Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रबोधिनी टीका पद ३४ सू० १ नैरयिकादीनामनन्तरागताहारनिरूपणम्
भैवति ? ततः - शरीरनिष्पत्यनन्तरं किम् पर्यादानम् - यथाशक्ति अङ्गप्रत्यङ्गै लमाहारादिना समन्तात् पुद्गलादानं भवति । ततः - पुद्गलादानानन्तरम् किं परिणामरम् - तेषां गृहीतपुद्गलानाम् इन्द्रियशरीरादिरूपतया परिणामापादनं भवति ? ततः - इन्द्रियादिरूपतया परिणामप्रापणानन्तरम् किं परिचारणा यथायथं शब्दादि विषयोपभोगो भवति ? ततः पश्चात् किं विकुर्वणा - वैकिलब्धिबलेन विक्रिया- नानारूपता भवति ? भगवान् पूर्वपक्षोक्तं स्त्रीकुर्वन्नाह - 'हंता, गोयमा !" हे गौतम ! हन्त-सत्यम् त्वयोक्तम्, 'नेरइयागं अगंतराहारा, तत्र निव्वत्तणया, तो परियाइणया, तओ परिणामया, तओ पच्छा विउव्वणया' नैरयिकाः खलु प्रथमम् अनन्तराहारका : - उत्पातक्षेत्र प्राप्तिसमय एव आहारयन्तीति, अनन्तराहारा भवन्ति, ततो निर्वर्तना-शरीरस्य निष्पत्तिर्भवति, ततः पर्यादानम् - समन्तात् पुग लादानम् भवति, ततः परिणामनम् - इन्द्रियादिरूपतया परिणत्यापादनम् भवति, ततः परिचारणा - शब्दादि विषयोपभोगो भवति ततः पश्चाद् विकुर्वणा - वैक्रियलब्धि सामर्थ्येन विक्रियानिष्पत्ति होती है ? क्या शरीरनिष्पत्ति के पश्चात् पर्यादान अर्थात् यथाशक्ति अंग-प्रत्यंगों द्वारा लोमाहार आदि से पुद्गलों का ग्रहण होता है ? तत्पश्चात् क्या गृहीत पुद्गलों को शरीर एवं इन्द्रिय आदि के रूप में परिणमन करते हैं ? परिणमन के पश्चात् क्या परिचारणा अर्थात् यथायोग्य शब्दादि विषयों का उपभोग होता है ? तदनन्तर क्या विकुर्वणा (विक्रिया) होती है ?
८२१
श्रीभगवान् प्रश्न में कथित क्रम को स्वीकार करते हुए कहते हैं - हां, गौतम ! तुमने सत्य कहा है । नैरयिक पहले अनन्तराहारक होते हैं, अर्थात् उत्पतिक्षेत्र में आने के समय ही आहार करते हैं। तत्पश्चात् शरीरकी निष्पत्ति होती है, तदनन्तर सर्वतः पुद्गलों को ग्रहण करते हैं, फिर उन्हें इन्द्रिय आदि के रूप में परिणत करते हैं, फिर शब्दादि विषयों का उपभोग करते हैं, तत्पवात् विकुर्वणा अर्थात् वैक्रियलब्धि के सामर्थ्य से विक्रिया करते हैं ।
અનન્તરાહાર ગ્રહણુના પછી શું શરીરની નિત ના અર્થાત્ નિષ્પત્તિ થાય છે ? શુ શરીર નિષ્પત્તિના પછી પર્યંાન અર્થાત્ યથાશક્તિ અંગ પ્રત્યંગા દ્વારા લેમાહાર આદિથી પુદ્દગલાનું ગ્રહણ થાય છે? તપશ્ચાત્ શુ ગૃહીત પુદ્ગલેાને શરીર તેમજ ઇન્દ્રિય આદિના રૂપમાં પરિણત કરે છે? પરિણમનના પછી શું પરિચારણા અર્થાત્ યધાયેાગ્ય શબ્દાતિ વિષયાના ઉપભાગ થાય છે? તદ્મનન્તર થ્રુ વિકુણા (વિક્રિયા) થાય છે?
ભગવાન્ પ્રશ્નમાં કથિત ક્રમથી સ્વીકાર કરતા કહે છે-હા, ગૌતમ ! તમે સાચું કહ્યું છે. નૈયિક પહેલા અનન્તરાહારક હાય છે, અર્થાત્ ઉત્પત્તિ ક્ષેત્રમાં આવવાના સમયે જ માહાર કરે છે. તત્પશ્ચાત્ શરીરની નિષ્પત્તિ થાય છે, તદનન્તર સ તઃ પુદ્ગલાને ગ્રહણ કરે છે, પછી તેમને ઇન્દ્રિય આદિના રૂપમાં પરિણત કરે છે, પછી શબ્દાદ્રિ વિષયાને ઉપભાગ કરે છે, તપશ્ચાત્ વિકુવા અર્થાત્ વૈક્રિયલબ્ધિનાં સામર્થ્યથી વિકિયા કરે છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
