Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३६ सू० १३ वैक्रियसमुद्घातविशेषनिरूपणम् ११०१ क्षेत्रं पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकवनितानामे कस्यां दिशि विदिशि वा द्रष्टव्यम्, पश्चेन्द्रियतिर्य ग्योनिकानान्तु एकदिश्येव नतु विदिशि इत्यभिप्रायेणाह-'णवरं पंचिंदियतिरिक्खजोणियस्प एगदिसि एवइए खेत्ते अप्फुण्णे एवइए खेत्ते फुडे' नवरम् क्रियापेक्षया विशे. पस्तु पश्चन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य एकदिशि-एकस्यां दिश्येव नतु विदिशि, एतावत्-यथोक्तप्रमाणं क्षेत्र तथाविधपुद्गलैरापूर्ण भवति, एतावत्-यथोक्तप्रामाणं क्षेत्रं स्पृष्टं भवति, सम्प्रति आहारकसमुद्घातमधिकृत्य प्ररूपयितुमाह-'जीवे णं भंते ! आहारगसमुग्घाएणं समोहए समोहणिला जे पोग्गले निच्छुब्भइ, तेहि णं भंते ! पोग्गलेहिं केइए खित्ते अप्फुण्णे केवइए खेते फुडे ?' हे भदन्न ! जीवः खलु आहारकसमुद्घातेन समवहतः सन् समवहत्य-समुद् घातं कृत्वा यान पुर्लान् आहारकयोग्यान् स्वशरीरान्तर्गतान् आत्मप्रदेशेभ्यो बहिनिक्षिपति-विश्लिष्टान् करोति, हे भदन्त ! तैः खलु आत्मप्रदेशविश्लिष्टैः पुद्गलैः कियत्प्रमाणं क्षेत्रमापूर्ण भवति, कियत्प्रमाणं क्षेत्रं स्पृष्टं भाति ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'सरीरप्पमाणमेत्ते विक्खंभवाहल्लेणं' शरी'प्रमाणमात्रं विष्कम्भबाहल्येन-यावत्प्रमाणः में बतलाया गया यह क्षेत्र पंचेन्द्रियनियंचयोनिकों को छोडकर एक दिशा अथवा विदिशा में समझना चाहिए। पंचेन्द्रियतिर्यच तो एक ही दिशा में आपूर्ण करते हैं, विदिशा में नहीं करते। इसी अभिप्राय को स्पष्ट करने के लिए कहा है-विशेषता यह है कि पंचेन्द्रियतिर्यच यथोक्त प्रमाण क्षेत्र को उन पुद्गलों से एक ही दिशा में आपूर्ण और व्याप्त करते हैं । इस प्रकार इतना क्षेत्र आपूर्ण होता हैं, इतना क्षेत्र स्पृष्ट होता है ।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! जीव आहारकसमुद्घात से समवहत हुआ। समवहत होकर वह जिन आहारकयोग्य, अपने शरीर के अन्दर रहे हुए पुनः गलों को बाहर निकालता है, हे भगवन् । उन पुदगलो से कितना क्षेत्र आपूर्ण होता है ? कितना क्षेत्र स्पृष्ट होता है ? નથી થતું. ઉત્કૃષ્ટ રૂપથી સંખ્યાત જન પ્રમાણ ક્ષેત્ર અપૂર્ણ થાય છે. જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ રૂપમાં દેખાડેલ આ ક્ષેત્ર પંચેન્દ્રિયતિ ચ નિકાને છોડીને એક દિશા અથવા વિદિશામાં સમજવું જોઈએ,
પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ તે એક જ દિશામાં આપૂર્ણ કરે છે, વિદિશામાં નહી. આ જ અભિપ્રાયને સ્પષ્ટ કરવા માટે કહ્યું છે-વિશેષતા એ છે કે પંચેન્દ્રિતિય ચ યાત પ્રમાણ ક્ષેત્રોને તે પુગેલેથી એક જ દિશામાં આપૂર્ણ અને વ્યાપ્ત કરે છે. આ રીતે આટલું ક્ષેત્ર આપૂર્ણ થાય છે, આટલું ક્ષેત્ર પૃષ્ટ થાય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! જીવ આહારકસમુદ્દઘાતથી સમવહત થયે, સમવહત થઈને તે જે આહારક એગ્ય પિતાના શરીરનાં અંદર રહેલા પુદ્ગલેને બહાર કાઢે છે, હે ભગવન્! તે પુલેથી કેટલું ક્ષેત્ર આપૂર્ણ થાય છે? કેટલું ક્ષેત્ર પૃષ્ટ થાય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
