Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
५६४
प्रज्ञापनासूत्रे
दिग्भ्य आगतानि द्रव्याणि पृथिवीकायिका आहारयन्ति, किन्तु - 'णवरं ओसन्नकारणं न भण्णई' नवरम् - नैरयिकायपेक्षया विशेषस्तु पृथिवीकायिकेषु ओसन्नकारणम् - बाहुल्यकारणं न भण्यते एकान्तशुभानुभावाशुभानुभावरूप बाहुल्पकारणं नोच्यते इत्यर्थः ओसन्नशब्दो बाहुल्यवाचको देशीयः शब्दो बोध्यः 'वण्णओ कालनीललोहितहालिदसुकिल्लाई' वर्णत:वर्णापेक्षया कालनीललोहितहारिद्रशुक्लानि 'गंधओ सुब्मिगंधाई' गन्धतः - गन्धापेक्षया सुरभिगन्धानि दुरभिगन्धानि 'रसओ तित्तरसकडुयरस कसायरस अंबिलमहुराइ " रसतः - रसा
या तिक्तरसकटुकरस कषायरसाम्लमधुराणि 'फासओ कक्खड फासमउय गुरुय लहुयतीयउण्हणिद्धलुकलाई स्पर्शतः- स्पर्शापेक्षया कर्कशस्पर्श मृदुकगुरुकलघुकशीतोष्णस्निग्धरूक्षाणि पृथिवीकायिका आहारयन्ति 'तेसिं पोराणे वण्णगुणे सेसं जहा नेरइयाणं जाव आहच्च नीससंति' तेषाम् - आहार्यमाणानां द्रव्यपुद्गलानां पुराणान् प्राक्तनान् वर्णगुणान् शेषं यथा नैरयिकाणां प्रतिपादितं तथा प्रतिपादनीयम्, यावद् - गन्धगुणान् रसगुणान् स्पर्शगुणान विपरिणम्य परिपीडय परिशाट्य परिविध्वस्य अन्यान अपूर्वान वर्णगुणान् गन्धगुणान् रसकायिकों में विशेषता यह है कि पृथिवीकायिकों के संबंध में बाहुल्य कारण नहीं कहा जाता है- एकान्त शुभानुभाव अथवा अशुमानुभाव रूप बाहुल्य कारण पृथ्वीकायिकों में पाया नहीं जाता है ।
वर्ण की अपेक्षा से कृष्ण, नील, लोहित, पीत, और शुक्ल, गंध से सुगंध और दुर्गंधवाले, रस से तिक्त, कटुक, कषाय, अम्ल और मधुर रसवाले, स्पर्श से कर्कश, मृदु, गुरु, लघु, शीत, उष्ण, स्निग्ध और रूक्ष स्पर्शवाले द्रव्यों का पृथ्वीकायिक जीव आहार करते हैं। उन आहार किए जाने वाले पुद् गलद्रव्यों का पहले के वर्ण आदि गुण नष्ट हो जाते हैं। शेष सब कथन नारकों के कथन के समान समझना चाहिए । अर्थात् वर्णगुण, गन्धगुण, रसगुण और स्पर्शगुण દિશાએથી અને કદાચિત્ પાંચદિશાઓથી આગત દ્રબ્યાને પૃથ્વીકાયિક આહાર કરે છે.
પણ નારકાથી પૃથ્વીકાયિકામાં વિશેષતા એછે કે પૃથ્વીકાયિકના સંબન્ધમાં બાહુલ્ય કારણ નથી કહેવાતુ’–એકાન્ત શુભાનુભાવ અથવા અશુભાનું ભાવ રૂપ બાહુલ્ય કારણ પૃથ્વી કાયિકામાં મળી આવતાં નથી. વની અપેક્ષાએ કૃષ્ણ, વાદળી, લાલ, પીળે અને સફેદ, ગંધી સુધ અને દુધવાળા, રસથી તિકત, કટુ, કષાય. અમ્લ અને મધુર રસવાળા, સ્પશથી કશ, મૃદુ, ગુરૂ, લઘુ, શીંત, ઉષ્ણુ, સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ સ્પશવાળા, દ્રવ્યાના પૃથ્વીકાયિક જીવ આહાર કરે છે. તે આહાર કરતા પુદ્ગલદ્રબ્યાના આગળના રંગ આદિ ગુણ નષ્ટ થઈ જાય છે, અને નૂતન ગુણ ઉત્પન્ન થાય
ખાકી બધું કથન નારકેટના સમાન સમજવું જોઈએ, અર્થાત્ વ ગુણ, ગન્ધ ગુણ, રસગુણ અને સ્પર્ધા ગુણને ખડલીને નવીન વર્ણાદિ ઉત્પન્ન કરીને પોતાના શરીરક્ષેત્રમાં અવગાઢ પુદ્દગલાને સમસ્ત આત્મપ્રદેશા દ્વારા આહાર કરે છે. સ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
