhaLavAM e saheluM nathI ane kAMI paNa mAnasika khorAka meLavyA sivAya vakhata barabAda karavo e ochuM kaSTadAyaka nathI, tethI e vakhatane upayoga karI levAnI vRtti svAbhAvika rIte ja mane hatI. bIjA prasaMgo jatA karI ApaNuM jarjara samAjane khyAla Ape evA ekAda vAstavika sAmAjika prasaMganuM ja varNana ApI dauM eTale punarukti vinA relavenA traNa divasanuM sva5 varNana AvI jAya. | mArA eka nehI ane hiMdI patra patrikAonA jANItA lekhaka kanumallajI ema.e.e thoDA divasa pahelAM lagna karyuM. e vAta meM chApAM dvArA jANa hatI. mane thayuM ke AvA zikSita ane dhavalapuranA nyAyAdhIza temaja zikSaNa vibhAganA eka vaDA adhikArIe pacAsa varSe (pAchaLathI mAlUma paDyuM ke temanI umara pa7 varSanI hatI) lagna karyuM e hiMdu samAjanuM kevuM durbhAgya ! (durbhAgya eTalA mATe ja ke kanyA bhAgye ja paMdara varSanI hoya ane vaLI punarlagnano sakhata pratibaMdha; uparAMta paDadAnI prathA.) paraMtu khuzInI vAta eTalI ja ke e zikSita mahAzaye lagna karyA chatAM jyAre keTalAka mitroe temane pUchyuM tyAre temaNe jarA paNa bacAva karyA vinA pitAnI nabaLAI svIkArI ane mAtra vAsanA khAtara eka kanyAne Ajanma kArAgRhamAM nAkhavAnI potAnI bhUla zaramapUrvaka kabUla karI. paNa meM je eka kisso relavemAM anubhavyo te AthI taddana judo che. eka sidhdhapuranA audicya brAhmaNa ghaNAM varSo thayAM kalakattAmAM rahe che ane vyApAra kare che. paiseTake sukhI che, pahelI strI hayAta che, bIjI varaseka Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravAsanA keTalAka anubhave [227 agAu marI gayelI. Aje e bhAInI uMmara temanA kahyA mujaba 54 varSanI kharI (je ke mane to tethI vadhAre ja lAgelI). e bhAI trIjI strI paraNI turatamAM kalakattA pAchA pharelA ane dilhI pachI relavemAM bheTa thayo. nIcenI hakIkata e bhAI ane gujarAtanA eka brAhmaNa vRddha bahena je kalakattA jatAM hatAM teo vacce thayelI vAtacItanA ati TUMka sAra rUpe ApuM chuM. te uparathI hiMdu samAjanI ucca manAtI agara pitAne ucca mAnatI jJAtione ane temanA sAmAjika vyavahArane khyAla Avaze - mane to khabara ja na hatI paNa acAnaka tAra AvavAthI siddhapura pahoMcyo ane jouM chuM to mAre mATe eka kanyA snehIoe taiyAra rAkhI che. kanyAnI pasaMdagI mAre karavAnI hatI. cAre bAjuthI kANunA ne AMdhaLInA bubhATa chatAM meM parIkSA karI ane mane teTaluM badhuM na lAgyuM. chevaTe kanyAnA vaDIlo sAthe masalata karI dastAveja karAvI lIdho ke je kanyA AMdhaLI nIkaLe te huM tenuM bharaNapoSaNa karavA baMdhAto nathI. bIje ja divase lagna karyuM. ekIbekInI ramatamAM kanyA paisA ane rUpiyAno bheda joIne pArakhI gaI, ane bIjI rIte paNa te joI zake che e mArI khAtarI lagnakriyAmAM ja thaI ghaNuM kharca karI meM lekene saMtoSyA ane cIDiyA svabhAvanI hamezAM laDAImAM mukAdamanuM kAma karanArI, e pahelI strIne paNa paisAnI khAnapAnanI bheTa dharI saMtoSI ane lagna karI tarata ja kalakattA pAchA jAuM chuM. navavadhU enA vaDIla sAthe turata ja AvanAra che. Avaze tyAre jarUra tame nehIone tyAM lAvIzuM. ATalI uMmare lagna na karata paNa marI gayela bIjI strInI eka nAnI bALakIne ucheravAno savAla che. vaMzanI paNa ciMtA che. meLavelA paisAne paNa kAMIka upayoga thavo joIe. ghaDapaNamAM aMgata sivAya kharI sevA kAI na kare. AMkhe thoDI ghaNI harakata haze to emAM kAMI khoTuM nathI; kAraNa ke evI strI kuLaniMdA nahi karAve ane kUtarAM nahi bhasAve. ItyAdi. A badhI vAta e bhAI eTalA utsAha, baLa ane vizvAsapUrvaka karI rahyA hatA ke te badhuM joI mane brAhmaNonuM lADu bhajana ane lADumAM paNa dhRtanuM rAjya ane tethI vadhatuM buddhibaLa e badhuM smaraNamAM tAjuM thatuM hatuM; chatAM meM vIsa kalAkathI vadhAre saMyama rAkhI eka taTastha Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228] dazana ane ciMtana pesenjara rUpe e vAta sAMbhaLyA ja karI, paNa bardavAna sTezana je kalakattAnI najIka che tyAM pahoMcatAM acAnaka mauna tUTayuM ane e bhAI mArI pAse AvyA. vaLI vAta zarU thaItemaNe kahyuM: "je gAMdhIjIe eka bhUla na karI hota to jarUra svarAjya maLyuM hatuM. ane te e ke, bAraDelIne TharAva. ame badhA gAMdhIjIne khUba mAnIe chIe, khAdI mATe temaNe bahu karyuM che, vagere." meM kahyuM ke "gAMdhIjI vRddha-lagna viruddha bahu lakhe che ane tene pariNAme hamaNAM keTalAMka vRddha-lagno thatAM paNa aTakyAM che tyAre tame ATalI uMmare gAMdhIjIne samajavA chatAM zA mATe paraNyA?" mArA A prazna temanI buddhi zaktine khUba vega Apyo. jema koI dalIlabAja vakIla eka pachI eka dalIla dIdhe ja jAya che tema te bhAIe pitAnI dalIlabANAvalithI mane vIMdhyA je karI nAkhyuM. temaNe kahyuM "A lagnamAM mAre mukhya hetu eka brAhmaNukanyAnA uddhArano che. eno kanyAkALa vItI gayo ethI enAM mA-bApa, lAgatA vaLagatAM tema ja e kanyA eTalAM badhAM duHkhI thatAM ane lokaniMdAthI dhavAyelAM te game tyAM e kanyAne ApI devA taraphaDI rahyAM hatAM. e badhAnuM duHkha meM dUra karyuM, ane tethI vadhAre upakAra te e kanyA upara meM karyo che. e AMkhamAM phUlavALI kanyAne koI hAtha nahotuM pakaDatuM tyAre meM kAInI paravA karyA sivAya ene bacAvI lIdhI che. kharI rIte meM A lagna karIne eka brAhmaNakanyAne abhayadAna ApyuM che. bAkI atyAre mane lagna karavAnI tRSNa na hatI." meM pUchayuM, "uMmara keTalI ?" uttara maLe, "cepana thayAM haze." "zuM tame na paraNyA hota te e kanyA ribAta ?" pUchayuM. "avazya, tenuM jIvana eLe jAta. nAta nAnI, kanyAkALa gayela, AMkhe phUluM, pachI te koNa? ApaNe to chIe gharaDA, eTale ema mAnI laIe ke jugatuM ja thayuM che. je rUpALI ane sarvAMgasuMdara kanyA maLI hota to te abhimAnI havA uparAMta pAchaLathI sAcavavI paNa muzkela paData, A to ThIka che; nahi phAve tyAre khAvA jeTaluM ApavAthI game tyAM gharane khUNe paDI raheze. vagere. kansallajI ane A siddhapuravALA ThAkara bannee vRddha-lagna karyA, paNa pahelAe cekhI nabaLAI svIkArI, bIjAe bahu ja kuzaLatAthI baLapUrvaka bacAva karyo, eTaluM ja nahi paNa potAnI paropakAra-vRtti batAvI. AmAM tathya zuM che ane keTaluM che e batAvavuM e A ghaTanA AlekhavAno -uddeza nathI, paNa A uparathI spaSTa thate eka AryasiddhAMta ahIM sUcavI Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravAsana keTalAka anubhave [229 devAne hetu che ane te e ke nariLi yuddhaH karma eTale saMskAra, agara vAsanA. saMskAra je karavA prere te tarapha bhANasa DhaLe, ane jo tene buddhi hoya te te vRttinuM samarthana kare ne tenA upara opa caDAve. saMskAra zubha agara zuddha hoya te buddhi tenI vakIlAta karI pratiSThA meLave. saMskAra nabaLo hoya te buddhi teno pakSa laI kadAca vijaya meLave paNa pratiSThA na meLave. evA prakAranA mANaso cAlAka kahevAya che. ane tevA cAlAkamAM pilA ThAkorabhAInI gaNatarI karavI joIe. alabatta koIvAra buddhathanusArI paNa karma hoya che. buddhi batAve teve raste mANasa cAle evA mANaso puruSAthI hoya che. koI vAra buddhi parimArjita na hoya to ene puruSArtha satpariNAma na lAve, paNa je buddhi zuddha hoya ane te pramANe puruSArtha karavAmAM Ave to tethI te mahAna bane. ApaNe A koTimAM mahAtmAne mUkI zakIe. astu. zAMtiniketanathI pAchA pharatAM kAzI AvavA bahuzruta ane vidyAvovRddha pU. dhruva sAhebane jyAre kalakattAthI uttara Avyo ke huM kAzImAM chuM- rahevAno chuM, tamArA vidyAguru mizracha kAzImAM ja che, ane tame mAre tyAM ja Utaraje. tyArathI ja huM kAzI javA mATe talapApaDa thaI rahelo. kenTonamenTa sTezanathI dhruva sAhebane baMgale jatAM kapAlAnIjano Azrama joI levAnI jhaMkhanA thaI. e tasaNa jogIne maLavAnI lAlasA prabaLa hatI. paNa rastAmAM ja koIe kahyuM ke teo ahIM nathI eTale AgaLa cAlyo. eka vAranuM jaMgala agara medAna ane atyAranuM vizvakarmA nagara hindu yunivarsiTIne vibhAga jyAM dhruva sAhebane baMgalo che tyAM pahoMcyo. dhruva sAheba suratamAM ja madrAsathI AvelA hovAthI tabiyata sArI na hatI, paNa temano prema ane AtithyaprabaMdha joI huM tRpta thaI gayo. vidyArthIo ane paMDite hoTelamAM hatA ja, paricitone lAMbe kALe maLavAnI jhaMkhanA jene ekavAra thaI che te mArI utsukatAne kalpI zake. temAM vidyAgurune (khAsa karI nikhAlasa svabhAvanA ane prakhara vidyAsaMpanna gune) maLavAnuM hoya tyAre harSa ane utsuktAnI hada nathI rahetI. teo pAse hajI pahoMcyo nahoto tyAM to dUrathI "mApha kuvAnI mA, jyAM sophTa sophTa varSa je vA phatane putra yaura rUtane saMta hone vA mI ka thrI !" e guru mukhanAM nikhAlasa ane prema vAkyoe mane zaramAvI dIdhuM. paNa pachI vidyAvArtA, navIna abhyAsanAM pariNAme, cAlu kAryo vagerenA viSayomAM utaryA ane eka bIjAnA anubhavo ThAlavyA. Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra30] darzana ane ciMtana ahIM vAcakone jaNAvI devuM ucita dhAruM chuM ke je mArA vidyAguruhiMdu yunivarsiTImAM saMskRta vibhAgamAM che te mukhya naiyAyika che, paNa kharI rIte te vaidika badhAM darzananA niSNAta paMDita che. meM jeTalA paMDito joyA che temAM AmanuM vidyAdaSTie mukhya sthAna che ane e tyAMnA pradhAna paMDita che. dhruva sAheba pite temanAthI khUba ja saMtuSTa che. ane te paMDitajanA hovAthI hiMdu yunivarsiTI gaurava mAne che. e paMDitanI thoDI. carcA kahuM. zarIramAM mAtra asthi zeSa che. uMmara maTI nathI. abhyAsa karAvavAmAM ane tenAM pariNAma lakhavAmAM khAsa karI prAtaHkALamAM utpanna thayela vicAre noMdhavAmAM evA nimagna rahe che ke pharavA suddhAM jatA nathI. e moTo doSa che, chatAM vidyAnI upAsanA keTalI tIvra che e jaNAvavA. khAtara A vAta ApuM chuM. prAtaHkALamAM cAra kalAka ane bapore bethI rAtanA nava vAgyA sudhI sAta kalAka e agiyAra kalAkanA mAtra bauddhika kArya nahi paNa adhyApana kAryanA satata anuzIlanathI temanI pratyeka darzanavidyA keTalI jAgrata haze enI kalpanA dUra beThAM anabhijJane na AvI zake. meM to ziSya bhAve temane have ATaluM adhyApana na karavA kahyuM. temaNe svIkAryuM paNa. astu. e ane emanA jevA paMDito kAzImAM che e ja mAre mana kAzInI vizeSatA che. paMDitanya kAzImAM gaMgA uttaravAhinI hata ane buddhanAM pUrvasmaraNo karAvatAM hota, ane bIjI keTalIka kaLA kArIgarInI vizeSatAo Aje che te hota to paNa huM kAzIne tIrthanAma kadI paNa na Apata. kAzInuM tIrtha e bhAratIya zAstra vidyAnA saMrakSaNamAM samAyeluM che. jo e na hoya te bAkInI badhI kAzInI vizeSatAo anyatra paNa labhya che. mane jaina jANuM eka jaina vidyArthIonuM nAnuM maMDaLa paNa ekaThuM thaI gayuM, je kolejamAM judA judA viSaya laI zakhe che, ane judA judA prAMtamAMthI ekaThuM thayeluM che. cAlu abhyAsanI rASTrIyatAnI, jaina samAjanI vartamAna sthitinI, tenA phirakAonA bahu kImatI jhaghaDAonI cheDI ghaNI carcA thaI. ahIM noMdhavA jevI bAbata e che ke temAMnA amuka vidyAthIone bIralA oNlarazIpa maLe che. jaina, zIkha, kAyastha vagere badhAe ene lAbha le che. mArA sAMbhaLavA pramANe evI seMkaDe skolarazIpa teo kAzImAM Ape che. mAtra zuddha vidyAdaSTithI AvI rIte dhanano upayoga karanAra hiMdusthAnamAM keTalA haze? Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [231 pravAsanA keTalAka anubhave bIje divase savAre nAgarI pracAriNI sabhAmAM gayo. rAmanavamI hovAthI kAryAlaya baMdha hatuM. UMDI ane lAMbI galIomAM maMtrIne tyAM javA nIkaLyo. je galImAM jatAM ane UbhA rahetAM sUga caDhatI te galImAM ATalAM varSa bAda gayA pachI kevaLa pUrva paricayane kAraNe, bhUtakALanA maraNathI utpanna thatA AnaMdane kAraNe e sUge sparza paNa na karyo. je ekAeka mane gujarAtamAM AvyA pachI TIkA karavAnI vastu jevA lAgatA te ekkAmAM besI kAzImAM jatAM pUrvakAlIna smaraNane lIdhe eka jAtane AnaMda anubhavAto. mane te vakhata lAgyuM ke je vastu anubhavakALamAM duHkhada hoya che ke khaTake che te ja smaraNakALamAM sukhada banI jAya che. dhruva sAhebanA (ekavAra sAthe te jamIe evA) premALa AgrahathI bIje divase rokAyo paNa je gaMgAkAMThe varSo vyatIta karelAM ane jyAM aneka pothIo uthAmelI tyAM gayA sivAya kAzI choDavAnuM mana thAya kharuM? tethI e abhyAsasthAnamAM gaMgAnA kinAre jaina maMdiramAM mAtra be miniTa jaI Avyo ane sukha tathA duHkhanI tIvra mizrita lAgaNI anubhavatAM anubhavatAM AgrA tarapha AvavA nIkaLe. pharI ahIM avAze ? AvIza te rahIza ? rahevuM ghaTitA che ke nahi ? kAyama rahevuM ke nahi ? pAchu pharI AvavuM che ane bALaka banI, vidyAthI banI ApanI ATalI pariNata vidyAnuM navI dRSTie pAna karavuM che evuM vidyAgurune vAtacItamAM ApeluM vacana pALavAne avasara pAcho Avaze ke nahi ? e avasara ANavA zuM zuM karavuM paDaze ane zuM zuM choDavuM paDaze vagere aneka praznamALAone hRdayamAM laI gADI upara, savAra thayo ane AgrA pahoMcyo. AgrA e cAra varSanA pUrvanivAsanuM sthAna hatuM. tyAM mitro ghaNuM. keTalAka zrIputro te keTalAka dhIputro. mahAvIra jayaMtI AvavAnI tethI traNe phirakAone saMyukta prayatna e utsava mATe hatA, ane acAnaka javAnuM thayuM eTale eo nIkaLavA de? badhuM ThelavuM zakya che paNa mitra-Agraha. Thelo zakya nathI. Arya samAjanA, musalamAnanA ane sanAtanIonA utsava tAjetaramAM thayA hatA ane thanAra hatA. jeno pAchA paDe to dharmanI adhogati gaNAya, eTale teone paNa rAtana caDeluM. jaina yuvaka, svayaMsevaka daLa taiyAra karavA ane jaina samAjanuM saMgaThana karavA utsuka dekhAtA. bhagavAna mahAvIranA jIvana paratve, ane svayaMsevA para ane saMgaThana para, mAre kAMIka kahevuM evI emanI mAgaNI hatI. meM kahyuM ke, Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232] darzana ane ciMtana huM janma sthAnakavAsI chuM. mUrtipUjaka phirakAmAM jIvana vyatIta karuM chuM, ane digaMbara paMthanA nikaTa paricayamAM khUba Avyo chuM, chatAM e traNe phirakAomAMnA ghaNA mane potAnA phirakA bahArano athavA pitAnA phirakAne anuyAyI mAne che. sthAnakavAsI mane mUrtipUjaka samaje che. keTalAka zvetAMbare" digaMbaramAM pakSapAta jue che, ane digaMbare te mane zvetAMbara ja mAne che.. kharI rIte huM samAna rUpe traNe phirakAne chuM ane asamAna rUpe ekeno nathI. evI sthitimAM tamArA saMyukta utsavamAM huM tamane saMbhaLAvIza te bhAre te nahi paDe ?" sAmethI uttara AvyuM ke ame yuvake e mATe taiyAra chIe. A prayatna yuvAno ja che. jyAre AvI khAtarI maLI tyAre meM kAMIka bolavA svIkAryuM, ane viSaya nakkI karyo. "maina dharma hRdaya vacA " | jaina dharmanuM hRdaya zuM che ? e viSaya upara nIka-LavAne divase doDheka kalAka carcA thaI je A varNanamAM TUMkAmAM paNa ApI na zakAya. vaLI prasaMga maLaze te e vicAre vyavasthita karI upapasthita karIza. jema A musApharI tvarAnI hatI tema tenuM A varNana paNa tethIye - vadhAre varApUrvaka karI ApyuM che. temAM ghaNI bAbata cheDI che, ghaNI TUMkAvI che, ane ghaNI u&me paNa mUkI che. AzA che ke e truTi saMtavya gaNAze. -prasthAna, pu5, aM. 6 Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAre pravAsa nAtAlanI rajAmAM vizrAti levI ane pravAsa karavo evI IcchA pahelethI ja udbhavelI. pravAsanI mudata TUMkI hovAne kAraNe paMjAba (gujarAnavAla) tarapha ke dvArakA tarapha javAnI vRtti rokavI paDI ane pU. A. zrImAna jinavijayajInA vicAra pramANe kuMbhAriyA javAnuM nakakI thayuM. A nizcayamAM rA. rA. mohanalAla dalIcaMda dezAI sahabhAgI thayA ane tA. 27-12-27 nA roja amadAvAdathI ravAnA thayA. ame nAnAmoTA sAta jaNa hatA. prathama pAlanapura UtaryA. tyAMnA be divasanA nivAsa daramyAna pravAsanA aMge neMdhavA jevI be bAbato khAsa che. eka prAkRtika dazyanI ane bIjI bhaMDAranI. pAlanapurathI lagabhaga nava mAIla dUra bAlArAmanI TekarIo che je aravallIne ja eka bhAga ane AbunI najIkamAM che. e TekarIo che to nAnI paNa tyAMnuM dazya AkarSaka che. vRkSo puSkaLa ane jamInamAMthI vahetA jharaNAM-stroto e tyAMnI vizeSatA che. strotonI najIkamAM pAlanapura navAbano eka baMgale che. A sthAnane tyAMnA leke kAzmIramAMnI garIbImAM kAzmIrano lahAvo le che. jyAM prAkRtika jalapravAho vahetA hoya ane bIjI bhavyatA hoya tyAM mahAdeva ke anya koI hiMda deva na vase ema banavuM hiMdusthAna mATe asaMbhavita nathI. mahAdevanI nAnakaDI zI derI ane dharmazALAnA sAmAnya chAparAne moTA rUpamAM pheravI e kudaratI jalapravAhanI baMne bAjue bAMdhakAma karI levAnI ane nahera suddhAM kADhavAnI cejanA thaI gaI che. A dRzya jovAne AnaMda prathama divase ame badhAe lIdho ane be varSa pahelAMnA tyAMnA jalavihAra tema ja vanabhramaNanAM smaraNo tAjA karyA. sAMje zaheramAM AvI vAyarAnA bhaMDAramAMthI munizrI dhIravijyajInI kapAthI gujarAtI bhASAnI kRtionA be dAbhaDAo meLavyA ane sAhityapremI rA. mohanalAlabhAI e jJAnopAsanA rAte zarU karI. lagabhaga be vAgyA sudhI ane savAre paNa UThIne agiyAra vAgyA sudhImAM teoe lagabhaga basa pustakonI prazasti vagere lakhI lIdhuM ane temAMnAM badhAM Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234] rdezana ane ci'tana pustakA joI teA kADhavAM ja. emanI e jAgRka jJAnapUjA joI mane IrSyA thatI. e badhI utArela prazastione upabhAga te vAcake teezrI taraphathI. prasiddha thanAra pustakamAM karaze ja eTale AgaLa cAlavuM ThIka che ja. aMbAjIH-pAlanapurathI khareDI paheoMcyA ane tyAMthI khIje divase kuMbhAriyAnI dizA lIdhI. kuMbhAriyA janAre aMbAjI javuM ja joI e. e aMbAjIthI lagabhaga eka mAIla dUra che. aMbAjI gujarAtanuM jANItuM hiMdu tI che, paNa tyAM kaMI jene! echA nathI AvatA ? aMbikA 22mA tIrthaM kara zrI nemanAthanI adhiSThAyikA devI che. e pAravADAnI kuladevI che. atyAre aMbikAnuM madira, tyAMneA vahIvaTa, tyAMnI pUjA Adi badhI prakriyA dAMtA sTeTanA adhikAramAM ane brAhmaNeAnA kabajAmAM che. abAjI khareDIthI 12 mAIla dUra che ane dAMtA sTeTanI pahADI hadamAM Avelu che. tyAM jatAM zarUAtamAM zireAhI sTeTanI hada Ave che. ane pachI dAMtAnI. raste viSama nathI. gADAnuM sAdhana chatAM ame badhA lagabhaga pAvihArane ja AnaMda letA tyAM pahoMcyA. aMbikA ke kuMbhAriyA janArane rastAnI ke vAhananI muzkelI nathI, paNa kharuM', ane bhayaMkara trAsa sTeTanA dvApA (mUMDakAverA) ne ja che. tIrthonI tIvra zraddhA hAya, zIlpanA ajaba namUnAo jovAnI utkaTa icchA hoya, khissu ThAluM na hoya ane manuSya jAtine paDatA trAsa sahI levAnI jeTalI udAratA keLavI hoya ke te trAsane trAsa na gaNavA jeTaluM ajJAna hoya te ja e tIrthAMmAM jaI yAtrA sukharUpa mANI zake. A ja hADamArIne kAraNe atisuMdara tema ja delavADA jevA kalAmaya bhavya jaina madirA hovA chatAM kuMbhAriyAmAM janAra jainayAtrIo bahu ja ochA hoya che. khAsa kuMbhAriyAnI yAtrAe nIkaLanAra teA vIrala ja hoya che. keTalAka aMbAjInI bAdhA rAkhanAra jaine abAjI Ave che te kuMbhAriyA paNa jAya che. jyAM sudhI Arogya, saMtati ane vaibhavanI prAptinA AdhAra. abAjI che' evI zraddhA dharAvanAra sthAnakavAsI ke mUrtipUjaka jaineA rahero tyAM sudhI sTeTanI che te karatAM paNa vadhAre hADamArI thayA chatAM e kuMbhAriyA tImAM janAra thADA paNa jene! nIkaLavAnA ja. ' dAMtArAjyanI vyavasthA :-bhADA karatAM paNa vadhAre vAhana uparA lAge, Akhu karatAM paNa vadhAre mUMDakAve ane jageAe jagAe cAkI verAne trAsa e badhuM duHkha tyAM janAra dareka yAtrI sahe che, paNa te sAme hajI sudhI kAI e lakhyuM hoya ke mAthu UMcakayuM hoya ema huM nathI jANato. Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA pravAsa [23 trAsa pamanAra dareka yAtrI mAtra manathI ja nahi paNa moDhA suddhAMthI dAMtA sTeTanI vyavasthAne zrApa Ape che ane pAchA tIrthanI zraddhAmAM ke hiMdusthA nanA sarva sAmAnya gaMbhIra ajJAnamAM ke ApaNe zuM karI zakIe ? evI. vArasAgata nirbaLatAmAM ane chevaTe samaSTihitanI paraMparAgata beparavAImAM evA trAsane bhUlI jAya che ane khamI jAya che. e trAsanA anubhavanArA aneka yAtrIonA mukhathI nIkaLatI zrApuparaMparA sAMbhaLI mane vicAre. AvyuM ke viramagAmanI lAInadorI sAme je hilacAla lekee upADI che te karatAM paNa vadhAre sakhata hilacAla gujarAtanA hiMdu varge dAMtA sTeTasAme upADavI joIe ane aMbAbhaktonA mArgane saraLa banAvavo joIe. hilacAlamAM jainoe paNa utsAhabhera bhAga levA joIe. gujarAtanA. zikSita dhanADhaya ane svamAnapriya vage A hilacAla game tyAre uThAvavI ja paDaze. emAM eka bAju bhUtayA che, manuSyatvane prema che ane bIjI bAju aMdhazraddhAne zuddha karavAno vicArI prayAsa che. jeno pAlitANAnA mUMDakAverAnI bAbatamAM sTeTa sAme kema laDI rahyA che enuM rahasyadarzana mane e yAtrAmAM thayuM. eka vAra mUMDakAverAmAM namatuM ApavAthI ane lekanI tIrthazraddhA rUpa kAmadhenu gAyane marajI pramANe dehI te dUdha upara (kaho ke lekanA lehIbiMdu upara) ezaArAmanI ImArata UbhI karanAra rAjAonA adhikAra. kabUla rAkhavAthI yAtrI tema ja sattAdhArInI kevI naitika paDatI thAya che tenuM spaSTa darzana A yAtrAmAM thayuM. keAI rAjadvArI puruSe karavA joItA A trAsanA. varNanane vadhAre laMbAvavuM mAre mATe atyAre anadhikAra carcA che. aMbAjInAM bIjAM du-aMbAjInA rastAmAM vacce vacce. anekavAra eka ja nadI ke vaheLA Ave che ane bIjAM paNa jharaNAM cAlatAM dekhAya che. pANI thoDuM ane vRkSo paNa bahu na kahevAya, chatAM AgaLa vadhatAM AnaMdaprada vRkSaghaTAo ane TekarIonAM suMdara dazyo Ave che. aMbAjI e nAnakaDuM gAma che. temAM vastI mukhyapaNe brAhmaNonI che. aMbAjInA. pUjArIo brAhmaNa ane tenA upara nabhatA paNa brAhmaNo; eTale brAhmaNonI ja saMkhyA anya hiMdutIrthonI peThe ahIM paNa vadhAre hoya te svAbhAvika che. aMbAjInuM mULa sthAna ane maMdira jainonuM hevAnAM aneka cihane atyAre paNa mejuda che. aMbAjImAM vasatA brAhmaNone lADu vinAnA divaso bhAgye ja jAya che. mAnatA nimitte jamADanAra maLI ja Ave. keI amArA jevo nAstika jAya te paNa tyAMnA lADupriya brAhmaNe Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236] darzana ane ciMtana dharmaguruonI peThe e nAstikatAne nasADavA jarApaNa ALasa kare tevA nathI. gayA, kAzI, mathurAnA paMDAo karatAM aMbAjInA brAhmaNonI eka vizeSatA che ane te prAMtika. gujarAtane manuSyomAM yu.pI. manuSya jeTalI karatA nathI hitI. pramANamAM naramAza vadhAre hoya che e vastunuM darzana aMbAjInA pUjArIo ane tyAMnA bIjA brAhmaNamAM thayuM. mAge, nA pADe toye mAge, vAraMvAra dAtAne saceta kare, paNa kAzI AdinA paMDAnI peThe hujata na kare. aMbAjImAM koI ekalI strI paNa jaI zake ane nirbhaya rahe. ema banavuM kAzI AdimAM asaMbhava nahi te muzkela to kharuM ja. aMbAjImAM dharma zALAo aneka che ane khAnapAnAdinI bIjI paNa sagavaDa che. amAre mukhya dhyeya kuMbhAriyAjI rahevAne hato, paNa ekiyAtane trAsane kAraNe ja aMbAjImAM rahyA. daheruM joyuM. savAra-sAMja ane bhinna bhinna divase aMbAjInAM judAM judAM rUpa dekhAya che. zraddhALu yAtrIo rUpavividhatAne devIne camatkAra mAne che. paNa camatkAra mAtranuM cAmaDuM UkheDI pheMkanAra pazcima keLavaNInA upAsake evI zraddhA nathI dharAvatA ane -nAstika kahevaDAvavAno zokha utpanna karI e camatkAra viSe pUjArIne pUcha- paracha kare che. rA. ra. mehanalAlabhAI vakIla ane satyajijJAsu tethI emane paNa camatkAranuM mULa jANavAno zokha pragaTayo ane pUjArIne pUchayuM ke * aMbAmAtAnI mUrtinAM bhinna bhinna rUpa ane vAhanonI bhinnatA mATe khulAso kare." paNa pUjArIo AjanA zikSita tarkavAdI jamAnAne prathamathI ja jANI gayA hoya ane te mATe eka sUtrAtmaka uttara ghaDI rAkhyo hoya tema lAgyuM. pUjArIoe kahyuM, "mAtA jagadaMbA che, te ja sRSTinI kartAhartA che, tenI akaLagati keNa jANI zake ? brahmA vagere deve paNa eno pAra nathI pAmyA." praznakartAe khUba jijJAsA batAvI paNa pUjArIono uttara chevaTe e ja hatuM. emAM buddhi na cAle "je che te joI le. ame e bAbata kazuM ja kahevA mAgatA nathI ItyAdi. kAzI, gayA, vRMdAvana Adi -tIrthonAM ajaba mAhAtamya te te tIrthavAsI pAsethI sAMbhaLelAM ane purANomAM -vAMcelAM tethI aMbAjInA pUjArIonA uttarathI mane jarAye vismaya na thayuM. dAMtA rAjyanI bIjI hakIta--kuMbhAriyAjInA mukhya varNana 'upara AvuM te pahelAM dAMtA sTeTa viSe tharDa kahI lauM. e eka nAnakaDuM sTeTa che. tenI Avaka aMbAjIno lAge bAda karIe to bahu ja paDI che. mAtra aMbAtIrthanI ja Avaka be lAkha karatAM vadhAre sAMbhaLI che. e Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAre pravAsa [237 Avakane upaga kAMI tIrtha mATe ke prajAkalyANa mATe nathI thato. mAtra rAjA ja tene potAnA upayogamAM le che. yAtrIo uparanA mUMDakAverA uparAMta tyAMnI vastI upara aneka bAbatomAM evA herata pamADe tevA kara, nakhAyelA che ke jene sAMbhaLatAM ja kaMpArI chUTe. kapaDAM, sAkara, goLa Adi kaI paNa vastu hoya tenA upara dara rUpiye lagabhaga be AnA jeTale sAmAnya kara hoya ja. bahArathI AyAta thatI vastuo upara vadhAre kara nAkhI saMrakSaNanIti svIkArI che ema koI na samaje. pitAne tyAM utpanna thatI ane pitAne tyAM vecAtI ghI vagere cIjo para paNa teTale ja ane te ja asahya kara nAkhyo che. je je cIjonI bahAra nikAsa thavAthI prajAne vadhAre lAbha thAya. rAjyano vepAra khIle, evI cIjo upara paNa dANanI sakhata lehabeDI nAkhelI che. madha jevI vastu je tyAM bahu thAya che tenI nikAsa upara maNe 1 rUpiyA uparAMta dANa che; jyAre zirehI sTeTamAM cha AnA dANa le che. paNa A dANanA sakaMjA uparAMta dukAnadAro upara dukAnane kara vaLI judo ja che. koInA upara varase pAMcaso te koInA upara aDhIsenA karane bojo che. cAhanI hoTelavALA jeo aMbAjI jatAM rastAmAM Ave che teone paNa varase doDhaso karanA bharavA paDe che. A aprAsaMgika jaNAtuM varNana eTalA mATe ApuM chuM ke prajAnI ajJAnatA ane gulAmI kevI gaMbhIra che ane viSamaya phaLe jyAM tyAM keTalAM ane kevAM dekhA de che te joI zakAya. bhayanIti-bIjA paNa eka viSaphaLane ullekha karI dauM. kAraNa, ochAvattA pramANamAM e roga hidusthAnamAM sarvavyApI che. bhaya, mahAbhaya--mArano bhaya tyAM bhAre che. gADAvALo kahe : "je A hadathI AgaLa AvIza te mane mAraze. game teTalI dhIraja ApyA chatAM ane mAranuM jokhama mAthe lIdhA chatAM te bicAre mAranA bhayathI kAMpato kAMpato ema ja kaheto ke tamane nahi mane ja mAraze." bIjA eka dANuchAparIvALA mANase kahyuM ke "amArAthI kazuM na belAya. ahIM rahevuM che bolIe to mArA khAIe ane herAna thaIe." atu. briTiza hiMdamAM bhayanuM dhummasa eAsarI rahyuM che tenI asara vahelI moDI AvAM dezI rAjasthAnamAM paNa thavAnI. tIrtha saMbaMdhI-dAMtAnA rAjA sudhI ene pahoMcavAne saMbhava nathI. karmaTha gujarAtIo paNa ene sparza karaze evI AzA bahu ochI che, Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238] darzana ane ciMtana chatAM aMbAjInA dhAmamAM Avela vicAra lakhI devAmAM kazuM ja nuksAna je nathI. tethI e paNa lakhI dauM, ke tIrtha e taraNano upAya che. pAralaukika kalyANa zuM ane kyAre thaze te ajJAta che. thavAnuM ja haze to bhAvanA pramANe thaze ja, paNa tenAthI ahika kalyANa jeTaluM vadhAre ane jeTaluM sarvara sAdhI zakAya teTalI ja sAcI tIrthatA. tIrtho e mAtra amuka samudAyanI zraddhAnuM mUrta-rUpa che. anyatra kaMjusAI karanAra paNa zraddhALuo tIrthamAM kAMI ja phALo Ape ja che. tIrthanuM mahattva zraddhALuonI bhakti ane dAnavRttine AbhArI che. zraddhALuo kharca kare che te kAMIka badalAnI AzAthI, nahi ke mAtra niSkAma buddhithI. tIrthasthAna eTale zraddhAnI mUrtimaMta kAmadhenu te dara kSaNe ane dara paLe ApoApa aneka rIte dukayA ja kare che. tene buddhipUrvaka sArvajanika kalyANa arthe upayoga karavAmAM Ave te zraddhA sAthe vivekano samanvaya thavAthI tIrtha e mAtra nAmanAM ja tIrtha na rahetAM kharAM taraNopAya bane. te dvArA zArIrika, mAnasika ane naitika Arogya ghaNuM piSI zakAya. tIrthasthAna bahudhA suMdara AbohavAvALAM sthAnamAM AvelAM hovAthI tyAMnI AbohavA pramANe Arogyabhavane UbhA karI zakAya ane aneka bImArInA AzIrvAda meLavI zakAya. vyavasthita zikSaNa saMsthAo, tIrthanI ja AvakamAMthI calAvI te dvArA ajJAnano roga 'phiDI zakAya. ucca naitika jIvanavALA sevako ane zikSakono saMgraha karI te vAtAvaraNadvArA naitika jIvana vikasAvI zakAya. A rIte tIrtha-sthAnane Adhunika jarUriyAtavALI saMskRtigaMgAnuM uddagamasthAna banAvI zakAya. A mATe jatAM saghaLAM nANAM zraddhALuonI zraddhAnI dizA badalIne meLavI zakAya. e kAma mAtra kaThaNa nathI, paNa temAM muzkelIo apAra che. Aja sudhI mAtra tIrtho upara nabhatA amuka varga ane te upara tAgaDadhinnA kara-nAra rAjya suddhAMne prakopa vahoravo paDe, paNa aMgata svArtha khAtara jyAM prakopa vahoravAno na hoya ane kevaLa sAmAne muzkelImAM mUkavAne udeza na hoya tevAM sArvajanika kArya karavAmAM game tenI ane game teTalI khaphagInI paravA rAkhyA sivAya ja kAma karavuM emAM dharmadaSTi ane tIrtha sevA AvI jAya che. ene pariNAme eka nAnakaDA varganI paropajIvitA ane Alasya vRtti dUra thavA sAthe prajAnuM vAstavika hita sadhAtAM e nAnakaDAvarganuM paNa hita sadhAI jAya che. aMbAjI jevAM tIrthasthAnamAM zArIrika ane mAnasika ja nahi, paNa audyogika zikSaNa amuka aMze ApavAnA saphaLa prayoga karI zakAya tema che ane barabAda jatI khanIja ane jaMgalI Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA pravAsa [ 239 vastuone vadhAre lAbhaprada upayAga karI zakAya tema che. paNa A mATe te bhagIrathA ja joI e. jo ke be varSa thayAM pADA AdinA prathamathI thate vadha have tyAM aTako paNa sUkSma dRSTithI jonArane hajIye lAgaze ke devInA tIrthAmAM prajAnI zakti ane muddhirUpa gAyanA satata hAnikAraka rIte vadha ja thaI rahyo che. sthULa dRSTi prANanAzamAM vadha jue che kharI paNa sUkSma dRSTi zakti mAtranA anupayAga ane durupayogane vadhu ja gaNe che. astu. ApaNe eTaluM ja icchIe ke ApaNA dezanAM dareka tIrthaM ApaNA ahika kalyANamAM paNa buddhigamya kALA Ape. bhAri kuMbhAriyAnI yAtrA--have amArA mukhya gaMtavya ane dRSTavya sthAna kuMbhAriyA tarapha vaLIzuM. paDAva aMbAjImAM rAkhI cAre divasa savArathI ja kuMbhAriyAjI javAnuM ane sAMja sudhI rahevAnuM rAkheluM. yAjInAM jUnA pAMca akhaDa derAsarA tenI kArIgarI ane bAMdhaNInI utkRSTatA, sAMnA ArasapahANanI khANA, ArasapahANanuM kAma, tene itihAsa ane te saMbaMdhamAM cAlatI kiMvadantIe e badhA mATe ahIM sthAna na rAkatAM vAcakAne prAcIna lekha saMgraha bhAga 2(jIvijaya saMpAdita ) joI levA sAgraha sUcavuM chuM. ane te saMbaMdhamAM have pachI teozrI taraphathI prasiddha thanAra aitihAsika mAhitIvALA tyAMnA lekhasaMgrahanI thADA vakhata dhIrajapUrvaka rAha jotA rahevA vInavu chuM. prastuta varNanamAM mukhyatve tyAM thayela kAmakAjanI ja noMdha ApavA yeAgya dhAruM chuM ane prasaMge prasa Mge e sthAnamAM AvelA vaiyaktika vicAra rajU karavAnI icchA rAkhuM chuM. devakulIkAonuM punaH samArakAma cAlatuM hovAthI pabAsane chUTAM hatAM ane tethI te uparanA badhA lekhe khullA hovAne kAraNe vAMcavA zakya hatA. A anukULatA joI rA. meAhanalAlanuM mana utArI zakAya teTalA zIlAlekhA utArI levAnuM thayu. AcArya zrImAn jInavijayajInA anukULa vicAre emanA matane pretsAhana ApyuM. turata ja kAma zarU thayuM. eka bAju lekhA sApha karavAnuM kAma cAlyuM ane bIjI bAju te vAMcavAnuM ane lakhI levAtuM. AcArya zrI jinavijayajInI satvara vAcanapaTutA ane zakti tema ja rA. mAhanalAlanI jhaDapI lekhanazakita ane grahaNapaTutA e baMnenA yoge thoDA ja vakhatamAM dhAryA karatAM vadhAre lekhAnI nakalA thaI gaI ane sAMje pAchA pharyA ane thADA vakhatamAM vadhAre thayela kAmanA saMtASajanya leAbe eka ja divasa rahevAnA nizcayane vegaLA mUkAvyA ane khIjo divasa rahevA prerAyA. Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 ] darzana ane ciMtana ane bIjA divasanA kAryasatiSe trIjo divasa paNa rekAyA. ekaMdara pAMca maMdiramAM hatA teTalA lagabhaga badhAe lekha e baMne kAryazIla mahAnubhAvoe maLI AvelA paththare uparanA zakya lekho utArI lIdhA. A badhA lekhe bahu mahatvanA che. temAMnA thoDA lekho ane te paNa bahudhA apUrNapaNe prAcIna jana lekha saMgraha bIjA bhAgamAM chapAyelA che. A vakhate utArI lIdhelA lekhonI saMkhyA jema meTI che tema tenI pUrNa nakala e paNa khAsa mahatvanI bAbata che. e badhA zIlAlekha gya rIte mAsikamAM agara svataMtra pustaka rUpe tenA marmajJa zrI janavijayajI taraphathI prasiddha thavAnA hovAthI te saMbaMdhamAM ahIM sthAna rokavuM vRthA che; chatAM eTaluM te sUcavI. dauM ke e lekhomAM ghaNI navI ane mahatvanI bInA jANavAnI maLaze ane etihAsika mATe eka rasa-prada prakaraNa upasthita thaze. mAre sAcI ja rIte kabUla karavuM joIe ke lekhanI nakale levA Adi je kuzaLa karmanuM upara TUMka varNana karyuM che, temAM bhAre nAmane paNa hise nathI. huM mAtra taTastha prekSaka ane e kuzaLakamathI AnaMdita thanAra ane jijJAsA samAvanAre ane bahu te A varNana lakhI saMtoSa pakaDanAre chuM. jyAre A zrI jIvanavijyajI ane rA. mehanalAla samAhita mane lekhanI nakala karavAnuM kAma karI rahyA hatA tyAranA dRzyanI chApa mArA mana uparathI bhUMsAya tevI nathI. paNa e vAta javA daI te vakhate AvelA vicAromAMthI keTalAka lakhI dauM. - zrI ANaMdajI kalyANajInI peDhInI kartavya dazA-je tIrthasthAne ane maMdira junAM tema ja bAMdhakAma, kArIgarI ane ItihAsanI daSTie ati mahattvanAM che. (1) tenuM saMpUrNa sarvasva kAyama rAkhavA ane tene yogya rUpamAM prasiddhimAM ANavA mATe jarUranuM che ke AkhA dezamAM mahatvanuM sthAna bhogavatI ANaMdajI kalyANajInI saMsthA te mATe khAsa prabaMdha kare. (2) je te pitAne khAsa upayogI thAya tevA prAcIna tema ja arvAcIna sthApatya ane zilpa-kaLA abhyAsIono eka varga taiyAra na karI zake to khAsa khAsa tIrthasthAnamAM eka eka evA mANasanI nimaNUka kare te je prAcIna bhAratIya sthApatya ane zilpakaLAmAM niSNAta hoya ane ItihAsa rasika tema ja kalAtta hoya. (3) jyAM evA khAsa mANasanI nimaNUka zakya na hoya tyAM vahIvaTI mANasa ja evo reko joIe ke jemAM ochAmAM ochI jaina itihAsa jANavA ane sAcavavA Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAre pravAsa [ 241 pUratI lAyakAta hoya. je prAcIna kArIgarIvALA ekAda paththaranA TukaDAnuM agara ghasAyela-bhUMsAyela eka be akSaravALA lekhanuM paNa mahattva samajatA hoya, lekhonI nakalo karatAM jANatA hoya, pheTe letAM zIkhyo hoya ane tIrthonA ItihAsano sAco abhyAsI hoya. Aje sarakArI saMsthAomAMthI AvuM zikSaNa pAmela mANasa meLavavA e muzkela nathI, mAtra kAryakartAnI dRSTi khUlavI joIe. ethI maMdiranI prAcInatA ane tene itihAsa sacavAvA uparAMta keLavAyela dezI-videzI vidvAnonuM AkarSaNa vadhavAthI tIrtha upara AvatA pratyAyane dUra karavAnuM kAma bahu saraLa thaze. sAdhugaNune vinaMtI -kAryanI dizA anizcita ane jIvananuM vyAvahArika dhyeya aspaSTa hevAthI ATalo moTe sAdhusamudAya chatAM sAmAjika hitanA kAma mATe sevakanI mAgaNI hamezAM cAlu ja rahe che ane sevakenA abhAvanI phariyAda maTatI ja nathI. uparAMta vikSepakArI sAdhuone lIdhe AkhI sAdhusaMsthAne anAvazyakatAnI carcA vadhatI jAya che. eka bAju paropakArI gaNuto mATe varga hoya ane bIjI bAju kAryakartAne abhAve aneka upayogI kAryo na thatAM hoya ke nAza pAmatAM hoya te vakhate dUradazI sAdhupuruSonuM kartavya che ke saMgaThana karI taiyAra thaI ane kAmanI yogya vaheMcaNI karI le. sAdhu samakSa nIcenAM kAmo ochAmAM ochA che ja, () pustaka bhaMDAronI yogya vyavasthA ane vyavasthita sUcio, tema ja teno itihAsa taiyAra karavAnuM kAma. | (g) taddana chellI ane navI upayogI paddhatie mULa pustaka chapAvavAnuM kAma. (1) pasaMda karela khAsa pustakamAM lokabhASAmAM pramANika anuvAda karavAnuM kAma, (4) prAcIna ane arvAcIna sAhityanA UMDA abhyAsathI mahatvapUrNa nava sAhitya racavAnuM kAma. () dareka tIrtha ane maMdirane lagato sarvAMgiNa ItihAsa lakhavAnuM kAma. Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 ] darzana ane ciMtana (3) sarvasAdhAraNamAM sAmAnya zikSaNa pracAravAnuM ane ghaTe tyAM ucca zikSaNane vistAravAnuM ane te mATe jAte taiyAra thavAnuM kAma. A ane AnA jevAM keTalAMye dezakAle mAgI lIdhelAM nirdoSa kAmo paDyAM che. emAMthI eka ekanI ruci pramANe pasaMdagI karI tene jIvana dhyeya banAvI samagra zakti temAM rokavAmAM Ave to navarA paDela manane kaleza ane vikhavAdane prasaMga nahi Ave ane jema judA judA nAnA samanvayathI Akho svAduvAda ghaDAya che tema judI judI zakti dharAvanAra sAdhuganA sauhArdapUrNa samanvayathI jainasaMdha baLavAna banaze. sAcI prabhAvanA-padharAmaNI, upadhAna, ujamaNuM Adi aneka utsava prasaMge je dhUmadhAma ane lakhalUTa kharca thAya che tenA tejamAM aMjAI gRhastha ane sAdhuone moTo varga zAsananI prabhAvanA mAnI le che, paNa je e prabhAvanA sAcI ja hoya te jaina samAjamAM baLa AvavuM ja joIe. dara varSe ane prAyaH dareka prasiddha sthaLe AvI aneka prabhAvanAo thayAnA samAcAra jaina patra vAMcanArathI ajJAta nathI ane chatAMya joIe chIe ke saMdhamAM baLanI divase divase uNapa ja vadhatI jAya che. nathI jJAnanuM baLa vadhatuM dekhAtuM ke nathI cAritryanuM baLa vadhatuM dekhAtuM. je je baLo pUrve hatAM te karatAM paNa Aje ochAM che e vAta sAcI hoya to te ApaNe zuM kabUla karatAM zaramAvuM joIe ? ApaNI dharma prabhAvanAonI cAlu paddhati khAmIvALI che ane dezakALane anurUpa nathI. - zuM upara sUcavela kAmomAM sAdhuo gIratAra thaI jAya te jJAnanI ArAdhanA ane cAritryanI ArAdhanA nahi thavAnI ke saMghabaLa vadhI zAsanaprabhAvanA nahi thavAnI ? A te kuMbhAriyAnAM e maMdiramAM Avela vicAronI vAnagI thaI asthAna carcAne doSa lAgato hoya to te badala vAcaka kSamA Apaze. keTezvaranuM ramaNIya sthAna-kuMbhAriyAthI traNa mAIla dUra keTezvara mahAdevanuM sthAna che. te UMcANamAM che ane sarasvati nadInuM mULa haI tema ja jaLapravAhane brAhmaNabuddhie vadhAre pavitratAnuM rUpa ApeluM hoI tyAM puSkaLa yAtrIo jAya che. ame paNa gayA hatA. rastAmAM eka suMdara dazyane pheTa zrI janavijyajIe lIdho. te vakhate temanA saMdarya ane kalAlupa daSTi viSe AvelA vicAre kAMI judA ja hatA. paNa tenuM A sthAna nathI. Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAre pravAsa [243 anya upayogI be vAta-gambara, jarIvAva, ArasapahANanI jUnI khANa vagere jevAno ane pharavAnAM sthaLone samayane abhAve paDatAM mUkI pAchA pharyA. pAchA pharavAne ane A varNanane upasaMhAra na laMbAvatA phakta agatyanI lAgatI be vAto ahIM vAcako samakSa mUkI dauM: eka to e ke khareDImAM zrImAna zAntivijayajIno samAgama, ane bIjI pAlanapuramAMnA eka bhaMDAranI keTalIka tADapatranI prationuM avalokana (1) zrI zAntivijayajI vize gaye varSe kaMIka sAMbhaLeluM. teo AbunA UMcA ane vividha zikhara upara ke guphAomAM bahudhA ekAMta jIvana gALe che. jAte rabArI che teonA ja zabdomAM kahuM te "rabArI hato tyAre e jaMgalamAM rahe te ane atyAre paNuM jaMgalI ja chuM." teo ekAMtavAsI yegI tarIke bhaktomAM jANItA che ane AbunI AsapAsanA pradezamAM ja jIvana tathA saMyamayAtrA nirvahe che. teonI pratiSThA vidyAne aMge nathI, paNa saraLa jIvanane aMge che. teo bhoLA che ane taddana sAdA che. niHspRhatA vizeSa hoya evI chApa paDe che. aneka loko teonA darzana mATe Ave che paNa huM samajI zakyo tyAM sudhI darzanArthIomAM kalyANArthI bhAgye ja hoya che. saMpatti, saMtati ane anya abhilASAo lekasamUhane dharma chAyAmAM dhakele che. eka jaNa tapa kare, yoga sAdhe, zrama kare ane tenuM phaLa meLavavA hajAre apuSAthI jaNa doDe evI paristhitinuM bhAna mane thayuM. e mahArAjazrI pAse rAjAo, rAjakumAra ane yuropiyana suddhAM Ave che. e guNakarSaNa joI-sAMbhaLI jAti karatAM guNanuM caDiyAtApaNuM keTaluM ane kevuM che tenI pratIti thaI ane vidyA karatAM saMyamanuM, khAsa karI saraLatA ane nispRhatAnuM teja keTaluM vadhAre che enI paNa khAtarI thaI (2) pAlanapura-kamAlaparAmAM lahuSALa gacchanA yatino upAzraya ane nAnakaDe bhaMDAra che. emAM tADapatranAM chaeka pustaka che. e pustake joyAM. enI Avazyaka prazastio lakhI lIdhI. emAMnuM eka pustaka 13mAM sakAnA AraMbhamAM lakhAyeluM che ke je upadezamAlA uparanuM siddharSinI vRtti che. bAkInAM badhAM pustake semasuMdara surInA upadezathI DuMgarapuramAM eka ja bAInI madadathI vi. 1487 thI 1492 sudhImAM lakhAyelAM che. e pustakamAM tatvArtha bhASya uparanI siddhasena gaNInI vRttine pAMcamA adhyAyathI aMta sudhIne bhAga che. mULa tatvArthasUtranuM eka pustaka che. eka tADapatra upara digaMbarIya nyAyagraMtha (prameya kamalamArtaDa) Akhe che. traNa pustake Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra44] darzana ane ciMtana brAhmaNa nyAyanAM che, jemAM eka udyotakaranuM nyAyavArtika, bIjuM tenA uparathI vAcaspati mizranI tAtparyaTIkA ane trIjuM tAtparya TIkA uparanI udayaH kRta tAtparya parizuddhi che. A pustakanI vizeSa mAhitI anya prasaMge ApavI yogya thaze. A sthaLe eTaluM ja kahI dauM ke A vakhatanI TUMkI mudatanI paNa amArI yAtrA aneka rIte vyaktigata ane samaSTigata daSTibinduthI saphaLa nIvaDI che. tenuM mUrta pariNAma zrImAna janavijyajI ane rA. rA. mohanalAla desAI taraphathI pragaTa thanAra kRtiomAM vAcakonI najare paDaze. A pravAsanuM varNana kadAca keTalAkane kaMTALe Apaze chatAM temAM keTalAka vicAro jANI joIne ja lakhyA che ke je bIjA keTalAkane kartavyanA bhAnamAM sAdhaka thaze evI AzAthI. ANaMdajI kalyANajI taraphathI cAlatI kuMbhAriyA tIrthanI vyavasthA ane temanA taraphathI tyAMnA kImatI maMdiranI sAcavaNI mATe niyukta semapuriyA prabhAzaMkara sthapatinI vidyApriyatA vize taMtrIzrI pite ja lakhaze ema dhArI te bAbata irAdApUrvaka choDI dauM chuM. -jainayuga, putra 3, aM0 5 Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atmanivedana Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsadazAnAM keTalAMka smaraNa | [1] umara 16 varSanI hatI tyAre comera ja nahi paNa daze dizAmAM aMdhAruM phelAyuM. zArIrika badhI svataMtratAo lagabhaga baMdha paDI. uMmarogya ane sahaja capaLatAo mArga vinA rUMdhAvA lAgI. jema badhAne hoya che tema mane paNa maTI khAmI e ja hatI ke koI yogya mArgadarzaka na maLe. Aje mitro je artha samajuM chuM te jotAM to ema lAge che ke jIvanamAM bIjuM kazuM ja na hoya ane eka tevo mitra hoya te basa che. mRtyulekanuM svarga mitramAM che enI pratIti AMkho gayA pachInA jIvanamAM AvI paDelI muzkelI ane salAhakArakanA abhAvanA smaraNathI barAbara thAya che. eka bAju jJAnanuM mukhya dvAra baMdha paDayuM. je dvAre udhADAM hatAM athavA UghaDI zake tevAM hatAM tenI kuMcI pAse chatAM batAvanAra koI na hatuM. ane bIjI bAju jIvana kaIka navo mArga zodhI rahyuM hatuM. navA mArganI khAsa karI jJAna meLavavAnA mArganI--UMDI tAlAvelI dara kSaNe akalAvI mUkatI. saMvata 1953nA comAsAmAM e amUMjhaNanA divase jatA. saddabhAgye e nAnakaDA gAmaDAmAM paNa jaina dharmasthAna te ja vakhate navuM thayuM hatuM. tyAM javuM ane sAMpradAyika kriyAkAMDamAM paDavuM e prAthamika pravRti zarU thaI. dekhate hatuM tyAre paNa jaina sAdhuo tarapha bhaktibhAva, teonI pAse javuM, kAMIka sAMbhaLavuM ane teo kahe tema ja Ape tevA niyama levA. khAsa karI rAte khAvuMpIvuM nahi. jaina sAdhudazAmAM hoya che tevA niyamomAM snAnane tyAga vagere niyame levA e Teva ja hatI. A Teva AMkha gayA pachI upAzrayamAM hamezAM rahevA ane satata kriyAkAMDamAM paDavAthI vadhAre pillAI paNa A vrataniyamo karatAM asaMtoSa te rahete ja mana kAMI bIjuM ja mAgI rahyuM hatuM. huM pote paNa spaSTa nahote samajatA ane bIjAo samaje tevA bheTayA ja na hatA. chatAM e upAzrayamAM je keTalAka kriyAkAMDa karavA gharaDAbuddA, juvAno ane chokarAo AvatA temAMnA ghaNAka bhajana-jene jaina bhASAmAM "sajhajhAya stavana' kahe che--gAtA ane rAse vAMcatA. e tarapha Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248] darzana ane ciMtana mAruM mana DhaLyuM. eka tarapha evAM bhajanonI zAbdika yAdI ane bIjI tarapha tenA arthanuM ciMtana e baMnemAM mana garaka thayuM, ane tethI prAthamika bhUkha kAMIka bhAMgavA lAgI. rastAnuM gAma eTale jaina sAdhu tema ja sAdhvIo avAranavAra AvyA ja kare. ThAkaradvAra ghara pAse eTale keI koI vAra cAraNe, bhATo ane bAvAo paNa maLe ja. gAma bahAranI dharmazALAmAM sadAvratane lebhe hamezAM judA judA paMthanA bAvAo Ave ja. gAmanI bhAgoLe svAmInArAyaNanA maMdiramAM, pALAo ane brahmacArIo paNa Ave ja. DAMka zeSa rahela brAhmaNagrahomAM je betraNa gharaDA ane juvAna sanAtanI brAhmaNe rahyA hatA te paNa maLe ja. manane jANavAnI bhUkha hatI eTale e badhI sAmagrI tene kAma AvI. badhAM pAse javuM, kAMIka pUchavuM, kayAreka abhimAnathI te kyAreka taddana namra jijJAsAthI vAdavivAda karavA, ane navuM dekhAya te game te rIte zIkhI levuM, e te vakhatano bhAre dhaMdhe ja thaI paDyo hate. pustakAlayamAM je gaNyAMgAMDyAM pAMcadaza jaina jUnAM pustake te ja. tema chatAM e gAmaDAnA cera patharAyelA ukaraDAomAMthI jijJAsu mane ane thoDAghaNuM puruSArthe kAMIka meLavI ja lIdhuM. te vakhatanI mArI abhyAsa sAmagrImAM mukhyapaNe traNa vastuo Ave che. pahelI, bhASAmAM jaina bhajanone apAra saMgraha. bIjI, bhASAmAM racAyelAM jaina tattvajJAnanAM prAcIna DhabanAM pustakene mATe jaththo. ane trIjI vastu, prAkRta bhASAmAM racAyelAM jUnAM keTalAMka jaina Agama tathA chUTAMchavAyAM saMta pa. A traNa prakAranI jJAnasAmagrI astavyastapaNe meLavI. paNa temAMthI e sUjhayuM ke prAkRta ane saMskRta bhASAne abhyAsa karavo ja joIe. saMskRta vinA prAkRta bhASA pUrNa na AvaDe e mAhitI paNa maLI. ane saMskRta bhASAnI ramaNIyatAe dila jItI lIdhuM. eTale koI paNa rIte saMskRta zIkhavuM e eka ja nAda lAge. paNa enI sagavaDa kyAM ? mArA gAmamAM meTe bhAge sthAnakavAsI jaina sAdhuo Ave. teomAMnA saMskRta kaI bhAgye ja jANe. koI teno jANakAra Ave te TakanAra na hoya. eTale vadhelI ane vadhatI jatI jijJAsA pUrNa thavAmAM jeTajeTale vilaMba thato teTateTalI vyAkuLatA vadhe ja jatI. Ane lIdhe kyAMkathI chUTuM chavAyuM saMskRtanuM ekAda vAkya kAne paDavuM ke ekAda padya sAMbhaLavAmAM AvyuM che te chava sATe ja thaI jatuM. gAmamAM brAhmaNe corAzImAM jame ane lADu peTamAM nAkhavA sAthe sAmasAmAM paDyo peTamAMthI kADhI lADu mATe jagA khAlI karatA jAya, tyAre e pheMkelAM padyo dUra besI ati utsAhathI huM ja jamI jato. saMskRtanuM e Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsadazAnAM keTalAMka smaraNe [249 bhojana ane ucchiSTa nahotuM lAgyuM, ane hajIye nathI lAgatuM. kAraNa, bhUkhyAne eThuM zuM ? paNa vyavasthita abhyAsa mATe mArga na hato. keTalAka saMskArI sAdhuo Ave ane saMskRta zIkhavAnuM kahe kaI snehI brAhmaNa saMskRtanI ati utsAhathI prazaMsA kare ane zIkhavAnuM kahe. keI kAzInA paMDitenI mahattA vadhe, ane koI koI vAra ekAda sukaMTha sAdhu saMskRta padyo gAya. A badhuM uttarottara mArA manane ghara choDAvavAnI ane bahAra dhakelavAnI taiyArI ja karAvatuM. e jijJAsAnA utkaTa unmAdamAM ghaNuM vAra AkAze UDyAnAM svamo AvelAM Aje paNa spaSTa yAda Ave che. sAdhana na hatuM, paNa je maLyuM tene jijJAsAe sAdhana banAvyuM. eka vAra eka sAdhu raghuvaMzI lAvelA. temaNe jatI vakhate mane sAta divasa te rAkhavA kahyuM. huM saMskRtamAM pustake kyAM che ane kema bhaNavuM joIe e jANa ja na hato. jANato hato eTale ke je sAme Ave te khAI javuM. eTale e maLelA sAta divasomAM raghuvaMzanA daza sargo yAda karI dIdhA. vAMcanAra je hatA te akSare saMskRta na jANatA. huM paNa nahote ja jANate. paraMtu e vakhatanI smRti ane utsAha eTalI taiyArI karAvI. A badhI gaDamathalamAM eka vRddha sAdhu maLyA. temane meM prathama ja saMskRtanA vavadyAguru banAvyA. teo sthAnakavAsI hatA. AMkhe na dekhatA, saMskRtanA te bahu ja sAdhAraNa abhyAsI hatA; paNa jaina Agama jUnI Dhabe bahu ja sArI rIte jANatA. mAre mana teo te vakhate viziSTa vidvAna hatA. temanI pAsethI sArasvata vyAkaraNanI paMcasaMdhi ane Sa liMga huM zIkhyo, tyAre e gAmaDAmAM mArA badhA oLakhItAo ane muni ane manISi kahevA lAgyA. gAmanA brAhmaNe paNa mane eka vidvAna samajatA. jatA-AvatA navAsavA sAdhusaMta ke vidvAna kaI gAmamAM Ave tyAre mArA snehIo temanI pAse mane eka sArA vidvAnarUpe oLakhAvatA. enuM te smaraNa ja Aje mane ApaNuM ajJAnatA upara AMsu varasAvavA prere che. ' e vRddha sAdhu lAMbe vakhata gAmamAM na rahyA, ane vaLI mArI bhUkha vadhI. bIjAM gAmamAM kyAM kyAM saMskRta pAThazALA che ? tyAM mAre zI rIte javuM ? jAuM te sAthI koNa? vAMcavAnuM kAma kare koNa? bIjI badhI zArIrika saMbhALa keNa rAkhe ? ane mamatAthI mane parAdhIna sthitimAM Teke keNuM Ape ? athavA TUMkamAM, mArI badhI mUMjhavaNano nikAla lAvavA sahAnubhUti koNa darzAve ? e badhA prazno thatA ja hatA. mArga jAte ja kADhavAno. Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250] darzana ane ciMtana kuTuMba moTuM. mAyALa paNa khUba, paNa jeTalI mAyAmamatA teTalI ja ajJAnatA. eTale kuTuMbIone huM ghare rahe e sivAya bIjuM na ja game. ghara beThAM eTaluM badhuM tuM zIkhe che ke sAdhuo paNa tArI pAse phikko che ema kuTuMbIo kahetA. sAhasavRtti ane nirbhayatA jema AkhA hiMdu saMsAramAM tema mArAmAM paNa haNAyAM ja hatAM. eTale ja DhIla thatI. paNa pelI jijJAsA, vaLI dhakelatI. eNe eka bIjA jaina sAdhuno bheTo karAvyuM. temanI pAse sArasvata pUrNa karyuM. mAre kahevuM joIe ke vyAkaraNanuM A zikSaNa jyAre mane atyAre yAda Ave che tyAre ema lAge che ke ApaNuM lekanI zikSapraNAli keTalI apAra zakitano nAza karI rahI che. jema jema thoDuMka saMskRta jANate gaye, tema tema lAgyuM ke A te. badhuM apUrNa che. uccAra paNa zuddha nathI, arthajJAna paNa bhrAMta che ane mAhitIo bahu ja apUrNa che. hajI te moTA moTA apAra graMtha zIkhavAnA paDyA che. te kema ane kyAre zikhAya ? e nAde vaLI zedha karavA. preryo, ane acAnaka mAhitI maLI ke eka jaina sAdhu kAzImAM saMskRta bhaNAvavA vidyArthIone laI jAya che. mAruM mana tyAM ceryuM. prathama sAMbhaLelI kAzInI prazaMsA tAjI thaI bIjI pAsa sUratamAM UghaDela saMskRta pAThazALA tarapha mana gayuM. A mATe eka mitra mAraphata ja koI kuTuMbI na jANe tevI rIte patravyavahAra zarU karyo. ane 1960mAM ISTa pariNAma AvyuM. kAzIthI patra Avyo ke tame Ave. have pitA ane bhAIo pAse rajA levAnI hatI. nakakI karIne ja ke "javuM to che ja." pitAjIne pUchayuM ane. sAthe ja kahI dIdhuM ke je nA pADaze te amaMgaLa thaze; javAne te. chevaTe taiyAra thaI nIkaLe. kAzI jaina pAThazALAnI ophisa viramagA-- mamAM hatI. tyAMthI bIjA eka janAra bhAI sAthI thayA; paNa te vakhatanA e pAThazALAnA sekreTarI jeo atyAre vakIla che, ane mane khAsa mitrabhAve. jAe che teoe te vakhate vicAryuM ke A sukhalAla AvI parataMtra sthitimAM kAzI jeTale dUra kema jaze ? kema raheze? ane kevI rIte bhaNaze? A vicArathI teo mane kAzI mokalatA aTakyA. ane mAre pAchuM vidyA AvyuM. paNa e te ATha ja divasamAM TaLI gayuM. ame be jaNa kAzI javA nIkaLyA. te vakhatanI amArI vyAvahArika ajJAnatA keTalI hatI enA aneka Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsadazAnAM keTalAMka smaraNe [251 dAkhalAo Aje yAda Ave che. relamAM te vakhate hAjata dUra karavAnI sagavaDa bahu ochI hatI. mahesANAthI pezAbanI hAjata thaI. rela UbhI rahe; paNa manamAM thayA kare ke UtarazuM ane cAlaze to ? A zaMkAe jyAM jyAM vIsa ane trIsa miniTa relave UbhI rahetI tyAM paNa nIce UtaravA na dIdhA. ane aMdara bIjA DabAmAM sagavaDa zodhavA paNa javA na dIdhA. mArA sAthI mAre ja bhAgye kAzI mATe nIkaLelA. teo hatA te TreInDa. paNa kazuM ja na jANe. chevaTe mAravADanA nAnA sTezane meM kahyuM ke have to chevaTe UtarI ja javuM; paNa Ama marI nahi javAya. tyAM UtaryA, paNa dabANane lIdhe pezAbanI hAjata ja rekAI gaI, ane vadhArAmAM darada UThayuM. gADI cAlI gaI. gujarAtanA eka vaiSNava vRddha sTezana mAstare jANyuM ke ame kAzI jaIe chIe ane te paNa saMskRta bhaNavA, tyAre te teoe prema varSAvyo ane bIjI gADI sagavaDavALI zodhI ApI. ame relavemAM te vakhate mukhya traNa kAma karatA. khUba khAtA, sTezane gaNatA ane bAkI. vakhata bace tyAre UMdhatA. pahelAM sAMbhaLeluM ke AgrA, kAzI, e dhUrtanAM sthAne che. eTale AgrA sTezana AvyuM tyAre sAvadha thaI gayA. anubhava paNa dhUrtatAne ja . jema tema kAzI pahoMcyA. tyAMnI sAMkaDI galIomAM paga mUkatAM ja vividha anubhava thavA lAgyA. eka bAjuthI bhayaMkara durgadha Ave, bIjI bAju bace, haTha, kahAM jAIyegA vagere azrutapUrva bhASA kAnamAM paDavA lAgI. ane dhIre dhIre joyuM ke ahIMnI te badhI ja raheNIkaraNa judA prakAranI che. makAna tadana paththaranAM, lAkaDuM phakta kamADamAM dekhAya. pAyakhAnAM evA sAMkaDAM ane gaMdAM ke emAM manonigrahane abhyAsa ja karavo paDe. adhUrAmAM pUruM je pAThazALAmAM rahevAnuM hatuM tyAM jaina sAdhuonuM sAmrAjya hovAthI svacchatAno Adarza ja lagabhaga lapAI gaye hato. A badhI kaMTAbAvALI sthiti hatI. paNa AzA eka ja hatI ane te bahu ja meTI hatI ke kAzImAM bharIne paNa saMskRta zIkhavuM joIe. kAzI eTale mAtra vizvanAtha ane gaMgAne lIdhe ja tIrtha nathI, paNa e aneka jUnI vidyAonuM rakSaNadhAma hoI tIrtha che. kAzImAM jema luccAI ne guMDAzAhInuM rAjya che, tema vividha bhAratIya vidyAonuM paNa rAjya che. tyAM saMgIta, nRtya, kustI, kArIgarI AdinI sAthe ja zAstrIya badhI vidyAo, hajI jIve che. pratyeka vidyAmAM vizALatA ochI che, paNa gahanatA ghaNuM che.. Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 dezana ane ciMtana hamaNAM hamaNAM parIkSAonuM varcasa vadhavAne lIdhe vizALatA vadhavA lAgI che, paNa teTalA ja pramANamAM UMDANa ghaTatuM jAya che. tyAM je viSayanA je paDiMta hoya te te viSayane khAM hoya. vaiyAkaraNI dhaNI vAra kAvya ane sAdhAraNa darzananI vAto na jANe. keTalAka prAmANika vidvAno tA tevA DALa paNa na kare; chatAM potAnA viSayane te pUrA vaphAdAra hAya. paDatA A vIsamI sadImAM paNa eTale sudhI zAstrane vaLagI rahenArA hoya che ke temanI AjubAju zuM thaI rahyuM che tenI temane bhAgye ja khabara heAya che. viziSTa paMDito vidyAnA eTalA badhA upAsaka hoya che ke temane paisAne leAbha kAzI bahAra laI jaI zakatA nathI. gheADuM ke dhaNuM je maLe te upara calAvI le che. paNa bhaNavA ane bhaNAvavAnI sagavaDa hovAthI temAM tee masta rahe che. mArA vakhatamAM paMdarathI trIsa rUpiyA sudhI mAsika pagAramAM sArAmAM sArA dareka viSayanA paDatA maLI jatA. A dheAraNu joke kivansa kaoNleja ane hamaNAM hamaNAM hiMdu yunivarsiTIne lIdhe badalAyuM che; chatAM hajI pramANamAM kAzImAM pati mATe vadhAre pagAra kharacavA nathI paDatA. jevI rIte paDitA potapotAnA vyAkaraNa, alaMkAra ke darzana Adi viSayAmAM DUbelA hAya che tevI rIte jo temAM Adhunika dRSTi ane khAsa karI rASTrIya dRSTi Ave to te vaDe dhaNuM kAma sadhAya. paNa kAzInA paMDitavarga eTale -saMkucitatama ane sakhata rUDhicusta eka va. e vamAM khaLa zAstranuM kharu'; paNa dRSTisa kAcane lIdhe emanA zAtre rASTranuM hita sAdhyuM nathI, ema mane atyAre spaSTa lAge che. huM je jaina pAThazALAmAM rahetA tyAM viziSTa e paDitA tA hatA ja. jemanI pAse huM bhaNutA te mahAna vaiyAkaraNI hajIye vidyamAna che ane kivansa kaoNlejamAM bhaNAve che. temanuM pANDitya te vakhate mane jeTaluM pUjya lAgatuM teTaluM Aje nathI lAgatuM. tenuM kAraNa eTaluM ja ke teo potAnA viSayane pASe evI AjubAjunI sulabha jJAnasAmagrIthI paNa taddana beparavA rahe che. jUnA paMDita eTale saMskRta sivAya IjI badhI bhASAne ane potAnA sanAtana sivAya khIjA badhA saMpradAyane avagaNanArA, eTalI ja temanI vyAkhyA che. paMDita hAya ane sAmayika patro jue e navAInI vAta te vakhate hatI. mane yAda che ke eka vAra geAkhale keMgresanA sabhApati thaI kAzImAM AvyA tyAre mArA sarvazreSTha adhyApake kaheluM ke A geAkhale kANu che? eTaluM badhuM emanAmAM zuM che ke leka TApale te TApale phUlathI vadhAve Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsadazAnAM keTalAMka smaraNe [ ra53 che? pANinIya vyAkaraNane abhyAsI kAzIne jUne paMDita kadI bIjA vyAkaraNane na ja aDe, ane aDe te na chUTake ja. na aDavAmAM gaurava mAne. sanAtana paMDita jaina ane bauddha zAstra bhaNAve te AjIvikAnI paravazatAne lIdhe ja, jijJAsAdaSTi ke udAratAthI teo kadI aDe ja nahi. UlaTuM, je kaI bhaNAvatA hoya te teone niMde ane kahe ke amuka amuka paMDita jaina vagerene bhaNAve che. AnuM pariNAma e AvatuM ke teo jJAnanA saMkucita kSetramAM ja phasAI rahetA, ane sanAtanI na hoya evA abhyAsIene bhaNavAnI bahu ja hADamArI paDatI. jene, AryasamAjIo ane udAsIne vageree kivansa kaoNlejamAM pitAne paMDita bhaNave e mATe khUba hilacAla karelI; paNa chevaTe kolejanA adhiSThAtAone e ja pheMsale Apa paDelo ke paMDite bhaNAve te sarakArane nA nathI. je paMDita kaoNlejamAM niMdAnA bhayathI sanAtanI sivAyanAne bhaNAvatA na hatA te ja paMDita khAnagI rUpiyA laI pAchI khAnagI zALAomAM sanAtanI na hoya tevAone paNa bhaNAvatA. paMDitemAM dharma ane lebha baMnenAM prabaLa to sAthe ja kAma karatAM. tethI eka bAju sanAtanane jUne cIle cAlyA karatA ane bIjI bAju paisA maLyA eTale game tevI vAtane zAstrIya TharAvavA pitAnA hastAkSara ApI detA. svAmInArAyaNa pitAne vaidika siddha karavA kAzImAM kothaLIo ThAlave, kAyastha pitAne UMcI varNanA sAbita karavA kAzInA paMDitene naiveda dhare, jaina sAdhuo kAzImAM AvIne abhyAsa karyA vinA paNa padavI meLavavAne labha rAkhe ane A badhAye kAzInA paMDitanA lebhadevatAne lIdhe saphaLa paNa thAya. huM jaina pAThazALAmAM bhaNata eTale tyAM to paMDita rAkhelA eTale bhaNAve ja. paNa zaheramAM uccatama paMDitane tyAM bhaNavA jatAM temane dharma mane ADe Avato. je paMDite mane cAhavAnI vAta karatA te ja jyAre temane tyAM bhaNavA javAnuM kahuM tyAre vAta TALI detA. meM pahelethI janoI paherI hatI ane brAhmaNa ja prasiddha thayo heta te Ama teo na karata. alabatta, mAre e kahevuM joIe ke AvI saMkucita dRSTinA keTalAka apavAde paNa hatA. ane have te e apavAda cheDA vadhyA paNa che. kAzInI jUnI pAThazALAomAM zikSaNapraNAli bahu ja dUSita cAle che. tene prabhAva amArI jaina pAThazALAmAM paNa pUrNa hato. gekhavuM ane zabdazaH raTI javuM e bhaNataranuM paheluM aMga. lakhavA ane lekabhASA keLa Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254] darzana ane ciMtana vavA tarapha dhyAna apAya ja nahi. bhAvi jIvana ane sAmAjika sthitino vicAra karyA sivAya, upayogitAne khyAla rAkhyA sivAya, vidyArthIne koI paNa pustaka pakaDAvI devAmAM Ave. vidyArthI pite jijJAsu hoya ane zrama kare te ThIka. nahi te zuM bhaNe che? zI bhUle thAya che? samaya kema kADhe che? e jenAra kaI ja nahi. AvI avyavasthAne lIdhe dezanA AtmA jevA taNa vidyArthIonI moTAmAM maTI zakitasaMpattine durvyaya thate meM je che. ane teno bhoga DeghaNe aMze huM paNa bane chuM. kAzImAM saMskRta bhaNanAra dasa hajArathI vadhAre vidyArthIo haze evI mArI kalpanA che. badhAne nirvAha sukhethI thAya che. annasatro seMkaDonI saMkhyAmAM che. moTA moTA dAtAo, paMDito ane vidyArthIone nabhAve che. paNa A badhAnI pAchaLa kaI eka taMtra na hovAthI tenuM pariNAma ochAmAM ochuM Ave che. satranA ghaNAkharA saMcAlake pitAnI lAgavaganA nakAmA vidyArthIone dAkhala kare ane maLatA dAnane pitAnA svArthamAM upayoga kare. AnI viddha kaI hilacAla na kare tema ja koI UMcuM mAthuM na kare. kAraNa e ke, e virodha karanAra Dagale ne pagale Dare. jyAre mAlaviyajIe hiMdu yunivarsiTI sthApavA mATe pahelavahelAM vicAra pragaTa karyA ane kAMIka prayatna zarU karyo tyAre keTalAka viziSTa paMDita pAsethI ame sAMbhaLeluM ke mAlaviyajI paisA ekaThA karI uDAvI javAnA che; athavA pitAnA ja kabajAmAM rAkhavAnA che. kAzIne atisaMkucita ane guMDAzAhI vAtAvaraNanA bhayanI asara mAlaviyajInA komaLa hRdaya upara thoDI ghaNI te che ja, evI mArI kalpanA che. saMvata 1960 thI 1963 sudhInAM traNa varSo meM je pAThazALAmAM kAyAM te amAre mATe khAsuM janAnakhAnuM hatuM. gaMgA bahu ja najIkamAM hatI; paNa eTalA vakhatamAM ame tyAM eka vAra nAhyA hatA. pAse ja pharavAnA bago che, ane bIjI jevA jevI saMsthAo che paNa ame tethI lagabhaga aspRzya rahyA hatA. kAzInuM prasiddha karavata mukAvavAnuM sthAna amArI tadana najIka hatuM; paNa e meM tyAM sudhI nahi joyeluM. bIjI etihAsika maha tvanI ane jJAna meLavavAnI daSTie mahattvanI ghaNI ja jagyAo ane saMsthAo tyAM che, jene jovA dUra dUrathI mANaso Ave che; paNa meM emAMnuM kazuM lagabhaga joyuM na hatuM. kasarata karavI zA mATe ? emAM te vakhata zA mATe kADha? zarIra te kSaNika che ja, te mATe bahu mamatva zA mATe ? A upadeza amAre kAne paDyA karate. A badhuM saMsthAnA saMcAlakonI, saMcAlaka dRSTie, egyatA na hovAnuM khAsa pariNAma hatuM, ema mAre spaSTa Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsudazAnAM keTalAMka smaraNe [255 kahevuM joIe. je deSa amArI saMsthAmAM hato te ja doSa ochevatte aMze tyAMnI badhI jUnI saMsthAomAM hato ja. thiyesephisTanA prayatno ane AryasamAjIonA satata prayAsothI thoDuM rUDha vAtAvaraNa bhedAtuM jatuM hatuM. huM paNa dhIre dhIre baMdhanamAMthI chUTato jato hato. mane eka mitra maLelA eTale ame baMne AvI jUnI rUDhi sAme baMDa karatA. saMsthAnA saMcAlaka sAdhu sAme thayA ane chevaTe judA paDyA. 1963 thI mAMDI sAta varSe amArAM svataMtra gayAM. te vakhate meM zuM bhaNavuM? kema bhaNavuM? zA mATe bhaNavuM ? konI pAse bhaNavuM? ane kyAM rahI bhaNavuM? e badhuM mArA mitra sAthe te vakhatanI saMkucita daSTi pramANe paNa svAdhInapaNe nakakI karyuM. ane e nakkI krama pramANe ame baMnee abhyAsa zarU karyo. saMsthAthI chUTA paDyA tyAre pAse eka rUpiyo hato. temAMthI cha AnA saMsthAnA sekreTarIne tAra karavAmAM kharcAyA, eTale daza AnA bAkI rahyA; paNa mane barAbara yAda che ke e vaizAkha zukala trivedazInI rAte jyAM buddha bhagavAne prathama upadeza karela che te sAranAthanI pAsenA jaina maMdiramAM ame gayA. ame akiMcana chIe e bhAna ja na hatuM. saMsthAthI chUTA thavAno ane koI svataMtra vAtAvaraNamAM sukhapUrvaka vicAravAno AnaMda amArAmAM samAte ja na hatuM. e AnaMdamAM ame amArI zaktinuM bhAna bhUlI gayelA ane ema vicAratA hatA ke samAjanA keTalAka javAbadArane pUchI jovuM. je teo madada na Ape te balA TaLe. amerikA jaIzuM ane tyAM bhaNIzuM. te vakhate satyadevanA amerikAthI "sarasvatI mAM patra chapAtA. rokaphelara jevA dhanADhyonAM jIvana "veMkaTezvara mAM vAcelAM, eTale ame baMne mitra vicAratA ke tyAM jaIzu ane game te rIte madada maLaze ja. paNa amane te samAjanA keTalAka vidyApriya snehIoe madada ApI, ane amAro navo svataMtra yuga kAzImAM ja zarU thaze. ( A yugamAM badhuM jAte karavAnuM hatuM. anAja Adi kharIravuM, makAna meLavavuM, rasoIne prabaMdha kare, paMDite zodhavA, temanI pAse bhaNavuM, abhyAsa uparAMta bIjAM pustako vAMcavA ane game teTalI dUra hoya chatAM uccatama vaktAvALI jAhera sabhAmAM pahoMcavuM. A svataMtra yugamAM paNa kharI rIte amAro koI sAce mArgadarzaka na hatuM, chatAM dRSTi kAMIka sAruM bhaNavAnI-UMDANathI bhaNavAnI ane satyazodhanI hatI, eTale e bhUlemAMthI ja thoDAmAM thoDuM paNa kAMIka maLI AvyuM. pahelAM parIkSAnI dRSTi na hatI, paNa pachI nehIonI preraNAe e tarapha paNa dhakelyA. anubhava e thayo ke tyAM paNa paMDitanuM saMkucita rAjya che. je prinsipAla aMgreja na Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256] darzana ane ciMtana heta te eka vAra pahele naMbara Avela te AvI zakata ke nahi ene zaka ja hatuM. be varSa bAda jema jema paMDitanI saMkucita dRSTine vizeSa anubhava thaye, tema tema parIkSAne moha ocho thato gaye. ane chellA varSamAM parIkSA pAsethI parIkSA ApI UThatAM ja pratijJA karI ke have pachI ahIM parIkSA nimitte paga na mUke. ane te ja pratijJA chevaTa sudhI cAlI. svAmI dayAnaMdane kAzInI zikSaNapraNAlI tarapha sakhata kaTAkSa hatA. tenAM bIjAM kAraNomAM nIcenAM traNa kAraNo hatAM, ema mane te vakhate lAgeluM ane hajI paNa lAge che. 1. paMDita ane vidyArthIonI pracalita lokabhASA-khAsa karIne hiMdI bhASA zIkhavA, belavA ane lakhavA tarapha bedarakArI. ' 2. rASTra ane deza tarapha teonI taddana udAsInatA, ane dharmaviSayaka asahiSNutA. 