Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
४४०
प्रज्ञापनासूत्रे मुपसंहन्नाह-'एसणं गोयमा ! मोहणि जस्स कम्मरस जहण्णाठिईबंधए' हे गौतम ! एष खलु उपशमको या क्षपको वा बदरसम्परायो मोहनीयस्य कर्मणो जघन्यस्थितिबन्धको भवति, 'तव्वइरित्ते अजहणे' तद् व्यतिरिक्त:-क्षपकोपशमकबादरसम्परायव्यतिरिक्तो जनः मोहनीयकर्मणोऽजघन्यस्थितिबन्धः प्रज्ञप्तः, गौतमः पृच्छति-'आउयस्स णं भंते ! कम्मस्स जहणठिईबंधए के पण्णत्ते ?' हे भदन्त ! आयुष्यस्य खलु कर्मणो जघन्यस्थितिबन्धकः कः प्रज्ञप्तः ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जे णं असंखेप्पद्धापक्टेि सव्वनिरुद्धे से आउए' यः खलु जोवः असंक्षेप्याद्धाप्रविष्टः-त्रिभागादिना प्रकारेण या संक्षेप्तुं न शक्या भवति सा असंक्षेप्या सा चासौ अद्धाचेति असंक्षेप्याद्धा तां प्रविष्टः असंक्षेप्याद्धाप्रविष्टः तस्य-असंक्षेप्यादाप्रविष्टस्य जीवस्य सर्वनिरुद्धम् उपक्रमहेतुभिरतिसंक्षिप्तीकृतम् आयुष्यम् प्रज्ञप्तम्, आयु: बन्धनिवर्तनमात्र एव कालस्तस्यास्ति न ततः परं जीवनकाल इति भाकः, एतदेव स्पष्टतया का बन्धक कहा गया है, चाहे वह उपशमक हो अथवा क्षपक हो । हे गौतम ! यह मोहनीय कर्म का जघन्य स्थिति बन्धक कहा गया है। इन क्षपक और उप. शमक बादरसम्पराक से भिन्न जीय मोहनीयकर्म की अजघन्यस्थिति का बन्धक होता है।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! आयु कर्म की जघन्य स्थिति का बन्धक कौन जीय कहा गया है ?
भगवान-हे गौतम ! जो जीव असंक्षेप्याद्धा प्रविष्ट होता है, उसकी आयु सर्वनिरुद्ध होती है । जिप्स का विभाग आदि प्रकार से संक्षेप न हो सके, ऐसा अद्धा (काल) असंक्षेप्याद्धा कहलाता है । उसमें जो जीव प्रतिष्ट हो, वह असंक्षेप्याद्धा प्रविष्ट कहलाता है। ऐसे जीव का आयुष्य सर्वनिरुद्ध कहलाता है । अर्थात् उपक्रम के कारणों द्वारा अति संक्षिप्त किया हुआ होता हैं । तात्पर्य यह है कि यह आयुष्य, आयुबन्ध के समय तक ही होता है, आगे नहीं, अर्थात् आयु का बन्ध होते ही वह आयुष्य समाप्त हो जाता है। उसका आयु बन्धकाल બન્ધક કહેલ છે, પછી તે ઉપશામક હોય કે ક્ષેપક હોય. હે ગૌતમ! આ મોહનીય કમને જઘન્ય સ્થિતિ બન્ધક કહેલ છે. આ ક્ષેપક અને ઉપશામક બાઇર સંપરાથી ભિન્ન જીવ મોહનીય કર્મની જઘન્ય સ્થિતિનો અન્ધક થાય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! આયુકર્મની જઘન્ય સ્થિતિ બન્ધક કયે જીવ કહેલ છે.
&ભગવાન–હે ગૌતમ ! જે જીવ અસંક્ષેખાદ્ધ પ્રવિષ્ટ થાય છે, તેની આયુ સર્વ નિરૂદ્ધ હોય છે. જેને વિભાગ આદિ પ્રકારથી સંક્ષેપ ન થઈ શકે, તે અદ્ધ કાલ અસં. ક્ષેપ્યાદ્ધ કહેવાય છે. તેમાં જે જીવ પ્રવિષ્ટ થાય તે અસક્ષેપ્યાદ્ધ પ્રવિષ્ટ કહેવાય છે. એવા જીવનું આયુષ્ય સર્વનિરૂદ્ધ કહેવાય છેઅર્થાત્ ઉપક્રમના કારણે દ્વારા અતિ સંક્ષિપ્ત કરેલ હોય છે. તાત્પર્ય એ છે કે, તે આયુષ્ય, આયુ બન્ધના સમય સુધી જ હોય છે,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
