Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
-
-
-
-
७७४
प्रज्ञापनासूत्रे कश्चायधिज्ञानप्रभाया गवाक्षजालादि विनिःमृतप्रदीपषभाया इस प्रतिनियतो विच्छेद विशेषः, उक्तश्च-"स्पर्द्धकमवधिविच्छेद विशेषः" इति तच्च स्पर्द्धकमेकजीवस्यासंख्येयं संख्येयश्च भवति, तच्चापि विविधरूपमासे यम्, तत्र पर्यन्तवर्तिषु आत्मप्रदेशेषु पुरत : पृष्ठ तोवाऽधोभागे उपरितनभागे वा उत्पद्यमानोऽवधिरात्म: पर्यन्ते स्थितत्वात् अन्तगतो व्यपदिश्यते, अथवा औदारिकशरीरस्यान्ते गत:-स्थितोऽन्तगतः, औदारिकशरीरापेक्षया कदाचित् एकया दिशा सापलम्भात्, अथवा सर्वेषामप्यात्मप्रदेशानां क्षयोपशमभावेऽपि
औदारिकशरीरस्थान्ते कदाचिदेकया दिशा यवशाल लभ्यते सोऽन्तगतः, तदपि स्पर्द्धकलक्षणमेपावधिज्ञानम्, अन्तगतोऽयमवधिस्त्रिविधः पुरतः पृष्ठतः पार्थतो भेदात्, मध्यगतश्चापि है तो स्पर्द्धक रूप में उत्पन्न होता है । अवधिज्ञान की प्रभा का, गवाक्ष-जाल
आदि से बाहर निकलने वाली दीपप्रभा के समान जो नियत चिच्छेद हैं, वह स्पर्द्धक कहा गया है' कहा भी है-स्पर्द्धक अवधिज्ञान का विच्छेद विशेष है। वह स्पर्द्धक एक जीय के असंख्यात और संख्यात होते हैं और ये नाना प्रकार के हुआ करते हैं। उनमें से पर्यन्त वर्ती आत्मप्रदेशों में सामने, पीछे, अधोभाग में या ऊपरी भाग में उत्पन्न होता हुआ अवधि आत्मा के पर्यंत में स्थित होने के कारण अन्तगत कहलाता है। अथवा औदारिक शरीर के अन्त में जो गत अर्थात् स्थित हो, वह अन्तगत कहलाता है, क्योंकि वह औदारिकशरीर की अपेक्षा से कदाचित् एक दिशा में जानता है। अथवा सभी आत्मप्रदेशों में क्षयोपशम होने पर भी औदारिक शरीर के अन्त में किसी एक दिशा से जिस के कारण जाना जाता है, वह अन्तगत कहलाता है। यह अवधिज्ञान भी स्पर्द्धक रूप ही होता है। यह अन्तगत अवधि तीन प्रकार का है- पुरतः (सामने ઉત્પન્ન થાય છે અવધિજ્ઞાનની પ્રભાના, ગવાક્ષ-જાળી આદિથી બહાર નિકળનારી દીપપ્રભાના સમાન જે નિયત વિચ્છેદ છે, તેને સ્પર્ધક કહેલ છે.
કહ્યું પણ છે સ્પર્ધક અવધિજ્ઞાનનું વિચ્છેદ વિશેષ છે. સ્પર્ધક એક જીવના અસં. ખ્યાત અને સંખ્યાત હોય છે અને નાના પ્રકારના બન્યા કરે છે. તેમનામાંથી પતિવતી આત્મપ્રદેશમાં સામે પાછળ, અધે ભાગમાં અગર ઉપરિ ભાગમાં ઉત્પન્ન થયેલ અવધિ આત્માના પર્યન્ત સ્થિત હોવાના કારણે અન્તગત કહેવાય છે, અથવા ઔદારિક શરીરના અન્તમાં જે ગત અર્થાત્ હિવત હોય, તે અન્તર્ગત કહેવાય છે, કેમકે તે દારિક શરીરની અપેક્ષાથી કદાચિત્ એક દિશામાં જાણે છે. અથવા બધા આત્મપ્રદેશમાં ક્ષાપશમ થવા છતાં પણ દારિક શરીરના અન્તમાં કોઈ એક દિશાએથી જેના કારણે જાણી શકાય છે. તે અતગત કહેવાય છે.
તે અવધિજ્ઞાનમાં પણ સ્પર્ધક રૂપ જ હોય છે. એ અતગત અવવિ ત્રણ પ્રકારે छ-पुरत: (सामेथी) And, ०४तः (1७12ी) मन्तगत मने पात: (५७मेथी)
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
