Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
९०२
प्रज्ञापनासूत्रे मासा य दुविहं पि वेयणं वेदेति' पञ्चन्द्रियतिर्यग्योनिका मनुष्याश्च द्विविधामपि-आभ्यु पगमिकीम् औपक्रमिकीञ्च वेदनां वेदयन्ते, 'वाणमंतरजोइसियवेमाणिया जहा नेरइया' वानव्यन्तरज्योतिष्क वैमानिका यथा नैरयिका उक्तास्तथा वक्तव्या स्तथा च यथा नैरयिकाणाम् औपक्रिमिकी वेदना उक्ता न पुनः आभ्युपगमिकी तथैव वानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानामपि विज्ञेया, पुनः प्रकारान्तरेण वेदनामेव प्ररूपयितुमाह-कइ विहा गं वेयणा पण्णत्ता ?' हे भदन्त ! कतिविधाः खलु वेदना प्रज्ञप्ता ? भगवानाह-'गोयमा ! हे गौतम ! 'दुविहा वेषणा पण्णत्ता' द्विविधा वेदना प्रज्ञप्ता, 'तं जहा-निदा ये अणिदा य' तद्यथा-निदाच अनिदा च, तत्र नितरां सम्यग्दीयते चित्तमस्यामिति व्युत्पत्त्या निदापदेन अधिकरण घाते न सामान्यतश्चित्तवती सम्पग्विवेकवती वा वेदना व्यपदिश्यते, तद्भिन्ना अनिदा-चित्त विकला सम्पग्विवेकविकला वा वेदना उच्यते, तामेव नरयिकादि चतुर्विंशतिदण्ड कक्रमेण प्ररूपयितुमाह-'नेरइया णं भंते ! किं निदायं वेयणं वेदेति अणिदायं वेयणं वेदेति ?' हे भदन्त ! नैरयिकाः खलु किं निदाश्च-सम्यग्विवेकवती वेदनां वेदयो ? कि औपक्रमिकी वेदना वेदते हैं । पंचेन्द्रिय तिर्यग्योनिक और मनुष्य दोनों प्रकार की वेदना वेदते हैं। वानव्यतर, ज्योतिष्क और वैमानिक नारकों के समान आभ्युपगमिकी वेदना नहीं वेदते, केवल औपक्रमिकी वेदना वेदते हैं ।
पुनः प्रकारान्तर से वेदना का निरूपण किया जाता हैगौतमस्वामी-हैं भगवन् ! वेदना कितने प्रकार की है ?
भगवान्-हे गौतम ! वेदना दो प्रकार की कही है, वह इस प्रकार निदा और अनिदा वेदना । जिसमें पूरी तरह चित्त लगा हो-जिस का भली भांति ध्यान हो, वह निदा वेदना कहलाती है और जो उससे भिन्न हो, अर्थात् जिप्सकी और चित्त न हो, वह अनिदा वेदना कहलाती है। इन वेदनाओं को अब चौवीस दण्डकों के क्रम से निरूपण करते हैं
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नारक निदा वेदना वेदते हैं या अनिदा वेदना વેદે છે. પંચેન્દ્રિય તિય"ચ એનિક અને મનુષ્ય બંને પ્રકારની વેદના અનુભવે છે. વાનયંતર, તિષ્ક, અને વૈમાનિક નારકોની જેમ જ આભુપગમિકી વેદના નથી અનુભવતા, કેવળ ઔ પકમિકી વેદના અનુભવે છે.
ફરીથી બીજા પ્રકારે વેદનાનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છેશ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! વેદના કેટલા પ્રકારની છે?
શ્રી ભવાન-હે ગૌતમ! વેદના બે પ્રકારની છે. તે આ પ્રમાણે નિદા અને અનિદા વિદને જેમાં પૂરી રીતે ચિત્ત લાગેલું હોય, જેનું સારી રીતે ધ્યાન હોય, તે નિદા વેદના કહેવાય છે અને જે એનાથી જુદી હોય છે અર્થાત્ જેની તરફ ચિત્ત ન હોય, તે અનિદા વેદના કહેવાય છે. આ વેદનાઓનું હવે ચાવીસ દંડકનાં કમથી નિરૂપણ કરે છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
