Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २९, सू० १ साकोरानाकारोपयोगनिरूपणम्
७९ स्तेषां तथाविधसामान्यज्ञानयुक्तत्वात्, प्रकृतमुपसंहरनाह-‘से तेणटेणं गोयमा ! एवं वुश्चइ० एवं जाव चउरिंदिया' तत्-अथ तेनार्थेन हे गौतम ! एयत्-उक्तरीत्या उच्यते यत्-द्वीन्द्रिया: साकारोपयुक्ता अपि अनाकारोपयुक्ता अपि भवन्ति इति, एवम्-द्वीन्द्रियोक्तरीत्या यावत त्रीन्द्रिया श्चतुरिन्द्रियाश्चापि साकारोपयुक्ता अपि अनाकारोपयुक्ता अपि भवन्ति, किन्तु'णवरं चयखुदंसणं अम्भहियं चउरिदियाणं ति' नवरम-विशेषस्तु चक्षदर्शनमभ्यधिक भवति चतुरिन्द्रियाणामिति बोध्यम्, 'पंचिदियतिरिक्खजोणिया जहा नेरइया' पश्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका यथा नैरयिकाः षट्साकारोपयुक्ता उक्ता स्तथा वक्तव्याः, 'मणूसा जहा जीवा' मनुष्या यथा जीवाः समुच्चयरूपा अष्टौ साकारोपयुक्ता उक्तास्तथावक्तव्याः, 'याणमंतरजोइसिप वेमाणिया जहा नेरइया' वानव्यन्तर ज्योतिष्कवैमानिका यथा नैरयिकाः प्रतिपादितास्तथा प्रतिपत्तव्याः , 'पण्णवणाए भगवईए एगोणतीसइमं उपभोगपयं समत्तं' प्रज्ञापनायां भग. त्याम् एकोनत्रिंशत्तमम् उपयोगपदं समाप्तम् ॥ २९॥ सू० १॥ होते हैं वे अनाकारोपयुक्त होते हैं, क्योंकि ये सामान्य बोध से युक्त होते हैं । इस कारण से, हे गौतम ! ऐसा कहा जाता है कि चौइ. न्द्रियों तक साकारोपयुक्त भी होते हैं और अनाकारोपयुक्त भी होते हैं, अर्थात् वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रियजीव साकारोपयोगवाले भी और अनाकारोपयोग याले भी होते हैं, विशेषता यह है कि चतुरिन्द्रिय जीवों में चक्षुदर्शन अधिक कहना चाहिए। पंचेन्द्रिय तिर्यंचों का कथन नारकों के समान समझना चाहिए, अर्थात् जैसे नारक छह साकारोपयोग वाले और तीन अनोकागेपयोग चाले कहे हैं, उसी प्रकार पंचेन्द्रिय तिर्यंच भी होते हैं । मनुष्यों की वक्तव्यता समुच्चय जीवों के समान है, अर्थात् वे आठों साकारोपयोगों से उपयुक्त और चारों अनाकारोपयोगों से उपयुक्त होते हैं। यानव्यन्तर, ज्यो. तिष्क और वैमानिक नारकों के समान हैं । सू० १॥
उपयोगपद समाप्त પયુક્ત હોય છે. કેમ કે તેઓ સામાન્ય બેધથી યુક્ત હોય છે. એ કારણથી હે ગૌતમ! એવું કહેવાય છે કે-ચતુરિદ્ધિ સુધી સાકારોપયુકત પણ હોય છે. અને અનાકારોપયુતપણ હોય છે, અર્થાત્ કીન્દ્રિય વીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય જીવ સાકારપગવાળા પણ અને અના કારઉપગવાળા પણ હોય છે. વિશેષતા એ છે કે ચતુરિનિદ્રય જીવમાં ચક્ષુદર્શન અધિક કહેવું જોઈએ. પંચેન્દ્રિય તિયનાં કથન નારકેન સમાન સમજવા જોઈએ, અર્થાત જેવા નારક છ સાકારપગવાળા અને ત્રણ અનાકારપગવાળા કહ્યા છે, એ જ પ્રકારે પંચેન્દ્રિય તિર્થચ પણ હોય છે. મનુષ્યની વકતવ્યતા સમુચ્ચય જીવોના સમાન છે, અર્થાત્ તેઓ આઠે સાકારે પગેથી ઉપયુક્ત અને ચારે અનાકારે પગથી ઉપયુકત હોય છે. વાનધ્યન્તર, તિક અને વૈમાનિક નારકોના સમાન કહ્યા છે. સૂત્ર ૧ છે
ઉપયોગ પદ સમાપ્ત.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
