Anand Kavya Mahodadhi Part 3

Author(s): Jivanchand S Zaveri
Publisher: Devchand Lalbhai Pustakoddhar Fund
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004837/1

Page #1

90000000000000000
sq
મોઆનદ અન્ય મહાઠા છે.
આપી કે કુનું

Page #2

શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ જેનપુસ્તકેદ્ધાર-ગ્રન્થાંક: ૨૨.
(જૈન ગૂર્જર-સાહિત્ય દ્ધારે ગ્રન્થોક ૩) શ્રીઆનન્દ–
કાવ્યમહોદધિ.
(પ્રાચીન-જેમકાવ્યસંગ્રહ)
મૌક્તિક ૩ જુ.
સંશોધન અને સંગ્રહકર્તાજીવણચંદ સાકરચંદ ઝવેરી.
મુંબઈ પ્રકાશકશેઠ દેવચંદ લાલભાઈ જૈ૦ પુત્ર ફંડ માટે, નગીનભાઈ ઘેલાભાઈ ઝવેરી, મુંબઈ
સર્વ હક્ક સ્વાધિન.
आ श्रीकारागार
આવૃત્તિ સહેલી
ર પ્રતિ
૦૦.
વીરા ૨૪૪૧, વિક્રમ ૧૮૭૧, ક્રાઈષ્ટ ૧૮૧૪.
વેતન રૂ. ૦-૧૦-૦૦

Page #3

PUBLISHED BY Naginbhai Ghelabhai Javeri; 325, Javeri Bazar, for Sheth Devchand Lalbhai Jain P. Fund, BOMBAY.
અમદાવાદ, ધી ડાયમંડ જ્યુબિલી પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં,
પરિખ દેવીદાસ છગનલાલે છાપ્યું.

www.

Page #4

Sheth De chanı Lalbhi Jain Pustkoddhâr Fund series. No. 22.
The Anand-Kavya-Mahodadhi. ( A collection of Old Gujarati Poems. )
PART 3. Edited and collected
by Jivanchand Sakerchand Javeri.
BOMBAY. Published by Naginbhai Ghelabhai Javeri,
A trustee.
BOMBAY. Sold by
THE LIBRARIAN Sheth Devchand Lalbhai J. P. Fund. C/o. Sheth Devchand Lalbhai Dharmashâlâ.
Badekha Chakla, Gopipura, SURAT.
All Rights Reserved.
1914.
Re. 0-10-0

For

Page #5

www.ja

Page #6

The Late Sheth Devchand Lalbhai Javeri. Born 1853 A. D. Surat.
Died 1906 A. D. Bombay.
श्रेष्ठी देवचंद लालभाई जव्हेरी.
जन्म १९०९ वैक्रमाद्वे
निर्याणम् १९६२ वैक्रमाद्वे कार्तिक शुक्लैकादश्यां, सूर्यपुरे. - पौषकृष्णतृतीयायाम, मुम्बय्याम्,
The Bombay Art Printing Works, Fort.. on international
Forrervate & Personal use only

Page #7

www.ja

Page #8

જૈન બંધુઓએ ગુર્જરસાહિત્યમાં મહેળે ભાગ લીધે છે, અને તેમના જૂના ગ્રન્થા ટકી રહ્યા છે, તેને માટે તેમને ધન્યવાદ ઘટે છે. દિલગીરી એટલી છે કે તેમણે પેાતાના પ્રત્યેો પ્રકારામાં ગણવાના પ્રયત્ન સવેળા ન કર્યા, તેમ મીન્ન લેાકાએ તે તેવાની પણ કાળજી તુ રાખી. વૈદિક કામાએ તે તરફ અભાવ રાખ્યા તે ધર્મના કારણે તથા ભાષા ન સમજવાથી હવે ોઇએ.
૦ અ॰ કાંટાવાળ
વેરા અમરચંદજ શાજ
ભાવનગર ઘર દેરાસરજી જ્ઞાન ભંડાર તરફથી સપ્રેમ લેટ
ગુજરાતી જેતસાહિત્ય ઘણું છે તે પ્રકટ થયે ગુજરાતી ભાષા ઉપર ધણું અજવાળુ પડશે એમાં રાક નથી. જૈન ગ્રન્થા ટીકાસહુ બહાર પડવાથી ગુજરાતી સાહિત્યને ઘોો લાભ થવાનો સંભવ છે.
રા૦ ૦ કાંટાવાળા.

Page #9

વિષય. ૧ અવતરણિકા પ્ર॰ કર્તાની ...
૨ મુખબ્ધ.
૩ ગ્રન્થકારો.
ભરતબાહુબલી રાસ. જયાનંદકેવળી રાસ,
વચ્છરાજદેવરાજ રાસ
સુરસુંદરી રાસ...
નળદયતી રાસ.
રિબળમાછી રાસ સપૂર્ણ.
ક્રમદર્શન.

...
...
..
...
...
:
:
:
...
:
:
:
:
:
...
:

:
:
:
...
...
પત્રાંક
૧
-
૬
!
૧૦
૨૧૧
૨૫
૩૫૦
૩૭૪
૪૩(

Page #10

કાસાગરમાં વિહરી, કલ્લેાલામાં પછડાઇ, સસ્નેહ અનેક માક્તિક એકત્ર કરી, તેની સાળા ગુંથી, સજનકડમાટે તૈયાર કરી. માળા તૈયાર તા કરી, પશુ પરિપૂર્ણરીતે તેને કડમાં સજી અન્યને આકર્ષવાં, એ કત્તબ્ધ રસપાનુજ છે. જેમ કમલને કાવ્યને વિકસિત પ્રકાશમાં આણવાનું કાર્ય તે સૂર્યનુ પુજનનું -પડિતાનું જ છે. વારિ—કવિ કે સંગ્રાહક તેા માત્ર કમલ-કવિતાના પાત્ર-ઉત્પાદ કે સગ્રહ કરી શકે છે.
2.

---___ 3
વેરા અમરચંદ શ
ભાવનગર ઘર દેરાસ
જ્ઞાન બહાર તરફ્થી સપ્રેમ ભેટ
C

Page #11

જેઓ એમ કહે છે કે “ જૈન કવિતા રસભરી છે એમ તો કહેવાયજ નહિ.” તેઓએ જેનગ્રંથોનો સારો અભ્યાસ કર્યો નહિ હશે, એમ લાગે છે. શીલવતી રાસાના વિવેચનમાં (ઍ) જણાવેલું છે કે, “આ કથાઓ ઘણી રસભરી અને મને રંજક હોય છે. કવિની વર્ણનશૈલી તથા સુઘટિત અલંકારરસ જમાવવાની છટા પણ સારી છે.
રા૦ બ૦ કાંટાવાળા

www.ja

Page #12

श्रीगणेन्द्राय नमः॥ અવતરણિકા,
અત્યારસૂધી અમારા તરફથી સંસકૃત, માગધી, અંગ્રેજી, અને ગુજરાતી ગ્રન્થ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યા છે. આ ગ્રન્થને અમે અમારા તરફથી બહાર પડતા ગ્રન્થમાં ** ગ્રન્થક ૨૨ મા –(જૈન ગૂર્જર–સાહિત્યદ્વારે ગ્રન્થાંક ૩) તરીકે બહાર પાડી પ્રજા સમક્ષ મૂકવાને ભાગ્યશાલી થયા છીએ.
પ્રાચીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં રાસાઓ, છેદે, પદ, ચોપાઈઓ, સ્તુતિઓ, સ્વાધ્યાય (સો), સલેકા અને સ્તવનાદિ પુષ્કળ દષ્ટિગોચર થાય છે. રાસાઓને માટે ઉત્તમત્તમ અભિપ્રાય, “ગૂજરાતી સાહિત્ય સંસહ્માંથી,” ગુજરાતી ભાષાના સાક્ષરેએ જે આપ્યા છે, તે વિષે અમે આંહી કાંઈપણ બેલતા નથી. રાસાઓ મુખ્યપણે ધર્મનું ઉત્તમજ્ઞાન દષ્ટાન્તદ્વારા આપે છે. તે સિવાય પણ અનેક જાતનું જ્ઞાન તેનાં ખપી અને તેમાંથી તેવા પ્રકારનું મળી શકે એમ છે.
રાસાએ એકલાં જૈનેનેજ ઉપગી છે,” એમ નથી. કારણ કે તે ગુજરાતી ભાષાને એક બૃહ-અંશ છે. તેથી ગૂજરાતી–સાહિત્યના અભ્યાસીઓને પણ ઘણા ઉપયેગી થઈ પડે એમ છે. પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષા; ગુજરાતી ભાષાનો ઈતિહાસ; તે તે સમયની કાવ્યરચના, કાવ્ય અને શબ્દોની તુલના; ઈત્યાદિ વિષયોમાં પણ, અમે આશા રાખીએ છીએ કે આ અને ભવિષ્યમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે એવાં બીજા રાસાએ, ગુજરાતી પ્રજાના સાહિત્યપ્રેમીવર્ગને ઘણાં ઉપયોગી થઈ પડશે.
જે આ ફંડ તરફથી ગ્રન્થ પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે છે, તે ફેડને ટુંક ઈતિહાસ આપ, એ આ સ્થળે અગ્ય ગણાશે

Page #13

નહિ. મહૂમ શેઠ દેવચંદ લાલભાઇ ઝવેરીએ કે જેમની
સ્મૃતિને અર્થે આ ફંડ સ્થાપવામાં આવ્યું છે, તેમણે, પિતાના વીલમાં રૂ. ૪૫૦૦૦ની રકમ, બીજી રકમ જે બીજે માર્ગ ખરચવા કાઢી હતી તેની સાથે કાઢી હતી. આ રકમમાં, તેમના સુપુત્ર શા. ગુલાબચંદ દેવચંદ ઝવેરી તરફથી મહૂમની ચાદગિરી માટે શુભકાર્યમાં ખર્ચવા કાઢેલ રૂ. ૨૫૦૦૦ની રકમ ઉમેરાઈ. ૧૦૦૮ શ્રી શ્રી શ્રી પંન્યાસજી શ્રી આનન્દસાગરજીના ઉપદેશથી, તથા શા. ગુલાબચંદ દેવચંદની સમ્મતિથી, આ રકમને એકઠી કરીને મર્ડમની યાદગીરી માટે આ ટ્રસ્ટ સ્થાપવામાં આવ્યું છે. મહૂમ શેઠની દીકરી, મહુમ બાઈ વીજકારી મિલ્કત લગભગ રૂ. ૨૫૦૦૦ ની આ કુંડમાં આવવાથી ફંડ રૂ. ૧૦૦૦૦૦ લગભગનું થવા ગયું છે. આ ફંડને આંતરભાવ “જૈનવેતાંબર મૂર્તિપૂજક ધામિકસાહિત્યની” જાળવણી અને ખીલવણું કરવાનું છે.
આ ઐક્તિકમાં કયા ક્યા મુનિઓના કયા કયા રાસે છે તે, તથા તે તે મુનિઓનો સામાન્ય ઈતિહાસ પુસ્તકના પેજક શા. જીવણચંદ સાકરચંદ ઝવેરીએ લખેલ હોવાથી હમ તત્ત્વ સંબંધે કાંઈ લખવું ઉચિત ધારતા નથી. અંતમાં એટલું ઈચ્છીશું કે આ પ્રયાસ સર્વસાહિત્યપ્રેમીજનોને પ્રિયકર થઈ પડી, સુરસ ફળ આપનારે થઈ પડે! આવા પ્રયાસને જો પ્રજા તરફથી સારું સન્માન મળશે તે આશા છે કે ભવિષ્યમાં ઘણું મૈક્તિકે પ્રજા પાસે મૂકવા અમે અમારાથી બનતું કરી શકીશું. ૩૨૫, ઝવેરી બજાર, નગીનભાઈ ઘેલાભાઈ ઝવેરી.
મુંબાઇ. સપ્ટેબર, સન ૧૮૧૪. હું, અને બીજા ટ્રસ્ટીઓ.

Page #14

नमोऽन्तर्यामिने. સુખબધે.
પ્રાચીન ગુજરાતી સાહિત્યના પરિશીલનમાં કેણુ નહિ પડયું હેય? એવાં પ્રાચીન સુરસકાને બહાર આણવામાં સાક્ષરવર્ગની જરૂર હતી, પરન્તુ “તે સમયસૂધી અટકવું, અને હસ્તગત થયેલ કાવ્યને હજુપણ દાબી રાખી સંસ્કારી જનને એને લાભ પામવા ન દે, એ મને રુચ્યું નહિ.” શ્રીયુત ભગુભાઈ ફતેહચંદ કારભારી મને વખતેવખત કહેતા આવ્યા છે કે, “માત્ર સંસ્કૃતપ્રાકૃતજ નહિ ! સાથે સાથે બાળલોકેપગી રાસાઓનું કાર્ય પણ કરા!” આવા પ્રકારની પ્રેરણાથી પ્રેરાઈને આવા કાવ્યું વેળાસર બહાર પાડ્યા છે.
જેનસાહિત્ય” એ નામ સાંભળી અત્યાર સૂધી બ્રાહ્મણદિ, જન્મતાં વેંતજ પાવામાં આવેલી ગલથુથીના આધારે, અને પૂર્વે કરાયેલા જૈને પરના અયોગ્ય આક્ષેપોને લીધે ચિંકતા હતા. પરન્તુ તે ઍકને, હાલના કાળબળવશાત્ દિવ બ૦ મણિભાઈ સ્વ૦ મી. ત્રિપાઠી, રા૦ બ૦ હરગોવિન્દદાસ કાંટાવાળા, અને રા, રાઇ કેશવલાલ ધ્રુવાદિના ધૂણવાપણાથી–વાતાવરણ ફેરવવાના કરેલા પ્રયાસથી–આપણે દૂર થયેલી જેવા ભાગ્યશાલી થયા છીએ. આમાં–આ ગ્રન્થમાં એકત્ર કરવામાં આવેલ પ્રાચીનકાળે, એ, “ગુજરાતી જૈનસાહિત્ય ” છે. અને એ સાહિત્યને–કાવ્યને “રાસરૂપે એલખવામાં આવે છે. “રાસનો ” સામાન્ય અર્થ “વનિ કરવો, લલકારવું, રાસકીડા, અને કથા” એ થાય છે. છે તે ઉપરથી “પદ્યકાવ્યકથાઓને “ રાસ, રાસ અને રાસા” કિહેવાને પ્રથા પડયો હોય અગર લેકમાં સંસ્કૃતપ્રાકૃતજ્ઞા

Page #15

નની ખામી થઈ અને ગુજરાત તેમજ અન્ય પ્રદેશમાં પ્રચલિત ભાષા તે તે પ્રદેશોમાં ઓળખાતી થઈ ત્યારે, ગુજરાતી ગદ્ય-ગ્રંથ અને સૂત્રોના બાળાવબોધે તથા ટબાઓ–ની અંદર રસની ખામી રહી તેથી શ્રોતાઓને ઉત્પન્ન કરી નીતિને રસ્તે જોડે આનંદ આપનારા, તથા મહાજનોની ખ્યાતિ કાયમ રાખનારા પદ્યકથાબંધ ગુજરાતી ગ્રન્થને રાસા તરીકે કહ્યા હોય, તેમ અવબોધાય છે. - જ્યારે પૂર્વે સંસ્કૃતભાષા સજીવનીભાષા તરીકે કામ કરતી હતી ત્યારે તે વખતે જૈન કવિઓએ તે ભાષામાં પણ અખલિતપણે પુસ્તકોને સારે જમાવ કરી ધર્મ અને સમાજસેવા બજાવી હતી.–આ વાત શ્રીમન્તના વડોદરામાં તથા પહેલાના વર્ષોમાં અન્ય સ્થળે ગૂર્જર સાહિત્યસભામાં જાહેર થયેલા સાક્ષના અભિપ્રાયથી પણ સ્પષ્ટ છે–પરન્તુ જ્યારે પછીના યુગમાં જનસમાજમાંથી સંસ્કૃતપ્રાકૃતભાષાની એાછાશ થતી ગઈ અને તે સ્થાન જ્યારે ગૂજર્જરભાષાએ લીધું, (આશરે ૧૨ મા ૧૩ મા શતકમાં) ત્યારે તે ભાષામાં પણ જૈન કવિઓ જનોપદેશને માટે ગ્રન્થરચના કરવા લાગ્યા. ગૂજર્જરભાષાનું આવું ગ્રન્થભંડેળ કે સંવત્ ૧૦૦૦ પૂર્વેનું તે નથી જ. પણ અત્યારે હાથ લાગેલમાંથી જૂનામાં જૂનું ૧૩ મા
૧-છંદ ગ્રંથોમાં રાસક છંદ હોવાથી ને તેની બહુલતા હોવાથી તથા બાઈઓના સમુદાય ગાયનને રાસક નામ આપવામાં આવતું હોવાથી પણ રાસા નામ પડવાને સંભવ છે.
૨-અમારા એક મિત્ર તરફથી સૂચવવામાં આવ્યું છે કે-“વચ્ચે પાલીપ્રાકૃતમાં ગ્રન્થ થયેલા તે વાત જણાવવા જેવી છે ” પરન્તુ તે ગ્રન્થ જનધર્મને નહિ પણ બાદ્ધધર્મને ઉપયોગી હોવાથી અત્રે કાંઈ કહેવું યોગ્ય લાગ્યું નથી.

Page #16

૧૩
સૈકાનું તે છે જ. આવા પ્રકારનું ગુજરાતી સાહિત્ય જેનપંડિતે દ્વારા બે પ્રકારથી ગુંથાયેલું જોવામાં આવે છે. એક તે “ગદ્યરૂપ” (ગ્રન્થ તથા સૂત્રોના બાળાવબોધ) અને બીજું “પદ્યરૂપ” (પણ, ત્રીજા“ચપૂરૂપમાં” ગુજરાતી જૈનસાહિત્ય વિશેષ હોય, તેવું, હજુ સૂધી દષ્ટિગત થયું નથી.) એમ બે પ્રકારનું ગૂજર્જરીસાહિત્ય વિકમના તેરમા સૈકાથી આજસૂધી તે તે સમયની ચાલુ ભાષાઓમાં જેનકવિઓને હાથે અવિચ્છિન્નધારારૂપે રચાયેલું છે. આવા પ્રકારનું ગુજરાતી સાહિત્ય, જૈનેતર કેઈપણું ગુજરાતી કવિઓએ એટલા જૂના કાળમાં રચ્યું હોય એવું હજુસુધી તે કઈ ગુજરાતી સાહિત્ય-સંશોધકના જાણવામાં આવ્યું હોય તેવું જણાયું નથી.
સંસ્કૃત અને સામાજીક પ્રાકૃતભાષાવડે જનસમાજવ્યવહાર જ્યારે ખંડિત થવા લાગ્યા, ત્યારે તે સ્થાન ગુજરાતમાં ક્રમે ક્રમે અપભ્રંશપ્રાકૃતમાંથી ગુજરાતીને મળ્યું. પરંતુ સંપૂર
રીત્યા તેનું સમ્યક્ ખેડાણ તે વિક્રમના લગભગ ૧૪૦૦ વર્ષો વિત્યા બાદ જ થવા લાગ્યું. અર્થાત્ તે પૂર્વેની ૧૨ મા ૧૩ મા. શતકથી લઈને ૧૪ મા શતકસૂધીની તે અપભ્રંશપ્રાકૃતજ રહેવા પામેલી જણાય છે. “ગૂજરાતી ભાષાનું મૂળ જૈનેથીજ પાણું છે? એ એકદમ કહી દેવું તે જરા વિચારવા જેવું છે, પરંતુ એટલું તે અવશ્ય છે જ કે જૈનેએ તેને બાળપણથી તે અત્યારસૂધી સર્વપ્રકારે લાલી–પાલી છે. અને તેથી ભાષામૂલ“ જૈનેથી વિસ્તા
૧–અમારા કેટલાક મિત્રોનું કહેવું છે કે –“ ગૂજરાતી ભાષાનું મૂલ જૈનેથીજ રોપાયું છે, અને તેના પુરાવા તરીકે રાસાઓ સાક્ષી પૂરે છે, તે પછી, વાદીની દલીલો મજબૂત હોઈ પ્રતિવાદીની દલીલ ટકી શકતી ન હોવાથી અનિશ્ચયાત્મક વાક્ય મૂકવાની જરૂર શી? છાતી ઠેકી સત્યવાત શા માટે ન જણાવવી ?”

Page #17

રાયેલું છે એમ કહેવામાં કશી અતિશયોક્તિ કહેવાશે નહિ. અથવા સંસ્કૃતઉપરથી પ્રાકૃત, પ્રાકૃતઉપરથી અપભ્રંશ અને અપભ્રંશઉપરથી ગુજરાતીભાષા થઈ. સંવત્ ૧૧૬૮મા મહારાજા સિદ્ધરાજના વખતમાં હેમચંદ્રાચાર્યે રચેલું અપબ્રશભાષાનું વ્યાકરણ આપણી પાસે વિદ્યમાન છે, અને સંવત્ ૧૪૫૦માં રચાયેલું.વ્યાકરણ “મુગ્ધાવબેધ–ક્તિક”
પ્રસિદ્ધ થયું છે. સ્વ. શાસ્ત્રી વ્રજલાલ કાલિદાસ ગૂજરાતી ભાષાના ઇતિહાસમાં લખે છે કે “ જૂની ગુજરાતી ભાષા કહિયે તે સંવત્ ૧૧૦૦ના આરંભથી તે સંવત્ ૧૫૦૦ અંત લગી જાણવી ત્યાર પછીની ગુજરાતી ભાષાને નવી ગુજરાતી જાણવી.” આ વાક્યમાં અમને એટલે ફેરફાર કરવા જેવું
૧–અમે પહેલા મક્તિકમાં આ “ગુજરાતી વ્યાકરણ છે, અને બુદ્ધિપ્રકાશમાં પ્રસિદ્ધ થયું છે.” એમ સૂચવ્યું હતું પણ ત્યાં અમારી ભૂલ હતી તેમ જાણવામાં આવ્યું છે. ખરી વસ્તુસ્થિતિ આ પ્રમાણે છે–એનું ખરું નામ મુજાવરોધમૌશિ છે, કેટલાક મુધાવરોધગજિમ્ અથવા કુપાવવોથમૌશિવમ્ એ પ્રમાણે પણ ઓળખે છે, અને કર્તા શ્રીદેવસુન્દશિષ્ય છે. એ છપાવીને રા. હે. હ. ધ્રુવે પ્રસિદ્ધ કરાવ્યું છે. એને માટે રા. રા. નરસિંહરાવ ભેળાનાથ દિવેટીયાનું કથન છે કે-“એ ગ્રન્થ તે માત્ર તે(૧૪૫૦) કાળની પ્રાચીન ગુજરાતીભાષાધારા સંસ્કૃત વ્યાકરણની માગુંપદેશિકા છે.” તેમજ રા. રા. કેશવ હર્ષદ ધ્રુવનું કથન પણ એજ પ્રમાણે ગુજરાતી વ્યાકરણ નહિ હોવાનું છે. જ્યારે કેટલાક સાક્ષરનું એવું માનવું છે કે –“એ, અપભ્રંશ અર્થાત તે કાળની જૂની ભાષાનું વ્યાકરણ છે.” અમોને આ ગ્રન્થ બારીકાઈથી તપાસવાનું બની શક્યું નથી. માત્ર ગૂજરાતીસાક્ષરોમાં આવા પ્રકારના બે મત છે તે અમે પ્રજપાસે મૂકી દીધા છે. એવી આશાથી કે જે સત્ય હાય તે સવાર બહાર આવે. આ વ્યાકરણ ટીકા સાથે મહેસાણા યશોવિજય પાઠશાળાએ સ્તોત્રરત્નાકર ભાગ ૨ જામાં વ્હાર પાડયું છે.

Page #18

૧૫
લાગે છે કે જૂની ગુજરાતી સંવત્ ૧૫૦૦ ના અંત લગી નહિ પણ સંવત્ ૧૬૦૦ના અંત લગીની છે અને તે પછીની ભાષાનાં ઘણાખરા રૂપે હાલની ગુજરાતીને મળતાં થયાં છે. જેથી તેને રા. કેશવલાલ ધ્રુવના કથન મુજબ આધુનિક અથવા અર્વાચીન તરીકે લેખી શકીયે
આ રીતે જોતાં જે અપભ્રંશ ભાષામાંથી જૂની ગુજરાતી ભાષા ઉત્પન્ન થઈ તે અપભ્રંશના નિયામક-વ્યાકરણકર્તા એક જૈન મુનિ છે. તેમજ જૂની ગુજરાતીનું વ્યાકરણ રચવાનું માન પણ એક જૈન મુનિએ મેળવ્યું છે. એટલે ગુજરાતી ભાષાની ઉન્નતિમાં જૈનેને મુખ્ય હાથ છે, એમ કહ્યા વિના ચાલતું નથી.
તેમજ સાહિત્ય પરિષદનાં અનેક સંમેલનમાં સૌથી વધારે પ્રતિષિત અને સૌથી વધારેમાં વધારે જવાબદાર વિદ્વાનોએ નરસિંહ મેહતાની પૂર્વના કેટલાક કવિઓનાં નામ અને કૃતિ રજુ કર્યા પછી નરસિંહ મેહતાને “ તુરતને માટે આપેલી જગા ઉપર હવે તેમને વધારે વખત કાયમ રાખી શકાશે નહિ, એમ અમને લાગે છે. કારણ નરસિંહ મેહતા ૧૬ મા (જન્મ સં. ૧૪૭૦ નજીક) શતકની સહજ પૂર્વે થયા છે. અને તે પહેલાના– નામ, કર્તા..
સંવત. (૧) શાંતરસ. શ્રીમુનિસુન્દરસૂરિ. ૧૪૬૦ નજીક (૨) આરાધના રાસ. શ્રીસોમસુન્દર. (૩) કલિકાલ રાસ. શ્રીહરાનંદસૂરિ.
૧૪૨૬ શિવદત્ત રાસ. શ્રીસિદ્ધસૂરિ.
૧૪૨૩ (૫) ત્રિવિક્રમ રાસ. શ્રીજિનોયસરિ. ૧૪૧૫ (૬) મયણરેહા(મદનરેખા).હરસેવક.
ઇત્યાદિ રાસાએ પ્રાસ છેતેમજ
૧૪૫૦
»
૧૪૧૩

Page #19

શ્રીગતમરાસાના લેખક શ્રી વિજયભદ્રમુનિએ સંવત ૧૪૧૨ ના આશે વદિ ૦))ને દિને શ્રીગૌતમરાસ પૂર્ણ કર્યો છે. આ રાસની ભાષા ઉગતી ગુર્જરી હોવા સાથે એટલી તે સુન્દર છે કે ભાષાની ઉત્તમતાના ત્રાજવે નાંખવાથી તેનું પલ્લું નરસિંહ મહેતાના પહેલાંને મળેલા સ્થાનકથી ફેરવ્યા વિના રહેશે નહિ.
આથી પાછળ જતાં સંવત ૧૪૧૦-૧૧ માં રચાયેલા ચાર રાસાઓ પણ ઉપલબ્ધ છે. (૧) શ્રી શીવરાસ. કર્તા શ્રી વિજયભદ્ર.
(૧૪૧૧) (૨) હંસરાજ વચ્છરાજ. કર્તા શ્રી વિજયભદ્ર.
(૧૪૧૧) (૩) ક્ષેમપ્રકાશ રાસ. કર્તા શ્રીજયાનન્દસૂરિ. (૧૪૧૦) (૪) ભરતબાહુબલીરાસ. કર્તા શ્રીગુણરત્નજી. (૧૪૧૦)
આથી પણ પૂર્વે જોતાં સંવત ૧૩૨૭માં કઈક જૈન સાધુથી રચાયેલે સસક્ષેત્રી-સાતખેત્રરાસ પ્રાપ્ત છે. તે ભાષા શુદ્ધ ગૂજરાતી તે નહિજ કહેવાય. પરંતુ ગુજરાતી જેમાંથી જન્મ લઈ શકી છે તેવી અપભ્રંશપ્રાકૃતને અનુસરતી તે ભાષા છે.
આટલાંજ મળે છે એમ નથી પણ તે પૂર્વેનાં કાવ્ય પણ જૈનપંડિતેથી રચાયેલાં સુપ્રાપ્ત છે. પરંતુ ભાષા ઉપરસમાન અપભ્રંશપ્રાકૃતને બંધ બેસ્તી છે.
(૧) શ્રી અંબડકથાનક, કર્તા શ્રી મુનિરત્નસૂરિ (૧૨૫૦ ), અને (૨) જે, સાંભળવા પ્રમાણે (આ રાસ) રારાકેશવલાલ હર્ષદરાય ધ્રુવના જોવામાં આવ્યું છે. અને પ્રાયે સાલ ૧૨૨૫ ની તેમાં નોંધાયેલી છે.
આ ઉપરથી, ગૂજરાતી ભાષામૂલને પિષનાર, અને કાવ્યાદિની આદ્ય શરૂઆત કરી અત્યારસૂધી સળંગ સાંકળને સાચવી રાખનાર કેણુ છે તે સ્પષ્ટ માલુમ પી આવે છે. *

Page #20

૧૭
આવા રાસાઓમાં કઈ કઈ ભાષાઓનું ડું બહુ જોડાણ થવા પામ્યું છે, તે તપાસીશું તે ગુજરાતી, માગધી, શૂરસેની, અપભ્રંશ, પ્રાકૃત અને મારવાડી તથા હિન્દીભાષાઓનું જોડાણ થયેલું જોવામાં આવે છે. કેટલાક રાસાઓ તે પૂર્ણ માગધી અને પ્રાકૃતમાં રચાયેલા જેવા પણ જણાય છે. તથા ઘણું રાસાએ પડિમાત્રા અને લખાણભેદને લીધેજ ગણતાં જૂની ભાષાના પણ છે, પરંતુ માત્ર લખાણભેદને લીધે જ તેને જૂની ભાષા કહેવી, એ વિવેકથી આઘા રહેવા બરાબર છે. જો કે ખરી રીતે તે લહિયાઓની ગ્વાલિયરીલિપિ લખવાની પદ્ધતિને લીધેજ જૂની ભાષા તરીકે ઓળખાય છે, પરંતુ તેમ નથી. આજથી લગભગ ૨૦૦-૩૦૦ વર્ષપર લહિયાઓમાં પડિમાત્રા અને ગ્વાલિયરીલિપિ લખવાને એક જાતને રિવાજ પડી ગયેલો હતું, જે થોડે ઘણે અત્યારે પણ ઘણું લહિયામાં દ્રષ્ટિગોચર થાય છે.
આ ઉપરાંત લહિયાઓમાં ઘણા શબ્દો ઉપર અનુસ્વાર ચઢાવવાને પણ રિવાજ પડી ગયું હતું, જ્યારે સંસ્કૃત વ્યાકરણની રીતિ-પ્રમાણે અનુસ્વારની જગે પર અને ન જેવા અર્થાત - આગળ આવેલા વર્ગના છેલ્લા અક્ષરે મૂકવામાં આવતા હતા. ચિત્રબંધને માટે જોકે તે અનુસ્વાર ગણવામાં આવતો ન હતો પણ તે અપવાદ છે.
દાનશીલતપભાવ, એ ચાર બાબતેને જૈનાચાર્યોએ પ્રધાનપણે માનેલી છે, અને સંસારપરિભ્રમણના વિસ્તારમાં પણ એ ચાર વસ્તુજ મૂલપાયારૂપ છે. આ ચારે વસ્તુઓનું વિસ્તારથી વિવરણ “દ્રવ્ય-અનુગ, ગણિત-અનુગ, અને ચરણકરઅનુગને અવલબીને ” ધર્મકથાનુગમાં કરવામાં આવેલ છે. અર્થાત જિનસિદ્ધાન્તને જે ચાર “અનુગમાં વહેંચવામાં

Page #21

આવેલ છે, તેમાંથી અંતિમ “ધર્મકથાનુયોગમાં” દાનશીલતપભાવનું વિવિધદૃષ્ટાન્તસહિત બાલાજીના હિતાર્થે પ્રકટીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. પાછલ કહ્યું છે તેમ આ રાસાઓને
એક જાતનું કથાનું જ રૂપ આપવામાં આવ્યું છે. અર્થાત્ આવી કાવ્યકથાઓને “રાસારૂપે” ઓળખવામાં આવે છે. ધર્મકથાનુ
ગમાં, “સામાન્યજીવોને ગમ્મત સાથે જ્ઞાન આપવું જોઈએ.” તદ્અનુસાર વિવિધ પ્રકારની કથાઓ સાથે દાનશીલતપભાવાદિ ધર્મનું જ્ઞાન-ધર્મમાં જોડવા માટે–આપવા માટે કૃપાકાંક્ષી આચા
એ અથાગ પરિશ્રમ ઉઠાવેલ છે. તે પ્રમાણે આ પુસ્તકના છએ રાસાઓમાં દાનશીલતપભાવને તથા બીજા પણ વિષયને મુખ્યપણે નીચે પ્રમાણે સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. ભરતબાહુબલી..
•..ભાવ-યુદ્ધ-વિષય. જયાનંદકેવળી...
...વ્રત-(નિયમ) વિષય. વછરાજ-દેવરાજ
...જીવદયાવિષય. સુરસુન્દરી ..
શીલ–નવકારમહિમાવિષય. નળદમયંતી ..
ત–શીલ-વિષય. હરિબળ-માછી...
...તપ–દયા-વિષય. છએ રાસાઓ જુદા જુદા વિષયને પ્રતિપાદન કરતા હોઈ, લેકેને તે તે વિષ પરત્વે તેના સારાં માઠાં ફળને વિચાર કરાવી તે તરફ દોરવાને કે ત્યાગવાને પ્રેરે તેવી કૃતિના છે. છએ કવિએની કાવ્યશક્તિ પણ અદ્દભુત હાઈ એક એક કરતાં ચઢીયાતી અને ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારની એટલી તે ઉત્તમ છે કે તે છએ કવિઓની કૃતિને એકજ હારમાં મૂકવા મારૂં તે મન લલચાય છે. છતાં પણ તટસ્થ કવિજનને તેની ઉત્તમતાદિમાટે, કાવ્યશક્તિમાટે, અને તેઓના જ્ઞાન સામર્થ્યમાટે વિચારવા સેંપવું, એ મને વધારે રૂચિવાળું છે. કારણકે તેવી તુલના કરવી, એ કવિજ

Page #22

૧૯
નેનું અને ભાષાશાસ્ત્રીઓનું સ્વતંત્ર કાર્ય છે. પરંતુ એટલું તે ખરૂં જ કે દરેક વિષયને–જેણે જે જે વિષયે હાથ ધર્યા છે તેને તે તે વિષયને અલંકાર, રસ, પદલાલિત્ય, સુભાષિતે અને કેટલાક દષ્ટાંતે યુક્ત તેમજ નીતિ, સત્ય, શીલ, વૈરાગ્ય, વર્ણન, શૃંગાર આદિ અનેક પ્રકારના ભાવોસહિત એવી તે છટાથી આલેખેલાં છે કે જરૂર વાંચકે આશ્ચર્ય પામ્યા વિના નજ રહે ! આ ઉપરાંત ગુજરાતી ભાષાના વાંચકોને આમાંથી ઘણું જ આવવા સંભવ છે. જેવું કે નવીન શબ્દ નવીન રાગે અને દેશીઓ; જુદી જુદી જાતની હરિયાલી-ગૂઢસમશ્યા; પ્રાચીન રિવાજે, દેવ-વિદ્યાધરે અને મંત્ર-તંત્રાદિકની શક્તિ; જુદી જુદી વિદ્યાઓના બળથી શું શું થઈ શકતું હતું, અને અગણિત સુભાષિતે, ઈત્યાદિ. જે ઉપરથી એમજ માની શકાય કે “આ એક પ્રકારનું કાવ્ય-વૃક્ષ છે.” એમાંથી જેને રૂચે તે મૂલ; થડ, ડાળીપ્રડાળા, છાલ, પાન, પુલ, કિશલય; બીજ; ફલ; ઈત્યાદિ જેમ ગ્રહણ કરાય તેમ, આ વૃક્ષ–
કામાંથી પોતપિતાને પસંદ આવતે અને આનંદ આપતે એકેકે ખંડ પણ વાંચકો તરફથી ગ્રહણીય અને આદરણીય થશે તે પ્રયત્ન અને સમય સફલ-ફલીભૂત થયેલોજ લેખિશ!
છએ રાસાઓની ભાષા ૧૬ મા શતક અને ત્યાર પછીની હોવા છતાં પણ, ઘણીખરી પ્રાચીન પદ્ધતિ અનુસાર પ્રતેપર લખાયેલી હતી. પરંતુ આ સઘળું કાર્ય પહેલું મૌક્તિક તૈયાર કરવામાં આવ્યું તે પૂર્વે કરાયેલું હોવાથી ભાષા સહેજસાજ હાલની પદ્ધતિ પ્રમાણે જવામાં આવી છે. આ ઉપરથી તેજ પદ્ધતિ આમાં તે રહેવા દઈ, જ્યારે મૌક્તિક ૧ લાને ૧ લો રાસ નવીન પદ્ધતિ પ્રમાણે તૈયાર કરવામાં આવ્યું, તે પછી ભાષાશાસ્ત્રીઓને અભિપ્રાય મત્યે કે “જૂની

Page #23

પદ્ધતિજ કાયમ રાખવી.” આ ઉપરથી તે, અને બીજા મૈક્તિકમાં તે પદ્ધતિ કાયમ રહી છે. પરંતુ આ મૈક્તિક સહુથી પૂર્વે તૈયાર થયેલું હોવાથી આમાં જે નવીન એજના કરી છે તેજ, કેટલુંક કાર્ય થઈ ગયેલું હોવાથી, તેમજ તે તમામ પાછી ફેરવવી બહુ કઠિન લાગવાથી બધું કાર્ય નવી પદ્ધતિ અનુસારજ રહેવા પામ્યું છે. આ બાબે પણ પ્રજામાં ઘણે મતભેદ છે. જે ઉપરથી જાણવાનું બની આવશે કે પ્રજાને કયું કાર્ય વધારે પ્રિય છે !
ગુજરાતી ભાષામાં લખાયેલા પ્રાચીન ગ્રન્થ પ્રકટ કરવા સંબંધી કઈક પ્રયાસ ગુજરાત વર્નાક્યુલર સેસાઇટીએ હાથ ધર્યો હતે. તે ખાતા તરફથી માત્ર ભાલણકૃત રામાચણ રા. બ. હેરવિંદદાસના પ્રયાસથી બહાર પડયું છે. તેમજ મુંબઈ ઇલાકાના સરકારી કેળવણીખાતાએ રા. સા. મહિપતરામ રૂપરામ નીલકંઠદ્વારા ગુજરાતી કાવ્યદેહનનું એક પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કરાવ્યું હતું. આવી જ રીતે નામદાર ગાયકવાડે મહેમ દિ. જ. મણિભાઇ જશભાઈના ખાસ પ્રયાસથી પ્રાચીનકાવ્યમાળા તરીકે ૩૫ મણકા રા. બ. હરગોવિંદદાસ કાંટાવાળા, અને મહેમ રા. રા. નાથાશંકર પુંજાશંકરભાઈના શ્રમથી પ્રકટ કરાવ્યા હતા. તેમજ નડીઆદમાં કઈ ભાષાપ્રેમી ગૃહસ્થ પ્રાચીન ગુજરાતી નામે એક માસિક બહાર પાડી જૂની ગુજરાતીભાષા તરફ વાંચકવર્ગનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું. આટલું થયા પછી જે જૂની ગુજરાતીને પ્રસિદ્ધિમાં રાખવા કાંઈ પણ પ્રયાસ થયો હોય તે અત્રેના ગુજરાતી પ્રેસ તરફથી કાવ્યદેહનના ૮ પુસ્તકો પ્રકટ થયાં છે, તે જ છે. પણ આ પ્રયાસ બહુધા પુનરાવર્તન જેજ છે–કેમકે આ કાવ્યસંગ્રહમાં પ્રકટ થયેલાં કા મહેટા ભાગે પ્રસિદ્ધ થયેલાં ગુજરાતી કાવ્ય છે
મહિપતરામ
હતું અને ભાઈના

Page #24

ગુજરાતી પ્રેસે પિતાના કાવ્યદેહનના આઠ ભાગમાંથી કેટલાક ભાગોમાં જૈનકવિઓને પણ લીધા છે ખરા ! પરંતુ કહી શકાય તેવા પ્રમાણમાં કે નવીન બહાર આણવામાં કાંઈ વિશેષ પ્રયાસ કર્યો નથી. કેમકે એની અંદર આવેલાં કાવ્ય વખતે વખત છપાઈ ગયેલાંજ અને સુપ્રસિદ્ધ કાવ્યે જ છે, જે નીચે જણાવેલા ભાગ ઉપરથી જણાઈ આવશે. છતાં પણ જણાવીશ કે એટલાં કા પણ આપવા તેમણે જે પ્રયાસ કર્યો છે તેટલાં પૂરતી તે તેઓની અનુમોદના-પ્રશંસાજ કરીશ. પરન્તુ સખેદ જણાવવું જોઈએ છે કે જે તેઓએ જેના લેતાં કઈ જૈનની મદદ લીધી હતે તે કેટલેક ઠેકાણે રહેલી અંદરની ગંભીર ભૂલ રહેવા પામત નહિ ! જેને એક નમૂને, કે જે સ્તવન જેનના દરેકે દરેક ઘરમાં એક નાને આઠ દશ કે બાર વર્ષનો બાળક પણ જાણે છે તેવા ઘણાજ પ્રચલિત કાવ્યમાં ઘણી ભૂલે રહેવા પામી છે, જે નીચે આપ્યું છે તે ઉપરથી સમજાઈ જશે. આવી જ રીતે બીજા કાવ્યોમાં પણ ભૂલે રહેવા પામે એ વિસરી જવા જેવું નથી જ.
કાવ્યદેહનમાં આવેલા જેન કાવ્ય જે માટે જેને તેઓના આભારી ગણાય.
ભાગ ૧ લામાં નામ.
કૉં. સ્ત્રીઓને શીખામણની સાય.
શ્રીઉદયરત્ન. સોળ સતીઓની ચોપાઈ. પુરૂષને શીખામણની સય.
શ્રીકુમુદચંદ્ર, ભાગ ૨ જે. ધમાનમાયાભનાં પદો.
શ્રીઉદયરત્ન.

Page #25

રર
શ્રીરવિજય
છવરૂપી વણજારા વિષે.
શ્રીઉદયરત્ન. શીયલની નવ વાડો વિષે. હિતશિક્ષા છત્રિસી. શ્રી મહાવીરનું પારણું.
શ્રીઅમીવિજય. ભાગ ૩ જે. અઢાર પાપસ્થાનની સાય.
શ્રીજશવિજય. ભાગ ૬ - અઢાર નાતરાંની સાય.
શ્રીદાનવિજય. ભાગ ૭ માં, શ્રીષભદેવ સ્તવન.
શ્રીમાણેકમુનિ. ૭ મા ભાગમાં અપાયેલ શ્રી ઋષભદેવના સ્તવનમાં કેવી ભૂલો. રહી છે તેને નમૂને. ભૂલવાળો ભાગ બ્લેક ટાઈપથી રોક્યો છે. ૭ મા ભાગમાં છપાયેલ. અન્યત્ર પ્રચલિત, અને મુદ્રિત. માતા મરૂદેવીના નંદન, માતા મરૂદેવીના નંદ, દેખી તાહારી મૂર્તિ;
દેખી તાહરી મૂરતિમાહારું મન લેભાગુંજી,
મારું મન લોભાણું, મારું દિલ લોભાણું છે. માત્ર ૧ મારું દિલ લોભાણું છે. દેખી કરૂણનાધર કરૂણ સાગર, કરૂણાનાગર કરૂણું સાગર, કાયા કંચનવાન;
કાયા કંચનવાન; ધારી લછના પાઉલે કાંઈ, ધરી લંછન પાઉલે કાંઈ ધનુષ્ય પાંચ સમાન. માત્ર ૨ ધનુષ પાંચસે માન. માત્ર ત્રિગડે બેસી ધર્મ કહેતા, ત્રિગડે બેસી ધર્મ કહંતા, સુણે પખંદા બાર;
સુણું પર્ષદા બાર; ૧ કરૂણાના આગર–ખાણ. કરૂણુની ખાણ. ૨ પાઉલે–પગમાં, ધેરી–બળદ–વૃષભનું લંછન–ચિન્હ. ૩ પાંચસે માન-પાંચસે ધનુષ્યના પ્રમાણુવાળી કાયા. ૪ સુણે–સાંભળે.

Page #26

જો જન ગાયની વાણી મીઠી, વસંતી જળ ધાર. માતા૦૩ ઉર્વશી રૂડી અપ્સરા હૈ, રામા છે મન રંગ; ષાયે નૈપુર રણઝણે, કાંઈ કરતી નાટારંભ. માજ તુહીં બ્રહ્મા તુંહીં વિધાતા, તુહી જગતારણહાર; તુહીં સરખા નહિ દેવ જગતમાં, અરવડીયા આધાર. માપ તુહી બ્રહ્મા તુહી ત્રાતા, તુહી જગતના દેવ; સુરનર કિન્નર દે દેવા, કરતા તુજ પદ સેવ, માતા૦૬ શ્રીસિદ્ધાચલ તરવા કેરી,
રાજા ઋષભજી જીત;
પ્રીતિ કરે માણેકમુનિ તારી, ટાલેા ભવભયકંદ, માતા૦ ૭
૨૩
જોજન ગામિની વાણી મીઠી, વરસ'તી જળધાર. માતા ઉર્વશી રૂડી અપસરા થૈ, રામા છે મનરંગ; પાયે નેકર રણઝણે કાંઈ, કરતી નાટારંભ. માતા તુંહી બ્રહ્મા તુંહી વિધાતા,
તું જગતારણહાર;
તુજ સરખા નહિ દેવ જગતમાં, અરવડીયા આધાર. માતા તુંહી ભ્રાતા તુહી ત્રાતા, તુંજ જગતને! દેવ; સુરનર કિન્નર વાસુદેવા, કરતા તુજપદ સેવ. માતા શ્રીસિદ્ધાચલ તીર્થ કેરો, રાજા ઋષભ જિણ; કીર્તિ કરે માણેકમુનિ તાહરી, ટાલા ભવભય(૧)કુદ માતા
-આમ ઘણા વખત થયાં પ્રાચીન ગુજરાતીભાષાને ભડાર મેળવવા કે તે કેવા પ્રકારના છે તે જેવા આપણા ગૂર્જરસાક્ષર આગળ વધતા જણાતા નથી. મર્હુમ ગેા. મા. ત્રિપાઠીએ પ્રથમ સાહિત્યપરિષદ્ના પ્રમુખસ્થાનપરથી એટલી જૈનાએ આપેલાં

૧ જોજન ગામિની-એક જોજન પર્યંત પહેાંચી શકે તેવી વાણી—દેશના.
૨ ખંધુ-ભાઈ.
૩ વાસુદેવા-શ્રીકૃષ્ણુ અને લક્ષ્મણ જેવા વાસુદેવા પણુ. ૪ તીરથ-શ્રીસિદ્ધાચલ નામા તીર્થના રાજા.

Page #27

ગુજરાતી ભાષાના ફાળાસંબંધી કહ્યું હતું. તે પછી ભરાયેલી પરિષદમાં પણ જૈનસાહિત્યસંબંધી ઘણું કહેવામાં આવ્યું હતું. આમ જૈન ગુજરાતીભાષાસંબંધી ચળવળ થવા છતાં અમારા કેઈ પણ જૈન પુસ્તક પ્રસિદ્ધ કરનાર ખાતાએ ગુર્જરલિપિમાં રાસાના સમુદાયરૂપે જૈન ગુજરાતી પુસ્તકો પ્રકટ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો નથી. પણ શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ પુસ્તકેદ્ધાર ટ્રસ્ટ ફંડની માહીતી થતા કેટલાક જૈનસાક્ષાએ મારૂં લક્ષ જૈનરાસ પ્રસિદ્ધ કરવા તરફ ખેંચ્યું. તેથી અનેક ભંડારોમાંથી તેમજ પૂજ્ય મુનિ મહારાજાઓ પાસેથી મેં હસ્તલિખિત પ્રતે મેળવી આ પ્રયાસ શરૂ કર્યો છે. પ્રાચીનકાબેને જે સંગ્રહ છે તે આવા ૧૫૦–૧૭૫ પુસ્તકોને થવા જશે એમ અનુમાની શકાય છે. કારણ લગભગ ૬૫૦ રાસાઓ હોવાનું અત્યારસુધી જાણમાં આવેલું છે.
આથી મને પૂર્ણ આશા છે કે ગુજરાતી ભાષાના શોખીન બંધુઓ જરૂર આવાં પુસ્તકે તપાસી ગુજરાતી ભાષાના સુધારામાટે પ્રયાસ કરશે, તથા ગુર્જર સાહિત્યપ્રેમી સાક્ષરે, આ કાને અથેતિ અવગાહી રહેલા દોષમાટે મુખ નહિ મચકેડતાં સમભાવ ધારણ કરશે અને એગ્ય રીતિએ સેવકને સૂચના કરી આભારી કરશે. “ગતિ કરનારનું પ્રમાદથી અવશ્ય કેઈ સ્થળે પડવું થાયજ છે, તેમાં સાધુપુરુષે તે સમાધાન-સુધારવા પ્રયાસ ધારણ કરે છે અને દુર્જનપુરૂષેજ તેને હસે છે.” માટે દેને સુધારી જે આ સંસ્થા પ્રત્યે પાઠવવા તસ્દી લેશે તે પુન:સંસ્કારમાં તેને યથાયેગ્ય સદુપયોગ કરવામાં આવશે.
આ રાસાઓની પ્રતે નીચે પ્રમાણે અમને પ્રાપ્ત થઈ

Page #28

૨૫
હતી, તેથી શોધનકર્મમાં વિશેષ સુલભતા થઈ પડી હતી, જેથી તેઓને સપ્રેમ આભાર ગણુંયે છિયે. અને તેટલાં માટે જ આ મૈતિક, બીજા ભક્તિક (2nd Part) કરતાં વધારે સુંદર રીતે શોધાયેલું છે. શોધન આદિ માટે ખાસ કાળજી રાખવા પુરોહિત પૂર્ણચંદ્ર અચળેશ્વર શર્માના અમે આભારી છિયે, કારણ કે
ધનકર્મ તેઓને સેંપવામાં આવ્યું હતું. તેઓએ સારે પરિશ્રમ સેવીને પ્રફ શેાધનકર્મ બરાબર રીતે કરી કાર્ય યોગ્ય રીતે પાર પાડયું છે, એવું અમને જણાયું છે.
ભરતબાહુબળીની પંન્યાસ શ્રીકમલવિજયગણિ, અને અમદાવાદના પ્રસિદ્ધ ડહેલાના ઉપાશ્રયની બે મલી ત્રણ પ્રતો.
જયાનંદ, વચ્છરાજ દેવરાજ, અને સુરસુન્દરીની પુરોહિત પૂ. અ. શર્માના પુસ્તકાલયની, અને ડહેલાના ઉપાશ્રયની.
નળદમયંતીની પંન્યાસ શ્રીકમળવિજયગણિની, ડહેલાના ઉપાશ્રયની અને અમદાવાદમાં શામળાપોળમાં આવેલી શ્રીહઠીસિંધજૈનસરસ્વતીસભાની બે પ્રતે.
હરિબળ-માછીની બધી પ્રત ડહેલાના ઉપાશ્રયની જ હતી. કામાં કેટલેક સ્થળે જણાતી પાદની સામાન્ય અપૂર તા [] કૅસમાંજ જણાવી દીધી છે. વિશેષ પદની અપૂર્ણતા નહિ રહેવાનું કારણ એજ છે કે દરેક રાસની પ્રતે બે ઉપરાંત મળી શકી હતી, તેથી એકમાં તૂટતે પાઠ બીજી ઉપરથી સાંધી શકાયે હતે. આ એકત્ર કરેલાં કાવ્યને સસ્તાં સાહિત્ય-તરીકે બહાર પાડવા માટે, “શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ જેનપુસ્તકેદ્રારભંડારમાંથી ” મુદ્રિત કરવામાં આવ્યા છે.

Page #29

સાક્ષરશિરોમણિ શ્રીમાન આનંદસાગરગણિના ઉપદેશથી આ ભંડારની સ્થાપના થયેલી હોવાથી તેનું નામ ચિરંજીવ રહે, એવા ઈરાદાસહ આવા કાવ્યના સંગ્રહનું નામ “શ્રીઆનંદકાવ્યમહેદધિ” રાખવામાં આવ્યું છે. અંતમાં હું તેઓને ઉપકાર માનું છું, કે જેઓએ મને આ કાવ્ય બહાર પાડવામાં મદદ આપી છે. શાસ્ત્ર વિશારદજૈનાચાર્ય શ્રીબુદ્ધિસાગરસૂરિ, અને પુરોહિત પૂર્ણચંદ્ર અચળેશ્વર શર્મા.
પેજવણચંદ સાકરચંદ જવેરી
લેમિંગ્ટનરેડ, ચોપાટી, મુંબાઈ ૩––૧૮૧૪. અનંત ચતુર્દશી ૧૯૭૦.
સંશોધન અને સંગ્રહકર્તા.

www.ja

Page #30

नमः श्री शान्तिदेवाय. ગ્રન્થકારે.
શ્રીભરતબાહુબળીરાસ,
કર્તા શ્રાવક ઋષભદાસ. સંવત્ ૧૬૭૮. જેમ કઈંક કઇંક શ્રાવકોએ પણ સાધુઓની માફક રાસેા રચ્યા છે, તેમ શ્રાવકે બીજા શ્રાવકે કરતાં સારા પ્રમાણમાં અને ઉત્તમ કૃતિના રાસા, સ્તવના અને થાયેા વગેરે બનાવ્યુ છે. કહેવાય છે કે આ શ્રાવક ઉપર સરસ્વતીની સમ્પૂર્ણ પ્રીતિ–મહેરબાની હતી, અને તેનું કારણ આ મુજબ બન્યું કહેવાય છે.
શ્રીમહાવીરની ૫૮ મી પાટે જગદ્ગુરૂ શ્રીહીરવિજયસૂરિ હતા. તેમની પાટ ઉપર સવાઇજગદ્ગુરૂ, એવું બિરૂદ ધરવાવાળા શ્રીવિજયસેનસૂરિ ૫૯ મા થયા. આ સૂરિની પાસે શ્રાવક ઋષભદાસે વિદ્યાભ્યાસ કરવા માંડયેા હતેા. એક રાત્રિએ પોતાના શિષ્યસારૂ સરસ્વતીદેવીને પ્રસન્ન કરીને શ્રીવિજયસેનસૂરિએ પ્રસાદ–( લાડવા ? ) મેળવ્યેા હતેા, કે જે પ્રસાદ– ( લાડવા ? ) રાત્રિના ઉપાશ્રયમાંજ સૂઈ રહેલા ઋષભદાસના જાણવામાં આવ્યે. આથી તે પ્રસાદ પાતેજ આરાગી લીધે ને મહત્ વિદ્વાન થા. સવારના ઊઠતાંજ પેતે—
<<
પ્રહ ઊઠી વન્દૂ, રિખવદેવ ગુણવન્ત,
“ પ્રભુ બેઠા સાહે, સમવસરણ ભગવન્ત;
""
ત્રણ છત્ર વિરાજે, ચામર ઢાલે ઇન્દ્ર,
“ જિનના ગુણ ગાવે, સુરનર નારીના વૃન્દ.”
એ અને બીજી કેટલીક ચેચે બનાવી. જેમાં સહુથી પહેલી કૃતિ આ જણાવી તેજ છે. ‘ રામનુ સ્વમ ભરતને ક્લ્યુ* * એ

Page #31

કથન મુજબ અન્ય માટેના સરસ્વતીપ્રસાદ ઋષભને મલ્યા, તેથી તે ઉત્તમ કાવ્યે કરવા લાગ્યા, અને વિદ્વાન કવિ ગણાયા. ઋષભ માટે આવી દંતકથા છે.
જેનામાં એવી પણ એક માન્યતા છે કે—
ચૈત્યવન્દન ઇત્યાદિ ભાવપૂજામાં, સમુદાયમાં, અને બીજી કેટલીક ખાસ ક્રિયામાં સાધુઓએ તે નહિજ પરન્તુ શ્રાવકોએ પણ અન્ય વર્ગના કરેલા સ્તવનાદિ સ્તવવા કે ભજવા નહિ ! પણ, પેાતાનાં બનાવેલાં સ્તવનાદ્ધિથી પાતે સ્તવી શકે, અથવા તે સાધુઓનાં બનાવેલાં સ્તવનાથી ! આવી એક જાતની પરપરામાંથી આ ઋષભદાસ શ્રાવકને મુક્ત કરવામાં આવ્યા છે. અર્થાત્ ઋષભદાસ શ્રાવકનાં બનાવેલાં સ્તવનાદિ ખુશીથી અન્ય શ્રાવકે પણ ભાવપૂજામાં, સમુદાયમાં, કે ક્રિયામાં ઉચ્ચારી શકે, એવી છૂટ આપેલી જણાય છે. આવી લાકમાન્યતા છે. પરંતુ શ્રીહેમાચાર્યે સિદ્ધાચલપર મહારાજા કુમારપાલ સહિત મહાકવિ ધનપાલ શ્રાવકકૃત સ્તવન સ્તર્યું હેતું. તેમજ સેનપ્રશ્નમાં આ ખામેના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં સાફ કથન છે કે - તે શુદ્ધજ છે” અને તેથી શ્રાવકોના કથેલાં પણ ખેલવામાં ચાલી શકે.
"
सेनप्रश्ने चतुर्थपल्लवे प्रश्न ८०:
प्रश्नः - श्राद्धकृतस्तुतिस्तोत्राणि मण्डल्यां कथयितुं शुद्धयન્તિના તિ.
ઉત્તરજીવન્તીતિ.
ઋષભની કૃતિઓ.
સવ.
૧૬૮૮.
નામ.
રાહિણીયારાસ. સિદ્ધશિક્ષારાસ.(?)

....
પાટણ ત્રીને ભડાર.

Page #32

અભયકુમાર રાસ.
૧૬૭૨. કુમારપાળરાસ.
૧૬૭૦. નવતરવરાસ.
૧૯૭૬ કાતિક ૦)) ભરતબાહુબળીરાસ. ૧૬૭૮ (આજ ગ્રન્થ.) વિશસ્થાનકતપરાસ. ૧૬૮૫. શ્રેણિકરાસ.
૧૬૭૫ લગભગ. સુમિત્રકુમારરાસ.
૧૬૭૦. સ્થૂલિભદ્રરાસ.
૧૬૬૮. હિતશિક્ષારાસ.
૧૬૮૨. હીરસૂરિરાસ. ( અમે તરફથી છપાય છે. લગભગ
સાત ફેરમાં છપાયા છે.) તથા વિશી, સ્તવનાવલિ, અને કેટલીક સ્તુતિઓ, સઝા ઈત્યાદિ.
આથી વિશેષ અને રાસાને જે જણાવેલું છે તેથી વધુ કાંઈ જાણવાનું બની શક્યું નથી. તપગચ્છના ૫૯ મા પટ્ટધર શ્રીવિજયસેનસૂરિ –કવિએ પિતે તે જયસિંહ નામ શ્રીવિજયસેનસૂરિને ઠેકાણે લખ્યું છે. જુઓ– “હીરતણે ૮ પાટે હવે, જયસિંહપદ ગુણવંત, પાનું ૧૦૨ “જગગુરૂને શિષ્ય એ ખરો રે, દીસે બહુ ગુણગ્રામ;
ત્યાં દિલીપતિ થાયતેરે, સૂરી સવાઈ રે નામ.૩”પાનું ૧૦૨ “હીર વચન દીપાવતેરે, જ્યસિંહ પુરૂષ ગંભીર; જિણે ગચ્છ સંઘ વધારિયે, ગયે ન જાયે હીર.પાનું ૧૦૩ “તે જયસિંહ ગુરૂ માહરેરે,વિજયતિલક તસપાટ;૧૦પાનું ૧૦૩
–એમની પાટે શ્રીવિજયતિલક અને એમની પાટે શ્રીવિજયાનંદસૂરિ થયા તેમને ગુરૂ માની તેમની કૃપાથી ખંભાતમાં રાસ રચે છે, એમ કર્તાએ જણાવેલું છે. આ ઉપરથી દ્વિતીય

Page #33

કાવ્ય શ્રી જ્યાનંદના કર્તા કવિ વાનાજી, અને આ રાસકાર બને સમકાલિન અને શ્રીવિજયાનંદસૂરિને ગુરૂ તરીકે ગણનાર પૂરવાર થાય છે. જોવાનું માત્ર એ જ બાકી રહે છે કે શ્રીવિજયસેન અને શ્રીજયસિંહ એ બે નામે એકજ સૂરિનાં છે કે બંને પૃથક છે. પરંતુ બન્ને એકજ હોવાનું વધારે માનનીય છે. કારણ કે
તે જયસિંહ ગુરૂ માહો” એ વાક્ય, પૂર્વે જણાવેલ દંતકથામાંના શ્રીવિયસેનને પણ ગુરૂ તરીકે માનેલા છે એમ ચક્કસ જણાવે છે. તથા–
હરિતણે પાટે હવે, જયસિંહજી ગુણવન્ત; એ ઉપરથી પણ જણાય છે કે હીરસૂરિની પાટે શ્રીવિજયસેન થયા, તેમનેજ આંહી જયસિંહજી બતાવ્યા છે. આ ઉપરથી શ્રીવિજયસેનસૂરિનું જ બીજું નામ શ્રીજયસિંહજી હેવાનું માની શકાય છે. કેઈ એમ માને કે ૬૧ મી પાટે શ્રી વિજયસિંહસૂરિ થયા તેજ આ જયસિંહજી છે. કારણ કે-“તેઓ પણ ઋષભકવિના સમકાલિન જ છે. કવિએ “વિને અધ્યાહાર રાખી શ્રીજયસિંહજી સૂચવેલું છે.” આ માનવું ભૂલ ભરેલું છે. કારણ કે
વિજ્યતિલક તસપાટ ” એવું સાફ સૂચવેલું છે. અને વિજયતિલકસૂરિ બીજા વિભાગમાંના શ્રીવિજયસેનસૂરિના શિષ્ય હતા, એવું પ્રસિદ્ધજ છે. જેથી પણ માની શકાય છે કે શ્રી વિજયસેનસૂરિનું જ અપર નામ શ્રીજયસિંહજી હોવું જોઈએ. કવિએ નવતત્ત્વરાસમાં સ્પષ્ટ રીતે જણાવ્યું છે કે
વર તપાગચ્છ પાટે ગુરૂ હીરનઈ, શ્રીવિજયસેનસૂરી શીશ નામું આાિરથીસ્મષ્ટ થશે. શ્રીવિગ સેનસૂરિજ્જુ જય કરવાને સિંહસમાન કુહી બીજું નામ જય હરિ એમ ગુણની અપેક્ષાએ આપેલું હોવું જોઈએ.

nal

Page #34

કવિ પોતેજ, શ્રીનવતત્ત્વરાસ કે જે ખંબાતમાં ૧૯૭૬ કાતિક વદ ૦)) રવિવારે પૂરે કર્યો છે તેમાં, શ્રીવિજયાનન્દસૂરિના શ્રાવક તરીકે પોતાના પિતા હિરાજ સંઘવીને જણાવે છે. તે ઉપરથી વિજયસેનસૂરિ ઘણીજ ન્હાની વયમાં ધર્મશિક્ષાદિને અંગે ગુરૂ તરીકે હોય એમ સંભવે છે અને આ સમર્થ પુરૂષ આવા ઉપકારને ઉલ્લેખ કર્યા વગર રહે એમ પણ માનવા મને સંકેચ ધારણ કરે છે.
કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીહેમાચાર્યના કરેલા ત્રિષષ્ઠિશલાકાપુરૂષચરિત્રના પહેલા પર્વમાં શ્રીકષભ અને ભરતચરિત્રમાંથી આ રાસ રચ્યાનું કવિ જણાવે છે – “હમ; ચરિત્ર કરે ઝાષભનું એ, આણી મન ઉલ્લાસ; સેય સુણું વળી મેં રમ્યા એ, ભરતેશ્વર નૃપ રાસ.૧૩”પાનું ૯૮
ભરતબાહુબળી નામના બીજા ત્રણ રાસાએ રચાયેલા જાણવામાં આવ્યા છે. એક શ્રીગુણરત્નસૂરિએ, બીજે શ્રીજિનસાધુએ, અને ત્રીજે કવિ તેજવર્ધને.
જયાનંદકેવળી, શ્રીવાનાકવિએ રચે છે. વાનાકવિ કોણ હતા તે બરબર જાણી શકાયું નથી. છતાં પણ અટકળથી તેઓ “સેનપ્રશ્નમાં વાનરષિના નામથી પ્રશ્નકારક હોવાનું અનુમાન કરી શકાય છે. તેઓની કરેલી બીજી કૃતિઓ પણ પ્રસિદ્ધિમાં નથી કે જેથી તેઓ કોણ હતા એ સ્પષ્ટ સહેલાઈથી જણાઈ આવે. જે આધાર છે તે આ રાસનેજ છે. રાસાંતે અને ઠેકાણે ઠેકાણે તેઓ, શ્રીવિજયાન દ ગુરૂના ગુણગ્રામ કર્યું છે. અંતમાં જણાવે છે કે
આ જાજરમાન પા જે ભાણુ, - વિજયાનંદ ગુરૂ ગુણની ખાણું. ૧૪૦.” પાનું ૨૧૦.

Page #35

એકસઠમી પાટ અને તે પણ વળી શ્રીતપગચ્છનીજ પરપરાની સૂચવતા હોવાથી એટલું નિવિવાદ સાબીત થાય છે કે કવિ વાનાજી તપગચ્છના હતા. પરંતુ ૧ મી પાટે શ્રીવિજચાનંદ ગુરૂ, એવું જણાવેલું હોવાથી એક શંકા ઉભી થવાનું કારણ રહે છે. તે એજ કે –
સંવત સોળ છયાસિયે જાણે,
પિષ શુદી તેરસી પ્રમાણ; ૧૪૬.” પાનું ૨૧૦. સંવત્ ૧૬૮૬ માં આ રાસ રચાયે તે વખતે તપગચ્છની ૬૧ મી પાટે શ્રી વિજયસિંહસૂરિ હતા એવું પટ્ટાવલિઓથી પૂરવાર થયું છે. જુઓ પટ્ટાવલિ –શ્રીવિજયસિંહસૂરિ દીક્ષા ૧૬૫૪, વાચકપદ ૧૬૭૩, સૂરિપદ ૧૬૮૨, સ્વર્ગગમન ૧૭૦૯. આ આધારથી ગચ્છઅધિકારી શ્રી વિજયસિંહસૂરિના હાથમાં હતું તેવું સાબીત થાય છે.
તપગચ્છની ૫૯ મી પાટે સવાઈ જગદ્ગુરૂ શ્રીવિજયસેનસૂરિ થયા. તેઓના ત્રણ મહાન શિષ્યાથી ગચ્છના ત્રણ વિભાગ ઓળખાયા હતા. જેમાં બીજા વિભાગમાં ૬૦ મા શ્રી વિજયતિલકસૂરિ, અને ૬૧ માં શ્રીવિયાનંદસૂરિ થયા છે. આ ઉપરથી કવિ વાનાજીએ ૬૧ મા પટ્ટધર શ્રીવિજયાનંદસૂરિ લખ્યું હોય તો તે બંધ બેસ્તુ છે. જે આ પ્રમાણે –
પ૯ મા શ્રીસવાઈજાદુ ગુરૂ
શ્રીવિજ્યસેનસૂરિ. ૧ લો વિભાગ.
* ૨ જે વિભાગશ્રીવિજયદેવસૂરિ ૬૦ શ્રીવિજયતિલકસૂરિ શ્રીવિજયસિંહસૂરિ ૬૧ શ્રીવિજયાનંદસરિ.
ત્રીજો વિભાગ શ્રીરાજસાગરસૂરિથી સાગરગચ્છને છે. તપગચ્છની ૫૧ મી પાટે મુનિસુન્દરસૂરિ થયા તેઓએ ૮૦૦૦

Page #36

શ્લોકપ્રમાણુ સંસ્કૃતમાં જ્યાનંદચરિત્ર રચ્યું તે ઉપરથી આ રાસ રચાચે છે, એમ કવિ પાના ૨૧૦ માં ગાથા ૧૩૮–૧૩૯ માં જણાવે છે. શ્રી મુનિસુન્દરસૂરિના જ્યાનંદચરિત્ર ઉપરથી શ્રીપદ્યવિજય કવિએ પણ સંવત્ ૧૮૫૮માં જયાનંદરા ર છે, જે આના કરતાં બહેળા વિસ્તારથી પોષાયેલે છે. આ ઉપરાંત રા. મનસુખ કિરચંદ મહેતા અને રા. મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઈની રાસમાળાઓમાં જયાનંદરાસ કર્તા ચાંતકમુનિ અને ચાનાકકવિ એમ નોંધાયેલાં છે. પણ તે તપાસવું બાકી રહે છે કે, કવિ વાનાજીનાજ ચાતક અને ચાનાક એવાં નામે નેંધાયા છે, કે તેઓ પૃથક પૃથક કર્તા છે. અને મળેલી બધી પ્રતોમાં કવિ વાન, વાના, વાને, એવાજ રૂપે હતા કે જે રૂપિ રાસ જેવાથી જણાઈ આવે છે.
પ્રો લખતી વખતે જેમ લહિયાઓ “જ, ૫, ,” એ ત્રણે અક્ષરેને એક સરખાં લખે છે તેમ, “, ” માં પણ કરી દે છે. આથી કદાચ “ચાના, વાના” ને તફાવત પડ હોય ! પરંતુ અગાઉ “ક” હોવાથી શું ખરૂં હશે, તે દરેક પ્રતે તપાસ્યા વિના નજ સમજી શકાય.
શ્રી વછરાજ-દેવરાજ, પહિલે અક્ષર લાભને એ, માહંતડે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ; બીજે ભવને જાણી, ત્રીજે પુણ્યવંત બીજલું છે. માëતડે. આગલિ સમય ઠવિ. ૪.” પાનું ૨૫૩. • રાસાના છ ખંડ છતાં પણ માત્ર એક જ સ્થળેથી ઉપર મુજબ કર્તાનું નામ લાવણ્યસમય, એવું નીકળે છે. તપ

Page #37

ગચ્છમાં શ્રીવીરની ૫૩ મી પાટે શ્રીલક્ષમીસાગરસૂરિ થયા. એમના શિષ્ય શ્રી સમયરત્નના, રાસકાર લાવણ્યસમય શિષ્ય થાય. શ્રીલાવણ્યસમયને શ્રીલક્ષમીસાગરસૂરિએ દીક્ષા તે આપી હતી, છતાં પણ, તેઓ શિષ્ય તે સમયરત્નના હતા એવું નીચેના વાકથી પૂરવાર થયું છે. અતિ ગિરૂઆ પંડિત પ્રવર, માહંતડે લક્ષમીસાગરસૂરિ, સમયરયણ મુણિસારસૂરિ એ. ૨” પાનું ૨૫૩. તથા વિમલપ્રબંધે, “ધર્મશાળ જિનમંદિર પાસિ, સમઇરત્ન ગુરૂ તિહાં
| ગુમાસ; ૧૩૫. “ સંઘ સજન સહૂ સાખી સમઈ નામ ઠવિવું મુનિ
લાવણ્યસમાઈ નવમે વરસિ દીખવર લીધ, સમયરત્નગુરિક વિદ્યા દીધ.
૧૪૩.” ખંડ ૯ ચૂલિકા. સાધુપણાના દાદાનું નામ જેમ શ્રીલક્ષમીસાગર છે તેમ શ્રીલાવણ્યસમયના સંસારીપણાના દાદાનું નામ મંગ-(મંગાશા) હતું. મંગ એ, ગુજરાત પાટણના શ્રીમાળી વાણીયા હતા, અને સંઘમાં મોટાપુરૂષ તરીકે લેખાતા. મંગને ત્રણ પુત્ર થયા. તેમાં મોટાનું નામ શ્રીધર, અને તેની સ્ત્રીનું નામ ઝમકલ-(ઝમકુ?) દેવી હતું. તેઓ પાટણથી નીકળી અમદાવાદમાં અજદરપુરામાં પોતાના પિતા સાથે આવીને વસ્યા
૧. વિક્રમના ૧૮માં સૈકામાં થયેલા સાગરશાખાના શ્રી લક્ષ્મીસાગરસૂરિ આથી જૂદા સમજવા.
૨. સમયરત્ન. ૩. સમઈ, સમયે સમયરને, લાવણ્યસમય એવું નામ થાપ્યું. ૪. ગુરૂએ.

Page #38

હતા. શ્રીધરને જિનમતિ એવા, વસ્તુપાલ જિનદાસ; મંગળદાસ; તથા લહુરાજ એમ અનુક્રમે ચાર પુત્ર અને લીલાવતી નામની એક પુત્રી હતી. લહરાજનો જન્મ સંવત્ ૧૫૨૧ શાકે ૧૩૮૨ ના પિોષ વદિ ૩ ને દિને થયો. પાસેની ધર્મશાળામાં શ્રી સમયરત્ન ચાતુર્માસ રહેલા હતા તેઓને શ્રીધરે લQરાજના જન્મ બતાવવાથી તેઓએ કહ્યું કે–“ લહરાજ માટે તપેશ્વરી થશે, અથવા તે યાત્રા કરશે. કાંતે મોટો યતિ થઈ વિદ્વાન થશે.” ગુરૂવચન સિદ્ધિ અર્થેજ ન હોય! તેમ લહુરાજ વિરાગી થશે. તેને નવ વર્ષની ઉમરમાં સંવત્ ૧૫રત્ના જેઠ શુદિ ૧૦ ને દિને પાટણના પાલણપુરી ઉપાશ્રયમાં ગચ્છનાયક શ્રીલમીસાગરસૂરિએ દીક્ષા આપી. નામ સમયરત્ન શિષ્ય લાવણ્યસમય રાખ્યું. સરસ્વતીની કૃપાથી ૧દમાં વર્ષમાંજ કવિત્વશક્તિ પ્રાપ્ત થઈ જેથી રાસ, સુંદર પ્રબંધ, છંદ, કવિત,
પાઈ, વિવિધ ગીતે, વિવાદે-સંવાદે, ઈત્યાદિ તેઓએ રચ્યાં. સંવત્ ૧૫૫૫ માં તેઓને પંડિત પઢી મલી. કવિ પિતાના કા અને પિતાના ઉપદેશથી થયેલાં ફળમાટે મગ્ન-મગરૂર છે. એ માટે પોતે વિમલપ્રબંધમાં આ મુજબ લખે છે – “વિવિધ ગીત બહુ કરિયા વિવાદ, રચીયા દીપ સૂરસ સંવાદ; “સરસ કથન; નહીં આલી કવઈ, મેટા મંત્રિરાય રંજવઈ. ૧૪૫ જસ ઉપદેસે હવુ સુવિશાલ, બહુ થાનકિ દેહરાં પિસાલ; મીર મલિક તે માંડઈ વિનઈ, પંડિતપદ તે પંચાવનઈ. ૧૪૬ “સોહે ગણ તપગચ્છ શણગાર, દેશવિદેશિઈ કરાઈ વિહાર “સેરઠ દેશિ રહી ગિરનારિ, પહતા ગુજ્જર દેસ મઝારિ. ૧૪૭ “અણહિલવાડ પટ્ટણ પાસિ, માલસમુદ્રિ રહિયા ચેમાસિક
૧ કાવ્યકાર શ્રીલાવણ્યસમયનું સંસારી નામ. ૨ સંવત ૧૫૫૫ મા.

Page #39

“બેલ સકલ સંધિઈવિનવિ, વિમલરાસતેણુઈ કારણિકવિ.૧૪૮ “અડ્ડસઠાનિ આ માસિ, કીધઉ પાસજિણેસર પાસિક મૂલનક્ષત્ર નિર્મલ રવિવાર, પૂરૂ વિમલરાસ વિસ્તાર. ૧૪૯”
બહુ થાનકિ દેહરાં પિસાલ” એ વાક્યને નીચલી સાબીતી. પૂરવાર કરે છે કે, તેઓના ઉપદેશથી ઘણું દહેરાં ઉપાશ્રય થયા હશે. શત્રુંજય ઉપરના સં. ૧૫૮૭ના કર્મશાહના ૧૬ મા ઉદ્ધારની પ્રશસ્તિમાંથી.
" लावण्यसमयाख्येन, पण्डितेन महात्मना;
“સમોસા ૪, પ્રતિઃ પ્રવાર તા. ૨૨ તથા,
" पूज्य पं० २समयरत्नशिष्य पं० लावण्यसमय"त्रिसन्ध्यं श्रीआदिदेवस्य (पादयुग्मं) प्रणमतीतिभद्रं"
ત્યા. એમની કૃતિઓ નામ.
સંવત. ગતમસ્વામી રાસ.
૧૫૭૦ લગ. ૌતમપૃચ્છારાસ.
૧૫૭૦ લગ. દેવરાજ–વચ્છરાજ (આજ ગ્રન્થ.) બહાને રાસ.
૧૫૬૦ લગ. સુરપ્રિયકેવલી.
૧૫૬૭ લગ ક્ષમાષિ. નેમિરંગરત્નાકર છંદ. સીમંધર સજઝાય. ૧ સંવત્ ૧૫૬૮ માં.
૨ આ વાક્યથી તેઓ સમયરત્નના શિષ્ય હોવાનું પણ સાબીત થાય છે. ઘણા લક્ષ્મીસાગરના શિષ્ય માને છે તે ખેટું ઠરે છે.

Page #40

વિમલપ્રબંધ.
૧૫૬૮. પુણ્યફલ સજઝાય, આત્મબોધ સઝાય, ચાદ સુપનાની સઝાય, દાનની સઝાય ઈત્યાદિ, ઈત્યાદિ. વત્સરાજ-દેવરાજ નામના, બીજા કવિઓથી રચાયેલાં રાસાદિ. નામ.
કૉં. નામ. કર્તા. દેવરાજ-વચ્છરાજ. સમયરત્નસૂરિ. વત્સરાજ. નેમવિજય. દેવરાજ-વચ્છરાજ, લાવણ્યરત્ન. દેવરાજ-વચ્છરાજ. પઘતિલક. વત્સરાજ-દેવરાજ. લાભસમય.
સુરસુન્દરી.
વડતપગચ્છીય શ્રી ભાનુમેરૂ પંડિતના શિષ્ય શ્રીનસુદપાધ્યાય, આના કર્તા છે. આને માટે કાંઈ પણ જાણવા લાયક પ્રાપ્ત થયું નહિ. આ રાસામાં પાને ૩૦૮ માં– “ગછપતિ પટેધર પ્રગટ શ્રી,–દેવરત્નસૂરિ જયવંત. ૮ “તસુ શિષ્ય નયસુંદર કહે, સાંભળે સાજણ સાથ; ૯”
આ પાઠ લેવાથી શ્રીદેવરત્નસૂરિશિષ્ય શ્રીયમુન્દર થાય, એવું નીકળે છે. પરંતુ પાઠ શંકાવાળે લાગવાથી તેઓનેજ કરેલે શત્રુંજયઉદ્ધારરાસ અને નળદમયંતીરાસ એમ બે તપાસતાં શ્રી ભાનુમેરૂશિષ્ય નયસુન્દરજી છે એવું સ્પષ્ટ જણાઈ આવ્યું છે. જો કે કેટલીક વખત ગ્રંથકારે આચાર્યને જણાવવા
૧ વિમલપ્રબંધ, સુરતના રા. મણિલાલ બકોરભાઈ વ્યાસ તરફથી છપાવી પ્રગટ કરવામાં આવ્યો છે. શ્રીલાવણ્યસમયનું ચરિત્ર તે ઉપરથી જ પ્રાપ્ત થઈ શક્યું છે.
૨ ગુરુ અને શિષ્ય બે પૃથક્ પૃથક્ એકજ જાતની રચના કરે એ માનવા લાયક નથી. આમાં લાવણ્ય સમયનું ગર્ભિત નામ હોવાથી સમયરત્નનું નામ ધારવામાં રાસમાળામાં ભૂલ થયેલી લાગે છે.
૩ લાવણ્યસમય અને લાવયરત્ન બે જૂદા સાધુઓ હતા.

Page #41

૧૨
૧૨૪
સાથે પોતાના ગુરૂને જણાવે છે, અને કેટલાક કેવલ આચાર્યને પણ જણાવે છે તે પ્રમાણે અત્રે કેવલ આચાર્યના નામને નિર્દેશ હેય તે હરકત આવે નહિ. શત્રુંજયઉદ્ધારરાસે– “વડતપગચ્છ ગુરૂ ગચ્છાતિ, શ્રીધનરત્નસૂરિદ; તસુ શિષ્ય તસુપાટે જયકરૂ, ગુરૂ ગપતિ અમરરત્નસૂરિદકે.૧૨૧ “વિજય(ઘ)માન તસ પટેધરૂ, શ્રીદેવરતનસૂરીશ;
શ્રીધનરત્નસૂરીશના, શિષ્ય પંડિતરે ભાનુમેરૂ ગણેશ કે.૧૨૨ “તસાદ કમલ ભમર તણે, નયસુંદર દે આશીશ; ત્રિભુવનનાયક સેવતાં, પૂગીરે શ્રીસંઘ જગીશ કે. ૧૨૩” તથા– “ભાનુમેરૂપંડિતશિષ્ય દેએન્કરી કહે નયસુંદરે; નળદમયંતીરાસે, છ પ્રસ્તાવે– “શ્રીધનરત્નસૂરીસ્વરતણું, સિમ્સ સકલ ગુણ સહામણા;
શ્રી ભાનુમેરૂ વિબુદ્ધ ગુણરાજ, વંઘે સિદ્ધ વંછિત કાજ. ૩૧૪ “તસ જામેય સીસ દો ભાય, માણિક રત્ન જેષ ઉવઝાય; મહા તપેશ્વર મુનિવર રાય, પરમ ભાવિ વંદુ તસુ પાય. ૩૧૫ નયમુન્દર લઘુબંધવ તાસ, વાણું થાપિ વચનવિલાસ; પુણ્યસીલેક સતી અધિકાર, ગાયે ધનદ પૂર્વ અવતાર.” ૩૧૬
આમાં માત્ર તેના વીલ ભાઈ શ્રીમાણિયરત્ન ઉપાધ્યાય કરીને હતા, એટલું વિશેષ નીકલે છે. આ બંને ભાઈઓ શ્રીધનરત્નસૂરિના શિષ્ય શ્રી ભાનુમેરૂના શિષ્ય થાય.
કવિની કૃતિઓ– સારસ્વતવૃત્તિ જેનું નામ રૂપરત્નમાલા છે. સંસ્કૃત પત્ર ૪૧૭. શત્રુંજયઉદ્ધારરાસ, ૧૬૨૮. નળદમયંતી, ૧૬૬૫. પ્રભાવતી, લગભગ, ૧૬૪૦. રૂપચંદ્ર,
૧૬૩૭. સુરસુંદરી, ૧૬૪૬. સીલરક્ષાપ્રકાશ, લગ. ૧૬૬૯.
દર 29 અધિકાર,
ગ
ભાઈ
. આ બંને

Page #42

૧૩
સુરસુન્દરી એ નામથી નીચલા કર્તાઓએ પણ રાસે ૨ચેલા જાણવામાં આવ્યા છે. આનંદસૂરિ, વીરવિજય, નિયવિમળ, ધર્મસિંહ, અને વિનયસુંદર.
રાસ રચાવે છે કે
મારા
નળદમયંતી.
“ન મયંત વિ. સં. ૨૦૨૦ Travis a મેવજs » આ પ્રમાણે રા. મનસુખ કિરચંદ મહેતાએ જૈનરાસમાલામાં લખ્યું છે. એમાં વિ. સં. ૧૫૨૦ ની સાલ લખાચાની ભૂલ થયેલી સમજાય છે. કારણ કે –
“સંવત સેળ ચઉસઠ સંવછરે, વીઓ નળ ઋષિરાજ; એ મુજબ કવિ શ્રી મેઘરાજે વિક્રમ સંવત્ ૧૬૬૪ માં આ રાસ રચ્ચે એવું થાય છે. રાસમાલામાં થયેલી ભૂલ એમ અનુમાન કરાવે છે કે-“હેમાચાર્યના વીતરાગસ્તોત્રપર અવચરિ કરનાર શ્રી મહેન્દ્રશિષ્ય શ્રીમેઘરાજે એ અવસૂરિ સં. ૧૫૨૦ માં લખી હતી, એ ઉપરથી આ, અને તે, એ એકજ મેઘરાજ હશે એમ ધરાઈને “. ૧૫૨૦ આસપાસ” એમ લખાઈ ગયું હશે ! અથવા તે આ, અને તે મેઘરાજજી એ બંનેની એકએક કૃતિઓજ ઉપલબ્ધ થયેલ હોવાથી બંને એકજ ધારવામાં આવ્યા હોય !”
શ્રી મહાવીરની ૪૪ મી પાટે શ્રી જગચંદ્રસૂરિ હતા. તેઓને ચિતોડના રાણાએ “તપ” એવું બિરૂદ આપ્યું તેથી સંવત ૧૨૮૫ માં વડગચ્છનું નામ તપગચ્છ થયું, ત્યારથી વડગચ્છ તપગચ્છને નામે ઓળખાવા લાગ્યા. તપગચ્છની ૧૫મી પાટે, વિકમના ૧૬મા સિકામાં શ્રીહેમવિમળસૂરિ હતા. અને ખરતગચ્છમાં ૫૯ મી પાટ ઉપર શ્રીજિનહંસ પણ ૧૬ મા સકામાં તેજ સમયે વિદ્યમાન હતા. પૃથક પૃથક્ આ બે ગપતિ
એ એકજ

Page #43

૧૪
એના સમયમાં, સંવત્ ૧૫૭૨ માં નાગપુરીયતપગચ્છમાંથી ઉપાધ્યાય શ્રી પાર્શ્વગં કે, પોતાને મત છુટે પાઠ સ્વનામથી પાર્શ્વચંદ્રગચ્છ સ્થા. લેકે એને પાર્શ્વગચ્છ, તથા પાસચંદીગચ્છ-મત પણ કહે છે. શ્રીપાર્ધચંદ્રસૂરિની પાટે શ્રીઅમરચંદ્રસૂરિ અને તેની પાટે શ્રી રામચંદ્ર (શ્રીરાજચંદ્ર)સૂરિ સં. ૧૬૬૪માં વિદ્યમાન્ હતા, કે જે કવિ શ્રી મેઘરાજના સમકાલિન થાય, અને તેઓના સમયમાં આ રાસ રચાયે. - કવિ પોતે શ્રીશ્રવણ ઋષિના શિષ્ય હોવાનું જણાવે છે. સરવણુઋષિ જગે પ્રગટિયે” એ વાક્યથી. કવિ કયા ગચ્છના છે તે જાણવામાં આવતું નથી પરંતુ એટલું અનુમાન થાય છે કે પોતે પાર્ધચંદ્રસૂરિથી પરંપરા ગણતાં હોવાથી પિતે પણ પાર્શ્વગછીય હશે! હરીબળમાછી.
વાસ્તવિકરીતે આ નામ જોઈએ. “મચ્છી થયું તે ખોટું છે. મચ્છીને અર્થ માછલી–માછલું, અને માછીને અર્થ મચ્છી માર-માછીની જાત થાય. સુએ મચ્છીને ઠેકાણે “હરીબળમાછી” વાંચવું.
રાસકાર જિનહર્ષજીની ગુજરાતી ભાષાની કૃતિઓ વિશાળ પ્રમાણમાં છે. તેઓને કરેલે શત્રુજયતીર્થરાસ અમે તરફથી છપાવ શરૂ છે. આશરે ૨૦ ફરમા છપાયા છે. ૫૦ ફારમન ગ્રન્થ થવા જાય તેવું અનુમાન થયું છે. તે ગ્રન્થમાં કર્તાનું ચરિત્ર લઈશું એવી ઈચ્છા છે. મુંબઈ, ૨૮-૯-૧૯૧૪. જીવણચંદ સાકરચંદ જવેરી, વિજ્યાદશમી, ૧૭૦. સંશોધન અને સંગ્રહકર્તા.

Page #44

નંબર
આ ફંડમાંથી પ્રસિદ્ધિ પામેલા ગ્રન્થનું
સૂચીપત્ર. નામ વગેરે
કિંમત સંસ્કૃત-માગધી ગ્રન્થ. રૂ.આપા ૧ ટીવીતરાગસ્તોત્રમ્-શ્રી હેમચન્દ્રાચાર્યકૃત મૂલ,
શ્રીપ્રભાનંદસૂરિકૃત વિવરણ, અને શ્રીવિશાલરાજશિષ્યકૃત અવચૂરિસમેત......................................૦–૮–૦ ૨* શ્રીશ્રમણપ્રતિક્રમણ સૂત્રવૃત્તિ-પૂર્વાચાર્યત –૧– ૩* શ્રી સ્યાદવાદભાષા–શ્રી શુભવિજયગણિત.....૦–૧– * શ્રીપાક્ષિકસત્રમ–શ્રી યદેવસૂરિકૃત ૫ખીસૂત્ર
અને ક્ષામણુઉપરની ટીકા સહિત.............. ••••૦–૬–૦ પ* શ્રીઅધ્યાત્મમતપરીક્ષા–ન્યાયાચાર્યશ્રીયશોવિજય
પ્રણીત પજ્ઞ ટીકાયુક્ત. અને ઢું મૂલ પણ
છપાવવામાં આવેલ છે........... •••••-••••••.૦–૬ –૦ ૬* શ્રીપેડશકપ્રકરણ–શ્રીહરિભસૂરિકૃત મૂલ, અને
શ્રીમદ્દયશોભદ્ર તથા શ્રીમદયશોવિજયકૃત બને ટીકા
ઓસમેત. અન્ને છૂટું મૂલ પણ છપાવવામાં આવેલ છે. ૦–૬–૦ ૭* શ્રીક૫ત્રવૃત્તિ–શ્રીવિનયવિજપાધ્યાયકૃત સુ
બાધિકા સહિત...................................................................૦–૧૨–૦ ૮ શ્રીકંદારવૃત્યુપરનાશ્રી, શ્રાદ્ધપ્રતિક્રમણ સૂત્ર
વૃત્તિ–શ્રીમદેવેન્દ્રસૂરિવરવિરચિત...... • આ ચિન્હવાળા પુસ્તકો ખપી ગયા છે.
-૮

Page #45

નંબર નામ વગેરે
કિંમત ૯ શ્રીદાનક૫કુમ અથવા ધન્નાચરિત્ર-શ્રી સોમસુન્દર
શિષ્ય શ્રીજિનીતિસૂરિકૃત (કાવ્યગ્રન્થ)...............૦–૬–-૦ ૧૦ ધી પિગફિલફી –by મ. વીરચંદ રાઘવજી
ગાંધી. યુરોપગમનમાં આપેલા ભાષણો વગેરે (અંગ્રેજી) ૦૫-૦ ૧૧ શ્રીજ૫કલ્પલતા–શ્રીમદરત્નમંડણકૃત........૦–૩– ૧૨ શ્રીગદષ્ટિસમુચ્ચય–શ્રીમહરિભદ્રસૂરિકૃત. આ
પ્રન્ય ઈટાલીના પ્રોફેસર સુવેલી દ્વારા શોધાય છે...૦–૩–૧ ૧૩ ધીકમફિલેફી –by મી. વીરચંદ રાઘવજી ગાંધી
યુરોપમાં આપેલા ભાષણો વગેરે (અંગ્રેજી)........–૫–૦ શ્રી આનંદકાવ્યમહેદધિ–ૌક્તિક ૧લું. જેમાં શ્રીમતિસાર કત શાલિભદ્ર, મુનિ શ્રીગંગવિજય કૃત કુસુમશ્રી, શ્રીજ્ઞાનવિમલકૃત અશોક–રેહિણી, અને શ્રીદર્શવિજયકવિકૃત પ્રેમલાલચ્છી એમ ચાર રાસાઓ
છપાયા છે (ગૂજરાતી પ્રાચીન કાવ્ય.)............ ૦–૧૦–૦ ૧૫ શ્રીધર્મપરીક્ષાથા–શ્રી ધર્મસાગરોપાધ્યાયશિષ્ય
પંડિત પદ્મસાગરગણિકૃત............... .. –પ૦ ૧૬ શ્રીશાસ્ત્રવાર્તાસમુચ્ચય–પ્રથમ વિભાગ. ઉપાધ્યાય
શ્રીયશોવિજયકૃતટીકા સહિત મૂલનાકર્તાશ્રીહરિભદ્રસૂરિ.
(૨ જા વિભાગમાં શ્રીહરિભદ્રજીકૃત ટીકા આવશે.) ૨–૦–૦ ૧૭ શ્રીકપ્રકૃતિ વા કમ્મપયડી–શ્રીશિવશર્માચાર્ય
કૃત મૂલ, અને મહત ફિલોસેફર શ્રીમલયગિરિજીકૃત ટીકાયુક્ત....•••••••••••••••••••••••••••••••૦–૧૪-૦ શ્રીપંચપ્રતિક્રમણસત્ર–પાકી બાઈડીંગ, નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છાપેલું............ શ્રીક૫સત્ર-મૂલમાત્ર અથવા બારસાસુત્ર– જાડા સુન્દર કાગળ પર મોટા ટાઈપથી............૦–૮–૦ * આ ચિન્હવાળા અંકે ખપી ગયા છે.

Page #46

કિંમત
નંબર
નામ વગેરે ૨૦ શ્રીઆનંદકાવ્યમહોદધિ–ક્તિક ૨ જું. જેમાં
વિજયગચ્છીય મુનિ શ્રીકેશરાજજી કૃત રામરાસ છપાય છે...........
..............................૦-૧૦-૦ શ્રીઉપદેશરત્નાકર–કર્તા શ્રીમુનિસુન્દરસૂરિ પજ્ઞ ટીકાસમેત ...........
....૧–૪–૦ શ્રી આનંદકાવ્યમહેદધિ—મતિક ૩જું. જેમાં શ્રાવક ઋષભદાસકૃત ભરતબાહુબળી, કવિ વાનાકૃત જયાનંદકેવલી, શ્રીલાવણ્યસમયકૃત વચ્છરાજ-દેવરાજ, શ્રીન સુન્દરજી કૃત સુરસુન્દરી, શ્રીમેઘરાજ કૃત નળદમયંતી, અને શ્રી જિનહર્ષજીકૃત હરીબળમાછી એમ
છ રાસાઓ છે. (ગૂજરાતી કાવ્યો .................૦–૧૦–૦ ૨૩ શ્રી ચતુર્વિશતિ જિનાર્દસ્તુતિ–વિવરણસહિત,
વિવરણ અને મૂલના કર્તા શ્રીમેરૂવિજયમુનિ...૦–૨–૦
મળવાનું ઠેકાણું. લાયબ્રેરીયન, શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ
જૈન પુસ્તકોદ્ધાર ફંડ ઓફિસ. C/o. શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ ધર્મશાળા,
બડેખાં ચકલે, ગોપીપુરા, સુરત,

www.

Page #47

આ ફ્ડ તરફથી નિગ્નલિખિત ગુજરાતી કાવ્યા પ્રસિદ્ધ કરવાના પ્રબધ થઇ ચૂક્યા છે.
નામ.
સાહમકુલરત્નપટ્ટાવલિ,
હીરસર,
શત્રુંજયતીર્થ,
નળદમયંતી,
પ્રશ્ન,
ભરતબાહુબળી,
પ્રભાવતી,
માધવાનળ કામકું ડળા,
રૂપચન્દ્રકુવર,
નર્મદાસુન્દરી, સમકિત કૈામુદિ,

.
કવિખહાદૂર દીપવિજય.
ઋષભદાસ.
જિનહર્ષ.
નયસુન્દર.
કમળશેખર.
ગુણુરત્નસૂરિ.
નયસુંદર.
સલલાભ.
નયસુંદર.
આનદવાચક. મેધરાજ. વગેરે.

Page #48

स्मरणपत्र.
0
-
-
-
સ્વર્ગસ્થ ભગુભાઈ ફતેહચંદ કારભારીના વખતેવખતના કથન અને આગ્રહથીજ, ગુજરાતી રાસાઓની આવી સીરીઝ છપાવવા લક્ષ દેરાયું. મહંમ, અકાળ મરણથી એક કરતાં વધુ મક્તિક જોઈ શક્યા નથી. પણ તેઓના કથનનાજ આ ફળ હેવાથી, તેમજ અમારા આ કાર્યને નિઃસ્વાર્થ સપૂર્ણ મદદ કરતા હોવાથી તેના સ્મરણાર્થે આ ત્રીજા મક્તિક સાથે તેઓનું નામ જોડવામાં આનન્દ માનું છું.
જીવણચંદ સાકરચંદ જવેરી,
સંપાદક અને સંગ્રહકર્તા.
દેવદીવાળી ૧૯૭૧.

Page #49

Page #50

5
એક્તિક છે
કો
શ્રીઆનંદકાવ્ય-મહેદધિ.
૩
જુ.
દર

www.jaimellibra

Page #51

Page #52

शेठ देवचंद लालभाई-जैन पुस्तकोद्धार-ग्रन्यांके
શ્રીમાન સંધવી ઋષભદાસકવિત. ભરતબાહુબલીરાસ.
વસ્તુનિર્દેશાત્મક મંગલાચરણ.
(દુહા) સાર વચન દે સરસ્વતી, તું છે બ્રહ્મસુતાય;
તુ મુજ મુખ આવી રમે, જમ મતિ નિર્મળ થાય. ૧ તું ભગવતી તું ભારતી, તારાં નામ અનેક
હંસગામિની શારદા, તુજમાં ઘણે વિવેક. બ્રહાણ બ્રહ્મચારિણ, દેવકુમારી નામ;
પટું દર્શનમાં તું સહી, સહુ બેલે ગુણગ્રામ. વિદુષેની માતા સહી, “વાગેશ્વરી તું હેય;
તે ત્રિપુરા બ્રહ્મવાદિની, નામ જપે સહુ કેય. હંસવાહિની તું સહી, વાણું ભાષા નામ; તું આવી મુજ ગુખ વસે, જિમ હોય વાંછિત કામ. ૫
(ાળ ૧ લી-શી ચોપાઇ છંદની ) કરજો માતા વાંચ્યું કામ, પ્રથમ જપું હું તાહરૂં નામ, તું મુજ માતા રાખે “મામ, બેલું ભરતતણું ગુણગ્રામ.' ૧
૧ ઉત્તમ. ૨ રમણ કરજે. ૩ વાણું-વચનની ઈશ્વરી. ૪ નિવાસ કરજે. ૫ ઈજજત-લાજ,

Page #53

( ૨ )
ભરતભાહુમલી (અન્ય-ભૂમિકા, )
પ્રથમ તીર્થંકરના જે પૂત, જિણે જગ કામ કી અદ્ભૂત; પ્રથમ ઉદ્ઘારતણા કરનાર, પ્રથમે ચક્રીના અવતાર. પ્રથમે સદ્ઘતિલક શિર ધર્યું, ભવન–આરીસે કેવળ વધુ; પ્રથમે સાઁઘભક્તિ જિણે કરી, આજ લગે કીતિ વિસ્તરી. ૩ તે ભરતેશ્વરના કહે. રાસ, ભણતાં ગુણુતાં પહોંચે આશ; ખેડતાં સુખશાતા લહુ', ભવ પાંચ તસ વિવરી કહું. (શાર’લ. ) એહુજ જ'બુદ્વીપમઝાર, ખેત્ર મહાવિદે છે તિષ્ણુ ઠાર; વચ્છ વિજય તિહાં દીપે ખરી, પ્રભંકરા નામે તિહાં પુરી. ૫ અહુ ધન ધાન્ય તે પણ ભરી, વસે લેાક જિમ સ્વર્ગે હરિ; ઈશાનચંદ્ર નગરીના રાય, જિહાં નહીં દડ 'અકર અન્યાય. દ્ ઘર પટરાણી છે ગુણુવતી, રૂપવતી ને શી” સતી;
.
સુખ ભાગવતી તિહાં ગહગહી, અનુક્રમે ગર્ભવતી તે થઇ. છ મહિધર પુત્ર હુએ તસ એક, રૂપ કળા તસ ་સખળ વિવેક; ચૈાવનવતા હુઆ જિસે, સુંદર નારી પરણ્યો તિસે. પચ વિષય સુખ તિહાં ભાગવે, પૉંચ મિત્ર મિન્યા તસ હવે; જીવાનદ છે વૈદ્ય અપાર, ખીજે કેશવ વણિકકુમાર, સુવધી ‘મંત્રીસરના ખાળ, પૂર્ણભદ્ર ચૌથા સુકુમાળ;
"સાર્થપત્યને તે દીકરા, ગુણાકર તે પાણિગ ખરા. પાંચ મિત્ર ને છઠ્ઠો આપ, છૅ પુણ્યવતા ન કરે પાપ; પુણ્યતણે મારગ સચરે, પર ઉપકાર પૃથ્વીને કરે.

રે
૧૧
૧ દેવલાકમાં ઇંદ્ર સદા આનંદમાં રહે છે તેમ. ૨ નારા કર વેરા. ૩ આનંદમાં મશગુલ રહીને. ૪ બહુજ વિચારવંત. ૫ વાણિયાના કરા. ૬ પ્રધાનના પુત્ર. છ વ્યાપારીને વણુઝારાના

૧૦

Page #54

પૂર્વભવવૃત્તાન્ત,
(દુહા ) પર ઉપકારી તે સહી, છએ કુમર ગુણવત;
રાત દિવસ રહે એકઠા, જિમ કાયા ને જત. ૧ (ઢાળ ૨ જી-રી-એમ વિપરિત પ્રરૂપતરાગ આશાવરી
સિંધુઓ) કાયા જત પર એકઠા, સઘળાં સંપી ચાલે,
માહાલેરે, બેઠા વૈદ્યતણે ઘરે એ. તિણ અવસર એક આવીએ, મુનિવર તપીઓ મોટેર,
લેટર, જાણે “ઉપશમરસતણે એ. છઠ્ઠતણે વળી પારણેપૂછે “સૂઝતે આહારે,
તેણે વારે, દીઠે મુનિવર મહિધરે એ. અરગસિત મુનિવર વડે, કષિ અંગે બહુ પીડારે,
કીડારે, દીસે બાષિની દેહમારે. મહિધર કહે મંત્રી સુણે, કિમ લહિ તુમ "સર્ગોરે,
નરગરે, કહ્યું વૈદ્યને તે ખરૂં એ. રેગે સાધુ દુખ ભેગવે, ન કરે તેની સાર રે,
અવતારરે, સહી વિકારે તેમણે એ. જવાનંદ કહે નવ લ, મુનિદ્રષ્ટ હુએ આજે રે,
મહારાજે રે, કરૂં નિરગી ઋષિત એ. 'લક્ષપાક તેલજ ભલું, તે મુજ ઘરમાં જાણે રે,
આણે રે, રત્નકંબલ ગશિરહ્યું . પાંચ મિત્ર ઊઠી કરી, હાટે વણિકને આવે રે, બેલારે, “સેવન ગ્રહી ઔષધ દીઓ એ.
૧ શરીર અને જીવ. ૨ શાંતરસનું જ પાત્ર. ૩ (૪૨) દોષ રહિત પવિત્ર આહાર. ૪ રોગથી પકડાયેલ. ૫ સ્વર્ગ. ૬ લક્ષપાક નામનું તેલ થાય છે તે. ૭ ગારચંદન ૮ ધન લઇને.

Page #55

ભરતબાહુબલીગશિરચંદન અતિ ભલું, રત્નકલ અમ દીજે;
કીજે રે, સાધડ નિગી શુભપરે એ. તવ શ્રેણી મન હરખીએ, ધન્ય એહને અવતારરે,
સારરે, કરતાં એ મુનિવરતણી એ. હું ઘરડે ગ્યા કામને, ન કરૂં પર-ઉપકાર;
માહરે, પાપ કરંતી ભવ ગયે એ. આતમનિંદી આપતે, રત્નકલ શિરોરે,
ધીરે, ન લીએ તિહાં એક પાયકે એ. વિસગે સંયમ વયે, મુગતિ ગયે નર સેરે; પેટરે નવ ઊપજવું તેને એ.
( દુહા). નવ ઊપજવું તેહને, દીએ સુપાત્રે દાન;
લેઈ ઐષધ પાંચે વન્યા, હઈડે ઉખું ધ્યાન. ૧ (ઢાળ ૩ ઇ-શી વાંછિત પૂર્ણ મનેહર-રાગ સામેરી )
એ એકઠા તિહાં થયા, મુનિવરની પાસે ગયા;
ગહગહા, કરી વૈયાવચ સાધને એ. સાધ નિગી તિહાં કર્યો, જસ મહિમા જગ વિસ્તર્યો,
સુકૃત ભર્યો, પૂર્વ પાપ નર નિર્જર્યો એ. ગ્રહી પુણ્ય પાછા વળ્યા, મનહ મને રથ સહુ ફળ્યા;
વળી મળ્યા, અનુક્રમે મુનિવર તહીં એ. ૩ છએ છવ સંયમ વરે, કઠણ કર્મ ખેરૂં કરે;
વળી ફરે, મહિમંડલ વિચરે સહી એ. ૪ નર ઉપદેશ ભલા કહે, એક થાનકે નર નવિ રહે;
વળી દહે, કર્મ-ઇંધણ અતિ ઘણું છે. ૫
૧ વૃદ્ધ-બુ. ૨ પવિત્ર. ૩ વેફરી નાખે-નાશ કરે. ૪ કર્મ રૂપી લાકડાં બહુજ બાળી નાખ્યાં,

Page #56

પૂર્વભવવૃત્તાન્ત, કાળ ઘણે સંયમ પાળી, રાગ ૨ષ મેહ મદ ટાળી;
અણસણ પાળી, ગયા દેવલોકે બારમે એ. ૬ પ્રગટ શિયાથી થાય એ, “ભૂષણસહિત સુરરાય એ;
કાય એ, ત્રણ હાથ તિહાં દેવની એ. અંતરમુહર્ત જાએ જિસેં, “પર્યાપ્ત સુર થાએ તિસેં;
વળી દીસે બત્રીસ વર્ષને નર જિ એ. નમે નમે સુર સહ કહે, કરજે ઊભા રહે,
વળી વહે, આજ્ઞા મસ્તક ઉપરે એ.
આજ્ઞા શિરઊપર ધરે, કરતા જયજયકાર; કુણું પુણ્ય પ્રભુ ઉપન્યા? કહે અમ સેય વિચાર. ૧
(ઢાળ ૪ થી- શી ઈલાગાની.) "મુનિવૈયાવચ મેં કર્યો, દયા ધરી મનમાંહિ;
દાખ્યણપણું અમમાં ઘણું, તિણે હું આવ્યું આહિં. ૨ પૂર્વ અપૂર્વરે પુણ્ય વિચારે ત્યાંહિં;
બહુ સુકૃત કર્યા વિના, કિમ આવું હું અહિં. ૩ પર-ઉપકાર યાત્રા કરી, ભગતિ સંઘની સાર;
જિન–જપમાળા ફેરવી, તિણે અમ સુરઅવતાર. પૂ.૪ ઈણ વચને સુર હરખીઆ, ભલે પધાર્યા સ્વામિ,
પુસ્તક વાંચી પ્રભુ તુમ, પૂજા કરે શિરનામી, પૂ. ૫ બે કરજે પાયે નમે, તમે અમારા નાથ;
ઈમ કહી નાટિક માંડિયું, કાળ ન જાણે જાત. પૂ. ૬ - ૧ લાંબા વખત લગી. ૨ દાગીના. ૩-૪ બે ઘડીની અંદર એ પર્યાપ્તી પૂર્ણ કરી લે છે. ૫ સેવા ચાકરી. ૬ સારાં કામ. ૭ મારવાળી

Page #57

ભરતબાહુબલી
(દુહા-) જાતે કાળ જાણે નહિ, બેઠા વિમાનજ માહિ
શ્વેતવર્ણ માખણ જિ, ફર્સ કહે વળી ત્યાંહિ. ૧ (ઢાળ પ મીશી છાનેરે છપીને કરતા ક્યાં રોરે, રાગ રામગિરા) ફર્સ સુહાળે વિમાનમાંરે, લંછન વિડબ છે ત્યાહરે,
બાવીસ સાગરતણું આઉખુર, વેદ ભલે એક જ્યાહરે. સ્વર્ગતણું સુખ છે ઘણુંરે. પંચમ મહિ લગી દેખતારે, સાતે પૃથિવી લગી જાય,
વૈકરીરૂપ કરી ભરેરે, દ્વીપ અસંખ્ય સુરરાય રે. સ્વર્ગ. ૨ અગ્યારમું સ્વર્ગ બારમુરે, બહુ થઈ *તાર ચારરે, વળી વિમાન સહી ત્રસ્ય ભલારે,તિહાં રહે સુરપરિવારરે. સ્વર્ગ. ૩ મતિજ્ઞાની છે દેવતાર, શ્રુતજ્ઞાની હાયરે;
અવધિજ્ઞાની સુર કહ્યારે, “છ પરયાપતિ હેયરે. સ્વર્ગ. ૪ ત્રય શરીર કહું દેવનાંરે, તેજસ કાર્મણ મારે,
ત્રીજું શરીર કહું કરી, સમચતુરસ્મસ્થાન. સ્વર્ગ. ૫ સુર 'દશ પ્રાણતણા ધણરે, પદ્રિય સુર સાર;
૧ સ્ત્રી અને નપુંસકવેદ ત્યાં હેત જ નથી. ફકત પુરૂષદજ હોય છે. ૨ પાંચમી નરક સૂધી જોઈ શકે છે અને સાતમી નરક સુધી જ આવી શકે છે. ૩ વૈદિયરૂપ કરીને અસંખ્યાતા દી૫ ભરી શકે છે અર્થાત એટલું વૈક્રિય શરીર વિકવિ શકે છે. ૪ - ગીઆરમું અને બારમું એ બેઉ મળીને ચાર પાથડા થાય છે. ૫ આહાર, શરીર, ઈદ્રીય, શ્વાસોશ્વાસ, ભાષા અને મન એ છ પર્યાપ્તિ કહેવાય છે. એ છએ પર્યાસિસહિત દેવ હોય છે તેથી પર્યાપ્ત છવમાં ગણાય છે. ૬ આંખ, કાન, જીભ, નાક, શરીર, મનબળ, વચનબળ, કાયબળ, શ્વાસોશ્વાસ, અને આયુ એ દશ પ્રાણુસહિત દેવ હોય છે.

Page #58

પૂર્વભવવૃત્તાન્ત.
(૭) ખાવીસ હજાર વર્ષ ગયા?, કરતાં 'લેમજ આહારરે, સ્વર્ગ. હુ નાપકર્મ સુર તે સહીરે, મેાતી કુલ પરમાણુરે;
લેશ્યા એક સુકલ તિહાંરે, જ્ઞાન-ધજા પરમાણુરે. સ્વર્ગ, ૭ આવીસ પખવાડા તે તિહાં જાતેરે, હાય સુર સાસ ઉસાસરે; સુખ અસખ્ય છે સ્વર્ગનાંરે, કુણુ કહી શકે તાસરે, સ્વર્ગ, ૮ ( દુહા ) સુખ ભાગવતા સુર ચવ્યા, ત્રીજે ભવ મૃતલેાક; તીર્થંકર કુળ ઊપના, પૂર્વપુણ્યસચેાગ. (ઢાળ ૬ઠ્ઠી-કૅશી ચાપાઇની)
સુરનાં સુખ જવ પૂરાં થાય, દેવ ચવી મૃતલાકે જાય; એહુજ જ‘બુઢીપમઝાર, મહાવિદ્યખેત્ર અણે તિણુઠાર. વિજઈ પુખલાવતીઅ વિચાર, પુડરિકણી નગરી તિણુઠાર;
તિહાં નૃપ છે વજ્રાસેન નર, ઇંદ્ર પરે કરતા આનંદ. ૨ તસ ઘર નારી છે ધારણી, ભગતિ કરે ભરતારહ તણી;
પાંચ પુત્ર હુઆ તસ સાર, રૂપ કાન્તિ મળ અતિહુ ઉદાર. ૩ વજ્રનાભ હુઆ જેઠ પુત્ર, આળ્યે વાયુ નૃપઘરસૂત્ર;
સુપન ચઉદ સુચિત તે થયા, ષટખડ ભેગી તે પણ કહે.. જ તે ચક્રી રાજા અસ દીવ, તે જીવાનંદ કેરા જીવ;
રાજપુત્ર મહિધરના જત, સુત ખીને તે માહુ અત્યંત. ૫ મત્રીપુત્ર સુવધી જે હૂંત, ત્રીજો સેાય સુખાડું પૂત;
પીઠ પુત્ર ચાથા અભિરામ, શ્રેષ્ઠીપુત્ર ગુણાકર નામ. મહાપીઠ પચમ સુકુમાળ, પૂર્ણભદ્ર સારથપતિખાળ;
સુખભર કાળ તિહાં મહુ જાત, પાંચે જીવ સગા હુઆ ભ્રાત. ૭
૧ ક્રૂત રૂંવાડેથીજ આહારના સ્વાદ અનુભવે છે, તે સુખથી ભાજન કરતા નથી. ૨ ઉપકર્મ રહિત. ૩ અગીઆર મહીના વીતે એટલા સમય તેદેવને એક શ્વાસેાશ્વાસ લેવામાં વીતી જાય છે,

Page #59

ભરતણાહુબલી
(દુહા ) પાંચે જીવ બંધ હવા, છટ્ટે કેશવ જેહ;
સુજશા નામે રાયને, બેટે હુએ તેહ. આવી મને વજાનાને, પાસે રાખે તેવ; પૂર્વરને માટે વળી, નુપ ધરતે બહુ નેહ
(ઢાળ ૭ મી-દશી પારધીઆની ) અનુક્રમે છ વાધીઆરે, શિખ્યા કળાજ અનેક;
રૂપ રિદ્ધી કરી શોભતારે, જેમાં સબળે વિવેક. ૧ બંધવડાલઈ, છએ અમૂલ્યક જેય, બહુ સંપ ઘણેરે હોય, બંધ. કુમર કળારે દેખી કરીરે, હર્પે રાય પિતાય;
એ મુજ કુળના રવિ સહીરે, દિન દિન દીપક થાય. બ. ૧ રાજ ધુરંધર જાણ આરે, જેષ્ઠ કુમાર બહુ લાજ;
સુત વજાનાભને તેઓરે, આપ્યું પૃથ્વી નુિં રાજ. નં. ૨ પટખંડભેગી તે થયા રે, નહિ તિહાં અકર અન્યાય;
દાન સંવછરી દે કરી રે, સંયમ ધરે પિતાય. નં. ૩ તપતપતાં હુઓ કેવળરે, સમવસર્યા સુત જ્યાં હિં;
સુત ચકી ગયે વાંદવારે, પાય નખે ૫ ત્યાંહિ. નં. ૪ બધવ મત્રિયે પરવરે, સુણતે તાત–વખાણ
ચગતિનાં દુખ સાંભળીરે, ચેત્યા ચતુર સુજાણ. . ૫ ષટખંડ રાજ અનેરીરે, મૂ સયલ પરિવાર પાંચે બંધવ મિત્રશ્યરે, લીધે સંયમ–ભાર.
(દુહે) સંયમ પાળે શુભપરે, મૂકી માયા રીસ,
વજનાભ મુનિવર વડે, સેવે કથાનક વીશ. ૧ દીપાવનારે. ૨ નઠારા કર વેરા. ૩ અરીહંત, સિહ, પ્રવ

Page #60

પૂર્વભવતાન,
( ૯ ). (ઢાળ ૮ મી-દશી તે ગિરૂઆ ભાઇ તે શિરૂઆ) વીશ થાનકને તપ તપતાં, બાંધ્યું તીર્થંકરનામકર્મ,
બાહુઅ વૈયાવચ કરી ઉપરાજે, ચકીનું પદ પર્મરે. તે ભરતેશ્વર તેહ નરેસર, ઋષભતણે સુત હોય;
ભવનઆરીસામાંહિ કેવલ, નિજ કર અંગુલી રે. ભ. ૨ સાધ સુબાહુ કરે વિમાસણ, ભુજબળ તિહાં ઉપરાજે,
વજનાભ વખાણે બેહને, પીઠ મહાપીઠ લાજેરે. ભ. ૩ કેધ માન ઈષ્ય પણ ધરતા, તપ માયા કરતા,
તે બેહુ સ્ત્રીવેદજ બાંધે, જિનવચને નહીં નરનારે. ભ. ૪ ચઉદ લાખ પૂર્વ લગ ચારિત્ર, છએ જીવ તિહાં પાળેરે, છેડે છએ અણસણ આરાધે, વૈર વિરોધ પણ ટાળેરે. ભ. ૫ જીવ તૃસ થાવર મેં હણુઆ, વાઘસંઘ અજ ગાય, સિંહ શિયાળ ને “શૂકર માર્યા, દિયા નાગને ઘાયરે. ભ. ૬ હયવર હરિણુ હણ્યા જે હાથી, માર્યા ચીતરા ચેરે, રાજ કરતાં પાતિક લાગ્યાં, કીધાં પાપ અરોરે. ભ. ૭ અજગર સાબર રેઝ વિણસ્યાં, વૃષભ ઊંટ ને ગુડે રે,
મહિષી મહિષ માંકડ ને વાનર, હણ્યાં રીંછ ને ભુંડેરે. ભ. ૮
ચન, આચાર્ય, સ્થિવર, ઉપાધ્યાય, સર્વ સાધુ, જ્ઞાન, દર્શન, વિનય, ચારિત્ર, બ્રહ્મચર્ય, ક્રિયા, તપસ્વી, ગોતમ; જિન, ચરણ, જ્ઞાન, સૂત્રજ્ઞાન અને તીર્થ એ ૨૦ સ્થાનક તપ કહેવાય છે. તેનું આરાધન મેક્ષ જવા અગાઉ ત્રણ ભવ બાકી રહે ત્યારે ઉદય આવે છે અને એથી તીર્થંકરનામકર્મ-તીર્થંકરપદ પ્રાપ્ત થવાનો નિશ્ચય થાય છે.
૧ કપટથી. ૨ બે ઈતિ, ત્રણ ઈતિ, ચાર ઇંદ્ધિ અને પાંચ ઇંદ્રિ સહિત હાલતા ચાલતા જી. ૩ એકે દિઝાડ પહાડ વગેરે સ્થિર રહેનાર છે. ૪ બકરે. ૫ સૂઅર ૬ ભેંa.

Page #61

( ૧૦ )
ભરતભાહુમલી.
ગરૂડ હંસ લાવાં ને તીતર, મચ્છ મઘર કચ્છ જાતરે; કાયલ કાગ સારસ ને સમળી, હણ્યાં ચાસ ખહું ભાતરે. ભ. ૯ ચક્રવાક ચાતુક ને શકરા, ખગ પારેવા સૂડારે;
ભ. ૧૧
કુર'ચ કાખરી હોલા હણી, આંધ્યા પાપના મૂડારે. લ. ૧૦ ચઢી 'રસ'ગ્રામે' માનવ માર્યા, કીધા અકર અન્યાયરે; આ ભવે પરભવે પાપ કયા જે, આલાએ ઋષિરાયરે. ( દુહા. ) નિજ પાતિગ આલેતા, પચતણી વિળ સાખ્ય; દેવ ગુરૂ સિદ્ધ સુર તિહાં, વળિ મન નિશ્ચલ રાખ્ય. (ઢાળ ૯ મી-દેશી ચાપાઇની,)
રાખી નિશ્ચલ મન તે આપ, જે મુજ ભમતાં લાગ્યાં પાપ; લાખ ચારાશી યાનિ જેહ, વિરાધના વળી કીધી તેહ. પૃથ્વી પાણી તેઊ વાય, વનસ્પતી છઠ્ઠી ત્રસકાય;
૧
સૂક્ષ્મ "માદર હણીઆ જત, તે પાતિક છેડે ભગવત, પચ મહાવ્રત અંગે ધરી, વિરાધના ભવ ભમતાં કરી; 'પ‘ચ સુમતિ ત્રણ ગુપતિ ખાડિ, મિચ્છાદુક્કડ દેઉં કર જોડી.
હ
૩
૧ ખાજ. ૨ લડાઇયુદ્ધમાં. ૩ જીવ માત્રને પેદા થવાનાં ઠેકાણાં ચેારાશી લાખ છે. એટલે કે-૭ લાખ પૃથ્વિકાયનાં, ૭ લાખ અપ્પ ( પાણી ) કાયનાં, ૭ લાખ તેઉ (અગ્નિ) કાયનાં, ૭ લાખ વાઉ (પવન) કાયાં, ૧૦ લાખ પ્રત્યેક વનસ્પતિ ( છેલ્લે-કાપ્યું–ચેાપ્યું ન ઊગે તે ) કાયનાં, ૧૪ લાખ સાધારણ ( ચાંપ્યું કાપ્યું છેઘે પણ ઊગી શકે તથા નસે। વગરની કામળ હોય તે) કાયનાં, ૨ લાખ બેરીંદ્રિનાં, ૨ લાખ તેરદ્રિનાં, ૨ લાખ ચારેદ્રનાં, ૪ લાખ દેવનાં, ૪ લાખ નારકીનાં, ૪ લાખ તિર્યંચ પચિદ્રિનાં, અને ૧૪ લાખ મનુષ્યનાં એ સર્વે મળી ૮૪ લાખ છે. ૪ અગ્નિ. ૫ નજરે જણાઈ શકે તે. ૬ ઈર્ષ્યા, ભાષા, એષા, આદાનિક્ષેપા, પારિસ્થાપનિકા એ પાંચ સુમતિ કહેવાય છે. છ મનાગુપ્તિ-વચનગુપ્તિ-ફાયગુપ્તિ એ ત્રણે ગુપ્તિ કહેવાય છે,

૧

Page #62

પૂર્વભવવૃત્તાન, (૧૧) ઈહિ–લેક રાજતણ વાંછાય, પરલેકે સુરપદવી થાય;
જીવન મરણ નિઆણું જેહ, મિચ્છાદુક્કડ ભાખું તેહ. ૪ વાંછડ્યા ભેગ પંચ ઇંદ્રિયતણા, અંગે અતિચાર લાગ્યા ઘણું;
આતમ સાખ આલેઈ કરી, વૈરભાવ સહુણ્ય પરિહરી. ૫ આણે ભવપેલે ભવ જેહ, લાગ્યાં પાપ ખમાવું તે; જ્ઞાન દર્શણ ને ચારિત્ર જોય, વિરાધના તિહાં કીધી હોય. ૬ અથવા પાપગરણ જેહ, હું સિરાવું સઘળાં તે; ધર્મોપગરણ દેહનાં થયાં, હું, ન મેડું હાંકણ રહ્યાં. ૭ સકળ જીવ ખમાવું સહી, તમે ખમા મુજ ગહગહી; મિત્રીભાવે સુખ અનંત, વૈર કરંતાં દુખ લહે જંત. ૮ જગ સઘળને વાંછું સુખી, કેય મ થાજે જગમાં દુખી; કર્મથકી મૂકાજે સહી, મુગતિપંથ વાસે ગહગહી. ઇસી ભાવના હઈડે ધરી, ચ્યાર શરણ મનમાંહિ કરી; અરિહંત સિદ્ધ સાધુનું શરણ, ધર્મશરણ કરી પામે મરણ ૧૦
(દુહા ) મરણ લહી સુરપતિ થયા, સરથસિધિ જ્યાં; છએ જીવ સુખ ભેગવે, વળી વિમાનજ માંય.
(ઢાળ ૧૦ મી-દશી હુંજ અકેલીની.) નવવેગ ઊપર તું જયારે, એક રાજ માકેરૂં હોય,
અનુત્તર પાંચ વિમાન વસેકેરે, પાંચે થઈને પરતર એકેરે. ૧ ચાર વિમાનને સરખું આયરે, એકત્રીશ સાગર કહે જિનરાય રે, ઉત્કટુતે તિહાં તેત્રીશેરે, પંચમ વિમાન એહ જગીસેરે. ૨
૧ સંકલ્પ-હદ બાંધવી. ૨ ઘટી, ખાંડણિયો, કોષ, કેદાળી વગેરે પાપ કામનાં જ સાધને છે તે. ૩ પાંચમું અનુત્તર વિમાન.

Page #63

ભરતબાહુબલી, દેવતણી કાયા એક હાથેરે, "ભગત નવ જાણે વારે,
સુખભર કાળ જાએ તિહાં સહી રે, તેહની વાત કે ન શકે કહીર. ૩ પાંચે વિમાને ઉપજે જેહરે, સપ્ત લવી સુર કેતા તેહેરે;
લવ સાતેનું અધિકું આયેરે, તો તે દેવતા મુગતિ જાયે રે. ૪ પંચમ વિમાન ઉપજે જેહરે, એક અવતારી કહિયે તેરે,
ચાર વિમાનમાંહિ અવતારરે, ભવ સંખ્યાતા કરતા સારે. ૫ પાંચ વિમાન ને નવગ્રેવેકેરે, વચનવાદ તિહાં નહિ રે રે, ઠાકુર સેવક તિહાં નવ હાયરે, તે મૃતક ન આવે કેરે. ૬ અનુત્તર પાંચ વિમાને જેયર, ચેસઠ મણનાં મેતી હોય, નાદે લીણા રહે સુર જાણેરે, તેહનું જીવિત જગ પરમારે. ૭
(દુહા.) છએ જીવ સુખ ભોગવે, ભવ ચોથે વળી જ્યાંહિ, મનુજ થયા ભવ પાંચમેં, જંબુદ્વીપ સુમાંહિં.
(ઢાળ ૧૧ મી-દેશી ચોપાઇની) જ બૂઢીપ અને પમ જેહ, અસંખ્ય દ્વીપે વીંટયું તેહ
અસંખ્ય સાયર પૂઠે ફર્યા, વિવિધ વર્ણજળથી તે ભર્યા. ૧ માનવ ખેત્ર તે વચમાં લહું, લાખ પિસ્તાળીશ જે જન કહું;
તે બિચ જ ભૂલીપ સુસાર, જોજન લાખ શશિનો આકાર. ૨ વતનું જગતી તિહાં જોય, જેજન આઠ ઊંચી તે હોય;
તિહાં દરવાજા ભાખું ચ્યાર, આઠ જજન ઊંચે વિસ્તાર. ૩ પહેળપણે તે જે જન ચ્ચાર, વચ્ચે મેરૂ સેવનમય સાર;
એક લખ જે જન ને ચાળીશ, ઊંચે મેરૂ કહે જગદીશ. ૪. એહજ જંબૂદ્વીપમઝાર, ષટ પરવત વિશધર ઈણ ઠાર; યુગલતણાં ષટ ખેત્ર અપાર, કુલપતરૂ-ફળ કરતા આહાર, ૫
૧ વિષયભેગની.

Page #64

ઉત્પત્તિસ્થળ (૧૩) જબૂદ્વીપ ભર્યું ભરપૂર, દેય ચંદ દેય ફરાતા સૂર જંબુદ્વીપમાં છપન નક્ષત્ર, એસો છતર ગ્રહ પવિત્ર. ૬ એક લખ કેડીકેડી જય, તેત્રીસ હજાર કડાકોડ હોય; નવસે કેડાર્કેહિ વળી, પચાસ કેડીકેડ તારા વળી. ૭ બસે અગતેર પર્વત લટું, નદીતણું વળી સંખ્યા કહું;
ચઉદ લાખ ને છપન હજાર, સેય શાશ્વતિ કહિયે સાર. ૮ એહજ જંબૂઢીપે કહ્યું, ત્રણ્ય ક્ષેત્ર તે શાશ્વત લહે; ભરતખેત્ર તિહાં પહેલું જોય, ધનુષતણે આકારે હોય. ૯ એરવર્ત તે એહવું લહું, મહાવિદખેત્ર તે ત્રીજું કહું; બત્રીસ વિજય તિહાં ભાખું સાર, જિન ચક્રી વૃહનહી લગાર. ૧૦ ભરતક્ષેત્રની સુણે જગીશ, જે અણુ પંચસય ને છવીસ
છ કળા ઉપર અધિકું માન, બત્રીસહજાર તિહાં દેશ નિદાન. ૧૧ આર્ય દેશ સાઢા પંચવીસ, બીજા અનાર્ય કહે જગદીશ દેશ કેશલા આરજ ભલે, ભરતક્ષેત્રમાંહે ગુણનિલે. ૧૨
(દુહા ) દાહિણ ભારતમાંહે વળી, અંબુદ્વીપમઝાર; છએ જીવ તિહાં ઊપના, સુખ વિલસે સંસાર. સાતે કુળગુરમાં વડો, સ્વામિ નાભિનરિદ, જસ ઘર આવી ઊપના, જિનવર ખભજિર્ણોદ.
(ઢાળ ૧૨ મી-દશી મનભમરાની-રાગ ગેડી.) સવીરથસિદ્ધિથી ચા મન ભમરરે, જીવાનંદને જીવ,
લાલ મન ભમરા રે, મરૂદેવી કુખે ઠ, મન. પ્રણમું સેય સદીવ. લા. ૧
૩ વિમળવાહન, ચક્ષુમ્મા, યશસ્વી, અભિચંદ્ર, પશેનજિત, ભરૂદેવ, અને નાભિ આ સાત કુળગર ત્રીજા આરાના અંતમાં થાય છે અને તે પૈકી સાતમા કુળગરને ત્યાં જ પ્રથમ તીર્થંકર પેદા થાય છે..

Page #65

(૧૪)
ભરતબાહુબલી "ચદ સુપન સતી દેખતી, મ. કહે નિજ કતને જાય, લા.
નાભિ કુળગર કહે હસી, મ. તુમ સુત પૃથ્વીરાય. લા. ૨ સુખભર કાળ ગમાવતી, મન. નવ મહીના દિન શ્યા, લા. ચિત્રી વદી દિન આઠમે, મ. જનમ થયે તેણિ વાર. લા. ૩ દેવ દુંદુભી દીપતી, મ. વાજિ તે આકાશ;
લા. વિવિધ વસ્તુ ઉછાલતી, મ. નીર સુગંધી વાસ. લા. ૪ શ્રીજિનવર જવ જનમીઆ, મ. આવી છપન [ દિગ] કુમારિ, લા.
સૂચીએ કર્મ કરે તહીં, મ. દેવતણું એ નારિ. લા. ૫ ચોસઠ ઇંદ્ર મળી તિહાં, મ. મેરૂશિખર લઈ જાય; લા.
તીર્થજળે નવરાવીએ, મ. મૂક જિહાં જિનમાય. લા. ૬ ઇંદ્ર વન્યા ઘર આપણે, મ. પ્રણમી પ્રભુના પાય; લા. રિષભનામ તિહાં થાપિયું, મ. હઈડે હરખ ન માય. લા. ૭ અનુકરમે પ્રભુ વાધીઓ, મ. વળી નવ પિવન થાય; લા.
બે કુંવરી પરણાવિયે, મ. ત્રણ્ય ભુવનને રાય. લા. ૮ ભૂષણ ભાજન કનકમેં, મ. યા અતિ સુકમાળ. લા. સંસારનાં સુખ ભેગવે, મ. જાતે ન જાણે કાળ. લા. ૯ જનમથકી જ્યારે ગયાં, મ. ષટલક્ષ પૂરવ સાર. લા. “દય યુગલ તવ જુજુવા, મ. પ્રસવ થયાં તેણિવાર. લા. ૧૦ ચવીએ દેવ દય ઊપના, મ. બાહ પીઠના જીવ. લા. સુમંગલા કુખેં ઠવ્યા, મ. સુખીઆ સેય સદીવ. લા. ૧૧
૧ બળદ, હાથી, કેસરીસિંહ, લક્ષ્મીદેવી, સુગંધી પમાળ, ચંદ્ર, સૂર્ય, ધ્વજા, કળશ, પદ્મ સરોવર, રત્નાકર સમુદ્ર, દેવવિમાન, રત્નને ઢગલે અને ધુમાડા રહિત અગ્નિ-આ ૧૪ સ્વપ્ર આકાશથી ઊતરતાં અને પોતાના મુખમાં પેસતાં જોયાં. ૨ સુવાવડ સંબંધી કામ, ૩ બે જેટલાં જુદાં જુદાં પેદા થયાં,

Page #66

જન્મવૃત્તાન્ત
( ૧૫ ) બાહ જીવ ભરતજ થયે, મ. બ્રાહ્મી પીઠને જત. લા. રૂષભવશ દીપાવીઓ, મ. કળા બહુ રૂપ અત્યંત લા. ૧૨ ચઉદ સુપન સતી દેખતી, મ. જાગી તેણુવાર, રૂષભદેવને જઈ કહે, મ. કીજે કંત વિચાર. લા. ૧૩
(દુહા.) કંત વિચાર કહે મને, સુપનતણું ફળ જેહ,
અનુક્રમેં માંડ કહે, રૂષભ સુણુ તે તેહ. (ઢાળ ૧૩ મી-દેશી કાન વજાવે વાંસલી, હરિ જેવા સરીખે.
રાગ અશાવરી સિંધુઓ). સ્વામિ ધુર દીઠે સહી,–ગજ કાયા ગોરી,
બીજે સુપને દેખીઓ, મેં વૃષભ ધોરી. ત્રીજે હરિ અતિ ઊજળે, ઉંચ પૂંછ કુંડાળા;
લક્ષ્મી ચોથે પંચમે –પંચવરણ માળા. છ શશિ રવિ સાતમે, "ગુજરંગ સરખે;
પંચવણું વિજ આઠમે, લહહતી નર. કુંભકળશ રૂપાણે, મે પણ પિગે;
પઉમ સરેવર જળ ભર્યો, દશમે તે દેખે. ઉદધિ તે અગ્યારમે, માંહિ મચ્છ અને કે
દેવ–વિમાન તે બારમે, તિહાં નાદ વસેછે. રત્નરાશિ તે તેરમે, પેખી પંચવર્ષી,
નિર્ધમ અગનિ ચઉદમે, દુખ-દારિદ્ર-હરણ. પ્રેમે સુપન સુણાવતી, સુણી રાજા બેલે; ત્રિભુવનમાં નર બહુ હશે, નહિ તિજો સુતની લે. ૭
૧ ધોળે હાથી. ૨ ધોળો સિંહ. ૩ ચંદ્ર. ૪ સૂર્ય. ૫ ચણોઠી જે લાલ. ૬ પદ્ધ સરોવર. ૭ ક્ષીરસમુદ્ર

Page #67

(૧૬)
ભારતબાહુબલીપરભાતે નર નરવરૂ, સભામાંહિ આવે;
આઠે સુપન જ પાઠક, રાજા બોલાવે. ભાખે સુપન જપાઠક, સુત સુંદર હોય;
સુત ચકી નિચે હુસે, દૂજે નહિ કેય. ઈણ વચને નૃપ હરખીએ, આપી બહુ રિદ્ધિ
વચન તુમ્હારૂં સહી ખરૂં, તુમ સાચી બુદ્ધિ. ૧૦ પંડિત નિજ નિજ ઘર ગયા, વધિય ઉદરે બાળ; શુભ લગને વેળા ભલી, જમ્પો [બાળ સુકુમાળ. ૧૧
(દુહા-). નામ ભરત તસ રાખિયું, બ્રાહ્મી બહેનનું નામ;
સુરના તરૂપરે વાધતાં, રૂપે હવે કામ. (ઢાળ ૧૪ મી-દેશી ભાવી પટાધર વીરને રાગ ગાડી ) દેય દેવ ચવી ઊપના, વળીએ સુનંદારે કુખ્ય;
બાહુબળ અને સુંદરી, તે પહેરે દેવદુખે. રિષભને વંશ વખાણીએ. જીવ સુબાહુ જે હતું, તે હુએ બાહુબળરાય;
નર મહાપીઠ થયે સુંદરી, માયાતણેરે પસાય. રિ. ૨ અનુક્રમે રે સુમંગળા, જાયા અઠાણુરે પુત્ર;
જુગલપણે સુત જનમીઆ, રાખ્યું રૂષભજ સૂત્ર. રિ. ૩ રિષભને વશ બહુ વાધતે, જેમ દ્વિતીઆને ચંદ;
પુત્ર રમે બહુ આંગણે, લેક સકળ આનંદ. રિ. ૪ સુત નવાવન જન થયા, પરણાવી બહુ નાર; નર પાંચે ઇન્દ્રિયતણું, સુખ વિલસે સંસાર. રિ. ૫
૧ સ્વપ્નશાસ્ત્રના જાણનારા. ૨ બીજે. ૩ કલ્પવૃક્ષની પેઠે. ૪ કપટપણે તપ વિશેષ કર્યાના પ્રતાપથી.

Page #68

આદિપ્રભુરાજ્યાભિષેક, ( ૧૭ ) ઈમ કરતાં દિન બહુ ગયા, વીસ લક્ષ પૂરવ સાર;
રાજ ધુરંધર જાણીએ, હરિ આવ્યા તેણિવાર. રિ. ૬ મણિમય સિંઘાસણ તિહાં ઠવ્યું, આણ્ય તીરથનીર;
વિવિધતે ઓષધી શિર ધરી, નિર્મળ કીઓ શરીર. રિ. ૭ ભૂષણ વસ્ત્ર પહેરાવી, વાગે વાજિત્ર સાર;
રાજ્યાભિષેક કર્યો તિહાં, યુગલ મળ્યાં તેણિવાર. રિ. કલ્પદ્રુમ સરીખે પ્રભે, દિકે જેણવાર; જળ લેઈપાય પખાળિયા, આ વિવેક વિચાર. રિ. ૯
(દુહા.) યુગલ નિ વિવેક જાણ કરી, હરખે ઇંદ્ર અપાર;
ધનંદપરે અર્થ પાવતે, નગરી વનિતા સાર. (ઢાળ ૧૫ મી-દેશી ચાય ચતુર ચંદ્રાનની-રાગ મહાર) નગર અયોધ્યા થાપિચું, લાંબું જોજન બાર;
નગર પહોળું અતિશે ભલું, જે જન તે નવ સારરે. નગર. ૧ કનકત ગઢ તિહાં કર્યો, કશીશાં મણિ જે રે; પિળ બહારે ખાઈ તિહાં ખણી, કેટે નાની બહુ હેયરે. ન. ૨ રાશી ચાટાં કર્યા, કરી મેહેલ વખારે;
રત્નમણિ ધન ચીવરાં, ભરી તેણી ઠારરે. ન, ૩ ગજ રથ લેખધશાળ તિહાં, રમવાતણું ઠામરે;
વળી ત્રિપળીઓ નીપને, પંથીના વિસરામરે. વળી વાડી વન નીપનાં, કુપ કુંડ તળાવ, કહ વાગ્યે તિહાં બહુ કરી, રચિ સેવનમય સાવરે. ન. ૫
(દુહા). સાવ સેવનમય તિહાં કર્યું, રાજ્ય કરે ભગવંત રાજ્યાભિષેક કરી તિહાં, વળીઆ સુર ગુણવંત. ૧

Page #69

(૧૮). ભરતબાહુબલીસકળ કળા પ્રભુ શીખવી, પરઉપકારજ કામ;
ત્રેસઠ લખ પૂરવ લગે, રાજ્ય કરે તિણ ઠામ. ૨ સુરનાં સુખ પછી સાંભર્યા, મન મિાં કડવે સંસાર;
લેકાંતિક સુર તિહાં ધસી, આવ્યા તેણીવાર. ૩ (ઢાળ ૧૬ મી-દશી તુગિયાગિરિ શિખરે પરજ.) કહે આવી સુરલેકાંતિક, નમી જે હાથ;
બૂઝ બૂઝ ભગવંત સ્વામી, સકળ પ્રાણનાથરે. કહે. ૧ ધર્મમારગ તેહ ચાલે, લિયે જિન દીક્ષાયરે;
ભવિક જીવ પ્રતિબંધ પામે, ટળે વૈર કષાયરે. કહે. ૨ જીવ મારે "મૃષા બોલે, કરે આમિષ નિ] આહારરે,
તુમ વિના જગ ઈશ્યા પ્રાણી, કિમ લહે ભવપારરે? કહે. ૩ મોહ માયામાંહિ 'ખતા, જીવ •વિગુતા જેહરે,
રાષભવામિ મુક્તિગામી, દર્શ છે તેહરે. કહે. ૪ ઈશ્ય કહિ સુર ગયા જ્યારે, ધરે તિહાં વૈરાગરે,
*એક કોડ આઠ લાખ આપી, કરે ધનને ત્યારે. કહે. ૫ દાન સંવત્સરિ દેઈ જિનવર, માગે “અનુમતિ સારરે,
માત સુતા સુત સૈન્ય સઘળું, દુખ ધરે તેણવારરે. કહે. ૬ રૂદન કરતાં અષભ વારે, આપે સુતને રાજ રે;
કુટુંબ પરજા તુમે પાળે, વંશ વધારે લાજ રે. કહે. ૭ કામગ મેં ઘણું વિકસ્યા, તેય તૃપ્તિ ન થાય, - તિણ કારણ હવે લેઉ સંયમ, ભરત પૃથ્વિરાયજે. કહે. ૮ તે સુત તિહાં બાહુબળીને, આ બહુળી દેશરે; પુત્ર અઠ્ઠાણુને રાજ્ય દીધાં, જુજુએ નગર નરેશરે. કહે. ૯
૧ જૂઠ. ૨ કળાઈ ગયેલા. ૩ વગેવાયા. ૪ એક વર્ષ લગે સવા પહોર દિવસ ચડતાં સૂધી અર્થીને દાન દેવામાં એક ક્રોડ અને આઠ લાખ સેના હેરો વાપરી. ૫ રજા.

Page #70

(૧૯)
દીક્ષાવૃત્તાન્ત શીખ માગી લિયે સંયમ, કરે આતમસારરે, ચિત્રિવદિવાળી દિવસ આઠમ, લિયે સંયમભારરે. કહે. ૧૦
ચ્ચાર સહસ નૃપશું વળી, લીધે સંયમભાર; છદ્મસ્થપણું પ્રભુ ભેગવે, વર્ષ તે એક હજાર. ૧
(ઢાળ ૧૭ મી-દેશી સાહેલડીની.) ધર્મધ્યાન ધ્યાતાં વળી, સાહેલડિયાં. ધરતાં શુકલજ ધ્યાન રે,
ગુણવેલડિયાં. ઘનઘાતી કર્મ ક્ષય કી, સા. પામ્યા કેવળજ્ઞાન. ગુ. ૧ સમવસરણ દેવે કિયું, સા. બેઠા રાષભજિjદરે; ગુ.
આવી ભરત નેિ વધામણી, સા. હૈડે અતિ આણંદરે. ગુ. ૨ જમક સમક પહેરાવિયાં, સા. આપ્યું કનક અપાર; ગુ.
ચકર ની] વધામણી, સા. વળી આવી તેણિ વારરે. ગુ. ૩ ભરત વિચારે મન તિહાં, સા. કુણ પૂજું પહિલાંય રે? ગુ. ચક કામ સંસારનું, સા. તાત ધરૂ મનમાંહ્યરે. ગુ. ૪ સમવસરણે તવ સંચર્યો, સા. પ્રણમી પ્રભુના પાયરે, ગુ. સુણિ જિનવરની દેશના, સા. વળીઓ પૃથ્વિરાયરે ગુ. ૫
(દુહા.) પછે ભરત વળી આવિઓ, આયુધશાળા જ્યાં;
ચકરત્ન [ની વધામણી, નર પહિરાવ્યું ત્યાંહ. ૧ (ઢાલ ૧૮ મી-દશી સુવિધિ ધર્મ જગ જે કરે-રાગ મેવાડે) પછે ભરત ધરી ધેતિયાં, ત્રણ પ્રદક્ષિણા દેય; પૂજા પખાળ કરે તહીં, ચકરત્નની પૂજા કરેય.
૧ ચાર હજાર રાજાઓની સાથે દીક્ષા અંગિકાર કરી. ૨ અત્યંત ઘાત કરનાર જ્ઞાનાવરણી, દર્શનાવરણી, મોહની, અને અંતરાય આ ચાર કર્મને ક્ષય કરી.
કમ સાચી, સા.
પ્રવિરામર

Page #71

( ૨૦ )
ભરતબાહુબલીતે નૃપ દેશસાધન ગયે. આવી સુર નરરે લાગે પાય,
દેશ સઘળારે ભરતેશ્વર થાય તે નૃપ. ૧ અષ્ટ મંગળીક આગળ ધરે, ભરે ફૂલપગાર સાર;
મહત્સવ અકાન્ડિકા તિહાં કરી,નેપ ચઢીરે તેણી વાર તે. ૨ એક ચેજન આગળથકી, ચક્ર તે ચાલ્યું જાય; મહેંદ્ર-ધજા જિમ અતિ ભલી, સુર આગળે વળી તે
જિમ થાય. તે. ૩ ધર્મચક જિન આગળે, જિમ ચાલે આકાશ ? ભરતનરેશ્વર આગળે, તિમ ચાલે? ચકરત્ન હલ્લાસ. તે. ૪
(દુહ) દેશ સાધવા સંચ, સાથે બહુ પરિવાર હય ગય માનવ બહુ મિળ્યાં, ચકદળ નહીં પાર. ૧
(ઢાળ ૧૯મી-દેશી ત્રીપદીની.) ચકીનાં દળ ચાલ્યાં જાવે, ગંગા ટુકડા તે પિણ થાવે;
દક્ષિણકાંઠે આવે, હે રાજન, દક્ષિણ. તિહાં ઉતારિયે ભરતનરિદ, કઢે જાણે ઈશાનઈદે;
ગાજે બહુઅ ગયદે, હે રાજન, ગાજે. દક્ષિણકાંઠે ચાલે રાયે, પૂર્વસમુદ્રને કાંઠે જાયે,
માગધતીર્થ તિણ હા, હે રાજન, માગ. તિહાં કટક ઊતર્યું અપારે, નવ જેયણ પહેલું વિસ્તારે,
લાંબું જોયણ બારે, હે રાજન, લાં. તિહાં રહી નૃપ કરે વિચારો, વાધિકને તેડે તેણિ વારે; કર્યો પિષધ એક સારે, હે રાજન, ક.
૫ વાધિકરત્ન તે બુદ્ધિ વિશાળો, તેણે કીધી એક પિષધશાળ;
૧ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ ૨ નજીક ૩ લશ્કર

Page #72

ષટ્ક ડસાધનવૃત્તાન્ત
તિહાં રહે ભરતભૂપાળા, હા રાજન, તિ.
તિહાં એક અઠ્ઠમ કરતા સાર, તે પિણુ નીર વિનાજ વિચારે; પેાષધ ડાભસથારી, હા રાજન, પા.
રાત દિવસ તિહાં જાગે રાયા, માગધદેવતણે મનધ્યાયે; ઇમ ત્રણ દાહડા જાયા, હા રાજન, ઈ.
ચેાથે દિવસ નૃપ દેહ પખાળે, મળિ ખાકળ લેઇ તિહાં ઉછાળે; રથબેસી નૃપ ચાલે, હા રાજન, ર.
૧૦
ઢીચણુ લગે સાયરજળ જ્યાંહિ, રમેસી આવે તે માંહિ ; ધનુષ ચઢાવે ત્યાંહિ, હેા રાજન, ધ. દેવાધિષ્ઠિત જે છે ખાણા, લખું નામ તિહાં ભરત સુજાણ; મૂકે સેાય પ્રમાણેા, હા રાજન, મૂ. ગયું ખાણુ જોયણું તે મારા, મગદેવસભા જિહાં સુર ખીજ્યા તેવિારા, હે રાજન, સુ.
૧૧
સારા;
કુણુ મૂરખ મૂકે અહીં ખાણા ! ઝાલી તેહના હણિયે ઊઠયા દેવ સુજાણે!, હેા રાજન, ઊ.
( 22 )

૧૨

પ્રાણેા !
૧૪
૧૫
સુરમ'ત્રી છે મેટા જેડા, નામ ખાણથી વાંચે તેહા; શીતલ થાયે દેહા, હા રાજન, શી. તિણે સમજાવ્યા સકળ સુરિંદા, એ જિનવરસુત ભરતરિ દે; અહીં નવ જીતે ઇંદા, હા રાજન, અ. સમજ્યેા માગદેવ સુજાણા, હાથે' લીધું ચડ્ડી માણે; આવે મૂકી *માણા, હા રાજન, આ. મુકુટ કુંડળ માંગ[]નું પાણી, ચીને સુર આપે આણી; ખેલે અમૃતવાણી, હા રાજન, એ.
૧૬
૧૭
૧૩
૧ ચેવિહારા ત્રણ ઉપવાસ. ૨ ડાભની પથારી. ૩. ક્રોધના પ્રબળ તાપથી તપેલું મન ચક્રીનું ખાણું જણાતાં શાંતિ મળ્યે ઠંડું થયું. ૪ અભિમાન–ગર્વ તજીને.

Page #73

( ૨ )
ભરતબાહુબલી સ્વામિ તમને મેં નવિ જાણ્યા, મુજ પુણ્ય ખીંચી તુમ આપ્યા
નમિય પાય વખાણ્યા, હો રાજન, ન. સુર સંતેણે પાછો ફરિયે, બોલ ભરતને માથે ધરિયે; નૃપ પાછે પરવરિયે, હો રાજન, નૃ.
૧૯ અઠ્ઠમપારણું આવી કરતે, અડાન્ડિકા મહત્સવ આદરતે; માગસુર [ ] ચિત ધરતે, હે રાજન, મા. ૨૦
માગસુર ૨ો ઘણું, જપે ભરતનું નામ; દક્ષિણનિધિકાંઠે વળી, આ ચકી તામ.
(ઢાળ ર૦ મી-દશી એપાઈ છંદની) તિહાં વરદામ તીર્થ એક કહું, વરદામ દેવતા તેને લહું;
અઠ્ઠમતપ કરી સાચ્ચે સેય, માગધદેવતણી પરે જોય. ૧ રત્નતણે કંદરે એક, આપે મેતી રત્ન અનેક;
આલી પાય નમીને ફર્યો, આઠ દિવસ ત્યાં મે'ત્સવ કર્યો. ૨ ત્યાંથી આગળ ચાલ્યો વીર, આબે પશ્ચિમસાયરતીર;
પ્રભાસતીર્થ તિહાંકણ કહે, પ્રભાસદેવ તિહાં પણ રહે. ૩ અઠ્ઠમતપ પોષહ ત્યાં કર્યો, રથ બેસી જળમાં સંચર્યો;
મૂકી બાણ ને સાથે દેવ, આવી પાય નમે તતખેવ. ૪ તિણે વળય કંદરે સાર, ચૂડામણિ આપી તેણિ વાર; - રિદ્ધિમણિ આપીને ફરે, પછે પારણું નૃપતિ કરે. ૫ આઠ દિવસ મે'ત્સવ ત્યાં કરે, ચકીદળ આઘાં સંચરે;
સિંધૂનદિયે આવે સહી, દક્ષિણકાંઠે રહે ગહગહી. દેવીસિંધૂ અ છે વળી જેહ, અઠ્ઠમતપે આરાધિ તેહ, આવી વેગે પડિ નૃપ પાય, રાબળ ભેટ લાવી તિણ ઠાય. ૭
૧ કંકણું. ૨ માથાના અબડામાં રાખવાનો દાગીને. ૩ બહુ ભારે-ઘણું.
૮
3 હિંગહી.

