Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २३ सू० ९ कर्मस्थितिनिरूपणम्
२९१
स्थितौ विशेषतमहीनो भवतीत्येवं विशेषहीनो, विशेषतरहीनश्च तावत्कालपर्यन्तं वक्तव्यो यावत् स्थितिचरममयो भवति, अवाघाकालपरिज्ञानोपायः पुनरयम् - यस्य कर्मणो यावत्यः सागशेपमकोटी कोटः स्थितिस्तस्य तावन्ति वर्षशतानि अबाधाकालो बोध्यः, यस्य पुनः कर्मणः सागरोपमकोटी कोट्याः मध्ये स्थितिस्तस्य कर्मणः आयुष्य वर्जितस्य अन्तर्मुहूर्तमबाधाकालः, आयुष्य कमणस्तु जघन्येन अन्तर्मुहूर्तमबाधाकालः, उत्कृष्टेन पूर्वकोटी तृतीय भागोऽवसेय इत्येवं रीत्या अवधाकालं परिभाय्य यथायोग्यमबाधाकालविषयो भावनीयः, गौतमः पृच्छति'faariara णं ते! कम्मस्स केवइयं कालं ठिई पणता ?' हे भदन्त ! निद्रापञ्चकस्य - निद्रा - निद्रानिद्रा - प्रचलाप्रचलाप्रचला - स्त्यानर्द्धिरूपस्य खलु कर्मणः कियन्तं कालं यावत् स्थितिः प्रज्ञता ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम! 'जहणणे णं सागरोवमस्स तिण्णिसत्त
भी हीन होता है और चतुर्थ स्थिति में उस से भी होन होता है। इस प्रकार अपनी स्थिति के अन्तिम समय पर्यन्त हीन-हीनतर-हीनतम होता जाता है।
किस कर्म का अबाधा काल कितना है, इसे समझने का उपाय यह है - जिस कर्म की स्थिति जितने कोडाकोडी सागरोपम की होती है, उसका अबाधा काल उतने ही सौ वर्षों का होता है। अर्थात् एक कोडाकोडी सागरोपम पर एक सौ वर्ष का अबाधा काल समझना चाहिए। जिस कर्म की स्थिति कोडाकोडी सागशेपम से कम होती है, उस का अवाधा काल अन्तर्क का होता है । किन्तु आयुकर्म इस का अपवाद है । आयुकर्म का जघन्य अबाधा काल अन्तर्मुहूर्त्त का और उत्कट एक पूर्वकोटि के तृतीय भाग का है । इस प्रकार अबाधा काल संबंधी नियम को समझ कर यथायोग्य सब कर्मों का अबाधा काल जान लेना चाहिए । गौतमस्वामी - हे भगवन् ! निद्रापंचक कर्म की स्थिति कितने काल की कही है ?
भगवान् - हे गौतम! निद्रा, निद्रानिद्रा, प्रचला, प्रचलाप्रचला और स्थान द्धि, તેનાથી પણ હીન વ્હાય છે. એ પ્રકારે પેાતાની સ્થિતિના અન્તિમ સમય પર્યંત હીનત્તરહીનતમ થતા જાય છે.
કયા કર્મીના અખાધાકાર કેટલા છે. તેને સમજવાના ઉપાય આ છે, જે કર્મીની સ્થિતિ જેટલા ડાકોડી સાગરોપમની હાય છે, તેના અખાધાકાલ તેટલા જ સે। વના હાય છે, અર્થાત્ એક કાડાકોડી સાગરોપમ પર એક સે વર્ષના અબાધાકાલ સમજવા નઇએ. જે કર્માંનો સ્થિતિ કાડાકોડી સાગરોપમથી ન્યૂન ડેમ છે, તેના અખાધાકાલ અન્તમુહૂર્ત ના હાય છે. પરન્તુ શાયુકમ તેને અપવાદ છે. આયુકમના જઘન્ય અખાધાકાલ અન્તમુ - હૂર્તીના અને ઉત્કૃષ્ટ એક પૂર્વ કાટના તૃતીય ભાગના છે, એ પ્રકારે અખાધાકાલ સખધી નિયમને સમજીને યથાયોગ્ય બધાં કર્મોને ખાધકાલ જાણી લેવા જાઈ એ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! નિદ્રાપુ'ચક કર્મની સ્થિતિ કેટલા કાળની કહી છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
