Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ सू० १२ वेदना समुद्घातगतजीवस्वरूपनिरूपणम् १०७५ चिद् चतुष्क्रिया अपि, कदाचित् पञ्च क्रिया अपि भवन्ति, प्रागुक्तयुक्तेः, एनमेव वेदनासमुद्घातं पूर्वोक्तरीत्यैय नैरयिकादि चतुर्विंशतिदण्डकक्रमेण प्ररूपयितुमाह-'नेरइए णं भंते ! पेयणासमुग्घारणं समोहए.?' हे भदन्त ! नैरयिकः खलु वेदनासमुद्घातेन समवहतः सन् समवहत्य च वेदनायोग्यान् पुद्गलान् स्वशरीरान्तर्गतान् विक्षिपति-आत्मप्रदेशात् निसवान करोति तैः पुद्गलैः कियत् क्षेत्रम् आपूर्णम् भवति, कियत् क्षेत्रं स्पृष्टं प्रतिप्रदेशापूरणेन न्याप्तं भवति ? भगवानाह-'एवं जहेव जीवे' एवम्-पूर्वोक्तरीत्या यथैव-समुच्चयजीवः प्रति. पादित स्तथैव नैरयिकोऽपि प्रतिपत्तव्यः, किन्तु-'णवरं नेरइयाभिलायो' नवरम्-विशेषस्तुसमुच्चयजीवस्थाने नैरयिकाभिलापः कर्तव्यः, तथा च शरीरप्रमाणमात्रं विष्कम्भबाहल्पेन नियमात् षड्दिक, यावत्प्रमाणः स्वशरीरस्य विष्कम्मो विस्तारः, यावत्प्रमाणश्च बाहल्यं स्थौल्यं तायन्मात्रं क्षेत्रमापूर्ण स्पृष्टश्चावसे यम् एवं कियता कालेन पूर्ण कियता कालेन स्पृ. और कदाचित् पांच क्रियावाले भी होते हैं। इस संबंध में युक्ति पूर्ववतू समझना चाहिए। _ अब इसी वेदनासमुदघात का नारक आदि चौवीस दंडको के क्रम से निरूपण करते हैं
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नारक वेदनासमुदघात से समवहत होकर वेदना योग्य अपने शरीर के अन्दर रहे हुए पुद्गलों को अपने से अलग करता है ? उन पुद्गलों द्वारा कितना क्षेत्र आपूर्ण होता है। कितना क्षेत्र व्याप्त होता है ?
भगवान्-हे गौतम ! जैसा समुच्चय जीव के विषय में कहा हैं वैसा ही नारक के विषय में भी कहना चाहिए। विशेषता यही है कि जीव के स्थान पर यहाँ 'नारक' शब्द का प्रयोग करना चाहिए । इस प्रकार शरीर का जितना विस्तार और जितना बाहल्य (मोटाई) है, उतने क्षेत्र को नियम से छहों दिशाओं में आपूर्ण और स्पृष्ट करता है। __ श्रीगौतमस्वामी-कितने काल में पूर्ण और स्पृष्ट करता है ? और कितने અને કદાચિત પાંચક્રિયાઓવાળા પણ હોય છે. એ બાબતમાં યુક્તિ પૂર્વવત સમજી લેવી.
હવે આ વેદના સમુદ્દઘાતની નારકાદિ વીસ દંડકનાં કમથી પ્રરૂપણા કરે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! નારક વેદનાસ મુદ્દઘાતથી સમવહત થઈને વેદના ગ્ય પિતાના શરીરની અંદર રહેલ પુદ્ગલોને પિતાનાથી અલગ કરે છે, તે પુદ્ગલો દ્વારા કેટલા ક્ષેત્ર આપૂર્ણ થાય છે? કેટલા ક્ષેત્ર વ્યાપ્ત થાય છે ?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! જેમ સમુચ્ચય જીવના વિષયમાં કહ્યું છે, તેવું જ નારકેના વિષયમાં પણ કહેવું જોઈએ. વિશેષતા એ જ છે કે જીવના સ્થાન પર અહીં “નારક શબ્દ પ્રયોગ કરવો જોઈએ. આ રીતે શરીરને જેટ વિસ્તાર અને જેટલી બાહ (મેટાઈ) છે, એટલા ક્ષેત્રેને નિયમથી છએ દિશાઓમાં આપૂર્ણ અને પૂર્ણ કરે છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! કેટલા કાળમાં પૂર્ણ અને ધૃષ્ટ કરે છે? અને
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
