Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २८ सू० ८ सलेश्यादि जीवानामाहारकत्वादिनिरूपणम्
६५१
मनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कौमानिश्चापि कदाचिद आहारकः, कदाचिद अनाहारकोऽयगन्तव्यः, तत्र विग्रहमत्यादिषु अनाहारकः, ददन्यकाले आहारको बोध्यः, अथ बहुत्व माश्रित्य पृच्छति-'सलेसा णं भंते ! जीया किं आहारगा अणाहारगा? हे भदन्त ! सलेश्याः खलु जीवाः किम् साहारका भवन्ति ? किंवा अनाहारका भवन्ति ? भगवानाह'गोयमा! हे गौतम ! 'जीवेगिदियवज्जो तियभंगो' जीवैकेन्द्रियवर्जः-समुच्चयजीवान् पकेन्द्रियांश्च-पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतिरूपान् वर्जयित्वा शेषेषु नैरयिकादिषु त्रिकभङ्गःप्रत्येकं भङ्ग अयं वक्तव्यम्-'सर्वेऽपि तावद् भवेयुः सलेश्या नैरयिकादयः आहारका इति प्रथमो भङ्गः, अथवा 'आहारकाश्च बहवः, कश्विदनाहारकश्च' इति द्वितीयो भङ्गः, अथवा'बदव एव आहारकाश्च अनाहारकाच' इति तृतीयो भगः, जीवेषु एकेन्द्रियेषु च पृथिवीकायिकादि पञ्चसु प्रत्येकम्-'आहारका अपि अनाहारका अपि' इत्येक एव भङ्गः, तदुभयेपामपि सदा बहुत्वेनोपलर मानत्वात्, एवं कण्ह लेसा यि नोललेसा वि काउलेसा यि विकलेन्द्रिय, तिर्यच पंचेन्द्रिय, मनुष्य, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक भी कदाचित् आहारक और कदाचित् अनाहारक समझना चाहिए।
अब बहुत की अपेक्षा से गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! बहत सलेश्य जीव क्या आहारक होते हैं या अनाहारक होते हैं ?
भगवान्-हे गौतम ! समुच्चय जीवों और एकेन्द्रियों को छोडकर अर्थात् पृथ्वीकायिकों अप्कायिक, तेजस्कायिकों, वायुकायिकों और वनस्पतिकायिकों के सिवाय, शेष लारक आदि में, प्रत्येक में तीन भंग होते है, यथा-(१) नारक आदि सभी सलेश्य आहारक होते हैं, (२) अथया बहुत आहारक और एक अनाहारक होता है, (३) अथवा बहुत आहारक और बहुत अनाहारक होते हैं। जीयों और एकेन्द्रियों में सिर्फ एक भंग पाया जाता है, यथा- 'बहुत आहारक और बहुत अनाहारक ' क्योंकि ये दोनों ही सदैव बहुत संख्या में पाए जाते हैं। भयनपति, यि साहिन्द्रिय सन्द्रिय, तिय ५ ५येन्द्रिय, मनुष्य, पानव्य-तर, તિષ્ક અને વૈમાનિક પણ કદાચિત્ આહારક અને કદાચિત્ અનાહારક સમજવા જોઈએ.
હવે બહુવની અપેક્ષાએ ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છેહે ભગવન! સલેશ્ય જીવ શું આડારક હોય છે કે અનાહારક હોય છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ! સમુચ્ચય છે અને એકેન્દ્રિય સિવાય અર્થાત પૃથ્વી. કાચિકે, અષ્કાયિકો, તેજસ્કાયિક, વાયુ કયિકો અને વનસ્પતિકાવિકોના સિવાય શેષનારક આદિમાં પ્રત્યેકમાં ત્રણ ભંગ થાય છે. જેમકે (૧) નારક આદિ બધા સલે આહારક હિય છે (૨) અથવા ઘણું આહારક અને એક અનાહારક હોય છે (૩) અથવા ઘણા અ હારક અને ઘણા અનહારક હોય છે. જીવ અને એકેન્દ્રિયમાં ફક્ત એક ભંગમળી આવે છે. જેમકે ઘણુ આહારક અને ઘણા અનાહારક કેમ કે એ બન્ને સદૈવ ઘણું સંખ્યામાં મળે છે.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
