Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ सू० १५ केवलिसमुद्घातप्रयोजननिरूपणम्
११२७
घाताय प्रवर्तते इति भावः, एवं खलु सनुद्धतं गच्छति - रोति तथाचोक्तम्- "आयुषि समाध्यमाने शेषाणां कर्मणां च यदि समाप्तिः । न स्यात् स्थितिवैषम्यात् गच्छति स ततः समुद्धतम् ||१ | स्थित्या च बन्धनेन च समीक्रियार्थं हि कर्मणां तेषाम् । अन्तर्मुहूर्त शेषे तायुषि समुज्जिघांसति सः || २ || इति, सम्प्रति विशेषपरिज्ञानार्थं गौतमः पृच्छति - 'सव्वेवि णं भंते ! केवली समोहणंति, सव्वेवि णं भंते ! केवली समुग्धायं गच्छति ?' हे मदन्त ! सर्वेपि वलिनः किं समवध्नन्ति ? समुद्घाताय प्रवर्तन्ते ? हे भदन्त ! प्रवर्तनानन्तरश्च
विनिः खलु किं समुद्घातं गच्छन्ति ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! णो चारों कर्मों के प्रदेश और स्थिति काल में समानता आ जाती है । समुद्घात न करें तो आयुकर्म पहले समाप्त हो जाय और तीन कर्म शेष रह जाएं। ऐसी स्थिति में या तो तीन कर्मों के साथ वे मोक्षगति में जाएं या नवीन आयुक का बन्ध करें। किन्तु ये दोनों बातें असंभव हैं। मुक्त दशा में कर्म शेष नहीं रह सकते आर न केवली नवीन आयु का बन्ध ही कर सकते हैं। इसी कारण वे समुद्घात के द्वारा वेदनीयादि तीन कर्मों के प्रदेशों को विशिष्ट निर्जरा कर के तथा उनकी लम्बी स्थिति का घात कर के उन्हें आयुष्य कर्म के बराबर कर लेते हैं, जिससे चारों कर्मों का क्षय एक ही साथ होता है। कहा भी है- 'आयु कर्म की समाप्ति होने के साथ यदि शेष तीन कर्मों की इस विषमता को दूर करने के लिए केवली समुदघात करते हैं ॥१॥ केवली की आयु जब अन्तर्मुहूर्त शेष रह जाती है तब स्थिति और बन्धन प्रदेशों से चारों कर्मों को सम करने के लिए समुद्घात करते हैं ||२||
अब गौतमस्वामी विशेष परिज्ञान के लिए पुनः प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! क्या सभी केवली समुद्घात में प्रवृत्ति करते हैं ? हे भगवन् ! समुद्घात के लिए સમાનતા આવી જાય છે, સમુદ્દાત ન કરે તે આયુ માઁ પડેલાં સમાપ્ત થઇ જાય અને ત્રણ કમ' શેષ રહી જાય એવી સ્થિતિ યા તે ત્રણ કર્મીની સાથે તેએ મૈક્ષતિમાં જાય અગર નવીન આયુક`ના બંધન કરે
પરન્તુ આ મન્ત વાતાના અસ'ભવ છે. મુક્તદશામાં કશેષ નથી રહી શતાં અને કૈવલી નવીન આયુનું અન્ધન પણ નથી કરી શકતા. એ કારણથી તે સમુદ્ધાત દ્વારા વેદનીય આદિ ત્રણ કર્માંના પ્રદેશની વિશિષ્ટ નિરા કરીને તથા તેમની લાંખી સ્થિતિના ઘાત કરીને તેમને આયુષ્ય કર્મીના ખરાખર કરી લે છે, જેનાથી ચારે કર્માંના ક્ષય એક જ સાથે થાય છે,
કહ્યુ' પણ છે—આયુકમની સમાપ્તિ થતાંની સાથે પશેિષ ત્રણ કર્મોની સમાપ્તિ ન થાય તે સ્થિતિની આ વિષમતાને દૂર કરવાને માટે કેલિસમુદ્દાત કરે
॥१॥
કૈવલીનું આયુષ્ય જ્યારે અન્તર્મુહૂત શેષ રહી જાય છે ત્યારે સ્થિતિ અને અન્યન પ્રદેશે થી ચારે કર્મીને સમ કરવાને માટે સમુદ્દાત કરે છે ॥ ૨ ॥
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
