Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे अवन्ति, तथा चात्र एकैकस्मिन् स्पृश्ययोग्ये भागे अनन्ततमो भाग आस्वादयोग्यो भवति, तस्यापि अनन्ततमो भागः आघ्राणयोग्यो भवति अतएव सर्वस्तोकाः पुदगला अनगवायमाणा बोध्या, गौतमः पृच्छति-'तेइंदियाणे भंते ! जे पोग्गला पुच्छा' हे भदन्त ! वीन्द्रियाः खलु यान् पुद्गलान आहारतया गृह्णन्त ते खलु पुद्गला स्तेषां-त्रीन्द्रियाणां कीरक्तया भूयो भूयः परिणमन्ते ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'ते गं पोग्गला घाणिदियवेमायत्ताए जिभिदियवेमायत्ताए फासिदिय वेमायत्ताए तेसिं भुजो भुज्जो परिणमंति' ते खलु पुद्गलाः आहारता गृहीत : घ्राणेन्द्रियविमात्रतया घाणेन्द्रियस्य इष्टानिष्ट नानाभेदतया, नतु नैरयिकाणा मेकान्ताशुभतया देवानामेक न्तशुभतयेबेतिभावः, एवं जिहवेन्द्रियविमात्रतया-जिहवेन्द्रियस्य इष्टानिष्टनानाभेदतया, स्पर्शनेन्द्रियविमात्रतया-स्पर्शनेन्द्रियस्य इष्टानिष्ट नानाभेदतया तेषां त्रीन्द्रियाणां भूयो भूयः परिणमन्ते, 'चउरिदियाणं चक्खिदिययेमायत्ताए घाणिदियवेमायत्ताए जिभिदियवेमायत्ताए फासिदियोमायत्ताए तेसि भुज्जो भुज्जो परिणमंति' चतुरिन्द्रियाणां चाहारतया गृहीताः पुद्गलाश्चक्षुरिन्द्रियविमात्रतया-चक्षुरिन्द्रियस्य इष्टानिष्टनानाभेदतया, घ्राणेन्द्रियविमात्रयोग्य भाग में अनन्तवा भाग आस्वादन के योग्य होता है और उस का भी अनन्तवां भाग आघाण योग्य (संघने के योग्य) होता है अतएव सब से कम पुद्गल अनाघ्रायमाण समझने चाहिए।
गौतमस्थामी-हे भगवन् ! त्रीन्द्रिय जीव आहार के रूप में जिन पुद्गलों को ग्रहण करते हैं, वे पुद्गल उन के लिए पुनः पुनः किस रूप में परिणत होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम! आहोर के रूप में ग्रहण किए हुए वे पुद्गल घाणेन्द्रिय की विमात्रा से अर्थात् इष्ट-अनिष्ट रूप से परिणत होते हैं, न नारकों की तरह एकान्त अनिष्ट रूप से और न देयों की तरह एकान्त इष्ट रूप में ही परिणत होते हैं। इसी प्रकार जिहवेन्द्रिय की विमात्रा और स्पर्शनेन्द्रिय की विमात्रा से पुनः पुनः परिणत होते हैं। चतुरीन्द्रिय जीवों द्वारा आहार के रूप में गृहीत पुद्गल चक्षुरिन्द्रिय की विमात्रा से, घ्राणेन्द्रिय की विमात्रा से, અનન્તમભાગ અસ્વાદનના ગ્ય હોય છે અને તેને પણ અનતમે ભાગ આઘાણગ્ય (સુંઘવાને 5) હોય છે. તેથી જ બધાથી ઓછાં પુદ્ગલ અનાદ્યાય માણ સમજવાં જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! ત્રીન્દ્રિય જીવ આહારના રૂપમાં જે પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે, તે પુદ્ગલો તેમને માટે પુનઃ પુનઃ કયા રૂપમાં ઉપસ્થિત થાય છે ?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! આહારના રૂપમાં ગ્રહણ કરાયેલા તે પુદ્ગલો ઘાણેન્દ્રિયની વિમાત્રાથી અર્થાત્ ઈટ-અનિષ્ટ રૂપથી પરિણત થાય છે. નારકોની જેમ એકાન્ત અનિષ્ટરૂપથી પરિણત નથી થતા, અને દેવેની જેમ એકાન્ત ઈષ્ટરૂપમાં પણ પરિણત નથી બનતા. એજ પ્રકારે જિહુવેન્દ્રિયની વિમાત્રા અને સ્પર્શેન્દ્રિયની વિમાત્રાથી પુનઃ પુનઃ પરિણત
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
