Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २३ सू० १३ आयुष्यकर्मणो जघन्यस्थितिबन्धनिरूपणम् ४३७ दिपरिमाणतया प्रतिपादितत्वेन तद् बन्धकान् प्ररूपयितुमाह-'णाणावरणिजस्स णं भंते कम्मस्स जहण्णढिईबंधए के पण्णते ?' हे भदन्त ! ज्ञानावरणीयस्य खलु कर्मणो जघन्य. स्थितिबन्धकः कः प्रज्ञप्तः ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'अण्णयरे सुहुमसंपरायए, उवसामए वा खरगे वा' अन्यतरः सूक्ष्मसम्परायो ज्ञानावरणीयकर्मणो जघन्यस्थिति बन्धकः प्रज्ञप्तः, तमेवान्यतरमाह-उपशमको वा सूक्ष्मसंपरायः, क्षपको वा सूक्ष्मसम्परायः, अत्र ज्ञानावरणीयस्य कर्मणो बन्धः उपशमकस्य क्षपकस्य च जघन्येन अन्तर्मुहूर्तप्रमाणो भवति अतएवान्तर्मुहूर्तत्वस्योभयसाधारणतया 'उपशमको वा, क्षपको वा' इत्युक्तम्, वस्तुगत्या पुनः क्षपकापेक्षया उपशमकस्य बन्धो द्विगुणोऽवसेयः, उक्तञ्च-'खवगुवसामगपडिवयमाणो दुगुणो
टीकार्थ-पहले संज्ञी पंचेन्द्रिय जीवों का, ज्ञानावरणीय आदि कर्मों का जघन्य स्थितिबन्ध अन्तर्मुहूर्त आदि प्रमाण वाला कहा गया है। यहां यह निरूपण किया जाता है कि किस कर्म का कौन जघन्य स्थिति बंध करता है ?
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! ज्ञानावरणीय कर्म को जघन्य स्थिति बांधने वाला कौन जीव होता है ? ।
भगवान्-हे गौतम ! अन्यतर सूक्ष्मसम्पराय जीव ज्ञानावरणीय कर्म की जघन्य स्थिति का बन्धक होता है। अन्यतर का स्पष्टीकरण करते हुए कहते हैं-उपशमक अर्थात् उपशमश्रेणीवाला सूक्ष्मसम्पराय अथवा क्षपक अर्थातू क्षपक श्रेणीवाला सूक्ष्मसम्पराय । ज्ञानावरणीयकर्म का बन्ध सूक्ष्मसम्पराय उपशमक और क्षपक-दोनों को जघन्य अन्तर्मुहूर्त प्रमाण होता है, अतएय दोनों का स्थिति बंध का काल समान होने से कहा गया है-उपशमक अथवा क्षपक-दोनों ही जब सूक्ष्मसम्पराय अवस्था में होते हैं, तब वे ज्ञानावरणीय कर्म का सर्व जघन्य स्थितिबंध अन्तर्मुहूर्त प्रमाण करते हैं । किन्तु उपशमक
ટીકાથ–પહેલાં સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય જીવોના, જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મોને જઘન્ય સ્થિતિ બન્ધ અન્તર્મુહૂર્ત આદિ પ્રમાણ વાળ કહેલ છે. અહીં એ નિરૂપણ કરાય છે કે કયા કર્મને કેણ જઘન્ય સ્થિતિ બન્ધ કરે છે? શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! જ્ઞાનાવરણીય કર્મની જઘન્ય સ્થિતિ બાંધનાર કયે જીવ હોય છે?
શ્રી ભગવાન્ હે ગતમ! સૂક્ષ્મ સંપરાય જીવ જ્ઞાનાવરણીય કર્મની જઘન્ય સ્થિતિને બક બને છે. અન્યતરનું સ્પષ્ટીકરણ કરતાં કહે છે-ઉપશામક અર્થાત્ ઉપશમશ્રેણીવાળા સૂમસં૫રાય અથવા ક્ષેપક અર્થાત્ ક્ષપક શ્રેણવાળા સૂમ સં પરાય. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના બન્ધ સૂફમ સં૫રાય ઉપશમક અને ક્ષેપક બનેને જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત પ્રમાણ થાય છે. તેથી જ બન્નેની સ્થિતિબન્ધને કાળ સમાન હોવાથી કહેલું છે-ઉપશામક અથવા ઉપક બને જયારે સૂફમ સમ્પરાય અવસ્થામાં હોય છે, ત્યારે તેઓ જ્ઞાનાવરણીય કર્મને સર્વ જઘન્ય સ્થિતિ બન્ધ અન્તર્મુહૂર્ત પ્રમાણ કરે છે. પણ ઉપશામક અને ક્ષેપકનોસ્થિતિ બન્ય
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
