Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे
केवलिसमुद्घातस्य संसारपर्यटना मावेन केवलि समुद्घातानन्तरमन्तर्मुहूर्तेन नियमतो मोक्षपद प्राप्तेः तस्मात् नैरfयकाणां मनुष्यत्वातिरिक्तावस्थासु अतीता अनागताच केवलिसमुद्घाता न सम्भवन्तीति भावः, 'एवं जाव वैमाणियत्ते' एवम् - - नैरयिकत्वे 'इव यावद - असुरकुमारादित्वे वैमानिकान्ते परस्थानेऽपि मनुष्यत्वभिन्ने अतीता अनागताच केवलिसमुद्घाता नैरयिकाणां न सन्तीति भावः क्रियन्तु - 'णवरं मणूसते अतीता गत्थि, पुरेक्खडा असंखेज्जा' 'नवरंविशेषस्तु मनुष्यत्वे नैरविकाणाम् अतीताः केवलिसमुद्घाता:- न सन्ति पुरस्कृताः भाविन स्तु असंख्येयाः सन्ति केवलसद्याताः कृतकेवलिसमुद्घातानां नरके गमनाभावेन मनुष्यत्वावस्थायामपि अतीतानां केवलिसमुद्घातानामसंभवः, पृच्छासमय भाविनां मध्ये बहूनाम संख्यनैरयिकाणां मोक्षपदमयनयोग्यत्वाद् भाविनः केवलिसमुदघाता असंख्येया वह संसार में परिभ्रमण नहीं करता, क्योंकि केवलिसमुद्घात के पश्चात् अन्तमुहूर्त में ही नियम से मोक्ष प्राप्त हो जाता है। अतएब नारकों के मनुष्य से भिन्न अवस्था में अतीन अथवा अनागत केबलिसमुदघात का संभव नहीं हैं । जैसे नारकों के नारक -अवस्था में केवलिसमुद्घात का संभव नहीं हैं, उसी प्रकार असुरकुमार से लेकर वैमानिक अवस्था में भी, मनुष्यावस्था को छोडकर, hafeeमुघात नहीं हो सकते हैं । न अतीत और न अनागत ही संभव हैं । विशेष यह है कि नारकों के मनुष्यावस्था में अतीत केवलिसमुद्घात नहीं होते, किन्तु भावी असंख्यात हैं। अभिप्राय यह है कि जो मनुष्य केवलिसमुदूधात कर चुके हों उनका नरक में गमन नहीं होता अतः मनुष्यावस्था में भी अतीत केवलिसमुद्घात का संभव नहीं हैं। पृच्छा के समय में जो नारक विद्य. मान हैं उनमें से असंख्यात ऐसे हैं जो मोक्षगमन के योग्य हैं, अतः भावी केवलिसमुद्घात असंख्यात कहे हैं। इसी प्रकार असुरकुमार आदि भवन
१०००
"
તે નથી થઈ શકતા. જે જીવ કેલિસમુદ્ધાત કરી ચૂકયા હૈાય, તે સંસારમાં પરિભ્રમણ નથી કરતા, કેમકે કૈવલિસમુદ્ધાતના પછી અન્તર્મુહૂતમાં જ નિયમે કરી મેક્ષ પ્રાપ્ત થાઇ જાય છે. તેથી જ નારકેાના મનુષ્યથી ભિન્ન અવસ્થામાં અતીત અથવા અનાગત કેલિ સમુદ્દાત સંભવિત નથી. જેવા તારકાના નારક અવસ્થામાં કૈલિસમુદ્દાતના સભવ નથી, એજ પ્રકારે અસુરકુમારથી લઇને વૈમાનિક-અવસ્થામાં પણ મનુષ્યાવસ્થાને છેાડીને કેવલિસમુદ્ધાત નથી થઈ શકતા. અને અદ્વૈત કે અનાગતના સંભવ નથી.
વિશેષ એ છે કે નારાની મનુષ્યાવસ્થામાં અતીત :કેલિ સમુદ્લાત નથી થતા, પશુ ભાવી અસંખ્યાત છે. અભિપ્રાય એ છે કે-જે મનુષ્ય કેલિસમુદ્દાત કરી ચૂકેલ હાય, તેમના નરકમાં ગમન નથી થતાં.
એથી મનુષ્યાવસ્થામાં અતીત કેલિસમ્રુદ્ધાતના સ ́ભવ થઇ શકતા નથી. પૃચ્છાના સમયમાં જે નારક વિદ્યમાન છે તેમનામાંથી અસ`ખ્યાત એવા છે જે મેક્ષ ગમનને ચેાગ્ય छे, मतः भावी देवसिसमुद्रघात असंख्यात उडेल छे,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર ઃ ૫
