Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासूत्रे
न्द्रियतिर्यग्योनिकस्य आद्यास्तिस्रोऽपि क्रियाः आरम्भिकी पारिवहिकी मायाप्रत्यया च परस्परं नियमाद् - अविनाभाविन्यः क्रियन्ते भवन्ति, देशविरतिं यावदासां तिसृणां क्रियाणामवश्यं भावात् अन्तिमाभ्यां द्वाभ्याम् अप्रत्याख्यानक्रिया मिथ्यादर्शनप्रत्यया भ्यां सह अनेकान्तवादः ते द्वे कादाचिद् भवतः, कदाचित् नो भवत इत्यभि - प्रायेणाह - 'जस्स एयाओ कज्जति तस्स उवरिल्लिया दोष्णि भइज्जति' यस्य एता:-आया स्तिस्रः क्रियन्ते - भवन्ति तस्य उपरितन्यो अन्तिमे द्वे क्रिये भज्येते - भजनया अनैकान्तिकतया भवतः, स्यात् भवतः स्यात् नो भवतः देशविरतस्य न भवतः तदन्यस्य भवत इत्यर्थ:, किन्तु -' जस्स उवरिल्लाओ दोण्णि कज्जंति तस्स याओ तिणि विणियमा कज्जंति 'यस्य उपरितन्यो- अन्तिमे द्वे क्रिये क्रिये ते भवतः, तस्य एताः - आद्यास्तिस्रोऽपि क्रियाः नियमात् परस्परमविनाभाविन्यः क्रियन्ते - भवन्ति, तथा चान्ति मे क्रिये - अप्रत्याख्यानक्रिया, मिथ्यादर्शनप्रत्यया क्रिया च तत्राप्रत्याख्यानक्रिया अविरतसम्यग्दृष्टिं यावत्, मिथ्यादर्शनप्रत्यया मिथ्यादृष्टेः, आद्याश्चतस्रस्तु तिगुणस्थान तक यह तीनों अवश्य होती है । मगर अन्तकी दो अर्थात् अप्रत्याख्यान क्रिया और मिथ्यादर्शनप्रत्यया भजनीय है । ये हो भी सकती हैं । और किसी जीव को नहीं भी होती है ।
११०
इसी अभिप्राय को अब प्रकट करते हैं-जीस जीव को ये तीनों क्रियाएँ होती है, उसके लिए अन्तकी दो क्रियाएँ भजनीय होती है, अर्थात् कदाचित् होती है और कदाचित् नहीं भी होती हें - देशविरत आदि को नहीं होती हैं पर अविरत आदि को होती है । मगर जिस जीवको अन्तिम दो अप्रत्याख्यान क्रिया और मिथ्यादर्शनप्रत्यया होती हैं, उसको आदि की तीन - आरंभिकी क्रिया पारिग्रहिकी और मायाप्रत्यया क्रियाएँ अवश्य होती है ।
अप्रत्याख्यानक्रिया तब तक लगती रहती है जब तक एकदेश से भी प्रत्याख्यान न किया जाय । मिथ्यादर्शनप्रत्यया क्रिया मिथ्यादृष्टि को होती है और आदि આ ત્રણે અવશ્ય થાય છે, પણ અન્તની ખે અર્થાત્ અપ્રત્યાખ્યાન ક્રિયા અને મિથ્યાદન પ્રત્યય વૈકલ્પિક છે અર્થાત્ તે થઇ પણ શકે છે અને કોઇ જીવને નથી પણ થતી.
એ અભિપ્રાય ને પ્રગટ કરે છે-જે જીવને આ ત્રણે ક્રિયાઓ થાય છે, તેમને માટે અન્તની એ ક્રિયાઓ વૈકલ્પિક હેાય છે,અર્થાત કદાચિત્ થાય છે અને કદાચિત્ નથી પણ થઈ શકતી દેશવિરત આદિને નથી થતી પણ અવિરત વિગેરેને થાય છે પણ જે જીવને અન્તિમ ખે અપ્રત્યાખ્યાન ક્રિયા અને મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા થાય છે, તેને આદિની ત્રણ-આરંભિકી પારિગ્રહિકી અને માયાપ્રત્યયા ક્રિયાએ અવશ્ય થાય છે.
અપ્રત્યાખ્યાન ક્રિયા ત્યાં સુધી લાગેલી રહે છે જયાં સુધી એક દેશથી પણ પ્રત્યાખ્યાન ન કરાય મિથ્યાદર્શન પ્રત્યયા ક્રિયા મિથ્યાષ્ટિ જીવને થાય છે અને આદિની ચાર
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૫