Page #74

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત, (૨૩). એક હજાર અને વળી આઠ, રત્નકળશ આખ્યા શુભ ઘાટ; રત્નસિંહાસણ આપ્યાં દય, કડાં બહેરખા ચીવર સોય. ૮ આપી એટલું પાછી ફરે, અઠ્ઠમપારણું ચકી કરે; આઠ દિવસ મ’ત્સવ આદરે, નૃપ વૈતાઢય ભણું સંચરે. ૯
(દુહા) વૈતાઢયાચળ અતિ ભલે, વસે વિદ્યાધર જ્યાં;
સોઈ સદા છે શાશ્વત, ભરતક્ષેત્રની માંહા. (ઢાળ ૨૧ મી-દશી રજની ન જાવે-રાગ કેદારે) ભરત વચ્ચે વળી અછે ભલેરેરે, વૈતાઢય પર્વત રૂપાકેરેરે; પહોળપણે તે જોયણ પંચાસરે, ઉંચે જોયણ પંચવીસતારે. ૧ અછે ફૂટ નવ ઉપર જેરે, જેયણ સવાછ ઉંચાં હારે;
એક પ્રાસાદ નમું નિશિ દીસરે. પ્રતિમા પ્રણમું એકવીસેરે. ૨ પૂર્વ પશ્ચિમસાયર જ્યાંહિરે, પર્વત છેડા મિલિયા ત્યાંહિરે; વૈતાઢય ઉપર ઉચા ચડિયેરે, જેયણ દશ વળી જઈને અડિયેરે. ૩ તિહાં મેખળા છે વળી દયોરે, દક્ષિણ ને ઉત્તર દિશિ જૈયેરે,
દક્ષિણ–“શ્રેણું નગર પચાસરે, તિહાં છે વિદ્યાધરને વાસેરે. ૪ ઉત્તરશ્રેણિ કહી છે જ્યાં હિરે, નગર અનેપમ સાઠજ ત્યાં હિરે તે ઉપર દશ જેયણ જાએ, દેય મેખળા પરગટ થાએરે. ૫ સુધર્મઇદ્રતણું વળી હેરે, લોકપાળ અભિગિક દેરે; જય વસે છે તેણે હારેરે, ઉત્તરદક્ષિણ એણિ વિચારોરે. ૬
(દુહા.) એ વર્ણન વિતાઢયનું, ચકી આવ્યું ત્યાંહિં; પિષધશાળામાં વળી, અઠ્ઠમ છપચગે જ્યાં હિં. ૧
૧ કપડાં. ૨ કોઈ દિવસ નાશ ન થાય તે. ૩ જિનરાજનું દેહેરું, ૪ ગોળાકાર પહાડને ઘેરે, ૫ પંક્તિ, ૬ તે. છ ત્રણ ઉપવાસનું પચ્ચખાણુ ઉર્યું.

Page #75

(૨૪)
ભરતબાહુબલી, (ઢાળ ર૨ મીશી રોપાઇ છંદની.) અઠ્ઠમ એક પિષધસહ કરે, વૈતાઢયને સુર મનમાં ધરે;
તે આવ્યા જ્યાં ભરતપરાય, આપી રત્નને લાગે પાય.૧ રત્નતણ ભૂષણ આપિયાં, દેવદુષ્ય “ભદ્રાસણ દિયાં;
દેવપ્રશસ્ય પાછો ફર્યો, તે નિમિત્ત ત્યાં ઉત્સવ કર્યો. ૨ કરી પારણું ચાલ્યા રાય, ગુફાબારણે પરગટ થાય;
એક અઠ્ઠમ પિષાણું કરી, કીતમાલ સુર ને મનમાં ધરી.૩ અવધિજ્ઞાને આવી દેવ, ચકી ને પાય નમ્પ તતખેવ,
ટીલાં ચઉદ દિયે તિણ ઠામ, સ્ત્રીઅ રત્નને આવે કામ.૪ ભૂષણ ચીવર આપે બહુ, સ્ત્રી અરત્નને કાજે સહુ
કરજેડી બોલે સુરરાજ, ગુફા ભળાવું તમને આજ. ૫ ચકી સંત દેવ, અડાન્ડિકા મત્સવ કરે એવ; પછે પારણું ભૂપતિ કરે, સેનાની બેલા શરે. ૬
(દુહા.) સેનાની સુષેણ, તેઓ તવ પરદેવ;
સિંધૂનદી પેલે ત્રટે, તમે જાઓ ત્યાં રહેવ. ૧ (ઢાળ ૨૩ મી-દશી ઉલાળાની-રાગ ધનાશ્રી) વચન હવું જવ રાય, સેનાપતિ સજ થાય;
લીધી સકળ સેનાય, બીજા ખંડમાં જાય. રત્નચર્મ લીધું સાથે, મોટું દેયજ હાથે;
સુષેણ ભરત જે રાય, ફરસ્તે મેટું થાય. લાંબું જોયણ તે બારે, નવ જયણ પહેલું સાર;
વાંહણે વાવિયે ધાને, સાંજે નીપજે અને. ૩
૧ દેવતાના વપરાશમાં આવતાં વસ્ત્રો, ૨ મંગળકારી આસન. ૩ ચાંદલા, ૪ સેન્યને ઉપરી, ૫ ચકીશ્વર, ૬ હમણાં-હાલજ, છ તૈયાર,

Page #76

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત. ( ર ) એહવું ચર્મ જે રત્ન, સહસ સુર કરે ;
સિંધૂનદી કહી જ્યાંહ, મૂઠું રત્ન તે ત્યાંહ. સિંધૂનદીમાંહિ સારે, સાથે બહુ પરિવારે;
નદીએ તે ચઉદ હજારો, નીરતણે નહિ પારે. ૫ હેમવત પર્વત જેય, પદ્મદ્રહ તિહાં હોય;
નદીઓ નીકળી ત્રા, પાણી ઉજ્વળ વચ્ચે. ગંગા સિંધૂ તે જેય, રેડિતા અંશની હેય;
પશ્ચિમસાયરમાંહિ ભળતી, ગંગા પૂર્વે પળતી. ૭ સિંધૂનદી કહી જેહે, પશ્ચિમે ચાલીએ તેહે,
ભેદે વૈતાઢય ત્યાંહે, ભળતી સમુદ્ર તે માંહે. ૮ ત્યાં એક કુંડ તે લહિયે, માંહિ સિંધૂદ્વીપ તે કહિયે;
તિહાં એક ભવન છે ખાસ, દેવીસિંધૂને વાસો. ૯ સિંધૂનદીતીરે સારે, ભવન તે એક ઉદારે
પ્રતિમા એકસે ને વીસે, નામું નિત્યે એ શીશે. ૧૦ મૂળે સિંધૂ તે જય, જોયણ સવા છ તે હોય;
જેયણ સાડી બાસઠ જાણું, પ્રવાહે નદીના વખાણું. ૧૧ ઈસી નદી કહી પરમે, ધર્યું ત્યાં રત્ન તે ચર્મે;
બાર જેયણ વધ્યું તેહ, નવ જોયણ પહેલું જે. ૧૨ સિંધૂતરી તિહાં જાય, તિહાં બહુ યુદ્ધ તે થાય;
સેનાની તિહાં ઝુઝે, બેહે ભાણ ન સૂઝે. સીંગલ બાબર જા, ટંકણુ યવનની ના;
કલમુખ હબસી જેહ, જીત્યા સુષેણે તેહે. ૧૪ વિષમા કોળીઅ ભીલે, કીધી તેહની મીલે;
તિહાં ભલ કચ્છ જે દેશે; હાર્યા તેહ નરેશે. ૧૫ દેશ સકળ કરી હાથ, લીધા ભૂપતિ સાથે, ૧ ધૂળ ઉડવાને લીધે સૂર્ય પણ દેખાતે ન હતો.
૧૩

Page #77

સોય
સાશી પર નામ ગુફાના આ
(૨૬)
ભરતબાહુબલી, નરપતિ સેય નમાયા, ચકીને પાગે પાડયા. ૧૬ ભેટ સબળ તિહાં લાવે, ચકીને મન ભાવે; પા છે દેશ તે આલે, નૃપ ચકી સાથે ચાલે. ૧૭
(દુહા ) ચક્રી પાસે તે રહા, કરવા કહેસંગ્રામ;
કેટલા દિવસ ગયા પછે, બલ્ય ભૂપતિ તા. ૧ સુષેણ સેનાની તેડિયે, વચન કહે અનુકૂળ;
તમે આગળ ચાલે વહી, જિહાં વૈતાઢયજ મૂળ. ૨ મૂળે દેય ગુફા સહી, નામ તિમા હોય;
ખંડપરપાતા પશ્ચિમેં, નામ ગુફાનાં જય. ૩ (ઢાળ ૨૪ મી-દેશી પ્રણમી તુમ શ્રીમંધરજી-રાગ પરજ) સેય ગુફા છે શાસ્વતીજી, લાંબી જયણ પંચાસ;
જેયણ બાર પહોળી સહી જ, તિહાં નહીં કેઈને વાસ. ૧ નરેશ્વર ચકી આવે ત્યાં હિં, ત્રણ ખંડને સાધતેજી; અસુરતણું દળ જ્યાંહિ.
ન. ૨ આઠ જેયણ ઉંચી સહી, ઉંચાં એહવાંરે બાર;
પહોળપણે છે તે વળીજી, ભાખું જોયણ ચાર. ન. ૩ ગુફામાંહિં જે જે વળીજી, નદી અનોપમ દોય;
જોયણ ત્રણ પહેળી સહી જી, શાશ્વત કહિયે સાય. ન. ૪ નદી નામ છે શાશ્વતાંજી, ઉનમગજલા વળી એક;
જે નાખે તે ત્યાં તરેજી, મહિમા નીરવિશંક. નદી ત્યાંહિ બીજી ભલીજી, છે નિર્મગનજલાય;
જે ના તે બૂડશેજી, જોજે જળમહિમાય. આવી મિલે એ સિંધૂમાંજી, નદી ભલી વળી હેય; ગુફા તિમષ્ઠામાં વળી, એ બેહુએ પણ હેય. ન. ૭ ૧ પસંદ પડે.
ન. ૫
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
- -
-
-

Page #78

ખડસાધનવૃત્તાન્ત, ( ૭ ).
(દુહા) ઇશી ગુફા રળિયામણી, પૂરવ દિશિ છે જ્યાં હિ;
પૃથિવી લેવા કારણે, ચાલ્યા ચકી ત્યાંહિં. સુષેણ સેનાની તેડિયે, ભાખે નૃપ તેણે વાર; ગુફા આગળે જઈ કરી, ઊઘાડે બે બાર.
(ઢાળ ર૫ મી-દેશી રોપાઈ ઈદની.) હવી આગન્યા નૃપની જિસે, સોનાની વહી ચા તિ;
આ ગુફાનું કારજ જ્યાં હિં, પિષધ અઠ્ઠમ કરે નર ત્યાંહિ. ૧ સ્નાન સેય કરે પારણું, વસ્ત્ર ઊજળાં ત્યાં પહિરણે; ધૂપ ઉખેવે પરિમળ ઘણે, નમસ્કાર કીધે બારણે. સેનાપતિ તવ ઠેલે બાર, નવ ઊઘડી તે વાર;
અડાન્ડિકા મત્સવ તવ કરે, અષ્ટમંગળ તે આગળ ધરે. ૩ દંડરત્ન તવ હાથે લિયે; સાત આઠ ડગ પાછાં દિયે;
આવી ઘાઓ કરે ત્રણ વાર, ગુફા તિમષ્ટા ઉઘડે બાર. ૪ વૈતાઢય આખે તે ઘડહડે, “તરૂ પર્વત તે તૂટી પડે
દક્ષિણ ઉત્તર ભાર ખડખડે, ઇલેચન પરે બેહુએ ઉઘડે. ૫ તવ એક આણે વડે ગયેદ, ઉપર બેસે ભરતનરિદ; ગજ જમણું કુંભસ્થળ જ્યાં હિં, મણિરત્ન એક મૂક્યું ત્યાંકિં.૬ આગળ ચ્યારતણું તે જોય, તેહથી બહુ અજુઆળું હોય; દેવ અધિષ્ઠા તમેં હજાર, રેગહ શસ્ત્ર ન લાગે ધાર. ૭ પ છે રત્ન કહ્યું કાંગણે, હાથ લિયે ખટખંડને ધણ; હિરણ્ય સરખું તે પણ હય, સહસ દેવતા સેવે સાય. ૮ એવું કાંગણ જે છે રત્ન, ચકી તેહનું કરતો યત્ન;
૧ પ્રહાર–ઘા. ૨ ઝાડ. ૩ ની પેઠે. ૪ મેટા હાથી, ૫ હજાર.

Page #79

( ૨૮ )
ભરતમાહુબલી.
૯
ભીંતે લેઇ કરતા માંડલાં, 'તરણીજ્યેાતિથકી નિર્મળાં જોયણુ માર અનુઆળું કરે, ધનુષ પાંચ સહિ મેટાં શરે; પૂરવ પશ્ચિમ ભીંત્યેા તાસ, મંડલ કરે ત્યાં આગણપચાસ.૧૦ ચકીની પદવી જિહાં જંગે, ગુઢ્ઢા માંડલાં રહે ત્યાં લગે;
સમળ પુન્યના ચક્રી ધણી, ચાલ્યા પૃથિવી લેવા ભણી. ૧૧ શુકામાંહિ પેડા પરપરી, લેાકનાળિ જાણે ત્રીછી કરી;
તેણ જગા સેઢળથી વહી, મધ્ય નદી બે આવી સહી. ૧૨ પત્થરપાજ ખાંધી ત્યાં સહી, ચકીનાં દળ ચાલ્યાં વહી; ઉત્તર પાળે તે નીકળે, મ્લેચ્છ ખડમાંહે સળસળે, ( દુહા )
3
મ્લેચ્છ ખ‘ડમાં આવિયે, સ્વામી ભરતનરિદ; બહુ પરિવારે પરવર્યાં, જાણું ગગને ચંદ્ર. (ઢાળ ૨૬ મી-દેશી પ્રણમી તુમ શ્રીમ ધરૂજી ) ચંદ્રતણી પરે. પરવર્યાંજી, નહિ કે ચીરે જોડ;
૧
*હુય ગય લાખ ચારાશિયાં, પપાયક છન્નુ કાર્ડિ, નરેસર, સન્યતણા નહિ પાર, સેનાની પણ સ'ચરેજી; આગળ થઇ અસવાર. નરેસર, સૈન્ય,
ચોસઠ સહસ સુખાસણાંજી, દશ કેડિ લખ ધજાય; લાખ ચોરાશી રથ ભલાજી, એક લખ અે ગાય. ન. સ. ૨ દાય સહસ ને પાંચસેજી, સુર નવ લેાપેરે આણુ; પાંચ લાખ દીવીધરાજી, લાખ ચેારાશી નિસાણુ ન. સ. ૩ ચેસઠ સહસ બિરૂદાવળીજી, નાટિક સહસ બત્તીસ;
9
૧ સૂર્ય, ૨ એક પછી એક. ૩ જાણે અસંખ્ય તારાએ સદ્ધિત આકાશમાં ચંદ્રમા પરવરે છે તેની પેડે. ૪ ઘેડા હાથી. ૫ પેદલપાળા. ૬ રોનાને-લશ્કરને ઉપરી અમલદાર. ૭ નગારાં નેાબત. ૮ યશનાં વખાણ ખેલનારા.

૧૩

Page #80

પટ્લ સાધનવૃત્તાન્ત.
( ૨ ) ત્રણ્ય કાર્ડિ વ્યાપારીઆજી, ત્રણ્ય લાખ ૧મ`ત્રીશ.ન. સૈ. ૪ પૃથિવી લાગી ધ્રૂજવાજી, દિશિના થાએરે દાહ;
་ઉલ્કાપાત થાએ સહીજી, અતિ ભૂંડા ત્યાં પવાય. ન. સ. ઊડે ખેહ ત્યાં અતિ ઘણીજી, અને હાય તિહાં નિધાત; પીતવર્ણ દાહડા થયેાજી, દેખે બહુ ઉત્પાત. ન. સ. સમળી સારસ કાગડાજી, કાર્ડિ ગગન ફરત;
ગગન શ્યામ નિહાળતાંજી, ચિંતા અસુર અત્યત. ન. સૈ. છ ચક્રીદળ અળિયાં સહીજી, પહિરી સેાવન સનાહ; કાઢ'ડ લેઈ હાથમાંજી, યુદ્ધ કરેવા જાય. ન. સ. ૧°મુલ્ગર ફરસી તિહાં ગ્રહીજી, કૈના હાથેરે ૧૧૪‘ડ;
તેણે આકાશ દીપાવતાજી, મિળિ પુરૂષ પ્રચંડ. ન. સ. ૯ સાયરને શેાધે' સહીજી, કરે પર્વત ચકચૂર;
ૐ
૧૧
સૈ
કે આકાશ ધધેાળતાજી, પૃથિવી ફાડે શૂર. ન. અગ્નિમાં પેસે સહીજી, સિહણું લેતારે ૧૪માથ; ગજ મળિયાને સાંકળેજી, વજ્જડ તસ હાથ. ન. સ. ૧૧ શત ચેાધા નર ત્યાં મિન્યાજી, એક હણેરે હજાર;
લખ ચેાધાનર ત્યાં મિન્યાજી, એક કોટિ નર પ્રાહાર. ન. સૈ. ૧૨ ( દુહા,)
દળ દેખી ચક્રીતણાં, મળિયા સખળ મલેચ્છ;
કહે મુખ કાયર આવિયા, હમણાં લેશે રે૭.

૧૦
૧ વિચાર–મંત્રના ગુંથનારા પ્રધાનેા. ૨ ધરતી કંપ થવા લાગ્યા. ૩ દિશાએ લાલવાઁ થતાં દાહ દેખાવા લાગ્યા. ૪ તારાઓનું ખરવું, વીજળીનું પડવું વગેરે ઉલ્કાપાત. ૫ નઠારા પવન વાવા લાગ્યા. ૬ ધૂળ. છ બળવંત. ૮ અખ્તર. ૯ ધનુષ, ૧૦ ભગદળિયા. ૧૧ લાકડી. ૧૨ શૂરવીર ૧૩ બાથ ભીડતા.

૧

Page #81

(૩૦ )
ભરતબાહુબલી (ઢાળ ર૭ મી–દેશી રોપાઇ છંદની.) ઈશાં વચન મુખ ભાખે તેહ, જાતતણું બળિયા છે જેહ,
બહુ ઘમંડિ ગજ ઘોડા ઘણા, ગંજ્યા નવિ જાઓ કે તણું. ૧ સકળ દેશના રાજા મિન્યા, કોર્ષે અતિ બેલે કળકન્યા;
અણુવાંછિયાને વાંછણહાર, બળતણ પરે મૂઢગમાર. ક્ષીણ પુન્યતણું એ ઘણું, લક્ષણહીણ દીશે નિર્ગુણી;
અંધારી ચિદસને જ, સકળ મલેછે નૃપ અવગ. ૩ એક કહે ઘર રૂઠે રાય, એક કહે પૂરું થયું આય;
એક કહે મરવું છે અહીં, તો બીજે થળ જાએ કહીં ! ૪ એક કહે એ કરમેં નડે, એક કહે એ ભૂલે પડયે; એક કહે એ મારગ જાય, કિશું વહે એ હિંદુરાય! ૫ એક કહે એ યુદ્ધજ કરે, અર્થ આપણે તે સહી સરે; ઘણા દિવસના ખરજે હાથ, એસિંકલ થઈયે નરનાથ. ૬ ઘણું દિવસનાં જે હથિયાર, કાટ ભરાઈ થયાં ખુવાર; તેને આજ વ્હાર કાઢિયે, વિરેનાં મસ્તક પાડિયે. ૭ ઈમ બેલે મન હર્ષ અપાર, જિમ ભૂખ્યાં લહે અમૃત આહાર;
અતિ તર લહે ગંગાનીર, જાણે વિપ્રને લાધી ખીર. ૮ બૂડતાં કર લાગે વહાણ, નર થાયે ને મિલે “સહ્યાણ; જન્મ દરિદ્રી પૃથ્વી ફરે, વનકડા દેખી ચિત કરે. ૮ એમ બરબે હરખે બહુ વીર, ઉતારશું સહી એનાં નીર; કાયરને હણતાં કેહી વાર?! કિશે ઘાસ કેપે 'અંગાર! ૧૦ જ્યારે કેપ કરે જ કુઠાર, કેળ કાપતાં કહી વાર ! કમળ ઉપરે કે કરી, ઉમેળતાં ક્ષણ લાગે ખરી ? ૧૧
૧ ચળવળે છે. ૨ આભારી. ૩ ખરાબ. ૪ વાહન. ૫ દેવતાઅમિ ૬ કવાડે, 9 હાથી,

Page #82

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત. (૩૧) સિંહને “મૃગ હણતાં શી વાર? “વિ ક્ષણમાં ટાળે અંધકાર; આતુર થિર કૈ પથાય ! પ્રચંડ કે જ્યારે વાય? ૧૨
( દુહા ) પ્રચંડ પવનજ આગળે, ઊડે આકજ તૂર;
ઈશું કહીને ઊઠિયા, યુદ્ધ કરવા શૂર. (ઢાળ ૨૮મી-દેશી કાન બજાવે વાંસળી-રાગણી આશાવરી) સૂર ભીડે રણમાં બહુ, ઘર ની માયા મૂકે;
ધનુષ ચડાવીને ધરે, નર બાણ ન ચૂકે. શરણુણે તન ટુલર, તવ આગોત્રી,
ચાલે રણ ઝંપલાવિયે, મરવું તિહાં ખૂટે. મસ્તક–વેણ હુલશે, શિર ટેપ ન આવે;
શૂર સુભટ તે આગળે, જીવતે કુણ જાવે. કેતા નર રણમાં ધસે, કાઢી તરવાર;
દંડ સાંગ લેઈ ધસે, થઈ મારે માર. કઈ ભાલા ઊંચા કરી, જમને તરતા;
આવે “ભક્ષ તુમ દીજિયે, રહે ઘર ઘર ફરતા. ૫ ઈશાં વયણ બોલે મુખે, રણ સામે આવે;
રછ ચામડે વીંટીઆ, શિર ટેપ બનાવે. કૂર્મચર્મ સરખી વળી, સલે બખ્તર પહેરી;
ગુરજ તણા ઘા બહુ કરે, નર સાય નમેરી. મિળ્યા અસુર સહુ એકઠા, રણ [માં નરને મારે
ભરત નિા) કટક ઊપર પડયા, સહુ એકે વારે. ૮ તરવારે જિમ વિજળી, બાણ વરશે મેહ;
૮ હરિને મારતાં. ૮ સૂર્ય. ૧૦ આકડાનું તૂર. ૧૧ ભારે પવન. ૧ લડાઈના મેદાનમાં પડતું મહેલી–ઘુસી જઈએ, ૨ માથાના વાળ-પટા, ૩ ખાવાનું.
national

Page #83

(૩૨)
ભરતબાહુબલી, અન્ય ભાગ્યે સહી, તસ ઘાયા દેહ. ભરતકટક ભાગું સહી, શુર આગળ સેટી;
નદીપૂર જિમ ભાગિયું, સાયરને ભેટી. પડયા પુરૂષ બહુ નાસતા, પાળા બહુ માર્યા;
પત બેઈ નિજ નાથની, નાઠા રણ હાર્યા. રથ ભાંજ્યા રણમાળવી, હય હસ્તી ભાગા
તે ન ગયા નર જીવતા, જે હાથે લાગા. બૂમ ગઈ વેગે તહીં, જિહાં છે સેનાની;
મહા દુઃખ તેને ઊપનું, તે જાણે અજ્ઞાની. વેશ્યા વિણરૂપે દુખી, યેગી ધનસએ;
નિદ્રા નહીં નર રેગિ, બહુ માંકણ “મ. ૧૪ પુત્ર કુવ્યસની જેહને, તે દુખિયે બાપ,
દુખ મોટું ભૂઈ સુએ, ઘરમાંહિ સાપ. ૧°તાની કંઠવિના દુખી, પંડિત વિણ વાણ;
વૈદ્ય દુખી તન રેગિ, ન લહે નિસાણી. સતી સ્ત્રીને એ દુખ ઘણું, નર મૂકી જાય; રણમાં 'દળ ભાગે તદા, દુખ મોટું રાય.
(દુહા ) રાયતણે દુખ એ ઘણું, રણમાં ભાગા વીર;
સેનાની કેધજ કરી, ૧૨ અર્થે ચડિયે ધીર.
૧ કાચબાના ચામડા જેવી. ૨ રહેમ–મહેર વગરના. ૩ અગાડીની લશ્કરી ટુકડી. ૪ શરીર ઘવાયાં. ૫ ઈજજત-આબરૂ. ૬ સેનાપતિ. છ કેવળજ્ઞાની. ૮ કદરૂપી હેવાથી. તે ધનદોલત એકઠી થવાથી. ૧૦ બીમાર. ૧૧ માંચામાં. ૧૨ ગાનાર ૧૩ લશ્કર. ૧૪ ઘેડે.

Page #84

વર્ચ્યા સાધનવૃત્તાન્ત
( ૩૩ ) (ઢાળ ર૯ મી-દેશી લ‘કામાં આવ્યા રામરે-રાગણી મારૂણી.) અશ્વરત્ન કહ્યા વળી હરે, એશી આંશુળ ઉંચા તેરે; માંશુળ નવાણું પહેાળારે, ઝલકે તન સાના સાળારે ૧ આંગુળ એકસે ને આઠરે, હુય લાંખા છે શુભ ઘાટરે;
ઉંચી ખત્રીસ આંશુળ રકારે, હય ચાલે દેતા દીટરે. ૨ શુક સરખા નીલેા વાનરે, જેના ચાર આંગુળના કાનરે;
બાહુ તે આંગુળ વીસેરે, સેાળ આંગુળ જલ્લાદીસેરે, ૩. ચ્ચાર આંગુળ જેહની જાતુરે, ખરી ગ્યાર આંશુળનું માનરે; પુઠ પહાળી ઢળતી હાયરે, મસ્તક ધૂણાવે સાયરે. જેનાં રૂમાડાં સુકમાળરે, પટકુળ જિસ્યાં સંહાળરે;
૪
નવચાવનવતા જેરે, ચાબુક નવ લાગે દેહરે. અસવારને ચિત્યે ચાલેરે, ચાકડુ' સેાવનમય ઘાલેરે; કૉંચનની ઘૂઘરમાળરે, પંચવર્ણ ભૂષણ વિશાળરે, કંચનનુ` કમળ પ્રસિદ્ધરે, હય માથે ટીલુ' કીધું રે; શણુગાર બહુ નહીં થેાડારે, જાણે ઇંદ્ર તણા એ ઘેાડાર. ૭. હુચ વાંકા માંડે પાયરે, મુખ લાળવઢે શાલાચરે;
સેા જોયણુ ખિણમાહિ' જાયરે, ગરૂડ સસરા તે કહેવાય૨, ૮ કચરામાં પાયે ઘાલેરે, નવ મૂડે જળમાં ચાલેરે;
*ટપતા હય કાતર ખાતરે, ચર્ડ ડુંગર મેટટા વ્હારે. ૯ થળમાંહિ' તે પણ ચાલે?, ગુફામાંહિ પેસી મ્હાલેરે;
૧૦
ગઢ ઊપર ચડતા એહરે, ગતિ પાંચે ચાલે તેરે. જાણે અશ્વ આકાશે ચાલે?, શ્વાસ કમળ સરખા આલેરે; વિનૈવંત બહુ ગુણગ્રામરે, કમળાપી તેહનુ' નામરે, ૧૧ પસહસ દેવતા કરતા સેવરે, ઇસ્યા હુય આણ્યા તતખેવરે; સુષેણુ સેનાની ચિડારે, સિલ પહેરીને હામે ભડીએરે.૧૨ ૧ ઘેાડે. ૨ ગરદન. રૂ પાપટ. ૪ ડૅકતા. ૫ હજાર. ૬ તુરત.

૫.

Page #85

(૩૪)
ભરતબાહુબંલી.
(દુહા.) શર થઈ હામે ભિડે, સાથે દેવ હજાર;
ખડગરત્ન હાથે ચહ્યું, સહદેવ કરે સાર. (ઢાળ ૩૦ મી-ભાદ્ધવે ભેંશ મચાણ એ દેશી-રાગ સામેરી) સહસ દેવતા કરતા સારરે, ઈસું હસ્થ લિયે હથિયાર લાંબું આંગુળ પંચાસરે, સેળ આંગુળ પહોળું તાસરે. ૧ અદ્ધ આંગુળ જાડું જાણુંરે, રત્નજડિત તે મૂઠ વખાણું,
બહુ વણે તે પિણ નિરખુંરે, તે તે યમની જિહા સરખું રે. ૨ ઈસું ખગ લઈ નિજ હાથેરે, સર્વ સિન્યા લીધી સાથે રે; રણુઝગડામાંહિં પેઠેરે, સૂતે સિંહ થયે જાણે બેઠેરે. ૩. મૃગ–અસુર તિહાં રણ ભાગારે, થયા કાયર પડવા લાગારે;
મુખ-ભંગ થયા રણમાંહિ રે, પેઠા ગિરિકંદરા જ્યાંહિ રે. ૪ હથિયાર તિહાં ઘણું નાખે, મુખે દીનવચન બહુ ભાખરે,
દીઠા સેનાનીના હાથરે, ઘણા જોયણ નાશી જાતરે. ૫ નદી સિંધુને કાંઠે જ્યાં હિરે, મળ્યા એકઠા આવી ત્યાં હિં,
કરી ધૂળ તણું સંથારારે, સૂતા નાગા “અસુર બિચારારે. ૬ તપ અઠ્ઠમ કરી તિહાં સારરે, સુર આવ્યા નાગકુમાર;
તે તે તેના કુળને દેવરે, આવી પૂછે તતખેવરે. ૭ કુણુ કારણ તેડયા અમને રે, દુખ કવણ પડયું છે તમને ? કહે અસર કરે અમ “સારરે, આ હિંદુ કરે અમ પ્રહારરે. ૮ મારે હિંદુને પાછા ઠેલેરે, ઘાવ વાતણું તિહાં હેલ રે; કહે દેવતા અહીં નવ ચાલેરે, હાથફણિધર–મુખ કુણ ઘાલેરે. ૯ એ તે ચકી કિમેહ ન ભાગેરે, મંત્ર વિદ્યા શસ્ત્ર ન લાગેરે; તુમ માટે પરિસહ કરિશુંરે, પાછા ફરશે તે ફેરવશુ. ૧૦
૧ ડુંગરની ગુફા. ૨ દયામણું. ૩ પથારી. ૪ બ્લેચ્છ. ૫ બહાર. ૬ આર્ય. ૭ સાપ.

Page #86

Üસાધનવૃત્તાન્ત
( ૩૫ )
ઈમ કહી આકાશે આવેરે, ખગ કાળા વીજ લાવે; વરસે જળ મૂશલધારારે, જાણે બાણુને દસ મહારારે ૧૧ નવ દીસે ડૂંગર સૂરરે, ગજ રથ તાણે જળપૂર;
ન રહે ઘન સખળેા વરસેરે, તવ ચર્મરત્ન રૃપ સે. ૧૨ બાંધ્યું તે જોયણુ ખારરે, તિહાં કટક ચડયુ તિણિવારરે; દળ ઊપર ઢાંકવા કાજેરે, છત્રરત્ન લીધું મ્હારાજેરે. છે એક ધનુષ વિસ્તારરે, રત્ન વાયુ જોયણુ મારરે; કચનમય તે પિણ કહિયેરે, હુમડ અનેાપમ લહિયેરે, ૧૪ તડકા પાણી રજ વાયરે, નવ ચાલે તેણુ ડાયરે;
ચર્મ છત્ર મિલી એહુ જાયરે, તેતેા દાખડાની પેરે થાયરે. ૧૫ મણિરત્ન અનૂપમ જેટુરે, લેઈ 13 આંધ્યુ તે રે;
ત્યાંડુિં રે. ૧૬
૧૭
કરે અજીઆળું બહુ માંહિ રે, સુખે કટક રહે વળી કાટીંબકરત્ન કહેવાયરે, વ્હાણે વાવે સાંઝે થાયરે; ફળ ફૂલને કુપળ અન્તરે, જમતાં સુખ પામે તનરે. ઇમ દિવસ ગયા જવ સાતરે, મેઘ વરસે પિણ નવ જાતરે; ચક્રી મન આપ વિચારેરે, દેખે ઉપસર્ગ કરતા ત્યારેરે. ૧૮ ખીજ્યેા ચક્રી તિહાં તતખેવરે, તેયા સેાળ સહુસ વળી દેવરે; ભૂપતિ કહે કસુંઅ વિચારારે, મેઘમાળી દેવને મારારે, ૧૯ સુર હાથ લઈ હથિયારરે, તવ ધાયા તેણીવારરે;
૨૦
નાઠા તવ નાગકુમારરે, ઉપસર્ગ રાખ્યા તેણીવારરે. કરી મેઘ વસર્જન ત્યાંહિરે, આવ્યા અસુર સથારા જ્યાંહિ ; તુમે ભરત તણે પગે લાગેારે, દેશ આાપીને મીનત માારે. ૨૧ મિલી અસુર કરેઅ વિચારે, નાખી હાથતણાં હથિયારારે; મણિરત્ન રથે બહુ ભરતારું, આપી પાય નમે સ્તુતિ કરતારે. ૨૨ ૧. ઢાડયા.

૧૩

Page #87

(૩૬) ભરતબાહુબલી
( દુહા ) રસ્તુતિ કરી મુખ અતિ ઘણું, ધન્ય એ અષભજિર્ણોદ;
તેહને કુળ તરણ સમે. સ્વામી ભરતનરિદ. જિણે બહુ વૈરી વશ કર્યા, દેવ નમાવ્યા પાય;
થઈ રેક આવી મિન્યાં, કીધી તામ રક્ષાય. એમ અસુર મુખ સ્તુતિ કરિ, આ અપરાધ;
પરગટફળ વળી તેહનું, અમ સઘળાને લાધ. હવે અમે તુમ કિંકરા, તમે અમારા નાથ;
ઈસું કહી ભરતજ તણે, વાંસે મૂકાવ્યે હાથ. ભરતે બહુ સંતષિયા, દીધે પાછે દેશ;
આણ ફરી ચકીતણ, જેર નહીં લવલેશ. અસુર કરે નુપચાકરી, તિહાં રહે ચકરાય;
સુષેણુ તિ તવ તેડિયે, કહ્યું કામ તિણ ઠાય. નદી સિંધુતણે વળી, ઉત્તર કાંઠે જેહ,
ખંડ એક ત્યાં અતિ ભલે, સાધી આવે તેહ. ભરતવચન શ્રવણે સુણી, ચાલ્ય સેવક તામ;
પ્લેચ્છ ]િ દેશ છત્યે સહી, લીધાં સઘળાં ગામ. ૮ બહુ રિદ્ધિ રાજા આગ્રહી, આવ્યા મન-ઉલ્લાસ; પાય નમાવ્યા રાયને, ભરતે રાખ્યા પાસ. ૯
(ઢાળ ૩૧ મી દેશી—પાઈ છંદની ) અનુક્રમે તવ ચાલ્યા રાય, ચૂળ હિમવંત સાહામે જાય,
પરવત તણી તળેહટી જ્યાં હિં, અઠ્ઠમ એક પિષધશું ત્યાંહિં. હેમવત–સુરને સાધવા, સોવન રથે નૃ૫ બેઠા હવા; હેમવંત સેવનમય સાર, રથ અથડાવ્યા ત્યાં ત્રણવાર. ૨
૧ સૂર્ય. ૨ ક્ષમાવ્યો. ૩ દાસ-તાબેદાર. ૪ હાથ કરીને.

Page #88

સેકસી ઊઠી કરી કસ ષપુત્ર
પખંડસાધનવૃત્તાન્ત (૩૭) તિહાં નામ અંકિત જે બાણુ, તે લઈ મૂકે ભરત સુજાણ;
બહોતેર જેણુ તે પિણ જાય, પડે તેહ જ્યાં દેવસણાય. ૩ સુરને ચડિયે સબળ કષાય, લઈ ખડગને ઊભા થાય; સેય પુરૂષના હણે પરાણ, જે મૂરખ મૂકે અહીં બાણ. ૪ મંત્રીશ્વર ત્યાં ઊઠી કરી, વાંચી બાણને બે ફરી;
સ્વામી નવ ખીજે ઈણ ઠાય, અષભ પુત્ર એ ભરતહિરાય. ૫ ચક્રી મોટે ભરતનરિદ, અરધું આસન આપે ઇંદ્ર;
અનેક સુર નર સેવા કરે, સકળ પુરૂષમાં એ પણ શિરે. ૬ ઈણ વચને શીતળ થયે દેવ, ફુલમાળ લીધી તતખેવ,
સર્વ ઔષધિ ને ગોશીર, પદ્મ કહનું લીધું નીર. ૭ દેવદુષ્ય વળયા બહેરખા, આપે દંડ સુર ઉલમુખા,
આપે ભરતતણું જે બાણુ, ચકી ને પાય નમ્ય સૂર જાણુ. ૮ ભરતરાય સંતષિ ઘણું, વ. દેવ જ્યાં ઘર આપણું. ઉત્સવ સબળ કરી તિણ ઠાય, ઋષભકૂટ પછિ આવ્યે રાય. ભરત કહે કહેને નવ નમું, અથડાવ્યું રથનું કાગમું;
અષભકૂટને પૂરવ પાસ, નિજ નામું લખતે ઉલ્લાસ. * ૧૦ આ અવસર્પિણી કાળે જય, ત્રીજા આરા છેહડે સેય;
ભરત હુએ જગમાં વિખ્યાત, તે હું ત્રણ ભુવનને નાથ. ૧૧ ઈસું વચન નૃપ મુખથી કહી, પછી પારણું કીધું સહી;
મહત્સવ કરતા પખંડ ધણું, પાછા આવ્યા વૈતાઢય ભણું. ૧૨ નમિ વિનમિ રહે તેણે ઠાય, મૂકે બાણ ત્યાં ભરતરાય;
બા નામું લિખિયું એમ, આવી મળો તુમ હવે ખેમ..૧૩ જબુદ્વીપ અનુપમ કહ્યું, પ્રથમ ભરત હું ચકી હુએ ઋષભકૂટ અવળી જ્યાંહ, નામું લખી આવ્યે હું આંહ. ૧૪
૧ સહિત. ૨ પહેલે નંબરે.

Page #89

(૩૮).
ભરતબાહુબલી, તિયું કારણ મેં મૂક્યું બાણ, વાંચી માને હારી આણ ઈસ્ય તીર વિદ્યાધર જેય, નમિ વિનમિખીયા તિહાં દેય. ૧૫ વઢવા કાજ ઉઠયા ગહગહી, સબળ કટક મેન્યું તિહાં સહી;
પ્રયાણ ભંભા વજડાવી જિસે, મળ્યા એકઠા ગગને તિસે. ૧૬ વિમાનમાં બેઠા કેટલા, કેતાને ગજ ચડવા ભલા;
અશ્વર બેઠા બહુ વીર, લીલાં ફરસી તેમજ તીર. ૧૭ વજતણે પહેરી સન્નાહ, ઊંદકતા આવ્યા તિણુ ઠાય; ખીજીને યુદ્ધ કરતા બહુ, રણઝૂઝે વિદ્યાધર સહ. ૧૮ ચકીસેન ન જીતે જિસે, આપ ભરત ઊઠ તિહાં તિસેં; વજાદંડને કરતા ઘાય, ભરત ન જીતે તેણે ઠાય. ૧૯ નમિ વિનમિ કહે રાખું લાજ, ફેકટ સીદ મરે મહારાજ;
ઋષભદેવનું ખાધું લૂણ, તું ચકી અમ આગળ કૂણી ૨૦ આપ્યું અમને તાતે રાજ, તે લેવા તું આવ્યું આજ;
કાં તું કરતે ભરત અધર્મ, તાતતણે નવ રાખે શર્મ. ૨૧ ભરત કહે સુણ ભાખું વાત, તમે “લહુડ હુ મેટ બ્રાત; મારી આણ ન માને તુમ, કિશું કહેત લહું નર અમે? ૨૨ નમિ વિનમિ કહે સુણ મહારાજ, વઢતાં કિમે ન વધે લાજ, સંગે માને આગના, અમ દાસ નહીં કેહના. ૨૩ ઈણ વચને ત્યાં ખી રાય, લઈ ચક મૂકે તિણ ઠાય;
ત્રણ પ્રદક્ષિણા દેઈ કરી, ચકરત્ન તે આવ્યું ફરી. ૨૪ ખિન્નખેદ થયે તવ રાય, મહેત ગયું સહી એણે કાય;
બાર વર્ષ હ ફેકટ વયે, ઘટિયે યશ જે ઉંચે ચડ.૨૫ ચિંતાતુર નૃપ દીઠે જિસે, નમિ વિનમિય વિમાસે તિસે; ગિ ધિગશે એ પવરવું રાજ, કે કેહેની નવ રાખે લાજ. ૨૬
૧ કવચ–બખર વગેરે. ૨ યુદ્ધના મેદાનમાં લઢવા લાગ્યા. ૩ મહાને લઘુ. ૪ મોટાઈ–માન. ૫ ખરાબ-હાનિકારક

Page #90

Ë સાધનવૃત્તાન્ત
( ૩ )
લાભી ભરત અમ માટા ભ્રાત, મૂકી ચક્રને કરતે ઘાત; અમ્મા મારવા કર્યાં ઉપાય, રાજમાન ગિ લેાભ કષાય ! ૨૦ ભરત અમે જિનવરના માળ, મરતાં હાશેદેશે ગાળ; ઋષભતણું કુળ છે નિકલ'ક, વઢતાં હાથે સહી સકલ’ક. ૨૮ ઈસું વિમાસી છડી હિંવે, છતું અખળ પ્રાક્રમ ગેપવિ; આવી ભરતને લાગે પાય, સકળ નગર તાહેરાં મ્હારાય. ૨૯ અમ્મા તાતના થાણું શિષ્ય, ઋષભ હાથે જઈ લેશું ક્રિખ્ય;
૩૧
ભરત કહે હું ભૂંડા આજ, મુજ માટે તું મ મૂકે રાજ. ૩૦ નમિ વિનમિ કહે તું નિકલક, તારે કસે ન દીસે વક; ચક્રરત્ન ઘર આવે તેય, જો સકળ રાજા વશ હાય. અમે ફ્રાય કર્યું અભિમાન, હવે અમે આણી હિયર્ડ સાન; અમે અપરાધ કર્યાં છે મહુ, તુમે ભરત ખમે જો સહુ. ૩૨ (દુહા‚ )
અમ અપરાધ ખ ખમેા, રીસ તો અમ સાથે; વિનમિ–ઘર પુત્રી ભલી, આપી નૃપને હાથ. *સમચતુરસ્ર સસ્થાન છે, તે જગમાં સ્ત્રીરત્ન;
ચદ્રમુખી મૃગલાચની, સહસ દૈવ કરે યત્ન. ન્રુત જિસા દાઢમ−કળી, અધર પ્રવાળી રંગ;
એર ઘણી કટી પાતળી, સમળ સુકેામળ અંગ, કનક કુ‘ભ દેવે ઘડયાં, તાસ પયેાધર હોય;
કમળનાળ સરખી કહી, નારી ખાડુડી હાય. પગ પકજનુ જોડલું, જડધા "કન્નુનીસ્ત‘ભ; હ‘સગતિ ચાલે સહી, રૂપે જાણું ર‘ભ.
૧ નકામું. ૨ જેના ચારે અશ ભરતાં સમ છે એવું પ્રમાણુયુક્ત. ૩ હાર્ડ. ૪ કમળ. ૫ કેળના થભ જેવી સુવાળી ને ચઢા ઉતાર.

Page #91

(૪૦) ભરતબાહુબલી. દેવકુમારી પદ્મિની, અંગ વિભૂષણ સળ;
પહેરણ ચંપા-ચંદી, કાયા કુંકુમ (ગે)ળ. ચરણે નેવર વાજતાં, કટીમેખળ ખલકંત;
રયણ ઝાલ કાને સહી, વાણી મધુર અત્યંત સાર વસ્તુ જગમાં ઘણું, લીધું તેનું સાર;
નારીરત્ન નિપાઈયું, તિસે ભરત ભરતાર. ભરત વિના બીજે વળી, ન ધરે એહને અંગ;
મીણતણું પરે તે ગળી, લાખ અગ્નિને સંગ. ઇસી નારી સુંદર ભલી, આપી ભરતને સેય;
ખમી ખમાવી રાયશું, પાછા વળિયા દેય. ૧૦ રાજ્ય દેઈ નિજપુત્રને, આવ્યા જિનવર જ્યાંહિ, સંયમઝહી મુગતે ગયા, સિદ્ધ અનંતા ત્યાંહિં. ૧૧ (ઢાળ ૩૨ મી-દેશી પાટકુસુમ જિનપૂજ્યરૂપે
રાગ આશાવરી સિધુ). નમિ વિનમિને સબળ પ્રસી, હીંડયે ભરતનરિદ;
અનુક્રમે ગંગાત્રટે આવ્યા, ત્રાદ્ધ ઈશાને. હો રાજા, ભરત સો નહીં કેય, ભુવન આરીસે કેવળ પામી,
મુગતે ગયે નર સેય, હો રાજા, ભરત સમે નહિ કેય. ૧ ઉત્તર દિશિ ગંગાને કાંઠે, ખંડ ભલે તિહાં એક
ત્યાં સુષેણ સેનાની જાએ, સાધે દેશ અનેક. હે રાજા, ૨ અનેક સુભટ રાજાને જીતી, બહુ દ્ધિ લેઈ આવે;
ભરતતણે પાયે સહુ લાગા, મતી-થાળ વધાવે. હે રાજા. ૩ પછે ભરત ગંગાને કાંઠે, અઠ્ઠમ કરે ત્યાં એક ગંગાદેવીને નૃપ સાધે, આવી તે તતખેવ. હે રાજા. ૪
૧ તત્ત્વરૂ૫.
+
-
-
-
-
-
-

Page #92

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત, (૪૧) યણ સિંઘાસણ બે તિણે આપ્યાં, સુંદર તેહના ઘાટ; રત્નતણ કળશા પણ આપે, એક સહસ ને આઠ. હે રાજા. ૫ ભરતકુંવરનું રૂપ નિહાળી, વ્યાહ થઈ ત્યાં ગંગા મુને પ્રાર્થના બહુપરે કીધી, કીજે ભેગ સુરંગા. હે રાજા. ૬ દાહ નવનવા વેષ બનાવું, ત્યાં લગી થિર તમે થાજો;
પૂર્વ વેષ પહેરું જબ ફેરી, ત્યારે નૃપ તમે જાજે. હે રાજા. ૭ દેવી વચને નરપતિ મોહ્ય, વિલયે વર્ષ હજાર;
તેને તે ચંદ બા, નૃ૫ ચાલે તેણિ વાર. હે રાજા. ગુફાખંડપ્રભાએ આવે, અઠ્ઠમ કરી ત્યાં ઠાવે; નટમાલ સુરને આરાધે, આપી ભૂષણ જાવે. હે રાજા. ૯ આઠ દિવસ ઉત્સવ નુપ કરતે, નટમાલ સરનામે;
પછી સુષેણ સેનાની તેડ, ગુફાતણે વળી કામે. હે રાજા. પિષધ અઠ્ઠમ કરે સેનાની, સ્નાન પારણે કરતે.
બલિ ઉછાળી વસ્તર પહેર, ધૂપઘટી કર કરતા (ધર) રાજા. સાત-આઠ ડગ પાછા ભરતે, દંડરન લઈ હાથે; ત્રણવાર પોળ ઘા કરતે, સહસ દેવતા સાથે. હે. રાજા. ૧૨ ગુફા બાર બેહુએ ઉઘડિયાં, ચકી નાગે બેઠે;
મણિરને કીધું અજુઆળું, ગુફામાંહિ નૃપ પેઠે. હે રાજા. ૧૩ ભારત માંડલાં કરતે ભીંતે, નદી દેય ત્યાં તરીઓ; વળી વૈતાઢય બહાર તે આવી, ભરતેશ્વર ઊતરીએ. હે રાજા.
( દુહા.) ભરતનરેશ્વર આવિયે, ગંગા ના પશ્ચિમ તીર;
નવ નિધાન તિહાં ઊપનાં, નામ કહે મહાવીર. ૧
૧ હાથી ઊપર.

Page #93

(૪૨) ભરતબાહુબલી. (ઢાળ ૩૩ મી દેશી વૈવનવય પ્રભુ આવીએ
એ–રાગ ધનાશ્રી) નઈ સર્વ પ્રથમ નિધાન એ, પાંડુક બીજુ શુભ વાન એક
પીગલ ત્રીજું સર્વ રત્ન એ, મહાપદ્યની કરતા યત્ન એ. ૧ કાળ અને મહાકાળ એ, માણવ મેટુજ વિશાળ એક શંખક નવમું શુભ ઘાટ એ, અકેકે પૈડાં આઠ એ. ૨ લાંબાં તે જેયણ બારએ, પહોળાં નવ યણ સાર એ; ઉંચાં તે જોયણ આઠ એ, વૈડૂર્ય મણિએ કપાટ એ. ૩ સુર નવસેય હજાર એ, નવનિધિની કરતા સાર એ; નરપતિ નિધિને વશ કરે એ, ત્રણ પિષધ એક અઠ્ઠમ ઘરે એ. નવે નિધાન વશ થાય છે, પછી પારણું કરતે રાય એ
અછાન્ડિકા મહોત્સવ કરે છે, પછી ચક્કીનાં દળ સંચરેએ. ૫ ગંગા [ની] દક્ષિણ તીર એ, ખંડ એક તિહાં બહુ વીર એક સેનાની સેાય તે સાધતે એ, જસમહિમા જગમાં વધતો એ. ૬
(દુહા.) ગંગાદક્ષિણ તીર જિહાં, ખંડ એક તિહાં જેહ,
સેનાની છતી કરી, પાછા વળિયે તેહ. ૧ (ઢાળ ૩૪ મી-દેશી કનકપ્રભ દહેલો થયા-રાગ મારૂ) સકળ દેશ નૃપ જીતીઓ, બત્રીસ સોય હજારરે,
બત્રીસ સહસ તિહાં વર્યો, દેશ રત્ન સ્ત્રી સારરે. આ ભરતેશ્વર આવિયે. બત્રીસ હજાર નરેશ્વરૂ, જીત્યા તિણુવારે,
એક એક પુત્રી તેડની, પર નરપતિ સારરે. આ. ૨ ચિદ રત્ન કરી શેભ, જિમ વળી જબુદ્વીપરે.
ચાદ નદીએ દીપતે, તિમ ભરતેશ્વર કૃપરે.
મા,
૩.

Page #94

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત (૪૩) ચિદ રત્ન વિવરી કહું, ખન્ને દંડ વિશાળરે;
ચક છત્ર ચોથું વળી, ઉપજે આયુધ શાળશે. આ. ૪ રત્ન કાંગણ અતિ ભલું, ચર્મ રત્ન તિહાં હેયરે,
ત્રીજું રત્નમણિ કહ્યું, તે ભંડારે જેરે. આ. ૫ સેનાપતિ કટીંબકું, પુરોહિત રત્ન અપાર;
વળિય વાધ્યક ઊપજે, નગરીમાંહિ ચારરે. આ. ૬ વૈતાઢય મૂળે ઊપજે, હય ગય રત્નાં દેયરે;
વૈતાઢય ઊત્તર શ્રેણું મહા, તિહાં સ્ત્રી રત્ન હયરે. આ. ૭ સાઠ સહસ વરસ લગી, સાધી દેશ આવ રે;
રાજધાની અ નિમત વળી, અઠ્ઠમ એક કરતેરે. આ. ૮ કરિય પારણું ગય ચડયે, ચામર છત્ર ઉદારરે,
પહેર્યા ચીવર ઊજળાં, ભૂષણને નહીં પારરે. આ. ૯ વજ ચંદરવા બાંધિયા, મળિયા સુર નર વૃંદરે;
મેતીથાળ વધાવતે, આવે ભરતનરિ દેરે. આ. ૧૦ ઢોલ દદામા બહુ ગડે, લેક મળ્યાં પાસરે,
આવી ભરતજ ઊતરે, ઋષભતણે આવાસરે. આ. ૧૧
આ ભરતનરેશ્વરૂ, નગર અધ્યામાં હિં;
રાજતણું સુરવને મળી, મંડપ ઘાલે ત્યાં હિં. ૧ (ઢાળ ૩૫ મી-દેશી વિચરત વિચરત આવિયારે ) મંડપ તળે નૃપ આવિયારે, ગજ ચડિયે વન જાય; ત્રણ પ્રદક્ષિણા દઈ કરી રે, બેઠો સિંઘાસણ રાય. કષભને સુત ભરતેશ્વરૂપે. બત્રીસ સહસ નરેશ્વરરે, બેઠા સિંઘાસણ જ્યાં હિં; શેઠ સેનાપતિ સહુ મજ્યારે, બેઠા મંત્રી ત્યાં હિં. ઝષભ. ૨
૧ વિગત સહિત.

Page #95

(૪૪)
ભરતબાહુબલી તીરથપાછું ઔષધીરે, આણી સુરવર સાર;
અભિગિક સુર નરપતિરે, અભિષેક કરે તેણી વાર. અષભ. ૩ ચંદન ચરચે દેવતારે, ચીવર ઠવતારે તે;
મુકુટ ધર્યો શિર તાતને રે, ઇદે આ જેહ. ઋષભ. ૪ કુંડળ ભૂષણ પહેરીઅરે, કઠે કુસુમની માળ; રાજ્યાભિષેક હુએ તિસેંરે, પારણુંરે કરે ભૂપાળ. ઋષભ. ૫ બાર વરસ મહોત્સવ થયેરે, ઘર વળિયે પછી રાય;
સુર નર નરપતિ સેનને, કીધી તામ વિદાય. ઋષભ. ૬ પછી સંભારી સુંદરીરે, ભગિની જે ઓરમાન,
નૃપશ્રીરત્ન કર્યા તણું, મનમાં છે વળી ધ્યાન. sષભ. ૭. તેડી વેગે સુંદરીરે, દીઠું રૂપ કુરૂપ;
ખી નર–સ્ત્રી ઉપરે રે, મારણ ઉઠે ભૂપ. રાષભ. ૮ કરજેડી નૃપને કહેરે, વરસ તે સાઠ હજાર;
આંબિલતપ એણએ કર્યો છે, કે પેરે કીજે સાર. ઋષભ. ૯ નૃપ કહે હું પાપી સહીરે, કર્યો સંયમ અંતરાય;
હવે દે ભગિની આગત્યારે, તુમ લીજે દીક્ષાય. ઋષભ. ૧૦ અષ્ટાપદ ઊપર જઈરે, શ્રી જિનવરનેરે પાસ; દીક્ષા લીધી રૂઅડીરે, રહિય મુક્તિ થિર વાસ. રાષભ. ૧૧ પછે ભરતને સાંભર્યારે, સગા અઠ્ઠાણુરે બ્રાત; , અભિષેકે આવ્યા નહીં, તિણે ખીયે નરનાથ. અષભ. ૧૨ હત અઠ્ઠાણુ મેકલ્યારે, તિણે વિનવિયારે રાય; રાજતણે અરજ કરે, આવી નમે ભરત પાય. અષભ. ૧૩ મળી અઠ્ઠાણુ એકઠારે, પૂછે જિનને વાત,
શકય લિયે ભરતેશ્વરરે, નમિ કે વહિયે તાન ઋષભ ૧૪ ઋષભ કહે વઢિયે સડીરે, મેહ કષાયની સાથ; રાગ દ્વેષ અરી છતિયેરે, નમિયે ધર્મ સંગાથ. અષભ. ૧૫

Page #96

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત (૪૫)
(દુહા ) શ્રી જિનવચને સમજિયા, મૂક લેભ કષાય;
રાજ્ય ત્યજી સંયમ લિયે, સેવે જિનવર પાય. ૧ ભરત કહે હું લોભિયે, મુજમાં માન કષાય;
કાગથકી ભૂડ સહી, દુહવ્યા બંધવરાય, ભરત વિચાર કરે જિસે, કહે સેનાની ત્યાં હિં;
ચકરત્ન પેસે નહીં, નગરી અયોધ્યામાંહિં. (ઢાળ ૩૬ મી દેશી સરસતી ભગવતિ છે મતિ ચંગ
–રાગ વેરાડી.) વકરત્ન નવ આવે જ્યારે, બે નૃપ નર ત્યાં હિં; છએ ખંડ જીતતાં કઈ કઈ નૃપતિ રહ્યા છે કયાંહિં? ભરતેશ્વર ભાખે, કુણ લોપે મુજ આણ; સ્વર્ગ મૃત્યુ પાતાળ પરેરા, સહુ માને મુજ આણ–ભરતેશ્વર. હે સેનાની સુણ મુજ સ્વામી, ન નયે બાહુબળ બ્રાત; સકળ દેશ નૃપ મળે એકઠા, તેહિ નવ જ એ જાત-ભ. મેમર તીર ને નાળિ હવાઈ, સાંગ્ય ધરી કર લેક;
એક વજા આગળ એ જાણે, સહુ હથિયારજ ક–ભ. ૩ તેમ બાહુ બળ આગળ સ્વામી, બીજા એ નર કુણ માત્ર શું પષાએ માટી સાનકું, પાસે આવ્યું કનકનું પાત્ર ! ભ. Iણ વચને નૃપ હવે ચિંતાતુર, તિડિયે દૂત ઉલ્લાસ જઈ બાહુબળને આણ મનાવે, તેડી લાવે મુજ પાસ–ભ. ૫ વેગ દૂત સંચરિયે ત્યારે, નિતને જાણ વાચાળ; બહુ સુભટ સાથે પરવરિ, ચડિ ચાલે દેયંત ફળ–ભ. ૬
૧ રામપાત્ર-સકોરૂં. ૨ બેલક.

Page #97

ભરતબાહુબલી. ડાબું ઉલેચન ફરકયું ત્યારે, જમણી વહે નાસિકાય; નિજરથ ભૂમિ ખળાણે ત્યારે, હરણ તે ડાભાં જાય. ભ. ૭ સૂકે વૃક્ષે વાયસ બેલે, કરે અપલક્ષણ તાય; ચાંચ ઘસે મુખ ભૂંડું બેલે, વાર દૂર મ જાય. ભ. ૮ હા વાયરે ખેહ ઉડાડે, આડે વળિ ઉતરીઓ સાપ; જાણે આવી દૈવે આવ, ભુંગળ દીધીએ આપ. ભ. ૯ *ખર ભૂડા જમણે તે ભૂ, જિમ વળિ ફાટયું મૃદંગ;
ભૂંડા શકુન લહી પિણ ચા, દોહિલે રહેશે રંગ ! ભ. ૧૦ મહા અટવી ઉતરીને આવે, નવિ લહે ઉગીઓ સૂર;
વાઘ સિંઘ ગજ ગાજે વનમાં, ઉતરે નદી જળપૂર. ભ. ૧૧ ઠામ ઠામ વાડી વન દીસે, જાણે એ ભદ્રશાળ વન્ન;
પુર વનમાં યાચકને સાજે, આપવા મચીવર અન. ભ. ૧૨ પ્લેચ્છ બહુ રહ્યા નગરી વાસી, જાણે વળી સાતમે ખંડ; ઠામ ઠામ રાષભ-ગુણ ગાવે, કર ગ્રહ્યા તેમર દંડ. ભ. ૧૩
( દુહા ) ઈમ જે તે આવિયે, જ્યાં છે બહળી દેશ;
દેવ સરીખા જન વસે, નારી સુંદર વેષ. ૧ તક્ષશિલા નગરી વિષે, આ જેણીવાર;
લેક કહે તું કુણુ ન, પૂછે ઠાઠાર. અમે દૂત છું ભરતના, આવ્યા કામે અહિં
લોક કહે તુજ ભરતિયે, તેહ વસે છે યાંહિ?૩ ઉત્તર દેઈ થાયે તિહાં, આ નૃપ–દરબાર
દ્વારપાળ નાગે ચડયા; રાખે તેણે ઠાર. ૪
૧ આંખ. ૨ કાગડો. ૩ ધુળ. ૪ ગધેડે. ૫ શેળે. ૬ કપડાં. ૭ હાલ જેને કાબુલ કહે છે? ૮ જ્યાં હાલ ગીજની શહેર છે ને? ૮ હાથી ઊપર.

Page #98

ખડસાધનવૃત્તાન્ત (૪૭). (ઢાળ ૩૭ મી દેશી પદ્મરથરાય વીતશેકપુર જિ
રાગ-મારૂ) દ્વારપાળકે પૂછયું નરને બહુ પરેરે, તું કુણ કહે અમ વાત?
દૂત કહે શું ન લહે હું ભરતને રે, જેહ ત્રિજગને નાથ. રૂઅડે ભરતજીરે— દરબારી જઈ પૂછે બાહુબળ રાયને, આ ભરતને દૂત; સોય વળે પણ બોલે બાંગડ બેલડારે, ભાન કરે અભૂત-રૂ. ૨ રાય કહે અહીં તેઓ ભાઈના દતને રે, મમ બેલજે અશુદ્ધ
નર બોલાવે આ દૂત સભા વગેરે, જિમ રવિ મંડળે બુદ્ધ. રૂ. ૩ કરે પ્રણામ તવ આસણ દેઈ બેસારિયેરે, પૂછે નરપત વાત;
સુખશાતા બહુ કુશળ અછે મુજ ભ્રાતને, દિવસ સુખે બહુ જાત. ગજ રથ ઘોડા ભરત નગર સહુ સેનને રે, કુશળ દેશમાં હોય;
દૂત કહે નૃપ કુશળ કરે ભરત સહઅને રે, ઢું પૂછે છે સેય, રૂ. ૫ સુર નર નાગ તિર્યંચ અને રાજે વળીરે, તે સેવે નૃપરાય; છએ દેશના રાજા રંક થઈ રહ્યારે, અકુશલ કેણે થાય. રૂ. ૬ સુખશાતા છે ભરતતણે ત્યાં અતિ ઘણોરે, પિણ દુખ મેટું એક; સગા ન માને બંધવ ભરીજડારે, નાઠા તાસ વિવેક. રૂ. ૭ ભાઈ અઠ્ઠાણુ પહેલાં મળવા નાવિયારે, તેડે લઇ દીક્ષાય; તમે પિણ મળવા નાવ્યા નિજ ભાઇતરે, આવડે કિસ્ય કષાય? જાતણ નિપાયા દીસો બાહુબળીરે, સનેહ હીન સહી રાય; સાઠ સહસ વર્ષ પિણ તુમ મળવા તણુંરે, ઈચ્છા સહી નવ થાય! રે અવજ્ઞા નિર્ભય થઈ નિજ ગુરૂતણુંરે, અમે ભરત અપરાધ; મન ચિંતે નવ સમજેલો લાડકરે, શું કીજે આબાધ. રૂ. ૧૦ વે ખળ વચને ભરત તણું ચિત વિણસેરે, જિમ આછણથી ખીર;
૧ દૂધમાં છાશનું મેળવણુ મળવાથી જેમ (મીઠું દૂધ ખટાશના પગ વાળું થતાં) પિતાનું સ્વરૂપ તજી માટે ભાવ ગ્રહણ કરે છે, તેમ
ને
ઉમે જ કહેલા મળવાની

Page #99

(૪૮). ભારતબાહુબલી, ફેધ ચડયે નવ ગણશે આપ પિચારરે, કેણુ વૈરી કેણવીર. રૂ. એમ મમ ચિંતે હવે હું આવી કયમ મળુંરે, ભલે ભરત છે રાય;
લઘુ બંધવ માટે સહી કાંઈ નહીં કહે, કરશે તુમ રક્ષાય. રૂ. તિમાં આવીને તેજ વધારે તુમતણુ, અમાસ વિષે જ્યમચંદ;
સૂર્ય સાથે મળીને ચેતિ વધારતોરે, પછી કરતે આનંદ. રૂ. આનંદ કરે તુમ બાહુબળ ભરતતણે મળીરે, મૂકે માઠી ટેવ;
“નેટ તે કરવી ચકીકરી ચાકરી રે, જ્યમ 'હરીની કરે દેવ. રૂ. હવડાં નહીં આવે તે આગળ આવશે, તવ નહીં સાંખે રાય;
ઇંદ્ર સરીખ આપે અરધું બેસણું, તુમ મળતાં શું થાય? રૂ. ચકીના દળ આગળ તુમ આશરે, “સાધુ સમુદરમાં હિં;
એક સેનાની આગળ તુમ સઘળા મળોરે, નર નવ જીતે ત્યાંહિ રૂ. ચક્ર લઈને ચકી આવે અહીં વળીરે, જે ભરતેશ્વર રાય; ત્રણ્ય ભુવનમાં નર તે કઈ નહીરે, જે રણે હામે થાય! રૂ.
(દુહા ) ભરત વડે તેજે વડે, વયે વડો પિણ હોય,
સકળ રાયમાંહે વડો, તિણે સેવે સોય. ૧ જે તુમ રાજ્ય જીવિત તણી, વાંછા હૈએ આજ;
તે બંધવને જઈ મળે, માન તજી મહારાય. ૨ (ઢાળ ૩૮ મી દેશી ભાવી પટાધર વીરને-રાગ ગાડી )
લ્યો બાહુબળ રાજિયે, ગાળે સમુદ્રની પેરે; સબળ હાસીક સુવેગડા, બોલે આવી મુજ ઘેરે ! બે. ૧
૧ પિતાને પ્યારે. ૨ ભાઈ. ૩ સંરક્ષણ-હાર. ૪ અમાવાસ્યા. ૫ આખર અવશ્ય. ૬ શ્રી વિષ્ણુ. ૭ આસન. ૮ દરિયાવની અંદર સાથવા-સતુ એટલે કે જે ઉત્તર હિંદુસ્તાનમાં મુસાફરીના ખોરાક તરીકે વપરાતા જવ અને ચણાના સંયોગવાળા પદાર્થના ચૂર્ણ સમાન કશા પણ હિસાબમાં નહીં જવનારૂં તમારું સૈન્ય.

Page #100

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત
( ૪ ) ભાઈ વડે તાત સરીખો, મળવા આવિયે આજ; પણ અમ સંપદા નહીં ઘણી, તેણે હેય ભરતને લાજી છે. ૨ મેં જાણ્યું તવ ભાઈપણું, લીધાં બંધવરાજ;
સોય કહે ભેડો ભરત જે, અમે ભલ થાવું આજ. બ. ૩ ઈસું જાણુને રાજ મૂકિયાં, નહીં તુજ ભરતનું જેર; પુન્ય નિમિત્તરે હાયે દિઉં, તિહાં બળ કિશું જે ચેર. બા. ૪ વળિ તેહની પરે મુજતણ, લેવા હીંડે દેશ;
તે વજાપરે આકરે, એ ફૂલ સરખે નરેશ. બો. ૫ પિણ નૃપ ઓહ માયાવિયે, લીધાં લઘુતણું રાજ;
લેક થકીરે લાજે નહીં, એ નહીં ગુરૂતણું કાજ! . ૬ વિનય કરરે ગુરૂને સહી, જે ગુરૂ [માં] ગુરૂપણું હોય;
ગુણ વિણ જે વિનય કરે, જગે હેળાએ સોય. બે. ૭. એહ વડે સહી , લેલપિ જે જગમાં હિં;
કાર્ય અકાર્ય જે નવિ લહે, જાએ 'ઉન્માર્ગ યાંહિં. બો. ૮ અમે અવિનય તસ ક્ષે કર્યો? નવ લીધું કેઈ ગામ; છિદ્ર કિસાં અમ કાઢશે, નવ વિણસાડ્યા મેં દામ. . ૯ અમારે સ્વામી કાંઈ એ નહીં, એહને સેવે છે રંક; ભરતહ વાંકે મુજ શું કરે, જે હું છું નિર્વક ! બે. ૧૦ ભરત બીહત નથી તે વતી, બંધવ હાડે ન જાય;
જાતિ વિણસાડે રે જાતિની, વજે વજ વિધાય. બો. ૧૧ રથ ફરતેરે સઘળે વળી, પાણી પહાણુમાં જાય;
જેરે ખેડે થંભ ઊપરે, તે સહી કટકા થાય. બ. ૧૨ તું કહે ઈંદ્ર આસન દિયે, તે તે રાષભની લાજ; તું કહે ભરત સાયર જિસે, હું વડવાનળ આજ. છે. ૧૩ - ૧ મેટા, પૂજ્ય, વડીલ. ૨ નિંદાને પાત્ર થાય. ૩ કરવા લાયક અને ન કરવા લાયક. ૪ અવળે રસ્તે દોરાનારો.

Page #101

(40)
ભરતભાહુબલી.
ભરત સેનાનીરે ગજ તુરી, પાયક રથ ને સેનાય;
સહ
આ. ૧૫
તેજહીન મુજ આગળે, જિમ રવિ આગે' તારાય. એ. ૧૪ પગ આલી ઉછાળતા, પડતા સાહતા હાથ; તે તુજ નૃપ ગયે વીસરી? લાગે લેાકની વાત ! શીખવનારા નાશશે, કિમ મળ ખમશે મહારાજ જા રે માકલ જઇ ભરતને, જે રાજ્ય જીવિત કાજ. મા. ૧૬ (દુહા ) 'મે' 'ઊવેખી મૂકિયા, નહીં મુજ પરશું કાજ; કાપું તેા વારજ કિસી, વળી લેતાં તુમ રાજ ? સુણી સુવેગજ ઊડિયા, સજ્જ થયાજ કુમાર;
મનમાં જાણે મારિયે, વારે નૃપ તિણુ વાર. કરડે કુત્તા વ્હાણુને, સિંહ ન કરડે ખાણુ;
જોઈ ફાળ મૂકે સહી, હણે સુભટના પ્રાણ, પહાણ સરીખા કૃતા, અહીં ન કરી અપમાન; ઈશુ વચને ઊઠી કરી, ખેાલાવે પરધાન.

૧
( ઢાળ ૩૯ મી—દેશી ખટાઉની-રાગ ગાડી. ) સુવેગ ખીહતા ઊડીએ, લેાક કહે કુણુ એહી ? એક કહે ભરત- તારે, અયેાધ્યા નગરીનૃપ જેહા, એક કહે વળી તે નર કેહેા ? તેને બાહુબળ શું શ્વે. નેહા ? વન્યા દૂત છું નૃપ દેહા ? બાહુબળ વડેાજી. વિસ્તરી વાતા નગરીમાંરે, હેાસ એક સ‘ગ્રામ; હુય ગય રથ હથિયારનેરે, મસતે કરે સહુ તામ, સહુતી ટોપ ડેરા અભિરામ, વઢવા સજ થાય ગામ; કીજે મહુબળ નૃપનું કામ, બાહુબળ વડેાજી. ૧ હાથી, ઘેાડા, પગપાળા. ૨ દરકાર રાખ્યા વગર.
૧

3

Page #102

ષÜ'ડસાધનવૃત્તાન્ત.
(49)
તે મનમાં ચિંતવ્યુ`રે, મળવત નગરી [ના] લાક; ભરત કેઇપરે જીતશેરે ! બાહુબળને છેડયા ફ્રાંક; એહુને દીસે વઢયાના ટ્રેક, એહના સુભટને નથી કઇ શોક; મુખ વિકસે જિમ જળ કેક,
બાહુ. ૩
અષ્ટાપદ વળી આગળેરે, પરાક્રમ શું ગજરાય ! ફ્રાકટ સાપ છ છેડિયાર, રીછ મૂકયુ કાને સાહ્ય; બાહુબળ અળિયેા કહેવાય, હરીથકી જીત્યા ન જાય; દૂત ચિતવતા તિષ્ણુ ઠાય.
બાહુ. ૪
આવી મળ્યા તવ ભરતનેરે, કુશળ પૂછે તિહાં રાય, બાહુબળ નૃપ સહુ કુંવરનેરે, અહુ સુખભર દાડાડા જાય; ખેલ્યા દૂતા તેણે ડાય, તેને દૈવે અકુશળ ન થાય, તુમ નામે મારવા ધાય.
બાહુ. ૫
વર્ણવ તુમારૂ કરતડારે, બહુ મરડે મુખ ધામ, તુમને પિણ તેડે સડ્ડીરે, તેના કુવર વછે સગ્રામ; તેના લેાક ન લહે તુમ નામ, વાંછે નહીં તુમ ગુણગ્રામ, સતી જાર પુરૂષ કુણુ કામ ?
બાહુ. દ
ભરત કહે બાહુબળ ઘગેરે, મળિયા એ છે વીર, સિહુડા વશ થાશે નીરે, નવ ખેલ ઉતારૂ નીર; ખીજ્ગ્યા તામ સેનાની ધીર, ભલા સાથે થઇયે ગભીર, એ તા ભાઈ નહીં વરી-તીર.
મદિર ધન શય્યા સહુર્ર, પુત્ર અને નિજ માપ, આપેાપે જાતાં વળીૐ, સહી રાખશું નિજ પરતાપ; એક ઠામ ઘટે તેજ આપ, સઘળે હોય તેડવા વ્યાપ, સતી એકદા લાગે પાપ,અસતી થઇ ચૈા તસ જાપ. ખાડું. ૮ ( દુહા ) છએ ખંડ જીત્યા સહી, સાયર તરિયા ત્યાંહિ; ખાહુબળને જીત્યા નહીં, મૂડી ગયા પગમાંહિ

માડું. ૭

૧

Page #103

( પર )
ભરતબાહુબલી, બાહુબળ વેશ્યાની પરે, નેહહીન મનમાંહિં; પિણ તેને જીત્યા વિના, ચક ન આવે આંહિં. (ઢાળ ૪૦ મી-દેશી મૂકારે મુજ ઘરનાર–રાગ મારૂ) મંત્રીતણે વચને સજ થાય, પ્રયાણુ–ભંભા વજડાવે; લગ્ન લેઈ ગજ ઊપર ચડિયે, આગળ ચક તવ થાવેરે. ૧ આવે તવ ભરત–નરિદ, બહુળી દેશમાં જાવે, હય ગય લખ ચોરાશી મળિયા, રથપાળા રણ ધાવે છે. આવે. ૨ બત્રીસહજાર મુકુટધર રાજા, સામંતરાય નહિ પારારે,
છનુકેડી પાયક પિણ મળિઆ, ભૂમિ ન ઝીલે ભારરે. આવે. ૩ લાખ ચોરાશી ગુડે દામા, અલંબ ધજા દશ કેડીરે; બિરૂદાવળી બોલે ભૂપ આગળ, ચોસઠ સહસ કરજેડીરે. આવે, ૪ સવા કેડી તિહાં પુત્રપુત્રાદિક, ચિદરત્ન નૃપ સાથે પાંચ લાખ દીવીધર મેટા, કરે અજુવાળે રાતેરે. આવે. ૫ સોળ સહસ યક્ષ સાથે આવે, ત્રણ્ય કડી વ્યાપારી રે; ત્રણ્ય લક્ષ વાજિંત્ર વજાવે, ત્રણ્ય લક્ષ શસ્ત્રધારીરે. આવે. ૬ કેતા કહે છે નહીં ઘટે એહને, ભાઈ ઉપર શું જાવે; ઈમ કરતાં સૂરજ પરે ફરતાં, બહળી દેશમાં આવે રે. આવે. ૭ બાહુબળ રાજાએ તવ જાયું, પ્રયાણુ–ભંભા વજડાવે રે;
મહાગજ મસ્તક ચડી નિસરીઓ, વઢવા હામે આવે. આવે. ૮ સમર્થ પુત્ર સેનાની કીધે, લીધું ખડગ તવ હાથેરે; મસ્તક મુકુટ સહલિપિણ પહેરી, સુભટ કેડી બહુ સાથેરે આવે. ૯ ભરતે કુંવર તેડયા પોતાના, સુષેણ હાથે ભલાવે,
તાતતણ પેરે માને, જિમ યશ ટીલું થાવેરે. આવે. ૧૦ બાહુબળના સુત છે અતિ કૂટા, તે દાવાનળ જેહવારે, તમે હુંશિયાર થઈને પૂતા, રણ ઝૂઝે છે કહેવાશે. આવે.૧૧
૧ ઢોલ. ૨ બાપની પેઠે. ૩ દીકરા !

Page #104

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત, (૫૩) કરી અઘોળ તિલક શિર કરતા, પૂજે આયુધ તામેરે; સૂર કૈસુકી ઊગે વેગે, જેવા રણસંગ્રામેરે. આવે. ૧૨
( દુહા.) સુર સંગ્રામ જુવે સહી, વાગાં તે રણતર બેઉ સેના મળી એકઠી, જિમ નદી સાયર પૂર. ( ઢાળ ૪૧–દેશી વાસુપૂજ્ય જિન પુન્ય પ્રકાશે.
રાગ આશાવરી સિંધુઓ) બેઉ કટક મળિયાં રણુ ભેળાં, શબ્દ ઘોર તિહાં હોય; જિમ કે ડુંગર વજે ચૂરે, જાણું સાયર વલેય. પ્રલયકાળ મેહ ગાજી વરસે, તિસા શબ્દ રણે થાય;
સેવન સલિ ગજ ગાજી પહેરે, શું મેઘરા સાહા. ગાડાં શાભરી તિહાં રાખ્યાં, રાખ્યા રથ બહુ આણું;
હય ગય ઠાલા પાસે રાખ્યા, રાખ્યા ભેંશા–પાણ. સંહિણું ઔષધિ પિણ રાખી, આગા ટેપ સમારે,
વઢવા રણ કાઢી તરવાર્યો, ‘બેઉગમ ભાટ વકારે. બાહુબળી દેવપૂજા માંડી, કરી આરતી ધૂપ વજતણે સનાત ત્યાં પહેરી, ટેપ ધરે શિર ભૂપે. ભીડયાં ભાથડાં ધનુષ ચડાવ્યું, તવ ગજ ઊપર બેઠો; મતથાળ વધાવે ડોસી, આવે રણમાંહે પેઠો. ચકી પૂજા કરી રણ ચડિયે, સહલિ ટેપ સજાઈ; કાળપિષ્ટ ધનુષ કર લીધું, પેઠે રણમાંહિ ધાઈ. ઉગ્ર સત્ય અગેઅંગ મળિયાં, થયે બહુ સંગ્રામ;
સુભટ કહે ભરતેશ્વરકેરૂં, ન કરૂં લુણ હરામ. નિજ ઘર નારી તિહાં વિસારી, ન કરે આતમ સાર; રણ વઢતાં શું પાછા વળિયે? મરવું એકજ વાર.
૧ સ્નાન. ૨ શસ્ત્ર અસ્ત્ર. ૩ લશ્કર. ૪ બન્ને બાજુએ.

Page #105

( ૫૪ )
ભરતભાહુમલી.
ઋષભ નામ જપતા ધાએ, મૂકે મસ્તક ઘાય; અંગાં છૂટે ટોપ વછ્યું, કે નવ ભાગી જાય. માહુબળ ભૂપતણા નર ધાયા, કહે જીવતા કુણુ જાય;
જો શતખ'ડ હાય રણ [માં] કાયા, પાછે! ન દીજે પાય. ૧૧ કુવર કેસરી રણુ અપાવે, ચકી હામેા આવે;
સકળ દેશ જીતીને કાકા! અહીં જીવતા નવ જાવે સુભટ નાગ સરીખા થાએ, રાખે રણમાંહે નામ; કહે ઋણ અવસરે અહીં ભાગી, શું કીજે મુખ શ્યામ, હુય ગય પુરૂષ પડયા રણમાંહિ, લેહીનાં ચાલ્યાં પૂર; સુર નર સહુ આંગળિયેા કરડે, વદન છુપાવે સૂર. ઘણા કાળ લગી રણુ ઝુક્યા, હુઇ સુભટની હાણુ; પછી દેવતા બહુ ક્ષય જાણી, ચેિ ઋષભની આણુ. ( દુહા. ) વઢતા રાખ્યા બેહુને, આવ્યા ભરતજ પાસ;
તુમે બેઉ અંધવ વઢી, કાંય કરાવા હાસ્ય ? (ઢાળ ૪૨ મી-દેશી મયંગળ માતારે વનમાંહે વસે-રાગ મેવાડા) હાસ્ય કરારે કાંય ભરતેશ્વરૂ, કાપા હાથેરે હાથ;

૧૦

૧૨
૧૩
૧૪
રાજ્ય તુમારૂરે ખડ છયેતણું, ન વઢા ભાઈશું નાથ ! હાસ્ય. ૧ તુમને વઢતાં તે પૃથિવી[ના] ક્ષય થયા. જિમ ગજ વઢતાંરે ઝાડ;
હવે ભરતેશ્વર તુમે પાછા વળેા, મેટા તુમચા વ્હાડ. હા. ૨ જિનવર [ના] પુત્રને એહવું નવિ ઘટે, વરસે ચદ્ર અંગાર !
પ્રભુજી પાછારે તુમે હવે ઘરે વળે, કસ્યા અધવશુંરે ખાર! હા.૩ ભરત કહે તુમ દેવા ભલ કહેા, ન લહેા ઝગડાનું મૂળ;
મુજને ન મળ્યા ન માની આગન્યા, તે મુજ મસ્તકળ. હા. ૪ ચક ન પેસેરે એ પુરમાં વળી. ા કાઢો મુજ વાંક ? હવે વિણ જીત્યુંરે જો પાછે વળું, તે હુ જગમાંહિ રાંક હા. ૫
૧૫

Page #106

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત, (૫૫) રાયવચન સુણ વળિયા દેવતા, આવ્યા બાહુબળ જ્યાંહિ;
રાષભતણે સુત તું સાયર જિસે, મૂકે મર્યાદારે કાય! હા. ૬ વિષ પ્રગટે છે જે અમૃતકુંડથી, ઝગડે મૂકેરે રાય;
સુભટ વઢતારે વારે રાયજી, લાગો બંધવપાય. હા. ૭ શક્તિ છતીએ જે નર વળી નમ્યા, યશ તેહનારે બેલાય;
તુમે બળવંતારે ભ્રાત વિનય કરે, ભરતવડે જગરાય. હા. ૮ બાહુબળ બેરે તમે સમજે નહીં, તાતે હરે દેશ
આવે ભરતજ લેવા તે ભણી, અમે નાલવલેશ. હા. ૯ રાજગ્રહ્યારે એણે વળી સર્વનાં, લીધાં ભાઈનાં ગામ;
હાથે ખેjરે એણે ગુરૂપણું, હવે રાખેરે “મામ. હા. ૧૦ ગરઢાવતીઅરે એ કઈ ગુરૂ નહીં, ગુરૂપણું કરે ગુરૂ સાચ;
અમે વિણ સમજેરે એહ વડે કિયે, મણિની ભાંતિરે કાચ, હા. સાયર તરીને બૂડે આખાબડી, અહીં હાસે નૃપઘાત; રાક્ષસ નિર્લજ જાયે ભરતને, તેણે મૂકી ગયા બ્રાત. હા. ૧૨ શું માનું હવે એને ગુણ વિના, બળે જીતે તે રે જીત,
ખડગતણે બળે પૃથિવી જે લિયે, તે ક્ષત્રીની રીત. હા. ૧૩ સાઠ હજાર વર્ષ લગી વળી, સાધ્યા સઘળારે દેશ પિણુ મુજને તૃપ ભરતને જીપતાં, વાર નહીં લવલેશ. હા. ૧૪ પકરપી જિમ ધન મેળે બહુ પરે, ભકતા લેઈને ખાય; વાર નહી મુજ ભરતને જીતતાં, પછી પસ્તારે થાય. હા. ૧૫
( દુહા ) પશ્ચાત્તાપ પછી થશે, તિણે જઈ વારે દેવ,
એહ વળે તે હું વળું, સુર યુદ્ધ થાયે હેવ. તમે બેઉએ વઢવું સહી, જિમ ન મરે નર કોય;
૧ ન આપે. ૨ મેટાપણું. ૩ લાજ-મર્યાદા. ૪ ખાબોચિયામાં. ૫ કંજૂસ. ૬ એકઠું કરે.

Page #107

(૫૬)
ભરતમ્રાહુબલી. પાંચ યુદ્ધ પરઠી કરી, નર સમજાવે દોય. દષ્ટિ વચન મલ મુષ્ટિ ને, દડે કર પ્રહાર; ભરત બાહુબળ દેયને, સમજાવ્યા તિણવાર.
(ઢાળ ૪૩ મી-દશી ગિરમાં ગેરે-રાગ મારું) બાહુબળ રાજા સુભટ સહુને વારતેરે, ધનુષ ઉતારે વીર;
વેગેરે વેગેરે તરવારે મ્યાન કરે. મેં સંગ્રામ કરે તે પરઠીએારે, સુણી સુભટ ખિન્નખેદ હુઆ, મુવારે મુવારે કાં નવિ પાપી દેવતારે.
૨ કામ કરતા હતા રણ ઠાકુરતણુંરે, હુતે હર્ષ અપાર; અમને અમને પિરસીને પાછું લિjરે.
૩ ખાધું હરામ થયું હવે સહકે નરતણું, ખડગ સંઘર્યાં થયાં છેક;
ફોકનરે ફેકનારે સ્ત્રી સંઘરીઅ નપુંસકેરે. ફેક થયે વળી શસ્ત્ર અભ્યાસ અમારડે રે, તે શુકની પરે જાણ
જાણનારે જાણનારે એમ કહેતાં નર ઐસર્યા. ૫ ભરતરાયના સુભટ ભલા તે ઓસર્યારે, જિમ સાયરની વેલ;
વળતીરે વળતી તિમ સેના ખીજી ઘણુંરે. ૬ કુણુ મૂરખ અમ વૈરી પૂર્વભવતણેરે, જિણે વાર્યો સંગ્રામ;
અહીં રે અહીંઆંરે યુદ્ધ મચાવ્યું દેયનેરે. ૭ હવે રહી છેડે આવ્ય સંગ્રામને રે, જિમ જમતાં વળી છાશ
પિરસે પિરસેરે તવ છેડે ભેજનતારે. ૮ ભરત સુભટને બહુપરે સંતેષતરે, કીધાં બહ સંગ્રામ; રણમાંરે રણમાં રે બળ જેજે હવે માહરૂરે.
૧ નકામાં. ૨ પાછા હઠયા. ૩ અંત. ૪ ઘણું દેશમાં અગર જૂના જમાનામાં જમવાના અંતમાંજ છાશ પિરસવામાં આવે છે યા આવતી હતી. ગુજરાતમાં જેમ ભાતનું પિરસવું ભોજનની સમાપ્તિ બતાવે છે તેમ એ પણ અન્ય દેશાચાર છે.

Page #108

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત, (૫૭ ) ખાડ ખણવી ચકી કાંઠે બેસતેરે, સાંકળ આગળ લેહ;
મોટી મોટીરે તેણે વળગે ખટખંડ નરારે. ૧૦ ચકી બી ડું મૂકે નિજ મુખમાં વળીરે, ત્યારે સૈિન્યતણાય;
સહજેરે સહજેરે બળ કરતો ચકી તિહારે. ૧૧ ખુશી થયા નર સુભટ સહુકે ત્યાં ઘણુંરે, ધન્ય તાહર અવતાર;
ચકી ચકીરે ભરત સમે જગ કે નહીં રે. ૧૨ આ ચકી ગજ ઉપર બેસી કરી, છટે દેવતા ભૂમિ; સુપરેરે સુપરેરે ફૂલ પાથરે સુરવરારે.
૧૩ ( દુહા ) નૃપ હસ્તીથી ઊતર્યો, બાહુબળ આવે ત્યાં હિં;
સુભટ રહા સહુ વેગળા, યુદ્ધ હેય બેહ માંહિં. ૧ (ઢાળ૪૪ મી–દેશી એક સમય વિરાટી ભાઈ-રાગ મહાર) બેઉમાં યુદ્ધ થવા ત્યાં લાગ્યું, દષ્ટિવાદ હોય તામ;
જોઈ રહ્યા રણ એક એક સ્લામ, જિમ ભી તે ચિત્રામ. ૧ પછે ભારતની મળિ ગઈ આંખે, નેગે ચાલ્યું નીર;
વૃષ્ટિ કરે સુર શીશ ધુણાવી, જીત્યે બાહુબળ વીર. ૨ ભંભા ભેરી વાગી ત્યારે, ચકી ચિંતા થાવે; ૨ખે વળી બીજું યુદ્ધ કરતાં, બાહુબળ જીતી જાવે. વચનવા માંડે ભરતેશ્વર, બાહુબળ તિહાં ન હારે; સિંહનાદ મૂકે ત્યાં ચકી, ધૂક્યા સુર નર ત્યારે. સિંહનાદ પછે બાહુબળ કરતે, મેર સાગરે ઠાવે;
શબ્દ હીરના વજ સરખે, કે ચમરે આ વળી ભરતે સિંહનાદજ મૂ, મૂકે બાહુબળ મેરે;
ભરત સાદ થયે રણમાંહિ, વાહાપૂની પેરે. બાહુબળને સુર વાળે તિહાં, જિમ સુપુરૂષની પ્રીત; દેવદુંદુભી દેવ બજાવે, બાહુબળની થઈ છત.

Page #109

(૫૮) ભરતબાહુબલી. શબ્દવાદ કરે તિહાં બેહુએ, છત્યે બાહુબળ થય;
ભલો ભલે કહી દેવ વખાણે, પુષ્પવૃષ્ટિ તિહાં થાય. ૮ મલ્લયુદ્ધ કરવા પછી ઉડ્યા, બેહુ હાથે ભુજ ફૂટે;
વળી વળગે વળી અળગા થાઓ, ભમી પડે વળી ઊઠે. હું હૈયું હૈયા સાથે ચાંપે, બેલે આકરી વાણી;
એક એક ઉપર ચઢતા પડતા, જિમ કરમે જગ-પ્રાણું. ૧૦ પાછા ઓસરી વળી બથાવે, ભીડયા બેહુએ કાળ;
ઊપર હેઠે સમજ ન પડતી, જિમ પાણીમાં માછ. ૧૧ પછી ભરાઈ પડતા ભૂમેં, જિમ વને મેટા સાય; વળી ક્ષણમાં તે અળગા થાએ, જિમ વને વાનર આપ. ૧૨ બેહુ બાંધવ ધૂળે ખરડાએ, ગજ મોટાની પેરે;
પ્રદ બહુ પૃથિવી કપ, પૂજે ડુંગરા ધીરે. પછી બાહુબળ કેળે ઊઠ, કેણુ વઢે એ કુસ્તી,
એક હાથે ચકી ઊછાળે, જિમ અષ્ટાપદ હસ્તી. તવ ભરતેશ્વર ગગને રા, જિમ ચકીનું તીર;
તવ ગગને વિદ્યાધર ભડક્યા, હાય હાય કહે વીર. ૧૫ બાહુબળ કહે બળને ધિ કારે, જે બાંધવ ઊછાજે;
બેહ મંત્રીને શિર ધિ કારે, જિણે સંગ્રામ ન ટા. ૧૬ વાગ્યા ભણી નૃપ પડતે સાહે, દંડત વળી પેરે; હર્ષ હુ બેહુ કટકમાં, વૃષ્ટિ કરી નૃપ શેરે. ૧૭
(દુહા.) વૃષ્ટિ થઈ તિહાં પુષ્પની, યે બાહુબળ રાય; જય જય શબ્દ તિહાં થયે, ચકી જાઓ થાય. ૧
(ઢાળ ૪૫ મી-દેશી બાલાની–રાગ મારૂ) ભરતકી જાએ બહુ થયે, ચઢિયે સબળેજ કષાયરે. યજ્ઞ થકી જિમ ઊપજે, વળી ધૂમ અને વાળાયરે.
૧ કછોટો-ચડ્ડી. ૨ માછલાં. ૩ પડદાવડે.

Page #110

પખંડસાધનવૃત્તાત, (પ૯ ) ભીડે ભરત બાહુબળ દેયરે, રણે સહુ કે ઊભા રે, વચમાં નવિ પેસે કેયરે, યુદ્ધ અંગે અંગે હાયરે. ભીડે. ૧ પછી બે બાહુબળ રાજિયે, તમે વિલખા કાં થયા ભાઈ,
તમે બળવંત જગમાં છે ઘણુ, તમે દંડયા દેવતા સાહીરે! ભી. ઈણ વચને બાંધવ કેપિયે, કહે મારૂં મુષ્ટિ જેયરે;
એમ કહી અરી દેહમાં મારત, શિર ધૂણે તે સહુ કોયરે. ભી. મારી મુક્કી પિણ વાગી નહીં, રણે ફ્રેક થયું અભિમાન રે; જિમ ફેક થયું નર તેહનું, જિણે દીધું કુપાત્રે દાનરે ભી. પછી મૂઠી ઊગામી બાહુબળે, તાકી મારી હૈડામાંહિ રે,
જાણે હસ્તીને શિર માર્યો, તાકી હુમય ગાળે ત્યાંહિ રે. ભી. ભરત ભોંય પડયે મૂછ થઈ, કહે લેક ગયા નર (૫) પ્રાણરે;
બાહુબળ કહે મરસી બાંધ, તે જીવવા જિનની આણરે. ભી. ઈમ ચિંતી બાહુબળ રાજિયે, રેઈ કરતે તિહાં વાયરે; વળ્યું ચેતન દીઠે બાંધ, બેહુ લાયા પૃથિવીરાયરે. ભી. પછી ચકી ઊઠયે રીસમાં હિં, લીધે હાથમાં માટે દંડરે;
ફેરવી બાહુબળને મારિયે, વાટોપ થયે શતખંડશે. ભી. તવ લોચન મીએ બાંધવ, ઘેર શબ્દ થયે ત્યાં રાયરે;
બહુ વાગ્યું મસ્તક ઉપરે, જિમ એરણ ઘણને ઘાયરે. ભી. સજજ થઈને બાહુબળ બેલિયે, વળી થાજે બંધવ રે,
કહી દંડ હૈયામાં મારિયે, સનાહ થયે ચકચૂરરે. ભી. વળ્યું ચેતન ત્યારે ઊઠીઓ, વળી ભ્રમર ચઢાવી ત્યાંહિ રે;
હોઠ પીસીને મસ્તકે મારે, ગયે ઢીંચણ ધરતી માંહિ રે. ભી. જાણું એથે ભાગજ ડુંગરે, જિમ પેઠે ધરતી ફાધરે, શિર ધૂણે ઘાની વેદનાએ, દુઃખ લાગ્યું ત્યારે હાડીરે. ભી.
૧ ઉદાસ. ૨ પકડીને.

Page #111

( ૬૦ ) ભારતબાહુબલી. વળી બાહુબળ ત્યાંથી નીકળે, જિમ જળકાદવથી નાગરે; દંડ લઈને મસ્તકે માર્યો, ધયા ભરતેશ્વર પાગરે. ભી. ભરતકંઠ લગી ગયે ભેયમાં, જાણે ખીટે મગરે મારે;
નર જોઈ ઊભા દેવતા, અહી ચકી હુ હારે. ભી. નર સેનાની શુર ચિંતવે, ભૂંડી ધરતી ન દે અમ ઠામ, નિજ સાહેબનું દુઃખ દેખીએ, તે શું જીવ્યાનું કામરે. ભી.
ઈમ ચિંતે સેના સહુ, વદન મેકળું રાય;
લેચન મીચી નીકળે, જિમ રવિ પરગટ થાય. ૧ (ઢાળ ૪૬ મી દેશી ઓલે ક કે ગંગા ને પેલે કાંઠે યમુના
રાગ વસંત.) સુર સરીખે ભરત વિચારે, પાંચ યુદ્ધ હું હાર્યો;
ખટખંડ જીત્યે બંધવ કાજે, એ નવ જાએ માર્યો. ભરતેશ્વર હદય વિચારે આપ.
એક ક્ષેત્રે બે ચકી નૈયે, વાસુદેવ નહિ હોય; એક પડિયારે બે તરવારે, તે જગમાં નવ હોય. ભ. ૨ હરી આગળ સુર બીજા હારે, ઈસું કહે તે ડીંગ; ચકી આગળ નૃપ નવ જીતે, નહી ખર મસ્તક સીગે. ભ. ૩
તે સહી બાહુબળ ચકી થાશે, ઈસું ચિંટું મન સાથે; સહદેવ સાથે ભરતેશ્વર, બેઠું ચકજ હાથે. ભ. ૪
ચક્ર ચકી ફેરવવા લાગે, જિમ સિંહ ફેરવે પૂછ; તિહાં વિજ પરે બહુ જ્વાળા, ચાલી ચકી મરડે મુંછ. ભ. ૫
બાહુબળ નૃપ કહે તુજ ધિ કાર, ક્ષત્રીકલંકજ લીધું મુજ હસ્તે છે દંડ ભલેરે, તે કિમ ચકજ લીધું ? ભ. ૬
૧ હાથી. ૨ પગ. ૩ મઘરીથી ખૂટ ઠેકી બેસારે તેની પેઠે.

Page #112

પખંડસાધનવૃત્તાન્ત, (૬૧) ચકે યુદ્ધ ન પરઠયું દેવે, ચકૅ મુજ ધ્રુજાવે, જિમ તાપસ તેજલેશ્યાએ, માનવનેજ બીહાવે. ભ. ૭ ખીજી ચક મૂકે ભરતેશ્વર, બાહુબળ કહે નવ સાંખું; કુંભણ પરે દંડે ભાંજી, દડા પરે પાછું નાખું. ભ. ૮ કે પાતાળ માંહિં લઈ ઘાલું? મુવા માનવની પેરે;
અથવા અહી ભડ થઈ મારૂ, જિમ અપરાધી વૈરે. ભ. ૯ તથા હું દેવ સકળને મારૂં, રહ્યો તે રાય વિમાસી;
ચક્રે તીન પ્રદક્ષિણા દીધી, જિમ શિષ્ય અંતેવાસી. ભ. ૧૦ પાછું ચક આવી હાથે બેડું, તવ ચકી મન હારે,
સર્વતણું વિષબળ ભાગતાં, બાહુબળ ઘણું પ્રચારે. ભ. ૧૧ બાહુબળ મૂઠી કરે ત્યાં ઊંચી, બંધવ હામે જાય; જિમ ગજ શૂઢ કરતે ઉચી, કિમ રણમાંહિ થાય. ભ. ૧૨
" (દુહા) નાગઢણી પરે ત્યાં ધસ્ય, તામ વિચારે સૂર;
ઈશુ મૂઠે ભરતેશ્વરૂ, સહી હશે ચકચૂર. કાળ ૭ મી દેશી વીંઝણે વિજ્ઞાની કરે–રાગ રામગિરિ ચકચૂર બાંધવને કરી, છવિશ કે કાળ !
તે જીવિતથી વળી મરણ વારૂ, જિણે વંશ હેય ગાળા ૧ એમ વિવેકજ આવિયે, ધિગ ધગ પૃથિવીરાજ;
અમે ઉત્તમ કુળ ઊપના, કીજે મધ્યમ કાજ ! ઋષભના બેહુ દીકરા, આજ લગી છું નિકલંક;
શ્યામ વદન બંધવ મારતાં, સહી હશે વંશકલંક, રાજે સમતા નવ વળી, મદ્યપીએ જેમ અયાણ;
વંદન ઠામે ભાઈ વર, મૂકિયાં મેં બાણ ! અમાવશ્ય રાત્રી જેહવી, તિસી લક્ષ્મીરાજ; ઈમ લહિય જિન છાંઢ ગયા, મૂખ વઢું હું આજ! ૫

Page #113

( ૨ )
ભરતબાહુબલી નૃપ વૈરાગે બહુ વાસિ, લાગે બંધવ પાય; અપરાધ મેં કીધો ઘણે, તું ખમે સહુ મહારાય. ૬
(દુહા) નૃપ અપરાધ અમને સહી, ન લહુ તવજ ભેદ;
મેં અવિનય કીધે ઘણો, તમ ઊપાયે ખેદ. (ઢાળ ૪૮ મી-દશી ગુરૂ વિષ્ણુ ગચ્છ જિને નહિ કો.) મેં તુમ ખેદ ઉપાઈયે, નવ રાખી તુમ લાજ;
સ્વાનપરે તુમ વળગિયે, ખમે અપરાધ મહારાજ રે. મેં. ૧ મેં હવે સંયમ આદરૂં, નહીં મુજ પૃથિવીનું કાજ રે; દેશ સકળ નૃપ તુમત, કરે ષટખંડનું રાજરે, મેં. ૨ મેં માન-થાંભલે વાળિયે, કીધે કેધ સંકેચરે;
તેહજ મૂઠી માથે ધરી, કરે પંચમુષ્ટિ તે ચરે. મેં. વૃષ્ટિ કરે તિહાં દેવતા, છત્યે બાહુબળ ધીર રે;
ભરત કહે ધિગ મુજતણે, ધન્ય ધન્ય બાહુબળ વીરરે. મેં. ૪ શષભને પુત્ર તે એ ખરે, હું નહીં કષભને પુત્તરે,
જે મેં યુદ્ધ અપથ્ય કર્યું, મુજથી ભલે જગ કુત્તારે. મેં. ૫ ભરત કહે લીજે બાંધવા, પાછો તમારડે દેશરે; નિજ પરિવાર પૂછયા વિના, શું એ સંયમી-શરે? મેં. ૬ રાજ મૂકે ભાઈ મુજવતી, રાખે ગુરૂતણું લાજ રે; પિણ મુજમાં નહીં ગુરૂપણું, લીધાં લઘુતણું રાજરે. . ૭ ભરત કહે વળો બાહુબળી, લિયે તુમ પૃથ્વીનું રાજ, રીસે રે ચારિત્ર લેયતાં, નહીં રહે ચક્રીની લાજ રે. મેં. ૮ બાહુબળ કહે સુણ બાંધવા, મેં તળે માન કષાયરે;
મેં નિજ અવગુણ જાણિયા, વાંક નહીં તેમ રાયરે. મેં. ૯ પડી પટેલડે ભાતd, નીસરીઆ ગજદંતરે; જિમ રે સાકર ભળી દૂધમાં, અળગી કિમહી ન થંતરે. મેં. ૧૦

Page #114

ષટ્સ સાધનવૃત્તાન્ત
મેં મુખ ખેલ્યા બેલડા, મૂક્યા મસ્તક હાથ; સ્વાનપરે વિમ આદરૂ, તે નાય બંધવનાથ. ( દુહા )
હું હવે સયમ આદરૂ, સાપુ′ તુમને રાજ; હવે તુમા વીર મ રાખશે, અમે નમું તુમ આજ. ૧
( ઢાળ ૪૯ મી—દેશી ઘેાડીની—રાગ ધનાશ્રી. )
ન નમે સેાય નિર્ગુણી, નમે સાય ગુણવંત;
ન નમે વૃક્ષ સૂકે, લીલેા તરૂ નમત. ન નમે તે વાંકે, વીંછી તણા અકારા; નમતા અહી મણિધર, જે ગુણે કરી પૂરા. ન નમે નર પત્થર સમે, નમે ધનુષ ગુણ સહિતા; ન નમે કુલહીા, નમે તે જાતિ અત્યતા. ન નમે નવ હાલે, કૃપતાં જે પાણી;
નમે ગિરૂએ જલધર, પર ઉપકારજ જાણી. કહીં ન નમે ગર્ધવ, વિનયહીન ભવ જાવે.
જે તુરીઅ સજાતી, સહેજે શીશ નમાવે. સહેજે નર ઉત્તમ, નમતા માહુબળ રાય;
નૃપ શક્તિ છતાંએ, લેઇ સયમ વન જાય. નર પાળા, અડવાણુા ઊજાય;
યુકે
ગજ અશ્વ તજીને, બાહુબળ પૂઠે ધાય. ( દુહા )
( 13 )

મે ૧૧
.

૧
3
બાહુબળ પૂઠે સહુ ધસે, કહાં જાએ અમ નાથ ? નગર દેશ સેના પુરી, મૂકે કાંઈ અનાથ ? !
૧ ૧ ઉલટી કર્યાં બાદ તે વસ્તુ પાછી અંગીકાર કરી લેવી એ માત્ર કૂતરાનેજ ચેાગ્ય છે. ૨ વીંછીને આંકડે!. ૩ મણિવાળા સાપ.
७

Page #115

(૬૪) ભરતબાહુબલી (ઢાળ ૫૦ મીશી સામે કીધે શામળિયા–રાગ ગાડી) વિણ અવગુણ મૂકી કાં જાઓ, અદ્ધિ રમણિ પરિવાર;
હય ગય રથ નર પરજા કેરી, કવણું કરેસી સાર ?! ૧ સમયશા પ્રમુખ જે બેટા, વળગ્યા બાહુબળ પાય;
સ્વામિ વન રહેશે તમે કઈ પરે, બહુળી દેશના રાય ? ૨ વાઘ સિંહ વન ચાર ઘણેરા, પરિસહ કઠિન અનેક;
તમે સુકમાળ સુંવાળા સ્વામી; વળિયે ધરી વિવેક. ૩ ઈણ વચને ત્યાં ન ચ બાહુબલ, જિમ સુરગિરિ ચૂલિકાય;
સહકેને સંતોષી વાળે, મૂકે મેહ પિતાય. પરિસહ ભાગે હું નવ બીહુ, ફરિયે ચાગતિ ત; પશુઆ નારકીમાંહે જીવે, ભગવ્યાં દુઃખ અનંત. ૫ કામગ મેં બહુ ભેગવિયા, નિલજ જીવ નહીં લાજ;
અમે તાતપરે સંયમ લીધું, દેશે ભરતતુમ રાજ. રૂદન કરંતા ન વળે સહુકે, મેહ મૂક્યા નવ જાય;
ફરિ ફરિ મુખ જોતા બાહુબળનું, પાછા ન ફરે પાય. ૭ તાહરા ગુણ વર્ણવ્યા નવ જાએ, તાહરે વૃહ ન ખમાય;
એકદા સ્વામું જુઓ તાત, હવે કયાં મળશે રાય? ૮ મંત્રિ શેઠ સેનાપતિ બેટા, કેને પૂછશે વાત ?
સુભટ પુત્ર વળવળતા વળિયા, કેને કહેશું તાત? ૯ ભરતરાય રણે રૂદન કરતે, વહી ગયે બાહુબળ બ્રાત;
સૂર્યયશાને તેડી ચકી, મસ્તકે મૂક્ય હાથ. ગજ રથ ઘડા બહુ રિધિ આપી, આ બહુળી દેશ; ભરત વ તવ વનિતામાંહિં, ચક કરે પરવેશ.
(દુહા.) ચક્રી ભરત નિજ ઘર રહ્ય, બાહુબળ રહે વનમાં હિં, પ્રતિમા પરે ઊભે સહી, ધ્યાન ન ચૂકે ત્યાંહિ.
૧ (વિરહ)

Page #116

માનગારૂઢવિચાર નવિ જાએ જિનવર કને, મન ધર શંકાય;
લઘુ બધવ મુનિવર વડા, કુણ પ્રણમે તસ પાય! ૨ કેવળજ્ઞાન મુજ ઊપજે, તે હું જાઉં ત્યાં હિં;
તવ લગી વન થંભાપરે, સહી ઉભું રહું અહિં ૩ (ઢાળ પ૨ મી. દેશી તુગિયાગિરિ શિખર સેહે રાગ
પરજિયે. ) રહિયે ભુવન મઝાર, કરે કાઉસ્સગ રાય,
નેત્ર નાસિકા વિષે થાપી, નવિ હલાવે પાયરે, રહિ. ૧ તાઢ તડકે તૃષા લાગે, અંગે લાગે ખેહરે;
ચળે ચૂકે નહી તપથી, હું દુખ મુનિ દેહરે. રાહ. ૨. પવન પિઢે ભૂખ લાગે, અંગે વળે પરસેવ રે; રાત દિવસ પ્રભુ રહે ભૂખે, બેસે નહીં ક્ષણમેવરે. રહિ. ૩ વર્ષાકાળ તિહાં વેગે આવ્ય, વરસે બહુ વનમાંહિ રે, ડુંગરા દામિનીથકી કરે, ન કેપ મુનિ ત્યાં હિરે. રહિ. ૪ મુનિ ઢીંચણ લગી વળગા, સબળ ત્યાં શેવાળરે;
જળતણી હોયે છટા ત્યાંહિ, નવિ ચળે જિન-બાળરે. રહિ. ૫ પછી બેઠે ત્યાં શિયાળે, હમેં બળે બહુ ઝાડ, બાહુબળ મન તેહુ ન કરે, જોહું પૂજે હાડરે. રહિ. ૬ મહિષ મેટા ઘસે માથું, ચાટે વનની ગાયરે;
જીવ ખડગી રહે અડકી, ખીજે નહીં ઋષિરાય. રહિ. ૭ ગજેન્દ્ર મેટા ઘસે , વાનરા દે શિર ફાળરે,
સસા સૂઅર હરણુ ચીતર, પરિસહ કરે વિકરાળશે. રહિ. ૮ વનખંડ વેલે મુનિ વીંટ, ચામડે જિમ મૃદંગરે,
સરખટ ઊગે પાય ફાડ, તેહી નહીં મન ભંગરે. રહિ, ૯ કણું પંખી કરે માળા, વીંટી રહ્યા બહુ સાપરે,
રહે ઊભે વર્ષ ભૂખે, જિમ પતાને બાપરે. રહિ. ૧૦ - ૧, ગેંડા. ર. પિતાના પિતા જેમ વર્ષ દિવસે નિરાહાર રહા તેમ

Page #117

( ; )
ભરતમાહુબલી.
તાહી ન ચળે મનહુ વચને, કાયા રાખે ઠારરે;
રાગ દ્વેષ કષાય જીત્યા, લાભ ન મનહુ મઝારરે રહિ, ૧૧ ( દુહા. )
ઊભા રહે વનમાં સહી, માયા નહિં મનમાંહ્ય; કઇક માન મૂકે રહ્યા, ઋષભ વિચારે ત્યાંહિ ૧ (ઢાળ પર મી-દેશી ઇસ નગરીકા વણઝારા ) મન ચિતે ત્રિભુવનસ્વામી, તવ તેયાં સુંદરી બ્રાહ્મી, તુમેા જાએ ખધવ જ્યાંહિ, કર્મ ક્ષીણ થયાં છે ત્યાંહિ. ૧ એક માન રહ્યુ. તુમ વીર, જિમ મુખ આગળ વળી ચીર; સુણી હરખી સાધવી દોય, આવી માહુબળને વન જોય. ૨ નવ દીસે મધવ જ્યારે, બ્રાહ્મી સુંદરી સખળ પુકારે; ખાળી કાહડયા દાહિલે ભ્રાત, પ્રેમે વાંઘા પૃથિવીનાથ. ન જાએ સ્વામું ઋષિરાય, બાલી સાધવી તેણે ડાય; તુમને કહે છે તુમહ પિતાય, ગજ ચઢિયાં કેવળ ન થાય. ૪ ઈસું કહીને સાધવી જાય, મન ચિતે તવ ઋષિરાય;
એ તે સ્વરસહી ભગિની કેરા, કુણ આવે અડી· અનેરા! ૫ શું ખેલી સાધવી સાર, મેતા મૂકયા સાવદ્ય વ્યાપાર; ધ્યાને વન રહ્યા થઇ અનાથી, તે ચઢશે કયાં મુજ હાથી ! દ્ પિણુ જી ન મેલે તેહ, સતી સાધવી ઋષભની ધ્યેય; મુજ અહેની સયમધારી, તેતા બેલે સહી વિચારી. અહીં માનગજેન્દ્રે ચઢિયા, તેણે કેવળ આવત અઢિયા; ધિક્ ધિ પાપી ! માન ! જેણે' આવતું રાખ્યું. જ્ઞાન. ૮ જે ત્રણ જગતા છે સ્વામી, તેની ભક્તિ કરી શિરનામી; તેની સેવા છે જગસાર, તિહાં મેં કીધા અવળા વિચાર. ૯
૧. પુત્રી.

૩

Page #118

કેવળજ્ઞાનપ્રાપ્તિ,
( ૬૭ ) એમ ચિંતી ઊપાડયે પાય, તેણે વેળા કેવળ (જ્ઞાન) થાય; લતા વેલડી તુટી જેમ, સાથે કર્મ તૂટયાં તેમ. ૧૦ જિન પાસે વેગે જાય, દિયે ત્રણ પ્રદક્ષિણા રાય; જઈ બેઠે કેવળી માં હિં, કીધી પૂરી પ્રતિજ્ઞા ત્યાં હિં. ૧૧
( દુહા ) પૂરી પ્રતિજ્ઞા તે કરી, ર જિન પાસે ત્યાં હિં પ્રભુ વિચરતા આવિયા, ગિરિ અષ્ટાપદ યાંહિં. ૧
( ઢાળ ૫૩ મી-દેશી મગધદેશને રાજ રાજેશ્વર) પ્રભુ મહી–મંડળે વિચરેરે, જ્યારે સાથે બહુ પરિવાર;
તડકે ભરતતણે સુત મરિયચ, દા તેહ અપાર. નરેશ્વર, પરિસહે પાછે ભાગ્યે, ગજપાખર ગર્ધવ કિમ ધરસી.
ઈમ ચિંતવવા લાગ્યા, નરેશ્વર. બહુ પરસે વળિયે અંગે, કાયા સબળ ગંધાએ; લેચ તણે પરિસહ પિણ ખમ, પંથે તરસ્યા થાઓ. નરે. ૨ ચિત્ત વિમાસે ચારિત્ર મૂકું, પિણ ઘરે કેમ જવાય ?
ઋષભદેવ મુજ વડાઉઓ થાએ, થાએ ભરત પિતાય. ન. ૩ એક મગ નદી પૂરે વહેતી, એક મગ બે સિંહ; કેહી મગ જાવું કે થિર થાવું? કિમ લેવું કુળલીહ. ન. ૪ ચિત્ત વિમાસી હરે ત્રિદેવ, નહીં ગર્ધવ નહીં ઘડે,
વેસર સરીખો વેષ ધર્યો ત્યાં, શિરટી અંડે. ન. ૫ કનકતણી કર મુદ્રા રાખે, કરતે તે ખર મુંડા
કાચે નીરે અંઘેળેરે નિત્યે, જ્યાં આવે જળકુંડ. ન. ૬ પાય પગરખાં પહેરે પ્રીતે, ચંદન અંગ લગાવે; માથે છત્ર અનુપમ ધરત, પાનકપૂર વળી ખાવે. ન. ૭
૧. ખચ્ચર જે. ૨. સેનાની વીંટી. ૩. ત્રણ વાર ઉભરો આ વ્યા પછી ઠારેલું પાણી ન વાપરતાં વહેતા ઝરા કુંડ વગેરેનું ઠંડુ પાણીજ હાવાના કામમાં હમેશાં લેતો હતો.

Page #119

(૬૮) ભરતબાહુબલી. વસ કાષાયાં પહેરે છે. જિનકે કરે વિહાર
પૂછે લેક તસ ઉત્તર આપે, હું ભૂંડે મુનિ સાર. ન. ૮ વેષ ત્રિદેવતણે મેં ધરિયે, ત્રણ્ય પર દડા
મન ને વચન કાયા મુજ મેલાં, મેં બે મુનિ મ. ન. ૯ વસ કાષાયાં તિણે મેં ધરિયાં, મુજમાં બહુ કષાય; માયા માન હું લેભેરે નડીઓ, ધન મુનિ જિનવર રાય. ન. ૧૦ પાંચે કાયને હું વિરાધું, રાખું છું ત્રસ જીવ; *પંચ સુમતિ ત્રણ ગુપ્તિ વિરાછું, હું મેકળે સદીવ.ન. ૧૧
૧. મુનિ ધર્મરૂપી જે મારી પાસે મુંડી-કમ-માર્યો હતો તે ગુમાવી બેઠો. ૨. પૃથ્વીકાય, અપકાય (પાણ), તેઉકાય (અગ્નિ). વાઉકાય અને વનસ્પતિકાય એ પાંચ પ્રકારના થાવર-થિર રહેનારા છેવોને પીડા આપવી તે પાંચ કાયની વિરાધના. ૩. જે હાલના ચાલતા (બે ઇદ્રિવાળાથી માંડી પાંચ ઇંદ્રિવાળા જીવો લગીના) પ્રાણીને ત્રસ કાયના જીવ કહે છે તેનેજ ફક્ત સ્થળપણે બચાવી શકું છું. ૪. ઈર્ષા સમિતિમાર્ગમાં ઉપગ રાખી જયણ યુક્ત ચાલવું-ભાષા સમિતિ-વચનના પાપ સહિત વ્યાપાર આદિને ત્યાગ. એષણું સમિતિ-આધાકર્મી ૪ર દેશ સહિત આહારનો ત્યાગ વગેરે. આદાન ભંડમા નિક્ષેપણ સમિતિ-વસ્ત્ર પાત્રાદિ ઉપકરણ લઘુશંકા વગેરે દષ્ટીએ જોઈ પૂંજીને તેને ઉપયોગ કિંવા પરિત્યાગ કરવો. પારિટાનિકા સમિતિપિશાબ દસ્ત આદિ જોઈ પુંછને વિધિવત પરઠવવાં વગેરે વગેરે. ૫. મને ગુપ્રિ-મનને પાપવ્યાપાર કાબુમાં રાખવો, વચનગુમિ-વાણુને ગોપવવી અર્થાત મૌન રહેવું, અને કાયમુસિ–શરીરને પાપવ્યાપાર કાબુમાં રાખવે. ૬. બધા પ્રકારે છૂટા રહેનાર.

Page #120

શિથિલાચારવિચાર, (૬૯)
(.) પરિસહ બાવિસ નવ ખમું, નવિ રાખું સુનિધર્મ; જિન કહે છવ કરે કિશું, જબ બળિયાં હેય કર્મ : ૧
૧. ભૂખ પરિસહ-ભૂખથી પેદા થતી વેદના સહન કરવી, તવા પરિસહ-તરસની પીડા સહવી, ટાઢ પરિસહ-ટાઢ સહવી, ઉષ્ણુ પરિ સહ-તાપ તડકે સહવ, દસપરિસહજૂ માંકણુ ડાંસ મચ્છર વગેરેના દસની પીડા સહવી, અળક પરિસહ-ટાઢ વગેરેના સંભવવડે વસ્ત્ર વિના પેદા થતી અરતિ સહવી, સ્ત્રી પરિસહ-સ્ત્રીના હાવ ભાવ આદિ નિહાળી મનને સ્થિર રાખવું, ચર્યા પરિસહ-ગામે ગામ વિહાર કરવા, નિષેધક પરિસહ-સ્મશાન શૂન્ય મકાનમાં કાઉસ્સગ્ન કરવા તથા કર જેને ડર ન રાખવો, આક્રોસ પરિસહ-કઠોર વચન સહન કરવાં શવ્યા પરિસહ–ગમે તવી જમીનમાં સુખ માની શયન કરવું. વધ પરિસહ-માર પીટ સહન કરવી, યાચના પરિસહ-માગવામાં ન શરમાવું, અલાભપરિસહ-માંગ્યા છતાં છતી વસ્તુઓ પ્રાપ્તિ ન થતાં પણ સમ પરિણામે વર્તવું. રોગ પરિસહ–ચાહે તવી રોગવેદના સહન કરવી, તૂફાસ પરિસહ-ડાભ વગેરેની પથારીના ખુંચવાથી પણ મનમાં દુઃખ ઉપજે તે સહન કરવું, મળ પરિસહ-પરસેવાથી કંટાળવું નહીં અને ન્હાવાની ઈચ્છા કરવી નહીં, સત્કાર પરિસહ–આદરસત્કાર મળતાં અને ન મળતાં પણ મનને હર્ષ વિષાદ વશ ન કરવું, પ્રજ્ઞા પરિસહ–બહુ વિદત્તાને
જ્ય થતાં ગર્વ અથવા પરાજય થતાં ખેદ ન ધરો, અજ્ઞાન પરિસહવસ્તુનું તત્ત્વસ્વરૂપ ન જાણવું હોવા છતાં પણ અદનપણે રહી જ્ઞાનાવરણીયને ઉદય ભેગવવાથી કે તપ કરવાથી દૂર કરો, પણ ઉદ્વેગ ન કરે, સમ્યકત્વ પરિસહ-જિનપ્રણીત વચનોમાં અસહયું કે શંકા રાખવી નહીં. એ ૨૨ પરિસહ છે. ૨. ક્ષમા-ઝેધને ત્યાગ, માર્દવમાનને ત્યાગ, આર્જવ-કપટને ત્યાગ, મુકિત–લોભને ત્યાગ, તપઇચ્છાનું નિરોધપણું, સંયમ-પાંચ અવતથી વિરમણ, પાંચ ઈયિને નિગ્રહ, ચાર કષાયને જય,ત્રણ દંડની નિવૃત્તિ, સત્ય-સાચું બોલવું, શાચદ્રવ્યભાવવડે દોષટાળી વ્યવહાર ને મને વ્યાપારની શુદ્ધતા રાખવી, અકિચનતા-પરિગ્રહની સર્વથા મૂછ ત્યાગવી, અને બ્રહ્મચર્ય-નવ પ્રકારે
દારિક તથા વૈક્રિય સંબંધી મેથુનને ત્યાગ-એ દશ વિધ મુનિધર્મ છે.

Page #121

( ૭૦ ) ભરતબાહુબલી,
(ઢાળ ૫૪ મી-શી ચોપાઈ ઈદની.) કર્મતણી ગતિ કહી ન જાય, વાઘણુંનાગ ટળી સુર થાય; ધર્મરૂચિ તપિયે અણગાર, પરભવ ભુજંગ થયે વિષધાર. - દાદુર મુગલે ને વળી બેલ, સુર અવતાર લિયે એ સહેલ; કુરડ અને અતિ કૂરડ જેહ, નરકે પહુતા મુનિવર તેહ. ૬ હસ્તિ હુઓ નર મેઘકુમાર, કુંડરિક નરકે અવતાર; કેસરી ચેર હુઓ કેવળી, કમળપ્રભ ને નરકે વળી. ? કૂર્મા પુત્રને ઘરમાં જ્ઞાન, કુળવાઓ ખેએ માન; તેહ મરીને નરકે ગયે, કર્મવિચાર ન જાએ કહે. ? ગુણસાગરને જે જે વળી, ચેરીમાંહે બેઠાં કેવળી; તે અવદાત કહું તે સુણે, સોય પુત્ર વ્યવહારીત. ૧
( દુહા ) વ્યવહારીસુત તે સહી, મન વિરાગી થાય;
બળ કરીને પરણાવિયે, મેહ મન માત પિતાય. ૧ (ઢાળ ૫૫ મી-દેશી સુરસુંદરી કહે શિરનામી-રાગ માલવાડી માત તાત મહે પરણાવે, ચિત્ત કુંવરતણે નવ ભાવે;
અંગે પીઠી જવ ચેળાએ, ભાવે આતમા કરમે લેપાએ. ૧ ન્હાતાં શિરે ભાવે સેય, સંસારનાં ફળ કટુ હોય;
પંપ ભરંત આતમ ભાવે, સંસારે જીવ તણાવે. ૨ વળી ચિંતે ભૂષણ ભાર, ગાળે સાંકળ ચિત્ત હાર;
હાથે શ્રીફળ લેતાં ભાવે, જીવ નારી કિકર થા. ૩ વરઘોડે ચઢીઓ જામ, ચિંતે દુર્ગતિ વાહન તામ;
બહુ વાજિંત્ર બજાવે, મન ચિતે મુજ ચેતાવે. ૪ વરઘેડેથી ઊતારે, મન હેઠી ગતિ સંભારે; પૂછે ધુંસરું વેગે આણ, સંસાર-ધું સરની એંધાણી. ૫ ૧ હાથી. ૨ સાપ. ૩ દેડકે.

Page #122

ગુણસાગરવૃત્તાન્ત.
( ૭૧ )
ત્રાક દેખી કરે વિચાર, જીવ વિધા૨ે નિરધાર;
દેખી મૂશળ મનમાં આવે, જીવ સ‘સારમાંહું' ખ‘ડાવે. ૬ અર્ધ દેતાં જ્ઞાને જોય, સહી પૂર્વ પુન્ય મુજ ધેાય; ૪શ્રાવસપર્ટ નવ ચંપાવે, વિવેક કેડિયાં મુજ ભજાવે છ નાક સાહીને વેગે તાણે, સસાર તણાવું જાણે;
કન્યા છાંટે નવતમાળ, કહે જીવ હશે એમ રાળ. કઠે ન ધરી એ વરમાળ, ગળે દાર ધરે છે બાળ; પછી ગ્રહે તે કન્યા હાથ, તેતે દુર્ગતિ સાઢું થાત. ૯ લેાક તિલક કરે તે માટે, જાવું દુર્ગતિ કેરી વાટે;
ગાંઠે પડતાં સહી બધાણા, દાહિલ' છુટવું છે અહીં જાણેા. ૧૦ અગ્નિ મુજ આણે વશ જ્યારે, નર ચીતારે સભારી ત્યારે;
ફ્રા દેતા જેણી વાર, ચિતે ફરવું સહી ગતિ ચાર ! ૧૧ ચારી ચારે મમ જાણુ, એ દેખાડે ચઉખાણુ;
એમ આતમ ભાવના ભાવે, શુભ ધ્યાને કેવળી થાવે, ૧૨ (દુહા.) શુભ ધ્યાને થયેા કેવળી, પરણતાં લહે પાર; સરિયચ સયમ લેઈ પડયા, કુણ લહે કર્મવિચાર. (ઢાળ પ૬ મી-દેશી ચેાપાઈ છની.) કર્મતણા હું ન લહુ ભેદ, સીતાએ ટાળ્યે વેદ; મહિનાથ તીર્થંકર જેહ, પુરૂષ ટળી સ્ત્રી હુઆ તેહ. શિવકુમાર રહે મન વશ કરી, નર્દિષણે જઈ વેશ્યા વરી; ભીખારી સંપ્રતિ–ભૂપાળ, મુનિ મેતારજ કુળ ચંડાળ. ભરત હુએ સહેજે કેવળી, વીર જ્ઞાન લહે દુઃખે વળી; અલભ્ય કુળ હુએ શ્રાવક સુલસ, કહાન કુળ હુવે ભવ્ય પુરૂષ ૩ ૧ રેટીઆના ત્રાક. ૨ સાંબેલું. ૩ અર્ધી આપવાનું પાણી. ૪ એ કાર્ડિયાંના જોડે બાંધેલા.

Page #123

(૭૨)
ભરતબાહુબલી અર્જુનમાલી દહપ્રહાર, રાય પરદેશી હુઓ વિચાર, મેટાં કર્મતણ કરનાર, કર્મ શુદ્ધ ગતિ ભજનાર. શ્રેણકે એક મૃગલી હણ, નરકે ગયે નિકાચિત ભણ;
દાહી દશ બુઝવે નદિષેણ, વીરવચન નવ માન્યું કેણ. લિયે જમાલી સંયમભાર, સાથે પનરચય પરિવાર;
વીર સાથે વળી ન મળે એક,કર્મ ભાત દીસેજ અનેક. નંદ મણિયાર થયે દેડકે, વાજીદેવ હુએ નવ લખે;
અંધકસૂરી વ્યંતર થયા, શિષ્ય સર્વ તે મુકતે ગયા. વાણિગસુત નવપરણિત જેહ, ઝાલી દીક્ષા તેહને દેહ; તિણે પાળી બહુ પ્રેમે કરી, મુક્તિ રૂપિણે નારી વરી. જે મરિયચ ભરતેશ્વરપૂત, ઋષભવચન સુણિયાં અભૂત; જિનવર શિષ્ય થઈ પાછો વળે, કર્મતણી ગતિ કુણ નર કળે!
(દુહા) કરમે ચારિત્ર મૂકિયું, મૂક્ય મુનિવર વેષ;
જિનથી બેસે વેગળે, ભવિજન દે ઉપદેશ. ૧ (ઢાળ પ૭ મી-દેશી સુરસુંદરીની ઢાળની-રાગ કેદારે) ઉપદેશ દેઈ જન રીંઝાવે, નર સુણત મને ઉલ્લાસ;
સમજી સંયમ માગતાં, વળી મોકલેરે તસ ઋષભની પાસ. ત્રિદંડ લેઈકરતે આપ વખાણ, નવલેપતે જિનની આણ ત્રિ.
એમ પુરૂષ બૂઝવ્યા, પિતે તે એકલો આપ; એક દિવસ રેગે પીડિ, નવ સુણતારે તવ કેઈ ન આપ. ત્રિ. બિનખેદ મનમાં બહુ થયે, નવ કરે કઇ સાર; પિતાતણું પ્રતિ બેધિયા, ઊભા ન રહે? વળી સેય લગાર. ત્રિ.
મનમાંહિ એહવું ચિંતવ્યું, જે શરીર સુખરૂ થાય એક શિષ્ય સખરે રાખિઍ, તેતે કરશે બહુ મારો રક્ષાય. ત્રિ." રોગ રહિત મરિચી જવ થયે, દિયે દેશના તવ સાર; બૂઝવી જિનકને મોકલે, એક રે વળી ફરી તેણી વાર. ત્રિ. ”
૧ સારું. ૨ સારે.

Page #124

મરચીવૃત્તાન્ત (૭૩) શું ધર્મ છે નહીં તુમ કને, જે મેલે છે ત્યાંહિ ? કહે કપિલ એ મુજ લાગ મળિયે, પછી ભાખેરે
વળી ત્યાં ધર્મ અહિં. ત્રિ. ૬ ઈણે વચને સંસાર વાહિયે, વળી ભમે અસંખ્યા કાળ. નર અસત્ય નાહક બેલતાં, હુએ પાતિક વળી
તેહને જ જાળ, ત્રિ. ૭
(દુહા) પાતિક તિડાં ઉપાજિયું, ભમતે જિનવર સાથ;
પ્રભુ વિચરતા આવિયા, અષ્ટાપદ પર નાથ. ૧ (ઢાળ ૫૮ મી-દેશી શાલિભદ્ર મેરે-રાગ મારૂ). અષ્ટાપદગિરિ ઊપરે શ્રીજિન આવિયારે, ઉજવળ રજત મય હોય; શર્દકાળ તણાં વળી જાણે આભલાંરે, ખીર સમુદ્રણ હેય. અ. ૧ આઠ જેયણને ઊંચે ગિરિ અતિશેભરે, બહુ વનવેલીરે ત્યાં હિં; વાઘ સિંહ ગજ મૃગલાં સસલાં ત્યાં રહેરે, રહે બહુ પંખીરે જ્યાં હિં સમવસરણ સુર રચતા ત્યાં આવી કરી રે, બેઠા જિન તિણ ઠામ; જઈવનપાળે દીધી ભરત વધામણરે, આવ્યા ત્રિભુવન સ્વામ. ૩ બાર કેડિ સેનૈયા આપ્યા ત્યાં ગણી, સજજ થયે ભરતનરીંદ; બહુ શૂર સેના સાથે લઈને આવિયેરે, જિમ વળિ ઈશાન
ઈ. અ. ૪ ત્રણય પ્રદક્ષિણા દેતે સ્તવતે બેસતેરે, સુણત મધુરી વાણિ; ચઉ ગતિનાં દુઃખ સુણિયાં કાને પ્રભુ કેનેરે, જે બેહુએ
પાણિ. અ. ૫ ધ લેભ મદ મત્સર "વા માનવીરે, કરતે માયા અનેક; માનતરંગ ઊપર ચડિયે નવ નમેરે, નાસે સબળ વિવેક. અ. ૬
૧ પેદા કર્યું. ૨ રૂપામય. ૩ વનનું રક્ષણ કરનાર અમલદાર. ૪ સ્વર્ગ, મૃત્યુ, પાતાળ. ૫ મસ્ત બનેલો-પ્રેરાયેલો.

Page #125

(૭૪) ભરતબાહુબલી. ભક્ષ અભક્ષ કરતાં જીવ બીહે નહીરે, કરે પરતણુંરે નિંદ્યાય;
જીવ હણે ને બેલે જૂઠ જાણતેરે, તે જીવ નરકમાં જાય. અ. ૭ પરધન હરતે ગમન કરતે પરત્રિયારે, પરિગ્રહતણે નહીં પાર; પંચ વિષયમાં ખતે જે નર છવડેરે, તે નવ પામિયે પાર.અ.૮
( દુહા.). પાર ન પામે ભવતણે, રળતે ચઉગતિ માંહિં; સુર નર નારકી પશુઅમાં, પુગળ પૂરે અહિં. ૧ (ઢાળ પટ મી-દેશી અનેપમ સુપનડારે–રાગ પરજ.) ત્યાં પુદ્ગળ છવ પૂરે અનંતા, નરને ભવ છે દેહિલે;
આર્ય દેશ કુળ ઈદ્રી પાખે, કિમ થાએ જીવ સોહિલે. મધુરી દેશના દેતા ઋષભજિકુંદ. આજીવિકા નર હેય સેહિલી, એ દેહી નિરેગ; પૂરવ પુજો એ સહુ પાપે, દુલહે સુહગુરૂ ગ. મ. ૨
દુર્લભ સૂત્રતણું સાંભળવું, દુલહું સોય સધવું; દુલહુ શાસ્ત્રતણું સમજેવું, દુલહુ કામ કરવું. મ. ૩
૧ અભક્ષ પદાર્થ બાવીસ પ્રકારનાં જેન સિદ્ધાંતમાં આ પ્રમાણે કથેલ છે. કરા ૧, બરફ ૨, ટાઢા દહી અગર છાશમાં નાખેલ કઠોળનાં વડાં ૩, રાત્રિભોજન ૪, બહુબીજ વાળું ફળ ૫, વંત્યાક , બોળ અથાણું ૭, પીંપરની પીપીઓ ૮, વડના ટેટા , ગૂલર ૧૦, અજાણ્ય ફળ ૧૧, સઘળી જાતના કંદ સૂરણ વગેરે બત્રીસે અનંતકાય ૧૨, મૂળ (ગરમર, મૂળાના કાંદા) ૧૩, ભાટી ૧૪, ઝેર ૧૫. માંસ ૧૬, મદિરા-દારૂ ૧૭, માખણ ૧૮, કુણું ફળ ૧૮, જેનો રસ ફેરફાર થઈ ગયેલો હોય તેવો પદાર્થ ૨૦, કાળા ઉંબરાનાં ઉબરાં ૨૧ અને મધ ૨૨ આ બાવીસે પદાર્થ બિલકુલ ખાવા લાયક નથી; કેમકે તે નઠારી ગતિદાયક છે.
૨ ભટકત-ગોથાં ખાતે. ૩ સશુરૂને સંગ મળવો મુશ્કેલ છે,

Page #126

વિમલવિચારવૃત્તાન્ત
( ૭૫ )
સકળ વસ્તુ પામી જે હાર્યાં, તે નર મૂરખમાંહિ; રચણુ ચિંતામણિ સરીખા નરભવ, તેહ ફરીફરી કયાંહિ. સ. ૪ માનવના ભવ વિષ્ણુ નહીં સચમ, સયમ વિષ્ણુ નહીં સિદ્ધ; સિદ્ધિવિના નવ છૂટે કાઇ, ચાગતિદ્ર પ્રસિદ્ધ
મ. ૫
( દુહા. ) ચાગતિ માંહિ કરે સહી, તૃષ્ણા વાદ્યા જત;
૧
૨
ઇષ્ણુ વચને ભરતેશ્વરૂ, સમન્યા આપ અત્યંત. (ઢાળ ૬૦ મી-ઢશી રત્નસાગરના પ્રથમ પાડાની. ) ભરત કહે હું જગમાં ભૂડા, ધન્ય મુજ અંધવ આજરે; મુજ માટે એ ભાઇ અઠ્ઠાણુ, મૂકી આવ્યા રાજરે. મન ચિતે મેં રાજ્ય ગ્રહીને, શું સાધ્યુ 'નિજ કાજર ? ! ઘણા પુરૂષને મેં ་મહી આપી, નવ રાખી ભાઇલાજરે. પગે લાગીને કહે ભરતેશ્વર, લ્યા તુમ પાછે દેશરે; ઋદ્ધિ રમણિ સુરસુખ ભાગવિયે, ન કરૂ હવે કલેશરે. ૩ ઋષભ કહે શુ મેલે પુત્તા ? ચૂકી ભરતરિદશે; મહા સત ધૈર્યતણા એ ધારી, ન તરે ચેાગગય દરે. તવ મનર્ચિ'તે નૃપ ભરતેશ્વર, આપુ' એહને આહારરે; ગાડાં પાંચસે* લાડુ રિયાં, અણાવતા તેણી વારરે. ભરત કહે મુને ! લાડુ લીજે, મુજને તારા આજરે; ઋષભ કહે રાજપિંડ ન કરૂપે, તવ જા'ખા મહારાજરે. ઇંદ્ર કહે ખિન્નખેઃ મ થાઓ, ધેા શ્રાવકને દાનરે; સ્વામિવત્સલ પસખરાં કીજે, નિપાઇને અન્ન પાનરે. ( દુહા ) ઈષ્ણુ વચને નૃપ હખિયા, તૈડયા સ્વામી સાર; અહી સાજન નિત્યે કરો, સૂકા તુમ વ્યાપાર.
S
૧ મેાક્ષ, ૨ વિષય વાસના-ઈચ્છા. ૩ આત્મકલ્યાણનુ કાર્ય. ૪, પૃથ્વી. ૫. ઉમા. ૯. શ્રાવક વર્ગ, ૭. સાવદ્ય વ્યાપાર.

Page #127

( ૬ )
ભરતબાહુબલી ઢાળ ૬૧ મી-દેશી જિમ સહકારે કેયલ ટહુકે રાગ કેરે) કરસણ વાળે મ કરે કેઈ, કરે સજઝાય જિમ બહુ સુખ હોઈ,
માહન માહન મુખ કહે એ. ઈમ કહી સ્વામીવાત્સલ કરતાં, ગામે ગામ તે નર ફરતાં મળ્યા પુરૂષ બહુ ભેજની એ. દાહ દાહ વધતા જાય, તવ રાંધણુએ નવ રંધાય; પિરસી ન શકે પુરૂષને એ. અણુ તેડયા આવે નર કેતા, ઝડપી આખળ પાપળ લેતા; થાળ પડાવે પિરસતાં એ. જમતાં નીતિ ન રાખે કેય, એક ઠેલે એક પડતાં જોય;
એક દડે સ્થાનક ભણું એ. રાઈદાર તવ કરે વિચાર, એ નહીં શ્રાવકને આચાર;
નાખે ઢળી સાંઢ ખરે એ. ગયા સેય નૃપ ભારતની પાસે, ભજન કેરી વાત પ્રકાશે;
સ્વામી નીતિ રહી નહી એ. શ્રાવક ભેળા બીજા થા, ઘણું લોક અણુતેડ્યા આવે; કિમ શ્રાવકને ઓળખું છે?
. (દુહા.) ભરત વિચાર કરે તિહાં, તેડયા શ્રાવક સાર;
રત્ન કાંગુણ લઈ કરી, રેખા કરે તેણિ વાર. (ઢાળ ૬૨ મી-દેશી ચાલ ચતુરા ચંનેને-રાગ મલાર) રેખા સેય હૈિયે કરી, જમે શ્રાવક સેરે;
બહુ પરે ભક્તિ ભરતજ કરે, દિયે ભૂષણ જોય. રેખા. ૧ સમકૃત્વ ધારી જે હતા, રેખા ત્રણ તસ સારરે, ૧દ્વાદશ વ્રત જેણે ધર્યા, રેખા તેહને બારશે. રેખા. ૨ ભરતને પાટે આદિત્યયશા, બેઠે જેણી વાર તિણે ધર્યો કઠે શ્રાવક તણે, ભલા સેવનતારરે, રેખા. ૩

Page #128

શ્રાદ્ધ-ભક્તિવિચાર, ( ૭૭ ) ત્રીજે પાટે હુએ મહાયશા, કરે ભક્તિ અપાર; તેહને કઠે લઈ ઠવ્યા, ભલા રજતના તારરે.
રેખા. ૪ અતિબળ ભૂષ જ્યારે હવે, હેવે હીરના તારરે, બળિભદ્ર તાર હે સૂત્રના, ઘટ ભાવ અપારરે. રેખા. ૫ ઈમ બહુ કાળ ભેજન થયાં, દીપે ધર્મ અપાર;
કાળે તીર્થંકર વિરહ થયે, ગો ધર્મ તિણ વારરે. રેખા. ૬ જિન નવમાં દશમાં વચ્ચે, યતિ સોય પિણ જાય, તવ વળી શિથિલ શ્રાવક થયા, ઘરવાસિય થાય. રેખા. ૭
વ્રત છેડી અલગા રહ્યા, પ્રકાશે મિથ્યાતરે; કીજે શ્રાદ્ધ સંવત્સરી, કન્યાદાનની વાતરે. રેખા. ૮
(દુહા) કન્યાદાન પ્રકાશતા, કરતા ભેજન રાત; રસલપિ શ્રાવક ટળી, હુઆ જ બ્રાહ્મણ જાત. ભક્તિવિચાર વિવરી કહ્ય, કરતે ભરતનરિદ; રાજનિકટક પાળતે, સકળ લેક આણંદ.
૧ પ્રાણાતિપાત-કોઈ જીવના પ્રાણને નાશ ન કરવો. ૨ મૃષાવાદ પાંચ મેટાં જુઠન બલવાં. ૩ અદત્તાદાન–ધણીને આપ્યા વગર ચીજ ન લેવી. ૪ મૈથુન-પરદારાપરિત્યાગ અને સ્વદારાસતિષ, પરિગ્રહ પરિમાણ-નવ પ્રકારને પરિગ્રહ મર્યાદા યુક્ત રાખે, દિગવિરમણઅમુક દિશાએ અમુક હદ લગી જ જવું, ભોગપભોગ-ભગ ઉપભોગમાં આવતી વસ્તુમાં વિવેક સહિત તપાસ રાખી થતા આરંભમાંથી બચવું. અનર્થ દંડ-પાપિપગરણ અથવા બીજાને પીડા પેદા કરનારી વસ્તુ લેવા દેવામાં વિવેક પૂર્ણ નિયમ રાખો, સામાયિક-નિયમ પ્રમાણે બે ઘડીનું સમતા સામાયિક કર્યાજ કરવું. વિધ-પર્વ આદિએ પિષહ કરયાજ કરવો, અતિથિ સંવિભાગ-મુનિને દાન આપવું. આ બાર વ્રત શ્રાવકને સ્થળપણે અવશ્ય પાળવાં જ એગ્ય છે. એટલે કે પાંચ અણુવ્રત, ચાર શિક્ષાવત અને ત્રણ ગુણવ્રત સેવનારજ શ્રાવક ગણાય છે,

Page #129

(૭૮) ભરતબાહુબલી
(ઢાળ ૬૩ મી-દેશી રહેણી કહેણીની.) સકળ લેક કરે આણંદ, નહીં ત્યાં અકર અન્યાય; દંડ કુદંડ નહીં વનિતામાં, અતિ નિર્લોભી રાયજી. સકળ. ૧ ચુગલ ચેર નહીં એટારા, નહીં બંધન નહીં માર;
વેરે વરાડ નહીં પુરમાં હિં, વિઘેટી નહીં તિણ ઠાર. સુ. ૨ વંચક વિટલ વસે નહીં વાંકા, વિશ્વાસઘાતિ ન દીસે છે;
સબળ રાજ્ય ભરતેશ્વર કેરૂં, જેમાં હૈિ હીમેજી. સક. ૩ હુંચક કુંડ ન દીસે લેભી, લાગ શબ્દ નહીં ત્યાં હિંછ.
લૂણહરામતણ કરનારા, લંપટ નર નહીં જ્યાંહિંછ. સ. ૪ ન્યાયપ્રિય નિર્લોભી રાજ, નમતે જિનવર પાયજી; પરદુઃખભંજન પરસ્ત્રીબાંધવ, ભૂખ્ય કેઈ ન જાય. સ. ૫ પુરમાં લેક વસે પુન્યવંતા, દાન શીલ તપધારીજી;
ભલી ભાવના મનમાં ભાવે, જીવ દયા ત્યાં સારીજી. સ. પરમ પુરૂષ ને પરઉપકારી, પંડિત નિરપરપંચી છે;
પવિત્ર લેક ત્યાં પાતિક ઠામે, રાખે નિજ મન ખંચી ઇ. સ. ૭ ભરત પસાએ સુખ ભેગવતા, દિવસ ન જાણે જાતાજી; રાષભદેવ ભરતેશ્વર કેરા, સકળ લેક ગુણ ગાતાજી. સ. ૮ લેક વિવેકી વાણ્યગ જાઝા, વસે તે વર્ણ અઢાર; નિજ ઘર પુન્યની શાળા માંડે, માગ્યાં દે જળ આહારજી. સ. ૮ વળી વિશ્રામતણ બહુ થાનક, વિવિધ વસ્તુ વ્યાપારીજી;
વ્યવહાર શુદ્ધ પાળે વ્યવહારી, શીળવતી ઘર નારીજી. સ. ૧૦ હરિણાક્ષી હરીલંકી નારી, હંસતણી પર ચાલે છે;
નારી હસ્તિની ન વઢે નરશું, હરખી ઉત્તર આલેજ. સ. ૧૧ ઈસું ભારતનું નગર અનુપમ, બહુ જિનના પ્રાસાદજી;
હેમબિંબ ધ્વજ તરણ ત્યાં હિં, વાજે ઘંટનાદજી. સ. ૧૨ પિષધશાળા અનિવાચાળા, ઠામ ઠામ ગજ કાળજી; રાજ્ય કરે ભરતેશ્વર ત્યાંહિં, સહુ ઠકરાળજી. સ. ૧૩

Page #130

શત્રુંજય મહિમા
( ૭ ) ( દુહા ) બહુ ઠકુરાઈ ભરતની, અદ્વિતણે નહીં પાર;
જાતે કાળ જાણે નહીં, ઈદ્રત અવતાર, ઈણ અવસરે વધામણી, આવી તિહાં અત્યંત; નગરી અયોધ્યાને વને, પહેતા શ્રી ભગવત. (ઢાળ ૬૪ મી-દશી શાળીભદ્ર માહિ-રાગ આશાવરી
સિંધુઓ. ) શ્રીજિન આવીરે ત્યાંહિ સમોસર્યા રે, સમવસરણ તિહાં થાય,
સકળ સેનારે ભરત લેઈ કરી, પ્રભુને વંદન જાય. શ્રી. ૧ ત્રણ પ્રદક્ષિણરે દેઈ વાંદરે, સ્તવતે ભરત નરિદ; શત્રુંજય ગિરિરે મહિમા પૂછતો રે, ભાખે ઋષભજિર્ણદ. શ્રી.૨ અન્ય તીરથરે જગમાં છે ઘણુરે, સેવે તે ખટમાસ; 1 ખિણ એક શત્રુંજય જઈને રે સેવતારે, અધિકું પુણ્ય
તાસ. શ્રી. ૩ નંદીશ્વરનેરે કુંડલ દ્વીપનાર, દેવ જુહારે જેહ
સુણુ ભરતેશ્વર પુણ્ય તિહાં ઘણુંરે, કહ્યું નવ જાએરે તેહશ્રી. ૪ દ્વીપ રૂચકને ગજપદને વળીરે જ ખુવર્ષેરે જાય;
ધાતકી ખડેરે પુષ્કર દ્વીપનારે, પ્રણયે બહુ પુન્ય થાય. શ્રી. ૫ તેથી પુણ્યરે અધિકું તેહનેરે, જુહારે મેરૂનારે દેવ
સમેત શિખરને અંજન દ્વીપનારે, પ્રણમ્યું પુણ્ય બહુ હેવ શ્રી. ૬ પુણ્ય વધુ છે પ્રતિમા પૂજતાંરે, અષ્ટાપદ ગિરનાર; સિદ્ધાચળને નામે પુણ્ય હરે, તે કુણ કહેજે સંભાર. શ્રી. ૭ જળચર થળચર ખેચર પંખી આરે, સેવે શત્રુંજય સાર; ભવ ત્રીજે તે સહી સીઝશેરે, ફરી નહીં પશુ અવતાર. શ્રી. ૮ શત્રુંજય જઈનેરે સાત છઠ્ઠ કરેરે, એક અઠ્ઠમ તિડાં સાર;
શ્રી નવકાર તે લાખવાં ગુણેરે, તેહને બે અવતાર. શ્રી ૯ શત્રુંજય મહિમારે સબળ પ્રકાશિયેરે, સુણતે ભરત નરિદ હરખી વાંદરે પાય પ્રણમી વરે, વિચર્યા રાષભ નિણંદ શ્રી.૧૦

Page #131

ભરતબાહુબલી.
(દુહા.) શ્રી આદીશ્વર વિચરિયા, ભરત વિચારે આપ;
શત્રુંજય યાત્રા જઈ ધોઉં પૂરવ પાપ. સકળ સૈન્યને સજ કરી, લીધે બહુ પરિવાર,
શ્રી શત્રુંજે આવિયા, ચકી ભરત ઉદાર. (ઢાળ ૬પ મી-જઈ લા બાંધવ પાણ-રાગ સામેરી.) ભરતચકી તેહ ઉદાર, શિરતિલક ધરાવે સાર;
પ્રથમે ત્યાં સંઘવી થાય, શત્રુંજે ગિરિ ચાલી જાય. ૧ દીઠે શત્રુંજો નિજ દષ્ટિ, કીધી સેવન ફૂલે વૃષ્ટિ,
મણિ મેતી ભર્યા બહુ થાળ, વધાવે શત્રુંજય ભૂપાલ. ૨ દિયે ત્રણ પ્રદક્ષિણ ત્યાંહિં, હર્ષ સબળ હૈડામાંહિં;
નદી શત્રુંજીમાં ન્હાય, પછી પૂજ્યા જિનવર પાય. ૩ પછી ઇંદ્ર વચને ત્યાં થાય, જિનભુવન કરે નર રાય;
તવ હરખે ભરતનરિંદ, મન ધરતે અતિ આણંદ. ૪ દીધે વાધિકને આદેશ, કીધે ચઉબારે પરશ;
એકેકે બારે તું જેય, મંડપ એકવીશજ હેય. મેર થઈ ચારાશી, દીઠે પાતિક જાએ ન્હાસીક
એક કષ ઉંચે પ્રાસાદ, વજ તરણ ઘેટાનાદ. સહસ ધનુષ પહેળે તે સાર, દેઢ કષ કર્યો વિસ્તાર;
સાવ કંચનમય તે કીધે, ભરતે જગમાંહે યશ લીધે. ૭ મણિમય મૂર્તિ ત્યાં સાર, કીધી તાતની પ્રતિમા ચાર
વળી મૂતિ કરી ચોરાશી, ગણધરની સેય પ્રકાશી. ૮ નમિ વિનમિ વિદ્યાધર દેય, વળી કીધી પ્રતિમા સેય;
વળી બાંધવ જેહ નવાણુ, તેની મૂર્તિ મણિમય જાણું. હું નાભિરાય અને મરૂદેવી, ભલપ્રાસાદ શું મૂર્તિ કરવી,
સુનંદા સુમંગળા સેય, બ્રાહ્યી સુંદરી બહેની દેય. ૧૦

Page #132

પ્રભુદેશનાવૃત્તાન્ત
ચક્રેશ્વરી ને ગામુખ, મૂર્તિ કરતાં પામ્યા સુખ;
*ા તીરથ ત્યાંહુ અનેક, એ ચી[ના] સમળ વિવેક. ૧૧ મણિ સમાવસરણુ ત્યાં કરતા, ચાર મૂતિ ઋષભની ધરતા;
નિજ સૂરતિ તિહાં વિખ્યાત, ઊભી જોડી રહી બેઉ હાથ. ૧૨ રૂખ રાયણ છે વળી જ્યાંહિ થાપ્યાં તાતનાં પગલાં ત્યાંહિ કરી બિ’બપ્રતિષ્ઠા સારી, શત્રુ જામાં તિમ જુએરે વિચારી. ૧૩ ( દુહા, ) ઋષભવચન ભરતે સુણી, કર્યું તે ઉત્તમ કામ; પ્રથમ ઉદ્ધાર કરાવિચા, રાખ્યું જગમાં નામ. ત્રુંજય સ‘શિવ થઇ, વળિયા ભરતનરિă;
૧
તસ કીતિ જગમાં રહી, જિહાં રવિ તારા ચÛ. ૨ (ઢાળ ૬૬ મી—દેશી રજની ન જાવેરે—રાગ કેદારા.) અષ્ટાપદગિરિ પ્રભુજી આવેરે, પુર્ષ પહેરાવી ભરત સિધાવેરે; ત્રણ પ્રદક્ષિણા દેઈ જિન વંદેરે, પ્રભુને સ્તવતાં અતિ આનદ્રેરે, ૧ એસી સુણતા પ્રભુની વાણીરે, સાકર દ્રાખથી અધિકી (મીઠી) જાણીરે; લાખે પ્રભુજી ચેતા પ્રાણીરે, તન ધન ચૈાવન કારમું જાણીરે. ૨ જે ધન ખર્યું જમણે હાથેરે, પરભવ જાતાં આવે સાથેરે;
( ૨૧ )
૫
જગમાં મેઢ' [સુપાત્રે દાનરે, જેથી લહિયે મુક્તિનિધાનરે, ૩ અરિહંત સિદ્ધની ભક્તિ કરીજેરે, પ્રતિમાપૂછ સુભક્તિ લીજેરે; શ્રુત ચારીત્રના વિનય કરીજેરે, મુનિ ગછનાયકને પેાષીએરે, ૪ સમકિતી સંઘ ને ઉવજ્ઝાયરે, વિનય કરતાં પાતિક જાયરે; જે જે ભાખે ઋષભજિષ્ણુ દરે, સહુ સદ્દે ભરતનરિ’દરે. પૂછે પોતે મસ્તક નામીરે, તુમ સરીખા હાએ કેતા સ્વામીર ? પ્રભુ મુજ સરીખા ચક્રી કેતારે, હાય વાસુદેવા ભાખા તેતારે. ૬ ન પ્રતિવાસુદેવ બળદેવ મેાટારે, કહેા નર નારઢ ‘શીલકછેટારે; પ્રભુ કહે જિનવર ચઉવિસ સારરે, તુમ જેવા હાએ ચક્રી ખરરે. ૭
૧ શિલાકા પુરૂષ.

