Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे स्थानेषु नियमतो वेदयते' इति वक्तव्यम् , सर्वेषामपि अक्षीणघातिकर्मत्वात् , मनुष्यस्तु क्षीणघातिकर्माऽपि उपलभ्यते अतः कश्चित् मनुष्यो ज्ञानावरणीय कर्म वेदयते कश्चिन्नो वेदयते इति भावः, इत्येव रीत्या एकत्वेन प्ररूप्य सम्प्रति बहुत्वमधिकृत्य प्ररूपयितुमाह-'जीवाणं भंते ! णाणावरणिज्ज कम्म वेदेति ?' हे भदन्त ! जीवा: खलु किम् ज्ञानावरणीयं कर्म वेदयन्ते ? भगबानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'वेदेति एवं चेव' जीवा ज्ञानावरणीयं कम वेदयन्ते, एवञ्चव-एकत्वविषयक समुच्चय जीवोक्तरीत्यैव केचित् वेदयन्ते केचिनो वेदयन्ते इत्यर्थः, ‘एवं जाव वेमाणिया' एवम्-समुच्चयजीवोक्तरीत्यैव यावत्-नैरयिका असुरकुमारादि भवनपतयः पृथिवीकायिकायेकेन्द्रिया द्वीन्द्रियास्त्रीन्द्रियाश्चतुरिन्द्रियाः पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका बानव्यन्तराज्योतिष्का वैमानिकाश्च नियमतो वेदयन्ते सर्वेषामक्षीणघातिकर्मत्वात् , मनुष्याः पुनः केचित् वेदयन्ते, ____ तात्पर्य यह है कि ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन कोई-मनुष्य करता है, कोई नहीं करता, मगर असुरकुमार आदि भवनपति, पृथ्वीकायिक आदि एकेन्द्रिय, द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय, चतुरिन्द्रिय तिर्यंच पंचेन्द्रिय, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क और वैमानिक नियम से ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन करता है । इसका कारण यह है कि मनुष्य जीव के सिवाय अन्य कोई भी जीव घाति कर्मों का क्षय करने में समर्थ नहीं होता है । मनष्य घाति कर्मों का क्षय करनेवाला भी होता है, अतः कोई ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन नहीं भी करता है।
इस प्रकार एकवचन द्वारा प्ररूपणा करके अब बहुवचन से प्ररूपणा करते हैंश्री गौतमस्वामी-हे भगवन् ! क्या जीव ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन करते हैं ?
श्री भगवान्-हे गौतम ! जीव ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन करते हैं, अर्थात् एकवचन की प्ररूपणा में कहै अनुमार कोई जीव ज्ञानावरणीय कर्म का वेदन करते हैं, कोई नहीं करते । नारक, असुरकुमार, आदि भबनपति, पृथ्विकायिक आदि एकेन्द्रिय, द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय,चतुरिन्द्रिय, तिर्यंच पंचेन्द्रिय, वानव्यन्तर, ज्योतिष्क, और वैमानिक
તાપર્ય એ છે કે, જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું વેદન કે મનુષ્ય કરે છે, કોઈ મનુષ્ય નથી કરતા, પણ અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય, દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, તિર્યય પંચેન્દ્રિય, વાનન્યન્તર, જયોતિષ્ક અને વૈમાનિક નિયમથી જ્ઞાનાવરણીય કમનું દાન કરે છે.
તેનું કારણ એ છે કે, મનુષ્ય જીવના સિવાય અન્ય કોઈ પણ જીવ ઘાતિ કર્મોના ક્ષય કરવા વાળા પણ હોય છે, તેથી કે જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું વદન નથી પણ કરતા.
એ પ્રકારે એકવચન દ્વારા પ્રરૂપણા કરીને હવે બહુવચનથી પ્રરૂપણ કરે છે. શ્રીગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! શું જીવ જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું વેદન કરે છે?
શ્રીભગવાન–હે ગૌતમ ! જીવ જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું વેદન કરે છે, અર્થાત્ એકવચનની પ્રરૂપણામાં કહ્યા અનુસાર કોઈ જીવ જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું વદન કરે છે, કોઈ નથી પણ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
