Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २२ सू. ९ प्राणातिपातविरमणनिरूपणम् क्रियते-भवति, मायाप्रत्यया क्रिया क्रियते-भवति, किन्तु 'अपच्चक्खाणकिरिया सिय कज्जइ, सिय नो कज्जइ' अप्रत्याख्यानक्रिया स्यात्-कदाचित्-कस्यचित् जीवस्य क्रियतेभवति, स्यात्-कदाचित् कस्यचिन्ना क्रियते-न भवति, तत्र देशविरतस्य पञ्चेन्द्रियतिर्यग्यानिकस्य अप्रत्याख्यानक्रिया न भवति तदन्यस्य तु भवत्येवेतिभावः, किन्तु'मिच्छादसणवत्तिया किरिया नो कज्जइ ' मिथ्यादर्शनप्रत्यया क्रिया न क्रियते-नो भवति तस्य मिथ्यादर्शनप्रत्ययायाः क्रियायाः सत्त्वे मिथ्यादर्शनविरत्यनुपपोः, 'मणसस्स जहा जीवस्स' मनुष्यस्य मिथ्यादर्शनशल्यविरतस्य यथा जीवस्य समुच्चयस्य आरम्भिक्यादिक्रिया उक्तास्तथा वक्तव्याः, 'वाणमंतरजोइसिय वेमाणियस्स जहा नेर इयस्स' वानव्यन्तरज्योतिष्कवैमानिकस्य मिथ्यादर्शनशल्यविरतस्य आरम्भिक्यादि क्रिया यथा नैरयिकस्योक्ता स्तथा वक्तव्याः, अथारम्भिक्यादि क्रियाणां परस्परमल्पबहुत्वमाह-'एयासि णं भंते आरंभियाणां जाव मिच्छादसणवत्तियाण य कयरे कयरेहितो अप्पा वा बहुया वा तुल्ला वा विसेसाहिया वा' हेभदन्त ! एतासां खलु आरम्मिकीणां यावत् पारिग्रहिकीणां मायाप्रत्ययानाम् अप्रत्याख्यानक्रियाणां मिथ्यादर्शनप्रत्ययानाश्च
आशय यह है कि देशबिरती पंचेन्द्रियतिर्यच को अप्रत्याख्यानक्रिया नहीं होती, अन्य को होती है। मगर मिथ्यादर्शनप्रत्यया क्रिया नहीं होती है, क्योंकि मिथ्यादर्शनप्रत्यया क्रिया के सद्भाव में मिथ्यादर्शन विरति नहीं हो सकती और जो मिथ्यादर्शन से रहित होता है, उसे मिथ्यादर्शन प्रत्यया क्रिया हो नहीं सकती।
मिथ्यादर्शनशल्य से विरत मनुष्य को आरंभिकी आदि क्रियाएँ उसी प्रकार समझनी चाहिए जैसी समुच्चय जीव के विषय में कही गई है। मिथ्यादर्शनशल्य से विरत वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और बैमानिक को आरंभि की आदि क्रियाएँ नारक के समान समझनी चाहिए। _आरंभिकी आदि क्रियाओं के अल्पबहुत्व के विषय में गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! इन आरंभिकी, पारिग्रहिकी, मायाप्रत्यया, अप्रत्याख्यानप्रत्यया और मिथ्यादर्शनप्रत्यया क्रियाओं में कौन किसकी अपेक्षा अल्प, बहुत, तुल्य या બીજાઓને થાય છે, પણ મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા કિયા થતી નથી, કેમકે મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા ક્રિયાના ભાવમાં મિયાદર્શન વિરતિ નથી થઈ શકતી અને જે મિથ્યાદર્શનથી રહિત હોય છે, તેમને મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા કિથા નથી થઈ શકતી.
મિથ્યાદર્શન શલ્યથી વિરત મનુષ્યને આરંભિકી આદિ ક્રિયાઓ એજ પ્રકારે સમજવી જોઈએ જેવી સમુચ્ચય જીયુના વિષયમાં કહેલી છે, મિથ્યાદર્શન શલ્યથી વિરત વાનન્તર, જ્યોતિક, અને વૈમાનિકને આરંભિકી આદિ ક્રિયાઓ નારકના સમાન સમજવી જોઈએ.
આરંભિકી આદી ક્રિયાઓના અલ્પ બહત્વના વિષયમાં ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન્! આ આરંભિકી, પારિગ્રહિકી, માયૉપ્રત્યયા અપ્રત્યાખ્યાન પ્રત્યયા અને મિથ્યા
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