3. uccAraNaviSayaka bedarakArI ahIM trIjA kAraNa viSe jarA izAre kara Avazyaka che. koI paMDitane pUche ke vyAkaraNamAM uccAraNanA deSo keTalA che? te te vagaravilaMbe gaNavI jAya; paNa je deSo te gaNAve, te jema moDhe gaNAvye jAya, tema pitAnA uccAraNamAM sakriya te batAvatA paNa jAya. dakSiNAtya ane bIjA keTalAka khAsa paMDita ane vidyArthIone bAda karIe te uccAraNa doSa tyAM eTale badhe che ke tene lIdhe temanA upara mane te dayA ja chUTatI. saMskRtanA dhuraMdhara vidyArthIo ja nahi paNa paMDita suddhAM je hiMdI vAMce to temanuM hiMdI vAcana sAMbhaLanAra je gItA ke dhammupadamAMthI pUrNa gAMbhIrya zIkhI na AvyuM hoya te game teTale pratibaMdha chatAM hasI ja paDe. bIjA badhA karatAM uccAraNadeSa mane vadhAre khaTakavAnuM kAraNa kadAca mArI sAMbhaLIne zIkhavAnI paristhiti haze. paNa e doSa viSe huM jarAye atyukti nathI karato. AjakAla ghaNAye aMgrejI bhaNelAne huM gujarAtI vAMcavA ApuM chuM tyAre temanuM gujarAtI vAcana paNa e paMDitanA hindI vAcananI kakSAmAM ja jAya tevuM jouM chuM. vAMcavAne artha sAmAnya rIte badhA eTale ja samaje che ke lakheluM ke chApeluM hoya te AMkhe joI gaDagaDAvI javuM. A khAtarI dhaNAkharA zikSakemAM paNa che, tethI e doSano vAra vadhe ja jAya che. chApavAnI kaLAthI haNAI gayeluM akSaranuM sauSThava Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsakrazAnAM keTalAMka smaraNe [57 saMtavya gaNAya, paNa hajI uccAraNanuM sthAna keI senegrAhmAMthI udbhavatI vidyA na le tyAM sudhI uccAraNane deSa kadI ja saMtavya nahi gaNAya. jaina pAThazALAnI paDadA jevI dazA gaI tyAra bAda svAzraya ane abhyAsanI vyavasthA AvyAM hatAM. tene lIdhe kAMIka kAMIka guNadeSa-vivecaka daSTi paNa jAgI hatI. eTale keI guru ke kaI paMDita kahe teTalAmAtrathI te svIkArI levAnuM nahi. Ane pariNAme ghaNI vAra paMDite sAthe ane khAsa karI vidyAguruo sAthe virodha karavAne paNa prasaMga Avato. vidyArthIthI kAMI paMDita sAme ke guru sAme sAcuM paNa temanAthI viruddha kahevAya ? A te mATe guna gaNAya. ane e gunAnI sajA eTalI ja ke teo bhaNAve nahi. paNa ghaNI namratA rAkhyA chatAM jyAre divasane ja rAta kahevaDAvavAne teono Agraha dekhAto tyAre pachI chevaTe teone cheDavAno ja mArga bAkI rahe. ema keTalAye paMDitene cheDyA, paNa hajIye mane lAge che ke emAM meM meLavyuM ja che, gumAvyuM nathI. kAzI eTale sanAtanIonuM kendra. tyAM bIjA dharmo ane pathe pitAnA pracArane bhagIratha prayatna kare che, paNa sanAtana paMthanA khIlA bhAre majabUta hovAthI teo bahu ja ochuM phAve che.. AryasamAjanA utsavo avAranavAra cAle. temAM ghaNIvAra zretAo karatAM vaktAo vadhe, sAMbhaLanArAonI game teTalI dhIrajane paNa khuTADI de evA 14-14 kalAkanA lAMbA kAryakrama heya, ane bhayaMkara khaMDanamaMDana cAlatAM hoya tyAM javuM ane dhIraja rAkhI khUba sAMbhaLavuM, e Teva paNa kAzImAM keLavAI kAzImAM zAstrArthanI eka vizeSatA che ane te e ke, dalIle sAthe kyAreka kyAreka ITa ane paththare cAle. AvA prasaMge khAsa karI Arya samAjanA jAhera khaMDanavALA meLAvaDAomAM ja AvatA. kAzInA paMDitanI zAstracarcA vaLI bIjA ja prakAranI hoya che. keI dAnI Ave, paMDita maLe ane dakSiNa vaheMcAyA pahelAM zAstrArtha kare. ghaNI vAra mahAna paMDito paNa aMdara aMdara asabhyatAthI hoMsAtuMsI kare, ane taddana khATAM mana karI ghera jAya. je paMDitane moTAmeTA rAjA, mahArAjA ane dezanAyake dvArA mAna pAmatA joyA che te ja paMDite ane temanA ziSyo vAdagImAM bhAgye ja sabhyatA rAkhe. A vastuthI siddhasenanuM pada yAda Ave che ke "eka mAMsanA TukaDA mATe laDatA be kUtarAo kyAreka ekaThA thaI zake, paNa be vAdI bhAIonuM sakhya kadI ja saMbhavatuM nathI. ghaNI vAra ema thatuM ke je sAcA Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258]. darzana ane ciMtana dilathI dharmastaMbha gaNAtA kAzInA paMDite ekatra thAya te bacI rahelI vidyAone satvara suMdara uddhAra thAya. eka vRddha pAdarI ghaNI vAra maLatA. teo bahu ja spaSTa ane zuddha saMskRta bolatA ane saMskRtamAM ja bIjA dharmonuM khaMDana karatA. emanuM kAma jyAM jyAM pAThazALAo hoya, jyAM jyAM paMDite hoya, tyAM pahoMcavAnuM ane khUba saMbhaLAvI pAchA pharavAnuM hatuM. emanuM saMskRta pahelavahelAM sAMbhaLyuM tyArathI manamAM nizcaya karela ke viziSTa saMskRta belatAM zIkhI ja levuM. e nizcaye keTalAka divasa saMskRta belavAnI pratijJA levaDAvelI. zrAvaNa mAsamAM nAgapaMcamI Ave che, tyAre eka niyata sthAne vidyArthIo ane paMDitenuM moTuM daLa ekaThuM thAya che, ane sau chUTathI arasaparasa carcA ane khaMDanamaMDana kare che. A badhuM saMskRtamAM ja thAya che. kyAreka e prathA bahu ja vyavasthita haze. kAzInuM bIjuM nAma zivapurI che tethI temAM zivanAM maMdire jyAM tyAM khaDakAyAM che. jyAM mahAdeva tyAM naMdI ane bhAMga hoya. kAzImAM jyAM jAo tyAM masta sAMDha hoya ane ghaNI vAra temanI mastI muzkelImAM paNa mUke. bhAMga e tyAM ahIMnI peThe cAnuM kAma Ape che. vidyAthI heya ke paMDita, bAbu hoya ke kahAra, bhAMga pIvAmAM kAIne saMkoca nahi. kyAreka koI paMDita ema paNa kahe ke "jaba bhAMga pI kara graMtha dekhate haiM taba sAmane sarasvatI AtI hai." keTalAka paMDita zAkta paNa joyelA, jeo dhuraMdhara vidvAna chatAM upAsanA vakhate madyapAna avazya karatA. kAzImAM paMcavaNuM vastI muMbaI jevI ja che. baMgALI paMDitane tyAM jaIe tyAre heke guDaguDa na karatA hoya te chevaTe mAchalInI gaMdha Ave ja. mithila paMDitane tyAM abhakSane saMbhava khare ja, paNa hukAnI vAta nahi. dakSiNI paMDita e badhAM vyasanothI mukta ane vizeSamAM emanI ghara ane kapaDAnI cekhAI bIjA badhAne mahAta kare. yukta prAMtanA paMDitemAM kaI durvyasana khAsa na hoya; paNa dakSiNIo jevI cekhAI te nahi ja. gujarAta ane bhAravADanA paMDite tyAM nathI ema kahIe to cAle. je che temaNe khAsa nAma nathI kADhyuM. jemAM dezanAyakemAM gujarAtInuM nAma na hatuM ane AvyuM tyAre sauthI mokhare AvyuM, tema kAzImAM dhruva sAhebane lIdhe Aje gujarAtIo mekhare rahevAnuM abhimAna laI zake che. vidyAo paNa prAMtavAra vaheMcAyelA jevI che. baMgALI moTe bhAge tArkika hoya, mithila paNa taiyAyika hoya, dAkSiNAtya vedAMtI hoya ane bIjAo vaiyAkaraNI hoya. A sAmAnya niyamanA apavAdo che ja. paMjAbI vidvAno hamaNAM hamaNuM Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsaMdazAnAM keTalAMka smaraNe [ ra59 vadhavA lAgyA che. nAnapathanA udAsI emAM AgaLa AvatA jAya che. temanA maThe che ane pAThazALAo paNa che. mAravADIo aneka satrone, aneka pAThazALAone ane aneka sAdhusaMtanA maThane piSe che; paNa mAravADI tyAM bhAgye ja vidvAna maLe. kAzInA vidyAcuMbake jene ane bauddhone kheMcyA che. baramI ane siMhalI ghaNA bauddho tyAM AvatA thayA che. vidyAnA ramata uparAMta prAkRtika ramyatva paNa ochuM nathI. kharI rIte gaMgAtaTa, vRkSarAjI ane phaLadrupa bhUmine lIdhe ja tyAMnuM vAtAvaraNa jAmeluM che. ghaNI vAra huM mitro sAthe vidyAnA strotanI jema gaMgAnA strotamAM paData. mane yAda che ke ethI vadhAre vAra huM emAM evo taNAyelo ke tatkALa mitro ne AvyA hota te mahAsamudramAM ja pahoMcata. mAruM taravAnuM baLa gaMgAnA vega sAme kuMThita thaI jatuM. pachI te cetI ja gayele. mane bhaNavA karatAM bhaNAvavAne zekha pahelethI ja vadhAre hato. jaina vidyArthIo te bhaNe ja. keTalAka brAhmaNa vidyArthIo bhaNe; paNa jaina pAse bhaNavAmAM keI niMde mATe teo bahu ja sAvadhAnIthI chupAIne bhaNavA AvatA. huM paNa aMdaraaMdara kevaLa vidyAvRddhi khAtara ghaNI vAra teone mAtra sarakhe ja nahi paNa UMce Asane besADI zikhavAData. jaina sAdhuone bhaNAvanAra je nIce Asane besavuM pasaMda kare to teone bhAgye ja bAruM lAge. e gurupadamAMthI janmelI abhimAna-vRtti meM tyAMnA brAhmaNavargamAM aneka rIte joI che. gAMdhIyuga AvyA pachI joyela kAzInA vAtAvaraNane pahelAMnA vAtAvaraNa sAthe meM sarakhAvyuM tyAre keTale yugapalaTa thayo che te spaSTa jaNAyuM. hamaNAM to keTalAye sanAtanI brAhmaNe aspRzyane aDatAM saMkecAtA nathI; ane itara ucca gaNAtA varNanA leke sAthe te temane ke lagabhaga eka ja thaI gayela che. chatAM ema lAge che ke hajI kAzI rAgaranuM alAyatana che. - badAma e buddhivardhaka che mATe khavAya teTalI khAvI; e ajJAnane lIdhe mAMdagImAM paDavAnA divaso te jaina pAThazALA choDI tyArathI gayA ja hatA. paNa bI ArogyaviSayaka ajJAna ghaNuM ja bAkI hatuM te Dagale ane pagale naDatuM. oNparezana karAvyuM hoya chatAM savAra-sAMja traNa traNa mAIla dUra cAlIne bhaNavA javuM ane vaLI vizeSa bImArImAM sapaDAvuM e krama cAlu ja hato. ene lIdhe ane vizeSa nyAyane abhyAsa karavAnI vRttine lIdhe kAzI sthaLa choDavAnuM mana thayuM. mithilA pasaMda karI tyAM sakhata TharImAM Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260] darzana ane ciMtana pahoMcyo. tyAMnuM gAmaDuM eTale thoDAMka phusa ane ghAsanAM ghare. khAvAmAM bhAta, ane bistrAmAM DAMgaranuM kuMvaLa. mithilAne moTe upakAra e che ke huM bhakta-bhAta-bhejI thaI gayo. vyAkaraNamAM "gurjara saMpatyA grAma " e udAharaNa AveluM tene artha mithilAmAM samajAya. eka gAmane kUka bIjA gAmamAM pahoMce ethI vadhAre bhAgye ja aMtara hoya. lagabhaga dareka ghara pAse pokharA (nAnAM jaLAzayo) hoya che. sAmAnya rIte tyAMnA leke keInI yAdagIrI pikharAthI agara bAgathI rAkhe che. tyAMnA vidvAno kahetA ke graMtha, ArAma ane apatya e sthAyI yAdagIrIne krama che. tethI ja ghaNuM vidvAno mithilAmAM evA thaI gayA che ke jeoe pariNIta chatAM gRhasthAzrama bhogavyo ja na hatA. ane "yAvacaMdradivAkarau" kIrti rAkhe evA graMthane ja janma Ape che. AMbA, jAMbuDA, baDahara, kaTalara ane keLAM e tyAMnI samRddhi. ApaNuM dezanA mahArAjAoe ane navAbAe ja mAtra jUnI, jayAbaMdha strIo paraNavAnI prathA sAcavI nathI rAkhI. e prathA hajI mithilAnA daridra brAhmaNe paNa sAcavIne rahyA che. huM jemane tyAM rahetA te brAhmaNane agiyAra strIo hatI. be ghera, ane bAkInI pitatAnA pitAne tyAM. patinuM kAma mosamamAM navarA paDe tyAre dareka sAsarAne tyAM ceDA thoDA divasa pharavAnuM ane dakSiNa laI pAchA pharavAnuM. mithilA eTale jUnA keTalAka maharSione janapada ane atyAre moTI brAhmaNasaMkhyAno deza. tyAMnI kaTTaratA kAzIne paNa lajavAve. Dagale ane pagale prAyazcitta. hamaNAM hamaNAM dAkhala thayela vaiSNava dharmane anusaranArA gaNyAgAMThayA bAda karIe to moTebhAge badhA zaiva ane tAMtrika ja. eTale temane jema IzvaramAM ata tema abhakSa ane bhakSamAM paNa adaita ja. garIbAI eTalI badhI ke be rUpiyA ApI tenA vyAjamAM amArA paMDita majUre pAse kAma letA. paNa kaTTaratA evI ke bIjo koI anya dharmI Ave te te aspRzya ja. huM jyAre jaina tarIke jANamAM Avyo tyAre prathamathI mahine cAra AnAmAM kAma karanAre mANasa pAchaLathI cAra rUpiyA ApavAnA kahyA chatAM Avate aTakI ja gayo. je ke e mAchalI khAte ane tADI pIto. mane loke moTe dhanADhya samajatA, eTale paMDita bhAre AzA rAkhe. huM paNa vidyAnA lAbhathI badhAmAM kasara karI banI zake teTaluM paMDitane jItavAmAM ja kharacI nAkhate; paNa pariNAma UlaTuM AvatuM. paMDita ema dhAratA Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsadazAnAM keTalAMka smaraNe [261 < ke A mANasa hajI dhaNuM ApI zake tevA che. Ane lIdhe mAre tyAM paNa judAM judAM sthAneA badalavAM paDayAM. chevaTe eka pati mane evA maLyA ke jene hajI huM mArA sAcA vidyAguru tarIke lekhuM chuM, ane temanA caraNamAM mAthuM namAvuM chuM. gaye varSe jyAre hiMdu yunivarsiTImAM kAzImAM emane maLyA tyAre temanuM pahelu vAkaya e hatuM ke kathA sataraha varSa taka vidyA kA bhUla gaye ?' emanAmAM vidyA, khAsa karI dArzanika vidyA apAra che, ane prema tathA saumyatA tethI apAra che. emaNe kadI ja mArI pAsethI levAnI vRtti rAkhI ja na hatI. emane huM jaina hovAnA ane mane bhaNAvavAne bhaya ja nahAtA. emanA e AkarSaNe mane darabhaMgA zaheramAM kheMcyA. tyAM cAre AjI kuttA ane jIvajaMtuthI khadabadatA eka bhAMgelA makAnamAM keTalAka divasa e gurune lIdhe ja vitADyA. mithilAmAM zAstrIya zikSaNa pahelAMthI ghaNuM che. paNa vyAvahArika zikSaNa che ja nahi ema kahIe to cAle. je siMhavALA gAmamAM nadIkinAre AMbAnA vanamAM tUTela makAnamAM rahelA tyAM ja nizALa hatI. pUchatAM mAstare kahyuM, ke * mane traNa rUpiyA maLe che. ' te ja mukhya mAstara hatA. A azikSaNane lIdhe peAlIsa ane khIjo nAkariyAta varga lokAne khUba herAna kare. posTamena manIorDara Ape te mAlikane pUchyA vinA ja cAra-ATha AnA kApIne rUpiyA Ape. meM kahyuM, huM to paisA kApI na ja ApuM. posTamaeNna mahArAja nArAja thayA. vaLI hatA musalamAna eTale pesTaoNphise levA Avo ema kahI cAlatA thayA. jarAe khIdhA vinA khIje divase pAsTamAstara pAse huM pahoMcyA ane e posTamaeNne mUkelI badhI aDacaNA vaTAvI kAMI paNa ApyA sivAya paisA laI AvyA. A vAta jANI mArA vidyAgurue kahyuM : ' tuma to baDe bahAdUra hA.' mane mArI e bahAdUrI ane gurujInI ApelI zAbAzI ane upara khUba ja vicAra AvyA, ane "keme karI hAsya rokI zakayo nahi. ' mithilAnA dhuraMdhara paDitA hiMdustAnanA judA judA bhAgamAM vidyAguru banIne jAya che, paNa e dIpaka jevA che eTale temanA gharamAM ghera aMdhAru hAya che. chellAM varSomAM aMgrejI zikSaNane pariNAme nIkaLela chApAMo bAda karIe teA tyAM sArvajanika hilacAla ane lokazikSaNa jevuM kazuM ja nathI ema te vakhate mane lAgeluM. lakhelA kAgaLanAM ane bhAjapatra uparanAM kImatI pustakA hajIye tyAM palaLI palaLI saDI jAya che ane ene keAI jevuM nathI. aMgALa e nyAyavidyAmAM mithilAnA ziSya che. paNa maithilA kahe che ke hamaNAM to agALa ja guru che. A vAta navadIpa, zAMtipura ane kalakattAne Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262] darzana ane ciMtana lIdhe sAcI che. darabhaMgAnA saMskRta vidyAlayamAM bhinna bhinna viSayanA dhuraMdhara paMDite jete ane bIjI bAju temanI kaMgAliyata jote tyAre ema jarUra thatuM ke zuM saMskRtavidyA sAthe daridratAne, bhIrutAne ane rUDhicustatAne nikaTanuM sagapaNa che? paNa jema jema vicArato gayo tema tema spaSTa lAgyuM ke e lekonAM mAnasane vizALa banAvavA mATe je zikSaNapraNAli joIe te ja nathI; eTale teo khUba bhaNu bhaNIne paNa pitAnA ane bIjAnA upayoganA bahu ja ochI rahe che. pariNAme nirvAha mATe saMkucita kSetramAM parAdhInatA bhagave che ane e parAdhInatAthI ja emanI vidyA upara AvatI nathI. AryasamAjI paMDitoe je kAma karyuM che te thayuM na hatuM te sanAtanI samAjanA saMkhyAbaMdha prakhara vidvAno chatAM Aje eka paNa dArzanika graMthana bhASAmAM anuvAda jevAmAM na ja Avata. AvI vyavahAranyatA ja emane vidyAnI ane vicArazaktinI pUMcha chatAM daridra rAkhI rahI che. A bhAna mane jyArathI pragaTayuM tyArathI meM paNa e paMDitanI dizAmAM javAnuM pagaluM pheravI nAkhyuM, ane zIkhela vidyAne vyavahAramAM mUkavAnA mArgo tarapha mana lagAvyuM. A vRttie mithilA choDAvI, ane eka kendramAM kArya karavA preryo. -"sAbaramatI" dvimAsika [ pu. 7, aMka pa-6, vasaMta-grISma, vi. saM. 1985] Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA jIvanamAM "prakAza" nuM sthAna [2] janmasthAna ane pAlakaSika mAtapitA bhinna hovA chatAM prakAza patra ane huM uMmaranI dRSTie nAnA-moTA bhAMDaru jevA chIe, chatAM enI sAthe mAre prAthamika paricaya te moTI uMmare ja thayo. vizeSAMkamAM lakhavA ghaNuM viSaya mha chatAM atyAre prastuta viSaya ja sahetuka pasaMda karyo che. varSo thayAM zrI jaina dharma prakAza meM vAMcyuM nathI. Aje ene jUne ke na eke aMka mArI pAse nathI. jyAre vAMceluM tyAre paNa satata ema to nahi ja. acAnaka AvI gayuM ane bIjuM kAma te vakhate na hoya te e jaI javAnuM, paraMtu sauthI pahelAM e patra sAMbhaLavAne jyAre prasaMga Avyo te vakhatanI mArI sthiti ajaba hatI. cakSunA sthUla prakAzayugamAM te meM chApAM jevI vastu jANelI ja nahIM. e yuga choDI skUla aMdhakArayugamAM duHkhapUrvaka dAkhala thayA pachI beeka varSe prakAzanuM nAma kAne paDyuM. prakAza eTale mUrtipUjaka ane temAMye tapAgacchanuM mukhya patra. ene praveza sthAnaka vAsI gAmamAM te saMbhavita ja na hatuM, paNa jANe mArA bhAgyabaLe ja (anyanA bhAgyanI te khabara nathI) e nAnakaDAzA vidyA-saMskAravihIna gAmaDAmAM eka mUrtipUjaka bhAI vasatA hatA. ene lIdhe ane khAsa karIne vihAranA mArganuM sthAna hovAne lIdhe avAranavAra saMvegI sAdhu AvatA. kaI eka saMvegI sAdhue e bhAIne gaLe prakAzapatra vaLagADyuM ane keTalAka prasAraka sabhAnAM bhASAMtara tema ja kathApustake parANe kharIdAvyAM. e grAhaka thanAra mArA mitra ane prakAzamAMthI avAranavAra lekhe saMbhaLAvatA. huM ati rasa ane ekAgratApUrvaka e sAMbhaLato. mAtApitA, kuTuMba ane samAjanA vArasAgata dharmasaMskAra sthAnakavAsI hatA. rAta-divasanA satata sthAnakavAsI sAdhu-sAdhvIne zraddhApUrNa paricaya e saMskAromAM jijJAsAnA bIjanuM AropaNa karyuM hatuM, paNa sAthe sAthe * A lekhamAM paMDitajIe "prakAza" eTale bhAvanagarathI pragaTatA "jaina dharma prakAza" aMge lakhyuM hovA chatAM emAM emanI potAnI paNa amuka hakIkata AvatI hovAthI ene A vibhAgamAM sthAna ApyuM che. Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264] darzana ane ciMtana ajANapaNe paNa e saMskAre mAtra ekataraphI piSAI graMthirUpa banI gayA hatA. mane yAda che tyAM sudhI huM kahI zakuM ke koI paNa sthAnakavAsI sAdhu-sAdhvI Ave tyAre huM temane viSe ema ja dhArate ke A kharekhara mahAvIranA sAkSAta ziSya jevA che. vAstavika truTio temanAmAM jouM chatAM eka cigInI peThe mUDha bhAve, temanAmAM guNadarzana ja karatA ane mAnatA ke temanA AcAra-vicAra, bhASA, vyavahAra e badhuM sAkSAta mahAvIramAMthI ja AveluM heIniHzaMka zraddheya che. eka bAju A sabIja graMthinI sthiti ane bIjI bAju prakAza patranuM taddana virodhI vAcana. emAM mUrtipUjAnI, tIrthonI, aSTaprakArI ane anyonya prakArI pUjAnI, dhUpa, phUla vagerenI carcA Ave. batrIzane badale kyAreka pistAlIza Agamana ane TabAne badale paMcAMgIne ullekha Ave. prAkatane badale ghaNIvAra saMskRta zleke sAMbhaLavA maLe. mahapati bAMdhavA viruddhanI carcA ane pILA kapaDAnAM samarthana paNa emAM Ave. mAre mana A badhuM te vakhate eka dhatIMga hatuM. vArasAgata ane pachIthI pivAyela -saMskAre prakAza patramAM AvatI ghaNIkharI bAbatone mithyA mAnavA prere, paNa pelA mitranuM anusaraNa ane kAMIka aspaSTa jijJAsAbhAva e viruddha bolavA nA pADe. Ama kuLagata saMskAre upara prakAzapatranA vAcanArA tadana virodhI bIjA saMskArano thara manamAM baMdhAyo. jANe A therene bhAra UMcako kaThaNa hoya ane temAMthI kAMIka mArga zodhavA mathatuM hoya tema te vakhatanuM mAruM mana tarkavitarka karavA lAgyuM. chappananA dukALathI aThThAvananI sAla sudhInA gALAmAM mana krAMtinI dizAmAM hatuM. prakAza patramAMnA ane pracAraka sabhAnAM keTalAMka pustakamAMthI seMkaDe saMskRta zloka yAda thaI gayelA, ane hajAre kaMThastha prAkRta padyonI manamAM pratiSThA chatAM saMskRta tarapha AkarSaNa pUravegathI vadhavA mAMDayuM. e AkarSaNe kuLagata saMskArane zithila karyA, chatAM kuTuMba ane kuLaguruone mAnasika bhaya tema ja jaDatAnuM gADha AvaraNa eTaluM badhuM ke zaMkAo vyakta karavA sAhasa ja na thAya. chatAM prakAzanA te vakhatanA eka mAtra sthUla vAcanathI paNa mana judI ja rIte ghaDAvA maMDayuM. kyAreka kautukabuddhie maMdiramAM javAnuM mana thAya, kyAreka TIkAdaSTie ane doSagaveSakadraSTie saMgI sAdhuo pAse javA mana lalacAya. A badhuM thAya paNa kuLasaMskAronI graMthi manane chUTathI vicAravA ja na de. vaLI prakAza patranA navanava aMkanA vAcanathI manamAM ema thaI Ave ke A pistAlIza Agame, A saMskRta sAhitya, A vyAkaraNa, A nyAya vagere badhuM jANavuM te joIe. kadAca te mithyA Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA jIvanamAM 'prakAzanuM sthAna 25 haze to bhale tema hA, paNa mAtra khatrIza Agama te cekaDAomAM te racyApacyA rahI na zakAya. A rIte aThThAvananI sAla sudhImAM mane eka prabaLa maLavA karyAM. cokkasa samaya yAda nathI paNa lagabhaga e ja gALAmAM prakAza patramAM vIra ane puruSArthA zrImAna dharmavijayajI mahArAjanA kAzImAM saMskRta abhyAsa mATe thanAra prayANanA samAcAra vAMcyA. prakAza patranA A samAcAre mArA jIbhUkSita manane vadhAre uzkeryu ane sAthe sAthe e aMdhArayugI jIvanakramamAM eka AzAnuM kiraNa mArI sAme pheMkavuM. te pachI khAnagI vividha prayatnane pariNAme chevaTe huM 1960mAM navajIvanapravezaka ane pASaka zrImAna dhavijaya mahArAjanAM caraNAmAM kAzI sthaLe AvyA. A vakhatanI ane tyArapachInA atyAra lagInA lagabhaga ekatrIza varSanI AtmakathA kahevAnuM A sthAna nathI tema ja eTale samaya paNa atyAre nathI. huM jANuM chuM ke e AtmakathAmAM zAstramathana, zAstravicAraNA, vaciMtana, dharmamaMthana, samAja paricaya, sAmAjika praznonA uhApoha, phirakAnA sthAnamAM samAjadRSTinuM ane samAjanA sthAnamAM rASTra tema ja vizvadaSTinuM sthAna ityAdi je viSayA anubhavagata che te jo mokaLA mane pUrA vakhata laI carcuM te ghaNA jaNa e vAMcI potAnA anubhavAne enI sAthe sarakhAvI sAmya anubhavI zake ane tenA patana-utpatanamAMthI teo peAtAnA viSe paNa kAMIka vicArI zake, paraMtu ahIM mArA uddeza parimita che ane te eTalA ja ke prakAza patranuM mArA jIvanamAM zuM sthAna che e darzAvavuM. zrIyuta paramAnaMda kApaDiyAnA prakAza patra sAthenA saMbaMdha pachI je kAMi temAM vizALatA ane udAratAnI dizAmAM thoDA pheraphAra thayA che tene ane khIjA ati thoDA pheraphArane bAda karIe te! e patra viSe A kSaNe mArA mana upara ceAgya patravanI sArI chApa nathI. mArA mana upara evI apa paDI che ke e patra tAttvika rIte abhyAsapUrNa ane taddana niSpakSapaNe sAmAnya dharmanA paNa vicAra nathI karatuM teA pachI jainadhamA vicAra karavAnI ane te upara prakAza pheMkavAnI vAta te bAjue ja rahI. paraMtu je mArI A dhAraNA AMzika paNa sAcI hoya to te atyAranI mAnasika bhUmikAnI che. mAruM mana ghaNA nAnA--meTA vADA vaTAvI AgaLanA alakSita medAnamAM kUdakA-bhUsakA mAratuM hAya ane judI judI dizA sparzIvA TakatuM hAya tA e enA guNu ke doSathI prakAza putrane viSe ema kalpe e Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana sahaja che, chatAM jyAre huM mArA aMdhakArayugIna bhUtajIvananI jaTila graMthio viSe vicAra karuM chuM tyAre mane lAge che ke e patre eka nAnA bhAInI peThe mane mUMjhavaNanA aMdhakAramAM prakAza ane daMDarUpe madada ApI che. eka vAra taddana nagaNya lAgatI vastu paNa kyAreka keTalI jIvanaprada ane piSaka bane che ene A prakAza mArA jIvanamAM eka sacoTa dAkhala che. vyAkaraNa, kAvya, alaMkAra, tarka, bhinnabhinna darzana, Agama, piTaka, veda, upaniSada, purANa, dharmazAstra AdinA hajAre pothAM pheMdI nAkhanAra asthira ane lagabhaga eka ja sthAne eka ja dizAmAM vicAra karanArA sthira mana vacce dhIre dhIre karatAM kALakrame meTuM aMtara paDI jAya te e svAbhAvika che, paNa tema chatAM e prakAranA ati alpa vAcanamAMnA keTalAka lekhe te atyAre paNa mArI najara sAme tAdaza khaDA thAya che. zrIyuta anupacaMda. bhAIe kyAreka brahmacarya viSe ane kadAca tevA bIjA eka jIvanasparzI viSaya viSe prakAzamAM lekho lakhelA. teno prabhAva Aja paNa mArA jIvanamAM baLa prerI rahyo che. mane ghaNI vAra ema te lAgyuM ja che ke e patra bhale paMtha ane guccha tema ja guruvizeSanI bhAvanAmAMthI janmya hoya chatAM je eno vikAsa vartamAna sago ane sAdhane pramANe pUrepUro thayo hota athavA hajI paNa thAya te e patra adha vaye pahoMcIne ghaDapaNamAM praveza karavAne badale UlaTuM navajIvanamAM praveza kare. je koI vyakti jIvananI kaLA jANatI thAya te e jema jema uMmare vadhe tema tema ghaDapaNane badale vadhAre navajIvana ja mahAtmAjInI peThe anubhave, tema patranI bAbatamAM paNa che. enI uMmara jema jema vadhe tema tema jIvana vadhAre sabaLa ane tAjuM thavuM joIe. anubha, kAryadizAo ane bhAvanAo vadhavA ane badalAvAnA cuganI sAthe ja koI paNa patre egya rIte parivartana svIkAravuM ja joIe. ane te ja te vikasita bhUmikAmAM sthAna-mAna pAmI zake ane upayogI. thaI zake. vasaMtamAM jUnAM parNo jAya che te navInane mATe ja. mANasa, saMsthA ane dharma e badhAe vAsaMtika jIvana jIvavuM joIe. patra e te ukta vastuonuM pratinidhi che tethI ane kharI rIte e badhAnuM doranAra che tethI eNe te vicAra, abhyAsa ane nirbhayatApUrvaka vAsaMtika jIvana sarvaprathama dhAraNa karavuM joIe. mArA vAMcavAmAM AvatuM nathI eTale atyAranI prakAza patranI sthiti viSe huM ajJAta chuM. saMbhava che ke ene janmagata vADo palaTAI paNa gaye Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA jIvanamAM prakAzanuM sthAna [26 hoya, chatAM enA vyApaka vikAsane atyAre paNa puSkaLa avakAza che, e bAbata te dIvA jevI che. je emAM zuSka kriyAkAMDe, vAto ane ekataraphI dharmavidhAnanI carcA Aje paNa alpAMze thatI haze te A yugamAM have eNe zrI jaina dharma prakAza e nAma badalI anya ja sArthaka nAma dhAraNa karavuM egya che ema kAI paNa taTastha vicAraka kahI zakaze. have emAM koI kaI vicArapradhAna ane udAtta lekhanI je mALA viSe meM sAMbhaLyuM che tene badale te AkhuM patra ja tathAvidha thaI javAnI AzA huM evuM chuM. kAraNa e enA saMcAlake ane sahAyake paNa na jANe evI rIte mArA saMkucita jIvanamAM ane aMdhakAramaya bhAvanAomAM eka kImatI kiraNa pheMkI sAce ja prakAzaka siddha thayuM che. ane tethI jema koI pitAnA junA sAthI viSe unnata bhAvanAo seve tema huM e patranA vikAsa viSe ane sAthe sAthe e patranI piSaka tathA e patramAMthI janmatI badhI pravRttio viSe unnata. AzA evuM chuM. huM samajuM chuM tyAM sudhI prakAza e sabhAnuM mukhapatra che. mULa, anuvAda ane sArAtmaka DhagalAbaMdha pustako pragaTa karI e sabhAe sAhitya pracAramAM viziSTa phALo Ape che, chatAM have yuga badalAge che. evI jAtanA sAhityapracAranI sAthe sAthe eNe gaMbhIra, vizALa ane taddana niSpakSa evuM jena. sAhitya saMzodhananuM kAma paNa hAtha dharavuM joIe. paisAnI gaNatarI ane. bAhya vaibhavanA AkarSaNathI mukta rahI eNe zuddha sAhityopAsanA zarU karavI. joIe. je sabhA e pravRtti svIkAre te eNe viziSTa vidvAnono yathAzakti saMgraha karavo ja paDaze. eNe pustakAlayanI vyApakatA vadhAravI paDaze. sAmAnya varga uparAMta viziSTa vidvAnolAyaka pravRtti zarU thatAM e evuM dhAma banaze ke deza-paradezanA viziSTa vidvAno AvI rahevA lalacAze. bhAvanagara bIjI rIte paNa bahu anukULa sthAna che. A vidyAvyAsaMgamAMthI UMDAM ciMtana ane saMdharSaNa janmatAM ApoApa prakAzanI kAyA palaTAze ne te sAMpradAyika chatAM sarvagrAhya ke mAnya thavAnI dizAmAM prasthAna karaze. zrI jainadharma prakAza : suvarNa mahotsava aMka [varSa 51 : aMka 1 : caitra, vi. saM. 1991 ] Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mane kayA Adarze kAzImAM bAMdhyA? [3] jAhera patrAmAM peAtAnA Adaza ane pravRtti viSe meM Aja sudhI kazuM lakhyuM nathI, chatAM jyAre Aje lakhavA prerAuM chuM tyAre enuM sAmAnya kAraNa jANavA vAcaka icche te svAbhAvika che. ' jaina ' patranA pu. 41, aMka 48 ane 49mA aMkamAM sevAbhAvI vIracaMda pAnAcaMda zAhanA ane taMtrIsthAnethI ema anukrame e lekhA prasiddha thayA che. tethI kAzInI jaita pravRtti viSe keTalAka vAcakeAne jarUra jijJAsA prakaTI heAvI joI e; khAsa karI je vidyA ane sa MskRtinA sAmAnya rasika hoya tema ja je jaina sAhitya ane tattvajJAnanI khumArImAM mAnatA hoya, tenI e jijJAsA tA kAMIka sateja ja hAvAnI. ene alpAMze sASavI e eka kAraNa ane khIjuM e ke bhale huM Aja lagI cUpa rahyo hou chatAM jIvanane kAMThe besI jyAre kAzI ne gaMgAnA kAMTho cheDavAnI vicAraNA sevatA hAuM tyAre te sevela Adarza ane karela pravRtti viSe kAMIka lakhI dauM. tA e preraka ja nivaDavAnuM. amadAvAda ane zAMtiniketananI pUrNa sAmagrI jyAre mArI baMdha karela sAhityapravRttine na uttejI zakI tyAre khAsa UbhA thayela sogeAe e ja pravRtti vAste mane kAzImAM dhakelye. huM Avyo te hato maryAdita vakhata mATe paNa AvyA pachI badhAI gayA. khAMdhanAra tattva aneka hatAM ane che. paNa ahIM teA temAMthI eka ja tattvanA mukhyapaNe nirdeza karIza. svargavAsI bhavyAtmA vijayadhasUrIzvaranA dIdI AAnathI vi. saM. 1960 mAM kAzImAM AvelA ane temanI ja chAyAmAM adhyayana prAraMbheluM. kAzImAM zaMkA vItyA ane pachI te lagabhaga vIza varSa jyAM tyAM rahyA pachI pA. kAzImAM ja paTakAyeA. A vakhate nahetuM aMgrejI kAThInuM teja, na hatuM yazAvijaya pAThazALAnuM nAma; paraMtu e ja svargavAsItI sAhasikavRttinA phaLarUpa ukta pAThazALAne joI je digaMbara vidyAlayanI sthApanA mArI sAme ja thayelI tene A vakhate sthirapade cAlatAM ane uttarAttara vikAsa karatAM meM joI. emAMthI darasAla nIkaLatA aneka vividha viSayanA AcAryo ane grejyueTAne joyA. khIjI bAju zrI vijayadha surIzvaranI meAjIdagImAM ja Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mane kaca Adaze kAzImAM bA? [69 je kAzI vizvavidyAlayanAM svama sevAI rahyAM hatAM te vizvavidyAlayane enA vizALa mUrta AkAramAM ahIM AvI meM mAtra joyuM ja nahi paNa temAM ja rahI kAma karavAnuM suddhAM mAre bhAge AvyuM. game tevo pratikULa prasaMga paNa Akhare mane anukULa phaLadAyaka ja nivaDaLyo che athavA meM evA prasaMgane anukULa taka ja mAnI emAMthI kAMIka mArga zodhavAne je jiMdagImAM anubhava karyo che temAMnI A eka ghaTanA hatI. lagabhaga dazavarSa pahelAM jyAre ahIM Avyo tyAre na hatA jaina vidyArthI ke na hatA ISTa sAthIo, paNa kAMIka dhagaza hatI. e dhagaze acAnaka eka ja eka nAnA jhUMpaDAmAM preraNuM karI ane svargavAsI ukta bhavyAtmAnA Adarzane mana sAme tAdaza. upasthita karyo. meM e Adarzane mArI Dhabe ane mArI zakti pramANe vicAryuM ane tene kAzImAM ja kAMIka mUrtarUpa ApavAne daDha nirdhAra karyo. sAdhana ane sAmagrI pahelAM karatAM bahu vadhI gayAM hatAM, paNa huM mAtra ekAkI hate. chatAM mane e Adarza eTale badhe upayogI ane AkarSaka lAgyo ke tene ja lIdhe nivRtti gALavA dhArela varSe paNa mane rasaprada pravRttivALAM siddha thayAM. A sthaLe huM e pravRtti ane enAM pariNAma viSe lakhavA nathI Icchate. kadAca e viSe AgaLa lakhuM, atyAre to huM e Adarza viSe ja kAMIka lakhavA dhAruM chuM. ane te mAtra sAmAjika tema ja mAnavIya saMskRtinA pizAka eka aMga tarIke ja. vidharmasUrijIno Adarza hatuM ke jema tyAgI varga zAstrIya vidyA bhaNe che tema gRhasthavarge paNa e vidyAonuM gaMbhIra ane vizALa adhyayana karavuM e jaina samAjanI vadhatI jatI AvazyakatA ane vartamAna samayanI sabaLa. mAgaNInI daSTie anivArya rIte jarUrI che. Aje jyAM tyAM navAM uddabhavatAM kAryakSetra ane saMsthAnonI vAstavika mAgaNane yathArtha rUpamAM pitAnA prabaLa vidvAna sivAya saMtoSI zakAya ja nahi, tema ja Dige, skUle, kolejo ane yunivarsiTIomAM je saMskRti, sAhitya ane itihAsanA. adhyayananA mArgo divase divase vadhAre vadhAre khullA mukAtAM jAya che tene evA gRhastha vidvAna sivAya pahoMcI vaLI zakAya paNa nahi. bauddha bhikSuko vidvAnonI jema jaina bhikSuka vidvAne sArvajanika saMsthAmAM javAbadArIpUrvaka kAma levAnuM sevAkRtya na samaje tyAM lagI te A kAmanI puravaNuM eka mAtra gRhastha vidvAna vargadvArA ja saMbhavI zake ane bIjI rIte nahi. eka vAra jaina tyAgI varga evI jAhera javAbadArI IcchApUrvaka levAnI ucca. bhUmikAe pahoMce tyAre paNa te vargane pitAnA aMgata sAthI ane sahAyaka Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270] darzana ane ciMtana tarIke asAdhAraNa evA gRhastha vidvAna varganI UlaTI vadhAre jarUriyAta rahevAnI. huM dhAruM chuM ke AvA ja kaI skuTa ke askuTa vicAre vijayadharma sUrIzvarane kAzI bhaNI dhakelelA. teo ghaNIvAra A vastu pitAnI Dhabe kahetA. temaNe gRhastha vidyArthI varga ekatra karavA mAMDyo ane kAMIka kAma paNa cAlyuM. emaNe sAthe ja sAthe yazovijaya graMthamALA paNa zarU karAvI ane te vakhatanI navI ja Dhabe sAhityapravRti paNa zarU karI, jenAM supariNAmo koI na jANe toya samAjamAM pacI gayAM che. huM daza varSa pahelAM ahIM AvyuM ane e jUnI smRtio tAjI thaI. eka rIte vakhatanA vahevA sAthe e Adarza ane samRtio paNa vadhAre spaSTa tema pAkAM hatAM. mane pahelAM ja lAgyuM ke digaMbara samAjamAM saMkaDe vidvAne hAI teo jyAM tyAM kAryakSetramAM poMcI zake che, jyAre zvetAMbara ane sthAnakavAsI samAjamAM te ene duSkALa che ane chatAM ya mAgaNuM ucca pAyA upara vadhatI jAya che. e sAthe jyAre jaina samAjanuM aitihAsika dRSTie nirIkSaNa karyuM tyAre te mane uparano Adarza vizeSa mUlyavAna, upayogI ane jarUrI lAge. jyAM sudhI huM jANuM chuM ane purAvAo maLe che tyAM sudhI ema mAnavAne kAraNa che ke jaina samAjamAM vidyAnI ane sUkSma vicAranI je sadAkALa mATe UNapa rahI che tenuM eka mAtra kAraNa gRhastha varganI prAthamika bhUmikAnI pUrI taiyArIne abhAva e ja che. ApaNe nathI jANatA ke kavIzvara dhanapALa pahelAM jaina samAjamAM koI gRhastha pAkaTa jaina vidvAna hatuM ke nahi ? dhanapALa pachI eTale agiyAramA saikA pachI jyAre jaina gRhastha vargamAM vyavasthita abhyAsa karavAnI rUci prakaTI ane piSAvA lAgI tyAre caNa evA kaI prabaLa jaina dArzanika ke tatvaciMtaka thayA nathI ke jeNe kAMI vizeSa kAma karyuM hoya ke sAhityanirmANa karyuM hoya. je kaI thayA che te bahu te vyAkaraNa, kAvya, sAhitya ke alaMkAra jevA prAthamika viSaya pUratA ja niSNAta hatA, paNa jamAne AgaLa vadhI cUkyo hato. jarUriyAta vyApaka banI hatI. eve TANe samagra viSayamAM pAragAmI gRhastha vidvAno taiyAra karavAnI prabaLa vRtti sauthI pahelAM eka mAtra vijayadharmasUrIzvaramAM janma ane te eTale sudhI ke temaNe pite ja e taMtramAM parovavAnuM pasaMda karyuM. bezaka bIjA paNa keTalAka vizeSa munioe A dizAmAM asAdhAraNa puruSArtha karyo che ane adyApi kare che chatAM vividha darzanenA ane sAthe ja jaina darzananA gaMbhIra gRhastha abhyAsIne taiyAra karavAnI prathama preraNa, e te huM jANuM chuM tyAM lagI vijayadharmasUrIzvaramAM ja Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mane kayA Adaze kAzImAM bAMdhe? [271 prakaTelI. A temano Adarza mane kAzImAM preraka banyo ane te ja Adarzane pitAnI Dhabe vaza thaI meM bahu ja nAnA pAyA upara mArI pravRttinAM maMDANa mAMDyAM. mAre umeravuM joIe ke zvetAMbara konpharansa ane keTalAka aMgata mitro huM dhAruM te karatAM paNa mArA kArya pakSe vadhAre anukULa hatA ane che, tema chatAM meM vizALa Adarza sAme rAkhIne paNa nAnA pAye pravRtti kema zarU karI, ene javAba mArI maryAdAmAM che. atyAre te huM A lekhadvArA prathamanA be lekhanI puravaNIrUpe eTaluM ja sUcavavA mAguM chuM ke je mArA kAzInA vasavATanuM ke alpa-svalpa pravRttinuM mULa kAraNa hoya te te upara sUcavela Adarza ja che. -jaina, 10 jAnyuArI, 1933 Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNacandraka samAraMbha prasaMge [4] A caMdraka-arpaNa vidhi vaiyaktika che ema huM nathI samajateamuka vyakti bIjI koI khAsa vyaktine jyAre AvuM kAMI arpaNa kare tyAre te vidhi vaiyaktika bane che, paNa huM te AvA vidhine mAtra zAstrIya. jJAna tema ja satyazodhaka vRttinI mUlavaNanI vidhi samajuM chuM, tethI AvA vidhi prasaMge mAre koIne AbhAra mAnavApaNuM rahetuM ja nathI. AvI apa vidhimAM eka athavA bIjI rIte bhAga lenAra badhA ja zAstra, jJAna tema ja satyasaMzodhaka vRttinA ekasarakhA pUjArI che. jyAM pUjA eka ja hoya ane te eka ja guNanI tyAM emAM bhAga lenAra game teTalA