Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमैयबोधिनी टोका पद ३६ सू० १३ वैक्रियसमुद्घातविशेषनिरूपणम् १०९९ नैरयिकस्य प्रतिपादिता तथैव प्रतिपत्तव्या, 'मणूसवाणमंतरजोइसियवेमाणियस्स निरय. सेसं जहा असुरकुमारस्स' मनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकस्य चैक्रियसमुद्घातयक्तव्यता निरवशेषम्-साकल्येन यथा असुरकुमारस्य प्रतिपादिता तथैव प्रतिपत्तव्या, सम्प्रतितैजससमुदघातमधिकृत्य प्ररूपयितुमाह-'जीवे णं भंते ! तेथगसमुग्घाएणं समोहए समो. हणित्ता जे पोग्गले निच्छु०प्रह, तेहि णं भंते ! पोग्गले हि केवइए खेत्ते अप्फुण्णे केवइए खित्ते फुडे' हे भदन्त ! जीयः खलु तैजससमुद्घा तेन सपवहतः सन् समयहत्य यान् पुद्गलान् तेजसयोग्यान् स्वशरीरान्तर्गतान विक्षिपति-आत्मप्रदेशोभ्यो बहि निसृजति, हे भदन्त ! तैः खलु पुद्गलैः कियत्प्रमाणं क्षेत्रमापूर्ण भयति ? कियत्प्रमाणं क्षेत्र स्पृष्टश्च भवति ? भगवान् वैक्रियसमुद्घातवदेवातिदिशन्नाह-एवं जहेय ये उचिए समुग्घाए तहेव' एवम्-उक्तरीत्या यथैव जीवस्य पैक्रियसमुद्घातः प्रतिपादितस्तथैव तेजप्ससमुद्घातोऽपि प्रतिपादनीयः किन्तु-'नवरं आयामेणं जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेजइभार्ग' नवरम्-वैक्रियसमुद्घ तापेक्षया विशेषस्तु आया मेन-दैर्येण जघन्येन अङ्गुल
पंचेन्द्रिय तिर्यंच की वक्तव्यता पूरी तरह नारक के चैक्रियसमुद्घात की वक्तव्यता के समान समझना चाहिए।
मनुष्य, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक के चैक्रियसमुदघात की वक्तव्यता समग्र रूप से असुरकुमार के बैंक्रियसमुद्घात को वक्तव्यता के सहश समझ लेना चाहिए।
अब तैजससमुद्घात संबंधी प्ररूपणा करते हैं
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! जीव तैजससमुदघात से समयहत होकर जिन पुदगलों को अपने शरीर से बाहर निकालता है, हे भगवन् ! उन पुदगलो द्वारा कितना क्षेत्र आपूर्ण होता है ? कितना क्षेत्र स्पृष्ट होता है ?
भगवान्-हे गौतम ! जैसा जीव का चैक्रियसमुद्घात कहा है, वैसा ही तेजससमुदघात भी कहना चाहिए, परन्तु चैक्रियसमुद्घात की अपेक्षा तेजस
પંચેન્દ્રિય તિર્યચની વક્તવ્યતા બરાબર નારકના વૈક્રિયસમુદ્રઘાતની વક્તવ્યતાના સમાન સમજવી જોઈએ.
મનુષ્ય, વનવ્યન્તર, તિષ્ક અને વૈમાનિકના ક્રિસમુદ્દઘાતની વક્તવ્યતા સમગ્ર રૂપથી અસુરકુમારના વૈક્રિયસમુદ્રઘાતની વક્તવ્યતાની જેમ જ સમજી લેવી જોઈએ.
હવે તેજસ સમુદુઘાત સમ્બન્ધી પ્રરૂપણ કરે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! જીવ તૈજસૂસમુઘાતથી સમવહત થઈને સ્થિત પુદ્ગલેને પિતાના શરીરથી બહાર કાઢે છે. ભગવદ્ ! તે પુદ્ગલે દ્વારા કેટલાં ક્ષેત્ર આપૂર્ણ કરે છે? કેટલાં ક્ષેત્ર પૃષ્ટ થાય છે?
શ્રી ભગવાન – ગૌતમ! જેમ જીવને વૈકિય સમુઘાત કહ્યો છે, તે જ તૈયસમુદૂઘાત પણ કહેવું જોઈએ, પરંતુ વૈક્રિયસમુદ્દઘાતની અપેક્ષાએ તૈજસસ મુદ્દઘાતમાં
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
