________________
૨૧૦ ]
દ્રન અને ચિંતન
સાહસપુરને એક જમીનદારી છે. આ બધી સ્થિતિ સાંભળતાં અને જોતાં દેશની દશા ઉપર અનેક વિચાર આવ્યા. દેશની ગરીખી તો એવી કે ધણાકને એ વાર ખાવા પણ ન મળે. એટલું જ નહિ, પણ એક વાર પૂરું પેટ ન ભરી શકનાર કરાડે છે. બીજી બાજુ નોટાને પાન અને ખીડીની પેઠે ફૂંકી દેનાર વર્ગો ઊભા છે. એ વ પૈસા, લાગવગ અને સત્તાને લઈ પ્રતિષ્ઠિત ગણાય છે. રાજક્ષેત્રમાં, સમાજમાં, ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં એની જ હાક વાગે છે. જેટલું શિક્ષણ અત્યારે મળે છે તે બધુ તેને પેાતાને અને તેના આશ્રિતેને માટે ઝેર રૂપે પરિણમે છે. આ રાજસત્તાના અનેક મજબૂત સ્તંભેામાં આવે આત્મભાન વિનાના, પીધેલા ધનિક વર્ગ એ એક મજબૂત સ્તંભ છે.
આડત આડત આત
અડાદમાં અનેક વસ્તુઓની ખાસ મંડીએ છે. સાકર આજુબાજુથી તૈયાર થઈ પુષ્કળ આવે છે તે પરદેશ ચડે છે. પાછળથી એળખાણમાં આવેલા એક મારવાડી શિરાહી સ્ટેટ તરફના વતની જૈન ગૃહસ્થે મને કહ્યું કે અહીં મારી આડતની દુકાન છે તે હું બાર મહિને લાખા રૂપિયાનું સાકર, ગાળ ને અનાજ પરદેશ રવાના કરું છું. સાકર અમે ખાધી. ખૂબ મીઠી. આપણા દેશમાં શેરડી, ગાળ અને સાકરની પેદાશનાં પૂરાં સાધા છતાં આજે પરદેશથી લાખા રૂપિયાની તેની આયાત થઈ રહી છે. તેનાં કારણા ઉપર નથી વ્યાપારીએ વિચાર કરતા કે નથી દેશી રાજાનું ધ્યાન. ખરી રીતે આવા અનેક ઉદ્યોગે તુરત પગભર થઈ શકે તેવી સ્થિતિ આપણા દેશના ઘણા ભાગની છે; પણ પરદેશીઓ સાથે હરીફાઈમાં ટકવા માટે જે સંગીન વ્યવસ્થા, શિક્ષણ, ધન અને રાજરક્ષણ જોઈએ તે નથી.
આ દેશમાં વ્યાપારીઓ નવીન પરિસ્થિતિમાં ટકી શકે એવું શિક્ષણ નથી અને પૈસાપાત્ર લેાકેાને પૈસાને ઉપયોગ કાં અને કેમ કરવે! એનુ જ્ઞાન, સાહસ, વિશ્વાસ કે ત્યાગ નથી; તેથી જ જ્યાં દેખે ત્યાં માત્ર આડત, આત ને આડત જ નજરે પડે છે. કથાયે મૂળ ઉત્પાદક ધંધા તથી જણાતા. પ્રવાસના વર્ણનમાં આ કથન અપ્રાસ ંગિક જેવું ગણવાની કાઈ ભૂલ ન કરે. મારી દિષ્ટ તે જેટલું જાણી શકાય તેટલું જાણવાની જ હતી. એટલે આ પ્રસંગે એ ન જાવું તે ઊલટા સંકુચિતપણાના દોષ જ વહારુ. અસ્તુ.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