heya chatAM koNa kone AbhAra mAne? kuLamArgathI judA paDavAnuM kAraNa svAbhAvika rIte ja ahIM upasthita hoya evA badhAne kutUhala thayA vinA na rahe, ke mArA jevo lAcAra sthitimAM paDela mANasa chevaTe satyasaMzodhanane mArge kevI rIte vaLyo ? tethI huM mArA jIvanane lagatA eTalA ja bhAganI TUMkamAM kayA kahuM to te keTaleka aMze ghaNAkharA pitAnI jIvanakathA sAthe maLatI dekhAze ane emAMthI acaraja ke adbhutatAnuM tatva ApaApa ochuM thaI jaze, jethI jIvananI sahaja sapATIne vicAra paNa karI zakAya. je kuLa ke vaMzamAM zAstrIya jJAnane bhAgye ja vAraso cAlyo Avato hoya tevA mAtra vyApArachavI kuLamAM janmavA ane uchera pAmavA chatAM huM kulamArgathI jude raste gaye tenuM mukhyatve ekamAtra kAraNa jijIviSA che. jIvananI IcchA baLavatI hoya tyAre te potAnI siddhi mATe koIne kaI raste phAMphAM mAre che. emAMthI kyAreka sAmAnya rIte kapyuM na hoya tevuM pariNAma paNa Ave che. soLeka varSanI uMmare mAruM netrAtanuM vizva alepa thayuM ane aMdhakArAdaitanuM vizva AvirbhAva pAmyuM. zravaNendriya kuMThita thAya tyAre agara nAsikendriya kAma karatI baMdha paDe tyAre muzkelI avazya anubhavAya che. chatAM bIjI koIpaNa IndriyanA vadha karatAM netrane vadhu vadhAre Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNacandraka samAraMbha prasaMge muzkelI ubhI kare che. e vakhate jIvana vadhAremAM vadhAre gUMgaLAmaNa anubhave che. mRtyune kinAre laI jAya evI jIvanamUMgaLAmaNa ane baLavatI jijIviSA e baMne vacce akathya dvandra UbhuM thAya che. mAre mATe A dhanDa eka kALe mahA jalabhramaramAM sapaDAyela paNa kSemapUrvaka nIkaLavA mathatI naukAnA dvanda jevuM hatuM. ema lAge che ke, gUMgaLAmaNanA baLa karatAM jijIviSAnuM baLa vadhAre hovuM joIe, tethI ja eNe potAnI siddhi arthe anekavidha phAMphAM bhAravAM zarU karyo. emAMthI ene eka trANu-mArga lAge, je vastu sAmAnya ane sahaja hatI tema ja je gharaAMgaNe hatI te atyAra lagI nakAmI bhAsatI, paNa have te upayegI siddha thaI. A vastu eTale kuLaparaMparAgata dharmasaMsthAno Azraya. atyAre huM AvI dharmasaMsthAmAM sAmAnya rIte traNa bAbatano samAveza karuM chuM gusvarga, zAstrajJAna ane sAMpradAyika AcAra. kuLadharma sthAnakavAsI hovAthI mane saheje A traNa bAbato prApta hatI. jijIviSAe jijJAsAne sateja karI, ane teNe saMkalpa tema ja prayatna baLa apyuM. mArI jijJAsA kuLadharmanAM upara sUcavela traNa aMgenI AsapAsa saMtoSAtI. e traNa aMgonuM vartala jeTaluM sAMkaDuM tethI paNa vadhu sAMkaDuM mArI samajaNanuM vartula; eTale svAbhAvika rIte ja huM je kaI gurune maLato ke tenI pAsethI je kAMI zravaNa karato, agara je kAMI kuLAcAra Acarato te ja mAre mATe te vakhate aMtima satya hatuM. alabatta, uttarottara AgaLa vadhavAnI ane UMDA UtaravAnI IcchA jAgrata rahetI. paNa ene pUrNapaNe saMtoSavAnAM keIpaNa sAdhana sAme na hovAthI tene vega maLato nahIM. Ane lIdhe mArA mana upara chApa eka ja paDelI ke dharma sAce heya te te jaina dharma. mArI jaina dharmanI te vakhatanI paribhASA upara sUcavela sthAnakavAsI paramparAnAM traNa aMgamAM ja sImita hatI. A bahArane bIjo koI dharma agara jaina dharmane bIje kaI phATe e mAre mana mithyAdharma jevo hato. paNa A sthiti kAyama bane te pahelAM jijJAsAe palaTo khAdhe. je kAMI sAdhanahIna gAmaDAmAM sAdhusAdhvInA mukhathI ke temanA saMsargathI zIkhele te sAva apUrNa jaNAvA lAgyuM. ahIMthI pahelI sImA pUrI thaI ane navI sImA zarU thaI. saMskRta jJAna vinA jaina zAstranuM jJAna sAva adhUruM ane pAMgaLuM ja hoI zake evI pratIti thatAM saMskRta zIkhavAnI utkaTa tamannA jAgI. je be-cAra saccaritra sthAnakavAsI saMskRtajJa sAdhuo Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra74 ] darzana ane ciMtana paricayamAM AvyA temanI paricarcA ane sahAnubhUtithI huM saMskRta zIkhavAnA pathe te paDyo paNa mane e paMtha pUrata na lAge. vadhAre zuddha ane vadhAre samartha evA saMskRta jJAnanI bhUkhe mane vyAkuLa karI mUkyo. eNe UMdha uDADI, svapna sajAvyAM, svapna evAM ke jANe huM avAranavAra AkAzamAM UDate haiuM. mane ema lAgeluM ke AkAzamAM UDavAnAM A svano mAtra mAnasika asvasthatAmAMthI pedA thayela vAtavyAdhinuM pariNAma hovAM joIe. chevaTe mane saMskRtajJAna meLavavAnI samartha bhUmikA maLI gaI AvI samartha bhUmikA pUrI pADanAra svargavAsI zAstravizArada vijayadharmasUrIzvara. ahIM atyAre je hAjara che te zrIyuta choTAlAlabhAI vakIla te vakhate kAzI yazovijaya pAThazALAnA be paikI eka maMtrI. bIjA maMtrI temanA ja zikSaka zrIyuta racaMda mAstara hatA. zrIyuta choTAlAlabhAI to te vakhate hajI vakIlAtano abhyAsa ja karatA. temane pramANikapaNe ema lAgeluM ke sukhalAla kAzI jaze to tene vadhAre muzkelI paDaze tethI te ane maMtrIo zarUAtamAM mane kAzI ekalatAM khaMcakAyA. paNa jyAre vijayadharma sUrIzvarane temanA upara mane tatkALa ravAnA karavAne tAra Avyo tyAre teo mane mekalavAmAM saMmata thayA ane mane paNa nirAMta vaLI. e kahevAnI bhAgye ja jarUra hoya ke hajI lagI huM patravyavahAra, uparAMta vijaya dharmasUrIne koI paNa rIte jANato nahIM. meM mArI aMdhakArAdvaita vizvanI sthiti to temane jaNAvelI ja. kyAM jhAlAvADa ane kyAM svataMtratAsAdhya saMskRtanuM zikSaNa, tema chatAM vijayadharmasUrIzvarane mane kAzI bolAvavA mATe nirNaya karavAmAM eka paNa kSaNanI vAra na lAgI. ene devega kaho ke utkaTa jijJAsAnuM pariNAma kahe paNa mAre mATe ahIMthI abhyAsanI navI sImAno prAraMbha thayo. abhyAsa to kara hato saMskRta bhASA ane temAM lakhAyela vividha zAna, jenuM mane kAMI vizeSa bhAna na hatuM. paNa A bhASA ane emAM lakhAyela zAstro e badhuM saMpradAyAdhIna hovAthI enuM zikSaNa levA ane ApavAmAM aneka bhayasthAne rahelAM che, tema ja aneka vidhI baLa manane mUMjhavI paNa nAkhe che. A sthitinuM bhAna have savizeSapaNe thavA lAgyuM, ne ISTa zikSaNa levA chatAM aneka jAtanAM hRdayane hacamacAvI nAkhe evAM maMthane paNa zarU thayAM. mArA prAthamika zikSaNanI vela je sthAnakavAsI paMthanI vADane ava Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNa candraka samAraMbha prasaMge [ 275 lakhI gheADIka vistarelI, teNe dhArmika mAnyatA viSayaka keTalAka sacoTa saMskArenA mana upara nAkhelA, jemAMthI traNekane nirdeza karavA anivAya khane che. mUrtinI mAnyatA bilakula dhaxviruddha che ane te jIvanane pADanAra che e eka saMskAra, mADhe muhapatti khAMdhyA vinA dhanI pUrNAhuti nathI thatI e khIjo saMskAra, ane batrIza Agama bahAra khIjuM kAMI zAstrIya jJAna rahetuM ja nathI. bhagavAna mahAvIra Adi sarvajJa puruSoe je kAMI kahyu che te badhuM batrIsa AgamamAM ja AvI jAya che ane te AgamAnA akSare akSara temaNe ja uccArelA che e trIjo saskAra. kAzImAM saMskRta zikSaNa to yathAsAdhana cAlatuM ja hatuM, paNa have A navazikSaNanI velIne khIjA pathanI vADane avalakhI vistaravA ane vikasavAnuM hatuM. e khIjo patha eTale zvetAMbara mUrtipUjaka paraMparA. A paraMparAnI dhArmika mAnyatAo uparanA traNe saMskArAthI sAva judI ane viruddha, tethI kAzInA vAtAvaraNamAM mArA mane bhAre mathana anubhavyuM ane te eTale sudhI ke pahelAMnA janmasiddha baLavAna saMskAro ane A nava saMskArA vacce zuM satya che ane zuM asatya che ene nirNaya na thavAthI huM taddana asvastha thaI jatA ane mArI vedanA kAInI samakSa kahetA paNa nahIM. bahArathI huM paNa pUrNa paNe kAzI yoAvijaya pAThazALAnA zvetAMbara mUrtipUjaka vAtAvaraNane anusaratA, chatAM manamAM e viSe pUrI buddhipuraHsara khAtarI thaI na hatI paNa mana te satyazodhananI dizAmAM ja gati karatu. te mATe vAMcavuM joIe te vAMcatA, vicAravuM joIe te vicAratA ane kacAreka kayAreka vizvasta mitra sAthe bhIru manathI, aprakaTa carcA paNa karatA; paraMtu paraspara virodhI evA upara sUcita traNe saMskArAmAMthI satya tAravavA jeTale zAstrIya jJAnaneA paripAka paNa nahI thayelA ane svataMtrapaNe nirNaya AMdhavA jeTalA mAnasika vikAsa paNa nahI thayele; kadAca ema paNa kahI zakAya ke eve mAnasika vikAsa thayela, paNa janmathI paDela ane khIjA dvArA sacoTapaNe poSAyela ' parapra tyayaneya khuddhi 'nA saMskArI ja e vikAsane yogya dizAmAM jatA zakatA. game tema hA paNa AvA mathanakALa e traNa varSathI vadhAre na cAlyuM. mane eTalI to pratIti thaI gaI ke je traNa saMskAra! janmathI paDelA che te bahu bhrAnta che, nirAdhAra che ane eka athavA bIjI bhUlamAMthI ja poSaNa pAmatA jAya che.' mane dhIre dhIre kAInI khAdya preraNA vinA svakriya ciMtana ane zAstrIya vAcanathI sAdhAraNapaNe ema samajAtuM gayuM ke mUrtinI mAnyatAne jIvananA utkrAntikramamAM amuka sthAna che ja ane e paNa samajAyuM ke Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra76] darzana ane ciMtA meDhe muhapattinA baMdhananI mAnyatA e mAtra ekAnika ane haThadharma che. e paNa dIvA jevuM bhAsyuM ke jaina zAstra mAtra batrIza AgamamAM ja samAI jAya che te vastu taddana ajJAna ane bramanuM pariNAma che. ekavAra kyAreka maMdiramAM navapadanI pUjA bhaNavAtI. zarUAtamAM te huM paNa dekhAdekhIthI-gatAnugatiktAne anusarIne tyAM beThele, paNa e bhaNAvAtI pUjanAM arthaciMtana ane temAM thayela cittanimajanane pariNAme mArA mana upara eka navo camakAre che ane mAruM kaThina hRdaya paNa bhaktijanya azrupravAhane khALI na zakyuM. A vakhate mane upAsya sthala AlaMbananI amuka bhUmikAmAM sArthakatA anubhavasiddha thaI ceDAM ghaNAM zAstro te sAMbhaLyAM ane vAMcyAM ja, paNa acAnaka banelI bIjI eka ghaTanAe upAdhyAya yazavijayajInA pratibhAzataka nAmanA graMthane avalekavA mane preryo. enAM zAstrIya sacoTa pUrAvAone bAjue mUke teya temAMnI eka prabaLa yuktio mUrtimAnyatA virUddhanA mArA janmasiddha puSTa saMskArane bhAMgI mUke karI nAkhe, paNa mArI saMskAraparivartana prakriyA hajI cAlu ja hatI. eka ghaTanA evI banI ke mane digaMbara saMsthA najIka rahevAne avasara prApta thayuM. digaMbara saMsthAnA tyAgIvarga paMDitagaNa ane viziSTha zAstrarAzino savizeSa paricaya sAdhavAnI e taka meM AdarapUrvaka vadhAvI lIdhI. ene lIdhe mArA amuka saMskAramAM kAMIka parivartana thayuM ane vicAravA lega eka navakSetra paNa maLyuM. tyArabAda aneka prasaMge terApaMtha ane bIjA evA jaina phAMTAo viSe paNa vicAravAnuM prApta thayuM. chevaTe hamaNAM hamaNAM kAnajI muninA valaNa viSe vicAravAno prasaMga AvyuM. jaina paraMparAnA jUnA ane navA vividha nAnA moTA phAMTAo viSe paNa tAvika daSTie, aitihAsika dRSTie, sAhitya ke zAstrIya daSTie mukta mane nibaMdhaMpaNe lagabhaga 50 varSa jeTalo bhAga Aja lagImAM vItyA che. daramyAna bIjA aneka dArzanika pravAha ane dharmapatha viSe paNa jANavAnuM prApta thayuM che. huM kAzImAM te mukhyapaNe nyAya, vaizeSika, sAMkhyoga ane pUrva uttaramImAMsAnAM prAmANika ane prAcIna zAstro ja gurumukhathI paraMparAgata rIte zIkhelo. paNa e adhyayana daramyAna mAruM janmaprApta ane jaina saMskAra dharAvatuM mAnasa jaina tatvajJAna ane dharma viSe paNa kAMI ne kAMI jANavA, vizeSa UhApoha karavA cUtuM nahi. paNa hajI lagI bhAratIya saMpradAyamAMnA Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNa caMdraka samArabha prasage [ 270 eka pramukha saMpradAya-bauddhadharma viSe kAMI vizeSa jANeluM nahi, jene avasara AgaLa jatAM Avye ane te vakhate me bauddha paraMparAnI sthaviramAga ane mahAyAna ane zAkhAonAM zAstrone samajavA ane tenA mate pakaDavA ThIka ThIka mahenata karI. mArI itihAsa ane tulanAnI dRSTi amuka aze vikasatI jatI hatI, paNa tene vadhAre vega tA tyAre ja maLyA ke, jyAre huM mAtra adhyApana ane vAcananA mArA priya kAma sAthe sAthe lekhananuM kAma karavA lAgyo. lakhavuM te pramANabhUta ja lakhavuM ane khane tyAM lagI prAcIna vArasAmAM kAMIka navA kALe ApavA evI ugra vRttimAMthI tihAsa ane tulanAdaSTine vadhAre vega maLyo. e vegamAMthI vadhAre ne vadhAre nirbhayatA ane taTasthatA paNa AvatI gaI. have jaina paraMparA ane tenI zAstrIya ke vyAvahArika dareka bAjI viSe hu yathAzakti navesara vicAratA thayA ane dareka phAMTA viSenA mArA pahelAMnA saMskAro navuM rUpAMtara pAmavA lAgyA, tema ja vadhAre sacoTa ane spaSTa paNa thatA gayA. AvAM rUpAMtaranI prakriyAmAM mAnasika maryAdAo uparAMta sAmAjika ane sAMpradAyika ghaNI maryAdA ADe AvatI. je vastu AgaLa jatAM sAva sahelI lAgI, te ja sAmAjika ane sAMpradAyika khANA ke bhayasthAnAne lIdhe zarUAtamAM ahu adharI lAgelI. mane chevaTe anubhava thayeA ke mRtaka jevA pheMkI devAne lAyaka saMskAra paNa chUTatAM keTalI zaktino bhAga le che? huM ghaNIvAra pAcho paDayo chuM, paNa vicAra karatAM chevaTe je satya dekhAya tene svIkAravAmAM khullo ekarAra karavAmAM kadI hAryo hA ema yAda nathI. enuM kAraNa vicAratAM mane ema lAge che ke aNuIne prasaMge game tevI lAgavaga, game tevI pratiSThA ke game tevA lAbha jatA karavAnuM je mAnasika sAhasa pragaTaTyu teNe ja bhAre madada karI. me' keTalAya pahelAMnA ziSyA ane mitro gumAvyA che, keTalAya dhanikAnI sahAnubhUti gumAvI che, eTaluM ja nahi paNa keTalAyanI khaphrAmarajI ane keTalAyanA virAdha paNa vAryAM che, paNa te hasate moDhe--mane emAM leza paNa duHkha thayuM nathI. Ave vakhate mArA potAnA ja e anubhava madadagAra thayeA ke mANasa navA navA prakAzamAM na vicare ane navI navI prApta sAmagrIne AdhAre nirbhayapaNe vicAra na kare te kevu jaDa thaI jAya che, kevuM durAgrahI thaI jAya che ane te karavA chatAM satyathI kevuM parAMgamukha banI gati kare che ! UMDI vanAra keTalAya sAdhu, sAdhvI ane AcAryo suddhAMnI kAraNe jatI karI che. paNa emAM meM kazuM gumAvyuM hoya ema enu mAnasa satyanI vAta mamatA dharAmeM e ja Aje paNa Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208] dana ane ciMtana nathI lAgatuM, UlaTuM dhanyatA anubhavuM chuM. ema dhArIne ke huM jANI joine lAbha, lAlaca, khANa ke anusaraNane vaza thaI avidyA ke asatyane raste na gayA e kAMI nAnA sUnA lAbha che ? mArI jIvanadRSTi ghaDavAmAM ane satyazodhananI ruci tIvra banAvavAmAM zAstrIya vyAsaMga uparAMta bIjA paNa keTalAMka khaLAe kAma karyuM che. e aLeA eTale saMtamahAtmAne sIdhA samAgama. jyArathI gAMdhIjI hindustAnamAM AvI sthira thayA tyArathI ja temane maLavAmAM, temanI sAthe carcA karavAmAM ane bane tyAre thADe! paNa temane sahavAsa karavAmAM mane pUro rasa hatA. tene lIdhe dhaNA pUrvagraheA badalAyA ane dhaNA pUrvagraho vadhAre saMzodhita thayA. dhyeya mazaruvAlAnA jAtasamAgama ane pratyakSa carcA tema ja temanAM lakhANonA vAcane paNa vicAranuM navuM prasthAna pUru pADyu. pUjya nAthajI jevA samartha yeAgAbhyAsI sAthenI pratyakSa vAtacIta ane carcAoe paNa bhramanAM ghaNAM jALAM tADyAM. A rIte zAstrIya vAcana, ciMtana, satyajijJAsAnI niSThAmAM pariNamyuM. alabatta, mAre kabUla karavu joI e ke mArI A niSThA hajI anubhavamAM UtarI nathI. mAtra vicAra ane niya pUratI ja che. ane tethI te parAkSa che ema ja kahI zakAya. paNa jyAre huM jouM chuM ke satyasaMzodhananI parAkSa niSThA paNa. mANasanA manane keTaluM ajavALe che ane tene keTaluM baLa arpe che, tyAre adhakAraatanuM mAruM vizva juduM rUpa dhAraNa kare che. ghaNAM varSo pahelethI mArA nikaTanA gaMbhIra vidyAnA mane hamezAM ema ja kahetA AvyA che ke tame jaina zAstranA anuvAda, vivecana ane sapAdane pAchaLa zA mATe paDayA che ? chevaTe teA jaina samAja khAkheAciyA jeTale, temAMya samajanAra ane kadaradAna keTaleA ? vaLI tee ema paNa kahetA rahyA che ke jo tame vaidika paraMparAnAM vividha danAnA ane auduM darzananA jijJAsubhAve prAmANika abhyAsa karyAM che teA e darzanA viSe mukhyapaNe kAma kema nathI karatA ? eka tA enuM kSetra vizALa ane khIjuM tamArA zrama paNa vadhAre sAka ane. mitronI e vAta taddana sAcI che ema huM pahelethI ja jANuM chuM. vaidika darzana ane bauddha dana viSe huM zAstrIyakAma karu te kArya pradeza vistAravA uparAMta yazakIti ane arthalAbha paNa vadhavAnA e viSe mane kadI saMdeha na hatA ane hajI paNa nathI; chatAM mane hamezAM ema ja thayA karyuM che ke huM je paraMparAmAM janmyo chuM temAM kAma karavAnI mArI Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNacandraka samAraMbha prasaMge [279 zakti hoya ane tevo avakAza paNa hoya to mAre bIjA dekhItA lAbene bhoge paNa e ja paraMparAnuM kAma mukhyapaNe karavuM joIe. chevaTe mAnavasamAja te eka ja che. jaina samAja e moTA samAjanuM nAnuM paNa agatyanuM aMga che. tenI sAhitya ane saMskAra samRddhi prAcIna hovA uparAMta upagI ane mUlyavatI paNa che, te pachI enuM saMzodhana kAM na karavuM? chevaTe te je saMzodhana sAcuM ane vyApaka haze to bIjI dArzanika paraMparAonA saMzodhanamAM paNa upayogI thaze. AvI zraddhAthI huM chellAM trIza varSa thayAM avichinnapaNe jenaparaMparAnA zAstrIya ane vyAvahArika kSetrane alpAze paNa kheDI rahyo chuM. e kheDANanI asara jaina samAjanA rUDha vargamAM game teTalI UlaTI thaI hoya chatAM vAstavika rIte eNe jaina paraMparAnA vicArapradezane paNa unnata karavAmAM ke parimArjita karavAmAM alpAze paNa phALe Apyo che ema huM anubhavathI kahuM to koI ayukti ke garvokti na samaje, kemake chevaTe te mArI pAmaratA ane alpatAnuM mane jeTaluM bhAna che teTaluM bIjAne bhAgye ja haze. ATaluM kathana paNa eTalA mATe karuM chuM ke taTastha ane nirbhaya vRttinuM pariNAma ekaMdara kevuM iSTa Ave che te samajI zakAya. meM sAmAjika ane rASTrIya daSTie je vicAra karyo che te karatAM dharma ane tatvajJAnanI vyApaka daSTie kAMIka vadhAre vicAra karyA che. athavA ema kaho ke evA vicAre mAre karavA paDyA che. ene lIdhe meM jaina-jainetara samAjamAM cAlatI aneka saMsthAomAM apAtA dharma tattvajJAna viSayaka zikSaNa ane tenA pAThyakramanuM DuM parizIlana paNa karyuM che. mane anubhave lAgyuM che ke ApaNe tyAM apAtuM dharma ane tatvajJAnanuM zikSaNa bahu ja saMkucita dRSTithI tema ja ema hAtha-ayogya rIte apAya che. pariNAme evuM zikSaNa lenAra, AgaLa jatAM ja tejasvI hoya te dharma ane tattvajJAnanA zikSaNa pratye azraddhALa banI jAya che. ane jo te madhyama zaktine agara prathamAdhikArI hoya te sAva jaDa banI jAya che. te pitAnuM satya bIjAne buddhipUrvaka samajAvI nathI zakatA ane bIjAnuM game teTaluM sAruM tema ja saceTa vaktavya hoya to paNa tene kAM te samajI ja nathI zakate agara te samajavAnI paravA nathI karatA. tethI jyAM dekho tyAM dharma ane tattvajJAnanAM zikSaNane pariNAme nisteja mAstaranuM ja jUtha najare paDe che. adhyayana, vicAra ane vivekanI vadhAremAM vadhAre sAmagrInA A jamAnAmAM paNa jana samAjanA dharma ke tattvajJAnanA zikSake sAva tejahIna ja dekhAya che, ane Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] darzana ane ciMtana paisAdAra ke sattAdhArI ke madArIvRttinA guruvarganAM ramakaDAM mAtra banI jAya che. temanuM dharma ane tatvajJAnanuM zikSaNa temane ja kedamAM pUre che. ane samAja te jyAM hato tyAM ja rahe che. jUnI DhabanI je pAThazALAo dharmazikSakane taiyAra kare che agara je pAThazALAo evA dharmazikSakone Azraya Ape che, tema ja je navI DhabanAM gurukuLa, brahmacaryAzrame ane chAtrAlaye ke koleje A dizAmAM kAma kare che te badhAnI ekaMdara ochevatte aMze A ja sthiti che. temAM zIkhanAra vidyArthI hoya ke zIkhavanAra paMDita. mAstara ke adhyApaka heya; te badhA jANe paravazapaNe ane arucithI ja e zIkhe-zikhave che ema game te jonAra joI zakaze. - eka tarapha dharma ane tatvajJAnanA zikSaNa pratye anurAga ApaNane hADohADa vyApela che, ane bIjI bAju tevuM zikSaNa lenAra ke denAra pratye ApaNI joIe tevI bahumAnavRtti nathI eTaluM ja nahIM paNa moTe bhAge te AvuM zikSaNa lenAra ke denArane ApaNe tuccha daSTithI joIe chIe. Ano paDaghe dharma ane tatvajJAnanuM zikSaNa lenAra vidyArthI ane denAra zikSake upara paDe che. teo eka athavA bIjI lAcArIne lIdhe temAM paDela nahoya che. paNa teo pitAnA manane covIse kalAka kahyA kare che ke tuM A cakramAMthI mukta thA! dharma tattvajJAnanA zikSaNamAM jemaNe aneka varSo gALyAM heya evA aneka tejasvIone meM joyA che ke je hamezane mATe te kSetra choDI de che. eTaluM ja nahIM paNa pitAnI saMtati ke pitAnA lAgatAvaLagatA koIne e raste jatAM taddana reke che. AnuM mULa, dharma ane tattvajJAnanuM zikSaNa lenAra-denAra pratyenI ApaNI tucchadaSTimAM raheluM che. meM ekavAra eka samartha saMsthA calAvanAra bahenane kaheluM ke tame dharma-zikSaNane jeTalo Agraha rAkhe che, ochAmAM ochuM teTaluM bahumAna te dharmazikSaka pratye rAkhavuM ja ghaTe. jo tame dharmazikSakane hArdika AdarathI nahIM jotAM he agara na jaI zake te kharI rIte emAM dharmazikSaNanI ja hatyA che. jUnI praNAlImAM deSa jonAra navA zikSita gaNAtA vargo pitAne Azraye cAlatAM vidyAlaye ke chAtrAlayamAM paNa dharma ke tatvajJAnanA zikSaNa viSe koI dhyAna kheMce evo sudhAro karyo nathI e eka durdeva che. ghaNIvAra ema ja lAge che ke navazikSaNa pAmela vakIla, selisiTara, berisTara DokTara ke vyApArI-e badhA navI saMsthAomAM dharma ane tatvajJAnanuM zikSaNa Ape-apAve che te mAtra tIrtha purohitanI vRtti jevuM che. evA purohita Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNacandraka samArabha prasage [ 201 je tIrthAMmAM rahe tenI pavitratA ane mahattAnAM guNagAna kare che te phakta yAtrALuonI zraddhA sateja karI te dvArA dhama meLavavA; kemake purAhitA pote ja e tIrthInI pavitratA bhAgye ja sAcavatA hoya che. e ja rIte ghaNIvAra kahevAtI navI saMsthAnA sUtradhArA paNa, bhale dhama ane tattvajJAnanAM zikSaNanA nAme dharma pratye zraddhA dharAvanAra dhanavAnonI zraddhAne saMsthAnA hitamAM hAvAnI savRttithI prerAyA hoya, chatAMya te chevaTe dharma ane tattvajJAnanA zikSaNamAM mahattvanA kAI pheraphAra karI zakatA nathI, ane jUnI pAThazALAonI navI AvRtti UbhI karatA ja dekhAya che. vizeSatA e hAya che ke jUnI pAThazALAnA gAmaDiyA ke phUlI vidyAthI jyAre koleja ane yunivarsiTInA chAtrA pUrA khaDakhAra hovAthI vidyAlayeA ke trAlayAnA saMcAlakAnI pUrepUrI ThekaDI kare che; ane e rIte dhama ' tema ja tattvajJAnanI vageAvaNI thAya che. tethI A prazna navesarathI tatkALa vicAraNA mAge che. khaDakhAra nathI hotA lAgyA che te eka A kSetramAM kAma prAcIna pustakAnAM prakAzana ane sampAdananA nAda rIte sArI ja vastu che. paNa daive ema banyuM che ke karanAra mATe guruva ke paDitavaga e dvArA samAja ke jJAnanI kAI unnata bhUmikA sAdhavAne badale peAtAtAnI nAmanA, petAtAnI judI peDhI ane pAtapAtAnA judA cakAne poSavA khAtara ja kacarApaTTI jevAM prakAzana ke sampAdanakAryamAM samAjanI ane potAnI samagra zaktine apavyaya kare che. jJAnamAM ke vicAramAM navA phALe ApavAnI vAta te bAjue rahI, paNa ghaNIvAra evAM bhASAntare ane navI TIkA racAtAM chapAtAM dekhAya che ke jyAM mULane samajavA mATe eka gurunI jarUra hoya tyAM tenI saMskRta TIkA samajavA aneka gurunI jarUra paDe. judA judA cAkAnI spardhA paNa evI che ke eka sAdhu aNusamajI zraddhALu zrAvakane amuka graMthanuM mahattva ThasAvI tenI madada le te khIjo tethI ya UtaratA graMthanuM tethI ya vadhAre mahattva potAnA aNasamajI zrAvakane samajAvI tenI pAsethI vadhAre madada le. Ama jyAM dekhA tyAM, prakAzana saMsthAnI avivekI harIphAI ne lIdhe nathI. yogya sAhityanuM yeAgya rIte sampAdana thatuM, nathI jarUrI navuM tattva dAkhala thatuM ke nathI piSTapeSaNa aTakatuM. bhAratIya darzana sAhityanI eka vizeSatA jaina sAhityamAM paNa AvI che; paraMtu te vizeSatA guNurUpe paraNamavA karatAM deSarUpe ja vadhAre pariNamI Page #821 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282] darzana ane ciMtana che. e vizeSatA eTale nAnA ke moTA game te muddA paratve matabheda hoya tyAM bIjAnuM khaMDana ane pitAnuM maMDana karavAnI zailI. A zailI mAtra vAdarUpa na rahetAM vivAdamAM pariNAma pAmI che. eka te jaina samAja nAno, temAM tyAgI ke paMDitavarga tethIye nAne, temAM aneka phirakA ane gacchabhedo vacce arasaparasa najIvA matabhedamAMthI moTI takarAra ane vivAda UbhA thAya eTale e prasaMge zikSaNa vakhate vArasAmAM maLela khaMDanamaMDananI zailI ugra vivAdarUpe ane ghaNIvAra mUkhanI sUcaka carUpe bahAra Ave che. jaina paMDito ane jaina tyAgIone bahudhA aMdara aMdara ja vAdavivAdamAM UtaravuM paDe che. bIjA baLavAna sampradAya ke darzananA vidvAna samakSa teo bhale cUpakIdI pakaDe, chatAM ghaNIvAra teo aMdara aMdara AkhaDe che. eve vakhate vArasAmAM maLela anekAntane prANabhUta samanvaya siddhAMta bAjue rahI jAya che ane sAmasAmI chAvaNIo racAya che. sthAnakavAsI ane mUrti pUjaka, digaMbara ane zvetAMbara, terApaMthI ane sthAnakavAsI e ja pakSI aMdaroaMdara AkhaDatA hoya teya bahu na hatuM, paNa have te A roga eTale sudhI vadhyo che ke eka ja phirakAnA ane eka ja gacchanA be judA judA guru dharAvanAra pakSo paNa tithibheda jevI najIvI bAbatamAM mahAyuddhanA maracA mAMDe che, ane samAjamAM alpAMze jIvatuM rahela saumanasya ane aikya dharmarakSAne bahAne veDaphI nAkhe che. mAtra paMDita ke mAtra sAdhuo aMdaraaMdara laDI maratA hota to bahu kahevApaNuM paNa na raheta. ahIM bane pakSakAre zrAvakagaNane paNa saMDove che. zrAvako paNa eTalA badhA zANuM ane udAra che ke potAnuM samagra zANapaNa ane audArya hiTalara tema ja Telinane caraNe dharI de che. ane te e ja nathI samajAtuM ke jeo mahAvratI ane mahAzAstradhAra ke mahAvatA hoya teone temane ahiMsA ane svAduvAda siddhAMta AvA viSama prasaMge sUjhato kema nahi hoya? agara temane sahAyaka thate kema nahi hoya? je bhagavAnanA ahiMsA ane anekAntanA siddhAMtanuM sAmAjika jIvanamAM AvuM devALuM ja kADhavAnuM hoya to ApaNe bIjA samakSa kaye moDhe tenuM mahattva batAvI zakIzuM! e jarA vicAre ane je ApaNe A rIte vaimanasya ane takarAranuM viSapAna karatA rahyA tema ja evI takarAranA movaDIone mAna ApatA rahyA te zuM ApaNe evI AzA rAkhI zakIe ke kyAreka paNa jaina samAjanA judA judA phirakAo sarvamAnya sAmAnya siddhAMta upara kharA dilathI eka takhatA upara ekatra thavAnA? Aja lagI game tema cAlyuM ane naLyuM hoya, paNa have A sthiti eka Page #822 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvarNacandraka samAraMbha prasaMge [ 283 kSaNa nibhAvI levA jevI nathI. mane AvA zudra matabhedanI mahA takarAranuM mULa kAraNa vicAratAM e lAgyuM che ke dharmakSetrane kurukSetra banAvanAra paMDita ane tyAgIonI sAme kaI mahAna racanAtmaka Adarza nathI, eTale temanI phAjala paDelI zaktio vArasAmAM maLela khaMDanazailIne Azraya laI bIjA sAme bAtha bhIDavAnI azaktine lIdhe aMdaroaMdara aphaLAya che ane samAjane chinnabhinna karI nAkhe che. AnA nivAraNane upAya e ja che ke tevA vidvAna gaNAtA paMDite ane tyAgI sAhitya, samAja ke rASTranA koI paNa navapradezamAM pitAne racanAtmaka phALo Ape. jyAre teo kAMI paNa navasarjana karavA prerAyA haze tyAre temane nakAmA bolavA, lakhavA ke takarAra karavA jeTalI pharasada ja nahi rahe. jo samayasara kaI nahi cete te thoDA ja vakhatamAM tevA vargane ane te varganA AzrayabhUta zAstrano kaI samajadAra bhAva paNa nahi pUche. uparanI carcA sAMbhaLanAra eka prazna jarUra karI zake ke samAjane navasarjanane yogya no phALo ApyAnI sarvamAnya kasoTI zI ? mAre uttara e che ke zAstra, zikSaNa, samAja ke rASTra vagere kAI paNa kSetramAM karAyela sarjakaprayatnanuM mUlya je jainetara samAjamAM aMkAya ane jainetara leke mATe paNa anukaraNIya bane te jarUra samajavuM ke jenuM e navasarjana samAjane yugAnurUpa phALo che. meM prAraMbhamAM ja kahyuM che ke A caMdraka-arpaNa vaiyaktika nathI. je ene preraka hetu zAstra upAsanA ane satyasaMzodhanavRtti hoya to te caMdraka paNa chevaTe tene ja phaLe ja joIe. huM atyAre vyaktigata rIte svIkAruM teya te pace te evA preraka hetune ja, tethI A caMdraka huM jaina saMskRtisaMzodhaka maMDaLane bheTa ApuM chuM, kemake e maMDaLa pahelethI ja tevA satyasaMzodhana vRttinA AdhAra upara racAyuM che ane te ja dizAmAM niSkAmapaNe kAma karI rahyuM che, jene huM sAkSI chuM. e maMDaLa karatAM vadhAre nirbhayapaNe ane vadhAre niSThA sAthe koI bIjI saMsthA jaina samAjamAM kyAMya kAma karI rahI hoya te te huM nathI jANatA. vaLI ukta maMDaLano huM eka vinamra sabhya chuM ane tene sakriya kAryakartA paNa chuM, tethI je niSThAne lIdhe A caMdraka arpavAmAM Ave che te ja niSThA sevanAra jaina maMDaLane A caMdraka enI IcchA pramANe upayoga karavA mATe soMpI dauM te huM dhAruM chuM ke tame badhA prasanna thaze ja. Page #823 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284] darzana ane ciMtana huM chevaTe jeo jaina saMskRti maMDaLa viSe ane tenI atyAralagInI pravRtti viSe na jANatA hoya temanuM dhyAna e tarapha kheMcuM chuM ane mAgI lauM chuM ke jeo jaina saMskRtinA punaH saMzodhanamAM thaDe paNa rasa dharAvatA hoya teo e maMDaLanA sabhya bane ane tenA sAhityane vAMce-vicAre -tema ja tenuM dhoraNa sAcavI temAM pitAne phALo Ape. ahIM je bhAI-baheno upasthita che temane mArI eka vinati che, te e ke jeonI zakti ane ruci hoya teo mArAM gujarAtI ke hiMdI lakhANa vAMce. huM e nathI Icchato ke koI tene aMdha anugAmI banIne ja vAMce. mArI AkAMkSA te hamezAM e rahI che ke vAMcanAra vAMce te samAcaka -dRSTie vAMce. evA vAcanamAMthI ja vAcaka ane lekhakanI bhUmikA unnata thAya che ane samAjanuM dhoraNa paNa UMcuM Ave che. alabatta, samAcanAmAM paNa viveka ane samatvanI te jarUra hoya ja che. chatAM samAlocanAne sukhya sUra sAMbhaLela--vAMcelamAMthI asaMgata ke khoTI vastuone tAravI dUra karavA-karAvavAnuM hoya che. mArAM lakhANano mATe bhAga jaina paraMparAne ja sparza kare che, tethI jeno mATe e jeTale aMze anukULa Ave teTale aMze jenetane kadAca anukULa na Ave, agara samajavAmAM saraLa na paDe; chatAM huM pite ema mAnanAre chuM ke jJAna ane vicAranI bhUmikAmAM A ke te paMthane coke na ja rahevo joIe. jene je ema mAnIne varte ke jenetara sAhitya ke zAstra vAMcavA-ciMtavavAthI zuM phAyada, te teo pote pitAnI jenaparaMparAne paNa kadI pUre nyAya ApI nahIM zake. e ja rIte jainetare paNa pitAnI AsapAsanI jaina paraMparA viSe vAstavikapaNe na jANe te teonI jJAnasImA paNa ekadezIya ane brAnta rahevAnI. vaLI jema vyava-hAranA dareka kSetramAM jaina ke jainetara e bheda nathI cAlate tema tattvajJAna ane dharmanA vicAra-kSetramAM paNa evo bheda asthAne che. meM pite te AkhA abhyAsakALa daramyAna vaidika, jarathusta, IslAma ane khristI Adi para parAonA abhyAsa pratye eTalA ja hArdika AdarathI dhyAna ApyuM che, jeTalA AdarathI jaina paraMparAnA abhyAsa pratye. pariNAme mane badhAmAM paribhASAbheda ane bIjA evA sthULabheda sivAya vAstavika jIvanaspazi bheda -jevuM kAMI dekhAyuM nathI. ethI te abhyAsamAM rasa piSiA che ne jJAnanI pipAsA sateja banI che. huM dhAruM chuM ke A nyAya saune lAgu paDI zake che. meM mAtra jaina paraMparAne lakSI lakhyuM che te te e dRSTithI ke tenuM sAhitya -ane tenI vicArapraNAlikA ekadezIya maTI yugAnurUpa vyApaka bane. eTale Page #824 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surNacandraka samAraMbha prasaMge [25 emAMthI jainetarane paNa bahu nahIM te DuMka paNa vicAravA jevuM maLaze ja. meM jyAre jyAre samAjanI bAbatamAM lakhyuM che tyAre mukhyapaNe jaina, samAjane ja lakSamAM rAkhyo che, tenuM kAraNa e nathI ke bIjA samAja karatAM jaiina samAjane huM caDiyAta mAnuM chuM. paNa tenuM kAraNa mAtra eTaluM ja che, ke huM mAruM vaktavya jaina samAjane samajAvI zakuM ne keTalIka truTIo tarapha tenuM dhyAna kheMcI zakuM te te dvArA mArI alpazakitane upayoga bIjA samAje mATe paNa sukara bane. A ja kAraNathI huM jana-jainetara badhAne samAnabhAve vAMcavA-vicAravA vinavuM chuM* -samayadharma, varSa 16, aMka 20-21-22 (vi. saM. 2003) * zrI vijayadharmasUri jaina sAhitya suvarNacaMdrakanA svIkAra nimitte, zrI vijayadharmasUrijInA svargavAsanI pacIsamI jayaMtI prasaMge, bhAvanagaramAM tA. . 