Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
१०७६
प्रशापनासूत्रे पश्च ? कियन्तं कालं यावत् स्वशरीरप्रमाणविष्कम्भवाहल्यं क्षेत्र निरन्तरं विग्रहायस्थस्य नैरपिकस्य गतिमधिकृत्य आपूर्ण स्पृष्टश्च भवति ? भगवानाह-'एकसमयेन या द्विसमयेन वा त्रिसमयेन वा विग्रहेण यावन्मात्रं क्षेत्र व्याप्यते तावदरं यावत् स्वशरीरप्रमाणविष्कम्भवाहल्यं क्षेत्र वेदनाजननयोग्यैः पुदगलै रापूर्ण भवति नायिकस्य गत्यपेक्षया, उत्कृष्टेनापि त्रिसामयिकेन विग्रहेण यायन्मात्रं क्षेत्रम् अभिव्याप्यते तावन्मानं क्षेत्रम् आत्मप्रदेशनिसष्टेदनाजननयोग्यः पुद्गलैरापूर्ण लभ्यते इत्यादिरीत्या समुच्चयजीववक्तव्यतावदेव वक्तव्यता बोध्या, एतदेव असुरकुमारादि वैमानिकान्तानामपि व्यपदिशन्नाह-'एवं निरवसेसं जाव वेमाणिए' एवम्-पूर्वोक्तरीत्या निरवशेषम् -साकल्येन यावत्-असुरकुमारादि भानपतिः पृथिवीकायि. कायेकेन्द्रियो विकलेन्द्रियः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिको मनुष्यो वानव्यन्तरो ज्योतिष्को वैमानिकश्च वेदनासमुद्घातेन समवहतः सन् समयहत्य च यान् वेदनायोग्यान् पुद्गलान् काल तक वह पूर्ण और स्पृष्ट रहता है ?
भगवान् कहते हैं-एक समय के, दो समय के अथवा तीन समय के विग्रह द्वारा जितना क्षेत्र व्याप्त किया जाता है, उतनी दूर तक अपने शरीर के बराबर विस्तार और विष्कम्म वाले क्षेत्र को वेदनाजनन योग्य पुद्गलों से आपूर्ण करता है। यह नारक जीव की गति की अपेक्षा से समझना चाहिए । उत्कृष्ट रूप से भी तीन समय के विग्रह द्वारा जितना क्षेत्र व्याप्त किया जाता है, उतना क्षेत्र उन पुद्गलो द्वारा आपूर्ण किया जाता है । इत्यादि रूप से समुच्चय जीव की वक्तव्यता के समान ही नारक की भी वक्तव्यता जान लेना चाहिए। इसी प्रकार की वक्तव्यता असुरकुमार आदि भवनपतियों पृथिवीकायिक आदि एकेन्द्रियों, विकलेन्द्रियों तियेच पंचेन्द्रियों मनुष्यों, चानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमा. निकों के विषय में भी समझ लेना चाहिए। तात्पर्य यह है कि इनमें से कोई भी जीव वेदनासमुद्घात से समयहत होकर जिन चेदनायोग्य पुद्गलों को अपने કેટલા કાળ સુધી તે પૂર્ણ અને ધૃષ્ટ રહે છે?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે–હે ગૌતમ ! એક સમયના, બે સમયના, અથવા ત્રણ સમયના વિગ્રહ દ્વારા જેટલા ક્ષેત્ર વ્યાસ થાય છે, એટલે દૂર સુધી પોતાના શરીરની બરાબર વિસ્તાર અને વિષ્કભવાળા ક્ષેત્રને વેદના જનન યોગ્ય પુદ્ગલથી આપૂર્ણ કરે છે. આ નારક જીવની ગતિની અપેક્ષાએ સમજવું જોઈએ. ઉત્કૃષ્ટ રૂપથી પણ ત્રણ સમયનાં વિગ્રહ દ્વારા જેટલા ક્ષેત્રને વ્યાપ્ત કરાય છે, એટલા ક્ષેત્ર એ પુદ્ગલ દ્વારા આ પૂર્ણ કરાય છે, ઈત્યાદિ રૂપ સમુચ્ચય જીનની વક્તવ્યતાની સમાન જ નાની પણ વક્તવ્યતા જાણી લેવી જોઈએ. એ જ પ્રકારની વક્તવ્યતા અસુરકુમારદિ ભવનપતિએ, પૃથ્વીકાયિકાદિ એકેન્દ્રિય, વિકલન્દ્રિ, તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયે મનુષ્ય, વનવ્યંતરે, તિથ્યો અને માનિકના વિષયમાં પણ સમજી લેવી જોઈએ. તાત્પર્ય એ છે કે એમનામાંથી કઈ પણ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
