Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
४८३
प्रमेयबोधिनी टीका पद २४ सू० १ कर्मप्रकृतिबन्धनिरूपणम् बध्नन् जीवः कति कर्मप्रकृती बंध्नाति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जीवेगिदियवज्जो तियभंगो' जीवैकेन्द्रियवर्ण्य स्त्रिकभङ्गो वक्तव्यः, तथाच मोहनीयकर्मबन्धकप्ररूपणे जीयपदे पृथिवीकायिकायेकेन्द्रियपदेषु च प्रत्येकम् एकएय भङ्गो भवतीत्याह-'जीवेगिदिया सत्तविहबंधगा वि अट्टविहबंधमा वि' जीवैकेन्द्रिया स्तावत् सप्तविधबन्धका अपि अष्टविधबन्धका अपि भवन्ति, तदुभयेषामपि सदैव बहुत्वेनोपलभ्यमानखात, मोहनीयकर्मबन्धकः षविध. बन्धको न भवति मोहनीयबन्धस्यानिवृत्तिबादरसम्परायगुण स्थानापर्यन्तमेव सद्भावेन षड्विधवन्धकत्यस्य सूक्ष्मसम्पराये सत्त्यात, गौतमः पृच्छति-'जीवे णं भंते ! आउयं कम्मं बंध. माणे कइ कम्मपगडीओ बंधइ ?' हे भदन्त ! जीवः खलु आयुष्यं कर्म बध्नन् कति कर्मप्रकृती बध्नाति ? भगवानाह-'गोयमा!' हे गौतम ! 'नियमा अट्ट' जीवः आयुष्यं कर्म बनिन् प्रकृतियों का बन्ध करता है ?
भगवान् हे गौतम ! जीव और एकेन्द्रिय को छोडकर तीन भंग कहने चाहिए।
मोहनीयकर्म के बन्धकों की प्ररूपणा में जीवपद में और पृथिवीकायिक आदि एकेन्द्रियपद में एक-एक ही भंग होता है, यह कहते हैं-समुच्चय जीय और एकेन्द्रिय मोहनीयकर्मबन्ध करते हुए सात के भी बन्धक होते हैं और आठ के भी बन्धक होते हैं । ये दोनों प्रकार के जीव सदैव बहुसंख्या में पाए जाते हैं । मोहनीयकर्म का बन्धक छह प्रकृतियों का बन्धक नहीं हो सकता, क्योंकि छह प्रकृतियों का बन्ध सूक्ष्मसम्पराय नामक दशम गुणस्थान में होता है और मोहनीय का बन्धक नौ थे गुणस्थान तक ही होता है। ___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! जीय आयुकर्म का बन्ध करता हुआ कितनी कर्मप्रकृतियों का बन्ध करता है ?
भगवान्-हे गौतम ! जीव आयुकर्म का बन्ध करता हुआ नियम से आठों
શ્રીગૌતમસ્વામી-હ ભગવદ્ ! મહનીય કર્મને બાંધી રહેલ છવ કેટલી કર્મપ્રકૃનો બન્ધ કરે છે?
શ્રીભગવાન–હે ગૌતમ! જીવ અને એકેન્દ્રિય સિવાય ત્રણ ભંગ કહેવા જોઈએ.
મિહને કર્મના બની પ્રરૂપણામાં જીવ પદમાં અને પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય પદમાં એક એકજ ભંગ થાય છે. એ કહે છે-સમુચ્ચય જીવ અને એકેન્દ્રિય મેહનીય કર્મને બન્ધક થતા છતાં સાતને પણ બધેક થાય છે અને આઠનો પણ બધેક થાય છે. આ બન્ને પ્રકારના જીવ સદૈવ બહુ સંખ્યામાં જ મળે છે. મહનીયકમના બન્ધક છે પ્રકૃતિના બવક થઈ શકતા નથી. કેમ કે છ પ્રકૃતિને અન્ય સુમિસંપાય નામક દશમગુણસ્થાનમાં થાય છે. અને મેહનીયના બન્યક નવમાં ગુણસ્થાન સુધી જ હોય છે.
શ્રીગૌતમસ્વામી–જીવ આયુકમને બન્ધ કરતા થા કેટલી કમ પ્રકૃતિનો બન્ધ કરે છે? શ્રીભગવાન-હે ગૌતમ! જીવ આયુકમને બન્ધ કરતા થકા નિયમથી આઠ પ્રકૃતિ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
