Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi

Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

View full book textPrevious | Next

Page 745
________________

प्रज्ञापनासूत्रे षण्णामेव श्रुतज्ञानप्रभृतीनां साकारपश्यन्ताशब्दवाच्यत्वं संभवति, उपयोगस्य तु यत्राकारः पूर्वोक्तस्वरूपः परिस्फुरति स बोधः साम्प्रतकालविषयो वा भवतु त्रिकालविषयो वा तत्र सर्वत्रैव प्रवर्तनात् साकारोपयोगस्थाष्टविधत्वमबसेयम्, एवं चक्षुर्दर्शनाचक्षुर्दर्शनावधिदर्शन केवलदर्शनभेदेन अनाकारोपयोगस्य चतुर्विधत्वेऽपि अनाकारपश्यन्ताया त्रिविधत्यमेवावगन्तव्यम्, अचक्षुदर्शनस्यानाकारपश्यन्ताशब्दवाच्यत्वाभावात्, यतः पूर्वमनाकारपश्यन्तायाः प्ररूपणे प्रकृष्टविशिष्टपरिस्फुटरूपेक्षणस्योक्तत्वेन अचक्षुर्दर्शने परिस्फुटरूपेक्षणा भावात् , नहि कश्चिद विपश्चित् प्रमाता चक्षुर्वत्र तदन्येन्द्रियमनोभिः परिस्फुटं समीक्षते कदाचित् , अतएव अचक्षुर्दर्शनस्यानाकारपश्यन्ताशब्दव्यपदेश्यत्वासंभवेन त्रिविधैवानायथायोग्य अतीत और अनागत भादों के परिच्छेदक होते हैं इस प्रकार श्रुतज्ञात आदि छह ही साकार पश्यन्ता शब्द के वाच्य हो सकते हैं। परन्तु सारोपयोग के विषय में ऐसा नहीं कहा जा सकता। जिस ज्ञान में आकार विशेष का बोध हो वह चाहे त्रैकालिक बोध हो अथवा वर्तमान कालिक बोध हो, उसे साकारोपयोग कहते हैं । इसी कारण साकारोपयोग आठ का प्रकार कहा है।
इसी प्रकार चक्षुदर्शन, अचक्षुदर्शन, अवधिदर्शन और केवलदर्शन के भेद से अनाकारोपयोग चार प्रकार का है, परन्तु अनाकार पश्यन्ता के तीन हो भेद हैं, क्योंकि अचक्षुदर्शन अनाकार पश्यन्ता में परिगणित नहीं है । पहले अनाकार पश्यन्ता का स्वरूप बतलाते हुए कहा है कि जिसमें विशिष्ट परिस्फुट रूप देखा जाय वही अनाकारपश्यन्ता हैं, मगर :अचक्षुदर्शन में यह लक्षण घटित नहीं होता है । कोई भी बुद्धिमान प्रमाता चक्षु की तरह अन्य इन्द्रियों या मन से परिस्फुट ईक्षण नहीं करता। इस कारण अचक्षुदर्शन अनाकार पश्यन्ता शब्द का वाच्य नहीं हो सकता, अतएय अनाकार पश्यन्ता के तीन ही भेद એ પ્રકારે શ્રુતજ્ઞાન આદિ છે જ સાકાર પશ્યન્તા શબ્દના વાચ્ય થઈ શકે છે. પરંતુ સાકરે પ્રયોગના વિષય એમ નથી કહેવાતુ. જે જ્ઞાનમાં આકાર-વિશેષને બંધ થાય, તે પછી શૈકાલિક બંધ હોય અથવા વર્તમાન કાલિક બંધ હોય, તેને સાકારો પગ કહે છે, એ જ કારણે સાકારોપયોગ આઠ પ્રકારના કહ્યા છે.
એ જ પ્રકારે ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન, અવધિદર્શન અને કેવલદર્શનના ભેદથી અનાકારે પગ ચાર પ્રકાર છે, પરંતુ અનાકાર પશ્યન્તાના તે ત્રણ જ ભેદ છે, કેમ કે અચક્ષુદર્શન અનાકાર પશ્યન્તામાં પરિગણિત નથી, પહેલાં અનાકાર પશ્યન્તાનું સ્વરૂપ બતાવતાં કહ્યું છે કે જેમાં વિશિષ્ટ પરિક્રુટ રૂપ દેખાય તેજ અનાકાર પશ્યન્તા છે, પણ અચક્ષુદર્શનમાં આ લક્ષણ ઘટતું નથી. કોઈ પણ બુદ્ધિમાન પ્રમાતા આંખની જેમ અન્ય ઈન્દ્રિય અગર મનથી પરિફુટ ઈક્ષણ નથી કરતા. એ કારણે ચક્ષુદર્શન અનાકાર પશ્યન્તા શબ્દને વાચ્ય નથી થઈ શકતે, તેથી જ અનાકાર પશ્યન્તાના ત્રણ જ ભેદ થાય
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫


Page Navigation
1 ... 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933 934 935 936 937 938 939 940 941 942 943 944 945 946 947 948 949 950 951 952 953 954 955 956 957 958 959 960 961 962 963 964 965 966 967 968 969 970 971 972 973 974 975 976 977 978 979 980 981 982 983 984 985 986 987 988 989 990 991 992 993 994 995 996 997 998 999 1000 1001 1002 1003 1004 1005 1006 1007 1008 1009 1010 1011 1012 1013 1014 1015 1016 1017 1018 1019 1020 1021 1022 1023 1024 1025 1026 1027 1028 1029 1030 1031 1032 1033 1034 1035 1036 1037 1038 1039 1040 1041 1042 1043 1044 1045 1046 1047 1048 1049 1050 1051 1052 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1063 1064 1065 1066 1067 1068 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 1084 1085 1086 1087 1088 1089 1090 1091 1092 1093 1094 1095 1096 1097 1098 1099 1100 1101 1102 1103 1104 1105 1106 1107 1108 1109 1110 1111 1112 1113 1114 1115 1116 1117 1118 1119 1120 1121 1122 1123 1124 1125 1126 1127 1128 1129 1130 1131 1132 1133 1134 1135 1136 1137 1138 1139 1140 1141 1142 1143 1144 1145 1146 1147 1148 1149 1150 1151 1152 1153 1154 1155 1156 1157 1158 1159 1160 1161 1162 1163 1164 1165 1166 1167 1168 1169 1170 1171 1172 1173