Page #133

(૮૨)
ભરતબાહુબલી નર વાસુદેવ ને પ્રતિવાસુદેવરે, નવ નવ હશે તે વળી હેરે;
નવ બળદેવા નવ નારદ થાશેરે, નીચી ગતિમાંહે તે નવિ જાશેરે. ૮ પૂછે ચક્રી જિનને ત્યાં હિરે, છે કે તુમસમ આ સભા માંહિ રે;
ઋષભ કહે સુણ નૃપ ગુણવંતરે, તુજ સુત મરીચી છવ અત્યંતરે. ૯ જિન ચક્કી ને નરવાસુદેવરે, ત્રણ પદવી લહે કરે સુરસેવરે,
સુણુ વચન ઉઠયાનુપ ત્યાં હિરે, ત્રણ પ્રદક્ષિણ સુત જ્યાં હિરે.૧૦ કહે ચક્રી હું વેષ ન દુરે, તુમ પદવી હું દેખી આનંદુરે;
તું જિન ચકી ને વાસુદેવરે, તિણે તુજ ઊઠી વંદુ એવરે. ૧૧ ઈણ વચને થયે હર્ષ અપારરે, ઊઠી ના તેણી વાર;
અહે! ઉત્તમ કુળવંશ મુજ સારે, રાષભ સરીખે વડઉઓ મારો. ભરત સરીખે મારે તારે, હું પિણ જિનવર આગળ થાતરે; નર ચનેિનર વાસુદેવે રે, ધન્ય મુજ વંશજ મોટે એહરા ૧૩ કરી અભિમાન ને કુગતિ સાધેરે, મરીચી નીચું ગોત્રજ બાંધેરે, માન મ કરશે કો જગ ભાઈ ?માને દુખિયા બહુ જન થાઈરે.૧૪
A (દુહા ) માને દુખિયા બહુ થયા, તિણે મૂકે મદ આઠ
‘ચાર કષા પરિહરે, જિમ પામે શિવવાટ. ૧ નીચ કર્મ બાંધે તદા, વાંદે ચકી જામ;
ભરત વન્ય ઘર આપણે, કરી જિનવર પરણામ. ૨ (ઢાળ ૬૭ મી–દેશી વીરમાતા પ્રીતિકારિણું–રાગ મલારી) જિનવર નામ હૃદય ધરી, ગુણ અષભના ગાય;
કષભનું વચન સંભારતે, ભરતેશ્વર રાય. ભરતેશ્વર સંઘવી થયો, અષ્ટાપદ આવે, ગજ રથ અસ્વ અંતેકરી, સંઘ સબળ લાવે. ભરતે. ૨ - ૧ જાતિ, લાભ, કુળ, રૂપ, તપ, બળ, વિદ્યા અને અધિકાર એ આઠ પ્રકારના ભેદ હોય છે. ૨ ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ. ૩ રાણીઓ.

Page #134

અષ્ટાપદ્મતીર્થસ્થાપના.
અષ્ટાપદ ગિરિ ઊપરે, જિહાં ભૂમિકા સાર; સેાવન પ્રાસાદ કરાવિયેા, તે તે અતિહી ઉદાર. ઢોચ ગાઉરે પહેાળે સહી, લાંખેા ગાઉ તે ચાર; ત્રણ ગાઉરે ઊંચા સહી, ધજા ઘટને નહીં પાર. ચાવીસે જિનવર તણા, ભલા બિંબ ભરાવે;
( ૮૩ )
શ. ૩
'માન પ્રમાણે વર્ણજ ભલેા, જિનજી સોય કરાવે. પૂર્વ દિશે' દ્વાય પરતમા, કૈદક્ષિણે વળી ચાર; *આઠ પ્રતિમા વળી પશ્ચિમે, પઉત્તર દિશે દશ સાર. ભ. ૬ સમ નાશિકા સર્વની, જોતાં હર્ષ અપાર;

ભ. ૪

મુકુટ કુંડળ કર કડાં સાહે, કઠે રણના હાર. સુર નર નારી વિદ્યાધરા, મિળી હૅવણુ કરતા; કૈસર ચંદન ચરચતા, આગળ ધૂપ ધરતા.
વિવિધ ફૂલ લેઈ પૂજતા, આરતીએ ઉતારે,
ભરત ભાવે અહુ ભાવના, તાત નિજ સભારે. ભક્તિ કરે બહુ જિનતણી, સ'ધ સાય સિધાવે; ભરતચકી બહુ વાજતે, અધ્યામાંડે આવે, ( દુહા ) ભરતેશ્વર પાછા વળ્યા, કરી તે ઉત્તમ કામ; ભવન ખિંખ જિણે બહુ કયા, રાખ્યુ જગમાં નામ. ૧
સ. પ
ભ. ૭
ભ.
ભ. ૯
૧ ઋષભદેવજીના શરીરની ઉંચાઈ પાંચસે ધનુષ અને મહા વીર સ્વામીજીની સાત હાથની. એમ દરેક જિનેદ્રના શરીરની ઉંચાઈ મુજબ પ્રતિમાએ પેાત પેાતાના વર્ણની ભરાવી. ૨ ઋષભ અને વીર પ્રભુ. ૩ અજીતપ્રભુથી માંડી સુમતિનાથજી લગી. ૪ પદ્મ પ્રભુથી વિમળ પ્રભુ લગી. ૫ અનંતપ્રભુથી માંડી પાર્શ્વપ્રભુ લગી. ૬ પ્રતિમાજીની ઉંચાઈ ન્હાની માટી પણ દરેકની નાસિકા સરખી શાનમાં જાણવી.
સ. ૧૦

Page #135

(૮૪)
ભરતબાહુબલી.
(ઢાળ ૬૮ મી-દેશી એણીપેરે રાજ્ય કરતા?-રાગ ગાડી.) રાખે જગમાં નામરે, ભરત નરેશ્વરૂ; રાજ્ય કરે ષટ્ ખંડનુ એ. ભાગવે સાખ્ય અનતરે, ઇદ્રતણી પરે; કાળ ન જાણે જાયતારે. પૂર્વ ગયાં પ‘ચલાખા, જિન નિર્વાણ થકી; હુએ ભરત તવ કેવળીએ. ભવન આરિસામાંહેરે, નૃપ ભરતેશ્વરૂ, નિજ દ્વેષી શણગારતા એ. પડી મુદ્રિકા તામરે, અડવી આંગળી; દીઠી માઠી અતિ ઘણુંએ. પછી સકળ શણગારરે, નૃપ ઊતારતા; તામ શરીર શાભે નહીએ. દીઠી માઠી દેહરે, લાગે તવ ઘણું, કસું શરીર માનવતણું એ. રક્ત ચર્મ ને હાડરે, માંસ વળી મળ્યું; શુક્ર એક મજા સહીએ. અનેક વસ્તુ દુર્ગંધરે, દેહીમાં મિળે; નિરખ્યું તેહ ન પૂરવે એ. ચર્મ પલેટચે હારે, સાર કિસેા નહીં; રાગ શેાગ દુઃખ ઉપરે એ. ઐ ઐ કિસું શરીરરે, ચર્મ ઉપર નાય; તેા નવ કરડે કૂતરાંએ, મૂર્ખ ધરે માહ ત્યાંરે, પાષે દેહને; પાપ કરે બહુ પ્રાણિયા એ. ચેતા જીવ અયાણરે, તુમે પરભવે જશે; કાયા તવ કેરે નહીં એ. (દુહા.)
તવ કાયા કેડે નહી, ચેતા જીવ ગમાર ! ભરતેશ્વર ભાવે ચડયા, ધિક્ ધિક્ દેહ અસાર ! ૧ (ઢાળ ફ્રુટ મી-દેશી ડુંગરિયાની)
એહુ અસાર જગ દેહુડી, માહરી તે નિવ હાયરે; આત્મા પિંજર જીજીમાં, વાયા જીઇ જી! જોયરે. એન્ડ્રુ. ૧ જો નહીં દેહ એ જીવની, સાથે સાય નિવ જાયરે; તા રિદ્ધિ રમણી ગજ તુરી, તે કિમ આપણાં થાયરે ! એહ. ૨ દેશ કાના કુણુ હું વળી, કાના પુત્ર પરિવાર રે !
નગર પુર પાટણ વશિરે, એહમાં કાંઈ નહિ સાર રે. એહ. ૩ ૧ પાલવેજ નહીં. ૨ ધેડા, ૩ તજી દીધાં.

Page #136

ભરતવૈરાગ્યવૃત્તાન્ત
( ૫ )
એહ. ૪
ભાવતા તિહાં અનિત્ય ભાવના; ધરે નિર્મળું ધ્યાનરે; ભવન રિસામાં ઉપજ્યું, ભરતને કેવળજ્ઞાનરે. ઇંદ્ર સુધર્મ તિહાં આવિયા, દ્રચલિંગ દે ત્યાંહિરે વાંક્રિય મ્હાત્સવ બહુ કરી, હરખે સુર મનમાંહિ . એહ. પ્ પચ સુધી શિરે રૃપ કરી, પહેર્યાં સુનિતણા વેષરે; મળે બેઠા થઇ કેવળી, નહી' રાગ ને દ્વેષરે. (દુહા. )
એહ. ૬
દ્વેષ સકળ જિષ્ણુ મૂકિયા, કરતા આપ વખાણુ; ભરતતણે વચને વળી, સમજે જાણ અજાણુ. ( ઢાળ ૭૦ મી—દેશી મુનિવર માર્ગ ચાલતાં. ) સુણિઅ ભરતની દેશના, નૃપ બહુ સજજ થાય; યે સયમ દશ સહસ ત્યાં, ભરતની કેડે જાય. શું સાહેબને મૂકિયે? જેહનું ખાધું લૂણુ; (સહુની સેવા પરિહરી, સ્વાનની કરે કુણુ ? દેશ નગર પુર ભાગળ્યાં, તે તે ભરતપસાય; નાથ જતાં હવે જો રહે, લાજે માત પિતાય. જિષ્ણુ ભરતે બહુ માનિયા, કીધી આપણી સાર; સાઈ સાહેબને મૂકિયે ? તવ હાએ ધિકાર. સગ્રામે સાથે ગયા, કીધાં વિષમાં કાજ; શાક્ય થઇ હવે શું રહિયે, ભરતહ મૂકે રાજ. પુત્ર કુટુંબ ધન વેશિરે, શરણુ ભરતનુ માય; જે સસારે ઠાકુરા, ધર્મે તેઢુજ હાય. રાજ્યરમણિ સુખ પરિહરી, વર નહીં કાઈ સાથે"; પંચમુષ્ટી લેાચજ કરી, ચાલ્યા ભરત સંગાથે.

સુ. ૧
:

સુ. ૨
સુ. ર
સુ. ૪
સુ. ૭
૧ સ'સારના સર્વ પદાર્થ છે છે તે નથી તેવા નકામા છે. ૨ ગુલ-ધ્યાન. ૩ એધા મુહુપત્તી વગેરે મુનિવેશ.
સુ. ૫

Page #137

(૮૬) ભરતબાહુબલી.
(દુહા) દશહજાર શું પરિવર્યો, સ્વામી ભરતનરિ;
એક લાખ બાણુ સહસ ત્યાં, નારી કરે આ૪૪. ૧ કાળ ૭૧ મી-શી રામ ભણે હરી ઊઠીયે–રાગ સમગિર) રૂદન કરે અતેકરી, ત્રાડે કંઠના હારરે, નાખે બીરે પાનની, કુણ કરસી અમ સારરે ! રહે રહે ભરતનરેશ્વર, તુમ વિણ શૂન્ય તે રાજ રે;
ઈંદ્ર સરીખેરે દેવતા, માને જેહની લાજ રે. રહે. ૨ , મસ્તક વેણીર વિડારતી, ફાડે કંચુકિ ચીર,
મોતીહાર ગુટયા પરે, નયણે ગળે વળી નીરરે. રહે. ૩ નાટિક ગાન તે પરિહરે, મૂકે સકળ શણગારરે
ભૂમિ પી એક વળવળે, કિશું કર્યું કરતારરે! રહે. ૪ પાછા વળિયેરે પુરવણ, મૂકી ન જઈયે અનાથ,
સાર સંભાળ ન મૂકીયે, જેહને ઝા હાથ રે. રહો. ૫ નારી વનની વેલી, જળ વિણ તેહ સુકાયરે, તમે જળ સરીખારે નાથજી, જાતાં વેલ કરમાય રે. રહે. ૬ જળ વિણ ન રહે માછલી, સૂકે પોયણુ પાન રે, તુમ વિણ વિણસેરે વૈવનું, કંઠ વિના જિમ ગાન રે. રહે. ૭ નારી નિરખીને પાછા વળે, રાખે અમારી તે મારે, તુમ વિણ શૂનાંરે માળિયાં, શુને શવ્યાને ઠામ. રહે. ૮ છમ વળવળતીરે પ્રેમદા, આંસુડાં લુહે તે હાથ રે, તુમ વિણ વાસર કિમ જશે, તુમ વિણ દેહિલી રાતરે, રહે. ૯ આદિત્યયશા પ્રમુખ વળી, દીકરા ભરતના જેહરે; જાતે તાત દેખી કરી, રૂદન કરે નર તેહરે. હે. ૧૦
૧ લાજ. ૨ દિવસ.

Page #138

પ્રિયવિયાય-આધાસન
( ૨૦ )
મત્રી મહેતારે સેનાપતિ, પુરોહિત ને પરધાનરે; જાતા ભરતજ સાંભળ્યેા, નાખે સુખતણાં પાનરે રહે. ૧૧ લાખ ચારાસીર હાથિયા, રૂદન કરે દરબારરે; લાખ ચેારાસીરે હુયવરા, મૂકે પાણી નિવારરે.
રહા. ૧૨
પોપટ ઝરેરે પાંજરે, વનમાં ઝૂરે તે મારરે; ખાણુ ન ખાયરે વૃષભેા વળી, ગવરી કરે બહુ સારરે, રહેા. ૧૩ (દુહા.)
સાર કરે નર બહુ પરે, પરજા લાગે પાય;
રુદ્ધિ રમણી પુર કાં તો! ષટ્ ખડકેરા રાય? ૧ (ઢાળ ૭૨ સી-દેશી ચંદ્રાયણાની-રાગ કેદાર.) કહે ભરતેશ્વર અનતી વારા, રાજ્ય રમણી પામ્યા પરિવારે કાઈથી અર્થ સર્પી ન લગાર, વિષ્ણુ સચમ નવ લહિયે પારે. ૧ રથ વૃષભા સુત હૅય વર હાથી, મણિ મુક્તાફળ મહિલા માતી; અંધવ બહેન લહ્યા બહુ સાથી, કાજન સરીઉં મારૂ કશાથી. મૈં ચકીના પામ્યા લાગે, ભમતાં પામ્યા સહી સુરલેાગા; પિણુ દુલહેા સચમના ચેાગા, ચારિત્ર વિષ્ણુ ન ટળે કર્મ-રાગે. ભમતાં જીવ હુ વ્યવહારી, ધર્મ વિના ભવ હું ગયેા હારી; પૂઠે નાવ્યાં કે સુત નારી, ભવ ભવમાં ભમતાં હુઇ વારી. ઉદરમાંહિ ઉપન્યા બહુ વારો, રક્ત માંસના કીધા આહારી; જન્મ જરા દુઃખ લહ્યાં અપાર, વાર અનેક ચબ્યા નિરધારા. (દુહા. ) કાળ અનંતા બહુ ભમ્યા, હવે લહ્યા ભવ પાર; દેઈ ઉપદેશ ભિવ લોકને, ભરતે કર્યાં વિહાર.
૧ ઘેાડા. ૨ ગાય.

૧

Page #139

( ૯ )
ભરતભાહુબલી.
( ઢાળ ૭૩ સી-દેશી છે. તુ' દ્વિરસ્વામીઆ ) ધન્ય ધન્ય ભરતનરેશ્વરૂ, જેણે મૂકિયુર્ં ષટ ખંડનું રાજ તે; ગજ રથ અશ્વ પાયક તજી, જેણે સારે વળી આતમકાજ તા. ધ્વજ નિસાણ ને બિરૂદાવળી, પુત્રરત્નને રે ચક્ષ જે'વા યંત્ર તે; મુકુટવર ધન નૃપ મૂકિયા, વળી નવનિધિરે મૂક્યાં ચામર છત્રા. ચઉસડ સહસ અંતેઉરી, વારાંગનારે વળી ખમણી ોય તે; એક લખ ગવરીએ દૂઝતી, સહસ ચાસઠરે સુખાસણ સેાય તે. અત્રિસ સહસ નાટિક તજ્યાં, વૈદ્ય ત્રણ લખરે નિજ અહુ પરિવારતા; શેઠ સારથપતિ મૂકિયા, નિજ નગરીનીરે ન કરે નૃપ સાર તા. ત્રણ કોડી હળ ભરતને, એક કેકાડીઅરે તસ ગોકુળ ગાય તા; સાત કાંડી જસ કહ્યુબીઆ, ભરત તેહનેરે વળી મૂકીઅ જાય તા. સહસ ચારાશીઅ છડીઆ, વળી અતિ ભલારે વડા જેહ તલારતા; સેાળ સહસ મંત્રીશ્વરૂ, સહસ ચારાશિયરે ક્યા સઈ સુતાર તા. સદ્ગુસ એંસી નિજ પ`ડિતા, છત્રિસ સહસરે ધરે આભરણ જેહ તા. ઈત્રિસ સહસ નર તે તન્ત્યા, મર્દનીયારે વળી હુતા તેહ તા. વળી ત્રણ લખ મહેતા તજ્જા, દડ યુદ્ઘરે વળી ત્રિસ જાણતા; ચઉસઠ સહસ બિરૂદાવળી, તજ્યા ત્રણ લખરે તિહાં શસ્ત્રજ પાણુતા, સહસ અડતાલિસ પાટણાં, છન્નુ કોડીજરે વળી મૂકીઆં ગામતા; નગર દ્રાઅણુ મુખ પરિહા, સહસ નવાણુ વળી અતિ અભિરામ તા. નગર તે મહા મેટાં તળ્યાં, સખ્યા તેનીરે વળી બહેાતર હજારતા; ગામ છન્નુકાડી મૂકિયાં, મહેાતેર સહસરે મૂકી નગરીએ સારતા, છપ્પન સહુસ નગર તજ્યાં, જિહાં જળવટરે વળી થળવટ વાટતા; ચાવીસ સહસ મ’ડમ તજે, તેહ નગરમાંરે બહુ કુટુ'ખ ઘર હાટતા સેાળસહસ રાજધાનિયેા, ખેટક કેતાંરે વળી કાદવ કાટતા; સેાળસહસ એવાં ગામડાં, જિહાં પુરજનરે વસે છે બહુ લાટતેા. ૧ કાટવાળ, ૨ દરજી. ૩ તેલ મસળનારા–પીઠી ચાળનારા

Page #140

રાજ્યમણુંવૃત્તાન્ત ( ૮૯). સંભાધાન ગામજ ભલાં, જેણે મૂકિયારે વળી ચઉદાહજાર તે
ચેવિસ સહસ નગર તજે, નામ કરપટરે કહેતાં નહીં પાર. ૧૩ નગર વેળાઉલ મૂકિયાં, સાયર તટે તે તે સહસ અડતાલ; જળપંથી નગરજ ભલાં, સહસ ચઉદરે મૂકે ભરત ભૂપાળતે.
( દુહા ) ધન ધન ભરતનરેશ્વરૂ, જિણે છોડયાં સ્ત્રી દામ; દેશ નગર પુર નરવરા, સન્નિવેષ તે ગ્રામ.
( ઢાળ ૭૩ મી-શી ત્રિપદીની. ) સાત્તિવેષ ઊતારા ઠામ, એકવિસ હજાર તે એવાં ગામ;
મૂકે ચકી નામ હે રાજન. સોળ સહસ ભલ દ્વીપજ કહિયે, તે પાછળ જળ ફરતાં લહિચે; મૂકે ભરત તે સહી હે રાજન.
મૂ. ૨ છપ્પન અંતર દ્વીપ વખાણ, તે પાછળ જળ ફરતું જાણે.
મૂકે નરપતિરાણે હે રાજન, આગર રત્નતણુજ અપારે, સંખ્યા તેહની સોળ હજારે; મૂકે નર નિરધારે હો રાજન,
મૂ. ૪ સેવનતણ આગર છે ચારે, સહસ નવાણુ સેય અપારે;
મૂકયા તે વારે હે રાજન, આગર વીસ હજાર વિખ્યાતે, સેવન વિના તે બીજી ધાતે
નૃપ મૂકી તસ જાતે હે રાજન. ઓગણપચાસ હજાર ઉદ્યાને, છત્રિસ કેડ કુલ કેરૂં માને;
મૂકયાં બહુએ નિધાને હે રાજન, ભરતતણી રુદ્ધિ એ વિણ જય, કહેતાં પાર ન પામે કેય છઠી ચા સેય હે રાજન,
મૂ, ૮ શૂરવીર નર જેદી થાઓ, સકળ કામ નર તેહથી થાઓ; કાયરે નવ ઇંડાએ હે રાજન,
કા. ૯

Page #141

ભરતબાહુબલી, ભાંગ્યું ઠેબરૂં અંધી નારી, તે છડી ન શકે ભીખારી, - તેહની તૃષ્ણા ભારી હે રાજન,
૧૦ પગે અડવાણે માથે ભારે, તો ૧ રને આહારે; નવ મૂકે સંસાર હે રાજન,
ન, ૧૧ વાહીણું જસ ઘર નહીં નારી, ભમતે હીંડે જેમ ભીખારી;
ન લિયે દીક્ષા સારી હે રાજન. જેહકે ન મળે એક નિસાણી, માગી પર પીતા પાણી;
ન નીકળે વૈરાગ્ય આણી હે રાજન, ન. ૧૩ હાથે રાંધે ભૂમિ સંથારે, જરા રેગ પીડે નર જ્યારે;
કામ ભંગ ન છેડે ત્યારે હે રાજન, કા. ૧૪ થુંકે વળગ્યા માખી પાય, ત્યાંથી કેમ નિકળી શકાય; કાયરે નવ ઇંડાય હે રાજન ક.
કા. ૧૫ ભુંડ સહરા પડિયા સંચારે, ખુશી હેય માંહિ લેટે ત્યારે, જળ ન્હાતાં તે સંભારે હો રાજન.
જ. ૧૬ ભુંડ સહુરા સરીખા નર જેહ, સંસાર સંચારે ખતા તેહ; નીકળી ન શકે એહ હે રાજન,
ની. ૧૭ સિંહ કેસરી જે ગજ ધોરી, તે મૂકે ધન નગરી ગરી; કાપી તૃષ્ણદેરી હે રાજન,
કા. ૧૮ Bધ લેભ મદ મૂકે ભૂપ, ભવન આરીસે નિરખતી રૂપ; ટાળ્યા ચઉગતિ કુપ હે રાજન.
ટા. ૧૯ ઈમ છડીને ચાલ્યો જ્યારે, ઈદ્ર હિયે તવ આપ વિચારે, ભરતસુત તેડયા ત્યારે હે રાજન -
ભ. ૨૦ આદિત્યયશા છે તેનું નામ, રાજ્યતિલક કીધું અભિરામ; ભેગવે પૃથ્વી ગામ હે રાજન -
લે. ૨૧ ભરતરાય તવ કરે વિહાર, દશ હજાર મુનિને પરિવાર,
દિન દિન બહુ વિસ્તાર હે રાજન, દિ. ૨૨

Page #142

આત્માદ્વારવૃત્તાન્ત,
( ૧૧ )
એક લખ પૂરવ કર્યાં વિહાર, અહુ જનને ઊતાર્યા પાર; અન્ય ચક્રી અવતાર હા રાજન્
૧. ૨૩
અંતે 'ચાર કર્મ ક્ષય કીધ, હુ ભરત નૃપ ત્યારે સિદ્ધ; તેનું નામ પ્રસિદ્ધ હા રાજન. તે. ૨૪
લાખ સિત્યાતર પૂરવ કહિયે, કુવરપણું ચક્રીને લહિયે; નિજ ઘર સુખભર રહિયે હા રાજન્
નિ. ૨૫
છે હુવા ભરત મલિક રાય, સહસ વરષ તે ઈણી પરે` જાય; જેના સુર ગુણ ગાય હા રાજન્
જે. ૨૬
પછી ભરત નર ચક્રી જાણું, ષટ લક્ષ પૂરવ સેાય વખાણું; સહસ વર્ષ ઊણા આણું હું રાજન્
સ. ૨૭
એક લખ પૂરવ કેવળ પયાય, લાખ ચોરાશી પૂરવ આય; ધનુષ પ′ચસય કાચ હા રાજન.
૫. ૨૮
ઇસા ભરત સિદ્ધગતિ લહે જ્યારે, ઈંદ્ર દેવ અહીં આવ્યા ત્યારે કરી નિર્વાણુ અપારે હે રાજન્
૩. ૨૯
પૂજ દેહતણે સ‘સ્કારે, ઇંદ્ર દેવ સુર વળિયા ત્યારે; ચક્રીનામ સ’ભારે હા રાજન્
૨. ૩૦
( ભરતનામ ફળશ્રુતિ-દુહા.)
ભરતતણું નામજ જપે, જાયા એ પરિમાણુ; જીવિત મરણુ કીર્તિ સદા, સુર નર વડે શિર ાણુ. ( ઢાળ ૭૪-દેશી ચેતન ચેતન પ્રાણિયારાગ મલાર ) આણુ વહે સહુ ભરતની, જીવિત એ જગે સારરે; સૂઝી મૂઝી ઊગર્યાં, પામીએ ભવપારરે. આણુ. ૧ જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, મેાહનીય અને અંતરાય કર્મ. ૨ સાડાત્રણ હાથનું એક ધનુષ.

Page #143

(૯૨). ભરતબાહુબલી. જીવિત તાહરૂ જગ ખરૂં, ભરતેશ્વર રાય, વિણ આપે કવી તાહરા, જે ગુણ બહુ ગાય. આણુ ૨ કાળ અસંખ્યજ વહી ગયે, આજ ગેખીએ નામ રે,
જાપ જપે પ્રહ ઊઠતાં, મૂકી ઘરતણું કામરે. આણું. ૩ તું ન ગયે ભરત અહીં રો, કીતિ જેહની થાય તુજ નામે ફળે સુરતરૂ, કામધેનુ તે ગાય. આણુ. ૪ ઋષભને વશ દીપાવિયે, દીપી સુમંગળા માયરે; જિણે જિનધર્મ દીપાવિયે, તે ભરતેશ્વર રાય. આણું. ૫ જે અર્થી ધન નારિને, જેહને સુખતણું આશરે;
જેહ અથી ગજ અશ્વને, ગાય ભરતને રાસરે. આણુ. ૬ સુર નરનાં સુખ હાથમાં, પામે ઉંચ આવાસરે, રયણ ચિંતામણિ ઘર ઘણું, ગાય ભરતને રાસરે. આણુ ૭ રાજ અથ કામકુંભને, મહા નગરમાં વાસ;
શંખ દક્ષિણાવર્ત વલહે, ગાએ ભરતને રાસરે. આણ. ૮ નવનિધિ ચૌદ રયણ મળે, ચકીનું પદ તાસરે,
જગ બહુ કીતિ વિસ્તરે, ગાતાં ભરતને રાસરે. આણ. ૯ મનવાંછિત ફળ પામિયે, ઘરે દેવતા દાસરે;
ભજન ભેગ ચીવર બહુ, ગાતાં ભરતને રાસરે. આણુ. ૧૦ માતા પિતા સુત બાંધવા, કરે બહુ જન આશરે; રૂપ સુંદર ઘણું આઉખું, ગાતાં ભરતને રાસરે. આણું. ૧૧ સેવન સેજ પુપે ભરી, સુખી બારે માસ રે;
જે અભિલાષિ મુક્તિને, ગાય ભરતને રાસ રે. આણ. ૧૨ કથતાંરે કવિજન બહુ સુખી, ગયાં પૂરવ પાપરે,
હુઓ મુજ આત્મા નિર્મળ, જપું ભરતને જાપરે. આણું. ૧૩ ભણે ભણવે ને સુણે, સુણાવે મન રંગ; લખે લખાવે ને વાંચતાં, શાતા હેએ બહુ અંગરે. આણુ. ૧૪

Page #144

પુણ્યપ્રશસા,
( દુહા ). અંગે શાતા ઊપની, કીધો ભરતજ રાસ; ધર્મકામ આરંભિયું, પુત્યે પહોતી આશ.
( ઢાળ ૭પ-દેશી ચપાઈની.) આશા પહેતી મુજ મન તણું, મેં ગાયે ભરતેશ્વર ગુણી; રાસ રચેવા હું ગહગો, પુજે મને રથ પૂરે થયે. ૧ જે નર જગે પુન્યવંતા હેય, ચિંટું કામ કરતા સેય; મનહ મોરથ પૂરે થાય, તેતે પૂરવ પુણ્ય પસાય. ૨ જિનમંદિર મંડાવે શિરે, પુન્ય હોય તે પૂરું કરે;
ઊપર કળશ ચડાવે સેય, જે નર જગે પુન્યવંતા હોય. ૩ રત્ન હેમ મણિ રૂપાતણા, કાષ્ટ બિંબ ભરાવ્યા ઘણા વળી પ્રતિષ્ઠા તેહની કરે, તે નર પુન્યવતમાં શિરે. પૂરવ પુજો સંઘવી થાય, ક્ષેમકુશળે ત્યાંકણે જવાય; જિન પૂછને આવે ઘેર, તે તસ પ્રગટે પુન્યની શેર. દાનતણી જવ ઈચ્છા કરે, તવ મુનિ પાતર આવ્યું શરે;
લિયે દાન અનુદે દેહ, નર પુણ્યવંતા જગમાં તેહ. ૬ પિષધશાળા માં કેય, પુણ્ય હોય તે પૂરી હોય;
કરે વખાણ મુનિ સુપુરૂષ સુણે, કવિ પુન્યવતે તેને ગુણે. ૭ મે તપ પ્રતિમા ધર થયે, નતે પુણ્યવતે કહો;
છી ભેગને ચારિત્ર લેહ, રહે નિકલંકે પુણ્યવંત તેહ. ૮ અગ્યાર અંગ ને બાર ઉપાંગ, ભણતાં લાગે મુનિવર રંગ;
અંધ શાસ્ત્રને પૂરાં ભણે, કવિ પુન્યવતા તેને ગુણે, ૯ શાએ પીઠિકા માંડે કવી, તવ બહુ પુણ્યની ફળપત હતી; ઊપર કળશ ચઢાવે જોય, આ ભવ પરભવ ફાવે સે. ૧૦ પુણ્ય પ્રસરે જિમ જળમાં તેલ, અથવા જિમ સાયરની વેલ ધર્મોપગરણ એહ વિચારી, સુણતાં સુભગતિ નર ને નારી. ૧૧

www

Page #145

(૯૪) ભરતબાહુબલી ધર્મશાસ્ત્ર ભરતેશ્વરરાસ, ભણતાં ગણતાં પહેચે આશ શીખી સાંભળી ચેતે આપ, કરે પુન્ય ને મૂકે પાપ.
૧૨
પાપકર્મ પ્રાણ તજે, સુણ્યાતણું ફળ એહ;
દયાધર્મ મનમાં ધરી, પરસુખ દીજે દેહ. (ાળ ૭૬ મી-દશી નળ રાજા મુજને મૂકી કયાં ગમે?
રાગ મેવાડે) પર પ્રાણી ઉગારિયે, બેલીજે મુખ સાર;
નર નારી તુમને શ્રી જિન ઈમ કહે. પરધનથી અળગા રહે, જિમ પામે ભવપાર. નરનારી. ૧
પરરમણીથી જે ટળે, પાપી પરિગ્રહ ન મેળે ન. મદિરા માંસ ન વાવરે, ગામ નગર નવ ભેળે. ન. ૨
પાપપગરણ નવિ કરે, દે વળી પાત્રે દાન; દમન કરે ઇદ્રી સહ, રાખે નિર્મળ ધ્યાન.
સ્તુતિ નવ કીજે આપણી, નવ કીજે નિંદ્યાય; ઉપદેશમાળા ઈમ કહે, તપ જપ સંયમ જાય.
માસખમણને પારણે, એકસિત લેઈને ખાય; પિણ નર નિવા નવ તજે, નિચે દુર્ગતિ જાય. ન. ૫
પરનિઘા પેટે કરે, વહેતે પાતિક પૂરક દુર્ગતિ દશવૈકાલિકે, કહી સિજર્જભવસૂર.
વિવેક ક્ષમા મન આણીએ, મૂકી માન કષાય; રાગ દ્વેષ લેભજ તજે, પૂજે જિનવર પાય.
શ્રી જિન–ગુરૂવાણું સુણી, ગુણવંતના ગુણ લેહે; ન. વળી વિચાર શુદ્ધ રાખતાં, સાંભળ્યાનું ફળ એહ. ન. ૬.
૧ ઘંટી-ખાંડણુઓ-સાંબેલું–કેસ-કોદાળી-કોવાડે, અસ્ત્ર શસ્ત્ર વગેરે પાપનાં સાધને.
= = = = = = = = = = ૪

Page #146

સાત શ્રાવક વિચાર, ( ૫ ).
(દુહા.) શ્રી જિનવર મુખ ઈમ કહે, શાસ્ત્ર સુણે નિજ કાન,
પાપકર્મ નવિ પરિહરે, તે નર વહાણ સમાન. જળમાં પડિચે પહાણ, ભીજે પિણ નહી ભેદ,
ગુરૂવચને નર ડેલત, ન કરે પાપ નિષેધ. સુણતાં પાતિક પરિહરે, કરતાં તત્ત્વવિચાર; નિજ મન ધર્મ વાસતા, તે નર જગમાં સાર. ૩
(ઢાળ ૭૭ મી-દેશી ચંપાઈની.) સાત જનશ (સમ)ના શ્રાવક કહ્યા, વીરવચન સુણતાં ગહગલ્લા;
મુક્તિતણે માર્ગે જે વહ્યા, સોયજ સીપ સરીખા કા. ૧ મેઘતણું જળ વરષ યદા, સીપમાંહિ મેતી હોય તદા;
શ્રી ગુરૂવચન સુણે એક વાર, ધર્મ કરે મૂકી સંસાર. બીજે શ્રીફળવત્ તે માન, વીરવચન સુણિયાં જવ કાન;
નાલેરી ફળે બારે માસ, તિમ તેના પુણ્યને અભ્યાસ. ૩ ત્રીજે નદતણે દષ્ટાંત, મેઘ વિના જળ ઓછાં થાત; પિણ ભૂમાં જળ ઝાઝું મળે, તિમ રખે વૃહે નર ધર્મ ન ચળે. ૪ ચોથે શ્રાવક સરવર સેમ્ય, નીર ભર્યું તવ લીલી મ્ય;
જવ જળને વૃહ ઝંખે થાય, ત્યારે ભૂમિ તરડીને જાય. ૫ વર્ષ દિવસમાં વરાં બે ચાર, સુણતાં શાસ્ત્રતણે જ વિચાર;
સરવર પરે ધર્મ રહે ભર્યો, બહુ વૃહે મન તે પાછો ફર્યો. ૬ ગુજર દેશ પૃથિવી પરે મેહ, માસ પાક તેહને રહે છે; પિણ બહુ કાળ ન લીલે રહ્ય, શ્રાવક પંચમ એ હવે કહ્યું. ૭ માસ પાક અંતર મુનિ મળે, તે તસ મનહ મરથ ફળે;
ઘણા દિવસને જે વૃહ થાય, તે તે ધર્મથકી નર જાય. ૮ મારૂ દેશ ભૂમિ નહી નેહ, ક્ષણ ક્ષણ ઊપર ઈયે મેહ, - ૧ પથરા જેવા કઠોર. ૨ બંધ. ૩ વખત. ૪ ભેજ.

Page #147

ભરતબાહુબલી. દોય દિવસ ઘન આઘે થાય, તવ કરસણ સૂકીને જાય. ૯ છઠ્ઠો શ્રાવક એહવે કો, મુનિ સંગે ધમાં થયે; દેય દિવસ મુનિવર નવ મળે, તે શ્રાવક સમકિતથી ચળે ૧૦ સાતમે પર્વત કેરી ટુંક, ઘન વૂડે નવ ઊગે રૂખ સુગુરૂ મળે જે ધર્મના લહે, 2ષભદેવ તસ બહુ ભવિ કહે, ૧૧
(દુહા ) બહુ ભવિ તેહને જાણજે, સુણિ ન લહે વૈરાગ્ય; તેલ સરીખા જે નરા, તેહને કયાં શિવ માગ !
(ઢાળ ૭૮ મી-દેશી કહેણી કરણની-રાગ ધનાશ્રી.) મુક્તિપંથ નવ પામે નિશે, તેલ સરીખા થાય;
જળમાં મૂકયું પસરે પ્રેમેં, ભેદી ભળી ન જાય. ૨. ૧ ચેતે નર જિનવચન સુણીને, કરે પુણ્યની વાત છે;
જે પરભવ સંગાથે આવે, જેથી બહુ સુખ થાત ચે. ૨ જળ સરીખી ગુરૂની જે વાણું, નવ ભેદે મનમાં હિંજી;
હાહા જછ મુખ બહુ કરતે, પાપ ન મૂકે પ્રાચે છ. ૨.૩ એક નર જગમાં લેઢા સરીખા, અગ્નિ મળે. તવ રાતુંજી;
અગ્નિ ગયે કાળાનું કાળું, રક્તપણું તલ જાતુંજી. જે. ૪ ગુરૂ સંગ મળે નર જ્યારે, ધર્મ મતિ હુઈ ત્યારે જી; જવ ગુરૂથી તે અળગે ઊઠ, તવ તે પાપ સંભારેજી. જે. ૫ એક જન જગમાં નીર સરીખા, ભળી દૂધમાં જાય,
અગ્નિ મળે તે ન રહે ઊભા, મૂકી દૂધ પળાય. એ. ૬ દૂધ સરીખે ગુરૂ જવ મળિયે, નિરખી નીરપરે ભળતેજી; પિણ કાંઈ એક નર પરિસહ થાએ, તવ ધર્મથી ટળતા. ૭ ધર્મથકી જે ન પડે પાછા, તે સિદ્ધરસ લેહ સરીખાજી; કંચન ફાટી લેહ તવ થાએ, તે ઉત્તમ જગ પુરૂષાજી. ચે. ૮
૧ વષાદ
ન પડે પછી થાએ, તવ
કંચન

Page #148

કવિની નમ્રતા, (૭) સિરસ સરખી વાણી ગુરૂની, આતમ લેહ સરીખે; ગુરૂ વચને દાણે પૂરે, તે ધર્મ નિત પરખાજી. એ. ૯
(દુહા.) પુન્ય કરે નર જે વળી, શાસ્ત્ર સુણી મન રંગ;
2ષભવચન હડે ઘરે, બહુ શાતા લહે અંગ. શ્રી જિનવચન હિયે ધરી, સ્તવિયે ભરતનરિંદ; વિબુધ કવીના નામથી, હુઓ મુજ અતિ આનંદ. ૨ (ઢાળ મી દેશી આવે આવે ઋષભને પુત્ર
- રાગ ધનાશ્રી.) આનંદ ભયે કવી નામથી એ, તુમ કવી મોટા હોય;
- કવીપદ પૂજિયે એ. હું મૂરખ તુમ આગળ એ, તુમ બુદ્ધિસાગર જેય. ક. ૧ ક્યાં હસ્તિ ક્યાં વાછડે એ, કયાં ખાસર ને ચીર;
ક્યાં બંટીની રાબ, ક્યાં ધૃત સાકર ખીર. કવી. ૨ ન મળે સીપ ને ચંદ્રમા એ, ન મળે ખજુએ સૂર ક.
કયાં કલ્પદ્રુમ ખીજડે એ, વહુ ગંગા પૂર. ક. નામે સરીખા બેહુ જહુએ, બેહનાં કવિ નામ. ક.
નામે અર્થ ન નીપજે એ, જગમાં ઝાઝા રામ. ક, ગજકકે ઘેટા ભલીએ, વૃષભગળે ઘંટાય.
તિયું કારણે વૃષભે વળી એ, ગજની તેલ ન થાય. ક. ૫ ચંદન ભાજી વૃક્ષ સહીએ, અંતર બહુ તે માહિ; ક.
ગરૂડ ચીડ બેઉ પંખીઆ એ, પ્રાક્રમ સરખું ક્યાંહિ? ક. ૬ મહા નગર ને ગામડું એ, બેહુને કહિયે ગામ; ક. હેમ પીતળ પીળાં સહીએ, જુજુઆ છે ગુણગ્રામ. ક. ૭ ૧ ખાદી? ૨ ચકલી.

Page #149

(૯૮)
ભરતબાહુબલી તીર્થંકર નર અવરને એ, માનવ સહી કહેવાય; ક.
તત્ત્વજ્ઞાન વિચારીએ એ, તવ બહુ અંતર થાય. ક. ૮ લંકાગઢ અન્ય નગરના એ, બેહને કહિયે કેટ;
એહમાં અંતર અતિ ઘણે એ, જિમ ઘઉં બાજરલેટ, ક. ૯ મહેમાચાર્ય પ્રમુખ કવીએ, મહાકવી તસ નામ; ક.
સિદ્ધસેન દિવાકરૂ એ, જિણે કીધાં બહુ કામ. ક. ૧૦ વિક્રમરાય પ્રતિબંધિયે એ, બહુ વરષ દાન;
ઈસા કવિપદરેણુકા એ, હું નહીં તેહ સમાન. કે. ૧૧ ઈસા કવિના વચનથી એ, સુણત હુઓ કાંઈ જાણ; ક.
બેલ વિચાર હરખે કહ્યું છે, કરી કવિજન પ્રણામ. ક. ૧૨ હેમચરિત્ર કરે રાષભનું એ, આણું મન ઉલ્લાસ; ક. સેય સુણ વળી મેં એ એ, ભરતેશ્વર નૃ૫ રાસ. ક. ૧૩
(દુહા) રાસ ર નૃપ ભરતને, રાષભતણો સુત તેહ;
આ વીસીમાં વળી, ઊગી ઊગે જેહ. (ઢાળ ૮૦ મી-દેશી ચઢરે સિંધાસણ સાર-રાગ ધનાશ્રી.) ઊગીને ઊગીઓ જેહ, જીવિત તસ ખરૂં એ;
જ! નિત્ય તેહનું નામ, ધ્યાન તેહનું ધરૂં એ. ૧ ઇસા જગ પુરૂષ પ્રમાણ, બીજા શાવલી એક
આથમી આથમ્યા જેહ, કીતિ ગુણ ગાયા વળી એ. ૨ કાલિકસૂરિએ જેહ, અધમને કુળ થયે એક
માતે મહીષ શત પંચ, મરી ગતિ ગયે એ. ૩ અભવ્ય એ જીવ અસાર, ભમતે સહી સદા એ; જન્મ જરા અને મરણ, છુટે નહીં કદા એ.

Page #150

ગ્રંથ સારાંશ.
ઇસા જગ જીવ અનેક, આથમી આથમ્યા એ; ફળિા ચાગતિમાંહિ, મુક્તિને નવ ગમ્યા એ. એ નહીં પુરૂષ પ્રમાણુ, નામ ન લીજિયે એ;
નવ સુણિયે તસ વાત, સગ ન કીજિએ એ. ઊગી આથમ્યા એક, નર હુઆ નિર્ગુણી એ;
રયચિંતામણિ સાર, નાખે કાગ ભણી એ. પેખીએ કુંડરીકરાય, જાતિ કુળ જસ ભલે એ; સચમ સહસ વરીષ, પાળે ગુણનિલા એ. તે દુઆરે શિયાળ, સયમ મૂક્રિયા એ;
ફરી હુઆ નગરના રાય, ખાધું ઉખકયા એ. લિયે તિહાં સરસ શુભ આહાર, વેદન હુઇ ઘણી એ; રાત્ર ધ્યાને મરી જાય, સાતમી નરક ભણી એ. ઊગી આથમ્યા એહ, ભલે નવ એ ક્રિયા એ; ભલેા જગ ભરતનરિઢ, ઊગી ઊગીએ એ. આથમી ઊગ્યા એક, કાંઇક નર તે ભલા;
નીચ કુળે અવતાર, પામી ગુણનિલા એ. હરીકેશી હુઆ ઢેડ, ધનવિ તે ક્રે એ;
રૂપ વિના વિકરાળ, નર સહુ અવગુણે એ. સચમધારી હુઆ તેહ, આથમી ઊગીએ એ;
મુક્તિ ગયા નર તેહ, ભવના છેઠુ ક્રિયા એ. મુનિ મેતારજ જેહ, મહેતર કુળે થયા એ;
લેઇ સયમ શુભ ચેાગ, મુક્તિમાંહિ તે ગયેા એ. આથમી ઊગ્યા એહ, ભરત સરીખા નહીં એ;
જન્મ લગી સુખ ભાગ, દુઃખ ન જસ કહીં એ. ઋષભ સરીખા તાત, જાતિ ઉત્તમ ખરી એ; પોતે બ′′ડના નાથ, સુર કરે ચાકરી એ.

( ૯ )

७
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬
૧૭

Page #151

(૧૦૦) ભરતબાહુબલી. બાહુબળ સરીખારે બંધુ, સુત આદિત્યયશા એ;
ચેસઠ સહસ ઘર નારી, સેવક નૃપતિસા એ. રાજ્ય કર્યું બહુ કાળ, અંતે કેવળી એ;
તપ કાયા નહીં કણ, પુન્યવેલી ફળી એ. ઊગી ઊગ્યા એહ, એને નિત નમું એ ધ્યાન ધરું મનમાંહિ, ભવદુઃખ નિસ્તરૂં એ.
(દુહા) બહુ ભવ પાતિક છુટિયે, મુજ હુએ અતિ આણંદ
શ્રી ગુરૂચરણપસાઉલે, સ્તવિયે ભરતનરિદ. ૧ (ઢાળ ૮૧ મી—શી કહેણી કરણીની–રાગ ધનાઢી.) ભરતનરિંદે ત્રિભુવનચંદે, કલ્પતરૂને કંદજી;
શ્રી ગુરૂચરણ પસાએ સ્તવિયે, ગુરૂ નામે આણંદજી. ભ. ૧ ગુરૂવિણ પંથ કુપંથ ન લહિયે, ગુરૂવિણ જ્ઞાન ન હોય;
ગુરૂવિણ ધર્મ અધર્મ ન જાણે, ગુરૂવિણ શુદ્ધ ગતિ નય. ભ. ૨ તત્ત્વભેદ ગુરૂવિણ નવ જાણે, ન લહે સાર અસારજી;
ગુરૂવિણ જીવ અજીવ ન જાણે, ગુરૂવિણ ન લહે પારજી. ભ. ૩ ગુરૂવિણ ભક્ષ અભક્ષ ન જાણે, ન લહે પુન્ય ને પાપજી; ગુરૂવિણ કિરિયા કર્મ ન જાણે, ગુરૂવિણ બૂડે આપજી. ભ. ૪ ગુરૂવિણ અર્થ-વિચાર ન સૂઝે, ગુરૂવિણ ન ઘટે અંધારૂં જી; ગુરૂવિષ્ણુ ગુણ અંગે નવિ આવે, વચન ખંડાએ તાહરૂછ. ભ. ગુરૂ ભુજ હવે શિર ઊપર, તે નર કિહાયે ન હારે;
વાદવિવાદ કરે પરદેશે, કુમતિ ઠંદ નિવારે છે. ભરત. ૬ તિણે ગુરૂની નિત સેવા કીજે, પદપૂછ ફળ લીજે; નિજ ગુરૂને નિજ મંદિર તેડી, અન્નપાન શુભ દીજે. ભ. '

Page #152

ગુરુગુણમહીમા-ગ્રંથપ્રશસ્તિ, (૧૦૧) વરસ પાત્ર આષધ ને વસ્તી, શ્રુતભિક્ષા પિણ દીજેજી;
માત પિતાથી અધિક જાણુ, ગુરૂની સેવા કીજે જી. ભરત. ૮ ગુરૂ દેહરાસર ગુરૂ છે દીવે, ગુરૂ તરણીઅ મયંકેજી; ગુરૂ ચિંતામણિ રત્ન સરીખા, ગુરૂ દક્ષણાવર્ત શંખજી. ભ. ૯ કામધેનુ કલ્પદ્રુમ સરીખા, દેવ પટ્ટે આરહાજ; કામકુંભથી અધિક જાણી, નિજગુરૂના ગુણ ગાજી. ભ. ૧૦ નિજગુરૂ સ્તવતાં ફળ્યા મને રથ, ર ભરતને રાસજી;
આણંદ વિમળ સુરીશ્વર નામે, પહેતી મનની આશજી. ભ.૧૧ જૈનધર્મ જિણે જાતે રાખે, પડતાં રાખ્યા જંતજી; પૃથ્વી પરે પરિસહ ખમિયા, તે મુજ ગુરૂ ગુણવંતજી. ભ.૧૨ શુદ્ધ ગોચરી કરતા ફરતા, દેતા શુદ્ધ ઉપદેશજી;
ભવિક જીવ પ્રતિબંધ પમાડયા, કપટ નહીં લવલેશજી. ભ.૧૩ ભૂખ તરસ પરવચને ખમતા, કરતા ઉગ્ર વિહારજી;
જૈનધર્મ દીપાવા કાજે, ન કરે દેહની સારજી. ભરત. ૧૪ તાસ પાટે દિનકરથી અધિકે, વિજય દાનસૂરીજી; તિમિર-મિથ્યાત્વ દૂર ટાળિયાં, જિમ આકાશે ચંદેજી. ભ. ૧૫ તે નર મુક્તિતણા અભિલાષી, ગીતારથ મહા મોટાજી; મધ્યસ્થ વૃત્તિ ન કરે નિંદા, ઉપશમ રસના લેટાજી. ભ. ૧૬ શુદ્ધ પરૂપક સંયમ ધારી, દેશ કાળ લહે ભાવજી; દેવ નમી બેસે જસ આગે, મુનિ ન કરેજ સરાવજી. ભ. ૧૭ તાસ પાટે ઉદયે એક હીરે, હીર પટેધર નામજી; જિણે અકબરશાહને પ્રતિબંધી, કર્યા ધર્મનાં કામજી. ભ. ૧૮ જિણે સાગરથી જાળ કઢાવી, અજાતણે ઉગારેજી;
ગવરી મહીષી વૃષભ ને ભેંસા, તેહને કેય ન મારે છે. ભ. ૧૯ સસલા શેલા શૂકર હરિણ, હીરતણું ગુણ ગાય; ચકવી ચાતુક ચાસ ચારા, પ્રણમે જગગુરૂ પાયજી. ભ. ૨૦

Page #153

(૧૦)
ભરતબાહુબલી પૂછી ઉબર જજિયે, મૂળે તીરથદંડજી;
ગચ્છ રાશી[ની] મામ વધારી, શ્રી જૈનરાજ્ય અખંડજી. ભ. ૨૧ વિર વિરોધ વિગ્રહ જિણે ટાળે, ન કરી જિણે પરનિંદાજી; તે નરનારી જગમાં ફાવ્યા, હીર પટેધર વઘાજી. ભ. ૨૨
(દુહા) હરિતણે પાટે હવે, જયસિંહજી ગુણવંત; જિણે અકબરશાહ બૂઝબે, દિલીપતિ બળવંત. ૧
(ઢાળ ૮૨ મી-દેશી થરથર કંપતી-રાગ મેવાડે) જિણે દિલ્હીપતિ દેખતારે, છ વાદ વિવેક;
શાહ અકબર રજિયોરે, હાર્યા વાદી અનેક. શાહ અકબર એમ કહે, હરિતણે શિષ્ય સાચ; રેહણાચળને ઊપને રે, તે નય વળી કાચ. જગગુરૂને શિષ્ય એ ખરેરે, દીસે બહુ ગુણગ્રામ;
ત્યાં દિલ્લી પતિ થાપરે, સૂરી સવારે નામ; અષભ કહે નર તે ભલારે, રાખે પિતાનું નામ;
શ્રી આદીશ્વરકુળ જુઓ, ભરત વધારે મામ. વસુદેવ કુળે કૃષ્ણ જીરે, દશરથ કુળે શ્રીરામ;
નૃપ પાંડુકુળે પાંડવારે, જિર્ણ કર્યા ઉત્તમ કામ. ઈસુ દ્રષ્ટાંતે જાણજે, તે ચેલે જગ સાર; નિજ ગુરૂ મા વધારતેરે, સંભારે તે વારવાર. વીરવચન અજુઆળોરે, ગોતમ બ્રાહ્મણ જાત; તે તેના ગુણ વિસ્તર્યારે, નામ જપેરે પ્રભાત.
૧ શ્રી હીરવિજયસૂરિની પાટે શ્રી વિજયસેનસૂરિ થયા છે. સિંહજી એ નામ શ્રી વિજયસેનસૂરિનું હોય એમ સંભવે છે.

Page #154

ગ્રંથપ્રશસ્તી. (૧૦૩) હરવચન દીપાવતેરે, જયસિંહ પુરૂષ ગંભીર; જિણે ગ૭ સંઘ વધારિયે, ગયે ન જાણ્યરે હીર. ૮ બિંબપ્રતિષ્ઠા બહુ થઈ રે, બહુઅ ભરાયારે બિંબ;
શ્રી જિનભુવન મેટાં થયાંરે, ગ૭ વાગ્યે બહુ લંબ. ૯ તે જયસિંહ ગુરૂ માહરે, વિજયતિલક તસ પાટ;
સમતા શીળ વિદ્યા ઘણી, દેખાડે શુભ ગતિ વાટ. ૧૦ સત્યવાદી સંયમધણરે, નિર્લોભી નર સાર;
આપ પિયારે કો નહીં, દોષ રહિત લેરે આહાર. ૧૧ તેહને પાટે વળી પ્રગટીઓરે, કલ્પતરૂરે કંદ; વિજયાનંદસૂરીશ્વરૂપે, દીઠે અતિરે આનંદ. જેહની મધુરી દેશનારે, સૂરી ગુણરે છત્રીસ
ગુણ સત્તાવિશ સાધુનારે, સત્તર ભેદ સંયમ કરીશ. ૧૩ હર હાથે દીક્ષા વરે, હુએ તપગચ્છનેરે નાથ; અષભણે ગુરૂ તે સહી, તેહને મસ્તકે હાથ. ૧૪
: (દુહા.) મસ્તક નામી તેહને, ર ભરતને રાસ
ત્રંબાવતિમાં નીપને, જ્યાં બહુ માનવ વાસ. ૧ (ઢાળ ૮૩ મી–દેશી ઉલાળાની–રાગ ધનાશ્રી) જિહાં બહુ માનવને વારે, પહેચે સહુકેની આશ;
ભૂખે કે નવિ જાય, ઘેરે ઘેડા ગજ ગાય. ૧ મંદિર મેટાં છે આંહિ, બહુ ઋદ્ધિ દીસે છે ત્યાંહિ,
ઈદ્ર સરીખા તે લેકે, કરતા પાત્રને પોષે. ઘર ઘર સુંદર નારી, દેખી રંભા એ હારી; વસે વ્યવહારીઆ બહેળા, પહાચે મનતણું ડેહલા. ૩

Page #155

(૧૪)
ભરતબાહુબલી, વહાણ વખાર વ્યાપારી, વૃષભ વહેલ તે સારી;
સાયરતણાં જળ કાળાં, આવે મેતી પરવાળાં. નગર ત્રબાવતી સારે, દુખિયા નરને આધારે;
નિજ પર મૂકીને આવે, તે અહીં બહુ ધન પાવે. ૫ ઈસું અનુપમ ગામ, જેહનાં બહ છે નામ;
ત્રંબાવતી પિણ કહિયે, ખંભનગર પિણ લહિયે. ભેગાવતી પિણ હેય, નગર લીલાવતી જાય;
કર્ણાવતી પિણ જાણું, ગઢ મઢ મંદિર વખાણું. નગર ચેરાસી ચહટાં, શોભંત હાટ તે મેટાં;
ઝવેરી પારખ સારા, બેસે દેસી દંતારા; વિવિધ વ્યાપારિયા નિરખો, જોઈ 'પળિયે હરખે;
મેટી માંડવી કુરજે, દાણચોરી તિહાં વ. નગરી [નાં લેક વિવેકી, પાપણી મતિ છેકી,
પૂજે જિનવર પાય, સાધુતણ ગુણ ગાય. નહી કેઈને વિષવાદ, પંચ્યાસી જિનપ્રાસાદ;
મેટી પોષધશાળ, સંખ્યા તેહની બેતાળ. બહુ હરી મંદિર જોય, અહીં ષ દર્શન હેય; નહી કોઈને રાગ દ્વેષ, વસતા લેક અનેક.
(દુહા ) જન અનેક પુરમાં વસે, નહીં નિંદ્યાની વાત;
બહુ ધન ધાન્ય તે ભરી, વસ્તુ અનૂપમ સાત. ૧
૧ ત્રણ દરવાજા. ૨ જોગી, જંગમ, યતી, સંન્યાસી અને દર્દેશ આ છે, અથવા જેન, મીમાંસક, બિદ્ધ, સાંખ્ય, શિવ અને નાસ્તિક.

Page #156

ગ્રંથપ્રશસ્તી. (૧૦૫) વહેલ વડે વીંઝણે, મંદિર જાલિભાત;
ભેજન દાળ ને ચૂડલે, એ સાતે ખંભાત. બહુ વસ્તીથી દીપતું, અમરાપુર એ હોય;
શાહ જહાંગીરજ પાતશાહ, નાથ નગરને જોય. નગર ભલું –બાવતી, દિન દિન ચઢતો વાસ;
અષભ કહે તિહાં જેવ, ભરતેશ્વરને રાસ. (ઢાળ ૮૪ મી–દેશી દીઠે દીઠેરે વાંમાકે–રાગ ધનાશ્રી.) કીધે કીધરે મેં રાસ અનુપમ કીધે
મહીરાજને સુત સંઘવીસાંગણ, પ્રાધ્વંશીય પ્રસિદ્ધરે. કી. ૧ દાન શીળ તપ ભાવના ભાવે, શ્રીજિનના ગુણ ગાવે,
સાધુપુરૂષને શીષ નમાવે, જિનવચને ચિત્ત લાવેરે. કી. ૨ દ્વાદશ તતણ તે ધારી, જિન પૂજે ત્રણ કાળ;
પિષધ પડિકમણું પુન્ય કરતા, જીવદયા પ્રતિપાળરે. કી. ૩ સંઘવી સાંગણને સુત કવિ છે, નામ તસ 2ષભજ દાસ;
જનની સરૂપાદેને શિર નામી, જેઠ ભરતને રાસ. કી. ૪ સંવત સોળ અડતરે આખું, પ્રગટયે પિષજ માસ;
દશમિ તણે દાહડે અતિ ઉજવળ, પહોતી મનતણી આશરે કી. ગુરૂવારે મેં રાસ નિપા, અશ્વિની તિહાં નક્ષત્ર; સંઘવી બાષભદાસ એમ ભાખે, ભારતનું નામ પવિત્રરે. કી. ૬
ઈતી શ્રી ભરતેશ્વરજીને રાસ સંપૂર્ણ.
૧ પ્રાણાતિપાતવિરમણ, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, બ્રહ્મચર્ય, પરિગ્રહ પરિમાણ, દિવિરમણ, ભોગપભેગ, અનર્થદંડ, સામાયિક, દેશાવગાશિક, પિષધ અને અતિથિ વિભાગ. ૨ સવાર, મધ્યાન્હ, સાંઝ.

Page #157

શ્રીયુત કવિ વનાજી વિરચિતશ્રી જયાનંદ કેવળી રાસ.
(મંગળાચરણ–વસ્તુ ઈદ-વૃત્ત) શાંતિ જિનવર શાંતિ જિનવર નમિય બહત્તિ,
શ્રી શારદ સમરી સદા કરૂં ચરિત્ર રસ સુરંગ આણિય; જયાનંદ ગુણ વર્ણવું શ્રીવજ્યાનંદ ગુરૂ લહિય વાણિય; તાતણે સુપસાઉલે હુએ મને હુલ્લાસ, સરસ કથા સુણજે સહુ જિમ મન પહુંચે આશ. ૧
(દુહા છંદ) “બ્રહ્મા તુજ વિનવું, આપ મતિ તું માય મુજ મન આનંદ ઊપને, ગાઉં જયાનંદરાય. હંસાસનિ સેવું સદા, કવિયણની આધાર; સરસ કથા જયાનંદની, આપી કરજે સાર.
ઘણી ભક્તિથી. ૨ સારે રંગ. ૩ કૃપાવડે. ૪ સારા રસ સહિત. ૫ બ્રહ્મા અને રૂકા એવી બે દેવી પંક્તિ છે. રૂદ્રાણિ પશુહિંસા મઘ આદિ અધર્મકર્તા હોય છે અને બ્રહ્માણી શ્રીફળ મેવાની ભેટથી પ્રસન્ન કહેનાર સુધર્મવંત હોય છે. ૬ હંસના વાહનવાળાં સરસ્વતી. ૭ કવિજન. ૮ સંભાળ.

Page #158

મગલાચરણ-કથાર ભ
૧
કમળ કમ`ડળધારિણી, વીણા પુસ્તક હાથ; કવિયણને હિતકારિણી, નિશ્ચે આવે સાથ. તુજ સમવડ જગ કે નહીં, ત્રિતુ ભુવને તુજ વાસ; કવિજન આશાપૂરણી, તું રસહી કરજે રાસ. તું ૩જગદ‘બ ત્રિપુરા સતી, તું કવિયણની આશ; સ્વપ્ને જે નરને મિલી, તેહને કિયેા પ્રકાશ. કવણુ જયા તે કહાં હવે, વ્રણ ગામ કુણુ ઠાણું; શ્રી વિજયાનંદ સુખ થકી, લહુ તે મધુરી વાણુ. કુણુ સંવત્સર કુણુ દિને, હુવે કેમ હુલ્લાસ; સંવત સાળે યાસિયે, ગુરૂ પખારેજે ચામાસ. સંધ સહુ આદર ઘણે, વાવે ‘વિત્ત સુડામ; દિન દિન ઉત્સવ બહુ થયા, પસર્યાં ઠામઠામ. શ્રીજયાનંદતણું ચરિત, શ્રી ગુરૂને ઉપદેશ; સરસ કથા કવિયણ કહે, જેના ગુણુહ 'અશેષ. (કથા-રમ્ભ) જ'બુદ્ધીપે' ભરત જે, મધ્ય ખંડ તિહાં જાણુ; રતિવર્ટૂન નામે નગર, ગુણ કેરી ખાણુ. રાજા નરવીર ત્યાં સહી, “અરિદળગજણુહાર; મતિસાગર મંત્રી ભલા, સંધ્યે તેહ શિર ભાર. પ્રાહિત વસુસાગર વળી, કરે રાજનાં કામ; રાજ્ય સુખે તે ભાગવે, જિમ જગ જાણે ૧°ામ,

( ૧૦૭ )

૧૦
૧૧
૧૩
૧ નિવાસ-રહેઠાણુ. ૨ રાસની સુંદરતા સંબંધી સાક્ષીના સ્કત રૂપ સહી કરશે. ૩ જગતની માતારૂપ. ૪ જાહેરમાં લાવ્યાં. ૫ અમદાવાદ પાસે બારેજા નામનું ગામ છે. ૬ પૈસા. ૭ ધર્મ, પુન્ય, પરાપકાર વગેરે સારે ઠેકાણે વાવરવા લાગ્યા. ૮ બાકી નહી તેટલા. ૯ શત્રુના સૈન્યના નારા કરનાર. ૧૦ રામચંદ્રજીની પેઠે નીતિયુક્ત.
રામરાજ્ય.
૧૨

Page #159

(૧૦૮). જયાનંદ કેવળી. મંત્રીને સ્ત્રી બે અછે, ગુણસુંદરી ગુણખાણ; બીજી રૂપે આગળી, ગુણમંજરી વખાણ. મંત્રી ઘર એક સાધુ તવ, આ હેરણ જામ;
અસૂઝતું તે નવિ લિયે, પાછે વળિયે હામ. મંત્રી કહે નથી સૂઝતું, તે સ્યું કારણ જાણ; વાણી ઇસી તવ ઊચરી, નયણે શું છે *હાણ ? ઋષિ પાછે વળિયે તદા, “સાહમે આ શેઠ, વચને સંતોષી કરી, તવ નમિ પગ હેઠ. મંત્રી કહે શેઠ આવિયે, પૂછે સાધુવૃત્તાંત
વણિગ કહે એ ગુરૂ ભલે, નિચે જાણે સંત. એહનું દર્શન મુજ થયું, ધન દિન સહી પ્રમાણ;
એહનું ચરિત્ર અછે ભલું, સાંભળે બેલું વાણ. સિંધુ દેશ નરવીરપુર, અતિબળ નામે રાય;
બહુ ભડવાંકે ગાયે, અરિ રવિ સેવે પાય. સભા સહક સામટી, બેઠી જિમ ૧°સુરલેક;
નાટકિયા અન્ય દેશના, માંડે નાટિક રેક. ચકી સગરતણું સહી, નાટિક લાવ્યા જામ; સાઠ સહસ સુત વિણસિયા, મન વૈરાગ્યે તા. ૨૨ *પંચ મહાવ્રત આદરી, કીધા શુદ્ધ પરિણામ;
૧ ભજન પદાર્થ ગ્રહણ માટે. ૨ દોષ રહિત નહીં અથવા ન ખપે એવું. ૩ નથી દેખાતું? ૪ આંધળો છે ! ૫ મકાનમાં. ૬ પગે લાગ્યા. ૭ શ્રાવક. ૮ સુભટવાદમાં ગર્જના કરતે ઈ-મહાન વીરમણિ નિહાળી. ૮ શત્રુ બધા ચરણ સેવતા હતા. ૧૦ ઇંદ્રલોક ૧૧ સાઠ હજાર પુત્રનાં મરણ થવાનું જોઈ. ૧૨ પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મિથુન-બ્રહ્મચર્ય અને પરિગ્રહ એઓને સર્વથા ત્યાગ.

Page #160

ગ્રંથ પીઠિકા.
૧
અંગ અગ્યારજ અભ્યસ્યાં, જપે તે જિનવર નામ. તપમળે લબ્ધિ છે ઘણી, વિચરે ગામોગામ; એકલ વિહારની આગન્યા, ગુરૂ આપે તિણુ ઠામ. વિહાર કરતાં આવિયા, ગજપુર કેરે ઠામ; દેવ" નાટિક માંડિયા, ગજરાગ છે તિણુ ગામ. (ઢાળ પહેલી-દેશી ચુંઢડીની.)
( ૧૦૯ )
૨૩

૨૪
રાજા ભીમ તિહાં રાજિયા એ, મતિસાગર મંત્રી વાજિયા એ; ગજરોગ જાણી તે દુખ ધરે એ, મંત્રી તવ વનમાંહિ ક્િ એ. ૧ દેવ ભગતિ જાણી ઉલસ્યા એ, મ`ત્રી પગરજ લેઇ ચિત્ત હસ્યા એ; ગજમસ્તકે* તિલકજ કયા એ, તવ દુઃખ હતાં તે સવિ હ્રી એ. ૨ પછે અતિખળ રાજઋષિ સ...ચરે એ, ખેમાપુર જઇને ઊતરે એ; નર મિરધી તિહાં અતિ ઘણી એ, તે જાણે શ્રી જિનવર ધણી એ.૩ ત એક ગજપુરથી તદાએ; ખેમાપુરથી આવ્યે એકદાએ; ઋષિ વાત હતી તે સવિ કહે એ, રાજા મન વિસ્મય અતિ લહે એ.૪ રાજ લાક સહુ આવિયા એ, યતિ વાંઢે મન ભાવિયા એ; ગુરૂ ધર્મ દેશના ઘે ખરી એ, ભવિજીવે તે ભાવે ધરી એ. પ પચરણરેણુતણાં તિલકજ કરીએ, સવિ શાંતિ હુઇ તેણિ પુરીએ; તવ ‘માસખમણને પારણે એ, વસ‘તપુર આવ્યા બારણે એ. ગેાખે પુરાહિતના દીકરા એ, તે બેઠા હતા ન્યતા એ; યતિશિર માજા તે ક્રિયે એ, શાસનાદેવી તસ કર લિયે એ. ૭

૨૫
૧ આચારાંગ, સૂયગડાંગ, ઠાણાંગ, સમવાયાંગ, જ્ઞાતાસૂત્ર, ભગવતી સૂત્ર, ઉપાશકદશાંગ, અંતગડદશાંગ, અણુત્તરાવવાઈ, પ્રશ્નવ્યાકરણ અને વિપાકસૂત્ર. ૨ હાથીઓમાં રોગ ફેલાયેા હતેા. ૩ પગની ધૂળ. ૪ કાલેરા-પ્લેગ. ૫ પગની ર૪. ૬ મહીનાના ઉપવાસના પારણાને દિવસે. છ વ્ય’તરના વળગાડ જેવા, ૮ સાધુના માથામાં જોડા મરાવ્યા. ટ હાથ તેના છેદી નાખ્યા.

Page #161

(૧૧) જ્યાનંદ કેવળી, રાજા લેક સહુએ મિલિ એ, યતિ ખમાવે મન રળિ એક
યતિ કહે હું જાણું નહીં એ, પારણું કાજ આ અહીં એ. ૮ તવ દેવી કહે દીક્ષા લિયે એ, તે કર સાજા સવિ એ લહે એ,
ચારિત્ર લહી તપ આદરિએ, ભવસાયર તે પહત તરીએ. ૯ વિહાર કરતા ઈહાં આવિયા એ, મા ખમણને પારણે ન પાવિયા એક
એહને દરિસર્ણદુખ ટળે એ મનવંછિત સવિ આવી મિલે એ ૧૦ દેવ બહુ સાનિધ કરે એ, પુન્યભંડાર પિોતે ભરે એક મંત્રી દુખ ધરતે ભણે એ, મેં નિંદા કરી મૂરખપણે એ ૧૧ શેઠ મંત્રી બેહ તિહાં ગયા એ, ઋષિ ખામીને પંખા થયા એ;
અસૂઝતું સવિ પ્રીછવિયાએ, મોદક ન લીધા તે વિષ ઠવિયા એ.૧૨ કરતાં ગરળ નાખી હતી એ, દેખાડે આણી થતી એક
મંત્રી તવ ધરમ પામિ એ, નિજઘર જઈને વિરામિ એ. ૧૩ વળિ મા ખમણને પારણે એ, બષિતેડી આ બારણે એ,
અન્નપાન તે સવિ આગળ ધરે એ, “સુરવૃષ્ટિ બહુ જયજય કરે એ૧૪ દેવ સુંદુભી વાજે ઘણી એ, તે સાંભળી સવિ પુરને ૧૦ધણીએ; સર્વ વૃત્તાંત લકે કહ્યા એ, રાજન મન વિસ્મય થયો એ; ૧૫ પ્રભાતે જાઉં વાંદવા એ, કરે મને રથ અભિનવા એ; તિણે સમે અતિબળ રાજીએ એ,કર્મ આઠ નીમેડી ભાંજિઓ એ.૧૬ પ્રભાતે તે કેવળ લહએ, વધામણું નૃપ આગળ કહે એ; રાજા મન ઉદ્ઘટ થયેએ, મંત્રીસ્યુ વંદન ગયે એ. ૧૭ ગુરૂ ધર્મદેશના કહીએ, ભવિજીવે તે સવિલ સહી એ; રાજા મંત્રી ૨ દેશ વિરતિ કરે એ, નિશ્ચળ મને ધરમ ચિત્તે ધરે એ. ૧૮
૧ માફી માંગી. ૨ હાથ સાજા થવા. ૩ સંસારરૂપી સમુદ્ર. ૪ મદદ. ૫ નિર્દોષ-પવિત્ર. ૬ લાડુ ઝેરની લાળ. ૮ દેવ તરફથી ફૂલ વગેરેની વૃષ્ટિ, દેવતાઈ નગારાં. ૧૦ રાજાએ. ૧૧ કબુલ કરી. ૧૨ શ્રાવકધર્મ.

Page #162

ભવન,
(૧૧) અતિખલ થતી મારગે વાએ, રાજા મંત્રી નિશ્ચળ થયા એ, રાજા મંત્રી સુખે રહેએ, વસ્તુસાર પુરોહિત ગહગહે એ. ૧૯ ભવ પહેલે એ જાણીયે એ, વળી આઘે સંબંધ વખાણીયે એક પુરોહિતનાસ્તિક જાણિયે એ, રાજા મંત્રી જિન ધર્મ આણિયે એક રાજા જિન ધર્મ ચિત્ત ધરેએ, તે વિપ્ર તણે મન ન વિસરે એ. ૨૦
(ઢાળ બીજી-દેશી એપાઈની.) એક દિન રાજા સભા મઝાર, વસુ પ્રોહિત પાસે મતિસાર, જૈનધર્મની કાઢે વાત, ભીની જેહની સાતે ધાત. ૧ થાપે ધર્મજ ઉલટ ઘણે, પુરોહિત ઉથાપે અવગણે નાસ્તિક મહિને તે છે ધણી, તે મંત્રી નાખે અવગણી, ૨ રાજા અપમા જેહ, કંઠે ગ્રહીને કાઢયે તેહ; ઘેર જઈને બેસી રહ્યા, રાજ સભાથી દૂરજ થયે. ૩ એક દિન રાય શિર દુઃખ થયું, પુરહિતને તવ તેડું ગયું; તવ તિહાં વિપ્રે કરી સમાધિ, રાજા કાને લાગે વ્યાધિ. ૪ મહેતા ઊપર માંડ્યું કુડ, શ્રાવકી વૃત્તિ તે સી બૂડ; કામશાસ્ત્રના લીધા મર્મ, કેકશાસ્ત્રના કીધા શર્મ, ૫ અનેક પરે તે પેસે કાન, થઈ શ્રાવક રજે રાજાન, કામ કેક વળી શાસ્ત્રજ જેહ, રાજા આગળ ભાખે તેહ. ૬ ઈણ અવસરે મંત્રી મતિસાર, કીધો જિન-પ્રાસાદ ઉદાર; ‘બિંબ પ્રતિષ્ઠા કીધી ભલી, સહુ જિમવા તેડયા મન રૂલિ. ૭ રાજા જમવા તેડ સહી, વસુ વિપ્ર તે આ વહી ,
૧ પ્રસન્ન ચિત્તવડે. ૨ શરીર અંદરના સાતે ધાતુઓ-રસલોહી-હાડ–મજજા–મેદ-માંસ-વીર્ય સુધાં જૈનધર્મના મર્મમાં રંગાઈ રસબસ થઈ રહી હતી. ૩ વાતને કબુલ ન કરે-વિરૂદ્ધ પ્રશ્ન ઉડાવે. ૪ નિંદા કરે અથવા બેપરવાહી બતાવે. ૫ આરામ. ૬ શ્રાવકની કરણી. ૭ જિનમંદિર. ૮ પ્રતિમા. ૯ આનંદયુક્ત થઈને.

Page #163

(૧૨) જયાનંદ કેવળી. મહેતાની સ્ત્રી બેહુ જેહ, કરે પ્રીસણાં મનસ્યું તેહ. ૮ રાજાનું મન વિહળ થયું, સ્ત્રી દેખી હઈડું ગહગાં; રાજા મંત્રી વિપ્રજ જેહ, નિજનિજ થાનક પહતા તેહ. ૯ રાજા કહે “વાડવ સુણ વાત, મહેતા સ્ત્રીની મેળે ધાત; નીતિશાસ્ત્ર માંહિ છે કહ્યું, સ્ત્રીરત્ન રાજાનું લહ્યું. ૧૦ એ બે સ્ત્રી તે રત્ન સમાન, તે તે આણે રાજાન; રાજા કહે નહિ માહરૂં કામ, એ નિ નહી મૂકું મામ, ૧૧ જે ઈમ કરૂં તે જાયે ધર્મ, કુળ લાજે ને હુયે કુકર્મ; ઈચ્છું ચિંતવી રાજા રહ્યા, પણ તે સ્ત્રીને ગુણે કરી “દહ્યા. ૧૨ વળી વિપ્ર માંડે પરjરા, મહેતા ઊપર ફૂડજ સંચ; તે સુણજે સહુએ મન શુદ્ધિ, મહેતા ઊપર ફૂડ કુબુદ્ધિ. ૧૩ સીમાડે રાજા છે એક, તેહસ્ય રાયને છે ઉગ; મહેતા નામે લેખજ લખી, દૂત એક પાઠ ઘરથકી, ૧૪ પીપંચ સેનું તસ દીધ, વાત વળી તે બીજી કીધ; તે સાહી આ સભા મઝાર, લેખ દેખાડે તેવાર. ૧૫ રાય વાંચી મહેતા કરી દીધ, મંત્રી કહે દુર્જન જન કીધ; રાજા વિપ્ર મળ્યા એકાંત, સ્વામીએ દીઠે વૃત્તાંત. ૧૬ એ મહેતે છે કૂડભંડાર, તાહરા રાજતણે ક્ષયકાર; એહની સ્ત્રી બે છે સુંદરી, તે મંદિર આણે ૧૨ શર્વરી. ૧૭ રાજાયે મોકલ્યા સુભદ્ર, મંત્રી બાંધી આ વિકટ્ટ; ૧૩ કઠપંજર ઘા મંત્રીશ, નારી બેહ ઘર લાવ્ય ઈશિ. ૧૮ તે મહેને તવ કાઉસગ્ગ કરે, શ્રી જિનનામ હૃદયમાં ધરે;
૧ પિરસવાનું કાર્ય. ૨ બ્રાહ્મણ. ૩ સંબંધ મેળવી આપ. ૪ મર્યાદા–લજજા. ૫ વિરહાનળ પકવો એ સ્ત્રીને ગુણ હોવાથી તે બળવા લાગે. ૬ જાસૂસ. ૭ મોકલ્યા. ૮ ૨૦ તોલા સોનું, ૮ કાગળ-દસ્તા વેજ. ૧૦ હકીક્ત. ૧૧ નાશ કરનાર ૧૨ રાતેં. ૧૩ લાકડાંને પાંજરામાં

Page #164

સત્યને જય. (૧૧૩) જીયે તે પરે કીધું સહી, શાસનદેવી આવી વહી. ૧૯ મહેતાને કહે ચિંતા ટાળ, સંકટ તાહરૂં ભજું કાલ;
તવ સ્ત્રીને સંતોષી કહી, નિજ થાનક પુહતી તે સુરી. ૨૦ રાજા સ્ત્રી પાસે જવ ગયે, કુછી દેખી ઝાંખે થયે;
પ્રભાતે મહેતા પાસે જઈ, સવિ "અપરાધ ખમાવે સહી, ૨૧ રાજા મંત્રી સભા મઝાર, દૂત તેડાવ્યે તેણીવાર;
તે બીહીતે સર્વે કહ્યું, સ્વામી પંચ પળ સેને થયું. ૨૨ પુરોહિત મારણ કાઢે રાય, મહેતે માગે કરો પસાય; દેશ બાહર તે કાઢયે તામ, મહેતાની જગ વાધી મામ. ૨૩ એટલે વન આવ્યા કેવળી, અતિબળ રાજષિ તે વળી; રાજા મંત્રી વંદન ગયા, કરી પ્રણામને ઊભા રહ્યા. ૨૪ મંત્રી પૂછે સ્વામી સુણે, વિપ્રવયરનું કારણ ભણે;
ગુરૂ બેલે તું સાંભળ મિત્ર, ભવ પાછલાતણું ચરિત્ર. ૨૫ નગર એક તું માળી હતે, સ્ત્રી બેહસ્યું તું સુખવિલસતે;
તુજ વાડમાં જિનપ્રાસાદ, ઇંદ્રભવનસ્યુ માંડે વાદ. ૨૬ તે દેખી તુજ ઉપને રંગ, બીજોરું એક હૈયું રંગ;
તે દિન નરપતિ કરે ૧પસાય, આસ્થા આવી તુજ તિણ ઠાય, ૨૭ દિન દિન તું બહુ પૂજા કરે, પુન્યભંડાર ઈણ પરે ભરે;
'હાળી એક હતું તુજ પાસ, કામ કરવા કેરે લાસ. ૨૮ તેહને તવ તે ડાલી ભરી, આગળથી કાઢયે હિત કરી, પાછળથી તે જવ જઈ મળે, તવ ષે ગાઢ કળકળે. ૨૯
૧ આકાશ માર્ગેથી આવી. ૨ ભાગી નાખીશ. ૩ દેવી. ૪ કોઢ રોગથી ગંધાતી દેખી. ૫ ગુન્હ. ૬ કૃપા કરે-દરગુજર કરો. ૭ ઈજજત. ૮ જિનમંદિર એવું ભવ્ય હતું કે તેની શોભા જોઈ ઈંદ્રનું ભવન પણ શરમાઈ જાય તેમ હતું. નજરાણુમાં મૂક્યું. ૧૦ કૃપા-નિવાસ. ૧૧ સાથી-મદદગાર ખેડુત, ૧૨ બહુજ કકળે.

Page #165

(૧૧૪). જ્યાનંદ કેવળી, તે રીસે તવ કહ્યા કુલ, તે રીસાવી ગયે નિટેલ માળી મરી તે મંત્રી થયે, હાળી જીવ તે વિપ્રજ ભા. ૩૦ સ્ત્રી બેહુએ એ સ્ત્રી લહી, વીતક વાત હતી તે કહીં; રાય મંત્રી પામ્યા પ્રતિબંધ, કર્મ ઉપર તે થાયે ધ. ૩૧ પુત્રને રાજે થાપી કરી, શ્રાવકી વિરતિ નિજ આદરી; પષધશાળાએ તે રહે, છઠ અઠમ કરતા ગહગહે. ૩૨ દેવલોકે એ વારતા થઈ, એહને ભાવે કે નહી,
દેવ દેય તવ આવી કરી, ઉપસર્ગ બહુલા કોલા ફિરી. ૩૩ તવ તે ન ચન્યા એક લગાર, સુર “પ્રશંસી પહેતા "ઠાર;
આઉખું પૂરું કરીને તત્ર, ત્રીજે કલ્પ તે ચ્યારે મિત્ર. ૩૪ હવે વળિ ચા અધિકાર, તે આગળ કહેર્યું વિસ્તાર
ભરતતણે વૈતાઢય વિશાળ, ગગનવલૂભા નગરી ભાળ. ૩૫ ચક્રધર રાજા અતિ ચંગ, માળીની સ્ત્રીસ્યુ કરતો સંગ; તેહની કુખે “ભાણ સમાન, નરવીર ઉપને વનવાન. ૩૬ ચકાયુધ નામે અતિસાર, તેહને રાજા સેપે ભાર; દીક્ષા લેઈ કરે વિહાર, ગ્રંથ જાણ્યા નવિ લાભે પાર. ૩૭ ચકાયુદ્ધ રાજા મન રંગ, નંદીસર પહુતા ઉછંગ;
આનંદ તિહાં નાટક કરે, દેવ એક તેહનું ચિત્ત ઠરે. ૩૮ કામદકી તવ વિદ્યા દીધ, મન ચિંતવ્યો મનોરથ સિદ્ધ;
આ નગરે મનને રંગ, વિદ્યા સાથે ગિરિને શંગ. ૩૯ ઈણ અવસર ૧°લંકાને ધણું, મેરૂની યાત્રા કરવા ભણું, શતકંઠનું ખળ્યું વિમાન, નીચે થઈ જુવે સાવધાન. ૪૦
૧ લડવા માગ્યા. ૨ ચળાવે. ૩ કષ્ટ-પીડા–હરકત–ન સહેવાય તેવી વેદના-ભય. ૪ દેવતાઓ વખાણને. ૫ ઠેકાણે. ૬ ત્યાં. ૭ ત્રીજે દેવલોકે. ૮ સૂર્ય. ૮ સોવન સરખી નિર્મળ તેજસ્વી કાંતિવાળા, ૧૦ શતકંઠ રાજા. ૧૧ અટકયું.

Page #166

(૧૧૫)
પૂર્વ વૃત્તાન્ત નાગપાસ તે આંધ્યા રાય, કરી ઉપદ્રવ લકા જાય; રામ એક તે ચૂકે નહી, વિદ્યા પૂરણુ તેહની થઈ. ઈષ્ણુ સમે નર આવ્યા દાય, વાત સાંભળેા સ્વામી સાય; ઉવઝા નગરી છે અતિ ”તુંગ, શ્રીચંદ રાજ કરે અતિ 'ચંગ કન્યા આઠ અછે અતિસાર, જાણે દેવીને અવતાર;
૪
તિહાં જઇ જો તુછ્યા વરા, તા સરખેસરખા અણુસરો. ૪૩ શેર વજાડી ચાલ્યા તિહાં, અધ્યા નગરી છે જિહાં; શ્રીચંદ રાજા તે સજ થઈ, સાહુમા આયેા સેના ગ્રહી. ૪૪ અનેક પરે યુધ કીધા ઘણા, પુન્ય છૂટયાં તે શ્રીચ'દતણાં; મન વૈરાગે ભાળ્યુ જામ, સુરે ઊપાડી કાઢયા તામ. તિ સમીપે મૂક્યા સહી, તત્ર તેણે તિહાં દીક્ષા ગ્રહી; સુત તેહનાને આપી રાજ, કન્યા પરણી સાથ્યાં કાજ લંકાપતિસ્તુ' માંડી રોષ, તે સામે ચાલ્યા બહુ કાસ; શતકઃ રાજા અતિ મળ ભર્યાં, સામે આવ્યા ઉદ્ધૃટ ધર્યાં. ૪૭ યુદ્ધ અનેક સમળ તિહાં થયાં, રસનાચે નવિ જાયે કાં; શતક” તે ચાલ્યું નહી, ગ્રહી કખજે નર મધ્યે સહી. ૪૮ વડની ડાળે તે આંધી, તવ રાન્ત આતમ સાધિયા; શાસનદેવે છેાડી કરી, વેષ સર્વ તે આગળ ધરી. તવ શતક હૈ દીક્ષા ગ્રહી, મુગતિપથ તે ચાલ્યે સહી; તવ રાજા પગે આવી નમ્યા, ક્રોધ ઘણા ચક્રીના શમ્યા. ૫૦

૪૧

૪૫
૧ સાપના વીંટાવાથી સજડ બંધનમાં આવવું તેવી વિદ્યાવડે મુશ્કેટાટ બાંધી લીધા. ૨. રૂંવાડા જેટલે પણ ન ચળ્યેા. ૩ ઉંચુ. ૪ ઉત્તમ. ૫ ભેર નામનું વાત્ર અહીં પ્રસિદ્ધ છે. ૬ દેવતાગે. ૭ ગાઉ. ૮ જીભથી. ૯ મેાક્ષને રસ્તા હાથ કરવા તૈયાર થયા.
૪૯

Page #167

(૧૧૬)
જયાન વળી.
તસ સુત રાજે થાપી કરી, ઘણા રાયની કન્યા વરી; પાછા વળીને ચાલે જિસે, વાત હુઈ તે સુણો તિસે ૫૧ દિક્ષણ-શ્રેણિ રાજા મનુવેગ, તેહુને સહસ કન્યાના ઇંગ; છડે પ્રયાણે ચાલ્યા તિહાં, મનુવેગ રાજા છે જિહાં. તેહસુ ચુધ તે કીધા ઘણા, અતિ હરખ પુર્હુતા મનતણા; ચક્ર લાગ્યું મનુવેગહ તન્ન, ચક્ર ખમાવે સુધે મન્ન. વૈરાગે નિજ પુરી લાવીએ, કન્યા પરણાવી ભાવીએ;
પર
૫૩
૫૪
પુત્ર વડાને આપી રાજ, આપે સાચા આતમકાજ. ચકાયુધ રાજા ગુણ ભર્યાં, નિજ પુરિ આવ્યે બહુ પરિવÜ; કન્યા સાળ કૈસહસ તિહાં વરી, ચક્રીઋદ્ધિ તે પામી ખરી. ૫૫ ઈંદ્રતણી પરે વિલસે ભાગ, દુષ્ટ દુકાલ કા નહિ સેગ; ઋષિ શ્રીચંદ મનુવેગજ જેહ, સહસ્રાયુધ માક્ષે ગયા તેહ. પદ્ શતકઠે જે લકાના રાય, ભવ પંચમે તે માક્ષે જાય; એ વરતાંત એટલે રહે, આઘી વાત કવીયણુ કહે. ( દુહા.) શારદ માત પ્રભુમી કરી, કહેચું ચરિત્ર રસાલ; જયાનંદ હવે વર્ણવું, આણી હર્ષે વિશાળ. જબૂદીપમાંહિ ભલે, ભરતખંડ સુવિશાલ;
જયા નામે નગરી ભલી, ઇંદ્રપુરી સમ ભાળ. રાય વિજય અતિ દીપતા, અંધવ જયાસુજાણ;
અરિફ્રેલગંજન શૈાભતા, જાણે જો ભાણુ. વિજય ઘરે વિમળા સતી, જય તે કમલાક થ; શેાભાગે કરી દીપિકા, ચાલે સૂધે પથ.

૫૭
૧
ર
૩
૪
૧ વૈતાઢય પર્વત ઉપર ઉત્તર શ્રેણી અને દક્ષિણુ શ્રેણી એવા ખે વિભાગ વિધાધરાને રહેવાના છે. ૨ પાતપાતાનાં. ૩ સેાળ હજાર ૪ સૂર્ય. ૫ પાંસરે રસ્તે-સીધે આચાર માર્ગે

Page #168

પૂર્વવૃત્તાન્ત (૧૭) ભવ અસંખ્યાતા કરી, પુરે હિતને જે જીવ
ધુમકેતુ તે ઊપને, કરતે પાપ સદીવ. વિમલાને કુખે અવતર્યો, ધૂમહકેતુ ચવેણુ;
સિંધ કર સુપન જ લહી, સિંઘ નામ ધર્યું તેણુ. ૬ મંત્રી જીવ તે અવતર્યો, કમલા કુખે સુજાણ;
સાત સાગર આય જોગવી, ત્રીજે કÈ ઠાણ. જમ્યા પછે લખમી ઘણી, વાધ્યા દેશ ભંડાર;
જયાનંદ નામજ ધર્યું, ઉચ્છવ જયજયકાર. કુમર બેહુ તે વાધતા, સરખા સરખી જોડ;
વન ભીતર રમવા ગયા, આણી મનમાં પકેડ. રૂપ અને પમ અતિ ઘણું, જાણે ઇંદ્ર સમાન;
રાજાને વલ્લભ ઘણું, તિમ તિમ વાધે વાન. રમત કરંતા અતિ રસે, રવિ અસ્તાચલ જાય;
તે દિન વાસો તિહાં વસ્યા, સુંદર જઈ “સુહાય. ૧૧ નાટય અને પમ સાંભળી, શબદતણે અનુસાર;
જોવા તે બેહ ગયા, ઋષિ દીઠે તિણ વાર. ૧૨ ગુરૂને કેવળ ઊપને, “સુર કરે નાટક “ચંગ;
તે બેહુ તવ હરખીઆ, મનસ્ય લાગે રંગ. ગુરૂ ધર્મદેશના કહી, તે પામ્યા પ્રતિબંધ
સમકિત ગ્રહ્યું સૂધે મને, તે બેહુચે તિહાં ધ. ૧૪ પ્રશ્ન કરૂં સ્વામી સુણે, પૂરણ કરી પસાય; કુણ સુર એ નાટક કરે, કિહાં છે એહને કાય? ૧૫
૧ ચવી ગર્ભાવાસમાં આવ્યા. ૨ અર. ૩ ત્રીજે દેવલોકથી. ૪ અંદર. ૫ ઉમંગ-આનંદ. ૬ રમ્મત. ૭ સૂર્ય અસ્તાચળ પર્વત
ઠે જવાથી અસ્ત થયે જણ. ૮ સારે ઠેકાણે છે દેવતા, ૧૦ સારું ૧૧ સરલ મનથી.
.

Page #169

ન કહે હતિ ભલી પણ ઉતા
(૧૧૮)
જ્યાનંદ કેવળી. ગુરૂ કહે વત્સ સુણે તમે, જે છે એ વૃત્તાંત;
ચંપા નગરી અતિ ભલી, લેક વસે તિહાં સંત. ૧૬ નગ વૈતાઢે હું રાજીઓ, સૂર્યગ્રહણ ઉતપાત;
તે દેખી દીખ્યા ગ્રહી, કર્મ કરવા ઘાત. વિધ્યાચલે હું આવીઓ, પાવસ કેરે કાળ;
ચ્યારે માસ જ પચખિયા, ગુફાતણ તે સાલ. મૃગ સારસ ને રેઝડાં, આવી સુણે વખાણ;
સમકિત ધારી તે થયાં, વહે શ્રી જિનવર આપ્યું. ૧૯ તે પાસે નગરજ ભલું, વિરસેન તિહાં રાય;
ભીમ સેમ છે ભટ ભલા, સેવે તેમના પાય. રાએ તસ આયસ દિયે, મૃગયા જાઓ દેય;
મૃગ મારીને વેગમ્યું, મંદિર લા સાય. ભટ બેહુ તે સજ થઈ, ગયા તે વનમાં જામ;
મૃગલાં બહુ દેખી કરી, મારણ લાગા તામ. બાણ એક લાગે નહિ, મનસ્ય ચિંતે તેહરુ
કારણે કોઈ ગુફા મહં, આવે જોઈએ એહ. તે બેહુએ તિહાં આવિયા, મુની દેખે તિણ ઠાણ;
મૃગલાદિક તિહાં એકઠાં, મન શુધે સુણે વખાણ. ભીમ સેમ વિસ્મય થયા, બેઠા અંજલિ જોડિ;
મુનિવર દીએ દેશના, સુણે તે મનને કેડિ. હિંસા છે જીવની, સમકિત ગ્રહી શુભ ભાવ;
નિજ મંદિર આવ્યા સહી, જે ઈણે પ્રસ્તાવ. દુરજન જઈને વિન, હિંસા ન કરે એહ;
૧ પુત્ર-પ્રિયમાનુભાવ. ૨ પર્વત. ૩ વરસાદના સમય. ૪ આજ્ઞા હુકમ. ૫ શિકાર કરવા માટે. ૬ ઘર. ૭ તૈયાર. ૮ બને હાથને જેડી. ૮ રાજાને.

Page #170

પૂર્વવૃત્તાન્ત
તિણે કારણ વળી મેકલે, પ્રભાતે મારણ તેઙ. ભીમ સેમ એ વન ગયા, મૃગલાં આવ્યાં જામ; ભીમે રસાય વિણાસિયાં, સહી રાજાને કામ. સોમ કહે મારૂં નહીં, માહરૂ નિયમ ખચિત્ત; રાજાને કહે નવ મળ્યાં, ઠામે રાખ્યુ ચિત્ત, ભીમે ભેદજ ભાંજીએ, રાજા કીધા ભૂત;
પ્રભાતે રાજજ પામસ્યા, પુણ્ય કરી ૧૧અનુન્નિ. સેમ ગુરૂ પાસે જઈ, નિશા રહેા તિણુ ઠામ; ભૂપ પેટ દુ:ખજ થયુ, રાતે મુએ તિણુ ગામ. ગજમસ્તકે કલશ જ ભરી, સેના આવી સાથ;
( ૧૧૯ )
૨૭
ગામ એક તુજને દિઉં, મારી લાવે ૪પૂત. ભીમે પયસ શિર કર્યાં, સામે જાણ્યુ* જામ; આગળથી નાસી ગયે, પૂરૂં ધાયા તામ. આગળ સામ પૂંઠે ભીમુ, મારગે ચાલ્યા જાય; સમૂછિમ ધરિ પડી, ઠવીએ ન જાય પાય. તે દેખીને ચિતવે, એક જીવને કાજ;
ઘણા જીવ દુઃખ પામશે, કાઉસગે રહે મહારાજ. પૂઠે ભીમ આવી મળ્યા, મૂકે પ્રહાર અનેક;
સામ ડીલે લાગે સહી, ધ્યાન ન ચૂકા ક્ષણ એક. ૩૪ ધ્રુવે તિહાં સાનિધ કરી, પાહાણે માર્યાં ભીમ; રાજાને તે વળી કહ્યું, સામે વાળી સીમ. દેવી તવ પરસન થઈ, મેં તુજ જોયું મન્ન;

૨૮

૨૯
૩૦
૩૧
૩૨
૩૩
૩૫
૩૬
૧ જ્યારે. ૨ તે મારી નાખ્યાં. ૩ ભભેરીને ભૂત જેવા બનાવ્યા. ૪ પુત્ર. ૫ હુકમ માથે ચડાવ્યેા. ૬ દેડકી ? છ ઝટકા ચેટ. ૮ શરીરે. ૯ પત્થરથી. ૧૦ મર્યાદા લાપી-આજ્ઞા ભગ કરી–હુકમનું અપમાન કર્યું. ૧૧ હંમેશાં. ૧૨ રાત.
૩૭

Page #171

(૧૦) જયાનંદ કેવળી.
સેમતણે શિર ઢળીઓ, પુણ્ય ફળ્યું જગનાથ. ૩૮ જિનમંડિત પૃથવી કરી, ઊરણ કીધા લેક;
છેડે અણુસણું આદરી, તે પામ્ય સુરક એ જાણે તે દેવતા, ભગતિ જાણી મન એહ;
હું તે હૂઓ કેવળી, નિશ્ચ જાણે તેહ. કુમર દેય તેવ સાંભળી, વિસ્મય પામ્યા મન્ન;
સમતિ સૂવું આદરી, ચિંતવતા ધન ધન. પ્રભાતે નગરજ આવીઆ, મનમાં ધરી ઉછાહ; ઈમ કરતાં કઉતક થયું, તે સુણજે નરનાહ.
(ઢાળ ૩ જી-દેશી એપાઈની), એક દિન નૃપતિ વિજય મન ધરે, માહારે સ્થાન રાજ કુણુ કરે; નિમિતિ એક આ તદા, માન દેઈ તે પૂછે મુદા. ૧ દિન બીજે તવ કહે રાજેદ, રાજ કરેશે સુજયાનંદ, ત્રિખંડગતા જાણે એહ, મેશે જાશે નહી સંદેહ. ૨ સંઘસાર તુજ જે સંતાન, અણાચારી ને નરગે ગાન; પંડિત ઈસ્યુ કહીને રહે, રાજાને મન નિશ્ચ થયે. જયાનંદ ઊપર બહુ હેજ, દીપે જેહવું ચંદ્રજ તેજ; સંઘસાર અન્યાયી બહુ, રાવે આવ્યું માહાજન સહુ. ૪ રાજા મને કરે નવિ રહે, તે રાજાને અતિ દુઃખ દહે,
એક દિન ભાઈ બેહુ મળી, વાત કરી એકાંતે વળી. ૫ પુત્ર તાહારાને દીજે રાજ, પ્રજાતણું સવિ “સીઝે કાજ; મેં નિમિત્તી પૂછયું એક, તિણે સહુ મુજને કહ્યું વિવેક. ૬
૧ જિનરાજના મંદિરોમય અથવા તો જૈનધર્મથી શોભિતી પિતાના રાજ્યની પૃથ્વિ કરી દીધી. ૨ દેવાથી મુક્ત કર્યા. ૩ દેવલોક. ૪ ફરિયાદ કરવા માટે. ૫ સિદ્ધ થાય. ૬ ભવિષ્ય કહેનારા જેશીને. ૭ જાણવામાં ન આવે એવી રીતે રહેલી.

Page #172

રાજ્યભ્ર,
(૧૨૧) દાસી એક પાન આપતી, તે પાસું હુંતી અછતી;
એક દિન સંઘસાર જે નામ, પાન ઉદાલી લીધાં તા. ૭ બરલી દાસી વિણઠો આજ, એહવા છે તે બાયું રાજ; ઘણું માન દેઈ પૂછીઉં, તવ ભુંએ સરવે કહ્યું. સંઘસાર મનમાંહિં ધરે, ન્યાની મારૂં તે સ્યુ કરે,
જયાનંદને મારૂં સહી, તે વાત મન માંહિ રહી. દાસી રાજા પાસે ગઈ, વાત પાનની સઘળી કહી; રાજાને મન રીસ અપાર, કમર તેડાવ્યે તેણી વાર. ૧૦ માહારી દ્ર માવિસ તું, એહજ કથન કહું છું હું; સુણી કુંવરને ચિતે તામ, જ્યાનંદસ્ય બોલે મામ. ૧૧ આપણું સહી પરદે ફરી, વિવિધ દેશનાં જઈએ 'ચરી;
એકજ સૂત્રે તવ થયા બેહ, વાટે સરીખું સંબલ લેહ. ૧૨ મારગે જાતાં ચાલે જામ, સંઘસાર તે બેલે તામ; કિસી વારતા બંધવ કહું, તે સુખે સહી મારગે વહું. ૧૩ સંઘસાર એહવું મન ધરે, કામ માહારૂં સીધું સરે, કરી બુદ્ધિ પરપંચ અનેક, એહનાં લેચન કાઢું છે. ૧૪ સંઘસાર તે બેલે અલી, પાપે જય સહુ બોલે વળી,
જયાનંદ તવ બોલે હસી, ધર્મેજય માહારે મન વસી. ૧૫ સંઘ કહે કાંઈ પણ પાંકીયે, હારે તે લેશન કર દિયે,
હાનું ગામજ આવ્યું એક, પૂછયું અધિકારી અવિવેક. ૧૬ તિણે ભૂડે પાપે જ કહી, જયાનંદે તે નવિ સહી;
આગળ જાતાં મારી આંખ, જયા ભણે એહની શી સાખ. ૧૭ નાના ગામનું જાણ્યું નહી, વાર્તા કાગ હંસની કહી; સંઘ કહે તે કહેને બ્રાત, જે છે હંસ કાગની વાત. ૧૮
૧ રીત રિવાજ-ચરિત્ર. ૨ ભાતું-વાટખર્ચા. ૩ આંખો મૂળમાંથી ફોડી નાખું.

Page #173

( ૧૨ )
જયાન' કેવી.
૧૯
હંસ હીસ્સું મારગ જામ, વાયસ એકજ મૂડે ઘાય; હુસી કહે કાઢો એહુને, તવ હસે કાઢયે તેહને ધાઇને વાયસ લાગા પાય, અમ ઘર પવિત્ર કરો હુંસરાય; આજ અભ્યાગત રહે। તુો દેવ, થયુ' અસુર અમે કરશું સેવ. ૨૦ રાખી રાત ને ભાજન દીધ, બહુ માનસ્યું આદર કીધ; પ્રભાતે વાયસ ગામજ જઇ, ચાવટીયાને વાતજ કહી. ૨૧ હૅસ હુ'સી છે માહુરે વાસ, વઢતાં ખાવશું 'તુમર્ચ પાસ; તેની હુઇસી લેવા જાણી, સ્ત્રીને કારણે ખપ છે ઘણી. ૨૨ તેહની તુછ્યા પૂરવી સાખ, નહીતા ચાપાં કાઢુ* આંખ;
૨૫
તવ ચાવિયે હાસજ ભણી, પુણ્ય પાપ નવ જોયું ગણી. ૨૩ હંસ ઉડીને ચાલે જિસે, વાયસ પાછે આન્યા તિસે; • કાગ કહે હંસી માહરી, હસ કહેરે કેમ તાહરી ? વઢતા વઢતા ગયા ન્યાયવટે, ચાવટિયા તવ સિવઊમટે; કાગથકી તે ખીહતા સહી, હુંસી કાગની જાડે કહી. તવ હસે વળી મૂકી પાક, ધિગ ધિગ ગામતા એ લાક; કાગ તે જઇને લાગેા પાય, લીએ હુંસી ચાલે! હૈ'સરાય. ૨૬ જયા કહે સાંભળ સંઘસાર, નગર આવશે ભલું સુસાર; ઉત્તમ નર પૂછીશ્યું એક, તે કહેશે તે કરવુ છેક. મારગે ચાલ્યા જાયે જિસે, વિશાળપુર તે આવ્યુ તિસે; જયવિશાળ રાજા પઅભિરામ, ઝુલેચનારું વિલસે કામ. ૨૮ સામમા એક વિપ્રજ વસે, આગમ શાસ્ત્ર વેદ અભ્યસે;
કુળ પુષ્પાદિક લેઈ સાર, પૂછણુ ચાલ્યા તિહાં કુમાર. ૨૯ આગળ મૂકી ખેલે હસી, પાપ પુન્ય જય હૈાએ કિસી; આચારજ કહે એ શી વાત, ધર્મેજય તે જગવિખ્યાત. ૩૦ ૧ કાગડા. ૨ પંચાતિયા-ચેાવટ ચૂકવનારા-તકરાર પતવનારા. ૩ મારે ઘેર. ૪ તમારી પાસે, ૫ મનેાહર.

૨૪
૨૭

Page #174

પ્રારબ્ધની અનુકૂળતા, (૧૩) રાજપુત્ર સે પંચજ જેહ, પંડિત પાસે ભણતા તેહ, તે બહુ તિહાં ભણવા રહ્યા, મન ચિંતવ્યા મને રથ થયા. ૩૧ જ્યાનંદ શિર મેટું કર્મ, શસ્ત્ર શાસ્ત્રના શીખ્યા મર્મ, સંધસારને નેવે મુ, ભણતાં ગણતાં અક્ષર દુખે. ૩૨ મનસ્યુ પંડિતે જયા ધર્યો, કરી પસાય અગ્રણી કર્યો;
એક દિન પંડિત સવે કુમાર, ઊભા કીધા રાજદુઆર. ૩૩ પરીક્ષા દેખાવ નવ નવી, રાજાને મન વિમય હવી,
તવ આચાર્ય કરે પરપંચ, તાડ ઉપર તે માંડ સંચ. ૩૪ તેહને અગ્રે પીછું મેરનું, એ બાંધ્યું નિરખે એકમનુ; તે માંહેલે બાણજ એક, બાણે ખૂટો કરી વિવેક. ૩૫ મારી મારી થાકા સહુ, વાળ ન લાગે બાણજ બહ;
જયાનંદને સાનજ કરી, તવ ઊઠે આળસ પરહરી. આચારજને લાગી પાય, ભીયા ભાથાને સજ થાય; પહેલે બાણે ચૂટે વાળ, તવ મનમાં જે ભૂપાળ. ગજ તોળી દેખાડ્યા વળી, હય પરીક્ષા દાખી રળી, શસ્ત્ર શાસ્ત્રના યા મર્મ, દંડયુદ્ધના જાણ્યા શર્મ. ૩૮ પંડિતને પૂછે રાજાન, કવણ છાત્ર એ સાચું માન પંડિત બેલે હું નવિ લહું, ક્ષત્રી જાણું છું તે કહું. ૩૯ અતિ પ્રસાદ રાજાએ કરી, પાસે રાખે બહુ હિત ધરી;
અનેક પરીખ્યા જોઈ સહુ, કામ કાજ તે સેપ્યાં બહુ. ૪૦ બહુ આદરણ્ય માંડી જંગ, મણિમંજરી પરણાવી રંગ, ધન કણ કંચન કેડિ પસાય, હય ગય રથ બહુ આપે રાય. ૪૧ "પરિકરસ્યું આપે આવાસ, પાયક રાખ્યા માટે ગ્રાસ,
૧ પાંચસે (૫૦૦), ૨ આગેવાન મુખ્ય વિદ્યાર્થિ. ૩ રાજકારરાજાજીની હજૂરમાં. ૪ તાડનું ઝાડ. ૫ વિદ્યાર્થિ બાળક.૬ કૃપા નિવા. જસ–શિરપાવ, ૭ પરિવાર. ૮ મેટા ગિરાસ સાથે મોટી પદવી ઉપર કાયમ કર્યો.
૩૭

Page #175

(૧૨૪)
જ્યાન કેવળી, સુખ વિકસે છે ઇંદ્રની પેર, સંઘતણે મન સાલે વિર. ૪૨ એક દિન જ્યા પૂછે સંઘને, તું ઝાંખે કિમ તે કહે મુને, આપણુ જે પરદેશ જવાય, વિવિધ ચરી તે દીસે ભાય. ૪૩ જયાનંદનું મોટું ચિત્ત, મણિમંજરીસ્યું ઝાઝું હિત્ત;
ક્ષણે એક પા છે નવિ થાય, તે સહી કેમ પરદેશ જવાય. ૪૪ સંઘસારે ઘણું તાઈઓ, મધ્ય રાત્રે ઘરથી કાઢીઓ,
બારસાખે શાકજ એક, અતિ સુંદર તે વડે વિવેક. ૪૫ પાછળ સ્ત્રી તે જાગી જામ, કંત ન દેખે પાસે તામ; પશ્ચાતાપ કરે તે બહુ, 'તાત પ્રત્યે જણાવ્યું સહુ. ૪૬ જોયાં દેશ પાટણ ને ગામ કે નવિ જાણે તેનું ઠામ, શાખું શલોક લખ્યું છે જેહ, મંજરીયે સહી દીઠે તેહ. ૪૭
(શ્લેક) ૨વા જળાશયેqષ્ટ, માસાંશ્ચિગેછુ કૌતુકાતું; વર્ષો સુ કુરૂને હંસ, સ્વપદે માનસે રતિ.
(દુહા) હંસા રમળ કરતડા, દેશ વિદેશ બહુ ભક્તિ, પાવસ ઋતુ તે પાવસ, માનસરોવર “રત્તિ.
(ચોપાઈ) એહ લેક વાંચી મંજરી, સુખી થઈ તવ તે સુંદરી
ચાલ્યા ચાલ્યા જાયે જામ, આગળ પર્વત આવ્યે તા. ૪૮ દુખી થયા બહુ ભૂમિ ફરી, તવ સંઘે વાણી ઊચરી;
તાહ ધર્મ તે કેથે થયે, જયા ભણે તુજ સંગે ગયે. ૪૯ તાહરે પાપે એ ફળ જાણ, જયાનંદ એહ બલ્ય વાણ; તે આપણે સહી એ થાય, હું થાકું છું નિશ્ચે પાપ. ૫૦
૧. પિતા. ૨. રમતગમત. ૩. જાતજાતનાં. ૪. વર્ષાદની મેસમમાં. ૫. સુખ વિલાસ.

Page #176

પરોપકારવૃત્તિ
(૧૨૫) આપણું આજ પ્રતિજ્ઞા એહ, ફાસુ ભેજન લાવે છે;
તે તેહની સહી કાઢે આંખ, તે વચમાં શશિ સૂરજ સાખ. ૫૧ ઈસું કહીને સંઘ ચાલી, ચંડસેન ભીલે ઝાલી;
બાંધી કુટીને લેઈ રહ્યા, કલાહલ તિહાં સબળા થયા. પર જયાનંદ સુણ તિહાં ગયે, વઢવા સજ થઈ ઊભે રહે;
અનેક પેરે કરી સંગ્રામ, ચંડસેન તે ગ્રહિયે તામ. પ૩ સંઘ મૂકા જેરે કરી, જયા કીતિ બહલી વિસ્તરી, ચંડસેન તવ લાગે પાય, અમ ઘર પવિત્ર કરે મહારાય. ૫૪ ઉત્તમ નર સાહસિક સુજાણ, ભીલ મંદિર કીધું મેલાણ; દિવસ કેટલા સુખે અતિક્રમે, જે વાત હુઈ ઈણ સમે. ૫૫ એક દિન ચંડસેન ચિંતવે, મહાસનને ભજું હવે, સાતમી પાળતણે તે ધણી, તેહને તેના છે અતિઘણું. પ૬ સકળ સેના મેળી સજા થઈ, જયાનંદ સંઘ સાથે ભઈ; સુભટ સેવે મેળી અતિ ઘણું, કહેતાં પાર ના તેહતણુ. ૫૭ મહાસનને જાણુજ થયું, ઉઠે સજજ થાઓ સહુ કહ્યું, સામે આવ્યે મહાબળ ભર્યો, સંગ્રામેં સંઘ આગળ કર્યો. ૫૮ સંઘ સંગ્રામ તે ભાગો જામ, ચંડસન વળી આવ્યે તામ; સંઘ ચંડને બંદિજ કરી, પાછો ચાલ્યો ઉલ્લેટ ધરી. ૧૯ જયાનંદ નર જાણજ થયું, સકળ યુદ્ધ તે પોતે ગ્રહ્યું. માહાસેનના નાઠા ભીલ, મારી પાડયા ન કરે લીલ. માહાસનને બાંધી ગ્રહી, ચંડ સંઘ મૂકાજે સહી,
સંઘ વિચારે એ દુઃખ ઘણું, જયાનંદે મૂકાવ્યાતણું. ૨૧ ચંડસેનની પાળજ જિહાં, મહાસન ગ્રહી આ તિહાં;
જયારે તે ભાંગી સંઘ, મહેમાહે કીધે બંધ. દર દિન કેતે ચંડ તે મુઓ, જ્યાનંદને રાજ્ય જ હુએ;
૧ સૂઝતું–શુદ-તૈયાર મળી આવે એવું. ૨ મુકામ. ૩ એકઠા કરી.

Page #177

(૧૬)
જ્યાન કેવળી, જયા કહે માહરે ખપ નથી, સંઘરાય છે વારૂ ભથી. ૬૩ સંઘસાર તે રાજા થયા, જ્યાનંદની મેટી મયા; પાલ માંહિ તે રાજજ કરે, જયાનંદ કીતિ વિસ્તરે. ૬૪ એક દિન સંઘ કહે સુણ બ્રાત, ગિરિમાલણ દેવી વિખ્યાત; તેહની પૂજાનું છે કામ, ઉત્તર સાધક થાઓ સ્વામી. ૬૫ કાળી ચઉદશ કાળી રાત, તે બેહુ આવ્યાં એકજ જાત; ગિરિમાલણી દેવી પ્રાસાદ, ત્રીજે કે નવિ કીધે સાદ. જયા ઉઘાડું ખાંડું કરી, દેવળ બાર રા સતધરી; સંઘ તે વિદ્યા સાધન કરે, કપટભાવ મનમાં અણુસરે. ૬૭ સંઘ કહે સુણ જયાનંદ, સાધી વિદ્યા થયે આણંદ, હવે તુસ્સે જઈ નિદ્રા કરે, નિજ તન પિતે સુખ અણુસરે. ૬૮ જ્યાનંદે સુખ નિદ્રા કરી, તવ સંઘે કરી લીધી છૂરી; હદય ચઢીને કાઢે આંખ, ત્રીજી પાસે દેવી સાખ. ૬૯ તે કહેતે ધર્મજ્ય સહી, સંઘસારે એ વાણી કહી,
પાપે તે મેં પામ્યું રાજ, હવે દેખાડે પુણ્ય કાજ. ૭૦ ઈસ્યુ કહીને કામે ગયે, જયાનંદ તિહાં દુખેં દહ્ય;
જીવ એ કરણું તાહરૂં જાણુખમિયે તે લહિયે નિર્વાણ. ૭૧ ઈસ્યુ વિમાસી કાઉસગ રહે, ગિરિમલ દેવી તવ કહે,
એક જીવ તું આપે મુજ, તે હું લેચન આપું તુજજ. ૭૨ કાઉસગ પારીઓએ તદા, એ શી બેલી વાણી મુદા;
પર છવ તે પિતા સમા, આપ “સમેવડ પર આતમા. ૭૩ તે તું મુજ આરાધન વીર, ચન આપું સાહસ ધીર; જયા કહે એ મ કહો વાત, મંદિરગિરિ જે વાયે પાત. ૭૪
૧ કૃપ-દયા. ૨ સાધનારની પાસે મદદગાર થઈ રહેનાર, ૩ છરી. ૪ અવશ્ય. ૫ પોતાના જેવો બીજાનો આત્મા જાણો, ૬ મેરૂપર્વત વાયરેથી જે પડી જાય તે.

Page #178

ધર્મેદ્રઢતા.
( ૧૨૭ )
તવ તે મનસ્યુ રૂડી સુરી, જયાનંદને વેદન કરી; મારૂત અનેિ તણા પરસંગ, સમકિતથી નવિ ટાળ્યા રગ, ૭૫ અનેક ઉપદ્રવ ખીજા કરી, ઉપાય કરી તે થાકી સુરી; મેરૂતણી પરે અચળ ધીર, નવપદ મત્ર જપે તે વીર. દેવી કહે તું સુણ મહારાજ, સાહસે સીઝે સઘળાં કાજ; હુ' તુજ તૂઠી લેાચન દીધ, મન ચિંતન્યા મનારથ સિદ્ધ. ૭૭ દેવી તે ધર્મજ ખૂઝવી, પરમ રાગિણી દેવી હવી;
ભવ પાછલા તે દેખે તામ, શ્રાવિકા હુતી નાહને ગામ. ૭૮ પુત્ર એકને દુખ તવ થાય, શાચ ધર્મ કાપડી કહી જાય; શાચ ધર્મની સંગત લહી, સમિતિ જૈવમીને અળગી રહી. ૭૯ ગિરિમાલણી દેવી થઇ મરી, તે જાણે સાધારણ સુરી; ધર્માચારજ તુ મુજ સહી, તુજ 'ઉસીકળ થાઉં નહીં. ૮૦ અનેક પરે આપ્યાં આભણું, વિદ્યા દીધી ‘વિષ અપહરણ; ષ્ટિ દીઠે પરભજની, ત્રીજી આપે જનરજની. અનેક સ્વાગત કીધી મહુ, રસનાયે હુ કેતું કહું; સ્વામી વાત સુણા અભિરામ, કાંઇ કહેા મુજ સરખું કામ. ૮૨ દેવી ભણે જાશે! કુણુ ઠામ, કુમર ભણે હેમાપુરી ઠામ; ક્ષણ એકમાંહ તે સુરી, લાવી મૂક્યા હેમજપુરી. હૅમરથ રાજા રાજ કરત, અદ્ઘિળગજન સજ્જન સૌંત; નગર મધ્ય તે કરે પ્રવેશ, શકુન ઘણા તવ હાય અશેષ. ગઢ મઢ મંદિર પોળ પ્રકાર, વાડી વાવ સરાવર સાર; જિનમ`દિર “હરિમંદિર ખડુ, નિજ નિજ ધર્મે વર્તે સહુ. ૮૫ ચારાશી ચઉટાં અભિરામ, રાજા હેમરથ જાણે રામ;
૭૬

૮૧
૮૩
૮૪
૧ પવન. ૨ અરીહંત-સિદ્ધ-આચાર્ય-ઉપાધ્યાય-સાધુ–નાનદર્શન-ચરિત્ર-તપ ૩ ભ્રષ્ટ થઈને ૪ દેવાદાર-ગુચાર. ૫ ઘરેણાં, ૬ ઝેરને નાશ કરવાની. ૭ જીભથી. ૮ કોટ. ૯ વિષ્ણુ મંદિર.

Page #179

(૧૨૮)
જયાદ કેવળી, પ્રજાતણાં તે સંકટ હરે, કારજ ધર્મતણ વળી કરે. ૮૬ 'ત્રિક ચાચર ચઉટે સંચરે, લેકે સર્વ વિમાસણ કરે, કે મકરધ્વજ નાગકુમાર, કે એ ઈદ્રિતણે અવતાર ! ૮૭ ચા ચાલ્ય તિહાં પહત્ત, જુઠાણે જિહાં ઝાઝા ઘૂત;
તે સાથે બહુ રામત કરી, દશલક્ષ છત્યે ચાતુરી. ૮૮ જિન ગુણ ગાય ન જાણ્યા જે, “અળવિર્યું સવિ આપ્યા તેહ;
એહ વાત ગઈ રાજા પાસ, મંત્રી “પાઠવ્યા મન ઉહાસ. ૮૯ આવી મંત્રી કરે પ્રણામ, વિજય કુશળ તે પૂછે તામ;
સ્વામી પૂરણ કરે પસાય, કૃપા કરે તુમ તેડે રાય. ૯૦ જ્યાનંદ તે વેગે તિહાં, હેમરથ રાજા બેઠે જિહાં, સાહામ ઉઠી માનજ ઘણાં, સેવનમય માંડયાં બેસણ. ૯૧ સભા સહકે વિમે થઈ, બ્રહ્મા ઇદ્ર એ આ ભઈ,
ગઠિ કરંતાં વેળા થઈ, ભેજન કરવા ઉઠયા લઈ. ૯૨ તે બેહ અંતઃપુરમાંહિં, જમવા ચાલ્યા મન ઉછા હિં; ભજન કરી બેઠા એકત, હવે સુણે બહુ મન નિશ્ચંત. ૯૩ માહરે પંચસે અતેહરી, સે બેટા ઊપર કુંઅરી;
રૂપે તે અપછરને દમે, “સુરી સવે તે આગળ રમે. ૯૪ તહારે મુજને ચિંતા થઈ એ સરખે કુણ મળશે ભઈ
કુળદેવી રેલી સુરંગ, તે આરાધી મટે જંગ. ૯૫ સુપનંતરમાંહિ પણ કહ્યું, તે મેં નિચે સવિ સહ્યું; જાવું રમી “ટકા દશલાખ, અળવે દેશે લોકજ સાખ. ૯૬
૧. ત્રણ રસ્તા, ચાચરચાર રસ્તા, બજાર. ૨ કામદેવ. ૩ જુગારી. ૪ જિનગુણ ગાનારને રીઝમાજને લીધે તે દશે લાખ આપી દીધા. ૫ મેકલ્યા. ૬ વાત. ૭ અપ્સરાઓને પણ રૂપમાં હરાવી દે તેવી. ૮ દેવીઓ પણ રૂપ ઉપર ફિદા થઈ તેણી આગળ નાચ્યા કરે છે. ૮ પૈસા-રૂપિયા.
કી
,

Page #180

કેવીવાણું, (૧૨૯) તે તુજ પુત્રીને વર સહી, એહ વાણું મેં તુજને કહીં; ત્રિખંડગતા થાશે તેહ, તુજ પુત્રીને વરશે જેહ. ૭ તે સવિ વચન આપ્યું પરમાણ, પરણે કન્યા સહી કરે વાણ;
જયા કહે સાંભળ રાજન, જાતી કુળ નવિ માને મન્ન. ૯૮ નૃપતિ કહે વાણી દેવથી, જાતી કુળ કાંઈ જેવું નથી;
હેમરથ ભૂપે ઉચ્છવ કરી, જયા પરણુ મન હિત ધરી ૯૯ ગજ રથ ઘેડા આપ્યા દેશ, મંદિર મટે વશ્યા નરેશ;
સુખ ભગવતે તિહાંકણ રહે, દેવ દેગંદુકની પરિ લહે. ૧૦૦ [શ્રી વિજયાનંદ ગુરૂ વાણી જાણુ, મીઠી જેહવી અમૃતખાણ; તેહ સુર્ણને હુઓ આણંદ, જેમ ચકોરને દીઠે ચંદ. ૧ કવિ વાને કહે શિર નામેણ, પંડિત જનના પગની રે; ઉલ્લાસ એક એ પૂરે સહી, કથા જયાનંદની કહી. ૨
ઇતિશ્રી વાના કવિ વિરચિત શ્રી જયાનંદ રાજર્ષિ રાસપ્રબંધ વિષે પૂર્વના ત્રણ ભવચરિત્ર વર્ણન, ધર્મપ્રાપ્તિ, સેમ ભીમ કથા, વિદેશગમન, હંસકાગનિદર્શન, વિશાળપુરી કળાગ્રહણ, કન્યાપા
ગ્રહણ, મહાસેન ચંડસેન પલ્લી પતિ સાથે સંઘસારનાં જયાન કરેલાં બંધનમુક્ત, સંઘરાજ્યસ્થાપના, નેત્ર કહી લેવા ગિરિમાલિની દેવીનું આરાધન, નેત્ર કહાડવાં, દુઃખ પ્રસંગે કર્મવિપાકની સ્મૃતિ લાવવી, દેવઉપદ્રવ, દેવી પ્રતિબંધન, નેત્રપ્રાપ્તિ, હેમપુરગમન, જુગારમાં જયપ્રાપ્તિ, રાજકન્યા પાણિગ્રહણ આદિ કથાનક સહિત પહેલે ઉલ્લાસ સંપૂર્ણ

For

Page #181

(૧૩૦)
જયાનંદ કેવળી,
ઉલ્લાસ બીજે.
(વસ્તુ છે.) નમિય જિનવર નમિય જિનવર ધરી ઉલ્લાસ, - શ્રી શ્રુતકેવી વીનવું કરી પસાય મુજ આપ વાણી, શ્રી વિજયાનંદગુરૂ નમી કરું ચરિત્ર અતિ ભાવ આણીએ
પ્રથમ ઉલ્લાસ પૂરે થયે તે સવિ તુજ સુપસાય, ઉલ્લાસ વળી બીજે કરૂં વાણી દેજે માય.
(દુહા ) એક દિન રાજા વીનવે, સાંભળ કુંઅર સુજાણ;
અમ કુળદેવી રેલી, તેહને બહળે પ્રાણ. અમ કુળ જે પુત્રીય વર, એહને એ આચાર;
જીવ એકની બલિ દિયે, તેહને નિત જયકાર. ૨ કુમર કહે એ મુજથકી, નિચ્ચે ન હેય કર્મ,
દેવી મુજને શ્ય કરે, નિશ્ચલ રાખું ધર્મ. દેવી પ્રતિ રાજા ભણે, જે તે દી મુજજ;
મુજ પુત્રીવર તે સહી, તે નવિ માને તુજજ. તવ દેવી કેÈ ભરી, કીધાં નેત્ર “રગર;
આજ નિશા પરભવું, નિ આવી તત્ત. ૫ જ્યાનંદ તે સાંભળી, શ્રી જિનવરનું યંત્ર,
આગળ ધરી કાઉસગ રહી, સમ નવપદ મંત્ર. ૬ મધ્ય રાતે આવી સુરી, કીધા ઉપદ્રવ કેડિ;
ધીર થયે ચૂકે નહીં, તવ તે રહી કર જેહિ. ૭
૧ એવી રીતનું કરે–પડેલી પરંપરાની ચાલ. ૨ એક જીવનું બલિદાન દેવી આગળ અપાય. ૩ કામ. ૪ લાલચળ, ૫ રાત્રે ઉપદ્રવ કરૂં.

Page #182

ધર્મદહતા. (૧૩) સુપ્રસન્ન દેવી થઈ સાંભળ સાહસ ધીર;
તુજ સાહસે તૂઠી સહી, માગ માગ વર વીર. ૮ કાઉસગ પારી બૂઝવી, થઈ તે સમકિત ધાર;
શ્રી જિનની સુપ્રભાવિકા, ધર્મતણી તે સાર. 'રૂપપરાવર્ત ઔષધી, દીધી એક સુચંગ;
નરપતિને કહેતી ગઈ એ નર ધર્મ રંગ. દેવી હિંસાથી ટળી, જપતે શ્રી જિનનામ;
ઈણે સમે જે નીપનું, તે સુણજે સહુ તા. ૧૧ સભા સહકે સામટી, બેઠી ઈદ્રસમાન;
તવ વનપાળક વીનવે, ગુરૂ આવ્યા ‘ચિહું જ્ઞાન. ૧૨ ગુરૂવંદન સહુ ચાલીઆ, સેના સઘળી સાથ;
પંચ અભિગમન સાચવી, બેઠા જે હાથ. ૧૩ ગુરૂ ધર્મદેશન કહી, સુણી તે ભવિજનવૃંદ;
રાજા સમકિત ઊચરે, પાપતિમિર થયાં મંદ. ૧૪ પુર આવ્યા ઉલ્લાસસ્યું, અંગે ઉલ્લટ-પૂર;
અન્ય પુરૂષ આવી કહે, સાંભળ રાજા ર. ૧૫ “કેલક એક વન આવીએ, તે અતિ પ્રિોઢ અપાર;
વાડી સર્વે નિરદળી, બળ નવિ લાલે પાર. તેહ સુણીને સજ થઈ, રાજા ચાલે જામ;
તવ સુત આવી વીનવે, એ છે અમારું કામ. ૧૭ જયાનંદ સાથે અ છે, બીજા સુભટની કેડ;
વાવમાંહિ પરવર્યા, બંધવ કેરી જોડ.
૧ રૂપ ફેરવી નાખવાની જડીબટી. ૨ મતિ શ્રત અવધિ અને મનપર્યવ જ્ઞાન. ૩ જોડાં છત્રી શસ્ત્ર અસ્ત્ર તંબોળ આદિને ત્યાગ કરી ઉત્તરાસંગ યુક્ત વંદન કરવું. ૪ સૂર
૧૮

Page #183

(૧૩૨)
જયાન કેવળી, વરાહ સામે આવીએ, કરેજ યુદ્ધ અપાર;
તે સામું કે નવિ રહે, સહુ ભાગું તેણુંવાર. ૧૯ જયાનંદ તવ ઊતરી, હાયે સૂઅર જામ;
તે આગળ તે નવિ રહે, નિશે ભાગે તા. ૨૦ આગળ વરાહ પૂછે જ્યા, પડા કાનનમાંહિ;
ચઉદ દેતો થઈ આગળ આવે ત્યાંહિં. ૨૧ તેહર્યું યુદ્ધ ઘણું કરી, ઊપર ચઢિયે જામ;
નગર ભણી ચાલે નહીં, મે ચાલે તામ. મર્મસ્થાને ગજ મારિયો, નાખે સરેવરમાંહિં;
જલતરીને પાળે ગયે, દીઠે વડ એક ત્યાંહિં. ૨૩ દિશ સઘળી નિરધારવા, ઊપર ચઢિયે તામ;
મગતિ તે ચાલિયે, મૂળે તાપસ ઠામ. ૨૪ તાપસ સાહમાં આવિયા, પ્રેમે પ્રણમે પાય,
કેતિક એક દેખી કરી, ચિંતે જયાનંદરાય. ૨૫ ઢેલ તળાઈ પાથરી, ઊપર બેઠે વાઘ
બહુ તાપસ સેવા કરે, એક તે ચંપે "પાગ. ૨૬ તે દેખીને પૂછિયું, કોણ એ ક્ષે વરતાત,
તાપસ કહે ભેજન કરે, પછે સુણેજે સંત. ૨૭ ભેજન ભગતિ ભલી કરી, સહુ બેઠા એક ઠાણ;
તાપસ એકજ અતિ ભલે, જેહની મધુરી વાણુ. ૨૮ તાપસ જયા પ્રતિ કહે, સાંભળ સાહસ ધીર;
એ વરતાત એ છે ઘણે, નિશે જાણે વીર. સૂરી પુર નામે નગર, એપે જિમ સુરલેક;
નરવીર નામે રાજિયે, વરતે પુણ્યશલેક. ૧ સૂઅર. ૨ વન ૩ ચાર દાંતને હાથી થઇને ૪ આકાશે. ૫ પગ.

Page #184

તાપસવૃત્તાન્ત.
તસ ઘર સેનાની ભલા, રિવીર તેંહનુ નામ; ન્યાય નીતિ નિપુણ સખલ, જાણે સારૂ ગામ. તે પાસે છે ઠૂકડું, નગર ભાજપુર ચંગ;
તસ નૃપતિ ભેજ સહી, ધર્મે જેહવા ગગ નરવીરના તે માલા, પ્રેમ ઘણા અનપાર;
ભાણેજ ઊપર હેત બહુ, તેહના નાવે પાર. તેહને વેરી છે વડા, સૂર નામે વળી જે;
કટક લેઇને આવિયા, નખળેા જાણી એહ. તેહ પણ સાહમે નીસર્યાં, સમળી સેના લેય; ઝુઝે તે ચાલ્યુ નહીં, ગઢમાં પેઠો તૈય. ગઢગ્રહણ જાણી કરી, હૃત મેાકલ્યે એક;
ભાણેજને જાણુજ કર્યું, વહેલા આવેા છેક. નરવીર રાજા સજ્જ થયા, કહે સેનાની વત્ત;

( ૧૩૩)

૩૧
૩૨
૩૩
૩૪
૩૬
દેડક ઉપર ગરૂડ શું ? મૃગ ઉપર સિંહ પલત્ત. ૩૭ પાઁચ લક્ષ વાજી ભલા, તેતા ગજ રથ જાણુ; પંચ કેડિ પાળા ભલા, આવ્યે છડે પ્રયાણુ. તવ સેનાની સ`ચર્યાં, મારગ આળ્યે જામ;
લેજને જાણુજ થયું, હવે રહેસે સહી મામ. ૩૯ ભાજે જાણ્યા આવતા, કીધા મહા સંગ્રામ;
પણ તે અતિ બળ પૂરી, નિશ્ચે ભાગેા તામ. ૪૦ રિવીરે આવી કરી, કીધુ સબળુ` ઝૂઝ;
ભાગી સૂર નાશી ગયા, તે તવ સહી અખૂØ. જય જયરવ તિહાંકણુ થયા, આવ્યા નગરીમાંહિ; લાક હું ઉચ્છવ કરે, સુખ વિલસે તે ત્યાંહિ. ૪૨ ૧ મામા. ૨ લશ્કર, ૩ વાત જ દેડકા ઉપર. ૫ લાત. હું ઘેાડા. ૭ મર્યાદા-લાજ.
૩૫
૩૮
૪૧

Page #185

જયાનંદ કેવળી, ભેજ પાસે મંત્રી ભલે, સૂરદત્ત તેનું નામ,
તસ પુત્રી પરણાવીએ, ઘણી વધારી મામ. ૪૩ દિન કેતા તિહાંકણ રહી, ચાલણ લાગ જામ;
સ્ત્રી ચરિત્રજ માંડિયું, તે સુણજે સહુ તામ. ૪૪ પિટપીડ આવે ઘણું, કીધા કેડ ઉપાય;
ત્રિયાચરિત્ર મૂકે નહી, તવ બોલે માય બતાય. ૪૫ હવડાં મૂકી સાંચરે, કહાવીશ વળી નેટ,
વહેલા વળી પધારજે, કરશું સબળી ભેટ. ૪૬, સેનાની તવ ચાલીએ, મંદિર પુહતે જામ;
દિન કેતે વળી આવીએ, સાસરે તેવું કામ. ૪૭ છેડે પ્રમાણે તે ગયે, ભેજભૂપને રાજ;
સ્ત્રી તેમજ માંડિયું, કાંઈ ન સીધું કાજ. ૪૮ પુનરપિ તવ નારી હિતે, ત્રીજી વારે તે;
સસરામદિર આવીએ, હરિવર હું તે જેહ. ૪૯ શ્રી રાગ દેખાડિયે, સજજ થઈ તે પૂર;
મધુકંઠ ગાયક અછે, તેહર્યુ રાગી ભૂર. સેનાની પ્રતિ સ્ત્રી ભણે, સાંભળ નાથ સુજાણ;
આ ગાયકને માગજે, કંઠે રજે ભાણ. રાજવ સવિ પરવર્યો, સુંદર માગે સીખ;
તવ મધુકંઠ માગી લિયે, તવ તસ પડશે ભીખ. પર પરિકર સવિ પાસે અછે, ગાયક બેલે વાણ;
આ મારગ છે ટૂકડે, જાતાં મકરે કાણ. ૫૩ મારગ જાતાં વન બહુ, નદી તે આવી એક;
કટક સવિ તિહાં ઊતર્યું, ભજન કરે વિવેક. ૫૪ ૧ માતા પિતા. ૨ ફરીને. ૩ ઘણુંજ મોહ પામી. ૪ રોકાણ.

Page #186

સ્ત્રીચરિત્ર, (૧૩૫) પિઉસ્યું જલકડા કરી, વનકીડાને ઠામ,
રથ બેસીને સંચરી, ગાયક તે કામ. રક્ષક પુરૂષ હતા વળી, તે સવિ કીધા દૂર
તે ત્રચ્ચે રમવા ગયા, ખેટે પ્રેમજ પૂર. ૫૬ વન ગર આવ્યું સહી, કેલિપત્ર તિણ ડાય;
તે ત્રણેયે કીડા કરે, સુંદર કમળ કાય. સેનાનીને કંઠમાંહિં, હવલય તવ દીધ; રથ બેસી બેહ સંચર્યા, નર તે વાનર ક. ૫૮
( ઢાળ ૨ જી-રાગ મલાર.) જે જે કરમ અઘેર કે, કપિ મનસ્યું રડેરે,
ધિગધગ મયણવિકાર કે, સુર નરને નડેરે; ત્રિયા એહ સભાવ કે, કેઈની નહીરે,
આ સંસાર અસાર કે, ધર્મ કરે સહીરે. જે. ૧ પરિકર શોધે ત્યહિં કે, સ્વામી દીઠે નહીં,
લીધું ખડગ અહિનાણુ કે, ગામે ગયા વહીરે. જે. નાણે સ્ત્રીવિશ્વાસ કે, નર વર પંડિતારે,
એ છે નરકને પાસ કે, મમ થાઓ તારે. જે. ૩ ગતમ અહલ્યાનારી કે, ઇંદ્રજ ભેગરે,
ચલણીપુત્ર સંથાર કે, સુરગૃપ ગજોરે. જે. સુરીકંતા નારી કે, પરદેશી હોરે;
અભયારાણી જાણું કે, રખિ કઠે ચારે. જે. ૫ નયણાવળીચે જાણિ કે, કુકર્મ શું કર્યુંરે?
યશોધર વિષાપહાર કે, અંગ કંઠે ધર્યું. એહવે જગ-સંસાર કે, ચતુરજ ચેતશેરે;
તે લહેશે ભવપાર કે, આતમ તારશેરે. જે. ૧૭ ૧ ગયાને. ૨ નિસાની.

Page #187

(૧૩૬). જયાને કેવી આવ્યા નિજપુરમાંહિં કે, સ્વામીને સવિ કહ્યું,
રાજા થયે હેરાન કે, એ કર્મ શું થયું. જે. ૮ જેયા દેશ વિદેશ કે, નૃપ આશા ટળીરે;
આ મન વૈરાગ કે, અતિ ઘણું ટળવળી. જે. ૯ એક દિન નરવીરરાય કે, દંતીગ્રહણ ગયેરે,
ગ્રા હસ્તિના થકી કે, ઉચ્છવ બહુ થયેરે. જે. ૧૦ ભીલ એક આવ્યું ત્યાં કે, કપિટેલું ગ્રહીરે;
નાટક માડયું રંગ કે, નૃપ રં સહીરે. જે. ૧૧ વાનર નિરખે રાય કે, આનંદ ઊપજે રે;
વાચા નવિ બેલાય કે, કિપિન નીપજેરે. જે. ૧૨ એ સહી માહરે રાય કે, હવે હું શું કરું?
આગળ પાછળ થાય કે, સહી પાછા ફjરે. જે. ૧૩ રાજા ચિંતે ત્યાંહિ કે, એ કપિ શું કરે,
આણે અતિ બહ નેહ કે, નયણું જળ ભરેજે. જે. રાજા ને ધરેય કે, લીધે મૂલમાં;
વંધ્યાચળથી રાય કે, આભે નગરમાંરે. જે. ૧૫ તવ વડ કપિશું ભાવ કે, નૃપ ભૂષણ કળેરે;
પહેરાવે નિજ હાથ કે, કંઠે દીઠું વગેરે. જે. ભાગી નાખ્યું ત્યાં કે, સેનાની રે,
અચરજ દેખી રાય કે, મન વિસ્મય ભરે. જે. ૧૭ પૂછે સવિ વરતાત કે, તુજ એ શું થયું રે, આવ્યાં કર્મ કઠેર કે, સેનાની કહ્યું છે. જે. ૧૮
( ઢાલ ૩ છ દેશી, પાઇની ) નદીતટે અમે જમવા કાજ, ઉતરિયા તું સુણ મહારાજ; સ્ત્રીએ ચરિત તે દાખ્યું ઘણું, માણસ દૂર કર્યું અમતણું. ૧
૧ હાથી પકડવા. ૨ પુષ્કળ. ૩ વાનરાઓનું ટેળું. ૪ કંકણ-કડું.

.

Page #188

તાપસવૃત્તાન્ત,
(૧૩૭) નદી સનાન કરી વન ગયાં, માણસ હતાં તે ઘરે થયાં;
મધુકંઠશું વળી ત્રણ જણ, રંગ વિનેદ તે જોતાં ઘણું. ૨ તિણે સમે મેં નિદ્રા લહી, કંકણ કેટે ઘાલ્યું સહી;
નર ફિટી હું વાનર થયે, સ્ત્રીને ગાયક લેઈ (ને) ગ. ૩ હું પણ કેડે ધાયે સહી, તવ સ્ત્રીએ મુજ વાણી કહી,
જારે જા તું મૂઢ અજાણુ, નથી પ્રીછો છાંડસિ પ્રાણ. ૪ તવ હું તેની ધા પૂઠ, મધુક શિરમારી મુંડ
શાખાપાતતણું પરે પડે, તવ એ ભલે આવી ગ્રા. ૫ બહુ દુરંક શીખવીએ નાચ, જાણું સર્વ પણ નાવે વાચ; દિન કેતે સહી તું મુજ મળે, કડું ભાગતાં વાંછિત ફળે. ૬ તવ નૃપ કહે પરણવું નાર, અતિ સુંદરને રાજકુંઆરિ;
સેનાની તવ બેલે હસી, બીહુ નાર એ સાપિણી જિસી. ૭ એટલે નર એક આવી કહે, તાપસ હેમજટ વનમાં રહે; તે પાસે ચાલ્યું સહુ કેય, તાપસ ધર્મ કહે તે સેય. ૮ સેનાની રાણું ને રાય, દીક્ષા લેઈ સેવે પાય; ભણ્યા ગ્રંથ શિવતણું અનેક, ગુરે નિજ પદવી દીધી છેક. ૯ ગુઢ ગભરાણી તે હતી, પણ તે નવિ જાણે વળી યતી;
પૂરા માસ થયા તે જિસે, પુત્રી જનમ હુએ તે તિસેં. ૧૦ તાપસસુંદરી દીધું નામ, રૂપે વાંછા કરે સુત્રામ; ચિવનવંતી કુંવરી થઈ, યતીતણે મને ચિંતા થઈ. ૧૧ તેમજ તવ કાળજ કર્યો, સોવનજર તે પાટે ધર્યો.
“પધંગ એક છે વિદ્યાવંત, તે ગુરે દીધે જાણું સંત. ૧૨ પશ્ચંગ બેસી ગુરૂ યાત્રા ગયા, પાછા આવ્યા વાઘજ થયા. તે દેખી અમે નાઠા જામ, સાન કરી ગુરૂ તેડયા તા. ૧૩
૧ શાખાથી તૂટી પડેલી પાંદડાની પેઠે. ૨ કષ્ટથી. ૩ સેનાપતિ. ૪ દેવો. ૫ પલંગ.

Page #189

(૧૩૮)
જયાન કેવળી, શરાપ છે મુજ જાણે સહી, સાનથકી ગુરૂ વાણી કહી,
અનેક ઉપાય કરીને રહ્યા, તેહે ગુરૂ નવિ સાજા થયા. ૧૪ સેવનજર તે નરવીર જાણુ, હરિવીર તે હું હઈડે આણું;
એ દુઃખ અમને લાગુ બહુ, તવ તાપસ તે મેળ્યા સહુ. ૧૫ ત્રિશૂળ યક્ષની પાસે ગયા, પંચસયાં તિહાં સ્થાને રહ્યા
યક્ષ કહે મેં ચાલે નહી, તે સમયે તે કારણ કહી. ૧૬ તવ યક્ષ બેલે હું આણેશ, દિન ચઉથે નર એક વિશેષ;
કેવળજ્ઞાની પાસે ગયે, ગુરૂ થવાને આજ્ઞા કર્યો. ૧૭ કરી ઉપાય ને લાવું જેહ, ખરે ધર્મ તુમ કહેશે તેહ,
તેહ યક્ષ તુજ લાવ્યે સાર, ગુરૂદુઃખને તું ટાલણહાર. ૧૮ ત્રણ દિવસ આડંબર કરી, કુંઅર બેઠે ધ્યાનજ ધરી;
રેલણિયે આપી છે જેહ, ઓષધી મસ્તકે મૂકી તેહ. ૧૯ વાઘ ટળી તે તાપસ થયે, જતીતણે મન વિસ્મય થયે.
બહુ પ્રશંસા કીધી ઘણી, મોટા ભાગ્યતણે એ ધણી. ૨૦ ગુરૂને તાપસ પૂછે વાત, વાઘતણું કારણ કહો તાત; પલ્લંગ બેસીને ગતિ વેમ, વચે પરવત આગે એક પિમ. ૨૧ વાઘ થયે ને ભાગ્યે મંચ, પડ ભોંય હું એહવે સંચ,
યતિ એક મેં દીઠા તિસે, તિહાં સુરનાટક માંડે રહેં. ૨૨ દેવી ચ્યારે નાચે રંગ, સુર વળી વણું વાએ ચંગ;
વાઘ થઈ હ પાસે રહ્ય, યતિ પ્રતે અપરાધ જ કહ્યો. ૨૩ સાધુ ભણે માહરૂ નહીં કામ, એ સુરને જઈ કરે પ્રણામ;
અમર તણે હું લાગે પાય, શું અપરાધ કર્યો મહારાય? ૨૪ મહા ઋષિની અવજ્ઞા કરી, માંચે બેઠે પાગજ ધરી; તિણ કારણ મેં દીધે શાપ, એ સહી તુજને લાગુ પાપ. ૨૫
૧ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થવાની સાચી કુંચી. ૨ દેવને. ૩ અમર્યાદા–બેઅદબી.
રા;

Page #190

ભાગ્યબળ,
(૧૩) ફરિ સુર બે મધુરી વાણ, તત્વજ્ઞાન હદયમાં આણ; માસ એક પછી નર એક, ખરો ધર્મ તુજ કહેશે છેક. ૨૬ તે તુજ દુઃખને ટાળણહાર, કહેશે ધર્મ દયાને સાર; વાત કહું તે સાંભળ મુદા, તસ કન્યા પરણાવે તદા. ૨૭ તવ ગુરૂ પૂછે એ કુણ દેવ, શું કારણ એ સારે સેવ;
તવ યતિ બે મધુરી વાણુ, નગ વૈતાઢયે હું નૃપ જાણુ. ૨૮ વૈરાગે ચડી સંયમભાર, મગતિ ચા નિરધાર;
આણે પર્વત આવ્યે જામ, મૃગપતી દંતી માર્યો તા. ૨૯ તે દેખી મુજ દયા ઊપની, શ્રી જિનશાસનથી સંપની;
મથકી હું ક્ષિતિતળ થયે, સિંહ ગયે ને દંતી રહ્યો. ૩૦ શ્રી નવકાર મંત્ર તસ દિયે, પહેલે દેવલોક 'સુર થયે; ભગતિ થકી ઈણે નાટક કર્યો, ભવસાયર ઈણે પહેલાં તર્યો. ૩૧ આજ અમારી આશા ફળી, એહ વાત પાળેવી ખરી;
એહ અમારી પાળ વાચ, પરણે કન્યા બોલું સાચ. ૩૨ તાપસુંદરી કન્યા જેહ, બહુ ઉચ્છવ પરણાવું તે;
સામગ્રી સવિ લાવે યક્ષ, દિયે કરે તે સહી પરતક્ષ. ૩૩ તાપસુંદરી ત્રીજી વરી, અતિ સુંદર ને બહુ ગુણભરી; સપ્ત સૈમિ કીધે આવાસ, ધન ધાન્ય સુર આપે તાસ. ૩૪ દેવ દેગંદુક પરિ સુખગ, વૈર વિવાદ કદી નહિ સેગ; તાપસ પંચસયાં લહી ધર્મ, શ્રાવક–વિરતિ પાળે મર્મ. ૩૫ એકદા તાપસ આ એક, મગતિ તે ચાલે છે.
આગળ આવીને કહે વાણ, સુણ સુંદર તું ગુણની ખાણ. ૩૬ મલયાચળ ગિરિ જાણે જેહ, મુજ રહેવાનું ઠામજ તેહ, મારે ગુરૂ હતા વળી સહી, ઓષધિકલ્પની વિદ્યા કહી. ૩૭
૧ આકાશથી. ૨ ભૂમી. ૩ હાથી. ૪ દેવ. પ સહેજમાં.

