Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रबोधिनी टीका पद ३६ सू० १२ वेदनासमुद्घातगतजीवस्वरूपनिरूपणम्
१०७७
- कषाय
स्वस्वशरीरान्तर्गतान् विक्षिपति - आत्मप्रदेशनिसृष्टान् करोति तैः पुद्गलै नियमतः षट् दिग्यात्प्रमाणः स्वस्वशरीरस्य विष्कम्भो यावत्प्रमाणं वाहल्यञ्च तावन्मात्रं क्षेत्रमापूर्ण स्पृष्टश्च अवगन्तव्यम् इत्यादिरीत्या समुच्चय जीववक्तव्यतावदेव वक्तव्यताऽवसेया, 'एवं कसायसमुग्धा वि भाणियन्बो' एवम् वेदनासमुद्घातोक्तरीत्यैव कषायसमुद्घातोऽपि जीवपदे नैरयिकादि चतुर्विंशतिपदेषु च भणितव्यः, तदभिलापो यथा - 'जीवः खलु भदन्त ! कपायसमुद्घातेन समवहतः समवहत्य यान् स्त्रशरीरान्तर्गतान् पुद्गलान् विक्षिपति-क समुद्घातयशोत्पभप्रयत्न विशेषतः स्वशरीराद् बहिरात्मप्रदेशेभ्योऽपि वियुक्तान् करोति, तैः खलु पुद्गलैः कियत् क्षेत्रमापूर्ण कियत् क्षेत्रं स्पृष्टम् ? गौतम ! शरीरप्रमाणमात्रं विष्कम्भवाहल्येन नियमतः षड्दिक, एतावत् क्षेत्रमापूर्णम्, एतावत् क्षेत्रं स्पृष्टम्" इत्यादि, सम्प्रति मारणान्तिकसमुद्यतमधिकृत्य प्ररूपयितुमाह - ' जीवे णं भंते ! मारणंतियसमुग्धाएणं समोहण, शरीर के भीतर से बाहर निकालता है, उन पुद्गलों द्वारा नियम से छहों दिशाओं में, शरीर के विष्कम्भ और बाहल्य के बराबर क्षेत्र आपूर्ण और पृष्ट होता है । इत्यादि समग्र कथन समुच्चय जीव को लेकर तथा नारक आदि चौबीसों दंडकों को लेकर कह लेना चाहिए। उसका कथन इस प्रकार हैहे भगवन् ! जीव कषायसमुद्घात से समवहन होकर अपने शरीर के अन्दर रहे हुए जिन पुद्गलों को बाहर निकालता है अर्थात् कषायसमुद्घात से उत्पन्न हुए विशिष्ट प्रयत्न द्वारा अपने शरीर से बाहर निकालता है ? उन पुद्गलों द्वारा कितना क्षेत्र आपूर्ण किया जाता है ? कितना क्षेत्र स्पृष्ट किया जाता है भगवान् उत्तर देते हैं- हे गौतम! विष्कम्भ और बाहल्य से अपने शरीर के बराबर नियम से छहों दिशाओं में व्याप्त करता है । इतना क्षेत्र आपूर्ण किया जाता है, इतना क्षेत्र व्याप्त किया जाता है ।
જીવ વદ્યાનાસમુઘાતથી સમવહત થઈને જે વેદનાયાગ્ય પુદ્દગલા દ્વારા નિયમથી છએ દિશાએથી શરીરનાં વિષ્ઠભ અને માહલ્યના ખરાખર ક્ષેત્ર આપૂર્ણ અને પૃષ્ટ થાય છે. વગેરે સમગ્ર કથન સમુચ્ચય જીવની વક્તવ્યતાના સમાન જ સમજી લેવુ' જોઇએ.
એવું કથન આ પ્રકારે છે–
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! જીવ કષાયસમુદ્ઘાતથી સમવહત થઈને પેાતાના શરીરની અંદર રહેલા જે પુદ્ગલોને ખડ઼ાર કાઢે છે અર્થાત્ કષાયસમુદ્ધાતથી ઉત્પન્ન થયેલ વિશિષ્ટ પ્રયત્ન દ્વારા પોતાના શરીરથી બહાર કહાડે છે, તે પુદ્ગલો દ્વારા કેટલા ક્ષેત્ર આપૂર્ણ થાય છે? કેટલા ક્ષેત્ર સૃષ્ટ કરાય છે ?
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે-ડે ગૌતમ !વિષ્કભ અને ખાડુલ્યથી પેાતાના શરીરની ખરાખર નિયમથી છએ ક્રિશાએમાં વ્યાપ્ત કરે છે. આટલાં ક્ષેત્ર આપૂર્ણ કરાય છે, માટલાં ક્ષેત્ર વ્યાપ્ત કરાય છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
