Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २६ सू० १ कर्मवेदवन्धनिरूपणम् तत्र षड्विधबन्धकपदप्रक्षेपे एकत्यबहुत्याभ्यां द्वौ भङ्गो भवतः, एवमेव एकविधबन्धकपदप्रक्षेपेऽपि एकखबहुत्वाभ्यां द्वौ भङ्गो, उभयपदप्रक्षेपे तु चत्वारो भङ्गाः सर्वसंमेलनेन नव भङ्गाः सम्पन्नाः, 'एगिदियाणं अभंगयं' एकेन्द्रियाणां वेदनीयं वेदयमानानाम् अभङ्गकम्प्रथमो भङ्ग:-'सप्तविधबन्धकाश्च अष्टविधबन्धकाश्च' इत्येवं रूपो बोध्यः, 'नारगादीणं तिय भंगा जाय वेमाणियाणं' नारकादीनां वेदनीयं वेदयमानानां त्रिकभङ्गाः पूर्वोक्तरूपाः अवसेयाः यावद-अमुरकुमारादि भवनपति पृथिवीकायिका केन्द्रियविकलेन्द्रियपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिक्रयानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकानामपि वेदनीय कर्म वेदयमानानां भङ्गत्रय पूर्वोक्तरूप. मवसेयम् 'नवरं मणूसाणं पुच्छा' नवरम्-विशेषस्तु मनुष्याणां वेदनीयं कर्म वेदयमानानां कियन्तः कर्मप्रकृति बन्धकत्वमङ्गा भवन्तीति पृच्छा, 'भगवानाह-सव्ये वि ताव होज्जा सत्तलित कर देने पर एकत्व और बहुत्व की विवक्षा से दो भंग होते हैं। इसी प्रकार एक के बन्धक को शामिल करने पर एकत्य और बहुत्व की विवक्षा से दो भंग होते हैं । उक्त दोनों पदों का प्रक्षेप करने पर चार भंग होते हैं। इस प्रकार इन सब को मिला देने पर नौ भंग हो जाते हैं।
वेदनोयकर्म का वेदन करते हुए एकेन्द्रिय जीवों में कोई विकल्प नहीं होता, अर्थात् उनमें बहुसंख्यक सात के बन्धक और बहुसंख्यक आठ के बंधक ही होते हैं । यह प्रथम विकल्प ही इनमें घटित होता है।
नारकादि में तीन भंग जानने चाहिए, अर्थातू असुरकुमार आदि भवन पतियों, विकलेन्द्रियों तिर्यंच पंचेन्द्रियों, वानव्यन्तरों, ज्योतिष्को, और वैमा निकों में वेदनीयकर्म का वेदन करते हुए तीन भंग पाये जाते हैं, जिन का कथन पहले किया जा चुका है।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! वेदनीयकर्म का वेदन करते हुए मनुष्य कितनी कर्मप्रकृतियों का बन्ध करते हैं ? ભંગ થાય છે. એ જ પ્રકારે એકને બધેકને જોડવાથી એકત્વ અને બહત્વની વિવેક્ષાથી બે ભાગ થાય છે. ઉક્ત બને પદને પ્રક્ષેપ કરવાથી ચાર ભંગ બને છે. એ પ્રકારે આ બધાને મેળવી દેવાથી નવ ભંગ થાય છે.
વેદનીયકર્મનું વેદન કરી રહેલા એકેન્દ્રિય જીવમાં કઈ વિકલ્પ નથી દેતા અર્થાત્ તેઓમાં બહુસંખ્યક સાતના બન્ધક અને બહુસંખ્યક આઠના બન્ધક જ હોય છે. આ પ્રથમ વિકલા જ એમનામાં ઘટિત બને છે,
નારકાદિમાં ત્રણ ભંગ જાણવા જોઈએ, અસુરકુમાર આદિ ભવન પતિ, વિકલેન્દ્રિ, તિય"ચ પંચેન્દ્રિ, વાવ્યન્તર, જતિષ્ક અને વૈમાનિકમાં વેદનીયકર્મનું વેદન કરી રહેલાના ત્રણ ભંગ મળે છે. જેમનું કથન પહેલાં કરાયેલું છે.
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! વેદનીયકર્મનું વૈદન કરી રહેલા મનુષ્ય કેટલી કર્મ પ્રકૃતિને બંધ કરે છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