Page #191

( ૧૪૦ )
જયાન કેવળી.
તે પોથી છે માહારી પાસ, ઉત્તરસાધક જોઇયે તાસ; જો પ્રભુ આવેા કરી પસાય, કારજ સીઝે માહારૂ રાય. સા જોયણ તે દૂરે અછે, આવા તે સહી પડખુ પછે; એક જોયણુની છે મુજ ગતી, લેપ પ્રભાવે જાણું સતી. ૩૯ પુનરપિ લેપ કરૂ' વળી તિહાં, એક જોયણ વળી ચાલુ જિહાં; એમ કરતે હ· ઇંડાં આવીએ, તુમ દરસણુ દેખી ફાવીએ. ૪૦ મુજને જ્ઞાની મળિયા એક, તેહુને મે' સવિ કહ્યા સકેત;
તે તવ ખેલે મધુરી વાણિ, જયાનંદ દુખ કરશે હાણ. ૪૧ એલ દેઇ તાપસ વાળિયા, તવ સસરે મચક આલિયે;
કાળી ચઉદશને દિન જામ, ખડગ મંચસ્સું પુહતેા તામ. ૪ર તાપસ પ્રતિ કહે મહાભાગ, વિદ્યાસાધન કરવા લાગ;
પર્વત શૃંગ વળી તાપસ ગયા, ઉત્તરસાધક કુમરજ થયા. ૪૩ ખડગ ઉઘાડું થઈ સાવધાન, નવપદ મંત્ર જપે મન ધ્યાન; ૐજામ એક રજની જવ ગઈ, તત્ર ગિરિથી ધુમ પ્રકટયે સહી.૪૪ અગ્નિતણા ક્રીડા કલ્લાલ, શબ્દ ભયંકર સખળા ખેલ;
જયાનંદ તવ ખીહીના નહી, ખેત્રપાલ તવ વાણી કહી. ૪૫ જારેજા તુજ ઘર કે નથી, ખેતલ પ્રતે નહી ચાલે મથી;
ખેતલ વીર હુ કાપ્યા સહી, જયાનંદ પ્રતિ વાણી કહી. ૪૬ ઈસ્યું કહીને થયા વરાહ, ભુંડી કાયા મેાટા પાય; જયાનă પણ તે પાર કરી, હાથી થઇને આવ્યા કરી. ૪૭ કુર કરે પદતીનું રૂપ, ‘મૃગપતિ મૃગપતિ દીસે ભૂપ; અનેક રૂપ કરી યુદ્ધજ કર્યું, તે સર્વે જયાનંદે ભર્યું. ક્ષેત્રપાલ વની આવ્યે સહી, પગે સાહીને નાખ્યા મહી; ખેલે છેતલ મધુરી વાણ, એ સહી પુણ્યતણું પરમાણુ. ૪૯ ૧ ધીરપ ખમું. ૨ શિખર. ૩ એક પહેાર રાત્રી. ૪ સૂઅર. ૫ હાથી. ૬ સિંહ. ૭ ખેતલા-ક્ષેત્રપાલ.
૪૮

૩૮

Page #192

ભાગ્યપ્રતાપ
(૧૪૧) મહાપુરૂષમાંહિ તું વીર, સબળ પુરૂષ ને સાહસ ધીર;
હું ભાગે તું સબળ હોય, તાહારે સ્વામી છે કહે કેય. ૫૦ જયા કહે શ્રી જિનવર ધર્મ, એ સહી માતા માટે મર્મ ક્ષેત્રપાલ તવ બેલે હસી, દયા સહી માહારે મન વસી. ૫૧ હું પણ શ્રાવક પૂઠે હતે, તાપસ તપ કરતે બહુ છતે; તે દેખી વળિ નિઆણે કર્યો, મરી કરી છેતલ અવતર્યો. પર સમકિતધારી હું પણ થયે, જનમ સહી મુજ આળે ગયે; આપું તુજને ઔષધી પંચ, તેહનું બોલું સાંભળ સંચ. ૫૩ એક રત્નસું પંચજ રોક, આણું આપે દિનના થેક; બેલી બીજી આપું સહી, એક કડી તે આપે નહીં. ૫૪ ત્રીજી શિર જેહને મૂકિયે, નિમિત ભાખે નવિ ચૂકિયે; ચેથી રેગ શમાવે સહી, ઘાવમેલણ પંચમી લહી. ૫૫ ખેતલ વર દેઈને ગયે, જયાનંદ ક્ષણ તિહાંકણ રહ્યા; તે તાપસ તવ બળે સહી, વિદ્યા પૂર્ણ થઈ મુજ સહી. ૩૬ બહુએ ભગતિ કરી તે રહ્યા, ગ્રહી પલ્યગ જ્યાનંદ ગ; “આદિભવન એક દીઠું સહી, પ્રણામ કરી બહુગુણસ્તુતિ કરી [કહી.] મંત્રસાધના સૂધી કરી, તુષ્ટમાન થઈ તવ સુરી; માગ માગ વર માગને વીર, જે જોઈયે તે સાહસ ધીર. ૫૮ જ્યા કહે માહરે છે સર્વ, તુજ દરસણ મુજ વાધી બર્વ,
સ્તુત્ય કરી દેવી સંતુષ્ટ, જયા ભણે સહુ હેરજે કષ્ટ, ૫૯ તિહથી રત્નપુરી તે ગયે, જિનપ્રણમીને ઊભે થયે; રત્નશિખર તિહાં મેટે રાય, સીમાડા સવિ સેવે પાય. ૬૦ રત્નમાળાર્યું વિલસે ભૂપ, પણ તે જાણે વેશ્યારૂપ; તેહની કુખેં લખમી જિસિ, દેવકથી આવી વસી. ૬૧
૧ કરાર-નિયમને આંક. ૨ નકામો. ફેકટ. ૩ ભવિષ્ય ભાખનાર. ૪ જખમ રૂઝાવાની. ૫ આદિનાથજીનું દેરાસર.

Page #193

(૧૪ર) જયાનંદ કેવળી, પ્રીતિસુંદરીત છવ જાણુ, વાણી બોલે અમૃતખાણ;
ભવ તે ચારતણે છે મેહ, કુમરતણે મન અતિઘણુ લેહ. ૨૨ રાજાને ગોત્રજ છે દેવી, તેહની રાજા સાથે સેવ;
વર માગે તે પુત્રી એગ્ય, તેને રાજા આપે ભેગ. ૬૩ તેહને મંદિર સાધજ એક, ચ્યાર માસ પચખી રહે છેક;
તેહની વાણુ દેવજ સુણે, ભવ પાછલે મેં દીઠ ભણે. ૬૪ પૂરવ ભવે હતી બ્રાહ્યણી, શીળું ચૂકી રૂડું ગણું; તેણે પાપે થઈ વ્યંતરી, તુમ દરસણું ભવસાયર તરી. ૨૫ તવ તે કન્યા બહુ ગુણ ભરી, ભગતિ કરે દેવીની ખરી,
વર માગે બેહુ કર જોડી, સરખા સરખી દે જે. ૨૬ દેવી કહે સાંભળ તું સહી, તુજ વર હવડાં આવે નહીં,
તું જવ માંડિશ નાટારંભ, વણા વાસે પડખી થંભ. ૬૭ તે થંભથી પુતળી સુરંગ, વીણું વાસે તેહને સંગ;
પાસે આવી ઊભી ધરે, બહુ આદરણ્યે ચામર કરે. ૬૮ તેહ તુજકેત છે પૂરવત, તુજને સ્નેહ ઊપજે ઘણે;
ચ્યારે ભવને તુજસ્ય સ્નેહ, ત્રિખંડપતિ તે જાણે એહ. ૬૯ દેવીએ એ વાણી કહી, કન્યા માન કરીને રહી;
દિવસ કેટલે આવી નારી, નાટકિણ એક રાજકુંઆરિ. ૭૦ વાણી વયણે ઇસિ ઊચરે, મુજ સાથે જે નાટક કરે;
તેહની વળી હું થાઉં દાસી, જળ પીઉં ને ખાઉં ઘાસ. ૭૧ રાજા ચિંતે કરવું કિરું, એણે રંડાયે એહવું ભર્યું;
ભણે મંત્રી *વાહુ ડાંગરે, જે કે આવી કારય કરે. ૭૨ એ નાટકિણિ જીપે જેહ, મુજ કન્યાને પામે તેવ; દેશ એકનું આખું રાજ, એનું સારૂ વંછિત કાજ. ૭૩
૧ ભા. ૨ ચાર મહીના લગીના ઉપવાસ કરીને. ૩ પાસે થાંભલો. ૪ ઢંઢેરો ફેરવું.

Page #194

ભાગ્યપ્રતાપ.
( ૧૪૩) નગર મધ્ય કે ન એ સહી, (તવ) રાજસુતાયે' વાણી કહી; દિવસ ચાર તે પડખા સાર, હું જીતું એહને નિરધાર. ૭૪ ચેાથે દિન નાટકના રંગ, વીણા વાદી નહી કા સંગ;
જોઈ નર નારીની કાડ, કેા નવ જાણે તેહની જોડ. તવ જયા મન ઊજમ થયા, કન્યા પાસે જઇને રહ્યા; જયાનંદ સ્ત્રી રૂપે થઇ, વીણુ વજાડે પાસે જઇ. પ્રથમ નાચ નાટકિણી કરે, તત્ર રાજાનુ ચિત સવિ હૅરે; રાજા પરજ્યા આપે દાન, કુમરીને તવ દિયે સનમાન. કુમરી નાટક માંટે ચંગ, રાજલેાક મન અતિ ઉછર’ગ જયાનંદ તિહાં વીણા વાય, નાચે કુમરી પરદે પાય. નાટક પૂરૂ જામ્યું જામ, થંભ પૂતળી આવી તામ; જયાનંદને ચામર કરે, રાજલેાક ચિત એહુવું ધરે. દેવીવચન તે થયું પરમાણુ, એ સ્ત્રી રૂપે. દીસે ભા; નારિ નારિ કિસ પરિ થાય; હવે કરવા એ કિસેા ઉપાય ! ૮૦ નાટક લેાકતણું ચિત હરે, દેવતણું નાટક અણુસરે;
નાટકિણી તિહાં લાગી પાય, સબળ દાન તવ આપે રાય. ૮૧ નાટક પૂરૂ કરિ ઘર ગયા, જયાન ંદ તવ માર્ગે વહ્યા;
મદિર તેડી દીધાં માન, આપ્યાં ચઉસડ ખીડાં પાન. માંડા માંડે પ્રીતિજ ઘણી, તે જાણે ત્રિભુવનના ધણી; કુમરી ખેલે સુણુ તું સહી, એ વારતા દેવીએ' કહી. ૮૩ નાટક કરતાં ચમર સુચંગ, કાઠપૂતળી ઢાળે સંગ;
તે તાહરા વર નિશ્ચે સહી, પરભવકત એ વાણી કહી, ૮૪ તું તેા વામા દીસે ખરી, વૃથા વાણી નિવ થાયે સુરી;

૭૫

૭૬
७७
G
७८
૧ કાઇ હાથમાં ધરે નહીં. ૨ રાજકન્યા. ૩ ધીરપ ખમેા. ૪ ઉલટ. ૫ રીઝયા-રાજી થયા. ૬ સ્ત્રી. ૭ દેવીની વાણી નિષ્ફળ ન થાય.
૮૨

Page #195

(૧૪૪) જયાનંદ કેવળી. તું કે નર છે સાહસ ધીર, પ્રસન્ન થઈને દાખવ હીર. ૮૫ જયા રૂપ તવ પરગટ કરે, તવ સ્ત્રી કંઠે માળા ધરે; રાજા પ્રતે કરાવ્યું જાણુ, રૂપે જાણે દૂજે ભાણ. ૮૬ બહુ આદરયું વિવાહ કરી, મયણસુંદરી ચેથી વરી,
સુઓં સમાધે તિહાંકણ રહે, શ્રીજિનઆણુ સદા મન વહે. ૮૭ રત્ન પાંચસે આપે નિત્ત, સાતે ખેત્રે વહેચે વિત્ત,
સાસુએ તે દીઠું જિસે, લહી કુંચી ને કાઢી તિસેં. ૮૮ જયાતણે મન આ રેસ, જાયે એ સાસુને દેષ; દિન બીજે વળી મૂકી તેહ અલીક બલણી ઔષધી જેહ, ૮૯ ઔષધી પ્રતે યા તવ ભણે, રત્ન પાંચ દે એમણે માંગ્યાથી તે બમણું કહે, કોડ એક ન દેવા લહે. ૯૦ ઘર માંહેનાં જે છે સાર, રત્ન અમુલિક એક હજાર તે દેખાડે વારવાર, વેશ્યાને મન થયે વિચાર. એ મૂકીને બીજી આજ, લેવાય તે સીઝે કાજ, દિન બીજે વળી તે તિહાં ધરી, તિણ ઠામે બીજી ઉદ્ધરી. ૯૨ જયાતણે તે આવી હાથ, કેદ ઘણે તે સાસુ સાથ;
સાસુને કહે એ શું કરે, વાત એક મનમાંહિ ધરે. ૩ માહરે વિદ્યા છે અતિ ભલી, નવ વન તું થાયે રૂલી;
તવ સાસુ મન આણે પ્રેમ, નવયવનભરી થાઉં કેમ! ૯૪ શિરમુંડ ને મુખ કરે શામ, પાઠ ભણીને આવો આમ,
માથે જ મૂકી જેટલે, વરાહ રૂપ થઈ તેટલે. ૯૫ કણયર ચ્યારસેં કાંબ પ્રમાણ, દહાય જયા મરાવે જાણ; ત્રણ દિવસ તે દુરિક ગયા, જયાનંદને આવી દયા. ૯૯
૧ પુરૂષાર્થ-પાણું. ૨ સૂર્ય. ૩ સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકાપ્રતિભા-જ્ઞાન-જિર્ણોદ્ધાર-એ સાત જગોમાં ધન વાપરવું. ૪ જુઠું બેલવાવાળી-કહે તે ન આપનારી.

Page #196

(૧૪૫)
પુન્યપ્રબળતા ચેાથે ક્રિન તે સાસુ કરી, જયા ખમાવે સમતા ધરી; સાસુ લાજી મનમાં સહી, લક્ષ્મીપુજની વારતા કહી. અનુત્ત ઉપર કહી વારતા, તવ સાસુ મન બહુ એરતા; સમકિતધારી તે પણ થઇ, કરી માન ને મંદિર ગઇ. રાય એક આપ્યા આવાસ, દેશ એકને આપ્યું. ગ્રાસ; તે તસ પુત્રીને હિત કરી, ત્રિભુવને તસ કીતિ વિસ્તરી. ૯૯ એકદા સુખે સૂતા શર્વરી, સુપન એક દીઠું મધ ખરી;
જાણું કે એક નગરી હુ' ગયા, મૂળી વેચણ ઉભા રહ્યા. ૧૦૦ ભીલ વેશ તે નરના કરી, મસ્તકે મૂળી સાથે ધરી;
૧૦૧
લાચન રાતાં એહવું કરી, લાધુ તામ ગઇ શર્વરી, મનસ્યું તવ બહુ 'આરતિ કરે, તવ લાચન જમણું ફરફરે; શરીરતણા વળી જે આકાર, ઉત્તમ જાણી કરે વિચાર. ૧૦૨ જાણું એ કાંઈ કારણુ અછે, ચૂપ ધરીને જોવું પછે; પસઝુકાર એક માંડયું સાર, લેવા આવે વર્ણ અઢાર, સપને નગરજ દીઠું જેહ, કાગળ-પટે” લખાવે તે;
૯૮
૧૦૪
શત્રુકાર પાસે તે ધરે, જમી લેાક તે દરસણુ કરે, તાપસ ચ્યાર પરદેશી સાર, જમ્યા પછી તે કહે અધિકાર; વિનય કરીને પૂછે સહી, તાપસે વાત હતી તે કહી. ૧૦૫ તે આલેખ માંડયું છે જેહ, નગર પદમપુર જાણા તેહ;
પદ્મરથ રાજા ગુણુ ભર્યાં, હુય ગય પાયક કમળા વર્યાં. ૧૦૬ ઈસ્યુ' સુણી જયા ચિંતવે, તેણે ઠામે જાવું હવે;
૧૦૩
'પચક સજ્જ કરીને તિહાં, પદ્મપુરી નગરી છે જિહાં. ૧૦૭ વન ગહેવરમાં માંચક ધર્માં, વેષજ ભીલતણા વળી કર્યાં;

૧ માલધણીના આપ્યા વગર વસ્તુ ન લેવાના સંબંધમાં દૃષ્ટાંત કહ્યું. ૨ ગિરાસ-આજીવિકા. ૩ લાકડાના ભારા. ૪ ચિંતા. ૫ દાનશાળા-સદાવ્રત. ૬ પ્લગ તૈયાર કરીને. ૭ ગીચ વનમાં પલ’ગ રાખીને.

Page #197

( ૧૪૬ )
જયાન કેવળી.
કાષ્ટતણી શિર ભારી કરી, આવી ઉભેા સાથે ધરી. ૧૦૮ રાયતા તવ આવ્યા ચેોધ, હાથ ગ્રહીને તારું બેષ; પૂછે માહારૂ શુ છે કામ, કાણુ રાજા ને કેહું નામ? ૧૦૯ શિર ભારીને ધૂળે ભī, રાજસભામાં ઉભા કર્યા;
મોટું મસ્તક છેટા પાય, વૃદ્ધ કટ ને કાળી કાય. નૃપ કહે કાણુ કિહાંકણુ રહે, શ્યા માટે તું મૂળી વહે, વંધ્યાચળની પાળે વાસ, મૂળી વેચીને લેઉં ગ્રાસ. એકાકી ને થાઉં દુખી, નારી હાય તે પૂરા સુખી; તવ રાજા નિજ પુત્રી જેહ, મદિરથી તેડાવી તેડુ તારા ધર્મતણે પરમાણુ, એ વર પામી નિશ્ચે જાણ;
પુત્રી ભગે પિતાજી જેહ, દેવ કરીને માનું તેડ. ખાકુળ અન્ન જમાડી દેય, અલકરણ વળી લીધાં સાય; પાનમાંહિ વિષ ઘાલ્યુ જેહ, ત્રણ જામે લેાચન ખરે તે. ૧૧૪ હાહારવ નગરીમાં થયા, મંત્રી નૃપને કહેવા ગયા;
એહ કર્મ નહી રાજાતાં, ઇમ છેરૂ દીજે આપણાં ! ૧૧૫ નૃપ ખેલે ધર્મે જય સહી, કુમરીએ' એ વાણી કહી;
૧૧૬
નગરી સમીપે દેહરૂ ભલું, દેવલાક જીપે એકલુ. તે એહુએ તિહાં વાસે રહે, કુમરી પ્રતિ જયા તવ કહે; તું મુજ શે' આપી અવગુણી, તવ સુંદરી નિજ વાણી ભણી.૧૧૭ પદ્મરથ એ રાજા નામ, બેડુ સ્ત્રીસ્યુ વિલસે કામ; અનુક્રમે બે પુત્રી ભઈ, ભણી ગણીને પાઢી થઈ. માહરી મા જિનધર્મી હતી, હુડ પિ કીધી શ્રી જિનમતી; રાજાને નાસ્તિકના રંગ, બીજી સ્ત્રીને તેહુજ સંગ. એક દિન સભાયે કન્યા ઢાય, રાજા પાસે આવી સેાય; રાજાનું મન આનંદ ભર્યું, પ્રશ્ન એક સભામે' કર્યાં.
૧૧૮
૧૧૯
૧ નજીક. ૨ દેવલાકને શમાવે તેવું સુંદર.

૧૧૦
૧૧૧
૧૧૨
૧૧૩
૧૨૦

Page #198

પતિપત્નિના ધર્મ.
( ૧૪૭ )
૧૨૨
સુખ લાગવા તુષેા સહુ કાય, કહે પસાયે મુજને કહેા લાય; સભા કહે તે નૃપ આધાર, સુખ દુઃખ તે સહુ પ્રભુ ચિતાર. ૧૨૧ તવ હું બેલી મધુરી વાણુ, સુખ દુખ તે સવિ કર્મે જાણુ; કર્મે જીવ ચિ ું ગતિ ક્, શ્રી નર કાચા કર્મે કરે કર્મે જીવ નપુંસક થાય, કર્મે રંક ટળી રાય થાય; કર્મે જીવ થાય ચંડાળ, કર્મે રાજા થાયે ખાળ. તવ રાજા મન આણી ખાર, નિશ્ચે આપ્યા તું ભરતાર; મુજ જનની તે પીહર ગઇ, તાતે એવી વેળા લડ઼ી. ૧૨૪ માહરે તું તો દેવ સમાન, કહુ' વાત એ નિશ્ચે માન; સુખ શાતાયે' લિચે વિશ્રામ, હું વળી સેવા સારૂ તામ. ૧૨૫ જયા કહે હું ભીલજ સહી, ટૈગ સાથે હુ'સી કહીં રહી! *વિરૂઈ વાત કરી તુજ તાત, તેડુ મોકલશે પરભાત. નિજ મન્દિર જઈ સવિ સ’ચેાગ, ઉત્તમ પરણી વિલસે ભાગ; કાને અ'ગુલિ દીધી તામ, સુકુલીણી સ્ત્રીનું નહીં કામ. ૧૨૭ વાત કરતાં નેત્ર મઝાર, પીડ ઘણી ઉપની તે વાર; વિજય-સુંદરી એહવું ચિંતવે, સી તાતે વિષ દીધુ' હવે. ૧૨૮ ત્રણ પહેારને અવસર ાણુ, નેત્ર ખરી પડશે નિર્વાણુ;
૧૨૬
મે સ્વામીની ન થઇ ભક્તિ, આંધા માણસ ન હેાય શક્તિ. ૧૨૯ વિલપીને બહુ રૂદન કરંત, પિયુને હું દુ:ખ હૃદય ભરંત; પૂર્વ ભવતર એહસ્યું મેહ, ભવ ચેાથાતણા અતિ સાહ. જયાતણું મન કરૂણા થઇ, તે એષષી શિર મૂકી સહી;
૧૩૦
તવ તેહનાં થયાં લેાચન ચંગ, મનમાં ઉપના ઝાઝો રંગ. ૧૩૧ સ્વામી તું કે નહી સામાન, થા પરગટ તે દાખવ વાન; જયાતળું મન અતિ આણું, રૂપ દેખાડયું જિજ્યું ’સુરિ’૪. ૧૩૨
૧૨૩
૧ ગુસ્સા-ઈર્ષ્યા. ૨ બગલા સાથે હંસલી ક્યાંય રહી જાણી છે ? ૩ વિપરિત-કાયદા વિરૂદ્ધ વાત. ૪ ઈંદ્ર.

Page #199

(૧૪૮)
જ્યાનંદ કેવળી, તવ તે સ્ત્રીનાં સાવિ દુખ ગયાં, એક નિશા તિહાં વાસો રહ્યાં;
પ્રભાતે જઈને લાગે મંચ, તે બેહુ તવ બેસે સંચ. ૧૩૩ તવ તે આપણે સ્વામી સુણ; કેણ થાનકે જાણ્યું તે ભણે;
જ્યા ભણે પહેલી સુંદરી, મેં મૂકી છે રત્નજ પૂરી. ૧૩૪ તવ સુંદરી વદી મુખ વાણ, સ્વામી કહું તે મનમાં આણ;
મુજ માતાએ પૂછ્યું ચતિ, જ્ઞાની વાત કહે સવિ છતી. ૧૩૫ મુજ બેટી વર કવણુજ હશે, ત્રિખંડપતિ તે નિચ્ચે થશે;
તે તસ વચન થયું પરમાણ, તું તે રાજા નિશે જાણ. ૧૩૬ ચકેશ્વરીનું સમરણ કર્યું, તે સવિ વંછિત માહરૂં સર્યું
ચકેશ્વરીએ કરી પસાય, આણુ આ ચકરાય. ૧૩૭ કરે અભિગ્રહ કુંઅર સોય, તાહરા તાતને શીખ ન હોય; તિહાં લગી રૂપ એ રાખું સહી, જયાનંદે એ વાણું કહી. ૧૩૮ સ્વામી પસાય કરી અવધાર, કમળપુરી નગરી છે સાર; કમળપ્રભ રાજા ગુણવંત, અરી સઘળા જેણે કીધા શાંત. ૧૩૯ બે પટરાણી અતિ સુંદરી, વિકસે રાજા પ્રેમે કરી;
એક જ નંદન જાયે જેણ, કન્યા એક લેઢીની તેણુ. ૧૪ મુજ મેસાળતણું તે ઠામ, નિશે જાણે મહા ગુણધામ;
નિમિત્તિએ એક આ જિસે, રાજા તે પૂછે તિસે. ૧૪૧ માહરા રાજતણ કુણ ધણી, જેઈ જ્ઞાનને બેલે ગુણ; તુજ નંદન છે લઢ જેહ, ન્યાયી રાજા થાશે તેહ. ૧૪૨ વી સ્ત્રીએં તવ કામણ કરી, સુત રાખે મચકમાં ભરી
તાપસીએ તે કર્યો ઉપાય, નાક છેદીને કાઢે રાય. ૧૪૩ રાજા નિત વહે "ડાંગરે, મુજ નંદનને સાજો કરે;
૧ કહે. ૨ જ્ઞાની યતિને પૂછવાથી બધી વાતને ખુલાસો જા, હેર કર્યો હતો. ૩ બધા દુશ્મનને શાંત કરી દીધા. ૪ ભવિષ્ય ભાખનાર તિષી. ૫ રે.

Page #200

વિદ્યાબળ,
(૧૪૯) કમળસુંદરી તસ દેઉં સહી, એક દેશની આ૫ મહી. ૧૪૪ હવામી જે તુબ્રો આ તિહાં, મુજ મામાનું મંદિર જિહાં પર્ઘક ચલાવ્યું તવ ક્ષણ એક, કમળપુર તે દીઠું છેક. ૧૪૫ મંચક સાંતીને તિહાં ગયે વેસજ ભીલતણે તે થયે,
વણિગ એકને રત્નજ પંચ, આપી લીધું ઘરનું સંચ. ૧૪૬ ભીલ થઈ શ્રમણ નામજ ધર્યું, ગામજ સર્વ નિરોગી કર્યું, લેક માંહિ તસ મહિમા થયે, દિવસ કેટલા તિહાંકણે રહ્યા.૧૪૭ પુનરપિ રૂપ કર્યું દ્વીજ સહી, સ્ત્રી પણ બ્રાહ્મણી રૂપે કહી; વિપ્ર પાસે ભણ્યા વેદ ચ્ચાર, વિપ્રશ્રવણ નામ ઉદાર. ૧૪૮ લેક સહનાં સંકટ ટળે, રેગ સવેના વહેલા વળે; રૂપે કરીને દીસે અમર, લોકે વિટ જિમ ગજ ભમર. ૧૪૯ એક દિન ચઉટે વીણાવાય, મધુર સ્વરે શ્રી જિનગુણ ગાય; લેક ઘણ ત્યાં નિરીગણ કરે, કઢી રેગી કારજ સરે. ૧૫૦ એહવે દાસી આવી એક, અતિ કુબદ્ધ ને રોગ અનેક તેહને માથે મૂ હાથ, સરળ થઈને કહે મુજ નાથ. ૧૫૧ તે ચાલી ગઈ રાજદુઆર, શીઘ વીનવે રાજા નાર; વૈદ એક આ છે માત, મારૂં કીધું નિર્મળ ગાત. ૧૫ર રાણીએ જઈ નૃપ વીન, તેડણ મંત્રી જાતે હવે; ચિંતામણી ચહુટું છે જિહાં, વિપ્રને બેઠે દીઠે તિહાં. ૧૫૩ બાંહ ધરી આ નૃપ પાસ, રાજા માન દિયે ઉલ્લાસ;
હેમસિંઘાસણ બેસણ હવે, અમૃત સમાન વાણી ચવે. (લવે) ૧૫૪ રૂપે સભા મંહી તિહાં સહુ, ઈદ્ર ચંદ્ર કે દાનવ કહું;
આલે અળવે દાન અશેષ, રૂપે જાણે ધનદહવેશ. ૧૫૫ રાજા પૂછે મધુરી વાણુ, ગામ નામ રહો કુણુ ઠાણ;
૧ એક તરફનું રાજ્ય આપું. ૨ દેવતા. ૩ જતાં હતાં. ૪ સીધા શરીરવાળી. ૫ કુબેર ભંડારી જે.

Page #201

(૧૫૦)
જયાનંદ કેવળી. પાળે રહું ધનવંતર સહી, કરૂં ઉપગાર જિહાં જાઉં મહી.૧૫૬ કર કર સ્વામી પર ઉપગાર, તુજ સુત વેદન ટાળે સાર;
તેહનું દુખ તુલ્લે ટાળે સહી, જયા કહે તિહાં જોઈયે જઈ. ૧૫૭ બાંહે વળગા મંદિર ગયા, સુત દેખીને વિરમે થયા; તવ આડંબર અતિ ઘણુ કરી, સેઈ જ શિર ઉપર ધરી. ૧૫૮ તવ કુંઅર તન છૂટું સહી, ચરણે લાગે બેઠે થઈ; રાજા મન અતિ આણંદ ભય, નગરમાંહિ બહુ ઉચ્છવ થયે.૧૫૯ ધન ઘણું તે દેતા દાન, વિપ્ર ન લીયે ભાગે માન;
એક દેશનું રાજજ ગ્રહે, વળી કાંઈ જોઈયે તે કહે. ૧૬૦ વિપ્ર ભણે એ માહરૂં અછે, લહી અવસરે કહીશું છે; રાજા પૂછે સ્ત્રી કુણ ઠામનંદતણે ઘર મૂકી સ્વામ. ૧૬૧ તવ નૃપ રાણીને પાઠવે, સિંઘાસને ધરી ત્યારે હવે,
તેડી આ રાજા ઘરે, સુખ વિકસે તે સ્વર્ગજ પરે. ૧૬૨ રાજા મંત્રી કરે વિચાર, એહ વિપ્રને કન્યા સાર;
ભણે મંત્રી વાચા નવિ ચળે, ગંગાજળ જે પાછાં વળે. ૧૬૩ મંત્રી જાણે રાજન અવધાર, પદ્મપની પુત્રી સાર.
મૂળીવાહક પ્રતિ તે દીધ, દેશ વિશે વાત પ્રસિદ્ધ. ૧૬૪ તુજ ભગિનીની પુત્રી જેહ, મૂળીવાહકને દીધી તેહ,
બીજી પુત્રી નરવર દીધ, તુજ ભગિની કેધજ કીધ. ૧૬૫ તે રીસાવી આવી ઈહાં, અશોક તરૂનું વન છે જિહાં
એટલે નર એક આવી કહે, બહેન તુઠ્ઠારી મળણું લહે. ૧૬૬. આડંબરમ્યું ચાલ્યા સવે, ભાઈ વિપ્ર ઉચ્છવ અભિનવે; કઠે લાગીને રૂદન કરંત, રાજા પૂછે કહે વૃત્તાંત. ૧૬૭ પભણે રાજા નિજ સુત વાત, તે સાંભળીને થઈ રળિયાત;
૧ જંગલમાં ભીલ રહેઠાણની અંદર. ૨ દેવની પેઠે. ૩ કાઠીને ભાર ઉપાડનાર.

Page #202

પુણ્યપ્રભાવ,
(૧૫) બહુ ઉચ્છવચ્ચું કરે પ્રવેશ, ભાણેજ શોધી દેશવિદેશ. ૧૬૮ તેહની શુદ્ધિ કે જાણે નહીં, પાછા આવ્યા મારગ વહી; વેશ્રવણને પૂછે રાય, તુલ્તો વળી કાંઈ કહે ઉપાય. ૧૬ જ્યા કહે હું જાણું નહીં, એહ કથા તે ઈહાંકણુ રહી, નાટકિયે પરદેશી સાર, મનમાં ધરતે ગર્વ અપાર. ૧૭૦ ખડ પૂલે ને પાણઘડે, નહીં તે નૃત્યે આવી ભરે;
અભિમાની મન આણે ગર્વ, રાજા સેના પૂછે સર્વ. ૧૭૧ કરી નાટક ને જીપે જેહ, દેશ એક કન્યા લહે તે;
પડે નગરી માંહિ જવ ગ, છબવા કે નવિ ઉભું થયે. ૧૭૨ વૈિદરાજે તવ વાણી કહી, દિન સાતમે હું જીવું સહી,
સાત દિવસ જવા પૂરા થયા, નાટક કાજ જયાનંદ ગયા. ૧૭૩ માંડયા નાટકના થિર થંભ, સ્ત્રી નાચે જિસિ દીસે રંભ; વિણ વંસ અને કંસાળ, ઝલ્લર મલ ભુંગળ સાર. ૧૭૪ તાળ યંત્ર શ્રીમંડળ વડ, શંખ નક્કેરી ને દડદડ, ઢેલ દદામાના ધકાર, નેપુર મેપળના ઝંકાર. ૧૭૫ અનેક પરિ આલવિયે રાગ, કૃતિ છત્રીસે મડે પાગ, પૂર્વ ચરિત્ર પોતાનું જેહ, ધુરથી માંડી ગાયું તેહ. ૧૭૬ ગાતે ગાતે આ કિહાં, ભીલેશ સ્ત્રી પર તિહાં; તે વૃત્તાંત સુણી અતિ સાર, ભાઈ ભગિની કરે વિચાર. ૧૭૭ આધી વાત એ જાણે છે, સ્યુ નીપનું જઈ પૂછે છે; વિપ્ર ભણે હું જાણું નહી, પદમનગરી દેહરૂં એક સહી. ૧૭૮ તે રાતે હું વાસ રહ્ય, સુણી વાતને અચરજ લહે; તાતે સુતાનાં લોચન હર્યા, ભીલે તે વળી સાજા કર્યો. ૧૭૯ મેં પૂછ્યું તું કુંણ છે ભીલ, નબળી કાયા એહવે લ;
૧ ઢઢેરો પીટાબે પણ તે સંબંધીનું બીડું ઝડપવા કોઈ આગળ ? આવ્યો નહીં.

Page #203

( ૧૫૨ )
યાન કળી.
૧૮૦
તવ તે રૂપ પાલટી સાર, રૂપે જાણે દેવકુમાર. પૂર્વ ચરિત્ર પેાતાનુ જેહ, નિજ મુખ નિજ ગુણ ખેલ્યા તેહ; પછે હુ. સૂતા નિદ્રા કરી, તે એહુયે કહિ ગયાં શર્વરી. ૧૮૧ હવે ન જાણુ* આધી વાત, મન આણુદ્દે ભગની ભ્રાત; સહી કા રાજા ભીલજ નહીં, ખરી શુદ્ધ એ જાણે સહી.૧૮૨ કુમરી પાતે નાટક કરે, માતા પાસે નિવ અણુસરે; દેવળે તે નાટક સાર, જીત્યે વાદી થયા જયકાર. ધન બહુ આપે રાજા ઘણું, દરિદ્રજ ભાગુ' દીનજતણું; વિમેં કાંઇ ન લીધું સહી, તવ રાયે એ વાણી કહી. કમળસુંદરી કન્યા જેહ, નિશ્ચે પરણાવું સહી તે;
જયા ભગે માહુરે ખપ નથી, સ્ત્રી ચરિત્ર તુમે જોજો મથી. ૧૮૫ કમળસુંદરીએ કહાવી વાણુ, ઋણુ ભવે એ વર પરણું જાણુ; નહી તે કાષ્ટભક્ષણુ મન ખરૂ, કેહે હું એ વિપ્રને વરૂ, ૧૮૬ શ્રીમાતાના લહી આદેશ, વળી આઘા હું ત્રીજો કહેશ; હરખ ધરી કિવ વાના કહે, રખે માતા એ અધવચ રહે. ૧૮૭
૧ સતી થવું. લડી મરવું.
૧૮૩
ઇતિશ્રી વાના કવિ વિરચિત શ્રીજયાનંદરાસ પ્રબંધમાં નરવીર હરીવીર ચરિત્ર, ક્ષેત્રપાળપ્રતિષેધ, ઔષધિ પંચ પ્રાપ્તિ, પદ્મપુરગમન, ભીલવેશકરણ, વૈશ્રમણવેષધારણ, નાટિક કરણ, કન્યા ચાર પાણિગ્રહણ વર્ણન પૂર્ણ દ્વિતીય ઉલ્લાસ સમાસઃ

૧૮૪

Page #204

શ્રી ચરિત્ર પ્રસ`ગ
ઉલ્લાસ ત્રીજો.
( ૧૫૩)
( વસ્તુ છંદ )
ધરિય સમકિત પરિચ સમકિત ગુણિય નવકાર, યાતણા ગુણુ વર્ણવું મતિ માત તું આપે સારિય; શ્રી વિજયાનંદ ચરણુથી હુએ બુદ્ધિ ઉલ્લાસકારિય, દ્વિતિય ઉલ્લાસજ મેં કર્યાં તે સવિ માત પસાય; આધું વળી વર્ણન કરૂ સાનિધ દેજો માય. ( દુહા ) વૈદ્ય વૈશ્રમણ વીનવે, સાંભળ કમળનિરદ; ત્રિયા ચરિત્રે દુખ થયું, તે હું કહું વૃત્તાંત, નગર કુશસ્થળ અતિ ભલુ, મદન શેડ સુખશાળ; ચડા તસ ઘરણી છે, બીજી પ્રચડ વિશાળ. તે એહુનેજ વિરાધથી, જાજાઈ રાખી તે; નવણુ વિલેવણુ જૂજૂમ, નિત નિત થાયે જેશુ. વાસર એક અધિકા રહ્યા, ચડાતણે ઘર જાણ; પ્રચંડા ་મૂસળ કરગ્રહી, સાહામી થઇ નિર્વાણુ. મદ્યન અતિ મીહના ઘણા, પાછે નાઠો જામ;
3
મૂસળ તે વિહર થઈ, પૂરું આવ્યુ· તામ. નાઠે નાઠા તિહાં ગયા, જિહાં છે ચ‘ડાખાર; વિષહર તસ ઝાંપે રહ્યા, તેહને સહી નિવાર. નાળ થઇને નીસરી, સાહુમી ઉડી જેણ; વિષહર તેહ નિપાતીએ, તે સર્વ દીઠું તેણુ,
૧. સ્ત્રી. ૨ ન્હાવાનાં વિલેપનનાં સાધને. ૩ દિવસ. ૪ સાંબેલું.
૫ સાપ.

૧
૨
४
૫
७

Page #205

( ૧૫૪) જ્યાનંદ કેવળી, મદન મનમાં ચિંતવે, ધિગધિગ એ સંસાર;
સંબળ બહુ બાંધી કરી, તે ચાલ્યા નિરધાર. વન પરવત તે નિરખત, ચાલ્યા જાયે જામ;
થાકે વન ભીતર જઈ, વડે લીધે વિશ્રામ. તે પાસે છે કઢી, નગરી નામ સુચંગ; વણિગ એક તવ આવિયે, મદન બેલા રંગ. તે સાથે તસ ઘર ગયે, ભેજન ભગતિ અપાર; પાય પ્રણમીને વીનવે, પરણે કન્યા સાર. મદન વિમાસી ચિંતવે, એ સહી રૂડું કામ;
સ્ત્રી પાર્ષે નરને સહી, ન રહે ઘરની મામ. વિદ્યુતલતા તવ પરણિયે, કરે બહુ ભેગ-વિલાસ;
દિન કેતે વળી સાંભરી, પૂરવ નારી તાસ. વિદ્યુલ્લતાને વીનવે, હું જાઉં નિજ ગામ;
દિન કેતા ત્યાં રહી કરી, આવીશ આણે ઠામ. વિદ્યુતાયે ચિંતવી, કીધે કરે સાર;
એ વાટે સંબળ સહી, નિએ કરજે આહાર. ગાંઠે બાંધી ચાલિયે, સર આવ્યું એક જામ; થાકે ભાગે ઉસને, ખાવા લાગે તા. સર પાળે એક કાપડ, ભૂખે પડે તેવ; કર તેહને આપીએ, સ્ત્રી બાંધે જેહ. કાપડીયે તે વાવવું, છાગ થયે તિણ ઠામ,
પાછું વળીને ચાલિયે, વિદ્વતાને ગામ. મદન તેહ દેખી કરી, વિસ્મય પાપે મન્ન;
એહ પાપ છૂટા સહી, પુન્ય ફળ્યું તે ધન્ન. આગળ જઅજ પૂઠે મદન, નિજ ઘરને અનુસાર,
૧ ઈજજત-મર્યાદા.૨ તળાવ. ૩ બકરે. ૪ બેકડે.

Page #206

શ્રી ચરિત્ર પ્રસગ
અજ તે ઘરમાં વહી ગયા, વાટ જુએ છે નાર. યત્રે બાંધી સ્મૃતિ ઘણું, કીધા સખળ પ્રહાર; તે નિજ નયણે નિરખતા, ધિંગ જાણે સસાર, ઝેટુ (ઘેટુ) ખુંખારવ કરે, ત્રાડે અતિ પેાકાર; કરૂણા જાણી નર કર્યાં, તાપસ દીઠા સાર. તાપસ દેખી માનિની, મનસ્યુ લાજી તામ; તાપસ બહુ સતાષિયા, કીધાં એહેવાં કામ. મદન વિમાસી નીસર્યાં, ગયા તે શ્રીપુર વન્ન; આદિભવન દેખી કરી, ચિતવતા ધન્ન પન્ન, શ્રી જિનને વઢી કરી, શાંત રૂપ થઈ તામ; નર બીજો વળી આવિયા, જિનપૂજાને કામ. મદને .તે દેખી કરી, સુખ મૂકે નીસાસ; નામ ધન છે તેહનું, પૂછ્યુ કહાંકણે વાસ. વાત મ પૂછે અધવા, એ છે દુઃખનું હેત; કર્મે હું બહુ રડવડયા, તે સાંભળ સંકેત. મને વીતક વિ કહ્યું, સાંભળજે જેમ જાણુ; તે સાંભળી ધનદો ભણે, કહુ તે મારી વાણુ. હસ'તીનગરીતણે, પુંજ શેઠ સુજાણ;
પુત્ર દેોચ તસ ઘર ભલા, રૂપે જેવા ભાણુ. પિતા તે પરલાકે ગયા, ખાંધવસ્તુ બહુ પ્રીત; સ્ત્રી એહુને નિવ મળે, મધ્યમની એ રીત. તિણુ કારણે થયા જાનુઆ, પણ મુજ શ્રી કુશીળ; બીજી સ્ત્રી પરણાવીએ, તે શું માંડી લીલ. દિવસ કેટલે તેડુ પણ, તેહવી થઈ ગમાર, મેં જાણ્યુ* એ નહી. ભલુ, આવ્યુ. ચિત્ત મઝાર. એક દિન કપટનિદ્રા કરી, સૂતા નિદ્રાકાળ;

( ૧૫૫)

૨૦
૨૧
૨૨
૨૩
૨૪
૨૫
૨૬
૨૭
૨૯
૨૯
૩૦
૩૧
૩ર

Page #207

(૧૫૬) જયાનંદ કેવળી, તે તવ એકતે મળી, નર નિદ્રા લહી ભાળ. ઘર પાછળ એક અંબ છે, તે ચઢી તેહની ડાળ;
હું પણ થડ ઉકેટર રહ્યો, અંબે લીધી ચાલ. સમુદ્રપાર એક દ્વીપ છે, રત્નજ તેહનું નામ; રતનપુરી નગરે જઈ, તિહાં લીધે વિશ્રામ. તે મથે વ્યવહારીઓ, કન્યા પરણે તાસ; તે બેહને નિરખવા, હુએ મને ઉલ્લાસ. તસ ઘર મંડપ ભાગીએ, તસ વર પામ્યો હાણું; કન્યા પરણી જઈયે, બીજે તેડીઆણું. હું પણ તે નિરખણ ગયે, સ્ત્રીય ન જાણે એહ;
મંડપ મધ્યથી હું રહ્યો, કન્યા પરણી તેહ. હું બેઠે જવ માયરે, તવ સ્ત્રી કરે વિચાર;
બાઈ એ વર આપણે, નિ જાણે સાર. તે મંદિર છે વીસપ્યું, બીજી બેલી વાણ;
પરણી સુણહરે ગયાં, મદન તું નિર્ચે જાણ. તે સ્ત્રીને વસ્ત્ર વળી, લખે એક શલેક; સહકારે જઈ વળગીએ, તવ તે સ્ત્રી થઈ ચેક.
( ) क हसंती कवा रत्न, पूरं चूतो भ्रगावचः सूनुर्धनपते भर्भाग्या, द्वनदेवो भ्यगाश्चियं.
દાહો.) **
સાયર જજ ઉતપ
તવ સહકારજ ઉતપ, ચાલ ઉગત આકાશ; સાયર તે ઉલંધી કરી, આ મંદિર પાસ. સ્ત્રી બેહુ તે ઉતરી, લાગી ઘરને કામ; તવ સહકારથી ઉતર્યો, જઈ સૂતે નિજ ઠામ. ૧ પોલાણમાં.
૪૩

Page #208

ચી ચરિત્ર પ્રસંગ કર મીંઢળ છૂટાં નહીં, કંકણવલય શૃંગાર; નિશા પાછળી અતિ ઘણી, આવી નિદ્રા સાર. નવ તે કંકણ દેખી, સહી પુતે સંકેત; રાતે એ તિહાં કિમ ગયે, કિમ પર કુણું હેત. વી ભણે સુણ બેહેની, જે દેખાડે જોય; * પગ દે બાંધી કરી સૂડે કીધે સાય. અનેક પરે તે તાડિઓ, દુરંક કાળ ગમંત;
તે બેહ પરપુરૂષચ્ચું, વિવિધ પરે વિલસંત રત્નાપુરીની સ્ત્રીચે, તવ વનવિયે તાત; મુજ પિયુ હસતી ગયે, વસ્ત્રથી જાણી વાત. અંચલ અક્ષર જે લખ્યા, વાંચી કર્યા પ્રમાણે
સારથવાહ એક ચાલતે, તેહને કીધું જાણું. બહુ આભર્ણ તસ કર દિયાં, દેજે લેખ અપાર;
એ સ્ત્રી અછે તેમતણી, નિર્ચે કરજો સાર. દિને કેતે તે આવીએ, હસંતીપુર માંહિં;
ધનદઘર પૂછી કરી, નિર્ચે આવ્યું ત્યાંહિં. તવ તે વનિતા આકુળ, ઝબકે આવી બાર; રત્નપુરીથી આવીઆ, લાવે પીવા વારિ. સસરે આભર્ણ જે દિયાં, તે દીધાં તતકાળ; વળતે ઉત્તર જે દિયે, નિચે જાણે આળ. તવ સૂડે નયણે જુએ, શાકતણું છમકાર; નારી બહુ ઈમ ભણે, તાહરે એ પરિસાર. અમ પિયુ પરદેશ ગયે, લેખ આપ ઘરી નેહ, રત્નપુરીથી આવશે, તેહને દેજો એહ. દિન કેતે તે તિહાં ગયે, સૂડે આપે નાર;
૧ ભલે દોરે. ૨ પિપટ.

Page #209

(૧૫૮) જયાનંદ કેવળી. કરી કનકહ પાંજરું, ઉંચે બાંધે બાર. એક દિન તે નિરખિ રહી, દેરે ચરણે દીઠ; ગોધ નાખે વેગમ્યું, તવ નયણે અમીપઈઠ. નિજ ધણ નયણે નિરખતિ, પૂછે એમ્યું સ્વામી,
તસ કહ્યું હું જાણું નહી, તવ તે લાગી કામ. ધન ઘણું તિહાં વિલસિલું, સસરે પાપે મૃત્ય
ભાઈ નિનેહી થયા, ઓછી થઈ તવ ભીતિ. તવ તે નારી વીનવે, આપણ જઇયે ગામ;
તવ તસ ચરિત્ર સવિ કહ્યું, રહે અણબેલી મામ. તવ બલી સ્વામી સુણે, હું તસ વાળું વૈર;
ધન કણ કંકણ સંવરી, નિચે પહતાં ઘેર. તવ તે સ્ત્રીએ જાણિયું, પિયુ આવતે ગામ;
સાહામી આવી વેગમ્યું, લળી લળી કરે પ્રણામ. દિન કેતા આદર કરી, સ્ત્રીએ કર્યું પ્રપંચ; નરનારીને મારવા, સબળ માંડેયે સંચ. સમભૂમિ બેઠાં હતાં, જેવડીએ ધોયા પાય; છાંટા મંદિર છાંટિયા; જળ તે ચઢયું અગાધ. તવ મેં લહુડી વીનવી, એ જળની શી પિર;
જીવિત કુણપરે રાખસ્યું, એ બહુ આણે વર. તવ તે પાણી લેઢીયે, મુંઢે પીધું જાણ;
તવ તે અચરજ પામિયા, આવી કર પ્રણામ. તે ત્રણે ભેળી થઈ, મનસ્યુ કર્યો વિચાર;
હવે જો હું વાસે રહું, તે સહી વાળે ખાર. તસ કારણ હું જસ પ, નાઠે આ હિં; મારાં દુખ એ આગળ, તાહરૂં દુઃખ સ્થા માંહિં. ૧ સાત માળની હવેલીમાં. ૨ મોટી સ્ત્રીએ.
૬૮

Page #210

190
૭૨
૭૨
७४
સી ચરિત્ર પ્રસંગ (૧૫) ઈણ અવસર આવ્યા યતી, પંચસયાં પરિવાર
વૈરાગે સંયમ ગ્રહી, પૂઠે કી વિહાર ચઉદે પૂરવ અભ્યસ્યાં, ભણી અંગ અગ્યાર; કાળ કરી પહેલે સરગ, પલ્ય એક આય સાર. મહાવિદેહે અવતરી, થયા નૃત્ય અતીવ; વૈરાગે ચારિત્ર લિયે, મદનતણે તે જીવ. આગમ શાસ્ત્રો અભ્યસ્યાં, જાન ચ્યારણ્યું રંગ;
વ્યોમગતિ તે સંચરે, ચારિત્ર પાળે ચંગ. ધનદેવ તે અવતર્યો, રથનપુર ચકી સાર; નૃપતિકુળે નંદન થયે, ધરમી ને સુવિચાર. તેહની વનિતા પદમિની, તે વળી પામી મૃત્ય; શોકાતુર થઇ તે રહો, ચિંતા કરે નિત નિત્ત. મદન જીવ ગુરૂ આવીઆ, કહે પૂર્વભવવાત;
ભવ પાછલે દેખી કરી, હુએ તે ઉપશાંત. વચન ઈશ્યા તે સાંભળી, લીધું તવ ચારિત્ર,
કર્મ ખેપી મુગતિ ગયા, કીધે જન્મ પવિત્ર. વિપ્ર ભણે નૃપ સાંભળે, એ સ્ત્રીને આચાર;
તેહ ભણું નવિ આદરૂ, નિચે જાણો સાર. કમળપ્રભ વળતે ભણે, સ્ત્રી સવિ સરખી નહિં;
માતા પસડ નર તણી, સતી શિરોમણી માંહિં. વાત કરતા ઈણ સમે, હુએ જે વરતાત;
સભા સકે સાંભળે, નિશ્ચળ મન કરી શાંત. પદ્યરથને દૂત તવ, એક આજે તેણુવાર; વિનય કરી નૃપ વીનવે, પહેલે કરી જુહાર.
- ૧ પુત્ર. ૨ શાંતિવંત. ૩ કર્મ ક્ષય કરીને મેણે પહે . ૪ રીતભાત. ૫ શઠાલાકી પુરૂષોની માના.
પ
૭૮
૮૦

Page #211

(૧૬૦) જયાનંદ કેવી. પદમનરિદે વિનવ્યું, કમળરાય અવધાર;
તુજ પુત્રી મુજ સુતતણી, નિચે હોયે નાર તવ કમળપ્રભ ઉચ્ચરે, સાંભળ દૂત તું સાચ;
એ પુત્રી વિપ્રજ વરે, એ નહીં ચૂકું વાચ. તવ તે વળી વીનવ્યું, સાંભળ કમળનરિંદ, સિન્ય તેહના આગળે, તુજ બળ થાશે મંદ. તવ વળતું રાજા વદે, કર્મ કરે તે હેય;
નાસ્તિકને કન્યા કિસી, એ તે નિચ્ચે જોય. તવ દૂતે વળી બેલિયાં, કુડાં કઠણ કુવાચક
તવ વાડવા કોર્ષે ચઢી, બેલ્થ એ નહીં જાચ. ગળ ગ્રહને કાઢિયે, શિર મુનિ જેહ, પઘરથ રાજા આગળું, બે વાકું તેહ.
(ઢાળ ૧ લી-પુણ્ય કરે જગ છવડા-એ દેશી.) તે વચન જ વીનવ્યું, સુણ પદમરથ રાય,
એ નૃ૫ તુજને નવિ ગણે, એ જાણે સવિ વાયરે. દૂતે ૧ પ્રયાણભંભા તવ વિસ્તરી, હળભળ કીધા ધરે;
હય ગય રથ સવિ સજ કરી, દંતી કીધા કેરે. તે ૨ આયુધ તે સવિ સજ કરી, અંગા ચંગા દપરે;
શેઠ સેનાપતિ નરપતિ, તેડ્યા મોટા ભૂપરે. તે ૩ “નાળ ગળા મેં ઢાંકળી, આતસબાગી સારરે,
હોકાનાળને ચક વળી, ગદાતણું નહીં પારરે. તે ૪ ત્રીશ લાખ હેય પાખય, ગજ તે ત્રીશ હજારરે,
રથ તેના પાળા વળી, વીશ કે પરિવારરે. દૂતે પ *મે ભાણજ છાહિયે, પુહવે થયે અંધારરે,
૧ બ્રાહ્મણ ૨ તેપ. ૩ ઘોડા. ૪ આકાશમાં રહેલો સૂર્ય પણ ધળ વડે ઢંકાઈ ગયે.

Page #212

દૂ. ૭
પરાક્રમ પ્રસંગ
(૧૬) પૃથવી આકંપી સહી, દળ નવિ દીસે પારરે. દૂતે ૬ દિન કેતે તવ આવિયે, કમળપ્રભને દેશરે,
લૂટે લગડે અતિઘણું, ઉતરીઓ એક નેસરે. કમળરાયે તે જાણિયું, બીહને હૃદય મઝારરે;
એહનું દળ સબળું સહી, નગર દેવાયું દુવારરે. મંત્રી કહે નૃપ થિર થઈ, સેના કરે સવિ જાણ; બાર ઉઘાડી નીસરે, બાહર મંડે પ્રાણરે.
તે. ૯ તવ રાજા મન થિર કરી, સમરી મન નવકારરે;
સવિ સેનાપતિ ગજપતી, કીધે સબળો ભારરે. તે. ૧૦ હય ગય રથ તે સજ કરી, પાયક પાર અસંખ્ય
તુર ભંભા તે વિસ્તરી, સૈન્ય મળ્યું બહુ લખ્યરે તે. ૧૧ પદમરથના દળથકી, અરધ સૈન્ય તે જાણ,
દંડાયુદ્ધ સવિ સજ કરી, વિપ્રતણે છે પ્રાણરે. તે. ૧૨ જયા રથ તવ જોતરી, પહેરી અંગા ટેપરે,
આયુધ દળને સજ કરી, મનસ્યું આ કેરે. દૂતે. ૧૩ તવ તેને સાસુ વદે, સાંભળ તે મહાવીર રે;
એ નૃપ રાખે છવ, કહું હૈડાનું હીરરે. દૂતે. ૧૪ દળ બેહુ તે તિમ મળ્યાં, જિમ સાયર-ઉધાણરે,
નાળ ગેળા તે મૂકિયા, મૂક્યાં સબળાં બાણુરે. તે ૧૫ હય ગય તે બહુ ફળ્યા, વાગાં બહુ નિસાણરે;
હાકે હાકી તે બહુ થઈ, કાયર મૂકે પ્રાણરે. તે ૧૬. શિર ત્રટે કેઈ નરતણું, ઘસી ઘસી ઘાય કરંત,
સુટ સવે તવ હબહબે, તિહાં નહીં બીહક ધરંત રે. દૂતે ૧૭ ઈણ પરે ઝૂઝ કરંતડાં, ભાગે કમળનરિંદરે; પદમકટક સબળું સહી, તવ ઉઠ દ્વિજઈદરે. દૂતે ૧૮

Page #213

(૧૬)
જયાનંદ કેવળી. જયા તવ બહુ યુદ્ધ કરે, ભાગ્યે પદમનું સૈન્યરે, કમળપ્રભ પાછા વળે, ઉપર વિપ્રને મન્નરે. તે ૧૯ પદમરથ તવ ઊંચરે, સુણ તું વિપ્ર સુજાણ;
લે તરભાણું પાતરી, કાં તું થાય અજાણરે. તે૨૦ વિપ્ર ભણે સુણ મહીપતિ, હું તુજ દેઉં સીખરે;
જા પાછે નિજ મંદિરે, નહીંતે માગીશ ભીખરે. દૂ૦ ૨૧ વચન સુણી કેપે ચઢ, કીધા મહા સંગ્રામ,
તે સરવે નિષ્ફળ થયા, દાડે વાંકે જામરે. દૂતે ૨૨ દેવતણે સાનિધ કરી, જીત્યે જયાકુમારરે,
પદમરાય તે વશ કરી, પાંજરે ઘા સારરે. ત. ૨૩ જણ મુષ્ટ કરી તાડીએ, કીધે સબળ ફજેતરે, વિપ્ર-વૈદે બહુ નમે, ગ્રહી ચાલ્યો નિજ દેશરે. તે. ૨૪ જય જય રવ તિહાં બહુ થયા, હરખ્યા નગરના લેકરે,
એ વિપ્ર નહીં કે દેવતા, પદમ મૂકાએ પકરે. દૂત. ૨૫ ઘર ઘર ગુડીઓ ઉછળી, તરિયા તેરણ રંભરે; નારિક નવ રસ ખેલીએ, વાજાં વાજે ભંભરે. દૂતે. ૨૬
(ઢાળ ૨છ-દેશી એપાઈની.) દિન બીજે તે સભા મઝાર, મળ્યાલેકના થોક અપાર;
પંજરથી નૃપ તે આણીએ, કંઠ પાસ ઘાતી તાણી. ૧ વિપ્ર રાય લાવે સંગ, મસ્તક મૂળી દીધી રંગ;
માંકડ થઈ તે ઉભે રહે, વળી બેલ રક્ષકને કહે. એ રાજાને એહજ સીખ, નગરીમાંહિં મંગાવે ભીખ; દંડ કરી ઠબકા ઘણું, લેક સહુ નિરખે પિખણું. ૩ તવ કમળા તે આવી કહે, એ વાત મુજ મનમાં દહે; સ્વામી તું તે છે દયાળ, ઈણ વાતે ઊપજશે કાળ. ૪
|
1
|

Page #214

પરાક્રમ પ્રસંગ
(૧૩) કૃપા કરે હવે લાગી શીખ, વચન થયું તે માગી ભીખ;
જયા ભણે એ નાસ્તિક ટળે, તે સહી એ માનવ સંભળે. ૫ પદમ કહે જે કહે તે કરૂં, વયણ તમારાં સહી આણુસરું, તવ તે કીધે કપિ ટળી રાય, જયાતણે જઈ લાગે પાય. ૬ તવ જયા તે ભીલ-સરૂપ, મસ્તક મૂળી દેખે ભૂપ;
પુત્રી આપી તાતે તદા, સોય કેપ વળી કી મુદા. ૭ જીર્ણ વસ્ત્ર શૃંગારજ વિના, દેખી સહુ થયા વિસ્મયમના; કમળપ્રભની ભગિની જેહ, નિજપુત્રી એ નિ તેહ. સે દેખી નૃપ લાયે ઘણું, ધિગ જીવ્યું ચિંતે આપણું
સભા સહક પામી મેહ, તે દેખીને લાગે છે. હું કમળપ્રભ નૃપ બીજે જેહ, કરે વીનતી ઉભે તેવ;
સ્વામી તે કુણ દાનવ દેવ, થાએ પ્રસન્નને ભાખે હે. ૧૦ તવ જયા તે દાખે રૂ૫, નિજ તનયા તે દેખે ભૂપ; રાજ સવે તે રંજ્યા બહ, વિકસિત અને નિરખે સહ. ૧૧ ઇંદ્ર ચંદ્ર કે જે ભાણુ, મીન ધ્વજ મૂકાવ્યાં માણ; કે એ રામતણે અવતાર, રૂપે જાણે બ્રહ્ના સાર. ૧૨ તવ આવી તે રાજકુઆરી, લેઈ વરમાળને ઉભી બાર; ઘણું મહત્સવ તિહાંકણ કરી, કમળસુંદરી કન્યા વરી. ૧૩ દેશ એકનું આપ્યું રાજ, તવ સીધાં મનવાંછિત કાજ;
પદમરાજ પુહતે નિજ ઠાય, રાજ દેશનું આપી જાય. ૧૪ નિજ નિજ પુત્રીને અનુસાર, અળવે આપે જયાકુમાર;
ઔષધી એક પ્રથમ છે જેહ, રત્ન પાંચસેં આપે તેહ. ૧૫ તેહનું દાન કરે અતિ બહુ, લેભે સેવા સારે સહુ
શ્રી બહુચ્ચું સુખ ભગવે, દેવતણી પરે દિન જોગવે. ૧૬ વસંત માસ આ તિણ સમે, લેક સહુ તવ ફાગજ રમે; જયાનંદ મન ધરી આણંદ, રૂપે જાણે જેહવે ચંદ. ૧૭

Page #215

(૧૬૪)
જયાનંદ કેવળી, મનમાં આણી કેડ અપાર, સ્ત્રીસ્યુ રમવા ચાલ્યા સાર,
પરિકર સઘળું સાથે કરી, વિવિધ વસ્તુ વળી આગળ ધરી. ૧૮ કેસર કસ્તુરી મહમહે, અંબર ચુઆ પરિમળ રહે,
ગુલાલતણ તવ કીધા રોળ, ચંદન કુંકુમ આપ્યા બળ. ૧૯ ચંપક મેગર ને જાસૂલ, જાય સેવંત્રી ઝાઝાં મૂળ
પાડળ પારિજાત નહિ પાર, વારૂ વેલી ફૂલ અપાર. ૨૦ સહસપત્ર લખદળ વળી જાઈ, દમણે મરૂઓ કેતકી લઈ; કમળતણ બહુ દંડક કરી, સ્ત્રી બેહુ છાંટે જળ ભરી. ૨૧ બલસરી વળી કણયર ઘણાં, નામ કેતાં કહું ફૂલજતણા;
ફાગ ગાય તે રાગ વસંત, કામીતણા ચપળ કરે ચિત્ત. ૨૨ ઈમ સુખ વિલસે વિધવિધ પરે, દેવ દેગંદક તેહની પરે,
તવ ત્યાં વાત હુઈ છે જિસી, સુણતાં જાણે સાકર તિસી. ૨૩ વિદ્યાધર એક દીઠે ભૂપ, પૂછયું તું કુણ દાખ સ્વરૂપ ?
ખેચર બેલે મધુરી વાણ, તાઢ રહુ નિચે જાણ. ૨૪ અમે વિદ્યાધર મેં ચાલ, નિજ મનની તું શંકા ટાળ; પાણી પીવા જળને ઠામ, ઉતરીઓ આણે આરામ. ૨૫ નંદીશ્વરની યાત્રા સહુ, દેવ દાનવ તિહાં મળશે બહુ
ઈહિથકી દ્વીપજ આઠમું, તિહાં જઈને ભાવે નમું. ૨૬ અઠ્ઠાઈને મહિમા સાર, મળશે દેવ અપારાવાર;
શ્રી જિનભવન અછે બાવન્ન, બારાં દેખે તે ધન્ન. ૨૭ જયાતણે મન લાગી ખંત, જાવાની મન પેઠી બ્રાંત, નિજ ઘર આવીને કહે વાણું, કરી યાત્રા ને આવું ઠાણ. ૨૮ સ્ત્રી સંતેષી ચા વીર, પર્ઘક આરહી બેઠે ધીર; થોડા દિનમાં આવું જઈ જયાનંદે એ વાણું કહી; ૨૯
મગતિ તે ચાલે જામ, દેખે જગતી કેટજ તામ; ઉંચી આઠ જેઅણને માન, વજેપીંડ ને સેવનવાન. ૩૦

Page #216

વિદ્યાપ્રભાવ પ્રસંગ પિળ ચાર તે સુંદર રૂપ, અતિહિ મનહર દેખે ભૂપ; ભારત સાખે ભગળ સહી, ધ્વજ પતાકા ઝાઝી કહી. ૩૧ પúકની ગતિ જોયણ એક, મહીથકી તે ઉંચે છેક;
તવ મન ચિતે મેં ન જવાય, વિદ્યાસાધન કરૂં ઉપાય. ૩૨ તિહાંથી વેગે પાછા વળે, જંબુદ્વીપમાંહિં તે ભળે; તિહાં દીઠું એક જૈનભવન્ન, નીચું જઈ ચિત્ત હું ધર. ૩૩ માંહિં જઈને કરે પ્રણામ, વિનય કરીને સ્તવીઆ તામ;
સ્તવીઆ પ્રથમ જિનેસર દેવ, સુર નર કિનર સારે સેવ. ૩૪ બાહેર આવી પેખે ધીર, મંડપ નિરખે જયાનંદ વીર; | તિહાં તવ બહુલા સ્વર વળી થયા, જેવા કાજે જયાનંદગયા. ૩૫ સુંદર નરનું ટેળું એક, કરે નૃત્ય તે વડે વિશેક; તવ નરને પૂછે રાજાન, કસ્યા નર એ શું વિજ્ઞાન? ૩૬ વળતે તે નર બેલે વાણ, લખમીપુર નગરી એ જાણ;
નૃપ મહીપાળ સબળ બળવંત, પ્રજા સર્વ વાંછે જયવંત. ૩૭ પુત્રી ત્રણ્ય સકળગુણભરી, રૂપવંત તે જાણે સુરી; જિનશાસનની ત્રણ્ય જાણુ, નાટિક ગીતતણી તે ખાણ. ૩૮ એક કન્યા તે નાટક લહે, બીજી ગાન વીણરસ કહે; ત્રીજી મધુરાં ગીત રસાળ, રૂપવંત તે ત્રયે બાળ; ૩૯ થઈ મોટી તે ત્રયે જિસે, નિજ નિજ કરે પ્રતિજ્ઞા તિસે;
આપાપણું કળાના ભેદ, જે અમ જીપે તે વર વેદ. ૪૦ ઠામ ઠામના રાજકુમાર, જીપી ન શકે એક લગાર; વળી આવીને શીખે કળા, માસ માસ પ્રતિ નિરખે બળા. ૪૧ તવ તે જ્યાનંદ મનવમી, સુણી વચન હૈડે હસી;
મંચ શસ્ત્ર સવિ મૂક્યાં ઠામ, વામનરૂપ કરે એ કામ. ૪૨ કુત્સિત દેહ આભરણે ભર્યો, પંડિત જિહાં બેઠા પરવર્યો, તેહને આવી કરે પ્રણામ, નામ ઠામ કુળ કેડું ગામ. ૪૩

Page #217

જયાને કેવળી,
હું છું ખત્રી રૂપે ઈસ્ય, કે નવિ પરણે કારણે કિ ? કળા શીખવા આ અહીં, તે કન્યા મુજ પરણે સહી. ૪૪ તવ તે હસી પડયા સવિ રાય, એ શું શીખે કિ ઉપાય; વિદ્યાગ્ય એ નર સહી નહીં, પંડિત વચન કહે તવ સહી. ૪૫ તવ તે વામન કરે વિચાર, સવા કેડિનું કંકણ સાર;
તે મૂકે જવ પંડિત પાસ, વિપ્ર ભણે તમે ભણે ઉલ્લાસ. ૪૬ કપટપણે નવિ શીખે કળા, તવ કુંઅર થાએ આકળા;
હસી હસી દુખાડે પેટ, એ સહી કન્યા વરશે નેટ. ૪૭ તવ વામણે કરી એક પર, યા ગયે પડિતને ઘેર,
પંડવાણુને કરે પ્રણામ, દે આશિશ તે મનસ્ય તામ; ૪૮ સવા કેડિનું કંકણ જેહ, પંડ્યાણને આપ્યું તે; તિણે પંડ્યાણનું મન ચળ્યું, સાકરમાંહિ જ ભળ્યું. ૪ પંડિતને વળી કહેજે તુમ, જિમ બહુ વિદ્યા પામું અમે;
જવ પંડિત આ આવાસ, નિજ વનિતા જઈ બેઠી પાસ. ૫૦ એ છાત્ર નહીં વિદ્યાવત, એહને બે સરસ્વતિનો મંત; તવ પંડિત મુખ એવું ભણે, બહુ ઉપાય કિયા એ તણે. ૫૧ હે મુખ ના એક માત્ર, ઘર સરખી નવિ દીસે જાત્ર; કંકણ દેખાડયું જેટલે, બીજું પંડિત પાસે ભલે. પર તવ પંડિત માંડે પરપંચ, નિશા ભણવે માંડ સંચ;
તે હે પિણ વામનનું રૂપ, કહ્યું ના કરે વકીભૂપ. પ૩ ઈમ કરતાં દિન કેતા ગયા, શીખી કળા સવિ ઉદ્યમી થયા; વસ્ત્ર શસ્ત્ર સવિ સૂધાં ધરે, રાજભવન જાવા મન કરે. ૫૪ માસતણે તે અવસર થયે, વળતે બેલ જયા પ્રતિ કહ્યા;
તવ તે સવિ વામણને કહે, કળા દેખાવ મંદિર રહે. પપ વામણ કહે હું આવું સાથ, જે ગુરૂ મુજ વળગાડે બાથ; માસ માસ પ્રતિ પ્રિક્ષા થાય, તિહાં આવીને બેસે રાય. પદ

Page #218

વિદ્યાપ્રતાપ પ્રસ’ગ
( ૧૭ )
મળે લાક સિવ થેકેથાક, ઉદ્યમ કરે તે થાએ ફ્રાંક; જયાનંદ પતિને કહે, બહુમધ તુમ દીધું લહે. તે દીઠું તવ આલે હાથ, વિપ્ર ભણે હવે આવા સાથ; પતિ પ્રતે પ્રકાશે ગુજ, રાય પાસે બેસારે। મુજ. ૫૮ આપાપણી કળા જો ખરી, વિ જીપે રાજા-કુ'અરી;
તવ મુજને તુમે દેજો આશ, કૈતિક કરૂ હુ· રાજાપાસ. ૫૯ તવ પડિત તે સેવનમાટ, હાજ ભણીને તેડચા વાટ; રાજલેાક સવે બેઠા જ્યાંહિ, છાત્ર તેીને આવ્યે ત્યાંહિ. ૬૦ વામણુ રૂપ દીઠું જેટલે, એ સહી કન્યા વરશે ભલે; રાજપુત્રી તવ આવી ત્રણ, રૂપવતી ને સેવનવર્ણ. પહેલી નાદસુંદરી નામ, તે માંડે નાટકનું કામ; મીજી વીણાના લહે ભેદ, ત્રીજી જાણે રાગ અભેદ. નાદસુંદરી બીજી નામ, ગીતસુંદરી ત્રીજી તામ; વિવિધ કળા દેખાડી નવી, પર પરની પ્રીછે પદ્મવી. તેહને જીપી ન શકે કાય, જયાનંદ તવ બેઠા જોય;
૫૭

૬૧
૬૨
૬૩
ક
તવ વામણું મુખ-વાણી કહી, નાદસુંદરી તું ચૂકી સહી. ૬૪ તવ કન્યા તે ખેલે કમ્મ? ભરતશાસ્ત્રના જુએ મમ્મ! તવ તે વામણુન સુખથકી, ભરતશાસ્ત્રની કાઢી વકી. તવ તે કન્યા પ્રીછી બહુ, હું ચૂકી છું મ કહેશે સહું; નામે જાણી તાહારી વાત, પ્રીયા કારણ ચૂકી ઘાત. પણ મુરખ મિળિયુ` સહુ કાય, એડવી વાણી સુણે સવિ લેાય; તવ રાજા પતિને કહે, વળી છાત્ર કે તાહારે રહે ? વામણને દેખાડે તામ, આગળ આવી કરે પ્રણામ; રાજાના માગી આદેશ, વીણામાંહિ દોષ અશેષ. તે સરવેના જોઇ સચ, નાટકના માંડયે પરપંચ, દેવતણી પરે વીણા વાય, કરે નૃત્ય મધુર સ્વર ગાય.
६७

૬૫
૬૮
૬૯

Page #219

(૧૬૮). જયાનંદ કેવી. તે ત્રચ્ચે તિહાં રંગી બાળ, વરમાળા ઘાતી તત્કાળ; તવ નૃપ ચિતે હૃદય મઝાર, કન્યા કિમ દીજે એ બાર ! ૭૦ આવ્યા છે જે રાજકુમાર, વઢવા સજજ થયા તેણીવાર;
અનેક પરે તિણે યુદ્ધજ કરી, જ્યારે મન આનંદ ભરી. ૭૧ એકતણા ઉદાળ લેહ, તવ નાઠા તે જાયે હ; કેતાના તે ભાગ હાડ, કેતા બાંધ્યા સબળે ઝાડ. ૭૨ કેતે દશ અંગુલી મુખ દીધ, કેતાનાં શિરમુંડણ કીધ; તવ રાજાને ચઢીઓ કેપ, સેનાની પ્રતિ કહે કરે લેપ. ૭૩ તવ તે સેનાની સજા થઈ, બહુ સંગ્રામ આરંભે લઈ
વાસણ રાય તે કીધી બુદ્ધ, બળે સેનાની કરતાં યુદ્ધ. ૭૪ રાજા મન આણી વિખવાદ, સૈન્ય સર્વને કીધે સાદ, તવ મંત્રી આવીને કહે, નહીં વામણ તું ઊભું રહે. ૭૫ એ છે સહી કે દેવ દયાળ, શામાટે ઉપાઓ કાળ; તવ રાજા મન ધરી સંતેષ, હય મૂક્યા વળિ મૂક્યો રોષ. ૭૬ તવ વામણે મૂક્યાં હથિયાર, સામે આવી કરે હાર; સભામાંહિં બેઠા એકઠા, વામણ દેખીને મનમઠા.
- ૭૭ પાય લાગીને ચિંતે તામ, રૂપ દેખીને પૂછે ગામ;
તું કુણુ દેવ કે ચંદ્ર રૂપ દેખાવ કરે આણંદ. ૭૮ ચિંતે જયા એ દુખિયા થયા, તવ સોવનમય દીઠી કયા; (કાયા) રાજવર્ગ સવિ આણંદ ભયે, ઘર ઘર મંગળ ઓચ્છવ થયે. ૭૯ સૂરજ કેટિ થયા પ્રકાશ, રૂપે જાણે લીલવિલાસ, ઈણ અવસર ચાવકજન એક, કમળપુરીથી આવ્યું છે. ૮૦ જયાનંદ જવ નયણે દીઠ, તવ તસ લેચન અમીય પઈડ, પરથની જે હુઈ કથા, તે કહી તામ હુઈ જિમ યથા. ૮૧ એ નર તે સહી નિત્યે જાણ, દેવરૂપી મનમાંહિ આણું; તેહ સુણી નૃપ લાગ્યા પાય, સબળ મહેચ્છવ મડે રાય, ૮૨
99

Page #220

સજજનેની સાજન્યતા (૧૯) વારૂ લગન લેઈ એક સાર, કન્યા પરણુવી સુવિચાર;
દેશ નગર આપ્યા ભંડાર, સુખ વિલસે બહુ જયજયકાર. ૮૩ રાજકુમાર જે આવ્યા હતા, ખમી ખમાવી થાનક ગતા;
એક દિન જયાકુંમર મન રંગ, વન કીડા કરે ત્રણ સ્ત્રી સંગ. ૮૪ ચેર એક તવ રાસભ ધરી, તૂર વાજતે આ ફરી; લાવ્યા જિહાં વધનું છે ઠામ, જોવા મિળિયું સારૂં ગામ; ૮૫ તવ જયા મન કરૂણ ધરી, વેગે આ તિહાં સંચરી;
શૂળથી છેડા ચોર, કરતા રાખ્યા પાપ અઘેર. ૮૬ તે તે આ આવાસ, ભેજન દીધું મન ઉલ્લાસ; શબ્દતણે અનુસારે એહ, સંઘસાર એ છેએ તેહ. તવ આલંગી પૂછી વાત, એ આપદા શી આવી ભ્રાત ? સંઘ કહે તું થાપી રાજ, સમર પલ્ટીપતિ આ લાગ. ૮૮ તેવસ્યું યુદ્ધ કરી નવિ શકે, ગ્રહી કબજે ને થાનકે લક
અંગે પ્રહાર મુજ દીધા બહુ, ચરમે મઢિયું હું કેતે કહું. ૮૯ પરવતથી હેળી નાખીએ, પરાળ પડયે દૈવે રાખીએ;
તવ કરમે વ્હે જળધાર, ચર્મ શીઆળે ખાંધું સાર. ૯૦ દિન કેતે મુજ મૂછ ગઈ, ચોરી કરવા પિઠે ભઈ કર્મ સંગે તું મુજ મળે, તવ મનવંછિત સુરતરૂ ફળે. ૯૧ સંઘસાર કીધે ઘરધણી, રાજા માને જાણી ગુણી; રાજા શ્રીપતિ પૂછે જ્યા, સંઘ તુન્નારે કેતી મયા? ૯૨ જયાનંદ મુખ બેલે વાણુ, એ અમ બંધવ નિક્ષે જાણ;
સ્ત્રી જે પે સ્વામી અવધાર, સંઘસાર માં રાખે બાર. ૪ એહની દ્રષ્ટી નિખરજ સહી, મનની વાત હતી તે કહી;
જય ભણે તમે લવતી રહે, એવાં કથન મુજને કાં કહે. ૯૪ એ મુજ બંધવ વડે વખાણ, એ વાતની શંકા માણે; તવ સ્ત્રી વચ્ચે મનજ રહી, વળતી વાચ કિસિ નવિ કહી. લ્ય
તથી
જી, ચાર નવછરી ;

Page #221

( ૧૭૦ )
યાન કેવળી,
એક ક્રિન નૃપતિ સધને કહે, શે કારણ તુમસુ હિત વડે ? સંઘસાર એલ્સે નરપતિ, એહુની વાત ન કહેવી રતિ. ૬ તિમ તિમ રાજા આગ્રહ કરી, એહ પુરૂષનુ એલા ચરી; સંઘ કહે કી' ભાખુ' નહી, તેહુની અગડ કરો જો સી. ૯૭ તવ રાજા મન અચરજ ધરી, સંઘ પ્રતે પ્રતિજ્ઞા કરી; જયનગરના વિજયનરેશ, તસ કુઅર હુ. ખાળેવેશ. દાનવ્યસન મુજ હુંતે સદા, તાતે રીસ કરી મુજ તા; તા મુજ કુળના એ ડુબજ જાણ, જાતે ચંડાળ પિણ વિદ્યાખાણ. ૯૯ મુજ સાથે નીસરિયે સહી, શીખી વિદ્યા અળગા રહી;
હ તે માટે છુ' વારી, તે માટે મુજ આદર કી. ૧૦૦ જાણે જો રાજા જાણશે, તેા સહી નિચે મુજ મારશે; ઇસ્યુ સુણીને દીધી વિદ્યા, ભૂપતિ મનમાં લાર્જ્યા તા. ૧૦૧ પેાતાના નર હુતા જેહ, રાતે તેડી અણાવ્યા તેહ;
મધ્ય રાતે આવે અસવાર, તેને કરો ખડગપ્રહાર. જયા પ્રતે તવ તેડુ કરે, તવ શ્રી ત્રણ્ય ઇમ ઉચ્ચરે; સ્વામી રાજા કુડા હોય, ઇંણુ વેળા વિ જાએ કાય. નહી તે સઘસાર પાડવા, ઉત્તર દેઈ આવ્યા હવે;
૧૦૫
સઘ પ્રતે' કહે જયાન'દ, રાજા તુમ તેડે આણંદ. તવ ઉચ્છક થઈ અશ્વે ચઢી, પેાળપ્રવેશ કરવાળજ પડી; મારીને તલ નાડા જોધ, ચાકી આવી કરતી શેાધ. અધ સસતે તે દીઠે સંધ, રાજલેક માંહિ પડીએ ધધ; જયાતણે મંદિર લઈ જામ, મૂળી પેઇ પાઇ તામ. સંઘસાર તવ સાો થયા, એ વરતાંત રાજાને કહ્યા; રાજાને મન માટી દાઝ, સુભટ માકલ્યા મારણકાજ. જયાતણે સુભદ્રે તે હુણ્યા, તવ રાજા પે રણઝણ્યા. પોતે ચઢીને આવ્યા રાજ, જામાતાને હણવા કાજ.
૧૦૬

૯૮
૧૦૨
૧૦૩
૧૦૪
૧૦૭
૧૦૮

Page #222

સત્યને જ્ય. (૧૭૧) તવ મંત્રી આવી વીનવે, એ શું કર્મ કરે છે હવે? એહનું કુળ ચંડાળજ જાણુ, સંઘતણે મુખ એવી વાણ. ૧૦૯ મંત્રી કહે દુર્જન જન જેડ, એહવાં કથન કહે વળી તેહ;
તમે જઈને પૂછે સહી, ભૂપતિ વાત મંત્રીને કહી. ૧૧૦ જયાતણે ઘર મંત્રી ગયે, કરી પ્રણામ ને ઊભે રહે;
સ્વામી કહે કુણુ કુળને ગામ, જયા ભણે કહેશું સંગ્રામ. ૧૧૧ તવ સ્ત્રી વચ્ચે લાગી જાય, જયા ભણે કહેશે સંઘરાય;
સ્ત્રી બોલે તસ વાચા તેહ, સંઘ ભણે ચંડાળજ એહ. ૧૧૨ તવ જયા મન આણુ ગર્વ, આ લે બૂટી કહેશે સર્વ રાજભા થંભે જેહ, શાળભંજિકા કહેશે તેહ. ૧૧૩ તસ મસ્તકે એ ખૂટી ધરી, શાળભંજિકા કહેશે ચરી;
તવ શ્યામા મન ઉદ્ઘટ ઘણે, પિતા પ્રતિ કહે વાણી સુણો. ૧૧૪ આ સભા સહુ ખિતાં, થંભપૂતળી ગુણ કહેશે છતાં; પૂતળી મસ્તક મૂળી ધરી, તવ બલેજ યાનું ચરી. ૧૧૫ સભા સહકે થઈ સાવધાન, સૂધે મન ધરજો સહુ કાન, એમાં જૂઠ ન એક રતી, વાત કહું છું જે છે છતી. ૧૧૬.
(દૂહા-). વિજયપુરાહત વિજયસુઅ, સિરિ જયાણંદ ભિડાણુ;
વર ખત્તિ નરવંશમણિ, ગુણનિહિ મહિમનિહાણુ. વિજયપુરનગર જયપ, કમળા કુ ધાર; અતિ ભાગી ગુણનિલે, એ જયાનંદ કુમાર.
" (પાઇ.) એહવી વાણી નિસુણી કાન, રાજા મનસ્યુ થયે હેરાણ; ચાલી ગયે કુમરીઆવાસ, પાએ પ્રણમી ખમાવે તાસ. ૧૧૭ તેહિ સજા નહીં વિશવાસ, પુરોહિતસુતને તેડે પાસ; વિજયપુરે તે વેગે વહી, નરતિ કરીને આ અહીં. ૧૧૮

Page #223

(૧૭૨ ) જ્યાનંદ કેવળી. કરી અવધિ દિન નવની સહી, પુરોહિતસુતે એ વાણી કહી,
કરભનાં વાહન લીધાં પંચ, નર પંચે તે ચારૂ સંચ. ૧૧૯ જેયણ શતનું અંતર જિહાં, દિન ત્રીજે વળી આવ્યા તિહાં,
ઉંટ તે બાંધ્યા વનડે મઝાર, જેશી વેશ ધર્યો તેણિવાર. ૧૨૦ ચાલ્યા આવ્યા રાજભવન્ન, જાણે ઈંદ્રપુરી કે અન્ય;
સેવનય મંદિર ઝળકત, મણિરત્નમય લાગું ચિત્ત. ૧૨૧ થાંભે દીપ ઝલામળ ઘણી, શાલભંજિકા દીસે મણ કાચતણા બહુ બાંધ્યા ચેક, મૂરખજન તે પાડે પિક. ૧૨૨ જાળી ગોખ તે મણિમય જાણ, ઈણી પરે જેશી મનમાં આવ્યું
કે એ સ્વર્ગ કે ઇક્રભવ, વિપ્રતણું ત્યાં મેણું મન્ન. ૧૨૩ આશિર્વચન જ પળે કહે, તે આઘે જાવા નવિ લહે, દુઆરપાળ જઈ રાજા વીન, જ્ઞાની એક દીસે અભિન. ૧૨૪ શીઘ્ર થઈને તે લાવ, આવ્યા જેશી માટે ભાવ; કરીય સ્તુતિ ને ઊભું રહે, પ્રણામ કરી નૃપ બેસે કહે. ૧૨૫ મનસ્યું ચિંતે એમ્યું ઇશ, કે બ્રહ્મા કે શ્રી જગદીશ ! વિજયરાય તવ દ્વિજને કહે, શી શી વિદ્યા તુમ મન રહે. ૧૨૬ જાણું સ્વર્ગ મૃત્યની વાત, ચંદ્રગ્રડણ તારાને પાત;
તવ રાજા કહે સુણ તું વીર, પુત્ર અમારે જે જગવીર. ૧૨૭ . તેહની સુધિ તુમે જે કહો, તે મન વંછિત સંપદ લહે;
હીન સંઘ તે લેઈ ગયે, જયાનંદ તે મનમાં દયો. ૧૨૮ તવ આડંબર કરી અપાર, તિહાં લે જેશી તિણ વાર
તુમ સુત વિજયી જાણું સહી, દેશ ઘણાની ફરસી મહી. ૧૨૯ નૃપતિસુતા તિણે વરી અનેક, લખમીપુર છે હવડાં છે,
તે સુણી નૃપને થયે આણંદ, વિપ્ર ભલે તું સૂધ ચંદ. ૧૩૦ દાને વંઠે જળધરધાર, ઉંટ સવિ તે ચાંપ્યા ભાર; દિવસ એક રહીને વન્યા, દિન ચેાથે જઈ રાજા મળ્યા. ૧૩૧

Page #224

સોગ વિયોગ પ્રસંગ (૧૩) જે વરતાત થયે તે કહ્યું, તેહ સુણ મહીપતિ ગાંગો; વાત કરંતાં જાણજ થયું, આવ્યા મંત્રી આવી કહ્યું. ૧૩૨ જય વિજ્યરાજા ને લેખ, ભેટ ઘણુણ્યું તમને પેખ;
જે અમ પ્રાણતણે આધાર, તે નજરે દાખે એકવાર. ૧૩૩ મંત્રી સાથે તે પાઠવ્યા, જયાતણે મંદિર આઠવ્યા;
જાણ કરી તવ જ્યાનંદ, તે નિસુણીને યે આણંદ. ૧૩૪ સાહામે આવી પ્રણમ્યા પાય, તુમશું વિજયી છે માય તાય;
મંત્રી ભણે જીવ પાખે અંગ, તુમ વિણ માયતાય છે તંગ. ૧૩૫ સુણી જ્યા મન ઝાંખે થયો, હું કાં માની કુખે ભ;.
છડે પ્રમાણે જાવું તિહાં, એક ઘી હવે ન રહું ઈહાં. ૧૩૬ ઈસ્યુ કહી મંત્રીને માન, આરેગાવી આપ્યાં પાન;
તવ નિ જાવું મન થયું, પાયક સહુને જાણ જ કર્યું. ૧૩૭ શ્રીપતિ રાજા જાણુજ ભયે, જયા ચાલે છે નિશ્ચ થયો;
તવ રાજા તે ધરણી ઢળે, મંત્રી સઘળા આવી મળે. ૧૩૮ વાય કરીને વાળ્યું ચેત, જાણે પૂઠે લાગે પ્રેત;
પેટ મારવા લાગે જામ, પુત્રી ત્રયે આવી તામ. ૧૩૯ અહી આપોહ કરે બહુ તદા, મેં મન માંહિ નાટ્યું કદા;
એહ પુરૂષસ્યુ કીધું યુદ્ધ, એહ મહારાજા–વંશવિશુદ્ધ. ૧૪૦ માહારૂં મુખ કેમ દાખું એહ, કરી ઉપાય ને પાડું દેહ;
તવ જયા આ પરવરી, એ રાજા તે શી પરે કરી. ૧૪૧ જાણ્યા પખું નવિ માને મન્ન, જાણ્યા પખે તે વસતે રત્ન;
અનેક ઉપાય કરીને રાય, જીવતે રાખે તેણે ઠાય. ૧૪૨ નગર વઈરાટે પાંડવ રહ્યા, રાય હરિચંદ ડુંબજળ વહ્યા; નળરાજા થઈ રહ્યો સુઆર, અણજાણ્યાને કિ વિચાર. ૧૪૩ શ્રીપતિ રાજા ઈમ ઉચ્ચરે, મહી–થળી જે મેહે ભરે; ગંગાજળ જવ કાજળવાન, અહ્મ વચન તે સાચું માન. ૧૪૪

Page #225

४८
(૧૭૪). જયાનંદ કેવળી. જે તું હવડા રહે મુજ પાસ, તે મુજ જીવિતની સહી આશ; બેલ દેઈ રાજા સતેષ, સુખેં સમાધે કાયા–પિષ. ૧૪૫ સંઘસારને તેડી તામ, મંત્રી સાથે સોપ્યું ગામ;
લેખ લખી રાજાને ખરે, સંઘસારને રાજા કર્યો. ૧૪૬ મંત્રી સાથે આ સંઘ, જય વિજયને તવ થયે ઘંઘ;
ભાઈ બેઉ એકતે મળી, કરે મ મૂરતિ સૂધી વળી. ૧૪૭ જયા તુલ્લે રહે ઘર વાસ, તે અલ્પે જઈ વનવાસ;
સંઘસાર રાજે થાપિ, તુહ્મને જીવ પદવી આપિયે. તેજ પ્રજાના સીજે કાજ, નહીંતે કુળને આવે લાજ;
પ્રભાતે ઉઠી તાપસ ભયા, સંઘસાર તે રાજા થયા. સુખેં સમાધે પાળે રાજ, પ્રજાતણું સવિ સારે કાજ; વિજયરાજ તે તાપસ રૂપ, સંઘસારને થાયે ભૂપ. ૧૫૦ લખમીપુર શ્રીપતિ રાજાન, જયાતણું બહુ વાણું માન;
એક દિન પૂરી સભા બઈઠ, વનપાળક આવ્યું નૃપ દીઠ. ૧૫૧ સ્વામી ચંદન-વન આરામ, ગુરૂ પધાર્યા ભેટ સ્વામી, તે નિસુણીને ચાલ્યા તિહાં, ગુરૂ દીઠા વનમાંહિ જિહાં. ઉપર ગુરએ ધર્મદેશના કહી, ભવ્ય-જીવે સાચી સહી;
જયાનંદને સેંપી ભાર, ગુરૂ પાસે લિયે સંયમ સાર. ૧પ૩ પૂરવ ચઉદ ખરાં અભ્યસ્યાં, શ્રી જિનવચન તે હૈડે વસ્યાં; બીજા પાંચસયાં પરિવાર, નારી પાંચસે થઈ અણુગાર. ૧૫૪ શ્રીપતિ રાજત્રષિ તે વળી, ખપી કર્મને થયા કેવળી; મેક્ષે પહાતા સાધુ સુજાણ, જ્યજયકાર સદા કલ્યાણ. ૧૫૫ હવે જયા નૃપ હુઓ બહુ, દેશ ઘણું પિણ સાધ્યા સહુ; ત્રિખંડને રાજા તે થયે, ધનદ પરે તે દાની હુએ. ૧૫૬ કમળપ્રભ પદ્યરથ જેહ, કન્યા લઈને આવ્યા તેહ વળી બીજા નૃપ આવે જેહ, કરે ચાકરી ઊભા તેહ. ૧૫૭ ઘણી કન્યાને સંગ્રહ કરી, દાને પુણ્ય ભંડારજ ભરી; પ્રજાતણ તે સારે કાજ, ઈદ્ર પરે તે પાળે રાજ. ૧૫૮

Page #226

કરમની વિચિત્ર ગતિ, (૧૭૫) એક દિન નાટકીએ એક સાર, માંડયું નાટક કરી વિચાર
નાટકણી તે સુંદર રૂપ, પદ્મપ્રભ ઓળખિયે ભૂપ. ૧૫૯ પિતા પિતાને જાયે જામ, નિજ ચરિત્ર તે ગાયું તામ;
તવ રાજ પદ્યરથ જેહ, નિજ પુત્રી વળી જાણ તેહ. ૧૬૦ તવ પુત્રીને પૂછે વાત, નૃપ બોલે એ સ્યું અવદાત; મુજ સ્વામીણ્યું રમવા ગયાં, વન-રમતાં નિદ્રાવશ ભયાં. ૧૬૧ ભીલ મળીને આવ્યા બહું, નાશી દહ દિશિ તે ગયુંસહ;
ભીલ હાથ તે હું તિહાં , ધણી ના શક્યા તેવસ્ય ભિડી. ૧૬૨ તસ ઘર લઈ ગયે તે ભીલ, તસ નારી વિષ દીધું વિલ;
માંગણ જણ એ આ ત્યાંહિ, તેને આપી ઝાલી બાંડિં. ૧૬૩ નગર એક તે લેઈ આવીએ, ઓષધ કરીને એ ફાવીઓ નિજ સ્ત્રી કરીને રાખી સહી, વીતક વાત હતી તે કહી. ૧૬૪ ગરથ દેઈ છેડાવી બાળ, તસ સ્વામી તે તતકાળ; તે સ્ત્રી આપી કરી પસાય, એ ક્યાં કામ કર્યા તુટ્યા રાય ! ૧૬૫ સુખે સમાધે નિજ ઘર રહે, આધી વાત તે કવિયણ કહે
જે જગદંબા સાનિધ કરે, વાણી સરસ વળી ઉચ્ચરે. ૧૬૬ કવિયણને મન હરખજ ભયે, ઉલ્લાસ ત્રીજો પૂરે થયે;
જે માતા તું હંસાની, વાણી આપિશ મનભાવની. ૧૬૭ તે ચે બેલી ઉલ્લાસ, કરસ્ય વાણીને પરકાશ; હરખ ધરી કવિ બેલે વાન, ભણે સુણે તસ નવે નિધાન. ૧૬૮
ઇતિશ્રી વાના કવિવિરચિત શ્રી જયાનંદ કેવળી રાસ વિષે સ્ત્રી ચરિત્ર ઉપર મદન ધનંદ કથા, કમળપ્રભ પયીરથ યુદ્ધ અને ધિકાર, પયીરથ પ્રતિબંધન, કમળસુંદરી પાણીગ્રહણ, લક્ષ્મીપુરી કન્યા ત્રણ પરિણયન, સંઘસાર રાજ્ય સ્થાપન, રાજા શ્રીપતિ દીક્ષા ગ્રહણ મોક્ષપ્રાપ્તિ, ત્રિખંડસાધન, વિજય સુંદરી ચરિત્રાદિ વર્ણન પૂર્ણ ત્રીજો ઉલ્લાસ સંપૂર્ણ થશે.
છે જે ૨ અમર ચંદ જ શરા જ

શry.org

Page #227

ઉલ્લાસ ચેાથેા.
(વસ્તુછ’૬.) માત ભગતિ ભગતિ ધરી તુજ્ઞ ધ્યાન,
સરસ કથા જયાનંદની ધરિય હિતને આપી વાણિય; શ્રી વિજયાનંદ ગુરૂ નમી કરૂ, ચરિત્ર અતિ સરસ જાણિય. ઉલ્લાસ ત્રણ જે મે કર્યાં, તે સવિ માત પસાય; વળી આઘે ઉદ્યમ કર્, ગી તું ઈંજે માય. (દુહા,) સુખે રાજ યાનઃ ત્યાં, ઈંદ્રપરે સુરલેાક; સઘસાર જે તિહાં રહ્યા, દિન જાએ તસ ફ્રાંક. એક દિન જયરાજા પ્રતિ, સધ વિમાસે તામ; બધીખાને સહી ધરૂ, કરૂ એ નિશ્ચે કામ. ઇંસ્યું વિમાસી નૃપ જયા, સ્ત્રીસ્યુ* નિગ્રહ કીધ; ઋદ્ધિ સર્વ તિણે અપહરી, પરઘુ બધી દીધ. તસ મંત્રી અતિ વãહા, કરી પરપંચ અનેક; સુરગ દેઇ નિશ્ચે તિહાં, સહી તે કાચા છેક. લખમીપુરે તે લાવીએ, મન ધારી અતિ રંગ; જયાનંદ જાણુંજ થયું, તવ તસ આબ્યા સ’ગ. બહુ ઉત્સવસ્યુ મદિરે, જયપ કરે પ્રવેશ; નગરલેક સહુ દેખતાં, તવ તિહા નમે નરેશ. દૂત એક બહુ ખેલણા, તેડયે ત્યાં દઇ શીખ;
એ કામા તે ક્યાં કર્યા, નિશ્ચે માંગીશ ભીખ. વાંચી સઘ મન ચિંતવે, એ મુજ માઠુ કામ; પરવુ સરવ છેાડી ક્રિયા, જિમ રહે મારી મામ

૧
ર
७

Page #228

સ્વાર્થ પ્રપંચ.
(૧૭૭). જ્યાનંદ સુખ લેગવે, દેવતણી પર તેહ માસ વસંતજ આવીઓ, ફાગ રમે સહુ જેહ. સ્ત્રી સાથે રમવા ગયે, જળકીડાને કામ; કીડા કરી પાળે રદ, નિરખે વન અભિરામ. ભીલ એક એહવે સમે, સ્નાન કરી નિજ હાથ; નૃપ આગળ ઊભા રહ્યા, બીજે કે નહિ સાથ. પય પ્રણમી ઊભા રહો, સાંભળ તું મહાધીર; ત્રલય પરવત હું વસું, કાળ મહાકાળજ વીર. લહુ બંધવ સબળે થઈ લીધું સ્ત્રીસહ રાજ,
આ વનમાં તે આવીએ, કરે મુજ એને કાજ જયા તેહ પૂઠે ગયે, તિહાં નવિ દીસે કેય,
ભીલ તેહ નાશી ગયે, ફરી ફરી વનમાં જોય. વર વિમાન એહવે સમે, નર બેઠે એક ત્યાં;
કરી પ્રણામ ઊભું રહે, જ્યા છે જ્યાંહ. વૈતાઢય ઉત્તરશ્રેણિમાં, નગર ભલાં છે સાઠ;
તેહતણે હું રાજીઓ, પ્રજા પાળું છું તાસ. માહરે સુત એકજ ભલે, વજૂયુધ તસ નામ; શિખર એક દીઠું ભલું, તિહાં તિણે વાણ્યું ગામ. તે થાનક ચઉઠિતણું, કરે ઉપદ્રવ અનેક મરગી રોગ તે અતિ ઘણ, કહેતાં નાવે છેક વાયુધ તે ચિંતવી, વિદ્યા સાધે ઉદાર,
ગણિયે ભળે, પણ નવિ ચળે લગાર. રૂપ અને પમ તવ કરી, એવી બોલે વાગર
નિ સહી તુજને વરૂં, એ તું સાચું જાણુ. ઈણ વચને ચૂકે સહી, બાંધ્યે પન્નગ પાસ; મારી કૂટી ઈમ કહે, પરણે એ સાબાશ

Page #229

( ૧૭૮ )
યાન કેવી.
નિજ ઘર તે લેઈ ગઈ, કરે તે સખળું દુઃખ; દિન કેતે મેં સાંભળ્યું, ગઇ તરશ ને ભૂખ. દક્ષિણશ્રેણિના પતિ, ચક્રાયુધ રાજાન; તેહની કરૂ હું ચાકરી, પણ નવ ધ્રુવે માન. મેં જઇને તેને કહ્યું, પુત્ર છેડાવા એહ; કહે છેાડાવું તેા સહી, [ પ ] જૂઠ્ઠું બેલે તેહ. તે દુખ અતિઘણુ સાંભરે, એહવે રાયના નૂત; કન્યામાંગણુ આવીએ, તે અતિ વાંકે ભૂત. તવ મેં તસ ઉત્તર કી, પુત્ર છેડાવે જે; સહી કરી તે સાંભળેા, કન્યા પરણે તેહ. એહવું વચનજ સાંભળી, મનમાં નાણે તેહ; નિમિત્તિયે મેં પૂછીએ, ભાખી જાણે જેહ. તવ ખેલે તે પડિત, સાંભળ ખેચર વાત; જયાનંદ જે આવશે, જય નૃપ જેહના તાત. એ કન્યા તે પરણશે, ત્રિલેાકી રૂપ ન પાર; તુજ નદન છેડાવશે, વિશ્વતણા આધાર. તે હું ખેચર ભીલ થઇ, તું આણ્યા ઈષ્ણે ઠામ; દુખભંજન જગ તું સહી, આવે મારે કામ. વિમાને બેસી આવિયા, જિહાં ખેચરના વાસ; પવન'જય તવ વીનવે, સાંભળ લીલ-વિલાસ. ઇહાં વિદ્યા સાધ્યા પખે, ચઉસડ વશ નિવ થાય; આહુતી સઘળી આણીને, વિદ્યા સાથે રાય. તવ ચેાગિનિ આવી તિહાં, કીધા કોડ ઉપાય; જયાનંદ ચકા નહીં, પણ તે વાયા વાય. એગિનિયા બહુ પરે નડી, આણી મન વિખવાદ; જયાનંદ મન થિર કરી, ધ્યાન ધરે નિરાખાધ,

૨૨
૨૩
૨૪
૫
૨૦
૨૭
૨૮
૨૯
૩૦
૩૧
૩ર
3333
૩૩
૩૪

Page #230

અડગના એજ કાર્યસિદ્ધિનું રહસ્ય. (૧૭) રૂપ અને પમ તવ કરી, હાવ ભાવ કરે તે વચન રસાળ જ વરસતી, નયણે દાખે નેહ,
૩૫ (ઢાળ ૧ લી.) તું તે યાનંદ મહારાય, અમે સેવશ્ય તાહરા પાય;
અમે બોલું છું કર જોડી, રખે નાખત હેય વિખે. અમે સહિય સમાણી ટેળી, દીસતી ભાંભર ભેળી; અમ વચન જિમ્યાં રંગ ચળી, અમ નયણાં અમિય કાળી. ૨ અમે રૂપે રંભ સરીખી, તમે જુઓ નયણે નિરખી,
એક વાર હસીને બેલે, એ વાતે હૈડું ખેલે ૩ તુતે ગુણહતણે સહી દરિયે, નવ નિત્યે તું અમ વરિયે
અમે કેવળ તાહરી દાસી, અમે થઈ રહેલું ગૃહવાસી. ૪ અમ બેલું વચનજ સાર, વળી નાટક કરૂં ઉદાર; તવ રંભતણી પરે ગાવે, લળીલળી તે પાસે આવે. એમ સ્ત્રીચરિત્રજ દાખે, તે સઘળું મજ પાખે; નયણ–બાણે તે તાડે, કામિજનનાં ચિત્તજ પાડે. અમે ત્રણભવનગતિગામી, એ નિ જાણે સ્વામી,
અમે દરસણ દેવ તે વાંછે, જેવા જન મેટા ઈ છે. તુમચ્છુ લાગે રંગરોળ, તુમથું વંછું રંગરેળ; તુમો ચિત્ત અમારે પેઠા, અતિ નિહુર થઈ બેઠા! ૮ તૈય વીર ધ્યાન ન ચૂકે, ત્યારે વિદ્યાદેવી હૃકે;
મહાવલિની આવી તામ, કર કરે પ્રણામ. તવ ચેગિની ત્યાંથી ત્રાઠી, દશે દિશે સઘળી નાઠી,
જય જયરવ વ્યાખ્યા મહિયે, મહા ધીર પુરૂષ સહી કડિયે. ૧૦ ચક મેગર ભાથા આપે, ધનુષ ખડગ તે વળી થાપે; તે સહી માટે મહારાય, ઘણુ ભૂપતિ સેવશે પાય. ૧૧

Page #231

(૧૮)
જયાનંદ કેવળી.
(ઢાળ ૨ -દેશા ચોપાઇની) વિદ્યા પૂરણ થઈ તે જિસેં, જવાળાસુરી વળી આવી તિસેં; બેલે ભલે સહી તું વીર, માંગ માંગ વર આપું ધીર. ૧ આકર્ષણ એક વિદ્યા સાર, તેથી લહિયે બહુ જયકાર;
તે આપી અણુમાંગી વળી, દેઈ વર ને દેવી ટળી. ૨ કરે પારણું જયા મન રીસ, ગ્રહી યેગિની પાડે ચીસ, વયુદ્ધ મૂક્યું તતકાળ, તવ તે સર્વે મૂક્યાં બાળ. ૩ તવ દેવી તે લાગી પાયરાખ્યા અભ્યાગત ત્યાં રાય;
આગત સ્વાગત સુપરે કરી, ઈમ કરતાં આવી શર્વરી. ૪ શને મંદિર ઉત્તમ કામ, નિજ નિજ થાનક લે વિશ્રામ,
સુરી સર્વ તે થઈ એકઠી, કંટેશ્વરીને કહે મનમઠી. તે સર્વેની વહે છે દેવી, તેહની સુર નર સારે સેવ;
છે અતિ વરવી બાળ વાણ, હું ચૂકાવું સહી નિરવાણુ૬ રૂપ સરૂપ કરીને વહી, જયાનંદ જિહાં સૂતે સહી
સ્ત્રીચરિત્ર દેખાડયું બહુ, એકે જીભે કેતું કર્યું. ૭ શિયળ ન ચૂકે એક લગાર, મેરૂતણી પર નિશ્ચળ સાર; તૂઠી દેવી દે આભર્ણ, નિજ તનુ માને કનકજ વર્ણ. ૮ જોગિની પ્રતિ કંટકા કહે, એ નર સરખે કે નવિ લહે,
એહનાં ચરણ સે સહી, એ મેં વાણું તમને કહી. ૯ તવ ચોસઠી નમે કરજેડી, આભરણ સ્ત્રીનાં આપે કે,
વાવેગ મૂકાવી કરી, તિહાંથી આવ્યા ઉલટ ધરી. ૧૦ વોગ તે બે વાણ, એ દીસે વૈતાઢયજ જાણ; સિદ્ધકુટની યાત્રા કરે, જિમ ભવસંતતિ પાતક હરે. ૧૧ તવ તે યાત્રા કરવા ભણી, તે ત્રણે ચાલ્યાં જિન સુણી; એટલે વિદ્યાધર ગુણવંત, પય પ્રણમીને બોલે સંત. ૧૨

Page #232

પોપકાર પ્રસંગ (૧૦૧) ચંદ્રજસા તે નામ ઉદાર, પય પ્રણમીને કરે જુહાર,
જ્યાનંદ પ્રત્યે તે કહે, મહા દુઃખ મુજ હૈ: દહે. ૧૩ તું છે મહા પુરૂષ સહી જાણ, તુજથી મુજ દુખ થાશે હાણ; ગિરિ વૈતાઢય નગર છે એક, પ્રીતિવરધન રાજા છે. ૧૪ મદનમંજરીસ્યુ વિલસે ભેગ, ધૂત દુકાળ કદા નહીં સેગ;
નંદિની એક હવી અભિરામ, ચંદ્રકાંતા છે તેનું નામ. ૧૫ રૂપે તે અપછરને દમે, વાંકી ભમુહ-ધનુષમ્યું રમે,
સૂરજ કેટી થયે પ્રકાશ, અલ જાણે લખમી-વાસ. ૧૬ એક દિન સ્ત્રીસું કીડા ગયે, સ્નાન કરી સરપાળે રહે, દેવ એક આ તિણવાર, સ્ત્રી અપહરી ગયે જ ગમાર. ૧૭ હું પિણ તેહની ધાએ પૂંઠ, ભૂમિ પ શિર મારી મંઠ; તેહની સુધી મેં જાણી નહીં, તિણે દુરંક મુજ કાયા દહી. ૧૮ વડે રાય ચકી છે જેહ, વીતક વાત કહી સવિ તેહ, તેણે શેધાવી અતિ ઘણું, નામ ન જાણે કે તે તણું. ૧૯ ઉચાટિયે હું બેઠે જામ, વિજ્ઞાની ગુરૂ આવ્યા તામ; વંદન કાજે હું તિહાં ગયે, કરી પ્રણામને ઊભે રહ્યા. ૨૦ શ્રી ગુરૂ ધર્મ-દેશના કહે, મુજ મનમાંહિ ચિંતા વહે;
ગુરૂ કહે તુજ મન નહીં ઠામ, સ્ત્રી ચિંતા છે મનમાંહિં સ્વામ.૨૧ ગુરૂ બોલે નગરી ધન નામ, શ્રીપતિ એક વસે તિણ ગામ; સુતા તેહની મણિમંજરી, રૂપે રંભા હારે સુરી. ૨૨ એક દાડે તે શ્રીજિનધામ, આવી પૂજા કેરે કામ; મંત્રી નંદનને થઈ દ્રષ્ટ, કામે તસ બહુ પાડયું કષ્ટ. ૨૩ મંદિર તવ તે નિશે જઈ મંચક માંહિ ઢિયે સહી, તવ તાતે તસ લહી સંકેત, બીજ વર એ કન્યા કેત. ૨૪
૧. માં. ૨ મન વિચારની નિશ્ચયતા.

Page #233

(૧૨)
જ્યાનંદ કેવળી. શ્રીપતિ શાહતણે ઘર જઈ કન્યા માંગે તિહાંકણે રહી, શેઠ ભણે નાણું મુજ બાળ, ઈણ વાતે મુજ લાગે ગાળ. ૨૫ ખેદ ગ્રહીને પાછા વળે, મંદિર જઈ નરપતિને મળે;
એહજ નગરીને જે શેઠ, કેશલ લહુડો દેશલ જેઠ. ૨૬ કેશલને પરણાવી તદા, સુખસાગરે તે ઝીલે મુદા; ત્રીજે વ્યવહારી તિહાં વસે, એણપ નામે ધન બહુ તમેં. ૨૭ પુત્ર ચ્યાર છે બહુ ગુણ ભર્યા, સણગ રેણુગ ધરણગ ધર્યા
એથે ધજગ એહવે નામ, આપ આપણે વરતે કામ. ૨૮ મેણુપશાહ તે ગઢ થયે, કળશા ચાર ભરીને રહે; ચિહુ ઘર-ખૂણે દાટયા વળી, સુણજો પુત્ર ન બેલું અળી. ૨૯ નામ લખ્યાં છે આપ આપણાં, મુઆ પછી લેજો તે તણાં;
મહામહે કે બેલે રખે, એ ધન મેં ઉપાયું દુખે. ૩૦ મેણપ તે પરલોકે ગયે, દુવાદશે તે પૂરો થયે;
તવ તે ભાઈ મળી આવીઆ, માંહમાંહે જણ ફાવીઆ. ૩૧ કળશ ચ્યાર ઉઘાડ્યા જામ, માંહિ દિડું એહવું નામ;
એક માંહિ ઘાલ્યાં છે હાડ, બીજા માંહિં કાગળ ચાડ. ૩૨ કૃતિકા ત્રીજામાંહિં રહી, ધન ચેથામાંહિ સહી, તે દેખીને ચ્યારે તામ, કરે વઢાવઢ જાણે ગામ. ૩૩ નરપતિ આગળ તે તવ કહે, કર જોડીને ઊભા રહે,
મંત્રીને કહે નરપતિ વાણ, એ સમજાવે મકરે કાણ. ૩૪ મંત્રી તે નવિ પ્રીછળ્યા, તવ રાજા મન વિસ્મય હવા;
નગરીમાંહિ વાહે ડાંગરે, એવી વાણી મુખ ઊચરે. ૩૫ એહને જે ભાજે વિષવાદ, શેરી શેરી એહજ સાદ, મંત્રી કરીને થાપું મુખ્ય, વડે કરીને જાણું દખ્ય. ૩૬
૧ ઘડા. ૨ ઢંઢેરે પિટા. ૩ ડાહ્યા.

Page #234

અધિકાર લાભથી વધેલી ઇર્ષ્યા.
(૧૮૩)
૩૮
૩૯
દેશલ કૌશલ ભાઈ જેહ, દેશલ પડડ છો જઈ તેહ; તે ચાલી આવ્યે નૃપ-પાસ, રાજા માન દિયે ઉચ્છ્વાસ. વણિગપુત્રને તેડયા વળી, તે આવ્યા સહુ સાથે મળી; દેશલ બેલે મધુરી વાણ, તાતે ભલું કર્યું સદ્ઘિનાણુ. કળશ એકમાંહિ‘ હાડજ ભર્યા, ચાપાં સઘળાં તેહનાં કર્યા; બીજામાંહિં માટી કહું, ખેત્ર ધાન મદિર તસ સહું. ત્રીજે કાગળ જાણા જેહ, વ્યાજ વાહણ નિશ્ચે લહે તેહ; ચાથે રોકડ દેજો મળે, લેખું કરતાં સરખુ ભળે. થઇ રળીઆયત મદિર ગયા, રાય બહુ રળીઆયત થયા; મત્રીશ્વરપદ આપે રગ, દેશલ ન લિયે વ્રત અભંગ. દેશલનું વાયુ જગ માન, કાળમુહા તે થયા પ્રધાન; સિદ્ધપુરી—વૈરી બળવત, દેવિગિર રાજા જયવત. તેહને ભય સમળા ઊપનેા, રાજા કહે જઇ કીજે વિના; મંત્રી એક તિહાં જઈ રહ્યા, ભેટ મૂકીને એહવા કહ્યા. ૪૩ તવ મંત્રી દેશલ દાખવે, દેશલ તેડી કહિયે હવે;
૪૫
તે સિવ મેળ કરી જાણશે, નિરભયપણું નગરી આણુશે. ૪૪ ભેટ ઘણી દીધી અતિ ફાર, હુય ગય રથ નવિ લાભે પાર; દેશલને ઈંઈ બહુ માન, દેવગિરિ જાએ ક્રિએ દાન. દેશલ દેવિગિર તે ગયા, કરી પ્રણામને ઊભા રહ્યા. ભેટ સરવ તે આગળ ધરી, અમ રાજા તુમ મૈત્રી કરી. મંત્રી ફૂડ કર્યું એક બહુ, રેણુ ઘડા એક છાને કહ્યું; અતિ સુવર્લ્સે તે વીંટી, દેશલથી તે છાને કિયે.. જાણ્યું એ દેશલ જાણો, ભેટમાંહિ કુભ એ મૂકશે; વિષ્ણુ આષધિય ટળશે વ્યાધિ, મંત્રી જાણે થાય સમાધિ. ૪૮ શ્રીચ'દ રાજા છે અતિ રીસ, મારે દેશલ જાણે ઇશ;
૧ ઢેરાનું બીડું ઝડપવ્યું. ૨ ઢાર ઢાંખર પશુ, ૩ ધૂળ.

૩૭
૪૦
૪૧.
૪૨
૪૬
४७

Page #235

(૧૮૪) જ્યાન કેવળી.
એહવું જાણીને ઘાલિયે, શ્રીચંદ રાજા તે કર લિયે. ૪૯ તે દેખી રાય થયે હેરાણ, એહના સહી ઉદાલું પ્રાણ;
તવ દેશલ છે બુદ્ધિજ ધણી, સ્વામી કથા છે એહની ઘણ. ૫૦ નગર સિદ્ધપુરી મરગી બહુ, દેવી આરાધી બેઠાં સહ,
ત્રણ દિન બેઠાં પાણ પખે, દેવી આવી વાણી ભખે. ૫૧ રેણુ-કુંભ હું આપું જેહ, મસ્તક તિલક કરે તેવ તેને રેગ હશે અપહાર, તસ ઘર નિશે જયજયકાર. પર ભેટ ભણી તમને પાઠવી, એહને મહિમા ન શકું કવ; તે રાજા તવ થયે સંતુષ્ટ, લાજે લાલજ બાંધી મુઠ્ઠ. પ૩ એટલે તિહાં છૂટો ગજરાજ, રાય કહે એ સૂવું કાજ;
જે એ “દંતીને વશ કરે, તે એ કરજને મહિમા ખરે. ૫૪ તવ દેશલ સમરે ગજમંત્ર, પ્રથમ આવતે તેહજ યંત્ર,
ગજ અને બાળે બાર, ખાય ઘાસ ને પીયે વારિ. ૫૫ દેશને નૃપ કરે પસાય, વસ્તુ ઘણી ઊપર ગજરાય;
તે જવ સિદ્ધપુરિ મારગ થયા, તવ તે મંત્રી સાહમા ગયા. ૧૬ પાય લાગીને કરે પ્રણામ, કર્યો અયાયજ રાખે મામ;
નહીંતે રાજા મારે સહી, એહ વાત તમે કહેવી નહીં. પ૭ દેશલ ગૃપ વનવિયે જિસેં, સર્વ વૃત્તાંત કહ્યો તે તિસેં;
રેણુ-કુંભને જે વરતાત, તે નવિ ભાખે એહવે સંત. ૫૮ એ સંબંધ સુણીને ભૂપ, દેશલ તારૂં દેવસરૂપ, આપે ધન કણ કંચન કેડ, દેશલ ન લિયે વતની છેડ. ૫૯ કે એક તે લીધી નહીં, ગાજતે પહતે ઘર સહી; તેયે રાજા બહુ હિત કરી, તપતણ બહુ કુંભજ ભરી. ૬૦ શાલિસકટ સહસ દશ જાણ, દેશલ મંદિર લાવ્યા પ્રાણ; ૧. મેકલી. ૨. હાથી. ૩. ધળ. ૪. ધી.

Page #236

પોપકારવૃત્તિ, (૧૮૫) દેશલ કહે મારે ખપ નથી, વ્રત લીધાં છે દેહિલે મથી. ૨૧ કેશલને મન વાળે લેભ, છાનું રાખ્યું બંધવ મે;
વત પંચમ કીધું તિણે ભંગ, દેશલ ચારિત્ર લીએ અભંગ. દર નિરતિચાર પાળીને જેહ, સ્વર્ગ સાતમે પુહતું તે;
કેશવ મરીને વ્યંતર થયે, ચવી દરિદ્રી વિપ્રજ ભયે. ૬૩ વિપ્ર મરી થયે વણિગજ દેહ, દુખી દરીદ્રી નહીં સદેહ;
બંધવ વડે હતો જે દેવ, સ્વરગ સાતમે કરતે સેવ. ૬૪ તેણે આવી વણિગને કહ્યું, વ્રત ભાગ્યેથી એ ફળ કહ્યું હવે નસર કે બૂડું સહી, બંધવ દેવે વાણી કહી. ૫ તવ તેણે ચારિત્રજ ધરી, મેલી કાયા નિર્મળ કરી;
મરી દેવલોક સાતમે, બેહુ બંધવ તે સુખભર રમે, ૬૬ તિહાંથી ચવી હુઆ જુજુઆ, નૃપતિ-કુળે બેહુ રાજા હુઆ
રાજરમણિ બહુ પામી હતી, લઘુ વય મુજ આવી શુભ મતી. ૬૭ ચંદવેગ / કેશલ જાણ, હું દેશલ તેહ મનસ્યું આણુ; મુજ સદ્ગરૂ મળ્યા ભવતાર, તવ મેં લીધે સંયમ ભાર. ૬૮ સ્વામી શ્રીયંતણે કુણ જીવ, પ્રથમ ભવે તે નારિ સદીવ; મંત્રીપુત્ર મરી થયે જખ્ય, રમતી દીઠી સો પરત.... ૬૯ વાકૂટને વાસુખ જેહ, લેઈ ગયે સહી જાણે તેહ ગિરિ વૈતાઢયતણે ફૂટ જાણ, તેહજ હરી ગયે મન આણ. ૭૦ વાયુધને મૂકાવશે, જેગિનીશું સંગ્રામજ થશે,
તેહપુરૂષ જવ અહિં આવશે, તાહારૂં દુખ તવ મેચન થશે. ૭૧ તે તુજ પુત્રીને ભરતાર, તુજ સ્ત્રીને મૂકાવણહાર,
સ્વામી એ દુખ ટાળો સહી, ગુરૂ બંધવ એ વાણી કહી. ૭ર એ ચ્યારે તવ બહુ ગુણ ભર્યા, વજાકૂટ આવ્યા અસિ ધર્યા; વિદ્યા સઘળી તે મન ધરી, નવપદ કેરું ધ્યાનજ ધરી. ૭૩
૧ તરવાર.

Page #237

(૧૮) જ્યાનંદ કેવળી, વજમુખને જાણ કર્યું, તવ તસ મનડું કેોધે ભર્યું
મહા સંગ્રામ થયાં અતિ ઘણું, કહેતાં પાર નાવે તે તણ. ૭૪ સ્ત્રી મૂકાવી સુર બાંધિયે, દેઈ સમકિતને શ્રાવક કિ;
સુખે સમાધે તે નિજ ઠામ, ચ્યાર પુરૂષ તે આવ્યા ગામ. ૭૫ વજાગ નગરીમાં વહી, નગર ઘણું શણગાર્યું સહી;
આગતા સ્વાગત બહુપ કરે, જયાનંદ સુપ સંચારે. ૭૬ તવ વિદ્યાધર આવ્યા આઠ, પાયે પ્રણમી સ્તુતિ ક્ષણે પાડ;
સ્વામી સુણે વચન જે કહું, અમો આઠે વિતાઢયે રહું. ૭૭ નિજ નિજ પુરનાં વિલસું રાજ, શ્રી જિનધર્મતણું કરૂં કાજ;
એકએકને કન્યા ચાર, બત્રીશે તે કર્યો વિચાર. ૭૮ એકજ વર પરણેશું ખરૂં, નહીં તે નિ યમને વરૂ ઈસી પ્રતિજ્ઞા તે કરી રહી, બીજા વરને જાવું નહીં. ૭૯ ચકરાય તે વાણી સુણી, દૂત એક આબે અમ ભણે; કન્યા બોલી હવડાં નહીં, પરણ્યાત સમય જવ સહી. ૮૦ દૂત ગયે તે ચકીતણો, અમ મન હુએ ઉચાટજ ઘણે;
અમે આઠે બેઠા એક ઠામ, શી પેર કરવી એણે કામ. ૮૧ ઝગડે એહસ્યું નવિ પૂગિ, નાઠાં એહથી નવિ છટિયે,
સ્વરગ મૃત્યુ પાતાળે જેહ, કે નવિ દીસે રાખે તેહ. ૮૨ અમે ઉચાટ કરું છું જિસે, “નિમિત્તિયે એક આ તિસે; તેહને પૂછયું પ્રણમી પાય, તવ તે બોલે શીરાય. ૮૩ ચકીનું દિન ડે સહી, રાજ જશે તસ વેગું વહી; ચંદ્રગ-સ્ત્રી મૂકાવશે, વજાવેગસુત છેડાવશે. તે તુમ પુત્રીને ભરતાર, ચકીને ઉથાપણહાર, તે સાંભળી અમે હષિત થયા, પય પ્રણમીને બેલજ કહ્યા. ૮૫
૧ હેતને કબૂલ કરવું. ૨. ભવિષ્ય ભાખનાર જોશી

Page #238

ગવિટંબના (૧૮૭). પસાઉ કરીને આ જિહાં, તે બત્રીસું સમરે તિહાં જયા કહે અવસરનું કાજ, હવડાં બેઠાં કરજે રાજ. ૮૬ ચંદ્રગ વજરેગની જેહ, કન્યા બેયે પર તેહ,
સુખે સમાધે સુખ ભોગવે, શ્રીજિનઆણ હૃદય જોગવે. ૮૭ તવ આ વળી દૂતજ તે, ચકી કન્યા માંગે એહ;
વાવેગ કહે કન્યા વરી, તે કેમ આવે બેલે ફરી. ૮૮ દૂત ભણે પરણી મેકલે, નહીંતે ચક્રી સહી નહીં ભલે;
સુપુરૂષનું એ કામ જ નહીં, પરસ્ત્રી દોષજ લાગે સહી. ૮૯ અહ ધન દેઈ દૂત પાઠ, વિનય વચન કહીને આઠ નગરી ચકતણે પહંત, વિનય કરીને બોલે દૂત. ૯૦ સ્વામી તે કન્યા સહી વરી, પરણી કિમ આપે દીકરી; વજીવેગ ચંદ્રગજ જેહ, બહુ વિનયચ્યું પ્રણમ્યા તેહ. ૧ વાવેગ તવ કરી વિચાર, વાગપટ્ મંત્રી એક સાર;
તે પાઠવિ ચકી ભણી, વિનયવચનથી જે ધણ. *વાગપટુ તે ચાલી જાય, વિનય કરીને પ્રણામે પાય;
સ્વામી તું મહારાજા સહી, એ વાત પિણ જુગતી નહીં. ૯ સમરથ તું સહી દેવ દયાળ, પ્રજા સર્વ છે તારાં બાળ; તું બ્રહ્માને / જગદીશ, તું કહાનડ ને તુંહી જઈશ. ૯૪ સ્વામી કૃપા કરી તમે આજ, તે મન વછિત સીઝે કાજ; વિનયવચન ચકી રંજિયે, મંત્રી પ્રતિ તવ ઉત્તર કિયે. ૫ કન્યા વજસુંદરી તેહ, પ્રીત ધરી પર છે જેહ, દાસીપતિપટ નામું લખી, મસ્તકે ઘાતે તે તે સુખી; ૯૬ દાસી ચક્રતણી વળી લખી, કંકણ ધરે તે એ સહી સુખી; ઈહાં આવીને પ્રણમે તેહ, મુજ પુત્રી જ ભણાવે એહ. ૯૭
૧. કૃપા કરીને. ૨. બેલવામાં ઘણોજ હુંશિઆર. ૩. શરૂએટબેટી છે.

Page #239

(૧૮૮ )
જ્યાન કેવી.
ચક્રીદાસીને ભરતાર, મસ્તક ઘાતે તા જયકાર;
એહ વચન અમારૂ' કરા, તેા ઘર બેઠાં લીલા વરે. મંત્રીયે તે સિવ સહ્યા, ચક્રીરાય જે ખેાલજ કહ્યા; મંત્રીયે તે કર્યું પ્રયાણુ; જયાનંદને કીધું જાણું. તવ આવ્યા નર ચક્રીતણા, અતિ માઠા ને દીસે ઘણા; જયાનંદ તવ શી પિર કરે, વાસુંદરી રૂપજ ધરે. કટક-માંહિ જે સુભટજ ભલા, તે ટાળી કીધા મહાબલા; °સે’પંચની કીધી ફાજ, જાણે યુદ્ધતાં જે ચેાજ. તેહનાં રૂપ કયા સ્રીતણાં, 'આયુધ છત્રીસે લઈ ઘણાં; વિમાન એકજ મેટુ કરી, પચસયાં એકજ સુંદરી. ચક્રીનગર તે વેગે ગયા, રાજસભામાંહિ ઊભા રહ્યા; તવ રાજાયે દીધાં માન, નૃત્ય કરે ને ગાયે ગાન. નાટક દેવતણાં તવ કરી, ચક્રીતનું ચિત્ત લીધું હરી, મહા પ્રસાદ રાજાયે કરી, ભણવા મૂકી નિજ અરી. શીખે કળા નાટકની એહ, જયાતણા ગુણ ગાયે તે; ગીતગાન ને વીણા રંગ, જાણે તાલતા તે ભગ. સુંદરી કહે યા કુણુ હવા, નિત ઉડીને તેહને સ્તવે; મહારાજા છે તેહનું નામ, રૂપે જાણે બીજો કામ. ચક્રસુંદરી પ્રતિજ્ઞા કરે, જયાનંદ સહી મુજને વરે; વળી વચન તે એડવાં કહું, પરણે નહીં તે કાચા દહું. ૧૦૭ જયાનંદ મન જાણી ધીર, હૃદયતણું વળી લીધું હીર; સુંદરી પ્રતિ તવ વાતજ કહી, આવે ય દેખાડું સહી. ૧૦૮ વિમાનમાંહિ તે સઘળે! સાથ, પ'ચસયાં શ્રી રૂપે ભાથ; આયુધ સઘળાં સાથે ધરી, ચક્રસુંદરી સાથે કરી.
૧. પાંચસા. ૨. અસ્ત્રશસ્ત્ર.

૯૮
૯૯
૧૦૦
૧૦૧
૧૦૨
૧૦૩
૧૦૪
૧૦૫
૧૦૬
૧૦૯

Page #240

ગથતા,
(૧૯) નગરીમાંહિ સહુ દેખતાં, બાહર ચાલે જન પરખતાં, રાજસભાયે જઇને રહ્યા, ચકી પ્રતિ તવ બેલજ કહા. ૧૧૦ ચક્રવતિને કહે વળી એમ, રાજ–લેક સહુ સુણજો તેમ; ચક્રસુંદરી કન્યા જેહ, જયાનંદ સહી પરણે તેહ. ૧૧૧
(શ્લોક) રાજા સિધપરિસ્થિત્વા, જુષ પ્રેચકેશ્ચસા,
રાજ રાજ ! બેટા, શ્રયતાં વીર માનિનઃ ચકાયુધસુતામેતા, મહુત્ય પ્રજામ્યહમ; શ્રી જ્યાય કુમારાય, સચયતુ બની.
(ચોપાઇ.) ઈર્યું કહીને બાહેર ગયા, સુભટ સવે તે પૂઠે થયા;
સ્ત્રી રૂપે છે જે ઝૂંઝાર, અતિ બળિયા ને રાજકુમાર. ૧૧ર તેહર્યું યુદ્ધ કર્યું અતિ ખરૂં, તેનું વર્ણન કેતું કરૂં
સીની ઝડી તે લાગી ઘણું, દળ ભાગું તે ચકીતણું. ૧૧૩ તે સાંભળી નૃપ કેપે ભર્યો, મંત્રીને તવ સાદજ કર્યો, રણુભા દેવારે સહી, ચકરાયેં તે વાણી કહી. ૧૧૪ રણવાજિત્ર તે વાગે ઘણું, દળ સઘળું મેળે આપણું
ગજ આરોહી થયે અસવાર, ભેજક ભાટ ભણે જ્યકાર. ૧૧૫ ગજ બેસીને ચાલે જિસે, કુશકુન મારગે થાએ તિસે;
છત્ર પડયું ને ચામર ખડયાં, સાહામી છીંક સ્વાન બે ભડયાં. ૧૧૬ તે દેખી મંત્રી ભણે રાય, ઈણ શકુને નવિ દે પાય;
સ્ત્રીનું રૂપ એ તું મમ જાણ, જયાનંદ એ સાચી વાણ. ૧૧૭ રાય ન માને જે થયો અંધ, મંત્રી ભણે કઈ કીજે બંધ,
દેશ દેશના તેડે રાય, દળ આપણું જિમ પુરૂં થાય. ૧૧૮ ઠામ ઠામના તેડયા ભૂપ, સમરતણું તે લહે સરૂપ; મળ્યું સૈન્ય નવિ લાભે પાર, ત્રીશ અક્ષણ મળી ભાર. ૧૧૯

Page #241

( ૧૦ )
જ્યાનંદ કેવળી. જયાતણ છે ભૂપતિ ઘણ, તેડાની નવિ કીધી મણુંક
પવનવેગ ચગજ જેડ, ભેગવેગ વગજ તેહ. ૧૨૦ આવ્યા વિરધવળ જયસાર, માલવંત અરિગંજન ભાર;
વાયુવેગ નરવેગ વખાણું, ચંદ્રપ્રભ નરપ્રભ વળી જાણ ૧૨૧ મળ્યાં કટક નવિ લાભે પાર, આપ પરાયા એકાકાર;
મળે કટક સરવાળે જોય, પનર અણી સંખ્યા હેય. ૧૨૨ બેહુ દળ વાજે કાળી તૂર, બેહુ બળિયા સબળા ચૂર; પ્રથમ દિવસ માંડયું સંગ્રામ, ચકી સેનાની ચૂક તામ. ૧૨૩ જ્યાતણે સેનાની જેહ, વાવેગ સહી કીધે તેવ; મહેમાંહે તે બેહુયે ભડયા, જાણે વૃક્ષ લતાયે જડ્યા. ૧૨૪ હય ગય તે બહુ ખીણજ થયા, સુહડ હતા તે રણમાંહિં રહ્યા; ચકીતણે સેનાની જેહ, વજોગે તવ રહિયે તેહ. ૧૨૫ બાંધી જયાતણે કર ધરે, પાય આદિલ જજીરજ ભરે; પ્રથમ દિવસનું એ સંગ્રામ, ચકીની તવ ભાગી મામ. ૧૨૬
(ઢાળ ૩ જી-દેશી ચરણકુળ છંદ જેવી.) દિન બીજે માંડયું સંગ્રામ. ચકી પુત્ર ચઉ આવ્યા તામ;
હય ગયતણી તવ મેલી કે, સરખા સરખી દીસે જે. ૧ જયાતણ ભટ અતિ છે વારૂ, પવન ચંદ્ર તે કીધ પાહાર, આયુધ સઘળાં તે બહુ કરમ, દંડાયુધ છત્રીસ સહુ રમે. ૨ ગદા ગુરજ બહુ ગેળા જેહ, નાળથકી મૂકાયા તેહ; બાતણ તવ વરસે મેહ, મે સૂરજ છા છે. ૩ ચંદ્ર પવન તે બેયે ભાગા, જઈ જયાને ચરણે લાગી;
તવ ઉઠયે જયાનંદ ધીર, હાકે રાખ્યા ચ્યારે વીર. ૪ ક્ષણ એમાંહિ તે પરિ કીધી, દેવતણે બહુ વિદ્યા સિદ્ધી; તે ચ્યારે ગ્રહિયા પ્રભુ પોતે, ચકી તાત તેહના જે તે. ૫
૧ આકાશે.

Page #242

થાયતા,
દેવસહાયતા (૧૯૧) નાગપાશે તે બાંધ્યા પૂર, દી કરીને નાખ્યા દૂર, દિન બીજાનું એ સંગ્રામ, ત્રીજે વળી આરાશું કામ. ૬
( ઢાંળ ૪ થી ) દિન ત્રીજે વળી માંડયું ઝૂઝ, ચકી વચન તે શિર ધરિયું એ
સત પુત્ર આવી આ બહુ દળ લાવીઆ, પાયક તણી સંખ્યા નહીંએ ૧ જયાતણા વડ સ્ત્રીરૂપે સત, કરે યુદ્ધ તે સજજ થઈ એક સિન્ય બહુ મળ્યાં મહેમાંહે, જિમ કે સાજન લેણું એ. ૨ મળ્યું અને લેક લખ્ય દેખે, મેરૂપરે દેય જાણિ એ,
મહી તવ ગજે હકકે તે વજે, શેષ તે ભારે સળસલે એ. ૩ સુડડ તે ગજે હજું તે ભજે, બંદીજન જય જય કરે એ તેણે સમે બળીઓ દિન સહી વળીએ, જયા તણે જગ જાણિયે એ. ચકીસુત ભાગા જયા ભડ સાજા, પુણ્યવશે તે વસ કરે એ
ગ્રહીત વળીઆ તે બહુ બળીઆ, જ્યા તણા પાચ અણુસરે છે. ૫ ત્રીજે દહાડે તે સંગ્રામનું, ચકી મન અતિ દુખ ધરે એક ચોથે દહાડે પુત્ર હજારને, ચકી તે બહુ સજ કરે એ. ૬
(ઢાળ ૫ મી–દેશી ચેપાઇની ) સહસ કુમાર આવ્યા તિહાં ચડી, જાણે મને ચિંતા પી,
પંચસયાં સ્ત્રી રૂપે જેહ, સબળ થઈને આવ્યા તેહ. ૧ 'તેહની તુડી કરી નવિ શક્યા, જ્યાતણા ભઠ પછા લક્ષ્યા;
તવ તિહાં આજે જ્યા કુમાર, નાગપાશે તે બાધ્યા સાર. ૨ તે સઘળાને ચડીને ર, ચક્રી પ્રતિ બળ વળી કહે;
સ્ત્રી શું કરી જાણેશે યુદ્ધ, એને કહિયું વચન વિરૂદ્ધ. ૩ તવ ચકી મંત્રીને કહે, કિણ વાતે હવે માજ રહે, કન્યા પરણાવે જે એહ, પાય પ્રણમીને દાખે નેહ. એહને સુર નર સાનિધ બહ, ત્રિભુવનમાંહિં જાણે સહ, એહ જયાનંદ રાજા સહી, એહને ચરણે પ્રણામ જઈ. ૫

Page #243

(૧૯ર) જયાનંદ કેવળી, ચકી કહે વચન એક કરે, સાત દિવસ પટ માથે ધરે;
એ મુજ પ્રતિજ્ઞા પૂરવી, તે પુત્રી પરણાવી હવી. ૬ દાસીપતિ પટ નામું લખે, કન્યા પંચ પરણાવું સુખે; નગર પંચતણું દેવું રાજ, બહુ પરિ સારૂં એનાં કાજ. ૭ જયાનંદે તે સુણિયા બેલ, જાણે વાગા પિલા ઢેલ; તે એહને મૂકું જીવતે, મહારા વચનતણે કરે મત. ૮ મુજ સેવક એ અક્ષર લખી, પટ ઘાતે તે થાએ સુખી;
ભરત અરધનું આપું રાજ, ચકીનાં સવિ સારૂં કાજ. ૯ તિણ વચને ચક્રી મન રીસ, એને મારૂં ચઢતે દાસ;
એડવું કહી ચઢયે સંગ્રામ, મળ્યાં કટક બહુ તેણે ઠામ. ૧૦ ઔષધી એક છે અભિરામ,
સિંહણું (સહિણી) તેનું નામ; તે ઓળીને પાએ યદા, સુભટ સહુ સાજા સહી તદા. ૧૧
(ઢાળ ૬ -ચાલ તેટક ઈદ જેવી.) સૂઝારા ઝૂઝે વીર વડા, રણુ ગજે ભજે ભીમ ભડાક રણ કાહલ વજજે તુર નવા, બાલાપણુ આપણુ આજ હવા. ૧ અણીઆલા કાળા કુંત વળી, પંખાલા પૂંખે પૂંખ મળી;
રણુ હવે જે પંચ પખાં, કાયર તે નાસે જોયણુ લખા. ૨ રણ ડમડમ ડમરૂ શબ્દ કરે, કળ કળ તે કોહલી વિસર સરે;
ઢમઢમ ઢેલ તે હાક પડે, રણતર કંસાલાંમાંહિં ભડે. ૩ દડદડ સરણાઈ સુસસર, ઉઉ તે ઝલ્લર શંખ કરે; નિસાણ પ્રસુકકે "હવિ ડરે, શબ્દ તે આખે મે ભરે. ૪ હેય તીખા નીખા મ વડે, ભડ અંગો અંગે જાઈ અડે
ધડ ઊભે મુંડ તે પુહવિ રડે, ધોરીધર શૂરા ભેમિ પડે. ૫ તવ ગયવર તે બહુ જોર થયા, મસી જામલિ જેહની પ્રોઢ કયા; દંકૂશળ ઘાય તે સબળ થયા, ગય નઠ્ઠા ભગા પુહવિ રા. ૬

Page #244

યુદ્ધપ્રસંગ,
( ૧૯૩) રથ ભાગીને ચકચૂર થયા, શૂરા તે રણમાંહિ રહ્યા,
રૂધિરતણ પરવાહ વહ્યા, તવ તેજ વછે બેહુ જ્યા. ૭ કટક તે બેય વિકટકટા, વૃખ્ય ભાંગીય કીધા રેણુવટા;
ભડ માંહોમાંહે ગ્રહત લટા, કર ઝાલે વેગે કહેડ પટા. ૮ અંગ ટેપ તે બહુ પરિ ઝાળ કરે, લાગે જવ લેહ તે પહવિ મરે; તૃષ લાગે શરા નીરસરે, તવ નરભરા તે નીર ભરે. ૯ હબ હમ્બ હબક્કીય હાક થઈ, ઝબ ઝબ ઝબુકે ખગ્ન સહી;
સંઘાર કરે તવ ચક્કાવહી, તવ શેણિત પ્રીણત થાય મહી. ૧૦ ભડ બે તિહારે ગર્વ ભર્યા, જનમ સફળ તે આજ કર્યા,
સંગ્રામણ અંગણુ રસ ભર્યા, પૃહવિ પડયા તે સુરીએં વર્યા. ૧૧ ઈમ યુદ્ધ કરતાં વાર થઈ, તવ ચકી આગળ વાત ગઈ;
તવ મંત્રીએ બહુ બુદ્ધિ કરી, તવ સેના સઘળી તિહાં ભરી. ૧૨ તવ ચકી બળ તે જેર થયું, જયાતણું દળ હીન ભયું; તવ સ્ત્રી-રૂપે નવ જાય કહ્યું, ભાણું દળ તે પુહવિ રહ્યું. ૧૩
( દુહા ) તવ –રૂપે જયા સહી, આ તેણે ડાય; કાં જાશે રે થિર રહો, પાછા મ ભરે પાય. જ્યાનંદ આવી કરી, કીધ મહા સંગ્રામ; ચકદળ તે ભાંગીઉં, છે તેને ઠામ. ચકીયે તે સાંભળી, ચઢી થયે અસવાર; સેના સાથે પરવ, કીધો સબળ માર.
(ઢાળ ૭ મી. ) તવ સ્ત્રીરૂપે જયાનંદ ચઢ, પટઅક્ષર દાસીપનિ જાણુ
ચકરાય ધરે મન મત્સર, તસ ખૂટું પુન્ય અ. વ. ૧ બહુ મહેમાંહે તે મળિયા, ભળીઆ હય ગય વક કેડિક કાયરતણું તે હૃદયજ કપ, કહે જગદીશ્વર સંક. . . તવ. ૨

Page #245

( ૧૯૪) જયાના કેવળી. ચકી ઝૂઝ સબળ તવ મધય, વરસે બાણતણા વરસાત,
ગદા ગુરજ ને ભાલા મગર, દીયંતે વળી વછે ઘાત. તવ. ૩ કેકબાણ ને નાળજ મેટી, આતસબાજી વળી અનેક;
ખાંડાં કુંત તુમર વળી છેટી, ગળી નીસરી જાએ છેક તવ. ૪ જયાનંદ પણ છે સબળે, તેહ પિણ ગંજે કિમે ન જાય; પુન્ય કરીને સહી છે ધવળ, નવપદ મંત્ર તે વિશે ધ્યાય. તવ. ૫ તવ ચકી વિદ્યા પરયું છે, અગનિત તવ કીધે કેટ;
જયાતણે અતિ જળની પુંછ, નીરતણી તવ મૂકી દેટ. તવ. ૬ ચકી મેઘ કરે અંધારૂં, વરસે મૂસળધાર પ્રમાણ;
પવને દૂર કર્યું અંધારું, તે દેખી સાવ રાણે રાણ. તવ. ૭ વિષહર ચક્રી સબળા મૂકે, નકુલ ઘણા જયાના જાણ;
વ્યાઘ તે તવ ચક્કીના હુંકે, મૃગપતિ તેહની આણે હાણ. ત. ૮ નાગપાશ તે મૂક્યા ચકી, જેહનું વિષ છે અતિ વિકરાળ
જયાતણા ગરૂડ આવ્યા વર્ક,તેહનું અમી અછે સુરસાળ. તવ. ૯ સિંઘતણી વિદ્યા તવ મૂકી, ચકરાય તે અતિ વિકરાળ;
તવ અષ્ટાપદ જયાના હુકે, મૃગપતિ તે પામ્યા વિસરાળ. તવ. ૧૦ ચકી ગદા તવ તે આણે, જેહને જાણે સબળ પ્રાણ;
જયાતણી ગદા જગ જાણે, જેમ સાયર કેરૂં ઉધાણું તવ. ૧૧ ચક–પ્રહાર તવ મૂકે ચકી, જયાનંદ પાડ મહીંમાંહ્ય, ગઈ મૂછ ને ઊઠ ચકી, સબળી ગદાઓ મૂકી ત્યાંહ્ય. તવ. ૧૨ અચેત થઈને ભૂમિ ઢળિયે, મૂછ તે પાછી નવિ થાય;
ચંદ્રગ છે પાસે બળિયે, ઉપાડી તવ લેઈ જાય. તવ. ૧૩. જયમંગળ જયારણ વાજે, બંદીજન તે કરે જ્યકાર, ચકી ગ્રો જાને છાજે, જયાતણું બળ બહુ હુંકાર. તવ. ૧૪
૧ નેળિયા. ૨ સિંહ.

Page #246

પ્રતિસપણું (૧૯૫) (ઢાળ ૮ મીશી પાઇની ) ચકીતણા દિન ત્રણજ જાણ, યુદ્ધ કર્યું એ શ્રી ગુરૂવાણ;
સાત દિવસ સંગ્રામજ થયે, ગ્રહી ચકી જ્યા તવ ગયે. ૧ સંધ્યાત સમય તવ થાય, જ્યાનંદ તે થાનક જાય;
કઠપંજર તે ચકી દીધ, મન ચિંતવ્યા મને રથ સિદ્ધ. ૨ ચક્રીરાય જવ કાઢે પ્રાણુ, ચંદ્રવેગને તવ થયું જાણ;
તે આવી ચકીને કહે, એ વાત શી મનમાંહિ દહે! ૩ ભલા ભલેરાને દિન એ, બાહુબળર્યું ભરત હાર્યો જેહ, દશરથનંદન જે શ્રીરામ, ગઈ સીતા ને ભાગી મામ. ૪ રાવણ કંટક સહકે કહે, છેદ્યાં શિર તે વિશ્વજ લહે,
જરાસંધ અતિ માની બહુ, કૃશ્ન છત્યે જાણે સહુ. ૫ એહનું દુઃખ તું મ ધર લગાર, એ રાજા જયાનંદ સાર;
આગે ચકી ભૂમિ થયા, સગર મઘવ વળી બારે કહા. ૬ તે ઉપજે અવનિતળ જાણ, આવી યુદ્ધ કરે ઈણ ઠાણ કરી યુદ્ધ વિદ્યાધર રહે, નગ વૈતાઢયે લેઈ વહે. ૭ આશ્વાસના તસ દીધી ઘણું, તવ તે ગયા જયાનંદ ભણી; પ્રભાતે કાઢી ભેજન દીધ, સભા મધ્ય તે ઉભે કીધ. જ્યા ભણે તે પટ્ટ અણાવ, તારી સુતાને તું તેડાવ, એહવે વચને પીડ ઘણું, કવિજન કહે હું કેવું ભણું ૯ ચક સુંદરી આવી રહે, સુલલિત વાણી જયાનંદ કહે,
સ્વામી મૂકે મહારે તાત, જ્યાં ભણે તે હવડાં વાત. ૧૦ તવ રાજા સહુ વિનતી કરે, રૂપ દેખાડે સ્વામી સરે,
રૂપ મૂળગું રાખ્યું તામ, પય પ્રણમીને કરે પ્રણામ. ૧૧ હરખ્યા રાય મળ્યા છે જેહ, ચકરાય પણ હરખે નેહ, તવ જય મંગળ વાગાં તૂર, બંદીજન તે પામ્યા ભૂર. ૧૨
૧ લાકડાના પાંજરામાં ઘાલી દીધો.

Page #247

(૧૬) જયાનંદ કેવળી, તવ ચકીને દીધાં માન, આસન આપ્યું ઉપર પાન; તુજ પુત્રીને મુજ ખપ નથી, રાજ ન લેઉં તાહારૂં મથી. ૧૩ તું તાહારે નગરે કર રાજ, માહારે ખપ નથી સહી આજ;
ખમી ખમાવી થયા નિશંક, દીપે જેડે સૂર મયંક. ૧૪ ચકી બેલે તેણીવાર, વચન એક તુમો પાળે સાર; એકવાર અમ મંદિર રળી, નગર પધારે પાછા વળી. ૧૫ જ્યાનંદ છે કરૂણાસાર, વારૂ આવિશ હું એકવાર; નગર જઈ કરશે શણગાર, પંચમ ઉલ્લાસે કહેશે સાર. ૧૬ ચ્ચારતણે એ અવસર થા, સંગ્રામ રસ તે પૂરે ભયે; કરી બેલે કવિ વાન, પંચમ સુણજે થઈ સાવધાન. ૧૭
ઈતિ શ્રી વાના કવિ રચિત શ્રી જ્યાનંદ કેવળી રાસ વિષે વોગ મેચન, ચંદ્રવેગ વનિતાવાલન, દેશલ કેશલચરિત્ર, ભેગસુંદરી વજસુંદરી કરગ્રહણ, ચકસુંદર અપહરણ અને સંગ્રામ વર્ણન નામને ચે ઉલ્લાસ સંપૂર્ણ
૧ સૂર્ય ચંદ્ર

Page #248

આનંદમંગળ
(૧૯૭)
ઉલ્લાસ પાંચમે.
(વસ્તુ છે.) નમિય ગણધર નમિય ગણધર સ્વામી સુધર્મ,
તેહતણે પટે દીપતે શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ નમિય, ગીર્વાણી તુજ વિનવું આપ વાણી સરસ અમીય;
જ્યાતણ ગુણ વર્ણવું, તે સવિ તુજ આધાર; કવિયણ આચ્છાપૂરણી, આપે કરજ સાર.
(દુહા.) ચકી તવ તે સાંભળી, આ નગર મઝાર;
ઘર ઘર ગુડ ઊછળી, તરિયા તેરણ બાર. હદૃશ્રેણિ બહુ સજ કરી, બાંધ્યાં વસ્ત્રજ સાર;
અવકર સવિ કરે, છડા દીઓ બહુ ધાર. ફૂલપગર પિઢાં ભરે, વાસે ગંધ સુગંધ;
કર સઘળાર્યું પરિહરે, છેડી મૂકે બંધ. ઘરે ત્રાટ બંધાવિયા, નાટક નાચે રંગ; વાજા વાજે અતિ ઘણો, વિણ મલ સંગ. એમ નગર શણગારીઉં, જાણે એ સુરલેક; ત્રિભુવનમાંહિ કે નહીં, ઇંદ્રપુરી તે ફેક. તવ શોભા બહુએ કરી, આ જયાને પાસ; સ્વામી નગર પધારિયે, નિજ મન ધરી ઉલ્લાસ. જ્યાનંદ પણ સંચર્યો, કીધે નગર પ્રવેશ: રાજા સહુ પાસે છે, કે નવિ ચાલે દેશ.
૧ કચરા-પૂજા-ઉકરડા. ર વેર-સ. ૩ કેદીઓ. ૪ નકામી.

Page #249

(૧૮) જયાન કેવળી, પાયે પ્રણમી વિનય કરી, મનસ્ય માંગી માન;
અતિ ઉત્સવ શુભ મુહુરત, દીધું કન્યાદાન. લેગ રતિ આદિ કરી, જેહ મળ્યાં છે આઠ;
તેહને ચચ્ચારજ છે, એ બત્રીશે પાઠ. વળી અનેરા નૃપતણું, તેણે કન્યા લીધ; ગણતાં પાર ન પામિયે, એકસો આઠજકીધ. સુખથી નૃપતિ જયા સહી, રહે તવ તેણે ડાય; દેશ ઘણેશ સધિયા, સેવા સારે રાય. એક દિન રાજસભા સહ, બેઠા ઇંદ્ર સમાન; વનપાળક આવી કહે, સ્વામી સાચું માન. પૂરવ દિશ જે અંબવન, તિહાં આવ્યા નિજ તાત; ચકધર ગુરૂ શેલિયે, બેહુ જ્ઞાન વિખ્યાત. તસ આભરણ તે સવિ દિયે, મુગટહ વજિત તેહ; દ્રવ્ય બહુ વળી આપિયું, કહ્યું ન જાએ જેહ.
(ઢાળ ૧ લી દેશી એપાઈની) તાત પધાર્યા જાણ્યા જામ, વદન ચાલ્યું સારૂં ગામ
જયાનંદ પણ સાથે સહી, અતિ મહેચ્છ આવ્યા ગહગહી. ૧ પંચય અભિગમન સાચવી, વંદણ કીધું સ્તુતિ બહુ કવિ, ત્રણ પ્રદક્ષણા દેઈ કરી, આગળ બેઠા સમરસ ધરી. ૨ ગુરૂ ધર્મ ભાખે ચિહું પ્રકાર, દાન શીલ ત૫ ભાવજ સાર; ધન યાવન સવિ અથિરજ જાણું, નિશ્ચળ ધર્મ તે હડ આણ. ૩ કુશ અરો જળબિંદુ સમાન, જીવિત ચંચળ એહવું જાણું, જળ પપિટા દેખે જેમ, કાયા અથિર સહી જાણે એમ. ૪
૧ મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાન સહિત. ૨ મુકુટ વગર. ૩ સમતાભાવ ધરી. ૪ ડાભના અણી પર

Page #250

-
ધર્મોપદેશ ગયેવરાજ પતાકા જિસિ, લક્ષમી ચંચળ જાણે તિસિ; કહેનાં ઘર કહેને પરિવાર, આગળ ભરવું પેટજ ભાર, રાજરમણિ તે મેળી બહ, કર્યા પાપ વળી કેતાં કહું;
તે સવિ રહેશે એણે હાય, પાપ પુણ્ય બેહુ સાથે થાય. ૬ વૃક્ષ એક છે ઉત્તમ ભલું, વિવિધ જાતનાં પંખી મળું; સંધ્યા સમે તિહાં વાસે રહે, પ્રભાત સમે તે હદિશ વહે. ૭ તેમ એ કુટુંબ મળ્યું સહુ કોય, જુજુએ કર્મ જાશે સેય; કે કહેને સાથી નવિ થાય, પુત્ર પ્રજા રંકને રાય. ૮ એકલે આ જાશે એક, કર્મ કરે તે સહશે છેક;
એકલે છવ ચિહુ દિશ ફરે, સૂમ પુગલ એકલે ભરે. ૯ સંસાર નગર છે મોટું ગામ, લક્ષ રાશી રહેવા ઠામ;
નરગ સાત તે સુંદર વન્ન, નિગેદ જાણે રાજભવન્ન. હંસરાય તિહાં સજજ કરે, પાપ આચરી પિતું ભરે;
એહવા જીવ ઘણું જગ જાણુ, ધર્મ વિહુણ પામે હાણ. ૧૧ ધર્મ લહિયે સંપદ કેડ, ધર્મે ય ગય બધ્ધા જોડ; ધર્મ એક જગ જાણે સાર, ધર્મે લહિયે ભવને પાર. ૧૨ એહવે ધર્મ રખે પરિહરે, ચતુર પુરૂષ તે આદર કરે;
એ સંસાર અપારાવાર, ધર્મથકી હૈશે વિસ્તાર. રાજર્ષિની વાણી જેહ, થઈ પરગમી અમીમય તેહ; તવ ચક્રીરાજા પ્રતિબંધ, કર્મ ઉપરે થાવા છે. શ્રી ગુરૂ પ્રતે વચન તવ કહે, ઘર જઈ આવું તાતજ રહે, પાછા આવી નગર મઝાર, જ્યાનંદ શિર સેપે ભાર. ૧૫ મહા મહત્સવમ્યું મંડાણ, સહસ આઠ તે નરપતિ જાણ; સેળ સહસ વળી વિદ્યાધરી, ચક્રી સાથે તે પરવરી. ૧૬
૧ કાન. ૨ દશે દિશાએ ચાલ્યા જાય છે. ૩ રહિત. ૪ પારવિનાનો. ૫. કર્મ જીતવા લડવૈયે થાવા માટે તત્પર થયો.

