Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे तया गृहीताः पुद्गलाः श्रोत्रेन्द्रियतया यावत्-चक्षुरिन्द्रियतया घ्राणेन्द्रियतया स्पर्शनेन्द्रियतया भूयो भूयः परिणमन्ते इति सम्बन्धः, किन्तु -इन्द्रियरूपतयापि परिणति मुपगच्छन्तो न शुभरूपा अपि तु नितान्ताशुभरूपा इत्याह-अनिष्टतया-मनस इच्छाविषयीभूता इष्टास्तद् विपरीता अनिष्टास्तद् भावस्तत्ता तया, वस्तुगत्या शुभमपि अनिष्टं केषाश्चिद भवति मलि. काणां कपूरचन्दनादिवत्, अतस्तद् व्यावतेनायाह-अकान्ततया न कान्ता कमनीया इत्यकान्ता अत्यन्ताशुभवर्णोपेतत्वात् तद्भावस्तत्ता तया, अतएवाह - 'अप्पियत्ताए' अप्रियतया-न प्रिया अप्रियाः दर्शनसमयेऽपि न प्रियबुद्धिमात्मनि जनयन्तीति भावः, तद्भावस्तत्ता तया, 'असुभत्ताए अशुभतया-न शुभा-अशुभा अशुभवर्णगन्धरसस्पर्शात्मकत्वात, तभावस्तत्ता तया 'अमणुण्ण ताए' अमनोज्ञतया-न मनोज्ञा अमनोज्ञा विषाककाले क्लेशोत्पादकत्वेन नो मनः प्रहादजनकाः, तद्भावस्तत्ता तया, 'अमणामत्ताए' अमनआमतया, न मनसा आप्यते इति अमनआमाः, न कदाचिदपि भोज्यतया प्राणिनां मन आमा भवन्ति तद्भावस्तत्ता तया 'अणिच्छियत्ताए-अनीप्सिततया-भोज्यतयाऽऽस्वादयितुमिष्टा ईपिता न ईप्सिता-अनीप्सितास्तद् भावस्तत्ता तया, 'अभिज्झियत्ताए' अभिध्यिततया-न भिभ्यानम् अभिध्यामें पुनः-पुनः परिणत होते हैं। किन्तु इन्द्रिय के रूप में परिणत होने वाले वे पुद्गल शुभ नहीं होते वरन् नितान्त अशुभ रूप ही होते हैं। यह आगे कहते हैं-वे पुद्गल अनिष्ट रूप में परिणत होते हैं । किन्तु वास्तव में शुभ होने पर भी किन्हीं जीयों को पुद्गल अनिष्ट प्रतीत होते हैं, जैसे मक्खियों को कपूर, चन्दन आदि, अतएव उन की व्यावृत्ति के लिए कहा गया है-अकान्त अर्थात् अकमनीय या जो अत्यन्त अशुभ वर्ण वाले हों, अप्रिय अर्थात् जो देखते समय भी अन्तःकरण को प्रिय न लगे, अशुभ अर्थात् अशुभ वर्ग, गन्ध, रस, स्पर्श वाले, अमनोज्ञ अर्थात् जो विपाक के समय क्लेश जनक होने के कारण मन में आहूलाद उत्पन्न न करे, अमनआम अर्थात् जो भोज्य रूप में प्राणियों को ग्राह्य न हों, अनीप्सित अर्थातू जो आस्वादन करने के लिए इष्ट न हों, अभि. यित अर्थात् जिन के विषय में अभिलाषा भी उत्पन्न न हो, इस रूप में ये પરિણત થાય છે. કિન્તુ ઈન્દ્રિયના રૂપમાં પરિણત થનાર તે પુદ્ગલ શુભ નથી દેતાં પણ નિતાઃ અશુભ રૂપ હોય છે, તે આગળ કહે છે–તે પુદ્ગલે અનિષ્ટ રૂપમાં પરિણત થાય છે કિંતુ વાસ્તવમાં શુભ હેવાથી પણ કેટલાક જીના પુદ્ગલ અનિષ્ટ પ્રતીત થાય છે, જેમ માખીઓને કપૂર ચન્દન આદિ તેથી જ તેમની વ્યાવૃતિ માટે કહેલ છે–અકાન્ત અર્થાત અકમનીય યા જે અત્યન્ત અશુભવર્ણ વાળા હોય, અપ્રિય અર્થાત્ દેખતી વખતે પણ અન્તઃકરણને પ્રિય ન લાગે. અશુભ અર્થાત અશુભ વર્ણ ગન્ધરસ સ્પર્શવાળા અમને જ્ઞ અર્થાત જે વિપાકના સમયે કલેશ જનક હોવાના કારણે મનમાં અહૂલાદ ઉત્પન્ન ન કરે અમન આમ અર્થાત જે ભેજ્ય રૂપમાં પ્રાણિને ગ્રાહ્ય ન હોય, અનિસિત અર્થાત જે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
