Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
१८६
प्रज्ञापनासूत्रे 'फासावरणे फासविण्णाणावरणे' स्पर्शावरणम्, स्पर्शविज्ञानावरणञ्चेति,तच एकेन्द्रियाणां श्रोत्रचक्षुणरसनविषयाणां लब्ध्युपयोगानां प्रायः आवरणम् , द्वीन्द्रियाणां श्रोत्रचक्षु
णेन्द्रियविषयाणां लब्ध्युपयोगानाम् , त्रीन्द्रियाणां श्रोत्रचक्षुर्विषयाणां लब्ध्युपयोगानां, चतुरिन्द्रियाणां श्रोनेन्द्रियविषयलब्ध्युपयोगानामावरणम् , सर्वेषामपि स्पर्शनेन्द्रिय लब्ध्युपयोगावरणं कुष्ठादि व्याधिभिरुपहतदेहस्य विज्ञेयम् पञ्चेन्द्रियाणामपि जात्यन्धादीनां पश्चाद् वा अन्धबधिरी भूतानां चक्षुरादीन्द्रियलब्ध्युपयोगावरणं द्रष्टव्यम् , अथ कथं तावद् इन्द्रियाणां लब्ध्युपयोगावरणमितिचेदनोच्यते-स्वयमुदीर्णस्य परेण वा उदीरितस्य ज्ञानावरणीयकर्मण उदयेन इन्द्रियाणां लब्ध्युपयोगावरणसंभवादित्यभिप्रायेणाह-'जं वेदेइ पोग्गलं वा पोग्गले वा पोग्गलपरिणामं वा वीससा वा पोग्गलाणं परिणाम तेसि वा उदएणं जाणियव्वं ण जाणइ यं वेदयते परेण क्षिप्तं काष्ठलोष्ठखगादि स्वरूपं पुदगलं वा तेन अभिघात जननसमर्थेन ज्ञानपरिणत्युपहननात् बहून् पुदगलान् वा काष्ठलोष्ठखगादि लक्षणान् परेणाक्षिप्तान् यान् वेदयते तरभिघातजननसमउपयोग का आवरण होता है ।
जिन का शरीर कुष्ठ आदि से उपहत हो गया हो, उन्हें स्पर्श नेन्द्रिय संबंधी लब्धि और उपयोग का आवरण होता हैं । जो जन्म से अंधे आदि है अथवा बाद में अंधे-बहरे आदि हो गए हैं, उन्हें चक्षु श्रोत्र आदि इन्द्रियों संबंधी लब्धी-उपयोग का आवरण समझ लेना चाहिए।
कहा जा सकता है कि इन्द्रियों का लब्धि-उपयोगावरण किस प्रकार होता है ? - इस प्रश्न का उत्तर इस प्रकार है-स्वयं ही उदय को प्राप्त अथवा दूसरे द्वारा उदीरित ज्ञानावरणीय कर्म के उदय से इन्द्रियों की लब्धि एवं उपयोग का आवरण होता है । इसी अभिप्राय को प्रकट करते हुए कहते हैं-दूसरे के द्वारा फेकें हुए, आघात करने में समर्थ काष्ठ, खड्ग आदि पुद्गल के द्वारा ज्ञानपरिणति का आघात होता है अथवा बहुत-से दूसरे के द्वारा फेंके हुए काष्ठ लोष्ठ आदि के पुद्गलों से जो कि આવરણ થાય છે. ચતુરિન્દ્રિને શ્રોન્દ્રિય વિષયકલબ્ધિ તેમજ ઉપયોગનું આવરણ થાય છે.
જેમનાં શરીર કુષ્ઠ આદિથી ઉપહત થઈ ગયેલ હોય તેમને સ્પર્શેન્દ્રિય સમ્બન્ધી લબ્ધિ અને ઉપયોગનું આવરણ થાય છે. જે જન્મથી આંધળા વિગેરે છે અથવા પછીથી આંધળા-બહેરાં આદિ થઈ ગયેલ છે, તેમને ચક્ષુદ્રિય, ટોન્દ્રિય આદિ ઇન્દ્રિયે સંબંધી લબ્ધિ ઉપગનું આવરણ સમજી લેવું જોઈએ.
કહી શકાય છે કે ઈન્દ્રિયેના લબ્ધિ ઉપયેગાવરણ કયા પ્રકારે થાય છે?
આ પ્રશ્નનો ઉત્તર આ રીતે છે : પોતે જ ઉદયને પ્રાપ્ત અથવા બીજા દ્વારા ઉદીરિત જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદયથી ઇન્દ્રિયની લબ્ધિ તેમજ ઉપગનું આવરણ થાય છે.
એજ અભિપ્રાયને પ્રગટ કરતાં કહે છે—બીજાની મારફતે ફે કેલા, આઘાત કરવામાં સમર્થ કાષ્ટ, ખર્શ આદિ પુદ્ગલ દ્વારા જ્ઞાનપરિણતિને આધાત થાય છે. અથવા ઘણા
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
