Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रबोधिनी टीका पद ३६ सू० १ समुद्घातनिरूपणम्
१२३
वायुकायिकां वैक्रियलब्धिसंभवेन तेषां वैक्रियसमुद्घातस्थापि सद्भावात् गौतमः पृच्छति'पंचिदियतिरिक्खजोणियाणं जाव वैमाणियाणं भंते ! कइ समुग्धाया पण्णत्ता ?" हे भदन्त ! पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां यावद् - वानत्र्यन्तराणां ज्योतिष्काणां वैमानिकानाञ्च कति समुद्घाताः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'पंच समुग्धाया पण्णत्ता' पञ्च समुदघाताः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकवानव्यन्तरज्योतिष्क वैमानिकानां प्रज्ञताः, 'तं जहा - वेवण समुग्धा एकसय प्रमुग्धाए मारणंतियसमुग्धाए वेउव्जियसमुग्वाए तेयासमुग्वार' तद्यथा-वेदनासमुद्घातः १, कषायसमुद्घाय: २, मारणान्तिकसमुद्घातः ३, वैक्रियसमुद्घातः ४, तेजस समुद्घातः ५, तेषां चतुर्णामपि वैक्रियतेजोब्धिसद्भावात् पश्च साता भवन्ति किन्तु तेषाम् आहारकलब्धिकेवलित्वाभावेन अन्तिमौ द्वौ समुदूघातौ न भवतः, किन्तु - 'नवरं मणुस्साणं सत्तविहे समुग्धाप पण्णत्ते' नवरम् - अन्यापेक्षया विशेषस्तु मनुष्याणां सप्तविधोऽपि समुद्घातः प्रज्ञप्तः तं जहा- - वेणासमुग्धार, कसाथ समुघाए, मारणंतियसमुग्धाए, वे उब्वियसमुग्याए, तेया समुग्वार, आहारसमुग्याए, केवलिस मुरवाए ' तद्यथा-वेदनासमुद्घातः १ कपायसमुद्घातः २ मारणान्तिकसमुद्घातः ३, वैक्रियसमुदूधात और वैक्रियसमुद्घात । वायुकायिकों में वैक्रियलब्धि का संभव होने से वैक्रसमुद्घात भी होता है ।
"
गौतमस्वामी - हे भगवन् ! पंचेन्द्रिय तिर्यचों यावत्-वानव्यन्तरां, ज्योति कों और वैमानिकों में कितने समुद्घात होते हैं ?
भगवान् हे गौतम! पांच समुद्घात होते हैं, वे इस प्रकार हैं - वेदनासमुदूधात, कषायसमुद्घात, मारणान्तिकसमुद्घात, वैक्रियसमुद्घात और तैजससमुद्घात । इन चारों में वैक्रिपलब्धि और तेजोलब्धि का संभव है, अतः उनमें पाँच समुद्घात कहे हैं, किन्तु आहारकलब्धि और केवलित्व का संभव न होने से अन्तिम दो समुद्घात नहीं होते हैं । विशेष यह है कि मनुष्यों में सातों प्रकार के समुद्घात कहे गए हैं, वे इस प्रकार वेदनासमुद्घात, कषायसमुद्घात, શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન! પંચેન્દ્રિય તિય ચા યાવત્ વાન'તરા, જ્યાતિષ્કા અને વેાનિકાનાં કેટલા સમુદ્દાત હૈ!ય છે ?
શ્રી ભગવાન્-ઢે ગૌતમ ! પાંચ સમુદ્દાત હાય છે-તે આ પ્રમાણે છે-(૧) વેદના સમુદ્ધાત. (ર) કષાય સમુદ્દઘાત, (૩) મરણાંતિક સમુદ્ધાત (૪) વૈકિય સમુદ્દાત અને (૫) તૈજસ સમુદ્ધાત આ ચારેયમાં વૈક્રિય લબ્ધિ અને તેજસલબ્ધિનેના સંભવ છે તેથી તેમનામાં પાંચ સમુઘાત હેાય છે. પર`તુ આહારક લબ્ધિ અને કૅવલિત્વના સ‘ભવ ન હેાવાથી અંતિમ છે સમુદ્દાત નથી દાતા.
વિશેષ એ છે કે મનુષ્યમાં સાતે ય પ્રકારનાં સમુદ્માત કહ્યાં છે. તે આ પ્રમાણે छे- (१) बेहना समुदघात, (२) उषाय समुद्रघात ( 3 ) भारयांतिः समुइधात (४) वैडिय
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