Page #251

(૨૦) જયાનંદ કેવળી, દીક્ષા ગ્રહી તે સહગુરૂ પાસ, શ્રમણ થઈ ચાલ્યા વનવાસ;
જયાનંદ લે સમકિત સાર, દેશવિરતિનાં વરતજ બાર. ૧૭ તે આરાધે નિશ્ચલ થઈ ચઋષિ તે પહતા વહી;
જયાનંદ તે રાજા ભયા, ત્રિખંડપતિ તે પિતે થયા. ૧૮ ઇંદ્રતણું પરિ પાળે રાજ, પ્રજાતણે બહુ સારે કાજ;
સેવા સારે મેટા રાય, દેવી યક્ષ તે સેવે પાય. ૧૯ ઈણ અવસર જે વાતજ થઈ, દેવ એક આ ગહગહી,
સ્વામી વિનતી અવધાર, તાપસ સુંદરી પરણી નાર. ૨૦ તેની ચિંતા કરે મન રંગ, તાપસ બેઠા તેહને સંગ;
જૈની–દીક્ષાને છે ભાવ, કન્યા પગબંધન તલ ઠાવ. ૨૧ ઈસું સુણે જયાનુપ કહે, તેડણ આવું કહેતે રહે;
ચક્રવર્તીને પુત્રજ જે, ઉત્તર શ્રેણિને કીધે શ્રેષ્ઠ. ૨૨ દાક્ષણ દિશાના જે છે ગામ, કર્યો રાય તે પવનજ નામ; નિજ નિજ રાયને દીધા દેશ, ખમાવીને માંગે આદેશ. ૨૩ બહ સેના વિદ્યાધર કોડ, તાપસ-મંદિર આ હોડ;
તાપસુંદરી આણું કરી, પંચસયાં તિણે દીક્ષાવરી. ૨૪ લક્ષ્મીપુરની વાટે થયા, પવનવેગ તે કહેવા ગયા જયરાજાને કરે પ્રણામ પુત્ર તુમારે આ તામ. ૨૫ જ્યરાજા સનમુખ આવિયા, પુત્ર પિતા તવ શુભ ભાવી; પુત્ર-દ્ધિ તે દેખી બહ, સહસ આઠ તે સાથે વહુ ૨૬ મહામંડાણે કરે પ્રવેશ, લખમીપુર તે સર્ગનિવેશ; વહુ લાગી સાસુને પાય, તવ આશીત દિયે વળી માય. ર૭ ધુરથી વાત કેહવી તે કહી, પવનવેગતણે મન રહી; તે મુનિસુણી નૃપ થયે હરાણ, સહુ પ્રશસે રણે રાણું. ૨૮
૧ સંયમી–સાધુવૃત્તિવંત. ૨ પળાય તેટલી મર્યાદાવાળી ત્યાગ ભાવના. ૩ સ્વર્ગભુવન. ૪ થયેલી હતી. એ સાંભળીને.

Page #252

કામસત્તાની વડાઇ,
( ૨૦૧ ) ત્રિખડતા તવ મળિયા રાય, રાજ્યાભિષેક કર્યાં તિણુ ઢાય; કન્યા પરણાવી અતિ ઘણી, કહેતાં પાર નાવે તે તણી. ર હવે રતિસુંદરી સ્ત્રી છે જેહ, વેશ્યાપુત્રી જાણ્ણા તે; સુરદત્ત મંત્રી સુવિચાર, તેહને કહે તું સાંભળ સાર. તેહના કિમ કીજે વિશ્વાસ, કરી પારખુ લાવા તાસ; બહુ ધન સાથે તે ઔષધી,દીધી સુરદત્ત ગયા વદી. રતિવર્ષન તે નગર પહુત્ત, લેઈ આવાસ રહ્યા સૂરદત્ત; કરી રાગને નિત્યે ગાય, કુંવરીમંદિર જોવા જાય. પણ તે કહીં પેસી નિવ શકે, નિવ જીવે તે પુરૂષજ થકે; તે આષધી પ્રમાણે સહી, સુંદર રૂપે નારી થઈ. આવા લાગી ગીત અનેક, રાગ માન તે લહે વિશેક; તે સુંદરી જવ સુણીઆ કાન, મદિર તેડી દીધાં માન. પ્રીતિ બહુ માંડી કારમી, વાર વાર તે ખેલે નમી;
૩૨
૩૩
તુઘ્ન ધણી તુજ મૂકી ગયુ, સુણા બેાલ જે તુમને કહુ. ૩૫ અન્ય પુરૂષસું વિલસે ભાગ, ચાવન વચ્ચેથું માંડયા યોગ;
તિણુ વચને સુંદર થઇ કેપ, એહને નિશ્ચે કરજો લેપ. ૩૬ સૂરદત્ત તવ વાણી કહે, તુજ મન જોયું લવતી રહે; ખમી ખમાવી એહુયે મળ્યાં, સાકર માંહિ દુધજ ભળ્યાં. ૩૭ રતિસુંદરીતણું જે રૂપ, સૂરદત્તનું ચન્યુ સરૂપ; ભાગતણી તે વાંછા કરે, કામે મોહ્યા જગ બહુ મરે. કામે ઈંદ્ર વગાયા ઘણું, શ‘ભૂએ કીધું પેખણું; કામે ચલણી પુત્રજ ફૂડ, રહનેમી તે કીધા મૂઢ. અમતા ગુણ 'વિરૂઆ જાણ, સૂરદત્ત ચકો ઇણે ઠાણુ, તવ સુંદરી તે પ્રીછી સહુ, સ્ત્રી નહી એ સૂ કહુ. એ છે ફૂડ કપટની ખાણ, પુરૂષ સહી એ નિશ્ચે જાણુ;
૧ નઠારા.

૩૦
૩૧
૩૪
જી
૩૯
૪૦

Page #253

(૨૦૨). જયાનક કેવળી, એહને છે માહારે અભિલાષ, ૫ પાલટી આ પાખ. ૧ તે પરિ કરવી એવી અસી, એહને પણ પિચાડું કસી,
તવ સુંદરી માંડ પરપંચ, સૂરદત્તર્યું બેલે સંચ. દર સુજ ધણી તે ના ગામ, નિશ્ચ મનડું ન રહે ઠામ,
તવ સૂરદત્ત કહે છે વાત, પુરૂષ એકસ્ડ મેળો ધાત. ૪૩ સહસ રત્ન મુજ આપે જેહ, તે નર નિચે આવે ગેહ;
સરૂપ સુંદર છે મુજ ધણી, જાણે ગીત કળા તે ઘણી. ઘેર જઈ નર રૂપજ કરી, રત્ન પાંચસે થાળી ભારી;
તે પાઠવ્યાં દાસી સાથ, સુંદરીએ તે લીધાં હાથ. ૪૫ દિવસતણે નિરધારજ કરી, દાસી નિજ મંદિર સંચરી;
મનસ્યું બહુ વિચારી કરી, કાળી દિન આવે પરવરી. ૪૬ તે દિન સૂરને ઉઝમ થયે, કરી શૃંગાર દુઆરે ગયે; રત્ન પાંચસે બીજા જેહ, ભરી થાળ પહોંચાડે તેહ. ૭ વનિતાને તે સહી મન વસ્યાં, મુજ સ્વામીને હંતાં ઈસ્યા,
હવે કરૂં કિસી પરિ જેહ, એને સહી પણ પહોંચે તેહ. ૪૮ તેહને તવ બહુ સ્વાગત કરી, ચંદ્રહાસ જળ પાયું ભરી;
તેણે તવ મૂછાગત થયે, થઈ અચેત ને ધરણે ગયે. ૪૯ તસ શરીર તે શોધ્યું સર્વ, બૂટી લાધી વધી પર્વ
તે બૂટી તસ મસ્તક ધરી, તે તવ બાંધ્ય માંકડ કરી. ૫૦ ઘણી પરે તે પીડ બહુ, કવિજન કહે હું કે તું કહું
કરી વિનય ને લાગે પાય, હવે અન્યાય હું ન કરૂં માય. ૫૧ કરૂણા આણને નર કીધ, કર દશ અંગુળી વદને દીધ;
જયાત તવ પૂછે કેચરી, તે સર્વે દાખું ઉચ્ચરી. પર તવ તે બે મધુરી વાણું, હું તેણે આ સહી જાણું; રતિસુંદરી એહવું કહે, માન કરી અણુબોલ્યો રહે. ૫૩
૧ મોકલ્યાં. ૨ અંધારી રાતે. ૩ વાંદર. ૪ ચરિત્ર.
°°°
;

Page #254

રાજા પ્રજાના ધર્મ. (ર૦૩) છે તુજ વિદ્યા દીઠી ઘણી, તે આવું જે આવે ધણી
તવ તે સૂરદત્ત ગયે ઠામ, વાત હવી તે સેપી સ્વામ. ૨૪ તવ જ્યાનંદ મનસ્યું હ, વિશ્વાસ તે મનમાં વસ્યા, તવ જયાનુપ પેહતે તિહાં, રત્નપુરી નગરી છે જિહાં. પણ અને સમાધે સુખ લેગવે, માંગણ જનને બહુ જોગવે; દિન કેતા રહે તેણે ઠામ, લખમીપુર તે આવ્યા ગામ. પ૬ દેવપરે તે પાળે રાજ, પ્રજાતણું બહુ સારે કાજ;
એક દિન સભા સહ સમ ધરી, દ્રતણું પરે બેઠા ભરી. પ૭ વિજયપુર રાજા સંઘસાર, તિણે પ્રજા કીધી ક્ષયકાર,
લેક મળીને લિખિ લેખ, કરી વિનતી જાણે તેખ. ૨૮ મંત્રી જઈ રાજા વનો , સ્વામી નાર એક આ નવે
તેહને લેખક લેઈ કરી, વાંચે રાજા આગળ ધરી. ૫૯ વિજયપુર છે વારૂ ગામ, તેહને દૂત આવ્યે એ સ્વામ;
વી વિનતી મહાજન કરે, તે સ્વામી નિજ હૃદયે ધરે. ૬૦. અવસ્તિ શ્રી લખમીપુર જેહ, મહારાજ રાજાનજ એહ, કરી વિનતી હૈ ધરે, પ્રજાતણું ઉપરાણું કરે. ૬૧ તું સહી જગમાં મોટે ધીર, પરનારીને પ્રગટ 'વીર; તેહિજ બ્રહ્મા તું ગેવિંદ, તુહિજ ઇંદ્રને તુહિજ ચંદ. દર તું જાણે પોતે જગદીશ, તુહિજ ધર્મને તુહિજ ઈશ તાહરા ગુણ નવિ લાભે પાર, તું સહી ત્રિભુવનને આધાર. ૬૩. હિજ પુન્યવંત જગ સહી, તેજે સઘળી વ્યાપી મહી; તે ત્રિખંડપતિ નિશ્ચય જાણું, સેવા સારે છે ગુણખાણ. ૬૪ તે બહુ પામી ઋદ્ધિ અનંત, તે જગ પાળ્યા સઘળા સંત; શ્રી જ્યા નગરી પિતાતણ, તે સ્વામી પિતે અવગણી. ૬૫
૧ ભાઈ. ૨ વિષ્ણ. ૩ ધર્મરાજ. ૪ સ્વર્ગ-મૃત્યુ-પાતાળ.

Page #255

(૨૦૪)
જયાનંદ કેવળી, એવડે ડું પ્રભુ અમ અપરાધ, ખબર ન લીધી મેટા સાધ; પાપી હાથે આપ્યાં અમે, બીજી પરજા પાળી તુમે. ૬૬ હવે જે ઉપરાણું નવિ કરે, તે સહી લેખ લખી દુઃખ હરે; 'પિતાતણ વળી પરજા જેહ, વિસારી કાં મૂકે તેહ. ૬૭ એ પાપી મન આણે ગર્વ, ઘન કણ કંચન લીધું સર્વ
ન્યાયમાર્ગ એકે નવિ રહે, કર જોડીને મહાજન કહે. ૬૮ તવ શ્રી જયાનંદ મન રીસ, કધે બહુ ધુણાવે શીશ,
મંત્રીને શિર સેંપી ભાર, ચઢયું કટક નવિ લાભે પાર, ૬૯૯ સોળ સહસ છે રાજા સાથ, ચકી પવન તે આગળ ભાથ; હય ગય રથ પાયકની કેડિ, નૃપ સેવા સારે કરજે. ૭૦ છડે પ્રયાણે પહતા વહી, સંઘસાર તે આવ્યા સહી, કરી સંગ્રામને ભાગે જામ, સંઘસારને સાહે તામ. ૭૧ કઠપંજર તે ઘા સહી, જય જયકાર થયે તે મહી, બંદીજન તે કરે કલ્યાણ, તેજે જાણે દીપે ભાણ. ૭૨ મહા મહોત્સવે કરે પ્રવેશ, સચરાચર તે જાણે દેશ ઘર ઘર ઉચ્છવા માંડયા બહુ, ઘવળ મંગળ તે ગાએ સહુ. ૭૩ દિન કેટલા તિહાંકણે રહી, જય રાજાને સોંપી મહી;
આવે લખમીપુર જયા રાય, મંત્રીશ્વર તવ સાતમા જાય. ૭૪ વય પ્રણમી તવ કરે પ્રમાણુ, કરે વળી રાજ્યનાં કામ;
સુખે સમાધે પાળે રાજ, કરે વળી ધર્મનાં કાજ. ૭૫ વિજ્યનગરે તે રાજા જેય, બંદી છોડું એવું કહેય;
મૂક્યા ચાર તે દડ દિશ ગયા, સંઘસાર તે માંહે વહ્યા. ૭૬ રાજા જય તવ રાજ કરત, છારૂ પરે પ્રજા પાલત; એટલે વન આવ્યા કેવળી, સાતમું ચાલ્યું સહકે મળી. ૭૭
૧ પકડ. ૨ લાકડાંના પાંજરામાં. ૩ રાજ્ય સીમાની પૃથ્વી.

Page #256

શકજ થાય
લે, લખમી
જાનદ મનસ
ગ્ય ચોગ્ય વિચાર, (ર૦૫) ગુરે ધર્મદેશના કહી, નૃપ જયે તે સવિ સહી સતાનંદને સોંપી ભાર, આપે લીધે સંયમ ભાર. ૭૮ શ્રી શીતળને વારે હવા, લાખ ચોરાશી આય પૂરવા; ગ્રહી દિક્ષા ને કર્યો વિહાર, ચારિત્ર પાળે ખાંડા ધાર. ૯ વિજયપુરીશ સતાનંદરાય, પિતાતણે બહુ શેકજ થાય;
તવ મંત્રીએ કીધે ભેદ, લખમીપુર તે આ છેદ. ૮૦ જયાનંદ મનમાં હરખીએ, બંધવ આવતે પરખિયે;
હામૈયું તે સુપરે કરી, બંધવ તેડયે બહુ હિત ધરી. ૮૧ સુખે રહે તિહાં સરખી જેડ, રમવા ચાલે મનને કડક મારગ નર એક આવે જાય, તવ તસ પૂછે જયાનંદ રાય. ૮૨ સ્વામી એ પેલું વન જાણુ, વિજય તાપસ આવ્યા તિણ ઠાણ; તે મુનિના દરસણને કામ, લેક જાય છે જાણે સ્વામ. ૮૩ તે તુમ સાચે લહિયે સહી, વાત કરીને તે ગયે વહી;
જ્યાનંદ મન એહવું ઘરે, અજ્ઞાન કણ ઘણું એ કરે. ૮૪ કિમ એથી ટળશે મિથ્યાત, જિમ જાણે જિનધર્મની વાત
પ્રજ્ઞસી એક વિદ્યા જેહ, રાયે સમરી નિત્યે તેહ. ૮૫ જે એ તાપસ સમકિત લહે, તે તવ નિશે પાતગ દહે, ' પ્રજ્ઞસી તવ બેલે વાણ, જે લાકડાં બળે તે જાણ. તે કાઢીને ચીરી દાખ, એ તાપસને પાસે રાખ,
તે મળે છે જીવજ બહુ, તે દેખીને સમજે સહુ ૮૭ જયાનંદ તવ તિહાંકણું ગયા, કરી પ્રણામ ને ઉભા રહ્યા,
કાકા માટે કર્યો પ્રણામ, વિજય યતી કહે આ આમ. ૮૮ કાકા ધર્મ તુમે નવિ લહે, પતી ભણે જાણે તે કહો,
૧ દશમા તીર્થકરશ્રીના શાસનમાં. ૨ પાપ બળી જાય. ૩ જાહેર કર.

Page #257

(૨૦૬). જયાનંદ કેવળી, તવ પૂરવનું લાકડ બળે, કાઢી ચી પન્નગ જળે. ૮૯ દક્ષિણ દિશનું જે ઇંધણું, ચીર વિછી લીઠા ઘણું,
પશ્ચિમનાં તે જવ ચીરિયાં, ઉધેઈનાં બિલ બહુ નિરખિયાં. ૯૦ ઉત્તરનાં જે છે ઇધણાં, તે શેધાવી નિરખે ઘણાં
જીવ ઘણું વળી દિઠા તિહાં, રાય ભણે એ ધર્મજ કિહાં. ૯૧ વિજય તાપસ તે પામે ધર્મ, જયાનંદ દાખે જિનમ,
એટલે તિહાં આ વનપાળ, સુણે વિનતિ દેવ દયાળ. ૨ કુસમાંગદના વન મઝાર, ધર્મષ આવ્યા ગણધાર; તુમ્હ તાત વળી પાસે અછે, તિહાં વાંધીને રહેવું છે. ૯૩ ઉચિત દાન જયા તવ લિયે, વનપાળક હરખીને લિયે,
તવ ઉઠયા યાદ રાય, વિજય તાપસ વળી પૂછે થાય. ૯૪ તિહાં ગુરૂ વંદી ભેટ્યા તાત, તુ હિજ ગુરૂ ને તુહિજ માત; રસ્તુતિ કરી રાય ઊભા રહે, ધર્મલાભ શ્રી ગુરૂ મુખ કહે. ૫ બેઠા જોઈ 'ઉચિતજ ઠામ, શ્રી ગુરૂ દેશના ભાખે તામ; વિજય તાપસ તવ દીક્ષા વરી, બંધવ બેહુ તન પુજે ભરી. ૯ આચારજે વિહારજ કર્યો, જ્યાનંદ નગરે પરવર્યો, લક્ષ્મીપુર તે પાળે રાજ કરે ઘણાં ધર્મનાં કાજ. જિનપ્રાસાદ કર્યા તે ઘણા, પ્રતિમાતણી નવિ લાભ મણા; બિંબપ્રતિષ્ઠા કીધી બહુ, સંઘ લેક પહેરાવ્યા સહુ. ૮ શત્રુકાર તે કીધા બહુ, એક જીભે કે, હું કહું;
ઈ દાન અવારી ઘણું, પણ સઘળું આપ્યું મહતણું. ૯ દિન ઘણા તે પાળી રાજ, ત્રાસી લાખ વરષ પૂર્યા કાજ; તવ વનપાળે રાય વીનવ્યે, સ્વામી સમાચાર સુણ ન. ૧૦૦ ચકીરાજઋષિ આવ્યા વહી, સંસાર–પણે તે સસરે સહી;
૧ સાપ. ૨ લાકડું. ૩ આપવા લાયક વસ્તુનું જ શોભે તેવે સ્થળે ૫ દાનશાળા-સદાવતે. ૬ ધર્મલાભ.

Page #258

પરભવવૃત્તાન્ત (૨૦૭) તે સુણી નૃપતિ હવે સાવધાન, દીપ દાનને બહુલા માન. ૧૧ મહા મહેચ્છવચ્ચું વદન જાય, રાણી સરવે સાથે થાય, વાંધા ચકી તવ જગઈશ, ધર્મતણ તિહાં દિયે આશીષ. ૧૦૨ ગુરૂ કહે બૂઝબૂઝ તું રાય! મૂકી રાજને સિદ્ધજ થાય,
ભવ પાછલા વળી ચાર જેહ, એકમને તું સાંભળ તેહ, ૧૦૩ પહેલે ભવ તું માળી છવ, જિનપૂજા તે કરી સદીવ;
તેહ પુન્યથી મહેતે થયે, હું તુજ રાજા નિચે ભયે. ૧૦૪ માળી પાસે ‘હાળી જેહ, મરી વિપ્ર સહી જાણે તેહ,
મહેતાતણે જીવ બાંધ્યું કર્મ, અતિબળ રાજષિ મહા ધર્મ. ૧૦૫ નેત્ર ગયાં તે એવું કહ્યું, તે સંઘે કાઢયાં ઉદય જ થયું;
ત્રીજે ભવે કલપ સાતમે, ચ્યારે મિત્ર-પણે તે રમે. ૧૦૬ તિહાંથી ચવી હું ચક્રી થયે, જયાનંદ તું એથે ભયે;
વિપ્ર જીવ તે સંઘજ જાણું, વૈરથકી બહુ પામી હાણ. ૧૦૭ રાજા નરવીરને અવતાર, મેંતું રાખ્યું હતું એકવાર; તે કર્મનું એ ફળ જાણ, તે હું જ સહી નિર્વાણ. ૧૦૮ ચ્યારે ભવંતર લહી વરતાત, જયા નૃપતિ થઈ બેઠે સંત; ત્રયે જાતિસમરણ લહે, સ્ત્રી બેહુ ને જયા તવ કહે. ૧૦૯ અમે રે ભવ દીઠા સહી, જે સહગુરૂ તમ વાણી કહી
સ્વામી પિતા ને કાકે જેહ, કુણા કુણ ગતિ પામ્યા કહે તેહ. ૧૧૦ પિતાજીવ સ્વર્ગ એથે જઈ, ઇંદ્રપણું તે પાળે સહી, કાકે ત્રીજે સગે જાણ, ઇંદ્રપણું ભેગવે સુજાણ, ૧૧૧ સ્વામી સંઘસાર કિહાં ગયે, જયરાજાથી છૂટી વહ્યા; કે નવિ આપે તેહને ઠાય, જિહાં જાય તિહાં માર્યો જાય. ૧૧૨
૧ એકાગ્ર વૃત્તિથી. ૨ સાથી ખેડૂત. ૩ દેવક. ૪ પાછલા ભવનું વૃત્તાંત રજુ થાય તેવું જ્ઞાન.

Page #259

(૨૦૮) જયાનંદ કેવળી, તવ તે ચેરી ઝાઝી કરે, દિન કેતે ઝલાણે સરે;
ચેરતણું પરિ શૂલી દીધ, નરગ સાતમે વાસજ કીધ. ૧૧૩ તિરે વળી નરગ તસ જાણ, ઈણ પરે ફળશે ચારે ખાણ;
જય વિજય અવતારજ એક, મહાવિદેહ ઉપજે સુવિવેક. ૧૧૪ ગ્રહી દીક્ષા ને કેવળ થશે, ખપી કર્મને મુગતિ જશે,
જ્યાનંદ કહે સુણે ગુરૂ આજ, મુજને કહીએં મુક્તિનું રાજ? ૧૧૫ ચીરાજષિ કહે વાણ, તું હું સ્ત્રી બે ચ્યારે જાણ;
આણે ભવ તે નિશ્ચ મેક્ષ, એહની શંકા માણિશ દક્ષ. ૧૧૬ તવ રાજા મન આણંદ ભયે, વળી બેલ શ્રીગુરૂને કહો;
મહારા પુત્ર છે જે ઘણા, કેતાં કર્મ કહું તે તણા. ૧૧૭ ઘણાજ તે સહી એણે ભવે, બીજે ત્રીજે ક્ષે સવે;
મહાવિદેહે ગયે હું રળી, એ વરતાત કહે કેવળી. ૧૧૮ તીર્થંકર કરતાજ વખાણ, એહ સંબંધ વખાણે જાણ,
તેહ સાંભળીને કહેવા વળે, ઈહાં આવીને તુજને મળે. ૧૧૯ ચાલ ચાલ તું મકર વિલબ, નીસર નીસર સહી અવિલંબ
હા સ્વામી પડખે તવ કહે, રાજભારની ચિંતા વહે. ૧૨૦ ઘેર જઈને કીધી વિધિ, મંત્રી તે પૂછી બુધિ, પુત્ર વડે સુકુળાનંદ જેહ, નિશે રાજા થા તેહ. ૧૨૧ મહા મહેચ્છવ જિનહર કરી, બહુ પુણ્ય–ભંડારજ ભરી,
ઘણાં નરનારીને સાથ, દેતે દાન બહુ નિજ હાથ. ૧૨૨ નગર વળી શણગારે બહુ, જેવા સાજન મળિયું સહુ;
અનેક મહેચ્છવે વનમાંહિં ગયા, ગુરૂ પ્રણમીને ઊભા રહ્યા. ૧૨૩ રાય કુલાનંદ પાસે રહે, દીજે દીક્ષા ગુરૂને કહે, તવ રાજા આપે આદેશ, શિષ્યતણ હું ભિક્ષા દેશ. ૧૨૪
૧ રઝળશે. ૨ ડાહ્યા-સર્વ વાતને જાણકાર. ૩ ખુશી થઈને.

Page #260

એક્ષપ્રાપ્તિ-ઉપસંહાર, (ર૦૯) પંચ મુષ્ટિ તવ લોચજ કરી, સહગુરૂ સાથે ગયા પરવરી,
અંગ અગ્યાર તે ખરાં અભ્યસ્યાં, પૂરવ ચઉદ તે પૂરાં વસ્યાં.૧૨૫ વરસ ઘણું વળી પાળી દીખ, શિરે વહી સહગુરૂની શીખ;
ચકીરાજ રષિ વૃદ્ધજ થયા, એક દિન લખમીપુરતવા ગયા. ૧૨૬ માસતણું તિહાં અણુસણ કરી, પાપગમ મન સાથે ધરી;
અંતગડ તે થયા કેવળી, શિવપુર પહુતા મનની રળી. ૧૨૭ હવે શ્રી જયાનંદ ગુરૂ થયા, પંચ મહાવ્રત પાળે દયા;
અનેક જીવ તે પામ્યા ધર્મ, દશે દિશે કરે વિહારજ કર્મ. ૧૨૮ વરષ ઘણું તે વિહાર કર્યો, પુન્યભંડાર તે પૂરો ભર્યો,
તવ તે કેવળ પામ્યા સાર, સંઘ સહુને જયજયકાર. ૧૨૯ વરષ લાખ એક દીક્ષા વહી, લક્ષ ચેરાસી પૂરાં સહી, વરષ એટલું આય જોગવી, એણું પરિ તે બેલે કવી. ૧૩૦ માસ એકનું અણુસણ કહી, શેત્રુજે તે આવ્યા વહી;
સમતા રસ મનમાંહિ ધરી, જયાનંદ ૫હતા શિવપુરી. ૧૩૧ કુલાનંદને જાણજ થયું, મંત્રી પ્રતે વચન તવ કહ્યું;
શ્રી શેત્રુજે યાત્રા કરું, તાતતણાં ચરણાં અરૂ. ૧૩૨ મેળી સંઘને આ તિહાં, શેત્રુંજય ગિરિ ઠામજ જિહાં જિન મંડપે બહુ ઉચ્છવ કરી, ચાલ્યા પુણ્યભંડારજ ભરી. ૧૩૩ દિવસ કેટલે દિક્ષા ગ્રહી, લહી કેવળ મોક્ષે ગયા સહી, પંચમતણે એ અવસર થયે, શ્રી ગુરૂજીની શક્તિ કહ્યા. ૧૩૪ માત ભારતીતણે પસાય, મેં સહી કળે જયાનંદરાય; શ્રી વિયાણુંદ ગુરૂ ઉપદેશ, કરી ચોપાઈ એ લવલેશ. ૧૩૫
(ગ્રંથપ્રશસ્તિ ) પંચમ ગણહર સેહમસ્વામી, જાએ પાપ તસ લીધે નામ; તેહતણે પટ સહી દિનકાર, જગચંદ્રસૂરી થયા ગણધાર. ૧૩૬, બાર વરષ આંબિલ તપ કરી, પુણ્યતણો ભંડારજ ભરી; ચુમાલિસમે પાટે જ્યકાર, તપબિરૂદ ધરા સાર. ૧૩૭

Page #261

(ર૧૦) જ્યાનંદ કેવળી. અનુક્રમે ગુરૂ ગછપતિ જેહ, મુનિસુંદરસૂરી કહિયે તેહ
એકાવનામે થાનક કહ્યા, ક્ષમા દયા વિદ્યાવંત લહ્યા. ૧૩૮ તિણ ગુરૂએ ગ્રંથ કીધા ઘણા, કહેતાં પાર નવે તે તણા;
જ્યાનંદનું ચરિત્રજ સાર, કીધું શાસનને હિતકાર. ૧૩૯ આઠ સહસ તે કીધું વળી, તે વાંચે સહુએ મનરળી;
પાટ એકસઠમે ઉદયે ભાણ, વિયાણુંદ ગુરુ ગુણની ખાણ. ૧૪૦ તસ મુખકમળથી લહી એ વાણુ, મેં આ રાસ કર્યો સહી જાણ;
બારેજા વર નગર મઝાર, અલ્પમાતે કર્યો ગુરૂ-આધાર. ૧૪૧ મૂરખ માત્ર હું જાણું નહીં, સહગુરૂ વચને શક્તિજ થઈ;
ભણે ગણે તસ નવે નિધાન, હર્ષ ધરી કવિ બેલે વાન. ૧૪૨ જિહાં લગે મહિયલ ધરે વળી મેર, ધ્રુવમંડળ ચાલે નહીં શેર;
જિહાં લગે તારા રવિ ચંદ, તિહાં લગે રાસ કરો આણંદ. ૧૪૩ વસ્તુ પાંચ ચેપઈ કહું વળી, નવસે પંચતર મન રળી; દુહા બસેં સત્તાવીશ જેય, બારસેં સાત તે પૂરા હેય. ૧૪૪ એ કીધે મેં મનને કેડ, સરખા સરખી જોજે ડ; વિબુધ ખરે કરે સહી, કર જોડીને વાણી કહી. ૧૪૫ સંવત સેળ છાસિયે જાણ, પિષ શુદી તેરસી પ્રમાણે, વાર ગુરૂ સકજ સાર, ભણે ગણે તસ જયજયકાર. ૧૪૬
ઈતિશ્રી વાના કવિ વિરચિત શ્રી જયાનંદ કેવળી રાસની અંદર ચકાયુધ-દીક્ષા ગ્રહણ, મોક્ષપ્રાપ્તિ, શ્રી જયાનંદ રાજ્યપાલન, દીક્ષાગ્રહણ નિર્વાણ ગમન સંબંધમય પાંચમે ઉલ્લાસ સમાપ્ત થશે.

Page #262

S
શ્રીયુત લાવણ્યસમય વિરચિત. શ્રી વછરાજ દેવરાજ રાસ.
મંગળાચરણ
(વસ્તુ છંદ) સકળ જિનવર સકળ જિનવર પાય પણમૂવિ, પણવિ ચકકેસરી એક ચિતે બહુ ભત્તિકારીય, ૧નિયગુરૂતણે “પસાઉલે હૃદયકમળ નિયમતિ વિચારિય;
સજન સહકે સાંભળે, હિયડે ભાવ ધરિય, બેલિશ નવ નવ કવિત રસ, સિરિ વત્સરાજ ચરિય. ૧
કથામુખ. (ઢાળ ૧ લી-દેશી ચોપાઇ છંદની) ધન ધન વસરાજ ગુણનિલે, વીરસેન રાજા–કુળતિલે;
જસ ગુણ પટમલ શાળ, ઈણ યુગે જીવદયા પ્રતિપાળ. ૧ જિનવરે ભાખ્યા ચાર પ્રકાર, દાન શીલ તપ ભાવ વિચાર;
દયા દાન ધુર થાયે તિણે, ઈણ પાળી ફળ લાધ્યું કિણું. ૨ ફળ લાળે રૂડે વત્સરાજ, બેઠે દેશ બિહને રાજ; ભેટયા ગુરૂ તવ કીધી મયા, પૂર્વ ભવાંતર પાળી દયા. ૩
૧ નિજ-પિતાના. ૨ પાવડે. ૩ કુળમાં તિલક સમાન૪ કૃપા. ૫ અગાડીના જન્મમાં.

Page #263

(૧૨) વચ્છરાજ દેવરાજ દયા પ્રભાવે આપદ ટળી, ઠામ ઠામ સવિ સંપદ મિળી; કિણ થાનક કિમ હુએ ય, સાવધાન સુણ સહુ કેય. ૪
કથારંભ. જબૂદીવહ લક્ષ પ્રમાણ, ભરતખંડ તસ ભીતર જાણ; સિંધુ-દેશ સેહે અતિ બહ, નાનાવિધ ગુણવંતજ સહુ ૫ તસ ભીતર નગરી ઈક સુણે, ચંદ્રાવતી નામ તસ ભણે, તે નગરી માટે મંડાણ, રણુત તસ પાસે ખાણ. ૬ ચઉપખેરિ સેહે વનખંડ, સરસ સરેવર અતિહિ પ્રચંડ કુવા વાવ વાળની એળ, એપે ચિહુ–પખ પેઢી પિળ. ૭ ગઢ ગિરૂ ને વિષમી પાળ, જેહતણે પાયે પાતાળ;
ડુંગર શિખરતણે અનુમાન, ઉચપણે ઈમ બેલે જાણ. ૮ ચઉ–પખેરિ ખાઈ જળ ભરી, પેસી ન શકે કે બળ કરી,
એ ગઢ માટે અતિ અભિરમ્ય, કિશું કહું દેવરે અગમ્ય. ૯ જિનમંદિર ઉત્સવ અતિ ઘણ, પૂજે રંગ સવિ માતણ
ધ્વજાદંડ તિહાં ઢળકે ધ્વજા, જિણ દીઠે મન મેહે પ્રજા. ૧૦ વસે વણિક ચોરાશી જાત, લેકતણી નાનાવિધિ જાત;
ચોરાશી ચહટાં જોઈ, થાનક થાનક મન મેહિ. ૧૧ કિહાં પારખ ની સેનાર, કિહાં ગાંધી દેસી મણિયાર
ફળિયા ફળહટિયા ઘાટ, કિહાં સૂખડિયા-કેરાં હાટ. ૧૨ કિહાં પટુવા માંડે પટસૂત્ર, કિણ થાનક ઊગટિયે સૂત્ર;
કિહાં માળી તળી રહે, કિહાં કૈડુકિયા જૈતુક કહે. ૧૩ કિહાં નવરંગે ના પાત્ર, કિણ થાનક પભણે બહુ “છાત્ર; ગુણે કરી સોહે એ પુરી, જાણે દેવપુરી અવતરી. ૧૪
૧ ચોમેર. ૨ મોટી. ૩ વાણિયા. ૪ તરેહ તરેહવાર જાતિ. ૫ વિદ્યાર્થિ. ૬ અમરાવતી.

Page #264

ઉત્પત્તિવર્ણન.
( ૨૧૩ )
૧૫
વીરસેન રાજા તિહાં તપે, અયિદળ સવિ હેળાં ખપે; ન્યાયવત ને શુદ્ધ વિચાર, જયશ્રીતણા ન લાધે પાર. પાચક પાર નહીં જે તણે, ભાટ ભલા બિરૂદાવળી ભણે; મઢમાતા કૈમચગળ મદ ઝરે, ચંચળ જય પહિસારવ કરે. ૧૬ શત્રુ સવિ છંડાળ્યા ચીશ, સીમાડા સહુ નામે શીશ;
સખળસેન સિરષા ગહગડે, જેની આણુ મહાભડ વહે. ૧૭ મેાડબધા મડલીક અનેક, જે સને ઉપજે સુવિવેક;
૧૯
રાજસૂત્ર સિવ રાખે સેાય, તે વિષ્ણુ રાજ ન રણુિં હાય. ૧૮ અંગ આળગુતણી નહિ મણા, દાસ ક્રિકેલાં છે અતિ ઘણા; અવર ઋદ્ધિ નવિ પામું પાર, જાણે ઇંદ્રતણા અવતાર પટરાણી કુળવંતી નાર, અવર ન એ સિરસી સંસાર; હાર દોર કકણુ અતિસાર, પહેરણ કાળી અતિહિ સાર. ૨૦ સવા લક્ષનાં કુંડળ કર્ણ, સાત લક્ષ સેાના આભરણુ;
૨૧
તાસ નામ દેવી ધારણી, સા રાજા જીવનકારણી. જિસી પ્રીતિ - ગારી ને શંભુ, જિસી પ્રીતિ માલડી ૧૦અજી; જિસી પ્રીતિ 'મધુકર કેતકી; જિસી પ્રીતિ ૧૨ગયવર૧ સલૈંકી.૨૨ જિસી પ્રીતિ ઇંદ્રાણી ઇંદ્ર, જિસી પ્રીતિ કમલિની-૧૪ દ્વિ દ્ર;
જિસી પ્રીતિ ચંદા ચાંઢણી, તિસી પ્રીતિ રાજા ધારણી. ૨૩ રમણુ કરે રંગે નરનાહ, પટરાણીને મન ઉચ્છાહ; ભાગ ભલા ભાગવે મન હસી, પુત્રતણી ચિંતા મન વિસ. ૨૪ હીડાલાટ ખાટ પેાઢશે, ૧પખીરાઇક ઊપર આઢણે; નિર્દ ભરી સુપન'તર માંહ્ય, ચાલતા દીઠા સુરરાય. ૨૫ તવ રાણી જાગી તિષ્ણુ સમે, ઊઠી રાય જગાડયા તિમે;
૧૬
૧ સ્હેજમાં. ૨ ચાકર-પેળ. ૩ હાથી. ૪ ઘેાડા. ૫ હજુહાટ. ૬ બીજી. ૭ સુંદર. ૮ પાર્વતી, ૯ મહાદેવ. ૧૦ પાણી. ૧૧ ભમરા. ૧૨ હાથી. ૧૩ નર્મદા નદી. ૧૪ સૂર્ય. ૧૫ ધેાળા. ૧૬ ઇંદ્ર.

Page #265

(૧૪) વચ્છરાજ દેવરાજ, રાય આગળ સુપરંતર કહે, રાજા હિયે વિચારી રહે. ર૬ રાજા હિયે વિમાસે કિસું, એ સુપનાંતરમાં છે ઈસું;
ઇંદ્ર ચાલતે દીઠે જે ભણી, હશે પુત્ર ચપળ તે ભણી. ૨૭ તે દિન પૂરે પુત્ર જનમીઓ, દેવરાજ તસ નામજ દિ; વરષ બિહું ચિહુ અંતર વળી, પટરાણું પૂજે મન રળી. ૨૮ એકવાર સંધ્યાને સમે, ભાવ સહિત સામાયિક રમે, કરે સામાયિક ચિંતે ઈસું, જિનવર ગુણ રંગે ગાઈશું. ૨૯ રજની પહોર દેહને માન, જિનવર ગુણ ગાએ એક ધ્યાન;
ગાઈ ગુણ ચાલી માનિની, નિયમંદિર ગઈ નિદ્રા ભણી. ૩૦ ઢાળી ખાટ જ સેનાતણી, તિહાં પિઢી દેવી ધારણ;
આવી નિદ્રા સુહણું લહે, તે હિવ કવિજન કુણપરિ કહે. ૩૧ જાણે કરી ગંગાનું પૂર, કે એકઠું કિયું કપૂર; કે ખીદધિતણ કલેલ, કે આણી નવારિ ઘેલ. ૩૨
જાણે શશિ ઉગે અભિને, કે સૂરિમ કરી સૂરિજ સમે, કે નીપા દહીંને બેટ, અતિ ઉંચે ને વારૂ કોટ. ૩૩
ગુણે કરીને અતિહિ પ્રચંડ, દીઠે ઈસે સુપનમાંહિં સં; તતખિણ જાગી સંઢજ નહિ, તે નિશ્ચ સુહણે એ સહી. ૩૪
પુહવી ખાટ થકી ઊતરે, “જાસેજ ભણી સંચરે; રાય જગાને ઈમ કહ્યું, આજ સ્વામિ સુહણું વળી લહ્યું. ૩૫ નિસુણી રાજા સુપનવિચાર, પભણે હોશી પુત્ર ઉદાર; દેવરાજથી ચડતે જાણું, બેલે રાજન સુ“લલિત વાણ. ૩૬ તવ ધારણિ મન હરખ અપાર, જપ મહામંત્ર નવકાર; લિયે નામ પરમેશ્વરતણું, ઈમ કરતાં વાયું વાહણું. ૩૭
૧ સ્વપ્ન. ૨ ઘણોજ વિશેષ. ૩ સાંઢ-આખલો. ૪ પૃથ્વી. ૫ સુવાની શય્યા હતી ત્યાં ગઈ. ૬ પતિ. ૭ સાંભળીને. ૮ સુંદર. ૮ સ્મરણ કરવા-જપવા લાગી. ૧૦ પ્રભાત થ.

Page #266

એક પુરૂષ અ
મૂલ આ
ઇ મ9.
જન્મ-પ્રસંગ
(૨૧૫) તે દિન આરંભીને અદ્ધિ, નિત પૂજે જિનવર મન શુદ્ધ; ઈણિ પરે પૂગા નવ માસ, જન પુત્ર હુઓ ઉલ્લાસ. ૩૮ એહ વાત એક પુરૂષે સુણી, દિયે રાજાને સુવધામણિ, રાજા તકે કરે પસાય, લક્ષ મૂલ આપે કંબાય. ૩૯ આપે કમરબંધ યજતણા, બીજા જેગની નહિ કઈ મણા; આપે મણિ માણિક ભંડાર, આપે કણ-કેરા કોઠાર. ૪૦ આપે છભજ સેનાતણી, આપે અવર વસ્તુ અતિ ઘણી;
આપે તાસ નયર બત્રીસ, રાજઋદ્ધિ ભગવે નિશિદીસ. ૪૧ સેઈ પુરૂષ રળિયાયત થયે, રાજસભાથી મંદિર ગયે; રાજને માંડ માટે જંગ, પાત્ર નચાવે અતિહિ સુચંગ. ૪૨ વાજે વાજિત્ર મધુરે નાદ, કામની ગાએ સરલે સાદ; ઘર ઘર તોરણ બાંધ્યાં બાર, ટાળી હિંસા આણું મઝાર. ૪૩ નગરમાંહિ ગુડિઓ ઊછલે, લોક લક્ષ તિહાં જેવા મિલે;
જેઈ કહે ધન્ય ધારિણી, પુત્રરતન જન્મે જે ભણી. ૪૪ જન્મમહેચ્છવ રાજને કીઓ, રાજલેક સહુ આણુંદીઓ;
માગધ જન મન પૂગી આશ, દહદિશિ પસરી કીતિ જાસ. ૪૫ દીઠ વત્સ સુપનમાંહિં તામ, દીધું વછરાજ તસ નામ; દિન દિન વાધે સોઈ કુમાર, રૂપે જાણે છ“માર. ૪૬ જવ તે પાંચ વર્ષને થયે, પુત્ર ૧°નિસાલે ભણવા ગયે; ભણિયાં લક્ષણ છંદ પ્રમાણુ, શીખી કળા હુએ અતિ જાણ. ૪૭ એકવાર રાજન અસમાધિ, અને ઉપની મોટી ૧૧વ્યાધિ; દાઘજવર ધડહડિ અપાર, તે કેણે ન હએ ૧૨ઉપચાર, ૪૮ હાહાકાર કરે સવિ લેક, કે મનમાંહિં ધરે અતિ શેક;
પૂર્ણ થયા. ૨ હર્ષ. ૩ તુટમાન થઈને. ૪ અનાજ. ૫ બીજી. ૬ હદપાર. ૭ ખુસી. ૮ ઘેર. ૪ કામદેવ. ૧૦ પાઠશાળ. ૧૧ પીડા. ૧૨ ઉપાય.

Page #267

(૨૧૬) વચ્છરાજ દેવરાજ કે આપણડાં સાતે ધન્ન, કૈ બીહેવા ટૂંકા જa. નયરલેક ખળભળે અપાર, થાનક થાનક કરે વિચાર;
વયે કરિ મેટે દેવરાજ, પાળી નવિ જાણે રાજ. ૫૦ ગુણે કરીને અતિ અભિરામ, લહુએ વચ્છરાજ તસ નામ, રાજા પદવી એને હૈય, મનહ મોરથ પૂજે તૈય. ૫૧ લહુઅ લગે વછરાજ વિનીત, ચતુરતણું ચમકાવે ચિત્ત;
અવગુણ અંગથીકે પરિહરે, લહુઅ લગે લક્ષણ આદરે. પર લહેઓ રવિ સોહે અતિ ઘણે, દશ દિશિ તેજ તપે જેહતણે
લહુએ મૃગપતિ મયગલ ભિડે, વહુએ દીપ તિમરને નડે. ૫૩ લહુઅ ચંપક પરિમલ આવાસ, લહુ ચિંતામણિ પૂરે આશ, લહુએ પણ પોતે ગુણ બહુ, એહ રાજે હુએ સુખી સહુ ૫૪
(દુહે) લહુડા વડાજ મત ગણે, ગુણે વડા સંસાર; ગાગર અખેજ બેઠડી, ગુણથી પીજે વાર.
(પાઈ.) એ વાત નિસુણ દેવરાજ, તવ પાલટીએ સઘળે સાજ;
રાયતણા જૂના રખવાળ, તે સવિ પાલટીઆ તતકાળ. ૫૫ વિરસેન રાજા ઈમ ભણે, રાજ ગયું પાપીને કને, વચ્છરાજ હએ તે રાજ, તે પંઠિ મુજ નાવત લાજ. ૧૬ પાળે રાજ નિકટક થાય, તેહતણે મન હરખ ન માય;
ઉચાટે હવે હુગણે રેગ, વીરસેન સાધે “પરલેક. ૫૭ માછલી જળ વિણ ટળવળે, તિમ ધારણિદેવી વલવલે; ઘણા દિવસકેરે સસનેહ, સ્વામી કાંઈ દેખાડે છે. ૫૮
૧ ન્હાને. ૨ મનની ઈચ્છાઓ પૂર્ણ કરે. ૩ સૂર્ય. ૪ સિંહ. ૫ હાથી, ૬ અંધકાર. ૭ સુગંધનું ઘર. ૮ પાણ. ૯મરણ. ૧૦વિયોગ.

Page #268

રાણુવિલાપ, (૨૧૭) પ્રાણનાથ જીવન આધાર, તુજ વિણ મુજ કુણ કરસિ સાર;
લાવ્યે નવિ દિયે બેલડે, પાપી દૈવપ્રતિ ધિમ્ પડે. ૫૯ કાં ભઈ હજીઅ ન આવે મરણ, હાર દેર ભાજે આભરણું કુંડળ કાને શશિ ને સૂર, નેઉર સહિત કરે ચકચૂર. ૬૦ સ્વામી તુહ્ય પસાથે ઘણું, સુખ ભેગવ્યાતણ નહિ મણા; પીયુ ગુણ જિમ સંભારે વળી, તિમ ધારણિ ધરમંડલ ઢળી. ૬૧ ક્ષિણ જેવે ક્ષિણ રેવે ઘણું, ક્ષણ મુંઝે ક્ષણ બૂઝે મણું; સગાં સણુજા રાખે સહુ, સામિણિ શોક ન કીજે બહુ૬૨
(દુહા.) હિયડા મ ઈડિસ ઘાતકી, મુઓ ન જીવે કેય;
આપું અજરામર કરી, તે તું અaહ રેય. વિહિ વિહડાવે વિહિ ઘડે, વિહિ ઘડીઉં ભેજેય; ઈમે લઈ તડફડે, જવિત કરે સુ હેય.
(ચાષાઈ) જાણે એ સંસારહ માગ, તવ ધારણિ મન હુએ વિરાગ,
છંછે કેહ લેહ કર્મ, પાળે વીતરાગને ધર્મ. ૩ પ્રથમ ખંડ સમાપતિ હુઈ, સગપણ વિગતિ કહી જાઈ બે વર્ણન બહુત પ્રકાર, રાજન દુનિય ખંડ અવધાર. ૬૪ ઇતિશ્રી વછરાજ અધિકાર વિષે પ્રથમ ખંડ સમાપ્ત.
૧ કે
૨ લેબ. ૩ નઠારાં-પાપકર્મ.

Page #269

(૨૧૮)
વચ્છરાજ દેવરાજ
ખંડ બીજો.
(વસ્તુ) જબૂદીવહ જબૂદી વહ ભરખંડમિ, સિંધુદેશ સેહે બહુ વસે લેક સહુ વિચક્ષણ, ચંદ્રાવઈ નગરી તિહાં, વીરસેન રાજા સલક્ષણ; પટરાણી ધારણી સત, દેવરાજ વછરાજ; રેગાંતર રાજા હુઓ, દેવરાજ લિયે રાજ.
(દુહા) વચ્છરાજ નિતુ પ્રહસમે, ઊઠી રાઉલે જાય;
કરી આગળ રહી, પ્રણમે ભૂપતિપાય. પાપબુદ્ધિ મંત્રી ભણે, નિસુણે રાઉ વિચાર; રાજ કુમારૂં નાયસિ, જે અવસિ કુમાર
( ચોપાઈ. ) નીચે નમણે દેખી કુએ, તે ઉપર માંડે ઢીંકુઓ, વાર વાર તે કરે પ્રણામ, નીરતણું બનીઠાડે ડામ.
( દુહા) તવ રાજા મન ચિંતવી, મંત્રી પ્રતે કહેય; તું કાંઈ કૂડજ રચું, જેણે કુમર ખપેય. એક વાત નિસુણી તિહાં, પહુતે જણણી પાસ;
અવર દેશ અમ જાવું, ન રહું એને 'વાસ. તવ વળતું ધારણિ ભણે, મૂકી સઘળી “આથ; તુજ માસી વિમલા સહિત, આવિશ તાહરે સાથ. ૩ ૧ અંત લાવી દે. ૨ માતાની પાસે. ૩ બીજે. ૪ ઠેકાણે. ૫ દલિત.

Page #270

દૃઢનિશ્ચય.
હુસા જિહિ ગય તિહિ ગઈ, મહિમા હવંતિ; છે હ" તાંડુ સાવરહ, જે 'સા મુચ્ચ તિ. હંસા એહ પરખ્ખડી, 'છિન્નુર જલ ન પિયંતિ; કે પીયે માનસ સરે, કે ત્રસિયાજ મરતિ. નાન્હ રૂપે... રૂઅડું, ઉડયું પખ સમાર; હુસા વઉલામિણ આવશે, ગયા ગંગાકે પાર. ( સાર. ) ગયાજ ગંગદુર, હુસા હરખે હિસતા; અમિઋતણા ભંડાર, બગલા એસેવું કરે. (દાહા.) હૈસા ખગા અલાહડા, ઉચલડુ અંગાળ, જિજ્ઞે સાવર ઝીલતા, તે સર ફૂટી પાળ. (ગાથા.)
3
કારણ વસેણ સુંદિર, હંસા સેવતિ ગામ વહેલયા; ગમિણુ કેવિ દીહા, પુણાવ જો જત્થ સેા તત્થ. (ઢાહા ) અંગ ઊડાડે અપડા, ખિણ પાળે ખણુ તીર; હ'સ ૪પરાભવ કમ સહે, અમર સજા...હું શરીર. સર છાંડી પાળે ચડયા, હુંસા ઊડણહાર; વળી વલામણી ભેટડી, સરવર મિત્ત ઝુહાર. હંસાને સરવર ઘણા, પુષ્પ ઘણાં ભમરાંહ; સુગુણાને સજ્જન ઘણાં, દેશ વિદેશ ગયાંહ. ચંદ્રાવઈ નગરીથિકાં, તે ત્રણ્યે ચાલ તિ; ઈમ કરતાં દિન કેટલે, માળવ-દેશ લહુ‘તિ.

(૨૧૯ )

૪
૧
૧
૧
૧ તલાવડાં-ખાખે।ચિયામાં ભરાયલું પાણી કદી ન પિયે. ૨ સુંદર. ૩ અમૃત. ૪ સંતાપ-અપમાન.
૨

Page #271

(૨૦) વછરાજ દેવરાજ માળવ-દેશ મંડણહ, નગરી છે અનેક ઉજેણી સરિખી નહીં, જાણ ન જાણે એક. કનકબ્રમ રાજા તિહાં, કનકસિરિપતિ જાણ;
તે ત્રણે ચાલતડાં, પહુતાં તેણે ઠાણું ભૂખે તરસે એસના, બેઠા નગરી પાસ;. વિમલબુદ્ધિ વિમલાતણી, બોલે હિયે વિમાસ, વચ્છરાજ ધારણિ તમે, પડખો ઘડિ બેચાર,
હું ઊતારા કારણે, જાઉ નગરી મઝાર. દય જણે બેસારિ કરિ, પહુચે નગરદ્વાર,
બહુ ઘર જે અંતી ગઈ, સોમદત્ત ઘર-બાર. સોમદત્ત વિવડારીએ, બેઠે ભલે ભંડાણ, દેખી ઊભી માનની, બેલે મધુરી વાણ. કહે કામિની કિણ કારણે, ઊભાં અમ આવાસ;
કરજે વિમલા કહે, કાજ એક તુમ પાસ. કિશું કાજ છે બહિન તુજ, વેગે કરી કહેય;
અમે પંથિ પરદેશીઆ, રહેવા થાનક દેય. ઘર જમેલે એક ઓરડે, તિહાં જઈ રહે નાર;
ભાડું બિહુ માસહતણું, દેજે ટકા ચાર દ્રવ્ય નહિ અમ આપવા, કરશું દાસહ-કર્મ ભજન બિહું જાણું દેજે, હશિ ગાઢ ધર્મ.
૧૪ વિમલા માત મનાવિ કરી, તે દેચ જણ આણું તિ; સેમદત્ત ઘર તે રહ્યાં, ઈણ પરે કાળ ગમંતિ.
૧૫ (ઢાળ ૧ લી-દેશી ચોપાઇની ) સેમદત્ત ઘર ઈણ પરે રહ્યાં, કરમ વસે દુખિયારાં થયાં; કરમ કરે તે ન કરે કેય, રાજ કરે તે રૂળતા જેય. ૧
૧ દાગીનારૂપ, ૨ સબૂર કરો-ઠેર. ૩ અંદર. ૪ તુરત. ૫ રૂપિયાસેનાહેર. ૬ પુષ્કળ. ૭ છેતર્યા.

Page #272

કર્મકદર્શના.
આગે કરમે ઘણા રાળવ્યા, નર્દિષણ સરિખા ભેાળવ્યા; કરમે રાવણુ પડી ચૂક, સીતાહરણ રણુ કીધા ભૂક કીચક પડી પંડવ પાસ, પડવ પંચ ગયા વનવાસ;
૩
કરમતી શી કીજે વાત, રવિરથ યવર સરજ્યા સાત. કળાવતી કર આપદ ઘણી, કર્મે કુરવ થયા રેવણી; નિશિ એકલડી વેડ મઝાર, દુઃખ સહે દેવદંતી નાર. કરમે પેખ કલકત ચંદ, મરણ લહે ભાલડી મુકુ ; કરમે ગાતમ વીર વિયેાગ, શેઠ સુદરસણ શૂલીયેગ. કરમે નાચ્યા કુળિનવનંદ, 'નીર વહે રાજા હરિચંદ; કરમવિપાક કિસ્સું હું ભણું, નળ રાંધે પરઘર રાંધણું. સીતા પ્રતિ લગાડી શીખ, કર્મે મુજ મ‘ગાવી ભીખ;
કરમતણી ગતિ કુણુ અવગણે, મલ્ટિ જિજ્ઞેસર નારીપણું, કરમે 'કદરથી ચંદનમાલ, નરગ ગયા શ્રેણિકભૂપાલ; કરમે' અળિ ઘાલ્યા પાતાળ, દુઃખ સહ્યાં તિમ ગયસુકુમાળ. ૮ મહાવીરને વીતક બહુ, ઈમ કરમે ધેાલ્યા સહુ; કરમતણી પરિનિશ્ચલ જોય, વિષ્ણુ ભાગળ્યાં ન છૂટે કાય. ફ્ ( વસ્તુ છંદ ) છજામ પસ્તુતા જામ પહુતા તાત પરલોક, મંત્રી રાએ વિચાર કરી, રચે ફૂડ વચ્છરાજમારણ; કુમરે વાત સેઇ સાંભળી, કરીઅ સજ્જ માસીય ધારિણ, ચંદ્રાવઇ નગરી શિકી, તે ત્રણે ચાલ તિ;
ઉજેણી નગરી તિાં, સામદત્ત ઘર તિ.
( ૨૧ )

૧ શ્રેષ્ઠ ઘેાડા. ૨ વન—ઉજડ. ૩ ભાલેાડના વાગવાથી શ્રી કૃષ્ણ મરણને શરણ થયા ! ૪ નીચ ઘેર પાણી ભર્યું. પ અપમાની શકે.'.૬ પીડાણી–ડેરાન થઇ. છ જ્યારે.

७

Page #273

(RRR)
વચ્છરાજ દેવરાજ.
( ઢાળ-ચાપાઇ )
કહે ધારાણિને વિવહારી, કુંવર ઘરે કાં બેસી રહ્યા: વાછરૂમ ચારે અમતણાં, તા ભાજન લહેા ત્રણ્ય જણાં. ૧૦ મન પાખે મેાકલ્યા કુમાર, આપી વાછરૂમાં દેશ ખાર; નગરી આહિર બહુ ખડ હોય, તિહાં રાખીને ચારે સાય. ૧૧ તિહાં જમલે કોલાહલ સુણી, ચાલ્યા કુઅરજ જોવા ભણી; રાજકુમાર દીઠા અતિ ઘણા, કરે શર્મ તુથીઆરજતા. ૧૨ શસ્ત્ર અભ્યાસે નિરતું જોય; સાહુનું જોઇ હરખ ધરે સાય; કૂંડું શસ્ત્ર અભ્યસે જમે, કુઅર મુહુ મચકોડે તમે. ૧૩ કળાચાર્ય તવ ખેલે ઇસું, કયાંથી આવ્યે કારણ કરું; કળાતણેા કેતે અભ્યાસ, પૂછે પતિ કળાનિવાસ. ૪પભણે દૂર દેશાંતરથિકા, હું આન્યા ઇંડાં ઊભેા હતો; શત્રુ શર્મ તે દેખી કરી, જોવા આવ્યા પાતુક ધરી. કળાચાર્ય કુઅર પ્રતિ ભણે, શસ્ર શર્મ કેતા તુમતણે; કુઅર શસ્ત્ર અલ્પસ્યાં મહુ, કેતુકવંત હવુ તિહાં સહુ, ૧૬ શાળિ દાળ અને પકવાન, ભેજન કારણુ આવ્યાં ધાન;
૧૪
કુઅર સહિત જિમવાને કામ, જઇ બેડા વારૂ આરામ. ૧૭ વાછરૂ ચરતાંતાં જેહ, વડિલાં ગયાં શેડ ઘર તેહ;
જીમિ કરી હુઆ નિશ્ચિત, વચ્છરાજ હરખ્યા ગુણુવ'ત. ૧૮ સાંહામાંહિ વલગા માંડે, સાંજે આવ્યા નગરી માંહે;
૧૫
પ્રીતિ શિરસા કરી પ્રણામ, પહુતા જિહાં આપણુડાં ઠામ. ૧૯ સોમદત્ત કહે સુણા કુમાર, તુમ હૈડાને શુંય વિચાર; વાછરૂમાં વહિલાં મેકલી, કિહાં રહ્યા વેળા એટલી.

૨૦
૧ વાછડાં. ૨ મન વગર. ઇચ્છા વગર. ૩ ધાસ. ૪ ખેાલે. ૫ ગમ્મત. ૬ કેટલા. ૭ દાળ-ભાત. ૮ વાડીમાં.

Page #274

જાતિસ્વભાવ.
( ૨૨૩)
વચ્છરાજ તવ ઉત્તર દિયે, વિવહારિયાથિકા નવિ ખીલે; વાછરૂમાં ચારતાં શેઠ, થાક તવ સૂતા વડ હેઠ. એક દિવસ ઈમ ઉત્તર કરે, બીજે દિવસ વળી સ'ચરે; કુઅર પહુતા પૂરવ રીત, વાછરૂમની મૂકી ચિત. નિત વાયાં વહિલાં વળે, સોમદત્ત રીસે અતિ બળે; વાર એક એ કહીઉ હુતિ, આલભા ચેિ ધારણ પ્રતિ. ૨૩ વાછઉં એકે જાઇશે, તે ઉત્તર તુમ ક્રિમ થાયશે; ધારણ ખેલે રૈપુલલિત ભાખ, વચ્છ વાછરૂ રૂડાં રાખ. ૨૪ કુઅર કહે એમ કહેા વાત, વાછરૂમાં નહિ ચારૂં માત; ઢોય ત્રણ્ય દિન ચાયા જેહ, મેં રાખ્યું તુમ દાક્ષિણ તેહ. ૨૫ રાયતણા કુઅર જિહાં રમે, તિહાં જઈને નિત સાથે જમે; ધારિણ આલભ દે ઇસા, તું ધર ભાર ન ઝાલે કિસા. ૨૬ ઘરે નથી તેતાં ઈંધણાં, જે તિમ કીજે સીરાં ઘણાં; એહ વાત જવ કુમરે સુણી, તવ ચાલ્યા વન ખંડહુ ભણી. ૨૭ પહુતે વનહ હુ આલ્હાદ, દીઠા ચક્ષતણા પપ્રાસાદ; યક્ષતા એ મહિમા ોય, ફૂલ પત્ર લઈ ન શકે કાય. ૨૮ વન ગન્હેર તે કહિયે કસુ', સૂરિકિરણુ ન ફૂટે ઈસુ'; વાજે વારૂ શીતલ વાય, આવી ન શકે કે તિણુ ડાય. ૨૯ સાવજતણા યૂથ ગહગહે, ચંચલ ચપલ ન સાહ્યા રહે; વાઘ સિંઘ ગાજે ગડગડે, તિણુ નાદે ધરણી ધડહુડે. સૂઅર રાજ રીંછનાં ઠામ, કવિ કહે ઘણાં ન જાણું નામ; કૃષ્ણ પીત તે ધવળે વાન, કે છેવિયા કરડે કાન. સરલ તરલ તવરની સાખ, રાયણુ રૂખતાં તિહુ લાખ;
૩૧

૨૧

૨૨
૧ ઠપકા ૨ સુંદર વાણીથી. ૩ પુત્ર. ૪ આનદ પદેવળ ૬ વાધ. ૭ ટાળાં. ૮ કાંપી ઉઠે.
૩૦

Page #275

(૨૪) વચ્છરાજ દેવરાજ,
પરિમલ બહુલકરે કેવી, કુસમવેલિ છે તિહાંકણ વડી. ૩ર પંખી જાતિ બહુ ટેળે રમે, ઈસે મહાવન કુંઅર ભમે;
ભયની વાત હિયે નવિ વસી, તતખિણ કરે વિમાસણ ઈસી. ૩૩ જાણે કાપું મોટું વૃક્ષ, તે ઈંધણ હવે લક્ષ;
ભમતાં દીઠું ચંદન સાલ, વિલગા છે વિસહર વિકરાલ. ૩૪ હાથે કરી લાંબે સીંદરાં, પૂછ સાહી તિમ નાખ્યાં પરાં;
અણીઆળે લઈ પઠાર, ફી વૃક્ષતણું તે ઠાર. ૩૫ સેઈ વૃક્ષ શતખંડજ કર્યો, કાવડ કરી પાછે સંચર્યો,
આવતાં રાત્રિ પર્વ એટલે, “પળ સવે દીધી એટલે. ૩૬ કુંવર નગરી પાસે રહી, એક પહર તિહાં નિદ્રા લહી; જાગ્યે જાયું કુણ આવશે, મુજ ચંદન લેઈ જાઈશે. ૩૭ ઇમ ચિંતીને ચાલે તામ, પહુતે યક્ષતણે જિહાં ડામ;
કાવડ વળગી એક ઝાડ, પેસી દે સાંકળી કમાડ. ૩૮ પહર દેય પછી ઉ ચંદ, પેખે વિદ્યાધરીના વૃન્દ;
નાટિક માંડયું તિહાં રસાલ, નાચતાં નવ ચૂકે તાલ. ૩૯ ચક્ષભવન મન રૂડે રંગ, ૧૦ચરી નાટિક નિરખે ૧૧ચંગ
મૃગનયણું સહજે સુકમાળ, કંઠ ઠવી ચંપકની માળ. ૪૦ કવિ કેલવણ કરે કહે કિસી, ભરતભેદ જાણે અભ્યાસી, ધપમપ છે માદલ સાદ, ગાએ ગીત અને પમ નાદ. ૪૧ પય ઘમઘમ ઘૂઘર ઘમકાર, નાગંતાં ઉર ખલકે હાર; સવિહં મન સરિખ આણંદ, તે જેવા કરિ આ ચંદ. ૪૨
૧ સુગંધિ. ૨ કૂલ. ૩ ભયંકર સાપ. ૪ દૂર. ૫ કોવાડે. ૬ કાપી નાખી. ૭ સો કકડા. ૮ દરવાજા. ૮ વિદ્યાધરોનીસ્ત્રી. ઓનાં ટોળાં. ૧૦ આકાશમાં ગમન કરનારી વિધાધરીઓનું. ૧૧. સુંદર. ૧૨ પગે. ૧૩ રાત્રી.

Page #276

દેવી પ્રપંચ, (૨૫) મન ઉલૂટ સવિ નાચી રહી, તવ હિવ રય થડી થઈ વિદ્યાધરી પાછી ઓસરે, પ્રભાવતી કંચુક વિસરે. ૪૩ ઊલાળા કેરે જે વેજ, તિહાં તિગ તિગતે દેખે તેજ;
બાર ઉઘાડી જોવે જેમ, દીઠે કંચુક પડીએ તેમ. ૪૪ રત્નજડિત સોઈ કંચુક લેય, કુંઅર ગભારામાંહિં પેસેય;
પૂરવ રીતિ દિયે સાંકળી, વચ્છરાજ મન પૂગી રળી. ૪૫ વાટે પ્રભાવતી કહે સહી, વેગવતી મુજ કંચુક નહીં; કંચુક કારણ પાછી વળે, પ્રભાવતી મન અતિ ટળવળે. ૪૬ તે આખે દેઉ શેધીએ, તિહાં નવિ લીધો તે કંચુએ;
વાચે કરીને ઊડયે હેય, પ્રભાવતી તું વનમાં હિં જોય. ૪૭ જોઈ વૃક્ષ અને બહુ વાડ, તવ કાવડ દીઠી એક ઝાડ;
કાવડ દેખી ચિંતે સેય, ચક્ષતણે મંદિર છે કેય. ૪૮ જે મારે કંચુએ, તેહજ નિચે એણે લીએ; કિમે કરી એ બહાવિયે, બાર ઉઘાડી કંચુક દિયે. ૪૯ બહાને બહુ પરિ અત્યંત, નિરભય કુંઅર ર નિશ્ચિત;
હાથ લગાડી ન શકે બાર, ચક્ષતણે ભય ધરે અપાર. પ૦ બેહ જણ આળોએ મંત્ર, હિઅડે ને પઉપાય તંત્ર,
એહનાં સગાં ઉજેણમાંહિ, રેતાં રડતાં હશે વિદાહિ. ૫૧ આપણ સેઈ વિલાપજ સુણી, તિન કરશું આવી ઈહાં ભણી; તવ પહુ બે નગરી કને, ધારણિ વિમલા રેતી સુણ પર
(ઢાએ ૨ દેશી દવદંતી પુહવી પડે એ ) કહે વારણિ વચ્છ કારણિયે, વચ્છ ખાટલી વાળી
વાળીને ઢાળી આંસુ ઈમ ભણે એ.
૧ ચોળી-કાંચળી. ૨ કાણું-સાર. ૩ કાવડિયા કાવડ રાખે છે તેવી. ૪ વિચારણું વિચારવા લાગી. ૫ ઉપાય ઉપજાવી કહાયે.

Page #277

(૨૬) વચ્છરાજ દેવરાજ. સાંજ લગે તવ વાટડી, વચ્છ જેઈ અપાર;
હારને સાર ન જાણું તાહરી એ. કે રીસાણે તેહ ભણી, જે દીધું મેં કામરે;
કામને નામ તાહરૂં સોહામણું એ. ભૂખે તરશ્ય હસે તું, વચ્છ તું કિહાં રહિયેરે,
રહીઓ ને દહીઓ મુજ માસી ઘટુએ. વચ્છરાજ સુણ વાત, તુજ માતી બોલેરે,
બેલે ન ટેલે કાંઈ નીઠરૂ એ. એકવાર તુજ દેહલે, મેરી આંખડ ઈરે;
જોઈને રાઈ નહીં હિવ તે પછે એ. ઈમ વિલપંતી માડલી, અને વળી માસીરે, માસીને હિયે વિમાસી તે વળીએ.
( ઢાળ ૩ છ–દેશી એપાઈની ) પાછી આવી વિદ્યાધરી, રેવા માંડયું માયા કરી; વળી વળી જપ વચ્છરાચ, કુંઅને મન વાયુ વાય. ૧ ઈમ વલવંતી વિલખી થઈ, કંચુક વિણ તે નિય ઘર ગઈ
દિનકરતણું કિરણ વિસ્તરે, દેવળથી બાહર નીસરે. ૨ વૃક્ષથકી તે કાવડ લેય, કુંઅર નગરમાંહિ પેસેય; વિમલા જપે વધાવી લિએ, ધારણિ વચ્છરાજ આવીએ. ૩ તવ ધારણિ ઊડી ધસમસી, દેખી કુંવર હિયડે હસી; વચ્છરાજ તવ કરી પ્રણામ, આપે ચંદન કંચુક તામ. ૪ છએ ખંડે મતિ જાજુઈ, દ્વિતીય ખંડ સમાપતી હુઈ; “ આ કંચુક ચંદન બહુ, તૃતીય ખંડ હવે સુણજે સહુ. ૫ ઇતિશ્રી વછરાજ રાસ દ્વિતીય ખંડ સમાસ ૧ કપટ, ૨ સૂર્યનાં. ૩ દેવળ-મંદિર. ૪ કાંચળી.

Page #278

પરિચય,
(ર૭)
ખંડ ત્રીજે.
રાતિ ની વનિઉ, સાવર જાતિડાં
(ઢાળ ૧ લી દેશી ચેપાઇની.) દિન બિહુ ત્રણ્યતણે અંતરે, ચંદન વેચીને ધન કરે, કુંવર ઘર મન ચિંતા ટળી, પહો રાજકુંવર જિહાંવળી. ૧
(ગાહ.) હંસા રમતિ સરે, ભમરા રમતિ કેતકીસમે,
ચંદનવને ભુયંગા, સરિસા સરિસેણ રમંતિ. માહામાહિં પ્રીતિ અપાર, ન સકે સહી વિગ લગાર; રાજકુંવરિ તે શીખી કળા, પંડિત સરિસા રાઉળે ગયા. ૨ રાઉ આગલિ અભ્યાસે શસ્ત્ર, તૂઠે દે પંડિતને વસ્ત્ર
ભૂપતિ દેખી વચ્છકુંઆર, સકળ કળા કેરે ભંડાર. ૩ કનકભ્રમ રાજા અતિ નિઉણ, પૂછે પુત્ર કહે એ કુણ? રાજકુંઅર કહે નિ સુણતાત, એહની અવર ન જાણું વાત. ૪ શાશર્મ અમે શીખું જિહાં, એ કુંવર અમ મિલી તિહાં; કનકભ્રમ પૂછે નિજ મુખેં, બોલે કુંઅર યથાસ્થિત સુખેં. ૫ શસ્ત્રશર્મ તમને કેટલે, અમને દેખાડે તેટલે;
કુંઅર શસ્ત્ર અભ્યસે સાર, તવ રાજા રજિઓ અપાર. ૬ નિસુણે કુંવર બોલે ભૂપ, કહે તુમે આપણું સ્વરૂપ
બે કર જોડી કુંઅર ભણે, તિહાં જમલી કનકશ્રી સુણે. ૭ સિંધુ દેશ અતિ રૂડે જાણુ, ચંદ્રાવઈ નગરી તિણ ઠાણ,
વીરસેન રાજા મુજ તાત, પટરાણ ધારણિ મુજ માત. ૮ કનકશ્રીમન જાગે કહેજ, આવ વચ્છ મુજ તું ભાણેજ;
૧ નિપુણ-ડાહ્ય-હુંશી આર. ૨ પિતા. ૩ ઘણેજ રાજી થયો. ૪ રાજા. ૫. હકીકત. ૬. સ્નેહ.
ભ્રમ પૂછે નિજ
અમને દેખાડે
અપાર

Page #279

(૨૮) વચ્છરાજ દેવરાજ,
એમ કહી આલિંગન દિયે, વચ્છરાજને ખોલે લિયે. ૯ તિણ અવસર બેસી હાથિણ, ચાલી જિહાં વિમલા ધારણિ; દેઈ બહિન તેડી આપણી, રહિ એકઠી ત્રચ્ચે જણી. ૧૦ ભૂપતિ ભણે સુણે વછરાજ, નગર બિહું ચિહુંનું કે રાજ; કુંવર કહે રાજ નવિ લેશ, પણ તુમ પય હું સેવ કરેશ. ૧૧ શ્રીમુખ જવ તમે કહેશે સ્વામ, તે વિણ કિમે ન જાઉં કામ; ઈણિ પરિ કુંવર એલગ કરે, રાત દિવસ તીરે સંચરે. ૧૨ એકવાર રાજા અણકહે, ઢિયે મંદિર નિદ્રા લહે, વચ્છરાજ કાઢી 'તરૂઆર, ઉભે રહિએ મંદિર બાર. ૧૩ દેઈ પહુર જવ રયણ થઈ, તવ રાજાની નિદ્રા ગઈ નિસુણી રેવતી એક બાળ, ઊઠી બેઠે થયે ભૂપાળ. ૧૪ ભૂપતિ બાલાવ્યા પાહરિ, તે સવિ સૂતા નિદ્રા ભારી; તિણ અવસર પભણે વછરાજ, સ્વામિ “આયશ છે શું કાજી ૧૫ પૃથ્વી પતિ પણે ઈણિ પર, કુંવર તું કિમ ન ગયે ઘરે?
તુમ કહ્યા વિના જાઉં કીમ, મેં આને લીધે છે નીમ. ૧૬ પાહરિ સર્વિ સૂતા છે સ્વામ, કાજ કહે મુજ એહને ઠામ,
પવિ છ જો હુઈસઊણ, જેઈ આવ રવે છે કુણ. ૧૭ ચાલ્યા કુંવર આયસ લહી, નગરી માં ન રેવે સહી
દક્ષિણ કર ઝાલી “કરવાળ, ગઢ ઉલંધિએ દેઈ ફાળ. ૧૮ જાએ સાદતાણે અનુસાર, પતે વર૭ સાણ મઝાર;
તિહાં વટવૃક્ષ વડો વિરાર, દીઠી મલી રોતી નાર. ૧૯ કુંઅર તે પાસે જઈ રહે, એ કાં કામણિને કહે ? રહી રોતી કહે સુણ કુમાર, ઈહાં બાંધ્યું છે મુજ ભરતાર. ૨૦
1 તરવાર. ૨ રાત. ૩ સ્ત્રી. ૪ પૃથ્વીને પાળનાર. ૫ આજ્ઞાહુકમ. ૬ બેલે. ૭ જમણે હાથે. ૮ તરવાર. ૮ વડનું ઝાડ.

Page #280

લાભ વિચાર.
( ૨૨૯)
૨૨
દુઃખ ઘણું વિ જાએ જીવ, ભૂખે તરશે પાડે રીવ; કહે મુજને આણા કાંઈ જિમું, હું ઘર જઈ લાવી ચૂરમું. ૨૧ કરી કાલીએ ઉંચા કરૂ, પણ પૂગુ નાં એ શું કરૂ; તવ મુજ હિયર્ડ ઉપના શેક, સરલે રસાદે' મૂકી પાક. કુંવર કહે મન કરેા સમાધ, લેઇ ચૂરમું ચડા મુજ ખાંધ; તુજ વલ્લભ ભાવે જેટલ, દીએ બર્હિન ભાજન તેટલુ'. ૨૩ નિસુણી કામણિ ખાંધે ચડી, તવ કાઢી ૐકાતી રાતડી; ૪મિષ ખાએ કટકા પડે, તે કુવરની દ્રષ્ટે ચડે. કુંવર કહે અરે પાપિણુ ! ભૂંડી દુષ્ટ પદુરાચારિણી; માયા માંડી માંડયા પાપ, જાઈશ જો તે દેઈશ શાપ. ઇમ જપી કાઢે તાર. તવ નાસતાં ફૂંકી નાર; વચ્છરાજ તું બાવન વીર, વિતરડી કાઢ્યું ચીર. વિ'તરડી નાઠી નિઃવસ્ત્ર, જાણ્યુ મુજ વાજેસે શસ્ત્ર; ઈમ કરતાં દિનકર ઉગી, ચીર સહિત ભૂપતિ ભેટીઓ. ૨૭ રાત્રિતણા વૃત્તાંતજ કહે, 'સૂરિમ દેખી નૃપ ૧૨ગહુગહે; સેઇ ચીર કનકશ્રમ રાઉ, કનકશ્રીને કરે ૧૩૫સા. પટરાણી પહિરીને જોએ, સરિખા કચુક વિષ્ણુ નવિ સાહે; કનકસિરિ કહે નિપુણા ભૂપ, કચુક વિણ નહીં તેહવું રૂપ. તવ રાજા ચિંતાતુર હાય, વિળ વિળ કુંવર સાહસુ જોય; ખેચરડી કેરા ક‘ચુએ, તે અરે આણી આલીએ. ૩૦ પ↑િ ક’ચુક વળી મન ૧૪દહે, ''તતખિણુ કાળ સુંડુ થઇ રહે; જો આવા પુરપટ્ટણ હાટ, બિહુ સરીખી આણા ઘાટ. ૩૧
ર

૨૪

૧ મ. ૨ મુક્તકથી-કરૂા સ્વરથી-છૂટે મ્હાંડે. ૩ તલવાર. ૪ માંસ. ૫ નઠારા આચારવાળો. ૬ કપટ. ૭ વસ્ત્ર કપડાં. ૮ નગ્નનાગી. ૯ ચલાવશે–ધા કરશે. ૧૦ હકીકત. ૧૧ રાપણું. ૧૨ - નંદ પામ્યા. ૧૩ બક્ષિશ. ૧૪ બળતર થવા લાગી. ૧૫ તુરત.
૫
ર૬
૨૮

Page #281

(ર૩૦) વછરાજ દેવરાજ કનકસિરિઅતિ આડા લીઓ, ભૂપતિ મનમાં વિલખે થયે
કુંવર કહે મ ધરે ઊચાટ, રાજન મેં આણે ઘાટ.: ૩૨ જઈ નાણું છમાસ મઝાર, તે પેસવું અગ્નિ મઝાર; કુંવર ઈસી પ્રતિગ્યા કરે, સહી કહીને પ્રણમી નીસરે; ૩૩
( વસ્તુ છે. ) એહ કુંવર એહ કુંવર અલવે ભંડાર,
અલવે રાજન પુત્ર શું જેણી પ્રીતિ ચિરકાલ મડીય; યક્ષતણે ખંડડે અલવિયે ચંદનહ ખંડય;
અલવિ લીધો કંચુએ અલવિ લીધું ચીર, ઘાટહ લેવા કારણે અલવિ ચા વીર.
| (ઢાળ ૪ થી–દેશી ચડિયે ધન માનજે) ધારણિ કે બેટડેએ, ખડગ લઈ નિજ હાથે તે
મારગ ચાલે એકલે એ, નહિ કે બીજે સાથે તે. વાટ એક અટવી અએ, તિહાં નાહનડી ગામ તે; કુંઅર તે દેખી કરીએ, જેવા પહુચે તામ તે. એક પુરૂષ પળે મિલ્ય એ, પૂછે નયરસ્વરૂપ તે,
પભણે ભૂમીતલ નગર, વિરસિંહ તિહાં ભૂપ તે. દત્તશેઠ વ્યવહારીઓએ, શ્રીદેવી તસ "ભજ તે;
શ્રીદત્તા પુત્રી અછે એ, સકલ કળા કરિ સજજ તે. નવિ જાણું કુણહિં છળીએ, બેટી ભેળી દેખ તે;
સત પાસે મૂકે “પાદરીએ, તે પહુચે 'પરલેક તે. ૫ જે નવિ મૂકે પાહરીએ, આખું કુટુંબ મારેય તે;
એક પુરૂષ દહાડિતએ, રવિ સજજ કરેય તે. ૬ દેવી કુંણ કેપી અછે એ, નિત નર મારે જે તે
૧ હઠ. ૨ દરવાજે. ૩ હકીક્ત. ૪ બોલે. ૫ ભાર્યા-સ્ત્રી–વહુ. ૬ તૈયાર. ૭ છેતરી. ૮ સ તરફ. ૯પહેરેગિર.૧૦ મરણ ૧૧ રોજ.

Page #282

સાહસની સિદ્ધતા. (ર૩૧) કારણ તે મોટું છે એ, કવિજન કહેસી તેહ તે. ૭. એ વાત ભૂપે સુણી એ, તેડિએ દત્ત શેઠ તે;
એહ નગર છેઉચલે એ, કિહાં વસતું અને તે. લહી ભૂપતિ આદેશડેએ, પહુંચે આ વન માંહિ તે
દત્તપુર નાહનું નગરજ એ, વાઢુ દત્ત શાહિં તે. કુંવર આઘે સંચરે એક દીઠ મદિર ઉઠ તે; દેખી ઉત્તમ આવતે એ, તતખિણ ઉઠે શેઠ તે. આસણ બેસણ માંડી એ, બેઠા હરખ ધરંત તે; માંહોમાંહિ દેઈ જણાએ, કહે આપણું વૃત્તાંત તે. બહુ આભરણ અલંકીએ એ, એક પુરૂષ આય તે; કાળમુંહ દેખી કરે છે, તવ કુંવર પૂછય તે. શેઠ ભણે હવડાં કહું એ, જે બેટી વૃત્તાંત તે;
આજ રહેશે એ તે કહે છે, હશે એહને અંત તે. ૧૩ વછરાજ વળતું ભણે એ, માને સાચી વાત તે; એહ પુરૂષની થાહ એ, મેં રહેવું સુણ દત્ત તે. ૧૪
(ઢાળ પમી-દેશી ચોપાઇની.) સાંઝ સમે કુંવર ચાલીએ, જિહાં બેટી ઢાળે હેલીએ;
તવ કુંવરી મન ચિંતે ઈસું, મેં અવતરીને સાધ્યું કિશું? ૧ પુણ્ય રહિત મુજ સરિખી નાર, નથી અવર છણે સંસાર;
ઘણા પુરૂષ મુઆ મુજ કાજ, પુરૂષયણ વળી મરશે આજ. ૨ પોઢ કુંઅર સાહસ ધરી, કુંઅરી પહુતી નિદ્રા ભરી; જગત જનને ભય શું કરે, ચિંતી ઢાલ થિકે ઉતરે. ૩ ખેડ કાજ કુંવર સંચરે, ગોખે થઈ હેઠે ઊતરે, લેઈ ખેડ ઉપર આણિઓ, કુંવર જમવું પિઢાડિએ. ૪ - ૧ ઉચાળા ભરે. ૨ હુકમ, ૩ નજરે. ૪ બદલે. ૫ ઢાલિયાખાટલા ઉપરથી.

Page #283

(ર૩ર) વછરાજ દેવરાજ રહે કુંવર દીવા છાંહડી, પહિલું વયણ પછે બાંહી,
ગોખે માગ આવતે દેખ, કાઢી ખડગ રહ્યા ભટ વેષ. ૫ હાથે વળિયાને આકાર, બિહુ ઔષધી છે અતિ સાર,
એકતણે મહિમા વિસ્તરે, મુખે ફેંકી ધુમાડો કરે. ૬ માનવ સેજે સૂએ જિહાં, કર આવીને ફરસે તિહાં;
દેખી ઈસે દુષ્ટ આચાર, કુંઅરે મેહ ખડગ પ્રહાર. ૭ કાપે કર વેદના અતિ ઘણી, પણ નવિ ટે દેવ તે ભણી;
હા હા કહી અને આરડે, હું "વંચી ઈણ કુઆરડે. ૮ વિતરડી રેતલી જાય, તવ કુંવર વળી પૂંઠે થાય;
ઘણેખરે સંપર્ક કરી, પાછા આવ્યે ઉલટ ધરી. કુંવર જવ હેલિચે ચડે, તવ દ્રપ્ટ બે વળી પડે; હાથે કરી બે વળિયાં લેય, બેઠો કુંઅર નહિ ઉઘેય. ૧૦ હાણાતણે સમય જવ હેય, કુંવરી બેઠી સામું જોય;
જીવતે દીઠે વછરાજ, મહમને રથ ફળિઓ આજ. ૧૧ એણે મુજ નિર્ગ કલંક, એણે હું કીધી નિશંક; ચિતે કુંઅરિ જે પરણેસ, ઈણિ ભવિ એહ ટાળી ન વરેસ. ૧૨ કરેજોડીને રાત્રિ વિચાર, પૂછે કુંઅરિ કહે કુમાર,
તિણે અવસરે દાસી આવે, દાતણ પાણી સુંદર લાવે. ૧૩ કુંઅર બેઠે દેખિ કરી, તતખિણ દાસી પાછી વળી, તિણે ઘેર આવીને કહ્યું, શેઠતણું મન અતિ ગહગહ્યું. ૧૪ પહુતે જિહાં બેઠે વછરાજ, ઉત્તમ તે કીધું અતિ કાજ; બેલે હીઅડે ધરી ઉત્સાહ, એ બેટીને કરે વિવાહ. ૧૫
૧ શૂરવીરના દેખાવથી. ૨ કંકણ-કડાના આકારે. ૩ તલવારથી ઘા કર્યો-ક્ટ માર્યો. ૪ બરાડા પાડવા લાગી. ૫ ઠગી. રાતની હકીકત. ૭ હર્ષ પામ્યા.

Page #284

સાહસની સિદ્ધતા,
(દુહા. ) સાહસી લચ્છી હુવે, નહું કાયર પુરષાંડ; કાને કુંડલ રયણમેં, નયણે કાજલ થાય. સિંહ ન જોવે ચન્દ્રબલ, નવિ જોવે ઘણુ ઋદ્ધિ; એકલડો મહુયાં ભિડે, જિહાં સાહસ તિહાં સિદ્ધિ. ( ચાપાક, )
તત્ર કુંવર કહે સુણાજી શાહ, કુળ જાણ્યાં વિષ્ણુ કિસી વિવાહ; દત્ત કહે જે રચવિચાર, તિષ્ણે જાણ્યા ઉત્તમ આચાર. ૧૬ અતિ ઘણું કહીને મનાવીએ, પુત્રી સાથે પરણાવી; ૧અહારાત્રિ તિણ મંદિર રહી, રમણિ પ્રતિ પ્રતિજ્ઞા કહી. ૧૭ રમણિ પિતાતણે ઘર સાય, મેડવી આપણે મારગ હોય;
વાટે અવિ અતિહિ દુરગ, દીઠા નયર રયણુગઢ રંગ. ૧૮ ૐજમલુ સરસ સરોવર સાર, પસ્તુતે ટ જલ ભર્યું અપાર; કુંવર હાથપાય તવ ધેાઇ, બેઠી નગર સાહુનું જોઈ. તવ તિહાં નારીજન આવેય, મસ્તકિ પ્રયણુતા ઘટ લેય; ક્રૂનીર ભરીને ઊતાવળી, એક જાએ એક આવે વળી. એ પૂછે નારીને તિહાં, કુણુ નગરી કુણ ભૂપતિ ઇંડાં ? કિણ કારણ અતિ વહિવું નીર ? વળતું નાકર કહે સુણુ વીર.૨૧ નગરી લીલાવતી અવધાર, પુરૂષ રહિત વિતરી મઝાર;
૨૦
અમ ઠકુરાણી વિદ્યન્મતી, રયણીભર કહાં પહુતી હતી. ૨૨ મિલીએ ફાક સુભટના નાથ, અમઠકુરાણી કાપ્યા હાથ;
વળી દઈ મહિમા ભંડાર, છેદ્યા હસ્ત પડયાં તિણિવાર.૨૩ એક વળિયાના મહિમા એહ, ધાવ સવે રૂઝવવું તે;
( ૨૩૩)
૧ આ પહેાર. ૨ વિકટ પ્રકારની ઉજડ જગ્યા-જંગલ. ૩ પાસે. ૪ કિનારે. ૫ રત્નના ઘડા લઈને, હૈં પાણી. છ અમારી ધણીઆણુ ૮ કછુ. હું જખમ.

Page #285

(૩૪) વચ્છરાજ દેવરાજ. બીજાને એ મહિમા જય, પુંકે બહુ ધુમાડે હેય. ૨૪ હાથે હુએ છે પીડ અપાર, દીજે છે પાણીની ધાર; નિસુણે કુંઅર સાહસ ધીર, તિણ કારણે વહે છે નીર. ૨૫ હું જાણું છું કિંપિ ઉપાય, તિણિ કીધેથી સાજી થાય;
નગરીમાંહિ જઈ કામિની, તું વિનવ તાહરી સ્વામિની. ૨૬ કુંઅરતણાં વયણે તે સુર્ણ, જઈ વિનવિ સામિણ આપણું
હુઈ અસમાધિ અતિ આકુલી, તે નર તેડને ઊતાવળી. ૨૭ તવ પુહતિ તેડવા કુમાર, વાટે છાને કરે વિચાર, પડી ગતાં સમિણિ તુસેય, તે હું કહું છું તે માગેય.૨૮ ચ્ચાર વસ્તુ છે એહને સાર, અધરૂપિ એક યક્ષ ઉદાર; કન્યા દેઈ અછે નિલંક, મન વિંછિત પૂરે પર્યક. ૨૫ તિણ અવસર કુંઅર હા ભણે, ઘર પહુતે ઠકુરાણી તણે;
વૈદ્યતણું માંડી મંડાણ, નિવરું કરે કહે ઈમ જાણ. ૨૬ પહિલું એક વળી કાઢેય, પુકિ અતિ ઘણ ધૂમ કરે;
બીજું નીર નિવારી કરી, કર છેટે તિણે બે ભરી. ૨૭ હાથત સવિ નાઠી વ્યાધ, ઠકુરાણીને હુઈ સમાધ; દેખી નૃપ પુરૂષારથ તત્ર, એ સવિ કીધું તેહિજ પુત્ર. ૨૮. કુંવર કહે હા સાચી વાત, એ સહુ કીધું મેંહિજ માત;
દેવી તૂઠી ઈશું પરિભણે. માંગ વચ્છ જે મન તુજ તણે. ૨૯ દેઈશ તે દેવી અવધાર, કન્યાદિક મુજ આપે ચ્યાર
હું આપિશ મન “માણસિ ખેદ, પણ એ કાંઈ ઘર ભેદ. ૩૦ તે ચ્યારે આપે એક ચિત્ત, નિસુણે કુંવર એહ ઉત્પત્ત;
ભૂમીધર વૈતાઢ્યજ જિહાં, અમરચંચા નગરી છે તિહાં. ૩૧ ગંધવાહન રાજા તિણ ઠાણું, દોઈ કલત્ર ભલી તસુ જાણ;
૧ પીડા વડે ગભરાયલી. ૨ અષ્ટમાન થાય. ૩ કલંક રહિત. ૪ પલંગ. ૫ અંજળી. ૬ પીડા દૂર થઈ. ૭ આરામ. ૮ દિલગિરિ ન લાવીશ. સ્ત્રી.

Page #286

દૈવી પ્રસન્નતા.
( ૨૩૫ )
બિહુ તણે એ બેટી હાય, રત્નવતી ક્નકાવતી સેાય. ચેાવન ભરી નૃપ દેખે જામ, વરચિતા મન પેઢી તામ; નિમિત્તિક પૂછયે મતિસાર, બેટી વરસ કેણુ કુમાર. ૩૩ સ્વામી તુમે ચિંતા મત કરે, વસિં એહ ભૂમિગોચરા; નૃપ કહે ઇહાં ઙ્ગિ પર આવશે, અણઆવિ તે કિમ પરણશે. ૩૪ વળતું નૈમિત્તક ઇમ ભણે, વિવાહ નહીં હાસ તુમ કન્હે; આયુ તુમારે માસજ અછે, વાત કહુ તું સાંભળ છે. ૩૫ તુજ અહિન જે કમલાવતી, સૂર મહીપતિ પરણી હતી; તિણ બીજી આણી એક નાર, તુજ મહિન મૂકી કણવાર. ૩૬ બાળપણે તે બહુ તપ કરી, વિદ્યનમતી હુઇ વિતરી; દિન કેતે બીજી પણ મુઈ, દત્તશેઠ ઘર પુત્રી થઇ. પુત્રી "જમલે રહે પાહરી, તે વચરે મારે વિતરી, ઈમ કરતાં કુણ ભટના નાથ, તેહતણા કાપેસિ હાથ. કાપીને રૂઝવસિ જેહ, બિડું એટી વર હેાસિ તેહ; એહ વાત નિસુણી રાજને, એ ખિહુને મ્હેલી મુજ કને. ૩૯ માસ છેહ તે રાજન મુએ, ત્યાર પછી વિતર પતિ હુ; તેણે યક્ષ અને પર્યંક, વળીઆં આપ્યાં હરખ ધરતિ. એ સહુ અંગિ કરી વચ્છરાજ, ભાગવ એહતણું તું રાજ; ઇમ કહી રહે સા સુંદરી, વચ્છરાજ રહ્યા તસ ઘર. શ્રીદ્વત્તા વચ્છરાજે વરી, એહ વાત જાણે વિ'તરી; ત્યાર પછી મન મૂકે કોહ, બેટીથીકેા ધરે અતિ ૧ મેહ. ૪૨ આપ્યા ચીર સકંચુક ભલા, ઘાટ કાજ ચાલ્યા એકલેા; ત્રણ નારિ પરણી જાજાઇ, તૃતીય ખંડ સમાપ્તિ હુઈ. ૪૩ ઇતિશ્રી વચ્છરાજે ચીરક'ચુક અધિકાર તૃતીય ખંડ સમાપ્ત.
૪૦
૪૧

૩૧

૩૭
૧ જ્યારે. ૨ જમાઇ–ધણી. ૩ ત્યારે. ૪ નેશી, ૫ પાસે. ૬ ચોકીદાર. ૭ બહાદુર શિરામણ. ૯ મહિના પૂરા થયેથી. ક્રોધ.
૧૦ પ્યાર.
૩૮

Page #287

(ર૩૬)
વચ્છરાજ દેવરાજ ખંડ ચોથે.
(વસ્તુ છંદ) ધન ધારણિ ધન ધારણિતણે એ પુત્ર, જિણિ કનકભ્રમરાયે દેઈ વસ્તુ આપી ભલેરી. જેણિ સભામાહિં રહી કરી અવધિ છ માસ કેરી
ઘાટહ લેવા ચાલીએ તિહાં પરણી ત્રણ નાર, વચ્છરાજ કુંઅર સમે અવર ન ઈણિ સંસાર.
(ઢાળ ૧ લી–રાગ દેશાખ.) દિન દિન બહુ પરિ ભગવે ભેગ, શેક નહીં તસ આસને એક
ઈમ કરતાં દિન આવી તે, જે છેલો છમાસને એ. ૧ ઢિયે નિદ્રા વિણ વછરાજ, સોઈ પ્રતિજ્ઞા સાંભરે એ;
દેવતિ આગલ કહ્યું સવેય, અદ્ધિ સહિત તવ ચરે એ. ૨ મારગ દત્તશેઠ આવાસ, શ્રીદત્તા તેડી કરી એક વિહુ રમણ સરિસે વચ્છરાજ, પહુતે ઉજેણપુરી એ. ૩ કનકસિરિ કહે સુણ વચ્છરાજ, આજ આણંદ હુઈ ભરી એ;
મુજ મને રથ ચડયા પ્રમાણે; તે સઘળા પણ તે કરી એ. ૪ ભૂપતિ આયસડે વચ્છરાજ, પહલે જિહાં પરિવાર છે એક
ઈમ કરતાં હિવ કેટલે દીહ, સુણજો જેહ ઉપજે છે એ. પ કનકસિરિ અતિ ભેલી રેગ, નૃપ ઉપચાર ઘણે કરે એ; ઈમ કરતાં પહુતી પરલેક, ઈણિ પરિ રાજન દુખ ધરે એ. ૬
(દુહા). હાહા કામણિ કિહાં ગઈ છેડે મારે સાથ, તુજ વિયેગે અતિ ઘણે, વિલવે તારે નાથ.
૧ નજીક. ૨ ઉંધા વગર. ૩ મારી ઈચ્છાઓ સરળ થઈ ૪ હુકમ. ૫ દિવસ. ૬ દવા વગેરે ઉપાય. ૭ વિલાપ કરે.

Page #288

રાજાની નિસ્ફુરતા.
હા જીવનઆધારણી ! હા ગુણગણુહભંડાર; કામિણિ તુજ પાચ'તડે, મુજ ઘટ દહ્યા અપાર. નયણે આંસુ અતિ ગળે, વયણ નિસાસ ન માય; રાજન હિયડે ચિ'તવે, કાં હજી જીવ ન જાય. ભૂપતિ વળી ણી પરિ ભણે, દ્વિવ તું ગઇઅ વિદેશ; આજ પછી કહે કામિની, કહી એ હસી મિલેસ. નૃપ રડતા દેખી કરી, કહે મંત્રી ગુણુસાર; સ્વામી અતિ દુખ તિ ધરે, એ સ`સાર અસાર. માય બાપ બધવ મહિન, ભુજા ચુત ભંડાર; એહ થિતિ જાણા સહુ, નિશ્ચે' સુપન વિચાર. ૐસુરપતિ જસુ સેવા કરે, ઇનિવસે પત્રિહું ગઢ માંહિ; તેડુ જિનપિણ્ થિર નહી, એ સંસારહ માંહિ. (નસુણી એ ઉવએસડા, રાજને મેહુલ્યેા શેક; ત્યાર પછા ક્રુતિગ હુએ, તે સુણજો સહુ લાક ( ઢાળ ૨ જી—દેશી ચાપાઇની ) કામણિ પ્રતિ કહે વછરાજ, મુજ ઉપના મનોરથ આજ; સપરિવાર રાજન તૂટેવ, ભાજન દેઉ રંગ રિવ કામિની કહે ક ત અવધાર, રાજન મત તેડસી દરખાર; એડ વાત ધાન! હિતભણી, નહિતર તુમ આપદ છે ઘા.૨ જો તેયા શુિ ન સા રહી, અમ પ્રિસવા મ તેસ સહી; વછરાજે એ માની વાત, ભૂપતિ નૂતરીએ સપ્રભાત, એક પહુર જવ દિવસ પહુત, તવ રાજને ફોલિયા કૂત; જોઈ સજાઇ છે કિણ માન, આપણુ જઇએ તિક્ષ્ણ અનુમાન. ૪ નૃપની આરા લહી તે દૂત, કુવરને આવાસ પડું ત;
( ૨૩૭ )
૧ નહી. ૨ સ્ત્રી. ૩ ઈં. ૪ રહે. ૫ ત્રિગડાની અંદર હૈં ઉ પદેશ. છ વાત કબુલ કરી રાજને ન નૂતરશો. ૮ હુકમ.

ર
m
८
૧

Page #289

(૩૮) વછરાજ દેવરાજ, પૂછી ધારણિ કુંઅર કિહાં, રમણ સહિત રમે છે ઈહીં. ૫ જોઈ મંદિરમાંહિં સેય, જિમણું સાઈ કિપિ ન હોય; દેખી એહવું તાસ સ્વરૂપ, તેણે જઈ વિનવીએ ભૂપ. ૬ એ કુંવર નહીં કેહને હાથ, જે હાલું માંડયું મુજ સાથ; સવિતું બેઠાં મુજ નહુતરી. જિમણ સજાઈ કિપિ ન કરી. ૭ ઈમ ચિંતે કનકભ્રમરાય, જાણે એહનું ડાય; તવ આવીને કહે વછરાજ, પહુચે રાજન ભેજન કાજ. ૮ ભૂપતિ બ્રગુટી ભીષણ થઈ, કુંવર પ્રતિ વાત ઈમ કહી; નહુતરીઆ વ્યાહણને સમે, તે ઘર જઈ રમશું રમે. ૯ નીપાયું જેઈએ પકવાન, તેહ વિણ કિશું ન રાંધ્યું ધાન; હા નવિ કીજે અમ સાથ, જનારી થઈ તારી આથ. ૧૦
( દુહા ) પાસા વેશ્યા અગ્નિ જલ, ઠગ ઠાકુર સોનાર; એ દશ ન હુએ આપણા, દુર્જન સાપ મંઝાર.
(પાઈ) તવ હિલ બેલે વચ્છકુમાર, સામી કેપ મ કરે લગાર;
જે હાસું મેં કીધું હોય, તે તુજ મંદિર આવી જોય. ૧૧ એહ વાત જવ ભૂપતિ સુણી, ચાલ્ય કુંવરના ઘર ભણી; વચ્છરાજ રલીઆત હુએ, રાજન પહેલે મંદિર ગયે. ૧૨ તે પહતે પચકહ પાસ, વિવધ વસ્તુ માગી ઉ૯લાસ;
લહી વસ્તુ હરખીઓ અપાર, તે નૃપ પહુતે મંદિર બાર. ૧૩ સેવનકેરી કરવી લેય, રાજન પ્રતી અભેખે દેય; નિર્મલ પાણી આપ્યાં બહુ, હાથપાય તવ ઘેવે સહુ. ૧૪ સેવનતણું સિંહાસન જિહાં, કુંવરે નુપ બેસાર્યો તિહાં, આસણુ બેસણુ અવર અનેક, સહક બેઠું ધરી વિવેક. ૧૫
૧ હકીકત. ૨ કંઈ પણ. ૩ ઠેકાણું-ઘર. ૪ ડરામણી. ૫ રમવાના પાસા. ૬ ઝારી.

Page #290

ભોજન વૃત્તાંત, (૨૩) મેહલ્યા સેવનમેં બહુ થાળ, કુંવર પ્રીસે રંગ રસાળ;
મુખે બેલે નવિ મધુરી ભાખ, પહિલી ફલહલિ પ્રીસે દ્રાખ.૧૬ ચારોળી ખાંડેલું મિલી, મેહલી સાકર દૂધે ભળી; માંડી મરકી નેહે સમી, તે રાજનને મેલ્હી ગમી. ૧૭ નીલાં ટોપરાં ખારેકડી, ગુંદવડી અને ઈટડી; વાર વરસેલા વાટલી, ફલહલિ અવરજ પિરસી ભલી. ૧૮ કિસમિસઆદ્રાખડીયા ઘણસેઆની નહીં કે મણા; અવર જાતિના બહુ લાડુયા, મોટપણે જેસ્યા ગાડુઆ. ૧૯ અતિ વિસ્તર છાજા જેહવાં, અનુમાને ખાજાં તેહવા; પ્રીસે ફીણી ને સાકળી, તે પણ જિમતાં ગાઢી ભલી. ૨૦ સાત પડી ફણી પાપડી, તે પ્રીસતાં ન લાગે ઘ4; મેહલે ઘેવર ઘીશું ઘસી, પ્રીસી પંચધાર લાપસી. ૨૧ અન્નતણે જવ અવસર થયે, તવ કુંવર ઘરમાંહિ ગયે;
સ્ત્રીને કહે હિવ પ્રસે તમે, હસિ તે જાણેલું અમે. ૨૨ કંતતણે જવ આયસ સુણે, તવ સઘળી સુંદરિ શિર ધુણે;
વિણુ કારણ માંડી સંતાપ, સૂતે કાંઈ જગાડે સાપ! ૨૩ ઈમ રમણ મન ચિંતા ધરે, પ્રિય આદેશ ઓ શું કરે,
તે રમણની રીતિ, નિતુ ચાલે પ્રિય કેરે ચિંતિ. ૨૪ વહે વિનય બીજા ગુણ ઘણું, બોલ્યા બેલ ખમે પિઉતણું;
શીલ મહિમ જસ ઝલકે દેહ, સુકલીશું પ્રિય સરિસે દેહ. ૨૫ જિનવર ભગતિ કરે ઉલ્લી, ગુરૂ ગુરૂણીને હિયડે વસી;
દાનવતિ મુખે મન ઊજળી, જાણે સાકર દૂધ ભળી. ૨૬ તે ત્રણે નવરંગી બાળ, ચતુરપણે નવિ ચૂકે ચાલ; ચિંતા ચિત્ત થકી પરિહરે, વેષ વળી સવિશેષે કરે. ૨૭ તિણ વેળા નવિ ખમે કેવિલંબ, વેણદંડ સમારે લબ,
૧ દાખ. ૨ પૂરી. ૩. હુકમ. ૪ ઢીલ.

Page #291

(૨૪૦) વચ્છરાજ દેવરાજ લંપટ નર કેરી ગજઘટા, તસ હણવા કરી કેસરિઘટા. ૨૮ રત્નજડિત કુંડલ જલહલે, જાસ તેજિ શશિ રવિ ખલભળે,
પહિર્યા દેરહાર સીંગાર, જાણે લચ્છિતણો અવતાર. ૨૯ કામીતણે ગર્વ ભાંજતી, નયનબાણે જનમનવધતી, કવિ કહે ઘણું વખાણું કિસિ, રૂપે કરી “રંભા ઉરવસી. ૩૦ મયગલતણી પરિ માહલતી, હંસતણું પરિ ગતિ ચાલતી, તિણ થાનક તે આવી જામ, રાજનને મન પયડી તામ. ૩૧ શ્રીદતા મુખે મધુરી ભાખ, પ્રીસે અંબ તણી બહુ શાખ;
માંડ વડાંતણી નહીં મણ, પ્રીસે કેલાં રાયણ ઘણ. ૩૨ રત્નવંતી અતિહિંસુરસાલ, પ્રીસે રાય ભેગને સાલિક
મંડરા મગ કેરી દાળ, ઉપરિ મેહેલે ઘીની નાળ. ૩૩ કનકવતતણા ગુણ ઘણ, નવ નવ પરિ પ્રીસે સાલણ; ટીંડૂરા ડેડી કાકડી, પ્રીસે પાપડ ડબકા વડી; પ્રીસે પૂરણ કેઠીબડાં, સાંગરિ કાચર ને રશીભડાં, ફૂલવડી ને સાલેવડા, આણી મેહે ભીનાં વડાં. કેઠવડી કારેલાં સાર. કાલીગડાં કરમદાં અપાર;
કરપટ કરણ ને ખાંડમી, રાઈતાં તે મે નમી. ૩૬ શ્રીદત્તા તે અતિહિં છેક, વળી વિવિધ સાચવે વિવેક,
સાકરવાણીનાં વાટલાં, મેહે આંબિલવાણું ભલાં. રતનવતી એ ડાહી સહી, અવસર જાણી ગીશું દહીં,
કૂર કપૂરે વાસ્ય લે, તેહ તો મેહત્યે કરબલે. ૩૮ કનકવતી રૂપવંતીનાર, પાડલવાસિત આણે વાર;
સવિ કવિની પૂગી મનરલિ, તતખણ આપે સેવન સળી. ૩૯ ઈમ પ્રીસતી દેખી બાળ, કામણિ વચ્ચે તે ભૂપાળ; વચ્છરાજ તવ પ્રગટિ વીર, કર લૂહેવા આપે ચીર. ૪૦
૧ લક્ષ્મી. ૨ રંભા કે ઉર્વસી અપ્સરા જેવી. ૩ હાથી.
-
-
-
-
- - -

Page #292

રાજભક્તિ
( ૨૪૧ )
૪૨
આપે નાનાવિધ તબેાળ, આપે પાન પ્રતેકે સેાળ; કાચા ચના ને એલચી, મહમાહટ રહીમ મચમચી. ૪૧ ૧પૂગીફળ કેવડીઓ કાથ, આપે ત્રિહુ કન્યાના નાથ; ખાવન ચંદનનાં છાંટણાં, અવર વિલેપન કીધાં ઘણાં. આપે કમલ સુકોમળ સાર, જસુ પરિઘળ પરિમળ વિસ્તાર; દમણા ખિમણેા પરિમળ કરે, કાળા વાળા સહુ શિધરે, ૪૩ આપે કરણી ને કેવડી, પાર ન પામું તે કેવડી; આપે ચંપા ને જાસૂલ, સેવ‘ત્રાદિક ઝાઝાં ફૂલ. આપે મણિ માણિક ભંડાર, મન ગમતા તેજી તેાખાર; વચ્છરાજના અતિ સુવિચાર, નૃપસહ શેાભાગ્યે પરિવાર. ૪૫ ચોથા ખડના પામ્યા પાર, આપી ઘાટ ભાજન કે સાર; કુવર નૃપ પહિરાવી નમે, જોજ્યા જન 'વીતક પચમે. ૪૬ ઇતિશ્રી વચ્છરાજ પ્રખધે રાજાન ભાજન નિયંત્રણ ઘાટ અધિકાર ચતુર્થ ખંડ સમાસ
યા.
૧. સેાપારી. રચાયો ૩. ઘણા

૪૪
લાભ શંખ દાતા સમયની

Page #293

(૪૨)
વચ્છરાજ દેવરાજ
ખંડ પાંચમે.
(ઢાળ ૧ લી-દશી એપાઈની.) નૃપ પહુતે નિયમંદિર જિહાં, મન મૂકયું કન્યા છે તિહાં,
લાવ્યે મંત્રી મતિતાત, રાજા હદયતણી કહે વાત. ૧ કુંવરને કન્યા જેહવી, મુજ અનેઉરી નહી તેવી;
જે જેઉ બેસારી પાસ, મુજ અનેઉર દીસે દાસ. એ કુંવરને મારી કરી, તે ત્રિણે આણે મુજ ઘરિ, ચિતે એ મારિવા ઉપાય, ઈમ બેલે કનકભ્રમરાય. ૩ *દુર્જણ ને ઓછે જલકુંભ, એક સરીખે બહુ આરંભ;
માથે કીધાં વહિ જોય, ખલખલપણું ન છડે તેય. ૪ મંત્રી કહે ઊપને ઉપાય, કુંવર જવ ભેટે તુમ પાય; સિંહભૂપ સિંહાસણ જિહાં, બેસારો કુંવરને તિહાં. ૫ જિમણુ ભણું તમે દેજે માન, સિંહભૂપને કરજે સાન; સિંહભૂપ એહને મારશે, એહ રમણ તમ ઘરિ આવશે. ૬ એહ વિચાર કરે જવ ભૂપ, કુંવર આવિ અદભુત રૂપ; તિણે સિંહાસણે બેસારીએ, તતખિણ સિંહભૂપ આવીઓ. ૭ તિસે રાજને ઉપાડી દ્રષ્ટિ, સિંહભૂપે ઉપાડ મુષ્ઠિ, વચ્છરાજ ગરજે બલવંત, સિંહભૂપને આ અંત, ૮ જે રાજન દીધું છેરવી, “દહદિશિ ના તે ફેરવી; કનકબ્રમને કરી પ્રણામ, પહુતે જિહાં આપણj ઠામ. ૯ રાઉલે પહતાતણે વિચાર, રમણી આગળ કહે કુમાર; રમણું કહે વાર્યાતા અમે, ભૂપતિ જિમવા મ તેઓ તુમે. ૧૦
૧ રાણુઓ. ર અધૂરા ઘડામાંનું પાણી અને દુષ્ટાત્મા એઓને માથે લઈને ચાલે તેય ખળભળાટ તજતાં નથી. ૩ સ્ત્રી.૪ લડે. ૫ દશે દિશાઓં.

Page #294

કામીજનાં કુકૃત્ય, (૨૪૩) તુજ મારિવા ભણી વાલિભ, રાજન ઘણું કરેસિ દંભ,
સાવધાન થઈ રહિ નાહ, એ ભૂપતિને પ્રીછ માહ. ૧૧ સિંહભૂપ માર્યો સાંભળી, રાજન મંત્રી વિચાર્યું વળી;
ઝઝિ મારી ન સકે કુણે, દૂધ અણુ વાધિણી તણું. ૧૨ એહવે મંત્ર વિચારી જામ, કુંવરે ભૂપતિ ભેટ તામ; રાજન કહે સુણે વછરાજ, તુણ સરિખું છે એક કાજ. ૧૩ નિબળ થયું છે અહ્ય શરીર, આણવું જોઈએ વાઘિણું ખીર,
ભૂપતિ આયસ અંગીકરી, પહતે ઘર કહે વિદ્યાધરી. ૧૪ આજ વળી કાંઈ દીધું કાજ, તમે કિમ જાણે કહે વછરાજ, રાતિ દિવસ તુમ રક્ષાતણું; કેડ ન છાંડું ખિણ તુમતણી. ૧૫ કામિણ કહે સુણે ભરતાર, વાઘિણિ દૂધ આણિવા વિચાર;
અશ્વસ્વરૂપિ તમે યક્ષે ચડી, પહુચે જિહાં અટવી છે વી. ૧૬ અમમાતા કેરી જે સહી, વાઘિણિ રૂપે દ્રષ્ટિ રહી;
એહ યક્ષે એલખસિ તેહ; દૂધ આપતિ હરખ ધરેહ. ૧૭ કામિણિતણ વાણી તે સુણી, પહુતે કુંવર અટવી ભણી; દેવતિ દેખી સઈ કુમાર, જમલે જઈને કરે જુહાર. ૧૮ અશ્વકરી લખિયે કુમાર, મુજ સહીઅર-બેટી ભરતાર,
સુલલિત ભાખિ કહે હસામિ, “આયસિદિએ પહતાયે કામિ ૧૯ કુંવરે તે જ વૃત્તાંત, દેવતિ કહે થાઓ નિશ્ચત;
એક વયણ અહ્મારૂં માનિ, “છાળીની પરિ સાહ્યો કાનિ. ૨૦ કુંવરે તે સાહી વિધિણી, પતે જિહાં માળવને ધણું,
સ્વામિ દૂધ જોઈએ જેટલું, વાધિણી દેહી લિયે તેટલું. ૨૧ તવ તે વાઘિણિ અતિ વિકરાળ, વળગે સવિહું નર દેઈ ફાળ;
૧ કપટપ્રપંચ. ૨ નાથ. ૩ વાઘણનું દૂધ. ૪ હુકમ. ૫ દેવતા ઉપર-વાહને. ૬ જંગલ–વન. ૭ મનપસંદ-મીઠી-મનોહર. ૮ હુકમ. ૮ બકરી. ૧૦ ભયંકર વકરેલી.

Page #295

( ૨૪૪ )
વચ્છરાજ દેવરાજ,
જે મત્રીને ઝાઝાં માન, તે અરડકના કરડે કાન; ભૂપસભા ખળભળિયા વીર, વિલૂરે નખે સકળ શરીર; નૃપમત્રી મીહતા ભણે, દૂધ સર્યું અમ વાઘિણિતણે. વાઘિણિ લેઈ જા તુમે, 'નારા ઘણા કરૂ છું. અમે; કુંવર ઘેર લેઈ ગયેા વાઘિણિ, તિહાંથિકી ગઈ અટવી ભણી. ૨૪ પાંચસાત દિન હુવા જેટલે, નૃપ કુવરને કહે તેટલે; અંગે શિર ભેળિઉં અપાર, નવિજાએ કેણે ઉપચાર. ખેલતા પાણીના યાગ, જોઅ મિલે તે જાએ રાગ; કુંવર કહે તે છે કણે ઠામિ, તિહાંથકી જઈ હું લાવું સામિ, ૨૬ તવ ખેલે મત્રી મતિતાત, તે પાણીની સાંભળ વાત;
૨૩
૨૫
૨૮
વજાભીમ એક અટવી હાય, તેડુ મધ્ય છે પર્વત ઢાય. ૨૭ ખિણિ જાયા થાએ ખિણ મિલે, કુંડ છે તે પર્વત તળે; ઈમ ખેલી મંત્રી ઉચ્છાહિ, એલ'તું પાણી તેહ માંહિ કુંવર તવ નિજ મંદિર જઇ, રમણિ પ્રતિ વાત તે કહી; કત પ્રતે જપે સુ ંદરી, અદ્ભુ પસખી છે એક વતરી. ૨૯ તે સીંચાણીરૂપે થઈ, પર્વત દાઇ અદ્રષ્ટિ રહી; અશ્વ પલાણી પહુંચે વીર, એલસિ આપેસિ નીર. પહુતા કુવર પર્વત પાસ, સીંચાણી ખેલે ઉલ્લાસિ; અહિંનેવી એવડું શ્યુ કાજ, ઝ્રમ્હ લગે તે આવ્યા આજ. ૩૧ સાઈ કાજ તે આગળ કહ્યુ', મનવાંછિત પાણી તિણે લઘુ; તે પાણી લેઇ વછરાજ, પહુતા જિહાં કનકભ્રમરાજ. કાળું નીર ઘણું કળકળે, ખિણ ઉંચું નીચું ઉછળે; અગ્નિ તણી પરિ મેહુલે ઝાળ, કરિજાણે જિમ જિહવા લાળ, ૩૩ પાણી ખેલે એહવી વાણી, નૃપ મત્રીને ખાઉં પાણી;

૩૦
કર
૧ કાલાંવાલાં. ૨ ઉપાય. ૩ શ્રી. ૪ પતિ. ૫ હેનપણી. ૬ બાજ-સકરાના રૂપવાળી. ૭ ભ.

Page #296

કાસિજનાનાં કૃત્ય
( ૨૪૫ )
ખેલતા વિળગે ઉછળી, નૃપ મંત્રીની દાઢી મળી. નૃપ મ'ત્રી ચિ'તે મન માંહ્ય; એ ડિવ ન મરે કુણે ઉપાય; ઘણું કી મારવા ભણી, મોટા ભાગ્યતણેા એ ધણી, ૩૫ વચ્છરાજ નિજ મંદિર ગયા, વળી ઉપાય મંત્રીસ્વરે કહ્યા; તવ ભૂપતિ ચિંતે મન માંહ્ય, ઋણે મરેસિ સહી વછરાય. ૩૬ તે કુવર 'રાઉલ આવીએ, તતખિણ ભૂપતિ તેડાવિયે, કુંવર એ કર જોડી રહે, તત્ર ભૂપતિ હિંવે ઇણી પિર કહે. ૩૭ મુજ બેટી છે શ્રીસુંદરી, તે વિ પહુચી ચૈાવન ભરી; તેહતણા મડયે વિહવાહ, નહુરિયા જોઇએ યમરાય. ૩૮ તેહ સાથિ છે મિત્રાચાર, તેડયા વિણ કમ હુએ કુમાર; તેહને નહુ તરીવા તેા જવાય, રહે રચી ને પેસે તે માંહ્ય. ૩૯ પેઢાં પૂ દીજે મગ, તેા જઇએ જમના ઘેર માગ;
૪૦
કુંવરે નહુ રિવા હા ભણી, હરખ્યા માળવદેશહ ધણી. વચ્છરાજ પહુતા આવાસ, તવ સુંદરી સનિ આવી પાસ; ભૂપતિ યસ કહિયે જામ, સેાઈ યક્ષ ઈમ ખેલ્યા તામ. ૪૧ હું કરી લઈ તુધારા વેષ, ભૂપતિતા કરીયું ભાદેશ; એમ કહી પાલટી' રૂપ, તતણિ તેણે ભેટયેા ભૂપ. વાટ જોઉ છુ કહિયે સામિ, જાઉ છુ તુારે કામિ;
૪૨
૩૪
૪૩
પ્રમાસ ઘેર વહિલા આવજે, જમરાજા સાથે લ્યાવજે. મિ જપી મ ંત્રી નરનાહ, કુંવર રૂપ ઘાલ્યા હું માંહિ; તતખિણુ પ્રગટ કરી રહે... ઘણી, યક્ષ ગયા કુંવર ઘર ભણી. ૪૪ ભૂપતિ કહે હિવ એહની નારિ, મહેતા આણુા મુજ ઘરમાર; એક માસ તમે પડખા ભૂપ, લેાક માંહિ અતિ હુસિ ૧°વિરૂપ. ૪૫
૧ રાવળામાં. ૨ કાળ. ૩ ચિતા ખડકીને તે અંદર પેસી આગ મૂકવાથી. ૪ બદલ્યા. ૫ મહિના પૂર્ણ થયે. ૬ ખેાલી. ૭ પ્રધાન. ૮ રાજા. ૯ ધીરપખમા. ૧૦ ખરાબ ચર્ચા ઉઠશે.

Page #297

૪૯
(૪૬) વચ્છરાજ દેવરાજ માસ દસ હિવ હુએ જામ, માંત્રિ મેકલ્યા તસ ઘર તામ;
નાહત દીઠ વછરાજ, ચિતે કિશું ન સીધું કાજ. ૪૬. વચ્છનાહી ઘરમાંહિ પહુંત, યક્ષે રૂપ કીધું યમદૂત;
બાબર ઝાંટિ કરી ઇમ વેષ, ભમે ભયંકર પંજર કેસ. ૪૭ શામલ કજજલ સરિસંવર્ણ, સાગપાન પરિસેહે કર્ણ
ઝળઝળતા બે ડોળા કિસા, ધમ્યા લેહના ગેળા જિ.સા. ૪૮ હાક હૂક કરિ ઘાતી ઘસે, જન બીહા હડહડ હસે;
અગ્નિતનું મુખ મૂકે ઝાળ, નિશાજાળ દીસે વિકરાળ. ધિગ નાશિકા ધમણિ અવતાર, અધર દરી રૂપ આકાર;
ગાછલિ અવતરી આગડા, દારૂણ દાઢ દંત પાવડા. ૫૦ ધડ હેડ ધરણિધર ડોલતે, રૂડમાળ ગળે હિંડલ,
પગ પાટલા પરિ અણુસરે, તિમ જાવ જંઘા થરહરે. ૫૧ કુંવર અશ્વ પલાયે સાર, લીધે યકૃતણે ભંડાર;
દૂત સહિત ચા તતકાળ, તિણિ અવસરે ભેટે ભૂપાળ. પર તવ ભૂપતિ મન કઉતિગ થયું(), હેમાંથી એ કિમ જીવીએ;
પૂછે પણ મન અતિ અસમાધિ, કુંઅર તુમ શિરિ અછે સમાધિ.૫૩ મિત્ર અક્ષા જે જમરાય, તમ સાથે કહે ના કાંય;
સામીતસખિણિ નહી પરિવાર, તિહાં તે વિગ નવ સરે લગાર.૫૪ સામી સેવક તાહરા ભણી, સોળ રત્ન આ આપ્યાં ગિણિ;
સાહસ દેખી અતિ રંજિયે, તતખિણ હું અજરામર કિ.૫૫ માસ છે. જવ ઈહાં પહંત, તવ રાજન મેકલીઓ દૂત;
જમરાજાને તિમ કહ્યું બડુ, દૂત કહે તે પૂછે સહુ. ૫૬ ભૂપતિ પૂછે અતિ અવિચાર, દૂત કહે રાજન અવધાર; એકવાર તુમ મળવા ભણી, જમને ઉતકંઠા છે ઘણી. પ૭
૧ નવરાસ ૨ જરા ન આવે અને મરણ પણ ન થાય એવો બનાવ્યો. ૩ ધ્યાનમાં લ્યો. ૪ આતુરતા-ઈચ્છા,

Page #298

સુજનની સાજન્યતા (૨૪૭) યમભણિયું અવાએ નહીં, તુમ મિળવા તેડ્યા છે સહી;
અંગિત અવમેકલ જેહ, જિમ અજરામર કરસિતેહ. ૫૮ જે વિચાર આવે નરનાથ, તે આપણુ કીજે એકસાથ;
એહ વાત નૃપ મંત્રી સુણી, ઉચ્છક હવા જાવા ભણી. ૫ રહે રચાવી પાયક પાહિં, પહિલે દૂત ઝપા માંહિ,
તે પંઠિ મંત્રીશ્વર ચાર, પિઠા ગયા 'પરલેક તિવાર. ૬૦ જવ ભૂપતિ ઝપાવે જામ, તવ કુવર કર ઝા તામ; સામી કાંઈ અભેળિ મ એવી, અગનિમાંહિ કુણ જીવે ઘી. ૬૧ તુજ કુબુદ્ધિ તાતા જેહ, બુદ્ધિ કરી માર્યા તેહ ભૂપતિ રાજ કરે હિવસુ, ઈમ બેલે કુંવર નિજ મુખે. દર
સગુણહ નિગુણ પટતરે, કિમ લાભે દશરથ નિગુણ છેડયાં કલહ કરે, સુગુણે જોડે હથ. સજજણ અતિહિં પરાભ, હિયડે ન ધરે સ;
છે જે દૂહ, મધુરે વાજે ૧°વસ. ભૂલ નહીં તે માણસહ, દૂધ સરીખું જેહ; સંતાપે સજજન મિલે. મધ્યે દેખાડે નેહ.
( ચોપાઇ ) નૃપ કુંવરનું દેખી ભાગ્ય, ચિત્તમાંહિ આ વૈરાગ્ય;
બેટી પરણાવી વછરાજ, હાથ મિલામણી દીધું રાજ. ૬૩ ધર્મષસૂરીશ્વર પાસ, વડે મહેચ્છવે મને ઉલ્લાસ; વાણ સુધા સમાણી સુણે, રાજઋદ્ધિ પહેલાં પરિહરે. ૬૪
૧ બીજા પણ અંગી માણસને. ૨ ચાકર પાસે. ૩ ચમાં પડતું મૂછ્યું. ૪ બળી મુવા ૫ ભોળપણ. ૬ નઠારી મતિ. ૭ તફાવત. ૮ શી રીતે જણાય? આ છેષ-અંટસ. ૧૦ વાંસળી-પાવા-અલગુંજા વગેરે. ૧૧ હેજમાં.

Page #299

(૨૪૮ )
વચ્છરાજ દેવરાજ
૬૫
સહી શુરૂ મુખ 'આલેયાં પાપ, મરું ધર્મતણા તે વ્યાપ; ભૂપતિ દરિયા અતિધર્મ, કુંવરે ગ્રક્રિયા શ્રાવકધર્મ. પચમ ખંડ પ્રમાણેજ ચડયા, મંત્રીશ્વરને માથે પડચેા; વચ્છરાજ નૃપ અતિ ગહુગડે, છઠ્ઠો ખંડ કવીશ્વર કહે. હૃદ ઇતિ શ્રી વચ્છરાજ રાસે પંચમ ખંડ સમાપ્ત
ખંડ છઠ્ઠા.
( વસ્તુ છે. )
એહ ભૂપતિ એહ ભૂપતિ કુંવર આવાસે લેાજન કારણ આવિયા, ત્રિણિ નારી દીઠી મનેાહર તે ત્રિણિ લેવા ભણી; અહુ ઉપાય માંડયા નરેશ્વરે છેઠુડે બેટી આપણી;
મહા મહેાત્સવ સાથશું પરાવિયે વછરાજ, રાજ દેઈ માળવતણું ભૂપ હુએ મુનિરાજ,
( ઢાળ ૧ લીપવાડાની દેશી.) માળવદેશ મહીપતિ હુઆ, વચ્છરાજ ગુણવત સજ્જન લેાક સહુએ સત્તાખે, સુખ ભાગને અતિત, તડિયા સામદત્ત વિવહારી, ભૂપતિ કે બહુમાન;
3
તતખિણુ રાજ બુધિર કીધા; મત્રી માંહિ પ્રધાન. એકવાર ચંદ્રાવઈથી આવીએ; નર અવધૂત વેષ; વચ્છરાજ કેરા પાય પ્રણમી, આગળ મેù લેખ. વચ્છરાજ જોઇ લેખ માંહિ, મહાજન જરાવ અપાર; દેવરાજ અમે અતિ દૃુબ્યા, સામી તું કર પસાર.
૧ ખમાવ્યાં દૂર કર્યાં. ૨ પગે લાગીને. ૩ કાગળ-વિનતીપત્ર. ૪ પુકાર. ૫ બ્હાર-મદદ.

૧

7

Page #300

જ.
રાજ્ય ઘર્મ,
(૨૪૯) તિમ કરિજે જિમ છડે પ્રયાણે, ઈહિ આવે વછરાજ; દેવરાજ જીપીને પાળ, સિંધુ દેશનું રાજ.
(ઢાળ રજ-દેશી ચાઇની.) તવ કુંવર મન ચિંતા ધરે, બાપરાજ વિણઠેર્યું કરે, અને કઈ તેડાવસિ, ત્યાર પછી મેં જાવું હસિ.
બેટે જાયે કવણ ગુણ, અવગુણ કવણ ધુણ; જે બાપીકી ભૂંહી, ચંપી જે અવરેણ.
(પાઈ) તવ તે કુંવર ચિંતે એમ, એહ કાજ મેં કરિવું કેમ;
એક પાસે ભાઈનું રાજ, બીજે “તાતહ કેરૂં કાજ. ૨ કુંઅર એહવું ચિતે એમ, ભાઈ ઊપર જઈ કેમ; તિર્ણ અવસર તે બેલે દૂત, ભાઈએ વણસાડયું ઘરસૂત્ર. ૩
(ઢાળ ૩ જી-દેશી પવાડાની.) બાપ પ્રજા પિડાતી જાણી, લેઈ કટક તતકાળ; ઉજેણી નગરીથી ચાલિયે, વચ્છરાજ ભૂપાળ. મારગ સંચરતાં દળ ખેહ, રવિ સંધિએ આકાશ; ઈમ કરંતાં દિન કેતે પહંતે, ચંદ્રાવઈને પાસ. એક દૂત મોકલીને કીધું, દેવરાજને જાણ કે દળ લેઈ સામે આવે, કે લેઈ નાસે પ્રાણું. દેવરાજ મન માન ધરીને, બહુ દળ લઈને પહુતે;
૧ છડી સ્વારથી. ૨ જીતીને. ૩ પુત્રી. ૪ પુત્રના જન્મથી ગુણ અને પુત્રીના જન્મવાથી અવગુણ શું પ્રાપ્ત થાય છે? પુત્ર બાપુકી જમીન બીજાને હાથ જવા ન દે તે ગુણ અને પુત્રી પિતાની લજ્યા પરનરને હાથ સપતી ફરે તેજ અવગુણુ. ૫ બાપનું. ૬ લશ્કર. ૭ લશ્કર.

Page #301

(૫૦) વચ્છરાજ દેવરાજ બેહુ સહેદરા મહેમાંહિ, માંડયાં ઝૂઝ બહુત. બિહુ દળ ઘાવ વળ્યા નીસાણે, ને રણ વાગાં તુર;
કેહ કરતા બે દળ ઝૂઝે, શૂરમેં ચઢિયા શૂર. ઘેડે ઘડા રથ રથીઆ શું, ગયવર ગયવર સાથિ,
ખડગયધર ખડગયધર સાથિ, પાયક પાયક સાથિ. ૬ ઈણ પરિ ન્યાયે સરિસા ઝુઝે, “સમરગણિ બહુ વીર;
એક એકને મહેમાંહિં, તાકી મૂકે તીર. હાકબૂક મુખ અહનિશ જપ, મેહલે ખડગ-પ્રહાર,
વીર વડા ઝૂઝતા દેખી, કાયર છડે થહાર. બિહુ દળે ભાટ સરંગમિ ચડિયા, બોલે બહુ વિધ છંદ,
ભાસ દૂધવીતા ગયંવર, અતિહિં કરે આકંદ. ૯ રયણ દીસની વિગતો ન લાભે, આપપર નવિ સૂઝ, રેસે ચડયા રણ રાઉત કેરા, મસ્તક વિણુ ધડ ઝઝે. ૧૦ તવ વછરાજ મૂકે સિંહનાદ, સુહડ ઈડાવ્યા છીક;
મહવી પેસી સડસડ સૂડે, વહે “રૂધિરની નીક. ૧૧ મેડાધા મકડ જિમ ખેલે, રડવડિયા “રેવંત,
મંડલિક માન મૂકાવ્યા, કિયે પરદળને અંત. ૧૨ ઈમ સમરંગણિ ઝૂઝ કરતાં, તવ હારે દેવરાજ માળવ સિંધ દેશને સામી, હિવ હવે વછરાજ.
(ઢાળ ૪થી-દેશી ત્રિપદીની.) વારૂ વેષ કરી કસમસતે, લેક સહુ હીંડે હસમસતે; હસતું હિયર્ડ હરખરું એ.
૧ ભાઈ ૨ નગારે ડંકા દીધા. ૩ ક્રોધ. ૪ પદલ-પાળું-લસ્કર. ૫ લડાઈના મેદાનમાં. ૬ વીરતા વધવાના છંદ. ૭ બુમ–ચીસ. ૮ લોહી. ૯ ઘોડા,

Page #302

વિજય પતાકા
વાટ સવે ચાખાળી રૂડી; ઠામઠામ ઉવિષે ગૂડી, ઉડી ગગન પટાલડી એ. વાજે વાજિંત્ર શેરીશેરી, ઢાલ અને નીસાણ નફેરી; શેરી નવલે નાદસું એ.
તવ સઘળે વરતી અમારિ, તરિયા તારણુ મદિર ખાર; થાહરે થાહરે નાટિક હુએ એ.
કો ગારી કેા શામળ વાને, સાવન ઘડી ઝળકાવે કાને; માન ભરી મન માનની એ.
રૂપવંત અને સુવિચારી, બહુ આભરણે સહુ શૃંગારી; નિરધારી કરે કે નહીં એ.
(૨૫૧ )
મસ્તક પૂર્ણકલશ સુવિસાળ, કડવી ચંપકની માળ; થાળ ભરી મોતીતણા એ.
દીસતી જેવી ઇંદ્રાણી, મગળ ખેલે મધુરી વાણી; ઉજેણી નૃપ ઘર ભણી એ.
સુકુક્ષીણી સુંદરી સિન સરિખ, નૃપતુ રૂપ નિહાળે નિરખી; હરખી હરખે વધામણી એ.
આણે ભેટણ વસ્તુજ ભારી, ઉપર મેલ્વે પાન સેાપારી; ૪વિવહારી નગરીતણા એ.
આગળ રહીને કરે પ્રણામ, નૃપ પઆદેશે ખેસે તામ;
નામ લેઇ પૂછે કુસલે એ. લેટિકસી નવિ રાખે રાય, અમારીને કરે પસાય; પાય નમી સહુએ વળે એ. ભાઈ વડા પ્રતિ વછરાજ, માળવ દેશતા ઢે રાજ; પુણ્ય કાજ માંડે પછે એ.

૧૧
૧૩
૧ પૂતળી--ઢીંગલી નચાવવા લાગ્યા. ૨ સ્ત્રી. ૩ દાગીના ૪ વ્યાપારી જત. ૫ હુકમ. ૬ ઉમેરીને પાછા બક્ષીસ આપેછે.
૧૨

Page #303

૧૪
૧૫
(૫૨) વછરાજ દેવરાજ દાનશીળતાપભાવના ભાવે ઉત્તરા તેરણ પ્રાસાદ મંડાવે,
બિંબ ભરાવે ભાવસ્યું એ. રાજ ભલું પાળે ભૂપાળ, એક વાર આવિએ વનપાળ,
પાલિતસૂરિ આવ્યા કહે એ. તવ ભૂપતિ મન ભગતિ જ વહિતે, રાજદ્ધિ લેઈ ગહગાહત, પહુએ સહિ ગુરૂ વંદવા એ. બેઠે સહી ગુરૂના પાય પ્રણમી, પૂછે પહિલું ધરિ સિરિ નામી, સામી મેં સુખ યે લહ્યાં છે.
૧૭ સહી ગુરૂ કહે નિસુણે નરસામી, વસંતપુર પાટણ જિણિ કામિ,
સૂર નામિ ભૂપતિ હતે એ. વિદ્યાધર કુળની એક રમણ, ભલે મહેચ્છવે તે તે પરણી ઘરણું અવર આણુ ભલિ એ.
૧૯ પહિલી ઉપરી મેહલીએ નેહ, તિણે તપે ટવીએ દેહ છેહ જઈ વિતરી હુઈ એ.
૨૦ જે વિતરીએ સામિણિ થાપી, ચારિ વસ્તુ તુજને તેણે આપી, કર કાપી તે રૂઝ એ.
૨૧ બીજી હુંતી નિરૂપમ નારી, પહુતી શ્રીદત્તા અવતારી, દોષ નિવારી તે વરી એ.
૨૨ જીવ દયા પાળી અતિ ખરી, સૂર મહીપતિ તિણે કરીએ, મરીઆ હુએ વચ્છરાજ તું એ.
૨૩ સહિ ગુરૂ એહવું કહિયું જામ, પુર્વ ભવતર એ તામ; કામ નહીં સંસારનું એ.
૨૪ ૧ મેટાં-ઉંચા મૂલાં. ૨ જિનમંદિર. ૩ પ્રતિમા. ૪ ફેરેસ્ટ ખાતાને અમલદાર–વનનું રક્ષણ કરનાર. ૫ રાજા. ૬ તેણીની બરાબરી કઈ ન કરી શકે તેવી મહા સ્વરૂપવંત હતી. ૭ જાતિસ્મરણ જ્ઞાનવડે.

Page #304

w
ગ્રંથ પ્રશસ્તિ, (૨૫૩) શ્રી શેખર સુતને દઈ રાજ, માત રમણિ સરિસો વછરાજ, કાજ કરે સંયમ લિયે એ.
૨૫ નિર્મલ તપ બહ ગાઢાં કરીય, ઉવસમરસે નિય દેહ ભરીય; વરીય કેવળ મુગતિ ગએ.
(ગ્રંથ પ્રશસ્તિની ઢાળ.) તપગચ્છનાયક સહિ ગુરૂ એ, મા€તડે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ
શ્રીમુખ સરસતિ વાસિ વસે એ, માલ્કત લક્ષ્મીસાગરસૂરિ, નામિ સંપદ ભૂરિ, અતિ ગિરૂઆ પડિત પ્રવર, માહંતડે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ સમયયણ મુણિસારસૂરિ એ. મુખ સરસતિ વાસિ વસે એ, માહુત લમીસાગરસૂરિ,
ગુણમણિતણે ભંડાર. શિષ્ય તાસ પયતળિ નમી એ, માહંતડે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ,
નયર કતપુરિ માહિં. સંભવનાથ પસાઉલે એ, માલ્કતડે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ રાસ રચિઓ ઉછાહિં. પહિલ અક્ષર લાભને એ, માëતડે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ બીજે ભવને જાણી, ત્રીજે પુણ્યવંત બીજએ. માëતડે. આગલિ સમય ઠઈ. એ કવિ સવિહુ નમી કરી એ, માëતડે લક્ષમીસાગરસૂરિ ઇમ કહે છે કરજોડિ. અધિક ઓછું બેલતાં એ, માëતડે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ કુણે મ દે એડિ.
૧ ઉપશમ રસથી. ૨ બહુજ. ૩ મોટા. ૪ “લાવણ્ય સમય એવું નામ સમસ્યામાંથી (બહિર્લીપિકાવડ) નીકળે છે.

Page #305

(૫૪) વચ્છરાજ દેવરાજ, 'જ્યાંગણુગણિ દિણયરૂ એ, માëતડે લહમીસાગરસૂરિ,
જ્યાં શશિકળા નિવાસ. મેરૂ મહીધર સાયરૂ એ, માલ્ડંતડે લક્ષ્મીસાગરસૂરિ
ત્યાં લગે પ્રતાપ એ રાસ. એહ રાસ વછરાજને એ, માલ્કતડે લક્ષમીસાગરસૂરિ ભાવ સહિત નરનારિ. ભણે ગુણે જે સાંભળે એ, માલ્કતડે લફર્મસાગરસૂાર; નવનિધિ તિહિં ઘરબારિ. ઇતિ શ્રી દેવરાજ વચ્છરાજ રાસે ષષ્ટમ ખંડ સમાસ:
(9
=
=
=
=
૧ ગગનરૂપી આંગણામાં જ્યાં લગી સૂર્ય અને ચંદ્રની કળા કાયમ છે ત્યાં લગી.

Page #306

શ્રી નયસુંદરજી વાચક વિરચિત. સુરસુંદરી-રાસ.
વસ્તુનિર્દેશાત્મક-મંગળાચરણ
(રાગ-કેદારે) આદિ ધરમને કરવા એ, ભીમ ભદધિ તરવા એ, ભરવા એ સુકૃતભંડાર ભલી પરે એ; ભવિયણ ભગત ઉદ્ધરવા એ, કર્મકઠિન નિરજરવા એ. વરવા એ શિવસુંદરીસ્વયંવરે એ.
(ટૂટક). સ્વયંવરે શિવરામા વરિવા કરવા ઉત્તમ કાજ, મરૂદેવી માતાની કુખે અવતરિયા જિનરાજ; આષાઢી વદિ થતણે દિન અજૂઆળું જિણે કીધું,
ગરભ અવતરિ સુપન દેખાવ મહોત માયને દીધું. ચિત્રતણું વદિ આઠમે જા દિશિકુમારીએ ગાયે, "શચીપતિ સુરગિરિ —વરા, ત્રિભુવન રંગ વધા ઋષભ નિરૂપમ નામ નિપા, વન ભરજળ આયે, ઇંદ્ર ઇંદ્રાણિ મિલિ પરણા, કન્યા દેય લહાયે. ભરતાદિક “શતસુતે સહાય, નીતિપંથ પ્રટાયે, જનક પરે જનકળા પઢા, યુગલા ધર્મ છેડાયે;
૧ બીહામણું સંસાર-સમુદ્રને. ૨ ક્ષય કરવા. ૩ મેક્ષરૂપી સ્ત્રી. જ મોટાઈ. ૫ ઇંદ્ર. ૬ મેરૂ. ૭ કોઈનો ઓપમા ન આપી શકાય એવું ૮ સો પુત્ર (૧૦૦). ૮ પિતાની પેઠે.

Page #307

(૨૫૬) સુરસુંદરી-રાસ, ત્રાસી લાખ પૂરવ ગૃહ ભાય, પછે સંયમે ઉમા, ચિત્રવદિ આઠમે અરચાયે, ત્રિભુવન પાગલગા. વરષ સહસ એક કર્મ અપાયે કેવળ જ્ઞાન ઉપાયે,
ફાગણ વદિ એકાદશિ સુરપતિ સમોસરણ વિરચાયે, માઘતણી વદિ તેરસકે દિન મહાનંદ પદ પાયે, તેણે ભવ ભય ર ગમ જેણે સે સ્વામિ આરાહો. સે ભગવંત સંત સુખકારક આદિ ધર્મ જિંણે દાખે, દાન શીલ તપ ભાવના સંયમ વિરતાવિરતિ ભાગે મંત્ર અનાદિ આદિકે ન લહે ઈ પંચપરમેષ્ઠી,
શ્રી યુગાદિદેવે પરકા જસ ધ્યાને હુઈ તુઠ્ઠી. શ્રી નવકાર મંત્રને મહિમા આગમેં કહિએ જિર્ણદે, કેડિ વરષ સુ કેડિ જિન્હાએ નવે પાર સુરિ; આગે જિણે એક ચિત્ત ધ્યાયે સે પરમાનંદ પાયે,
સુરસુંદરી સતીએ સમયે તવ તસ કષ્ટ ગમાયે. કવણ સતી સા હુઈ સુરસુંદરી કિમ રાખ્યું તિણે શીલ,
શ્રી નવકાર મંત્ર મહિમાયે કિમ સા પામી લીલ, ચરિત તાસ પવિત્ત પભણેશું વદી જિણ ચકવીસ,
શ્રી કૃતદેવી કે “સાનિધિ પૂરે મનહ જગીશ. સુણજે સુઅણુ સરસ શુભ વાણિ આણી પ્રેમ અપાર; કહે કવિજન વિશેષે વારૂ તે સરસતિ આધાર. (ઢાળ પહેલી-પુણય ન મૂકી–એ દેશી.)
(ઢાળ.). જબૂદીપ ભરત ભણું, અંગ અને પમ દેશ; ચંપા નગરી ચતુર વસે, "જલનિધિતનયાનિવેશ.
૧ પગે લગાડયાં. ૨ અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, સાધુ. ૩ મતેષ. ૪ સરસ્વતિ. ૫ મદદથી. ૬ લક્ષ્મીના નિવાસ રૂપ.

Page #308

કથા-મુખ,
(૫૭)
નિવેશે પુણ્યવંત લેકા વિગતશેકા જિહાં વસે,
નિત સુકૃત સંચે કરમ ખચે દાન દેતા ઉલ્હસે; જિન-ધર્મરંગી સાધુસંગી નીતિમારગ સંચરે, જિનવરવિવારે રાયણ હારે પુરી નારી મન હરે.
(ઢાળ) સા નગરી પતિ શુભ મતિ, નૃપ રિપુમર્દન નામજી; અરિકુળકુંજરકેસરી, તેહનું નામ ઉદ્દામજી.
(ત્રુટક) ઉદ્દામ જેહનું સુણી શાસન શત્રુ સવિ સેવા કરે,
અન્યાય ટાળે પ્રજા પાળે ન્યાય ધર્મ સમાચરે; સમકિતાદિ આદરે વ્રત પાપસંગતિ પરિહરે, ત્રણ વર્ગ સાધે જિનઆરાધે સદા *જયલખમી વરે.
(ઢાળ.). તસ પટરાણી રતિસુંદરી, સા રતિરૂપ હરાવે છે; શીલાદિક ગુણ શોભતી, તસ તુલના કુણ આવે છે.
૨
ભાવતે મન પિરુભગતિ કરતિ હરખ ધરતિ કામિની, દય પુત્ર ઉપર સકલ સુંદરી સુતા લહી છગજગામિની, સા વાત જાણે પ્રેમ આણી રાય ઉત્સવ અતિ કરે, સુરસુંદરી અતિ સુજન પિષી નામ પુત્રીનું ધરે. ૩
૧ શેકરહિત. ૨ શત્રુના કુળ રૂપ હાથીને નાશ કરવા સિંહ સમાન. ૩ ધર્મ, અર્થ અને કામ. ૪ વિજયરૂપ લક્ષ્મીને વરતો હતો. ૫ કામદેવની સ્ત્રી રતિના જેવી અથાગ રૂપાળી. ૬ પુત્રી. ૭ હાથીના સરખી ચાલવાળી,

Page #309

(૨૫૮)
સુરસુંદરી-રાસ,
(ઢાળ) જિમ વધે ૫ખ ઊજળે, ચંદ્રકળા સુવિશાળજી; તિમ ગુણ રૂપ લાવણ્ય કળા-સાથે વાધે બાળજી,
(કૂટક). સા બાળ વાધે સુખ સમાધે સખ વર્ષ જવ હવી,
તવ કળાચારજ પાસ જનકે કળા ગ્રહવાને ઠવી. નૃત્ય ઔચિત્યાદિ એસઠ કળા જે આકમિનિટણી; તે કળા શીખે સા સરીખે સાથ પ્રીતિ ધરી ઘણું. ૪
૧ કળા શીખવનાર માસ્તર. ૨ પિતાએ. ૩ કળા હાથ કરવાને માટે. ૪ સ્ત્રીઓની ચેસઠ કળા એ છે કે નાચવાની ૧, સમય પારખવાની ૨, ચિત્રની ૩, વાજીત્રની ૪, હાભાના વિચાર જાણવાની ૫, તંત્ર પ્રગ જાણવાની ઉં, વર્ષા જ્ઞાનની ૭, વૃક્ષનાં ફળ ચુંટવાની ૮, સંસ્કૃત ભાષાજ્ઞાનની , ક્રિયા કેળવવાની ૧૦, જ્ઞાન રહસ્યની ૧૧, વિજ્ઞાન જાણવાની ૧૨, કપટ કેળવવાની ૧૩. પાણું થંભાવવાની ૧૪, ઘરના આચારની ૧૫, ગીત ગાવાની ૧૬, તાલ સમજની ૧૭, આકાર ગોઠવવાની ૧૮, ઝાડ રોપવાની ૧૮, કવિતા કરવાની ર૦, વક્રેતિથી બેલવાની ૨૧, પુરૂષ લક્ષણ પારખવાની રર, હાથીનાં લક્ષણ ઓળખવાની ૨૩, પડાનાં સુચિન્હ કુચિન પારખવાની ૨૪, સુગંધ પારખવાની ૨૫, ઉત્પાત બુદ્ધિની ૨૬, શકુન વિચારની ર૭, ધર્મના આચારની ૨૮, અંજન આંજવાની ૨૪, ચૂર્ણ બનાવવાની ૩૦, ગૃહસ્થાશ્રમ ધર્મ જાણવાની ૩૧, હામાને પ્રસન્ન કરવાની ૩૨, કિમિયાની ૩૩, ધાતુ વૃદ્ધિ પ્રાગની ૩૪, વચનચાતુરીની ૩૫, હાથ સફાઇની ૩૬, સુંદર ચાલ ચાલવાની ૩૭, સુગંધી તેલ બનાવવાની ૩૮, ચાકરને સંતુષ્ટ રાખી કામ લેવાની ૩૯, વ્યાકરણ જ્ઞાનની ૪૦, વાતનું નિરાકરણ કરવાની ૪૧, વીણ વાદની ૪૨, વિતંડાવાદ-લડાઈ કરવાની ૪૩, આંખ જોડી જાણવાની ૪૪, ઘડે ભગાડી જાણવાની ૪૫, સોગઠાના પાસા નાખવાની ૪૬,

Page #310

વિદ્યાકળ ગ્રહણ
(૫૯) (ઢાળ ૩ છ-સરસતી અમૃત વરસતી મુખે વાણી, એ દેશી,
રાગ કેદારે ) હવે તે નગરીમાંહિ અધિકારી, શેઠ ધનાવહ સમકિતધારી,
વસે વિવેક વિચારી, પ્રિયા ધનવતી તેહની નારી, તસ રૂપે રભાદિક હારી,
સા વિલસે સંસારી, તાસ કુંવારી કુલકરતિકારી, સુત ઉપને સુર-અવતારી,
પૂરવ પુણ્ય સંભારી; અમરકુમર નામે સુવિચારી, માત તાત ચિતિ આનંદકારી,
જિહાં ભણે રાજકુમારી. તેણે નિશાળે વિદ્યા સારી, શીખેવા મૂકે વિવહારી,
નિજ ચિતિ સુમતિ વિચારી; પંડિત પાસે છાત્ર સુવિચારી, કળા અભ્યસે અવગુણવારી,
ગુણ ગ્રહે હૃદય મઝારી. લિખિત પતિ ગુણ ગણિત વિનાણ, કાવ્ય છંદ વ્યાકણું પ્રમાણ,
થડે દિન હુઓ જાણ; વડ નિશાળીએ નામ ધરાવે, અવર વિદ્યારથી પઠવે હરાવે,
પંડિતને મન ભાવે. રત્નપરીક્ષાની ૪૭, લિપિજ્ઞાનની ૪૮, વૈધકની ૪, કામચેષ્ટાની ૫૦, રાઇની ૫૧, હેંણું ગુંથવાની પર, ખાંડવાની (ડાંગર ખાંડવા છડવાની) ૫૩, હેને શોભિતું કરવાની ૫૪, વાત કથા કહી જાણવાની ૫૫, જૂળ ગુંથવાની પ, કપડાં પહેરવાની પ૭, દેશ દેશની ભાષા જાણવાની ૫૮, વ્યાપાર કરવાની પહ, જમવાની ૬૦, અજાણ્યું કામ જાણું લેવાની કા, દાગીના પહેરવાની ૬૨, ચરણપૂર્તિ કરવાની અથવા છેલ્લા પદમાં ગઠવેલો ઉત્તર જાણવાની ૬૩, અને પ્રશ્ન પૂછવાની ૬૪, આ સ્ત્રીની ચોસઠ કળાઓ છે.
૧ ભણનાર બાળક. ૨ બીજે.

