Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २८ सू) ९ ज्ञानवतो जीवादीनामाहारकत्वादिनिरूपणम् ६७५ स्तनितकुमारान्तेषु ज्ञानिषु पूर्वोक्तं भङ्गत्रयं पश्चन्द्रितिर्ययोनिकमनुष्यवानव्यन्तरज्यो तिष्कवैमानिकेषु चापि भत्रयमेव, द्वित्रिचत रिन्द्रियेषु ज्ञानिषु च षड्भङ्गाः प्रसिद्धा एच, सिद्धाः ज्ञानिनस्तु अनाहारका एवेति भावः, आभिनिबोधिकज्ञानिषु श्रुतज्ञानिषु च एकत्ये पूर्ववदेव विज्ञेयम्, बहु त्ये च द्वित्रिचतुरिन्द्रियेषु षड्भङ्गाः , तदन्येषु पुनर्जीवादिषु एकेन्द्रियवर्जेषु स्थानेषु भात्रयं बोध्यम्, न शेषेषु पृथिव्यादि पञ्चकैकेन्द्रियेषु तेषामाभिनिबोधिकज्ञानश्रुतज्ञानविरहात, तदाह-'आभिणिबोहियनाणी सुयनाणी य बेइंदियते इंदिय चउरिदिएसु छन्भंगा, अव से सेस जीवाहयो तियभंगो जेसिं अत्थि' आभिनिबोधिकज्ञानिषु श्रुतज्ञानिषु द्वोन्द्रियत्रौन्द्रियचतुरिन्द्रियेषु षड्भङ्गा भवन्ति, अवशेषेषु-तदन्येषु पुनराभिनिवाधिकज्ञानिश्रुतज्ञानिषु जीवादिवम् एकेन्द्रियवर्जमारभ्य त्रिकमङ्गो बक्तव्यो येषा माभिनियोधिकश्रुतज्ञानद्वयमस्ति न तद्रहितानां पृथिवीकायिकाद्य केन्द्रियाणामितिभावः, तीन भंग होते हैं । पंचेन्द्रिय तिर्यचों, मनुष्यो वानव्यन्तरों, ज्योतिष्कों और वैमानिकों में भी तीन भंग ही पाए जाते हैं द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रिय ज्ञानियों में छह भंग प्रसिद्ध ही हैं । सिद्ध ज्ञानी अनाहारक ही होते हैं।
आभिनियोधिक ज्ञानियों और श्रुतज्ञानियों में एकत्व की अपेक्षा से पूर्ववत् ही समझना चाहिए । बहुत्व की अपेक्षा से द्वीन्द्रियों, त्रीन्द्रियों और चतुरि न्द्रियों में छह भंग होते हैं। उनके अतिरिक्त एकेन्द्रियों को छोड कर जीचादि स्थानों में तीन भंग समझने चाहिए, क्योंकि एकेन्द्रियों में आभिनियोधिक ज्ञान और श्रुतज्ञान का अभाव होता है। यही कहते हैं-आभिनिबोधिक ज्ञानी
और श्रुतज्ञानी द्वीन्द्रियो, त्रीन्द्रियों और चतुरिन्द्रियों में छह भंग होते हैं। उनके अतिरिक्त अन्य आभिनियोधिकज्ञानियों और श्रुतज्ञानियों में, जीव से लेकर एकेन्द्रियों को छोडकर तीन भंग कहने चाहिए, मगर कहना उन्हीं में चाहिए जिनमें आभिनिबोधिक ज्ञान और श्रुतज्ञान पाए जाते हैं, जिनमें उनका લઈને સ્વનિતકુમાર સુધી જ્ઞાની જીવોમાં ત્રણ ભંગ થાય છે. પંચેન્દ્રિય તિર્ય, મનુષ્ય વનવ્યન્તરે, તિષ્ક અને વૈમાનિકમાં પણ ત્રણ જ ભંગ મળી આવે છે. શ્રીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય જ્ઞાતિમાં છ ભંગ પ્રસિદ્ધ છે. સિદ્ધજ્ઞાની અનાહારક જ હોય છે.
આભિનિબોધિક જ્ઞાનિ અને શ્રુતજ્ઞાનિયામાં એકત્વની અપેક્ષાથી પૂર્વવતજ સમજવું જોઈએ. બડુત્વની અપેક્ષાથી દ્વી િત્રીનિ અને ચતુરિંદ્રિયમાં છ ભંગ થાય છે. તેના સિવાય એકેન્દ્રિયને છોડીને જવાદિ સ્થાનમાં પણ ત્રણ ભંગ સમજવા જોઈએ, કેમકે એકેન્દ્રિમાં આમિનિબાધિક જ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનને અભાવ હોય છે. એજ કહે છેઅભિનિધિક જ્ઞાની અને શ્રુતજ્ઞાની, કીન્દ્રિ, ત્રીન્દ્રિ અને ચતુરિન્દ્રિમાં છ ભંગ થાય છે. તેમનાથી અતિરિક્ત અન્ય આભિનિધિજ્ઞાનિ અને શ્રુતજ્ઞાનિમાં જીવથી લઈને એકેન્દ્રિ સિવાય ત્રણ ભંગ કહેવા જોઈએ, પણ તેમનામાં જ કહેવા જોઈએ જેમ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