29-9-47nA roja Apela bhASaNa. Page #825 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sajIva citra* [5] Aje ratibhAIne meM phoTo levarAvavAnI sarvathA nA pADI che-jo ke temanI pUrI taiyArI hatI. tame kAMI paNa lejanA vicArI hoya tene dhakakko lAge te khoTuM nathI. koI vyakti e mATe jeTale kharca karata te duSkALamAM jarUra kare. sAmAjika phaMDamAMthI je A kharca karIe te daMbha ja gaNAya. vaLI phoTAthI kazo ja hetu nathI sarato, je karavAnuM che te bIjuM ja che. - sAdhAraNa ke ucca kakSAnA vidyArthIomAM jeTale aMze vidyAja Utaraze teTale aMze Azrama sthApyAno uddeza sadhAyo gaNAze. bhAre mukhya hetu e ja che, ane e siddha thAya te ja sajIva citra che. bIjAnI dekhAdekhIthI ApaNe na taNAIe. zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA upara tA. 5-3-49nA roja lakhela eka patramAMthI. Page #826 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanavArtA lakhavAmAM sakAca kema ? * [ 6 ] aparigraha, jIvanazuddhi Adi viSe huM samajaNa ane bhAvanA pramANe vatI zakatA nathI; eTale ja jIvanavArtA lakhavAmAM sa kreAca che. e uparAMta jAM paNa sakAcanAM kAraNeA cheH-- 1. viziSTa vibhUtionI kathA atyAre sulabha che tyAM AvI pAmara kathA prakAzita karavAmAM abhimAna bhAse che. 2. jyAM lagI yathAvat pratibiMba na paDe tyAM lagI ekAMgI kathA lakhavAthI UlaTA bhrama pASAya che. 3. dekhAdekhIthI jIvanavArtA lakhavAnI paddhati vadhatAM, pachI te mAtra kautukazAMti ja vAcanakLa zeSa rahe che. 4. meM je lakhela temAM hakIkatA thADI che, dhaNI rahI gaI che. lakhI che temAMya vAcakAnI dRSTie upayAgI na heAya evI paNa che. rahI gayelamAM kAmanI paNa Avaze. lekhanapaddhati mukhyapaNe vanAtmaka, eTale e uparathI keTalAka siddhAMtAnA rahasyasphoTa emAM nathI. AvA jIvana pAchaLa je preraka hetu kAma kare che te, dareka ghaTanAmAM abhivyakta thatA dekhAya e rIte lakhAya teA ja ekasUtratA Ave; anyathA nahIM'. eTale mane lakhela bhAga ane paddhati saMtoSaprada nahI lAgela tethI ema ne ema paDI rahyuM ane sakAca paNa na gayA. A kAraNathI meM ema sUcaveluM ke zI utAvaLa che?' ane rIne paddhati nizrita karI zakayo nathI; karIza ane maLIzuM tyAre lakhIzuM.' ItyAdi. < A teA na lakhavA pakSe vAta thaI. paNa meM ema sUcaveluM ke jo tame, Apela kabUlAta pramANe lakhavA i ja teA emAM kAI atyukti, ADaMbara jevuM jarAya na Ave; jANe ke sAmAnya jIvanakrama sahajabhAve cAlatA hoya teve ja Ave. * zrI dalasukhabhAI mAlavaNiyA upara tA. 13-12 1950 nA rAja lakhela putramAMthI. Page #827 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288] darzana ane ciMtana huM eTaluM te jANuM chuM ke bIjA game teTalA pramAde ane zithilatA heya, paNa jijJAsA piSavA ane yathAzakti vividha vidyAonuM parizIlana karavAmAM pramAdane bhAga ochAmAM ochA che. tethI kahI zakAya ke, jIvanane preraka hetu jijJAsApUrti ane vidyAsaMpAdana rahyo che. teNe ja badhuM karAvyuM che. ene ja lIdhe dharma, samAja ane mAnavatAnAM mUlyAMkanamAM phera paData. gayo che, ane je prathama upAdeya lAgatuM te saMkucita ane heya paNa jaNAtuM. gayuM che tethI ja saMpradAya, paMtha, jAti, zAstra Adi aneka viSaya paratve svataMtra vicAra karavA prerAyo chuM, ane keTalIka dhAraNAo paNa sthira ane vizada thaI che. A ja eka alpAMze paNa saMtoSane viSaya che. TUMkamAM, jo lakhavAnI vRtti TALI zakAya tema na hoya te, A ja sUtrane dhyAnamAM rAkhI, upAgI hakIkate laI zakAya. meM te ghaNuM karI 1920 AsapAsa sudhI ja kAMIka citarAmaNa karyuM che, pachInuM te che ja nahIM. kAkAe mane ghaNAM varSothI kaMIka lakhavA Agraha karyo che. hamaNuM teo Avela. pharI mAgaNI karI. kahe ke "huM bahu hakIkate nahIM paNa tame tatvaciMtaka hovAthI jIvananuM tAraNa lakhe ema IcchuM chuM." emaNe "dharmanubhavanI jIvanayAtrA" "saMskRti mAM lakhI che. te emano namUno; paNa meM temanI sAthe pharI e vize carcA karI daSTibiMdu spaSTa jANuM levA kaheluM. e te vakhata Ave tyAre khare, eTale saLaMga jIvana vArtA e te mulatavI ja rahe che. tame paNa saMkSepamAM patAvavAnuM sUcave che eTale meM mArI hedgata mukhya vAta kahI ke, chevaTe atyukti ke ADaMbara na Ave. * kAkAsAheba kAlelakara Page #828 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM vidyAdhyayana [7] netrahIna vyaktine kaI paMDita kahI saMbadhe yA tene bhaNela tarIke oLakhAve tyAre ajANyA keTalAyane kutUhala thavAnuM ke A mANasa AMkha vinA kema bhaNyA haze? AvuM ja kutUhala mArI samakSa ghaNAM bhAI-bahenoe vyakta karyuM che. keTalAkanI e jijJAsA meM amuka aMze svAnubhavakathana dvArA satiSI che, paNa bhAI zrI paramAnaMdabhAInI UMDI ane tIvra jijJAsA mAtra eTalAthI saMtoSAya te te paramAnaMdabhAI zAnA? vAtacItamAM temaNe TUMkamAM eTaluM ja kahI patAvyuM ke A vigata huM jANato na hato. manamAM saMgharI rAkhela jijJAsA zamAvavA temaNe mane kAMIka vigate lakhI ApavA kahyuM. A takano lAbha laI e viSe kAMI lakhAya to lakhI kADhavuM e vRttithI huM prerA chuM. alabatta, patranI maryAdA jotAM pUrI vigatathI e lakhI nahi zakuM, tema chatAM kAMIka laMbANa thavuM anivArya che. te vinA vAcaka sAme akhaMDa citra bhAgye ja AvI zake. mArA jIvananA mukhya be bhAga kalpI zakAyaeka darzana ane bIje adarzanano. lagabhaga cauda ke paMdara varSanI uMmara sudhIno samaya te darzanane ane tyAra pachI atyAra lagIno lagabhaga 60 varSano samaya te adarzanano. jema bIjA bhaNanAra bhaNe che tema netranI hayAtI vakhate huM paNa sAta gujarAtI copaDIo eka nAnA gAmaDAnI nizALamAM bhaNele. te vakhate gAmaDAmAM saMbhave tevA zikSako, sarakArI zALAmAM cAlatA viSayo ane dara varSe niyamita AvatA parIkSaka ane levAtI parIkSAo-A badhuM dekhanAra mATe eTaluM badhuM jANItuM ane sAdhAraNa che ke te viSenI mArI aMgata vizeSatAnuM atre koI mahatva nathI. kahevuM paDe che eTaluM ja kahI zakuM ke, sulekhana, gaNita ane zALAmAM cAlatI copaDIone jevI ne tevI navI rAkhavAnI kALajI ItyAdimAM huM agra rahevA prayatna karato. nizALa bahAranI pravRtti, bhaNatara yA keLavaNInA aMgarU5, atyAranI jema, te vakhate te na lekhAtI. paNa have jyAre e ya tAlImane eka bhAga lekhAya che tyAre e viSe mArI prakRti ane svabhAvano 'nirdeza na karuM te AgaLanA jIvananI bhUmikA ja na samajAya. mArA sva Page #829 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] darzana ane ciMtana bhAvamAM jeTaluM bhaNatarano rasa ane umaMga hato teTale ja ramata-gamata ane jAtamahenatano hato. talAva ne kUvAmAM taravuM, ghoDAo ane vAchaDA doDAvavA, tatkAlIna gAmaDAnI badhI ramata ramavI ane vaDIlee ke game teNe cIMdheluM kAma jarApaNa AnAkAnI vinA, moDhuM kaTANuM karyA vinA tarata ja karI ApavuM e sahaja hatuM. enI asara zarIranA baMdhAraNa upara kAMIka sArI thaI ane mananA ghaDataramAM paNa eNe kAMIka sAre phALo Apyo ema AgaLa upara vicAra karatAM mane jaNAyuM che. jana sAdhuo pAse adhyayana vi. saM. 1953 (I. sa. 1897)nA unALAmAM mAtAne lIdhe ne gayAM ane yuga palaTAyo. je jagata netrane lIdhe svataMtra pravRttinuM dhAma hatuM te have parataMtra pravRttinuM sthAna banyuM. je rUpaleka dUra chatAM samIpa hatA te have samIpa chatAM dUra banyo ane arUpaleka samIpa Avyo. phAve tema vanavihAra karato hAthI ke uddana karatuM paMkhI pAMjarAmAM purAya ane je akaLAmaNa anubhave te AvI paDI. lagabhaga be-eka varSanA mAnasika utpAta pachI samAdhAnanuM eka kAra aNadhArI rIte UpaDyuM. te dvAra arUpalekamAM vicaravAnuM-kAMIka ne kAMIka navuM zIkhavAnuM. aMgrejI bhaNavAnI sahaja vRtti keTalAka kAraNasara saphaLa thaI na hatI, tyAre navI AvI paDela paristhitie e jijJAsAvRttine upasthita saMjogo pramANe bIjI dizAmAM vALI. hajArathI paNa ochI vastIvALuM gAma, zikSaNanAM koI sAdhano nahi chatAM khArA samudramAM mIThI vIraDInI jema pachAta gAmaDAmAM ya jaina sAdhuonuM AvAgamana AzIrvAdarUpa nIvaDyuM. AgaLa jatAM vi. saM. 1960nA unALAmAM kAzI javAnI je taka sAMpaDI tenI A pUrvabhUmikA lekhAya, tethI te vakhate gAmaDAmAM gharabeThAM konI konI pAse zuM zuM zIkhyo ane te kaI kaI rIte e jANavuM jarUrI che. jana sAdhu-sAvI AvatAM paNa te mukhyapaNe sthAnakavAsI paraMparAnAM. ema to e sAta varSamAM seMkaDo sAdhu ane sAdhvIo AvyAM ane gayAM. meM temano paricaya paNa sAe; paraMtu mArA adhyayana sAthe jemano khAsa saMbaMdha che temanAM nAma A rahyAM: lIMbaDI saMdhADAnA pUjya lAdhAjI svAmI, je te vakhate vRddha ane aMdha hatA. temanA suvidvAna ziSya uttamacaMdajI svAmI ane ekalavihArI pU. dIpacaMdajI svAmI. je sAdhvIone adhyayana aMge paricaya thayo temAMthI eka ativRddha jaDAvabAI adyApi jIvita che Page #830 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "sApha" vidyAdhyayana [ 291 ane te hAla amadAvAdamAM che. te vakhate mArA zIkhavAnA viSayeA mAtra jainapara'parAne lagatA ja hatA ne te traNa bhASAmAM prathita. gujarAtI, prAkRta ane saMskRta bhASA dvArA e viSayamAM gheADA praveza karyAM. jIva, karma, loka, dvIpasamUha, dhyAna jevA eka eka muddA upara jainadaSTie lakhAyela gujarAtImAM je nAnAM nAnAM saMkhyAbaMdha prakaraNA che te thAkaDAne nAme paraparAmAM jANItAM che. ceAkaDA eTale kAI eka muddA upara zAstramAM maLI AvatA vicArAne ekatra karela thAka, jaththA ke sa`caya, jene te te viSayanAM prakaraNa kahI zakAya. AvA saMkhyAbaMdha thAkaDA te te sAdhu ke sAdhvI pAsethI sAMbhaLIne ja yAda karI lIdhA. enuM pramANa nAnuMsUnuM na hatuM. chanda, stavana ane sajhajhAya nAme jANItuM gujarAtImAM vizALa jaina-sAhitya che. sajhajhAyamALA nAme te vakhate prasiddha evA e bhAgAmAM chapAyela. lagabhaga badhuM ja AvuM sAhitya paNa eka athavA khIjAnI pAsethI sAMbhaLI sAMbhaLI yAda karI lIdhuM. guja rAtImAM carcAyela viSayA samajavAmAM muzkelI paDatI ja nahi, eTale saheje aneka jaina viSayAnA paricaya tA thayA paNa eTalA mAtrathI jijJAsA zamatI na hatI. manamAM thayuM ke A badhuM je mULa graMthomAM che te yAda kema na karavuM? A jijJAsAe AgamA bhaNI dhakelyA. AgamA yAda karavAM te zIkhavAmAM mukhya kALA hoya to te ekalavihArI pU. dIpacaMdajI svAmIne. alabatta, emAM lAdhAjI svAmIjInA hissA to che ja. dazavaikAlika, uttarAdhyayana ane sUtrakRtAMga prathama skaMdha e mULa mULa sUtro te AkheAkhAM yAda thaI gayAM, paNa te uparAMta aneka viSayo upara prAkRtamAM nibaddha prakaraNA paNa sAMbhaLIne ja yAda karI lIdhAM. e badhAMnI yAdI bahu lAMbI thAya. ahIM' kahI devuM ghaTe ke te te AgamA ane prAkRta prakaraNAno artha kAM aa TakhA dvArA ane kAM te sAdhuonAM mATethI grahaNa karyAM. saMskRta bhASAnuM ANu AgaLa jatAM mane jaNAyuM ke e arthagrahaNa mATe vadhAre sAdhananI ane taiyArInI jarUra che. kayAreka kAI sAdhu chUTAchavAyA saMskRta zlokA khele athavA nAtamAM jamatI vakhate brAhmaNA saMskRta zlokeA lalakAre, e sAMbhaLI saMskRtanI madhuratAe ane bhASAviSayaka tIvra jijJAsAe mane saMskRta tarapha vALyA. te vakhate e paNa mAlUma paDayuM ke prAkRta AgamA upara saMskRta bhASAmAM vizALa pramANabhUta vyApyA che. e paNa mAlUma paDyuM ke maulika brAhmaNa-sAhitya te mukhyapaNe saMskRta bhASAmAM ja che. A jANuthI saMskRta Page #831 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292] darzana ane ciMtana zIkhavAnI adamya IcchA udbhavI. paNa vidyAnA e marudezasamAM gAmaDAmAM na te saMskRta bhASA zIkhavAnuM kaI sAdhana hatuM ke na prAkRta Adi anya bhASAo zIkhavAnuM. mAnasika akaLAmaNa kAMIka ochI thAya e prasaMga acAnaka Avyo ane lAdhAjI svAmI tathA uttamacaMdajI svAmIne samAgama kAMIka vizeSa lA. pahelA pAse zarUAta karI ane bIjA pAse sArasvatavyAkaraNa pUrNa karyuM. e baMne guru-ziSya pratyenI kRtajJatA sAcavIne paNa mAre eTaluM to nikhAlasapaNe kahI ja devuM joIe ke saMskRtamAM praveza to thaye paNa te na hatuM saMgIna ke na hatuM pUrNa adhyayana. te vakhate paNa mane eTaluM te samajAI gayuM ke saMskRta bhASAnA paripUrNa ane zuddha jJAna vinA prAkRta bhASAmAMthI khare artha tAravavo e mAtra phAMphAM che. ane e baMne bhASAnA yathAvata bodha vinA gujarAtI ke hiMdImAM lakhAyela jaina prakaraNonA bhAvane ThIka ThIka sparzavAnuM kAma paNa eTaluM ja agharuM che, tethI have mAruM mana saMskRta bhASAnA vadhAre abhyAsa tarapha vaLyuM. paNa e jijJAsAtRptinuM koI sAdhana sAme na hatuM ane jyAre kAMIka sUjhayuM tyAre prathama te e adhUruM lAgyuM, eTaluM ja nahi, e adhUrA sAdhanathI saMskRta zIkhavAnuM kAma saraLa paNa na hatuM. A rIte vIse kalAka gaDamathala cAlatI. te bIjI bAju niSkriya rahevAnuM bhAre mATe zakya ja na hatuM; eTale je je sulabha thayuM te badhuM yAda karyo gaye. e badhI vastu saMbhaLAvI yAda karavAmAM madadagAra keTalAya thayA che, paNa atre traNa vyaktiono nirdeza anivArya che: be sahodara bhAI popaTalAla ane gulAbacaMda, je mArA nikaTa mitra paNa banyA hatA ane mAre eka laghutrAtA. A traNamAM prathamanA be mane saMbhaLAve ne pote paNa vAMcatAM vAMcatAM kAMIka samajatA. temAMya pipaTalAlanI buddhi to asAdhAraNa hatI. ene lIdhe meM jenaparaMparAnA eka jaTila gaNAtA kamaMsAhityamAM praveza karyo. aneka karma ane bIjAM prakaraNa mAtra TabA dvArA jANI lIdhAM. A rIte kAzI gayA pahelAM mArI pUrvabhUmikA taiyAra thaI. paNa je je yAda karyuM ke yAda thayuM te viSe eka IzAre Avazyaka che. navuM vAMcI saMbhaLAvanAra keI hAjara na hoya ke tene samaya na hoya te vakhate zIkhela samagra vastuone huM punarAvartana dvArA yAda karI che, kemake te badhuM te kALe kaMThastha hatuM. e paNa kahI devuM joIe ke jeTalA pramANamAM zabdano sparza hatA teTalA pramANamAM tenA arthajJAnanuM UMDANa te vakhate na hatuM. samajavAnI zakti ochI hatI ema nathI kahI zakatA, jijJAsA Page #832 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM vidyAdhyayana [293 maMda hatI ema paNa na hatuM, paraMtu je kAMI zIkhate ane jenI jenI pAse zIkhate te bAbata temanI temanI pAse ekadezIya phirakAnI daSTi uparAMta vyApaka dRSTivALuM keI dhoraNa ja na hatuM. A vastu jUnI ghareDanA badhA ja phirakAomAM ochevatte aMze che ja; eTale vadhArenI AzA rAkhuM te asthAne hatuM. UlaTuM ema kahI zakAya ke, te vakhate mAre mATe A badhuM AzIrvAdarUpa nIvaDayuM. kAzImAM vidyAbhyAsa saMskRta bhASA zIkhavA mATe kAzI ja eka pradhAna kendra che ane kAzInA paMDito eTale saMskRtanA khAM evI evI vAto je te pAsethI sAMbhamaLato. kAzI jaI adhyayana karuM te kevuM sAruM e manoratha paNa thayA karato. paraMtu AvI parAdhIna dazAmAM ane te paNa hajArathI vadhAre mAIla dUra kevI rIte, kenI pAse ane kenI madadane bharose javuM e prazna manamAM Avate ke pele manoratha zamI ja. mananI vAta manamAM rahetI ane kyAreka pelA be mitro samakSa pragaTa paNa thatI. acAnaka jANavA pAmyo ke kAzImAM jaina pAThazALA sthapAvAnI che. te sthapAI paNa tenA sthApaka hatA zAstravizArada vidharmasUri. emanA dIrdhadaSTivALA sAhase kAzImAM jaina paraMparA mATe taddana navuM ja prakaraNa zarU karyuM hatuM. kuTuMba ane vaDIlothI tadana khAnagI patravyavahArane pariNAme jyAre vijayadharmasUrIzvare mane kAzI AvavA lakhyuM tyAre mane kharekhara A bhUtala upara svarga UtaratuM dekhAyuM. chevaTe huM kAzI pahoMce. ahIMthI ja mArA jIvanamAM paNa eka navuM ja parva zarU thayuM. vi. saM. 1960 (I. sa. 1904)no grISmakALa hato ane kAzInAM dhagadhagatAM makAnamAM praveza karyo, adhyayana zarU thayuM. zuM bhaNavuM ? kenI pAse bhaNavuM? kaI rIte bhaNavuM? vagere kAMI paNa vicAryuM ja na hatuM. vicAryuM hatuM te eTaluM ja ke saMskRta bhASA pUrNapaNe zIkhavI. kAzImAM pANininuM vyAkaraNa bhaNavAnI ja pratiSThA. tyAM enI sAmagrI jevI tevI nahi. mAre kAne e ja mahAvyAkaraNanuM nAma paDeluM. paraMtu taratamAM ja zarU thayela jaina pAThazALAmAM raMga bIje hatA. tyAM mane mAluma paDyuM ane kahevAmAM AvyuM ke gujarAtanA pANini jevA hemacaMdra raceluM mahavyAkaraNa siddhahema-zabdAnuzAsana che, te zIkhavA jevuM che. jo ke A vyAkaraNanuM nAma mAre kAne prathama ja paDeluM, chatAM pAThazALAmAM enuM ja -vAtAvaraNa joI meM enuM adhyayana zarU karyuM. A mArA kAzInA vidyAbhA Page #833 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294] darzana ane ciMtana sanuM paheluM pagathiyuM. adhyApaka te kharekhara vyAkaraNamUrti tema ja saMskRta bhASAnA kSetramAM vizrata. paraMtu mArI muzkelI judI hatI. eka to yogya rIte, mane anukULa Ave tevI rIte ane teTale vakhata vAMcI saMbhaLAve ke? bIjuM, zIkhavA dhArela graMtha te vakhate chapAyela nahi, mAtra hastalikhita hato. trIjuM e ke e zabdAnuzAsana kada ane vistAramAM bahu meTuM, tema ja tenA aMge paNa ghaNAM. ane cothuM e ke pAThazALAmAM e bRhadavyAkaraNa zIkhanAra koI paNa sAthI na hato. A muzkelIo Aje lAge che tevI te vakhate haLavI na hatI. paNa devane saMketa keIakaLa ja hoya. che! tyAM te vakhate vidyamAna evA be-cAra sAdhuoe mane eTale badhe utsAha Ape ane mArI tyAra sudhInI vidyA-bhUmikA tema ja jijJAsA joI temaNe te mATe mane eTale badhe yaMgya mAnyo ke chevaTe mArI mUMjhavaNa haLavI thatI gaI. atyAranA vijayendrasuri ane te vakhatanA muni indravijayajIe e likhita pithI vAMcI saMbhaLAvavAnuM mAthe lIdhuM. adhyApaka te asAdhAraNa hatA ja. Ama gADuM AgaLa cAlyuM. adhyayana ane parizIlana huM je kAMI zIkhate te badhuM meDhe yAda ja karate. zIkhavAne ane moDhe yAda karavAno samaya bahu parimita eTale bacata badhe ja samaya zIkhela bhAgane punaH punaH vicAra karavAmAM jato. jo ke zakti, jijJAsA ane mRtine anusarIne, huM te vakhate bahu tvarAthI pragati karI zakata, paNa pramA-- NanI dRSTie teTalI pragati na thatI, chatAM arthavicAra ane manananA lAbha e khoTa kAMIka aMze pUrI pADI ema mane lAge che. pAThazALAmAM bIjA adhyApaka hatA. je taiyAyika tema ja dArzanika hatA. saMskRta bhASAmAM belavAne abhyAsa ane kAMIka vadhAre samajaNa joI teo mArA pratye mamatA sevatA thayA ane Agraha karyo ke tame to nyAya zIkho. huM paNa e bhaNI va. A rIte vyAkaraNanA adhyayana sAthe ja nyAya-vaizeSika darzananuM adhyayana cAlyuM. nyAya zIkhatI vakhate ghaNIvAra manamAM aspaSTa ema thaI AvatuM ke jANe A vastu zIkhelI na hoya ane emAM samajaNa jeTale ja rasa paNa paData. dezamAM eTale ke kAThiyAvADamAM hato tyAre je saMsti pustakamAM ega lAdhe te artha samajyA vinA paNa kaMThastha karatAM na cUkato. tethI dezamAM ja kAlidAsakRta "raghuvaMza' kAvyanA nava sargo, naveka divasa pUratuM keInuM pustaka maLavAthI, zabdamAtra kaMThastha karelA. pelA dArzanika adhyApaka Page #834 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM 'vighAdhyayana [295 pAse e kaMThastha kAvyanuM Arthika adhyayana paNa zarU karyuM. Ama vyAkaraNa, nyAya ane kAvya e traNeya ochAvattA pramANamAM sAthe cAlyAM; je ke mukhya te vyAkaraNa ja hatuM. traNa varSanI lAMbI ane kaThora tapasyA pachI e vyAkaraNa, enAM badhAM ja aMge, jevAM ke liMgAnuzAsana, dhAtupATha, uNAdi, jhiyAratnasamuccaya, nyAyamaMjUSA ane nyAsa Adi, sAthe pUruM thayuM sAthe ja jijJAsAe vaheNa badalyuM. prathamathI ja saMkalpa hato ke kAzImAM jaIne zIkhavuM hoya te jainetara zAstro ja zIkhavAM joIe. te vakhate mArI samajaNamAM jainetara eTale vaidika darzane eTaluM ja hatuM. bauddha, jarathusa, krizciyana, IlAma Adi paraMparAonI kazI kalpanA ja na hatI. adhyApake potapotAnA viSayamAM pAragAmI ane asAdhAraNa, paNa temanuM vicAra-vAcana vartuLa pitAnI mAnItI vidyA ke paraMparA bahAra jarAya nahi ane pAThazALAnuM vAtAvaraNa paNa sAMpradAyika ja eTale sarvazAkhAsparza adhyayanane lagatI preraNuM pAmavAnI taka nahivata hatI. chatAM jaina pAThazALAnA lagabhaga 3-4 varSa jeTalA nivAsa daramiyAna vyAkaraNa, kAvya, alaMkAra, nyAyavaizeSika darzana AdinuM parizIlana ThIka ThIka thavA pAmyuM ane AgaLa navI vidyAzAkhAo kheDavAnI tema ja kheDela zAkhAomAM UMDe UtaravAnI bhUmikA te racAI ja. ahIM e sUcavI devuM joIe ke A zarUAtanAM varSomAM maLela ane tyArabAda AgaLa maLela aneka adhyApakonI vizeSatA evI hatI ke je khAsa jANavA jevI ane temanA pratye mAna upajAve tevI che. paNa e vizeSatAno spaSTa khyAla A TUMkA lekhamAM Apavo zakya nathI. e bAbata te emanAM rekhAcitronI eka judI lekhamALA ja mAgI le che. 3-4 varSa pachI pAThazALA bahAra rahevAnuM banyuM. tyAre mitra ane sAthI tarIke vrajalAla nAmanA eka brAhmaNa vidyArthI hatA, je AgaLa jatAM paMDita vrajalAla tarIke janaparaMparAmAM jANItA thayA ane jemaNe muMbaI mahAvIra jaina vidyAlayamAM ghaNuM varSo lagI dhArmika zikSaNa ApeluM. ame banne mitroe adhyayananA keTalAka viSaye vaheMcI lIdhA ane keTalAka sAthe maLI zIkhavA ema nakkI karyuM. je je viSaye vaheo te mAtra adhyApaka pAse jaI zIkhavAnI dRSTie. teo amuka adhyApaka pAse eka viSaya zIkhI Ave te huM bIjA adhyApaka pAse bIjo viSaya zIkhuM. paNa chevaTe te banne ghera besI paraspara Apale karI laIe. tema chatAM amuka Page #835 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96] darzana ane ciMtana viSayo te banne sAthe ja zIkhatA. A amArI adhyayananI yojanA hatI. paNa pAThazALAthI judA rahyA pachI jema adhyayananI svataMtratA ane enI vizALatAne amane lAbha maLavAnI taka prApta thaI hatI, tema sAthe ja amAre sthAna, bhajana, adhyApaka Adine lagatI Arthika muzkelI paNa hatI ja. chatAM ame kadI nirAza thayA hoIe evuM yAda nathI. ame banne mitroe eka vAta nakkI karI ane te e ke kAzImAM rahIne ja bhaNavuM. A nizcayane ame eTalA badhA vaphAdAra rahyA che te vakhatanA jana paraM parAnA sauthI movaDI lekhAtA manasukhabhAI bhagubhAInI IcchAne paNa ame avagaNI. teonI IcchA hatI ke ame temane baMgale amadAvAdamAM rahIe ane teo adhyayana mATe sAre dArzanika adhyApaka reke. Arthika muzkelIo - kAzImAM ja bhaNavAnA saMkalpane eka apavAda hatuM. ame vicAryuM ke ApaNane ThIka ThIka jANanAra AgevAna be-traNa jaina gRhastha je kAzImAM bhaNavA jeTalI Arthika jogavAI karI na zake te ApaNe bannee amerikA javuM ane jena rokaphelara pAsethI madada meLavavI. ame rokaphelaranuM jIvana hiMdI patramAM vAMcI enA tarapha lalacAyelA ane svAmI satyadevane patro vAMcI amerikAnAM svapna AvelAM, tethI A taraMgI apavAda rAkhela. paNa chevaTe aNadhArI dizAmAMthI jogavAI sAMpaDI. kAzImAM rahI adhyayana karavAnA saMkalpa keTalIka muzkelIo anubhavAvI, jeno TUMka citAra Apa asthAne nahi lekhAya. pAThazALAmAM hatA tyAM lagI na hatI rahevAnA makAnanI ciMtA ke na hatI khAnapAna ke kapaDAMnI phikara. adhyApakanI agavaDa paNa na ja hatI. A lIlAlahera ane pAThazALAnA adhiSThAtAnI mIThI mahera amuka hetusara ame cheDI te kharI, paNa AgaLa dizA zunya. ame be mitra ane vidyArthIo ema kula pAMca jaNa. pahelI muzkelI kyAM rahevuM e hatI. bIjI hatI khAlI hAthane kharacakhUTaNanI ane vadhArAmAM have pachI arthasAdhya adhyApake meLavavAnI. abhyAsa chUTI gayAnI UMDI vedanA anubhavatA dila sAthe, paNa hoMzathI traNa cAra mahinA mathurA, vRndAvana, gvAliyara Adi sthAne rakhaDapaTTImAM ane paricitane maLavAmAM gayA. chevaTe aNadhArI dizAmAMthI sAdhAraNa sagavaDa lAdhI. barAbara saMvatsarIne divase ja zaherathI lagabhaga be mAIla dUra gaMgAtaTe Avela jainadhATa uparanA eka khAlI makAnamAM Azraya maLyo. A samayanuM dRSya adbhuta hatuM. kyAM amAre madhyazaheramAM Page #836 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -mArca"vidyAdhyayana , [27 AvelA AlizAna, paNa comerathI baMdhiyAra makAnamAM janAnakhAnA jevo vAsa ane kyAM nAnakaDA paNa daza daravAjAvALA khullA makAnamAM karela paDAva ane mAIle lagI pahoLA patharAyela gaMgAnA paTa upara varSanA pANIthI UbharAtuM tema ja e makAna sAthe aphaLAtuM pANInuM pUra ! dekhItI rIte sthAnanI ciMtA TaLI, paNa aMdarathI te veMcaparoNAne lIdhe theDIghaNuM hamezAM rahI. kAzImAM kaparA anubhave mAsika lagabhaga so rUpiyAmAMthI ghaNuM nabhAvavAnuM hatuM. chaeka jaNa jamanAra. mahemAna ane mitro hoya ja. adhyApakane ane mArA vAcakenA pagArano beje paNa khAsa hato. e peTe lagabhaga pacAsa rUpiyA dara mAse kharacAtA, ane bAkImAM badhuM nabhAvavAnuM. A samaya tilakane dezanikAla thayAna, ane baMgabhaMganI garamAgarama hilacAlane, tema ja viplavavAdIonA trAsa hato tethI chApAne lebha jato karavo zakya na hatuM. sAptAhika, mAsika ane dinika evAM je je garamAgarama hiMdI ane marAThI chApAM hoya tene bane mitrone nAda eTale e kharca paNa khare, chatAM bIjI badhI rIte sAdagI ane jAtamahenatathI varatavAnuM eTale gADuM cAle. . huM te jaina tarIke jANIto thayela. brAhmaNa mitra paNa mArI sAthe rahe ane te paNa jainatIrthanA makAnamAM eTale sArA koI paNa adhyApaka, je hamezAM vagara paise badhAne bhaNAve te to ame temane ghera jaIe chatAM samaya na Ape, ane sukhya adhyApaka meLavyA vinA saMtoSa paNa na thAya. evo koI adhyApaka maLe tyAre jaina hovAne kAraNe bIjI badhI bAbatamAM agavaDa veThIne paNa pUratuM mUlya cUkavavuM paDe. A eka viTaMbanA hatI, paNa sAthe ja mukta mane adhyayananA viSaye ane graMtha pasaMda karavAnI chUTa hevAthI pAThazALAnA sagavaDiyA paNa ekAMgI adhyayanathI mukti maLavAne lIdhe eka rIte asAMpradAyika saMskArane pAya naMkhAya. adhyApaka kyAreka risAya, paNa te te eTalA mATe ke A jene heI chevaTe kAMIka vadhAre dharaze ja. ame paNa kAMIka vadhAre naivedhathI emane rIjhavIe ane vadhAre -tANa bhegavIe. anubhave no rasto sUjhADyo, paNa te sahela na hatA. zaheramAM koI dravyArthI suyogya adhyApakone zodhI bane jaNe judA judA javuM ne ghera adhyApakane belAvavA mATe cUkavavuM paDatuM mUlya kAMIka haLavuM karavuM ane sAthe ja ekAdhika adhyApakane lAbha levo. A pejanA pramANe Page #837 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298] darzana ane ciMtana reja pAMceka mAIla cAlavAnuM te rahe ja ane je be vAra javAnuM goThavAya te sAta-ATha mAIla paNa thAya. bethI cAra AnAmAM javaraavara thaI zake evA sastA bhADAnA yugamAM e vakhate amArA mATe e kharaca pivAya tema hato ja nahi. avarajavaramAM vakhata puSkaLa vIte, paNa sAthe pUrI kasarata thAya. dhare bhaNavA javAmAM bIjI paNa eka muzkelI ane te vadhAre duHkhada. ghaNIvAra kaDakaDatI TADhamAM, grISmanA kharA bapore ane varasate varasAde cAlIne ghare gayA pachI paNa jyAre adhyApaka kAMIka bahAnA nIce pUre vakhata na Ape athavA "Aje pATha nahi cAle" ema kahe tyAre cAlavAnuM duHkha jeTaluM na sAle teTaluM abhyAsa paDyAnuM sAlatuM. sAranAtha zaherathI pAMceka mAIla dUra. kolerA ane plegane e jamAnAmAM moTe bhAge phAgaNathI traNa mahinA tyAM rahevA jaIe. TrenanI TikiTanA mAtra babbe paisA bacAvavA tyAMthI ghaNIvAra bane mitra page cAlI khare bapore paMDitane tyAM pahoMcIe ane te TharAva pramANe pagAra te le ja, paNa vakhata ApatI vakhate TharAva bhUlI jAya ane koIkavAra te rajA ja pADe. adhyApake aneka badalyA paNa kaI sAthe aprIti sevyAnuM yAda nathI. thoDA anubhava pachI vicAra AvyuM ke ApaNe kaI vRddha ane vidvAnane zirachatra tarIke zedhIe ne avAranavAra tenI salAha laIe te sAruM sabhAge bhAvanagara kolejanA nivRtta adhyApaka ke prinsipAla zrI jInavAlA amane maLI gayA. te pArasI eTale sahaja vidI, thiyosakrisTa eTale udAracitta. aThavADiye, be aThavADiye temane baMgale javuM ane temanI ramUja bhANI AvavI, tema ja kAMI kahe to zraddhAthI svIkAravuM e eka navo lahAvo sAMpaDyo. temaNe ane te jamAnAmAM cAlatA Arya samAja ane kadara sanAtanIonA sAMpradAyika garamAgarama zAstrArthonA daMgale amane keTaluMka zIkhavAnuM pUruM pADyuM. e UchaLatI juvAnI ane adhyayananI khumArIe ziyALAmAM gaMgAkinArAnI sakhata TADha ane garamImAM paththaranA ghATane asahya tApa tema ja varasAdanAM UbharAtAM pUra e badhuM sahya banAvyuM. judA rahI kAzImAM ja adhyayana karavAnAM e cha varSomAM sAMkhyayoga, nyAya-vaizeSika, pUrva-uttara mImAMsA, kAvya ane alaMkAra, prAkRta vyAkaraNa ane prAkRtasAhitya jevA khAsakhAsa viSayanuM rasapUrvaka ekAgratAthI adhyayana thavA pAmyuM ane sAthe sAthe sanAtana, AryasamAja, krizciyana, thiyosephi jevI paraMparAonI vyAvahArika bAju jANavAnI paNa thoDIka taka maLI.. Page #838 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM, vidyAdhyayana [299 adhyayana sAthe adhyApana te vakhate mArAmAM eka saMskAra prabaLapaNe kAma karata. te e ke je zIkhavA Ave tene zIkheluM te zIkhavavuM paNa kAMIka navuM hoya te paNa taiyAra karI zIkhavavuM, jethI adhyayana sAthe eka prakArano sabaLa adhyApana. yoga paNa cAla. jaina zAstro ane jainadarzana te gharanAM ja che. game tyAM besI game tyAre enuM UMDANa keLavAze, paNa kAzImAM rahyAnuM pUruM sArthakyo to gaMbhIra ane gaMbhIratA, evAM jainetara badhAM ja vaidikadarzane gurumukhe paNa UMDANathI zIkhI levAmAM ja che. jo ke keI adhyApaka pAse jainadarzana zIkhavAnI mukhya vRtti na hatI. tema chatAM jainadarzana zIkhavA AvanAra game teTalA ane game te kakSAnA vidyArthIone huM tene lagatA prAkRta ke saMskRta graMthe bahu utsAha ane rasathI zIkhavato. eTale eka rIte mAruM jainazAstranuM adhyayana paNa kAzImAM ApoApa vadhatuM ane kAMIka vikasatuM. enA vidyAthIo paNa, digaMbara jaina pAThazALA pAse hovAthI, ane mArI mamatA hevAthI, saheje maLatA. ' ja ke kAzInI najIka ja sAranAtha che ke jyAM tathAgata buddhe prathama dharmopadeza Ape . paNa te vakhate, khAsa karI paMDita vartuLamAM, baudazAstra ane baddhadarzananI kaI vizeSa carcA na hatI. eTale eka rIte te vakhate huM bauddhadarzananA maulika abhyAsathI vaMcita ja rahyo. te peTa AgaLa jatAM adhyApaka zrI dharmanaMda kosAMbI pAse pAlI piTakanA adhyayana dvArA tema ja ghaNuM ghaNuM ApameLe sAMbhaLI, samajavA dvArA pUrI thaI, paraMtu manamAM eka saMkalpa hato ke nyAya, vaizeSika darzanamAM prAcIna tema ja navIna graMthanuM eTalA UMDANathI adhyayana karavuM ke jene baLe koI paNa bhAratIya darzana vAMcatAM ane samajatAM jarAya muzkelI na paDe. A dRSTithI prAcIna ane navyanyAyanA vizALa ane kaThinatara paTamAM meM bhUsako mAryo. e prayatnane saphaLa karavA mATe kAzImAM bIjA aneka niyAyika adhyApakonI kRpA meLavavA mo. paNa jyAre ema lAgyuM, ke have te kAzI bahAra paNa javuM paDaze tyAre enI paNa taiyArI karI. kAzI bahAra eTale mithilA javAno saMkalpa hatuM. tyAM viziSTa taiyAyike hatA ane vadhAre lAbha thavAnI AzA paNa hatI. jo ke tyAM jaI mArA jevA parataMtra mANasane adhyana karavA mATe je sAmAnya sagavaDa joIe te pUrI na hatI, chatAM je kAMI sagavaDa maLI tene jarAya ochI Page #839 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200] darzana ane ciMtana mAnyA vinA mithilA bhaNuM pravAsa karyo. pilakhavADa, siMhavADA ane darabhaMgA ema traNa sthaLoe jude jude vakhate keTaleka samaya kharco. tyAMne pravAsa niSphaLa gaye ema te na kahI zakAya, paNa sAdhananI apUrNatA ane jAtanI parataMtratAne lIdhe IcchA ane jijJAsAnA pramANamAM lAbha ocho maLyo ema kahI zakAya. alabatta, e ochA lAbhane badale bIjI ghaNuM rIte mane niHzaMkapaNe maLI gayo. tyAMne kaTTara brAhmaNasamAja, tyAMnI kALajUnI gaMbhIra sanAtana vidyA paraMparA, tyAMnA sanAtana mAnasavALA paNa atyaMta sahRdaya uccatama vidvAno ane tyAMnI vyApaka vidyAvRtti ane vidyAbhakti-e badhAne sIdho paricaya thayo, jeNe mArA AgaLanA jIvanamAM bahu sArI asara upajAvI che. mithilAnAM saMsmaraNe mithilAmAM dezasthiti ane dezAcAra jANavA pAmyo tene huM vidyAdhyayanane eka bhAga na lekhuM te kharekhara jaDaja gaNAuM. mAIle lagI AMbA, jAMbuDA, lIcI ana kaTahara (phaNasa)nA jhADa nIce paDela phaLo anAyAse meLavavAM, kadI na sUkAtI nadIne kAMThe pharavuM, comAsAnA caDatA pUramAM zaradInA Dara vinA jhaMpalAvavuM, cAreka AnAmAM keLAnI AkhI luma meLavavI, kRSNAbhoga jevA sugaMdhI bhAta khAvAnA abhyAsathI ghauM khAvAne janmasiddha abhyAsa chUTa, ghara-AMgaNAnA pikharAnA gaMdA pANIne paNa gaMgAjaLa mAnI kaDakaDatI TADhamAM nahAvuM, rAtanI kaDakaDatI TADhamAM bIjA sAdhanane abhAve DAMgaranuM parALa pAtharI pAtharavAnI eka mAtra jAjama oDhI bheMya para sUvuM, ucca gaNAtA brAhmaNane thato vadhAremAM vadhAre strIono lAbha, eTale sudhI ke pariNIta agiyAra strIomAMthI antaHpuramAM be ane bAkInI piyaramAM-enI sIdhI jANa thavI, ane bIje kyAMya nahi AsvAdela dahIMnuM jamaNa ItyAdi nyAyazAstranA zuSka gaNutA abhyAsamAM rasa sIMcatuM. parIkSAnA anubhave adhyayana karatI vakhate te parIkSA ApavAnI kalpanA na hatI, paNa manamAM e bhUta bharAyuM. ema thayuM ke badhuM taiyAra ja che te parIkSA kema na ApavI ? bhArata ane bhArata bahAra prasiddha ane aMgreja amala daramiyAna sthapAyela kendromAM sauthI jUnI kavInsa kolejamAM nyAyanI cAreya varSonI ekasAmaTI levAtI parIkSA ApI. prinsipAla asAdhAraNa saMskRta aMgreja vinisa sAheba. parIkSA hatI te lekhita paNa lekhakanI bhUla jaNAtAM te Page #840 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAruM. vidyAdhyayana [301 pharI maukhika levAI venisa pote paNa prazna karatA. paMDita to hatA ja. emAM maLelI viziSTa saphaLatAthI parIkSA ApavAnI lAlaca vadhI. AgaLanI AcArya parIkSA e chevaTanI. tenAM varSo che, paNa taiyArI chatAM eka sAthe na besavAnA niyamathI e krame krame ApavAnI hatI. badhA vinA badhA ja graMthanI sahaja taiyArI hovAthI adhyayana te anya prakAranuM cAlatuM ne parIkSAne TANe parIkSA ApI devAtI. ghaNuM karI trIje varSe meM parIkSaka paMDitamAM samatulA na joI. te vakhate venisa na hatA ane je aMgreja prinsipAla hatA te evA saMskRtajJa nahi. meM parIkSAnA kamarAmAM beThAM ja nizcaya karI lIdho ke pharI A kamarAmAM parIkSA ApavA na AvavuM. pAchA pharatAM enA uMbarAmAM karela saMkalpa TheTha lagI kAyama rahyo, paNa tyAra bAda pacIseka varSe prinsipAla o. gopInAtha kavirAja ane rajisTrAra Do. maMgaladeva zAstrIne patra AvavAthI pharI e ja kamarAmAM janadarzanane abhyAsa krama taiyAra karavA arthe javAnuM banyuM. A paNa vidyAdhyayananI eka vicitra lIlA ja kahevAya! anyanA sahRdaya veganuM phaLa vidyAdhyayananI vAta karavI hoya tyAre vidyAdAtA adhyApakene bhUlI na zakAya. adhyayanamAM jene pUre sAtha hoya evA vAcakane vIsarI ja kema zakAya? je vidyArthI-miThArA vidyAdhyayana vikasyuM hoya te paNa avismaraNIya ja gaNAya ane mArA jevA parataMtrane Dagale ne pagale Arthika rIte. paricaryAthI ane bIjI anekavidha sagavaDathI uttejana ApanAra bhAI-baheno varga paNa e vidyAdhyayananuM eka mukhya aMga ja che. paNa aMtaHkaraNathI IcchavA chatAM prastuta lekhanI maryAdAmAM e badhAne nAmamAtra nirdeza paNa zakya nathI, te e badhAne sAmAnya paricaya atre ApI ja kema zakAya ? tema chatAM mAre nikhAlasapaNe ane kRtajJabuddhithI kahevuM joIe ke mArI vidyopAsanA e kharI rIte e badhAnA sahRdaya sahayoganuM ja phaLa che. prathama karela saMkalpa pramANe meM jAte ja abhyAsanuM UMDANa mApavA. eka kasoTI ajamAvI, jethI adhyayana cAle che tema cAluM rAkhavuM ke nahi tenI kAMIka khabara paDe. kasoTI eTalI ja ke uttama ane vizeSa kaThaNa gaNAtA be-eka graMthane vAMcI joI levuM ke te ApameLe barAbara samajAya che ke nahi ? be graMtha paikI eka hita suprasiddha zrIharSa kavine vedAnta viSayaka navA navA vAva ane bIjo hate nyAyadarzanamAM mUrdhanya manAto udayanA Page #841 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302] dana ane ci'tata cAyanA graMtha nyAyamumAMnahi. A kasoTImAM kAMIka AtmasaMtoSa thayA te cAlatuM adhyayana samApta karyuM". vRddhatvamAM paNa cauvana meM ahIM sudhI vidyAdhyayanane lagatI je gheADI nIrasa ke sarasa hakIkata ApI che te I. sa. 1914 sudhInI che. tyAra bAdanAM cAlIsa varSomAM A lakhAvuM chuM tyAM sudhI paNa mAru kAMIka ne kAMIka jA tuM-navuM adhyayana e ja jijJAsAthI askhalita cAlu che. paraMtu 1914 thI mArA vidyAyane navuM ja svarUpa dhAraNa kareluM tethI A lekhamAM e navA svarUpanI TUMka carcA paNa nathI karatA. vAcaka mATe eTalA sa MtoSa khasa thaze ke, 1914thI Aja lagInI mArI pravRtti adhyayana, sazodhana, lekhana, saMpAdana, sAmAjika ane dhArmika praznonI chaNAvaTa Adi aneka dizAmAM vaheMcAyelI rahI che. alabatta, e dI kAlIna zAstrIya ane vyavahAru kAnA yajJamAM kendrasthAne tA utkaTa jijJAsA ane satyazodhanatti ja rahela che. eNe ja mane aneka satpuSeAnI bheTa karAvI, eNe ja mane patha ke krikAnA sAMkaDA vartulamAMthI bahAra kADhayo, eNe ja mane anekavidha pustakAnA gajamAM pUryo, eNe ja mane anekavidha bhASAonA paricaya bhaNI preau, eNe ja -bhAna kadI thavA na dIdhuM, eNe ja mane aneka sahaya, udAra ane vidvAna mitrA meLavI ApyA, eNe ja mane nAnAmoTA vidyAkendronI yAtrA karAvI. vizeSa to zuM, eNe ja mane vRddhatvamAM paNa yauvana apyuM che ane adyApi jIvita rAkhyA che. mane agavaDanuM --prabuddhajIvana, 1 naveMbara 1954 Page #842 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zasUcI [be presamAM thayela mudraNane kAraNe "artha thI zarU thatA vibhAganAM pAnAM (1thI 302 sudhI) bevaDAyAM che; tethI A sUcImAM e pAnane nirdeza (a) pachI karavAmAM AvyuM che.] akabara 186, 42, 466 | aDAlaya (aDAlaja) 1138 akalaMka 375, 454, 15, 25, aDhavIja 1141 10 82, 1211, 1218 aNuvrata 108 akalaMkagranthatraya" 894, 895, atikrama para5 913 aticAra pa25, pa26, 531 akAma dharmadaSTi 74 atharvaveda" 1202 akiMcanavrata adattAdAnaviramaNa 394 -nIti ane dharma 45 advaita 1087, 1106, akSapAda 801, 1200, 1210, - darzana 192 1211, 1214, 1217, adhyayanavidhi 1238 1218, 1238, 1239, 1258 adhyardhazataka" 638, 640 a 1043 -vItarAgastatra sAthe tulanA akhaMDa AnaMda" 01, 281, 288, * 670, 682, 850 adhyAtma 592 agnisana 665 -sAdhanA 791 "agnipurANa" 1116, 1122 adhyAtmasAra' 297, 1084 acalAyatana? (a) 259 adhyAtmapaniSadu" 1084 azrutasvAmI 818 adhyApaka-vidyAthI pa89 aja 1167, 1169, 1172 adhyApanavidhi 1238 ajayapAla 562 anagAra (a) 33, 299 ajavALI bena 824 anadhikAraceSTA 825 - ajAtazatru 564, 687, 1207 anantavIrya 915 ajIva 322, 323 anavasthApya 536 ajJAna 1013 anaMgakrIDA para7 ajJAnabhUmikA anaMtarAya (a) 49 -bIjajAgRta Adi sAta 1015 anaMtavIrya 925 'ajJAnatimirabhAskara "(a) 97 anAcAra 525 aya 1071 anArya veda 1160 Page #843 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304] anAzramadhamI 359 anAsakta karmayoga 80, (a) 17, 22 gAMdhIjIne 80, 192, 636 anAsakta karmavAda 206 anAsaktadaSTi 231 anAsaktAga 619 anupacaMdabhAI (a) 266 anupamAdevI (a) 157 anupalabdhi 906 anubhavikA' 866 anumAna 903, 910, 912 anuvidita 998 anuvyavasAya 1033, 1040 anekAnta 113, 147, 146, 279, 293, 298, 378, 570, 873, 27, 35, 1060, 1154, 1212, (a) 64, 282 -ane gAMdhIjI pa71, pa7ra -jena-jainetaramAM 874 anekAMta jayapatAkA" 895, 916, 924 anekAMtadaSTi 129, 1064 -kayA saMpradAyamAM ? 