Page #311

(૨૬૦ )
સુરસુ દરી-રાસ.
રાજસુતા સેા પતિ પાસે, પઢ' ગુણે ગુરૂ ગ્રંથ અભ્યાસે; નરપતિ હૃદય ઉલ્હાસે;
અન્ય દિવસ ઋતુ ગ્રીષમ કાળે, ભેાજન કરી આવી નેશાળે, નિદ્રા લહી સા ખાળે’.
તિક્ષ્ણ અવસર સેા શેડકુમારે, ખલક અવરતણે પરિવારે, રમતિતણે અધિકારે;
કુમરી વસ્રાંચલે અભિરામ, ગાંઠડી બાંધી દીડી જામ, કુરે છોડી તામ,
કાડી સાત હતી તે લીધી, ખાલક એકતણે કર દીધી, શીખામણુ સી દીધી;
એટલાની જે સુખડી આવે, ચઉટામાહિં જઇ જે લ્યાવે, તે મુજ મિત્ર કહાવે.
તે ખાલક ચૌટે જઈ જાણી, અતિ મીઠી દીઠી ગુલધાણી, કુમરને આપી આણી;
નિશાળીઆ સકળને” સાથે, વિહી દિયે કુમર નિજ હાથે, કુમરી જાગી તાથે.
( ઢાળ ૪ થી-દેશી ચેાપાની. )
કુમરીને કહે શેઠકુમાર, ભાગ સુખડીના સુ વિચાર; રાખી મૂકયા છે તુમતણે, તે આરેાગીને પછે ભણેા. તવ કુમરી ખેાલી પડવડી, એ આણી કુલ્હે' સૂખડી;
વળતું કુમર કહે શુધ વાત, તુમ ૐવસ્રાંચલે કાડી સાત. ર મેં તે લે! અણાવી એહુ, મ ધરે ચિત્ત અવર સંદેહ;
૧ રાજાની કુમરી.૨ ઉન્હાળાની મેાસમ. ૩ કપડાને છેડે સાત કાઢી બાંધેલી હતી તે મે લઇ લીધી અને તેની આ સુખડી ખરીદી લાવેલી છે.

૧

Page #312

કષાય દોષ, (૨૧) અતિ ચટકી ઊઠી તે સુણી, કુમર પ્રતે કહે રે અવગુણી. ૩ તું કિહાંને માટે એવડે, જે મુજ કહ્યા વિના પરગડે, સુખડી આણું વણે કરી, તે મુજ સૂતી વેચી ખરી. ૪ અરથ પારકે લેઈ વ્યય લીધ, પિતે સહુ ભલાઈ કીધ; એ તુજ કળા કુણું શીખવી, ઈમ કરતિ નહીં વધે નવી! ૫ પણ મેં ભેદ સકળ તુમ લહિયા, પ્રાહિં પ્રપંચી હએ વાણિયા; વળી વિશે દીઠા કેડ, કુમર તાસિત ફૂલણ શેઠ. ૬ જે પંડયે બેલા અહ, તે તે અવગુણી નાખ્યા સહ; નિશાળીઓ વડે જે કહ્યું, તે ફૂલીસ્યુ ચેળે થયે. ૭ કેમર કહે તું થડે કામિ, કાંઈ વદે એવડી વિરામી;
કરત સાત કૌડીએ કિસ્યું, જે તુજ દુખ લાગે છે ઈસ્યું. ૮ કુમરી કહે તુજને સ્યું કાજ; સાત કોડીએ લેઅત રાજ,
સુણ કુમર અણબેલ્યો રહે, ડંસ સોઈ મનમાંહિ ગ્રહ્યા. ૯ પિતા એહને આ પુરધણી, કિમ ઉત્તર વાળું એ ભણું, વળી પ્રસ્તાવ લહીસે યદા, સઘળાં કાજ કરીસે તા. ૧૦ જે “પ્રસ્તાવતણે હુએ જાણ, તેહનું સઘળે થાય વખાણ, નવિ એ માણસ “વાઉળાં, રમાડિયે છોરૂ રાઉળાં. ૧૧ ઈસી વિમાસણ સૂધી કરી, પછે ન બોલાવી કુંવરી,
અનુક્રમે તે બહુ ગુણ કળા, શીખ્યાં શાસ્ત્ર અર્થ આમળા. ૧૨ જૈનાચારીજ પાસ વિચાર, શીખી કર્મથે અધિકાર
સંઘયણી ને બેત્રસમાસ, તેહતણે કીધો અભ્યાસ. ૧૩ સુરસુંદરી કુમારીએ વળી, પાસે સાધવને મન ફળી,
૧ ગુસ્સો બતાવીને. ૨ દુર્ગુણ-નઠારી ટેવવાળા: ૩ પૈસે. ૪ વાપરી નાખ્યો. ૫ બેલે. ૬ કૃત્ય-કામ. ૭ દાવ લેવાને નિશ્ચય કર્યો. ૮ સમય. ૮ દીવાનાં. ૧૦ રાજ્ય કુટુંબનાં સંતાન. ૧૧ વિચારણા. ૧૨-૧૩-૧૪ એ જૈનધર્મનાં પ્રકરણો છે.

Page #313

(ર૬ર) સુરસુંદરી-રાસ,
એક અભિગ્રહ લીધે સાર, નિત “અઠેરસે નવકાર. ૧૪ મેં ગુણવા મન ભાવે કરી, જો શરીરે હુએ ચેતના ખરી; નવકારસીતણું પચખાણું, પાળું દેહ ધરે જિહાં પ્રાણ. ૧૫ અન્ય દિવસ પંડિત પરવરી, અમરકુમર ને સુરસુંદરી, રાજસભામાંહિ ઉલ્લટ ધરી, બેહને આ તેડી કરી. ૧૬ રાજસભા પૂરાણ જિહાં, શેઠ ધનાવહ બેઠે તિહાં,
તે બહુ દેખી સરીખાં રૂપ, મનસ્યું તવ આચરિયે ભૂપ. ૧૭ કુમરી ગુમર બેસારી પાસિં, નરપતિ જપે મન ઉલ્લાસિક
તમે બેહ કરે શાસ્ત્રસંવાદ, સભામાંહિ મન કરી પ્રસાદ, ૧૮ રાજા જપે અમરકુમાર, પ્રથમ પૂછે પ્રશ્ન ઉદાર
સભા સામખ્ય રાય "અનુમતે, પૂછે કમર કુમારી પ્રતે. ૧૯ કહે કુમરી શૂરે કુણ કહ્યો, તુમે માનવી નિપુણ કુણ લહ્યો;
કુણુ વક્તા દાતા બાલિકે, બેલે તમે જાણ્યા હોય જિકે. ૨૦ કહે કુમરી રે તે સરે, જે ઇદ્રિ પાંચે વશ કરે; નિપુણ તેહ જે ગર્વ ન ધરે, પુણ્યતણે પંથે અણુસરે. ૨૧ તે વક્તા કહિયે સંપન્ન, જે ઉપગારી વદે વચન્ન
અભયદાન દે તે દાતાર, શાસ્ત્ર માંહિ છે ઈયે વિચાર. ૨૨ સત્ય વચન રાજાનાં સુણી, સભા સહુ મન રંજ્યા ગુણી;
કુમરી કહે હું પૂછું જેહ, મુજ પ્રત્યુત્તર કે તેહ. ૨૩ કવણ ચેર કુણ પંડિત હય, કુણ બલવંત સંત કુણ જોય; કુમાર કહે ચેરે પરમન, સેઈ ચોર સાંભળે સુજa. ૨૪
૧ બાધા-આખડી–પ્રતિજ્ઞા. ૨ એકસો આઠ નવકાર મંત્ર જપવા. ૩ જ્યાં લગી જીવમાં જીવ હોય ત્યાં લગી પ્રત્યાખ્યાન પાળીશ. ૪ બેલે. ૫ વિચાર પ્રમાણે. ૬ જીભ, આંખ, કાન, નાક અને સ્પર્શ એ પાંચે ઈનિા વિકારવિલાસ કજે રાખે. ૭ કોઈને જીવને જરાપણ ત્રાસ-ડર દુઃખ ન પેદા થાય તે અભયદાન.

Page #314

બુદ્ધિચાતુરી,
(૨૬૩) સભા રંજે જે વાણુ, સે લેકે પંડિત જાણીએ,
ઝૂઝે ભીડે સોઈ બલવત, પર દુઓં દુખીએ તે સંત. ૨૫ રાજાદિક કહે સાચું કહ્યું, કુમરી કહે મેં નવિ સહ્યું;
મોટે કહિયે મનમથ ચોર, કરે એકલે ત્રિભુવને સેર. ૨૬ તેહને છપે તે બલવંત, શત્રુ મિત્રહ દષ્ટિ ભજન,
ચિત્ત ધરે જે તત્વજ્ઞાન, તે પંડિત બે પરધાન ૨૭ રાય કહે બેહું કહ્યું તમે, સકળ પ્રમાણ કર્યું તે અમે;
વળી સમશ્યા કહે ઈજણ, તુમ જી હા કીજે ભામણાં. ૨૮ કુમરી કહે સાંભળે કુમાર, હું જે કહું તે સમશ્યા સાર;
સભા સકળ દેખતાં સાર, જોઈ કહેજે જાણ વિચાર. ૨૯ “પઢમક્ષર વિણ લશ માહિલે, બીએ અક્ષર વિણ પફ પાછિલે; નહી ભલે છે ત્રીજે કરી, ચેથા વિણ ભાષા આસુરી. ૩૦ આર એકઠા મળી જેઉ, સેઈ જપી પાતક મળ ધG;
(કુમવાચ) શ્રી જિનશાસન કેરે સાર, ચિંહુ અક્ષરે શ્રી નવકાર. ૩૧ પઢમક્ષર વિણ મૃગપતિ ધામ, બીએ અક્ષર વિણ “દેવી નામ; અત્યક્ષર વિણ કિપિ ન હોય, મસ્તકે સુર દેઈ તું જે.
(સુરસુંદરી.) ૩૨ ૧ જગતમાં. ૨ કામદેવ. ૩ ઉત્તમ-મેટા.૪ જીભનાં ઓવારણાં લઈ-બલિહાર જઈયે. ૫ પહેલા અક્ષર વગર. ૬ નવકાર શબ્દમાંથી પહેલો અક્ષર બાદ કરવાથી ય ર લ વ શ ષ સ હ એ વણેમાંથી લ શની વચ્ચેને વકાર વર્ણ છે. બીજે બાદ કરવાથી પ ફ બ ભ મ તેની પાછળને નકાર વર્ણ છે. ત્રીજે બાદ કરવાથી ન વર એટલે શ્રેષ્ઠ નહીં એવો શબ્દાર્થ થાય છે. અને ચોથો બાદ કરતાં યવન ભાષાને એક શબ્દ થાય છે. ૭ સિંહનું રહેઠાણું દરી એટલે ગુફા. સુરી એટલે દેવી. ૮ સુદ એટલે કશું પણ નહીં. એટલે કે સુંદરી
-
--
---
-
--
-

Page #315

( ૨૬૪)
સુરસુ દરી–રાસ.
( કન્યા પ્રાઢ. ) પઢમક્ષર વિષ્ણુ મ કહેા કાઇ, મધ્યક્ષર વિષ્ણુ જિનવર જોઇ; છેહુલ્યા વિણ દાઇ કરે નિષેધ, તે તું જાણે ચતુર સુખધ. ( અમર. ) ૩૩
કન્યા પ્રાહ. )
( અમરકુમર પ્રાઢું.) પઢમક્ષર વિષ્ણુ ઉભી કહેા, મધ્યાક્ષર વિણ કહિયે મ હા; અંત્યાક્ષર વિષ્ણુ અને રહી, સાહે નિત તુજ શિર સા રહી. ( રાખી. ) ૩૪ પઢમક્ષર વિષ્ણુ હિંચે મ રાખ, શ્રીઅ વિષ્ણુ નામ મનોહર ભાખ; અત્યાક્ષર વિષ્ણુ પાડતા રખે, તસ ઉપમા દીજે' શશિમુખે. ( કમળ. ) ૩૫ શબ્દની આ વર્ણલાપ સંજ્ઞા છે. એ શબ્દની શરૂઆતમાં સુર શબ્દ જોડીને તું તપાસી જો–મતલબ કે એ જોડણીથી સુરસુંદરી એવુ નામ તૈયાર થાય છે. અમર શબ્દમાંથી અ બાદ કરતાં ભર શબ્દ થાય તે મરવું કાઈને કહેશેા નહીં; કેમકે એ અપશબ્દ–અપ્રિય છે. મ બાદ કરતાં અઢારમા અરજિનેશ્વરનું નામ વંચાય છે, અને છેલ્લેા ર ખાદ કરવાથી અમ થાય છે એથી મર અને અર એ બેઉ શબ્દને ભાવ ઉડી જાય છે અને પેતે, એવેશ અર્થ સૂચવે છે તેવું પાતેજ છે. અમર કુંવરે કહ્યું-રાખડી શબ્દમાંથી પહેલા અક્ષર ખાદ કરતાં ખડી ઉભી એ અર્થ સૂચવનાર શબ્દ થાય છે. ખ બાદ કરતાં રાડી એટલે લડાઈ તે કાઈ વખત પણ ન થાઓ. અને ડી બાદ કરતાં રાખ રહે છે તે અન્ન રખેળવામાં આવે છે. કન્યા ખેલી—કમલ શબ્દમાંથી ક બાદ કરતાં મળ-મેલ રહે તે હૃદયમાં ન રાખવેા. મ બાદ કરતાં કલ એટલે મનેાહર એલી રાખવી. લ બાદ કરતાં કમ એટલે આછાપણું તે તું રખે સ્નેહમાં એછાશ પાડતા ! કેમકે કમલની એપમા ચદ્રમા જેવા માં વાળી સ્ત્રીને કમલવદને ' એવા સ’

Page #316

પ્રશ્નોત્તરવાદ.
( કુવર પ્રા&. )
પઢમક્ષર વિષ્ણુ કે મત કરા, ખીઅક્ષર વિષ્ણુ કાં ઉચરા; અત્યક્ષર વિષ્ણુ વરીઆ રમા, તેહને લોચન તુજ ઉપમા. ( હરિણુ. ) ૩૬
(કુંવર પ્રાહ. )
પઢમક્ષર વિષ્ણુ માલક કાન, બીજા વિના નવાઢા માન; અત્યક્ષર વિણ ઝીણા સાર, સા કામિની ગ્રહે અણુગાર. ( લાકડી. ) ૩૭
( ૨૬૫ )
( કુવર પ્રાRs. )
પઢમક્ષર વિષ્ણુ પુઢવીકાય, ખીજા વિના પષ્મિણી કહ્રાય; દીરઘ વિષ્ણુ અત્યક્ષર હીણ, સહુ સ્વૈછે સઘળે લઘુ લીણું. ( સૂખી. ) ૩૮ ધનથી અપાય છે. કુંવર મેક્લ્યા—હરિણી શબ્દમાંથી હું ખાદ કરતાં રિણી થાય છે તે દેવાદાર કાઈ થશે! નહી દેવું કરશે! નહી. ર બાદ કરતાં હણી શબ્દ થાય છે તે હડ્ડી-મારી નાખી એવા શબ્દ કેમ એટલે ? ણી બાદ કરતાં હરિ–વિષ્ણુ તે તેા લક્ષ્મીએ વરેલ છે તે હરિના નેત્ર જેવાં તારાં નેત્ર છે. કુમરી ખેાલી—લાકડી શબ્દમાંથી લા બાદ કરતાં કડી થાય તે ખાલકના કાનમાં ( સુરકીવાળી–કડી ) હોય છે. ક ખાદ કરતાં લાડી થાય છે તે ઉછરતી સ્ત્રી એવું સૂચવનાર શબ્દ થાય છે. ડી ખાદ કરતાં લાક શબ્દ ઝીણા સાર–કાણું સૂચવનાર છે. તે સ્ત્રીને ( લાકડી–દાંડાને ) અણુગાર –મુનિ હાથમાં ગ્રહણ કરે છે. 'વરે કહ્યું—મૂખડી શબ્દમાંથી સુ બાદ કરતાં ખડી-ભીંત ધાળવાની થાય છે તે પૃથ્વીકાયના ભેદથી પેદા થયેલી છે. ખ બાદ કરતાં સૂડી થાય છે તે (સૂડા તે) મૂડી (પાપટ ને ) પાપડી પક્ષિણી થાય છે. તેની ન્હાના માટા વા સહુએ ચાહના રાખે છે.

Page #317

(૨૬૬) સુરસુંદરી-રાસઈણિ પરિ કહી સમશ્યા ઘણી, રાય શેઠ રંજ્યા બેહ સુણ; પંડે તે શુભ પરે, સહકે પહતું નિજ નિજ ઘરે. ૩૯
* (ઢાળ ૫ મી-રાગ રામગ્રી) રાય કહે રાણી પ્રતિ, સુણે કામિનીજી,
વાત અપૂરવ એક, ગજગામિનીજી; એ કુમરી સુરસુંદરી, સુણે કામિનીજ,
શીખી વિનય વિવેક, ગજગામિનીજી. ચોસઠ કળા કુશળ હવી, સુણે કામિનીજી,
જાણે શાસ્ત્રવિદ, ગજગામિનીજી; દેખી ‘સુતાની ચાતુર, સુણે કામિનીજી,
મુજ મન થાય પ્રદ, ગજગામિનીજી. ચિાવન વય પૂરણે હવી, સુણે કામિનીજી,
રૂપતણે ભંડાર, ગજગામિનીજી; રાજધાની પંચબાણુની, સુણે કામિનીજી,
ગુણ નવિ લાભે પાર, ગજગામિનીજી. "શશિવદની 'મૃગલચની, સુણે કામિનીજી,
સિંહ હરાવે લક, ગજગામિનીજી. પાણી ચરણ જોઈએહના, સુણે કામિનીજી,
પદમ લીણું જઈ પંક, ગજગામિનીજી. એ સરીખે વર કુણ હસે, સુણે કામિનીજી,
અમ મન ચિંતા એહ, ગજગામિનીજી;
૧ અધ્યાપક-મહેતાછ. ૨ પુત્રીની ચતુરાઈ. ૩ આનંદ. ૪ કામદેવને અમલ. ૫ ચંદ્રમા સરખા શીતળ તેજવંત મહેવાળી. ૬ હરિણના સરખાં અણિયાળાં પાણીદાર તેજસ્વી નેત્રવાળી. ૭ સિંહ સરખી પાતળી કમરવાળી–અર્થાત કમરને લંક સિંહના કટિલંકને શરમાવે તેવે છે. ૮ હાથ પગની લાલાશ જોઈને કમળ પણ કાદવમાં જઇ લીન થયાં.

Page #318

વરપ્રાપ્તિ વિચાર, સરિખા સરિખી જે મિલે, સુણે કામિનીજી,
તે વાધે બહુ નેહ, ગજગામિનીજી. મેં ‘પટ લિખી અણુવીઆ, સુણે કામિનીજી,
રાજકુમાર બહુરૂપ, ગજગામિનીજી; પણ એ ચેગ એક નહિ, સુણે કામિનીજી,
વળીવળી ભાખે ભૂપ, ગજગામિનીજી. નગરશેઠ છે આપણે, સુણે કામિનીજી,
વ્યવહારીએ સુજાણ, ગજગામિનીજી; નામે ધનાવહ ધનધણી, સુણે કામિનીજ,
પાળે જિનવર આણ, ગજગામિનીજી. પુત્ર અને પમ તેહને, સુણે કામિનીજી,
સકળ કળા શિણગાર, ગજગામિનીજી; રૂપે અમર હરાવીએ, સુણ કામિનીજી,
નામે અમરકુમાર, ગજગામિનીજી. એક નશાળે બેહુ ભયાં, સુણે કામિનીજી,
સુતા આપણી સેય, ગજગામિની, સરિખા સરિખી છે કળા, સુણે કામિનીજી,
રૂપે સરિખાં દેય, ગજગામિનીજી. શાસ-સંવાદ કરાવીએ, સુણે કામિનીજી,
સભા માંહિ મેં કે, ગજગામિનીજી બિહ તવ સરિખાં પરખિયાં, સુણે કામિનીજી,
એ દીસે સરિખી જેવ, ગજગામિનીજી. ચિત્ત રૂ જે તાહરે, સુણે કામિનીજી,
તે કીજે એ વાત, ગજગામિનીજી;
૧ નેહ. ૨ ચિત્ર-છબી બનવરાવી કિંવા દરેક રાજકુંવરોની મંગવરાવી. ૩ દેવ.

Page #319

૧૧
(૨૮) સુરસુંદરી-રાસકુંઅર વ્યવહારીત, સુણે કામિનીજી, કરે યુવતિ “યામાત, ગજગામિનીજી.
(કામિની પ્રાહ.) કહે રાણું રતિસુંદરી, સુણે કંતાજી,
જે પ્રીઉ ચિત્ત આવે, ગુણવંતા; તે કીજે અતિ ઉલટ ઘણી, સુણે કંતાજી,
તુમ દાસી મનભાવે, ગુણવતા. તુમ ચરણાંબુજરેણુકા, સુણે કંતાજી, | હું છું અહનિશિ દેવ, ગુણવંતા; કુણ વિચારે મુજ પૂછીએ, સુણે કતા,
તે "આયસ દિએ દેવ, ગુણવંતાજી. રાય કહે પુત્રી પ્રાહિં, સુણ કામિનીજી,
માયને વલ્લભ હેય, ગજગામિનીજી; તસ જનનીને જિમ રૂ, સુણે કામિનીજી, તિમ કીધે સુખ હય, ગજગામિનીજી.
(દુહા ) શેઠ તેડાવી નૃપ કહે, અમ બહુ ઉપને રંગ;
તુમસું સગપણ જેડીએ, કીજે વિહવા જંગ. અમ પુત્રી સુરસુંદરી, તુમ સુત અમરકુમાર;
પાણિગ્રહણ કરાવીએ, યુગતે એક વિચાર વળતું શેઠ વચન વદે, પ્રભુનું વચન પ્રમાણે, અમે સેવક છું “રાઉળા, “વહું મસ્તક તુમ આણ. ૩
૧ સ્ત્રી. ૨ જમાઈ ૩ આપશ્રીના હુકમને આધિન રહેનાર હું દાસી સ્વરૂપના મનમાં એ વાત ગમે છે. ૪ ચરણ કમળની ધૂળ. ૫ આજ્ઞા. ૬ પુત્ર. ૭ પૂજ્ય પુરૂષરૂપ આપનું. ૮ રાજના-સરકારના છીએ. ૪ આજ્ઞા માથે અંગિકાર કરું છું.

Page #320

વિવાહ મહાત્સવ.
તુણૅ મુજને આયસ્યુ, તે શુભ કીજે કાજ; ણિ વાતે અમે હરખીઆ, ઉલ્લટ અધિક આજ. (ઢાળ ૬ ઠ્ઠી-તથાપિ કહુ છુ એટલુ, દેશી એ રાગ-કેદાર. ) રાય શેઠ બિહુ જણા, ઇમ વિચાર કીધા મનતણા; તેડાવ્યા પતિ ચેાતિષી, વિશ્વાચી વાત સકળ ભખી. ૧ તવ લીધું લગન ઉતાવળું, વળી સકળ દોષ વર્જિત ભલું; ક કાતરી સઘળે પાડવી, સવિ સુજન વર્ગ હષઁ હળી. મંડપ–રચના મડાવીએ, ૪જનપદથી દુઃખ છડાવીએ પઅપરાધી જન છેડાવીએ', E માગધ જન કર ઉદ્રાવીએ. ઘરે ધવલ મગલ ગવરાવીએ, વિધિ જવારા વવરાવીએ; અહુ નગર શાભાવિરચાવીએ, ખેલાવિધિ પાત્ર નચાવીએ. ૪ ઘરે સખળ લાક પધરાવીએ, ભલાં ભાજન ભક્ષિ કરાવીએ; ભરણાદિક પાષીએ, પ્રત્યેકે સુજત સતૈષીએ, ૫ દારિદ્ર દુખિયાનાં સૂરિયે, યાચક જન ૧૦વછિત પૂરિયે; ૧૧પરિઘલ મન લાહૈા લીજિયે, વિહવા વિધિ સઘળા કીજિયે.૬ હવે લગન—દિવસજ આવીએ, વરવહુ બેડુ ન્હેવરાવીએ; શૃંગાર સકળ પહિરાવિયે, વાજિત્ર અનેક વાવિયે. મંડપ મહાજન મેલાવિયે, અતિ ઉષ્ણવ જાન ચલાવિયે વર તેારણુ દ્વાર સિધાવિયે, ભરી મોતીથાળ વધાવિયે તિહાં સાખી અગનિ સમાચરી, સુરસુંદરી અમરકુમરે વરી; પહિરામણી રાચે સખળ કરી, વર મદિર પાહતા પરવરી. ૯ નરનારી જોડી ભઠ્ઠી મળી, ખિપૂરે મંદિર મનિ ફળી;
વજ્ર
૫
૧ હુકમ ક્રમાળ્યેા. ૨ ઉત્તમ-શ્રેષ્ઠ કામ કરો. ૩ વિવાહની. ૪ દેશથી. ૫ ગુન્હેગારાને. ૬ ભાટ ચારણ યાચક. છ નાચનારી પાતરાના નાચ પડાવિયે. ૮ દાગીના. ૯ દરેકને. ૧૦ માગણુની ઇચ્છા પૂર્ણ કરિયે. ૧૧ પુષ્કળ,

(૨૬૯)

Page #321

(૨૭૦) સુરસુંદરી-શાસ, નિત પચ વિષય સુખ લેગ, યૌવન વય યુગતિ જોગ. ૧૦ નખમમતણી પરિ પ્રીત, ન ખમેં તે વિરહ કદા ઘઉં, સુખે બેલેં વાસર રાત, ભેદ ન લહે આતપ છાંયડી. ૧૧ હવે શેઠને સાર વધામણી, આવી જબ બાર વાહણતણી;
બહુ વઍ પૂરિત આવી, વાહણ શાહતણું મન ભાવી આ ૧૨ મંદિર સવિ વસ્તુ ભરાવી, લેખાં સુત પાસે કરાવી
વ્યાપારતણે રસ ભાવિયે, તવ પુત્રે પિતા બેલાવિયે. ૧૩ કહે સાંભળો સાચી વાત છે, પરદેશ ચલાવે તાત;
વ્યાપાર કરવા મુજ પ્રતિ, જિમ લખમી મેળું તુમ પ્રતિ ૧૪ મુજ મન એ ઉલટ ઊપને, નહિં થઈ રહું મેંડક કૂપને; બાલપણે નામ ન વિસ્તરે, તિણ આગળ અરથ ન કે સરે. ૧૫ સુણિ વચન અપૂરવ વચ્છતણાં, તવ જલ ભરી લેચન આપણું કહે સાંભળ અમરકુમારજી, નહિં લખમી આપણે પારક. ૧૬ તે વિલસે જિમ રૂચિ આવે છે, પરદેશ જવું કિમ “ભાવે;
મુજ પ્રાણથકે તું વહાલેજ, ખિણ એક અલગ મમ થાઓજી. ૧૭ કહે કુંઅર ધન નિજ તાતનું, વિલસે ધિગ જીવિત તેહનું;
જે નહી તે જાવા હઠ કરી, તે મૂકિશ ભજન પરિહરી. ૧૮ મન નિશ્ચય સુતને જાણીએ, તવ શેઠ ધનાવહ વાણીએ; વળી પ્રવહણ બારે સજ કરે, ચર વસ્ત કયાણ લઈ ભરે. ૧૯ આશીષ લેઈ શિર માયની, વળી પામી આજ્ઞા રાયની; જવ ચાલે કુમાર ઉલટ ધરી, તવ બેલે ઈમ સુરસુંદરી. ૨૦
૧ નખ અને માંસની વખાણવા લાયક પ્રીતિ છે એટલે કે એક એકથી છૂટા પડતાં મહા દુઃખ થાય છે. ૨ તડકે. ૩ કૂવાને દેડકો કૂવામાં જ રહી રમ્યા કરે. ૪ કામ ફતેહમંદી ન પામે. ૫ પસંદ

Page #322

પ્રિયામ-રંગ (ર૭૧) (ઢાળ ૭ મી રાગ માલવીગાડી) સુરસુંદરી કહે શિરનામી, સુણે વીનતી એક મુજ સ્વામી, તમે ચાલવું છે પરદેશ, હું સાથે તમારે આવેશ. આધાર વચન મ ચૂકે મુજ એકલી ઘેર મ મૂકે; તમે પ્રાણ પ્રાહિ મુજ હાલા, ન ખમા વિરહના ભાલા. ૨ માત તાત ને સસરા સાસુ, પીઉ વિણ ન ગમે કે પાસું; મુજ તેઓ પ્રીઉ સંઘા, જે મુજ દીધી તુમ તા. ૩ નહીં તે જે મુજ નાથ, નહીં મેહલું તુમ સાથ,
મમ કહિસ્ય ખાલી વચન, એ સાચું માનજે મન્ન. ૪ તુમ વિણ દિન દેહિ થાય, વળી સૂરતાં રાતિ વિહાય;
બહુ લેક કલંક ચડાવે, વાહલા વિણ રહિયું કિમ ભા. ૫ ભરતાર કહે સુણ સાચું, તું કાજ કરે કાં કાચું;
નરને પગબંધન નારી, મારગે જે ચિત્ત વિચારી. કામિની કહે દેહની છાયા, અલગી કિમ રહે વરરાયા તિમ હું પ્રીઉ જુઈ ન થાઉં, તુમ ચરણ સદા આરહું. ૭ મા તાયે ઘણું સમજાવી, પણ વાત ન કામિનિ “ભાવી;
ભરતારની સાથ ચલાવી, કિમ છુટે પદારથ ભાવી. વાણેતરના પરિવાર, વહુ સાથે અમરકુમાર. વલ્લભાને સાથે લે, ચાલ્યા પ્રવહણે બેસેઈ. કુંવર કુમરી મન પ્રેમેં, બહ પંથ ઉલ્લેબે ખે; સીંહલદ્વીપે જાવા હીંડે, યક્ષદ્વીપ આ વિચ નડે ૧૦ પ્રવાહણ તિહાં છીપી રાખે, “નિયમિક સઘળા ભાખું; ઈણે દ્વીપે છે મીઠાં પાણી, તે ભરીએ મીઠું જાણી. ૧૧
૧ પિતા. ૨ પડખું. ૩ આપને મારા પિતાએ પરણાવી છે. ૪ આરાધુ-સેવ્યા કરૂં. ૫ પસંદ ન આવી. ૬ થનાર વસ્તુ કેમ થયા વિના રહે. ૭ ક્ષેમકુશળ સાથે ઘણો માર્ગ ઓળં૮ ખલાસી.

Page #323

(ર૭ર) સુરસુંદરી-રાસ. અહી રહીવું રાત ન સુણિયે, રહે તેહને યક્ષે હણિયે;
એહ કારણે શીઘર થાઓ, જલ ભરવા વાર ન લાઓ, ૧૨ એહ સૂધી વાત સંભાવી, યક્ષદ્વીપમાંહિં લેક આવી;
પૂરવલાં પાણી છડે, મીઠાં જલ ભરવા માંડે. તવ અમરકુમર નિજ કેડી, ઉતર્યો સુરસુંદરી તેડી,
કૈતુક જેવા દ્વીપ માંહિં, આવી બેઠે એક તરૂ છહિં. ૧૪ તિહાં જેમાં વાડી આરામ, થાકી કુમરી ખિણિ તામ;
શિર દેઈ કંત ઉસંગે, સુરસુંદરી પિઢી રંગે. ૧૫ નિદ્રાવશ હુઈ સા બાળા, તવ કુમર કરે ચિત્ત ચાળા;
સંભારી સા પૂરવ વાત, નિશાળની કેંડી સાત. લઘુપણે મેં એહની લીધી, મુજ ગાળિ તિહ ભણી દીધી, સંભાર્યા સઘળા બેલ, ચિત્ત નિડુંર થયું નિટેલ. ૧૭ એહની સાત કેંડી આપું આજ, કિમ લેમેં જોઈએ રાજ, ઈસી ચિત્તે કુબુદ્ધિ વિસારી, સૂતી મેહલી વનમાંહેનારી. ૧૮ કમરે મતિ કીધી ઉંધી, સૂધ તિહાં નિમડિઓ કુબુદ્ધિ,
શુભ વાત ન એક શુધી, સા બાલા નેહ વિલુધી. સાથિ તેડીને શે કે ધી, કર્યું કામ જે ન કરે લેધી;
થયે દેખત સૂધે અધી, તસ “ચીરે કડી બધી. ૨૦ લિખ્યા અક્ષર ત્યજી લાજ, ઈણિ કેડીએ લેજે રાજ;
ઈમ કીધી ૧૦કરણી દુષ્ટ, સૂતી મેહલી ચા પાપિષ્ટ. ૨૧ પડ કેધતણે વશ પ્રાણી, તવ બુદ્ધિ સકલ મુંઝાણું, કર્મ શાં શાં ન કરે જાણી, રસ ઠેષતાણું મન આણું. ૨૨
૧ શીઘ્ર-જલ્દી. ૨ ઝાડ. ૩ ખેળામાં. ૪ સુઈ ગઈ૫ ગાળે ખરાબ વચન. ૬ નઠોર. ૭ નઠારી બુદ્ધિ. ૮ સ્નેહમાં લુબ્ધ થયેલીબંધાયેલી. ૮ પારધી-શિકારી. ૧૦ સાડીને છેડે સાત કડી બાંધી. ૧૧ ખરાબ કામ. ૧૨ પાપકર્મ જેને વહાલું છે એવા તે અમર કુમારે.

Page #324

ફ્રેાધની કરણી
(૨૩)
૨૩
કરે પુછ્યતણી સવિ હાણી, વળી પૂરે પાપહ ખાણી; જુએ પાપિણી શામારાણી, ઇંગ્યારમે અંગ વખાણી. વળી પાલક અભષ્ય અનાણી, મુનિ પાંચસે પીલ્યા ઘાણી; પરશુરામ સ‘ભૂમ કમાણી, ઉપદેશમાળા જી વાણી. ૨૪ ક્રોધ ખાળે. સંયમ છાણી, જીએ કરડી કુરડ અહિનાણી; ઈમ ખેલે કેવલ પ્રાણી, પીએ સમરસસાકરવાણી. જુઓ ભટાઅચકારી, ક્રોધે સુખશાતા હારી; આઠમે અંગે ગયસુકુમાળ, સસરા લહે. દુઃખ તત્કાળ ૨૬ કુરગડૂ મહા મુણિદ, ઉપશમથી લહે મહાનઇં;
૨૮
૨૯
ઈમ 'આગમ-વચન સંભાર, સુવિવેકી ક્રોધ નિવારો. ૨૭ ક્રોધે સાઇ હુ કઠોર, અબળાસ્યુ આંગમ્યું જોર; માણસ રૂપે થયા ઢાર, જાણી કીધુ પાપ અઘાર, સૂતી એકલી વનમાંહિ છેાડી, જઈ સાથને કહે વાત જોડી; જચ્ચે' મુજ નારી મારી, ચાલે વાહણુ વેગ હુંકારી. હવે લાગ ન કાઇ રહ્યાના, વાત એ વિ સૂધ્ધી માને; ઇમ કહી ચલાવ્યાં. વાહાણુ, માંડ રાવા લાગ્યા ૪અજાણુ. ૩૦ અતિ રૂદન કરે' સનિ લેાક, કુમરીના ધરે બહુ શાક; દોષ દીજે પરને પાક, કૃતકર્મ ન છૂટે રોક ( ઢાળ ૮ મી—રાગ પરિજા વા રામગ્રી ) જાગીરે પાછળ અબળા એકલીરે, ચંદ્રવદની ચિ ુદ્ધિશિ ચાહરે; પ્રીઉટા ન દેખે' પાસે. પદ્મમિનરે, તવ ઉપના 'ત્તરદાહરે. ૧ છાના દ્યુપિને કતા કહાં રહ્યારે, તુજવિષ્ણુ દૌહિલી ઉજાડ; હાસુ ન કીજે વલા વેડમે રે, વળી માઠુન મુખડું દેખાડરે. છાના ૨
૩૧
૨૫
૧ પિસ્તાલિસ જિનાગમ. ૨વિવેકવાળા જમા ! ૩ પરાણે પરાણે. ૪ અજ્ઞાની. ૫ ફ્રાકટ. ૬ કરેલાં કર્મ. છ બળતરા. ૮ ઉઝડ સ્થાનકમાં. ૯ નિર્જન–જ્યાં મનુષ્ય નજરે ન પડે તેવા જંગલમાં.

Page #325

(૨૭૪). સુરસુંદરી-રાસ, આને આધારછ ઉતાવળારે, અમીએ ઠાર મારી આંખરે,
સાદ કરીને હુસે સનેહલારે, ઉત્તર વળતે ભાખરે. છાને. ૩ માતપિતાને મેહ મેં મેહલીએરે, લીધે એક તહારે સાથરે; તુજસ્યું છવડે હું જલપી રહ્યરે, વિરહ મ પીડા પ્રાણનાથરે.
છાને ૪ પરણી તરૂણું વાહલા વેલીરે, પ્રેમ-જલપ સૂકાય રે,
વચનસુધારસ સિંચીએ, તે નવપલ્લવ થાયરે. છાને. ૫ જલ વિણ જિમજલચારી જીવડેરે, તિમ તુજ વિણ મુજ થાય, હાસુર વિખ હાસું હવડાં હાયસેરે, કાં તેનું કાળજું વિલાયરે.
| છાને, ૬ નિરખે સલૂણે સ્વામી નયણલેરે, રે રઢીઆળા મિત્ત દેખી વિલવિલતી બાલિકારે, કાં ન કરે કેળું ચિત્તરે. છાને. ૭ રયણટીલું માહરા “ભાળનુંરે, તુતે માહરા હિયડાને હારરે, હિરે જ શિર-ઘાટડીરે, સકળ શરીર-શંગારરે. છાને. ૮ તે જીવન માહરા જીવને રે, મોરા હિયડાને હંસરે, બાલપણે આપણ બેહુ બોલિયાંરે, સે ૨ આણે મને સરે.
જ છાને. ૯ મેં કલહંસ કરી કામીએ રે, હેય તું હવે રખે ૧૧ કાકરે સુરત જાણ તું સે સદારે, આપે રખે ફળ તું આકરે.
છાને. ૧૦ રુદન કરતી ઈમ કામિની, આંસુડાં લૂહે ચીરે જામરે; અક્ષર પાલવ લખ્યા એલખ્યારે, વાંચી જુએ વળી વળી તામરે.
છાને. ૧૧ ૧ બોલી-જંપી. ૨ વગર. ૩ વચનરૂપી અમૃત. ૪ જળમાંજ આઠે પહોર રહેનાર માછલાં વગેરે જીવને જીવ. ૫ વિલાપ કરતી. કમળ. ૭ રનનું. ૮ કપાળમાં. ૯ હસનું બાળક. ૧૦ કાગડો. ૧૧ કલ્પવૃક્ષ. ૧૨ આકડાનું ફળ.

Page #326

પ્રિયા વિલાપ, (ર૭૫) કડિ સાત આપી છે તુહરે, એણે લેજે રાજ તું નાર; હાહા કરીને ધરણુએ ઢળી, સુરસુંદરી તેણિ વારરે. છાને. ૧૨
(ઢાળ ૯ મી-રાગ કેદારે ગડી ) અતિ દુઃખ દેખી કામિની, વાગી લહરિ શરીર કુણ બેલ તિહારતાઢે દિયે, કુણ છાંટેરે વળી શીતલ નીર. પાપીડા લેઈ ઈમ કાં પૂણ્ય વૈર, કે ન હુઓરે સદય તુજ શેર; યે નવિ નાખીરે અંગારે ખેર, કાં નવિ દીધું રે હાથશું ઝેર.
પાપી. ૧ વનપવન શીતલ વા, તિર્ણિ ચેતના થે અંગ;
અડવડે વળી ભૂમેં પડે, ઈમ રડેવિલેપે બહુ ભંગ. પાપી. ૨ રે પાતકી મેં તુજ પ્રતે, નવિ કરિયે કિપિ વિણાશ; અપરાધ વિણ મુજને એક્લી, કાં મેહલી વનમાંહિં નિરાશ.
પાપી. ૩ સમરીરે લઘુપણ વાતડી, કાતડી દીધી કંઠ; બોલીઆ બેલ હસ્યામિસેં, તે તેરે સવિ બાંધીઆ ગંઠ.
પાપી૪ જે રસ સે સાહી રહ્યા, પરણું તે સ્યુ દેખિ; પરણુએ કાં કરી પ્રીતડી, પ્રીતિ કરીને મૂકી કિસે દ્રષિ.
પાપી. ૫ સુંદરી રૂદન સુણી કરી, રાયાં તે વનચર છવ;
પંખિયાં રોય તરૂતણાં, પણ નાવીને તુજને દયા દૈવ. પાપી. ૬ એછા પુરૂષ ન ઊતરે, કરતાં કુકર્મ અજાણ; પણુ દેવ અબળા શિર ચડે, તે જાણે તુચ્છ પુણ્ય પ્રમાણ.
પાપી ૭. ૧ પૃથ્વી ઉપર ઢળી પડી બેશુદ્ધ થઈ ગઈ. ૨ દિલાસાનાં વચન. ૩ ટાઢું પાણ-(બેશુદ્ધિવાળાને ઠંડા ઉપાય ચેતના લાવનાર હોય છે.) ૪ વનમાં વસનારા પ્રાણી.

Page #327

( ૨૭૬ )
સુરસુરી-શસ
સીતા સતી જગ જાણિયે, રામે કરાવી ધીજ;
સુણી નીંચ જનનાં વયણુલાં, દેષ પામે. મન આણી ખીજ.
પાપી ૮
આગે દવતી સતી, એકલી મેહુલી રાન; દાખિ નિયા સવિ પરિહરી, મેહલી હુતીરે નલ સરીખે... રાજન. પાપી. ૯
પતિ નર્મદાસુંદરીતણે, નવિ લહિયું કાળ વિનાણુ; અપરાધ વિષ્ણુ મારગ ત્યજી, મણિરથરાયે'રે હૅરિયા બંધવ પ્રાણ, પાપી. ૧૦ અતિ રૂદન કરતી ખાલિકા, ચાલવે વળી મન આપ; નહીં દાષ ભરતારના, ઉદય જ્યાંરે પૂરવ ભવપાપ. પાપી. ૧૧ હું પાપિણી પૂરવ ભવે. હુઇ, દેખી ગુણુ ક્રૅખિ; પારકા ગુણ નવિ ઊચર્ચા, મેં ઢાંક્યારે નિજ દેખી વિશેષ. પાપી. ૧૨ અંતરાય કીધા દૂધના, પાડીઆ માહ વિછેાહ;
*લઘુ વચ્છલઘુ માલક પ્રતિ’, વળી કીધારે સપત્ની દ્રોહ, પાપી ૧૩ પખિયાં અધન પાડીઆં, પોપટ-૫જર દીધ; કૈ જંતુ રસના રસે' હુણ્યા, લાજ લાપીરે જવારૂણીપાન કીધ. પાપી. ૧૪
કહે કૃપ સર શૈાષાવી, દવ ક્રિયા વન પુણ્ય-હેત; સમાર દેઇની જાલીયા, સૂડલાળ્યાંરે નિરદય થઇ ખેત. પાપી. ૧૫ સાતે બ્યસન રસે' સેવિયા, ભેાળવ્યાં લેક પથ્યૂઝ; થાંપણ રાખી આળવી, માહિર ભાખ્યાંરે લેઈ પારકાં 'ગુજ. પાપી. ૧૬.
મિત્રસ્યું કપટજ કેળવ્યાં, કેળવ્યાં કૂડાં કાઢ;
૧ સાચા જાડાની પરીક્ષા કરાવવાની એક રીતિ. ૨ રીસે બળીને. રૂ ન્હાનાં વાછરડાં બાળક. ૪ દારૂ પીધા. ૫ અજ્ઞાની. ૬ છાની વાતેા.

Page #328

પાપ એલોચના,
(ર૭૭) મુનિવર સૂધા સંતાપિયા, ગુણમાંહે રે દીઠી અછતી એડિ.
પાપી. ૧૭ કરી જેર વ્રત ખંડાવિયાં, દીધાં અયુગતાં આળ; જિન-વચન જાણી વિરાધિયાં, ઈમ બાંધ્યારે બહુ પાતિક જાળ,
પાપી. ૧૮ તે કર્મ સઘળાં એકઠાં, એ ઉદય આવ્યાં છે, કંતનું દૂષણ કાંઈ કહે, પિતે કરે છવ ભોગવે .
પાપી. ૧૯ (ઢાળ ૧૦ મી–રાગ મારે.) ઈમ આપણું વાળી મન રાખે, શેક સંતાપ નિવારે રે,
સમરે શ્રીનવકાર સુંદરી, શ્રીજિન-વચન સંભારેરે. ૧ કર્મ ન છૂટે રે, કર્મ ન છૂટેરે વિણ ભેગળે ન ખૂટેરે, દેખી દુખ સતીનું સૂરિજ, તવ અસ્તગત જાવે; રાતિ રહ્યું માણસ જખ્ય જાણી, હણના કારણે આવે. કર્મ. ૨ શ્રીનવકારતણે મહિમા, અનુકંપા તસ આવે, શાંત હૃદય થઈ જશ્ને તતખિણ, સુરસુંદરી બોલાવેરે. કર્મ. ૩ કવણુ કાજ એકાકિની અબળા, ઈહાં રહી તે કહે વાત, પિતા કહી કુમરિયે બેલા, કહે સકળ અવદાતરે. કર્મ. ૪ યક્ષ સેય પુત્રી કરી માને, ઉપવન ચ્ચાર દેખાડેરે; પ્રાણવૃત્તિ સફળિ કરે કુમરી, ઈણિ પરિ કાળ ગમાડેરે. કર્મ. ૫
ખે શીલ સદા આપું, જપે જાપ નવકારરે, ન સકે કે પરાભવી વનચર, યક્ષ કરે નિત સારરે. કર્મ. ૬ એહવે એક અવર વ્યવહારી, પ્રવહણ બેસી જાવે; દેખી દ્વિીપ ઉતર્યા તતખિણ, જલ ભરવા તિહાં આવે રે. કર્મ. ૭
૧ ન હોય તે છતાં. ૨ ભંગ કરાવ્યાં. ૩ કલંક. ૪ અસ્ત થયો. ૫ દયા. ૬ બધી હકીકત. ૭ અડચણ–દુઃખ ન દઈ શકે.

Page #329

( ૨૭૮ )
સુરસુ દરી-રામ.
કર્મ. ૮
કુમરી દેખી સા કહે એ છે, અધિષ્ઠાયકા દેવીરે; કુમરીતણા પાય તવ પ્રણમે, રહે દે કર જોડવીરે. સતી કહે અહું માનવીથી, પૂરવ ચરિત્ર પ્રકાશેરે; સા કહું તે આવ તું અમ સાથે, વળતું સંદરી ભાખેરે, કર્મ, હું અવર પુરૂષ મુજ પિતા સરિખા, એ જો વચન ન ચૂકારે; તા હું તુમસે સાથે. આવું, જો મુજપ્પીહર મૂકારે. કર્મ. ૧૦ સિહલદ્વીપિ કંથ મુજ ચાલ્યા, અથવા દે તેનેરે;
વાત સકળ માની લેઇ ચાલ્યા, પુત્રી પડવજી એહનેરે. કર્મ. ૧૧ મારગ જાતાં દિવસ કેટલે, રૂપ અનોપમ દેખીરે; તે વ્યવહારીનું ચિત્ત ચળિયુ, એલીએ વચન ઉવેખીરે. કર્મ ૧૨ સુણ સુંદરી તું સવિગુણુ પૂરિ, મ ધરરસ દુઃખ લગારેરે; પચ વિષય સુખ ભોગવ મુજસ્યું, કામિની રહેા ઘર માહુરેરે. કર્મ. ૧૩
.
સતી કહે ઉત્તમ નરકેરી, એહુવી નાંહે વાચારે;
મોટા ખેલ ઢોલ સમ પેાલા; એ પઉખાણા સાચારે, કર્મ, ૧૪ પુત્રી પસાયે' પડવજી મુહુને, પછે પ્રવણુ એસારીરે;
એહુવા ખેલ હવે શે! ન લાજો, તુમે વડા વ્યવહારીરે. કર્મ. ૧૫ સેા કહે પુત્રી તેને કહિયે, જે હાય આપણી જાઈરે; મે તા કામિની કરવા લીધી, મ કરિસ અવર °સજાઈરે. કર્મ. ૧૬ જવ પ્રસ્તાવ કહ્યાના જેવા, તેવું કહિયે* માંહિર, પૂરવ ખેલ કિસ્સા સ‘ભારે, વહી ગયા વેલીમાંહિ રે. કર્મ. ૧૭ એકવાર જેસ્સુ મન માન્યું, તે જિમ કહે તિમ કરિયે; પછે. પ્રીછવિયે. વચન વિશેષે, નારીપણે આદરિયેરે. કર્મ. ૧૮
૧ પગે લાગીને. ૨ મારા બાપને ત્યાં. ૩ વચન ચૂકીને—પ્રતિજ્ઞા ભંગ કરીને. ૪ ખેલી-વાણી-પ્રતિજ્ઞા. ૫ દાખલા. ૬ દીકરી માફક કબુલ કરીને. ૭ તૈયારી. ૮ સમય. ૯ દરિયાની ભરતીમાં.

Page #330

કમની વિચિત્ર ગતિ. (ર૭૯) અધવિચ અધમ ગયે તે નાખી, દીધે બળ છળિયે છેતરે,
મુગધે માનિની હજુ ન માને, તેહર્યું કિસે સનેહરે. કર્મ. ૧૯ ઈમ સુણી સતી વિમાસે મનસ્ય, કરશું કિ વિચાર,
એ મુજ શીલ પશે પ્રાણ, કરશે કુણ અહીં સારરે. કર્મ. ૨૦ સાયરમાંહિં ઝંપા દેઈ, પ્રાણહરણ હવે કરિયે રે, “પ્રવહેણમાંહિં જીવતાં રહેતાં, નવિ એહથી ઉગરિયેરે. કર્મ. ૨૧ ઈમ ચિંતવતી દિયે ઝંપા, સમરી ચિત્ત નવકારરે,
પ્રવહણે તામ ડોલવા લાગું, જન પાડે પોકારરે. કર્મ ૨૨ અતિ કલેલ ઊછળે અંબર, વાયાવાયપ્રચંડરે;
સકળ લેક કેલાહલ કરતાં, વાહણ થયું “શતખંડશે. કર્મ ૨૩ શેઠ સકળ પરિકરણ્યે બૂડવું, સતી પુણ્ય વળી જાગેરે;
પ્રવહણ ભાગ એક ઊગરિયે, સે કુમરી કર લાગેરે. કર્મ. ૨૪ તિણે બેઠી ચાલી સુંદરી, બેનાતટપુર પાવે;
સાયરતીર એકલી દેખી, દયા લેકમન આવે, કર્મ. ૨૫ એહવે પુરનૃપને હસ્તી, મદમાતે અસમાન રે,
છૂટે લેહશંખલા ત્રાડી, મેડી મહા આલાનરે. કર્મ. ૨૬ જઈ કુલાલ મંદિર મદ્ય પીધે, અતિ ઉન્માદી થાય,
પુર બાહિર ભમતા સો ગજવર, સાયરતીરે જાય. કર્મ ૨૭ પ્રવહણ ભાગ્યે મનુષ્ય ઉગરિયું, પણ કરયે ગજ ઘાતક દૂરિ રહ્યા ૧૫કલિરવ કરે લેકે, જે જે વિસમી વાતરે.
કર્મ. ૨૮ ૧ ભળી. ૨ પરાણે લાજ લુંટશે-આબરૂ લેશે. ૩ સંરક્ષણ. ૪ પડતું મૂકીને. ૫ વાહણ. ૬ આકાશ તરફ ૭ ભયંકર. ૮ સે કેકડા. ૮ બધા પરિવાર સહિત. ૧૦ લેઢાની સાંકળ. ૧૧ હાથીશાળાનો સ્તંભ. ૧૨ કલાલને ઘેર. ૧૩ દારૂ. ૧૪ તે હાથી. ૧૫ શોરબકોર.
'8" પાન;

Page #331

(૨૮૦) સુરસુંદરી-શાસ,
(ઢાળ ૧૧ મી–દેશી ચંદ્રઈણિ–રાગ કેદાર ગેડિ) કર્મ કઠિન કેપે ચડ્યાં, બલ મત બેલે કેય;
માન મ ધર માનવી, કર્મ કરે તે હોય. ચાલિ કર્મ સે હવે ભાઈ, મત કે કર્મ કરે દુખદાયી; કર્મવિપાક ન કેઈ સખાઈ, નાખે કર્મ મહા ભવખાઈ ૨ કમેં ઋષભ વરષઉપવાસી, વરસાંઈ દે ગરભ નિવાસી મલ્લી મહિલાદ વિકાસી, કર્મ રામ પંડવ વનવાસી. ૩ નલનુપ કુબજસૂઆર અભ્યાસી, હરિચંદ વેચાવીઓ માંહિં કાશી; કર્મ રાવણ ગઈ સાબાસી, કૌરવ “સંતતિ કરમે વિણાસી. ૪ કરમેં શ્રેણિક નરગાવાસી, વંકચૂલ હુએ કરમે ગવાસી;
નૃપ સો દાસ મનુષ્ય પલાસી, કરમેં કુબેરદત્ત માત-વિલાસી ૫ વસુનુપ કૂટ વિભાખાભાસી, કરમે કુંડરીક ભેગ-પિપાસી;
ચલણી દીરઘ સાથ વિલાસી, કરમેં ચુલસાપુત્ર નિરાશી. ૬ દ્વપદી કરમેં સુદયા દાસી, હરમતી હુઈ છાર સંકાસી; કરમે બ્રહ્મદત્ત ચક્ષુનિકાસી, મુંજ નરેંદ સંપદ ગઈ નાસી. ૭ એવડી કર્મચી વાત પ્રકાશી, જીવ ભમેં ચેનિલાખ ચોરાસી, જે સજજન ચિત્ત વિમાસી,અશુભ કરમ મળ મભરે ઠાંસી. ૮
( દુહા ) હિવ નિજ કર્મ નિહાલતી, સમુદ્રતીર સાબાલ; નાસી અબળા નવિ સકી, આ ગજ વિકરાલ.
(ચાલ) ગજ વિકરાલ શેઢે કરી ઝાલે, સતીને આકાશે ઉછાળે, તવ એક પ્રહણ ચાલે વિદેશે, કુમરી જઈ પડી તાસ નિવેસેં. ૨
૧ મદદગાર. ૨ ભવરૂપી ખાઈ ખાડીમાં ૩ સ્ત્રીવેદપણે રસેઈયાપણું ૫ કેરનું કુટુંબ

Page #332

(૨૮૧)
કરમ વિપાક, દેખી પ્રવહણપતિ મન હરખે, વળી વળી સુંદરી સનમુખ નિરખે;
વળીવળી સીચે શીતલ નીરે, વળિયુત સતીતણે શરીરે. ૩ આપે 'ભખ્ય કરવા મેવા, પ્રાહે નવિ વછે સા લેવા વસ્થ થઈ શ્રમ સકળ શમાવે, અતિ આગ્રહે સુખડી
આરેગાવે. ૪ મધુર સકેમળ વચન લાવે, પ્રવહણ પતિ નિજ ભાવ જણાવે, લેચન ચાલવી ચિત્ત ચલાવે, સતીતણે મન કિપિ ન ભાવે ૫ કહે મુજસાયર મધ્ય લેઈ નાખે, અનરથ કરવાફેક મ રાખે; આગે શેઠ એક થયે કૂડે, પ્રહણ ભાગું સમુદ્ર માંહે
બૂડે, ૬ ‘પૂરવ ચરિત્ર કહ્યું સવિ માંડી, તિણ કણવાર સતીની છાંડી, સવિનકૂલિ નગરે લઈ આવે, તે તિણે એહ વિચાર
સંભળાવ્યું. ૭ એહસ્ય અવર ઉપાય તે અહીલે, વેચી દ્રવ્ય કરૂં હિવિ વહેલે ઈમ વિચારીને લજજા છાંડી, સતી પ્રતિ સાથે જઈ માંડી ૮ એટલે એક ગણિકા તિહાં આવી, કુમરી રૂપ દેખી મન ભાવી; પ્રવહણપતિ પ્રતે મૂલ સા પૂછે, લક્ષ સવા માંહિ ન દીલ
છે. ૯ કરવા લાગી અંગ વિભૂષા, કહે સાંભળ તું રૂપ-મંજુષા;
આરોગે નિત જે મન ભાવે, પહિરે વસ્ત્ર જે અંગ સુહાવે. ૧૦ સેવન ખાટ હી ચલે હેલે, અંગથિકી સવિઆરતિ મેહલે, મન ગમતા નરસ્યુ કરે ભેગ, નવલે દૈવન સરસ સગ. ૧૧
૧ જમવા. ૨ આરામ સહિત. ૩ જહાજન માલિક. ૪ દરિયામાં. ૫ વ્યભિચાર કરવા માટે. ૬ નકામી ન રાખો. ૭ પ્રતિજ્ઞા ભંગ કરનારો. ૮ આગળ થઈ ગએલું. ૮ ચિંતા.

Page #333

(૨૮૨) સુરસુંદરી-રાસ.
(ઢાળ ૧૨ મી–તારે માતા ઈમ ભણે એ દેશી) વેશ્યા–વચન સુણ કરી, કરણશાળા સમ એહરે; ચિતે ચિતસું બાલિકા, ના કર્મને છેતરે. આપણુંભાયગ ભેગ, નવિ કીજેરાગ રેષરે,
સુખદુખ જીવ સમાચરે, નવિ દીજેપર શેષરે. આપણું. ૨ ધિગ ધિગ એ મુજ રૂપને, ધિગ ધિગ દૈવન–વેશ,
જસવશ પડીએ પ્રાણિયે, પગ પગ પામે કલેશરે. આપણું. ૩ જનની ગરભ ન કાં ગલિઓ, કાં દીધે અવતારરે, કાં નવિ ત્રટું પાલણું, યે નવિ સરિયા છારરે. આપણું ૪ વસુધાવિવર ન કાં દિયે, નવિ નૃટે આકાશ,
ગણિકા-વચન સુણી કરી, કાં નવિ એ પ્રાણુનાશરે. આપણું. ૫ વેશ્યાને વળતું કહે, ત્રિણ દિવસ મ કહેસિરે,
સુજ આગળ એ વાત, પછે કહિશ તે કરેસિરે. આપણું. ૬ જે મુજસ્ય પ્રાણે માંડ, તે કર્યું પ્રાણત્યાગ વળતું ગણિકા વદી નહીં, રાતિ લહી સતી લાગેરે. આપણું ૭ નાસી પુર બાહિર ગઈ, કહ એક દેખી ઝંપાવે; તિહાં મચ્છના મુખમાં પડે, નવિ તે દાઢ લગાવેરે. આપણું ૮ તે મચ્છધીવરે કાઢીએ, જાણે ભાર વિશેષરે,
યતને જઠર તે છેદિયું, સ્ત્રી દીઠી રૂપ રેખરે. આપણું. ૯ શીતલ ઉપચારે કરી,સ્વસ્થ કરી સા શા મારે,
ભેટ કરી તેણું રાયને, નૃપ કહે કુણુ એ ૧૦રામારે. આપણું. ૧૦ પૂરવ વાત સુણી કરી, નુપ અંતપુર ઠારે; તવ પટરાણું ચિંતવે, એહથી અમ માન જાવેરે. આપણું. ૧૧
૧ કાનમાં શળ નિકળતું મહા દુઃખદાતા જણાયાની પેઠે. ૨ અંત. ૩ કર્મ-નસીબ. કે પ્રેમ કે ક્રોધ. ૫ બીજાને દેષ ન દે. ૬ માતા. ૭ માર્ગ. ૮ માછીમાર. ૮ હશિયાર. ૧૦ શ્રી.

Page #334

કર્મ વિપાક
(૨૮૩) રાણીએ રજની નાસવી, મારગિ ચેરે ડલી
પલ્લી માંહિં તે લેઈ ગયા,પલ્લીપતિ કરિ ખલીરે, આપણું.૧૨ પલીપતિ અતિ હરખીએ, કહે મુજ કામિની હેયરે;
સતી કહે મુજ તાત તું, સુણી દુહવાણ સાયરે. આપણું ૧૩ કરવા પ્રહાર ઉરછક થા, સતી જપે નવકાર;
તવ તસ થંભે દેવતા, કરે ચપેટા પ્રહારરે, આપણું. ૧૪ સતી પાયે તવ સે નમે, દીન વચન મુખે ભાખેરે, માત મયા મુજને કરે, સતી શરણ તવ રાખુંરે. આપણું. ૧૫ અદ્રષ્ટ હુઈ તવ દેવતા, કહે પલ્લી પતી-રાય; બાઈ તમે કરૂણું કરી, મન માને તિહાં જાય. આપણું. ૧૬ તિહાંથી ચાલી વળી એકલી, મહા અટવી માંહિ પિઠીરે,
સરોવર તિહાં એક પેખિયું, તસ પાળે જઈ બેઠી. આપણું. ૧૭ વએ ગળી જલ વાવયું, થાકી તરૂતળ સૂતીરે મૃત જાણુ મુખેં લેઈ ગયું, ભારડ પંખી તિહાં હુતિરે.
આપણું. ૧૮ સે આકાશે ઉડતાં, મૂકે જીવતી જાણ
પડતી વિમાનમાંહિ લિયે, વિદ્યાધર ગુણ ખાણુંરે, આપણું. ૧૯ ચાલીઓ લેઈ મંદિર ભણી, સતી કહે મુજ નાખે, વિદ્યાધર કહે તુમતણી, પુરવ કથા સાવિ ભાખેરે. આપણું. ૨૦ નિજ વિતક સવિ ભાખિયું, સતીએ તેહને તામરે સંભળ સે અતિ ગહિબ, વિષમે કરમવિરામરે. આપણું ૨૧ (ઢાળ ૧૩ મી–ઉરે શામળિઆનું મુખડ, એ દેશી,
રાગ મલહાર.) ખેચર હૃદય કમળ કરી, કહે સાંભળ મુજ બાઈ; દુખ મ આણસિ કિપિ તું, મુજપડવાજ ભાઈ.
૧ રાત્રી. ૨ ભીલ લોકોને રહેવાનું રહેઠાણ. ૩ ભીલને આગેવાન ૪ ઝાડ. ૧ ભરેલી જાણીને. ૬ વિદ્યાધર. ૭ કબુલ કર.

Page #335

(૨૮૪) સુરસુંદરી-રાસ પુણ્યસખાઈત છવ કરે, તદુરિત પલાયે,
સંકટ વિકટ સવિ ઉપશમેં, મનવાંછિત થાય. પુણ્ય. ૨ ઉત્તરશ્રેણિને રાજીઓ, મણિશખ અભિરામ;
બેચરપતિ તસ કામિની, હેમચૂલા નામ. પુણ્ય. ૩ રત્નજટિ તસ પુત્ર હું, પિતા દેઈ મુજ રાજ;
અથિર સંસાર જાણી કરી, કીધું આતમ કાજ. પુણ્ય. ૪ દ્વીપ નંદીસર સંયમી, દુષ્કર તપ સાધે;
ઈદ્રી પાંચ સો વશ કરી, જિન-વચન આરાધે. પુણ્ય. ૫ તિહાં જિનભુવન બાવન્ન છે, સાશ્વત જિનબિંબ
અડતાલીસ ચેસઠિમેં, પૂછજે અવિલંબ. પુણ્ય. ૬ તિહાં જઈ મેં જિન-પૂજીઆ, વદ્યા સાધુ સો વિરતી;
વળતાં મંદિર જાવતાં, લીધી બેહનિ મેં પડતી. પુણ્ય. ૭ માહરે ચ્યાર છે કામની, મેટા રાયની બેટી; રૂપ લાવય કળા ભરી, અતિ પ્રેમની પેટી. પુય. ૮ તે મુજ અહનિશિ ઈમ કહે, જે બહિનિ તુમારી,
તેહને આ આણું કરી, કરૂં ભક્તિ અને સારી. પુણ્ય. ૯ માતજાઈ જિસી બેહિની, તિસી તુજ કરી જાણું;
આવે હવે મંદિર આપણે, કરી જાઉં તુજ આણું, પુણ્ય. ૧૦ વચન સાચું તું માનજે, રખે આણે સદેહ,
વાત તાહરી સુણી ઊપજે, મુજ કરૂણા સ્નેહ. પુષ્ય. ૧૧ સુંદરી કહે સુણ બાંધવા, મુજ યાત્રા કરાવે; પ્રથમ નંદીસર દ્વીપની. પછે મંદિર જાવે. પુણ્ય. ૧૨ બેચર સેઈ પાછું વળે, નંદીસર આવે; તીરથ સકળ પ્રણમી કરી, પછે સાધુવંશાવે. પુણ્ય. ૧૩
૧ સહાયતા-મદદ ૨ પાપ નાશી જાય. ૩ મહા મુશ્કેલથી થઈ શકે તેવા. ૪ દેરાસર-જિનમંદિર ૫ તુરત

Page #336

આનંદ પ્રસન્ન
સાધુ તે દિચે દેશના, સતી શીલ વખાણે, રત્નજિત સતી ઊપરે, સુણી ભગતિ અહુ આછું. પુણ્ય. ૧૪ સા સતી તવ સુરસુંદરી, પૂછે પૂજ્ય પ્રકાશે; અશુભ કર્મ હવે કેટલું, મુજ હાય તે ભાખે. સાધુ કહે બહું ક્ષય ગયું, તુજ પૂરવ પાપ; મિલસ્યું ભર્તા એનાતટે, મ ધરજો સંતાપ. સાધુના પાય વદી કરી, એસારી વિમાને
પુણ્ય. ૧૬
પુછ્યું. ૧૭
પુણ્ય. ૧૮
પુણ્ય. ૧૯
પુણ્ય. ૨૦
ખેચર નિજ પુર લ્યાવીએ, સતીને બહુમાને આપણી ગ્યાર નારિ પ્રતે, કહું સાંભળે! સાચુ; ખાલિકા બહિનિ એ માહરી, પુણ્ય એનિ રાચુ’. ભગતિ ભૂલા રખે ભામિની, એહની ક્ષણમેવ; જિમ સુપ્રસન્ન હાએ મહિની, તિમ સાચવે હેવ. સતી સુરસુન્દરી તિહાં રહી, ચિત્ત નિરમલ રાખે; ખેચરની પત્ની પ્રતે, જિનમારગ દાખે. ભગતિ સતીતણી નિત નવી, કરે ખેચર નારી; એસી વિમાન અધવતણે, સતી યાત્ર કરે સારી. પુણ્ય. ૨૧ પૂજા કરે જિન રાજની, નવકાર આરાધે; સુખભર રહિતાં સતીતણું, રૂપ અધિક' વાધે. આભરણાદિક શેલતે, ભેાજાઇ એમ વિચારે; શૃંગાર ખેચર દેખી માહે, વળી ચિત્ત ખાંચી વારે પુણ્ય. ૨૩ ( ઢાળ ૧૪ મી—દેશી ચાપાઈની ) કેતા કાળ સુખે ઇમ જાયે, વિદ્યાધર ચિંતા મન થાય; હવે એ કહે તિહાં મુકીએ, સુધા રખે વાચા મૂકિયે. મેહનું દેખી રૂપ અપાર, ભજે કદાચિત ચિત્તવિકાર,
પુણ્ય. ૨૨
•
(૨૮૫)

પુણ્ય. ૧૫
૧ આકાશમાં ગમન કરનાર વિદ્યાધર. ૨ ભાઇના વિમાનમાં મેસીને ભાઇ સાથે યાત્રા કરવા લાગી.

Page #337

(૨૮૬)
સુરસુંદરીરાસ, છે રજય જપતાં માર, જેણે સકળ વ્યાપે સંસાર. ૬ બિહુ ગતિ માંહે ફિરી કિરી, દીસે મદનવિડંબન ખરી,
ધીર પુરૂષનું ગાળે માન, મહા અષિનું ચૂકવે ધ્યાન. ૩ પંડિતજનની પાડે *મામ, ઉત્તમ અર્થ છે કામ; શૂરવીર મોટા બેનરનાથ, સ્ત્રી આગળ જોડાવે હાથ. ૪
(આ ) વિકલયતિ કલા કુશલ, હસતિ શુચિ પંક્તિ વિબમતિ અધરયતિ ધીર પુરૂષ, જીણે ન મકરધ્વજે દેવ.”
(પાઈ ) પરશાઍ ઈમ સુણિયે વાત, તપસી દેવતણું અવરાત, ઈદ્ર અહિલ્યા સાથે રમીએ,ગૌતમ ઋષિને શાપિ દમીએ. ૫ મોરપીંછનાં ચરણ કરી, ભિલ્લીશ રાનમાંહિં ધરી, ચંડ ચૂકાવ્યું ધ્યાન, તિણિ અવસર તે ના ઈશાન. ૬. ઉર્વસીઍ આવી ત૫ હર્યો, પંચ વદન બ્રહ્માને કર્યો;
નારાયણ ગેલિણિ માંહિ વળી, થઈ ગોવાલ વાગ્યે વાંસલી. ૭ ભાનુ ભામિનીએ ભેળવ્યું, અંગ નઠારે અનંગે કન્ય;
ગુરૂપત્નીયું ચાલ્યા કંક, પાપે તેણુિં મયંક-કલંક ૮ મંડપ કેશ મહા તાપસે, વિધવા કલત્ર આદરી રમેં; છાયા નામ પુત્રી તેહતણી, માત પિતા મન ચિંતા ઘણા. ૯ આ પણ દે તીરથ કીજિયે, પુત્રી કવણ હાથ દીજિયે? રદને નડ્યા તાપસ દેવતા, તે કરી કિમ આપીજે સુતા. ૧૦ જેહથી નવિ ઉપજે વિનાશ, એહવે એક દીસે કીનાશ; ઈર્યું વિમાસીને યમ કહે, સુતા ભલાવી ચાલ્યાં બિë. ૧૧ અતિ સરૂપ દેખી રવિપુત્ર, સા કન્યાને કરે કલત્ર,
૧ દુખે કરીને જીતી શકાય તેવો. ૨ કામદેવ. ૩ કામદેવની વિટંબના. ૪ ઇજજત. ૫ રાજા. ૬ ભીલડીનું રૂપ ધારણ કરી. ૭ ચંદ્રમામાં કલંક.

Page #338

કાવિ મના
(૨૮૭) જાર પુરૂષના ભય મન ધરે', તેા તસ ઉદરજ માંહિ ધરે ૧૨ સ્નાન કરી ગંગામાંહિ ચઢ્ઢા, નદીતીર તસ મેહુલે તઢા; વાયુદેવ સા વાતજ લહે, મિત્ર અગ્નિ આગળ વ કહે. ૧૩ તવ અગ્નિ દ્રુપ માંડયા ઘણા, કેડા લીધેા છાયાતણા;
*વિશ્વાનરસ્યું માન્યું અન્ન, દયે રમ્યાં યમથી પપ્રચ્છન્ન. ૧૪ યમની ભીતિ ધરી સાનાર, અગનિ રાખ્યા તે ઉત્તર મઝાર; સાવળી યમે ઉદર માંહિ ધરી, જોજો ક્રમ વિડ’બત ખરી. ૧૫ મુખ તેત્રિસ કાડી દેવનુ, ઠામ ન જાણે કે અગ્નિનુ; તવ સુરલોક કોલાહલ થયા, ઇંદ્રે સમાચાર સે લહ્યા. વાયુ મિત્ર તતખિણુ પૂછિયું, તિણિ વૃત્તાંત સકળ પ્રીયુિ;
૧૬
ઈંદ્ર કહે પરગટ કર શિખી, સકળ લેાક જિમ થાયે સુખી. ૧૭ પવને નિજ ઘર તેડયા ડેવ, ભાજન કરવા સઘલા દેવ.
સહુને માન ક્રિયાં અતિ ઘણાં, એક એક માંડયાં બેસણાં, ૧૮ યમને ત્રણ્ય બેસણાં દીધ, કરજોડીને વીનતી કીધ;
ઉદર માંહિ' છે નારી જે, ઇણે આસણુ બેસારે! તેહ. ૧૯ યમદેવે પણ કીધુ` તિમ્મ, વળી સાનાર વીનવે ઈમ્મ; અગ્નિ ધર્યાં તે ઉત્તર મઝાર, તેને ઇણુ આસણુ એસાર. ૨૦ તે તિણ ચમની દ્રષ્ટિ વિકટ્ટ, અગ્નિ ઉત્તર કીધા પરંગટ્ટ; તે દેખી સુર થયા હૅરાણુ, જમ અગ્નિશું માંડુ પ્રાણુ, ક્રૂડ લેઇને ધાયા જિસે, નાઠા અગ્નિ તિહાંથી તિસે'; વૃક્ષમાંહિ* પે’। પાષાણુ, પરશાસિન એ તિ કર જાણુ. ૨૨ અગ્નિ હજીલગે જોજો મિલે, ૧°ઉપલ કાષ્ટ હુતી નીકળે; વિગેાવન એ મનમથતણુ, અવર વાત શી કહિયે ઘણી, ૨૩
૧ રાખેલે પુરૂષ. ૨ જ્યારે. ૩ ત્યારે ૪ અગ્નિથી. પ ગુપ્તપણેછાને. ૬ અગ્નિ, 9 પેટમાં. ૮ હૈરાન. ૯ મિથ્યાત્વી વૈષ્ણવી પ્રથામાં એ હકીકત છે. ૧૦ પત્થર.

૨૧

Page #339

( ૨૮૯ )
મુકુદરી-રાસ.
ભૃગુ
વશિષ્ઠ ઋષિ વિશ્વામિત્ર, અત્રિ પરાસર પ્રમુખ વિચિત્ર; 'કદાહારી વન તપ કરે, નારી ઈંકેકી સિવ આરે નર્દિષેણ મુનિ આર્દ્રકુમાર, તે સરિખા વેશ્યા આગાર; મદન મહાભડ માટે વીર, જન આનક ઉતાર્યેા નીર. મણિ અવસર સુણો અધિકાર, વસતપુરી રાજા શ્રીસાર, ૐઅરિકુળકાશિક સૂર સમાન, મતિ મેહર તસતણેા પ્રધાન. ૨૬ ચંદ્રધવલ સેનાની નામ, કરે વિષમ નરપતિનાં કામ; રાજ પુરોહિત છે સુરદત્ત, તેહા મિત્ર શેઠ શ્રીદત્ત. સતી શ્રીમતી તેહની નારી, શેઠ યદા ચાલે વ્યાપારી; તદા પુરાહિત મિત્રજ ભણી, દીધે ભલામણ ઘરની ઘણી. ૨૮ અન્ય દિવસ મ`દિર સુંદરી, ચાલ્યા શેઠ ભલાવી કરી;
કરે પુરાહિત નિત સભાળ, એક દિવસ કીધે ચિતચાલ. ર૯ સતી પ્રતે' પ્રારથના કરે, તવ શ્રીમતી ઈસ્યુ ઉચ્ચરે;
તુમને ઇમ કહેવું નવિ ઘટે, સદ્રથી રજ કિમ ×ઉમટે. ૩૦ અધવ જાણી મુજ ભરતાર, ચાલ્યા ભલામણુ ટ્રુઇ સાર; વાડ ચીભડાંને જો ખાય, તાસ ધણી કિહાં પરાવે જાય. ૩૧ કહે પુરોહિત બેલિ મ ઘણુ, રાખી જાણે ઘર આપણું; તા તું ખેલ માનિ માહરા, નહીતેા ઠામ ટળે તાહેરા. ૩૨ સતી વિમાસી કહે ભાવજો, વહિલા પુહરમાંહે આવજો; સતાષી ઇમ વાળ્યે સહી, વાત સેનાની આગળ કહી. સેનાની કહે સુણ ઉછાહિં, નામ પુરોહિતનું શ્યામાહિ; અને... હું વારીસ ભલી પરે, પણ મુજને તેડા મદિરે ૩૪ સુણી સેનાની વચન રેખ, સતી વિમાસે અય' વિશેષ;

૨૪

૨૫
२७
૧ કદના આહાર કરનાર. ૨ કામદેવ. ૩ શત્રુના કુળરૂપી ઘૂડને મંત્ર વગર સૂર્ય સરખા. ૪ ઉડે. પ કરિયાદ કરે.
૩૩

Page #340

અનીતિની આપદા (ર૯) કહે એ બેલ નહીં તુમ લાગ, પાણીથી કિમ પ્રગટે આગ. ૩૫ સેનાની કહે ઘણું મ ભાખ, મુજને સંતોષી ઘર રાખ;
સતી કહે શું કહી અમે, બીજે પુહર આવજે તુમે. ૩૬ તિહાંથી પ્રધાનને કહે જઈ, સેનાનીને વારે લઈ;
મુજ ઘર આવેવા ખપ કરે, તવ પ્રધાન ઈણિપરે ઉચ્ચરે. ૩૭ સેનાનીનું કહ્યું શું ગજું, કહે તે એહનું પડાવું છે પણ સુજને ઘર તેડે આજ,જિમતુમ સીઝે સઘળાં કાજ. ૩૮ સતી કહે એમ કારિજ સ, એણે બેલે પૂરાં કર્યા,
તુમ મુખથી એ હું નીકળે, અમૃતકુંડવિષ કેમ ઊછળે. ૩૯ થાણું મ બેલિસિ કહે પ્રધાન, મુજ આવે વધશે તુજ *વાન
ત્રીજે પુહર આવજે સહી, રાજા પાસે ગઈ ઈમ કહી. ૪૦ રાત પ્રતે કહે વારે સ્વામિ, પ્રધાન બોલે ઘણિ વિરામિ,
કહે છે તુજ ઘર આવિશ આજ, વારી સખે તે મહારાજ. ૪ રાય કહે સાંભળ ગુણપાત્ર, મુજ આગળ મંત્રી કુણ માત્ર;
એહને ભલીપરે વારેસિ, પણ હું તુજ મંદિર આવેસિ. ૪૨ માહરૂં કથન કરે ઉલલાસ, સુખેં સમાધે રહે “આવાસ;
સતી કેહે એ શી વારતા, સ્વામિ તું પરજાને પિતા. ૪૩ તાતદષ્ટિ છેરૂછ્યું ફિરે, રસાતલિ જગ જાતું શિરે; રાય કહે મ કરેલવ ઘણું, રાજા છે પરજાને “ધણુ. ૪૪ કુણ ઉવેખે ધણીવચન્ન, વળતું શું કહે પાએ મન; સ્વામિ કિડાં વારૂ અમે, એથે પુર આવજે તુમે. ૪૫
૧ સિદ્ધ થાય. ૨ ખરેખરો ઠારકો વળે-શાંતિ મળે એજ બેલ નીકળ્યો! ૩ ઝેર. ૪ રૂપ અને શોભા વધશે. ૫ રણવાસમાં. ૬ હે ધર્મધુરંધર ! તું પ્રજા-રૈયતને બાપ ગણાય છતાં છેરૂ શરણે આવ્યે આ શું બોલે છે?! ૭ લવાર. ૮ માલિક-(વ્યંગમાં).

Page #341

( ૨૦ ) .
મુરમુ દરી-રાસ.
४७
ઇમ જા જા કરી સંકેત, મદિર જઇ વિમાસ્યુ* હેત; પાડાસિણ પાસે છે એક, તેને ઇમ શીખવીએ વિવેક. ૪૬ ચાર ઘડી હુવે નિશિ પાછલી, તવ તું અતિ રડતી આકુલી; ખડકી માહુર ઉઘડાવજે, કુડા કાગળ વચાવજે. તેહુને ઇસી શિખામણ દીધ, રમંજૂષા માટી સજ કીધ; તેહ માહિ· ચ્યાર વખારા છે, ઘરિ નિચિંત થઈ બેઠી પછે. ૪૮ સધ્યા હવિ સૂર આથમ્યા, ચિત્ત પુરોહિતને અતિ ગમ્યા; વસ્ત્રાભરણુ પુષ્પ તખેલ, ભાગ 'સજાઈ લાગ્યે હાલ. ૪૯ આવી રહ્યા સતી–મંદિરે, કરે સત્કાર સતી શુભ પરે;
તિણિ આપ્યુ* તે સઘળું લીએ, દાસી પ્રતિ શીખ સિવે દીએ, ૫૦ ભાજન સ્નાન સજાઇ કરી, પ્રહર એક રજની ગઇ ખરી;
એટલે સેનાની આવીએ, પૂરવલી પર વિલાવિચા. ૫૧ સ્નાન કરી તિણિ આવી ખાર, વદે પુરાહિતજી છે દ્વાર;
સતી કહે ન લહુ. કુણુ કાજ, સેનાની આવ્યા છે રાજ. પર તવ ધ્રૂજતા પુરાહિત કહે, 'પ્રચ્છન્ન કરો રખે મુજ લહે;
B
કહાં પ્રચ્છન્ન કરૂ હિંવે કહે, આ મનુસમાં પેસી રહે. પૂર તતખિણ તેણે કીધુ જામ; સતી દયે દ્રઢ તાળું' તામ; સેનાની ઘરમાંહે લીધે, નવી સજાઇ વિ તસ કી. ૫૪ કરતાં સકળ સાઈ સાર, રાત મિ પુહર હુએ તિણિ વાર;
તવ પ્રધાન પુહુતૅ આરણે, કુણ આવ્યે સેનાની ભણે. ૫૫ વળતું વદે શ્રીમતી નાર, પ્રધાન આવ્યા દીસે બાર;
એ આવ્યા છે કારણ કશે, સ્યુ જાણું કાંઇ કારણ હસે. ૫૬ તુ વહેલી મુજને સંતાડ, પછે એહુને માર ઉઘાડ;
૧ વાયદા. ૨ પટારા. ૩ ખાનાં. ૪ સામગ્રી-જોઇતી ચીજ. પ. પહેલાની પેઠે. ૬ છુપાવી દેસતાડી દે. ૭ જ્યારે. ૮. મજ ત. ૯ તૈયારી.

Page #342

અનાચારની આપદા (રા) કિહાં સંતાડું થાનક નહીં, મજુસમાંહે પેસે સહી. ૫૭ બીય વખારે તિણિ પેસિચે, સા વળી તિમ તાલક દઢ દિયે;
પ્રધાનને મંદિરમાંહે લિયે, ભગતિ કરે તિમ કુડે હિચે. ૫૮ ચેથે પ્રહર પધાર્યા રાય, પ્રધાન વળી પેઠા તિણિ ડાય;
તૃતિય વખારે તાલક દીધ, રાય પ્રતિ મંદિર માંહિં લીધ. ૧૯ કરે ભગતિ રાજાની વળી, એટલે પાડેસિણિ આકુળી;
આવી કારે કરે પિકાર, અરે ઉઘાડ બાપ બાર; ૬૦ સમાચાર જે તુજ ભરતાર, માઠે આવિ છે અપાર; તિણ કુટુંબ સવિ આવ્યું મિલી, પડી ભૂમિ સાઈમ સાંભળી. ૬૧ રાય કહે હવે કરણ્યે કિમ્મ, મંજુષા માંહે પેઠા તિમ્મ;
*તાલક દિયે સતી મન હસી, ચિત્ત ન આણે શંકા કિસી. દર ઉગ્યો સૂર હવું પરભાત; શેઠતણી હુઈ સઘળે વાત;
સગા સણુજા હુસેક સુણી, આવે આરણ કારણ ભણી. ૬૩ *રાઉલે સમાચાર સે હુએ, અપુત્રીએ વ્યવહારી મુ;
પતેહની લિખમી ઘર આણિયે, રાજા શોધા રાણિ. ૬૪ રાય પ્રધાન ન દીઠા કેય, સેનાની ને પુરોહિત હોય;
ચ્યારે મિલી ગયા કુણ કામ, એ કાંઈ વાત વિરમી. ૨૫ રાણી કહે સેવકને તામ, વેગે જઈ કરે એ કામ;
અપુત્રિયાની લિખમી જેહ, રાયતણે ઘર આણ તેહ. ૬૬ સેવક શેડતણે ઘર જાય, કહેં લિખમી સાતી કુણ ડાય; સતી કહે મંજસ મઝાર, લિખમી સાંતી છે ભરતાર. ૬૭ અવર ઠામ હું ન લહે કેઈ, મંજાષા તિહાંથી લેઈ સાઈ;
૧ મરણના સમાચાર આવ્યા છે. ૨ તાળું. ૩ સૂર્ય. ૪ દરબારમાં. ૫ નોદિયાનું ધન નવારસુ ગણાતાં તે સરકારમાં લઈ જવાને બધાં રાજ્યોમાં પ્રાયે ઠરાવ હોય છે. ૬ એકઠી કરી ભરી રાખી છે. ૭ બીજા ઠેકાણાની મને કશી ખબર નથી.

Page #343

(રર)
સુરસુંદરી-રાસ. અતિ અપકરી સેવકે જાણી, અંતઃપુરમાંહિ મેહલી આણી. ૬૮ રાણી જાણી અતિ ધનભાર, હરખે હિયાટ્યું કરે વિચાર, રાજા આવે તવ પેહિલું, છાનું કિપિ લઉં વેહિલું. ૬૯ તાલક પ્રથમ ઉઘાડયું યદા, બાહિર પરેહિત પ્રગટ સદા દેખી રાણી ચમકી ઘણી, કહે એ શું કરણી તમતણ. ૭૦ હસી પુરોહિત કહે તિણિવાર, તમે આકુળ મથાએ લગાર; તાલક ઉઘાડો જે છે, મુજને દૂષણ કે પછે. ૭૧ અનુક્રમે તે ચાર નીકળ્યા, અને અન્ય દ્વષ્ટ મિલ્યા, નીચ જોઈ રહા તિણિ સમે, મદન મુહુત ઈણિપરિનીગમે. છ અતિ મનથી તે લાજ્યા છે, તેડાવી નારીએ છે;
વસ દેઈ પરશંસી ખરી, ઉચ્છવિ મંદિરે પહુતિ કરી. ૭ દિન કેસે બે હારતાર, પુણ્ય પ્રસાદે જયકાર;
સે વિદ્યાધર ચિતે ઈસ્યું, એ નીપજે મુજને તિર્યું. છા ચાર નારિને કહે તમે ઘણી, ભગતિ કરે મુજ ભગિનીતણું હિવે દિન છેડા માંહિં ભિહિની, નિજ મંદિરિ પુહસિ
બાપુ. 91 પ્રથમ નારી વિદ્યાધરતણી, ભગતિ કરે સુરસુંદરીતણી, કંત અમારે જે તુમ "વીર, બાઈ તાસ પાસે ગંભીર. ૭ વિદ્યારૂપપરાવત્તિની, તમે શીખજે ષહત્તિની;
બીજી ભગતિ કરી તુમ ઘણું, કહે શીખજે બાઈ તુમ ભણું. છા વિદ્યા વળી અદ્રષ્ટિકરણ, જે પરતક્ષ કષ્ટસંહરણ;
૧ કશું પણ-કાંઈક. ૨ કામ-કર્તવ્ય. ૩ દેષ. ૪ એક પછી એક. ૫ માહોમાંહે-પરસ્પર. ૬ પુણ્યની કૃપાથી. છ ભાઇ. ૮ રૂપ બદલી નાખવાની. ૮ દોષને દૂર કરનારી. ૧૦ કેઇની નજરે ન આવી શકે તે. ૧૧ હરકત દૂર કરનાર.

Page #344

વિમળ મનની વડાઈ (ર૯૩) ત્રીજી કહે પરવિદ્યા છે, હવે તે શીખજે અભેદ. ૭૮ શતહસ્તી બળ એહથી થાય, તે વિદ્યા શીખેજે માય; ચથી નારી શીખ એક કહે, સતી બોલ ચ્યારે સંગ્રહે. ૭૯ (ઢાળ ૧૫ મીરાગ સામેરી, રૂપે જીત રતિપતી એ દેશી.) એક દિને વિદ્યાધર વીર, બાઈ પ્રતિ કહે ચિત્તથી ધીર, 'મનકીર તુમ ગુણ સહકારે ભમે એક તુજ વિયેગનું દુઃખ ઘણું, એક મુખે તે કિમ ભણું,
તુજતણું મુખ દીઠું મુજને ગમે એ. દૈવ વિરહ દુખ પાડયે, મન કહીં જીવ રમાડચ્ચે, નમાવસ્ય જુહાર મિસેં શિર કુણહિને એક દિવસ આટલા તુજત, ભગતિ કિસી ન કરી ઘણી, નવિ સુણી તુજ વાણી મેં શુભ પરિ એ. તુતે સકળ સિભાગણી, પુણ્ય વાતની રાગિણી, માજણ મેં તે માની બિહની એક તું મનથી નહીં ઊતરે, તાહરા ગુણ કિમ વીસરે, મુજ સરિ થાશે વરસ સમી ઘી એ. હંસ સરોવર નહીં મણું, ભમરાને ફૂલજ ઘણાં,
સુરિજણ સુમનસને સઘળે મિલે એક હંસા જે સર છેડ એ, તે સરેવરને ખેડ એ, હેડિ એ હંસાના ગુણ નહીં ટળે એ. તુમને કિમ કહિયે જાઓ, સા રસના શતધા થાઓ,
૧ બીજાની વિદ્યા નાશ થઈ જાવાની. ૨ ભેદ રહિત. ૩ સો હાથી જેટલું. ૪ મનરૂપી પિપટ તમારા ગુણરૂપી આંબા ઉપર ભમ્યા કરે છે. ૫ કયાં. ૬ ફૂલ-સારાં મનુષ્યને. ૭ તળાવ. ૮ બદનામી. ૮ જીભના સે કકડા થાઓ.

Page #345

(૨૯૪). સુરસુંદરી-રાસ, ઉમાહે મિલવા હુએ કંતને એ; તમે જિર્ણ ભૂમિ પધાર, તિહાં યશ આ૫ વધારસ્તે, તાર સુમતિ દઈને કંતને એ. તે હું બેનાતટ જાઈ, તુજ મૂકી આવું બાઈ, તમે કાંઈ જોઈએ તે માગી લીઓ એ; સતી કહે ભાઈ સુણે, પાર નવિ તુમ ગુણતણે,
મેં ઘણે કાળ સુખેં અહી ળિઓ એ. તે પ્રસાદ તુમ સહુ, પુણ્યવતી યારે વહુ,
હું કહું તે વિદ્યા મુજ શીખવે એક આર પૂરવલી કહી વર, શીખવે તે વિદ્યાધર, સુંદર ઉપગારી પૂરણ હવે એ. સતી તદા સુરસુંદરી, મેકનાં મન સહયું કરી,
ખેચરી પૂજે પાય નેહજ ધરીએ, બાઈ વહિલા આવજે, તુમ બંધવ મન ભાવજે,
કહાવજે સાંઈ અમને સુંદરીએ. હવે વિમાન સે આપણે, બેસારી થિર ચિત્તપણે
પુરતણું બેસારી વન આવીઓ એક સતી તિહાં મેહલી કરી, નિજ ભેચન આંસુ ભરી,
ગુણધાર વિદ્યાધર ઘરિ આવીએ એ. હવે સતી સુરસુંદરી, નારી રૂપજ પરિહરી,
આદરી રૂપ નિરૂપમ નરતણું એ; નગરમાંહિ તવ આવે એ, આરામિક ઘર જાવે એ, કહાવે એ નામ વિમલયશ આપણું એ. * ૧૦
૧ સારી બુદ્ધિ. ૨ મહેરબાની ૩ વિદ્યાધરી. ૪ બંધ પાડી. ૫ અંગીકાર કરી. ૬ માળીને ઘેર

Page #346

સત્ય કળાની કદર. ( રહ્ય) તેહને ધન કેતું દિયે, સા માલણિ હરખિ હિયે, રાખિયે એને આપણે મંદિરે એ; માય કરી થાપી તસ, તિહાં સે રહીએ વિમલયશ, સવિ રસ તસ ઘર પૂરે શુભ પરિ એ.
૧૧ (ઢાળ ૧૬ મી-ભાણેજને જવ રાજ દેઈએ, એ દેશી, ગૂટક) સે વિમલયશ ઇતિ નામે, કુંવર રહ્યા મંદિર તાસ;
ઈક દિન કળા તિહાં પ્રકટ કરે, આપણાં લીલ વિલાસ. ૧ વિજણે વિજ્ઞાને કરી, આપીએ માલણ હાથ;
૨સેવન સવાલાખ લેઈ કરી, વેએ માલણે સાથ. ૨ એને એ ગુણ ભાખજો, દીરઘકાળી જોય; વીંઝતાં દાઘવર સમે, ઓષધે ન શમ્યું હોય. જઈ રાજમારગે મંડિઓ, આરામિકાએ સાય; સાંભળી મૂલ અતલ તવ, 'ઉપહાસ કરે સહુ કેય. ૪ સંધ્યા સમે વ્યવહારીએ, ગુણ પરિક્ષાને હેત; કિંજણે મંદિર લેઈ ગયે, “સુત રેગને સંકેત. તતકાળ તેહના વાયથી, જ્વરદાવ પામે છશાંતિ,
સવિ મૂલ માલણને દિયું, ગુણ લહી તાસ એકંત. ૬ સો કિંજણે જઈ રાયને, વ્યવહારિ ભેટિ કીધ; ગુણ સુણી રાજા રંજિયે, કહે તુજ પ્રતિ કુણ દીધ? ૭ માલણ કહેથી મેં લીઓ, “સાંપ્રત તેડી રાય; બહુ માન દેઈ પૂછીયું, વિંજણ ઉતપતિ ડાય. ૮ સા કહે મુજ ઘર આવીએ, પરદેશથી નર એક; સવિ ગુણ કળાએ અલકર્યો, તે લહે સકળ વિવેક. ૯
૧ માતા. ૨ મહેર, ૩ બળતરાજ કરનારે તાવ, ૪ માલણ, ૫ મશ્કરી, ૬ પુત્ર, ૭ શાંતિ. ૮ તેજ વખતે. ૯ સહિત શોભતા.

Page #347

( ૨૯૬). સુરસુંદરી-રાસ, ભૂપ સુખાસન મકલી, બેલાવિયે નિજ પાસ;
સે કરી જલેચે ભેટશે, રાયને મલિયે ઉહાસ. ગુણ પૂરે અતિ વિજ્ઞાન તેહનું, કળા દેખી સાર; રંજીઓ રજા ઈમ કહે, વર માગ તું સુવિચાર. ૧૧ સવિ અરથ પૂરણ માહુરે છે, તુમ પ્રસાદે દેવ;
નૃપવચન નિફલ નવિ હોયે, વર યાચ મન રૂચિ હવ. ૧૨ દતણિ વિમાસી મન આપણે, માંડવી માંગી લી;
તે નગરમાંહિ દિન શેડલે, જશ હવે તાસ પ્રસિદ્ધ. ૧૩ આવાસ રાજાયે દિયા તિહાં, રહે મનનેં રંગ;
સેવક સખાઈઆ રાખિયા, ચાલે ચતુરીમાં ચંગ. ૧૪ ચાચક પ્રતિ બહુ દાન દે, કીરત કરે વિસ્તાર;
અતિ સુખ નિશિ દિન અતિકમેં, જિનધર્મથી જયકાર. ૧૫ અરિહંત ધ્યાન હિયે ઘરે, પૂજા કરે ત્રણવાર; જન માહે યશ વાગે ઘણે, સહુ કરે છyકાર. ૧૬,
(ઢાળ ૧૭ મી-દેશી ચેપાઇની) પૂરવ વાતચિત સંભવી, “અનુચર સવિ મેહત્યા શીખવી;
પરદેશી વ્યાપારી જિકે, નગર આપણે આવે તિકે. મુજ આગળ તે સંભળાવજે, પછે દાણુ તેહનું વાળ;
ઈણિ પરિ કાળ ગમે મન રૂળી, વાત એક સાંભળજે વળી. એહવે એક નગરમાંહે ચેર, ઘરઘર પ્રતિ પડાવે સેર; કરે ઉપદ્રવ અહનિશિ ઘણું, દુખી થાયે જન નગરીતણું. : રાતિ બહુ ‘બ્બારાવ પડે, ધાએ બહાર પણ “કર નવિ ચડે પડતું વજાવિએ ઈમનરનાથ, જકે ચાર આપે મુજ હાથ.
૧ પાલખી. ૨ વરદાન. ૩ કૃપાથી. ૪ વિચાર કરીને. ૫ નેકર-દાસ ૬ પિોકાર. ૭ તોફાન-હરકત. ૮ બુમ. ૮ હાથ ૧૦ ઢંઢેરો પિટવરાવ્યો. ૧૧ રાજા.

Page #348

વિદ્યાના પ્રતાપ
( ૨૯૭ )
તે જે મુખ માગે તેડુ દીઉં, કોટવાળ તવ ઝાલે પીયુ'; તે સ“ભળી ચાર ગહગા, રૂપ ફેરવી ચટે ગયે. માંડ લેાકને પૂછે વાત, ચાર કરે છે બહુ ઉતપાત; કે। તસ વારી ન સકે ક્રિસે, કાટવાળ હવે સહી વારસે. ૬ ઇમ મન માંહિ કરી ઉપહાસ, રાતિ કોટવાળ આવાસ;
કાઢી ગયા તુર ંગમ રત્ન, કાઈ કરી ન શકયા તસ યત્ન. ૭ કોટવાળનું ભાગુ' જોર, હરખ્યા ઘણું હિયાશ્યુ· ચાર;
૯
૧૧
બીજે દિવસે પ્રધાને છળ્યે, નિરુણી ચેર હિયાસ્તુ' 'હુખ્યેા.૮ તવ પ્રધાને ખપ માંડયા ઘણા, પરઘા સિવ તેયે આપણા; નાકાં ભારી નગરી આર, ડેરા દેઇ બેઠા તિણિ ઠાર. રૂપ મહિયારીનું કરી ચાર, મહી ક્લ્યા મહી યુ કરતા પસાર; કુંભ માંહિ. જે મદિરા ભરી, પ્રધાન આગળ તવ ઊતરી. ૧૦ તવ પ્રધાને મહી લેવા ત્યાંહિ, સા એલાવી ડેરા માંહિ; મહિયારી મદિરા કેળવી, પ્રધાનને પાએ ભેાળવી. ચંદ્રહાસ દિરામદ ચડયા, થઇ અચેત સે ભૂતલ પડિયા; ચાર કાજ હિડ હિલી પડી, તે પ્રધાન પગ સાથે* જડી. ૧૨ હાથે પહિરાવ્યા દસકલા, મહિતા નિદ્રામાંહિ એકલા; પોઢયા ઠકુરાઇ ભાગવે, તસ્કર મુર્હુત ઘણુ* નીગમે. સુડયાં અરધાં દાઢી મૂછ, લઘુ વડનીત કરે મુખ લૂછે; સુખ ઊપર મેહુલે '॰પગત્રાણ, પણ સેા ન લહે કાંઇ અજાણુ. ૧૪ નિશ દિન ખાવે પીવે જોઇ, જેને નિરતિ૧૧ વિરતિ નહીં કોઇ; તેહતણાં ફળ એહવાં લડી, વિરતિ વિવેકી કરો સહી. ૧૫ વસ્ત્ર શસ્ત્ર વિષ્ણુ મંત્રી થયા, ચાર આપણું મદિર ગયા;
19
C
૧ રાજી થયા, ૨ બંધ પાડી શકતા નથી! ૩ ખીડું ઝડપ્યું, ૪ મલાયા, ૫ મ દેતા, ૬ દારૂ. ૭ હેડ ગુન્હેગારાના પગમાં પડેરાવવાની. ૮ હાથકડી. ૯ ચાર. ૧૦ જુતાં. ૧૧ તૃપ્તિ.

૧૩

Page #349

(૨૯૮)
સુરસુંદરી-રાસ, પ્રભાતિ આ રાજા તિહાં, સેવકને કહે મંત્રી કિહાં. ૧૬ મંત્રીસ્વર મહાઆરી દેઈ, સેવક કહે ડેરામાંહિ જોઈ
કપટ ચેરનું રાજા કહે, એવડી વાર સૂઈ કિમ રહે. ૧૭ માંહિ જઈને જોયું જિસેં, પ્રધાન તિણિ પરિ દીઠે તિસે; તવ પ્રધાન હાકિઓ ભૂપાળ, ધિગ તુજ પ્રતિ કહિ દિયે ગાળ. ૧૮ સાવધાન તે હુએ જામ, પરિ પોતાની દીઠી તામ;
અધેવદન તવ નિરખે સેઈ, ખડહડ હસું લેક સહ કે ઈ. ૧૯ નૃપ વિલા થઈ મંદિર ગયે, રાતે જાતે નબતી રહે,
જાણું ચાર વાત એ ખરી, ચેરી ગો રાજકુંઅરી. ૨૦ પિતકાર અંતઃપુર પડયે, ચાર હાથ કેહને નવિ ચડયે;
રાય પ્રતે દુખ લાગે બહુ, ચિંતાતુર થઈ બેઠું સહુ. ૨૧ પડહ છખે વેશ્યાયે વળી, ચેરતણું તે પૂગી પરૂળી
વૈદ્ય રૂપ કરી આ તિહાં, મંદિર વેશ્યાનું છે જિહાં. ૨૨ કુબજા દાસી વેશ્યાતણી, વૈદ્ય રૂ૫ રે ઈમ ભણી; તુજને સુંદર કરૂં બાયડી, ક્ષણ માંહિં ટાળું કુબ. ૨૩ ઈમ કહી ચૂક્યા કડે પ્રહાર, કુબજા સરલ થઈ તિણ વાર; ગઈ વેશ્યા ઠકુરાણી પાસ, બેલી એહવે વચન વિલાસ. ૨૪ સ્વામિનિ સત્ય વાત અવધાર, વૈિદ્ય એક આવ્યું છે બાર; તે વિદ્યાએ પૂરો ભર્યો, સરલ દેહ તિણિ મારે કર્યો. ૨૫ દીઠી વાત સકળ સા ખરી, વૈદ્ય બોલાવ્યે આદર કરી;
વેશ્યા કહે છકૃપા મન ધરે, મુજને ભયવન વય કરે. ૨૬ વૈદ્ય કહે એ છે પાધરું, હવડાં તુજને તરૂણી કરૂં પણ એક સત્ય વચન અવધાર, જઈ બેશો એરડા મઝાર. ૨૭ ઓરા માંહિં જઈ બેઠી વેશ, વૈધે વળી તિહાં કીઓ પ્રવેશ - ૧ લલકાર્યો. ૨ નીચું મહ રાખી. ૩ ઉદાસ. ૪ ચોકી ઉપર ૫ આશા. ૬ સીધી. ૭ દયા. ૮ કબુલ કર. ૮ ઓરડામાં.

Page #350

વિદ્યાનું સામર્થ્ય. (ર૯૯) કરી આરાસભી વિદ્યાબળે, બાહિર આવી બે છળે. ૨૮ કાલે પ્રહર દિવસ જવ ચડે, તિહાં લગે તાલૂ દીઉં એરડે;
પ્રહર આઠ ઉઘાડે છે, વળી વળી શું કહીએ મુખે. ૨૯ કથન એહ કર્યો કામિની, યવન લહિસે તુમ સ્વામિની,
ગયે ચોર ઈણિપરિ ઠગ કરી, તવ તે વેશ વિગૂતી ખરી. ૩૦ પ્રભાતે નૃપ પૂછે ઘર જઈ, કહે રે વેશ્યા પકેથે ગઈ; દાસી કહે પૂરવ અધિકાર, નૃપ કહે જુઓ ઉઘાડ બાર. ૩૧ બાર ઉઘાત જિસેં, માંહિં રાસભી દીઠી તિસેં; તે દેખી નૃપ દુઃખું ભર્યો, ચેરે વડે વિગણે કર્યો. ૩૨ એહનું કુણહે ન લહ્યું હેત, ઈણિ ચોરે સહુ કર્યું ફજેત; વિલખે થઈ મંદિર આવીએ, પડહ પ્રઢ વળી વજાવીએ. ૩૩ ચેર પ્રતે વળી કાઢી દિયે, અરધ રાજ સે માહરૂ લિયે,
તેહને પરણાવું દીકરી, એ મુજ વાચા સુણજો ખરી. ૩૪ ચેરતણું મન મટી બીહીક, પડહ છબે નહીં કે સાહસીક;
જન સવિ આણ્યા મેલી રહ્યા, તવ માંડવિયે આણી દયા. ૩૫ વિદ્યાબલિ સુરસુંદરી જેહ, વિમલયશ માંડવી તે
ભૂપસભામાં બીડું ધરી, આ નિજ મંદિર પરવરી. ૩૬ તે તેના સેવક કહે હવ, અમને આજ શીખ દીએ દેવ, પડહ છગ્યું તમે કાં રાયસભા, ચાર એહ કરસેં રાસભા. ૩૭ બીહીકે પરિકર છાંઈ ગયે, માંડવીએ એકાકી રહ્યા
સાધી વિદ્યા બે તિણ વાર, એક અદ્રષ્ટીકરણ ઉદાર. ૩૮ બીજી પરવિદ્યા છેદની, રાતે દીવી કીધી ઘણું; બાર ઉઘાડાં મેહલી કરી, રહે એકલે ધીરજ ધરી. ૩૯
૧ ગધેડી. ૨ કપટથી. ૩ ઘણિયાણ. ૪ વગેવાણું. ૫ ક્યાં. ૬ જબરી પ્રતિજ્ઞાવાળે. ૭ ઝીલે નહીં. ૮ મંડળ-પરિવાર–પાસેનાં માણસો.

Page #351

(૩૦૦). સુરસુંદરી-રાસ, આ ચાર ન દીઠું કાંઈ સેવન પિટ ધરી શિરિ સેઈ;
લખમી સર્વ લઈને વળે, માંડવીઓ કેડે નીક. ૪૦ નગર બાહિર એક વડ છે (ર, તે શાખાયે વિસ્તર ભૂર; તેહને મૂળ ૨વિવર ઈક જોઈ, તે મધ્યે ભૂમિ ગૃહ જોઈ. ૪૧ તેહ ચિર રહ્યાનું ઠામ, આ તિહાં કરી નિજ કામ; તસ કેડે માંડવીઓ ગયે, ઈ ચેરે આ જનવિ લઘા. ૪૨ શિલા દેઈ મેટા બારણે, “રાજસુતાને તસ્કર ભણે;
તું કહેતિ માંડવીએ જેહ, માહરી સાર કરેસિ તેડ. ૪૩ તેને હું આવ્યું છેતરી, કિસ્યું વિમાસે હવે સુંદરી;
હવે તું મુજ પરણે નહીં કિસે, માંડવીઓ કિહાંથી આવસે. ૪૪ કુંવરી કહે આ જીવિત મરણ, મુજને માંડવિયાનું શરણ; સુણ ચેર કેધાકુલ ભયે, પ્રહાર મેલવા ઉભે થયે. ૪૫ જે હતી શતહસ્તિની હિં, તે વિદ્યા સમરી મનમાં હિં, તવ માંડવીએ વાચા બકી, સાવધાન થી રે પાતકી. ૪૬ સુણ સાદ ચિત્ત ચમકે તેહ, મુજ મંદિર આવે છે એહ;
ઝઝ કરવા ઉઠો જામ, માંડવિયે સો બાંધે તામ. ૪૭ બાહુ વિચ ચાંપી લઈ નીકળે, કુમરીતેણે મને રથ ફળે;
હ તે રાજસભા દુઃખ ધરે, માંડવીઆની સરિ કરે. ૪૮ માંડવી નવિ આ કિસૅ, સહી ચેરે સે હણિયે હમેં;
માહરા નગરતણું આભરણું, એહ સાથે આંગમિ મરણ. ૪૯ ૧°ચિતા રચાવી નગરી બહાર, માંડવિઆના ગુણ સંભાર; કરે કાષ્ટભક્ષણ રાજાન, સકળ લેક દુખ ધરે અસમાન. ૫૦
૧ પિલું. ૨ પિલાણ. ૩ સૂઈરૂં. ૪ જાણવામાં ન આવ્યો. ૫ રાજકન્યા. ૬ બહાર–ખબર. ૭ ક્રોધવડે ખૂબ તપી. ૮ ફિકર૮ ભૂષણ-ઘરેણું. ૧૦ હે ખડકાવી. ૧૧ બળી ભરવાનો નિશ્ચય. ૧૨ બહુજ

Page #352

વડાની લડાઈ ( ૩૦૧ ) એટલે ચાર પ્રતે લઈ તિહાં, માંડવીએ આ નૃપ જિહાં તે દેખી રાજાદિતણું, હરખે હિયું ઉલ્લમેં ઘણું. ૨૧ સુણી સકળ તકર વૃત્તાંત, નૃપ કહે એહને આણે અંત; માંડવીઓ કહે સાંભળિ સંત, એહ ચાર છે વિદ્યાવંત. પર એહવાને કાં મારે દેવ, એહની તમે વધારે હેવ;
ઈમ કહી મેહલા જીવતે, દીઓ દ્રવ્ય જે જેહનો હતે. પ૩ રાજસુતા માંડવી પ્રતિ, પૃથિવિપતિ પરણાવે હિતે
અરધ રાજ્ય વહિચીને હોઉં, પુણ્યતણું ફળ તિહાં પ્રગટીઉં. ૫૪ ચાર પ્રતિ દેઈ ઉપદેશ; ટાળે ચેરીત કલેશ
આ નૃપને સેવક કરી, માંડવિયા કીતિ વિસ્તરી. પપ અન્ય દિવસ એ અમરકુમાર, સુરસુંદરીત ભરતાર; વિવિધ વસ્તુ ભરી વાહણ બાર, આ બેનાતટ સુવિચાર. પદ સેટિ લઈ રાજાને મિ, માંડવીએ સે નિજ પતિ કન્ય; નિજ સેવકને કહે સાંભળો, એહની વસ્તુ માંહિં આમળે. ૫૭ પાડી છેટે નૃપને કહી, પાસિ મારે ત્યા સહી; તેણે સેવકે સો પરિ કરી દીધો માંડવિયા કર ધરી. ૫૮ નિજ ઘર વસ્તુ ભરાવી તાસ, ગતિરે દીધે જિમ દાસ;
સેવકને કહે મારે રખે, બીહાવજે ઘણું પેરિ મુખે. ૫૯ દિન દિન પ્રતિ બિહાવે ઈમ, હવે જીવતે છૂટે કિમ્મ થાઓ શિર પરૂ ચોરી કરી, વાત વણિકની જાણ ખરી. ૬૦ એક દિન પિટ પડયે પ્રાસક, ઊઠી ન સકે તે તિહાંથી કે પાપે મૂછ થયે અચેત, કીધે શીદકે સચેત. ૧ બેલે વચન ઈસ્યાં મુખે દીન, હું છું પ્રભુ તુમ આધીન; મયા કરે મુજ ઊપર સ્વામિ, રહું જીવતે તુઢ્યારે નામ. દર
૧ બેશુદ્ધ, ૨ રીબાતે.

Page #353

(૩૦૨). સુરસુંદરી-રાસદયા કરે દેખી રીતે, સવિ લેઈ મેહલે જીવતે
માંડવીઓ કહે સાંભળ સાચ, તે તુજ મેહલું સહી એ વાચ. ૬૩ જે તે સવિ મેહલી પાપલાં, એલાસે માહરાં પગતળાં; સવાશેર ઘી અવટાસિ, તતખિણ હું તુજને છેડેસિ. ૬૪ શેઠપુત્ર કહે પુણ્ય મિલે, ઘી અવતાડું તુમ પગતળે;
માંડવીએ મન કેતુક ધરિ, સ્વચ્છ પછેડી ઓઢી કરી. ૬૫ પિઢે પલ્થકે જઈ જામ, સો પગતળાં લાંસે તામ;
પહર એક બે માહુ થાય, તેણે ઘી અવટાડયું ન જાય. ૬૬ તે તિણિ ઈસું વિચાર્યું મતું, ઘી પીને રાખું દીસતું; જાયું એ છે નિદ્રા માંહિં, ઘી પીવા લાગે ઉછાહિં. ૬૭ તવ માંડવીએ ઝા તામ, કપટી ભલું કરે છે કામ;
ચારી શીખે લઘુપણથકી, હજી ટેવ ન ગઈ પાતકી. ૬૮ અમસું કેહ કરી નવનવા, તું વળી શું હીંડે છૂટવા;
હવે મૂકતે આહવા સમ્મ,તે ઈમ સુણી પડિઓ વળી તિમ્મ. ૨૯ તેહને વળી વળાવ્યું ચેત, પૂછે સવિ પૂરવ સંકેત, જન્મભૂમિકા કુણ તુજથકી, તાહરે નારી છે કે નથી? ૭૦ તવ કહે અંગદેશ અભિરામ, ચંપાપુરી પ્રસિધ્યું નામ; શેઠ ધનાવહ ને પુત્ર, રાજસુતા માહરી કલત્ર. ૭૧
જલવાટે ચાલ્યો વ્યાપાર, મુ નું પ્રેમ ધરી સા નાર, જક્ષદ્વિપ લગે આવી સાથ, તિડાથા વિરહ કીધે જગનાથ. ૭ર કહે માંડવી વદે હુએ જિનું વિરહ હવે તે કારણ કિસ્યું;
તતખિણશેઠ પુત્ર ગહબ, ગદગદ સ્વરે બોલે દુખ ભર્યો. ૭૩ કુમર કહે મેં કીધું પાપ, તે સુણતાં હવે સંતાપ; નિરપરાધ નિરમાનુષ જિહાં, મેં સૂતી મેડલી સા તિહાં. ૭૪
૧ સાફ-ધોયેલી, ૨ પલંગ. ૩ પ્રથમની વાતચીત ૪ વહૂ ૫ ગગળો થઈ.

Page #354

પૂર્વ કૃત્યને પશ્ચાતાપ, (૩૩) એકલી છોડી મેં બાલિકા, જનમ લગે રહી સા કાલિકા પાપ ઉદય તે આવ્યું આજ, સકળ ગમા લક્ષ્મી લાજ. ૭૫ માંડવીઓ કહે કિસે કુમાર, તિહાં તુજ નાવ દયા લગાર? વળતું વાળી બેલ નવિ કહ્યા, ગાડું રૂદન કરે તિહાં રહે. ૭૬ માંડવીઓ કહે રેતે રહે, તેહને સમાચાર કે કહે,
તેહ પ્રતિ તું યે ગુણ કરે, કેતે હરખ હિયામાં ધરે. ૭૭ કુમર કહે મેં મહા અજ્ઞાની, તે બાપ તજ તિહાં રાની;
હવે એવડું પુય છે કિહાં, સમાચાર એહને લઉં ઈહાં. ૭૮ કહે માંડવીએ ઈહાં કદાપી, સા તુજ પાસ આવે આપિ,
તુજ ઉલ્લટ હોય કેતી સીમ, સાચું નવિ બોલે તે નીમ. ૭૯ વાર વાર ઢું પૂછ ઇશ, તે ઉલટ જાણે જગદીશ
સા વલ્લભા ઈહાં જે મિળે, તે મુજ સકળ મનોરથ ફળે. ૮૦ માંડવી મંદિર મધ્ય જઈ, સુરસુંદરી સ્વરૂપે થઈ સારે અંગ સકળ સંગાર, આવી પાસે નિજ ભરતાર. ૮૧ ખી હર્ષ કુંમરને હુએ, વિણ જ્ઞાની કે ન લહે જુએ આનંદામૃત સમુદ્ર અગાહ, ચા લેચનપંથ પ્રવાહ. ૮૨ તવ કુમરી પૂછે વૃત્તાંત, કહે આપણું પ્રતિ સવિ કંત; પુણ્ય પ્રસાદે સીધાં કાજ, સાત કેવએ લીધું રાજ. ૮૩ મિર કહે મેટું તુજ પુણ્ય, તાહરૂં જીવિત જગ ધન ધન્ય;
એવડાં વિઘન થકી ઊગરી, સતી શિરોમણી સુંદરી. ૮૪ મેં અપરાધ કર્યા તુજ જેહ, મૂકો સવિ વિચારી તેહ; હવે રખે સંભારે સેય, સજજન દુર્જન નાવ હોય. ૮૫
૧ ધન અને ઈજજત બે ખોયાં. ૨ બહુજ ૩ મર્યાદા ૪ સોગંદ છે. ૫ આનંદના અમૃતને અપાર દરિયો આંસુપે આંખોના રસ્તેથી છેડો.

Page #355

સુરસુંદરી–રાસ.
( દુહા, )
.
જે સજન તે સજ્જનાં, જે સે સાવાર; અમ ન હાયે લીંમડા, જો જાતિ સહકાર. ૧ ( સારી ) અગરતણે અનુસાર, પીઢતાં પિરમલ કરે; તે સજ્જન સ`સાર, જોયાં જે વિરલા મળે. ર ( દુહૈા ) ચદન આારસિયે ઘસ્યું, પશ્મિલ પ્રગટ કરત; ક્ષુદડ વળી પીલતાં, અમૃત રસ આપત. અગ્નિ સાથ પકચન ધમ્સ, અશ્વીી ઊપમક તિ; તિમ ઉત્તમ અતિ દુહૅબ્યા, નિય ગુણ નવિ મુકતિ. ૪ ( ચાપા )
( ૩૦૪ )
કહે સુંદરી સ્વામી સાંભળે, મે મન 'પિ ધર્યાં આમળે; તુમસું ૮વિનય કીધા જેડ, કરોડીને ખાસુ તેહ. મુજ વીતક જે નીતું ઘણું, તે સવિ ૧ દૂષણુ કર્મહતણું; નહીં કે તિહાં તુમારો વાંક, કર્મ ન છૂટે રાય ને રાંક. ૮૭ એનાતટ નરપતિ ગુણપાળ, સુણી વાત આવ્યા તતકાળ; અચરજ સતીચિરત્ર સાંભળી, નરપતિ ગુણુ ગાવે વળી વળી. ૮૮ સુતા આપણી ગુણમજી, અમરકુમરને દીધી ફરી; અતિઉત્સવ નરપતિ સો કરે, મંગલીક પુણ્યે વિસ્તરે. ૮૯ ( દુહા.)
પુણ્યે પરમાનદ પદ, પુણ્યે લીલ વિલાસ; પુણ્યે પૃથ્વીપતિપણું, પુણ્યે પૂગે આશ.
૧ આંખે. ૨ કાઇકજ. ૩ સુગંધ. ૪ શેલડીને સાંઢા ૫ સેાનું. ૬ ૫ાતીકા ગુણુ. ૭ અટશ. ૮ બેઅદબી. ૯ ક્ષમા માગુ છું. ૧૦ દોષ.

૮૬

Page #356

પુન્ય પ્રભાવ. પુણ્યે પાતક ૧૫રજળે, પુણ્યે ટળે વિયેાગ; પુણ્ય ભલાં પુણ્યે મિલે, પુણ્યે સુજન-સચેાગ. પુણ્યે ગ્રહપીડે નહિ', પુણ્યે પુત્ર 'વિનીત; મિત્ર વડાઈ પુણ્યથી, પુણ્યે પરિઘલ રવિત્ત. પુણ્યે યશ જગ ઝગમગે, પુણ્યે સ‘પદ્મશ્રેણિ; સુરસુંદરી સતી પ્રતે, પુણ્ય ફળે પરિ અણુિ. (ઢાળ ૧૮મી-મનહુ મનારથ પૂતિ શ્રીૠસહેસર કેરી-એદેશી) સતી શિરામણી સા સુરસુંદરી, સમજાવે શુભ વાણી; વિધન વિયેાગ વિલય ગયા, જે મુજને નવકાર પ્રમાણિ. ૧ સેાભાગી શ્રી નવકાર આરાધા, પરતખ તાસતાં ફળ પેખી; સકળ પદારથ સાધે,
રાજાદિક સવિ સાંભળી, સાચા શ્રી નવકારપ્રભાવ;
( ૩૦૫ )
અનિશિ એકમનાં આરાધે, ઇસ'સારસાગર નાવ. સાભાગી. ૨ અમરકુવર સે। સુંદરી સાથે, સુખ લેગવતાં સાર; દિવસ કેટલા તિહાં અનુક્રમી ગયા, કહી નૃપને’ સુવિચાર સા. ૩ માતપિતાને મિલવા કારણે, ઉત્સુક અમે અતિ જૈયે; જો આદેશ ાિ પૃથિવીપતિ, તા ચપાપુર જઇયે. સે. ૪ શય કરે મેકલામણુ મેટી, આપે અરથ ભડાર; ગજ રથ અશ્વ ભૂલિક "પાયક, વસ્તુ વિવિધ પરિ સાર. સે।. ૫ સુરસુંદરીના ગુણ સંભારી, રાજા રૂદન કરતિ; નગર અમારૂ' સુખિયું કીધું, તે કેમ વિસરી જ’તિ. સેાભાગી, ૬ રાજાહિક પુરલેાક સઘાત, સુરસુંદરી માકલાવે; અરધ રાજ પરિવાર પેાતાને, આપણે સાથે ચલાવે. સેા. ૭
૧ નમનતાવાળા, ૨ લક્ષ્મી-વૈભવ. ૩ નાશ પામ્યાં. ૪ સ સારસાગર પાર કરવાને જહાજ સમાન નવફાર છે. પુ પેદલ. ' હકીકત,

૪

Page #357

( ૩૦૬ )
સુરસુ દરી-રાસ
સા. ૮
ઋદ્ધિ સકળ ઢાઇ સુંદરી સાથે, ચાણ્યે અમરકુમાર; ચાર્ડ દિન ચપાપુરી પામી, રાયે સુણ્યા અધિકાર. નૃપરિપુમર્દન શેઠ ધનાવહ, નગર શૈાભાવિ રચાવે; ઘરઘર તારયા તારણુ ગુડી, સાદ્ધમાં કુમરને આવે. સેાભાગી. ટ્ માતપિતા ને સસરા સાસુ, સજન સહુકા મિલિયાં; સુખ વિલસેં સહુ મંદિર આપણે, પુણ્યે વછિત ફળિયાં. સે।.૧૦ ( ઢાળ ૧૯ મી—રાગ-કાનહી. )
એક દિન પુર્હુતાનગરીને' વન, જ્ઞાન ધરે ઋષિરાયરે, રાચસપરિકર શેઠ ધનાવહ, વક્રિયા જઈ પાયરે સૂરિવર દેશના દિયે, સુધારસ સભારે રે;
સાધુ સુખે' જિનવચન શ્રવણું, અંગ બીજી ધારેરે. જૈનપ્રવચનતણી શ્રદ્ધા, તૃતિય અંગ વિચારિ; ખળ પ્રગટવું ધર્મકારિણિ, 'તુરીય 'ગ ઉદ્ધાર. પરમ ચ્યાર અંગ ચતુરાં, અહુ દુર્લભ દેખીરે; વિષય-રસ વાહ્યા વિચક્ષણ, મ નાખેા ઉવેખિરે. વિનય મૂળ ધર્મ-સુરતરૂ, થડ યામય સારરે; આાણુ શ્રી જિનરાજકેરી, પ્રમળતે વિસ્તારરે, દાન શીલ તપ અને ભાવન, ચ્યારે શાખા વૃદ્ધરે; સતરે ભેદ્દે શુદ્ધ સંયમ, સા પ્રસાખા કીરે. ભેદ શ્રાવક વિરતિકેરા, તેહ પત્ર પવિત્રરે; અંકુર સમકિત જ્ઞાન ચારિત્ર, તણા ભેઃ વિચિત્ર રે; સૂરિ૦ ૭ શમ સુધારસ સીંચી સુરજન, જિમ લહેં સે વૃદ્ધિ; ક્રોધ દવથી યતન કરતાં, દિયે સકળ સમૃદ્ધિ,
સ
સૂરિ ૮
સુર નરાધિપ ભાગ ચેાગા, પુષ્પ એહના ડાયરે;

સૂર

24. 3
* ૪
૧ ચેાથા અંગમાં. ૨ પાંચ ઇંદ્રિયના વિષય રસમાં રસખસ થયેલા,
સ. પ

Page #358

પૂર્વભવ વૃત્તાંત ( ૩૦૭). અમલવંશ પદવી અચળ ફળ, સેવતાં દે સોય, સૂરિ. ૯ એહ દસ દતે દુર્લભ, તમે લા અરવૃક્ષરે; હવે મિથ્યાતસંગજથી, યતન કરજે દક્ષરે. સૂરિ૦ ૧૦ ધર્મથી મત ચળે ધીરા, ધ્યાન ધરે નવકારરે,
સતી સુરસુંદરીકે રે, સાંભળી અધિકારરે. સૂરિ ૧૧ નૃપ પુરીજન સભા સાનિધિ, સૂરિ શ્રીમુખે જોય,
સુરસુંદરિયે શીલ રાખિયું, કહે વ્યતિકર સેરે. સૂરિ. ૧૨ નિજ સુતાનું ચરિત્ર નિસુણી, ભૂપતિ પૂછ મર્મરે
સુતા ગતભ કહો ભગવન, કિસ્ડ કિસ્યું વિકમરે. સૂરિ૦ ૧૩ ગુરૂ કહે હુએ પાછિલે ભ, સુદર્શનપુર સ્વામિ,
ર૫ વલ્લભા તેહની, રેવતી ઈતિ નામીરે. સૂરિ. ૧૪ એક દિન સે પતિ પ્રિયાણ્યું, જઈ રમે વનમાંહિરે, રેવતી સાધુ એક પ્રતિમા ઉભે પેખીઓ તરૂછહિરે. સૂરિ ૧૫ જૂરનૃપ કહે ભલે એ મુનિ, ર એકણિ સ્થાનિક રાણી કહે તવ તામ સાચું. વચણ એક સુમાની. સૂરિ૦ ૧૬ ધ્યાન એ ક્ષણમાંહિં ચૂકે, પારખું જુઓ આમરે, હસામસિં મુહપતી એ, લિયે રાણુ તામરે. સૂરિ૦ ૧૭ ધ્યાન ચૂકવવા મુનિનું, વિગયું ઘડી બારરે, રાય કહે હિવે મેહલ હસું, એ ભલે અણગારરે. સૂરિ. ૧૮ ધ્યાન પૂરણ કરી સે મુનિ, કહે ધર્મ વિચાર, સહી સે દઈ જણ મુનિને, દિયે શુદ્ધ આહારરે. સૂરિ. ૧૯ આયુ પૂરણ કરી અન્ય દિન, ઉચિત સાધી-ધર્મરે;
અણ આયે સેઈ પાતિક, લહે સુરગતિ શર્મરે. સૂરિ. ૨૦ શૂરપ તે શેઠને સુત, રેવતી તુજ બાળરે; સાધુ સંતાપિઓ સામસિં, લહે દુખ વિકરાળશે. સૂરી. ૨૧
૧ સાધુ ૨ વ્યાજબી-યોગ્ય.

Page #359

( ૩૦૮ )
સુરસુંદરી-રાસ સાધુ મુખ ભવ પૂરવ ચરિત, સાંભળી નરનારી, લહી જાતીસ્મરણ ઋષિને, કહે મહા મુનિ તારી રે. સૂરી૨૨
(ઢાળ ર૦ મી–રાગ દેશાખ ધન્યાશ્રી) સાંભળ સહી ગુરૂદેશના, ૐ જીવ ભદ્રક ચંગ;
સમક્તિ શ્રાવકવ્રત ધરિ, કે કરે મહાવ્રત રંગ. કે વિરતિ શકતિ આદરે, કે આખડી લિયે નીમ,
કે ભાવના ભાવે ભલી, કે ઉચ્ચરે તપ સીમ. લઈ યાચિત લાભ મંદિરિ, આપણે સહુ જાય;
સુરસુંદરી સે અમરકુંવર, પ્રીછવી માયતાય. બે વયરાગિ પૂરિયાં, સંયમ ઘેં ગુરૂપાસ; દુષ્કર મહા તપ આદરિ, છેદીઓ કર્મ-કરાસ. કેવળ લહી મુગતિ ગયાં, તિથુિં લક્ષ્યાં સુખ અનંત, ગુણવંતના ગુણ સાંભળી, 'મન મેદ ધરજો સંત. શ્રી વૃદ્ધ તપગ છે રાજિયા, ધનરત્નસૂરિ સુચંદ; તસુ પાટ દીપક દિનકરૂ, શ્રી અમરરત્ન સૂરિજ. તસ ગણવિભૂષણ ગણપતી, ભાનુમેરૂ પંડિત ભાણ;
સૂરીશ શ્રી ધનરત્નકેરા, શિષ્ય સકળ સુજાણ. ગુરૂ સહેદર તસુત| શ્રી–તેજ રત્ન ગુણવંત ગછપતિ પટેધર પ્રગટ શ્રી દેવરત્નસૂરિ જયવંત. તસુ શિષ્ય નયસુંદર કહે, સાંભળો સાજણ સાથ;
અરિહંત દેવ આરાધિર્યો, વિડું ભુવનકેરે નાથ. શ્રી સાધુના ઉપાય વંદીય, નદીય ન જે પ્રાણું આપ; પારકા દેષ મ ઉચ્ચરે, કાં કરે સહેજે પાપ. પુઠલું પણ મત વાવરે, મન ધરે આગમ બેલ; દૂષણ નિદાતણ નાળ જમ થાઓ નિટેળ.
૧ મનમાં આનંદ. ૨ સૂર્ય. ૩ પગ-ચરણ
દ્ધ તથા સાંભળી. તણિ લા કરા

Page #360

ગ્રંથ પ્રશસ્તિ, (૩૦) સંભળી પ્રવચન સહે, કાં રહે કદાગ્રહ પૂરક સંગ્રહ સક્શણ પારકા, સાર કાં નાખે દૂર. પરયશ હણજો તેહના, દેહના હરીઆ પ્રાણ;
નહી નહુ ભલાઈ એમ ખરી, મુખે કરે આપ વખાણું. ૧૩ સંસાર નિરખે સ્વમ સરખે, ખરે પર ધર્મ
સમકિત તત્વ આરાધજે, સાધજે શિવપુર-શર્મે. સદય કાજે હૃદય જાણ, પ્રાણી–ગણ પરિ પાળ; સત્ય ભાષા રાખ થાપણ, ચતુર ચેરી ટાલ. પર રમણિ રંગે પાપ સંગે, અંગે અવગુણુ માણું, સતેષ વૃત્તિ શુદ્ધ ચિત્તે, પૂરે પુણ્યહ ખાણ. આવાસ રાસ વિલાસ જાસ, કનક કામિનિ કંત;
એણે ધ્યાને મન મેહિ રહ્યા, જે લહિયા વાર અનંત. ૧૭ એમ લહી સૂવું કરી વિધું, પુણ્યપંથે ચિત્ત સંપદા સારૂ સગણ વારૂ, વાવરે કર વિત્ત.
૧૮ અરિહંત પૂછ. મ રહે મૂંઝી, અરથ સારો આપણા પ્રહસને ઉઠી દે તૂઠી, પૂરી હરખ હિયાતણું. સેળછિઆળે વરષ વારૂ જેઠ શુદિ ત્રદશી, તેણે દિવસે ઉત્તમ ઉડુ વિશાખા, સિદ્ધિ મન હસી. ૨૦ એ વરત કીધું સાર લીધું પુણ્યનું પણું જેહ, સુરસુંદરી ગુણ સાંભળી, અનુમોદજે સહુ તેહ. ૨૧ એ સાંભળે સુખ ઊપજે સવિ જાય પાતક પૂરક કર જેઠ કવિ નયસુંદરે, એમ ભણે આનંદ પૂર.
ઇતિ શ્રી સુરસુંદરી સતી રાસ સમાપ્ત.
*
૧૯
૧ જિનપ્રણિત આગમ-શાસ્ત્રો.

Page #361

શ્રીમાન વાચક મેઘરાજજી વિરચિત. નળદમયતિ–રાસ.
વસ્તુનર્દેશાત્મક-મંગલાચરણ, (રાગ ગેડી-સિદ્ધારથ નૃપતિકુળે–એ દેશી.) નગર નિરૂપમ રાજપુરે, શ્રી વિશ્વસેન નરિ; અવિકા રાણું ઉરવરે, આવ્યા શ્રી શાંતિ-જિકુંદ.
(2ટક-હરીગીત જેવી ચાલ ) જિણુંદ સવઠ્ઠ વિમાણુ હુતી ભાદ્રવ વદિ સાતમે,
ચવી જેઠ વદ તેરસે જમ્યા ઉચ્છવ હુએ અનુક્રમે; દિક્ષા જેઠ વદિ ચઉદશે પિષિ નોમી શુદ થયા કેવળી, મક્ષ જેઠ વદ તેરસ દિવસે પુહતી સવિ મનની જરૂળી. ૧
(ઢાળ પ્રથમની પેઠે.) જીવદયા પાળી ખરી, પુછવભવંતર જેણે ચકવતિ જિનવર રાજિયા, પદવી લીધી તેણે.
(ત્રટક પૂર્વની પેઠે ચાલ) તેણે પદવી દેય લાધી શાંતિનાથ જિસરૂ,
શાંતિ કીધી ગર્ભ તે અભિનવે જગ સુરતરૂ સેવ કરતાં જેહની સંપદા પરગટ હુઈ, દેવી દવદંતીતરે આપદા રે ગઈ.
૧ સર્વાર્થ સિદ્ધ નામના પાંચમા અનુત્તર વિમાનમાંથી. ૨ ચવન કલ્યાણક મનાવી. ૩ આશા. ૪ પૂર્વભવના અંતરે એટલે કે ત્રીજા ભવમાં મેઘરથ રાજાના સમય પારેવાને પ્રાણુ સાટે અભયદાન આપીને. ૫મને હર કલ્પવૃક્ષ જેવા જગની અંદર છે. ૬ દમયંતી રાણી.

Page #362

ગ્રંથ પીઠિકા (૩૧૧)
(કવિશન-ઢાળ ની પડે.) કવદંતી કહે કુણુ હુઈ, યે કરમે દુખ પામી શીળરત્ન કેમ પાળિયે, પ્રસન્ન હુએ કિમ સ્વામી.
(ત્રક-પૂર્વની પેઠે ચાલ). કેમ અદ્ધિ સમૃદ્ધિ પામી રાય નળ શું બહુપરે,
શીળા પવિત્ર વિચિત્ર પાળે જાસ કરતિ વિસ્તરે; એ ચરિત અતિહિ સુજાણ ગુણિયલ સાંભળે આદર કરી. વિઘન વારે વારે વાંછિત ઉંઘ આળસ પરિહરી.
ચન્હારભ. (ઢાળ બીજી-શ્રી જિનવદન નિવાસિની–એ દેશી.) જંબૂ દ્વીપ દક્ષિણ દિશે, ભરતક્ષેત્ર સુપ્રસિદ્ધ નગર નામ સંગરવાસે, બહુ ધને કરી સમૃદ્ધાશે. ચતુર સુજાણ સાંભળે, સુપુરૂષકેરાં ચરિત્રેરે,
શિયળ ધરે તમે જરૂઅડું, જિમ હુએ અંગ પવિત્રેરે. ૨ ગઢ મઢ મંદિર વાડિ બહુ, ઉંચા જિનપ્રાસાદે રે,
લેક તિહાં સુખિયા વસે, ઘર ઘર ઉચ્છવ નાદોરે. ચતુર. ૩ રાજ્ય કરે ત્યાં રૂઅડે, મમ્મણ નામ નરેશરે;
“ય ગય રથ લિખમી ઘણું, બહુ નૃપ માને આશરે. ૪ વીરમતિ “ઘરનું વર્ણ, પટરાણી ગુણખાણિરે; શાળ શોભાગિણિ સુંદરી, અમૃત મધુરી વાણિરે. ચતુર. ૫
(દેહરા). સુગુરૂ સમીપે જીવડા, જે નવિ સુણે વખાણ પુણયહ પાપ પટંતરે, કિમ લાભે ૧°નિરવાણુ!
૧ બ્રહ્મચર્યવ્રત ૨ સારું. ૩ જિનમંદિર. ૪ રાજા. પ ઘડા. ૬ હાથી. ૭ આજ્ઞા. ૮ સ્ત્રી-વહુ. ૮ અંતર-મુકાબલે-ભિજતા. ૧. મોક્ષ.

Page #363

(૩ર). નળદમયંતિ-રાસસુણતાં સંવર આદરે, પ્રશમે સયળ કષાય;
મૂરખ તે પંડિત હવે, બીજે નથી ઉપાય. જનમ નિફળ સહી તેહન, પવિફળ હુઆ તસ કાન,
શ્રીજિન-ભાષિત વચણાં, ન સુણ્યાં “અભિય સમાણુ. તિણે રાયે નહુ સાંભળે, કહિયે સૂત્ર-વિચાર;
તિણ કારણ પારધિ ગયે, મેળિ બહુ પરિવાર. વિરમતિશું પરિવર્યો, રામતિ રમે અનેક;
મારગ હામે આવતે, દીઠ મુનિવર એક મારગે મુનિવર જે મિલે, વાંદી જે કરજોડિ
ધર્મલાભ વળતે દિયે, સીઝે કારજ કેલિ. વિણ રાયે મૂરખપણે, અશુકન ચિત્ત વિચાર,
સાથ વિહી સંતાપિ, મુનિવર ૧૩ઘટિકા બાર.
(ઢાળ ૩ જી-દુલહે નરભવ પામિય-એ દેશી.) સામ્યવદન કષિ નિરખિયે, હિયડે નરવર હરખિયે, પરખિયે સાચે મુનિવર એ સહી એ, પૂછે નૃપ નષિ ભાખોને, આવ્યા કિહાંથી દાને, આને જ ઈહાંથી કિહાં વહી એ? અનિયત વાસિ બિષિ વદે, જાઉં યાત્રા અષ્ટાપદ, ૧૬ઉનમ સાથ વિહો તે કર્યો એ ધર્મ કાજે બહુ જ અંતરાય, સાંભળ હે મેટા રાય ઉપાય ધર્મતણે મેં અણુસ એ.
૧ આવતાં પાપોને રોકનાર તત્વ. ૨ શમાવી દે. ૩ ક્રોધ-માનમાયા-લોભ આદિ ૨૫ કષાય. ૪ નિષ્ફળ. ૫ અફળ.૬ અમૃત જેવ મીઠાં. ૭ કઈ વખતે પણ ૪૫ આગમને વિચાર સાંભળ્યો નહતો ૮ શિકારે. ૮ એકઠા કરી. ૧૦ અપશુકન. ૧૧ સંગાથ છે ૧૨ ઘડી. ૧૩ શાંત-મુખ. ૧૫ અહંકારવડે કરીને. ૧૬ અડચણ-વિન,

Page #364

ઉત્તમ કરણીથી થતા લાભ. (૩૧૩) રાયરણ બે પ્રતિબુદ્ધ, પાય લાગે થાઈ શુદ્ધ, વિશુદ્ધ મનશું ઘેર તે ગયાં એક અશનાદિક મુનિને દિયે, ધર્મવચન મુનિથી લિયે, શુદ્ધ હીએ શ્રાવક શુદ્ધ બિહુ થયાં એ. ત્રાષિ પણ અષ્ટાપદે વહિયે, વીરમતિ ભાવ ઉમહિયે,
સહી થયે સાનિધિ શાસનદેવને એ; જાત્રા કરી જિનને શીશે, તિલક ચઢાવ્યાં ચઉવીશે, જગીશે પુહતી ઘર હર્ષિત મને એ.
(દેહરા ). રાયરણ મન ભાવશું, પાળે શુદ્ધાચાર
સમક્તિરત્ન વિશેષશું, ટાળે તસુ અતિચાર. જિનશાસનિ પવછલ કરે, પૂજે જિન ગુરૂદેવ;
દેશે અમાર વરતાવિયે, કીજે સ્વામી સેવ. દાનપુણ્ય ઘણુ કર્યો, અંત સમય શુભ ધ્યાન;
અણુસણુ નિર્મલ પાળતે, પહતા અમર-વિમાન. જિન ગુરૂ ૧°પ્રવચન વહેલણ, જિનમત ઊપર ખાર; કરતાં પામે પ્રાણિયે, “અધમ કુળે અવતાર.
(ઢાળ ૪ થી–સતો સિંહ જગાડીઓએ દેશી) જંબૂ ભરત પિતનપુર, આહિરની જાત રે, મમ્મણસુર આવી અવતર્યો, ધન નામ વિખ્યાતરે. ૧
૧ પવિત્ર. ૨ આહાર પાણું વગેરે. ૩ અધર્મને સાફ બતાવી આપનારાં અને નઠારી ગતિને રોકી ઉત્તમ ગતિ આપનારાં વચને. ૪ જૈનધર્મના અધિષ્ઠાયક. ૫ પ્રેમભાવ. ૬ કોઈ જીવને ન મારે એ ઢંઢેરો ફેર. ૭ સ્વધર્મીની સેવા. ૮ ચારે આહારનો ત્યાગ કરી અંત સમય સુધારવાની ક્રિયા. ૮ દેવવિમાન. ૧૦ જિનવચનામ. ૧૧ નિંદા-મશ્કરી. ૧૨ નીચ.

Page #365

(૩૧૪) નળદમયંતિ-રાસ સાંભળે વયણ સાચું, સુખ સંપતિ સારરે;
જેહવું પુણ્ય પિતે હુવે, તેહ પરિવારે. સાંભળે. ૨ વિરમતિ જીવ તસુ ઘરે, ધુંસરી છે નારરે, પંચ ઈદ્રી સુખ લેગ, બિહું પ્રીતિ અપાર રે. સાંભળે. ૩ ધન ચારે મહીષી ઘણી, વન ગહન અગાઢો રે,
મેઘઘટા ઉમહી તિહાં, આવિ માસ આષાઢોરે. સાંભળો. ૪ આજે અબર હડહડે, વીજળીના ચમકારા,
ચાતક પિઉ પિઉ ઊચરે, મેર કરે દેકારારે, સાંભળે ૫ વેલડી ઉપવન છાહીએ, નદી વહે “અસરાલ, પંથી સંભારે સ્વદેશને, વરસે વરસાલરે. સાંભળો. ૨ પટેપ પલાસ પત્ર કર્યો, શિર ધરિયે છત્રરે,
ધન ચારે મહીષી જિહાં, દીઠે સાધુ પવિત્રરે. સાંભળો. ૭ મુનિવર કાઉસ્સગ્ય પારિયે, ધન લાગે છે પાયરે;
સાથે કરી ઘેર લઇ ગયો, હિયે હરખ ન માય રે. સાંભળે. ૮ ચોમાસું રષિ સખિયે, પ્રિયાશું ધન રંગરે, ભગતિ જુગતિ સવિ સાચવે, સુણે ધર્મ સુસંગરે. સાંભળો. ૯
(હરા.). સાંભળ સહગુરૂ વયણડાં, સફળ કરે 'નિય જમ;
સમકિતશું વ્રત નિર્મળાં, પાળે શ્રાવક ધમ્મ. શારા સવે બુદ્ધિવંતને, હિયડે ધરે ઉલલાસ;
જે હવે લેચન નિર્મળાં, (તે) સૂરજ કરે પ્રકાશ. પંડિત તેને શું કરે, જાસ ન હઅડે બંધ,
મલયાચળની સંગત, વંશ ન હોય સુગંધ. તિશે ધને નિય નારીશું, પામે નિય ગુરૂ શીખ;
૧ આકાશ. ૨ બપૈયો. ૩ બેલે. ૪ બહુ ભરપૂર. ૫ ખાખરાના પાંદડાંને ટેપ-છત્રી. ૬ પિતાને જન્મ.

Page #366

સુકૃત્યની સફળતા (૩૧૫) વર્ષ સાત લગે છેડે, પાળે નિર્મળ દીખ. અંત સમય સંલેખણું, નિજ પરિણામ વિશેષ
હેમવત બે યુગલિયાં, વિલસે સુખ અશેષ, પંચમ ભવ સુરવર થયાં, ખીર ઠંડર વિખ્યાત; છઠે ભવ સવિશેષશું, સુણજો ગુણિયણ વાત.
(ઢાળ ૫ મી-દેશી વિદત્તાના રાસની) કેશળદેશ સુદેશ ઉદારા, નયરી અધ્યા જગમે સારા. ચિહુ દિશિ ફિરતા ઉંચ પ્રકારા, વાસ વસે નવ જેણુ બારા.૧ વાહે વ ! સરોવર સારા, સેવન કળશે જેન-વિહારા;
નગર મ રત્સવ જયજયકાર, જાણે ઇંદ્રપુરી અવતારા. ૨ તિહાં . સહ જિસર વંશ, ઉત્તમ માનસ સરવર હંસ
સકળ નરેશર શિર "અવતંસ, નિષધનરાધિપ રાજે સુવંશ.૩ ચતુરંગ સેના ધરે સુવિશાળ, ન્યાય નિપુણ ને અતિ પ્રજાપાળ;
વરી વર્ગ વષય જે કાળ, વર્ણાશ્રમણે રખવાળ. ૪ પટરાણું સુંદરી ગુણખાણી, રૂપે હરાવી જિણે ઈંદ્રાણી;
તસ “ઉયરે અવતરે ધન પ્રાણી, ઉત્તમ સુપન લહે તિહાં રાણી. ૫ જિન ગુરૂ પૂજું દેવું બહુ દાન, જિનવર મુનિવરના ગુણ ગાન; નગર વર્તાવું હું અભયદાન, ડેવળા રાય કરે પરમાણુ
| (દેહ) પૂરવભવ શુદ્ધ પાળિયે, શ્રી જિનવરને ધમ્મ,
તેણે નષધ-નરેશ ઘર, ધન સુર લિયે વર જન્મ. (ઢાળ ૬ ઠ્ઠી-રાગટડી-સુણી સુણ પિઉ મુજ વિનતી-એ દેશી) શુભ મહુરતે સુત જનમિયા, વાગ્યાં ઢેલ નિસાણ; ઘર ઘર ઉચ્છવ હુએ ઘણા, દિયે યાચક ૧દાણ.
૧ દિક્ષા. ૨ પાર વગરનાં. ૩ શહેર પાછળને કોટ. ૪ જિન મંદિરે. ૫ મુકુટ સમાન. ૬ રાજા. ૭ પિતાપિતાના વર્ણનાં ચારે આશ્રમો. ૮ કુખે, ૮ ધર્મ. ૧૦ જન્મ. ૧૧ દાન.

Page #367

( ૩૧૬ )
નળદમય તિ-રાસ.
અનેા.
ના. :
અનાપમ નંદન અવતર્યાએ, કીજે ર'ગ રસાલ. દેશ અમાર વરતાવધે, છૂટે અહિ અનેક; મહાત વધારે રાજિયા, ખરચે દ્રવ્ય અનેક ખારસમે દિને વિઓ, મિળી સવિ પરિવાર; સાર શૃંગાર પહિરાવિયા, ભેાજન વિવિધ પ્રકાર. જ્ઞાતિ સમક્ષે સ્થાપિયા, 'ભલ સુરતે નળ નામ; રૂપે દેવ હૅરાવિયા, અભિનવ જાણે પકામ. શુકલ પખે જિમ ચલે, વાધે તેમ કુમાર; કળા ખડુત્તર શીખિયા, જાણે ગ્રંથ-વિચાર. લક્ષણ સકળ અલકર્યાં, જાણે જનમત બ્રેક:
અને. ૨
અને. ૫
અનેા. ૭
અના. ૮
જિન ગુરૂના બહુ રાગિયા, નવતત્ત્વ જાણે સચેત. અને. હું વ્યસન સહું વેગળાં ફરે, કુસંગતિ નહી લગાર; કામ કષાય ન પીડિયા, શા સુગુણુ ઉદાર. માત પિતાયે ભણાવિયાં, પૂરાં શાસ્ત્ર અનેક; શીળ સુભાગે આગળા, સાચવે ધર્મવિવેક. (dCા.) ખાળપણાથી "લાલિયા, શીખવયેા નહુ જાત; કરાગી તે ૧॰મત જાણજો, વૈરી ગણો તાત. હસમાંહિ' જિમ માપડું, ખગ પામે અપમાન; તિમ પડિતમાંહિ મિન્યાં, મૂરખ ન લહે 11માન. ૧સે દેશે અહુ માનિયે, પરદેશે પૂજાય;
૧ પુત્ર. ૨ કેદીઓનાં બંધન છેડયાં. ૩ માન અકરામ ભર્યો ખેતાઓ વ્હેંચી વડાઇ વધારી. ૪ સારા. ૫ કામદેવ સમાન. જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ, સવર, નિર્જરા, બધે અને મેક્ષ એ નવતત્ત્વ. છ લાડ લડાવે. ૮ પુત્ર. ૯ પ્રેમી. ૧૦ નહીં. ૧૧ સન્માન. ૧૨ પેાતાના દેશમાં.

