Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२४०
प्रज्ञापनासूत्रे तद्यथा-निद्रा यावत्-निद्रा निद्रा, प्रचला, प्रचला प्रचला, स्त्यानद्धिः तत्र नितरां द्राति -कुत्सितरूपेण इतस्ततः परिभ्रमति मनो यस्यां स्वापावस्थायां सा स्वापावस्था निद्रा व्यपदिश्यते, अयया निद्राण निद्रा' अङगुलिच्छोटिकामात्रोण प्रबोधो जागरण स जायते यस्यां सा स्वापावस्था निद्रा उच्यते, तदधिपाक वेदनीयायाः कर्मप्रकृतेरपि कारणे कार्योपचारेण निद्रा व्यपदेशः, निद्रापेक्षयाऽतिशायिनी निद्रा निद्रा अतिनिद्रेत्यर्थः, तस्यामवस्थायां चैतन्यस्य अत्यन्तमविस्पष्टत्वेन बहुप्रयासैः प्रबोधसंभवात् सुखप्रबोधनिद्रापेक्षया अस्या निद्राया अतिशयो बोध्यः, तद्विपाकवेद्याः कर्मप्रकृतेरपि उपचारात् निद्रा निद्रा व्यपदेशो भवति, एवम् आसीन ऊर्ध्व स्थितौ चा प्रचलयति धूर्णयति यस्यां स्वापावस्थायां सा प्रचला नाम स्त्रापात्रस्था उच्यते, तविपाकवेद्या कर्मप्रकृतिरपि प्रचला व्यपदिश्यते उपचारात् प्रचलाप्रचलातु, प्रचलातोऽति. शायिनी निद्रा भवति, इयञ्च परिम्रमणादिकमपि विदधत उदयमासादयति, तस्मात् (३) प्रचला (४) प्रचला-प्रवला (५) स्त्यानदि ।जिस सुषुप्ति अवस्था में मन इधरउधर बुरीतरह भ्रमण करता रहता है, उसे निद्रा कहते है। उंगुली के स्पर्शमात्र से नींद दूर हो जाय, वह निद्रा कहलाती है । जिस कर्म प्रकृति के उदय से उस प्रकार की नींद आती है, वह कर्म प्रकृति भी कारणमें कार्य के उपचार से निद्रा कहलाती हैं । निद्रा की अपेक्षा अधिक गाढी नींद निद्रानिद्रा कहलाती हैं। निद्रानिद्रा को अवस्था में चेतना अत्यन्त अस्पृष्ट हो जाती है, अत: बहुत प्रयास करने पर जागना होता है। ____ तात्पर्य यह है कि निद्रा-निद्रानिद्र को अपेक्षा गहरी नींद होती है । ऐसी नींद जिस कर्म प्रकृति के उदय से आती है, उसे भो निद्रानिद्रा कहते हैं । बैठे बैठे या खडे खडे जो नींद आ जाय, वह प्रचला कहलाती है। जिसके उदय से ऐसी नींद आती है, वह कमें प्रकृति भी प्रचला कहलाती है। चलते-फिरते आनेवाली नींद प्रचला-प्रचला कहलाती हैं, अत एव यह प्रचला की अपेक्षा भी अधिक गहरी निद्रा है।
श्री मायान्- गौतम! निद्रा५या पांय ले छ-(1) निद्रा (२) निद्राना (3) प्रयता (४) प्रय-प्रयता (५) २त्यानदि
જે સુષુપ્તિ અવસ્થામાં મને આમ તેમ ખરાબ રીતે ભ્રમણ કરતું રહે છે, તેને નિદ્રા કહે છે. આંગળીના સ્પર્શમાત્રથી જે ઊંઘ દૂર થાય, તે નિદ્રા કહેવાય છે. જે કર્મ પ્રકૃતિના ઉદયથી એ પ્રકારની ઊંઘ આવે છે. તે કર્મપ્રકૃતિ પણ કારણમાં કાર્યના ઉપચારથી નિદ્રા કહેવાય છે. નિદ્રાની અપેક્ષાએ આધક ગાઢી ઊંઘ નિદ્રા નિદ્રા કહેવાય છે. નિદ્રાનિકાની અવસ્થામાં ચેતના અસ્પષ્ટ બની જાય છે. તેથી ઘણા પ્રયાસ કરવાથી જણાય છે.
તાતપર્ય એ છે કે નિદ્રા-નિદ્રા નિદ્રાની અપેક્ષાએ ગાઢી ઊંઘ હેાય છે. એવી ઊંઘ જે કમ પ્રકૃતિના ઉદયથી આવે છે, તેને પણ નિદ્રાનિદ્રાં કહે છે. બેઠા-બેઠા અગર ઉભા ઉમા જે ઊંઘ આવી જાય તે પ્રચલા કહેવાય છે. જેના ઉદયથી એવી ઊંઘ આવે છે, તે કર્મ પ્રકૃતિ પણ પ્રચલા કહેવાય છે હાલતાં ચાલતાં આવનારી ઊંઘ પ્રચલા-પ્રચલા કહેવાય છે,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
