Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २८ सू० ४ द्वीन्द्रियादीनां सचित्ताहारादिनिरूपणम् ५४९ तया जिहवेन्द्रियविमात्रतया स्पर्शनेन्द्रियविमात्रतया तेषां चतुरिन्द्रियाणां भूयोभूयः परिण. मन्ते 'सेसं जहा तेइंदियाण' शेषं यथा त्रीन्द्रियाणा मुक्तम् तथा चतुरिन्द्रियाणां बक्तव्यम् , 'पंचिंदियतिरिक्खजोणिया जहा तेइंदियाण' पश्चन्द्रियतिर्यग्योनिकानां वक्तव्यता यथा त्रीन्द्रियाणा मुक्ता तथा वक्तच्या किन्तु-वरं तत्थ गंजे से आभोगनिव्वत्तिए से जहण्णेणं अंतो मुहुत्तस्स उक्कोसेणं छहभत्तस्स आहारटे समुप्प जइ' नवरम्-पूर्वाऽपेक्षया विशे पस्तु तत्र खलु-आभोगनिर्वतिताना गनिवर्तितयोमध्ये योऽसौ आभोगनिवर्तित आहारः स जघन्येन अन्तर्मुहूर्तस्य आन्तर्मुहर्तिकः अन्तर्मुहर्तेऽतिक्रान्ते इति भावः, उत्कृष्टेन षष्ठभक्ते अतिक्रान्ते इति भावः आहारार्यः समुत्पद्यते, अयश्च देवकुरूत्तरकुरुतिर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियापेक्षया बोध्यः।
गौतमः पृच्छति-पंचिंदियतिरिक्खजोणियाणं भंते ! जे पोग्गला आहारत्ताए पुच्छा' हे भदन्त ! पश्चन्द्रियतिर्यग्योनिकाः खलु यान् पुद्गलान् आहारार्थतया गृह्णन्ति ते खलु पुद्गला स्तेषां की दृक्तया भूयोभूयः परिणमन्ते इति पृच्छा, भगवाना ह-'गोयमा !' जिहयेन्द्रिय की विमात्रा से और स्पर्शनेन्द्रिय की विमात्रा से पुनः पुनः परिणत होते हैं। चतुरिन्द्रियों का शेष कथन त्रीन्द्रियों के समान समझना चाहिए।
पंचेन्द्रिय तिर्यंचों, की वक्तव्यता उसी प्रकार कह लेनी चाहिए जैसी त्रीन्द्रियों की कही हैं । उसमें थोडी विशेषता यह है कि आभोगनिर्वतित
और अना भोगनिर्वतित आहार में से जो आभोगनिर्वतित आहार है, वह जघन्य अन्तर्मुहर्त में होता है और उत्कृष्ट षष्ठ भक्त से अर्थात् दो दिन छोड कर होता है । यह कथन देवकुरु एवं उत्तरकुरु क्षेत्रों के तिर्यंच पंचेन्द्रियों की अपेक्षा से समझना चाहिए। ____ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! पंचेन्द्रियतिर्यच जिन पुदगलों को आहार के रूप में ग्रहण करते हैं, वे पुद्गल उनके लिए किस रूप में पुनः पुनः परिणत होते हैं ? થાય છે. ચતુરિન્દ્રિય જીવે દ્વારા બહારના રૂપમાં ગૃહીત પુદ્ગલ ચક્ષુરિન્દ્રિયની વિમાત્રાથી, ધ્રાણેન્દ્રિયની વિમાત્રાથી. જિન્દ્રિયની વિમાત્રાથી અને પર્શનેન્દ્રિયની વિમાત્રાથી પુનઃ પુનઃ પરિણત થાય છે. ચતુરિંદ્રિનું શેષ કાન ત્રીન્દ્રિોની સમાન સમજવું જોઈએ.
પંચેન્દ્રિય તિર્યની વક્તવ્યતા એ પ્રકારે કહી લેવી જોઈએ જેવી ત્રીન્દ્રિયની કહી છે. તેમાં થોડી વિશેષતા એ છે કે આ નિર્વતિત અને અનામે નિર્વતિત આહાર માંથી જે આભેગનિવનિત બહાર છે, તે જઘન્ય અતમુહૂર્ત માં થાય છે અને ઉકૃષ્ટ ષષ્ઠ ભક્તથી અર્થાત્ બે દિવસ ત્યજીને થાય છે. આ કથન દેવકુરૂ તેમજ ઉત્તર કુરૂક્ષેત્રના તિર્યંચ પંચેન્દ્રિયેની અપક્ષાથી સમજવાં જોઈએ. - શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! પંચેન્દ્રિયતિર્યંચ જે પુદ્ગલેને આહારના રૂપમાં ગ્રહણ કરે છે, તે પુદ્ગલે તેમને માટે કયા રૂપમાં પુનઃ પુનઃ પરિણત થાય છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
