Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद २२ सृ. ८ प्राणातिपातविरमणनिरूपणम् बन्धनात्, आयुर्वन्धश्च कादाचित्को भवतीति कदाचिदेव न तु सर्वथोपलभ्यते, किन्तु प्रमत्ता अप्रमत्ताश्च सदेव बहुत्वेनोपलभ्यन्ते,अपूर्वकरणा अनिवृत्तवादराश्च कदाचिन्नापि भवन्ति तेषां विरहस्यापि आगमे प्रतिपादितत्वात्, उपशान्तमोहक्षीणमोह सयोगिकेवलिनस्तु एकविधबन्धका भवन्ति तत्र उपशान्तमोहाः क्षीणमोहाच केवलिनः कदाचिदुपलभ्यन्ते, कदाचिनोपलभ्यन्ते,तेषामन्तरस्यापि सम्भवात् ,सयोगिकेवलिनस्तु सदोपलभ्यन्ते अन्यतमत्वेन तेषामव्यवच्छेदात् तस्मात् सप्तविधकर्मबन्धका एकविधकर्मबन्धकाश्चेति सिद्धम् इत्येवमष्टविधवन्धकाद्यभावे प्रथमो भङ्गः १,अथ द्वितीयं भङ्गमाह -'अहवा सत्तविहबंधगा य एगविहबंधगा य अट्ठविहबंधगे य१'अथवा सप्तविधकर्मबन्धकाश्च एकविधकर्मबन्धकाश्च भवन्ति बहवः,एकःकश्चिति अष्टविधकर्मबन्धकश्च भवति इति द्वितीयो भङ्गः२,अथाष्टविधकर्मबन्धकानां बहुत्वे तृतीयं भगमाह- 'अहवा सत्तविहबंधगा य एगविहबंधगा य अट्ठविहबंधगा य३'अथवा बहव एव सप्तविधकर्मबन्ध
आयुकर्म का बन्ध कदाचित् ही अर्थात् एक भव में एक बार ही होता है, अतएव आयु के बन्धक सदैव नहीं पाये जाते । प्रमत्त और अप्रमत्त सदैव बहुत संख्या में पाये जाते हैं, अपूर्वकरण और अनिवृत्तिबादर कभी नहीं भी होते हैं, क्योंकि आगम में उनके विरह का भी प्रतिपादन किया गया है । उपशान्त मोह क्षीणमोह और सयोगी केवली एक प्रकृति के ही बन्धक होते हैं, उपशान्तमोह और क्षीणमोह कदाचित् होतो हैं कदाचित् नहीं भी होते हैं, उनका विरह भी हो सकता है, किन्तु सयोगी केवली सदैव पाये जाते हैं, उनका कभी विच्छेद नहीं होता हैं, अतएव बहुतजीव सात के बन्धक और बहुत एक के बन्धक होते हैं, यह सिद्ध हुआ। यह प्रथम भंगभी पूर्ण हुआ ।
द्वितीय भंग-अथवा अनेक सात कर्म प्रवृतियों के बन्धक अनेक जीव एक प्रकृतिके बन्धक और कोई एक जीव आठ प्रकृतियों का बन्धक होता है। (२)
तृतीय भंग-अथवा बहुत जीव सात प्रकृतियों के बन्धक बहुत एक प्रकृति के
આયુકર્મને બંધ કદાચિત જ અર્થાત્ એક ભવમા એકજ વાર થાય છે, તેથી જ આયુના બંધક સદેવ નથી મળી આવતા. પ્રમત્ત અને અપ્રમત્ત સદૈવ ઘણું સંખ્યામાં મળી આવે છે, અપૂર્વકરણ અને અનિવૃત્તિનાદર કયારેક નથી પણ હતા, કેમ કે આગમમાં તેમના વિરહનું પણ પ્રતિપાદન કરેલું છે. ઉપશીત મેહ ક્ષીણમેહ અને સયાગી કેવલી એક પ્રકૃતિનાજ બંધક થાય છે, કદાચિત નથી પણ હતા, તેમને વિરહ પણ હોઈ શકે છે, કિન્તુ સગી કેવલી સદેવ મળી આવે છે, તેમનો ક્યારેય વિચ્છેદ થતો નથી, તેથી જ ઘણા જીવ સતિના બન્ધક અને ઘણું એકના બંધક હોય છે, આસિદ્ધ થયું. આ પ્રથમ ભંગ પણ पूरा ध्या,
* દ્વિતીય ભંગ–અથવા અનેક સાત કર્મ પ્રકૃતિયોના બંધક, અનેક જીવ એક પ્રકૃતિના બંધક અને કોઈ એક જીવ આઠ પ્રકૃતિને બધેક થાય છે. (૨)
તૃતીય ભંગ–અથવા અનેક સાત કર્મપ્રકૃતિના બન્ધક, ઘણું એક પ્રકૃતિના બંધક
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