Page #368

જન્મ વચાર
( ૧૭ ) પંડિત જિહાં જિહાં સંચરે, તિહાં રાને વેલાઉલ થાય. ૩ લાલે પાંચ વરષ લગે, તાડે જ દશ માન;
સોળ વર્ષને સુત થયે, તવ તે મિત્ર સમાન બાળ૫ણે ન કળા ભણી, ન કર્યો ધંન ઉપાય,
પાછે ચારે કેરડાં, કેઈપરે દેવે પાય. તેણે કારણે નલ કુંઅરૂ, શીખે કળા વિચાર
શૂરેપૂરે ગુણે કરી, ઉપગારી દાતાર. દાન દયા પરમક રહિત, ચિવને રહે સાવધાન વિષય કષાય ન ગજિ, તે જગ તિલક સમાન. લઘુભાઈ ઘરે લાડકે, કુબર કૂડનિહાણું
બે બંધવ વૈવને ચડયા, સુણજો હવે સુજાણ. [( કાળ ૭ મી-અમદત્ત કપિલપુર રાજીરે—એ દેશી) વિદર્ભ દેશે ધણુ કણ પૂરી પુંછ, નયર કુંઠિનપુર નામ;
રાજ કરે તિહાં ભીમરથ રાજીઓ, સારે વંછિત કામ. ૧ પુણ્ય કરે જે ભવિયણ ભાવશું છે, જેથી સીઝે કાજ;
સુત સુખ કીરતિ બહુ વધેજ, લહિયે ઉત્તમ રાજ પુણ્ય. ૨ રાણી તસુ ધર પુષ્પવંતી વકીજી, પૂરવ પુણ્ય તાસ;
અરી પૂયસિરી સુરલોકથી જી, આવી કરે નિવાસ. પુય. ૩ તે રાણીએ સુહણે પેખીએ, જતી એક ઉદાર; 'વથી ત્રાડે અતિસુખ પામવા, આવીઓ નૃપ ઘરબાર. પુય.૪ જાગી રાણી ભૂપતિ પૂછયું, સુહણાતો વિચાર
ગજ પરમાણે છેરૂ થાયસેજી, રાય કહે સુખકાર. પુય. ૫ પુત્રી પ્રસવી જ રાયને, કીધાં ઉછા કામ,
૧ વગડામાં પણુ આનંદમંગળ. વિધા-સર-૩ ડ-ઇનેજ ભંડાર–ખજાને. ૪ મેટી. ૫ હાથી. ૬ લાહ્ય લાગવાથી, ૭ સ્વમ. ૮ હાથી.

Page #369

(૩૧૮) નળદમયંતિ-રાસ
સુપન વિચારી રાજા તવ વેજ, દવદંતી એ નામ. ૩૫. ૬ દિન દિન વધે તે નૃપ કુંઅરીજી, શીખી કળા અનેક રૂપે હરાવી અમારી કિન્નરીજી, બહુલે વિનય વિવેક. પુણ્ય. ૭ બાળપણાથી જિનધર્મ રાગિણીજી, જાણે નવ તત્વ લે; જિનવર પૂજે સૂત્ર ભલાં સુણેજી, કેહને ન કરે છે. પુય. ૮
(દુહા ) સકળકળા ગુણ-મણિ ભરી, વિદ્યા વિનય વિચાર,
અનુક્રમે વર્ષ દશની થઈ, ‘લાછિત અવતાર. તવ રાજા મન ચિંતવે, એ પુત્રી મુજ સાર; રૂપ અને પમ વય ચડી, કુણુ કીજે ભરતાર. ? જે પણ મનમાં ઉપજે, ભલી ભલેરી બુદ્ધિ તે પણ ડાહા પૂછિયે, જિમ હાય કારજ સિદ્ધિ. લહુડ વડાં પૂછે નહી, ન ગણે સયણ સનેહ, "આપણ છેદે ચાલતાં, ખરે વિગૂચે તેહ. એમ વિમાસી પૂછિયા, ઘર જે વડા પ્રધાન; વળતા તે ઈમ બોલિયા, સાંભળ રાય સુજાણુ. મૂરખ નિરધન વેગળો, શુરો અતિહિ “સરસ; કન્યા વરષ ત્રિગુણ હવે, તે વર ગણે “સષ. ધણી અનુકૂળ શીલસ્પે, વિદ્યા વય ધન દે;
ગુણ સાતે જોઈ કરી, વર લીજે નિસંદેહ.. એહવે વર જોઈ કરી, માત પિતા દિયે ધૂય; પાછે કારણ કર્મનું, ઈમ ૧૧જપે જગ સહુય.
૧ રાખ્યું. ૨ દેવાંગનાથી વિશેષ રૂપાળી. ૩ લક્ષ્મી દેવી જેવી લક્ષ્મીની વૃદ્ધિ કરનારી. ૪ ન્હાનાં મોટાંને. ૫ પોતાની મરજી મુજબ. ૬ ફજેત થાય-વગેવાય. ૭ દૂર પંથે રહેનારે. ૮ બહુજ રસાળ. ૮ દોષવાળે. ૧૦ પુત્રી. ૧૧ બોલે,

Page #370

વયંવર રચના (૩૨૯) જે સુખણ થઈ બેટ, તે કહે કર્મ પ્રમાણ; ઊણી તે માવિત્રને, ગાળ દિયે 'નિર્વાણ જીવે તો માવિત્રને, દેહિલમ દેખી દાઝ;
ઘર ત્રોડવે વરણી, કાં “સરજી મહારાજ. તિશું કારણ ભૂપે ભલે, માંડ સ્વયંવર જંગ; એ બેટી વર જોઈને, વરને વર મન રંગ.
(કાળ ૧૨ મી-લેકિક પવાડાની ) સ્વયંવર મંડપ શકસભા સમ, વિરચે ભીમ નરિ; કનકમણિ રૂ૫ મંડપ, દેખી મેહે સુર નર વૃંદ ઠામઠામ 'દૂત પઠાવ્યા, નુતરિયા નરવર વૃંદ;
દેશદેશના નરવર આવે, મનમાંહિ ધરી આણું. હય ગય રથ 'પાયક પરવરિયા, છેકર શ્યલ ગાળા
તેજે તાપન રૂપે “રતિપતિ, મેં મુંછ મુંછાળા. નિષધ નરેસર નળ કબરસ્યું, સાર સિંગરે સોહે,
મેઘાડંબર છત્ર ધરાવે, રૂપે સહુયે મહે. ભીમ ભલી પરિ ભૂપ સહુને, આગતા સ્વાગત દાખે; ઊતારે ઊંચે ઊતારે, મુખથી મીઠું ભાખે. સાર સિંગાર કરી તે ભાં, પરવરીઆ પરવારે.
સ્વયંવરે નરવર આવ્યા બેસે, ઈદ્રત અવતારે. કવદંતી પણ સ્નાન કરીને, પૂજ્યા જિનવર શાંતિ,
સકળ સિંગાર કરીને સ્વયંવરે, આવે મુખ વિસતિ. છ માનવ માન ધરે જે મનસ્યું, રણે જે શસ ન ચૂકે, દેખી દવદંતી નિજ દિલશું, ધીરપણું તે મૂકે.
૧ અવશ્ય. ૨ પિદા કરી. ૩ ઇંદ્રસભાના જે મંડપ ગોઠવ્ય. ૪ જાસૂસ. ૫ રાજા, ૬ પગપાળા નેકર. ૭ સૂર્ય. ૮ કામદેવ જેવા. જ સુંદર-ઉમદા.

Page #371

૧૦
(૩૨૯) નળદમયંતિ-રાસપુરૂષતણી પરિ પરગટ બેલે, ચિત્રલેખા પ્રતિહારી, નામ ઠામ કુળ નર વર-કેરા, જાણે અતિ સુવિચારી. સામ અને રવિવંશ વિભૂષણ, બેઠા જિહાં નરનાહ; દવતીને કહે પ્રતિહારી, સામિનિ સુણે ઉછાહી. આ સવિ આવ્યા છે પુહપતિ, તુડ વિહા નિમિત્તે
સ્વયંવરમાં વરજે હે ભદ્રે, જે તુજ આવે ચિત્તિ. સુસમારપુર પ્રગટ પ્રતાપી, આ દધિપણું નરિ;
સકળ નરેસર માંહે દીપે, તારા-ગણ જિમ ચંદ. લાછિ અને એને ઘર સરસતિ, એ બહુ છે નારી;
તું પણ ત્રીજી થા પટરાણી, હિયડે વાત વિચારી. કવદંતીને કાંઈ ન ભાવે, તેણે દીઠે નવિ મા,
માન સરોવરે નિવસે હંસી, તે કિમ ખાળે રાચે ! ૧૪ પ્રતિહારી વળી જાયે આઘેરી, બેલે વાત વિચારી,
આ ચંપાવતિ નામ સુબાહુ, પરણે રાજકુમારી. ભેગ કુળે ભાકર જેહને, બાંહબળી રાય નાસી; વયરી વન પરવતમાં પેસી, મૃગ સાથે તૃણ “આસી. એ પણ મેરે ચિત્ત ન ભાળે, ચિત્રલેખા શું ભણિયે; વાઘ સિંઘ ચિત્રાદિક પાસે, શૂરપણું બહુ સુણિયે. તવ બીજા આગળ લેઈ બોલે, ચિત્રલેખા સુવિચાર
ચંદ્રરાજ નામે એ રાજા, કુળે ખાગ શૃંગાર. બીજા ભૂપ ભલા છે તે પણ, ઈણ કરે પુછવી પાળી; તારાગણ હુતે નિશિ કહિયે, ચંદ્ર કરે અજૂઆવી. ૧૯
૧-૨ ચંદ્રવંશી અને સૂર્યવંશી રાજા કે જે કુળના ભૂષણઘરેણુ-અલંકાર સમાન છે. ૩ રાજ. ૪ હે કલ્યાણિ- ૫ ઘાસ ખાવાની ઇચ્છાવાળા જણાયા, મતલબ એ કે તેને જોઈ શત્રુઓ પર્વતની કંદરાઓમાં છુપાતા હતા.

Page #372

અનુકૂળ પતિની શોધ. (૩ ) દવદંતી મન એ ન સુહાણું, સૂરજ દેખી વિહસે;
તે કમલિનું શશિહર દેખી, કહે કેમ હીઅડે હીંસે? ૨૦ તવ પ્રતિહારી વળી આઘેરી, જઈને વળતું બોલે;
સૂરજવાસી સેમદેવ, આપ સમવડે કુણ તેલે. કટક સજાઈ સઘળી લેઈ, જવ એ કટકે જાય; શેષનાગ પણ ભાર ન ખેચે, રવિકર તેજ ઢંકાય. ૨૨ જે પણ રાજા ઘણે મનેહર, દવદંતી સુવિચારી
તે પણ એને મને ન માન્યું, રૂચિ ઈ સંસારી. ૨૩ નિષધ-નરેસર પાસે જઈને, બેલે સા પ્રતિહારી;
નિષધ–રિસર મોટે રાજા, અષભકુળે અવતારી. દેવમાંહિ જિમ ઈદ્ર કહીજે, તારાગણે જિમ ચંદ;
તેજે રવિ તિમ બીજા નરવર, માંહે નિષધનરિદ, કેશલ-દેશ અધ્યાવાસી, ચતુરંગ સેને પૂરે;
શાસ્ત્ર સુધી પ્રગટ પરતાપી, જિનવર ધર્મ શૂરે. નળ નામે એહવે આ નંદન, રૂપે દેવકુમાર
સકળ કળા ગુણવંત મનોહર, મયણતણે અવતાર. ૨૭ *વન કુસમાકુલ મૂકી ભમરી, જિમ આંબે મન બાંધે, તિમ નળ દેખી બીજે ઠામે, "ભીમી ચિત્ત ન સાંધે. ૨૮
(દહા) પૂરવ ભવ પ્રેમે કરી, દવદંતી ગુણ જાણ; વરમાળા કંઠે ઠરે, વાગાં ઢેલ નિસાણું,
૧ ગમ્યું નહીં. ૨ સૂર્યનાં કિરણે. ૩ કામદેવ. ૪ વનમાં ફૂલોને જો મૂકીને જેમ રસસંગ્રહ કરનારી મધની ભમરી આંબાના મોર તરફ મનને કાયમ કરે. એટલે કે બીજા પુષ્પ–રસો કરતાં આંબાના મરનું મધ સુંદર સ્વાદવંત સુગંધદાર બને છે માટે. ૫ ભીમ રાજાના કુંવરી દવદતી.

Page #373

(૩ર) નળદમયંતિ-રાસ.
(પાઈ) પૂરવ પાંચ ભવાંતર ચરી, નળરાજે દવદંતી વરી, મુની મેઘરાજતણી એ વાણી, એટલે પહેલે ખંડ વખાણી. ઇતિ શ્રી નળ દમયંતી ચરિત્ર-રાસને
પહેલે ખંડ સંપૂર્ણ
ખંડ બીજે.
(દાહ.) કૃષ્ણરાજ નામે કુંવર, દેખી નળ વિવાહ; મન વિલખાણે અતિ ઘણે, હીઅડે ઉપને દાહ. પર સંપત્તિ જિક સહે, પરગુણ બોલે મીઠ,
વિણ સ્વારથે ઉપગારીઆ, તે મેં "વિરલા દીઠ ! છેડે પણ નિજ મહાજને, મનમાં વહે ગુમાન;
૦ ટીટેના પાઉ જિમ, ફેકટિયું અભિમાન. બળ અવિચારી આપણું, માંડે અધિક પરાણ
મોટા સાથે માંડતાં, નિચ્ચે મૂકે પ્રાણ. રાજા દુર્જન દરસણી, ધારાળુ મર્મજાણ;
વૈદ્ય ધની અહિ યાચકે, મત કે પવ જાણું. નિબળથિર્ક મડે જિકે, અતિ મોટાગું “આળ; ગર્દભ સિંહ શિયાળ જિમ, પામે મરણ અકાળ.
૧. બળતરા. ૨ બીજાને વૈભવ જોઈ ઈર્ષ્યા ન કરે. ૩ બીજાના ગુણજ બોલે. ૪ વગર સ્વાર્થે ઉપકાર કરે. ૫ કેક જ. ૬ અભિમાન. ૭ ટીંડી આકાશને પડતું ઝીલવાના અભિમાન વડે ઉંચા પગ રાખે છે તે નકામે મિજાજ છે. ૮ છેડખાની-અડપલાં. ૮ એ દષ્ટાંત પાપાખ્યાનમાં જુવે.

Page #374

વિષય વિપત્તિ
(૩૩) કૃષ્ણરાજ હિત બેલિયે, સાંભળ તું નળરાય;
અમ બેઠાં જે તે વરે, એહવાત ન સુહાય. વળતે નળ એમ બેલિયે, એ ફેકટીએ ખાર; પુય સાથે માંટીપણું, માંડે કેણ ગમાર. એકજ ગામ ગામતરૂં, એકજ બિહું વ્યાપાર
એક ગમાડે મૂળગું, બીજે દ્રવ્ય અપાર. દ્રષ્ટ દીઠું સાંપડે, મનનું માન્યું હોય;
પાણીથી ઘી ઊતરે, (તે) લૂખું જમે ન કોય. વળતું કૃષ્ણ નરેસર, નળ સાથે બહુ માનક
કટક સજાઈ લેઈને, માંડયું “ઝૂઝ નિહાણ. નળ પણ ઊઠયે ઉદ્ધસી, હાથ લઈ હથિઆર;
આપણુપે દેખાડતા, બે ઝૂઝે ગ્રૂઝાર. રંગ ભંગ દેખી તિહાં, તે દવદંતી નારી; જિનવર નામ જપીકરી, છટે ના વારિ. ભાગે કૃષ્ણકુમાર તે, શ્રી જિનતણે પસાય; નળકુંઅરના “વેગમ્યું, આવી પ્રણમ્યા પાય. નળ દવદંતી પરણિયાં, મંગળ ધવળ સુગાન;
સાજન સવિ સંતષિયાં, દીધાં બહેલાં દાન. રાયશિરોમણિ નિષધનૃપ, મેટે ભીમનરેશ સંપતિ સારૂ બિહુ જણે, ખરચી “લાઇ વિશેષ.
(ઢાળ ૧લી-માઈ અમે લેશું સંજમભાર) કે દિન ભીમના આગ્રહ માટે, નિષધ રહે તિણે ઠાય; પછે ભીમ ભણી જણ ખીએ, તેહ કહે તિહાં જાય. ૧
૧ ઇર્ષ્યા. ૨ મદમી-લડાઈ. ૩ પ્રાપ્ત થાય. ૪ અહંકાર. ૫ યુહ. ૬ લડવૈયા. ૭ પાણું મંત્રાને છાંટયું. ૮ તાકીદે. ૮ લક્ષ્મી.

Page #375

(૩૨૪) નળદમયંતિ-રાસ, રાજનજી ચાલે નિષધ રેશ, અમે જઉં અમારે દેશ; તમે ધરજે પ્રીતિ વિશેષ.
રાજન, ૨ નિષધ પઠાબે ઘણે આડંબરે, પહેરાવ્યું સવિસેન;
રાત્રિ ત્રણિ લગે સાથે, વેળાવા જાય ભીમશાસેન. રાજન. ૩ વળતી શીખ દિયે તે માતા, સાંભળ હે વર પુત્રિ !
સાસૂ સસરા વિનય મમૂકે, રખે કે પ્રિયુ ભત્તિ. રાજન. ૪ દવદંતી માય બાપ નમીને, બેઠી નળ-રથ જાય;
ઉચછક ચાલે નિષધ-રેસર, દીહ રાત ન ગણાય. રાજન. ૫ રાત અંધારી વાટ ન દીસે, પ્રગટ કરે દવદંતી;
તિલક અને પમ સૂરીજ સરખું, તેણે વાટ દીસંતી. રાજન. ૬ ગજમદગંધે ભમરે વીંટ, કાઉસગિ છે મુનિ એક; નિષધ-નરેસર સવિ પરિવારે, વાંદે ધરી વિવેક. રાજન. ૭ કેશલ–નગરે આવ્યા નરવર, વર્તે ધર્મ અપાર;
તરિઆ તરણુ ઘર ઘર મંગળ, ઉછવ વિવિધ પ્રકાર. રાજન. ૮ વિનય વિચક્ષણ વહુ વર દેખી, રંજે સવિ પરિવાર; નળ સાથે સુખ સંપત વિસે, બહુ જ પ્રીત અપાર. રાજન. ૯
(દહા) રાજ કરતા નિષધને, દેશે ન “ઈતિ લગાર;
દેવ ગુરૂ ધર્મ સાચવે, સુખી વરણ અઢાર એક દિન નરપતિ ચિંતવે, એ સવિ પુણ્ય પ્રમાણે, રાજ અને પમ ભેગાવું, સવિ માને મુજ આણ.
૧ શિખામણ. ૨ ઉત્સાહપૂર્વક જલદીથી. ૩ દિવસ. ૪ દમયંતીના કપાળમાં સૂર્ય સમાન તેજ પ્રકાશનું તિલક વિધમાન હતું તેથી. ૫ ઇતિ ૭ પ્રકારની હોય છે. તે એ કે હદ ઉપરાંત વર્ષાદ થવો, વર્ષાદની અછત, તીડની પેદાશ, રાજ્ય ભય, પર સૈન્યનો ભય, ઉંદર વધારે, અને પિપટ વગેરેથી ધાન્યને નુકશાન પહોંચવું એ ૭ છે.

Page #376

વૈરાગ્ય-વિજયેચ્છા, (૩૫) છતે સંગે ધર્મને, આળસ કરે ગમાર; કાણી કૅ કારણે, હારે સહસ દિનાર. વ્યાધિ ન પડે જ્યાં લગે, જરા ન આવે અંગ; ઈદ્રીશક્તિ કુરંતડાં, કર ધર્મ સુચંગ. લાલચી લેભ ને લીલરી, લાલ વિશેષે થાય;
ગરઢપણે આવેષડે, લક્ષણ દૂર પુલાય. વચન ન માને છેકરા, નારી ન ધરે પ્રેમ,
ખૂણે નાખી મેહલિયે, જે નહિ ગાંઠે હેમ. તપ સંયમ દાને કરી, વિદ્યા વિનય વિચાર પ્રગટે ન થયે જેહ તે, શું આ સંસાર?
એમ વિમાસી મુનિ થયે, થાયે નળ નિજ પાટ; કચેાથે આશ્રમે રાયની, વંશખામાં વાટ.
(ઢાળ ૨ -પુન્ય ન મુકિયે-એ દેશી.) રાજ પાળે નળ નય કરી, વરતે આણ અખંડ
રાય રાણું સેવા કરે, દેતા બહુલા દડેરિ. નળ સબળ સુખ ભેગવે, સેન સબળ જ સવારિ,
પામી દોલત અતિ ઘણી, એ સવિ પુણ્ય-પસાયેરિ. નળ. ૨ લેક સુખી કીધા તિસા, જિમ વિસારીઓ તાત;
ઈણે વશે જાયા તિકે, અધિક અધિક વિખ્યાતરે. નળ. ૩ અન્યદા મંત્રી પૂછિયું, આજ અમારી આણુ, કેણ ભૂપતિ માને નહિ, ભેળા ભમે અજાણે રે. નળ. ૪ મંત્રી કહે આણુ તુમતણી, માને નહિં કદંબ, તે રાજા છતે થકે, જસ વાધે અવલંબેરે. નળ. ૫
૧ હજાર સોના મહોર. ૩ સ્કુરાઈ રહેલ હોય, ઇન્દ્રિયની શક્તિ સતેજ હોય. ૨ પૈસા-દાગીના-સનું–લમી. ૩ સંન્યસ્ત-દીક્ષા. ૪ ન્યાયવડે કરીને. ૫ કોઈ હુકમ ભંગ ન કરે તેવી અભંગપણે.

Page #377

( ૩૨૬) નળદમયંતિ-રાસ
( હા) તેજ હોય તે સહુ નમે, એહવે જગત સુભાવ;
પાવક ઊપર કર ધરે, ‘ભસમી ઉપર “પાય. તેજે કરી સહુએ બિહે, નામે ન બિહે કેચ સિંહ સર્ષ ભીતે લખ્યા, હાથ વાહીને જોય.
(ઢાળ પાછળનીજ શરૂ) ઈમ સાંભળી નળ રાજાયે, મેકલીઓ તિહાં દ્વત;
તે કાંઈ માને નહિ, ગર્વ વહે મન બહુ રે. નળ. ૬ દૂત પાછા આવી કહે, ન માને તે તુમ બેલ;
વિણ લૂટયાં વાજે નહિ, મૂરખ દુરજન ઢોલેરે. નળ. ૭ કટક સજાઈ લેઈ ચઢ, માંડે ઝઝ અલબ, નળ છ પુણ્ય કરી, ભાગે રાય કદંબરે.
નળ. ૮ ખરૂં વિમાસી તિણ નૃપે, લીધે સંયમ–ભાર;
તસુ પાયે લાગે નળ તિહાં, સહુ કહે જય જયકારરે. નળ. ૯ તસસુત હંસનુપ થાપિયે; સાધી સઘળા દેશ નળરાજા પરિવારસ્યું, નયરી કરે પ્રવેશે રે. નળ. ૧૦
( હા) ચંદન કરૂએ “ચંદ્રને,-લુંછણ જળનિધિ ખાર; તિમ નળને જુવટાણે, અવગુણ એક અપાર. દોષ મ દેજે જાતિને, માત પિતા નવિ દેષ; દેષ જ દેજે કર્મને, ફક મ કરજે શેષ.
૧ સ્વભાવ. ૨ અગ્નિ. ૩ હાથ. ૪ રક્ષા-ભસ્મ. ૫ પગ. ૬ ભીંતે સિંહ સાપનાં ચિત્ર કહાડેલ હોય તેને સહુ હાથ અડાડે છે. ૭ મૂર્ખ, દુશ્મન અને ઢાલ કૂટયા વગર વાગતાં-પાંસરો અવાજ કહાડતાં જ નથી. ૮ લશ્કરની તૈયારી કરી. ૮ તુરત લડાઈ શરૂ કરી. ૧૦ સુખડમાં કડવાશ. ૧૧ ચંદ્રમામાં લંછન. ૧૨ દરિયામાં ખારાશ.

Page #378

ભાવીની પ્રમળતા.
મત જાણેા ઉત્તણુતણા, એહથી વંક ન હેાય; ચંદનથી ઊઠે અગિન, વન ખાળતી જાય. સમુદ્ર-પિતા ભાઈ ચંદ્રમા, મહિની લાછિ સરીખ; શંખ સરીખા ફૂટડા, ઘર ઘર માંગે ભીખ. કાઈક સઘળે ગુણુ ભર્યાં, કવિતા કાડા કોડિ; કવિ ખઇકે લાલિયા, અહુજ મોટી ખાડ. કૂખર નિહાળુ તસ, લઘુ ભાઇને રસાખ;
જાવટ માંડયું રસ ભરી, હારે સઘળી 'આથિ. કૂમર સીધા પાસીએ, મહા વિદ્યા સિદ્ધ જૈય; પાસા દીધ તિણે ભલા, જેહથી હાર ન હેાય. હાર સુણી નળ–રાયની, તવ દેવદતી નાર; લાજ નિવારી આવીને, ખેાલી સભા મઝાર. રળી રળી ઉપાર્જિયુ, જે ધન વ્યસને ખાય;
હીરે ખટકે સાલ જિમ, જાવજીવ તે કાય, જલધિ તરી ગિરિવર ચડી, લંઘી પવિષમા ઘાટ;
નીઠ કરી ધન આણિયું, તે ગમિયે શા માટે ? ધન કારણુ ખધવ હણે, પુત્ર પિતા વષ હાય; ધનથી અનરથ ઊપજે, સુરપ્રિયાક્રિક જોય. રાજતણા અરથી હુઆ, આદીશ્વરના પુત્ર; સગપણુ કિપિ ન લેખવે, ઝયા સબળ બહુત્ત. વિરસું પેસે હથે કરી, જે રાજે નહી વાડ; તે જીતીને લેયસે, તિહાં કેડ઼ા તુજ ૧૧પાડ ?

( ૩૨૭ )

૪
૫
૧૦
૧૧
૧૩
૧ રૂપાળેા. ૨ સાક્ષિયે ૩ જુગાર. ૪ ધન દેાલત. ૫ વષમી જગ્યાએ. ૬ પરાણે. ૭ પિતાનું ખૂન. ૮ લાલચુ. હું જરાપણું ન લેખવતાં. ૧૦ મર્યાદા. ૧૧ આભાર.
૧૨

Page #379

(૩૨૮) નળદમયંતિ-રાસ
(ઢાળ ૩ ઇ-નરેસર દીજે માંગું દાન-એ દેશી.) ભીમી કહે રાય સાંભળે, વ્યસનતણ અવદાત;
એકએકે નર લય ગયાજી, સાતતણ કુણ વાત. નરેસર વ્યસન નિવારે સાત, ઈહ લેકે ને પરભવેજી; વાધે સઘળે ખ્યાતિ.
નરેસર. ૨ ઘૂત સુરા પલ પાંડુઓ, પારધિ વેશ્યા પાપ; ચેરી પરસ્ત્રીથી લહેજી, પ્રાણી બહુ સંતાપ. નરેસર. ૩ જાઆરી ચેરી કરે છે, કેઈ ન ગણે લાજ;
પરઘરણી ધન હારજી, પાંડવ ગમીઉં રાજ. નરેસર. ૪ માંસ જીવને પિંડ છેજી, નરગત ઉપાય;
બગ રાક્ષસ નરગે ગયેજી, માંસતણે ‘સુપસાય. નરેસર. ૫ સજજન સહુયે “પરાભવેછ, પ્રાણી પરવશ હોય; દ્વારકા નગરી ક્ષય ગઈ, મદ્યતણે પગ જોય. નરેસર. ૬ નટ વિટ પુરૂષે ભગવાજી, વેશ્યા “જણ જણ નાર;
સ્વારથ વિણ વિહડ સહીજી, કેવને સવિચાર. નરેસર. ૭ પારધિ નરગ નિવાસનીજી, પારધિ દુખનું જાળ;
બ્રહ્મદત્ત સરખા રાયનીઝ, આંખ હરે ગોવાળ. નરેસર. ૮ ચેરી દુખનું મૂળ છેજી, નર તણી એ દૂતી;
વધ બંધાદિ બહુ પરેજી, મરણ લહે શિવભૂતિ. નરેસર. ૯ પરદારા દુખદાયની, અપજસને ભંડાર;
જાત ગમાડે દ્રવ્યનું છે, રાવણ ચરિત સંભાર. નરેસર. ૧૦ એમ જાણી રાજન કરેછ, વ્યસનતણે પરિહાર;
૧ વૃત્તાંત. ૨ જુગાર, દારૂ, માંસ, શિકાર, વૈશ્યાગમન, ચોરી, પરસ્ત્રીસેવન આ સાત નઠારાં વ્યસન છે. ૩ પરસ્ત્રી. ૪ કૃપાથી ૫ નડે. ૬ દારૂ. ૭ નટડા વટલેલા નઠારા માણસોની. ૮ જ જણની વહૂ.

Page #380

વિષય વિપત્તિ.
( ૩ર૯ ) રાજ રમણિ અદ્ધિ ભગવેજી, રાજ કરે આધાર. નરેસર. ૧૧ નળને મન આવે નહીંછ, દવદંતીના બેલ; આ પણ છે કે ચાલીઓ, નિષ્ફર હવે નિટોલ. નરેસર. ૧૨
(દેહ) અમી સમાણાં વયસુડાં, પાત્ર વસે ફળ પત્તિ,
સ્વાતિતણ જળબિંદુઆ, સીપ પુડે ફળ મેતી. ઘણે ભલે તેય શું કરે, મૂરખને ઉપદેશ, સુગહીતણે દીઠે તડે, મૂરખને આદેશ. સદ્ધિ અરમણિ પરિવાર ટ્યુ, હારે રાજ્ય નરેશ; કૂબર વળતું ઈમ કહે, છાંડે બંધવ દેશ. તે હિવ નળ નૃપ ચાલીઓ, મેહી સવિ પરિવાર
ભીમી પણ પૂંઠે વળી, કબર કહે તિવાર. મેં તુજ જીતી રાજ સહિ, તવ કહે મંત્રી સાર; કેવી ભેજાઈ માય સમ, ઉત્તમને આચાર. છાંડે પિતાની પ્રિયા, નીચ રસે પરદાર;
"સરેવર મૂકી શિર થકે, બેટે કાગ ગમાર. નિરવાહક છે આપણે, પર નહીં આવે કામ; કાજળ ઊઠી જાયસ્પે, લેકચન રહેશે ઠામ. ઇરાન સરોવર રાજઘર, પારદારોને સંગ; વસિંભ વેગે પરિહરે, રહી ન કીજે રંગ.
૧ રાજ્યલક્ષ્મી. ૨ મરજી પ્રમાણે. ૩ સુધરી વાંદરની વાત પંચોપાખ્યાનમાં જુવો. ૪ મોટા ભાઈની વહુ મા સમાન ગણવી. ૫ તળાવનું જળ તજી માથે ઉપાડેલા ઘડામાંનું જળ કાગડોજ પિયે છે, અને ગમાર હેય તેજ નિજ સ્ત્રી છેડી પરસ્ત્રી સેવે છે. ૬ આંખો. ૭ ઉજડ વગડામાં રહેલું જળપૂર્ણ તળાવ, રાજાની દોસ્તી અને પરાઈ સ્ત્રી એઓને તુર્તજ ત્યજી દેવાં.

Page #381

( ૩૩e ). નળદમયંતિ-રાસ,
(કાળ ૪ થી-રાગ રામગિરિ.) મંત્રી કહે રાજન અવધાર, પદારાને સંગ નિવાર; રથ સંબળશું ભર્યો અલાવિ, દવદંતી રથ સાથે ચલાવિ. ૧ અવસર પામી નવિ ચૂકિયે, જૂના રાગ દ્વેષ મૂકિયે. છાયા વૃક્ષને સંભાર, રહેશે બેલને ઉગાર. ૨ એહ વચન કૃબર અણુસરે, મંત્રી નળ આગળ ઉચ્ચરે, રાજન વચન એક આદરે, રથ સબળણ્યે અગી કરે. ૩ બેલે વચન રાય નળ હસી, રથ ઈચ્છા હિવ કીજે કિસી; રાજ દ્ધિ પુર અંતેઉરી, જે પહેલાં સઘળાં પરિહરી. ૪ વિણઠી ભૂમિ દેવ છાંડિયે, દેશાંતર વ્યવસાય માંડિયે;
ઉત્તમ આદર વછે સહી, અધમ ધનવાં છે ગહગહી. ૫ વિદ્યા વિત્ત આદર સુખઠાણ, એહ પામે તિહાં રહે સુજાણ;
કેઈ ઊઠી પરદેશે જાય, પુણ્ય પ્રમાણે સુખિયે થાય. ભય પરદેશતણે મન ગણે, આળસિયો આલેચે ઘણે; - કાક કુપુરૂષ મૃગલાં સરે, લાલચે બાંધ્યા દામે મરે. ૭ ઉંઘ આળસ સુશ્રુષા દેહ, એ નવિ છાંડે તનથી જેહ;
પડયાં પાથર્યા રહે આવાસ, સુપને લક્ષ્મી નવે પાસ. ૮ દંત કેશ નખ કુપુરૂષ જાણુ, સહ નિયથાનક નિરવાણ; ‘સિંહસુ પુરૂષ મણિગજ જિહાં જાય, તિહાં પૂજા અધિકેરી થાય ૯ તૂટે નેહ કહે પ્રીતિજ કિસી, એકઠાં બેસે કિમ મન હસી; તુજને દ્વિજ કિમ પુત્ર વિસરે, પંડિત પૂછે મુજને સાંભરે. ૧૦
૧ ભાતા વગેરેને સામાન. ૨ રમત રમતમાં. ૩ સ્થાન. ૪ વિચાર કર્યા કરે. ૫ કાગડે, નઠારાં માણસ. ૬ ઘરમાં. ૭ દાંત વાળ અને નઠારૂં માણસ પિતાના ઠેકાણેજ શોભા મેળવી શકે છે. ૮ સિંહ, સદ્ગણિજન, રત્ન, હાથી એ પિતાનું ઉત્પત્તિ સ્થળ છેડી જ્યાં જ્યાં જાય ત્યાં ત્યાં વિશેષ વિશેષ પૂજા પ્રશંસા ને મૂલ્યને પાત્ર થાય.

Page #382

સમયની સત્તા,
( ૩૩૧) તવ બોલે મંત્રી મતિસાર, સ્વામિ નિસુણે એક વિચાર
જે માનવ સાહસ આદર, હિલે તે આપદ ઊતરે. ૧૧ તે પણ અવસર ઈમ લેખિયે, સર્પે દેડક શિર રાખિયે, આવું બાંભણ ઘીને કાજ, ઈમ કારજ કીજે મહારાજ. ૧૨
આદર પૂઠે દેઈને, આગળ કરે અપમાન; કાજ “સમારે આપણું, ગણવે એહ પ્રધાન દવતી સુખ કારણે, રથ રાખે ભૂપાળ; કઠિન જાત હાય પુરૂષની, સ્ત્રી પ્રાહે સુકુમાળ.
(ઢાળ ૪ થી–દેશી ચેપાઇની.) રથ રાખે દવદંતી હેત, નળ ચા નિજનારી સમેત
નગર માંહિ ઉચે એક થંભ, ઉપાડવાને કરે આરંભ. તે ઉપાડ થાયે હામ, બળ દેખાડયું નળે પ્રકામ;
બાળપણે નળ વને ગયે હતે, તિહાં એક મુનિવર દીઠે છતે. ૨ તિણ કષિ ભાખ્યું જ્ઞાન પ્રમાણ, થંભ પંચસે હાથ પ્રમાણ
તે ઊપાડી જે થાપયે, અર્ધ ભરત તે રાજા હોસ્પે. ૩ મહા કષિ વચન મળ્યું એ સહી, મુનિવર ભાખિત જુઠું નહીં, લેક કહે છે વાણી ઘણી, નળ હાસ્ય કેશળને ધણી. ૪ મોટા માણસ આપદ ય, સંપદ પણ મોટાને હોય;
ચંદ્ર વધે ને ચંદ્રજ ઘટે, તારા શું વાધે શું ઘટે? ૫ નળ હેતે લેક સહુ સુખી, પણ કેઈને નવ કીધા દુખી; નળ થાજે ૫હવીને ધણું, વહેલા આ કેશળ ભણું. ૬ ઇશાં લેક વચન ઊચરે, સાંભળી નળ મનમાંહે કરે, રાજ કમાયું તે પ્રમાણ, સહુયે જેહનાં કરે વખાણ. ૭
૧ સહેલાઈથી આપત્તિ દૂર કરી શકે છે. ૨ સુધારે. ૩ ઘણું કરીને. ૪ સહિત ૫ મુનિ. ૬ થશે. ૭ કેશલદેશને અધિપતિ–માલિક
ન9 &;

Page #383

(૩ર) નળદમયંતિ-રાસ, જળપૂરે નદી કરે સુસુઆડિ, ઝાડ ઉપાડે નહીં કહીં પાડિ; વર્ષા ગઈ ઊડે તિહાં ધૂળ, પાપ કર્યું રહ્યું તે મૂળ. ૮ વેળા વહેતે ડાહ્યા થાય, સઘળા દિન સરખા નવિ જાય;
અરહટ ઘટિકા આવે ફરી, એક ગળી બીજી જળ ભરી. ૯ ઘર આવ્યું પરણી નળરાજ, જાવટે રમીને હાર્યું રાજ; મુનિ મેઘરાજતણીએ વાણી, એટલે બીજો ખંડ વખાણિ. ૧૦ ઈ ત શ્રી નળ દમયંતિ ચરિત્ર-રાસને
બીજો ખંડ સંપૂર્ણ
ખંડ ત્રીજે.
દેવી પિડા પિક અસુ પડતે જ ભણી;
રથથી
(પાઈ છંદ) હિવ ચાલે દવદંતી–ધણું, દેવીવચન કુંઠિનપુર ભણી;
મંત્રી સામત સહ પરિવાર, આંસુ પડતે વળે તિવાર. ૧ નળનુપ અટવી પેઠા જિસે, ભીલ લુંટવા આવ્યા તિસેં;
રથથી ઊતરીએ નળ વીર, અસી લઈને ધા ધીર. ૨ દેવી પણ વારેવા જાય, દશ દિશ નાઠા ભીલ પુલાય; માંહે માંહે કોલાહળ થયે, રથ પેઠેથી કેઈ લે ગયે. ૩
(દેહ) દ્વિતણે શું ગાર, રખે કરે નર કેય; આવત જાતાં વાર નહીં, છાંહ ફિરંતી જય. કાજ ન આવે પાધરું, મિત્રાઈ વિહડ તિ, જવ પુણ્યાઈ પાતળી, વયરી દાવ પડંત.
૧ વગડામાં. ૨ તરવાર. ૩ શોરબકોર. ૪ ગર્વ. ૫ પાંસરું ન થાય. ૬ નાશ પામે. ૭ નબળી. ૮ દાવ. ૮ સુહાળો.

Page #384

વિપત્તિવશ પતિ. (૩૩) (ઢાળ ૧ લી-વીર જિનેસર વધશું. એ દેશી). નળ દવદંતી ચાલીઆ તે બહુ પાળારે, પાળને પગે પગે
( વિસામે લિયે એક રાણી ચરણ સુહાડાં, પછે ખૂચે છે ડાભ, ડાંસને ખૂતે
વિસામા દિયે એ. ૧ લેહી પગે ઝર ઝર વહે, નળ મન અતિ ઝૂરે રે;
ઝુરેને ઉપર તડકે રિઠ્ઠ પડેએ; ચિહુ પાસે લૂઝળ વાય, તિથુિં પ્રિયા કુમલાય, રેવે ને નળ હીઅડે આવી ચડે એ. ભૂખ તરસ પીઠ માગેએ, પગે પગે નીર રે,
નીર રે દાણે આણું નળ આલેએ; પગે પાટા દવદંતીને, બાંધિય ફાડી ચીરરે,
ધીરરે પ્રિયા કરે પાળી ચાલે એ. બાળકની પરિ ધીર, હિલ રાણિય પૂછે રે;
પૂછેરે આગળ અટવી કેટલીએ નળ બેલે સે જોયણ, તેમાંહિ પાંચરે, પાંચરે જન ચાલ્યા એટલી એ.
જે પાલવ સાથરે, નળ કરે પિતે રે, પિતેરે અરધું એાઢણ પાથરે એ; નિજ ગુરૂ દેવને સંભારી, નિજ પ્રિયાને વિસામે, પાસે સૂતી પ્રિયા સાથરે એ.
(દોહા ) હિવ ચિતે નળ રાજીએ, હિયડું આણું કામ; મુજ જાયેવું નવિ ઘટે, કુંડિનપુર વર ગામ.
૧ ઘણોજ આકર. ૨ લૂવાય.

Page #385

( ૩૩૪) નળદમયંતિ-રાસ, જેહ જમાઈ સાસરે, માંડે ચિર વિશ્રામ; નામ ગમાડે બાપનું, તિમ પિતાની મામ. જા છેડે તિહાં વાહલે, પ્રાણ રંગ રેલ, ઘણું રહેતાં ૨ પ્રીસિચે, ઘીને ઠામે તેલ. નિજ થાનક નર પૂછયે, પરઘર નહુ પિસાય;
સૂરજને ઘર આવિયે, શશિર ઝાંખે થાય. પૂરવ કરમે પ્રેરિયે, ચિતે નળડ નરેશ,
એ પગબંધન મૂકીને, હું જાઉં પરદેશ. ઊણી તાં સૂણી સહી, ખિણ દેખાવે છે;
શ્રી નર વેતાં દેહિલી, પગ–બંધન છે એહ. પુત્ર સહદર ને પ્રિયા, સગાં સણીજા મિત્ત;
હિલે સહુ સાંભરે, દેહિલે નાવે ચિત્ત. ભૂખે નર પાપી હુએ, નિર્ધન નિર્દય થાય;
ગંગદત્ત સંદેસડે, કહે ભદ્ર જાય. તે હિવ મન કાઠું કરી, મેલ્હી સૂની સત્ય; જિહાં કે મુજ જાણે નહી, મેં જાએવું તત્થ. શીલ સતીને રાખશે, એહને વિઘન ન હોય;
શીલ સનાહ તજે નહુ, ગંજે તાસ ન કેય. એમ વિમાસી રૂધિરથી, લખિઆ અક્ષર વીર;
અસિયે કાપી ઓઢણું, લેઈ અધિલે નર વીર. મન પોતાનું મેહલિયું, દવદંતીને પાસ; નળ પરદેશે નીસ, યુકો બહુ ‘નિસાસ.
૧૨ આઘે જઈ પછે વળે, છુપી રહ્યં તરૂ પાસ;
૧ વિશેષ વખત. ૨ લાજ. ૩ પિરસાય. ૪ કઠોર. ૫ શીળ રૂપી કવચ. ૬ લોહીથી. ૭ તરવારથી અરધ ઓઢણું કાપી લઈ. ૮ નિશ્વાસ. ૮ ઝાડની પાસે.

Page #386

૧૪.
સતી સુંદરીને વિલાપ, ( ૩૩૫) જાયું જે જાગે પ્રિયા, તે હું જાઉં નાસિ. ૧૩ દવદંતી સુહણું લહે, ફળી અંબ રસાળ;
તે આંબે એક હાથિયે, ઉપાડ સમકાળ. હું ફળ લેવા તિર્ણિ ચઢ, તિહાંથી પ૩ અકાળ;
એ સપનું પામી કરી, સાજાગી તતકાળ. (ઢાળ ૨જી-રાગ મારૂ-કઈ રાખેરે પ્રાણ આધાર-એ દેશી). રવિ ઉગમત ચાલી ; ભરિયે નળ દુખ પૂરેરે,
દવદંતી જાગી સતી, નળ અણદીઠે ઝૂરેરે. આજ આવે રે અજોધ્યા રાય, પ્રિય પરદેશી આવે રે,
અબળા એકલી પ્રિયા, એને મૂકી કાંઈ જાવેરે. આજ. ૨ કે સરવરે પહુતા હસ્ય, પાણી લેવા કાજે,
સૂતી અબળા મેલ્હીને, જાએ કિમ નળ રાજરે. આજ. ૩ ‘વિળખાણે મેહડે ફરે, જોતી વન તરૂ ધરણુરે; જિમ દહ દિશ જેતી ફરે, સાથ વિહી હરણરે. આજ. ૪ ખે વનદેવતા તમે, પ્રિય ભાગી રાખે રે, હું અબળા એકલી ફરૂં, મયા કરીને દાખેરે. આજ. ૫ સસનેહી અબળા સતી, હીઅડે પ્રિયને ચિંતેરે,
તે નિરધારી મૂકિયે, એ શ્ય કુળની રીતરે. આજ. ૬ અથવા સ્વામિ તુમારે, કુણ કરી જે દરે; પૂરવભવે કમાઈયું, તેણે એ કીધે રેરે. આજ, ૭. સગાં સણજાં મૂકીને, આવી તુમ વિશ્વાસ રે, તેને ઈમ કેમ મૂકિયે, પ્રિયડા હિયડે વિમાસેરે, આજ, ૮ એકવાર દરસણ દાખિયે, કીજે પ્રિય સંભાળે;
૧ સ્વપ્ન. ૨ આંબો. ૩ એકદમ. ૪ સમય વગર–કારણ વગર ? ૫ દમયંતી. ૬ ન દેખવામાં આવવાથી. ૭ જંગલ-વગડામાં. ૮ ઉતરેલે રહેશે. ૮ વિચાર કરે.

Page #387

(૩૩૬ ) નળદમયંતિ-રાસ
કહી મેં દુહવ્યા હશે, તેહી ચિતડું વાળેરે. આજ. ૯ આંખે આંસુ ઝરઝરે, ચિહુ દિશ ફરી ફરી જોય રે,
એકલડી ને દયામણી, સરલે સાદે રેયરે. આજ. ૧૦ આજ દવદંતી રેવે કરી, યું સહુ વનખંડેરે;
મેરે નાટક ઈંડિયું, મૃગલે તૃણના ખંડેરે. આજ. ૧૧ સુહણું સંભારે સુંદરી, આંબળડે નળ બળી રે, રાજ રમણિ સુખ સંપદા, તેણે કરી નિ ફળિયેરે. આજ. ૧૨ કૂબર ગજે ઉપાડીઓ, નળ તે ગયે રાજ મૂકીરે,
તે તરૂ ચઢી ભૂમિ પડી, હું પણ નળથી ચૂકીરે. આજ. ૧૩ એહવું સુપન વિચારતાં, ચીરે અક્ષર દીઠારે; વાંચે દવદંતી રહી, લાગે અતિ ઘણું મીઠારે. આજ. ૧૪
(દેહ). નિષધ નરેસર ઈમ કહે, સાંભળ હે ગુણખાણું;
હું પરદેશે જાઉં છું; કારણ ભણી સુજાણ. વડ હેઠળ જે વાટડી, તે કુંડિનપુર જાય;
ડાવી વાટે કેશલા, જિહાં તુજ ચિત્ત સુહાય. તિહાં તું જાજે કામિની, રહેજે મન ઉલાસ;
મન મહારૂં સેવક સમું, મેહલું છું તુમ પાસ. વાહલા કિમે ન વીસરે, વસતાં ઉવસે રાન;
સારા સમાં નિત સાંભરે, ખટકે સાલ સમાન. તું મત જાણે નેહ ગયે, હર વસંતે વાસ;
બેહ નયણું અંતર પડયું, જીવ કુમારે પાસ. દવદંતી હરખી સતી, પામી પીઉની સીબ, નળ અક્ષર નળ સારખા, માને તેહ પરીખ.
૧ કયારે પણ મેં દુભવ્યા હોય તો પણ. ૨ મુક્તકંઠથી લાંબે ને કરૂણું ભર્યા સાદથી.

Page #388

શીળ સંરક્ષણ વિચાર, (૩૩૭)
( ઢાળ ૩ છ–દેશી ચોપાઇની) ચિત ચિતે દવદંતી સતી, હિવ થાશે શી માહરી ગતી;
એકલડી એ વનહ મઝાર, રહેતાં પામીજે સહી હાર. ૧ ૨છે કેઈ એકલડું જગ હેય, જે માટે તે કહેર્યું તોય; વનમાં 'તરૂ હવે થડવડે. પવન ધંધે તે ગિરિ પડે. ૨ એકલડો વનમાં ગોરડી, સબળ ફળ બીજી બીરડી; વાડ નહીં ને નહી કે નાથ, વાટે કેણ ન વાહે હાથ. ૩ નવેવન નહીં કહેની વાડ, શીળે રહે તે નહીં કુણપાડ; જિમ તિમ કરી આપું રાખવું, બીજું સહુ દુરે નાખવું. ૪ શીળે સઘળાં સંકટ ટળે, શીળે મનવંછિત સવિ ફળે;
શીળે સુર નર કરે વખાણુ, ગણવું જીવ્યું તાસ પ્રમાણ. ૫ રાજા ન્યાયિ વિપ્ર સુજાણ, એહ અચરજ મ ગણજે જાણે;
સુઘડ સુરૂપ ભણીથી સતી, એ અચરજ જાણે નરપતિ. ૬ મણિ માણિક પણ સેને તેય, કનકતણે જે આશ્રય જોય, “વલી “વનિતા પંડિત જાણુ, આસિફે કરી શેભે નિરવાણ. ૭ નારીને એહજ બળ જોય, કે સાસરું કે પીહર હેય;
તે પીહર જાઉ દુખ કટે, કેશલા ભણું જાવું નવિ ઘટે. ૮ સાસુ સસરા દેવર જેઠ, કંત હોય તે માને નેટ;
પતિ વિણ એ બહુ અંતરું, એ સઘળું જોયું નાતરૂં. ૯ હાલ હુકમ તેજ સ્ત્રી કરે, પિઉડે જે બેઠો હોય ઘરે, કંત વિના કેહવી કામિની, ચંદ વિના જેવી યામિની. ૧૦ શ્રી પીહર ને નર સાસરે, સંયમી વસવું થિર કરે,
જે રહેતાં આમણ દમણું, છેડે જાતાં અળખામણું. ૧૧ તે પણ પીરે માને કાર, નારીને પીહર આધાર; કાંઈ અવગુણ એ નેટ, તેણે ઢાંકે તે મા–પેટ. ૧૨
૧ ઝાડ. ૨ સ્ત્રી. ૩ આભાર. ૪ વલડી. ૫ સ્ત્રી. ૬ અવશ્ય.

Page #389

( ૩૩૮ )
નળદમય તિ-રાસ
એમ ચિ'તી નવકારહ ગુણી, સા ચલી ડનપુર ભણી; વાટે સિંહ સાવજ અડુ મળે, શિયળ પ્રભાવે દૂર ટળે. ૧૩ ( ઢાળ ૪ થી-રાગ કેદારા ગાડી, )
સહુયે જીવ ખમાવિયારે, સમરી શ્રી નવકાર; સાગારી અણુસણુ કરિયુંરે, કીધાં શરણાં ચ્યાર. સજની ભીમી ચાલી ડનપુર વાટ,
ગિરિ ગન્હેરને લંઘતીરે, લધે વસમા ઘાટરે. રાક્ષસ યક્ષ બહુલા દીસેરે, સ્વાપઢ ગજ વૈતાળ; શ્રી જિન નામે ઉપશમેરે, પઢાવાનલ દુઃખ્યાળ વાટ જાતાં એક મિલેરે, સારથવા વસત; અહુ પરિવારે પરવāરે, પૂરા છે ધનવ ંતરે. આગળ ધાડ છે ભીલનીરે, ભાંજ્યા તેણે સાથ; હુંકારવ ભીમી મૂકેરે, સમરી શ્રી શાંતિનાથરે. ભાગી ધાડ તે ભીલનીરે, નાઠી દડ ક્રિસે જાય; સારથવાહ ધ્રુવદંતીને, માને જિમ નિજ માય. સાથ મૂકી રાતે ચહેરે, રાક્ષસ રૂપે' દેવ;
કરી પરીક્ષા તેનીરે, તૂઠા સારૂં સેવ. ધ્રુવ કહે સાચી સતીરે, માંગા તુમે વર આજ; ભીમી પૂછે સુર કહારે, મળશૈ કર્દિ નળરાજ ? ધ્રુવ કહે પીઠુર રહેતાંરે, તુજને ખાર વરીસ; પૂરવ કરમ ભાગવીરે, મળશે નળ પુવીશરે. ( દુહા ) એહુ વચન સુરનુ' સુણી, લાગું કઠિન કંઠાર; તિષ્ણુ દિનથી ભીમી કરે, મહા અભિગ્રહ ઘેર.
૧ રાત્રી. ૨ વાધ. ૩ અરિહંત, સિદ્ધ સાધુ અને ધર્મ શરણ ગ્રહણ કર્યું. ૪ ઘાતકી વાધાદિ છવા. ૫ લાલ-દવ. ૬ વરાન. ૮ કાર્ડને તપ ચેાગ્ય બાધા-પ્રતિજ્ઞા.

ભીમી. ૧
ભીમી. ૨
ભીમી. ૩
ભીમી. ૪
ભીમી. ૫
ભીમી. ૬
ભીમી. છ
ભીમી. ૮
એ ચારેનું સાપ. ૭

Page #390

સજારિયાનું વર્તન, (૩૩) રંગિન વસ્ત્ર અંજન તિલક, સ્નાન ૧વિગય તળ;
સરસ આહાર ને હાસ્યરસ, ગીત ચંદન રંગરેલ. એ મેં સઘળાં પરિર્યા, જાં ન મળે ભરતાર, પિયુ વિયોગે એહવે ઉત્તમ સ્ત્રી આચાર. પ્રિય જમાઈને જમે, આરત હરખ સમાન, પિયુ પરદેશે દુબળી, તે પતિવ્રતા સુજાણ. વાટે આવી ગિરિગુફા, તિહાં જઈ રહે દવદતિ,
વેળની પ્રતિમા કરી, પૂજે જિનવર શાંતિ. દુખ દેહગ હરે ટળે, દરિદ્ર રે જાય;
જેણે જિનવર પૂજિયા, તે ત્રિભુવન પૂજાય. રાવણ સરખે રાજિયે, પૂજ્યા જિનવર–પાય; તે જિનવરપદ પામશે, હશે ત્રિભુવનરાય. અડવીપર નઈ જળ, જાસ ન ચડી હત્ય;
સ્વામી તાકવાડિયા, સે દીસે અવસ્થ. તે ભીમી વન-ફૂલડે, પૂજે પ્રતિમા સાર; ફાલૂ ફળ ફૂલે કરી, ચેાથે કીજે આહાર.
" (ઢાળ-પાછળની દેશીની. ) કેતે દિન તિહાં આવિયેરે, સારથવાહ વસંત; તાપસ પણ આવ્યા તિહાં, જે તપ સંયમવંત. ભીમી. ૯ એણે અવસરે આવિયેરે, મેહ મહા ભરજેર,
વન થળ ગિરિને પૂરિયાંરે, બોલે મધુરાં મેર. ભીમી. ૧૦ જિન ગુરૂ નામે ભીમીરે, કુંડે થંભ્ય મેહ;
સાથ સહુ ઉગારીરે, હરખે માણસ તેહ. ભીમી. ૧૧ સારથવાહ પૂછે તિહાંરે, ભાખો એ મુજ માય; કંડ મેહ કિમ ચંભિયોરે, ભીમી કહે સુણુભાય. ભીમી. ૧૨
૧ દૂધ, દહી, માખણ, ઘી, તેલ, છાશ, ૨ ચિંતા. ૩ રેતની. ૪ તીર્થકર.

Page #391

( ૩૪૦ )
નળદમય તિ-રામ
ભીમી. ૧૪
જિનધર્મ સાનિધ રસુરવર કરેરે, તેહના એ અનુભાવે; તાપસ પણ પ્રતિબાધાણારે, સાંભળી ધર્મ-પ્રભાવ. ભીમી. ૧૩ તાપસપુર તિહાં વાસીઆરે, 'સારથવાહે સાર; *ખરપુત્ર સિંહકેસરીદે, પિરવરીએ પરિવાર. પરદેશે પરણી વળ્યેારું, આન્ગેા તિણુ ગિરિ પાસ; યશોભદ્ર ગુરૂને* વાંદીરે, ધર્મ સુર્પોરે ઉલ્હાસ. રાજ્ય ઋદ્ધિ રમણિ તજીરે, લીધા સયમભાર;
ભીમી. ૧૫
પાંચ દિવસ માંહિ તે મુનિરે, પામે કેવળ સાર. ભીમી. ૧૬ કૃખર તા કુ ભરે, પુત્ર થયા ઋષિરાજ;
પિતા પુત્ર કહેા સ્યું ઠરેરે, સરયુ કરમે કાજ. ભીમી. ૧૭ ( દુહા ) *અહી મસ્તકે બ્લ્યુ મણિ, પસેવન રેત-વિકાર; ૫'ક થકી પકજ હૈયે, સ્યુ જાતે અધિકાર. શ્રેણિક પહેલી ભાગવે, કાણિક છઠ્ઠી હાય; અભય મેઘકુમાર ઋષિ, અનુત્તરે સુર ઢાય. (ઢાળ ૫ મી.-દેશી ચાપાકની. ) દેવળમàાત્સવ સુરવર કરે, હર્ષભર્યાં જય જય ઉચ્ચરે; ભીમી સારથવાહ વસંત, તાપસ જિનધર્મી ગુણવત ગિરિવર ચડી નમ્યા કેવળી, ધર્મ સુણે નિજ મનની ફળી; દેસણુ સુણી ॰રળિયાયત થયા, વાંદીને તાપસપુર ગયા સાપ એક ખિલવાસી રહે, બહાર મુખ કાઢીને કહે; માસ ભવ તપ સંયમહાર, ક્રોધે સાપ થયે દુખકાર.

૧

૨
૧ મદદ. ૨ ઈંદ્ર–મેાટા દેવા. ૩ વ્યાપારી, ૪ સાના માથામાં ઝેર મટાડનાર મણી થાય છે. ૫ રેતમાંથી સેાનું નીકળે છે. ૬ કાદવમાંથી કમળ પેદા થાય છે ત્યાં પછી જન્મભૂમિની અસરનું' કર્યાં કાર રહ્યું? ૭ ખુસી.
૩

Page #392

સતીત્વ પ્રભાવ, (૩૪૧ ) પૂરવ કેડિ લગે તપ તપે, કંધે મુહુરતમાંહે ખપે;
ભર્યું વન બહુ તરૂવર તૃણે, દાવાનળ બાળે તતખણે. અછકારીભટ્ટા સતી, મંત્રી ઘર તે રહેતી હતી; ક્રોધે આવી કિયે પ્રવેશ, વેચાણ તે બાબર દેશ. ઘેવર ક્ષેપક તપસ્વી થયે, કે પ્રભાવે નરકે ગમે;
ચારિત્ર પાન્યાને એ સાર, ઉપશમ કીજે સુખદાતાર. દિવ કુળપતિ તે કેવળી પાસ, સંયમ લિયે મનને ઉલ્લાસ,
ચોમાસું રાખી કેવળી, હુઓ વસંત શ્રાવક મનરૂળી. ૭ ધર્મધ્યાન અડનિશ મન ધરી, સાત વરષ વળ્યાં દુખ કરી, અન્યદા ભીમી વાણી સુણે, નળ જાય છે પથી ભણે. એ વચન ભમી સાંભળે, નળ નેહે તિહાંથી નીકળે રાન માંહિ ભમે તે સતી, પાણી ન પામે એક રતી. તરસે હીંડે આકુળમના, નદી એક દીઠી જળ વિના; તસ ઉપકડે ભમી ગઈ, અજળ નદી તે સજળી થઈ. ૧૦ સારથવાહ નામે ધનદેવ; ઉતરી ઉપાસે તેણે ખેવ; લેક પશુ સહ તેવતણે, જળ પાખે સીદાએ ઘણે. ૧૧ દવદંતીના શળ પ્રમાણે, સજલ નદી થઈ શેઠ સુજાણ;
બહુમાની ભીમી તેણે ખેવ, સાથ માંહે આણે ધનદેવ. ૧૨ સાથમાંહે એક શ્રાવક ભલે, મલ્લિનાથ પૂજે ગુણનિલે તિણે શ્રાવક જાણી ગુણવતી, બહિન કરી સા માની સતી. ૧૩ તે સારથપતિ કેતે દિને, પુતે અચળપુરી ઉપવને; - તિહાંથી ગયે બીજી દિસે વહી, દવદંતી તેણે પુર રહી. ૧૪ બેઠી આવી સરોવર પાળ, કહેને ઘર જાઓ સમકાળ; ચિંતે કિહાં જાયેસિ ચિંતી, પરદેશીની એહજ રીતી. ૧૫
૧ રાત દિન. ૨ કિનારે. ૩ પાણી વગરની નદી પણ સતીત્વના પ્રભાવથી પાણીની છતવાળી થઈ.

Page #393

(૩૪ર ). નળદમયંતિ-રાસ,
(દુહા ) પથીડા દેઉલ શરણ, કે સરવરની પાળ
પરથી હાય દયામણા, જિમ જિમ પડે વિયાલ. પંથીડા તહી ભલા, જથહી જેમપત્તી;
માન સરોવર બાહરા, હંસ હુવા બહુ ભત્તિ. દારિદ્રી મૂરખ સદા, એ બેઉ દુખિયા જોય;
પરવશ બીજા ૫થિયા, એ મહા દુખીઆ હાય. જિહાં કે આપણડું નહીં, કિ કીજે નગરેણુ; ભલું એ લઘુતર ગામડુ, સુખિયા થઈએ જેણ.
( ચોપાઈ) નળ ગયે પરદેશ વહી, ભીમી અચળપુરે તે ગઈ; મુની મેઘરાજતણી એ વાણું, એટલે ત્રીજો ખંડ વખાણી
ઈતિ શ્રી નળદમયંતી રાસને ત્રીજો ખંડ સંપૂર્ણ
ખડ ચેશે.
(રાગ સિંધુઓ–શાળીભદ્ર ભેગીરે હેય-એ શી.) રાજ સકળ સદ્ધિ જેણે ભેગવી, તે દવદંતી નાર;
પાળે બેઠી અતિહી દયામણીજી, એકલી નિરધાર. કર્મતણું ગતિ દેહલી જાણિયે, માણસ કહી માત્ર.
રામ રાવણ સરખા નવ છૂટી આજી, જે હતા ઉત્તમ ગાત્ર. કર્મ તેણે નગરે હતુપર્ણ રાજિયજી, ચંદ્રયશા ઘર નાર; તેની દાસી એક સરેવરેજી, ગઈ છે ભરવા વારિકર્મ દાસી આવી ચંદ્રયશા પ્રતિજ, બોલી સાંભળ માત;
૧ ત્યાંજ. ૨ જ્યાં. ૩ જન્મોત્પત્તિ. ૪ પાણી.

Page #394

સુજ્ઞ નરેની સંપત્તિ, (૩૪૩) સરવર પાળે એક દયામણીજી, બેઠી નારી અનાથ. કર્મ. ૪ સખી પાંહે અણુવે ચંદ્રયશા સતીજી, નવી ઓળખી ભાણેજ
પડતી વેળા કેઈન ઓળખે છે, કવણ સગાંને સજા કર્મ. ૫ તેહે તિણે માની સા સતીજી, વચને ઘણે અંતેષ; રૂડે રાખી તે ભીમી ભલીજી, અનાદિક બહુ પિષ. કર્મ. ૬ ચંદ્રવતી છે બેટી તેહને, મકી સતી તસ પાસ; સુખણી કીધી ભીમી બહુ પરેજી, જગમાંહિ એજ સાબાસ. કર્મ. ૭
(દુહા) નિરધનને આદર દિયે, શરણે રાખે જેહ;
આપદ પડિયાં ઉદ્ધરે, પૃથવીભૂષણ તેહ. ધરતિયે બે નર ધર્યા, ધરતીમંડણ દય; વિણ સ્વારથ ઉપગારીઓ, કીધે જાણે સોય.
(ઢાળ ૨ જી-દેશી એપાઈની ) અન્યદા તે રાજા ઋતુપત્ન, બેલ્યો નરપતિ અતિ સુવચન,
પુત્રી ભીમી સાંભળ વાત, વચન એક બેસું છું સાચ. ૧ લખમી મારે ઘર છે ઘણ, આરતિ ચિંતા સેવે અવગુણ;
માંડ મોટી એક દાનશાળ, દીજે પુત્રી દાન રસાળ. દાને દુર્ગતિ દરે ટળે, દાને વંછિત આવી મળે;
વશીકરણને એહ ઉપાય, ભૂપતિ સરખા પણ વશ થાય. ૩ વયર વેડ પરહુ ળિયે, મીઠે મોહે દીધે કેળિયે,
માદળ પહેલું બેલે નઠ, “લેટે દીધે બેલે મીઠ. વડપણ નાવે ધૂળે સિરે, વડપણ આવે કરિયાવરે; ધૂળી ગાડર ફરતી જાય, શું આદર પામે છે સોય. ૫ શ્રેણિક સરખા જે નરપતિ, જેહને ઘર બહુ લખમી હતી; તે પણ શાલિભદ્ર આવાસ, જોવા આવ્યા મન ઉલ્લાસ. ૬
૧ ધણથી વિખૂટી પડેલી. ૨ ભોજન વગેરે, ૩ પૃથ્વીને દીપાવનાર. ૪ પરાણે. ૫ લેટના લુંદાથી મીઠું બોલે છે. ૬ ઇયળ.

Page #395

( ૩૪૪). નળદમયંતિ-રાસ, વાર્ડ પણ ફૂલીને ફળી, ધ સૂતે તિહાં મન રળી;
સારથવાહ સુદાને સહી, આદીશ્વરની પદવી લહી. ૭ કુમર સુબાહુ ભાગી જોય, એ સહુ દાનતણું ફળ હોય;
અભયપાત્ર છે મેક્ષ નિદાન, સુખસંપતિ દીએ બીજા દાન. ૮ એહ વચન સંભળ દવદંતી, દાન દિયે અતિ મતની ખંતિ, નગરતણે બાહર એક કરી, દાનશાળ માં ધન ભરી. ૯ એહવે પિંગળ નામે ચાર, કર્મ કરે છે કઠિન કઠેર;
એકદા તે ઝાલ્ય મહારાજ, બાહર કાઢયે મારણ કાજ. ૧૦ દવદંતીની દ્રષ્ટિ પડે, ચિતે અહીં કર્મ એ નડ; રાજા પાંહે છેડા તેહ, ઉત્તમની કરણી છે એડ. ૧૧ વાટે વૃક્ષ દિયે આધાર, વરસે મેહ સદા જળધાર;
સૂરજ ટાળે જગ–અંધાર, કારણ કેવળ જગ-ઉપગાર. ૧૨ કહિયે ન શકે કરી ઉપગાર, કિપિ ન બીહીને શત્રુ લગાર;
ધન કમાયું બાંધ્યું રહ્યું, પેટ ભર્યું તે કેવું થયું. ૧૩ દવદતિ કહે પિંગળ સુણે, કુસંગતિ દરે પરિહરે;
સાતે વ્યસન નિવારે ગણ, જેહથી લાહયે આપ ઘણું. ૧૪ કુસંગતિના સુણે અવદાત, ઉત્તમને કઈ પૂછે વાત, લીંબ સમીપે ઉગે અંબ, ફળ કડવાં થાયે અવિલંબ. ૧૫ ઉદધિ બંધાણે રાવણ સંગે, પોપટ વંઠ ભીલ પ્રસંગે ઘટિકા ચેરે પાણી જાત, ટીજે ઝાલર દિનરાત, મીદાસી મેં મેં કરે, તિમ તિમ વાનર ચિત્તે ડરે; કિબહુના દીસે પરલય, કહિયે કુસંગતિ ભલી ન હોય. ૧૭ કહિયે કુસંગતિ રૂ નહીં, ગાયે લકકડ ઘંટા વહી; માકણુ સંગે જુ નિવંશ, કાગ પ્રસંગે મરાણે હંસ. ૧૮
૧ ચોરી, જુગાર, પરસ્ત્રી સેવન, શિકાર, દારૂ પીવ, માંસજન અને વેશ્યાગમન એ સાત દુર્વ્યસન છે. ૨ ઢીલ વગર, ૩ દરિયે.

Page #396

સુસ’ગતિ મહાત્મ્ય
( ૩૪ )
૨૧
ઇત્યાદિક દ્રષ્ટાંત અનેક, કુસંગતિ વારા ધરિ વિવેક; સાધુ સંગતિ કરો નિરમળી, જેથી પુડુચે મનની રૂળી. ૧૯ ચંદન ટાળે બહુ આખમા, ચંદનથી ટાઢા ચ`દ્રમા વિરહી જનને બહુ દુખકાર. સાધુ સંગ સહુને સુખકાર. ૨૦ મેરૂ ઉપરજ ઉગ્યાં તૃણાં, ઉપમા પામે કંચન તણાં; મલયાચળની સંગતિ જોય, વૃક્ષ ઘણાં ચંદન મય હાય. ઉત્તમ સંગતિ કરવા જાય, નીચથકે પણ તે પૂજાય. ་ગંગા કર્દમ આદર વડે, ગોપીચંદન મસ્તકે ચડે. ચ્ચાર હત્યા જેણે નર કીધ, શ્રી મસ્તક છેઢી કર લીધ; એહવા પણ પુહુના સદગતી, જાણેા સાધુતગ્રી સંગતિ. કાઠીવાહ મુનીસર તિમે, ચાક્ષુ' વ્રત પાળે પૂનમે; તેહથી મન વછિત તસ થાય, રાજતણા પામ્યે સુપસાય. ઉત્તમ સરસી સંગતિ કરે, પડિત ગોષ્ટિ હિયર્ડ ધરે; નિરલેાભીશું મૈત્રિ યજ્ઞા, તે નર નહુ' સીદાએ કદા; એહ વચન ભીમીનાં સુણી, પિગળે સમતા આણી ઘણી; સેવા સાધુતણી તે કરે, અવગુણુ અગથકી વિરહું. સુનિવર પાસે સયમ લીધ, ઉત્તમ કારજ સઘળાં કીધ; ચારિત્ર પાળી થાડે દિને, દેવ થયેા માટેો શુભ મને. જાતિ સભારે પૂરવતી, જાણી ભીમી ઉપારિણી;
૨૬
તે સુર આવી મનને કાર્ડ, ભીમી વાંદે એકર જોડી. કનકવૃષ્ટિ તિહાં કીધી ઘણી, સુર પુર્હુત નિજ મ િભણી; ઉત્તમ તિહાં કીધે ઉપગાર, નહુ વિસારે કપિ લગાર. ( દુહા.) સુર કીધા ઉત્સવ ઘણા, દેખી રિતુપનરાય; ભીમીને સુવિશેષ શું; આદર કરૈ સવાય.
૨૯

૨૨

૨૩
૨૪
૨૫
૨૭
૧
૧ બધુ કરા. ૨ સારા પુરૂષાતી. ૩ ઈચ્છા આમ્યા. ૪ ગંગાજીના ગારાના ૫ બ્રહ્મચર્ય. ૬ સાનાના વરસાદ વરસાવ્યેા.
૨૮

Page #397

(૩૪૬) નળદમયંતિ-રાસ
( ઢાળ ૩ જી-દેશી વિમળમહેતાના રાસની. ) નળ દવદંતીની સુણી, ભાવઠ ભીમનરિદ;
ઝૂરે દુઃખ હિયડે ભર્યું, તિમ અંતેઉર વૃદ. આવેને આજ અલ્લારડે, પંથિડા ઘરબાર; સહજ સલુણું રાજીઆ, મયા કરી ઉરધાર. આ૦ ૨ કિહાં પરદેશ ભાવઠ કિહાં, કિહાં નળસૃપ વડવીર; જિમ જિમ પડે વિપત્તડી, તિમ તિમ સહે શરીર. આ૦ ૩ એમ ઝુરંત જિયે, બેસી સભા સમાજ; દહ દિશ દૂત પઠાવિયા, નળને જોવા કાજ. આવે૪ અચળપુરે જોવા ગયે, વડે કેહરિ મિત્ત; દાનશાળા સંભળિ કરી, બેઠે તિહાં પવિત્ત. આવે. ૫ દવદંતી તિણે ઓળખી, હિયડું ઘણું ભરાય;
ચંદ્રયશા રૂતુપર્ણને, જાણ કરવા જાય. આવે૬ તસ વચને જાણે સતી, દવદંતી છે તેહ;
ચંદ્રયશાને ઊપને, ભાણે જીપર નેહ, આ૦ ૭ ભગતિ યુક્તિ સુવિશેષ શું, સાચવીયે તાસ;
બડે કહે રાય પાઠ, ભમી ભમ–આવાસ. આ૦ ૮ રાજા બહુ પરિવારશું, ચલાવી દવદંતી;
ડે દિને કુંઠિનપુર, પુહતી તેહ તુરત. આવે. ૯ માતપિતા તવ સાહમાં, આવ્યાં ધરતાં મોહ; દેખી પુત્રી દયામણી, કરે સબળ દેહ, આ૦ ૧૦ માતપિતા પલાગીને, રેવે તે દવદંતિ,
માય કહે વલ્ડ રેય માં, હેશે સુખ-સંપત્તિ. આ૦ ૧૧ ઘર આણું ઉચ્છવ કરી, જિમ નવે અવતાર તેણે પુર પુત્રી માનીને, પૂછયે સર્વ વિચાર. આ૦ ૧૨
૧ સ્નેહ. ૨ દમયંતી-ભીમરાજાની કુંવરી. ૩ મહેલ-ઘર.
C.

Page #398

કર્મવિપાક,
(૩૪૭ ) રાજ ગમાડયું જેમ નળે, મેલ્હી રાની મઝાર; રેતી ભમી સવિ કહે, ધરતી દુખ અપાર. આ૦ ૧૩
(દુહા) માતપિતા ઇમ બૂઝવે, સાંભળ પુત્રી વાત; કર્મ કઈ ન મેલ્જિયું, માણસ કેણહી માત્ર. સીતા સરખી જે સતી, રામરમણી વિખ્યાત; વનમાંહિ મૂકી પતિ, જાણે સહુ એ વાત. પવનંજય નૃપગેહિની, હનુમંતની જે માય; સતી શિરામણ અંજના, દુખણી વનમાં થાય. ઋષિદત્તા મેટી સતી, મૃગાંકલેખા વાર; ઈત્યાદિક દુખણુ હુઈ, કારણ કર્મ વિચાર, પહેલે ભવે કમાઇયાં, જે મહા ભૂડાં કર્મ, વિણ ભગવ્યાં નવિ છૂટિયે, જિનવર ભાબિત ધર્મ. જતી સતી સંતાપિયા, અથવા દીધાં આળ; છેરૂ માત વિહી, પ્રાણી ઘાલ્યાં જાળ; પૂરવ ભ કમાઈયું, તેહવું પામે છવ; કણું સારું ફળ નીપજે, ફેકટ ઝૂરે જીવ. જે તું આવી જીવતી, હે પુત્રી દવદંતી; નળ પણ વહેલો આવશે, ટાળે દુઃખ તરત, જીવતાં પામે જગે, સુખ સબળાં સંસાર; યથા ભાતુ મંત્રી રે, પામી સરસતિનાર. આવ્યું સુખ પામ્યું કુણે, દુખ પણ પામ્યું કેણુ;
ચતણુ આરા સવે, ફરતા આવે જેણ. એમ સાંભળી ભીમી સતી, કરતી જિન ગુરૂ પભત્તિ,
૧ રામચંદ્રજીની સ્ત્રી. ૨ પવનંજયની સ્ત્રી. ૩ વળી. ૪ ચક્રના દાંતાની પેઠે અથવા પૈડાના આરાની પેઠે. ૫ ભકિત.

Page #399

૧૧
(૩૪૮) નળદમયંતિ-રાસ,
અતિ સમુહતિ તિહાં રહે, હિવે સુણ નળ વત્ત. રાતે રખવાળો રહ્યો, તે નળ પ્રિયાને પાસ; વહાણે જાગી જાણીને, ચા હૃદય વિમાસિ. ૧૨ (ઢાળ ૪ થી-રાગ મેવાડે-તે સસનેહીરે મુગધા-એ દેશી.) નળ પરદેશે ચા તિહાંકી, એક વાહ મઝાર;
સતી સ્નેહીરે મૂકી એકલી, ઝૂરે સંભારિ સંભાર. નળ. ૧ વાટે જાતારે તવ દિન આઠમે, દવ દીઠે વનમાંહિ;
સાદ કરે છે કે એક તિહાં રહ્ય, રાખે પસારી બાંહિ; નળ. ૨ વંશખાગીરે તું નળ રાજીઓ, જાણ્યું જ્ઞાન પ્રમાણ
વન દવ બળતરે તું સુજ રાખીને, ઉપકારી ગુણખાણ. નળ. ૩ તવ નળ ચિંતેરે એ કુણ માહરૂં, જાણે કુળ ને નામ;
સાદ કરે છે મુજને વળી વળી, દીઠે નળે નાગ તામ. નળ. ૪ તવ નળ ચિત્તેરે દુષ્ટ પ્રાણીઓ, સર્પ મહા વિકરાળ; તવ પણ રે સહુ જીવ ઉપરે, ઉત્તમ હેય દયાળ. નળ. ૫ એહવું ચિંતાવ ઓઢણ નાખીએ, વળગે આહ તણે બાથ;
આઘે જઈને નળ મૂકે જિસે, ડસીએ ડાવે હાથ. નળ. ૬ તવ નળ બોલેરે તે કીધું કે, મેં કીધે ઉપગાર; પ્રાણદાયકને જે ઈમ ડશે, એહ દુર્જન આચાર. નળ. ૭
(દુહા.) વેશ કંકુનારી ચોરટે, રાજા પનીર અલ્લાહ
જેગી પાવક પાળીઓ, દૂર્જન છેહ દે દાહ. દુર્જનને વિશ્વાસડે, કરતાં હૈયે હાણ, છવાયસ જે ઘર સખિયે, ઘુડ બલ્યા નિરવાણ. ૨
૧ વાત. ૨ સાપ. ૩ સાપ. ૪ નઠારી સ્ત્રી. ૫ પાણું અગ્નિ. ૭ વિશ્વાસ. ૮ કાગડાને.

Page #400

પ્રેમવાત્સલ્ય, ( ૩૪૯) દુર્જન જતને પાળિયે, એ તું મ કરે ધાંખ;
હંસે રાખે બુડતાં, ઉંદરે કરી પાંખ. મિત્ર અને કુમિત્રને, રખે કરે વિશ્વાસ
બાળે બેહ કેપ્યાથકી, જિમ દવ બાળે ઘાસ. દુર્જન તે દુર્જન સહી, સીંચી જે અમિણ; અંબ ન હોયે લિંબડો, જાતિતણે ગુણે.
( ઢાળ પ્રથમની ચાલુ) તિણે વિખે પીડરે નળ થયે કબડે, કાળો અને કુરૂપ,
તવ નળ ચિતેરે હિવ કિહાં જાઈએ, એડવું લેઈ રૂપ. નળ. ૮ ઈમ ચિંતવતારે અહિ શિટિયે, સુરવર એક ઉદાર,
તે સુર બોલે રે હું ઈહાં આવીઓ, ધરતો પ્રેમ અપાર. નળ. ૯ નિષધનરેસર હું છું તુજ પિતા, આજે એણે ઠામ, હિલી વેળા આવે આપણે, નહીંતર કહી કામ. નળ. ૧૦
(દુહા ) સંસે નવિ આવીઆ, જે વેલા ન પહુર;
તે સાજણ તિણ દેશડે, કરજે રાજ બહુ. રેગે કણે પીડિયા, કાળ દુકાળે જેહ;
દેહિલી વેળા આવિયા, સાજણ ગણજે તેહ. કામકાજ આવે નહીં, તે સાજણ કણ નામ, મેટા તાડ સરીખડા, વાધ્યા તે કુણ નામ ?
( ઢાળ પાછલી ચાલુ. ) નિષધ કહે છેરે પુત્ર તુમ સુણે, મમણને ભવે સાધક
ઘટિકા બારે તે સંતાપીએ તે કર્મ કરેરે આ બાધ, નળ. ૧૧ તિણે પ્રમાણેરે બાર વરષ લગે, “ભાવઠ તું નળ જાણ;
૧ સાપ મટીને. ૨ ઉત્તમ દેવ. ૩ સાધુ-મુનિ. ૪ પીડા સંતાપ. ૫ દુ:ખ-કચ્છ.

Page #401

( ૩૫) નળદમયંતિ-રાસ
કર્મ આગળ કઈ દે તણે, ન ફરે કિપિ વિના. નળ. ૧૨ રાજ્ય કરતારે સઘળા રાજીઆ, તે કીધી નિજ દાસ;
તે હિંવડાંરે તુજને ઓળખી, નળ તુજકરેરે વિનાશ નળ. ૧૩ તેણે કારણે તુજ રૂપ ટાળિયું, તું થયે અતિહિ કુરૂપ; રાખો વસ્ત્રાભરણ કરવઓ, પહેર્યો હશે સુરૂપ. નળ. ૧૪ નળ યે રાખે તેહ કરીએ, પૂછી ભીમી વાત
શીળ પ્રશંસા સુર સુવિશેષશે, સઘળી કરેરે વિખ્યાત. નળ. ૧૫ હિત સુર ભાખેરે નળ સુત તમે કહે, કિહાં મૂકું તુજ આજ;
તવ નળ બેલે મુજ સુસુમાર પુરે, મૂકે છે સુરરાજ. નળ. ૧૬ તવ નળ મૂરે તે પુર ઉપવને, સુર પુeતે નિજ ઠાય; પંચમ કપે મહા સુખ ભોગવે, તપ સંયમ ફળ જોય, નળ. ૧૭
(દુહા) નળ હવે પુરમાંહિ ચાલિયે, વાંદે ચિત્ય ઉદાર,
જેહને દરસણે પાસિયે; સુખ સંપત જયકાર. કર જોડીને વીનવે, જ્ય મંજિન જય જગતાય;
દુખ હરવા સુખ પૂરવા, તું સમરથ જિન રાય. એહવે એક ગજ મદ ભર્યો, ગેડી સાંકળ પાસ; ત્રાસ પમાડે નગરને, સબળે કરે વિનાશ. ગેખે ચડયો દધિપન્ન નૃપ, બેલે જે ગજરાજ;
ઝાલે તાસ “નામ શૈ, “સારું વંછિત કાજ. શુર શિરોમણું ભલભલા, નાવે કે ગજ ઠેઠ; વાહલું સહુયે છે ઘણું, તે સહુ જીવિત હેઠ.
૧ વિજ્ઞાન ૨ તાબેદાર. ૩ નાશ કરવાને ઉધમ આદરે છે. ૪ પાંચમા દેવલોકમાં. ૫ જિનમંદિર. ૬ હાથી ગાડે બનેલો. ૭ બહુજ નુકશાન. ૮ ઇનામ-નિવાજસ. ૮ પૂર્ણ કરું.

Page #402

ગુણમહિમા (૩૫૧) આપે કુશળ તે ઘર કુશળ, ઘર કુશળ તે જ
ન ઘર કુશળ ન જગ કુશળ, (ત્યારે) જગે લગ્ગી અગ્ન. ૬ ઈણ અવસરે નળ રાજીએ, ચહુટે આ જામ; શેર કરતે બહુ પરે, દીઠે નળે ગજ તામ. તતક્ષણ ગજ શિખ્યા કરી, ચડી જઈ ગજકુંભ;
અંકુશ શિરે પ્રહારીને, લેઈ બાંયે ગજથંભ. એ સવિ સાંભળી વાતડી, તેડાવે પુરરાય; કનકતણું કર સાંકળ, રાય કરે સુપસાય. સભામાંહિ આવી કરી, અનુમંત મહાપત્ત; બેઠે નૃપ પાસે જઈ, રાજા પૂછે વત્ત.
( પાઈ). ભીમી છાંડી કુબડ થયે, દધિપન્ન રાજા પાસે ગયે; મુનિ મેઘરાજતણું એ વાણિ, એટલે ચોથો ખંડ વખાણું. ૧
ખંડ પાંચમે.
(ઢાળ ૧ લી-રાગ મારૂણ-વીણા બજારે–એ દેશી. ) કિહાં હેતાં કુબડ તમે આવ્યા, કે હું તમારું ગામોરે; શે કારણે તમે આંહી આવ્યા, કિશું તમારૂં નામેરે.
નૃપ ઈમ પૂછે રે. ૧ કુબડ કહે છે નરવર સંભળે, કેશલ દેશ સહારે; નગરી અધ્યા ઇંદ્રપુરી સમ, તિહાં હુએ નળરાયેરે. નૂપ. ૨ હંડક નામે તસ લઘુ ભાઈ, તિણ સાથે જુઓ રમિયેરે, રાજ રમણિપુર દેશ વેલાઉલ, સયળ વિભવ સુખ ગમીઓરે. નૂપ.૩ રાજન આપ સવારથ વાહલ, કુણ ભાઈ કુણ જાતે રે, રાજત લેણી કનકરથ, પુત્ર વિણાશે તારે. નૂપ.૪

Page #403

(૩૫) નળદમયંતિ-રાસ. નૃપ રાજ ગમાયું તે નળ રાયે, નીકળે ત્યજી આવાસો રે; દવદંતીને સાથે લઈ, એકલડે વન વાશેરે. નૃપ. ૫ લીલા લહરી પૂર પ્રતાપી, ઈદ્ર સમે નળ હુઓ રે;
દુખ દીઠું તિણે એકે વારે, તેણે કારણે વને મૂએ, નૃપ૬, કેમળ પ્રાણુ ટાઢ તડકે, થડે ઘણું કમલાય રે, જિમ હિમ પડતે માસ શિયાળે, કમલિની કરમાય રે. નૃપ. ૭ હું સુઆર હો નળ કેરે, મેં જાણું છું રહિયેરે,
સ્વામિ ગમાડી પઠે રહેતાં, આદર કેતે લહિયેરે. નૃપ, ૮ સા સેવક તેહજ કહિયે, જે રહે પ્રભુને હેઠેરે. ઉસે દેશે અથવા પરદેશે, સુખ દુખ સાથે વેઠે છે. નૃપ, ૯
(દુહા. ) સેવક કામે જાણ, બંધવ કટે જાણ;
ભાર્યા પણ નિરધન પણે, પરખી નિરવાણ. સેહલામાં સહુ મળે, દોહિલે ન મળે કેય; વૃક્ષ ફળ્યાં દેખી કરી, પંખી આવ્યાં જોય.
(ઢાળ પાછળનીજ ચાલુ ) તેણે કારણે અધ્યા છે, હું આજે તુમ પાસો, નિરગુણ નિષ્ફર હું છું રાજન, જે મેહલી નર આસરે. નૃપ. ૧૦ હું આવ્યો તુમારે પાસે, તુજ ગુણ સહુ વખાણેરે, સ્વામી તેહ કીજે માળે, ગુણ અવગુણ તે જાણેરે. નૂપ. ૧૧
( દુહા ) ફુગામ વાસ કુભારજા, સામિ નહિ સુવિવેક; પરવશ રેગે પીડિ, મરણથી અતિરેક.
૧ રસોઈએ. ૨ પિતાના દેશમાં. ૩ ધણું–માલિક. ૪ ખોળ ગેળની ખબર ન હોય તેવો અબઝ-વિચાર વિનાને હેય.

Page #404

સદ્ગુણ પૂજા,
વૈરીને માને પ્રભુ, જે જાણે ગુણવંત; પેાતાનુ પણ પરિહરે, નિરગુણ જાણી સ'ત. ભુંડા પણ પ્રભુ સેવિયે, ભલી સભા જે હાય; ભલે પણ ભુઠી સભા, તે! છાંડે નર જોય. (ઢાળ પાછળનીજ ચાલુ છે. )
કૂબડ વયણે નળના જાણ્યા, રણુતા સમાચાર રે; દુઃખ ધરે તે દધિપૂર્ણ રાજા, કરતા હાહાકારારે. નૃપ. ૧૨ પ્રેતકાજ કરે સિષ નળનાં, મન વૈરાગે રહિયેરે; પ્રેમી અથવા વેરી હાન્ત, ગુણવંતના ગુણ ગ્રહિયેરે. નૃપ. ૧૩ દધિપણ રાજા પૂછે કૂબડ, તુજ પાસે કળા કેતીરે; તુમે જાણી જે હુએ વિદ્યા, દેખાડા અમ તેતીરે. નૃપ. ૧૪ સુરજપાક રસાઇ શીખી, નળ પાસે અતિ હરેરે;
દૂધ ચાખાદિક રાજા સોંપે, નળ રાંધે કવિ-તેજેરે. નૃપ. ૧૫ સહુયે" જાસક હરખે' જમિયા, સૂરજપાક રસેઇરે;
વિદ્યા એડવી તેહની દેખી, ‘પ્રશંસે સહુ કાઇરે. નૃપ. ૧૬ હૃષિપણું રાજા પરન્ત્યા બેલે, ભૂષણ ટકા લાખારે;
§
( ૩૫૩ )
ગામ પાંચસે ઉપર દીજે, એ કૂખડા તુમે રાખારે. નૃપ. ૧૭ ગામ વિના ખીજું સહુ રાખ્યુ, લેાકે તસ ગુણુ કહિયેરે; વિદ્યા શીખી દેશ વિદેશે, સઘળે પૂજા લહિયેરે. નૃપ. ૧૮ ( દુહા ) રૂપ કુરૂપ કશું કરે, માનીજે ગુણ જોય;
ઉળિ કેરાં ફૂલડાં, શિરે ન ચાઢે કાય. આડંબરે નહુ પૂજિયે, શુદ્ધે કરી પૂજાય;
૧ કેટલી. ૨ તેટલી. ૩ સૂર્યના કિરણા મારત. ૪ વખાણે, પ ખુશી થયા. ૬ દાગીના અને સેાના મ્હારે, ૭ આવળનાં ફૂલ સુગધી રૂપી ગુણુ વગરનાં હોવાથી કઇ માથે ચડાવતું નથી.

Page #405

(૩૫૪) નળદમયંતિ-રાસ,
દૂધે વિના અલકરી, નવિ વેચાયે ગાય. કસ્તુરી કાળી હેવે, શિરે વહે નરરાય;
રૂપ કુરૂપે શું હુએ, ગુણ સઘળે પૂજાય. કુબડ કહે નરવર સુણે, 'પારધિ મદિરા ટાળ;
ધર્મ કરાવે બહુ પરે, દેશ ભલી પરિપાળ. તવ તિણે રાયે માનિયું, હિયે ધરી બહુ ભાવ; સુવચન વચ અંગીકરે, ઉત્તમ એ સભાવ.
(ઢાળ ૫ મી-સુરત બંદર મંડણે--એ દેશી. ) હિલ દવદંતિ પીતરે રહી, કરતી મન જંજાળ રે;
ભીમરથ રાજા પાસે જઈ, બેલે સાવર બાળરે. બાબાજી રે નળની ખબર કરે, જેવરા પુર દેશરે; ન જાણું રે તે પિયુ કિહાં હશે રે, શ રૂપે શે વેશશે. બાબા. ૨ એહવે દધિન રાયને, કામ વિશે દૂતરે કુંઠિનપુરવર આવિયે, ભીમનુપ દ્વારે પહુરરેબાબાજી. ૩ ભીમરથ રાયે પૂછિયું, કહે તુમ રાજ સરૂપ
તે કહે એક પરદેશથી, આ સૂઆર કુરૂપરે. બાબા. ૪ સકળ કળા કરી પૂરિયે, કહિયે હુંડિક નામરે,
સૂરજપાક રસેઈ એ, નીપજાવે ‘અભિરામરે. બાબાજી. ૫ એવી સાંભળી વાતડી, ભીમી કહે સુણ તારે;
પચર મિલે તિણે પુરે, જેવર એડ વાતરે. બાબાજી. ૬ નળ વિના કઈ જાણે નહીં, સૂરજપાક રસેરે;
તવા કુશળ પેમેક, બડુએ અતિ ડાહ્યા જોરે બાબાજી, ૭ રાય દધિપર્ન સભા તે જઈ જોયું હુંડિક સૂત્રરે; વિરહદાવાનળ પીડીએ, ઝૂરે મન માંહિ બહુતરે. બાબાજી. ૮
૧ શિકાર. ૨ દારૂ પીવો બંધ કરે. ૩ રસોઇએ. આમનેહર. ૫ દૂત-જાસૂસ ૬ વિયોગ રૂપી લાહ્યથી પીડાયલો.
, આવ્યાજ સરૂપરે બાબા. :
કળા કરી

Page #406

ચરની કાર્યકુશળતા.
( ૩૫૫ )
ખાખાજી.
તવ કુશળા ચિત્ત ચિંતવે, કહાં નળ દેવસરૂપીરે; કિડાં હુ ડિક એ કૂબડા, કાજળવરણ કુરૂપીરે. ડિક ઉપર ભીમીની, નળની ફ્રાકટ ભ્રાંતિરે; તા પણ જો ખેલાવીને, કાંઇ રાખું એઠુ ખતિરે. બાબાજી, ૧૦ તવ દષિપને નૃપ પૂછીને, નળ નાટક મનર’ગેરે; માંડે કુશળા આદર કરી, લેઈ સયલ ઉપાંગરે. આબાજી. ૧૧ ( દુહા. ) જિમ નળ ઘરથી નીસર્યાં, આજ્યેા વનહુ મઝાર; એકલડા નાશી ગયે, મૂકી સતી નિરાધાર. જિમ જિમ વીતક વાંદીએ, તિમ ′ચે સ ંકેત; તિમ તિમ ઝરે મન ઘણું, ડુડિક દુ:ખ સમેત. વળી કુશળા ખેલે તિહાં, રે નીપુર નિર્લજ્જ; એકલડી પ્રિયા તજી, તે શુ કીધા કજ જગમે પાપી છે ઘણા, દ્રોહી પણ લખ હોય; રે નિર્ગુણ નળ તું સમા, 'અવર ન દીઠી કાય. સૂતી વિશ્વાસે સતી, પ્રિય ઉપર બહુ પરાગ,
તે મૂકીને જાયતાં, ક્રિમ વૂડા તુડુ પાગ. સ્વામીદ્રોહી ને ગુરૂદ્રહી, મિત્રદ્રોહી અતિ ધી; વળી વિશ્વાસે ઘાતકી, તેહનુ' મેહ મ દીઠ એણે વચને તે ગહિવા, ભરિયા દુ:ખ અપાર; નીસાસા મડું નાખતા, ગાઢા રડે સૂઆર. રૂપ કર્યું ભીમીતણું, તે લેઈ ગળપાસ; તમ કુબડ નેહે ભર્યા, ઊડી ૧॰વારે તાસ.
૧ કોઇના પણ આધાર વગર. ૨ નર્કાર. ૩ કામ. ૫ પ્રેમ. ૬ પગ કેમ ચાલ્યા ઉપડયા ? ૭ ધભરાયેા. ૯ ગળાકાંસા, ૧૦ મના કરવા લાગ્યા,

૪ બીજે. ૮ બહુજ.
'
ર

Page #407

(૩૫૬ ) નળદમયંતિ-રાસ, હે દેવી તું કાં મરે, હું છું તાહરે પાસ; નેહવિલૂધી નારીને, હિવ નહીં જાઉં નાસી. ઈમ આપણÉ પ્રગટિયું, નેહગહેલે સોય;
પ્રેમસુરામદ ધારિયે, પ્રાણી પરવશ હાય. મદિરા પાંહે દેહ કર, નેહ નિખરે અપાર. જેણે વાત જાણે નહીં, જીવ વિવેક વિચાર. છેદી છેલી છુંબરી, કટકા કીધા કેડ; શેલડી તણે પટંતરે, અતિ રસીઆને ખેડ સાજન સાજન સહુ કરે, અમે ન કરસ્યુ કય; કેજે તુંહી સુખ સંપજે, “તેતે ફિર દુખ હોય. ૧૩
(ઢાળ ૬ ઠ્ઠી-પાઈ) હિવ કુશલે બોલે કુળજાત, હડિક પૂછું તુજ એકવાત;
નાટક દેખે સહુએ વડું, કૂબડ કાં તુજ દુખ એવડું? 1 તવ કૂબડ બેલે મુખ હસી, એણી વાતે વિમાસણ કિસી;
હું નળના ઘરને સૂઆર, તેણે ઉપજે મુજ દુઃખ અપાર. ૨ સામિભગત જે સેવક હોય, સામી દુઃખ દેખીને રેય; જિમ ભીમીના ગુણ સાંભરે, તિમ હિયડું ફાટે દુખ ધરે. ૩ ભાઉ ભલપણુ જગે ગાઈએ, ગુણ દેખી ગહેલા થાઈએ; સંભારી સીતા ગુણગ્રામ, વનવાસી રોયા શ્રી રામ. કારજ મંત્રી નેહે માય, કામે દાસી ક્ષમા સવાય, રૂપે રંભા શયને નારિ, રેઉં ભીમી ગુણ સંભારિ. કુશળાને કુબડ લેઈ ઘરે, સૂરજપાક રસાઈ કરે; જમાડી કુશળાને દિન્ન, ભૂષણ ટંક લક્ષ સેવન્ન.
૧ પ્રેમઘહેલ. ૨ પ્રેમરૂપી દારૂ પીધો હોય. ૩ છકેલો. ૪ જેટલુંજ ૫ તેટલું જ ફરીને. ૬ વિચારવા જેવું શું છે. ૭ ર .

Page #408

દા ;
નળની શોધ (૩૫૭) કુશળ કહે છે કૂબડ સુણે, તુજ ઉપર નળને ભ્રમ ઘણે;
જે તું નળ હોએ તો માન, ભીમી ઝૂરે સેવન વાન, કૂબડ કહે કુશળ સાંભળે, હું કુબડ કાજળ શામળે;
નળ સભાગ રૂપે દેવ, કાજળ બ્રમ ટાળેને દેવ. ૮ તવ હિવ કુશળ પાછે વળે, જઈ કંડિન પુરે ભીમરથ મળે;
કુશળ કહે સુણે ભૂપાળ, કૂબડે રૂપે અતિ વિકરાળ, ૯ દાતા ભકતા સુગુણ સુજાણ, સૂરજપાક રઈ જાણ; ગજશીખ્યાદિક રાજાણી, વિદ્યા જાણે છે એ ઘણી. ૧૦ મેં નાટક માંડયું નળતણું, હું ડિક પણ રે તિહાં ઘણું મેં નિ બહુ પરે નળરાય, તેણે કીધો મુજલાખ પસાય. ૧૧ એહ વચન તેડનું સાંભળી, ભીમી થઈ આકુળ વ્યાકુળી; બેલી ભીમરથ રાજા પ્રતિ, પિતાજી સુણજે એક મતિ. ૧૨ અમ ઘર કે હુંડિક સૂઆર, હતો નહિ એહવે આકાર
સૂરજપાક રઈ સહી, બીજે નર કે જાણે નહી. ૧૩ રૂપ ફેર જે નળ રાયનું, કે અકુજન કારણ ગણું;
કે કરમે કરી કબડ જોય, પડતી વેળા એમજ હોય. ૧૪ લખમી લક્ષણવંતી જાય, તવ સહુ લક્ષણ કેવાં થાય;
સયણ સંબંધી ગણે ન કેય, બેલે તે ફેકટિયું હોય. ૧૫ બહેનતણે ઘર ભાઈ ગયે, વદન વિછાઈ બાહેર રહે;
દરિદ્ર કરી પાયે અપમાન, લાકુંકણ દીધું નામ. ૧૬ બળ બુદ્ધિ લક્ષણ વિદ્યા માન, ચતુરાઈ ઉદ્યમ અભિમાન; રૂપ દયા વય તેહ સહાય, લમી જાતાં “એતાં જાય. ૧૭
૧ કાજળથી પણ કાળા કૂબડો. ૨ જુઠી શંકા દૂર કરો. ૩ રાજાપૃથ્વીના પાળનારા. ૪ ભયંકર-બીહામણો. ૫ નઠારી વસ્તુ ખાવામાં આવ્યાનું કારણ સમજું છું. ૬ સજજને. ૭ સારાં લક્ષણ–ગુણ. ૮ સમાન. આટલાં.

Page #409

(૩૫૮) નળદમયંતિ-રાસનળ હુએ જે કાળે ઘણે, જાણ્યું કારણ ભાવઠતણે
ગજશીખ્યાદિક દાન ઉપાય, એણે લક્ષણ જાણે નળરાય. જિમ તિમ કરી અણુ ઈહાં, હું જાણું છું નળ છે તિહાં
તવ રાજા પૂછયું પરધાન, મંત્રી મતિસાગર જે નામ. ૧ તવ મંત્રી બોલ્યા નૃપ સુણે, સ્વયંવર માંડે ભીમીત;
કુડે એ માંડે પરપંચ, તેઓ દધિપન ‘સબળે સંચ; ૨ દધિપત્ર સાથે નળ આવશે, જે નળ તિહાં જીવતા હશે
સ્વયંવર નામે તે કેમ રહે, નિજ નારી જાતી કીમ "સહે? ૨ નારી રેસ પશુ નવિ ખમે, રેસે ભરિયા આતમ દમે;
એક વસ્તુના અરથી દેય, વયર સુણે એહ કારણ હેય. ૨ વળી એક સુણે “અહિનાણુ, અશ્વ હૃદે વિદ્યાને જાણ; નળ વિદ્યાયે અતિ છે વડે, સ્વયંવર દિન કહે ટૂકડે. ૨ અશ્વ વિદ્યાને જેરે કરી, હુડક આવશે આદર કરી દધિપન લેઇ આવે સોય, નિચ્ચે જાણે તે નળ હોય. ૨
(દુહા.) ભીમીએ દૂત પઠાવિયે, જિહાં છે દપિન રાય
તેહ જઈને વીનવે, સાંભળ તું ભુવિરાય. ભીમરથ રાયે માંડિયે, ભીમીસ્વયંવર રંગ;
ચૈત્ર શુદિ પાંચમ દિને, હેશ ઉત્સવ જંગ. દિન થોડા હિવ ક્યું કરૂં, વહેલે ના કેણુ; વાટે હું માં પડયે, મેડે આવ્યે તેણ.
૧ વિપત્તિ-પીડા. ૨ હાથીને કબજે લેવાની વિદ્યા-કળા. ૩ જુઠો પ્રપંચ. ૪ બળવાન ઉપાયથી. ૫ બીજાને વરતી કેમ સાંખી શકશે ? ૬ સ્ત્રી સંબંધી અયુક્ત વર્તન જોતાં પશુઓને પણ ગુસ્સો આવે સહન કરી શકતાં નથી અને લડી વઢી મરણ સુધાંત સ્વીકારી લે છે. ૭ ઇમછા કરનારા-ગરજી. ૮ નિસાની.
-
-
-
-
-
-
-
-
--
-
-
-
-
.

Page #410

નળ મનના તર્કવિતર્ક (૩૫૯) દધિપન એહવું સાંભળી, આકુળ વ્યાકુળ થાય;
એહવે હુડક આવીને, બે મનને ભાય. કાં નરવર તુમે ઈમ કરો, કેવું છે તુમ દુઃખ રાય કહે તુજને કહ્યાં, યું ઊપજયે સુખ. મન-દુખ સ્ત્રી વ્યભિચારિણી, ધન વં અપમાન વંચાણું સહુ આગળે, એતાં ન કહે જાણ. દુખ કહિયે તે આગળ, જે 'દુખદેડણહાર,
જે તે આગળ ભાખતાં, લઘુતા લહે અપાર. કુબડ કહે છે નૃપ કહો, એવડે યે વિસ્તાર; વળતું દધિપન્ન બેલિયે, સાંભળ હુંડક વિચાર. વનમે નળ રાજા મુઓ, ભીમી છે નવશ;
તે માટે સ્વયંવર ને, માંડયે ભીમનરેશ. મુહૂર્ત દિન તે કાલ છે, કુંડનપુર અતિ દૂર,
મુજ પરણવા ખંત છે, ઈણ કારણ દુખ પૂર. તવ નળ મનમાં ચિંતવે, શશિહર ઝરે અંગાર; રવિ ઉગે પશ્ચિમ દિશે, (તે) ભીમી લેપે કાર. અથવા મન નારીતણું, સહેજે ચંચળ હોય; "કુંજર કેરા કાન જિમ, નિત ફળફળતે જેય. અન્યને ચિતશું ચિંતવે, રંજે વચને લેગ; દ્રષ્ટ અન્યને રીઝવે, અન્યશું વિલસે ભેગ. નીચા નર સાથે રમે, ઘણી કુલક્ષણ નાર;
આપણુપું રાખે કે, થી ઈણ સંસાર. ઈણિ કારણ હું પણ તિહાં, જાઉં દધિપન સાથ;
૧ મટાડી શકનાર. ૨ હલકાઈ. ૩ ચંદ્રમા શીતળતા છોડી દેવતા-અગ્નિ વરસાવા માંડે. ૪ મર્યાદા-નીતિ-શીળ ન્યાય. ૫ હાથી. * પિતાની લાજ પોતેજ જે જાળવી રાખે તેવી.

Page #411

(૩૬) નળદમયંતિ-રાસ નારીતણે વિસાસડો, રખે કરે પરમાથ. નદી નખી શૃંગી વળી, ધારાળે નૃપ નાર;
એતને વિસાસડે, ન કરે ચિત્ત વિચાર. હુડક એહ વિમાસીને, બેભે સુણ મહારાજ ચિંતા ન કર ચિત્તર્યું, એ સારું તુજ કાજ. હયવર થશું સજ્જ કર, કુંડિનપુરને પાસ; સૂર્યોદય પહેલાં પ્રભુ, મેહલું તે સાબાશ.
( ઢાળ ૭ મી-દશી ચાંદ્રાયણની ) તેણે વચને હરખે થનારાય, રથ સજજ કર્યો ઘણે ઉછાહ;
રથે બેઠા તિહાં દધિપન ભૂપ, છત્ર ચામરપર પાર સરૂપ. ૧ હુંડક એકંતવ નર પાસે, કાછડ બાંધે ઉલ્લાસે; રયણકરંડ લિયે મનખંત, જે સુરે દીધે પ્રેમ ધરત. ૨ એક રથે પાંચે નર બેઠા, હયવર જેતરિયા અતિ જે; હંડક દેય હયવરને કાને, મંત્ર નઉકાર ભણે મહા માને. ૩ ખે હુડક તિણે થે થાય, પવન વેગે ચાલે રથ જાય;
પદ્ધ પછી ઉ વાય, રછ રાખે હુડક કહે રાય. ૪ હુંડક બે સુણોને “પુહવીશ, આપણ ન્યા જે જન પંચવીસ રથ રાખે કહેતાં ભુઈ ખેતી, મેહી વાત કહે પ્રભુ કેતી. ૫ વાટે રૂખ બહેડાને આવે, તવ નૃપ હુડકને તિહાં લાવે,
એણે રૂંખે ફળ ૧°સહસ અઢાર, હુડક ગણી કરે નિરધાર. ૬ પાલને ફળ કૂબડે ગણિયા, તેટલા હુઆ જે નૃપ ભણિયા; અશ્વકળા દધિપત્તને દીધ, ગણિતકળા તેણે હુડક લીધ. ૭
૧ નખવાળાં જાનવર. ૨ શીંગડાવાળાં પશુ. ૩ હાથમાં શસ્ત્ર અસ્ત્ર ધારણ કરેલ હોય તેવા માણસને. ૪ સારા ઘોડા જોડેલે રથ. ૫ રાજ. ૬ દેવતાએ. ૭ નવકાર મંત્ર. ૮ રાજા. ૮ ઝાડ. ૧૦ હજાર. ૧૧ નિશ્ચય.

Page #412

ભીમી મનમેાદ્ન પ્રસગ
(=&!)
વિનય કરી વિદ્યા ગ્રહે, કે ધનતણે પસાય; વિદ્યાથી વિદ્યાલિયે, ચેાથેા નથી ઉપાય. નીચ થકી વિદ્યા ભણી, લેતાં મ કરે લાજ; કર્દમથી મણિ સગ્રહી, ડાહ્યા સાથે કાજ, ભણવે ગાવે નાચવે, સાસરઘર રણુ કાજ; આહાર વ્યવહારે નિવ હુચે, આઠે ઠામે લાજ. ( ઢાળ પાછળનીજ ચાલુ.) સહસ્રકિરણ ઉગ્યે જગ જેતે, કુંડનપુર રથ પુર્હતા તેતે; ભીમી સુપન તિણે નિશિપાવે, ઉઠી તાત પ્રતે તે જણાવે. ૮ તાત સુણા સુપન ૪અભિરામ, કૈાશલપુર વર સે।હ પઆરામ; દેવી મુજ પુહચાડે તિહાં રાગે, કૈમહિમા તાસ સદા જંગે જાગે. હું તિહાં એક ફૂલ ફળે અભિરામ, આંખે એક મહા સુખ ઠામ; હું જિણે રૂખે ચડી આજ જેતે, પૂરવચડી પ`ખી પડયું તે તે. ૧૦ મુજ કરકમળ વિમળ દિયે દેવી, સુપનાતણી વિગત કહેવી; રાય કહે સુપનુ` અભિરામ, પુત્રી સરવ સર્યા તુજ કામ, (દુહા )
અણુ કારણ પુત્રી સુણા, દેવી તે પુણ્ય રાસિ; રાજ લાભ આરામ તે, પામિશ તું ઉલ્લાસ.
( ૩૬૧ )
ગા વૃખ કુંજર ॰તરૂ ચડયેા, 'ગૃહ વર પરવત શૃંગ; àખી જાગે માનવી, લહે લખમી મન રંગ.

ર

૧૧
૧ કાદવ-ગારામાંથી રત્નને લઇ લેવું. ૨ ભણવામાં-ગણવામાં, ગાવામાં, નાચવામાં, સસરાના ઘરમાં, લડાઇના મેદાનમાં, કામમાં, ભાજનમાં, વ્યવહારની વાતમાં લાજ ન રાખવી. ૩ રાત્રીની અંદર આવ્યુ. ૪ મતાહર્. । આગ-વિશ્રામસ્થળ. ૬ પ્રભાવ. ૭ ગામ. ૮ બળદ. ૮ હાથી. ૧૦ ઝાડે ચડેલા. ૧૧ ધર્. ૧૨ ઉત્તમ પર્વતના શિખર ઉપર.

Page #413

(૩ર) નળદમયંતિ-રાસ, અંબ ચલણ નળ સંગ તુહ, પંખી પડયો નિરધાર; કુબર પડીઓ રાજથી, આજ મળે ભરતાર.
(ઢાળ પાછળથી ચાલુ) : પળે પહત દધિપન્ન રાય, ભીમરથ ભૂપ તે સનમુખ જાય; દધિપન ઘર ભીતર જવ આવે, સ્વયંવર અણદીઠે દુખ પાવે.૧૨ દધિપન પ્રતે પૂછે નૃપ ભીમ, પંથ ઘણે આવ્યા તુમે કિમ?
અધિપન કહે અમ ઘર છે સૂઆર, સકળ કળા ગુણ રયણ ભંડાર.૧૩ તિણે આણ્યા અમે રાય નુરત, ભમી ભણે દધિપન સુણે સંત;
સૂરજપાક રસાઈ કરાવો, વંછિત કાજ સેવે તમે પાવે. ૧૪ કહે હુંડક દહિલા અમે આવ્યા, ભીમી સ્વયંવર જોવા આવ્યા;
પહેલો સ્વયંવર ઉત્સવ કીજે, “રસવતી સ્વાદ પછે નૃપ લીજે.૧૫ ભીમ કહે “સુરપતિ જે આવે, ભીમને ચિતે તેહ ન ભાવે; તે બીજા નર સુર કુણ રાય, નળ વિણ અવર સવે નાર ભાય. ૧૬ જે તે દધિપન અમે આજ, તેહ કહેશે કૂબડ છે કાજ;
સૂરજપાક રસેઈ કીજે, આરોગી સહ જણ જિમ રીઝે. ૧૭ તવ તેણે રસવંતીની પાઈ “જાસક જિમી બા સહુ મન ભાઈ, રસવતી સ્વાદ પરીક્ષા પામી, કહે ભીમી એનળ મુજ સ્વામી. ૧૮
(દુહા) કહે ભમી રાજન સુણે, સૂરજપાક રસાઈ; નળ વિણ બીજે માનવી, જાણે કદી ન કેઇ.
(ચોપાઈ.) હંડક આ કુંડન પુરે, દધિપન સાથે પુહ ઘરે; મુની મેઘરાજ એણી પરિ કહે, પંચમ ખંડ સમાપ્તિ લહે. ૧
ઇતી શ્રી નળદમયંતી રાસ વિષે પાંચમે ખંડ સંપૂર્ણ ૧ દરવાજે. ૨ દેખવામાં ન આવતાં. ૩ મનમાં ઈચછેલાં કાર્ય-કામ. ૪ રસોઇ. ૫ ઇંદ્ર. ૬ બીજા બધા. ૭ તૈયાર કરી. ૮ જમવાની ઈચ્છાવાળા.

Page #414

( ૩૬૩),
ખંડ છઠે.
(દેશી ચંદ્રાયણની ) ભીમરથ રાજા રાણી સાથે, હુંડક ઝાલ્યો જમણે હાથ; ઘર માંહે આણી ઘણે ભાવ, કરજેડી નૃપ પૂછે ભાવ. ૧ ચતુર સનેહી મેરા રાય, વીનતી સુણો તમે કરી પસાય;
તું સાહિબ હૈ મેટા મેરા, ચરણ ન મૂકું સેવ્યા તેરા. ચ૦ ૨ કહે કુબડ તુમ સુણે સયાણા, ભીમી વયણે કહે અયાણા; કિહાં હું હુડક તારક સરખે, કિહાં નળ ભૂપ તે ચંદ્ર સરીખે
ચતુર૦ ૩ વન ભર પ્રિયતણે વિયેગ, વિરહાનળ પડે મહા રેગ; ભીમી મદ વિહળ મતિ માઠી, તસુ વચને તુમ મતિ
કાં નાઠી? ચતુર૦ ૪ કળા સુલક્ષણ વિદ્યા માહરી, સૂરજ પાક રસેઈ સારી; દેખી કાં મન ભૂલા તેરા, જગમેં કળાવંત બહરા. ચતુર૦ ૫
(દુહા ) વિદ્યા ધન સૂરિમપણે, ચતુરાઈ તપ દાન; એક એકથી છે વડા, ચિત્ત ન ધરે ભગુમાન.
(ઢાળ પાછળની ચાલુ) નળ થાતાં મારું શું જાય, જે તમચે મન એમ સહાય; તે હું નળ થયે છું આજ, વે ભીમી “સારે નુપ કાજ.
ચતુર. ૬ Uણે વચને સહુ ઉઠી જાય, ભીમનું મન આકુળ થાય;
૧ તારા જેવો-ચાંદની સર. ૨ નઠારી. ૩ નાશ પામી ગઈ. ૪ ઘણુએ. ૫ અહંકાર મનમાં ન રાખશો. ૬ તમારા. ૭ ગમતું હોય. ૮ રાજાનું કામ સુધારે.

Page #415

(૩૬૪) નળદમયંતિ-રાસ. ભીમરથ નૃપ આગળ દિલ ખોલે, લાજ મૂકીને ભીમી બેલે.
ચતુર. ૭ તાત સુણે એક વચન વિચારી, ઓર પરીખ્યા એક માતરી નળ ફરસે મુજ તન મ વિહસે, જિમ જલધરવૂઠે
વન વિકસે. ચતુર. ૮ હસી હુંડક વળતું ઈમ ભાખે, લાવું અમે એણે કરી હાસે;
પરપુરૂષને ફરસવિકાર, કરતાં જાણે અસતી આચાર. ,, ૯ હંડક કર જોરે ફરસાવે, ભીમરથ દવદંતી મન ભાવે; રેમચી તવ હઈ ભીમ, બેલી તાત ઘાત એ નમી. ,, ૧૦ જે કૂબડ સબળે અતિ કાળે, તો પણ નળ પ્રિય એહ દયાળે; પર પુરૂષને કીધે ફરસે, મુજ કાયા કહિયે ન ઉલહુશે. ,, ૧૧ મેકલીઓ બાહેર માય હાય, હંડક કર તવ ભીમી સાહા; વળવળતી ભમી ઈમ ભાખે, પ્રાણનાથ છેહ ઈમ કાં દાખે.
ચતુર૦ ૧૨ તું સાહિબ મેરા હું દાસી, પિઉડા હિ કિમ જાઈશ નાસી? તુજ સાથે નીકળી અકેલી, તે સૂતી વન માંહિ મેલ્હી. , ૧૩ શક્તિ હોય જે સ્ત્રી ન વહેવા, તે સ્ત્રી પારગ્રહ ઉદ્યમ કરવા; વિણ ગુન્હ સ્ત્રી છાંડી જાય, તેનર અધમાધમ કહેવાય. ) ૧૪ કી ઉપર "કટકી કહેવી? અબળા ઉપર મહેર કરવી; હું કિંકર છું રાજન તેરી, પિઉડા ચિંત કરે અબ મેરી.
ચતુર. ૧૫ નજરે નજર પિઉ તે મળી, દૂધ માંહિ જિમ સાકર ભેળી, જબ તે મેહિ સુભટ કર વ્યાપ, તબ તે નળ પ્રિય મૂકે
આપ. ચતુર. ૧૬ - ૧ રૂવાટાં વિકશ્વર થાય–ઉભાં થાય. ૨ વરસાદ વરસવાથી વન પ્રફુલ્લિત થાય. ૩ સ્પર્શ-અડકવાના વિકાર-દોષથી. ૪ વ્યભિચારિણીછીનાળ સ્ત્રીની રીતિ. ૫ કરડી નજર ૬ દાસી. ૭ ચિંતા.

Page #416

મહતાનંદ પ્રસંગ. (૩૬૫ ) નારી વયણે કણ ન ચૂકે, સુભટશિરોમણી ધીરજ મૂકે સ્ત્રી ફરસે વિહસે તરૂધાત, તે માણસની કેહી વાત. , ૧૭
શસ્ત્ર શાસ્ત્ર પૂરા જિકે, કેહને પન નામે શીશ
તે પણ નારી લડે, ચૂકે વિસ્વા વીસ. માત પિતાને વરિચયે, સગાં સજા ભાય; નારી નેહે વશ કર્યા, માહા તે મહિલા થાય. તાં લગે મતિ બુધિ સાંભરે, જઈ લગે શાસ્ત્ર-વિચાર;
નારી સાથે ગોઠડી, જાનહુ કરે અપાર. તવ નળ રાયે પરિહર્યા, ‘અમરદત્ત શિણગાર; દેવરૂપ તે પ્રગટીઓ, સહુ કહે જય જયકાર. આશા ફળી ભીમીતણી, હખે ભીમનરિદ; સિંહાસન બેસારિયે, સેહે નળ જિમ ઇદ.
(ઢાળ બીછ–અનિત્ય નિવારીએ-એ દેશી.) ભીમરાજા તે ઈમ ભણે, રાજ્ય સકળ ત્રાદ્ધિ દેવ;
એ સહુયે તુહ્મારડું, કરૂં તુલ્બારી સેરે. નળ પુણ્ય પ્રગટીલું, પુણ્યથી સવિ સુખ થાય; પુણ્ય મનવંછિત ફળે, આપદ દ્વરે જાયેરે, નળ. ૨
કુતિગ એક ભીમીતણુંરે, સાહસ એક અથાહ; અન્ય ભવાંતરની પરે, ઓળખિયે નિજ નાહારે. નળ. ૩ દધિપન રાજા આવીને, નળનુપ લાગોરે પાય;
બે બે કર જોડીને, સાંભળ શ્રી નારાયેરે. નળ. ૪ તું ઠાકુર ગુણ આગળ, ગિરૂઓ સાહસ ધીર;
૧ ચળે નહી. ૨ ધીરજ. ૩ ઝાડ. ૪ ધાતુઓ. ૫ માથું ન નમાવે. ઠગીને ગાંડા. ૮ દેવતાએ આપેલે શૃંગાર. ૮ વિપત્તિ-દુઃખ. ૧૦ કૌતુક-ગમ્મત.

Page #417

નળદમયંતિ-રાસ, મેં અવગણ્યા અજાણત, તે અમને વર વગેરે. નળ. ૫ તવ નળ વળતું બેલિયે, સાંભળ દધિપત્તરાય;
મેં દુત્તર ભાવઠ તરી, તે સહુ તુજ પસારે. નળ. ૬ તું સાચે ઉપગારિયે, તું બંધવ સ સનેહ;
જાણ સુજાણુ-શિરોમણી, તુજ ગુણ નાવે છેહેરે. નળ. ૭ દધિપત્નને પહેરાવીઓ, સાથે દેઈ પરિવાર; નિજ નગરે પુહ કર્યો, હવે સુણ અધિકારરે. નળ. ૮ હિવ કુંડનપુરે આવીઓ, સાર્થપતિ ધનદેવ નામ;
દવદંતીએ ઓળખે, જે વાટે આવ્યે કામેરે. નળ. ૯ પ્રિય પાહે ભગતાવીએ, ગુણ સંભારી તાસ; ઉત્તમને ઉપગારીઓ, વિસરે ન જે હોય સાસરે. નળ. ૧૦
(દુહા ) અબે વૂડે મેહલે, અમી સમાં ફળ જોય;
*ઉખર ખેત્રે તેહ જળ, વૃયે નિફળ હોય. તિમ ઉત્તમ નર બહુ ગુણે, કીધો જે ઉપગાર; દુર્જન મન માન્યું કે, સાતમે કરે વિકાર.
(ઢાળ-પાછલીજ ચાલું) પુત્રીને વચને કરી, ભીમે તેડયે વસંત;
ઋતુપર્ણ રાજા તેડીઓ, ચંદ્રયશાસ્ત્રીયંતેરે. નળ. ૧૧ ચંદ્રવતી બેટી વળી, એ તેયા સવિશેષ; અદ્ધિ પામીને ઓળખે, તે ઉત્તમ માંહિ રેખેરે. નળ. ૧૨
૧ ન કરી શકાય-દુઃખેથી તરી શકાય તેવી વિપત્તિથી પાર થયો. ૨ ભાઈ ૩ પાર ન આવે. ૪ ખારી જમીનમાં. ૫ દુઃખના ઉપાયો ઉભા કરે. ૬ જે મનુષ્ય ગરીબી વટાવી ઋદ્ધિનો ધણી થયા છતાં ગરીબીના વખતમાં કે દુ:ખના સમયમાં કરેલા ઉપકાર ન ભૂલે અને તે ઉપકારીને જોતાં ઓળખી લઈ આદર યુક્ત સારો બદલો વાળે તે ઉત્તમ જનમાં પહેલા નંબરનો ગણાય છે.

Page #418

ઉત્તમ મનુષ્યની ભલાઈ, (૩૭) સફળ સુલક્ષણ વૃક્ષની, ઉપમ લહે નર સાર જિમ જમ દ્ધિ ભારે ભર્યો, તિમ તિમ નમે અપાશેરે. નળ, ૧૩ કુળપતિ જિણે ચારિત લીલું, તે હુએ સહમ દેવ;
પૂરવ ભવ ઉપગારિણી, જાણ ભીમી હેરે. નળ. ૧૪ તે સુરવર આવી કરીરે, વરસી સેવન-ધાર; ભીમીને પ્રણમી ગયેરે, લેખવી પ્રીતિ અપાશેરે. નળ. ૧૫
(દુહા) ઉત્તમ સાથે પ્રીત, પહેલી થેડી જોય;
નદીતણે પટંતરે, છેડે વધતી હેય. નીચ સરીસી પ્રીતડી, પહેલી અધિક થાય, રાસભના ભુકાર જિમ, છેડે તૂટી જાય.
(ઢાળ-પાછળની ચાલુ) બાર વરષની ભાવકીરે, તેહને રજા અંત, રાજા બહુ આવી મજ્યા, પૂરવ પ્રેમ ધરંતરે *ચતુરંગ સેના પરવ, નળનુપ કરે પ્રયાણ જોર ઘણું સેનાતણું, જિમ “સાયર ઊધારે. નળ. ૧૭ અનુકમે કેશળ આવીઆરે, કુબર સાંભળી વત્ત;
અતિશય ઈર્ષ્યા ઊપની, રાજલેભ સંયુત્ત. નળ. ૧૮ _બર સાહમે આવી, કટક લેઈને તામ; રાજતણે તર ઘણો, માંડે સબળ સંગ્રામરે. નળ. ૧૯
૧ પહેલા દેવલોકમાં દેવતાપણે પેદા થયેલ. ૨ ગધેડાના ભૂક વાની પેઠે પ્રથમ ચડતા સાદથી ને પછી ધીરે ધીરે ઉતરતા સાદથી બંધ પડવા જેવી. ૩ દુઃખયાતના-વષમી વખત. ૪ હાથી-ઘોડારથ પાળા એ ચાર તનું લશ્કર તે ચતુરંગ કહેવાય છે. ૫ સમુદ્ર છળી રહે હોય. ૬ ભારે લડાઈ આદરી.

Page #419

( ૩૬૮ )
નળદમય તિ–રાસ.
(ઢાળ ૩ જી-સાદડાની દેશી-આશાવરી) ખિહું દળે સુભટ સવિસાર શૂરે ચડયા, સબળ સંગ્રામ રણુત્ર વાજે; શબ્દ શ્રવણે પડયા સાંભળે ફોનહી, ઘાષ નિર્ધાષ બ્રહ્માંડ ગાજે. ૧ નળદ્રુપ શૂરરણ ર’ગ રોશે ભર્યાં, સુલટ રિમ ચડયા બહુ બિરાજે; જેમ નર સયમી કરમ સાથે ભિડે, તેમ નળ શૂર સગ્રામે છાજે,
નળ ૨
રથરજ સખળ અંધારૂ ઉઠયુ ઘણું, અશ્વગજ પૂર પડવા ઉછાયું; આપણું પારકુ ઓળખે કે નહિં, દિનકર સહિતનું ગગન છાયું.
નળ ૩
પાયકે પાયક રથપતિયે રથપતિ, અશ્વપતિ ઝ અસવાર સાથે; ગજપતિયે ગજપતિ રસભર ઝૂઝતાં, શત્રુ ખૂટાં પછે માથેામાશે,
નળ ૪ પ્રબળ હથિયાર તન તે દેખી કરી, કાતર કેટલા દૂર નાસે; સુભટ શૂરા ઘરે હોય વધામણાં, 'ખ'દી બેાલે યશવા ઉલ્હાસે.
નળ ૧
સુભટ સાચા ભડયા કેટલા રણ પડયા, કાઇ કાતર વળી કીહુ નાડી; પુન્ય પ્રસાદ વળી નળનૃપ જીતિયા, કૃખર ખાંધિયા કરીય કાઠા. નળ દે
ઘેષ નિર્દોષ વાજાં ઘણાં વાજતે, નળસૃપ કાશલા નગર શૃંગારી ગયણ ધજ લહુ લહે, કામિની
માંહિ આવે; મેાતિયે કરી વધાવે. નળ ૭
( દુહા ) સમળ સવે રાજા મળી, સિહાસને બેસારી; પુનરિપ નળનૃપ થાપિયા, છત્ર ધર્યું જયકારી,
૧
૧ શૂર ચડાવનાર વાળુ. ૨ શબ્દના પડઘાના ઘેઘાટથી આકાશ આદિ ગાજી ઉઠયું. ૩ કાયર-હીક, ૪ બિશ્તાવળી ખેલનારા. ૫ આકાશમાં ધ્વજાઓ ફરકવા લાગી.

Page #420

નળરાજના સદ્દગુણ ( ૩૬૯) ઠામ ઠામના નરપતિ, દેતા બહુલા દંડ
પુય પસાયે નળતણી, આણ ધરે અખંડ. પુણ્ય કરી આપદ ટળે, પુણ્ય નાસે રેગ;
મનવંછિત પુણ્ય ફળે, પુણ્ય લાભ ભેગ. રાજ ઋદ્ધિ 'રાણિમ મળે, પુણ્યતણે સુપસાય;
ઈમ જાણી ઉત્તમ તુમે, વિર પુણ્યઉપાય. કૂબડ કુડનિહાણને, છેડે શ્રી નળરાજ;
દયાભાવ મન લેખવી, કૂબડ કિયે યુવરાજ, ઉત્તમ અતિથી પરાભ, ન હાય કૂડો જોય; યંત્રે પડી શેલડી, મીઠે રસ દિયે તૈય. સુંદર સુકુલીતણે, કિમહિ ન વિહડ વંશ લેઈ કાજળ કાળે કર્યો, હસે સયાજ હંસ. દુર્જન જન સંતાપિ, સુજન ન મૂકે આપ રાહે ચંદ્ર પરાભ, તેહી ન ધરે તાપ.
(કાળ ૪ થી-શળ સુહા રે સાજન સેવિયે.) હિવ નળ પાળેરે દેશ ભલી પરે, માંડે શત્રુકારે, જિનવર પૂજારે કીધી અતિ ઘણી, આણ ભાવ અપાશેરે. ૧ ધર્મ કરજો ભવિયણ ભાવશું, જિણે ઉત્તમ કુળ વાસે રે, સ સુખ સંપત્તિ ઈહ લોકે ઘણ, પરભવ & ગ ત
નિવાસેરે. ધર્મ. ૨ વર્ણ અઢારે રૂડે પાળિયે, વરજે વ્યસન ભૂપાળીરે; સહિ ગુરૂ સેવે ૧°સૂત્ર સુણે ભલાં, ખટદરશન રખવારે. ધર્મ. ૩
૧ મોટાઈ. ૨ સારી કૃપાથી. ૩ તૈયાર કરો. ૪ પીડા આપસંતાપ. ૫ સારા ઉત્તમ કુળની. ૬ નઠાર માણસ. ૭ દાનશાળા. ૮ આ લોકમાં. ૪ સારી ગતિ અને સારી દશાવંત વંશમાં જન્મ. ૧૦ ઈગ્યાર અંગ, બાર ઉપાંગ, છ છેદ, ચાર મૂળ સૂત્ર, દશ પ્રયત્ના, અનયોગદાર, નંદીસૂત્ર એ ૪૫ સૂત્ર-આગમ.

Page #421

(૩૭૦) નળદમયંતિ-રાસ, લેક હુરે મન આણંદિયા, દુખિયા દુર્જન રે, નળનપ દેખરે સહુ પ્રજ ઉહસે, જિમ શશિ દેખી ચકેરે.
ધર્મ ૪ કેઈક દિવસે નિષધ સુરેસ, આવે જિહાં નળરાજ રે;
મીઠે વચને સુર પ્રતિબંધિવે, સારે ભૂપતિ કરે. ધર્મ, ૫ વિષયરસ વિરૂઆરે રાજન જાણજોરે, મોહ માયા જંજાળરે,
તિહાં જે તારે તે કિમનીસરે, પામે મરણ અકાળેરે. ધર્મ. ૬ તન ધન વન ચંચળ જાણિયે, જે હવે જરકારે
સુપન સરખુંરે પ્રિય સંગ પ્રીછજો, દ્ધિનું ઢું અભિમાન રે. ધર્મ-૭ કુટુંબ સવેરે પંખી પરે મળ્યા, જેહને અર્થે જીરે,
પાપ ઘણુંરે પસંચી પરભવે, ભગવે કર્મ અતીરે. ધર્મ. ૮ સુખ દુખ પામે પ્રાણી એકલે, બીજો ન થાય આધાર રે, રાખણહારે જિન ધર્મ જાણજે, શરણાગત સાધારેરે. ધર્મ. ૯ ઈમ પ્રતિબધી સુર સ્વર્ગે ગયે, દેઈ બહુ ઉપદેશે, સગાં સજા તેહજ જાણજે, દાખે ધર્મ અશેરે. ધર્મ. ૧૦
ખરૂં સગું તે જાણજે, બેહ ભવ જે હિતકારક ઈલેકે હિત પર, સુંદર ગતિ મતિદાર. પાપ નિવારે હિત કરે, ગુણ પરકાશે જેહ;
વિહડે નહી આપર પડયે, મિત્ર ગણે તેહ. મયરેહ સરખી સતી, છે એણે સંસાર; સગપણ સાચું લેખવી, તાર્યો નિજ ભરતાર.
૧ પ્રજા-રૈયત. ૨ નઠારાં–આકરાં-દુઃખ દેનાર, ૩ કળાઈ રહેલા. ૪ હાથી, ૫ એકઠાં કરી. ૬ બહુજ,
-
-
-
-

Page #422

ત્યાગ વિરાગ.
( ૩૭૧ )
(ઢાળ ૫ મી-દેશી ચાપાક્ષની.) નળરાજા મન રે વિરાગ, કારમા જાણેા ધન પ્રિય રાગ, એન્ડ્રુવે વન આવ્યા સુગીસ, ધર્મઘોષ નામે' સૂરીશ. વ'તુણુ પુહતે નળનરદેવ, વિધિશું વાંઢી સારે સેવ; શ્રી ગુરૂ ભાખે જિનવરધર્મ, જેહથી પ્રાણી પામે શર્મ. શ્રી ગુરૂવાણી રાજા સુણી, અમીથકી અતિ ઢાઢી ઘણી; જે સુણતાં નાસે ભવતાપ, કામ ક્રોધ દુખ ટળે સંતાપ. નળ મેલે એ જોડી હાથ, સ્વામી મુજને કરા સનાથ; ફ્યે કરમેં બહુ દુખજ સહ્યાં, નહું જાયે જીભે મે' કહ્યાં. ગુરૂ ભાખે રાજન અવધાર, ઇહાંથકી ભવ છઠ્ઠું ધાર;
મ‘મણુ ભવે ઋષિ સંતાપી, ઘડી ખારડુ લગે તાપીએ. સામ્ય મૂર્તિ ઋષિ તે કેખિયા, સાચા તે ગુરૂ કરી પરખિયા;
તેપાસે પામ્યા જિન જમ્મુ, સફળ કર્યું માણુસ ભવ “જન્મ. ધન માહિરતણે ભવ વળી, સાધુ ભગતિ કીધી મન રળી; દૂધ દાન દીધુ* અતિ ઘણું, પછે લહુ શ્રાવક ઋષિપણું, ઘી ખાર સ ંતાવ્યે જતી, ભાવડ ખાર વરષ નરપતિ;
વળી સતાષી ક્રીષુ કાજ, તેણે પામ્યા નળ ઉત્તમ રાજ. ઈમ સાંભળી નળ ઘરે આવિયા, રાજે પુકલ સુત ઢાવીએ; દેવદતી સાથે ગુરૂ પાસે, દીખ્યા લીધી મનઉચ્છ્વાસે,
પાળે ચારિત્ર નિરતિચાર, જપ તપ મુનિવર કરે ઉદાર; ભણે ગુણે સેવે ગુરૂપાય, ઉપશમ સવત્તિ ઋષિરાય. અન્યદા નળઋષિને મન થયુ, વિષયરાગ મનસ્યું ઉમલ્લુ'; તવ તિથે મુનિવર ધરી વિવેક, અણુસણુ પાળી નિર્મળ એક. ૧૧
૫

૧ પ્રેમ. ૨ સુખ. ૩ નાય રહિત હોવાથી હવે નાય-ધણી સહિત રે. ૪ ધર્મ. ૫ જન્મ. ૬ મહિયાર-ભરવાડ. ૭ સ્થાપ્યા-કાયમ કર્યાં. ૮ ચારિત્રાચારના અતિચાર નિવારીને,

૧૦

Page #423

(૩૭૨) નળદમયંતિ-રાસ અણસણ પાળી નિરતિચાર, પાપે હમેં સુર અવતાર;
ધનદ નામે ભંડારી થાય, લોકપાલ ઉત્તર દિશિરાય. ૧૨ દવદંતી મટી મહાસતી, સતીમાંહિ તે મોટી સતી; ચારિત્ર પાળી અણસણ મૂઇ, ધનદતણે ઘર દેવી હુઈ. ૧૩
(દુહા-) તે દેવી તિહાંથી ચવી, પુર પઢાલ નિવાસ;
હરિચંદ રાજા રાજીઓ, પૂરે પ્રજાની આશ. તે નૃપ ઘર બેટી હુઈ, કનકવતી તસ નામ;
અન્યદા તિણ રાયે રચે, સ્વયંવર અતિ અભિરામ. ૨ ધનદ લેકપતિ આવીએ, ધરતે પ્રીતિ અપાર;
કનકવતીને પરણિયે, યદુ વસુદેવ કુમાર, બારવતી નગરી જઈ, વિલસે સુષ્મ અશેષ,
અન્યદા ભરતેસર પરે, ભાવન ચડી વિશેષ. ભાવ બળે કર્મ ક્ષય કરી, પામી કેવળ સાર; કનકવતી મુગતે ગઈ, પામી સાખ્ય અપાર. તે પણ ધનદ સુરેસરે, પામી સમકિત સાર;
આપણુપું અજાલીને, લહશે *નર અવતાર. ભવ થેડામાંહિ અબૂઝશે, લડશે શિવપુરરાજ,
ઈમ જાણી ઉત્તમ તુલ્લે, સારો આતમકાજ. દાન શીળ તપ ભાવના, ચિહુ પરિ જિનવર ધર્મ, પામીને આરાધજે, લહેજે અવિચળ થશર્મ.
૧ સુધર્મ નામના પહેલા દેવલોકમાં દેવતા થયા. ૨ નાશ કરીને. ૩ આત્માને નિર્મળ કરીને. ૪ મનુષ્ય જન્મ. ૫ પ્રતિબોધ પામશે. ૬ મોક્ષ. ૭ સુખ.

Page #424

રાસપ્રશસ્તિ
( ચાપાઈ. )
નળ પ્રગટયા ભાવ ઉદ્ધરી, પામ્યા રાજ પૂર્વભવ ચરી; મુનિ મેઘરાજતણી એ વાણી, એટલે છઠ્ઠો ખડ વખાણી. ૧ ( રાગ મેવાડા-ધનાશ્રી )
નળ દવશ્ર્વતી ચરિત્ર સેાહામણુંજી, નવ નવ રૉંગ રસાળ; સાંભળી ઉત્તમ સાધુ સતી પરેજી, ધરજો શીલ વિશાળ, ૧ સાધુ સતીનું ચરિત્ર સુણેા ભલજી, સુણતાં નાસે પાપ; ગાડમત્ર ખરા જેમ સાંભળેજી, નાસે અહિવિષવ્યાપ. ૨ પાર્શ્વચંદ્રસૂરિસર રાજીમાજી, મહિમા જાસ અપાર;
સા. ૪
ઉપદેશે જેણે ભવિ તારિયાજી, જિનશાસન શિણગાર. સા. ૩ શ્રી સમરચદ્ર તિણુ પાર્ટ શેભતાજી, તેણે પાટે સૂરિ; રાયચદ્રસૂરિસર દીપતા, ગિરૂમ મેરૂ ગિરિદ સરવણુ ઋષિ જગે પ્રગટિયા મહામુનીજી, કીધું ઉત્તમ કાજ; ને સડ઼ી ગુરૂના ચરણુ નમી કહેજી, વાચક શ્રી મેઘરાજ સા. પં સવત સેાળ ચઉનડ સવચ્છરે, થવીએ નળ ઋષિરાજ; ભણજો ગણો ધર્મ વિશેષજોજી, સારતા વંછિત કાજ. સા. હું ઇતિશ્રી નળદમયંતીના રાસ વિષે છ ખંડ અને પ્રસસ્તિ સપૂર્ણ
૧ સાપના વિષની પીડા.

(૩૭૩ )

Page #425

શ્રીમાન્ જિનહર્ષજી સંકલિત
હરબળમચ્છી રાસ.
(મંગળાચરણુ-દાહા છે )
શાંતિકરણુ શ્રી શાંતિજિન, અચિરારાણીનă; વિશ્વસેનનૃપકુળકમળ, 'સહસિકરણ સુખક'. માય ઉત્ખર આવી કરી, દેશ [માં] નિવારિ મારિ; શાંતિ થઇ સહુ લેકને, શાંતિ નામ ક્રિયા સાર. શ્રી શાંતીશ્વર સેાળમા, જિનનાયક જિનચ’૪; ચક્રવિત વળી પચમા, આપે પદ "મહાન‘6. સાવત વરણુ સેહામણા, લંછન જાસ કુરંગ;
ભાવટ ભાજે નામથી, દિન દિન રંગ 'અભ’ગ. ચરણુકમળ તેહના નમી, ધ્યાન હૃદય અવધાર; રાસ કરૂ. હરિબળતણા, જીવદયા અધિકાર. માછીગર કુળ ઊપના, પામ્યા રાજ્યભ’ડાર; સુખ ભેગવી શિવપદ લહ્યા, દયાતણા ઉપગાર. ઊગાર્યો એક માલા, પાળી અગઢ અપાર; જૈવિકથા ઊંઘ તજી કરી, સાંભળજો નર નાર.
હ
૧ સૂર્ય. ૨ મરકી—કાલેરા, ૩ મેાક્ષ. ૪ હરિશુ. ૫ દુ:ખ શાકાહ
તથા ભીડ. ૬ કાઇ સમય ખંડિત ન થાય તેવા.૭ કબૂલ કરીને. ૮ ટેક–પ્રતિજ્ઞા. રાજથા-દેશકક્ષા-ભક્તકથા-મીકથા એ ચારે વિયા કહેવાય છે,

3

Page #426

વાર્તાની શરૂવાત
( ૩૭૫ )
[ચરિત્રારમ્ભ ]
(ઢાળ ૧ લી−ાહેર ભલુ પણ સાંકડુ', એ દેશી) ભરતક્ષેત્રમાં જાણીએરે, નગર કૉંચનપુર નામરે; સુજાણુ નર; સાહે પૈસુરપુર સારિખારે લાલ, પાખળ ગઢ અભિરામરે.સુ. ભ. ૧ સુંદર મન્દિર માળિયાંરે, ચઉબાર ચિત્રશાળરે.
સુ.
સુ. સ. ૧
દીપે ઉંચા દેહરારે લાલ, અળકે ઝાક ઝમાળ, ઋદ્ધિચે કરી સુપરે ભર્યારે, લેાક સુખી દાતાર; સુ. ચારાશી ચ ુટાં જિહાંરે લાલ, જાણે લચ્છી ભંડારરે, સુ. ભ. ૩ ખેડા જિહાં વિવહારિયારે, કરે વિષ્ણુજ વ્યાપાર; સુ. ન્યાયે' લિખમી એકઠીરે લાલ, થાએ વિવિધ પ્રકારરે. સુ. ભ. ૪ લિખમી પામી વિદ્રવે૨ે, ધર્મ કરે વિસ્તારરે; સુ. પયદયકાર સદા ધરેરે લાલ, દુખિયાના આધારરે. સુ. ભ. ૫ તિણ નયરે ન્યાયિ ભલેરે, વસંતસેન મહારાયરે; સુ. તેજ પ્રતાપે આકારે લાલ, અરિ લગાયા પાયરે. સુ. ભ. T વસંતસેના પત્તિરાગિણીરે, ભાગ્યવંત સરદારરે,
સ.
શીળ સુહાગગુણે ભરીરે લાલ, માન ઘણેા ભરતારરે. સુ. ભ. ૭ વસતિસર તેહની સુતારૈ, રૂપે રતિ અવતારરે; સુ.
e
તેહવી રભા આપછરારે લાલ, નહીં ‘અવર સંસારરે. સુ. સ. ૮ ચતુરાઇ ચેાસઠ કળારે, જાણે રાગ છત્રીશ; સુ. ખંત કરી નિજ હાથ શુંરે લાલ, નીપાઇ જગદીશરે! સુ. ભ ભણી ગણી જાણી શારદાર, ખેલે મધુરી વાણિ; સુ. મનગમતી મુખ મલકતીરે લાલ, પરતિખ ગુણુની ખાણિરે, સુ. સ. ૧૦
૧ ઇંદ્રપુરી. ૨ ફેર, ૩ લક્ષ્મી. ૪ વાવરે. ૫ યા યા એજ વિચાર. ૬ શત્રુને પગે લગાડયા. છ કામદેવની સ્ત્રી રતિસુંદરીના જેવી. ૮ જી. ૯ પૈદા કરી. ૧૦ સાક્ષાત.

Page #427

(૩૭૬) હબિમચ્છી-રાસ, નારી સહુ 'શિરસેહરેરે, વન લહેરે જાય, સુ.
એવી કન્યા કૂદરીરે લાલ, દીઠાં આવે દાયરે. સુ. ભ. ૧૧ તિણ નાયરે માછી વસેરે, હરિબલ એહવે નામસુ ‘સરલ અશઠ મન જેહનેરે લાલ, કરે નિજ કુળને કામરે.
સુ. ભ. ૧૨ નારી પ્રચંડા તેહને, “નામ તિસે પરિણામરે, સુ. દેહે સદા રસે ભરીરે લાલ, પ્રાત ન લે કે ઈનામરે. સુ. ભ. ૧૩ કળહે પ્રિય છે જેહને, કડૂ વચન કઠોર, સુ. કરડવા જિમ કુતરીરે લાલ, ધાએ કરતી સેરે. સુ. ભ. ૧૪ વ્યાઈ વાઘણ જિમ ધસેરે, જે લાવે તાહિરે, સુ. હરિબળ સુખ તિણ નારીશુંરે લાલ, ન લો સુપનહી માંહિરે.
સુ. ભ. ૧૫ ભાડ જે ભરતારને રે, મારે વિણ ૧૦ અપરાધરે, સુ. થરથર ધ્રૂજે બાપરેલાલ, એવી ઘણી અસાધરે. સુ. ભ. ૧૬ દૂર નજર કરડી કરીરે, હામ જેવે નારિરે, સુ.
માંટી જાણે મારિચરે લાલ, પોત ભરેતિણ વારે. સુ. ભ. ૧૭ એવી ઘરણી જે લહેરે, તેહને પિતે પાપરે; સુ
સુખજ નહીં ઘડી એક લાલ, આઠ પહોર સંતાપરે. સુ. ભ. ૧૮ એવી હરિબળને ઘરે, કામિનિ જાણે કાળો, સુ. કહે જિનહર્ષ પૂરી થઈ લાલ, પહિલી ઢાળ વિશાળ રે. સુ ભ. ૧૯
૧ માથાની કલગી સમાન. ૨ સુંદર-રૂપાળી. ૩ પસંદ. ૪ સીધા અને શઠ–મૂર્ખતા-ખળતા રહિત મનવાળા. ૫ નામ પ્રચંડ હતું જેથી તે નામ પ્રમાણે પરિણામવાળી ભયંકર ક્રોધી હતી. ૬ કલેશ-લડાઈ. ૭ દડે. ૮ વિયાએલી. તે ગાળ દે. ૧૦ વગર વાંકે. ૧૧ સ્ત્રી-વહુ. ૧૨ આકરી. ૧૩ ધણી. ૧૪ તુરત પેશાબ કરી ધોતિયું બગાડી દે. ૧૫ મહોત,

Page #428

સદુપદેશ-સંગ, (૩૭૭)
(દુહા) હરિબળ માછી અન્યદા, મીનગ્રહણ તિણ કાળ; પહેતે સમુદ્રતણે તટે, કાંધ લેઈ જાળ. સાધુ એક દીઠે તિહાં, બેઠે કરે સઝાય;
*નિર્મોહી નિર્પરિગ્રહી, નિઃસ્વાદી નિમય. તન મન જેણે “સવર્યા, જીત્યા વિષય વિકાર; ઘેર તપસ્વી ઘેર વતિ, સમતાતણે ભંડાર. કાયા ઊપર પિણ નહીં, મમતા જેહની લેશ;
અનાચરણ નવિ આચરે, છડયા કે કલેશ. સમ °તૃણ મણિ સુખ દુઃખ સમ, વેચે નહીં આબાધ;
હરિબળે દીઠે એહવે, મહા મુનીશ્વર સાધ. ૫ (હાળ ૨ –આદર છવ સમાગુણ આદર–એ દેશી ) ખુશી થઈ હરિબળ મનમાંહિ, પ્રણમ્યા મુનિના પાય; ધર્મલાભ લીધે કષિરાયે, દેખી સરલ સુભાયજી. ખુશી. ૧ મુનિ ભાખે કાંઈ ધર્મ જાણે છે? ભેભદ્રક! મતિવંતજી;
સ્વકુળાચારથકી કઈ ભાજ, ધર્મ અછે ભગવંત!! ખુશી. ૨ ડાદા ળા સહુ કરે છે, નિજ કુળધર્મ પ્રમાણુજી;
જે ચાલે કુળધર્મ સૂધા, તેહ કહીને જાણજી. ખુશી. ૩ સાધુ કહે સાંભળ તું માછી! મૂઢ વયણ એ હોય છે; જે કુળ માર્ગે ધર્મ હવે તે, પાપી નહીં છે કેયજી. ખુશી. ૪
૧ કોઈ સમય. ૨ માછલાં પકડવા. ૩ ધર્મ ક્રિયાનુકાન ૪ મોહ, પરિગ્રહ, સ્વાદ અને કપટ વિનાના. ૫ શરીર અને મનને કબજે રાખેલાં છે. ૬ પાંચ ઇન્દ્રિયના ૨૩ વિષય છે અને તેના વિકારો અનંત છે તે તમામને જીતી લીધા છે. ૭ શરીર. ૮ નઠારી રીતભાત. ૮ અમલમાં ન લેનારા. ૧૦ નર ખલું. ૧૧ પોતાના કુળને આચાર. ૧૨ બરાબર. ૧૩ મૂર્ખ જેવાં વચન.

Page #429

(૩૭૮) હરિબળમચ્છી-રાસદારિદ્ર દુખ પ્રમુખ કુળગત, સપૂત ન છાંડે જાણિજી;
તે જાણીજે ધીવરભાઈ, સુકુળાચાર પ્રમાણુજી; ખુશી. ૫ તે માટે નિજકુળ આચારે, ધીવર! ધર્મ ન હોય; પ્રાણિદયા જિનધર્મ પ્રકા, હૃદય વિચારી જોયછે. ખુશી. ૬. જીવ સહુના છેજ સરિખા, સહુ વાંછે સુખ ખેમજી; મરણથકી જે નાસે ત્રાસે, તેહ હણી જે કેમ? ખુશી. ૭ દયા સમાન ધર્મ નહીં કેઈ, હિંસા સમ નહીં પાપજી; કયાધર્મથી સહુ સુખ લહિયે, “અદયાથી સંતાપજી. ખુશી. ૮
જેહવી આપણને પીડા હુએ, તેવી પીડા અન્ય આવેદન પરવેદન સરિખી, જાણે તે ધન્ય ધન્યજી. ખુશી. ૯
ભવજળનિધિ તરવાને ઉતરણી, દુખગિરિ-વજી સમાનજી; વાંછિત અરથતણું એ કરણ, જીવદયા સુપ્રધાનજી. ખુશી. ૧૦ જે દુખ કલેશ મૂકી તે ભાગે, જે ચાહે તું સુખજી; તે તું ચિત્ત દયા ધર ધીવર, ભાગે સઘળાં દુઃખજી. ખુશી. ૧૧ એહવાં વચન સુણ પ્રતિબૂ, ધીવર કહે કર જોડીજી; દયાધર્મ જે તમે પ્રકા, કુણ કરે તસ હેડિજી. ખુશી. ૧૨ સત્ય વચન “સૉ તુમારે, પિણ સાંભળ મુનિરાયજી;
અમ કુળમાંહે જે નર આવ્યા, તાસ દયા કિમ થાય છે. બુ. ૧૩ જીવદયા છણ કુળમેં ન મિલે, બીજી ઢાળે જેયજી; દરિદ્ર ઘરે ચકીને ભેજન, કહે જિનહર્ષ ન હોયછે. બુ. ૧૪
(દુહા) જે તે સઘળા જીવના, રાખી ન શકે પ્રાણ; (તે) પડે પ્રથમ જે જાળમે, મૂકે મચ્છ સુજાણ. ૧
૧ચાલતી આવેલી દારિદ્રય દુઃખની. ભોઈ-માછીમાર ૩ કુશળતા. ૪ મારી નાંખીએ. ૫ હિંસા. ૬ ભવસમુદ્ર તરવા જહાજ. ૭ ધારેલી ધારણ પાર પડવાનું કૃત્ય. ૮ બાબરી. ૮ ક લ કર્યો. ૧૦ મૂકજે.