304 -AcAramAM 305; upAsanAmAM 307, zAstramAM 308 anekAMtavAda 387, 507, 324, 938 "anekAMtavAdapraveza" 866 anAryadarzana 1154 antavyapti 913 annabhaTTa 1025 anyathAnupapatti 910-3 aparigrahItAgamana 5ra7, 531 darzana ane ciMtana aparigraha 113, 1008, (a) 287 apavarga 801 apavAda 401 -brahmacarya sivAyanAM vratomAM 533 apUrva avasara' 784 apazuna 624, 25 apaha 914 appaya dIkSita 1262 apratipatti 1225 aprAmANya 1037, 1039 aphagAnistAna 115 abhaya 621 abhayakumAra 885 abhayadAna 645, 646 abhayadeva 539, 916, 929 1035, 1082 abhAva 914 abhigraha 840 abhidharma' (a) 89 abhidhamaSa" (a) 180 abhidharmasaMgIti" 902 abhidhAnaciMtAmaNi" 1184 abhidhAnarAjendra 497 "abhiSeka pa67 'abhyAsa" 863 abhyAsa -nI rIta 11; ucca abhyAsa nuM mAdhyama 11 abhyAsadazAnAM keTalAMka saMsmaraNe" (a) 247 abhyAsI -tattvajJAna ane vijJAnanA 720 amadAvAda 11, 590, (a) 100 107, 108 Page #844 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUe [ 305 amara 1107 amarakeSa" 1107 amaladAra 176 -vyApArI 171 amAnitva 626 amAri -nA be rUpa 455; vyAvahArika rU5 462; -rAjA ane prajAnI dRSTie 463; sahakAra-asahakAra 465 amAre pravAsa" (a) 233 amitagati 6 07 amIcaMda khImacaMda (a) 130 amUlyacaraNa sena (a) 196 amRtacaMdra 1217 amRtalAla zeTha 956, 958 amRtasara (a) 207 ameghavRti" 112 arabastAna 33 araviMda 27, 283 arahata 1141 ariSTa 669 ariSTanemi 888, 989 arihaMta 1127, 1140 arihana 1125 arcATa 896, 905, 908, 909, 915, 954 ajuna 615 artha kriyAjJAna 1033 arthazAstra" 716, 901, 1203 | athIpati 912 arpaNa" 832 alI hisTarI opha InDiyA 1113, | 1208 ahaMta 1127, 1130, 1141, (a) 70 alAuddIna 409 alelupatA 626 avagraha 1159 avatAra 241, 254, 1096; -bhakti 1096 avadhuta 112;-paMthamAM RSabhadeva223 avayava 902, 1219-daza 1235, 1236 --pAMca 1235 avaMtI 551 avidyA (a) 50 avidyA -mAyA 801 avinAbhAva niyama 910 aviveka 841, 1056, (a) 50 "avestA" 123 avaidika 1115 dharmanI utpatti 1115 avyabhicAra niyama 910 avyAkRta 668 azoka 451, 493, 565, 6-2, 714, 716, 904, 1208, (a) 33 azoka mahetA (a) 40 azvoSa 637, 640, 662, 1175 azvapati 1207 aSTaka" 1214 aSTasahastrI" 1035-TIkA 1084 aSTADhikA 483 asahakAra (a) 36 asaMga 640, 891, 902, 903 asaMmatadIkSA 395, 396 astitva 162 Page #845 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 ] aspRzya -nuM gurupada 469;vaga 187 aspRzyatA (a) 29 109, 471, 487, aspRzyA ane jaina saMskRti '469 aspRsyA ane hArajIta' 471 ' * ahiththu nyasa MhitA 1176 ahiMsaka kraja 709 ahiMsA 130, 140-3, < 197, 255, 279, 298, 300, 304, 378, 416, 440, 451, 455, 487, 58, 511, 133, 536, 158, 570, 572, 581, 601, 603, 607, 611, 12, 630, 692, 94, 696, 697, 777, 871, 882, 927, 936, 1060, 1137, 1154, (a) 27, 28, 32, 59, 61, 63, 70, 282. nirmAlyatAne AkSepa 142; -gAMdhIjInA javAkha 143;-gAMdhIjIne vArasAmAM 416;-tA rAjazAsanathI pracAra 451;-sAmAjika ane rASTrIya 455;--nAM me rUpa 455; yA 455;--nuM vyApaka kSetra 487;-nI pratijJA 511;-hiMsA chatAM vratabhaMga nahi 533; ane brahmacarya 536; -ane gAMdhIjI 170, 572; -aitihAsika daSTie 601;ane muMje 612;-e ja AtmA 630; Adarza ane vyavahAra 694;-AdhyAtmika satya 696; * 71, 72 * ahiMsAnI adhUrI samajaNu ' 813 aMgapraviSTa-aMgamArce 740 -vyAkhyA 750~1 aMguttaranikAya ' 1017 aMgreja 448 -zAsana 154, 155 ' duna ane ciMtana -Atmadharma rakSA mATe 697; -sApane mAravA vize rAjadra 777; vaiyaktika ane sAmAjika 777;-gAMdhIjI ane jainanI (a) 13, 31 ahi'sA ane amAri'451 ahiMsA ANi saMskRti' (a) ' aMjali ' (a) 144 aMjAriyA 818 aMtagaDa 263 " aMtarAtmA 73 aMtardraSTi 73 aMte AzvAsana kAnAthI' (a) 7 aMtyaja 469 abada 1208 abAjI (a) 234 aMbAlAla purANI 691, (a) 49 AkhyAna 593 < Agama 903, 936, 1154 -vyAkhyA 1154;-prakAzana 497 AgamAbhAsa 1153 AcAra 14, 305, 686, 795, 1097 -vicAra 14;-mAM anekAMta 305;-nA madhyamamAga -pAramArthika 795; ane 686; tattvajJAna 1097 Page #846 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [307 zabdasUcI AcAramayukha" 540 AcArAMga' 259, 278, 284, 319, 514, pa0, 792 AcArya jinavijayajI (a) 89 AcArya dhruva smAraka grantha" (a) 66 AcAryazrI AtmArAmajI" (a) 84 AjanA sAdhuo" 380 Ajane yathArtha mArga : bhUdAna' (a) 39 AjAneya 998 AjIvaka 376, 1011, 1022, 1155, 1173, 1181 -vikAsakramanI bhUmikA 1022 ANaMdajI kalyANajInI peDhI (a) 240, 244 Atithya 453, 822 AtmakathA (a) 265, 287 Atmacarita' (maNilAla) 865, 868 Atmatattva 662, 791, 1051, 1053 Atmatatvaviveka" 915 AtmadaSTinuM AMtaranirIkSaNa" 317 AtmanirIkSaNa 349 Atmanivedana (paM. sukhalAlajInuM) 3, 32, 92, 135, 141, 153, 194, 200, 220, 275, 303, 311, 313, - 342, 368, 376, 421, 497, 148, papa0, 574, 582, 587, 599, 600, 612, 691, 737, 763, 1765, 788, 793, 802, 800, 800, 822, | 825, 835, 842, 888, 974, 977, 1971 (a) 39, 46, 54, 59-61 67, 68, 88, 101, 102, 107, 112, 118, 124, 125, 130, 133, 135, 145, 150, 163-4, 1679, 171, 178, 182, 193, 201, 211, 226, 22932, 233, 247, 263, 272 286, 287, 289 AtmavAdI 59. AtmavaiSamya 202 AtmasamAnatA 202, 203, 1104 Atmasiddhi' 791, 703, (a) 88 AtmasiddhizAstra" 783, 802 AtmA 685, 698, 870, 1128 -ane zarIra 56 -ane mokSa 323;-zarIra-AbhUSaNa 423; -svarUpa 795-nuM ajJAna 796; cha pada 798;-vize dArzanike 800; -strI-puruSamAM samAna 984;-nI traNa bhUmikA 1056; bahirAtmAdi traNa 1059 -nI cauda bhUmikA 1059; pAMca citabhUmi 1059; cha bhUmikA 105; -mAM virodhI dharmo 1062 AtmAdvaita 202, 203 "AtmAnaMda zatAbdI grantha' 312, (a) 140 AtmA-brahma -e ja ahiMsA 30 AtmArAmajI 781, 788, 919, (a) 95 Page #847 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308] darzana ane ciMtana AkyavAda 1104 A~IkSikI 900, 1203 Atmaupamya 113, 143, 192, ApaNuM yAyAvara pakSIo' 1007 457, 662, 696, 795, "ApaNuM zrata pratyenI javAbadArI" 841, (a) 32 488 Atreya 1238 ApaNe kyAM chIe ?" 349 Adama 327 ApaNe dharma' 1047 Adarzo' 692 "ApaNe vAraso ane vaibhava" AdityayazA 1160 718 AdipurANa" 925, 1156, 1158 "ApavItI" (a) 67, 88 1184 AtamImAMsA" 258, 798, 894, AdivAkya 914 AdhyAtmika 478, (a) 46, 85, 924, 1081, 1082 -ane vyavahAra 444, 446; Abu-kuMbhAriyA 807 avikAsa 1012;-vikAsakrama Ama 1117, 1135 AmnAya 11017 1013; jAgRti 107; zAMti AmRbhaTa pepara, 562 444 AdhyAtmika utkAnti 1011 Arthika viSamatA 459 -vaidika 1014; bauddha 1016, AdrakakumAra 512 jaina 1017 Araba 179 AdhyAtmikatA 634, 366, (a) AruNi gautama 1207 Arya 111, 678 15, 17 AdhyAtmika dharma 83 -dhama 111, 115-nI zobhA -nivRtti-pravRtti 159 678; anArya saMdharSa 713 -aSTAMgikamArga 663, 664; AdhyAtmika vikAsakrama -nI tAtvika tulanA 1058 - kSatriyatna 697, 698 AnaMdadhana 323, 332, 784 -samAja 40, 380 ' AnaMdaghananAM pade" (a) 125 Aryadeva 644 AnaMdanagara 339 Arya rakSita 397-8 AnaMdazaMkara dhruva 73, 114, 181, -nI dIkSA prathama ziSyacorI 864, (a) 60, 96, 229, 398-9 258 Arya veda 232, 1060 -smArakagrantha 656 Aryasatya 663, 801, 1058, AnaMdAzrama 820 (a) 32 AnAla phrAMsa 827 [ AryasamAja (a) 257, 298 Page #848 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [309 zabdesUcI AryasaMskRti -mAM kRSNa-neminAthane Adarza 313; - hInayAna - mahAyAna Adarza 315-nAM aMge 716 AryAvarta 115 AhaMta 1116, 1120, 1122 AlArakAlAma 665, 1180 'Aleka" 497 Avazyaka -niyukti 260, 290, 552, 748-9, 1184 -cUrNi 260, 552; -bhASya 260-vRtti 1075, 1158, 1186; zrutaskaMdha 740 "AvazyakasUtranA kartA koNa?' 737 A ne ATale AghAta kema?" (a) 118 AzAdhara 530 AzuteSa 957 AzramavyavasthA 632 ASADabhUti 512 Asuri 1175, 1186 Astika 101, 701, 703, 70 6-7 -ne nAstika para AkSepa 59; -ne nAstikanI mImAMsA 701 AstikatA (a) 86 Asava 322, 323, 327 AMtarika avakana 354 AbeDakara 187 IvaraparigrahItAgamana para6, 531 | IsiMga 639, 644 ItihAsa 215, 217, (a) | 49, 50 -zikSaNa 717 ItihAsanI agatya" 215 Indra 73, 440, 606, 6 7, 1115 Indriya 100, 1025; (a) 165 ( -ne viSaya 100 IndulAla yAjJika 1004 indrabhUti 127 InDiyana opiniyana' 868 "InDiyana enTiverI" 639, 640 "InDasa' 179 Imarsana 850 ISTApUta 190 IslAma 32, 116, 335, 359, - 1098, (a) 284, 295 I je. rezmana 1113 Iva 327 Izvara 31, 73, 101, 701, 870, 1036, 1057-8, 1070, 1097, 1116, 1169, (a) 21 IzvarakRSNa 921 IzvaraniSThA 1099 IzvaralAla dave 833 IzvaravAda 204 Izvarasena 890, 894 IzvarIya saMdeza 48 IzAvAsya 74, 157, 158, 286 Isu 33, 73, (a) 59 IDa (a) 198 ugrasena 314 uccazikSaNanI bedhabhASA 971 -no prazna 958 Page #849 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310] -eka praznottarI" 978 ujajayinI pa61, (a) 99 ujajavalakumArI 298 utpAdAdisiddhiAtraya" 916 uttaradAyitva 754, 756 uttamacaMdajI (a) 290, 292 uttarapurANa 1158, 1166, 1169 uttaramImAMsA 902; 1025, (a) 276, 299 uttarAdhyayana' 468, 513, 515 516, 552, 653, 830, 875, 1002, 1020, 1157 (a) 291 -niryukti 653 utsarga-apavAda 401 -dIkSA vize 403 udhyana pepara, 562, 838, 915, | 1025, 1036, 1084, 1107 udayanAcArya (a) 301 udAratA 139, 431, 479, 480 -be prakAra 140 udAravarga 150-1 udkarAmaputra 666, 1180 udyotakara 894, 905, 1212, 1218 unavALA (a) 298 upaniSad 9, 94, 123, 125, 141, 255, 326, 663, 1106, 1202 (a) 50 -nuM vAtAvaraNa 715 "upaniSad vAkyakASa' 1024 upapurANa 1114 upamanyu 1134 upavAsa 9, (a) 14 darzana ane ciMtana upalavaNa 986, 989 upAyahRdaya' 902-3 upAsakadazAMga" pa32, 6163 upAsanA -mAM anekAMta 307;-eka -anekaniSThA1098 upAsanA zuddhi 1098 umA-mahAdeva 835 umAzaMkarabhAI 853 umAsvAti 105, 740 uvavAI 539 uvAsagadasAo 1022 uSasa 73 uMdare -mAravAmAM dharmAdhama para, 53, "UdhaInuM jIvana" 806, (a) 41 UrdhvadRSTi 73 UrvIkaraNa 72, 73 Urmi" (a) 48 UMca-nIca bhAvanA 880 veda" 1202 RtaMbharA (a) 4 RSabhadeva 118, 120, 1141 1159-62 -no vyApaka prabhAva 221; -samagra AryonA deva 222; -avadhUta paMthamAM 223,-dharma pravartaka 227. RSipaMcamI-RSabhapaMcamI 223 eka bIjA mistrI ? (a) 155 ekasvabhAva 914 ekAntavAdI 936 . ekArtha samavAya 910 ekAzramadhama 35 Page #850 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasucI [311 ekAzramI 507 kArI 1261;-ne krama 1261 eca. jI. velsa (a) 116 kathAdhikArI 1257. eDavarDa ke 73 kathA paddhati 1198 epha. I. pArjiTara 1113 nyAyasUtravRttimAM 1260; nuM ethensa 846 sAhitya 1200-1;-ane seLa enI bisenTa (a) 96 padArtho 1201; vize jenAgama enzanTa InDiyana hisTorikala 1229 TreDizana" 1113 - "kathA paddhatinuM svarUpa ane tenA esa. ke. be velakara 1112 sAhityanuM digdarzana" 1196 aitareya" 028 kathAvatyu" 1203 aitihAsika daSTi 604 kathA sAhitya papa1 ghadRSTi 120 -nAM vividha kendro papa1-nAM tampa da25 pAtre papa1-vaidika-paurANika "ona sama ApeTsa opha maitreya- 828, 831;-bauddha 828, nAtha enDa asaMga' 902 831;-jaina 829, 831, 836 ebaramilara 889 kaniSka 639, 645 ola InDiyA orienTala konpharaMsa | kanu desAI 833 218 kannumala (a) 226 aupaniSada 921 - kanyA aupapAtika 290, 1092 -nA guNe 674-5 auraMgajheba 409, 436, 1098 kapila 105, 32 5, 663, 897, aulukya 1183-4 991, 1134, 1173-5 kaTTara varga 150 1179, 1184, 1186 aremALa vaDe" 295 kapilakumAra 551, 5para, 556 -AMbAnuM dRSTAnta 295-6 kapUravijayajI 342, 808 kaNAda 1026, 1134, 1151, kabIra 301, 471, 487 1183, 1242 kamalazIla 895, 1035 -kALa vize 1026 kara 175 kaNAdasUtra" 1193 karavuM-karAvavuM kathA -samAna doSa 134 -zabdArtha 1196 -tatvanirNaya | kariyappA 558 ane vijayecchAthI 1197; karuNa a) 3 vizeSa svarUpa 1204 nuM prayojana | karaNa ane praNAmUrtinuM mahAprasthAna" 1201-lakSaNa 1261; adhi. | (a) 3 Page #851 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312] karNomI 905, 912 kartava 326-7, -seyane dAkhala 207; ane dharma vize chAla-rasanuM dRSTAMta 207; vize jamAli 291, 292; -dharmano samanvaya 271; -ane reganuM auSadha cha87- coga 80, 86;-vijJAna 937 -dharmasaMnyAsa 206; zuddhi 207 phaLaniyama 202, 204;-vAda 829, 1124;-vAdI 59, 61; -vaiSamya 203 karma ane karmayoga' 69 3, 687 * karmakSaya ane pravRtti" 112 karmapradeza-dhaMdhAnuM kSetra -mAM anekAMta 878 kalama ane kitAba" (a) 113 kalikAla sarvane aMjali" 578 kaliyuga -no prabhAva 1135 * kaliviDaMbana" 1262 kaliMga 890 kalika 1129 ka9panA 870 ka9pasUtra" 338, 341, 501, 520, 1157, 1177, 1202, (a) 100 -vAcaka ane zrotA 503, 505 kalpasUtranuM vAcana ane zravaNa 501 * kalpasUtrasubedhikA" 516, 541, 1185, 1187 kalyANamaMdira" 926 kasi bhAradvAja 1207 darzana ane ciMtana kasturabhAI lAlabhAI (zeTha zrI) 955, 958 kaMcana-olivara 810 kaMdamULa 51 kaMsa 246 -kRSNa 830 kAkA kAlelakara 284, 544, 574, 615, 618, 712, 808-9, 8pa0, 853, (a) 70, 82, . 92, 169, 179, 200, 211, 288 kAtyAyanI (a) 32 kAdambarI' 724 kAnajI muni 320, (a) 276 kAnyakuja 1117, 1135 kApAlika 1146, 1151 kAma 75 * -vijaya 661;-bhegatavAbhilASA pa27; saMskAra 534 kAmatAprasAda jaina 218 kAmavijetA sthUlibhadra 833 kAmasUtra' 536 kAyakaleza 441 "kArikAvalI-muktAvalI" 1932 kAya 906 kAryakAraNabhAva 910, 14 kArla mAkarsa 603 kAlatatva 1022 -vaidika 1024, jaina 128; bauddha 1031,-svarUpa 1030; svataMtra-asvataMtra 1024-25 kALA bajAra 486 "kAlAmasuta' 670 Page #852 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI [313 kAlidAsa 381, 637, 643, 65ra, | kumArapAla 185,452, 466, 562, 661, (a) 33, 294 581, 645, 1136, 1138 kAliyanAgadamana 662 kumArapAlacarita' 86 6 kAvya ane kaLA 726 kumArasaMbhava' 661, 835 kAvyamImAMsA' 984, 107ra kumArika 30, 891, 894, 905, kAvyAnuzAsana' 937, 1218, 908, 1035, 1040, (a) 183 1117-8, 1212 - kAzikAnyAsa" 1112 kumuda 1004 kAzI 23, 87, 406, 614, (a) kumudacaMdra 1216-7 167, 257, 258, 265, kurAna' 33, 123 268, 271, 274, 276, kusumAMjali" 1025, 1107 290, 293, 295 kuMtI 6 -nA paMDita (a) 25-3 kuMdakuMda 319496, 919, 921, - 1028, 1175, 1182 kAzI vidyApITha (a) 90, 178 kuMbhAriyA (a) 233, 239 kAzI vizvavidyAlaya (a) 269 . kuMvarajIbhAI 808, (a) 124 kAzmIra 579 kUrmagrIvA 653, 654 kAkAsaMdha 705 'kUrmapurANa" 1117, 1141 kAMta 864, 1032, (a) 133. pAlAnI 961, (a) 40, 88, kAMtamALA' 1041, (a) 133 200 * kAMtA" 865 "kRpArakeza' (a) 102 kAMtivijayajI 916, (a) 100, kRSNa 146, 240, 241, 247- 53, 280, 302, pa29, kahI pAUle 980 615, 659, 662, 807, kizoralAlabhAI 200, 20, 208, 988, (a) 213 670, 797, 962, 976, -ane mahAvIra 244-jIvana 1105, (a) 45, 26, 278 brAhmaNa-jaina purANamAM 263; -vize gAMdhIjI (a) 45 ane neminAtha 313;-gepIkisanasiMha (a) 98 lIlA 326 kisasaMkicca 1181 kRSNalAla jhaverI 834 kIrti prasAdajI (a) 212 keTalAMka saMsmaraNa" (a) 135 kuTaka 1117 kenTa 1071 kuTuMbasaMsthA 622 ke. pI. jAyasavAla 640 kujikA 727 kembrija hisTarI opha InDiyA" kumAranandI 1212 1113 182 Page #853 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314] darzana ane ciMtana keLavaNuM 144, 155, 174, 177, 1091, (a) 8, 96, 169 959 krAntaprajJa kizoralAlabhAI (a) 45 -svApara prakAzaka 49-nuM phaLa krAnti 82. 144; sAdhu ane gRhasthanI kriyA 15 384 -kAMDa 386, 928, 1002; keLavaNIkAra 815 -ane vahema 239; saMskAra -taLAva-TA-jharaNAnI upamA 1164; ga 444;-mArga 518 815 krizciyana 102, 179, 359, 1097, keLavaNInA pAyA' (a) 45 (a) 295, 298 kevalajJAna 787 -romana kethalika dIkSA 359 -darzana 920 kivansa kaeNleja (a) 300 kevalabrahmAta 863 kSaNa 1028 kevalavyatirekI 912-3 kSaNabhaMgasiddhi" 897, 898 kevalAnvayI 912-3 kSaNika 914 kezavajI kAnajI (a) 155 kezavajI mANeka (a) 156 kSaNikavAda (a) 69 kezI 515; 1202 kSatriya 611, 1157 -no saMbaMdha zastra sAthe 136, kaiyaTa 1112 . -prakRti 555;-vRtti 556 keTezvara (a) 242 keNika 552, 564 kSatriyakuMDa 246 konpharansa heralDa" (a) 147 kSapaNa 1131 kAliya 84 kSipaNuka 1145 kezA 512; 514 kSamAmuni (a) 175 kAMka 1117 kSAmaNuM 355 kaurava-pAMDava 830 kSitimohana sena (a) 184, 196 kharcALapaNuM kauzAMbIjI 1046, (a) 67-83, -meTIsorI zikSaNanuM 196 86, 179, 299 -nI zaktio 603; sAthe khare keLavaNIkAra" 815 saMbaMdha 600 -nI zailI 609; khaMDanakhaMDakhAdya 1084, (a) ane gAMdhIjI 613; paricaya 301 khAdI 146 (a) 88 kauzika 991 khAravela para, 493, (a) 105 * 910. yald (Khotan) 38C krAIsTa 280, 659, 807, 846, | khuzAladAsa (a) 90 Page #854 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI khristI 32, 116, 145, 355, (a) 284;-dharma 31, 33 gagA ojhA 817 gaNataMtra 159 gaNeza vAsudeva jozI- sArvajanika kAkA 160 > gaNeza vAsudeva mAvalaMkara 956, 957, 980, 983 gadAdhara bhaTTAcArya 1036, 1084 * gadyasaMdarbha ' ( a ) 105 gayA 23 " gRhamAdhurI ' 97, 212, 690, 1006 * * gRhasthadharmIne nirvANu saMbhavI zake kharuM ? ' 47 gRhastha vidvAna ( paMDita ) 182, (a) * 269 gRhasthAzrama 208, 477, 107, }82, 1001 -bhAgayeAgatA sumeLa 208 granaveDela. e. 638 garbha haraNa -mahAvIra gAyakavADa 151 246 garbhApaharaNa 346 gaMgA 24 gaMgA bahena (a) 158 gaMgeza 1025, 1036, 1084 ane kRSNakathAmAM -erienTala sirIjha 866, 884 gAMdhIjI 8, 18, 27, 75, 80, 110, 143, 161, 162, 167, 166, 169, 170, [ 315 172, 174, 177, 191, 193, 270, 298, 368, 381, 44, 487, 564, 581, 603, 11, 612, 617, 619, 36, 658 692, 695, 697, 707, 711, 762, 777, 784, 807, 813, 819, 820, 838, 845, 848, 857, 85, 868, 951, 953, 955, 961, 96, 976, 978, 198, 1101, (a) 15, 20-22, 29, 43, 36, 39, 41, 42, para, 56, 57, 59, 61, 4, 70, 71, 73, 81, 8, 88, 92, 96, 107, 109, 110, 116, 118, 133, 134, 141, 169, 174-5, 178, 181, 228, 278 -dvArA dharmanuM UrdhvIkaraNa 75:. ~nI dharmadRSTi ( a) 10; "ane gItA 612; ane kizAralAlabhAI ( a ) 45; "ane kauzAMkhI 13; mahAtmA 20; -ane prajJA 13; zA mATe ? ( a ) ~ane dharmAM 33;-nuM hindutva (a) 24;-nI ahiMsA (a) 13, 27;-ane vividha dharmAM 568;-tA vadha (a) 28; -mAM jaina dharmanAM tattve 570; --nuM tapa (a) 14;-ane Page #855 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316] darzana ane ciMtana mahesANuM pAThazALA 436; , "gujarAtanAM zaikSaNika pragati tathA ne joI kRSNa-rAma vageremAM vikAsaH amadAvAda ejyukezana zraddhA 575;-mahAna payagaMbara sosAyaTInA prayatno" 958 467;-zrImadrAjacaMdra 764, gujarAta purAtattva maMdira 886, 933 (a) 98, 159 776 gujarAta vidyApITha 888, 933, (a) gAMdhIjI ane jainatva pa68 6, 88, 89, 175, gAMdhIjInA jIvanadharma" (a) 10 gujarAta vidyAsabhA 954, (a) gidavANIjI 962 109, 110 giripravacana 365 gujarAtI bhASA 960 gItagoviMda" 833, 835 gujarAtI bhASAmAM dArzanika tatvagItA 13, 74, 79, 80, 86, jJAna" 1042 gujarAtI sAhitya pariSada 108 98, 125, 141, 161, gujarAnavALA (a) 201 209, 231, 297, 314, 381, 471, 697, 698, guNamati 1042 699, 783, 863, 875, guNabhadra 1158, 1166. 10 02, 1175, 1184 (a) -kRta uttarapurANa 263 17, 22, 29, 57, 71; guNaratna 1183, 1225 -nI vizeSatAo 615nI guNasthAna 1017, 1059 TIkAo 617; -mAM hiMsA ke -mithyAdRSTi Adi cauda 1018 ahiMsA? 630;-rUpaka che 13 guNasthAnaka cha97 guNasthAne 31 "gItAdharma" 615, 618 gubhakti 1096, 1997 -nAM prakaraNe 620 gusvarga 429, 432, 840, 485, gItAdharmanuM parizIlana' 614 882 gItAdhvani (a) 48 gusaMsthA 133 gItAmaMthana' (a) pa7 gulAmavRtti 134 gItArahasya 619, (a) 70 gulAbacaMda (a) 292 gujarAta gulAbasiMha' 865 guMDAgirI (a) 118 -nI 19 mA zatakamAM saMskAra gUMgaLAmaNa 104 pIThikA 862; -no bhAratI gemale 824 -pUjAmAM phALo 971;koleja geliliyo 380 951 gekhale (a) 116, 2para Page #856 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1208 zabadasUrI [ 317 goDase (a) 27 caturbhANuM" 1118 gopanAtha 806 catuMvedI 1117 gopA 672, 681, 689 caturvyUha 1058 --paradA virodha 673, 678 catuHzataka' 639, 644 pAladAsa 765, 406, (a) caturazatI 898 camatkAra 276 gepInAtha kavirAja (a) 301 -brahmacArInA 543 -samajavAnI gopIkRSNa 835 dRSTi 270, 271 gabhuja 1141 caraka 1107, 1203, 1218, -vANiyA 1138 1219 gomatI (a) 46 -gata kathA paddhatinI sAmagrI gammasAra 1030 1238;-vimAnasthAna 901, gorakha 1107 -saMhitA 1203 govardhanarAma 864, 897, 953 caraNasparza' 813 goviMda 1129 caMdragupta 492, 716, 1155, gazAlaka 292, 1147, 1188, 1208 gesava 1168 caMdrazaMkara zukala (a) 45 gautama buddha) 515, 536, 1026, caMpA 291, 551 1119, 1134, 1245 cANakya 716, 901, 1202 -kumArilano AkSepa 1119; -nIti 142 juo babuddha" cAturvarya 632 gautama (akSapAda) 1204, 1205 cAturvedya 1138 gautamasUtra 1025 cAritra 443, 928 -vRtti 1032 cAritravijaya" 834 grAmadakSiNAmUrti 712, 821 grIka 179, 1054, 1197 cAvaka 59, 60, 65. 684. - -vicAradhArA 683 1057, 1070, 1134 grIsa 33, 73 -daSTi 60, 62 "ghaDatara ane caNatara' 867, 824 cAvaka ghora aMgIrasa 607 -paralekavAdI sAthe tulanA 62; cakravatI--vAsudeva 119 -pratyakSavAda sAthe javAbadArInI cakravAka" (a) 113 saMgati 65 caturavijayajI (a) 182 cikitsA 1108 caturAzramadhamI 359 | citta (aspRzya) 468, 471 Page #857 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318] darzana ane ciMtana cita -pAMca kSiptAdi bhUmikAo 1014 -bhUmi 31, 1059; -vilaya 207:--zuddhi 207 citramUrti -nA darzanane dAkhala 274 cidilAsa (a) 16 cidAnaMdajI 784 cIna 34 cImanabhAI (a) 174 cImanalAla (a) 102, 132 cImanAbAI (a) 70 cUrNa 1155, 1237 ceTaka pa29, 552, 564, 840 cetana -jJAna-ajJAnamaya 1015 cetanagrantha " 719 "cetana zAstra" 867 cetanA 17 citanya 471 caitanyajI (cunIlAlajI) (a) 81, 91 cityavAsI 133 cauthamalajI (a) 121 chala 1219 -traNa 1219 chI-jAti -prayoga vize matabheda 1258; -nigrahasthAna 1201 chaMda 321 chAtra 624 chAndogya 828 chedasUtra 412 choTAbhaTTa 817 choTAlAlabhAI (a) 274 jagaDu 453, 542 jagajIvanadAsa 868 jagaDucaritra (khakhara) para jagata 10pa7 jagadIza 1084 jagadIzacandra bojha 381 jaDAvabAI (a) 290 jati 707 janaka 830, 1121 janakalyANu-sadAcAra aMka " 193 janmabhUmi' 688, (a) 113 japa 1101 jamadagni 1134 jamAli 1208 -ane devadatanI tulanA 28; -prathama nidbhava 28-jIvanavRta 290;-mahAvIrathI matabheda 291, 292 jayabhikhu 832 -paricaya ane grantha 833 jayamaMgala pa36 jayazaMkarabhAI (suMdarI) 865 jayasvAla (a) 105 jayaMta pa66, 894, 897, 915, 1260 jaratkAru 1007 jarathuriyana 498 jarathusta (a) 284, 295 jarathostI 116 jalpa 1204 -kathA 1233 Page #858 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [319 - zabdasacI javAbadArI 15, 16, 64, 65 ! -nA aneka prakAra 16 -javAharalAla neharu 558, 964, 976 | (a) 39, 40, 41 javAharalAlajI (AcArya) (a) 121 jaMbU 512 " jAgRti" (a) 118 jAtaka 829,831 -dazaratha jAtaka 244 jAtakanidAna" 250 -jAti 914 (sAmAnya) -covIsa prakAra 1220, 1224; -nigrahasthAna 930 jApAna 33 jijIviSA (a) 22, 273 -dharmadaSTinI sahacArI 72 jijJAsA 122, (a) 189, 288, 302 jitAri 897, 898, 99 jina 105, 1127 jinadeva 1128 jinabhadra 1029, 1973 jinamitra 895 jinavijyajI 888, 898, 1237, (a) 75, 128, 135, 137, 147, 150 -paricaya (a) 98, 233, 239 jinasena 228, 230, 232, 234, 925, 1158 -kRti harivaMzapurANa 263, 264, 267 jinendrabuddhi 1112 jisasa 18, 762, (a) 6 chataka95 533 -cUNi pa36, 918 jIva 323, 870, 1057 -vyavahAra-avyavahArarAzi 1065 jIvaNalAlabhAI 600 "jIvatA anekAMta 870 jIvana 98 -kaLA 5,1091, (a) 266; -traNa bheda 14 -zuddhi 14, 472;-vikAsa-zArIrika ane mAnasika 15-zaktine yathArtha anubhava 17-zaktinA traNa aMza 18:-samudranI upamA 19; -nuM jIvAnubhUta tava 20;-nI pAMca siddhi 1091;-zakti 759-mukti 207-saMskRti 7; -zuddhimAM samAjazuddhine samAveza 48;-zodhana 1054;-zodhananA maulika praznonI ekatA 1055jaina prakriyA 1055 "jIvananuM pareDha" 977 jIvanano artha ? 1091 jIvanapatha " 18 jIvanamAM mRtyunuM sthAna' 1092 jIvanazilpa" 18 jIvanazilpanuM mukhya sAdhana " 14 "jIvana sukhamaya ke duHkhamaya' 1094 jIvanazuddhi (a) 287 jIvana zuddhi ane bhagavAna mahAvIra' 47 "jIvanadhana' 670, (a) 47 jIvana vArtA (a) 287 "jIvana vArtA lakhavAmAM saMkoca kema?" (a) 287 Page #859 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtaH 320] jIvarAjabhAI (a) 124 chavAdi -bhAratIya darzanamAM sAdhAraNa 322 jIvAbhigama 1028 jugalakizora (a) 72 jeThAlAla gAMdhI pa67, 853 jerUsalema 24 jena 32, 55,56, 65, 73, 74, 80, 91, 101, 102, 111, 112, 115, 117, 126, 127, 141, 143, 146, 147, 219, 221, 313, 315, 328, 341, 353, 355, 357, 359, 360, 361, 376, 377, 386, 387, 397, 406, 416, 471, 489, 500, 506, pa61, 57' , 576, 581, 6 81, 611, 654, 655, 66 3, 702, 703, 796, 800, 828, 830, 841, 873, 902, 907, 910, 913, 915, 926, 985, 1011, 1017, 1036, 1042, 1043, 147, 1054, 1059, 1077,1078, 1106, 1107, 1109,1110, 1117, 1118, 1122, 1127, 1135, 1153, 1157, 1180, 1200, 1203, 1212, (a) 32, 6, 7, 76, 87, 91, 98, 99, 102, 104, 105, 130, 154, 177, 178, 181, 191, 196, 199, 200, 247 259, 268, 269, 271, 273, 276, 278, 279, 280, 281, 283, 284, 285, 290, 299 -saMmata deva, guru, dharmanuM tAtvika svarUpa pa6:-kAzrama saMsthA 65-paraMparAnA saMpradAye 80; paraMparAnI nivRtti 81 -yuvakanAM traNa lakSaNe 83-arthAta viveka [87;-nA maulika siddhAnta 113; -ne bhaya 117-dharma, hindu dharmathI abhinna 118;-ane rAjakIya caLavaLa 127, 130; -lagnaprathA 127, 132 -gurusaMsthA 128, 133;-dhaMdhA para 128, 134;-samAja 129;-samAjanA traNa vargo 149-ane harijana 178; -ane bauddha (a) 15-hindu ja che 180;-hindu dharma che 181 -gusaMsthA 186)-tAttvikasAhitya itihAsanI agatya 215 tahevAre 335;-samAjanA be varga 338;-dIkSA 362; -mAM dIkSA vize aneka matabhede 362;-dIkSAvaya vize matabheda 363;-ane varNavyavasthA 377-mAM sAdhuone prabhAva ane temanI jaDatA 383; -gRhasthamAM vidvAnane abhAva 385 -sAdhunI jIvanacaryA 393, -mAMsa bhakSaNa (a) 4; 76, Page #860 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sasUcI 85;--tIthI 406,407; dhamanI salAmatI aMgrejI rAjyamAM che? 417;--ane aspRzya 469; -saMskRti 469;-zuM kare? 479, 480;-samAjanI AtmavacanA 484;-zrutanuM mahattva 495; AcAra 508;-kathAsAhitya 551; ane aspRzyatA 575; -mAM jIvatA anekAMta 876; --saMdhanI zrutabhakti 918;-mate kALa 1028;-jIvanazodhananI prakriyA 1055; tattvajJAna ane vikAsakramanI tulanA 1057; "ahiMsA-anekAMtanI vizeSatA 1060;-bhavya-abhavya kalpanA 1065;-sAhityanI e zAkhA 1079;--zUdra 1138;-sAhityamAM sAMpradAyikatA 1153;-agnihAtra 1166; Agama 1202 jaina Agama 123, 125, 615, 642;-mAM kathApaddhatinI sAmagrI 1229 jainakathAo tuM prAcIna mULa pupara jaina kalcarala risarca seAsAyaTI (a) 151 - jaina gurjara kavio (a) 139, 143, 148 jaina chApAM 3para - jaina jana jaina jIvana . 