Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २२ सू. ६ क्रियाविशेषनिरूपणम् देशविरतिं यावत् तेन अन्तिमयोः सद्भावेऽवश्यमाद्यानां तिसृणां सद्भाव इति भावः,
अथ अप्रत्याख्यान क्रियया मिथ्यादर्शनक्रियायाः पश्चन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य परस्परस्थिति प्ररूपयितुमाह- जस्स अपच्चक्खाणाकिरिया तस्स मिच्छादसणवत्तिया सिय कन्जइ, सिय नो कज्ज इ, जस्स मिच्छादसण वत्तिया किरिया कन्जइ तस्स अपच्चक्खाणकिरिया नियमा कजइ'यस्य अप्रत्याख्यानक्रिया भवति तस्य मिथ्यादर्शनप्रत्यया क्रिया स्यात्कदाचित् क्रियते-भवति,स्यात्-कदाचित् नो क्रियते-नो भवति.किन्तु यस्य पुनर्मिध्यादर्शनप्रत्यया क्रिया क्रियते-भवति तस्य अप्रत्याख्यान क्रिया नियमादू-अवश्यं क्रियते -भवत्येव,अप्रत्याख्यानक्रियां विना मिथ्यादर्शनप्रत्ययाया असंभवात्, 'मणूसस्स जहा जीवस्स' मनुष्यस्य आरम्भिक्यादि क्रियास्तु यथा जीवस्य समुच्चयस्य प्रतिपादितास्तथा प्रतिपत्तव्याः, तथा चारम्भिकी कस्यचित् प्रमत्तसंयतस्य, पारिग्रहिकी कस्यचित् संयतासंयतस्य देशविरतरूपस्य, मायाप्रत्यया कस्यचित् अप्रमत्तसंयतस्य, अप्रकी चार क्रियाएँ देशविरत तक को होती हैं। इससे स्वष्ट हैं की अन्तिम दो क्रियाओं के सद्भावमें प्रारंभ की तीन क्रियाओं का होना अनिवार्य है।
अब अप्रत्याख्यान क्रिया के साथ मिथ्यादर्शनप्रत्यया क्रिया की पारस्परिक स्थिति का विचार करते हैं___ जिस जीव को अप्रत्याख्यान क्रिया होती हैं, उसको मिथ्यादर्शन प्रत्यया क्रिया कदाचित् हो भी सकती,कदाचित् नही हो भी होसकती है, किन्तु जिसे मिथ्या दर्शन प्रत्ययाक्रिया होती है,उसे अप्रत्याख्यान क्रिया नियम से होती हैं,क्योंकी जो मिथ्यादृष्टि हैं, वह अप्रत्याख्यानी अवश्य होता है। अप्रत्याख्यान के विना मिथ्यादश नप्रत्यया क्रिया का असंभव है। ___ मनुष्य के विषय में आरंभिकी आदि क्रियाओं का कथन समुच्चय जीव के समान समझना चाहिए अर्थात् आरंभिकी क्रिया किसी प्रमत्त संयत तक को, पारिग्रहिकी क्रिया संयतासंयत तक को मायाप्रत्यया क्रिया किसी अप्रमत्त संयत तक को अप्रत्याકિયાઓ દેશવિરત સુધીને થાય છે. તેનાથી સ્પષ્ટ છે કે અન્તિમ બે ક્રિયાઓના સદ્ભાવમાં પ્રારંભની ત્રણ ક્રિયાનું દેવું અનિવાર્ય છે. _ હવે અપ્રત્યાખ્યાન ક્રિયાની સાથે મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા ક્રિયાની પારસ્પરિક સ્થિતિને વિચાર કરે છે
જે જીવને અપ્રત્યાખ્યાન કિયા થાય તેવા જીવને મિથ્યાદશપ્રત્યયા કિયા કદાચિત થઈ પણ શકે છે, કદાચિત્ નથી પણ થઈ શકતી, કિન્તુ જેને મિટ્યાદર્શનપ્રત્યયા કિયા થાય છે, તેને અપ્રત્યાખ્યાન કિયા નિયમથી થાય છે, કેમકે જે મિથ્યાદષ્ટિ છે, તે અપ્રત્યાખ્યાની અવશ્ય હોય છે અપ્રખ્યાનના વિના મિશ્ચાદર્શન પ્રત્યયા કિયાને અસંભવ છે.
મનુષ્યના વિષયમાં આરંભિકી આદિ ક્રિયાઓનું કથન સમુચ્ચય જીવની સમાન સમજવું જોઈએ, અર્થાત્ આરંભિકી ક્રિયા કઈ પ્રમત્ત સંયત સુધીની, પારિગ્રહિક કિયા
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