Page #430

દરેક
(૩૮) એહ વયણ મુનિને સુણી, ત્યે વ્રત ધરી ઉલ્લાસ
એ પળશે સુજથી સુખે, ઈણી પરે વયણ પ્રકાશ. સુનિવર પાયે લાગીને, કરે સ્વકુળ આચાર; વ્રત પાળે રૂદ્ધ પ, ચિત્ત ઉજળે અપાર. ઈમ કરતાં હવે એકદા, હરિબળ લેઈ જાળ;
જલધિત્રટ આવી કરી, નાખી તિણે તતકાળ, પડિયે આવી જાળમેં, મગરમચ્છ તિણ વાર; કાઢ બાહિર ખાંચીને, દેખી કરે વિચાર.
(રાગ ૩ -દેશી અલબેલાની) એ તે મત્સ્ય મેં મૂકારે લાલ, એહને ન કરૂં બાધ; ધન્ય માછીરે, કેટે બાંધી દેરડે રે લાલ, નાખ્યો નીર અગાધ. ધન્ય માછીરે. ૧ પાળે નિયમ ભલીપરે લાલ, ગિણતે પ્રાણ સમાન; ધન્ય.
ગુરૂદત્ત વ્રત જે ખંડિયેરે લાલ, લહિયે દુરગતિ સ્થાન. ધ. ૫.૨ જાળ જલધિમાં મૂકિયેરે લાલ, પુનરપિ બીજીવાર છે.
તેહિજ પડિયે માછલેરે લાલ, મૂ નીર મઝાર ધ. પા. ૩ બીજે ઘાટ જઈ કરીરે લાલ, નાંખે જાળ વિશાળ ધ. તિહાં પણ તેહિજ માછલરે લાલ, મહેન્ચે નયણ નિહાળ.ધ.પા.૪ વળી તે જળચર જાળમેંરે લાલ, આવે વારંવાર; ધ.
સાંઝ સૂધી ધીવર મોરે લાલ, નાવે બીજે કિવારધ. પા. ૫ જિમ જિમ આવે જાળમેરે લાલ, તિમ તિમ મૂકે યાદ છે. પિણ નિજ નિયમ ચળે નહીરે લાલ, ન ધર્યા મનમેં વિષાદ,
ધ. પા. ૨ ધીર પુરૂષ મૂકે નહીં? લાલ, જે કીને અગિકાર છે. પ્રાણુતે વ્રત આપણેરે લાલ, સંકટ વિકટ મઝાર. ધ. પા. ૭
૧ કોઈ વખત. ૨ સમુદ્રના કિનારે. ૩ પીડા. ૪ બહુજ ઉડા પાણીમાં. ૫ બીજે કિનારે. ૬ ખેદ-ઉદાસી. ૭ ક. ૮ ભરતાં લગી પણ

Page #431

(૩૮૦) હરિબળમઠી-રાસસાંઝ થઈ મન ચિંતવેરે લાલ, વ્રત મેં લીધો જેહ ધ.
ગુરૂમુખ જીવદયાતરે લાલ, કિમ હું મૂકું તેહ. ધ. પા. ૮ ઈમ ચિત્ત ચિંતે ઉજળેરે લાલ, ઈણ અવસર એક દેવ; છે.
પ્રગટ થઈને ઈમ કહેરે લાલ, સુણ ધીવર તું હેવ. ધ. પા. ૯ દરિયાને હુ દેવતારે લાલ, અવધે દીઠે આજ; ધ.
અસદુ હતે હું આવિરે લાલ, તારી પરીક્ષા કાજ. ધ. પા. ૧૦ રૂપ કરી મેં મચ્છનેરે લાલ, તારી પરીક્ષા કીધ; ધ. ધન્ય ધન્ય તું જગવિષેરે લાલ, તે ભવ લાવે લીધ. ધ. પા. ૧૧ જયદયા પાળી કરીરે લાલ, સફળ કિયે અવતાર ધ. સંકટમાં પિણ પાળિયારે લાલ, તેં તારે વ્રત સાર. ધ. પા. ૧૨ કેઈક નિયમ લિયે નહીંરે લાલ, લેઈ પાળે નહિ કેહ, ધ.
કેઈ કલ્પે પાળે સહીરે લાલ, તુજ સરિખા છે જેહ. ધ. પા. ૧૩ તારું સત્વ દેખી કરીરે લાલ, તુજ શું થયે અસંતુષ્ટ, ધ. માંગ માંગ “વર તું હવે લાલ, તુંજ પોતે પુન્ય પુષ્ટ. ધ. પા. ૧૪ ધીવરને કુળે ઊપોરે લાલ, જીવદયા-પ્રતિપાળ; ધ. કહે જિનહર્ષ ભલે ભલોરે લાલ, ઈમ કો ત્રીજી ઢાળ. ધ. પા. ૧૫
(દુહા.) તે ભણી દર્શન દેવનાં, “નિષ્ફળ કદ ન હોય;
તે માટે જે જોઇયે, માંગ માંગ હું સાય. વચન સુણ હષિત થયે, હરિબલ કહે વચન; જે તુઠા સુર તે કરે, આપદમાંહિ જતન.
૧ પવિત્ર. ૨ અવધિ જ્ઞાનવડે ઉપયોગ દઈ જોતાં આજ તને ચળાવા આવ્યા; કેમકે મેં એ વાત સાચી માની નહતી જેથી. ૩ સાહસ-દઢતાપણું. ૪ સંતોષવંત. ૫ વરદાન. ૬ પુન્ય સબળ હોવાથી. ૭ માછીમારના કુળમાં જન્મી છવહ્યા પાળનાર થા. ૮ નકામાં-ફળ આપ્યા વગર ફેક્ટ ન થાય. ૮ કરજે.

Page #432

દયાનું ફળ
(૩૮૧) અરથ નહિ માહરે કિસે, રાજ્ય અદ્ધિ ભંડાર
હિલી વેળા આવીને, કરજે મારી સાર. તહત્તિ વચન સુરવર કહી, પુખને આપણે ઠામ; નિજ નારીથી બીતે, હરિબળ ગયે ન ધામ. મનમાંહિ ઈમ ચિંતવે, મચ્છ ન પામે આજ; ઘર જઈયે તે માહરી, નારી પાડે લાજ.
(ઢાળ ૪ થી-કપૂર હવે અતિ ઉજળે-એ દેશી.) ઈમ ચિંતી હરિબળ હવે, શુના દેવળ માંહ્ય;
આવીને બેસી રહ્યોરે, નિયમશું ચિત્ત લગાય માનવ! જીવદયા ફળ જોય, તૂટે જેહને દેવતારે, હરિબળ સુખિયે હાયરે.
મા. જી. ૧ જે તે ફળ પામિરે, જે રાખે એક જીવ સકળ જીવ જે શખિયેરે, તે ફળ લહિયે “અતીવરે મા. જી. ૨. ધન ધન તે નર જાણિયેરે, જે રાખે પર પ્રાણ
કહિયે જીવ હણે નહિરે, તેહ કહીને જાણ રે. મા. જી. ૩ હું તે પાપી નિત પ્રતેરે, મારૂં જીવ અપાર; બિગ ધિગજીવિત માહરૂ રે, ધિગ ધિગ મુજ અવતારરે.મા. જી.૪ “અવર ઉપાયે નિરવહે છે, જે કિમહી ઘરવાસ;
તે ત્રિવિધે હિંસા તજુર, દુર્ગતિને આવાસરે. મા. જી. ૫ પ્રગટ દેવ દયાળકીરે, પાયે કે કલ્યાણ;
તે આગળ પિણ પામશુંરે, એહથી સુખની ખાણરે. મા. જી. ૬ ધીવર મનમેં ચિંતવેરે, સુખને મારગ એહ; સાંભળજો સહુકે તમે રે, પુન્ય થાએ જેહરે. મા. જી. ૭
૧ જરૂર. ૨ દુઃખની વખતે ૩ કબૂલ. ૪ ઘેર. ૫ અત્યંત. ૬ કોઈ વખત પણ છવ ન મારે. ૭ જાણપણું. ૮ બીજે ગુજરાતને ઉપાય. ૮ મન વચન કાયા. ૧૦ ઘર

Page #433

( ૩૮૨ )
હરિબળમચ્છી રાસ.
આખે બેઠી એકદારે, રાજસુતા ગુણગેRs;
મા. જી. ૧૦
હેરિબળનામે રરિ સમા, ઇજ્યનંદન સુસનેરે. મા. જી. ૮ નયણે કુમÀિ' નિરખીએરે, લાગ્યે અતિ અભિરામ; નયણે નયણ મિલ્યાં સહીરે, પ્રેમ મગન થયા તામરે મા. જી. હું રૂપ નિરખી રાચી રહીરે, લાગ્યે સબળ સનેહ; મળવા ઇચ્છી તેહનેરે, તૈડાન્યા નિજ ગેરે નેહ ધરી કુવરી કહેરે, વચન મધુર તિવાર; રિબળ તુજ શું નેહલેા, લાગ્યા અધિક અપારરે મા, જી. ૧૧ મન માહુર તે માહિંયારે, તુજ વિષ્ણુ હવે ન પસુહાય; તુંહીજ હિંયડામાં વસ્યારે, દીઠા આવે દાયરે મા. જી. ૧૨ તે માટે દેશાંતરેરે, જઇયે પ્રાણ-આધાર;
સરખી જોડી આપણીરે, મેળિ “સરજણુહારરે પરણીને સુખ વિલસિયેરે, લીજે નરભવ લાહ; તન ધન ચૈાવન આપણારે, સફળા કીજે નાહરે સરીખે સરીમાં જે મિલેરે, તા થાએ ઉછર’ગ; તું પ્રિયતમ હુ· પદ્મિનીરે, કંચન જડિયા નગરે વેધક વય સુણી કરી, મેહ્વા હરિખળ ચિત્ત;
મા. જી. ૧૪
મા. જી. ૧૫
કહે જિનર્ષ ચેાથી થઇરે, ઢાળખું ચેર્યાં ચિત્તર મા. જી. ૧૬ ( દુહા ) હરિબળ હિત હિંયડે ધરી, માન્ચે તાસ વચન; ૧ લચ્છી લે આવતી,-પગ કવણુ અપુન્ન ? રાયતા ભય અવગણી, કીધા ૧૧વયણ પ્રમાણ; થાપી દિન સંકેતનેા, ઘરે ગયા સુવિહાણુ.
7

મા. જી. ૧૩
૧ રાજાની કુ ંવરી. ૨ ઈંદ્ર જેવા. ૩ વાણિયાને છેાકરા. ૪ પેાતાને ઘેર. ૫ પસંદ ન આવે, ૬ પસંદ આવે. ૭ દેવે. ૮ આનંદ. ૯ મનને વીંધનારાં-ભેદનારાં. ૧૦ લક્ષ્મી આવતી હોય તેને અભાગીઓજ પગની ફાકર મારી પાછી ડૅલે છે. ૧૧ વચન. ૧૨ વાયદાના,

૧

Page #434

ડાહીમાના દીકરાનું કૃત્ય. ( ૩૮૩) હવે ચિંતવતાં વિધિ સમે, આ વાસર તેહ,
જે દિન માછી દેહરે, માહે રહે છે જેહ. ઊઠ કુવર ઉતાવળે, મનમેં થઈ ખુશાલ; કુંવરીને મન ઉદ્ભસ્યા, જાણે થઈ નિહાલ !
(ઢાળ ૫ મી-બેડલે ભાર ઘણે છે રાજ-એ દેશી ) શેઠપુત્ર મનમાંહે વિચારે, બોલ દિયે મેં તેહને, પિણ મેં તે અવિચાર્યું કીધું, એહવું ન ગમે કહેને.
એહવું કામ ન કીજે જીવ, જગમેં અપયશ લહિયે. જે પરદેશે નીકળી જાશું, લેઈ રાજકુમારી; તે મારે સહુ કુટુંબ કબીલે, રાજા નાખે મારી. એ. ૨ હું કુળમાંહિ કપૂત કહાઉં, કુળને કલંક લગાઉં;
હું તે મારે સ્વારથ સાધુ, પિણ કુળહીણ કહાઉં. એ. ૩ શાહુકારતણે હું બેટે, કુમતિ કિસી મુજ આઈ; ઉત્તમ કુળ આચાર નહીં એ, લહિયે કેમ ભલાઈ ! એ. ૪ શાધિપ તે સ્વામિ કહિયે, તેહની ચોરી કરિયે;
સ્વામિહીને ભલે ન થાએ, તે કિમ એ આચરિચે? એ. ૫ ચારી જારી એ બે જગમેં, નીચે શીષ ઘલાવે, કિરતે લાજે સહુકા તેહને, આંગળિયે દેખાવે. એ. પરનારીશું પ્રેમ કરે છે, મનમેં ધરી ઉછરંગ;
સુખને કાજે માંહિ પડે જિમ, દીવામાંહિ પતંગ. એ. ૭ પરનારી વિષવેલિ સરીસી, તેહની સંગતિ કરશે; તેહની સંગતિનાં ફળવિરૂવાં, તેને સુખ કિમ લહિશે?! એ, ૮ દશશિર વીશ ભુજા છેદાયાં, રાવણ-લંકાસ્વામિ;
૧ દિવસ. ૨ રાજા. ૩ ધણુથી દો કરનારનું. ૪ છિનાળી. ૧ નઠારાં.
-
-
-
-
-
-
-

Page #435

(૩૮૪) હરિબળમચ્છી-રાસપરનારીને પ્રેમ કર્યાથી, એહ અવસ્થા પામિ. એ. ૯ ભીમેં હણ્યા કીચક સે ભાઈ, રાયતણ જે સાળ;
પરનારીની વાંછા કરતાં, પામ્યા દુઃખ વિશાળા. એ. ૧૦ પદ્મનાભ રાજે પત ખેઇ, પદસુતા લેઈ જાતા;
પાંડવ કૃષ્ણ જઈ ગઢ ભા, જગમાંહિ રહિ વાતાં. એ. ૧૧ ઇંદુશેણ બિંદુષેણ બે ભાઈ, વેશ્યાને વશ પડિયા
કામે ખતા ઘણુ વિગુતા, માહે માંહે લડિયા. એ. ૧૨ ઈમ અનેક પરનારી સંગને, દુખ પામ્યા અધિકેરાં, ઢાળ પાંચમી નામી કિશુંહું, કહું જિનહર્ષ ઘણેરો. એ. ૧૩
(દુહા) પહેલાં તે રાજા હશે, છેદે ઝાલી શીષ;
આગળ તે જે સુખ હુશે, તે જાણે જગદીશ ! સુખ છેડી દુખ આગમું, પિ ડે નીર;
વેચી ઉંઘ ઉજાગરે, ભે મૂરખ બે પીર. કામ કવિમસિ નવિ કરે, તેહની ન રહે લાજ
અતિ ઉછક ઊતાવળા, તે "વણસાડે કાજ. પરની સુંદર દેખીને, લાલચ ઘાલે છય;
અતિ લેભી નર જે હવે, ઘરના ચૂકે ઘય. કુણ મૂરખ ચુંબન દિયે, સાપવદન ઝાલેય;
અગ્નિશિખા અતિ આકરી, કુણ આલિંગન દેય?! કૈચ સરીખી કુંવારી, લાગી દુખ દે અંગ; દેખી પેખી એહશું, કેણ લગાડે રંગ ?!
૧ દ્રૌપદી. ૨ કામમાં લુબ્ધ થયેલા ઘણુ વગોવાયા. ૩ નોતરું – બોલાવી લઉં. ૪ વિચાર કરીન. ૫ ખરાબ કરે. ૬ સ્ત્રી. ૭ બચી. ૮ બાથ ભીડવી. ૮ કૈવચની રૂંવાટી જેવી.

Page #436

જીવદયાફળ
( ૩૮૫ ) (ઢાળ ૬ –બાહુબળ રાણે ઈમ ચિતવેએ દેશી.) એવું વિમાસિ હરિબળ તદા, સેજે બેઠે જઈ સાયરે,
કામગવી કામિતદાયિની, દાલિદ્ર ઘરે નવિ હેયરે. એહવું. ૧ હવે કનક મણિ અગણિત ગ્રહી, નૃપસુતા દિવસ સંકેતરે;
ચપલ તુરંગ ચઢી કરી, એક નિમિત્તને હેતરે. એહવું. ૨ આવીરે ઊભી દેહરે, અધિક અંધારી રાત રે, દેખેરે સાહસ કિયે કેટલે, અબળા કહિ જે નારી જાતિરે. એ. ૩ “ગાઢ સ્વરેરે બેલાવિયે, હરિબળ પ્રાણ-આધારરે;
આ છે રે હાં કે આ નથી? ઈમ કહું રાજકુમારિરે. એક હરિબળ માછી સૂતે સુણે, “અભિય સરીખી મીઠી વાણિરે;
હરખ પામી હુંકારે દિયે, કપટ હિયડામાંહિ આણિરે. એ. ૫ થાએરે અસુરૂ પિઉ ઊડિયે, વાહણે વાયે જાણશે રાય,
અશ્વ ચઢેરે ઇણે આવીને, ઢીલ કરે •મતિ કાયરે. એ. ૬ જઈએ આપણુ પરદેશડે, મરથ સફળ જિમ થાય;
આપણું ચિંત્યે જિમ હવે, તનતણું તપતિ મિટી જાય. એ. ૭ હરિબળે જાયું એ કામિની, સંકેત કર્યો છે કુણ સાથરે; તિરે આવી છે ઈણ દેહેરે, તુરગ લેઈ લે આથરે. એ. ૮ એહ તુરી તરૂણી ઈહાં, આવી આવી મારે ભાગરે, તે ઈણ સાથે જાઉં હવે, રાખું રાખું એહશું રાગરે. એ. ૯ આગેરે જાતાં ભાવે તિમ હુ, ચિંતવી હરિબળ તામરે, ૧૫અશ્વ ચીરે તિહાંથી ચાલિયા,કુમરી ચિંતવેજસ કામરે..૧૦ વારે બેલાવે મીઠે વયસુડે, વસંતસિરી તિણુવાર,
૧ પથારી. ૨ કામધેનુ મનોરથ પૂરનારી. ૩ સોનું રત્ન. ૪ મસ્યામાં ન આવે એટલું. ૫ પાણીદાર ઘોડા પર બેસી. ૬ કારણ માટે. ૭ મેટા ભારે સાદથી. ૮ અમૃત જેવી. મેંડું. ૧૦ નહિ. ૧૧ ધન૧૨ શ્રી. ૧૩ નશીબે. ૧૪ પ્રીતિ. ૧૫ ઘેડે ચડીને. ૧૬ ફતેહ થયાં.

Page #437

(૩૮૬) હરિબળમચ્છી-રાસમન કરરે હંકારે દિયે, રખે મુજ ઓળખે નારરે. એ. ૧૧ કિમ એ બોલી બેલે નહીં ! માન ધરી રહ્યો કેમકે,
જાયું રે પીડે વિરહ એહને, માતપિતાશું બહુ પ્રેમરે. એ. ૧૨ ચાલતાં અટવીમાં સંચર્યા, હરિબળ કુંવરી સંઘાતરે,
સહસકિરણ ઊગ્યે એટલે, પ્રગટ થયે પરભાત. એ. ૧૩ વસંતસિરીએ સ્વામું જોઈયું, શેઠસુનશું ધરી હરે,
એળગે તામ હાહારવ કરી, પદ્ધ ભૂઈ થઈ અચેતરે. એ. ૧૪ વાય શીતળ જળ છાંટીને, કીધી સચેત તતકાળ; કરેરે આકંદ ઉઠી કરી, છઠ્ઠી જિનહર્ષ થઈ ઢાળરે. એ. ૧૫
( ) શેઠપુત્ર-હરિબળ વિના, વનિતા કરે વિલાપ;
તાવડ તડ માછલી, તિણિ પરે વાળે તાપ. ઉત્પાળે લૂ પીડિયે, તર થયે ગજરાજ,
સરવર દીઠું જળ ભર્યું, પતે પીવા કાજ. પેઠે માંહિ ઉતાવળે, “ખતે પંક શરીર;
બેઉ વિણસ્યાં “વિધિ વિશે, પાયે નીર ન ઉતીર! ૩ મિત્ર મિન્યા નહીં મુજ ભણું, ઘર પિણ મૂળે જોય;
કપટીને વયણે કરી, કામ બિગાડયાં દોય. નારી મતિ હુએ પાનહી, તે પણ જાએ રાત; - મૂરખ થઈ ઉતાવળી, કહું કેહને દુખ–વાત !
(હાળ ૭ મી-હે મતવાલે હાજનાં-એદશી.) મેં કપટી જાયે નહીં, તે તે જાણે શાહુકારે, પ્રીતિ લગાઈ પાપણી, મેં તે કાંઈ ન કિયે વિચારે. મેં. ૧
૧ વિયોગ. ૨ જંગલમાં પ્રવેશ કર્યો. ૩ સૂર્ય. ૪ બૂમ પાડી રેવા લાગી. ૫ પિક મૂકી વિલાપ કરવા લાગી. ૬ તડકેથી માછલી તડફડે તેવી રીતે. ૭ તલાવ. ૮ ગારાની અંદર ખૂચી ગયા. ૮ દૈવના ચોગથી. ૧૦ કિનારે. ૧૧ અમદાની બુદ્ધિ પગની પાનીએ કહેવાય છે.

Page #438

રાજકુમારીને પશ્ચાતાપ. (૩૮૭) હું ભેળી સમજું નહીં, વિશ્વાસ કિયે શું વિચારો રે, હિયડે આપે તુજ ભણે, તે ધતી મુજ ધૂતારોરે. . ૨ કુવા માંહિ ઘાતિને, તે તો 'વરલ વિચેથી કાપીરે; વિશ્વાસ દ્રોહી તું , પાપથી કિમ છૂટિશ પાપીરે? મેં. ૩ કરમ કિયે ચંડાળને, તેને નાણી દયા લગારે રે,
એતલઈ જા નહીં? ઈણ અબળાની શું સારે. મેં. ૪ તુજ મનમેં એહવું હતું, તે બેલ દિયે શા માટે રે;
મન માહરે ચેરી લિયે, જુઓ મુજને ઠગી 'કિરાટેરે. મેં. ૫ મન મેલા મુખ ઊજળા, પર મન ત્યે પિણ નવદિયેરે, ફૂડ કપટ બહુ પકેળવે, તે ન્યાયે જઈયે સાતમિરે. મેં. ૬ મેં તુજને જાણ્યું હતું, ચિંતામણિ મુજ કર લાગો રે; પિણ પત્થર થઈ નીવડ, ફિટ પાપી શો મન ભાગેરે. મેં. ૭ આ જાણ આદર્યો, મન હુંશ હતી મુજ મટીરે; નીવડિયે તું આકડે, મુજ આશ થઈ સહુ એટીરે. મેં ૮ કિશું કરૂં! હવે શું કહું ! કિણ આગળ પિકારો; દૈવે વિડબી મુજ ભણી, નહીં મુજને કેઈ આધારે. મેં. ૯ દેશી દૈવ દયા નહીં, “જમ થઈ મુજને દુઃખ દીધેરે, આશા ભાગી માહરી, પાપી એ શું તે કરે ?! મેં. ૧૦ બીજે ન મિજે મુજ ભણી, જે મુજને એમ વિડંબરે, ઉંચા તરૂવરથી પ, વિચહીમે વાય વિલંબી રે. મેં. ૧૧ અબળા ઊપર એવડે, કાં રોષ ધર્યો કરતારો, તજ અપરાધી ન કે કિયે, કાં દીધી એવડી મારે? મેં ૧૨
૧ દોરડું અધવચથી કાપી નાખ્યું?! ૨ ખબર. ૩ વચન-કે'લકરાર. ૪ ભીલે. ૫ અમલમાં લ્ય. ૬ વગોવી-દુખમાં ડૂબાવી. ૭ દેશવંત. ૮ યમરાજા. ૮ ઝાડ. ૧૦ પ્રભુ.

Page #439

( ૩૮૮ )
હરિબળમી-રાસ
ઢોષ કાઇ કહેનેા નહી', મેં ફળ પામ્યા મુજ કીધારે; સાતમી ઢાળે એહવાં, જિનર્હષઁ એલભા દીધારે મે, ૧૩ ( દુહા )
ફોકટ આલ'ભા દિચુ', ફ્રાકટ કરૂ વિલાપ; ભાગવરે તુ જીવડા, કરમ કમાયાં આપ. કરમ શુભાશુભ જે કિયા, ભવ પાછિલા મઝાર; તેવા તેહને પરિણમે, ઇદ્ધાં નહીં કાંઈ વિચાર. માહરે કરમે આણીએ, જિસે તિસે નર એહ;
આરત ધ્યાન વૃથા કરૂં, ફ્રાકટ કૈંજાળુ દેહ. ઈમ ચિતવતી કુંવરી, જોવે સનસુખ તાસ; એટલે તિહાં ઊ'ચે સ્વરે, વાણિ હુઈ આકાશ. જો સુખ વાંછે સુંદરી, વાંછે સુયશ અપાર; તે જગમ 'સરતર્ સરિસ, કર નર અગીકાર ( ઢાળ ૮ મી. હરિયા મન લાગા-એ દેશી. ) પઢેગિરા ઈમ સાંભળી, જાણ્યુ ઉત્તમ એહુરે, કુવરી પ્રેમ ભરી. હૅરિખળ હિતશુ નિરખિયા, પામ્યા પરમ સનેહ, કુંવરી. પ્રેમ ભરી હીમડે ધરી, સુરવાણિ ગુણગેહરે. હુઈડા 'હેજે ઉમા, હુલસિત થઇ અપારરે; અતિ લેાયણ અણિયાલડે, નિરખે વારવારરે, મીઠે વયણે માનની, ખેલાવે તિ વારરે; પુરૂષાત્તમ પ્રીતમ સુÌા, લાગી તૃષા અપારરે. નીર વિના ન ચાલી શકું, હાડ તાળુ સુર્યંતરે;
કુંવરી. ૧
.
કુ. ૨
'.
.
',
૧ ઠપકા. ૨ ભાગવવાં પડે. ૩ ખાળું ક્રૂગ્ધ ચાલતા કલ્પવૃક્ષ જે. ૫ દેવવાણિ ૬ સ્નેહથી અત્યંત હુલ્લાસ પામ્યું. ૭ ઉત્તમ પુરૂષ.

૧

કરૂં. ૪ હાલતા ઉત્સાહવત થતાં

Page #440

. "
* બ બ હ
દંપતિને આનંદ (૩૮) પ્રાણ હોવે છે ગ્રાહણા, પાણી પાવે કંતરે. કું. ૪ હરિબળ મન હરષિત થયે, પાયે અધિક સંતેષરે, કું. ચતુર ચલ્યો જળ કારણે, પ્રીતિ કરવા પિષરે. મેટી અટવીમહિથી, આણી પાયા નીર,
વસંતસિરી મન ચિંતવે, છે કેઈ સાહસ ધીરરે. કં. ૬ સબળ ભયંકર અટવિયે, એ ગયે જળને કાજ રે, કું.
બીક ન આણી કેઈની, એ સહુ નર શિરતાજ રે. કું. ૭ સુણ સુપુરૂષ કુંવરી કહે, મેં જાયે ગુણવંતરે;
પાણિગ્રહણ કરે પ્રેમશું, હું કામિનિ તું કંતરે. પરણુ હરિબળ પ્રેમશું, જે પુન્ય વિશેષ ! કિહાંએ ધકે મેહુલે, વૂ કિણહી દેશ ! જબહી દિન હાય 'પાધરા, મારગ પાકે બેરરે; બેહલડી ઘેડા જણે, લાડૂ મારે ચારરે. કુ. ૧૦ ગામ નયર પુર દેખતાં, આવ્યા કિલુહીક દેશરે;
નયર વિશાળપુર આવિયે, દેખી ટ કલેશરે. કું. ૧૧ ઠામ ઠામ વન સેહતા, “નંદનવન અનુસારરે;
વાવ્ય કુવા સર જળ ભર્યા, દીસે અતિ મહારરે. કું. ૧૨ દીસે ઉંચા દેહરા, વાજે ઘંટા નાદ;
દંડ કળશ ધ્વજ લહલહે, ભાજે મન વિષવાદરે. કું. ૧૩ નગર અને પમ નિરખિયું, સ્વર્ગપુરી લઘુ-બ્રાતરે, દેખીને દયિતા ભણે, વાલમ સુણ મુજ વાતરે. કું. ૧૪ એ નગર અતિ રળિયામણું, દીઠાં અધિક ઉલ્લાસરે, કું. કંત ગમે જે તુમ ભણી, ઈણપુર કીજે વાસરે. કું. ૧૫
૧ મેમાન જેવા પ્રાણ થઈ પડતાં રસ્તો માપી જશે. ૨ માથાના મુકુટ સમાન મહાન પુરૂષ છે. ૩ ગાજ્યો. ૪ પાંસરા-સીધા. ૫ નંદન વન જેવું. ૬ અમરાપુરીના હાનાભાઈ જેવું. ૭ સ્ત્રી.
* * * *
કત
અતિ રળિયામ સુણ છે

Page #441

(૩૦) હરિબળમચ્છી-રાસ, નારી વયણ માની કરી, પહતા નગર વિમાસિરે, કું.
સખરે ને સાતભૂમિ, લીધે એક આવાસરે. કું. ૧૬ તિહાં ભરતાર ને ભામિની, સુખે વસે સુકુમાળીરે; કહે જિનહર્ષ પૂરી થઈ આઠમી ઢાળ રસાળરે. કું. ૧૭
(દુહા) રાજસુતા અતિ ઘણી, આણું અગણિત આથ;
વનિતા વિવિધ પ્રકારના, સુખ વિલસે પ્રિય સાથ. માછી મનમેં ચિંતવે, કિડાં અધમ મુજ જાતિ !; કિહાં રાજાની કન્યકા, પુન્ય મિન્યા એ વાત! પુર્વે વાંછિત પામિયે, પુજે લીલ વિલાસ,
પુર્વે જગયશ વિસ્તરે, પુજે પહુચે આશ. પુર્વે મંદિર માળિયાં, પુન્ય નારી સુશીલ પુર્વે માને રાજવી, પુન્ય ન હવે હીલ. પુર્વે સહુને વાલહ, પુન્ય લહિયે માન;
પુર્વે લહિયે દીકરા, પુન્ય કાયાવાન. પુન્ય વિદ્યા પામિયે, પુન્ય રાજ્ય ભંડાર; પુર્વે લહિયે સંપદા, હરિબળ કરે વિચાર.
(ઢાળ ૯ મી-મહાવિદ ક્ષેત્ર સેહામણે–એ દેશી.) હરિબળ મનમેં ચિંતવે, મેં લહિ લ૭િ પ્રધાન લાલરે તે હિવે હું સફળી કરૂં, દુખિયાને દેઈ દાન લાલરે. હરિ. ૧ એક દાતા કર વરસણ, મુખ પ્રિય વાણિબંધ લાલ, શંખ અને દુધે ભર્યો, સે અને સુગંધ લાલરે. હરિ. ૨
૧ સુંદર સાત માળનું. ૨ ધનદેલત. ૩ મશ્કરી-નિંદા. ૪ અત્યંત લક્ષ્મી. ૫ અતિ ઉદાર હાથવાળો અને ગર્વ રહિત મીઠું બોલનાર

Page #442

ગુણગારવતા.
( ૩૯૧ )
હિર. ૪
હિર. પ
પ્રસિદ્ધ થઇ સહુ લેકમે, યશ વ્યાયૈા પુરમાંહિ લાલરે; નિષ્ફળતા થાએ નહીં, દાન ક્રિયા કિષ્ણુ ઠાહિ લાલરે. હરિ. ૩ ધર્મ સુપાત્રે સંપજે, ખીજે દયા કહાય લાલરે; પ્રીતિ વધારે મિત્રશું, વૈરી વૈર વિહાય લાલરે. શક્તિ વધારે નૃત્યની, રાજા ચેિ સન્માન લાલરે; ભાટાક્રિક યશ ઉચ્ચરે, નિષ્ફળ ન હુવે દાન લાલરે. ન્હાના મ્હોટા નગરના, કરે સહુ જીજીકાર લાલરે; પુન્યે કરી ગુણ પામિયાં, ગુણ અધિકા સંસાર લાલરે. હિર. ૬ ગુણુ પામે ગારવપણું, ગુણ લહે આદરમાન લાલરે; ગુણે પૂજાએ જહાં તિહાં, ગુણથી સુયશ પ્રધાન લાલરે, હિર. ૭ હરિબળના ગુણુ વિસ્તર્યાં, ઇસારા શહેર મઝાર લાલરે; પહુતી કીતિકા મેની, રાયતણે દરબાર લાલરે. હિર. ૮ તતખિણુ રાય તેડાવિયા, હરિબળને ક્રુિત મણિ લાલરે;
સે આયા નૃપની સભા, હર સરીખા હિર જાણિ લાલરે હિર. ૯ પ્રણિપતિ કરી પુહ શને, જુગતે કયા જુહાર લાલરે; રાજા રળિયાયત હુએ, આદર ક્રિયા અપાર લાલરે. હિર, ૧૦ કિહાંથી આવ્યા રહે કિહાં? પૂછી સઘળી વાત લાલરે; હરિબળ ખળ બુદ્ધિ આગળા, ક્ષિતિપ ભણી કહી દાત લા. હૈ. ૧૧ નીતિ વડે નરનાથને, ખિમે ક્રિયા ખુશાલ લાલરે; પરમન તેા નિજ વશ કરે, ચતુરતણી એ ચાલ લાલરે. હુ. ૧૨ પ્રાણતી પરે રાયને, વ્હાલા થયા વિશેષ લાલરે;
હુલસિત થાએ આતમા, દર્શન જેહના દેખ લાલરે. હ, ૧૩ લાગેા જેહશુ નેહલે, તે પાખે ન ૧॰સહાય લાલરે; દિન થાયે દશ પહુરને, રાત છમાસિ થાય લાલરે. હ. ૧૪ ૧ ફેલાયે।. ૨ નાશ પામે. ૩ દાસની સેવકની. ૪ બધા. ૫ નમન. ૬ રાજા. ૭ રાજા. ૮ રાજા, ૮ વિના. ૧૦ ન ગમે.

Page #443

( ૩૯ર) હરિબળમચ્છી-રાસ, વસુધાપતિ હરિબળ વિચ, અંતર ન રહે કઈ લાલરે;
ખીર નીર જિમ મન મિન્યા, એક જીવ તન દેઈ લાલરે. હ૧૫ પંડિતકેરી પ્રીતડી, સુગુણતણે સનેહ લાલરે; વધે નિરંતર વેલવું, મહિયાળ વૂડે મેહ લાલરે. હ. ૧૬ હરિબળ નૃપશું હિલી મિન્ય, ભેજે મન ભૂપાળ લાલરે; કહે જિનહરષ સહુ સુણે, એ થઈ નવમી ઢાળ લાલરે. હ. ૧૭
(દુહા) અવનીપતિ હિવે એકદા, હરિબળશું હિત આણિ મીઠે વયણે માન દે, વદે ઈસી પરે વાણિ. સાંભળ મિત્ર સેહામણા, તું આતમ આધાર;
મહિલાશું ઘર માહરે, ભજન કર એક વાર. જે તું આવીને જિમે, તે વાધે બહુ પ્રીતિ; ભક્તિ કરૂં બહુ ભાંતિશું, પ્રીતિતણ એ રીતિ. ભાઈ માને તે ભણી, મ કહિશ મુખ નાકાર;
જેરે હી જમાડશું, હરિબળ ભણ હાકાર. હરિબળ હિત જાણું કરી, વારૂ માની વાત; પ્રીતિ તિહાં અંતર કિસે ? અંતર પ્રીતિ વિલાત.
( ઢાળ ૧૦ મી-મારૂ રાગિણીની કેશી.) હરિબળ પહુતે નિજનારિ શું, 'મહીપતિમંદિર તામછ,
આદરમાન દેઈ અવનિપતિ, બેસાર્યા ભલે ઠામ,જ્ઞાની જાણે છે. નારી અનરથ ખાણિ, મનમેં આજી. રાજા આવી આપ પાસે, પરિઘળ ભલા પકવાનજી; શાળ દાળ નામણુ છૂત સુરહા, ઊપર ફેફળપાન. સા. ૨ વસંતસિરિને રૂપ વિકી, ચિત્તમે ચિંતે રાયજી;
૧ રાજા. ૨ સ્ત્રી સહિત. ૩ પરાણે. ૪ રાજા. પ રાજા.

Page #444

કામવિટંબના (૩૩) ઇંદ્રાણી કે 'હરિસુતરાણું, એ સમ અવર ન કાય. સા. ૩ અતિ કામાનલમય થયે તાત, દેખી મિહન રૂપજી;
શુદ્ધિ ગઈ બુદ્ધિ નાઠી સઘળી, વ્યાહિત થયો ભૂપ. સા. ૪ એહવી નારી મુજ ઘર આવે, જન્મગણું સુજ્યWજી; પિણ કિમ આવે મારે હાથે, એહને પતિ સમરત્વ. સા. ૫ જે હરિબળ કિમહી કરી હણિયે, તે થાયે સંબંધ છે;
એ નારી માહરે વશ થાએ, ધિગ ધિગ નર કામાંધ. સા. ૬ કુકર્મ કરતે કિમહી ન લાજે, નાણે કેહની અભીતિ છે; મિત્રતણું મિત્રાઈ ન ગિણે, ક્ષણમેં તેડે પ્રીતિ. સા. ૭ કામી કુળને કલંક લગાડે, કામી કુયશ કહાયજી;
માત પિતાની શંકા નાણે, કામીની મતિ જાય. સા. ૮ રાજા કામ વશે ઈમ ચિંતવે, જિમ તિમ હરિને મારીજી;
સફળ કરૂં માનવભવ માહરે, હું ભેગવી એ નારી. સા. ૯ દુષ્ટ ભાવ રાજાને જાણી, વારે નહી પ્રધાનજી; રાજાના મન ગમતું બેલે, તે પિણ તેહ સમાન. સા. ૧૦ જમાડીને ઘરે “સ પ્રેર્યો, પિણ મનમાંહિ કૂડજી; ૧૧છેહડે કૂડથકી રાજાને, મુંહ પડશે ધૂડ. સા. ૧૧ મંત્રીશું કરી રાય મંત્રણે, બહુ જુડિયે દરબારજી;
સહુ સાંભળતાં મિલન કુબુદ્ધિ, રાજા કહે તિણવાર. સા. ૧૨ અતિ ઉત્સવશું માહરે કર, પુત્રીને વિવાહજી; દૂત મોકલીને તેડાવે, દેશ દેશના નાહ. સા. ૧૩ લકાપુરિને રાય વિભીષણ, નહુતરવા કુણ જાય;
૧ ઇંદ્રના પુત્રની સ્ત્રી. ૨ કામદેવની અગ્નિ વડે. ૩ મનની પીડાથી દુખી. ૪ સુકૃતરૂપ થાય. પ ડર. ૬ મર્યાદા. ૭ બુદ્ધિ. ૮ મેકલ્યો-ગયો. ૮ જુઠ-કપટ. ૧૦ અંતે. ૧૧ છાની મસલત. ૧૨ એકઠો કર્યો.

Page #445

(૩૪) હરિબળમચ્છી-રાસ તિહાં લગી પહુચી શકે ચતુરનર, સાહસીક જે થાય. સા. ૧૪ એહવું વચન સુણી, મુખ નીચું, કરી રહ્યા સહુ કેયજી;
જોધા પિણ બોધા હુઈ રહિયા, નૃપ હરિ સનમુખ જોય. સા. ૧૫ દુષ્ટાતમ મંત્રી ઈમ પભણે, વાત સુણો મહારાજજી;
હરિબળ સરીખે છે નહીં કેઈ, જેહ કરે એ કાજ. સા. ૧૬ વિષમાં કામ કરે કેઈ વિરલે, ઉપગારી બળવંતજી; ' એતલે ઢાળ થઈ એ દશમી, ઈમ જિનહર્ષ કહેત. સા. ૧૭
સહુ સેવક સુખ ભોગવે, સ્વામિણે સુપસાય; પિણ વિષમાં કારજ કરે, તે ચેડા મહારાજ. અવર ન કોઈ કરિ શકે, વિષમ કાજ બળવંત; સયળ સાર તિહુઅણુતો, હરિ વિણ કોણ ધરંત! તે માટે આદેશ ઘે, હરિબળ ભણી તુરંત;
ભાર મહા ગયવરત, ગવરહી જ સહંત. સુભટ તુમારે છે ઘણા, પિણ હરિ સમ નહીં કેય; તેજ કરેય ગ્રહણ નિશા, સૂરજ સમે ન હોય. કપટીમંત્રીનાં વચન, સુણી નૃપ સમુખ જોય;
હરિબળને કહે તુજ વિના, એ કારિજ નહિ હેય ! ૫ દાક્ષિણ્ય નૃપને વયણ, મા હારબલે તામ; ઘરે આવી ઘણી પ્રતિ, વાત કહી સહુ જામ,
(ઢાળ ૧૧ મી-ગળિઆરે સાજણ મિલ્યા-એ દેશી.) વનિતા કહે સુણ વાલમા, હું વારી, એ શું કીધે કરે,
હું વારી લાલ? રાએ કપટ કીધે અછે, હું વારી, એ દુઃખ દેશે અંતરે.
હું વારી લાલ. વનિતા. ૧ ૧ હુકમ. ૨ હાથી. ૩ રાત્રિ. ૪ કામ-કાર્ય.

Page #446

ધ્યતિજ્ઞા (૩૫) જોઈ રહિ જમતાં, હું, મુજ હામી એ રાયરે હું.
મુજ ગ્રહિવા તુજ મારવા, હું. માંડ એહ ઉપાયરે. હું. વ. ૨ રાજનીતિ માંહે કહ્યા, હું. કીજે નહીં વિશ્વાસ, હુ.
એતલેહી જાણે નહી ! હું. તે તમને શાબાસરે. હું. વ. ૩ થાય કદાચિત કાગડો, હું. નિર્મળ ઉજવળ નાહરે? હું.
અગણિત પરપંચે કરે! હું. હંસ કદાચિત શ્યાહ! હે. વ. ૪ પશ્ચિમ દિશિ રવિ ઊગમે! હું. પ્રચલ મેરૂ-ગિરિદ! રે, હું. “ક્ષાંતિ ધરે મણિધર કદા! હું પિણ મિત્રન હેય નરિંદરે હું. વ.૫ અવિમાસ્યું કીધું તમે, હું. કંતા ચતુર સુજાણ; હું.
હુંતા તુમે વિચક્ષણા, હે પિણ ચૂક્યા અવસાણરે. હું. વ. ૬ અવિમાસે આવી પડે, હું. દીવામાંહિ પતંગરે; હુ.
કીધા છે તેની પરે, હું. કિમ ઉગરશે અંગરે ? હું. વ. ૭ કિમ હી ન વિણ છે હજી, હું. કરો વિચારી કાજ રે; હું.
પ્રાણ રાખે પિતાતણ, હું. તમને કહું છું રાજરે. હું. વ. ૮ હરિબળ કહે તે શું કહ્યું? હું. હે સુકુલિ નારી! રે હું
નાકારે કિમ કીજિયે, હું. જિણ મુખ કહે હાકારરે. હું. વ. ૯ પ્રાણાતે મૂકે નહીં, હું કીધે અંગીકારરે, હું.
સુપુરૂષ તેહ છસરાહિયે, હું. સુયશ લહે સંસારરે. હું. વ. ૧૦ (“અલ સાયંતણુવિસાજણેણં, જે અખરા મુખડવિયા
તે પત્થર કુકિંકરિપંચ, નહું અન્નથી હુંતિ. છિજજઉ સીસ અહ હાઉ બંધણું, ચયઉ સવહાલી ;
પડિવણ પાલણેસુ, પુરિસાણ જ હેયત હેઈ,”) ૨ “પવિ નિજ પાળતાં, હું. અનરથ થાજે નિર્ચતરે, હું. સાકર ખાતાં જે પડે, હું. તે પી જાજે દંતરે હુ. વ. ૧૧
૧ નાય–પતિ. ૨ કાળો-સ્યાહ. ૩ ક્ષમાશીલ. ૪ વગર વિચાર્યું. પ હતા૬ તક-સમય. ૭ વખાણિયે. ૮ કબુલ કરેલું. આ નુકસાન.
هر

Page #447

( ૩૬ )
હરિબળમચ્છી-રાસ.
ઉત્તમ વયણુ બેલે નહીં, હું.. મેલે તેા કરે 'પ્રમાણુરે; હું'. લીયા મૂકી જે કરે, હું. તે તે મૂઢ અયાણુર્ં. હું. વ. ૧૨ હા કહીને જે ના કહુ, હુ. તા થાએ અપવાદ રે હું. અપવાદે જે જીવિયે, હું તે માંહિ કિસા સાદ રે ? ! હું. વ. ૧૩ એ કારિજ કરવા ભણી, હું. મેં જાયવા નાંતરે હું. વિષમે પિણ થાએ સમે, હું.... ચાલતાં ન્યાયે એકાંતરે. હું. વ.૧૪ મુજને ચિંતા માહરી, હુ. કાડીની નહિ. કાંચરે; હું.... પિણ ચિંતા છે તાહરી, હુ.. હરશે કામીરાયરે. હું. વ. ૧૫ વયણ ઈંશાં પતિનાં સુણી, હું.. વળતી ખેાલી બાળરે; હુ. કહે જિનહર્ષ પૂરી થઇ, હું.... એ અગ્યારમી ઢાળરે. હુ'. વ. ૧૬ ( દુહા, ) હિંયા ભરાણા 'હેજશુ, નીર ભરાણા ને ; વિરહાનળ પીડાથકી, એલે ગદગદ વેણુ, જેવી મ્હેલા છે તુમે, શીળાભરણ અમેલ; તેહવી આવ્યે દેખશે, એ મહારા છે એલ. માહરી ચિંતા મત કરા, પસહિષ્ણુહી પણ ક'ત; શીળ બ્રશ ન કરે કઠે, જે સુકુલિણી હુંત! રત્નતણી પરે ચહ્નથું, યત્ન કરીને પ્રાણ;
રૂડી પરે રખવાળજો, સહુ થાશે કલ્યાણુ. ન હુજો અતિ ઉતાવળા, કરો કામ વિમાસિ; કુશળે વહિલા આવજો, સફળ ફળેજો આશ. (ઢાળ ૧૨ મી. થીરે વખાણી રાણી ચેલણાજીએ દેશી.) નયણાં અમૃત વિનતાતણાંજી, હરિખળે સાંભળ્યાં કાન; પરમ સંતાષ સુખ પામિયેાજી,દેઈ ભલી શીખ સન્માન. વય. ૧ ૧ પાળી બતાવે. ર અજ્ઞાની. ૩ ભ્રાંતિ વગર. ૪ સ્નેહ વડે કરીને. ૫ સ્વમમાં પણુ, “ બ્રહ્મચર્યપણાને નુકસાન—પંડના

૧
૪

Page #448

પુન્યપ્રતાપ. (૩૯૭) કામિનિ તિલક કુંકમતણેજી, હિતધરી હાથશું કીધ;
મહેક્યા શીશ ચેખા ભલાજી,થાઓ તુમ કારજ સિદ્ધ. વય. ૨ ચતુર શુભ શકુન લેઈ ચાલિયે, દક્ષિણ દિશિ ભણી જાય, નિરખતે ખ્યાલ નયણે ઘણુજી, મૂક્ત નયર વન ગામ. વાય. ૩ કેટલેક દિવસે ગયેજી, હરિબળ જલધિને તીર; વેગળો તેહને કંઈ નથી, જે છે સાહસ ધીર. વય. ૪ ભીમ ભયંકર ચિહું દિશેજી, ઉછળે લેલ કર્લોલ; ગાજતે નીર ગયણે ચડે છે, જેણે કરશે જગળ. વય. ૫ એહ ઉદધિ દેખી કરી, અતિ ઘણો લહે ઉગ; દેખતાં નયણે ફાટે હિ ; ઉતરાયે કિમ વેગ ! વય. ૬ ચિંતવે નારિ નિધિ, ૧વિધિવશ આવિ એથ;
ઉદધિ આડે પડયે આવીનેજી, હિવે મુજ લંકપુર કેથ. વય. ૭ પસ તે સહી જલધિમાંજી, પાછલ જાણે તિમ થાય;
અંગીકૃત કામ કરતાં થકાંજી, પ્રાણ નિજ જાય તે જાય. વ. ૮ ઈમ ચિતમાં નિરધારીનેજી, જેતલે હરિ દિયે ઝંપ;
પૂર્વ વરદાયી સુર તેતલેજ, આવીને ભણે "અકંપ. વય. ૯ હરિબળ હું જલધિ-દેવતાજી, પુન્યથી હું થયે તુ;
તું કહે વયણ તે હું કરૂંછ, ભદ્ર તુજ પુન્ય છે પુષ્ટ વય.૧૦ હરિબળ ચિતમાં ચિંતવેજી, સાંભળ સુરતણું વાક;
સાનિધકારી થયે દેવતાજી, અહે અહો પુન્યવિપાક. વય. ૧૧ વિસર્વે મુજ ભણી દેવતાજી, નિધિપરે એહ હિતકાર;
પ્રકટ થયે ઈહાં આવીને, એક જીવદયાફળ સાર. વય. ૧૨ ચિંતવી દેવ પ્રતે કહેજી, હરિબળવંત મતિમંત; “ચિંતિત કામ કરવા ભણુજી, લંક મુજ મૂક તુરંત. વય. ૧૩
૧ ટેવને તાબે થતાં. ૨ દરિયો. ૩ સમુદ્ર. ૪ હાથ લીધેલું. ૫ સત્ય-અચળ. ૬ પ્રસન્ન–રાજી. ૭ જબરું-સબળ ૮ વચન. ધારેલું.

Page #449

( ૩૯૮ )
હરિબળમી-રાસ.
૧૫
3
• વચનને ધ્રુવે માનિયેાજી, કીધ· મહામત્સ્યનું રૂપ; પીડ ચડાવી હખિલ ભીજી, કપ્રતિ ચાલ્યા અન્ય. વય. ૧૪ ઉદધિ ઉલંઘ પુરિષા પરેજી, પ્રવણ જિમ ક્ષણમાંહિ; ઢાળ થઇ એ ખારમીજી, ધરી જિનર્ષ ઉચ્છાહિ. વય. ( દુહા.) લક ઉપવને સ્ફુલિયા, ધિ દેવે તેણવાર; ત્રિદશ કહે હરિખળ ભણી, એ વન છે અતિ સાર ઋણુમે... લાધે એકઠા, સહુ ઋતુના ફળ ફૂલ; ફરી ફરીને જોય તું, એ ઉદ્યાન અમૂલ. હેરિમળ જેવે હર્ષશું, નંદનવન ་અભિધાન; કનકભવન દીઠા તિહાં, જાણે દેવિમાન. કાલ જોવા ભણી, માંહે ગયેા તતકાળ; મણિ માણુક 'સેતી ભર્યાં, ધણુ ક'ચણુ સુવિશાળ. પણ માણસ કાઈ નહીં, વિસ્મય ધરી વિવેક, 'અરહેા પરહા જોવતાં, દીઠી કન્યા એક.
( ઢાળ ૧૨ મી-દેશી શ્રી ચંદ્રપ્રભ પ્રાહારે )
તે મહિલા મૃત સારિખીર, રૂપે રભ સમાનરે;
७
ચિતે શને મંદિરે, ખાલા સેવન માનરે તે મહિલા. ૧ ઇહાં કમ એ મૂઇ પીરે ? ! સુંદર પુષ્ટ શરીરરે; એહને અરિષ્ટ કોણે કર્યો?, દેખી થયા દિલગીરરે. તે. ૨ પાસા પાસે તુંબડેરે, ૧॰અમિય ભર્યાં ભરપૂરું; કરૂણાવત દયા કરીરે, આવ્યે તાસ હજારરે. ઋમૃત શું અંગ સંચિયેરે, પરહિત કરણ દયાળરે;

3
તે.

૧ જહાજ. ૨ આગમાં. ૩ દેવતા. ૪ નામ. ૫ થી-પાંચમી વિભક્તિ. હું આમતેમ. ૭ સ્ત્રી. ૮ મરેલા જેવી. ૯ પ્રાાંત કદ-દુઃખ.
૧૦ અમૃત.
3

Page #450

પુન્યપ્રતાપ.
( ૮) નવ પાવન પતિ સારિખીર, તતક્ષણ ઉડી બાળરે. તે. ૪ રૂપે અતિ રળિયામણુંરે, વનવતા યુવાન રે,
ઇંદ્રતણી જાણે અપ્સરારે, એકવી નહીં કે ઈ આરે. તે. પ હરિબળને દેખી કહેરે, સુણ સાપુરૂષ સુજાણ; ઉત્તમ જાયે મેં તને, ઉપકારી ગુણખાણરે.
તે. ૬ તે પણ કહે કિમ આવિરે, કિહાં જઈશ? યે કામ? રે, કુણ તું છે? કહે કિહાં રહે? ગામ ભૂમિ કુણ ડામરે? તે. ૭ તેહ કહે સુણ કન્યકારે, મદનેવેગ રાજાનરે, નગર વિલાસપુરને ઘણીરે, તિહાં માહરે છે ઠામરે. તે. ૮ સેવક છું હું તેને રે, હરિબળ માહો નામરે,
આ છું લંકાપતિ ભણી, નહેતરવાને કામરે. તે. ૯ ‘સુર સાનિધે આ ઈહારે, મેં કહી મારી વાતરે,
તાહરી કહે તું સુંદરીરે, મુજ મન હરખિત થાતરે. તે. ૧૦. કરમાંચિત કુંવરી કહે રે, સાંભળ નર સતવંતરે; રાય બિભીષણની સુવારે, સહુને વલ્લભ હંતરે. તે. ૧૧ પૂજારે સુરગૃડતરે, પુષ્પ બહુઓ તસ નામ, લંપટ વિષયી લાલચી, કડુવા મન પરિણમશે. તે. ૧૨ કુસુમસિરિ મુજ નામ છે, કુસુમ સમી સુકુમાળીરે; સામુદ્રિકના જાણને, અન્યાદા પૂછ્યું ભૂપાળરે. તે. ૧૩ મુજ કન્યા કેવી હશેરે, દાખ વિજ્ઞાન પ્રમાણરે; ઘર વર કહેવું પામશેરે? હુએ તેવી કહે વાણીરે. તે. ૧૪ એ તુજ પુત્રી થાશેરે, ઉત્તમ લક્ષણવરે;
એહને જે નર પરણશેરે, તે થાશે નૃપ વતરે. તે. ૧૫ ભંગારાસન ૫ગય તુરીરે, રથ વૃક્ષ ધુંસર બાણ રે,
૧ કામદેવની સ્ત્રી-આનંદ ઉપજાવનારી છબી. ૨ બીજી. ૩ દેવની મદદથી. ૪ રૂમાડાં વિશ્વર થવાથી. ૫ હાથી ઘોડા.

Page #451

(૪૦) હરિબળમચ્છી-રાસ માળા કુંડળ ચામરારે, અંકુશ યવ ગિરિ ભાણરે. તે. ૧૬ તેમર વિજ કંજ માછલારે, સ્વસ્તિક શંખ છત્ર ધારિરે,
પાણિ પગે જેહને હરે, નર નૃપશ્રી નૃપનારિરે. તે. ૧૭ ભાલ ત્રિશૂળ જેહને હુવેરે, હસતાં સ્વસ્તિક હોય સકલ ચેષિતની સ્વામિનીરે, વચન ન લેપે કરે. તે. ૧૮ એ કન્યામાંહિ ભલાંરે, લક્ષણ છે બત્રીસરે, ઢાળ જિનહરખું એ તેરમીરે, એહને પતિ અવનીશરે. તે. ૧૯
પુષ્પ બહુએ ઈમ સાંભળ્યું, “રાજ્યભાકુળ તેહ,
મુજને વાંછે પરણવા, મૂરખ ધરે સનેહ. માત પિતાદિક મારાં, જાણું તેહને ભાવ; 1°પરહો કાઢયે ઘરથકી, લેભિ લહે સંતાપ. મુજને લીધી પાપિ, જિમ જાણે નહીં કેય; કંચનમંદિર કરી ઇહાં, મુજને રાખે સેય. જ્યારે તે કિશુહી સમે, જાએ કરવા કાજ; મૃતક સરખી મુજ પ્રતિ, કરી રાખે મહારાજ આવે ત્યારે ઈણ રસે, જીવડે તતકાળ; દુઃખ વિસમમાંહિ પડી, વાંછું મરણ અકાળ. એ દુ:ખથી મરે ભલે, એક વાર સંતાપ; દિન દિન મરે મુજ ભણી, એ તે માટે પાપ ! ૬
(ઢાળ ૧૪ મી, દેશી આજ નિહે ભેટે દીસે નાહલે) સુણ સાપુરૂષ કહું તુજ વાત, જે તું માનેરે આજ; પ્રાથના કીજે ૧૧ગિરૂવા ભણી, જે સાધે પરકાજ. સુણ ૧
૧ પર્વત. ૨ સૂર્ય, ૩ આયુધ. ૪ કમળ. ૫ હાથમાં. ૬ સ્ત્રીઓની ધણીયાણ. ૭ રાજા. ૮ રાજ્ય મળવાનો લોભથી મસ્ત થઈને. ૮ વિચાર. ૧૦ દૂર. ૧૧ મોટા મનવાળાને.

Page #452

બુદ્ધિબળના પ્રભાવ.
(૨૦૯)
તમને પૃષ્ઠ મહારા ભાઈ, કહા લંકાપુરી—ગમન ઉપાય. મ. ૧૦ તેહ કહે સાંભળ ગુણવત, તું દીસે છે સાહસવત; તે માટે તુજ કહું વિચાર, તું સાંભળજે થઇ હુશિયાર. મ. ૧૧ કાઠભક્ષણ કરી જે નર મળે, તે નર લંકાપતિને મિળે; મ. પ્રાણ થકી પ્રભુ કારજ થાય, તા તિહાં કરવી ઢીલ ન કાંય. મ. ૧૨ કાઠભક્ષણ કરી અગ્નિ સંજોગ, ભસ્મ થયે હું તાસ પ્રયોગ; મ. તેઃ ભસ્મ લેઈ રાક્ષસ તેહ, લંકાપતિ આગળ મૂકેહુ. મ. ૧૩ રાય વિભીષણ થયે સંતુષ્ટ, જીવાડચા નિજ શક્તિ વિશિષ્ટ, મ. પરણાવી નિજ પુત્રી તેણુ, રૂપવંત સહુ ગુણની શ્રેણિ. મ. ૧૪. અપચ્છર રંભાને અનુહાર, જાણે રતિ સરસ્વતિ—અવતાર; મ. ઢાળ થઇ એ અઢારમી, કહે જિનહર્ષ મુજ હિયર્ડ રમી. મ. ૧૫ ( દુહા. ) ઘણે મહેાત્સવે માહરા, વારૂ કિયા વિવાહ; ક્રિષ વસ મુજને ક્રિયા, ધન પણ ક્રિયા અથાહ. રાય વિભીષણ આગળે, મે કીધી વિનત્તિ; અમ નૃપ ઘર વિવાહ છે, સાંભળ લકાપત્તિ, મુજ નુંહતરવા મૂકિા, તુમને શ્રી મહારાજ; તે માટે પાઉધારિયે, જિમ સીઝે સહુ કાજ. તુમ આગ્યે ચાલે નગર, તુમ આવ્યે 'ગહગટ્ટ; મહેર કરી ચાલે પ્રભા ! લેઈ હુય ગય થટ્ટ. રાજા રળિયાયત હુવે, સહુમે વાધે મામ; માહુરો પણ મુજરા હુવે, થાએ સફ્ળા કામ. (ઢાળ ૧૯ મી—અલબેલા હાડી હરખેડે હા, એ રાહ.) રાય વિભીષણે ઇમ કહ્યા હા, હરખિત થઇ તિણુવાર; વિવાડુ ઊપર આવશું, રાયનયરે હા મિળવાને હર્ષઅપાર,
3

૧
3
૧ બળી મુવા. ૨ ઉત્તમ. ૩ બહુજ. ૪ આનંદ. ૪ સમુદાય. ૬ રાજી. ૭ આખરે.
૪
પ

Page #453

(૧૦) હરિબળમચ્છી રાસમહારાય સુણે મુજ વિનતી હે. તુમ ઊપર છે બહુ પ્રેમ. મ. ૧ રાય ભણી એ આપજે, નિશાની મુજ એહ, ચંદ્રહાસ નિજ હાથને, ખડગ દીધું મુજને ધરી અધિક
સનેહ. મ. ૨ વિદ્યાધર વિદ્યાબળે છે, ઉદધિ ઊતાર્યો મુજજ; એ કહી આગળ મૂકિયે, લંકાપતિ હે આપે છે એ ખડગ
તુજજ. મ. ૩ કન્યા દીઠી તેહવહે, તેહ ખડગ નિહાળ; હરિબળની કહી વાત, સાચી સાચી માની સઘળી ભૂપાળ. મ. ૪ સત્ય આધારે પણ ચાલે છે, અસત્ય વયણ સંસાર; રેણુ મિળી ઘનસારને, સહુ માને તેહને પણ ઘનસાર. મ. ૫ ધરત કાગણી પહો, રાયતણે પરધાન; તેહ વયણ માને નહીં, “છળ પાખે હે બેલી ન શકે નિદાન મ.૬
“નૃપ સર્પ પિશન ચેર, ક્ષુદ્રસુર સ્વાપદારિ શાકિન્ય; દુષ્ટા અપિ કિ કર્યું, સ્થળ વિના નિષ્કલારંભ.”
નૃપ ચિતે મેં એને હે, ઘાલયે સંકટ માંહિં; ભસ્મ થઈને માહરે, પિણ કીધે હો ઈણે કારજ ધરી ઉછાહ મ. ૭
એ તે મુજને માન છે, એ મુજને હિતકાર; પરમમિત્ર એ માહરે, મરી ગયો હો લંકા દરિયાને પાર. મ. ૮ અહો અહી સેહગ એહને હા, એહનો પરાક્રમ જોય; સ્વામી કામને કારણે, પ્રાણ હમે હે પાવકમાં ઈમ કેય. મ. ૯ ઈમ પ્રશંસા નૃપે કરી છે, દેઈ બહુ સત્કાર; હરિબળને ઘરે મોકલ્ય, ઘેર આવ્યે હે હિયડે ધરી હર્ષ
અપાર. મ. ૧૦ ૧ દરિયે. ૨ ધૂળ. ૩ બરાસ. ૪ કપટ વિના. ૫ ઉત્તમ–સહુ કરતાં ચડિયાતો. ૬ સભાગ્ય. ૭ અગ્નિ.

Page #454

"દાવપેચની ખુબી (૧૧) લેક સહુ ગુણ વર્ણવેહે, જાણું તાસ સરૂપ; બીજે હરિબળ સારી, ઉપકારી હે નહીં કઇ જગમે ભૂપ. મ. ૧૧
લેક આગળ રાજા કરે છે, મુખ ઉપરલી મિઠાસ; પણ આ ન ગમે ઘરે, ઈસુ પાપી હે કીધી મુજ આશા
નિરાશ. મ. ૧૨ હું મનમાંહિં જાણુતે હે, એ મરશે તિણ ઠામ, એ નારી મારી હુશે, ભગવશું છે એહશું સુખ અભિરામ. મ.૧૩ મનની મનમાહે રહી છે, આશ થઈ વિશરાળ; પુન્ય વિના કિમ પામીએ, ગુણવંતી હે એવી મનમાની
બાળ. મ. ૧૪ હવે હરિબળ કહે એકદાહ, વનિતા આગળ વાત; રાજા તેડી છાડિયે, તે વાધે આપણે પુરમાંહિ ખ્યાત. મ. ૧૫ નારી કહે સુણ નાહલા હે, એ શું આવ્યું મને ! રાય મિત્ર કહેના નહીં, સંભારે સ્વામી તુમે નીતિવચન. મ. ૧૬ રાજા ને જમ સારીખા હે, આવ્યા કરે વિણસ; ઢાળ થઈ ઓગણીશમી, કાજ કીજે હો જિનહર્ષ પિયાજી
વિમાસિ. મ. ૧૭
(દુહા ) રાજા ન હવે આપણે, જમડે ન હવે મિત્ત;
એ ઘરમાંહિ નાણિયે, ચતુર વિચાર ચિત્ત. તેડે કે તાવને, દરિદ્ર બુલાવે બાર?
જમને કેઈ નુંહતરે, થાવા દુઃખ અપાર? રાયનજરમેં વિષ વસે, એહનો સંગ નિવાર;
આસંગે કીજે નહીં, વાલમ હિયે વિચાર. હરિબળ નારીને કહે, હે સુકુલિની મુદ્ધિ;
૧ નાશ પામી. ૨ સ્ત્રી. ૩ પ્રશંસા.

Page #455

(૪૧૨) હરિબળમચ્છી રાસ
અવસર પિચ ન ઓળખ, તુમમાંહિં નહીં બુદ્ધિ. દુર્જન જન પણ કૅળિયે, દીધે સંતોષાય; તે માટે જમાડે, ખળ ખંચ ન કરો કાંય.
(ઢાળ ૨૦ મી_દેશી યત્નાની.) ખળખંચ કરે મત કાંઈ, ભેજનની કરે સજાઈ; બહિની પિયુને શું કહિયે, કહેતાં કાંઈ ભલું ન લહિયે. ૧
(સેરઠી દુહે) લહિયે ભલું ન જાણુ, તૂટે અતિ તાણું ઘણું, પ્રીતમ વચન પ્રમાણ, કીધે કુળવંતી સ્ત્રીએ.
(ઢાળ) બેઉ નારી કરે તૈયારી, પ્રીતમની પ્રીતિ વિચારી; ખાજા તાજાં ઘી તળિયાં, ઝાઝી ખાંડ ગલેફાં ગળિયાં. ૩
(સેરઠી દુહો ) ગળિયા ઘેબર કીધ, એક ન ખાએ એકલે; મુંહડામાંહિ દીધ, સાકરના જાણે 'લવા.
(ઢાળ) સાકરના શીરા ગળિયા, રલરલતા જિમ માદલિયા; દાંતાને જેર ન આવે, ગરઢા બુઢાને ભાવે.
(સેરઠી દુહે.) ભાવે પૂરી પ્રેમ, તાજી પરિઘળ ઘી તળી; મૂકી જાએ કેમ, ફરસી ને વળિ ફૂટી.
(ઢાળ) ફટરી કીધી વળિ ફીણી, ઘણું સેવ વણી અતિ ઝીણી; લાખણુસાઈ કીઆ લાડૂ, તેતે જાણે મોટા ગાડુ.
૧ નવાલા-કૅળિયા. ૨ સુંદર.

Page #456

નરનારીની અનુકૂળતા.
( સારડી દુહા. )
ગાડૂ સરીખા કીધ, ભાત ભાતના લાડૂ; દાઢાં નીચે દીધ, ભલા ભલા સહુકા ભણે.
( ઢાળ )
(૪૧૩)
સહુકા ભગેરે હસેમી, જીવતી ભલી ક્રીષ જલેખી; પકવાન કીધા હવે જેતા, તે નામ કહીજે કેતા ! ( સારડી દુહા ) કેતા કહિંચે નામ ? સુંદર કહિયે સૂખડી; શિણગાર્યાં અભિરામ. રૂડા મંદિર માળિયા. (olen.)
માળિયા સળિયા મનમાહે, સખરા તંબૂ ખિચ સાહે; દેવતાના જાણે વિમાન, ગળી જાએ સહુના માન. ( સારઠી દુહે।. ) માન દેઈ મનરંગ, કતભણી કામિની કહે; અવનીપતિ ઉછરંગ, તેડીને આવેા તુમે. ( ઢાળ, }
તુમે જઈ નૃપ લાવા ખુલાઈ, સઘળી હવે થઇ છે સાઈ; હરિબળ ચાલ્યા છે.લાવા, પુરમે વડમાણુસ થાવા. (સોરઠી દુહે. )
થાવા જસ ( ય) વિસ્તાર, રાજાને જાઈ કહે; લેઇ સહુ પિરવાર, રાજ પધારા જીમવા. ( ઢાળ, ) જિમવા મહારાજ પધારા, સેવકની લાજ વધારે; ઉમરાવ પ્રધાન વડાલા, ચાલા ડિયા ને પાળા. ( સારડી દુહા ) પાળા નર શિર હાર, મહેાડા આગળ મલપતા; યેા ઝઝ અસવાર, ઘેાડા કેરે ઘૂમરે.

૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૧૬

Page #457

( ૪૧૪ )
હરિમળમચ્છી રાસ.
(sien.) ઘૂમરે ઘેાડારે ચાલે, હરખી મહારે ઘેર હાલા; ઇંહાં પાડ જાણા મત કોઈ, ઊઠી પ્રભુ સુપ્રન્ન હાઈ. ( સારઠી દુહા ) હાઇ સુપ્રસન્ન સ્વામ, પૂરા વાંછિત માહરા; નરપતિ હરખ્યા તામ, માં માંગ્યા પાશા ઢળ્યા. (ઢાળ )
ઢળિયે ઘી મુંગાં માંહે, લાગા મિષ્ટ વયણુ અમી માહે; નવલી જે એહની નારી, પહેલી પણુ મુજને પ્યારી. ( સારડી દુહા.) પ્યારી નારી માય, જોઇજે તે જાઈને; હિંયડા હરખિત હોય, નયણે વાધે નેહલેા. (ઢાળ) નેહલેા રાજા જપે, હરિબળ જે પય પે; તે વચન માન્યા જોઇજે, તુમને દેખી મન રીઝે. (સારઠી દુહે।. ) રીઝે મન તુજ દેખ, મિત્ર ખરા તું માહુરે; વ્હાલેા વળી વિશેષ, કાઇ ન કરે તે તે કિયા. ( ઢાળ ) કિયા કામ તે સખળે ભાય, તુજને કમ ના કહેવાય; વીસમી ઢાળ પુરાણી, જિનહર્ષે રાજા કહે વાણી. ( દુહા ) વાણી વસુધાધિપ કહે, સાંભળજો સહુ લેાય; મારે હરિમળ મિત્રશું, અંતર નહીં છે કાય. પગ્રાસ ન ખાએ માહુરા, ન લિયે માહુરા ગામ; પર-ઉપકારી માહેરા, કુકુણુ કીધા કામ.
૩
૧ મેલે. ૨ એલે. ૩ માટે. ૪ રાજા, ૫ ગિરાસ–શાસન.

૧૭
૧૮
૧૯
૨૦
૨૧
૨૨
૨૩
૧
૨

Page #458

આનની વૃષ્ટિ.
ગામ પરગણાં ભાગવા, મા માહરા ગ્રાસ; કામ ન ક। માહરા સરે, એહને છે શાખાશ. એહુને મદિર જાઇવા, ન કહેવા નાકાર; એહુને ભલા મનાઇવા, એ સહુમે' શિરદાર. કપટે એમ વખાણિયા, હરિમળ થયે ઉછાંડુ; સુડે દીવાળી કરી, હાળી હિયડા માંહિ. (ઢાળ ૨૧ મી-દેશી છે.હુલાની) રાજા તતણિ ઊડીએ, હરિબળ મનમે હરખા, નિરખિયા સહુને સનમુખ તેડીઆ એ; આવ્યા સઘળા વાગિયા, હૅરિ ઘર જેવા રાગિયા, જાગિયા આળસ મૂકી ધાઇ એ. કેઈ ચડયા કેઇ પાળાએ, કેઈ માજી મતવાલાએ, હાળાએ છાકયા ચાલે ઘૂમતા એ; હરિબળ માહુરે ચાલિયા, ઘેર આળ્યે ઉછરગી થયા, માંડિયા સિંહાસન નૃપ ચેાગ્યતાએ.
પાટ બર બહુ પાથર્યા, મન્દિર સુરમંદિર કર્યો, સંચર્યા રાજા હરિખળ ઘર-દિશાએ;
મદર માંહિ આવિયા, માણિક મેાતિ વધાવિયા, ગાઈયા સુંદર હિરબળની વસાએ. સુખમલના 'સમિયાણા એ, તિહાં બિરાજ્યા રાણા એ, ભાણા એ આણી આગળ મૂકિયાં એ;
૧
સેાવન થાળ મંગાવે એ, રાજા આગળ ડાવે એ, આવે એ પળ આવનના નિરખિયે એ. માંહે બાવન વાટકી, પાટણ કેરા ઘાટકી, કાટકી ૩રચ માત્ર નહીં તે સહીએ;
( ૪૧૫ )
૧ તબુ-ચંદની. ૨ ચાર તાલાનો એક પળ. ૩ જરા પણું.

૪
૫

Page #459

(૧૬) હરિબળમચછી રાસપાણી ભર્યા ઝારા દીઆ, સઘળે થાળ પખાળિયા,
ટાળિયા મળ હાથે રાખ્યા નહી એ. હિવે સુંદર બેઉ નારી એ, અદભુત તન શિણગારિ એ,
સારી એ રૂપે રંભા અપરા એક લજજાવતી લજજા કરી, વદનકમળ નિજ આવરી,
કર ધરી ભલી મિઠાઈ નાગરી એ. ભાણ સહુકેનાં ભર્ય, સર્યાસ મુખ ઉચ્ચ,
મન ઠર્યા દેખી વારૂ સૂખીએ; દાંત દાઢ દીઠાં ગળે, તે તે પુન્યાગે મિળે,
ચળવળે ખાવાને એ જીભ એ. ચમકે જાણે વીજળી, તિમ આભરણું ઝળામળી,
બે મિળી આવી ચમકે લાઈને એક સહ શિણગાર ઉતારિયા, વળી બીજા નવલા કિયા, કર લિયા શાક ભલા પ્રીસે આઈને એ. પ્રીસી શાક પાછી વળી, રાજા જેવે વળી વળી,
અટકળી એ કેની છે સુંદરી એક માંહે ગઈ તે નારિ એ, મૂક્યા વેશ ઉતારી એ,
સારી એ વળી શૃંગાર બીજા કરે એ. ચેખા દાળ પરેસે એ, સહુનાં મન હીંસે એ, વીસે એ વિસવા ઘી પિરસે ઘણુએ; ચમ ચિત્ત રાજાતણે, થાએ અચરિજ મન ઘણો,
ખણખણે ભારે નહીં નિરતિ વિષ્ણુ એ. વળિ મંદિરમે આવી એ, નવલા વેષ બણવી એ, લ્યાવીએ દહી કરંબા કૂરના એક
૧ ઢાંકીને.

Page #460

પૂર્વ પ્રેમ પ્રભાવ ( ૪૦૧) જે નર દુખ ભાગે દુખિયાતણાં, તેહને કહિયેરે દુઃખ પર-ઉપકારીરે જેહ દયાળુવા, આપે સહુને સુખ. સુણું. ૨ "પ્રારથના આવી કિર્ણાહી કરી, ન કરે તેહનેરે ભેગ; પ્રાથના અંગે પાતિક બહુ, આશાભંગ વિરંગ. સુણ. ૩ હરિબળ ભાખેરે કુંવરીને તદા, કહે મુજ સરીખેરે કાજ; '
કરી શકશું તો રે કરીશું સહી, મત મન રાખેરે લાજ, સુણ. ૪ પબેલ લઈને બાળા ઈમ કહે, કરપીડણ કર કંત;
બીજું હું કિમહી કહેતી નથી, એ પૂરવ મુજ ખંતસુણું. ૫ ચિતે હરિબળ મનમાં ઈશું, જીવદયા ફળ એહ; વિદ્યાધરતનયા સુરસુંદરી, મુજશું ઘરે સનેહ. સ. ૬ પરણી હરિબળ તિહાં તે પદમણી, પાયે પરમ પ્રમોદ
કુસુમસિરિ હર્ષિત થઈ, વારૂ થયેરે વિનેદ. સુ. ૭ કર કહે ખેચરી, સ્વામી સુણ અરદાસ; રખે તમારે પુષ્પબટુક પાપી, આવી કરે રે વિણસ. સુ. ઈણ થાનકથીરે ચાલિયે તે ભલું, નહુતરવા લકેશ; રાય વિભીષણને મિળવાતણે, મનમાંહે મ ધરેશ. સુ. ૯ નરને કામેરે તે જાએ નહીં, વિદ્યાધર બળવંત;
ફેકટ ફેરરે પડશે તેમ ભણી, ઈહાં રહિ નહિ કંત. સુ. ૧૦ હરિબળ કહે મુજ રાય હુકમ દેઈ, મૂળે કરિવારે કાજ;
તે કારજ કીધા વિણ કિમ સરે? કિમ રહે માહરીરે લાજ? સુ. ૧૧ કેઈ ઉપાય વિદ્યાધરી? મનમેં ધરિય હુલ્લાસ,
આણું ખડગ દિયે રાજાત, હરિબળને ચંદ્રહાસ. સુ. ૧૨ એહ ખડગ રાજાને આપજે, ખુશી હોશે ભૂપાળ; કહે જિનહર્ષ થઈ એ ચાદમી, પૂરી ઢાળ રસાળ. સુ. ૧૩
૧ અરજ- ૨ . ૩ નિરાશ. ૪ નહીં. ૫ વચન-કલ. ૬ હસ્તમેળાપ કરી પતિ થા. ૭ પૂર્ણકર. ૮ હૃશ. ૮ વિધાધરી.

Page #461

(૪૨) હરિબળમચ્છી રાસ
(દુહા-). હરિબળ પ્રમુદિત ચિત થઈ, નારી કરી નિજ સાથ;
અમૃત તું પણ લિયે, લીધી સવે આથ. ચતુર તિહાંથી ચાલિયાં, આવ્યાં દરિયા-તીર;
દરિયા કેરે દેવતા, આ તુરત સધીર. રૂપ કરી અનિમિષણે, લેઈ પુંઠ ઉલ્લાસ;
નગર વિલાસપુર કાન, આણી મૂક્યાં તાસ. વસંતસિરિ પાસે હવે, મદને પીડા રાય; પિતાની દાસી ભણું, મૂકી કરી ઉપાય. દેઈ અમૂલક ભેટ, લેઈ આવી દાસિક કુંવરી આગળ મૂકીને, કરે એમ અરદાસ.
(ઢાળ ૧૫ મી-દેશીતાંબિયાની.) ભૂપતે મૂરે તુમને ભેટ, બાઈ લે તમે એહજી;
હું આવીછું રે તમને આપવા, રાખ મુજશું સહેજી. ભૂ. ૧ કુમરી દાસીને ઈણ પરે કહે, બહિની સુણ મુજ વાતેજી; રાજા મૂકે નવ નવ ભેટશે, કારણ કે તે કહાતેજી. ભૂ. ૨ ચંદ્રમુખી સુણ ઈમ દાસી બચવે, તુજ પતિ નૃપને કાજો; પહંતે લંકાપતિને તેડવા, શું જાણે નહીં આજેજી? ભૂ. ૩ કુસુમસિરિ બાઈ તુજ ઘરતણી, રાજાને છે ચિંતેજી;
મહેર કરીને તુજને મેકલે, વિવિધ વસ્તુ ગુણવતેજી. ભૂ. ૪ કુંવરી જાણ્યું એ સાચું કહે. એ નવિ ભાખે અશુદ્ધાજી;
ભદ્રક જે થાએ તે ઈમ જાણે, ધોળું તે સહુ જી. ભૂ. ૫ કામિનર વચ્ચે જિમતિમ કરી, પાડે પરને પાસે;
૧ ધન દોલત. ૨ મસ. ૩ વનમાં. ૪ ચંદ્રમા સરખા-સામ્યશીતળ તેજસ્વી મુખવાળી ! ૫ બોલે. ૬ જૂઠું ૭ ભોળાં. ૮ ઠગે. ૪ ફંદમાં.

Page #462

સમય સાવધતા
(૪૩) મનમેલા પૂર્વ મુખ ઉજળા, હૃદય ન લહિયે તાજી. ભૂ. ૬ દિન દિન મૂકેરે ભેટ નવી નવી. એમ વધારે પ્રેમોજી; આશાએ દેહિલા નૃપે નિર્ગમ્યા, કેટલાક દિન
એમેજી. ભૂ. ૭ મદનવેગ મદનાનળ પીડિચે, ના ચિત્ત વિવેકેજી; કુસુમસિરિને મંદિર આવિયે, અધિપતિ નિર્લજ એકજ ભૂ. ૮ બાહિર હરખિત અંતર દ્રષિણ, ઊઠી છે સન્માને;
આસનદાનાદિક પ્રણિપતિ કરી, ૨ ચિત્ત રાજાને. ભૂ, ૯ ખુશી થઈ રાજા ઈણીપરે કહે, સુણ શશિવદની નારે;
સુંદર રૂપે તું રતિ સારીખી, હું છું મદન અવતાર છે. ભૂ. ૧૦ પૂરવ પુણ્યરે ભાગ્યે તાહરે, જે એ મિલે સગેજી; તે પરિશ્રમ વિધિને સફળ હ; ભલા ભેગવિયે
ભેજી ભૂ, ૧૧ વિષ સારીખા વયણ સુણિકરી, ચિંતે કુંવરી ચિરાજી;
ખેદ અધિક મનમાંહે ઊપને, રાજા થયે અમિતાજી. ભૂ, ૧૨ એ પાપી માહરી કેડે પડે, શરણ નહીં મુજ કેયજી; શીળરતન હું કિશું રાખશું, દેઈ વિશ્વાસ વિગેયજી. ભૂ, ૧૩ શીળ વિના નારીને ભવ ઈશે, કુહિ ધિસિમાંહે કંસારીજી; શીળવિનાશેભા પામે નહીં. નિખર જનમ છે નારીજી. ભૂ. ૧૪ “અણુતાએ પાવરાસિએ, જયા ઉદય માગયા; તયા ઈસ્થિતણું પત્તા; સમ્મ જાણહિ ગોયમા.” ૧ શીળે શેભા પામે કામિની, શીળે વાધે લાજજી; શીળે સંકટ વિકટ સહુ ટળે, શીળે સીઝે કાજે છે. ભૂ. ૧૫
૧ કાઢયા. ૨ કામદેવની આગથી. ૩ નમસ્કાર. ૪ કામદેવનો. ૫ વિધાત્રાની મહેનત પેદા કરવા સંબંધી સફળ થાય. ૬ નકામો. 9 ફતેહ પામે.

Page #463

(૪૦૪) હરિબળમચ્છી રાસપ્રાણ હણે રાજા રૂઠે થકે, તુઠો આપે ધાજો; પ્રાણુતે પણ હું મૂકું નહીં, રૂડે શીળ રતને. ૧. ૧૬ શીળ રહે ઘર જાએ રાજવી, ખુશી થઈ તતકાળજી; કહે જિનહર્ષ કિશી બુદ્ધિ કેળવું? એ થઈ પંદરમી ઢાળજી.ભૂ,૧૭
મુખ મલકી કુંવરી કહે, સ્વામી કિયે સાય; અમ ઘર આજ પધારિયા, આંગણ કીધા પાય. મદનવેગ રાજા કહે, શશિવદના! સુણ વાત;
લાજ તજિ ભજ મુજ ભણી, સુખ લેગવ દિનરાત. બાળા બેલી બુદ્ધિબળે, સાંભળ શ્રીમહારાજ;
નારીને પતિ જીવતાં, કરવું નહીં અકાજ. હસી કરી ભૂપતિ કહે, ભદ્દે તુજ ભરતાર,
મરણ સ્થાનકે મોકલ્ય, સંકટ વિકટ મઝાર. જે ઈહાં કુશળે આવશે, બીજે વળી ઉપાય; જિમ તિમ કરીને મારશું, બીક ન આણિશ કાંય. ૫
(ઢાળ ૧૬ મી-દેશી કેઇલ પર્વત ધુધરે લે.) ચંદ્રમુખી ઈમ ચિંતવેરે લે, સાંભળ “વયણુવિકારરે, હાહાજી. કામી-નર કામાંધનેરે લે, ધિગધિગ પડે ધિકારરે હાં. ચં. ૧ કહેવા સરિખે જે નહીં હુવેરે લે, પ્રગટ કરે કામાંધરે, હાં. નિલજ કિમતી લાજે નહી રેલે, બધે માઠો બંધ રે હાં. ચં. ૨ બુદ્ધિવતિ બાળા કહેરે લે. સાહિબ સુણ સુવિદિતરે; રાજેશ્વર
અપયશ ન હવે આપણે જે લે, પૂરી નિવડે પ્રીતિરે. રા. ચં. ૩ ખબર પડે મુજ કંતની રે લે, ત્યાં લગિ પડખે રાજ રે; રા.
૧ અજમાવું-ખુબી કરું. ૨ જરા હસીને. ૩ કૃપા. ૪ નઠારું કામ-વ્યભિચાર સેવના. ૫ વિષય વિકારવાળાં વચન. ૬ નિભાવ થાય. ૭ સબુર કરે.

Page #464

સમયસૂચકતા, (૪૫) ઊતાવળા અતિ આકળારે લે, તે વિણસાઠ કાજ. રા. ચ. ૪ ચિરીને ગુળ ખાઇયેરેલે, પિતાને પિણ તેહર, રા.
બાહિર પ્રકટ ન કીજિયેરેલે, સાહિબ સુગુણ સનેહરે. રા. ચં. ૫ નૃપ ચિંતે મુજ વશ થઈ લે, ઈહાં નહિ કઈ વિચારરે, હા.
એ જુવતિ જોવે અછેટે લે, નાહમરણ નિરધારરે. હા. ચં. ૬ અવશ્ય મુવાના આવશેલે, હરિબળના સમાચાર વારૂછ;
ત્યાર કેડે એ થાયશેરે લો, નિચે મારી નારરે. વા. ચં. ૭ રાજા રળિયાયત થયેરે લે, દેઈ દિલાસા તાસરે વા.
આ મંદિર આપણેરે લે, ધરતે ચિત્ત ઉલ્લાસરે. વા. ચં. ૮ કુંવરી ઈમ બુદ્ધિ કેળવારે, સુંદર પાવું શીળરે, વા.
હવે પેઉ આવે તે ભારે લે, તે લહિયે સહુ લીલરે વા. . ૯ હવે હરિબળ નિજ રંગેહનેરે લે, સહુ એવા સ્વરૂપ, વા. કુસુમસિરી ઉદ્યાનમેરે લે, મૂકી આવ્ય અનૂપરે. વા. ચં. ૧૦ બુદ્ધિવંત આવી બારણેરે લે, સુણે નારીની વાતરે, વા. પિઉ સહિયર આવ્યું નહીં લે, કેણ પરે શીળ રહાતરે
સાહેલી. ચં. ૧૧ જે અહો પ્રીતમ આવશે? લે, તે રાય કરશે ઘાત, સા. બેઉ પ્રકારે મુજ ભણીરે લે, મરણ આવ્યું મારી
માતરે. સા. ચં. ૧૨ વયણ ઈસાં વનિતાતણાં રે લે, સાંભળિયાં સુખકારરે, વા. હિયડામાં હરખિત થેરે લે, એહને ધન્ય અવતારરે. વા. ચં. ૧૩ હું પિણ ધન્ય એવી લડી લે, શીળવંતી જે નારીરે. વા. રાય આગળ ઈણે રાખિયારે લે, શીવરયણ નિરધારરે વા. . ૧૪ આવી ઉભે આગળરે લે, પૂરવ પુન્ય પરિને હરે, વા. રેમાંચિત કુમરી થઈરે લે, નવપલ્લવ થઈ દેહરે. વા. ચં. ૧૫
૧ ખુશી. ૨ ઘર. ૩ રા-વર્તમાન બાતમી. ૪ બાગ–ઉપવન.

Page #465

હરિબળમચ્છી રાસ. સ્વાગતિ પૂછી પિઉ ભર લે, નયણ ભરાણાં નેહરે વા. . હિય હરખે ઉલ્લસ્પેારે લે, ગહગટ્ટ હવે ગેહરે. વા. ચં. ૧૯ ભામિની યે પિઉ ભામણરેલે, લુલી લુલી લાગે પાયરે, વા. પ્રીતમ ભલે પધારિયારે લે, કીધી ટાઢી કાયરે. વા. ચં. ૧૭ આવ્યા વાટ નિહાળતારે લે, કીધી વહેલી સારરે, વા. કહે જિનહર્ષ એ સોળમીરે લે, ઢાળ થઈ સુવિચાર.વા. ચં. ૧૮
પ્રીતમ તુમ ચાલ્યાં પછી, રાય થયે વિપરીત
વાર્તા કીધી વિગતશું, ગુખ કિશું જ્યાં પ્રીત. હર્ષ ધરી હરિણાંખિયે, પૂછ્યું ધરી સનેહ,
પહંતા કિમ લંકાપુરી, હિત કરી દાખવે નેહ. સુંદરી સુર સુપ્રસન્ન થઈ, ઉતારિયે ઉદદ્ધિ
તરૂણી એક પરણી તિહાં, પામી પરિઘળ ઋદ્ધિ. ૩ પુત્રી લંકાપતિતણી, વિદ્યાધરી વિચિત્ર
આવ્યે રાખી ઉધાનમેં, તુજ મિળવા સુપવિત્ર. આવ્યા સે કીધી ભલી, કીધે ભલે વિવાહ ઈહાં નાણી મુજ બહેન, તે શે કારણ નાહ ?
(ઢાળ ૧૭ મી દેશી બિંદલીની.) વસંતસિરિ ઇમ ભાખે, મુજથી શું છાની રાખે છે; પ્રીતમ
વયણ સુણો. રીસ કરે છે પણ, ઈમ જાણીને નારી ન આણી હે; પ્રી. વયણ સુણો મારે સ્વામી, હાલેશ્વર અંતર્યામી, હે. પ્રી. ૧ સંકલડી નહીં સુહાવે, અરઘે જે સુખ વહેચાવે છે; પ્રી. નેહતરૂ નાખે ઉભૂલી, સંકલડી સાચી શૂળી હો. પ્રી. ૨ શુળી એક રીસો ઘાલે, શક્ય જીવે ત્યાં લગી સાલે હે પ્રી. દુઃખ અવર બહુ હેય, પિણ શાક્ય સમે નહી કેય છે. પ્રી. ૩

Page #466

આશાનિરાશાની રમત. તે તે હું મન નાણું, શકય બહેન કરીને જાણું પ્રી. અરધે સુખ જિમ પાવે, તિમ અરધે દુખ વહેચાવે છે. પ્રી. ૪ પરસ્પર પ્રીતિ ધરીને, સુખ દુખની વાત કરીને હે પ્રી. બે બહેને સંપ રહાવે, તે તમને પિણ સુખ થાવે છે. પ્રી. ૫ મત જાણે દુખ થાશે, એહ કિમ શાક્ય સુહાશે હે પ્રી. શકય બહેન મુજ હાલી, મળવાને સનમુખ ચાલી છે. પ્રી. ૬ કુસુમસિરિ કુળવંતી, હંસગમનો હરખ ધરતી હપ્રી.
વસંતસિરિને દીઠી, મનમાંહે લાગી મીઠી હો. પ્રી. ૭ ઊઠી સનમુખ આઈ પાયે પી ધબધબ ધાઈ હે પ્રી. નયણુ વયણ ઉલ્લસી, માંહમાંહે દેખી હસિયાં છે. પ્રી. ૮ પ્રીતિ ધરીને મિલિયાં, વિકસે જિમ ચંપાકલિયા હે; પ્રી.
આવી મંદિર બે નારી, રતિ મતિ જાણે અવતારી છે. પ્રી. ૯ હરિબળ હિવે વિચારી, તે એક નર સુવિચારી હે; પ્રી. નિજ આગમ રાય જણવા, મેકલિયે દેયણ વધાવા હે. પ્રી.૧૦ તેહ પુરૂષ તિહાં જાઈ, નૃપને સહુ વાત સુણઈ હેપ્રી. રાય વિભીષણ પાસે, તમે મૂર્યો હતોઉલ્લાસે હે, પ્રી. ૧૧ તે હરિબળ અહિયાં આયેલંકાપતિ તિહાં પરણાયે હે પ્રી.
નારી અદ્ધિ બહુ લાયે, તુમ સુપસાચું સુખ પામે છે. પ્રી. ૧૨ રાજા ચિત્ત વિલખાણે, દીઠા યમ હરખ એલ્હાણે હે પ્રી. શું જિનહર્ષ એ હુ ! ઢાળ સત્તરમી જાણે નૃપ મુ
હ. પ્રી. ૧૩
મહિપતિ મનમાં ચિંતવે, એ આ કુશલેણુ; કિમી મનમાં ચિંતવ્યું, કિમહી કિયે વિહેણ? ન થયું માહરૂં ચિંતવ્યું, ભાગ્યહીન હું ભૂપ; મુજથી એ પુન્ય આગળ, જે ઘર નારિ અનૂપ.
૨

Page #467

(૪૦૮) હરિબળમચ્છી રાસ પહુતે મિ લંકાપુરી! કેમ વિભીષણ રાય;
પરણાવી નિજ પુત્રિકા! એહને પુન્ય સહાય. હેનહાર તેતે હુવે, હવે શું કરિયે દુઃખ; હિયડામાં જાણી રહ્યા, પિણ ન જણાયે સુખ. ધીરપણું અવિલબીને, રાયે કિયે વિચાર; દાન માન દેઈ કરી, પૂછયા સહુ સમાચાર. (ઢાળ ૧૮ મી દેશી–તુ આતમ ગુણ જાણી જાણી એહના) મન વિણ રાજા કહે સુપ્રમાણ, હરિબળ આયે થયે કલ્યાણ; મ. ઈણે મુજ કીધે ગિરૂ કાજ, નુતરી આયે લંકારાજ. મ. ૧ શિણગાર્યા ભલપુર બાજાર, ફેલ વિખેય વિવિધ પ્રકાર;
સેના સજ કીધી ચતુરંગ, ઢોલ નગારાં ઘેરે સુરંગ. મ. ૨ કરી મહોત્સવ વિવિધ પ્રકાર, સપ્રિય આ નગર મઝાર; મ.
જાયા જુગલ સહિત નિગેહ, હરિબળ આવ્યે હર્ષ ધરેહ. મ. ૩ મૂકી મહિલા મહેલ મઝાર, હરિબળ પતે રાજદુવાર; મ.
હવી પતિને કરિયે પ્રણામ, આદરમાન દિયે નૃપ તામ. મ. ૪ પૂછે હરિબળને હિવે નરેશ, કિશું પરે ભેટયે તે લકેશ; મ. ઈહીંથી ચલિયે હું મહારાય, કેતલેક દિવસે પહુંચાય. મ. ૫ રયણાયર કાંઠે હુ ગયે, દેખીને મન વિરમય થયે; મ.
ગાજે દરિયે ભર્યો છે નીર, દેખી ધીરા થાય અધીર. મ. ૬. ઉંચા જેહના ચઢે એધાણ, કાયર નરના ઉપ પ્રાણુ; મ.
જેહના ચંચળ ચપળ કલ્લોલ, જાણે કરશે જગ જગળ. મ. ૭ મગરમન્સ જાણે પડયા પહાડ, ઊપર ઉગ્યાં મોટાં ઝાડ; મ.
જલચર જીવ તણું કેઈ જાતી, મહા ભયંકર સુઈ જુઈ જાતી. મ. ૮ એહવું દેખી મેં મનમાં હિં, ચિંચું કિણ પરે એ બંધાય; મ. કિમ લંકાનગરિયે જઈ, રાય વિભીષણ ભેટસી દઈ. મ. ૯ સમુદ્રતટે એક રાક્ષસ દીઠ, તેહને પૂછ્યું વયણે મીઠ; મ.

Page #468

વિષયવિટ બના
(૪૧૭) પીળા કેશરવરણુ એ, પ્રીસે તે મનહરણ એ, તરૂણુ એ જોઈને રહ્યા એકમનાએ, તે શિણગાર સહુ ભજી, બીજા વેષ ભલા સજી. નહીં કછ ચળુ કરાવે સહુ ભણીએ; લવિંગ સોપારી બીડા એ, આપે કરીને ત્રીડા એ, પીડા એ નૃપને ઉપજાવી ઘણી એ. હરિબળ કરી પહિરામણ, આભરણાદિક સહુ ભણું,
આપણી શેભા કીધી નગરમેં એક એકવીસમી ઈ ઢાળે એ, કહે જિનહર્ષ નિહાળે છે, આળે એ મન કેરે કામિની રમેએ.
(દુહા.) રાજા મનમેં ચિંતવે, હરિબળની સા નારી,
સૂધી નિરતિ ન કે પી, રહ્યા [મનમે] વિચારી. નારી દીસે નવ નવી, સુંદરરૂપ સુજાણ;
‘એક એકથી આગળી, વશ કીધા મુજ પ્રાણુ. કિહાંથી પામી એહવી, કંચન વરણું નાર;
એહવી નહીં મારે ઘરે, કીજે કિસે વિચાર. રાજા આમણમણે, મનમે થયે ઉદાસ;
મંદિર આજે આપણે, નાખત નિશ્વાસ. એકાંતે રાજા કહે, સુણ મંત્રી બુદ્ધિવંત;
હરિબળને સ્ત્રી કેતલી, તું જાણે ગુણવંત. (ઢાળ ૨૨ મી–વિમળ જિન માહરે તુમશું પ્રેમ-એ દેશી.) દુષ્ટ મંત્રિસર રાયને, જાણી મનને ભાવ;
કર જો એહવું કહેજી, દેખી આ દાવ. ૧ ઘરેણાં. ૨ એક એકથી ઘણું સારી. ૩ ચિત્તવિનાને, દુઃખી મનવાળે.

Page #469

(૪૧૮) હરિબળમચ્છી રાસ. નરેશર ! સાંભળ મુજ અરદાસ,
ભરમ નિવારૂં તાહરજી, તે હું ખાસ દાસ. બે નારી હરિબળતણી, જનને અવસાણ; કીધા વેષ નવા નવાળ, ચતુર સમયની જાણ. રાગ ઉપાયે તુમતજીભક્તિ તમારી કીધ;
એહ તુમારી રાગિણીજી, તુમ મન હરી લીધ. નેરે. ૩ વયણ સુણી તેહના ઈસાઈ, રાગાફળ થયે રાય;
નીર વિના જિમ માછલીજી, દુખ પામે અકુલાય. નરે. ૪ નયણે નાવે નિદ્રજી, ભૂખ તૃષા ગઈ ભાજ; રાજકાજ સહુ મૂકી આંજી, ગયાં લક્ષણ ગઈ લાજ. નરે. ૫ મંત્રીને તે કહે છે, કામે પીડ રાય;
હરિબળને મારણ તજી, કરિ કોઈ ઉપાય. નરે. ૬ મંત્રિ કહે દુરાતમાજી, સાંભળ શ્રી મહારાય;
અગ્નિપ્રવેશે ઝવતેજી, કહે કિરૂપરે રહેવાય. નરે. ૭ અગ્નિપ્રવેશ કરી કહેછ, ભેટે લંકભૂપાળ; તમે પણ સાચે માનિયેજી, કુણું કહે આળ. નેરે. ૮ જે એ રહિયે જીવતેજી, પેસી પાવકઝાળ;
તે વળી જમને તેડવાજ, મૂકે અગ્નિપ્રજાળ. રાય કહે રૂડું કહ્યું, બુદ્ધિતણા ભંડાર;
એહ વયણ મુજને રૂછ, તું મહેતા શિરદાર. ન. ૧૦ એક દિવસ હરિબળ ભણજી, રાય કહે સુણ મિત્ર,
તું સુપુરૂષ તે માહરાજી, કીધા કામ વિચિત્ર. ન. ન સરે કામ બીજા થકીજી, તેહને શું કહેવાય? પાવકમાં પિસી કરી, જમ નુહેતર ભાય. ન. ૧૨ બીજાને એ દેહિલુંછ, પડવું અગ્નિમઝાર;
૧ અગ્નિની ઝાળ. ૨ દેવતામાં બાળી મૂકો. ૩ યમરાજા.

Page #470

પાપી કામના પ્રપંચ (૪૧) તુજને નહીં કંઈ હિલુંજી, શક્તિતણે ભંડાર. ન. ૧૩ તાહરા ગુણ કેતા કહુ છુ, એકે જીભે મિત્ર; તારા ગુણ કેહેતાં થકાંજી, રસના હોય પવિત્ર. ન. ૧૪ “સિંહસ્ય સાહસનુષઃ સુજનસ્ય ઘનસ્ય (પૂર્ણ) શશિનશ્ચ
ભાનેa વૃક્ષાનેરાન્યસાધારણ શક્તિઃ” ૧ એ કારિજ છે હિલે છે, પણ એ તુજથી થાય; તે માટે એ વીનતીજી, કરૂં તુજ લાગી પાય, ન. ૧૫ એ કુમંત્રી મંત્રણેજી, હરિ જાયું તેણુવાર; કીધે દેષ ભણી થઇ, ખળ માણસ ઉપકાર. ન. ૧૬
ઉપકૃતિદેવ ખલાનાં, દેષમ્ય મહીયસે ભવતિ હેતુ અનુકૂલાચરણનહિ, કુમૃતિ વ્યાઘડત્યર્થમ ” ૧ નીચ ભણી ઉપકારડ, કીધાં અવગુણ હોય; અમૃત પાયે સાપનેજી, હાલાહલ સં(તે)ોય. ન. ૧૭ તે પણ મેં કરવું સહીછ, નૃપનું વચન પ્રમાણ ઢાળ થઈ બાવીશમીજી, કહે જિનહર્ષ સુજાણું.
(દુહા) રાયવયણ હરિબળ હસી, કીધું અંગીકાર; રાજા રળિયામત હે, મનમાંહે તિણવાર. હરિબળ આ નિજઘરે, વનિતાને કહી વાત; નારી કહે રે નાહલા, એશી તાહરી ધાત! એ રાજા કેડે પડા, દેખી ન શકે સુખ;
આખર તમને મારશે, અમને દેશ દુઃખ. પિયુ ભલા ભદ્રક તુમે, એ છે ધૂરતરાય;
માંડે છે ઈણ પાપિયે, મારણતણે ઉપાય. તમને અગ્નિ પ્રજાળશે, ગ્રહશે અમારા જાન; ચિંતા મ કરો કામિની, થાશે હર્ષનિદાન.
૧ જીભ. ૨ ખુસી. ૩ ભેળા. ૪ પ્રાણું.

Page #471

રા. ૨
(૪૦) હરિબળમચ્છી રાસ.
(ઢાળ ૨૩ મી-દેશી ઇડર આંબા આંબલીની.) નગર બાહિર હવે રાજવીરે, આણવી બહુ કાઠ;
ચિતા કરાવી ચુંપણુંરે, લાંબી પહોળી કર આઠ. રાજેસર, અગ્નિ કરાવ્ય કુંડ, એ તે દીસે અતિ પરચંડ, મીળી ઝાલે ઝાળ અખંડ, રાજેસર, અગ્નિ પ્રલયાગ્નિ પેદા થઈ, અથવા યમની જીત; સહકેનાં કંપે "હિયાંજી, સહુને લાગે બહ રાજા મંત્રી આવિયારે, આવ્યા લેક અનંત,
હરિબળ પણ આ તિહારે, બુદ્ધિ ધીરજવત. બળવાને ભય અવગણરે, પાવક કરે પ્રવેશ:
નરનારી દેખે સહુરે, દેખે મંત્રી નરેશ. પ્રકટ પેસતાં દેખીરે, ભસ્મ થયે તતકાળ; હાહારવ પુરજન કરેરે, “પ્રમુદિત મંત્રી ભૂપાળ. લલનાં લખમી કારણેરે, રાયે બા એહ;
મંત્રી કુમંત્રી મંત્રરે, કીધ અન્યાય અછે. ધિગ ધિગ પડે પરધાનને રે, નૃપને પડે ધિક્કાર;
પુરૂષરતન પરજાળિયેરે, કીધા જેણે ઉપકાર. નૃપતિની નિંદા થઈ, °સારા શહર મઝાર;
મુખ અદીઠ હુએ એહરે, ઈમ કહે સહુ નરનાર. રા. ૮ ૧૧જલનિધિસુર સુપસાઉલેરે, હરિબળ ન બન્યો ધીર; ઉતાવ્યા કંચન સારિરે, નિર્મળ થયે શરીર. રા. ૯ દેવપ્રભાવે દીઠે નહીંરે, રહિયે ૧૩ચિતા મઝાર;
૧ લાકડાં. ૨ હાથ. ૩ પ્રલય સમયની અગ્નિ જે. ૪ જીભ. ૫ હૃદય. ૬ બીક. ૭ દરકાયાવિના. ૮ રાજી. ૮ બાળી નાંખ્યો. ૧૦ આખા–બધા. ૧૧ દરિયાના અધિષ્ઠાયક દેવની કૃપાથી. ૧૨ તપાવેલા સેના જેવી. ૧૩ ચેહેની અંદર.
સતાં ખરા, પ્રક્રિયા
રા.
૭

Page #472

કામીજનનાં ટુક સાંજ સમય આવ્યે ઘરેરે, હર્ષિત હુઈ એ નાર. પામી અચિરજ પદમણીરે, અંગે થયેા ઉછા;
અહા અહા ! પુન્ય અમતણેજી, નયણે દીઠા નાહ. રા. ૧૧ પ્રેમાલાપ કરે જિસેરે, હરિબળ નારી સાથ; ૐતસ થયા મયણાનળેરે, આવ્યે દીઠા નરનાથ. નારી કહે સ્વામી સુગેારે, આવ્યે રાજા સેય; તુમે 'પ્રછન્ત બેસી રહીરે, કળા અમારી જોય. છાનેા રહી હરિખળ જીવેરે, માંહે આવ્યે ભૂપ; પહરિણાંખી આદર દિયારે, પ્રણિપતિ કીધ અનૂપ. રા. ૧૪ કર જોડી આગળ રહીરે, ખેલે વયણુ રસાળ; કહે જિન પૂરી થઇરે, ત્રેવીશમી એ ઢાળ.
(દુહા.)
પૂછે ઇણીપરે પદમણી, રાજ પધાર્યાં કેમ ? ગહેવાની પરે હસી કરી, રાય વચન કહે એમ. નથી તુમે કશું જાણતાં? જે છે આપણી પ્રીતિ; તુમને મિળવા આવિયા, લાગેા તુમથું ચિત્ત. તુમ પાખે જે દિન ગયા, તે સઘળા અકયત્થ”; તેહિજ દિન સુકૃત ગણું, મિળે તુમારો સત્ય. નિશિ દિન મનમાંહે રહે, મિળવા તી રૂહાડ ? આશા પૂરા પદમણી, માનિશ તાહરા પાડે. મન માહરૂ તુજ વશ થયુ, ચિત્ત લીધે તે ચાર; મેળે દે હિંવે મુજ ભણી, તુને કરૂ નિહાર. વયણુ માહુરા ચિત્ત ધરે, આવે મુજ આવાસ;

( ૪૧ )
૨૧. ૧૦

રા. ૧૨
રા. ૧૩
શ. ૧૫
૧
૧ નાથ-ધણી. ૨ પ્રેમની મીઠી ગોઠડીએ. ૩ કામદેવની અગ્નિથી તપ્યા. ૪ છાનામાના. ૫ હરિણ જેવા નેત્રવાળી. હું નમસ્કાર. ૭ અકૃતાર્થ,નિષ્ફળ.
૪

Page #473

(૪૨). હરિબળમચછી રાસ, ભદ્ર! અહનિશિ ભગવે, વારૂ ભેગ-વિલાસ, તન ધન વન પામીને, સફળ કીજે એહ; વળી વળી લહે કિહાં, એ યવન એ દેહ. (ઢાળ ૨૪ મી-શી પરદેશી યાર મારી અંખિયાં લગી.) વસંતસિરિ કહે પ્રભુ અવધાર, મુખથી બેલે બાલ વિચાર
મહારાજાજી મેરી અરજ સુણે, તમે મહિપતિ મેટા શિરદાર, સહુ પૃથ્વીના તમે આધાર, મહારાજા. તુમને જુગતી નહીં એ વાત, સકળ પ્રજાના છે તમે તાત, મ. તુમ સરિખા બેલે ઈમ બોલ, તે બીજાને કહે મેલ. મ. ૨
પરનારીની મકર આશ, જેથી થાએ કુળને નાશ; મ. પરનારીને માટે પાપ, લહિયે ભવભવને સંતાપ. મ. ૩
પરનારી છે વિષની વેલી, દુર્ગતિના ફળની છે રેલી, મ. જેહ કરે પરનારી સંગ, તેહનું મુખ દીસે બદરંગ. મ. ૪ પરનારી છે અનરથ મૂળ, વૈર વિરોધ વધે પ્રતિકૂળ, મ. પરનારીથી હવે ઉદવેગ, લાગુ થાએ લેક અનેક. મ. ૫
સવણ સરિખા નૃપ મનમેટ, લંકા સરિખે જેહને કેટ; મ. નવગ્રહ કીધા જિણે દાસ, પરમારીથી લૉ વિનાસ. મ. ૬
કરતા સબળી મેડા મેડ, સે ભાઈની સરિખી જેડ; મ. કીચક ચાં કુંભી સીમ, અવર નવાણુ બાળ્યા ભીમ. મ. ૭
પરનારીશું જે અનુકુળ, તેહને શિર સહુ નાંખે ધૂળ મ; પગપગ માથાઢાંકણું હોય, પરનારીના અવગુણ જોય. મ. ૮ પિતાની અમદા સ્વાધીન, તે મૂકી પરનારિમાં લીન; મ. કાગતણી તે આવે જેડ, કુંભ વિટાળે સરવર છેડ. મ. ૯
પરનારીશું રાતા જેહ, ધાપી ધાન ન ખાએ તેહ; મ. જૂરી ઝરી પિંજર હય, સૂકે કડબતણીપરે સેય. મ. ૧૦
૧ ધરાઈને અનાજ ન ખાય. ૨ જવારની કડબ-ઘાસ.
કરતા સીબી સીટર શિર વગણ,

Page #474

પરીસંગષ-શીળમહાભ્ય, (૪૩) પરનારીશું કરે સનેહ, લખમી ન રહે તેહને ગેહ, મ. તેને શીશ ચડાવે છેષ, રાજા લે સઘળે ધન એસ. મ. ૧૧
પરનારીશું કીધે નેહ, ચિગતિમાંહે ભમિયા તેહ; મ. વળી ભમશે સંસાર છે, પરનારીના અવગુણ એહ. મ. ૧૨
પરનારીના અવગુણ કેડ, ઉત્તમ નરને લાગે ખેડ; મ. પરનારીને કીજે ત્યાગ, તે જગમે વાધે શેભાગ. મ. ૧૩ પિતાની જે ભેગવે નારી, તે પણ કહિયે તે બ્રહ્મચારી, મ. નીચ એક વાંછે પરનારી, તેહને પડે કષ્ટજ ભારી. મ. ૧૪ રજા પરનારીશું નેહ, તુમને ન ઘટે કરવું એહ; મ. જે રાખે પોતાની લાજ, તે આવ્યા તિમ જાઓ રાજ. મ. ૧૫ મોટાને કારે લાજ, લેક હસે વિણસે નિજકાજ; મ. એવી શમી જિનહર્ષ એ ઢાળ, પણ મન વાળે ન ભૂપાળ મ. ૧૬
વળી કહે વનિતા ઇશું, અમ પિઉ સેવક તુજજ;
સેવક ૫છેરૂ સારિખા, તિણે જામી તે મુજજ. એહ કદાગ્રહ મન થકી, મૂકે હિવે મહારાય;
શીળ ન ખંડું માહરા, પ્રાણ હાણ જે થાય. શિખરે પડી મરો ભલે, ભલે સર્પમુખ હાથ; વિનિપાન કરે ભલે, શીળ ન તજિયે કાથ. શળ ચિંતામણિ સારિખે, “સુરતરૂ સરિખે શીળ;
શીળ થકી સહુ પામિયે, ઈડ ભવ પરભવ “લીલ. રાય અન્યાય ન કીજિયે, ચલિયે મારગ ન્યાય; ન્યાય મૂળ સંપતિત, ન્યાયે શભા થાય.
૧ લુંટી લે. ૨ અશેષ. ૩ તુંકાર કરવાથી. ૪ સ્ત્રી. ૫ પુત્ર. ૬ પિતા–પ્રભુ. ૭ અગ્નિમાં બળી મરવું. ૮ કલ્પવૃક્ષ. ૮ લીલા લહેર.

Page #475

(૪૨૪) હરિબળમચ્છી રાસ વૃક્ષ સલિલ ધૃત નર મદ, મન વિદ્યા અભ્યાસ તિમ ન્યાયે લખમી વધે, રાજન ચિત્ત વિમાસ.
( ઢાળ ર૫ મી-દેશી ધારણી મનાવેરે મેઘકુમારનેરે.) રાય સમજાય તેહી સમજે નહીં, કામ ગ્રો થયે અંધ; વળી વળી કરે ઈમહીજ પ્રાર્થનારે, એક પખો સંબંધ. રાય. ૧ વિકળ કહે તમે વિનતા સાંભળરે, હજીએ ન મૂકે રૂઢ તુમ પતિત પાવક માંહે બન્યોરે, જોર કિશ કરે મૂઢ. રા. ૨ જે મારે કહિયે કરશે નહીંરે, જોરાવરિયે ઝાલિક મુજ ઘર લઈ જાઈશ તુમ ભરે, માટે ઉઠી ચાલ. સ. ૩ શીળ તુમારે જોરે ખડશું રે, કિશે તમારે જેર;
નાહર ઝાલી છાળિની પરે રે, ઉગારશે કિયાં સેર ? રા. ૪ બળ કરતે રાજા દેખી કરી રે, કુસુમસિરિયે તિણ વાર; વિદ્યાએ કરી કાઠે બાંધિયારે, ઉપરે લકુટપ્રહાર. રા. ૫ પાપડપીઠાની પરે કુટિયેરે, પિગ્યા હતા ચિરકાળ;
ચેકાના ચારેહી જે મુખ દીપતારે, દાંત પડયા તતકાળ. રા. ૬ અંધણ દાંત પાડયાની વેદના, પીડાણે રાજન,
કરૂણ સ્વરે આકંદ કરે ઘણેરે, દુઃખ પામ્ય અસમાન. રા. ૭ પાપતા તે ફળ દીઠા રાયજીરે, વળી મ કરશે એમ;
એમ કહીને છેડ બંઘન થકીરે, આ કરૂણા પ્રેમ. રા. ૮ મનમાંહે રાજા અતિ શેતેરે, અતિ લા મનમાંહે,
નીચે મુખ નરપતિ ઘાલી રહ્યારે, ભાગે સુખ ઉછાહ રાં. ૯ ઘણું વિમૂતે ઈહાં આવી કરી, ઈમ કરે પશ્ચાતાપ;
કુમતિ કિશી મુજને એ ઉપની રે, હું આ ઈહાં આપ. રા. ૧૦ મુખ કાળો કરી તિહાંથી નિસર્યો રે, રાત ગમી કિડાં શેષ; વહાણે વાયે મુખ ઢાંકી કરી રે, આ ઘેરે નરેશ. રા. ૧૧
૧ પાણી ૨ આજીજી. ૩ દહેલો. ૪ અગ્નિ. ૫ પરાણે. ૬ વાધે પકડેલી બકરીની માફક. ૭ હલકો પડ્યા.

Page #476

ચિત્તની વિસ્મયતા, (૪૫) હરિબળ સયળ ચરિત્ર નારીતણા રે, દેખી અચરિજ હોય;
આવી કહે નારી તુમ સારિ રે, બળ બુધિવતન કેય. રા. ૧૨ રાયભણે અનુચિત કરિવું કર્યુંરે, ઉચિત તમે એ કાજ;
મૂરખ ગર્દભ થાએ નહીંરે, મુખ ભાંજ્યા વિણ લાજ. રા. ૧૩ એહ કુમારગ પડિયે રાજવીરે, એહ કુમંત્રી શીખ; ધરત વાળે તિમ રાજા વગેરે, પાંચ એહ સારીખ. ૨. ૧૪ વલ્લી નરિદ ચિત્ત, વખાણું પાણિયં ચ મહિલાઓ તત્વ ય વતિ સયા, જW ય ધુહિ નિજાનંતિ.” ૧ જીવંતે પાપી મૂકે નહીં, દુષ્ટ અમારે કેડ; મૂળ થકી એહને ઉમૂળરે, નાખું દુષ્ટ ઉખેડ. રા. ૧૫ વૈરી વ્યાધિ ઊગતાં દિયેરે, પછે ન આવે પાર; કહે જિન ઢાળ પચીશમીરે, ઈબી પરે કિયા વિચાર. રા. ૧૬
(દુહા.) હરિગળ નારીશું કિયે, બેસી કરી વિચાર, શીખામણ છું દુષ્ટને, તે એ જાણે સાર. સમ તતખિણ દેવતા, કહે હરિબળ તિણવાર, દિવ્ય સ્વરૂપ કરી માહરા, દિવ્ય વસ્ત્ર શિણગાર. રૂપ કિયે સુર તેહવે, વળી એક નર વિકરાળ
કુદ્ર (કૂટ)રૂપ યમ સારિખ, સાથે લઈ તતકાળ. પ્રાતસમય હરિબળ ગયે, રાયતણે દરબાર; રાયચરણ પ્રણમી કરી, સહુને કિયે જુહાર. હરિબળ દેખી હરખયા, સહુ લેક તિવાર; રાજા વિસ્મય પામિયે, દેખી સુરઆકાર.
૧ પ્રણામ. ૨ દેવતા.

Page #477

હરિબળમચ્છી રાસ.
(ઢાળ ૨૬ મીăશી ચુનડીની.) રાજા મનમાંહે ચિતવે, હા હા મેં કિયે અકાજરે; ઉપગારીને મે આગમેં, ક્રિયા ભસ્મ એકાજર મુજ કાજે કાયા હામીને, યમ પાસે ગયા નિરધારરે; સાહસ ક્રિયા ઈણે એવડા, સ્વામીધર્મ એ શિરદારરે. રા. ૨ રાધે પૂછ્યા કિમ આાવિયા, જમની કહે વાત વિચારરે; દેખીને અચરજ ઊપજે, કુણુ એહ પુરૂષ તુજ 'લારરે. રા. ૩ હરિબળ કહે પાવક હું જન્મ્યા, કિંકર એક હેલ્લે કૃતાંતરે, ણેિ આવી મુજ જીવાડિયા, લઇ ગયા કહ્યા વૃત્તાંતરે. ૫. ૪ અદભુત રૂપ માહરા થયા, વળી કાંતિ અધિક થઈ દેરે;
સાહસ અતિ કષ્ટથી છે કિશું, તૂઠે સુર નાપે જેહુરે રા. પ ઋદ્ધિ દીઠી મે ચમરાયની, રાજધાનીના સમુદાયરે;
(૪૬)
નર “સહસ જીભે ન કહી શકે, કિમ જીભ એકે કહેવાયરે. રા. ૬ નામે તે સંયમપુરી, ધર્મરાજા રાજ કરતરે;
પુન્યજન પરજાને વસ તિહુઁ, નિજ પ્રભુની આણ ધરતરે. રા. ૭ શક્રાદિક સઘળા દેવતા, જસુ સેવ કરે દિન રાતે;
કહિયે શું સ્વામી ઘણું ઘણું, ત્રિભુવન છેતેને હાથે૨ે. રા. ૮ તેહની શેાલા દેખી કરી, મુજ નેત્ર સફળ થયાં દાયરે;
રા. ૧
અહુ જીવ્યાથી દીઠો ભલે, ઇમ ભાખે નર સહુ કાયરે. રા. ૯ ચમરાય ભણી મેં નુહુ'તર્યા, તુમ આણુાએ' મહારાજરે;
રળિયાયત થઇને ઇમ કહ્યુ, ભલે આયે તું ઈહાં આાજરે. રા ૧૦ છે કુશળ પ્રેમ રાજાભણી, દેશમે છે કુશળ કલ્યાણરે; મેં ભાખ્યું તુમ સુપસાઉલે, સહુને છે સુખ સુવિહાણુરે. રા. ૧૧ તુમ દરિસણના અનુજો ઘણા, રાજાને છે મહારાજ રે;
૧ નારૂં કામ. ૨ નકામા. ૩ સેવક ધર્મ. ૪ સાથે. ૫ નાકરદાસ. ૬ યમરાજ ૭ હજાર ૮ ઇચ્છા.

Page #478

ક૫ટકુશળતા
(૪૭) એકવાર તિહાં પાઉધારિયે, વિવાહતણે છે કાજ રે. રા. ૧૨ આવિશ હું મિળવા રાજને, પિણ અવનિપતિ એકવારરે,
આવે પરજા પરધાનશું, તે ભગતિ કરૂં હું અપારરે. ૨. ૧૩ એક દિવ્ય રૂપ કન્યા ભલી, આભરણશું વસ્ત્ર અથાગ મુજને તવ મેં કહ્યું, જમ! એ રાજ લાગશે. રા. ૧૪ મુજને કહાં લે હરિબળ ઈહાં, મૂકે તે મહરાયરે, ઈમ કહી મુજને વિસઈ, ચા પ્રણમી પાયરે. રા. ૧૫ તમને બેલાવણુ કારણે, ચંડ નામે એ પ્રતિહારરે, 'સુરદ્રુમ સરિખે ગૂઠો થક, રૂઠો તે કાળ વિચારરે. રા. ૧૬ મુજ સાથે એહને મેક, એહને કહ્યું નૃપ લેઈ આહિર,
મુજ દિવ્ય પ્રભાવે રાયજી, મૂક તતખિણ ઈહાં લાવિરે. રા. ૧૭ તમે શિધ્ર પધારે હિવે તિહાં, જનાહને નહિ છે હિવે કામરે, જિનહર્ષ ઢાળ છાવીસમી, નુપ હરખે મનમેં તામરે. રા. ૧૮
(દુહા,). તિણ અણસારે બેલિયે, ધર્મરાજપ્રતિહાર
હરિબળ કહે છે જેડવું, તે નિચે અવધાર. તાસ વયણ માન્યા ખરા, રાય કુમંત્રી તામ;
*ભાકુળ પુરજન સહુ, નૃપને કહે સુણ સ્વામ. હરિબળની સુણી વારતા, અમને થયે ઉછાહ;
તુમ સુપસાએ દેખિયે, યમનગરીનરનાહ. “ચિતા કરાવે “કળી, પુર બાહિર કહેવાય;
લોક પ્રમુખ સહુ પિસિચે, મિળીએ જમને જાય. ચિતા કરાવી તેહવી, ઝાઝી ઝાળ ઝાળ; મંત્રી લેક લેઈ સહુ, આભે તિહાં ભૂપાળ.
૧ ક૯૫વવૃક્ષ. ૨ મરણ. ૩ તુરત. * નકાર કહેવાને. ૪ લોભથી ૫ રહે. અકલાયેલ. ૬ પહોળી-વિશાળ.

Page #479

(૪૨૮) હરિબળમચછી રાસ
(ઢાળ ર૭ મી_દેશી સાધુજી ભલે પધાર્યા આજ) રાજા નગરલેક સંગાથે, પિસે અગ્નિમઝાર;
મતિવંત હરિબળ એમ વિમાસે, તિર્ણ અવસર સુખકાર. સુધા મેં એ શું કીધે કામ, અનરથને એ ઠામ, લેક બળે બેકામ, સુધા મેં એ શું કીધે કામ. એક પંચંદ્રી જીવ હણતાં, પ્રાણી નરગે પડત; પંચેક્ટિ એતલા હતાં, કિમ થાશે દુઃખ અંત. મુ. ૨ હણિ પિણ છે. ઉચિત શ્રાવકને, જે જીવ હવે સાવરાહ; નિરવરાહ પ્રાણી મારતાં, લહિય ભવદુખદાહ. મુ. ૩ થાએ છે એ અજુગતું, મેં આરંભે પાપ;
ધરમી અપરાધી પિણ પાળે, ઉપજાવે નહી તાપ. મુ. ૪ હરિબળ મનમાં ઈમ ચિંતવી, રાય ભણી કહે વાત,
અતિ ઉત્સુક ઉતાવળા થઈને, ન કરે પાવકપાત. મુ. ૫ રાજ્ય પામ્યાનાં એ ફળ ભેગ, કાં મૂકે મહારાય;
જે સુખ ફળની છે તુમ વાંછા, તે તુમ કહું ઉપાય. મુ. ૬ વિષમ કારિજ ઈમ કરતાં, તુમને જુગતું ન હ;
માન્યપુરૂષ જે હોય તુમારે, પહેલાં મૂકો તેહ. મુ. ૭ તમે પછે પરજા લઈને, જમપુર જાજે નાહ; એહ વચન સુણ થયે મંત્રીને, પહેલી ગમન ઉછાહ મુ. ૮ પહિલા જે હું જાઉ તિડાંકિણ, જે ભેટું જમરાય;
તે વાંછિત ફળ પ્રાપ્તિ થાઓ, આપે અધિક પસાય. મુ. ૯ પહેલાં સંપદ પામિયેળ, કેડે આપદ હોય; ડાહ્યા જે આપણે, કારજ સાથે લેય. “દાને પાને શયને, વ્યાખ્યાને ભેજને સભાસ્થાને,
કયવિકતિથિ, રાયકુલે પૂર્ણફલ આદ્યઃ ફૂપેરયે ભુવને, ગ્રામે તેયે ભયે ચ સંગ્રામે; આરોગ્યવહે, પુરસ્સરેન્ન પથિ રાત્રે ચ. ” ૨
મુ.

Page #480

પકળા,
ઈમ જાણી મત્રી ભણેજી, જો પ્રભુ ા દેશ; એહ પુરૂષ સાથે જઈજી, લેટુ ધર્મનરેશ. રાધે દીધી આગનાજી, કરીને જમને જુહાર; કાજ કરી વહે વળે જી, મ કરે ઢીલ લગાર. નૃપના વચન સુણી કરીજી, હરખ્યા ચિત મંત્રીશ; સુહુ માંગ્યા પાશા ન્યાજી, પૂગી આશ જગીશ. મુ. ૧૩ 'જમવેત્રી સહુ દેખતાંજી, પેઠે અગ્નિ મઝાર;
૩. ૧૨
કેટ મંત્રી પિણુ પેસિયેાજી, ન ક્રિયા કાંઇ વિચાર. સુ. ૧૪ પજલણુ માંહે પડતાં સમાજી, ભસ્મ થયા તતકાળ; પડે પતગતણી પરેજી, તે કેડે ભૂપાળ. કરૂણા આણી તેતલેજી, રાજા રાખ્યા સાહિ;
૩. ૧૫
૧૭
સુખ કાજે દુખ કાં સહેજી, કાં પડી પાવકમાંહિ. મુ. ૧૯ હેરિબળ કહે વસુધેશનેજી, હિંચે વિચારી જોય; અવિમાસ્યું કારિજ કરીજી, સુખી થયેા નહિ કાય. મુ. કીજે કામ વિમાસિનેજી, લહિયે સાખ્ય વિશાળ; હરિ જિનહુષે કહ્યુ ઈશુંજી, સત્તાવિશમી ઢાળ. ( દુહા ) મત જાણે પાવક પડયા, પ્રાણી જીવે કાય; જમપુર જઇ આવે વળી, એ તે કદી ન હોય. એહ કપટ નાટકકળા, મેં દેખાડી તુજ;
૧
જમ પિણુ મુજને નવિ મળ્યે, અગનિ ન માન્યા ગુજ. ૨ દુષ્ટ કુમંત્રી તાહરા, કૂડકપટભંડાર; પ્રાણુ તાહરા સાંકડે, ઘાત્યા તિણે બેકાર.
(૪૯)

૩. ૧૧
૩
૧ ર્ા. ૨ નમસ્કાર. ૩ પાા આવજે. ૪ યમના નાકર. ૫ અગ્નિ.
૩. ૧૨

Page #481

(૪૩૦) હરિબળમચ્છી રાસદાંત પડાવ્યા તાહરા, ખમી નારીની માર;
પામી ઘણી કદર્થના, સહુ તેહને ઉપકાર. વિશ્વાસીને કુમતિ ઘે, પરને વરે જેહ
પરમહિલાશું રતિ ધરે, કાં નર જીવે તેહ. ઉત્તમ નરપતિ શું કરે, આગે હાય કુપ્રધાન;
સુપ્રધાન હોય તે કિશું, કરે દુષ્ટ રાજાન. તે માટે તે દુષ્ટને, હેપે અગ્નિ વિચાળ;
વ્યાધિ વિષમ દુષ્ટને, છેદી જે તતકાળ. તુમને કિમ કરવા દેઉં, પાવકમાંહે પ્રવેશ સ્વામિદ્રોહી થાઉં નહીં, તે મુજ સ્વામિ નરેશ.
(ઢાળ ૨૮ મી દેશી ઘણરાલાની.) એમ સુણી ચિત્ત ચમકિયેરે, સંકાણે ભૂપાળ, સુણજે વાણી. ચરિત્ર "લખ્યા સહુ માહરારે, એ તે થયે જંજાળ. સુણ. રૂડી રૂડીરે સુજાણ વાણી રૂડી, સાચી સાચી સુજાણ નહીં છે કૂડી, એ તે કાને પડી રસાળ.
સુણજે. ૧ મુજ કરણી જાણુ સહુ લાયે ઘણું મનમાંહ, સુ.
ગાત્ર સંકેચાઈ રહ્યોરે, વદન ગયે કુમલાય. નીચે મુખ ઘાલી રહ્યોરે, મૂછ વિણ મૂછય; સુ.
હરિ સનમુખ જેવે નહીં, મનમેં ર મુંઝાય. નૃપ લાયે જાણ કરીરે, હરિબળ કહે તિવાર;
મીઠે વયણે રાયને રે, ઉપજાવે મનુહાર. વાંક ન કેઈ તુમતણેરે, હું જાણું નિરધાર; રાજન! ચંદ્રથકી કદીરે, વરશે નહીં અંગાર. સુ. ૫
૧ રોગ. ૨ ઝેરી ઝાડ. ૨ નઠારો–પાપી માણસ. ૪નાશ કરી દે. પ જોયા-જાણ્યા.
# # # # # # # #

Page #482

કામદેવનાં કૃત્ય. (૪૩૧) મળે કુમંત્રી તુમભણીરે, તેહની શીખ પ્રસંગ; સુ.
એ મતિ તુમને ઊપનીરે, તમે નિર્મળ જળગંગ. સ. ૬ ઉત્તમ અવગુણ નવિ લિયેરે, જાણે કામ વિલાસ; સુ. કામે કુણ કુણ નવિ નડયારે, કુણ કુણ ન પડયા પાસ. સુ. કામ ધકા ઇંદ્રને રે, આ અહિલ્યા પાસ; રીષ શાપ ઋષિશ્વરેરે, દેવશક્તિ ગઈ નાસ. પામર નારી અહિરણરે, તેહની પિણ સહી ગાળ;
તે આગળ વળિ નાચિયેરે, કામવશે ગોપાળ. પારવાત થઈ ભીલીરે, હરને લીધે મેહ, નગન થઈ નાટક કિયેરે, કામે વિતંડ સેહ. બ્રહ્મા જેહ કહીયેરે, સૃષ્ટિ ઉપાવણહાર, કામવશે તે પિણ થયેરે, નિજ પુત્રી-ભરતાર. પરજાપતિ રાજા થયેરે, વીર પૂર્વભવ બાપ,
તે પિણ પુત્રપતિ થયેરે, પડયે કામ–સંતાપ. કામે જીત્યા દેવતારે, તે માણસ કુણ માત્ર; તેણે ત્રિભુવનવશ ! કયારે, તે આગળ થયા છાત્ર. કામી શું શું નવિ કરે રે, સર્વે કરે અકાજ;
આઠ પહોર તે આંધળોરે, ન કરે કેહની લાજ. નર નારી જે જે કરે, માઠાં કામ નિઃશંક;
વાંક નહીં તે તેહનરે, કરમતણે સહુ વંક. કરમે કામ એ રાયને રે, દ ય થ બળવંત; તેઓ ચારે એહને રે, ઈમ ચિત્તે ચિંતવત. વચને નૃપને ઠારીરે, ખુશી થયે તતકાળ; કહે જિનહર્ષ સુણે સહુ૨, અઠ્ઠાવિશમી ઢાળ.
૧ નઠારાં. ૨ મર્યાદા પ્રસંગ. ૩ શાંત કર્યો.
# # # # # # # # # # # # ನ ನ ನ ನ ನ ನ
ನ ನ
ನ ನ

Page #483

( ૪૩૨ )
હરિબળમચ્છી રાસ.
(દુહા. )
હસી કરી રાજા કહે, હરિખળ નિપુણુ વચન્ન; મહાશક્તિ એ કિમ થઈ, કિમ સુર થયેા પ્રસન્ન. વાત કહી સહુ રાયને, વિસ્મય પામ્યા તામ; હર્ષે ભરિયા હિયડલે, કરે રાચ ગુણગ્રામ. ધન ધન તુજ માતાપિતા, ધન ધન તુજ અવતાર; ધન ધન કરણી તાહરી, પુન્યતણ્ણા ભંડાર. તું હરિબળ ભારીખમેા, સાયર જિમ ગભીર; તું ગિરૂવા ગુણવંત છે, સાહસવત સધીર. મુજ અવગુણ દેખી કરી, લેખે ન ગણ્યા તેઠુ; મુજ મળતા ઊગારિયા, તાડુરા ખરા સનેહ. અવગુણ ઊપર ગુણુ કરે, તુજ સરખા ગુણવત; રાજા ગુણ હરિખળતણા, વારવાર ભણત. ( ઢાળ ર૯ મી——શી વિછીઆની, ) રિબળ તુજ નારી સુલક્ષણી, શીળવંતી સુગુણ સધીરરે; એહને દરિશણે પાતિક ઝડે, નામે નિર્મળ થાય શરીરરે. હરિ. ૧ મે* પાપી એહુને પ્રારથી, થયા અશુભ કરમના વ્યાપરે;

3
પિણુ એહુ ચળી નહીં સત્યથી, ન કિયા આલાપ સ‘લાપરે. હું. ૨ ધ્રુવ દાનવ એહુને શીળથી, કોઈ ન ચળાવી શકતરે; તા માણસના . "માજના, જે આગળ એહુ ચળતરે. હુ. ૩ હું પાપી લપટ લાલચી, મુજ લાજ નહીં લવલેશરે; મેં કાજ અકાજ વિચારણા, ન કરી તેા પામ્યા કળેશરે. હુ. ૪ ધન ધન તે ધર્મપસાલે, લડી શીળવંતી નારીરે; સરિખી જોડી આવી મિળી, એહુવી નહીં ભૂમિ મઝારરે. હ. પ ૧ અપૂર્વ દૈવીખળ, ૨ દેવતા. ૩ પાપ નાશ પામે. ૪ ઈચ્છાપૂર્વક માઠી માંગણી કરી. - ગજું-તાકત.

૪.

Page #484

હળપાકમનાં કૃત્ય,
(૪૩૩) ઈમ કીધી સ્તવના તેહની, નિજ નિંદા કીધી અપાર; નૃપ મદનગલવથી હવે, ઉદવિગ્ન થયે તિવારરે. હ. ૬ આ મંદિર હવે આપણે, હરિબળ પણ કરી ઉપગારરે, ઉપદ્રવ સહુના ટાળીને, જસ લેઈ નગર મઝારરે. હ. ૭ આ મંદિર આપણે, તે દિવસથી રાય, વૈરાગ્યદશામાંહે રહ્યા, રાજકેરાં સુખ ન સહાયરે. હ. ૮ એહ વિષય વિષમવિષ સારિખા, દુર્ગતિના એહ દાતાર,
એ રાજ્યરમણ સહુ કારિમા, કારિમા માલ મુલક ભંડારરે. હ. ૯ કુણ માતપિતા કુણ દીકરા, કુણ કેહને એ પરિવાર,
નરકાદિક ગતિ પડતાં ભણી, કેઈ ન રાખણહારરે. હ. ૧૦ Uણમાં રહેતાં થકાં, મેં કીધાં કરમ કઠેરરે, હવે તેહથકી તે છૂટીએ, જે થાએ ધર્મને જેરરે. હ. ૧૧ એહવું ચિંતવી રાજા હિવે, શુભદિન હરિબળને તારે પરણાવી કન્યા પ્રેમશું, જસ મદનમંજરી નામરે. હ. ૧૨ કરમેચન અધિક પ્રમશું, રાજા દીધે નિજરાજર, ગુરૂ પાસે જઈ સંજમ લિયે, “સારે પિતાનાં કાજ રે. હ. ૧૩ છઠ્ઠ અઠ્ઠમ આદિ તપ કરે, પાળે ચારિત્ર નિરતિચારરે,
પાળે પ્રચનમાતા સદા, ખટ જીવતણે આધારરે. હ. ૧૪ નિજ કરમ ખપાવ્યા આકરા, નિર્મળ લ કેવળ જ્ઞાન રે, જિનહર્ષ ઢાળ ઓગણત્રીશમી, સુર નર કરે જસુ
ગુણગાન રે. હ. ૧૫
(દુહા.) કેવળજ્ઞાન પ્રકાશકર, મદનવેગ મુનિરાય;
ગામાગર પુર વિહરતા, સાધુતણે સમુદાય. ૧ વખાણું. ૨ આકર. ૩ પાણિગ્રહણ ૪ સફળ કરે.

Page #485

( ૪૩૪ )
હરિમળમચ્છી રાસ.
પ્રતિધે ભવિયણ ભણી, મેટે જડ મિથ્યાત; ઉપગારી શિરસેહરા, વસુધા ગુણ વિખ્યાત. કેવળપાળી બહુ દિવસ, સ'લેહણ કરી અંત; સુગતિપુરી મુનિવર ગયા, જિહાં છે સુ:ખ અનત. (ઢાળ ૩૦ મીદેશી મારો દેને ને હું નણદલ પામર્ચા.) હિવે કંચનપુર નૃપ અન્યદા, પુત્રીની સુણી પ્રવૃત્ત; જન મુખથી મન અચરજ થયે, વળી રખિત થયે નિજ ચિત્તો, હિં. ૧
નગર વિલાસપુરના ધણી, નામે ટુરિબળ ભૂપાળેા; તેની રાણી મુજ કન્યકા, જોવા પાતે પુન્ય વિશાળા. હિ. ૨ સુંદર વાર્તા ધાતુકવતી, વિદ્યા કસ્તૂરી સારી, તેલબિંદુ જિમ વિસ્તરે, છાની ન રહે કિણવારો. *પુત્રીભર્તાને તેડવા, મૂકયા પુહુવીશ પ્રધાન;
હિં. ૩
કૉંચનપુર નૃપ હરિબળ ભણી, વર વસતસેન રાજાના. હિં. ૪ હરિબળ રાજા હવે આપણા, હયગયદળ લેઈ અપાર;
તીને રાણી સાથે કરી, આબ્યા કંચનપુર શિરદારારે, હિં. ૫ રાયવસંતસેન મહાત્સવ કરી, શણગાર્યા પુર ખાજારા; થયા રંગ સુરગ વધામણા, નિરખે હરખે નર નારા હિ, દ નૃપ નગરપ્રવેશ કરાવિયે, આવ્યા રાયભુવન મઝારા; માતાને વસતસિરિ મળી, હરખી માય હૃદય મઝારો. હિં. છ પુત્રી મુજ ભાગ્ય ફ્ળ્યા સહી, કાઇ પુન્ય ફળ્યા તતકાળ;
તે એ ઋદ્ધિ પામી સ‘પદા, લડ્યા પતિ હરખળ ભૂપાળેા. હિં. ૮ રળિયાયત નૃપરાણી થયાં, દેખી ઋદ્વિતણેા વિસ્તારા; એ એ જોવા પુન્ય પટ તરા, કુળના નહીં ઈડાં અધિકાર. હિં.૯
* જમાઈ. ૧ રાજી. ૨ અંતર.

૩

Page #486

સવૃત્તિસંચય, (૪૩૫) કંચનપુર-નૃપ પ્રમુદિત થઈ, હરિબળને દેઇ રાજે;
દીક્ષા લીધી ગુરૂ કને, મૂકી સહુ રાજના કાજે. હિ. ૧૦ નિર્દોષપણે વ્રત પાળિયે, સહુ કર્મ ખપાવ્યાં તામે,
મુક્ત પહેતા રાય રાગની, પામ્યા સુખ અવિચળ ઠામે.હિ.૧૧ હિવે હરિબળ રાજા આપણાં, પાળે બે રાજ્ય અંખડે; ઉપરદળભંજનકેસરી, જસુ તેજ પ્રતાપ પ્રચડે. હિ. ૧૨ અનમી અરિ પાય પાડિયા, સહુ સેવ કરે કર જોડે કેઈ આણ ન લેપે જેહની, રાજ્ય પાળે મનને કેડે. હિ ૧૩ કીર્તિ જેહની જગ વિસ્તરી, ધમ હરિબળ ભૂપાળે; એતલે અધિકાર એ થઈ જિનહર્ષ ત્રીસમી ઢાળો. હિ. ૧૪
(દુહા) કીધી પટરાણું પ્રવર, તીને પહેલી નાર;
બીજી પણ પરણી વળી, નૃપકન્યા સિરદાર. વિષયતણે સુખ ભોગવે, પુણ્યતણે સુપસાય; સાંનિધકારી દેવતા, તે શી કુમિણ થાય! મગન રહે સુખમે સદા, દેગંદુકસુર જેમ; દિન દિન વધતિ સાહેબી, દિન દિન વધતે પ્રેમ.
(ઢાળ ૩૧ મી—શી લાલ મન ભમરા) એક દિન નૃપ દરબારમેં, ગુણ રાગીરે, આવીને વનપાળ, રાય
ગુણ રાગીરે, કરજેને ઈમ કહે, ગુ. સુણે હરિબળભૂપાળ. રા. ૧ આવ્યા તુમ ઉદ્યાનમેં, ગુ, “મુનિ પતિ મુનિ પરિવાર, રા.
૧. ખુસી. ૨. રાણી. ૩ પરાયા લશ્કરને નાશ કરવા કેસરીસિંહ જે. ૪ ન નમે તેવા અહંકારી બળીઆ શત્રુ રાજાને પણ પગે પાડયા. ૫ મોટી. ૬ ઓછાશ. ૭ આનંદિત-ખુસી. ૮ આચાર્ય.

Page #487

(૪૩૬) હરિબળમચ્છી રાસહરિબળ સાંભળી હરખિયે, ગુ. જિમ ચાતક જળધાર રા. ૨ વનપાળકને આપિયા, ગુ. વસ્ત્રાભરણ પ્રધાન;
આડંબરશું ચાલિયા, ગુ. ગુરૂવંદન રાજાન. દેઈ તીન પ્રદક્ષણ, ગુ. પ્રણમ્યા ભાવે પાય; ધર્માચારજ માહરા, ગુ. એ તે શ્રી ગુરૂરાય. બે કરજેડી વીનવે, ગુ. ભગવન તુમ સુપસાય. રાજ્યતણું પ્રભુતા લહી, ગુ. હીન કુળે મેં આય. પ્રથમ જાળના જીવની, ગુ. અડગ કરાવી જેહ;
મેં પાળી સૂધે મને, ગુ. તુરત ફળી મુજ તેહ. પ્રસન્ન થઈ મુજ ઊપરે, ગુ. સુખદાયિ જે ધર્મ, રા. કહે વિશેષે મુજ ભણી, ગુ. ટાળે ભવના ભર્મ.
સાધુગુણ ગિરૂવારે. ૭ ધર્મતણું રૂચિ ઊપની, ગુ. સુણવા તુમ મુખ વાણિ, રા. નિજ સેવક જાણ કરી, ગુ. હિયડે કરૂણું આણિ. રા. ૮ ધન્ય ધન્ય તું ગુરૂ કહે, તારી એવી મત્તિ, રા.
ધર્મ સુણેવા "ઉમ, ગુ. તુજને ઉત્તમ ગત્તિ. ૨. ૯ “ કેચિ ભેજન ભંગિનિર્ભેર ધિયઃ કેચિસ્યુરંધ્રપરા
કેચિન્માલ્યવિલેપનૈકરસિકા કેચિચ્ચ ગી સુકા કેચિત વ્રતકથામૃગવ્યમદિરાઃ કેચિચ્ચ નૃત્યાદરાઃ કેચિદ્વાજિગજક્ષયાનરસિકા ધન્યાસ્તુ ધર્મરતાઃ ૧ ” શ્રી જિનનાયક ભાખિયા, ગુ. ધર્મના દેય પ્રકાર .
એક શ્રાવક બીજે સાધુને, ગુ. ભવના તારણહાર. રા. ૧૦ મૂળ કહ્યા બે ધર્મના, ગુ. જીવદયા તું જોય; રા.
૧ બપૈયા વર્ષાદના આવવાથી રાજી થાય તેમ. ૨ ઉત્તમ વસ્ત્ર ઘરે. ૩ પ્રતિજ્ઞા-બાધા. ૪ અડગ મનથી. ૫ ઉત્સાહવત થયો. ૬ ઉત્તમ ગતિ.

Page #488

ધર્મોપદેશ,
(૪૩૭) સર્વવિરતિ પણ એ વિના, ગુ. આરાધક નવિહાય. રા. ૧૧ જે ન શકીજે આદરી, ગુ. ધર્મ ૨જતીને રાય; રા. તે સમક્તિશું પાળિયે, ગુ. ગૃહસ્થ ધર્મ ચિત લાય. રા, ૧૨ તે પણ બાર પ્રકારને, ગુ. જીવદયાને હેત; રા. ભાગે જિનવર સેહિલે, ગુ. એ પણ સુખને ખેત. રા. એહવી ધર્મની દેશના, ગુ. સાંભળી પ્રમુદિત થાય છે.
શ્રી ગુરૂને ચરણે નમી, ગુ. કરીને રાય. રા. પહેલે અણુવ્રત આદર્યો, ગુ. સમક્તિશું ભૂપાળ, રા. કહે જિનહર્ષ સહામણી, ગુ. એ એકત્રીશમી ઢાળ. રા.
(દુહા.) હવે હરિબળ તૃપ પડિવજી, ગૃહસ્થ-ધર્મ ગુણવંત “મુદિતપણે ગુરૂપદ નમી, આ ઘરે તુરંત. ધર્મ કરે ભાવે ભલે, હવે રાજા નિજ દેશ;
દેવરાવી “ઉલ્લેષણ, પાળે દયા વિશેષ. ૧°સાત નરકના બારણાં, સાતે વ્યસન વિચાર,
અવનિપતિ આદેશથી, કાઢયા દેશ મઝારે. વગવિણ અગવિ થઈ કરે, લેકતણા ઉપગાર; રોગપદ્રવ સહુ ગમ્યા, દેઈ આધાર અપાર. તરૂવરફળ ૧૪શશિચાંદ્રણે, જળધરને જિમ નીર; પસાપુરૂષારે સંચિયે, સહુ દુનિયા સીર.
૧ સર્વ વિરતિ-સાધુમાર્ગ. ૨ સાધુનો. ૩ બારવ્રત. ૪ સુખે થઈ શકે તે. ૫ ક્ષેત્ર. ૬ ખુસી. ૭ જીવદયા ક અંગીકાર કરીને. ૮ રાજી. ૮ ઢંઢરે પીટાવ્યો. ૧૦ રત્નપ્રભા શર્કરામભા, પંકપ્રભા, ધૂમપ્રભા, તમતમ પ્રભાદિ સાતનરક. ૧૧ મદિરા, માંસ, ચોરી, જુગાર, શિકાર, પરસ્ત્રીસેવન, વસ્યા, એ સાત નઠારાં વ્યસન. ૧૨ રાજાના હુકમથી. ૧૩ સિફારસ વગર ગર્વ રહિતપણું. ૧૪ ચંદ્રમાનું ચાંદણું. ૧૫ સપુરૂષનું સંચેલું. ૧૬ દ્રવ્ય.

Page #489

(૪૩૮) હરિબળમચછી રાસ(ાળ ૩૨ મી-દેશી કાગળીઓ કરતાર ભણી શીપરે લખુર) ઇમ હરિબળરાજા ઉપગારી થયોરે, કરૂણાવંત કૃપાળ;
લેકતણા દુખ દેખી નવી શકેરે, તે ભાંજે તતકાળ. ઈમ. ૧ કાન માનશું આપે દુખિયાં લોકને રે, માંડયે શત્રાકાર
લક્ષમી પામીને ખરચે નહીં, ધી તેહને અવતાર. ઈમ. ૨ લક્ષમીચંચળ વાદળ સારિખીરે, તેહશું કિશે સનેહ,
વાર ન લાગે એહને જાવતારે, કેઈની ન થઈ એહ. ઈમ. ૩ કરપી થઈ કાઠે કર ભીડશેરે, ધરશે ધરણું મઝાર;
સાપ થઈ ભમશે તે ઊપરેરે, તિર્યંચને અવતાર. ઈમ. ૪ એહવું જાણું પરિબળ લાહો લિયેરે, પુણ્ય ભરે ભંડાર
સાતે ક્ષેત્રે વાવે ઉલટ આણીને, સફળ કરે અવતાર. ઈમ. ૫ ઈમ કરતાં મુનિ આવ્યાપુર ઉદ્યાનમાંરે, વંદણ પતે રાય; ધર્મતણી દેશના સાંભળી વૈરાગિયેરે, પ્રણમી ગુરૂના પાય. ઈમ, ૬ ઘેર આવીને રાજ્ય દિયે નિજ પુત્રને રે, ત્રિણ નારી સંઘાત; ગુરૂ પાસે ચારે દીક્ષા ગ્રહી, પાળે પ્રવચન માત. ઈમ. ૭ પંચમહાવત ળેિ મુનિવર ઊજળા દેણાવે નિર્મળ ધ્યાન, તપ જપ સંયમ કર્મ ખપાવિયારે, પામ્યાં કેવળ જ્ઞાન, ઈમ. ૮ આયુ સંપૂરણ કરી મુગતે ગયાંરે, પામ્યાં શાસયડાણ એ હરિબળને ચરિત્ર ભવિક મન ભાવજોરે, ધરજે જિનવર
આણું. ઇમ. ૯
૧ દાનશાળા. ૨ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા, જ્ઞાન, જિનમંદિર, બિંબ ભરાવવા એ સાત ક્ષેત્ર. ૩ ઈચ્ય સમિતિ, ભાષા સમિતિ, એષણું સમિતિ, આદાનમત્તભંડનિક્ષેપણ સમિતિ, પારિકાપનિક સમિતિ, મનગુપ્તિ, વચનગુપ્તિ, કાયમુર્તિ એ આઠ પ્રવચનમાતા. ૪ પ્રાણાતિપાત, મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન, પરિગ્રહ, એઓને સર્વથા ત્યાગ.

Page #490

ગ્રંથપ્રશસ્તિ
પહેલા વ્રત ઉપર આદર કરારે, પાળા યા દયાળ; જીવદયાથી સહુ સુખ પામશેરે, જિમ હરિબળ ભૂપાળ. મિ. ૧૦ સંવત સતર છેતાળીસમેરે, સેા શુદ્ઘિ બુધવાર;
પડવા દિવસે રાસ સંપૂરણ થયારે, પાટણ નગર મઝાર. ઇમ. ૧૧ શ્રીખરતર ગચ્છનાયક Àાભતારે, શ્રીજિનચંદ્ર સૂરિ'; શાંતિહર્ષ વાચક પદ પ’કજ અલીરે, કહે જિનહર્ષ મુણિંદ. ઇ. ૧૨ ષટ્ચત આગણ્યાશી ગાથા થઇ, ઢાળ થઈ ખત્રીશ; વર્ધમાનદેશનાથી કા અધિકાર એરે, સુણજો ધરી જંગીશ.ઇ. ૧૩
શ્રી હરિબળરાજર્ષિરાસ સમાસ,
પ્રતિરોડ દેવચંદ લાલભાઇ–જૈન પુસ્તકાહાર–ગ્રન્થાંક: ૨૨. (ઇતિ જૈનગૂર્જર-સાહિત્યાહારે ગ્રન્થાંક ૩)

(૪૩૯ )

Page #491

www.ja

Page #492
ΤΙΣΤΙΚΑ ΤΥΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΧΑΝΟΥΑΡΙΤΣΑΙΝΑΚΕΣ ΓΑΤΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΙΟΥΡ Α και η και