Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
९८२
प्रज्ञापनासूत्रे ग्घाओ तैजसमुद्घातो यथा मारणान्तिकसमुद्घातः प्रतिपादितः प्रत्येकं चतुर्विंशति-दण्ड. कक्रमेण तथैव प्रतिपादनीयः किन्तु अत्रापि विशेषमाह-'णवरं जस्सस्थि' नवरम्-मारणान्तिकसमुद्घातापेक्षया विशेषस्तु यस्य जीवस्य तेजससमुद्घातोऽस्ति तस्यैव तैजससमुद्घातो वक्तव्यः, यस्य तु तैजससमुद्घातो न संभवति तस्य स न वक्तव्या, तत्र नैरयिक पृथिवी काथिकादि पञ्चैकेन्द्रियविकलेन्द्रियेषु तैजससमुद्घातो न संभवतीति तत्र न स वक्तव्यः, तदन्यत्र पुनर्बक्तव्यः, इत्याशयः, अत्रापि पूर्वोक्तरीत्यैव क्वचिदिधिरूपेण क्वचिच्च सर्वथा निषेषरूपेण च आलापकवाक्येन षट्पञ्चाशदधिकसहस्त्रसंख्यकदण्डका बोध्या इत्यति दिशन्नाह-'एवं एए वि च उव्वीसं चउव्वीसा दंडगा भाणियवा' एवम्-मार णान्तिकसमुद्घातगतेन प्रकारेण एतेऽपि ते नससमुद्घातगताश्चतुर्विशति संख्यकाश्चतुर्विंशका: चतुर्विशति संघरूपा दण्डका:- पूर्वोक्तरूपा आलापका भणितव्याः, सम्पति-आहारकसमुद्घातमधिकृत्य प्ररूपयितुमाह-'एगमेगस्स णं भंते ! नेरइयस्स नेरइयत्ते केवइया आहारगसमुग्घाया अईया ?' हे भदन्त ! एकैकस्य खलु नैरयिकस्य नैरयिकत्वे पूर्व वृत्तस्य कियन्तः आहार कसमुद्घाता अतीताः सन्ति ? भगवानाह-'गोयमा' हे गौतम ! ‘णत्थि' नैरयिकस्य न्तिकसमुद्घात के सदृश समझ लेना चाहिए । किन्तु इस में भी कुछ विशेषता है। वह यह है कि जिस जीव में तंजससमुद्घात हो उसी का कहना चाहिए। जिसमें तैजससमुद्घात का संभव ही न हो, उसका नहीं कहना चाहिए। नारकों, पृथिवीकायिक आदि पांच एकेन्द्रियों एवं विकलेन्द्रियों में तैजससमुदघात का संभव नहीं है, अतएव उनमें नहीं कहना चाहिए । पूर्वोक्त प्रकार से किसी दंडक में विधिरूप से, किसी में निषेध रूप से आलापक कहने से एक सहस्र छप्पन आलापक होते हैं, अर्थात चौवीसों दण्डकों के क्रम से चौवीसों दण्डकों का कथन करना चाहिए।
अब आहारकसमुदघात की प्ररूपणा की जाती है
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! एक एक नारक के नारकपने अर्थात् नारक पर्याय में रहते हुए कितने अतीत आहारकसमुद्घात हुए ? પણ કાંઈક વિશેષતા છે. તે આ છે કે જે જીવમાં તેજસ સમુદુઘાત હોય તેના જ કહેવા જોઈએ. જેમાં તૈજસસમુદ્દઘાતને સંભવ જ ન હોય, તેના ન કહેવા જોઈએ.
નારકે, પૃથ્વીકાયિક વિગેરે પાંચ એકેન્દ્રિય અને વિકલેન્દ્રિમાં તેજસસ મુદ્દઘાતને સંભવ નથી તેથી તેમાં કહેવા ન જોઈએ.
પૂર્વોક્ત પ્રકારથી કોઈ પણ દંડકમાં વિધિરૂપથી, કેઈમાં નિષેધ રૂપથી આલાપક કહેવાથી એક હજાર છપ્પન આલાપક થાય છે, અર્થાત્ વસે દંડકોનાં ક્રમથી વીસે દંડકમાં કથન કરવા જોઈએ.
હવે આહારક સમુદૂઘાતની પ્રરૂપણ કરાય છે– શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! એક-એક નારકનાં નારપણે અર્થાત્ નાક પર્યાયમાં
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