574 -nA dharma, kama Adi vibhAga 29} 21 jainatva 133 k -nA AtmA ane zarIra 56; --nuM sAcuM svarUpa 129; tyAgI ane gRhasthamAM 130 * jaina tattvajJAna' 1049 1013; -nuM prAcIna mULa -maulika rUpe akhati 1054 jainatattvajJAna 768 jainataka paribhASA ' 1084 jainatItha [31 -- jhaghaDA 425; vidyAdhAma ane 4ra6;-nA prANa 423; -nI sthiti 423 jainadarzana 918, 1178, 1183 jainadaSTi -mAM AcAra vicArane sthAna 507; brahmacavicAra 507 * jainadaSTie yAga '(a) 125 jaina dharma 109, 427, 1128, < 1129, 1138; -nA prANa 183; -nAM viziSTa lakSaNA 183; -nuM mULamAM svarUpa 224, 225; ~ane pravRtti 226; bha. mahAvIranA nivRtti dhama 226; -nA aneka phirakAo 427; -saMpradAyabhedanAM kAraNo 428; -bIja aMkura vaTavrukSa Adi dRSTAMta 427, 428, 429; -saMpradAyAmAM abhinna 429; -sAMpradAyika virAdha ane vahANAnuM rUpaka 431; -mAMthI jainetara darzIne 1172, 1173; ~mAM strIonuM tatva sthAna 811 Page #861 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322] * jaina dhama-jaina samAja H hindu dharma - hindu samAja ' 114 jainadhama prakAza ' ( a ) " 263, 264, 267 jainanyAyanA vikAsakrama 1080 jainanyAyanA kramika vikAsa' 1077 jaina nyAya-sAhitya nA lekhakA ane granthonI sUcI 1086, 89 " . jainapaNuM 293 jaina paraMparA < -nivRttilakSI 78, 80 jainaprakAza ' 273 jaina-bauddha * 129, -nI paurANika utpatti 1115, 992, (a) 1117 jainayuga '297, 147, 244 jaina yuvaka saMmelana 92 - jaina raupya mahAtsavAMka '949 jaina zAstra 31, 739 mAM rAmakRSNa kathA 244 jaina zve. konpharasa (a) 139 * jaina samAja: hindu samAja ' 108 jaina samAja 108 --te bhaya 109 jaina saMskRti saMzodhana maMDaLa ( a ) 85, 283, 284 * jaina sAhityanA saMkSipta itihAsa' (a) 139, 148 jaina sahitya saMzAdhaka ' 753, 1071, 1076, (a) 105 jaina saMdha -ane tapa 442 C * jaina herAlDa ' ( a) 140 nAbhAsa 705 jainetara 102, 284, 295 jaiminIya 125, 1134; joDa 713 jJAta ( dRSTAMta ) C ' nAtA' 263. mAtAsUtra' 513, 539 jJAna 15, 75, 434, 443 --nI pratiSThA 373; pratyakSaparAkSa 920; svaparaprakAza 1040;~upara aMkuza 434, 436;-5camI 375;-bhUmikA zubhecchA Adi sAta 1016 jJAnabhaMDAra 374 -brAhmaNa ane jaina 375 . darzana ane ciMtana --darzana 1036; -zAstra 1134 jaiminIyasUtra ' 1025, 1118 -cAra prakAra 1229 jJAnamArga 518 jJAnayeAga 321, 444 jJAnatti 321 jJAnazrIbhadra 895 - ? jJAnasAra 297 jJAnasaMsthA 374 -ane sadhasaMsthA : tenA upayega 373 jJAnezvara 617 Iya tattva 920 nyUDA (a) 169 jyArja arnArDa zaoN 827 jhaveracaMda medhANI ' --paricaya (a) 112 kretAnI 865 Page #862 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI [3ra3 rAgera 34, 381,978 (a) 96, [ tattvasAkSAtkAra 106 166, 259 'tatvArtha1073, (a) 89, 112 TIkA 1237 "tatvArthabhASya 510 -pAchaLa daSTi 610 -vRtti 1029 cI 902 tatvArthasUtra-bhASya' 740 TeDa 866 -vyAkhyA 744 ThAkora 865, 867 tatvArtharAjavArtika' 925 ThANAMgasUtra 552 tatvArthaplekavArtika' 915, 925 DAlacaMdajI siMdhI 737 "tapaplava' 888 "DaoNkaTrIna opha mAyA" 868 tathAgata gautama 1208, juo "buddha DaoNkaTrIna opha maitreyanAtha enDa ! tathAgatanI viziSTatAne marma" asaMga" 910 657 DilararAya mAMkaDa 971 tathAgata buddha 657 tattvaciMtana -nI vizeSatAo 659 -ane dharmanI eka dizA 202 | tadutpatti 911 tattvacintAmaNi 1025 tadidyasaMbhASAvidhi 1238-39 tattvajJAna 7, 14, 202, 386, -be prakAra :1239 870, 872, 1044, 1049, tapa 21, 440, 548, 6 08, 623, 1105, (a) 279 - ane 1171, (a) 14, 71 satyazodhanano mArga che; --jIvana- -buddhipUrvaka niSThA ;-svAdhyAya sparza 14:--zAstrabheda chatAM ane pravacana 9;-bAhya ane jIvanazuddhinI samAna bhUmikA AMtara 9-jaina-bauddha pahelAnuM 14-nA traNa yuga 202;-nuM 440;-rASTrahitamAM upaga sAMpradAyika zikSaNa 386;-mAM 446 -bAhya ane AtyaMtara madhyamamArga 685; -utpattinuM 608;-ane yajJanuM aMtara 623; mULa 1049-jIva, jagata, -vize buddha 666 Izvara, vize 1054; tapa ane pariSaha 440 -pUrva-pazcimanI tulanA 1054 tapasyA 953, (a) 79, 81 'tattvajJAnanA mULa prazno' 1090 tamasa 15 tattvanirNaya 1197 take 434, 435, 437, 1212, tattvanirNinISa kathA 1204 1219 tatvabubhusu kathA 900 -ane dharma 438;-vidyA 901; tattvamasi 288 -vAda 1208 tatvasaMgraha" 930, 1035 | tarkazAstra 903, 911, 913 Page #863 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324] darzana ane ciMtana tarkasaMgraha" 1025 turaphAna (Turfan) 638 , tahevAra 334 tulajArAma Tekara 808-8 taMjUra' 886 tulanAtmaka paddhati 738 taMtra 1107 tulasIgaNI 81 -yukti 901 tulasIkRta rAmAyaNa" 210 taMtravAtika" 1118, 1151 tRSNA 1090 tAtvika dharma tejomUrti bhaginI' (a) 13 -vyaktimAM, samAjamAM nahi 83 tejasvI tAraka AcArya zrI narendra tAtparyaTIkA" 915 deva' (a) 178 tAdAo 910 terApaMtha 882, (a) 276 tApasa 1162 -nI nivRtti 882 tAmasa zAstro teMdulakara kamiTI 118 -kaNAdAdi 1134 taittirIya 548, 24 tArAcaMda koThArI () 132 -upaniSada 682 tArAnAtha 889, 896, 897, (a) | tosaliputra 397, 398, 560 84 tyAga 132, 133, 287, 509 timiramAM prabhA" (a) 48 -ane bhaga 287 tilaka 80, 12, 161, 180, tyAgI guru 376 416, 619, (a) 70, 297 tyAgI jIvana 366 tilakamaMjarI" 724, (a) 100, -mahAvIranA sAdhusamAjanuM 366; 183 -AjanuM 367 tijoramAM 440 tyAgIvarga tIrtha 88, 91, 844, 1107, -mAM visaMvAda 138 1128 (a) 23 traNa smaraNe" (a) 133 -maMdira 350-saMsthA 405; traNe jaina phirakAone paraspara -jaina tIrtho 45, 406; saMbaMdha ane meLane vicAra" -ane vidyAdhAma 406, 411; - 427 -no uddeza 408;-nA jhaghaDA trikama bApA 817 408 tridaMDI parivrAjaka 1186 tIrthonI pratiSThA kema jaLavAya?" trinetra 808 tripadI ane naya tIrthoccheda 1161 -mAM aDhAra doSa cha79 tIrthakara 1130 (a) 87 trimalaya 890 tukArAma 476 triveNu 844 Page #864 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUMthI ' triveNI tIrthaM 849 triveNI snAna' 844 trivedI 1117 - triSaSTizalAkApuruSa ratra '247, 253, 248, 249, 250, 26, 512, 513, 529, 1158, 1160, 116, 1184 . tristanI mInAkSI 807 vairazika 1185 taivaNi kAcAra ' 540 vidya 1138 tryaMbaka gurunAtha kALe 1113 thiesAphI (a) 298 thAkaDA ' (a) 291 2 ( theAmasa ek. Dabalyu 639, 640 dakSiNa (bhArata) 179 dakSiNA 6 91 dakSiNA 138 dakSiNAmUrti 819, 820 datta avadhUta 223 dattAtreya 857 damayaMtI bahena (a) 113 yA 455, 627, 629, 630 : -ane ahiMsA 455;--samAja -rASTranI dhAraka 456;--yALu vyaktinA dAkhalA 457;-mAM manuSyanI prAthamikatA 457; --dharma 1127, 1128 dhyAna 471, 706, (a) 256 yArAma 627 dRyAlacaM (a) 171 darabArIlAla (a) 121, 125, 140, 142 darabhaMgA (a) 261, 300 darzana 98, 1011, 1107 prabhAvaka 918 - darzanasAra' 1184, 1187 darzana sAhitya -mAM matAMdhatA 1118 lapata kavi 381 dalasukhabhAI 108, 888, 917, (a) 91, 181, 286, 287 dazavaikAlika' 513, 552, 989 ' (a) 291 cUlikA 319;-agastyasiMhazreNi 552:-niyukti 1234 dazalakSaNI 336 daMDapANi 68, 675 daMpatI jIvananA dastAvejI putrA' 1004 dAdAbhAI navarAjajI 160, 98, (a) 107 -paricaya (a) 107 [ 325 dAdu 1043 dAna 955, 1103, 1160, (a) 42 --prathA 4536-dakSiNA (a) 34 krAnta 997 dAmAdara kauzAMkhI (a) 77 dAmeAdaralAlajI 148 dArUniSedha -ane jainA 417 dArzanika mate --bANunA kALanA 731 dAsaguptA 181 dAMtA rAjya (a) 234 digaMbara 40, 87, 103, 108, 138, 427, 428, 434, Page #865 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra6] 921, 1130, 1143, 1151, : (a) 29, 276 -sAhitya 430;-ane Agama 310 digaMbara-zvetAmbara 221, 830, 915 -sthAnakavAsI 378, (a) 270 dinnAga 640, 644, 890, 892, 903, 904, 906, 907, 908, 10, 11, 913, 1 035 divya -pAMca 1187;-parIkSA 729 dilIpa 830 dIkSA -nAM vividha kSetre 358; -brAhmaNamAM 359;-jaina-bauddhamAM 359 -ne prAraMbha-pUrNAhuti 359, 36 0;-saMmata dIkSA 395;-asaMmata dIkSA 395; -dAnamAM zithilatA 400 -vize ! utsarga-apavAda403;-paryAya ccheda 535 dIkSAno kUTaprazna" 812 dIpacaMdajI (a) 290, 291 dIpacaMdabhAI (a) 132 dIpamaMgala' 85ra dIpaMkara jJAnazrI 899 dIrdhAnikAya 687, 1002 * duHkha (a) 50 durgArAma 865 durgAzaMkara zAstrI 1117, 1203 durbalikA puSyamitra 1075 durlabhajI jhaverI (a) 121 | darzana ane ciMtana durvAsan 1134 durveka 895, 896, 908, 917 -nA granthA 897, 898 -paricaya 897 daDhabala 1203 dRptabAlAki 1207 dRSTAMta 1203, 1219 daSTi 3, 98, 819, 2002 -vyavahAra-nizcaya 293; -rAga 329; -lAbha (a) 59 "daSTivAda' 329, 398, 1973 -strIne anadhikAra 543 delavADA (a) 156 deva 101 -laukika-lekottara 330 devakI 246 devacaMdrajI 318, 332; -pitAnA ane jaina samAjanA jIvanane citAra 328 devadatta 289, 1208 -ane jamAlinI tulanA 289 -saMghabhedaka 289 devaduSya" 839 devadravya 350, 407 devadravyano upayoga" 812 devapUjA 239 devavAcaka 104 devasUri 1083, 1216, 1217 -no vAdavicAra 1253 devasena 1184 devAsurasaMgrAma 828 devendrabuddhi 892 devendramati 895 Page #866 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zahesUcI [327. daza -nI sthiti aMgreja pahelAM 154-aMgreja pachI 156; -kathA 141 dehadamana 607. -nI janadaSTi 608 devI saMpata 620 doSa 135, 1038 - -viramaNa 508 deharI ghATa (a) 71, 8, 91 dhRtavRtti 809 dravyaguNaparyAyano rAsa" 928, 1030 dravyAnuga 928 drAviDa 112 dropadI 120, 133, 1004 AAtrizikA " 6pa3, 1209, 1213 -prathamA 939-dvitIyA, cothI, chaThI 940)-vAdapaniSad 941, 945-nyAyaAAtrizikA 945, 947;-vAdadvArA 947 dvArikA 313 dija 1156, 1164 jitva 711 "yAzraya' 866 dhanapatasiMha 496 dhanapAla (a) 100, 270 dhanaMjayanAmamAlA" 919 dhannA-zAlibhadra 552, 562 dhanyatA 980 dhammapada 875, 1002, (a) 62, 70. dharma 202, 870, 1006(a) 10 -nirbhayatA sAthe satya-zodha 7;-nAM be rU5 22;-caritArtha kyAre ? 7;-zarIraavayavanuM dRSTAMta 22-paMtha 23-nA ADaMbare 25-nI tulanAtmaka jJAnanuM mahattva ra9-ane rASTrAbhimAna 33;ne mahAsamanvaya 34;-ane paMthanI tulanA 36; -pANInuM dRSTAMta 38;-nakhanuM dRSTAnta 39; -ane nIti vacce bheda 44; -pAlananAM dRSTAMte 44;-tAtvika ane vyAvahArika pa2; -dhamadharmano AdhAra 53;tAtvika ekarUpa 55;-ane vicArane saMbaMdha 49;parIkSAnAM bhayasthAno 50;-ne traNa prakAranA bAhya niyamo 51 -ne AtmA ane zarIra pa7-nAzanI khetI bUma pa7-nA dhyeyanI parIkSA pa9-nuM dhyeya paraloka sudhAraNA nathI 64-nuM dhyeya 64;-zikSaNa 67 -nA kriyAkAMDI zikSaNano virodha 68-guruno ADaMbara 69-tattvanA be aMze-vicAra ane AcAra 70 -zikSaNanA mArgo 71-daSTinI sahacArI jijIviSA 72 -vikAsanI bhUmikAo 73;-sthUlathI sUkSmamAM vikAsa 73;-daSTino bhAratIya vikAsakrama 73;-nivartaka 75, -adhikAre zebhe 84nI maryAdA 116 -ane tatvaciMtananI eka dizA 202;-pravRtti ane nivRtti 224-ane karmanA Page #867 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328] * dharma ane paMtha' 36, (a) para dharmakathA 1229 dhamakIrti 904, 908, 914, 915, AdarzonA samanvaya 201; --zikSaNa 351, (a) 279; -yuddha 447;-sahakAra-asahakAra 465; -nA traNa skaMdha 594; -mAM anekAMta 876;-pAramAthika, vyAvahArika 28;-dharmobhAsa 28;~dha srotanAM vaheNA 28 895 - dharma kayAM che?' rara dharmaguru (paDita, purAhita, bhikSu, sAdhu) 58, 85, 87, 128, 133, 145, 165, 198, 199, 229, 235, 380, 503 -navI dizAnA virodhI 380; -ane amAridhama 464; ane kalpasUtravAcana 103 1218 -nA paricaya 889;-te samaya 894;-nA granthA ane TIkAo dharmaciMtakA + --aravida Adi pAMcanI tulanA 27 dharmadRSTi -sakAmamAMthI niSkAma 74; -gAMdhIjInI daSTi sarvoparI 75 dha dRSTinuM, UrdhvIkaraNa ' 72 . - dharmanI ane tenA dhyeyanI parIkSA' * 49 dhama pavana 344 dhapava ke jJAnava ' 341 dharmapathA ane dharmAcaraNa 46 dharmapAla 890 ' dRna ane ciMtana dharmapravAhe ane AnuSaMgika samasyA '27 ' dha binduvrutti' para9, 131 dharmabhAvanA ~nI jAgRti mATe kathAsAhityamAM camatkAravana 269 dhamedha (a) 192 dha lipi 451 dharmavarNana (a) 60 dhamavAda 1214 dhavijayajI (a) 265 - dharmavIra mahAvIra ane karmavIra kRSNa 239 2 dharmaLa pa94 ' dha saMgrahaNI ' 1029 TIkA 916 dharmasaMmelana 1100 dhasa saMsthA (a) 273 dharmAMka dha -yana-adhyayana--dAna -zIla, samAdhi, prajJA 6 86 }}; dharmokaradatta 896 dharmAcAra 1105 dharmAnanda kauzAMkhI 600, 668, (a) 9 299 jIe kauzAMkhI dharmonubhavanI jIvanayAtrA (a) 288 dharmAntara-vaTALa pravRtti 34 dharmAMttara 892, 895, 897 8 dharmAMttarapradIpa' 895, 898 - dharmAMyadharmAMnubhavanI smaraNayAtrA' 853 ' Page #868 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [39 zikhadasUrI dharmonuM milana" 27, 34, 35 ] -nI traNa vizeSatAo 27 dhArmikatAnI kasoTI 47 dhArmika phaMDa 55 'dhArmika zikSaNa" 67, 434 -saMkucita dRSTi Adi deSo 434-kevuM hoya? 437-mara jiyAta 438 dhArmika samAja -traNa varga (a) 11 dhArmika svataMtratA 18 dhArmika svAtaMtrya 409, 410 dhIravijayajI (a) 233 dhIrabhAI ThAkara 860, 868 dhI-zrIne samanvaya 854 bairya 397 dhyAna pa18 dhruva (AnaMdazaMkara) 612, 953, 957, 958, 1047, (a) 89 dhruvasena 339 dhUmaketu (a) 115 dhvanyAleka" 893 dhadha 134 -jaina maryAdA 134 dhRti 622 naI tAlIma 21 naciketA" 599, 1003 ane navo avatAra 592; -AkhyAna 193-AkhyAnane ItihAsa 598 nagna (nAge) 704, 1115, 1116, 1119, 1122, 1127 nanamata 1134 nagnatva 428 nathamalajI TAMTiyA 888, (a) 1278 nathurAma zarmA 818 namirAja 830 naya 920, 924 "nayacakra' 930 "nayapradIpa' 1084 nayarahasya" 1084 nayavAda 811 napadeza" 1084 nayAmRtataraMgiNu" 1084 naTa-naTI daSTAnta 516 narasiMha mahetA 1043 narasiMharAva 323, 712, 859, 865, 468, 980 narendradeva 112 (a) 74, 178 narmada 865 narmadAzaMkara 182, 1047, 1117 'navajIvana' 368 navalarAma trivedI 865 navA-jUnAnuM Tha% 125 navI-janI peDhInuM dUdha 144 navInacaMdra 958 navyanyAya (a) 299 naMdalAla basu (a) 195 naMda-yazodA 246 naMdavaccha 1181 naMdI" papara, 636, 1072;TIkA 1072 naMdISeNa pa12, 551, 552, 555 nAga 997 nAgArjuna 644, 902, 904, nATake -mAM virodhI saMpradAya pratye Page #869 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330] darzana ane ciMtana - kaTAkSa ane hAsya 1118 | -vaiyaktika, sAmAjika, sArvanAtimAnatA 626, 627 janika 51 -saikAlika che? 54; nAthajI 200, 204, (a) 278 -bAhyathI lAbhAlAbha 55 nAthurAma premI 1158 (a) 71, "nirukta" 1202 77, 135, 136 nircanya 1123, 1227 nAnaka 471, 487, 578 nirmanvika 1153 nAnAbhAI bhaTTa 712, 721, 817, nirNaya 1219 848 nirbhayapaNuM 47, 395 nAnAlAla 381 nirbhaya mana 7 nArada-parvata-vasu 1167, 1169 nirmoha karmaga 83, 86 nArAyaNadAsa (a) 155 niryukti" 1156, 1237 nArAyaNa dIkSita 1262 bhAga-cUrNi 400, 401 "nArI pratiSThA 864 nirlepapaNuM 47 nAlaMdA 890 nirlobhANuM 395 nAstika 11, 701, 703, 706, nirvANa 477, 801 - 707, 1112 -gRhastha ane saMnyAsInuM 477 nAstikatA (a) 96 nirvikalpa pratyakSa 914 nigoda nirdetuka vinAzavAda 914 -tIvra kaSAya kema ghaTe ? 1065; nivRta 206, 507 -ane muktanI tulanA 1066; nivRtti -mAM Amika azuddhi kyAre -samUhamAM zakya nathI 83;-nAM AvI ? 1069 pariNAme 84-lakSI pravRti 83 nigoda jAtinA jIvasamUha vize | nivRttidharma 224, 233 praznottara" 1065 -ekAzrama dharma 224;-mahAnigraha 1260 vIrano 226-e sAmAjika nathI nigrahasthAna 225, 227-daSTie RSabha-bAvIza prakAra 1225, 1262 jIvananI asaMgati 228 nijajutti 1203 nivRtti-pravRtti 31 nididhyAsana 275 - udbhava 776-kramika vikAsa nimittanA ATha aMge 1191 75 niyativAda 1188 nivRttimArga 635 niyama nivRttilakSI paraMparAo 79 -parivartana karanAranuM kartavya pa6; ! "nizIthadhUrNi' 1237 Page #870 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [331 - zabdasUcI nizcaya 1096 nyAyakusumAMjali"915, (a) 302 -daSTi 293;-vyavahAra dRSTi 324 ! nyAyadarzana" 922, 1026, 1238 niSkAmatA 74 "nyAyAtrizikA" 945, 947 niSThA 1210, 1247 -zuddhAzuddhane AdhAre dhamadharma nyAyadvAra' 905 pa3-zuddha niSThAnAM dRSTAMto pa3; | nyAyapaddhati 1200 -azubha niSThAnAM dRSTAMta 54 nyAyapraveza" 905 nidbhava 290, 705, 1184 nyAyabindu" 04, 907 nibArka 1028 -anuTIkA 887, 888-nI nIti 41 TIkAo 85 -niyamapAlanamAM bhayasvArthanAM | " nyAyamukha" 645, 903, 905, aneka dRSTate 43;-ane dharma 907 vacce bheda 44 nyAyamaMjarI' 895, 915, 126 - "nIti, dharma ane samAja' 41 nyAyavAkya 1201, 1211 nItizikSaNa" (a) 60 -nA avaye 1211, 1212; nIlakaMTha dIkSita 1262 -avayava carcA 1234, 1235 nIlapaTamana 1134 nyAyavidyA 901, 942 nRsiMhAvatAra 865 nyAyavinizcaya" 915 nemicandra 450, 918 -TIkA 915 neminAtha 220, 222, 287, 313, nyAya-vaizeSika 796, 800, 801 - 513;--ane kRSNanI tulanA 313 nepAlanA rAjaguru hemarAja 887 907, 910, 1025, 1036 nepoliyana 370, 445 1054, 1057, 1058, sesiTI opha spIrIcyuMala kalcara 1065, (a) 276, 29 295, 298, 299 neharu 448, (a) 107 nyAyazAstra 867, 1077, 1134 nagama 1096 -vaidika-baddha-jaina " 177; nigamelI 246 -paraspara prabhAva 1078 naiyAyika 1038, 1040;- veza nyAyasUtra" 1200, 1204, 1206, ane AcAra 1182 1210, 1235, 1238 naiSkarmasiddhi" 79 1242, 1260 nyAya 175, 921, 1024, 1077, -bhASya 1236;-vRtti 1218 1260-gata kathA paddhati 126 be "nyAyakumudacaMda" 955, 1035 | nyAyAleka' 1984 1151 Page #871 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33ra ] darzana ane ciMtana nyAyAvatAra' 645, 907, 925, | paraMparA 1107 926, 1082, 1210 - jUnI-navI 338 nyAyAvatAravRtti" 916 parArthonumAna 906, 1201 paumacariya" 26, 156, 1158, paricaya thaDe paNa chApa UMDI" 1161, 1166 (a) 112 pataMjali 444, 1014 parivrAjaka 79, 1007, (a) 32, pati-patnI saMbaMdha -vetasIvRtti 94 paritrAjikA 1001 patra=nyAyavAkya 1211 "parigrAjikAnuM romAMcaka lagna" 993 patra parIkSA 1211, 1212, 1218 pariziSTaparva" 512 padatyAga (a) 43 pariSada 'padmapurANa" 261, 1116, 1117, -nA prakAre 1241 1126, 1158, 1162, 1166 pariSaha 443 1169 -rASTriya hitamAM upayoga 447 padmanAbha jaina (a) 181 parIkSA (a) 167, 300, 301 paradAratyAga para3, 532 parIkSita-janamejaya 602 paradAvirodha parokSa pUjA 1999 -gepA dvArA 673, 678 paryuSaNa parva 334, 336, 337, 341, 344, 349 paramaRtaprabhAvaka maMDaLa 990 paryuSaNa parvanAM vyAkhyAno" 40, paramANuvAdI 1051 48, 66, 135, 147, 15ra, paramAtmadarzana 31 238, 324, 340, 372, paramAtmA 73 379, 391, 406, 422, paramAnaMdabhAI 804, 814, 834, 426, 433, 439, 450, (a) 118, 122, 128, 132, 468, 470, 472, 476, 182, 265, 289 710 pararAjya 166 paryuSaNa vyAkhyAnamALA (a) 121, -svarAjyanuM aMtara 166 130, 141 paraleka 61 parvatakampana -vAda 61 -mahAvIra ane kRSNanuM 247 paralekavAdI 59 parva -nI cArvAka-vyavahAra sAthe tulanA -nI utpatti 334-laukika62 lakattara 334 paravivAhakaraNa 527 ( 59 baka 827 Page #872 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 333 zabdasUcI pavAra (a) 82, 92 pazuvadha 51 pazuhiMsA 314 paMcapratikramaNa" 512, 737 paMcazikha 1175 "paMcAdhyAyI" 1217 paMcAzakavRtti" para "paMcAstikAya' 784 * paMcoterame' 816 paMjAba (a) 223 -vizeSatA (a) 223; vividha jAtio (a) 223 paMDita (a) 257, 258, 261 paMtha 23 -ane dharmanuM tAratamya 36; -bhedanAM kAraNe 1059 "pAkSikasUtra" 511 pAkhaMDa 1116, 1117, 1125, 1126, 1133, 1134, 1136, 1150 -pAMcAla AdimAM 1151 pAkhaMDI 1117, 1120, 1121, - 1121, 1133, 1162 pATaNanA bhaMDAra 866 pATaliputra 492, papa1, 561, 1211 pANini 841, (a) 293 pAtaMjala 1107 pAtrakesarI 925, 1211 pAdalipta 1211 pApa 31, 135 -zuddhi 31 pApanI AtmakathA' 119 pApa-puNya 937 pAyajAmA -traNa prakAranA 735 pAramArthika satya 322 pArasI 179 pArAMcita 536 pArthasArathi 1036 pArzvanAtha 133, 220, 222, 224, 287, 313, 412, 516, 602, 6 07, 663, 926, 1187, (a) 76 -nI paraMparA 427-nA cAra yAma 514-nA zramaNa 516 pArzvanAthane cAturyAma dharma" (a) 77, 92 pArzvanAtha vidyAzrama (a) 151 pApatya 412 pAlanapura" (a) 162, 233, 243 pAlItANuM 23, 91, 1211 pAzupata 1117, 1118, 1134, 1182 pAsacaMdrasUri 54 "pAMca prazno" 93 pAMjarApoLa 4para piTaka 792 pitRmegha 1168 pippalI 990 pilakhavADa (a) 300 puNya ane pApa : eka samIkSA " 119 puNya-pApa -paiso ane strIne dAkhalo 119 Page #873 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334] darzana ane ciMtana puNyavijayajI 552, 886, 916, | pUrNAga 692 (a) 182 pUrva ane pazcima" 864 punarjanma 701, 799, 1094, (a) pUrvagraha 7 pUrvavidyA 56 0 purnalagna 85, 133, (a) 120 pUrvamImAMsA 125, 901, 1024, -virodha-samarthana pa3, 54 1025, 1057, 1151, (a) punaH paMcAvana varSe 548 276, 298;-mate kALa 1027 purANa 1113 pUrva raMga" 712 -mAM matAndhatA 1113;-mAM pazuna 624, 625 tAmasa Adi bhede 1134 piTalAla 1193 'purANa TesTa enDa dha sTaDIjha opha pipa 380 dhI kali eja" 1113 piTalAla (a) 292 purANanirIkSaNa" 1113 pioravADa AbhUzAha 541 purAtatva" 937, 1022, 1031, paurANika 828, 831 1153, 1180, 1202, -paraMparA 654, 655 1203, 1263, (a) 86, 179 "prakaraNapaMcikA" 915 purAtattvamadira (a) 88, 103 prakRti 323, 323, 808, 1027 purAtanavAdI 939 - rAsa 814;-vAdI 1011 pururavA-urvazI 1121 pragatipaMtha 816 puruSa 322, 323, 1027 prajAbaMdhu 833, (a) 113 puSaprAdhAnyavAda 532 prajJA 603, 686, 774, (a) 3, puruSasUkta 711, 1163 4, 47 puruSottama TaMDana (a) 81, 92 -ane gAMdhIjI 613 puttama tArakasa 888, 956 prajJAkaragupta 895, 897 purohita (a) 280, 281 prajJA karamati (a) 85 purohita-varcasvayuga 717 prajJAgama vizva 201 puSpadaMta 493 prajJApanA" 1029, 1072 "puSpamALA' 782 -TIkA 1072 pustaka prakAzana (a) 184, 281 prajJApAramitA" (a) 47 paMDavardhana 494 prajJAprAsAda 104 pUjA "prajJAvadha mokSamALA" 783 -dasAne niSiddha 881;-devamAMthI pratApa 370 manuSyapUjAne vikAsa 239 | pratikramaNa 329, 355, 752 pUjyapAda 496 pratibhA (a) 7 Page #874 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI pratimA 1163 pratimAzataka" 32, (a) 276 | prativAdI -nA traNa prakAra 1241 pratiSThA jJAna ke kriyAkAMDanI? 321 pratItyasamutpAda 663, 801 pratyakSa 903 pradyota 838 "prabaMdhaciMtAmaNi" 552, 56 6, | prabuddha jIvana" 76, 81, 107, 478, 577, 700, 722, (a) 192, 302 prabuddha jaina"8, 818, 120, 158, 300, 302, 316, 333, 488, (a) 31, 23, 122, 123, 131, 132, 135, 143, 182, 186 prabodhacaMdrodaya' 1118, 1142 prabhAkara 894, 1040 prabhAcaMdra 915, 1035, 1082, 1211 prabhAvanacaritra" 1211 prabhAvanA (a) 242 prabhAsapATaNa 807 prabhudAsa (a) 200 prabhu padhAryA" (a) 116 pramANa 1218 -Adi nyAyasaMmata padArtho | 1218;-traNa 903; -carcA 1025-divasiddhi 897 'pramANanayatattvAkAlaMkAra" 1211 1233 [335 pramANuvArtika' 892, 904, 905, 906, 907 -nI TIkAo 295 pramANuvicAra 899 pramANuvidyA 900 "pramANuvinizcaya" 906, 907 -nI TIkAo 895 pramANasamuccaya" 903, 904, 907 pramA- 1032 pramANamImAMsA' 126, 916, 1083, 1217, 1225, 1258,1259, 1260 -bhASA TippaNa 900 prameya 1218 -Adi nyAyanA soLa padArtha 1218, 1228;-carcA 1025 prameyakamalamArtaDa" 930, 1035 prayAga 844 prayajana 1219 pravacana 9, 548, -tapa che. - pravacanasAra"919, 921, 927, 1028, 1029, 1082 "pravacanasAreddhAra" 540, 918 pravartaka jJAna 1033 pravAsanA keTalAka anubhavo" (a) pravAsavarNana" 805 pravAhanuM 1207 pravRtti 507 pravRttidharma 224 -caturAzrama dharma 224; jene dharma mULa pravRttidharma 226 Page #875 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 ] pravRtti-nivRtti (a) 16 -samanvaya 27ra pravRttilakSI kalyANumArga" 77 prazastapAda' 911, 1235 -bhASya 1183 praznottarapaddhati 615, 1198 prasenajita 1202 prasthAna" 164, 172, 177, 188, 1048, (a) 44, 49, 106, 134, 157, 200, 222, 225, 232 -gAMdhI mahotsavAMka pa73 prAkRta 937 "prAcIna lekhasaMgraha" (a) 239 prAcyavidyAmaMdira 866 prANuvinimaya' 863 prAtihArya 250 prAmANya 1032, (a) 133 -svataH-parataH carcAne itihAsa -utpatti 1037 -jJapti 1038; -nuM kArya 1040;-svataH-parataH vizenA matabheda 1036; svataH -parataH vizenI dalIle 1037 prAmANyavAda' 1036 prAmANya svataH ke parataH" 1032 prAyazcitta 535 prArthanA (a) 71 pri-diknA buddhisTalojika" 902, 903 priyadarzanA 290 prema 627 premacaMdabhAI (a) 112 premabhakta kavi jayadeva' 833, 835 premAnaMda 593 darzana ane ciMtana pleTa 1199 pyArA bApu' (a) 45 pise -ane bhUmi (a) 41 phArbasa 866 phUlachAba" (a) 113 ba. ka. ThA. 816 bAda (a) 208 batrIzI" 25, 26, 645, 656, 1082, 1083 -paricaya 926 -nAM keTalAka padyanuM bhASAMtara 935 banArasa 313 bane kalyANakArI : jIvana ane mRtyu' (a) 20 banaDe za 327, (a) 116 balabhadra 246 balubhAI ThAkara upara bahirAtmA 73 bahirdaSTi 73 bahivyapta 913 bahujanavihAra (a) 72, 90 baMdha 322, 323, 801 bAIbala 123, 327, 356 bANa 643, 723 bAdarAyaNa 1028 bApujI (gAMdhIjI) (a) 3, 7, juo "gAMdhIjI bAbileniyana 605 bAbiloniyA 601 bAbu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsma raNa" (a) 171 bAlAbhAI nANAvaTI (a) 145 Page #876 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bALakIDA -mahAvIra ane kRSNanI 248 bALadIkSA 363 bAla vyavahAra -nI dhArmikatAnI parIkSA 54; -zubha pariNAmajanakatAnI parIkSA 25 bAhubalI 234, 236, 988 binelI (a) 208 bindumAM sidhu 287, 288, 853 bihAra enDa orisA risarca InsTiTyUTa 887 bI. bhaTTAcArya 917 zuddha 18, 75, 104, 105, 106, 159, 240, 241, 245, 250, 277, 288, 289, 355, 413, 441, 451, 471, 487, 578, 602, 6i 07, 639, 642, 646, 656, 657, 671, 689, 714, 716, 761, 792, 815, 846, 880, 997, 1076, 1090, 1094, 1119, 1134, 1145, 1151, 1180, (a) 15, 20, 32, 33, 38, 41,50, 56, 58,74, 76, 85, 86, 91, 213, 299 -nuM mAMsabhakSaNa (a) 84; viSNuno avatAra 245, 665;nA mAMsadAnane parihAsa 648; -nI vizeSatAo 659-AtmakathA 659, 665; satyazodha | 66 ;-madhyamamArga 66, 68 -upamAkauzala 664, 66-no gRhasthAzramapraveza 671;-nA samayanA vicArake 684;-AbhavAdI ke anAtmavAdI? 688; -kriyA-akriyAvAdI 875 buddhAvatAra 1116, 1122 buddha ane gopA ? 1153 bukIti 1187 buddhaghoSa 1022 "buddhacarita" (a) 74 "buddha, dhama ANi saMdha' (a) 67 buddha-mahAvIra 112, 113, (a) _ 59, 169 buddhi -cAra prakAranI 636 buddhiprakAza" 070, 971, 977, (a) 48, 55, 59, 111 * buddhisTa lejika? 890 buddhi-svAtaMtrya 434, 435, 437 bulahara 866 "bastana" 889 bahajajAtaka' 1181 "baha95" pepara "bRhadAraNyaka 828, (a) 32 bRhaspati 1115, 1134 bekArI 174 becaradAsa dezI 547, 949, 1153 1183, (a) 175 be dRSTi 196 -nagama-nizcaya 1096 bevAna 161 badhabhASA 959, 978 badhicaryAvatAra'1042, (a) 84, 85, 86, 93 Page #877 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338] bodhisatva (a) 77, 87, 92 | -nI pAramitA 828 berebudara 807 bauddha 33, 34, 74, 79, 101, 102, 103, 111, 114, 115, 116, 117, 126, 135, 288, 315, 325, 359, 360, 361, 376, 387, 416, 440, 469, 471, 498, 511, 514, 537, 601, 609, 611, 612, 637, 654, 655, 657, 702, 703, 796, 800, 801, 829, 830, 831, 875, 902, 908, 909, 910, 914, 921, 930, 985, 986, 993, 1011, 1916, 1036, 1042, 1043, 1046, 1053, 1054, 1056, 1057, 1059, 1077, 1079, 1106, 1107, 1117, 1118, 1119, 1134, 1135, 1144, 1155, 11pa7, 1173, 118 9, 1184, 1200, 1203, 1211, 1212, 1213, 1218, (a) 15, 32, 63, 67, 69, 71, 72, 84, 87, 88, 89, 90, 106, 190, 259, 268, 269, 277, 278, 295, 297, 299 -hInayAna-mahAyAna 79-mahAyAna 204-AtmavikAsanI aMdhaputhujajana Adi sthiti 1016; -mlecchapracura dezamAM ! darzana ane ciMtana 1151;tripiTaka 1202;-dharma 181;-dharmane hAsa 891 bauddha piTaka 31, 123, 125, 244, 615, 642 bauddhavAmaya 903 -no pracAra 903, 904 -no vistAra 904 bauddha saMdha -mAM strIne praveza 413 bauddha saMdhane paricaya 514, 990, 992, 1202, 1203, brahma 322, 323, 325, 1070 - brahmacarya 508, 986, 991, (a) 14, 16 -vize nIti ane dharma 45mAM daDha ane zithilanA dAkhalA 512;-vyAkhyA 510-adhikArI 511;-judA vrata tarIke 514-nuM dhyeya ane upAya 517-nuM svarUpa ane vyApti para;- kriyAmArga ane jJAnamArga 518-nava guptipatha 518;-daza samAdhisthAna 518, 519pratijJA para1;-asaMpUrNa 49, para1 -navakeTinA sAdhu ane gRhasthanI apekSAe bhege 524 -nA aticAro para5; -nI nirapavAdatA 523;-ane ahiMsA pa36-nA upadezanI zailI pa37;-bhaMganA prAyazcitto 535;-vaivAhika maryAdA 538; -janya siddhi 543;-vize kAkA sAhebanA prazno 544nI pratijJA 511 Page #878 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zazrvasUcI - brahmacaya ane aparigraha ' 1102 brahmatattva (a) 5 brahmapurANa 262 brahmavAda 24, 662 brahmavAdI 1051 brahmavicAra 687 brahmavidyA 560 brahmavihAra 66ra, (a) 16, 86 vivaraNa 668 brahmasamAja 380 brahmA 607, 654, 655, 1114, 1116, 1123, 1129, 1131, 1132 brahmANa (guccha) 885 brahmAMDa 325 -prakRti-puruSanuM rUpaka 325 664, 687, brahmAnaMda 209, 1095 brAhmaNa 68, 101, 110, 112, 117, 125, 136, 184, 359, 441, 6 09, 611, 915, 926, 997, 1128, 1137, 1138, 1160, 1202, (a) 9 zAstrotpAdaka Adi 136; tI vizeSa mAnyatA --utpatti 1163;-nI vRtti 112; nyAra 1008 mAhmaNatva 815 brAhmaNadhama -nA tahevAre 335 brAhmaNa prakRti 555, 557 brAhmaNa-kSatriya 1207 --nI tulanA 136 brAhmaNa paraMparA 654 brAhmaNa paMca 1011 brAhmaNa yuga 714 brAhmaNa vaNa 232 brAhmaNa-zramaNa 1110 --para parAnA --nI utpatti 1156, 1158 para;-nA bheda virAdha 1110, 1111 { brAhmaNa-zramaNa dhruvajI ' (a) 60 brAhmaNa saMpradAya -mAM ta5 440 . * brAhmaNa sUtra ` 469 brAhmaNa saMskRti 240 brAhmaNakuMDa 246 brAhmI 988 brAhmI ane suMdarI 235 devapUjAmAMthI mAnavapUjA 240 236 briTiza 165 : camacamInA prasaMganI tulanA brUneA 380 bhakti 332, 102 bhaktimArga 847 bhaktiyeAga 321 ' -tA amala 165 * bhagavatI ' 25, 440, 136, [339 1098 1029, 1177, 1182 ' H bhagavadgItA' 610, (a) 7 --ane kauzAMkhI7 6 10 290, 412, 139, 306, bhagavAna RSabhadeva ane temane parivAra '220 bhagavAna RSabhadeva ' 833 Page #879 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 40] darzana ane ciMtana bhagavAnadAsa 27, 112, (a) 74, | "bhAgyanimaNu' 833, 835, 837 175 "bhAgyavidhAtA" 835 bhagavAna neminAtha ane kRSNa" bhAnucaMdragaNicarita" (a) 136, 313 149 bhagavAna mahAvIra" 274 bhArata 34, 162, 179 683 bhagavAna mahAvIra ane jamAlinA | -nA traNa bhAga 179-mAM matabhedanuM rahasya" 289 buddhi ane zraddhA 683; ane "bhagavAna mahAvIrane maMgalavAra " adhyAtma 592 282 bhArata jaina vidyAlaya (a) 102 bhagavAna mahAvIrane trividha saMdeza" bhAratabhUmi 298 "bhagavAna mahAvIranI dharmakathAo" -adhyAtmabhUmi 283 513 bhAratIya darzananI kALatatva saMbaMdhI bhadrabAhu 492, 7pa1, 991, 1155 mAnyatA' 1023 "bhAratIya darzanamAM AdhyAtmika 1203, 1234 bhadrA kapilAnI 986 vikAsakrama" 1011 bhaya 621 bhAratIya vidyAbhavana (a) 128 -mUlaka kartavya 44 bhAvanagaranuM bAlamaMdira 194 bharata 1156, 1158, 1179 te vize vAMdhA ane samAdhAna nA pravRttidharmamAM nivRttinI 195 chApa 232;-brAhmaNa ane zrAvaka bhAvanA varganI sthApanA 233;-ane -be sukha-duHkhanI 576 bAhubalI 234 -nuM duHsvapna -maitrI Adi cAra 663, 688 1164 -mRta-ciMtA-prajJA (a) 190 bharatabAhubalIvRtti" pa12, 532 bhAvasiMhajI 824 bharata-suMdarI 985, 988 bhASAsamiti 710 bharUca 1211 bhASya 1155, 1237 bhartuhari 894, 905, 908 bhAMDArakara 866 bhavabhUti 810, 866 bhikSu 441 bhavya 331 -kANa? 97 bhaMDAra 932 bhImadeva 807 bhAgavata' 245, 247, 249, 253, bhImajI harajIvana suzIla 765 262, 267, 1117, 1141, bhujAlI 729 1174 bhUtabali 493 -mAM RSabhadeva 221 bhUdAna 76, (a) 40, 41 Page #880 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dasUcI [31 -dharmadaSTinA UdhvIkaraNane [. mana 100 prayAsa 76 yajJa 177 - kSipra ane mUDha avasthA 15 bhUmidAna 849 manana 275 "bhUmiputra" (a) 38 manasukhabhAI bhagubhAI (a) 296 bhUyarAja pa52, 565 manasukharAma 867 bhedajJAna 795 manu 30 bhojaprabaMdha" 866 manubhAI 'darzaka' 712, 718, 849 je. je. vidyAbhavana 13, 9pa6, manuSya (a) 108 8 . -nI vizeSatA 41, 72-pUjAnI bhoLAbhAI jesiMgabhAI dalAla (a) pratiSThA 239, 406 -pUjAmAM - 107 daivIbhAvanuM mizraNa 240 -nI makanajIbhAI (a) 147 prakRti 296 -janmanI durlabhatA makkA 24 653 makhalI 1181 manusmRti 1112 maganabhAI (a) 163, 169 "mane kyA Adarzo kAzImAM machaMdara 1107 bAMgyo?" (a) 268 majhimanikAya 440, 653, 60, mane rathanaMdI 895, 905 1017, 1022 - madhyamakakArikA 644, 902, 904, maNilAla nabhubhAI 617, 860 maNilAla nabhubhAI: sAhityasAdhanA" madhyamamArga 685 madhva 1028 maNilAla pAdarAkara 318 mamatA (a) 33 maNibena (a) 158 mayUra 643 maNilAla zAha (a) 130 maraNa 1093-4 maravilAsaprahasana" 1118 marIci 1179, 1184, 1185 matAthI 788 marudeza 1125 matAMdhatA 1109 malayagiri 916, 1029 'bhasyagalAgala' 838-9, 841, malavAdI 895, 1082, 1211 843 mallinAtha pa13. masyapurANa" 1115, 1121, malliNa 1083 1170 mathurA 313, 493, 494, 993-4 mazarUvALA 806, 1000 madanamohana mAlavIya 953 maha5rva' 354 madinA 24 mahattvAkAMkSA 813 amAsa 14 mahamada pegaMbara 73, 179 madhukaranuM dRSTAnta (a) 12 mahamada bina kAsama 179 Page #881 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342] maharSi metAraja' 833, 834, | 838 mahAkasaNuM (a) 4, 7 mahAkAtyAyana 1207 mahAkAla 1169 mahAkAzyapa 986, 990 . -ane bhadrA kapilAnI 514 mahAgiri 1185 mahAjanaka 830 mahAtmAjI 416, 961, (a) 158, 159. juo "gAMdhIjI mahAdeva 607, 808 mahApuruSa -rAma - kRSNa - buddha-mahAvIranI tulanA 242 mahAprajJA (a) 4 'mahAbhArata' 440, 593, 713, 714, 815, 823, 830, 1002, 1007, 1173 'mahAbhASya -pradIpaghAta 1112 mahAmaha 1115, 1122, 1143 mahAyaza 1160 mahAyAna 75, 7, 80, 315, 1093, 1160, (a) 16, 17, 85, 87 mahAyAnI (a) 84 mahArAjakaNikAlekha 639 mahAsadana (a) 7 - mahAvastu" 993 mahAvideha 319, 320 mahAvIra 18, 45, 74, 78, 83, 84, 101, 103, 104, 111, 130, 132-3, 147, 159, | darzana ane ciMtana 184, 222, 24, 240, 241, 339, 341, 373, 377, 412, 441, 451, 471, 475, 483, 487, 501, 509, 514, 515, 536, 6-2, 608, 642, 655, 659, 662-3, 703, 716, 5ra, 761, 792, 834, 838, 840, 846, 876, 880, 919, 21, 926, 535, 1035, 1076, 1094, 1154-5, 1182 1187-8, 1207, 1208, (a) 20, 32, 33, 50, 56, 58, 79, 264, 275, -saMkSipta jIvana 278;-nuM tattvajJAna 279;-ane tapa 4412; -ane pariSaha 43;-ane kRSNa 256;-ane kRSNanI tulanA 244;-ane jamAlino saMbaMdha 289-ane jamAlina matabheda 291;-no ahiMsA Adi saMdeza 298, 301;-nI jIvananI ghaTanAomAM kramika umerA 259 devAgamana 278;-gabhaupaharaNuM 279-sumerukaMpana 279, devonuM Agamana ane sahAyatA 345- 6-no nivRttidharma 226, 50 -nA gaNadharano vidhavAvivAha 541; jIvananI bhUmikAo 274-nA vAdI ziSya 1202; -nA pAMca yAma 514;-nI Atmaupamya daSTi284nI sAdhanA 285-ne puruSArtha. 