Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
६९०
प्रज्ञापनासूचे मनुष्येषु भाषामनःपर्याप्त्यपर्याप्तिविषये प्रत्येकं बहुत्ये पडूभङ्गाः पूर्वोक्ता अपसेयाः, अत्र भव्यपदमारम्य एकत्वबहुत्याभ्यां प्रायः पार्थक्येन जीवादिपञ्चविंशति दण्ड कक्रमेण विशिष्या. नुक्तत्वात् मन्दबुद्धीनां भ्रमनिवारणाय तद्विषयमतिदिशन्न ह-सव्यपयेसु एगत्तपोहत्तेणं जीवादिया दंडगा पुच्छाए भाणियव्या' सर्वपदेपु-सर्वेष्वपि स्थानेषु एकस्वपृथक्त्वेनएकत्वबहुत्याभ्यां जीवादिकाः पञ्चविंशतिदण्डकाः पृच्छया-प्रश्नोत्तरद्वारा भणितव्याः किन्तु न सर्वत्रापि अविशेषेण कर्तव्याः अपि तु विशेषेणेल्याह -'जस्स जं अत्थि तस्स तं पुच्छि जई जस्स जं णत्थि तस्स तं न पुच्छि जइ' यस्य यदस्ति- यत् संभवति, तस्य तत् पृच्छयते किन्तु यस्य पुन येनास्ति यत् न संभवति तस्य तत् न पृच्छयते-न पृष्टव्यम्, न तद्विषय आलापो वक्तव्यः,कियदृरं यावदेवं वक्तव्यमित्याकाङ्क्षाशान्तयेऽन्तिममालापकवक्तव्यतामतिदिशन्नाह'जाय भासामणपज्जत्ती अपजत्तए सु नेरइयदेवमणुएसु छन्भंगा, सेसेसु तियभंगो' यावत्
और मनुष्यों में भाषामनः पर्याप्ति-अपर्याप्ति के विषय में, बहुत्य की विचक्षा में छह-छह भंग होते हैं। ___ यहां भव्य पद से लगाकर एकत्य और बहुत्व की विवक्षा से पृथक रूप में जीव आदि पच्चीस दण्डकों के क्रम से भेद करके कथन नहीं किया है, अतएघ मन्द बुद्धिजनों का भ्रम निवारण करने के लिए उस विषय का उल्लेख करते हुए कहते हैं-सभी पदों में एकत्य और पृथक्स्व की अपेक्षा से जीय आदि पच्चीस दंडक प्रश्नोत्तरों द्वारा कहने चाहिए । किन्तु सभी जगह समान रूप से नहीं कहना चाहिए किन्तु विशेष रूप से कहना चाहिए, यह कहते हैंजिस दण्डक में जो संभव हो, उसी में उसके विषय का प्रश्न करना चाहिए, किन्तु जिस दंडक में जो नहीं पाया जाता, उसमें उस विषय संबंधी प्रश्न नहीं करना चाहिए। कितनी दूर तक ऐसा कहना चाहिए ? इस जिज्ञासा को शान्त करने के लिए अन्तिम आलापक की वक्तव्यता का उल्लेख करते हुए कहा हैમાં ભાષા મન:પર્યાપ્તિ-અપર્યાપ્તિના વિષયમાં બહુવની વિરક્ષામાં છ-છ ભંગ બને છે,
અહીં ભવ્ય પદથી શરૂકરી એકત્વ અને બહત્વની વિવક્ષાથી પૃથકત્વરૂપમાં જવા આદિ પચ્ચીસ દંડકના ક્રમથી ભેદનું કથન કર્યું નથી, તેથી જ મંદ બુદ્ધિજનો ભ્રમ નિવારણ કરવા માટે તે વિષયનો ઉલ્લેખ કરતા કહે છે-બધાં પદમાં એકત્વ અને પૃથકત્વની અપેક્ષાથી જીવાદિ પચ્ચીસ દંડક પ્રશ્નોત્તરે દ્વારા કહેવા જોઈએ, પણ બધી જગ્યાએ સમાન રૂપથી ન કહેવા જોઈએ, કિન્તુ વિશેષ રૂપથી કહેવા જોઈએ, એ કહે છે-જે દંડકમાં જે સંભવ હોય, તેમાં તેના વિષયને પ્રશ્ન કર જોઈએ, પણ જે દંડકમાં જે ન મળી શકે, તેમાં તે વિષય સંબંધી પ્રશ્ન ન કરવો જોઈએ, કેટલે સુધી એમ કહેવું જોઈએ? એ જિજ્ઞાસાને શાન્ત કરવાને માટે અન્તિમ આલાપકની વક્તવ્યતાને ઉલેખ કરતા કહે છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
