Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २८ सू० ७ जीयादीनामाहारादिद्वारनिरूपणम् ६३१ भवसिद्धिकः-भयैः संख्यातेरसंख्यातैरनन्तै सिद्धिर्यस्य स भवसिद्धिको भव्यः खलु जीयः किम् आहारको भवति ? किं वा अनाहारको भवति ? भगवानाह -'गोयमा !' हे गौतम ! 'सिय आहारए सिय अणाहारए' भवसिद्धिको भव्यः स्यात्-कदाचिद् आहारको भवति, स्यात्-कदाचिद् अनाहारको भवति तत्र विग्रहगत्याद्यवस्थायाम् अनाहारको बोध्यः, तदन्य कालेपुनराहारकोऽवसेयः, इति भावः, ‘एवं जाव वेमाणिए' एवम्-समुच्चयभवसिद्धिक जीवोक्तरीत्या यावत्-भवसिद्धिको नैरयिकासुरकुमारादि दशभवन पति पृथिवीकायिकाये केन्द्रिय विकलेन्द्रियपश्चेन्द्रियतिर्यपयोनिकमनुष्यवानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकश्चापि कदाचिद् आहारकः, कदाचिद् अनाहारकः प्रज्ञप्तः किन्त्यत्र सिद्ध विषयक आलापो न वक्तव्यः सिद्धस्य मुक्तिपदप्राप्तत्येन भवसिद्धिकत्वाभावात् , सम्प्रति बहुत्वविशिष्टतया भवसिद्धि. ___ गौतमस्थामी-हे भगवन् ! भवसिद्धिक अर्थात् भव्यजीय आहारक होता है या अनाहारक? ___भगवान्-हे गौतम ! भवसिद्धिक जीव कदाचित् आहारक होता है, कदा. चित् अनाहारक होता है। तात्पर्य यह है कि विग्रहगति आदि अवस्था में अना हारक समझना चाहिए, शेष समय में आहारक । जो जीव संख्यात, असंख्यात अथवा अनन्त भवों के पश्चात् कभी न कभी सिद्धि लाभ करेगा, यह भवसिद्धिककहलाता है। जैसी वक्तव्यता समुच्चय भवसिद्धिक की कही है,वैसी ही भवसिद्धिक नारक, भवसिद्धिक असुरकुमार आदि भवनपति, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रिय, विकलेन्द्रिय, पंचेन्द्रिय तिर्यंच, मनुष्य, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और भव सिद्धिक वैमानिक की समझलेनी चाहिए, अर्थात् वह भी कदाचित आहारक और कदाचितू अनाहारक होता है। मगर यहां सिद्धसंबंधी कथन नहीं करना चाहिए क्योंकि सिद्ध मुक्तिपद को प्राप्त कर चुके हैं, अतएव उन्हें भव्य नहीं कहा जा सकता।
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! ભવસિદ્ધિક જીવ કદાચિત આહારક હોય છે, કદાચિહ્ન અનાહારક હોય છે. તાત્પર્ય એ છે કે વિગ્રહ ગતિ આદિ અવસ્થામાં અનાહારક સમજવા જોઈએ. શેષ સમયમાં આહારક, જે જીવ સંખ્યાત, અસંખ્યાત અથવા અનન્ત ભના પછી કયારે ને કયારે સિદ્ધિલાભ કરશે તે ભવસિદ્ધિક કહેવાય છે.
જેવી વક્તવ્યતા સમુચ્ચય ભવસિદ્ધિકની કહી છે, તેવી જ ભવસિદ્ધિક નારક ભવ સિદ્ધિક અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય, વિકસેન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ, મનુષ્ય, વાતવ્યનાર, તિષ્ક અને ભવસિદ્ધિક વૈમાનિકની સમજી લેવી જોઈએ અર્થાત્ તે પણ કદાચિત આહારક અને કદાચિત્ અનાહારક હોય છે. પણ અહીં સિદ્ધ સંબંધી કથન કરવું જોઈએ, કેમ કે સિદ્ધ મુક્તિ પદને પ્રાપ્ત કરી ચૂકયા છે, તેથી જ તેમને ભવ્ય નથી કહી શકાતા.
હવે બહત્વ વિશિષ્ટ ભવસિદ્ધિકની વક્તવ્યતા કહેવાય છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