226 Page #882 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdacI [3 -nI paraMparA 304 -nI ane ! "maMgaLayAtrA" (a) 189 kAMta dRSTi 304;-nI saMmata- maMDana mizra 999, 1036 dIkSA 396;-nuM saguNAta maMtravAda 125 rU5 283;-no vAraso 284; maMthana (a) 113 -nA aNagAra ane agArI maMdira 51, 23, 55 377;-ne abhipraha 840; mAdha 381 -no sAdhusaMdha 412;-nA saMdhamAM mATharavRtti' 1178 strI 413;-pahelAnI jenaparaMparA mANasa 4ra7;-prarUpita satya 484; mANasAI 20-zraddhALu ane -stuti 935; -nA saMdhamAM jijJAsu 122 aspRzya 468;-nI asAdhAra- mANasAInA dIvA" (a) 116 tA 474;-jayaMtI vyAkhyAna mANekabena (a) 77 (a) 213 mAtaceTa 637, 655 mahAvIrane saMdeza" 301 mAtRmedha 1168 mahAvIracaritra" 552, 866 bhAstrInyAya 840 mahAvIra jaina vidyAlaya 8, (a) mAthurasaMdha 705 126, 295 mAdhavasiMha solaMkI 1007 -barajata mahesUvAMka" 883 mAdhavAcArya 926, 1081 mahAvrata 394, 508 -cAra ane pAMca 514 mAdhyama mahAsatI 511 -zikSaNanuM 11 -nAM nAma 512 bhAna 627 mahAsamanvaya 34 mAnatuMgAcArya 283 . mahendra 904, (a) 115 mAnavatA 202, 208 mahendrakumAra 114, 894, (a) 128 -niSThA (a) para mahendrakumAra (abhaya) 888, 917 mAnavatAnAM jharaNuM" 980 maheza 1131, 1133 mAnava-samAnatA 113 mahIpatarAma rUparAma 780 mAnavI khaMDiyere" (a) 48 maMligevAla 1182, 1187 mAnasI" (a) 49 maMkhaliputre 826 mAya lAIpha eTa bAra" 980 maMgaLa 11, 288, 591 bhAyA 322-5 maMgaLadeva zAstrI (a) 301 -maya puruSa 1124; moha maMgaLaprabhAta' 855 1120, 1130;vAda 1134; maMgaLa pravacana' 3, 9 - vAdI 1057 * Page #883 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *] mAra 986, 990 -vijaya 661, 668 mArA jIvanamAM prakAza 'nuM sthAna ' (a) 263 * mAruM vidyAdhyayana ' (a) 289 - mArA paMjAmaneA pravAsa' (a) 201 mAlavIyAjI (a) 89, 78 mAlu kaputra 668 mAvalakara (a) 107 mAhaNa 1156 mAhata 233 mAMgarAla 807 mAMDaliya vANiyA 1137 mithilA 830, 1029, (a) 259, 260, 21, 299, 300 mithyAtva 1070 mithyAdarzana 800 mithyAdaSTi 98, 101, 703, 70, 707, 1154 mizranTa ( khAlakRSNa) (a) 229 * mizra stAtra' 640 mInAkSI 808 ~maMdira 807 mImAMsaka 702, 907, 910, 912, 1038 mImAMsAdarzana 1032 mIrAM 209, 1043 mIrAMmena 961 sukulabhAI 801, (a) 86, 88 muktAvali 1025 mukti 202, 206, 208 nuM svarUpa 1026 'mudrArAkSasa ' 1118 punitva 846 munzI 381, 867, (a) 113, 114 darzana ane hita sumukSu 1104 -ane matAthI 79 8 murArimitra 1040 musalamAna 40, 102, 115, 144, 139, 409, 1097 musAphara nuM dRSTAMta 62 muhapatti 303, (a) 275 muMDakevalI (a) 87 muMDI 1125 muMje 612 * muMbaI ane mAMgareAla jaina sabhA 26 muMbaI jaina yuvaka saMdha 577, (a) 130 mUrti 31, 51, 428, 807, 1097, (a) 73, 275, 276 ~tI upAsanA 303; -pUna 32, 405, 307 mULazaMkara 824 mULasadha 705 mRka 1134 maMgAvatI 5para, 564 . mRcchakaTika ' 1118 < mRtyu 1092 " mRtyu para jIta' 1093 maeNsamUlara 670 maikAle 49 medhatha 830 medhANI (a) 11208 metAraja 186 Page #884 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAsUcI me ArnolDa 323 medhA 683 *mena enDa suparamena" 327 menakA 440 merukaMpana 260 maya 903 metreyanAtha 902, 910, 914 triya-pArAzarasaMvAda 1115 mitreyI (a) 32 mokSa 31, 324, 618, 621, 79, 1054, 1056, 1094, 1103, 1129 -puruSArtha 324, 444;-vaiyatika ane sarvane (a) 87 mekSamALA" 783 moDha 1117, 1136 merA 1117 metIcaMdabhAI 3, (a) 124, 153 metIbena (a) 78, 138 menTIsorI 8, 194 "menTIsorI paddhati" 194 moha 16, 1056 mohanalAla desAI 125, (a) 126, 135, 144, 154, 232, 239 mohanalAla jhaverI (a) 126, 147 mehanalAla mahetA "sapAna" para moheraka (moDherA) 1135 maMtrI (a) 112 pleccha 1119, 1129 cA 86, 120, 45, 623, 1128-9, 1136, (a) 34 42, 63 -mAM hiMsA 602, 1166, 1171 yajJIya 1157 yajJopavIta 1160 yati 1125, 1159 yaduvaMza 313 yama 594, 57 yama-yamI 236, 314, 57, 905, - 986 yamAri 895 yamASTaka" 12para yazastilakacampa" 724 yazodharA 72 yazavijaye 32, 118, 297, 318, 365, 35, 385, 387, 739, 744, 875, 919, 926, 28, 1036, 1083, 1213, (a) 94, 106, 138, 148, 276 -nA grantha 1084 yazovijaya granthamALA (a) 270 yazovijaya pAThazALA (a) 275, 293, 295 yahUdI 1097 yahovAha 73 yaMga InDiyA" (a) 70 yAkobI 495, 1158, (a) 86, - 104, 105, 124, 148 yAjJavalakya 999, 1160, 1207, (a) 32 yAjJika 1155 yAtrA 858 thApanIya 732 yAma -cAra ane pAMca 514, 516 -traNa pa15 hay Page #885 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane ciMtana "yAyAvara 1007 rajas 15 yAska 1202 - rajirAjA 1115, 1121 yuktiprabodha" 1030, ratirahasya' 537. "yuktinehaprapUraNI siddhAntacaMdrikA ! ratilAla dI. desAI 567, (a) - 1026, 1027 171, 286 yutyanuzAsana" 1082 ratnaprabha 1211 yuga 269-70 "ratnAkarapaccIzI" 328 yugalavivAha 539 "ratnAkarAvatArikA" 1211, 1236, "yuga samAnatAne che" 210 1258 yuddha 616, 733 nemi 314, 513 -hiMsaka-ahiMsaka 235 -ane rAjImatI 989 yuvaka 87, 148, 149, 576 ramajhAna 335 yuvakene' 82 ramaNabhAI nIlakaMTha 864, 865 ga 1014, 1021, 1054 ramaNalAla 859, (a) 132 -nA aMge (a) 48 ramaNIkabhAI modI (a) 174. yogacaryAbhUmizAstra" 904, 910, ravigupta 895 914 ravizaMkara mahArAja 170, (a) 42 gadarzana' 255, 518 ravizaMkara joSI 833 -vyAsa bhASya 1014;-mAM raviNa 261, 1158 kALa 1027 ravIndra 27, 95, 964, (a) 13. gadaSTisamuccaya' 105 rasadhAra' (a) 113 gabindu" (a) 87 rasAvasudhAkara " 1118 gamAyA 246 rasikalAla cho. parIkha (a) 108 gavAsika" 1014-6, 1059, 159 1084, (a) 211 rasikalAla mA. dalAla (a) 108 yogazAstra 15, 31, 330, 529, rasikalAla vakIla (a) 49 537-8, 845, 875, 984, raMbhAkumArI () 79 (a) 4, 20, 48, rAga-dveSa 1013, 1056, gAbhyAsa (a) pa3. rAjakathA 141 nipUjana 540 rAjagRha 23, 551 rakSita 559 rAjacaMdra 323, 332, 578. jue. radhu (a) 34 zrImadrAjacaMdra" raghunAtha ziromaNi 1084 rAjataMtra 159 radhuvaMza" para, (a) 249, 294 | rAjadroha 707 Page #886 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdathI [3 rASTrIyatA 881 "rASTrIya sadAcAra ane navanimaNa" rAjanIti 143 rAjaprakaraNa 131 rAjabhavana 730 rAjamAnya 707 rAjaga" 867 rAjavADe (a) 68 rAjavAtika" 1030 rAjazekhara 984, 1072, 1183 rAjasUya 1169 rAjA 415 rAjImatI 313-4, 513, 989, rAjendraprasAda 962, 976 rAtribhejanatyAga 517 rAdhA-kRSNa 835 rAdhAkRSNana 27, 30-35, 181, 283, rAma 51, 240, 241, 6pa9, 1006, (a) 213 rAma-kRSNa 126, 1099, (a) 59 rAmakRSNa paramahaMsa 845, 847 rAmatIrtha 381, (a) 42 rAmadAsabhAI gAMdhI 868 rAmanArAyaNa pAThaka 86 0, (a) 108, 115 rAma-rAvaNa 830 rAma-sItA 244 " rAma-hanumAna 1137-41 " rAmAnaMda 487, 609 rAmAnuja 471, 1028 'rAmAyaNa' 245, 440, 593, 713, 115 . rAyapaNI" 1202 rASTrabhASA 960, 961 rAsaka 550 rAsapaMcAdhyAyI" 835 rAsa-rAsu-rAse 550 rAhula sAMkRtyAyana 638, 887-8 894, 895, 906, 917, 965, 676, (a) 70 8 1116, 1117, 1129, 1131 kasomAM 552, 559 rUpelI (a) 98 rezama (a) 1984 relayAtrA -nA anubhavo (a) 216 rekaphelara (a) 296 rema 33, 1185, 1193, rohiNI 246 lakSmaNa zAstrI (a) 51 lakSmIbhadra 925 lamIsAgara 541 lagna 96, 671, 132 -bhAI-bahenanuM 236; yamayamInI kathA 236 -vayamaryAdA 42;-saMsthA 879 -ATha 67ra. -vRddhonuM (a) 226-7 "laghIyastraya" 915, 925 "laTakamelaka" 1118 lalitavistara" 277, 662, 671 ''. 681, 689, 993 lalitavistarA" 1073 -municaMdrakRta paMjikA 1074 lallubhAI AzArAma 952 lazkarI tAlIma 95 Page #887 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348] darzana ane ciMtana laMkAvatAra' (a) 84 lAjapatarAya 142 lAdhAjI svAmI (a) 290, 291, | vaka-jaDa 516 vacanagupti 710 vaja 365 vajadhara 319 -jinastavana 317-sAmAjika svarU5 321 vaTabIjano vistAra 950 vastA-bApA-bAvA 704 varamANa 885 varAhamihira 1181 varuNa 73 varNa -cAra varNanI utpatti 1161; -vyavasthA 112, 376;-sthApana 232; --vibhAga 711; -saphara 810 lAMca 44 "lADubahenanI jIvanarekhA' () - 158 liTana 865 liMga 912, 913 -pUjA 607, 608, 1124 uMcaka-lu 704 lekhaka-anuvAdaka 854 levI sighana 638 lezyA -zIta-teje 1190, 1092 leka 292 lokakavitAne pArasamaNi' (a) | 116 lokagIta (a) 112 lekaprakAza" 1030 lakataMtra 161 "lekataMtrane mukhya pAye" 159 lokabhAratI grAma vidyApITha 821 lokabhASA 113 lekarAjya 160 kasaMgraha 619 lekasaMparka 170 lekahitavAdI 160 kAyata 686, 1151 leyamAna 929, 930, 1153, (a) 96, 148 lolupatA 626 laukika-alaukika 796 laukika niyama 132 "varNanAhavarNana' 640 vartamAna yuga -nuM lakSaNa 127- jaina samA janI apekSAe 127 vardhamAna (naiyAyika) 1036 valabhI 494 vallabha 1928, 1064 vallabhabhAI 448 vasaMta" 868, (a) 60 "vasudevahiMDI" 263 vasubadhu 580, 640, 890, 891, 903, 911, 921, (a) 180 vastupAla-tejapAla -vidhavAnA putra 541 vastra -nA vicitra prakAra 734 vahema -nuM mULa 344 -AcAra ane Page #888 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zArAthI [349 vicAramAM 347-ane kriyAkAMDa ! "vAdaDhAtrizikA 942, 947, 239 1210, 1214, 1247 vahema-mukti" 344 vAdanyAya' 894, 895, 896, vaMga-magadhanvaja 904, 905 -zraddhAhIna 605 vAdapaTu vaMgIsa - strI 999 -vAdapaTu parivArikA 1202 vAdavidhi 903 vaMdemAtarama" 952 vAdavivAda (a) 281 vAcakanavI 999, 1207 vAdAdhikArI 1257 vAcaspati mizra 897, 908, 915, vAdASTaka" 1214, 1237, 1036, 1119, 1178, (a) 1252 vAdirAja 915 58. vAdI 137 "vAcaspatyabhidhAna" 1107 -prativAdI 1198, 1254 vAjalsava 594 -AdinuM kartavya 1256 vADIlAla me. zAha (a) 135 vAdI devasUri 916, 1036, 1213 "vANI" 971 vAdopaniSad " 941, 945, 1209, vAsyAyana 1200, 1212, 1218, 1244 1236, 1239 vAyupurANa" 1116, 1122, vAda 1204, 1219 1183, -500 jAtanA 1202;-nA vArakarI 609 traNa bheda 1214;-nuM pariNAma vArasAnuM vitaraNa" 011 1214;-vize caraka 1238, vAraso 1242; -mAM parAjaya devAnA -cAra prakArane 282 upAya 1241; -mAM khaTapaTa vArtA 1242;-caraka-nyAyanI tulanA -nuM lakSaNa 83ra 1242, 1243;-caturaMgakathA vArSagaNya 1176 1216;-nA daza doSo 1234; vAlajI goviMdajI desAI 465 -nuM svarUpa 1253nA aMgo vALukaDa (a) 112 1255 vAsavadattA 838 vAda-jalpa-vitaMDA 1204, 1214, vAsudeva 607 1238, 1242, 1253 -dhama (a) 16 -paraspara sAmya-vaiSamya 1204, vAsudevazaraNu agravAla 217, 218, 723 1206 Page #889 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 ] vAseTTa 1207 vikathA 1229 vikAsa C -paricaya, temanAM pustakA 723 nuM mULa javAbadArI 15 vikramazilA vidyApITha 890, 898 vikrama sArAbhAI 958 vikramAditya hemu' 833, 835 vikAsa . -mAnasika-zArIrika 754 * vikAsanuM mukhya sAdhana ' 754 vimRtyusa bhASA 1239 --adhikArI 1240;~karanAranuM kanya 1241 vigrahavyAvatinI' 902, 904 vikSepaNI vicAra nyAra prakAra 1229 -AcArA saMbaMdha 14; ane dharmanA saMbaMdha 49 ' vicArakaNikA ' 200 vicAra-svataMtratA 670 vijayadhamasUri 582, (a) 268, 269, 270, 274, 285, 293 - vijayadhama sari saMsthA ' 582 vijaya-parAjaya 1214, 1215 vijaya-rasa 998 vijayavallabhasUri (a) 212 vijaya-vijayA 514, 986, 1187 vijayAnaMda 303, 312, 928 vijacecchA 11897 ane zikSaNa dezana ane ciMtana vijayendrasUri ( indravijaya (a) 294 vijigISu kathA 900, 1204 'vijJaptitriveNI ' (a) 102 vitaMDA 1204 : vitaka -kuzaLa-akuzaLa 667 * vidAya veLAe ' (a) 48 vidyA --parA-aparA 50; sAta 1193; -jIvananI cAra bhUmikA 587;-dhAma ane tIrtho 406 vidyAguru (a) 261 vidyAnaMda 885, 915, 925, 1035, 1082, 1211, 1218 " * vidyAnI cAra bhUmikAe ' 587, vidyAbhUSaNa 886, 894, 895, 1036 vidyArthI--adhyAyaka 589 vidyArthI 4, 10 ~nAM lakSaNA 4, 10; sau kAI vidyArthI ane 8; nuM dhyeya 8, 10 C vidyAA vAcanamALA ' 833 vidyAsa'pAdana (a) 288 'vinamALA ' 1158 vidhavAvivAha 540 --RSabha deva dvArA 541;-mahAvIranA gaNadhara dvArA 541; --vastupAlanA pitA dvArA 541 vidhi (a) 46 vidhuzekhara (a) 193, 195 vinayavijaya 1185, 541 vinItadeva 895, 896 Page #890 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI vinobAjI 76, 80, 161, 177, | da - 16, 177, { "viSAkhyAna" 898, 849 (a) 37, 39. vizva 1050, (a) 165 vinDalabADa 1198 -Antara-bAhya 150;-zAnti vintaranistra 638, (a) 87 (a) 8;-vizenA vicAranuM vinsenTa smitha 1113, 1208 vargIkaraNa 1051 vipAka pa39 vizvanAtha 1025, 1032, 1218, vipratipatti 1225 1260 vibhUti 798, 845 vizvabaMdhutA 96 vibhUti vinobA" (a) 32 vizvabaMdhutva 150 vimaLazAha 807 -nI pariSada 150 vimaLamUri 1158 vizvabhAratI (a) 193 virodha vizvamAnavatA 191 ( -nA be prakAra 1110-bheda vizvamAM dIkSAnuM sthAna ane teno 429 upayoga' 358 vilopana 84 vizvavidyAlaya 950 vivAda 1203, 1214 vizvazAMti 206 -cha prakAra 1233 vizvAmitra 440, 677 vivAha 51 viSNu 51, 241, 246, 631, . -ATha prakAranAM pa28 654, 655, 808, 1114, viveka 47, 75, 96, 100, 104, 1116, 1117, 1123, - 112, 322, 801 1131, 1132 viveka khyAti 795 viSNudeva 599, vivekabuddhi 670 viSNupurANa" 262, 1114, vivekadRSTi 838 1115, 1119 vivekazakti 1056 visaMvAda 1033 vivekavilAsa" 540 viharamAna jina 319 vivekAnanda 381, 847 vihita AcaraNa 508 vivekI 1090, 1091 viMzikA-trizikA' 921 vivekI kriyAzIlatA 83, 87 vItarAga 429; 646 vizaddhimArga" (a) 47 vItarAga- 1056 vizeSa 914 vitarAgastotra' 645 : vizeSAvazyaka bhASya' 280 746, -ane ardhazatakanI tulanA 1029, 1073, 1195, (a) 124 vIracaMda gAMdhI 781 Page #891 -------------------------------------------------------------------------- ________________ veza 55 32] darzana ane mizanara vIracaMda pAnAcaMda zAha (a) 268 | vedAntadarzana 129 vIra-paraMparAnuM akhaMDa pratinidhitva vena 1116, 1126 303 venisa (a) 300 vIravRtti vebara 495, (a) 148 -paralakSI-svalakSI papa3;-nA vevizALa' (a) 126 aneka pAsAM 554 vIrya 18 vezyA para2, 526, 532 "vIzavIzI" 644 -jIvana (a) 120 vIsamI sadI 3 veMka 1117 vRtti vaidakIya sAravAra 175 -bahirmukha--aMtarmukha ka24; vaidika 103, 108, 114, 115, -devI-AsurI 479 116, 314, 468, 498, vedaka 998 601, 655, 828, 537, veNarAma mAravADI 808 875, 907, 921, 930, vedavAdadAtrizikA" 182 1011, 1024, 1042,1047, veda 73, 112, 123, 124, 1053, 10pa4, 1056, 1977 605, 64, 702, 921 1079, 1107, 1109, 1115 1034, 1036, 1107, 1116, 1171, 1200, 1203 1115-16, 1119-21, 1212, (a) 63, 90, 278 1124, 1127, 1157, 284, 299 1171 -smRti 538, 539-dhama -zAstra 12 6-ane purANa (a) 109, 181; samAja ane dharma 71 114 jaina matabheda 1156; trayI 1122, 1151 -bauddha matabheda 1157 -prAmANya-aprAmANya-pauruSeya ! bhAvika 322 -apauruSeyatva 1034;-upaveda vaiyaktika dRSTi 205 Adi 1150;-mAM mAMsa-madya vaivAhika maryAdA 538 (a) 208;-viparIta sAMkhya -vidhavAvivAha 540;-bahuAdi 1151;-nI uptatti 1166; vivAha 542 -hiMsApradhAna 1169 vaizAlI 551 vedAMta 80, 322, 325, 1036, vaizeSika 921, 1024, 1134, 1047, 1054, 1058 1155, 1173, 1182, 1059, 1070 1184, vedAntI 800, 801 - chaThe nidbhava 1184 Page #892 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI . * vaizeSikadarzana' 1026 * vaizeSikasUtra' 922 vaiSNava 102, 112, 321, 766, 1111, 1114, 1117, 1118, 1129, 1135, 1150 ALavAra 487 vaiSNavajana 576 C - vaiSNava dharmanA saMkSipta itihAsa ' C 1117 vAna le kAga, e 638 vyakti samaSTi 482 -guNadoSa paratve 482 vyatikrama parapa vyavasAya 1033 vyavahAra dRSTi 293 vyavahArina 734 - vyavahArasUtrabhASya' 535 vyasana 416 --niSedha ane rAjya 416 vyAkaraNa ane tenAM aMgA (a) 295 vyAghrIjAtaka 830 vyApArI-amaladAra 171 nyApti 910 . --niyAmaka sabaMdha 910;~anvayavyatireka 912;-antaupti 913;--ahiaupti 913 vyAsabhASya 1027 byAmavatI' 895, 915 vyAmaziva 894, 915 vrajanAtha mahArAja (a) 156 vrajalAlajI (a) 125, 171, 295 vrajalAla meghANI 119, 809 vrataniyama 443 zakaTALa papara, 562 zakuntalA 1004 zakti 1134 zatadhanu-zaikhyA 1115, 1121 828 ' zatapatha ' zatapa'cAzikAstotra' 641 . ' zatruMjaya tIrthodvAra prabaMdha'(a) 102 zakharasvAmI 1212 zabda H [ 353 -nA agrahaNanI prakriyA 99; nityatva-anityatva 1035 zabdAnuzAsana '1112 zamama 622 zastra 136 -tA artha 136;-jIvI 137, -baLa 164 zastrAdhAta 54 zakara 1132 --nuM svarUpa yAniliMga 1132; - vedamANu 1132 zaMkaradigvijaya '1036, 1222 zaMkarasvAmI 905 zakarAcArya 79, 80, 381, 385, 180, 617 891, 999, 1028, 1064, 1119, 1178 1212, (a) 18 zaMkarAnaMda 895, 896 yu 1116 zAkaTAyana 1112 zAka 112, 84, 1123, 1153 zAkacamati 895 ' ' zAkharabhASya ' 1035, 1118 zAyalAka (a) 169 zAradA deza (kAzmIra) pa79 zAla-mahAzAla 552, 63 Page #893 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1134 zAtrAbhyAsa 354] darzana ane ciMtana zAlikanAtha 915 zAMtinAtha 830, 1161 zAlibhadra 552, 562 zAMtinAtha (sAdhu) (a) 53. -rAsa (a) 153 " zAMtiniketana" (a) 193 zAsanadevatA 379 zAMtilAla maMgaLa 958 zAstra 88, 89, zAMtilAla vanamALI 888 -no artha 121, 136-te zAMtivijayajI (a) 243 kayuM? 121;-vedAdi sarvasaMpUrNa zAMtisUri 916 zAstra nathI 123;-coga 124; zikAra 557, 645, 646 -nA sarjaka ane rakSake 124; zikSaka 194 -javI 137-vize anekAMta -ne prabhAva 70-meMTIserInI dRSTi 308; -prakAzana 3pa2; vizeSatA 15 -laukika-lakattara 509 -prAmA- zikSaNa zya 702;-dRSTi 1100;-tAmasa -sAMpradAyika 386;-Adhunika 388;-navA-jUnAnI tulanA 388, 389; -zabdapradhAna -daDhatAnA upAya traNa 1238 -smRti-pradhAna 587;-saMjJA zAstra ane zastra vacce zo phera ?' pradhAna, 188; parIkSApradhAna 136 588; -saMmelana (a) 121 zAstradIpikA " 1025, 1026, -dhana-sarjanapradhAna 589; 127, 1036 -nIti 951 'zAstramaryAdA" 121 zikSAsamuccaya' (a) 84 zAstravArtAsamuccaya" cha98, 895 | ziSyacorI. 1036, 1072 -sAdhuo dvArA 392;-gya che? zAstrArtha (a) 205, 257 393 zAstroddhAraka sva. munizrI catura. | "ziSyarInI mImAMsA' 392 vijayajI" (a) 182 ziSyaniSphaTikA 398, 399, 470 zAMkaratattvajJAna 80 ziSyaharaNa 395 'zAMkarabhASya" 1118, 1119, zibi 830 1152 ziva 51, 631, 654, 655, zAMkarevedAnta 1057 1114, 1123 zAMtarakSita 80, 896, 911, 1035 -dhama 1129 zAMtideva 75, (a) 84-6 zivabAI 817 zAMtidevAcArya ane a. kabIjI zivalAla ThAkarazI desAI 842 (a) 84 zivapurANa" 1116, 1123 Page #894 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za*sUcI zivaprasAda guptA (a) 71, 72, 78, 90 zivAjI 370 zIkha 117 zItalasvAmI 1161 zIla 686, 846 --samAdhi--prajJA (a) 47 zIla ( DaukaTara) (a) 96 zukra 1116 " zukla (bacubhAI) (a) 1989 zuddhipava '482 * zuddhodana 674 -nI vizeSatAo 1122 zuSkavAda 695, 1214 zudra 1137 -kAru-akAru 1162 cAMDAla 1128 zUnyavAdI (a) 85 zRMgArabhakti 835 zerakhAvskI 890 68 ;-putra zaiva 102, 112, 1111, 1114, 1117, 1150 ---darzana 1183 zaivazAstra 1134 -pAzupata 1134 zodha 2. bhautika ke AdhyAtmika 21; -nA mAga 21;-tA viSaya 21 zauca 625 683, 819, zraddA 105, 122, 154, 323, 594, 665, 1207, 1212, zrahA ane tarka 490 zraddhA ane buddhi 901 nA samanvaya 280 zramaNa 117, 441, 602, 997, 1111 -saMskRti (a) 76; sasthA 622;-dhama 715; dRSTi 998; -paMca 1011, 1022 zravaNa 275 zrAddha 1120, 1128, 1129 zrAvaka 233, 1159, 1160 zrIprakAza (a) 180 zruta zrutarakSA [355 -samyak-mithyAnI kasoTI 105; -sauMpatti 490; -mahAvIranuM 492 --pArzvanAtha ( bauddha-brAhmaNa dvArA 492;-jaitA dvArA 492 zruta--zIla-prajJA 815 zrutabhakti 918 'zrutisArasamudUraNa ' 866 C zrI' 850 zrI araviMda 691, 797, 935, zrIgupta 1185, 1193 zrIcandra 916 zrIdakSiNAmUrti 199 zrIniketana (a) 193, 197 * zrImadrAjacaMdra' 170, 763, 764, 789, 791, 919, 928, (a) 13, 86 -ane gAMdhIjI 764, 776;-tI AdhyAtmikatA 76};nuM tattvajJAna 768;-nuM zAstrajJAna ane ' 692, 697, Page #895 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TF ] sAhitya 769;-nuM kavitva 773; -nI prajJA 774;nI taka padyutA 779;--nAM viziSTa lakhANA 782;-gAMdhIjIne patra 785 4 zrImadrAjayadra--eka samAlocanA ' 3 -zrImadrAjacaMdra jJAnasaMgraha 886 zrImadrAjacaMdranAM vicAraratnA'790 zrImadrAjacaMdranI AtmA paniSada '791 " * zrImAtAjI 692, 694 -' zrIrga' 1007, 1008 zrIbhRMga bhUpAla 1118 zrIharSa (a) 301 zreNika 555, 512 zrauta-smAta dharma 1124, 1125, 1126 - zleAkavArtika '(tattvArtha) 1030, 1035 * zlokavAti ka ' (mImAMsA) 1035 zvetaketu 560 zvetakhalAkA 997 zvetAmbI 87 zvetAmbara 103, 108, 138, 427, 428, (a) 275 sAhitya 430 zvetAmbara-digambara 245, 263, 336, 406, 48, 413, 4ra1, 424, 493, 495, 496, 582, 75, 76, 711, 876, 881, 1029 1053, 1072, 1076, 1079, 1154, 1173, 1217, (a) 74, 1216, 84 na ane ciMtana zvetAmbara- digambara- sthAnakavAsI 303, 304, 383, 420, 501, (a) 232 -mAM AcAra, upAsanA ane zAstra paratve anekAMtadRSTi 305, 312 zvetA mUrti kAnphreMsa (a) 144 zvetAzvatarApaniSad ' 1175 'pAhuDa ' 1075 bahulaka 1195 SaTjhanikAya 936 " - SaDka nasamuccaya 866, 1081 : --TIkA 1225 SaSTitaMtra" 1175, 1177 sakAma -dharmadraSTi 73 sacela-acela 305 saccaka nintha 655 sajIva citra (a) 286 sajjhAya 548-9 nA e prakAra 549 sajajhAyamALA ' 549, (a) 291 saTTAtti 89 satIzacaMdra vidyAbhUSaNa 890 * sattattva 1057 sattA ane satya 163 sattAbaLa 162 sattAkhaLa ane satyabaLa 162 C satya 125, 871, 873, 275, (a) 19, 277 -zAdhanA vArasA 122; zodha, zraddA ane tarkathI 49;nA tera AkAra 631;-laukika-leAkAttara 839;--vividha mArgo 22; Page #896 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [357 zabdasUcI " -nikA 981;-vyAvahArika-pAra- mArthika (a) 22 satyabaLa 162 -nAM virodhI baLe 162 satyazodhana (a) 278, 302 satyaM zivaM sundarama' (03, 814 satyAgraha (a) 36 satyAgrahI 39 -satyAnanda (a) 80, 91 sattva 15 -saMzuddhi 621 sadAcAra -nuM mULa 189;-sarvasaMmata 190;-viziSTa vyaktino 190; -rASTrIya 192 sahu piSaNa -dharmarakSaka ane dharma-vicche. . daka dvArA samAna 50 saguNe pAsanA 239 saddaguru 797 sadaSTi 1020 -mitrA Adi ATha 1020 sadavartana -nuM zikSaNa 70 sanAtana (a) 298 santAnAntarasiddhi" 996 -sanmati" 901, 926, 1035 -darzana prabhAvaka 918 -pravacanasAranI tulanA 919-bauddhavedika tulanA 921-racanAne uddeza 922;-ne prabhAva 925; -ne pracAra 927;-TIkAnuM mahatva 929 -nI sodhita AvRtti 933;-TIkA 916 'sanmatitaka" cha98, 799, 886, 919, 928, 1082, 1180 sanmatitarka ane tenuM mahatva 918 saptabhaMgI 1062, 920 -nuM mULa 1062; AtmA vize 1062 "sava yojI" 855 sabhA 1257, 1261 sabhApati 1256 salika 993, 997, 1002 samatA (a) 34 samatulA (a) 116 samatvabhAvanA 161 samanvaya 848 samabhAva 129 samaya 1107 samayadharma" 584, (a) 285 samasyA -navA yuganI 191 samavAyAMga 1018 samaSTi-hita 159, 191 samaMtabhadra 81, 258, 375, 384, 496, 645, 656, 784, 798, 894, 908, 924, 1035, 1080, 1082, 1211 -vAdAthe bhramaNa 1211 samAja 41, 115 -nI maryAdA 116-mAM anekAMta [879-rakSaNa, zAstra ane zastrathI 136)-vAdI 50 samAdhi 686 -saMprajJAta-asaMprajJAta 518; Page #897 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 ] --sthAna 519;-maraNa (a) 79 samAlAcanA (a) 284 samIlA 654 samullAsa ' 803 ' samULI krAnti 962, (a) 48 sametazikhara 23 sammAsayuddha 654 sabhyajJAna 792 samyagdarzana 106, 321, 322, " 922 samyagdaSTi 98, 101, 703, 7067, 846, (a) 27 atha vikAsanAM pagathiyAM 105; kanyA ane DhIgalInA dAkhalA 106 > samyagdaSTi ane mithyAdaSTi 98 sayasa buddha 654 sayAjIrAva 86, (a) 70 saradAra (vallabhabhAI) 955-6 sarasvatI 180 . -rAyana 305 ' sarasvatI ' (a) 163 C sarasvatIcaMdra'865 sarpanakula 116 sana 437, 1070 -muddAdi sau sarakhA 105 * sadanasaMgraha 1081, sava dhama samanvaya 1064 sava dhama samabhAva 1101 sarva bhUtahita 208 sa-mitra gRhastha saMta' (a) 56 - sarvAM siddhi ' 1030 sarvAstivAdI 904 " 1183 duna ane ciMtana sarvAMgINa sazodhana ane samAlAcana 8 8 sarvodaya 855 sallekhanA (a) 91 savAIlAla (a) 159 savikalpaka anumAna 914 sahakAritva 914 sahacAra 910 " -sava thavAmAM 41, 73 sahajAnaMda (a) 58, 19 sahanazIlatA 397 sahAnubhUti 769 vaidya-nanA dAkhalA 169 sakalpa --ane vAmIja 950; zakti 18 saMgaThana 96 saMgama 346, 662 sadhumitrA 904 sadhasaMsthA 376 vartamAna sthiti 379; nA TukaDA 378; vyavasthA 307, 378 sajAnA 864 saMta 10 dRSTi 1100 saMtabAla 81, 170, (a) 81 saMthArAvata (a) 78 sadhAyasabhASA 1239 -adhikArI 12406-karanAranuM kartavya 1240 sanyAsa 79, 359, 622 sapUrNAnanda 112, (a) 16 saMprati 452, 493, 1208 Page #898 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI [359 -Arya (a) 54;-jainavaidika ra54-5 saMpradAya 872, 1107 -nirmANanI prakriyA 125; -granthi (a) 58 saMpradAya ane rASTrIya mahAsabhA" 141 saMbaMdha 910 saMbaMdha parIkSA" 896 saMbhASA 1239 saMbhUti 468, 471 saMbhUyasaMvAda 12 saMmatadIkSA 395, 396 saMmatirAja 551-2, 557 saMyama 510 saMyukta kuTuMba 93 saMyukta jaina vidyArthIgRha (a) 131 "saMyuttanikAya 1202 saga 910 saMjanA 1017 saMvara 801 saMvAda 1033, 119 saMvRti 325 -ane paramArtha 796 saMzaya 1219 saMsAra 326 -duHkhamaya ke sukhamaya 574; -mAM rasa 1092 -nAM kAraNe 801;-nATaka 325-6 saMsAra ane dharma " 209, 105 * * -nuM anuzIlana 1090 saMsAramecaka 1153 saMskAra 598 saMskRta 7, 112, 970, 974, re (a) 291 saMskRti 161, 636, 736, 823, 853, 859, 979, (a) 6, 116 288 saMskRti 601 saMsthA 583 -ane sAdhu 583;-ane vyAja (a) 108 "saMsmaraNa" 980 nI samAlocanA 980 sAgarAnaMdasUri 496 sAgAradharmAmRta " pa30 sAcuM pagaluM" (a) 45 sAce jaina" 479 sAtavaLekara 599 sAtvikatA 1102 sAdhaka avasthA -mahAvIra-kRSNanI 249 sAdhu 366 -jIvanacaryA 36 6 -nA zikSasunA viSayo 386-navIna mAnasane na dorI zake 390; -nI ziSyacorI 392;-nuM sAdhaka jIvana 414-ane rAjA 415; -ane laukika kAryo 419; chellAM varSone ItihAsa 420) -zuM karI zake ? 420;-zakti 217-samAja 382, 415, 416-saMdha 922;-saMsthA 87, 88;-vartamAna sthiti 350; saMmelana (a) 121;-nuM kartavya H (a) 240-1 Page #899 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360] darzana ane ciMtA "sAdhusaMsthA ane tIrtha saMsthA" | sAMkhya-ga 76, 800, 801, 902, 1025, 1036, 1047, sAdhusaMsthA 1057, 1059, 1065, (a) -pAzva-mahAvIra 412-nI 276, 298 vyavasthA 412;-mAM phirakAbheda sAMpradAyika dRSTi 837 413 sAMpradAyika bhAvanA 144 sAbaramatI" (a) 262 sAMpradAyikatA 1107, 1109 sAmarthyayoga 124 -nAM lakSaNe 87ra sAmAnya 914 sAMpradAyikatA ane tenA purAvAo sAmAyika 746 1106 sAmUhika dRSTi 205 sAMpradAyika saMkucitatA 102 sAmyavAda 377 sAMbelAnA sUra' (a) 113 sAyaNa 605 sAMvatsarika 473 sAyamana kamizana 9pa1 sAranAtha 23, 193, (a) 298, -parve 223, 335, 336, 354 299 sikaMdara 370, 445 "sArasvata" (a) 292 siddha 106 sArasvata vyAkaraNa' (a) 249 "sArdhazataka" 639 siddharAja 186, 562, 1216 siddharSi 916, (a) 125 sAhacaryaniyama 910 siddhasena 137, 375, 384, 65, sAhitya 878 sAhityadarpaNa" 1032 648, 6pa2, 656, 798, sAMkhya 322, 323, 325, 663, 799, 907, 918, 919, 922, 921, 1054, 1035, 1080-2, 702, 799, 1090, 1134, 1209, (a) 53, 257 1151, -no sanmati 922;-no prabhAva 1155, 1173, 1184, 925-nI kRtio 926-batrI zIo 941, 1244nI -mate kALa 1027;-vedaviparIta vizeSatA 1081 1151;-ne veza ane AcAra 1178 siddhasenagaNuM 741, 1029 "sAMkhyakArikA " 1175, 1236 "siddhahemazabdAnuzAsana" 641, (a) sAMkhyatattvakaumudI 1118, 1153, 293 1179 siddhAnta 298, 1219 sakhyapravacana" 1027 ! "siddhAntasAra" 863 Page #900 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabasUcI [36 siddhArtha gautama 657, 67ra,680, | "suvarNacandraka samAraMbha prasaMge " 1207. juo buddha () 72 siddhArtha trizalA 246 suvarNamaMdira (a) 207 "siddhArtha patnIne puNyaprakopa"689 suvidhinAtha 1160 . siddhi suzIla' 832 -zabdAta grantha 793 suzIlA nAyara (a) 81 "siddhivinizcaya 915 sundaram 692, 834 -TIkA 915, 925 suMdaravijayajI (a) 100 "sithesisa opha ga' 797 suMdarI 235 sidhu 115, 179, sUtrakRtAMga 110, 655, 846, -mAM bindu 858 937, 1182, (a) 291 "sisTamsa opha saMskRta grAmara" -mAMnA parama 937 1112 satrasamuccaya" (a) 84 siMhavADA (a) 300 "sutrAlaMkAra' 6pa3 sIjhara 445 cUMthaNuM 735 sI. DI. dalAla 885 senaprazna" 744, 745 sItA 1004 semeTika vicAradhArA 683 sImaMdhara 319 sinika varNana 733 sI. vI. rAmana 381 sekreTisa 18, 73, 659, 761, sukha-dukha 1090, 1095 845, 1091, 1197, (a) 8 sugatane madhyamamArga : zraddhA ne | somanAtha 807 meghAne samanvaya" 683 seminAtha bhUdhara (a) 155 suSA' 343 somasiddhAnta 1146 suttanipAta 661 sosAyaTI (amadAvAda ejayukezana) sujasavelI' (a) 138, 148 950 sudarzanA 290 sautrAmaNa 1168 "saune lADakavAyo" (a) 117 sudarzanagAvalI' 864 saumAM vRddha paNa sauthI juvAna" sudharmA (a) 512 (a) 129 sunayazrImitra 640 saura 115 sunItikumAra ceTarjI 218 saurASTra (a) 84 subodhikA 1185 skaMda parivrAjaka 1177 surAjya 173, 174 skaMdapurANa" 1117, 1134 sulasa 1160 kaMdila 493 Page #901 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362] TIna 638 stuti 935 stutikAra mAtaceTa ane tenuM adhyardhazataka' 637 stuti-stotra 642 -sAhityanI rUparekhA 642 strI -lazkarI tAlIma 95;-puruSanI samAnatA 1072;-daSTivAdanA paThanano niSedha 1073;-nA doSo 1073;-dIkSAne ayogya 1075; -jAtinI nindA 537-vAdapaTu 999 strI jAtine daSTivAda aMga bhaNavAnA niSedha para eka vicAra " 1072 strI-pAtaMtrya 543 strI-puruSa 3ra7, (a) 161 strI-puruSane baLAbaLanI mIMmAsA" 984 strI-puruSa maryAdA" (a) 45 strI-puruSa samAnatA -strInI pazutA 210;-puruSanI pazutA 211;bannene samAna taka Avazyaka 212 viravAdI (a) 84 sthAnakavAsI 103, 307, 427, 76 6, 771, 877, (a) 99, 121, 233, 264, 273, | 290 'sthAnAMga" 290, 514, 1203, -gata kathA paddhatinI sAmagrI 1229 darzana ane ciMtana sthAnAMga TIkA" pa39, 540 sthitaprajJa 1002 sthiratA 329 sthiramati 1042 sthUlabhadra 319, 492, 512, 514, 838, 105, 1185 snAna 1128 -mAM dharma-adharma 51 spArTI 846 spensara 1071 smaraNayAtrA" 856 smRti 132, 440 smRti (grantha) 511 -tAmasa Adi 1134 smRtipaTa' (a) 124 smRtizeSa 850 RtizeSa dAdA" (a) 107 syAdAda 873, 908, 916, 924 1120, (a) 282 syAdvAdakalpalatA' 1084 " syAdvAdamaMjarI" 1083 syAdvAdaratnAkara" 916, 1036, 1084, 1216 sva. kosAMbIjInAM saMsmaraNo" (a) 67 svacchanda 195, 797. svataMtratA 162 -no artha 153, 157 svadArasaMteSa 300, 52 -ane vezyA para2 svadezI 460, 463 svapatisatiSa para2, 532 svabhAva 906 Page #902 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdasUcI svayaMbhU 654, 655, 656 -sapradAya 656 ." svayaMbhUtaeNAtra ' 645, 1082 svayUthyavicAra ' 898 svarAjya 10, 165, 16, 173 -ane tapa-pariSaddha 449;--pararAjyanuM aMtara 166;-nA pAMca artha 167;-prAntika 169 " svarAjya ane surAjya' 173 " svarAjyane cha varSe ' 165 svarga 618 svAdhyAya 9, 548 --tapa che 9 svAmI AnaMda 170 svAmInArAyaNa 1043, (a) 18 svAmI sahajAnaMdu' (a) 45 7 *' svArtha ' (a) 178, 179 svA -mUlaka kavya 44 svAthaeNnumAna 906 tyaka zAkaputra 1202 haragoviMdadAsa rAmajI '(a) 139, 142 harikezI 186 -khaLa 469, 471, 1157 ' harijana' 962 surijana 182 -madirapraveza 112, 178 ' harijanabaMdhu '(a) 45 harijanamadirapraveza khila " 178, 185 " * harijane ane jetA 178 haridvAra 24 harinArAyaNa AcArya 1008 hariprasAda (a) 154 haribhadra 105, 118, 375, 385, 131, 541, 607, 644, 739, 794, 875, 894, 916, 924, 926, 1019, 1029,1003, 1081,1082, 1213-14, 1237, (a) 87, 106, 199 haribhadrasUrinA samayaniNaeNya (a) 105 harivaMza 261, 262, 925 harIphAI (a) 195 ha carita '723 harSacaritanA sAMskRtika avaleAkana' 723 ' harSavardhana 712 hella--vihalla pa52, 564 [3}s . hinda svarAjya '977 hindI saMskRti > hinda 179 4 hindu tattvajJAnane itihAsa' 182, 1117, 1175, 1178, 1183 adhyayananuM zramaNa-brAhmaNa 601 'hindI saMskRti ane ahiMsA '600 ' hindI saMskRti ANi ahiMsA (a) 64, 90 180; hindu 32, 40, 111, 115 -zabdane artha 179, -samAjamAM kANu ? 180 hindu dharma 109, 114, 1098 -tA artha 114, 115, 181 " hindu dharmanI bALapeAthI ' 114, 182, (a) 60 * 'hindu dharmAMcI samIkSA' (a) 51 Page #903 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darzana ane hitanA hindu mahAsabhA 111, 117 cAra 1230-pratyakSAdi cAra hindu yunivarsiTI 112, 117, (a) 1230 89, 261 hetu (anumAna) -jaina cera (a) 150, 176 -cAra prakAra 1233 hindu vedadharma' 114, (a) 60 " hetucakra' 93, 905, 907 hindu samAja 114 hetubindu' 884, 889, 895, -ne artha 108, 114, 115; 899, 905, 907, 909, -jAgRtinuM spaMdana 380, 381 915 hindustAna 115 "hetubindu TIkA" 884, 888, 897, hirI (hI) 625 908 hisTrI opha InDiyana liTarecara | "hetubindu TIkAleka' 887, 899, 638, (a) 87 909 "hisTrI opha InDiyana lojika" 886, ! hetubindune paricaya" 884 880, 85, 897, 899, 901 hetumukha" 905 hisTrI opha philesophI" 1198 hetuvAda-ahetuvAda 901 hisTrI opha buddhijhama" 889 hetuvAdI 1122 : hiMsA pa08, 451, 455 hevAbhAsa 914, 1219 -sAmAjika ane tAtvika 455; hemacandra 185, 186, 18, 229, -na kare to virAdhaka 533 230, 232, 233, 234, hiMsA 260, 300, 365, 375, 385, 452, 465, 46 6, -sUkSma 6 02-vedavihita 1137 530, 537, 538, 543, hiMsA-ahiMsA 562, 56 6, 578, 645, -no saMgharSa 601, 603 646, 811, 916, 26, * hiMsAnI eka ADakatarI pratiSThA 937, 984, 1083, 1158, 1184, 1212, 1213, hInayAna 79, 315 12 16, 1217, 1225, 1247 hIravijaya 185, 186 1258, (a) 106, 293 hIravijyasUri para, 465, 466 -dvArA nivRttidharmamAM saMzehIrAlAla kApaDiyA 953 dhana 231;-ne aMjali 578; hRdayaparivartana 838 -zuM mAtra nakalakartA? 579;hRdayazuddhi 621 vAdavicAra 1253 hetu 1203 helana (a) 163-70 nA rUpa 903, 911; -no krama | hetuka 1142 906; -nA artho 906;-nA harnala 1022, 1181 prakAre 912;-yApaka Adi | hyuenasaMga 1212 - 681 Page #904 -------------------------------------------------------------------------- ________________